________________
૫૮
ટિપ્પણ તેવી રીતે પહેરવું અથવા વસ્ત્રની ક્રીડા) (૬૭) નાલિકાખેલ* (એક પ્રકારનું ધૂત) (૬૮) પત્રચ્છેદ્ય (પાંદડાંની થોકડીમાં અમુક સંખ્યા સુધીનાં પાંદડાં છેદવાની કળા) (૬૯) કટચ્છેદ્ય (વચમાં અંતરવાળી તેમજ એક હારમાં રહેલી વસ્તુઓના ક્રમવાર છેદનનું જ્ઞાન) (૭૦) સજીવ (મરેલી ધાતુઓને સહજરૂપમાં લાવવાનું જ્ઞાન) (૭૧) નિર્જીવ (ધાતુઓને મારવાનું જ્ઞાન) (૭૨) શકુનરુત (શકુનો અને અવાજેનું જ્ઞાન)
આ રીતે ૭૨ કળાના ઉલ્લેખો સમવાયાંગમાં ૭૨ માં સમવાયમાં અને રાજપ્રશ્રીયમાં દૃઢપ્રતિજ્ઞની શિક્ષાના પ્રકરણમાં થોડા ઘણા ફેરફાર સાથે આવે છે.
કામસૂત્રના વિદ્યાસમુદેશ પ્રકરણમાં ૬૪ કળાઓ અને તેમનું વિવરણ આપેલું છે. એ ચોસઠ કળાઓમાં ઉપર જણાવેલી ૭૨ કળાઓ સમાઈ જતી લાગે છે. તેમની વિગત આ પ્રમાણે છે :
કામસૂત્ર જનસૂત્રની કયી કળાઓ તેમાં સમાય છે ૧ ગીત .. . . . (૫) ગીત (૭) સ્વાગત ૨ વાઘ ... ... (૬) વાદિત્ર (2) પુષ્કરગત (૯) સમતાલ
નૃત્ય ... ... .. (૪) નાય ૪ આલેખ્ય ... ... ... (૩) રૂપ
વિશેષછેદ્ય (આને પત્રછેદ્ય) પણ કહ્યું છે. તિલંક વગેરે માટે (િ૬૮) પત્રછેદ્ય (આની પાંદડાની અનેક જાતની આક. ? 3 અહીં કરેલી વ્યાખ્યા પણ તિઓ બનાવવાની કળા) )
થઈ શકે છે.) ૬ તંડુલકુસુમબલિવિકાર (અનેક રંગના
ચોખા વગેરેથી રંગોળી પૂરવી) | છ પુષ્પાસ્તરણ (આને પુષ્પશયન પણ કહ્યું છે) (૨૦) શયનવિધિ ૮ દશનવસનાંગરાગ (દાંત) (૩૧) તણીપ્રતિકર્મ (?)
કપડાં અને શરીર ૨ (૧૯) વિલેપન (?) રંગવાં તે)
S (૧૮) વસ્ત્રવિધિ ૯ મણિભૂમિકર્મ (સૂવા બેસવા).
માટે મણિ વગેરેથી )
જમીન બાંધવી) ૧૦ શયનરચન ... ...(૨૦) શયનવિધિ ૧૧ ઉદકવાઘ (જળતરંગ) ... ... ...(૬) વાદિત્ર ૧૨ ઉદકાઘાત (પાણીની
પીચકારીઓ વડે ક્રીડા)
ચિત્રપોથ (કામણમણ) ૧૪ માલ્યગ્રથન (માળાઓ ગૂંથવી)
ધ
સૂત્રકીડાની વ્યાખ્યા આપતાં નાાિરંવારનાાતિસૂત્રાગામ કચેથા ચૂથ ન અર્થાત નળીમાં નાખેલા સૂત્રના તાંતણાઓનું બીજી બીજી રીતે દેખાવું એમ વાત્સ્યાયનની ટીકામાં જણાવેલું છે. એથી એમ માલમ પડે છે કે નાલિકા-ખેલનો અર્થ સૂત્રક્રીડાને મળતો જ કદાચ હોય. વળી આ શબ્દ સૂત્રખેલ અને વસ્ત્ર ખેલની હારમાં જ છે તેથી પણ આ અર્થ વધુ સુસંગત લાગે છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
