SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 16
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ १५ रथ हो जाता है । वह स्वयं काव्य न होकर उक्त श्लोक का स्पष्टीकरण मात्र है । गुणात्मक पक्ष I काव्य-शास्त्रियों ने काव्य के अनेक गुणों की संकल्पना की है । उसमें मुख्य गुण तीन हैं— माधुर्य, प्रसाद और ओज । आचार्य भामह ने केवल ये ही तीन गुण प्रतिपादित किए हैं। माधुर्य और प्रसाद गुणवाली रचना में प्रायः समासान्त पदों का प्रयोग नहीं किया जाता । ओज गुणवाली रचना में समास - बहुल पद प्रयुक्त किए जाते हैं । प्रस्तुत काव्य में प्रसाद और माधुर्य — दोनों गुणों की प्रधानता है । कहीं कहीं ओज गुण भी परिलक्षित होता है । निम्न निर्दिष्ट श्लोकों में माधुर्य टपकता है अयि बाहुबले ! कलहाय बलं भवतोऽभवदायतिचारु किमु ? प्रजिघांसुरसि त्वमपि स्वगुरुं, यदि तद्गुरुशासनकृत् क इह ॥ कलहं तमवेहि हलाहलकं यमिता यमिनोप्ययमा नियमात् । भवती जगती जगतोशसुतं नयते नरकं तवलं कल हैः ॥ अयि ! साधय साधय साधुपदं, भज शांतरसं तरसा सरसम् । ऋषभध्वजवंशनभस्तरणे!, तरणाय मनः किल धावतु ते ॥ ( १७७७४) भरतमुनि और दंडी आदि ने काव्य के दस गुण माने हैं, उनमें पहला गुण श्लेष है । प्रस्तुत काव्य का पांचवां सर्ग श्लेष गुण प्रधान है । वृत्त्यात्मकता या शैली की दृष्टि से प्रस्तुत रचना वैदर्भी और पाञ्चाली शैली की है । कहीं कहीं गौड़ी शैली का भी प्रयोग हुआ है' । रसात्मकता प्रायः यह कहा जाता है कि जैन काव्य शान्तरस प्रधान होते हैं, किन्तु यह यथार्थ नहीं है । जैन कवियों ने काव्य की रसात्मकता को प्रधानता दी है और उन्होंने कवित्व की दृष्टि से यथासंभव उसका निर्वाह किया है । शान्तरस उनकी साधना के १. काव्यालंकार २1१-२। २. (क) साहित्य दर्पण 81२, ३ : (१७७६६) ( १७७७० ) माधुर्यव्यञ्जकैवर्ण, रचना ललितात्मका । अवृत्तिरल्पवृत्तिर्वा वैदर्भी रीतिरिष्यते ॥ (ख) काव्यालंकारसूत्रवृत्ति, १।२।१३ : माधुर्यसुकुमारोपपन्ना पांचाली । ३. साहित्य दर्पण, ६४: समासबहुला गौडी ।
SR No.002255
Book TitleBharat Bahubali Mahakavyam
Original Sutra AuthorN/A
AuthorDulahrajmuni
PublisherJain Vishwa Bharati
Publication Year1974
Total Pages550
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size8 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy