SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 453
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ टिप्पणानि। [पृ. ९०. पं० १९पृ० ९०.६० १९. 'निरस्तत्वात्' देखो० पृ० १३ । पृ० ९०. पं० २१. 'प्रतिपादयिष्याम:'- देखो, पृ० ९१ ।। पृ० ९०. पं० २४. 'सत्त्वम्' सत्त्व या सत्ताके खरूपके विषयमें नानामतवादोंके लिये देखो, प्रमाणमी० भाषाटि० पृ० १२६ । पृ० ९०. पं० २४. 'अर्थक्रिया' देखो, प्रमाणमी० भाषाटि० पृ०५८ । पृ० ९०. पं० २७. 'सचासंबन्धेन तुलना-हेतु० टी० पृ० १४५ । व्यो० पृ० १२४ सन्मति० टी० १०९,११० ।। पृ० ९१. पं० ६. 'सौगतैरेव' अर्थक्रियाकारित्वरूप शक्तिको सत्का लक्षण मान करके बौद्धों ने यह तर्क किया है कि क्योंकि क्रमसे या अक्रमसे एकान्तनित्य वस्तुमें अर्थक्रिया घट नहीं सकती अत एव एकान्त निस्य वस्तु सत् नहीं । “शक्तिर्हि वस्तुलक्षणम् । सर्वशक्तिविरतिहि वस्त्वभावस्य लक्षणम् । अक्षणिकं हि न कदाचित् कचित् समर्थ क्रमयोग. पद्याभ्याम् अर्थक्रियाया अभावात्।" हेतुबि० लि. पृ० २४।। "तथा हि क्रमयोगपद्याभ्यां कार्यक्रिया व्याप्ता प्रकारान्तराभावात् । ततः कार्य क्रियाशक्तिव्यापकयोस्तयोरक्षणिकत्वे विरोधात् निवृत्ते, तद्व्याप्तायाः कार्यक्रियाशक्तेरपि निवृत्तिरिति सर्वशक्तिविरहलक्षणमसत्त्वमक्षणिकत्वे व्यापकानुपलब्धिराकर्षति, विडयो रेकायोगात् । ततो निवृत्तं सवं मणिकेम्वेवावतिष्ठमानं तदात्मतामनुभवति ।" हेतु० टी० पृ० १४६ । "क्रमाक्रमविरोधेन नित्या नो कार्यकारिणः।" तत्त्वसं० का० ७६ । "क्रमेण युगपञ्चापि यस्मादर्थक्रियाकृतः। न भवन्ति स्थिरा भाषा निःसत्वास्ते ततो मताः॥" वही० का० ३९४ । व्यो० पृ० ३८६ । कंदली० पृ० ७३ । पृ० ९१. पं० १२. 'एकान्तक्षणिकम्' - बौद्धोंने अर्थक्रियाकारित्वको क्षणिकका ही धर्म मान कर क्षणिक ही वस्तुसत् है ऐसा सिद्ध करना शुरू किया तब अक्षणिकवादिओंने उसे अक्षणिकका ही धर्म मानकर कहा कि क्षणिक वस्तु क्रमाक्रमसे अर्थक्रियामें असमर्थ होनेसे वस्तुसत् नहीं। "क्रमेण युगपचापि यतस्तेऽर्थक्रियाकृतः। नभवन्ति ततस्तेषां व्यर्थः क्षणिकताश्रयः॥" तत्त्वसं० का० ४३१ । यह कथन भदन्त योग से नका है । वह बौद्ध होने पर भी आत्मस्थिरता मानता होगा अत एव उसने एकान्त क्षणिकमें भी अर्थक्रियाकी अघटना सिद्ध की है । योग से न का अनुकरण करके अन्य दार्शनिकोंने मी क्षणिकमें अर्थक्रियाका विरोध बताया है-न्यायमं० वि० पृ० ४५३ । तात्पर्य० पृ० ५५६ । न्यायकु० पृ० ३७९ । स्याद्वादमं० का० ५। पृ० ९१. पं० १६. 'क्रमः' तुलना-"क्रमो नाम परिपाटिः कार्यान्तरासाहित्य कैवल्यमहरादेः, योगपद्यमपि तस्यापरैः बीजादिकार्यैः साहित्यम् ।" हेतु० टी० पृ० १४७। पृ० ९१. पं० १८. 'द्विविध कारणम्' तुलना- “अथ सामग्रीकारणमाश्रित्योच्यते..." हेतु० टी० पृ० ९३ । “अथ कारणशब्देन सामग्रीव्यपदेशविषयाः सहकारिण उच्यते....." वही० पृ० ११० । Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.001047
Book TitleNyayavatarvartik Vrutti
Original Sutra AuthorSiddhasen Divakarsuri
AuthorShantyasuri, Dalsukh Malvania
PublisherSaraswati Pustak Bhandar Ahmedabad
Publication Year2002
Total Pages525
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari, Nyay, Philosophy, P000, & P010
File Size11 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy