________________
द्वितीयं योगस्थानम्
253
मार्गसत्यं आर्याष्टां[2]गो मार्गः [1]
तत्र कृष्णपक्षं शुक्लपक्षं चोपादाय हेतुफलव्यवस्थानेन चतुःसत्यव्यवस्थानं ।।
तत्र दुःखसत्यं फलं । समुदयसत्यं हेतुः । निरोधसत्यं फलं । मार्गसत्यं हेतुः प्राप्तये, स्पर्शनाय । तत्र दुःखसत्यं व्याधिस्थानीयं तत्प्रथमतः परिज्ञेयं । समुदयसत्यं व्याधिनिदानस्थानीयं । तच्चान्तरम्परिवर्जयितव्यं । निरोधसत्यमा[3] रोग्यस्थानीयं । तच्च स्पर्शयितव्यं (स्प्रष्टव्यम्), साक्षात्कर्तव्यं । मार्गसत्यं भैषज्यस्थानीयं । तच्चासेवितव्यं, भावयितव्यं । बहुलीकर्तव्यं । भूतं चैतत्तथा अवितथा (-थम) विप
1. इदं खो पन, भिक्खवे, दुक्खनिरोधगामिनी पटिपदा अरियसच्चं-अयमेव अरियो
अट्टङ्गिको मग्गो, सेय्यथीदं सम्मादिट्ठि, सम्मासङ्कप्पो, सम्मावाचा, सम्माकम्मन्तो, सम्मा आजीवो, सम्मावायामो, सम्मा सति, सम्मा समाधि । S. N., IV.361; Mahāvagga, p. 13; Psm., pp. 45-7; LV, p. 303; Vsm., XVI.75-83, pp. 356-7; SVA, pp. 115-25; Ada., XV.1.11-2; Adv., p. 2 : मार्गसत्यमेकप्रकारं सम्यग्दृष्टिनिर्देशात् । द्विप्रकारं वा सास्रवानास्रवभेदाद्, दर्शनभावनाभेदाद्वा। त्रिप्रकारं शीलसमाधिप्रज्ञास्कन्धभेदात्, चतुष्प्रकारं वा प्रयोगमार्गादिभेदात् । प्रतिपद्मेदाद्वा ।
अष्टप्रकारं सम्यग्दृष्ट्याद्यङ्गभावात् । 2. For different modes of application and elaborate
explanation of the satyas, see Vsm., 84-104; Asm., pp. 66-7; PVS, p. 10; Ada., p. 119 sq.; cp. also, Psm.,
p. 351 sq.; Dutta, EMB, I.61-4. 3. cp. Mahāvagga, p. 14 : तं खो पनिदं दुक्खं अरियसच्चं परिञ्ञ्जय्यं । ।
दुःखसमुदयं अरियसय्यं पहातब्बं . . . 'दुःखनिरोधं अरियसच्चं सच्छिकातब्ब.... दुक्खनिरोधगामिनीपटिपदा अरियसच्चं भावेतब्ब' ति...'; cf. LV, p. 303;
(contd. on p. 254)
