Gathasaptashati

SR No.: 001858
Original Sutra Author: N/A
Author: Nathuram Shastri
Publisher: Pandurang Javji
Publication Year: 1993
Total Pages: 446
Language: Sanskrit, Prakrit
Classification: Book_Devnagari, Literature, & Kavya
File Size: 8 MB

Page 141

५६
काव्यमाला ।
मन्ये केन विमर्दितमनोरथेन प्रवास इति लपितम् । येनाङ्गानि हि वध्वाः सविषाणीवालसायन्ते ॥ ११ ॥
मन्ये, भन्नमनोरथेन हताशेनेति यावत् । केनचित्प्रवासो विदेशगमनमिति लपितम् । अत्र केनेति केनचिदित्यर्थे । येन कारणेन दत्तविषाणीव वध्वा अङ्गानि अलसायन्ते । एवं च 'जारप्रवासकथाद्य विषमिव तेऽप्रियाऽभवत् येनावश्यकानि गृहकार्याण्यपि कर्तुं न प्रभवसि । अहो ते उच्छृङ्खलत्वम् । इतीर्योपालम्भौ सपत्नीं प्रत्यभिव्यज्यते । यद्वा पतिप्रवासवार्ताश्रवणेन विमनस्कायाः प्रोष्यत्पतिकायाः प्रियतमेऽनुरागातिशयं प्रकाशयन्ती दूती नेयं प्राप्तुं शक्येति जारं प्रति तस्या असाध्यतां सूचयति । 'गृहकृत्य पराङ्मुखीं वधूं प्रति श्वश्रूरुपालम्भच्छलेनाह' इति गङ्गाधराऽवतरणम् ।
'चतुराः स्फुटीभवन्तमपि भावमिङ्गिताकार गोपने नाच्छादयन्ति' इति शिक्षयन्ती काचिद् गोपीगतं वैदग्ध्यं स्वसखीं प्रत्याह
अजवि बालो दामोअरो त्ति इअ जम्पिए जसोआए । कहमुहपेसिअच्छं णिहुअं हसिअं वअवहूहिं ॥ १२ ॥
[ अद्यापि बालो दामोदर इति इति जल्पिते यशोदया । कृष्णमुखप्रेषिताक्षं निभृतं हसितं व्रजवधूभिः ॥ ]
गदिते यशोदयेति हि बालो दामोदरोऽद्यापि । कृष्णमुखनिहितनयनं निभृतं हसितं व्रजवधूभिः ॥ १२ ॥
दामोदरः अद्यापि वाल इति यशोदया जल्पिते सति । दामोदरपदेन 'दुग्धभाण्डादिभङ्गे यथा पूर्वं दाम्ना अवध्यत तादृशमेवाऽधुनापि मन्ये' इति पूर्वकथा द्योत्यते । व्रजवधूभिरनुभूततरुणातिशायि कृष्णप्रौढ भावाभिः निभृतं यथा रहस्याभिज्ञमन्तराऽन्यो न जानाति तथा हसितम् । 'कृष्णमुखनिहितनयनम्' इत्यनेन कृष्णेन सह नानाविधविलासानुभवो व्रजवधूभिः प्रकाश्यते । यः किल तथाविधनानासुरतविमर्दपाटूपटः सोपि बाल इत्युदीर्यत इति हासहेतुत्वेपि सोयं हासो वैदग्ध्यान्नाभिव्यञ्जित इति विदग्धचर्या प्रकाइयत इति भावः । वधूभिरिति बहुवचनेन बहुत्र प्रकाशितासाधारणप्रौढितया कृष्णे सुरतवैदग्ध्यातिशयः प्रकाश्यते । साकाङ्क्षः अवसरात्मकः सोऽयं पर्यायालङ्कार इति सरस्वती - कण्ठाभरणम् ( ४ परि. ८० श्लो. ) ।
कापि निपुणा सुजनप्रशंसाच्छलेन चिरकालमप्यमन्दप्रणयरक्षार्थं नायकमुपच्छन्दयतिते विरला सप्पुरिसा जाण सिणेहो अहिष्णमुहराओ । अणुदिअहवडूमाणो रिणं व पुत्तेसु संकमइ ॥ १३ ॥ [ ते विरलाः सत्पुरुषा येषां स्नेहोऽभिन्नमुखरागः । अनुदिवसवर्धमान ऋणमिव पुत्रेषु संक्रामति ॥ ]