SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 414
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ३५६ गो० जीवकाण्डे मिथ्याज्ञानविषयमप्पणमसत्यं एंतोगळ्जलज्ञानविषयमप्प मरीचिकाचक्रदोळ् जलं स्नानपानाद्यर्थक्रियाविरहविंदमसत्यं । ____ सत्यासत्यज्ञानविषयमप्पय॑मु भयमक्कुं । सत्यासत्यमें बुदत्यं । ये तोगळु घटज्ञानविषयमप्प कमंडलुविनोळ घटं । यिल्लि जलधारणार्थक्रियासद्भावमुंटप्पुरिदं सत्यतयु घटाकारविकलयिंदमसत्यतेयु प्रतीतियक्कुम दितु इदु गौणार्थमग्निर्माणवकः एंदोत्यादिरूपं । अनुभवज्ञानविषयार्थोनुभयः। सत्यासत्यार्थद्वयंगदिमव्यक्तमक्कुं। एंतोगळं किंचित्प्रतिभासते एंदितु सामान्यदिदं प्रतिभासमानमप्पत्थं स्वार्थक्रियाकारिविशेषनिर्णयाभावदिदं सत्य येदितु नुडियल्बारदु । सामान्यप्रतिभादिदमसत्यमें दितुं नुडियल्बारदेदितु जात्यंतरमनुभयात्थं स्फुटमागि नाल्कनेय भेदमक्कुमितु घटे घटविकल्पः सत्यः घटे पटविकल्पोऽसत्यः कुंडिकायां जलधारणे घटविकल्प उभयः आमंत्रणादिषु अहो देवदत्त इति विकल्पोऽनुभयः कालेनैव गृहीता सा कन्या कि मृत्युनाऽथवा घमणेति अनुभयः। सत्यार्थविषयमप्प मनोयोगं सत्यमनोयोगमे दित्यादिविशेषलक्षणमं ग थाचतुष्टयदिंद पेन्दपरु। सब्भावमणो सच्चो जो जोगो तेण सच्चमणजोगो । तविवरीयो मोसो जाणुभयं सच्चमोसोत्ति ॥२१८॥ सद्भावमनः सत्यं यो योगस्तेन सत्यमनोयोगः । तद्विपरीतो मृषा जानीाभयं सत्यमृषेति ॥ सत्यासत्य इत्यर्थः यथा जलज्ञानविषयः कमण्डलनि घट: । अत्र जलधारणार्थक्रियायाः सद्भावात् सत्यतायाः घटाकारविकलत्वादसत्यतायाश्च प्रतीतेः । अयं गौणार्थः अग्निमणिवक इत्यादिवत । अनुभयज्ञानविषयोऽर्थः अनुभयः सत्यासत्यार्थद्वयेनावक्तव्यः यथा किंचित्प्रतिभासते । सामान्येन प्रतिभासमानोऽर्थः स्वार्थक्रियाकारि२० विशेषनिर्णयाभावात् सत्य इति वक्तुं न शक्यते । सामान्यप्रतिभासात असत्य इत्यपि वक्तुं न शक्यते इति जात्यन्तरं अनुभयार्थः स्फुटं चतुर्थो भवति । एवं घटे घटविकल्पः सत्यः, घटे पटविकल्पोऽसत्यः, कुण्डिकायां जलधारणे घटविकल्पः उभयः, आमन्त्रणादिषु अहो देवदत्त इति विकल्पः अनुभयः । कालेनैव गृहीता सा कन्या कि मृत्युना अथवा घर्मणा इत्यनुभयः ॥२१७॥ सत्यार्थविषयो मनोयोगः सत्यमनोयोग इत्यादिविशेषलक्षणं गाथाचतुष्टयेन कथयति २५ पान आदि अर्थ क्रियाका अभाव है। सत्य और असत्य ज्ञानका विषय अर्थ उभय अर्थात् सत्यासत्य है। जैसे कमण्डलुमें घटव्यवहार । कमण्डलुमें घटकी तरह जलधारणरूप अर्थ क्रिया होनेसे सत्यताकी और घटका आकार न होनेसे असत्यताकी प्रतीति होती है। माणवकमें अग्निकी तरह यह गौण अर्थ है। अनुभयज्ञानका विषय अर्थ अनुभय है, उसे न सत्य ही कहा जा सकता है और न असत्य ही कहा जा सकता है। जैसे कुछ प्रतिभासित होता ३० है । यहाँ सामान्य रूपसे प्रतिभासमान अर्थ अपनी अर्थक्रिया करनेवाले विशेषके निर्णयके अभावमें सत्य नहीं कहा जा सकता। और सामान्यका प्रतिभास होनेसे असत्य भी नहीं कहा जा सकता। इसलिये जात्यन्तर होनेसे अनुभय अर्थ स्पष्ट ही चतुर्थ होता है। इसी तरह घटमें घटका विकल्प सत्य है । घटमें पटे का विकल्प असत्य है । कुण्डिकामें जलधारणसे घटका विकल्प उभय है । किसीको बुलाने पर 'हे देवदत्त' यह विकल्प अनुभय है ।।२१७।। आगे सत्य अर्थको विषय करनेवाला सत्य मनोयोग है; इत्यादि विशेष लक्षण चार गाथाओंसे कहते हैं Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.001816
Book TitleGommatasara Jiva kanda Part 1
Original Sutra AuthorN/A
AuthorNemichandra Siddhant Chakravarti, A N Upadhye, Kailashchandra Shastri
PublisherBharatiya Gyanpith
Publication Year2000
Total Pages564
LanguageHindi, Prakrit
ClassificationBook_Devnagari, Philosophy, Religion, & Karma
File Size13 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy