SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 87
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ अ० १. शस्त्रपरिज्ञा, उ० २. सूत्र २६-३० नख-ग्रीवा-हनु-ओष्ठ-दन्त-जिह्वा-तालु-गल-गण्ड-कर्ण- तालु, गले कपोल, कान, नाक, आंख, भौंह, ललाट और सिर-इन नासा-अक्षि-भ्र-ललाट-शीर्षाणि इति द्वात्रिंशत्सु बत्तीस अवयवों का एक साथ भेदन-छेदन करने पर उसे जैसे वेदना का अवयवेष युगपद् भिद्यमानेषु छिद्यमानेषु तस्य यथा अव्यक्त अनुभव होता है वैसे ही पृथ्वीकायिक जीवों को भी वेदना का अव्यक्तो वेदनानुभवो जायते तथा पृथ्वीकायिकजीवा- अव्यक्त अनुभव होता है। नामपि अव्यक्तो वेदनानुभवो विद्यते। ३०. अप्पेगे संपमारए, अप्पेगे उद्दवए। सं०-अप्येकः संप्रमारयेद्, अर्यक: उद्भवेत् । मनुष्य को मूच्छित करने या उसका प्राण-वियोजन करने पर उसे कष्टानुभूति होती है, वैसे ही पृथ्वीकायिक जीव को होती है। भाष्यम् ३०-तृतीयो दृष्टान्तः तीसरा दृष्टांतयथा कश्चित् पुरुषः कञ्चित् पुरुषं मूर्छामापादयति जैसे कोई पुरुष किसी व्यक्ति को मूच्छित करता है और किसी प्राणवधं नयति च । स मूच्छितावस्थायां म्रियमाणा- का प्राणवध करता है । वह मूच्छित पुरुष तथा वह मरने वाला व्यक्ति वस्थायां च यथा अव्यक्तां वेदनामनुभवति, तथा जैसे अव्यक्त वेदना का अनुभव करता है, वैसे ही स्त्यानधिनिद्रा के स्त्याधिनिद्रोदयादव्यक्तचेतनाः पृथ्वीकायिकजीवा उदय से अव्यक्त चेतना वाले पृथ्वीकायिक जीव अव्यक्त वेदना का अव्यक्तवेदनामनुभवन्ति । अनुभव करते हैं। __संप्रमारणं--मूर्छा। यथा पारदस्य मारणक्रिया संप्रमारण का अर्थ है -- मूर्छा । जैसे पारे की मारण क्रिया की जायते । उक्तञ्च जाती है। कहा है-- मूछों गतो मृतो वा निदर्शनं पारदोऽत्र रसः।' मूर्छा को प्राप्त या मृत पारद रस यहां निदर्शन बनता है। तथा चोक्तम्-- कहा भी हैमूच्छितो हरति व्याधीन्, मृतो जीवयते परान् । मूच्छित पारा व्याधियों को दूर करता है। मृत पारा दूसरों रोगापकारी मग्नानां, पारदानाच्च पारदः ॥ को जिलाता है। यह रोग का अपकारी-शत्रु है और जो रोग में डूबे हुए हैं, उन्हें रोग से पार लगाने वाला है, इसलिए यह 'पारद' कहलाता है। उद्भवणम्-मरणदशाप्रापणम् । उद्भवण का अर्थ है-मरण अवस्या को प्राप्त कराना। भगवत्यामपि पृथ्वीकायिकजीवानां वेदना भगवती में भी पृथ्वीकायिक जीवों की वेदना दृष्टांत से स्पष्ट निदर्शिताऽस्ति-- की गई है___ गौतमः-भगवन् ! पृथ्वीकायिकजीवा आक्रान्ताः गौतम-भगवन् ! पृथ्वीकायिक जीवों को आक्रान्त करने पर सन्तः कीदृशीं वेदनां प्रत्यनुभवन्ति ? उन्हें किस प्रकार की वेदना का अनुभव होता है ? भगवान् --गौतम ! यथा कश्चिज्जराजर्जरितपुरुषः भगवान गौतम ! कोई हृष्ट-पुष्ट शरीर वाला तरुण पुरुष केनचिद् हृष्टपुष्टवपुषा तरुणपुरुषेण पाणियुगलेन मूनि किसी जराजर्जरित पुरुष के सिर को दोनों हाथों से आहत करता है अभिहतः सन् कीदृशीं वेदनां प्रत्यनुभवति ? तब वह वृद्ध पुरुष कैसी वेदना का अनुभव करता है ? गौतमः--भगवन् ! अनिष्टाम् । गौतम-भगवन् ! वह वृद्ध पुरुष अनिष्ट वेदना का अनुभव करता है। भगवान् गौतम ! पृथ्वीकायिकजीवा आक्रान्ताः भगवान् गौतम ! पृथ्वीकायिक जीव आक्रांत होने पर उस सन्तः ततोऽपि अनिष्टतरां वेदनां प्रत्यनुभवन्ति । वृद्ध पुरुष से भी अधिक अनिष्टतर वेदना का अनुभव करते हैं । १. भामिनीविलास, १८२ । जुवाणे अप्पातंके थिरग्गहत्थे दढपाणि-पाय-पास-पिट्ठेतरो२. अंगसुत्ताणि २. भगवई. १९।३५ : पुढविकाइए णं भंते ! रुपरिणते तलजमलजुयल-परिघनिभबाहू चम्मेट्ठग-वृहणअक्कते समाणे केरिसियं वेदणं पच्चणुब्भवमाणे विहरह? मुट्ठिय-समाहत-निचितगत्तकाए उरस्सबलसमण्णागए गोयमा ! से जहानामए–केइ परिसे तरुणे बलवं जुगवं लंघण-पवण-जइण-वायाम-समत्थे छए दक्खे पत्तठे कुसले Jain Education international For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.002552
Book TitleAcharangabhasyam
Original Sutra AuthorN/A
AuthorMahapragna Acharya
PublisherJain Vishva Bharati
Publication Year1994
Total Pages590
LanguagePrakrit, Sanskrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari, Agam, Canon, Research, & agam_acharang
File Size14 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy