SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 131
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ६२ ] अष्टसहस्री [ कारिका ८ मपि तु 'सर्वथाभावेपि', 'व्यलीकप्रतिभासानामनुपरमप्रसङ्गात् * । ननु च शून्यवादिनः' स्वप्नदशायामिवान्यदापि व्यलीकप्रतिभासानां 'कर्मादीनां कथमनुपरमप्रसङ्गो यतः संवृत्या कर्मादिजन्माविरुद्धं न भवेदिति चेन्न, 'साध्यसमत्वादुदाहरणस्य । 13यथैव 14ह्यस्वप्नदशायां व्यलीकप्रतिभासानामहेतुकत्वादनुपरमप्रसङ्गः शून्यवादिनां तथा15 16स्वप्नावस्थायामपि, 'तदविशेषात् । तेषामविद्यावासनाहेतुकत्वादहेतुकत्वमसिद्धमिति चेन्न, "अना माध्यमिक-हम शून्यवादियों के यहाँ स्वप्नदशा के समान ही अन्यदा-जाग्रत अवस्था में भी कर्मादि-परलोकादिकों के अभाव का प्रसंग कैसे नहीं होगा जिससे कि संवृति से कर्मादिकों की उत्पत्ति अविरुद्ध न होवे ? अर्थात् संवृति-कल्पनामात्र से कर्म आदि का प्रादुर्भाव होना विरोध रहित ही है । जैन-यह ठीक नहीं है, आपका उदाहरण साध्यसम दोष से दूषित है। अर्थात् 'असत्य प्रतिभासरूप कर्मादिक कदाचित् उपरति को प्राप्त हो जाते हैं क्योंकि वे संवृति से उत्पन्न हुये हैं स्वप्नादि के प्रतिभास के समान ।" इस प्रकार इसमें यह जो उदाहरण है वह साध्य के समान ही असिद्ध है क्योंकि 'स्वप्नादि के प्रतिभास कदाचित् उपरति-विराम को प्राप्त होते हैं' यह साध्य ही सिद्ध नहीं है । अतएव यह उदाहरण साध्यसम है क्योंकि जैसे शून्यवादी के यहाँ जाग्रतदशा में व्यलीक प्रतिभास अहेतुक हैं अतः उनकी अनुपरति का प्रसंग प्राप्त होता है, अर्थात् वे कभी भी नष्ट नहीं हो सकते हैं तथैव स्वप्नदशा में भी वे प्रतिभास उपरत नहीं होते हैं। क्योंकि दोनों अवस्थाओं में ही अहेतुकपना समान है। 1 स्या० सर्वस्य कर्मादेः सर्वथासत्त्वे केवलं जन्मविरुद्धं न । किन्तु सर्वथा सत्त्वेपि विरुद्धम् । कुत: असदपप्रतिभासानां कर्मादीनामनुपरमदोषसंभवात् । कोर्थः निर्हेतुकाः अविद्यमानाः सन्तोऽर्था उत्पद्यन्ते चेत्तदा सदैवोत्पद्यताम् । (दि० प्र०) 2 बौद्धाभिमते (जन्म न घटते इत्यन्वयः)। 3 अन्यथा संवृत्त्याजन्म विरुद्धमिति चेत् । संवृत्त्या सदसतोः जन्मास्तु इति चेन्न । (ब्या० प्र०) 4 व्यलीको मिथ्या। 5 घटादि न । (ब्या० प्र०) 6 माध्यमिकस्य । 7 सौगतादेर्मम शून्यवादिनः यथा स्वप्नावस्थायां तथा जानद्दशायामप्यसद्रूपप्रादुर्भावानां कर्मादीनामनुपरमदूषणं कथं स्यान्न कथमपि । कल्पनया कृत्वा कर्मादिजन्म विरुद्धं कुतो न भवेदपितु विरुद्धमेव । (दि० प्र०) 8 जाग्रदृशायाम् । 9 क्रिया । (दि० प्र०) 10 नेत्यर्थः । (दि० प्र०) 11 स्या० एवं न कुतः स्वप्नदशायामित्युदाहरणकर्माद्यर्थानां जन्मेति साध्येन तुल्यत्वात्। (दि० प्र०) 12 कर्मादयो व्यलीकप्रतिभासा: कदाचिदुपरमन्ते, तेषां संवृत्या जनितत्वात्, स्वप्नादिप्रतिभासवदितीदमुदाहरणं साध्यसममसिद्धमिति यावत् । कथम् ? स्वप्नादिप्रतिभासाः कदाचिदुपरमन्ते इति साध्यमेव न सिद्धं यतः। 13 (साध्यसमत्वमेव दर्शयन्ति यथेति)। 14 स्वापदशायामिति पा० । (दि० प्र०) 15 यथा जाग्रह शायां तथा स्वप्नदशायामपि व्यलीकप्रतिभासानामनामनुपरमप्रसंगो भवत् कुतस्तेन निर्हेतुकत्वेन विशेषाभावात् । (दि० प्र०) 16 तर्हि स्याद्वादिनां स्वप्नावस्थायां प्रतीयमानाऽहेतुकप्रतिभासानां कथमुपरम इति नाशंकनीयं तत्राहेतुकत्वानभ्युपगमात् । वातादिदोषवैषम्यादृष्टसंस्कारपिशाचादीनां हेतूनां सद्भावात् । (दि० प्र०) 17 (अहेतुकत्वाविशेषात्)। 18 अत्राह शून्यवादी तेषां व्यलीकप्रतिभासानामर्थानाम् । (दि० प्र०) 19 स्या० हे शून्यवादिन् ! भवदभ्युपगताऽनाद्य विद्यावासना सद्रूपाऽसद्रूपा वेति विकल्पः । (दि० प्र०) Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.001549
Book TitleAshtsahastri Part 2
Original Sutra AuthorVidyanandacharya
AuthorGyanmati Mataji
PublisherDigambar Jain Trilok Shodh Sansthan
Publication Year
Total Pages494
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari & Philosophy
File Size11 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy