________________
७०
10.
निश्चितसाध्यविनाभावि साधनम् ।
निश्चितं साध्येन विना अभवनं यस्य तत्साधनम् । साधनवचनं हेतुः ।
जो निश्चित रूप से साध्य का अविनाभावी (साध्य के विना नहीं होने वाला) होता है। उसे साधन कहते हैं ।
भिक्षुन्यायकर्णिका
वह
साध्य के विना जिसका न होना निश्चित है, साधन है । साधन के प्रस्तुतीकरण का नाम हेतु है । न्या. प्र.- यः खलु निश्चितरूपेण साध्यस्य अविनाभावी भवति अर्थात् साध्यं विना यस्यास्तित्वं न संभवेत् स साध्याविनाभावी एव साधनमित्युच्यते । यथा धूमस्यास्तित्वं वह्निं विना भवितुं नार्हतीति वह्नौ साध्ये धूमः साधनं भवति । साधनस्य वचनं कथनं - प्रस्तुतीकरणमेव हेतो: प्रस्तुतीकरणं भवति । हेतोः कथनं प्राय: पञ्चम्यन्तत्वेन भवति । यथा पर्वतो वह्निमान् धूमात् । पर्वतस्य वह्निमत्वे विधेये धूम एव हेतुर्भवतीति धूमस्यात्रोपादानं पञ्चम्यन्तत्वेन कृतमस्ति । दशमे सूत्रे साधनस्य अविनाभावित्वमुक्तम्। स चाविनाभावः कीदृश इति वक्तुमुपक्रमते
—
11. सहक्रमभावनियमो ऽविनाभावः ।
व्याप्ति - सम्बन्ध-प्रतिबन्धादयः अस्य पर्यायाः ।
सहभाव और क्रमभाव के नियम को अविनाभाव कहते हैं ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
