________________
५२
चिकित्साकलिका। हैं। बुद्धिमान् कायचिकित्सक के लिये तो क्या कहना अर्थात् उन्हें तो ज्ञान हो ही जाता है ॥४१॥
साम्प्रतं विज्ञातलिङ्गस्य रोगस्य प्रथमोक्तगणैरगदैश्चिकित्सा कुर्वन् भिषक् सिद्धिमवाप्नोतीत्येतत्कथनायाह
प्राक्प्रोक्तमेषजगणैरगदैर्गदेषु कुर्यात् क्रियां कथमलक्षितलक्षणेषु । सर्वत्र शास्त्रकुशलोऽप्युपलब्धलिङ्गो
रोगैभिषक् भवति भेषजसिद्धका ॥४२॥ गदेषु रोगेषु कथं भिषक् चिकित्सां कुर्यात् । कीडग्गुणविशिटेषु ? अलक्षितलक्षणेषु । न लक्षितानि लक्षणानि येषां तेतथा तेष्वज्ञातलिंगेषु । अगदैरौषधैः । कीदृग्गुणविशिष्टैः ? प्राक्प्रोक्तभेषजगणैः प्राक् प्रथमं प्रोता भेषजगणा रानादयो येषां अगदानां ते तथा। तस्मात प्रथमं भिषजो रोगाणां वातादिलिंगानि शातव्यानि । ततश्चिकित्सा कार्या । सर्वत्रस्मिन् वैद्यके शास्त्रकुशलो भिषक् उपलब्धलिङ्गो रोगे भेषजसिद्धकर्मा भवति । भेषजैः सिद्धं कर्म क्रियानुष्ठानं यस्य स भेषजसिद्धकर्मा । तथा च चरकः-"रोगमादौ परीक्षेत ततोऽनन्तरमौषधम् । ततः कर्म भिषक् पश्चात् शानपूर्व समाचरेदिति" ॥ ४२ ॥ ___रोगों के लक्षणों के प्रथम ज्ञात न होने पर आगे कहे हुए औषध-वर्ग से रोगों की चिकित्सा नहीं हो सकती । अतः शास्त्रकुशल वैद्य को सर्वत्र प्रथम रोग के लक्षणों के जानने के अनन्तर ही औषधों से सफलता होती है ॥४२॥
इदानी दोषादिमूलमिदं शरीरमुक्तं, तेषां दोषादीनां विकृति सात्वा प्रशमनमौषधं कर्त्तव्यमिदं प्रतिपादयन्नाह
दोषधातुमलमूलमिदं रुग्युक्तमुक्तमृषिभिर्नूशरीरम् । तद्विकारमुपलभ्य मिषग्मि
भैषजैरुपशमः करणीयः ॥४३॥ ____इदं नृशरीरं प्राणिनां शरीरमृषिभिः पूर्वाचायः रुग्युक्तं रोगसमेत उक्तम् । दोषधातुमलमूलं चोकम् । दोषाश्च धातवश्व मलाच
