Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaugachauzaza (dvitIya khaNDa) CYCLOPAEDIA OF YOGA jaina dazamalava vargIkaraNa saMkhyA-0405 sampAdaka: sva0 mohanalAla bA~ThiyA, bI0 kaoNma0 zrIcanda corar3iyA, nyAyatIrtha (dvaya) prakAzaka : jaina darzana samiti 16 sI, Dovara lena, kalakattA-700029 san - 1996 Racetroprinternational
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ yoga koza (dvitIya khaNDa) CYCLOPAEDIA OF YOGA -------- janadazamalava vargIkaraNa saMkhyA-0405 sampAdaka: sva0 mohanalAla bAMThiyA, bI0 kaoNma0 zrIcanda corar3iyA, nyAyatIrtha (dvaya ) prakAzaka: jaina darzana samiti 16 sI, Dovara lena, kalakattA-700 029 san 1996
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina Agama viSaya koza granthamAlA sAtavAM puSpa yoga koza ( dvitIya khaNDa ) : jena dazamalava vargIkaraNa saMkhyA - 0405 artha sahAyaka : zrImatI jhamakudevI bhansAlI memoriyala TraSTa, kalakattA mAraphata -- phatehacaMda cenarUpa bhansAlI prathama AvRtti - 500 mUlya : bhArata meM ru0 100/videza meM Sh 150/ mudraka : mahendra rAja mehatA 'munnA' rAja prosesa prinTarsa brajadulAla sTrITa kalakattA - 700 006 dUrabhASa : 233-1522
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinakA jaina darzana samiti ke pratyeka vikAsazIla kArya meM bahumUlya yogadAna rahA hai, una zAsana sevI, tattvajJa zrAvaka sva0 jabaramalajI bhaMDArI ko prastuta yogakoza kA dvitIya khaNDa sAdara samarpita karatA huuN| -zrIcanda coraDiyA
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkalana-sampAdana meM prayukta granthoM ko saMketa-sUcI aNutta0-aNuttarovavAiyayadasAo evA-e kansAija iTi bhojojikala aNuo0-aNuogaddArAI saMskRtaDikzanarI aMgu0 -aMguttaranikAya anaM0-anujJAnaMdI aMta0--aMtagaDadasAo dasavea0-dazavakAlika agastyasiMha cUNi abhidhA-abhidhAna rAjendra koza dasaveji0-dazavakAlika jinadAsa caNi anuyo0-anuyogadvAracUNi dasavehA0-dazavaikAlika-hAribhadrIya TIkA anu0-anuyogadvAra maladhAriyaTIkA desI0- desIsadsaMgaho anuyo0-anuyogadvAra hArIbhadrIyaTIkA dasAsu0-dasAsuyakkhaMdho Apte-Apte saMskRta igaliza DikzanarI dhAtu0-dhAtupArAyaNam Ava0-Avazyaka niyukti dIpikA nizI.-nizIthapIThikA cUNi AyA0-AyAro dhamma-dhammasaMgaNi Ava0-AvassayaM nighaNu0-nighaNTu tathA nirukta isibhAsiyAI naMdI0-naMdI utta0-uttarajjhayANI NAyA0-NAyAdhammakahAo uvA-uvAsagadasAo nira0 -nirayAvaliyAo ova0-ovAiyaM nisI0-nisIhajjhayaNaM ogha-oghaniyukti pacA0-paMcAzaka prakaraNa TIkA kappava0-kappaDisiyAo paMca0-paMcasaMgraha TIkA kappasu0-kappasuttaM pAlI0 -pAlI iMgaliza DikzanarI kappo0-kappo prAkR0-prAkRta vyAkaraNa karma0-karmagrantha paNNa0 --paNNavaNA kAlU0 - kAlU smRtigrantha paNhA0-paNhAvAgarANa goka0-gommaTasAra karmakANDa pAia0--pAia sadda mahaNNavo gojI0 gommaTasAra jIvakANDa pUcu0 -pupphacUliyAo caMda-caMdapaNNattI pupphi0-pupphiyAo jaMbu0-jaMbudIvaNNattI biha-bihakappasuttaM jItakalpabhASya bhaga0-bhagavaI jIvA0-jIvAjIvAbhigame mahA0-mahAbhArata ThANaM.-ThANaM manu0--manusmRti tattva.-tattvArthasUtra vava0-vavahAro dasave0-dasaveAliyaM vahi-vahidasAo
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 5 ) vivA0-vivAgasUyaM NamokAra mahAmaMtra vAca0-vAcaspatyam paM0 zve.-paMcasaMgraha ( zvetAmbara) bizu0-vizuddhimagga kamma-karma prakRti vizebhA0-vizeSAbazyaka bhASya-koTayAcArya jainasidI0-jaina siddhAnta dIpikA TIkA yoga bindu0-yoga bindu zabda-~-zabdakalpadruma 5 bhAga vIravardhaca0-vIra vardhamAna caritam rAya0-rAyapaseNiyaM abhidhAna cintAmaNi saMskRta koza ekI0-ekIbhAvastotra trizalAkA-trizaSThi zalAkA puruSacaritam jhINI.-jhINIcarcA darzanasAra mithyA0-mithyAtvI kA AdhyAtmika pudako0 1-pudgala koza bhAga 1 vikAsa pudako0 2-pudgala koza bhAga 2 dhyA0-dhyAna koza viSa.-viSapAhAra stotra kriyA0--kriyAkoza vardhako0--vardhamAna jIvana koza vadhao--vardhamAna jIvana koza, bhAga 1 bhAga 2, 3 sUtracU0-sUtrakRtAMga cUNi leko0-lezyA koza pauma0-paumacariya lezyAko0-saMyukta lezyA koza kapra.-karaNa pravacana sArodvAra (digambara sorsa ) yogaza0-yogazalaka vaDDhaca0-vaDDhamANa cariu yogasA0-yogasAra ayoga-ayoga SaTtriMzikA vava0-vavahAro kasApA-kasAyapAhuDaM sama0-samavAo -nyAyAvatAra sUya0--sUyagaDo aNuo0 hAri0-anuyogadvAra hAribhadrIya sUra0-sUrapaNNattI hema-siddhahema zabdAnuzAsanam -jJAnasAra siddha 0 -siddhahema zabdAnuzAsanam --samayasAra yogasa0-yoga samuccaya ji0 cU0-jinadAsa cUNi SaT0-SaTakhaMDAgama bhaktAmara stotra vIraji0-vIrajiNidacariu upadeza saptati dharmo0-dharmopadezamAlA prazamarati prakaraNa vR0 ha. (vRha)-bRhadhAribhadrIya TIkA mUlA0-mUlAcAra TIkA
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 6 ) mUla vargoM ke * jaina dArzanika .. sAmAnya vivecana 00 sAmAnya vivecana * zabda-vivecana pRSThabhUmi - 01 gati 1) dravya yoga 02 indriya (prAyogika) 1 jaina darzana .1 lokAloka 03 kaSAya 04 lezyA .2 / .5 yoga - 3 bhAva yoga 2 dharma 02 dravya *6 upayoga 07 jJAna-ajJAna *8 darzana 3 samAja vijJAna 03 jIva 09 cAritra 1. veda '5 yoga aura jIva 11 zarIra 4 bhASA vijJAna 04 jIva-pariNAma - 12 avagAhanA 13 paryApti 14 prANa '7 yogI jIva 5 vijJAna 05 ajIva-arUpI 15 AhAra 16 yoni 17 garbha 6 prayukta vijJAna 06 ajIva-rUpI pudgala 18 janma-utpatti-utpAda 9 vividha 19 sthiti 2. maraNa-cyavana-udvartana 7 kalA-manoraMjana 07 pudgala-pariNAma 21 vIrya krIr3A 22 labdhi 23 karaNa 8 sAhitya 08 samaya, vyavahAra-samaya 24 bhAva 25 adhyavasAya 26 pariNAma 9 bhUgola-jIvanI- 09 viziSTa siddhAnta 27 dhyAna itihAsa 28 saMjJA Adi
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ upavibhAjana kA udAharaNa *961 51 yoga kI apekSA jIva ke bheda 52 yoga kI apekSA jIva kI vagaMNA 53 vibhinna jIvoM meM kitane yoga 54 vibhinna jIva aura yoga sthiti 55 jIva aura yoga - samapada * 56 yogI jIva aura * 96 kisI eka ( 7 ) ratnaprabhA pRthvI ke -> nArakI meM utpanna hone yogya jIvoM meM zarkarAprabhA0 * 962 9603 964 965 dhUmaprabhA 0 '96*6 tamaprabhA0 aMtarakAla * 57 jIva samUhoM 96.16 trIndriya0 bAlukAprabhA0 paMkaprabhA 0 meM kitane yoga '96'17 caturindriya0 96 18 paMcendriya tiryaMca yonika 0 96.13 vAyukAyika 0 96 14 vanaspatikAyika 0 96 15 dvondriya * yoni se sva/ para yoni meM utpanna hone yogya jIvoM 96 22 saudharma deva0 meM kitane * 96.23 IzAna deva0 yoga Adi 967 tamatamAprabhA 0 968 asurakumAra0 asaMjJI paMcendriya saMjJI tiryeca yoni se 0 969 nAgakumAra yAvat stanitakumAra 96 10 pRthvI kAyika0 96.10 10 saMkhyAta varSa kI 96.11 akAyika 96 12 agnikAyika 0 9619 manuSya yoni0 96 20 vAnavyaMtara deva0 96.21 jyotiSI deva0 96 10.1 '96'102 '96'10'3 96 104 '96.10.5 agnikAyika yoni se vAyukAyika yoni se vanaspatikAyika yoni se *96'10*6 dvIndriya se '96*107 zrIndriya se 96 108 caturindriya se 96 10.9 svayoni se akAyika yoni se AyuvAle saMjJI paMcendriya tiryaMca yoni se - 96.10.11 asaMjJI manuSya se saMjJI manuSya se '96 1012 *96*10*13 asurakumAra devoM se *96deg10*14 nAgakumAra yAvat stanitakumAra devoM se *96 10.15 vAnavyaMtara devoM se '96*10*16 jyotiSI devoM se 96 1017 saudharma devoM se *961018 IzAna devoM se
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 8 ) 114 jaina vAGmaya kA dazamalava vargIkaraNa mUla vibhAgoM kI rUparekhA ja.da.saM0 yU. DI0 sI0 saMkhyA -jena dArzanika pRSThabhUmi 01-lokAloka 523.1 *2-dravya --utpAda-vyaya-dhrauvya 03 -jIva 128 tulanA 577 04-jIva pariNAma 05-ajIva-arUpI *6-ajIva-rUpI-pudagala 117 tulanA 539 07-pudgala-pariNAma 08-samaya- vyavahAra-samaya 115 tulanA 529 09-viziSTa siddhAnta 1 jaina darzana 11-AtmavAda 12.-karmavAda -Asrava-baMdha-pApa-puNyA 13-kriyAvAda-saMvara-nirjarA-mokSa 14-janetaravAda 15-manovijJAna 16-nyAya-pramANa 17-AcAra-saMhitA 18-syAdvAda-nayavAda-anekAntAdi 19-vividha dArzanika siddhAnta 2-dharma 21-jaina dharma kI prakRti 22-jaina dharma ke grantha 23-AdhyAtmika matavAda 24-dhArmika jIvana 25-sAdhu-sAdhvI-yati-bhaTTAraka-kSullakAdi 26-caturvidha saMgha 27- jaina kA sAmpradAyika itihAsa 28-sampradAya 29-janetara dharma : tulanAtmaka dharma 3 samAna vijJAna 31-sAmAjika saMsthAna + + + + 2002+ + rRAMMARm +
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ yU0 DI0 sI0 saMkhyA s s s s l l l l . 4913 4912 ja0 da0 va0 saM0 32-rAjanIti 33-arthazAstra 34 -niyama-vidhi-kAnUna-nyAya 35-zAsana 36-sAmAjika unnayana 37 -zikSA 38-vyApAra-vyavasAya-yAtAyAta 39-rIti-rivAja-loka-kathA 4-bhASA vijJAna-bhASA 41 sAdhAraNa tathya 42-prAkRta bhASA 43-saMskRta bhASA 44-apabhraMza bhASA 45-dakSiNI bhASAe~ 46-hindI 47--gujarAtI-rAjasthAnI 48-mahArASTrI 49-anyadezI-videzI bhASAe~ 5-vijJAna 51-gaNita 52-khagola 53 --bhautikI-yAMtrikI 54-rasAyana 55-bhUgarbha vijJAna 56-purAjIva vijJAna 57-jIva vijJAna 58-vanaspati vijJAna 59-pazu vijJAna 6-prayukta vijJAna 61 -cikitsA 62-yAMtrika zilpa 63 -kRSi-vijJAna 64--gRha vijJAna 65- + 4948 491.43 491.4 491.46 1 52 01 GK KM WW. rrr
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaM0 da0 ba0 saM0 66 - rasAyana zilpa 67 - hasta zilpa vA anyathA 65 - viziSTa zilpa 69 - vAstu zilpa - kalA - manoraMjana krIr3A - uu uu 71 - nagarAdi nirmANa kalA 72 - sthApatya kalA 73- - mUrtikalA 74 - rekhAMkana 75- - citrakArI 76 - utkIrNana 77 - pratilipi - lekhana - kalA 78 - saMgIta 79 - manoraMjana ke sAdhana 8- sAhitya 81- - chaMda - alaMkAra-rasa 82 - prAkRna sAhitya 83 - saMskRta jaina sAhitya 84 - apabhraMza jaina sAhitya 85 - dakSiNI bhASA meM jaina sAhitya 86 - hindI bhASA meM jaina sAhitya 87 - gujarAtI - rAjasthAnI bhASA meM jaina sAhitya 88 - mahArASTrI bhASA meM jaina sAhitya 89 - anya bhASAoM meM jaina sAhitya 9 - bhUgola - jIvanI - itihAsa 91 - bhUgola 92 - jIvanI 93 - itihAsa ( 10 ) 94 - madhya bhArata kA jaina itihAsa 95 -- dakSiNa bhArata kA jaina itihAsa 96 - uttara tathA pUrva bhArata kA jaina itihAsa 97-- gujarAta - rAjasthAna kA jaina itihAga 98 - mahArASTra kA jaina itihAsa 99 - anya kSetra va vaidezika jaina itihAsa yU0 DI0 sI0 saMkhyA 66 67 68 69 60 71 72 73 74 75 76 77 78 79 8 8 1 + + ++++++ 9 91 92 93 + + + + + +
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 jIva pariNAma kA vargIkaraNa 0400 sAmAnya vivecana 0401 gati 0429 mithyAtva 0402 indriya 0430 samyaktva 0403 kaSAya 0404 lezyA 0431 vedanA 0405 yoga 0432 sukha 0406 upayoga 0433 duHkha 0407 jJAna 0434 adhikaraNa 0408 darzana 0435 pramAda 0409 cAritra 0436 Rddhi 0410 veda 0437 agurulaghu 0438 pratighAtitva 0411 zarIra 0439 paryAya 0412 avagAhanA 0440 rUpatva-arUpatva 0413 paryApti 0414 prANa 0441 utpAda-vyaya-dhrauvya 0415 AhAra 0442 asti-nitya-avasthitatva 0416 yoni 0443 zAzvatatva 0417 garbha .444 parispaMdana 0418 janma-utpatti-utpAda 0445 saMsAra saMsthAna kAla 0419 sthiti 0446 saMsArasthatva-asiddhatva 0420 maraNa-cyavana-udvartana 0447 bhavyAbhavyatva 0448 parittvAparittva 0421 vIrya 0449 prathamAprathama 0422 labdhi 0450 caramAcarama 0423 karaNa 0424 bhAva 0451 pAkSika 0425 adhyavasAya 0452 ArAdhanA-virAdhanA 0426 pariNAma 0427 dhyAna 0428 saMjJA
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ AzIrvacana vikrama samvat 2012 meM Agama sampAdana kA kArya zurU huaa| sampAdana ke lie jo kalpanA kI gaI, usakA eka aMga thA, AgamoM kA viSayIkaraNa / prArambha meM AgamoM ke anuvAda, TippaNa Adi kA kArya zurU kiyaa| viSayIkaraNa kA bhaviSya ke lie sthagita kara rakhA thaa| mohanalAla jI bAMThiyA ne viSayIkaraNa kA kArya apane hAtha meM liyaa| pUrI yojanA banAI / kArya zurU kiyaa| unake kArya ko hamane dekhA aura Agama sampAdana ke pUraka kArya ke rUpa meM use svIkAra kiyaa| mohanalAla jI vidvAna, adhyayanazIla aura dharmaniSTha zrAvaka the| unheM zrIcanda coraDiyA kA yoga milaa| isa yoga ne unake kArya ko gatizIla banA diyaa| yojanA bahuta vizAla hai, gati maMthara hai| kitane dazaka aura lageMge, kahA nahIM jA sakatA phira bhI jaina-darzana samiti meM isa kArya ke lie utsAha hai, yaha prasannatA kI bAta hai| prastuta pustaka yoga koza hai| unake avalokana se eka dhAraNA banatI hai-isameM saMgraha adhika hai, unake tAtparya kA artha bodha svalpa hai| kucha viSayoM para punarvicAra karanA bhI Avazyaka lagatA hai| isameM koI saMdeha nahIM ki eka anusaMdhitsu ke lie koza kA upayoga hai / yaha upayogitA hI isa kArya ko samRddhi ke lie paryApta pramANa hai| --AcArya tulasI 1 janavarI 1994 jaina vizvabhAratI lADanU ( rAjasthAna)
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ FOREWORD It affords me immense pleasure in complying with the request of Pandit Shri Srichand Chorariya that I should write a foreword to his interesting and valuable study of Yoga-Kosa (Cyclopaedia of Yoga). It goes without saying that the work represents the doctrines of Yogas'astra in Jaina religion. It is unquestionably a welcome idea on which Shri Chorariya is so high an authority. Shri Chorariya is an acknowledged and well-reputated scholar in Jainism, and has devoted most of his research time in collecting materials for his Cyclopaedias under the guidence of Late Mohanlal He has compiled so far the Cyclopaedias of Mahavira (Vardhmana-Jivana-Kosa) in three volumes, and of the Lesya, Kriya and Yoga-Kosas. In all his Cyclopaedias he has collected the materials from the Jaina texts on the topics he is describing. Banthia. Mahavira-Jivana-Kosa contains all items on the life and activities of Mahavira as reflected in the Jaina Agamas and other texts. It is a monumental work and every bit of information is authenticated by referring to the sources. This book is a unique contribution to the scholarly world of Jainistic studies. The conception of compiling a dictionary on the life and teachings of Lord Mahavira is itself a new one, and at the same time it is very useful for the handy reference to the source material on Mahavira's life-story. The author has ransacked both the s'vetambara and Digambara sources. In a similar way, the Lesya and the Kriya-Kosas are two philosophical treatises which have surpassed all his predecessors on the subject and which have acclaimed lots of laurels for him. This Latest in the series is the Yoga-Kosa which contains all the references to the Yoga-Sastra found in the Jaina literature. Yoga-Kosa will also tell us how to do research on a particular topic of Jainism. R. L. William's Jaina-Yoga (London, 1962) is a book on the study of sravakacara, but Chorariya's book is a Cyclopaedia on the Jaina Yoga, and naturally the latter will be more exhaustive than the former. The Mithyatvi Ka Adhyatmik Vikasa of Chorariaji is a philosophical treatise which describes carefully the manifestation of scul
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 14 ) according to the Jaina tradition. This treatise shows the masterly scholarship of Chorariyaji over the subject. The plan of all his Cyclopaedias is a unique one. All the Cyclopaedias are divided into several sections as far as 99 and sub-divided into several other decimal points for the easy reference The system followed in this classification is the International decimal system used in the Library. Each decimal point is arranged in accordance with the topic connected with each subject. In each section and under each topic the original quotations from nearly 100 books followed by Hindi translations are given. All his references are not only valuable, but they represent the authenticity of the subject concerned. To compile such quotations in one place is a tremendous labour. Besides these Kosas, Shri Chorariya has also compiled the Pudgala and Dhyana Kosas which will be published in course of time. Shri Srichand Chorariya is a very good Scholar in Jainism. In his own scholastic way, he has been working on Jainism for a long time. In compiling these Cyclopaedias Shri Chorariya consults quite a number of books and gives a sustained effort for the better production of his theses. All his Cyclopaedias deserve cordial welcome from the scholarly world. All his Cyclopaedias have proved the apophthegm of Pythagoras 'Do not talk a little on many subjects, but much on a few.' I trust that all his works must adorn the bookshelf of the library of every learned scholar. University of Calcutta 15th August, 1996. 'me en pollois oliga lege, all 'en oligois polla'. --Satya Ranjan Banerjee
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ do zabda jaina AgamoM meM vibhinna viSayoM ke kramabaddha vivecana kI kamI ke kAraNa jaina darzana ke adhyayana meM atyanta asuvidhA hotI hai| yadyapi bhagavAna mahAvIra ne apane pravacana usa samaya kI jana bhASA meM diye the jisase Ama janatA, unake pravacanoM se lAbhAnvita ho sake lekina vartamAna meM jo Agama upalabdha hai unameM yatra-tatra bikharA huA vivecana milatA hai usa samaya kI jana bhASA ( prAkRta ) thii| isa kAraNa se usakA artha aura bhAva donoM ko samajhane meM bar3I kaThinAI hotI hai| kucha AcAryoM ne kramabaddhatA lAne kA prayAsa kiyA, jisake udAharaNa prajJApanA evaM nadI sUtra meM milate haiM lekina unameM bhI sUtra zailI kI bhinnatA ke kAraNa viSaya ke pratipAdana meM paripUrNatA nahIM AtI hai| vizeSakara jainetara vidvAnoM ko AgamoM kA adhyayana kara sahI artha grahaNa karanA kaThina hai| jaisA ki mujhe mAluma huA sva0 mohanalAlajI bAMThiyA ke samakSa isa kaThinAI kA prazna tulanAtmaka adhyayana karane vAle jaina va jainettara vidvAnoM ne kaI bAra rkhaa| unhoMne svayaM ne bhI jaina AgamoM ke adhyayana meM isa kaThinAI kA anubhava kiyaa| ina kaThinAiyoM ko dUra karane kI bhAvanA se unake mana meM vicAra kA udbhava huA ki AgamoM meM Aye hue paribhASika viSayoM kA saMkalana karake Adhunika zailI va Adhunika paddhati meM sajAkara prakAzita kiyA jaay| isa kArya ko kriyAvita karane ke uddezya se unhoMne zrI zrIcanda jI corar3iyA ke sahayoga se jaina bAmamoM ke vibhinna viSayoM ke pAThoM kA saMkalana karanA prArambha kiyaa| astu prathama lezyA viSaya kA saMkalana kara lezyA koza nAma kI pustaka kA prakAzana kiyA gayA jisakA deza va videza ke vidvAnoM dvArA bahu sarAhanA kI gii| koza nirmANa evaM prakAzana kArya ko sthAyI rUpa dene ke uddezya se jaina darzana samiti ( Jain Philosophical Society ) 1969 meM sthApanA kI gii| taba se yaha saMsthA sva. mohanalAlajI bAMThiyA evaM zrI zrIcandajI coraDiyA dvArA nirmita viSayoM para koza prakAzana kA kArya kara rahI hai| isa prakAra dasamalava praNAlI ke AdhAra para karIba 1000 viSayoM para Agama va prAcIna bhAratIya darzanoM kA talasparzI adhyayana kara pAMDulipiyA~ taiyAra kI gaI hai| isa saMsthA ke dvArA nimnalikhita koza prakAzita hue hai jisakA saMkSipta vivaraNa isa prakAra hai : (1) lezyA koza-isa grantha meM chaoM lezyAoM kA vistRta vivecana hai / lezyAoM kA Agama granthoM meM aneka jagaha ullekha hai isa grantha meM usakA saMkalana kiyA gayA hai| jo zodha kArya karane vAle vidvAnoM ke liye bar3A upayogI siddha huA hai| yaha pustaka abhI "AuTa oNpha prinTa" hai / (2) kriyA koza - isa pustaka meM AraMbhikI Adi 25 kriyAoM kA ullekha hai| yaha pustaka bhI abhI "AuTa oNpha prinTa" hai / (3) mithyAtvI kA AdhyAtmika vikAsa- zrI zrIcanda coraDiyA ke lagabhaga 200 granthoM ke grahana evaM gambhIra adhyayana kA nicor3a hai| isa pustaka meM zAstroM ke AdhAra para lekhaka ne apane viSaya ko prastuta kiyA hai jisako vidvAnoM ne bahuta saharAyA hai|
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 16 ) (4) vardhamAna jIvana koza, prathama khaNDa - prastutaH grantha jaina darzana samiti kI koza prakAzana kI kar3I meM eka mahatvapUrNa grantha hai isameM bhagavAna mahAvIra kA cyavana garbha janma, dIkSA, kevala jJAna tathA parinirvANa Adi kA vistRta vivecana hai / arthAta garbha se parinirvANa taka kA jIvana saMkalita hai / (5) vardhamAna jIva koza, dvitIya khaNDa - isa khaNDa meM bhagavAna mahAvIra ke pUrva bhavoM ke atirikta 11 gaNadhara, Arya candanA kA pRthaka-pRthaka vivaraNa Adi saMkalita hai / (6) vardhamAna jIvana koza, tRtIya khaNDa -- isa mahatvapUrNa pustaka meM bhagavAna mahAvIra ke catuvidha dharma kI sthApanA evaM samakAlIna rAjAoM ke vivecana hai / (7) yoga koza prathama khaNDa - isa upayogI grantha meM yoga ke pandraha bhedoM kA vivecana huA hai / jIva meM kitane yoga hote haiM Adi kA kramavAra vivecana hai / (8) yoga koza dvitIya khaNDa - yaha grantha jo abhI ne jIva ke vividha viSayoM ko lekara vivecana kiyA hai| grantha pAThakoM ke liye upayogI siddha hotA / prakAzita huA hai isa meM lekhaka mujhe pUrA vizvAsa hai ki yaha isa prakAra jaina darzana samiti apane simita dAyare meM jaina darzana ke pAribhASika viSayoM para AgamoM meM Aye hue pAThoM kA saMkalana kara prakAzana kA kArya kara rahI hai / saMsthA ke zaizava kAla meM jodhapura nivAsI sva0 jabaramalajI bhaNDArI se jaina darzana samiti ke pratyeka grantha ke prakAzana meM unake bahumUlya sujhAva milate rahate the / granthoM ke prakAzana meM bhI unakA saharAnIya Arthika sahayoga rhaa| prastuta grantha zrI phatehacanda jI cainarUpa jI bhansAlI ke Arthika sahayoga se prakAzita huA hai| samiti unake prati AbhAra vyakta karatI hai / jaina darmana samiti kA pramukha uddezya jaina darzana ko ujAgara karanA hai sva0 mohanalAlajI bA~ThiyA evaM zrI zrIcanda jI corar3iyA ke jaina darzana ke talasparzI adhyayana dvArA taiyAra kiye hue koSa kArya ko prakAzita kara jana mAnasa taka pahu~cAnA hai / isa samiti ke kArya ko sucAru calAne meM zrI phatehacandajI bhansAlI, zrI mAMgIlAlajI lUNIyA zrI kevalacandajI nAhaTA, zrI navaratanamalajI surANA, zrI zrIcandajI corar3iyA evaM zrI padmacandajI rAyajAdA kA vizeSa yogadAna rahA hai / merI yaha maMgalakAmanA hai ki jyAdA se jyAdA loga samiti dvArA prakAzita granthoM se lAbhAnvita ho / pAThakoM se merA savinaya anurodha hai ki agara ve samiti ke sadasya na ho to sadasya banakara hameM protsAhita kareM / gulAbamala bhaNDArI, adhyakSa jaina darzana samiti
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya sva0 mohanalAlajI bA~ThiyA ne, apane anubhavoM se prerita hokara eka jaina viSaya koza kI parikalpanA prastuta kI tathA zrIcandajI coraDiyA ke sahayoga se pramukha Agama granthoM kA maMthana karake, eka viSaya sUcI praNIta kii| phira usa viSaya sUcI ke AdhAra para jaina AgamoM se viSayAnusAra pATha saMkalana karane prArambha kiye| yaha saMkalana unhoMne prakAzita AgamoM kI pratiyoM se katarana vidhi se kiyaa| isa prakAra prAyaH 1000 viSayoM para pATha saMkalita ho cuke haiM / sarvaprathama 'lezyA koza' nAmaka pustaka svayaM hI I. sana 1966 meM zrIcandajI coraDiyA ke sahayoga se prakAzita kii| jaina darzana aura vAGmaya ke adhyayana ke lie jisa rUpa meM lezyA koza ko aparihArya batAyA gayA hai aura patra-patrikAoM meM samIkSA ke rUpa meM jisa taraha se mukta kaMTha se prazaMsA kI gaI hai, yaha usakI upayogitA tathA sArvajanInatA ko Alokita karane meM sakSama hai| sampAdakoM ne jainAgama evaM vAGmaya ke talasparzI gambhIra adhyayana dvArA prasUta koza parikalpanA ko kriyAnvita karane tathA unake satkarma aura adhyavasAya ke prati samucita sammAna prakaTa karane kI punIta bhAvanAvaza jaina darzana samiti kI saMsthApanA mahAvIra jayantI I0 1969 ke dina kI (31-3-69) gaI thii| isa saMsthA ke dvArA san 1969 meM kriyA koza prakAzita huaa| isake bAda sampAdakoM ne pudgala koza, dhyAna koza, naraka koza, saMyukta lezyA koza bhI pUrNa kiyA jo abhI prakAzita nahIM hue haiN| jaina darzana samiti dvArA zrI bAMThiyA ne apane jIvana kAla meM zrIcandajI coraDiyA ke sahayoga se vardhamAna jIvana koza kA kAphI saMkalana kara liyA thaa| parantu 23-9-1976 (Azvina badI 15, saM0 2033 ) meM Akasmika svargavAsa ho gyaa| vAMThiyAjI ke svargavAsa para jaina darzana samiti ko bahuta bar3A dhakkA lgaa| zrIcandajI corar3iyA apane dhunake pakke vyakti hai| unake svargavAsa ke bAda 'mithyAtvI kA AdhyAtmika vikAsa' jo koza kI koTi ke grantha kA san 1977 meM prakAzita huaa| vardhamAna jIvana koza, prathama khaNDa san 1980 meM, vardhamAna jIvana koza, dvitIya khaNDa san 1984 meM tathA vardhamAna jIvana koza tRtIya khaNDa san 1988 meM prakAzita huaa| yoga koza prathama khaNDa 1993 meM prakAzita huaa| prastuta koza, vidvad varga dvArA jitanA samAdRta huaa| tathA jaina darzana aura vAGmaya ke adhyayana ke lie jisa rUpa meM ise aparihArya batAyA gayA aura patra-patrikAoM meM samIkSA ke rUpa meM jisa taraha mukta-kaMTha se prazaMsA kI gaI, yahI usakI upayogitA tathA sArvajaninatA ko Alokita karane meM sakSama hai| isI prayAsa svarupa yoga koza (dvitIya khaNDa) Apake samakSa prastuta hai| jaina darzana samiti ne koza prakAzanoM kI yojanA ko kisI taraha kI lAbhavRtti yA upArjana ke lie hAtha meM nahIM liyA hai apitu isakA pAvana uddazya eka abhAva kI pUrti karanA, arhat pravacana kI prabhAvanA karanA tathA jaina darzana aura vAGmaya kA pracAra-prasAra karanA tathA
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 18 ) isake gahana gambhIra tattvajJAna ke prati sarva sAdhAraNa ko AkRSTa karanA aura isa taraha samAja kI sevA karanA hI hai / astu yoga koza (dvitIya khaNDa ) ko prakAzita karane meM bhI bhamaku devI memoriyala TraSTa, mAraphata zrI phatehacaMda cainarUpa bhansAlI ne hameM Arthika sahayoga diyA hai / isake lie samiti unheM dhanyavAda jJApita karatI hai / punazca yoga koza ke tIna khaNDa kiye gaye haiM jisakA pahalA va dvitIya khaNDa Apake sAmane A gayA hai / prastuta koza kA pratipAdana atyanta prAJjala evaM prabhAvaka bhASA rUpa meM sUkSmatA ke sAtha kiyA gayA hai / jaina darzana samiti ke bhUtapUrva adhyakSa sva0 jabaramalajI bhaNDArI, vartamAna adhyakSa zrI gulAbamala bhaNDArI, padmacandajI nAhaTA, indramalajI bhaNDArI, abhayasiMhajI surANA, mA~gIlAlajI lUNiyA, navaratanamala surANA, hIrAlAla surANA, ajIta bA~ThiyA Adi samiti ke utsAhI sadasyoM, zubhacintakoM evaM saMrakSakoM kA sAhasa niSThA kA ullekha karanA merA kartavya hai / jinakI icchAe~ aura parikalpanAe~ murta rUpa meM mere sAmane A rahI hai / sva0 mohanAlajI bAMThiyA tathA zrI zrIcandajI corar3iyA aneka pustakoM kA adhyayana kara yoga koza ( dvitIya khaNDa ) ko taiyAra kara hameM prakAzita karane kA maukA diyA unake prati hama AbhArI haiM / hamArI samiti dvArA va pustakeM prakAzita huI hai jisameM lezyA koza va kriyA koza sToka meM nahIM hai avazeSa 6 pustakeM sToka meM hai / hamArI samiti ke nirNayAnusAra 300 ) dene vAle sajjanoM ko 405) ru0 kA pustakeM dI jAtI hai / 1 - mithyAtvI kA AdhyAtmika vikAsa 2 - vardhamAna jIvana koza, prathama khaNDa 3 - vardhamAna jIvana koza, dvitIya khaNDa 4 - vardhamAna jIvana koza, tRtIya khaNDa 5 - yoga koza, prathama khaNDa 6 - yoga koza, dvitIya khaNDa 100) 100) 405) jaina darzana samiti ne jaina darzana ke pracAra karane ke uddezya se yoga koza dvitIya khaNDa kA mUlya kevala 100) rakhA hai| jaina - jainetara sabhI samudAyoM se hamArA anurodha hai ki yoga koza kraya karake aMtataH apane sampradAya ke vidvAnoM, bhaNDAroM meM, pustakAlayoM meM isakA yathocita vitaraNa karane meM sahayoga deM / rAja prosesa prinTarsa ke mAlika mahendra rAja mehatA tathA unake karmacArI dhanyavAda ke pAtra haiM jinhoMne aneka bAdhAoM ke hote hue bhI prakAzita karane meM sakSama rahe haiM / 10-12-1996 kalakattA 15) 50) 65) 75) padmakumAra rAyajAdA, mantrI jaina darzana samiti
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA jaina darzana sUkSma aura gahana hai tathA mUla siddhAnta granthoM meM isakA kramabaddha tathA viSayAnukrama vivecana nahIM hone ke kAraNa isake adhyayana meM tathA isake samajhane meM kaThinAI hotI hai| aneka viSaya ke vivecana apUrNa adhUre haiM, ataH aneka sthala isa kAraNa se bhI samajha meM nahIM Ate haiN| artha bodha kI isa durgamatA ke kAraNa jaina-ajaina donoM prakAra ke vidvAn jaina darzana ke adhyayana meM sakucAte haiN| kramabaddha tathA viSayAnukrama vivecana kA abhAva jaina darzana ke adhyayana meM sabase bar3I bAdhA upasthita karatA hai-aisA hamArA anubhava hai| __ jaba hamane 'pudgala' kA adhyayana prArambha kiyA to hamAre sAmane bhI bar3I samasyA khar3I huii| Agama aura siddhAnta granthoM se pATho kA saMkalana karake isa samasyA kA hamane AMzika samAdhAna kiyaa| isa prakAra jaba-jaba hamane jaina darzana ke anyAnya viSayoM kA adhyayana prArambha kiyA taba-taba hameM sabhI Agama tathA aneka siddhAnta granthoM ko sampUrNa par3hakara pATha-saMkalana karane pdd'e| isI taraha jisa viSaya kA bhI adhyayana kiyA ise sabhI granthoM kA AdyopAMta avalokana karanA pdd'aa| isase hameM anumAna huA ki vidvada varga jaina darzana ke adhyayana meM kyoM sakucAte haiN| sarvaprathama hamane pATha saMkalana ko 32 zvetAmbara AgamoM tathA tattvArtha sUtra meM sImAbaddha rakhanA ucita smjhaa| aisA hamane kisI sAmpradAyika bhAvanA se nahIM balki Agama va siddhAnta granthoM kI bahulatA tathA kArya bhI vizAlatA ke kAraNa hI kiyA hai| zvetAmbara Agama granthoM ke saMkalana kara lene ke pazcAt digambara siddhAnta granthoM-SaTkhaNDAgama, kaSAya pAhuDa Adi se bhI saMkalana kiyaa| sarvaprathama hamane viziSTa pAribhASika, dArzanika tathA AdhyAtmika viSayoM kI sacI bnaaii| viSaya saMkhyA 1000 se bhI adhika ho gii| ina viSayoM ke saSTa vargIkaraNa ke lie hamane Adhunika sArvabhaumika dazamalava vargIkaraNa kA adhyayana kiyaa| tatpazcAta bahuta kucha isa paddhati kA anusaraNa karate hue hamane sampUrNa jaina vAGmaya ko 100 bhAgoM meM vibhakta karake mUla viSayoM ke vargIkaraNa kI eka rUpa rekhA (dekheM pR08 ) taiyAra kii| yaha rUparekhA koI antima nahIM hai| parivartana, parivarddhana tathA saMzodhana kI apekSA bhI isameM raha sakatI hai| mUla viSayoM meM se bhI anekoM ke upaviSaya kI sUcI bhI hamane taiyAra kI hai| unameM jIva-pariNAma ( viSayAMkana 05) kI upaviSaya sUcI pR0 11 para dI gaI hai| jIva pariNAma kI yaha upasUcI bhI parivartana, parivarddhana va saMzodhana kI apekSA rakha sakatI hai| vidvad varga se nivedana hai ki ve ina viSaya sUciyoM kA gaharA adhyayana kareM tathA inameM parivartana, parivarddhana va saMzodhana sambandhI athavA apane anya bahumUlya sujhAva bhejakara hameM anugRhIta kreN| ___ katarana va phAila karane kA kArya pUrA hone ke bAda hamane saMkalita viSayoM meM se kisI eka viSaya ke pAThoM kA sampAdana karane kA vicAra kiyaa|
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 20 ) sampAdana meM nimnalikhita tIna bAtoM ko hamane AdhAra mAnA hai / 1-pAThoM kA milAna 2-viSaya ke upaviSayoM kA vargIkaraNa tathA 3-hindI anuvAda astu lezyA koza, kriyA koza, mithyAtvI kA AdhyAtmika vikAsa, vardhamAna jIvana koza (khaNDa 1, 2, 3) ke bAda hamane sampAdana ke lie 'yoga' viSaya ko grahaNa kiyaa| pudgala koza, dhyAna koza, saMyukta lezyA koza bhI taiyAra kiye haiN| pratyeka viSaya meM saMkalita pAThoM tathA anusaMdhita pAThoM kA vargIkaraNa karane ke lie hamane pratyeka viSaya ko 100 vargoM meM vibhAjita kiyA hai tathA AvazyakatAnusAra ina 100 vargoM ko dasa yA dasa se adhika mUla vargoM meM bhI vibhAjita karane kA hamArA vicAra hai / sAmAnyataH sabhI viSayoM ke kozoM meM nimnalikhita varga prAya: avazya rhege| .. zabda vivecana ( mUla varga) .01 zabda kI vyutpatti-prAkRta-saMskRta va pAlI bhASAoM meM .02 paryAyavAcI zabda-viparItArthaka zabda zabda ke vibhinna artha ..4 savizeSaNa-sasamAsa-sapratyaya zabda '05 paribhASA ke upayogI pATha .06 prAcIna AcAryoM dvArA kI gaI paribhASA .07 bheda-upabheda .08 zabda saMbaMdhI sAdhAraNa vivecana .09 vividha ( mUla varga) .099 biSaya saMbaMdhI phUTakara pATha tathA vivecana anya saba mUlavarga yA upavarga saMkalita pAThoM ke AdhAra para banAye jaayeNge| yoga koza meM hamane nimnalikhita mUlavarga rakheM haiM - WWW. zabda vivecana dravyayoga (prAyogika ) bhAvayoga (prAyogika) yoga aura jIva sayogI jIva vividha yathA sambhava vargIkaraNa ko saba bhUmikAoM meM ekarUpatA rakhI jaayegii|
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 21 ) yoga koza viSayAMkana hamane 0405 kiyA hai| isakA AdhAra yaha hai ki sampUrNa jaina vAGmava ko 100 bhAgoM meM vibhAjita kiyA gayA hai ( dekheM mUlavargIkaraNa sUcI pR0 8) isake anusAra jIva pariNAma kA viSayAMkana 04 hai| jIva pariNAma ko sau bhAgoM meM vibhakta kiyA gayA hai ( dekheM jIva pariNAma vargIkaraNa sUcI pR0 11) isake anusAra yoga kA viSayAMkana 05 hotA hai| ataH yoga kA viSayAMkana hamane 0405 kiyA hai| yoga ke antargata AnevAle viSayoM meM Age dazamalava kA cihna hai| yoga koza bhI lezyA koza kI taraha hamArI koza parikalpanA kA parikSaNa (TrAyala) hai| isa parikalpanA meM puSThatA tathA hamAre anubhava meM yatheSTha samRddhi huI hai| yoga, lezyA, bhAva, adhyavasAya, kriyA tathA pariNAma Adi jaina AgamoM ke paribhASika zabda hai / paryAya kI apekSA jIva anaMta pariNAmI hai, phira bhI AgamoM meM jIva ke dasa hI pariNAmoM kA ullekha hai / (sthAnAMga sthA 10, paNNa pada 13) jIva pariNAma ke dasa pariNAmoM ko prAthamikatA dekara grahaNa kiyA gayA hai lekina sAtha hI karmoM ke udaya se vA anyathA honevAle anya aneka pramukha pariNAmoM ko vargIkaraNa meM sthAna diyA hai| inameM se utpAda-vyayadhrauvya Adi kaI viSaya to anyAnya kozoM meM bhI samAviSTa hone yogya hai| yoga zAzvata bhI hai, azAzvata bhI hai| AhArakakAya yoga va AhArakamizra kAyayoma azAzvata hai, bAkI teraha yoga zAzvata hai, digambara matAnusAra vaikriyamitra kAya yoga ko azAzvata mAnA hai bAkI bAraha yoga zAzvata mAne haiM / prAcIna AcAryoM ne yoga aura lezyA ke vivecana meM nimnalikhita paribhASAoM para vicAra kiyA hai| 1-lezyA yoga pariNAma hai-yoga pariNAmo lezyA / 2-lezyA karma nisyada rUpa hai-karma nisyando lezyA / 3-lezyA kaSAyodayase anuraMjita yoga pravRtti hai-kaSAyodayaraMjitA yogprvRttibaishyaa| 4-yoga aura lezyA-nAma karma va mohanIya karma kA udaya bhAva hai| ___ astu-lezyasva va yogItva jIvodayaniSpanna bhAva hai| ataH karmoM ke udaya se bhI jIva ke mana-vacana kAya ke yoga hote haiM / dravya yoga : podgalika hai ataH ajIvodaya niSpanna honA cAhie-paogapariNAmae vaNye, gaMdhe, rase, phAse x x x / jahA~ pariNAma zubha hote haiM (yoga pariNAma), adhyavasAya prazasta hote haiM vahA~ lezyA vizuddhamAna hotI hai| sayogI ke karmoM kI nirjarA ke samaya pariNAmoM kAzubha honA,adhyavasAyoM kA prazasta honA tathAlezyA kA vizuddhamAna honA Avazyaka hai| jaba vairAgya bhAva prakaTa hotA hai taba ina tInoM meM kramazaH zubhatA, prazastattA tathA vizuddhatA hotI hai| yahAM pariNAma zabda se jIva ke mUla daza pariNAmoM meM se kisa pariNAma kI ora
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 22 ) iMgita kiyA hai-yaha vivecanIya hai| yahAM prAcIna AcAryoM ne yoga ko bhI pariNAma meM grahaNa kiyA hai| lezyA aura yoga ; lezyA aura adhyavasAya kA kaisA sambandha hai yaha bhI vicAraNIya viSaya hai| kyoMki acchI-burI donoM prakAra kI lezyAoM meM adhyavasAya prazasta-aprazasta donoM hote haiN| isake viparIta jaba pariNAma azubha hote haiM, adhyavasAya aprazasta hote haiM taba lezyA avizuddha-saMkliSTa honI caahie| jaba garbhastha jIva narakagati ke yogya karmoM kA baMdhana karatA hai taba usakA citta, usakA mana, usakI lezyA tathA usakA adhyavasAya tadupayukta hotA hai| usI prakAra jaba garbhastha jIva deva gati ke yogya karmoM kA baMdhana karatA hai taba usakA citta, usakA mana, usakI lezyA tathA usakA adhyavasAya tadupayukta hotA hai| isase bhI pratIta hotA hai ki ina tInoM kA - mana va citta ke pariNAmoM kA, lezyA aura adhyavasAya kA sammilita rUpa se karma baMdhana meM pUrA yogadAna hai| isI prakAra karmoM kI nirjarA meM bhI ina tInoM kA pUrA yogadAna honA cAhie / yadyapi ayogI ke bhI mahAnirjaga hotI hai| jIva yoga dravyoM ko grahaNa karatA hai tathA pUrva meM gRhIta yoga dravyoM ko navagRhIta yoga dravyoM ke dvArA pariNata karatA hai| jIva dvArA yoga dravyoM kA grahaNa nAma karma va mohanIya karma ke udaya se hotA hai| yadyapi isa viSaya para kisI bhI TIkAkAra kA koI vizeSa vivecana nahIM hai| AcArya malayagiri kA kathana hai ki zAstroM meM ATha karmoM ke vipAkoM kA varNana milatA hai lekina kisI bhI karma ke vipAka meM lezyA tathA yoga rUpa vipAka upadarzita nahIM hai| sAmAnyataH socA jAya to yoga dravyoM kA grahaNa kisI nAma kama ke udaya se honA caahie| nAma karmoM meM hI zarIra nAma karma ke udaya se hI grahaNa honA caahie| yadi yoga kA lezyA ke sAtha avinAbhAva sambandha mAnA jAya to dravya yoga va dravya lezyA ke pudagaloM kA grahaNa zarIra nAma karma ke udaya se honA caahie| kyoMki yoga zarIra nAma karma kI pariNati vizeSa hai| ( dekheM pR0 1/96) zubha nAma karma ke udaya se zubha yogoM kA grahaNa honA cAhie tathA azubha nAma karma ke udaya se azubha yogoM kA grahaNa honA cAhie / terApaMtha ke caturtha AcArya jayAcArya ne jhINI carcA meM kahA hai ki azubha lezyAoM se pApa karma kA baMdhana hotA hai tathA pApa karma kA baMdhana kevala mohanIya karma se hotA hai| ataH azubha dravya yogoM kA grahaNa mohanIya karma ke udaya ke samaya honA caahie| anyatra ThANAMga ke TIkAkAra kahate haiM ki yoga-vIrya antarAya ke kSaya-kSayopazama se hotA hai| jaba jIva eka yoni se maraNa, cyavana, udavartana karake anya yoni meM jAtA hai taba jAne ke patha meM jitane samaya lagate haiM utane samaya meM vaha kAyayogI hotA hai (siddhagati ko chor3akara ) / Adhunika vijJAna meM bhI jIva ke zarIra se kisa varNa bhI AbhA nikalatI hai isakA anusaMdhAna ho rahA hai tathA usake tatkAlIna vicAroM ke sAtha varNoM kA tulanAtmaka adhyayana bhI kiyA jA rahA hai /
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 23 ) jIvoM meM - udaya bhAva se tInoM yoga hote haiM / zubha yoga kaSAyoM ke upazama, kSayakSayopazama se hote haiM / ataH yoga aupazAmika, kSAyika va kSAyopazamika bhAva bhI hai / savizeSaNa - sasamAsa - sapratyaya yoga zabdoM meM kitane hI zabda prAyogika dravya aura bhAva yoga se sambandhita hai / maraNa tIna prakAra kA kahA hai- bAlamaraNa, paMDitamaraNa va bAlapaMDitamaraNa | bAlamaraNa ke samaya zubha va azubha donoM yoga hote haiM / avazeSa donoM maraNa meM zubhayoga va prazasta lezyA hotI hai / paMDitamaraNa chaTTha guNasthAna se gyArahaveM guNasthAna taka va caudahaveM guNasthAna meM ayogI, alelI hotA hai tathA bAlapaMDitamaraNa kevala pAMcaveM guNasthAna meM hotA hai / yoga AtmapradezoM meM hI pariNamana karatA hai, anyatra nahIM karatA hai / isase patA calatA hai ki saMsArI AtmA ke sAtha yoga ke sAtha ghaniSTha sambandha hai aura vaha anAdikAla se calA A rahA hai / jIva jaba taka aMtakriyA nahIM karatA hai taba taka sambandha calatA rahatA hai aura AtmA meM yogoM kA pariNamana hotA rahatA hai / yadyapi caudahave guNasthAna meM ayogI ho jAtA hai / manoyoga, vacanayoga va kAyayoga meM 'vaTTamANa' vartatA huA jIva aura jIvAtmA eka hai, abhinna hai, do nahIM hai / jaba jIvAtmA ( paryAyAtmA ) yoga pariNAmoM meM vartatA hai taba vaha jIva yAni dravyAtmA se bhinna nahIM hai, eka hai / arthAt vahI jIva hai, vahI jIvAtmA hai / cUMki dravyAtmA dravya jIva hai, avazeSa sAta ( kaSAya Adi ) AtmA bhAva jIva hai / AtmA ATha hai - (1) dravya AtmA, (2) kaSAya AtmA, (3) yoga AtmA, (4) upayoga AtmA, (5) jJAna AtmA, (6) darzana AtmA, (7) cAritra AtmA aura (5) vIyaM AtmA haiM / lezyA aura yoga kA avinAbhAvI sambandha hai / jahA~ lezyA hai vahA~ yoga hai / jahA~ yoga hai vahA~ lezyA hai / phira bhI donoM bhinna-bhinna tattva hai / bhAvataH lezyA pariNAma tathA yoga pariNAma jIva pariNAmoM meM alaga-alaga batalAye gaye haiM / ataH bhinna hai / dravyataH manoyoga tathA vAkyoga ke pudgala catuH sparzI hai tathA kAya yoga ke pudgala aSTasparzI sthUla hai / lekina lezyA ke pudgala aSTasparzI to hai lekina sUkSma hai arthAt dravya kAya yoga ke pudgaloM se sUkSma hai kyoMki lezyA ke pudgaloM ko bhAvitAtmA aNagAra na jAna sakatA hai, na dekha sakatA hai / ataH dravyataH bhI yoga aura lezyA bhinna bhinna hai / lezyA pariNAma tathA yoga pariNAma jIvodaya niSpanna bhAva hai - kahA hai "se ki taM jIvodaya niphanne ? aNaMgavihe pannattaM taM jahA-neraie tirikkhajoNie maNusse deve, puDhavikAie jAva tasakAie, kohakasAi jAva lobhakasAi, itthIveyae purisaveyae, napuM sagaveyae, kaNhalesse jAva sukkalesse, micchAdiTThI
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 24 ) sammadiTThI sammamicchAdiTThI, avirae, asaNNI, aNNANI, AhArae, chaumatthe, sajogI, saMsAratthe, asiddha setaM ajIvodayaniSphanne / -aNuo0 sU 126 / pR0 1111 arthAt jIvodaya niSpanna bhAva aneka prakAra kA hai- yathA, naraka gati Adi cAra gati, pRthvIkAyAdi chaha kAya, krodha Adi cAra kaSAya, kRSNa lezyA yAvat zukla lezyA, mithyA dRSTi Adi tIna dRSTi, avirati, asaMjJI, ajJAnI, AhAraka, chamastha, sayogI, saMsAratA, asiddhtaa| yoga vIyaM se pravAhita hotA haise gaM bhaMte ! joe kiMpavahe, goyamA ! voriyappavahe / -bhaga. bha. 1 / u4| sU 143 arthAt yoga-vIrya se pravAhita hotA hai| kisa aura kitane yoga meM kauna se jIva eka yoga vAle audArika kAya vAle jIva-dikhAI dene vAle annakaNa meM, kAmaNa kAya vAle jIva-vakragati meM, kevalI samudghAta ke tIsare, cauthe, pAMcave samaya meM do yoga vAle calatI huI cITI meM audArika kAya yoga va vyavahAra vacana yoga calatI huI laTa meM calatI huI makSikA meM tIna yoga vAle... (1) pRthvIkAya, (2) apakAya, (3) agnikAya aura (4) vanaspatikAya cAra yoga vAle jIva (1) dvIndriya, (2) trIndriya aura (3) caturindriya pAMca yoga vAle jIva (1) vAyukAya meM cha: yoga asaMjJI meM, sAta yoga kevalI maiM, ATha yoga tIsarai guNasthAna kI niyamA meM, nau yoga parihAra vizuddhi cAritra meM, dasa yoga tIsare guNa sthAna meM, gyAraha yoga devo meM, bAraha yoga zrAvaka meM, teraha yoga saMjJI tiyaMca paMcendriya meM, caudaha yoga manoyogI meM va paMdraha yoga manuSya meM hote haiN|
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 25 ) siddhAnta granthoM meM kahA gayA hai ki mAtra kAyayoga se mohanIya jaise karma kA baMdha utkRSTa rUpa se eka sAgara kI sthiti kA ho sakatA hai| vacanayoga milate hI paccIsa sAgara kI sthiti kA utkRSTa baMdha ho sakatA hai| ghrANendriya yAnI nAsikA ke milane para pacAsa sAgara, cakSu ke milate hI sau sAgara kI sthiti kA baMdha ho sakatA hai aura jaba amanaska paMcendriya kI dazA meM kAna milate haiM to hajAra sAgara taka baMdha saMbhava hai lekina manoyoga mila gayA aura utkRSTa mohanIya karma kA baMdha hone lagA to vaha lAkha aura karor3a sAgara ko pAra kara sakatA hai| sattara kor3Akor3I sAgaropama kA sarvotkRSTa mohanIya karma kA baMdha manoyoga milane para hotA hai| lezyA kA pariNAma vyaktitva rUpAntaraNa kA saMketa hai| nirvANa ke pUrva sayogI kevalI ke jaba mana aura vacanayogoM kA sampUrNa nirodha ho jAtA hai| bAdara kAyayoga kA bhI nirodha ho jAtA hai-astu unake sUkSma kAyayoga-sUkSma kAyikI kriyA-ucchavAsAdi ke rUpa meM hotI hai| usa sthiti meM zukla lezyA ke sAtha zukla dhyAna kA tIsarA bheda 'suhumakirie aniyaTTI' dhyAna hotA hai| dhyAna se yogoM kI caMcalatA meM kamI AtI hai| yogajanita caMcalatA ke naSTa hone para mithyAdRSTi, AkAMkSA, pramAda aura Aveza samApta ho jAte haiN| bhagavatI sUtra meM kahA gayA hai ki kAMkSA mohanIya karma kA baMdha pramAda aura yoga se hotA hai| pramAda yoga se utpanna hotA hai tathA yoga vIrya, parAkrama va pravRtti se utpanna hotA hai| vIrya zarIra se va zarIra jIva se utpanna hotA hai|' sAmAnyata: samAna guNa va jAti vAle samudAya ko vargaNA kahate haiN| audArika, vaikriya, AhAraka, taijasa, kArmaNa, mana, vacana evaM zvAsocchavAsa vargaNA-ye ATha mukhya vargaNA ke bheda haiM / ina vargaNAoM kA yoga ke sAtha ghaniSTa sambandha hai / mUlataH AgamoM meM yoga ba lezyA kI paribhASA audhika rUpa se upalabdha nahIM hotI hai| karma ke udaya aura kSayopazama se jaise hamAre yogoM meM parivartana AtA hai vaise hI lezyA bhI satata parivartana kI prakriyA se gujaratI rahatI hai / __ karmabaMdha ke do hetu haiM-kaSAya aura yoga / prakRti baMdha tathA pradeza baMdha kA saMbaMdha yoga se hai aura sthiti baMdha aura anubhAga baMdha kA saMbaMdha kaSAya se hai| AtmA ke sAtha karma pudagaloM ko zliSTa karane vAlI pravRtti lezyA hai| ye yoga ke pariNAma vizeSa hai| yoga kA nirodha hone para lezyA kA bhI nirodha ho jAtA hai| Agama sAhitya meM lezyA ke bAda yoga pariNAma kahA hai| digambara sAhitya meM mArgaNAoM kI RmikatA meM yoga ke bAda lezyA mArgaNA kahI hai| jaina darzana ATha AtmAeM mAnatA hai| dravyAtmA, kaSAyAtmA, yogaatmaadi| lekina lezyA rUpa AtmA kA ullekha inameM nahIM hai| AtmA ke ATha bhedoM meM se kisI eka meM usakA astitva antanihita avazya honA caahie| 1. bhg01|140
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 26 ) bhAva cetanA kA pariNAma hai / ' 'bhAvaH citpariNAmaH ' jIva kA svarUpa paMca bhAvAtmaka hai / yoga pariNAma bhI yogatraya janaka karma ke udaya kA phala hai / yoga aura lezyA jIvodaya niSpanna bhAva bhI hai | vIryAntarAya karma ke kSaya evaM kSayopazama aura nAma karma ke udaya se yogoM kI niSpatti hotI hai / unameM zubha yA azubha kI vivakSA karane para moha karma ke kSaya, kSayopazama Adi aura udaya kA sAhacarya avazyaMbhAvI hai / mana, vacana aura kAya -- ye tIna yoga eka sAtha zubha yA azubha hote haiM, usI prakAra eka zubha aura do azubha, do zubha aura eka azubha bhI ho sakate haiM / arthAt vyavahAra yA sthUla dRSTi se tInoM yoga eka sAtha azubha bhI ho sakate haiM aura zubha bhI / tathA eka yoga zubha aura eka azubha - aise bhI ho sakate haiM / nizcaya dRSTi se eka samaya meM do yogoM kI pravRtti hotI hI nahIM hai, isalie eka sAtha eka yoga zubha aura eka yoga azubha hone kA prasaMga nahIM AtA / yoga azubha hone moha karma kA udaya aura zubha hone meM kSayopazamAdi kA sAhacarya avazyaMbhAvI hai / AcArya bhikSu ne virata avirata kI caupAI meM kahA hai sAdhAM ne vAMdaNa jAtA mAraga meM, kareM jisA phala sAvadya niravada tIna jogAM sUM, puna pApa nyArA nyArA vAMdaNa jAtAM mana joga sudha huve to, ekaMta nirajarA nyAro re / vacana ne kAyA asudha huveM to, tiNa sUM pApa lAge che Ayo re // 13 // kade kAyA 'vacana donU joga sudha huve, tyAM sU piNa huve nirajarAdharmo re / eka manaro joga asudha rahayoM bAkI, tiNasU lAgeM pApa karmoM re // 14 // kade tInU joga sudhahuveM to, pApa na lAgeM ligAro re / iNavidha vAMdaNa jAtAM mAragameM, tInoM jogAM ro vyApAra nyAro // 15 // pAva re / thAyo re || 12 || asubha jogAMsU pApa subha jogAM sUM puna, tiNa mAMheM ma jAMNo phero re / sAvadha niravada rA phala juvA juvAche, dUdha pAMNI jyU jANoM niveDo re / / 16 / / koi sAdhAM ne asaNAMdika AhAra veMharAveM, te voleM che mukha ughADe re / kAyA ro joga to niravada tiNaro, vacana sU vAukAya ne mAre re // 21 // udhAr3eM mukha boleM vAukAya mArayAM, tiNaro lAgeM pApa kAyA rA joga sU jeMNA karaneM veMharAyoM, tiNaro che ekaMta mana vacana taNA joga donU asudha, eka kAyA taNoM joga cokho re / tiNarA hAthAM sUM sAdha vehareM to, mUla nahIM che doso re // 25 // 1. gommaTasAra, jIvakAMDa 165, jIva tattva pradIpikA pR0 294 karmoM re / dharmo re // 22 //
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 27 ) sAdhu vehareM kAyA ro sudha joga huveM to, jaba veharayAM veharAyAM dharma nisaMkadharmI re / mana vacana rA joga asudha huve to, tiNaro tiNaneM ija lAge karmoM re // 26 // -virata avirata rI caupai : DhAla 9 arthAt mana, vacana aura kAyA- ina tInoM yoga sAvadya-niravadya donoM hai| yadi manoyoga zuddha hai to ekAMta nirjarA hotI hai| yadi vacana aura kAya ke yoga azuddha hai to unase pApa lagatA hai| sAdhu ko vaMdana karane ke lie jAtA hai to tInoM yogoM kI pravRtti alaga-alaga hai| kadAcit kAya aura vacana ke yoga zuddha ho to unase nirjarA hotI hai| eka manoyoga azuddha ho to usase pApakarma kA baMdha hotA hai| yadi tInoM yoga zuddha ho to pApakarma kA baMdha nahIM hotA hai| niSkarSa yaha hai ki azubha yoga se pApakarma va zubha yoga se puNyakarma lagatA hai| sAvadha va niravadya kA phala dUdha-cInI kI taraha alaga-alaga hai| khule muha bolane se vacana kA yoga sAvadha hai| kAyayoga kA ayatanA pUrvaka vyavahAra karanA niravadya hai| kabhI-kabhI aisA bhI saMbhava hai mana, vacana kA yoga azubha hai va eka kAya yoga zubha hotA hai| kadAcit aisA bhI saMbhava hai tInoM yoga zuddha hote haiN| jaise salezI jIva AraMbhI aura anAraMbhI donoM hote haiM, vaise sayogI jIva AraMbhI aura anAraMbhI donoM hote haiN| jIva ke prayoga arthAt mana Adi ke vyApAra se jo baMdha hotA hai vaha jIva prayoga baMdha hai| anaMtarabaMdha evaM paraspara baMdha kA bhI vivecana Agama meM milatA hai| ..- hai| jIva aura pudgala kA prathama samaya kA baMdha anaMtarabaMdha evaM unake Age ke samayoM kA baMdha paraspara baMdha kahalAtA hai| pratisaMlInatA tapa meM yoga aura indriyoM kA nigraha hotA hai| sAdhaka ke lie indriyajaya va manovijaya se bar3hakara aura koI gaurava nahIM hotA hai| adhyavasAya kI prazastatA-adhyavasAya kA eka pariNAma hai| vyaktitva ke tIna pahalU hai-bhAva, vicAra aura vyavahAra / vyavahAra kAyika pravRtti ( kAyayoga ) hai| vicAra mAnasika pravRtti ( manoyoga ) hai| donoM snAyuoM se saMbaMdhita hai| ataH inakA niyaMtraNa saMbhava hai| lekina bhAva lezyA se jur3A hai, ataH vaha niyaMtraNa nahIM, zodhana jarUrI hai| yogajanya pravRtti arthAt kriyAtmaka AcaraNa kA tyAga kiyA jA sakatA hai, para Antarika-pramAda va kaSAya kA kabhI pratyAkhyAna nahIM hotA hai| dharma, guru, iSTadeva ke prati utpanna rAga ko prazasta kahA gayA hai| 'dhammANurAga' zabda isI kA nirvAhaka hai| bhAva lezyA AtmA kA pariNAma vizeSa hai, jo saMkleza aura yoga se anugata hai| dravya lezyA pudgalAtmaka hotI hai| yoga yAnI mana, vANI aura zarIra kI pravRtti / katipaya AcAryoM kI yaha mAnyatA hai ki yoga lezyA kI bhUmikA banAtA hai aura kaSAya usa para raga car3hAtA hai| dravya yoga ke parispandana ke sahakAra se AtmapradezoM kA parispandana bhAva yoga hai aura dravya lezyA ke sahakAra se AtmabhAva kA pariNamana bhAva lezyA hai| ataH yoga ko parispandana evaM lezyA ko pariNamana kahA jA sakatA hai| jitane samaya meM ayogI kevalI jitane karma kSINa karatA hai utane karma sayogI kevalI saMkhyeyaguNa kAla adhika meM kSINa karatA hai|
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 28 ) yoga zabda ke do artha hai-pravRtti aura smaadhi| inakI niSpatti do bhinna-bhinna dhAtuoM se hotI hai| sambandhArthaka 'yuj' dhAtu se niSpanna hone vAle yoga kA artha haiprvRtti| samAdhyarthaka yuj dhAtu se niSpanna hone vAle yoga kA artha hai samAdhi / umAsvAti ke anusAra kAya, vAG aura mana ke karma kA nAma yoga hai / ' prastuta koza meM hamane yoga kA artha pravRtti kiyA hai| jIva ke tIna mukhya pravRttiyoM-kAyika pravRtti, vAcika pravRtti aura mAnasika pravRtti kA hamane yoga zabda ke dvArA nirdeza kiyA hai / karma-zAstrIya paribhASA ke anusAra vIryAntarAya karma ke kSaya yA kSayopazama tathA zarIra nAma karma ke udaya se hone vAlA vIrya yoga kahalAtA hai| bhagavatI sUtra meM eka prasaMga AtA hai seNaM bhaMte ! joe kiM pavahe ? goyamA ! viiriyppvhe| seNaM bhaMte ! vIrie ki pavahe ? goyamA ! sarIrappavahe / seNaM bhaMte ! sarIre ki pavahe ? goyamA ! jiivppvhe| -bhaga0 1/143-145 arthAt-yoga vIrya se utpanna hotA hai| vIrya zarIra se utpanna hotA hai| zarIra jIva se utpanna hotA hai| isa karma-zAstrIya paribhASA se yaha spaSTa hotA hai ki yoga jIva aura zarIra ke sAhacarya se utpanna honevAlI zakti hai / vRtti meM uddhRta eka gAthA meM yoga ke paryAyavAcI nAma isa prakAra hai jogo vIrayaM thAmo, ucchAha parakkame tahA ceTThA / sattI sAmatthayanti ya, jogassa havaMti pajjAyA / -sthAnAMga vRtti patra 101 arthAt 1-yoga, 2-vIrya, 3-sthAma, 4-utsAha, 5--parAkrama, 6-ceSTA, 7-zakti aura saamrth| -ye yoga ke paryAyavAcI nAma hai / ___ yoga ke anantara prayoga kA nirdeza hai| prajJApanA (pada 16 ) ke adhyayana se yaha pratIta hotA hai ki yoga aura prayoga-donoM ekArthaka hai / sthAnAMga sUtra meM kahA hai1. kAyabAGmanaH karmayogaH / -tattvArtha sUtra a 6 / sU 1
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 29 ) kriyate yena tatkaraNaM-mananAdi kriyAsu pravartamAnasyAtmana upakaraNabhUtastathA tathApariNAmavatpudgalasaMghAta iti bhAvaH / -sthAnAMga vRtti patra 101 arthAt karaNa kA artha hai--mana, vacana aura spadaMna kI kriyAoM meM pravartamAna AtmA kA sahAyaka pudgala-samUha hai| vRttikArane yoga, prayoga aura karaNa kI vyAkhyA karane ke pazcAt yaha batalAyA hai ki tInoM ekArthaka haiN| bhagavaI meM yoga ke pandraha prakAra batalAye gaye haiN| ve ho pandraha prakAra prajJApanAmeM prayoga ke nAma se tathA Avazyaka meM karaNa ke nAma se nirdiSTa hai| athavA yogaprayogakaraNazabdAnAM manaHprabhRtikamabhidheyatayA yogaprayogakaraNa-sUtreSvaMbhihitamiti nArthabhedo'nveSaNIyaH, trayANAmapyeSAmekArthatayA Agame bahuzaH pravRtti-darzanAta, tathAhi yogaH paMcadazavidhaH zatakAdiSu vyAkhyAtaH prajJApanAyAM tvavamevAyaM prayogazabdenoktaH / eka pUrvakoTi varSa kI Ayu ko bhoganevAlA koI karmabhUmija manuSya parabhava sambandhI eka pUrva koTi varSa kI jalacara sambandhI Ayu usake yogya sakleza aura usake yogya utkRSTa yoga se bAMdhatA hai| phira krama se eka pUrva koTi kAla vyatIta kara eka pUrva koTi Ayu ke sAtha jalacaroM meM utpanna huaa| antarmuhUrta meM saba paryAptiyoM ko pUrNa karake paryApta huA phira antarmuhUtaM taka vizrAma kiyaa| antarmuhUrta meM punaH parabhava saMbaMdhI pUrva koTi kI jalacara sambandhI Ayu bAMdhatA hai| vaha bhI usake yogya sakkeza aura usake yogya utkRSTa yoga se bAMdhatA hai / astu gommaTasAra kI mAnyatA ke anusAra cakravartI meM vaikriya zarIra bhI hotA hai ataH vaikriya kAya yoga va vaikriyamizra kAya yoga bhI hote haiN| digambara mAnyatAnusAra vAdara paryApta agnikAya meM vaikriyakAya yoga hotA hai| gommaTasAra meM yoga mArgaNA meM jIvoM kI saMkhyA ke viSaya meM kahA haiM bAdara paryAptaka tejaskAyika jIvoM meM vikriyA zakti se yukta jIva apanI rAzi arthAt AvalI ke ghana ke asakhyAtaveM bhAga meM asaMkhyAta kA bhAga dene se jitanA pramANa AtA hai utane haiN| tathA bAdara paryApta vAyukAyika jIvoM meM jo ki loka ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra kahe haiM, vikriyA zakti se yukta jIva palya ke asakhyAtaveM bhAga mAtra hote haiN| azubha lezyAoM meM manuSya kA vyaktitva vighaTita, asantulita, asamAyojita hotA hai| cintana, bhASA aura karma kI dizAyeM badalatI hai| AcaraNa meM badalAva AtA hai| kaSAyoM kI tIvratA ke kAraNa sambandhoM para niyantraNa nahIM kara paataa| jaba bhAva cetanA malina ho jAtI hai, taba mana, vacana aura zarIra kI kriyA se bhI sthira nahIM hotii| yoga pravRtti caMcala hone se lakSya siddhi dubhaMbha ho jAtI hai| vyakti kI bhAva cetanA hI usake byaktitva ke vighaTana yA saMgaThana kI mukhya ghaTaka banatI hai| gItA kA sthita prajJa,
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 30 ) bauddha darzana kA arhata aura jaina dharma ke vItarAga kA jIvanAdarza paripakva vyaktitva kI servAGgINa vyAkhyA detA hai / karma kI daza avasthA meM udIraNA, saMkramaNa, udvartanA, apavatana kI prakriyA dvArA vipAka ko badalA jA sakatA hai / AcArya kundakunda ne kahA hai lessAsodhI ajjhavasANa visodhIe hoI jIvassa / ajjhavasANavisodhI mandakasAyarasa gAdavvA || - paMcAstikAya 2 / 131 arthAt jisake moha, rAga-dva eSa hote haiM unake azubha pariNAma hote haiM aura jisake cittaprasAda nirmala citta hotA hai, usake zubha pariNAma hotA hai / lezyA kI zuddhi adhyAvasAya se hotI hai aura adhyavasAya kI zuddhi maMda kaSAya se hai / adhyavasAya lezyA se sUkSma hotA hai| pariNAma zabda se yoma aura lezyA donoM kA grahaNa hotA hai / adhyavasAya aura pariNAma alaga-alaga hai / terahaveM guNasthAna meM bhAva lezyA hai parantu bhAva manoyoga nahIM hai / kyoMki lezyA kA sambandha ekAMtataH bhAva manoyoga ke sAtha nahIM hai / dhyAna se kaSAya upazamita hotI hai / yogoM kI caMcalatA meM kamI AtI hai / dhyAna se samaya bhAva dhArA pavitra hone se lezyAoM kA pariNamana zubha hotA hai / dhyAna dvArA lezyA meM badalAva AsakatA hai| nirvANa ke antarmuhUrta pUrva jaba sayogI kevalI ke mana aura vacana ke yogoM kA sampUrNa nirodha ho jAtA hai / bAdara kAya yoga kA bhI nirodha ho jAtA hai sirpha sUkSma kAyayoga ucchvAsAdi ke rUpa meM hotA hai usa samaya unake sUkSma kriyA niyaTTI zukla dhyAna hotA hai / isase aisA mAluma hotA hai ki yoga - lezyA dhyAna kA gaharA sambandha hai / yadyapi yoga aura lezyA ke dinA caturdazaveM guNasthAna zukla dhyAna kA caturtha bheda pAyA jAtA hai / paDhamaM joge jogesu vA mayaM biiamegajogammi | taiyaM ca kAyajoge sukkamajogammi ya cautthaM // zukla dhyAna ke prathama prakAra meM eka hI yoga yA tInoM yoga vidyamAna raha sakate haiM / dUsare prakAra meM tInoM meM se koI eka yoga vidyamAna rahatA hai| tIsare prakAra meM kevala eka kAyayoga hI vidyamAna rahatA hai tathA cauthe prakAra meM koI yoga nahIM rahatA hai / ayogI ko hI prApta hotA hai / vaha joga mArgaNA kA eka bheda hai ii diesa kAyai joge vede kasAyaNANe ya / saMjamadaMsaNalessA bhaviyA sammattasaNNi AhAre // dhyAza0 gA0 83 gojI0 ga0 142
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 31 ) arthAt caudaha mArgaNAeM haiM - gati, indriya, kAya, joga, veda, kaSAya, jJAna, saMyama, darzana, lezyA, bhavya, samyaktva, sannI aura AhAra / yoga ke bheda tivihe joge paNNatte, taMjahA - maNajoge, vaijome, kAyajoge / evaM peraiyANaM vigalidiyavajjANaM jAva vaimANiyANaM / tivihe paoge paNNatte, taMjahA - maNapaoge, vaipaoge, kAyapaoge | vigaliyavajjANaM jAva tahA paogovi / tivihe karaNe paNNatte, taMjahA - maNakaraNe, vaikaraNe, kAyakaraNe / evaM vigalidiyavajjaM jAva vaimANiyANaM / -ThANa0 sthA 3 / u 1 / sU 13, 14, 15 yoga tIna prakAra kA hai 1 - manoyoga, 2 - vacanayoga aura 3 - kAyayoga | vikalendriyoM ( eka, do, tIna, cAra indriyoM vAle jIvoM ) ko chor3akara zeSa sabhI daMDakoM meM tInoM hI yoga hote haiM / prayoga tIna prakAra kA hai 1 - manaH prayoga, 2 -- vacanaprayoga aura 3 - kAyaprayoga / vikalendriyoM (eka, do, tIna, cAra indriya vAle jIvoM ) ko chor3akara zeSa sabhI daMDakoM meM tInoM hI prayoga hote haiM / karaNa tIna prakAra kA hai ---- jahA jogo 1 - manaHkaraNa, 2 - vacanakaraNa, 3 - kAyakaraNa | vikalendriyoM ( eka, do, tIna, cAra indriya vAle jIvoM ) ko chor3akara zeSa sabhI daMDakoM meM tInoM hI karaNa hote haiM / yoga aura vargaNA bhAsamaNavagANAdo kameNa bhAsAmaNaMtu kammAdo / avihammadavvaM hodi tti jiNehi NiddiTTha // TIkA - bhASAvargaNAskandhaizcaturvidhabhASA bhavanti / kArmaNavargaNAskandhairaSTavidhaM karmeti jinairnirdiSTam / bhASA vargaNA ke skandhoM se cAra prakAra kI bhASA hotI hai / manovargeNA ke skaMdhoM se dravya mana hotA hai aura kArmaNavargaNA ke skaMdhoM se ATha prakAra ke karma hote haiM / kahA hai -- gojI0 gA0 608 manovargaNAskandhaiH dravyamanaH, nivvANagamaNakAle kevaliNoddhaniruddhajogassa / suhuma kiriyAniTThi taiyaM taNukAyakiriyassa ||
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 32 ) tasseva ya selesIgayassa selovva nippakaMpassa / vocchinnakiriyamappaDivAI, jhANaM paramasukkaM // -ThANa0 sthA 4 / u 1 / sU 247 / TIkA meM uddhRta nirvANa ke samaya kevalI ke mana aura vacana yogoM kA sampUrNa nirodha ho jAtA hai tathA kAyayoga kA ardha nirodha hotA hai| usa samaya usake zukladhyAna kA tIsarA bheda "suhamakirie aniyaTTI" hotA hai aura sUkSma kAyikI kriyA-uccha vAsAdi ke rUpa meM hotI hai| usa nirvANagAmI jIva ke zailezItva ke-ayogItva prApta hone para-sampUrNa yoga nirodha hone para bhI zukladhyAna kA cauthA bheda 'samucchinnakriyA'pratipAtI' hotA hai| yadyapi zailezIva kI sthiti mAtra pAMca hrasva svarAkSara uccAraNa karane samaya jitanI hotI hai| dhyAna kA yoga ke pariNamana para kyA prabhAva par3atA hai yaha bhI vicAraNIya viSaya hai| kyA dhyAna ke dvArA yoga dravyoM kA grahaNa niyaMtrita yA baMda kiyA jA sakatA hai, dhyAna kA yoga-pariNamana ke sAtha kyA sIdhA saMyoga hai yA yoga ke dvArA yA lezyA ke dvaaraa| ityAdi aneka prazna vijJajanoM ke vicArane yogya haiN| yoga aura maraNa nirvANagamanakAla ko chor3akara yadi cAroM gati vAle jIva jaba marate haiM to unake yoga ke sAtha lezyA hotI hai| yadi azubha yoga meM jIva maratA hai to lezyA bhI azubha (kRSNa-nola-kAyota me se koI eka) hotI hai| yadi zubha yoga meM jIva maratA hai to lezyA bhI zubha (tejo-padma-zukla) hotI hai| sthUla zarIra ke chUTate hI aMtarAla gati hotI hai usa samaya taMjasa-kArmaNa do zarIra hote haiM, sirpha eka kAyayoga hotA hai lezyA chaoM ho sakatI hai| dravya lezyA kI vagaMNA kA sambandha taijasa zarIra kI vargaNA se hai ataH dravya lezyA aura taijasa zarIra kI vargaNA kA sambandha anvaya-vyatirekI mAnA jA sakatA hai| dravya kAyayoga kI vargaNA kA sambandha bhI dravya lezyA kI taraha taijasa zarIra kI varmaNA se hai| isa artha meM dravya kAyayoga va dravya lezyA meM samAnatA pratIta hotI hai kintu donoM eka nahIM kahe jA sakate haiN| bhAva lezyA aura bhAva kAyayoga meM bhI anvaya-vyatirekI sambandha ghaTita nahIM hotA hai| yaha niyama avazya ghaTita hotA hai| jo sayogI haiM vaha salezI hai| jahA~ kaSAya hai vahA~ yoga aura lezyA donoM hai parantu kaSAya ke binA bhI yoga aura lezyA hotI haiN| arthAt akaSAyI-sakaSAyI donoM prakAra ke jIva sayogI-salezI ho sakate haiM / vItarAga akaSAyI hote haiM para unake yogAtmA hotI hai| katipaya vidvAnoM kI yaha dhAraNA hai ki kevalI ke dravya rUpa se zukla lezyA hai parantu bhAva rUpa se zukla lezyA nahIM hai| siddhAnta granthoM meM-zvetAmbara-digambara donoM sampradAyoM
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 33 ) ne apanI kRti meM kahA hai ki kevalI ke manoyoga dravya rUpa se haiM, bhAva rUpa se nahIM hai / pramAda kI utpatti yoga se mAnI hai / tattvArtha sUtra meM kahA hai kAyavAGmanakarmayogaH - tattvArtha sUtra 6 / 1 gayA hai / kAyayoga, vacanayoga aura manoyoga- ina tInoM sAdhanoM ke dvArA pudgaloM ko khIMcane kI prakriyA ko dIpaka ke udAharaNa se samajhAyA dIpaka jala rahA hai, bAtI nirantara tela ko khIMca rahI hai, isI prakAra ina jur3I huI hamArI prANadhArA nirantara karma - pudgaloM ko AkRSTa kara rahI haiM / yogajanita caMcalatA ke na hone para mithyAdRSTi Adi cAra Asrava kA kArya nahIM hotA hai tInoM se / kArmaNa vargaNA ko dravyakarma bhI kahate haiM / dravya karma ke kAraNaAtmA jisa avasthA meM pariNata hotA hai vaha bhAva karma hai / bhAva karma se dravya karma kA saMgraha hotA hai aura dravya karma ke udaya se bhAva karma meM tIvratA AtI hai / aSTasahasrI ke TIkAkAra AcArya vidyAnaMdI ne dravya karma ko AvaraNa aura bhAvakarma ko doSa mAnA hai / marudevI mAtA hAthI para baiThI huI jaba kSapakazreNI prApta kara kevalajJAna prApta kiyA / usa samaya kisI bhI guNasthAna ko do bAra prApta nahIM kiyA / antarmuhUrta meM kevalajJAna prApta kara phira ayoga kA nirodhakara parinirvANa ko prApta huI / kevalI samudghAta bhI nahIM kiyA / bharata cakravartI ko 60 hajAra varSa vibhinna dezoM ko sAdhane meM lage / jaba do samAna bAnavAle Apasa meM yuddha karate haiM to eka kI hAra kAlAntara meM hotI to samajha lenA cAhiye - usake puNya ke karma kSINa hone laga gaye / viveha kA artha hai zarIra kA mamatva chor3anA / marudevI mAtA ke parinirvANa ke samaya koI bhI pAkhaNDa na thA / bAda meM kitane varSoM bAda pAkhaNDa kA prAdurbhAva ho gayA thA / teisa tIrthaGkaroM ke asAtA vedanIya karma eka tarapha, dUsarI tarapha caubIsaveM tIrthaGkara vardhamAna ke asAtA vedanIya karma phira bhI caubIsaveM tIrthaGkara ke asAtA vedanIya karma tulanA meM adhika hoMge / kSapakazreNI ke samaya apUrvakaraNa va anivRttikaraNa guNasthAna meM mohanIya kI bhI sAta prakRtiyoM ke vinA ikkIsa prakRtiyoM kI sattA mila sakatI hai / gommaTasAra kI mAnyatA ke anusAra navaveM guNasthAna meM kSapakazreNI meM sarvaprathama apratyAkhyAnI - pratyAkhyAnI krodha - mAna-mAyA lobha ina ATha prakRtiyoM kA kSayakara phira napuMsaka veda kA, phira strI veda kA, phira hAsyAdiSaTka kA, phira phira saMjvalana krodha, phira saMjvalana mAna, phira saMjvalana mAyA kA kSaya karatA hai / " kevala jJAnI sayogI ke bhI hotA hai va ayogI ke bhI / RSabhadeva tIrthaGkara ke do rAniyAM thI / sumaMgalA ke 99 putra va eka brAhmI lar3akI thI tathA sunaMdA ke bAhubala va sundarI thI / saba yugala the / sabase bar3e bharata the / manuSya kA pasInA dhUpa meM nahIM sukatA hai 1. goka0 gA0 360 / TIkA
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 34 ) lekina gIlA vastra dhUpa meM sUka jAtA hai| rAga ke kAraNa cAra prakAra kI mAyA, cAra prakAra kA lobha, tIna veda, hAsya-rati kA tathA dveSa ke kAraNa cAra prakAra kA krodha, cAra prakAra kA mAna, arati, zoka, bhaya aura jugupsA kA pUrNa rUpa se kSaya hone se sayogI ke rAga aura dveSa naSTa ho cuke haiN| AhAraka samudghAta se kevalisamudghAta saMkhyAtaguNa adhika hai| sabase kama AhAraka samudghAtavAle hai va sabase adhika vedanA samudghAtavAle hai| ve anaMta hote haiN| svaranAma kama ke udaya se bhASAvargaNA ke rUpa meM Aye hue pudgala skandhoM ko satya, asatya, ubhaya aura anubhaya bhASA ke rUpa meM pariNamAne kI zakti kI pUrNatA ko bhASAparyApti kahate haiN| jisake bhASAparyApti nahIM hai usake na vacana bala prANa hotA hai, na vacana yoga hotA hai| paryApti ajIva hai tathA prANa jIva hai / ___ ekendriya, vikalendriya aura saMjJIpaMcendriya jIva jaba taka zarIra paryApti se niSpanna nahIM hote haiM arthAt jaba taka unakI zarIra paryApti pUrNa nahIM hotI taba taka nirvRtyaparyApta kahe jAte haiM arthAt eka samaya kama zarIra paryApti ke kAla antarmuhUrta paryanta nivRtyaparyApta kA kAla hai| nirvRtti arthAt zarIra paryApti kI niSpatti se aparyApta arthAt apUrNa ko nivRtyaparyApta kahate haiM - yaha usakI vyutpatti hai|' aparyApta nAmakarma ke udaya hone para ekendriya, cAroM vikalendriya aura saMjJI jIva apanI-apanI cAra, pA~ca aura chaha paryAptiyoM ko pUrNa nahIM karate haiM / ucch vAsa ke aThArahaveM bhAga pramANa antarmuhUrta meM hI mara jAte haiM-ve jIva labdhyaparyAptaka kahe jAte haiN| labdhi arthAt apanI paryApti ko pUrNa karane kI yogyatA ko aparyApta arthAt aniSpanna jIba labdhyaparyApta hai-aisI nirukti hai / kahA hai "tahiM Rjugatyotpannasyaiva kathamukta vigrahagatI yogavRddhiyuktatvena tadavagAhavRddhiyuktatvena tadavagAhavRddhiprasaMgAt / " -gojI. gA0 94 TIkA prajJApanA kI TIkA meM malayagiri ne kahA hai _yoga ke sadbhAva meM lezyA kA bhI sadbhAva rahatA hai tathA yoga ke abhAva meM lezyA kA abhAva rahatA hai| isa prakAra anvaya-vyatireka ke dvArA lezyA yoganimitta se hotI hai-aisA nizcaya hotA hai, kyoMki sarvatra yoganimitta se hI lezyA hotI haiM-aisA anvayavyatireka se dekhA jAtA hai| lezyA ko yoganimitta svIkAra karane para do vikalpa sAmane Ate haiM - lezyA yogAntargata dravyarUpa hai yA yoganimitta karma dravya rUpa hai ? yoga nimitta karma dravya rUpa isalie nahIM hai ki usakA donoM vikalpoM se atikramaNa nahIM hotA hai aura 1. gojI gA0 121 ttiikaa|
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 35 ) yadi yoganimitta karma dravya rUpa svIkAra karate haiM to vaha ghAtika karma dravya rUpa hai yA aghAtika karma dravya rUpa hai| ghAti-karma-dravyarUpa isalie nahIM hai ki usake abhAva meM sayogI kevalI meM lezyA kA sadabhAva rahatA hai| aghAtikarmaMdravya rUpa isalie nahIM hai ki usake sadbhAva meM ayogikevaliguNasthAna meM lezyA va yoga kA abhAva rahatA hai / ataH antata: yogAntargata dravyarUpa lezyA svIkAra karanI caahie| yogAntargata dravya sabhI kaSAyoM ko udaya meM lAne vAle hote haiM--aisA dekhA bhI jAtA hai, jaisA ki pitta prakRti kI vastuoM meM dekhA jAtA hai, yathA pittaprakopa se mahAna pravardhamAna kopa hotA hai tathA aura bhI bAhya dravya karmoM ke udaya, kSaya aura upazama ke kAraNa hote haiN| yathA-brAhmI auSadhi jJAnAvaraNIya karma ke kSayopazaya kA kAraNa hotI hai aura surApAna jJAnAvaraNIya karma kA kAraNa hotA hai| taba phira kisa prakAra yuktAyukta vikalpatA utpanna hotI hai| dadhi bhojana nidrA rUpa darzanAvaraNa karma kA kAraNa hotA hai- kyA ye saba yogadravya nahIM hai| isalie lezyA ke kAraNa zAstrAntara meM sthiti pAka-vizeSa kahA jAtA hai usI ko sthiti pAkanAma kA anubhAga kahate haiN| kaSAyodayAntargata kRSNAdi lezyAoM ke pariNAma usake kAraNa hote haiN| ve paramArthataH kaSAyoM ke antargata rahane ke kAraNa kaSAya svarUpa hI hai, kevala yogAntargata dravya sahakArI kAraNoM ke bheda aura vaibhinya se kRSNAdi bheda hote haiM aura taratama bhAva se vibhinna anubhava hote haiN| isalie karma prakRtikAra zivazarmAcArya ne 'zataka' nAma ke grantha meM jo kahA hai"sthiti-anubhAga kaSAya se banatA hai-vaha samIcIna hI hai| kyoMki kaSAyodaya ke antargata kRSNAdi lezyA pariNAma bhI kaSAya rUpa hai| isalie jo kahA jAtA hai-yoga se prakRti pradeza baMdha aura kaSAya se sthiti-anubhAga badha hote haiN| isa vacana se lezyA ko prakRtipradeza baMdha kA hetu hI mAnA jAya, na ki karma sthiti kA hetu-yaha bhI samIcIna nahIM hai| kmoMki isase yathokta bhAva kA jJAna nahIM hotA hai aura lezyA sthiti kA hetu nahIM hai, balki kaSAya hai, lezyA to kaSAyodaya ke antargata anubhAga kA hetu hai ataeva "sthitipAka vizeSastasya bhavati lezyA vizeSeNa" yahA~ pAka zabda kA grahaNa anubhAga ko batalAne ke lie kiyA gayA hai-aisA karmaprakRti kI TIkA meM spaSTa kiyA hai aura unake siddhAnta kA parijJAna bhI ThIka nahIM hai| jo kahA gayA hai-karmoM kA niSyanda jhar3anA lezyA hai-aisA svIkAra karane para jaba taka kaSAyodaya rahegA taba taka karma baddhatA bhI rahegI aura karma sthiti kA kAraNa bhI rahegA-yaha bhI ThIka nahIM hai kyoMki lezyA ke anubhAga baMdha kA hetu hone se sthiti baMdha ke hetu hone yogya nahIM raha jaatii| yadi karma niSyanda lezyA hai to vaha karmakalka ( sAra rahita karma ) hai yA karma sAra / karmakalka isalie nahIM hai ki usake sAra rahita hone ke kAraNa utkRSTa anubhAga baMdha ke hetu hone kI usameM yogyatA nahIM rahatI hai| aura lezyAyeM utkRSTa anubhAga baMdha ke hetu bhI hotI hai| taba to karmasAra hI grahaNa karanA hogA-isa pakSa ke svIkAra karane para yathAyogya AThoM hI karmoM ke vipAka kA varNana prApta hotA hai, lekina kisI karma kA lezyA rUpa
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 36 ) vipAka nahIM dekhA jAtA hai, isalie karmasAra pakSa kisa prakAra svIkAra kiyA jA sakatA hai| ataH pUrvokta pakSa hI acchA hai-aisA haribhadrasUri Adi AcAryoM ne svIkAra kiyA hai| upadeza saptati meM kahA hai "sevijja savvannumayaM visAla" arthAt sarvajJa ke vizAla mata kA Azraya lenA caahie| upaniSada meM eka vAkya AtA hai-"yo ve bhUmA satsukhaM nAtye sukhamasti' jo vizAla hai, virAT hai, usImeM sukha hai| alpa yA kSudra meM sukha nahIM hai| saMskRta meM eka nIti vacana hai-"sevitavyo mahAvRkSaH phala chAyA samanvitaH" phala aura chAyA se yukta vizAla vRkSa kA Azraya lenA caahie| AcArya ne sarvajJa zAsana ko 'vizAla' batalAyA hai -isI vizAlatA ke cAra hetu bhI batAye haiN| 1-yaha udAra hai| 2-niSpakSa hai| 3-sApekSavAdI hai| 4-samanvaya pradhAna hai| zukladhyAna ke caturtha bheda meM ayogI avasthA hotI hai tathA tIsare bheda meM eka kAyayoga hotA hai| prathama tathA dvitIya zukladhyAna ke bhedoM meM tInoM meM se koI eka yoga hotA hai, athavA koI eka yoga hotA hai| gommaTasAra meM kahA hai bhAvaH citpariNAma:-gojI0 gA0 165 / ttiikaa| AtmA ke pariNAma ko bhAva kahate haiN| kadAcit chaha mahinA ATha samaya ke bhItara caturgati rAzi se nikalakara chaH sau ATha jIvoM ke mukti jAne para utane hI jIva nityanigoda-avyavahAra rAzi se nikalakara caturgati bhava-vyavahAra rAzi meM Ate haiN|' umAsvAtI ne kahA hai-- asadabhidhAnamanRtam / -tattvArtha sUtra 7 / 14 arthAt asat ke pratipAdana ko anta kahA hai| anta ke do aMga hai-viparIta artha kA pratipAdana aura prANI-pIr3Akara artha kA pratipAdana / / mRSA yoga ke dasa prakAroM meM prArambha ke nau prakAra viparIta artha ke pratipAdaka hai aura dasavAM prakAra prANI pIr3Akara artha kA pratipAdaka hai| tattvArtha rAjavAtika meM akalaMkadeva ne kahA hai 1. gojI* gA0 197 ttiikaa| 2. dasave07 / 12, 13 /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 37 ) asaditi punarucyamAne aprazastArthaM yat tatsarvamanRtamuktaM bhavati / tena viparItArthasya prANIpIDAkasya cAnRtatvamupapannaM bhavati / --tattvarA0 7 / 14 sthAnAMga ke TIkAkAra zrI abhayadevasUri ne kahA hai - ___uvaghAyanissie ti upaghAte-prANivadhe nizritaM-AzritaM dasamaM mRSA, acaure coro'yamityabhyAkhyAnavacanam / -ThANa0 sthA 10 / sU 80 TIkA arthAt abhyAkhyAna ke saMdarbha meM upaghAtanizritta kI vyAkhyA kI hai| isalie unhoMne acora ko cora kahanA-isa abhyAkhyAna vacana ko upadhAtanizrita mRSA mAnA hai| vastutaH acora ko cora kahanA upaghAta nizrita mRSA nahIM hai, kintu cora ko cora kahanA upaghAtanizrita mRSA hai|' priyadharmI kA artha sulabhavodhi se kiyA jA sakatA hai| mahAtmA buddha ne cAra aMgoM se yukta vacana ko niravadya vacana kahA hai| 1-acche vacana ko hI uttama batAyA hai, na ki burA / 2-dhArmika vacana hI bolatA hai na ki adhArmika / 3-priya vacana hI bolatA hai, na ki apriya / 4-satya vacana hI bolatA hai, na ki asatya vacana / (ka) astu vaha bAta bole jisase na svayaM kaSTa pAyeM aura na dUsare ko hI kaSTa ho, aisI bAta hI sundara hai| (kha) AnaMdadAyI priya vacana hI bole| pApI bAtoM ko chor3a kara dUsaroM ko priya vacana hI bole| (ga) satya hI amRta vacana hai, yaha sadA kA dharma hai| satya, artha aura dharma meM pratiSThita saMtoM ne kahA hai| (gha) buddha jo kalyANa vacana nirvANa prApti ke lie, duHkha kA aMta karane ke lie bolate haiM, vahI vacanoM meM uttama hai / jinadAsa cUNi meM kahA haijaM bhAsamANo dhamma NAtikkamai, eso viSayo bhaNNai / -ji. cU0 pR0 244 1. dasave0 7/12, 13 /
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 38 ) arthAt bhASA kA vaha prayoga, jisameM dharma kA atikramaNa na ho, vinaya kahalAtA hai / TIkAkAra ne kahA hai bAcyA / vinathaM zuddhaprayogaM vinIyate'nena karmeti kRtvA / arthAt bhASA ke zuddha prayoga ko vinaya kahA hai / asatya aura satyamRSA bhASA sarvathA varjanIya hai, tathA satya aura asatyamRSA bhASA, jo buddhoM ke dvArA anAcIrNa hai vaha varjanIya hai / asatyAmRSA ( vyavahAra bhASA ) ke bAraha prakAra hai unameM dasavAM prakAra haisaMzaya karaNI / ' jo zAzvata mokSa ko bhagnakare usa asatyAmRSA bhASA aura satya bhApA kA bhI dhIra puruSa prayoga na kare / zIlAMkAcArya ne kahA hai / -- - hA0 TI0 pa 213 taMtra mRSA satyAmRSA ca sAdhunAM tAvanna vAcyA, satyApi yA karkazAdiguNopetA sA na arthAt mRSA aura satyamRSA bhASAmuni ke lie sarvathA avAcya hai / vizeSaNayukta satya bhASA bhI use nahIM bolanI cAhie / -- AyA * 4 / 10 TIkA karkaza Adi satya bhASA kA cauthA prakAra rUpa satya hai - ( paNNa0 pa0 11 ) jaise pravrajita rUpadhArI ko pravrajita kahanA 'rUpa- satya - satyabhASA hai / sAdhu nAma yA gotra se AmaMtrita kare / dUsare ke lie kiye gaye athavA kiye jA rahe sAvadya vyApAra ko jAnakara muni sAvadya vacana na bole / choTe yA bar3e kisI bhI jIva kI ghAta karane vAlI bhASA muni ke lie avAcya hai / jisa bhASA ke prayoga se mahAn bhUtopaghAta ho use gurubhUtoSaghAtikI bhASA kahA jA sakatA hai / prAcInakAla meM vyakti ke do nAma hote the-- gotra nAma aura vyaktigata nAma / vyakti ko ina donoM nAmoM se sambodhita kiyA jAtA thA / jaise bhagavAna mahAvIra ke jyeSTha ziSya kA nAma indrabhUti thA aura AgamoM meM gautama - isa gotraja nAma se prasiddha hai / vAyu ko puruSa liGga kI apekSA vAta aura strIliGga kI apekSA vAtulI kahanA - janapada satya aura vyavahAra satya bhASA kI dRSTi se yaha sahI hai / vAstava meM sAdhu vaha hotA hai jo nirvANa - sAdhaka - yoga kI sAdhanA kare / agastyasiMha cUrNi va jinadAsa cUrNi meM avadhAriNI kA artha zaMkita bhASA arthAt saMdigdha vastu ke bAre meM asadigdha vacana bolanA kiyA hai / prajJApanA pada 13 ke TIkAkAra ne kahA hai- "lezyA pariNAma yoga kA pariNAma rUpa hai / kyoMki 'yoga pariNAmo lezyA" aisA zAstra kA vacana hai / ataH lezyA pariNAma ke bAda yoga pariNAma kahA hai / saMsArI jIvoM ko yoga kA pariNAma hone ke bAda upayoga kA pariNAma hotA hai ataH yoga pariNAma ke bAda upayoga pariNAma kahA hai / 1. paNNa0 pada 11 / 165 /
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 39 ) aneka prakAra ke pariNAma bAle jIva jisameM ho use 'samavasaraNa' kahate haiM, arthAt bhinna-bhinna matoM evaM darzanoM ko 'samavasaraNa' kahate haiN| samavasaraNa ke cAra bheda hai / yathA kriyAvAdI, akriyAvAdI, ajJAnavAdI aura vinyvaadii| yahA~ kriyAvAdI Astika darzana hai| kartA ke binA kriyA saMbhava nahIM hai| isalie kriyA kA kartA jo hai, vaha AtmA hai| isa prakAra AtmA ke astitva ko mAnane vAle kriyAvAdI hai, kriyAvAdI samyagdRSTi hote haiM bAkI tIna matavAda --akriyAvAdI, vinayavAdI va ajJAnavAdI mithyAdRSTi hote haiM / kevalI saba dravyoM aura paryAyoM ko sAkSAta jAnatA hai| aura zruta kevalI unheM zruta ke AdhAra para jAnatA hai| katipaya AcAryoM ne kevalI ke bhAva manoyoga nahIM mAnA hai| parantu zruta kevalI ke bhAva manoyoga mAnA hai| zruta kevalI meM kArmaNa kAyayoga ko bAda dekara caudaha yoga hote haiN| bhagavAna mahAvIra ne sarvAkSarasannipAtI vANI ke dvArA dharma kA upadeza diyaa| bhagavAna ne kahA hai---"sUi samA viyaTTa bhAvo" "dhammo suddhassa ciThThai" arthAt pavitra vaha hai jo spaSTa hai, khulA hai| alpa bolie, sadA madhura bolie| kaTu yA azlIla zabda mata bolie| bANI kA bAra-bAra niyantraNa kiijie| sayogI tejolezI jIva bhI nosaMjJopayukta bhI hote haiN| isI prakAra sayogI padmalezIzuklalezI bhI nosaMjJopayukta bhI hote haiM / "yaza kA hetu saMyama hai" yahA~ kAraNa meM kArya kA upacAra karake 'saMyama' ko yaza zabda se abhihita kiyA hai| isI taraha kAraNa ko kArya mAna kara tapasyA ko nirjarA kahA hai tathA sayogI kevalI meM upacAra se "bhAvamana" katipaya AcAryoM ne svIkRta kiyA hai| sayogI kRSNalezI, nIlalezI va kApotalezI jIva nosaMjJopayukta nahIM hai| tIsare guNasthAna kI sthiti utkRSTa antarmuhUrta kI hai vaha jaghanya sthiti se jyAdA hai aisA mommaTasAra meM kahA hai / SaT sthAna isa prakAra hai 1 - saMkhyAtabhAgahIna / 2-asaMkhyAtabhAgahIna / 3- anaMtabhAgahIna / 4-saMkhyAtaguNa adhika / 5-asaMkhyAtaguNa adhika tathA 6-antataguNa adhika / ___audArika - udAra zabda ke kaI artha hote haiN| eka artha bhIma-bhayaMkara bhI hotA hai| kaI AcAryoM ne isakA artha pradhAna kiyA hai| cauthe dravya saMgraha ke kartA ne bhAvAsrava ke bhedoM meM pramAda ko ginAyA hai parantu gommaTasAra ke kartA ne pramAda ko bhAvAsrava ke bhedoM meM nahIM mAnA aura vahA~ avirata ne dUsare hI prakAra se bAraha bheda kiye haiM / pudagala vipAkI aMgopAMga nAmakarma aura zarIra nAmakarma ke udaya se mana-vacana aura kAya paryApti rUpa se pariNata tathA kAyavargaNA, vacanavargaNA aura manovargaNA kA abalambana karanevAle saMsArI jIva ke lokamAtra pradezoM meM rahane vAlI zakti karmoM ko grahaNa karane meM kAraNa hai vaha bhAva yoga hai| aura usa zakti se viziSTa AtmapradezoM meM jo kucha halana-calana rUpa parispanda hotA hai vaha dravya yoga hai|
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 40 ) astu karmavagaMNA rUpa pudagalaskaMdhoM ko jJAnAvaraNa Adi karma rUpa se aura nokarmavargaNA rUpa pudgalaskaMdhoM ko audArika Adi nokarma rUpa se pariNamana meM hetu jo sAmarthya hai tathA AtmapradezoM ke parispanda ko yoga kahate haiM / loka meM dekhA jAtA hai ki- jaise agni ke saMyoga se lohe meM dahana zakti hotI hai usI taraha aMgopAMga zarIra nAma karma ke udaya se manovargaNA tathA bhASA vargaNA ke Aye pudgalaskaMdhoM aura AhAravargaNA ke Aye nokarma pudgalaskaMdhoM ke sambandha se jIva ke pradezoM meM karma aura nokarma ko grahaNa karane kI zakti utpanna hotI hai / ghaTa meM ghaTa kA vikalpa satya hai / ghaTa meM paTa kA vikalpa asatya hai / satya aura ubhaya arthAt satyAsatya hai / kuNDikA meM jala dhAraNa karane se kisI ko bulAne para 'he devadatta' yaha vikalpa anubhaya hai arthAt kahA jAtA hai / asatya jJAna kA viSaya athaM ghaTa kA vikalpa ubhaya hai| use na satya aura na asatya jo mana sadbhAva arthAt satya arthaM / usako viSaya karane vAlA mana satya mana hai / arthAt satya artha kA jJAna utpanna karane kI zakti rUpa bhAvamana - satyamana hai / usa satya mana se utpanna huA yoga arthAt prayatna vizeSa satya manoyoga hai / usase viparIta arthAt asatya artha ko viSaya karane vAle jJAna ko utpanna karane kI zakti rUpa bhAva mana se utpanna prayatna vizeSa mRSA arthAt asatya manoyoga hai / ubhaya arthAt satya aura asatya artha ke jJAna se utpanna karane kI zakti rUpa bhAva mana se utpanna prayatna vizeSa ubhaya manoyoga hai / satya aura asatya se yukta nahIM hotA hai arthAt anubhaya rUpa artha ke jJAna ko utpanna karane kI zakti rUpa bhAvamana asatyamRSA mana hai / usa bhAva manase utpanna jo yoga arthAt prayatna vizeSa hai vaha asatyamRSA manoyoga arthAt anubhaya manoyoga hai / bhAvamana ke binA manoyoga nahIM hotA hai / ataH kevalI ke kathaMcid bhAva manoyoga hai / tIrthaMkarake pAMca yoga va sAmAnya kevalI ke sAta yoga kA vidhAna hai / satya artha kA bAcaka vacana satya vacana hai / vaha janapada Adi dasa prakAra ke satya artha ko viSaya karane vAle vacana vyApAra ko utpanna karane meM samartha hai / svara nAma karma ke udaya se prApta bhASA paryApti se utpanna bhASA vargaNA ke Alambana se AtmapradezoM meM zakti rUpa jo bhAva vacana se utpanna yoga arthAt prayatna vizeSa hai vaha satyavacana yoga hai / usase viparIta asatya hai arthAt asatya artha ko viSaya karane vAlA vacana vyApAra rUpa prayatna asatya vacana yoga hai / kamaNDalu meM ghaTa vyavahAra kI taraha satya aura asatya arthaviSayaka vacana byApAra rUpa prayatna ubhaya vacana yoga hai / jo satya aura asatya artha ko viSaya nahIM karatA vaha asatyamRSA artha ko viSaya karane vAlA vacana vyApAra rUpa prayatna vizega anubhaya vacana yoga hai / udAharaNataH amanas arthAt dvIndriya se asaMjJI paMcendriya paryanta jIvoM kI jo anakSarAtmaka bhASA hai tathA saMjJI paMcendriyoM kI jo AmantraNa Adi rUpa anakSarAtmaka bhASA vaha saba anubhaya vacana yoga kahI jAtI hai /
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 41 ) janapada, sammati, sthApanA, nAma, rUpa, pratItya, vyavahAra, saMbhAvanA, bhAva, upamA-ina dasa sthAnoM meM dasa prakAra kA satya jaannaa| amitagati ke sAmane jIvakANDa vartamAna thaa| amitagati ne apanA paMcasaMgraha vi0 saM0 1070 meM pUrNa kiyA thaa| isase lagabhaga tIna dazaka pahale gommaTasAra kI racanA ho cukI thI aura amitagati ne apane paMcasaMgraha kI racanA meM isakA upayoga kiyA hai| 1-janapada satya-bhinna-bhinna janapadoM meM usa-usa janapada ke vyavahArI puruSoM ke rUr3ha vacana ko janapada satya kahate haiN| jaise bhAta ko mahArASTra deza meM bhAtu-bheTu kahate hai, Andhrapradeza meM vaTaka-mukuDu kahate haiM, karNATa deza meM kulu aura dravir3a deza meM cora kahate haiM / 2-sammati satya-saMvRtti arthAt kalpanA se yA sammati arthAt bahutajanoM ke svIkAra karane se sarvadeza sAdhAraNa jo nAma rUr3ha haiM vaha saMvRtti satya yA sammati satya haiM / jaise -paTTarAnIpanA nahIM hone para bhI kisI ko devI khnaa|| 3-sthApanA satya-anya meM anya vastu kA samAropa sthApanA hai| usakA Azraya karake mukhya vastu kI sthApanA satya hai| jaise- caMdraprabha kI pratimA ko caMdraprabha khnaa| 4-nAma satya-jaise bhAtu ityAdi nAma deza Adi kI apekSA satya hai usI taraha anya kI apekSA na karate hue hI saMvyavahAra ke lie kisI kA nAma rakhanA nAma satya hai / jaise-kisI puruSa kA jinadatta nAma / jina ne jise diyA vaha jinadatta hotA hai| kintu isa dAna kriyA kI apekSA na karate hue yaha nAma prayukta hotA hai / 5-rUpa satya-cakSu ke vyApAra kI adhikatA se rUpAdi ke yukta pudgala ke guNoM meM rUpa kI pradhAnatA se tadAzritavacana rUpa satya hai| jaise amuka puruSa zveta hai| yahA~ manuSyoM ke kezoM ke nIla Adi varNa ke hone para tathA rasa Adi anya guNoM kA sadbhAva hone para bhI unakI vivakSA nahIM hai / 6-pratItya satya-pratItya arthAt ApekSika satya hai / jaise kisI ko dIrgha kahanA / yahAM dUsare ke choTepana kI apekSA karake hI prakRta ko dIrgha kahA gayA hai| isI taraha yaha sthUla hai yA sUkSma hai ityAdi vacana bhI pratItya satya hai / 7-vyavahAra satya-naigamAdi naya kI pradhAnatA lekara kahA gayA vacana vyavahAra satya hai| jaise-naigamanaya kI pradhAnatA se 'bhAta pakatA hai' aisA kahanA kyoMki paka to cAvala rahe haiM, pakane para bhAta hogaa| naya vyavahAra ke Azraya se hone vAlA vacana vyavahAra jaise-syAt saba vastu sat hai syAt saba vastu asat hai, ityAdi vAkya vyavahAra satya hai| 'bhAta pakatA hai' yahA~ bhAtaparyAya-bhAtaparyAya kI pAka samApti ke anantarakAla meM hotI hai ataH pAka kAla meM yadyapi nahIM hai tathApi cAvaloM kI bhAtarUpa paryAya kI. nikaTatA ke
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 42 ) prarUpaka naMgamanaya kI vivakSA se bhAta paryAya rUpa pariNamana karane vAle dravya kI apekSA 'bhAta pakatA hai' isa vacana kI satyatA siddha hai| 8-sambhAvanA satya-asaMbhava ke parihArapUrvaka vastu ke dharma kA vidhAna karane vAlI saMbhAvanA ke dvArA jo vacana vyavahAra hotA hai vaha saMbhAvanA satya hai| jaise indra jambUdvIpa ko palaTane meM samartha hai| yahA~ jambUdvIpa ko palaTane kI zakti kI asaMbhavatA kA parihAra karate hue usa zakti ke vidhAna kA vacana palaTane kI kriyA se nirapekSa hote hue satya hai| jaise yaha kahanA ki bIja meM aMkura ko utpanna karane kI zakti hai| indra meM jambUdvIpa ko palaTane kI zakti asaMbhava hai| isa asaMbhavatA kA parihAra karake indra meM palaTana rUpa dharma ke astitva kI saMbhAvanA niyama se usa kriyA kI apekSA nahIM rkhtii| arthAt indra jambUdvIpa ko palaTade tabhI indra jambUdvIpa ko palaTa sakatA hai yaha kahA jA sakatA hai aisI bAta nahIM hai| kriyA to vAhya kAraNa samUha ke vyApAra se utpanna hotI hai / 9-bhAva satya-atIndriya padArthoM ke pravacana meM kahe gaye vidhi-niSedha ke saMkalpa rUpa pariNAma ko bhAva kahate haiN| usake Azrita vacana bhAva satya hai| jaise sUkhA huA, pakAyA huA, chinna-bhinna kiyA huA, khaTAI yA namaka milAyA huA tathA jalA huA dravya prAsuka hai| ataH usake sevana meM pApabaMdha nahIM hai| isa prakAra ke pApa ke tyAga rUpa vacana bhAva satya hai| samasta atIndriya padArthoM ke jJAtA ke dvArA upadiSTa Agama satya hI hotA hai ataH usake AdhAra se jo saMkalpapUrvaka vacana hai vaha satya hai| 10-upamA satya-prasiddha artha ke sAtha sAdRzya batalAne vAlA vacana upamA satya hai| yathA-palyopama / palya arthAta anAja bharane kA khattA, unake sAtha upamA arthAt sadRzyatA jisakI hai, kyoMki palya meM romakhaMDa bhare jAte haiM, usakI saMkhyA ko palyopama kahate haiN| prajJApanA pada 13 ke TIkAkAra ne kahA hai--"lezyA pariNAma yoga kA pariNAma rUpa hai| kyoMki "yoga pariNAmo lezyA" aisA zAstra kA vacana hai| ata: lezyA pariNAma ke bAda yoga pariNAma kahA hai| saMsArI jIvoM ko yoga kA pariNAma hone ke bAda upayoga kA pariNAma hotA hai ataH yoga pariNAma ke bAda upayoga pariNAma kahA hai| aneka prakAra ke pariNAma vAle jIva jisameM ho use 'samavasaraNa' kahate haiM, arthAt bhinna-bhinna matoM evaM darzanoM ko 'samavasaraNa' kahate haiN| samavasaraNa ke cAra bheda haiM / yathA-kriyAvAdI, akriyAvAdI, ajJAnavAdI aura vinyvaadii| yahA~ kriyAvAdI Astika darzana hai / kartA ke binA kriyA saMbhava nahIM hai| isalie 'kriyA kA kartA jo hai, vaha AtmA hai| isa prakAra AtmA ke astitza ko mAnane vAle kriyAvAdI haiM va kriyAvAdI samyagdRSTi hote haiM bAkI tIna matavAda -akriyAvAdI, vinayavAdI va ajJAnavAdI mithyAdRSTi hote haiM /
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 43 ) isaprakAra asaMkhyAtAsaMkhyAta romakhaMDoM kA AdhArabhUta athavA utane pramANa samayoM kA AdhArabhUta jo saMkhyAnavizeSa hai usakI jisa kisI prakAra se palya se samAnatA kA Azraya lekara pravRtta huA palyopama kA vacana upamA satya hai-yaha siddha hotA hai / sAgaropama bhI upamA satya hai| nArako ke aparyApta avasthA meM sAsvAdAna nAmaka dUsarA guNasthAna nahIM hotA hai / yaha gommaTasAra kI va SaTkhaMDAgama kI mAnyatA hai| ataH isa guNasthAna meM vaikriyamizrakAyayoga va kArmaNa kAyayoga ko bAda diyA hai| vAyukAya meM digambara mAnyatAnusAra tIna yoga hote haiM, yathA-audArika, audArikamizra va kaarmnnkaayyog| inake aparyApta meM do yoga va paryApta meM eka audArika kAyayoga hotA hai| manuSya aura tiyaMca meM mUla vaikriya zarIra na hone ke kAraNa vaikriya kAyayoga va vaikriyamizra kAyayoga ko nahIM mAnA hai| upacAra se vaikriya kAyayoga mAnA hai| manuSyaNI meM digambara mAnyatA meM prayatna saMyata meM aparyApta avasthAna ko nakAra kiyA hai| digambara mAnyatAnusAra manuSyaNI meM manaHparyava jJAna nahIM hotA hai| nArakI ko bAda dekara bAkI tIna gatiyoM meM digambara mAnyatA meM bhI aparyApta avasthA meM dUsarA guNasthAna bhI mAnA hai| yogasUtra ke anusAra bhI puNya kI utpatti dharma ke sAtha ho sakatI hai, yahI phalita hotA hai| jaise dharma aura adharma ye kleza mUla hai| ina mUla sahita klezAkSaya kA paripAka hone para unake tIna phala hote haiM-jAti, Ayu aura bhog| ye do prakAra ke hote haiMsukhada aura duHkhd| jinakA hetu puNya hotA hai, ve sukhada aura jinakA hetu pApa hotA hai, ve duHkhada hote haiN| isase phalita yahI hotA hai ki maharSi pataJjalI ne bhI puNya-pApa kI svatantra utpatti nahIM mAnI hai| jaina vicAroM ke sAtha unheM tole to koI antara nahIM aataa| tulanA ke lie dekhe jaina pAtaJjala yoga Asrava kleza mUla zubhayoga azubhayoga dharma adharma puNya pApa puNya pApa / / / / vedanIya nAma gotra Ayu vedanIya nAma gotra Ayu jAti-Ayu-bhoga jAti-Ayu-bhoga
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ asatya vacana yoga ke dasa bheda haiM 1. krodhanizrita 2. mAnanizrita 3. mAyAnizrita 4. lobhanizrita 5. preyanizrita udaya vacava yoga ke dasa bheda haiM ( 44 ) 1. utpannamizrita 4. jIvamizrita 7. anaMtamizrita 10. addhAaddhamizrita 2. vigatamizrita 5. ajIvamizrita 8 parItamizrita 3. utpannavigatamizrita 6. jIva ajIvamizrita 9. addhAmizrita 6. dveSanizrita 7. hAsyanizrita 8. bhayanizrita 9. AkhyAyikInizrita 10. upaghAtanizrita satya vacana yoga ke bhI janapada satyAdi dasa bheda hai / vyavahAra vacana yoga ke bhI dasa bheda hai / zukladhyAna meM eka yoga se dUsare yoga para parivartana bhI kiyA jAtA hai / zukladhyAna kA eka bheda pRthaktva - vitarka - savicAra hai / isa dhyAna meM parivartana hotA hai / ke prathama do bhedoM meM tInoM yoga hote haiM / zukladhyAna anAhAraka avasthA meM kevala kArmaNa kAyayoga hotA hai / kArmaNa kAyayoga ko bAda dekara cavadaha yoga hote haiM / daNDa- dravya aura bhAva ke bheda se do prakAra kA hotA hai / dravyata: lAThI Adi ko daNDa kahA jAtA hai tathA bhAvataH duSTa karmoM meM phaMsA huA mana-daNDa hai / yaha mana- daNDa azubha yoga ke kAraNa hotA hai / kucha dezoM meM jo zabda jisa artha meM rUr3ha hotA hai, dezAntaroM meM bhI yadi vaha zabda usI artha meM prayukta hotA hai to vaha janapada satya kahalAtA hai / sayogI tAmalI tApasa ne samyagdRSTi jIva aisI tapasyA mithyAdRSTi thA / AhAraka avasthA meM pa Adi karma ke dvArA arhadAdi ke vikalpa svarUpa sthApita kiyA jAtA hai use sthApanA satya kahate haiM - yathA ajina ko jina ke rUpa meM tathA anAcArya ko AcArya ke rUpa meM khyAta karanA / jo lokasammata bhI ho tathA abhidhAnArtha dvArA satya bhI ho use sammata satya kahate haiM / paMkaja zabda aravinda arthAt kamala ke hI artha meM rUr3ha mAnA jAtA hai ataH vaha sammata satya hai / 60 hajAra varSa taka bele- bele kI tapasyA kI / yadi kare to sAta jIva mokSa jA sakate haiN| lekina vaha
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 45 ) prajJApanA pada 11 ke bhASA pada meM satya bhASA ke janapada bhASA Adi 10 bhedoM kA ullekha milatA hai| sabase kama tIna yoga yukta jIva haiM, usase do yoga ( vacana-kAyayogI) yukta jIva saMkhyAtaguNe haiM, usase ayogI anaMtaguNe adhika haiM aura usase eka yogI ( kAyayogI) vAle jIva anantaguNe haiN| cAroM manoyoga kA kAla antamuhUrta mAtra hI hai arthAta cAroM manoyoga ke kAla ke jor3a se saMkhyAtaguNA antarmuhUrta satya-vacana yoga kA kAla hai| usase saMkhyAtaguNA antarmuhUrta asatya vacana yoga kA kAla hai| usase saMkhyAtaguNA antarmuhUrta ubhaya vacana yoga kA kAla hai| usase saMkhyAtaguNA antamuhUrta anubhaya vacana yoga kA kAla hai| ina sabakA yoga bhI antarmuhUrta mAtra hai| noTa-saMdRSTi ke rUpa meM manoyoga se kAla se (85) saMkhyAtaguNA 85 x 4 satya vacana yoga kA kAla hai| usase saMkhyAtaguNA 854 16 asatya vacana yoga kA kAla hai| usase saMkhyAtaguNA 85x 64 ubhaya vacana tathA usase saMkhyAtaguNA 854 256 anubhaya vacana yoga kA kAla hai| inakA jor3a 854340 hotA hai| ina cAroM vacana yogoM ke kAla kA jor3a 854 340 sAmAnya vacana yoga kA kAla hai| __ samyagamithyAdRSTi meM dasa yoga hote haiN| parantu mAraNAMtika samudghAta nahIM hotA hai aura na AyuSya ko bAMdhatA hai, na maratA hai| pramAda ke pandraha bheda hote haiM-cAra vikathA, cAra kaSAya, pAMca indriya, nidrA va sneh| kahA jAtA hai ki apramatta saMyata guNasthAna meM zubha yoga hote haiM parantu digambara paramparA meM azubha yoga bhI mAnA hai| usa guNasthAna meM saMjvalana kodha-mAna-mAyA-lobha cAra kaSAyoM kA aura hAsya Adi nau nokaSAyoM kA yathAsaMbhava udaya hai| cakravartI tathA vAsudeva meM bAraha yoga hote haiM-4 manoyoga, 4 vacanayoga, audArika kAyayoga, audArikamizra kAyayoga, vaikriya kAyayoga tathA vaikriyamizra kaayyog| darzana mohanIya kA baMdha kI vivakSA se eka bheda hai| kintu udaya aura sattva kI apekSA mithyAtva, samyagamithyAtva, samyavatva prakRti tIna bheda haiN| jo mUla meM uSNa hai / vaha agni hai aura jisakI prabhA uSNa ho vaha Atapa hai| Atapa nAmakarma kA udaya sUrya ke bimba meM utpanna bAdara paryApta pRthvIkAyika tiryaca jIva meM hotA hai| jisakI prabhA bhI uSNa na ho vaha udyota hai| hAsyAdi SaT nokaSAya kA anivRtti bAdara guNasthAna meM kSaya yA upazama hotA hai| audArikamizra kAyayogI, vaikriyamizra kAyayogI, AhArakamizra kAyayogI va kArmaNa kAyayogI jIva AyuSya kA baMdhana nahIM karatA hai| jaise-vizeSa pAtra meM DAle gaye vividha
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 46 ) rasa, bIja, puSpa, phaloM kA madirA rUpa pariNAma hotA hai usI taraha yoga aura kaSAya ke nimitta se kArmaNapudgaloM kA karma rUpa pariNAma jAnanA caahie| apUrvaguNasthAna ke prathama bhAga meM zreNI caDhate samaya maraNa nahIM hotA hai / upazAnta kaSAya, kSINa moha aura sayoga kevalI meM do samaya kI sthiti lekara sAtAvedanIya kA hI baMdha hotA hai / yaha baMdha yoga ke kAraNa hotA hai / ina guNasthAnoM meM kaSAya kA abhAva hai / ayoga kevalI meM yoga bhI nahIM hai ataH baMdha bhI nahIM hai / mizra kAyayogI ( audArikamizra kAyayogI vaikriyamizra kAyayogI, AhArakamizra kAyayogI va kArmaNa kAyayogI ) meM narakAdi cAra Ayu, narakadvika, AhArakaddhika kA baMdha nahIM hotA hai / vaikriyamizra kAyayogI nArakI manuSya va tiryaMca kA Ayu nahIM bAMdhatA hai / audArikamizra kAyayogI tiryaMca ke naraka va deva Ayu kA va narakadvika kA baMdha nahIM hotA hai / asaMyata Adi cAra guNasthAnoM meM se kisI eka guNasthAna meM anaMtAnubaMdhI cAra aura darzana mohanIya tIna-ina sAtoM kI satA kA nAza karake kSAyika samyagdRSTi hotA hai / sabase pahale anaMtAnubaMdhIya kaSAya catuSka kA kSaya karatA hai / usake bAda mithyAtva prakRti kA kSaya karatA hai, usake pazcAt mizra kA aura usake pazcAt samyaktva mohanIya karma kA kSaya karatA hai / kSapaka zreNI meM apUrvakaraNa guNasthAna meM mohanIya karma kI ikkIsa prakRti kI sattA kA ullekha gommaTasAra meM milatA hai / anivRttikaraNa guNasthAna meM apratyAkhyAna kaSAya cAra aura pratyAkhyAna kaSAya cAra ina prakRti ko kSapaka zreNIvAlA kSaya karatA hai / isake bAda napuMsaka veda, strIveda ko kramaza: kSaya karatA hai / isake bAda hAsyAdi chaha no kaSAya aura puruSaveda ko kramazaH kSaya karatA hai / krodha, saMjvalana mAna, saMjvalana mAyA ko kramazaH kSaya karatA hai / meM sUkSma lobha kA udaya rahatA hai / isake bAda saMjvalana sUkSyasaMparAya guNasthAna anivRttikaraNa guNasthAna meM napuMsakaveda, strIveda, hAsyAdi chaha aura puruSaveda kA kramazaH upazama hotA hai / 2 gommaTasAra ke anusAra-kSapaNA kI taraha hI upazama ke vidhAna kA bhI kama hai / kintu vizeSa itanA hai ki saMjvalana kaSAya aura puruSaveda ke madhya meM madhya ke apratyAkhyAna aura pratyAkhyAna do-do krodhAdi kA krama se upazama hotA hai / pIche puruSaveda kA upazama karane ke anantara jo navIna baMdhA huA usa sahita apratyAkhyAna aura pratyAkhyAna krodha ke yugala kA upazama karatA hai / yadyapi bandha aura karaNa meM koI antara nahIM hai tathApi yahA~ jo pRthak-pRthak kathana kiyA hai, isakA kAraNa yaha batAyA hai ki jIva kI jo 'karma-baMdha kriyA' hai vaha jIvakRta hI hai arthAt jIva ke dvArA hI kI huI hai, 'IzvarAdikRta' nahIM hai / 1. gommaTasAra karmakANDa gA0 335 se 338 / TIkA 2. gommaTasAra karmakANDa gA0 343 | TIkA
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 47 ) athavA- 'baMdha kA artha hai-sAmAnya rUpa se karma ko bAMdhanA aura karaNa kA artha hai-karmoM ko nidhattAdi rUpa se bAMdhanA, jisase vipAkAdi rUpa se unakA phala avazya bhoganA pdd'e| paMkaprabhA naraka se avadhijJAnI aura avadhidarzanI nahIM udvartate haiN| isI prakAra dhUmaprabhA, tamaprabhA tathA tamatamAprabhA nArakI ke viSaya meM jAnanA caahie| kyoMki tIrthaMkara tIsarau naraka taka ke nikala kara ho sakate haiM zeSa nArakiyoM se nhiiN| samyamithyAdRSTi nArakI kadAcit hote haiM, kadAcit nahIM hote haiM ataH inakA viraha ho sakatA hai| astu-yoga-AtmapradezoM ke parispandana (kaMpana) ko yoga kahate haiN| vIryAntarAya karma ke kSayopazamAdi kI vibhinnatA se yoga ke pandraha bheda hote haiN| kisI jIva kA yoga dUsare jIva kI apekSA jaghanya hotA hai aura kisI jIva kI apekSA utkRSTa hotA hai| sabhI narakoM ke narakAvAsa meM pRthvIkAyika yAvata vanaspatikAyika jIva hai| ve mahAkriyA, mahAsrava, aura mahAvedanA vAle haiN| ( jIvAbhigama-tIsarI pratipatti ) tiryagaloka ke ThIka madhya meM-jaMbUdvIpa meM ratnaprabhA pRthvI ke samatala bhUmi bhAga para meru parvata ke vilkUla madhya meM ATha rucaka-pradeza haiN| ve gostana ke AkAra vAle haiN| cAra Upara kI ora uThe hue haiM aura cAra nIce kI or| inhIM rucaka pradezoM kI apekSA se sabhI dizA-vidizAoM kA jJAna hotA hai| parihAravizuddhi saMyama ko tyAge binA upazama zreNI athavA kSapaka zreNI para ArohaNa nahIM hotA hai ! anAhAraka meM pAMca guNasthAna hote haiN| (1, 2, 4, 13. 14 ) zvetAmbara AgamAnusAra kSAyika samyaktvI jIva-jaghanya eka bhava, utkRSTa tIsare bhava meM mukta ho jAtA hai| digambara paramparAnusAra vaikriyamizra kAyayoga nirvRttyaparyApta jIva samAsa meM hotA hai| mommaTasAra meM agnikAya meM cAra zarIra kI mAnyatA milatI hai| garbhaja manuSya athavA sAmAnya manuSya meM yoga 13 (vaikriya-vaikriyakAyamizra bAda dekara ) gommaTasAra ke kartA ne mAnA hai| apramatta saMyata guNasthAna meM sAtA-asAtA vedanIya karma kI udIraNA nahIM hai| gommaTasAra meM mAnuSaNI meM manaHparyavajJAna nahIM mAnA hai| kahA hai manaHpamyaMyajJAnopayogaM xxx manaHparyayaH strIvediSu nahi saMkliSTapariNAmitvAt / -gojI0 gA0 718 / TIkA ___arthAt saMkliSTa pariNAma hone se strI vedI meM manaHparyavajJAna nahIM hotA hai| Age kahA hai 1. utta0 gA0 29 / gA.1 2. gojI0 mA. 682 / TIkA 3. gojI0 gA. 718 / TIkA
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ "( mAnuSipramattasaMyata) strInapusakodaye AhArakaddhimanaHparyayaparihAravizuddhayo nahi / " -gojI* gA. 718 / TIkA sAmagrI vizeSa ke dvArA ratnatraya aura anantacatuSTayasvarUpa se pariNamana karane ke jo yogya ho vaha bhavya hai| usase viparIta abhavya hai| abhavya rAzi yuktAnantapramANa hai| bhavya ke tIna bheda haiM--Asanna bhavya, dUra bhavya aura abhavya ke samAna bhavya / gommaTasAra meM sayogI aura ayogI kevalI ko na bhavya mAnA hai aura na abhavya mAnA hai| zarIra aura aMgopAMga nAma karma se utpanna zarIra, vacana aura mana ke yogya nokarma vargaNAoM ke grahaNa ko AhAra kahate haiN| kahA haivigrahagatI prataralokapUraNa sayoge ayoge siddhe ca anAhAraH / --gojI* gA. 703 / TIkA vigraha gati meM pratara aura lokapUraNa samudghAta sahita sayogI, ayogI, aura siddha anAhAraka hai| anAhAraka avasthA meM sirpha kArmaNakAyayoga hotA hai yA yogarahita hotA hai| pudgala dravya meM paramANu aura dvayaNuka Adi saMkhyAta, asaMkhyAta aura anaMta paramANuoM ke skaMdhacalita hote haiN| antima mahAskaMdha meM pradezacala-acala hai| teisa prakAra kI pudgalavargaNAeM hotI hai 1. aNuvargaNA 2. saMkhyAtANuvargaNA 3. asaMkhyAtANuvargaNA 4. anaMtANuvargaNA 5. AhAravargaNA 6. agrAhyavargaNA 7. taijasazarIravargaNA 8. agrAhyavargaNA 9. bhASAvargaNA 10. agrAhyavargaNA 11. manovargaNA 12. agrAhyavargaNA 13. kArmaNavargaNA 14. dhra vavargaNA 15. sAntara nirantaravargaNA 16. zUnyavargaNA 17. pratyeka zarIra vargaNA 18. dhra va zUnya vargaNA 19 bAdara nigoda vargaNA 20. zUnyavargaNA 21. sUkSmanigoda vargaNA 22. nabhovargaNA aura 23. mhaaskNdhvrgnnaa| yoga aura dhyAna nivvANagamaNakAle kevaliNo daraniruddhajogassa / suhumakiriyA'niyahi taiyaM taNukAyakiriyassa / / -dhyAza0 gA.81 mokSagamana ke pratyAsannakAla meM kevalI ke mana aura vacana yoga kA niruddha ho jAtA hai kintu uccha vAsa-niHzvAsa rUpa kAya kI sUkSma pravRtti (yoga) vartamAna rahatI hai| vaha zukladhyAna kA sUkSmakriyA-anivRtti nAmaka tIsarA prakAra hai|
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 49 ) kahA jAtA hai ki bharata kSetra ke kuNAlA nagarI meM guNabhadra zrAvaka ne 8400000 pUrva se kucha nau varSa nyUna pUrva taka lagAtAra sAmAyika kI-aisA sarvajJa deva kaha rahe the| usane bahuta bar3I nirjarA kii| yadi vaha sAmAyika na karatA to naraka tiryaMca meM bhI paidA ho sakatA thaa| sAmAyika dvArA usane dalika karmoM kA bahutAyata se kSaya kiyA thaa| saMyatI ke gupti niraMtara rahatI hai| samiti ke niraMtara kA niyama nahIM hai| gupti yama hai, samiti niyama hai| gupti nirodha rUpa saMvara hai, samiti pravRtti rUpa nirjarA hai| dhyAna se manoyoga kI sAdhanA hotI hai va japa se vacanayoga ko sAdhA jAtA hai| kAyotsarga meM kAyayoga ko sAdhA jAtA hai / devaddhigaNi bhagavAna mahAvIra ke satAisaveM paTTadhara the| eka pUrva ke jJAtA the| bhagavAna ke parinirvANa ke 980 varSa bAda hue| hariNagameSI deva kA jIva devaddhigaNi thaa| jisa deva ne bhagavAna mahAvIra ke jIva kA saMkramaNa kiyA vaha hariNagameSI dev| isa pATa taka zuddha prarUpaNA mAnI gayI hai| navaveM guNasthAna meM mohanIya karma kI 28 prakRtiyoM meM se 1, athavA 2, athavA 3, athavA 4, athavA 5 prakRti kA baMdha hotA hai| AThaveM meM 9 prakRti, sAtaveM tathA cha8 meM 9 prakRti kA baMdha hotA hai| pAMcaveM meM 13, cauthe meM 17, tIsare meM 17, dUsare meM 21 va pahale meM 22 prakRti kA baMdha hotA hai / ' jana sAhitya meM 'yoga' zabda kA prayoga adhyAtma yoga, bhAvanA yoga, saMvara yoga, dhyAna yoga, Adi aneka rUpoM meM milatA hai| ina sabhI yogoM ko jaina tattva vidyA meM samAviSTa kiyA jA sakatA hai| isa dRSTi se 'jaina yoga' yoga vidyA kA bahuAyAmI lakSya lekara calatA hai| ___"yoga" zabda bhI niSpatti saMskRta kI 'yuj' dhAtu se hotI hai / isa dhAtu kA prayoga bhI kaI arthoM meM hotA hai| prastuta saMdarbha meM isake do artha adhika upayukta haiM--samAdhi aura jodd'naa| jisa pravRtti meM mana, buddhi aura AtmA ko samAdhAna mile vaha yoga hai| isakA dusarA artha 'jor3anA' bahuta vyApaka hone para bhI eka vizeSa yojanA kA pratIka hai| jise abhivyakta karate hue AcArya haribhadra ne likhA hai-"mokkheNa joyaNAo jogo savvo vi dhammavAvAro" dharma kI sArI pravRttiyA~ vyakti ko mokSa ke sAtha jor3atI hai, isalie ve 'yAga' haiN| jaina, bauddha aura vaidika-sabhI paramparAoM meM yoga vidyA kA pracalana hai aura unake sAhitya meM yoga kI vizada carcA hai / pichale kucha dazakoM meM bhArata tathA itara rASTroM meM isa sambandha meM jitanI zodha aura prayoga hue haiM, usase isa kSetra meM naI-naI sambhAvanAeM bar3ha rahI hai aura loka-mAnasa meM AkarSaNa utpanna ho rahA hai| 1. goka0 gA0 217 / TIkA
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 50 ) jaina sAdhanA paddhati meM yoga ke tIna aMga mAne gaye haiM - samyagjJAna, samyagdarzana aura samyag cAritra / bauddha sAdhanA paddhati prajJA ( jJAna ), zIla ( yama-niyama ) aura samAdhi ( dhyAna dhAraNA ) ko tathA pAtaMjala yogadarzana meM yama, niyama, Asana, prANAyAma, dhAraNA, dhyAna aura samAdhi ko yoga ke aMga batAye haiM / jaina AgamoM meM sAdhu aura zrAvaka ke tIna-tIna manorathoM kA ullekha hai / prathama do manoratha bhinna-bhinna hai / tIsarA manoratha donoM kA eka hai / usakA sambandha AjIvana anazana se hai / isake lie AgamoM meM 'apazcima mAraNAntika saMlekhanA' zabda kA prayoga hai / bolacAla kI bhASA meM ise saMthArA kahA jAtA hai / pratyeka jAgarUka sAdhu aura zrAvaka kI yaha bhAvanA rahatI hai ki vaha apanI yAtrA kI saMpannatA anazana ke sAtha kareM / bhavastha kevalI - sayogI yA ayogI kevalI ke bhAva mana (citta) kA abhAva hone para bhI jIva kA upayoga rahatA hI hai / zukladhyAna - zuklalezyA va lezyArahita hotA hai lekina yoga- manoyoga, vacanayoga, kAyayoga yA yogarahita hotA hai / hai -- dhyAna, ataH dhyAna mokSa kA hetu hai / tapa kA pradhAna aga vacana, zarIra aura zvAsocch vAsa kA / / dharmadhyAna karane vAloM se kucha vyakti mana kA nirodha kara phira zvAsocch vAsa kA nirodha karate haiM aura kucha vyakti zarIra, vacana aura nirodha kara phira mana kA nirodha kara pAte haiM Avazyaka sUtra meM 'ThANeNaM moNeNaM jhANeNaM' ina zabdoM dvArA tausarA krama pratipAdita hai isakA artha hai - pahale zarIra kI ceSTA kA visarjana, phira vANI kA aura phira mana kA / isa krama meM zvAsocch vAsa kA nirodha kAyanirodha ke aMtargabhita hai / kintu bhavakAla meM zukladhyAna kA pratipatti krama isa prakAra rahatA hai-- pahale manoyoga kA, tadantara vAkyoga kA aura anta meM kAyayoga kA nirodha hotA hai / paDhamaM joge jogesu vA mayaM biiamegajogammi | taiyaM ca kAyajoge sukkamajogammi ya cautthaM // zukladhyAna ke prathama prakAra meM eka hI yoga yA tInoM yoga dUsare prakAra meM tInoM meM se koI eka yoga vidyamAna rahatA hai / eka kAyayoga hI vidyamAna rahatA hai / tathA cauthe prakAra meM koI yoga nahIM rahatA / vaha ayogI ko hI prApta hotA hai / kahA hai vivittaM peccha appANaM taha ya savvasaMjoge / viveka hai | -dhyAza0 gA0 92 zarIra aura AtmA ko tathA sabhI saMyogoM ko AtmA se bhinna mAnanA - yaha - dhyAza0 gA0 83 vidyamAna raha sakate haiM, tIsare prakAra meM kevala
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 51 ) zukladhyAna meM zubhayoga va yoga na bhI ho / zukladhyAna ke pahale do prakAroM meM zuklalezyA aura tIsare prakAra meM parama zuklalezyA hotI hai / caturthaM prakAra lezyAtIta hotA hai / bhavastha sayogI aura ayogI kevalI ke citta kA abhAva hone para bhI upayoga rahatA hI hai / anAhAraka ayogI jIvoM ke zarIra se jo audArika paramANu nirjIrNa hote haiM unakA yaha jaghanya va utkRSTakAla kahanA cAhie / digambara matAnusAra sakaSAyI ke zukladhyAna nahIM hotA hai arthAt akaSAyI meM zukladhyAna hotA hai / abhiniSkramaNa ke samaya bhagavAna mahAvIra jaba zreSTha pAlakI meM ArohaNa kiyA, usa samaya unake do dina kA upavAsa thA, unake adhyavasAya zubha the, lezyA vizuddhamAna thI / kahA hai bhI zubha cha u bhatte akavasANeNaM sohaNeNa jiNo / lessAhi visujto AruhaI uttamaM sIyaM // - AyA0 zru0 2 / a 15 / gA0 121 astu jaba bhagavAna ke adhyavasAya zubha the tathA lezyA vizuddhamAna thI - taba joga the | jaina siddhAntadIpikA meM kahA hai "pariNAmavizeSaH karaNam / " -pra0 5 / 7 arthAt AtmA ke pariNAma vizeSa ko karaNa kahate haiM / yaha karaNa kI anya paribhASA hai / saMyamI sAdhuoM ke dhyAna Adi ke dvArA jo zubha yoga kA nirodha hotA hai| yaha ayoga saMvara kA hI eka aMza hai / " ayoga saMvara zailezI avasthA ( zaila - Iza ) meruusakI taraha aDola avasthA caudahaveM guNasthAna meM hotI hai / yaha dhyAna yoganirodha - manovAkkAya ke nirodha ko bhI dhyAna kahA jAtA hai / kevalI ke hotA hai / zukladhyAna ke cAra bheda haiM jisameM sUzmakriyApratipAti dhyAna meM eka kAyayoga hotA hai tathA samucchinnakriyA'nivRtti dhyAna meM yoga nahIM hotA hai / vivitsaM peccha appANaM taha ya savvasaMjoge / zarIra aura AtmA ko tathA sabhI saMyogoM ko AtmA se bhinna mAnanA yaha viveka hai / 1. jaina siddhAMtadIpikA 5 / 12 - dhyAza0 gA0 92
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 52 ) yogarahita hone ke kAraNa prathama samaya siddha kI gati tirachI nahIM hotI hai / tiryaMca labdhyaparyAptaka mithyAdRSTi meM tiryaMcAyu va manuSyAyu kA baMdha saMbhava hai, zeSa devAyu-narakAyu aura vaikriyaSaTak kA baMdha nahIM hotA hai| gommaTasAra meM kahA hai ki dvIndriyAdi asaMjJI meM sAsvAdAna samakita zarIra paryApti kI pUrNatA ke pUrva hotI hai bAda meM nhiiN| mizrakAyayoga ke kAla meM labdhyaparyAptaka ke sivAya anya ke AyubaMdha nahIM hotA hai|' yaha sAsvAdAna samyagdRSTi guNasthAna kI apekSA kahA hai / gommaTasAra kI mAnyatA ke anusAra asaMjJI jIva jaba taka sAsvAdAna guNasthAna meM hote haiM taba unake kevala audArikamizrakAyayoga va kArmaNakAyayoga hotA hai usa samaya Ayudhya kA baMdhana nahIM karate haiN| kArmaNakAyayoga meM kisI bhI prakAra kA Ayu badha nahIM hotA hai| parantu audArikamizrakAyayoga meM devAyu va narakAyu kA baMdha nahIM hotA hai, manuSya va tiryaMca kA Ayu baMdha sakatA hai| Ayu eka paryAya meM eka bAra se ATha bAra taka baMdhatI hai| udaya ke anta ko udaya vyucchitti kahate haiN| gommaTasAra meM kahA hai -- (apunvammi) chacceva NokaSAyA aNiyaTTI bhAgabhAgesu // 269 / / TIkA-apUrvakaraNe hAsyaratyaratizoka bhayajugupsAH SaT -goka0 gA0 269 / TIkA apUrvakaraNa meM hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA ye chaha nokaSAya udaya se vyucchinna hotI hai| udaya aura udIraNA ke svAmIpane meM koI antara nahIM hai| pramatta, sayogI aura ayogI-ina tIna guNasthAnoM ko chor3akara anya guNasthAnoM meM udaya ke samAna hI udIraNA jAnanA / saMkleza pariNAmoM ke binA inakI udIraNA nahIM hotI hai| bAdara paryApta pRthvIkAyika jIva ke hI Ataya nAmakarma kA udaya hotA hai| ucca gotra kA udaya manuSya aura saba prakAra ke devoM meM hotA hai| vivakSita bhava ke prathama samaya meM hI usa bhava saMbaMdhI gati, AnupUrvI aura Ayu kA udaya eka sAtha hI eka jIva ke hotA hai| gommaTasAra meM kahA-mithyAdRSTi guNasthAna meM mizramohanIya va samyaktva mohanIya kA udaya nahIM hotA hai / mizraguNasthAna meM mizramohanIya kA udaya hotA hai va caturtha guNasthAna meM mizramohanIya va mithyAtvamohanIya kA udaya nahIM hotA hai| dUsare guNasthAna meM bhI anaMtAnubaMdhIya kaSAya catuSka kA udaya hotA hai| 1. mizrakAyayogakAle labdhyaparyAptakAnyasya AyurbadhAbhAvAt narakatiryagAyuSorapanayAt / -goka0 gA0 117 / TIkA
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 53 ) upavAda aura ekAMtAnuvRddhi yogoM ko chor3akara pRthvIkAyikoM meM kucha kama bAIsa hajAra varSa taka pariNAma yogoM ke sAtha prAyaH avasthAna pAyA jAtA hai| apkAyika, vAyukAyika vanaspatikAyikoM ke paryApta va aparyApta yoga se pRthvIkAyikoM kA paryApta va aparyAptayoga asaMkhyAtaguNA hotA hai| ekendriyoM se trasoM kA yoga asaMkhyAtaguNA hotA hai| bAdara pRthvIkAyikoM meM paryAptabhava bahuta aura aparyApta bhava thor3e hote haiN|' jo vaha gaNanakRti hai vaha aneka prakAra kI haiyathA-1-ekha saMkhyA nokRti hai| 2-do saMkhyA kRti aura nokRti rUpa se avaktavya hai| 3-tIna ko Adi lekara saMkhyAta, asaMkhyAta va anaMta kRti hai| 1-nokRti saMkalanA-jaise 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 Adi / 2-avaktavya saMkalanA-2, 4, 6, 8, 10, 12, 14 Adi / 3-kRti-saMkalanA-3, 6, 9, 12 Adi ; 4, 8, 12, 16 Adi ; 5, 10, 15, 2. aadi| lezyA mArgaNA audayika hai, kyoMki kaSAyAnuviddha yoga ko chor3akara lezyA kA abhAva hai arthAt kaSAyAnurajita yoga pravRtti ko lezyA kaste haiM / samyaktva mArgaNA kathaMcit audayika hai kyoMki darzana mohanIya ke udaya se mithyAtva ko utpatti hotI hai| jo kiyA jAtA hai vaha kRti hai athavA mUlakaraNa hI kRti hai| vivakSita zarIra ke paramANuoM kI nirjarA ke binA jo saMcaya hotA hai use saMghAtana kRti kahate haiN| unhIM vivakSita zarIra ke pudgala skaMdhoM ko saMcaya ke binA jo nirjarA hotI hai vaha parizAtana kRti hai| tathA vivakSita zarIra ke pudagala skaMdhoM kA Agamana aura nirjarA kA eka sAtha honA saMghAtana-parizAtanakRti hai| ayogI kevalI ke yogAbhAva hone se baMdha nahIM hotA hai ataH inake do zarIroM kI parizAtanakRti hotI hai| __samyaktvavedanIya ko mohanIyakarma kyoM kahA jAtA hai| kyoMki vaha prazamAdi pariNAma kA kAraNa hone se darzana meM moha utpanna nahIM karatA hai| vastutaH samyaktvavedanIya mithyAtvamohanIya kI prakRti hai parantu unake pudagala vizuddha hone se kSayopazama samyaktva ko pratibaMdha nahIM karate haiN| vastutaH usase deza bhaMgarUpa aticAra kA saMbhava hai| tathA vaha aupazamika tathA kSAyika samyagdarzana meM moha utpanna karatA hai --- unako rokatA hai ataH darzanamohanIya kahA jAtA hai / isa karma ke udaya meM yoga pandraha mila sakate haiN| 1. SaTkhaMDAgama 4 / 2, 4 / 7 pustaka 10, pR0 33 2. SaTkhaMDAgama 4 / 1 / 66 pustaka 9 pR0 317
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 54 ) nAmakarma kI eka prakRti AnupUrvI nAma hai / isa prakRti meM kevala kArmaNakAyayoga milatA hai / hala aura gomUtrikA ke AkAra anukramataH do, tIna aura cAra samaya pramANa vigrahagati se dUsare bhava meM utpatti sthAna meM jAte hue jIva kI AkAza pradeza kI zreNi ke anusAra niyata gamana kI paripATI krama ko AnupUrvI kahA jAtA hai / vaha vipAka se vedana karane yogya nAmakarma kI kAraNa meM kArya ke upacAra se AnupUrvI nAma cAra prakAra kA kahA hai 1 - narayikAnupUrvInAma, 2 - tiryaMcAnupUrvInAma, 3 - manuSyAnupUrvInAma aura devAnupUrvInAma | Agama sAhitya meM akaSAyasamudghAta kA bhI ullekha milatA hai / AhArakasamudghAta karane vAle jIva utkRSTa cAra ho sakate haiM lekina kevala samudghAta vAle utkRSTa zatapRthaktva ho sakate haiM ( do sau se nava sau taka kI saMkhyA ko zatapRthaktva kahate haiM / ) kevalisamudghAta karane ke eka samaya pUrva vedanIyakarma ke pradeza se bahupradezI vAle va AyuSyakarma ke pradeza sabase thor3e pradeza vAle hote haiM / niyanigoda va itaranigoda kI yoni sAta-sAta lAkha hai / AhAraka mizra kAyayoga ke samaya AhArakamizrakAyayoga nahIM hotA hai / sayogakevalI ke nAma aura gotra karma kI udIraNA hotI hai / sUkSma saMparAyacAritra meM eka bhI samudghAta nahIM hai / digambaramatAnusAra pAMca loka hai -Urdhvaloka, tiryagloka, nIcAloka, manuSyaloka va sAmAnyaloka | ATha karmoM ke kSINa ho jAne para jo UrdhvagamanopalambI kriyA hotI hai vaha jIva kA svAbhAvika guNa hai kyoMki vaha karmodaya ke binA pravRtta hotI hai / svasthita pradeza ko na chor3ate hue athavA chor3akara jo jIvadravya kA apane avayavoM dvArA parispanda hotA hai vaha ayoga hai / kyoMki vaha karmakSaya se utpanna hotA hai / ataH sakriya hote hue bhI sazarIrI jIva ayogI siddha hote haiM / kyoMki unake jIvapradezoM ke taptApamAna jala pradezoM ke sadRza udvartana aura parivartana rUpa kriyA kA abhAva hai ataH ayogiyoM ko abaMdhaka kahA hai / kSAyika labdhi se jIva ayogI hotA hai / digambara granthoM meM cAra prakAra ke (auSadhidAna, zAstradAna, abhayadAna aura AhAradAna ) dAnoM meM zAstradAna kI bar3I mahimA hai / kahA hai attA dosavikko pugvAparadosavajjiyaM vayaNaM / arthAt jisameM koI doSa nahIM hai vaha Apta hai aura jisameM pUrvA para virodharUpI doSa na ho - vaha vacana Agama hai / Agama, siddhAnta - pravacana--ye ekArthavAcI hai / Agama meM nirgranthoM ke pravacana kareM siddhAMta kahA hai / SaTkhaNDAgamAnusAra ekendriya meM cAra samaya kI antarAla gati ho sakatI haiM / usameM prathama tIna samayoM meM kArmaNakAyayoga upalabdha hotA hai / unake matAnusAra chadmastha kA
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 55 ) anAhArakakAla tIna samaya bana sakatA hai| caturtha samaya meM audArikamizrakAyayoga banatA hai| __ kaS + Aya-arthAt jisase saMsAra kI Aya ho use kaSAya kahate haiN| aparyAptaavasthA ( manuSya vA tiryaMca ) meM vibhaMga jJAna nahIM hotA hai / mizramohanIya kA udaya samyamithyAdRSTi guNasthAna meM hI hotA hai| samyaktva mohanIya karma kA udaya asaMyatasamyagdRSTi guNasthAna Adi cAra guNasthAnoM meM kSAyopazamika samyagdRSTi ke hI hotA hai| sAsvAdAna samyagdRSTi jIva marakara narakagati ko nahIM jAtA hai-aisA gommaTasAra meM kahA hai| apUrvakaraNa meM hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA ye chaha nokaSAya kA udaya se vyucchinna hotI hai|' yogarahita jIva ayogI kevalI meM udaya prakRtiyoM kI udIraNA nahIM hotI hai| ata: ayogI kevalI ke udIraNA nahIM hai| gommaTasAra kI mAnyatAnusAra mithyAvRSTi guNasthAna meM mizra aura samyaktva prakRti kA udaya nahIM hai, mithyAtvamohanIya kA udaya hai| gommaTasAra meM kahA hai ki asaMyata Adi cAra guNasthAnoM meM se kisI eka meM tIna karaNoM ke dvArA anaMtAnubaMdhI kaSAya catuSka kA visaMyojana huaa| usake pazcAt darzana mohanIya karma kI kSapaNA to kara sakA aura saMkleza pariNAma ke dvArA mizramohanIya karma ke udaya se mizraguNasthAnavartI huaa| usake anatAnubaMdhI kA udaya nahIM hotA hai| apUrvakaraNaguNasthAna ke prathama bhAga meM zreNI car3hate samaya maraNa nahIM hotA hai| upazAtakaSAya, kSINamoha aura sayogakevalI ke eka samaya kI sthiti lekara sAtA vedanIya karma kA hI baMdha hotA hai / yaha baMdha yoga ke kAraNa hotA hai| ina guNasthAnoM meM kaSAya kA abhAva hai| ayogakevalI ke yoga bhI nahIM hai ata: baMdha bhI nahIM hai| devAyu kI utkRSTa sthiti apramattaguNasthAna ke abhimukha pramattasaMyata muni hI bAMdhatA hai| phala dene rUpa pariNamana ko to udaya kahate haiM aura asamaya meM hI apakva karma kA pakanA udIraNA hai| pUjA kA artha hai-samarpaNa / bhakti va zraddhA ke binA bhAva pUjA nahIM ho sakatI hai| AgamoM meM dravya tIrthaGkara kI pUjA kA koI ullekha nahIM milatA hai parantu nAgadeva-yakSadeva Adi devoM kI dravya pUjA kI aisA ullekha hai / prazasta yogoM ke binA bhAva pUjA nahIM ho sakatI hai| lokAMta meM paryApta bAdara bAyukAya hai parantu aparyApta bAdara vAyukAya nahIM hai| jaise udara kI pAcaka zakti ke anurUpa AhAra kA grahaNa hotA hai, usI prakAra tIvramaMda yA madhyama jaisA kaSAya bhAva hotA hai usake anurUpa karmoM meM sthitibaMdha aura anubhAgabaMdha hotA hai| yaha AtmA lokAkAza ke samAna asaMkhyAtapradezI hone se sapradezI hai / sva aura para kA bheda jJAna na hone para jo jIva saMkalpa-vikalpa karatA hai use adhyavasAna kahate haiN| yahI baMdha kA kAraNa hai| yaha kaSAya ke udayarUpa hotA hai| kaSAya ke udaya se hI karmoM meM sthitibaMdha aura anubhAgabaMdha hotA hai| kaSAya ke udaya ke abhAva 1. goka0 gA0 268 / TIkA
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 56 ) meM kevala yoga se prakRtibaMdha aura pradezabaMdha hote haiN| ataH baMdha kA pramukha kAraNa kaSAyodayarUpa adhyavasAna hI hotA hai / prathama aura tIsare guNasthAna meM baMdha ke mithyAtva Adi pAMca kAraNa hote haiN| dUsare, cauthe, pAMcaveM meM baMdha ke kAraNa cAra hote haiN| cha8 meM pramAda-kaSAya-yoga rahate haiN| sAtaveM se dasaveM taka kaSAya aura yoga do hI kAraNa hote haiN| Age terahaveM taka kevala eka yoga rahatA hai| ataH dasaveM taka cAroM baMdha hote haiM / Age kevala prakRtibaMdha-pradezabaMdha hI hote haiN| dUsare guNasthAna meM mithyAtva kA udaya na hone para bhI anaMtAnubaMdhI kaSAya kA udaya rhtaa| kahA hai"karmaNA badhyate jntuH|" mahAbhArata __ arthAt prANI karma se baMdhatA hai aura karma kI paramparA anAdi hai| "buddhiH karmAnusAriNI' arthAt prANiyoM kI buddhi karma ke anusAra hotI hai| karma ke do bheda haiM-- dravyakarma aura bhaavkrm| dravyakarma ke ATha mUla bheda haiN| bhAvakarma caitanya ke pariNAmarUpa krodhAdi bhAva hai| kahA hai puggalapiMDo davvaM tassatto bhAvakammaM tu // 6 // TIkA-piNDagatazaktiH kArya kAraNopacArAt zaktijanitA-jJAnAdirvA bhAvakama bhavati / -goka. arthAt pudgala ke piNDa ko dravyakarma kahate haiM aura usameM jo zakti hai use bhAvakarma kahate haiN| usa pudgala piNDa meM rahane vAlI phala dene kI zakti bhAvakarma hai athavA karma meM kAraNa ke upacAra se usa zakti se utpanna ajJAnAdi bhI bhAvakarma hai| samayasAra meM zuddha jIva ke svarUpa ke varNana meM likhA hai-guNasthAna, mArgaNAsthAna, yogasthAna Adi jIva ke nahIM hai| pUjya hone se jJAna ko pahale kahA hai kyoMki vyAkaraNa ke sUtra meM kahA hai ki alpa akSara vAle se jo pUjya hotA hai usakA pUrva nipAta hotA hai| usake pazcAt darzana kahA hai| kArmaNakAyayogI jIva meM tIna samudghAta hote haiM-vedanAsamudghAta, kaSAyasamudghAta tathA kevliismudghaat| karmaprakRti tathA gommaTasAra ke anusAra dUsare guNasthAna meM anaMtAnubaMdhIya catuSka kaSAya kA udaya mAnA hai| dUsare guNasthAna se patita hokara prathama guNasthAna meM AtA hai, Upara ke guNasthAna meM UrvArohaNa nahIM karatA hai| mAraNAntikasamudghAta, vaikriyasamudghAta, taijasasamudghAta, AhArakasamudghAta meM kArmaNakAyayoga nahIM hotA hai kyoMki ve samudghAta AhAraka avasthA meM hote haiN| aMgAramardanAcArya jo abhavi the| inhoMne anekoM vyaktiyoM ko samyaktvI banAyA va saMyatI bnaayaa| para svayaM samyaktva ko prApta nahIM kara sake / yadyapi abhAva meM yoga 13 hote haiN| AhArakakAyayoga va AhArakamizrakAyayoga abhavi meM nahIM hotA hai / gommaTasAra ke TIkAkAra ne kahA hai
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 57 ) "strInapusakodaye AhArakaDhimanaHparyayaparihAravizuddhayo nahi / " -gojI0 gA0 728 / TIkA arthAt strIveda tathA napusakaveda kA udaya rahane se AhArakaRddhi, manaHparyayajJAna tathA parihAravizuddhasaMyata nahIM hotA hai| karmaprakRti tathA gommaTasAra Adi granthoM meM prathama do guNasthAna meM antAnubaMdhIya catuSka kA udaya mAnA hai / kArmaNavargaNA rAzi kA pramANa siddharAzi ke anantaveM bhAga hai| dravyAthikanaya se paramANu niraMza hai| eka samaya hIna muhUrta ko bhinna muhUrta kahate haiN| yaha utkRSTa aMtarmuhUrta hai / paramANu eka pradezI hI hotA hai / tatkAla puruSa veda kA jo navIna baMdhA huA hai usake niSeka puruSa veda kA upazamana karane ke kAla meM upazama karane yogya nahIM hue the| kyoMki acalAvalI meM karmaprakRti ko anya rUpa pariNamAnA azakya hotA hai| isase puruSa veda ke niSeka madhyama krodha yugala kA upazama karane ke kAla meM upazama kiye jAte haiN| isI prakAra saMjvalana krodhAdi ke bhI navabaMdhaka kA svarUpa jaannaa| anantara saMjvalana krodha kA upazama karatA hai| usake anantara usa sajvalana krodha ke navIna baMdha sahita apratyAkhyAna-pratyAkhyAna mAna yugala kA upazama karatA hai| usake anaMtara saMjvalana mAna kA upazama karatA hai| usake anantara saMjvalana mAna ke navIna baMdha sahita madhyama apratyAkhyAna pratyAkhyAna mAyA yugala kA upazamakaratA hai| usake anantara saMjvalana mAyA kA upazama karatA hai| usake anantara saMjvalana mAyA ke navIna baMdha sahita madhyama apratyAkhyAna-pratyAkhyAna lobha ko upazamAtA hai / usake anantara bAdara saMjvalana lobha ko upazamAtA hai| yaha vizeSa kevala mohanIya karma kA hI jAnanA, kyoMki mohanIya ke sivAya anya karmoM kA upazama nahIM hotA hai| kisI vyakti ne gautama svAmI se saMthArA grahaNa kiyaa| gautama svAmI ne dharmopadeza diyaa| ve jahA~ taka rahe-zubha yoga kI pravRtti thii| unake jAne ke bAda pariNAma azubhayoga meM pariNata ho gye| strI meM Asakta huA-marakara dvIndriya jIva meM utpanna huaa| kyoMki azubha yoga ke sAtha azubha lezyA bhI thii| TIkAkAra ke anusAra bAraha varSa taka kI kumArI aprApta yauvanA hotI hai| vAcika krodha to burA hai hI, para isase bhI adhika bure haiM Atma-pradezoM meM vyApta krodha ke annu| ve kabhI-kabhI azubha yoga kI tIvratA ko nimantraNa dete haiN| pAMca Asrava dvAra meM pAMcavAM Asrava yoga hai| isakA sambadha-mana, vacana aura kAyA kI pravRtti se hai| cUki pravRtti terahaveM guNasthAna taka calatI hai ata: yoga Asrava bhI terahaveM guNasthAna taka rahatA hai| jisa dina sampUrNa yoga Asrava samApta ho jAtA hai yAni vyakti ayoga-avasthAmeM pahu~ca jAtA hai, tabhI karma kA antima rUpa se baMdhana rukatA hai| kisI kavi ne kahA hai
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 58 ) "vikAra hetau sati vikriyante, yeSAM na cetAMsi ta eva dhIrAH / " arthAt vikaar| kaSAya kA nimitta pAkara bhI jinakA mana vikRta nahIM hotA, kaSAya uttejita nahIM hotI, ve hI dhIra puruSa hai| uttejanAtmaka mana-azubha yoga Asrava hai| duSpravRtti-azubha yoga se pApakarma kA baMdhana hotA hai| saMtoSI vyakti sahaja rUpa se duSpravRttiyoM se bacatA rahatA hai| eka dRSTi se dekhA jAe to saba pApoM kA mUla asaMtoSa yAnI lobha hai| ataH lobha ko pApa kA bApa kahA jAtA hai| asaMtoSI vyakti kI AkAMkSAe~ kabhI pUrI nahIM ho sktii| azubha mana, vacana aura kAyayoga kI pravaMcanA se jo kriyA lagatI hai-vaha mAyA kriyA hai| vItarAga asatpravRtti nahIM krte| kyoMki asat pravRtti ke kAraNa-pramAda, kaSAya aura azubha yoga kA vahA~ sarvathA abhAva hai lekina yogoM kI zubha pravRtti se puNya kA baMdhana hotA rahatA hai| puNya bhI baMdhana hai ataH tyAjya hai| pUrva saMcita karmoM kI sthiti pUrI ho jAe, yogoM kA prakampana ruka jAe, vItarAga karma se sarvathA akarma kI sthiti meM cale jAeM, usake bAda baMdhana kA rAstA banda ho jAtA hai / azubha yoga janya kriyA AraMbhiyA kriyA kahalAtI hai| jaba taka mana, vacana aura kAya kI asat pravRtti ( azubha yoga ) rahatI hai, taba taka yaha kriyA hotI rahatI hai| cha? guNasthAna ke sAdhu bhI azubha yoga kI pravRtti ke kAraNa AraMbhI hai| cha8 guNasthAna se Age ke sabhI guNasthAna anAraMbhI hai kyoMki vahA~ azubha yoga kA sarvathA abhAva hai| ayogI jIva ke pradeza acalita hote haiN| mukta jIva apane sthAna meM acalita hote haiM / vigraha gati meM kArmaNa kAyayoga hai phira bhI jIva-pradeza calita hai / jo upazama samyaktva se girakara jaba taka mithyAtva ko prApta nahIM hotA hai taba taka use sAsAdana samyaktva jAnanA cAhie / cAritra mohanIya kI apekSA anaMtAnubaMdhI kA udaya hone se audayika bhAva vAlA hai| anivRtti karaNa meM bhaya nokaSAya kA viccheda ho jAtA hai| vartamAna kAla kI parimANa eka samaya hai| sayogI kevalI-jinameM niyama se yoga kI apekSA hI aparyApta AlApa hotA hai| kevalI samudghAta ke samaya jaba audArikamizra kAyayoga va kArmaNa kAyayoga hotA hai taba aparyApta AlApa hotA hai, aisA gommaTasAra meM kahA hai| AThaveM guNasthAna meM do samakita milatI hai-aupazamika aura kSAyika smyktv| __ navaveM guNasthAna ke paMcama bhAga meM bhI eka lobha hotA hai vaha bAdara rUpa meM lobha hai / usase moha karma kA baMdha hotA hai| dasaveM guNasthAna meM sUkSma lobha hotA hai parantu moha karma kA baMdha nahIM hotA hai| sindura prakaraNa meM somacaMdrasUri ne kahA hai ki jo samaya ko niyojita karanA jAnatA hai vaha dharma kI ArAdhanA samyag prakAra kara sakatA hai / kSayopazama samyaktva meM samyaktva mohanIya kA maMda vipAkodaya-pradezodaya rahatA hai| caMki darzana
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 59 ) mohanIya karma kA kSayopazama sAtaveM guNasthAna taka hai / vedakasamyaktva meM eka samaya kI sthiti rUpa samyaktva mohanIya karma kA pradezodaya rahatA hai usake bAda jauva kSAyika samyaktvI bana jAtA hai / ayogI kevalI meM udIraNA nahIM hai / anuyogadvAra meM ajIvodaya niSpanna ke 30 bola kahe haiM - unameM pAMca zarIra, 5 zarIra ke prayoga meM pariNata pudgala dravya, 5 varNa, 2 gaMdha, 5 rasa aura 8 sparza hai / prayoga pariNata pudgala kA pariNamana mana, vacana aura kAyayoga ke dvArA hotA hai / anuyogadvAra ke TIkAkAra ne kahA hai- "zarIra paryApti kA nirmANa hone ke bAda pratyeka jIva kSaNa-kSaNa zarIra vargaNA ke nae pudgaloM kA grahaNa, pariNamana aura utsarjana karatA rahatA hai / pAMca zarIroM dvArA gRhIta aura prayoga meM lie gaye pudgala prayoga- pariNata pudgala hai / vidvAnoM kI yaha paraMparAgata dhAraNA rahI hai ki nakha, keza, roma Adi zarIra ke pariNata pudgala dravya hai - yaha artha zAstra sammata nahIM hai / padastha dhyAna yAnI zabdoM kA dhyAna / kevalI, atizayadhArI ke zabda para dhyAna karanA, maMtra para dhyAna yAnI zabdoM kA dhyAna - padastha dhyAna meM AtA hai | hamArA sArA zruta jJAna zabda para AdhRta hai / apane svabhAva meM ramaNa karanA, svabhAva ko smRti, cintana karanA - ye saba amUrta AtmA ke dhyAna kI prakriyAeM hai / do prakAra ke tattva hai-- hetugamya aura ahetugamya / hetugamya tattva vaha hotA hai, jo yukti ke dvArA bodhagamya ho sake / ahetugamya tattva ke saMdarbha meM na koI tarka calatA hai aura na koI yukti kAma meM AtI hai / gaNAdhipati pUjya gurudeva zrI tulasI ne kahA hai- "tInoM yogoM ke vyApAra alagaalaga hai / jahA~ vacanayoga azubha hotA hai, vahAM manoyoga aura kAyayoga zubha ho sakate haiM / kAyayoga zubha hai, vahAM manoyoga aura vacanayoga azubha ho sakate haiN| tInoM yoga eka sAtha zubha yA azubha hI hoM, yaha Avazyaka nahIM hai / koI zrAvaka sAdhu ko vaMdana karane ke lie jAtA hai / usa samaya usakA manoyoga zubha ho sakatA hai aura vacanayoga aura kAyayoga azubha ho sakate haiN| kabhI kAyA aura vacanayoga zubha ho sakate haiM, manoyoga azubha ho sakatA hai / kabhI-kabhI tInoM yoga zubha ho sakate haiM / zubhayoga kI pravRtti ekAMta nirjarAdharma hai aura azubhayoga kI pravRtti pApa hai / isa prakAra eka kriyA karate samaya tInoM yogoM kI pravRtti alaga-alaga ho sakatI hai / astu tInoM yogoM ke vyApAra ko alagaalaga mAnane meM koI Apatti nahIM hai / siddhAMtataH tInoM yogoM kA vyApAra alaga-alaga ho sakatA hai / " " AcArya kundakunda ne mokSa prAbhRta meM kahA hai "suheNa bhAvidaM NANaM duhe jAde viNassadi / tamhA jahA balaM joI appA dukkhehi bhAvae || ' 1. bijJapti - varSa 1, aMka 14, 27 julAI 1995 katipaya prayoga meM
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 60 ) arthAt sukha se bhAvita jJAna duHkha utpanna hone para naSTa ho jAtA hai, ataH yogI ko yathAzakti apane Apako duHkha se bhAvita karanA caahie| sakSma samparAya cAritra meM mohanIya karma kI bhI udIraNA ho sakatI hai| yadyapi isa guNasthAna meM bAdara kaSAyoM kA udaya nahIM hai| AcArAMga meM kahA hai-"patteyaM puNNapAvaM" arthAt puNya aura pApa hara vyakti ke apane-apane hote haiN| puNya aura pApa ke bhoga meM nimittoM kA yoga bhI rahatA hai, para upAdAna vyakti svayaM hotA hai / __ yoga zabda kA prayoga aneka arthoM meM hotA hai| ina arthoM meM do artha yoga arthAt milana aura samAdhi adhika prasiddha hai| vartamAna yuga meM yoga eka prakAra kI sAdhanA paddhati arthAt Asana prayoga ke artha meM kAphI pracalita hai| jaina zAstroM meM yoga zabda ina sabase bhinna artha meM AtA hai| zAstra pracalita artha ke anusAra yoga ko paribhASita karate hue tattvArtha sUtra meM likhA gayA hai-"kAyavAGmanovyApAro yogH|" zarIra, vANI aura mana kI pravRtti kA nAma yoga hai| jaina siddhAMta dIpikA va kAlUzataka meM isI artha meM yoga zabda kA prayoga huA hai| ___ yoga zubha aura azubha donoM prakAra kA hotA hai| usake sAvadya aura niravadyaye do bheda bhI upalabdha hai| para mUlataH usake tIna bheda haiM-manoyoga, vacanayoga aura kaayyog| yoga eka prakAra kA spandana hai, jo AtmA aura pudgalavargaNA ke saMyoga se hotA hai| adhyavasAya, pariNAma aura lezyA bhI eka prakAra se spandana hI hai| para ve atisUkSma spandana hai| isalie sAmAnyataH pakar3a meM nahIM aate| yoga sthUla spandana hai / zAstrIya paribhASA ke anusAra vIryAntarAya karma kA kSaya yA kSayopazama tathA nAmakarma ke udaya se mana, vacana aura kAyavargaNA ke saMyoga se AtmA kI jo pravRtti hotI hai vaha yoga kahalAtA hai| pudagalavargaNA ke saMyoga se AtmA meM jo spandana hotA hai| vaha mUlataH eka hI prakAra kA hai para vivakSA yA nimitta bheda ke AdhAra para use tIna rUpoM meM vibhakta kara diyA gayA hai| mana, vacana aura zarIra kI pravRtti meM jo paudgalika zakti kAma meM AtI hai, vaha yoga nahIM kintu paryApti hai / usa paudgalika zakti meM prayoga kA nAma yoga hai| mana, vacana aura kAyayoga-ina tInoM yoga meM kAyayoga pratyeka prANI meM hotA hai| saMsAra bhara ke prANI do vargoM meM baMTe hue haiN| sthAvara prANiyoM meM kevala kAyayoga hotA hai / do indriya vAle jIvoM se lekara cAra indriya vAle jIvoM tathA asaMjJI paMcendriya jIvoM meM kAyayoga aura vacanayoga hote haiN| saMjJI manuSya aura tiryaMca jIvoM meM kAyayoga, vacanayoga aura manoyoga tInoM yoga hote haiN| lezyA kA artha hai-taijasa zarIra ke sAtha kAma karane vAlI cetanA athavA bhaavdhaaraa| bhAva aura vicAra ye do alaga-alaga tattva hai| bhAva aMtaraMga tattva hai| usake nirmANa meM granthitaMtra kA sahayoga rahatA hai| vicAra kA sambandha karma se hai| isakA
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 61 ) nirmANa nAr3I taMtra se hotA hai / kRSNa Adi raMgoM se prabhAvita bhAvadhArA zubha-azubha rUpa meM pariNata hotI hai / astu bhAvadhArA ke nirmANa meM raMgoM kA bahuta bar3A hAtha rahatA hai / AhAraka zarIra yogajanyalabdhi hai / yaha caturdaza pUrvadhara muniyoM ke hI ho sakatI hai / AhArakazarIra pUrA banakara jo pravRtti karatA hai vaha AhArakakAyayoga kahalAtA hai / AhArakazarIra apanA kAma sampanna kara punaH audArikazarIra meM praveza karatA hai / jabataka usakA kAma pUrA nahIM hotA, taba taka audArikakAyayoga ke sAtha AhArakakAyamizra hotA hai / vaha AhArakamizrakAyayoga kahalAtA hai / tejasa zarIra kA svatantra rUpa se koI prayoga nahIM hotA, ataH tejasa kAyayoga nahIM hotA / usakA samAveza kArmaNakAyayoga meM ho jAtA hai / eka bhava se dUsare bhava meM jAte samaya jaba jIva anAhAraka rahatA hai usa samaya hone vAle yoga kA nAma kArmaNakAyayoga hai / kevalI samudghAta ke tIsare, cauthe aura pAMcaveM samaya meM hone vAlA yoga bhI kArmaNakAyayoga kahalAtA hai / isa prakAra mana, vacana aura kAyayoga ke saba bhedoM ko milAne se yoga ke pandraha bheda ho jAte haiM / (ka) viziSTa zakti sampanna yogI AhArakalabdhi kA prayoga karatA hai 1 jabataka AhAraka zarIra pUrA nahIM bana jAtA, tabalaka AhArakakAyayoga ke sAtha audArika kA mizra hotA hai / (kha) kevalI samudghAta ke samaya dUsare, chaTTa aura sAtaveM samaya meM kAmaMNakAyayoga ke sAtha audArikamizra hotA hai / (ga) vaikilabdhi vAle manuSya aura tiryaca vaikriya rUpa banAte haiM, jabataka rUpanirmANa kA kArya pUrA nahIM hotA, tabataka vaikiyakAyayoga ke sAtha audArika kA mizra hotA hai / deva, nAraka, vaikilabdhi sampanna manuSya, tiryaMca evaM vAyukAya ke vaikripazarIra hotA hai / vaikriyazarIra kI pravRtti kAyayoga hai / vaikriyamizrakAyayoga do prakAra se ho sakatA hai (ka) devatA aura nArakI meM utpanna hone vAlA jIva AhAra grahaNa kara letA hai, para zarIra paryApta ko pUrA nahIM karatA hai, tabataka kArmaNakAyayoga ke sAtha vaikriya kA mizra hotA hai /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 62 ) (kha) audArikazarIra vAle manuSya aura tiryaMca vaikriyalabdhi kA prayoga kara vaikriya rUpa banAte haiM / usa labdhi ko sameTate samaya jabataka audArikazarIra pUrA nahIM banatA hai tabataka audArikakAyayoga ke sAtha vaikriya kA mizra hotA hai / mana hamArI pravRtti kA sUkSma kintu pramukha kAraNa hai / mana ke dvArA hone vAlA AtmA kA prayatna manoyoga hai| usake cAra bheda hai / 1 - satya ke viSaya meM hone vAlI mana kI pravRtti satya manoyoga hai / 2 - asatya ke viSaya meM hone vAlI mana kI pravRtti asatya manoyoga hai / 3 - satya-asatya ke mizraNa se hone vAlI mana kI pravRtti mizra manoyoga hai / 4 - mana kI jo pravRtti satya bhI nahIM hai, asatya bhI nahIM hai / usa pravRtti kA nAma vyavahAra manoyoga hai / isakA sambandha mukhyataH AdezAtmaka, upadezAtmaka cintana se hai bhASA ke dvArA hone vAlA AtmA kA prayatna vacanayoga hai / vacanayoga ke cAra prakAra hai / zarIra ke dvArA hone vAlA AtmA kA prayatna kAyayoga hai / kAyayoga kA sambandha zarIra ke sAtha hai / zarIra pAMca hai-- odArika, vaikriya, AhAraka, tejasa aura kArmaNa / manuSya aura tiryaMca gati ke jIva audArika zarIra vAle hote haiM / audArika zarIra sthUla hote haiM / audArika zarIra vAle jIvoM kI halana calana rUpa pravRtti audArika kAyayoga kahalAtI hai / kAyayoga kA dUsarA bheda - audArika mizra kAyayoga hai / audArika kA mizra kArmaNa, vaikriya aura AhAraka ina tInoM zarIroM ke sAtha hotA hai / vaha cAra prakAra se ho sakatA hai / manoyoga kI taraha mRtyu ke samaya pIchalA zarIra chUTa jAtA hai| usake bAda manuSya aura tiryaMca gati utpatti sthAna meM pahu~cakara AhAra grahaNa kara letA hai, pUrA nahIM hotA hai taba taka kArmaNa kAyayoga ke sAtha maiM utpanna hone vAlA jIva apane naye para jaba taka zarIra paryApti kA baMdha audArikamizra hotA hai / karma baMdhana se bacane hetu mana, vacana aura kAyA ke yogoM ko va upAyoM para niyaMtraNa karanA hogA / isa prakAra ke puruSArtha se hama azubha karma ko zubha karma banA sakate haiM / karma ke udaya meM Ane ke pUrva hama puruSArthaM dvArA usake pariNAmoM meM parivartana kara sakate haiM /
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 63 ) akaSAyI yA vItarAga ke jo baMdha hotA hai, use IryApathika baMdha kahA jAtA hai / IryApatha kA artha hai yog| yoga arthAt mana, vacana aura kAyA kI pravRtti / kaSAya rahita yoga se jo baMdha hotA hai, vaha IryAyathika baMdha kahalAtA hai| yaha gyAraveM se terahaveM guNasthAna taka hotA hai| ina guNasthAnoM meM Asakti yA kaSAya kA atyanta abhAva hone para bhI yogoM kI caMcalatA ke kAraNa baMdhana hotA hai| yaha baMdha do samaya kI sthitivAlA hotA hai| sAta samudghAta meM dUsarA samudghAta kaSAya samudghAta hai| isameM kaSAya kI tIvratA se AtmapradezoM kA apane zarIra se tigune pramANa meM bAhara nikAlanA kaSAya samudghAta hai| isa samudghAta meM kAyayoga kI niyamA hai parantu mana-vacana yoga kI bhajanA hai| jJAna traikAlika hai aura darzana kevala vartamAna hai| AtmA kI jitanI pravRtti hai, vaha yoga AtmA se pahacAnI jAtI hai| dravya AtmA meM guNa aura paryAya hai, para ve vivakSita nahIM hai kevala zuddha Atma-dravya kI vivakSA anya paryAyoM kI sattA hone para bhI unheM goNa kara detI hai| AtmA eka kAlika tattva hai| sayogI kevalI-terahavIM zreNI meM mana, vANo aura zarIra kI pravRtti cAlU rahatI hai| caudahavIM zreNI meM pahuMcate hI pravRtti mAtra kA nirodha ho jAtA hai| isa zreNI kA nAma hai-'ayogI kevlii|' nokaSAya rUpa hAsya do prakAra kA hotA hai-sthita aura aTTahAsa / sthita se kaSAya kA sahArA nahIM milatA hai, ataH vaha heya nahIM hai| aTTahAsa Age cala kara kaSAya meM pariNata ho jAtA hai| strIbeda Adi veda ke sAtha jaba taka azubha yoga jur3e rahate haiM, veda vyakta vikAra ke rUpa meM pariNata ho jAte haiN| sAtaveM guNasthAna meM azubha yoga nahIM hai, isa dRSTi se vahAM byakta vikAra bhI nahIM hai| apratyAkhyAna aura pratyAkhyAna kaSAya kA upazama yA kSaya navaveM guNasthAna meM hotA hai, AThaveM meM nahIM hotA hai| lezyA kA artha hai-taijasa zarIra ke sAtha kAma karane vAlI cetanA athavA bhaav-dhaaraa| nava guNasthAna ke prathama samaya meM mohanIya karma kI ikkIsa prakRtiyoM kA udaya rahatA hai| puNya kA baMdha satpravRtti se hotA hai / satpravRtti-zubha yoga hai / puNya prApti ke lie dhArmika pravRtti karanA varjita hai| para puNya hogA to dharma ke sAtha hI hogaa| jisa pariNAma se AtmA meM karmoM kA AzravaNa praveza hotA hai, use Azrava kahate haiN| zubha yoga se karmoM kI nirjarA hotI hai, isa dRSTi se vaha mokSa kA sAdhaka hai| Asrava ke
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 64 ) bIsa bhedoM kA ullekha yatra-tatra upalabdha hotA hai| ye bheda vivakSAkRta hai| ina vargIkaraNa meM pAMca mUla bheda haiN| zeSa pandraha yoga Asrava ke avAntara bheda hai| una sabakA yoga Asrava meM samAhAra ho jAtA hai| yoga kA artha hai-pravRtti / zarIra, bhASA aura mana kI zubha-azubha pravRtti rUpa pariNati kA nAma yoga Asrava hai| jaba taka pravRtti hai taba taka baMdhana hai| azubha yoga se azubha karma kA badha hotA hai aura zubha yoga se zubha karma kaa| yoga kA sarvathA nirodha hone se ayoga saMvara athavA zailezI avasthA prApta hotI hai / cUMki azubha pravRtti kA sampUrNa nirodha vrata saMvara hai, aura zubha pravRtti kA sampUrNa nirodha nahIM hotA hai, use ayoga saMvara kA aMza kahA jAtA hai| ayoga saMvara kI sthiti meM pahu~cane ke tatkAla vAda jIva mukta ho jAtA hai / kisI eka Alambana para mana ko sthApita karane athavA mana, vacana aura kAya ke nirodha ko dhyAna kahA jAtA hai| ___ samiti kA artha hai-saMyata pravRtti, saMyamamaya pravRtti / mana kA sarvathA nigraha athavA mana kI asaMyata pravRtti kA nigraha / mana ( yoga ) bala bArahaMguladdiTThatikAlagoyarANaMta?-vaMjaNa-pajjAyAiNachadavvANi NiraMtaraM citide vi kheyAbhAvo maNabalo eso maNabalo jesimatthi te mnnblinno| eso vi maNabalo laddhI, visitttthtvoblennuppjjmaannttaado| kadhamaNNahA bArahaMgaTTho muhutteNekkeNa bahUhi vAsehi buddhigoyarabhAvaNNo cittakheya Na kuNejja / -SaTa0 khaNDa 0 4 / 1 sU 35 / pu0 9 / TIkA bAraha aMgoM meM nirdiSTa trikAla viSayaka anaMta artha aura vyaMjana paryAyoM se vyApta chaha dravyoM kA nirantara cintana karane para bhI kheda ko prApta na honA mana bala hai| yaha manabala jinake haiM ve manabalI kahalAte haiN| yaha manabala bhI labdhi hai, kyoMki, vaha viziSTa tapa ke prabhAva se utpanna hotA hai| athavA bahuta varSoM se buddhigocara hone vAlA bAraha aMgoM kA artha eka muhUrta meM khedakhinna kisase na kregaa| arthAta karegA hii|| paMcavihA pariNNA paNNattA, taMjahA --- uvahi pariNA, uvasammapariNNA, kaSAyapariNNA jogapariNNA bhattapANapariNNA / -ThANa0 sthA 5 / u 2 / sU 123 pAMca parijJA hotI hai-yathA - upadhiparijJA, upasargaparijJA, kaSAyaparijJA, yogaparijJA aura bhaktapAna parijJA / noTa-parijJA arthAt parityAga /
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 65 ) cAritra aura yoga __ sAmAyika cAritra, chedopasthAnIya cAritra tathA parihAravizuddhika cAritra kalpa kA svIkaraNa zubha yoga meM-apramatta avasthA meM hotA hai| usa samaya tejo lezyA prabhRti pIche kI tIna vizuddha lezyA hotI hai| pUrva pratipanna sAmAyikAdi tInoM cAritra ko kisI ne pUrva meM prApta kiyA hai to usakA donoM yogoM ( zubha yoga-azubha yoga ) meM rahanA kathaMcit rahanA ho sakatA hai| para vaha atyanta saMkliSTa azubhayoga meM nahIM rahatA hai na ati saMkliSTa lezyA hotI hai| -lezyA koza tathA mithunasya-strIpulakSaNasya karma maithunam-abrahma, tat manovAkkAyAnAM kRtakAritAnumatibhiraudArikavaikriyazarIraviSayAbhiSTadhA vividhopAdhito bahuvidhataraM veti / -ThANa* sthA0 1 / sU 48 / TIkA __ strI-puruSa ke saMsarga se maithuna kriyA hotI hai| vaha mana, vacana aura kAya (yoga) kI apekSA se tIna prakAra kI tathA ina tInoM ke kRta-kArita-anumodita ( karatA hU~, karAtA hU~, kiye hue kA anumodana karanA ) kI apekSA se nau bheda hue| phira ina nau bhedoM ke audArika tathA vaikriya zarIra ke bheda kI apekSA maithuna kriyA ke kula aThAraha bheda hue| athavA anya nAmoM se ( upAdhi se ) isake aneka bheda haiM yA ho sakate haiN| noTa-'maithuna pApa' aThAraha pApasthAnoM meM eka pApasthAna hai| maithuna Azrava ke bIsa bhedoM ke eka Asrava bhI hai| yaha azubha yoga Asrava kA eka bheda hai| yoga aura sayogI-jina meM aparyApta AlApa ___ joga paDi jogijiNe hodi hu NiyamA apuNNagattaMtuH / -gojI0 gA0 711 sayogI-jina meM niyama se yoga kI apekSA hI aparyApta AlApa hotA hai parantu zeSa nau guNasthAnoM meM eka paryApta AlApa hI hotA hai ( 1, 2, 4, 6, 13 baad)| manuSya meM kRSNApAkSika ko chor3a kara anantaropapannaka manuSya meM pAye jAne vAle paitIsa boloM meM tIsarA aura cauthA bhaMga batAyA hai| "baMdhI, na baMdhai, na baMdhissaI" yaha cauthA bhaMga hai| yaha cauthA bhaMga carama zarIrI jIva meM hI ghaTita hotA hai| ____ astu guNasthAnoM meM se-'mithyAdRSTi, asaMyata, sAsAdana, pramattasaMyata aura sayogI kevalI guNasthAna meM pratyeka ke sAmAnya, paryApta, aparyApta-ye tIna AlApa hote haiN| zeSa nau guNasthAnoM meM eka paryApta AlApa hI niyama se hotA hai-- aisA gommaTasAra, jIvakANDa meM kahA hai
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 66 ) bhodhemicchadugevi ya ayadapamatte sajogaThANammi / tiNNeva ya AlAvA sasesikko have NiyamA // 709 / / aparyAta AlApa ke do bheda hai-labdhyaparyApta aura nivRttypryaapt| donoM hI prakAra kA aparyApta AlApa sAmAnya mithyAdRSTi meM hI hotA hai| sAsAdana, asaMyata va pramatta saMyata meM niyama se nivRttyaparyApta hI hotA hai| sayogI jinameM niyama se yoga kI apekSA hI aparyApta AlApa hotA hai| zeSa nau guNasthAnoM meM eka paryApta AlApa hI hotA hai / ' tiyaMca labdhyaparyAptaka meM eka aparyApta AlApa hI hotA hai / manuSya labdhyaparyAptaka meM eka labdhamaparyApta AlApa hI hotA hai| dravya se puruSa aura bhAva se strI rUpa pramatta virata meM AhAraka zarIra va AhAraka aMgoMpAMga kA udaya niyama se nahIM hotA hai| aparyApta avasthA meM maraNa prathama guNasthAna meM ho sakatA hai anya guNasthAnoM meM nhiiN| yoga kI pravRtti nirantara hotI rahatI hai| pravRtti ke sAtha karma-baMdhana kA avinAbhAvI saMbaMdha hai| yoga aura kriyA jIve NaM bhaMte ! orAliyasarIraM NivvattemANe kai kirie ? goyamA ! siya tikirie, siya caukirie, siya paMcakirie, evaM puDhavikAie vi, evaM jAva maNusse / ___ jIvA NaM bhaMte ! orAliyasarIraM Nivatta mANA kai kiriyA' goyamA ! tikiriyA vi, caukiriyA vi, paMcakiriyA vi, evaM puDhavikAiyA vi, evaM jAva maNussA xxx / evaM maNajogaM, vayajogaM, kAyajogaM, jassa jaM atthi taM bhANiyavvaM, ee egattapahuttaNaM chaThavIsaM dNddgaa| -bhaga0 17 / u 1 / sU 14, 15 manoyoga, vacanayoga, kAyayoga ke viSaya meM jisake jo ho usake usa viSaya meM kahanA tIna yoga kA eka vacana-bahuvacana sambandhI pATha kahanA / noTa- manoyoga-vacana-kAyayoga banAtA huA jIva jabataka dUsare jIvoM ko paritApa utpanna nahIM karatA, taba taka use kAyikI, AdhikaraNikI prASikI-ye tIna kriyAeM lagatI hai| jaba dUsare jIvoM ko paritApa Adi utpanna karatA hai taba pAritApanikI sahita cAra kriyAeM lagatI hai aura jaba jIva kA hiMsA karatA hai taba prANAtipAtikI sahita pA~ca kriyA lagatI hai| 1. gommaTasAra, jIvakANDa gA. 709 se 711 /
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 67 ) manoyoga meM 16 daNDaka kI pRcchA karanI caahie| ( pA~casthAvara tIna vikalendriya / chor3akara / ) vacanayoga meM 19 daNDaka kI pRcchA karanI cAhie - ( pAMca sthAvara ko chor3akara ) / kAyayoga meM 24 daNDaka kI pRcchA karanI cAhie / prazasta kAyavinaya ke sAta prakAra meM eka prakAra " AuttaM savvidiyajogaju jaNayAAyukta sarvendriya yoga yuM janatA (sabhI indriya aura yogoM kI sAvadhAnI pUrvaka pravRtti karanA) vinaya hai / isake viparIta aprazasta kAya vinaya kA eka bheda - anAyukta sarvendriya-yoga'janatA ( asAvadhAnI se sabhI indriyoM aura yogoM kI pravRtti karanA ) hai / bhAvayoga kI vizuddhi - Abhyantara AtmabhUta hetu hai / tannimitto bhAvayogo bIryAntarAyajJAnadarzanAvaraNakSaya kSayopazama AtmanaH prasAdazcAtmabhUta ityAkhyAmarhati / - tattva0 a 2 / sU8 / vA 1 / vyAkhyA dravyayoganimittika jJAnAdirUpa bhAvayoga tathA AtmA kI vizuddhi Abhyantara AtmabhUta hetu hai / tatra manovAkkAyavargaNA lakSaNo dravyayogaH cintAvAlambanabhUtaH antarabhiniviSTatvAdAbhyantara iti / - tattva0 a 2 / sU 8 / vA 1 / vyAkhyA mana, vacana aura kAya kI vargaNAoM ke nimitta se honevAlA Atmapradeza parispandana rUpa dravyayoga antaH praviSTa hone se Abhyantara AtmabhUta hetu hai / kevalI meM zuklalezyA hotI hai / jinake aparyApta nAmakarma kA udaya hai unake eka labdhyaparyApta AlApa hI hotA hai / saMjJI labdhyaparyApta meM eka labdhyaparyApta AlApa hai / pRthvI Adi saparyaMnta labdhyaparyAptakoM meM eka labdhyaparyApta AlApa hI hotA hai / paryApta avasthA meM honevAle cAra manoyoga, cAra vacanayoga, audArika, vaikriyika va AhAraka kAyayoga meM apanA-apanA paryApta AlApa hotA hai / jaise satyamanoyoga ke satyamanaparyApta AlApa hotA hai / avazeSa cAra mizra yogoM meM apanA-apanA eka aparyApta AlApa hotA hai / jaise audArikamizra ke audArikamizra aparyApta AlApa hotA hai / astu paryApta yoga gyAraha va aparyAptayoga cAra hote haiM--aisI gommaTasAra kI mAnyatA hai /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 68 ) sayogI meM abhavya, bhavya vizeSa, upazamaka va kSapaka kI apekSA kramazaH cAroM bhaMga pAye jAte haiN| ayogI ke pApa karma kA baMdha nahIM hotA aura bhaviSya meM bhI nahIM hogAeka cauthA bhaMga hI pAyA jAtA hai| -bhaga0 za 26 ___ astu siddha pAhuDa meM AcArya bhikSu ke prati kucha bhI nahIM hai| AcArya bhikSu ke samaya kAla meM kisI vyakti ne prAkRta meM cAra gAthAeM uddhata kara usameM saMkalita kiyA hai va usameM AcArya bhikSu ko AThavAM nihvava kahakara narakagAmI batalAyA hai| yaha nirAdhAra kahA hai| pAraMgata vyakti isakA gaharA maMthana kare / sabhI kevalI ke kevalI samudghAta nahIM hotA hai| kevalI samudghAta ke pazcAt antarmuhUrta meM yoga nirodha hotA hai kevalI samudghAta karane ke viSaya meM AcAryoM kA matabheda rahA hai-yathA yo SANamAsAdhikAyuSyako, labhate kevalodgamam / karotyaso samudghAta manye kurvanti vA na vA / / -guNasthAna kramAroha arthAt chahamAsa aura chahamAsa se adhika AyuSyavAle ko kevalajJAna hone para, ve avazya samudghAta karate haiM aura chaha mAsa se nyUna AyuSyavAle ko kevalajJAna hone para, ve samudghAta karate bhI haiM aura nahIM bhI karate haiM / Avazyaka niyukti se bhI isI kathana kI puSTi hotI hai / yathA-- chammAsAu sese, uppaNNaM jesi kevalaNANaM / te NiyamA samugghAyA, sesA samugdhAya bhaiyavvA / / kintu Avazyaka cUrNikAra kA maMtanya, isase bilkUla viruddha hai-yathA--jo manuSya antamuhUrta se lagAkara, chaha mahine jitanA AyuSya zeSa rahane para kevala jJAna prApta kare to samudghAta se bAhya hai| arthAt ve samudghAta nahIM karate haiM athavA zeSa (=chaha mahine se adhika AyuSyavAle ) samudghAta karate bhI haiM aura nahIM bhI karate haiM / __ bAhya-Abhyantara dravya-paryAyoM kA dhyAna karatA huA vitarka kI sAmarthya se yukta ho artha aura vyaMjana tathA mana, vacana, kAya kI pRthak-pRthak saMkrAMti karatA hai| phira zakti kI kamI se yoga se yogAntara aura vyaMjana ye vyaMjanAntara meM saMkramaNa karatA hai / __ bhAva avamodadikA ( anodarI) tapa meM alpa zabda ( vacanayoga ) bhI usakA eka bheda hai| alpa zabda bolanA, kaSAyavaza hokara bhASaNa na karanA tathA hRdaya meM sthita kaSAya ko zAnta karanA-bhAva anodarI hai /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 69 ) uttarAdhyayana sUtra ke TIkAkAra zAntisUri ne kahA hai __ karma dravyalezyA iti sAmAnyA'bhidhAne'pi zarIranAmakarma dravyaSveva karmadravya lezyA / kArmaNazarIravat pRthageva karmASTakAt karma vargaNA niSpannAni karma lezyA dravyAnIti tattvaM punH| -uttarA0 a 34 / TaukA / pR0 650 arthAt dravyalezyA kA nirmANa karmavargaNA se hotA hai| yaha dravyalezyA karmarUpa hai tathApi vaha ATha karmoM se pRthak hai, jaise kArmaNa shriir| yadi dravyalezyA ko karmavargaNA niSpanna na mAnA jAya to vaha karma sthiti vidhAyaka nahIM bana sktii| Abhyantara parigraha ke caudaha bheda hai-mithyAtva, nau nokaSAya va cAra kaSAya / astu manoyoga meM jitane adhika saMkalpa-vikalpa ke dvArA Avarta hoMge ve utane hI adhika AtmA ke lie ahitakara hoNge| etadartha dhyAna aura upayoga va sAdhanA ke dvArA vicAroM ko sthira karane kA prayAsa kiyA jAtA hai| zuklalezyAvAle vyakti kA citta prazAnta hotA hai / mana, vacana aura kAyA para pUrNa niyantraNa karatA hai / kitaneka vAcAryoM kA maMtavya hai ki audArika, audArikamizra, vaikriya, vaikriyamizra, AhAraka, AhArakamizra, kArmaNa kAya kA yoga-ye sAta zarIra hai to unakI chAyA bhI saptavarNAtmikA hogI ataH lezyA ke sAta bheda mAnane caahie|' evaM kAUNa jiNo, pavattaNaM dANavanta cariyAe / sayaDAmuha ujjANe, pasatthajhANaM samArUDho / / jhAyantassa bhagavao, evaM ghAikkhaeNaM kammANaM / kharegA'logapagAsaM, kevala nANaM samuppannaM / / -pauca0 adhi 4 / gA 16, 17 isa prakAra dAna dharma kA pravartana karake bhagavAn zakaTAmukha udyAna meM gae aura prazasta dhyAna meM lIna hue| isa taraha dhyAna karate hue bhagavAn ke cAroM ghAti karma kA nAza hone para loka aura aloka ko prakAzita karanevAlA kevala jJAna utpanna huaa| isa avasthA meM unake tIvra zubha yoga kA pariNamana huaa| aha aTThakammarahiyassa tassa jhANovaogajuttassa / sayala jagujjoyagaraM, kevalanANaM samuppanna / / -prauca0 adhi 2 / gA 30 1. uttarA0 a 34 / TIkA-jayasiMha suuri|
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 70 ) dIkSA lene ke bAda meM bhagavAna mahAvIra ko dhyAnopayoga meM lIna ATha karmo kA kSaya hone para samagra jagat ko prakAzita karanevAlA kevala jJAna utpanna huaa| 1-zaktivAn, zraddhA meM majabUta, satyavAdI, maryAdAvAn, vipulajJAna, kalahakArI na ho, dharyavaMta ho| dUsaroM ke guNoM ko dekha kara sAdhu ko praphullita honA caahie| 2-kalake bharose para kArya na chodd'e| niraMtara jAgaruka rahe / uttarAdhyayana a0 11 meM kahA hai-mAna, krodha, pramAda, rAga aura Alasya-ina pAMca kAraNoM se zikSA prApta nahIM hotI hai| ATha sthAnoM se yaha AtmA-zikSA ke yogya kahA jAtA hai -1-adhika nahIM haMsane vAlA, 2-indriyoM kA damana karane vAlA, 3-mamaM vacana na kahane vAlA, 4-cAritra dharma kA pAlana karane vAlA sadAcArI-sarvataH cAritra kI virAdhanA na karane vAlA, 5-dezataH cAritra kI virAdhanA na karane vAlA arthAt vratoM kA niraticAra pAlana karane vAlA, 6-jo atizaya lolupa nahIM hai, 7-tathA jo krodha rahita-8-satyAnurAgI ( satyaniSTha) hai-vaha zikSAzIla hai| caturdaza sthAnoM meM vartamAna avinIta kahA jAtA hai tathA vaha nirvANa prApta nahIM karatA hai| 1-niraMtara krodha karane vAlA arthAt nimittavaza yA binA kisI nimitta ke bhI krodha karatA hai| 2-aura prabandha karatA hai| krodha ko dIrghakAla taka banAye rakhatA hai athavA vikathA Adi meM nirantara pravRtta karatA hai| 3-mitratA Adi hote hue bhI mitroM ko chor3a detA hai| mitratA nibhAtA nahIM tathA mitroM kA upakAra nahIM mAnatA hai| 4---jo zAstra jJAna pAkara abhimAna karatA hai| 5-jo AcAryAdi dvArA samiti Adi meM skhalanA rUpa pApa ho jAne para, unakA bhI tiraskAra karane vAlA hotA hai athavA apane doSoM ko dUsaroM para DAlatA hai| 6-mitroM para bhI kopa karatA hai / 7-atizaya priya mitra kI bhI ekAnta meM burAI kahatA hai| 8-jo asaMbaddha vacana kahane vAlA, pAtra-apAtra kA vicAra na karate hue zAstroM ke gUDha rahasyoM ko batalAnevAlA athavA sarvathA ekAnta pakSa ko lekara bolane vaalaa| 9-mitra drohI, 10-abhimAnI, 11-rasAdi meM gRddha / 12-indriyoM ko vaza meM nahIM karane vaalaa|
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 71 ) 13 -AhArAdi kA saMvibhAga na karane vaalaa| 14-sabhI ko aprIti utpanna karane vAlA, avinIta kahalAtA hai| anuvRtti se ayogI vaha huA kevalijina, isa taraha ayogi kevalijina hai| noTa--sayomi kevalijina tathA ayogi kevalijina kramazaH terahavAM tathA caudahavAM jIva-samAsa arthAt muNasthAna jAnanA caahie| arhanta Adi dvArA kathita 'pravacana' arthAt Apta, Agama aura padArtha--ye tInoM kahe jAte haiN| pravacana-jisakA vacana prakRSTa hai-aisA Apta, prakRSTa kA vacana-pravacana arthAt parAmAgama, arthAt pramANa ke dvArA kahA jAtA hai vaha pravacana arthAt padArtha / gommaTasAra kI maMdaprabodhinI TIkA ke anusAra sAsvAdAna samyaktva meM attvazraddhAna avyakta hotA hai aura mithyAtva meM vyakta hotA hai| kahA hairAmo ya doso vi ya kammabIyaM, ___ kammaM ca mohappabhavaM vyNtii| kammaM ca jAImaraNassa mUlaM, dukkhaM ca jAImaraNaM vayaMti // rAga aura dveSa karma ke bIja hai| karma moha se utpanna hotA hai aura vaha janma maraNa kA mUla hai| janma-maraNa ko duHkha kA mUla kahA gayA hai| jarAmaraNavegeNaM, bujjhamANANa pANiNaM / dhammo dIvo paiTThA ya, gaI saraNamuttamaM // janma aura mRtyu ke vega se bahate hue prANiyoM ke lie dharma-dIpa, pratiSThA, gati aura uttama zaraNa hai| dukhaM hayaM jassa na hoi moho, moho ho jassa na hoi taNhA / sahA hayA jassa na hoi loho, ____ loho hao jassa na kiMcaNAi // jisake moha nahIM hai, usane duHkha kA nAza kara diyaa| jisake tRSNA nahIM hai, usane moha kA nAza kara diyaa| jisake lobha nahIM hai usane tRSNA kA nAza kara diyaa| jisake jisake pAsa kucha nahIM hai, usane lobha kA nAza kara diyaa|
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 72 ) yogoM kA sarvathA nirodha hone para hI zailezI avasthA prApta hotI hai aura yoga-nirodha cavadahaveM guNasthAna meM hI hotA hai| ataH chadmastha ke lie yaha vidhAna kaisA ho sakatA hai ? ayogI hone para zailezI hotA hai, isakA kramika varNana karate hue dazavakAlika sUtra meM kahA hai-"jayA joge niraMbhittA selesI pddivjjii"| isase yahI siddha hai ki yaha avasthA ayogI hone para hI AtI hai| pAdopagamana santhAre meM bhI manoyoga kA to nirodha hotA hI nhiiN| aura phira usameM to laghunIta, bar3I nIta ke lie apavAda bhI hai| ataH kAya yoga kA sarvathA niruddha nahIM hotA isalie pAdopagamana santhAre meM ejanA Adi kriyAe~ nahIM hI hotI hoM, yaha nahIM hai| yoga kI vidyamAnatA hI IryApathika kriyA kA kAraNa hotI hai| aura yoga kA AtmA se sambandha hai| ayogI to apane Apa kisI bhI prakAra kA kampana karatA nahIM hai / ataH use dUsare ke dvArA hone vAle kampana se IryApathika nahIM laga sktii| vIryAntarAya ke kSaya evaM kSayopazaya aura nAmakarma ke udaya se yogoM kI niSpatti hotI hai| unameM zubha aura azubha kI vivakSA karane para moha karma ke kSaya evaM kSayopazama Adi aura udaya kA sAhacarya avazyaMbhAvI hai| . mana, vacana aura kAya-ye tInoM yoga eka sAtha zubha yA azubha hote haiM, usI prakAra eka zubha aura do azubha, do zubha aura eka azubha Adi bhI ho sakate haiN| isameM virata-avirata kI caupai kI nauvIM DhAla kA spaSTa sAkSya hai| mana, vacana, kAyayoga se akhaNDa brahmacarya pAlane se indra, narendra Adi devoM meM manuSya pUjanIya banatA hai| kArya-kAraNa rUpa eka kAloM meM tInoM yogoM kI samutpatti kA virodha hai| isa pustaka meM saMsAra-samApannaka jIvoM ke yogoM ke alpabahutva kA bhI vivecana hai| yadyapi sUkSma ekendriya jIvoM meM tIna yoga hote haiM-audArika kAyayoga, audArikamizra kAyayoga tathA kArmaNa kaayyog| sUkSma nAmakarma ke udaya se jina jIvoM kA zarIra atyanta sUkSma arthAt asaMkhya zarIra ikaTThe hone para bhI jo cakSu Adi indriyoM kA viSaya na ho use 'sUkSma' kahate haiN| aparyApta avasthA meM marane vAle jIva tIna paryAptiyAM pUrNa karake cauthI ( zvAsoccha vAsa) paryApti adhurI rahane para hI marate haiM, pahale nhiiN| cUMki prathama tIna paryAptiyoM ke pUrNa kiye binA AyuSya kA bhI baMdhana nahIM hotA hai| kyoMki AgAmI bhava kI Ayu bAMdha kara hI jIva mRtyu prApta karate haiM / yoga-AtmapradezoM ke parispandana ( kaMpana ) ko yoga kahate haiN| vIryAntarAya karma ke kSayopazamAdi kI vicinnatA se yoga ke pandraha bheda hote haiN| kisI jIva kA yoga dUsare jIva kI apekSA jaghanya (alpa) hotA hai| aura kisI jIva kI apekSA utkRSTa hotA hai| jIvoM ke caudaha bhedoM sambandhI pratyeka ke jaghanya aura utkRSTa bheda hone se
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 73 ) aTThAIsa bheda hote haiM / inameM sUkSma aparyApta ekendriya kA jaghanya yoga sabase alpa hai kyoMki unakA zarIra sUkSma aura aparyApta hone se ( apUrNa hone ke kAraNa ) dUsare sabhI jIvoM ke yogoM kI apekSA usakA yoga sabase alpa hotA hai / aura yaha kArmaNa zarIra dvArA odArika zarIra grahaNa karane ke prathama samaya meM hotA hai / tatpazcAt samaya-samaya yogoM kI vRddhi hotI hai aura utkRSTa yoga taka baDhatA hai / aparyApta bAdara ekendriya jIva kA jaghanya yoga, pUrvokta yoga kI apekSA asaMkhyAta guNa hotA hai / isI prakAra Age bhI jAnanA cAhie / yadyapi paryApta teindriya kI utkRSTa kAyA kI apekSA paryApta beindriyoM kI kAyA tathA saMjJI paMcendriya aura asaMjJI paMcendriya kI utkRSTa kAyA, saMkhyAta yojana hone se saMkhyAta guNa hI hotI hai / tathApi yahA~ parispandana ( kampana, ilana, calana ) rUpa yoga kI vivakSA hone se tathA kSayopazama vizeSa ke sAmarthya se asaMkhyAta guNa hone kA kathana viruddha nahIM hai / kyoMki yaha koI niyama nahIM hai ki alpakAyavAle kA parispandana alpa hotA hai aura mahAkAya vAle kA parispandana bahuta hI hotA hai, kyoMki isase viparItatA bhI dekhI jAtI hai / jaise---alpakAyavAle kA parispandana mahAn bhI hotA hai aura mahAkAyavAle kA parispandana alpa bhI hotA hai / AhAraka nArakI kI apekSA anAhAraka nArakI hIna yoga vAlA hotA hai / kyoMki jo nArakI Rjugati se Akara AhArakapane utpanna hotA hai vaha nirantara AhAraka hone ke kAraNa pudgaloM se upacita (baDhA huA ) hotA hai / ataH vaha adhika yogavAlA hotA hai / jo nArakI vigrahagati se Akara anAhArakapane utpanna hotA hai vaha anAhAraka hone se pudgaloM se anupacita hotA hai-ataH hIna yogavAlA hotA hai / jo samAna samaya kI vigraha gati se AhArakapane utpanna hote haiM athavA Rju gati Akara AhArakapane utpanna hote haiM ve donoM eka dUsare kI apekSA samAna yoga vAle hote haiM / jo Rjugati se Akara AhAraka utpanna huA hai aura dUsarA vigrahagati se Akara anAhAraka utpanna huA hai- vaha usakI apekSA upacita hone se atyadhika viSama yogI hotA hai / Agama meM hInatA aura adhikatA kA kathana kara diyA gayA hai / samAna dharmatA rUpa tulyatA prasiddha hone ke kAraNa usakA pRthak ullekha nahIM kiyA gayA hai / prakArAntara se pandraha prakAra ke yogoM kA kathana karake usakI alpabahutva batAyA gayA hai / yahA~ parispandana yoga kI hI vivakSA kI gaI hai / jitane AkAza kSetra meM jIva rahA huA hai usa kSetra ke andara rahe hue, jo pudgala dravya hai 've sthita dravya' kahAte haiM aura usase bAhara ke kSetra meM rahe hue pudgala dravya 'asthita dravya' kahate haiM / vahA~ se khIMcakara jIva unako grahaNa karatA hai / isa viSaya meM kinhIM AcAryoM kA aisA kahanA hai ki gati rahita dravya hai ve sthita dravya kahAte haiM aura jo gati sahita dravya hai ve 'a sthita dravya' kahAte haiM /
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 74 ) jIva jina dravyoM ko manoyogapane grahaNa karatA hai vaha sthita dravyoM ko grahaNa karatA hai, asthita dravyoM ko nhiiN| vaha una dravyoM ko dravya se, kSetra se, kAla se aura bhAva se bhI grahaNa karatA hai| vaha dravya se anaMtapradezI dravyoM ko grahaNa karatA hai| kSetra se asaMkhya pradezAvagAr3ha dravyoM ko grahaNa karatA hai| isI prakAra prajJApanAsUtra ke aTThAisaveM pada ke prathama AhAroddezaka ke anusAra yAvat yaha niyama se chaoM dizAoM se Aye hue dravyoM ko grahaNa karatA hai| noTa-manoyogavAlA, manoyoga ke yogya chaoM dizAoM se Aye hue pudgala dravya ko grahaNa karatA hai| isa kathana kA abhiprAyaH yaha hai ki upayogapUrvaka manoyogavAle saMjJI paMcendriya hote haiM ve sanADI ke madhya meM hote hai ataH unake chaoM dizAoM kA AhAra saMbhava hai| isI prakAra vacanayogapane sthita dravyoM ko grahaNa karatA hai, asthita dravyoM ko nahIM / yAvat chaH dizAoM se Aye hue dravyoM ko grahaNa karatA hai| jIva jina dravyoM ko kAyayogapane grahaNa karatA hai vaha sthita dravyoM ko bhI grahaNa karatA hai aura asthita dravyoM ko bhii| dravya se anatapradezI dravyoM ko grahaNa karatA hai, kSetra se asaMkhya pradezAvagar3ha dravyoM ko grahaNa karatA hai| isI prakAra prajJApanA sUtra ke aTThAisaveM pada ke prathama AhAroddezaka ke anusAra yAvat nirvyAghAta se chaoM dizAoM se aura vyAghAta ho to kadAcit tIna, kadAcit cAra aura kadAcit pAMca dizAoM se Aye hue pudgaloM ko grahaNa karatA hai| jIva dravya, ajIva dravyoM ko grahaNa karate haiN| grahaNa karake audArika, vaikriya, AhAraka, tejasa, kArmaNa-ina pAMca zarIra, zrotrendriya yAvat sparzendriya-ina pAMca indriya, manoyoga, vacanayoga, kAyayoga aura zvAsocchvAsa rUpa meM pariNamAte haiN| isa kAraNa ajIva dravya, jIva dravyoM ke paribhoga meM Ate haiM, kintu jIva dravya, ajIva dravyoM ke paribhoga meM nahIM Ate haiN| / cUMki jIva dravya, ajIva dravyoM ko grahaNa karake unako apane zarIrAdi, manoyoga, vacanayoga, kAyayogAdi rUpa meM pariNamana karate haiN| yaha unakA paribhoga hai| jIva dravya paribhoktA hai aura ajIva dravya acelana hone se grahaNa karane yogya hai| ataH ve bhogya hai / isa prakAra jIva aura ajIva dravyoM meM bhoktR-bhogya bhAva hai| dravyayoga pudgala hai| kahA hai poggalatthikAeNaM pucchaa| goyamA ! poggalatthikAeNaM jIvANaM orAliya-vaiunviya-AhAraga-taiyA-kammae soiMdiya cakviMdiya-pANidiya-jibhidiya-phAsidiya-maNajoga-vayajoga-kAyajoga-ANapANUNaM ca gahaNaM pavattai gahaNalakkhaNe NaM poggsthikaae| -bhaga0 za. 13 / u 4 / sU 18
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 75 ) pudgalAsthikAya se jIvoM ke audArika, vaikriya, AhAraka, taijasa, kArmaNa zrotrendriya, cakSurindriya, ghrANendriya, rasendriya, sparzendriya manoyoga, bacanayoga, kAyayoga aura zvAsocchavAsa kA grahaNa hotA hai / pudgalAstikAya kA lakSaNa grahaNa rUpa hai / aThAraha pApoM kA baMdha grAmaghAtaka kI taraha karate haiM / kAyika aura vAyukAyika jIvoM meM AyuSyabaMdha sarvatra prathama aura tRtIya bhaMga se hI hotA hai kyoMki vahA~ se nikalakara unakI utpatti manuSya meM nahIM hone se siddhi-gamana kA abhAva hai ataH dvitIya va caturtha bhaMga nahIM hotA hai / caturdazave guNasthAna meM yoga nahIM hone ke kAraNa udIraNA nahIM hai / terahaveM guNasthAna meM, kevala nAma aura gotra karma kI udIraNA hai / anaMtazepapannaka nArakI yAvat vaimAnika deva AyuSyakamaM ko nahIM bAMdhate haiM | abhavasiddhika jIva acarama hI hote haiM, carama nahIM / aMtarAlagati meM paramazuklalezyA ho sakatI hai parantu manoyoga va vacanayoga nahIM hote haiM / yaha nizcita hai ki lava saptamadeva sarvArthasiddhika antattaropapAtika deva hote haiM unameM paramazuklalezyA meM sthita manuSya (sAdhu) mara kara utpanna hote haiM, cUM ki unake aMtarAlagati meM manoyoga, vacanayoga nahIM hote haiM parantu paramazuklalezyA hai | mana, vacana aura kAya kI pravRtti ko yoga kahate haiM / yoga tIna haiM- manoyoga, vacanayoga aura kAyayoga | jIva aura pudgala ke saMyoga se hone vAlI kriyA ko yoga kahate haiN| manuSya ayogI bhI hote haiM / jaina darzana ko chor3akara aura kisI bhI darzana ne manuSya deha meM sarvajJatA svIkAra nahIM kI hai / ve kahate haiM ki manuSya deha chuTane ke bAda Izvara meM sarvajJatA hai jaina darzana kahatA hai ki mamuSya deha meM terahaveM va caudahaveM guNasthAna meM bhI sarvajJatA hai / nau beyaka aura pAMca anuttaravAsI devoM meM paryApta avasthA meM nava yoga kI mAnyatA upalabdha hotI hai - cAra mana ke, cAra vacana ke va eka vaikriya kAyayoga | abazeSa devoM meM paryApta avasthA meM dasa yoga kI mAnyatA upalabdha hotI hai-cAra mana ke, cAra vacana ke, vaikriya kAyayoga va vaikriyamizra kAyayoga | yoga ke sAtha hone vAlI paudgalika tathA Atmika halacala evaM usake sAtha badalane vAle varNa vizeSa ko lezyA kahate haiM / AhAraka, AhArakamizra kAyayogavAle nyUna, audArika, audArikamizra kAyayogavAle adhika haiM | yoga zarIra nAma karma kA udaya hai / mithyAtvI avasthA meM tAmalI tApasa ne sATha hajAra varSa taka bele- bele tapa kiyaa| kahA jAtA hai utanA tapa yadi samyaktva avasthA meM kiyA jAe to sAta jIva mokSagAmI ho jAe /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 76 ) sAvadya yoga arthAt pApakArI pravRttiyAM, aThAraha pApa sAvadya yoga hai / niravadya yoga arthAt pApa rahita AdhyAtmika pravRttiyA / dravya lezyA nAma karma kA udaya hai / bhAva lezyA mohakarma aura nAmakarma kA bhI udaya hai / siddha akarttA hai / vahA~ yoga-janya kriyA hai hI nahIM / upayoga janya kriyA vahA~ sahaja hI hotI rahatI hai / siddha sakaMpa bhI hote haiM, niSkaMpa bhI anaMtara siddha sakaMpa hai kyoMki unake eka samaya kI Rjugati hai isake viparIta paraMpara siddha niSkaMpa hai| caudahaveM guNasthAna ke jIva niSkaMpa hai-- sakaMpa nahIM I kyoMki unake yoga kA abhAva evaM ejanAdi kriyA nahIM hai / kArmaNa | 1 - eka yoga kisameM - dikhAI dete hue anAja ke dAne meM / 2 - - do yoga kisameM ur3atI huI makSikA meM- audArika va vyavahAra bhASA / 3 - tIna yoga kisameM - tejaskAya meM - audArika, audArikamizra va kArmaNa / 4 - cAra yoga kisameM ? dvIndriya meM audArika, audArikamizra, vyavahAra bhASA va 5 - pAMca yoga kisameM ? vAyukAya meM audArika, audArikamizra, vaikriyamizra va kAmaMNa / 6 - chaha yoga kisameM ? asaMjJI meM - audArika, audArikamizra, vaikriya, vaikriyamizra, vyavahAra bhASA va kArmaNa / 7 - sAta yoga kisameM ? kevala jJAnI meM - satyamana, vyavahAramana, satyabhASA, vyavahAra bhASA, audArika, audArikamizra va kArmaNa / --- 8 - ATha yoga kisameM ? tIsare guNasthAna kI niyamA meM cAra mana aura cAra vacana ke yoga / vaikriya, - 9 - nau yoga kisameM ? parihAra vizuddhi cAritra meM cAra mana ke, cAra vacana ke, eka odArika / - 10 - dasa yoga kisameM ? tIsare guNasthAna meM cAra mana ke, cAra vacana ke, audArika va vaikriya / 11 - gyAraha yoga kisameM ? nArakI meM - cAra mana ke, cAra vacana ke, vaikriya, vaikriyamizra va kArmaNa / 12 - bAraha yoga kisameM ? chor3akara | zrAvaka meM - AhAraka, AhArakamizra va kAmaMNa ko
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 77 ) 13 -caudaha yoga kisameM ? tiryaMca meM -AhAraka, AhArakamizra ko chor3akara / 14-caudaha yoga kisameM ? manayogI meM kArmaNa ko chor3akara / 15-pandraha yoga kisameM ? samuccaya jIva meM / kahA hai - jogamaggaNAvi odaiyA, NAmakammassa udIraNodayajaNidattAdo / -SaT khaNDa0 sU 4 / 1 / 66 / pR0 316 yoga mArgaNA bhI audayika hai, kyoMki vaha nAma karma kI udIraNA va udaya se utpanna hotI hai| bhagavAna mahAvIra kA nirvANa hastipAla rAjA kI rathazAlA meM nahIM parantu purAnI zulkazAlA meM huA thaa| tapobala se kulabAlaka muni isalie kahalAyA ki vaha nadI ke kinAre ke badalane va mor3ane meM samartha huaa| koNika kI vezyA ne use bhraSTa kara vaizAlI ke abhaMga rahane kA kAraNa tatra sthita munisuvrata svAmI kA stUpa thA jise tor3ane para vaizAlI kA patana huaa| yaha kathA bauddha sAhitya se bhI samarthita hai / vaizAlI pati ceTaka-halla-vihalla kA nAnA thaa| prayogapariNata pudgala (pabhogapariNada poggala ) prayogapariNatA:-jIvavyApAreNa tathAvidhapariNatimupanItAH / jIva kI kriyAoM dvArA pudgala ke apane svarUpa se anya svarUpa meM pariNata ho jAne ko prayogapariNata pudgala kahate haiN| -sthA0 sthA 3 / u 3 / sU 186 / TIkA iriyAvahakamma ( Iyopathakarma ) jaM tamIriyAvahakammaM NAma / 23 IryA yogaH, saH panthA mArgaH hetuH yasya karmaNaH tadIryApathakarma / jogaNimittaNeva NaM vajjhai tamIriyAvahakammaM ti bhaNidaM hodi / taM chadumasthavIyarAyANaM sajogikevalINaM vA taM savvamIriyAvaha kamma NAma / 24 -SaT 0 khaNDa 0 5 / 4 / sU 24 / pu 13 / pR0 47, 48 IyA kA artha yoga hai| vaha jisa kAmaNa zarIra kA patha, mArga hetu hai vaha IryApathakarma kahalAtA hai| yoga mAtra ke kAraNa jo karma baMdhatA hai vaha IryApatha karma hai| vaha chadmastha vItarAgoM ke aura sayogi kevaliyoM ke hotA hai vaha saba IryA patha karma hai|
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 78 ) astu kevala yoga ke nimitta se Aye hue pudagala skandhoM meM kAla nimittaka alpatva dekhA jAtA hai ataH IryA-patha karma alpa hai| bhagavatI sUtra meM yathAkhyAta cAritra meM zukla lezyA milatI hai tathA snAtaka nirgrantha meM parama zukla lezyA kA ullekha milatA hai| astu snAtaka meM jo eka parama zukla lezyA kA kathana kiyA hai| isakA Azaya yaha hai ki zukla lezyA ke tIsare bheda ke samaya hI eka parama zukla lezyA hotI hai, dUsare samaya meM to unameM zukla lezyA hI hotI hai kintu vaha zukla lezyA bhI dUsare jIvoM kI zukla lezyA kI apekSA parama zukla lezyA hotI hai| pulAka nigrantha ke viSaya meM vyAkhyAkAroM kA yaha mata hai ki pulAka nigrantha usa samaya pulAka labdhi ko sakriya karate haiM, jabaki koI pracaNDa dharmadveSI jina dharma aura saMgha para krUra banakara bhayaMkara kSati pahu~cAne ko tatpara ho aura kisI prakAra samajhanA evaM zAnta nahIM honA cAhatA ho, taba usa upadrava se saMgha kI rakSA ke lie ve isa zakti kA upayoga karake usa krUra kI zAnti naSTa karate haiN| pulAka labdhi meM itanI zakti hotI hai ki vaha zaktizAlI mahAtmA apanI krUddha dRSTi se lAkhoM manuSyoM kI senA kA bhI nirodha kara sakate haiN| unakI zakti ke Age zastrabala vyartha ho jAtA hai| kahA hai uvasama suhRmAhAre vaigumviyamissaNara apjjtte| sAsaNasamme misse sAMtaragA maggaNAaTTha / sattadiNA cchammAsA vAsapudhattaM ca vaarsmuhuttaa| pallAsaMkhaM tiNhaM varamavaraM egasamo du|| - gojI* gA* 143, 144 TIkA-kAla antaraMnAmaxxx AhArakatanmizrakAyayoginAMvarSapRthaktvaM xxx vaikriyikamizrakAyayoginAM dvAdazamuhUrtAH x x x / tAsAM jaghanyenAntaraM eka samaya evaM jJAtavya / AhAraka aura AhArakamizra kAyayogavAloM kA utkRSTa antara varSa pRthaktva hai| vaikriyamizra kAyayogiyoM kA antara bAraha muhUrta hai| jaghanya antara eka samaya kA hotA hai| ajIva dravya, nairayikoM ke paribhoga meM Ate haiM parantu, nairayika, ajIva dravyoM ke paribhoga meM nahIM Ate haiN| cUMki nairayika, ajIva dravyoM ko grahaNa karate haiM, grahaNa karake unheM vaikriya, tejasa aura kArmaNa zarIra, zrotrendriya yAvat sparzandriya, tIna yoga aura zvAsoccha vAsa rUpa meM pariNamana karate haiN|
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 79 ) isI prakAra yAvat vaimAnika paryanta jAnanA, kintu jisake jitane-jitane zarIra indriya aura yoga ho, unake utane jAnane caahie|' kahA hainAmakarmaNa audArikAdidehaH yogotpAdakatvena audArikAdidehanirvatakatvAt / -goka0 gA 70 / TIkA nAma karma kA no karma-audArika Adi zarIra hai kyoMki vaha yoga kA utpAdaka hone se audArika Adi zarIra ko utpanna karatA hai / jaina sAhitya meM 'yoga' zabda kA prayoga adhyAtma yoga, saMvara yoga, dhyAna yoga Adi aneka rUpoM meM milatA hai| ina sabhI yogoM ko jaina tattva vidyA meM samAviSTa kiyA jA sakatA hai| isa dRSTi se 'jainayoga' yoga vidyA kA bahuAyAmI lakSya lekara calatA hai / __ 'yoga' zabda kI niSpatti yaj dhAtu se hotI hai / isa dhAtu kA prayoga kaI arthoM meM hotA hai| prastuta saMdarbha meM isake do artha adhika upayukta hote haiM-samAdhi aura jodd'naa| jisa pravRtti se mana zuddhi aura AtmA ko samAdhAna mile-vaha yoga hai| isakA dUsarA artha 'jor3anA' bahuta vyApaka hone para bhI eka vizeSa yojanA kA pratIka hai| jise abhivyakta karate hue AcArya haribhadra ne likhA hai ---'mokkheNa joyamAo jogo samvovi dhammavAvAro' dharma kI sArI pravRttiyAM vyakti ko mokSa ke sAtha jor3atI hai, isalie ve yoga hai| jaina, bauddha aura vaidika sabhI paramparAoM meM yoga vidyA kA pracalana hai aura unake sAhitya meM yoga kI vizada carcA hai / jaina sAdhanA paddhati meM yoga ke tIna aMga mAne gaye haiM samyagdarzana, samyagjJAna aura samyag caaritr| bauddha sAdhanA paddhati prajJA (jJAna ) zIla ( yama-niyama ) aura samAdhi dhyAna-dhAraNA ) ko aura pAtaJjala yoga darzana meM yama, niyama, Asana, prANAyAma, dhAraNA, dhyAna aura samAdhi yoga ke aMma batAye haiN| kArmaNa kAyayogI jIna va AhArakamizra Adi yogI AyuSya kA baMdha nahIM karate haiM aura saba yogoM meM AyuSya kA baMdhana ho sakatA hai / mithyAtya, asaMyama, kaSAya aura yogoM ke nimitta se karma utpanna hote haiM aura karmoM ke nimitta se jAti, jarA, maraNa, vedanA utpanna hotI haiN| jo saMzaya, viparyaya aura anadhyavasAya meM sthita jIvoM ko kisI eka nirNaya para pahu~cAtA hai use nikSepa kahate haiM yA aprakRta artha ke nirAkaraNa huA prakRta artha kA kathana 1. bhaga0 za. 25 / u 2 /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 80 ) karane ke lie mukhya vAcaka ke vAcyArtha kI pramANatA kA pratipAdana karatA hai use nikSepa kahate haiN| manuSya ke pAsa pravRtti ke tIna sAdhana hai-zarIra, vacana aura mana / ye tInoM yoga kahalAte haiM / yoga kA artha hai-pravRtti, caMcalatA aura skriytaa| - zramaNopAsaka hone para bhI abhIcikumAra, udAyana rAjarSi ke prati vaira ke anubaMdha se yukta thaa| ratnaprabhA pRthvI ke narakAvAsoM ke nikaTa asura kumAroM ke causaTha lAkha AvAsa kahe gaye haiN| vaha abhIcikumAra bahuta varSoM taka zramaNovAsaka paryAya kA pAlana kara aura arddhamAsika saMlekhanA se tIsa bhakta anazanakara, chedana karake, usa pApasthAna kI AlocanA evaM pratikramaNa kiye binA, maraNa ke samaya kAla dharma ko prAptakara, ratnaprabhA pRthvI ke narakAvAsoM ke nikaTa, asurakumAra devoM ke causaTha lAkha AvAsoM meM se kisI AvAsa meM 'AyAva' rUpa asurakumAra devapane utpanna huaa| vivecana-yadyapi abhIcikumAra, jIvAjIvAdi tattvoM kA jJAtA, zramaNopAsaka bana gayA thA, tathApi udAyana rAjarSi ke prati usakA vaira-bhAva zAnta nahIM huaa| usakI AlocanA aura pratikramaNa kiye binA hI vaha kAladharma ko prApta ho gyaa| isase vaha asurakumAra devoM meM utpanna huaa| bhASA-AtmA nahIM hai, anya ( AtmA se bhinna arthAt pudgala svarUpa ) hai| bhASA-rUpI hai, ajIva hai, acitta hai| phira bhI bhASA jIvoM ke hotI hai, ajIvoM ke nahIM hotii| bAlate samaya bhASA kahalAtI hai| parantu bolane ke pUrva tathA pazcAt bhASA nahIM khlaatii| bolane ke samaya bhASA kA bhedana hotA hai parantu bolane se pUrva aura pazcAt bhASA kA bhedana nahIM hotA hai / bhASA kA samaya vyatita ho jAne para ( jisa samaya zabda bhASA-pariNAma ko chor3a detA hai, usa samaya ) bhASA kA bhedana nahIM hotA hai, kyoMki usa samaya utkRSTa prayatna kA abhAva hai| bhASA kI taraha mana bhI AtmA nahIM hai, anya ( AtmA se bhinna arthAta pudagala svarUpa ) hai| mana ajIva hai, rUpI hai, acitta hai| phira bhI mana jIvoM ke hotA hai, ajIvoM ke nhiiN| manana se pUrva va pazcAt mana nahIM hotA hai parantu manana karane ke samaya mana kahalAtA hai| manana ke samaya mana kA bhedana hotA hai parantu manana se pUrva aura pazcAt mana kA bhedana nahIM hotA hai| granthoM meM kahA hai samaNImavagayaveyaM parihAra-pulAya-appamattaM ca / coddasapunviM AhArayaM ca, Na ya hoi saMharai / /
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ (81 ) arthAt zramaNI ( sAdhvI ), apagataveda ( vedarahita ), parihAra vizuddhi cAritravAna, pulAka, apramattasaMyata ( sAtaveM guNasthAnavartI ) caudaha pUrvadhara aura AhAraka labdhivAna inakA saMharaNa nahIM hotA hai| snAtaka kA eka bheda aparisrAvI hai jo sampUrNa kAyayoga kA nirodha kara lene para, snAtaka niSkriya ho jAtA hai aura karmapravAha sarvathA rUka jAtA hai| gommaTasAra meM kahA hai-asaMyata samyagdRSTi saudharma-IzAna devI paryApta avasthA meM hotI hai / aparyApta meM asaMyata samyagdRSTi guNasthAna nahIM hotA hai| gommaTasAra ke anusAra jIva kI aparyApta avasthA meM manaHparyavajJAna va vibhaMgajJAna nahIM hotA hai| kevalI samudaghAta ke samaya do prANa-kAya-AyuSa hote haiM tathA yoga 3 hote haiM--mana ke vacana ke yoga nahIM hote haiN| gommaTasAra meM kRSNalezI samyamithyAdRSTi-devagati ke paryApta avasthA meM nahIM hai| tathA digambara paramparA ke anusAra strI vedI jIva meM manaH paryavajJAna nahIM hotA hai kyoMki saMkliSTa pariNAma kA tadAtmya strI vedI meM hotA hai| parihAra vizuddhi cAritra meM AhAraka yoga nahIM hotA hai| AhAraka yoga caturdaza pUrvadhara ko hotA hai parantu yaha ekAnta niyama nahIM hai ki caturdaza pUrvadhara AhAraka RddhivAlA hI hotA hai| jIva-pariNati yA adhyavasAya vizeSa se Atmapradeza saMkucita-vistRta hokara karma pradezoM ko jhAr3a dete haiM use samudghAta kahate haiN| jaise ki-pakSI apane paMkhoM para lagI huI dhUlI yA jalakI bUde, unheM phailAkara sikor3akara jhAr3a dete haiN| kevalI samudghAta meM manoyoga va vacana yoga kI pravRtti nahIM calatI hai| usase nivRtta hone ke bAda manoyoga-vacana yoga kI pravRtti antarmuhUrta taka calatI hai| usake bAda jIva kAyayoga kA nirodha kara ayogI bana jAtA hai| bAhubalajI kA pautra va somaprabha kA putra zreyAMsakumAra thA jisane bhagavAna RSabha ko prathama dAna diyA thaa| brAhmI kI dIkSA sundarI ke pUrva ho gayI thii| Atapa nAma karma kA udaya kevala sUrya ke maMDala meM milatA hai| cAra varNoM meM tIna varSoM kI utpatti RSabha nareza ke samaya ho gaI thI-brAhmaNa varga kI sthApanA bharata ke zAsana kAla meM huii| karor3a pUrva se adhika AyuvAle manuSya samyagamithyAdRSTi nahIM hote hai| yugaliye marakara apanI Ayu se adhika Ayu vAle deva nahIM hote haiM / __ a, i, u, R aura la-ye pA~ca hrasva akSara hai / inakA na druta, na vilaMvita, kintu madhyama uccAraNa grahaNa kiyA gayA hai| kahA hai hassakkharAI majjhaNaM jeNa kAleNaM paMca bhaNNaMti / acchai selesigao, tattiyaM mettaM tao kAlaM // --uva0 TIkoddhata gAthA zaileza =meru, merusI, sthira aDola avsthaa-shaileshii| athavA zIleza-sarva saMvara rUpa cAritra ke prabhu / zIleza kI yoga nirodha rUpa avasthA shaileshii|
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 82 ) jahA~ guNa kI vRddhi se, asaMkhyAtaguNI nirjarA, samaya-samaya para adhika hotI haivaha guNazreNI hai| rAjA RSabha ne bharata kA vivAha bAhuvali kI bahina sundarI ke sAtha va bharata kI bahina brAhmI kA vivAha bAhubali ke sAtha kiyA / bAhubali ke dIkSita hone ke bAda cakravartI bharata ne unake putra somaprabha ko takSazilA kA zAsana bhAra sauNpaa| paizUnya bar3A pApa hai| ise pRSTha-mAMsa bhojI kahA hai| ise bacanA jarurI hai| isase abhyAkhyAna se bhI bar3A pApa mAnA hai| terahaveM guNasthAna ke antima samaya meM bhI yoga aura lezyA donoM hai| para ve kAyayogI hote haiM--manoyogI, vacanayogI nhiiN| lezyA zukla hai / sAmparAyika kriyA dasaveM guNasthAna taka hai| usa kriyA meM azubha yoga bhI ho sakatA hai / digambara granthoM meM dasaveM, gyArahaveM, bArahaveM guNasthAna meM azubha yoga bhI mAnA hai / pIche-pIche mAMsa khAne vAle ko pRSTha mAMsa bhojI kahA hai| yaha bahuta bar3A tathya hai / gatimArgaNA meM AyuprANa antarbhUta hai kyoMki gati aura Ayu meM paraspara ajahadvRttirUpa pratyAsatti hai kyoMki gati ke binA Ayu nahIM aura Ayu ke binA gati nhiiN| vedamArgaNA meM maithUna saMjJA antarbhUta hai| kyoMki kAma kI tIvratA ke vaza hokara strI-puruSa yugala abhilASA pUrvaka saMbhoga rUpa jo kRtya karate haiM vaha vedakarma ke udaya se utpanna huI puruSa Adi kI abhilASA kA kArya hai| ata: maithUna saMjJA aura vedakarma meM kAryakAraNa bhAva pratyAsatti hai| gommaTasAra meM sAsvAdAna guNasthAna meM anaMtAnubaMdhI krodha, mAyA, mAna, lobha meM se kisI eka kaSAya kA udaya hote hue bhI usakI vivakSA na hone se Agama meM pAriNAmika bhAva kahA hai| __ jaba bhASA meM sat pravRtti ko puNya aura asat pravRtti ko pApa kahate haiM / saiddhAntika bhASA meM zubha karma pudgaloM ko puNya aura azubha karma pudgaloM ko pApa kahate haiN| prAcIna AcAryoM ne puNya ko sone kI ber3I aura pApa ko lohe kI ber3I se upamita kiyA hai| jahAM zubha yoga kI pravRtti hai vahA~ do kAma sAtha-sAtha meM hote haiM-karmoM kA nirjaraNa hotA hai aura puNya kA baMdha bhI hotA hai| isa satpravRtti se karma kI nirjarA hotI hai, kintu prAsaMgika rUpa meM hone vAle karma baMdhana ko rokA nahIM jA sktaa| bandhana mukti aura bandhana sAtha-sAtha calate haiN| astu jaba taka prANI meM ahiMsA, satya Adi kI pravRtti bhI hai aura kaSAya bhI hai, taba taka vaha kucha tor3atA hai aura kucha bAMdhatA hai| kintu sAdhanA ko Age baDhAte-baDhAte vaha prANI eka dina kaSAyoM se sarvathA mukta ho jAtA hai| taba Atma-pravRtti pradhAna rahatI hai arthAt kevala zubha yoga kI pravRtti pradhAna rahatI hai| puNya kA baMdha nagaNya ho jAtA hai aura AtmA nirantara mukti kI ora baDhatI jAtI hai| antima bhUmikA meM vaha baMdha bhI avaruddha ho jAtA hai-ayogI ho jAtA hai aura AtmA sadA ke lie mukta ho jAtI hai / ___ azubha yoga-asat pravRtti jo para-pIr3A kA nimitta banatI hai, vaha pApa hai| jaise satpravRtti rUpa dharma ke sAhacarya se puNya kI utpatti hotI hai vaise hI asatpravRtti ke sAhacarya
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 83 ) se pApa kI utpatti hotI hai / puNya-pApa phala hai / hai / jaina darzana AtmA ko pariNAmI nitya mAnatA hai / vAg do prakAra kI hai - dravyavAgU aura bhAva - vAg arthAt vacana - volane ke lie jina pudgaloM kI sahAyatA lI jAtI hai-vaha hai dravya vacana | usake bAda pudgaloM kI sahAyatA se AtmA kI jo pravRtti hotI hai vaha bhAva bacana / ataH bhAva vacana ko hama vacoyoga bhI kaha sakate haiM / yadyapi vacoyoga kI pravRtti kA nimitta dravya vacana hai jo ki paudgalika hai / jaisA ki rAjavAttikakAra ne bhI nahIM kiyA hai| para Age calakara unhoMne bhAva vAg ko pudgaloM kA kArya mAtra mAnA hai / yaha ThIka nahIM hai / kyoMki vacoyoga AtmapravRtti hai aura vaha paudgalika nahIM ho sakatI / karmakSayopazama janya Atma-sAmarthya ko paudgalika nahIM mAnanA cAhie / apane prakaTita sAmarthya ke dvArA AtmA jisako grahaNa karatA hai vaha dravya vacana hai / isase unakA kahanA ThIka hai / vaha sAmathyaM paudgalika kaise ho sakatA hai | ye donoM dharma aura adharma ke prAsaMgika bhagavatI zataka isIprakAra bhAvamana aura dravyamana ke viSaya meM jAnanA cAhie / 25 | uddezaka 1 meM bhASA aura mana ko yoga kahA hai / yoga ko Asrava kahA gayA hai / Asrava jIva hai kyoMki vaha AtmA kI pravRtti hai / yoga bhI jIva hai aura jIva paudagalika nahIM ho sakatA / ataH bhAvamana bhI paudgalika nahIM hai / astu pAriNAmika bhAva kA matalaba hai-vastu kA apane svabhAva pariNata honA / ataH bhAvamana jo apane rUpa meM pariNata hotA hai vaha pAriNAmika bhAva hai / para eka bhAvamana hI pAriNAmika nahIM hai kyoMki paribhASA ke anusAra paryAya mAtra pAriNAmikabhAva hai / dravyamana bhI pAriNAmika hai / jaisA ki anuyogadvAra meM jIva ko jIvapariNAmI kahA hai aura ajIva ko ajIvapariNAmI kahA hai / tathA paNNavaNNA pada 13 meM bhI isakA vivecana hai / astu bhAvamana to paudgalika hai hI nahIM aura paryApti paudgalika hai / ataH usakA bhAvamana se koI sambandha nahIM hai / paryApti ke dvArA mana ke yogya pudgaloM kA AdAnapariNamana aura utsarga hotA hai para eka nahIM hai / ataH mana aura bhASA paryApti bhinna hai / 2 - audArika mizra kAyayoga -jaba audArikazarIra antarmuhUrtakAla taka apUrNa arthAt aparyApta hotA hai taba usako audArikamizra kahate haiM / kArmaNakAyayoga se AkRSTa kArmaNavargaNA se saMyukta hone se audArikamizra kahate haiM jaba jIva pUrva zarIra ko chor3akara nayA zarIra dhAraNa karane ke lie vigrahagati se gamana karatA hai taba usake adhika se adhika do samaya (digambara paramparAnusAra tIna samaya ) taka usake kArmaNakAyayoga hotA hai / usase kArmaNavargaNAoM kA grahaNa hotA hai / isa taraha kArmaNa aura audArikavargaNA kA mela hone se aparyApta avasthA meM audArika ko hI audArikamizra kahA jAtA hai / athavA paramAgama -
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 84 ) meM aisA rUDha hai ki aparyApta zarIra mizra hotA hai / isa kAraNa se audArikakAyamizra ke sAtha usake lie vartamAna jo saMprayoga arthAt AtmA kA karma aura nokarma ko grahaNa karane kI zakti ke lie pradeza parispandanarUpa yoga hai vaha zarIra paryApti kI pUrNatA na hone se audArikavargaNA ke skaMdhoM ko paripUrNa rUpa se zarIra rUpa pariNamAne se asamartha hone se audArikamizra kAyayoga hotA hai / vaikriya kAyayoga - vaikriya zarIra ke lie jo usa rUpa pariNamana ke yogya zarIravargaNA ke skandhoM ko AkRSTa karane kI zakti se viziSTa AtmapradezoM kA kaMpana hai vaha vaikriya kAyayoga hai / athavA kAraNa meM kArya ke upacAra karane se vaikriyakAya hI vaikriyakAyayoga hai yaha upacAra bhI pUrva kI taraha nimitta se lie hue haiM / vaikriyakAya se huA yoga vaikriyakAyayoga yaha nimitta kA yoga hai / karma - nokarma rUpa se pariNamana honA prayojana hai, manuSya aura tiryaMca meM jina jIvoM kA audArika zarIra hI vaikriya rUpa hotA hai ve jIva pRthak vikriyA karate haiM / cakravartI ke bhI vaikriya kAyayoga hotA hai / asamartha hotA hai vaikriyamizra kAyayoga - vaha vaikriya zarIra hI antarmuhUrta mAtra aparyApta kAla taka zarIra paryApti kI pUrNatA na hone se vaikriya kAyayoga ko utpanna karane meM taba taka audArikamizra kAya kI taraha use vaikriyamizra jAnanA cAhie / usa vaikriyamizra kAya ke sAtha jo saMprayoga arthAt karma - nokarma ko grahaNa karane kI zakti ko prApta aparyApta kAla mAtra AtmA ke pradezoM kA calana rUpa yoga vaikriyamizra kAyayoga hai / arthAt aparyApta yoga kA nAma mizra kAyayoga hai / AhAraka kAyayoga- -pramatta saMyata ke AhAraka zarIra nAma karma ke udaya se AhAra vargaNA ke Aye hue pudgala skandhoM ko AhAraka zarIra rUpa pariNamana karane ko AhAraka zarIra kahate haiM / athavA zrutajJAnAvaraNa aura vIryAntarAya ke kSayopazama kI mandatA hone para jaba dharma dhyAna ke virodhI zAstra ke artha meM sandeha hotA hai taba usa saMzaya ko dUra karane ke lie Rddhi prApta pramatta saMyata ke AhAraka zarIra prakaTa hotA hai / AhAraka zarIra paryApti paripUrNa hone para kadAcit AhAraka zarIra Rddhi se yukta pramatta saMyata ke AhAraka kAyayoga ke kAla meM apanI Ayu kA kSaya hone para maraNa bhI ho jAtA hai / astu zarIra paryAptiko pUrNatA hone para AhAra vargaNAoM ke dvArA AhAraka zarIra ke yogya pudgala skandhoM ko grahaNa karane kI zakti se viziSTa AtmA ke pradezoM kA calana AhAraka kAyayoga jAnanA cAhie / AhAraka mizra kAyayoga -- vaha AhAraka zarIra hI jaba antarmuhUrta paryanta aparyApta kAla meM aparipUrNa hotA hai arthAt AhAra vargaNA ke pudgala skandhoM ko AhAraka zarIra ke AkAra rUpa se pariNamAne meM asamartha hotA hai taba taka use AhArakamizra kahate haiM / usase pahale honevAlI audArika zarIra vargaNA se milA hone se unake sAtha jo saMprayoga arthAt aparipUrNa zakti se yukta Atma pradezoM kA calana hai use AhArakamizra yoga kahate haiM /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 85 ) kArmaNa kAyayoga-karma hI arthAt ATha karma ke karmoM kA skandha hI, kArmaNa arthAt kArmaNa zarIra hai| athavA karmabhava arthAt kArmaNa zarIra nAma karma ke udaya se jo utpanna huA-vaha kArmaNa hai| usa kArmaNa skandha ke sAtha jo vartamAna jo samprayoga arthAt AtmA ke kArmaNa ko AkarSaNa karane kI zakti se saMyukta pradezoM kA parispanda rUpa yoga hai vaha kArmaNa kAyayoga hai| yaha antakAla gati-vigraha gati meM aura kevalI samudghAta ke tIsare, cauthe, pAMcaveM samaya meM hotA hai / jIva prarUpaNA ke bIsa bheda haiM usameM eka pandraha yogamArgaNA bhI hai| yogamArgaNA meM kAyabalaprANa antarbhUta hai, kyoMki jIva ke pradezoM ke parispanda lakSaNa vAle kAyayoga rUpa kArya meM usako balAdhAna karane vAle kAyabalaprANa svarUpa kAraNa kI sAmAnya vizeSakRta pratyAsatti hone se kAryakAraNakRta pratyAsatti hotI hai| kAyabala vizeSa hai, yoga sAmAnya hai| isaprakAra sAmAnya vizeSabhAva pratyAsatti meM yoga meM kAyabala kA aMtarbhAva yukta hai| jaba-jaba Ayubandha karatA hai taba-taba usake yogya jaghanyayoga meM karatA hai| utkRSTa yoga se AhArita aura utkRSTa vRddhi se vadhita hotA huA bahuta bAra utkRSTa yoga sthAnoM ko prApta huA, jaghanya yoga sthAnoM ko prApta nahIM huaa| bahuta bAra bahuta saMkleza rUpa pariNAmoM se pariNata huA, vizuddha huA to apane yogya vizuddhi se vizuddha hotA hai| nIce kI sthiti ke niSakoM kA jaghanya pada karatA hai aura Upara kI sthiti ke niSakoM kA utkRSTa pada karatA hai| isaprakAra bhramaNa karake bAdara trasa paryAptakoM meM utpanna huaa| vahA~ bhramaNa karate hue paryApta ke bhava bahuta dhAraNa kiye, aparyApta ke bhava thor3e dhAraNa kiye| paryApta kA kAla bahuta huA, aparyApta kA kAla thor3A huaa| isaprakAra bhramaNa karake antima bhavagrahaNa karate samaya sAtavIM pRthvI ke nArakiyoM meM utpanna huaa| usa bhava ko grahaNa karane ke prathama samaya meM usake yogya utkRSTa yoga se AhAra grahaNa kiyaa| utkRSTa yoga kI vRddhi se bddh'aa| sabase laghu antamuhUrta meM mava paryAptiyoM ko pUrNa kiyaa| usa nArakI meM taitIsa sAgarakAla taka Avazyaka yoga aura Avazyaka saMvaleza ko prApta huaa| isa prakAra bhramaNa karake thor3I Ayu zeSa rahane para yoga yava madhya ke Upara ke bhAga meM antamuhUrta zeSa taka sthita rahakara jIvana va madhya racanA kI, antima guNa-hAni rUpa yoga sthAna meM antamuhUrta kAla taka rahakara Ayu ke anta se pahale tIsare aura dUsare samaya meM utkRSTa saMkleza ko prApta hokara antima samaya meM tathA antima se pahale samaya meM utkRSTa yogasthAna ko prApta karake jaba vaha usa bhava ke antima samaya meM sthita hotA hai taba usake kArmaNazarIra kA utkRSTa saMcaya hotA hai| yadyapi anaMta rahasyoM kA khajAnA hai --yoga vidyaa| isa khajAne kI cAbI jise upalabdha ho jAtI hai, use sabakucha upalabdha ho sakatA hai| yahI kAraNa hai ki Aja isa viSaya para vizeSa anveSaNa aura vizeSa prayoga ho rahe haiM tathA unake vizeSa pariNAma bhI A rahe haiN|
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 86 ) jaina sAhitya meM 'yoga' zabda kA prayoga adhyAtma yoga, bhAvanA yoga, saMvara yoga, dhyAna yoga Adi aneka rUpoM meM milatA hai| ina sabhI yogoM ko jaina tattva vidyA meM samAviSTa kiyA jA sakatA hai| isa dRSTi se 'jaina yoga' yoga vidyA kA bahuAyAmI lakSya lekara calatA hai| ___ 'yoga' zabda bhI niSpatti saMskRti kI 'yuja' dhAtu se hotI hai| isa dhAtu kA prayoga bhI kaI arthoM meM hotA hai| prastuta saMdarbha meM isake do artha adhika upayukta hai-samAdhi aura jodd'naa| jisa pravRtti se mana, buddhi aura AtmA ko samAdhAna mile, vaha yoga hai| isakA dUsarA artha 'jor3anA' bahuta vyApAka hone para bhI eka vizeSa yojanA kA pratIka hai| jise abhivyakta karate hue AcArya haribhadra ne likhA hai-'mokkheNa joyaNAo jogo sambo vi dhammavAvAdo' dharma kI sArI pravRttiyA~ vyakti ko mokSa ke sAtha jor3atI hai, isalie ve yoga hai| jaina, bauddha aura bauddhika-sabhI paramparAoM meM yoga vidyA kA pracalana hai aura unake sAhitya meM yoga kI vizada carcA hai| jaina sAdhanA--paddhati meM yoga ke tIna aMza mAne gaye haiM-samyagdarzana, samyagjJAna aura samyagacAritra / bauddha sAdhanA paddhati prajJA ( jJAna ), zIla ( yama-niyama ) aura samAdhi (dhyAna-dhAraNA) ko tathA pAtaMjala yogadarzana meM yama, niyama, Asana, praNAyAma, pratyAhAra, dhAraNA, dhyAna aura samAdhi ko yoga ke aMga batAye haiN| sayogI jIva ejana ( kaMpana ), vizeSa ejana ( vizeSa kaMpana) calana ( eka sthAna se dUsare sthAna para jAnA ), spaMdana ( thor3A calanA), ghaTTana ( saba dizAoM meM calanA), kSubhita hotA, udIraNa Adi kriyAe~ karatA hai aura utkSepaNa, avakSepaNa, AkuJcana, prasAraNa Adi paryAyoM ko prApta hotA hai| pUrvokta kriyAoM ko karane vAlA jIva sakasakarma kSayarUpa aMta kriyA nahIM kara sakatA hai| zailezI avasthA meM yoga kA nirodha ho jAtA hai isIliga ejanAdi kriyA nahIM hotii| ejanAdi kriyA na hone se usakI AraMbhAdi meM pravRtti nahIM hotI aura isIlie hara prANiyoM ke duHkhAdi kA kAraNa nahIM banatA hai| isIlie yoganirodha rUpa zukladhyAna dvArA akriya AtmA kI sakala kSayarUpa aMta kriyA hotI hai| upazAMta moha, kSINamoha aura sayogI kevalI ina tIna guNasthAnoM meM rahe hue jIva ke eka sAtA vedanIya karma kA baMdha hotA hai kyoMki vaha sakriya hai| sAdhAraNa arthAta nigoMda ke do bheda hai -nityanigoda jo avyavahAra rAzi ke jIvoM kA piNDa hai tathA itara nigoda jo vyavahAra rAzi ke jIvoM kA piNDa hai| dono nigoda kI sAta-sAta lAkha yoniyAM hai| unameM tIna yoga hote haiM-audArika kAyayoga, audArikamizra kAyayoga tathA kArmaNa kAyayoga /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 87 ) svara nAma karma ke udaya ke vaza se bhASA vargaNA ke rUpa meM Aye hue pudgala skandhoM ko satya, asatya, ubhaya-anubhaya bhASA ke rUpa meM pariNamAne kI zakti kI pUrNatA ko bhASA paryApti kahate haiN| bhASA vargaNA ke pudgala vacana yoga meM sahAyaka banate haiN| mano vargaNA ke rUpa meM Aye hue pudgala skandhoM ko aMgopAMga nAma karma ke udaya kI sahAyatA se dravya manorUpa se pariNamAne ke lie tathA usa dravya mana kI sahAyatA se no indriyAvaraNa aura vIryAntarAya ke kSayopazama vizeSa se guNa-doSa kA vicAra, smaraNa, praNidhAna lakSaNa vAle bhAva mana rUpa se pariNamana karane kI zakti kI pUrNatA ko manaH paryApti kahate haiN| mano vargaNA ke pudgala bhAva manoyoga meM sahAyaka banate haiN| sayogI kevalI guNasthAna meM manaH paryApti bhI hai ataH upacAra se bhAva manoyoga mAnanA hI pdd'egaa| janma, jarA, maraNa, bhaya, aniSTa saMyoga, iSTa viyoga, duHkha, saMjJA, roga Adi nAnA prakAra kI vedanA jisameM nahIM hai vaha samasta karmoM ke sarvathA vinAza se prakaTa huI siddhagati hai| usa gati meM yoga nahIM hotA hai, lezyA nahIM hotI hai| ___utsarpiNI kAla ke tRtIya kAla ke anta meM tathA videha Adi kSetra meM tathA avasarpiNI kAla ke caturtha kAla ke Adi meM AtmAMgula bhI pramAmAMgula rUpa hotA hai|' aupamika samyaktvI ko AhAraka va AhArakamizra kAyayoga nahIM hotA hai / kArmaNa kAyayogI jIva parabhava kA AyuSya nahIM bAMdhatA hai| sayogI jIva tIsare, bArahaveM va terahaveM guNasthAna meM maraNa ko prApta nahIM hotA hai| apramatta guNasthAna meM vedanIya karma kI udIraNA nahIM hai| yoga-jIva dravya kI paryAya hai| dravyoM kI paryAya kI jaghanya sthiti kSaNa mAtra hotI hai| usako samaya kahate haiN| gamana kahate hue do paramANuoM ke paraspara meM atikrama karane meM jitanA kAla lagatA hai utanA hI samaya kA pramANa hai| AkAza ke jitane kSetra ko eka paramANu rokatA hai use pradeza kahate haiN| siddha dravya karma aura bhAva karma se rahita hone se sadA zubha hote haiN| eka joyA ( eka yogI ) gojI0 gA0 261 biyajogiNo tadrUNA saMsArI eka jogA du / / TIkA-tAbhyAM dvitriyogarAzibhyAM hIna sNsaarii| eka yogi rAzirbhavati-kAyayoyijIvarAzidityarthaH / saMsArI jIva rAzi meM se do yoga aura tIna yoga vAle jIvoM kA parimANa hIna kara dene para jo zeSa rahe utanA eka yogI arthAt kAyayogI jIvoM kI rAzi hotI hai / 1. gojI0 mA0 89, 159 / TIkA / 2. gojI. gA0728 / TIkA /
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 88 ) biyajogiNo ( dvi yogI ) gojI. 261 . biyajogiNo tadUNA saMsArI eka jogA du||261|| TIkA-tahInatrasaparyAptarAziH dviyogirAzipramANaM bhavati-kAyavAgyogayukta jiivraashidityrthH| paryApta trasa rAzi pramANa meM se triyogI jIvoM ke parimANa ko kama kara dene se jo zeSa rahe utane dviyogI arthAt kAyayoga aura vacana yoga se yukta jIvoM kA parimANa hotA hai| tijogiNo ( triyogI ) gojI0 gA 261 . triyogI arthAt mana-vacana-kAya tInoM yogoM se yukta jIva kI rAzi / devehi sAdireyA tijogiNo tehihINa tasapuNNA / biyajogiNo tadUNA saMsArI eka jogA du / / TIkA-triyogirAzirbhavati-kAyavAG manoyogatrayayuktajIvarAzidityarthaH / devarAzi kA pramANa sAdhika jyotiSka devarAzi pramANa hai| usa devarAzi meM dhanAMgula ke dUsare vargamUla se guNita jagatzreNI pramANa nArakI aura asaMkhyAta paNNaTThI tathA pratarAMgula se bhAjita jagata pratara pramANa saMjJI paryApta tiryaMca aura bAdara ke dhana pramANa paryApta manuSya-ina sabako milAne se jo parimANa hotA hai utane triyogI jIva hote haiM / kahA hai kativihANaM bhate ! joganivvattI paNNatA? goyamA ! tivihA joganivvattI paNNattA, taMjahA-maNajoga-nivvattI, vaijoganivvattI, kaayjognivvttii| evaM jAva vemANiyANaM, jassa jati viho jogo| -bhaga* za0 18 / u 8 / sU 89 tIna yoganirvRtti hotI hai-yathA manoyoganirvRtti, vacanayoganivRtti tathA kAyayoganirvRtti / isI prakAra daNDaka ke sabhI jIvoM ke yoganirvRtti hotI hai| jisa daNDaka meM jitane yoga hote haiM usameM utane yoganirvRtti khnaa| TIkAkArane nirvRtti kI vyAkhyA isa prakAra kI hai| tatra kriyate'neneti karaNaM-kriyAyAH sAdhakatamaM kRtirvA karaNa-kriyA mAtraM, nanvasmin vyAkhyAne karaNasya nirvRttazca na bhedaH syAt, nirvRttarapi kriyArUpatvAt, naivaM, karaNamArambhakriyA nirvattistu kAryasya niSpattiriti /
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 89 ) nirvartanaM -nirvRttiniSpattirjIvasyaikendriyAditayA nirvRttirjIvanirvRttiH / arthAta jisake dvArA kiyA jAya vaha karaNa / kriyA kA sAdhana athavA karanA-vaha krnn| isa dUsarI vyutpatti ke pramANa se karaNa aura nirvRtti eka ho gaI aisA nahIM samajhanA caahie| kyoMki karaNa Arambhika kriyA rUpa hai tathA nivRtti kriyA kI samApti rUpa hai| nirvRtti-nirvartana arthAt nisspnntaa| yathA-jIva kA ekendriyAdi rUpa se nivRtti honA jIva-nirvRtti / yoga-nivRtti kA artha isa prakAra kiyA jA sakatA hai-dravya yoga ke dravyoM ke grahaNa kI niSpannatA athavA bhAvayoga ke eka yoga se dUsare yoga meM pariNamana kI niSpannatA yoga-nirvRtti / yoga karaNa - Agama ke mUla pATha meM yoga karaNa kI carcA nahIM hai| bhagavaI za 19 / u 9 / sU 102-110 meM 22 karaNoM kI carcA hai-yathA 1-dravya karaNa, 2-kSetra karaNa, 3-kAla karaNa, 4-bhava karaNa, 5-bhAva karaNa, 6-zarIra karaNa, 7-indriya karaNa, 8-bhASA karaNa, 9-mana karaNa, 10-kaSAya karaNa, 11- samudghAta karaNa, 12- saMjJA karaNa, 13-lezyA karaNa 14-dRSTi karaNa, 15-veda karaNa, 16-prANAtipAta karaNa, 17---pudgala karaNa 18-varNa karaNa, 19 - gaMdha karaNa, 20-rasa karaNa, 21-sparza karaNa, 22-saMsthAna karaNa dravya tathA bhAva ke bheda se karma ke do prakAra hai| usameM jJAnAvaraNAdirUpa pudagaladravya kA piMDa dravyakarma hai aura usa dravyapiMDa meM phala dene kI jo zakti-vaha bhAvakarma hai| athavA kArya meM kAraNa kA vyavahAra hone se usa zakti se utpanna hue jo ajJAnAdi vA krodhAdi rUpa pariNAma ve hI bhAvakarma hai / jisa karma ke udaya se samyaktvaguNa kA mUla se ghAta na ho parantu pariNAmoM meM kucha calAyamAnapanA tathA malinapanA ho jAya use samyaktva prakRti kahate haiN| jo no arthAt ISata-thor3A kaSAya ho-prabala nahIM ho use nokaSAya kahate haiN| usakA jo anubhAva karAve vaha nokaSAya vedanIyakarma kahA jAtA hai| jisake udaya se glAni arthAta apane doSa ko DhakanA aura dUsare ke doSa ko pragaTa karanA ho vaha jugupsAkarma hai| jisa karma ke udaya se maraNa ke bAda aura janma ke pUrva arthAt vigrahagati meM maraNa se pahale ke zarIra ke AkAra AtmA ke pradeza rahe arthAt pUrva zarIra ke AkAra kA nAza na ho use AnupUrvI nAmakarma kahate haiM-aisA gommaTasAra meM kahA hai-yathA-jisa karma ke udaya se narakagati ko prApta hone ke sammukha jIva ke zarIra kA AkAra vigrahagati meM pUrva zarIrAkAra rahe use narakagatiAnupUrvI kahate haiN| jisake udaya se para ko Atapa karane vAlA zarIra ho vaha Atapa nAmakarma hai arthAt usakA udaya sUrya ke vimba meM utpanna hue pRthvIkAyika jIvoM ke haiN|
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 90 ) karaNa-joga rUpa kriyA kA bhI eka bheda hai| bhASA karaNa, mana karaNa-yoga rUpa kriyA hai| zarIra karaNa-kAya karaNa kA bhI eka bheda bana sakatA hai| ataH kAya yoga rUpa kriyA kA bhI grahaNa ho jAtA hai| sAdhakatamaM karaNaM ( abhidhA0 pR0 286) kevalinoddhaniruddhajogassa- kevalino'rdhanirodhayogasya / ----ThANa0 sthA0 4 / u 1 / sU 247 / TIkA meM uddhRta nirvANa ke samaya terahaveM guNasthAna meM kAyayoga kA ardha-nirodha hotA hai| nivvANagamaNakAle kevalinoddhaniruddhajogassa / suhumakiriyA'niyaTTi taiyaM taNukAyakiriyassa / / tasseva ya selesIgayassa selovva nippakaMpassa / vocchinnakiriyamappaDivAI jhANaM paramasukkaM / / - ThANa0 sthA0 4 / u 1 / sU 247 / TIkA meM uddhRta nirvANa ke samaya kevalI ke mana aura vacanayogoM kA sampUrNa nirodha ho jAtA hai tathA kAyayoga kA ardhanirodha hotA hai| usa samaya unake zukladhyAna kA tIsarA bheda 'suhumakirieaniyaTTI' hotA hai aura sUkSmakAyikI kriyA uccha vAsAdi rUpa meM hotI hai / usa nirvANagAmI jIva ke zailetva prApta hone para sampUrNa yoga nirodha hone para bhI zukladhyAna kA cauthA bheda 'samucchinna-kriyA'pratipAtI' hotA hai, yadyapi zailetva kI sthiti mAtra pA~ca hrasva svarAkSara uccAraNa karane samaya jitanI hotI hai / yoga pravRtti kA niyama vegumviya AhArayakiriyA Na samaM pamattaviradammi / jogo vi ekkAle ekkeva ya hodi NiyameNa / / -gojI0 gA0 242 pramattavirata meM vaikriyakAyayogakriyA aura AhArakayogakriyA-ye donoM eka sAtha nahIM hotI tathA yoga bhI eka kAla meM arthAt apane yogya antamuhUrta meM niyama se eka hI hotA hai| do yA tIna yoga eka jIva meM eka sAtha nahIM hote haiM / vIrasenAcArya ne SaTkhaNDAgama meM kahA hai trayANAM yogAnAM pravRttirakrameNa utaneti ? nAkrameNa, triSvakrameNakasyAtmano yoganirodhAt / manovAkkAyapravRttayo'krameNa kvacid dRzyanta iti ced bhavatu tAsAM tathA pravRttirdaSTatvAt, na tatprayatnAnAmakrameNa vRttistathopadezAbhAvAditi / atha syAtprayatno hi nAma
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 91 ) buddhipUrvakaH, buddhizcamanoyogapUrvikA, tathA siddho manoyogaH zeSayogAvinAbhAvIti na, kAryakAraNayorekakAle samutpattivirodhAt / -SaT khaM0 1 / 1 / sU 47 / TIkA / pu 1 / pR0 279-80 arthAt mana, vacana aura kAya kI pravRtti kvacid akrama se dekhI jAtI hai| prayatnapUrvaka yogI kI pravRtti eka sAtha nahIM hotI hai| prayatna buddhi pUrvaka hotA hai| buddhi manoyoga pUrvaka hotI hai| kAryakAraNa rUpa meM eka kAla meM yogoM kI samutpatti kA virodha hai| kAyA ke yoga se bhASA ke pudgala grahaNa kiye jAte haiM tathA vacana ke yoga se bhASA ke pudgala chor3e jAte haiN| jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIya karma ke kSayopazama bhAva tathA mohanIya karma ke udaya vacanayoga se asatya bhASA va mizra bhASA bolatA hai| jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIya karma ke kSayopazama bhAva meM vacana ke yoga se satya bhASA va vyavahAra bhASA bolatA hai| sayogI meM bhaMga 2-anAdi aparyavasita, tathA anAdi saparyavasita / manayogI, vacanayogI kI kAyasthiti jaghanya eka samaya, utkRSTa aMtarmuhUrta kI hotI hai| kAyayogI kI kAyasthiti jaghanya aMtarmuhUrta kI, utkRSTa anantakAla yAvat vanaspatikAla jitanA hotA hai / ayogI meM bhaMga 1-sAdi aparyavasita / sayogI va ayogI kA aMtarakAla nahIM hai / manoyogI, vacanayogI kA antarakAla jaghanya antarmuhUrta kA, utkRSTa anantakAla yAvat vanaspatikAla jitanA hotA hai| kAyayogo kA antarakAla jaghanya eka samaya, utkRSTa antamuhUrta jitanA hai| astu bhASaka kI kAyasthiti jaghanya eka samaya kI va utkRSTa antarmuhUrta kI hotI hai / abhASaka ke do bheda hai, yathA--siddha abhASaka aura saMsArI abhASaka / siddha abhASaka kI kAyasthiti Adi aparyavasita, saMsArI abhASaka kI kAsthiti jaghanya aMtarmuhUrta kI utkRSTa anaMtakAla yAvat vanaspatikAla / bhASaka kA aMtarakAla jaghanya antarmuhUrta kA, utkRSTa anaMtakAla yAvat vanaspatikAla jitanA hai| saMsArI abhASaka kA antarakAla jaghanya eka samaya, utkRSTa antarmuhUrta kA hotA hai| siddha abhASaka kA antarakAla nahIM hai| kAryakAraNa rUpa se eka samaya meM eka kAla meM yogoM kI samutpattikAdirodha hai / yogoM ke nirodha ke samaya kramazaH mana, vacana va kAyayoga kA nirodha hotA hai| mana vacana va kAyayoga kI pravRtti ko kvacit akrama se dekhI jAtI hai ( lokavyavahAra meM ) / vastutaH una yogoM kI prayatnarUpa pravRtti akrama se nahIM hotI hai| ataH buddhipUrvaka prayatna hotA hai tathA buddhi manopUrvaka hotI hai tathA manoyoga siddha ho jAtA hai| zeSa yogoM kA avinAbhAva sambandha nahIM hai|
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 92 ) prayogagati, tatagati, baMdhanachedanagati, upapAtagati aura vihAyogati ke bheda se prayogagati ke mUla bheda audArikakAyaprayoga Adi pandraha bheda haiM, gati ke pAMca bheda haiM / utara bheda 143 hai / vihAyagati ke phusamANagati Adi sataraha bhedoM meM lezyAgati aura lezyAnupAta - gati bhI hai / kRSNAdi lezyA ke dravya paraspara virodhI lezyA meM pariNamana hote haiM use lezyAnupAta - gati kahate haiM / usa samaya lezyA ke sAtha yoga bhI hotA hai / jisa lezyA ke pudgala aMtakAla meM grahaNa kare usI lezyA meM Akara utpanna hone ko zyAnupAtagati kahate haiM usa samaya bhI yoga hotA hai / samuccaya jIva meM yoga 15 hote haiM / jisameM teraha yoga zAzvata tathA do yoga ( AhAraka kAyayoga va AhArakamizra kAyayoga ) azAzvata hai / nArakI kA eka daNDaka tathA devoM ke teraha daNDakoM meM yoga 11 hote haiM jisameM dasa zAzvata hote haiM tathA eka kArmaNa kAyayoga azAzvata hai| pRthvIkAyAdi cAra sthAvara meM ( vAyukAya bAda) 3 yoga zAzvata hai / vAyukAya meM pAMca yoga zAzvata hote haiM / tIna vikalendriya meM 4 yoga hote haiM jisameM tIna yoga zAzvata aura kArmaNa kAyayoga azAzvata hotA hai / tiryaMca paMcendriya meM teraha yoga hote haiM jisameM bAraha yoga zAzvata aura eka kArmaNa kAyayoga azAzvata hotA hai / manuSya meM yoga 15 hote haiM jisameM cAra yoga azAzvata ( audArikamizra, AhAraka, AhArakamizra va kArmaNa kAyayoga ) bAkI gyAraha yoga zAzvata hote haiM / jinameM bhAMge 80 - asaMjogI 8, do saMjogI 24, tIna saMjogI 32, cAra saMjogI 16 - sarva milakara bhAMge 143 hote haiM / vacanayoga bhASA kA bhI vyavahAra hotA hai / isa prakAra hai / bhASA kI apekSA alpabahutva 1 - sabase nyUna satya bhASA bolane vAle 2 - usase mizra bhASA bolane vAle asaMkhyAta guNeM / 3 - usase asatya bhASA bolane vAle asaMkhyAta guNe / 4 - usase vyavahAra bhASA bolane vAle asaMkhyAta guNe tathA 5 - usase abhASaka anaMtaguNe hai / abhASaka meM ekendriya jIva, siddha jIva Adi kA samAveza hai | bhASA kI utpatti audArika, vaikriya tathA AhAraka zarIra se hotI hai / vahI anazana zreSTha haiM jisase mana amaMgala cintana na kare, yogoM ke Avazyaka kArya meM kSati na ho / pAMca saMvara meM apramAda, akaSAya aura ayoga saMvara pratyAkhyAna janya nahIM
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 93 ) haiM, ve karmavilaya se sahaja niSpanna hone vAle hai / prANAtipAta Adi pandraha Asrava yoga Asrava hai / inake azubha yoga AsravoM ke pratyAkhyAna se virati saMvara niSpanna hotA hai / pandraha Asrava pravRtti rUpa hai ataH ve yoga Asrava ke bheda hai / azubha yoga ko rokane se yoga nirodha nahIM hotA hai / jaba azubha yoga kI nivRtti ke bAda zubha yoga kI bhI nivRtti ho- - taba ayoga saMvara hotA hai / samyaktva, deza virati, sarva virati kI prApti ke samaya zubhayoga, vizuddhamAna lezyA va adhyavasAya prazasta hote haiM / mizra kAyayogoM meM Ayu kA baMdha nahIM hotA hai / Ayurvandha mizraguNasthAna mizra kAya yoga varjiteSvapramattAsteSveva / arthAt Ayu kA baMdha mizraguNasthAna aura mizrakAyayogoM ko chor3akara apramatta guNasthAna paryanta hI hotA hai / noTa - mizra kAyayoga - AhArakamizra kAyayoga, audArikamizra kAyayoga, vaikriyamizra kAyayoga aura kArmaNa kAyayoga hai / gommaTasAra meM kahA hai ki sAtavIM nArakI meM aparyApta avasthA meM mizrakAyayoga hone se manuSyAyu aura ticAyu kA baMdha nahIM hotA hai / " - goka0 gA0 92 / TIkA aparyApta ke do bheda hai-labdhi aparyAptaka aura nirvRtti aparyAptaka / AhArikamizra kAyayoga niyama se nivRtti aparyAptaka avasthA meM hai / jaba-jaba jIva Ayu ko bA~dhatA hai, tatprAyogya jaghanya yoga ke dvArA hI bAMdhatA hai / sUkSma ekendriyoM ke yoga se bAdara ekendriyoM kA yoga asaMkhyAtaguNA hai / abhayadevasUri ne kahA hai "zarIrendriyayogeSu kriyA / - bhaga0 za0 17 / u 1 / sU 11 / TIkA arthAt zarIra, indriya aura yoga meM kriyA hotI hai| ejanAdi yAvat cakSupadmanipAta kriyAoM ko dravya kriyA kahate haiM / prayoga, upAya, karaNIya, samudAna, airyApathikI, samyaktva, mithyAtva aura samyagmithyAtva ko bhAva kriyA kahate haiM / prayoga kriyA ko akriyA kA eka bheda bhI mAnA hai 1. goka0 grA0 105 / TIkA
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 94 ) akiriyA tivihA pannattA, taM jahA - pagakiriyA, samudANakiriyA, annANa kiriyA / akriyA ke tIna bheda hai--prayoga kriyA, samudAna kriyA aura ajJAna kriyA / dravya kI apekSA jIva tathA ajIva kI parispandana rUpa kriyA dravya kriyA hai| dravya kriyA do prakAra kI hotI hai - prAyogika va vaisrasikI / vaha cAhe upayogapUrvaka ho yA anupayogapUrvaka ho athavA AMkha kI palaka jhapakane mAtra jitanI ho ve sarva dravya kriyA hai / jisa kriyA se karma baMdha hotA ho vaha bhAva kriyA hai / - ThANa0 sthA 3 / u 3 / sU 187 hiMsA meM mana, vacana va kAyayoga kI pravRtti ke binA bhI AtmA ke pApa karma kA baMdha hotA hai - yaha kathana samucita hai / kriyA hai / prayoga aura gati - isI prakAra pratyAkhyAna ke abhAva meM mRSAvAda yAvat mithyAdarzanazalya kA bhI baMdha hotA hai / apratihana- apratyAkhyAta apratyAkhyAna bhI eka gati kA eka bheda kati vihe NaM bhaMte! gatippavAe paNNatte ? goyamA ! paMcavihe paNNatte, taMjahA-paogagatI 1 tatagatI 2 baMdhaNaccheyagatI 3 uvavAyagatI 4 vihAyagatI 5 / 1085 / - paNNa0 pa0 16 gati prapAta ke pAMca bheda hai, yathA, 1 prayogagati, 2 tatagati, 3 baMdhana chedana gati, 4 upapAtagati aura 5 vihAyogati / prayogagati ke bheda - se ki taM paogagatI ? paogagatI paNNarasavihA paNNattA, taMjahA - saccamaNappaogagatI evaM jahA paogo bhaNio tahA esA vi bhANiyavvA jAva kammagasarIrakAyappaogagati / 1086 - paNNa0 pa 16 prayogagati ke pandraha bheda hai, yathA - 1 satyamanaprayogagati, 2 mRSAmana prayogagati, 3 satyamRSAmana prayogagati, 4 asatyamRSAmanaprayogagati, 5-8 - isI prakAra vacana prayoga ke cAra bheda hai / 9 audArikazarIrakAya prayogagati, 10 audArika- zarIra mizrakAya prayogagati, 11 vaikriya - zarIrakAya prayogagati, 12 vaikriyazarIramizrakAya prayogagati, 13 AhAraka zarIrakAya prayogagati, 14 AhAraka- zarIra mizrakAya prayogagati aura 15 kArmaNazarIrakAya prayogagati /
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 95 ) jIva meM kitanI prayogagati jIvANaM bhaMte ! kativihA paogagati paNNattA ? goyamA ! paNNarasavihA paNNattA, taMjahA-saccamaNappaogagati jAva kammAsarIrakAyappaogagati / -paNNa pada 16 / sU 1087 jIva meM paMdraha prakAra kI prayogagati-yathA-satyamanaprayogagati yAvat kArmaNazarIrakAyaprayogagati / nArakI yAvat vaimAnikadeva meM kitanI prayogagati-- NaraiyANaM bhaMte ! kativihA paogagati paNNattA ? goyamA ! ekkArasavihA pnnnnttaa| taMjahA-saccamaNappaogagati, evaM uvaujjiUNa jassa jaivihA tassa tativihA bhANitavvA jAva vemANiyANaM / 1088 -paNNa pada 16 prayogagati-prayoga-jIva vyApAra / prayogarUpagati-prayogagati / yahA~ dezAntara prApti rUpa gati samajhanI caahie| kyoMki jIva ke dvArA vyAvRta hue satyamana Adi ke pudgala alpa athavA adhika dezAntara taka gamana karate haiM / astu nArakI ke prayogagati gyAraha prakAra kI hotI hai--yathA-satyamanaprayogagati yAvat kArmaNakAyaprayogagati / isI prakAra upayoga-dhyAna dekara jisake jitanI prakAra ko prayogagati hotI hai usake utanI prayogagati vaimAnikadeva taka kahanI caahie| noTa-asurakumAra se stanitakumAra taka nArakI kI taraha prayogagati gyAraha prakAra kI hotI hai / pRthvIkAya se vanaspatikAya taka (vAyukAya bAda) tIna prayogagati, vAyukAya meM pAMca prayogagati, dvIndriya-trIndriya-caturindriya meM cAra prayogagati, manuSya meM pandraha prayogagati, tiryaMca paMcendriya meM teraha prayogagati, vANavyaMtara, jyotiSI vaimAnika devoM meM gyAraha prayogagati hotI hai| jIva daMDakoM meM prayogagatinArakI yAvat vaimAnika devoM meM prayogagati jIvANaM bhaMte ! kiM saccamaNappaogagati jAva kammagasarIrakAyappaogagati ? goyamA ! jIvA savve vi tAva hojjA saccamaNappaogagati vi, evaM taM va puvvavaNiya bhANiyavvaM, bhaMgA taheva jAva vemANiyANaM / 1089 -paNNa pada 16 sarva jIva satyamanaprayogavAle yAvat kArmaNazarIrakAyaprayogavAle haiN| isake sambandha meM jaisA pUrva meM kahA hai vaisA hI jAnanA caahie| yAvat vaimAnika taka jAnanA cAhie /
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 96 ) cAra bhASAoM meM asatya aura satyamRSA bhASA sarvathA varjanIya hai tathA satya aura asatyAmRSA, jo buddhoM ke dvArA anAcIrNa hai vaha varjanIya hai / sAvadya sakriya, karkaza, kaTuka, niSThura, paruSa, AsnavakarI, chedanakarI, bhedanakarI, paritApanakarI aura bhUtopaghAtinI satya bhASA bhI sAdya hai / karkaza Adi vizeSaNayukta satya bhASA bhI sAvadya hai / astu niravadya satya bhASA va vyavahAra bhASA kA prayoga kare / kahA hai - tatra ye asaMsArasamApannassiddhA, siddhAzca dehamanovRttyabhAvato'kriyA / x x x tatra ye zailezIpratipanna kAste sUkSmabAdarakAyavAGmanoyoga nirodhAdakriyA / - paNa0 pada 22 / su 1573 | TIkA yoga ke nirodha hone para jIva akriya hotA hai / asaMsAra samApanaka siddha jIva deha, mana Adi vRtti ke abhAva meM akriya hote haiM / zailezItva ko prApta saMsArasamApanaka jIva sUkSma bAdara kAya - vacana mana yoga kA nirodha hone se akriya hote haiM / noTa - ayogI guNasthAna -- caudahaveM guNasthAna ko prApta jIva zailezI ho jAte haiM / abhayadeva sUri ne aMtakriyA ko 'yoganirodhAbhidhAna zukladhyAnena' 'sakala karmakSayarUpA ' kahA hai / - bhaga0 za 3 / u 3 / su 11 / TIkA astu zrI jaina zvetAmbara terApaMthI mahAsabhA ke pustakAdhyakSoM tathA jaina bhavana ke pustakAdhyakSoM ke hama bar3e AbhArI haiM jinhoMne hamAre sampAdana ke kArya meM prayukta adhikAMza pustakeM hameM dekara pUrNa sahayoga diyA / gaNAdhipati gurudeva AcArya zrI tulasI tathA AcArya zrI mahAprajJa kI mahAn dRSTi hamAre para rahI hai jise hama bhUla nahIM sakate / gaNAdhipati gurudeva zrI tulasI ne prastuta koza para AzIrvAda likhA- hama unake prati kRtajJa hai / kalakattA yunivarsiTI ke bhASA vijJAna ke prAdhyApaka DA0 satyaraMjana banarjI ko hama sadaiva yAda rakheMge jinhoMne hamAre anurodha para yoga koza para bhUmikA likhI / hama jaina darzana samiti ke sabhApati zrI gulAbamala bhaNDArI, maMtrI zrI padmakumAra rAyajAdA, sva0 jabaramalajI bhaNDArI, sva0 mohanalAlajI bAMThiyA, zrI abhayasiMha surAnA, zrI hIrAlAla surAnA, zrI navaratanamala surAnA, zrI mAMgIlAla lUNiyA, zrI indramala bhaNDArI, zrI mohanalAlajI baida, zrI kevalacaMda nAhaTA Adi sabhI bandhuoM ko dhanyavAda dete haiM jinhoMne hamAre viSaya koza nirmANa kI kalpanA meM hameM kisI na kisI rUpa meM sahayoga diyA / pAtra haiM jinhoMne isa pustaka kA mehatA presa tathA unake karmacArI bhI dhanyavAda sundara mudraNa kiyA hai / zrIcanda corar3iyA, nyAya tIrtha (dvaya )
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya sUcI viSaya saMkalana - sampAdana meM prayukta granthoM kI saMketa - sUcI mUla vargoM ke upavibhAjana kA udAharaNa jaina vAGmaya kA dazamalava vargIkaraNa jIva pariNAma kA vargIkaraNa AzIrvacana bhUmikA do zabda prakAzakIya prastAvanA 1 se 4 sayogI jIva * 1 sayogI jIva aura jJAna * 12 manoyogI aura jJAna * 3 vacanayogI aura jJAna *4 kAyayogI aura jJAna 4 ayogI aura jJAna *5 ayogI aura jJAna * 5 yoga aura upayoga * 6 yoga aura kevala jJAna 7 yoga aura darzana 8 yoga aura jIva samAsa pRSTha 4 7 8 11 12 13 15 17 19 1 9 AhAraka - AhAraka - mizrakAyayoga aura manaH paryavajJAna 10 yoga aura manaH parvavajJAna * 11 zubha yoga bhI vividha jJAna kI samutpatti meM kAraNa * 12 zubha yoga se avadhi jJAna * 13 zubha yoga se avadhi jJAna 4 14 zubha-azubha yogI deva kA zubha-azubha yogI deva-devI ko jAnanA - dekhanA 4 21 anuttaropAtika deva aura manodravya pudgaloM kA grahaNa 5 * 3 sayogI jIva aura bodhi 5 * 4 1 sayogI jIva aura kAla kI apekSA sapradeza - apradeza * 2 ajogI jahA alessA * 5 sayogI jIva aura jJAnAvaraNIyAdi karma kA baMdha 6 sayogI jIva aura trividha baMdha 2 2 3 3 3 4 7 7
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 98 ) viSaya "7 sayogI jIva aura janma-maraNa '8 yogasthAna kI prarUpaNA 8.1 prarUpaNA anuyoga .2 yogasthAna kA pramANa 3 yoga ke alpabahutva ke bheda '4 jIva samAsa ke Azraya se yoga vibhAga praticcheda kA svasthAna alpabahutva 10 .5 jIva samAsa ke Azraya se sarva parasthAna yogoM kA alpabahutva jaghanya yoga sthAna kI apekSA upapAda, ekAMtAnuvRddhi tathA pariNAma yoga sthAna kA alpabahutva .6 alpabahutva-utkRSTa '7 jIva samAsa ke Azraya se yoga kA parasthAna alpabahutva -9 yoga aura lezyA .10 yoga aura guNasthAna *4 kArmaNakAyayoga aura guNasthAna .6 AhArakakAyayoga aura guNasthAna '7 AhArakamizrakAyayoga aura guNasthAna '8 sayogI guNasthAna meM do jIva samAsa .9 AhArakakAyayoga aura jIva samAsa .10 AhArakamizrakAyayoga aura jIva samAsa 11 manoyoga-vacanayoga aura guNasthAna .12 kAyayoga aura guNasthAna .15 vaikriyakAyayoga aura guNasthAna .17 yoga aura guNasthAna kI apekSA paryApta-aparyApta '18 sayogI kevalI ke prathama samaya meM cAra karmoM kA avasAna 19 sayogI aura jIva samAsa '2 yoga aura paryApta-aparyApta *4 kAmaMNakAyayoga aura jIva samAsa *5 vaikriyakAyayoga aura jIva samAsa .6 vaikriyamizrakAyayoga aura jIva samAsa 7 yoga aura jIva bheda 12 sayogI aura paryApta-aparyApta avasthA .1 yoga aura paryApta-aparyApta avasthA '2 sayogI kevalI ke aparyApta avasthA bhI hotI hai .13 sayogI jIva aura dravya *14 sayogI jIva aura yoga dravya kA grahaNa >>9xurU roorrrrrrrrrrrrrr m mrar mmm m mar r mr our or mr m m mr m "." -
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 99 ) pRSTha sm llh lh sh 40 41 41 viSaya .15 jIva aura adhikaraNa yoga '2 sayogI jIva aura adhikaraNI yA adhikaraNa .16 sayogI jIva aura yoga prApta karane kI vidhi 37 jaghanya yoga se utkRSTa yoga prApta karane kI vidhi '17 sayogI jIva aura utpatti 18 yoga aura karmabaMdha 2 sayogInArakI tathA adhyavasAya-yoga-karaNa se AyuSya baMdha '19 sayogI jIva aura karma kA prArambha aura aMta '20 sayogI nArakI aura kama vedana kA prArambha aura samApti '3 sayogI jIva aura jJAnAvaraNIyakarma ke vedana kA prArambha aura samApta sayogI jIva aura darzanAvaraNIya vedana kA prArambha aura samApta sayogI jIva aura vedanIyakarma kA prArambha aura samApta 41 sayogI jIva aura mohanIyakarma kA prArambha aura samApta sayogI jIva aura AyuSyakarma kA prArambha aura samApta sayogI jIva aura nAmakarma kA prArambha aura samApta sayogI jIva aura gotrakarma kA prArambha aura samApta sayogI jIva aura aMtarAyakarma kA prArambha aura samApta *4 sayogI anaMtaropapannaka nArakI aura pApa karma kA yoga '5 sayogI paraMparopapannaka nArako aura pApa karma kA vedana .20 sayogI jIva aura aNAhArika 2 kArmaNa kAyayogI aura anAhAraka '5 kArmaNa kAyayogI anAhAraka hote haiM '5 sayogI jIva aura AhArAdi .6 ayogI jIva anAhAraka hote haiM '21 sayogI jIva aura AtmA kI abhinnatA *22 sayogI jIva kI saMkhyA '1 audArika kAyayoga kI saMkhyA *2 audArikamizra kAyayoga kI saMkhyA '3 kArmaNa kAyayoga kI saMkhyA .22 yoga kI saMkhyA 45 AhArakakAyayoga kI saMkhyA AhArakamizrakAyayoga kI saMkhyA .23 ayogI jIva kauna hote haiM '24 eka kAla meM eka yoga *2 vaikriya yoga kriyA tathA AhAraka yoga kriyA yugapat nahIM hotI hai 46 m l 42 bh s s > * * * * 45
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ m w w m m m >>>>>>>>xxxxxxxxxxxxxx s s s ( 100 ) viSaya pRSTha *24 audArika va audArikamizra kAyayoga kisake hotA hai 47 *25 jIva sayogI bhI hote haiM va ayogI bhI 47 '2 sayogI jIva ke bheda '26 sayogI jIva kA yoga kI apekSA utpatti maraNa .1 yoga kI apekSA daMDaka meM utpatti-maraNa ke niyama .28 sayogI jIva aura Arambha, parAraMbha, ubhayArambha va anArambha "29 sayogI jIva aura kaSAya '29 sayogI nArakI meM kaSAyopayoga ke vikalpa 2 sayogI ( kAya yogI) pRthvIkAyika meM kaSAyopayoga ke vikalpa '3 sayogI ( kAyayogI) apkAyika meM kaSAyopayoga ke vikalpa / '4 sayogI (kAyayogI) agnikAyika meM kaSAyopayoga ke vikalpa "5 sayogI ( kAyayogI) vAyukAyika meM kaSAyopayoga ke vikalpa .6 sayogI ( kAyayogI) vanaspatikAyika meM kaSAyopayoga ke vikalpa '7 sayogI dvIndriya (kAya yogI-vacana yogI) ke kaSAyopayoga ke vikalpa 52 .5 sayogI trIndriya meM kaSAyopayoga ke vikalpa .9 sayogI caturindriya meM kaSAyopayoga ke vikalpa 10 sayogI tiryaMca paMcendriya meM kaSAyopayoga ke vikalpa .11 sayogI manuSya meM kaSAyopayoga ke vikalpa .12 sayogI bhavanapati deva meM kaSAyopayoga ke vikalpa .13 sayogI vANavyantara deva meM kaSAyopayoga ke vikalpa .14 sayogI jyotiSI deva meM kaSAyopayoga ke vikalpa 15 sayogI vaimAnika deva meM kaSAyopayoga ke vikalpa *30 sayogI aura samudaghAta .1 sayogI kevalau aura samudghAta '2 kevalI samudghAta ke bAda yoga kI pravRtti '3 yoga nirodha aura siddhi .06 manoyogI aura vacanayogI kA samudghAta kSetra '7 kAyayogI kA samudghAta kSetra ..6 audArikakAyayogI kA samudghAta kSetra '07 vaikriyakAyayogI kA samudghAta kSetra .08 vaikriyamizrakAyayogI kA samudghAta kSetra ..9 AhArakakAyayogI kA samudghAta kSetra 10 AhArakamizrakAyayogI kA samudghAta kSetra .11 kArmaNakAyayogI kA samudghAta kSetra *31 sayogI jIvoM kA vibhAga lm lh lh sh s h >> xx9
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha ( 101 ) viSaya .1 sayogI audhika jIvoM kA vimAga '2 sayogI nArakI jIvoM kA vibhAga 3 sayogI bhavanavAsiyoM kA vibhAga '4 sayogI ekendriya kA vibhAga sayogI pRthvIkAyika kA vibhAga sayogI apkAyika kA vibhAga sayogI teukAyika kA vibhAga sayogI vAyukAyika kA vibhAga sayogI banaspatikAyika kA vibhAga "5 sayogI dvIndriya kA vibhAga .6 sayogI trIndriya kA vibhAga '7 sayogI caturindriya kA vibhAga '8 sayogI paMcendriya tiryaMcoM kA vibhAga 9 sayomI manuSya kA vibhAga ( ekaka bhaMga) '2 sayogI manuSya ke vibhAga ( yugma bhaMga) '3 sayogI manuSya ke vibhAga (trika bhaMga) "4 sayogI manuSya ke vibhAga (catuH saMyogI) .10 vANavyaMtara devoM meM vibhAga se prayoga .11 jyotiSau devoM meM vibhAga se prayoga .12 vaimAnika devoM meM vibhAga se prayoga *32 sayogI jIva aura niyamA bhajanA .1 manoyogI aura vacanayomI jIva kI niyamA bhajanA '2 kAyayogI jIva kI niyamA bhajanA "3 audArika kAyayogI jIva kI niyamA bhajanA .4 audArikamizra kAyayogI jIva kI niyamA bhajanA "5 vaikriya kAyayogo jIva kI niyamA bhajanA 9 kArmaNa kAyayomI jIva kI niyamA bhajanA "6 vaikriyamizra kAyayogI jIca kI niyamA bhajanA '7 AhAraka kAyayogI jIva kI niyamA bhajanA 8 AhArakamizra kAyayogI jIva kI niyamA bhajanA '33 sayogI jIva aura samavasaraNa *3 sayogI nArakI aura samavasaraNa .4 sayogI asurakumAra yAvat stanitakumAra deva aura samavasaraNa '5 sayogI pRthvIkAyika jIva aura samavasaraNa .6 se 12 sayogI apkAyika pAvat caturindriya jIva aura samavasaraNa 94 cxc 9 25
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 102 ) viSaya .13 sayogI paMcendriya tiryaMcayonika jIva aura samavasaraNa .14 sayogI manuSya aura samavasaraNa 15 ayogI manuSya aura samavasaraNa '16 sayogI vANavyaMtara deva aura samavasaraNa .17 sayogI jyotiSI deva aura samavasaraNa '18 sayogI vaimAnika deva aura samavasaraNa -19 kriyAvAdI sayogI jIva kA AyuSyabaMdha-samavasaraNa kI apekSA se .20 akriyAvAdI, vinayavAdI aura ajJAnavAdI sayogI jIva aura AyuSyabaMdha samavasaraNa kI apekSA se '21 ayogI kriyAvAdI jIva kA samavasaraNa kI apekSA se AyuSyabaMdha *22 sayogI nArakI aura akriyAvAdI kI apekSA AyuSyabaMdha 23 sayogI nArakI aura ajJAnavAdI kI apekSA AyuSyabaMdha '24 sayogI nArakI aura vinayavAdI kI apekSA AyuSyabaMdha '25 sayogI nArakI aura kriyAvAdI kI apekSA AyuSyabaMdha 26 sayogI asurakumAra yAvat stanitakumAra aura kriyAvAdI kI apekSA AyuSyabaMdha '27 sayogI asurakumAra yAvat stanitakumAra aura akriyAvAdI kI apekSA AyuSyabaMdha *28 sayogI pRthvIkAyika aura samavasaraNa kI apekSA AyuSyabaMdha .29 sayogI apakAyika jIva aura samavasaraNa kI apekSA AyuSyabaMdha '30 sayogI vanaspatikAyika jIva aura samavasaraNa kI apekSA AyuSyabaMdha 99 '31 sayogI agnikAyika jIva aura samavasaraNa meM AyuSyabaMdha '32 sayogI vAyukAyika jIva aura samavasaraNa meM AyuSyabaMdha '33 sayogI dvIndriya yAvat caturindriya aura samavasaraNa meM AyuSyabaMdha 100 '34 sayogI kriyAvAdI paMcendriyatithaMca aura AyuSyabaMdha '35 sayogI akriyAvAdI paMcendriyatithaMca aura AyuSyabaMdha 100 '36 sayogI ajJAnavAdI paMcendriyatiryaMca aura AyuSyabaMdha 100 37 sayogI vinayavAdI paMcendriyatiryaMca aura AyuSyabaMdha '38 sayogI manuSya kriyAvAdI aura AyuSyabaMdha '39 sayogI manuSya akriyAvAdI aura AyuSyabaMdha 101 *40 sayogI manuSya vinayavAdI aura AyuSyabaMdha *41 sayogI manuSya ajJAnavAdI aura AyuSyabaMdha *42 ayogI kriyAvAdI manuSya aura AyuSyabaMdha 101 .43 sayogI kriyAvAdI vANavyaMtara yAvat vaimAnikadeva aura AyuSyabaMdha 101 .44 sayogI akriyAvAdI vANavyaMtara yAvat vaimAnikadeva aura AyuSyabaMdha 101 0 0 0 0 0 0 101 0
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 103 ) pRSTha .2 102 103 viSaya *45 sayogI jIva kA samavasaraNa aura bhavasiddhika-abhavasiddhika *46 ayogI kriyAvAdI aura bhavasiddhika-abhavasiddhika "47 sayogI nArakI aura samavasaraNa kI apekSA bhavasiddhika-abhavasiddhika *48 sayogI asurakumAra yAvat stanitakumAra aura samavasaraNa kI apekSA bhavasiddhika-abhavasiddhika *49 sayogI akriyAvAdI pRthvIkAyika aura bhavasiddhika-abhavasiddhika sayogI ajJAnavAdI pRthvIkAyika aura bhavasiddhika-abhavasiddhika *50 sayogI akriyAvAdI apakAyika yAvat vanaspatikAyika va bhavasiddhika-abhavasiddhika 103 sayogI ajJAnavAdI apakAyika yAvat vanaspatikAyika va bhavasiddhika-abhavasiddhika '51 sayogI dvIndriya yAvat caturindriya akriyAvAdI aura bhavasiddhika-abhavasiddhika 103 sayogI dvIndriya yAvat caturindriya ajJAnavAdI aura bhavasiddhika-abhavasiddhika 103 *52 sayogI tiryaMcapaMcendriya aura samavasaraNa kI apekSA bhavasiddhika-abhavasiddhika 103 .53 sayogI manuSya aura samavasaraNa kI apekSA bhavasiddhika-abhavasiddhika 103 .54 sayogI vANavyaMtaradeva yAvat vaimAnikadeva aura samavasaraNa kI apekSA - bhavasiddhika-abhavasiddhika 104 .55 sayogI anantaropapannaka nArakI yAvat vaimAnikadeva aura samavasaraNa 104 *56 sayogI anantaropapannaka nArakI aura samavasaraNa kI apekSA AyuSyabaMdha *57 sayogI anaMtaropapannaka nArakI aura samavasaraNa kI apekSA bhavasiddhika-abhavasiddhika 105 sayogI anaMtaropapannaka asurakumAra yAvat vaimAnikadeva aura samavasaraNa kI apekSA bhavasiddhika-abhavasiddhika 105 *58 sayogI paraMparopannaka nArakI yAvat vaimAnika kriyAvAdI Adi sayogI paraMparopapannaka yAvat vaimAnika kriyAvAdI Adi aura AyuSyabaMdha 105 sayogI paraMparopapannaka yAvat vaimAnika kriyAvAdI aura bhavasiddhika-abhavasiddhika 105 .59 anaMtarAvagAr3ha sayogI nArakI Adi daMDaka aura samavasaraNa *60 paraMparAvagAr3ha sayogI nArakI Adi daMDaka aura samavasaraNa 104 xxxxr
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 104 ) pRSTha 06 - 106 106 0 ~ 106 0 ~ 107 107 107 107 0 ~ 108 0 - 0 ~ 109 . ~ viSaya .61 anaMtarAhAraka sayogI nArakI Adi daMDaka aura samavasaraNa *62 paraMparAhAraka sayogI nArakI Adi daMDaka aura samavasaraNa .63 anaMtaraparyAptaka sayogI nArakI Adi daMDaka aura samavasaraNa .64 paramparaparyAptaka sayogI nArakI Adi daMDaka aura samavasaraNa '65 carama sayogI nArakI Adi daMDaka aura samavasaraNa .66 acarama sayogI nArakI Adi daMDaka aura samavasaraNa .34 sayogI jIva aura alpabahutva '2 jIva samAsa ke Azraya se yoga kA alpabahutva .1 sUkSma ekendriya aparyAptaka ke alpatama yoga *02 bAdara ekendriya aparyAptaka ke jaghanya yoga asaMkhyAtamuguNa .03 dvIndriya aparyAptaka ke jaghanya yoga asaMkhyAtaguNa .04 zrIndriya aparyAptaka ke jaghanya yoga asaMkhyAtaguNa .05 caturindriya aparyAptaka ke jaghanya yoga asaMkhyAtatuNa .06 asaMjJI paMcendriya aparyAptaka ke jaghanya yoga asaMkhyAtaguNa .07 saMjJI paMcendriya aparyAptaka ke jaghanya yoga asaMkhyAtaguNa .08 sUkSma ekendriya aparyAptaka ke utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNa '09 bAdara ekendriya labdhyaparyAptaka ke utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNa '10 sUkSma ekendriya paryAptaka ke jaghanya yoga asaMkhyAtaguNa 11 bAdara ekendriya paryAptaka ke jaghanya yoga asaMkhyAtaguNa '12 sUkSma ekendriya paryAptaka ke utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNa 13 bAdara ekendriya paryAptaka ke utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNa 14 dvIndriya aparyAptaka ke utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNa .15 trIndriya aparyAptaka ke utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNa '16 caturindriya aparyAptaka ke utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNa .17 asaMjJI paMcendriya aparyAptaka ke utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNa .18 saMjJI paMcendriya aparyAptaka ke utkRSTa yoma asaMkhyAtaguNa 19 dvIndriya paryAptaka ke jaghanya yoga asaMkhyAtaguNa 20 trIndriya paryAptaka ke jaghanya yoga asaMkhyAtaguNa .21 caturindriya paryAptaka ke jaghanya yoga asaMkhyAtaguNa "22 asaMjJI paMcendriya paryAptaka ke jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA '23 saMjJo paMcendriya paryAptaka ke jaghanya yoga asaMkhyAtaguNa '24 dvIndriya paryAptaka ke utkRSTa yoma asaMkhyAtaguNa '25 trIndriya paryAptaka ke utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNa "26 caturindriya paryAptaka ke utkRSTa yoga asaMkhyAtamuNa .27 asaMjJI paMcendriya paryAptaka ke utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNa 110 ~ w 110 w - W 111 ~ 112 112 112 112 114 114
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 105 ) pRSTha 115 12. 123 123 123 123 123 126 127 128 128 viSaya *28 saMjJI paMcendriya paryAptaka ke utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNa *29 upayukta asaMkhyAtaguNa pramANa '30 sayogI jIvoM kA alpabahutva '31 sayogI jIva aura alpabahutva '32 sayogI jIvoM kA alpabahutva *34 sayogI aura alpabahutva '36 kAyayoga kA alpabahutva -37 pandraha yogoM kA alpabahutva '01 paMcamanoyogI tathA paMcavacana yogI kA alpabahutva *02 kAyayogI kA alpabahutva .03 audArika kAyayogI kA alpabahutva *04 audArikamizra kAyayogI kA alpabahutva .05 vaikriyakAyayogI kA alpabahutva *06 vaikriyamizra-kAyayogI kA alpabahutva '07 AhAraka-kAyayogI kA alpabahutva .08 AhArakamizra-kAyayogI kA alpabahattva .09 kArmaNa kAyayogI kA alpabahutva *10 sayogI jIvoM kA alpabahutva .11 yoga sthAna kA alpabahutva .11 karaNa-kRti kI apekSA yaugika jIvoM kA parasthAna alpabahutva '35 sayogI jIvoM kA loka-kSetra meM avasthAna .01 paMca manoyogI tathA paMca vacanayogI kA avasthAna .02 kAyayogI kA avasthAna *03 audArika kAyayogI kA avasthAna '04 audArikamizra kAyayogI kA avasthAna *05 vaikriyakAyayogI kA avasthAna .06 vaikriyamizra-kAyayogI kA avasthAna .07 AhArakakAyayogI tathA AhArakamizra-kAyayogI kA avasthAna .08 kArmaNa kAyayogI kA avasthAna *36 sayogI jIvoM kI kSetra-sparzanA .01 paMcamanoyogI tathA paMcavacanayogI kI kSetra sparzanA *02 kAyayogI kI kSetra sparzanA .03 audArika-kAyayogI kI kSetra sparzanA *04 audArikamizra kAyayogI kI kSetra sparzanA .05 vaikriyakAyayogI kI kSetra sparzanA 130 0 0 142 144 145 146 146 147 0 0 KK 4 4.. GG 158
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha 161 162 164 166 or or ur 9 9 172 9 173 173 ( 106 ) viSaya *06 vaikriyamizra kAyayogI kI kSetra sparzanA '07 AhAraka kAyayogI tathA AhArakamizra kAyayogI kI kSetra-sparzanA .08 kArmaNa kAyayogI kI kSetra-sparzanA '37 sayogI jIva kA kSetra-sparza '01 manoyogI aura vacanayogI kA kSetra-sparza '02 kAyayogI kA kSetra sparza '04 audArikamizra kAyayogI kA kSetra sparza .03 audArika kAyayogI kA kSetra sparza .05 vaikriya kAyayogI kA kSetra sparza .06 vaikriyamizra kAyayogI kA kSetra sparza .07 AhAraka kAyayogI kA kSetra sparza -08 AhArakamizra kAyayogI kA kSetra sparza '09 kArmaNa kAyayogI kA kSetra sparza *38 sayogI jIva kitane kSetra meM '01 manoyogI aura vacanayogI kitane kSetra meM '02 kAyayogI kitane kSetra meM '04 audArikamizra kAyayogI kitane kSetra meM .03 audArikakAya yogI kitane kSetra meM .05 vaikriya kAyayogI kitane kSetra meM *06 baikriyamizrakAyayogI kitane kSetra meM .07 AhAraka-kAyayogI kitane kSetra meM .08 AhArakamizrakAyayogI kitane kSetra meM -09 kArmaNakAyayogI kitane kSetra meM *39 sayogI jIvoM kI kAlasthiti '01 paMca manoyogI-paMca vacanayogI kI kAlasthiti .02 kAyayogIjIvoM kI kAlasthati .03 audArikakAyayogI jIvo kI kAla sthiti *04 audArikamizrakAyayogI jIvoM kI kAlasthiti .05 vaikriyakAyayogI jIvoM kI kAlasthiti .06 vaikriyamizrakAyayogI jIvoM kI kAlarathiti '07 AhArakakAyayogI jIvoM kI kAla sthiti .08 AhArakamizrakAyayogI jIvoM kI kAlasthiti .09 kArmaNakAyayogI jIvoM kI kAlasthiti yoga kI sthiti 174 174 175 9 177 178 179 179 180 180 187 189 190 199 203 205 207 210
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya ( 107 ) yoga kI kAlasthiti audArikakAyayoga kI kAlasthiti audAri mizrakAyayoga kI kAlasthati kArmaNakA yoga kI kAlasthiti 40 sayogijIva kI sayogItva kI apekSA sthiti * 0 1 manoyogI aura vacanayogI kI kAla sthiti 02 kAyayogI kI kAlasthiti 03 audArikakAyayogI kI kAlasthiti 04 audArikamizrakAyayogI kI kAlasthiti *05 vaikriyakAyayogI kI kAlasthiti 906 kArmaNakAyayogI kI kAlasthiti *06 vaikriyamizrakAyayogI kI kAlasthiti 07 AhArakakAyayogI kI kAlasthiti *08 AhArakamizrakAyayogI kI kAlasthiti 41 yogI aura kAlaprarUpaNA 01 manoyogI aura vacanayogI kI kAlasthiti .02 kAyayogI kI kAlasthiti 03 audArikakAyayogI aura kAlasthiti 04 audArika mizrakAyayogI aura kAlasthiti 05 vaikriyakAyayogI aura kAlasthiti 07 AhArakakAyayogI aura kAlasthiti 906 vaikriyamizrakAyayogI aura kAlasthiti *08 AhArakamizrakAyayogI aura kAlasthiti 06 vaikriyamizrakAyayogI aura kAlasthiti .08 AhArakamizrakAyayogI aura kAlasthiti 1. 9 kArmaNakAyayogI aura kAlasthiti kAyayoga kI sthiti *3 audArikakAyayoga kI sthiti 4 audArikamizrakAyayoga kI sthiti 9 kArmaNakAyayoga kI sthiti kAyayoga kI sthiti pRSTha 211 211 211 211 211 211 211 211 211 211 211 212 213 214 215 215 216 217 -218 218 218 219 -219 219 219 220 221 10 ayogI jIva meM * 11 kAlAnugamatI se saMcita yogo jIvoM kI kAlasthiti 222 * 12 karaNakRti anugama meM kAlAnugama se saMcita jIva kI kRtirUpasthiti 223. yoga kI sthiti 226 221 221 221 221 221
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 108 ) pRSTha 226 226 226 or uru 228 229 229 230 s s s s s viSaya '42 sayogI jIva kA sayogI kI apekSA antarakAla '01 paMcamanoyogI tathA paMca vacana yogI meM kAla kA aMtara -02 kAyayogI meM kAla kA aMtara .03 audArikakAya yogI meM kAla kA aMtara *04 audArikamizra kAyayogI kA kAla kA aMtara *.5 vaikriyakAyayogI kA kAla kA antara '09 kArmaNakAyayogI kA kAla kA antara '01 manoyogI aura vacanayogI kA antarakAla .02 kAyayogI kA antarakAla .03 audArikakAyayogI kA antarakAla *04 audArikamizrakAyayogI kA antarakAla .05 vaikriyakAyayogI kA antarakAla .09 kArmaNakAyayogI kA antarakAla -06 vaikriyamizrakAyayogI kA kAla kA antara '06 vaikriyamizrakAyayogI kA antarakAla .07 AhArakakAyayogI kA kAla kA antara '08 AhArakamizrakAyayogI kA kAla kA antara .07 AhArakakAyayogI kA antarakAla '08 AhArakamizrakAyayogI kA antarakAla yoga kA antarakAla 10 aMtarAnugama se saMcita yogI jIvoM kA antarakAla *43 sayogIjIva aura bhAva '01 paMca manoyogI tathA paMca vacanayogI kA bhAva '.2 kAyayogI kA bhAva ..3 audArika kAyayogI kA bhAva **4 audArikamizra kAyayogI kA bhAva .05 vaikriya kAyayogI kA bhAva ..6 vaikriyamizra kAyayogI kA bhAva *07 AhAraka kAyayogI kA bhAva ..8 AhArakamizra kAyayogI kA bhAka .09 kAmaMNa kAyayogI kA bhAva .10 sayogI aura bhAva '11 bhAvAnugama se saMcita yogI jIvoM ke bhAva .44 sayogI jIva kA bhAgAbhAga ..1 manoyogI aura vacanayogI kA bhAgAbhAga 230 231 231 232 s s s s s s s s s s s s 237 238 238 238
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 109 ) viSaya * 05 vaikriya kAyayogI kA bhAgAbhAga * 06 vaikriyamizra kAyayogI kA bhAgAbhAga 07 AhAraka kAyayogI kA bhAgAbhAga *08 AhArakamizra kAyayogI kA bhAgAbhAga 02 kAyayogI kA bhAgAbhAga 03 audArika kAyayogI kA bhAgAbhAga 04 audArikamizra kAyayogI kA bhAgAbhAga * 09 kArmaNa kAyayogI kA bhAgAbhAga * 45 sayogI jIvoM ke bhAgAbhAga rUpa dravya pramANa * 4 6 sayogI jIvoM kA dravya ( saMkhyA ) pramANa 01 pA~ca manoyogI tathA tIna vacanayogiyoM kA dravya pramANa - * 02 vacanayogI tathA asatyamRSA ( anubhaya ) vacanayogiyoM kA dravya pramANa 101 manoyogI aura vacanayogI kA dravya pramANa 902 vacanayogI aura asatyamRSA vacanayogI kA dravya pramANa .03 kAyayogI tathA audArika kAyayogI kA dravya pramANa 04 audArikamizrakAyayogI kA dravya pramANa *08 kArmaNakA yogI kA dravya pramANa * 02 kAyayogI kA dravya pramANa - 03 audArika kAyayogI tathA audArikamizra kAyayogI kA dravya pramANa 09 kArmaNa kAyayogI kA dravya pramANa kAyayogI jIva kI saMkhyA kArmaNa kAyayogI kI saMkhyA audArikamizra kAyayoga kI saMkhyA audArika kAyayoga kI saMkhyA *05 vaikriyakAyayogI kA dravya pramANa 06 vaikriyamizrakAyayogI kA dravya pramANa 05 vaikriya kAyayogI kA dravya pramANa * 06 vaikriyamizra kAyayogI kA dravya pramANa 907 AhAraka tathA AhArakamiva kAyayogI kA dravya pramANa 107 AhAraka kAyayogI kA dravya pramANa 08 AhArakamizra kAyayogI kA dravya pramANa *47 yoga aura karma baMdhana *48 yogI aura baMdhakasva pRSTha 238 238 238 238 239 239 240 240 240 245 245 248 252 252 254 255 257 258 258 258 260 260 260 260 260 262 263 263 264 265 265 266 270
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha 271 272 272 272 272 272 273 273 274 279 sr U ( 110 ) viSaya *48.1 AyuSakarma ke baMdhana ke samaya jaghanya yoga hotA hai '49 yoga aura kRta-nokRti, avaktavyakRti .2 prathama-aprathama apekSA yogIjIva aura kRti audArika kAyayogI audArikamizra kAyayogI kArmaNa kAyayogI '3 carama-acaramAnugama kI apekSA yogI jIva aura kRti 4 saMcayAnugama meM dravyAnugama kI apekSA yogI-jIva aura kRti .5 saMcayAnugama-satparupaNA kI apekSA yogI jIva aura kRti / '6 karaNAnugama se saMcita yogI jIvoM meM karaNakRti *7 karaNakRti anugama meM sparzAnugama meM kSetrAnugama se kRtiyukta saMcita jIva '8 aMtarAnugama se karaNa kRti kI apekSA yoga '09 bhAvAnugama se karaNa kRti kI apekSA yoga .10 karaNAnugama meM saMcita yogI jIvoM kI saMghAtanAdi kRti yukta kitane kSetra meM avasthiti .11 karaNAnugama meM saMcita yogI jIvoM kI saMghAtanakRti Adi kRti karate hue kitanI saMkhyA *49 upapAtayoga-pariNAmayoga-ekAntAnuvRddhiyoga *50 samaya va saMkhyA kI apekSA sayogI jIva kI utpatti-maraNa avasthiti1 naraka pRthviyoM meM 3 devAvAsoM meM *51 sayogI jIva aura alpakarmatara-bahukarmatara .52 sayogI jIva aura alpaRddhi-mahARddhi .53 sayogI kSudrayugma jIva '53.1 sayogI kSudrayugma nArakI kA upapAta - .5 3.5 kRSNalezI kSudrakRta yugma pramANa rAzi kA yoga rUpa vyApAra se upapAta tathA parabhava ke AyuSya kA baMdhana .53.6 kSudravyoja rAzi pramANa kRSNa lezIvAle nArakI kA upapAta va parabhava kA AyuSya baMdha .53.7 kRSNalezI kSudradvApara rAzi pramANa nArakI va upapAta ka - parabhava ke AyuSya kA baMdha .53.8 kRSNalezI kSudrakalyoja rAzi pramANa nArakI kA upapAta tathA parabhava ke AyuSya kA baMdhana .. 281 282 286 286 293 299 299 299 300 301 302 302 .302
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha M 302 r 303 303 303 303 303 304 304 ( 111 ) viSaya. .53.9 nIlalezI nArakI kA upapAta tathA parabhava ke AyuSya kA baMdha Atmaprayoga ( joga rupa vyApAra ) se hotA hai .53.10 kApotalezI kSudra kRta yugma nArakI kA upapAta-Atma prayoga se tathA adhyavasAya-yoga-karaNa se AyuSya baMdha .53 11 kSudrakRta yugma rAzi nArakI ke yoga se parabhava kA AyuSya baMdha tryoja yugma rAzi nArakI ke yoga se parabhava kA AyuSya baMdha dvApara yugma rAzi nArakI ke yoga se parabhava kA AyuSya baMdha kAlyoja yugma rAzi nArakI ke yoga se parabhava kA AyuSya baMdha *53.12 kRSNalezI bhavasiddhika kSudrakRta yugma nArakI ke yoga se parabhava kA AyuSya baMdha kRSNalezI bhavasiddhaka vyoja nArakI ke yoga se parabhava kA AyuSya baMdha kRSNalezI bhavasiddhika dvApara yugma nArakI ke yoga se parabhava kA AyuSya baMdha kRSNalezI bhavasiddhika kalyoja nArakI ke yoga se parabhava kA AyuSya baMdha .53.1 3 kSudrayugmarAzipramANanIlalezI bhavasiddhika nArakI kA yoga Adi se parabhava kA AyuSya baMdha yojayugmarAzipramANanIlalezI bhavasiddhika nArakI kA yoga Adi se parabhava kA AyuSya baMdha dvAparayugmarAzipramANanIlalezI bhavasiddhika nArakI kA yoga Adi se parabhava kA AyuSya baMdha kalyojayugmarAzipramANanIlalezI bhavasiddhika nArakI kA yoga Adi se parabhava kA AyuSya baMdha ..3.13 kSudrayugma Adi kApota lezI bhavasiddhika nArakI ke yoga Adi se parabhava kA AyuSya baMdha "53.14 abhavasiddhika kRtayugma Adi cAra yugma ke AyuSya baMdhana yoga Adi se .53.15 samyagdRSTi kRtayugma Ari cAra yugma aura sayogI-AyuSya baMdha mithyAdRSTi kRtayugma Adi cAra yugma aura sayogI-AyuSya bNdh| "53.16 kRSNapAkSika kRtayugma Adi ke AyuSya baMdha yoga Adi se zuklapAkSika kRtayugma Adi ke AyuSya baMdha yoga Adi se *53.17 sayogI kSudrayugma nArakI kA udvartana ___.54 sayogI mahAyugma jIva .54.1 sayogI mahAyugma ekendriya jIva 304 304 305 305 s 306 307 llh
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 112 ) pRSTha 307 310 311 s s 315 320 321 321 322 viSaya sayogI mahAyugma ekendriya jIva .54.2 sayogI mahAyugma dvIndriya jIva *54 3 sayogI mahAyugma krIndriya jIva *54.4 sayogI mahAyugma caturindriya jIva .54.5 sayogI mahAyumma asaMjJI paMcendriya jIva '54 6 sayogI mahAyugma saMjI paMcendriya __.55 sayogI rAziyugma jIva .55.1 yoga aura kRtayugma-rAzi .55 2 sayogI rAzi yugma jIva .56 sayogI jIva aura pApakarma Adi kA karanA .561 sayogI jIva aura pApakarma Adi kA karanA "57 sayogI jIva aura pApa karmoM kA samarjana-samAcaraNa .571 sayogI nArakI Adi ke daMDaka ke jIva aura pApa karmoM kA samarjana-samAcaraNa .572 sayogI jIva aura jJAnAvaraNIya karma Adi aSTa karma kA samarjana-samAcaraNa '57 3 sayogI anaMtaropannaka nArakI aura pApakarma kA samarjana-samAcaraNa "3 sayogI anaMtaropannaka nArakI aura jJAnAvaraNIya karma kA baMdha sayogI anaMtaropannaka nArakI aura darzanAvaraNIya se aMtarAya karma kA baMdha '57 4 sayogI paraMparopapannaka nArakI aura pApakarma kA samajana-samAcaraNa sayogI paraMparopapannaka nArakI aura jJAnAvaraNIya se aMtarAyakarma kA samarjana-samAcaraNa .58 sayogI jIva aura karma prakRti kA sattA-baMdhana-udaya *59 jIva daMDaka aura samapada .60 prayoga karma "1 yoga aura samavadAnakama .2 yoga aura IryApathakarma '3 anAhAraka jIvoM ke prayogakarma kAla .61 sayogI jIva aura karma-baMdhana .1 sayogI jIva aura karma baMdhana '2 sayogI nArakI aura karma-baMdhana '3 sayogI asurakumAra yAvat stanitakumAra deva aura karma-baMdhana *4 sayogI pRthvIkAyika, sayogI apakAyika, sayogI agni kAyika aura karma-baMdhana 323 323 323 323 324 324 325 326 328 328 AY MAY 330 s 0 s 0 331
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha 331 ( 113 ) viSaya .5 sayogI vAyukAyika, sayogI vanaspatikAyika aura karma-baMdhana / .6 sayogI dvIndriya, trIndriya va sayogI caturindriya aura karma-baMdhana '7 sayogI tiryaMca paMcendriya yonika jIva aura karma baMdhana 8 sayogI manuSya aura karma-baMdhana 9 sayogI vANavyaMtaradeva aura karma-baMdhana 10 sayogI jyotiSaudeva aura kama-baMdhana 11 sayogI vaimAnika deva aura karma-baMdhana 12 sayogI jIva aura jJAnAvaraNIya karma kA baMdha 13 sayogI jIva aura darzanAvaraNIya karma kA baMdha 14 sayogI jIva aura vedanIyakarma kA baMdha sayogI nArakI jIva yAvat vaimAnikadeva ke vedanIya kama-baMdhana .15 sayogI jIva aura mohanIya karma kA baMdha 16 sayogI jIva aura AyuSya kama kA baMdha 17 sayogI nArakI aura AyuSya karma kA baMdha sayogI asurakumAra yAvat stanitakumAradeva aura AyuSya karma kA baMdha sayogI pRthvIkAyika jIva aura AyuSya baMdha 18 sayogI jIva aura apakAyika jIvoM ke AyuSya baMdha sayogI jIva aura vanaspatikAyika jIvoM ke AyuSya baMdha sayogI jIva aura agnikAyika va vAyukAyika jIvoM ke AyuSya baMdha .19 sayogI dvIndriya, trIndriya va caturindriya jIva, tiyaMca paMcendriya aura manuSya aura AyuSya baMdha .20 sayogI audhika jIva daMDaka aura nAma kArma kA baMdhana *21 sayogI audhika jIva daMDaka aura gotrakarma-aMtarAyakarma kA baMdhana 22 sayogI anantaropapannaka nArakI aura karma-baMdha 23 sayogI anaMtaropapatraka pRthvIkAyika Adi ekendriya jIva aura pApakarma kA baMdha .24 sayogI anaMtaropapannaka dvIndriya jIva Adi tathA pApa karma kA baMdha 25 sayogI anaMtaropapannaka paMcendriya tiryaMca yonika jIva tathA pApakarma baMdha '26 sayogI anaMtaropapannaka manuSya tathA pApakarma kA baMdha '27 sayogI anaMtaropapannaka vANavyaMtara-jyotiSI-vaimAnika deva tathA pApakarma kA baMdha 0 M or Mmm r r m mr mr m mr m m mmmmm rrrrrr m arrrrrr m mm>> m r r r m mr Mr m s 334 334 334 s l 335 r mr mm s s s s s sh 337
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 114 ) mm 338 viSaya 28 sayogI anantaropapannaka jIva daMDaka aura jJAnAvaraNIya Adi / sAta karma-baMdhaka (AyuSya chor3akara ) 337 '29 sayogI anaMtaropapannaka jIva daMDaka aura AyuSya karma kA baMdhana '30 sayogI paraMparopapannaka nArakI Adi daMDaka aura pApakarma kA vaMdha 33 sayogI paraMparopapannaka nArakI Adi daMDaka aura jJAnAvaraNIya yAvat aMtarAya karmabaMdha *31 sayogI anaMtarAvagAr3ha nArakI Adi daMDaka aura pApakarma kA baMdha 339 sayogI anaMtarAvagAr3ha nArakI Adi daMDaka aura jJAnAvaraNIya yAvat aMtarAya karma kA baMdha *32 sayogI paraMparAvagAr3ha nArakI Adi aura pApakarma kA baMdha sayogI paraMparAvagAr3ha nArakI Adi aura jJAnAvaraNIya yAvat aMtarAya karma kA baMdha *3 3 sayogI anantarAhAraka nArakI Adi daMDaka aura pApakarma kA baMdha 340 sayogI anantarAhAraka nArakI Adi daMDaka aura jJAnAvaraNIya karma yAvat aMtarAya karma kA baMdha 340 '34 sayogI paraMparAhAraka nArakI Adi aura pApakarma kA baMdha sayogI paraMparAhAraka nArakI Adi jJAnAvaraNIya yAvat aMtarAya karma kA baMdha 340 '35 sayogI anantara paryAptaka nArakI Adi daMDaka aura pApakarma kA baMdha 340 sayogI anantara paryAptaka nArakI Adi daMDaka jJAnAvaraNIya yAvat aMtarAya karma kA baMdha 340 *36 sayogI paramparaparyAptaka nArakI Adi aura pApakarma kA baMdha sayogI paramparaparyAptaka nArakI Adi aura jJAnAvaraNIya yAvata aMtarAya karma-baMdha '37 sayogI carama nArakI Adi tathA pApakarma kA baMdha 341 sayogI carama nArakI Adi tathA jJAnAvaraNIya yAvat aMtarAya karma kA baMdha 341 '38 sayogI acarama nArakI Adi aura pApakarma kA baMdha sayogI acarama manuSya aura pApakarma-baMdha sayogI acarama vANavyaMtaradeva tathA pApakarma kA baMdha sayogI acarama jyotiSI deva tathA pApakarma-baMdha sayogI acarama vaimAnika deva tathA pApakarma-baMdha 342 '39 sayogI acarama nArakI yAvat vaimAnikadeva ( manuSya bAda dekara ) tathA jJAnAvaraNIya karma kA baMdha 343 m m m WWWW mr m ar
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 115 ) llh llh llh llh 345 llh < sd llh viSaya pRSTha sayogI acarama nArakI yAvat vaimAnikadeva tathA darzanAvaraNIya karma kA baMdha 343 sayogI acarama nArakI yAvat vaimAnikadeva tathA vedanIya karma kA baMdha 343 sayogI acarama manuSya tathA jJAnAvaraNIya karma-baMdha 343 sayogI acarama manuSya tathA darzanAvaraNIya karma-baMdha 343 sayogI acarama manuSya tathA vedanIya karma-baMdha 343 sayogI acarama nArakI Adi aura mohanIya karma kA baMdha 344 41 sayogI acarama nArakI va AyuSya karma-baMdhana 344 sayogI bhavanapatideva va AyuSya baMdha 344 sayogI asurakumAra yAvat stanitakumAra bhavanapatideva va AyuSya baMdha 344 sayogI-kAyayogI acarama pRthvIkAyika aura AyuSya baMdha 344 sayogI-kAyayogI acarama apkAyika aura AyuSya baMdha 345 sayogI-kAyayogI acarama vanaspatikAyika aura AyuSya baMdha sayogI acarama agnikAyika aura AyuSya baMdha sayogI acarama vAyukAyika aura AyuSya baMdha 345 sayogI acarama dvIndriya yAvat caturindriya aura AyuSya baMdha 345 sayogI acarama tiryaMca paMcendriya aura AyuSya baMdha 345 sayogI acarama manuSya aura AyuSya baMdha sayogI acarama vANavyaMtaradeva va AyuSya baMdha 346 sayogI acarama jyotiSI va vaimAnikadeva aura AyuSya baMdha 346 '42 sayogI acarama nArakI tathA nAmakarma baMdha 346 .43 sayogI acarama nArakI tathA gotrakarma baMdha 346 .44 sayogI acarama nArakI tathA aMtarAyakarma baMdha 346 sayogI acarama asurakumAra yAvat vaimAnikadeva aura nAmakarma-gotraaMtarAya karma kA baMdha 346 *45 kArmaNakAyayogI jIva AyuSya nahIM bAMdhatA hai 346 *46 AhArakamizrakAyayogI jauva AyuSya nahIM bAMdhatA yoga aura karma baMdha 347 audArikamizrakAyayogI jIva aura karma-baMdha 347 vaikriyamizrakAyayogI jIva AyuSya nahIM bAMdhatA *47 yoga aura baMdha 048 vedanIyakarma kA baMdhana tathA yoga-lezyA '49 yoga aura lezyA *50 yogasthAna aura prakRti baMdha aura pradeza baMdha llh 345 llh llh s lh sh llh s lh lm llh bsm llh n llh llh
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 116 ) viSaya pRSTha 350 . 352 353 '51 yoga aura baMdhaka-abaMdhaka pariziSTa adhyayana, gAthA, sUtra Adi kI saMketa sUcI saMkalana-sampAdana-anusaMdhAna meM pramukha granthoM kI sUcI lezyA koza para vidvAnoM kI sammati kriyA-koza para prApta samIkSA mithyAtvI kA AdhyAtmika vikAsa para abhimata vardhamAna jIvanakoza, prathama khaNDa para prApta samIkSA vardhamAna jIvanakoza, dvitIya khaNDa para prApta samIkSA vardhamAna jIvanakoza, tRtIya khaNDa para prApta samIkSA 'yogakoza' prathama khaNDa para prApta samIkSA "yogakoza para prApta samIkSA" 354 357 357 358 359
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04:05 yoga-koza .1 se 4 sayogI jIva 1 sayogI jIva aura jJAna 1.1 sajogI NaM bhaMte! jIvA ki NANI aNNANI? jahA skaaiyaa| ( sakAyika pATha-sakAiyA NaM bhaMte ! jIvA ki NANI aNNANI? goyamA ! paMca NANANi tiNi aNNANAi bhynnaae| pra38 ) evaM maNajogI, vaijogI kAyajogI vi| - bhaga0 za 8 / u 2 / pra 94 sayogI jIva meM pAMca jJAna tathA tIna ajJAna kI bhajanA hotI hai| .1.2 manoyogI aura jJAna .1.3 vacana yogI aura jJAna .14 kAya yogo aura jJAna 14 ayogI aura jJAna isI prakAra manoyogI jIva meM pA~ca jJAna tathA tIna ajJAna kI bhajanA hai| isI prakAra vacana yogI jIva meM pAMca jJAna tathA tIna ajJAna kI bhajanA hai / isI prakAra kAya yogI jIva meM pAMca jJAna tathA tIna ajJAna kI bhajanA hai| jisa sayogI jIva ke bhava kI apekSA kevala kAya yoga hotA hai usake mati-zruta ajJAna hotA hai lekina jJAna nahIM hotA hai| jisa sayogI jIva ke bhava kI apekSA kAya yoga va vacana yoga hotA hai usake bhI mati zruta jJAna tathA mati-zruta ajJAna kI bhajanA hai| jisa sayogI jIva ke tInoM yoga hote haiM una sayogI jIva ke pAMca jJAna-tIna ajJAna kI bhajanA hotI hai| sayogI mithyA dRSTi tathA samyaga-mithyA dRSTi meM mati ajJAna-zruta ajJAna kI niyamA hai tathA vibhaMga ajJAna kI bhajanA hai| sayogI sAsvAdAna samyag dRSTi, avrata samyag dRSTi tathA saMyatAsaMyata meM mati jJAna-zruta jJAna kI niyamA hai tathA avadhi jJAna kI bhajanA hai| sayogI pramatta saMyata se akSINa mohataka mati jJAna-zruta-jJAna kI niyamA hai tathA avadhi jJAna-manaH paryava jJAna kI bhajanA hai| sayogI kevalI va ayogI kevalI meM kevala jJAna kI niyamA hai| siddha ayogI hote haiM - kevala jJAna kI niyamA hai|
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 2 ) - 1.5 ayogI aura jJAna sajogI NaM bhaMte! jIvA kiM nANI ? aNNANI ? jahA sakAiyA, evaM maNa jogI, vaijogI, kAyajogI vi / ajogI jahA siddhA / bhaga0 za8 / u2 / sU 176 ayogI jIva meM niyama se eka kevala jJAna hotA hai / siddha kI taraha / noTa - pRthvIkAyika se vanaspatikAyika jIvoM meM kevala kAya yoga hotA hai / unameM niyamataH mati ajJAna aura zruta ajJAna hotA haiM / - 1.5 yoga aura upayoga yoge ayoge siddhaya kevalajJAnadarzanAkhyo dvau / sayogI ayogI aura siddhoM meM kevala jJAna aura kevala darzana do upayoga hote haiM / * 1.6 yoga aura kevala jJAna - gojI0 / gA 705 / TIkA kevala jJAna sayogI meM bhI hotA hai, ayogI meM bhI hotA hai / kevalajJAnaM sayogAyogayoH siddha e ca / kevala jJAna sayogI-ayogI guNasthAna meM va siddhoM meM hotA hai / . 2 sayogAyogayodekaM kevalajJAnameva - gojI 0 gA 688 / TIkA sayogI - ayogI guNasthAna meM eka kevala jJAna hotA haiM / * 1.7 yoga aura darzana - gojI0 gA 703 / TIkA sayogAyogayoH siddha caikaM kevaladarzanam / yogI - ayogI aura siddhoM meM eka kevala darzana hotA hai / - gojI0 gA 703 / TIkA * 1.8 yoga aura jIva samAsa kevaladarzanaM sayogAyoga guNasthAnayoH tatra jIvasamAsau kevalajJAnoktau dvau / -- gojI0 mA 691 / TIkA kevala darzana sayogI - ayogI guNasthAnoM meM hotA hai / usameM do jIvasamAsa hote haiM jo kevala jJAna meM hote haiM /
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1.9 AhAraka-AhAraka-mizrakAyayoga aura manaH paryava jJAna maNapajjavaparihAro paDhamuvasammatta doNNi aahaaraa| edesu ekkapagade patthittiyasesayaM nnaanne| -gojI0 gA 729 TIkA manaHparyayajJAnaM parihAravizuddhisaMyamaH prathamopazama samyaktvaM AhArakadvikaM ca ityeteSu madhye ekasmin prakRte prastute adhikRte sati avazeSa uddharitaM nAsti-na saMbhavatIti jAnIhi / manaHparyayajJAna, parihAravizuddhi saMyama, prathamopazama samyaktva, AhAraka, ahArakamizrakAyayoga - inameM se eka prApta hone para usake sAtha zeSa saba nahIM hote haiN| sabase nyUna jJAna sUkSma nigoda ke aparyApta ke prathama samaya meM hotA hai| .1.10 yoga aura manaHparyavajJAna idiyaNoidiyajogAdi pekkhitta ujumadohodi / hiravekkhiya viulamadIohi vA hodi NiyameNa // -gojI0 gA 446 TIkA-RjumatimanaHparyava sparzanAdIndriyANi noindriyaM manovacanakAyayogAMzca svprsmbndhino'paikssyaivotpdyte| vipulamati manaH paryayastu avadhijJAnamiva tAnanapekSyavotpadyate niyamena / Rju matimanaH paryaya apane aura anya jIvoM ke sparzana Adi indriyA~, mana aura mana-vacana-kAya yogoM kI apekSA se hI utpanna hotA hai| aura vipula mati manaH paryava arthAt avadhi jJAna kI taraha unakI apekSA ke binA hI utpanna hotA hai / .1.11 zubha yoga ( pariNAma ) bhI vividha jJAnaM kI samutpattimeM kAraNa zubha yoga, ( pariNAma ) zubha adhyavasAya, lezyA-vizuddhi se jAtismaraNa jJAna kI samutpattiH (ka) taeNaM tava mehA! lessAhi visujjhamANIhi ajjhavasANeNaM sohaNaNaM subheNa pariNAmeNaM tayAvaraNijjANaM kammANa khaovasameNaM IhApohamaggaNagavesaNaM karemANassa sanniputve jAisaraNe smuppjjitthaa| (kha) taeNaM tassa mehassa samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie eyamaTTa soccA nisamma subhehiM pariNAmehi pasatthehiM ajjhavasANehi lessAhi visujjha
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 4 ) mANIhi tayAvaraNijjANaM kammANaM khaovasameNaMIhApohamaggaNavesaNaM karemANassa sannipugve jAisaraNe samuppanne / NAya 0 zru 1 / a 1 / a 1 / mU 32,33 lezyA kI uttarottara vizuddhatA ke sAtha zubha yoga ( pariNAma ) bhI jAti smaraNa jJAna kI utpatti meM eka Avazyaka aMga hai| .1.12 zubha yoga ( pariNAma ) se avadhi jJAna ANaMdassa samaNovAsagasssa annayA kadAi subheNaM ajjhavasANeNaM subheNaM pariNAmeNaM lessAhiM visujjhamANIhi tayAvaraNijjANaM kammANaM khaovasameNaM ohinANa smuppnne| -uvA 0 a 1 / sU 12 zubha yoga ke sAtha lezyA ko uttarottara vizuddhi honI avadhi jJAna kI prApti meM eka Avazyaka aMga hai| noTa-jahA~ lezyA kI uttarottara vizuddhi hai vahA~ zubha adhyavasAya ke sAtha zubha yoga kA honA Avazyaka hai / .1.13 zubha yoga ( pariNAma ) se avadhi jJAna __tassa NaM ( asoccA kevalIssaNaM ) bhaMte ! chaTTachaTThaNaM x x x anayA kayAi subheNaM ajjhavasANeNaM subheNaM pariNAmeNaM, lessAhi visujjhamANIhiM-visujjha mANohi tayAvaraNijjANaM kammANaM khaovasameNaM IhApoha maggaNagavesaNaM karemANassa vibhaMge nAmaM annANe samuppajjai / -bhaga0 za 9 / u 31 / sU 21 ___ zubha yoga tathA zubha adhyavasAya va lezyA kA uttarottara vizuddha honA vibhaMga ajJAna kI prApti meM eka Avazyaka aMga hai / .1.14 zubha-azubha yogo deva kA zubha-azubha yogI deva-devI ko jAnanA-dekhanA avadhi jJAnI zubha yogI deva samyagdRSTi upayukta-anupayukta AtmA dvArA avizuddha lezI deva, devI yA anyatara ko jAnatA hai, dekhatA hai| vibhaMga ajJAnI zubha yogI deva mithyA dRSTi upayukta-anupayukta AtmA dvArA avizuddha lezI deva-devI yA anyatara ko nahIM jAnatA haiM, nahIM dekhatA hai / *2 sayogI jIva aura mano-dravya-yoga ke pudgaloM kA grahaNa
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ .2.1 anuttaraupAtika deva aura manodravya pudgaloM kA grahaNa (bhagavaM mahAvIre x x x me goyamA / ) io cuyA do vi tullA egaTThA avisesamaNAgattA bhvissaamo|x xx jahA NaM vayaM eyama? jANAmo pAsAmo tahA aNutarovavAiyAvi devA eyamaTTha jANaMti paasNti| se keNa?Na jAva pAsaMti ? goyamA ! aNuttarovavAiyANaM aNaMtAo maNodavvaM vaggaNAo laddhAo pattAo abhismnnnnaagyaao| -bha0 za 14 / u 7 / sU 1, 2 zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ne kahA-he gautama ! isa bhava meM mRtyu ke pazcAt isa zarIra ke cha Ta jAne para apana donoM tulya aura ekArtha vizeSatA rahita aura kisI prakAra ke bhedabhAva rahita ho jAveMge / he bhagavan ? jisa prakAra apana donoM pUrvokta bhAva se jAnate dekhate haiM to kyA anuttaraupAtika deva bhI isa artha ko isI prakAra jAnate-dekhate haiM / hAM gautama ! kyoMki anuttaropapAtika devoM ko avadhi jJAna kI labdhi se manodravya kI anaMta vargaNAeM jJeya rUpa se upalabdha hai, prApta hai, abhisamanvAgata huI hai| noTa-anuttarapaupAtika deva viziSTa avadhi jJAna ke dvArA mano dravya ( mano dravya yoga ) vargaNAoM ko jAnate-dekhate haiN| ayogI avasthA meM apana donoM ko nirvANa gamanakA nizcaya karate haiN| '3 sayogo jIva aura bodhi 1 samyaga darzana meM anurakta, nidAna rahita, ( zubha yoga, prazasta adhyavasAya ) tathA zukla lezyA meM avagAr3ha hokara jo jIva marate haiM ve parabhava meM sulabha bodhi hote haiM / .2 isake viparIta mithyA darzana meM rata, nidAna sahita (azubha yoga, aprazasta adhyavasAya,) kRSNa lezyA meM avagAr3ha hokara jo jIva marate haiM ve parabhava meM durlabha bodhi hote haiN| -utta0 sa 36 / gA 257, 258 noTa-jahA~ tejo-padma tathA zukla lezyA hai vahA~ prazasta adhyavasAya tathA zubha yoga avazya hoMge jahA~ kRSNa lezyA-nIla-kApota lezyA hai vahA~ prazasta adhyavasAya ho sakate haiM tathA azubha yoga avazya hoNge| manuSya tiryaMca paMcendriya samyaga darzanI jIva zukla lezI yadi hotA to kisI eka devaloka kA vaha vaimAnika deva kA cha8 se sarvArtha siddha deva kA
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 6 ) AyuSya bAMdhatA hai / mithya darzanI jIva kRSNa lezI azubha yogI hotA to vaha narakAdi cAroM gatiyoM kA azubha AyuSya bAMdhatA hai / yaha dhyAna raheM azubha lezyA azubha yoga hote hue bhI adhyavasAya prazasta ho sakate haiM / - ( bhaga0 za 24 ) 4.1 sayogI jIva aura kAla kI apekSA sapradeza- apradeza *4*1 sajogI jahA ohio, maNajogI vayajogI kAyajogI jIvAio tiyabhaMgo, navaraM kAyajogI egiMdiyA, tesu abhaMgayaM / ( ogha pATha - niyamA sapaese / pra 1 ) - jIve NaM bhaMte ! kAlAdeseNaM kiM sapae se apaese ? goyamA ! 4.2 ajogI jahA alessA (63) ( asehi jIva - siddha hi tiyabhaMgo ) - bhaga0 za 6 / u 4 / pra 5, 63 yahA~ kAla kI apekSA se jIva sapradeza hai yA apradeza - aisI pRcchA hai / kAla kI apekSA se sapradezI va apradezI kA artha TIkAkAra ne eka samayakI sthiti vAle ko apradezI aura dvayAdi samaya kI sthiti vAle ko sapradezI kahA hai / isa sambandha meM unhoMne eka gAthA bhI uddhRta kI hai / "jo jassa paDhayasamae vaTTai bhAvassaso u apaeso / aNNammi vaTTamANo kAlA seNa sapaeso // " sayogI jIva ( eka vacana ) kAla kI apekSA se yogI nArakI kAla kI apekSA se kadAcit sapradezI hotA hai, isI prakAra yAvat sayogI vaimAnika deva taka samajhanA / sayogI jIva ( eka vacana ) kAla kI apekSA se sayogI jIva anAdi kAla se sayogI jIva hai / sayogI samaya kI apekSA se apradezI kahalAtA hai| isI cAhie | niyamataH sapradezI hotA hai | kadAcit apradezI hotA hai / sapradezI hotA hai / kyoMki nArakI utpanna hone ke prathama prakAra vaimAnika deva taka jAnanA sayogI jIva ( bahuvacana ) sarva sayogI jIva anAdi kAla se vivecana karane para kAla kI apekSA se sapradezI - apradezI ke nimnalikhita chaH bhaMga hote haiM-- kAla kI apekSA se sayogI jIva hai / niyamataH sapradezI hote haiM kyoMki daMDaka meM jIvoM kA bahuvacana se (1) sarva sapradezI, athavA ( 2 ) sarva apradezI, athavA (3) eka sapradezI, eka apradezI, athavA (4) eka sapradezI, aneka apradezI, athavA (5) aneka sapradezI. eka apradezI, athavA (6) aneka apradezI, aneka sapradezI /
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 7 ) sayogI nArakiyoM yAvat stanitakumAroM meM tIna bhaMga hote haiM, yathA- prathama, athavA paMcama, athavA SaSThama / sayogI pRthvI kAyikoM yAvat vanaspati kAyikoM meM chaTTA vikalpa hotA hai / yogI dvIndriyoM yAvat vaimAnika devoM meM prathama, athavA paMcama, athavA SaSThama vikalpa hotA hai / manoyogI, vacana yogI aura kAyayogI meM jIvAdi tIna bhaMga (prathama, paMcama, SaSThama ) kahane cAhie | kintu itanI vizeSatA hai ki kendriya jIva kevala kAyayoga vAle hI hote haiM / unameM abhaMga kahanA cAhie / arthAt unameM chaTTA vikalpa hotA hai / ayogI jIvoM kA kathana alezI jIvoM ke samAna kahanA cAhie / ayogI ( yoga rahita ) jIva aura siddhoM ke tIna bhaMga kahane cAhie / aura ayogI manuSyoM meM chaha bhaMga bhaMga kahane cAhie | eka ayogI jIva ( manuSya ) kadAcit sapradezI hai aura kadAcit apradezI hai / isI prakAra eka siddha ke viSaya meM jAnanA / - 5 sayogI jIva aura jJAnAvaraNIya Adi kArmakA baMdha baMdhai // nANAvara NijjaM NaM bhaMte ! kammaM ki maNajogI baMdhai ? jogI baMdhai ? kAyajogI baMdhai ? ajogI baMdhai ? goyA ! heTThillA tiSNi bhayaNAe, ajogI na baMdhai ? evaM vedaNijjavajjAo sattavi ? vedaNijja heTThillA baMdhati, ajogI na - bhaga0 za 6 | u 4 / sU 47 manoyogI, vacanayogI va kAyayogI jJAnavaraNIya Adi sAta karma kA baMdhana bhajanA se karate haiM lekina ajogI jIva karma baMdhana nahIM karatA hai / noTa - bedanIya karma kA baMdhana tInoM yoga vAle niyamataH karate haiM / * 6 sayogI jIva aura vividha baMdha - kaiviNaM bhaMte ! baMdhe pannatte ? goyamA tivihe baMdhe pannatte, taMjahA jIvappaogabaMdhe anaMtarabaMdha, paraMparabaMdhe / xxx daMsaNamohaNijjassa NaM bhaMte kammassa kaivihebaMdhe pannatte / evaM ceva, niraMtaraM jAvabemANiyANaM, x x / evaM eeNaM xxx eesa savvesi payANaM tivihe baMdhe pannatte savrvve eecauccIsaM daMDagAbhANiyavvA, navaraM jANiyavvaM jassajai asthi / - bhaga0 ga 20 u 7 / sU 1,8
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ manoyogI, vacana yogI tathA kAya yogI kA baMdha tIna prakAra kA hotA hai, jaisejIva prayoga baMdha, anaMtara baMdha va paraMpara bNdh| manoyogI, vacana yogI, kAya yogI nArakI kA baMdha tIna prakAra kA hotA hai yathA--jIvaprayoga baMdha, anaMtarabaMdha va paraMpara bNdh| isI prakAra yAvat vaibhAnika daMDaka taka tIna prakAra kA baMdha kahanAtathA jisake jitane yoga ho usake utane pada khne| vivecana :-jIva ke prayoga se arthAt mana, vacana, kAyA ke vyApAra se karma pudgaloM kA AtmAoM ke sAtha saMbaMdha honA jIva prayoga baMdha kahalAtA hai| isa badha meM yoga kA nimitta hai| *7 sayogI jIva aura janma maraNa yoga aura sAdhAraNa vanaspati kA janma-maraNa ekasya sAdhAraNa jIvasya karmAdAna zakti lakSaNayogena gRhIta pudgala galapiNDopakAro'nantAnanta sAdhAraNa jIvAnAM tasya cAnugrahaNaM bhavati / punarapi anantAnanta sAdhAraNa jIvAnAM yoga zaktibhiH gRhItapudgala piNDopakAraH ekasya anantAnanta sAdhAraNa jovAnAM cAnugrahaNaM samAsena sapinDitatvena bhavati / - gojI0 gaa| 193 / TIkA eka sAdhAraNa jIva ke karmoM ko grahaNa karane kI zakti rUpa yoga ke dvArA gRhIta pudagalapiNDa anantAnanta sAdhAraNa jIvoM kA bhI upakArI hotA hai usa jIva kA upakArI hotA hai| isa taraha anantAnanta sAdhAraNa jIvoM kI yogazakti ke dvArA gRhIta puigala piNDa eka sAtha saMyukta rUpa se eka jIva kA bhI upakArI hotA hai aura anantAnanta sAdhAraNa jIvoM kA bhI upakArI hotA hai / 'ma yoga sthAna kI prarUpaNA'81 prarUpaNA anuyoga TIkA-tattha parUvaNaM vttissaamo| taM jahA--sattaNNaM laddhiapajjattajIva samANamasthi uvavAdajogaTThANANi eyaMtAvaDDi eyaMtANuvaDDijogaTThANANipariNAmajogaTTANANi ca / sattaNNaM NivattiapajjattajIvasamAsANamatthi uvavAdajogaTThANANi eyaMtANuvaDDijogaTThANANi c| sattaNNaM NivvattipajjattayANamatthi pariNAmajogaTTANANi ceva / parUvaNA smttaa| -SaT0 4 / 2 / 4 sU 173|pu0 10|pRsstth 403 prarUpaNA anuyoga dvAra kA kathana isa prakAra hai-sAta labdhya paryApta jIvasamAsoM ke upapAdayogasthAna, ekAntAnuvRddhiyogasthAna aura pariNAmayogasthAna hote haiN| sAta
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirvRttyaparyApta jIvasamAsoM ke upapAdayogasthAna aura ekAntAnuvRddhiyogasthAna hote haiN| sAta nirvRttiparyApta jIvasamAsoM ke pariNAmayogasthAna hI hote haiM / .82 yoga sthAna kA pramANa TokA-saMpahi pamANaM vuccde| taM jahA--edesi vRttasavvajIvasamAsANaM upavAdajogaTThANANaM eyaMtANuvaDDijogaTTANANaM pariNAmajogaTThANANaM ca pamANaM seDIe asNkhejjdibhaago| pamANaparUvaNA gdaa| -SaT0 khaNDa 4 / 2 / 4 sU 173 / pu0 10 / pRSTha 404 yogasthAna kA pramANa-ye jo jIvasamAsoM ke upapAda yogasthAna, ekAntAnuvRddhiyogasthAna tathA pariNAmayoga sthAna kahe gaye haiM unakA pramANa jagazreNI ke asaMkhyAtaveM bhAga rUpa hai| 8.3 yoga ke alpabahutva ke bheda _____TokA- appAbahugaM ( duvihaM ) jogaTThANappAbahugaM jogavibhAgaparicchedappAbahugaM cedi| yoga sthAnoM kA alpabahutva ____TIkA-tattha jogaTThANappAbahugaM vttissaamo| taM jahA-savvatthovANisattaNaM lddhiapjjtaannmuvvaadjogtttthaannaanni| tesimegaMtANuvaDDijogaTTANANi asNkhejjgunnaanni| pariNAmajogaTTANANi asNkhejjgunnaanni| sattaNNaMNivvattiapajjattajIvasamAsANaM savvatthovANi uvvaadjogtttthaannaanni| egaMtANuvaDDijogaTThANANi asaMkhejjaguNANi / sattaNNaMNivvattipajjattANaM Natthi appAbahugaM, pariNAmajogaTThANANi mottUNa tattha aNNesi jogtttthaannaannmbhaavaado| savvattha guNagAropalidovamassa asNkhejjvibhaago| evaM jogaTThANappAbahugaM samattaM / ___-SaT khaM 4 / 2 / 4 sU 173 / pu 10 / pRSTha 404 yoga kA alpabahutva do prakAra kA hai- yogasthAna alpabahutva aura yogvibhaagprticched-alpbhutv| yogasthAna kA alpabahutva-sAta labdhyaparyAptoM ke upapAdayogasthAna sabase stoka haiN| unase unake ekAntAnuvRddhiH yogasthAna asaMkhyAtaguNe haiN| unase pariNAmayogasthAna asaMkhyAta guNe haiN| sAta nivRttyaparyApta jIvasamAsoM ke upapAdayogasthAna sabase stoka haiM / unase ekAntAnuvRddhiyogasthAna asaMkhyAtaguNe haiN| sAta nirvRttiparyAptoM ke alpabahutva nahIM hotA hai, kyoMki inameM pariNAma yogasthAna ko chor3akara anya yogasthAna nahIM hotA hai|
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 10 ) '8.4 jIva samAsa ke Azraya se yoga vibhAga praticcheda kA svasthAna alpabahutva coddasajIvasamAsANaM jogAvibhAgapaDicchedappAbahugaM tivihaM satthANaM paratthANaM svvprtthaannmidi| tattha tAva satthANaM vttissaamo| taM jahA - savvatthovA suhameiMdiyaladdhiapajjattayassa jahaNNuvavAdajogaTTANassa avibhAgapaDicchedA / tasseva ukkassuvavAdajogaTThANassa avibhAgapaDicchedA asNkhejjgunnaa| tado tasseva jahaNNaegatANuvaDDijogassa avibhAgapaDicchedA asaMkhejjaguNA / tassupari tasseva ukkassaegatANuvaDDijogassa avibhAgapaDicchedA asNkhejjgunnaa| tasseva jahaNNapariNAmajogaTThAgassa avibhAgapaDicchedA asNkhejjgunnaa| tassuvari tasseva ukkassapariNAmajogaTThANassa avibhAgapaDicchedA asNkhejjgunnaa| evaM sesANaM pi laddhiapajjattajIvasamAsANaM satthANappAbahugaM bhANidavvaM / / savvatthovA suhumeiMdiyaMNivvattiapajjattayassa jahaNNauvavAdajogaTTANassa avibhaagpddichedaa| tasseva ukkassauvavAdajogaTTANassa avibhAgapaDicchedA asNkhejjgunnaa| tado tasseva jahaNNaegaMtANuvaDDijogassa avibhAgapaDicchedA asNkhejjgunnaa| tado tasseva ukkassaeyaMtANuvaDDijogassa avibhAgapaDicchedA asNkhejjgunnaa| evaM sesANaM chaNNaM NivvattiapajjattANaM satthANappAbahugaM bhAgidavvaM / savvatthovA suhumeiMdiya Ninvattipajjattayassa jahaNNapariNAmajogaTThANassa avibhaagpddicchedaa| tasseva ukkassapariNAmajogaTThANassa avibhAgapaDicchedA asNkhjjgunnaa| evaM sesANaM pi chaNNaM NivvattipajjattANaM satthANappAbahugaM vttvvN| -SaT khaNDa 4 / 2 / 4 sU 173 / pu 10 pRSTha 404 / 5 caudaha jIvasamAsoM kA yoga vibhAga praticcheda alpabahutva tIna prakAra kA hotA hai-svasthAna, parasthAna aura sarvaparasthAna / svasthAna alpabahutva-sUkSma ekendriya labdhya paryApta ke jaghanya upapAda yogasthAna sambandhI avibhAgapraticcheda sabase stoka haiN| unase usI ke utkRSTa upapAdayogasthAna sambandhI avibhAgapraticcheda asaMkhyAta guNe haiN| unase usI ke jaghanya ekAntAnuvRddhi yogasthAna sambandhI avibhAgapraticcheda asaMkhyAtaguNe haiN| usase Age usI ke utkRSTa ekAntanuvRddhi yogasthAna sambandhI avibhAgapraticcheda asaMkhyAtaguNe haiN| unase usI ke jaghanya pariNAma yogasthAna sambanthI avibhAga praticcheda asaMkhyAta guNe haiN| usase Age usI ke utkRSTa pariNAma yogasthAna sambandhI avibhAgapraticcheda asaMkhyAtguNe haiN| isI prakAra zeSa labdhyaparyApta jIvasamAsoM ke bhI svasthAna alpabahutva jAnanA caahiye|
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUkSma ekendriya nirvRttyaparyApta jIva ke jaghanya upapAdayoga sthAna sambandhI avibhAgapraticcheda sabase stoka haiN| unase usake hI utkRSTa upapAda yogasthAna sambandhI avibhAgapraticcheda asaMkhyAtaguNe haiN| unase usake hI jadhanya ekAntAnuvRddhiyoga sambandhI avibhAgapraticcheda asaMkhyAta guNe haiN| unase usake hI utkRSTa ekAntAnuvRddhi yoga sambandhI avibhAga praticcheda asaMkhyAtaguNe haiN| isI prakAra zeSa chaH nirvRttyaparyAptoM ke svasthAna kA alpabahutva kA kathana karanA caahie| sUkSma ekendriya nirvRttiparyApta ke jaghanya pariNAmayoga sthAna sambandhI avibhAga praticcheda sabase stoka haiN| unase usake hI utkRSTa pariNAmayogasthAna sambandhI avibhAgapraticcheda asaMkhyAta guNe haiN| isI prakAra zeSa chaH nirvRttiparyApta jIvoM ke bhI svasthAna alpabahutva kA kathana karanA caahie| jIva samAsa ke Azraya se sarva parasthAna yogoM kA alpa bahutva8.5 jaghanya yoga sthAna kI apekSA upapAda, ekAMtAnuvRddhi tathA pariNAma yoga sthAna kA alpa bahutva TokA-etto savvaparatthANappAbahugaM tivihaM-jahaNNayamukkassayaM jahaNNukassayaM cedi| tatthajahaNNappAbahugaM bhnnissaamo| taM jahA-savvatthovaM suhumeiMdiyaladdhiapajjattayassa jahaSNuvAdajogaTThANaM / suhumeidiyaNivvattiapajjattayassa jahaNNuvavAda jogaTThANaasaMkhejjaguNaM / bAdareiMdiyaladdhiapajjattayassa jhnnnnuvvaadjogtttthaannmsNkhejjgunnN| bAdareiMdiyaNivvattiapajjattayassa jahaNNuvavAdajogaTTANaM asaMkhejjaguNaM / beiMdiyaladdhiapajjattayassa jahaNNuvavAdajogaTThANamasaMkhejjaguNaM / beiMdiyaNivvattiapajjattayassa jahaNNuvavAdajogaTThANamasaMjjaguNaM / teiMdiyaladdhiapajjattayassa jahaNNuvavAdajogaTThANamasaMkhejjaguNaM / teiMdiyaNivvattiapajjattayassa jahaNNuvavAdajogaTThANamasaMkhejjaguNaM / caridiyaladdhi apajjattayassa jahaNNuvavAdajogaTThANamasaMkhejjaguNaM / cariMdiyaNivvattiapajjattayassa jahaNNuvavAdajogaTThANamasakhejjaguNaM / asaNNipaMcidiyaladdhiapajjattayassa jahaNNuvavAdajogaTThANamasaMkhejjaguNaM / asagNipaMcidiyaNivvatti apajjattayassa jhnnnnuvvaadjogtttthaannmsNkhejjgunnN| saNNipaMcidiyaladdhiapajjattayassa jahaNNuvavAdajogaTThANamasaMkhejjaguNaM / saNNipaMciviyaNivvatti apajjattayassa jahaNNuvavAdajogaTThANamasaMkhejjaguNaM / suhumeiMdiyaladdhi apajjattayassa jhnnnnmegNtaannuvddddijogtttthaannmsNkhejjgunnN| suhumeiMdiyaNivvattiapajjattayassa jahaNNamegaMtANuvaDDijogaTThANamasaMkhejjaguNaM / bAdarei
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 12 ) diyaladdhiapajjattayassa jahaNNa megaMtANuvaDDijogaTThANaM asaMkhejjaguNaM / bAdarei diyaNivvattiapajjattayassa jahaNNamegaMtANuvaDDijogaTTANamasaMkhejjaguNaM / suhumei diyaladdhi apajjatayassa jahaNNapariNAma jogaTThANamasaM khejjaguNaM / bAdarei diyaladdhiapajjattayassa jahaNNapariNAmajogaTThANamasaM khejjaguNaM / sumei diyaNivvattipajjattayassa jahaNNapariNAmajogaTThANamasaMkhejjaguNaM / bAdarei diyaNivvattipajjattayassa jahaNNapariNAmajogaTThANamasaM khejjaguNaM / bei diyaladdhi apajjattayassa jahaNNatANuva Dijo gadvANamasaM khejjaguNaM / tei diyaladdhiapajjattayassa jahaNNamegaMtANuvaDajogaTThANamasaMkhejjaguNaM / cauradiyaladdhi apajjayassa jahaNNamegaMtANuDhijogadvANamasaMkhejjaguNaM / asaSNipacadiyala dviapajjattayassa jahaNNamegaMtANuvaDajogaTThANama saM khejjaguNaM / saSNipaMcidiyaladdhi apajjattayassa jahaNNamegaMtANurvADDijogaTTANamasaMkhejjaguNaM / bei diyala dviapajjattayassa jahaNNao pariNAmajogo asaMkhejjaguNo / tIi diyaladdhiapajjattayassa jahaNNaopariNAmajogo asaMkhejjaguNo / caradiyala dviapajjattassa jahaNNao pariNAmajogo asaMkhejjaguNo / asaNipaMcidiyaladdhiapajjattayassa jahaNao pariNAmajogo asaM khejjaguNo / saNNipacadiyaladdhiapajjattayassa jahaNNao pariNAmajogo asaMkhejjaguNo / bei diyaNivvattiapajjattayassa jahaNNao egaMtANuvaDajogo asaMkhejjjaguNo / tI iMdiyaNivvatti apajjattayassa jahaNao egaMtAvaDajogo asaMkhejjaguNo / cauridiyaNivyattiapajjattayassa jahaNNao egaMtAvaDajogo asaMkhejjaguNo / asaNipaMcidiyaNivyattiapajjattayassa jahaNNao etAvajigo asaMkhejja guNo / ( saNipaMcidiyaNivvattiapajjattayassa jahaNao etANuvaDajogo asaMkhejjaguNo / ) beiM diyaNivvattipajjattayassa jahaNNao pariNAmajogo asaMkhejjaguNo / te iMdiyaNivvattipajjattayassa jahaNNao pariNAmajogo asaMkhejjaguNo / cauradiyavvittipajjattayassa jahaNNao pariNAmajogo asaMkhejjaguNo / asaNipaMcidiyanivvattipajjattayassa jahaNNao pariNAmajogo asaMkhejjaguNo / saSNipacadiyaNivyattipajjattayassa jahaNNao pariNAmajogo asaMkhejjaguNo / evaM jahaNavINAlAvo samatto / - SaT0 khaNDa 4 / 2 / 4 sU0 173 / pu0 10 pRSTha 408 / 411 sarva parasthAna alpabahutva tIna prakAra kA hotA hai-- jaghanya, utkRSTa aura jaghanyotkRSTa / yahA~ para jaghanya alpabahutva kA kathana kiyA jAtA haiM /
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUkSma ekendriya labdhyaparyApta kA jaghanya upapAda yoga sthAna sabase stoka hai| usase sUkSma ekendriya nirvRttyaparyApta kA jaghanya upapAda yogasthAna asaMkhyAta gunA hai| usase bAdara ekendriya labdhyaparyApta kA jaghanya upapAda yoga sthAna asaMkhyAtaguNA hai| usase bAdara ekendriya nirvRttyaparyApta kA jaghanya upapAda yogasthAna asaMkhyAtaguNA hai| usase dvIndriya labdhyaparyApta kA jaghanya upapAda yogasthAna asaMkhyAtagunA hai| usase dvIndriya nirvRttyaparyApta kA jaghanya upapAda yogasthAna asaMkhyAtaguNA hai| usase trIndriya labdhyaparyApta kA jaghanya upapAda yogasthAna asaMkhyAtaguNA hai| usase trIndriya nirvRttyaparyApta kA javanya upapAda yogasthAna asaMkhyAtaguNA hai| usase caturindriya labdhyaparyApta kA jaghanya upapAda yogasthAna asaMkhyAtaguNA hai| usase caturindriya nirvRttyaparyApta kA jaghanya upapAda yogasthana asaMkhyAtaguNA hai| usase asaMjJI paMcendriya labdhyaparyApta kA jaghanya upapAda yogasthAna asaMkhyAta guNA hai| usase asaMjJI paMcendriya nirvRttyaparyApta kA jaghanya upapAda yoga sthAna asaMkhyAtaguNA hai| usase saMjJI paMcendriya labdhyaparyApta kA jaghanya upapAda yogasthAna asaMkhyAta guNA haiN| usase saMjJI paMcendriya nirvRttyaparyApta kA jaghanya upapAda yogasthAna asaMkhyAtaguNA haiN| usase sUkSma ekendriya labdhyaparyApta kA jaghanya ekAntAnuvRddhi yogasthAna asaMkhyAtaguNA haiN| usase sUkSma ekendriya nirvRttya paryApta kA jaghanya ekAntAnuvRddhi yogasthAna asaMkhyAtaguNA hai| usase bAdara ekendriya labdhyaparyApta kA jaghanya ekAntAnuvRddhi yogasthAna asaMkhyAtaguNA hai| usase bAdara ekendriya nirvRttyaparyApta kA ekAntAnuvRddhi yogasthAna asaMkhyAtaguNA hai| usase sUkSma ekendriya labdhyaparyApta jaghanya pariNAma yogasthAna asaMkhyAtaguNA hai| usase bAdara ekendriya labdhyaparyApta kA jaghanya pariNAma yogasthAna asaMkhyAtaguNA hai / usase sUkSma ekendriya nirvRttiparyApta kA jaghanya pariNAma yogasthAna asaMkhyAtaguNA hai| usase bAdara ekendriya nivRttiparyApta kA jaghanya pariNAma yogasthAna asaMkhyAtaguNA hai| usase dvIndriya labdhyaparyApta kA jaghanya ekAntAnuvRddhi yogasthAna asaMkhyAtaguNA hai| usase trIndriya labdhyaparyApta kA jaghanya ekAntAnuvRddhi yogasthAna asaMkhyAtaguNA hai| usase caturindriya labdhyaparyApta kA jaghanya ekAntAnuvRddhi yogasthAna asaMkhyAtaguNA hai| usase asaMjJI paMcendriya labdhyaparyApta kA jaghanya ekAntAnubRddhi yogasthAna asaMkhyAtaguNA hai| usase saMjJI paMcendriya labdhyaparyApta kA jaghanya ekAntAnuvRddhi yogasthAna asaMkhyAtaguNA hai| - usase dvIndriya labdhyaparyApta kA jaghanya pariNAma yoga asaMkhyAtaguNA hai| usase trIndriya labdhyaparyApta kA jaghanya pariNAma yoga asaMkhyAtaguNA hai / usase caturindriya labdhyaparyApta kA jaghanya pariNAma yoga asaMkhyAtaguNA hai| usase asaMjJI paMcendriya labdhaparyApta pariNAmayoga asaMkhyAtaguNA hai| usase saMnI paMcendriya labdhyaparyApta kA jaghanya pariNAma yoga asaMkhyAtaguNA hai|
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ usase dvIndriya nivRttyaparyApta kA jaghanya ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAtaguNA hai| usase trIndriya nirvRttyaparyApta kA jaghanya ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAtaguNA hai| usase caturindriya nirvRttyaparyApta kA jaghanya ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAtaguNA hai| usase asaMjJI paMcendriya nivRttyaparyApta kA jaghanya ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAtaguNA hai| usase saMjI paMcendriya nirvRttyaparyApta kA jaghanya ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAtaguNA hai| usase dvIndriya nivRttiparyApta kA jaghanya pariNAma yoga asaMkhyAtaguNA hai| usase trIndriya nirvRttiparyApta kA jaghanya pariNAma yoga asaMkhyAtaguNA hai| usase caturindriya nivRttiparyApta kA jaghanya pariNAma yoga asaMkhyAtaguNA hai / usase asaMjJI paMcendriNa nivRttiparyApta kA jaghanya pariNAma yoga asaMkhyAtaguNA hai| usase saMjJI paMcendriya nirvRttiparyApta kA jaghanya pariNAma yoga asaMkhyAtaguNA hai| 8.6 alpa bahutva-utkRSTa upapAdayoga, ekAntAnuvRddhi yoga tathA pariNAma yoga kI apekSA TIkA--etto ukkassavINAlAvaM / taM jahA-savvathovo suhumeiMdiyaladdhiapajjattayassa ukkassao uvvaadjogo| suhumei diyaNivatti apajjattayassa ukkassao uvavAdajogo asNkhejjgunno| bAdarei diyaladdhi apajjattayassa ukkassao uvavAdajogo asNkhejjgunno| bAdarei diyaNivatti apajjattayassa ukkassao uvavAdajogo asNkhejjgunno| beidiyaladdhiapajjattayassa ukkassao uvavAdajogo asNkhejjgunno| beidiyagivatti apajjattayassa ukkassao uvavAdajogo asNkhejjgunno| tei diyaladdhiapajjattayassa ukkassao uvavAdajogo asNkhejjgunno| tei diyaNivvattiapajjattayassa ukkassao uvavAdajogo asNkhejjjgunno| cariMdiyaladdhiapajjattayassa ukkassao uvavAdajogo asaMkhe. jjgunno| caridiyaNinvatti apajjattayassa ukkassao uvavAdajogo asNkhejjgunno| asaNNipA~cadiyaladdhiapajjattayasta ukassao uvavAdajogo asNkhejjgunno| asaNipaMcidiyaNivvattiapajjatayassa ukkassao uvavAdajogo asNkhejjgunno| saNNicidiyaladdhiapajjattayassa ukkassao uvavAdajogo asNkhejjgunno| saNNipaMcidiyaNivvattiapajjattayassa ukkassao uvavAdajogo asNkhejjgunno| suhumei diyaladdhiapajjattayassa ukkassao egatANuvaDDijogo asNkhejjgunno| suhamei diyaNivvattiapajjattayassa ukkassao egaMtANuvaDijogo asNkhejjgunno| bAdareI diyaladdhiapajjattayassa ukkassao eyaMtANuvaDijogo
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 15 ) asaMkhejjaguNo / bAdarei 'diyaNivvatti apajjattayassa ukkassao eyaMtANuvaDDajogo asaMkhejjaguNo / sumei diyaladdhi apajjattayassa ukkassao pariNAmajogo asaMkhejjaguNo / bAdarei diyaladdhi apajjattayassa ukkassao pariNAmajogo asaMkhejjaguNo / suhumei diyaNivvattipajjattayassa ukkassao pariNAmajogo asaMkhejjaguNo / bAdarei diyaNivvattipajjattayassa ukkassao pariNAmajogo asaMkhejjaguNo / bei diyaladdhiapajjattayassa ukkasao eyaMtANuvaDDhijogo asaMkhejjaguNo / tIi diyaladdhiapajjattayassa ukkassao eyaMta vaDajogo asaMkhejjaguNo / caradiyaladdhiapajjattayasta ukkassao eyaMtAvaDDijogo asaMkhejjaguNo / asaNNipaMcidiyaladdhi apajjattayassa ukkassao eyaMtANuva Dijogo asaMkhejjaguNo / saNipaMcidiyala dviapajjattayassa ukkassao eyaMtANuvaDDhijogo asaMkhejjaguNo / bei diyaladdhiapajjattayassa ukkassao pariNAmajogo asaMkheguNo | tei diNivvattiapajjattayassa ukkassaopariNAmajogo asaMkhejjaguNo / caridiyaladdhiapajjattayassa ukkassao pariNAmajogo asaMkhejjaguNo / asaNipaMcidiyala dviapajjattayassa ukkassao pariNAmajogo asakhejjaguNo / saSNipaMcidiyaladdhiapajjattayassa ukkassao pariNAmajogo asaMkhejjaguNo / bei diyaNivvattiapajjattayassa ukkassao eyaMtANuvaDDijogo asaMkhejjaguNo / tei diyaNivvattiapajjattayassa ukkassao eyaMtANuvaDDijogo asaMkhejjaguNo / caridiyaNivvattiapajjattayassa ukkassao eyaMtANuvaDDijogo asaMkhejjaguNo / asaNipaMcidiyaNivvattiapajjattayassa ukkassao eyaMtANutaDDijogo asaMkhejjaguNo saNicidiya Nivyattiapajjattayassa ukkassao eyaMtANuvaDDhijogo asaMkhejjaguNo / boi diyaNivvattipajjattayassa ukkassao pariNAmajogo asaMkhejjaguNo / tIi diyaNivvattipajjattayassa ukkassao pariNAmajogo asaMkhejjaguNo / caridiyaNivvattipajjattayassa ukkassao pariNAmajogo asaMkhejjaguNo / asaNNipaMcidiyaNivvattipajjattayassa ukkassao pariNAmajogo asaMkhejjaguNo / saNNipaMcidiyaNivvattipajjattayassa ukkassao pariNAmajogo asaMkhejjaguNo / evamukkasavINAlAvo samatto / - SaT0 khaNDa 4 / 2 / 4 sU 173 / pu 10 / pRSTha 411 / 14 utkRSTa vINAlApa kI prarUpaNA - sUkSma ekendriya labdhi - aparyApta kA utkRSTa upapAda yoga sabase kama hai / isase sUkSma ekendriya nirvRtyaparyApta kA utkRTa upapAda yoga asaMkhyAta - guNA hai / isase bAdara ekendriya labdhi- aparyApta kA utkRSTa upapAda yoga asaMkhyAtaguNA hai / isase bAdara ekendriya nirvRtyaparyApta kA utkuSTa upapAda yoga asaMkhyAtaguNA hai / isase
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 16 ) 1 dvIndriya labdhi aparyApta kA utkRSTa upapAda yoga asaMkhyAtaguNA hai / isase dvIndriya nivRttyaparyApta kA utkRSTa upapAda yoga asaMkhyAtaguNA hai / isase trIndriya labdhi aparyApta kA utkRSTa upapAda yoga asaMkhyAtaguNA hai / isase trIndriya nirvRtyaparyApta kA utkRSTa upapAda yoga asaMkhyAtaguNA hai / isase caturindriya labdhi aparyApta kA utkRSTa upapAda yoga asaMkhyAtaguNA hai / isase caturindriya nirvRtyaparyApta kA utkRSTa upapAda yoga asaMkhyAtaguNA hai / isase asaMjJI paMcendriya labdhi- aparyApta kA utkRSTa upapAda yoga asaMkhyAta guNA hai / isase asaMjJI paMcendriya nivRtti aparyApta kA utkRSTa upapAda yoga asaMkhyAtaguNA hai / isase saMjJI paMcendriya labdhi aparyApta kA utkRSTa upapAda yoga asaMkhyAtaguNA hai / isase saMjJI paMce ndraya nivRtti-aparyApta kA utkRSTa upapAda yoga asaMkhyAtaguNA hai / isase sUkSma ekendriya labdhi aparyApta kA utkRSTa ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAta - guNA hai| isase sUkSma ekendriya nirvRtti-aparyApta kA utkRSTa ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAta guNA hai| isase bAdara ekendriya labdhi aparyApta kA utkRSTa ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAta - guNA hai / isase bAdara ekendriya nirvRtti-aparyApta kA utkRSTa ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAta guNA hai| isase sUkSma ekendriya labdhi aparyApta kA utkRSTa pariNAma yoga asaMkhyAta guNA hai / isase bAdara ekendriya labdhi aparyApta kA pariNAma yoga asaMkhyAtaguNA hai / isase sUkSma ekendriya nirvRttiparyApta kA utkRSTa pariNAma yoga asaMkhyAtaguNA hai / isase bAdara ekendriya nirvRttiparyApta kA utkRSTa pariNAma yoga asaMkhyAtaguNA hai / isase dvIndriya labdhi - aparyApta kA utkRSTa ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAtaguNA hai / isase trIndriyanivRtti paryApta kA utkRSTa pariNAma yoga asaMkhyAtaguNA hai / isase caturindriya labdhi aparyApta kA utkRSTa ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAtaguNA hai / isase asaMjJI pacendriya-labdhi aparyApta kA utkRSTa ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAtaguNA hai / isase saMjJI paMcendriya labdhiaparyApta kA utkRSTa ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAtaguNA hai / isase dvIndriya labdhi - aparyApta kA utkRSTa pariNAma yoga asaMkhyAtaguNA hai / isase trIndriya labdhi aparyApta kA utkRSTa pariNAma yoga asaMkhyAtaguNA hai / isase caturindriya labdhi- aparyApta kA utkRSTa pariNAma yoga asaMkhyAtaguNA hai / isase asaMjJI paMcendriya labdhi aparyApta kA utkRSTa pariNAma yoga asaMkhyAta guNA hai / isase saMjJI paMcendriya labdhi aparyApta kA utkRSTa pariNAma yoga asaMkhyAta - guNA hai / isase dvIndriya nirvRtti-aparyApta kA utkRSTa ekAntAnuvRddhi yoga asaMcyAtaguNA hai / isase trIndriya nirvRtti- aparyApta kA utkRSTa ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhmAtaguNA hai / isase caturindriya nirvRtti-aparyApta kA utkRSTa ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAtaguNA hai / isase asaMjJI paMcendriya nirvRtti aparyApta kA utkRSTa ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAtaguNA hai / isase saMjJI paMcendriya nirvRtti aparyApta kA utkRSTa ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAtaguNA hai / isase dvIndriya nirvRtti-paryApta kA utkRSTa pariNAma yoga asaMkhyAtaguNA hai / isase trIndriya labdhiparyApta kA utkRSTa ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAtaguNA hai / isase caturindriya nirvRttiparyApta kA utkRSTa pariNAma yoga asaMkhyAtaguNA hai / isase asaMjJI paMcendiya nirvRtti paryApta kA utkRSTa pariNAma yoga asaMkhyAtaguNA hai / isase saMjJI paMcendriya nivRtti - paryApta kA utkRSTa pariNAma yoga asaMkhyAtaguNA hai /
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 17 ) 87 jIva samAsa ke Azraya se yoga kA parasthAna alpa- bahutva - upapAda yogasthAna, ekAntAnuvRddhi yogasthAna, pariNAma yogasthAna kA avibhAga praticcheda - 40 alpa-bahutva eto paratthANappA bahugaM vattaissAmo - kiM paratthANaM ? bAdara-suhuma-bi-ticaridiya asaNa-saNNipaMcidiyANaM majbhe ekkekkassa laddhiapajjata Nivvattiapajjata Nivyattipajjata bhedabhiNNassa uvavAda- eyaMtANu vaDhi pariNAmajogaTThANANaM jahaSNukkasbhedabhiNNANaM jamappA bahugaM taM paratthANaM NAma / savvatthovA sumaNigodaladdhi apajjattayassa jahaNNa uvavAda jogaTThANassa avibhAgaparicchedA / tasseva Nivvattiapajjattayassa jahaNNa uvavAdajogaTThA Nassa avibhAgapaDicchedA asaMkhejjaguNA / tassuvari tasseva laddhiapajjattayassa ukkassauvavAda jo gaTTANassa avibhAgaparicchedA asaMkhejjaguNA / tassuvari tasseva Nivvattiapajjattayassa ukkassauvavAda jogaTThANassa avibhAgapaDicchedA asaM khejjaguNA / tassuvari tasseva laddhiapajjattayassa jahaNNa egaMtANuvaDDijogaTThANassa avibhAgapaDichedA asaM khejjaguNA / tassuvari tasseva Nivvattiapajjattayassa jahaNNaegaMtANuvaDi agree avibhAgapaDicchedA asaMkhejjaguNA / tassuvari tasseva laddhiapajjattayassa ukkaseyaMtANuva DijogaTTANassa avibhAgapaDicchedA asaMkhejjaguNA / tassuvari tasseva Nivvattiapajjattayassa ukkassaeyaMtANuvaDDijogaTThANassa avibhAgapaDicchedA asaMkhejjaguNA / tassuvari tasseva laddhiapajjattayassa jahaNNapariNAmajogaTThANassa avibhAgapaDicchenA asaMkhejjaguNA / tassuvari tasseva ukkassapariNAmajogadvANassa avibhAgapaDicchedA asaM khejjaguNA / tassuMvari Nivvattipajjattayassa jahaNNapariNAma jogaTThANassa avibhAgapaDicchedA asakhejjaguNA / tassuvari tasseva Nivvattipajjattayassa ukkassapariNAmajogadvANassa avibhAgapaDicchedA asaMkhejjaguNA / evaM ceva bAdareiM diyassa vi paratthANappAbahugaM vattavvaM / TIkA - savvatthovA boiMdiyaladdhi apajjattassa jahaNNuvavAdajogaTTANassa avibhAgapaDicchedA / ( tasseva laddhiapajjattayassa ukkassuvavAdajogaTThANassa avibhAgapaDicchedA asaM khejjaguNA / ) tasseva Nivvattiapajjattayassa jahaNNuvavAdajogaNassa avibhAgapaDicchedA asaMkhejjaguNA / ( tasseva Nivvattiapajjattayassa ukkassuvavAdajogaTThANassa avibhAgapaDicchedA asaM khejjaguNA / ) tasseva laddhi
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 18 ) apajjattayassa jahaNNaeyaMtANuvaDDhijogaTThANassa avibhAgapaDicchedA asaMkhejjaguNA / tasseva laddhiapajjattayassa ukkassaeyaMtANurvADDajogaTTANassa avibhAgapaDicchedA asNkhejjgunnaa| tasseva laddhiapajjattayassa jahaNNapariNAma jogaTTANassa avibhAgapaccheidA asaM khejjaguNA / tasseva laddhiapajjattayassa ukkassapariNAmajoga TrANassa avibhAgapaDicchedA asaMkhejjaguNA / tasseva Nivvattiapajjattayassa jahaNNaeyaMtAvaDajogaTTANassa avibhAgapaDicchedA asaMkhejjaguNA / tasseva Nivvattiapajjattayasa keyaMtANuvaDDijogaTThANassa avibhAgapaDicchedA asaMkhejjaguNA / tasseva vvittijjattayassa jahaNNapariNAmajogaTThANasya avibhAgapaDicchedA asaMkhejjaguNA tasseva Nivyattipajjattayassa ussapariNAmajogaTThANassa avibhAgapaDivachedA asaMkhejjaguNA / evaM caiva toiMdiyAdINaM pi paratthANaappabahugaM jANivaNa bhANidavvaM / - SaT0 khaNDa 4 / 2 / 4 sU 173 / pu0 10 / pRSTha 406 / 8 bAdara, sUkSma, dvIndriya, trIndriya, caturindriya, asaMjJI tathA saMjJI paMcendriya jIvoM ke madhya meM pratyeka labdhyaparyApta, nivRttyaparyApta tathA nirvRttiparyApta bheda se bheda ko prApta jIva ke jaghanya aura utkRSTa bheda se upapAda, ekAntAnuvRddhi tathA pariNAma yoga sthAnoM kA jo alpabahutva hotA hai vaha parasthAna alpabahutva kahalAtA hai / sUkSma nigoda labdhyaparyApta jIva ke jaghanya upapAda yogasthAna sambandhI avibhAga praticcheda sabase stoka hai / unase usake hI nivRttya paryApta jIva ke jaghanya upapAda yoga sthAna sambandhI avibhAga praticcheda asaMkhyAtaguNe haiM / isake Age usIke labdhyaparyApta ke utkRSTa upapAdayoga sthAna sambandhI avibhAga praticcheda asaMkhyAtaguNe haiM / isake Age usake hI nivRttya paryApta ke utkRSTa upapAda yoga sthAna sambandhI avibhAga praticcheda asaMkhyAtaguNe haiM / isake Age usI labdhyaparyApta ke jaghanya ekAntAnuvRddhi yoga sthAna sambandhI avibhAga praticcheda asaMkhyAtaguNe haiM / isake Age usI nirvRtyaparyApta ke jaghanya ekAntAvRddhi yoga sthAna sambandhI avibhAga praticcheda asaMkhyAtaguNe haiM / isake Age usI labdhyaparyApta ke utkRSTa ekAntAnuvRddhi yoga sthAna sambandhI avibhAga praticcheda asaMkhyAtaguNe haiM / isake Age usI nirvRttyaparyApta ke utkRSTa ekAntAnuvRddhi isake Age yogasthAna sambandhI avibhAga praticcheda asaMkhyAtaguNe haiM / isake Age usI labdhyaparyApta ke jaghanya pariNAma yoga sthAna sambandhI avibhAga praticcheda asaMkhyAtaguNe haiM / isake Age usIke utkRSTa pariNAma yoga sthAna sambandhI avibhAga praticcheda asaMkhyAtaguNe haiM / isake Age nirvRttiparyApta ke jaghanya pariNAma yogasthAna sambandhi avibhAgapraticcheda asaMkhyAtaguNe haiM / isake Age. nivRttiparyApta ke utkRSTa pariNAma yoga sthAna sambandhI avibhAga praticcheda asaMkhyAta - guNa haiM / isI prakAra bAdara ekendriya jIva ke bhI parasthAna alpa- bahutva jAnanA cAhie / dvIndriya labdhyaparyApta ke jaghanya upapAda yoga sthAna sambandhI avibhAga praticcheda sabase stoka haiM / [ unase usI labdhyaparyApta ke utkRSTa upapAda yoga sthAna sambandhI -
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 19 ) avibhAga praticcheda asaMkhyAtaguNe haiM / ] unase usI nirvRttyaparyApta ke jaghanya upapAda yoga sthAna sambandhI avibhAga praticcheda asaMkhyAtaguNe haiM / [ unase usI nirvRttyaparyApta ke utkRSTa upapAda yogasthAna sambandhI avibhAga praticcheda asaMkhyAtaguNe haiM / ] unase usI labdhyaparyApta ke javanya ekAntAnuvRddhi yoga sthAna sambandhI avibhAga praticcheda asaMkhyAtaguNe haiM / inase usI labdhyaparyApta ke utkRSTa ekAntAnuvRddhi yoga sthAna sambandhI avibhAga praticcheda asaMkhyAtaguNe haiM / inase usI labdhyaparyApta ke jaghanya pariNAma yogasthAna sambandhI avibhAga praticcheda asaMkhyAta guNe haiM / inase usI labdhyaparyApta ke utkRSTa pariNAma yoga sthAna sambandhI avibhAga praticcheda asaMkhyAtaguNe haiM / inase usI nirvRttyaparyApta ke jaghanya ekAntAnuvRddhi yogasthAna sambandhI avibhAga praticcheda asaMkhyAtaguNa haiM | inase usI nirvRtyaparyApta ke utkRSTa ekAntAnuvRddhi yoga sthAna sambandhI avibhAga praticcheda asaMkhyAtaguNa haiM | inase usI nirvRttiparyApta ke jaghanya pariNAma yoga sthAna sambandhI avibhAga praticcheda asaMkhyAtaguNe haiM / inase usI nirvRttiparyApta ke utkRSTa pariNAma yoga sthAna sambandhI avibhAga praticcheda asaMkhyAtaguNe haiM / isI prakAra trIndriya Adi jIvoM ke bhI parasthAna alpabahutva jAnanA cAhie / taM jahA - saccatthovo suhumei diryANivvatti TIkA - saMpahi jahaSNukkassappA bahugaM vattaissAmo / suhumei diya laddhi apajjattayassa jahaNNao uvavAdajogo / apajjattayassa jahaNNao uvavAdajogo asaMkhejjaguNo / suhumei diyaladdhiapajjattayassa ukkassao uvavAdajogo asaMkhejjaguNo / bAdarei diyaladdhiapajjattayassa jahaNNao uvavAjogo asaMkhejjaguNo suhumei diyaNivbattiapajjattayassa ukkassao uvavAdajogo asaMkhejjaguNo / bAdarei diyaNivvattiapajjattayassa jahaNNao uvavAdajogo asaMkhejjaguNo / bAdarei diyaladdhi apajjattayassa ukkassao uvavAdajogo asaMkhejjaguNo / bei diyala dviapajjattayassa jahaNao uvavAdajogo asaMkhejjaguNo / bAdarei diyaNivvattiapajjattayassa ukkassao uvavAdajogo asaMkhejjaguNo / bei diyaNivvattiapajjattayassa jahaNNao uvavAdajogo asaMkhejjaguNo / beI diyaladdhiapajjattayassa ukkassao uvavAdajogo asaMkhejjaguNo / tei diyaladdhiavajjattayassa jahaNNao uvavAdajogo ukkassao uvavAdajogo asaMkhejjaguNo / bei diyaNivvattiapajjattayassa asaMkhejjaguNo / tei diyaNivvattiapajjattayassa jahaNNao uvavAdajogo asaMkhejjaguNo | tei diyaladviapajjattayassa ukkassao uvavAdajogo asaMkhejjaguNo / cauridiyaladdhiapajjattayassa jahaNNao uvavAdajogo asaMkhejjaguNo / tei diyanivvattiapajjattayassa ukkassao uvavAdajogo asaMkhejjaguNo / caridiyaNivvattiapajjattayassa jahaNNao uvavAdajogo asaMkhejjaguNo / caridiyaladdhi
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 20 ) apajjattayassa ukkassao uvavAdajogo asNkhejjgunno| asaNNipaMcidiyaladdhiapajjattayassa jahaNNao uvavAdajogo asNkhejjgunno| caridiyaNivvattiapajjattayassa ukkassao uvavAdajogo asaMkhejjaguNo / asaNNipaMcidiyaNinvattiapajjattayassa jahaNNao uvavAdajogo asNkhejjgunno| asaNNipaMcidiyaladdhiapajjattayassa ukkassao uvavAdajogo asNkhejjgunno| saNNipaMcidiyaladdhiapajjattayassa jahaNNao uvavAdajogo asNkhejjgunno| asaNNicidiyaNivvattiapajjattayassa ukkassao uvavAdajogo asNkhejjgunno| saNNicidiyaNivvattiapajjattayassa jahaNNao uvavAdajogo asNkhejjgunno| saNNicidiyaladdhiapajjattayassa ukkassao uvavAdajogo asNkhejjgunno| suhumeiMdimaladdhiapajjattayassa jahaNNao eyaMtANuvaDDijogo asNkhejjgunno| saNNicidiyaNivattiapajjattayassa ukkassao uvavAdajogo asNkhejjgunno| suhumei diyaNivvattiapajjattayasta jahaNNao eyaMtANuvaDDijogo asNkhejjgunno| bAdarei diyaladdhiapajjattayassa jahaNNao eyaMtANuvaDDijogo asNkhejjgunno| bAdarei diyaNivvattiapajjattayassa jahaNNao eyaMtANuvaDDijogo askhejjgunno| suhumei viyaladdhiapajjattayassa ukkassao eyaMtANuvaDDijogo asNkhejjgunno| suhumei diyaNivvattiapajjattayassa ukkassao eyaMtANuvaDDijogo asNkhejjgunno| bAdareidiyaladdhiapajjattayassa ukkassao eyaMtANuvaDDijogo asNkhejjgunno| bAdareidiyaNivvattiapajjattayassa ukkassao eyaMtANuvaTijogo askhejjgunno| tado seDIe asaMkhejjadi bhAgamettANi jogaTThANANi aMtaridUNa suhumeidiya laddhiapajjatta. yassa jahaNNao pariNAmajogo asNkhejjgunno| bAdareiMdiyaladdhiapajjattayassa jahaNNao pariNAmajogo asNkhejjgunno| suhumei diyaladdhiapajjattayassa ukkassao pariNAmajogo asNkhejjgunno| bAdarei diyaladdhiapajjattayassa ukkassao pariNAmajogo asNkhejjgunno| tadoseDIe asaMkhejjadibhAgamaMtaraM hodUNa suhumeidiyaNivvattipajjattayassa jahaNNao pariNAmajogo asNkhejjgunno| bAdarei diyaNivvattipajjattayassa jahaNNao pariNAmajogo asNkhejjgunno| suhameidiyaNivvattipajjattayassa ukkassao pariNAmajogo asNkhejjgunno| bAdarei diyaNivvattipajjattayassa ukkassao pariNAmajogo asNkhejjgunno| tado seDIe asaMkhejjadimAgamettaM aMtaraM hodUNa beidiyaladdhiapajjattayassa jahaNNaeyaMtANuvaTTijogo asNkhejjgunno| teiMdiyaladdhiapajjattayassa jahaNNao eyaMtANuvaDijogo asNkhejjgunno| caridiyaladdhiapajjattayassa jahaNNao eyaMtANuvaDilogo
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 21 ) asNkhejjgunno| asaNNipaMcidiyaladdhiapajjattayassa jahaNNao eyaMtANuvaDDijogo asNkhejjgunno| saNNipaMcidiyaladdhiapajjattayassa jahaNNao eyaMtANuvaDDijogo asNkhejjgunno| beiMdiyaladdhiapajjattayassa ukkassao eyaMtANuvaDDijogo asNkhejjgunno| teiMdiyaladdhiapajjattayassa ukkassao eyaMtANuvaDDijogo asNkhejjgunno| caridiyaladdhiapajjattayassa ukkassao eyaMtANuvaTijogo asNkhejjgunno| asaNNipaMcidiyaladdhiapajjattayassa ukkassao eyaMtANuvaDDijogo asNkhejjgunno| saNNipaMcidiyaladdhiapajjattayassa ukkassao eyaMtANuvaDDijogo asNkhejjgunno| tado seDIe asaMkhejjadibhAgamettajogaTThANANi aMtaridUNa beiMdiyaladdhiapajjattayassa jahaNNao pariNAmajogo asNkhejjgunno| teiMdiyaladdhiapajjattayassa jahaNNao pariNAmajogo asNkhejjgunno| cariMdiyaladdhiapajjattayassa jahaNNao pariNAmajogo asNkhejjgunno| asaNipaMcidiyaladdhiapajjattayassa jahaNNao pariNAmajogo asNkhejjgunno| saNipaMcidiyaladdhiapajjattayassa jahaNNao pariNAmajogo asNkhejjgunno| beiM diyaladdhiapajjattayassa ukkassao pariNAmajogo asNkhejjgunno| tei diyaladdhiapajjattayassa ukkassao pariNAmajogo asNkhejjgunno| caridiyaladdhiapajjattayassa ukkassao pariNAmajogo asNkhejjgunno| asaNipacidiyaladdhiapajjattayassa ukkassao pariNAmajogo asNkhejjgunno| saNNipaMcidiyaladdhiapajjattayassa ukkassao pariNAmajogo asNkhejjgunno| tado seDIe asaMkhejjadibhAgamettajogaTThANANi aMtaridUNa beiMdiyaNivvattiapajjattayassa jahaNNao eyaMtANuvaDDijogo askhejjgunno| teiMdiyaNivvattiapajjattayassa jahaNNao eyaMtANuvaDrijogo asNkhejjgunno| caridiyazivattiapajjattayassa jahaNNao eyaMtANuvaDijogo asNkhejjgunno| asaNNipaMcidiyaNivvattiapajjattayassa jahaNNao eyaMtANuvaDDijogo asNkhejjgunno| saNNipaMcidiyaNivvattiapajjattayassa jahaNNao eyaMtANuvaTijogo asNkhejjgunno| beIdiyaNivattiapajjattayassa ukkassao eyaMtANuvaDhijogo asNkhejjgunno| teiMdiyaNivvattiapajjattayassa ukkassao eyaMtANuvaDDhijogo asNkhejjgunno| caridiNivvattiapajjattayassa ukkassao eyaMtANuvaDDhijogo asNkhejjgunno| asaNipaMcidiyaNivattiapajjattayassa ukkassao eyaMtANuvaDhijogo asNkhejjgunno| saNNipaMcidiyaNivvattiapajjattayassa ukkassao eyaMtANuvaDhijogo asNkhejjgunno| tado seDIe asaMkhejjavibhAgamettajogaTTANANi aMtaraM hoNa beidiyaNivvattipajjattayassa jahaNNao pariNAmajogo asNkhejjgunno| tei diya
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 22 ) Nivvattipajjattayassa jahaNNao pariNAmajogo asNkhejjgunno| caridiyaNinvattipajjattayassa jahaNNaopariNAmajogo asNkhejjgunno| asaNNipaMcidiyaNivvattipajjattayassa jahaNNao pariNAmajogo asNkhejjgunno| saNNipaMcidiyasaNivvattipajjattayassa jahaNNao pariNAmajogo asNkhejjgunno| beidiyaNivvattipajjattayassa ukkassao pariNAmajogo asNkhejjgunno| teiMdiyaNivvattipajjata yasta ukkassao pariNAmajogo asNkhejjgunno| caridiyaNivvattipajjattayassa ukkassao pariNAmajogo asNkhejjgunno| asaNNipaMcidiyaNivvattipajjattayassa ukkassao pariNAmajogI asNkhejjgunno| saNNipaMcidiyaNivvattipajjattayassa ukkassao pariNAmajogo asNkhjjgunno| guNagAro savvattha palidovamassa asaMkhejjadibhAgo hoto vi appaNo icchidajogAdo heTThimaNANAguNahANisalAgAo viraledUNa vigaM kariya aNNoNNabbhattharAsimetto hodi| eso guNagAro caduNNaM pi vINApadANaM vttvyo| evaM jahaNNukkassA vINA smttaa| -SaT0 khaNDa 4 / 2 / 4 sU0 173 / pu0 10 pRSTha 414 / 20 aba jaghanyotkRSTa alpa-bahutva kA kathana kiyA jAtA hai| sUkSma ekendriya labdhiaparyApta kA jaghanya upapAda yoga sabase kama hai| isase sUkSma ekendriya nirvRtti aparyApta kA jaghanya upapAdayoga asaMkhyAta guNA hai| isase sUkSma ekendriya labdhi-aparyApta kA utkRSTa upapAda yoga asaMkhyAta guNA hai| isase bAdara ekendriya labdhi-aparyApta kA jaghanya upavAda yoga asaMkhyAta guNA hai| isase sUkSma ekendriya nirvRtti-aparyApta kA utkRSTa upapAda yoga asaMkhyAta guNA hai| isase bAdara ekendriya nirvRtti-aparyApta kA jaghanya upapAda yoga asaMkhyAta guNA hai| isase bAdara ekendriya labdhi-aparyApta kA utkRSTa upapAda yoga asaMkhyAta guNA hai| isase dvIndriya labdhi-aparyApta kA jaghanya upapAda yoga asaMkhyAta guNA hai| isase bAdara ekendriya nirvRtti-aparyApta kA utkRSTa upapAda yoga asakhyAta guNA hai| isase dvIndriya nirvRtti-aparyApta kA jaghanya upapAda yoga asaMkhyAta guNA hai| isase dvIndriya labdhi aparyApta kA utkRSTa upayoga asaMkhyAta guNA hai| trIndriya labdhi-aparyApta kA jaghanya upapAda yoga asaMkhyAta guNA hai| isase dvIndriya nirvRtti-aparyApta kA utkRSTa upapAda yoga asaMkhyAta guNA hai| isase trIndriya nivatti-aparyApta kA jaghanya upapAda yoga asaMkhyAta guNA hai| isase trIndriya labdhi. aparyApta kA utkRSTa upapAda yoga asaMkhyAta guNA hai| isase caturindriya labdhi-aparyApta kA jaghanya upapAda yoga asaMkhyAtaguNA hai| isase trIndriya nirvRtti-aparyAta kA utkRSTa upapAda yoga asaMkhyAta guNA hai| isase caturindriya nirvRtti-aparyApta kA jaghanya upapAda yoga asaMkhyAta guNA hai| isase caturindriya labdhi-aparyApta kA utkRSTa upapAda yoga asaMkhyAta guNA hai| isase asaMjJI paMcendriya labdhi-aparyApta kA jaghanya upapAda yoga asaMkhyAta guNA hai| isase caturindriya nirvRtti-aparyApta kA utkRSTa upapAda yoga asaMkhyAta gaNA hai| isase asaMjJI paMcendriya nirvRtti-aparyApta kA jaghanya upapAda yoga asaMkhyAta
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 23 ) / guNA hai / isase asaMjJI paMcendraya labdhi- aparyApta kA utkRSTa upapAda yoga asaMkhyAta guNa hai / isase saMjJI pacendriya labdhi- aparyApta kA jaghanya upapAda yoga asaMkhyAta guNA hai / isase asaMjJI paMcendriya nirvRtti- aparyApta kA utkRSTa upapAda yoga asaMkhyAta guNA hai / isase saMjJI paMcendriya nirvRtti - aparyApta kA jaghanya upapAda yoga asaMkhyAta guNA hai / isase saMjJa paMcendriya labdhi - aparyApta kA utkRSTa upapAda yoga asaMkhyAta guNA hai / isase sUkSma ekendriya labdhi- aparyApta kA jaghanya ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAta guNA hai isase saMjJI paMcendriya nirvRtti-aparyApta kA utkRSTa upapAdayoga asaMkhyAta guNA hai / nirvRtti-aparyApta kA jaghanya ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAta guNA hai labdhi - aparyApta kA jaghanya ekAntAvRddhi yoga asaMkhyAta guNA hai / nirvRtti- aparyApta kA jaghanya ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAta guNA hai / labdha- aparyApta kA utkRSTa ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAta guNA hai / nirvRtti- aparyApta kA utkRSTa ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAta guNA hai / ekendriya labdhi aparyApta kA utkRSTa ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAta guNA hai / ekendriya nirvRtti- aparyApta kA utkRSTa ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAta guNA hai / / isase sUkSma ekendriya isase bAdara ekendriya isase bAdara ekendriya isake sUkSma ekendriya isase sUkSma ekendriya isase Age zreNI ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra yoga sthAnoM kA antara karake sUkSma ekendriya labdhi aparyApta kA jaghanya pariNAma yoga asaMkhyAta guNA hai / isase bAdara ekendriya labdhi - aparyApta kA jaghanya pariNAma yoga asaMkhyAta guNA hai / isase sUkSma ekendriya labdhi - aparyApta utkRSTa pariNAma yoga asaMkhyAta guNA hai / isase bAdara ekendriya labdhi- aparyApta kA utkRSTa pariNAma yoga asaMkhyAta guNA hai / isase bAdara isase bAdara isase Age zreNI ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra antara hokara sUkSma ekendriya nirvRttiparyApta kA jaghanya pariNAma yoga asaMkhyAtaguNA hai / bAdara ekendriya nirvRtti paryApta kA jaghanya pariNAma yoga asaMkhyAta guNA hai / isase sUkSma ekendriya nirvRtti paryApta kA utkRSTa pariNAma yoga asaMkhyAta guNA hai / isase bAdara ekendriya nirvRtti paryApta kA utkRSTa pariNAma yoga asaMkhyAta guNA hai / isase Age zreNI ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra antara hokara dvIndriya labdhi aparyApta kA jaghanya ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAta guNA hai / isase trIndriya labdhi - aparyApta kA jaghanya aikAntAnevRddhi yoga asaMkhyAta guNA hai / isase caturindriya labdhi - aparyApta kA jaghanya ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAta guNA hai / isase asaMjJI paMcendriya labdhi aparyApta kA jaghanya ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAta guNA hai isase saMjJI paMcendriya labdhi aparyApta kA jaghanya ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAta guNA hai ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAta guNA hai / ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAta guNA hai / kAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAta guNA hai / isase asaMjJI paMcendriya labdhi - aparyApta kA utkRSTa / / isase dvIndriya labdhi aparyApta kA utkRSTa isase trIndriya labdhi - aparyApta kA utkRSTa isase caturindriya labdhi- aparyApta kA utkRSTa isameM saMjJI paMcendriya labdhi- aparyApta kA utkRSTa ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAta guNA hai / ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAta guNA hai /
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 24 ) isase Age zreNI ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra yoga sthAnoM kA antara karake dvIndriya labdhi-aparyApta kA jaghanya pariNAma yoga asaMkhyAta guNA hai| isase trIndriya labdhiaparyApta kA jaghanya pariNAma yoga asaMkhyAta guNA hai| isase caturindriya labdhi-aparyApta kA jaghanya pariNAma yoga asaMkhyAta guNA hai| isase asaMjJI paMcendriya labdhi-aparyApta kA jaghanya pariNAma yoga asaMkhyAta guNA hai| isase saMjJI paMcendriya labdhi-aparyApta kA jaghanya pariNAma yoga asaMkhyAta guNA hai| isase dvIndriya labdhi-aparyApta kA utkRSTa pariNAma yoga asaMkhyAta guNA hai| isase trIndriya labdhi-aparyApta kA utkRSTa pariNAma yoga asaMkhyAta guNA hai| isase caturindriya labdhi-aparyApta kA utkRSTa pariNAma yoga asaMkhyAta guNA hai| isase asaMjJI paMcendriya labdhi-aparyApta kA utkRSTa pariNAma yoga asaMkhyAta guNA hai| isase saMkSI paMcendriya labdhi-aparyApta kA utkRSTa pariNAma yoga asaMkhyAta guNA haiM / isase Age zreNI ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra yoga sthAnoM kA antara karake dvIndriya nirvRtti-aparyApta kA jaghanya ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAta guNA hai| isase trIndriya nirvRtti-aparyApta kA jaghanya ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAta guNA hai| isase caturindriya nirvRtti-aparyApta kA jaghanya ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAta guNA hai| isase asaMjJI paMcendriya nirvRtti-aparyApta kA ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAta guNA hai| isase saMjJI paMcendriya nirvRtti-aparyApta kA jaghanya ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAta guNA hai| isase dvIndriya nirvRtti-aparyApta kA utkRSTa ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAta guNA hai| isase trIndriya nirvRtti-aparyApta kA utkRSTa ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAta guNA hai| isase caturindriya nirvRtti-aparyApta kA utkRSTa ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAta guNA hai / isase asaMjJI paMcendriya nirvRtti-aparyApta kA utkRSTa ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAta guNA hai| isase saMjJI paMcendriya nirvRtti-aparyApta kA utkRSTa ekAntAnuvRddhi yoga asaMkhyAta guNA hai| isase Age zreNI ke asaMkhyAta. bhAga mAtra yoga sthAnoM kA antara hokara dvIndriya nirvatti-paryApta kA jaghanya pariNAma yoga asaMkhyAta guNA hai| isase trIndriya nivRtti-paryApta kA jaghanya pariNAma yoga asaMkhyAta guNA hai| isase caturindriya nirvRtti-paryApta kA jaghanya pariNAma yoga asaMkhyAta guNA hai| isase asaMjJI paMcendriya nirvRtti-paryApta kA jaghanya pariNAma yoga asaMkhyAta guNA hai| isase saMjJI paMcendriya nirvRtti paryApta kA jaghanya pariNAma yoga asaMkhyAta guNA hai| isase dvIndriya nivRtti-paryApta kA utkRSTa pariNAma yoga asaMkhyAta guNA hai| isase trIndriya nirvRtti-paryApta kA utkRSTa pariNAma yoga asaMkhyAta guNA hai| isase caturindriya nivRtti-paryApta kA utkRSTa pariNAma yoga asaMkhyAta guNA hai| isase asaMhI paMcendriya nirvRtti-paryApta kA utkRSTa pariNAma yoga asaMkhyAta guNA hai| isase saMjJI paMcendriya nirvRtti-paryApta kA utkRSTa pariNAma yoga asaMkhyAta guNA hai / ____ guNakAra sarvatra palyopama kA asaMkhyAtavA~ bhAga hote hue bhI apane icchita yoga se nIce kI nAnA guNa hAni zalAkAoM ko viralita kara unake duguNA anyonya abhyasta rAzi rUpa hotA hai / yaha guNAkAra cAroM hI vINApadoM ke kahanA cAhie /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 25 ) .9 yoga aura lezyA 1 kaSAyodayAnuraJjitA yogapravRttirvA lezyA kaSAyANamudayena anuraJjitAkamapyatizayAntaramupanItAyogapravRttirvA leshyaa| gojI0 / gA 489 TIkA kaSAya ke udaya se anuraMjita mana, vacana va kAya kI pravRtti lezyA hai| athavA kaSAyoM ke udaya se anuraMjita arthAt kisI bhI atizayAntara ko prApta yoga pravRtti lezyA hai / 2 yanmatena tu yogapariNAmo lezyA, tadabhiprAyeNa yogatrayajanaka karmodayaprabhavAH / -caturtha karma* gA 66 TIkA jinake mata meM lezyA yogapariNAma rUpa hai usake anusAra jo karma tInoM yogoM ke janaka haiM vaha una karmoM ke udaya se utpanna hone vAlI hai| lezyA aura yoga meM avinAbhAvI sambandha hai| jahA~ yoga hai vahA~ lezyA hai| jo jIva salezI hai vaha sayogI hai tathA jo ayogI hai vaha alezI hai / '3 ayoge yogAbhAvAt lezyA nAsti / -gojI0 gA 704 / TIkA ayogI meM yoga kA abhAva hone se lezyA nahIM hai| .4 Navari ya sukkA lessA sajogicarimotti hodiNiyameNa gayajogammi vi siddha lessA Nasthitti nnidditttt| -gojI0 gA 693 TIkA-ayogijine siddha ca lezyA na santIti / zukla lezyA sayogI guNasthAna paryanta hotI hai| ayogI kevalI meM lezyA nahIM hotI hai| '5 zeSasthAneyu suragatau x x x paMcendriyavasakAya yogatraya x x x zeSamArgaNAsthAnakeSu SaDapi lezyA -caturtha karma0 gA 37 / TIkA mano yogI, vacana yogI tathA kAya yogI meM kRSNAdi chaoM lezyA hotI hai / '6 sukkAjAva sajogI, niruddhaleso ajogitti| -jinavallabhIya SaDazIti gA 73
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 26 ) cha su savvA tiutigaM, igisukkA ajogi alessaa| -caturtha karma * gA 50 / pUrvArdha sayogI kevalI meM terahavA~ guNa sthAna hai| isa guNasthAna taka zukla lezyA hotI hai / ayogI guNasthAna meM alezI hotA hai / "10 yoga aura guNasthAna .1 uktapaJcadazayogeSu madhye mithyAdRSTisAsAdanAsaMyateSu trayodaza trayodaza bhavanti AhArakatanmizrayoH pramattAdanyatrAbhAvAt / mizraguNasthAne teSvaparyAptayogatrayaM neti daza / upari kSINakaSAyAnteSu saptasu tatrApi vaikriyikayogAbhAvAt nava / pramattasaMyate ekAdaza AhArakatanmizrayogayorana patitatvAt / sayoge satyAnubhayamanovAgyogAH audArika tanmizra kArmaNakAya yogAzceti sapta / ayogijine yogoneti zUnyam / -gojI0 gA0 704 / TIkA pandraha yogoM meM se-mithyA dRSTi, sAsAdana aura asayaMta guNasthAnoM meM teraha-teraha yoga hote haiN| kyoMki AhAraka, AhAraka mizra yoga pramatta guNasthAna se anyatra nahIM hote haiN| mizra guNa sthAna meM unameM se tIna aparyApta yoga na hone se dasa yoga hote haiN| ___ Upara kSINakaSAyaparyaMta ( sAtaveM se bArahaveM guNa sthAna taka ) sAta guNa sthAnoM meM vaikriyika kAya yoga na hone se nau yoga hote haiN| pramatta saMyata meM AhAraka-AhAraka mizra ke hone se gyAraha yoga hote haiM / sayoga kevalI meM satya, anubhaya vacana yoga aura manoyoga tathA audArika, audAri. mizra tathA kArmaNa kAyayoga isa taraha sAta yoga hote haiN| ayogI kevalI meM yoga nahIM hai| .2 micche sAsaNasamme puvedayade kvaaddjogimmi| Naratiriye vi ya doNi vihA~titti jiNehi nnihitttth| -gojI0 gA 681 TIkA-mithyAdRSTau sAsAdane puvedodayAsaMyate kapATasamudaghAtasayoge, caiteSu aparyApta-caturguNasthAneSu sa audArikamizra yogaH syAdityarthaH /
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 27 ) mithyA dRSTi meM, sAsAdana meM, puruSa veda ke udaya sahita asaMyata meM aura kapATa samudghAta sahita sayogI kevalI meM ina cAra aparyApta avasthA sahita guNasthAnoM meM audArika mizrakAya yoga hotA hai| .3 solesoM saMpatto niruddhaNissesaAsao jiivo| kammarayavippamukko gayajogo kevalI hodi / -gojI0 gA 65 TIkA--manovAkkAya yogarahitatvAdayogaH na vidyate yogo yasyAsauayogaH sacAsau kevalI ca ayogakevalI iti / mano yoga, vacana yoga, aura kAya yoga se rahita hone se ayoga hai| isa taraha se jinake yoga nahIM hai tathA kevalI bhI hai ve ayoga-kevalI (caudahabAM guNa sthAna hai ) hai / *4 kArmaNa kAya yoga aura guNa sthAna orAliyamissaM vA cauguNaThANesu hodi kammaiyaM / cadugadiviggahakAle jogissa ya pdrlogpuurnnge|| -gojI0 gA 684 TokA-audArikamizravaccaturguNasthAneSu kArmaNakAyayogaH syAt sa caturgativigrahakAle sayogasya prataraloka pUraNakAle ca bhavati tena tatra guNAsthAnAni jIvasamAsAzca tadvat catvAri aSTau bhavanti / __ audArika mizra kAya yoga kI taraha kArmaNa kAya yoga cAra guNa sthAnoM meM hotA hai| vaha cAra gati sambandhI vigraha gati kAla meM aura sayogI kevalI ke pratara aura loka pUraNa samudghAta ke kAla meM hotA hai| isase usameM guNa sthAna aura jIva samAsa usI kI taraha krama se cAra aura ATha hote haiN| .5 sayogajine bhAvendriyaM na, dravyendriyApekSayA SaTparyAptayaH vAgucchvAsa nizvAsAyuH kAyaprANazcatvAri bhvnti| zeSendriyamanaH prANASaT na santi / tatrApi vAgyoge vishraantetryH| punaH ucchvAsanizvAse vizrAnte dvau| ayoge AyuH prANa ekH| -gojI0 gA 701 / TIkA sayoga kevalI meM bhAvendriya nahIM hai| unake dravyendriya kI apekSA chaha paryAptiyAM haiM aura cAra prANa hote haiN| aura vacana bala, uccha vAsanizvAsa bala, Ayu aura kAya bala-ye cAra prANa hote haiN| zeSa indriya aura mana ye chaha prANa nahIM hai| una cAra
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 28 ) prANoM meM se bhI vacana yoga ke ruka jAne para tIna rahate haiN| punaH uccha vAsa nizvAsa kA nirodha hone para do rahate haiN| ayogakevalI ke eka Ayu prANa hotA hai / '6 AhAraka kAya yoga aura guNa sthAna '7 AhAraka mizrakAya yoga aura guNa sthAna AhAro pajjatte idare khalu hodi tassa missodu / aMtomuhuttakAle chaTTaguNe hodi aahaaro|| -gojI0 ga 683 TIkA-AhArakakAyayogaH saMjiparyAptaSaSThaguNasthAne jaghanyotkRSTena antarmuhUrttakAle eva bhavati / tanmizrayogaH itarasmin saMjJa yaparyAptaSaSThaguNasthAne khalu jaghanyotkRSTena tAvatkAle eva bhavati / AhAraka kAyayoga saMjJIparyApta cha8 guNa sthAna meM jaghanya aura utkRSTa se antamuhUrta kAla meM hI hotA hai| AhAraka kAya yoga saMjJI aparyApta avasthA meM chaThe guNa sthAna meM jaghanya-utkRSTa se antarmuhUrtakAla meM hI hotA hai| ataH ina donoM meM eka chaTThA hI guNasthAna hotA hai / '8 sayogI guNa sthAna meM do jIva samAsa ayogI guNa sthAna meM eka jIva samAsa xx x sayoge ca saMjJIparyAptAparyAptau dvau| x x x ayoge ca saMjJIparyApta evaikH| -gojI0 gA 699 TIkA sayogI meM saMjJIparyApta aura aparyApta do jIva samAsa hote haiN| ayogI kevalI meM eka saMjIparyApta hI hotA hai| 9 AhAraka kAyayoga aura jIva samAsa 10 AhAraka mizrakAya yoga aura jIva samAsa TIkA-AhArakakAyayogaH saMjJiparyAptaH x x x tammizrayoga saMjaya paryAptaH xxx jIva samAsaH sa eva ekaikH| gojI0 gaa653| TIkA
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 29 ) AhAraka kAma yoga meM jIva samAsa vahI saMjJIparyApta aura AhArakamizra kAya yoga meM saMjJo aparyApta eka-eka hI hotA hai / . 11 mano yoga- vacana yoga aura guNa sthAna majjhima caumaNavayaNe saNNippahuDatu jAva sesANaM jogitti ca aNubhayavayaNaM tu TIkA - madhyameSu asatyobhayamanovacanayogeSu caturSu saMjJimithyAdRSTyA - dIni kSINakaSAyAntAni dvAdaza / tu punaH satyAnubhayamanoyogayoH satyavacanayoge ca saMjJiparyAptamithyAdRSTyAdIni sayogAntAni trayodaza guNasthAni bhavanti / xxx anubhaya vacanayoge tu guNasthAni vikalatrayamithyAdRSTyAdIni trayodaza / - 12 kAya yoga aura guNa sthAna madhyama arthAt asatya aura ubhaya mano yoga aura vacana yoga- ina cAra meM saMjJI mithyA dRSTi se lekara kSINa kaSAya paryanta bAraha guNa sthAna hote haiM / tathA satya aura anubhava mano yoga aura satya vacana yoga meM saMjJIparyApta mithyA dRSTi se lekara sayogI kevalI paryanta teraha guNa sthAna hote haiM / anubhaya vacana yoga meM vikalatraya mithyA dRSTi se teraha guNa sthAna hote haiM / khINoti // viyalAdo / - gojI 0 gA 679 orAlaM pajjatte thAvarakAyAdi jAva jogitti / tammissamapajjate caduguNaThANesu niyameNa // paryApta mithyA TIkA - audArikakAyayogaH ekendriyasthAvara kAya dRSTyAdisayogAnta trayodazaguNasthAneSu bhavati / tanmitrayogaH aparyApta catu guNa sthAneSveva niyamena / - 13 majjhimaca umaNavayaNe saNNidhvahuDa tu jAva khINotti / sesaNaM joginti ca aNubhayavayaNaM tu viyalAdo // dArika kAya yoga ekendriya sthAvara kAya paryApta mithyA dRSTi se sayogI kevalI paryanta teraha guNa sthAnoM meM hotA hai / - gojI0 gA 680 dArika mizra kA yoga niyama se aparyApta abasthA meM cAra guNa sthAnoM (1, 2, 4, 13 ) meM hotA hai / - gojI 0 gA 679
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 30 ) TIkA - madhyameSu asatyobhayamanovacanayogeSu catuSu saMjJImithyAdRSTyA - dIni kSINakaSAyAntAni dvAdazaH / tu punaH satyAnubhayamanoyogayoH satyavacanayoge ca saMjJI paryAptamithyAdRSTyAdIni sayogAntAni trayodaza guNasthAnAni bhavanti / jIvasamAsaH saMjJIparyApta evaikaH / anubhayavacanayoge tu guNasthAnAni vikalatrayamithyAdRSTyAdIni trayodaza / jIvasamAsAH dvitricaturindriyasaMjJayasaMjJIparyAptAH paJca / - 14 kevalaNANadivAyarakiraNakalAvappaNAsiyaNNANo / Nava kevalaladdha gama sujaNiyaparama pyavavaeso // asahAyaNANadaMsaNasahiyo iti kevalI hujogeNa / juttoti sajogijiNo aNAiNihaNAdise utto // -- gojI0 mA 63, 64 TIkA - anena sayoga bhaTTArakasya bhavyalokopakArakatvalakSaNaparArtha saMpat praNItA xxx / yogena saha yukta iti sayogaH asahAyajJAnadarzanasahita iti kevalI sayogazcAsau kevalI ca sayoga - kevalI / ghAtikarmanirmUlako jinaH, sayogakevalI cAso jinazca sayogakevalijinaH ityanAdinidhanArSAgame uktaH pratipAditaH / sayoga kevalI bhagavAna ke bhavya jIvoM kA upakAra karane rUpa parArtha sampadA kahI hai / yoga se yukta hone se sayoga aura asahAya jJAna-darzana se sahita hone se kevalI, isa taraha sayoga aura kevalI hone se sayoga - kevalI hai aura ghAti karmoM ko nirmUla karane se jina hai / isa taraha anAdi nidhana Agama meM unheM sayoga kevalI jina kahA hai / sayogI kevalI terahavAM guNa sthAna hai / * 15 vaikriyakAyayoga aura guNasthAna vaikriyamizra kAyayoga aura guNa sthAna veguvvaM pajjatteidare khaluhoditassa missaMtu / suraNiraya cauTThANe misse hi missajogodu // gojI * gA 652 paryApta devanAraka mithyAdRSTyAdicaturguNa ater-affeskAyayogaH sthAneSu bhavati khalu sphuTam / tu punaH tanmizra yogaH mizraH mizraguNasthAne tu nahIti kAraNAt devanAraka mithyAdRSTisAsAdanAsaM yateSveva bhavati /
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 31 ) vaikriya kAya yoga paryApta deva nArakiyoM ke mithyAdRSTi Adi cAra guNa sthAnoM meM hotA hai / vaikriyamizra kAya yoga mizra guNasthAna meM nahIM hotA, ataH devanArakiyoM ke mithyAdRSTi sAsAdana aura asaMyata guNasthAna meM hI hotA hai / * 16 uvasaMta khINamoho sajoga kevalijiNo ajogI ya / coddasa jIvasamAsA kameNa siddhAya NAdavvA // -- gojI0 gA 10 TIkA-ghAtikarmANi jayati syeti jinaH, kevalajJAnamasyAstIti kevalI, sa cAsau, jinazca kevalijinaH / yogena sa vartate iti sayogaH, sa cAsau kevalijinazca sayogakevalijinaH / yogaH asyAstIti yogI, na yogI ayogI, ayogI kevalijinaH ityanuvartanAt ayogI cAsaukevalijinazca ayogikevalijinaH / jisane ghAtikarmoM ko jIta liyA hai vaha jina hai aura jisake kevala jJAna hai vaha kevalI hai / jo kevalI vahI jina hone se kevalI jina hai / jo yoga sahita hai / jo sayoga hone ke sAtha kevalI jina hai vaha sayoga kevalI jina hai / vaha sayoga jisake yoga haiM vaha yogI hai / jo yogI nahIM hai vaha ayogI hai / * 17 yoga aura guNa sthAna kI apekSA paryApta aparyApta ekkArasajogANaM puNNagadANaM sapuNNa missacaukkassa puNo sagaekaka apuNNa AlAo // AlAo / TIkA-paryAptigatAnAM caturmanazcaturvAgaudArikarvakriyikAhAra kaikAdazayogAnAM svasvapUrNAlApo bhavati yathA satyamanoyogasya satyamanaH paryAptAlApaH / mizrayogacatuSkasya punaH svasvaikAyaryAptAlApo bhavati / yathA - audArika mizrasyaH audArikAparyAptAlApaH / - gojI0 gA 723 paryApta avasthA meM hone vAle cAra mano yoga, cAra vacana yoga, audArika, vaikriyika, jaise AhAraka kAyayoga- ina gyAraha yogoM meM apanA-apanA paryApta AlApa hotA hai / satya mano yoga ke satyamana paryApta AlApa hotA hai / cAra mizrayogoM meM apanA-apanA eka aparyApta AlApa hotA hai / jaise audArika mizra ke audArika aparyApta AlApa hotA hai /
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ .18 sayogi kevalI ke prathama samaya meM cAra karmoM kA avasAna paDhamasamayajiNassa NaM cattArikammaMsA khINA bhavaMti, taMjahA- NANAvaraNijja, saNAvaraNijja, mohaNijja, aMtarAiyaM / - ThANa0 sthA 4 / u 1 / sU 142 TIkA-'paDhame' tyAdi sUtratrayaM vyaktaM, paraM prathamaH samayo yasya sa tathA sa cAsau jinazca-sayogikevalI prathamasamayajinastasya karmaNaH-sAmAnyasyAMzAH jJAnAvaraNIyAdayo bhedAiti / prathama samaya ke sayogI kevalI ke cAra satkarma kSINa hote haiM1. jJAnAvaraNIya 2. darzanAvaraNIya 3. mohanIya 4. AntarAyika .19 sayogI aura jIva samAsa .1 ( kevalajJAnaM ) sayogAyogayoH siddhaca / tatra jIvasamAsau saMjiparyAptasayogAparyAptau dvau| --gojI0 688 / TIkA kevala jJAna-sayogI-ayogI aura siddhoM meM hotA hai| usameM saMjJI paryApta tathA samudghAtagata sayogI kI apekSA saMjJI aparyApta ye do jIva samAsa hote haiN| .2 yoga aura parjApta-aparyApta sayogini ubhye| ayogini paryAptA eva / -gojI* gA 703 / TIkA sayogI meM paryApta-aparyApta donoM hote haiN| ayogI meM paryApta hI hote haiM / moTa- sayogI kevalI meM kevala samudghAta kI apekSA aparyApta bhI hote haiN| kahA hai sayoge paryAptaH / samudghAte tubhayaH / ayoge paryApta eva / sayogI kevalI meM paryApta hai kintu samudghAta meM donoM hai| ayogI meM paryApta hai| .3 madhyameSu asatyobhayamano vacanayogeSu x x x satyAnubhaya manoyogayoH satjavacanayoge x x x jIvasamAsaH saMjiparyApta evaikaH / anubhaya vacana yoge xxx jIvasamAsAH dvitricaturindriya saMjJa yasaMjI paryAptAH paJca / -gojI* gA 679 / TokA
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 33 ) madhyama arthAt asatya aura ubhaya manoyoga aura vacana yoga tathA satya aura anubhaya manoyoga aura satya vacana yoga ke jIva samAsa eka saMjJI paryApta hI ( jIva kA eka bheda caudahavAM ) hotA hai| anubhaya vacana yoga meM vikalatraya jIva samAsa se do-indriya, teindriya, caturindriya saMjIasaMjJo paMcendriya paryApta rUpa pA~ca hote haiM ( jIva ke bheda chaTThA, AMThavA~, dasavA~, bArahavA~ caudahavA~ hotA hai|) *4 kArmaNa kAyayoga aura jIva samAsa kAmaNakAyayogaHxx x jIva samAsazcaxx x aSTau bhavati / -gojI* gA 684 / TIkA kArmaNakAya yoga meM jIva samAsa ATha hote haiN| sAta bheda aparyApta ke va eka caudahavAM bheda evaM ATha jIva ke bheda hote haiM / .5 vaikriya kAya yoga aura jIva samAsa '6 vaikriyamizra kAya yoga aura jova samAsa vaikriyikakAyayogaxxx mizrakAyayoga x x x jIvasamAsaH tayoH krameNa saMjJiyAptaH tanninirvRttyaparyAptaH ekaikaH / jIva samAsa-unameM se-baikriyika kAyayoga meM saMjJI paryApta aura vaikriyamizra kAya yoga meM saMjJI aparyApta hotA hai| *7 yoga aura jIva bheda kAyayoga aura jIva bheda jIvasamAsAH audArikayoge paryAptAH spt| tena mizrayoge aparyAptAH sapta / sayogasya caikaH evmssttau| -gojI0 gaa681| TIkA ___ audArika kAya yoga meM sAta paryApta jIva samAsa ( jIva ke bheda ) hote haiN| ataH audArika mizra kAya yoga meM sAta aparyApta jIva samAsa hote haiM aura sayoga kevalI meM eka jIva samAsa ( caudahavAM bheda ) hotA hai| isa taraha mATha jIva samAsa hote haiN| .12 sayogI aura paryApta-aparyApta avasthA .1 yoga aura paryApta-aparyApta avasthA guNajIvA pajjattI pANA saNNA gaI diyA kaayaa| jogA vedakasAyA NANajamA saNA lessA // -gojI* gA 725
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 34 ) TokA-sayogakevalinaH catvAraH vAkkAyAyuruccha vaasnishvaasaakhyaaH| tasyaiva punaH mizrakAyAyuSo, ayogasyaAyu maikaH x x x / yogAH paryAptA ekAdaza, apryaaptshctvaarH| sayoga-kevalI ke cAra prANa vacana, kAya, Ayu, ucchAsa-nizvAsa, usI ke punaH mizrakAya aura Ayu / ayogI ke eka Ayu prANa hai| paryApta meM yoga gyAraha va aparyApta meM cAra yoga hai| *2 sayogI kevalI ke aparyApta avasthA bhI hotI hai pajjattasarorassa ya pajjattudayassa kaayjogss| jogissa apuNNattaM apuNNajogo ti nnitttti| ___-gojI0 gA 126 TIkA-paripUrNaparaaudArikazarIrasya paryAptanAmakarmodayayutasya kAya yogayuktasya sayogikevalibhaTTArakasya ArohaNAvarohaNa kapATadvaye samudbhUtekathitamapUrNatvaM apUrNakAyayoga iti| tataH kAraNAdaudArika mizrakAyayogAkrAntaH sayogikevalibhaTTArakaH kapATa yugalakAle aparyAptatAM bhajanIti pravacane nirdiSTaM kathitaM / sayogi kevali bhaTTAraka kA parama audArika zarIra paripUrNa hai, unake paryApta nAma karma kA udaya bhI hai aura ve kAya yoga se yukta hai| phira bhI ve jaba kapATa samudghAta karate haiM, eka samudghAta kA vistAra karate hue aura eka kA saMkoca karate hue, taba ina donoM meM apUrNa kAya yoga hone se apUrNapanA kahA hai| ataH audArika mizra kAya yoga se yukta sayogi kevalI ke donoM kapAToM ke kAla meM aparyAptapanA hotA hai| noTa-sayogi kevalI ke samudghAta kAla meM-kapATa yugala kAla meM, pratara yugala kAla meM aura loka pUraNa meM ina pAMca samaya meM aparyAptapanA maMdaprabodhinI TIkA meM kahA hai / apUrNa yoga hI arthAt audArikamizra kAya tathA kArmaNa kAya yoga kA sadbhAva hI unake upacAra se aparyAptapane kA kAraNa hai / mukhya rUpa se ve aparyApta nahIM hai / .13 sayogo jIva aura dravya jIveNa mNte| jAi davAI ( maNajogattAe geNhai tAI kiM ThiyAI geNhai, aThiyAI geNhai / )xxx maNajogattAe jahA kammagasarIraM NavaraMNiyamaM chaddisi, evaM vaijogattAe ci| kAyajogattAe vi jahA auraaliysriirss| -bhaga0 za / 25 / u 2 / sU 15
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 35 ) jIva jina dravyoM ko mano yoga rUpa meM grahaNa karatA hai vaha sthita dravyoM ko grahaNa karatA hai, asthita dravyoM ko nahIM ( kArmaNa zarIra kI taraha ) para niyama se chahoM dizAoM se Aye hue dravyoM ko grahaNa karatA hai / isI prakAra vacana yoga ke viSaya meM kahanA cAhie / jIva jina dravyoM ko kAya yoga rUpa se grahaNa karatA hai vaha sthita dravyoM ko bhI, asthita dravyoM ko bhI grahaNa karatA hai / ( audArika zarIra kI taraha ) vaha una dravya ko bhI dravya se bhI, kSetra se, kAla se va bhAva se bhI grahaNa karatA hai / vaha dravya se anaMta pradezI dravyoM ko grahaNa karatA hai, kSetra se asaMkhya pradezAvagAr3ha dravyoM ko grahaNa karatA hai xxx / nirvyAghAta se chaoM dizAoM se aura vyAghAta ho to kadAcit tIna, kadAcit cAra aura kadAcit pAMca dizAoM se Aye hue pudgaloM ko grahaNa karatA hai / ( dekho paNNa0 pa0 28 ) / noTa - jitane kSetra meM jIva rahA huA hai usa kSetra ke andara rahe hue jo pudgala dravya hai, ve sthita dravya kahalAte haiM aura usase bAhara ke kSetra meM rahe hue pudgala dravya asthita dravya kahalAte haiM / vahA~ se khIMcakara jIva unako grahaNa karatA hai / isa viSaya meM kinhIM AcAryoM kI yaha mAnyatA hai ki jo gati rahita dravya hai ve sthita dravya kahalAte haiM aura jo gati sahita dravya hai ve 'asthita dravya' kahalAte haiM / * 14 sayogI jIva aura yoga dravya kA grahaNa raiyA ajIvadavvA paribhogattAe havvamAgacchaMti, No ajIvadavvANaM raiyApa 0 havvamA gacchanti / se keNaTTeNa0 ? goyamA ! NeraiyA ajIvadavve pariyAiyaMti, ajIvadavve pariyAiittA xxx maNajogaM, vaijogaM, kAyajogaM ca NivvattayaMti x x x NavaraM sarIrai diya jogA bhANiyavvA jassa je atthi / - bhaga0 za 25 / u 2 / sU 5 ajIva dravya nArakiyoM ke paribhoga meM Ate haiM / parantu nairayika ajIva dravyoM ke paribhoga meM nahIM Ate / nArakI ajIva dravyoM ko grahaNa karate haiM, grahaNa karake mano yoga, vacana yoga, kAya yoga meM pariNata karate haiM / isI prakAra asura kumAra se vaimAnika daMDaoM taka jAnanA cAhie kintu jisake jitane yoga ho usake utane jAnane cAhie / * 15 jIva aura adhikaraNa yoga - 1 jIvA NaM bhaMte ! adhikaraNe ki AyappayogaNivvattie parappayogaNivyattie tadubhayappaogaNivvattie ?
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 36 ) goyamA ! AyappaogaNivvattie vi, parappaogaNivyattie vi tadubhaya ppyognnivvttie| se keNa?NaM maMte ! evaM buccai ? goyamA ! avirati pahucca se teNa?NaM jAva tadubhayappayogaNivvattie / evaM jAva mANiyANaM / -bhaga0 za 16 / u1 / sU 9 jIvoM kA adhikaraNa Atma-prayoga se bhI hotA hai| para-prayoga se bhI hotA hai yA tadubhaya prayoga se hotA hai / avirati kI apekSA yAvat tadubhaya prayoga se bhI hotA hai / isI prakAra nArakI yAvat vaimAnika taka jAnanA cAhie / noTa-zarIra, indriya, yoga Adi AMtarika adhikaraNa hai| hala, kudAlI Adi zastra tathA dhana-dhAnya Adi parigraha rUpa vastue bAhya adhikaraNa hai| hiMsAdi pApa kAryoM meM pravRtti karane vAle mana yoga ke vyApAra se utpanna adhikaraNa Atma prayoga nirvatita kahalAtA hai| dUsaroM ko hiMsAdi pApa kAryoM meM pravRtti karAne se utpanna huA vacanAdi yoga adhikaraNa para prayoga nirvatita kahalAtA hai| AtmA dvArA aura dUsare ko pravRtti karAne vAlA utpanna huA adhikaraNa 'tadubhaya prayoga nirvartita kahalAtA hai| sthAvarAdi jIvoM meM vacanAdi kA vyApAra nahIM hotA hai tathApi unameM avirati bhAva kI apekSA se para prayoga nirvatitAdi adhikaraNa kahA gayA hai| *2 sayogI jIva aura adhikaraNI yA adhikaraNa *3 jIveNaM bhaMte ! maNajogaM nivvattemAki adhikaraNI ? adhikaraNaM / ___ evaM jaheva soiMdiyaM taheva giravasesaM / vaijogo evaM ceva, gavaraMegidiyavajjANaM / evaM kAyajogo vi, gavaraMsavva jIvANaM jAva vemaannie| bhaga0 za 16 / u 1 / sU 17 mano yoga se bAMdhatA huA jIva adhikaraNI bhI hai, aura adhikaraNa bhii| avirati kI apekSA adhikaraNI bhI hai, adhikaraNa bhI hai| zrotrendriya ke samAna khnaa| 16 daMDaka kI pRcchA karanI caahie| vacana yoga ke viSaya meM bhI isI prakAra jAnane parantu vacana yoga meM ekendriyoM kA kathana nahIM kahanA caahie|
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAya yoga ke viSaya meM isI prakAra jAnanA caahie| kAya yoga sabhI jIvoM ke hotaa| isI prakAra vaimAnika taka kahanA caahie| .16 sayogI jIva aura yoga prApta karane kI vidhi jaghanya yoga se utkRSTa yoga prApta karane kI vidhi so jogo kividho tti bhaNide ego tirikkhAuyaM jahaNNajoga-jahaNNabaMdhagaddhAhi baMdhiya kadalIghAdaM kADhUNa samaUNukkassabaMdhagaDAe jahaNNajogeNa NirayAuyaM baMdhiya puNo egasamayaM jattiyamettANi jogaTTANANi caDidu sakkadi tattiyamettANaM jogaTThANANaM carimajogaTThANamettaM gahidaM / evaM ukkassabaMdhagaddhAe ego samao tappAoggamasaMkhejjaguNaM jogaM ptto| jahA eso egasamao tappAogga masaMkhejjaguNaM jogaM govo evaM sesegesamayA vi tappAoggamasaMkhejjaguNa jogassa dabvA jAvukkassaNirayAuabaMdhagaddhAe save samayA tappAoggamasaMkhejjaguNaM jogaTThANaM pattA tti| evamaNeNa vihiNA saMkhejjavAramukkassabaMdhagaddhA uvari uvari caDhAviya Node ukkassajogaM paavdi| ___ evaM Node estha carimaviyappo vuccde| taM jahA--jalacaresu jahaNNajogajahaNNabaMdhagaddhAhi tirikkhAuyaM baMdhiya kadalIghAdaM kAUNa ukkassajoga-ukkassabaMdhagaddhAhi NirayAuaMbaMdhAvide carimaviyappo hodi / evaM tirikkhajalacaraAuyadavvamassidUNa NirayAuamappaNojahaNNa-davvappahuDi jAvukkassadavvetti tAva paramANuttarAdikameNa NiraMtaraM gaMtUNa ukkassaM jAdaM / -SaT0 khaM 4, 2, 4 / sU 122 / pu 10 / pR0 380-81 vaha ( vardhamAna ) yoga kisa prakAra kA hai ? isake uttara meM kahA gayA hai - koI eka jIva jaghanya yoga aura jaghanya bandhaka kAla ke dvArA tiryaMca AyuSya ko bAMdhakara kadalIghAta ke dvArA eka samaya kama utkRSTa bandhakakAla meM jaghanya yoga se nArakAyu ko bA~dha kara puna: eka samaya meM jitane mAtra yogasthAna car3ha sakatA hai utane mAtra yoga sthAnoM ko antima yoga sthAna ke rUpa meM yahA~ para prarUpaNA kI gaI hai| isa prakAra utkRSTa bandhaka kAla kA eka samaya tatprAyogya asaMkhyAtaguNe yoga ko prApta ho jAtA hai| jisa prakAra yaha eka samaya tatprAyogya asaMkhyAtaguNita yoga ko prApta karAyA gayA hai usI prakAra zeSa eka-eka samaya ko bhI tatprAyogya asaMkhyAtaguNe yoga ko prApta karAnA caahie| yaha kriyA taba taka karanI cAhie jaba taka utkRSTa nArakAyu sambandhI bandhaka kAla ke saba samaya tatprAyogya asaMkhyAtagune yoga ko prApta nahIM ho jAte / isa prakAra saMkhyAta bAra Upara car3hakara le jAne para utkRSTa yoga ko bandhaka kAla prApta hotA hai|
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 38 ) isa prakAra le jAne para yahA~ para antima vikalpa kahA jAtA hai- jalacaroM meM jaghanya yoga aura jaghanya bandhaka kAla se tiryaca Ayu ko bA~dhakara kadalIghAta kara utkRSTa yoga aura utkRSTa bandhaka kAla se nArakAyu ko baMdhAne para antima vikalpa hotA hai| isI prakAra tiryaMca jalacara ke Ayu dravya kA Azraya lekara nArakAyu apane jaghanya dravya ko lekara utkRSTa dravya taka eka paramANu adhika Adi ke krama se nirantara jAte hue utkRSTa bana jAtA hai| .17 sayogI nova aura utpatti sayogInArako ko Atma prayoga ( yoga rUpa vyApAra se ) se utpatti (raiyA) AyappaogeNaM uvavajjaMti No parappaogeNaM uvavati / -bhaga* za 25 u 7 / sU7 nArakI Atma prayoga se utpanna hote haiM para prayoga se nhiiN| sayogI asura kumAra yAvat vaimAnika deva kI Atma prayoga se utpatti ( asura kumaaraa|) jahA paraiyA taheva giravasesaM jAva No parappaogeNaM uvavajjati / evaM egidiyAvajjA jAva vemaanniyaa| egidiyA evaM ceva / gavaraM causamaio viggAho, sesaMtaM ceva / -bhaga. za 25 / u8 / sU 8 asura kukAra yAvat vaimAnikadeva Atma prayoga se utpanna hote haiM, para prayoga se nhiiN| 18 yoga aura karmabaMdha .1 NANAvaraNinjaM ki maNajogI baMdhai, vayajogI baMdhai, kAyajogI baMdhai, ajogI baMdhai ? goyamA! heTillA tiNNi bhayaNAe, ajogI Na baMdha; evaM beyaNijjavajjAo, veyaNijja heTuillA baMdhaMti, ajogI Na bNdhi| -bhaga* za 6 / u 3 / pra 47 manI yogI, vacana yogI aura kAya-yogI ye tInoM jJAnAvaraNIya karma kadAcit nahIM bA~dhate haiN| ayogI nahIM bA~dhate haiN| isI prakAra vedanIya karma ko chor3a kara zeSa sAta karma prakRtiyoM ke viSaya meM jAnanA caahie| ___ vaidanIya karma ko manoyogI, vacana yogI aura kAya yogI bA~dhate haiN| ayogI nahIM bAMdhate haiN|
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ *2 sayogInArako tathA adhyavasAya-yoga-karaNa se AyuSya baMdha (peraiyA) ajjhavasANa jogaNinvattieNaM karaNovAeNaM evaM khalu te jIvA parabhaviyAuyaM pakareMti / -bhaga0 za 25 / u8 / sU 3 nArakI jIna apane adhyavasAya rUpa aura joga Adi ke vyApAra se karaNopAya ( karma baMdha ke hetu ) dvArA parayava bhI AyuSya bAMdhate haiN| sayogI asura kumAra yAvat vaimAnika deva ke daMDaka tathA adhyavaAya-yoga karaNa ke AyuSyabaMdha / ( asurkumaaraa| ) jahANeraiyA taheva NiravasesaM jAva No parappaogeNa uvavajjati / evaM x x x jAva bebhANiyA bhaga. za 25 / u 8 sU 8 asura kumAra se vaimAnika deva taka apane adhyavasAya aura joga Adi ke vyApAra se karaNopAya se parabhavakA AyuSya bAMdhate haiM / '3 abandho'yogI -jainasidI. pra8 / sU24 ayogI ke kayaMbaMdha nahIM hotA hai| *19 sayogI jIva aura karma kA prArambha aura aMta "1 salessA NaM bhaMte ! jIvA pAvaM kamma0 ? evaM ceva, evaM samvaTThANesu vi jAva annaagaarovuttaa| ee samve vi payA eyAe vattavvayAe bhANiyanvA / -bhaga. za 29 / u 1 / sU 3 sayogI jIva mana yogI-vacana yogI-kAya yogI jIvoM meM 1-kitane hI sayogI jIva eka sAtha prArambha karate haiM aura eka sAtha samApta karate haiN| 2-yA eka sAtha sAtha prArambha karate haiM aura bhinna samaya meM samApta karate haiM / yo 3-bhinna samaya meM prArambha karate haiM aura eka sAtha samApta karate haiM 4 yA bhinna samaya meM prArambha karate haiM aura bhinna samaya meM samApta karate haiN| kyoMki sayogI jIva cAra prakAra ke kahe haiM, yathA
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 40 ) 11 - koI sayogI jIva samAna Ayu vAle haiM aura samAna utpanna hote haiM / 2 - kaI sayogI jIva samAna Ayu vAle haiM kintu viSama ( bhinna-bhinna samaya meM ) utpanna hote haiM / 3 - kaI sayogI jIva viSama Ayu vAle haiM aura saba eka sAtha utpanna hote haiM aura kitaneka sayogI jIva viSama Ayu vAle haiM aura viSama utpanna hote haiM / 1 - jo samAna Ayu vAle aura samAna utpanna hote haiM ke pApa karma kA bhoga eka sAtha prArambha karate haiM, aura eka sAtha samApta karate haiM / 2 - jo samAna Ayu vAle aura viSama utpanna hote haiM ve pApa karma kA yoga eka sAtha prArambha karate haiM aura bhinna samaya meM samApta karate haiM / 3 -jo viSama Ayu vAle aura samAna utpanna hote haiM ve pApa karma kA yoga bhinna samaya meM prArambha karate haiM aura eka sAtha samApta karate haiM / 4 - jo viSama Ayu vAle aura viSama utpanna hote haiM ve pApa kArya kA yoga bhinna samaya meM prArambha karate haiM aura bhinna samaya meM samApta karate haiM / * 20 sayogI nArakI aura karma vedana kA prArambha aura samApti raiyA naM bhaMte ? pAvaM kamma ki samAyaM paTThavisu samAyaM niTThavisu pucchaa| gomA ! atthegaiyA samAyaM paTTavasu evaM jaheva jIvANaM taheva bhANiyavaM nAva aNAgArovauttA / evaM jAva bemANiyANaM jassa jaM asthi taM eeNaM ceva kameNa bhANiyabbaM / - bhaga0 za 29 / u 1 sU 4 sayogI-mano yogI ka yAvat vaimAnika taka jisa prakAra audhika jIvoM kI vaktavyattA kahIM usI prakAra vacana yogI va kAya yogI nArakI kI vaktavyattA kahanI caahie| jAnanA / jisake jo jo yoga ho vaha vaha yoga kahanA | noTa -- pApa karma ko bhogane kA prArambha aura samApti ke lie sama kAla aura viSama kAla kI apekSA caubhaMgI kahIM hai / vaha caubhaMgI sama Ayu aura viSama Ayu aura sama utpatti aura viSama utpatti vAle jIvoM kI apekSA ghaTita hotI hai /
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 41 ) 3 sayogI jIva aura jJAnAvaraNIyakarma ke vedana kA prArambha aura samApta darzanAvaraNIya vedanIyakarma mohanIyakarma AyuSyakarma nAmakarma gotrakarma aMtarAyakarma jahA pAveNa daMDao, eeNaM kameNaM aThThasu vi kammappagaDIsu aTThadaMDagA bhANiyavvA jIvAiyA maanniypjjvsaannaa| eso NavadaMDagasaMgahio paDhamo uddeso bhaanniyvvo| -bhaga0 za 29 / u 1 / sU 4 jisa prakAra pApakarma kA daMDaka kahA usI prakAra usI krama se AThoM karma prakRtiyoM ke ATha daMDaka jIvAdi se lekara vaimAnika paryanta kahanA caahie| nava daMDaka sahita prathama uddezaka kahanA / 4 sayogI anaMtaropapannaka nArakI aura pApa karma kA yoga / salessA NaM bhaMte ! aNaMtarovavaNNagA raiyA pAvaM ? evaM ceva, evaM jAva annaagaarovuttaa| evaM asurakumArANaMvi / evaM jAva vemANiyANaM, NavaraM jaM jassa atthi taM tassa bhANiyavvaM / evaM gANAvaraNijjeNa vi dNddo| evaM NiravasesaM jAva aMtarAieNaM / -bhaga0 za 29 / u 2 / sU8 sayogI anaMtaropapannaka nArakI prathama va dvitIya bhaMga se karma kA vedana karate haiN| isI prakAra manoyogI, vacanayogI va kAyayogI kA khnaa| sayogI anaMtaropapannakanArakI do prakAra ke haiM-yathA 1-kitanekahI nArakI samAna Ayu vAle aura samAna utpatti vAle hote haiM tathA 2-kitaneka hI samAna AyuvAle aura viSama utpatti vAle hote haiN| prathama bhaMga vAle eka sAtha pApa karma kA vedana prAraMbha karate haiM aura eka sAtha samApta karate haiN| dUsare bhaMga vAle pApa karma kA bhoganA eka sAtha prArambha karate haiM aura bhinna samaya meM samApta karate haiN| isI prakAra asurakumAra yAvat vaimAnika deva taka kahanA / jisake jitane yoga ho utane kahane /
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ noTa-Ayu udaya ke prathama samayavartI jIva ko anaMropapannaka kahate haiN| unake Ayu kA udaya samakAla meM hI hotA hai| maraNa samaya kI viSamatA ke kAraNa viSamopa pannaka kahalAte haiN| isI prakAra ATha karma prakRti ke ATha daMDaka kahane / '5 sayogI paraMparopapannaka nArakI aura pApa karma kA vedana evaM eeNa gamaeNa jacceva baMdhisae uddesagaparivADI sacceva ihavi bhANiyavvA jAva acrimotti| aNaMtarauddesagANaM cauNha vi ekko vttvvyaa| sesANaM sattaNhaM ekkaa| - bhaga0 za 29 / u 3 se 11 vaMdhIzataka meM uddezaka kI taraha jo paripATI kahI hai vaha isa pATha ke sampUrNa uddezakoM kI paripATI yAvat acaramoddezaka paryanta kahanA caahie| anaMtara sambandhI cAra uddezakoM kI eka vaktavyattA aura zeSa sAta uddezakoM kI eka vaktavyattA khnii| nArakI yAvat vaimAnika taka khnaa| *20 sayogI jIva aura aNAhArika 1 viggahagadimAvaNNA kevaliNo samugghaho ajogIya / siddhA ya aNAhArA sesA AhArayA jIvA / -gojI. gA0 666 vigraha gati meM Aye cAroM gatiyoM ke jIva, pratara aura lokapUraNa samudghAta karane vAle sayogI jina va ayogI jina va siddha aNAhArika hote haiN| noTa-vigraha gati meM cAroM gatiyoM ke jIva tathA samudghAta karane vAle kevalI pratara aura lokapUraNa avasthA meM kevala kArmaNa kAyayoga hotA hai| *2 kArmaNa kAya yogI aura anAhAraka kammaiyakAyajogI hodi aNAhArayANaparimANaM // gojI0 gA0 671 pUrvAcaM TokA-anAhArakakAlaH kArmaNakAye utkRSTaH trismyH| jaghanya eka smyH|xxx| kArmaNakAyayogijIvarAziH anAhArakaparimANaM bhavati / anAhAraka kAla-kArmaNa kAya yoga meM utkRSTa tIna samaya kA hai aura jaghanya eka samaya kA hai|
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ *3 thAvara kAyappahuDI sajogicarimotti hodi aahaarii| kammaiya aNAhArI ajogisiddha vi NAyanvo -gojI0 gA. 698 AhAraka meM sayogakevali paryanta guNasthAna hote haiN| kArmaNa yoga ke samaya (mithyAdRSTi, sAsAdana, asaMyata aura sayoga kevalI ke kArmaNa kAya yoga ke samaya ) tathA ayogI aura siddha aNAhArika hote haiM / .5 kArmaNa kAya yogI anAhAraka hote haiN| kammaiya aNAhArI ajogisiddhavi nnaayvvo| -gojI. gA0 698 / uttarArdha TokA-mithyAdRSTisAsAdanAsaMyatasayogAnAM kArmaNayogAvasare ayogi siddhayozca anAhAro jJAtavyaH / tatra jIva samAsAH sapta / ayogasya caikaH / mithyAdRSTi, sAsAdana, asaMyata aura sayogI kArmaNa yoga ke samaya anAhAraka hote haiN| ayogI anAhAraka hote haiN| usameM jIva samAsa aparyApta sambandhI sAta hote haiN| ayogI ke eka paryApta hotA hai| kArmaNakAyayogijIvarAziH anAhArakaparimANaM bhavati / -gojI0 671 / TIkA yoga mArgaNA meM kArmaNa kAya yogiyoM kA jitanA pramANa kahA hai utanA hI anAhArakoM kA pramANa hai| .5 sayogo jIva aura AhArAdi sajogIsu jovegidiyavajjo tiybhNgo| maNajogI vaijogI ya jahA sammAmicchaTThiI ( sammAmicchadiTThI NaM bhaMte ! ki AhArae aNAhArae ? goyamA ! AhArae, No aNAhArae-sU 1889) NavaraM vaijogo vilidiyANa vi| kAyajogIsu jIvegidiyavajjo tiybhNgo| ajogI jIva-maNUsa-siddhA annaahaargaa| -paNNa0 pa 28 / u 2 / sU 1900 / pR0 405 TIkA-sAmAnyataH sayogisUtramekavacane tathaiva, bahuvacane jIvaekendriyapadAni varjayitvA zeSeSu sthAneSu bhagatrikaM, jIvapade pRthivyAdipadeSu ca punaH pratyekamAhArakA api anAhArakA apIti bhaGgaH, ubhayeSAmapi sadaiva teSu sthAneSu
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 44 ) bahutvena labhyamAnatvAt 'maNajogI vaijogI jahA sammAmicchaddiTThI yatti manoyogino vAgyo ginazca yathA prAk samyagmithyAdRSTaya uktAstathA vaktavyAH, ekavacane bahuvacane cAhArakA eva vaktavyA na tvanAhArakA iti bhAvaH, navaraM 'vajogo vigalidiyANavi tti navaramiti samyagmithyAdRSTi sUtrAdayaM vizeSaH, samyagmithyAdRSTitvaM vikalendriyANAM nAstIti tatsUtraM tava noktaM vAgyogaH punavakalendriyAmapyastIti tatsUtramapi vAgyoge vaktavyaM taccaivam - 'maNajogI NaM bhaMte! jIve ki AhArae aNAhArae ? goyamA ! AhArae no anAhArae, evaM egidiyaviladiyavajjaM jAva vaimANie, evaM puhutteNavi, vaijogI NaM bhaMte / kiM AhArae aNAhArae ? goyamA ! AhArae No aNAhArae, evaM egidiyavajjaM jAva vaimANie, evaM puhutteNavi' tti, kAyayogisUtramapyekavacane bahuvacane ca sAmAnyataH sayogisUtramiva, ayogino manuSyAH siddhAzva, tenAtra vINi padAni, tadyathA - jIvapadaM manuSyapadaM siddhapadaM ca viSvapi sthAneSvekavacane bahuvacane cAnAhArakatvameva / sayogI jIva ( eka vacana ) kadAcit AhAraka hote haiM, kadAcit anAhAraka hote haiM / isI prakAra daMDaka ke sabhI jIvoM ke viSaya meM jAnanA / yogI jIva ( bahu vacana ) audhika tathA ekendriya jIva meM eka bhaMga hotA hai / yathA - AhAraka bhI hote haiM, anAhAraka bhI hote haiM / kyoMki ye donoM prakAra ke jIva sadaiva anekoM rahate haiM / isake sivAya anyoM meM tIna aMga hote haiM ( ekendriyoM ko chor3a kara ) yathA - ( 1 ) aneka AhAraka, aneka anAhAraka hote haiM / (2) aneka AhAraka, eka anAhAraka / (3) sarva AhAraka hote haiM / manoyogI tathA vacana yogI eka vacana bahuvacana kI apekSA samyag mithyA dRSTi kI taraha AhAraka hote haiM, anAhAraka nahIM hote haiM / vacana yoga beindriya, indriya, catudindriya ke hotA hai lekina samyag mithyA dRSTi guNa sthAna nahIM hai / ve bhI vacana yoga meM saba AhAraka hote haiM - anAhAraka nahIM hote haiM / mano yoga ekendriya tathA vikendriyoM meM nahIM hotA hai / kAya yogI meM ekendriyoM ko chor3a kara tIna bhaMga hote haiM / ayogI - manuSya-siddha tIna pada anAhAraka hote haiM, AhAraka nahIM hote haiM / *6 ayogI jIva anAhAraka hote haiM kevali samuhaya aruha ajoi siddha te Na leMti AhAru viggaha- gai-gaya / paramappaya // viyAriya / - vIraji0 saMdhi 12 | kaDe 4
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 45 ) ayogI jIva AhAra nahIM lete haiM ataH ve anAhAraka hai / *21 sayogI jIva aura AtmA ko abhinnatA aNNautthiyANaM bhaMte! evaM AikkhaM tijAva parurveti -evaM khalu xxx evaM maNajoe, vaijoe, kAyajoe xxx vaTTamANassa aNNe jIve, aNNe jIvAya xxx / goyamA ! jaNaM te aNNautthiyA evaM AikkhaMti jAva miccha te evaM Ahesu' ahaM puNa goymaa| evaM khalu AikkhAmi jAva paruvemi-'evaM khalu xxx evaM maNajoe, vaijoe, kAyajoe x x x vaTTamANassa evaM sacceva jiivaayaa| -bhaga0 17 / u 2 / sU 9 anyatIthika isa prakAra kahate haiM yAvat parUpita karate haiM ki xxx mano yogavacana yoga-kAya yoga meM x x x Adi meM vartamAna prANI yA jIva anya hai, aura jIvAtmA anya hai| yaha kathana unakA mithyA hai| mano yoga yAvat kAya yoga meM vartamAna prANI jIva hai aura vahI jIvAtmA hai| *22 sayogI jIva kI saMkhyA .1 audArika kAya yoga kI saMkhyA .2 audArika mizra kAya yoga kI saMkhyA .3 kArmaNa kAya yoga kI saMkhyA kammorAliyamissaya orAladdhAsu saMcida annNtaa| kammorAliyamissaya orAliyajogiNo jiivaa| -gojI0 gA0 264 kAmaMNa kAya yoga, audarika mizra kAya yoga tathA audArika kAya yoga ke Age kahe gaye kAloM meM saMcita hue kArmaNa kAya yogI, audArika mizra kAya yogI aura audArika kAya yoga jIva pratyeka anaMtAnaMta jAnanA cAhie / *22 yoga kI saMkhyA AhAraka kAya yoga kI saMkhyA AhArakAmizrakAya yoga kI saMkhyA AhArakAyajogAcauvaNaM hoMti ekksmymmi| AhAramissajonA sattAvIsAdu ukkassA // 270 // -gojI0 gA0 270
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 46 ) AhAraka kAya yoga ke dhAraka eka samaya meM eka sAtha utkRSTataH cauppanna hote haiM tathA AhAraka mizra kAya yogI eka samaya meM eka sAtha utkRSTataH sattAIsa hote haiM / vizeSa-utkRSTa rUpa se eka samaya meM ukta saMkhyA pramANa jIva hote haiM, isase kama ho sakate haiM kintu adhika nahIM ho skte| arthAt vaha saba utkRSTa rUpa se eka samaya meM jAnanA caahie| .23 ayogI jIva kauna hote haiM jesi Na saMti jogA suhAsuhA punnnnpaavsNjnnyaa| te hoMti ajogijiNA aNovamANaMtabalakaliyA // ---- gojI. gA243 jina AtmAoM ke puNya-pApa rUpa prazasta aura aprazasta karmabaMdha ke kAraNa manavacana-kAya kI kriyA zubha aura azubha nahIM hai ve AtmA carama guNasthAnavartI ayogI kebalI hai| vizeSa--yoga ke AdhAra se jo bala hotA hai vaha pratiniyata viSaya vAlA hI hotA hai| paramAtmA kA bala kevala jJAna Adi kI taraha AtmA kA svabhAva hone se apratiniyata viSaya vAlA hotA hai| *24 eka kAla meM eka yoga .1 jogo vi ekkakAle ekkeva ya hodiNiyameNa / -gojI0 gA. 242 / uttarArdha TIkA tathA yogo'pi ekkakAle svayogyAntamuhUrte eka eva niyamena bhavati dvau tyo vA yogA ekajIve yugapanna smbhvti| tathA sati eka yogakAle anyayogarUpagamanAdi kriyANAM saMbhavo nAmAtikrAnta yoga saMskAra janito na virudhyte| tathA yoga bhI eka kAla meM arthAt apane yogya antarmuhUrta meM niyama se eka hI hotA hai| do yA tIna yoga eka jIva meM eka sAtha nahIM hote| aisA hone para eka yoga ke kAla meM anya yoga kA kArya rUpa gamanAdi kriyA ke hone meM koI virodha nahIM hai kyoMki jo yoga calA gayA usake saMskAra se eka yoga ke kAla meM anya yoga kI kriyA hotI hai| .2 vaikriya yoga kriyA tathA AhAraka yoga kriyA yugapat nahIM hotI hai| vegunviya AhArakiriyA Na smpmttvirdmmi| logo vi ekkakAle ekkeva ya hodiNiyameNa // -gojI. gA. 242
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 47) TIkA pramattavirate vaiRiyikayogakriyA AhArakayogakriyA ca dvo yugapanna saMbhavataH / tadyathA - kadAcidAhAraka yogamavalamvya pramattasaMyatasya gamanAdi - kiyA pravartatetadA vikriyaddhabalena vikriyikayogamavalambya vaikriyikakriyA na ghaTate AhArakadhavikriyayastasya yugapadvRttivirodhAt / aneka gaNadharAdInAM itaradhi yugapadvRttisaMbhavaH sUcitaH / x x x / kulAladaMDaprayogAbhAve'pi tatsaMskArabalena cakrabhramaNavat saMskArakSaye bANapatanavatkriyA nivRttidarzanAdeva saMskAravazena yugapadaneka kriyAvRttiprasaGga sati pramattavirate vaiRiyikAhArakazarIrakriyayoH yugapatpravRttipratiSedhaH AcAryeNa prarupitojAtaH / pramattavirata meM vaikriyika yoga kriyA aura AhAraka yoga kiyA- ye donoM eka sAtha nahIM hotI / jaba AhAraka yoga kA avalambana lekara pramattasaMyata ke gamanAdi kriyA hotI hai taba vikriyA Rddhi ke bala se vaikriyika yoga kA avalambana lekara vaikriyika kriyA nahIM hotI / kyoMki usake AhAraka Rddhi aura vikriyARddhi donoM ke eka sAtha hone meM virodha hai / isase gaNadhara Adi ke anya RddhiyoM kA eka sAtha rahanA sUcita kiyA hai / tathA yoga bhI eka kAla meM arthAt apane yogya antarmuhUrta meM niyama se eka hI hotA hai / do yA tIna yoga eka jIva meM eka sAtha nahIM hote haiM / aisA hone para eka yoga ke kAla meM anya yoga ke kArya rUpa gamana Adi kriyA ke hone meM koI virodha nahIM hai, kyoMki jo yoga calA gayA usake saMskAra se eka yoga ke kAla meM anya yoga kI kriyA hotI hai / jaise kumhAra daMDa ke prayoga se cAka ko ghumAtA hai / pIche daMDa kA prayoga nahIM karane para bhI cAka ghUmatA rahatA hai / yA dhanuSa se chUTane para bANa jaba taka usa meM hai, taba taka jAtA hai / pIche saMskAra naSTa ho jAne para gira jAtA hai / isa prakAra saMskAra ke vaza eka sAtha aneka yogoM kI kriyA ke hone kA prasaMga upasthita hone para pramattavirata meM vaikriyika aura AhAraka zarIra ko kriyAoM ke sAtha hone kA niSedha AcArya ne kiyA hai / arthAt ye donoM kriyA pramattavirata ke saMskAra vaza bhI eka sAtha nahIM hotI / saMskAra ke bala se pUrva saMskAra rahatA - 24 audArika va audArika mizra kAya yoga kisake hotA hai / tau yogau dvAvapi naratirazcoreveti sarvajJa ruktam / - gojI0 gA0 681 / TIkA dArika va audArika mizra kAya yoga- ye donoM bhI yoga manuSya aura tiryaMcoM meM hI hote haiM - aisA sarvajJadeva ne kahA hai / - 25 jIva sayogI bhI hote haiM va ayogI bhI - 1 ( jIvA ) paJcadazayogAH ayogAzca saMti / pandraha yoga vAle jIva hai aura yoga rahita jIva hai / - gojI0 gA0 728 / TIkA
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 48 ) *2 sayogI jIva ke bheda do bheda sajogI NaM bhaMte ! sajogItti pucchA ? goyamA ! sajogI duvihe pannatte, taMjahA-aNAie vA apajjavasie, aNAie vA sjjvsie| --paNNa. pa. 18 / dvaa|8 / sU 9 sayogI jIva ke sayogItva kI apekSA do prakAra hote haiM-(1) anAdi-aparyava sita sayogI abhavyatva kI apekSA tathA (2) anAdi saparyavasita ( bhavyatva kI apekssaa)| tIna bheda yoga kI apekSA sayogI jIva ke tIna bheda hote haiM - yathA manoyogI vacana yogI tathA kAya yogii| manoyogI tathA vacana yoga kI sthiti jaghanya eka samaya, utkRSTa aMtamuharta kI tathA kAyayogI kI sthiti jaghanya antamuhUrta va utkRSTa anaMta kAla kI hai| *26 sayogI jIva kA yoga ko apekSA utpatti maraNaH.1 yoga kI apekSA daMDaka meM utpatti-maraNa ke niyama yaha nizcita hai ki azubha yogI nArakI sAtoM nArakI meM utpanna hotA hai, azubha yogI rUpa meM se hI maraNa ko prApta hotA haiN| usa azubha yogI ke tIna lezyA hotI haikRSNa lezyA, nIla lezyA, kApota lezyA / isI prakAra asurakumAra yAvat stanita devoM ke sambandha meM khnaa| lekina zubha yoga kA bhI kathana karanA / ki unameM kRSNa, nIla, kApota-tejI lezyA hotI hai| yaha nizcita hai azubha yogI pRthvIkAyika jIva azubha yogI pRthvI kAya meM utpanna hotA hai aura azubha yoga rUpa meM maraNa ko prApta hotA hai| prazasta adhyavasAyI-zubhayogI pRthvIkAyika jIva tejo lezyA ke sAtha tejo lezI pRthvI kAyika meM utpanna hotA hai aura azubha yoga rUpa meM maraNa ko prApta hotA hai lekina tejo lezyA meM utpanna ho sakatA hai lekina maraNa ko prApta nahIM hotA hai| isI prakAra apkAya va vanaspatikAyika ke jIva ke sambandha meM jAnanA caahie| azubha yogI agnikAyika jIva azubha yogI agnikAya meM utpanna hote haiM aura azubha yoya rUpa meM maraNa ko prApta hote haiN| azubha yogI vAyukAyika jIva azubha yogI bAyukAya maiM utpanna hote haiM aura azubha yoga rUpa meM maraNa ko prApta hote haiN|
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 49 ) isI prakAra dvIndriya, trIndriya va caturindriya ke saMbaMdha me jAnanA / azubhayogI tiryaMcapaMcendriya azubhayogI tiryaMcapaMcendriya ke rUpa meM utpanna hote haiM tathA zubhayogI tiryaMcapaMcendriya zubhayogI tiryaMcapaMcendriya meM utpanna hote haiN| kadAcit jisa yoga meM utpanna hote haiM, kadAcit usI yoga meM maraNa ko prApta hote haiN| maraNa ke samama zubha yoga bhI ho sakatA hai, azubhayoga bhii| azubhayogI vANavyaMtara deva azubhayogI vANavyaMtara deva rUpa meM utpanna hotA hai lekina zubhayoga kA bhI kathana karanA cAhie cUMki unameM tejolezyA bhI hotI hai| azubhayogI jyotiSIdeva zubhayogI jyotiSIdeva meM tathA zubhayogI vaimAnikadeva zubhayogI vaibhAnika devarUpa meM utpanna hote haiN| ina devoM kA zubhayoga rUpa meM cyavana hotA hai| dekheM lezyA koza pR0 154 / *28 sayogI jIva aura Arambha, parAraMbha, ubhayArambha va anArambha ___jovANaM bhaMte ! ki AyAraMbhA, parAraMbhA, tadubhayAraMbhA, anAraMbhA ? goyamA ! atthegaiyA jIvA AyAraMbhA vi, parAraMbhA vi, tdubhyaarNbhaavi| no aNAraMbhA; atthegaiyA jIvA no AyAraMbhA, no parAraMbhA no tadubhayAraMbhA, annaarNbhaa| se keNa?NaM bhNte| evaM vuccai-atthegaiyA jIvA AyAraMbhAvi evaM paDiuccAreyavvaM ? goyamA ! jIvA duvihA paNNatA, taMjahA-- saMsArasamAvaNNagA ya asaMsAra samAvanagA y| tatthaNaM je te asaMsArasamAvannagA teNaM siddhA, siddhA NaM no AyAraMbhA jAva aNAraMmA; tatthaNaMjete saMsArasamAvannagA te duvihA pannattA, taM jahA-saMjayAya asaMjayAya ; tattha NaM je te saMjayA te duvihA paNNatA, taMjahA pamattasaMjayA ya apamattasaMjayA y| tatthaNaM je te appamattasaMjayA te NaM no AyAraMbhA, no parAraMbhA jAva aNAraMbhA, tattha NaM je te pamattasaMjayA te suha jogaM par3acca no AyAraMbhA, no parAraMbhA jAva aNAraMbhA, asubhaM jogaM paDucca AyAraMbhAvi jAva no amAraMbhA, tatthaNaM jete asaMjayA te aviratiM paDucca AyAraMbhAvi jAva no annaarNbhaa| se teNa?NaM goyamA! evaM vuccai-atthegaiyA jIvA jAva annaarNbhaa|xxx| maNussA jahA jiivaa| -bhaga0 za 1 / u 1 / sU 48/51 jIva do prakAra ke kahe gaye haiN| ve isa prakAra hai--saMsArasamApanaka aura asaMsArasamApannaka / jo saMsArasamApannaka hai, ve do prakAra ke kahe gaye haiM--yathA saMyata aura asNvt| inameM jo saMyata hai ve do prakAra ke kahe gaye haiM-yathA-pramatta aura apramattasaMyata hai| jo pramattasaMyata hai ve zubhayoga kI apekSA AraMbhI, parAraMbhI aura tadubhayAraMbhI nahIM hai kintu
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 50 ) anAraMbhI hai aura azubhayoga kI apekSA AraMbhI bhI hai, parAraMbhI bhI hai aura tadubhayAraMbhI bhI hai kintu anAraMbhI nahIM hai / noTa - apramattasaMyata ke azubhayoga nahIM hai, zubhayoga hai ataH ve AraMbhI, parAraMbhI aura tadubhayAraMbhI nahIM hai, kintu anAraMbhI hai / manuSya ke viSaya meM audhika jIva kI taraha kahanA / - 29 sayogI jIva aura kaSAya - 29 sayogI nArakI meM kaSAyopayoga ke vikalpa ( imIseNaM bhaMte! rayaNappAyAe puDhavIe tIsAe nirayAvAsa saya sahasse su egamegaMsa neraiyAvAsaMsi neraiyANaM ) / maNajoe vaTTamANA kohovauttA mANovauttA, mAyovauttA lobhovauttA / goyamA ! sattAvIsaM bhNgaa| evaM vaijoe, evaM kAyajoe / xxx evaM sattavi puDhavIo neyavvAo x x x - bhaga0 za 1 / u / 5 / sU 187 isa ratnaprabhA pRthvI meM basane vAle aura manayoga meM vartanevAle nArakI jIva kyA krodhopayukta hai, mAnopayukta hai, moyopayukta hai yA lobhopayukta hai / sattAIsa bhaMga kahanA cAhie / isI prakAra vacanayogI va kAyayogI meM bhI kahanA cAhie / noTa - unameM ekavacana tathA bahuvacana kI apekSA se krodhopayoga Adi ke nimnalikhita 27 vikalpa hote haiM (1) sarva krodhopayoga vAle (2) bahu krodhopayogavAle, eka mAnopayogavAlA (3) bahu krodhopayogavAle, bahu mAnopayogavAle (4) bahu krodhopayogavAle, eka mAyopayogavAlA (5) bahu krodhopayogavAle, bahu mAyopayogavAle (6) bahu krodhopayogavAle, eka lobhopayogavAlA (7) bahu krodhopayoga vAle, bahu lobhopayogavAle (8) bahu krodhopayogavAle, eka mAnopayoga vAlA, eka mAyopayogavAlA (9) bahu krodhopayogavAle, eka mAnopayogavAlA, bahu mAyopayogavAle (10) bahu krodhopayogavAle, bahu manopayogavAle, eka mAyopayogavAlA (11) bahu krodhopayogavAle, bahu mAnopayogavAle, bahu mAyopayogavAle, (12) bahu krodhopayogavAle, eka eka mAnopayogavAlA, eka lobhopayogavAlA (13) bahu krodhopayogavAle, eka mAnopayogavAlA, bahu lobhopayogavAle (14) bahu krodhopayogavAle, bahu mAnopayogavAle, eka lobho - yogavAlA (15) bahu krodhopayoga vAle, bahu mAnopayogavAle, bahu lobhopayogavAle (16) bahu krodhopayogavAle, eka mAyopayogavAlA, eka lobhopayogavAlA (17) bahu krodhopayogavAlA, eka mAyopayogavAlA, bahu lobhopayogavAle (18) bahu krodhopayogavAle, bahu mAyopayogavAle,
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 51 ) eka lobhopayogavAlA (19) bahu krodhopayogavAle, bahu mAyopayogavAle, bahu lobhopayogavAle (20) bahu krodhopayogavAle, eka mAnopayogavAlA, eka mAyopayogavAlA, eka lobhopayogavAlA (21) bahu krodhopayogavAle, eka mAnopayogavAlA, eka mAyopayogabAlA, bahu lobhopayogavAle (22) bahu krodhopayogavAle, eka mAyopayogavAlA, bahu mAnopayogavAle, eka lobhopayogavAlA (23) bahu krodhopayogavAle, eka mAyopayogavAlA, bahu mAyopayogavAlA, eka lobhopayogavAlA (24) bahu krodhopayogavAle, bahu mAnopayogavAle, eka mAyopayogavAlA, eka lobhopayogavAlA (25) bahu krodhopayogavAle, bahu mAnopayogavAle, eka mAyopayogavAle, bahu lobhopayogavAle (26) bahu krodhopayogavAle, bahu mAnopayogavAle, bahu mAyopayogavAle, eka lobhopayogavAlA tathA (27) bahu krodhopayogavAle, bahu mAnopayogavAle, bahu mAyopayogavAle, bahu lobhopayogavAle / ___ isI prakAra sAtoM pRthvI ke narakAvAsoM meM eka-eka narakAvAsa meM base hue manoyogI, vacanayogI tathA kAyayogI nArakiyoM meM krodhopayoga Adi ke 27 vikalpa kahane / jisa-jisa yoga kA pratipAdana karanA baha-vaha yoga kahanA tathA narakAvAsoM meM yoga kI bhinnatA lezyA kI taraha hotI hai| *29.2 sayogI ( kAya yogI ) pRthvIkAyika meM kaSAyopayoga ke vikalpa ___ asaMkhejjesuNaM bhaMte ! puDhavikkAiyAvAsasayasahassesu egamegaMsi puDhavikAiyAvAsaMsi x x x ( savvesu vi ThANesu) vaTTamANA puDhavikkAiyA ki kohovauttA, mANovauttA, mAyovauttA, lobhovauttA! goyamA! kohovauttA vi mANovauttAvi, mAyovauttAvi, lobhovauttAvi, evaM puDhavikkAiyANaM sanvesu vi, ThANesu abhaMgaNaM navaraM teyalessAe asiiibhNgaa| evaM AukkAiyA vi, teukkAiyavAukkAiyANaM samvesu vi ThANesu abhaMgayaM / vaNassaikAiyA jahA puddhvikkaaiyaa| -bhaga0 za 1 / u 5 / sU 192 pRthvIkAvika ke asaMkhyAta lAkha AvAsoM meM eka-eka AvAsa meM vAsita kAyayogI pRthvIkAyika meM kaSAyopayoga ke vikalpa nahIM kahate / *29.3 sayogI ( kAyayogI) apkAyika meM kaSAyopayoga ke vikalpa akAyika ke asaMkhyAta lAkha AvAsoM meM eka-eka AvAsa meM vAsita kAyayogI apkAyika meM kaSAyopayoga ke vikalpa nahIM kahate ( dekho pATha 29.2) / 29.4 sayogI ( kAyayogI) agnikAyika meM kaSAyopayoga ke vikalpa ___ agnikAyika ke asaMkhyAta lAkha AvAsoM meM eka-eka AvAsa meM vAsita kAyayogI bhagnikAyika meM vikalpa nahIM kahane ( dekho pATha *292) /
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 52 ) 29.5 sayogI ( kAyayogI ) vAyukAyika meM kaSAyopayoga ke vikalpa vAyukAyika ke asaMkhyAta lAkha AvAsoM meM eka-eka AvAsa meM vAsita kAyayogI vAyukAyika meM kaSAyopayoga ke vikalpa nahIM kahane ( dekho pATha 292 ) / *29.6 sayogI ( kAyayogI ) banaspatikAyika meM kaSAyopayoga ke vikalpa vanaspatikAyika ke asaMkhyAta lAkha AvAsoM meM eka-eka AvAsa meM vAsita kAyayogI vanaspatikAyika meM kaSAyopayoga ke vikalpa nahIM kahane / ve krodhopayoga vAle bhI hai, mAno. payoga vAle bhI hai, mAyopayoga vAle bhI hai, lobhopayoga vAle bhI hai (dekho pATha 29.2) / *29.7 sayogI dvIndriya ( kAya yogI-vacana yogI ) ke kaSApayogI ke vikalpa beiMdiya teiMdiyacaridiyANaM jehiM ThANahi neraiyANaM asIibhaMgA tehiM ThANehiM asIIceva, navaraM ambhahiyA sammatte / AbhiNibohiyanANe, suyanANe ya, eehi asoi bhaMgA, jehiM ThANehi neraiyANaM sattAvIsaM bhaMgA tesu ThANesu savvesu abhaMgayaM / -bhaga0 za 1 / u 5 / sU 193 dvIndriya ke asaMkhyAta lAkha AvAsoM meM eka-eka AvAsa meM vAsita kAyayogI tathA vacanayogI dvIndriya meM kaSAyopayoga ke vikalpa nahIM kahane / *298 sayogI vIndriya meM kaSAyopayoga ke vikalpa trIndriya ke asaMkhyAta lAkha AvAsoM meM eka-eka AvAsa meM base hue kAyayogI, vacanayogI trIndriya meM kaSAyopayoga ke vikalpa nahIM khne| ve krodhopayoga vAle, bhI hai, mAnopayoga vAle bhI hai, mAyopayoga vAle bhI hai, lobhopayoga vAle bhI hai ( dekho pATha 297) / '29.9 sayogI caturindriya meM kaSAyopayoga ke vikalpa caturindriya ke asaMkhyAta lAkha AvAsoM meM eka-eka AvAsa meM vAsita kAyayogI, vacanayogI caturindriya meM kaSAyopayoga ke vikalpa nahIM kahane ( dekho pATha 297) / *29.10 sayogI tiryaca paMcendriya meM kaSAyopayoga ke vikalpa paMcidiyatirikkhajoNiyA jahAneraiyA tahA bhANiyanvA, navaraM mehi sattAvIsaM bhaMgAtehiM abhaMgayaM kAyavvaM jattha asII tattha asIi cev| -bhaga0 za 1 / u 5 / sU 194 tiryaMca paMcendriya ke asaMkhyAta lAkha AvAsoM meM eka-eka AvAsa me vAsita kAyayogI, vacanayogI va manoyogI tiryaMca paMcendriya meM kaSAyopayoga ke vikalpa nahIM kahane /
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 53 ) *29 11 sayogI manuSya meM kaSAyopayoga ke vikalpa maNussANaM vi jehi ThANehi neraiyANaM asIibhaMgA tehi ThA!ha maNussANa vi asIibhaMgA bhANiyavvA, jesu ThANesu sattAvIsA tesuabhaMgayaM, navaraM maNussANaM ahiyaM jahaniyAThiI ( Thiie ) AhArae asiiibhNgaa| -bhaga0 za 1 / u 5 / sU 195 manuSya ke eka-eka AvAsa meM vAsita manoyogI, vacana yogI va kAya yogI manuSya meM kaSAyopayoga ke vikalpa nahIM kahane / *29.12 sayogI bhavanapati deva meM kaSAyopayoga ke vikalpa causaTThIe NaM bhaMte ! asurakumArAvAsasayasahassesu egamegaMsi asurakumArAvAsaMsiasurakumArANaM kevaiyA ThiiTTANA pannattA, goyamA! asakhejjA ThiiTTANA pannattA, jaiNNiyA ThiijahA neraiyA tahA, navaraM-paDilomA bhaMgA bhANiyanvA / sanvevi tAvahojja lobhovuttaa| ahavA lobhovauttAya, mAyovauttaya, ahavA lobhovauttA ya, mAyovauttA y| eeNaM gameNaM neyavvaM jAva thapiyakumAraNaM navaraM nANattaM jANiyavvaM / -bhaga0 za 1 / u 5 / sU 190 asura kumAra ke causaTha lAkha AvAsoM meM eka-eka asura kumArAvAsa meM vAsita manoyogI, vacanayogI, kAyayogI asurakumAra meM lobhopayoga, mAyopayoga, mAnopayoga va krodhopayoga ke sattAIsa vikalpa kahane / nArakiyoM meM krodha ke binA chor3e vikalpa hote haiM parantu devoM meM lobha ko binA chor3e vikalpa banate haiN| ataH pratiloma aMza hote haiM-aisA kahA gayA hai| isI prakAra nAgakumAra se stanitakumAra taka khnaa| parantu AvAsoM kI bhinnatA jAnanI / 29 13 sayogI vANavyaMtara deva meM kaSAyopayoga ke vikalpa vANamaMtarajoisavemANiyA jahAbhavaNavANI navaraM nANattaM jANiyavvaM jaM jassa jAva anuttraa| -bhaga0 ze 1 / u 5 sU 196 vANavyaMtara ke asaMkhyAta lAkha AvAsoM meM eka-eka AvAsa meM vAsita manoyogI, bacanayogI, kAyayogI vANavyaMtara meM bhavanavAsI devoM kI taraha krodhopayoga, mAyopayoga, mAnopayoga va krodhopayoga ke sattAIsa vikalpa kahate /
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 54 ) 29.14 sayogI jyotiSI deva meM kaSAyopayoga ke vikalpa __ jyotiSIdeva ke asaMkhyAta lAkha vimANavAsoM meM vAsita manoyogI, vacanayogI, kAyayogI jyotiSIdeva meM bhavanavAsI devoM kI taraha lobhopayoga, mAyopayoga, mAnopayoga va krodhopayoga ke sattAIsa vikalpa kahane ( dekho pATha 29.13) / *29.15 sayogI vaimAnika deva meM kaSAyopayoga ke vikalpa vaimAnika devoM ke bhinna-bhinna bhedoM meM bhinna-bhinna saMkhyAta vimAnAvAsoM ke anusAra eka-eka vimAnAvAsa meM vAsita manoyogI, vacanayogI, kAyayogI vaimAnika deboM meM bhavanavAsI devoM kI taraha lobhopayoga, mAyopayoga, mAnopayoga va krodhopayoga ke vikalpa kahane ( dekho pATha 29.13 ) / devoM meM pAye jAne vAle sattAIsa bhaMga isa prakAra haiasaMyogI 1 bhaMga 1-sabhI lobhI dvika saMyogI 6 bhaMga 1 lobhI bahuta, mAyI eka 2 lobhI bahuta, mAyI bahuta 3 lobhI bahuta, mAyI eka 4 lobhI bahuta, mAyI bahuta 5 lobhI bahuta, krodhI eka 6 lobhI bahuta, krodhI bahuta / trika saMyogI 12 bhaMga 1. lobhI vahuta, mAyI eka, mAnI eka 2. lobhI bahuta, mAyI eka, mAnI bahuta 3. lobhI bahuta, mAyI bahuta, mAnI eka 4. lobhI bahuta, mAyI bahuta, mAnI bahuta 5. lobhI bahuta, mAyI eka, krodhI eka 6. lobhI bahuta, mAyI eka, krodhI bahuta 7. lobhI bahuta, mAyI bahuta, krodhI eka 6. lobhI bahuta, mAyI bahuta, krodhI bahuta 9. lobhI bahuta, mAnI eka, krodhI eka .10. lobhI bahuta, mAnI eka, krodhI bahuta 11. lobhI bahuta, mAnI bahuta, krodhI eka 12. lobhI bahuta, mAnI bahuta, krodhI bahuta catuH saMyogI ATha bhaMga 1. lobhI bahuta, mAyI eka, mAnI eka, krodhI eka 2. lobhI bahuta, mAyI eka, mAnI eka, krodhI bahuta
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 55 ) 3. lobhI bahuta, mAyI eka, mAnI bahuta, krodhI eka 4. lobhI bahuta, mAyI eka, mAnI bahuta, krodhI bahuta 5. lobhI bahuta, mAyI bahuta, mAnI eka, krodhI eka 6. lobhI bahuta, mAyI bahuta, mAnI eka, krodhI bahuta 7. lobhI bahuta, mAyI bahuta mAnI bahuta, krodhI eka 8. lobhI bahuta, mAyI bahuta, mAnI krodhI bahuta bahuta, noTa - sattAIsa bhaMgoM meM 'lobha' ko bahuvacanAMta hI rakhanA cAhie / - yadyapi akele kArmaNa kAyayoga meM assI bhaMga saMbhava hai tathApi yahA~ para usakI vivakSA nahIM kI hai / kintu sAmAnya kAyayoga kI vivakSA kI gaI hai / nArakiyoM meM jina sthAnoM meM sattAIsa bhaMga kahe gaye haiM, una sthAnoM meM yahA~ abhaMgaka kahanA cAhie | kyoMki krodhAdi upayukta paMcendriya tiryaMca eka hI sAtha bahuta pAye jAte haiM / isI prakAra vikalendriyoM ke saMbaMdha meM abhaMga arthAt ( nArakI ke jIvoM meM jahAM sattAIsa bhaMga kahe haiM vahAM ) bhaMgoM kA abhAva kahanA caahie| abhaMgaka kahane kA kAraNa yaha hai ki vikalendriya jIvoM meM krodhAdi upayukta jIva eka sAtha bahuta pAye jAte haiM eka-eka kaSAya meM upayukta bahuta se pRthvIkAyika hote haiM ataH abhaMgaka samajhanA cAhie | ( nArakI ke sattAIsabhaMga kI jagaha * 30 sayogI aura samudghAta 1 sayogI kevalI aura samudghAta ( kevalI samugdhAyaM ) katisamaie NaM bhaMte ! AujjIkaraNe paNNatte ? gomA ! asaMkhejjasamaie aMtomuhuttie AujjIkaraNe paNNatte ? 2171 katisamaie NaM bhaMte ! kevalisamugdhAe paNNatte goyamA ! aTThasamaie paNNatte / taMjahA paDhama samae daMDaM kareti, biie samae kavADaM kareti, tatie samae maMthaM kareti, cautthe samae logaM pUrei, paMcame samae loyaM paDisAharati, chaTTa samae maMtha paDasAharati sattame samae kavADaM parisAharati, aTTame samae daMDaM paDisAharati, daMDa paDisAharettA tato pacchA sarIratthe bhavati / 2172 bhaMte! tahAsamugdhAyagate ki maNajogaM ju jati vaijogaM ju' jatikAyajogaM jujati ? goyamA ! No maNajogaM juMjai No vahajoga jujai, kAyajogaM jati !
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAyajogeNaM bhaMte ! jujamANe kiM orAliyasarIrakAyajoga jujati orAliyamosAsarIrakAyajogaMju jati ? ki veuvviyasarIrajogaM jujati veuvimIsAsarIra kAyajogaM jujati ? ki AhAragasarIrakAyajogaM jujai AhAragamIsAsarIrakAyajogaM jujati ? ki kammagasarIra kAyajogaM jujai ? goyamA ! orAliyasarIrakAyajogapi jujati orAlimIsAsarIrakAyajogaM pi jujai, No veubviyasarIrakAyajogaM jujati No veuvviyAmIsAsarIra kAyajogaM junati, No AhAragasarIrakAyajogaM jujati No AhAragamIsAsarIrakAyajogaM jujati, kammagasarIrakAyajogaM pi jujati, paDhama'aTThamesu samaesu orAliyasarIrakAya jogaM jujati, bitiyaM-chaTTha-satamesu samaesu orAliyamIsagasarIrakAyajogaM gujati, tatiya-cautthapaMcamesu samaesu kammagasarIrakAyajoga jujati / 2173 - paNNa* pada 36, ova0 sU0 174/176 __ kevali samudghAta kA svarUpa-AvarjIkaraNa asaMkhyAta samaya ke antamuhUrta kA hotA hai| udIraNAvalikA meM karma ke prakSepa kI kriyA ko AvarjIkaraNa kahate haiN| kevali samudghAta ATha samaya kI hotI hai| pahale samaya meM U~ce aura nIce lokAMtagAmI apane jIva pradezoM se, jJAnAyoga se apane zarIra jItane moTe bhI daMDAkAra banAte haiN| dUsare samaya meM daMDavat bane hue AtmapradezoM se kivAr3a kI taraha Aju-bAjU pUrvApara dizA meM phailAte haiN| tIsare samaya meM kapAravat bane hue AtmapradezoM se dakSiNa-uttara dizA meM phailAte haiM jisase mathAnI jaisA AkAra ho jAtA hai| cauthe samaya meM loka zikhara sahita manthAna ke AntaroM ko pUrate haiN| pAMcaveM samaya meM mathAna ke AntaroM ke pUraka loka ( A:mapradezoM ) se saMhRta karate haiM arthAt maMthAnavat ho jAte haiN| cha8 samaya meM maMthAnavat ( dakSiNottara dizAvartI ) AtmapradezoM ko saMhRta karake kapATavat sthita ho jAte haiN| sAtaveM samaya meM kapATavata (pUrva-pazcimavartI ) AtmapradezoM ko saMhRta karake, daMDastha karate haiM aura AThaveM samaya meM daMDavat ( Upara-nIce vartI ) AtmapradezoM ko sahRta karate haiN| isake bAda zarIrastha ho jAte haiN| samudghAta ko prApta kevalI ke manoyoga kI kriyA nahIM hotI hai, vacanayoga kI kriyA nahIM hotI hai, kintu kAyayoga kI kriyA hotI hai| kAyayoga kI kriyA karate hue audArika zarIra kAyayoga bhI hotA hai, audArikamizra kAyayoga bhI hotA hai| vaikriya zarIra kAyayoga, vaikriyamizra kAyayoga, AhAraka zarIra kAyayoga, AhAraka mizra kAyayoga nahIM hotA hai| kArmaNa zarIra kAyayoga hotA hai| pahale aura AThaveM samaya meM audArika zarIra kAyayoga hotA hai| dUsare, cha8 aura sAtaveM samaya meM audArikamizra zarIra kAyayoga hotA hai aura tIsare, cauthe aura pAMcaveM samaya meM kArmaNazarIra kAyayoga hotA hai|
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 57 ) *2 kevalI samudghAta ke bAda yoga kI pravRtti se gaM bhaMte / tahAsamugdhAyagate sijjhati bujjhai muccai pariNivvAi savvadukkhAMNaM aMtaM kareti ? goyamA! No iNa? sama8, se NaM tao paDimiyattati, tatopaDiniyatittA tato pacchA maNajogaM pi jujati, vaijogaM pi jujati, kAyajogaM pi jujati / 2174 __maNajoga jujamANe ki saccamaNa jogaM jujati mosamaNa jogaM jujati saccAmosamaNajogaM jujati asaccAmosamaNajogaM jujati ? goyamA! sacca maNajogaM jujati, No mosamaNajogaM jujati No saMccAmosamaNajogaM jujati, asaccAmosamaNa jogaM pi juji| vayajogaM jujamANe ki saccavaijogaM jujati mosavai jogaM jujati saccAmosavaijogaM jujati asaccAmosavaijogaM jujati ? goyamA! saccavaijogaM jujai, No mosavaijogaM jujai No saccAmosavai jogaM jujai, asaccAmosavaijogaM pi juji| kAyajogaM jujamANe Agacchejja vA gacchejja vA ciTThajja vA NisIejja vA tuyajja vA ullaMghejja vA palaMghejjaM vA pADihAriyaM pIDha phalaga-sejjA saMthAraMgaM pccppinnejjaa| 2174 -paNNa0 pada 36 -ova0 sU0 177 se 180 bhante ! kyA koI samudghAta gata ( samudghAta meM sthita rahate hue hii| ) siddha hote haiM ? buddha hote haiM ? mukta hote haiM ? parinirvRtta hote haiM ? saba duHkhoM kA aMta karate haiM ? he gautama yaha bAta nahIM hai| samudghAta se pratinirvRtta hote haiN| yahA~ arthAt isa manuSya lokagata zarIra meM sthita hote haiM / phira manoyogI bhI hotA hai, vacanayogI bhI hotA hai aura kAyayoga bhI hotA hai| manoyoga meM saMlagna hote hue sasya manoyoga kI kriyA karate haiN| asatya manoyoga kI aura satyamRSA manoyoga kI kriyA nahIM karate haiN| asatya-amRSA manoyoga kI bhI kriyA karate haiN| vacanayoga kI kriyA meM pravRtti hote hue satya vacanayoga kI pravRtti karate haiN| mRSAvacanayoga kI aura satya-mRSAvacanayoma kI pravRtti nahIM karate haiN| asatya-amRSA vacanayoga kI bhI pravRtti karate haiN| TippaNa-manaHparyavajJAnI yA anuttara vimAnavAdyI devoM ke dvArA mana se pUche gaye praznoM kA uttara dene ke lie kevalI bhagavAn manoyoga kI pravRtti kahate haiM aura jIvASi
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 58 ) padArthoM kI prarUpaNA karate hue satya vacanayoga kI pravRtti karate haiM aura AmantraNAdi meM asatya-amRSA vacanayoga kI pravRtti karate haiM / aisA TIkAkAra ne kahA hai| kAyayoga kI pravRtti karate hue Ate haiM, Thaharate haiM, baiThate haiM, sote haiM, lAMghate haiM, vizeSa lAMghate haiM, utkSepaNa ( uchAlanA), avakSepaNa ( nIce DAlanA) aura tiryakSepaNa (Aju-bAju yA Age pIche rkhnaa)| athavA U~cI, nIcI aura tirachI gati karate haiM aura lauTAne yogya paTiye, zayyA aura saMstAraka lauTAte haiN| TippaNa-kevali samudghAta ke pazcAt antarmuhUrta meM yoga nirodha hotA hai| .3 yoga nirodha aura siddhi se NaM bhaMte ! tahAsajogI sijhati jAva aMtaM kareti ? goyamA ! No iNa? sm?| se NaM puvAmeva saNNissa paMcediyassa pajjattayassa jahaNNajogissa heTThA asaMkhejjaguNaparihoNaM paDhama maNajogaM NiruMbhai, tato aNaMtaraM ca NaM beiMdiyassa pajjattagassa jahaNNajogissa heTThA asaMkhejjaguNaparihINaM doccaM vaijogaM NiruMbhati, taso aNaMtaraM ca NaM suhumassa paNagajIvassa apajjattayassa jahaNNajogissa heTThA asaMkhejjaguNaparihoNaM taccaM kAyajogaM nniruNbhti| _ se NaM eteNaM uvAeNaM paDhamaM maNajogaM NiraMbhai, maNajogaM NiruMbhittA vaijogaM NiruMbhati, vaijogaNirubhittA kAyajogaM NiruMbhati, kAyajogaM NirubhittA jogaNirohakareti, jogaNirohakarettA ajogaya pAuNati, ajogayaM pADaNittA IsIhassapaMcakkharuccAraNaddhAe asaMkhejjasamaiyaM aMtomuhuttiyaM selesI paDivajjai xxx / egasamaeNaM aviggaheNaM uDDa gaMtA sAgArovautte sijjhati bujjhati0 / 217 -paNNa pada 36 - ova0 sU 181 se 182 bhaMte / kyA sayogI ( mana, vacana aura kAya se sakriya ) siddha hote haiM ?.... yAvat sarva duHkhoM kA aMta karate haiN| aisA Azaya ThIka nahIM hai| ve sabase pahale paryAptaka saMjJI paMcendriya ke jaghanya manoyoga ke nIce stara se asaMkhyAta guNahIna manoyoga kA nirodha karate haiN| arthAt yoganirodha kA AraMbha karane vAle kevalI sabase pahale paryApta saMjJI paMcendriya ke alpatama mAnasika yoga ke asaMkhyAtaveM bhAga jitane manoyoga rahatA hai, zeSa sabakA nirodha kara dete haiN| ___ isake bAda paryApta dvIndriya jIva ke jaghanya vacanayoga ke nIcale stara se bhI asaMkhyAta guNahIna dUsare vacanayoga kA nirodha karate haiN| arthAt usa jIva kA nimnatama starIya vAcika pravRtti asaMkhyAtaveM bhAga jitanI vAcika pravRtti rahatI hai, zeSa sabakA nirodha karate haiM /
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 59 ) isake pazcAt aparyApta sUkSmapanaka ( phUlana ) jIva ke jaghanya yoga ke nIcale stara se asaMkhyAta guNahIna tIsare kAyayoga kA nirodha karate haiN| ___ isa upAya se pahale manoyoga kI pravRtti ko roka karake vacanayoga kI pravRtti ko rokate haiN| vacanayoga kI pravRtti ko rokakara kAyayoga kI pravRtti kA nirodha karate haiM kAyayoga kI pravRtti ko rokakara, yoganirodha ( mana-vacana-kAya se saMbaMdhita hone vAlI AtmA kI pravRtti ko roka) karate haiN| TippaNa- 'eeNaM uvAeNaM' zabdoM se yaha artha jhalakatA hai ki-kevalI tathA kathita (paryApta saMjJI paMcendriya, dvIndriya aura aparyAptapanaka / ) jIvoM kI nimnastarIya yoga pravRtti ke asaMkhyAtaveM bhAga jitanI rahI huI yoga pravRtti ko samaya-samaya meM kamazaH rokate hue, pUrNataH yoga nirodha karate haiN| pajjattametta sanissa, jattiyAI jainna jogiss| hoMti manodavvAi', tavvAcAro ya jmmtto| tadasaMkhaguNa vihINaM, samae samae niruMbhamANo so| maNaso savvaniroha, kareasaMkhejja samaehi // evamanyadapi sUtradvayaM neyam / ..... -TokAyAM uddhRtagAthe arthAt jaghanyayogI arthAta saMjJI kI jitanI manodravya kI aura manoyoga kI pravRtti kI mAtrA hotI hai, usase bhI asaMkhyAta guNahIna mAtrA meM mana kA samaya-samaya para nirodha karate hue, kevalI asaMkhyAta samaya meM manakA pUrNataH nirodha karate haiM / isI prakAra meSa do sUtroM ke viSaya meM bhI yahI samajhanA caahie| ___ kAyayoga ke nirodha ke bAda to yoganirodha ho hI jAtA hai| phira alaga se yoganirodha kA kathana kyoM kiyA gayA hai ? -cUki vIrya ke dvArA yogoM kI pravRtti hotI hai| usa yoga pravRtti ke mUla karaNa vIrya kA nirodha jahA~ taka nahIM hotA hai vahA~ taka pUrNataH yoganirodha nahIM mAnA jaataa| usa karaNavIrya kA nirodha bhI akaraNa vIrya se ho jAtA hai| arthAt kAyayoga ke nirodha ke bAda kevalI karaNavIrya se haTakara, akaraNavIrya meM pUrNataH sthita ho jAte haiN| saMbhavataH yahI darzAne ke lie yoganirodha aura ayogatA kA kathana alaga se huA hai| yoganirodha karake ayogI avasthA se prApta hote haiN| ayogI avasthA ( mana, vacana aura kAya kI kriyA se rahita avasthA ko prApta karake, ISatspRSTa pAMca hrasva akSaroM ke
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ uccAraNa karane jitane kAla bhI asaMkhyAta samaya ke antarmuhUrta ke kAla se zailezI avasthA ko prApta hote haiN| TippaNa-ayogI avasthA ke alaga se kathana meM yaha bhI rahasya ho sakatA hai ki jo AtmapariNati yoganirodha ke lie pravRtta huI thI usakA bhI, kArya pUrA ho jAne ke kAraNa zamana ho gyaa| eka samaya meM U~ce jAkara, sAkAropayoga meM siddha hote haiN| .4 TIkA-'kai sabhaie Na' mityAdi sugama, AvarjIkaraNAnantaraM cAvyavadhAnena kevalisamudghAtamArabhate, sa ca katisAmayika ityAzaGkAyAM tatsamayanirupaNArthamAha -'kai samaie Na' mityAdi sugama, tatra yasmin samaye yatkaroti taddarzayati-taM jahA-paDhame samae' ityAdi, idamapi sugama, prAgeva vyAkhyAtatvAt, navaramevaM bhAvArtho-yathA''dya zcatubhiH samayaH krameNAtmapradezAnAM vistAraNaM tathaiva pratilomaM krameNa saMharaNamiti, uktaM caitadanyatrApi-uDDe aho ya logaMtigAmiNaM so sadehavikkhaMbhaM / paDhame samayaMmi daMDaM karei biiyaMmi ya kavADaM // 1 // taiyasamayaMmi maMthaM cautthae logapUraNaM kunni| paDilomaM sAharaNa kAuM to hoi dehattho // 2 // asmizca samudaghAte kriyamANe sati yo yogo vyApriyate tamabhidhitsurAha-se gaM bhaMte !' ityAdi, tana manoyogaM vAgyoga vA na vyApArayati, prayojanAbhAvAt, AhaM ca dhammasAra mUlaTIkAyAM haribhadrasUriH-"manovacasI tadA na vyApArayati, prayojanAbhAvAt" kAyayogaM punayuJjAna audArikakAyayogamaudArikamizrakAyayogaM kArmaNakAyayoga vA yunakti, na zeSaM labdhyupajIvanAbhAvena zeSasya kAyayogasyAsaMbhavAt, tatra prathame aSTame ca samaye kevalamaudArikameva zarIraM vyApriyate ityaudArikakAyayogaH, dvitIye SaSThe saptame ca samaye kArmaNazarIrasyApi vyApriyamANatvAt audArikamizrakAyayogaH, tRtIyacaturthapaJcameSu tu samayeSu kevalameva kArmaNazarIravyApAra bhAgiti kArmaNakAyayogaH, Aha ca bhASyakRt-na kira samugghAtagato maNavaijogappayoyaNaM kunni| orAliyajogaM puNa jujai paDhamaTThame samae // 1 // ubhayavvAvArAo tammIsaM bIyachaTTasattamae / tiyacautthapaMcame kammagaM tu tmmttcetttthaao||2|| se gaM bhaMte !' ityAvi, sa bhadanta ! kevalI lathA daNDakapATAdikrameNa samudghAtaM gataH san siddhacati-niSThitArtho bhavati ? sa ca 'vartamAnasAmIpye vartamAnavadve' tivacanAt setsyannapi vyavahArata uccatetata Aha-budhyate-avagacchati
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalajJAnena yathA'haM nizcayato niSThitArtho bhaviSyAmi niHzeSakarmAzApagamataH tata Aha-mucyate'zeSakaziriti gamyate, mucyamAnazca karmANuvedanAparitAparahito bhavati tata Aha-parinirvAti-sAmastyena zItIbhavati, samastametadekena paryAyeNa spaSTayati-sarvaduHkhAnAmantaM karotIti, bhagavAnAha-gautama ! nAyamarthaH samarthonAyamarthaH saGgato yaH samudghAtaM gataH sarvaduHkhAnAmantaM karotIti, yoganirodhasyAdyApyakRtatvAt, sayogasya ca vakSyamANayuktyA siddhayabhAvAditi bhAvaH, tataH ki karotItyata Aha-se Na' mityAdi, saH--adhikRtasamudghAtagataH Namiti vAkyAlaGkAre tata: samudghAtAt pratinidhattaMte, pratinivartya ca tata:-pratinivartanAt pazcAdanantaraM manoyogamapi vAgyogamapi kAyayogamapi yunakti.-vyApArayati, yataH sa bhagavAn bhavadhAraNIyakarmasu nAmagotravedanoyeSvacintyamAhatmyasamudghAtavazataH prabhUteSvAyuSA saha samIkRteSvapyantarmuhUtabhAviparamapadatvatastasmin kAle yadyanuttaropapAtikAdinA devena manasA pRcchayate tahi vyAkaraNAdinA manaH pudgalAn gRhItvA manoyogaM yunakti, tamapi satyamasatyAmRSArUpaM vA, manuSyAdinA pRSTaH sannapRSTo vA kAryavazato vAkpudgalAt gRhItvA vAgyogaM tamapi satyamasatyAmRSA vA, na zeSAn vAgmanasoryogAn, kSINarAgAditvAt, AgamanAdau caudArikAdikAyayogaM, tathAhi-bhagavAn kAryavazataH kutazcit sthAnAt vivakSite sthAne Agacchet, yadivA kvApi gacchet, athavA tiSThet-uddhavasthAnena vA'vatiSThet niSodedvA tathAvidhazramApagamAya tvagvarttanaM vA kuryAt, athavA vivakSite sthAne tathAvidhasampAtimasattvAkulAM bhUmimavalokya tatparihArAya janturakSAnimittamullaGghana pralaGghanaM vA kuryAt, tatra sahajAt pAdavikSepAnmanAgadhikataraH pAdavikSepa: ullaGghana sa evAtivikaTaH pralaGghanaM, yadivA prAtihArikaM pIThaphalakazayyAsaMstArakaM pratyarpayet, yasmAdAnItaM tasmai samarpayet, iha bhagavatA AyazyAmena prAtihArikapoThaphalakAdInAM pratyarpaNamevoktaM tato'vasIyate niyamAdantamuhUrtAvazeSAyuSka evAvarjIkaraNAdikamArabhate, naprabhUtAvazeSAyuSkaH, anyathA grahaNasyApi sambhavAttadapyupAdIyate, etena yadAhureke-'jaghanyato'ntamuhUrte zeSe samudghAtamArabhate utkarSataH SaTsu mAseNu zeSeSvi' ti tadapAstaM draSTavyaM, SaTsu mAseSu kadAcidapAntarAle varSAkAlasambhavAt tannimittaM pIThaphalakAdInAmAdAnamapyupapadyata, na ca tatsUtrasammatamiti tatprarUpaNamutsUtramavaseyaM, etaccotsUtraMAvazyake'pi samudghAtAnantaramavyavadhAnena zailezyabhidhAnAt, ( yataH ) tatsUtraM 'daMDakavADe maMthaMtare ya sAhAraNA sriirtthe| bhAsAjoganirohe selesI sijhaNA ceva // 1 // yadi punarutkarSataH
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 62 ) SaNmAsarUpamapAntarAlaM bhavettatastadapyabhidhIyate, na coktaM, tasmAdeva ayuktametaditi, tathA cAha bhASyakAra:-"kammalayAe samao bhinnamahattAvasesao kaalo| annejahannameyaM chammAsukkosamicchati // 1 // tatto'naMtaraselesIvayaNao jaM ca paahihaariinnN| paccappaNameva sue iharA gahaNaMpi hojjAhi // 2 // ava kammalaghutAnimittaM samudghAtasya samayaH avasaro bhinnamuhUrtAvazeSakAlaH, zeSaM sugama, tadevamantamuhartakAlaM yathAyogaM yogatrayavyApArabhAk kevalI bhUtvA tadanantaramatyantAprakampaM lezyAtItaM paramanirjarAkAraNaM dhyAnaM pratipatsuravazyaM yoganirodhAyopakramate, yoge sati yathoktarUpasya dhyAnasyAsambhavAt, tathAhiyogapariNAmo lezyA, tadanvayavyatirekAnuvidhAnAt, tato yAvadyogastAvadazyaMbhAvinI lezyeti na lezyAtItadhyAna sambhavaH, apica-yAvadyogastAvatkarmabandho'pi,' jogA paryADapaesaM ThiiaNubhAgaM kasAyao kuNaI' iti vacanAt, kevalaM sa kammabandhaH kevalayoganimittatvAt samayavayAvasthAyI, tathAhi-prathamasamaye karma badhyate, dvitIya samaye vedyate, tRtIye tu samaye tatkarmAkarmo bhavati, tatra yadyapi samayadvayarUpasthitikAni karmANi triyante, pUrvANi pUrvANi karmANi pralayamupagacchanti, tathApi samaye samaye santatyA karmAdAne pravarttamAne sati na mokSaH syAd, atha cAvazyaM mokSaM gantavyaM tasmAt kurute yoganirodhamiti, ukta ca- sa tato yoga.narodhaM karoti lezyAnirodhamabhikAMkSana / samayasthiti ca bandhaM yoganimittaM sa nirurutsuH // 1 // samaye samaye karmAdAne sati santatenaM mokSaH syAt / yadyapi hi vimucyante sthitikSayAt pUrvakarmANi // 2 // nAkarmaNo hi vIrya yogadravyeNa bhavati jIvasya / tasyAvasthAnena tu siddhaH samayasthitebandhaH // 3 // " atra bandhasya samayamAtrasthitikatA bandhasamayamatiricya veditavyA bhASyamapyenaM pUrvoktaM sakalamapi prameyaM puSNAti, tathA ca tadvato granthaHviNivittasamugghAo tiNNivi joge jiNo pjijjaa| saccamasaccAmosaMca so maNaM taha vaIjogaM // 1 // orAliyakAyajogaM gamaNAI pADihAriyANaM vaa| paccappaNaM karejjA joganirohaM tao kuNai // 2 // kinna sajogI sijjhai ? sa baMdhaheutti jaM sajogo'yaM / na samei paramasukkaM sa nijjarAkAraNaM paramaM // 3 // " / . se NaM bhaMte ! tahA sajogI sijjhaI' ityAdi, sugama, yoganirodhaM kurvana prathamaM manoyoga niruNaddhi, tacca paryAptamAtrasaMjJipaJcendriyasya prathamasamaye yAvanti manodravyANi yAvanmAtrazca tadvyApAraH tasmAdasaMkhyayaguNahInaM manoyoga pratisamayaM nirandhAno'saMkhyeyaiH samayaiH sAkalyena niruNaddhi, uktaM ca-"pajjattamettasaNNissa jattiyAI jhnnnnjogiss| hoti maNodavvAiM tabvAvAro ya
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 63 ) jammato // 1 // tadasaMkhaguNavihINaM samaye samaye niraMbhamANo so / maNaso savvamirohaM kare asaMkhejjasamaehi ||2||" etadevAha - ' se NaM bhaMte !' ityAdi, saH adhikRta kevalI yoganirodhaM cikIrSan pUrvameva saMjJinaH paryAptasya jaghanyayoginaH satkasya manoyogasyeti gamyate'dhastAt asaMkhyeyaguNapari honaM samaye samaye nirundhAnossaMkhyeyaiH samayaH sAkalyeneti gamyate prathamaM manoyogaM niruNaddhi, 'tato'nantaraM ca Na' mityAdi, tasmAt manoyoganirodhAdanantaraM cazabdo vAkyasamuccaye Namiti vAkyAlaGkAre dvIndriyasya paryAptasya jaghanyayoginaH satkasya vAgyogasyeti gamyate'dhastAt vAgyogaM asaMkhyeyaguNaparihInaM samaye samaye nirundhAno'saMkhyeyaH samayaiH sAkalyeneti gamyate dvitIyaM vAgyogaM niruNaddhi, Aha ca bhASyakRt -- pajjattamitabadiya jahaNNavaijogapajjavA je u / tadasaMkhaguNavihINaM samaye samaye niraMto // 1 // savvavaijogarohaM saMkhAIehi kuNai samahi" "tato'NaMtaraMca Na' mityAdi, tato vAgyogAdanantaraM ca NaM prAgvat sUkSmasya panakajIvasya aparyAptasya prathamasamayotpannasyeti bhAvArtha: jaghanyayoginaH sarvAtpavIryasya panakajIvasya yaH kAyayogastasyAdhastAda saMkhyeyaguNahoNaM kAyayogaM samaye samaye nirundhan asaMkhyeyaH samayaH samastamapIti gamyate tRtIyaM kAyayogaM niruNaddhi, taM ca kAyayogaM nirundhAnaH sUkSmakriyamapratipAti dhyAnamadhirohati, tatsAmarthyAcca vadanodarAdivivarapUraNena saMkucitadehavibhAgavattapradezo bhavati, tathA cAha bhASyakRt - "tatto ya suhumapaNagassa paDhamasamayovavaNNassa / jo kira jahaNNajogI tadasaMkhejjaguNa hI Namekkekke / samaehi raMbhamANo dehati bhAgaM ca muLecaM to // 1 // bhai sa kAyayogaM saMkhAIehi ceva samaehi" kAyayoganirodhakAlAntare carame antarmuhUrtte vedanIyAditrayasya pratyekaM sthitiH sarvApavarttanayA apavartyAyogyavasthAsamAnA kriyate guNazreNitramaviracitapradezA, tadyathA - prathamasthitaustokAH pradezAH dvitIyasyAM sthitau tato'saMkhyeyaguNAH, tRtIyasyAM tato'pyasaMkhyeyaguNAH, evaM tAvadvAcyaM yAvaccaramA sthitiH, sthApanA, etAH prathamasamayagRhItadalika nirvattatA guNazreNayaH, evaM pratisamayagRhItadalika nirvattitAH karmatrayasya pratyeka masaMkhyeyA draSTavyAH, antarmuhUrtta samayAnAmasaMkhyAtatvAt, AyuSastu sthitiryathAbaddhaM vAvatiSThate, sA ca guNazreNikramaviparItakramadalikaracanA, sthApanA ceyam - ayaM ca sarvo'pi manoyogAdinirodho mandamatisukhAvabodhArthamAcAryeNa sthUradRSTyA pratipAditaH, yadi punaH sUkSmadRSTyA tatsvarUpajijJAsA bhavati tadA pazcasaMgrahaTIkA nibhAlanIyA, tasyAmatinipuNaM prapaJcena tasyAbhidhAnAt iha ca granthagauravabhayAnnAsmAbhirabhihitaH /
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ 'se Na' mityAdi, so'dhikRtaH kevalI Namiti pUrvavat etenAnantaroditenopAvena-upAyaprakAreNa, zeSaM sugama yAvayogatAM pAuNai' ti prApnoti, ayogatAprAptyabhimukho bhavati iti bhAvAthaH, ayogatAM ca prApya-ayogatAprAptyabhimukho bhUtvAIsiM' ti stokaM kAlaM zelezI pratipadyate iti sambandhaH, kiyatA kAlena viziSTAM ityata Aha-hasvapaJcAkSaroccAraNAddhayA, kimuktaM bhavati ?- nAti taM nAtivilambitaM kintu madhyamena prakAreNa yAvatA kAlena ijaNanama ityevaMrUpANi paJcAkSarANi uccAryyante tAvatA kAlena viziSTAmiti, etAvAn kAlaH kisamayapramANa iti nirUpaNArthamAha-asakhyeyasAmayikA asakhyeyasamayapramANAM, yaccAsaMkhyeyasamayapramANa tacca jaghanyato'pmantamuhUtapramANaM tata eSA'pyantamuhUttapramANati khyApanAyAha-'AntamuhUttikI zailezI' miti, zIla cAritra tacceha nizcayataH sarvasaMvararUpa tad grAhya, tasyeva sarvottamatvAta, tasyezaH zIlezaH tasya yA'vasthA sA zailezI tAM pratipadyate, tadAnIM ca dhyAna dhyAyati vyavacchinnakriyamapratipAti, ukta ca-sIla va samAhANaM nicchaya o savvasavaro so y| tasseso soleso selesI hoi tadavatthA // 1 // hassakkharAiM majhaNa jeNa kAleNa paca bhnnnnti| acchai selesigato tattiyamitta tao kAla // 2 // taNurohArabhAo jhAyai suhamakiriyAniTTi so| vocchinnakiriyamappaDivAI selesikAlaMmi // 3 // " na kevala zailezI pratipadyate pUrvaracitaguNazreNokaM ca vedanIyAdika karma anubhavitumiti zeSaH, pratipadyate ca tatpUrva kAyayoganirodhagate carame'ntamuharte racitA guNazreNayaH-prAganiddiSTasvarUpA yasya tattathA, tataH kiM karotItyata Aha 'tIse selesiaddhAe' ityAdi, tasyAM zailezyaddhAyAM vartamAno'saMkhyayAbhiguNazreNIbhiH pUrvanirvatitAmiH prApitA ye karmatrayasya pRthaka pratisamayamasaMkhyayAH karmaskandhAstAna kSipayan' bipAkataH pradezato vA vedanena nijarayan carame samaya vedanIyamAyurnAmagotramityetAn caturaH karmAzAta' karmabhedAn yugapata kSapayati, yugapacca kSapayitvA tato'nantarasamaye audArikataMjasakArmaNarUpANi vINi zarIrANi 'savvAhi vippajahaNAhiM' iti saviprahAnaH, sUtra strItva prAkRtatvAta , viprajahAti, kimuktaM bhavati ?- yathA prAk dezatastyaktavAna tathA na tyajati, kintu sarva prakAraiH parityajatIti, uktaM ca "orAliyAi cayai savvAhi vippajahaNAhiM jaM bhnniyN| nissesa tahA na jahA desaccAraNa so puvi // 4 // " parityajya ca tasminneva samaya kozabandhavimokSa, lakSaNasahakArisamutthasvabhAvavizeSAderaNDauphalamiva bhagavAnapi karmasambandhavimokSalakSaNasahakArisamutthasvabhAvavizeSAdvaddharva lokAnte gatveti sambandhaH uktaM ca
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 65 ) "eraNDaphalaM ca jahA baMdhacchederiyaM duyaM jaati| taha kammabaMdhaNachedaNerito jAti siddhovi // 1 // " kathaM gacchatotyata Aha-'avigraheNa' vigrahasyAbhAvo'vigrahaH tena ekena samayenAspRzan, samayAntarapradezAntarAsparzanenetyarthaH, RjuNi ca pratipannaH, etaduktaM bhavati-yAvatsvAkAzapradezeSvihAvagADhastAvata eva pradezAnaz2amRjuzreNyA'vagAhamAno vivakSitAcca samayAvanyat samayAntaramaspRzan gatvA, tathA coktamAvazyakacUrNI -"jattie jIvo'vagADho tAvaiyAe ogAhaNAe uDDe ujjugaM gacchati na vaMka, biiyaM ca samayaM na phusai" iti bhASyakAro'pyAhariuseDhi paDivanno samayapaesaMtaraM aphusmaanno| egasamaeNa sijjhai maha sAgArovautto so||1||" itthamUvaM gatvA kimityAha - sAkAropayuktaH san siddha yati-niSThitArthoM bhavati, sarvA hi labdhayaH sAkAropayogopayuktasya upajAyate nAnAkAropayuktasya, siddhirapyeSA sarvalabdhyuttamA labdhiriti sAkAropayogopayuktasyopajAyate: Aha ca-"savvAmao laddhIo jaM saagaarovoglaabhaao| teNeha siddhiladdhI uppajjai tadubauttassa // 1 // " "5 toyamiva nAliyAe tattAyasabhAyaNodaratthaM vaa| parihAu kameNa jahA taha joNimaNojalaM jANa // -dhyAza* gA 75 TokA-'toyamiva' udakamiva 'nAlikAyAH' ghaTikAyAH, tathA taptaM ca tadAyasabhAjanaM-lohabhAjanaM ca taptAyasabhAjanaM tadudarasthaM, vA vikalpArthaH, parihIyate krameNa yathA, eSa dRSTAntaH, ayamarthopanayaH-'tathA' tenaiva prakAreNa yogimana evAvikalatvAjjalaM yogimanojalaM 'jAnIhi' avabuddha yasva, tathA'pramAvAnalataptajIva bhAjanasthaM manojalaM parihIyata iti bhAvanA, alamativistareNeti gAthArthaH // 7 // _ 'apanayati tato'picinavadya' iti vacanAd evaM tAvat kevalI manoyogaM niruNaddhotyuktam, adhunA zeSayoganiyogavidhimabhidhAtukAma Aha evaM ciya vayajogaM niraMbhai kameNa kAyajogapi / to selesogya thiro selesI kevalI hoi / .-dhyAza* gA 76 TokA-evameva' ebhireva viSAdidRSTAntaH, ki ?-bAgyogaM niruNaddhi, tathA krameNa kAyayogamapi niruNIti vartate, tataH zaileza iva' meruriva sthiraH
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 66 ) san zailezI kevalI bhavatIti gAthArthaH // 76 // iha ca bhAvArtho namaskAra niyuktau pratipAdita eva, tathApi sthAnAzUnyArtha sa eva lezataH pratipAdyate, tatra yogAnAmidaM svarUpam - audArikAdizarIrayuktasyA''tmano vIryapariNati vizeSaH kAyayogaH, tathaudArikave kriyAhArakazarIravyApArAhRtavAgdravyasamUhasAcivyAjjIvavyApAro vAyogaH, tathaudArikarvakriyAhArakazarIravyApArAhRtamanodravyasAcivyAjjIvavyApAro manoyoga iti, sa cAmISAM nirodhaM kurvan kAlato'ntarmuhUrta bhAvini paramapade bhavopagrAhi karmasu ca vedanIyAdiSu samudghAtato nisargeNa vA samasthitiSu satsvetasmin kAle karoti x x x / AvarjIkaraNa karane ke bAda jaldI hI kevalI samudghAta kA Arambha karate haiM / kevalI samudghAta ke ATha samayoM meM - jisa prakAra Adi ke cAra samayoM meM anukramataH Atma pradezoM kA vistAra karate haiM usI prakAra pratiloma krama se saMharaNa karate haiM / prathama samaya meM UdhvaM aura adho lokAnta taka svadeva pramANa vistAra vAlA daMDa karate haiM, dUsare samaya meM kapATa karate haiM, tIsare samaya meM maMthana karate haiM aura caturtha samaya meM loka vyApta karate haiM / isake bAda pratiloma krama se saMharaNa kara zarIra meM sthita hote haiM / astu kevalI samudghAta ' meM manoyoga tathA vacana yoga kA vyApAra nahIM hotA hai kyoMki unake vyApAra kA koI artha nahIM hai / isa sambandha meM dharmasAra kI mUla TIkA meM haribhadrasUri ne kahA hai-" usa samaya meM prayojana na hone se mana aura vacana yoga kA vyApAra nahIM karatA hai / kAyayoga kA vyApAra karatA huA -- audArika kAyayoga, audArika mizra "kAyayoga aura kArmaNa kAyayoga kA vyApAra karatA hai - avazeSa kAyayoga kA vyApAra nahIM karatA hai / kyoMki labdhi kA upayoga na hone se bAkI kAyayoga asaMbhava hai / unameM prathama aura AThaveM samaya meM audArika zarIra kA vyApAra hai / ataH kevala audArika kAyayoga hotA hai / tIsare, cauthe va pAMcaveM samaya meM kevala kArmaNa kAyayoga hai kyoMki kevala kArmaNa zarIra kA vyApAra vAlA hai, dUsare, chaTTa e va sAtaveM samaya meM kArmaNa zarIra kA bhI vyApAra hai ataH audArika mizra kAyayoga hai / isa sambandha meM bhASyakAra ne kahA hai" vastutaH kevalI samudghAta gata jIva mana aura vacana yoga kA vyApAra nahIM karatA hai parantu prathama aura AThaveM samaya meM audArika kAyayoga kA vyApAra karatA hai / audArika aura kArmaNa- donoM kA vyApAra hone se audArika mizra kAyayoga - dUsare, chaTTa e va sAtaveM samaya meM hotA hai / tIsare, cauthe aura pAMcaveM samaya meM mAtra kArmaNa zarIra bhI ceSTA hone se kArmaNa kAyayoga hotA hai / kevalI samudghAta gata jIva savaM duHkhoM kA aMta nahIM karatA hai parantu kevalI samudghAta se nivRtta hokara - manayoga, vacanayoga va kAyayoga kA vyApAra karatA hai kyoMki una bhagavAna ke nAma, gotra aura vedanIya rUpa bhavadhAraNIya karma bahuta ( ghane ) hote haiM / usa samaya usake acintya prabhAva vAle samudghAta ke vaza se AyuSya ke samAna karane ke bAda antarmuhUrta meM paramapada -- mokSa prApta yogya hone ke ---- usa samaya jo anuttaraupAtika Adi deva
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana se pUchate haiM to uttara dene ke lie mana ke pudgaloM ko grahaNa kara manoyoga kA vyApAra karate haiM ve bhI satya yA asatya-mRSA rUpa mana kA vyApAra karate haiN| manuSyAdi ke pUchane para kAryavaza se vacanayoya ke pudgaloM ko grahaNa kara vacanayoga kA vyApAra karate haiM aura satya yA asatya mRSA rUpa vacana kA vyApAra karate haiM bAkI ke mana aura vacana ke yoga kI kriyA nahIM karate haiM kyoMki unake rAgAdi kSINa ho gayA hai| gamanAgamana meM audArika kAyayoga kA vyApAra karate haiN| isa prakAra bhagavan kAryanimitta vivakSita sthAna se vivakSita sthAna Ate haiN| athavA kisI sthAna para jAte haiM, khar3e rahate haiM yA baiThate haiM / usa prakAra kA zrama dUra karane ke lie AloTanA athavA vivakSita sthAna meM usa prakAra ke Akara par3e hue jIvoM se vyApta bhUmi ko dekha kara unakA tyAga karane ke lie prANiyoM kI rakSA ke lie ullaMghana athavA pralaMghana karate haiN| unameM svAbhAvika pAda vikSepa, gamana karate kAMika adhika gamana karanA-ullaMghana, moTe paira bharanA-pralaMghana athavA pAsa meM rahe hae pITha-Asana, phalaka-pATiyA, Asana-vasati aura saMstAraka vApasa deve arthAta jinake pAsa se lAye, unheM vApasa sauNpeN| yahA~ AryazyAmAsUri ne pAsa rahe hue Asana, phalaka Adi vApasa sauMpane kA kahA hai| isase jAnA jAtA hai ki kevalI samuddhAta se nivRtta hone bAda unakA AyuSya antarmuhUrta kA bAkI rahatA hai usa samaya meM AvarjIkaraNAdi karate haiM parantu adhika AyuSya bAkI rahane para nahIM karate haiN| yadi aisA na ho to unake grahaNa karane kA bhI saMbhava hone se unheM grahaNa bhI karanA par3atA hai| isa kathana ko koI AcArya kahate haiMjaghanya se aMtamuhUrta bAkI hotA hai aura utkRSTataH chaH mAsa avazeSa rahe usa samaya samudghAta karate haiN| usakA nirAsa jAnanA caahie| kyoMki chaH mAsa ke bIca meM varSA kAla bhI saMbhava hone se -usa nimitta se Asana, phalakAMdi grahaNa bhI saMbhava hai| parantu vaha sUtra se sammata nahIM hai ataH vaha prarUpaNA utsUtra jAnanI caahie| tathA Avazyaka sUtra meM bhI samUdadhAta karane ke bAda turanta zailezI kathana se yaha utsUtra prarUpaNA jAnanI caahie| vaha sUtra isa prakAra hai ---"daMDa, kapATa, maMthana, AMtarA, pUrti, saMharaNa, zarIrastha, vacanayoga nirodha, zailezI aura siddha anukramataH jAnanA caahie| jo utkRSTa se chaH mAsa kA antara par3atA hai to bhI kahA jAtA hai parantu kathana nahIM kiyA hai ataH vaha ayukta hai| isa prakAra bhASyakAra ne kahA hai-karma ko nyUna karane ke nimitta ( samudghAta ) zeSa antarmuhUrta kA kAla jAnanA caahie| anya AcAryoM ne isase jaghanya kAla kahA hai aura chaH mAsa kA utkRSTa kAla kahA hai ( vaha ayukta hai / ) kyoMki bAda meM turanta zailezI kA kathana hone se aura pAsa meM hue pITha, phalakAdi ko vApasa karane kA sUtra kahA hai| anyathA use grahaNa karane kA bhI kahA hai| yahA~ isa pramANa se antarmuhUrta taka yathA saMbhava tIna yoga ke vyApAra vAle kevalI hokara, usake bAda atyanta sthiratA rUpa, lezyA rahita aura parama nirjarA kA kAraNa dhyAna ko svIkAra karane kI icchA vAle. yoga-nirodha karane ke lie prArambha karate haiN| kyoMki yoga hone ke samaya ukta svarUpa vAle dhyAna kA honA asambhava hai| isa dRSTi se yoga pariNAma-lezyA hai kyoMki yoga ke anvaya aura vyatireka ke anusAra hai| isa kAraNa jahA~ taka yoga hai vahA~ taka lezyA hai| isa kAraNa lezyA rahita dhyAna saMbhava nahIM hai| tathA jahA~ taka yoga hai vahA~ taka kamaMbaMdha bhI hai kyoMki yoga se prakRti aura pradeza baMdha hotA
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai tathA sthiti aura anubhAgabaMdha kaSAya se hotA hai aisA zAstra kA vacana hai| kevala vaha karmabaMdha mAtra yoga nimittaka hone se do samaya kA hai| vaha isa prakAra hai-prathama samaya karma baMdhatA hai aura dUsare samaya meM vedana hotA hai aura tIsare samaya meM karma akarmarUpa hotA hai| unameM jo koI do samaya kI sthitivAlA karma karatA hai aura pUrva-pUrva kA karma naSTa hotA jAtA hai| to bhI samaya-samaya meM nirantara karma kA grahaNa hotA hai to mokSa nahIM hotA aura avazya mokSa jaayeNge| ataH ve yoga nirodha karate haiN| ve lezyA kA nirodha karane kI icchA karate haiM aura yoga nimitta samasthiti baMdha ko rokane kI icchA karate hue yoga nirodha karate haiN| samaya-samaya meM karma-grahaNa karane se to karma pravAha lie hue mokSa nahIM hotA hai ki sthiti ke kSaya ke pUrva karma kA chaTakArA hotA hai| aura karma rahita kA yoga dravya se vIrya nahIM hotA hai parantu yoga ke avasthAna se samaya sthiti kA baMdha hotA hai| baMdha kA samaya mAtra kI sthiti baMdha ke samaya ko chor3a kara jAnanI cAhie / bhASya bhI isa pUrvokta sarva prameya artha ko puSTa karate haiN| usa prakAra usakA yaha grantha hai"samudghAta se nivRtta hokara jina tIna yoga kA vyApAra karate haiN| satya, asatyamRSA manoyoga, vacanayoga, aura gamanAdi meM audArika kAyayoga kA vyApAra karate haiN| usI prakAra pArzvavartI pITha, phalakAvi kA pratyarpaNa-vApasa dene kI kriyA kahate haiM aura usake bAda yoga nirodha kahate haiN| sayogI kaise siddha nahIM hote haiM kyoMki baMdha kA hetu yoga hai, usa yoga se sayogI parama nirjarA kA kAraNa parama zukla dhyAna ko prApta nahIM hotA hai| cUki yoga nirodha karate hue sarvaprathama manoyoga kA nirodha karate haiM aura usa paryApta saMjJI paMcendriya ke prathama samaya jitane manodravya aura jitanA usakA vyApAra hotA hai usase asaMkhyAta guNa nyUna manoyoga kA pratisamaya nirodha karatA huA asaMkhyAta samaya se sarvathA nirodha karatA hai| kahA hai ki-"jaghanya yoga vAlA paryApta mAtra saMjJI ke jitane manodravya hote haiM aura jitanA usakA vyApAra hotA hai usase asaMkhyAta guNa hIna samayasamaya meM rokatA huA asaMkhyAta samaya meM mana ko sarvathA nirodha karatA hai| prastuta kevalI yoga kA nirodha karane kI icchA karate hue sarvaprathama jaghanya yoga vAle saMjI paryApta ke (manoyoga kA yahA~ adhyAhAra hai ) arthAt usake manoyoga ke nIce asaMkhyAta guNa-hIna samaya-samaya meM rokatA huA asaMkhyAta samaya meM sarvathA prathama manoyoga kA nirodha karatA hai| manoyoga ko rokane ke bAda jaghanya yoga vAle beindriya paryApta ke vacana yoga ke nIce ke ( yahA~ vacanayoga pada arthAt jAna lenA ) vacanayoga ko asaMkhyAta guNa hIna samaya-samaya meM rokatA huA sarvathA dvitIya vacanayoga kA nirodha karatA hai| isa sambandha meM bhASyakAra ne kahA hai-"paryApta mAtra dvIndriya ke jaghanya vacana yoga ke jo paryApta hai usase asaMkhyAta guNa-hIna vacanayoga ko samaya-samaya meM rokatA huA asaMkhyAta samaya meM sarva vacanayoga nirodha karatA hai / - isake bAda-prathama samaya meM utpanna huA aparyApta sUkSma panaka ( nigoda ) jIva kA jaghanya yoga vAlA -jo sabase alpa vIrya vAlA sUkSmapanaka jIva kA jo kAyayoga hai usake
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ nIce asaMkhyAta guNa hIna kAyayoga ko samaya-samaya rokatA huA asaMkhyAta samaya meM samasta rUpa meM tIsare kAyayoga kA nirodha karatA hai| vaha kAyayoga kA nirodha karatA huA sUkSma kriya apratipAtI zukla dhyAna ko prApta hotA hai| vaha dhyAna ke sAmarthya se mukha aura udarAdi ke rikta bhAga ko pUrane ( bharane) ke lie zarIra ke tIsare bhAga ke Atma pradezoM ko saMkucita karatA hai arthAt zarIra do tRtIyAMza bhAga meM Atma-pradeza ghana rUpa hote haiN| jaise ki sAta hasta pramAma zarIra hote haiM to usakA tIsarA bhAga do hAtha aura ATha aMgula saMkucita hotA hai aura cAra hasta aura solaha aMgula pramANa Atmapradeza dhana rUpa hote haiN| isI prakAra bhASyakAra ne kahA hai- "usake bAda prathama samaya meM utpanna hue sUkSmapanaka kA jo jaghanya kAyayoga hai usase asaMkhyAta guNa hIna kAyayoga ko eka-eka samaya meM rokatA huA aura zarIra ke tIsare bhAga kA tyAga karatA huA asaMkhyAta samaya meM kAyayoga kA nirodha karatA hai| kAyayoga ke nirodha kAla meM antima antarmuhUrta meM vedanIya Adi tIna karma meM pratyeka karma kI sthiti sarva apavartanA karaNa se ghaTAkara ? guNazreNi ke krama se karyapradezoM kI racanAvalI ayogI avasthAna kAla pramANa karatA hai| __ astu mayoyogAdi kA nirodha maMda buddhi vAle ko sukha pUrvaka bodha dene ke lie AcArya ne sthUla dRSTi se varNana kiyA hai yAvat ayogI rUpa ko prApta karatA hai arthAt ayogI rUpa prApti ke sammukha hotA hai| ayogI rUpa kI prApti ke sammukha hokara IsiMISat-thor3e kAla meM zailezI ko prApta karatA hai| pAMca hrasva akSara ke uccAraNa ke kAla pramANa-zailezI kI avasthA hai| isakI sthiti asakhyAta samaya pramANa hai-aisA sUtrakAra ne kahA hai| antamuhUrta pramANa zailezI ko prApta karatA hai| usa samaya vyavacchinna kriyA apratipAtI zukla dhyAna Upara AruDha hotA hai| kahA hai-"zIla-samAdhi aura vaha sarva saMvara rUpa jAnanI caahie| usakA jo svAmI usakI avasthA-zailezI hai| (1) zailezI ko prApta huA jitane kAla meM pAMca hrasvaakSara ( i-ba-pa-na-ma athavA a-i-u, R-la) kA madhyama prakAra se uccAraNa ho utanA kAla / (2) kAyayoga ke nirodha ke prArambha se sUkSma kriya anivRtti dhyAna ho aura zailezI kAla meM vyavacchinna kriya bapratipAtI dhyAna hotA hai| (3) kevala malezI ko prApta karatA hai-aisA nahIM parantu pUrva meM racita guNa zreNi vAle karma se anubhava ke lie prApta karatA hai| arthAt pUrva meM kAyayoga ke nirodha ke antima antarmuhUrta meM pUrva meM jinakA svarUpa kahA hai-aisI guNa zreNi jisakI racita huI hai aise karma kA anubhava prApta karatA hai / astu vaha zailezI kAla meM rahatA huA pUrva meM racita asaMkhyAtI guNa zreNI ko prApta huA tIna karma ke alaga-alaga prati samaya asaMkhyAta karma skandhoM ko 'kSapayan' vipAka se va pradeza se vedane yogya karma kI nirjarA karatA huA antima samaya meM vedanIya, AyuSya-nAma aura gotra-ye cAra karma ke bhedoM se eka sAtha kSaya karatA hai| eka sAtha kSaya karake
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 70 ) usake bAda ke samaya meM audArika, tejasa aura kArmaNa rUpa tIna zarIra kA sarva prakAra se tyAga karane yogya tyAga karatA hai arthAt sarva prakAra se tyAga karatA hai / zarIra kA deza se tyAga karatA thA vaisA tyAga nahIM karatA hai, parantu sarva karatA hai / kahA hai- audArikAdi zarIra ko sarva prakAra se tyAga ( vaikriyamizra kAyayoga meM kisI bhI prakAra kA samudghAta nahIM hotA hai / hotA hai / ) jaise baMdhana ke viccheda se prerita huA eraMDa phala jAtA hai vaise hI karma baMdha ke viccheda se prerita huA siddha bhI hotA hai / Avazyaka cUrNa meM kahA hai- jitane AkAza pradezoM meM jIva sthita hai utanI avagAhanA se Upara Rju gati se jAtA hai / sAkAra upayogavAlA eka samaya meM siddha hotA hai / tathA na maraNa ve siddha audArikAdi zarIra rahita hai / tyAga hotA hai / cUMki rAgAdi kI utpatti meM pariNAmI kAraNa AtmA hai aura sahakArI kAraNa rAgAdi mohanIya karma hai siddhoM ke rAgAdi mohanIya karma nahIM hai usako pUrva hI dhyAnAgni se bhammasAt kiyA hai / dharma saMgrahaNI meM kahA hai-kSINa hue usa rAgAdi sahakArI kAraNa ke abhAva se vApasa utpanna nahIM hote haiM kyoMki rAgAdi rahita ko saMkleza nahIM hotA hai / kahA hai - jaise bIja atyanta dagdha hone se aMkura kI utpatti nahIM hotI hai vaise hI karma rUpI bIja ke dagdha hone se akura utpanna nahIM hotA hai / ve siddha jAti, janma, jarA, vRddhAvasthA, maraNa aura baMdhana jJAnAvaraNIyAdi karmoM se mukta hai / .06 manoyogI aura vacanayogI kA samudghAta kSetra jogANuvAdeNa paMcamaNajogI paMcavacijogI satthANeNa samugdhAdeNa kevar3ikhette ? veyaNa kyoMki siddhoM ke prathama samaya meM unakA - SaTa0 khaM 2 / 6 / sU 52 / pu 7 / pRSTha 0 340 TIkA - ettha satthANe do vi satyANANi atthi, samugdhAde veyaNakasAyavevviya tejAhAra mAraNaMtiyasamugdhAdA asthi, uTThAvidauttarasarIrANaM mAraNaMtiyagadANaM pi maNa vaci - jogasaMbhavassa virohAbhAvAdo / uvavAdo Natthi, tatya kAyajoga mottaNaNNajogAbhAvAdo / jisa prakAra pUrva prakAra se tyAga chor3atA hai / - kasAya logassa asa khejjadibhAge / TIkA- edassattho vuccade / taM jahA - satyANasatyANa-vihArava disatthANa- beuvviyasamugdhAdagadA ede dasa vi tiShaM logANamasaMkhejja dibhAge, - SaTa0 khaM 2 / 6 / sU 53 | 7 | pRSTha0 340
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ tiriyalogassa saMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe ; tejAhArasamugdhAdagadA caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, aDDAijjassa saMkhejjavibhAge ; mAraNaMtiya samugdhAdagadA tiNhaM logANamasaMkhejadibhAge, Nara-tiriyalohito asaMkhejjaguNe acchaMti / uvavAdaM Natthi, maNajoga-vacijogANaM vivkkhaado| yoga mArmaNAnusAra pAMca manoyogI aura pAMca vacanayogI jIva svasthAna aura samudghAta kI apekSA kitane kSetra meM rahate haiN| ___ yahA~ svasthAna meM donoM svasthAna aura samudghAta meM vedanA samudghAta, kaSAya samudghAta, vaikriyika samudghAta, taijasa samudghAta, AhAraka samudghAta evaM mAraNAntika samudghAta hai, kyoMki, uttara zarIra ko utpanna karane vAle, mAraNAntika samudghAta ko prApta jIvoM ke bhI manoyoga vacanayoga ke hone meM koI virodha nahIM hai| manoyogI va vacanayogI jIvoM meM upapAda pada nahIM hai kyoMki, unameM kAyayoga ko chor3a kara anya yogoM kA abhAva hai| pAMcoM manoyogI va pAMcoM vacanayogI jIva ukta padoM se loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiN| astu-svasthAna-svasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA samudghAta, kaSAya samudghAta, vaikriyika samudghAta ko prApta ye daza hI jIva tIna lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM, tiryagloka ke saMkhyAtaveM bhAga meM aura aDhAI dvIpa se asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiN| taijasa samudghAta va AhAraka samudghAta ko prApta ukta jIva cAra lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM aura aDhAI dvIpa ke saMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiN| mArappAntika samudghAta ko prApta ukta jIva tIna lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM tathA manuSya tathA tiryagloka kI apekSA asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM / upapAda pada nahIM hai| kyoMki manoyoga va vacanayoga kI yahA~ vivakSA hai| 7 kAyayogI kA samudghAta kSetra audArikamizra kAyayogI kA samudghAta kSetra kAyajogi-orAliyamissakAyajogI satthANeNa samugdhAdeNa uvavAdeNa kevar3ikhete? -SaTa0 khaM 2 / 6 / sU 54 / pu 7 / pRSTha0 341 ttiikaa-sugmmedN| svvloe| -SaTa0 khaM 2 / 6 / sU 55 / pu 7 / pRSTha0 341 TIkA-edassa suttassa attho vuccde| taM jahA-sasthANaveyaNa-kasAyamAraNaMtiya-uvavAdehi svvloge| kudo? aannNtiyaado| vihAravadisatthANa
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 72 > veDabbiyapadehi kAyajoNigo tinhaM logANamasaMkhejjadibhAge, tiriyalogassa saMkhejjavibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe / kudo ? jagapadarassa asaMkhejjadibhAgamettatasarA sissa gahaNAdo / tejAhArapadehi kAyajogiNo caTuNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, aDDAijjassa saMkhejjadibhAge / daMDa-kavADa - padara loga pUraNaMhi kAyajogiNo oghabhaMgo / kAyayogI aura audArikamizra kAyayogI jIva svasthAna samudghAta va upapAda pada se kitane kSetra meM rahate haiM / kAyayogI aura audArikamizra kAyayogI jIva ukta padoM se sarvaloka meM rahate haiM / svasthAna, vedanA samudghAtaH kaSAya samudghAta, mAraNAntika samudghAta aura upapAda se padoM se kAyayogI va audArikamizra kAyayogI sarvaloka meM rahate haiM, kyoMki ve anaMta haiM / vihAra va svasthAna aura vaikriyika samudghAta padoM se kAyayogI jIva tIna lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM tiryagloka ke saMkhyAtaveM bhAga meM aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM, kyoMki jagapratara ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra sarAzi kA yahA~ grahaNa hai| tejasa samudghAta aura AhAraka samudghAta padoM se kAyayogI jIva cAra lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM aura aDhAIdvIpa ke saMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiN| daMDa, kapATa, pratara aura lokapUraNa samudghAta kI apekSA kAyayogiyoM ke kSetra kA nirUpaNa odha ke samAna hai / .06 auvArika kAyayogI kA samudghAta kSetra orAliyakAyajogI satyANeNa samugdhAdeNa kevaDikhette ? TIkA sugamaM / -- SaTa0 khaM 2 / 6 / sU 56 / pu 7 / pRSTha * 342 savvaloe / SaTa * khaM 2 / 6 / sU 57 / 7 / pRSTha0 342 TIkA - edassattho vuccade satyANa - veyaNa- kasAya- mAraNaMtiyehi savvaloge / kudo ? savvatthAvadvANAvirohijo vANamorAliyakAyajogINaM mAraNaMtiyAdo / vihArapadeNa tinhaM logANamasaMkhejjadibhAge, tiriyalogassa saMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe / kudo ? tasaNAli mottaNaNNattha vihArAbhAvAdo / ubviya-tejA - vaMDasa mugdhAdagadA caduNhaM logANamasaM khejjadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe / Navari tejAsamugdhAdagadA mANusakhettassa saMkhejjadi-bhAge / kavADa - padara logavUraNAhArapadANi Natthi, orAliyakAyajogeNa tesi - virAhAdo / -
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 73 , uvavAdaM nntthi| SaTa0 khaM 2 / 6 / sU 58 / pu 7 / pRSTha0 343 TokA-orAliyakAyajogeNa saha edassa viraahaado| audArika kAyayogI jIva svasthAna va samudghAta kI apekSA sarvaloka meM rahate haiM / astu svasthAna, vedanA samudghAta, kaSAya samudghAta aura mAraNAntika samudghAta kI apekSA ukta jIva sarvaloka meM rahate haiM, kyoMki sarvatra avasthAna ke avirodhI audArika kAyayogI jIvoM ke mAraNAntika samudghAta hotA hai| vihAra pada kI apekSA tIna lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM, tiryagloka ke saMkhyAtaveM bhAga meM aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNa kSetra meM rahate haiM ? kyoMki sarAzi ko chor3akara ukta jIvoM kA anyatra vihAra nahIM hai / vaikriyika samudghAta, taijasa samudghAta aura daNDa samudghAta ko prApta ukta jIva cAroM lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiN| vizeSa itanA hai ki tejasa samudghAta ko prApta usa jIba mAnuSa kSetra ke saMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiM / kapATa samudghAta, pratara samudghAta, lokapuraNa samudghAta aura AhAraka samudghAta pada nahIM hai, kyoMki audArika kAyayoga ke sAtha unakA virodha hai / *07 vaikriya kAyayogI kA samudghAta kSetra beuvviyakAyajogI satthANeNa samugdhAdeNa kevaDikhette? -SaTa0 khaM 2 / 6 sU 59 / pu 7 / pRSTha0 343 ttiikaa-sugm| logassa asNkhejjdibhaage| -SaTa0 khaM0 2 / 6 / sU 60 / pu 7 pRSTha 0 343 TIkA-edassattho vuccade-satthANasatthANa-vihAravavisatthANa-veyaNakasAya-veubviyapadehi beumbiyakAyajogiNo tiNhaM logANamasaMkhejjavibhAge, tiriyalogassa saMkhejjadibhAge, aDDAIjjAdo asNkhejjgunne| kudo? phaanniikyjoisiyraasittaado| mAraNaMtiyasamugdhAdeNa tiNhaM logANamasaMkhejjadimAge, gara-tiriyalogehito asNkhejjgunne| ettha ovaTTaNaM jANiya kAyavvaM / uvavAdo ptthi| -SaTa0 khaM 2 / 6 sU 61 / pu 7 / pRSTha0 343 / 4 TIkA-beubbiyakAyajogeNa uvavAdassa virohaado|
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 74 ) vaikriya kAyayogI jIva svasthAna va samudghAta se loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiN| astu svasthAna-svasthAna, vihAra vatsvasthAna, vedanA samudghAta, kaSAya samudaghAta aura vaikriyika samudghAta pada se vaikriya kAyayogI jIva tIna lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM, tiryagloka ke saMkhyAtaveM bhAga meM aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM, kyoMki yahA~ jyotiSI rAzi kI pradhAnatA hai| mAraNAntika samudghAta kI apekSA tIna lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM tathA manuSyaloka va tiryagloka kI apekSA asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiN| yahA~ apavartana karake jAnanA cAhie / vaikriyika kAyayogiyoM ke upapAda nahIM hotA hai kyoMki vaikriyika kAyayoga ke sAtha upapAda pada kA virodha hai| .08 vaikriyamizra kAyayogI kA samudghAta kSetra veunvimissakAyajogI satthANeNa kevaDikhette ? -SaTa0 khaM 2 / 6 / sU 62 / pu 7 / pRSTha0 344 TIkA-sugamaM / logassa asNkhejjdibhaage| -SaTa0 khaM 2 / 6 / sU 63 / pu 7 / pRSTha0 344 TokA-edassa attho-tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe, tiriyalogassa sNkhejjdibhaage| kudo ? devarAsissa sNkhejjdibhaagmettveuvviymisskaayjogidvvuvlNbhaado| . samugdhAda-uvavAdA ptthi| -SaTa0 khaM 2 / 6 / sU 64 / pu 7 / pRSTha* 344 / 45 TIkA-beuvviyamisseNa saha edesi virohaado| hodu mAraNaMtiya-uvavAdehi saha viroho, Na veynn-ksaaysmugdhaadehi| tamhA veuviyamissammi samugdhAdo patthi tti Na ghaDade ? ettha parihAro vuccade-satthANakhettAdo vAcayaduvAreNa logassa asaMkhejjadibhAgeNa veyaNa-kasAya-veuvviya-vihAravadi-satthANatejAhArakhettANi apudhabhUdattAdo tattheva lINANi tti edANi ettha khuddAbaMdhe Na prigghidaanni| tado mAraNaMtiyamekkaM ceva kevalisamugghAdeNa sahidaM ettha samugdhAdaNidde seNa gheppdi| so ca samugghAdo ettha Natthi, teNeso Na doso tti /
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 75 ) adhavA veyaNa-kasAya- veubviya-tejAhArANaM pi ettha khuddAbaMdhe asthi samugdhAdavavaeso, kiMtu Na te pahANaM, mAraNaMtiyakhettAdo tesimahiyakhettAbhAvAdo / tado pahANaM mAraNaM tiyapadaM jattha asthi, tattha samugdhAdo vi atthi / jattha taM Natthi, Na tattha samugdhAdotti vuccade / tado dohi payArehi 'samugdhAdo gatthi' ttiNa virujbhade / vaikriyikamizra kAyayogI jIva svasthAna kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiM / astu vai kriyikamizra kAyayogI jIva svasthAna se tInoM lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM, aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNe aura tiryagloka ke saMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiM, kyoMki devarAzi ke saMkhyAtaveM bhAga mAtra vaikriyikamizra kAyayogI dravya pAyA jAtA hai / samudghAta va upapAda pada nahIM hai, kyoMki vaikriyikamizra kAyayoga ke sAtha inakA virodha hai / prazna uThatA hai ki vaikriyikamizra kAyayoga kI mAraNAntika samudghAta aura upapAda padoM ke sAtha bhale hI virodha ho, kintu vedanA samudghAta aura kaSAya samudghAta ke sAtha koI virodha nahIM hai / ataH vaikriyikamizra kAyayoga meM samudghAta nahIM hai yaha vacana ghaTita nahIM hotA hai / abhinna hone se usI samAdhAna -- ukta zaMkA kA yahA~ parihAra kahA jAtA hai / svasthAna kSetra se kathana kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga se vedanA samudghAta, kaSAya samudghAta, vaikriyika samudghAta, vihAra vatsamudghAta, tejasa samudghAta aura AhAraka samudghAta ke kSetra meM lIna hai / ataeva ye yahA~ kSudrakabaMdha meM nahIM grahaNa kiye gaye haiM / isI kAraNa kevalisamudghAta sahita eka mAraNAntika samudghAta hI yahA~ samudghAta nirdeza se grahaNa kiyA jAtA hai / aura vaha samuddhAta yahA~ hai nahIM, isalie yaha koI doSa nahIM hai / athavA vedanA samudghAta, kaSAya samudghAta, vaikriyika samudghAta, tejasa samudghAta aura AhAraka samudaghAta kA bhI yahA~ 'kSudrakabaMdha' meM samudghAta saMjJA prApta hai / kyoMki ve pradhAna nahIM hai / kyoMki mAraNAntika kSetra kI apekSA unake adhika kSetra kA abhAva hai / ataH jahA~ pradhAna mAraNAntika pada hai vahA~ samudghAta bhI hai / kintu vaha nahIM hai vahA~ samudghAta bhI nahIM hai, aisA kahA jAtA hai | isa prakAra donoM prakAroM se 'samudghAta' nahIM hai / yaha vacana virodha se prApta nahIM hotA hai / -09 AhAraka kAyayogI kA samudghAta kSetra AhArakAyajogI veubviya kAyajogibhaMgo / - SaTa0 khaM 2 / 6 / sU 65 | pu7 / pRSTha0 345 TIkA - eso davvaTTiyaNidda so / pajjavaTThiyaNayaM paDucca bhaNNamANe atthi tado viseso / taM jahA - satyANa - vihAravadisatthANapariNadA caduNhaM logANama
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkhejjadibhAge, mANusa khettassa sNkhejjdibhaage| mAraNaMtiyasamugghAdagadA caduNhaM logANamasaMkhejjavibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe tti| ___ AhAraka kAyayogiyoM ke kSetra kA nirUpaNa vaikriyika kAyayogiyoM ke kSetra ke samAna haiN| astu- yaha dravyArthika naya kI apekSA nirdeza hai| paryAyAthika naya kI apekSA nirUpaNa karane para vaikriyika kAyayogiyoM ke kSetra meM yahA~ vizeSatA hai| vaha isa prakAra hai-svasthAna aura vihAravatsvasthAna kSetra ke pariNata AhAraka kAyayogI jIva cAra lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM aura mAnuSa kSetra ke saMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiN| mAraNAntika samudghAta ko prApta ukta jIva cAra lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiN| *10 AhArakamizra kAyayogI kA samudghAta kSetra AhAramissakAyajogI veunvimissbhNgo| -SaTa0 khaM 2 / 6 / sU 66 / pu 7 / pRSTha0 346 TIkA - eso vi davaTThiyaNidde so, logassa asaMkhenjadibhAgattaNeNa doNhaM khettANaM samANattaM pekkhiya pvuttiido| pajjavaTThiyaNayaM paDucca bhedo asthi / taMjahA AhAramissakAyajogI caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, mANusakhettassa saMkhejjadibhAge tti| AhArikamizra kAyayogiyoM kA kSetra vaikriyikamizra kAyayogiyoM ke samAna hai| astu yaha bhI dravyAthika naya kI apekSA nirdeza hai| kyoMki, loka ke asaMkhyAtaveM bhAgatva se donoM kSetroM kI samAnatA kI apekSA kara isakI pravRtti huI hai| paryAyarthika naya kI apekSA bheda hai| vaha isa prakAra hai-AhArakamizra kAyayogI jIva cAra lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM aura mAnuSa kSetra ke saMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiN| 11 kArmaNa kAyayogI kA samudghAta kSetra kammaiyakAyajogI kevaDikhete? -SaTa* khaM 2 / 6 / sU 67 / pu 7 / pRSTha0 346 ttokaa-sugm| svvloge| -SaTa0 khaM 2 / 6 / sU68 / pu7 / pRSTha0 346
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 77 ) TIkA - evaM sAmAsisuttaM Na hodi, vattatthaM mottUNedeNa suidatthAbhAvAdo / kathaM kammaiyakAyajogirAsI savvaloe ? Na, tassa aNaMtassa savvajIvarAsissa asaMkhejjadibhAgattaNaNa tadavirohAdo / kArmaNa kAyayogI jIva sarvaloka meM rahate haiM / kyoMki kArmaNa kAyayogI rAzi ke samAna sarvarAzi ke asaMkhyAtaveM bhAga hone se usameM koI virodha nahIM hai ataH kArmaNa kAyayogI jIva rAzi sarvaloka meM rahatI hai / * 31 sayogI jIvoM kA vibhAga - 1 sayogI audhika jIvoM kA vibhAga jIvA NaM bhaMte! ki sacca maNappaogI jAva ki kammAsarIrakAppayaogI ? goyamA ! jIvA savve vi tAva hojjA saccamaNappaogI vi jAva veubviyamIsAsarIrakAogI vi kammAsarIrakAyappaogI vi, ahavege ya AhAragasarIrakAyaogI ya 1 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya 2 ahavege ya AhAragamIsArIra kAyappayogI 3 ahavege ya AhAragamI sAsarIrakAyappaogiNoya 4 cabhaMgo, ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya 1 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya 2 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya 3 ahavege ya AhAragasarIra kAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya 4, eejIvANaM aTTha bhaMgA / - paNNa0 pa 16 / sU 1077 | pRSTha0 262 TIkA- 'jIvANaM bhaMte !' ityAdi praznasUtraM sugamaM, nirvacanasUtre sarve'pi tAvad bhaveyuH satyamanaH prayogiNa ityAdireko bhaGgaH, kimuktaM bhavati ? - sadaiva jIvA bahava eva satyamanaH prayogiNo'pyasatya manaH prayogiNo'pi yAvad vaikriyamizrazarIrakAya prayogiNo'pi kArmaNazarIrakAyaprayogiNo'pi labhyante, tatra sadaiva vaikriyamizrazarIrakAya prayogiNo nArakAdInAM sadaivopapAtottara vetriyArambhasambhavAt, sadaiva kArmaNazarIrakAyaprayogiNaH sarvadeva vanaspatyAdInAM vigraheNAvAntaragatau labhyamAnatvAt, AhArakazarIrI va kadAcitsarvathA na labhyate, SaNmAsAn yAvadutkarSato'ntarasambhavAt yadApi labhyate tadApi jaghanyapade eko dvau vA utkarSataH sahasrapRthaktvaM, uktaM ca "AhAragAi loe chammAse jA na hoMtivi kyAI / ukkoseNaM niyamA ekkaM samayaM jahanneNaM // 1 // hoMtAI jahanneNaM ikkaM do tiSNi paMcavA 1
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ havaM ti| ukkoseNaM jugavaM puhuttamettaM sahassANaM // 2 // tato yadA AhArakazarIrakAyaprayogI AhArakamizrazarIrakAyaprayogI caiko'pi na labhyate tadA bahuvacanaviziSTatrayodazapadAtmaka eko bhaMgaH, trayodazapadAnAmapi sadeva bahutvenAvasthitatvAta, yadA tveka AhArakazarIrakAyaprayogI labhyate tadA dvitIyaH, te'pi yadA bahavo labhyante tadA tRtIyaH, evameva AhArakamizrazarIrakAyaprayogipadenApidvau bhaMgo labhyete ityekayoge catvAro bhaMgAH dvikasaMyoge'pi pratyekamekavacanabahuvacanAbhyAM catvAra iti sarvasaMkhyA jIvapadena nava bhNgaaH| jIva ( bahuvacana) kyA satyamanaprayoga vAlA hai yAvat kyA kAmagazarIraprayoga vAlA hai ? 1-saba jIva satyamanaprayoga vAle, asatyamanaprayoga vAle yAvat vaikriyamizra zarIra prayoga vAle tathA kArmaNazarIra kAyaprayoga vAle bhI hote haiN| (yahA~ AhAraka kAyayoga va AhArakamizra kAyayoga ko chor3A hai)| athavA eka AhArakazarIra kAyaprayoga vAlA hotA hai, (1) athavA kitaneka AhArakazarIra kAyaprayoga vAle hote haiM, (2) athavA eka AhArakamizra zarIra kAyaprayoga vAlA hotA hai, (3) athavA kitaneka AhArakamizra zarIra kAyaprayoga vAle hote haiM, (4) yaha caturbhagI jAnanI caahie| - athavA eka AhArakazarIra kAyaprayoga vAlA aura eka AhArakamizrazarIra kAyaprayoga vAlA hotA hai, (1) athavA eka AhArakazarIra kAyaprayoga vAlA aura kitaneka AhArakamizrazarIra kAyaprayoga vAle hote hai, (2) athavA kitaneka AhArakazarIra kAyaprayoga vAle hote haiM aura eka AhArakamizrazarIra kAyaprayoga vAlA hotA hai, (3) athavA kitaneka AhArakazarIra kAyaprayoga vAle hote haiM aura kitaneka AhArakamizrazarIra kAyaprayoga vAle hote haiN| 4 / isa prakAra jIvoM ke AzrayI ATha bhaMga-vikalpa jAnane caahie| ____ astu sarva jIva satyamanaprayoga vAle hote haiM-ityAdi prathama bhaMga-vikalpa hotA hai / tAtparya yaha hai ki sarvadA ghane jIva satyamanaprayoga vAle, asatyamanaprayoga vAle, yAvat vaikriyamizrazarIra kAyaprayoga vAle aura kArmaNazarIra kAyaprayoga vAle bhI hote haiN| nArakAdi jIvoM ko hamezA upapAta aura uttaravaikriya kA AraMbha sambhava hai| kArmaNazarIra kAyaprayoga vAle hamezA hote haiM, kyoMki vanaspati Adi vigrahagati se hamezA avAntara gati meM hote haiN| AhAraka zarIrI kadAcita, sarvathA nahIM hotA hai kyoMki usakA utkRSTa se chaH mAsa taka kA antara saMbhava hai| jaba AhArakazarIrI hotA hai taba jaghanya se eka, do aura utkRSTa se sahasra pRthaktva-do hajAra se nava hajAra taka hote haiN| kahA hai-"loka meM AhArakazarIra
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 79 ) kisI ko bhI utkRSTa chaH mAsa taka avazya nahIM hotA hai| aura jaghanya se eka samaya taka nahIM hotA hai| jaba hotA hai taba jaghanya se eka, do, tIna athavA pAMca hotA hai aura utkRSTa eka sAtha sahasra pRthaktva hotA hai| isa kAraNa jaba AhArakazarIra kAyaprayoga vAlA aura AhArakamizra zarIra kAyaprayoga vAlA eka bhI nahIM hotA hai taba do prayoga ke sivAya bahuvacana yukta teraha pada kA prathama bhaMga hotA hai kyoMki teraha padoM kA bhI hamezA bahupana hotA hai| jaba eka AhArakazarIra-kAyaprayoga vAlA hotA hai taba dUsarA bhaMga ghaTita hotA hai| vaha bhI jaba ghane hote haiM taba tIsarA vikalpa ghaTita hotA hai / isa prakAra hI AhArakamizrazarIra-kAyaprayoga pada se bhI do bhaMga hote haiN| isa prakAra eka ke yoga meM cAra bhAMge hote haiN| . dvika saMyoga meM bhI pratyeka ke ekavacana aura bahuvacana meM cAra bhaMga, isa prakAra sarva saMkhyA meM jIvapada ke AzrayI nava bhaMga hote haiN| *2 sayogI nArako jIvoM kA vibhAga ... raiyA gaM bhaMte ! ki saccamaNajogI jAva ki kammAsarIrakAyappaogI? goyamA! NeraiyA sabve vi tAva hojjA saccamaNajogI vi jAva veugviyamosAsarIrakAyappaogI vi, ahavege ya kammAsarIrakAyappaogI ya 1 ahavege ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 2 // -paNNa0 pa 16 / pU 1078 / pRSTha0 262 ____TokA-narayikapade satyamana:prayogiprabhRtIni vaikriyamithazarIrakAyaprayogiparyantAni sadaiva bahuvacanena daza padAnyavasthitAnItyeko bhaMgaH, atha vaikriyamizrazarIrakAyaprayogiNaH sadaiva kathaM labhyante ? dvAdazamauhattikagatyupapAtavirahakAlabhAvAt, ucyate, uttaravaikriyApekSayA, tathAhi dvAdazamauhUtiko gatyupapAtavirahakAlastathApi tadAnImapi uttarakriyArambhiNaH saMbhavanti, uttaravaikriyArambhe ca bhavadhAraNIyaM vaikriyamitraM, tabalenottaravaikriyArambhAt, bhavadhAraNIyapraveze cottaravaikriyamizra, uttaravaikriyabalena bhavadhAraNIye pravezAta, tata evottaravaikriyApekSayA bhavadhAraNIyottaravaikriyamizrasaMbhavAt tadAnImapi vaikriyazarIramizrakAyaprayogiNo narayikA labhyante, kArmaNazarIrakAyaprayogI ca nairayikaH kadAcideko'pi na labhyate, dvAdazamauhUttikagatyupapAta virahakAlabhAvAt, yadApi labhyate tadApi jaghanyata eko dvau vA utkarSato'saMkhyeyAH, tato yadA eko'pi kArmaNazarIrakAyaprayogI na labhyate
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 80 ) tadA prathamo bhaMgo yadA punarekastadA dvitIyo yadA bahavastadA tRtIya iti, ata eva bhaMgAH bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikeSu bhaavniiyaaH| 1-saba nArako jIva satyamanaprayoga vAle yAvat vaikriyamizraprayoga vAle hote haiN| (1) athavA eka nArakI kArmaNazarIrakAyaprayoga vAlA hotA hai| (2) athavA kitaneka nArakI kArmaNazarIrakAyaprayoga vAle hote haiN| astu narayika pada meM satyamanaprayoga vAle se AraMbhI vakriyamizra kAyaprayoga vAle paryanta dasa pada hamezA bahuvacana se sthita hai| isa kAraNa yaha prathama bhaMga hai| prazna uThatA hai ki-vaikriyamizrazarIra kAyaprayoga vAle hamezA kaise ho sakate haiM ? kyoMki narakagati meM bAraha muhUrta kA upapAta virahakAla hai| isakA uttara yaha hai ki-yaha uttaravaikriya kI apekSA kahA hai| vaha isa prakAra hai-yadyapi bAraha muhUrta kA gati meM upapAta virahakAla hotA hai, phira bhI usa samaya bhI uttaravaikriya zarIra kA AraMbha karane vAle saMbhava hai aura uttaravaikriya ke prAraMbha meM bhavadhAraNIya vaikriya se mitra hotA hai, kyoMki vaikriya zarIra ke sAmarthya se uttaravaikriya kA AraMbha karatA hai| bhavadhAraNIya zarIra ke praveza meM bhI uttaravaikriya se mizra hotA hai, kyoMki utaravaikriya ke bala se bhavadhAraNIya zarIra meM praveza karatA hai| isa kAraNa uttaravaikriya kI apekSA bhavadhAraNIya aura uttaravaitriya ke mizra kA saMbhava hone se usa samaya bhI vaikriyamizrazarIra kAyaprayoga vAle nairayika hote haiN| kArmaNazarIra kAyaprayoga vAlA nArakI kadAcit eka bhI na hote ho, kyoMki bAraha muhUrta kI gati meM upapAta birahakAla hotA hai| jaba hotA hai taba bhI jaghanya eka, do aura utkRSTa se asaMkhyAta hote haiN| isa kAraNa jaba kArmaNazarIra kAyaprayogavAlA eka bhI nahIM hotA hai taba prathama bhaMga hotA hai| jaba eka hotA hai taba dUsarA bhaMga, jaba ghane hote haiM taba tIsarA bhaMga hotA hai| 3 sayogI bhavanavAsiyoM kA vibhAga evaM asurakumArA vi jAva thaNiyakumArA vi / -paNNa* pa 16 / sU 1079 / pRSTha. 263 [ TIkA ke lie nArakI kA pATha dekho ] jaisA nArakI (bahuvacana) ke viSaya meM kahA hai vaisA hI asurakumAroM yAvat stanitakumAroM ke viSaya meM bhI jAnanA cAhie / astu nArakI kI taraha yahA~ tIna bhaMga kahanA cAhie /
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 81 ) *4 sayogI ekendriya kA vibhAga // pRthvIkAyika , , apkAyika , teukAyika , bAyukAyika , " vanaspatikAyika , puDhavikAiyA NaM bhaMte ! ki orAliyasarIrakAyappaogI orAlimosAsarIrakAyappaogI kammAsarIrakAyappaogI? goyamA ! puDhavikAiyA NaM orAliyasarIrakAyappaogI vi orAliyamIsAsarIrakAyappaogI vi kammAsarIrakAyappaogI vi| evaM jAva vaNapphatikAiyANaM / NavaraM vAukkAiyA veunviyasarIrakAyappaogI vi veubviyamIsAsarIrakAyappaogI vi| -paNNa0 pa 16 / sU 1080 / pRSTha0 263 TokA-pRthivyaptejovAyuvanaspatiSu audArikazarIrakAyaprayogiNo'pi audArikamizrazarIrakAyaprayogiNo'pi kArmaNazarIrakAyaprayogiNo'pi sadA bahava eva labhyante iti padatrayabahuvacanAtmakaH pratyekameka eva bhaMgaH, vAyukAyikeSvaudArikadvikavaikriyadvikakArmaNazarIralakSaNapadapaJcakabahuvacanAtmaka eko bhaMgaH, teSu vaikriyazaroriNAM vaikriyamizrazarIriNAM ca sadaiva bahutvena labhyamAnatvAt / pRthvIkAyika jIva ( bahuvacana ) audArika zarIra kAyaprayoga vAle, audArikamizrazarIra kAyaprayoga vAle aura kArmamazarIra kAyaprayoga vAle bhI hote haiN| isI prakAra yAvat vanaspatikAyika jIvoM ke viSaya meM cAnanA caahie| kintu vAyukAyika jIva vaikriyazarIra kAyaprayoga vAle aura vaikriyamizrazarIra kAyaprayogavAle bhI hote haiN| pRthvI, apa, agni, vAyu aura vanaspatikAya meM (bahuvacana) audArikazarIra-kAyaprayogavAle, audArikamizrazarIra-kAyaprayogavAle aura kAmaMNazarIra-kAyaprayogavAle bhI hamezA bahuta hote haiN| ataH pratyeka meM tIna padoM ke bahuvacana rUpa eka hI bhaMga hotA hai| vAyukAyikoM meM audArikadvika, vaikriyadvika aura kArmaNazarIra-ina pA~ca padoM ke bahudhacanarUpa eka bhaMga hotA hai kyoMki unameM vaikriyazarIravAle aura vaikriyamitra zarIravAle hamezA bahuta hote haiN|
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ *5 sayogI dvIndriya kA vibhAga *6 vIndriya *7 19 39 caturindriya " 11 ( 82 ) bei diyA gaM bhaMte! ki orAliyasarIrakAyappaogI jAva kammAsarIraerrorogI ? goyamA ! bei diyA savve vi tAva hojjA asaccAmosavaippaogI fa orAliya sarIra kAyappaogI vi orAliyamI sAsarIra kAyappaogI vi, ahavege ya kammAsarIrakAyappaogI ya 1 | ahavege ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 2 / evaM jAva caradiyA / - paNNa 0 pa 16 / sU 1081 / pRSTha0 263 TIkA - dvIndriyeSu yadyapyAntamauhU tika upapAtavirahakAlastathApyupapAtavirahakAlo'ntarmuhUtaM laghu audArikamizragatamantarmuhUrtamatibRhat pramANamata audAfremizarIra kAya prayogiNo'pi teSu sadaiva labhyante, kArmaNazarIrakAyaprayogI tu kadAcideko'pi na labhyate, Antama hUtikopapAtavirahakAlabhAvAt, yadApi labhyate tadApi eko dvau vA utkarSato'saMkhyeyAH, tato yadA eko'pi kArmaNazarIrakAya prayogI na labhyate tadA prathamo bhaMgaH, yadA punarekaH kArmaNazarIrI labhyate tadA dvitIyaH, yadA bahavastadA tRtIya iti, evaM tricaturindriyeSvapi bhAvanIyam / sarva beindriya asatyamRSA vacanaprayogavAle, audArikazarIra kAyaprayogavAle aura audArikamizrazarIra kAyaprayogavAle bhI hote haiM athavA eka kArmaNazarIra kAyaprayogavAlA bhI hotA hai 1 - ketaneka kArmaNazarIra kAyaprayogavAle bhI hote haiM / 2 - isI prakAra te indriya tathA caturindriya ke viSaya meM jAnanA cAhie / astu -- beindriyoM meM jo ki antarmuhUrtakAla kA upapAta virahakAla hai to bhI upapAta virahakAla kA antarmuhUrta choTA hai aura audArika mizra kA antarmuhUrta bahuta moTA hai / ataH unameM audArikamizrazarIra kAyaprayogavAle bhI hamezA hote haiM / kArmaNazarIra kA prayogavAle to kadAcit eka bhI nahIM hote haiN| kyoMki unakA upapAta virahakAla antarmuhUrta hotA hai / jaba vaha hotA hai taba jaghanya eka, do aura utkRSTa se asaMkhyAta hote haiM / isa kAraNa jaba eka bhI kArmaNazarIra kAyaprayoga vAlA nahIM hotA hai taba prathama bhaMga ghaTita hotA hai / jaba eka kArmaNazarIra hotA hai taba dvitIya bhaMga aura jaba bahuta hote haiM taba tIsarA bhaMga hotA hai / isI prakAra indriya aura caturindriya ke viSaya samajhanA cAhie /
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 sayogI paMcendriya tiyaMcoM kA vibhAga paMcediyatirikkhajoNiyA jahA neraiyA / NavaraM orAliyasarIrakAyappaogI vi orAliya mI sAsarIrakAyappaogI vi, ahavege ya kammAsarIrakAyappaogI ya ? ahavege ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 2 ( 83 ) 1 - paNa 0 pa 16 / su 1082 | pRSTha0 263 TIkA - paMcidatirikkhajogiyA jahA neraiyA' ityAdi, paJcendriyatiryagyonikA yathA nairayikAstathA vaktavyAH, navaraM vaikriyamizravaikriyazarIrakAyaprayogisthAne audArika audArikamizrazarIrakAyaprayogiNo vaktavyAH, kimuktaM bhavati ? satyamana: prayogiNo'pItyAdi tAvadvaktavyaM yAvadasatyAmRSAvAgyogino'pi tata audArikazarIrakAya prayogiNo'pi audArika mizrazarIrakAyaprayoNi'pIti vaktavyaM etAni daza padAni bahuvacanena sadA'vasthitAni, yadyapi ca tiryak paJcendri yANAmapyupapAta virahakAla AntarmuhUttikastathApyupapAtaviraha kAlAntarmuhUrtaM laghu audArika mizrAntamuhUrtamatibRhadityatra pyaudArika mizrazarIrakAyaprayogiNaH sadA labhyate yastu dvAdazamauhUttika upapAtavirahakAlaH sa garbhavyutkrAntikapaJcendriyatirazvAM na sAmAnyapaJcendriyatirazcAmiti, kArmaNazarIrakAyaprayogI tu teSvapi kadAcideko'pi na labhyate, Antama hUtikopapAtavirahakAlabhAvAt, tato yadA eko'pi kArmaNazarIrI na labhyate tadA prathamo bhaMgaH yadA punareko labhyate tadA dvitIyaH yadA bahavastadA tRtIyaH / paMcendriyatiryaMca nArakI kI taraha jAnanA cAhie parantu ve audArikazarIra kAyaprayoga vAle bhI aura audArikamizrazarIra kAyaprayogavAle bhI hote haiM / athavA eka kArmaNazarIra kAya prayogavAlA hotA hai ? athavA kitaneka kArmaNazarIra kAyaprayogavAle hote haiM / astu -- jaisA nArakI ke saMbaMdha meM kahA - vaisA hI paMcendriya tiryaMcapaMcendriya ke saMbaMdha meM jAnanA cAhie / parantu vaikriya aura vaikriyamizrazarIra kAyaprayogavAloM ke sthAna meM audArika aura audArikamizrazarIra kAyaprayoga vAlA kahanA caahie| tAtparya yaha hai ki1 - satyamanaH prayogavAlA yAvat asatyAmRSAvacana prayogavAlA 9 - audArikazarIra kAyaprayoga vAlA aura bAda meM 10 audArikamizrazarIra kAyaprayogavAlA hotA hai aisA kahanA cAhie / - ye dasa pada hamezA bahuvacana kI apekSA avasthita hai / jo ki tithaMca paMcendriyoM kA upapAta virahakAla antarmuhUrta kA hai to bhI upapAta virahakAla kA antarmuhUrta choTA hai, audArika mizra kA antarmuhUrta bahuta bar3A hai / ataH yahA~ para bhI audArikamizrazarIra kAyaprayogavAle sadA hote haiM / jo bAraha muhUrta kA upapAta virahakAla kahA hai vaha garbhaja
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 84 ) paMcendriya tiyaMcoM ke AzrayI samajhanA caahie| parantu sAmAnya tiryaMcoM kI apekSA nahIM jAnanA caahie| kArmaNazarIra-kAyaprayomavAlA to tiryaMca paMcendriya bhI kadAcit eka bhI nahIM hotA hai kyoMki unakA upapAta-virahakAla antamuhUrta kA hai| isa kAraNa jaba eka bhI kArmaNazarIrI nahIM hotA hai taba prathama bhaMga hotA hai| jaba eka hotA hai taba dvitIya bhaMga aura jaba bahuta hote haiM taba tIsarA bhaMga hotA hai / .9 sayogI manuSya kA vibhAga ( ekaka bhaMga) __ 1 maNUsA NaM bhaMte ! ki saccamaNappaogI jAva ki kammAsarIrakAyappaogI? goyamA! maNasA savve vi tAva hojjA saccamaNajogI vi jAva orAliyasarIrakAyappaogI vi veubviyasarIrakAyappaogI vi veudhviyamIsAsarIrakAyappaogI vi, ahavege ya orAliyamosAsarIrakAyappaogI ya 1 ahavege ya orAliyamosAsarIrakAyappaogiNo ya 2 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogI ya 3 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya 4 ahavege ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya 5 ahavege ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya 6 ahavege ya kammagasarIrakAyappaogI ya 7 ahavege ya kammagasarIrakAyappaogiNo ya 8, ete aTTha bhaMgA patteyaM / -paNNa0 pa 16 / sU 1083 / pRSTha0 263-64 TIkA-manuSyeSu manazcatuSTayavAkcatuSTayaudArikavatriyadvikarUpApyekAdaza padAni sadeva bahuvacanena labhyante, vaikriyamizrazarIriNaHkathaM sadaiva labhyante iti cet ? ucyate, vidyAdharApekSayA, tathAhi-vidyAdharA anye'pi kecinmithyASTyAdayo vaikriyalabdhisampannAH anyAnyabhAvena sadaiva vikurvaNAyAM labhyante, Aha ca mUlaTIkAkAra:-"manuSyA vaikriyamizrasarIraprayogiNaH sadaiva vidyAdharAdInAM vikurvaNAbhAvA" diti, audArikamizrazarIrakAyaprayogI kArmaNazarIrakAyaprayogI ca kadAcitsarvathA na labhyate, dvAdazamauhUttikopapAtavirahakAlabhAvAt, AhArakazarIrI AhArakamivazarIrI ca kAdAcitkaH prAgevoktaH, tata audArikamizrAdyabhAve padaikAdazabahuvacanalakSaNa eko bhaMgaH, tata audArikamizrapadena ekavacanabahubacanAbhyAM dvau bhaMgo, evameva dvau bhaMgo AhArakapadena dvau cAhArakamizrayadena dvau kArmaNapadenetyekaikasaMyoge aNTau bhNgaaH| manuSya sabhI satyamanaH prayogI yAvat audArikazarIra kAyaprayogI, vaikriyazarIra kAyaprayogI, vaikriyamizrazarIra kAyaprayogI bhI bahuvacana kI apekSA se satata hote haiM / yahA~ para vaikriyamizrazarIra kAyaprayogI kA bahuvacana kI apekSA se kathana vidyAdhara kI
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 85 ) apekSA se kiyA gayA hai, kyoMki kucha mithyAdRSTi vaikriyalabdhisampanna vidyAdhara anyAnya bhAva sevikurvA meM rahate haiM / mUla TIkAkAra ne bhI kahA hai- manuSya vaikriyamizrazarIrakAyaprayogI bahuvacana kI apekSA se vidyAdhara Adi ke sadaiva vikurvaNA karate rahane ke kAraNa upalabdha hote haiM / athavA eka samaya meM eka audArikamizrazarIra kA prayogI hotA hai (1), athavA eka samaya meM aneka ( bahuvacana) audArikamizrazarIra kAyaprayogI hote haiM (2), athavA kadAcit eka AhArakazarIra kAyaprayogI upalabdha hotA hai ( 3 ), athavA kadAcit aneka ( bahuvacana ) AhArakazarIra kAyaprayogI upalabdha hote haiM (4), athavA kadAcit eka AhAra mizra zarIra kAyaprayogI upalabdha hotA hai (5), athavA kadAcit aneka ( bahuvacana ) AhArakamizrazarIra kAyaprayogI upalabdha hote haiM ( 6 ), athavA kadAcit eka kArmaNazarIra kAyaprayogI upalabdha hotA hai (7), athavA kadAcit aneka ( bahuvacana ) kArmaNazarIra kAyaprayogI upalabdha hote haiM / ye ATha bhaMga hote haiM / arraf zarIra kAyaprayogI tathA kArmaNazarIra kAyaprayogI kadAcit sarvathA nahIM hote haiM, kyoMki inameM bAraha muhUrta ke upapAta kA virahakAla hotA hai / avahArakazarIrI tathA AhArakamizrazarIra kadAcit hote haiM yaha pahale hI kahA jA cukA hai / isa prakAra Harfreedi ke abhAva meM gyAraha padoM kA bahuvacana rUpa bhaMga hotA hai, odArikamizra pada se ekavacana aura bahuvacana rUpa do bhaMga hote haiM, isI prakAra do bhaMga AhAraka pada se, do bhaMga AhArakamizra pada se, do bhaMga kArmaNa pada se hote haiN| eka-eka ke saMyoga se ATha bhaMga hote haiM / * 9 2 sayogI manuSya ke vibhAga ( yugma bhaMga ) ahavege ya orAliyamosAsarIra kAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogI ma 1 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya AhAraga- sarIrakAyappaogiNo ya 2 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappa ogiNo ya AhAragasarIrakAyapaogI ya 3 ahavege ya orAliyamI sAsarIrakAyappaogiNo ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya 4 evaM ete cattAri bhaMgA, ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya 1 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyaogI ya AhAragamosarIrakAyappaogiNo ya 2 ahavege ya orAliyamIsAsarI kAyapaogiNo ya AhAragamI sAsarIrakAyappaogI ya 3 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogiNo ya AhAragamI sAsarIrakAyappa ogiNo ya 4 cattAri bhaMgA, ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya kammAsarIrakAyappaogI ya 1 ahavege ya orAliyamI sAsarIrakAyappaogI ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 2 ahavege ya orAliyamI sAsarI rakAya ppaogiNoya kammAsarI rakAya ppaogIya 3
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 86 ) ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 4 ete cattAri bhaMgA,ahavege yaAhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya 1 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya 2 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya 3 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya 4 cattAri bhaMgA, ahavege ya AhAragasarIrakAyApaogI ya kammAsarIrakAyappaogI ya 1 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogI ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 2 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappaogIya 3 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya kammagasarIrakAyappaogiNo ya 4 cauro bhaMgA, ahavege ya AhAragamIsagasarIrakAyappabhogI ya kammagasarIrakAyappaogI ya 1 ahavege ya AhAragamIsagasarIrakAyappaogI ya kammagasarIrakAyappaogiNo ya 2 ahavege ya AhAragamIsagasarIrakAyappaogiNo ya kammagasarIrakAyappaogI ya 3 ahavege ya AhAramamIsagasarIrakAyappayogiNo ya kammagasarIrakAyappaogiNo ya 4 cattAri bhaMgA, evaM cauvIsaM bhNgaa| -paNNa0 5 16 / sU 1083 / pRSTha0 264-65 astu dvikasaMyoga meM prayaika ke ekavacana aura bahuvacana meM audArikamizra aura AhArakapada ke cAra bhaMga hote haiN| isa prakAra hI audArikamizra aura AhArakamizra pada ke cAra bhaMga hote haiN| audArika mizra aura kArmana ke cAra bhaMga hote haiN| AhAraka aura AhArakamizra ke cAra bhaMga hote haiN| AhAraka aura kArmaNa ke cAra bhaMga hote haiM aura AhArakamizra aura kArmaNa ke cAra bhaMga hote haiN| isa prakAra sarva milakara vikasaMyoga meM caubIsa bhaMga hote haiN| yathA 1-athavA eka audArikamizrazarIra kAya prayogavAlA aura eka AhArakazarIra kAyaprayogavAlA hotA hai| 2-athavA eka audArikamizrazarIra kAyaprayogavAlA aura kitaneka AhArakazarIra kAyaprayogavAle hote haiN| 3-athavA kitanaika audArikamizrazarIra kAyaprayogavAle aura eka AhArakamizrazarIra kAyaprayogavAlA hotA hai| 4.-athavA kitaneka audArikamizrazarIra kAyaprayogavAle aura kitaneka AhArakazarIra kAyaprayogavAle hote haiN| isa prakAra cAra bhaMga-vikalpa hote haiN| 1-athavA eka audArikamizrazarIra kAyaprayogavAlA aura eka AhArakazarIra kAyaprayogavAlA hotA hai| 2. athavA eka audArikamizrazarIra kAyaprayogavAlA aura kitaneka AhArakamizrazarIra kAyaprayogavAle hote haiN| 3-athavA kitaneka audArikamizrazarIra kAyaprayogabAle aura eka AhArakamizrazarIra kAyaprayogavAlA hotA hai| 4-athavA
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 87 ) kitaneka audArikamizra zarIra kAya prayogavAle aura kitaneka AhArakamizra zarIra-kAya prayogavAle hote haiM / isa prakAra cAra bhaMga-hote haiM / 1-athavA audArikamizra zarIra kAya prayogavAlA aura eka kArmaNa zarIra kAya prayogavAlA hotA hai / 2-athavA eka audArikamizra zarIra kAya prayogavAlA aura kitaneka kArmaNa zarIra kAya prayogavAle hote haiN| 3-athavA kitaneka audArimizra zarIra kAyaprayogavAle aura eka kArmaNa zarIra prayogavAlA hotA hai| 4 - athavA kitaneka audArikamizra zarIra kAya prayogavAle aura kitaneka kArmaNa zarIra kAya prayogavAle hote haiN| isa prakAra cAra bhaMga hote haiN| 1-athavA eka AhAraka zarIra kAyaprayogavAlA aura eka AhArakamizra zarIra kAyaprayogavAlA hotA hai| 2-athavA eka AhAraka zarIra kAyaprayogavAlA aura kitaneka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAlA hotA hai| 3-athavA kitaneka AhAraka zarIra kAya prayogavAle aura eka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAle hote haiM / 4-- athavA kitaneka AhAraka zarIra kAya prayogavAle aura kitaneka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAle hote haiM / isa prakAra cAra bhaMga hote haiM / 1-athavA eka AhAraka zarIra kAya prayogavAlA aura eka kArmaNa zarIra kAya prayogavAlA hotA hai| 2-athavA eka AhAraka zarIra kAya prayogavAlA aura kitaneka kArmaNa zarIra prayogavAle hote haiN| 3-athavA kitaneka AhAraka zarIra kAya prayogavAle aura eka kArmaNa zarIra kAya prayogavAlA hotA hai| 4 -athavA kitaneka AhAraka zarIra kAya prayogavAle aura kitaneka kArmaNa zarIra kAya prayogavAle hote haiN| isa prakAra cAra bhaMga hote haiN| 1-athavA eka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAlA aura eka kArmaNa zarIra kAya prayogavAlA hotA hai / 2-athavA eka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAlA aura kitaneka kArmaNa zarIra kAya prayogavAle hote haiN| 3.-athavA kitaneka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAle aura eka kArmaNa zarIra kAya prayogavAlA hotA hai| 4-athavA kitaneka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAle aura kitaneka kArmaNa zarIra kAya prayogavAle hote haiN| isa prakAra cAra bhaMga hote haiM / isa prakAra saba milakara (4 x 6) caubIsa bhaMga hote haiM / sayogI manuSya ke vibhAga (nika bhaMga) ahavege ya orAliyamIsagasarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsagasarIrakAyappaogI pa 1 ahage ya orAliyamIsAsarIrakAyappayogI ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsagasarIrakAyappaogiNo pa 2 ahavege ya orAliyamosagasarIrakAyappaogI ma mAhAragasarIrakAyappaogiNo
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 88 ) ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya 3 ahavege ya orAliyamosAsarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya 4 ahavege ya orAliyamosasarIrakAyappaogiNo ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamosAsarIrakAyappaogI ya 5 ahavege ya orAliyamosAsarIrakAyappaogiNo ya AhAragasarorakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya 6 ahavege ya orAliyamosAsarIrakAyappaogiNo ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamosAsarIrakAyappaogI ya 7 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogiNo ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya 8 ete aTTha bhaMgA, ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogI ya kammayasarIrakAyappaogI ya 1 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogI ya kammagasarIrakAyappa ogINo ya 2 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya kammagasarIrakAyappaogI ya 3 ahavege ya orAliyamosAsarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya kammagasarIrakAyappaogiNo ya 4 ahavege ya oraliyamosAsarIrakAyappayogiNo ya AhAragasarIrakAyappaogI ya kammagasarIrakAyappaogI ya 5 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogiNo ya AhAragasarIrakAyappaogI ya kammagasarIrakAyappaogiNo ya 6 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakA yappaogiNo ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya kammagaparIrakAyappaogI ya 7 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogiNo ya AhAraga sarIrakAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 8 ete aTTha bhaMgA, ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya kammAsarIrakAyappaogI ya 1 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya kammagasarIrakAyappaogiNo ya 2 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya kammAzarIrakAyappaogI ya 3 ahaveme ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya4 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya kammAzarIrakAyappaogI ya 5 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappabhogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 6 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya kammAsarIra
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 89 ) kAyappaogI ya 7 ahavege ya orAliyamosAzarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAzarIrakAyappaogiNo ya kammAzarIrakAyappaogiNo ya 8 ete aTTha bhaMgA, ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya kammAsarIrakAyappaogI ya 1 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 2 ahabege ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogaNio ya kammAsarIrakAyappaogo ya 3 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 4 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya kammAsarIrakAyappaogI ya 5 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 6 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsArarIrakAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappaogI ya 7 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 8 evaM ete tiyasaMjoeNaM cattAri aTTabhaMgA, savve vi miliyA battIsaM bhaMgA jANiyanvA 32 / -paNNa0 pa 16 / sU 1083 / pRSTha0 265-66 trikasaMyoga meM audArikamizra, AhAraka aura AhArakamizra pada meM eka vacana aura bahuvacana ke ATha bhAMge hote haiN| audArikamizra, AhAraka aura kArmaNa ke ATha bhAMge hote haiM, audArikamizra, AhArakamizra aura kArmaNa ke ATha bhAMge hote haiM, aura AhAraka, AhArakamitra aura kArmaNa ke ATha bhAMge hote haiN| isa prakAra saba milakara trikasaMyogI batIsa bhAMge hote haiN| __astu 1-athavA eka audArikamizra-zarIra-kAya prayogavAlA, eka AhArakazarIra kAya prayogavAlA aura eka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAlA hotA hai / 2-athavA eka audArikamizra zarIra kAya prayogavAlA, eka AhAraka zarIra kAya prayogavAlA, kitaneka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAlA hotA hai| 3-athavA eka audArikamizrazarIra kAya prayogavAlA, kitaneka AhAraka zarIra kAya prayogavAle aura eka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAlA hotA hai| 4-athavA eka audArikamizra zarIra kAya prayogavAlA, kitaneka AhAraka zarIra kAya prayogavAle aura kitaneka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAle hote haiN| 5-athavA kitaneka audArikamizra zarIra kAya prayogavAle, eka AhArakazarIra kAya prayogavAle aura eka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAle hote haiN| 6-athavA kitaneka audArikamizra zarIra kAya prayogavAle hote haiM, eka AhAraka zarIra kAya prayogavAlA aura kitaneka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAle hote haiN| 7-athavA kitaneka
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 90 ) audArikamizra zarIra kAya prayogavAle hote haiM, kitaneka AhAraka zarIra kAya prayogavAle aura eka AhAraka mizra kAya prayogavAlA hotA hai / 8 - athavA kitaneka audArikamizra zarIra kAya prayogavAle hote haiM, kitaneka AhAraka zarIra kAya prayoga vAle aura kitaneka AhAraka mizra zarIra kAya prayogavAle hote haiM / isa prakAra ATha bhAMge hote haiM / 1 - athavA eka audArikamizra zarIra kAya prayogavAlA, eka AhAraka zarIra kAya prayogavAlA aura eka kArmaNa zarIra kAya prayogavAlA hotA hai / ( 2 ) athavA eka audArikamizra zarIra kAya prayogavAlA, eka AhAraka zarIra kAya prayogavAlA aura kitaneka kArmaNa zarIra kAya prayogavAle hote haiM / 3 - athavA eka audArikamizra zarIra kAya prayogavAlA, kitaneka AhArAka zarIra kAya prayogavAle aura eka kArmaNa zarIra kAya prayoga vAle hote haiM / 4 - athavA eka audArikamizra zarIra kAya prayogavAlA, kitaneka AhAraka zarIra kAya prayogavAle aura kisaneka kArmaNa zarIra kAya prayogavAle hote haiM / 5 - athavA kitaneka audArikamizra zarIra kAya prayogavAle, eka AhAraka zarIra kAya prayogavAlA aura eka kArmaNa zarIra kAyaprayoga vAlA hotA hai / ( 6 ) adhavA kitaneka audArika mizra zarIra kAya prayogavAle, eka AhAraka zarIra kAyaprayogavAlA tathA kitaneka kArmaNa zarIra kAya prayogavAle, eka AhAraka zarIra kAyaprayogavAlA tathA kitaneka kArmaNa zarIra kAyaprayogavAle hote haiM / 7 - athavA kitaneka audArikamizra zarIra kAya prayogavAle, kitaneka AhAraka zarIra kAya prayogavAle aura eka kArmaNa zarIra kAya prayogavAlA hotA hai / 8 - athavA kitaneka audArikamizra zarIra kAya prayogavAle, kitaneka AhAraka zarIra kAya prayogavAle aura kitaneka kArmaNa zarIra kAya prayogavAle hote haiM / isa prakAra ATha bhAMge hote haiM / 1 - athavA eka audArikamizra zarIra kAya prayogavAlA, eka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAlA aura eka kArmaNa zarIra kAya prayogavAlA hotA hai / 2- athavA eka tarframizra kA prayogavAlA, eka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAlA tathA kitaneka kArmaNa zarIra kA prayogavAle hote haiM / 3 - athavA eka audArikamizra zarIra kAya prayogavAlA, kitaneka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAle aura eka kArmaNa zarIra kAya prayogavAle hote haiM / 4 --- athavA eka audArikamizra zarIra kAya vAlA, kitaneka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAle aura kitaneka kArmaNa zarIra kAya prayogavAle hote haiM / 5 - kitaneka audArika mizra zarIra kAya prayogavAlA, eka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAlA aura eka kArmaNa zarIra kAya prayogavAlA hotA hai / 6 - athavA kitaneka audArikamizra zarIra kAya prayogavAle, eka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAle va kitaneka kAmaMNa zarIra kAya prayogavAle hote haiM 7 - kitaneka audArikamizra zarIra kAya prayogavAlA, kitaneka AhArika mizra zarIra kAya prayogavAle aura eka kArmaNa zarIra kAya prayogavAle hote haiM / 8 - athavA kitaneka audArikamizra zarIra kAya prayogavAle, kitaneka AhArakamizra zarIra kAyaprayogavAle aura kitaneka kArmaNa zarIra kAya prayogavAle hote haiM / isa prakAra ATha bhaMga hote haiM / 1 - athavA eka AhAraka zarIra kAya prayogavAlA, eka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAlA aura eka kArmaNa zarIra kAya prayogavAlA hotA hai / 2 - athavA eka AhAraka
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 91 ) zarIra kAya prayogavAlA, eka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAlA tathA kitaneka kArmaNa zarIra kAya prayogavAle hote haiN| 3-athavA eka AhAraka zarIra kAya prayogavAlA, kitaneka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAlA va eka kArmaNa zarIra kAya prayogavAlA hotA hai| 4-eka AhAraka zarIra kAya prayogavAlA, kitaneka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAlA aura kitaneka kArmaNa zarIra kAya prayogavAle hote haiN| 5-athavA kitaneka AhAraka zarIra kAya prayogavAlA, eka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAle aura eka kArmaNa zarIra kAya prayogavAle hote haiN| 6-athavA kitaneka AhAraka zarIra kAya prayogavAle, eka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAle va kitaneka kArmaNa zarIra kAya prayogavAle hote haiN| 7-athavA kitaneka AhArakazarIra kAya prayogavAle, kitaneka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAle aura eka kArmaNa zarIra kAya prayogavAle hote haiN| 8-athavA kitaneka AhAraka zarIra kAya prayogavAle, kitaneka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAle aura kitaneka kArmaNa zarIra kAya prayogavAle hote haiN| isa prakAra trika saMyoga se cAra prakAra se ATha-ATha bhaMga hote haiN| sarva milakara battIsa bhaMga jAnane caahie| 9.4 sayogI manuSya ke vibhAga ( catuH saMyogI) ahavege ya orAliyamosAsarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya kammAsarIrakAyappaogI ya 1 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 2 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya AhArasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappaogI ya 3 ahavege ya orAliyamosAsarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 4 ahavege ya orAliyamosAsarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya kammAsarIrakAyappaogI ya 5 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 6 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappaogI ya 7; ahavege ya orAliyamosAsarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 8 ahavege ya orAliyamosAsarIrakAyappaogiNo ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIra
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 92 ) kAyappaogI ya kammAsarIrakAyappaogI ya 9 ahavege ya orAliyamosAsarIrakAyappaogiNo ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 10 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogiNo ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappogo ya 11 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogiNo ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 12 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogiNo ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya kammAsarIrakAyappaogI ya 13 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogiNo ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 14 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogiNo ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappaogo ya 15 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogiNo ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 16 evaM prate causaMjoeNaM solasa bhaMgA bhvNti| save vi ya NaM saMpiMDiyA asIti bhaMgA bhavati / -paNNa0 pa 16 / sU 1083 / pRSTha0 266-67 audArikamizra, AhAraka, AhArakamizra aura kArmaNa ina cAra padoM se ekavacana aura bahuvacana se solaha bhAMge hote haiN| sarva milakara assI bhAMge hote haiN| 1-athavA eka audArikamizra zarIra kAya prayogavAlA, eka AhAraka zarIra prayogavAlA, eka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAlA aura eka kArmaNa zarIra kAya prayogavAlA hotA hai| 2-athavA eka audArikamizra zarIra kAya prayogavAlA, eka AhAraka zarIra kAya prayogavAlA, eka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAle aura kitaneka kArmaNa zarIra kAya prayogavAle hote haiN| 3-athavA eka audArikamizra zarIra kAya prayogavAlA, eka AhAraka zarIra kAya prayogavAlA, kitaneka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAle aura eka kArmaNa zarIra kAya prayogavAle hote haiN| 4-athavA eka audArikamizra zarIra kAya prayogavAlA, eka AhAraka zarIra kAya prayogavAlA, kitaneka AhArakamitra zarIra kAya prayogavAle aura kitaneka kArmaNa zarIra kAya prayogakAle hote haiN|
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 93 ) 5- athavA eka audArikamizra zarIra kAya prayogavAlA, kitaneka AhAraka zarIra kAya prayogavAle, eka AhArakamizra zarIra kAma prayogavAle aura eka kArmaNa zarIra kAya prayogavAlA hotA hai / 6 - abhyavA eka audArikamitra zarIra kA prayogavAlA, kitaneka AhAraka zarIra kAya prayogavAle, eka AhArakamiva zarIra kAya prayogavAlA aura kitaneka kArmaNa zarIra kAma prayogavAle hote haiM / * 7 - athavA eka audArikamizra zarIra kAya prayogavAle, kitaneka AhAraka zarIra ara prayogavAle, kitaneka AhArakamiva zarIra kAya prayogavAle aura eka kArmaNa zarIra kAya prayogavAle hote haiM / 8 - athavA eka audArikamizra zarIra kAya prayogavAlA, kitaneka AhAraka zarIra kAya prayogavAle, kitaneka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAle aura kitaneka kArmaNa zarIra kA prayogavAle hote haiM / 9 - athavA kittaneka audArikamizra zarIra kAya prayogavAle, eka AhAraka zarIra kAya prayogavAlA aura eka AhArakamizna zarIra kA prayogavAlA tathA eka kArmaNa zarIra kAya prayogavAlA hotA hai / 10 - athavA, kitaneka audArikamizra zarIra kAya prayogavAlA, eka AhAraka zarIra kAma prayogavAlA, eka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAlA aura kitaneka kArmaNa zarIra kAya prayogacAle hote haiM / 11 - athavA kitaneka audArikamizra zarIra kAya prayogavAle, eka AhAraka zarIra kAya prayogavAlA, kitaneka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAle aura eka kArmaNa zarIra kAma prayogavAle hote haiM / 12- athamA kitaneka audArikamizra zarIra kAya prayogavAle, eka AhAraka zarIra kA prayogavAle, kitaneka AhArakamizra zarIra kAma prayogavAle aura kitaneka kArmaNa zarIra. kAya prayogavAle hote haiM 1 13 - athavA kitaneka audArikamizra zarIra kAya prayogavAle, kitaneka AhAraka zarIra kAya prayogavAle, eka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAle aura eka kArmaNa zarIra kAya prayogavAle hote haiM / 14 - athavA kitaneka audArikamizra zarIra kAya prayogavAle, kitaneka AhAraka zarIra kAya prayogavAle, eka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAlA va kitaneka kArmaNa zarIra kAya prayogavAle hote haiM /
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15-kitaneka audArikamizra zarIra kAya prayogavAle, kitaneka AhAraka zarIra kAya prayogavAle, kitaneka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAle aura eka kArmama zarIra kAya prayogavAle hote haiN| 16-athavA kitaneka audArikamizra zarIra kAya prayogavAle, kitaneka AhAraka zarIra kAya prayogavAle, kitaneka AhArakamizra zarIra kAya prayogavAle va kitaneka kArmaNa zarIra kAya prayogavAle hote haiN| isa prakAra isa catuH sayogI solaha bhAMme hue| saba ikaTThA karane se manuSya-saMbaMdhI assI bhAMge hote haiN| .10 vANavyaMtara devoM meM vibhAga se prayoga 11 jyotiSI .12 vamAnika .. bANamaMtara-joisiya-vemANiyA jahA asurakumArA (sU 1079) // 1054 / -pama 5 16. vANavyantara, jyotiSI tathA vaimAnika devoM ke viSaya meM asurakumAroM kI taraha jAnanA caahie| astu yahA~ tIna bhaMga kahane caahie| 32 sayogI jIva aura niyamA-bhajanA .01 manoyogI aura vacanayogI jIva kI niyamA-bhajanA ..2 kAyayogI jIva ko niyamA-bhajanA .03 audArika kAyayogI jIva ko niyamA-bhajanA .04 audArikamizra kAyayogI jIva kI niyamA-bhajanA .05 vetriya kAyayogI jIva ko niyamA-bhajanA ..9 kArmaNa kAyayogI jIva kI niyamA-bhajanA jogANuvAdeNa paMcamaNajogI paMcavacijogI kAyajogI aurAliyakAyajogI bhorAliyamissakAyajogI veunviyakAyajogI kammaiyakAyajogI NiyamA asthi / -Sada khaM 2 / 4 / sU 10 / pu 7 / pRSTha* 240 - yogamAgaMNA ke anusAra pA~ca manoyogI, pA~ca vacanayogI, kAyayogI, audArika kAyayogI, audArikamizra kAyayogI, vaikriya kAyayogI aura kArmaNa kAyayogI niyama se rahate haiN|
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 95 ) 06 vaikriyamizra kAyayogI jIva ko niyamA- bhajanA 07 AhAraka kAyayogI jIva kI 08 AhAraka mizra 39 91 #1 11 11 11 vevivayamisakAyajogI AhArakAyajogI AhAramissakAyajogI siyA asthi siyA Natthi / -SaT0 [0 khaM 2 / 4 / sU 11 / pu 7 / pRSTha0 240 kriyamizra kAyayogI, AhAraka kAyayogI tathA AhArakamizra kAyayogI kadAcit rahate haiM, kadAcit nahIM bhI rahate haiM 1 - 33 sayogI jIva aura samavasaraNa - 1 salessA NaM bhaMte ! jIvA ki kiriyAvAI - pucchA / goyamA ! kiriyAbAI vi, akiriyAvAI vi, aNNANiyavAI vi, veNaiyavAI vi / evaM jAva sukkalessA / x x x / sajogI jAva kAyajogI jahA salessA 1 - bhaga0 ze 30 1 u 1 1 sU 3-6 sayogI jIva kriyAvAdI bhI hote haiM, akriyAvAdI bhI haiM, ajJAnavAdI bhI haiM tathA vinayavAdI bhI haiM 1 manoyogI, vacanayogI va kAyayogI jIva kriyAvAdI bhI haiM, akriyAvAdI bhI haiM, ajJAnavAdI bhI hai, va vinayavAdI bhI hai / - 2 alessA NaM bhaMte ! jIvA - pucchA / goyamA ! kiriyAvAI, No akiriyAvAI, No aNNANiyavAI, No veNaiyavAI / x x x / ajogI jahA alessA | - bhaga0 za 30 / 31 / 4-6 ayogI jIva kriyAvAdI hote haiM; akriyAvAdI, ajJAnavAdI tathA vinayavAdI nahIM hote haiM / *3 sayogI nArakI aura samavasaraNa sasI NaM bhaMte / meraiyA ki kiriyAcAI ? evaM caiva / evaM jAva kAulessA / xxx evaM eeNaM kameNaM jacceva jIvANaM vattavvayA sacceva rayANaM vattavvayA vi jAva aNAgArobauttA / NavaraM jaM asthi taM bhANiyavvaM, sesaM NaM bhaNNai / -- bhaga0 za 30 / 1 / sa 6
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ sayogI yAvat kAyayomI nArakI kriyAvAdI bhI haiM, akriyAvAdI, vinayavAdI va ajJAnavAdI bhI hai| *4 sayogI asurakumAra yAvat stanitakumAra deva aura samavasaraNa jahA paraiyA evaM jAva thaNiyakumArA -bhama0 za30 / u 1 / sU8 sayogI yAvat kAyayogI asurakumAra yAvat stanitakumAra deva kriyAvAdI bhI hote haiM, ajJAnavAdI, vinayavAdI aura akriyAvAdI bhI hote haiN| "5 sayogI pRthvIkAyika jIva aura samavasaraNa .6 se 12 sayogI apakAyika yAvat caturindriya jIva aura samavasaraNa puDhadhikAiyANaM bhaMte ! ki kiriyAvAI pucchA / goyamA! No kiriyAvAI, bhakiriyAvAI vi, aNNANavAI vi, No venniyvaaii| evaM puDhavikAiNaM jaM asthi tattha savvattha vi eyAI do majjhilAI samosaraNAI jAva aNAgArovauttA vi, evaM jAva caridiyANa / -bhaga za 30 / u1| sU 9 sayogI kAyayogI pRthvIkAyikajIva kriyAvAdI aura vinayavAdI nahIM hai, akriyAvAdI aura ajJAnavAdI hai| isI prakAra apakAyikajIva se caturindriyajIva kriyAvAdI aura vinayavAdI nahIM hai, bhakriyAvAdI aura ajJAnavAdI hai| noTa-aneka prakAra ke pariNAmavAle jIva jisameM ho use samavasaraNa kahate haiM arthAt bhinna-bhinna matoM evaM darzanoM ko samavasaraNa kahate haiN| vinayavAda ke yogya pariNAma na hone se vinayavAdI nahIM hote haiN| 13 sayogI paMcendriya tiryaMcayonika jIva aura samavasaraNa pA~caviya - tirikkha - jogiyA jahA jiivaa| gavaraM jaM asthi taM bhaanniyb| -bhaga za 30 / u 1 / sU 9 sayaugI-manoyogI-vacanayogI-kAyayogI paMcendriya siyaMcayonika jIva audhika jIvoM kI taraha kriyAvAdI bhI haiM, akriyAvAdI ajJAnavAdI aura vinayavAdI bhI hai /
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 97 ) .14 sayogI manuSya aura samavasaraNa 15 ayogI manuSya aura samavasaraNa maNussA jahA jIvA taheva giravasesaM / -bhaga0 za 30 / u 1 / sU 1 sayogI-manoyogI-vacanayogI-kAyayogI manuSya audhikajIva kI taraha kriyAvAdI bhI hai| akriyAvAdI, ajJAnavAdI aura vinayavAdI bhI hai / ayogI manuSya kriyAvAdI hote haiN| bhakriyAvAdI, ajJAnavAdI aura vinayavAdI nahIM hai| .16 sayogI vANavyaMtara deva aura samavasaraNa *17 sayogI jyotiSI deva aura samavasaraNa .18 sayogI vaimAnika deva aura samavasaraNa vANamaMtara-joisiya-vemANiyA jahA asurkumaaraa| - bhaga0 za 30 / u 1 / sU. sayogI-manoyogI-vacanayogI-kAyayogI vANavyaMtara jyotiSI-vaimAnikadeva kriyAvAdI bhI hote haiM / akriyAvAdI, vinayavAdI aura ajJAnavAnI bhI hote haiN| .19 kriyAvAdI sayogI jIva kA AyuSya-bandha samavasaraNa ko apekSA se 1 salessA NaM bhaMte ! jIvA kiriyAvAI ki raiyAuyaM pkreNti-pucchaa| goyamA! No NeraiyAuyaM evaM jaheva jIvA taheva salessA vi cauhi vi samosaraNehi bhaanniyvvaa| (audhika jIva pATha-kiriyAvAI NaM bhaMte ! jIvAxxx No raiyAuyaM pakareMti, No tirikkhajoNiyAuyaM pakareMti, maNussAuyaM pi pakareMti, devAuyaM pi pkreNti| 4 pra10) xxx sajogI jAva kAyajogI jahA salessA xxx / -bhaga0 za 30 / u 1 / sU 13 aura 22 kriyAvAdI sayogI jIva narakAyu aura tiyaMcAyu kA bandha nahIM karatA hai tathA manuSyAyu aura devAyu kA bandha karatA hai| devAyu meM bhI be sirpha vaimAnika devoM kI Ayu bAMdhate haiN| parantu bhavanapati, bANavyaMtara aura jyotiSI deva kA AyuSya nahIM bAMdhate haiN| 20 akriyAvAdI vinayavAdI aura ajJAnavAdI sayogI jIva aura AyuSyabaMdha samavasaraNa ko apekSA se
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 98 ) sayogI akriyAvAdI jIva narakAyu, tiryaMcAyu, manuSyAyu aura devAyu cAroM prakAra kI Ayu bAMdhate haiM / isI prakAra sayogI vinayavAdI tathA sayogI ajJAnavAdI bhI cAroM prakAra kI Ayu bAMdhate haiM / kR -21 ayogI kriyAvAdI jIva kA samavasaraNa kI apekSA se AyuSya-bandha alessA NaM bhaMte ! jIvA kiriyAbAI kiM NeraiyAuyaM - pucchA / goyamA ! jo paraiyAuyaM pakares, No tirikkhajoNiyAuyaM pakarei, No maNussAuyaM pakarei, No devAuyaM pakarei x x x / ajogI jahA alessA x x x - bhaga0 za 30 / u 1 / sU 17 aura 22 ayogI kriyAvAdI jIva na narakAyu bAMdhatA hai, na tiryaMcAyu bAMdhatA hai, na manuSyAyu bAMdhatA hai aura na devAyu bAMdhatA hai / * 22 sayogI nArakI aura akriyAvAdI kI apekSA AyuSyabaMdha 23 *24 "3 ajJAnavAdI vinayavAdI 17 11 ( raiyA) je akiriyAbAI, aNNANiyavAI, veNaiyavAI te savvANesu vi No NeraiyAuyaM pakarei, tirikkhajoNiyAuyaM vipakarei, maNussAuyaM vipakarei, No devAuyaM pakarei / - bhaga0 za 30 / u 1 / sU 24, 25 sayogI - manoyogI - vacanayogI va kAyayogI akriyAvAdI, ajJAnavAdI va vinayavAdI nArakI - tiryaMca kA bhI AyuSya bAMdhate haiM, manuSya kA bhI AyuSya bAMdhate haiN| nairayika va deva kA AyuSya nahIM bAMdhate haiM / - 25 sayogI nArakI aura kriyAvAdI kI apekSA AyuSyabaMdha salessANaM bhaMte ! x x x evaM savve vi NeraiyA je kiriyAbAI te maNusAuyaM evaM pakarei | - bhaga0 za 30 / u 1 / sU 25 sayogI - manoyogI - vacanayogI va kAyayogI kriyAvAdI nArakI ekamAtra manuSya kA hI AyuSya bAMdhate haiM / - 26 sayogI asurakumAra yAvat stanitakumAra aura kriyAvAdI kI apekSAAyuSyabaMdha evaM jAva thaNiyakumArA jaheva NeraiyA / - bhaga0 za 30 / u 1 / sU 25
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 99 ) sayogI-manoyogI-vacanayogI va kAyayogI kriyAvAdI asurakumAra yAvat stanitakumAra kriyAvAdI nArakI kI taraha ekamAtra manuSya kA hI AyuSya bAMdhate haiM / * 27 sayogI asurakumAra yAvat stanitakumAra aura akriyAvAdI kI apekSA AyuSya baMdha evaM jAva thaNiyakumArA jaheva NeraiyA / - bhaga0 za 30 / u 1 / sU 24 sayogI-manoyogI-vacanayogI va kAyayogI asurakumAra nArakI yonika kA bhI AyuSya bAMdhate haiM, manuSya kA bhI AyuSya bAMdhate haiM / AyuSya nahIM bAMdhate haiM / * 28 sayogI pRthvI kAyika aura samavasaraNa kI apekSA AyuSyabaMdha salessA NaM bhaMte ! ( akirayAvAI x x x aNNANiyavAI ) evaM jaM jaM pa asthi puDhavikAiyANaM taha-taha majjhimesu dosu samosaraNesu evaM ceva duvihaM AuyaM pakarei / NavaraM teulessAe NaM kiM pi pakarei / -bhaga0 za 30 / u 1 / sU 26 yogI - kAyayogI pRthvI kAyikajIva - akriyAvAdI ajJAnavAdI nArakI aura deva kA AyuSya nahIM bAMdhate haiM -- kintu manuSya aura tiryaMca kA AyuSya bAMdhate haiM / lekina unake tejolezyA meM kisI bhI AyuSya kA baMdha nahIM hotA hai / 1 kI taraha tiryaMcadeva va nArakI kA * 29 sayogI apakAyika jIva aura samavasaraNa kI apekSA AyuSyabaMdha evaM AukAiyANavi / - bhaga0 za 30 / u 1 / sU 27 sayogI - kAyayogI apakAyika akriyAvAdI va ajJAnavAdI hote haiM / be liyaMca evaM manuSya kA AyuSya bAMdhate haiM - deva va nArakI kA AyuSya nahIM bAMdhate haiM / * 30 sayogI vanaspatikAyika jIva aura samavasaraNa kI apekSA AyuSya baMdha evaM vaNassaikAiyANa vi / - bhaga0 za 30 / u 1 / sU 27 isI prakAra sayogI- kAyayogI vanaspatikAyika jIva donoM samavasaraNa meM tiryaMca va manuSya kA Ayu bAMdhate haiM / deva kA va nArako kA AyuSya nahIM bAMdhate haiM / - 31 sayogI agnikAyika jIva aura samavasaraNa meM AyuSyabaMdha * 32 sayogI vAyukAyika jIva aura samavasaraNa meM AyuSyabaMdha
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 100 ) teukAiyA vAukAiyA savvaTThANesu majjhimesu dosu samosaraNesu No raiyAuyaM pakarei tirikkhajoNiyAuyaM pakarei, No maNussAuyaM pakarei, No devAuyaM pkreN| -bhaga0 za 30 / u 1 / sU 27 __ sayogI-kAyayogI agnikAyika meM va vAyukAyika meM madhya ke donoM samavasaraNa ( akriyAvAdI-ajJAnavAdI) hote haiN| unameM se ve sirpha tiryaMca kA AyuSya bAMdhate haiM / nArakI, deva va manuSya kA AyuSya nahIM bAMdhate haiN| '33 sayogo dvIndriya yAvat caturindriya aura samavasaraNa meM AyuSyabaMdha beiMdiya-tei diya-caridiyANaM jahA puDhavikAiyANaM, gavaraM sammattaNANesu Na ekkaMpi AuyaM pkrei| - bhaga0 za 30 / u1 / sU 27 - sayogI-vacanayogI va kAyayogI meM pRthvIkAyika kI taraha dvIndriya, trIndriya va caturindriya akriyAvAdI-ajJAnavAdI hote haiN| ve tiryaMca va manuSya kA AyuSya bAMdhate haiM / deva-nArakI kA AyuSya nahIM bAMdhate haiM / .34 sayogI kriyAvAdI paMcendriyatiyaMca aura AyuSyabaMdha sesA jAva aNAgArovauttA samve jahA salessA jahA ceva bhaanniyvaa| -bhaga0 za 30 / u 1 / sU 29 sayogI-manoyogI-vacanayogI va kAyayogI kriyAvAdI paMcendriya tiryaca mAtra deva kA AyuSya bAMdhate haiN| manuSya, tiryaMca va nArakI kA AyuSya nahIM bAMdhate haiM / *35 sayogI akriyAvAdI paMcendriyatithaMca aura AyuSyabaMdha .36 // ajJAnavAdI '37 // vinayavAdI sayogI-manoyogI-vacanayogI va kAyayogI akriyAvAdI, ajJAnavAdI va vinayavAdI paMcendriya tiryaMca cAroM prakAra kA AyuSya bAMdhate haiN| '38 sayogI manuSya kriyAvAdI aura AyuSyabaMdha jahA paMcidiyatirikkhajoNiyANaM vattavvayA bhaNiyA evaM maNussANa vi bhaanniynvaaxxx| -bhaga0 za 30 / u 1 / sU 29 kriyAvAdI paMcendriya tiryaMca ke samAna sayogI-manoyogI-vacanayogI va kAyayogI manuSya-deva kA AyuSya bAMdhate haiN| manuSya-nArakI tiryaca kA AyuSya nahIM bAMdhate haiN|
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 101 ) *39 sayogI manuSya akriyAvAdI aura AyuSyabaMdha *40 , vinayavAdI *41 , ajJAnavAdI , ___ sayogI-manoyogI-vacanayogI va kAyayogI akriyAvAdI ajJAnavAdI va vinayavAdI manuSya cAroM gati kA AyuSya bAMdhate haiN| *42 ayogI kriyAvAdI manuSya aura AyuSyabaMdha ( maNussANaM )xxx ayogI ya ee Na egaM vi AuyaM pakarei / --bhama0 za 30 / u1| sU 29 ayogI sanuSya kisI kA bhI AyuSya nahIM bAMdhate haiM / .43 sayogI kriyAvAdI vANavyaMtara yAvat vaimAnikadeva aura AyuSyabaMdha / vANamaMtara-joisiya-vemANiyA jahA asurkumaaraa| -bhaga0 za 30 / u1| sU 29 sayogI-manoyogI-vacanayogI va kAyayogI kriyAvAdI vANavyaMtara yAvata vaimAnikadeva mAtra eka manuSya kA AyuSya bAMdhate haiN| anya kA nhiiN| *44 sayogI akriyAvAdI vANavyaMtara yAvata vaimAnikadeva aura AyuSyabaMdha pATha Upara dekho| akriyAvAdI-vinayavAdI-ajJAnavAdI sayogI-manoyogI-vacanayogI ca kAyayogI vANabyaMtara se vaimAnikadeva cAroM prakAra ke AyuSya kA baMdha karate haiM / *45 sayogI jIva kA samavasaraNa aura bhavasiddhika/abhavasiddhika salessA NaM bhaMte ! jIvA kiriyAvAI ki bhvsiddhiyaa-pucchaa| goyamA! bhavasiddhiyA, No abhvsiddhiyaa| salessA NaM bhNte| jIvA akiriyAvAI ki bhvsiddhiyaa-pucchaa| NoyamA! bhavasiddhiyA vi, abhavasiddhiyA vi / evaM aNNANiyavAI vi, beNaiyavAI vi jahA slessaa|xxx| sajogI jAva kAyajogI jahA slessaa|xxx| --bhaga0 za 30 / u 1 / sU 32-34 sayogI, manoyogI, vacanayogI va kAyayogI kriyAvAdI jIca bhavasiddhika hote haiM, abhavasiddhika nahIM hote haiM / akriyAvAdI, ajJAnavAdI aura vinayavAdI sayogI yAvat kAyayogI jIva bhavasiddhika bhI hote haiM, abhavasiddhika bhI hote haiN|
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 102 ) .46 ayogI kriyAvAdI aura bhavasiddhika-abhavasiddhika alessA NaM bhaMte ! jIvA kiriyAvAI ki bhv0-pucchaa| goyamA ! bhavasiddhiyA, No abhvsiddhiyaa|x x x ayogI jahA smmvitttthii| ( sammadiTThI nahA alessaa)| --bhaga * za 30 / u 1 sU 34 ayogI kriyAvAdI samyagdRSTi kI taraha bhavasiddhika hai, abhavasiddhika nahIM hai| .47 sayogI nArakI aura samavasaraNa kI apekSA bhavasiddhika-abhavasiddhika evaM radvayA vi bhANiyavvA, NavaraM NAyacvaM jaM asthi / -bhaga. za 30 / u 1 / sU 34 isI prakAra sayogI-manoyogI-vacanayogI-kAyayogI kriyAvAdI nArakI bhavasiddhika haiM, abhavasiddhika nahIM hai| akriyAvAdI, ajJAnavAdI, vinayavAdI kI apekSA nArako bhavasiddhika bhI hai, abhavasiddhika bhI hai| *48 sayogI asurakumAra yAvat stanitakumAra aura samavasaraNa kI apekSA bhavasiddhika-abhavasiddhika evaM asurakumArA vi jAva thnniykumaaraa| -bhaga0 za 30 / u 1 / sU 34 isI prakAra sayogI-manoyogI-vacanayogI va kAyayogI asura kumAra yAvat stanitakumAra kriyAvAdI bhavasiddhika hai, abhavasiddhika nahIM haiM / akriyAvAdI, ajJAnavAdI, vinayavAdI asurakumAra yAvat stanitakumAra bhavasiddhika bhI hai, abhavasiddhika bhI hai| *49 sayogI akriyAvAdI pRthvIkayika aura bhavasiddhika, abhavasiddhika ., ajJAnavAdI puDhavikkAiyA savvaTThANesu vi masmillasu dosu vi samosaraNesu bhavasiddhiyA vi, abhavasiddhiyA vi| ..-bhaga* za 30 / u 1 / sU 34 saMyogoM, kAyayogI pRthvIkAyika akriyAvAdI va ajJAnavAdI bhavasiddhika bhI hai, abhavasiddhika bhI hai|
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 50 sayogI akriyAvAdI apkAyika yAvat vanaspatikAyika va bhavasiddhika abhavasiddhika sayogI ajJAnavAdI jAva vnnssikaaiyaa| --bhaga0 za 30 / u 1 / sU 34 isI prakAra sayogI, kAyayogI akriyAvAdI, ajJAnavAdI apakAyika yAvat vanaspati kAyika jIva bhavasiddhika bhI hai, abhavasiddhika bhI hai| .51 sayogI dvIndriya yAvat caturindriya akriyAvAdI aura bhavasiddhika-abhavasiddhika ajJAnavAdI ' beiMdiya-teiMdiya-caridiyA evaM cevax xx / NavaraM sammatte ohiNANe AbhiNibohiyaNANe suyaNANe eesu ceva dosu majjhime samosaraNesu bhavasiddhiyA No abhavasiddhiyA, sesaM taM ceva / -bhaga0 za 30 / u 1 / sU 34 sayogI-kAyayogI-vacanayogI dvIndriya se caturindriya akriyAbAdI, ajJAnavAdI zvasiddhika bhI hai, abhavasiddhika bhI hai / lekina samyaktvI, AbhinibodhikajJAnI, zrutajJAnI jIva donoM samavasaraNa meM bhavasiddhika hai, abhavasiddhika nahIM hai / .52 sayogI tiryacapaMcendriya aura samavasaraNa ko apekSA bhavasiddhika-abhavasiddhika paMcidiyatirikkhajoNiyA jahA raiyA, gavaraM gAyavvaM jaM asthi / --bhaga0 sa 30 / u 1 / sU 34 sayogI-manoyogI-vacanayogI va kAyayogI kriyAvAdI tiryaMca paMcendriya bhavasiddhika hai, abhavasiddhika nahIM hai| akriyAvAdI, ajJAnavAdI, vinayavAdI tiryaMca-paMcendriya bhavasiddhika bhI hai, abhavasiddhika bhI hai| '53 sayogo manuSya aura samavasaraNa ko apekSA bhavasiddhika-abhavasiddhika margussA jahA ohiyA jIvA / (sajogI jAva kAyajogI jahA slessaa|) ayogI jahA smdittttii| -bhaga0 za 30 / u 1 / sU34 sayogI-manoyogI-vacanayogI va kAyayogI manuSya kriyAvAdI bhavasiddhika hai, abhavasiddhika nahIM hai| akriyAvAdI, ajJAnavAdI, vinayavAdI manuSya bhavasiddhika bhI hai, abhavasiddhika bhI hai / ayogI kriyAvAdI manuSya bhavasiddhika hai, abhavasiddhika nahIM hai /
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 104 ) '54 sayogI vANavyaMtaradeva yAvat vaimAnikadeva aura samavasaraNa kI apekSA bhavasiddhika-abhavasiddhika vANamaMtara-joisiya-vemAgiyA jahA asurkumaaraa| -bhaga. za 30 / u 1 / sU34 sayogI-manoyogI-vacanayogI va kAyayogI vANavyaMtara yAvat vaimAnikadeva kriyAvAdI bhavasiddhika hai, abhavasiddhika nahIM hai| akriyAvAdI, ajJAnavAdI, vinayavAdI bhavasiddhika bhI hai, abhavasiddhika bhI hai| . '55 sayogI anantaropapannaka nArakI yAvat vaimAnikadeva aura samavasaraNa salessA NaM bhaMte ! aNaMtarovavannagA raiyA ki kiriyAvAI ? evaM ceva, evaM jaheva paDhamuddese NeraiyANaM vattavvayA taheva ihavi bhaanniyvaa| gavaraM jaM jassa asthi aNaMtarovavaNNagANaM NeraiyA taM tassa bhANiyadhvaM / evaM savvajIvANaM jAva vemaanniyaa| gavaraM aNaMtarovavaSNagANaM jaM hiM atthi taM tahi bhANiyavvaM / -bhaga0 za 30 / u 2 / sU 1-2 ___ sayogI va kAyayogI anaMtaropapatraka nArakI kriyAvAdI, akriyAvAdI, vinayavAdI aura ajJAnavAdI hai| isI prakAra yAvata vaimAnikadeva taka saba jIvoM ke saMbaMdha meM jaannaa| lekina anaMtaropapatraka jIvoM meM jisameM jo saMbhava ho usameM vaha khnaa| .56 sayogI anantaropapannaka nArakI aura samavasaraNa kI apekSA AyuSyabaMdha (sajogI gaMbhaMte ) x x x / kiriyAvAI aNaMtarovavaNNagA raiyA kici vi AuyaM pakarei jAva aNAgArovausati / evaM jAva vemANiyA, NavaraM jaM jassa asthi taM tassa bhANiyavyaM / -bhaga* za 30 / u 2 / sU 4 sayogI-kAyayogI anantaropapatraka kriyAvAdI kisI bhI AyuSya kA baMdha nahIM karate haiN| isI prakAra akriyAvAdI, ajJAnavAdI va vinayavAdI bhI kisI prakAra kA AyuSya nahIM bAMdhate haiN| isI prakAra yAvata vaimAnikadevoM taka kahanA lekina jisameM jo saMbhava ho usameM vaha khnaa|
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 105 ) .57 sayogI anaMtaropapannaka nArakI aura samavasaraNa ko apekSA bhavasiddhika abhavasiddhika salessA NaM bhaMte kiriyAvAI aNaMtarovavaNNagA raiyA ki bhavasiddhIyA, abhavasiddhIyA ? goyamA ! bhavasiddhIyA, No abhvsiddhiiyaa| evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva ohie uddesae raiyA vattavvayA bhaNiyA taheva ihavi bhANiyavvA jAva aNagArovauttati / -bhaga* za 30 / u 2 / sU 7 sayogI-kAyayogI anaMtaropapannaka kriyAvAdI nArakI bhavasiddhika hai abhavasiddhika nahIM hai / akriyAvAdI, ajJAnavAdI, vinayavAdI bhavasiddhika bhI hai, abhavasiddhika bhI hai| sayogI anaMtaropapannaka asurakumAra yAvat vaimAnikadeva aura samavasaraNa ko apekSA bhavasiddhika-abhavasiddhika evaM jAva vemANiyANaM / NavaraM jaM jassa atthi taM tassa bhANiyavvaM / imaM se lakkhaNaM-je kiriyAvAI sukkapakkhivA sammAmicchadiTThIyA ee samve bhavasiddhIyA, No abhvsiddhiiyaa| sesA savve bhavasiddhIyA vi, abhavasiddhIyA vi| -bhaga0 za 30 / u 2 / sU 7 ___ anaMtaropapannaka sayogI, kAyayogI asurakumAra yAvat stanitakumAra kriyAvAdI bhavasiddhika hai, abhavasiddhika nahIM hai| akriyAvAdI-ajJAnavAdI-vinayavAdI bhavasiddhika bhI hai, abhavasiddhika bhI hai| noTa-tatkAla utpanna huA jIva anantaropapannaka kahAtA hai| kriyAvAdI, zuklapAsika va samyagdRSTi-ye bhavya hI hote haiM, abhavya nahIM / zeSa jIva bhavya-abhavya donoM prakAra ke haiN| alezI, samyagamithyAdRSTi jJAnI, avedI, akaSAyI va ayogI-ye bhavya hI hote haiM, inakA samAveza kriyAvAdI meM ho gyaa| isI prakAra yAvat vaimAnikadeva taka jAnanA lekina jisake jo saMbhava ho vaha khnaa| .58 sayogI paraMparopapannaka nArakI yAvat vaimAnika kriyAvAdI mAvi sayogI paraMparopapatraka yAvata vaimAnika kriyAvAdI Adi aura AyuSyabaMdha sayogI paraMparopapannaka yAvat vaimAnika kriyAvAdI aura bhavasiddhikaabhabasiddhika
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ paraMparopavaSNagA NaM bhaMte ! raiyA kiriyAvAI0 ? evaM jaheva ohio uddesao taheva paraMparovavaNNaesu viNeraiyAdIo taheva giravasesaM bhANiyanvaM, taheva tiydNddgsNghio| -bhaga0 za 30 / u 3 / sU 1 sayogI-manoyogI-vacanayogI va kAyayogI paraMparopapannaka nArakI kriyAvAdI bhI hai, akriyAvAdI bhI hai, vinayavAdI bhI hai, ajJAnavAdI bhI hai| vaimAnika taka jAnanA / audhika uddezaka meM jaisA kahA vaisA hI tInoM daMDako (kriyAvAditvAdi, AyubaMdha va bhavyAbhavyAdi ) ke saMbaMdha meM niravazeSa kahanA / .59 anatarAvagAr3ha sayogI nArakI Adi daMDaka aura samavasaraNa '60 paraMparAvagADha .61 anaMtarAhAraka .62 paraMparAhAraka .63 anaMtaraparyAptaka .64 paramparaparyAptaka '65 carama .66 acarama evaM eeNaM kameNaM jacceva baMdhisae uddesagANaM parivADI sacceva iha pijAva acariyo uddeso, NavaraM aNaMtarA cattAri ekkagamagA, paraMparAcattArivi ekkagamaeNaM / evaMcarimA vi acarimA vi evaM cev| NavaraM alesso kevalI ajogINa bhaNNaMti, sesaM thev| -~-bhaga0 za 30 / u 4 se 11 / sU 1 ___ isa prakAra isI krama se baMdhakazataka maiM (dekho ) meM uddazakoM kI jo paripATI kahI hai usI paripATI se yahA~ acarama uddezaka taka jaannaa| vizeSatA yaha hai ki anaMtara zabdaghaTita cAra uddezakoM meM tathA paraMpara ghaTita cAra uddezakoM meM eka sA gamaka kahanA / isI prakAra carama tathA acarama zabdaghaTita uddezakoM ke saMbaMdha meM bhI kahanA lekina acarama meM alezI, kevalI va ayogI ke saMbaMdha meM kucha bhI na khnaa|
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 107 ) 34 sayogI jIva aura alpabahutva .2 jIva samAsa ke Azraya se yoga kA alpabahutva .01 sUkSma ekendriya aparyAptaka ke alpatama yoga savvatthovo suhumeiMdiyaapajjattayassa jahaNNao jogo 145 / TIkA-evaM utte suhumeiMdiyaladdhiapajjattayassa paDhamasamayatabbhavatthassa viggahagadIe vaTTamANassa jahaNNao uvavAdajogo ghettvyo| paDhamasamayaAhArayapaDhamasamayatabbhavatthassa suhumeidiyaladdhiapajjattayassa jahaNNao uvavAdajogo kiNNa gahido ? Na, gokammasahakArikAraNabaleNa joge uDDimAgave tatthaM jogassa jhnnnnttsNbhvaabhaavaado| -SaT 0 khaNDa 4 / 2 / 4 / sU 145 / pu. 1. pRSTha0 396 aparyApta sUkSma ekendriya kA jaghanya yoga sabase nyUna hai / aisA kahane para usa bhava ke prathama samaya meM sthita huA va vigrahagati meM vartamAna aise sakSma ekendriya labdhyaparyAptaka ke jaghanya upapAda yoga ko grahaNa karanA caahie| AhAraka hone ke prathama samaya meM rahane vAle va usa bhava ke prathama samaya meM sthita hue sUkSma ekendriya labdhyaparyAptaka ke jaghanya upapAda yoga ko nahIM grahaNa karanA cAhie / kyoMki nokarma sahakArI kAraNa ke bala se yoga kI vRddhi ko prApta hone para vahAM yoga kI jaghanyatA saMbhava nahIM hai / .02 bAdara ekendriya aparyAptaka ke jaghanya yoga asaMkhyAtaguNa vAdarei diyaapajjattayassa jahaNNao jogo asNkhejjgunno| TokA-ko guNagAro ? palidovamassa asNkhejjvibhaago| kudo ? bAdareiMdiyaladdhiapajjattayassa paDhamasamayatabbhavatthassa viggahagadIe vaTTamANassa jahaNNauvavAdajogAdo heTTimasuhumei diyaladdhiapajjattauvavAdajogaTTANesu asaMkhejjajogaguNahANINaM sNbhvaado| tatthataNaNANAguNahANisalAgAo viraliya viguNiya aNNoNNabbhatthe kade guNagArarAsI hodi tti vuttaM hodi / -SaT 0 khaNDa 4 / 2 / 4 / sU 146 / pu. 10 / pRSTha0 396 / 7 bAdara ekendriya kA aparyAptaka kA jaghanya yoga usase asaMkhyAtaguNA hai|| guNakAra kyA hai ? guNakAra palyopama kA asaMkhyAtavAM bhAga hai, kyoMki usa bhava ke prathama samaya meM sthita va vigrahagati meM vartamAna aise bAdara ekendriya labdhyaparyAptaka ke jaghanya
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 108 ) upapAda yoga se adhastana sUkSma ekendriya labdhyaparyAptaka ke upapAda yoga-sthAnoM meM asaMkhyAta yogaguNahAniyoM kI saMbhAvanA hai| vahAM kI nAnA-guNahAni-zalAkAoM kA viralana karake duguNA kara paraspara guNA karane para guNakAra rAzi hotI hai--yaha abhiprAya hai / .03 dvIndriya aparyAptaka ke jaghanya yoga asaMkhyAtaguNa bIi diyaapajjattayassa jahaNNao jogo asNkhkhejjgunno|| TIkA-ko gaNagAro ? palidovamassa asNkhejjdibhaago| kAraNaM pUvaM va parUvedavvaM / savvattha laddhiapajjattayassa paDhamasamayatabbhavatthassa viggahagadIe vaTTamANassa jahaNNao uvavAdajogo ghettvyo| -SaTa0 khaNDa 4 / 2 / 4 / sU 147 / pu0 10 / pRSTha0 397 usase dvIndriya aparyApta kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hai| guNAkAra palyopama kA asaMkhyAtavA~ bhAga hai / isake kAraNa kI prarUpaNA pahale ke hI samAna karanI caahie| saba jagaha usa bhava meM sthita hone ke prathama samaya meM rahane vAle va vigrahagati meM vartamAna aise labdhyaparyAptaka ke jaghanya upapAda yoga ko grahaNa karanA cAhie / ..4 vIndriya aparyAptaka ke jaghanya yoga asaMkhyAtaguNa tIidiyaapajjattayassa jahaNNao jogo asNkhejjgunno|| TIkA-ko guNagAro ? heTTimaNANAguNahANisalAgAo viraliya viguNiya annnnonnnnbbhtthraasii| -SaT khaNDa 4 / 2 / 4 / sU 148 / pu0 10 / pRSTha. 397 usase trIndriya aparyAptaka kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hai| adhastana nAnA-guNa-hAni-zalAkAoM kA viralana karake dviguNita kara paraspara guNA karane para jo rAzi utpanna ho vaha yahA~ guNAkAra hai| .05 caturindriya aparyAptaka ke jaghanya yoga asaMkhyAtaguNa caridiyaapajjattayassa jahaNNao jogo asNkhejjgunno| TokA-ko guNagAro ? joggunngaaro| -SaT khaNDa 4 / 2 / 4 / sU 149 / pu0 10 / pRSTha0 397 usase caturindriya aparyAptaka kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hai| guNakAra yahA~ yoga-guNakAra arthAt palyopama kA asaMkhyAtavAM bhAga hai /
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 109 ) 06 asaMjJI paMcendriya aparyAptaka ke jaghanya yoga asaMkhyAtaguNa asaNi cidiya apajjattayassa jahaNNao jogo asaM khejjaguNo // TIkA - ko guNagAro ? palidovamassa asaMkhejjadibhAgo / - - SaT0 khaNDa 4 / 2 / 4 / sU 150 / pu0 10 / pRSTha 398 usase asaMjJI paMcendriya aparyAptaka kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hai / guNakAra palyopama kA asaMkhyAtavAM bhAga hai / *07 saMjJI paMcendriya aparyAptaka ke jaghanya yoga asaMkhyAtaguNa sapicidiya apajjattayassa jahaNNao jogo asaM khejjaguNo / TIkA -- ko guNagAro ? palidovamassa asaMkhejjadibhAgo / - SaT0 khaNDa 4 / 2 / 4 / sU 151 / pu0 10 / pRSTha0 398 usase saMjJI paMcendriya aparyAptaka kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hai / guNakAra palyopama kA asaMkhyAtavAM bhAga hai / 08 sUkSma ekendriya aparyAptaka ke utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNa suhamei diya apajjattayassa ukkassao jogo asaMkhejjaguNo / TIkAko guNagAro ? palidovamassa asaMkhejjadibhAgo / ettha suhumei - diyaapajjattA dubihA laDiapajjatta- NivvattiapajjattabheeNa / tattha ke simapajjatANamukkassajogo gheppade ? suhumei diyaladdhi apajjattANamukkassapariNAmajogo ghettavvo / kudo ? Nivvatti apajjatANamukkassajogo NAma ukkassaeyaMtANuvaDDijogo, tatto ekssa ukkassapariNAmajogassa asaMkhejjaguNattadaMsaNAdo / kudo Navvade ? jahaNNukkassavINAdo / - SaT0 khaNDa 4 / 2 / 4 / sU 152 / pu0 10 / pRSTha0 396 usase sUkSma ekendriya aparyAptaka kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai / guNakAra palyopama kA asaMkhyAtavAM bhAga hai / yahA~ labdhyaparyApta aura nirvRttyaparyAptaka ke bheda se sUkSma ekendriya aparyAptaka ke do prakAra haiM / yahA~ sUkSma ekendriya labdhyaparyAptakoM ke utkRSTa pariNAmayoga ko yahA~ grahaNa karanA cAhie, kyoMki nirvRttyaparyAptakoM ke utkRSTa yoga jo utkRSTa ekAMtAnuvRddhiyoga hai usase isakA utkRSTa pariNAma yoga asaMkhyAtaguNA dekhA jAtA hai / yaha jaghanyotkRSTa vINA se jAnA jAtA hai /
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 110 ) .09 bAdara ekendriya labdhayaparyAptaka ke utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNa bAdarei diyaapajjattayassa ukkassao jogo asaM khejjaguNo / TIkA - ko guNagAro ? palidovamassa asaMkhejnadibhAgo / ettha vi laddhiapajjattayassa bAdarei diyaukkassapariNAmajogo ghettavvo, jahaSNukkassabINAdo bAvarei diyaukkassapariNAmajogo Nivvattiapajjattayassa uvakassaeyaMtAvaDUjogaM pekkhiNa edassa asaMkhejjaguNattuvalaM bhAdo / - SaT0 khaNDa 4 / 2 / 4 / su 153 / pu0 10 / pRSTha 398 / 9 usase bAdara ekendriya labdhyaparyAptaka kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai / guNakAra palyopama kA asaMkhyAtavAM bhAga hai / yahA~ bhI labdhyaparyAptaka bAdara ekendriya ke utkRSTa pariNAmayoga ko grahaNa karanA cAhie, kyoMki jaghanya va utkRSTa vINA ke anusAra bAdara ekendriya nirvRttyaparyAptaka ke utkRSTa ekAMtAnuvRddhiyoga ko dekhate hue bAdara ekendriya labdhyaparyApta kA utkRSTa pariNAmayoga asaMkhyAtaguNA pAyA jAtA hai / 10 sUkSma ekendriya paryAptaka ke jaghanya yoga asaMkhyAtaguNa sumeI diyapajjattayassa jahaNNao jogo asaMkhejjaguNo // TIkAko guNagAro ? palidovamassa asaMkhejjadibhAgo / ettha suhumedda - diyaNivvattipajjattayassa jahaNNapariNAmajogo ghetavvo / - SaT0 khaNDa 4 / 2 / 4 / sU 154 / pu0 10 / pRSTha0 399 sUkSma ekendriya paryAptaka kA jaghanya yoga usase asaMkhyAtaguNA hai / guNakAra palyopama kA asaMkhyAtavAM bhAga hai / yahA~ sUkSma ekendriya nirvRttiparyAptaka ke jaghanya pariNAmayoga ko grahaNa karanA cAhie / * 11 bAdara ekendriya paryAptaka ke jaghanya yoga asaMkhyAtaguNa bAdarei diyapajjattayassa jahaNNao jogo asaMkhejjaguNo / TIkAko guNagAro ? palidovamassa asaMkhejjadibhAgo / ettha bAdarei' diyaNivvattipajjattayassa jahaNNapariNAma jogo ghettavvo / - SaT0 khaNDa 4 / 2 / 4 sU 155 / pu0 10 / pRSTha0 399 bAdara ekendriya paryAptaka kA jaghanya yoga usase asaMkhyAtaguNA hai / guNakAra palyopama kA asaMkhyAtavAM bhAga hai / yahA~ bAdara ekendriya nirvRttiparyAptaka ke jaghanya pariNAmayoga ko grahaNa karanA cAhie /
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 111 ) * 12 sUkSma ekendriya paryAptaka ke utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNa suhumei diyapajjattayassa uvakassao jogo asaMkhejjaguNo / TokA - ko guNagAro ? palidovamassa asaMkhejjadibhAgo / - SaT0 khaNDa 4 / 2 / 4 sU 156 / pu0 10 / pRSTha0 399 usase sUkSma ekendriya paryAptaka kA utpRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai / guNakAra palyopama kA asaMkhyAtavAM bhAga hai / - 13 bAdara ekendriya paryAptaka ke utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNa bAdarei diyapajjattayassa ukkassao jogo asaMkhejjaguNo / TIkara - ko guNagAro ? palidovamassa asaMkhejjadibhAgo / - - SaT0 khaNDa 4 / 2 / 4 157 / pu0 10 | pRSTha0 399-400 usase bAdara ekendriya paryApta kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai / guNakAra palyopama kA asaMkhyAtavAM bhAga hai / * 14 dvIndriya aparyAptaka ke utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNa boi diyaapajjattayassa ukkassao jogo asaM khejjaguNo / TokA-ko guNagAro ? palidovamassa asaMkhejjadibhAgo / ettha boiMdiyaapajjattA laddhiNivvattiapajjattabheeNa duvihA / tattha kassaukkassajogo gheppade ? vvittiapajjattayassa ukkassaeyaMtANuvaDDijogo ghettavvo / kudo ? bII diyaladdhi apajjattauSa kassapariNAmajogAdo vi bIi diyaNivvattiapajjattayassa ukkassaegaMtASNurvA dvijogassa jahaSNukkassavINAbaleNa asaMkhejjaguNattuvalaMbhAdo / uvarimesu viNivvattiapajjattayassa ukkassaeyaMtA NuvaDDijogo ceva ghettavvo / - SaT0 khaNDa 4 / 2 / 4 / sU 158 / pu0 10 pRSTha0 400 usase dvIndriya aparyAptaka kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai / guNakAra patyopama kA asaMkhyAtavAM bhAga hai / yahA~ dvIndriya aparyAptaka labdhyaparyAptaka aura nirvR syaparyAptaka ke bheda se do prakAra haiM / unameM se nivRttyaparyAptaka ke utkRSTa ekatAmuvRddhi yoga ko grahaNa karanA cAhie, kyoMki dvIndriya labdhyaparyAptaka ke utkRSTa pariNAmayoga se bhI dvIndriya nirvRtyaparyAptaka kA utkRSTa ekAMtAnuvRddhi yoga jaghanyotkRSTa caNA ke bala se asaMkhyAtaguNA pAyA jAtA hai /
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 112 ) Age ke sUtroM meM bhI jahA~ aparyAptaka pada AyA hai vahA~ nirvRttyaparyAptaka ke utkRSTa ekAMtAnuvRddhiyoga ko hI grahaNa karanA cAhie / - 15 trIndriya aparyAptaka ke utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNa tIi diyaapajjattayassa ukkassajogo asaMkhejjaguNo // TIkA- guNagAro palidovamassa asaMkhejjadibhAgo / - SaT0 khaNDa 4 / 2 / 4 / sU 159 / pu0 10 / pRSTha 0 400 usase trIndriya aparyAptaka kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai / guNakAra palyopama kA asaMkhyAtavAM bhAga hai / * 16 caturindriya aparyAptaka ke utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNa caduridiyaapajjattayassa ukkassajogo asaMkhejjaguNo // TIkA- guNagAro palidovamassa asaMkhejjadibhAgo / kAraNaM sugamaM / - SaT0 khaNDa 4 / 2 / 4 / sU 160 / pu0 10 / pRSTha 0 400 usase caturindriya aparyAptaka kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai / guNakAra palyopama kA asaMkhyAtavAM bhAga hai / -17 asaMjJI paMcendriya aparyAptaka ke utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNa asaNNipacadiya apajjatayassa ukkassajogo asaM khejjaguNo // TIkA- guNagAro palidovamassa asaM khejjadibhAgo / kAraNaM sugamaM / - SaT khaNDa 4 / 2 / 4 / sU 161 / pu0 10 pRSTha 0 40 1 usase asaMjJI paMcendriya aparyAptaka kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai / guNakAra palyopama kA asaMkhyAtavAM bhAga hai / * 18 saMjJI paMcendriya aparyAptaka ke utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNa saNicidiya apajjattayassa ukkassao jogo asaMkhejjaguNo // TIkA- guNagAro palidovamassa asaMkhejjadibhAgo / - SaT0 khaNDa 4 / 2 / 4 / sU 162 / pu0 10 / pRSTha0 40 1 usase saMjJI paMcendriya aparyAptaka kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai / guNakAra palyopama kA asaMkhyAtavAM bhAga hai /
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 113 ) 19 dvIndriya paryAptaka ke jaghanya yoga asaMkhyAtaguNa bIidiyapajjattayassa jahaNNao jogo asNkhejjgunno|| TokA--guNagAro palidovamassa asNkhejjdibhaago| ettha NivvattipajjattajahaNNapariNAmajogo ghettnvo| -SaT0 khaNDa 4 / 2 / 4 / sU 163 / pu0 10 / pRSTha. 401 usase dvIndriya paryAptaka kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hai| guNakAra palyopama kA asaMkhyAtavAM bhAga hai, yahA~ nirvRttiparyApta ke jaghanya pariNAma yoga se grahaNa karanA caahie| *20 nIndriya paryAptaka ke jaghanya yoga asaMkhyAtaguNa toidiyapajjattayassa jahaNNao jogo asNkhejjgunno|| TIkA-guNagAro palidovamassa asNkhejjdibhaago| uvari samvattha guNagAro palidovamassa asaMkhejjadibhAgo ceva hovi tti ghettavvaM / -SaT0 khaNDa 4 / 2 / 4 / sU 164 / pu. 10 / pRSTha0 401 usase trIndriya paryAptaka kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hai / guNakAra palyopama kA asaMkhyAtavAM bhAga hai / Age jaba jagaha guNakAra palyopama kA asaMkhyAtavAM bhAga hI hotA hai| aisA grahaNa karanA caahie| *21 caturindriya paryAptaka ke jaghanya yoga asaMkhyAtaguNa ___caridiyapajjattayassa jahaNNao jogo asNkhejjgunno|| ttokaa-sugmN| -SaT khaNDa 4 / 2 / 4 / sU 165 / pu0 10 / pRSTha0 401 usase caturindriya paryAptaka kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hai / *22 asaMjJI paMcendriya paryAptaka ke jaghanya yoga asaMkhyAtaguNa asaNNipaMcidiyapajjattayassa jahaNNao jogo asNkhejjgunno|| TIkA-sugamaM / -SaT0 khaNDa 4 / 2 / 4 / sU 166 / pu. 10 / pRSTha0 4.1 402 usase asaMjJI paryAptaka kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hai /
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 114 ) *23 saMjJI paMcendriya paryAptaka ke jaghanya yoga asaMkhyAtaguNa saNNipaMcidiyapajjattayassa jahaNNao jogo asNkhejjgunno|| TokA-sugama / --SaT khaNDa 4 / 2 / 4 / sU 167 / pu0 10 / pRSTha0 402 usase saMjJI paMcendriya paryAptaka kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hai / 24 dvIndriya paryAptaka ke utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNa boI diyapajjattayassa ukkassao jogo asNkhejjgunno|| ttiikaa-sugm| -SaT0 khaNDa 4 / 2 / 4 / sU 16 / pu0 10 / pRSTha0 402 usase dvIndriya paryAptaka kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai / .25 trIndriya paryAptaka ke utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNa tIi diyapajjattayassa ukkassao jogo asaMkhejjaguNo / ttiikaa--sugmN| -SaT khaNDa 4 / 2 / 4 / sU 169 / pu0 10 / pRSTha * 402 usase trIndriya paryAptaka kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai / 26 caturindriya paryAptaka ke utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNa caridiyapajjattayassa uksassao jogo asNkhejjgunno|| ttiikaa-sugm| -SaTa0 khaNDa 4 / 2 / 4 / sU 170 / pu0 10 / pRSTha0 402 usase caturindriya paryAptaka kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai / *27 asaMjJo paMcendriya paryAptaka ke utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNa asaNNipA~cadiyapajjattayassa ukkassao jogo asNkhejjgunno|| ttiikaa-sugm| -SaT khaNDa 4 / 2 / 4 / sU 171 / pu0 10 / pRSTha0 402 usase asaMjJI paMcendriya paryAptaka kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai /
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 115 ) .28 saMjJI paMcendriya paryAptaka ke utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNa saNNicidiyapajjattayassa ukkassao jogo asNkhejjgunno|| ttokaa-sugm| -SaT 0 khaNDa 4 / 2 / 4 sU 172 / pu0 10 / pRSTha0 402-403 usase saMjJI paMcendriya paryAptaka kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai / 29 upayukta asaMkhyAtaguNa pramANa evamekkekkassa jogaguNagAro palidovamassa asNkhejjdibhaago|| TIkA puvuttAsesajogaTThANANaM guNagArassa pamANamedeNa sutteNa parUvidaM / palidovamassa asaMkhejjavibhAgo guNagAro hodi ti kadhaM Navvade ? evamhAdo ceva suttodo| Na ca pamANaMtaramavekkhade, annvtthaapsNgaado| -Sad khaNDa 4 / 2 / 4 / sU 173 / pu0 10 / pRSTha0 403 isa prakAra pratyeka jIva ke guNakAra palyaupama ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai| isa sUtra dvArA pUrvokta samasta yoga sthAnoM ke guNakAra kA pramANa kahA gayA hai / astu yaha sUtra svayaM pramANabhUta hone se kisI anya pramANa kI apekSA nahIM karatA, kyoMki aisA hone para anavasthA doSa kA prasaMga AtA hai| *30 sayogI jIvoM kA alpabahutva jogANuvAdeNa savvatthovA maNajogI // 107 // TIkA-kudo ? devANaM sNkhejjdibhaagppmaannttaado| vacijogI saMkhejjaguNA // 10 // TIkA-kudo? padaraMgulassa saMkhejjadibhAgeNa vacijogiavahArakAleNa saMkhejjapadaraMgulamette maNajogiavahArakAle bhAge hide sNkhejjruuvovlNbhaado| ajogI arNataguNA // 109 // TokA-ko guNagAro ? abhavasiddhiehi annNtgunno| koyajogI aNaMtaguNA // 110 // TIkA-guNagAro abhavasiddhiehito siddhahito savvajIvapaDhamavaggamUlAdo vi annNtgunno| aNNeNa payAreNa jogappabahuaparUvaNaTThamuttarasuttaM bhaNadi / savvatthovA aahaarmisskaayjogii||111||
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ AhArakAyajogI saMkhejjaguNA // 112 // TokA-ko guNagAro ? doNNi ruuvaanni| veuvviyamissakAyajogI asaMkhejjaguNA // 113 // TokA--guNagAro jagapadarassa askhejjdibhaago| saccamaNajogI saMkhejjaguNA // 114 // TokA-kudo ? visssaado| mosamaNajogI saMkhejjaguNA // 11 // TIkA-kudo? saccamaNajogaaddhAdo mosamaNajogaaddhAe sakhejjaguNatAdo saccamaNajogapariNamaNavAhito mosamaNajogapariNamaNabArANaM saMkhejjaguNatAdo vaa| sacca-mosamaNajogI saMkhejjaguNA // 116 // TokA-ettha puvvaM va dohi payArehi saMkhejjaguNattassa kAraNaM vattavvaM / asacca-mosamaNajogI saMkhejjaguNA // 117 // TokA-ettha vi puvillaM duvihakAraNaM vattavvaM / maNajogo visesAhiyA // 118 // TIkA - kettiyameto viseso ? sacca-mosasaccamosamaNajogimeto viseso| saccavacijogI saMkhejjaguNA // 119 // TokA-kAraNaM? maNajogiaddhAdo vacijogiaddhAe saMkhejjaguNattAdo maNajogavArehito saccavacijogavArANaM saMkhejjaguNattAdo vaa| mosavacijogI saMkhejjaguNA // 120 // TIkA-ettha vi puvvaM va duvihakAraNaM vattavvaM / saccamosavacijogI saMkhejjaguNA // 121 // TokA-ettha vi taM ceva kAraNaM / / veubviyakAyajogI saMjjjaguNA // 122 // TokA-kudo ? maNa-vacijogaddhAhito kAyajogaddhAe sNkhejjgunnttaado| asaccamosavacijogI saMkhejjaguNA // 123 //
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 117 ) TokA-kudo ? boidiyapajjattajIvANaM ghnnaado| vacijogI visesAhiyA // 124 // TIkA kettimetteNa ? sacca-mosa-saccamosavacijogimetteNa / ajogI aNaMtaguNA // 125 // TokA-ko guNagAro ? abhavasiddhiehi annNtgunno| kammaiyakAyajogI aNaMtaguNA // 126 // TokA-ko guNagAro ? abhavasiddhiehito siddhahito savvajIvANaM paDhamavaggamUlAdo vi aNaMtaguNo kudo ? aMtonuhutaguNi ajogiraasipmaannennovttttidsvvjiivraasimettttaado| orAliyamissakAyajogI asaMkhejjaguNA // 127 // TokA-ko guNagAro ? aMtomuhuttaM / orAliyakAyajogI saMkhejjaguNA // 128 // kAyajogI visesAhiyA // 129 // TokA-kettiyameto viseso ? seskaayjogimetto| -SaT0 bhA 2 / 11 / sU 107-28 / pu7 / pR0 550-54 yogamArgaNA ke anusAra manoyogI sabase stoka haiM, kyoMki ve devoM ke saMkhyAtaveM bhAga rUpa haiN| inase vacanayogI saMkhyAtaguNA haiM, kyoMki pratarAMgula ke saMkhyAtaveM bhAga rUpa vacanayogI ke avahArakAla se saMkhyAta pratarAMgula rUpa manoyogI ke avahArakAla ko bhAjita karane para saMkhyAta rUpa upalabdha hotA hai| inase ayogI anantaguNA haiM, kyoMki ve abhavyasiddhika jIvoM se anantaguNA haiN| inase kAyayogI anantaguNA haiN| isakA guNakAra abhavyasiddhikoM, siddhoM aura sarvajIvoM ke prathama vargamUla se bhI anantaguNA hai / anya prakAra se yogamArgaNA ke anusAra alpabahutva kA nirUpaNa nimna prakAra se kiyA jAtA hai| AhArakamizra kAyayogI sabase stoka haiN| inase AhAraka kAyayogI saMkhyAtaguNA haiN| isakA guNakAra do rUpa hai| inase vaikriyamizra kAyayogI asaMkhyAtaguNA haiN| isakA guNakAra jagapratara kA asaMkhyAtavAM bhAga rUpa hai| inase satyamanoyogI saMkhyAtaguNA haiM, kyoMki yaha svAbhAvika hai| inase mRSAmanoyogI saMkhyAtaguNA haiM, kyoMki satyamanoyogI ke kAla kI apekSA mRSAmanoyoga kA kAla saMkhyAtaguNA hai, athavA satyamanoyoga ke pariNamana vAroM kI kI apekSA mRSAmanoyoga kA pariNamana bAra saMkhyAtaguNA hotA hai| inase satyamRSAmanoyogI saMkhyAtaguNA haiN| yahA~ para pUrva samAna donoM prakAroM se saMkhyAtaguNatva kA kAraNa jAnanA caahie| inase asatyamRSAmanoyogI saMkhyAta guNA haiN| yahA~ para bhI pUrvokta
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 118 ) donoM prakAroM se saMkhyAtaguNatva kA kAraNa jAnanA caahie| inase manoyogI vizeSAdhika haiM, kyoMki inakI vizeSatA satyamanoyogI, mRSAmanoyogI aura satya - mRSAmanoyogiyoM ke barAbara hai| inase satyavacanayogI saMkhyAtaguNA haiM, kyoMki manoyogI ke kAla se vacanayogI kA kAla saMkhyAtaguNA hai, athavA manoyoga ke bAroM kI apekSA satyavacanayoga ke bAra saMkhyAtaguNA haiM / inase mRSAvacanayogI saMkhyAtaguNA haiM / yahA~ para pUrvokta donoM kAraNoM se saMkhyAtaguNatva jAnanA caahie| inase satya - mRSAvacanayogI saMkhyAtaguNA haiM / yahA~ para bhI pUrvokta kAraNoM se hI saMkhyAtaguNatva jAnanA cAhie / inase vaikriyakAyayogI saMkhyAtaguNA haiM, kyoMki manoyoga aura vacanayoga ke kAla se kAyayoga kA kAla saMkhyAtaguNA hai / inase asatya- mRSAvacanayogI saMkhyAtaguNA haiM, kyoMki yahA~ para dvIndriya paryApta jIvoM kA grahaNa kiyA gayA hai| inase vacanayogI vizeSa adhika haiM / inakI vizeSatA satyavacanayogIM, mRSAvacanayogI aura satya - mRSAvacanayogI rUpa hai / inase ayogI anantaguNA haiM, kyoMki ye abhavyasiddhika jIvoM se anantaguNA haiM / inase kArmeNa kAyayogI anaMntaguNA haiM / guNakAra abhavyasiddhikoM, siddhoM aura sarva jIvoM ke prathama vargamUla se bhI anantaguNA haiM, kyoMki vaha antarmuhUrta se guNita ayogirAzi se apavartita sarva jIva-rAzi rUpa hai| inase audArikamizra kAyayogI asaMkhyAtaguNA haiN| isakA guNakAra antarmuhUrta rUpaM haiM / inase audArika kAyayogI saMkhyAtaguNA haiM / inase kAyayogI vizeSa adhika haiM / vizeSatA zeSa kAyayogI rUpa hai / * 31 sayogI jIva aura alpabahutva appA hue savvatthovA maNajogI vaijogI asaMkhijjaguNA ajogI anaMtaguNA kAyajogI anaMtaguNA / -jIMvA0 prati 9 / sU 257 | pRSTha0 449 TIkA - sarvastoMkA manoyoginoM, devanAraMkagabhaMjatiryakpazca ndriyamanuSyANAmeva manoyogitvAt, tebhyo vAgyogino'saMkhyeyaguNAH dvitricaturasaMjJipazva ndri yANAM vAgyogitvAt, ayogino'nantaguNAH siddhAMnAMmanantatvAt, tebhyaH kAryayogino'nantaguNAH vanaspatInAM siddhebhyo'pyanantatvAt / sabase kama manoyogI hai kyoMki deva, nAraka, garbhaja paMcendriya tiryaMca aura manuSya, ye saba hI manoyogI hote haiM / vacanayogI inakI apekSA asaMkhyAtaguNe adhika hai kyoMki dvIndriya, teindriya- caturindriya-asaMjJI paMcendriya, ye saba vacanayogI hote haiM / inakI apekSA ayogI anaMtaguNe hai / kyoMki siddha anaMtaguNeM haiM / inakI apekSA kAyayogI anaMtaguNa haiM kyoMki vanaspatikAya siddhoM se anaMtaguNa haiM / * 32 sayogI jIvoM kA alpabahutva etesi NaM jIvANaM sajogINaM maNajogINaM vaijogINaM kAyajogINaM ajogINa ya katare katare hito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA !
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ savvatthovA jIvA maNajogI 1, vaijogI asaMkhejjaguNA 2, ajogI aNaMtaguNA 3, kAyajogI aNaM taguNA 4, sajogI visesAhiyA 5 / -paNNa 0 pa 3 / sU 252 / pRSTha 0 96 TIkA - sarvastokA manoyoginaH, saMjinaH paryAptA evahi manoyoginaH te ca stokA iti, tebhyo vAgyogino'saMkhyeyaguNAH dvIndriyAdInAM vAgyoginAM saMjJibhyo'saMkhyAtaguNatvAt tebhyo'yogino'nantaguNAH, siddhAnAmanantatvAta, tebhyaH kAyayogino'nantaguNAH vanaspatInAmanantatvAt, yadyapi nigodajIvAnAmanantAnAmekaM zarIraM tathApi tenakena zarIreNa sarve'pyAhArAdigrahaNaM kurvantIti sarveSAmapi kAyayogitvAnnAnantaguNatvacyAghAtaH, tebhyaH sAmAnyataH sayogino vizeSAdhikAH, dvIndrivAdInAmapi vAgyogAdInAM tatra prakSepAt / ina sayogI jIvoM meM manoyogI, vacanayogI, kAyayogI tathA ayogI jIva kauna kisase alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika haiM ? gautama ! manoyogI sabase alpa haiM, kyoMki saMjJI paryApta jIva hI manoyogI hote haiM aura ve alpa haiN| inase vacanayogI asaMkhyAtaguNA haiM, kyoMki dvIndriyAdi vAgyogI saMjJI jIvoM se asaMkhyAtaguNA haiN| inase ayogI anantaguNe haiM, kyoMki siddha ananta haiN| inase kAyayogI anantaguNe haiM, kyoMki vanaspatikAya ananta haiN| yadyapi ananta nigodoM kA zarIra eka hotA hai tathApi ve eka zarIra se AhArAdi kA grahaNa karate haiM, ataH sabhI ke kAyayogI hone ke kAraNa ananta guNa kA vyAghAta nahIM hotA hai| inase sAmAnyataH sayogI vizeSAdhika haiM, kyoMki dvIndriyAdi vacanayogiyoM kA bhI vahA~ para prakSepa kiyA gayA hai| :33 eyassa NaM bhaMte ! paNNarasavihassa jahaeNukkosagarasa kayare kayare. jAva visesAhiyA vA? samvatthove kammagasarIrasassa jahaNNae joe 2 orAliyamIsagassa jahaNNae joe asaMkhejjaguNe 3 veuvviyamIsagassa jahaNNae joe asaMkhejjaguNe 4 orAliyasarIragassa jahaNNae joe asaMkhejjaguNe 5 veubviyasarIrassa jahaNNae joe asaMkhejjaguNe 6 kammagasarIrassa ukkosae joe asaMkhejjaguNe 7 AhAragamIsassa jahaNNae joe asaMkhejjaguNe 8 tassa ceva ukkosae joe asaMkhejjaguNe 9-10 orAliyamIsagassa, veuvviyamIsagassa ya eesi NaM ukkosae joe doNha vi tulle asaMkhejjaguNe 11 asaccAmosamaNajogassa jahaNNae joe asaMkhejjaguNe 12 AhAragasarIrassa jahaNNae joe asakhejjaguNe 13-19 tivihassa maNajogassa caunvihassa vayajogassa-eesi NaM sattaNha vi tulle jahaNNae joe asaMkhejjaguNe 20 AhAragasarIrassa ukkosae joe asaMkhejjaguNe 21-30 orAliyasarIrassa,
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 120 ) veuvviyasarIrassa, cauvvihassa ya maNajogassa, caunvihassa ya vaijogassaeesi NaM dasaha vi tulle ukkosae joe asNkhejjgunne| -bhaga0 za 25 / u 1 / sU 7 1 kArmaNa zarIra kA jaghanya kAyayoga sabase stoka hotA hai| 2 usase audArikamizra kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hotA hai| 3 usase vaikriyamizra kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hotA hai| 4 usase audArika zarIra kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hotA hai| 5 usase vaikriya zarIra kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hotA hai| 6 usase kArmaNa zarIra kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hotA hai| 7 usase AhArakamizra kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hai| 8 usase usI kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai| 9-10 usase audArikamizra aura vaikriyamizra kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai tathA paraspara tulya hai| 11 usase asatyamRSA manoyoga kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hai| 12 usase AhAraka zarIra kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hai| 13-19 usase tIna prakAra ke manoyoga aura cAra prakAra ke vacana yoga, ina sAtoM kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hai aura paraspara tulya hai| 20 usase AhAraka zarIra kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai| 21-30 usase audArika zarIra, vaikriya zarIra, cAra prakAra ke manoyoga tathA cAra prakAra ke vacanayoga-- ina dasoM kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai tathA paraspara tulya hai| *34 sayogI aura alpabahutva eesi NaM bhaMte ! coddasavihANaM saMsArasamAvaNNagANaM jIvANaM jahaNNukkosagassa jogassa kayarehito kayare jAva visesAhiyA vA? goyamA! 1 savvatthove suhumassa apajjattagassa jahaNNae joe 2 bAyarassa apajjattagassa jahaNNae joe asaMkhejjaguNe 3 beIdiyassa apajjattagassa jahaNNae joe asaMkhejjaguNa 4 evaM tei diyassa 5 evaM caridiyassa 6 asaNNissa paMcidiyassa apajjattagassa jahaNNae joe asaMkhejjaguNe 7 saNNissa paMcidiyassa apajjatagassa jahaNNae joe asakhejjaguNe 8 suhumassa pajjattagassa jahaNNae joe asaMkhejjaguNe 9 bAyarassa pajjattagassa jahaNNae joe asaMkhejjaguNa 10 suhamassa apajjattagassa ukkosae joe asaMkhejjaguNe 11 bAyarassa apajjattagassa ukkosae joe asakhejjaguNe 12 suhumassa pajjattagassa ukkosae joe asaMkhejjaguNe 13 bAyarassa pajjattagassa ukkosae joe asaMkhejjaguNe 14 beidiyassa pajjattagassa jahaNNae joe asaMkhejjaguNe 15 evaM tei diyassa. 18 evaM jAva saNNipaMcidiyassa pajjatagassa jahaNNae joe asaMkhejjaguNa 19 beIdiyassa apajjattagassa ukkosae joe asaMkhejjaguNe 20 evaM tei diyassa vi 21 evaM caridiyassa vi 23 evaM jAva saNNipaMcidiyassa apajjattagassa ukkosae joe asaMkhejjaguNe
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 beidiyassa pajjattagassa ukkosae joe asaMkhejjaguNe 25 evaM tei diyassa vi pajjattagassa ukkosae joe asaMkhejjaguNe 26 cariviyassa pajjattagassa ukkosae joe asaMkhejjaguNe 27 asaNNipaMcidiyassa pajjattagassa ukkosae joe asaMkhejjaguNe 28 evaM saNNipaMcidiyassa pajjattagassa ukkosae joe asNkhejjgunne| -bhama0 za 25 / u 1 / sU 3 1 sUkSma ekendriya aparyApta kA jaghanya yoga sabase alpa hai| 2 usase bAdara ekendriya aparyApta kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hai| 3 usase dvIndriya aparyApta kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hai| 4 usase trIndriya aparyApta kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hai| 5 usase caturindriya aparyApta kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hai| 6 usase asaMjJI paMcendriya aparyApta kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hai| 7 usase saMjJI paMcendriya aparyApta kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hai| 8 usase sUkSma ekendriya paryApta kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hai| 9 usase bAdara ekendriya paryApta kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hai / 10 usase sUkSma ekendriya aparyApta kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai| 11 usase bAdara ekendriya aparyApta kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai| 12 usase sUkSma ekendriya paryApta kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai| 13 usase bAdara ekendriya paryApta kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai| 14 usase dvIndriya paryApta kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hai| 15 usase trIndriya paryApta kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hai| 16-18 usase caturindriya paryApta, asaMjJI paMcendriya paryApta aura saMjJI paMcendriya paryApta kA jaghanya yoga uttarottara asaMkhyAtaguNA hai| 19 usase dvIndriya aparyApta kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai| 20.23 isI prakAra zrIndriya aparyApta, caturindriya aparyApta, asaMjJI paMcendriya aparyApta tathA saMjJI paMcendriya aparyApta kA utkRSTa yoga utarottara asaMkhyAtaguNA hai| 24 usase dvIndriya paryApta kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai| 25 isI prakAra trIndriya paryApta kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai| 26 usase caturindriya paryApta kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai| 27 usase asaMjJI paMcendriya paryApta kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai| 28 usase saMjJI paMcendriya paryApta kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai| vinecana-inameM sUkSma aparyApta ekendriya kA jaghanya yoga sabase alpa hai kyoMki unakA zarIra sUkSma aura aparyApta hone se ( apUrNa hove ke kAraNa ) dUsare sabhI jIvoM ke yogoM kI apekSA usakA yoga sabase alpa hotA hai aura yaha kArmaNa zarIra dvArA audArika zarIra grahaNa karane ke prathama samaya meM hotA hai| tatpazcAt samaya-samaya yogoM kI vRddhi hotI hai aura utkRSTa yoga taka bar3hatA hai| aparyApta bAdara ekendriya kA jaghanya yoga, pUrvokta kI apekSA asaMkhyAtaguNa hotA hai| bAdara hone se usakA yoga asaMkhyAtaguNa bar3A hotA hai| isI prakAra Age bhI jAnanA cAhie / yadyapi paryApta teindriya kI utkRSTa kAyA kI apekSA paryAptaka beindriyoM kI kAyA tathA saMjJI paMcendriya aura asaMjJI paMcendriya kI utkRSTa kAyA, saMkhyAta yojana hone se saMkhyAta
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 122 ) guNa hI hotI hai, tathApi yahAM parispandana ( kampana-halana-calana ) rUpa yoga kI vivakSA hone se tathA kSayopazama vizeSa kI sAmathrya se asaMkhyAtaguNa hone kA kathana viruddha nahIM hai, kyoMki yaha koI niyama nahIM hai ki asaMkhyAtaguNa vAle kA kathana viruddha nahIM hai, kyoMki yaha koI niyama nahIM hai ki alpa kAyavAle kA parispandana alpa hI hotA hai aura mahAkAyavAle kA parispandana bahuta hI hotA hai kyoMki isase viparItatA bhI dekhI jAtI hai| jaise- alpa kAyavAle kA parispandana mahAn bhI hotA hai aura mahAkAyavAle kA parispandana alpa bhI hotA hai| '35 aMtomuttamettA caumaNajogA kameNa saMkhaguNA tajjogo sAmaNNaM cauvacijogA tado du saMkhaguNA -gojI0 zA 262 satya, asatya, ubhaya aura anubhaya-ye cAra manoyogoM meM se pratyeka kA kAla antamuhUrta hai tathApi krama se saMkhyAtaguNA hai arthAt satya manoyoga kA kAla sabase stoka antarmuhUtaM hai| usase saMkhyAtaguNA antarmuhUrta asatya manoyoga kA kAla hai| usase saMkhyAtaguNA antarmuhUtaM ubhaya manoyoga kA kAla hai| usase saMkhyAtaguNA antarmuhUrta anubhaya manoyoga kA kAla hai| vaha bhI antarmuhUrta mAtra hI hai| ina cAroM yogoM ke kAla kA jor3a sAmAnya manoyoga kA kAla hai / TokA-satyAsatyobhayAnubhayAkhyAH ! catvAro manoyogAH antarmuhUrtamAnAH pratyeka mantamuhUrtakAlavRttaya: tathApi krameNa saMkhyeyaguNA bhavatti evaM kAlAnAM yutiH sAmAnyaM sAmAnyamanoyoga kAlo bhavati / ayamapyantarmuhUrtamAna ev| - tajjogo sAmaNNaM cauvacijogA tado du sNkhgunnaa| -gojI* gA 262 / uttarArdha ___TIkA-tataH sAmAnya manoyogakAlAttu punaH te catvAro vAgyogakAlA api krameNa saMkhyAtaguNAH ; tathApi pratyekamantamuhUrtamAtrA eva-eSAM yutiH xxx api antarmuhUrtamAtrI bhavati / ___sAmAnya manoyoga ke kAla se cAroM vacanayogoM kA kAla bhI krama se saMkhyAtaguNA hai tathApi pratyeka kA kAla antarmuhUrta mAtra hI hai arthAt cAroM manoyoga ke kAloM ke jor3a se saMkhyAtaguNA antarmuhUrta satyavacana yoga kA kAla hai| usase saMkhyAtaguNA antarmuhUrta asatyavacana kA kAla hai| usase saMkhyAtaguNA ubhaya vacana kA kAla hai| usase saMkhyAtaguNA anubhaya vacana kA yoga kAla hai| ina sabakA yoga bhI antarmuhUrta mAtra hai|
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 123 ) '36 kAyayoga kA alpabahutta ana kArmaNakAyayoginaH sarvataH stokA ebhyaH audArikamizrakAyayoginaH asaMkhyAtaguNAH ebhyaH audArikakAyayoginaH saMkhyAtaguNAH / -- gojI0 gA 265 / TIkA yahA~ sabase thor3e kArmaNa-kAya yogI hai, inase audArikamizra-kAya yogI asaMkhyAtaguNe tathA inase audArika-kAya yogI saMkhyAtaguNe haiN| .37 pandraha yogoM kA alpabahutva .01 paMcamanoyogI tathA paMcavacana yogI kA alpabahutva .02 kAyayogI kA alpabahutva .03 audArikakAyayogI kA alpabahutva jogANuvAdeNa paMcamaNajogi-paMcavacijogi-kAyajogi-orAliyakAyajogosu tIsu addhAsu uvasamA pavesaNeNa tullA thovaa|| -SaT0 khaM0 1 / 8 / sU 105 / pu 5 / pRSTha0 290 TIkA-edehi uttasavvajogehi saha uvasamaseDhiM caDhaMtANaM vukkasseNa cauvaNNattamatthi tti tullattaM prvidN| uvarimaguNaTThANajIhito UNA tti thovA tti pruuvidaa| edesi vArasaNhamappAbahuANaM tisu addhAsu dvidauvasamagA mUlapadaM jaadaa| uvasaMtakasAyavIdarAgachadumatthA tettiyA ceva / -SaT * khaM0 1 / 8 / sU 106 / pu 5 / pRSTha0 290 TokA-sugamamedaM / khaghA sNkhejjgunnaa| --SaT 0 khaM0 1 / 8 / sU 107 pu 5 / pRSTha0 290 ttiikaa-atthtthttrsdprimaannttaado| khINakasAyavIdarAgachadumatthA tettiyA ceva / -SaT * khaM0 1 / 8 / sU 108 / pu 5 / pRSTha0 291 TIkA-sugamamedaM / sajogikevalI pavesaNeNa tettiyA cev| -SaT0 khaM0 1 / 8 / sU 108 / pu 5 / pRSTha0 291
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 124 ) TokA-edaM pi sugmN| jesu jogesu sajogiguNaTThANaM saMbhavadi, tesi caivedamappAbahuaM ghettavyaM / sajogikevalI addha paDucca sNkhejjgunnaa| -SaT0 khaNDa 1 / 8 / sU 110 / pu 5 / pRSTha0 291 TokA-ko guNakAro ? sNkhejjsmyaa| jahA oghamhi saMkhejjasamayasAhaNaM kavaM, tahA ettha vi kAyavvaM / appamattasaMjadA akkhavA aNuvasamA sNkhejjgunnaa| -SaT0 kha0 1 / 8 / sU 111 / pu 5 / pRSTha0 291 TokA-ettha vi jahA oghahi guNagAro sAhido tahA saahedvyo| Navari appidajogajIvarAsipamANaM NAdaNa appAbahuaM kAyavvaM / pamattasaMjadA sNkhejjgunnaa| ----SaT0 khaM0 1 / 8 / sU 112 / pu 5 / pRSTha0 291/2 TIkA-sugamamedaM / saMjadAsajadA asNkhejjgunnaa| -SaT0 khaM0 1 / 8 / sU 113 / pu 5 / pRSTha0 292 TIkA-ko guNagAro ? palidovamassa asaMkhenjadibhAgassa sNkhenjdibhaago| sesaM sugm| sAsaNasammAviTThI asaMkhejjaguNA / -SaT 0 khaM0 1 / 8 / sU 114 / pu 5 / pRSTha0 292 TokA-ko guNagAro? AvaliyAe asNkhejjdibhaago| kAraNaM jANidUNa battavvaM / sammAmicchAdiTThI sNkhejjgunnaa| -SaT khaM0 1 / 8 / sU 115 / pu 5 / pRSTha0 292 TIkA-ko guNagAro ? sNkhejjsmyaa| ettha vi kAraNaM NihAliya bsvN|
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 125 ) asaMjadasammAdiTThI asNkhejjgunnaa| -SaT0 khaNDa 1 / 8 / sU 116 / pu0 5 / pRSTha0 292 TokA-ko guNagAro ? AvaliyAe asNkhjjdibhaago| jogaddhApaM samAsaM kAdUNa teNa sAmagNarAsimocaTTiya appijogaddhAe guNide icchida-icchidarAsIo hoti / aSaNa payAreNa savvattha dadhvapamANamuppAiya appAbahuaM vattavvaM / micchAdiTThI asaMkhejjaguNA, micchAdiTThI apaMtaguNA / - SaT0 khaNDa 1 / 8 / sU 117 5 pu0 55 pRSTha0 293 TokA-ettha evaM sNbNdhokaaynvo| taMjahA-paMcamaNajogi-paMcavacijogi asejadasammAviTThohito tesi ceva jogANaM micchAdiTThI asNkhejlgunnaa| ko guNagAra ? padarassa asaMkhejjadibhAgo, asaMkhejjAo seddoo| kettiyamettAo! seDoe asNkhejjdibhaagmettaao| ko paDibhAgo? ghaNagulassa asaMkhajjadibhAgo, asaMkhejjANi padaraMgulAvi / kAyajogi-orAliyakAyajogiasaMjadasammAviTThIhito tesi ceva jogANaM micchATThiI annNtgunnaa| ko guNagAro? abhavasiddhihiM aNaMtaguNo, siddhahi vi apaMtaguNo, apaMtANi savvajIvarAsipaDhamavamgamUlANi ti| asaMjadasammAviTThI-saMjadAsaMjada-pamattApamatta-saMjaTThANe sammattappAbahuamoghaM / -SaT khaNDa 1 / 6 / sU 118 1 pu0 1 pRSTha0 293 Toka-edesi guNaTANANaM jaghA oghamhi sammattappAbahuaM uttaM, to ettha vi apUNAhiyaM vattavvaM / evaM tisu addhaasu| -SaTa0 khaNDa 1 / 8 / sU 119 / pu0 5 / pRSTha. 294 ttokaa-sugmmedeN| savvatthovA uvsmaa| -SaT khaNDa 1 / 8 / sa 120 / pu0 5 / pRSTha0 214 TokA-evaM pi sugarma /
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 126 ) khavA sNkhejjgunnaa| -SaTa0 khaNDa 1 / 8 / sU 121 / pu. / pRSTha0 294 TIkA-appidajogauvasAmagehito appidajogANaM khavA sNkhenjgunnaa| ettha pakkhevasaMkheveNa mUlarAsimoTTiya appidapakkheveNa guNiya icchidarAsipamANamuppAedavvaM / .04 audArikamizra kAyayogI kA alpabahutva orAliyamissakAyajogIsu savvatthovA sajogikevalI / -SaT0 khaNDa 1 / 8 / sU 122 / pu. 5 / pRSTha0 294 ... TIkA- appidajogauvasAmagehito appidajogANaM khavA saMkhejjaguNA / ettha pakkhevasaMkheveNa mUlarAsimovaTTiya appidapavakheveNa guNiya icchidarAsipamANamuppAedavvaM / asaMjadasammAdiTThI sNkhejjgunnaa| -ghaT0 khaNDa 1 / 8 / sU 123 / pu. 5 / pRSTha. 294 TIkA-kudo ? deva-Neraiya-maNusse hito AgaMtUNa tirikkhamaNusesuppaNNANaM asaMjadasammAdiTThINamorAliyamissamhi sajogikevalIhito sNkhenjgunnaagmuvlNbhaa| sAsaNasammAdiTThI asNkhaijjgunnaa| -SaT khaNDa 1 / 8 / sU 124 / pu0 5 / pRSTha. 295 TIkA-ko guNakAro ? palidovamassa asaMkhejjadibhAgo, asaMkhejjANi plidovmpddhmvggmuulaanni| micchAdiTThI annNtgunnaa| -SaT khaNDa 1 / 8 / sU 125 / pu. 5 / pRSTha. 295 TokA-ko guNakAro ? abhavasiddhiehi bhaNaMtaguNo, siddhahi vi aNaMtaguNo, aNaMtANi svvjiivraasipddhmvggmuulaanni| asaMjadasammAiDiTThANe savvatthovA khaiyasammAviTThI / -SaT khaNDa 1 / 8 / sU 126 / pu. 5 / pRSTha0 295
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 127 ) TokA-daMpaNamohaNIyakhaeNuppaNNasaddahaNANaM jiivaannmidullbhttaado| vedagasammAdiTThI saMkhejjaguNA / -SaT0 khaNDa 1 / 8 / sU 127 / pu 5 / pRSTha0 295 TIkara-khaovasamiyasammattANaM jIvANaM bhuunnmuklNbhaa| ko guNakAro? saMkhejjA smyr| *.5 vaMzyi kAyayogI kA alpavahutva veuvviyakAyajogIsu devgdibhNgo| -SaT0 khaNDa 0 1 / 8 / sU 128 / pu 5 / pRSTha * 215-296 TokA-jadhA devagadimhi appAbahuaM uttaM, tadhA veuvviyakAyajogIsu vattavyaM / taM jadhA-savvatthovA saasnnsmmaaditttthii| sammAmicchAdiTThI saMkhejjaguNA / asaMjadasammAdiTThI asNkhejjgunnaa| micchAdiTThI asNkhejjgunnaa| asaMjadasammAdiTThiANe savvatthovA uvsmsmmaaditttthii| khaiyasammAdiTThI asNkhejjgunnaa| vedagasammATThiI asaMkhejjaguNA / ..6 vaikriyamizra-kAyayogI kA alpabahutva beubviyamissakAyajogIsu savvatthovA saasnnsmmaaditttthii| __-SaT0 khaNDa0 1 / 8 / sU 129 pu 5 / pRSTha0 296 TIkA kAraNaM puvvaM va vattavvaM / asaMjadasammAdiTThI sNkhejjgunnaa| -SaT0 khaNDa 0 1 / 8 / sU 130 / pu 5 / pRSTha0 296 TokA-ko guNakAro ? AvaliyAe asNkhejjdibhaago| etya kAraNaM saMbhAliya vattavvaM / micchAdiTThI asNkhejjgunnaa| -SaT khaNDa 0 1 / 8 / sU 131 / pu 5 / pRSTha0 296 TokA-ko guNakAro? padarassa asaMkhejjadibhAgo, asaMkhejjAo seDIo seDIe asNkhejjvibhaagmettaao| ko paDibhAgo ? ghaNaMgulassa asaMkhejjadibhAgo, asaMkhejjANi gadaraMgulANi /
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 128 ) asaMjadasammAdiTThiThANe savvatthovA uvsmsmmaavitttthii| -SaT0 khaNDa* 1 / 8 / sU 132 / pu 5 / pRSTha0 297 TokA-kudo ? uvasamasammatteNa saha uvasamaseDhimhi mdjiivaannmithovttaado| kha iyasammAdiTThI sNkhenjgunnaa|| - ghaT0 khaNDa0 1 / 8 / sU 133 / pu 3 / pRSTha0 297 TIkA-uvasAmagehito saMkhejjaguNaasaMjadasammAdidi-AdiguNavAhito sNcysNbhvaado| vedagasammAviTThI asNkhejjgunnaa| -ghaTa0 khaNDa0 1 / 8 / sa 134 : pu 5 / pRSTha 0 297 TIkA-tirikkhaihito palidovamassa asaMkhejjadibhAgame tabedaga-sammAdidvijIvANaM devesu uvvaadsNbhvaado| ko guNakAro? palidovamassa asavejjadibhAgo, asaMkhejjANi plidovmpddhmvggmuulaanni| .07 AhAraka-kAyayogI kA alpabahutva *08 AhArakamizra-kAyayogI kA alpabahutva AhArakAyajogi-AhAramissakAyajogIsu pamattasaMjaTThANe samvatthobA khiysmmaaditttthii| -SaT7 khaNDa0 1 / 8 / sU 135 / 3 5 / pRSTha* 297 TIkA-sugamamedaM / bedagasammAviTThI sNkhejjgunnaa| - SaT 0 khaNDa* 1 / 8 / sU 136 / pu 5 / pRSTha. 297 TIkA-eda pi sugarma / uvasamasammAdiTThINametya saMbhavAbhAvA tesimappAbahugaM Na kahivaM / kimaTTha uvasamasammatteNa AhArariddhI Na uppajjadi ? uvasamasammattakAlamhi aidaharamhi taduppattIe sNbhvaabhaavaa| uvasamasaiDimhi uvasamasammatteNa AhArariddhIo labbhai, tattha pmaadaabhaavaa| Na ca tatto oiNNANa AhArariddhI uvalanbhai, jattiyamettaNa kAleNa AhArariddhI uppajjai, uvasamasammattassa tttiymettkaalmvddhaannaabhaavaa|
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 129 ) .09 kArmaNa kAyayogI kA alpabahutva kammaiya kAyajogIsu savvatthovA sjogikevlii| -SaT 0 khaNDa 0 1 / 8 / sU 137 / pu 5 / pRSTha0 298 TokA-kudo ? padara-logapUraNesu ukkasseNa stttthimettsjogikevliinnmuvlNbhaa| sAsaNasammAdiTThI asaMkhejjaguNA / -SaT0 khaNDa0 1 / 8 / sU 138 / pu 5 / pRSTha0 298 TokA-ko guNagAro ? palidovamassa asaMkhejjavibhAgo, asaMkhejjANi plidovmpddhmvggmuulaanni| asaMjadasammAdiTThI asNkhejjgunnaa| ---SaT0 khaNDa 0 1 / 8 / sU 139 / pu 5 / pRSTha0 299 TokA-ko guNakAro? AvaliyAe asNkhejjvibhaago| ettha kAraNaM NAdUNa vasavvaM / micchAdiTThI annNtgunnaa| -SaT khaNDa0 1 / 8 / sU 141 / pu 5 / pRSTha0 299 TIkA-ko guNakAro? abhavasiddhiehi aNaMtaguNo, siddhahi vi aNaMtaguNo, aNaMtANi svvjiivraasipddhmvggmuulaanni| asaMjavasammAdiTTiTThANe savatthovA uvsmsmmaavitttthii| -SaT khaNDa0 1 / 8 / sU 141 / pu 5 / pRSTha0 299 TIkA-kudo ? uvasamaseDimhi uvasamasammatteNa madasaMjadANaM sNkhejjttaado| khaiyasammAdiTThI sNkhejjgunnaa| -SaT khaNDa0 1 / 8 / sU 142 / pu 5 / pRSTha0 299-30. TIkA-palidovamassa asaMkhejjavibhAgamettakhaiyasammAviTThIhito asaMkhejjajIvA viggahaM kiNNa kareMti tti utte uccade-Na tAba devA khaiyasammAdiTThiNo asaMkhejjA akkameNa maraMti, maNusesu asNkhejjkhiysmmaavittippsNgaa| Na ca
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ maNusemu asaMkhejjA maraMti, tatthAsaMkhejjANaM smmaaditttthiinnmbhaavaa| Na tirikkhA asaMkhejjA mAraNaMtiyaM kareMti, tattha aayunnusaarivyttaado| teNa viggahagadIe khaiyasammAdiTThiNo saMkhejjA ceva hoNti| hotA vi uvasamasammAviTThohito saMkhejjaguNA, uvasamasammAdiTThikAraNAdo khaiyasammAdiTTikAraNarasa sNkhejjgunnjaado| vedagasammAdiTThI asNkhejjgunnaa|| -SaT0 khaNDa0 1 / 8 / sU 143 / pu 5 / pRSTha0 300 TIkAko guNakAro ? palidovamassa asaMkhejjadibhAgo, asaMkhejjANi palidovamapaDhamavaggamUlANi / ko paDibhAgo ? khiysmmaaditttthiraasigunnidasNkhejjaavliyaao| 10 sayogI jIvoM kA alpa bahutva appAbahuaMtivihaM stthaannaadibheenn| satthANe pyNd| paMcamaNajogitiNNivacijogiveubviya-veubviyamissakAyajogINaM satthANassa devgibhNgo| vacijogiasaccamosavacijogINaM satthANassa pNcidiytirikkhpjjttbhNgo| sesakAyajogIsu micchAiTThINaM satthANaM gatthi / sAsaNasammAiTThi-sammAmicchAiTThiasaMjadasammAiTTi-saMjadA-saMjadANaM satthANassa oghbhNgo| paratthANe payadaM / savvatthovA asaccamosamaNajogiNo cattAri uvsaamgaa| asaccamosamaNajogiNo cattAri khavagA sNkhejjgunnaa| asaccamosamaNajogiNo sajogikevalI sNkhejjgunnaa| asaccamosamaNajogiNo appamattasaMjadA sNkhejjgunnaa| asaccamosamaNajogiNo pamattasaMjadA sNkhejjgunnaa| asaccamosamaNajogiasaMjadasammAiTThiavahArakAlo asNkhejjgunno| asaccamosamaNajogisammAmicchAiTThiavahArakAlo asNkhejjgunno| asaccamosamaNajogisAsaNasammAiTThiavahArakAlo skhejjgunno| asaccamosamaNajogisaMjadAsajada-avahArakAlI asNkhejjgunno| tasseva davvamasaMkhejjaguNaM / asaccamosamaNajoNisAsaNasammAiTivavvamasaMkhejjaguNaM / asaccamosamaNajogisammAmicchAiTThidavvaM saMkhejjaguNaM / asaccamosamaNajogiasaMjadasammAiTThidavvamasaMkhejjaguNaM / palidovamamasaMkhejjaguNaM / asaccamosamaNajogimicchAiTiavahArakAlo asNkhejjgunno| tasseva vikkhaMbhasUI asNkhejjgunnaa| seDhI asNkhejjgunnaa| dvvmsNkhejjgunnN| padaramasaMkhejjaguNaM / logo asNkhejjgunno| evaM cattArimaNa-paMcavacijogINaM paratthANappAbahugaM
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ vattavvaM / veunviyakAyajogIsu savvatthovo asNjdsmmaaitttthiavhaarkaalo| uvari mnnjogprtthaannbhNgo| veunvimissakAyajogIsu samvatthovo asNjdsmmaaitttthiavhaarkaalo| sAsaNasammAiTThiavahArakAlo asNkhejjgunno| tasseva davvamasaMkhejjaguNaM asNjdsmmaaitttthidvvmsNkhejjgunnN| uvari mnnjogiprtthaannbhNgo| savvatthovA kAyajogiNo uvsaamgaa| khavagA sNkhejjgunnaa| evaM jayadhvaM jaav| palidovamaM ti| palidovamAdo uvari micchAiTThI annNtgunnaa| evaM orAliyakAyajogINaM pi vattavvaM / orAliyamissakAyajogIsu savvatthovA sjogikevlii| asaMjadasammAiTThI sNkhejjgunnaa| sAsaNasammAiTThiavahArakAlo asNkhejjgunno| tasseva dvvmsNkhejjgunnN| palidovamamasaMkhejjaguNaM / micchAiTThI annNtgunnaa| AhAra-AhAramissesu Natthi satthANaM paratthANaM vaa| kammaiyakAyajogIsu savvatthovA sjoginno| asaMjadasammAiTiavahArakAlo asNkhejjgunno| sAsaNasammAiTThiavahArakAlo asNkhejjgunno| tasseva davvamasaMkhejjaguNaM / asaMjadasammAiTThidavvamasaMkhejjaguNaM / palidovamamasaMkhejjaguNaM / kammaiyakAyajogimicchAiTThiNo annNtgunnaa| ___ savvaparasthANe pydN| savvatthovA aahaarmisskaayjogijiivaa| AhArakAyajogijIvA sNkhejjgunnaa| appamattasaMjadA sNkhejjgunnaa| pamattasaMjadA sNkhejjgunnaa| sabvesimasaMjadasammAdiTThINaM avahArakAlo asNkhejjgunno| evaM jayavaM jAva palidovamaM tti| kimamevaM jaannijjde| veubviyamissa-orAliyamissa kammaiyakAyajogIsu sAsaNasammAiTThi-asajadasammAiTirAsINaM mAhappaM Na jANijjadi ti| puvvaM kimidaM parUvidaM ? Na, AiriyANaM tassa abhippaayNtrdrisnn?ttaado| palidovamAdo uvari vacijogiavahArakAlo asNkhejjgunno| asaccamosavacijogiavahArakAlo visesaahio| veunviyakAyajogiavahArakAlo sNkhejjgunno| evaM saccamosavacijogi-mosavacijogi-saccavacijogimaNa jogauNaM avahArakAlA sNkhejjgunnaa| asaccamosamaNajogINaM avahArakAlo disesaahio| saccamosamaNajogiavahArakAlo sNkhejjgunno| evaM mosamaNajogi-saccamaNajogi-veubviyamissakAyajogINaM avahArakAlA sNkhejjgunnaa| tasseva vikkhaMbhasUI asNkhejjgunnaa| saccamaNajogivikkhaMbhasUI sNkhejjgunnaa| evaM mosamaNajogi-saccamosamaNajogi-asaccamosamaNajogINaM / tado maNajogivikkhaMbhasUI visesaahiyaa| saccavacijogivivakhaMbhasUI sNkhejjgunnaa| evaM mosavacijogi ( saccamosavacijogi) veunviyakAyajogi-asaccamosavadhi
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ jogivikkhaMbhasUcIo sNkhejjgunnaao| vacijogivikkhaMbhasUI visesaahiyaa| seDhI asaMkhejjaguNA / tado veunvimissakAyajogimicchAiTThidavvamasaMkhejjaguNaM / saccamaNajogidavvaM sNkhejjgunnN| evaM mosamaNajogi-saccamosamaNajogi-asaccamosamaNajogidavvANi jahAkameNa sNkhejjgunnaanni| maNajogidacvaM visesAhiyaM / saccavacijogidavvaM sNkhejjgunnN| evaM mosavacijogi-saccamosavacijogiveuvviyakAyajogi-asaccamosavacijogidavvANi jahAkameNa saMkhejjaguNANi / tado vacijogidavvaM visesAhiyaM / pdrmsNkhejjgunnN| logo asaM khejjgunno| tado ajoiNo annNtgunnaa| kammaiyakAyajogiNo anntgunnaa| orAliyamissakAyajogiNo asNkhejjgunnaa| orAliyakAyajogiNo micchAiTThI sNkhejjgunnaa| -SaT 0 khaNDa 0 1 / 2 / sU 143 / pu 3 / pRSTha0 408-13 svasthAna Adi ke bheda se alpabahutva tIna prakAra kA hai| unameM se svasthAna alpabahutva prakRta hai| pA~ca manoyogI, tIna vacanayogI, vaikriya kAyayogI aura vaikriyamizra-kAyayogiyoM kA svasthAna alpabahutva devagati ke samAna haiN| vacanayogI aura anubhayavacanayogiyoM kA svasthAna alpabahutva paMcendriya tiryaMca paryAptoM ke svasthAna alpabahutva ke samAna hai| zeSa kAyayogiyoM meM mithyAdRSTi jIvoM ke svasthAna alpabahutva nahIM pAyA jAtA hai| unhIM ke sAsAdana samyagdRSTi, samyagmithyAdRSTi, asaMyatasamyagdRSTi aura saMyatAsaMyatoM kA svasthAna alpabahutva ogha alpabahutva ogha svasthAna alpabahutva ke samAna hai| aba para sthAna meM alpabahutva prakRta hai / 1-anubhaya manoyogI cAroM guNasthAnavartI upazAmaka sabase thor3e haiN| anubhaya manoyogI cAra guNasthAnavartI rUpaka upazAmakoM se saMkhyAtaguNe haiM / anubhaya manoyogI sayogi kevalI jIva ukta kSapakoM se saMkhyAtaguNe haiN| anubhaya manoyogI apramatta saMyata jIva ukta sayogI kevaliyoM se saMkhyAtaguNe haiN| anubhaya manoyogI pramatta saMyata jIva ukta apramatta saMyatoM se saMkhyAtaguNe haiN| anubhaya manoyogI asaMyata samyagdRSTiyoM kA avahArakAla ukta pramatta saMyatoM se asaMkhyAtaguNA hai| anubhaya manoyogI samyamithyAdRSTiyoM kA avahArakAla ukta asaMyata avahArakAla se asaMkhyAtaguNA hai| anubhaya manoyogI sAsAdana samyagdRSTiyoM kA avahArakAla ukta samyamithyAdRSTi ke avahArakAla se asaMkhyAtaguNA hai| anubhaya manoyogI saMyatAsaMyatoM kA avahArakAla ukta sAsAdana samyagdRSTi avahArakAla se asaMkhyAtaguNA hai| unhIM anubhaya manoyogI saMyatAsaMyatoM kA dravya unhIM ke apahArakAla se asaMkhyAtaguNA hai| anubhaya manoyogI sAsAdana samyagdRSTiyoM kA dravya ukta saMyatAsaMyatoM ke dravya se asaMkhyAtaguNA hai| anubhaya manoyogI samyamithyAdRSTiyoM kA dravya ukta sAsAdana samyagdRSTiyoM ke dravya se saMkhyAtaguNA hai /
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 133 ) anubhaya manoyogI asaMyatasamyagdRSTiyoM kA dravya ukta samyamithyAdRSTiyoM ke dravya se asaMkhyAtaguNA hai| palyopama ukta asaMyata samyagdRSTiyoM ke dravya se asaMkhyAtaguNA hai| anubhaya manoyogI mithyAdRSTiyoM kA avahArakAla palyopama se asaMkhyAtaguNA hai| unhIM kI viSkaMbha sUcI avahArakAla se asaMkhyAtaguNI hai| jagazreNI viSkaMbha sUcI se asaMkhyAtaguNI hai| unhIM anubhaya manoyogI mithyAdRSTiyoM kA dravya jaga-zreNI se asaMkhyAtaguNA hai / jagapratara dravya pramANa se asaMkhyAtaguNA hai| loka jagapratara se asaMkhyAtaguNA hai| isI prakAra zeSa cAra manoyogI aura pAMcoM vacanayogiyoM kA parasthAna alpabahutva kahanA caahie| ___vaikriyika kAyayogiyoM meM asaMyatasamyagdRSTiyoM kA avahArakAla sabase stoka hai / isake Upara manoyoga ke parasthAna alpabahutva ke samAna jAnanA caahie| vaikriyikamizra-kAyayogiyoM meM asaMyatasamyagdRSTiyoM kA avahArakAla sabase stoka hai| sAsAdana samyagdRSTiyoM kA avahArakAla asaMyatasamyagdRSTiyoM ke avahArakAla se asaMkhyAtaguNA hai| unhIM sAsAdana samyagdRSTi vaikriyikamizra-kAyayogiyoM kA dravya apane avahArakAla se asaMkhyAtaguNA hai| asaMyatasamyagdRSTi vaiRiyikamizra-kAyayogiyoM kA dravya sAsAdana dravya se asaMkhyAtaguNA hai / isake Upara manoyogiyoM ke parasthAna alpabahutva ke samAna jAnanA cAhie / kAyayogI upazAmaka sabase stoka hai| kAyayogI kSapaka kAyayogI upazAmakoM se saMkhyAtaguSe haiN| isI prakAra palyopama taka le jAnA caahie| palyopama ke Upara kAyayogI mithyAdRSTi jIva anaMtaguNe haiM / isI prakAra audArikakAyayogiyoM kA bhI kathana karanA cAhie / audArikamizra kAyayogiyoM meM sayogI kevalI jIva sabase stoka hai| asaMyatasamyagdRSTi jIva sayogI kevaliyoM se saMkhyAtaguNe haiN| sAsAdana samyagdRSTiyoM kA acahArakAla asaMyatasamyagdRSTiyoM se asaMkhyAtaguNA hai| unhIM kA dravya apane avahArakAla se asaMkhyAtaguNA hai| palyopama sAsAdana samyagdRSTi audArikamizrakAyayogiyoM se asaMkhyAtaguNA hai / audArikamizrakAyayogI mithyAdRSTi jIva palyopama se anaMtaguNe haiM / __ AhArakakAyayoga aura AhArakamizrakAyayoga meM svasthAna athavA parasthAna alpa bahutva nahIM pAyA jAtA hai / kArmaNakAyayogiyoM meM sayogI kevalI jIva sabase stoka hai| asaMyatasamyagdRSTiyoM kA avahArakAla sayogikevaliyoM ke pramANa se asaMkhyAtaguNA hai / sAsAdana samyagdRSTiyoM kA avahArakAla asaMyata samyagdRSTiyoM ke avahArakAla se asaMkhyAtaguNA hai| unhIM kA draSya
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ apane avahArakAla se asaMkhyAtaguNA hai| asaMyata samyagdRSTiyoM kA dravya sAsAdana samyagadRSTiyoM se asaMkhyAtaguNA hai| palyopama asaMyata samyagdRSTiyoM ke dravya se asaMkhyAtaguNA hai| kArmaNakAyayogI mithyAdRSTiyoM kA dravya palyopama se anaMtaguNA hai / aba sarva parasthAna meM alpabahutva prakRta hai / 1-AhArakamizra-kAyayogI jIva sabase stoka hai| 2-AhAraka kAyayogI jIva AhArakamizra kAyayogiyoM se saMkhyAtaguNe hai / 3-apramatta saMyata jIva AhAraka kAyayogiyoM se saMkhyAtaguNe hai / 4-pramattasaMyata jIva apramattasaMyatoM se saMkhyAtaguNe hai / 5-sabhI kA asaMyatasamyamdRSTi avahArakAla pramattasaMyatoM se asaMkhyAtaguNA hai / isI prakAra palyophma taka le jAnA caahie| cUMki vaikriyamizra, audArikamizra aura kArmaNa-kAyayogiyoM meM sAsAdana-samyagdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi rAziyoM kA mahAtmya arthAt paraspara alpabahutva nahIM jAnA jAtA hai| ata: aisA samajhanA cAhie / kyoMki vahA~ anya AcAryoM kA abhiprAyAntara dikhalAnA unake alpabahutva ke kathana kA prayojana thaa| palyopama ke Upara vacanayogiyoM kA avahArakAla asaMkhyAtaguNA haiN| anubhaya vacanayogiyoM kA avahArakAla vacanayogiyoM ke avahArakAla se vizeSAdhika hai| vaiyikakAyayogiyoM kA avahArakAla anubhaya vacanayogiyoM ke avahArakAla se saMkhyAtaguNA hai| __isI prakAra ubhayavacanayogI, mRSAvacanayogI aura satyavacanayogI jIvoM kA avahArakAla uttarottara saMkhyAtaguNA hai| anubhaya manoyogiyoM kA avahArakakAla satyavacanayogiyoM ke avahArakAla se vizeSAdhika hai| ubhayamanoyogiyoM kA avahArakAla anubhaya vacanayomiyoM ke avahArakAla se saMkhyAtaguNA hai| isI prakAra asatya-manoyogI, sattha-manoyogI aura vaikriyikamizra-kAyayogiyoM kA avahAra kAla uttarottara saMkhyAtaguNA hai| unhIM kI arthAt vaikriyikamizra-kAyayogiyoM kI viSkaMbha sUcI unhIM ke avahArakAla se asaMkhyAtaguNI hai| satya-manoyogiyoM kI viSkaMbha sUcI vaikriyikamizra-kAyayogiyoM kI viSkaMbha sUcI se saMkhyAtaguNI hai|
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 135 ) isI prakAra mRSA-manoyogI, ubhaya-manoyogI aura anubhaya manoyogiyoM kI viSkaMbha sUcI bhI samajhanA caahie| anubhaya manoyogiyoM kI viSkaMbha sUcI se manoyogiyoM kI viSkaMbha sUcI vizeSAdhika hai / sattva-vacanayogiyoM ko viSkaMbha sUcI manoyogiyoM kI viSkaMbha sUcI se saMkhyAtaguNI hai / isI prakAra mRSA-vacanayogI, ubhayavacana yogI, vaikriyika-kAyayogI aura amubhaya vacanayogiyoM kI viSkaMbha sUciyAM bhI uttarotara saMkhyAtaguNI haiN| vacanayogiyoM kI viSkaMbha sUcI anubhaya vacanayogiyoM kI virukaMbha sUcI se vizeSAdhika hai| jagazreNI vacana-yogiyoM kI viSkaMbha sUcI se asaMkhyAtaguNI hai| jagazreNI se vaiRiyikamiztha-kAyayogiyoM kA dravya asaMkhyAtaguNA hai| satya manobogiyoM kA dravya vaikriyikamitha-kAyayogiyoM ke dravya se saMkhyAtaguNA hai| isI prakAra mRSAmanoyogI, ubhayamanoyogI, anubhaya-manoyogiyoM kA dravya yathA krama se saMkhyAta guNA hai| manoyogiyoM kA dravya anubhaya-manoyogiyoM ke dravya se saMkhyAtaguNA hai| isI prakAra mRSA-vacanayogI, ubhaya-vacanayogI vaikriyika-kAyayogI aura anubhaya vacanayogiyoM kA drabya yathAkrama se saMkhyAtaguNA hai| anubhaya vacanayogiyoM ke dravya se vacanayogiyoM kA dravya vizeSAdhika hai| jaga-pratara vacanayogiyoM ke dravya se asaMkhyAtaguNA hai| loka jagapratara se asaMkhyAtaguNA hai| loka se ayogI jIva anaMtaguNe haiN| ayogiyoM se kArmaNakAyayogI jIva anaMtaguNe haiN| kArmaNakAyayogiyoM se audArikamizrakAyayogI jIva asaMkhyAtaguNe haiM / audArikamizra-kAyayogiyoM se audArika-kAyayogI mithyAdRSTi jIva saMkhyAtaguNe haiM / .11 yoga sthAna kA alpabahutva ebamekkekassa jogaguNagAre palidovamassa asNkhejjdibhaago|| TokA-puvuttAsesajogaTTANANaM guNagArassa pamANamedeNa sutteNa paruvidaM / palidovamassa asaMkhejjadibhAgo guNagAro hodi tti kadhaM gandhade ? edamhAdo ceva suttaado| Naca pamANataramavekkhade, aNanatthAgasaMgAdo / tattha paruvaNaM vtthssaamo| taM jahA-sattaNNaM laddhiapajjattajIvasamANamathi uvavAdajogaTThANANi eyaMtANuvaDijogaTThANANi pariNAmajogaTThANANi ca / sattaNaNivvattiapajjattajIvasamAsANa
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 136 ) matthi uvavAdajogaTTANANi eyaMtANuvaDDijogaTThANANi ca / sattaNNaM NivvattipajjattayANamatthi pariNAmajogaTTANANi ceva / parUvaNA samattA / saMpahi pamANaM vuccade / taM jahA - edesi vRttasavvajIvasamAsANaM uvavAdajogaTTANANaM eyaMtANuva DijogaTTANANaM ca pamANaM seDIe asaMkhejjadibhAgo / pamANa parUvaNA gadA / appA bahugaM (duvihaM ) jogaTThANappA bahugaM jogavibhAgapaDicchedappA bahugaM cedi / tattha jogaTTANappA bahugaM vattaislAmo / taM jahA- sattaSNaM laddhiapannatANamuvavAdajogaTTANANi / tesimegatANuva DijogaTTANANi asaMkhejjaguNANi / pariNAmajogaTTANANi asaM khejjaguNANi / sattaNNaM NivvattiapajjattajIvasamAsANaM savvatthovANi uvavAdajogaTTANANi / egaMtANuvaDDijogaTTANANi asaMkhejjaguNANi / sattaNNaM NivvattipajjattANaM Natthi appAbahugaM, pariNAmajogaTThANANi motUNa tattha aNasa jogdvaannaannmbhaavaado| savvattha guNagAro palidovamassa asaMkhejja - dibhAgo / evaM jogaTThANappA bahugaM samattaM / -SaT0 4 / 2 / 4 / 173 / pRSTha 403 / 4 / Su 10 isa prakAra pratyeka jIva ke yoga kA guNakAra palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai / pUrvokta samasta yoga- sthAnoM ke guNakAra kA pramANa kahA gayA hai / yaha sUtra svayaM pramANa-bhUta hone se kisI anya pramANa kI apekSA nahIM karatA, kyoMki aisA hone para anavasthA doSa kA prasaMga AtA hai / yaha mUla vINA kA alpabahutva-AlApa dezAmarzaka hai kyoMki, vaha prarUpaNAdi anuyogadvAroM kA sUcaka hai| isalie yahA~ prarUpaNA pramANa, alpabahutva- ina tIna anuyoga dvAroM kI prarUpaNA karanI caahie| unameM prarUpaNA ko kahate haiM / vaha isa prakAra hai sAta labdhyaparyApta, jIva samAsoM ke upapAda yoga-sthAna, ekAMtAnuvRddhi yoga-sthAna aura pariNAma yoga-sthAna hote haiN| sAta nivRttyaparyApta, jIva samAsoM ke upapAda yoga-sthAna va ekAMtAnuvRddhi yoga-sthAna hote haiM / sAta nivRttiparyAptakoM ke pariNAma-yoga-sthAna hI hote haiM / prarUpaNA samApta huI / aba pramANa kI prarUpaNA kI jAtI hai- ina ukta saba jIva-samAsoM ke upapAdayoga sthAnoM, ekAMtAnuvRddhiyoga-sthAnoM aura pramANa yoga-sthAnoM kA pramANa jagazreNi ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra hai / pramANa kI prarUpaNA samApta huI /
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 137 ) alpabahutva do prakAra ke haiM -yogasthAna alpabahutva aura yogavibhAgapraticcheda alpabahutva / unameM yogasthAna alpabahutva isa prakAra hai / sAta labdhyaparyAptakoM ke upapAda-yoga-sthAna sabase stoka hai| usase unake ekAMtAnuvRddhi yogasthAna asaMkhyAtaguNe haiM / unase pariNAma yogasthAna asaMkhyAtaguNe haiN| sAta nivRtti aparyApta jIva samAsoM ke upapAda yogasthAna sabase stoka hai| unase ekAMtAnuvRddhi yoga-sthAna asaMkhyAtaguNe haiN| sAta nirvRttiparyAptakoM ke alpabahutva nahIM hai kyoMki, pariNAmayogasthAnoM ko chor3akara unameM anya yoga-sthAnoM kA abhAva hai| guNakAra sarvatra palyopama kA khasaMkhyAtavAM bhAga hai| *11 karaNa-kRti kI apekSA yaugika jIvoM kA parasthAna alpabahutva paMcamaNajogi-tiNNivacijogIsu savvatthovA aahaarprisaadnnkdii| saMghAdaNa-parisAdaNakadI visesaahiyaa| veubviyaparisAdaNakadI asaMkhejjaguNA / orAliyaparisAdaNakadI visesaahiyaa| orAliyasaMghAdaNa-parisAdaNakavI asaMkhejjaguNA / veubviyasaMghAdaNa-parisAdaNakadI sNkhejjgunnaa| tejAkammaiyasaMdhAdaNaparisAdaNakadI visesaahiyaa| vacijogi-asaccamosavacijogIsu savvatthovA aahaarprisaadnnkdii| saMghAdaNa-parisAdaNakadI visesaahiyaa| veuviyaparisAdaNakadI asNkhejjgunnaa| orAliyasaMghAdaNa-parisAdaNakadI sNkhejjgunnaa| tejA-kammaiyasaMghAdaNa-parisAdaNakadI visesaahiyaa| kAyajogo oghaM / Navari tejA-kammaiyaparisAdaNakadI Natthi / orAliyakAyajogIsu savvatthovA aahaarprisaadnnkdii| veuvviyasaMghAdaNamasaMkhejjaguNaM / parisAvaNakadI asNkhejjgunnaa| saMghAvaNaparisAvaNakadI visesaahiyaa| orAliyaparisAdaNakadI visesaahiyaa| orAliyasaMghAdaNa-parisAdaNakadI annNtgunnaa| tejA-kammaiyasaMghAdaNa-parisAdaNakadI visesaahiyaa| orAliyamissakAyajogIsa pNcidiyapjjttbhNgo| veubviya-kAyajogIsu patthi appAbahugaM, tiSNipadANaM saaricchiyaado| veubviyamissa-kAyajogINaM nnaargbhNgo| AhArakAyajogIsu patthi appAbahugaM, caduNhaM padANaM saaricchiyaado| AhAramissakAyajogIsu savvatthovA aahaarsNghaadnnkdii| saMghAdaNa-parisA
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ daNakadI sNkhejjgunnaa| orAliyaparisAdaNakadI tejA-kammaiyasaMghAdaNa-parisAdaNakavI tiNNi vi sarisA visesaahiyaa| kammaiyakAyajogIsu savvatthovA oraaliyprisaadnnkdii| tejA-kammaiyasaMghAdaNa-parisAdaNakadI annNtgunnaa| -SaTa0 4 / 1 sU 71 / pu 9 / pRSTha0 442 / 4 pA~ca manoyogI aura tIna vacanayogI jIvoM meM AhAraka zarIra kI parizAtana kRti yukta jIva sabase thor3e haiN| usase usI kI saMghAtana-parizAtanakRti yukta jIva vizeSa adhika hai| unase vaikriyika zarIra kI parizAtanakRti yukta jIva asaMkhyAtaguNe haiN| unase audArika zarIra kI parizAtanakRti yukta jIva vizeSa adhika hai| unase audArika zarIra kI saMghAtana-parizAtanakRti yukta jIva asaMkhyAtaguNe haiN| unase vaikriyika zarIra kI saMghAtana parizAtanakRti ukta jIva saMkhyAtaguNe haiN| unase taijasa aura kArmaNa zarIra kI saMghAtanaparizAtanakRti ukta jIva vizeSa adhika haiN| ' vacanayogI aura asatyamRSA vacanayogI jIvoM meM AhAraka zarIra kI parizAtana kRti yukta jIva sabase thor3e haiN| unase saMghAtana-parizAtanakRti yukta jIva vizeSa adhika hai| unase vaikriyika zarIra kI parizAtanakRti yukta jIva asaMkhyAtaguNe hai| unase audArika zarIra kI saMghAtana parizAtanakRti yukta jIva saMkhyAtaguNe hai| unase taijasa va kArmaNa zarIra kI saMghAtana parizAtanakRti yukta jIva vizeSa adhika hai / kAyayogI jIvoM kI prarupaNA ogha ke samAna hai| vizeSa itanA hai ki unameM taijasa aura kArmaNa zarIra kI parizAtanakRti nahIM hotI hai| audArika kAyayogiyoM meM AhAraka zarIra kI parizAtana kRti yukta jIva sabase stoka hai| unase vaikriyika zarIra kI saMghAtana kRti yukta jIva asaMkhyAtaguNa hai| unase vaikriyika zarIra kI parizAtanakRti yukta jIva asaMkhyAtaguNe hai| unase usIkI saMghAtana parizAtanakRti yukta jIva vizeSa adhika hai| unase audArika zarIra kI parizAtanakRti yukta jIva vizeSa adhika hai / unase audArika zarIra kI saMghAtana-parizAtanakRti yukta jIva anantaguNe unase taijasa aura kArmaNa zarIra kI saMghAtana-parizAtanakRti yukta jIva vizeSa adhika hai| audArikamizrakAyayogiyoM meM apave padoM ke alpabahutva kI prarupaNA paMcendriya aparyAptoM ke samAna hai| vaikriyikakAyayogiyoM meM alpabahutva nahIM hai, kyoMki unameM tInoM pada sadRza hai / vaikriyikamizrakAyayogiyoM kI prarupaNA nArakiyoM ke samAna hai| AhArakakAyayogiyoM meM alpabahutva nahIM hai, kyoMki unameM cAroM pada samAna hai /
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 139 ) AhArakamizrakAyayogiyoM meM AhArakazarIra kI saMghAtanakRti yukta jIva sabase thor3e haiN| unase usI kI saMkhyAtana-parizAtanakRti yukta jIva saMkhyAtaguNe haiN| unase audArikazarIra kI parizAtana kRti tathA taijasa va kArmaNazarIra kI saMghAtana-parizAtanakRti, ina tInoM padoM se yukta jIva sadRza vizeSa adhika hai / kArmaNakAyayogiyoM meM audArikazarIra kI parizAtanakRti yukta jIva sabase stoka hai| unase taijasa aura kArmaNazarIra kI saMghAtana-parizAtana kRti yukta jIva anataguNa haiN| '35 sayogI jIvoM kA loka-kSetra meM avasthAna .01 paMca manoyogI tathA paMca vacanayogI kA avasthAna joNANuvAdeNa paMcamaNajogi-paMcavacijogIsu micchAdiTippahuDi jAva sajogikevalI kevaDi khete logassa aNsekhjjvibhaage| -SaT0 khaNDa 0 1 / 3 / sU 29 / pu 4 / pRSTha* 102 TIkA-edassa suttassa attho vuccade-paMcamaNajogi-paMcavacijogimicchAdidvisatthANasatthANa-vihAravadisatthANa-vedaNa-kasAya-veubviyasamugghAdagadA tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, tiriyalogassa saMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asNkhejjgunne| veunviyasamugghAdagadANaM kadha maNajoga-vacijogANaM saMbhavo? Na, tesi pi NippaNNuttarasarIrANaM maNajoga-vacijogANaM praavttisNbhvaado| mAraNaMtiyasamugdhAdagadA tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, Nara-tiriyalohito asNkhejjgunne| mArapaMtiyasamugghAdagadANaM asaMkhejjajoyaNAyAmeNa ThidANaM mucchiAdANaM kadhaM maNavacijogasaMbhavo? Na, vAraNAbhAvAdo avattANaM NibharasuttajIvANaM va tesiM tattha saMbhavaM paDi virohaabhaavaado| maNa-vacijogesu uvavAdo ptthi| sAsaNasammAiTippahuDi jAva asamugghAdasajogikebali tti muuloghbhNgo| Navari sAsaNaasaMjadasammAiTThINaM uvavAdo patthi / ___ yogamArgaNA ke anuvAda se pAMcoM manoyogI aura pAMcoM vacanayogiyoM meM mithyAdRSTi guNasthAna se lekara sayogI-kevalI guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavI jIva loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiM / astu - svasthAna-svasthAna, vihAravatsva sthAna, vedanA samudghAta, kaSAyasamudghAta aura vaikriyika samudghAta pAMcoM manoyogI aura pAMcoM vacanayogI mithyAdRSTi jIva sAmAnya lokAdi tInoM lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM, tiryagloka ke saMkhyAtaveM bhAga meM aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM /
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 140 ) prazna hai ki vaikriyikasamudghAta ko prApta jIvoM ke manoyoga aura vacanayoga kaise saMbhava hai / uttara - nahIM, kyoMki, niSpanna huA hai, vikriyAtmaka uttara zarIra jinake, aise jIvoM ke manoyoga aura vacanayogoM kA parivartana saMbhava hai / mAraNAntika samudghAta gata pAMcoM manoyogI aura pAMcoM vacanayogI midhyAdRSTi jIva sAmAnya loka Adi tInoM lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM, manuSyaloka aura tiryagloka ke asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM / prazna hai ki mAraNAntika samudghAta ko prApta, asaMkhyAtayojana AyAma se sthita aura mucchita hue saMjJI jIvoM ke manoyoga aura vacanayoga kaise saMbhava haiM / uttara-- nahIM, kyoMki bAdhaka kAraNa ke abhAva hone se nirbhara ( bharapUra ) sote hue jIvoM ke samAna avyakta manoyoga aura vacanayoga mAraNAntika samudghAta gata mucchita avasthA meM bhI saMbhava hai, isameM koI virodha nahIM hai / * 02 kAyayogI kA avasthAna kAyajogIsu micchAiTThI oghaM / - SaT0 khaNDa0 1 / 3 / sU 30 / pu 4 / pRSTha0 103 TIkA - satyANasatthANa- vedaNa-kasAya- mAraNaMtiya uvavAda- gadA kAyajogimicchAiTThI savvaloe / vihAravadisatthANa veuvviyasamugdhAdagadA tinhaM logANamasaMkhejjadibhAge, tiriyalogassa saMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe / ettha ovaTTaNA jANiya kAyavvA / sAsaNasammAdidvippahUDi jAva khoNakasAyavIdarAgachadumatthA kevaDi khette, logassa asaMkhejjadibhAge / - SaT0 khaNDa 0 1 / 3 / sU 31 / pu 4 / pRSTha0 103 TIkA - jogAbhAvAdo ettha ajogINamaggahaNaM / sesaM sugamaM / sajogikevalI oghaM / - SaT0 khaNDa 0 1 / 3 / sU 32 / pu 4 / pRSTha0 104 TIkA- guNapaDavaNNANamegajogo kiNNa kado ? Na, sajogimhi logassa asaM khejjesu bhAgesu savvaloge vA idi visesuvalaMbhAdo /
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAyayogiyoM meM mithyAdRSTi jIvoM kA kSetra ogha ke samAna sarvaloka hai| astu svasthAna-svasthAna, vedanAsamudghAta, kaSAyasamudghAta, mAraNAntikasamudghAta aura upapAdagata kAyayogI mithyAdRSTi jIva sarvaloka meM rahate haiN| vihAravatsvasthAna aura vaikriyikasamudghAtagata kAyayogI mithyAdRSTijIva sAmAnyaloka Adi tIna lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM, tiryagloka ke saMkhyAtaveM bhAga meM aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM / yahA~ para apavartanA jAnakarake karanA caahie| sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAna se lekara kSINakaSAyavItarAgachadmastha guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI kAyayogI jIva loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiN| yogAbhAva hone se isa sUtra meM ayogikevaliyoM kA grahaNa nahIM kiyA gayA hai| zeSa sUtra kA artha sugama hai| kAyayogavAle sayogikevalI kA kSetra ogha sayogikevalI ke kSetra ke samAna hai| astu sayogikevalI.-kSetra meM sayogikevalI loka ke asaMkhyAta bahubhAgoM meM aura sarvaloka meM rahate haiN| *03 audArika kAyayogI kA avasthAna orAliyakAyajogIsu micchAiTThI oghN| -SaT khaNDa0 1 / 3 / sU 33 / pu 4 pRSTha0 104 TokA-ede satthANa-vedaNa-kasAya-mAraNaMtiyasamugdhAdagadA savvaloe, suhumapajjatANaM savvalogakhettesu sNbhvaado| uvavAdo Natthi, nniruddhoraaliykaayjogaado| vihAravadisatthANagadA tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, tiriyalogassa saMkhejjadibhAge, tasapajjattarAsissa saMkhejjavibhAgassa saMcAre hodi tti guruvesaado| aDDAijjAdo asNkhejjgunne| gheuvviyasamugdhAdagadA caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe, orAliyakAyajoge Niruddha beunviyakAyajogisahagadaveubviyasamugghAdassa asNbhvaado| sAsaNasammAdiTippahuDi jAva sajogikevalI logassa asNkhejjdibhaage| -SaT khaNDa 0 1 / 3 / sU 34 / pu 4 / pRSTha0 105 TIkA-kadhaM sajogikevalI logassa asaMkhejjadibhAge? Na esa doso, orAliyakAyajoge Niruddha oraaliymiss-kmmiykaayjogshgdkvaadd-pdrlog-puurnnaannmsNbhvaado| sAsaNasammAdiTThi-asaMjadasammAviTThINamuvavAdo patthi / pamatte AhArasamugdhAdo patthi / sesaM jANiya vattavyaM /
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 142 ) audArika kAyayogiyoM meM mithyAdRSTi jIvoM kA kSetra ogha ke samAna sarvaloka hai| astu svasthAna-svasthAna, vedanAsamudghAta, kaSAyasamudghAta aura mAraNAntikasamudghAtagata-ye audArikakAyayogI mithyAdRSTi yAvat sarvaloka meM rahate haiN| kyoMki sUkSma paryApta ekendriya jIva sarvalokavartI kSetra meM saMbhava hai| kintu ukta jIvoM ke upapAda pada nahIM hotA hai, kyoMki yahA~ para audArika-kAyayoga se niruddha jIvoM kA kSetra batAyA jA rahA hai| vihAravatsvasthAnavAle audArika-kAyayogI jIva sAmAnyaloka Adi tIna lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM aura tiryagloka ke saMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiM, kyoMki samasta trasaparyAyarAzi ke saMkhyAtaveM bhAga kA hI saMcAra ( vihAra ) hotA hai, aisA guru kA upadeza hai| ukta audArika-kAyayogI mithyAdRSTi jIva aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiN| vaikriyasamudghAtagata audArika-kAyayogI mithyAdRSTi jIva sAmAnyaloka Adi cAra lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiN| kyoMki, audArikakAyayoga se niruddha kSetra kA varNana karate samaya vaikriyika-kAyayomI jIvoM ke hone vAlA vaikriyikasamudghAta asaMbhava hai| sAsAdana samyagdRSTi guNasthAna se lekara sayogI kevalI guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI audArika-kAyayogI jIva loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiN| astu audArika-kAyayoga se niruddha kSetra kA varNana karate samaya audArikamizrakAyayoga aura kArmaNakAyayoga ke sAtha meM hone vAle kapATa, pratara aura lokapUraNasamudghAtoM kA honA saMbhava nahIM hai| isalie audArika-kAyayogI sayogikevalI loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiN| sAsAdana samyagdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi audArika-kAyayogI jIvoM ke upapAda nahIM hotA hai| pramattasaMyataguNasthAna meM AhArakasamudghAta pada bhI nahIM hai, kyoMki yahA~ para auhArika-kAyayogiyoM kA kSetra batAyA jA rahA hai| zeSa guNasthAnoM meM yathAsaMbhava pada jAnakara kahanA caahie| .04 audArikamizra kAyayogI kA avasthAna orAliyamissakAyajogIsu micchAdiTThi ogha / --SaT0 khaNDa 0 1 / 3 / sU 35 / pu 4 / pRSTha0 105 TIkA-bahusu kadhamegavayaNaNiddeso ? Na esa doso, bahUNaM pi jAdIe egttuvlNbhaado| adhavA micchAiTThI idi eso bahuvayaNaNiddeso vev| kadhaM puNa ettha vihattI govalabbhade ? 'Ai-majbhaMtavaNNasaralovo' idi vihsilovaado|
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 143 ) satthANa-vedaNa-kasAya-mAraNaMtiya-uvavAdagadA orAliyamissakAyajogimicchAiTThI svvloge| vihAravadisatthANa-veubviyasamugghAdA gatthi, teNa tesi virohaado| orAliyamissassa veuvviyAdipadehi bhedasaMbhavAdo oghaNiDeso Na ghaDade ? Na esa doso, ettha vijjamANapadANaM parUvaNA oghaparUvaNAe tulletti oghttvirodhaabhaavaado| sAsaNasammAdiTThI asaMjadasammAdiTThI ajogikevalI kevaDi khette, logassa asNkhejjdibhaage| -SaT0 khaNDa 0 1 / 3 / sU 36 1 pu 4 / pRSTha0 106 TIkA-ettha puvasuttAdo orAliyamissakAyajogo annughttttde| teNevaM saMbaMdho bhavadi-orAliyamissakAyajogIsu sAsaNasammAdiTThI asaMjadasammATThiI sajogiketalI kevaDi khette idi / sAsaNammAdidI-satthANa-vedaNa-kasAyasamugdhAdagadA caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge aDDAijjAdo asNkhejjgunne| kudo ? orAliyamissamhi palidovamassa asaMkhejjadibhAgamettasAsaNasammAdihirAsissa sNbhvaado| ettha sesapadANi Natthi, teNa tesi tattha virodhaado| asaMjadasammAiTThIsatthANa-vedaNa-kasAyasamugghAdagadA caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge mANusakhettassa saMkhejjadibhAge, sNkhejjprimaannaado| saasnnsmmaaditttthi-asNjdsmmaaditttthiinnmuvvaado| kimaNa utto ? Na, orAliyamissamhi TidANamorAliyamissakAyajogesu uvvaadaabhaavaado| adhavA uvavAdo atthi, guNeNa saha akkameNa upAttabhavasarIra paDhamasamae uvalaMbhAdo, paMcAvatthAvadirittaorAliyamissajIvANamabhAvAdo c| sajogikevalI kavADagado tiNhaM loyANamasaMkhejjadibhAge, tiriyalogassa saMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asNkhejjmunne| audArikamizra kAyayogiyoM meM mithyAdRSTi jIva ogha ke samAna sarvaloka meM rahate haiM // 35 // ___ astu saMkhyA kI apekSA bahuta se bhI jIvoM ke jAti-vivakSA se ekatva pAyA jAtA hai / Adi, madhya aura aMta ke varNa aura svara kA lopa ho jAtA hai| svasthAna-svasthAna, vedanA samudghAta, kaSAyasamudghAta, mAraNAntikasamudghAta aura upapAdagata audArikamizra-kAyayogI mithyAdRSTi jIva sarvaloka meM rahate haiN| yahA~ para vihAravatsvasthAna aura vaikriyasamudghAta-ye do pada nahIM hote haiM kyoMki, audArikamizra kAyayoga ke sAtha ina donoM kA virodha hai|
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 144 ) astu yahA~ audArikamizra-kAyayoga meM vidyamAna svasthAna Adi padoM kI prarUpaNA bodha prarUpaNA ke tulya hai ataH oghapanA virodha ko prApta nahIM hotA hai| audArikamizra-kAyayogI sAsAdana-samyagdRSTi, asaMyatasamyagdaSTi aura sayogI kevalI loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiN| isa sUtra meM pUrva sUtra se 'audArikamizra kAyayoga' isa pada kI anuvRtti hotI hai| ataH sUtra ke artha kA isa prakAra saMbaMdha hotA hai| audArikamizra kAyayogiyoM meM sAsAdana samyagdRSTi, asaMyatasamyagdRSTi aura sayogI-kevalI kitane kSetra meM rahate haiN| svasthAnasvasthAna, vedanA samudghAta aura kaSAyasamudghAta sAsAdana samyagdRSTi jIva sAmAnya lokAdi cAra lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM / kyoMki audArikamizrakAya meM palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa sAsAdana samyagdRSTiyoM kI rAzi kA pAyA jAnA saMbhava hai| yahA~ para zeSa vihAravatsvasthAnAdi pada nahIM hote haiN| kyoMki sAsAdana guNasthAna ke sAtha una padoM kA yahA~ para virodha hai| svasthAna-svasthAna, vedanA samudaghAta aura kaSAyasa mudghAta audArikamizra-kAyayogI asaMyatasamyagdRSTi jIva sAmAnya lokAdi cAra lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM aura manuSya kSetra ke saMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiM kyoMki ve saMkhyAta rAzi-pramANa hote haiN| audArikamizra-kAyayogI sAsAdana samyagdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIvoM ke upapAda nahIM hotA hai| kyoMki, audArikamizra kAyayoga meM sthita jIvoM kA punaH audArikamizrakAyayogiyoM meM upapAda nahIM hotA hai| athavA upapAda hotA hai, kyoMki sAsAdana aura asaMyatasamyagdRSTi guNasthAna ke sAtha akrama se upapAta bhava zarIra ke prathama samaya meM usakA sadbhAva pAyA jAtA hai| dUsarI bAta yaha hai ki svasthAna-svasthAna, vedanAsamudghAta, kaSAyasamudghAta, kevalisamudghAta aura upapAda-ina pAMca avasthAoM ke atirikta audArikamizrakAyayogI jIvoM kA sadbhAva hai| kapATa samudghAta, audArikamizra-kAyayogI, sayogikevalI bhagavAn sAmAnyaloka Adi tIna lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM, tiryagloka ke saMkhyAtaveM bhAga meM aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiN| .05 vaikriyakAyayogI kA avasthAna ___ veubviyakAyajogIsu micchAiTippahuDi jAva asaMjadasammAdiTThI kevaDi khette, logassa asNkhejjvibhaage| -SaT0 khaNDa0 1 / 3 / sU 37 / pu 4 / pRSTha* 108 TIkA-edassattho-satthANasatthANa-vihAravadisatthANavedaNa-kasAya-veubviyasamugdhAdagadA micchAdiTThI tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, tiriyalogassa
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 145 ) saMkhejjadimAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe, phaanniikyjoisiyraasittaado| mAraNaMtiyasamugdhAdagadA tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, para-tiriyalogehito asNkhejjgunn| ettha ovaTTiya dRDhavvaM / sAsaNadipavaNA oghaparUvaNAe tullA, Navari savvattha uvavAdo nntthi| vaikriyamizra-kAyayogiyoM meM mithyAdRSTi guNasthAna se lekara asaMyata samyagdRSTi guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI jIva loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiN| astu svasthAna-svasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA samudghAta, kaSAyasamudaghAta aura vaikriyika samudghAtagata vaikriyika kAyayogI mithyAdRSTi jIva sAmAnyaloka adi tIna lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM, tiryagloka ke saMkhyAtaveM bhAga meM aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiN| kyoMki yahAM vaikriyika-kAyayoga ke prakaraNa meM jyotiSka deva rAzi kI pradhAnatA hai| mAraNAntika samudaghAtagata vaikriyika-kAyayogI mithyAdRSTi jIva sAmAnya loka Adi tIna lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM aura naraloka aura tiryagloka-ina donoM lokoM se asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiN| yahA~ apavartanA svayaM jAna lenA caahie| sAsAdana samyagdRSTi Adi zeSa tIna guNasthAnavartI vaikriya-kAyayogI jIvoM ke svasthAnAdi padoM kI kSetra-prarUpaNA ogha-kSetra-prarUpaNA ke tulya hai| vizeSatA kevala yaha hai ki ina sabhI guNasthAnoM meM upapAda pada nahIM hotA hai / .06 vaikriyamizra-kAyayogI kA avasthAna veuvviyamissakAyajogIsumicchAdiTThI sAsaNasammAdiTThI asaMjadasammAviTThI kevaDi khette, logassa asNkhejjdibhaage| -SaT0 'khaNDa 0 1 / 3 / sU 38 / pu 4 / pRSTha0 109 TIkA-edassattho-veunviyakAyajogI micchAdiTThI satthANa-vedaNakasAyasamugdhAdagadA tinhaM logANamasaMkhejjadibhAge, tiriya-logassa saMkhejjadimAge aDAijjAdo asNkhejjgunne| sAsaNasammAdiTThI asaMjadasammAiTThI satthANa-vedaNakasAyasamugghAdagadA caduNhaM logANamasaMkhejjadimAge, aDDAijjAdo asNkhejjgunne| vaikriyamizra-kAyayogiyoM meM mithyAdRSTi, sAsAdana samyagdRSTi aura asaMyata samyagadRSTi guNasthAnavI jIva loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiN| astu svasthAna, vedanA samudaghAta aura kaSAya samudghAtagata vaikriyamizra-kAyayogI mithyAdRSTi jIva sAmAnyalokAdi tIna lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM, tiryagloka ke saMkhyAtaveM bhAga meM aura aDhAI dvIpa se asaMkhyAnaguNe kSetra meM rahate haiN| svasthAna, vedanA samudghAta aura kaSAyasamudghAtagata sAsAdana samyagdRSTi aura asaMyata samyagdRSTi jIva sAmAnya lokAdi cAra lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM aura aDhAI dvIpa se asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiN|
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 146 ) .07 AhArakakAyayogI tathA AhArakamizra-kAyayogI kA avasthAna AhArakAyajogIsu AhAramissakAyajogIsu pamattasaMjadA kevaDi khette, logassa asNkhejjdibhaage| -SaT khaNDa0 1 / 3 / sU 39 / pu 4 / pRSTha0 109 TIkA-evassa attho-satthANa-vihAravadisatthANapariNada-pamattasaMjadA caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, mANusakhettassa skhejjdibhaage| mAraNatiya. samugdhAdagadA caduNhaM logANama-saMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asNkhejjgunne| sesapadANi ptthi| AhAramissakAyajogiNo pamattasaMjadA satthANagadA caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, mANusakhettassa sNkhejjdibhaage| AhAraka-kAyayogiyoM meM aura AhArakamizra-kAyayogiyoM meM pramatta-saMyata guNasthAnavartI jIva loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiM / astu svasthAna-svasthAna aura vihAravatsvasthAna ina donoM padoM se pariNata AhAraka kAyayogI pramatta-saMyata sAmAnyalokAdi cAra lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM aura mAnuSa-kSetra ke saMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiN| mAraNAntika samudghAtagata AhAraka kAyayogI sAmAnyalokAdi cAra lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM aura aDhAI dvIpa se asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM / AhAraka-kAyayogI pramatta-saMyata ke ukta tIna padoM ke sivAya zeSa sAta pada nahIM hote haiN| svasthAnagata AhArakamizra-kAyayogI pramatta-saMyata sAmAnyalokAdi cAroM lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM aura mAnuSa-kSetra ke saMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiM / *08 kArmaNakAyayogI kA avasthAna kammaiyakAyajogIsu micchAiTThI oghaM / -SaT0 khaNDa 0 1 / 3 / sU 40 / pu 4 / pRSTha0 110 TokA-satthANa-vedaNa-kasAya-uvavAdagadA kammaiyakAyajogimicchAdidviNo jeNa savvattha savvaddha hoti, teNa savvaloge vuttaa| sAsaNasammAdiTThI asaMjavasammAiTThI oghaM / -SaT khaNDa0 1 / 3 / sU 41 / pu 4 / pRSTha0 110 TIkA-ede do vi rAsoo jeNa caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, aDDAijAdo asaMkhejjaguNe khette acchaMti, teNa sutte odhamidi vuttaM / sajogikevalI kevaDi khette, logassa asaMkhejjesu bhAgesu savvaloge vaa| -SaT0 khaNDa 0 1 / 3 / sU 42 / pu 4 / pRSTha0 111 TokA-sugamamedaM suttN|
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 147 ) kArmaNakA yogiyoM meM midhyAdRSTi jIva ogha mithyAdRSTi ke samAna sarvaloka meM rahate haiM / astu svasthAna, vedanAsamudghAta, kaSAyasamudghAta aura upapAda - ina padoM se prApta karmaNakA yogI mithyAdRSTijIva cUMki sarvatra sarvakAla meM pAye jAte haiM ataH ve sarvaloka meM rahate haiM / kA kAyayogI sAsAdanasamyagdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIva ogha ke samAna loka ke asaMkhyAyaveM bhAga meM rahate haiM / astu ina donoM guNasthAnoM ko prApta kAmaMNakAyayogI rAziyAM cUMki sAmAnya lokAdi cAra lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahatI hai ataH sUtra meM 'ogha' aisA pada kahA gayA hai / kA kAyayogI-sayogikevalI bhagavAna loka ke asaMkhyAtaveM bhAgoM meM aura sarvaloka meM rahate haiM / * 36 sayogI jIvoM kI kSetra - sparzanA 01 paMcamanoyogI tathA paMcavacanayogI kI kSetra - sparzanA jogANuvAdeNa paMcamaNajogi paMcavacijogIsu micchAdiTThIhi kevaDiyaM khesaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo / - SaT 0 0 khaNDa 0 1 / 4 / sU 74 / pu 4 / pRSTha0 255 TIkA - edaM suttaM vaTTamANakAlamassidRNa dvidabhidi edassa parUvaNaM koramANe jadhA khettANiogaddAre paMcamaNavacijogimicchAdiTThINaM parUvaNA kadA, tathA ettha vi maMdabuddhisissa saMbhAlaNaTTha parUvaNA kAdavvA / aTTha cohasabhAgA deNA, savvalogo vA / - SaT0 khaNDa 0 1 / 4 / sU 75 / pu 4 / pRSTha0 255 TIkA-paMcamaNa-paMcavacijogi micchAdiTThIha satyANasatthANapariNadehi tinhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, mANusa khettAdo asaMkhejjaguNo posido / ettha satthANakhettANayaNavidhANaM jANiya kAdavvaM / eso 'vA' saddasUcidattho / vihAra- bedaNa- kasAya veuvviyapariNadehi aTTha cohasabhAgA desUNA posidA / ghaNalogamaTThabhAgUNate dAlIsarUvehi chiNNegabhAgo, adhologaM sAddhacauvvI sarUvehi chiNNegabhAgo, uDDalogamaTTabhAgUNasAddhadvArasa rUvehi chiNNega
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 148 ) bhAgo, para- tiriyalogehito asaMkhejjaguNo posido tti jaM uttaM hodi / mAraNaMtiyapadeNa savvalogo posido / sAsaNasammAdiTTippahUDi jAva saMjadAsaMjadA oghaM / -SaT0 khaNDa 0 1 / 4 / sU 76 / Su 4 / pRSTha0 256 TIkA - vaTTamANakAlamassidRNa jadhA khettANiogaddArassa oghamhi esi caduhaM guNadvANANaM khettaparUvaNA kadA, tadhA ettha vi sissasaMbhAlaNaTTa parUvaNA kAdavvA ; Natthi koi viseso / adIdakAlamassidUNa jadhA posaNANi ogaddArassa ogha mhi tIdANA gadakAlesu edehi caduguNaTThANajIvehi cha ttakhetaparUvaNA kadA, tadhA ettha vi kAdavvA, visesAbhAvA / Navari sAsaNasammAdiTThi - asaMjadasammAdiTThIsu uvavAdo Natthi, uvavAdeNa paMcamaNa-vacijogANaM sahaaNavadvANa lakkhaNavirohA / yogamArgaNA ke anuvAda se pAMcoM manoyogI aura pAMcoM vacanayogiyoM meM mithyAdRSTi jIvoM ne loka kA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai / astu yaha sUtra vartamAnakAla kA Azrayakarake sthita hai, ataH isakI prarUpaNA karane para jaisI kSetrAnuyogadvAra meM pAMcoM manoyogI aura pAMcoM vacanayogI mithyAdRSTi jIvoM kI prarUpaNA kI gaI hai, usI prakAra yahA~ para bhI maMdabuddhi ziSyoM ko saMbhAlane ke lie sparzanaprarUpaNA karanI cAhie / pAMcoM manoyogI aura pAMcoM vacanayogI mithyAdRSTi jIvoM ne atIta aura anAgatakAla kI apekSA kucha kama ATha baTe caudaha bhAga aura sarvaloka sparza kiyA hai / astu svasthAna- svasthAna- padapariNata pAMcoM manoyogI aura pAMcoM vacanayogI mithyAdRSTi jIvoM ne sAmAnya lokAdi tIna lokoM kA asaMkhyAtavAM bhAga tiryagloka kA saMkhyAtavAM bhAga aura manuSya kSetra se asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| yahA~ para svasthAna- svasthAna kSetra ke nikAlane kA vidhAna jAna karake karanA cAhie / vaha 'vA' zabda se sUcita artha hai / vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikapadapariNata ukta jIvoM ne kucha kama ATha baTe caudaha (14) bhAga sparza kiye haiM, jo ki ghanAkAra loka ko AThaveM bhAga se kama tetAlIsa (42) rUpoM se vibhakta karane para eka bhAga, athavA adholoka se sAr3he caubIsa (243 ) rUpoM se vibhakta karane para eka bhAga, athavA Urdhvaloka ko AThaveM bhAga se kama sADhe aThAraha 18 ) rUpoM se vibhakta karane para eka bhAga pramANa hotA hai / arthAt ukta tInoM hI paddhatiyoM se kSetra nikAlane para vahI dezona ATha rAju pramANa A jAtA hai / udAharaNa - ( 1 ) ghanaloka - 343 : 323 (2) adholoka - 196 / uu (3) Urdhvaloka - 147 - 187 8 rAju parAju = 8 rAju
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 149 ) isa prakAra sAmAnya lokAdi tInoM lokoM kA saMkhyAtavAM bhAga aura naraloka tathA tiryamloka se asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| mAraNAntikapadapariNata jIvoM ne sarvaloka sparza kiyA hai| sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAna se lekara saMyatAsaMyata guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI pAMcoM manoyogI aura pAMcoM vacanayogI jIvoM kA sparzana-kSetra ogha ke samAna hai| astu vartamAnakAla kA Azraya karake jaisI kSetrAnuyogadvAra ke ogha meM ina cAroM guNasthAnoM kI prarUpaNA kI gaI hai, usI prakAra se yahA~ para bhI ziSyoM ke saMbhAlane ke lie sparzaprarUpaNA karanI caahie| isake atirikta anya koI vizeSatA nahIM hai| atItakAla kA Azraya karake jaisI sparzanAnuyogadvAra ke ogha meM atIta aura anAgatakAloM kI apekSA ina cAra guNasthAnavI jIvoM se spazita kSetra kI prarUpaNA kI gaI hai, usI prakAra se yahA~ para bhI karanA caahie| kyoMki isameM koI vizeSatA nahIM hai / vizeSa bAta yaha hai ki sAsAdanasamyagdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTiyoM meM upapAda pada nahIM hotA hai, kyoMki upapAda ke sAtha pAMcoM manoyoga aura pAMcoM vacanayogoM kA sahAvasthAna-lakSaNa virodha hai| arthAt upapAda meM ukta yoga saMbhava nahIM hai| pamattasaMjadappahuDi jAva sajogikevalohi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asNkhejjdibhaago| -SaT khaNDa0 1 / 4 / sU 77 / pu 4 pRSTha0 257 TokA -edesimaTTaNheM guNaTThANANaM jadhA posaNANiogaddArassa oghamhi tiNi kAle assidUNa parUvaNA kadA, tadhara ettha vi kaadvaa| jadi evaM, to sutte oghamidi kiNNa paravidaM ? Na, tadhA parUvaNAe kaamjogaavinnaabhaavisjogicunvihsmugdhaadkhettpddisehphlttaado| pramattasaMyata guNasthAna se lekara sayogikevalIguNasthAna taka pratyeka guNasthAnavau ukta jIvoM ne loka kA asaMkhyAyavAM bhAga sparza kiyA hai| astu AThoM guNasthAnoM ko sparzanAnuyogadvAra ke ogha meM tInoM kAloM ko Azraya karake jaisI sparzanaprarUpaNA kI gaI hai, usI prakAra se yahA~ bhI karanA cAhie / kyoMki usa prakAra kI prarUpaNA kAyayoga ke avinAbhAvI sayogikevalI ke cAroM prakAra ke samudghAta kSetra ke pratiSedha karane ke lie hai| noTa-kevala kAyayoga ke nimitta se hI kevalI ke samudghAta hotA hai jisakA sparzana-kSetra loka kA asaMkhyAtavAM bhAga, asaMkhyAtabahubhAga aura sarvaloka hai /
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 150 ) .02 kAyayogI ko kSetra sparzanA kAyajogIsu micchAdiTThI oghaM / -SaT khaNDa* 1 / 4 / sU 78 / pu 4 / pRSTha* 258 TokA-satthANasatthANa-vedaNa-kasAya-veubviya-mAraNaMtiyauvavAdapariNadakAyajogimicchAdiTThINaM tisu vi kAlesu savvalogatuvalaMbhAdo, vihAravadisatyANaveubviyapadehi vaTTamANakAle tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgatteNa, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgatteNa, mANusakhettAdo asaMkhejjadiguNatteNa ; adIdakAle aTTha-coddasabhAgatteNa ca tullatuvalaMbhAdo, sutteNa oghamidi uttaM / sAsaNasammAdiTippahuDi jAva khINakasAyavIdarAgachadumatthA ogha / -SaT0 khaNDa0 1 / 4 / sU 79 / pu 4 / pRSTha* 258 TIkA-edesimekkArasaNhaM guNaTThANANaM tivihaM kAlassadUNa satyAgAdipadANaM parUvaNA kauramANe posaNANiogaddAroghamhi jadhA tivihakAlamassidUNa ekkArasaNhaM guNaDhANANaM satthANAdiparUvaNA kadA, tadhA kAdavA ; gasthi ettha kovi viseso| sajogikevalI oghaM / ----SaT * khaNDa0 1 / 4 sU 80 / pu 4 / pRSTha0 258 / 9 TokA-edassa suttassa pudhAraMbho kiphalo? Na, sajogikelicattArisamugdhAdA kAyajogAviNAbhAviNo tti mNdmehaavijmaavbohnnklttaado| egajogaM kAdaNa oghamidi utta vi oghataNNahANuvavattIdo kAyajogI vi caduNDaM samugyAdANamatthittaM paricchijjade ce, Na esa doso, oghamidi utte imANi padANi asthi, imANi ca Natthi tti (Na) nnvvde| jANi saMbhavaMti padANi tesi parUvaNAo odhaparUvaNAe tullA tti ettiyamettaM ceva nnvvde| teNa pudha suttAraMbho kAyajogimhi caunvihasamugdhAdANamatthittapaduppAyaNaphalo tti| kAyayogiyoM meM mithyAdRSTi jIvoM kA sparzana-kSetra ogha ke samAna sarvaloka hai| astu svasthAna-svasthAna, vedanA, kaSAya, vaikriyika, mAraNAntika samudghAta aura upapAda-padapariNata kAyayogI mithyAdRSTi jIvoM kA sparzana-kSetra tInoM hI kAloM meM sarvaloka pAyA jAtA hai| vihAravatsvasthAna ora vaikriyika-padapariNata ukta jIvoM ne vartamAnakAla meM sAmAnya lokAdi tInoM lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga se, tiryagaloka ke saMkhyAtaveM bhAga se
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 151 ), aura manuSya kSetra se asaMkhyAtaguNe kSetra kI apekSA tathA atItakAla meM ATha baTe caudaha () bhAga pramANa se tulyatA pAI jAtI hai, isalie sutra meM 'ogha' aisA pada kahA hai| sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAna se lekara kSINakaSAyavItarAgachadmastha guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI kAyayogI jIvoM kA sparzana-kSetra ogha ke samAna hai| astu ina gyAraha guNasthAnoM kI tInoM kAloM ko Azraya lekara gyAraha guNasthAnoM kI svasthAnAdi para-sabaMdhI prarUpaNA kI gaI hai, usI prakAra se yahA~ para bhI karanA cAhie, kyoMki yahAM para koI vizeSatA nahIM hai| kAyayogI sayogikevalI kA sparzana-kSetra ogha ke samAna loka kA asaMkhyAtavAM bhAga, asaMkhyAtabahubhAya aura sarvaloka hai| sayogIkevalI meM daNDa, kapATAdi cAroM samudghAta kAyayoga ke avibhAbhAvI hote haiM, isa bAta kA maMdamedhAvIjanoM ko jJAna karAne ke lie isa sUtra kA pRthak nirmANa kiyA gayA hai| astu pRthaka sUtra kA prArambha kAyayogI sayogikevalI meM cAroM prakAra ke samuddhAtoM kA astittva pratipAdana karane rUpa phala ke lie hai / .03 audArika-kAyayogI ko kSetra sparzanA orAliyakAyajogIsu micchAdiTThI oghN| .. -SaT khaNDa 0 1 / 4 / sU 81 / pu 4 / pRSTha0 252 TokA-davvaTThiyaparUvaNAe oghattaM jujjde| pajjavaTThiyaparuvaNAe puNa oghattaM Natthi, orAliyajoge Niruddha vihaarveubviypdaannmtttth-coddsbhaagtaannuvlNbhaado| tado ettha bhedArUvaNA korace-satthANasatthANa-vedaNa-kasAyamAraNaMtiyapariNadehi tisu vi kAlesu santalogo posido| ughavAdo patthi, doNhaM shaannvtttthaannlkkhnnvirohaa| caTTamANakAle beunciyapariNadehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, mANusakhettAdo asaMkhejjaguNo posido| tIdANAgadesu tiNhaM logANaM saMkhejjadibhAgo, dologehito asaMkhejjaguNo, vAukkAiyaveuvviyaphosaNassa paadhnnnnvivkkhaae| vihArapariNadehi orAliyakAyajogimicchAdiTThIhi vaTTamANakAle tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa sakhejjadibhAgo, aDDAijAdo asaMkhejjaguNo posido| tIdANAgadakAlesu tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijAdo asaMkhejjaguNo posido|
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 152 ) sAsaNasammAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM posivaM, logassa asaMkhejjadibhAgo / -SaT0 khaNDa 0 1 / 4 / sU 82 / Su 4 / pRSTha0 260 TIkA - edassa vaTTamANakAla saMbaMdhisuttassa khettANiogaddAre orAliyakAyajogisAsaNasuttasse va parUvaNA kAdavvA / satta cohasabhAgA vA desUNA / - SaT0 khaNDa0 1 / 4 / sa 83 / pu 4 / pRSTha0 260 / 261 TIkA - satyANasatyANa-vihAravadisatthANa- vedaNa kasAya ve ubbiyapariNadehi sAsa sammAdiTThIhi tinhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, mANusakhettAdo asaMkhejjaguNo posido / uvavAdo Natthi / mAraNaMtiyapariNadehi satta cohasabhAgA desUNA posidA / keNa UNA ? isipabbhArapuDhavIe uvarimabAhalabheNa / sammAmicchAdiTThIhi kevaDiya khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo / SaT0 khaNDa 0 1 / 4 / sU 84 / pu 4 / pRSTha0 261 TIkA - edassa suttassa parUvaNA khettANiogaddArorAliyakAya joga sammAmicchAdiTTisutta parUvaNAe tullA / satyANasatyANa vihAra va disatthANa- vedaNakasAya - veubviyapariNadehi orAliyasammAmicchAdiTThIhi tIdANAgadakA lesu tinhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo posido / mAraNaMtiya uvavAdA Natthi / asaMjadasammAdiTThIhi saMjadAsaMjadehi kevaDiyaM khettaM posidaM logassa asaMkhejjadibhAgo / SaTo 0 khaNDa 0 1 / 4 / sU 65 / 4 / pRSTha0 261 / 2 TIkA - satyAsatyANa-vihAravadisatthANa- vedaNa-kasAya ve ubviya-mAraNaMtiyapariNadehi asaMjadasammAdiTThIhi saMjadAsaMjadehi caduNhaM logANamasaMkhejjavi - bhAgo, mANusakhettAdo asaMkhejjaguNo vaTTamANadvAe posido / cha cosabhAgA vA desUNA / ----SaT * khaNDa 0 1 / 4 / sU 56 / 4 / pRSTha0 262
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 153 ) TIkA - satyANa satthANa- 1 - vihAravadisatthANavedaNa- - kasAya- ya-veuvviya-pariNadehi asaMjadasammAdiTThIhi saMjadAsaMjadehi tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo / eso vA saddasUcidattho / mAraNaMtiya ( uvavAda ) pariNadehi cha cohasabhAgA desUNA posidA, accadakappAdo uvari asaMjadasammAdiTThisaMjadAsaMjadANamuvavAdAbhAvAdo / pattasaMjada pahuDi jAva sajogikevalIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asaMkhejjadibhAgo / - SaT0 0 khaNDa 0 1 / 4 / sU 87 / 4 / pRSTha0 262 / 3 TIkA - edesimaTTahaM guNaTTANANaM tiNNi vi kAle assidRNa parUvaNaM koramANe khettaposaNANaM mUloghapamattAdiparUvaNAe samANA parUvaNA kAdavvA / vari sajogikevalimhi kavADa - padara - loga pUraNANi Natthi / taM kadhaM Navvade ? jogakevalIhi logassa asaMkhejjA bhAgA savvalogo vA phosido tti sutteNa aNiddittAdo / audArika kAyayogI jIvoM meM mithyAdRSTiyoM kA sparzana kSetra ogha ke samAna sarvaloka meM hai / astu dravyArthikana kI prarUpaNA meM to oghapanA ghaTita hotA hai, kintu paryAyArthikanaya kI prarUpaNA meM oghapanA ghaTita nahIM hotA hai, kyoMki audArikakAyayoga ke viruddha karane para vihAra vatsvasthAna aura vaikriyika padoM ke sparzana kA kSetra ATha baTe caudaha (14) bhAga nahIM pAyA jAtA hai / isase yahA~ para bheda prarUpaNA kI jAtI hai / svasthAna svasthAna, vedanA, kaSAya aura mAraNAntikapadapariNata audArikakAyayogI mithyAdRSTi jIvoM ne tInoM hI kAloM meM sarvaloka sparza kiyA hai / yahA~ para upapAda nahIM hai / kyoMki audArikakAyayoga aura upapAdapada- ina donoM kA sahAnavasthAna lakSaNa virodha hai / vartamAnakAla meM kriyikapadapariNata ukta jIvoM ne sAmAnyaloka Adi cAra lokoM kA asaMkhyAtavAM bhAga aura manuSyaloka se asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / atIta aura anAgata ina donoM kAloM meM sAmAnyaloka Adi tIna lokoM kA saMkhyAtavAM bhAga aura naraloka tathA tiryagloka, ina donoM lokoM se asaMkhyAtaguNA kSetrasparza kiyA hai, kyoMki yahA~ para vAyukAyika jIvoM ke vaiyika pada saMbaMdhI sparzana kSetra kI pradhAnatA se vivakSA kI gaI hai / vihAra vatsvasthAna pada se pariNata audArika kAyayogI mithyAdRSTi jIvoM ne vartamAnakAla meM sAmAnyaloka Adi tIna lokoM kA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryagloka kA saMkhyAtavAM bhAga aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / unhIM jIvoM ne atItakAla aura anAgatakAla meM sAmAnyaloka Adi tIna lokoM kA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryagloka kA saMkhyAtavAM bhAga aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai /
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 154 ) audArika kAyayogI sAsAdana samyagdRSTi jIvoM ne loka kA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai| astu isa vartamAnakAla saMbaMdhI sUtra kI kSetrAnuyoga dvAra meM kahe gaye audArika kAyayogI sAsAdana samyagdRSTiyoM kI kSetra-prarUpaNA karanevAle sUtra ke samAna sparzanaprarUpaNA karanI caahie| ukta jIvoM ne atIta aura anAgata kAla kI apekSA kucha kama sAta baTe caudaha bhAga sparza kiye haiN| svasthAna-svasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyikapadapariNata sAsAdana samyagdRSTiyoM ne sAmAnya lokAdi tIna lokoM kA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryagaloka kA saMkhyAtavAM bhAga aura mAnuSakSetra se asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| ina jIvoM ke upapAda pada nahIM hotA hai| mAraNAntika-pada-pariNata ukta jIvoM ne kucha kama sAta baTe caudaha bhAga sparza kiye haiN| ISatprAgabhAra pRthvI ke uparimabhAga ke bAhalya-pramANa se kucha kama kSetra samajhanA caahie| jIvoM ne loka kA asaMkhyAtavAM bhAga sparza audArikakAyayogI : kiyA hai| astu isa kSetra kI prarUpaNA kSetrAnuyogadvAra meM vaNita audArikakAyayogI, samyagmithyAdRSTiyoM ke kSetra kA varNana karanevAle sUtra kI prarupaNA ke tulya hai| svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyika padapariNata audArika kAyayogI samyamithyAdRSTi jIvoM ne atIta aura anAgata kAla meM sAmAnya lokAdi tIna lokoM kA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryagloka kA saMkhyAtavAM bhAga aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| audArika kAyayogI samyagamithyAdRSTi ke mAraNAntika samudghAta aura upapAda-ye do pada nahIM hote haiM / audArika kAyayogI, asaMyata samyagdRSTi aura saMyatAsaMyata jIvoM ne loka kA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai| astu svasthAna-svasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyika samudghAta ina padoM se pariNata audArika kAyayogI asaMyata samyagdRSTi aura saMyatAsaMyata ne sAmAnya lokAdi tIna lokoM kA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryagloka kA saMkhyAtavAM bhAga aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| yaha 'vA' zabda se sUcita artha hai| mAraNAntika samudghAta aura upapAda pada pariNata ukta jIvoM ne kucha kama chaha baTe caudaha (8) bhAga
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 155 ) sparza kiye haiM, kyoMki acyuta kalpa se Upara asaMyata samyagdRSTi aura saMyatAsaMyata jIvoM kA upapAda nahIM hotA hai| lAkSaNika sAhitya meM koza kA apanA mahatvapUrNa sthAna hai| kArmaNa kAyayogI jIva maraNa ko prApta nahIM hotA hai| yadyapi asaMyata samyagdRSTi va saMyatAsaMyata kI upapAda acyuta-kalpa taka kA kahA hai| dravya liMgI-mithyAdRSTi kA upapAda nau praveyaka taka hai| pramattasaMyata guNasthAna se lekara sayogI kevalI guNasthAna taka pratyeka guNasthAnavartI audArika kAyayogI jIvoM ne loka kA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai| ___ astu ina AThoM guNasthAnoM kA tInoM hI kAloM kA Azraya karake sparzaprarUpaNA karane para kSetra aura sparzana anuyogadvAra ke mUlogha pramattAdi guNasthAnoM kI prarUpaNA ke samAna prarUpaNA karanI caahie| vizeSa bAta yaha hai ki sayogI-kevalau-guNasthAna meM kapATa, pratara aura loka pUraNa samudaghAta nahIM hote haiN| (kyoMki audArika kAyayoga kI avasthA meM unake kevala eka daMDa samudghAta hI hotA hai / ) cUki sayogi-kevaliyoM ne loka kA asaMkhyAta vahubhAga aura sarvaloka sparza kiyA hai| isa sUtra se nirdiSTa nahIM kI gaI hai| ataH hama jAnate haiM ki audArika kAyayogI sayogijina ke kapATa Adi tIna samudghAta nahIM hote haiM / noTa-audArika kAyayoga kI avasthA meM kevala eka daMDa samuddhAta hI hotA hai, kapATa samudghAta Adi nhiiN| isakA kAraNa yaha hai ki kapATa samudghAta meM audArikamizra kAyayoga aura pratara aura loka pUraNa samudghAta meM kArmaNa kAyayoga hotA hai--aisA niyama hai| ataH yahA~, audArika kAyayoga kI prarUpaNA karate samaya sayogI kevalI meM kapATa, pratara aura loka pUraNa samudghAta nahIM hone haiM / .04 audArikamizra kAyayogI ko kSetra-sparzanA orAliyamissakAyajogIsu micchAviTThI oghaM / -SaT0 khaNDa0 1 / 4 / sU 88 / pu4 / pRSTha0 263 TokA-satthANasatthANa-vedaNa-kasAya-mAraNaMtiya uvavAdapariNadehi orAliyamissakAyajogimicchAdiTThIhi tisu vi kAlesu jeNa savvalogo phosido, teNa oghattamedesi Na virujjhade / vihAravadisatthANa-veunviyapadANamatthAbhAvA NottaM jujjade ? hodu NAma edesi doNhaM pi padANamabhAvo, tadhAvi padasaMkhAvivakkhAbhAvA vijjamANapadANaM phosaNassa oghapadaphosaNeNa tullattamathi ti oghataM Na virujjhde|
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 156 ) sAsaNa sammAiTThi asaMjabasammAiTThi-sajogikevalI hi kevaDiyaM khettaM phosida, logassa asaMkhejjadibhAgo / - SaT0 khaNDa0 1 / 4 / sU 89 / pu 4 / pRSTha0 264 / 5 TIkA - edesi tinhaM guNaTThANANaM vaTTamANaparUvaNA khettabhaMgo / satyANasatthANa- vedaNa kasAya-uvavAdapariNadaorAliyamissa sAsanasammA diTThIhi adIdakAle tinhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo / kathaM tiriyalogassa saMkhejjadibhAgattaM ? deva NeraiyamaNussatiriksA saNasammAdiTThIhi tirikkha maNusse suppajjiya sarIraM ghettUNa orAliyamissa kAyajogeNa saha sAsaNaguNamuvvahaM tehi adIdakAle saMkhejjaMgula bAhalla rajjupada raM majlima samuddavajjaM savvaM jeNa phusijjadi teNa tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo tti vayaNaM jujjade / ettha vihAra - veubviya- mAraNaMtiya padANi Natthi edesimorAliyamaskAyajogeNa sahaavaTThANavirohA / uvavAdo puNa asthi, sAsaNaguNaNa saha akkameNa uvAttabhavasarIrapaDhamasamae uvavAdovalaMbhA / micchAdiTThINaM puNa mAraNaMtiya uvavAda- padANi labbhaMti, aNaMto orAliyamissei diya apajjattarAsI saTTANe paraTThANe ca vakkamaNovakkamaNaM karemANo labbhaditi / satyANasatyANavedaNa kasA uvavAda pariNadehi asaMjadasammAdiTThIhi orAliyamissakAyajogIhi tIde kAle tinhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo phosido / kadhaM tiriyalogassa saMkhejjadibhAgattaM ? Na, puvvaM tirikkhamaNussesu AuaM baMdhiya pacchA sammattaM ghattUNa daMsaNamohaNIyaM afar baddhAuvaser bhogabhUmisaMThANa asaM khejja dIvesu uppaNNaMhi bhavasarI ragahaNapaDhamasamae vaTTamANehi orAliyamissajogaasaM jadasammAdiTThIhi adIdakAle posidatiriyalogassa saMkhejjadibhAgavalaMbhA / kavADagadehi sajogikevalI hi orAliyamassakAyajoge vaTTamANehi tiShaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo; adIdeNa tiriyalogAdo saMkhejjaguNo posido / ettha kavADakhettAdo jagapadaruppAyaNavidhANaM jANiya vattavvaM / audArika mizra kAyayogiyoM meM mithyAdRSTi jIvoM kA sparzana kSetra ogha ke samAna sarvaloka hai / svasthAna- svasthAna, vedanA, kaSAya, mAraNAntika samudghAta aura upapAda pariNata arrafmizra kAyayogI mithyAdRSTi jIvoM ne tInoM hI kAloM meM cUMki sarvaloka sparza kiyA hai, ataH oghapanA ina padoMvAle jIvoM se virodha ko prApta nahIM hotA hai /
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 157 ) astu audArikamizra kAyayogI jIvoM ke vihAravatsvasthAna aura vaikriya samudghAta ina do padoM kA abhAva bhale hI rahA jAve, tathApi padoM kI saMkhyA kI vivakSA na karane se unameM vidyamAna padoM ke sparzana kI ogha pada ke sparzana ke sAtha tulyatA hai hI ataH oghapanA virodha ko prApta nahIM hotA hai / ___ audArikamizrakAyayogI sAsAdana samyagdRSTi, asaMyata samyagdRSTi aura sayogikevalI jIvoM ne loka kA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai| __ astu ina tInoM hI guNasthAnoM ke svarzana kI vartamAnakAlika prarUpaNAkSetra ke samAna hai| svasthAna-svasthAna, vedanA, kaSAya, samudghAta aura upapAdapadapariNata audArikamizra kAyayogI sAsAdana samyagdRSTi jIvoM ne atItakAla meM sAmAnya loka Adi tIna lokoM kA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryag loka kA saMkhyAtavAM bhAga aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAguNA kSetra sparza kiyA hai| cUMki deva, nArakI, manuSya aura tiryaMca sAsAdana-samyagadRSTi jIvoM meM (yathAsaMbhava) tiryaMca aura manuSyoM meM utpanna hokara zarIra ko grahaNa karake audArikamizra kAyayoga ke sAtha sAsAdana guNasthAna ko dhAraNa karate hue atItakAla meM bIca ke samudra ko chor3a kara saMkhyAta aMgula bAhalyavAle saMpUrNa rAjupratararUpa kSetra kA sparza kiyA hai ata: tiryag loka kA saMkhyAtavAM bhAga yaha vacana yuktiyukta hai / yahA~ para vihAravatsvasthAna, vaikriyika aura mAraNAntika pada nahIM hote haiM, kyoMki ina padoM kA audArikamizrakAyayoga ke sAtha avasthAna kA virodha hai, kintu upapAda pada hotA hai kyoMki sAsAdana guNasthAna ke sAtha akrama se ( yugapat ) upAtta bhavazarIra ke prathama samaya meM upapAda pAyA jAtA hai| mithyAdRSTi jIvoM ke bhI mAraNAntika aura upapAda pada pAye jAte haiN| kyoMki anaMta-saMkhyaka audArikamizra kAyayogI ekendriya aparyApta rAzi, svasthAna aura parasthAna meM apakramaNa aura upakramaNa karatI huI, arthAt jAtI-AtI pAI jAtI hai| svasthAna-svasthAna, vedanA, kaSAyasamuddhAta aura upapAdapadapariNata audArikamizra kAyayogI asaMyata samyagdRSTi jIvoM meM atIta kAla meM sAmAnya lokAdi tIna lokoM kA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryagloka kA saMkhyAtavAM bhAga aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| audArikamizrakAyayoga asaMyata samyagdRSTiyoM ke upapAda kSetra se tiryaga loka ko saMkhyAtavAM bhAga kaise kahA hai - yaha eka prazna hai| __isakA samAdhAna yaha hai ki nahIM, kyoMki pUrva meM tithaMca aura manuSyoM meM Ayu ko bAMdhakara pIche samyaktva ko grahaNa kara, aura darzana mohanIya kA kSaya karake bAMdhI huI Ayu ke vaza se bhogabhUmi ke racanAvAle asaMkhyAta dvIpoM meM utpanna hue tathA bhavazarIra ke grahaNa karane ke prathama samaya meM vartamAna, aise audArikamizrakAyayogI asaMyata samyagdRSTi jIvoM
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 158 ) ke dvArA atItakAla meM sparza kiyA gayA kSetra tiryagaloka kA saMkhyAtavAM bhAga pAyA jAtA hai| kapATa samudghAta ko prApta, audArikamizrakAyayoga meM vartamAna sogi kevaliyoM ne sAmAnya loka Adi tIna lokoM kA asaMkhyAtavAM bhAma, tiryaga loka kA saMkhyAtavA~ bhAga aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| yahA~ para kapATa samudghAtagata kSetra kI apekSA se sparzanakSetra saMbaMdhI jagapratara ke utpAdana kA vidhAna jAna karake kahanA cAhie / ( isake lie dekho-kSetra prarUpaNA pR0 49 Adi SaTkhaMDAmabha pu 4 ) / .05 vaikriyakAyayogI kI kSetra-sparzanA ___ veunviyakAyajogIsu micchAdiTThIhi kevaDiyaM khetaM posidaM, logassa asNkhejjdibhaago| -~-~~SaT 0 khaNDa* 1 / 4 / sU 90 / pu 4 / pRSTha0 266 TokA-edaM suttaM jeNa vaTTamANakAle paDibaddha teNedassa vakkhANe koramANe jadhA khetANiogaddAre veuvviyakAyajogimicchAiTTippahuDi-baddhasuttarasa vakkhANaM kada, tadhA ettha vi kAyavvaM / aTha teraha cohasabhAgA vA desuunnaa| -SaT0 khaNDa 0 1 / 4 / sU 91 / pu 4 / pRSTha0 266 TokA-sasthANasatthANapariNada-veuviyamicchAdiTThIhi tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjavibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo phosido| vihAravadisatthANavedaNa-kasAya-veuviyapariNadehi aTTha coddasabhAgA phosidaa| uvavAdo patthi / mAraNaMtiyapariNadehi teraha codasabhAgA phosidA, heTThA cha, uvari satta rajjU / ghaNalogamegarUvvasa aTThaterasabhAgUNa-sattAvIsarUvehi khaMDida ega khaMDaM phosaMti tti vRttaM hoi / sAsaNasammAdiTTI oghN| -SaT0 khaNDa 0 1 / 4 / sU 92 / pu 4 / pRSTha0 267 TIkA--edassa vaTTamANaparUvaNA khettbhNgo| satthANasatthANa-pariNadaveuviyakAyajogisAsaNasammAdiTThIhi tiNhaM logANamasaMkhejjavibhAgo, tiriyalogassa saMkhejadibhAgo, aDDAijjAdo asNkhejjgunno| estha tiriyalogassa saMkhejjadibhAgaparUvaNaM punvaM va vattavvaM / vihAravadisatthANa-vedaNakasAya-veunviyapariNadehi
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 159 ) aTTha cohasabhAgA phosidA / uvavAdo Natthi / mAraNaMtiyapariNadehi bAraha coddasabhAgA phosidA / teNoghamidi jujjade / sammAmicchAdiTTI asaMjadasammAdiTThI oghaM / - Sa0 khaNDa0 1 / 4 / su 93 / pu 4 | pRSTha0 267 TIkA - jeNadesi vaTTamANaparUvaNA khetoghaparUvaNAe tullA, teNoghaM hodi / adodaparUvaNA vi phosaNogheNa tullA / taM jahA - satyANasatyANapariNadehi tiha logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaM khejjaguNo phosido / vihArava disatthAya vedaNa-kasAtha ve ubviya- mAraNaM tiyapariNadehi aTTha cosabhAmA desUNA phosidA / asaMjadasammAdiTThissa uvavAdo Natthi / sammAmicchAdiTTissa mAraNaM tiya-uvavAdo gatthi / teNettha vi oghattamedesi jujjade / vaiki kAyayogiyoM meM mithyAdRSTi jIvoM ne loka kA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kriyA hai / cUMki yaha sUtra vartamAna kAla meM saMbaddha hai / ataH isakI vyAkhyA karane para jisa prakAra se kSetrAnuyogadvAra meM vaikriyikakAyayogI mithyAdRSTi Adi jIvoM ke pratibaddha sUtra kA vyAkhyAna kiyA hai, usI prakAra yahA~ para bhI karanA cAhie / vaiki kAyayogI mithyAdRSTi jIvoM ne tInoM kAloM kI apekSA kucha kama ATha baDhe caudaha aura kucha kama teraha baTe caudaha bhAga sparza kiye haiM / svasthAna- svasthAnapadapariNata vaikriyika kAyayogI mithyAdRSTi jIvoM ne sAmAnya lokAdi tIna lokoM kA asaMkhyAtavAM bhAga tiryag loka kA saMkhyAtavAM bhAga aura manuSya loka se asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai / vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura afafe samudaghAtapadapariNata ukta jIvoM ne kucha kama ATha baTe caudaha (14) bhAga sparza kiye haiM / yahA~ para upapAda pada nahIM hotA hai / ( kyoMki mizrayoga aura kArmaNa kAyayoga ke sivAya anya yogoM ke sAtha upapAda pada kA sahAnavasthAna lakSaNa virodha hai ) mAraNAntika samudghAtapadapariNata ukta jIvoM ne ( kucha kama ) teraha baTe caudaha (14) bhAga sparza kiye haiM, jo ki merutala se nIce chaha rAju aura sAta rAju jAnanA caahie| ghanAkAra loka ko eka rUpa ke ATha baTe teraha ( 3 ) bhAga se kama sasAisa ( 261 ) rUpoM se khaMDita (vibhakta ) karane para eka khaMDa pramANa kSetra kA sparza karate haiM, aisA artha kahA gayA samajhanA cAhie / vairiyika kAyayogI sAsAdana samyagdRSTi jIvoM kA sparzana-kSetra bhogha sparzana ke samAna hai /
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 160 ) isa sUtra kI vartamAnasparzanaprarUpaNA ke samAna hai| svasthAna-svasthAna padapariNata vaikriyika kAyayogI sAsAdana samyagdRSTi jIvoM ne sAmAnya lokAdi tIna lokoM kA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryagloka kA saMkhyAtavAM bhAga aura aDhAI dvIpa se asaMkhyAta guNA kSetra sparza kiyA hai| yahA~ para tiryagloka ke saMkhyAtaveM bhAgaprarUpaNA pUrva ke samAna hI karanA caahie| vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya aura vaikriyika samudghAta- ina padoM se pariNata vaikriyika kAyayogI jIvoM ne kucha kama ATha baTe caudaha ( ) bhAga sparza kiye haiN| inake upapAda nahIM hotA hai| mAraNAntika samudghAta pada se pariNata ukta jIvoM ne bAraha baTe caudaha (11) bhAga sparza kiye haiN| ataH sUtra meM diyA gayA 'ogha' pada yukti saMgata hai / vaikriya kAyayogI samyamithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIvoM kA sparzana ogha ke samAna hai| caMki ina donoM guNasthAnavI jIvoM kI vartamAnakAlika sparzana-prarUpaNA kSetra saMbaMdhI ogha prarUpaNA ke tulya hai, ataH unakI sparza na-prarUpaNA ogha ke tulya hotI hai / atItakAlika sparzana-prarUpaNA bhI ogha-prarUpaNA ke samAna hai| vaha isa prakAra se haiMsvasthAna-svasthAna pada-pariNata vaikriyika kAyayogI samyagamithyAdRSTi aura asaMyata samyagamithyAdRSTi jIvoM ne sAmAnya lokAdi tIna lokoM kA asaMkhyAta vAM bhAga, tiryagaloka kA saMkhyAtavAM bhAga aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| vihAravatsvasthAna, vedanA, kaSAya, vaikriyika aura mAraNAntika pada pariNata ukta jIvoM ne kucha kama ATha baTe caudaha (21) bhAga sparza kiye haiN| vaikriyika kAyayogI asaMyata samyagadRSTi jIvoM ke upapAda pada nahIM hotA hai| vaikriyika kAyayogI samyagamithyadRSTi jIvoM ke mAraNAntika samudghAta aura upapAda-ye do pada nahIM hote haiN| ataH yahA~ para bhI oghapanA bana jAtA hai| *06 vaikriyamizra kAyayogI kI kSetra-sparzanA veuviyamissakAyajogIsu micchAdidi-sAsaNasammAdidi-asaMjadasammAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asNkhejjdibhaago| -SaT0 'khaNDa 0 1 / 4 / sU 94 / pu 4 / pRSTha0 268 TIkA-edassa suttassa vaTTamANaparUvaNA khettbhNgo| satthANasatthANa-vedaNakasAya-uvavAdapariNadaveuvviyamissakAyajogimicchAdiTThIhi adIdakAle tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo phosido| vihAravadisatthANa-veuvviyamAraNaMtiyapavANi nntthi| sAsaNasammAdihissa vi evaM ceva vattavvaM, vANaveMtarajodisiyadevANamasaMkhejjAvAsesu tiriyalogassa saMkhejjadibhAgamoDahiya hide sAsaNANamuppattidaMsaNAdo asaMjada
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 161 ) sammAiTrIhi satthANasatthANa-vedaNa-kasAya-uvavAdapariNadehi cauNhaM logANama saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo phosido, vANavetara-jodisiyabhavaNavAsiesu edesimuvavAdAbhAvA; sammAdidiuvavAdapAoggasodhammAdiuvarimavimANANaM tiriyalogassa asaMkhejjadibhAge ceva avtttthaannaado| vaikriyikamizrakAyayogI jIvoM meM mithyAdRSTi, sAsAdanasamyagdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIvoM ne loka kA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai| ___ astu isa sUtra kI vartamAnakAlika sparzanaprarUpaNA kSetra ke samAna hai| svasthAnasvasthAna, vedanA, kaSAya aura upapAdapadapariNata vaikriyika mizrakAyayogI mithyAdRSTi jIvoM ne atItakAla meM sAmAnyalokAdi tIna lokoM kA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryagloka kA saMkhyAtavAM bhAga aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| vaikriyikamizrakAyayogI jIvoM ke vihAravatsvasthAna, vaikriyika aura mAraNAntika samudghAta--ye pada nahIM hote haiN| sAsAdanasamyagdRSTiguNasthAna kI sparzanaprarUpaNA isI prakAra se kahanA caahie| tiyaMgaloka ke saMkhyAtaveM bhAga ko vyApta karake sthita vANavyaMtara aura jyotiSka devoM ke asaMkhyAta AvAsoM meM sAsAdanasamyagdRSTi jIvoM kI utpati dekhI jAtI hai| svasthAna-svasthAna, vedanA, kaSAya aura upapAdapariNata vaikriyikamizrakAyayogI asaMyatasamyagdRSTi jIvoM ne sAmAnya lokAdi cAra lokoM kA asaMkhyAtavAM bhAga aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai kyoMki vANavyaMtara, jyotiSka aura bhavanavAsI devoM meM inakA, arthAt vaikriyikamizrakAyayogI jIvoM kA upapAda nahIM hotA hai| samyagdRSTi jIvoM ke upapAda ke prAyogya saudharmAdi uparima vimAnoM kA, tiryagloka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM hI avasthAna dekhA jAtA hai / / *07 AhAraka kAyayogI tathA AhArakamizra kAyayogI ko kSetra-sparzanA AhArakAyajogi-AhAramissakAyajogIsu pamattasaMjadehi kevaDiyaM khettaM posidaM, logassa asNkhejjvibhaago| --SaTa0 khaNDa0 1 / 4 / sU 95 / pu 4 / pRSTha0 269 TIkA-edassa suttassa vaTTamANaparuvaNA khettbhNgaa| matthANasatyANavihAravadisatthANa-vedaNa-kasAyapariNadehi AhArakAyajogipamattasaMjadehi tode kAle caduNhaM logANamasaMkhajjavibhAgo mANusakhettassaM saMkhejjadibhAgo phosido| uvavAda-veuvviyaM gatthi / mAraNaMtiyapariNadehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, mANusakhettAdo asNkhejjgunno| AhAramissakAyajogipamattasaMjadehi satthANavedaNa-kasAyapariNadehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, mANusakhettassa saMkhejjadibhAgo phosiyo|
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 162 ) AhArakakAyayogI aura AhArakamizrakAyayogI jIvoM meM pramattasaMyatoM ne loka kA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai| isa sUtra kI vartamAnakAlika sparzanaprarUpaNA kSetra prarUpaNA ke samAna hai| svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanA va kaSAya samudghAta pariNata AhArakakAyayogI pramatta saMyata jIvoM ne atItakAla meM sAmAnyalokAdi cAra lokoM kA asaMkhyAta vAM bhAga aura manuSya kSetra kA saMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai| AhArakakAyayogiyoM meM upapAda aura vaikriyikapada nahIM hote haiN| mAraNAntikapadapariNata AhArakakAyayogI jIvoM meM sAmAnyalokAdi cAra lokoM kA asaMkhyAtavAM bhAga aura manuSya kSetra se asaMkhyAtaguNA kSetra sparza kiyA hai| svasthAna, vedanA aura kaSAya samudghAta - ina padoM se pariNata AhArakamizrakAyayogI pramattasaMyatoM ne sAmAnyalokAdi cAra lokoM kA asaMkhyAtavAM bhAga aura manuSya kSetra kA saMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai| .08 kArmaNa kAyayogI ko kSetra-sparzanA kammaiyakAyajogIsu micchAdiTThI oghaM / -SaT0 khaNDa 0 1 / 4 / sU 96 / pu / 4 pRSTha0 269 TIkA-satthANasatthANa-vedaNa-kasAya-uvavAdapariNadehi micchAdiTThIhi tisu vi kAlesu jeNa savvalogo phosido, teNa sutte oghamidi vuttaM / ettha vihAravadisatthANaveumviya-mAraNaMtiyapadANi ptthi| sAsaNasammAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM phosidaM, logassa asNkhejjvibhaago| -SaT0 khaNDa0 1 / 4 / sU 97 / pu 4 / pRSTha0 270 TIkA-edassa suttassa vaTTamANaparUvaNA khettbhNgaa| ekkAraha coddasabhAgA desuunnaa| -SaT khaNDa 1 / 4 / sU 98 / pu 4 / pRSTha0 270 TIkA--ettha uvavAdavadirittasesapadANi gatthi, kmmiykaayjogvivkkhaado| uvavAde vaTTamANA sAsaNa heTTA paMca, uvari cha rajjuo phusaMti tti ekkAraha coddasabhAgA phosidakhettaM hodi| asaMjadasammAdiTThIhi kevaDiyaM khettaM phosidaM, logassa asNkhejjdibhaago| -SaTa0 khaNDa0 1 / 4 / sU 99 / pu 4 / pRSTha0 270 TokA-edassa paravaNA khettabhaMgo, vttttmaannkaalpddibddhttaado|
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 163 ) cha cobhAgA deNA / -SaT0 khaNDa 0 1 / 4 / sU 100 / pu 4 / pRSTha0 270 / 1 TIkA - ettha vi uvavAdapadamekkaM ceva / tirikkhAsaMjadasammAiTThiNo jevari cha rajjuo gaMtaNuppajjaMti, teNa phosaNakhettaparuvaNaM cha- coddasa bhAgamettaM hodi / heTThA phosaNaM paMcarajjupamANaM Na labbhade, NeraiyAsaMjadasammAdiTThINaM tirikkhe suvavAdAbhAvA / sajogikevalIhi kevaDiyaM khettaM phosidaM logassa asaMkhejjA bhAgA savvalogo vA / -SaT0 khaNDa 0 1 / 4 / sU 101 / pu 4 / pRSTha0 271 TIkA - padaragada kevalIhi logassa asaMkhejjA bhAgA phosidA, logaperaMtadivAdavalaesu apvittttjiivpdesttaado| logapUraNe savvalogo phosido, vAdavalaesu vi paviTThajIvapadesattAdo / kArmaNakA yogI jIvoM meM mithyAdRSTi jIvoM kI sparzanaprarUpaNA ogha ke samAna hai / astu svasthAna- svasthAna, vedanA, kaSAya aura upapAdapadapariNata kArmaNakAyayogI mithyAdRSTi jIvoM ne tInoM hI kAloM meM cUMki sarvaloka sparza kiyA hai / isalie sUtra meM 'ogha' aisA pada kahA hai / yahA~ arthAt kArmaNakAyayogI midhyAdRSTiyoM ke, vihAravatsvasthAna, vaikriyika aura mAraNAntika samudghAta, itane pada nahIM hote haiM / kArmaNa kAyayogI sAsAdanasamyagdRSTiyoM ne loka kA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA hai / cUMki isa sUtra kI vartamAnakAlika sparzanaprarUpaNA ogha ke samAna hai | kArmaNakAyayogI sAsAdanasamyagdRSTi jIvoM ne tInoM kAloM kI apekSA kucha kama gyAraha baTe caudaha bhAga sparza kiye haiM / yahA~ para upapAdapada ko chor3akara zeSa pada nahIM hai, kyoMki kArmaNakAyayoga kI vivakSA kI gaI hai / upapAdapada meM vartamAna sAsAdanasamyagdRSTi jIva meru ke mUla bhAga se nIce pAMca rAjU aura Upara acyutakalpa taka chaha rAjU pramANa kSetra kA sparzana karate haiM, ataH gyAraha baTe caudaha (14) bhAga pramANa sparza kiyA huA kSetra ho jAtA hai / kArmaNakAyayogI asaMyatasamyagdRSTi jIvoM ne loka kA asaMkhyAtavAM bhAga sparza kiyA haiM /
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 164 ) astu vartamAnakAla se pratisaMbaddha hone se isa sUtra kI sparzana prarUpaNA kSetraprarUpaNA ke samAna hai| kArmaNakAyayogI asaMyatasamyagdRSTi jIvoM ne tInoM kAloM kI apekSA se kucha kama chaha baTe caudaha bhAga sparza kiye haiM / yahAM para bhI kevala upapAdapada hI hotA hai| tiryaMca asaMyatasamyagadRSTi jIva cUki merutala se Upara chaha rAju jA karake utpanna hote haiN| ataH sparzana kSetra kI prarUpaNA chaha baTe caudaha (9) bhAga pramANa hotI hai| merutala se nIce pAMca rAju pramANa sparzana kSetra nahIM pAyA jAtA hai, kyoMki nArakI asaMyatasamyagdRSTi jIvoM kA tiryaMcoM meM upapAda nahIM hotA hai| kArmaNakAyayogI sayogi-kevaliyoM ne loka kA asaMkhyAta bahubhAga aura sarvaloka sparza kiyA hai| astu pratarasamudghAta ko prApta kevaliyoM ne loka ke asaMkhyAta bahubhAga sparza kiye haiM kyoMki lokaparyantasthita vAtavalayoM meM kevalI bhagavAna ke Atmapradeza pratarasamudghAta meM praveza nahIM karate haiN| lokapUraNa samudghAta meM sarvaloka sparza kiyA hai| kyoMki loka ke cAroM ora vyApta vAtavalayoM meM bhI kevalI bhagavAn ke Atmapradeza praviSTa ho jAte haiM / .37 sayogI jIva kA kSetra-sparza .01 manoyogI aura vacanayogI kA kSetra-sparza jogANuvAdeNa paMcamaNajogI-paMcavacijogI satthANehi kevaDiyaM khettaM phosidaM? -SaT khaNDa0 2 / 7 / sU 99 / pu 7 / pRSTha0 411 ttokaa-sugm| logassa asNkhejjdibhaago| ---SaT khaNDa0 2 / 7 / sU 100 / pu 7 / pRSTha* 411 TokA-eso bttttmaannnniddeso| teNettha khettavaNNaNA kAyavvA / aTThacoddasabhAgA vA desuunnaa| -SaT khaNDa 0 2 / 7 / sU 101 / pu 7 / pRSTha0 411 / 2 TokA-ettha tAva vAsaddattho vuccade-satthANeNa appidajovehi tiNhaM logANamasaMkhejjavibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aTThAijjAdo asaMkhejja
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 165 ) guNo phosido / eso vAsaddattho / vihAravadisatthANeNa aTThacodda sabhAgA desUNA phosidA / kudo ? aTTharajjubAhallalogaNAlIe maNa-vacijogINaM vihAruvalaMbhAdo / samugdhAdehi kevaDiyaM khettaM phosidaM ? TIkA - sugamamedaM / - SaT0 khaNDa 0 2 / 7 / sU 102 / pu 7 / pRSTha0 412 logassa asaMkhejdadibhAgo / -SaTo 0 khaNDa 0 2 / 7 / sU 103 / pu7 1 pRSTha 412 TIkA - ettha khettavaNNaNA kAyavvA, vaTTamANappaNAdo / aDDaco sabhAgA deNA savvalogo vA / - SaT0 khaNDa0 2 / 7 / sU 104 / pu 7 / pRSTha0 412 TIkA - AhAra - tejaiyapadehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, mANUsakhettassa saMkhejjadibhAgo phosido / eso vAsaddattho / dheyaNa- kasAyaveDa vviehi aTuco sabhAgA deNA kosidA, aTTharajjuAyadalogaNAlIe savvattha tode kAle aur - kasAya - viuvvaNANamuvalaMbhAdo / mAraNaMtieNa savvalogo / uvavAdo Natthi | - SaT0 khaNDa0 2 / 7 / sU 105 / pu 7 | pRSTha0 413 TIkA - tattha maNa vacijogANamabhAvAdo / yogamArganAnusAra pA~ca manoyogI aura pA~ca vacanayogI jIva svasthAna padoM se loka kA asaMkhyAtavAM bhAga sparza karate haiM / astu yaha kathana vartamAnakAla kI apekSA hai / ataH yahA~ kSetra - prarUpaNA karanI cAhie / athavA ukta jIva svasthAna padoM meM kucha kama ATha baTe caudaha bhAga sparza karate haiM / ( 101 ) yahA~ prathama vA zabda se sUcita artha rahate haiM - svasthAna kI apekSA prakRta jIvoM dvArA tIna loka kA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryagloka kA saMkhyAtavAM bhAga aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNA kSetra spRSTa hai / yaha vA zabda se sUcita artha hai /
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 166 ) vihAravatsvasthAna kI apekSA kucha kama ATha baTe caudaha bhAga spRSTa hai, kyoMki, manoyogI aura vacanayogI jIvoM kA vihAra ATha rAju bAhalyayukta lokanAlI meM pAyA jAtA hai / uparyukta jIvoM dvArA samudghAta kI apekSA loka kA asaMkhyAtavAM bhAga spRSTa hai / ( 103 ) astu yahA~ kSetra prarUpaNA karanI cAhie, kyoMki vartamAnakAla kI pradhAnatA hai / athavA unhIM jIvoM dvArA kucha kama ATha baTe caudaha bhAga yA sarvaloka spRSTa hai / ( 104 ) AhArakasamudghAta aura taijasasamudghAta padoM ko apekSA cAra lokoM kA asaMkhyAtavAM bhAga aura manuSya kSetra kA saMkhyAtavAM bhAga spRSTa hai / yaha vA zabda se sUcita artha hai / vedanA samudghAta, kaSAyasamudghAta aura vaikriyikasamudghAta padoM se kucha kama ATha baTe caudaha bhAga spRSTa hai, kyoMki ATha rAju Ayata lokanAlI se sarvatra atItakAla kI apekSA vedanA, kaSAya aura vaikriyikasamudghAta pAye jAte haiM / mAraNAntikasamudghAta kI apekSA sarvaloka spRSTa hai / pAMcoM manoyogI aura pAMcoM vacanayogI jIvoM ke upapAdapada nahIM hotA / (105) kyoMki, upapAdapada meM manoyoga-vacanayoga kA abhAva hai / - 02 kAyayogI kA kSetra - sparza * 04 audArikamizra kAyayogI kA kSetra-sparza kAyajogi orAliyamassakAyajogI satyANa samugdhAdauvavAdehi ke vaDiyaM khettaM phosidaM / TIkA - sugamaM / - SaT0 khaNDa 0 2 / 7 / sU 106 / pu 7 / pRSTha 0 413 savvalogo / - SaT0 khaNDa0 2 / 7 / sU 107 / pu 7 / pRSTha0 413 | 4 TIkA- ekssa attho - satyANa- veyaNa- kasAya mAraNaMtiya uvavAdehi vaTTamANAdIdesu savvalogo phosido / kudo ? savvattha gamaNAgamaNAvadvANaM paDi virohAbhAvAdo | bihArabadisatyANa - veDabbiyapadehi vaTTamANaM khettaM / adIdeNa acobhAgA deNA phosidA / Navari veDavviyapadeNa tiShaM logANaM saMkhejjadi
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 167 ) bhAgo | tejAhArapadehi caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, mANusakhettassa saMkhejjadibhAgo, phosido / ettha nAsaddeNa viNA kadhameso attho ettha vakkhANijjadi ? Na esa doso, essa suttassa desAmAsiyattAdo / vihAravadisatthANaveucciya-tejA hArapadANi orAliyamisse Natthi / kAyayogI aura audArikamizra kAyayogI jIva svasthAna, samudghAta aura upapAda padoM se sarvaloka sparza karate haiM / byAkhyA--zvasthAna-svasthAna, vedanAsamudghAta, kaSAyasamudghAta, mAraNAntikasamudghAta aura upapAda padoM se vartamAna aura atItakAloM meM ukta jIvoM meM sarvaloka kA sparza kiyA hai, kyoMki una jIvoM ke sarvatra gamanAgamana aura avasthAna meM koI virodha nahIM hai / vihAravatsvasthAna aura vaikriyikasamudghAta padoM se vartamAnakAla kI apekSA sparzana kA nirUpaNa kSetra - prarUpaNA ke samAna hai / atItakAla kI apekSA kucha kama ATha baTe caudaha bhAgoM kA sparza kiyA hai / vizeSa itanA hai ki vaiyikapada ko apekSA tIna lokoM ke saMkhyAtaveM bhAga kA sparza kiyA hai / tejasa samudghAta aura AhArakasamudghAta padoM meM cAra lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga ba mAnuSakSetra ke saMkhyAtaveM bhAga kA sparza kiyA hai / vihAravatsvasthAna, vaikriyikasamudghAta, taijasasamudghAta aura AhArakasamudghAtapada audArikamizrayoga meM nahIM hote haiM / - 03 audArika kAyayogI kA kSatra- sparza orAlikA jogI satyANa- samugdhAdehi kevaDiyaM khettaM phosivaM ? TIkA - sugamaM / - SaT 0 0 khaNDa0 2 / 7 / sa 108 / pu 7 / pRSTha 0 414 savvalogo / - SaT khaNDa 0 2 / 7 / sUM 109 / 7 / pRSTha0 414 TIkA - satyAsatyANa- veyaNa kasAya mAraNaMtiehi vaTTamANAtodesu savvalogo phosido vihAravadisatthANeNa vaTTamANaM khettaM / adIdeNa tinhaM logANama saMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo phosido | veuvviyapadeNa vaTTamANaM khettaM / adIdeNa tinhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, para- tiriyalogehito asaM khejjaguNo phosido / evaM suttaM - desAmAsiya savvamedaM vakkhANaM suttArUDhaM kAyavvaM /
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ uvavAdaM nnsthi| SaT khaNDa 0 2 / 7 / sU 110 / pu 7 / pRSTha0 415 TokA-uvavAdakAle orAliyakAyajogassa abhaavaado| audArikakAyayomI jIva svasthAna aura samudghAta kI apekSA sarvaloka sparza karate haiN| astu svasthAna-svasthAna, vedanAsamudghAta, kaSAyasamudghAta aura mAraNAntikasamudghAta padoM se ukta jIvoM ne sarvaloka sparza kiyA hai| vihAravatsvasthAna se vartamAnakAla kI apekSA sparzana kA nirUpaNa kSetra ke samAna hai| atItakAla kI apekSA tIna lokoM kA asaMkhyAtavAM bhAga, tiyaMgloka kA saMkhyAtavAM bhAga aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNe kSetra kA sparza kiyA hai| vaikriyikapada se vartamAnakAla kI prarUpaNA kSetra-prarUpaNA ke samAna hai| atItakAla kI apekSA tInoM lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga tathA manuSyaloka va tiryamaloka se asaMkhyAtaguNe kSetra kA sparza kiyA hai| isa sUtra se dezAmarzaka karake yaha saba sUtravihita vyAkhyAna karanA caahie| audArikakAyayoga meM upapAda nahIM hotA hai| kyoMki upapAdakAla meM audArikakAyayoga kA abhAva rahatA hai| ..5 vaikriya kAyayogI kA kSetra-sparza veubviyakAyajogI satthANehi kevaDiyaM khettaM phosidaM ? -SaT khaNDa0 2 / 7 / sU 111 / pu 7 / pRSTha0 415 ttiikaa-sugrm| logassa asNkhejjvibhaago| --SaT khaNDa* 2 / 7 / sU 112 / pu 7 / pRSTha0 415 TIkA-edassa attho-tihaM logANamasaMkhejjavibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo kosido| kudo ? vttttmaannppnnaado| aTTacoddasabhAgA desuunnaa| -SaT khaNDa* 2 / 7 / sU 113 / pu 7 / pRSTha* 415 TIkA ubviyakAyajogIhi satthANehi tIde kAle tiNhaM logANamasaMkhejjavibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjavibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ phosido| vihAravadisatthANeNa aTucoddasabhAgA phosidA, aTTharajjubAhallalogaNAlIe veunviyakAyajogeNa devANaM vihaaruvlNbhaado| samugghAdeNa kevaDiyaM khettaM phosidaM ? -SaTa0 khaNDa 0 2 / 7 / sU 114 / pu 7 / pRSTha0 416 ttokaa-sugmN| logassa asNkhejjdibhaago| -SaT0 khaNDa 0 2 / 7 / sU 115 / pu 7 / pRSTha0 416 TIkA-ettha khettavaNNaNA, vttttmaannppnnaado| aTTha-teraha coddasabhAgA desuunnaa| ---SaT0 khaNDa0 2 / 7 / sU 116 / pu / 7 pRSTha0 416 TIkA- veyaNa-kasAya-veuviyapadehi aTucoddasabhAgA phosidaa| mAraNaMtieNa teraha coddasabhAgA desUNA phosidaa| kudo? merumUlAdo uvari satta heTThA charajjuAyAmalogaNAlimAvUriya veubviyakAyajogeNa taude kayamAraNaMtiya jiivaannmuvlNbhaado| uvavAdaM sthi| -SaT khaNDa0 2 / 7 / sU 197 / pu 7 / pRSTha* 416 vaikriyikAyayogI jIva svasthAna padoM se loka kA asaMkhyAtavAM bhAga sparza karate haiN| astu ukta jIvoM ne svasthAna padoM se tIna lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga, tiryagaloka ke saMkhyAtaveM bhAga, aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNe kSetra kA sparza kiyA hai| kyoMki, vartamAnakAla kI pradhAnatA hai| atItakAla kI apekSA vaikriyikakAyayogI jIva kucha kama ATha baTe caudaha bhAga sparza karate haiN| ___ astu vaikriyikakAyayogI jIvoM ne svasthAna padoM se atItakAla kI apekSA tIna lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga, tiryagloka ke saMkhyAtaveM bhAga aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNe kSetra ko sparza kiyA hai| vihAravatsvasthAna kI apekSA ATha baTe caudaha bhAgoM kA sparza kiyA hai, kyoMki ATha rAju bAhalyavAlI lokanAlI meM vaikriyikakAyayoga se devoM kA vihAra pAyA jAtA hai|
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ karate haiM / ( 170 ) fararayogI jIva samudghAta kI apekSA loka kA asaMkhyAtavAM bhAga sparza astu yahA~ para kSetra prarUpaNA karanI cAhie, kyoMki vartamAnakAla kI pradhAnatA hai / ukta jIva atItakAla kI apekSA kucha kama ATha baTe caudaha aura neraha baTe caudaha bhAga sparza karate haiM / astu atItakAla kI apekSA vedanAsamudghAta, kaSAyasamudghAta aura vaiRiyika - samudghAta padoM se ukta jIvoM ne ATha baTe caudaha bhAgoM kA sparza kiyA hai / mAraNAntikasamudghAta 'se kucha kama teraha baTe caudaha bhAgoM kA sparza kiyA hai / kyoMki, merumUla se Upara sAta aura nIce chaha rAju AyAmabAlI lokanAlI se pUrNa kara vaikriyikakAyayoga ke sAtha atItakAla meM mAraNAntikasamudghAta ko prApta jIva pAye jAte haiM / vaikikAyayogI jIvoM meM upapAdapada nahIM hotA hai / kyoMki upapAdapada meM vaikriyikakAyayoga kA abhAva hai / * 06 vaikriyamizra kAyayogI kA kSetra - sparza vevviyamistakAyajogI satyANehi kevaDiyaM khettaM phosidaM ? TokA - sugamaM / - SaT0 khaNDa0 2 / 7 / sU 118 | pu 7 / pRSTha0 417 logassa asaMkhejjadibhAgo / - SaT0 khaNDa0 2 / 7 / sU 119 / pu 7 / pRSTha0 417 -- TIkA - ettha vaTTamANaM khettaM / adIdeNa tinhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, tiriyalogassa saMkhejjadibhAgo, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNo phosido / vihAravadisatthANaM Natthi / samugdhAda- uvAvadaM Natthi / - SaT0 khaNDa0 2 / 7 / sU 120 / pu 7 / pRSTha0 417 / 8 TIkA - ho NAma mAraNaMtiya uvavAdANAmabhAvo, edesi doNhaM veDabbiyamissakAyajogeNa saha virohAdo / veDavviyassa vi tattha abhAvo hodu NAma, apajjattakAle tdsNbhvaado| Na puNa veyaNa-kasAyANaM tattha asaMbhavo, Neraiesa apajjattakAle ceva tANamuvalaMbhAdo / ettha parihAro buccave / taM jahA hodu NAma
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 171 ) saMbhava, kiMtu tattha satthANakhettAdo ahiyaM khettaM Na labbhadi tti tesi paDiseho kado / kimida Na labbhade ? jIvapadesANaM tattha sarIratiguNavipphujjaNAbhAvAdo / faramizrakAyayogI jIva svasthAna padoM se loka kA asaMkhyAtavAM bhAga sparza karate haiM / astu yahA~ vartamAnakAla kI apekSA sparzana kA nirUpaNa kSetra prarUpaNA ke samAna hai / atItakAla kI apekSA tIna lokoM kA asaMkhyAtavAM bhAga, tiryagloka kA saMkhyAtavAM bhAga aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNA kSetra sparza karate haiM / bihAravatsvasthAna unake nahIM hotA hai / zaMkA -- vaikriyamizrakAyayogiyoM ke mAraNAntikasamudghAta aura upapAda padoM kA abhAva bhale hI ho, kyoMki, inakA vaikriyikamizrakAyayoga ke sAtha virodha hai / isI prakAra kisamudghAta kA bhI unake abhAva rahA Ave, kyoMki, aparyAptakAla meM vaikriyikasamudghAta kA honA asaMbhava hai / kintu vedanAsamudghAta aura kaSAyasamudghAta padoM kI unameM asaMbhAvanA nahIM hai, kyoMki nArakiyoM ke ye donoM samudghAta aparyAptakAla meM hI pAye jAte haiM / jIvasthAna sparzanAnugama ke sUtra 94 kI TIkA meM dhavalAkAra ne yahA~ upapAdapada bhI svIkAra kiyA hai / samAdhAna- nArakiyoM ke aparyAptakAla meM vedanAsamudghAta aura kaSAyasamudghAta padoM kI saMbhAvanA rahI jAve, kintu unameM svasthAna kSetra meM adhika kSetra nahIM pAyA jAtA, isI kAraNa unakA pratiSedha kiyA gayA hai / zaMkA- vahA~ svasthAna kSetra se adhika kSetra vahA~ kyoM nahIM pAyA jAtA hai ? samAdhAna - kyoMki, unameM jIva pradezoM ke zarIra se tiguNe visarpaNa kA abhAva hai / 07 AhAraka kAyayogI kA kSetra - sparza AhArakAyajogI satthANa- samugdhAdehi kevaDiyaM khettaM phosidaM ? TIkA - sugamaM / --SaT 0 0 khaNDa 0 2 / 7 / sU 121 / pu 7 / pRSTha0 418 logassa asaMkhejjavibhAgo / - SaT0 khaNDa0 2 / 7 / sU 122 / pu 7 / pRSTha0 418 TIkA -- ettha caTTamANassa khettabhaMgo / avIdeNa satyANa- satyANa-vihAravadisatthANa-veyaNa-kasAyapadehi caduSNaM logANamasaMkhejjadibhAgo, mANusa khettassa
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 172 ) saMkhejjadibhAgo phosido| mAraNaMtieNa caduNNaM logANamasaMkhejjadibhAgo, mANusakhettAdo asNkhejjgunno| uvavAdaM ptthi| -SaT khaNDa 0 2 / 7 / sU 123 / pu 7 / pRSTha0 419 TokA-kudo ? accatAbhAveNa osaaridttaado| AhArakakAyayogI jIva svasthAna aura samudghAta padoM se loka kA asaMkhyAtavAM bhAga sparza karate haiN| astu yahA~ vartamAnakAla kI apekSA sparzana kA nirUpaNa kSetra prarUpaNA ke samAna hai / atItakAla kI apekSA svasthAna-svasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAsa mudghAta aura kaSAyasamudghAta padoM se AhArakakAyayogI jIvoM ne cAra lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga aura mAnuSakSetra ke saMkhyAtaveM bhAga kA sparza kiyA hai| mAraNAntikasamudghAta se cAra lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga aura mAnuSakSetra se asaMkhyAtaguNe kSetra kA sparza kiyA hai / AhArakakAyayogI jIvoM ke upapAdapada nahIM hotA kyoMki vaha atyantAbhAva se nirAkRta hai| .08 AhArakamizra kAyayogI kA kSatra-sparza AhAramissakAyajogI satthANehi kevaDiyaM khettaM phosidaM ? -SaT khaNDa0 2 / 7 / sU 124 / pu 7 / pRSTha0 419 TIkA-sugamaM / logassa asNkhejjdibhaago| -SaT0 khaNDa 0 2 / 7 / sU 125 / pu 7 / pRSTha 0 419 TIkA-ettha vaTTamANassa khettbhNgo| adaudeNa caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAgo, mANusakhettassa saMkhejjadibhAgo phosido| vihAravadisatthANaM Natthi / samugghAda-uvavAdaM nnsthi| -SaT khaNDa 0 2 / 7 / sU 126 / pu 7 / pRSTha0 419 TokA-kudo ? accatAbhAveNa osaaridttaado| AhArakamizrakAyayogI jIva svasthAnoM padoM se loka kA asaMkhyAtavAM bhAga sparza karate haiN|
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 173 ) astu yahA~ vartamAnakAla kI apekSA sparzana kA nirUpaNa kSetra prarUpaNA ke samAna hai / atItakAla kI apekSA cAra lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga aura mAnuSakSetra ke saMkhyAtaveM bhAga kA sparza kiyA hai / vihAravatsvasthAna unake nahIM hotA hai / AhAraka mizrakAyayogI jIvoM ke samudghAta aura upapAdapada nahIM hote haiM / kyoMki ve atyantAbhAva se nirAkRta hai / - 09 kArmaNa kAyayogo kA kSetra - sparza kammaiyakAyajogIhi kevaDiyaM khettaM phosidaM ? -SaT0 khaNDa0 2 / 7 / lu 127 / pu 7 / pRSTha 0 419 / 20 TokA - sugamaM / savvalogo / SaT0 khaNDa 0 2 / 7 / sU 128 / pu 7 / pRSTha0 420 TIkA - edaM pi sugamaM / kAkAyayogI jIvoM dvArA sarvaloka spRSTa hai / * 38 sayogI jIva kitane kSetra meM * 02 manoyogI aura vacanayogI kitane kSetra meM jogANuvAdeNa paMcamaNajogI paMcavacijogI satthANeNa samugdhAyeNa kevaDikhette ? - SaT0 khaNDa0 2 / 6 / sU 52 / puM 7 | pRSTha0 340 TIkA - ettha satthANe do vi satyANANi asthi, samugdhAde veyaNa- kasAyave uvviya-tejAhAra-mAraNaMtiyasamugdhAdA asthi, uTThAvidauttarasarIrANaM mAraNaMtigadANaM pi maNa - vacijogasaMbhavassa virohAbhAvAdo / uvavAdo Natthi, tattha kAyajogaM mottUNaNNajogAbhAvAdo / logassa asaMkhejjadibhAge / - SaT0 khaNDa0 2 / 6 / sU 53 / puM 7 | pRSTha0 340 / 1 TIkA - edassattho vuccade / taM jahA - satyANasatyANa-vihAravadisatyANaarr - kasAya- beubviyasamugdhAdagadA ede dasa vi tinhaM logANamasaMkhejjadibhAge, tiriyalogassa saMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe ; tejAhArasamugdhAdagadA caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, aDDAijjassa saMkhejjadibhAge ; mAraNaMtiya samugdhA
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 174 ) dagadA tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, para-tiriyalogehito asaMkhejjaguNe acchati / uvavAdaM Natthi, maNajoga-vacijogANaM vivkkhaado| yogamArgaNAnusAra pAMca manoyogI aura pAMca vacanayogI jIva svasthAna va samudghAta kI apekSA kitane kSetra meM rahate haiM ? yahA~ svasthAna meM donoM svasthAna aura samudghAta meM vedanAsamudaghAta, kaSAyasa mudghAta, vaikriyikasamudghAta, tejasasamudghAta, AhArakasamudghAta evaM mAraNAntikasamudghAta haiN| kyoMki, uttara zarIra ko utpanna karanevAle mAraNAntikasamudghAta prApta jIvoM ke bhI manoyoga va vacanayoga hone meM koI virodha nahIM hai| manoyogI va vacanayogI jIvoM ke upapAdapada nahIM hai kyoMki unameM kAyayoga ko chor3akara anya yogoM kA abhAva hai| pAMca manoyogI va pAMca vacanayogI jIva svasthAna va samudghAta kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiN| astu svasthAna-svasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAsamudghAta, kaSAyasamudghAta aura vaikriyikasamudghAta ko prApta ye daza hI jIva tIna lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM, tiryagloka ke saMkhyAtaveM bhAga meM aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiN| taijasasamudghAta va AhArakasamudghAta ko prApta ukta jIva cAra lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga aura aDhAIdvIpa ke saMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiN| mAraNAntikasamudghAta ko prApta ukta jIva tIna lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM tathA manuSya tathA tiryagloka kI apekSA asakhyAtaguNe kSetra meM rahate haiN| upapAdapada nahIM hai, kyoMki manoyoga va vacanayoga kI yahA~ vivadhA hai| .02 kAyayogI kitane kSetra meM .04 audArikamizra kAyayogI kitane kSetra meM _kAyajogi-orAliyamissakAyajogI satthANeNa samugghAdeNa uvavAdeNa kevaDikhette? -SaT0 khaNDa0 2 / 6 / sU 54 / pu 7 / pRSTha0 341 ttokaa-sugmmedN| svvloe| -SaT0 khaNDa 0 2 / 6 / sU 55 / pu 7 / pRSTha0 341 / 2 TIkA-edassa suttassa attho vuccde| taM jahA-satthANa-veyaNa-kasAyamAraNaMtiyauvavAdehi svvloge| kuvo? aapNtiyaado| vihAravadisatthANaveuvviyapadehi kAyajogiNo tiNhaM logANamasaMkhejadibhAge, tiriyalossa saMkhejjadimAge, aDDAijjAdo asNkhejjgunne| kudo? jagapavararasa asaMkhejdadi
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 175 ) bhAgamettatasarAsissa ghnnaado| tejAhArapadehi kAyajogiNo caduhaM logANamasaMjjadibhAge, aDDAijjassa sNkhejjdibhaage| daMDa-kavADa-padara-logapUraNehi kAyajogiNo oghbhNgo| kAyayogI aura audArikamizrakAyayogI jIva svasthAna, samudghAta va upapAdapada se sarvaloka meM rahate haiN| astu - svasthAna, vedanAsamudaghAta, kaSAyasamudghAta, mAraNAntikasamudghAta aura upapAdapadoM se kAyayogI va audArikamizrakAyayogI savaMloka meM rahate haiN| kyoMki ve ananta haiN| vihAravatsvasthAna aura vaikriyikasamudghAta padoM se kAyayogI jIva tIna lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM, tiryagloka ke saMkhyAtaveM bhAga aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM, kyoMki jagapratara ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra sarAzi kA yahA~ grahaNa hai| tejasasamudghAta aura AhAraka samudghAta padoM se kAyayogI jIva cAra lokoM ke asaMkhyAveM bhAga meM aura aDhAIdvIpa ke saMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiN| daMDa, kapATa, pratara aura lokapUraNasamudghAta kI apekSA kAyayogiyoM ke kSetra kA nirUpaNa ogha ke samAna hai| noTa -apane-apane utpanna hone ke grAmadikoM ke sImA ke bhItara paribhramaNa karane se svasthAna-svasthAna aura isase bAhya pradeza meM ghUmane ko vihAravatsvasthAna kahate haiN| .03 audArikakAya yogI kitane kSetra meM orAliyakAyajogI satthANeNa samugghAdeNa kevaDikhette? -SaT0 khaNDa 0 2 / 6 / sU 56 / pu 7 / pRSTha0 342 ttiik--sugm| svvloe| -SaT khaNDa 0 2 / 6 / sU 57 / pu 7 / pRSTha0 342 / 3 TIkA edassattho vuccade-satthANa-veyaNa-kasAya-mAraNaMtiyehi svvloge| kudo? savvatthAvaTThANAvirohijIvANamorAliyakAyajogINaM maarnnNtiyaado| vihArapadeNa tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, tiriyalogassa saMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asNkhejjgunne| kudo? tasaNAli mottUNaNNattha vihaaraabhaavaado| veuvviya-tejA-daMDasamugdhAdagadA caduhaM logANamasaMkhejjadibhAge, aDDAijjAdo asNkhejjgunne| gavari tejAsamugdhAdagadA mANusakhettassa sNkhejjdibhaage| kavADapadara-logavUraNAhArapadANi Natthi, orAliyakAyajogeNa tesi virohaado| uvavAdaM ptthi| -SaT0 khaNDa0 2 / 6 / sU 58 / pu 7 / pRSTha0 343
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 176 ) TIkA-orAliyakAyajogeNa saha edassa virohaado| audArikakAyayogI jIva svasthAna va samudghAta kI apekSA sarvaloka meM rahate haiM / astu svasthAna, vedanAsamudghAta, kaSAyasamudghAta aura mAraNAntikasamudghAta kI apekSA ukta jIva sarvaloka meM rahate haiM, kyoMki sarvatra avasthAna ke avirodhI audArikakAyayogI jIvoM ke mAraNAntikasamudghAta hotA hai| vihArapada kI apekSA tIna lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM, tiryagaloka ke saMkhyAtaveM bhAga meM aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM, kyoMki sanAli ko chor3akara ukta jIvoM kA anyatra vihAra nahIM hai / vaikriyikasamudghAta, tejasasamudghAta aura daMDasamudghAta ko prApta ukta jIva cAra lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiN| vizeSa itanA hai ki taijasasamudghAta ko prApta ukta jIva mAnuSa kSetra ke saMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiN| kapATasamudghAta, pratarasamudghAta, lokapUraNasamudghAta aura AhArakasamudghAta pada nahIM hai, kyoMki audArikakAyayoga ke sAtha unakA virodha hai| audArikakAyayogI jIvoM ke upapAdapada nahIM hotA, kyoMki audArikakAyayoga ke sAtha isakA virodha hai| .05 vaikriya kAyayogI kitane kSetra meM beunviyakAyajogI satthANeNa samugdhAdeza kevaDikhette ? -SaT0 vaNDa. 2 / 6 / sU 59 / pu 7 pRSTha* 343 ttokaa-sugmN| logassa asNkhejjdibhaage| --SaT0 khaNDa* 2 / 6 / sU 60 / pu 7 / pRSTha0 343 TIkA-edassattho vuccade-satthANasatthANa-vihAravadi-satthANa-veyaNakasAya-veuviyapadehi beubviyakAyajogiNo tiNhaM logANamasa khejjadibhAge, tiriyalogassa saMkhejjavibhAge, aDDAijjAdo asNkhejjgunne| kudo? phaanniikyjoisiyraasittaado| mAraNaMtiyasamugdhAdeNa tiNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, garatiriyalogehito asNkhejjgunne| ettha ovaTTaNaM jANiya kAyavvaM / uvavAdo nntyi| -SaT khaNDa0 2 / 6 / sU 61 / pu7 / pRSTha. 343 / 4 TIkA-veunviyakAyajogeNa uvavAdassa virohaado|
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 177 ) vaikriya kAyayogI svasthAna aura samudghAta se loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiM / astu svasthAna- svasthAna, vihAravatsvasthAna, vedanAsamudghAta, kaSAyasamudghAta aura vaikriyikasamudghAta padoM se vaikriyikakAyayogI jIva tIna lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM, tiryagloka ke saMkhyAtaveM bhAga meM aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM / kyoMki yahA~ jyotiSI rAzi kI pradhAnatA hai| mAraNAntikasamudghAta ko apekSA tIna lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM tathA manuSyaloka va tiryagloka kI apekSA asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM / yahA~ apavartana jAnakara karanA cAhie / vaikriyikakAyayogiyoM ke upapAdapada nahIM hotA kyoMki, vaikriyikakAyayoga ke sAtha upapAdapada kA virodha hai / * 06 vaikriyamizra kAyayogI kitane kSetra meM defore misa kAyajogI satthANeNa kevaDikhette ? TokA - sugamaM / - SaT0 khaNDa0 2 / 6 / sU 62 / pu 7 / pRSTha0 344 logassa asaMkhejjadibhAge / - SaT0 khaNDa0 2 / 6 / sU 63 / pu 7 / pRSTha0 344 TokA - edassa attho - tinhaM logANamasaMkhejjadibhAge, aDDAijjAbo asaMkhejjaguNe, tiriyalogassa saMkhejjadibhAge / kudo ? devarAsissa saMkhejjavi - bhAgamettaveubviya missakAyajogidavvalaMbhAdo / samugdhAda uvavAdA Natthi / - SaT0 khaNDa0 2 / 6 / sU 64 / pu 7 / pRSTha0 344 TIkA - veunniyamisseNa saha edesi virohAdo / hodu mAraNaMtiyauvAdehi saha viroho, Na beyaNa- kasAyasamugdhAdehi / tamhA veuvviyamissammi samugdhAdo Natthi tti Na ghaDade ? ettha parihAro vuccade - satthANakhettAdo vAcayaduvAreNa logassa asaMkhejjadibhAgeNa veyaNakasAya- ve ubviya-vihArakha disatyANatejAhArakhettANi apudhabhUdattAdo tattheva loNANi tti edANi ettha khuddAbaMdhe pariggahidANi / tado mAraNaMtiyamekkaM ceva kevalisamugdhAdeNa sahidaM ettha samugdhAdaNise gheppadi / so ca samugdhAdo ettha Natthi teNeso Na doso tti / adhavA beyaNa-kasAya-veunthiya-tejAhArANaM pi ettha khudda baMdhe asthi samugdhAdavavaeso, kiMtu Na te pahANaM, mAraNaMtiyakhettAvo tesimahiyakhettAbhAvAdo / tado pahANaM
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 178 ) mAraNaMtiyapadaM jattha atthi, tattha samugghAdo vi asthi| jattha taM patthi Na tattha samugdhAdo tti vuccdi| tado dohi payArehi 'samugdhAdo patthi' tti Na virujjhde| vaikriyikamizrakAyayogI svasthAna kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiM / astu vaikriyikamizrakAyayogI jIva svasthAna se tIna lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM, aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNe aura tiryagloka ke saMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiM, kyoMki devarAzi ke saMkhyAtaveM bhAga mAtra vaikriyikamizrakAyayogI dravya pAyA jAtA hai| samudghAta va upapAdapada nahIM hai| kyoMki vaikriyikamizrakAyayoga ke sAtha inakA virodha hai / zaMkA-vaikriyikamizrakAyayoga kA mAraNAntikasamudghAta aura upapAdapadoM ke sAtha bhale hI virodha ho, kintu vedanAsamudghAta aura kaSAyasamudghAta ke sAtha koI virodha nahIM hai / ataH vaikriyikamizrakAyayoga meM samudghAta nahIM hai-yaha vacana ghaTita nahIM hotA / samAdhAna-svasthAna kSetra se kathana kI apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga se vedanAsamudghAta, kaSAyasamudghAta, vaikriyikasamudghAta, vihAravatsvasthAna, taijasasamudghAta aura AhArakasamudghAta ke kSetra abhinna hone se usI meM lIna hai| ataH ye yahA~ 'kSudrakabaMdha' meM nahIM grahaNa kiye gaye haiN| isI kAraNa kevalisamudghAta sahita eka mAraNAntikasamudghAta hI yahA~ samudghAta-nirdeza se grahaNa kiyA jAtA hai| aura vaha samudghAta yahA~ hai nahIM, ataH yaha koI doSa nhiiN| athavA vedanAsamudghAta, kaSAyasamudghAta, vaikriyikasa mudghAta, taijasasamudghAta aura AhArakasamudghAta ko bhI yahA~ 'kSudrakabaMdha' meM samudghAta saMjJA prApta hai kintu ve pradhAna nahIM hai, kyoMki mAraNAntikakSetra kI apekSA unake adhika kSetra kA abhAva hai| ataH jahA~ mAraNAntikapada hai vahA~ samudghAta bhI hai, kintu jahA~ vaha nahIM hai vahA~ "samudghAta bhI nahIM hai" yaha vacana virodha ko bhI prApta nahIM hotaa| 07 AhAraka-kAyayogI kitane kSetra meM AhArakAyajogI veuvviykaayjogibhNgo| __ -SaT khaNDa 0 2 / 6 / sU 65 / pu 7 / pRSTha0 345 TIkA-eso dvtttthiynniddeso| pajjavaTThiyaNayaM paDucca bhaNNamANe atthi tako viseso| taM jahA- satthANavihAravadisatthANapariNadA caduNhaM logANamasaMkhejjadimAge, mANusakhettassa sNkhejjvibhaage| mAraNaMtiyasamugghAdagadA caduNhaM logANamasaMkhejjadimAge, aDDAijjAdo asaMkhejjaguNe tti| - AhArakakAyayogiyoM ke kSetra kA nirUpaNa vaikriyikakAyayogiyoM ke kSetra ke samAna hai|
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 179 ) astu yaha dravyArthikanaya se apekSA nirdeza hai / lekina paryAyArthikanaya kI apekSA nirUpaNa karane para vaikriyikakAyayogiyoM ke kSetra se yahA~ vizeSatA hai / yathA -- svasthAna aura vihAravatsvasthAna kSetra se pariNata AhArakakAyayogI jIva cAra lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM aura mAnuSa kSetra se saMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiM / mAraNAntikasamudghAta se prApta AhArakakAyayogI jIva cAra lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM aura aDhAIdvIpa se asaMkhyAtaguNe kSetra meM rahate haiM / 08 AhArakamizra kAyayogI kitane kSetra meM AhAramissakAyajogI veDavviyamistabhaMgo / - SaT0 khaNDa 0 2 / 6 / sU 66 / pu7 | pRSTha0 346 TIkA- eso vi davvaTThiyaNiddeso, logassa asaMkhejjadibhAgattaNeNa donha khettANaM samANattaM pekkhiya pavRttIdo / pajjavaTTiyaNayaM paDucca bhedo atthi / taM jahA - AhAramissakAyajogI caduNhaM logANamasaMkhejjadibhAge, mANusakhettassa saMkhejjadibhAge ti / AhAraka mizrakA yogiyoM kA kSetra vaikriyikamizrakAyayogiyoM ke samAna hai / astu - yaha bhI dravyArthikanaya kI apekSA nirdeza hai| kyoMki, loka ke asaMkhyAtaveM bhAgatva se donoM kSetroM kI samAnatA kI apekSA kara isakI pravRtti huI hai / paryAyArthikanaya kI apekSA bheda hai / vaha isa prakAra hai - - AhArakamizra kAyayogI jIva cAra lokoM ke asaMkhyAtaveM bhAga meM va mAnuSakSetra ke saMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiM / * 09 kArmaNa kAyayogI kitane kSetra meM TIkA - sugamaM / kammaiyakAyajogI kevaDikhette / - SaT0 khaNDa0 2 / 6 / su 67 / pu 7 / pRSTha0 346 savvaloge / - SaT0 khaNDa0 2 / 6 / sU 68 / 7 / pRSTha 0 346 TIkA - evaM sAmAsiyasuttaM Na hodi, vRttatthaM mottUNedeNa suidatthAbhAvAdo / kathaM kammaiyakAyajogirAsI savvaloe ? Na, tassa anaMtassa savvajovarAsissa asaM khejjadibhAgattaNeNa tadavirohAdo / kArmaNakA yogI jIva sarvaloka meM rahate haiM / astu yaha dezAmarzaka sUtra nahIM hai, kyoMki ukta artha ko chor3akara isake dvArA sUcita artha kA abhAva hai /
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 180 ) zaMkA-kArmaNakAyayogI jIvarAzi sarvaloka meM kaise rahatI hai| samAdhAna-nahIM, kyoMki, kArmaNakAyayogI rAzi ke ananta sarvajIvarAzi ke asaMkhyAMtaveM bhAga hone se usameM koI virodha nahIM hai / AtmapravRttassaMkocavikoco yogaH, manovAkkAyAvaSTaMbhabalena jIvapradezaparispando yoga iti yAvat / -SaT khaNDa 0 2, 1, 3 / sU 2 / pu 7 / pRSTha0 6, 7 / TIkA AtmA kI pravRtti se utpanna saMkoca-vikoca kA nAma yoga hai| arthAt mana, vacana aura kAya ke avalambana se jIva pradezoM ke parispandana hone ko yoga kahate haiN| *39 sayogI jIvoM kI kAla sthiti .02 paMca manoyogI-paMca vacanayogI kI kAlasthiti jogANuvAdeNa paMcamaNajogi-paMcavacijogIsumicchAdiTTho asaMjadasammAdiTThI saMjavAsajadA pamattasaMjadA appamattasaMjadA sajogikevalI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca svvddhaa| -SaT0 khaNDa0 1 / 5 / sU 162 / pu 4 / pRSTha0 409 TokA-kudo ? maNajoga-vacijogehi pariNamaNakAlAdo taduvakkamaNakAlaMtarassa thovttaado| egajIvaM paDucca jahaNNaNa egasamayaM / ----SaT khaNDa 0 1 / 5 / sU 163 / pu 4 / pRSTha0 409 / 12 - TokA-edassa suttassa atthaNicchayasamuppAyaNa8 micchAdiTThiAdiguNaTThAgANi assidUNa egasamayaparUvaNA kiirde| ettha tAva jogaparAvatti-guNaparAvattimaraNa-vAghAdehi micchattaguNaTThANassa egasamao pruuvijjde| taM jadhA-ekko sAsaNo sammAmicchAdiTTI asaMjadasammAdidI saMjadAsaMjado pamattasaMjado cA maNajogeNa acchido| egasamao maNajogaddhAe atthi ti micchattaM gdo| egasamayaM maNajogeNa saha micchattaM ditttth| vidiyasamae micchAdiTThI ceva, kiMtu vacijogI kAyajogI vA jaado| evaM jogaparAvattIe paMcavihA eyasamayaparUvaNA kvaa| kadhaM samayabhedo? saasnnaadigunntttthaannpcchaakdhttenn| guNaparAvattIe egasamao buccde| taMjahA ekko micchAdiTThI vacijogeNa kAyajogeNa vA acchido| tassa vacijogaddhAsu khoNAsu maNajogo aagdo| maNajogeNa saha
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 181 ) egasamaye micchataM diTTha / vidiyasamae vi maNajogI ceva / kiMtu sammAmicchattaM vA asaMjameNa saha sammattaM vA saMjamAsaMjamaM vA apamattabhAveNa saMjamaM vA paDivaNNo / evaM guNaparAvattIe cauvvihA egasamayaparUvaNA kadA / kadhamettha samayabhedo ? paDivajja mANaguNabheeNa / puvillapaMcasu samaesa saMpahiladdhacadusamae pakkhitte Nava maMgA hoMti (9) / ekko micchAdiTThI vacijogeNa kAyajogeNa vA acchido / tesi khaeNa maNajogo Agado / egasamayaM maNajogeNa saha micchattaM diTTha / vidiyasamae mado / jadi tirikkhesu vA maNusesu vA uppaNNo, to kammaiyakAyajogI orAliyamissa kAyajogI vA / adha deva Neraiesa jai uvavaSNo to kammaiyakAyajogI ve uvviyamissakAyajogI vA jAdo / evaM maraNeNa laddhaegabhaMge puvvillaNavabhaMgesu pakkhitte dasa bhaMgA hoMti ( 10 ) / vAghAdeNa ekko micchAdiTThI vacijogeNa kAyajogeNa vA acchido / tesi caci kAyajogANaM khaeNa tassa jogo AgadI / egasamayaM maNajogeNa micchattaM diTTha / vidiyasamae vAghAdido kAyajogI jAdo / laddho egasamao / edaM puvvilladasabhaMgesu pavikhatte ekkArasa bhaMgA (11) / ettha uvavujjaMtI gAhA - guNa- jogaparAvattI vAghAdo maraNamidi hu cattAri / jogesu hoMti Na varaM pacchilladguNakA joge // 39 // edamhi guNaTThANe TThidajIvA imaM guNaTThANaM paDivajjaMti tti jAdUNa guNapaDiaoNA vi imaM guNadvANaM gacchaMti, Na gacchati tti citiya asaMjadasammAdiTThisaMjadAsaMjada - pamattasaMjadANaM ca caDavvihA egasamayaparuvaNA paravidavvA / evamappamattasaMjadANa / Navari vAghAdeNa viNA tividhA egasamayaparuvaNA kAdavvA / kimaTTha vAghAdo Natthi ? appamAda - vAghAdANaM sahaaNavadvANalakkhaNavirohA / sajogikevalisa egasamayaparuvaNA korade / taM jadhA -- ekko khINakasAo maNajogeNa acchido maNajogaddhAe ego samao asthi tti sajogI jAdo / egasamayaM maNajogeNa diTTho sajogikevalI vidiyasamae vacijogI vA jAdo / evaM cadusu maNajogesu paMcasu vacijogesu puNvuttaguNaTThANANaM egasamayaparuvaNA kAdavvA / ukkasseNa aMtomuhuttaM / SaT0 khaNDa 0 1 / 5 / sU 164 / pu 4 / pRSTha0 412 TIkA-taM jadhA-micchAdiTThI asaMjadasammAdiTThI saMjadAsaMjado pamattasaMjado ( appamattasaMjado ) sajogikevalI vA aNappidajoge dvido addhAkkha eNa
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 182 ) appidajogaM gado / tattha tappAoggukkassamaM to muhuttamacchiya aNappidajogaM do / sAsaNasammAdiTThI oghaM / -- SaT0 khaNDa 0 1 / 5 / sU 165 / pu 4 / pRSTha 0 412 3 TIkA-kudo ? NANAjIvaM paDucca jahaNeNa ego samao, ukkara se Ta palidovamassa asaMkhejjadibhAgo ; egajIvaM paDucca jahaNeNa egasamao, unakasseNa cha AvaliyAo ; iccedehi paMcamaNa-vacijogasAsaNANaM oghasAsahito bhedAbhAvA / ettha vi joga- guNaparAvatti maraNavAghAdehi samayAbiroheNa egasamaya paruvaNA kAyavvA / sammAmicchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca jahaNeNa egasamayaM / - SaT0 khaNDa 0 1 5 / su 166 pu 4 / pRSTha 41 3 TokA - udAharaNaM - sattaTTha jaNA bahugA vA micchAdiTThI asaMjadasammAdiTTho saMjadAsaMjadA pamattasaMjadA vA appidamaNa-vacijogesu TThidA appidajogaddhAe egasamao asthi ti sammAmicchataM gadA / egasamayamappidajogeNa diTThA, vidiyasamae sabve aNappidajogaM gadA / evaM maraNeNa viNA joga-guNaparAvatti-vAghAdehi egasamayaparuvaNA citiya vasavvA / ukkasseNa palidovamassa asaMkhejjadibhAgo / - SaT0 khaNDa 0 1 / 5 / sU 167 / pu 4 / pRSTha 0 413 TIkA - kurdA ? appidajogeNa sahidasammAmicchAdiTThINaM pavAhassa acchi - oNaruvassa palidovamassa asaMkhejjadibhAgAyAmassuvalaMbhA / egajIvaM paDucca jahaNeNa egasamayaM / - SaT0 khaNDa 0 1 / 5 / sU 168 / pu4 | pRSTha 0 414 maraNeNa viNA guNa- jogaparAvatti - vAghAde assidUNa TIkA - ettha vi egasamayaparuvaNA jANiya vattavvA / ukkaraNa aMtotaM - SaT0 khaNDa0 1 / 5 / su 169 / 4 / pRSTha 0 414
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 183 ) TokA-udAharaNaM-ekko sammAmicchAdiTThI aNappidajoge TThido appidajogaM pddivnnnno| tattha tappAoggukkassamaMtomuttamacchiya aNappidajogaM gdo| laddhamatomuhuttaM / caduNhamuvasamA caduhaM khavagA kenaciraM kAlAdo hoMti, gANAjIvaM paDucca jahaNNeNa egasamayaM / -SaT0 khaNDa 0 1 5 5 / sU 170 / pu 4 / pRSTha0 414 TokA-uvasAmagANaM vAghAdeNa viNA joga-guNaparAvattimaraNehi NANAjIve assidUNa egasamayaparUvaNA kaadvvaa| khavagANaM maraNa-vAghAdehi viNA jogaguNaparAvattIo do ceva assidUNa egasamayaparUvaNA parUvedavvA / ukkasseNa aNtomuhuttN| --SaT, khaNDa* 1 / 5 / sU 171 / pu 4 / pRSTha0 415 TokA-taM jadhA-cattAri ubasAmagA cattAri khavagA ca aNappidajoge TidA addhAkkhaeNa appidajogaM gadA / tattha aMtomuttamacchiya puNo vi aNappidajogaM paDivaNNA / laddhamatomuttaM / egajIvaM paDucca jahaNNaNa egasamayaM / -SaT0 khaNDa0 1 / 5 / sU 172 / pu 4 / pRSTha0 413 TokA-ettha egasamayaparUvaNA khavaguvasAmagANaM dohi tIhi payArehi jANiya vttvvaa| ukkasseNa aNtomuhutte| -SaT, khaNDa0 1 / 5 / sU 173 / pu 4 / pRSTha. 415 TIkA-ettha aMtomuhattaparUvaNA jANiya vsvvaa| estha egasamayaviyappaparUvaTTha gAhA ekkArasa cha satta ya ekkArasa dasa ya Nava va aTTha vaa| paNa paMca paMca tiNi ya dudu du du ego ya samayagaNA // 41 // 11, 6, 7, 11, 10, 9, 8, 5, 5, 5, 3, 2, 2, 2, 2, 1 /
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 184 ) yogAgaMNA ke anuvAda se pAMcoM manoyogI aura pAMcoM vacanayogI jIvoM meM mithyAdRSTi, asaMyatasamyagdRSTi, saMyatAsaMyata, pramattasaMyata, apramattasaMyata aura sayogikevalI nAnA jIvoM kA apekSA sarvakAla rahate haiM / / 162 // kyoMki manoyoga aura vacanayoga ke dvArA hone vAle pariNamanakAla se unake upakramaNakAla kA antara alpa pAyA jAtA hai / eka jIva kI apekSA ukta jIvoM kA jaghanyakAla eka samaya hai / isa sUtra ke artha nizcaya ke samutpAdanArtha mithyAdRSTi Adi guNasthAnoM ko Azraya karake eka samaya kI prarUpaNA kI jAtI hai-- unameM se pahale yogaparivartana, guNasthAna parivartana maraNa aura vyakhyAta ina cAroM ke dvArA mithyAtva guNasthAna kA eka samaya prarUpaNa kiyA jAtA hai| vaha isa prakAra hai - sAsAdanasamyagdRSTi, samyagmithyAdRSTi asaMyatasamyagdRSTi, saMyatAsaMyata athavA pramattasaMyata guNasthAnavartI koI eka jIva manoyoga ke sAtha vidyamAna thA / manoyoga ke kAla meM eka samaya avaziSTa rahane para vaha mithyAtva ko prApta huA vahA~ para eka samaya mAtra manoyoga ke sAtha mithyAtva dikhAI diyA / dvitIya samaya meM bhI vaha jIva mithyAdRSTi hI rahA, kintu manoyoga se vaha vacanayogI yaha kAyayogI ho gayA / isa prakAra yogaparivartana ke sAtha pAMca prakAra se eka samaya kI prarUpaNA kI gaI prazna hai ki yahA~ para samaya meM bheda kaise huA ? uttara - sAsAdanAdi guNasthAnoM ko pIche karane se, arthAt usameM punaH vApasa Ane se samaya bheda ho jAtA hai / aba guNasthAna parivartana ke dvArA eka samaya kI prarUpaNA karate haiM, yathA koI eka mithyAdRSTi jIva vacanayoga se athavA kAyayoga se vidyamAna thA / usake vacanayoga athavA kAyayoga kA kAla kSINa hone para manoyoga A gayA aura manoyoga ke sAtha eka samaya meM mithyAtva dRSTigocara huA / pazcAt dvitIya samaya meM bhI vaha jIva yadyapi manoyogI hI hai, kintu samyagmithyAtva ko, athavA asaMyama ke sAtha samyaktva ko, athavA saMyamAsaMyama ko, athavA apramattabhAva ke sAtha saMyama ko prApta huA / isa prakAra se guNasthAna ke parivartana ke dvArA cAra prakAra se eka samaya kI prarUpaNA kI gii| samAdhAna yaha hai ki Age prApta hone prazna hai ki yahA~ para samaya-bheda kaise huA ? vAle guNasthAna ke bheda se samaya meM bheda huA / astu pUrvokta yoga parivartana saMbaMdhI pAMca samayoM meM sAmpratikalabdha guNasthAna saMbaMdhI cAra samayoM ko prakSipta karane para nau ( 9 ) bhaMga hote haiM / koI eka mithyAdRSTi jIva vacanayoga se athavA kAyayoga se vidyamAna thA / punaH yoga saMbaMdhIkAla ke kSaya ho jAne para usake manoyoga AgayA / taba eka samaya manoyoga ke sAtha mithyAtva dikhAI diyA aura dUsare samaya meM mraa| so yadi vaha tiyaMcoM meM yA manuSyoM meM utpanna huA to kArmaNakAyayogI
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 185 ) athavA audArikamizrakAyayogI ho gyaa| athavA, yadi deva yA nArakiyoM meM utpanna huA to kArmaNakAyayogI, athavA vaikriyikamizrakAyayogI ho gayA / isa prakAra maraNa se prApta eka bhaMga ko pUrvokta no bhaMgoM meM prakSipta karane para dasa bhaMga ho jAte haiM (10) / aba vyAghAta se labdha hone vAle eka bhaMga kI prarUpaNA karate haiM --koI eka mithyAdRSTi jIva vacanayoga se athavA kAyayoga se vidyamAna thaa| so una vacanayoga athavA kAyayoga ke kSaya ho jAne para usake manoyoga A gayA taba eka samaya manoyoga ke sAtha mithyAdRSTi huA aura dvitIya samaya meM vaha vyAghAta ko prApta hotA huA kAyayogI ho gyaa| isa prakAra se eka samaya labdha huaa| pUrvokta dasa bhaMgoM meM isa eka bhaMga ke prakSipta karane para gyAraha bhaMga hote haiM (11) / isa viSaya meM upayukta gAthA isa prakAra hai guNasthAnaparivartana, yogaparivartana, vyAghAta aura maraNa ye cAroM bAteM yogoM meM arthAt tIna yoga ke hone para hotI hai| kintu sayogikevalI ke pIchale do, arthAt maraNa aura vyAghAta tathA guNasthAnaparivartana nahIM hote haiN| astu isa vivakSita guNasthAna meM vidyamAna jIva isa avivakSita guNasthAna ko prApta hote haiM yA nahIM--aisA jAna karake, guNasthAna ko prApta jIva bhI isa vivakSita guNasthAna ko jAte haiM athavA nahIM aisA cittavana karake, asaMyatasamyagdRSTi, saMyatAsaMyata aura pramattasaMyatoM kI cAra prakAra se eka samaya kI prarUpaNA karanI caahie| isI prakAra se apramattasaMyatoM kI bhI prarUpaNA hotI hai, kintu vizeSa bAta yaha hai ki unake vyAghAta ke binA tIna prakAra se eka samaya kI prarUpaNA karanI cAhie / astu apramAda aura vyAghAta ina donoM kA sahAnavasthAna lakSaNa virodha hai ataH apramattasaMyata ke isa kAraNa se vyAghAta nahIM hai / aba sayogikevalI ke eka samaya kI prarUpaNA kI jAtI hai, yathA-eka kSINakaSAyavItarAgachadmastha jIva manoyoga ke sAtha vidyamAna thaa| jaba manoyoga ke kAla meM eka samaya avaziSTa rahA, taba vaha sayogikevalI ho gayA aura eka samaya manoyoga ke sAtha dRSTigocara huaa| vaha sayogikevalI dvitIya samaya meM vacanayogI ho gyaa| isa prakAra cAroM manoyogoM meM aura pAMca vacanayogoM meM pUrvokta guNasthAnoM bhI eka samaya saMbaMdhI prarUpaNA karanI caahie| ukta pAMca manoyogI tathA pAMcoM vacanayogI mithyAdRSTi, asaMyatasamyagdRSTi, saMyatAsaMyata, pramattasaMyata, (apramattasaMyata) aura sayogikevalI kA utkRSTakAla aMtarmuhUrta hai| jaise avivakSita yoga meM vidyamAna mithyAdRSTi, asaMyatasamyagadRSTi, saMyatAsaMyata, pramattasaMyata (apramattasaMyata) aura sayogikevalau usa yoga saMbaMdhaukAla ke kSaya ho jAne se vivakSita yoga ko prApta hue| vahA~ para tatprAyogya utkRSTa antarmuhUMtakAla taka raha karake punaH avivakSita yoga ko cale gye|
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 186 ) pAMcoM manoyogI aura pAMcoM vacanayogI sAsAdanasamyagdRSTiyoM kA kAla ogha ke samAna hai / kyoMki, nAnA jIvoM kI apekSA jaghanya se eka samaya, utkarSa se palyopama kA asaMkhyAtavAM bhAga, eka jIva kI apekSA jaghanya se eka samaya aura utkarSa se chaha AvaliyAM, isa rUpa se pAMcoM manoyogI aura pAMcoM vacanayogI sAsAdanasamyagdRSTiyoM ke kAla kA ogha saMbaMdhI sAsAdana ke kAla se koI bheda nahIM hai / yahA~ para bhI yogaparAvartana, guNasthAnaparAvartana maraNa aura vyAghAta ke dvArA Agama ke avirodha se eka samaya kI prarUpaNA karanI cAhie / pAMcoM manoyogI aura pAMcoM vacanayogI samyagmithyAdRSTi jIva nAnA jIvoM kI apekSA jaghanya se eka samaya hote haiM / udAharaNa - vivakSita manoyoga athavA vacanayoga meM sthita sAta, ATha jana, athavA bahuta se mithyAdRSTi, asaMyatasamyagdRSTi, saMyatAsaMyata athavA pramattasaMyata jIva usa vivakSita yoga ke kAla meM eka samaya avaziSTa raha jAne para samyagmithyAtva ko prApta hue aura eka samaya mAtra vivakSita yoga ke sAtha dRSTigocara hue / dvitIya samaya meM sabhI ke sabhI avivakSita yoga ko cale gaye / isa prakAra maraNa ke binA zeSa yogaparAvartana, guNasthAnaparAvartana aura vyAghAta, ina tInoM kI apekSA eka samaya kI prarUpaNA cintana karake karanA cAhie / samyagmadhyAdRSTi jIvoM kA utkRSTakAla palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga haiM / kyoMki, vivakSiya yoga se sahita samyagmithyAdRSTi jIvoM kA avicchina rUpa pravAha palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga lambe kAla taka pAyA jAtA hai / eka jIva kI apekSA ukta samyagmithyAdRSTi jIvoM kA jaghanyakAla eka samaya hai / yahA~ para bhI maraNa ke binA guNasthAnaparAvartana, yogaparAvartana aura vyAghAta ina tInoM kA Azraya karake eka samaya kI prarUpaNA jAna karake karanA cAhie / udAharaNa - avivakSita yoga meM vidyamAna koI eka samyagmithyAdRSTi jIva vivakSita yoga ko prApta huA / vahA~ para apane yoga ke prAyogya utkRSTa aMtarmuhUtakAla taka raha karake avivakSita yoga ko calA gyaa| isa prakAra se eka aMtarmuhUrtakAla prApta ho gayA / pAMcoM manoyogI aura pAMcoM vacanayogI cAroM upazAmaka aura kSapaka nAnA jIvoM kI apekSA jaghanya se eka samaya hote haiM / upazAmaka jIvoM ke vyAghAta ke binA yogaparivartana, guNasthAnaparivartana aura maraNa ke dvArA nAnA jIvoM kA Azraya karake eka samaya kI prarUpaNA karanA cAhie /
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 187 ) kSapaka jIvoM kI maraNa aura vyAghAta ke binA yogaparivartana aura guNasthAnaparivartana ina donoM kA Azraya lekara hI eka samaya kI prarUpaNA karanA cAhie / ukta jIvoM kA utkRSTaka vaha isa prakAra hai-avivakSita yoga meM sthita cAroM upazAmaka aura kSapaka jIva usa yoga ke kAlakSaya se vivakSita yoga ko prApta hue| vahAM para aMtarmuhUrta taka raha karake punarapi avivakSita yoga ko prApta ho ge| isa prakAra se aMtarmuhUrtakAla prApta ho gyaa| ukta jIvoM kA utkRSTakAla aMtarmuhUrta hai / astu yahA~ aMtarmuhUrta kI prarUpaNA jAna karake karanA caahie| yahA~ para eka samaya saMbaMdhI vikalpoM meM prarUpaNa karane ke lie yaha gAthA hai mithyAdRSTAdi guNasthAnoM meM kramazaH gyAraha, chaH, sAta, gyAraha, dasa, no, ATha, pAMca, pAMca, pAMca, tIna, do, do, do, aura eka, itane eka samaya saMbaMdhI prarUpaNA ke vikalpa hote haiM-11, 6, 7, 11, 10, 9, 8, 5, 5, 5, 3, 2, 2, 2, 1 / .02 kAyayogIjIvoM kI kAla sthiti kAyajogIsu micchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca svvddhaa| -SaT khaNDa0 1 / 5 / sU 174 / pu 4 / pRSTha 0 415 / 6 TIkA-kudo ? savvaddhAsu kAyajogimicchAdiTThINaM virhaabhaavaa| egajIvaM paDucca jahaNNaNa egasamayaM / -SaT khaNDa0 1 / 5 / sU 175 / pu 4 / pRSTha* 416 TokA-taM jadhA-ego sAsaNasammAdiTThI sammAmicchAdiTThI asaMjadasammAviTThI saMjadAsajado pamattasaMjado vA kAyajogaddhAe acchido| tisse egasamayAvasese micchAdiTThI jaado| kAyajogeNa egasamayaM micchattaM did| vidiyasamae aNNajogaM gdo| adhavA maNavacijogesu acchidassa micchAdihissa tesimaddhAkkhaeNa kAyajogo aagdo| egasamayaM kAyajogeNa saha micchattaM dittuN| vidiyasamae sammAmicchattaM vA asaMjameNa saha sammattaM vA saMjamAsaMjamaM appamattabhAveNa saMjamaM vA pddivnnnno| laddho egsmo| ettha maraNa-vAdhAdehi egasamao nntthi| kudo ? mude vAghAvide vi kAyajogaM mottaNa agnnjogaabhaavaa|
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 158 ) ukkasseNa anaMtakAlamasaMkhejjA poggalapariyaTTa / -- SaT0 khaNDa 0 1 / 5 / sU 176 / pu 4 / pRSTha0 416 / 7 TIkA - taM jadhA -micchAdiTThI maNa vacijogesu acchido addhAkhaeNa kAyajogI jAdo, savvukkassamaMtomuhuttamacchidraNa ei diesu uppaNNI / tattha anaMtakAlamasaMkhejja poggalapariyadR kAyajogeNa saha pariyaTTiNa AvaliyAe asaMkhejjadibhAgame tapoggala pariya suppaNNesu tasesu AgaMtUNa savbukkassamaM to muhuttamacchiya vacijogI jAdo / laddho kAyajogassa ukkassakAlo / kAyayogamoM meM mithyAdRSTi jIva nAnA jIvoM kI apekSA sarvakAla hote haiM / kyoMki, sabhI kAloM meM kAyayogI mithyAdRSTi jIvoM ke viraha kA abhAva hai / eka jIva kI apekSA kAyayogI mithyAdRSTi jIvoM kA jaghanyakAla eka samaya hai / jaise- - eka sAsAdanasamyagdRSTi athavA samyagmithyAdRSTi athavA asaMyata samyagdRSTi, athavA saMyatAsaMyata, athavA pramattasaMyata jIva kAyayoga ke kAla meM vidyamAna thA / usa yoga ke kAla meM eka samaya avazeSa rahane para vaha mithyAdRSTi ho gayA / taba kAyayoga ke sAtha eka samaya mithyAtvadRSTigocara huA / punaH dvitIya samaya meM anya yoga ko calA gayA / athavA, manoyoga aura vacanayoga meM vidyamAna mithyAdRSTi jIva ke una yogoM ke kAla ke kSaya se kAyayoga A gayA | taba eka samaya kAyayoga ke sAtha mithyAtvadRSTigocara huA / punaH dvitIya samaya meM samyagu mithyAtva ko, athavA asaMyama ke sAtha samyaktva ko, athavA saMyamAsaMyama ko athavA apramatta bhAva ke sAtha saMyama ko prApta huA / isa prakAra eka samaya labdha ho gayA / yahA~ para maraNa aura vyAghAta kI apekSA eka samaya nahIM hai, kyoMki maraNa hone para athavA vyAghAta hone para bhI kAyayoga ko chor3akara anya yoga kA abhAva hai / eka jIva kI apekSA kAyayogI mithyAdRSTi jIboM kA utkRSTakAla anantakAlAtmaka asaMkhyAta pudgalaparivartana hai / jaise - manoyoga athavA vacanayoga meM vidyamAna eka mithyAdRSTi jIva, usa yoga ke kAla-kSaya ho jAne para kAyayogI ho gayA / vahA~ para sarvotkRSTa antarmuhUrtakAla taka raha karake ekendriyoM meM utpanna huA / vahA~ para anantakAla pramANa asaMkhyAta pudgala parivartana kAyayoga ke sAtha parivartana karake AvalI ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra pudgala parivartanoM ke zeSa rahane para trasa jIvoM meM Akara aura sarvotkRSTa aMtarmuhUrtakAla raha karake vacanayogI ho gyaa| isa prakAra se kAyayoga kA utkRSTakAla prApta huA / sAsaNasammAdiTTippahUDi jAva sajogikevali tti maNajogibhaMgo / - SaT0 khaNDa 0 1 / 5 / sU 177 / pu4 / pRSTha0 410
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 189 ) TokA-edaM suttaM sugama, maNajoge Niruddha pavaMceNa pruvidttaado| Navari maraNa-vAghAdA sammAmicchAdiTThiasaMjadasammAdiTThINaM Natthi / sAsaNasammAdiTThisaMjadAsaMjada-pamattasaMjadANaM vAghAdeNa egasamao Natthi, maraNeNa puNa atthi / __sAsAdanasamyagadRSTi guNasthAna se lekara sayogikevalI guNasthAna taka kAyayogiyoM kA kAla manoyogiyoM ke samAna hai| yaha sUtra sugama hai| kyoMki, manoyoga ke niruddha karane para pahale prapaMca se (vistAra se) prarUpaNa kiyA jA cukA hai| vizeSa bAta yaha hai ki kAyayogI samyagamithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTiyoM ke maraNa aura vyAghAta nahIM hote haiN| tathA kAyayogI sAsAdanasamyagdRSTi, saMyatAsaMyata aura pramattasaMyatoM ke vyAghAta kI apekSA eka samaya nahIM hotA hai, kintu maraNa kI apekSA eka samaya hotA hai / *03 audArikakAya yogI jIvoM kI kAla sthiti orAliyakAyajogIsu micchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoMti, gANAjIvaM paDucca svvddhaa| SaT khaNDa 0 1 / 5 / sU 178 / pu 4 / pRSTha0 417 TokA-kudo? orAliyakAyajogimicchAdiTThisaMtANassa savvaddhAsu vocche daabhaavaa| egajIvaM paDucca jahaNeNa egasamayaM / -SaT0 khaNDa0 1 / 5 / sU 179 / pu 4 / pRSTha0 416 TokA-ettha maraNa-guNa-jogaparAvattIhi egasamayo pruvedvyo| vAghAdeNaM egasamao Na labbhadi, tassa kaayjogaavinnaabhaavittaado| ukkasseNa vAvIsaM vAsasahassANi desUNANi / --SaT khaNDa0 1 / 5 / sU 180 / pu 4 / pRSTha0 148 TokA-taM jadhA-ego tirikkho maNusso devo vA vAvIsasahassavAsAuTidiesu eidiesu uvvnnnno| savvajahaNNaNa aMtomuttakAleNa patti gdo| orAliyaapajjatakAleNUNavAvIsavAsasahassANi orAliyakAyajogeNa acchiya aNNajogaM gdo| evaM desUNavAvIsavAsasahassANi jaadaanni| adhavA devo Na uppAdedavyo, tassa jhnnnnapjjttkaalaannuvlNbhaa| sAsaNasammAdiTippahuDi jAva sajogikevali tti mnnjogibhNgo| -Sad khaNDa0 1 / 5 / sU 181 / pu 4 / pRSTha0 416
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 190 ) TIkA-edassa suttassa attho sugamo, putvaM prvidttaado| Navari vAghAdeNa ettha egasamayaparuvaNA prvedvvaa| audArikakAyayogiyoM meM mithyAdRSTi jIva nAnA jIvoM kI apekSA sarvakAla hote haiN| kyoMki audArikakAyayogI mithyAdRSTi jIvoM kI paraMparA ke sabhI kAloM meM viccheda kA abhAva hai| eka jIva kI apekSA audArikakAyayogI mithyAdRSTiyoM kA jaghanyakAla eka samaya hai| yahA~ para maraNa, guNasthAnaparAvartana aura yogaparAvartana kI apekSA eka samaya kI prarUpaNA karanI caahie| kintu yahA~ vyAghAta kI apekSA eka samaya nahIM pAyA jAtA hai, kyoMki vaha kAyayoga kA avinAbhAvI hai| ukta jIvoM kA utkRSTa kAla kucha kama bAIsa hajAra varSa hai| jaise-eka tiryaMca, manuSya athavA deva, bAIsa hajAra varSa kI Ayusthiti vAle ekendriyoM meM utpanna huaa| sarva jaghanya antarmuhUrtakAla se paryAptapane ko prApta huaa| punaH isa audArikazarIra ke aparyAptakAla se kama bAIsa hajAra varSa audArikakAyayoga ke sAtha raha karake punaH anya yoga ko prApta huaa| isa prakAra se kucha kama bAIsa hajAra varSa ho jAte haiN| * athavA, yahA~ para deva nahIM utpanna karAnA caahie| kyoMki, devoM se jAkara ekendriyoM meM utpanna hone vAle jIva ke jaghanya aparyAptakAla nahIM pAyA jAtA hai| sAsAdanasamyagdRSTi se lekara sayogikevalI guNasthAna taka audArikakAyayogiyoM kA kAla manoyogiyoM ke kAla ke samAna hai| astu-vizeSa bAta yaha hai ki yahA~ para vyAghAta kI apekSA eka samaya kI prarUpaNA karanA caahie| *04 audArikamizra kAyayogI jIvoM kI kAla sthiti orAliyamissakAyajogIsu micchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca svvddhaa| -SaT khaNDa 0 1 / 5 / sU 182 / pu 4 / pRSTha0 419 TIkA-orAliyamissakAyajogIsumicchAdiTTisaMtANavocchedassa samvaddhAsu abhaavaa| egajIvaM paDucca jahaNNeNa khuddAbhavaggahaNaM tisamaUNaM / -SaTa0 khaNDa0 1 / 5 / sU 183 / pu 4 / pRSTha0 419
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 191 ) TIkA-taM jahA-ego eidio suhumavAukAraesu aghologate TThiesu khuddAbhavaggahaNAuTThidiesu tiNNi viggahe kAUNa uvvnnnno| tattha tisamaUNakhuddAbhavaggahaNamapajjatto hodUNa jIviya mado, viggahaM kAdaNa kammaiyakAyajogI jaado| evaM tisamaUNakhuddAbhavaggahaNamorAliyamissajahaNNakAlo jaado| ukkasseNa aMtomuhattaM / -SaT khaNDa 0 1 / 5 / sU 184 / pu 4 / pRSTha0 419 TokA-taM jadhA-apajjasaesu uvavajjiya saMkhejjANi bhavaggahaNANi tattha pariyaTTiya puNo pajjattaesu uvavajjiya orAliyakAyajogI jaado| edAo saMkhejjabhavaggahaNaddhAo milidAo vi muhuttassaMto ceva hoMti / sAsaNasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoMti, gANAjIvaM paDucca jahaNNeNa egasamayaM / -SaT khaNDa 0 1 / 5 / sU 185 / pu 4 / pRSTha0 42. TIkA-taM jadhA-sattaTTa jaNA bahugA bA sAsaNA sagaddhAe egasamao asthi tti orAliyamissakAyajogiNo jaadaa| egasamayamacchidUNa vidiyasamae micchattaM gadA / laddho orAliyamisseNa saasnnaannmegsmo| ukkaseNa palidovamassa asNkhejjdibhaago| -SaT0 khaNDa0 1 / 5 / sU 186 / pu 4 / pRSTha0 420 TIkA.-taM jadhA-sattaTTa jaNA bahuA vA sAsaNA orAliyamissakAyajogiNo jaadaa| sAsaNaguNeNa aMtomuhattamacchiya te micchattaM gdaa| tassamae ceya aNNe sAsaNA orAliyamissakAyajogiNo jaadaa| evamekkado-tiNNi Adi kAdaNa jAva ukkasseNa palidovamassa asaMkhenjadibhAgamettavAraM sAsaNA orAliyamissakAyajogaM pddivjjaavedvyaa| tado NiyamA aMtaraM hodhi / evamesa kAlo melAvido palidovamassa asaMkhejjadibhAgo hodi / egajIvaM paDucca jahaNNaNa egsmo| -SaT khaNDa 0 1 / 5 / sU 187 / pu 4 / pRSTha0 420 / 1 TIkA-taM jadhA-ekko sAsaNo egaddhAe egasamao atthi ti orAliyamissakAyajogI jaado| vidiyasamae micchattaM gdo| laddho egsmo|
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ ukkasseNa cha AvaliyAo smuunnaao| -SaT * khaNDa0 1 / 5 / sU 188 / pu 4 / pRSTha0 421 TIkA-taM jadhA-devo vA raio vA uvasamasammAdiTTI uvasamasammattaddhAe cha AvaliyAo asthi tti sAsaNaM gdo| egasamayamacchiya kAlaM kariya tirikkha-maNussesu ujugadIe uvavajjiya orAliyamissakAyajogI jaado| samaUNa-cha-AvaliyAo acchiya micchattaM gdo| asaMjadasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoMti, gANAjIvaM paDucca jahaNNaNa aMtomuhuttaM / -SaTa0 khaNDa 0 1 / 5 / sU 189 / pu 4 / pRSTha0 421 TIkA-taM jadhA-sattaTTha jaNA bahuA tA asaMjadasammAdi?iNo NeraiyA orAliyamissakAyajogiNo jaadaa| savvalahu pajjatti gadA, bahusAgarovamANi puvvaM dukkheNa saha tttthidttaado| ukkasseNa aMtomuhuttaM / SaT0 khaNDa 0 1 / 5 / sU 190 / pu 4 / pRSTha0 421 2 / TIkA-taM jadhA-deva-NeraiyA maNussA sattaTTa jaNA bahuA vA sammAdiTriNo orAliyamissakAyajogiNo jaadaa| te pajjatti gdaa| tassamae ceva aNNe asaMjadasammAdidviNo orAlimissakAyajogiNo jaadaa| evameka-do-tiNi jAvukkasseNa saMkhejjavArA tti| edAhi saMkhejjasalAgAhi egamapajjattaddha guNide egamuhuttassa aMto ceva jeNa hodi, teNa aMtomuhuttamidi vuttaM / egajIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhattaM / -SaT0 khaNDa 0 1 / 5 / sU 191 / pu 7 / pRSTha0 422 TIkA-taM jadhA-ekko sammAdiTThI vAtrIsa sAgarovamANi dukkhekkaraso hodUNa jiivido| chaTThIdo uvvaTTiya maNusesu uppnnnno| viggahagadIe tassa sammattamAhappeNa uvavajjidapuNNapoggalassa orAliyaNAmakammodaeNa suaMdha-surasasuvaNNa-suhapAsaparamANupoggalabahulA AgacchaMti, tassa jogbhuttdNsnnaado| edassa jahaNiyA orAliyamissakAyajogassa addhA hodi / ukkasseNa aMtomuhuttaM / -SaT0 khaNDa* 1 / 5 / sU 192 / pu 7 / pRSTha0 422 / 3
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 193 ) TokA-evaM kassa hodi ? savvaTThasiddhivimANavAsiyadevassa tettIsa sAgarovamANi suhalAliyassa pamuTThadukkhassa mANusagabbhe gRha-muttaMta-pita-kharisavasa-seMbha-lohi sukkAmAdide aiduggaMdhe dUrase duvvaNNe duppAse camArakuDopame uppaNNassa, tattha maMdo jogo hoditti aairiyprNpraagduvdesaa| maMdajogeNa thove poggale geNhaMtassa orAliyamissakhA dIhA hodi tti uttaM hodi| adhavA jogo ettha mahallo ceva hodu, jogavaseNa bahuA poggalA AgacchaMtu, to vi ekssa dohA apajjattaddhA hodi, vilisAe dUsiyassa lahuM pajjattisamANaNe asaamtthiyaado| sajogikevalI kevaciraM kAlAdo hoti, NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa . egasamayaM / -SaT khaNDa0 1 / 5 / sU 193 / pu 4 / pRSTha0 423 TokA-eso egasamajo kassa hodi ? sattaTThajaNANaM daMDAvo kavADaM gaMtUNa tattha egasamayamacchiya rujagaM gadANaM, rujagAdo kavADaM gaMtUNa egasamayamacchiya vaMDaM gadakevalINaM vaa| ukkasseNa saMkhejjasamayaM / -SaT0 khaNDa0 1 / 5 / sU 194 / pu 4 / pRSTha. 424 TIkA-ede saMkhejjasamayA kamhi hoMti ? kavADe caDaNa-oyaraNakiriyAcAvadadaMDa-padara-pajjAyapariNavasaMkhejjakevalohi saMkhejjasamayapaMtIe TThidehi aghiuttehi| egajIvaM paDucca jahaNNukkasseNa egsmo| -Sada0 khaNDa 0 1 / 5 / sU 195 / pu 4 / pRSTha0 424 TIkA-eso kamhi hodi ? kavADagarakevalimhi caDaNodaraNa-kiriyAcAvadadaMDa-padarapajjayapariNavakevalIhito Agadamhi / bahumA samayA kiNNa hoMti ? Na, kavADamhi egasamayaM motUNa bahusamayamacchaNAbhAvA / kadhamekkasseva jahaNNukka ssavavaeso? Na esa doso, kaNiTTho vi jeTTo vi eso ceva mama putto tti loge bvhaarvlNbhaa| audArikamizra kAyayogiyoM meM mithyAvRSTi jIva nAnA jIvoM kI apekSA sarvakAla hote haiN|
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 194 ) kyoMki, audArika mizra kAyayogiyoM meM mithyAdRSTiyoM kI paramparA ke viccheda kA sarvaM kAloM meM abhAva hai / eka jIva kI apekSA audArika mizrakAyayogI mithyAdRSTi jIvoM kA jaghanya kAla tIna samaya kama kSudrabhavagrahaNapramANa hai / 183 jaise ekendriya jIva adholoka meM sthita aura kSudrabhavagrahaNapramANa Ayusthiti vAle sUkSma-vAyukAyikoM meM tIna vigraha karake utpanna huA / vahA~ para tIna samaya kama kSudrabhavagrahaNakAla taka labdhyaparyApta ho, jIvita raha kara marA / punaH vigraha karake kArmaNakAyayogI ho gayA / isa prakAra se tIna samaya kama kSudrabhavagrahaNapramANa audArikamizra kAyayogI kA jaghanya kAla siddha huA / ukta jIvoM kA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai / 184 jaise - koI eka jIva labdhyaparyAptakoM meM utpanna hokara saMkhyAta bhavagrahaNapramANa unameM parivartana karake puna: paryAptakoM meM utpanna hokara audArikakAyayogI ho gayA / ina saba saMkhyAta bhavoM ke grahaNa karane kA kAla mila karake bhI muhUrta ke aMtagarta hI rahatA hai, adhika nahIM hotA hai | arrafmizra kAyayogI sAsAdana samyagdRSTi jIva nAnA jIvoM kI apekSA jaghanya se eka samaya hote haiM / 185 jaise - sAta, ATha jana athavA bahuta se sAsAdana samyagdRSTi, apane yoga ke kAla meM eka samaya kama avazeSa rahane para audArika mizrakAyayogI ho gaye / usameM eka samaya raha karake dvitIya samaya meM mithyAtva ko prApta hue / isa prakAra se audArikamizrakAyayoga ke sAtha sAsAdana samyagdRSTiyoM kA eka samaya labdha huA / ukta jIvoM kI utkRSTa kAla palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai / 186 jaise - sAta, ATha jana, athavA bahuta se sAsAdana samyagdRSTi jIva audArikamizrakAyayogI hue / sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAna ke sAtha aMtarmuhUrta kAla raha karake pIche ve mithyAtva ko prApta hue / usI samaya meM hI anya dUsare sAsAdana samyagdRSTi jIva audArikamizrakAyayogI hue / isa prakAra se eka, do, tIna ko Adi karake utkarSa se patyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra vAra sAsAdana samyagdRSTi jIva audArikamizrakAyayoga ko prApta karanA caahie| isake pazcAt niyama se antara ho jAtA hai| isa prakAra se yaha saba milAyA gayA kAla palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra hotA hai / eka jIva kI apekSA ukta jIvoM kA jaghanyakAla eka samaya hai / 187
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 195 ) jaise - eka sAsAdanasamyagdRSTi jIva apane kAla meM eka samaya avaziSTa rahane para audArikamizrakAyayogI ho gayA aura dvitIya samaya meM mithyAtva ko prApta huA / isa prakAra eka samaya prApta ho gayA / ukta jIvoM kA utkRSTakAla eka samaya kama chaha AvalI pramANa hai / 188 jaise koI eka deva athavA nArakI upazamasamyagdRSTi jIva, upazamasamyaktva ke kAla meM chaha AvalIkAla ke zeSa rahane para sAsAdanaguNasthAna ko prApta huaa| vahA~ eka samaya raha karake maraNa kara tiryaMca aura manuSyoM meM Rjugati se utpanna hokara audArikamizra kAyayogI ho gayA / vahA~ para eka samaya kama chaha AvalI taka rahakara ke mithyAtva ko prApta huA / dArikamizra kAyayogI asaMyatasamyagdRSTi nAnA jIvoM kI apekSA jaghanya se aMtamuhUrtakAla taka hote haiM / 189 / jaise - --- sAta, ATha, jana, athavA bahuta se asaMyatasamyagdRSTi nArakI jIva audArikamizra kAyayogI hue / aura bahuta se sAgaropamakAla taka pahale duHkhoM ke sAtha rahe hue hone se sarvalaghukAla se paryAptiyoM ko prApta hue / ukta jIvoM kA utkRSTakAla aMtarmuhUrta hai / 190 / jaise - deva, nArakI, athavA manuSya sAta, ATha, jana, athavA bahuta se samyagdRSTi jIva, audArikamizrakAyayogI hue| ve saba paryAptapane ko prApta hue| usI samaya meM hI anya asaMyatasamyagdRSTi jIva audArika mizrakAyayogI hue / isa prakAra eka, do, tIna ityAdi krama se utkRSTa saMkhyAta vAra taka anya anya asaMyatasamyagdRSTi jIva mizrakAyayogI ho gaye / ina saMkhyAta zalAkAoM meM se eka aparyAptakAla se guNA karane para vaha saba kAla cUMki eka muhUrta ke antargata hI hotA hai, ataH sUtrakAra ne aMtarmuhUrtakAla kahA hai / eka jIva kI apekSA ukta jIvoM kA jaghanyakAla aMtarmuhUrta hai / 191 / jaise - chaTThe pRthvI kA koI eka samyagdRSTi nArakI bAIsa sAgara taka duHkhoM se eka rasa arthAt atyanta pIr3ita hokara jItA rahA / punaH chaTThI pRthvI se nikalakara manuSyoM meM utpanna huA / vigrahagati meM, samyaktva ke mahAtmya se udaya meM Aye haiM, puNyaprakRti ke pudgala paramANu jisake aise usa jIva ke audArikanAmakarma ke udaya se sugandhita, surasa, suvarNa aura zubha sparza vAle pudgalaparamANu bahulatA se Ate haiM, kyoMki usa samaya usake yoga kI bahulatA dekhI jAtI hai / aise jIva ke audArikamizrakAyayoga kA jaghanyakAla hotA hai / eka jIva ko apekSA audArikamizrakAyayogI asaMyatasamyagdRSTiyoM kA utkRSTakAla aMtarmuhUrta hai | 192 /
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazna hai ki yaha utkRSTakAla kisa jIva ke hotA hai ? samAdhAna - yaha hai ki teMtIsa sAgaropamakAla taka sukha se lalita-pAlita hue tathA duHkhoM se rahita sarvArthasiddhivimAnavAsI deva ke viSTA, mUtra, AMtar3I, pisa, kharisa ( kapha ) carvI, nAsikAmala, lohU, zukra aura Ama se vyApta, atidurgandhita, kutsita rasa, durvarNa aura duSTa sparza vAle camAra ke kuNDa ke sadRza manuSya ke garbha meM utpanna hue jIva ke audArikamizrakAyayoga kA utkRSTa kAla hotA hai, kyoMki usake vigrahagati meM tathA usake pazcAt bhI maMdayoga hotA hai, isa prakAra AcArya-paramparAgata upadeza hai, maMdayoga se alpapudgaloM ko grahaNa karane vAle jIva se audArikamizrakAyayoga kA kAla dIrgha hotA hai, yaha artha kahA gayA hai| athavA, yahA~ para cAhe yogakAla kA bar3A hI rahA Ave, aura yoga ke vaza se pudgala bhI bahuta se Ate raheM, to bhI ukta prakAra ke jIva ke aparyAptakAla bar3A hI hotA hai, kyoMki vilAsa se dUSita jIva ke zIghratApUrvaka paryAptiyoM ko sampUrNa karane meM asAmarthya hai| audArikamizrakAyayogI sayogikevalI nAnA jIvoM kI apekSA jaghanya se eka samaya hote haiN| 193 / prazna hai ki yaha eka samaya kisake hotA hai ? samAdhAna yaha hai ki daMDa samudghAta se kapATa samudghAta ko prApta hokara aura vahA~ eka samaya rahakara pratarasamudghAta ko prApta hue sAta-ATha kevaliyoM ke yaha eka samaya hotA hai| athavA, rUcakasamudghAta se kapATasamudghAta ko prApta hokara aura eka samaya raha karake daMDa samudghAta ko prApta hone vAle kevaliyoM ke yaha eka samaya hotA hai / audArikamizrakAyayogI sayogikevalIjinoM kA utkRSTa kAla saMkhyAta samaya hai / 194 / zaMkA--ye saMkhyAta samaya kisameM hote haiM ? samAdhAna-kapATasamudghAta kI ArohaNa aura avataraNarUpa kriyA meM lage hue daMDasamudghAta aura pratarasamudghAtarUpa paryAya se pariNata saMkhyAta samayoM kI paMkti meM sthita, aise saMkhyAta kevaliyoM ke dvArA adhikRta avasthA meM ukta saMkhyAta samaya pAye jAte haiN| eka jIva kI apekSA audArikamizrakAyayogI sayogikevalIjinoM kA jaghanya aura utkRSTakAla eka samaya hai / 195 / prazna hai ki yaha eka samaya kahA~ hotA hai ? samAdhAna--ArohaNa aura avataraNarUpa kriyA meM vyApRta, aise daMDasamudghAta aura pratarasamudghAta rUpa paryAya se kramazaH pariNata ho ukta samudghAta kevalI avasthA se Aye hue kapATasamudghAtagata kevalI ko yaha eka samaya pAyA jAtA hai /
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 197 ) kyoMki, kapATasamudghAta meM eka samaya ko chor3akara bahuta samaya rahane kA abhAva hai ataH ukta prakAra ke jIvoM ke bahuta samaya nahIM pAye jAte haiN| zaMkA-ye phira eka hI samaya ke jaghanya aura utkRSTa kA vyapadeza kaise huaa| samAdhAna---yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki kaniSTa bhI hai aura jyeSTha bhI hai / 'yahI hamArA putra hai' isa prakAra kA loka meM vyavahAra pAyA jAtA hai ataH eka meM bhI jaghanya aura utkRSTa kA vyapadeza ho sakatA hai / yoga kI sthiti ( yogakAlaH ) audArikamizrasya antamuhUrtaH / -gojI0 gA0 671 / TIkA audArikamizrakAyayoga kA kAla antarmuhUrta hai| .05 vaikriya kAyayogI jIvoM kI kAlasthiti veuvviyakAyajogIsu micchAdiTThI asaMjadasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoMti, gANAjIvaM paDucca svvddhaa| -SaT0 khaNDa 0 1 / 5 / sU 196 / pu 4 / pRSTha0 425 TokA-kudo ? savvaddhAsu veunviykaayjogimicchaaditttthi-asNjdsmmaadidvisNtaannvocchedaabhaavaa| egajIvaM paDucca jahaNNeNa egsmo| --SaT khaNDa 0 1 / 5 / sU 197 / pu 4 / pRSTha0 425 TokA-taM jadhA-ego micchAdiTThI maNa-vacijogesu acchido addhAkhaeNa veuvviyakAyajogI jaado| egasamayaM veubviyakAya jogeNa dittttho| vidiyasamae mado aNNajogaM gdo| maraNeNa viNA sammAmicchAdiTThI asaMjadasammAdiTThI vA jaado| adhavA sAsaNasammAdiTThI sammAmicchAviTThI asaMjadasammAdiTThI vA veubviyakAyajogaddhAe ego samao atthi tti micchAdiTThI jaado| vidiyasamae aNNajogaM gdo| vAghAdeNa egasamao Nasthi, viruddhkaayjogaado| evamasaMjadasammAviTThissa vi egasamayaparuvaNA tohi payArehi kAyavvA / ukkasseNa aNtomuhuttN| -SaT0 khaNDa0 1 / 5 / sU 198 / pu 4 / pRSTha0 425 / 6
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 198 ) TIkA-micchAdiTThi-asaMjadasammAdiTTINo devA NeraiyA vA maNa- vacijoge dvidA kAyajogiNo jAdA / savvukkassamaMto- muhuttamacchiya aNNajogiNo jAdA / laddhamaMtomuhuttaM / sAsa sammAdiTThI oghaM / - SaT0 khaNDa 0 1 / 5 / sU 199 / 4 / pRSTha 0 426 TIkA - NANAjIva paDucca jahaNeNa egasamao, ukkasseNa palidovamassa asaMkhejjadibhAgo, egajIvaM paDucca jahaNNeNa egasamao, ukkasseNa cha AvaliyAo, icce dehi odhasAsaNAdo bhedAbhAvA / sammAmicchAdiTTINaM maNajogibhaMgo / - SaT0 khaNDa 0 1 / 5 / ptU 200 / pu 4 / pRSTha 0 426 TIkA - NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa eyasamao, ukkasseNa palidovamassa asaMkhejjadibhAgo, egajIvaM paDucca jahaNNeNa ego samao, ukkasseNa aMtomuhuttamicceega maNajogisammAmicchAdiTThIhiMto veubviya kAyajogisammAmicchAdiTThINaM visesAbhAvA / vaikikAyayogiyoM meM mithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIva nAnA jIvoM kI apekSA sarvakAla hote haiM / 196 / kyoMki, sabhI kAloM meM vaikriyikakAyayogavAle mithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIvoM kI paramparA ke viccheda kA abhAva hai / eka jIva kI apekSA ukta jIvoM kA jaghanyakAla eka samaya hai / 197 / jaise koI eka mithyAdRSTi jIva manoyoga athavA vacanayoga meM vidyamAna thA / vaha usa yoga ke kAla ke kSaya ho jAne se vaikriyikakAyayogI ho gayA / taba vaha eka samaya vaikriyikakAyayoga ke sAtha dRSTigocara huA / dvitIya samaya meM marA aura anya yoga ko prApta ho gayA / athavA maraNa ke binA samyagmithyAdRSTi yA asaMyatasamyagdRSTi ho gayA / athavA sAsAdanasamyagdRSTi yA samyagmidhyAdRSTi yA asaMyatasamyagdRSTi koI jIva kAyayoga ke kAla meM eka samaya avazeSa rahane para, mithyAdRSTi ho gayA aura dvitIya samaya meM anya yoga ko prApta huA / isa prakAra se eka samaya labdha hotA hai / yahA~ para vyAghAta kI apekSA eka samaya nahIM pAyA jAtA hai, kyoMki kAyayoga kI apekSA kathana ho rahA hai ( vyAghAta jo manoyoga aura vacanayoga meM pAyA jAtA hai ) / isI prakAra asaMyatasamyagdRSTi jIva ke bhI eka samaya kI prarUpaNA tIna prakAra se karanI cAhie /
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 199 ) ukta jIvoM kA utkRSTakAla aMtarmuhUrta hai / 198 / jaise - manoyoga aura vacanayoga meM sthita mithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi koI deva aura nArakI jIva vaikriyikakAyayogI hue aura usameM sarvAtkRSTa aMtarmuhUrtakAla raha karake anya yoga vAle ho gaye / isa prakAra se utkRSTakAlarUpa aMtarmuhUrta prApta ho gayA / affar yogI sAsAdanasamyagdRSTi jIvoM kA kAla ogha ke samAna hai / 199 / astu nAnA jIvoM kI apekSA jaghanya se eka samaya, utkarSa se palyopama kA asaMkhyAtavAM bhAga, tathA eka jIva kI apekSA jaghanya eka samaya aura utkarSa se chaha AvalI, isa rUpa meM oghavarNatta sAsAdanaguNasthAna ke kAla se isameM koI bheda nahIM hai / defecareyogI samyagmithyAdRSTi jIvoM kA kAla manoyogiyoM ke samAna hai / 200 / nAnA jIvoM kI apekSA jaghanyakAla eka samaya tathA utkRSTakAla palyopama kA asaMkhyAtavAM bhAga hai / eka jIva kI apekSA jaghanya se eka samaya aura utkarSa se aMtarmuhUrta hai / isa prakAra se manoyogI samyagmithyAdRSTi jIvoM se vaikriyikakAyayogI samyagmithyAdRSTiyoM ke kAla meM koI vizeSatA nahIM hai / -06 vaikriyamizrakAyayogI jIvoM kI kAla sthiti deforfmaskAyajogIsu micchAdiTTho asaMjadasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa aMtomuhuttaM / -- SaT0 khaNDa0 1 / 5 / sU 201 / pu 4 / pRSTha0 426 / 7 TIkA - ettha tAvamicchAdiTThissa jahaNNakAlo vuccade-sattaTTha jaNA bahuA vAdagaNo uvarimagevajjesu uvavaNNA savvalahumaMtomuhutteNa parjAta gadA / saMpati sammAdiTThIgaM vaccadesaM khejjA saMjadA savvadevesu do viggahaM kAvaNa pajjati gadA / kimaTTha do viggahe karAvidA ? bahupoggalaggahaSTuM / taM pi kimaTTha ? thovakAleNa parjAtisamANaTTha | micchAdiTThI do viggahe kiNNa karAvido ? Na, tattha vi paDisehAbhAvA / ukkasseNa palidovamassa asaM khejjadibhAgo / - SaT0 khaNDa 0 1 / 5 / sU 202 / 4 / pRSTha 0 427 / 8 TIkA - sattaTTha jaNA ukkasseNa asaMkhejjaseDhimettA vA micchAdiTTiNo devaraiesa uvavajjiya veubviyamissa kAyajogiNo jAdA, aMtomuhutteNa pata gadA / tassamae ceva aNNe micchAdiTTiNo vejavviyamissakAyajogiNo jAdA /
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 200 ) evamekka-do tiNi ukkasseNa palidovamassa asaMkhejjadibhAgame ttAo salAgAo labbhaMti / edAhi veuvviyamissaddha N guNide palidovamassa asaMkhejjadibhAgametto asforyamissakAlo hodi / asaMjadasammAdiTThINaM pi evaM caiva vattatvaM / Navari eve esamaeNa palidovamassa asaM khejjadibhAgametto ukkasseNa uppajnaMti, rAsIdo asoormissakAlo asaMkhejjaguNo / taM kadhaM navvade ? AiriyaparaMparAgaduvadesAdo | devaloe utpajjamANasammAdiTThIhito deva Neraiesu uppajjamANamicchAdiTThI asaMkhejjase DhiguNidamettA hoMti tti kAlo vi tAvadiguNo kiNNa hodi tti vute, Na hodi, upahatya veDavdiyamissaddhAsalAgANaM palidovamassa asaMkhejjadibhAgame tvadesA | egajIvaM pacca jahaNeNa aMtomuhuttaM / - SaT0 khaNDa 0 1 / 5 / sU 203 / pu4 / pRSTha 0 428 TIkA-taM jadhA - ekkodavvaliMgI uvarimagevejjesu do viggahe kAdUNa uvavaNNo, savvalahumaMtomuhutteNa parjAta gado / sammAdiTThI ekko saMjado savvaTTadevesu do viggahe kAdUNa uvavaNNo, savvalahumaMtomuhutteNa pajjatti gado / ukkasseNa aMtomuhuttaM / - SaT0 khaNDa 0 1 / 5 / sU 204 / pu 4 / pRSTha 0 429 TIkA-taM jadhA - ekko tirikkho maNusso vA micchAdiTThI sattamapuDhaviNeraiesu uvavaNNo savvacireNa aMtomuhutteNa parjAMta gado / sammAdiTThissa- ekko baddhaNirayAo sammattaM paDivajjiya daMsaNamohaNIyaM khaviya paDhamapuDhaviNeraiesu uvavajjiya savvacireNa aMtomuhutteNa parjAta gado / dohaM jahaNakAlehito ukkassakAlAdo vi saMkhejjaguNA / kadhamedaM Navvade ? guruvadesAdo / sAsa sammAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa egasamayaM / - SaT0 khaNDa 0 1 / 5 / sU 205 / pu 4 / pRSTha0 429 TIkA- taM jadhA - sattaTTha jaNA bahuA vA sAsaNasammAdiTTiNI sagaddhAe ego samao asthi tti devesu uvavaNNA / vidiyasamae sacce micchataM gadA / laddho egasamao / ukkasseNa palidovamassa asaMkhejjadibhAgo / - SaT0 khaNDa 0 1 / 5 / sU 206 / pu 4 / pRSTha0 429 / 30
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 201) TokA-taM jahA-sattaTTha jaNA jAvukkasseNa palidovamassa asaMkhejjadibhAgamesA vA ekka-ve-tiNNi samae Adi kAdUNa jAva ukkaseNa samaUNa-chaAvaliyAo sAsaNaddhA asthi tti devesu uvvnnnnaa| te savve kameNa micchattaM gdaa| tassamae ceva puvvaM va sAsaNA devesuvvnnaa| evaM NiraMtaraM gANAjIve assidUNa sAsaNaddhA palidovamassa asaMkhejjadibhAgamettA sagarAsIdo asaMkhejjaguNA jAdA tti| egajIvaM paDucca jahaNNaNa egasamayaM / - paTa0 khaNDa 0 1 / 5 / sU 207 / pu 4 / pRSTha0 430 TIkA-taM jadhA-ekko sAsaNo sagaddhAe egasamao atthi tti devesuvavaNNo, vidiyasamae micchattaM gdo| laddho egsmo| ukkasseNa cha AvaliyAo smuunnaao| -SaTa0 khaNDa0 1 / 5 / sU 208 / pu 4 / pRSTha0 430 TIkA-taM jadhA-ekko tirikkho maNusso vA uvasamasammattaddhAe cha AvaliyAo atthi tti AsANaM gaMtUNa egasamayamacchiya ujugadIe devesuvadhajjiya samaUNa-cha-AvaliyAo AsANeNacchiya micchattaM gdo| vaikriyamizrakAyayogI jIvoM meM mithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIva kitane kAla taka rahate haiM ? / 201 / nAnA jIvoM kI apekSA jaghanya se antarmuhUrtakAla taka hote haiM / astu yahA~ para pahale mithyAdRSTi kA jaghanyakAla kahate haiN| sAta, ATha, athavA bahuta se dravyaliMgI jIva uparima veyakoM meM utpanna hue aura sarvalaghu aMtamuhartakAla se paryAptapane ko prApta hue| aba samyagdRSTi kA jaghanyakAla kahate haiN| saMkhyAta saMyata do vigraha karake sarvArthasiddhavimAnavAsI devoM meM paryAptiyoM kI pUrNatA ko prApta hue| bahuta sI pudgalavargaNAoM ke grahaNa karAne ke lie do vigraha karAye gae haiM / alpakAla ke dvArA paryAptiyoM ke sampanna karane ke lie bahuta se pudgaloM kA grahaNa Avazyaka hai| zaMkA-mithyAdRSTi jIva ke do vigraha kyoM nahIM karAye gaye haiN| samAdhAna nahIM, kyoMki, unameM bhI pratiSedha kA abhAva hai| arthAt mithyAdRSTi jIva bhI do vigraha kara sakate haiN|
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 202 ) vaikriyikamizrakAyayogI mithyAdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIvoM kA utkRSTa kAla palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga hai / 202 / astu sAta-ATha jana, athavA utkarSa se asaMkhyAtazreNi mAtra mithyAdRSTi jIva deva, athavA nArakiyoM meM utpanna hokara vaikriyikamizrakAyayogI hue aura antarmuhUrta se paryAptiyoM kI pUrNatA ko prApta hue| usI samaya meM hI anya mithyAdRSTi jIva vaikriyikamizrakAyayogI hue| isa prakAra se eka, do, tIna Adi lekara palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga-mAtra vaikriyikamizrakAyayogiyoM kI zalAkAeM pAI jAtI hai| isase vaikriyikamizrakAyayoga ke kAla ko guNA karane para palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa vaikriyamizrakAyayoga kA kAla hotA hai| __ asaMyatasamyagdRSTiyoM kA kAla bhI isI prakAra se jAnanA caahie| vizeSa vAta yaha hai ki ye asaMyatasamyagadRSTi jIva eka samaya meM palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra utkRSTa rUpa se utpanna hote haiM, kyoMki isa utpanna hone vAlI rAzi se vaikriyikamizrakAyayoga kA kAla asaMkhyAtaguNA hai| zaMkA-yaha kaise mAnA jAtA hai| samAdhAna-AcAryaparamparAgata upadeza se jAnA jAtA hai ki eka samaya meM utpanna hone vAlI asaMyatasamyagdRSTi rAzi se ukta kAla asaMkhyAtaguNA hai / astu ( deva va nArakI) donoM hI sthAnoM para arthAt mithyAdRSTi aura asaMyatasamyagadRSTi vaikriyikamizrakAyayogiyoM meM, vaikriyikamizra kAla kI zalAkAoM ke palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra hone kA upadeza hai / eka jIva kI apekSA ukta jIvoM kA jaghanyakAla antarmuhUrta hai / 203 / astu-eka dravyaliMgI sAdhu uparima veyakoM meM do vigraha karake utpanna huA aura sarvalaghu antarmuhUrta ke dvArA paryAptapane ko prApta huaa| eka samyagdRSTi bhAvaliMgI saMyata sarvArthasiddhivimAnavAsI devoM meM do vigraha karake utpanna huA aura sarvalaghu antarmuhUrtakAla se paryAptiyoM kI pUrNatA ko prApta huaa| eka jIva kI apekSA ukta jIvoM kA utkRSTakAla antamuhUrta hai / 204 / astu-koI eka tiryaMca athavA manuSya mithyAdRSTi jIva sAtavIM pRthvI ke nArakiyoM meM utpanna huA aura sabase bar3e antamuhUrtakAla se paryAptiyoM kI pUrNatA ko prApta huaa| aba asaMyatasamyagdRSTi kI kAlaprarUpaNA kahate haiM-koI eka baddhanarakAyuSka jIva samyaktva ko prApta hokara darzana mohanIya kA kSapaNa karake aura prathama pRthvI ke nArakiyoM meM utpanna hokara sabase bar3e antarmuhUrtakAla meM paryAptiyoM kI pUrNatA ko prApta huaa| donoM ke jaghanyakAloM se donoM hI utkRSTakAla saMkhyAtaguNe haiM /
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 203 ) vaikriyikamizrakAyayogI sAsAdanasamyagdRSTi jIva-nAnA jIvoM kI apekSA jaghanya se eka samaya taka hote haiM / 205 / jaise-sAta-ATha jana, athavA bahuta se sAsAdanasamyagdRSTi jIva apane guNasthAna ke kAla meM eka samaya avazeSa rahane para devoM meM utpanna hue aura dvitIya samaya meM sabake saba mithyAtva ko prApta hue| isa prakAra eka samaya prApta ho gyaa| ukta jIvoM kA utkRSTakAla palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai / 206 / jaise-sAta-ATha jana, athavA utkarSa se palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra jIva, eka, do athavA tIna samaya ko Adi dekara utkarSa se eka samaya kama chaha AvalI pramANa sAsAdanakAla ke avazeSa rahane para ve sabake saba devoM meM utpanna hue| punaH ve saba krama se mithyAtva ko prApta hue| usI samaya meM hI pUrva ke samAna anya sAsAdanasamyagdRSTi jIva devoM meM utpanna hue| isa prakAra nirantara nAnA jIvoM kA Azraya karake sAsAdanaguNasthAna kA kAla palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra aura apanI rAzi se asaMkhyAtaguNA ho jAtA hai| eka jIva kI apekSA ukta jIvoM kA jaghanyakAla eka samaya hai / 207 / jaise-koI eka sAsAdanasamyagadRSTi jIva apane guNasthAna ke kAla meM eka samaya avaziSTa rahane para devoM meM utpanna huA aura dvitIya samaya meM hI mithyAtva ko prApta huaa| isa prakAra se eka samaya pramANakAla upalabdha ho gyaa| vaikriyamizrakAyayogI sAsAdanasamyagdRSTi kA utkRSTakAla eka samaya kama chaha AvalI pramANa hai / 208 / ___ astu-jaise koI eka tiryaMca athavA upazama samyaktva ke kAla meM chaha AvaliyAM avaziSTa rahane para sAsAdanaguNasthAna ko prApta hokara aura eka samaya vahA~ rahakara Rjugati se devoM meM utpanna hokara eka samaya kama chaha AvalI pramANakAla taka sAsAdanaguNasthAna ke sAtha rahakara mithyAtva ko prApta huaa| .07 AhArakakAyayogI jIvoM ko kAlasthiti ___ AhArakAyajogIsu pamattasaMjadA kevaciraM kAlAdo hoti, gANAjIvaM paDucca jahaNNaNa egasamayaM / -SaT khaNDa0 1 / 5 / sU 209 / pu 4 / pRSTha0 431 TokA-taM jahA-sattaTTha jaNA pamattasaMjadA maNajogeNa pacijogeNa vA acchidA sagarAe khINAe AhArakAyajogiNo jaadaa| vidiyasamae mudA,
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 204 ) mUlasarIraM vA pvitttthaa| laddho egsmo| ettha vAghAda-guNaparAvattIhi egosamao Na lbbhaade| ukkasseNa aNtomuhttN| -SaTa0 khaNDa0 1 / 5 / sU 210 / pu 4 / pRSTha0 431 TokA--taM jahA-AharasarIramuTThAnidapamattasaMjadA maNa-vaci-jogiTThidA AhArakAyajogiNo jaadaa| jAdhe te jogaMtaraM gadA, tAdhe ceva aNNe AhArakAyajogaM pddivnnnnaa| evamegAdi eguttaravaDDIe saMkhejjasalAgAo lbhNti| edAhi egaM kAyajogaddhaguNide AhArakAyajogaddhA ukkassiyA aMtomuttapamANA hodi / egajIvaM paDucca jahaNNeNa egsmo| -SaT 0 khaNDa0 1 / 5 / sU 211 / pu 4 / pRSTha0 431 / 2 TokA-taM jadhA-ekkopamattasaMjado maNajoge vacijoge vA acchido AhArakAyajogaM gdo| vidiyasamae mado, mUlasarIraM vA pvittttho| ukkaseNa aNtomhttN| -SaT khaNDa0 1 / 5 / sU 212 / pu 4 / pRSTha0 432 TIkA-taM jadhA-maNajoge vacijoge vA TThidapamattasaMjado AhArakAyajogaM gado, savvukkassamaMtomuttamAcchiya aNajogaM gdo| AhArakakAyayogiyoM meM pramattasaMyata-nAnA jIvoM kI apekSA jaghanya se eka samaya hote haiM / 209 / ___ astu-jaise sAta-ATha pramattasaMyata manoyoga athavA vacanayoga ke sAtha vartamAna meM the| ve apane yogakAla ke kSINa ho jAne para AhArakakAyayogI hue| dvitIya samaya meM mare athavA mUla audArikazarIra meM praviSTa hue| isa prakAra se eka samaya kA kAla upalabdha ho gyaa| yahA~ vyAghAta athavA guNasthAnaparivartana ke dvArA eka samaya prApta nahIM hotA hai| ukta jIvoM kA utkRSTakAla antarmuhUrta hai / 210 / astu -jaise AhArakazarIra ko utpanna karane vAle, manoyoga athavA vacanayoga meM vidyamAna pramattasaMyata jIva AhArakakAyayogI hue| jaba ve kisI dUsare yoga ko prApta hue usI samaya meM hI anya pramattasaMyata AhArakakAyayoga ko prApta hue| isa prakAra eka ko Adi lekara ekottara vRddhi se saMkhyAta zalAkAeM prApta hotI hai| ina zalAkAoM se eka kAyayoga ke kAla ko guNA karane para utkRSTa AhArakakAyayoga kA kAla antarmuhUrta pramANa ho jAtA hai|
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 205 ) eka jIva kI apekSA AhArakakAyayogI jIvoM kA jaghanyakAla eka samaya hai / 211 / astu - jaise manoyoga yA vacanayoga meM vidyamAna koI eka pramattasaMyata jIva AhArakakAyayoga ko prApta huA aura dvitIya samaya meM marA athavA mUla zarIra meM praviSTa ho gayA / ukta jIvoM yA utkRSTakAla antarmuhUrta hai / astu - jaise manoyoga athavA vacanayoga meM vidyamAna koI eka pramattasaMyata jIva AhAraka kAyayoga ko prApta huaa| vahA~ para sarvotkRSTa antarmuhUrtakAla raha karake anya yoga ko prApta huA / 08 AhArakamizrakAyayogI jIvoM kI kAlasthiti AhAra missa kAyajogosu pamattasaMjadA kevaciraM kAlAdo hoMti, NANAjIvaM paDucca jahaNeNa aMtomuhutaM / - SaT0 khaNDa 0 1 / 5 / sU 213 | 4 | pRSTha0 432 TIkA-taM jadhA - sattaTTha jaNA pamattasaMjadA diTThamaggA AhAramissajogiNo jAdA, savvalahumaMtomuhutteNa pajjati gadA / evaM jahaNNakAlo parUvido / ukkasseNa aMtomuhuttaM / - SaT0 khaNDa 0 1 / 5 / sU 214 / pu4 / pRSTha 0 432 / 3 TIkA - taM jadhA - sattaTTha jaNA pamattasaMjadA diTThamaggA vA AhAramissakAyajogiNo jAdA, aMtomuhutteNa parjAta gadA / tassamae ceva aNNe AhAramissakAyajogiNo jAdA / evamekka-do tiSNi jA saMkhejjasalAsA jAdA tti kAdavvaM / puNo edAhi salAgAhi AhAramissa kAyajogaddha guNide AhAra missa - kAyajogassa ukkassakAlo aMtomuhuttametto hodi / egajIvaM paDucca jahaNeNa aMtomuhuttaM / - SaT0 khaNDa0 1 / 5 / sU 215 / pu 4 | pRSTha0 433 TIkA-taM jadhA - ekkA pamattasaMjado putramaNegavAramuTThAvidaAhArasarIro AhAra missakAyajogI jAdo, savvalahumaMtomuhutteNa parjAta gado / laddho kAlo / ukseNa aMtomuhuttaM / - SaT* khaNDa 0 1 / 5 / sU 216 / pu 4 / pRSTha0 433
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 206 ) TIkA-taM jadhA-ekko pamattasaMjado aviTThamaggo AhAramisso jaado| savvacireNa aMtomuhutteNa jahaNNakAlAdo saMkhejjaguNeNa pajjati gdo| AhArakamizrakAyayogiyoM meM pramattasaMyata jIva-nAnA jIvoM kI apekSA jaghanya se antamuhUrtakAla hote haiM / 213 / ___ astu-jaise-dekhA hai ki mArga ko jinhoMne aise sAta-ATha pramattasaMyata jIva AhArakamizrakAyayogI hue aura sarvalaghu antamuhUrta se paryAptapane ko prApta hue| isa prakAra jaghanyakAla kahA hai| ukta jIvoM kA utkRSTakAla antarmuhUrta hai| astu-jaise-dekhA hai mArga ko jinhoMne aise, athavA adRSTamArgI sAta-ATha pramattasaMyata jIva AhArakamizrakAyayogI hue aura antamuhUrta se paryAptiyoM kI pUrNatA ko prApta hue| usI samaya meM hI anya bhI pramattasaMyata jIva AhArakamizrakAyayogI hue| isa prakAra se eka, do, tIna se Adi lekara jaba taka saMkhyAta zalAkAeM pUrI na hoM, taba taka saMkhyA bar3hAte jAnA caahie| punaH ina zalAkAoM se AhArakamizrakAyayoga ke kAla se guNA karane para AhArakamizrakAyayoga kA antamuhUrtapramANa utkRSTakAla hotA hai| eka jIva kI apekSA AhArakamizrakAyayogI jIvoM kA jaghanyakAla antarmuhUrta hai / 215 / astu-jaise pUrva meM jisane aneka bAra AhArakazarIra ko utpanna kiyA hai - aisA koI pramattasaMyata jIva AhArakamizrakAyayogI huA aura sabase laghu antamuharta se paryAptapane ko prApta huaa| isa prakAra se jaghanyakAla prApta ho gyaa| ukta jIvoM kA utkRSTakAla antarmuhUrta hai / astu-jaise-nahIM dekhA hai mArga se jisane aisA koI eka pramattasaMyata jIva AhArakamizrakAyayogI bhI huA, aura jaghanyakAla se saMkhyAtaguNe sabase bar3e antarmuhUrta dvArA paryAptiyoM kI pUrNatA ko prApta huaa| *07 AhArakakAyayoga kI sthiti *08 AhArakamizrakAyayoga kI sthiti AhArakakAyayogyaH saMjiparyAptaSaSThaguNasthAne jaghanyotkRSTena antarmuhUrtakAle eva bhvti| ___ tanmizrayogaH itarasmin saMjyaparyAptaSaSThaguNasthAne khalu jaghanyotkRSTena tAvatkAle eva bhavati / -gojI0 mA0 683 / TIkA
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 207 ) 1-AhArakakAyayoga saMjJIparyApta cha8 guNasthAna meM jaghanya-utkRSTa antamuhUrtakAla meM hI hotA hai| 2-AhArakamizrakAyayoga saMjJiaparyApta avasthA meM cha8 guNasthAna meM jaghanyautkRSTa se antarmuhUrtakAla meM hI hotA hai / noTa--vaikriyamizrakAyayoga kI sthiti jaghanya-utkRSTa antarmuhUrtakAla kI hai| vaikriyakAyayoga kI sthiti utkRSTa antarmuhUrta nyUna 33 sAgara kI hai| .09 kArmaNakAyayogI jIvoM kI kAlasthiti kammaiyakAyajogIsu micchAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoMti, gANAjIvaM paDucca svvddhaa| -SaT0 khaNDa 0 1 / 5 / sU 217 / pu 4 / pRSTha0 433 TokA-kudo ? viggahagadIe vaTTamANajIvANaM savvaddhAsu virhbhaavaado| egajIvaM paDucca jahaNNeNa egasamayaM / -SaT0 khaNDa 0 1 / 5 / sU 218 / pu 4 / pRSTha* 433 / 4 TokA-taM jahA---ego micchAdiTThI viggahagadiNAmakammavaseNa egaviggahe mAraNaMtiyaM gdo| puNo aMtomuhutteNa chiNNAuo hodUNa baddhAuvaseNa uppaNNapaDhamasamae kammaiyakAyajogI jaado| vidiyasamae orAliyamissaM veubdhiyamissaM vA gdo| laddho egsmo| ukkasseNa tiNNi smyaa| -SaT khaNDa 0 1 / 5 / sU 219 / pu 4 / pRSTha0 434 / 5 TIka-taM jadhA-ego suhamei diyo aho suhamavAukAiesu tiNNi viggahaM mAraNaMtiyaM gdo| aMtomuhutteNa chiNNAuo hodUNa uppaNNapaDhamasamayappahuDi tisu viggahesu tiNNi samayaM kammaiyajogI hodUNa cautthasamae orAliyamissaM gdo| suhamei diyANaM suhumei diesu upajjamANANaM tiNNi viggahA hoMti tti Niyamo kadhaM Navvade ? patthi ettha Niyamo, kiMtu saMbhavaM paDucca suhumeidiyaggahaNaM kadaM / bAdarei diyA suhumei diyA tasakAyA vA suhumei diesu uvavajjamANA tiSNi viggahe kareMti ti esa Niyamo ghettavyo, aairiyprNpraagdttaado| tiNNiviggahAkaraNadisA vuccade-bamhalogudde se vAmadisAlogaperaMtAdotiriccheNa dakkhiNaM
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 208 ) tiSNi rajjumettaM gaMtUNa tado sAddhadasarajjuNi adho kaMDujjuvaM gaMtUNa tado saMmuhaM cadurajjumettaM AgaMtUNa koNadisAThidalogaperaMtasuhumavAukA iesa upajjamAnassa tiNi viggahA hoMti / kArmaNakA yogiyoM meM mithyAdRSTi jIva nAnA jIvoM kI apekSA sarvakAla hote haiM / 217 // kyoMki, sabhI kAloM meM vigrahagati meM vidyamAna jIvoM ke viraha kA abhAva hai / eka jIva kI apekSA ukta jIvoM kA jaghanyakAla eka samaya hai / 218 / - astu - jaise - eka mithyAdRSTi jIva, vigrahagati nAmakarma ke vaza se eka vigraha vAle mAraNAntikasamudghAta ko prApta huA / punaH antarmuhUrta se chinnAyuSka hokara bAMdhI huI Ayu ke vaza se utpanna hone ke prathama samaya meM kArmaNakAyayogI huA / punaH dvitIya samaya meM audArika mizrakAyayoga ko, athavA vaikriyikamizrakAyayoga ko prApta huA / isa prakAra se eka samaya upalabdha huA / eka jIva kI apekSA kArmaNakAyayogI mithyAdRSTi jIvoM kA utkRSTakAla tIna samaya hai / 219 / astu - jaise - eka sUkSma ekendriya jIva adhastana sUkSma vAyukAyiyoM meM tIna vigraha vAle mAraNAntikasamudghAta ko prApta huA / puna: antarmuhUrta se chinnAyuSka hokara utpanna hone ke prathama samaya se lagAkara tIna vigrahoM meM tIna samaya taka kArmaNakAyayogI hokara cauthe samaya meM audArikamizrakAyayoga ko prApta ho gayA / zaMkA- sUkSma ekendriyoM meM utpanna hone vAle sUkSmaekendriya jIva ke tIna vigraha hote haiM, yaha niyama kaise banA / samAdhAna - yadyapi isa viSaya meM koI niyama nahIM hai, to bhI saMbhAvanA kI apekSA yahA~ para sUkSma kendriyoM kA grahaNa kiyA hai / ataH sUkSmaekendriyoM meM utpanna hone vAle bAdarae kendriya yA sUkSma ekendriya athavA trasakAyika jIva hI tIna vigraha karate haiM / yaha niyama grahaNa karanA cAhie, kyoMki, yahI upadeza AcArya paramparA se AyA huA hai / aba tIna vigraha karane kI dizA ko kahate haiM - brahmalokavartI pradeza para vAmadizA sambandhI loka ke paryanta bhAga se tirache dakSiNa kI ora tIna rAjupramANa jAkara punaH sADhe dasa rAju nIce kI ora bANa ke samAna sIdhI gati se jAkara pazcAt sAmane kI ora cAra rAjupramANa Akara koNavartI dizA meM sthita loka ke antavartI sUkSmavAyukAyikoM meM samutpanna hone vAle jIva ke tIna vigraha hote haiM /
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 209 ) sAsaNasammAdiTThI asaMjavasammAdiTThI kevaciraM kAlAdo hoMti, gANAjIvaM paDucca jahaNNeNa egasamayaM / -SaT0 khaNDa0 1 / 5 / sU 220 / pu 4 / pRSTha0 435 TokA-taM jadhA-sAsaNasammAdiTThI asaMjadasammAdiTThI egaviggahaM kAdUguppaNNapaDhamasamae egasamao kammaiyakAyajogeNa lagbhadi / ukkasseNa AvaliyAe asNkhejjdibhaago| -SaT0 khaNDa 0 1 / 5 / sU 221 / pu 4 / pRSTha. 435 TokA-taM jadhA-sAsaNasammAviTThI-asaMjadasammAviTThiNo doNNi viggahaM kAdUNa baddhAuvaseNuppajjiya doNNi samae acchiya orAliyamissaM veumviyamissaM vA gdaa| tassamae ceva aNNa kammaiyakAyajogiNo jaadaa| evamegaM kaMDayaM kAdaNa erisANI AvaliyAe asaMkhejjadibhAgamettaM kaMDayANi hoti / edANaM salAgAhi doNi samae guNide AvaliyAe asaMkhejjabhAgametto kammaiyakAyajogassa ukkassakAlo hodi| ega jIvaM paDucca jahaNNaNa egasamayaM / -SaT0 khaNDa 0 1 / 5 / sU 222 / pu 4 / pRSTha. 436 TIkA-sugamamedaM suttN| ukkasseNa ve samayaM / -SaT khaNDa 0 1 / 5 / sU 223 / pu 4 / pRSTha* 436 TokA-kudo? edesi suhumei diesu uppattIe abhAvA, vaDi-hANikameNa dvidalogate uppattIe abhAvAvo ca / sajogikevalI kevaciraM kAlAdo hoti, gANAjIvaM paDucca jahaNeNa tiNNi samayaM / --SaT khaNDa 0 1 / 5 / sU 224 / pu 4 / pRSTha0 436 TokA-taM jahA-sattaTTha jaNA vA sajogiNo samagaM kavADaM gadA padara-logapUraNaM gaMtUNa bhUo padaraM gaMtUNa tiNNi samayaM kammaiyakAyajogiNo hoNa kavADaM gvaa| ukkasseNa saMkhejjasamayaM / -SaT0 khaNDa0 1 / 5 / sU 225 / pu4 / pRSTha0 436
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 210 ) TokA-kudo? tiNNi samaiyaM kaMDayaM kAUNa sNkhejjkNddyaannmuvlNbhaa| egajIvaM paDucca jahaNNukkasseNa tiNNi samayaM / --SaT0 khaNDa0 1 / 5 / sU 226 / pu 4 / pRSTha0 436 / 7 TokA-kudo? padarAdo logapUraNAdo vA kavADassa gmnnaabhaavaa| kAmaMNakAyayogI sAsAdanasamyagdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIva-nAnA jIvoM kI apekSA jaghanya se eka samaya hote haiM / 220 / astu-jaise-koI sAsAdanasamyagadRSTi aura asaMyatasamyagadaSTi jIva eka vigraha karake utpanna hone ke prathama samaya meM eka samaya kArmaNakAyayoga ke sAtha pAyA jAtA hai / ukta jIvoM kA utkRSTakAla AvalI ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai / 221 / jaise pUrva paryAya ko chor3ane ke pazcAt kitane hI sAsAdanasamyagdRSTi aura asaMyatasamyagdRSTi jIva bAMdhI huI Ayu ke vaza se utpanna hokara vigrahagati meM do vigraha karake, do samaya rahakara, punaH audArikamizrakAyayoga ko athavA vaikriyikamizrakAyayoga ko prApta hue / usI samaya meM hI dUsare jIva bhI kArmaNakAyayogI hue| isa prakAra ise eka kAMDaka karake, isa prakAra ke anya-anya AvalI ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra kAMDaka hote haiN| ina kAMDa ko bhI zalAkAoM se donoM samayoM ko guNA karane para AvalI kA asaMkhyAtavAM bhAga kArmaNakAyayoga kA utkRSTakAla hotA hai / ( yogakAlaH ) kArmaNasya trismyaaH| -gojI0 gA0 671 / TIkA kArmaNayoga kA kAla tIna samaya hai| yoga kI sthiti ___sa kArmaNakAyayogaH ekadvitrisamayaviziSTavigrahagatikAleSu kevalisamudghAtasambandhiprataradvayalokapUraNe samayanaye ca pravartate zeSakAle nAstIti vibhAgaH tu zabdena sUcyate ? anena zeSayogAnAmavyAghAtaviSaye antamuhartakAlo vyAghAtaviSaye ekasamayAdi yathAsaMbhavAntarmuhUrtaparyantakAlazca ekajIvaM pratibhaNito bhavati / nAnAjIvApekSayA x x x sarvakAla iti vizeSo jnyaatvyH| -gojI0 gA0 241 / TIkA vaha kArmaNakAyayoga eka-do yA tIna samaya vAlI vigrahagati ke kAla meM aura kevalisamudghAta saMbaMdhI do pratara aura lokapUraNa ke tIna samayoM meM hotA hai, zeSakAla meM nahIM hotA hai| yaha vibhAga 'tu' zabda se sUcita hotA hai| isase zeSa yoga yadi koI vyAghAta
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 211 ) nahIM ho to antamuhUrtakAla taka aura yadi vyAdhAta ho to eka samaya se lekara yathAsaMbhava antarmuhUrtakAla paryanta eka jIva kI apekSA hote haiN| nAnA jIvoM kI apekSA sarvakAla yoga kI kAla sthiti hai| yoga kI kAlasthiti audArikakAyayoga ko kAlasthiti audArikamithakAyayoga kI kAlasthiti kArmaNakAyayoga ko kAlasthiti smyttysNkhaavlisNkhgunnaavlismaashidraasii| -gojI0 gA0 265 / pUrvAdha kArmaNakAyayoga kA kAla tIna samaya hotA hai, kyoMki vigrahagati meM anAhAraka tIna samayoM meM kArmaNakAyayoga hI saMbhava hai| audArikamizrakAyayoga kAla saMkhyAta AvalimAtra hotA hai kyoMki antarmuhUrtapramANa aparyAptakAla hI audArikamizra kA kAla hai / audArikakAyayoga kA kAla usase saMkhyAtaguNA hai kyoMki una donoM kAloM meM se hIna saba kAla hI audArikakAyayoga kA kAla hai| .40 sayogijIva ko sayogItva kI apekSA sthiti .01 manoyogI aura vacanayogI ko kAlasthiti .02 kAyayogI kI kAlasthiti .03 audArikakAyayogo ko kAlasthiti *04 audArikamizrakAyayogI ko kAlasthiti .05 vaikriyakAyayogI kI kAlasthiti .06 kArmaNakAyayogI ko kAlasthiti jogANuvAdeNa paMcamaNajogI paMcavacijogI kAyajogI orAliyakAyajogI orAliyamissakAyajogI veumviyakAyajogI kammaiyakAyajogI kevaciraM kAlAdo hoti| -SaT khaNDa0 2 / 8 / sU 16 / pu 7 / pRSTha* 468 ttokaa-sugm| svvddhaa| -SaT khaNDa* 2 / 8 / sU 17 / pu 7 / pRSTha* 468 / 9 TIkA-maNajogi-vacijogINamaddhA jahaNNeNa egasamao, ukkaseNa aMtomuhattaM / maNasaapajjattANaM puNa jahaNao ukkassao aMtomuhuttagetto ceva / javi
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 212 ) evaM vihamaNusa apajjattANaM saMtANo sAMtaro hojja to maNa-vacijogINaM saMtAno sAMta kiNNa have, visesaabhaavaado| Na davvapamANakao viseso, devANaM saMkhejjabhAgamettadavvulakkhi-veuvviya missa kAyajogisaMtANassa vi savvaddhappa saMgAdo / ettha parihAro vuccade / taM jahA - Na davvabahuttaM saMtANAvicchedassa kAraNaM, saMkhejjamaNusapajjattANaM saMtANassa vi vocchedadhpasaMgAdo / Na sagaddhAthovattaM saMtANavocchedasta kAraNaM, veuvviya missaddhAdo saMkhejjaguNahINaddha valakkhiyamaNajogisaMtANassa vi sAMtarattappasaM gAvo / kiMtu jassa guNaTTANassa maggaNaTThANassa vA egajIvAvadvANakAlAdo pavesaMtarakAlo bahugo hodi tassaNNayavocchedo / jassa puNa kayAvi Na bahuo tassa Na saMtANassa vocchedo tti ghettavvaM / maNajogirvAca - jogINaM puNa egasamayo suTTa paviralo tti ettha jahaNNakAlattaNeNa Na gahido / 9 yogamArgaNAnusAra pAMca manoyogI, pAMca vacanayogI, kAyayogI, audArikakAyayogI, audAri mizra kAyayogI, vaikriyakAyayogI aura kArmaNakAyayogI jIva sarvakAla meM rahate haiM / astu --- zaMkA - manoyogI aura vacanayogiyoM kA kAla jaghanya se eka samaya aura utkarSa se antarmuhUrta pramANa hai / parantu manuSya aparyAptoM kA kAla jaghanya aura utkRSTa bhI antarmuhUrta mAtra hI hai / yadi isa prakAra ke manuSya aparyAptoM kI saMtAna sAntara hai to manoyogI aura vacanayogiyoM kI sAntara saMtAna kyoM nahIM hogI, kyoMki unameM koI vizeSatA nahIM hai / yadi dravyaM pramANakRta vizeSatA mAnI jAya to vaha bhI nahIM banatI, kyoMki devoM ke saMkhyAtaveM bhAga mAtra dravya se upalakSita vaikriyamizrakAyayogI jIvoM kI saMtAna ke bhI sarvakAla rahane kI prasaMga hogA / samAdhAna- dravya kI adhikatA saMtAna ke aviccheda kA kAraNa nahIM hai, kyoMki aisA hone para saMkhyAta manuSya paryApta jIvoM ko saMtAna ke bhI vyavaccheda kA prasaMga hogA / apane kAla kI alpatA bhI saMtAnavyuccheda kA kAraNa nahIM hai, kyoMki aisA mAnane para vaikriyamizrakAla meM saMkhyAtaguNehIna kAla se upalakSita manoyogisaMtAna ke bhI sAntaratA kA prasaMga AyegA / kintu jisa guNasthAna athavA mArgaNAsthAna ke eka jIva ke avasthAnakAla se pravezAntarakAla bahuta hotA hai / usakI saMtAna kA vyuccheda hotA hai| jisakA vaha kAla kadApi bahuta nahIM hai / usakI saMtAna kA vyuccheda nahIM hotA, aisA grahaNa karanA cAhie / parantu manoyogI va vacanayogiyoM kA eka samaya bahuta hI kama pAyA jAtA hai / isa kAraNa yahA~ jaghanyakAla rUpa se yaha nahIM grahaNa kiyA gayA / * 06 vaikriyamizrakAyayogI ko kAlasthiti bevyamissa kAyajogI kevaciraM kAlAdo hoMti / - SaT0 khaNDa 0 2 / 8 / sU 18 | pu 7 / pRSTha0 469
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 213 ) ttokaa-sugm| jahaNNeNa aMtonuhuttaM / -SaT khaNDa 0 2 / 8 / sU 19 / pu 7 / pRSTha. 469 TokA-kudo ? orAliyakAyajogaTTidatirikkha-maNussANaM be viggahe kAdUNa devesuppajjiya savvajahaNNaNa kAleNa pajjattIo samANiya aNtomuhuttmettjhnnnnkaaluvlNbhaado| ukkasseNa palidovamassa asNkhejjdibhaago| -SaTa* khaNDa0 2 / 8 / sU 20 / pu 7 / pRSTha0 470 TokA- maNusaapajjattANaM jadhA palidovamassa asaMkhejjadibhAgametto saMtANakAlo parUvido tadhA ettha vi pruubedvvo| vaikriyamizrakAyayogiyoM kA kAla jaghanya se antamuhUrta hai| astu, kyoMki audArikakAyayoga meM sthita tiryaMca aura manuSyoM kA do vigraha karake devoM meM utpanna hokara aura sarvajaghanyakAla se paryAptiyoM ko pUrNa kara bahuta hI kama antarmuhUrta mAtra jaghanyakAla pAyA jAtA hai / vaikriyamizrakAyayogiyoM kA kAla utkarSa se palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai| astu jisa pramANa manuSya aparyAptoM ke palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra saMtAnakAla kA nirUpaNa kiyA jA cukA hai, usI prakAra yahA~ bhI nirUpaNa karanA caahie| .07 AhArakakAyayogI ko kAlasthiti AhArakakAyajogo kevaciraM kAlAdo hoti / -SaT khaNDa0 2 / 8 / sU 21 / pu 7 / pRSTha0 47. TokA-sugama / jahaNNeNa egasamayaM / -SaT0 khaNDa 0 2 / 8 / sU 22 / pu 7 / pRSTha0 470 TokA-kudo ? maNajoga-vacijogehito AhArakAyajogaM gaMtUNa bidiyasamae kAlaM kariya jogaMtaraM gayassa egsmykaaluvlNbhaavo| ukkasseNa aNtomuhttN| ---SaT0 khaNDa0 2 / 8 / sU 23 / pu 7 / pRSTha0 470 1 71
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 214 ) TIkA- ettha AhArakakAyajogINaM ducarimasamao jAva AhArakAyajogapavesassa aMtaraM kariya puNo uvarimasamae aNNe jIve pavesiyavvA / evaM saMkhejjavArasalAgAsu uppaNNAsu tado NiyamA aMtara hodi / evaM saMkhejjaM tomuhuttasamAsoviaMtamuttametto ceva / kadhaM gavvade ? ukkassakAlo aMtomuhuttametto ti suttavayaNAdo / -- AhAraka kAyayogI jIva jaghanya se eka samaya taka rahate haiN| kyoMki manoyoga aura vacanayoga se AhArakakAyayoga ko prApta hokara va dvitIya samaya meM maraNa kara yogAntara ko prApta hone para eka samaya kAla pAyA jAtA hai / AhArakakAyayogI jIva utkarSa se antarmuhUrta taka rahate haiM / yahA~ AhArakakAyayogiyoM ke dvicarama samaya taka AhArakakAyayoga meM praveza kA aMtara karake punaH uparima samaya meM anya jIvoM kA praveza karAnA cAhie / isa prakAra saMkhyAtavAra zalAkAoM meM utpanna hone para tatpazcAt niyama meM antara hotA hai / isa prakAra saMkhyAta antarmuhUrtoM kA jor3a antarmuhUrta mAtra hI hotA hai / .08 AhArakamizrakAyayogI kI kAlasthiti AhAra maskAyajogI kevaciraM kAlAdo hoMti / TIkA - sugamaM / - SaT0 khaNDa0 2 / 8 / sU 24 / pu 7 / pRSTha 0 471 jahaNeNa aMtamuttaM / - SaT0 khaNDa0 2 / 8 / sU 25 // pu 7 / pRSTha 0 471 TIkA - kudo ? AhAramissakAyajogacarassa AhAra missakAyajogaM gaMtUNa suTTa. jahaNeNa kAlena pajjattIo samANidassa jahaNNakAluvalaM bhAdo / ukkasse atomuttaM / - SaT 0 TIkA - ettha vi puvvaM va saMkhejjaM tomuhuttANaM saMkalaNA kAyavvA / AhArakamizra kAyayogI jIva jaghanya se antarmuhUrta taka rahate haiM / kyoMki, AhArakamizrakAyayoga meM jAne vAle jIva ke AhAraka mizrakAyayoga ko prApta hokara atizaya jaghanyakAla se paryAptiyoM ko pUrNa kara lene para jaghanyakAla pAyA jAtA hai / 0 khaNDa 0 2 / 8 / sU 26 / pu 7 / pRSTha 0 471
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 215 ) AhAraka mizrakAyayogI jIva utkarSa se antarmuhUrta taka rahate haiM / astu -- yahA~ para bhI pUrva ke samAna saMkhyAta antarmuhUrtoM kA saMkalana karanA cAhie / 41 yogI aura kAlaprarUpaNA 01 manoyogI aura vacanayogI ko kAlasthiti jogANuvAdeNa paMcamaNajogI paMcavacijogI ke vaciraM kAlAdo hodi ? - SaT0 khaNDa0 2 / 2 / 96 / pu 7 / pRSTha0 151 TIkA- 'jogiNo' idi vayaNAdo bahuvayaNaNiddaso kiNNa kado ? Na, paMcahaM pi eyattAviNAbhAveNa eyavayaNuvavattIdo / sesaM mugamaM / jahaNeNa egasamao / - SaT0 khaNDa0 2 / 2 / sU 97 / pu 7 / pRSTha0 151 TIkA - maNajogassa tAva egasamayaparUvaNA korade / taM jahA - ego kAyajogeNa acchido kAyajogadvAe khaeNa maNajoge Agado, teNegasamaya macchiya bidiyasamaye mariya kAyajogI jAdo / laddho maNajogassa egasamao / adhavA kAyajogadvAkhaeNa maNajoge Agade bidiyasamae vAghAdidassa puNaravi kAyajogo ceva Agado / laddho bidiyapayAreNa egasamao / evaM sesANaM caduNhaM maNajogANaM paMcahaM vacijogANaM ca egasamayaparUvaNA dohi payArehi NAdaNa kAyavvA / ukkasseNa aMtomuhuttaM / - SaT0 khaNDa 0 2 / 2 / 98 / pu 7 / pRSTha0 152 TIkA - aNappidajogAdo appidajogaM gaMtRRNa ukkasseNa tattha aMtomuhuttAagri pasi virohAbhAvAdo / yogamArgaNAnusAra jIva pAMca manoyogI aura pAMca vacanayogI kitane kAla taka rahate haiM / " jogiNo" isa prakAra ke vacana se yahA~ bahuvacana kA nirdeza nahIM kiyA / kyoMki pAMcoM ke hI ekatva ke sAtha avinAbhAva hone se yahA~ ekavacana ucita hai / kama se kama eka samaya taka jIva pAMca manoyogI aura pAMca vacanayogI rahate haiM / astu - prathamataH manoyoga ke eka samaya kI prarUpaNA kI jAtI hai / vaha isa prakAra - eka jIva kAyayoga meM sthita thA, vaha kAyayogakAla ke kSaya manoyoga meM AyA, usake sAtha eka samaya rahakara va dvitIya samaya meM marakara kAyayogI ho gayA / isa prakAra manoyoga
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 216 ) kA jaghanyakAla eka samaya prApta ho jAtA hai / athavA kAyayogakAla ke kSaya se manoyoga ke prApta hone para dvitIya samaya meM vyAghAta ko prApta hue usako phira bhI kAyayoga hI prApta huA / isa taraha dvitIya prakAra eka samaya prApta hotA hai / isI prakAra zeSa cAra manoyogoM aura pAMca vacanayogoM ke bhI eka samaya kI prarUpaNA donoM prakAroM se jAnakara karanA cAhie / adhika se adhika antarmuhUrtakAla taka jIva pAMca manoyogI aura pAMca vacanayogI rahate haiM / kyoMki, avivakSita yoga se vivakSita yoga ko prApta hokara utkarSa se yahA~ aMtarmuhUrta taka avasthAna hone meM koI virodha nahIM hai / ** 2 kAyayogI kI kAlasthiti kAya jogI kevaciraM kAlAdo hodi ? - SaT0 khaNDa 0 2 / 2 / TIkA - kimamettha egavayaNaNidde so kado ? mottU bahUhi jIvehi ettha paojaNAbhAvAdo / 99 / pu 7 / pRSTha0 152 Na esa doso, egajIvaM jahaNeNa aMtomuttaM / SaT0 khaNDa 0 2 / 2 / sU 100 // pu 7 / pRSTha 152 TIkA - aNappidajogAdo kAyajogaM gadassa jahaNNakAlassa vi aMtomuhuttapamANaM mottUNa egasamayAdipamANANuvalaMbhAdo / ukkasseNa anaMtakAlamasaM khejjapoggala pariyahaM / -SaT0 khaNDa0 2 / 2 / sU 101 / 7 / pRSTha 0 152 * TIkA - aNapadajogAdo kAyajogaM gaMtUNa tattha suTTha dohaddhamacchiya kAlaM kariya ei diyesu uppaNNassa AvaliyAe asaMkhejja dibhAgame ttapoggala pariyaTTANi pariyaTTidassa kAyajogukkassakAluvalaM bhAdo / jIva kAyayogI kitane kAla taka rahatA hai / yahA~ ekavacana ke nirdeza karane meM koI doSa nahIM hai, kyoMki eka jIva ko chor3akara yahA~ bahuta jIvoM se prayojana nahIM hai / kama se kama antarmuhUrta taka jIva kAyayogI rahatA hai / kyoMki avivakSita yoga se kAyayoga ko prApta hue jIva ke jaghanyakAla kA pramANa antarmuhUtaM ko chor3akara eka samayAdi rUpa nahIM pAyA jAtA hai /
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 217 ) adhika se adhika asaMkhyAta pudgalaparivartanapramANa anantakAla taka jIva kAyayogI rahatA hai| kyoMki, avivakSita yoga se kAyayoga ko prApta hokara aura vahA~ atizaya dIrghakAla taka rahakara kAla ko karake ekendriyoM meM utpanna hue jIva ke AvalI ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra pudgalaparivartana bhramaNa karate hue kAyayoga kA kAla pAyA jAtA hai / .03 audArikakAyayogI aura kAlasthiti orAliyakAyajogI keciraM kAlAdo hodi ? -SaT0 khaNDa 0 2 / 2 / sU 102 / pu 7 / pRSTha0 153 ttokaa--sugmN| jahaNeNa egsmo| -SaTa0 khaNDa 0 2 / 2 / sU 103 / pu7 / pRSTha0 153 TokA-maNajogeNa vacijogeNa vA acchiya tesimaddhAkhaeNa orAlikAyajogaMgadabidiyasamae kAlaM kADhUNa jogaMtaraM gadassa egsmydNsnnaado| ukkasseNa bAvIsaM vAsasahassANi desUNANi / -SaT0 khaNDa0 2 / 2 / sU 104 / pu 7 / pRSTha0 153 TokA-bAvIsavAsasahassAuapuDhavIkAiesu uppajjiya savvajahaNNaNa kAleNa orAliyamissaddha gamiya pattigadapaDhamasamayappahuDi jAva aMtomuttUNabAvIsavAsasahassANi tAva oraaliykaayjoguvlNbhaado| audArikakAyayogI jIva kama se kama eka samaya taka rahatA hai| kyoMki, manoyoga athavA vacanayoga ke sAtha rahakara unake kAla-kSaya se audArikakAyayoga ko prApta hone ke dvitIya samaya meM marakara yogAntara ko prApta hue jIva ke eka samaya dekhA jAtA hai| adhika se adhika bAIsa hajAra varSoM taka jIva audArikakAyayogI rahatA hai / kyoMki bAIsa hajAra varSa kI Ayu vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hokara sarvajaghanyakAla se audArikamizrakAla ko bitAkara paryApti ko prApta hone ke prathama samaya se lekara antarmuhUrta kama bAIsa hajAra varSa taka audArikakAyayoga pAyA jAtA hai|
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 218 ) .04 audArikamizrakAyayogI aura kAlasthiti * 05 vakriyakAyayogI aura kAlasthiti * 07 AhArakakAyayogI aura kAlasthiti orAliyamassakAya jogI veuvviyakAyajogI AhArakakAyajogI kevaciraM kAlAdo hodi ? -SaT0 khaNDa 0 2 / 2 / sU 105 / pu 7 pRSTha0 153 / 4 jaNa esao / - SaT0 khaNDa 0 2 / 2 / sU 106 / pu 7 | pRSTha0 153 | 4 TIkA-orAlimakAyajogAviNAbhAvidaMDAdo kavADaM gadasajogijihi orAliyamassassa egasamao labbhade, tattha orAliyamisseNa viNA aNNajogAbhAvAdo / maNa vacijogehiMto veubviyajogaMgadabidiyasamae madassa egasamao asarkAyajogassa uvalabbhade, mudapaDhamasamae kammaiya-orAliyaveubviyamissa kAyajoge mottUNa veuvviyakAyajogANuvalaM bhAdo / maNa vacijogehito AhArakAyajogaM gadabidiyasamae mudassa mUlasarIraM paviTThassa vA AhArakAyajogassa esao labbhade, mudANaM mUlasarIrapavidvANaM ca paDhamasamae AhArakAyajogANuvalaMbhAdo / ukkaraNa aMtomuhuttaM / - SaT0 khaNDa 0 2 / 2 / sU 107 / pu 7 pRSTha0 154 / 5 TIkA--maNajogAdo vacijogAdo vA veDavviya- AhArakAyajogaM gaMtUNa savvaksaM aMtomuhuttamacchiya aNNajogaMgadassa aMtomuhuttamettakAluvala bhAdo, aNappida jogAdoorAliya missa jogaM gaM tUNa savvak kassakAlamacchiya apNajoga gadassa orAliyamassassa aMtomuhuttamettukkassakAluvala bhAdo / suhumei diyaapajjattaesu bAdare' diyaapajjattasu ca sattaTTabhavaggahaNANi niraMtaramuppaNNassa bahuo kAlo kiNNa labbhade ? Na, tAo savvAo dvidIo ekkado kade vi aMtomuhuttamettakAluvalaM bhAdo / jIva audArika mizra kAyayogI, vaikriyikakAyayogI aura AhArakakAyayogI kitane kAla taka rahatA hai | astu - kama se kama eka samaya taka jIva audArika mizrakAyayogI Adi rahatA hai /
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 219 ) audArikakAyayogI ke avinAbhAvI daMDasamudghAta se kapATasamudghAta ko prApta hue yogI kevalI jinameM audArikamizra kA eka samaya pAyA jAtA hai, kyoMki, usa avasthA meM audArikamizra ke binA anya yoga pAyA nahIM jAtA / manoyoga yA vacanayoga se vaikriyikakAyayoga ko prApta hone ke dvitIya samaya meM mRtyu ko prApta hue jIva ke vaikriyikakAyayoga eka samaya pAyA jAtA hai| kyoMki mara jAne ke prathama samaya meM kArmaNakAyayoga, audArikamizrakAyayoga, aura vaikriyikamizrakAyayoga ko chor3akara vaikriyikakAyayoga nahIM pAyA jAtA hai / manoyoga athavA vacanayoga se AhArakakAyayoga ko prApta hone ke dvitIya samaya meM mRtyu ko prApta hue yA mUla zarIra meM praviSTa hue jIva ke AhArakakAyayoga kA eka samaya pAyA jAtA hai / kyoMki, mRtyu ko prApta yA mUla zarIra meM praviSTa hue jIvoM ke prathama samaya meM AhArakakAyayoga nahIM pAyA jAtA hai / adhika se adhika antarmuhUrtakAla taka jIva audArikamizrakAyayogI Adi rahatA hai / kyoMki manoyoga athavA vacanayoga se vaikriyika yA AhArakakAyayoga ko prApta hokara sarvotkRSTa antarmuhUrta kAla taka rahakara anya yoga ko prApta hue jIva ke antarmuhUrtamAtra kAla pAyA jAtA hai / tathA avivakSita yoga se audArika mizrayoga ko prApta hokara va sarvotkRSTakAla taka rahakara anya yoga ko prApta hue jIva ke audArikamizra kA antarmuhUrta mAtra utkRSTakAla pAyA jAtA hai / zaMkA - sUkSma ekendriya aparyAptoM meM aura bAdaraekendriya aparyAptoM meM sAta-ATha bhava grahaNa taka nirantara utpanna hue jIva ke bahuta kAla kyoM nahIM pAyA jAtA ? samAdhAna- nahIM pAyA jAtA, kyoMki, una saba sthitiyoM kA ikaTThA karane para bhI antarmuhUrta mAtra kAla pAyA jAtA hai / 06 vaikriyamizrakAyayogI aura kAlasthiti - 08 AhArakamizrakAyayogI aura kAlasthiti vevviyamastakAyajogI AhAramissakAyajogI kevaciraM kAlAdo hodi ? - SaT0 khaNDa0 2 / 2 / sU 108 / pu 7 / pRSTha0 155 TIkA - sugamaM / jahaNeNa aMtomuhuttaM / - SaT0 khaNDa 0 2 / 2 / sU 109 / pu 7 / pRSTha0 155
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 220 ) TIkA-egasamao kiNNa labbhade ? Na, ettha mrnnjogpraavttiinnmsNbhvaado| ukkasseNa aNtomuhuttN| -SaT0 khaNDa0 2 / 2 / sU 110 / pu 7 / pRSTha0 155 ttiikaa-sugm| jIva vaikriyamizrakAyayogI aura AhArakamizrakAyayogI kama se kama antamuhUrtakAla taka rahatA hai / prazna hai ki yahA~ eka samaya mAtra jaghanyakAla kyoM nahIM pAyA jAtA hai / samAdhAna nahIM pAyA jAtA, kyoMki yahA~ maraNa aura yogaparAvRtti kA honA asaMbhava hai| taka jIva vaikriyikamizrakAyayogI aura AhAraka adhika se adhika a mizrakAyayogI rahatA hai| .09 kArmaNakAyayogI aura kAlasthiti kammaiyakAyajogI kevaciraM kAlAdo hodi ? -SaT khaNDa 0 2 / 2 / sU 111 / pu 7 / pRSTha0 155 / 6 TokA-sugamaM / jahaNNaNa egsmo| -SaT khaNDa 0 2 / 2 / sU 112 / pu 7 / pRSTha 0 156 TokA-egaviggahaM kAdUNa uppaNNassa taduvala bhaado| ukkasseNa tiNNi smyaa| -SaT0 khaNDa 0 2 / 2 / sU 113 / pu 7 / pRSTha0 156 TokA-tiNhaM samayANamuvari viggahANuvala bhaado| kArmaNakAyayogI-kama se kama eka samaya taka rahatA hai, kyoMki, eka vigraha ( mor3A) karake utpanna hue jIva ke sUtroktakAla pAyA jAtA hai| adhika se adhika tIna samaya taka jIva kArmaNakAyayogI rahatA hai| kyoMki tIna samayoM ke Upara vigraha pAye nahIM jAte haiN|
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 221 ) kAyayoga kI sthiti .3 audArikakAyayoga kI sthiti '4 audArikamizrakAyayoga kI sthiti .9 kArmaNakAyayoga kI sthiti tadyathA-yogakAlaH kArmaNasya trisamayAH / audArikamizrasya antarmuhUrtaH / audArikasya tataH sNkhyaatgunnH| militvA trismyaadhiksNkhyaatgunnitaantmuhuurtH| x x x / prakSepayogoddhRtamizrapiNDaH prakSapakAnAMguNako bhavediti / - gojI0 gA0 671 / TIkA 1--kArmaNakAyayoga kA kAla tIna samaya hai / 2-audArikamizrakAyayoga kA kAla antamuhUrta hai / 3-audArikakAyayoga kA kAla usase saMkhyAtaguNA hai| saba milAne para tIna samaya adhika saMkhyAtaguNita antarmuhUrtakAla hotA hai| karaNasUtra meM kahA hai-prakSepa ko milAkara mile hue piMDa se bhAga dene para jo pramANa Ave use prakSepa se guNA karane para apanA-apanA pramANa hotA hai| so ukta tInoM yogoM ke kAloM ko milAne para tIna samaya adhika saMkhyAta antarmuhUrtakAla huaa| kAyayoga kI sthiti tajjogo sAmaNNaMkAlo saMkhAhado tijogamidaM / -gojI0 gA0 263 / pUrvArdha TIkA-teSAM caturNAM vAgyogakAlAnAM yogaH-yutiH sAmAnyavAgyogakAlo bhavati / x x x asmAt kAyayogakAlaH sNkhyaatgunnH| cAroM vacanayogoM ke kAla kA yoga sAmAnya vacanayoga kA kAla hai| isase saMkhyAtaguNA kAyayoga kA kAla hai| .10 ayogI jIva meM sugmmjogiinnN| -SaTa0 khaNDa0 1 / 1 / pu 2 | pRSTha * 672 ayogI guNasthAna yoga rahita hotA hai / noTa-ayogI-caudahaveM guNasthAna kI apekSA pAMca hrasva akSara ( a, i, u, R, la) mAtra sthiti hotI hai|
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 222 ) .11 kAlAnugamatI se saMcita yogI jIvoM kA kAlasthiti ___jogANuvAdeNa paMcamaNajogi-paMjavacijogitiNNipadA kevaciraM kAlAdo hoMti ? NANAjIvaM paDucca svvddhaa| egajIvaM paDucca jahaNNaNa egasamao, ukkasseNa aNtomhttN| kAyajogisa kadi-NokadiavattavvasaMcidA kevaciraM kAlAdo hoMti ? NANAjIvaM paDucca smvddhaa| egajIvaM paDucca jahaNNaNa aMtomahattaM, ukkasseNa aNaMtakAlamasaMkhejjA pogglpriyaa| orAliyakAyajogIsu kadisaMcidA kevacira kAlAdo hoMti ? NANAjIvaM paDucca svvddhaa| egajIva paDucca jahaNNaNa egasamao, ukkasseNa bAvosavassasahassANi desuunnaanni| orAliyamissakAyajogIsu kadi-NokadiavattavvasaMcidA kevaciraM kAlAdo hoMti ? NANAjIvaM paDucca svvddhaa| egajIvaM paDucca jahaNNaNa egasamao, ukkasseNa aMtomuhattaM / veuvviyakAyajogINaM mnnjogibhNgo| veuvviyamissakAyajogIsutiNNipadA kevaciraM kAlAdo hoMti ? NANAjIvaM paDucca jahaNNaNa aMtomuhattaM, ukkasseNa palidovamassa asaMkhejjavibhAgo egamaMtomuhattaM ; palidovamassa asaMkhejjadibhAgamettavakkamaNavArasalAgAhi paduppaNNa smuppttiido| egajIvaM paDucca jahaNNukkasseNa aMtomuhuttaM / AhArakAyajogIsu tiNNipadA kevaciraM kAlAdo hAMti ? NAgajIvaM paDucca jahaNNaNa egasamao, ukkasseNa aMtomuhattaM / AhAramissakAyajogIsu tiNNipadA keciraM kAlAdo hoMti ? NANegajIvaM paDucca jahaNNukkasseNa aMtomuhuttaM / kammaiyakAyajogIsu-kadi-Nokadi-avattavvasaMcidA kevaciraM kAlAdo hoMti ? NANAjIvaM paDucca svvddhaa| egajIvaM paDucca jahaNNeNa egasamao, ukkasseNa tipnnismyaa| -SaT0 khaNDa 0 4 / 1 / sU 66 / pu 9 / pRSTha* 298 / 99 yoga mArgaNAnusAra pAMca manoyogI aura pAMca vacanayogI tIna pada vAle kitane kAla taka rahate haiM ? nAnA jIvoM kI apekSA sarvakAla rahate haiN| eka jIva kI apekSA jaghanya eka samaya aura utkRrSa se antarmuhUrtakAla taka rahate haiN| kAyayogiyoM meM kRti, nokRti aura avaktavya saMcita jIva kitane kAla taka rahate haiN| eka jIva kI apekSA jaghanya se antarmuharta aura utkRrSa se asaMkhyAta pudagala-parivartana-pramANa anantakAla taka rahate haiN| audArikakAyayogiyoM meM kRtisacita kitane kAla taka rahate haiM ? nAnA jIvoM kI apekSA sarvakAla rahate haiN| eka jIva kI apekSA jaghanya se eka samaya aura utkRrSa se kucha kama vAIsa hajAra varSa taka rahate haiM / audArikamizrakAyayogiyoM meM kRti, nokRti va avaktavya saMcita jIva kitane kAla taka rahate haiM ? nAnA jIvoM kI apekSA sarvakAla rahate haiN| eka jIva kI apekSA jaghanya
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 223 ) se eka samaya aura utkarSa se antarmuhUrtakAla taka rahate haiM / vaikriyakAyayogiyoM kI prarUpaNA manoyogiyoM ke samAna hai / vaikriyamizrakAyayogiyoM meM tIna pada vAle kitane kAla taka rahate haiM | nAnA jIvoM kI apekSA jaghanya se antarmuhUrta aura utkRSTa se palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra antarmuhUrta kAla taka rahate haiM / kyoMki palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra upakramaNa vAra zalAkAoM se utpanna hone para yaha kAla prApta hotA hai / apekSA jaghanya va utkarSa se antarmuhUrtakAla taka rahate haiM / eka jIva kI AhArakakAyayogiyoM meM tInoM pada vAle kitane kAla taka rahate haiM ? nAnA va eka jIva kI apekSA jaghanya se eka samaya aura utkarSa se antarmuhUtakAla taka rahate haiM / AhAra mizrakA yogiyoM meM tInoM pada vAle kitane kAla taka rahate haiM ? nAnA va eka jIva kI apekSA jaghanya va utkarSa se antarmuhUrta kAla taka rahate haiM / kArmaNa kAyayogiyoM meM kRti, nokRti va avaktavya saMcita kAla kitane kAla taka rahate haiM / nAnA jIvoM kI apekSA sarvakAla rahate haiM / eka jIva kI apekSA jaghanya se eka samaya aura utkRSTa tIna samaya taka rahate haiM / - 12 karaNakRti anugama meM kAlAnugama se saMcita jIva ko kRtirUpasthiti paMcamaNa jogi paMcavacijogIsu orAliya-veubviyapari sAdaNakadI orAliya- ve uvyiya - tejA - kammaiyasaMghAdaNaparisAdaNakadI NANAjIvaM paDucca savvaddhA / egajIvaM paDucca jahaNeNa egasamao, ukkasseNa atomuhuttaM / AhAra dopadANamogho / kAyajogIsu orAliyasaMghAdaNa-parisAdaNakadIe veubviyaparisAraNa-saMghAdaNapafrasAdaNakadINaM tirikkhbhNgo| orAliyasaMghAdaNa - parisAdaNakadI NANAjIvaM paDucca savvaddhA / egajIvaM paDucca jahaNNeNa egasamao, ukkasseNa bAvIsavAsa sahasANi samaUNANi / veuvviyasaMghAdaNakadI ogho / AhArasaMghAdaNakadI ogho / sesadopadANaM mnnjogibhNgo| tejA - kammaiyasaMghAdaNa-parisAdaNakado NANAjIva paDucca savvaddhA / egajIvaM paDucca jahaNaNeNa aMtomuhuttaM, ukkasseNa anaMtakAlamasaM khejjA poggalapariyaTTA / orAliyakAyajogIsu orAliyasaMghAdaNa-parisAdaNakadI tejA-kammaiyasaMghAdaNa parisAdaNakadI NANAjIvaM paDucca savvaddhA / egajIvaM paDucca jahaNeNa egasamao, ukkasseNa bAvIsavAsasahassANi desuNANi / veuvviyasaMghAdaNakadI NANAjIva paDucca jahaNeNa egasamao, ukkasseNa AvaliyAe asaMkhejjadibhAgo / egajIvaM pacca jahaSNukkasseNa egasamao / veubviyaparisAdaNa saMghAdaNapari 1
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 224 ) sAdaNakadI gANAjIvaM paDucca svvddhaa| egajIvaM paDucca jahaNNeNa egasamao, ukkasseNa aMtomuhuttaM / AhAraparisAdaNakadIe mnnjogibhNgo| orAliyamissakAyajogIsu orAliyasaMghAdaNakadI ogho| orAliyasaMghAdaNa-parisAdaNakadI gANAjIvaM paDucca svvddhaa| egajIvaM paDucca jahaNNaNa egasamao, ukkasseNa aMtomuhattaM samaUNa / tejA-kammaiyasaMghAdaNa-parisAdaNakadI gANAjIvaM paDucca svvddhaa| egajIvaM paDucca jahaNNaNa egsmo| ukkasseNa aNtomuhttN| veunviyakAyajogIsu veunviya-tejA-kammaiyasaMghAdaNa-parisAdaNakadIe mnnjogibhNgo| veuvviyamissakAyajogIsu veuvviyasaMghAdaNakadIe devbhNgo| veunviya-tejA-kammaiyasaMghAdaNa-parisAdaNakadI NANAjIvaM paDucca jahaNNaNa aMtomuhattaM, ukkasseNa palidovamassa asNkhejjdibhaago| egajIvaM paDucca jahaNNukkasseNa aNtomuhuttN| ___ AhArakAyajogIsu orAliyaparisAdaNakadI AhAra-tejA-kammaiyasaMghAdaNa-parisAdaNakadI NANAjIvaM paDucca jahaNNaNa egasamao, ukkasseNa aMtomuhuttaM / AhAramissakAyajogIsu orAliyaparisAdaNakadI AhAra-tejA-kammaiyasaMghAdaNa-parisAdaNakadI-NANAjIvaM paDucca egajIvaM jahaNNukkasseNa antomuhuttaM / AhArasaMghAdaNakadI ogho| kammaiyakAyajogosu orAliyaparisAdaNakadI gANAjIvaM paDucca jahaNNaNa tiNNi samayA, ukkasseNa saMkhejjA smyaa| egajIvaM paDucca jahaNNukkaseNa tiNi smyaa| tejA-kammaiyasaMghAdaNa-parisAdaNakadI NANAjIvaM paDucca svvddhaa| egajIvaM paDucca jahaNNaNa egasamao, ukkasseNa tiNNi smyaa| -SaT0 khaNDa0 4 / 1 / sU 71 / pu 9 / pRSTha0 392 / 95 pAMca manoyogI aura pAMca vacanayogI jIvoM meM audArika va vaikriyazarIra kI parizAtanakRti tathA audArika, vaikriyika, taijasa aura kArmaNazarIra kI saMghAtana parizAtanakRti nAnA jIvoM kI apekSA sarvakAla hai| eka jIva kI apekSA jaghanya se eka samaya aura utkRSTa aMtarmuhUrta hai| AhArakazarIra ke do padoM kI prarUpaNA ogha ke samAna hai| ___ kAyayogiyoM meM audArikazarIra kI saMghAtana-parizAtanakRti tathA vaikriyazarIra kI parizAtana va saMghAtana-parizAtana kRtiyoM kI prarUpaNA tiryaMcoM ke samAna hai| inameM audArikazarIra bhI saMghAtana-parizAtanakRti kA nAnA jIvoM kI apekSA sarvakAla hai|
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 225 ) eka jIva kI apekSA jaghanya se eka samaya aura utkRSTa eka samaya kama bAIsa hajAra varSakAla hai| vaikriyazarIra kI saMghAtanakRti kI prarUpaNA ogha ke samAna hai| AhArakazarIra kI saMghAtanakRti kI prarUpaNA ogha ke samAna hai| isake zeSa do padoM kI prarUpaNA mano. yogiyoM ke samAna hai| taijasa va kArmaNazarIra kI saMghAtana-parizAtanakRti nAnA jIvoM kI apekSA sarvakAla hai| eka jIva kI apekSA jaghanyataH aMtamuhUrta aura utkRSTa asaMkhyAta pudgalaparAvartana pramANa anantakAla hai / audArikakAyayogiyoM meM audArikazarIra kI saMghAtana-parizAtanakRti tathA taijasa va kArmaNazarIra kI saMghAtana-parizAtanakRti kA nAnA jIvoM kI apekSA sarvakAla hai| eka jIva kI apekSA jaghanya se eka samaya aura utkRSTa kucha kama bAIsa hajAra varSa kAla hai / vaikriyikazarIra kI saMghAtanakRti kA nAnA jIvoM kI apekSA jaghanya se eka samaya aura utkRSTa AvalI kA asaMkhyAtavAM bhAga kAla hai| eka jIva kI apekSA jaghanya va utkRSTa se eka samaya kAla hai| vaikriyikazarIra kI parizAtana va saMghAtana-parizAtanakRti kA nAnA jIvoM kI apekSA sarvakAla hai| eka jIva kI apekSA jaghanya se eka samaya aura utkarSa se antarmuhUrtakAla hai| audArikamizrakAyayogiyoM meM audArikazarIra kI saMghAtanakRti kI prarUpaNA ogha ke samAna hai| audArika zarIra kI saMghAtana-parizAtanakRti kA nAnA jIvoM kI apekSA sarvakAla hai| eka jIva kI apekSA jaghanya se eka samaya, utkRSTa se eka samaya kama antamuhUrtakAla hai| tejasa va kArmaNazarIra kI saMghAtana-parizAtana kRti kA nAnA jIvoM kI apekSA sarvakAla hai / eka jIva kI apekSA jaghanya se eka samaya aura utkarSa se antarmuhUrtakAla hai / vaikriyikakAyayogiyo meM vaikriyika, taijasa aura kArmaNazarIra saMbaMdhI saMghAtanaparizAtanakRti kI prarUpaNA manoyogiyoM ke samAna hai| vaikriyamizrakAyayogiyoM meM vaikriyikazarIra kI saMghAtanakRti kI prarUpaNA devoM ke samAna hai| vaikriyika, taijasa va kArmaNazarIra kI saMghAtana-parizAtanakRti kA nAnA jIvoM kI apekSA jaghanya se antarmuhUrta aura utkarSa se palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANakAla hai| eka jIva kI apekSA jaghanya va utkarSa se antarmuhUrtakAla hai / AhArakakAyayogiyoM meM audArikazarIra kI parizAtanakRti tathA AhAraka, tejasa aura kArmaNazarIra kI saMghAtana-parizAtanakRti kA nAnA jIvoM kI apekSA aura eka jIva kI apekSA jaghanya se eka samaya aura utkarSa se antarmuhUrtakAla hai| AhArakamizrakAyayogiyoM meM audArikazarIra kI parizAtanakRti tathA AhAraka, taijasa va kArmaNazarIra kI saMghAtana-parizAtanakRti kA nAnA jIvoM kI va eka jIva kI apekSA jaghanya va utkarSa se antarmuhUrtakAla hai| AhArakazarIra kI saMghAtanakRti kI prarUpaNA ogha ke samAna hai|
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 226 ) kArmaNakAyayogiyoM meM audArika zarIra kI parizAtana kRti kA nAnA jIvoM kI apekSA jaghanya se tIna samaya aura utkarSa se saMkhyAta samaya kAla hai| eka jIva kI apekSA jaghanya va utkarSa se tIna samaya kAla hai| taijasa va kArmaNazarIra kI saMghAtanaparizAtanakRti kA nAnA jIvoM kI apekSA sarvakAla hai| eka jIva kI apekSA jaghanya se eka samaya aura utkarSa se tIna samaya kAla hai| yoga kI sthiti aMtomuhuttamettA caumaNajogA kameNa saMkhaguNA / tajjogo sAmaNNaM cauvacijogA tado du saMkhaguNA // -gojI0 gA0 262 TIkA-satyAsatyobhayAnubhayakhyAH catvAro manoyogAH antamuharta mAtrAH pratyekamantamuhUrtakAlavRtayaH tathApi krameNa saMkhyeyaguNA bhavanti-eSAM kAlAnAM yuti sAmAnya sAmAnyamanoyogakAlo bhavati 2-85 / ayamapyantamuhUrtamAna eva / a2| 64, u2|16, a2|4, sa 2 / 1 satya, asatya, ubhaya aura anubhaya nAmaka cAroM manoyogoM meM se pratyeka kA kAla antarmuhUrta hai tathApi krama se saMkhyAtaguNA hai arthAt satya manoyoga kA kAla sabase stoka antamuhUrta hai| usase saMkhyAtaguNA antarmuhUrta asatya manoyoga kA kAla hai| usase saMkhyAtaguNA antarmuhUrta ubhaya manoyoga kA kAla hai| usase saMkhyAtaguNA antarmuhUrta anubhaya manoyoga kA kAla hai| ina cAroM yogoM ke kAla kA jor3a sAmAnya manoyoga kA kAla hai| vaha bhI antamuhUrta mAtra hI hai| noTa-saMdRSTi ke rUpa meM satya manoyoga kA kAla 1 hai to asatya manoyoga kA kAla 4 hai, ubhaya manoyoga kA kAla 16 hai aura anubhaya kA 64 / ina sabakA jor3a 85 hotA hai| *42 sayogI jIva kA sayogI kI apekSA antarakAla .01 paMcamanogI tathA paMca vacana yogI meM kAla kA aMtara .02 kAyayogI meM kAla kA aMtara *03 audArikakAya yogI meM kAla kA aMtara jogANuvAdeNa paMcamaNajogi-paMcavacijogIsu kAyajogi-orAliyakAyajogosu micchAdiTThi-asaMjadasammAdihi-saMjadAsaMjada-pamatta-appamattasaMjada-sajogikevalINamaMtaraM kevaciraM kAlAdo hodi NANegajIvaM paDucca patthi aMtaraM, nnirNtrN| -SaT0 khaNDa 0 1 / 6 / sU 153 / pu 5 / pRSTha 0 87
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 227 ) TokA-kudo ? appidajogasahidaappidaguNaTANANaM savvakAlaM sNbhvaado| kadhamegajIvamAsejja aMtarAbhAvo ? Na tAva jogaMtaragamaNeNaMtaraM saMbhavadi, maggaNAe viNAsApattI do| Na ca aNNaguNagamaNeNa aMtaraM saMbhavadi, guNaMtaraM gadassa jIvasya jogaMtaragamaNeNa viNA puNo AgamaNA bhaavaado| tamhA egajIvassa vi Nasthi ceva aNtrN| sAsaNasammAdiTThi-sammAmicchAdiTThINamaMtaraM kevaciraM kAlAdo hodi, NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa egasamayaM / --SaT0 khaNDa 0 1 / 6 / sU 154 / pu 5 / pRSTha0 88 ttiikaa-sugmmedN| ukkasseNa palidovamassa asNkhejjdibhaago| -SaT khaNDa 0 1 / 6 / sU 155 / pu 5 / pRSTha0 88 TokA-kudo ? doNhaM rAsINaM sAMtarattAdo vi ahiyamaMtaraM kiNNa hodi ? shaavdo| egajIvaM paDucca gatthi aMtaraM, NiraMtaraM / -SaT0 khaNDa0 1 / 6 / sU 156 / pu 5 / pRSTha0 88 TIkA--kudo ? guNa-jogaMtaragamaNehi tdsNbhvaa| caduNhamuvasAmagANamaMtaraM kevaciraM kAlAdo hodi, NANAjIva paDucca oghN| -SaT0 khaNDa0 1 / 6 / sU 157 / pu 5 / pRSTha0 88 TIkA--kudo ? jahaNNeNa egasamao, ukkasseNa vAsupudhattamicceehi oghAdo bhedaabhaavaa| egajIvaM paDucca patthi aMtaraM, nnirNtrN| -SaT khaNDa0 1 / 6 / sU 158 / pu 5 / pRSTha0 89 TIkA-joga-guNaMtaragamaNaNa tdsNbhvaa| egajogapariNamakAlAdo guNakAlo saMkhejjaguNo tti kadhaM Navvade? egajIvassa aNtraabhaavpduppaaynnsuttaado| caduNhaM khavANamoghaM / -SaT0 khaNDa 0 1 / 6 / sU 159 / pu 5 / pRSTha 0 89
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 228 ) TIkA--NANAjIva paDucca jahaNNaNa egasamayaM, ukkasseNa chammAsaM ; egajIvaM paDucca Natthi aMtaramiccedehi bhedaabhaavaa| .04 audArikamizra kAyayogI kA kAla kA aMtara orAliyamissakAyajogIsu micchAdiTThINamaMtaraM kevaciraM kAlAdo hodi, NANegajIvaM paDucca patthi aMtaraM, NiraMtaraM / -SaT0 khaNDa 0 1 / 6 / sU 160 / pu 5 / pRSTha0 89 TokA-tamhi joga-guNaMtarasaMkaMtIe abhaavaado| sAsaNasammAdiTThINamaMtaraM kevaciraM kAlAdo hodi, NANAjIvaM paDucca oghN| -SaT * khaNDa 0 1 / 6 / sU 161 / pu 5 / pRSTha0 89 / 90 TokA-kudo ? jahaNNaNa egasamao, ukkasseNa palidovamassa asaMkhejjavibhAgo ; iccedehi oghAdo bhedAbhAvA / egajIvaM paDucca patthi aMtaraM, nnirNtrN| -SaT khaNDa 0 1 / 6 / sU 162 / pu 5 / pRSTha 0 90 TokA-kudo ? tattha jogNtrgmnnaabhaavaa| guNaMtaraM gadassa vi paDiNiyattiya sAsaNaguNeNa tamhi ceva joge prinnmnnaabhaavaa| asaMjadasammAviTThINamaMtaraM kevaciraM kAlAdo hodi, NANAjIvaM paDucca jahaNNaNa egasamayaM / -SaT0 khaNDa0 1 / 6 / sU 163 / pu 5 / pRSTha0 90 TokA-kudo? deva-Neraiya-maNusaasaMjadasammAviTThINaM maNusesu uppattIe viNA maNusaasaMjadasammAdiTThINaM tirikkhesu uppattIe viNA egasamayaM asaMjadasammAdiTThivirahidaorAliyamissakAyajogassa sNbhvaado| ukkasseNa vaaspudhttN| -SaT0 khaNDa0 1 / 6 / sU 164 / pu 5 / pRSTha0 90 TIkA-tirikkha-maNussesu vAsapudhattamettakAlamasaMjadasammAdiTThINamuvavAdA bhaavaa|
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 229 ) egajIvaM paDucca Natthi aMtaraM, NiraMtaraM / -SaT khaNDa0 1 / 6 / sU 165 / pu 5 / pRSTha 0 90 / 91 TIkA tamhi tassa guNa-jogaMtarasaMkaMtIe abhaavaa| sajogikevaloNamataraM kevaciraM kAlAdo hodi, NANAjIvaM paDucca jahaNNaNa egasamayaM / -SaTa0 khaNDa0 1 / 6 / sU 166 / pu 5 / pRSTha0 91 TokA kudo ? kvaaddpjjaayvirhidkevliinnmegsmovlNbhaa| ukkasseNa vAsapudhattaM / -SaT 0 khaNDa0 1 / 6 / sU 167 / pu 5 / pRSTha 0 91 TokA-kavADapajjAeNa viNA kevalINaM vaaspudhttcchnnsNbhvaado| egajIvaM paDucca Natthi aMtaraM, nnirNtrN| -- SaT0 khaNDa0 1 / 6 / sU 168 / pu 5 / pRSTha0 91 TIkA-kudo ? jogaMtaramagatUNa orAliyamissakAyajoge ceva Tidassa aNtraasNbhvaa| .05 vakriyakAyayogI kA kAla kA antara veunviyakAyajogIsu caduTThANINaM mnnjogibhNgo| --SaT khaNDa0 1 / 6 / sU 169 / pu 5 ! pRSTha0 91 TokA-kudo? gANegajIvaM paDucca aMtarAma veNa saadhmmaado| .09 kArmaNakAyayogI kA kAla kA antara kammaikAyajogIsu micchAdiTThi-sAsaNasammAdiTThiasaMjadasammAdiTTisajogikevalINaM oraalimissbhNgo| -SaT, khaNDa0 1 / 6 / sU 177 / pu 5 / pRSTha0 93 / 94 TIkA-micchAdiThThINaM gANegajIvaM paDucca aMtarAbhAveNa ; sAsaNasammAdiTThoNaM NANAjIvagayaeyasamaya palidovamAsaMkhejjadibhAgatarehi, egajIvagayaaMtarAbhAveNa ; asaMjadasammAdiTThINaM NANAjIvagayaeyasamayamAsa pudhattaMtarehi, egajIvagayaaMtarAbhAveNa ; sajogikevali-NANAjIvagayaeyasamaya-vAsapudhattehi, egajIvagayaaMtarAbhAveNa ca doNhaM smaannttuvlNbhaa|
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 230 ) 01 manoyogI aura vacanayogI kA antarakAla * 02 kAyayogI kA antarakAla *03 audArikakAyayogI kA antarakAla * 04 audArikamizrakAyayogI kA antarakAla 05 vaikriyakAyayogI kA antarakAla .09 kArmaNakAyayogI kA antarakAla jogANuvAdeNa paMcamaNajogi paMcavacijogi kAyajogi orAliyakAyajogiorAliyamassa kAyajogi veuvviyakAya jogi kammaiya kAyajogINamaMtaraM kevaciraM kAlAdo hodi / TIkA - sugamaM / TIkA - sugamaM / SaT0 khaNDa0 2 / 9 / sU 21 / pu 7 / pRSTha0 484 Natthi aMtaraM / - SaT0 khaNDa0 2 / 9 / sU 22 / pu 7 / pRSTha 0 464 niraMtaraM / - SaT0 khaNDa0 2 / 9 / sU 23 / pu 7 / pRSTha0 484 TIkA - sugamaM / yogamArgaNA ke anusAra pAMca manoyogI, pAMca vacanayogI, kAyayogI, audArikakAyayogI, audArikamizrakAyayogI, vaikriyikakAyayogI aura kArmaNakAyayogI jIvoM kA antara nahIM hotA hai / astu ve jIva rAziyAM nirantara haiM / .06 vaikriyamizrakAyayogI kA kAla kA antara ve uvviyamistakAyajogIsu micchAdiTThINamaMtaraM kevaciraM kAlAdo hodi, NANAjIva paDucca jahaNNeNa egasamayaM / - SaT0 khaNDa 0 1 / 6 / sU 170 / pu5 / pRSTha0 91 / 92 TIkA-taM jahA --- veubviyamissa kAyajogimicchAdiTTiNo sabbe veubviyakAyajogaM gadA / egasamayaM veDavviyamissakAyajogo micchAdiTThIhi virahido diTTho / vidiyasamae sattaTTha jaNA veuvviyamissakAyajoge diTThA laddhamegasamayamaMtaraM /
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 231 ) ukkasseNa bArasa muhuttN| -SaT khaNDa 0 1 / 6 / sU 171 / pu 5 / pRSTha 0 92 TIkA-taM jadhA-veubviyamissamicchAdiTThIsu samvesu veubviyakAyajogaM gadesu bArasamuhuttamettamaMtariya puNo sattaTThaneNesu veubviyamissakAyajogaM paui. vaNNesu bArahamuhuttaMtara hodi| egajIvaM paDucca Natthi aMtaraM, NiraMtaraM / -SaT0 khaNDa0 1 / 6 / sU 172 / pu 5 / pRSTha0 92 TIkA tattha jog-gunntrgmnnaabhaavaa| sAsaNAsammAdiTThI-asaMjadasammAdiTThINaM oraalimissbhNgo| -SaT 0 khaNDa0 1 / 6 / sU 173 / pu 5 / pRSTha 0 92 / 3 TIkA--kudo? sAsaNasammAdiTThINaM gANAjIvaM paDucca jahaNNukkasseNa egasamayaM, palidovamassa asaMkhejjadibhAgo tehi, egajIvaM paDucca Natthi aMtarateNa; asaMjadasammAdiTThINaM NANAjIvaM paDucca jahaNNukkassagayaegasamayamAsapudhattaMtareNa, egajIvaM paDucca aMtarAbhAveNa ca tado bhedaabhaavaa| .06 vaikriyamizrakAyayogI kA antarakAla veunviyamissakAyajogINamaMtaraM kevaciraM kAlAdo hodi ? -SaT khaNDa 0 2 / 9 / sU 24 / pu 7 / pRSTha0 485 TokA- sugm| jahaNNeNa egasamayaM / -SaTa0 khaNDa 0 2 / 9 / sU 25 / pu 7 / pRSTha0 485 TokA-kudo? veumviyamissakAyajogIsu savesu pajjattIo samANidesu egasamayamaMtaridUNa bidiyasamae devesu gairaiesu veubviyamissakAyajogINamaMtaraM egasamayaM hodi| ukkasseNa baarsmuhttN| __ - SaT0 khaNDa 0 2 / 9 / sU 26 / pu 7 pRSTha0 485 TIkA-devesu Neraiesu vA aNuppajjamANA jIvA jadi suTTha, bahuaM kAlamacchaMti to bArasa muhutANi cev| kadhamedaM Navvade ? jinnvynnvinniggyvynnaado|
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 232 ) vaiyika mizrakA yogiyoM kA antara jaghanya eka samaya hotA hai / kyoMki, saba vaikriyika mizrakAyayogiyoM ke paryAptiyoM ke pUrNa kara lene para eka samaya kA antara hokara dvitIya samaya meM devoM va nArakiyoM meM utpanna hone para vaikriyikamizrakAyayogiyoM kA antara eka samaya hotA hai / vaikriyikamizra kAyayogiyoM kA antara utkRSTa bAraha muhUrta hotA hai / kyoMki deva athavA nArakiyoM na utpanna hone vAle jIva yadi bahuta adhika kAla taka rahate haiM to bAraha muhUrta taka hI hote haiM / astu - yaha jina bhagavAna ke mukha se nikale hue vacanoM se jAnA jAtA hai / -07 AhArakakAyayogI kA kAla kA antara .08 AhArakamizrakAyayogI kA kAla kA antara AhAraka kAyajogI AhAra milsakAya jogI su matta saMjadANamaMtaraM su kevaciraM kAlAdo hodi, NANAjIvaM paDucca jahaNaNaM egasamayaM / - SaT0 khaNDa 0 1 / 6 / sU 174 | pu 5 / pRSTha 0 93 TIkA - sugamamedaM / hodi ? TIkA - edaM pi sugamameva / ukkasseNa vAsapudhattaM / - SaT0 khaNDa 0 1 / 6 / sU 175 / pu 5 / pRSTha0 93 egajIvaM paDucca Natthi aMtaraM, niraMtaraM / TIkA - tamhi joga-guNaMtaraggahaNAbhAvA / -07 AhArakakAyayogI kA antarakAla -08 AhArakamizrakAyayogI kA antarakAla TIkA - sugamaM / - SaT0 khaNDa 0 1 / 6 / mU 176 | pu 5 | pRSTha0 93 AhAraka kAyajogi AhAramissakAyajogINamaMtaraM kevaciraM kAlAdo - SaT0 khaNDa 0 2 / 9 / sU 27 / pu 7 / pRSTha0 485 jahaNeNa egasamayaM / - SaT0 khaNDa 0 2 / 9 / sU 28 / pu 7 / pRSTha0 486
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 233 ) TIkA-kudo ? AhAra-AhAramissajogehi viNA tihuvnnjiivaannmegsmymuvlNbhaado| ukkasseNa vAsapudhattaM / -SaT khaNDa 0 2 / 9 / sU 29 / pu 7 / pRSTha0 486 TokA-kudo ? dohi vi jogehi viNA savvapamattasaMjadANaM vaaspudhttaavtttthaannsnnaado| AhArakakAyayogI aura AhArakamizrakAyayogI jIvoM kA antara jaghanya eka samaya hotA hai| kyoMki, AhAraka aura AhArakamizrakAyayogiyoM ke binA tInoM lokoM ke jIva eka samaya pAye jAte haiN| upayukta jIvoM kA antara utkRSTa varSapRthaktva pramANa hotA hai| kyoMki, ukta donoM hI yogoM ke binA samasta pramattasaMyatoM kA varSapRthaktvakAla taka avasthAna dekhA jAtA hai / yoga kA antarakAla uvasama suhRmAhAre begumviyamissaNara apajjate / sAsaNasamme misse sAMtaragA mggnnaaatttth|| sattaviNA cchammAsA vAsapudhattaM ca baarsmuhuttaa| pallAsaMkhaM tiNhaM varamavaraM egasamao du|| -- gojI0 gA0 143, 144 TIkA-- x x x tacca utkRSTena aupazamikasamyagadRSTInAM sapta dInAni / tadanantaraM kazcitsyAdevetyarthaH x x x AhArakatanmibhakAyayoginA varSapRthaktvaM / trikAdupari navakAdadhaH pRthktvmityaagmsNjnyaa| vaikriyamizrakAyayogiNAM dvaadshmuhurtaaH| xxx / tAsAM jaghanyenAntaraM ekasamaya eva jJAtavyaH / AhArakakAyayoga aura AhArakamizrakAyayogavAloM kA utkRSTa antara varSapRthaktva hai| tIna se Upara aura nau se nIce kI saMkhyA ko Agama meM pRthaktva saMjJA hai| vaikriyikamizrakAyayogiyoM kA antara bAraha muhUrta hai| inakA jaghanya antara eka samaya hI jAnanA caahie| vizeSa-satyAdi cAra manoyoga aura cAra vacanayoga, vaikriyakAyayoga, audArikakAyayoga, audArikamizrakAyayoga va kArmaNakAyayoga kA antara nahIM hai /
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 234 ) * 10 aMtarAnugama se saMcita yogI jIvoM kA antarakAla paMcamaNajogi. paMcavacijogINaM garaiyabhaMgo / kAyajogINamei diyabhaMgo / Navari jahaNNamaMtaraM egasamao / orAliyakAyajogi-orAliya missakAyajogINaM kadisaM cidANaM egajIvaM paDucca jahaNaNeNa egasamao, ukkasseNa tettIsa - sAgarovamANi sAdireyANi / veubviyakAyajogINaM egajIvaM paDucca jahaNaNa egasamao, ukkasseNa anaMtakAlamasaMkhejjapoggalapariyaTTA / ve uvviyamissakAyajogINaM aMtaraM kevaciraM kAlAdo hodi ? NANAjIvaM paDucca jahaNaNa egasamao, ukkasseNa bArasamuhuttANi / egajIvaM paDucca jahaNNeNa dasavAsasahassANi sAdireyANi, ukkasseNa anaMtakAlamasaMkhejjA poggalapariyaTTA / AhArakAyajogi AhArabhissakAyajogINaM tiSNipavANamaMtaraM kevaciraM kAlAdo hodi / NANAjIvaM paDucca jahaNeNa egasamao, ukkasseNa vAsapudhattaM / egajIvaM paDucca jahaNaNeNa aMtomuhuttaM, ukkasseNa addhapoggalapariyaTTa deNaM / kammaiyAjogINaM kadisaM cidANaM aMtaraM kevaciraM kAlAdo hodi ? egajIvaM paDucca jahaNNeNa khuddAbhavaggahaNaM tisamaUNaM, ukkasseNa aMgulassa asaMkhejjadibhAgo asaMkhejjAo osappiNI ussappiNIo / ---SaT0 khaNDa 0 4 / 1 / sU 66 / pu 9 / pRSTha0 312 pAMca manoyogI aura pAMca vacanayogI jIvoM kI prarUpaNA nArakiyoM ke samAna hai / vizeSatA itanI hai ki inakA jaghanya antara eka samaya hotA hai / audArikakAyayogI aura audArikamizrakAyayogI kRti saMcita jIvoM kA antara eka jIva kI apekSA jaghanya se eka samaya aura utkRSTa se tetIsa sAgaropama se kucha adhika hai / vaikAyayogiyoM kA antara eka jIva kI apekSA jaghanya se eka samaya aura utkarSa se asaMkhyAta pudgalaparivartana pramANa anantakAla hai / vaikimizra kAyayogiyoM kA antarakAla kitane kAla taka hotA hai / nAnA jIvoM kI apekSA jaghanya se eka samaya aura utkarSa se bAraha muhUrta pramANa antara hotA hai / eka jIva kI apekSA jaghanya se dasa hajAra varSoM se kucha adhika aura utkarSa se asaMkhyAta pudgala - parivartana pramANa anantakAla taka hotA hai | AhArakakAyayogI aura AhArakamizrakAyayogI tInoM pada vAloM kA antara kitane kAla taka hotA hai | nAnA jIvoM kI apekSA jaghanya se eka samaya aura utkarSa se varSapRthaktva pramANa ukta jIvoM kA antara hotA hai / eka jIva kI apekSA jaghanya se antamuhUrta aura utkarSa se kucha kama ardhapudgalaparivartana pramANa hai /
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 235 ) kArmaNakAyayogI kRta saMcitoM kA antara kitane kAla taka hotA hai ? eka jIva kI apekSA jaghanya se tIna samaya kama kSudrabhavagrahaNa aura utkRSTa se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra asaMkhyAta avasarpiNI-utsarpiNI kAla taka hotA hai| noTa-tIna pada-kRti, nokRti aura avaktavya hai| .43 sayogIjIva aura bhAva .01 paMca manoyogI tathA paMca vacanayogI kA bhAva .02 kAyayogI kA bhAva .03 audArika kAyayogI kA bhAva jogANuvAdeNa paMcamaNajogi-paMcavacijogikAyajogi-orAliyakAyajogIsu micchAdiTippahuDi jAva sajogikevali tti oghaM / -SaT khaNDa0 1 / 7 / sU 32 / pu 5 / pRSTha0 218 ttiikaa-sugmmedN| .04 audArikamizra kAyayogI kA bhAva orAliyamissakAyajogIsu micchAdidvisAsaNasammAdiTThINaM ogha / -SaT khaNDa0 1 / 7 / sU 33 / pu 5 / pRSTha0 218 TokA-edaM pi sugm| asaMjadasammAdiTTi tti ko bhAvo, kha io vA khaovasamio vA bhAvo / ___-SaT 0 khaNDa0 1 / 7 / sU 34 / pu 5 / pRSTha0 218 / 9 TIkA-kudo? khaiya-vedagasammAviTThINaM deva-NeraiyamaNusANaM tirikkhamaNusesu uppjjmaannaannmuvlNbhaa| ovasamio bhAvo ettha kigNa paruvido ? Na, cauggaiuvasamasammAviTThINaM maraNAbhAvAdo orAliyamissumhi uvsmsmmttssvlNbhaabhaavaa| uvasamaseDi caDhaMta-oaraMtasaMjadANamuvasamasammattaNa maraNaM asthi tti ce saccamatthi, kiMtu Na te uvasamasammatteNa orAliyamissa kAyajogiNo hoMti, devadi mottUNa tesimaNNattha uppattIe abhaavaa| odaieNa bhAveNa puNo asNjdo| -SaT 0 khaNDa 0 1 / 7 / sU 35 / pu 5 / pRSTha0 219 ttokaa-sugmmedN| sajogikevali ti ko bhAvo, khaio bhAvo / -~SaT * khaNDa 0 1 / 7 / sU 36 / pu 5 / pRSTha0 219
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 236 ) TIkA-edaM pi sugmN| .05 vaikriya kAyayogI kA bhAva veubviyakAyajogIsu micchAdiTippahuDi jAva asaMjadasammAdiTTi tti oghbhNgo| -SaT0 khaNDa. 1 / 7 / sU 37 / pu 5 / pRSTha0 219 / 220 TIkA-edaM pi sugm| .06 vaikriyamizra kAyayogI kA bhAva veuvviyamissakAyajogIsu micchAdiTThI sAsaNasammAkTThiI asaMjadasammAdiTThI oghN| -SaT khaNDa0 1 / 7 / sU 38 / pu 5 / pRSTha0 220 TokA-kudo? micchAdiTThINamodaieNa, sAsaNasammAviTThINaM, pAriNAmieNa, asaMjadasammAdiTThINa ovasamiya-khaiya-khaovasamiyabhAvehi oghamicchAdiTiAdIhi saadhmmughlNbhaa| *07 AhAraka kAyayogI kA bhAva '08 AhArakamizra kAyayogI kA bhAva __ AhArakAyajogi-AhAramissakAyajogIsu pamattasaMjadA tti ko bhAvo, khaovasamio bhaavo| -SaT0 khaNDa 0 1 / 7 / sU 39 / pu 5 / pRSTha0 220 / 221 TokA-kudo ? cArittAvaraNacadusaMjalaNa-sattaNokasAyANamudae saMte vi pmaadaannuviddhsNjmuvlNbhaa| kadhamettha khovsmo| pattodayaekkArasacAritta. mohaNIyapayaDidesaghAdiphayANamuvasamasaNNA, hiravaseseNa cArittaghAyaNasattIe ttthuvsmuvlNbhaa| tesi ceva savvaghAdiphaddayANaM khayasaNNA, gtttthodybhaavttaado| tehi dohi mi uppaNNo saMjamo khovsmio| adhavA ekkArasakAmmANamudayasseva khovsmsnnnnaa| kudo ? cArittaghAyaNasattIe abhAvasseva tvvvesaado| teNa uppaNNa idi khaovasamio pmaavaannviddhsNjmo| .08 kArmaNa kAyayogI kA bhAva kammaiyakAyajogIsu micchATThiI sAsaNasammAdiTThI asaMjadasammAdiTTI sajogikevalI oghN| -SaT khaNDa0 1 / 7 / sU 40 / pu 5 / pRSTha0 221
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 237 ) TokA-kudo ? micchAdiTThINamodaieNa, sAsaNANaM pAriNAmieNa, kammaiyakAyajogiasaMjadasammAviTThINaM ovasamiya-khaiya-khaovasamiyabhAvehi, sajogikevaloNaM khaieNa bhAveNa oghammi gadaguNaTThANehi saadhmmuvlNbhaa| .10 sayogI aura bhAva ___x x x / sajogo tti ko bhAvo? aNAdipAriNAmio bhaavo| Novasamio, mohaNIe aNuvasaMte vi joguvlNbhaa| Na khaio, aNNappasarUvassa kammANaM khaeNuppattivirohA / ga ghAdikammodayajaNio, Na? vi dhAdikammodae kevalimhi joguvlNbhaa| No aghAdikammodayajaNido vi, saMte vi aghAdikammodae ajogimhi jogaannuvlNbhaa| Na sarIraNAmakammodayajaNido vi, poggalavivAiyANaM jIvapariphaddaNaheuttavirohA / kammaiyasarIraM Na poggalavivAI, tado poggalANaM vnnnnrs-gNdh-phaas-sNtthaannaagmnnaadiinnmnnuvlNbhaa| taduppAido jogo hodu ce Na, kammaiyasarIraM pi poggalavivAI ceva, svvkmmaannmaasyttaado| kammaiodayaviNa?samae ceva jogaviNAsadasaNAdo kammaiyasarIrajaNido jogo ce Na, aghAikammodayaviNAsANaMtaraM viNassaMtabhaviyattassa pAriNAmiyassa odiyttppsNgaa| tado siddha jogassa pAriNAmiyattaM / adhavA odaio jogo, sarINAmakammodayaviNAsANaMtaraM jogvinnaasuvlNbhaa| Na ca bhaviyatteNa viuvacAro, kammasaMbaMdha virohiNo tassa kmmnnidttvirohaa| -SaT khaNDa 0 1, 7 / sU 48 TIkA / pu 5 / pRSTha0 225 / 26 jogamagaNA vi odaiyA, NAmakammassa udiirnnodyjnnidttaado| -SaT0 khaNDa0 4, 1 / sU 66 / TIkA / pu 9 / pRSTha0 316 'sayoga' . yaha kauna sA bhAva hai ? anAdi pAriNAmika bhAva hai, kyoMki yoga aupazamika bhAva to nahIM hai, kyoMki mohanIya karma ke upazama nahIM hone para bhI yoga prApta hotA hai| vaha kSAyika bhAva bhI nahIM hai, kyoMki AtmasvarUpa se rahita karmoM ke kSaya se yoga kI utpatti mAnane meM virodha AtA hai| yoga ghAtikarmodayajanita bhI nahIM hai, kyoMki ghAtikarmodaya ke naSTa ho jAne para bhI sayogikevalI meM yoga kA sadbhAva rahatA hai| yoga aghAtikarmodayajanita bhI nahIM hai, kyoMki aghAtikarmodaya ke sadbhAva meM bhI ayogikevalI meM yoga nahIM rahatA hai| yoga zarIra nAmakarmodayajanita bhI nahIM hai, kyoMki pudgalavipAkI prakRtiyoM ko jIva-parispanda kA kAraNa mAnane meM virodha AtA hai| yadyapi kArmaNazarIra pudgalavipAkI nahIM hai, kyoMki usase pudgaloM ke varNa, rasa, gandha, sparza aura saMsthAna Adi kA AgamanAdi nahIM hotA hai ; phira bhI yoga ko kArmaNa
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 238 ) zarIra se utpanna hone vAlA nahIM mAnanA cAhie ; kyoMki sabhI karmoM kA Azraya hone ke kAraNa kArmaNazarIra bhI pudgalavipAkI hI hai / yadyapi kArmaNazarIra ke udaya vinaSTa hote samaya meM hI yoga kA vinAza dekhA jAtA hai tathApi yoga ko kArmaNazarIrajanita nahIM mAnanA cAhie ; kyoMki aghAtikarmodaya ke vinAza hone ke anantara hI vinaSTa hone vAlA pAriNAmika bhavyatva bhAva hai usako bhI audayika svIkAra karane kA prasaMga upasthita ho jaaygaa| uparyukta vivecana ke AdhAra para yoga kI pAriNAmikatA siddha huii| athavA yoga audayika bhAva hai, kyoMki zarIranAmakarmodaya ke vinaSTa hone ke pazcAt hI yoga kA vinAza dekhA jAtA hai| aisA mAnane para bhavyatva bhAva ke sAtha vyabhicAra bhI nahIM AtA hai, kyoMki karma sambandha ke virodhI pAriNAmika bhAva kI kama se utpatti mAnane meM virodha AtA hai| *11 bhAvAnugama se saMcita yogI jIvoM ke bhAva .1 jogamaggaNA vi odaiyA, NAmakammassa udornnodyjnnidttaado| -SaT0 sU 4 / 1 / 66 / pu 9 / pRSTha0 316 yogamArgaNA bhI audayika hai, kyoMki vaha nAmakarma kI udIraNA va udaya se utpanna hotI hai| .2 lessAbhaggaNA odaiyA, kasAyANuviddhajogaM mottUNa lessaabhaavaavo| ---SaT suu4|1| 66 / pu 9 / pRSTha0 317 lezyA mArgaNA aurdAyaka hai, kyoMki kaSAyAnuviddha yoga ko chor3akara lezyA kA abhAva hai, arthAt kaSAyAnuraMjita yogapravRtti ko lezyA kahate haiM / ataH vaha audAyika hai| .44 sayogI jIva kA bhAgAbhAga .01 manoyogI aura vacanayogI kA bhAgAbhAga .05 vakriya kAyayogo kA bhAgAbhAga .06 vaikriyamizra kAyayogI kA bhAgAbhAga .07 AhAraka kAyayogI kA bhAgAbhAga .08 AhArakamizra kAyayogI kA bhAgAbhAga jogANavAdeNa paMcamaNajogi-paMcavacijogi-veubviyakAyajogi-veudhviyamissakAyajogi-AhArakAyajogi-AhAramissakAyajogI sadhvajIvANaM kevaDio bhAgo? --- baTa0 khaNDa 0 2 / 10 / sU 35 / pu 7 / pRSTha0 507
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 239 ) ttokaa-sugm| aNaMto bhaago| -SaT khaNDa0 2 / 10 / sU 36 / pu 7 / pRSTha0 507 TIkA--kudo ? edehi savvajIvarAsimhi bhAge hide annNtruuvovlNbhaado| yogamArgaNA ke anusAra pAMca manoyogI, pAMca vacanayogI, vaikriyikakAyayogI, vaikriyikamizrakAyayogI, AhArakakAyayogI aura AhArakamizrakAyayogI jIva sarva jIvoM ke anantaveM bhAga pramANa hai| kyoMki inakA sarvajIvarAzi meM bhAga dene para anantarUpa prApta hote haiN| *02 kAyayogI kA bhAgAbhAga kAyajogI savvajIvANaM kevaDio bhAgo? -SaT0 khaNDa0 2 / 10 / sU 37 / pu 7 / pRSTha0 507 ttiikaa-sugm| aNaMtA bhaagaa| -SaT0 khaNDa 0 2 / 11 / sU 38 / pu 7 / pRSTha0 507 / 8 TokA-kudo? appidadavvavadirittasavvadanvehi savvajIvarAsimavahirijjamANe laddhaaNaMttasalAgAo viraliya savvajIvarAsi samakhaMDaM kariya diNNe tatthegarUvadharidaM mottUNa sesabahubhAgesu samudidesu kaayjogidtvpmaannuvlNbhaado| kAyayogI jIva saba jIvoM ke ananta bahubhAga pramANa hai| kyoMki vivakSita dravya se bhinna saba dravyoM dvArA sarva rAzi ko apahRta karane para prApta huI ananta zalAkAoM kA viralana kara va sarva jIva rAzi ko samakhaNDa karake dene para usameM eka rUpa dharita ko chor3akara zeSa samudita bahubhAgoM meM kAyayogI dravya kA pramANa pAyA jAtA hai| ..3 audArika kAyayogI kA bhAgAbhAga orAliyakAyajogI savvajIvANaM kevaDio bhAgo ? -SaT0 khaNDa0 2 / 10 / sU 39 / pu 7 / pRSTha0 508 ttiikaa-sugm| saMkhejjA bhaagaa| -SaT khaNDa0 2 / 10 / sU 40 / pu 7 / pRSTha0 500 TIkA-kudo ? aNappidasavvadavveNa savvajIvarAsimhi bhAge hide saMkhejjarUvANamuvalaM bhaado|
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 240 ) audArika kAyayogI jIva sarva jIvoM ke saMkhyAta bahubhAga pramANa haiN| kyoMki, avidakSita sarva dravya kA jIva rAzi meM bhAga dene para saMkhyAta rUpa upalabdha hote haiN| .04 audArikamizra kAyayogI kA bhAgAbhAga orAliyamissakAyajogI savvajIvANaM kevaDio bhAgo ? --SaT khaNDa 0 2 / 10 / sU 41 / pu 7 / pRSTha0 508 ttiikaa-sugmN| sNkhejjdibhaago| ---SaTa 0 khaNDa 0 2 / 10 / sU 42 / pu 7 / pRSTha 0 508 / 9 TokA-kudo ? appidadavveNa savvarAsimhi bhAge hide saMkhejjaravANamuvala bhaalo| audArikamizrakAyayogI jIva saba jIvoM ke saMkhyAtaveM bhAga pramANa hai| kyoMki vivakSita dravya kA sarva jIvarAzi meM bhAga dene para saMkhyAta rUpa upalabdha hote haiN| .09 kArmaNa kAyayogo kA bhAgAbhAga kammaiyakAyajogI savvajIvANaM kevaDio bhAgo? -SaT0 khaNDa 0 2 / 10 / sU 43 / pu 7 / pRSTha* 509 ttokaa-sugmN| asNkhejjvibhaago| -SaT * khaNDa 0 2 / 10 / sU 44 / pu 7 / pRSTha0 509 TokA-kudo ? appidadaveNa savvajovarAsimhi bhAge hide asNkhejjruuvovlbhaalo| kArmaNa kAyayogI jIva saba jIvoM ke asaMkhyAtaveM bhAga-pramANa haiN| kyoMki, vivakSita dravya kA sarva jIva rAzi meM bhAga dene para asaMkhyAta rUpa upalabdha hote haiN| *45 sayogI jIvoM ke bhAgAbhAga rUpa dravya pramANa bhAgAbhAgaM vttissaamo| savajIvarAsi saMkhejjakhaMDe kae tattha bahukhaMDA orAliyakAyajogarAsoo sesamasaMkhejnakhaMDe kae bahukhaMDA orAliyamissakAyajogarAso hovi| sesamaNatakhaMDa kae bahukhaMDA kammaiyakAyamicchAidirAsI hodi| sesamaMNtakhaMDe kae bahukhaMDA siddhA hoti / sesamasaMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 241 ) asaccamosavacijogimicchAiTThiNo hoti / sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA veunviyakAyajogimicchAiTThiNo hoti| sesamasaMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA saccamosavacijogimicchAiTThiNo hoti| sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA mosacijogimicchAiTTiNo hti| sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA saccavacijogimicchAiTTiNo hoti| sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA asaccamosamaNamicchAiTThI hoti / sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA saccamosamaNamicchAiTThI hoti| sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA mosamaNamicchAiTThiNo hoti| sesaM saMkhejjakhaDe kae bahukhaMDA saccamaNamicchAiTThI hoti / sesamasaMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA veuvviyamissakAyajogimicchAiTThiNo hoti / sesaM saMkhejjakhaMDa kae bahukhaMDA veuvviyakAyajogiasaMjadasammAiTThirAsI hodi| sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA asaccamosavacijogiasaMjadasammAiTThirAsI hovi| sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA saccamosavacijogiasaMjadasammAiTirAsI hodi| sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA mosavacijogiasaMjadasammAiTThirAsI hodi / sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA saccavacijogiasaMjadasammAiTThirAsI hodi| sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA asaccamosamaNajogiasaMjadasammAidvirAsI hodi| sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA saccamosamaNajogiasaMjadasammAiTTirAsI hodi| sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA mosamaNajogiasaMjadasammAiTrirAsI hodi / sesamasaMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA saccamaNajogiasaMjadasammAidirAsI hodi| sesaM saMkhejjakhaMDe kade bahukhaMDA veunviyakAyajogisammAmicchAidvirAsI hodi| sesaM saMkhejjakhaMDe kade bahukhaMDA asaccamosavacijogisammAmicchAidvirAsI hodi| sesaM saMkhejjakhaMDe kade bahukhaMDA saccamosavacijogisammAmicchAiTirAsI hodi| sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA mosavacijogisammAmicchAiTirAsI hodi| sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA saccavacijogisammAmicchAiTirAsI hodi| sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA asaccamosamaNajogisammAmicchAiTirAsI hodi| sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA saccamosamaNajogisammAmicchAiTirAsI hodi| sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA mosamaNajogisammAmicchAiTThirAsI hodi| sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA saccamaNajogisammAmicchAidvirAsI hodi| oghasAsaNarAsIdo oghasammAmicchAiTirAsI saMkhejjaguNo tti suttsiddho| saMpahi oghasammAmicchAiTThirAsissa saMkhejjadibhAgo saccamaNajogisammAmicchAidvirAsI kadhaM oghasAsaNarAsaudo
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 242 ) saMkhejjaguNo hovi ti utta vuccade-jogaddhAguNagArado sammAmicchAiTThirAsi paDisAsaNasammAiTThirAsissa guNagAro bahugo, teNa saccamaNajogisammAmicchAiTThirAsI sesassa sNkhejjbhaago| taM kadhaM Navvade sutteNa viNA ? patthi suttaM vakkhANaM vA, kiMtu AiriyavayaNameva kevlmtthi| sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA veunviyakAyajogisAsaNasammAiTirAsI hodi| sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA asaccamosavacijogisAsaNasammAiTirAsI hodi| sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA saccamosavacijogisAsaNasammAidirAsI hodi| sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA mosavacijogisAsaNasammAidvirAsI hodi| sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA saccavacijogisAsaNasammAiTirAsI hodi| sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA asaccamosamaNajogisAsaNasammAidirAsI hodi| sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA saccamosamaNajogisAsaNasammAiTTirAsI hodi| sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA mosamaNajogisAsaNasammAiTThI hoti| sesamasaMkhejjakhaMDe kae bahubhAgA saccamaNajogisAsaNasammAiTTI hoti| sesamasaMkhejjakhaMDe kae tattha bahukhaMDA orAliyakAyajogiasaMjadasammAidirAsI hodi / sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA orAliyakAyajogisammAmicchAiTTirAsI hodi / sesamasaMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA orAliyasAsaNasammAidirAsI hodi| sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA orAliyakAyajogisaMjadAsaMjadarAsI hodi| sesaM saMjjakhaMDe kae bahukhaMDA asaccamosavacijogisaMjadAsaMjadarAsI hodi| sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA saccamosavacijogisaMjadAsaMjadarAsI hodi| sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA mosavacijogisaMjavAsaMjadarAsI hodi| sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA saccavacijogisaMjadAsaMjadarAsI hodi| sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA asaccamosamaNajogi saMjavAsaMjadarAsI hodi| sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA saccamosamaNajogisaMjadAsaMjadarAsI hodi| sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA mosamaNajogisaMjadAsaMjadarAsI hodi| sesaM saMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA saccamaNajogisaMjadAsaMjadarAsI hodi / sutteNa viNA veunviyamissakAyajogiasaMjadAsammAidirAsItirikkhasammAmicchAiTippahuDi tIhiM virAsIhito asaMkhejjaguNahINo tti kadhaM Navvade ? aairiyghynnaado| AiriyavayaNamaNeyaMtamidi ce, hodu NAma, patthi majjhattha majjhattha aggho| sesamasaMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA veuvviyamissakAyajogiasaMjadasammAiTThIrAso hodi| sesamasaMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA kammaiyakAyajogisI hodi| asaMjada
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 243 ) sammAiTThirAsI hodi / sesamasaMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA kammaiyakAyajogiasaMjadasammAidvirAsI hodi| sesamasaMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA orAliyamissakAyasAsaNasammAiTThirAsI hodi| sesamasaMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA veutviyamissakAyajogisAsaNA hoti| sesamasaMkhejjakhaMDe kae bahukhaMDA kammaiyakAyajogisAsaNasammAidirAsI hodi| sesaM jANiUNa yavvaM / -SaT0 khaNDa 0 1, 2 / sU 123 / TIkA / pu 3 / pRSTha0 404 se 408 aba bhAgAbhAga ko batalAte haiM-sarva jIva-rAzi ke saMkhyAta khaNDa karane para unameM se bahubhAgapramANa audArikakAyayogI jIva-rAzi hai| zeSa eka bhAga ke asaMkhyAta khaNDa karane para bahubhAgapramANa audArikamizrakAyayogI jIva-rAzi hai| zeSa eka bhAga ke ananta khaNDa karane para bahubhAgapramANa kArmaNakAyayogI mithyAdRSTi rAzi hai| zeSa eka bhAga ke ananta khaNDa karane para bahubhAgapramANa siddha jIva hai| zeSa eka bhAga ke asaMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga anubhaya vacanayogI mithyAdRSTi hai| zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga vaikriyikakAyayogI mithyAdRSTi jIva hai| zeSa eka bhAga ke asaMkhyAta khaNDa karane para unameM se bahubhAga ubhaya vacanayogI mithyAdRSTi jIva hai| zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga mRSA vacanayogI mithyAdRSTi jIva hai| zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga satyavacanayogI mithyAdRSTi jIva hai| zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga anubhaya manoyogI mithyAdRSTi jIva hai| zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga ubhaya manoyogI mithyAdRSTi jIva hai| zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga mRSA manoyogI mithyAdRSTi jIva hai| zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga satya manoyogI mithyAdRSTi jIva hai| zeSa eka bhAga ke asaMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga vaikriyikamizrakAyayogI mithyAdRSTi jIva hai| zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga baiMkriyikakAyayogI asaMyatasamyagadRSTi jIva hai| zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga anubhaya vacanayogI asaMyatasamyagadRSTi jIva-rAzi hai| zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahabhAga ubhayavacanayogI asaMyatasamyagdRSTi jIva rAzi hai| zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para mRSA vacanayogI asaMyatasamyagdRSTi jIva rAzi hai| zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga satya vacanayogI asaMyatasamyagdRSTi jIva rAzi hai| zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga anubhayamanoyogI asaMyatasamyagdRSTi jIva rAzi hai| zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga ubhaya manoyogI asaMyatasamyagdRSTi jIva rAzi hai| zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga mRSA-manoyogI asaMyatasamyagadRSTi jIva rAzi hai| zeSa eka bhAga ke asaMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga satya manoyogI asaMyatasamyagdRSTi jIva rAzi hai / zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga vaikriyikakAyayogI samyagadaSTi jIva-rAzi hai| zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga anubhaya vacanayogI
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 244 ) samyagamithyAdaSTi jIva-rAzi hai| zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para ubhaya vacanayogI samyagdRSTi jIva-rAzi hai| zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga mRSAvacanayogI samyamithyAdRSTi jIva rAzi hai| zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga satyavacanayogI samyagamithyAdRSTi jIva rAzi hai| zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga ubhaya manoyogI samyagamithyAdRSTi jIva rAzi hai| zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga mRSAmanoyogI samyamithyAdRSTi jIva rAzi hai| zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga satyamanoyogI samyamithyAdRSTi jIva rAzi hai| ___ ogha sAsAdanasamyagadRSTi jIva rAzi se ogha samyagamithyAdRSTi jIva rAzi saMkhyAtaguNI hai-yaha sUtra siddha hai| aba ogha samyagamithyAdRSTi jIva rAzi ke saMkhyAtaveM bhAga pramANa satyamanoyogI samyagamithyAdRSTi jIva rAzi ogha sAsAdanasamyagadRSTi jIva rAzi se saMkhyAtaguNI kaise haiN| Age isI viSaya ke pUchane para kahate haiM--yogakAla ke guNakAra se samyamithyAdRSTi jIva rAzi kI apekSA sAsAdanasamyagadRSTi jIva rAzi kA guNakAra bahuta hai, ataH satyamanoyogI, samyagdRSTi jIva rAzi bhAgAbhAga meM mRSA manoyogI samyagdRSTi kA pramANa Ane ke anantara jo eka bhAga zeSa rahatA hai, usakA saMkhyAtavAM bhAga hai / yadyapi isa viSaya meM sUtra yA vyAkhyAna nahIM pAyA jAtA hai, kintu AcAryoM ke vacana hI kevala pAye jAte haiM, jisase yaha kathana jAnA jAtA hai| satyamanoyogI samyagamithyAdRSTi jIva rAzi ke anantara jo eka bhAga zeSa rahe usake saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga vaikriyika kAyayogI sAsAdana samyagadRSTi jIva rAzi hai| zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga anubhaya vacanayogI sAsAdana samyagadRSTi jIva rAzi hai| zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga ubhaya vacanayogI sAsAdanasamyagdRSTi jIva rAzi hai / zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga mRSA vacanayogI sAsAdana-samyagdRSTi jIva rAzi hai| zeSa eka bhAga karane para bahubhAga satya manoyogI sAsAdana samyagadRSTi jIva rAzi hai| zeSa eka bhAga karane para unameM se bahubhAga audArika kAyayogI asaMyata samyagadaSTi jIva rAzi hai| zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga audArika kAyayogI samyagmithyAdRSTi jIva rAzi hai| zeSa eka bhAga ke asaMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga audArika kAyayogI sAsAdana samyagdRSTi jIva rAzi hai| zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga audArika kAyayogI saMyatAsayata jIva rAzi hai| zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga anubhaya vacanayogI saMyatAsaMyata jIva rAzi hai| zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga ubhaya vacanayogI saMyatAsaMyata jIva rAzi hai| zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga mRSA vacanayogI saMyatAsaMyata jIva rAzi hai| zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga satya vacanayogI saMyatAsaMyata jIva rAzi hai| zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 245 ) karane para bahubhAga anubhava manoyogI saMyatAsaMyata jIva rAzi hai / zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga ubhaya manoyogI saMyatAsaMyata jIva rAzi hai / zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga mRSA manoyogI saMyatAsaMyata jIva rAzi hai / zeSa eka bhAga ke saMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga satya manoyogI saMyatAsaMyata jIva rAzi hai / sUtra ke vinA vaikriyika vizva kAyayogI asaMyata samyagdRSTi jIva rAzi tiryaMca samyagmithyAdRSTi jIva rAzi se lekara tIna rAziyoM se asakhyAtaguNI hIna hai- yaha kathana AcAryoM ke vacana se jAnA jAtA hai / cUMki AcAryoM ke vacanoM meM anekAnta hai / satya manoyogI saMyatAsaMyata rAzi ke anantara jo eka bhAga zeSa rahe usake asaMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga vaikriyamizra kAyayogI asaMyata samyagdRSTi jIva rAzi hai / zeSa eka bhAga ke asaMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga kAmaMNakAyayogI asaMyatasamyagdRSTi jIva rAzi hai / zeSa eka bhAga ke asaMkhyAta khaNDa karane para vahubhAga audArika mizra kAyayogI sAsAdana samyagdRSTi jIva rAzi hai| zeSa eka bhAga ke asaMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga vaiyamizra kAyayogI sAsAdana samyagdRSTi jIva hai| zeSa eka bhAga ke asaMkhyAta khaNDa karane para bahubhAga kArmaNa kAyayogI sAsAdana samyagdRSTi jIva rAzi hai / zeSa kathana samajhakara le jAnA cAhie / * 4 6 sayogI jIvoM kA dravya ( saMkhyA ) pramANa - 01 pA~ca manoyogI tathA tIna vacanayogiyoM kA dravya pramANa -- jogANuvAdeNa paMcamaNajogi tiSNivacijogIsu micchA iTThI davvapamANeNa kevaDiyA ? devANaM saMkhejjadi bhAgo / - SaT0 khaNDa 0 1 / 2 / sU 103 / pu 3 / pRSTha0 386 TIkA - ettha tinhaM caiva vacijogANaM saMgaho kimaTTo kado ? NaM esa doso / kudo ? vacijoga - asaccamosavacijogehi saha edesi tirahaM vacijogANaM davvAlAva paDi samANattAbhAvAdo / sAmaNNAlAvANamegajogo bhavadi, Na bhiNNAlAvANaM / devANaM jANi davva-kAla- khetta - pamANANi punvaM paruvidANi tasa saMkhejjadibhAgo esimaTThaNhaM rAsINaM pamANaM hodi / kudo ? jado ede aTTha vi jogA saNNINaM ceva bhavaMti No asaNNINaM, tattha paDisiddhattAdo / sanNIsu vi pahANA devA ceva, sesa disaNNINaM devANaM saMkhejjadibhAgattAdo / tattha vi devesu pahANo kAyajogarAsI, maNa vacijogarAsIdo saMkhejjaguNattAdo / taM pi kathaM jANijjade ? jogaddhappA
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 246 ) bhugaado| taM jahA-'savvatthovA mnnjogddhaa| vacijogaddhA sNkhejjgunnaa| kAyajogaddhA saMkhejjaguNA ti|' puNo edesimaddhANaM samAsaM kAUNa teNa tiNhaM jovANaM saNNirAsimovaTThiya appappaNo addhAhi pudha pudha guNide maNa-vaci-kAya jogarAsIo hvNti| tavo TThidamedaM ede aTTha vi micchAiTirAsoo devANaM saMkhejjadibhAgo ti| sAsaNasammAdiTippahuDi jAva saMjadAsajadA ti ogha / -SaT * khaNDa 0 1 / 2 / sU 104 / pu 3 / pRSTha* 387 TokA-palidovamassa asaMkhejjadi bhAgataM paDi oghajIvehi saha edesi samANattamasthi ti oghamidi utt| pajjavaTTiyaNae puNa avalaMbijjamANe tehito edesi atthi mahaMto bhedo| kudo ? edesimogharAsissa saMkhejjadi. bhaagttaado| taM pi kaMdha Navvade ? puvvuttaddhappAbahugAdo / sesaM sugamaM / pamattasaMjadappahuDi jAva sajogikevali ti davapamANeNa kevaDiyA, sNkhejjaa| -SaT sU 1 / 2 / sU 105 / pu 3 / pRSTha0 387 TIkA-ettha ogharAsiNA saMkhejjattaM paDi edesi rAsINaM samANatte saMte kimaTThamoghamidi Na paravidaM sutte? Na, ettha avlNbidpjjvtttthiynnyttaado| so vi ettha kimaTThamavalaM bijjade ? jogaddhappAbahugamassiUNa raasivisespduppaaynnttuN| kaMdha jogaddhappAbahugamidi vutte vuccade-'savvatthovA sccmnnjogddhaa| mosamaNajogaddhA sNkhejjgunnaa| saccamosamaNajogaddhA sNkhejjgunnaa| asaccamosamaNajogaddhA sNkhejjgunnaa| maNajogaddhA visesaahiyaa| saccavacijogaddhA sNkhejjgunnaa| mosavacijogaddhA sNkhejjgunnaa| saccamosavacijogaddhA sNkhejjgunnaa| asaccamosavacijogaddhA saMkhejjaguNA / vacijogaddhA visesaahiyaa| kAyajogaddhA saMkhejjaguNA tti'| yogamArgaNA ke anuvAda se pAMcoM manoyogiyoM aura tIna vacanayogiyoM meM mithyAdaSTi jIva dravyapramANa kI apekSA devoM ke saMkhyAtaveM bhAga haiN| yahA~ vacanayogiyoM aura anubhaya vacanayogiyoM ke sAtha ina tIna vacanayogiyoM kI dravyAlApa ke sAtha samAnatA nahIM pAI jAtI hai| samAnyAlApoM kA hI eka yoga hI hotA hai, bhinnAlApoM kA nhiiN| ataH yahAM tIna hI vacanayogiyoM kA saMgraha kiyA gayA hai / devoM kA dravya, kSetra va kAla kI apekSA jo pramANa pahale kaha Aye haiN| (deva asaMkhyAta hai) usake saMkhyAtaveM bhAga ina ATha rAziyoM kA pramANa hai / kyoMki ye AThoM yoga saMjJI jIvoM ke
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 247 ) hI hote haiM / asaMjJI jIvoM ke nhiiN| kyoMki asaMjJiyoM meM ye AThoM yoga pratiSiddha hai / saMjJiyoM meM bhI pradhAna deva hI hai, kyoMki zeSa tIna gati ke saMjJI jIva devoM ke saMkhyAtaveM bhAga hI hai / yahA~ devoM meM bhI pradhAna kAyayogiyoM kI rAzi hai, kyoMki kAyayogiyoM kA pramANa manoyogiyoM va vacanayogiyoM se saMkhyAtaguNA hai / yogakAla ke alpabahutva se yaha jAnA jAtA hai| vaha isa prakAra hai-manoyoga kA kAla sabase stroka hai, vacanayoga kA kAla usase saMkhyAtaguNA hai| kAyayoga kA kAla vacanayoga ke kAla se saMkhyAtaguNA hai| anantara ina kAloM kA jor3a karake jo phala ho usase tIna yogoM kI saMjJI jIva-rAzi ko apavartita karake jo labdha Ave use apane-apane kAla se pRthak-pRthak guNita karane para manoyogI, vacanayogI aura kAyayogI jIva-rAzi hotI hai| isaliye yaha nizcita huA ye ATha hI mithyAdRSTi jIva rAziyAM devoM ke saMkhyAtaveM bhAga hai| sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAna se lekara saMyatAsaMyata guNasthAna taka pratyeka guNasthAna meM pUrvokta ATha yoga vAle jIvoM kA pramANa sAmAnya prarUpaNA ke samAna palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga hai| palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga ke prati augha jIvoM ke sAtha ina ATha jIva-rAziyoM kI samAnatA hai| ataH sUtra meM 'ogha' aisA kahA hai| parantu paryAyAthika naya kA avalamvana karane para to sAsAdanAdi saMyatAsaMyatAnta, guNasthAnapratipanna ogha-prarUpaNA se guNasthAnapratipanna ina ATha rAziyoM meM mahAna bheda hai, kyoMki ye rAziyAM ogha-rAzi ke saMkhyAtaveM bhAga hai| pUrvokta yogakAla ke alpabahutva se yaha jAnA jAtA hai| pramattasaMyata guNasthAna se lekara sayogikevalI guNasthAna taka pratyeka guNasthAna meM pUrvokta ATha jIvarAziyA~ dravyapramANa kI apekSA saMkhyAta hai| yogakAla kA Azraya lekara rAzi-vizeSa kA pratipAdana karane ke lie yahA~ para paryAyAthikanaya kA avalamvana liyA gayA hai| yogakAla ke Azraya se alpabahutva :1-- satyamanoyoga kA kAla sabase stoka hai| 2-mRSAmanoyoga kA kAla usase saMkhyAtaguNA hai / 3-ubhaya manoyoga kA kAla mRSAmanoyoga ke kAla se saMkhyAtaguNA hai / 4-anubhaya manoyoga kA kAla ubhaya manoyoga ke kAla se saMkhyAtaguNA hai / 5-isase manoyoga kA kAla vizeSa-adhika hai / 6-satyavacanayoga kA kAla manoyoga ke kAla se saMkhyAtaguNA hai /
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 248 ) 7-mRSAvacanayoga kA kAla usase saMkhyAtaguNA hai| 8-ubhaya vacanayoga kA kAla usase saMkhyAtaguNA hai / 9-anubhaya vacanayoga kA kAla usase saMkhyAtaguNA hai / 10-vacanayoga kA kAla usase vizeSAdhika hai / 11-kAyayoga kA kAla usase saMkhyAtaguNA hai / .02 vacanayogI tathA asatyamRSA ( anubhaya ) vacanayogiyoM kA dravya pramANa __vacijogi-asaccamosavacijogIsu micchAiTThI davvapamANeNa kevaDiyA, asNkhejjaa| -SaTa0 sU 1 / 2 / sU 106 / pu 3 / pRSTha0 388 TokA-ettha micchAiTThI idi egavayaNaNiddiso, kevaDiyA iti bahuvayaNaNihiso; kadhamedANaM bhiNNAhiyaraNANameyaTrapauttI ? Na, eyANeyANamaNNoNNAjahattINameya?ttAvirohA / sesaM sugamaM / asaMkhejjA idi sAmaNNeNa NavavihassAsaMkhejjassa gahaNe pasatte aNicchidAsaMkhejjapaDisehaTThamuttarasutaM bhaNadiasaMkhejjAsaMkhejjAhi osappiNi-ussappiNIhi avahiraMti kAleNa / -SaT0 khaNDa * 1 / 2 / sU 107 / pu 3 / pRSTha* 389 TIkA-edaM suttmisugm| aNicchidAsakhejjAsaMkhejjaviyappapahisehaNimittamuttarasuttAvadAro bhavadi khettaNa vacicogi-asaccamosacijogIsu micchAiTThIhi padaramavahiradi aMgulassa saMkhejjadibhAgavaggapaDibhAgeNa / -SaT 0 khaNDa 0 1 / 2 / sU 108 / pu 3 / pRSTha0 389 TIkA-vacijogo asaccamosavacijogo ca vIi diyappahuDINamuvarimANa jIvasamAsANaM bhAsApajjattIe pajjattayANa bhavadi, teNa vi-ti-caridiyaasaNipacidiyapajjattarAsIo egaTTha kariya vacijoga-kAyajogaddhAsamAseNa khaDiya egakhaDe vacijogaddhAe guNiya pacidiyaasaccamosavacijogarAsi pakkhitte aNaccamosavacijogarAsI hodi| ettha saccAdisesavacijogarAsi pakkhitta vacijogarAsI hodi| addhAsamAsassa AvaliyAe guNagAratteNa Tuvidasakhejjaruvehito padaraMgulassa heTThA bhAgahAratteNa dRvidasakhejjaruvANi jeNa saMkhejjaguNANi teNa padaragulassa saMkhejjAdibhAgo bhAgahAro bhavadi /
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 249 ) vacanayogiyoM aura asatyamRSA arthAt anubhaya vacanayogiyoM meM mithyAdRSTi jIva dravya pramANa kI apekSA asaMkhyAta hai / 'asaMkhyAta hai' isa prakAra sAmAnya vacana dene se nau prakAra ke asaMkhyAtoM kA grahaNa prApta hotA hai / kAla kI apekSA vacanayogI aura anubhaya vacanayogI jIva asaMkhyAtA saMkhyAta avasarpiNiyoM aura utsarpiNiyoM ke dvArA apahRta hote haiM / kSetra kI apekSA vacanayogiyoM aura anubhaya vacanayogiyoM meM mithyAdRSTi jIvoM ke dvArA aMgula ke saMkhyAtaveM bhAga ke varga rUpa pratibhAga se jagapratara apahRta hotA hai / dvIndriya se lekara Upara ke jIva samAsoM meM bhASAparyApti se prApta hue jIvoM ke vacanayoga aura anubhaya vacanayoga pAyA jAtA hai ataH dvIndriya, trIndriya, caturindriya va asaMjJI paMcendriya paryApta jIva rAzi ko ekatrita karake aura use vacanayoga aura kAyayoga ke kAla ke jor3a rUpa pramANa se khaNDita karake jo eka bhAga labdha Ave use vacanayoga ke kAla se guNita karake jo pramANa ho usameM paMcendriya anubhaya vacanayogI rAzi ke milA dene para anubhaya vacanayogI jIva rAzi hotI hai / isameM satya vacanayogI jIva rAzi Adi zeSa vacanayogI jIva rAziyoM ke milA dene para vacanayogI jIva-rAzi hotI hai / yahA~ para addhAsamAsa ke lie AvalI ke guNakAra rUpa se sthApita saMkhyAta se pratarAMgula ke nIce bhAgahAra rUpa se sthApita saMkhyAta cUMki saMkhyAta guNA hai ataH prakRta meM pratarAMgula kA saMkhyAtavAM bhAga bhAgahAra hai / sesANaM maNijo gibhaMgo / -- SaT0 khaNDa 0 1 / 2 / sU 109 / pu 3 / pRSTha0 390 TIkA - jadhA maNajogarAsI oghasAsaNAdINaM saMkhejjadibhAgo, tahA vacijogi asaccamosavacijogIsu sAsaNAdao oghasAsaNAdINaM saMkhejnadibhAgo / sesaM sugamaM / saMpahi appAbahugabaleNa puvvillasuttesu vuttarAsINamavahArakAlA paruvijjate / taM jahA saMkhejjaruvehi sUciaMgule bhAge hide laddha vaggide vacijogiavahArakAlo hodi / tamhi saMkhejjaruvehi khaMDiya laddha tamhi ceva pakkhitte asaccamosavacijogiavahArakAlo hodi / tamhi saMkhejjaruvehi guNide veunthikAya jo giavahAra kAlo hodi / tamhi saMkhejjaruvehi guNide saccamosavacijogiavahArakAlo hodi / tamhi saMkhejjaruvehi guNide mosavacijogiavahArakAlo hodi / tamhi saMkhejjaruvehi guNide saccavacijogi avahArakAlo
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 250 ) hodi| tamhi saMkhejjaravehi guNide maNajogiavahArakAlo hodi| taM hi saMkhejjaravehi khaMDiya laddha tamhi ceva pakkhitte asaccamosamaNajogiavahArakAlo hodi| tamhi saMkhejjaravehi guNide saccamosamaNajogiavahArakAlo hodi| tamhi sakhejjaravehi guNide mosamaNajogiavahArakAlo hodi| tamhi saMkhejjaruvehi guNide saccamosamaNajogiavahArakAlo hodi| tamhi saMkhejja ruvehi guNide veuniyamissaavahArakAlo hodi| kiM kAraNaM ? jeNa aMtomuttamesa veviya missuvakkamaNakAlAdo saMkhejjavassA uvadevANamuvakkamaNakAlo saMkhejjaguNo teNa devANaM saMkhejjadibhAgo veuvviyamissarAsI hodi| hoto vi saccamaNarAsissa sNkhejjdibhaago| kudo ? saccamaNajogaddhovaTTidasayaladdhAsamAsaaMtomuttamettadvAe AvaliyaguNagArasaMkhejjaravehito veudhviyamissaddhovaTTidasaMkhejjavara sesu sNkhejjgunnruvovlNbhaado| ___ sAsAdana samyagdRSTi Adi zeSa guNasthAnavartI vacanayogI aura anubhaya vacanayogI jIva sAsAdana samyagdRSTi Adi manoyogi-rAzi ke samAna hai| jisa prakAra manoyogI jIva-rAzi oghasAsAdanasamyagdRSTi Adi ke saMkhyAtaveM bhAga hai, usI prakAra vacanayogiyoM aura anubhaya vacanayogiyoM meM sAsAdanasamyagadRSTi Adi jIva-rAzi ogha sAsAdanasamyagdRSTi Adi ke saMkhyAtaveM bhAga hai| zeSa kathana sugama hai / aba alpabahutva ke bala se pUrvotta sUtroM meM kathita rAziyoM ke apahAra kAla kahe jAte haiM yathA-saMkhyAta se sUcyaMgula ke bhAjita karane para jo labdha Ave usake vagita karane para bacanayogiyoM kA avahArakAla hotA hai| isase saMkhyAt se khaMDita karake jo labdha Ave use isI vacanayogiyoM ke avahArakAla meM milA dene para anubhaya vacanayogiyoM kA avahArakAla hotA hai| ise saMkhyAta se guNita karane para vaikriyika kAyayogiyoM kA avahAra kAla hotA hai| ise saMkhyAta se guNita karane para ubhaya vacanayogiyoM kA avahArakAla hotA hai| ise saMkhyAta se guNita karane para mRSA-vacanayogiyoM kA avahArakAla hotA hai / ise saMkhyAta se guNita karane para satyavacanayogiyoM kA avahArakAla hotA hai| ise saMkhyAta se guNita karane para manoyogiyoM kA avahArakAla hotA hai| ise saMkhyAta se khaMDita karane para jo labdha Ave use isI manoyogiyoM ke avahArakAla meM milA dene para anubhaya manoyogiyoM kA avahArakAla hotA hai| ise saMkhyAta se guNita karane para ubhaya manoyogiyoM kI avahArakAla hotA hai| ise saMkhyAta se guNita karane para mRSA manoyogiyoM kA avahAra kAla hotA hai| ise saMkhyAta se guNita karane para satya manoyogiyoM kA avahArakAla hotA hai| ise saMkhyAta se guNita karane para vaikriyikamizrakAyayogiyoM kA avahArakAla hotA hai|
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 251 ) saMpahi ogha asaMdasammAiTThiavahArakAlaM saMkhejjaruvehi khaMDiya laddha tamhi caiva pavikhate kAyajogiasaMjada- sammAiTThiavahAra kAlo hodi / tamhi AvaliyAe asaM khejjadibhAeNa bhAge hide laddha tamhi ceva pakkhitte veuvviyaasaM jadasammAiTThiavahArakAlo hodi / tamhi saMkhejjaruvehi guNide vacijogiasaMjadasammAiTTi - avahArakAlo hodi / taM hi saMkhejjaruvehi khaMDiya laddha N tamhi ceva pakkhite asaccamosavacijogiasaMjadasammAiTThiavahAra kAlo hodi / tamhi saMkhejjaruvehi guNide saccamosavacijogiasaM jadasammAiTThiavahAra kAlo hodi / tahi saMjjavehi guNide mosavacijogiasaM jadasammAiTThiavahArakAlo hodi / tamhi saMkhejjaruvehi guNide saccavacijogiasaMjadasammAiTThiavahAra kAlo hodi / tamhi saMkhejjavehi guNide maNajogiavahArakAlo hodi / taM hi saMkhejjaruvehi khaMDiya laddha tamhi ceva pakkhitte asaccamosamaNajogiavahAra kAlo hodi / ( tamhi saMkhejjaravehi guNide sacca mosamaNajogiavahArakAlo hodi / ) tamhi saMkhejjaruvehi guNide mosamaNajogiavahAra kAlo hodi / tamhi saMkhejja - vehi guNide saccamaNa jogiavahAra kAlo hodi / tamhi AvaliyAe asaMkhejjavi - bhAeNa guNide orAliyakAyajo giasaMjadasammAiTThiavahAra kAlo hodi / tamhi AvaliyAe asaMkhejjadibhAeNa guNide veDavviyamissakAyajogiasaM jadasammAiTThiavahAra kAlo hodi / tamhi AvaliyAe asaMkhejjadibhAeNa guNide kammaiyakAyajogiasaM jadasammAiTThiavahArakAlo hodi / evaM sammAmicchAiTTissa / raft vevvimissa kammaiyaM ca choDDiya vattavvaM / oghasAsaNasamAiTThiavahArakAlaM saMkhejjaruvehi khaMDiya laddha tamhi ceva pakkhitte kAyajogisAsaNasammAiTThiavahAra kAlo hodi / taM hi AvaliyAe asaMkhejjadibhAeNa khaMDiya laddha tamhi ceva pakkhite veDavviyakAya jogisAsaNasammAiTThi avahArakAlo hodi / tamhi saMkhejjaravehi guNide vacijogisAsa sammAiTThiavahArakAlI hodi / tahi saMkhejjaravehi bhAge hide laddha tamhi ceva pakkhitte asaccamosavacijogisAsaNasammATThiavahAra kAlo hodi / tamhi saMkhejjaruvehi guNide saccamosavacijogiavahArakAlo hodi / evaM mosavacijogi - saccavacijogiavahArakAlANaM jahAkameNa saMkhejjaruvehi guNeyavvaM / tamhi saMkhejjaruvehi guNide maNajogisAsaNasammAiTThiavahAra kAlo hodi / taM hi saMkhejjaruvehi khaMDiya laddha tamhi ceva pakkhitte asamosamaNajogisAsaNasammAiTThiavahArakAlo hodi / tado saccamosama jogi mosamaNajogi saccamaNANaM jahAkameNa saMkhejjaruvahiM guNijjadi /
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 252 ) tamhi AvaliyAe asaMkhejjadibhAeNa guNide orAlikAyajogisAsaNasammAiTTiavahArakAlo hodi| tamhi AvaliyAe asaMkhejjadibhAeNa guNide orAliyamissasAsaNasammAiTiavahArakAlo hodi| tamhi AvaliyAe asaMkhejjadibhAeNa guNive veumviyamissajogisAsaNasammAiTThiavahArakAlo hodi| tamhi AvaliyAe asaMkhejjadibhAeNa guNide kammaiyasAsaNasammAiTThiavahArakAlo hodi| evaM sNjdaasNjdaannN| Navari oghAvahArakAlasakhejjaravehi khaMDiya laddhatamhi ceva pakkhitte orAliyakAyajogisaMjadAsajadANaM avahAra kAlo hodi / tamhi saMkhejjaravehi gaNide vacijogisaMjadAsaMjadaavahArakAlo hodi| sesaM puvvaM va vattavvaM / pamattAdINaM bccde| maNajoga-vacijoga-kAyajogaddhANaM sAmAseNa appappaNo rAsimhi bhAge hide laddha tippaDisi kAUNa puNo appappaNo addhAhi guNide ekkekkamhi guNaTThANe maNa-vaci-kAyajogarAsIo hvNti| puNo saccamosa-asaccamosamaNajogaddhANaM samAseNa maNajogarAsi khaDiya laddhaca duppaDirAsi kAUNa appappaNo addhAhiguNide saccamosaasaccamosamaNajogarAsIo havaMti / evaM vacijogarAsissa vi vattavvaM / -SaT0 khaNDa0 1 / 2 / sU 109 / pu 3 / pRSTha0 390 TIkA .01 manoyogI aura vacanayogI kA dravya pramANa .02 vacanayogI aura asatyamRSA vacanayogI kA dravya pramANa jogANuvAdeNa paMcamaNajogI tiNNivacijogI davvapamANeNa kevaDiyA ? -SaTa* khaNDa0 2 / 5 / sU 84 / pu 7 / pRSTha0 276 ttokaa-sugm| devANaM sNkhejjdibhaago| -SaT0 khaNDa 0 2 / 5 / sU 85 / pu 7 / pRSTha0 277 TokA-devANamavahArakAle bechappaNNaMgulasadavagge tappAoggasaMkhejjaravehi guNide edesimavahArakAlA hoti| edehi jagapadaramhi bhAge hide puvuttaTurAsoo hoti / sesaM sugamaM / vadhijogi-asaccamosavacijogI davvapamANeNa kevaDiyA ? -SaT0 khaNDa 0 2 / 5 / sU 86 TIkA / pu 7 / pRSTha0 277 TIkA-sugamaM /
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 253 ) asNkhejjaa| -SaT khaNDa0 2 / 5 / sU 87 / pu 7 / pRSTha0 277 TIkA-edeNa saMkhejjANatANaM paDiseho kdo| kudo ? ubhysttisNjuttttaado| asaMkhejja pi tivihaM / tatthedamhi edesimavaTThANamidi jANAvagaTThamuttarasuttaM bhaNadiasaMkhejjAsaMkhejjAhi osappiNi-ussappiNIhi avahiraMti kAleNa / .-SaT0 khaNDa 0 2 / 5 / mU 88 / pu 7 / pRSTha0 277 / 8 TIkA-edeNa paritta-juttAsaMkhejjANaM jahaNNasaMkhejjAsaMkhejjasa ya paDisehokado, edesu asaMkhejjAsaMkhejjANaM osppinni-ussppinniinnmbhaavaado| sesadoasaMkhejjAsaMkhejjesu ekkassAvahAraNa?muttarasuttaM bhaNadi kheteNa vacijogi-asaccamosavacijogIhi padaramavahiradi aMgulassa sNkhejjvibhaagvggpddibhaaenn| -paTa0 khaNDa0 2 / 5 / sU 89 / pu 7 / pRSTha0 278 TokA-edeNa ukkassaasaMkhejjAsaMkhejjassa paDiseho kado, tassa padarassa asNkhejjvibhaagttvirohaado| saMkhejjarUvehi ovaTTidapadaraMguleNa jagapadare bhAge hide do vi rAsIo Agacchati / sesaM sugamaM / yogamArgaNAnusAra pAMca manoyogI aura satya, asatya va ubhaya- ye tIna vacanayogI dravyapramANa se devoM se saMkhyAtaveM bhAga pramANa hai| ___ astu doso chappana sUcyaMgulloM ke vargarUpa devoM ke avahArakAla ko tatprAyogya saMkhyAt rUpoM se guNita karane para inake avahArakAla hote haiN| inake jagapratara ke bhAjita karane para pUrvokta ATha rAziyAM hotI hai| zeSa sUtrArtha sugama hai / vacanayogI aura asatyamRSA arthAt anubhaya vacanayogI dravya pramANa se asaMkhyAta hai| astu isa sUtra ke dvArA saMkhyAta va ananta kA pratiSedha kiyA gayA hai, kyoMki, vaha sUtra saMkhyAta va ananta ke pratiSedha tathA asaMkhyAta ke vidhAna rUpa ubhaya zakti se saMyukta hai / asaMkhyAta ke tIna prakAra hai| unameM se isa asaMkhyAta meM inakA avasthAna hai, isake jJApanArtha uttara sUtra kahate haiN| vacanayogI aura asatyamRSA vacanayogI kAla kI apekSA asaMkhyAtAsaMkhyAta avasarpiNI-utsapiNiyoM se apahRta hote haiN| astu isa sUtra ke dvArA parItAsaMkhyAta, yuktAsaMkhyAta aura jaghanya asaMkhyAtAsaMkhyAta kA pratiSedha kiyA gayA hai ; kyoMki inameM asaMkhyAtAsaMkhyAta avasarpiNI-utsapiNiyoM kA abhAva hai| zeSa do asaMkhyAtAsaMkhyAtoM meM se eka ke avadhAraNArtha uttara sUtra kahate haiN|
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 254 ) kSetra kI apekSA vacanayogI aura asatyamRSA vacanayogiyoM dvArA sUcyaMgula ke saMkhyAtaveM bhAga vargarUpa pratibhAga se jagapratara apahRta hotA hai / astu isa sUtra ke dvArA utkRSTa asaMkhyAtAsaMkhyAta kA pratiSedha kiyA gayA hai, kyoMki usase jagapratara ke asaMkhyAtaveM bhAgapane kA virodha hai| saMkhyAtarUpoM se apavartita pratarAMgula kA jagapratara meM bhAga dene para donoM hI rAziyAM AtI hai| zeSa sUtrArtha sugama hai / 03 kAyayogI tathA audArika kAyayogI kA dravya pramANakAyajogi-orAliyakAyajogIsu micchAiTThI mUloghaM / -SaT0 khaNDa0 1 / 2 / sU 110 / pu 3 / pRSTha0 365 TokA-ede do vi rAsIo annNtaa| aNaMtANatAhi osappiNi-ussappiNIhi Na avahiraMti kaalenn| khetteNa aNaMtANaMtA logA idi vuttaM hodi| sesaM sugamaM / sAsaNasammAiTippahuDi jAva sajogikevali tti jahA mnnjogibhNgo| --SaT 0 khaNDa 0 1 / 2 / sU 111 / pu 3 / pRSTa0 395 TIkA-edaM suttaM sugm| ettha dhuvarAsivihANaM vccde| taM jahA. saguNapaDivaNNamaNajogi-vacijogirAsi siddha-ajogirAsi ca kAyajogibhajidaMedesi vagaM ca savvajIvarAsimhi pakkhitte kAyajogidhuvarAsi hodi| taM paDirAsi kAUNa tatthekkarAsimhi saMkhejjaravehi bhAge hide laddhatamhi ceva pakkhitte orAliyakAyajogidhuvarAsi hodi| sAsaNAdINaM saga-sagaavahArakAle saMkhejjaravehi khaMDiya laddhatamhi ceva pakkhitte kAyajogisAsaNAdiguNapaDivaNNANaM avahArakAlA bhvNti| ede avahArakAle AvaliyAe asaMkhejjadibhAeNa guNide orAliyakAyajogisAsaNAdINamavahArakAlA bhavaMti / kuvo? tirikkha-maNussaguNapaDivaNNarAsINaM devaguNapaDivaNNarAsissa asNkhejjdibhaagttaado| saMjadAsaMjadANaM puNa kAyajogiavahArakAlo ceva orAliyakAyajogiavahArakAlo hodi, tattha tvvdirittkaayjogaabhaavaado| kAyayogiyoM aura audArikakAyayogiyoM meM mithyAdRSTi jIva sAmAnya prarUpaNA ke samAna hai| upayukta ye donoM rAziyAM bhI anaMta hai| kAla kI apekSA kAyayogI aura audArika kAyayogI mithyAdRSTi jIva anaMtAnaMta avasarpiNiyoM aura utsapiNiyoM ke dvArA apahRta nahIM hote haiM aura kSetra kI apekSA anaMtAnaMta loka-pramANa hai| yaha isa kathana kA tAtparya hai|
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 255 ) sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAna se lekara sayogI kevalI guNasthAna taka kAyayogI aura audArika kAyayogI jIva manoyogiyoM ke samAna hai| yaha sutra sugama hai| aba yahA~ para dhra varAzi kI vidhi kA kathana karate haiN| vaha isa prakAra hai-guNasthAna-pratipanna manoyogarAzi, vacanayogarAzi, siddharAzi aura ayogarAzi ko tathA ina cAroM rAziyoM ke varga meM kAyayogarAzi kA bhAga dene para jo upalabdha ho use sarva rAzi meM milA dene para kAyayogiyoM kI dhra va-rAzi hotI hai / anantara isakI pratirAzi karake unameM se eka rAzi meM saMkhyAta kA bhAga dene para jo upalabdha ho use usI dhra varAzi meM milA dene para audArikakAyayogiyoM kI dhU varAzi hotI hai / sAsAdAna Adi guNasthAnoM ke apane-apane avahArakAla ko saMkhyAta se khaMDita karake jo labdha ho use usI sAmAnya avahArakAla meM milA dene para kAyayogI sAsAdAnasamyagadRSTi Adi guNasthAna pratipanna jIvoM ke avahArakAla hote haiN| ina avahArakAloM ko AvalI ke asaMkhyAtaveM bhAga se guNita karane para audArika kAyayogI sAsAdAna samyagdRSTi Adi jIvoM ke avahArakAla hote haiM, kyoMki guNasthAna pratipanna tiryaMca aura manuSya rAziyAM guNasthAna pratipanna devarAzi ke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra hai| audArika kAyayoga kI apekSA sayatAsaMyatoM kA avahArakAla hI audArika-kAyayogiyoM kA avahAra kAla hai, kyoMki saMyatAsaMyata guNasthAna meM audArika kAyayoga ko chor3a kara aura dusarA koI kAyayoga nahIM pAyA jAtA hai| .04 audArikamizrakAyayogI kA dravya pramANa orAliyamissakAyajogIsu micchAiTThI mUloghaM / -SaT khaNDa 0 1 / 2 / sU 112 / pu 3 / pRSTha0 396 TIkA-edaM pi suttaM sugamaM / ettha dhuvarAsI uccde| orAlikAyajogidhuvarAsi puvvaM parUvidaM saMkhejjaravehi guNide orAliyamissakAyajogadhuvarAsI hodi / kudo? suhameIdiyaapajjattarAsIe pajjattarAsissa saMkhejjadibhAgattAdo ? taM jahA-tirikkha-maNusa-apajjattaddhAdo pajjattaddhA sNkhejjgunnaa| tANamaddhANaM samAseNa tirikkharAsi khaMDiya laddhamapajjattaddhAe guNide orAliyamissarAsI hodi| tamaddhAe guNagAreNa guNide orAliyakAyajogarAsI hvdi| teNa orAliyakAyajogarAsIdo orAliyamissakAyajogarAsI sNkhejjgunnhiinno| sAsaNasammAiTThI oghN| ----SaT sU / / 2 / sU 113 / pu 3 / pRSTha0 397 TIkA-sAsaNasammAiTThiNo deva-gairaiyA jeNa tirikkha-maNussesu uvavajjamANA palidovamassa asaMkhejjadibhAgamettA labbhaMti teNa edesi pamANaparUvaNAe
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 256 ) oghabhaMgo havadi / edesimavahArakAlo vuccde| taM jahA-orAliyakAyajogisAsaNasammAiTiavahArakAlamAvaliyAe asaMkhejjadibhAeNa guNide orAliyamissakAyajogisAsaNamammAiTThiavahArakAlo hodi| kudo ? deva-jera iehito tirikkhamaNussesu uppajjamANarAsiNo puvaTTidarAsissa asNkhejjvibhaagtaado| asaMjadasammAiTThI sajogikevalI davvapamANeNa kevaDiyA, sNkhejjaa| -SaT0 khaNDa0 1 / 2 / sU 114 / pu 3 / pRSTha0 397 TIkA-deva-NeraiyasammAiTThiNo maNuse su uvvajjamANA saMkhejjA ceva labhaMti, maNusapajjattarAsissa aNNahA asNkhejjttppsNgaa| orAliyamissakAyajogamhi suttAviruddha Na AiriovaeseNa sajogikevaliNo cattAlIsaM havaM ti / taM jahA-kavADe AruhaMtA bIsa 20, odaraMtA vIsetti 20 / audArikamizrakAyayogiyoM meM mithyAdRSTi jIva ogha prarupaNA ke samAna hai / yaha sUtra bhI sugama hai| aba yahA~ dhra va rAzi kA kathana karate haiM-pahale jo audArikakAyayogiyoM kI dhruva rAzi kaha Aye haiM use saMkhyAta se guNita karane para audArikamizrakAyayogiyoM kI dhruva rAzi hotI hai| kyoMki sUkSma ekendriya aparyApta rAzi paryApta rAzi ke saMkhyAtaveM bhAga hai| usakA spaSTIkaraNa isaprakAra hai-tiryaca aura manuSyoM ke aparyAptakAla se paryAptakAla saMkhyAtaguNA hai| punaH una kAloM ke jor3a se tithaMca rAzi ko khaMDita karake jo prApta ho use aparyApta kAla se guNita kara dene para audArikamizrakAyayogI rAzi hotI hai| ina audArikamizrakAyayogI jIva rAzi ko audArika kAyayoga ke kAla ke guNakAra se guNita kara dene para audArika kAyayoga rAzi hotI hai| ataH audArika kAyayogI jIva rAzi se audArikamizra kAyayogI jIva rAzi saMkhyAtaguNI hIna hai, yaha siddha huaa| audArikamizrakAyayogI sAsAdana-samyagdRSTi jIva sAmAnya prarupaNA ke samAna hai| caki tiryaMca aura manuSyoM meM utpanna hote hue sAsAdana samyagdRSTi deva aura nArakI palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga pAye jAte haiN| isaliye audAri kamizrakAyayogI sAsAdana samyagadaSTiyoM ke pramANa kI prarupaNA sAmAnya prarupaNA ke samAna hotI hai| aba inakA avahArakAla kahate haiN| isakA spaSTIkaraNa isa prakAra hai audArika kAyayogI sAsAdana samyagadRSTiyoM ke avahArakAla ko AvalI ke asaMkhyAtaveM bhAga se guNita karane para audArikamizrakAyayogI sAsAdana samyagadRSTiyoM kA avahArakAla hotA hai| kyoMki deva aura nArakiyoM meM se tiryaMca aura manuSyoM meM utpanna hone vAlI rAziyAM pahale sthita rAzi ke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra hotI hai|
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 257 ) asaMyatasamyagdRSTi aura sayogI kevalI audArikamizra kAyayogI jIva saMkhyAta hai| 114 / samyagdRSTi deva aura nArakI jIva manuSyoM meM utpanna hote hue saMkhyAta hI pAye jAte haiN| yadi aisA na mAnA jAya to manuSya paryApta rAzi ko asaMkhyAtaveM pane kA prasaMga A jAtA hai| sUtra ke aviruddha AcAryoM ke upadezAnusAra audArikamizrakAyayoga meM sayogI kevalI jIva cAlIsa hote haiN| yathA--kapATa samudghAta meM ArohaNa karane vAle audArikamizrakAyayogI bIla aura utarate hue bIsa hote haiM / .08 kArmaNakAyayogI kA dravya pramANa kammaiyakAyajogIsu micchAiTThI davvapamANeNa kevaDiyA, mUloghaM / -SaT0 khaNDa0 1 / 2 / sU 121 / pu 3 / pRSTha0 402 TIkA-jado savvajIvarAsI gaMgApavAho vva NirataraM viggahaM kAUNuppajjadi, teNa kammaiyarAsissa mUloghaparupavaNA | viruddhaa| edassa suttassa dhuvarAsI vuccde| kAyajogidhuvarAsimatomuhattaNa guNide kammaiyajogidhuvarAsI hodi| taM jahA-saMkhejjAvalimettaaMtomuhuttakAleNa javi savvajIvarAsissa saMcao hodi, to tiNha samayANaM kettiyaM saMcayaM labhAmo ti pamANeNa icchAguNidaphalamovaTTiya aMtomuttovaTTiya savvajIvarAsI aagcchdi|| sAsaNasammAiTThI asaMjadasammAiTThI davvapamANeNa kevaDiyA, oghaM / -SaT0 khaNDa0 1 / 2 / sU 122 / pu 3 / pRSTha* 403 TIkA -jeNa palidovamassa asaMkhejjadibhAgamettA tirikkhaasaMjavasammAiTThiNo viggahaM kAUNa devesuSpajjamANA lamaMti, deva-tirikkha sAsaNasammAiTiNo palidovamassa asaMkhejjadibhAgamettA tirikkha-devesu viggahaM kariya uvavajjamANA lanbhaMti, teNa edesi pamANaparuvaNA oghaparuvaNAe tullaa| edesimavahArakAluppattI vuccde| asaMjadasammAdiTThi-sAsaNasammAdiTTiveunviyamissaavahArakAle AvaliyAe asaMkhejjavibhAeNa guNive kammaiyakAyajogiasaMjadasammAdiTThi-sAsaNasammAdiTThiavahArakAlA bhvNti| kudo ? viggahaM kariya maramANarAsIe devesu uvavajjamANarAsissa asNkhejjdibhaagttaado| sajogikevalI davapamANeNa kevaDiyA, sNkhejjaa| --SaT0 khaNDa* 1 / 2 / sU 123 / pu 3 / pRSTha 0 4.4
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 258 ) TIkA - ettha puvvAiriovaeseNa saTThI jIvA havaMti / kudo ? padare vIsa, logapUraNe vIsa, puNaravi odaramANA padare vIsa ceva bhavaMti tti / kArmaNakAyayogiyoM meM midhyAdRSTi jIva dravya - pramANa kI apekSA oghapraruNA ke samAna hai / ogheNa micchAiTThI davvapamANeNa kevaDiyA, anaMtA 1 - SaT0 khaNDa 0 1 / 2 / 2 / pu 3 | pRSTha0 10 se mithyAdRSTi jIva dravya pramANa kI apekSA anaMta hai / cUMki sarva jIvarAzi gaMgAnadI ke pravAha ke samAna niraMtara vigraha karake utpanna hotI hai, isalie kArmaNa-kAyarAzi kI prarUpaNA mUlogha prarUpaNA ke samAna hotI hai / viruddha nahIM / astu kArmaNakA yogiyoM ke pramANa kI dhruvarAzi kahate haiM-- kAyayogiyoM kI dhruvarAziyoM ko antarmuhUrta se guNita karane para kAmaMNakAyayogiyoM kI dhruvarAzi hotI hai / isakA spaSTIkaraNa isa prakAra hai - saMkhyAta AvalIyAtra antarmuhUrtakAla ke dvArA yadi sarva jIvarAzi kA saMcaya hotA hai, to tIna samaya meM kitanA samaya prApta hogA, isa prakAra icchA rAzi se phala rAzi ko guNita karake jo prApta ho use pramANarAzi se bhAjita karane para antarmuhUrtakAla se bhAjita sarva jIvarAzi AtI hai / sAsAdana samyagdRSTi aura samyagdRSTi kArmaNakAyayogI jIva dravyapramANa kI apekSA sAmAnya prarUpaNA ke samAna palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga haiM / cUMki palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa tiryaMca asaMyata samyagdRSTi jIva vigraha karake devoM meM utpanna hote hue pAye jAte haiM / tathA palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga-pramANa deva sAsAdana samyagdRSTi jIva, aura utane hI tiryaMca sAsAdana jIva krama se tiryaMca aura devoM meM vigraha karake utpanna hote hue pAye jAte haiM, isaliye sAsAdana samyagdRSTi aura asaMyata samyagdRSTi kArmaNakAyayogiyoM kI prarUpaNA sAmAnya prarUpaNA ke tulya hai / aba inake avahArakAla ko utpatti ko kahate haiM--asaMyatasamyagdRSTi aura sAsAdana samyagdRSTi farafar avahArakAla ko AvalI ke asaMkhyAtaveM bhAga se guNita karane para krama se kArmaNa kAyayogI asaMyata samyagadRSTi aura sAsAdana samyagdRSTi jIvoM ke avahArakAla ho haiM, kyoMki vigraha karake marane vAlI rAzi devoM meM utpanna hone vAlI rAzi ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra pAI jAtI hai / * 02 kAyayogI kA dravya pramANa - 03 audArika kAyayogI tathA audArikamizra kAyayogI kA dravya pramANa * 09 kArmaNa kAyayogI kA dravya pramANa
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 259 ) kAyajogi-orAliyakAyajogi-orAliyamissakAyajogi-kammaiyakAyajogI davvapamANeNa kevaDiyA? -SaT 0 khaNDa 0 2 / 5 / sU 90 / pu 7 / pRSTha0 278 TokA-sugamaM / annNtaa| --SaT0 khaNDa0 2 / 5 / sU 91 TIkA / pu 7 / pRSTha0 278 TokA--edeNa saMkhejjAsaMkhejjANaM paDiseho kdo| aNaMtaM pi tivihaM / tattha edamhi aNaMte edAo rAsIo TidAo tti jANAvaNa?muttarasuttaM bhaNaviaNaMtANatAhi osappiNi-ussappiNIhi Na avahiraMti kaalenn| -SaT khaNDa0 2 / 5 / sU 92 / pu 7 / pRSTha0 279 TIkA-edeNa paritta-juttANatANaM jahaNNaaNaMtANatassa ya paDiseho kavo, tesu anntaanntaannmosppinni-ussppinniinnmbhaavaado| saMpahi dosu aNaMtANatesu ekkassa paDisehaTTamuttarasuttaM bhaNadi khetteNa aNaMtANaMtA logaa| -SaT0 khaNDa 0 2 / 5 / sU 93 / pu 7 pRSTha0 279 TokA-edeNa ukkassANatANaMtassa paDiseho kado, logvynnnnnnhaannuvvttiido| sesaM sugm| kAyayogI, audArikakAyayogI, audArikamizrakAyayogI aura kArmaNakAyayogI dravyapramANa se ananta haiN| astu-isa sUtra ke dvArA saMkhyAta va asaMkhyAta kA pratiSedha kiyA gayA hai| ananta ke bhI tIna prakAra hai| unameM se isa ananta meM ye jIva-rAziyAM sthita haiM ; isake jJApanArtha uttara sUtra kahate haiN| uparyukta jIva-kAyayogI, audArikakAyayogI, audArikamizrakAyayogI aura kArmaNakAyayogI jIva kAla kI apekSA anantAnanta avasarpiNI utsapiNiyoM se apahRta nahIM hote haiM / 92 ____ astu-isa sUtra ke dvArA parItAnanta, yuktAnanta aura jaghanya ananta kA pratiSadha kiyA gayA hai| kyoMki, unameM anantAnanta avasarpiNI-utsapiNiyAM kA abhAva hai| aba do anantAnantoM meM se eka ke pratiSedhArtha uttara sUtra kahate haiM /
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 260 ) uparyukta jIva kSetra kI apekSA anantAnanta loka-pramANa hai| astu-isa sUtra ke dvArA utkRSTa anantAnanta kA pratiSedha kiyA gayA hai, kyoMki anyathA lokanirdeza kI upapatti nahIM bntii| zeSa sUtrArtha sugama hai / kAyayogI jIva kI saMkhyA kArmaNa kAyayogI kI saMkhyA audArikamizra kAyayoga kI saMkhyA audArika kAyayoga kI saMkhyA kammorAliyamissaya orAladdhAsu saMcida annNtaa| kammorAliyamissaya orAliyajogiNo jiidaa|| gojI0 gA0 264 kAmaMNakAyayoga, audArikamizra kAyayoga, audArikakAyayoga ke Age kahe kAloM meM saMcita hue kArmaNakAyayogI audArikamizra kAyayogI aura audArika kAyayogI jIva pratyeka anantAnanta hai| .05 vaikriyakAyayogI kA dravya pramANa veuvikAyajogIsu micchAiTThI davvapamANeNa kevaDiyA, devANaM sNkhejjdibhaaguunno| -SaT0 khaNDa0 1 / 2 / sU 115 / pu 3 / pRSTha * 398 TIkA-edassa suttassa attho vccde| devANaM jo rAsI appappaNo saMkhejjadibhAeNa parihINo veubviyakAyajogimicchAiTrINaM pamANaM hodi / kudo ? deva-NeraiyarAsimegaTTha kariya maNa-vacikAyajogaddhAsamAseNa khaMDiya laddhatippaDirAsi kAUNa appappaNo addhAhi guNide saga-sagarAsIo hvNti| jeNa maNavacijogarAsIo devANaM saMkhejjadibhAgo havaM ti, teNa veuvikAyajogimicchAidvirAsipamANaM saMkhejjadibhAgaparihINadevarAsiNA samANaM bhvdi| ettha avahArakAlo uccde| deva NeraiyamicchAidvirAsisamAsammi maNavadhi-veunvimissakAya - kammaiyakAyajogideva - jeraiyamicchAiTThirAsisamAseNa bhAge hide saMkhejjaruvANi lbhNti| tehi ruvarNehi saMkhejjapadaraMgulamettaM deva-NeraiyasamAsaavahArakAlaM khaMDiya laddha tamhi ceva pakkhitte veubviyakAyajogimicchAiTThiavahArakAlo hodi|
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 261 ) sAsaNasammAiTThI sammAmicchAiTThI asaMjadasammAiTThI davvapamANeNa kevaDiyA, oghN| --SaT0 khaNDa 0 1 / 2 / sU 116 / pu 3 / pRSTha 0 399 ___ TokA-devaguNapaDivaNNANaM rAsipamANaM appappaNo saMkhejjadibhAeNa UNaM veuvviyakAyajogiguNapaDivaNNarAsipamANaM hodi| taM jahA-deva-NeraiyaguNapaDivaNNarAsimhi appappaNo maNa-vaci-veuvviya missa-kammaiyarAsIhi bhAge hide tattha laddhasaMkhejjaravehi ruvaNehi devaNeraiyasamAsaavahArakAlaM khaMDiya laddha tamhi ceva pakkhitte veubviyakAyajogiguNapaDivaNNANamavahArakAlA bhvNti| __ vaikriyika kAyayogiyoM meM mithyAdRSTi jIva dravya pramANa kI apekSA devoM ke saMkhyAtaveM bhAga kama hai| 115 astu apanI apanI rAzi ke saMkhyAtaveM bhAga se nyUna devoM kI jo rAzi hai utanA vaikriyika kAyayogI mithyAdRSTiyoM kA pramANa hai, kyoMki deva aura nArakiyoM kI rAzi ko ekatrita karake manoyoga, vacanayoga aura kAyayoga ke kAla ke jor3a se khaMDita karake jo prApta ho usakI tIna rAziyAM karake apane-apane kAla se guNita karane para apanI rAziyoM kA pramANa hotA hai| caMki manoyogI jIva rAzi aura vacanayogI jIva rANi donoM ke saMkhyAtaveM bhAga meM hai, isalie vaikriyika kAyayogI mithyAdRSTi rAzi kA pramANa saMkhyAtaveM bhAga kama deva rAzi ke samAna hotA hai / avahArakAla kA kathana-deva mithyAdRSTi aura nAraka mithyAdRSTi kA jitanA yoga ho, use manoyogI, vacanayogI, vaikriyikamizra kAyayogI aura kArmaNa kAyayogI deva aura nArakI mithyAdRSTi rAzi ke yoga se bhAjita karane para saMkhyAta prApta hote haiN| eka kama usa saMkhyAta se saMkhyAta pratarAMgula mAtra deva aura nArakiyoM ke jor3a rUpa avahArakAla ko khaMDita karake jo prApta ho use unhIM donoM ke jor3a rUpa avahArakAla meM milA dene para vaikriyika kAyayogI mithyAdRSTiyoM kA avahArakAla hotA hai / sAsAdana samyagadRSTi, samyagamithyAdRSTi aura asaMyata samyagadRSTi vaikriyika kAyayogI jIva dravya pramANa kI apekSA oghaprarUpaNA ke samAna hai| guNasthAna----pratipanna devoM kI rAzi kA jo pramANa hai, apanI-apanI usa rAziyoM se saMkhyAta bhAga nyUna karane para vaikriyakAyayogI guNasthAna pratipanna apanI-apanI rAzi kA pramANa hotA hai| vaha isa prakAra hai-guNasthAna-pratipanna deva aura nAraka rAzi meM se apanI apanI manoyogI, vacanayogI, vaikriyamizra kAyayogI aura kArmaNakAyayogI jIvoM kI rAziyA~ kA bhAga dene para vahA~ jo saMkhyAta prApta ho usameM se eka kama karake zeSa se deva aura nArakiyoM ke yoga rUpa vyavahArakAla ko khaMDita karake jo prApta ho use usI deva aura
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 262 ) nArakiyoM ke mile hue avahArakAla meM milA dene para vaikriyakAyogI guNasthAna pratipanna jIvoM ke avahArakAla hote haiN| .06 vaikriyamizrakAyayogI kA dravya pramANa veubviyamissakAyajogIsu micchAiTThIdavvapamANeNa kevaDiyA, devANaM sNkhejjdibhaago| -SaT khaNDa0 1 / 2 / sU 117 / pu 3 / pRSTha0 400 TokA-edassa suttassa vakkhANaM vuccde| saMkhejjavassAuanbhaMtaraAvaliyAe asaMkhejjadibhAgamettauvakkamaNakAleNa nadi devarAsisaMcAo labbhadi, to edamhAdo saMkhejjaguNahINa-veunvimissauvakkamaNakAlamhi kettiyamettarAsisaMcayaM labhAmo tti icchArAsiNA pamANarAsimhi bhAge hide tattha laddhasaMkhejjaravehi devarAsimhi bhAge hide tatthegabhAgo veuvviyamissakAyajogimicchAiTipamANaM hodi / sesaM sugm| sAsaNasammAiTThI asaMjadasammAiTThI davvapamANeNa kevaDiyA, ogha / -SaT * khaNDa 0 1 / 2 / sU 118 / pu 3 / pRSTha* 401 TIkA-tirikkha-maNusasAsaNa-asaMjadasammAiTThiNo meNa devesuppajjamANA palidovamassa asaMkhejjavibhAgamettA labhaMti teNedesi pamANaparuvaNA oghaM, ogheNa samANA tti vRttaM hodi| edesimavahArakAluppattI vuccde| taM jahA.-orAliyamissasAsaNasammAiTThiavahArakAlamAvaliyAe asaMkhejjadibhAeNa guNide veunviyamissakAyajogisAsaNasammAiTThiavahArakAlo hodi| orAliyakAyajogiavahArakAlamAvaliyAe asaMkhejjavibhAeNa guNive veunviyamissakAyajogiasaMjadasammAiTiavahArakAlo hodi / ki kAraNaM? tirikkhANamasaMkhejjadibhAgassa devesuppttiido| keNa kAreNaNa veuvviyamissakAyajogisAsaNehito orAliyamissakAyajogisAsaNasammAiTThiNo asaMkhejjaguNA? Na esa boso, kudo ? devesuSpajjamANatirikkhasAsahiMtoM tirivkhesuppjjmaanndevsaasnnaannmsNkhejjgunnttaado| vaikriyamizrakAyayogiyoM meM mithyAdaSTi jIva dravyapramANa kI apekSA devoM ke saMkhyAtaveM bhAga haiN| 127 astu saMkhyAta varSa kI Ayu ke bhItara AvalI ke asaMkhyAtaveM bhAga upakramakAla se yadi devarAzi kA saMcaya prApta hotA hai to isase saMkhyAtaguNe hIna vaikriyamizra upakramaNa
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 263 ) kAla ke bhItara kitanAmAtra rAzi kA saMcaya prApta hogA, isa prakAra rAzika karake icchArAzi se pramANarAzi ke bhAjita karane para vaha jo saMkhyAta prApta hogeM usase deva rAzi ke bhAjita karane para vahA~ taka bhAga pramANa vaikriyikamizra kAyayogI mithyASTiyoM kA pramANa prApta hogaa| noTa-utpatti ko upakramaNa kahate haiM aura isa sahita kAla ko sopakrama-kAla kahate haiN| sAsAdana samyagdRSTi aura asaMyata samyagdRSTi vaikriyikamizra kAyayogI jIva dravya pramANa kI apekSA oghaprarUpaNA ke samAna hai| cUMki sAsAdana samyagdRSTi aura asaMyata samyagadaSTi tiryaMca aura manuSya devoM meM utpanna hote hue palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa pAye jAte haiN| isalie inake pramANa kI prarUpaNA ogha arthAta oghaprarUpaNA ke tulya hotI hai| yaha isakA abhiprAya hai| aba inake avahArakAla kI utpatti kA kathana karate haiM, yathA-audArikamizra kAyayogI sAsAdana samyagdRSTiyoM ke avahArakAla ko AvalI ke asaMkhyAtaveM bhAga se guNita karane para vaikriyikamizra kAyayogI sAsAdana samyagdRSTiyoM kA avahArakAla hotA hai| asaMyata samyagdRSTi audArika kAyayogiyoM ke avahArakAla ko asaMkhyAtaveM bhAga se guNita karane para vaikriyikamizra kAyayogI asaMyata samyagdRSTiyoM kA avahArakAla hotA hai| kyoMki tiryaMcoM ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa rAzi devoM meM utpanna hotI hai| prazna hai-vaikriyamizra kAyayogI sAsAdana samyagadRSTiyoM se audArikamizra kAyayogI sAsAdana samyagadaSTi jIva asaMkhyAta kisa kAraNa se hai| uttara-kyoMki devoM meM utpanna hone vAle tiryaMca sAsAdana samyagadRSTiyoM se tiryaMcoM meM utpanna hone vAle deva sAsAdana samyagdRSTi jIva asaMkhyAtaguNe pAye jAte haiM / .05 vaikriya kAyayogo kA dravya pramANa .06 vaikriyamizra kAyayogI kA dravya pramANa veunviyakAyajogI davvapamANeNa kevaDiyA? -SaT 0 khaNDa0 2 / 5 / sU 94 / pu 7 / pRSTha0 279 ttokaa-sugm| devANaM sNkhejjvibhaaguunno| -SaT 0 khaNDa 0 2 / 5 / sU 95 / pu 7 / pRSTha0 279 TIkA--devesu paMcamaNa-paMcavaci-veubviyamissakAyajogirAsio devANaM saMkhejjadibhAgamettAo devarAsIdo avaNide avasesaM beunviyakAyajogipamANaM hodi|
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 264 ) veubdhiyamissakAyajogI davvapamANeNa kevaDiyA ? --SaT 0 khaNDa 0 2 / 5 / sU 96 / pu 7 1 pRSTha0 280 TIkA--sugamaM / devANaM sNkhejjdibhaago| -SaT0 khaNDa 0 2 / 5 / sU 97 / pu 7 / pRSTha0 280 TokA-devarAsi saMkhejjavAsasahassuvakkamaNakAlasaMcidasaMkhejjakhaMDe kade egakhaMDaM veumviyamissarAsipamANaM hodi / vaikriyakAyayogI dravya pramANa se devoM ke saMkhyAtaveM bhAga se kama hai| astu devoM meM pAMca manoyogI, pAMca vacanayogI aura vaikriyamizra kAyayogI-ina devoM se saMkhyAtaveM bhAga mAtra rAziyoM ko deva rAziyoM meM se ghaTA dene para avazeSa vaikriyika kAyayogiyoM kA pramANa hotA hai / vaikriyamizra kAyayogI dravya pramANa se devoM ke saMkhyAtaveM bhAga mAtra hai| astu-saMkhyAtavarSasahasra meM hone vAle upakramaNakAloM meM saMcita deva rAzi ke saMkhyAta khaMDa karane para unameM se eka khaMDa vaikriyamizra kAyayogI rAzi kA pramANa hotA hai / ( dekho-jIva sthAna dravya pramANAnugama pR0 400 kA vishessaarth)| .07 AhAraka tathA AhArakamizra kAyayogI kA dravya pramANa AhArakAyajogIsu pamattasaMjadA davapamANeNa kevaDiyA, cavaNaM / -SaT sU 1 / 2 / sU 119 / pu 3 / pRSTha0 401 TokA-AhArasarIramaNNaguNaTThANasu gasthi ti jANAvaNaTTha pamattagahaNaM kadaM / sesaM suThTha sugamaM / AhAramissakAyajogIsu pamattasaMjadA davapamANeNa kevaDiyA, sNkhejjaa| -SaT khaNDa* 1 / 2 / sU 120 / pu 3 / pRSTha0 402 TokA-ettha AiriyaparaMparAgadovaeseNa AhAramissakAyajoge sattAvIsa 27 jIvA hvNti| ahavA AhAramissakAyanoge jiNadilubhAvA saMkhejjajIvA havaMti, Na satAvIsa, sutte saMkhejjaNiddesaNNahANuvavattIdo missakAyajogehito AhArakAyajogINaM saMkhejjaguNattAdo c| Na ca doNhamettha gahaNaM, ajahaNNaaNukassasaMkhejjassa savvagahaNAdo, savvaapajjattaddhAhito pajjattaddhANaM jahaNNANaM pi sNkhejjgunnttdsnnaado|
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 265 ) AhArakakAyayogiyoM meM pramatta saMyata jIva dravya pramANa kI apekSA cauvana hai| cUMki pramatta saMyata guNasthAna ko chor3akara dUsare guNasthAna meM AhAraka zarIra nahIM pAyA jAtA hai| isakA jJAta karAne ke lie pramattasaMyata pada kA grahaNa kiyA hai| AhArakamizrakAyayogiyoM meM pramattasaMyata jIva dravya pramANa kI apekSA saMkhyAta hai| yahA~ para AcArya paraMparA se Aye hue upadezAnusAra AhArakamizrakAyayoga meM sattAvIsa jIva hote haiN| athavA, AhArakamizrakAyayoga meM jinadevane jitanI saMkhyA dekhI ho, utane saMkhyAta jIva hote haiM, sattAvIsa nahIM, kyoMki sUtra meM saMkhyAta yaha nirdeza anyathA bana nahIM sakatA hai| tathA mizrayogiyoM meM AhArakakAyayogI jIva saMkhyAta guNe haiM, isase bhI pratIta hotA hai ki AhArakamizra kAyayogI jIva saMkhyAta hai, sattAvIsa nhiiN| kadAcit kahA jAya ki do bhI to saMkhyAta hai| parantu do yaha saMkhyA saMkhyAta hote hue bhI usakA yahA~ grahaNa nahIM kiyA gayA hai, kyoMki sabake dvArA ajaghanyAnutkRSTa rUpa saMkhyAta kA hI grahaNa kiyA hai| athavA sarva aparyApta-kAla se jaghanya paryApta-kAla bhI saMkhyAtaguNA hai, isase bhI yahI pratIta hotA hai ki AhArakamizra kAyayogI sattAvIsa nahIM lenA caahie| '07 AhAraka kAyayogI kA dravya pramANa .08 AhArakamizra kAyayogI kA dravya pramANa AhArakAyajogI bavvapamANeNa kevaDiyA ? -SaT khaNDa 0 2 / 5 / sU 98 / pu 7 / pRSTha0 280 TIkA-sugamaM / caduvaNNaM / -SaT0 khaNDa0 2 / 5 / sU 99 / pu 7 / pRSTha0 280 TokA-evaM pi sugmN| AhAramissakAyajogI davvapamANeNa kevaDiyA? -SaT * khaNDa0 2 / 5 / sU 10. / pu7 / pRSTha0 280 ttiikaa-sugm| sNkhejjaa| -SaT0 khaNDa0 2 / 5 / sU 1.1 / pu 7 / pRSTha0 280 / 81
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 266 ) TIkA-saMkhejjA tti vayaNeNa asaMkhejjANaMtANaM paDiseho kado / saMkhejjaM jadi vi aNeyapayAraM to vi caduvaNNanbhaMtare caiva te hoMti, No bahiddhA, AhAramissakAlammi tijogAvaruddha pajjattAhArasarIrakAlAdo saMkhejjaguNahINammi saMcidANaM jIvANaM caduvaNNasaMkhAvirohAdo / AiriyaparaMparAgadauvadeseNa puNa sattAvIsa jIvA hoMti / AhArakakAyayogI dravya pramANa caupana hai / AhArakamizra kAyayogI dravya pramANa se saMkhyAta hai / astu - 'saMkhyAta hai / ' isa vacana se asaMkhyAta aura ananta kA pratiSedha kiyA hai / yadyapi saMkhyAta ke bhI aneka prakAra hai, tathApi ve caupana ke bhItara hI hote haiM, bAhara nahIM, kyoMki tIna yogoM se avaruddha paryApta AhAraka zarIrakAla se saMkhyAtaguNe hIna AhAraka mizrakAla meM saMcita jIvoM ke caupana saMkhyA kA virodha hai / kintu AcArya paramparAgata sattAisa jIva hote haiM / ( dekho jIvasthAna dravyapramANAnugama sUtra 120 kI TIkA / 47 yoga aura karmabaMdhana jogANuvAdeNa maNajogI vacijogI kAyajogI NAma kathaM bhavadi ? - SaT0 khaNDa0 2 / 1 / sU 32 / pu 7 pRSTha 0 74 TIkA - kimodaio ki khaovasamio ki pAriNAmio ki khaio kimuvasamiotti ? Na tAva khaio, saMsArijIvesu savvakammANaM udaeNa vaTTamANe jogAbhAvapyasaMgAdo, siddhasu savvakammodayavirahidesu jogassa asthitta saMgAda ca / Na pAriNAmio, khaiyammi vRttAsesadosappasaMgAdo | Novasamio ovasa miyabhAveNa mukkamicchAiTThiguNammi jogaabhaavpysNgaado| Na ghAdikammodayasamubbhUvo, kevalimhi khINaghAdikammodae jogaabhaavpysNgaado| NAghAdikammodayasamubbhUdo, ajogimhi vi jogassa sattapasaMgAdo / Na ghAdikammANaM khaovasamajaNido, kevalimhi jogAbhAvappasaMgA / NAghAdikammakkhaovasamajaNido, tattha savva desaghAdiphaddayAbhAvAdo khaovasamAbhAvA / evaM savvaM buddhimhi kAUNa maNa vaci - kAyajogI kadhaM hovi tti vRttaM / khaovasamiyAe laddhIe / - SaT0 khaNDa0 2 / 1 / sU 33 / pu 7 pRSTha 0 75 TIkA - jogo NAma jovapadesANaM paripaphaMdo saMkoca-vikocalakkhaNo / so cakammANaM udayajaNido, kammodayavirahidasiddhasu tadaNuvalaMbhA / ajogi
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 267 ) kevalimhi jogAbhAvA jogo odaio Na hodi ti vottuNa juttaM, tattha sriirnnaamkmmodyaabhaavaa| Na ca sarIraNAmakammodaeNa jAyamANo jogo teNa viNA hodi, aippsNgaado| evamodaiyassa jogassa kadhaM khaovasamiyattaM uccave ? Na, sarIraNAmakammodaeNa sarIrapAoggapoggalesu bahusu saMcayaM gacchamANesu viriyaMta rAiyassa savvadhAdiphadayANamudayAbhAveNa tesi saMtovasameNa desaghAdiphayANa samunbhavAdo laddhakhaovasamavavaesaM viriyaM vaDadi, taM viriyaM pappa jeNa jIvapadesANaM saMkoca-vikoco vaDDhadi teNa jogo khaovasamio tti vutto| viriyaMtarAiyakhaovasamajaNidabalavaDihANIhito jadi jIvapadesaparipaphaMdassa vaDDi-hANIo hoMti to khINaMtarAiyammi siddha jogabahuttaM pasajjade ? Na, khaovasamiyabalAdo khaiyassa balassa pudhttdsnnaado| Na ca khaovasamiyabalavadhi-hANIhito vaDihANoNaM gacchamANo jIvapadesaparipaphaMdo khaiyabalAdo vaDi-hANINaM gacchadi, aippsNgaado| javi jogo vIriyaMtarAiyakhaovasamajaNido to sajogimhi jogAbhAvo pasajjade ? Na, uvayAreNa khaovasamiyaM bhAvaM pattassa odaiyassa jogassa ttthaabhaavvirohaado| so ca jogo tiviho maNajogo vacijogo kAyajogo ti| maNavaggaNAvo NiphphaNNadavvamaNamabalaMbiya jo jIvassa saMkoca-vikoco so mnnjogo| bhAsAvaggaNApoggalakhaMdhe avalaMbiya jo jIvapadesANaM saMkoca-vikoco so pacijogo nnaam| jo caunviha sarIrANi avalaMbiya jIvapadesANaM saMkoca-vikoco so kAyajogo nnaam| do vA tiNi vA jogA jagavaM kiNNa hoMti ? Na, tesi nnisiddhaakmvuttiido| tesimakkameNa vuttI vuvalaMbhade ce? Na, iMdiyavisayamaikaMtajIvapadesapariphphaMdassa iMdiehi uvalaM bhvirohaado| Na jIve calaMte jIvapadesANaM saMkoca-vikocaNiyamo, sijhaMtapaDhamasamae etto loaggaM gacchaMtammi jIvapadesANaM sNkoc-vikocaannuvlNbhaa| kadhaM maNojo khaovasamio? vuccde| voriyaMtarAiyassa savvadhAdiphaddayANaM saMtovasameNa desaghAviphaddayANamudaeNa goiMdiyAvaraNassa savvaghAdiphaddayANamudayakkhaeNa tesiM ceva saMtovasameNa desaghAdiphaddayANamudayakkhaeNa maNapajjattIe pajjattayadassa jeNa maNajogo samuppajjavi teNeso khovsmio| vIriyaMtarAiyassa savvaghAdiphahayANaM saMtovasameNa desaghAviphayANamudaeNa jibhidiyAvaraNassasavvaghAdiphaddayANamudayakkhaeNa tesi ceva saMtovasameNa desaghAdiphaddayANamudaeNa
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 268 ) bhAsApajjattIe pajjattayadasya saraNAmakammodaillassa vacijogassuvalaMbhA khaovasamio vcijogo| vIriyaMtarAiyassa savvadhAdiphayANaM saMtovasameNa desaghAdiphaddayANamudaeNa kAyajoguvalaMbhAdo khaovasamio kaayjogo| ajogI NAma kadhaM bhavadi ? -SaT khaNDa 0 2 / 1 / sU 34 / pu 7 pRSTha0 78 dhokA-ettha Naya-Nikkhevehi ajogittassa puvvaM va cAlaNA kAyavvA / khaiyAe nddhiie| -SaT * khaNDa 0 2 / 1 sU 35 / pu 7 / pRSTha 0 78 TokA-jogakAraNasarIrAdikammANaM NimmUlakhaeNuppaNNattAdo khaiyA laddhI ajogss| yogamArgaNAnusAra jIva manoyogI, vacanayogI aura vacanayogI kaise kahate haiM / zaMkA-kyA yoga audayika bhAva hai, ki kSAyopazamika, ki pariNAmika, ki kSAyika, ki aupazamika ? yoga kSAyika to ho nahIM sakatA? kyoMki vaisA mAnane meM to sarvakarmoM ke udaya sahita saMsArI jIvoM ke vartamAna rahate hue bhI yoga ke abhAva kA prasaMga aajaayegaa| tathA sarva karmodaya se rahita siddhoM ke yoga ke astitva kA prasaMga A jaayegaa| yoga pAriNAmika bhAva bhI nahIM ho sakatA, kyoMki aisA mAnane para bhI kSAyika mAnane se utpanna hone vAle samasta doSoM kA prasaMga A jaayegaa| yoga aupazamika bhI nahIM hai, kyoMki aupazamika bhAva se rahita mithyAdRSTi guNasthAna meM yoga ke abhAva kA prasaMga A jaayegaa| yoga ghAtikarmoM ke udaya se utpanna bhI nahIM hai, kyoMki sayogikevalI meM ghAtikarmoM ke udayakSINa hone ke sAtha hI yoga ke abhAva kA prasaMga A jaayegaa| yoga aghAtikarmoM ke udaya se utpanna bhI nahIM hai, kyoMki vaisA mAnane se ayogikevalI meM bhI yoga kI sattA kA prasaMga A jaayegaa| yoga ghAtikarmoM ke kSayopazama se utpanna bhI nahIM hai, kyoMki isase bhI sayogikevalI meM yoga ke abhAva kA prasaMga A jaayegaa| yoga aghAtikarmoM ke kSayopazama se bhI utpanna nahIM hai, kyoMki aghAtikarmoM meM sarvaghAtI aura dezaghAtI donoM prakAra ke spardhakoM kA abhAva hone se kSayopazama kA bhI abhAva hai| yaha saba mana meM vicAra kara pUchA gayA hai ki jIva manoyogI, vacanayogI aura kAyayogI kaise hotA hai| kSAyopazamika labdhi se jIva manoyogI, vacanayogI aura kAyayogI hotA
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 269 ) zaMkA-jIva pradezoM ke saMkoca aura vikoca arthAt vistAra rUpa parispaMdana ko yoga kahate haiN| yaha parispanda karmoM ke udaya se utpanna hotA hai, kyoMki karmodaya se rahita siddhoM ke vaha nahIM pAyA jaataa| ayogikevalI meM yoga ke abhAva se yaha kahanA ucita nahIM hai ki yoga audayika nahIM hotA, kyoMki ayogikevalI ke yadi yoga nahIM hotA to zarIra nAmakarma kA udaya bhI to nahIM hotaa| zarIra nAmakarma ke udaya se utpanna hone vAlA yoga usa karmodaya ke binA nahIM ho sakatA, kyoMki vaisA mAnane se atiprasaMga doSa utpanna hogaa| isa prakAra jaba yoga audAyaka hotA hai to use kSAyopamika kyoM kahate haiM ? samAdhAna-aisA nahIM, kyoMki jaba zarIra nAmakarma ke udaya se zarIra banane ke yogya bahuta se pudgaloM kA saMcaya hotA hai aura vIryAntarAya karma ke sarvaghAtI spardhakoM ke udayAbhAva se va unhIM spardhakoM ke satvopazama se tathA dezaghAtI spardhakoM ke udaya se utpanna hone ke kAraNa kSAyopazamika kahalAnevAlA vIrya ( bala ) bar3hatA hai, taba usa vIrya ko pAkara caMki jIvapradezoM kA saMkoca-vikoca bar3hatA hai, ataH yoga ko kSAyopazamika kahA gayA hai| zaMkA-yadi vIryAntarAya ke kSayopazama se utpanna hue bala kI vRddhi aura hAni se jIva pradezoM ke parispanda kI vRddhi aura hAni hotI hai taba to jisake antarAya karma kA kSINa ho gayA hai aise siddha jIva meM yoga kI bahulatA kA prasaMga AtA hai| samAdhAna nahIM AtA, kyoMki kSAyopamika bala se kSAyika bala bhinna dekhA jAtA hai| kSAyopazamika bala kI vRddhi-hAni se vRddhi-hAni ko prApta honevAlA jIvapradezoM kA parispanda kSAyika bala se vRddhi-hAni ko prApta nahIM hotA, kyoMki aisA mAnane se to atiprasaMga doSa A jaayegaa| zaMkA-yadi yoga vIryAntarAya karma ke kSayopazama se utpanna hotA hai, to sayogikevalau meM yoga ke abhAva kA prasaMga AtA hai ? samAdhAna - nahIM AtA, kyoMki yoga meM kSAyopazamika bhAva to upacAra se mAnA gayA hai| asala meM to yoga audayika bhAva hI hai aura audayika yoga kA sayogikevalI meM abhAva mAnane meM virodha AtA hai| vaha yoga tIna prakAra kA hai-manoyoga, vacanayoga aura kaayyog| manovargaNA se niSpanna hue dravyamana ke avalambana se jo jIvakA saMkoca-vikoca hotA hai vaha manoyoga hai| bhASAvargaNA sambandhI pudgala skaMdhoM ke avalambana se jo jIvapradezoM kA saMkocavikoca hotA hai vaha vacanayoga hai| jo caturvidha zarIroM ke avalambana se jIvapradezoM kA saMkoca-vikoca hotA hai vaha kAyayoga hai| zaMkA-do yA tIna yoga eka sAtha kyoM nahIM hote /
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 270 ) samAdhAna - nahIM hote, kyoMki unakI eka sAtha vRtti kA niSedha kiyA gayA hai / zaMkA- aneka yogoM kI eka sAtha vRtti pAyo to jAtI hai / samAdhAna- nahIM pAyI jAtI hai, kyoMki indriyoM ke viSaya se pare jo jIvapradezoM kA parispanda hotA hai usakA indriyoM dvArA jJAna mAna lenemeM virodha AtA hai / jIvoM ke calate samaya jIva pradezoM ke saMkoca vikoca kA niyama nahIM hai, kyoMki, siddha hone ke prathama samaya meM jaba jIva yahA~ se, arthAt madhya loka se, loka ke agrabhAga ko jAtA hai taba usake jIva pradezoM meM saMkoca-vikoca nahIM pAyA jAtA hai / zaMkA- manoyoga kSAyopazamika kaise haiM / samAdhAna -- batalAte haiM, cUMki vIryAntarAyakarma ke sarvadhAti spardhakoM ke sattvopazama se va dezaghAti spardhakoM ke udaya se, noindriyAvaraNa karma ke sarvaghAti spardhakoM ke udaya-kSaya se va unhIM spardhakoM ke udaya-kSaya se va unhIM spadhaMkoM ke sattvopazama se tathA dezaghAti spardhakoM ke udaya se manaparyApti pUrI karanevAle jIva ke manoyoga utpanna hotA hai, ataH unheM kSAyopazamika bhAva kahate haiM / usI prakAra, vIryAntarAya karma ke sarvaghAtI spardhakoM ke sattvopazama se va dezaghAtI spardhakoM ke udaya se, jihva ndriyAvaraNa karma ke sarvaghAtI spardhakoM ke udaya-kSaya se va unhIM ke sattvopazama se tathA dezaghAtI spardhakoM ke udaya se bhASAparyApti pUrNa karane vAle svaranAmakarmoM sahita jIva ke vacanayoga pAyA jAtA hai / vIryAntarAyakarma ke sarvaghAtI spardhakoM ke sattvopazama se va dezaghAtI spardhakoM ke udaya se kAyayoga pAyA jAtA hai| ata: kAyayoga bhI kSAyopazamika hai / jIva ayogI kaise hotA hai ? / 34 / yahA~ bhI nayoM aura nikSepoM ke dvArA ayogitva kI pUrvavat cAlanA karanA cAhie / kSAyika labdhi se jIva ayogI hotA hai / 35 / yoga ke kAraNabhUta zarIrAdika karmoM ke nirmUla kSaya se utpanna hone ke kAraNa ayoga kI labdhi kSAyika hai / 48 yogI aura baMdhakatva jogANuvAdeNa maNajogi vacijogi kAyajogiNI baMdhA / TIkA - edaM pi sugamaM / - SaT0 khaNDa 0 2 / 1 / sU 14 / pu 7 / pRSTha 17 *
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 271 ) ajogI abNdhaa| ---SaT khaNDa0 2 / 1 / sU 15 / pu 7 / pRSTha0 18 TIkA-jogo NAma ki? maNa-vayaNa-kAyapoggalAlaMbaNeNa jIvapadesANaM pripphNdo| jadi evaM to patthi ajogiNo, sarIrayassa jIvadavvassa akiriyttvirohaado| esa doso, aTTakammesu khINesu jA ugamaNavalaMbiyA kiriyA sA jIvassa sAhAviyA, kammodaeNa viNA puttttaado| sahidadesamachaMDiya chaddittA vA jIvadavvassa sAvayavehi pariphphaMdo ajogo NAma, tassa kmmkkhyttaado| teNa sakkiriyA vi siddhA ajogiNo, jIvapadesANamaddahidajalapadesANaM va uvvttnnpriyttnnkiriyaabhaavaado| tado te abaMdhA tti bhnnidaa| yoga mArgaNAnusAra manayogI, vacanayogI aura kAyayogI bandhaka haiN| ayogI jIva abandhaka hai| ___ astu-mana, vacana aura kAya sambandhI pudgaloM ke Alambana se jo jIvapradezoM kA parispadana hotA hai vahI yoga hai| prazna yaha hai ki yadi aisA hai to zarIrI jIva bhayogI ho hI nahIM sakate kyoMki zarIragata jIva dravya ko akriya mAnane meM virodha AtA hai ? isakA samAdhAna yaha hai-yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki AThoM karmoM ke kSINa ho jAne para jo UrdhvagamanopalambI kriyA hotI hai, vaha jIva kA svAbhAvika guNa hai, kyoMki vaha karmodaya ke binA pravRtta hotI haiN| svasthita pradeza ko na chor3ate hue athavA chor3akara jo jIva dravya kA apane avayavoM dvArA parispanda hotA hai vaha ayoga hai| kyoMki vaha karmakSaya se utpanna hotA hai| ataH sakriya hote hue bhI zarIrI jIva ayogI jIva siddha hote haiM, kyoMki unake jIvapradezoM ke taptAyamAna jalapradezoM ke sadRza udvartana aura parivartana rUpa kriyA kA abhAva hai| ata: ayogiyoM ko abandhaka kahA hai / *48.1 AyuSakarma ke baMdhana ke samaya jaghanya yoga hotA hai jadA jadA AuaM baMdhadi tadA tadA tappAoggeNa jahaNNaeNa jogeNa baMdhadi // 10 // TokA-apajjata-pajjattavavAdeyaMtANuvaDDijogANaM pariharaNaTThamAuabaMdhapAoggajahaNNapariNAmajoggahaNTu ca tappAoggajahaNNajogaggahaNaM kdN| kammaTivipaDhamasamayappahuDi jAva tisse carimasamao tti tAva guNidakammasiyapAoggANaM jogaTThANANaM paMtoe dekhAdiNiyameNAvadvidAe khaggadhArAsarisIe jahaNNukkassa
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 272 ) jogA asthi / tattha AuabaMdhapAoggajahaNNajogehi ceva AuaMbaMdhadi ti uttaM hodi| -SaT 0 khaNDa0 4 / 2 / 4 sU 10 / pu 10 / pRSTha* 38 / 9 jaba-jaba jIva Ayu ko bAMdhatA hai taba-taba usake yogya jaghanya yoga se bAMdhatA hai / aparyApta va paryApta bhava sambandhI upapAta aura ekAMtAnuvRddhi yogoM kA niSedha karane ke lie tathA AyubaMdha ke yogya jaghanya pariNAma yoga kA grahaNa karane ke lie usake yogya jaghanya yoga kA grahaNa kiyA hai| karmasthiti ke prathama samaya se lekara usake antima samaya taka guNitakarmAzika jIva ke yogya yogasthAnoM kI dezAdi ke niyama se khaMGgadhArA ke samAna eka paMkti meM avasthita jaghanya aura utkRSTa donoM prakAra ke yoga pAye jAte haiN| unameM se AyubaMdha ke yogya jaghanya yogoM se hI Ayu ko bAMdhatA hai| yaha ukta artha kA tAtparya hai| *49 yoga aura kRti-nokRti, avaktavyakRti .1 x x x maNusaapajjatta-veunviyamissahAraduga - suhumasAMparAiyasuddhisaMjadauvasamasAsaNasammAiTThisammAmicchAdiTThijIyA siyAkadI, tippahuTiuparimasaMkhAe kdaaciduvlNbhaado| siyA NokadI, edesuaTThasu kadAci egasseva jIvassa dsnnaado| siyA vattavva kadI, kadAci doNNaM cevuplbhaado| -SaT0 sU 4 / 1 / sU 66 / pu 9 / pRSTha0 277 manuSya aparyApta, vaikriyamizrakAyayoga, AhArakadvika (AhArakakAyayoga, AhArakamizrakAyayoga ) sUkSmasAmparAyikazuddhisaMyata, upazamasamyagdRSTi, sAsAdanasamyagdRSTi aura samyamithyAdRSTi jIva kathaMcit kRti hai, kyoMki ye tIna Adi uparima saMkhyA meM kabhI nahIM pAye jAte haiN| kathaMcit ve nokRti hai, kyoMki ina ATha sthAnoM meM kabhI eka hI jIva dekhA jAtA hai| kathaMcit avaktavyakRti hai, kyoMki kabhI vahAM do hI jIva pAye jAte haiM / xxx AhAraduga-viuvviyamisa x x x kadiNokadi avaktavya saMcidA siyA atthi siyA Nasthi / -SaT0 sU 4 / 1 / sU 66 / pu 9 / pRSTha0 281 ___ AhAradvika (AhArakakAyayoga, AhArakamizrakAyayoga ) vaikriyamizrakAyayogI jIva kRti, nokRti va avaktavya saMcit kathaMcit haiM aura kathaMcita nahIM hai / *2 prathama-aprathama apekSA yogI jIva aura kRti audArika kAyayogI audArikamizra kAyayogI kArmaNa kAyayogI
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 273 ) audArikakAyayogI, audArikamizrakAyayogI, kArmaNakAyayogI-ye prathama aura aprathama samaya meM niyama se kRti hai| kyoMki inameM sarvakAla kevala eka hI jIvoM kA abhAva hai| ___ x x x orAliya kAyajogi-orAliyamissakAyajogi-kammaiyakAyajogi x x paDhamA paDhamA samaesu NiyamA kdo| edesu ega-dojIvANaM kevalANaM savvakAlaM pvesaamaavaado| -SaT 0 khaNDa0 4 / 2 / sU 66 / ttiikaa| pu 9 pRSTha. 279 '3 carama-acaramAnugama kI apekSA yogI jIva aura kRti xx x evaM jahA paDhamANugamo paruvido tadA paruvedavoxxx -SaT khaNDa0 4 / 1 / sU 66 / TIkA / pu 9 / pRSTha* 280 jisa prakAra-yogI jIvoM kI gaNanakRti kA prathama-aprathama anugama kI apekSA varNana kiyA gayA usI prakAra caramAcarama anugama kI apekSA karanA cAhie / .4 saMcayAnugama meM dravyAnugama kI apekSA yogI-jIva aura kRti maNusa-maNusa apajjatta esu kadi-Nokadi-avattavva-saMcidA kettiyA ? asNkhejjaa|x x x evaM x x x paMcamaNajogi - pacavacijogi- veuviyagitthi xxx battavvaM, bhedaabhaavaado| maNusapajjatta x x x AhAraduggaxxx kadi - Nakadi - avattavvasaMcidA kettiyA? sNkhejjaa| ___ x x x kAyayogi (su) x x x kadi-Nokadi-avattavva-saMcidA kattiyA? annNtaa| ___xxx orAliya kAyajogi-orAliyamissakAyajogi-kammaiyakAyajogi (su) x x x kadi-saMcidA kettiyA? annNtaa| aMtareNa viNA gaMgApavamhocca annNtjiivpvesaado| -SaT0 khaNDa 0 4 / 1 / sU 66 / TIkA / pu 9 / pRSTha0 284 / 5 manuSya va manuSya aparyAptoM meM kRti, nokRti aura avaktavya saMcita jIva asaMkhyAta hai| isI prakAra pA~ca manoyogI, pA~ca vacanayogI, vaikriyikadvika-jIvoM meM kahanA cAhie, kyoMki inake koI vizeSatA nahIM hai / manuSya paryApta, AhArakadvika meM kRti, nokRti va avaktavya saMcita saMkhyAta hai, kyoMki ye rAziyA~ saMkhyAta hai|
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 274 ) kAyayogI jIvoM meM kRti, nokRti va avaktavya saMcita ananta hai| audArikakAyayogI, audArikamizrakAyayogI, kArmaNakAyayogI jIvoM meM kRti saMcita jIva ananta hai| kyoMki, inameM antara ke binA gaMgApravAha ke samAna ananta jIvoM kA praveza hai| .5 saMcayAnugama-satparupaNA kI apekSA yogI jIva aura kRti tattha saMtaparUpaNavadAe atthi NirayagadIe NeraiyA kadi-nokadi-avattavva sNcidaa|x x x evaM x x x paMcamaNajogi-paMcavacijogi-kAyajogi-veuvviyakAyajogi x x x vattavvaM / edesu saaNtruuvkkmnnvNsnnaado| x x x AhAradugga-veunvimissa x kadi-gokadi-avattavvasaMcidA siyA asthi siyA nntthi| __x x x avasesAsu maggaNAssu ( orAliya-kAyajogi-orAliyamissa kAyajogi-kammaiyakAyajogi ) atthi katisaMcidA, gokadi-avattavehi edesu pvesaabhaavaado|xxx -SaT khaNDa* 4 / 1 sU 66 / TIkA / pu 9 / pRSTha0 281 unameM satpraruNA kI apekSA narakagati meM nArakI jIva kRti, nokRti aura avaktavya saMcita hai| isI prakAra pAMca manoyogI, pAMca vacanayogI, kAyayogI, vaikriyikakAyayogI jIvoM meM kahanA caahie| kyoMki inameM sAntara upakramaNa dekhA jAtA hai / AhAradvika-AhAraka-AhArakamizrakAyayogI, vaikriyikamizrakAyayogI jIva kRti, nokRti va avaktavya kathaMcit hai aura kathaMcit nahIM hai| zeSa mArgaNAoM meM (audArikakAyayogI, audArikamizrakAyayogI, kArmaNakAyayogI) jIva kRti saMcita hai kyoMki inameM nokRti saMcita aura avaktavya saMcitoM ke praveza kA abhAva hai| .6 karaNAnugama se saMcita yogI jIvoM meM karaNakRti __ paMcamaNajogIsu paMcavacijogIsu atthi orAliyaveubdhiya-AhAraparisAdaNakadI saMghAdaNa-parisAdaNakadI [c| saMghAdaNakavI ] kiNNa uttA? Na saMghAdaNakadIe kAyajogaM mottaNa annnnjogaabhaavaado| tejA-kammaiyANaM saMghAdaNaparisAdaNakadau asthi / kaayjogiinnmoghmNgo| gavari tejA-kammaiyaparisAdaNaM patthi, ajogi mottUNa aNNattha tssaamaavaado| orAlikAyajogIsu atthi orAliyasarIraparisAdaNakadI saMghAvaNa-parisAdaNakadI veubdhiyatiSNipadA
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 275 ) AhAraparisAdaNakavI tejaakmmiysNghaavnn-prisaadnnkdiic| orAliyamissakAyajogINaM tsapjjtbhNgo| veumviyakAyajogIsu atthi veubviy-tejaakmmiy-sNghaadnn-prisaadnnkdii| veuviyamissakAyajogIsu asthi veumviyasaMghAdaNakadI saMghAdaNa-parisAdaNakadI tejA-kammaiyasaMghAvaNaparisAvaNakadI ca / AhArakAyajogIsu atthi orAliyaparisAdaNakadI AhAra-tejA-kammaiyasaMghAvaNaparisAdaNakadI c| evaM aahaarmisskaayjogii| pari AhArasaMghAvaNa pi atthi| kammaiyakAyajogIsu asthi orAliyaparisAdaNakadI, logamAvaridakevalIsu tduvlNbhaado| tejA-kammaiyasaghAdaNa-parisAdaNakadI ca atyi| -SaT 0 khaNDa0 4 / 1 / sU 71 / pu 9 / pRSTha0 356 / 7 pA~ca manoyogiyoM aura pA~ca vacanayogiyoM meM audArika, vaikriyika aura AhAraka zarIra kI parizAtana kRti aura saMghAtana-parizAtanakRti hotI hai| inake ukta zarIroM kI saMghAtanakRti kyoM nahIM kahI hai ? kyoMki saMghAtanakRti meM kAyayoga ko chor3akara dUsarA yoga nahIM hotA hai| __pA~ca manoyogI aura pAMca vacanayogiyoM meM taijasa aura kArmaNa zarIra kI saMghAtanakRti hotI hai| kAyayogiyoM ko prarUpaNA ogha ke samAna hai| vizeSa itanA hai ki unameM tejasa aura kArmaNa zarIra kI parizAtana kRti nahIM hotI, kyoMki ayogI kevalI ko chor3akara anya mArgaNAoM meM isa kRti kA abhAva hai| audArikakAyayogiyoM meM audArikazarIra kI parizAtana kRti va saMghAtana-parizAtana kRti, vaikriyazarIra ke tInoM pada, AhAraka zarIra kI parizAtanakRti, tathA taijasa aura kArmaNazarIra kI saMghAtana-parizAtanakRti hotI haiN| audArikamizrakAyayogiyoM kI prarupaNA trasa aparyAptoM ke samAna hai / vaikriyikakAyayogiyoM meM vaikriyazarIra kI tathA taijasa va kArmaNa zarIra kI saMghAtanaparizAtana kRti hotI hai| vaiRiyikamizrakAyayogiyoM meM vaikriyazarIra kI saMghAtanakRti va saMghAtana-parizAtanakRti tathA taijasa va kArmaNazarIra kI saMghAtana-parizAtana kRti hotI hai| AhArakakAyayogiyoM meM audArika zarIra ko parizAtanakRti tathA AhAraka, taijasa va kArmaNa zarIra kI saMghAtana-parizAtanakRti hotI hai| isI prakAra AharakamizrakAyayogiyoM meM samajhanA caahie| vizeSa kevala itanA hai ki inameM AhAraka zarIra kI saMghAtanakRti bhI hotI hai| kArmaNakAyayogiyoM meM audArika zarIra kI parizAtanakRti hotI hai, kyoMki lokapUraNa samudghAta ko prApta hue kevaliyoM meM ukta kRti pAyI jAtI hai| unameM taijasa va kAmaMNazarIra kI saMghAtana-parizAtanakRti bhI hotI hai|
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 276 ) - 7 karaNakRti anugama meM sparzAnugama meM kSetrAnugama se kRtiyukta saMcita jIva paMcamaNajogi- paMcavacijogINaM orAliyasaMghAdaNa-parisAdaNakadIe logassa asaMkhejjadibhAgo savvalogo vA / evaM veuvviyaparisAraNakadIe vi / veubviyatejA - kammaiyasaMghAdaNa - parisAdaNakadIe logassa asaM khejjadibhAgo aTThacodda sabhAgA dekhaNA savvalogo vA / AhAradoSNipadANaM khettabhaMgo / kAyajogINamogho / vari tejA - kammaiyaparisAdaNaM Natthi / orAliyakAyajogIsu orAliya-tejAkammaiyasaMghAdaNa - parisAdaNakadIe savvalogo / orAliya parisAdaNaka dIe vevviyatiNipadANaM tirikkhbhNgo| AhAraparisAdaNakadIe khettabhaMgo / orAli missa kAyajogIsu appaNo tiSNipadehi kevaDiyaM khettaM phosidaM ? savvalogo / veuvviyakAyajogIsu appaNo padehi kevaDiyaM khettaM phosidaM ? aTTha-terahacohasabhAgA vA desUNA / veuvviyamissakAyajogINaM khesabhaMgo / AhAradugassa khettabhaMgo / kammaiyakAyajogINaM orAliyaparisAdaNakadIe kevalibhaMgo | tejAkammaiyasaMghAdaNaparisAdaNakaTIe kevaDiyaM khettaM phosidaM ? savvalogo / - SaT0 khaNDa 0 4 / 1 / sU 71 / pu 9 / pRSTha0 374 / 5 pA~ca manoyogI aura pA~ca vacanayogI jIvoM meM audArika zarIra kI saMghAtanaparizAtanakRti yukta jIvoM dvArA loka kA asaMkhyAtavA~ bhAga athavA sarvaloka sparza kiyA gayA hai / isI prakAra vaiRiyika zarIra ko parizAtanakRtiyukta jIvoM kI bhI prarUpaNA karanA cAhie / vaikriyika, tejasa va kArmaNa zarIra kI saMghAtana-parizAtanakRti yukta jIvoM dvArA loka kA asaMkhyAtavAM bhAga kucha kama ATha baTe caudaha bhAga athavA sarva loka sparza kiyA gayA hai / AhAraka zarIra ke do pada yukta jIvoM kI prarupaNA kSetra prarUpaNA ke samAna hai / kAyayogiyoM kI prarUpaNA ogha ke samAna hai / vizeSa itanA hai ki inake taijasa aura kArmaNa zarIra kI parizAtanakRti nahIM hotI / audArika kAyayogiyoM meM audArika, tejasa va kArmaNa zarIra kI saMghAtana-parizAtanakRti yukta jIvoM dvArA sarvaloka sparza kiyA gayA hai / audArika zarIra kI parizAtanakRti tathA vaikriyazarIra ke tInoM pada yukta jIvoM kI prarUpaNA tiryaMcoM ke samAna hai / AhAraka zarIra kI parizAtanakRti yukta jIvoM kI prarUpaNA kSetra prarUpaNA ke samAna hai / audArikamizrakAyayogiyoM meM apane tInoM pada yukta jIvoM dvArA kitanA kSetra sparza kiyA gayA haiM / ukta jIvoM dvArA sarvaloka sparza kiyA gayA hai / vaikriyikakAyayogiyoM meM apane padoM dvArA kitanA sparza kiyA gayA hai ? ukta jIvoM caudaha bhAga sparza kiye gaye haiM / vaikriyikamizrakAyasamAna hai / AhAraka aura AhAraka mizrakAyayogiyoM dvArA kucha kama ATha va teraha baTe yogiyoM kI prarUpaNA kSetratrarUpaNA ke
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 277 ) kI prarupaNA kSetra prarupaNA ke samAna hai / kArmaNakAyayogiyoM meM audArika zarIra kI parizAtanakRti yukta jIvoM kI prarupaNA kevaliyoM ke samAna hai| inameM taijasa aura kArmaNa zarIra kI saMghAtana-parizAtana kRti yukta jIvoM dvArA kitanA kSetra sparza kiyA gayA hai ? ukta jIvoM dvArA sarvaloka sparza kiyA gayA hai| .8 aMtarAnugamase karaNa kRti kI apekSA yoga paMcamajogi-paMcavacijogIsu orAliya-veuvviya-parisAdaNa-saMghAdaNaparisaMghAdaNakadINaM tejA-kammaiyasaMghAdaNa parIsAdaNakadIe NANegajIvaM paDucca Natthi aNtre| AhAraparisAdaNa-saMghAdaNaparisAdaNakadINaM gANAjIvaM paDucca jahaNNeNa egasamao, ukkasseNa vAsapudhattaM / egajIvaM paDucca gatthi aNtrN| kAyajogosu orAliya-veubviyatiNNipadANaM eiNdiybhNgo| Navari veubviyasaMghAdaNa-saMghAdaNaparisAdaNakadINaM jahaNNeNa egsmo| AhAratigassa NANAjIvaM paDucca oghaM / egajIvaM paDucca Nasthi atrN| tejA-kammaiyasaMghAdaNaparisAdaNakadIe Natthi aNtrN| orAliyakAyajogIsu orAliyaparisAdaNakadIe veuvviyatiNNipadANaM NANAjIvaM paDucca Natthi aNtrN| egajIvaM paDucca jahaNNaNa aMtomuhattaM, ukkasseNa tiNNivAsasahassANi desUNANi / Navari veubviyasaMghAdaNakadIe NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa egasamao, ukkasseNa aNtomuhttN| orAliyasaMghAdaNa-parisAdaNakadIe NANAjIvaM paDucca patthi aNtrN| egajIvaM paDucca jahaNNukkasseNa aMtomuhuttaM / AhAraparisAdaNakadI gANAjIvaM paDucca oghN| egajIvaM paDucca Natthi aNtrN| tejA-kammaiyaegapadamoghaM / orAliyamissakAyajogIsu orAliyasaMghAdaNakadI gANAjIvaM paDucca oghN| egajIvaM paDucca jahaNNeNa khuddAbhavaggahaNaM cadusamaUNaM, ukkasseNa aMtomuhuttaM smuunnN| saMghAvaNa-parisAdaNakadI gANAjIvaM paDucca oghaM / egajIvaM paDucca jahaNNukkasseNa egsmo| tejA-kammaiyasaMghAdaNaparisAdaNakadI oghN| veunviyakAyajogIsu sagapadANaM NANegajIvaM paDucca Natthi aMtaraM / veunviyamissakAyajogIsu sagapavANaM NANAjIvaM par3acca jahaNNaNa egasamao, ukkasseNa baarsmuhuttaa| egajIvaM paDucca patthi aNtrN| AhArakAyajogi-AhAramissa
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 278 ) kAyajogI sagapadANaM NANAjIvaM paDucca jahaNNeNa egasamao, unakasseNa vAsapudhattaM / egajIvaM paDucca Natthi aMtaraM / kammaiyakAya jogI su orAliyaparisAdaNakadIe NANAjIvaM par3acca jahaSNeNa egasamao, ukkasseNa vAsapudhattaM / egajIvaM paDucca Natthi aMtaraM / tejAkammaiyaegapadassa Natthi aMtaraM / - SaT0 khaNDa 0 4 / 1 / sU 71 / pu 9 / pRSTha0 414 / 6 pA~ca manoyogI aura pA~ca vacanayogI jIvoM meM audArika va vaikriyazarIra kI parizAtana va saMghAtana-parizAtanakRti tathA taijasa va kAmaMNa zarIra kI saMghAtana parizAtana kRti kA nAnA va eka jIva kI apekSA antara nahIM hotA / AhAraka zarIra ko parizAtana aura saMghAtana-parizAtanakRti kA antara nAnA jIvoM kI apekSA jaghanya se eka samaya aura utkRSaM se varSa pRthaktva kAla pramANa hotA hai / eka jIva kI apekSA antara nahIM hotA / kAyayogiyoM meM audArika aura vaikriyika zarIra ke tInoM padoM kI prarUpaNA ekendriyoM ke samAna hai / vizeSa itanA hai ki vaikriyikazarIra kI saMghAtana va saMghAtana-parizAtanakRti kA antara jaghanya se eka samaya hotA hai / AhAraka zarIra ke tInoM padoM kI prarUpaNA nAnA jIvoM kI apekSA ogha ke samAna hai va eka jIva kI apekSA antara nahIM hotA / tejasa - kArmaNa zarIra kI saMghAtana-parizAtanakRti kA antara nahIM hotA / audArika kAyayogiyoM meM audArikazarIra kI parizAtanakRti tathA vaikriyazarIra ke tInoM padoM kA nAnA jIvoM kI apekSA antara nahIM hotA / eka jIva kI apekSA jaghanya se antarmuhUrta aura utkarSa se kucha kama tIna hajAra varSa pramANa hotA hai / vizeSa itanA hai ki vaiyika zarIra kI saMghAtanakRti kA antara nAnA jIvoM kI apekSA jaghanya se eka samaya aura utkarSa se antarmuhUrta kAlapramANa hotA hai / audArika zarIra kI saMghAtana parizAtana kRti kA nAnA jIvoM kI apekSA antara nahIM hotA hai / eka jIva kI apekSA jaghanya va utkarSa se antarmuhUrta kAlapramANa hotA hai / AhAraka zarIra kI parizAtanakRti kA antara nAnA jIvoM kI apekSA ogha ke samAna hai / eka jIva kI apekSA antara nahIM hotA / tejasa aura kArmaNazarIra ke eka pada arthAt saMghAtana-parizAtanakRti kA antara ogha ke samAna hai / audArika mizrakA yogiyoM meM audArikazarIra kI saMghAtanakRti ke antara kI prarUpaNA nAnA jIvoM kI apekSA ogha ke samAna hai / eka jIva kI jaghanya se cAra samaya kama kSudrabhavagrahaNa-pramANa aura utkarSa se eka samaya kama antarmuhUrta kAla pramANa hotA hai / audArikazarIra kI saMghAtana-parizAtanakRti kA antara nAnA jIvoM kI apekSA ogha ke samAna hai / eka jIva kI apekSA jaghanya va utkarSa se eka samaya hai| tejasa va kArmaNazarIra kI saMghAtana-parizAtanakRti ke antara kI prarUpaNA ogha ke samAna hai /
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ (279) vaikriyi kamizrakAyayogiyoM meM apane padoM kA nAnA va eka jIva kI apekSA antara nahIM hai| vaikriyikamizrakAyayogiyoM meM apane padoM kA antara nAnA jIvoM kI apekSA jaghanya se eka samaya aura utkarSa se bAraha muhUrta pramANa hotA hai| eka jIva kI apekSA antara nahIM hotaa| AhArakakAyayogI aura AhArakamizrakAyayogiyoM meM apane-apane padoM kA antara nAnA jIvoM kI apekSA jaghanya se eka samaya aura utkarSa se varSa pRthaktva kAlapramANa hotA hai| eka jIva kI apekSA antara nahIM hotaa| kArmaNakAyayogiyoM meM audArikazarIra kI parizAtanakRti kA antara nAnA jIvoM kI apekSA jaghanya se eka samaya aura utkarSa se varSa pRthaktva kAlapramANa hotA hai| eka jIva kI apekSA antara nahIM hotaa| tejasa va kArmaNazarIra ke eka pada ( saMghAtanaparizAtanakRti ) kA antara nahIM hotA hai / *09 bhAvAnugamase karaNakRti kI apekSA yoga paMcamaNajogi-paMcavacijogIsu savvatthovA oraaliyveuvviyprisaadnnkdo| saMghAvaNa-parisAdaNakadI asaMkhejjaguNA, devANaM sNkhejjbhaagttaado| savvatthovA aahaarprisaadnnkdii| saMghAdaNa-parisAdaNakadI visesaahiyaa| sugmN| kAyajogIsu orAliya-veuvviya-AhAratiNNipadA oghN| orAliyakAyajogIsu savvatthovA oraaliyprisaadnnkdii| saMghAdaNa-parisAdaNakadI annNtgunnaa| veumviyatiNNipavANaM tirikkhmNgo| AhArammi patthi appaabhummegpdttaado| orAliyamissakAyajogIsu savvatthovA orAliyasaMghAdaNakavI, apajjattaesu egsmysNcivttaado| saMghAdaNa-parisAdaNakadI asaMkhejjaguNA, sNghaadnnjiivvdirittasesaapjjttjiivghnnaado| veubdhiya-AhArakAyajogIsu Natthi appAbahugaM, egpdttaado| veunviyamissakAyajogIsu savvatthovA veubviysNghaavnnkdii| [ saMghAdaNa ] parisAdaNakado asNkhejjgunnaa| sugamaM / AhAramissakAyajogisu savvatthovA AhArasaMghAvaNa kdii| saMghAvaNa-parisAdaNakadI sNkhejjgunnaa| sesapadANaM Natthi appAbahugaM, egttaado| kammaiyakAyajogIsu gasthi appAbahugaM, egpdttaado| -SaT khaNDa 0 4 / 1 sU 71 / pu 9 / pRSTha0 433 / 4 pAMca manoyogI aura pAMca vacanayogiyoM meM audArika aura vaikriyazarIra kI parizAtanakRti yukta jIva sabase stoka hai| inase unakI saMghAtana-parizAtanakRti yukta jIva asaMkhyAtaguNe haiM kyoMki ve devoM ke saMkhyAtaveM bhAga haiN|
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 280 ) AhArakazarIra kI parizAtanakRti yukta jIva sabase kama hai / isase usakI saMghAtanaparizAtanakRti yukta jIva vizeSAdhika hai / kAraNa sugama hai / kAyayogiyoM meM audArika, vaikriyika aura AhArakazarIra ke tIna padoM kI prarUpaNA ogha ke samAna hai / audArikakAyayogiyoM se audArikazarIra kI parizAtanakRti yukta jIva sabase kama hai / inase usakI saMghAtana-parizAtanakRti yukta jIva anantaguNe haiM / vaikriyazarIra ke tInoM padoM kI prarUpaNA tiryacoM ke samAna hai / AhArakazarIra ke Azrita alpabahutva nahIM hai / kyoMki usakA yahA~ eka hI pada hai / audArikamizrakAyayogiyoM meM audArikazarIra kI saMghAtanakRti yukta jIva sabase stoka hai, kyoMki ve aparyAptoM meM eka samaya mAtra meM saMcita hai| inase usakI saMghAtanaparizAtanakRti yukta jIva asaMkhyAtaguNe hai / kyoMki inameM saMghAtanakRti yukta jIvoM ko chor3akara zeSa saba aparyApta jIvoM kA grahaNa hai / vaikriya aura AhArakakAyayogiyoM meM alpabahutva nahIM hai kyoMki ve eka-eka pada se sahita haiM / vaikriyamizrakAyayogiyoM meM vaikriyazarIra kI saMghAtana yukta jIva sabase thor3e haiM / unase usakI saMghAtana-parizAtanakRti yukta jIba asaMkhyAtaguNe haiM / yaha sugama hai / AhArakamizra kAyayogiyoM meM AhArakazarIra kI saMghAtanakRti yukta jIva sabase kama hai| unase usakI saMghAtana-parizAtanakRti yukta jIva saMkhyAtaguNe hai / zeSa padoM ke alpabahutva nahIM hai, kyoMki ve eka-eka pada se sahita hai / kArmaNakAyayogiyoM meM alpabahutva nahIM hai kyoMki unameM eka hI pada hai / - 10 karaNAnugama meM saMcita yogI jIvoM kI saMghAtanAdi kRti yukta kitane kSetra meM avasthiti paMcamaNa jogi paMcavacijogIsu orAliya- veubviya- AhAraparisAdaNakadI orAliya- ve ubviya- AhAratejA - kammaiyasaMghAdaNa - parisAraNakadI ke vaDikhette ? logassa asNkhejjdibhaage| kAyajogIsu ogho| Navari tejA - kammaiyaparisAdaNakadI Natthi / orAliyakAyajogIsu orAliya-tejA-kammaiyasaMghAvaNaparisAdaNakadI ke vaDikhette ? savvaloge / vejavviyatiSNipadA orAliyaAhAraparisAdaNakadI ke vaDikhette ? logassa asaMkhejjadibhAge / orAliyamissakAyajogINaM suhumei diyabhaMgo / veuvviyakAyajogIsu appaNo dopadA logassa asaMkhejjadibhAge / veuvviya missakAyajogINaM devabhaMgo / AhAraAhAramissaticattAripadA logassa asaMkhejjadibhAge / kammaiya kAyajogI su orAliyaparisAdaNakadI kevalibhaMgo | tejA - kammaiya- saMghAdaNaparisAvaNakadI savvaloge / - paT0 khaNDa 0 4 / 1 / sU 71 / pu 9 pRSTha0 367 / 8
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 281 ) pA~ca manoyogI aura pAMca vacanayogI jIvoM meM audArika, vaikriyika aura AhAraka parizAtanakRti tathA audArika, vaikriyika, AhAraka, tejasa va kArmaNazarIra kI saMghAtanaparizAtanakRti yukta jIva kitane kSetra meM rahate haiM ? ukta jIva loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiM / kAyajogI jIvoM kI prarUpaNA ogha ke samAna hai / vizeSa itanA hai ki inameM tejasa va kArmaNazarIra kI parizAtanakRti nahIM hotI / audArikakAyayogI jIvoM meM audArika, taijasa va kArmaNazarIra kI saMghAtanaparizAtanakRti yukta jIva kitane kSetra meM rahate haiM / ukta jIva saba loka meM rahate haiM / audArikakAyayogiyoM meM vaikriyikazarIra ke tIna pada tathA audArika va AhArakazarIra kI parizAtanakRti yukta jIva kitane kSetra meM rahate haiM / ukta jIva loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiM / audArikamizrakAyayogiyoM kI prarUpaNA sUkSma ekendriya ke samAna hai / vaikriyikakAyayogiyoM meM apane do pada yukta jIva loka ke asaMkhmAtaveM bhAga meM rahate haiM / vaiRiyika mizra kAyayogiyoM kI prarUpaNA devoM ke samAna hai / AhArakakAyayogiyoM meM audArikazarIra kI parizAtanakRti aura AhAraka, tejasa va kArmaNazarIra kI saMghAtana-parizAtanakRti, isa prakAra tIna pada, tathA AhArakamizrakAyayogiyoM meM -- ina tIna padoM ke sAtha AhArakazarIra kI saMghAtanakRti, isa prakAra cAra pada yukta jIva asaMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiM / kArmaNakAyayogiyoM meM audArikazarIra kI parizAtanakRti yukta jIvoM kI prarUpaNA kevalI jIvoM ke samAna hai| inameM tejasa va kArmaNazarIra kI saMghAtanaparizAtanakRti yukta jIva saba loka meM rahate haiM / * 11 karaNAnugama meM saMcita yogI jIvoM kI saMghAtanakRti Adi kRti karate hue kitanI saMkhyA paMcamaNajo gi- paMcavacijogINaM orAliya- veDavviyaparisAdaNa saMghAvaNaparisAdaNakadI tejA - kammaiyasaMghAdaNa parisAdaNakadI kettiyA ? asaMkhejjA / AhAradopadA saMkhejjA / kAyajogI oghaM / Navari tejA - kammaiyaparisAdaNaM Natthi / [ orAliyakAyajogIsu ] orAliyasaMghAdaNa - [ saMghAdaNa ] parisAdaNa - kadI tejA - kammaiyasaMghAdaNa-parisAdaNakadI kettiyA ? anaMtA / orAliyasAdakI vevviyatiSNipadA asakhejjA / AhAraparisAvaNakadI saMkhejjA / orAliya missakAyajogINaM suhumei diybhNgo| veuvviyakAya jogIsu doNNipadA asaMkhejjA / evaM veuvviyamissakAyajogINaM / Navari saMghAdaNakadI asthi / AhArakAyajogI AhAramissakAyajogINaM tiNi cattAripadA saMkhejjA / kammaiyakAyajogINaM tejA - kammaiyasaMghAdaNa parisAvaNakadI kesiyA ? anaMtA / orAliyapari sAdaNakadI / saMkhejjA / - SaT0 khaNDa 0 4 / 1 / sU 71 / pu 9 / pRSTha0 361 / 2
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 282 ) pA~ca manoyogI aura pA~ca vacanayogiyoM meM audArika va vaikriyikazarIra kI parizAtana va saMghAtana-parizAtana kRti tathA taijasa va kArmaNazarIra kI saMghAtana-parizAtana kRti yukta jIva kitane haiM ? asaMkhyAta hai| ukta jIvoM meM AhArakazarIra ke do pada arthAt parizAtana va saMghAtana parizAtana kRti yukta jIva saMkhyAta haiM ? kAyayogiyoM kI prarupaNA ogha ke samAna hai| vizeSa itanA hai ki inameM taijasa aura kArmaNazarIra kI parizAtanakRti nahIM hotii| [audArika kAyayogiyoM meM ] audArika zarIra ko [ saMghAtana va ] saMghAtanaparizAtanakRti yukta jIva kitane haiM ? ananta haiN| inameM audArikazarIra kI parizAtana kRti va vaikriyikazarIra ke tInoM pada yukta jIva asaMkhyAta hai| __ AhArakazarIra bhI parizAtanakRti yukta jIva saMkhyAta hai| audArikamizrakAyayogiyoM kI prarupaNA sUkSma ekendriyoM ke samAna hai| vaikriyikakAyayogiyoM meM donoM pada yukta jIva asaMkhyAta hai| isI prakAra vaikriyikamizrakAyayogiyoM meM kahanA cAhie / vizeSatA itanI hai ki inake saMghAtanakRti hotI hai| AhArakakAyayogI aura AhAra kamizrakAyayogiyoM meM tIna yA cAra pada yukta jIva saMkhyAta hai| kAmaMNakAyayogiyoM meM taijasa va kArmaNazarIra kI saMghAtana-parizAtanakRti yukta jIva kitane haiM ? ananta haiN| inameM audArika zarIra kI parizAtanakRti yukta jIva saMkhyAta haiN| .49 upapAtayoga-pariNAmayoga-ekAntAnuvRddhiyoga TIkA-uvavAdajogo NAma kattha hodi ? uppaNNapaDhamasamae ceva / kevaDio tassa kAlo ? jahaNNukkasseNa egsmo| uppaNNabidiyasamayappahuDi jAva sarIrapajjattIe appajjattayavacarimasamao tAva egaMtANuvaDDijogo hodi / Navari laddhiapajjattANamAuabaMdhapAoggakAle sagajIvidatibhAge pariNAmajogo hodi| heTThA egaMtANuvaDDijogo cev| laddhiapajjattANamAuabaMdhakAle ceva pariNAmajogo hodi tti ke vi bhaNati / taNNa ghar3ade, pariNAmajoge Tidassa apattavavAdajogassa eyaMtANuvaDDijogeNa prinnaamvirohaado| eyaMtANuvaDDijogakAlo jahaNNukkasseNa egsmo| pajjattapaDhamasamayappahuDi uvari savvattha pariNAmajogo cev| NivattiapajjattANaM nntthiprinnaamjogo| evaM jogaappAbahugaM samattaM / saMpahi cauNNamappAbahugANamevAo sNditttthiioxxx| edesu suhumaNigodAdisaNNipaMcidiyA tti laddhiapajjattANaM jhnnnnuvvaadjogaa| so jahaNNauvavAdajogo kassa hodi ? paDhamasamayatambhavatthassa viggahagadIe vaTTamANassa / so kevaciraM kAlAdo hodi ? jahaNNaNa ukkasseNa ya egsmio| bidiyAdisu samaesu egNtaannuvddijogputtiido| sarIragahIde jogo vaDDadi tti viggahagadIe sAmittaM viNa jahaNNayaM /
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 283 ) suhuma-bAdarANaM NivvattipajjattayANamede jahaNNayA prinnaamjogaa| so jahaNNapariNAmajogo tesi kattha hodi ? sarIrapajjattIe pajjattayadassa paDhamasamae ceva hodi| kevaciraM kAlAdo ? jahaNNaNa egasamao, ukkasseNa cattAri smyaa| tassuvari tesi ceva ukkassiyA prinnaamjogaa| so kassa hodi| paraMparapajjattIe pjttyvss| so kevaciraM kAlAdo hodi ? jahaNNaNa egasamao, ukkasseNa be smyaa| taduvari suhama-bAdarANaM laddhiapajjattayANamukkassayA prinnaamjogaa| te kattha hoMti ? AuabaMdhapAoggapaDhamasamayAdo jAva bhavadvidIe carisamao tti etthuddese hoti| AuabaMdhapAoggakAlo kettio? sagajIvidatibhAgassa paDhamasamayappahuDi jAva vissamaNakAlaaNaMtaraheTTimasamao ti| so kevaciraM kAlAdo hodi ? jahaNNaNa egasamao, ukkasseNa be smyaa| beIdiyAdi jAva saNNipaMcidiyaNivyattipajjattamo tti edesi jahaNNapariNAmajogA ede xxx / so kattha hodi ? pddhmsmypjjttydmmi| so kevaciraM kAlAdo hodi ? jahaNNaNa egasamao, ukkasseNa cattArisamao hodi| boI diyAdi jAva saNNipaMcidiyo ti edesi NivvattiapajjattayANamede ukkassayA egNtaannuvddddijogaa| so eyaMtANuvaDDijogo ukkassao kattha gheppadi ? sarIrapajjattIe pajjattayado hohadi tti dvidammi gheppi| kevaciraM kAlAdo eyaMtANuvaDDijogo hodi ? jahaNNukkasseNa ego smo| beidiyAdi jAva saNNipaMcidiyaNivvattipajjao tti edesimede ukkssprinnaamjogaaxxx| so kassa hovi ? paraMparapajjattIe pajjattayadassa / so kevaciraM kAlAdo hodi ? jahaNNaNa egasamao, ukkasseNa be smyaa| esA mUlavINA nnaam| suhumAvisaNNipaMcidio ti laddhiapajjattANaM jahaNNayA uvavAdajogA ede x xx / so kassa hodi ? paDhamasamayatabbhavatthassa jahaNNajogassa / kevaciraM kAlAdo hodi ? jahaNNaNa ukkasseNa ya egsmo| suhamAdisaNNipaMcidiyaNinvattiapajjattANaM ede jahaNNayA uvavAdajogAx xx / ede kassa hoMti ? paDhamasamayatabbhavatthassa viggahagaIe vttttmaannss| kevaciraM kAlAdo hoMti ? jahaNNukkasseNa egsmo| muhuma-bAdarANaM laddhiapajjattayANamede jahaNNayA eyaMtANuvaDDijogAxxx
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 284 ) so kassa hodi ? bidiyasamayatabbhavatthassa jahaNNajogissa / so kevaciraMkAlAdo hodi ? jahaNeNa ukkasseNa ya egasamao bhavadi / suhuma- bAdarANaM NivvattiapajjattayANamede jahaNNayA eyaMtANuvaDDijogA Xxx / so phassa hodi ? bidiyasamayatabbhavatthassa jahaNNajogissa / so kevaciraM kAlAdo hodi ? jahaSNukkasseNa emasamao / -- SaT0 khaNDa 0 4 / 2 / 4 / sU 173 / pu 10 pRSTha0 420 se 425 usakA jaghanya va utpanna hone ke prathama samaya meM upapAda yogasthAna hotA hai / utkRSTakAla eka samaya mAtra hai / utpanna hone ke dvitIya samaya se lekara zarIra paryApti se aparyApta rahane ke antima samaya taka ekAntAnuvRddhiyoga hotA hai / vizeSa itanA hai ki labdhyaparyAptakoM ke AyubaMdha ke yogyakAla meM apane jIvita ke vibhAga meM pariNAmayoga hotA hai / usase nIce ekAntAnuvRddhi yoga hI hotA hai / labdhyaparyAptakoM ke AyubandhakAla meM hI pariNAmayoga hotA hai aisA kitaneka AcArya kahate haiM / kintu yaha ghaTita nahIM hotA, kyoMki isa prakAra se jo jIva pariNAma yoga meM sthita hai va upapAdayoga ko nahIM prApta huA hai usake ekAntAnuvRddhiyoga ke sAtha pariNAma ke hone meM virodha AtA hai / ekAntAnuvRddhiyoga kA kAla jaghanya va utkRSTa kAla eka samaya mAtra hai / paryApta hone ke prathama samaya se lekara Age saba jagaha pariNAmayoga hI hotA hai / nirvRtyaparyAptakoM ke pariNAmayoga nahIM hotA 1 isa prakAra yoga alpabahutva samApta huA / isameM sUkSma nigoda ko. Adi lekara saMjJI paMcendriya paryanta labdhyaparyAptakoM ke jaghanya upapAdayoga hote haiM | astu vigrahagati meM vartamAna jIva ke tadbhavastha hone ke prathama samaya meM jaghanya upapAdayoga hotA hai / vaha jaghanya va utkarSa se eka samaya rahatA hai, kyoMki dvitIyAdi samayoM meM ekAntAnuvRddhiyoga pravRtta hotA hai / zarIra grahaNa kara lene para jaghanya svAmitva diyA gayA hai / yoga hai / hotA hai / cUMki yoga vRddhi ko prApta hotA hai, ataH vigrahagati meM sUkSka va bAdara nirvRttiparyAptakoM ke jaghanya pariNAma vaha jaghanya pariNAmayoga zarIraparyApta se paryApta hone ke prathama samaya meM hI vaha pariNAma yoga jaghanya se eka samaya aura utkRSTa se cAra samaya rahatA hai / usase bhAge unake hI utkRSTa pariNAma yoga hote haiM / vaha utkRSTa pariNAmayoga paramparA
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 285 ) paryApti se paryApta hue jIva ke hotA hai| vaha jaghanya se eka samaya aura utkRSTa se do samaya hotA hai| usase Age sUkSma aura bAdara labdhyaparyAptakoM ke utkRSTa pariNAma yoga hote haiN| ve AyubaMdha ke yogya prathama samaya se lekara bhavasthiti ke antima samaya taka isa uddeza meM hote haiN| apane jIvita ke tRtIya bhAga ke prathama samaya se lekara vizramaNakAla ke anantara adhastana samaya taka AyubaMdha ke yogakAla mAnA gayA hai / vaha jaghanya se eka samaya aura utkarSa se do samaya hotA hai / dvIndriya ko Adi lekara saMjJI paMcendriya nirvRtti-paryAptaka taka inake ye jaghanya pariNAmayoga hote haiN| / saMdRSTi mUla meM dekhiye ) / vaha paryApta hone ke prathama samaya meM hotA hai| vaha jaghanya se eka samaya aura utkRSTa se cAra samaya hotA hai / dvIndriya ko Adi lekara saMjJI paMcendriya taka ina nirvRtyaparyAptakoM ke ye utkRSTa ekAntAnuvRddhi yoga hote haiN| vaha utkRSTa ekAntAnuvRddhiyoga zarIra paryApti se paryApta hogA, isa prakAra sthita jIva meM grahaNa kiyA jAtA hai| vaha ekAntAnuvRddhiyoga jaghanya va utkRSTa se eka samaya hotA hai / dvIndriya ko Adi lekara saMjJI paMcendriya nirvRttiparyAptaka taka inake ye utkRSTa pariNAma yoga hote haiM / ( saMdRSTi mUla meM dekhiye ) / vaha paramparA paryApti se paryApta hue jIva ke hotA hai / baha jaghanya se eka samaya aura utkRSTa se do samaya hotA hai| yaha mUla vINA kahalAtI hai| sUkSma se lekara saMjJI paMcendriya taka labdhyaparyAptakoM ke ye jaghanya upapAdayoga hote haiN| ( saMdRSTi mUla meM dekhiye ) vaha tadbhavastha hue jaghanya yoga vAle jIva ke prathama samaya meM hotA hai| vaha jaghatya va utkRSTa se eka samaya hotA hai / sUkSma ko Adi lekara saMjJI paMcendriya nivRttiparyAptakoM ke ye jaghanya upapAda yoga hai| ( saMdRSTi mUla meM dekhiye ) / ye vigrahagati meM vartamAna jIva ke tadbhavastha hone ke prathama samaya meM hote haiN| ve jaghanya aura utkarSa se eka samaya hote haiN| sUkSma va bAdara labdhyaparyAptakoM ke jaghanya ekAntAnuvRddhiyoga hai ( mUla meM ) /
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 286 ) vaha tadbhavastha hone ke dvitIya samaya meM jaghanya yogavAle ke hotA hai| vaha jaghanya va utvarSa se eka samaya hotA hai / sUkSma va bAdara nivRttyaparyAptakoM ke ve jaghanya ekAntAnuvRddhiyoga hai| (mUla meM) vaha tadbhavastha hone ke dvitIya samaya meM vartamAna jaghanya yogavAle ke hotA hai| vaha jaghanya va utkRSTa se eka samaya hotA hai / .50 samaya va saMkhyA kI apekSA sayogI jIva kI utpatti-maraNa-avasthiti.1 naraka pRthviyoM meM gamaka 1-imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhaNIe kevatiyA nirayAvAsasayasahassA paNNattA goyamA! tIsaM nirayAvAsa sayasahassA paNNattA / te NaM bhaMte ! ki saMkhejjavitthaDA? asakhejjavitthaDA? goyamA! saMkhejjavitthaDA vi, asaMkhejjavitthaDA vi| imIse NaM bhaMte ! rayaNappayAe puDhavIe tIsAe nirayAvAsasayasahassesu naraesu egasamaeNaMx x x|35-kevtiyaa maNajogI uvavajjati ? 36-kevatiyA vayajogI uvavajjati ? 37-kevatiyA kAyajogI uvavajjati x x x / goyamA! imIse rayaNappabhAe puDhavIe tIsAe nirayAvAsasayasahassesu saMkhejjavitthaDesu naraesu egasamaeNaM x x x ? maNajogI na uvavajjati, evaM vaijogI vi| jaiNNaNa eko vA do vA tiNi vA, ukkoseNa saMkhejjA kAyajogI uvvjjti| -bhaga0 za* 13 / u 1 / sU 2, 3, 4 gamaka 1-naraka pRthviyA~ sAta kahI hai-yathA-ratnaprabhA, yAvat adhaH saptama pRthvI / isa ratnaprabhA pRthvI meM tIsa lAkha narakAvAsa kahe gaye haiN| ve narakAvAsa saMkhyeyavistRta bhI hai aura asaMkhyeya-vistRta bhI hai / isa ratnaprabhA pRthvI ke tIsa lAkha narakAvAsoM meM se saMkhyeya ( yojana ) vistRta narakAvAsoM meM eka samaya meM kitane manoyogI jIva utpanna hote haiM, kitane bacana yogI jIva utpanna hote haiM, kitane kAyayogI jIva utpanna hote haiN|
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 287 ) he gautama ! isa ratnaprabhA-pRthvI ke tIsa lAkha narakAvAsoM meM se saMkhyeya vistRta narakAvAsoM meM eka samaya meM manoyogI aura vacanayogI jIva utpanna nahIM hote haiN| jaghanya eka athavA do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta kAyayogI jIva utpanna hote haiM / noTa-Agama meM ratnaprabhA pRthvI meM utpanna hone vAle jIvoM ke viSaya meM lezyAdi 39 prazna kiye gaye haiN| hamane yoga ko hI grahaNa kiyA hai| utpatti ke samaya aparyApta hone meM mana aura vacana, ina donoM yogoM kA abhAva hai| isaliye aisA kahA gayA hai ki manoyogI aura vacana utpanna nahIM hote haiN| ca ki sabhI sayogI jIvoM ke kAyayoga sadaiva rahatA hai| isalie aisA kahA gayA hai ki-kAyayogI utpanna hote haiM / gamaka 1-imIse gaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe tIsAe nirayAvAsasayasahassesu asaMkhejjavitthaDesu naraesu egasamaeNaM kevatiyA neraiyA uvavajjati jAva kevatiyA aNAgAroghauttA uvavajjati ? ( kevatiyA maNajogI uvavajjati ? kevatiyA vaijogI uvavajjati, kevatiyA kAyajogI uvavajjati ) / goyamA! isIse rayaNappayAe puDhavIe tIsAe nirayAvAsasayasahassesu asaMkhejjavitthaDesu naraesu egasamaeNa jahaNa ekko vA do vA tiNi vA, ukkoseNaM asaMkhejjA neraiyA uvavajjati ? evaM jaheva saMkhejjavitthaDesU tiSNigabhagA tahA asaMkhejjavitthaDesu vi tiNNi gamagA bhANiyavyA, navaraM asaMkhejjA bhANiyanvA, sesaM taM ceva jAva asaMkhejjA acarimA paNNattA, navaraM-saMkhejjavitthaDesu asakhejjavitthaDesu vi ohinANI, ohidasaNI ya saMkhejjA uvvaTTAveyavvA, sesaM taM ceva / -bhaga0 za0 13 / u 1 sU 7 gamaka 1 isa ratnaprabhA pRthvI ke tIsa lAkha narakAvAsoM meM se asaMkhyAta yojana vistAravAle narakAvAsoM meM eka samaya meM kitane manoyogI jIva, kitane vacanayogI jIva va kitane kAyayogI jIva utpanna hote haiN| he gautama ! jisa prakAra saMkhyAta yojana vistAra vAle narakAvAsoM ke viSaya meM ( utpAda, udavartana aura sattA ) ye tIna AlApa kahe gaye haiM usI prakAra asaMkhyAta yojana vAle narakAvAsoM ke viSaya meM bhI tIna AlApaka kahane caahie| inameM vizeSatA yaha hai ki yahAM saMkhyAta ke sthAna para asaMkhyAta pATha kahanA caahie| zeSa saba pahale ke samAna kahanA caahie| noTa -asaMkhyAta yojana vistRta narakAvAsoM meM eka samaya meM manoyogI aura vacana yogI jIva utpanna nahIM hote haiN| jaghanya eka yA do yA tIna athavA utkRSTa asaMkhyAta kAyayogI utpanna hote haiN|
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 288 ) gamaka 2 - isIse NaM bhaMte ! rayaNappayAe puDhavIe tausAe nirayAvAsa - sayasahassesu saMkhejjavitthaDesu naraesa egasamaeNaM kevatiyA neraiyA uvavaiMti x x x goyamA ! isIse rayaNappabhAe puDhavIe tIsAe nirayA vAsasyasahassesu saMkhejjavitthaDesu naraesa egasamaeNaM x x x / maNajogI na ubvaTTati, evaM vaijogI vi / jahaNeNaM ekko vA do vA tiSNi vA, ukkoseNaM saMkhejnA kAyajogI uvavaTTati | - bhaga0 za0 13 / u 1 / sU 4 gamaka 2 - isa ratnaprabhA pRthvI ke tIsa lAkha narakAvAsoM meM se jo saMkhyAta yojana vistAra vAle narakAvAsa hai unameM se eka samaya meM kitane manoyogI jIva udvartate ( maraNa ) haiM, kitane vacanayogI jIva aura kitane kAyayogI jIva udvartate haiM / he gautama ! isa ratnaprabhA pRthvI ke tIsa lAkha narakAvAsoM meM se jo saMkhyAta yojana vistAravAle narakAvAsa hai unameM se eka samaya meM manoyogI aura vacanayogI jIva nahIM udvartate haiM / kAyayogI jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta udvartate haiM / pATha Upara dekho / isa ratnaprabhA pRthvI ke tIsa lAkha narakAvAsoM meM se asaMkhyAta yojana vistAravAle haiN| unameM eka samaya meM manoyogI aura vacanayogI nahIM udvartate haiM / kAyayogI jIva jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa asaMkhyAta udvartate haiM / noTa - avadhijJAnI aura avadhidarzanI tIrthaMkara Adi hI udvartate haiM aura ve svalpa hote haiM / ataH unake udvartana ke viSaya meM saMkhyAta hI kahanA cAhie / inameM vizeSatA yaha hai ki saMkhyAta yojana aura asaMkhyAta yojana vistAravAle narakAvAloM meM se avadhijJAnI aura avadhidarzanI saMkhyAta hI udvartate haiM / noTa - udvartanA parabhava ke prathama samaya meM hotI hai / nairayika jIva asaMjJI jIvoM meM utpanna nahIM hote haiM ataH ve asaMjJI nahIM udvartate / yahI bAta cUNi meM bhI kahI hai / asaNaNo ya vibhaMgiNo ya, uvvaTTaNAi vajjejjA / dosu viya cakkhudaMsaNI, maNavai taha iMdiyAI vA // arthAt asaMjJI, vibbhaMgajJAnI, cakSudarzanI, manoyogI, vacanayogI aura kSotrendriyAdi pAMcoM indriyoM ke upayogavAle jIva nahIM udvartate / ataH naraka meM inakI udvartanA kA niSedha kiyA gayA hai /
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 289 ) gamaka 3-imose NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe tIsAe nirayAvAsa. sayasahassesu saMkhejjavitthaDesu naraesu kevatiyA neraiyA paNatA? kevatiyA kAulessA jAva kevatiyA aNAgArovauttA pnnnntaa?xxx| ___goyamA! imose rayaNappabhAe puDhavIe tIsAe nirayAvAsasayasahassesu saMkhejjavitthaDesu naraesu saMkhejjA neraiyA pnnnntaa?xxx| saMkhejjA maNajogI pnnnnttaa| evaM jAva ( saMkhejjA vaijogI pnnnnttaa| saMkhejjA kAyajogI paNNattA ) annaagaarovuttaa| bhaga0 za. 13 / u 1 / sU 5 gamaka 3-isa ratnaprabhA pRthvI ke tIsa lAkha narakAvAsoM meM se saMkhyAta yojana vistAravAle narakAvAsoM meM saMkhyAta manoyogI hote haiM. saMkhyAta, vacanayogI hote haiM va saMkhyAta kAyayogI hote haiM / noTa-asaMjJI jIva kadAcit hote haiM va kadAcit nahIM hote haiN| noindriya ke upayogavAle nArakI asaMjJI nArakI jIvoM kI taraha kadAcit hote haiM va kadAcit nahIM hote haiN| jo asaMjJI tiryaMca paMcendriya marakara naraka meM narayikapane utpanna hote haiM ve aparyApta avasthA meM kucha kAla taka asaMjJI hote haiN| aise nairayika alpa hote haiM ataH kahA gayA hai ki ratnaprabhA pRthvI meM asaMjJI kadAcit hote haiM aura kadAcit nahIM hote haiM / pATha Upara dekho| isa ratnaprabhA pRthvI ke tIsa lAkha narakAvAsoM meM se asaMkhyAta yojana vistAravAle haiM unameM eka samaya meM asaMkhyAta manoyogI hote haiM, asaMkhyAta vacanayogI va asaMkhyAta kAyayogI hote haiN| kabhI kabhI aisA hotA hai ki ratnaprabhA nArakI meM samyagamithyAdRSTivAlA koI bhI nArakI nahIM rahatA hai parantu mithyAdRSTi va samyagdRSTi nArakI kI niyamA hai| isI prakAra zarkarAprabhA yAvat tamatamaprabhA nArakI ke sambandha meM jAnanA caahie| yadyapi sAtavI nArakI meM samyagduSTi jIva na marate haiM na utpanna hote haiM parantu samyagdRSTi jIva vahA~ niyamataH hote haiM parantu sammamithyAdRSTi jIva kadAcit hote haiM, kadAcit na bhI hote haiN| yadyapi kRSNapAkSika aura zuklapAkSika meM yoga tInoM ho sakate haiN| pandraha yogoM kI vivakSA se kRSNapAkSika meM 13 yoga ( AhAraka-AhArakamizrakAyayoga bAda ) va zukla pAkSika meM 15 yoga hote haiM / kahA hai "jesimAvaDDhopoggalapariyaTTo, sesao u sNsaaro| te sukkapakkhiyA khalu, ahige puNa kaNhapakkhiyA // "
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 290 ) arthAt jina jIvoM kA saMsAra paribhramaNakAla arddhapudgalaparAvartana se kucha kama zeSa raha gayA hai, ve 'zuklapAkSika' kahalAte haiM / isase adhikakAla taka jina jIvoM kA saMsAra meM paribhramaNa karanA zeSa raha gayA hai ve 'kRSNapAkSika' kahalAte haiM / jina nArakiyoM meM utpanna hue abhI eka hI samaya huA hai unheM anantaropapannaka kahate haiN| aura jinako utpanna hue do, tIna Adi samaya ho gaye haiM unheM paraMparopannaka kahate haiM / kisI eka vizrita kSetra meM prathama samaya meM rahe hue jIvoM ko anantarAvagAr3ha kahate haiM aura vivakSita kSetra meM dvitIyAdi samaya meM rahe hue jIvoM ko paraMparAvagAr3ha kahate haiM / AhAra grahaNa karane meM jinheM prathama samaya huA hai unheM anantarAhAraka aura dvitIyadi samaya huA hai unheM paraMparAhAraka kahate haiM / jina jIvoM ko paryApta hue prathama samaya hI huA hai unheM anantara paryAptaka aura jinako paryApta hue dvitIyAdi samaya ho gaye haiM unheM paraMpara- paryAptaka kahate haiM / jina jIvoM kA vahI antima nArakabhava hai rahe hue haiM unheM carama nairayika kahate haiM aura kahate haiM / athavA jo nArakabhava meM antima samaya meM isase viparIta ko 'acarama' nArakI -2 sakkarappabhAe NaM bhaMte ! puDhavIe kevatiyA nirayAvAsa sayasahassA paNNattA ? goyamA ! paNavIsaM nirayAvAsa saya sahassA paNNattA / te bhaMte ki saMkhejjavitthaDA ? asaMkhejjavitthaDA ? evaM jahA rayaNappabhAe tahA sakkarappabhAe vi, navaraM asaNNI tisu vi gamaesu na bhaNNaMti, sesaM taM ceva / vAluyappabhAe NaM pucchA 1 goyamA ! panarasa nirayAvAsasyasahassA paNNattA, sesaM jahA sakkarappabhAe, nANattaM lesAsu, jahA paDhamasae / paMkaSpabhAe NaM pucchA / goyamA ! dasa nirayAvAsasyasahassA paNNattA, evaM jahA sakkaraSpabhAe, navaraM ohinANI, ohidaMsaNI ya na ubvaTTati, sesaM taM ceva / dhUmabhAe NaM pucchA /
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 291 ) goyamA ? tiNi nirayAvAsasayasahassA, evaM jahA paMkappabhAe // tamAe NaM bhaMte ! puDhavIe kevatiyA nirayAvAsasayasahassA paNNattA0 ? goyamA ! ege paMcUNe nirayAvAsasayasahasse pnnnntte| sesaM jahA pNkppbhaae| ahesattamAe gaM bhaMte ! puDhavIe kati aNusarA mahatimahAlayA mahAnirayA paNNattA? goyamA! paMca aNuttarA mahatimahAlayA mahAnirayA paNNattA, taMjahAkAle, mahAkAle, rorue, mahArorue, apitttthaanne| te NaM bhaMte ! ki saMkhejjavitthaDA ? askhejjvitthddaa| goyamA ! saMkhejjavitthaDe ya asaMkhejjavitthaDA ya / ahesattamAe NaM bhaMte ! puDhavIe paMcasu aNuttaresu mahatimahAlaesu mahAniraesu saMkhejjavitthaDasu narae egasamaeNaM kevatiyA neraiyA uvavajjati ? evaM jahA paMkappabhAe, navaraM-tisu nANesu na uvavajjati, na uvvaTTa ti, paNNattaesu taheva atthi| evaM asaMkhejjavitthaDesu vi, navaraM asaMkhejjA bhaanniytvaa| -bhaga0 za0 13 / u 1 / sU 7 se 13 2-zarkarAprabhA pRthvI meM pacIsa lAkha narakAvAsa kahe haiN| he bhagavAn ! narakAvAsa kyA saMkhyAtayojana vistAravAle haiM yA asaMkhyAtayojana vistAravAle haiN| he gautama ! jisa prakAra ratnaprabhA pRthvI ke viSaya meM kahA gayA hai usI prakAra zarkarAprabhA pRthvI ke viSaya meM bhI kahanA caahie| parantu utpAda, udvartanA aura sattAina tInoM hI AvApakoM meM asaMjJI nahIM kahanA caahie| zeSa saba kathana pUrva kI taraha kahanA caahie| 3-bAlukAprabhA pRthvI meM pandraha lAkha narakAvAsa kahe gaye haiN| zeSa sabhI kathana zarkarAprabhA ke samAna kahanA caahie| yahAM lezyA ke viSaya meM vizeSatA hai| lezyA kA kathana prathama zataka ke dUsare uddezaka ke samAna kahanA caahie| ( kApota-nIla lezyA ) / 4-paMkaprabhA pRthvI meM dasa lAkha narakAvAsa kahe haiN| jisa prakAra zarkarA pRthvI ke viSaya meM kahA hai usI prakAra yahA~ bhI kahanA caahie| vizeSatA yaha hai ki avadhijJAnI aura avadhidarzanI nahIM udvrtte| zeSa sabhI kathana pUrva ke samAna kahanA caahie|
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5-dhUmaprabhA pRthvI meM tIna lAkha narakAvAsa kahe gaye haiN| jisa prakAra paMkaprabhA ke viSaya meM kahA-usI prakAra yahA~ bhI kahanA caahie| 6-tamaHprabhA pRthvI meM pA~ca kama eka lAkha narakAvAsa kahe gaye haiN| zeSa sabhI varNana paMkaprabhA ke samAna kahanA cAhie / 7- adhaHsaptama pRthvI meM anuttara aura bahuta bar3e pA~ca mahA narakAvAsa kahe gaye haiM yathA-kAla, mahAkAla, raurava, mahAraurava aura apratiSThAna / madhya kA apratiSThAna narakAvAsa saMkhyAtayojana vistAra vAlA hai aura zeSa cAra narakAvAsa asaMkhyAtayojana ke vistAra vAle haiN| astu adhaHsaptama pRthvI ke pA~ca anuttara aura bahuta bar3e yAvat mahAnarakAvAsoM meM se saMkhyAtayojana ke vistAra vAle apratiSThAna narakAvAsa meM eka samaya meM kitane narayika ( manoyogI, vacanayogI, kAyayogI) nArakI utpanna hote haiM / he gautama ! jisa prakAra paMkaprabhA ke viSaya meM kahA, usI prakAra yahA~ bhI kahanA caahie| vizeSatA yaha hai ki yahA~ tIna jJAna vAle na to utpanna hote haiM aura na udvartate haiM, parantu ina pA~ca narakAvAsoM meM ratnaprabhA Adi ke samAna tInoM jJAna vAle pAye jAte haiN| jisa prakAra saMkhyAtayojana vistAravAle narakAvAsoM ke viSaya meM kahA, usI prakAra asaMkhyAtayojana vistAravAle narakAvAsoM ke viSaya meM bhI kahanA caahie| isameM saMkhyAta ke sthAna para asaMkhyAta kahanA caahie| noTa- asaMjJI jIva prathama naraka meM hI utpanna hote haiM usase Age nhiiN| isalie dvitIyAdi narakoM meM unakA utpAda, udvartanA aura sattA, ye tInoM bAteM nahIM kahanI caahie| cauthI paMkaprabhA pRthvI meM kahA gayA hai ki yahA~ se avadhijJAnI aura avadhidarzanI nahIM udavartate haiN| isakA kAraNa yaha hai ki avadhijJAnI aura avadhidarzanI prAyaH tIrthaMkara hI hote haiN| cauthI naraka se nikale hue jIva tIrthaMkara nahIM ho sakate aura vahAM se nikalane vAle anya jIva bhI avadhijJAna, avadhidarzana lekara nahIM nikalate / sAtavIM naraka meM matijJAnI, zratijJAnI aura avadhijJAnI utpanna nahIM hote, kyoMki vahA~ mithyAtvI aura samakita se patita jIva hI utpanna hote haiM tathA vahA~ se ina tInoM jJAnoM meM udvartanA bhI nahIM hotii| yadyapi sAtavIM pRthvI meM mithyAtvI jIva hI utpanna hote haiM tathApi vahA~ utpanna hone ke bAda jIva samakita prApta kara sakatA hai| samakita prApta kara lene para vahA~ matijJAnI, zrutajJAnI aura avadhijJAnI pAye jA sakate haiN| ataH sAtavIM
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ naraka meM ina tIna jJAna vAle jIvoM kA utpAda aura udvartanA to nahIM hai kintu sattA hai| .3 devAvAsoM meM gamaka 1-kevatiyA gaM bhaMte ! asurakumArAvAsasayasahassA pnnnnttaa| goyamA! coTTi asurakumArAvAsasayasahassA pnnnnttaa| te gaM bhaMte ! ki saMkhejjavitthaDA ? asakhejjavitthaDA ? gosamA ! saMkhejjavitthaDA vi, asaMkhejjavitthaDA vi / cosaTThIe NaM bhaMte ! asurakumArAvAsasayasahassesu saMkhejjavitthaDesu asurakumAravAsesu egasamaeNa kevatiyA asurakumArA uvavajjati, jAva kevatiyA teulessA uvavajjati, kevaiyA kaNhapakkhiyA uvavajjati ? x x x ( kevaiyA maNajogI uvavajjati, kevaiyA vaijogI uvajjati, kevaiyA kAyajogI uvavajjati ? ) evaM jahA rayaNappabhAe taheva pucchA, taheva vAgaraNaM, NavaraM dohi veehi uvavajjati, gapusagaveyagA Na uvavajjati, sesaM taMceva / gamaka 2-uvvaTTatA vi taheva, NavaraM asaNNI unvaTTa ti| ohinANI ohivaMsaNI ya NaM unvaTTati, sesaM taM ceva / gamaka 3 -paNNattaesu taheva, navaraM saMkhejjagA itthivedagA paNNattA, evaM purisavedagA vi, napusagavedagA natthi x x x sesaM taM cev| tisu vi gamaesu cattAri lessAo bhaanniyvvaao| evaM asaMkhejjavitthaDesu vi, navaraM tisu vi gamaesu asaMkhejjA bhaanniyvvaaxxx| -bhaga0 za0 13 / u 2 / sU 26, 27 kevatiyA NaM bhaMte, nAgakumArAvAsasayasahassA paNNatA? evaM jAva thaNiyakumArA, navaraM-jattha jattiyA bhavaNA? -bhaga0 za0 13 / u 2 / sU 28 asurakumAra devoM ke causaTha lAkha AvAsa kahe gaye haiN| asurakumAra devoM ke ve AvAsa saMkhyAta yojana vistAravAle bhI haiM aura asaMkhyAta yojana vistAravAle bhI hai|
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 294 ) asurakumAra ke causaTha lAkha AvAsoM meM ye saMkhyAta yojana vistAravAle asurakumArA vAsoM meM eka samaya meM manoyogI aura vacanayogI nahIM utpanna hote haiN| jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta kAyayogI jIva utpanna hote haiM ( gmk-1)| udvartanA ke viSaya meM bhI usI prakAra jAnanA cAhie arthAt manoyogI aura vacanayogI nahIM udvartate haiN| kAyayomI jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta udvartate haiM (gmk-2)| sattA ke viSaya meM pahale kahe anusAra hI kahanA caahie| arthAt manoyogI, vacanayogI tathA kAyayogI saMkhyAta hote haiN| ( mmk-3)| isI prakAra asaMkhyeyayojanavistRta asurakumArAvAsoM meM kahanA caahie| parantu inameM saMkhyAta ke sthAna para asaMkhyAta kahanA caahie| arthAt asaMkhyeya yojana vistRta asurakumArAvAsoM meM eka samaya meM manoyogI va vacanayogI utpanna nahIM hote haiN| jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa asaMkhyAta kAyayogI utpanna hote haiN| (gamaka-1) manoyogI va vacanayogI nahIM udvartate haiN| kAyayogI jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa asaMkhyAta udvartate haiM / ( gmk-2)| sattA -- manoyogI, vacanayogI aura kAyayogI asaMkhyAta hote haiM / ( gmk-3)| isI prakAra ( tInoM gamaka ) nAgakumAra yAvat stanitakumAroM taka kahanA caahie| vizeSatA yaha hai ki jahA~ jitane lAkha bhavana ho, vahA~ utane lAkha kahane caahie| noTa-kahA hai jaMbUddIvasamA khalu bhavaNA je hu~ti svvkhuddddaagaa| saMkhejjavitthaDA majjhimA u sesA asNkhenjaa| arthAt bhavanayati devoM ke jo sabase choTe AvAsa ( bhavana ) hote haiM, ve jambudvIpa ke samAna hote haiN| madhyama saMkhyAta yojana ke vistAravAle hote haiM aura zeSa arthAta bar3e AvAsa asaMkhyAta yojana ke vistAravAle hote haiN| vahA~ se nikale hue jIva tIrthaMkara to hote hI nahIM haiM aura jo nikalate haiM ve bhI avadhijJAna-avadhidarzana lekara nahIM nikalate haiN| asura kumAra ke 64 lAkha, nAgakumAroM ke 84 lAkha, suvarNakumAroM ke 72 lAkha, vAyukumAroM ke 96 lAkha aura dvIpakumAra, dizAkumAra, udadhikumAra, vidyu takumAra, stanita kumAra aura agnikumAra-ina pratyeka yugala ke 76 lAkha 76 lAkha bhavana hote haiN| kula 7 karoDa 72 lAkha bhavana hue| kevatiyA NaM bhaMte ! vANamaMtarAvAsasayasahassA paNNatA? goyamA! asaMkhejjA vANa maMtarAvAsasayasahassA pnnnnttaa|
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 295 ) te NaM bhaMte ! ki saMkhenjavitthaDA ? asaMkhejjavitthaDA ? goyamA ! saMkhejjavitthaDA, no asaMkhejjavitthaDA ? saMkhejjesu NaM bhaMte ! vANamaMtarAvAsasayasahassesu egasamaeNaM kevatiyA vANamaMtarA uvavajjati ? evaM jahA asurakumArANaM saMkhejjavitthaDesu tiNNi gamagA taheva bhANiyadhvA / vANamaMtarA vi tiNi gmgaa| -bhaga0 za0 13 / u 2 sU 29, 30 vANamaMtara devoM ke asaMkhyAta lAkha AvAsa kahe haiN| ve AvAsa ( nagara ) saMkhyeya yojana vistRta hai, asaMkhyeya vistRta nahIM hai| __ vANavyaMtara devoM ke saMkhyeyavistRta AvAsoM meM eka samaya meM kitane vANavyaMtara deva utpanna hote haiN| jisa prakAra asurakumAra devoM ke saMkhyeyavistRta AvAsoM ke viSaya meM tIna gamaka kahe haiM, usI prakAra vANavyaMtara devoM ke viSaya meM bhI tIna gamaka kahane caahie| arthAt eka samaya meM manoyogI va vacanayogI nahIM utpanna hote haiN| jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta kAyayogI utpanna hote haiM / (gamaka-1) manoyogI va vacanayogI nahIM udvartate haiN| kAyayogI jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta udvartate haiM / ( gamaka-2) sattA - manoyogI, vacanayogI aura kAyayogI saMkhyAta hote haiM / ( gamaka-3) noTa-kahA hai --- jaMbUdvIvasamA khalu ukkoseNaM havaMti te nngraa| khuDDA khettasamA khalu videhasamagA u mjjhimgaa| arthAta vANavyaMtara devoM ke saba se choTe nagara ( AvAsa ) bharatakSetra ke samAna hote haiN| madhyama mahAvideha ke samAna hote haiM aura sabase bar3e AvAsa jaMbUdvIpa ke samAna hote haiN| kevatiyA NaM bhaMte ! joisiyavimANAvAsasayasahassA pnnnnttaa| goyamA! asaMkhejjA joisiyavimANAvAsasayasahassA pnnnnttaa|
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 296 ) evaM jahA vANayaMtarANaM tahA joisiyANaM vi tiSNi gamagA bhANiyavvA, navaraM -egA teulessA / uvavajjaMtesu paNNattesu ya asaNNI natthi, sesaM taM caiva / bhaga0 za0 13 / u 2 / sU 31 jyotiSI devoM ke asaMkhyAta lAkha vimAnAvAsa kahe gaye haiM / ve vimAnAvAsa saMkhyeya vistRta haiM, asaMkhyeya vistRta nahIM hai / jisa prakAra vANavyaMtaradevoM ke viSaya meM kahA-- usI prakAra jyotiSI devoM ke viSaya meM bhI tIna gamaka ( utpAda, cyavana-sattA kahane cAhie / ( gamaka 1-2-3 ) / isameM itanI vizeSatA hai ki jyotiSiyoM meM kevala eka tejo lezyA hI hotI hai utpAda, cavana ( udvartanA ) aura sattA meM asaMjJI nahIM hote haiM / noTa- unake vimAna eka yojana se bhI kama vistRtavAle hote haiM / sohamme NaM bhaMte! kappe battIsAra vimANAvAsa saya sahassesu saMkhejja - vitthaDe vimANe egasamaeNaM kevaiyA x x x / teulessA uvavajjaMti ? x x x evaM jahA joisiyANaM tinni gamagA taheva tinni gamagA bhANiyavvA navaraM tisuvi sakhejjA bhANiyavvA / x x x 1 asaMkhejjavitthaDesu evaM ceva tinni gamagA, navaraM tisu vi gamaesu asaMkhejjA bhANiyavvA / x x x evaM jahA sohamme battavvayA bhaNiyA tahA IsANesu vi cha gamagA bhANiyavvA / saNakumAre ( vi ) evaM ceva / x x x evaM jAva sahassAre, nANattaM vimANesu lessAsu ya, sesaM taM ceva / - bhaga0 za0 13 / u2 / sU 32, 33 saudharma devaloka ke battIsa lAkha unameM utpatti, cyavana tathA avasthiti ke lekara jyotiSI vimAnoM kI taraha kahane vimAnoM meM jo saMkhyAta yojana vistAra vAle haiM, tIna gamaka manoyoga, bacanayoga va kAyayoga ko ( gamaka 1, 2, 3 ) / / saudharma devaloka ke battIsa lAkha vimAnoM meM jo asaMkhyAta yojana vistAravAle haiM unameM utpatti, cyavana tathA avasthiti ke tIna gamaka-manoyoga, vacanayoga va kAyayoga ko lekara kahane / ina tInoM gamakoM meM utkRSTa meM asaMkhyAta kahanA / IzAna kalpadevaloka ke vimAnoM ke sambandha meM saudhamaM kalpa kI taraha tIna saMkhyAta tathA tIna asaMkhyAta ke, isa prakAra chaH gamaka kahane / isI prakAra sanatkumAra se sahasrAra devaloka taka ke vimAnoM ke sambandha meM tIna saMkhyAta tathA tIna asaMkhyAta ke, isa prakAra chaH gamaka kahane / lekina lezyA meM nAnAtva kahanA arthAt sanatkumAra se brahmaloka taka padma tathA lAMtaka se kahanI / sahasrAra taka zukla lezyA
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 297 ) [ ANata-pANaesu ] evaM saMkhejjavitthaDesu tinni gamagA jahA shssaare| asaMkhejjavitthaDesu uvavajjatesu ya cayaMtesu ya evaM ceva 'saMkhejjA' bhANiyavvA / pannattesu asNkhejjaa|xx x AraNacyuesu evaM ceva jahA ANayapANaesu nANataM vimANesu evaM gevejjagA vi| -bhaga0 za0 13 / u 2 / sU 34 Anata tathA prANata ke jo saMkhyAta-yojana-vistAravAle vimAna hai unameM sahasrAra devaloka kI taraha zukla lezyA ko lekara utpatti, cyavana aura avasthiti ke tIna gamaka kahane / jo asaMkhyAta-yojana-vistAravAle vimAna hai, unameM eka samaya meM eka, do athavA tIna tathA utkRSTa se saMkhyAta kAyayogI utpanna hote haiM, manoyogI-vacanayogI utpanna nahIM hote haiN| (gamaka-1) eka samaya meM jaghanya se eka, do athavA tIna tathA utkRSTa se saMkhyAta kAyayogI cyavana ko prApta hote haiM, manoyogI va vacanayogI kA cyavana nahIM hotA hai ( gamaka-2) eka samaya meM asaMkhyAta avasthita rahate haiM (gmk-3)| AraNa tathA acyuta vimAnavAsoM meM, jaise Anata aura prANata ke viSaya meM kahA, vaise hI chaH chaH gamaka kahane / isI prakAra veyaka vimAnoM ke sambandha meM zuklalezyA para chaH gamaka AnatakI taraha khne| paMcasu NaM bhaMte ! aNuttaravimANesu saMkhenjavitthaDesu vimANe egasamaeNaMxxx kevaiyA sukkalessA uvavajjati, pucchA taheva / goyamA! paMcasuNaM aNuttaravimANesu saMkhejjavitthaDesu aNuttaravimANe egasamaeNaM jahanneNaM ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM saMkhejjA aNuttarovavAiyA devA uvavajjati, evaM jahA gevejjavimANesu saMkhejjavitthaDesu x x x / asaMkhejjavitthaDesu vi ee na bhannati navaraM acarimA atthi, sesaM jahA gevejjaesu asaMkhejjavitthaDesu / -bhaga0 za. 13 / u 2 / sU 35 paMca anuttara vimAnoM meM jo cAra (vijaya, vaijayaMta, jayaMta, aparAjita) asaMkhyAta yojana vistAravAle haiM unameM eka samaya meM manoyogI va vacanayogI utpanna nahIM hote haiN| jaghanya eka, do athavA tIna tathA utkRSTa saMkhyAta kAyayogI anuttara vimAnavAlI deva utpanna hote haiN| (gamaka-1) manoyogI ba vacanayogI cyavana ko prApta nahIM hote haiN| jaghanya eka, do athavA tIna tathA utkRSTa saMkhyAta kAyayogI cyavana ko prApta hote haiM / (gamaka-2) tathA manoyogI-vacanayogI va kAyayogI cAra anuttaravimAnavAsI deva asaMkhyAta avasthita rahate haiM / ( gmk-3)|
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 298 ) sarvArthasiddha anuttara vimAna jo saMkhyAta yojana vistAravAlA hai ( eka lAkha yojana) usameM eka samaya meM manoyogI-vacanayogI utpanna nahIM hote haiN| jaghanya eka, do athavA tIna tathA utkRSTa se saMkhyAta kAyayogI anuttara vimAnavAsI deva utpanna hote haiM / (gamaka-1) manoyogI-vacanayogI cyavana ko prApta nahIM hote haiN| jaghanya eka, do athavA tIna tathA utkRSTa saMkhyAta kAyayogI cyavana ko prApta hote haiN| ( gamaka-2) tathA manoyogI-vacanayogI-kAyayogI anuttara-vimAnavAsI deva saMkhyAta avasthita hai| noTa 1-anuttaravimAna kA sarvArthasiddha vimAna eka lAkha yojana vistAravAlA hai tathA bAkI cAra anuttaravimAna asaMkhyAta yojana vistAravAle haiN| dekho-jIvA0 prati 3 / u 2 / sU 213 pR0 237 tathA ThANa0 sthA 4 / u 3 / sU 329 / pR0 246 / noTa 2-saudharma devaloka se cyave huoM meM tIrthaMkara Adi avadhijJAna aura avadhidarzana yukta hote haiM ataeva cyavana meM avadhijJAnI aura adhavidarzanI bhI kahane caahie| saudharmaIzAna devaloka taka hI strIvedI jIva utpanna hote haiM / inase Age sanatkumArAdi meM strIvedI jIva utpanna nahIM hote haiM / vahA~ se cave hue strIvedI ho sakate haiN| sahasrAra devaloka taka tiryaMca bhI utpanna Adi hote haiM ataH tInoM AlApako meM 'asaMkhyAta' pada ghaTita ho sakatA hai| AnatAdi devalokoM meM asaMkhyAta-yojana-vistAravAle vimAnoM meM utpAda aura cyavana meM saMkhyAta aura sattA meM asaMkhyAta deva hote haiN| kyoMki garbhaja manuSya hI marakara AnatAdi devoM meM utpanna hote haiM aura ve deva vahA~ se cyavanakara garbhaja manuSyoM meM hI utpanna hote haiM aura garbhaja manuSya saMkhyAta hI hote haiM ataH eka samaya meM saMkhyAta kA hI utpAda aura saMkhyAta kA hI cyavana ho sakatA hai| vimAnoM kI saMkhyA isa prakAra haiM battIse aTThavIsA bArasa aTTa caUro ya syshssaa| paNNA cattAlIsA, chacca sahassA sahassAre // ANaya pANaya kappe, cattArI sayA AraNacyue tiNNi / satta vimANa sayAi', causu vi eyasu kappesu // -paNNa pa0 2 / ma 22 arthAt saudharmAdi devaloka meM kramazaH vimAna saMkhyA isa prakAra hai 1-battIsa lAkha, 2-aTThAIsa lAkha, 3-bAraha lAkha, 4-ATha lAkha, 5-cAra lAkha, 6-pacAsa hajAra, 7-cAlIsa hajAra 8-chaha hajAra, 9-10 cAra sau, 11-12 tIna sau-kula milA kara 8496700 vimAna hai| veyaka kI pahalItrika meM 111, dUsarI trika meM 107 aura tIsarI trika meM 100 vimAna hote haiN|
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 299 ) pAMca anuttara vimAnavAsI devoM ke pAMca vimAna hote haiN| isa prakAra vaimAnika devoM ke kula 8497023 vimAna hote haiM / .51 tayogI jIva aura alpakarmatara-bahukarmatara ___ sayogI-manoyogI, vacanayogI va kAyayogI nArakI alpakarmavAle bhI hote haiM tathA bahukarmavAle bhI hote haiN| yaha paraspara nArakiyoM kI tulanA kI apekSA kahA hai| isI prakAra asurakumAra yAvat vaimAnika deva taka sabhI daMDaka jAnane caahie| jisake jitane yoga ho utane yoga kahanA |-leshyaa koza noTa-katipaya pratyeka zarIrI bAdara vanaspatikAya, bAdara pRthvIkAya, bAdara apakAya ke jIva anantara bhava meM ( manuSya ho kara ) mokSa prApta kara antakriyA karate haiM / ataH ve tulanA meM alpa karmataravAle haiN| '52 sayogI jIva aura alpaRddhi-mahARddhi azubhayogI jIva se zubhayogI jIva mahARddhivAlA hotA hai| sabase alpaRddhivAlA azubhayogI jIva tathA sabase mahARddhivAlA zubhayogI jIva hai / daMDaka ke sabhI jIvoM ke sambandha meM aisA hI kahanA jisake jitane yoga ho utane yoga kahanA / nArakI se vaimAnika deva taka sabhI daMDaka khnaa|--leshyaa koza kei bhaNaMti-cauvIsaM daMDaeNa iDDI bhANiyanvA / -paNNa0 50 17 / u 2 / sU 25 koI AcArya kahate haiM ki Rddhi ke AlApaka caubIsoM hI daMDakoM meM kahanA caahie| .53 sayogI kSudrayugma jIva / yugma zabda se TIkAkAra abhayadeva sUri ne 'rAzi' artha liyA hai yugmazabdena rAzayo vivakSitAH / rAzi kI samatA-viSamatA kI apekSA yugma cAra prakAra kA hotA hai, yathA-kRtayugma, tryoja, dvAparayugma tathA kalyoja yugma / jisa rAzi meM cAra kA bhAga dene para zeSa cAra bace use rAzi ko kRtayugma kahate haiN| jisa rAzi meM cAra kA bhAga dene para tIna bace usako yojayugma kahate haiN| jisa rAzi meM cAra kA bhAga dene para do bace usako dvAparayugma kahate haiN| tathA jisa rAzi meM cAra kA bhAga dene para eka bace usako kalyoja (yugma ) kahate haiM / anya apekSA se bhagavatI sUtra meM tIna prakAra ke yugmoM kA vivecana hai, yathA-kSudra yugma, (za 31, 32) mahAyugma (za 35 se 40) tathA rAziyugma (za 41 ) / sAmAnyataH choTI saMkhyAvAlI rAzi ko kSudrayugma kahA jA sakatA hai| isameM eka se lekara asaMkhyAta taka bhI saMkhyA nihita hai| mahAyugma vRhada saMkhyAvAlI rAzi kA dyotaka hai tathA
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 300 ) isameM pAMca se lekara ananta taka saMkhyA nihita hai tathA isameM gaNanA ke samaya aura saMkhyA donoM ke AdhAra para rAzi kA nirdhAraNa hotA hai| rAziyugma ina donoM ko sammilita karatI huI saMkhyA honI hI cAhie tathA isameM eka se lekara ananta taka kA saMkhyA nihita hai / kSudra yugma meM kevala nArakI jIvoM kA aTThAraha padoM se vivecana hai / indriyoM ke AdhAra para sarva jIvoM (ekendriya se paMcendriya) kA taiMtIsa padoM kA rAziyugma meM jIvadaMDaka ke krama se jIvoM kI taraha teraha padoM se vivecana hai / ] kSudra yugma meM kevala nArakI jIvoM kA nau upapAta ke tathA nau udvartana ( maraNa ) ke padoM se vivecana kiyA gayA hai| tathA vistRta vivecana audhika kSudrakRtayugma nArakI ke pada meM hai / avazeSa tIna yugmoM meM isakI bhulAvaNa hai tathA jahA~ bhinnatA hai vahA~ bhinnatA batalAI gaI hai / isameM bhagavatI za 25 / u 8 kI bhI bhulAvaNa hai / (1) kahA~ se upapAta, (2) eka samaya meM kitane kA upapAta, (3) kisa prakAra se upapAta, (4) upapAta kI gati kI zIghratA, (5) parabhava ke Ayu ke bandha kA kAraNa, (6) parabhava gati kA kAraNa, (7) Atma- Rddhi yA para Rddhi se upapAta, (8) AtmakamaM yA parakarma se upapAta, (9) Atmaprayoga thA paraprayoga se upapAta / mahAyugma meM vivecana hai / isa prakAra udvartana ( maraNa ) ke bhI uparyukta nau abhilApa samajhane audhika bhavasiddhika, abhavasiddhika, samadRSTi, mithyAduSTi, samamithyAdRSTi, kRSNapAkSika, zuklapAkSika nArakI jIvoM kA cAra kSudrayugmoM se tathA cAra-cAra uddadezaka se vivecana kiyA gayA hai / hamane yahA~ pada 'yoga' sambandhita pAThoM kA saMkalana kiyA haiM / * 53.1 sayogI kSudrayugma nArako kA upapAta ( khuDDAkaDajummeNa neraiyA ) AyappaogeNaM uvavajjaMti No parappaogeNaM uvavajjati // 4 // evaM jAva ohiyaraiyANaM vattavvayA sacceva rayaNappabhAe vi bhANiyatvA jAva No parappaogeNaM uvavajjaMti / evaM sakkarappabhAe vi jAva ahesattamAe // 5 // te NaM bhaMte ! jIvA kahaM parabhaviyAuyaM pakareMti / x x x - bhaga0 za0 31 u1 / sU 4 se 6 kSudrakRta yugma - rAzi parimANa nArakI Atmaprayoga ( jogarupa vyApAra ) se utpanna hote haiM, paraprayoga se nahIM /
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 301 ) auSika nArakI kI taraha ratnaprabhA pRthvI ke nArakI yAvat saptama pRthvI ke nArakI Atmaprayoga se utpanna hote haiM, paraprayoga se utpanna nahIM hote haiM / ve jIva apane adhyavasAya rUpa aura joga Adi ke vyApAra se karaNopAya dvArA parabhava kI Ayu bAMdhate haiM / *53.2 ( khuDDAgateogaNeraiyA ) xxx sesaM jahA kaDajummassa, evaM jahA ahe sattamAe / - bhaga0 za0 31 / u 1 / sU 7 -53.3 ( khuDDAgadAvarajummaNeraiyA) sesaM taM caiva jAva ahesattamAe / - bhaga0 za0 31 / u 1 / sU8 -53.4 ( khuDDAgakaliogaNeraiyA ) evaM jaheva khuDDAgakaDajumme / Xxx / sesaM taM ceva / evaM jAva ahesattamAe / - bhaga0 za0 31 / u 1 / sU 9 jaisA kSudrakRtayugmarAzi kA upapAta, AyuSyabaMdha, Adi ke viSaya meM kahA vaisA hI kSudratrayoja yugmarAzi, kSudradvApara yugmarAzi tathA kSudrakalyoja rAzi ke viSaya meM jAnanA ( viSayAMka 53.1 ) / * 53.5 kRSNalezI kSudrakRta yugma pramANa rAzi kA yoga rUpa vyApAra se upapAta tathA parabhava ke AyuSya kA baMdhana / ( kaNhalessa khuDDAgakaDajummaNeraiyA ) evaM ceva jAba ohiyagamo jAva No parappaogeNa uvavajjaMti / x x x // 1 // (dhUmappabhApuDhavikaNhalessakhaDAgakaDajummaNeraiyA) evaM caiva NiravasesaM / evaM tamAe vi, ahetattamAe / - bhaga0 za0 31 / u 2 / sU 1, 2 kSudrakRta rAzi pramANa kRSNa lezyAvAle nArakI kA upapAta tathA parabhava ke AyuSya ke baMdhana ke sambandha meM jaisA audhika gamaka ke viSaya meM kahA- jaisA hI kahanA / kSudrakRta yugma rAzi pramANa kRSNa lezyAvAle dhUmaprabhA nArakI, samaH prabhA nArakI tathA adhaH saptama nArakI ke viSaya meM isI prakAra kahanA /
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 302 ) .53 6 kSudravyoja rAzi pramANa kRSNa lezIvAle nArakI kA upapAta va parabhava kA AyuSya bNdh| ( kaNhalesma khuDAgateogaraneraiyA) evaM cevax x x sesaM taM ceva / evaM jAva ahesttmaae| bhaga0 za. 31 / u 2 / sU 3 kSudratryoja rAzi pramANa kRSNalezI nArakI kA upapAta tathA parabhava ke AyuSya ke baMdha ke viSaya meM isI prakAra kahanA ( '53.5 ) dhUmaprabhA se adhaHsaptama nArakI kA isI prakAra vivecana krnaa| .53.7 kRSNalezI kSudradvApara-rAzi pramANa nArakI kA upapAta va parabhava ke AyuSya kA baMdha ( kaNhalessa khuDAgadAvarajummaneraiyA) evaM ceva x x x sesaM taM ceva, dhUmappabhAvi, jAva ahesttmaae| -bhaga0 za0 31 / u 2 sU 4 kRSNalezI kSudradvApara rAzi nArakI tathA dhUmaprabhA se adhaHsaptama nArakI ke viSaya meM ( upapAta va parabhava ke AyuSya ke baMdha ) isI prakAra kahanA "53 5 / .53.8 kRSNalezI kSudrakalyoja rAzi pramANa nArakI kA upapAta tathA parabhava ke AyuSya kA bNdhn| ( kaNhalessakhuDAgalioga raiyA ) evaM ceva x x x sesaM taM ceva / evaM dhUmappabhAe vi, tamAe vi, ahesattamAe vi| --bhaga. za. 31 / u2|suu 5 kRSNalezI kSudra kalyoja rAzi pramANa nArakI kA upapAta va parabhava kA AyuSya baMdha isI prakAra kahanA ('53 5 ) isI prakAra dhUmaprabhA, tamaH prabhA, adhaHsaptama pRthvI taka khnaa| noTa-kRSzalezI nArakI-inameM asaMjJI, parimRpa, pakSI aura siNhaadi| (sabhI catuSpAda ) utpanna nahIM hote haiN| .53.9 nola lezI nArakI kA upapAta tathA parabhava ke AyuSya kA baMdha Atmaprayoga ( joga rupa vyApAra ) se hotA hai|
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 303 ) ( nIlalessakhuDDAga kaDajummaNeraiyA ) evaM jaheva karahalessakhaDDAga kaDajummA | NavaraM uvavAo jo vAluyappabhAe, sesaM taM ceva / vAluyappabhApuDhaviNIlalessakhuDAgakaDajummaNerahayA evaM ceva / evaM paMka pAe vi, evaM dhUmappabhAe vi, evaM causuvi jummesu x x x - bhaga0 za0 31 / u 3 / sU 1 kRSNa lezyAvAle kSudrakRtayugma nairayika ke viSaya meM jaisA kahA, vaisA hI nIlalezyA / aura adhyavavAle kSudrakRta yugma nArakI Atma prayoga (joga rupa vyApAra) se utpanna hote sAya - joga-karaNa se parabhava ke AyuSya kA baMdha karate haiM / vAlukAprabhA, paMkaprabha va dhUmaprabhA nArakI ke viSaya meM bhI cAroM yugma kA kathana kahanA cAhie / noTa - isameM asaMjJI va sarIsRpa utpanna nahIM hote haiM / 53.10 kApotalezI kSudra kRta yugma nArakI kA upapAta Atma prayoga se tathA adhyavasAya-joga- -karaNa se AyubaMdha / ( kAulessakhaDAgakaDajummaNeraiyA ) evaM jaheba kaNhalessakhuDAgakaDajumma0 NavaraM uvavAo, sesaM taM caiva / ( raNappabhApuDhavi kAulessabuDDAga kaDajummaNera iyA ) evaM ceva / evaM sakkarappabhAe vi, evaM vAluyappabhAe vi evaM causu vi jummesu / - bhaga0 za0 31 / u 4 / sU 1 / 2 kApota lezI kSudrakRta yugma rAzi pramANa nArakI Atmaprayoga se utpanna hote haiM / adhyavasAya - joga-karaNa se parabhava kA AyuSya bA~dhate haiM / isI prakAra ratnaprabhA nArakI, zarkarAprabhA nArakI tathA vAlukAprabhA nArakI meM cAroM yugma kA nirupaNa karanA cAhie / * 53.11 kSudrakRta yugma rAzi nArakI ke yoga se parabhava kA AyuSya baMdha vyoja nArakI dvApara kAlyoja 91 11 nArako nArakI "1 99 "" bhavasiddhiyakhuddAgakaDanummaNeraiyA NaM bhaMte! kao uvavajjaM ti ki raiyA ? evaM jaheva ohio gamao taheva NiravasesaM jAva No parappaogeNaM uvavajjati / 17 rayaNappabhApuDhavibhavasiddhiyakhuDDAkaDajummeNeraiyA NaM bhaMte / O evaM ceva, Niravasesa, evaM jAva ahesattamAe / evaM bhavasiddhiyakhuDDAgateogaNeraiyA vi /
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ evaM jAva kliogtti| NavaraM parimANaM jANiyavvaM, parimANaM puvvamaNiyaM nahA pddhmuddese| -bhaga0 za0 31 / u 5 kSudrakRta yugma rAzi pramANa bhavasiddhika nArakI yAvat kalyoja bhavasiddhika nArakI ke viSaya meM audhika gamaka ke anusAra AyuSya baMdha ke viSaya meM cAnanA caahie| ( ajjhavasANajogaNivvattieNaM karaNovAeNaM x x x / ) ve apane adhyavasAya rupa, yoga ke vyApAra se va karaNopAya dvArA parabhava kA AyuSya bAMdhate haiN| *53.12 kRSNalezI bhavasiddhika kSudrakRtayugma nArakI ke yoga se parabhava kA AyuSya baMdha vyoja dvAparayugma kalyoja kaNhalessabhavasiddhiyakhuDDAgakaDajammaNeraiyA gaM bhaMte ! kao uvavajjati ? evaM jaheva ohio kaNhalessauddesao taheva giravasesaM causu vi jummesu bhANiyavvo jAva-ahesattamapuDhavikAhalessakhuDDAgakaliogaNeraiyANaM bhaMte ! kao uvvjjti| taheva / -bhaga0 za0 31 / 6 kRSNalezI-bhavasiddhika kSudrakRta yugma pramANa nArakI yAvat kalyoja nArakI-dhUma prabhA se adhaHsaptama nArakI yoga Adi ke dvArA parabhava kA AyuSya bAMdhate haiM / audhika kRSNa lezyA ke anusAra cAroM yugma kA kathana kahanA / .53.13 kSudrayugmarAzipramANanIlalezI bhavasiddhika nArakI kA yoga Adi se parabhava kA AyuSya baMdha yoja " " " " dvAparayugma " " " " " kalyoja " " NolalessabhavasiddhiyA causuvi jummesu saheva bhAgiyavvA nahA ohie nniillessuddese| -bhaga0 za0 31 / u 7
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 305 ) nIlezyAvAle bhavasiddhika nArakI ke cAroM yugma kA kathana nIlalezI audhika uddezaka ke anusAra kahanA / 53.13 kSudrayugma Adi kApota lezI bhavasiddhika nArakI ke yoga Adi se parabhava kA AyuSya baMdha kAulessA bhavasiddhiyA causuvi jummesu taheva uvavAeyavvA jaheva ohie kAule uddesa | - bhaga0 za0 31 / u8 kApota lezyAvAle bhavasiddhika nArakI ke cAroM yugma kA nirupaNa audhika kApota lezI uddezaka ke anusAra kahanA / - 53.14 abhavasiddhika kRtayugma Adi cAra yugma ke AyuSya-baMdhana yoga Adi se jahA bhavasiddhiehiM cattAri uddegA bhaNiyA evaM abhavasiddhiehi vi cattAri uddegA bhANiyavvA jAva kAulessA uddesao ti / - bhaga0 za0 31 / u9 se 12 * 53.15 samyagdRSTi kRtayugma Adi cAra yugma aura sayogI AyuSya baMdha mithyAdRSTi 11 evaM sammadiTThIhi vi lessA saMjuteha cattAri uddesagA kAyavvA, navaraM sammadiTThI paDhamabiesu vi dosu vi uddesaesa ahesattamApuDhavIe Na uvavAgraat | evaM bhavasiddhiehi / micchAdiTThIhi vicasAri uddesagA kAyavvA jahA bhavasiddhiyANaM / 11 - bhaga0 za0 31 / u 13 se 16 '53 16 kRSNapAkSika kRtayugma Adi ke AyuSya baMdha yoga Adi se zuklapAkSika 11 - bhaga0 za0 31 / u 17 se 20 99 pakkhihi vi lessAsaMjutehi cattAri uddesagA kAyavyA jaheva -- bhaga0 za0 31 / u 21 se 24
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ sukkapakkhiehi evaM ceva cattAriuddesagA bhaanniyvyaa| jAva vAluyappabhApuDhavikAulessasukkapakkhiyakhuDDAgakaliogaNeraiyA NaM bhaMte ! kao uvavajjati ? taheva jAva No parappaogeNaM uvavajjati / -bhaga0 za0 31 / u 24 se 28 jaisA bhavasiddhika ke cAra uddezaka kahe vaise hI abhavasiddhika ke cAra uddezaka ( audhika, kRSNalezI, nIlalezI, kApotalezI ) jAnane / isI prakAra samyagdRSTi ke lezyA saMyoga se cAra uddezaka jAnane / lekina samyagadRSTi ke prathama-dvitIya uddazaka meM tamatamApramA pRthvI meM upapAta na khnaa| mithyAdRSTi ke bhI lezyA-saMyoga se cAra uddezaka bhavasiddhika kI taraha jAnane / isI prakAra kRSNapAkSika ke lezyA saMyoga se cAra uddazaka bhavasiddhika kI taraha khne| isI prakAra zuklapAkSika ke bhI cAra uddezaka khne| yAvat bAlukAprabhA pRthvI ke kApota lezI, zuklapAkSika kSudrakalyoja nArakI kahA~ se Akara utpanna hote haiM-yAvat paraprayoga se utpanna nahIM hote haiM-taka khnaa| '53.17 sayogI kSudrayugma nArako kA udvartana (khuDDAgakaDajummaneraiyA ) te NaM bhaMte ! se jahANAmae pavae. evaM taheva / evaM so ceva gamao jAva AyappaogeNaM uvvaTTati, No parappaogeNaM uvvaTTa ti| rayaNappabhApuDhavikhuDDAgakaDa0 ? evaM rayaNappabhAe vi, evaM jAva ahesttmaae| evaM khuddddaamteogkhuddddaagdaavrjummkhuddddaagkliogaa| gavaraM parimANaM jANiyavvaM, sesaM taM cev| kaNhalessakaDajummaNeraiyA-evaM eeNaM kameNaM jaheta uvavAyasae aTThAvIsaM uddesagA bhaNiyA taheva uvaTTaNAsae vi aTThAvIsaM uddesagA bhaanniyvaannirvsesaa| NavaraM 'ubvaTTati' tti abhilAvo bhANiyanvo, sesaM taM cev| --bhaga0 za0 32 / sU 1 se 5 .53.1 se 153-16 meM jaise upapAta ke 28 uddezaka kahe usI prakAra udvartana ke 28 uddezaka kahane lekina upapAta ke sthAna para udvartana khnaa| astu ve saba Atma-prayoga se udvartate haiM, paraprayoga se nahIM /
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 307 ) 54 sayogI mahAyugma jIva 54.1 sayogI mahAyugma ekendriya jIva ( kaDajummakaDajummaegidiyA ) jIvA x x x No maNajogI, No vaijogI, kaayjogii|xxx| evaM eesu solasasu mahAjummesu ekko gmo| -bhaga0 za0 35 / za* 1 / u 1 / sU 9 / 19 ___ kRtayugma-kRtayugma ekendriya jIva manoyogI aura vacanayogI nahIM hai, kAyayogI hote haiN| isI prakAra solaha mahAyugmoM ke jIva kAyayogI hote haiM, manoyogI, vacanayogI nahIM hote haiN| evaM ee ( NaM kameNaM ) ekkArasa uddesgaa| - bhaga0 za0 35 / za0 1 / u 11 / sU 9 isI krama se nimnalikhita gyAraha uddezaka kahane / gyAraha uddezaka isa prakAra hai- ina gyAraha uddezakoM meM pratyeka uddezaka meM solaha mahAyugma hote haiN| 1-kRtayugma-kRtayugma 7-prathamaaprathama samaya0 kRtayugma-kRtayugma 2-paDhamasamaya0 kRtayugma0 8-prathamacarama samaya0 // 3-apaDhama samaya0 kRtayugma0 9-prathamaacarama samaya0 // 4-carama samaya0 kRtayugma0 10-caramacarama samaya0 // 5-acarama samaya0 kRtayugma0 11-tathA caramaacarama samaya0 kRtayugma0 6-prathamaprathama samaya0 kRtayugma0 sayogI mahAyugma ekendriya jIva ( knnhlesskddjummkddjummegidiyaa)|xxx| evaM jahA ohiuddese|xxx| evaM solasa vi jummA bhaanniynvaa| -bhaga0 za0 35 / za0 2 kRSNalezyAvAle kRtayugma-kRtayugma rAzi ekendriya ke jIva manoyogI va vacanayogI nahIM hote haiM, kAyayogI hote haiN| isa prakAra solaha mahAyugmoM ke jIva manoyogI, vacanayogI nahIM hote haiM, kAyayogI hote haiM / ( paDhamasamayakaNhalessakaDajummakaDajumma-egidiyA ) jahA pddhmsmyuddeso|xxx| evaM jahA ohiyasae ekkArasa uddesagA bhaNiyA tahA kaNhalessasae vi ekkArasa uddesagA bhANiyavvA / xxx / -bhaga0 za0 35 / za. 2 sc
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 308 ) prathama samaya ke kRSNalezyAvAle kRtayugma-kRtayugma ekendriya jIva manoyogI va vacanayogI nahIM hote haiM, kAyayogI hote haiN| audhikazataka ke gyAraha uddezaka ke samAna kRSNale zyAvAle zataka ke bhI gyAraha uddezaka kahane / saba ekendriya jIva kAyayogI hote haiN| evaM nIlalessehi vi sayaM knnhlesssysrisN| ekkArasa uddesagA thev| evaM kAulessehi vi sayaM knnhlesssysrisN| -bhaga0 za0 35 / za0 3 / 4 nIlalezI ekendriya mahAyugmazataka ke kRSNalezI ekendriya mahAyugmazataka ke samAna gyAraha uddezaka kahane, sirpha kAyayogI hote haiM / kApotalezI ekendriya mahAyugmazataka ke kRSNalezI ekendriya mahAyugma ke samAna gyAraha uddezaka kahane, ve saba kAyayogI hote haiM / ( bhavasiddhiyakaDajummakaDajummaegidiyA ) jahA ohiyasayaM thev| NavaraM ekkArasasu vi uddesaesu / xxx / sesaM taheva / -bhaga0 za. 35 / zataka 5 bhavasiddhika kRtayugma-kRtayugma ekendriya jIva audhikazataka ke anusAra kahanA / inake gyAraha uddezakoM meM kAyayogI kahanA, manoyogI va vacanayogI nahIM kahanA / kaNhalessabhavasiddhiya-kaDajummakaDajumma-egidiyA) evaM kaNhalessa bhavasiddhiyaegidiyaehi vi sayaM biiyasayakaNhalessasarisaM bhANiyadhvaM / evaM NIlalessabhavasiddhiyaegidiyaehi vi sayaM / evaM kAulessabhavasiddhiyaegidiehi vi taheva ekArasa-uddesagasaMjuttaM xxx / -bhaga. za0 35 / za0 6 / 7 / 8 kRSNalezI bhavasiddhika kRtayugma-kRtayugma ekendriya ke viSaya meM kRSNalezyA ke dUsare zataka ke samAna yaha zataka bhI kahanA caahie| solaha mahAyugma sahita igyAraha uddezaka ke jIva kAyayogI hote haiN| isI prakAra nIlalezyA vAle bhabasiddhika ekendriya kA zataka khnaa|
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 309 ) isI prakAra kApotalezyAvAle bhavasiddhika ekendriya jIvoM ke bhau gyAraha uddezaka sahita yaha zataka hai / saba kAyayogI hote haiM 1 jahA bhavasiddhiehi cattAri sayAI bhaNiyAi evaM abhavasiddhiehi vi cAri sANi lessAsaMjuttANi bhANiyavvANi x x x 1 - bhaga0 za0 35 / za0 9 se 12 jaise bhavasiddhika ke cAra zataka kahe vaise hI abhavasiddhika ke bhI cAra zataka lezyA sahita kahate / saba kAyayogI hote haiM / * 54-2 sayogI mahAyugma dvIndriya jIva ( kaDajummakaDajumma bei diyA NaM bhaMte ! ) x x x | No maNajogI vayajogI vA kAyajogI vA / x x x evaM solasasuvi jummesu / - bhaga0 za0 36 / za 0 1 / u 1 1 sU 1, 2 kRtayugma - kRtayugma dvIndriya ke jIva manoyogI nahIM hote haiM, kintu vacanayogI aura kAyayogI hote haiM / isI prakAra solaha yugmoM meM kahanA / ( paDhamasamaya kaDajummakaDajumma bei diyA ) No maNajogI No vayajogI, kAyajogI / x x x / evaM ee vi jahA egidiyamahAjummesu ekkArasa uddegA taheva bhANiyavvA / x x x - bhaga0 za0 36 | za 0 1 / u 2 se 11 / sU 1 dUsare, tIsare, cauthe, pAMcaveM, chaTTa, sAtaveM, AThaveM, navaveM, dasaveM, gyArahaveM udde zakoM meM manoyoga nahIM hotA hai, vacanayoga aura kAyayoga hotA hai / prathama samayotpanna kRtayugma kRtayugma rAzi dvIndriya ke jIva manoyogI aura vacanayogI nahIM hote haiM, parantu kAyayogI hote haiM / solaha mahAyugmoM kA isI prakAra jAnanA cAhie / ( kaNhalesa kaDajummakaDajummabei diyA ) kaNhalessesu vi ekkArasauddegasaMttaM syaM /
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 310 ) evaM gIlalessehi vi sayaM / evaM kAulessehi vi|| bhavasiddhiya-kaDajummakaDajumma-beIdiyA NaM bhaMte ! evaM bhavasiddhiyasayA vi cattAri teNeva puvvagamaeNaM NeyavvA, NavaraM satve pANA0 ? No iNa? sm8| sesaM taheva ohiyasayANi cttaari| jahA bhaNasiddhiyasayANi cattAri evaM abhavasiddhiyasayANi cattAri bhANiyanvANi / gavaraM sammatta-NANANi patthi, sesaM taM ceva / -~-bhaga0 za0 36 / za0 2 se 12 kRSNalezI kRtayugma-kRtayugma dvIndriya jIvoM ke yoga ke sambandha meM kRtayugma-kRtayugma audhika dvIndriya zataka kI taraha gyAraha uddezaka sahita mahAyugma zataka khnaa| lekina lezyA, kAyasthiti tathA Ayusthiti ekendriya kRSNalezI zataka kI taraha khne| isI prakAra solaha mahAyugma zataka kahane / isI prakAra nIlalezI tathA kApotalezI zataka bhI kahane / bhavasiddhika kRtayugma-kRtayugma dvIndriya ke sambandha meM bhI pUrva gamaka kI taraha cAra zataka kahate / vizeSa meM sarvaprANa-bhUta-jIva-sattva yAvat anaMtavAra utpanna hue haiM aisA nahIM hai| jisa prakAra bhavasiddhika beindriya jIvoM ke cAra zataka kahe. usI prakAra abhavasiddhika beindriyoM ke bhI cAra zataka kahate / inameM samyaktva aura jJAna nahIM hotA hai / 54.3 sayogI mahAyugma vIndriya jIva _____ kaDajummakaDajummatei diyA NaM bhaMte ! kao uvavajjati ? evaM teiMdiesu vi bArasasayA kAyavvA beidiysysrisaa| NavaraM ogAhaNA jahaNNaNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM, ukkoseNaM tiNNi gaauyaaii| ThiI jaiNNaNa ekkaM samayaM, ukkoseNaM ekUNavaNNa rAI diyAI, sesaM taheva / ---bhaga0 za0 37 / sU 1 mahAyugma dvIndriya zataka kI taraha mahAyugma dvIndriya jIvoM ke viSaya meM- yoga ke viSaya meM kahanA / bAraha zataka khnaa| __ astu.-dvitIya zataka meM prathama samayotpanna kRtayugma-kRtayugma rAzi trIndriya manoyogI va vacanayogI nahIM hote haiM parantu kAyayogI hote haiN| bAkI gyAraha zataka meM
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 311 ) vacanayogI va kAyayogI hote haiM parantu manoyogI nahIM hote haiM / solaha mahAyugma kA isa prakAra hI kahanA / - 54*4 sayogI mahAyugma caturindriya jIva caridiehi vi evaM ceva bArasa sayA kAyavvA, navaraM ogAhaNA jahaNaNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM, ukkoseNaM cattAri gAuyAI / samayaM, ukkoseNaM chammAsA / sesaM jahA bei diyANaM / ThiI jahaNeNaM ekkaM - bhaga0 za0 38 / sU 1 isI prakAra caturindriya ke bhI bAraha zataka solaha mahAyugma ke sAtha kahane cAhie / dvitIya zataka meM kAyayogI hote haiM, parantu manoyogI va vacanayogI nahIM hote haiM / gyAraha zatakoM meM vacanayogI va kAyayogI hote haiM, parantu manoyogI nahIM hote haiM / * 54. 5 sayogI asaMjJI paMcendriya jIva ( kaDajummakaDajumma asaSNipaMcidiyA ) jahA beI diyANaM taheva asaNNisu vi bArasa sayA kAyavvA / - bhaga0 za0 u 39 / sa 1 kRtayugma - kRtayugmarAzi asaMjJI paMcendriya jIvoM ke bhI ( beindriya zataka ke samAna ) bAraha zataka kahate / prathama samaya kRtayugma kRtayugma asaMjJI paMcendriya meM kAyayoga hotA hai, parantu vacanayoga- manoyoga nahIM hote haiM / bAkI gyAraha zataka meM vacanayogI- kAyayogI hote haiM, parantu manoyogI nahIM hote haiM / solaha mahAyugma kahane - bAraha zataka sahita / noTa - asaMjJI manuSya va asaMjJI tiryaMca paMcendriya ina donoM kA asaMjJI paMcendriya meM AvirbhAva hai / - 54.6 sayogI mahAyugma saMjJo paMcendriya kaDajummakaDajummasaNipaMcidiyA NaM bhaMte ! x x x maNajogI, vayajogI, kAyajogI xxx evaM solasu vi jummesu bhANiyavvaM / paDhamasamaya kaDajummakaDajummasannipaMcidiyA NaM bediyANaM paDhamasamaiyANaM jAva anaMtakkhutto x x x vayajogI, kAyajogI ) x x x evaM solasu vi jummesu bhANiyatvaM / bhaMte ! x x x sesaM jahA ( No maNajogI, jo evaM etthavi ekkArasa uddegA taheva / - bhaga0 za0 40 / za0 1 sU 2, 5, 6
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 312 ) kRtayugma- kRtayugma saMjJI paMcendriya jIvoM meM solaha mahAyugmoM ke jIva manoyogI, vacanayogI aura kAyayogI hote haiM / isa prakAra solaha mahAyugmoM ke jIvoM ke viSaya meM jAnanA cAhie / prathama samaya kRtayugma kRtayugma saMjJI paMcendriya jIvoM ke solaha mahAyugmoM ke jIva kAyayogI hote haiM, manoyogI, vacanayogI nahIM hote haiM / yahA~ bhI gyAraha uddadezaka hai bAkI saba uddedezaka ke jIva manoyogI-vacanayogI va kAyayogI hote haiM / kaNhalesa kaDajummakaDajumma-saNipaMcidiyA NaM bhaMte ! x x x sesaM jahA eesa ceva paDhame uddesae jAva anaMtakkhutto / ( maNajogI, vayajogI, kAyajogI evaM solasu vi jummesu / > paDhamasamayakaNhalessakaDajummakaDajummasaSNipaMcidiyA NaM bhaMte ! x x x jahA saNipaMcidiyapaDhama samayauddesae taheva NiravasesaM xxx evaM solasu vi jumme / evaM ee vi ekkArasa vi uddesagA kaNhalessasae / - bhaga0 za0 40 / za0 2 / sU 1, 2 kRSNalezI vAle kRtayugma kRtayugmarAzi saMjJI paMcendriya jIva manoyogI, vacanayogI aura kAyayogI hote haiM / prathama samaya ke kRSNalezI kRtayugma kRtayugmarAzi saMjJI paMcendriya jIva kAyayogI hote haiM, manoyogI, vacanayogI nahIM hote haiM / isa prakAra solaha mahAyugmoM ke viSaya meM I jAnanA / yahA~ bhI gyAraha udde zaka hai / bAkI saba uddezaka ke jIva manoyogI, vacanayogI ka kAyayogI hote haiM / evaM golalessesu visayaM / isI prakAra nIlalezyAvAle jIvoM ke viSaya meM jAnanA cAhie / evaM kAulessasyaM vi / --bhaga0 za0 40 za0 3 bhaga0 za0 40 / za04
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 313 ) isI prakAra kApotalezyA ke viSaya meM bhI zataka hai / evaM teulessesu vi syN| -bhaga. za. 40 / za. 5 isI prakAra tejolezyA meM bhI zataka haiM / jahA teulessAsayaM tahA pamhalessAsayaM vi| bhaga. za. 40 / za.6 tejolezyA zataka ke samAna padmalezyA kA zataka hai| sukkalessasayaM jahA ohiyasamaM / -bhaga. za. 40 / za0 7 zuklalezyA ke zataka bhI audhika zataka ke samAna hai| bhavasiddhiyaka jummakaDajummasaNiciviyA x x x jahA paDhama saNNisayaM tahA NeyavvaM bhavasiddhiyAbhilAveNaM / xxx / -bhaga0 za. 40 / za. 8 prathama saMjJI zataka ke anusAra bhavasiddhika kRtayugma-kRtayugma saMjJI paMcendriya ke viSaya meM jaannaa| solaha mahAyugmoM ke viSaya meM jAnanA caahie| sabhI jIva manoyogI, vacanayogI va kAyayogI hote haiN| lekina prathama samaya ke sabhI mahAyugmoM ke jIva kevala kAyayogI hote hai| ( kaNhalessamavasiddhiyakaDajummakaDajummasaNNipaMcidiyA) evaM eeNaM abhilAveNaM jahA ohiyakaNhalessasayaM / evaM golalessabhavasiddhie vi sayaM / evaM jahA ohiyANi saNNipaMcidiyANaM satta sayANi bhaNiyANi, evaM bhavasiddhiehi vi satta sayANi kAyabvANi / -bhaga0 za. 40 / za0 9 se 14 kRSNalezI-bhavasiddhika-kRtayugma-kRtayugmarAzi-saMjJI-paMcendriya jIva ke viSaya meM kRSNalezyA vAle audhika zataka ke anusAra khnaa| naulalezyA vAle bhavasiddhika zataka bhI isI prakAra hai| astu-saMjJI paMcendriya jIvoM ke sAta audhika zataka kahe haiM usI prakAra bhavasiddhika jIvoM ke bhI sAta zataka kahane caahie|
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 314 ) astu -- unameM prathama samaya ke solaha mahAyugmoM ke jIva kevala kAyayogI hote haiM, bAkI saba manoyogI, vacanayogI va kAyayogI hote haiM / abhavasiddhiyaSaDajummakaDajummasaNipaMcidiyA NaM bhaMte! kao uvava jjati ? uyavAo taheva sae / xxx / evaM solasasu vi jummesu / - bhaga0 za0 40 / za0 15 / sU 1 abhavasiddhika- kRtayugma kRtayugma-saMjJIpaMcendriya jIva ke viSaya meM kRSNa lezI zataka ke anusAra jAnanA / ve manoyogI, vacanayogI va kAyayogI hote haiM / isa prakAra solaha mahAyugma ko jAnanA / aNuttaravimANavajjo / x x x jahA paDhamasamayaabhavasiddhiyakaDajummakaDajummasaSNipaMcidiyA NaM maMte ! kao uvavajjaMti ? jahA saNNiNaM ekasamayauddesae taheva / x x x / evaM ettha vi ekkArasa uddesagA kAyavvA xxx bhaga0 za 40 / za0 15 / sU 2 prathama samaya ke abhavasiddhika kRtayugma - kRtayugma rAzi saMjJI paMcendriya ke viSaya meM prathama samaya ke saMjJI uddezaka ke samAna kahanA / astu ve manoyogI va vacanayogI nahIM hote haiM parantu kAyayogI hote haiM / yahA~ bhI gyAraha uddezaka hai| bAkI sabake udde zaka meM tIno yoga hote haiM / uvavajjaM ti ? kahanA | kaNhalesa abhavasiddhiya - kaDajummakaDajummasaNi-paMcidiyA NaM bhaMte! kabha kaNhalesa - jahA eesa ceva ohiyasayaM tahA kaNhalessasayaM vixxx kRSNalezIabhavasiddhikakRtayugma kRtayugma rAzi saMjJI zataka kI taraha kahanA / prathama samaya ke kAyayogI hote haiM, haiN| bAkI saba tIno yogavAle hote haiM / - bhaga0 40 / za0 16 paMcendriya ke viSaya meM audhika manoyogI vacanayogI nahIM hote evaM chahi vi lessAhi cha sayA kAyavvA jahA kaNhalesa sayaM x x x -bhaga0 za0 40 / za0 17-21 jisa prakAra kRSNalezyA kA zataka kahA usI prakAra chaoM lezyA kA zataka
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 315 ) .55 sayogI rAziyugma jIva .55.1 yoga aura kRtayugma-rAzi (rAzijummakaDajummaNeraiyA ) te NaM bhaMte ! jIvA kahiM uvavajjati / goyamA! se jahANAmae pavae pavamANe-evaM jahA uvavAyasae jAva ko parappaogeNaM uvvjjti| --bhaga0 za.41 / u1| sU 8 kRtayugmarAzi nArakI-jisa prakAra koI puruSa kUdatA huA adhyavasAya nirvartita kriyA-sAdhana dvArA usa sthAna ko chor3a kara bhaviSyat kAla meM agale sthAna ko prApta hotA hai usI prakAra nArakI Atmaprayoga se utpanna hote haiM, paraprayoga se nhiiN| (rAzijummakaDajummaasurakumArA) jaheva NeraiyA taheva giravasesaM / evaM nahA paMcidiyatirikkhajoNiyA / x x x maNusA vi evaM ceva xxx / vANamaMtara-joisiya-vemANiyA jahA priyaa| -bhaga0 za0 41 / u 1 sU 14, 23 kRtayugma rAzi asurakumAra ke viSaya meM nArakI ke samAna jAnanA caahie| yAvat paMcendriya tiryaMca yonika ke viSaya meM aisA hI jAnanA caahie| vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnikadeva kA kathana bhI nArakI ke samAna jAnanA caahie| .55:2 sayogI rAzi yugma jIva ( rAsIjummateoyaNeraiyA) sesaM taM ceva jAva bemaanniyaa| gavaraM uvavAo sanvesi jahA vkktoe| --bhaga* za. 41 / u 2 ( rAsIjummadAvarajummaNeraiyA ) sesaM jahA paDhamuddesae jAva vemaanniyaa| -bhaga0 za0 41 / u 3 ( rAsIjummakaliogaNeraiyA ) sesaM jahA paDhamuddesae jAva vemaanniyaa| -bhaga0 za0 41 / u 4 rAziyugma meM tryoja rAzi nArakI yAvat vaimAnika deva prathama uddezaka kI taraha Atmaprayoga se utpanna hote haiM parantu paraprayoga se nhiiN|
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAziyugma meM dvApara yugma rAzi nArakI yAvat vaimAnika deva prathama uddezaka ke anusAra Atmaprayoga se utpanna hote haiM, paraprayoga se nahIM / rAziyugma meM kalpoja rAzi nArakI yAvat vaimAnika deva prathama uddezaka ke anusAra Atmaprayoga se utpanna hote haiM, paraprayoga se nhiiN| ( kaNhalessarAsIjummakaDajummaNeraiyA ) kao uvavajjati ? uvavAo jahA dhUmappabhAe, sesaM jahA pddhmuddese| asurakumArANaM taheba, evaM jAva vaannmNtraannN| -bhaga0 za0 41 / u 5 kRSNalezI rAzi yugma kRtayugma nArakI yAvat vANavyaMtaradeva Atmaprayoga se utpanna hote haiM, paraprayoga se nhiiN| kaNhalessateoehi vi evaM ceva uddego| kanhalessadAvarajummehiM evaM ceva uddeso| kaNhalessakalioehi vi evaM ceva uddeso| -bhaga. za 41 za. 6, 7, 8 kRSNalezI rAzi yugma meM vyojarAzi, kRSNalezI rAzi yugma meM dvApara yugma tathA kRSNalezI rAzi yugma meM kalyoja rAzi daMDaka ke jIvoM ke ( jyotiSI-vaimAnika ko chor3akara ) viSaya meM prathama uddezaka kI taraha Atmaprayoga se utpanna hote haiM, paraprayoga se nhiiN| jahA kaNhalessehiM evaM nIlalessehi vi cattAri uddesagA bhANiyanvA jirvsesaa| NavaraM raiyANaM uvavAo jahA vAlu yappabhAe, sesaM taM ceva / -bhaga* za 41 za0 9 se 12 kRSNalezyAvAle jIvoM ke anusAra nIlalezyAvAle jIvoM ke bhI cAra uddezaka sampUrNa kahanA caahie| astu nArakI yAvat vANavyaMtaradeva Atmaprayoga se utpanna hote haiM, paraprayoga se nhiiN| kAulessehi vi evaM ceva cattAri uddesagA kaayvvaa| NavaraM raiyANaM uvavAo jahA rayaNappabhAe, sesaM taM ceva / -bhaga0 za 41 za0 13 se 16 kApota lezyA ke bhI isI prakAra cAra uddezaka kahanA /
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 317) teulessarAzijummakaDajummaasurakumArArANaM bhaMte ! kao uvavajjati ? evaM ceva gavaraM jesu teulessA atthi tesu bhANiyavvaM / evaM ee vi kaNhalessAsarisAcattAri uddesagA kAyavvA / -bhaga. za. 41 / za017 se 20 rAziyugma meM kRtayugma rAzi tejolezyAvAle asurakumAra kA kathana pUrvavat hai / kintu jinameM tejo lezyA pAI jAtI ho, unhIM ke khnaa| isa prakAra kRSNalezyA ke samAna cAra uddezaka kahanA / evaM pamhalessAe vi cattAri uddasagA kaayvvaa| paMcidiyatirikkhajoNiyANaM maNussANaM vemANiyANa ya eesi pamhalessA, sesANaM ptthi| -bhaga0 za0 41 / za0 21 se 24 ____ isI prakAra padmalezyA ke bhI cAra uddezaka jaano| paMcendriya tiryaMca, manuSya aura vaimAnikadeva meM padmalezyA hotI hai, zeSa meM nahIM hotI hai / jahA pamhalessAe evaM sukkalessAe ghi cattAri uddesagA kaayvaa| NavaraM maNussANaM gamao jahA ohiuddesaesu, sesaM taM cev| ~bhaga0 za. 41 / za0 25 se 28 padmalezyA ke anusAra zuklalezyA ke bhI cAra uddezaka kahanA caahie| parantu manuSya ke lie audhika uddezaka ke anusAra hai| zeSa pUrvavat / astu zuklalezI rAzi yugma meM kRtayugma rAzi Adi cAroM rAzi ke jIva ( manuSya-tiryaMca-paMcendriya-baimAnikadeva) Atmaprayoga se utpanna hote haiM, paraprayoga se nhiiN| bhavasiddhiyarAsIjummakaDajummaNaraiyA NaM bhate! ko uvavajaMti ! jahA ohiyA paDhamagA cattAri uddesagA taheva giravasesaM ee, cattAri uddesgaa| -bhaga0 za0 41 / za0 29 se 32 bhavasiddhika rAzi yugma meM kRtayugma rAzi nArakI Adi ke viSaya meM pahale cAra uddezaka ke anusAra yahA~ bhI cAra uddezaka sampUrNa kahanA cAhie / kaNhalessabhavasiddhiyarAsojummakaDajummaNeraiyA NaM maMte! ko uvavajjati ? jahA kaNhalessAe cattAri uddesagA bhavaMti tahA ime vi bhavasiddhiyakaNhalessehi vi cattAri uddesagA kAyavvA / -bhaga.va. 41 / za033 se 36
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 315 ) rAzi yugma meM kRtayugma rAzi kRSNalezI bhavasiddhika nArakI Adi ke viSaya meM kRSNa lezyA ke cAra uddezaka ke samAna bhavasiddhika kRSNalezI jIvoM ke cAra uddezaka kahanA cAhie | evaM jIlale sabhavasiddhiehi vi cattAri uddesagA kAyavvA / evaM kAulessehi vicattAri uddegaa| teulessehi vi cattAri uddegA ohiyasarisA pahale sehi vi cattAri uddasagA / caahie| - bhaga0 za0 41 / ma0 37 se 4 - bhaga0 za0 41 / za0 41 se 56 isI prakAra nIlalezyAvAle bhavasiddhika jIvoM ke bhI cAra uddezaka jAnanA sukkalessehi ki cattAri uhasagA ohiyasarisA cAhie / isI prakAra kApotalezyAvAle bhavasiddhika jIvoM ke bhI cAra uddezaka jAnanA isI prakAra tejolezyAvAle bhavasiddhika jIvoM ke bhI odhika ke samAna cAra uddeza haiN| isI prakAra padmalezyAvAle bhavasiddhika jIvoM ke bhI cAra uddezaka haiN| zuklalezyAvAle bhavasiddhika jIvoM ke bhI adhika ke samAna cAra uddezaka jAno / 1- abhavasiddhiya rAsIjummakaDajummaNeraiyA gaM bhaMte ! kao uvavajjaMti ? jahA paDhamouddego / NavaraM maNussA NeraiyA ya sarisA bhANiyatvA / sesa taheva / sevaM bhaMte ! evaM causu vi jummesu cattAri uddegA / - bhaga0 za0 41 / za0 57 se 60 kRtayugma rAzi abhavasiddhika nArakI Adi kA prathama uddezaka ke anusAra jAnanA cAhie / lekina manuSya aura nArakI kA kathana samAna jAno / 2 - kaNhalesa - abhavasiddhiya rAsIjummakaDajummaNeraiyA NaM bhaMte ! kao uvavajjati ? evaM ceva cattAri uddesagA /
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 319 ) 3 - evaM polalesza - abhadasiddhiya-rAsIjummakaDajummaNeraiyANaM cattAri uddegA / jAno / 4 - kAulessehi vicattAri uddegA / 5 - teulessehi vi cattAri uddegA / 6 - pamhalessehi bi cattAri uddegA / 7 - sukkalessaabhavasiddhie vi cattAri uddegA / rAziyugma meM kRtayugma rAzi kRSNalezI abhavasiddhika nArakI Adi kA prathama uddezaka ke anusAra jAnanA cAhie / isI prakAra nIlalezyAvAle kRtayugma rAzi abhavasiddhika jIva ke cAra uddezaka isI prakAra kApotalezI abhavasiddhika jauvoM ke bhI cAra udde zaka hai / tejolezI abhavasiddhika jIvoM ke bhI aise hI cAra uddezaka jAno / padmalezI abhavasiddhika jIvoM ke bhI cAra udde zaka haiM / zuklalezI abhavasiddhika jIvoM ke bhI cAra udde zaka hai 1 sammadiTThIrAso jummakaDajummaraiyA NaM bhaMte ! kao uvavajjaMti ? evaM jahA paDhamo uddeo / evaM causu vi jummesu cattAri uddegA bhavasiddhiyasarisA kAyavvA / - bhaga0 za0 41 / za0 85 se 80 rAziyugma meM kRtayugma rAzi samyagdRSTi nArakI Adi prathama uddezaka ke samAna yaha uddezaka bhI hai| aise hI cAroM yugma meM bhavasiddhika ke samAna cAra uddadezaka kahanA / kaNhale ssasammadiTThIrAsojummakaDajummaNeraiyA NaM bhaMte ! kao uvavajjaMti ? ee vi kaNhalessasarisA cattAri vi uddesanA kAyanvA / evaM sammadiTThIsu vi bhavasiddhiya sarisA aTThAvIsa uddesagA kAyavvA / - bhaga0 za0 41 / za0 59 se 112 rAziyugma meM kRtayugma rAzi kRSNalezI samyagdRSTi nArakI Adi kRSNalezyASAle ke samAna cAra uddezaka jAnanA cAhie /
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 320 ) isa prakAra samyagadRSTi jIvoM ke bhI bhavasiddhika jIvoM ke samAna aTThAIsa uddezaka khnaa| micchAdiTThIrAsIjummakaDajummaNeraiyA maMte ! ko uvavajjati ? evaM ettha vi micchAdiTThIabhilAveNa abhavasiddhiyasarisA aTThAvIsa uddesagA kAyavvA / -bhaga za0 41 / za0 113 se 140 rAziyugma meM kRtayugmarAzi mithyAdRSTi nArakI Adi ke viSaya meM abhavasiddhika jIvoM ke samasta aTThAvIsa uddezaka jAnanA caahie| kaNhapakkhiyarAsIjummakA jummaNeraiyA gaM maMte ! ko uvavajjati ? evaM ettha vi abhavasiddhiyasarisA aTThAvIsaM uddesagA kaayvaa| -bhaga* za* 41 / za* 141 se 168 sukkapakkhiyarAsIjummakaDajummaNeraiyA gaM mNte| kao uvavajjati ? evaM ettha vi bhavasiddhiyasarisA aTThAvIsaM uddasagA bhvNti| evaM ee sake vi chaNNauttaM uddasagasayaM bhavaMti rAsojummasayaM / jAva sukkalessA sukkapakkhiya rAsIjummakaliogavemANiyA jAva jai sakiriyA tegeva bhavaggahaNegaM sijhaMti nAva aMtaM kareMti ? mo iNa8 sm8| -bhaga0 sh.41| za. 189 se 196 kRSNapAkSika rAzijumma kRtayumma nArakI Adi ke viSaya meM abhavasiddhika ke samAna aTThAvIsa uddezaka jaannaa| rAziyugma meM kRtayugmarAzi zuklapAkSika nArakI Adi ke viSaya meM bhavasiddhika ke samAna aTThAvIsa uddezaka jAnanA caahie| .56 sayogI jIva aura pApakarma Adi kA karanA jIve NaM bhaMte ! pAvaM kammaM kiM karisu kareti karessati ? karesu kareti na karissati ? karisu na kareti karessati ? karitu na kareti na karessati ? goyamA! atthegatie karisu kareti karessati, atyaMgatie karisu kareti na karessati, atthegatie karisunakareti karessati, atthegatie karisu na kareti na karessati /
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 321 ) .56 1 sayogI jIva aura pApakarma Adi kA karanA salesse NaM bhaMte ! jIve pAvaM kammaM eeNaM abhilAveNaM jacceva baMdhisae vattavvayA sacceva giravasesA bhANiyabvA, taheva NavadaMDagasaMgahiyA ekkArasa uddesagA bhaanniyvaa| -bhaga0 za0 27 / u 1 se 11 pApa-karma baMdhana kI taraha sayogI jIvoM meM cAra bhaMga khnaa| manoyogI-vacanayogI aura kAyayogI jIvoM meM cAra bhaMga pAye jAte haiN| ayogI jIvoM meM antima eka bhaMga pAyA jAtA hai| sayogI jIva ne pApa-karma tathA aSTa karma kiyA hai ityAdi usI prakAra kahane jaise karma baMdha (63) nava daMDaka sahita gyAraha uddezaka kahe haiN| noTa-cAra bhaMga 1-kisI jIva ne pApa-karma kiyA thA, karatA hai aura kregaa| 2.-kisI jIva ne pApa-karma kiyA thA, karatA hai aura nahIM kregaa| 3-kisI jIva ne pApakarma kiyA thA, nahIM karatA hai aura kregaa| 4 - kisI jIva ne pApakarma kiyA thA, nahIM karatA hai aura nahIM kregaa| chanvIsaveM zataka meM baMdha kA, satAisaveM zataka meM 'karaNa' kA kathana kiyaa| yadyapi baMdha aura karaNa meM koI antara nahIM hai| tathApi yahA~ jo pRthak kathana kiyA hai isakA kAraNa yaha batAyA hai ki jIva kI jo karmabaMdha kriyA hai vaha jIva kRta hI hai| athavA baMdha kA artha hai -sAmAnya rUpa meM karma ko bAMdhanA aura karaNa kA artha haikarmoM ko nidhattAdi rUpa meM bAMdhanA, jisase vipAkAdi rUpa se usakA phala avazya bhoganA pdd'e| .57 sayogI jIva aura pApa karmoM kA samarjana-samAcaraNa sayogI jIva aura jJAnAvaraNIya Adi aMtarAya karma kA samarjana-samAcaraNa 1 salessA NaM bhaMte ! jIvA pAvaM kamma kahiM samajiNisu kahiM samAyariMsu / ___ evaM ceva ( goyamA ! 1-savvevi tAva tirikkhajoNiesu hojjaa| 2-ahavA tirikkhajoNiesu ya gairaiesu ya hojjaa| 3- ahavA tirikkhajoNiesu ya maNussesu ya hojjaa| 4-ahavA tirikkhajoNiesu ya devesu ya hojjA / 5-ahavA tirikkhajogiesu ya raiesu ya maNussesu ya hojjA
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 322 ) 6-ahavA tirikkhajoNiesu ya raiesu ya devesu ya hojjaa| 7-ahavA tirikkhajoNiesu ya maNussesu ya devesu ya hojjaa| -ahavA tirikkhajoNiesu ya raiesu ya maNussesu ya devesu hojjA ) / x x x evaM jAva aNAgAro vuttaa| -bhaga0 za028 / u 1 / sU 2 sayogI, manoyogI-vacanayogI aura kAyayogI jIva ne kisa gati meM pApa karmoM kA samarjana (grahaNa ) kiyA thA aura kisa gati meM AcaraNa kiyA thA ? he gautama ! (1) sabhI sayogI jIva yAvat kAyayogI jIva tiryaMca gati meM the| (2) athavA sabhI sayogI jIva tiryaMca-yoni aura naraka-yoni meM the| (3) athavA sabhI sayogI jIva liyaMca yoni aura manuSya yoni meM the| (4) athavA sabhI sayogI jIva tiryaMca yoni aura deva meM the| (5) athavA sabhI sayogI jIva tiryaMca yoni, narayika aura manuSya meM the| (6) athavA sabhI sayogI jIva tiryaMca yoni aura nairayika aura deva the / (7) athavA sabhI sayogI jIva tiryaMca yoni, manuSya aura deva the| (8) athavA sabhI sayogI jIva tiryaca yoni, nairayika, manuSya aura deva the| usa-usa gati meM sayogI yAvat kAyayogI jIvoM ne pApa-karma kA samarjana aura samAcaraNa kiyA thaa| noTa-pApa karmoM kA samarjana aura samAcaraNa arthAt pApa-karma kA hetu bhUta pApakriyA kA AcaraNa / jIva ne pApa-karma ke samAcaraNa se pApa-karma kA upArjana kiyA thaa| athavA samarjana aura samAcaraNa zabda paryAyavAcI hai| athavA donoM zabda eka hI artha ke dyotaka haiN| .57.1 sayogI tArakI Adi ke daMDaka ke jIva aura pApa karmoM kA samana samAcaraNa raiyA NaM bhaMte ! pAvaM kammaM kahiM samajjiNisu, kahiM samArasu / goyamA ! savve vi tAva tirikkhajoNiesu hojja tti-evaM ceva aTTha bhaMgA bhANiyabdhA / evaM savvattha aTTha bhaMgA, evaM jAva aNAgArovauttA vi| evaM jAva vaimaanniyaannN| -bhaga0 za. 28 / u 1 / sU 3 sabhI sayogI nArakI tiryaMca yonika the ityAdi pUrvavat ATha bhaMga / (pApa karma kA samarjana-samAcaraNa kI apekSA ) yAvat vaimAnika devoM taka khnaa|
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 323 ) - 57 2 sayogI jIva aura jJAnAvaraNIya karma Adi aSTa karma kA samarjana samAcaraNa xxx evaM NANAvaraNijjeNa vi daMDao | evaM jAva aMtarAieNaM / evaM ee jIvAdIyA vaimANiyapajjavasANA Nava daMDagA bhavaMti / - bhaga0 za0 28 / u 1 / sU 3 isI prakAra sayogI nArakI meM jJAnAvaraNIya karma ke samarjana samAcaraNa kI apekSA ATha bhaMga kahanA | sayogI-manoyogI - vacanayogI- kAyayogI-ayogI jIvoM ne jJAnAvarazIya karma yAvat aMtarApa karma - aSTa karmoM kA samarjana tathA samAcaraNa ATha vikalpoM meM kiyA thA / isI prakAra nArakI yAvat vaimAnika jIvoM ne pApa karma tathA aSTa karmoM kA samarjana- samAcaraNa ATha vikalpoM meM kiyA thA / pApa karma tathA aSTa karma ke alaga-alaga nau daMDaka kahane / * 57.3 sayogI anaMtaropapannaka nArakI aura pApakarma kA samarjana- samAcaraNa anaMtavaNagANaM bhaMte / NeraDyA pAvaM kamma kahiM samajiNasu kahi samAyaraMsu ? goyamA ! savve vi tAva tirivakhajoNiesu hojjA / evaM ettha vi aTTha bhaMgA / evaM anaMtarovavaNNagANaM NeraiyAINaM jassaM jaM asthi lessAIyaM aNAgArovaogapajjavasANaM taM savvaM eyAe bhayaNAe bhANiyavvaM jAva vemANiyANaM / varaM aNaMtaresu je parihariyavyA te jahA baMdhisae tahA ihaMpi / - bhaga0 za0 28 |u 2 / sU 1 sayogI-kAyayogI anaMtaropapannaka nArakI sabhI tiryacayonika the manoyoga-vacanayoga nahIM hotA hai / ATha bhaMga yahA~ bhI kahanA cAhie / anaMtaropapannaka vaimAnika devoM taka jAnanA / * 3 sayogI anaMtaropapannaka nArakI aura jJAnAvaraNIya karma kA baMdha sayogI anaMtaropapannaka nArakI aura darzanAvaraNIya se aMtarAya karma kA baMdha ityAdi pUrvokta yAvat sayogI evaM NANAvara NijjeNa vi daMDao, evaM jAva aMtarAieNaM NiravasesaM / eso vi NavadaM DagasaMgahio uddesao mANiyatvo / - bhaga0 za0 28 / u2 / sU 1 sayogI aura kAyayogI anaMtaropapannaka nArakI jJAnAvaraNIya karma kA ATha sthAnoM se pApakarmoM kA samAcaraNa kiyA thA /
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 324 ) isI prakAra darzanAvaraNIya yAvat aMtarAya karma ke sambandha meM jAnanA caahie| isI prakAra yAvat vaimAnika deva taka jAnanA / noTa-manoyoga-vacanayoga kA prazna nahIM karanA caahie| .57.4 sayogI paraMparopapannaka nArakI aura pApakarma kA samarjana-samAcaraNa , jJAnAvaNIyase aMtarAyakarma kA , evaM eeNaM kameNaM jaheva baMdhisae uddesagANaM parivADI taheva iha pi aTThasubhaMgesu nnybvaa| NavaraM jANiyanvaM jaM jassa atthi taM tassa bhANiyadhvaM jAva acrimuddeso| savve vi ee ekkArasa uddesgaa| -bhaga 0 za0 28 / u 3 se 11 sayogI-manoyogI-vacanayogI-kAyayogI paraMparopapannaka nArakI ATha bhaMga se pApavarma kA samarjana aura samAcaraNa kiyA thaa| yAvat vaimAnika taka jAnanA / isI prakAra krama se sayogI paraMparopapannaka yAvat sayogI acarama jIvoM ke nava uddezaka ( noTa 11 uddezaka ) kahane / jisa jIva meM jitane yoga ho utane pada kahate / .58 sayogI jIva aura karma prakRti ko sattA-baMdhana-udaya __ sayogI mithyAdRSTi yAvat upazAMta moha guNasthAna meM ATha karmoM kI sattA hai| sayogI kSINa-moha guNasthAna meM sAta karma ( mohanIya karma ko bAda ) kI sattA hai / sayogI kevalI tathA ayogI kevalI guNasthAna meM cAra aghAtika karma ( vedanIya-nAma-gotraaMtarAya ) kI sattA hai| siddha ayogI hote haiM lekina sattA kisI bhI karma kI nahIM hai kyoMki ve karma yukta hote haiN| sayogI mithyAdRSTi yAvat apramatta guNasthAnavAle ( samyagmithyAdRSTi guNasthAna ko chor3a kara ) sAta athavA ATha karma kA baMdhana karate haiN| sayogI samyagamithyAdRSTi, nivRtti vAdara guNasthAna va anivRtti vAdara guNasthAnavAle sAta karma (AyuSyakarma bAda dekara ) kA baMdhana karate haiN| sayogI sUkSma saMparAya guNasthAna meM chaH karma ( mohanIya-AyuSya bAda dekara ) kA baMdha karate haiN| sayogI upazAMta moha, sayogI kSINa moha guNasthAna va sayogI kevalI eka sAtA vedanIya karma kA baMdha karate haiN| ayogI kevalI ke kisI bhI prakAra kA baMdha nahIM hotA hai| -jhINI carcA ___ sayogI mithyAdRSTi yAvat sayogI sUkSma saMparAya guNasthAna meM ATha karma kA udaya hai| sayogI upazAMta moha tathA kSINa mohanIya guNasthAna meM sAta karmoM kA udaya hai / ( mohanIya karma ko bAda ) sayogI kevalI va ayogI kevalI ke cAra aghAtika karma kA udaya hai| -jhINI carcA
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 325 ) .59 jIva daMDaka aura samapada do bhaMte ! raiyA paDha masamayovavaNNagA ki samajogI, ki visamajogI ? goyamA ! siya samajogI, siya visamajogI ? se keNaTuNaM bhaMte ! evaM vuccai-siya samajogI, siya visamajogI ? goyamA ! AhArayAo vA se aNAhArae, aNAhArayAo vA se AhArae siya hINa, siya tulle, siya ammhie| jai hoNe asaMkhejjaibhAgahINe vA, saMkhejjaibhAgahINe vA asaMkhejjaibhAgahINe vA, sakhejjaguNahINe vaa| aha abhahie asaMkhejjaibhAgamamahie vA, saMkhejjaibhAgamabhahie vA, saMkhejjaguNamahie vA, asakhejjaguNamabbhahie vA, se teNa?NaM jAva siya vismjogii| evaM jAva vebhaanniyaannN| - bhaga0 za0 25 / u 1 / sU 4 prathama samaya utpanna do nArakI kadAcit samayogI aura kadAcit viSamayogI hote haiN| kyoMki AhAraka nArakI se anAhAraka nArakI aura anAhAraka se AhAraka nArakI kadAcit hInayogI, kadAcita tulya-yogI aura kadAcita adhika-yogI hotA hai| yadi vaha hInayogI hotA hai to asaMkhyAtaveM bhAgahIna, saMkhyAtaveM bhAgahIna, saMkhyAtaguNahIna yA asaMkhyAtaguNahIna hotA hai| yadi adhika yogI hotA hai to asaMkhyAtaveM bhAga adhika, saMkhyAtaveM bhAga adhika saMkhyAta guNa adhika yA asaMkhyAta guNa adhika hotA hai| isa kAraNa kahA gayA hai ki kadAcit samayogI aura kadAcit viSayayogI hotA hai / prakAra yAvat vaimAnika taka jAnanA caahie| vivecana-prathama kSetra meM prathama samaya meM utpanna nairayika 'prathama samayotpannaka' kahAtA hai| isa prakAra ke do nairayika jIva jinakI utpatti vigraha gati se athavA Rjugati se Akara athavA eka kI vigraha gati se aura dUsare kI Rjugati se Akara huI hai, ve 'prathama samayotpannaka' kahAte haiN| jina donoM ke yoga samAna ho, ve samayogI kahAte haiM aura jinake viSama ho ve viSamayogI kahAte haiM / AhAraka nArakI kI apekSA anAhAraka nArakIhIna yogavAlA hotA hai, kyoMki jo nArakI Rju gati se Akara AhAraka rUpa meM utpanna hotA hai, vaha nirantara AhAraka hone ke kAraNa pudgAloM se upacita hotA hai ( baDhA huA) hotA hai| isaliye vaha adhika yoga vAlA hotA hai| jo lArakI vigrahagati se Akara anAhArakapane utpanna hotA hai, vaha anAhAraka hone se pudgaloM se anupacita hotA hai ataH hIna yogavAlA hotA hai| jo samAna samaya kI vigraha gati se Akara anAhArakapane utpanna hote haiM ve donoM eka-dUsare kI apekSA samAna yogavAle hote haiN| jo Rjugati se Akara AhAraka utpanna huA hai aura
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 326 ) dUsarA vigrahagati se Akara anAhAraka utpanna huA hai| yaha usakI apekSA upacita hone se atyadhika viSama yogI hotA hai / .60 prayoga karma jaM taM paoakammaM NAma / 15 taM tivihaM-maNa paoakamma, vacipaoakamma, kAyapaoakasma / 16 jIvasya manasA saha prayogaH, vacasA saha prayogaH, kAyena saha prayogazceti evaM paoo tiviho hodi| so vi kameNa hodi, Na akkameNa, virohaado| tattha maNapaoo cauvviho saccAsacca-uhayANuhayamaNapaoabheeNa / tahA pacipaoo vi caunviho sccaascc-uhyaannuhyvcipoabheenn| kAyapaoo sattaviho oraaliyaadikaaypoabheenn| edesi paoANaM sAmibhUdajIvaparUvaNaTThamuttarasuttaM bhnndi| taM saMsArAbatthANaM vA jIvANaM sajogikevalINaM vA / 17 taM tivihaM paoakamma saMsArAvatthANaM jovANaM hodi tti utte micchAiTrippahaDikhINakasAyaMtANaM sajogattaM siddha, uvarimANaM sNsaaraavtthttaabhaavaado| kudo? saMsaraMti anena ghAtikammakalApena catasRSa gatiSviti ghAtikamakalApaH sNsaarH| tasmin tiSThantIti saMsArasthAH chadmasthAH bhvnti| evaM saMte sajogikevalauNaM jogAbhAve patte sajogINaM ca tiSNi vi jogA hoti ti jANAvaNaTThapudha sajogigahaNaM kdN| taM savvaM paoakammaM NAma / 18 saMsAratthANaM bahUNaM jIvANaM kadhaM tamidi eyavayaNaNiddeso ? Na, paoakammasaNNidajIvANaM jAdiduvAreNa eyattaM daThUNa eyvynnnniddesovvttiido| . kadhaMjIvANaM paoakammakvaeso? Na, paoaM karevi tti paoakammasahaNippattIe kattArakArae kauramANAe jIvANaM pi paoakammatta siddhiivo| - SaT0 khaNDa0 5 / 4 / sU 15-18 / pu0 13 / pRSTha0 43-45 karma nikSepa dasa prakAra kA hai-nAmakarma, sthApanAkarma, dravyakarma, prayogakarma, samavadAnakarma, adhaHkarma, IryApathakarma, tapaH karma, kriyAkarma aura bhAvakarma / prayogakarma tIna prakAra kA hai-manaH prayogakarma, vacana prayogakarma aura kAya pryogkrm|
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 327 ) jIva kA mana ke sAtha prayoga, vacana ke sAtha prayoga aura kAya ke sAtha prayoga--isa prakAra prayoga tIna prakAra kA hai| usameM bhI vaha krama se hI hotA hai, akrama se nahIM ; kyoMki aisA mAnane para virodha AtA hai| usameM satya, asatya, ubhaya aura anubhaya manaH prayoga ke bheda se manaH prayoga cAra prakAra kA hai| usI prakAra satya, asatya, ubhaya aura anubhaya ke bheda se vacana-prayoga bhI cAra prakAra kA hai| kAya prayoga audArika Adi kAya prayoga ke bheda se sAta prakAra kA hai| (audArika, audArikamizra, vaikriyika, vaikriyikamizra, AhAraka, AhArakamizra tathA kArmaNa kAya pryog)| prazna-ina prayogoM meM kauna jIva svAmI hote haiM ? uttara-vaha saMsAra avasthA meM sthita aura sayogI-kevaliyoM ke hotA hai / astu-tIna prakAra kA prayoga karma saMsAra avasthA meM sthita jIvoM ke hotA hai, isa kathana se mithyAdRSTi guNasthAna se lekara kSINakaSAya guNasthAna taka ke jIva sayogI siddha hote haiN| kyoMki Age ke jIvoM ke saMsAra avasthA nahIM pAI jaatii| kAraNa ki jisa ghAti-karma-samUha ke kAraNa jIva cAroM gatiyoM meM saMsaraNa karate haiM vaha ghAti-karma-samUha saMsAra hai| aura isameM rahane vAle jIva saMsAratha arthAt chadmastha hai| aisI avasthA meM sayogi-kevaliyoM ke yogoM kA abhAva prApta hotA hai| ataH sayogiyoM ke bhI tInoM hI yoga hote haiM, isa bAta kA jJAna karAne ke lie 'sayogI' pada ko alaga se grahaNa kiyA hai| vaha saba prayoga karma hai| zaMkA-saMsAra meM sthita jIva bahuta hai| aisI avasthA meM 'ta' isa prakAra eka vacana kA nirdeza kaise kiyA hai ? samAdhana-nahIM, kmoMki prayoga karma saMjJAvAle jitane bhI jIva haiM, una saba ko jAti kI apekSA eka mAnakara eka vacana kA nirdeza bana jAtA hai| prazna --jIvoM ko prayoga karma saMjJA kaise prApta hotI hai ? uttara-nahIM, kyoMki 'prayoga ko karatA hai' isa vyutpatti ke AdhAra se prayoga-karma zabda bhI siddhi kartA kAraka meM karane para jIvoM ke bhI prayoga kama saMjJA bana jAtI haiN|
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 328 ) noTa-saMsArI jIvoM ke aura sayogi-kevaliyoM ke mana, vacana aura kAya ke Alambana se prati samaya Atmapradeza-parispanda hotA rahatA hai| Agama meM isa prakAra ke pradezaparispandana ko yoga kahA jAtA hai| prakRta meM ise hI prayoga karma zabda dvArA sambodhita kiyA gayA hai| kintu vIrasena svAmI ke abhiprAyAnusAra itanI vizeSatA hai ki yahA~ jina jIvoM ke yaha yoga hotA hai ve prayoga karma zabda dvArA grahaNa kiye gaye haiN| *1 yoga aura samavadAnakarma samayAvirodhena samavadIyate khaMDyata iti samavadAnam, samavadAnameva smvdaantaa| kammaiyapoggalANaM micchattAsaMjama-joga-kasAehi aTrakammasarUdeNa sattakammasaruveNa chakammasaruveNa vA bhedo samudANada tti vRttaM hodi| -SaT0 khaNDa 0 5, 4 / sU 20 / TIkA / pu 13 jo yathA vidhi vibhAjita kiyA jAtA hai vaha samavadAna kahalAtA hai| aura samavadAna hI samavadAnatA kahalAtI hai| kArmaNapudgaloM kA mithyAtva, asaMyama, yoga aura kaSAya ke nimitta se ATha kamarUpa, sAta karmarUpa yA chaha karmarUpa bheda karanA samavadAnatA hai| yaha ukta kathana kA tAtparya hai| *2 yoga aura IryApathakarma __ IryA yogaH saHpanthA mArgaH hetuH yasya karmaNaH tdiiryaapthkrm| jogaNimitteNeva ja bajjhai tamIriyAvahakammati bhaNidaM hodi / -SaT0 khaNDa0 5, 4 / sU 23 / TIkA / pu 13 IryA kA artha yoga hai| vaha jisa kArmaNa zarIra kA patha, mArga hetu hai vaha IryApathakarma kahalAtA hai| yoga mAtra ke kAraNa jo karma baMdhatA hai vaha IryApathakarma hai| __noTa-vaha chadmasthavItarAgoM ke aura sayogi kevaliyoM ke hotA hai| vaha saba IryApatha kama hai| .3 anAhAraka jIvoM ke prayogakarma kAla aNAhAraesu paoakammaM kevaciraM kAlAdo hodi ? NANA jIvaM paDucca svvddhaa| ega jIvaM paDucca jahaNNeNaM egsmo| ukkasseNa tiNNi smyaa| -SaTa0 khaNDa 0 5, 4 / sU 31 / TIkA / pu 13
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 329 ) anAhAraka jIvoM ke prayoga karma kA kAla-nAnA jIvoM kI apekSA sarvakAla hai| eka jIva kI apekSA jaghanyakAla eka samaya aura utkRSTa tIna samaya kAla hai| nAma, sthApanA, aura dravya ye tIna dravyAthika naya ke nikSepa hai, kintu bhAva paryAyAthika naya kA nikSepa hai| yaha paramArtha se satya hai / taijasa aura kArmaNa-ina donoM zarIroM kI ayogikevalI ke parizAtana kRti hotI hai, kAraNa ki unake yogoM kA abhAva ho jAne se baMdha kA bhI abhAva ho cukA hai| ayogikevalI ko chor3akara zeSa sabhI saMsArI jIvoM ke ina donoM zarIroM kI eka saMghAtana-parizAtanakRti hI hai kyoMki, sarvatra unake pudgala-skandhoM kA Agamana aura nirjarA-donoM hI pAye jAte haiN| kahA hai jaM ca kAmasuhaM loe, jaMca divvaM mahAsuhaM / vIyarAyasuhassei NaMtacAgaM Na Aghade // --mUlA0 12, 103 arthAt loka meM jo kAmasukha hai aura divya mahAsukha hai vaha vItarAga sukha ke anantaveM bhAga ke yogya bhI nahIM hai| __ jo kaSAya kA abhAva hone se sthiti baMdha ke yogya hai, karmarUpa se pariNata hone ke dUsare samaya meM hI akarma ko prApta ho jAtA hai, aura sthiti baMdha na hone se mAtra eka samaya taka vidyamAna rahatA hai ; aise yoga ke nimitta se Ate hue pudgala skandha ke kAla nimittaka alpatva dekhA jAtA hai ataH IryApathakarma alpa hai| deva aura manuSyoM ke sukha se adhika sukha kA utpAdaka hai ataH IryApatha-karma kA atyadhika sAtarUpa kahA gayA hai| prayoga karma kA nAnA jIva aura eka jIva donoM kI apekSA antarakAla nahIM hotA hai, kyoMki saMghAdastha jIva ke koI na koI yoga nirantara pAyA jAtA hai| yadyapi ayogi-kevalI guNasthAna meM yoga kA abhAva ho jAtA hai para vaha jIva punaH sayogI nahIM hotA, ataH antarakAla ke prakaraNa meM isakA grahaNa nahIM hotaa| .61 sayogI jIva aura karma-baMdhana jIvA ya lessa pakkhiya diTThi aNNANa NANa snnnnaao| veya kasAe uvaoga joga ekkArasa vi tthaannaa| --bhaga0 za0 26 / u 1 isa baMdhI zataka meM gyAraha uddezaka haiM / unakA viSaya kramazaH isa prakAra hai| 1-jIva 4-dRSTi 7-saMjJA 10-yoga 2-lezyA 5-ajJAna -veda 11-upayoga 3-pAkSika 6-jJAna 9-kaSAya
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 330 ) hamane yahA~ yoga ko grahaNa kiyA hai| uparokta sUtra meM jIva-lezyA-yoga Adi gyAraha sthAnoM meM baMdha kA kathana kiyA gayA hai| 1 sayogI jIva aura karma baMdhana ( jIve gaM bhaMte ! ) 1 pAvakammaM x x x atthegaie baMdhI baMdhai baMdhissai 2 atthegaie baMdhI baMdhai Na baMdhissai 3 atthegaie baMdhI Na baMdhai baMdhissai 4 atthegaie baMdhI Na baMdhai Na bNdhissi| --bhaga0 za0 26 / u 1 / sU 1 sajogissa caubhaMgo, evaM maNajogissa vi vayajogissa vi kAyajogissa vi / ajogissa carimoxxx -bhaga0 za0 26 / u 1 / sU 13 sayogI jIva meM bandha ke cAra bhaMga hote haiN| manoyogI, vacanayogI aura kAyayogI inameM se pratyeka ke cAra-cAra bhaMga hote haiM, yathA 1-bA~dhA thA, bA~dhatA hai aura baaNdhegaa| (yaha prathama bhaMga abhavya jIva kI apekSA se hai)| 2-bAMdhA thA, bAMdhatA hai aura nahIM baaNdhegaa| (yaha dUsarA bhaMga kSapaka-avasthA ko prApta karanevAle bhavya jIva kI apekSA se hai)| 3-bAMdhA thA, nahIM bAMdhatA hai aura bA~dhegA ( yaha tIsarA bhaMga mohanIya karma kA upazama kara, upazAnta avasthA ko prApta bhavya jIva kI apekSA se hai ) / 4-bA~dhA thA, nahIM bAMdhatA hai aura nahIM baaNdhegaa| ( yaha caturtha bhaMga kSINamohanIya avasthA ko prApta jIva kI apekSA se hai)| ayogI jIvoM meM antima bhaMga pAyA jAtA hai| sayogI meM abhavya, bhavya vizeSa, upazamaka aura kSapaka kI apekSA kramazaH cAroM bhaMga pAye jAte haiN| ayogI ko pApa-karma kA baMdha nahIM hotA hai aura bhaviSma meM bhI nahIM hogA, isalie eka cauthA bhaMga hI pAyA jAtA hai / *2 sayogI nArakI aura karma-baMdhana '3 sayogI asurakumAra yAvat stanitakumAra deva aura karma-baMdhana salesse NaM bhaMte ! raie pAvakamma 0? evaM ceva ( atthegaie baMdhI0 paDhama-biiyA bhaMgAx x x / evaM x x x sajogI, maNajogI, vayajogI, kAyajogI xxx eesu sanvesu paesu paDhama-biiyA bhaMgA bhaanniyvaa|
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 331 ) evaM asurakumArassa vi vattavvayA bhANiyavvA x x x sesaM jaM ceva, samvattha paDhama-biiyA bhNgaa| evaM thnniykumaarss| -bhaga0 za0 26 / u 1 / sU 14 sayogI, manoyogI-vacanayogI-kAyayogI nArakI meM pahalA aura dUsarA bhaMga pAyA jAtA hai, yathA 1-pApakarma bA~dhA thA, bA~dhatA hai aura baaNdhegaa| (yaha prathama bhaMga abhavya jIva kI apekSA hai)| 2-pApakarma bAMdhA thA, bA~dhatA hai aura nahIM baaNdhegaa| (yaha dUsarA bhaMga kSapaka avasthA ko prApta honevAle bhavya jIva kI apekSA hai)| isI prakAra sayogI asurakumAra yAvat stanitakumAra taka prathama aura dvitIya do bhaMga milate haiN| *4 sayogI pRthvIkAyika, sayogI apkAyika, sayogI agni kAyika aura karma-baMdhana .5 sayogo vAyukAyika, sayogI vanaspatikAyika , .6 sayogI dvIndriya vIndriya va sayogI caturindriya , *7 sayogI tiryaJca paMcendriya yonika aura karma baMdhana __ evaM puDhavikkAiyassa vi, AukAiyassa vi jAva paMcidiyatirikkhajoNiyassa vi savvattha vi paDhama-biiyA bhaMgA, NavaraM jassa jA lessaa|xxx jogo ya asthi taM tassa bhANiyavvaM, sesaM taheva / -bhaga0 za. 26 / u 1 / sU 15 sayogI pRthvIkAyika, sayogI apkAyika yAvat sayogI paMcendriya-tiryaMcayonika taka sabhI ke isI prakAra pahalA-dUsarA bhaMga hai| jisa jIva meM jo yoga ho vahI yoga kahanA caahie| '8 sayogI manuSya aura karma-baMdhana 9 sayogI vANavyaMtaradeva aura karma-baMdhana 10 sayogI jyotiSIdeva aura karma-baMdhana .11 sayogI vaimAnika deva aura karma-baMdhana maNUssassa jacceva jIvapae vattanvayA sacceva giravasesA bhANiyanvA /
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 332 ) vANamaMtarassa jahA asurkumaarss| joisiyassa vemANiyassa evaM ceva / NavaraM lessAo jANiyavAo, sesaM taheva bhANiyavvaM / -bhaga0 za0 26 / u 1 sU 15 sayogI manuSya ke lie jIva pada kI vaktavyattA ke anusAra kahanA caahie| cAroM bhaMga milate haiM / ayogI manuSya meM sirpha caturtha bhaMga milatA hai / sayogI vANavyaMtaradeva, sayogI jyotiSIdeva aura sayogI vaimAnika deva meM prathama aura aura dvitIya do bhaMga hai| *12 sayogI jIva aura jJAnAvaraNIya karma kA baMdha .13 sayogI jIva aura darzanAvaraNIya karma kA baMdha jIve NaM bhaMte ! NANAvaraNijja kamma ki baMdhI baMdhai baMdhissai ? evaM jaheva pAvammassa vattavvayA taheva NANAvaNijjassa vi bhANiyavvA, NavaraM jIvapae maNussapae ya sakasAyI jAva lobhakasAiMmi ya paDhama-biiyA bhaMgA, avasesaM taM ceva jAva vemaanniyaa| evaM darisaNAvaraNijjeNa vi daMDago bhANiyanvo nnirvseso| -bhaga* za0 26 / u 1 / sU 16 pApakarma kI vaktavyatA kI taraha jJAnAvaraNIya karma ke viSaya meM jAnanA cAhie / nArakI se vaimAnika paryaMta khnaa| sayogI meM cAra bhg| isI prakAra manoyogI, vacanayogI aura kAyayogI meM cAra bhaMga pAye jAte haiM / ayogI meM eka caturtha bhaMga pAyA jAtA hai / dekho .61) nArakI se vaimAnika taka ( manuSya ko chor3akara ) prathama aura dvitIya do bhaMga aura manuSya meM cAra bhaMga milate haiM / isI prakAra darzanAvaraNIya karma ke sambandha meM jAnanA caahie| noTa-jisa daMDaka meM jo-jo yoga ho vaha-vaha khnaa| .14 sayogI jIva aura vedanIyakarma kA baMdha jIveNaM bhaMte ! veyaNijja kammaM ki bNdhii-pucchaa|= x x goyamAx x x ajogimmi ya carimo, sesesu pddhm-biiyaa| -bhaga0 za. 26 / u 1 / sU 17
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 333 ) ? sayogI - manoyogI - vacanayogI - kAyayogI jIva meM vedanIyakarma bAMdhA thA dUsarA bhaMga hotA hai / ayogI meM eka cauthA bhaMga hotA hai / sayogI nArakI jIva yAdat vaimAnikadeva ke vedanIya karma-baMdhana raie NaM bhaMte ! veyaNijjaM kammaM baMdhI baMdhai ? evaM raiya jAva vaimANiyA si / jassa jaM atthi savvattha vi paDhama biiyAvaraM masse jahA jIve / - bhaga0 za0 26 / u 1 / sU 18 nairayika jIva ne vedanIyakamaM bAMdhA ? pahalA aura dUsarA bhaMga hotA haiM / isI prakAra asurakumAra se vaimAnika taka ( manuSya bAda dekara ) pahalA- dUsarA bhaMga hotA hai / manuSya meM sAmAnya jIva kI taraha tIna bhaMga hote haiM ( tRtIya bhaMga ko bAda dekara ) ayogI meM caturtha bhaMga hotA hai / astu sayogI nArakI yAvat vaimAnika deva tathA manuSya bhI koI prathama vikalpa se, koI dvitIya vikalpa se vedanIyakarma kA baMdhana karatA hai / jisake jitane yoga ho utane pada karane / astu sayogI manuSya jIva pada kI taraha dvitIya va prathama vikalpa se vedanIyakarma kA baMdhana karatA hai / noTa- vedanIyakarma ke baMdhaka meM pahalA bhaMga abhavya jIva kI apekSA se hai / jo bhavya jIva mokSa jAne vAlA hai unakI apekSA dUsarA bhaMga hai / cauthA bhaMga ayogI kevalI kI apekSA se hai / * 15 sayogI jIva aura mohanIya karma kA baMdha jIveNaM bhaMte! mohaNijjaM kammaM ki baMdhI baMdhai0 ? jaheva pAvakammaM taheva mohaNijjaM pi NiravasesaM jAva bemANie / pApakarma ke samAna mohanIyakarma bhI hai / taka kahanA cAhie | pahalA aura - 16 sayogI jIva aura AyuSya karma kA baMdha jIve NaM bhaMte! AuyaM kamma ki baMdhI-vaMdhai- pucchA ? salesse jAva sukkalesse cattAri bhNgaa| atthegaie baMdhI - caubhaM go / carimo bhaMgo / - bhaga0 za0 26 / u 1 / sU 19 isa prakAra nArakI se yAvat vaimAnika goyamA ! alesse
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 334 ) anogimmi carimo, sesesu paesu cattAribhaMgA jAva annaagaarovutte| -bhaga0 za0 26 / u 1 / sU 20, 23 sayogI-manoyogI-vacanayogI-kAyayogI jIva ne AyuSyakarma bAMdhA thA ? cAroM bhaMga hote haiM / ayogI meM caturtha bhaMga hotA hai| 17 sayogI nArakI aura AyuSya karma kA baMdha sayogI asurakumAra yAvat stanitakumAradeva aura AyuSya karma kA baMdha sayogI pRthvIkAyika aura AyuSya baMdha raie NaM bhaMte ! AuyaM kamma ki bNdhii-pucchaa| goyamA ! atthegaie cattAri bhaMgA, evaM samvattha vi gairaiyANaM cattAri bhaMgAxxx asurakumAre evaM cevxxx| evaM jAva thnniykumaaraannN| puDhavikkAiyANaM cattAri bhNgaaxxx| sesesu savvattha cattAri bhNgaa| -bhaga0 za0 26 / u 1 / sU 24, 25 sayogI-manoyogI-vacanayogI kAyayogI meM cAroM bhaMga hote / nArakI se asurakumAra yAvat stanitakumAra, pRthvIkAyika jIva meM cAroM bhaMga hote haiN| lekina ve sayogI va kAyayogI hote haiN| noTa-tejolezI pRthvIkAyika jIva ke AyuSya kA baMdha nahIM hotA hai| ( vartamAnakAla kI apekssaa)| .18 sayogI jIva aura apakAyika jIvoM ke AyuSya baMdha sayogI jIva aura vanaspatikAyika jIvoM ke AyuSya baMdha ( AuyaM kammaM ki baMdhI-pucchA ) evaM AukkAiya--vaNassaikAiyANaM vi girvsesN| -bhaga0 za. 26 / u 1 / sU 25 isI prakAra yaha apkAyika va vanaspatikAyika jIvoM meM cAra bhaMga kahane / ( AyudhyabaMdha kI apekssaa)|
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 335 ) noTa-tejolezI apakAyika va vanaspatikAyika jIva AyuSya kA baMdha nahIM krtaa| ( vartamAnakAla ko apekSA ) / sayogI jIva aura agnikAyika va vAyukAyika jIvoM ke AyuSya baMdha teukAiya-vAukkAiyANaM samvattha vi paDhama-taiyA bhNgaa| -bhaga0 za. 26 / u 1 / sU 25 sayogI, kAyayogI teukAyika va vAyukAyika jIva meM AyuSya kI apekSA prathamatRtIya bhaMga se baMdha hotA hai| .19 sayogI dvIndriya, vrIndriya va caturindriya jIva, tiryazca paMcendriya aura manuSya aura AyuSya baMdha beidiya-tei diya-caridiyANaM vi savvattha pi paDhama-taiyA bhNgaa| NavaraM sammatte NANe, AbhiNibohiyaNANe, suyaNANe taio bhNgo| paMcidiyatirikkhajoNiyANaMxxx sesesu cattAri bhNgaa|x x x maNussANaM jahA jiivaannN| -bhaga0 za0 26 / u 1 / sU 25 sayogI-vacanayogI-kAyayogI dvIndriya meM prathama-tRtIya do bhaMga hote haiM / noTa-samyaktva, jJAna, AbhinibodhikajJAna aura zrutajJAna-inameM kevala tIsarA bhaMga hI pAyA jAtA hai| kyoMki unameM samyaktva Adi sAsvAdAna bhAva se aparyApta avasthA meM hI hote haiN| inake cale jAne para AyuSya kA baMdha hotA hai| paMcendriya tiryaMca paMcendriya va manuSya cAroM bhaMga se AyuSya karma bAMdhate haiM / sayogI vANavyaMtara-jyotiSI va vaimAnikadeva aura AyuSya-baMdha vANamaMtara-joisiya vemANiya jahA asurkumaaraa| -bhaga* za0 26 / u 1 sU 25 sayogI, manoyogI-vacanayogI-kAyayogI vANavyaMtara meM jyotiSI-baimAnikadeva cAroM bhaMga hote haiN| *20 sayogI audhika jIva daMDaka aura nAma karma kA baMdhana *21 sayogI audhika jIva daMDaka aura-gotrakarma-aMtarAyakarma kA baMdhana NAma goyaM aMtarAyaM ca eyANi jahA NANAvaraNijja / -bhaga0 za. 26 / u 1 sU 25 sayogI-manoyogI-vacanayogI-kAyayogI jIva nAmakarma-gotrakarma-aMtarAyakarma kA cAra bhaMga kI vaktavyattA jJAnAvaraNIya karma ke baMdhana kI vaktavyattA kI taraha kahanA /
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 336 ) 22 sayogI anantaropapannaka nArakI aura karma-baMdha salesse NaM bhaMte ! aNaMtarovavaNNae Neraie pAvaM kammaM ki bNdhii-pucchaa| goyamA! paDhama-biiyA bhNgaa| evaM khalu savvattha-paDhama-biiyA bhaMgA, NavaraM sammAmicchattaM maNajogo vaijogo ya Na pucchijjai evaM jAva thnniykumaaraannN| - bhaga0 za0 26 / u 2 / sU 2 anaMtaropapannaka sayogI-kAyayogI nArakI prathama dvitIya bhaMga se pApavama kA baMdha karatA hai / isa avasthA meM samyagmithyAtva manoyoga-vacanayoga nahIM hotA hai / isI prakAra asurakumAra yAvat stanitakumAra paryanta jAnanA / noTa-jisakI utpatti kA prathama samaya hai use anantaropapannaka kahate haiM / *23 sayogI anaMtaropapannaka pRthvIkAyika Adi ekendriya jIva aura pApakarma kA baMdha egidiyANaM savvattha paDhama-biiyA bhNgaa| -bhaga0 za0 26 / u 2 / sU 2 sayogI-kAyayogI anaMropapanaka ekendriya-pRthvIkAyika Adi prathama-dvitIya vikalpa se pApakarma kA baMdha karate haiM / .24 sayogI anaMtaropapannaka dvIndriya jIva Adi tathA pApa karma kA baMdha beiMdiya-tei die-caridiyANaM vayajogo Na bhaNNai / -bhaga za0 26 / u 2 / sU 2 ___ sayogI-kAyayogI anaMtaropapannaka dvIndriya trIndriya-caturindriya jIva prathaya-dvitIya bhaMga se pApa karma kA baMdha karatA hai isakA avasthA meM dvIndriya ke vacana yoga nahIM hotA hai| *25 sayogI anaMtaropapatraka paMcendriya tiryaJca yonika jIva tathA pApakarma baMdha pA~cadiya-tirikkha-joNiyANaM pi sammAmicchattaM, ohiNANaM, vibhaMgaNANaM, maNajogo-vayajogo-eyANi paMca payANi Na bhaNNaM ti| -bhaga0 za0 26 / u 2 / sU 2 sayogI-kAyayogI anaMtaropapannaka tiryaMca paMcendriya yonika prathama-dvitIya bhaMga se pApakarma bAMdhatA hai| manoyoga-vacanayogI isa avasthA meM nayIM hotA hai ataH inakI pRcchA nahIM karanI caahie| noTa-anaMtaropapannaka tiryaca paMcendriya meM samyagamithyAdRSTi, avadhijJAna, vicaMgajJAnamanoyoga va vacanayoga nahIM hote haiN|
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 337 ) 26 sayogI anaMtaropapatraka manuSya tathA pApakarma kA baMdha manussANaM alessa sammAmicchatta-maNapajjavaNANa kevalaNANa-vibhaMgaNANaposaNNovautta-aveyaga-akasAyI-maNajoga-vaya joga- ajogI- eyANi ekkArasa payANi na bhagNaMti / - bhaga0 za0 26 / u 2 / sU 2 sayogI, kAyayogI anaMtaropapatraka manuSya pApakarma kA prathama dvitIya bhaMga se baMdha karate haiM / manoyoga-vacanayoga- ayoga avasthA usa avasthA meM nahIM hotI hai / ataH ye pada nahIM kahane trAhie | noTa - anaMta ropapannaka manuSya meM alezIpana, samyagmithyAtva manaH paryavajJAna, kevalajJAna, vibhaMgajJAna, nosaMjJopayukta, avedaka, akaSAyI, manoyoga, vacanayoga, ayogIpana- ye gyAraha pada nahIM kahane cAhie / alessa sammAmicchatta-maNapajjavaNANa kevalaNANa bibhaMgaNANa-posaNNovautta-aveyaga-akasAyI maNajogavayajoga ajogI- eyANi (alezI- samyagmithyAtva manaH paryavajJAna kevalajJAna - vibhaMgajJAna-nosaMjJopayukta-avedaka-akaSAyI manoyogavacanayoga- ayogIpana / ) ( anaMta rovavaNNae ) maNussANaM alessa xxx eyANi ekkArasa payANina bhaNNaMti / anaMta ropapannaka manuSya - bhaga0 26 u 2 / sU 2 meM alezopana x x x aura ayogIpana- ye gyAraha pada nahIM kahane cAhie / * 27 sayogI anaMtaropapannaka vANavyaMtara-jyotiSI vaimAnika deva tathA pApakarma kA baMdha vANamaMtara - joisiya- vemANiyANaM jahA NeraiyANaM taheva te tiSNi Na bhati / savrvvesa jANi sesANi ThANANi savvattha paDhama- biiyA bhaMgA / bhaga0 za0 26 / u 2 / sU 2 sayogI-kAyayogI anaMtaropapannaka vANavyaMtara jyotiSI aura vaimAnika prathama dvitIya vikalpa se baMdha karate haiM / pUrvokta tIna pada- samyagmithyAtva manoyoga - vacanayoga nahIM kahanA cAhie / 28 sayogI anantaropapannaka jIva daMDaka aura jJAnAvaraNIya Adi sAta karmabaMdhana ( AyuSya chor3akara )
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 338 ) jahA pAve evaM pANAvaraNijjeNa vi daMDao, evaM Auyavajjesu jAva aMtarAie dNddo| -bhaga0 za0 26 / u 2 / sU 3 __ Ayu ko chor3akara bAkI jJAnAvaraNIyAdi sAta karmoM ke saMbaMdha meM pApakarma-baMdhana kI taraha hI saba anaMtaropapannaka sayogI-kAyayogI daMDakoM kA vivecana krnaa| noTa-pahale uddezaka meM adhika jIva nArakAdi paccIsa daMDaka kahe haiM kintu isa uddezaka meM nairayikAdi caubIsa daMDaka hI kahane caahie| kyoMki audhika jIva ke sAtha anaMtaropapannakAdi vizeSaNa nahIM lagAye jA skte| paramparopapannaka ityAdi vizeSaNa bhI nahIM lgte| 29 sayogI anaMtaropapannaka jIva daMDaka aura AyuSya karma kA baMdhana aNaMtarovavannae NaM bhaMte ! neraie AuyaM kammaM ki baMdhI0 pucchA ? goyamA baMdhI, nabaMdhai baMdhissai / xxx evaM ceva taio bhaMgoevaMjAva annaagaarovutte| savvattha vi taio bhNgo| evaM maNussavajjaM jAva vemaanniyaannN| maNussANaM savvattha taiya-cautthA bhaMgA, navaraM kaNhapavikhaesu taio bhaMgo, savvesi nANattAI tAI cev| ----- bhaga0 za. 26 / u 3 / sU 3-4 anaMtaropapannaka sayogI nArakI tIsare bhaMga se ( koI eka bAMdhA hai, nahIM bAMdhatA hai, bAMdhegA) AyuSya karma kA baMdhana karatA hai| manuSya ko chor3a kara daMDaka meM vaimAnika deva taka aisA hI khnaa| manuSya koI tIsare tathA koI cauthe bhaMga se AyuSya karma ko bAMdhatA hai| __ noTa-Ayu karma ke viSaya meM anaMtaropapannaka manuSya meM tIsarA-cauthA bhaMga pAyA jAtA hai| yadi vaha carama zarIrI hai to Ayu karma nahIM bAMdhatA hai, nahIM bAMdhegA / isa prakAra cauthA bhaMga ghaTita hotA hai| .30 sayogI paraMparopapannaka nArako Adi daMDaka aura pApakarma kA baMdha sayogI paraMparopapannaka nArakI Adi daMDaka aura jJAnAvaraNIya yAvat atarAya karmabaMdha paraMparovavaNNae NaM bhaMte ! Neraie pAvaM kammaM ki bNdhii-pucchaa| goyamA! atyaMgaie pddhm-biiyaa| eva jaheva paDhamo uddesao taheva paraMparovavaNahi vi uddasao bhANiyanvo raiyAio taheva nnvdNddgshio|| aTThaNha vi kammappagaDINaM jA jassa kammarasa battavayA sA tassa ahINamairitA yanvA jAva vemANiyA annaagaarobuttaa| --bhaga0 za 26 u 3 / mU 1
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 339 ) sayogI-manoyogI-vacanayogI-kAyayogI paraMparopapannaka nArakI pApakarma kA baMdha prathamadvitIya bhaMga se karatA hai| isI prakAra jJAnAvaraNIya yAvat aMtarAya karma kA prathama-dvitIya bhaMga se baMdha karatA hai| paraMparopapannaka sayogI jIva daMDaka ke saMbaMdha meM vaise hI kahanA jaisA binA paraMparopapannaka vizeSaNabAle sayogI jIva daMDaka ke saMbaMdha meM pApa kama tathA aSTa karma ke baMdhana ke viSaya meM kahA hai| *31 sayogI anaMtarAvagAr3ha nArako Adi daMDaka aura pApakarma kA baMdha sayogI anaMtarAvagAr3ha , jJAnAvaraNIya yAvat aMtarAya karma kA baMdha aNaMtarogADhae NaM bhaMte ! gairaie pAvaM kammaM ki bNdhii-pucchaa| goyamA ! atthegaie evaM jaheva aNaMtarovavagNaehi NavadaMDagasaMgahio uddeso bhaNio taheva aNaMtarogADhaehi vi ahoNamaharitto bhANiyavyo raiyAIe jAva vemaannie| -bhaga0 za* 26 / u 4 / sU 1 sayogI kAyayogI anantarAvagADha nArakI Adi ke viSaya meM jaisA anantaropapannaka nArakI Adi ke viSaya meM nau daMDaka kahe haiM vaisA kahanA / noTa-utpatti ke dvitIya samayavartI anantarAvagADha aura utpatti ke tRtIyAdi samayavartI paramparAvagAr3ha kahalAtA hai| TIkAkAra ke anusAra anantaropapannaka tathA anaMtarAvagAr3ha meM eka samaya kA antara hotA hai| utpatti ke eka samaya bAda phira eka hI samaya ke antara binA utpatti sthAna kI apekSA karake jo rahatA hai vaha anaMtarAvagAr3ha kahA jAtA hai| *32 sayogI paraMparAvagAr3ha nArakI Adi aura pApakarma kA baMdha sayogI paraMparAdhagAr3ha nArako Adi aura jJAnAvaraNIya yAvata aMtarAya karma kA baMdha paraMparogAr3hae NaM bhaMte ! gairaie pAvaM kammaM ki baMdhI0 ? jaheva paraparovavaNNaehi uddeso so ceva giravaseso bhaanniyvyo| -bhaga0 za. 26 / u 5 jisa prakAra sayogI-manoyogI-vacanayogI-kAyayogI paraMparopapannaka nArakI Adi ke viSaya meM kahA usI prakAra sayogI-manoyogI-vacanayogI-kAyayogI paraMparAvagAr3ha nArakI mAdi ke viSaya meM nau daMDaka khnaa|
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 340 ) sayogI paraMparAvagAr3ha jIva daMDaka ke saMbaMdha meM vaisA hI kahanA, jaisA paraMparopapannaka vizeSaNavAle sayogI jIva daMDaka ke saMbaMdha meM pApa karma tathA aSTa karma baMdha ke viSaya meM kahA / - 33 sayogI anantarAhAraka nArakI Adi daMDaka aura pApakarma kA baMdha jJAnAvaraNIya karma yAvat aMtarAya karma sayogI kA baMdha 31 anaMtarAhArae NaM bhaMte ! Neraie pAvaM kamma ki baMdhI - pucchA ? evaM jaheva aNaMtarovabaNNaehi uddaso taheva Niravasa se / noTa - AhArakatva ke prathama samayavartI ko anantarAhAraka kahate haiM / yogI anaMtarAhAraka jIva daMDaka ke saMbaMdha meM vaisA hI kahanA, jaisA anaMtaropapannaka vizeSaNavAle sayogI - kAyayogI jIva daDaka ke saMbaMdha meM pApa karma tathA aSTa karma-baMdhana ke viSaya meM kahA hai / jAnanA / " * 34 sayogI paraMparAhAraka nArako Adi aura pApakarma kA baMdha sayogI paraMparAhArae NaM bhaMte ! Neraie pAvaM kammaM ki baMdhI - pucchA / goyamA ! jaheva paraMparovavaNNaehi uddeso taheva Niravaseso bhANiyavvo / - bhaga0 za0 26 / u 7 paraMparopapannaka kI taraha paramparAhAraka ke viSaya meM sabhI daMDako kA vivecana 29 jJAnAvaraNIya yAvat aMtarAya karma kA baMdha noTa - AhArakatva ke dvitIyAdi samayavartI ko paraMparAhAraka kahate haiM / noTa - sayogI - manoyogI - vacanayogI - kAyayogI paramparAhAraka hote haiM / * 35 sayogI anantara paryAptaka nArako Adi daMDaka aura pApakarma kA baMdha sayogI 17 jJAnAvaraNIya yAvat aMtarAya karma kA baMdha atarapajjata NaM bhaMte! neraie pAvakammaM ki baMdhI- kucchA ? goyamA ! jaheva anaMta rovavanna ehi uddeso taheva niravasesaM / - bhaga0 za0 26 / u 8 / sU 1 sayogI - kAyayogI, sayogI anantara paryAptaka nArakI ke viSaya meM nau daMDaka sahita sayogI - kAyayogI-anaMtaropapannaka kI taraha jAnanA cAhie / manoyoga-vacanayoga na kahanA cAhie /
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 341 ) noTa-paryAptakatva ke prathama samayavartI ko anaMtara paryAptaka kahate haiN| sayogI anaMtaraparyApta jIva daMDaka ke saMbaMdha meM vaisA hI kahanA jaisA anaMtaropapannaka vizeSaNa vAle jIva daMDaka ke sambandha meM pApa karma tathA aSTa karma baMdhana ke viSaya meM kahA hai| '36 sayogI parampara paryAptaka nArakI Adi aura pApakarma kA baMdha sayogI , jJAnAvaraNIya yAvat aMtarAya pharma-baMdha paraMparapajjattae NaM bhaMte ! garaie pAva kammaM ki baMdhI-pucchA / goyamA ! evaM jaheva paraMparovavaNNaehi uddeso taheva giravaseso bhaanniyvvo| -bhaga0 za. 26 / u 9 sayogI-manoyogI-vacanayogI-kAyayogI parampara paryAptaka nArakI Adi kA vivecana paraMparopapannaka nArakI Adi kI taraha jAnanA cAhie / sayogI paraMparopapannaka jIva daMDaka ke saMbaMdha meM vaisA hI kahanA jaisA paraMparopapannaka vizeSaNavAle sayogI jIva daMDaka ke sambandha meM pApa karma tathA aSTa karma baMdhana ke viSaya meM kahA hai| 37. sayogI carama nArako Adi tathA pApakarma kA baMdha sayogI carama nArako Adi tathA jJAnAvaraNIya yAvat aMtarAya karma kA baMdha carime NaM bhaMte ! jeraie pAvaM kammaM ki baMdhI-pucchA / goyamA ! evaM jaheva paraMparovavaNNaehi uddeso taheva caramehi nnirvseso| -bhaga0 za. 26 / u 10 sayogI-manoyogI-vacanayogI-kAyayogI nArakI Adi kA vivecana sayogI-manoyogI vacanayogI kAyayogI paraMparopapannaka nArakI Adi kI taraha jAnanA cAhie / sayogI carama daMDaka ke sambandha meM vaisA hI kahanA, jaisA paraMparopapannaka vizeSaNavAle sayogI jIva daMDaka ke sambandha meM pApa karma tathA aSTa karma baMdhana ke vipaya meM kahA hai / TIkAkAra ke anusAra sayogI carama manuSya ke Ayukarma kA baMdhana kI apekSA se kevala caturtha bhaMga hI ghaTa sakatA hai, kyoMki jo sayogI carama manuSya haiM usake pUrva meM Ayu bAMdhA hai lekina vartamAna meM nahIM bAMdhatA hai tathA bhaviSyat kAla meM nahIM baaNdhegaa|
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 342 ) .38 sayogI acarama nArakI Adi aura pApakarma kA baMdha (ka) acarime NaM bhaMte ! gairaie pAvakammaM kiM bNdhii-pucchaa| goyamA ! atyaMgaie evaM jaheva paDhamoddesae, paDhamabiiyA bhaMgA bhANiyanyA samvattha jAva paaNcdiytirikkhjonniyaannN| -bhaga0 za. 26 / u 11 / sU 1 sayogo-manoyogI-vacanayogI-kAyayogI nArakI meM pApakarma-baMdha kI apekSA prathamadvitIya-do bhaMga hote haiN| ___ isI prakAra asurakumAra yAvat tiryaMca paMcendraya jIvoM taka ke jIva pApa karma kA baMdhana prathama-dvitIya bhaMga se karate haiN| sayogI acarama manuSya aura pApakarma-baMdha (kha) acarime NaM bhaMte ! maNusse pAvaM kammaM ki bNdhii-pucchaa| goymaa| atthegaie baMdhI baMdhai baMdhissai, atthegaie baMdhI baMdhai Na baMdhissai, atthegaie baMdhI Na baMdhai bNdhissi| xxx evaM jaheva pddhmuddese| gavaraM jesu tattha vIsasu cattAri bhaMgA tesu iha AdillA tiNNi bhaMgA bhANiyavvA crimbhNgvjjaa| alesse kevalaNANI ya ajogI ya ee tiNi vi Na pucchijjati, sesaM taheva / -bhaga* za0 26 / u 11 / sU 2, 3 sayogI-manoyogI-vacanayogI-kAyayogI (bIsa padoM meM hai) manuSya ke pApakarma baMdha meM tIna bhaMga ( caturtha bhaMga bAda dekara ) milate haiN| ayogI acarama nahIM hai ata: ayogI acarama manuSya kA prazna nahIM karanA caahie| (ga) sayogI acarama vANavyaMtara deva tathA pApakarma kA baMdha vANamatara-joisiya-vemANie jahA prie| -bhaga 0 za0 26 / u 11 / sU3 sayogI acarama manoyogI-vacanayogI-kAyogI acarama vANavyaMtara prathama do bhaMga se pApakarma kA baMdha karate haiN| (gha) sayogI acarama jyotiSI tathA pApakarma-baMdha (ca) sayogI acarama vaimAnika tathA pApakarma.baMdha
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 343 ) acarama sayogI-manoyogI-vacanayogI-kAyayogI jyotiSI tathA vaimAnikadeva prathama do bhaMga se pApakarma bAMdhate haiN| 39 sayogI acarama nArako yAvat vaimAnikadeva ( manuSya bAda dekara ) tathA jJAnAvaraNIya karma kA baMdha sayogI acarama lArako yAvat vaimAnikadeva tathA darzanAvaraNIya karma kA baMdha sayogI acarama nArakI yAvat vaimAnikadeva tathA vedanIya karma kA baMdha acarime NaM bhaMte ! Neraie NANAvaraNijja kamma ki bNdhii-pucchaa| goyamA ! evaM jaheva pAvaM0 x xx / darisaNAvaraNijja pi evaM ceva giravasesaM / veyaNijje savvattha vi paDhama-biiyA bhaMgA jAva vemANiyANaM / -bhaga0 za0 26 / u 11 / sU 3 acarama sayogI-manoyogI-vacanayogI-kAyayogI nArakI Adi jJAnAvaraNIya karma kA baMdha pApakarma baMdha kI taraha prathama-dvitIya bhaMga se baMdha karatA hai| manuSya ko chor3akara yAvat vaimAnika devoM taka isa prakAra jAnanA cAhie / isI prakAra darzanAvaraNIya karma tathA vedanIya karma ke sambandha meM jAnanA caahie| manuSya ko bAda dekara saba daMDaka khnaa| sayogI acarama manuSya tathA jJAnAvaraNIya karma-baMdha " darzanAvaraNIya , " vedanIya // acarime NaM maMte ! Neraie NANAvaraNijja kamma ki bNdhii-pucchaa| goyamA! evaM jaheva paavN| NavaraM maNussesu sakasAyIsu lobhakasAyIsu ya paDhama-biiyA bhaMgA, sesA advArasa caramavihaNA, sesaM taheva jAva vemaanniyaannN| darisaNAvaraNijja pi evaM ceva girvsesN| veyaNijje savvattha vi paDhama-biiyA bhaMgA jAva vemANiyA, NavaraM maNussesu alesse, kevalI ajogI ya patthi / '- bhaga0 za026 / u 11 / sU 3
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 344 ) sayogI-manoyogI-vacanayogI-kAyayogI acarama manuSya ( aThAraha padoM meM ) jJAnAvaraNIya karma baMdha kI apekSA antima bhaMga ke atirikta zeSa tIna bhaMga kahanA caahie| isI prakAra darzanAvaraNIya karma ke viSaya meM jAnanA cAhie / isI prakAra vedanIya karma ke viSaya meM do bhaMga (pahalA dUsarA bhaga ) kahanA cAhie / kintu acarama manuSya meM ayogI nahIM hotA hai| *40 sayogI acarama nArako Adi aura mohanIya karma kA baMdha acarime NaM bhaMte ! Neraie mohaNijja kammaM kiM baMdhI-pucchAgoyamA! jaheva pAvaM taheva NiravasesaM nAva bemaannie| -bhaga0 za. 26 / u 11 / sU 5 jisa prakAra sayogI-manoyogI-vacanayogI-kAyayogI acarama nArakI ke viSaya meM pApa karma baMdha kA kahA usI prakAra sayogI-manoyogI-vacanayogI-kAyayogI acarama nArakI mohanIya karma prathama-dvitIya-do bhaMga se baMdha karatA hai| bAkI acarama daMDaka jaisA pApakarma baMdhana ke sambandha meM kahA-vaisA hI niravazeSa khnaa| .41 sayogI acarama nArako va AyuSya karma-baMdhana acarime NaM bhaMte ! raie AuyaM kamma ki bNdhii--pucchaa| goyamA! paDhama-taiyA bhNgaa| evaM savapaesu vi| raiyANaM paDhama-taiyA bhaMgA, NavaraM sammAmicchatte taio bhaMgo, evaM jAva thANiyakumArANaM / -bhaga* za0 26 / u 11 / mU 6 sayogI-manoyogI-vacanayogI-kAyayogI acarama nArakI meM AyuSya karma ke baMdha kI apekSA pahalA aura tIsarA bhaMga kahanA caahie| nArakiyoM meM bahuvacana kI apekSA pahalAtIsarA bhaMga kahanA caahie| sayogI bhavanapatideva va AyuSya baMdha sayogI asurakumAra yAvat stanitakumAra bhavanapatideva va AyuSya baMdha prathama-tRtIya bhaMga se AyuSya karma kA baMdhana karatA hai| sayogI-kAyayogI acarama pRthvIkAyika aura AyuSya baMdha puDhavikkAiya-AukkAiya-vaNassaikAiyANa, teulessAe taio bhaMgo, sesesu pae savvattha paDhama-taiyA bhNgaa| -bhaga* T026 / u 11 / sUI
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 345 ) sayogI-kAyayogI acarama pRthvIkAyika AyuSya karma kA baMdha prathama-tRtIya bhaMga se karatA hai| sayogI-kAyayogI acarama apakAyika aura AyuSya baMdha " , vanaspatikAyika . sayogI-kAyayogI acarama apakAyika tathA vanaspatikAyika AyuSya karma kA baMdha prathama-tRtIya bhaMga se karate haiN| sayogI acarama agnikAyika aura AyuSya baMdha " vAyukAyika , acarime x x x AuyaM kammaM ki baMdhI-pucchA x x x / teukAiya vAukkAiyANaM samvattha paDhama-taiyA bhNgaa| -bhaga* za* 26 / u 11 / sU 6 sayogI-kAyayogI acarama agnikAyika tathA vAyukAyika AyuSya karma kA prathamatRtIya bhaMga se baMdha karatA hai| sayogI acarama dvIndriya yAvat caturindriya aura AyuSya baMdha beiMdiya-teiMdiya-caridiyANa evaM ceva / -bhaga0 za. 26 / u 11 / sU 6 sayogI-kAyayogI acarama dvIndriya jIva yAvat caturindriya jIva AyuSya karma ko prathama-tRtIya bhaMga se bAMdhatA hai| sayogI acarama tiryaJca paMcendriya aura AyuSya baMdha paMciviyatirikkhajoNiyANaM sammAmicchatte taio bhaMgo, sesesu paesu samvattha paDhama-taiyA bhNgaa| -bhaga0 za0 26 / u 11 / sU 6 sayogI-manoyogI-vacanayogI-kAyayogI acarama paMcendriya tiryaMca-AyuSya karma-baMdhaprathama-tRtIya bhaMga se karatA hai| sayogI acarama manuSya aura AyuSya baMdha maNussANaM sammAmicchatte adheyae, akasAyammi ya taiyo bhaMgo, alessakevalaNANa-ajogI ya Na pucchijjati / sesapaesu savvattha paDhama taiyA bhNgaa| -bhaga0 za0 26 / u 11 / sU 6
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ ayogI manuSya acarama nahIM hotA hai ataH isakI pucchA nahIM karanI caahie| sayogI-manoyogI-vacanayogI-kAyayogI manuSya prathama-tRtIya-do bhaga se AyuSya bA~dhatA hai / sayogI acarama vANavyaMtara deva va AyuSya baMdha vANamaMtara joisiya-vemANiyA jahA geriyaa| sayogI-manoyogI-vacanayogI-kAyayogI vANavyantara deva prathama-tRtIya bhaMga se AyuSya bAMdhatA hai| sayogI acarama jyotiSI va vaimAnika deva aura AyuSya baMdha sayogI-manoyogI-vacanayogI-kAyayogI jyotiSI va vaimAnikadeva prathama-tRtIya bhaMga se AyuSya bAMdhatA hai| .42 sayogI acarama nArakI tathA nAma karma .43 " " gotrakarma *44 , , aMtarAya karma NAmaM goyaM aMtarAiyaM ca jaheva NANAvaraNijjaM taheva girvsesN| -bhaga0 za0 26 / u 11 / sU 6 jJAnAvaraNIya karma baMdha kI taraha acarama sayogI-manoyogI-vacanayogI-kAyayogInArakI pahale-dUsare bhaMga se nAma-gotra-aMtarAya karma kA baMdhana karatA hai / sayogI acarama asurakumAra yAvat vaimAnika deva aura nAma karma-gotra-aMtarAya karma kA baMdha nAma, gotra va antarAya sambandhI pada jJAnAvaraNIya karma kI vaktavyattA kI taraha jaannaa| *45 kArmaNa kAyayogI jIva AyuSya nahIM bAMdhatA hai kArmaNakAyayoginAM audArikamizrakAyayogivad bhavati / tatrApi vigrahagatA vAyubaMdho neti| -goka0 gA0 119 / TIkA kArmaNa kAyayogI jIva Ayu kA baMdhana nahIM karatA hai| *46 mAhArakamizrakAyayogI jIva AyuSya nahIM bAMdhatA ( AhArakakAya ) tanmizrakAyayoginAMxxx tammisseNatthi devAU / iti vacanAt abndhH| -goka0 gA0 118 / TIkA
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 347 / AhArakamizrakAyayogI jIva devAyu kA baMdha nahIM karatA hai| noTa-nArakAdi tIna Ayu kA bhI baMdha nahIM hotA hai| yoga aura karma baMdha audArikamizrakAyayoga aura karma-baMdha audArikamizrakAyayogiSu audArikakAyayogivad bandhaprakRtayo vyucchityAdayazca jnyaatvyaaH| audArikamizrakAyayoginohi labdhyaparyAptAH nivRttyaparyAptAzca tena devanArakAyuSI AhArakadvayaM narakadvayaM ca tatra bandhayogyaM neti caturdazottarazatam / tathApi suracatuSkaM tIthaM ca mithyAdRSTisAsAdanayorna badhnAti / avirate ca bdhnaati| -goka0 gA0 115 / TIkA audArikamizrakAyayogiyoM meM audArikakAyayogiyoM kI taraha bandha prakRtiyA~ aura vyucchitti Adi jaannaa| audArikamizra kAyayogI labdhyaparyApta aura nivRtyaparyApta hote haiM, ataH unake devAyu, narakAyu, AhArakaddhika aura narakadvika-baMdha yogya nahIM hai| isameM 114 baMdhayogya hai| unameM se bhI suracatuSka aura tIrthaGkara, mithyAdRSTi aura sAsAdana meM nahIM baMdhatI hai| asaMyata samyagdRSTi meM baMdhatI hai| mohanIya karma meM rati-arati pratipakSI hai, hAsya-zoka pratipakSI hai, tInoM veda paraspara pratipakSI hai| sAtA-asAtAvedanIya pratipakSI hai| noTa-prakRti baMdha aura pradeza baMdha kA kAraNa yogasthAna hai| vakriyamizrakAyayogI jIva AyuSya nahIM bAMdhayA vaikriyikamizrakAyayoginAM bandhaprakRtayaH tatra naratiryagAyuSo bandho nAstIti / -goka0 gA0 118 / TIkA vaikriyamizrakAyayogI jIva AyuSya kA baMdhana nahIM karatA hai| manuSyAyu va tiryaMca AyuSya ko nahIM bAMdhatA hai| ___ noTa-gommaTasAra ke anusAra vaikriyakAyayoga va vaikriya mizra kAyayoga-deva va nArakI ke hotA hai| manuSya-tiryaMca meM nahIM hotA hai / yoga aura baMdha *47 kArmaNazarIranAmakarmodayApAditajIvapradezaparispandalakSaNayogahetunA kArma__NavargaNAyAtapudgalaskandhAH mUlottarottarottaraprakRtirUpeNaAtmapradezeSu anyonyapravezAnupravezalakSaNabaMdha rUpeNAvasthitAHx xx / -goka0 gA0 125 / TaukA
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 348 ) kArmaNa zarIranAmaka nAmakarma ke udaya se aura jIva ke pradezoM kI caMcalatA rUpa yoga ke nimitta se kArmaNa vargaNArUpa se Aye pudgalaskandha mUla prakRti aura uttara prakRti rUpa hokara AtmA ke pradezoM meM paraspara praveza karate haiM usI ko baMdha kahate haiM / 48 vedanIya karma kA baMdhana tathA yoga-lezyA jIveNaM bhaMte! verNijjaM kammaM ki baMdhI 0 pucchA ? goyamA ! atthegaie baMdhI baMdha baMdhissa 1, atthegaie baMdhI baMdhai na baMdhissai 2, atthegaie baMdhI na baMdhai na baMdhissa 4, salesse vi evaM ceva taiyavihUNA bhNgaa| kaNhalesse jAva pahale se paDhama- biiyA bhaMgA, sukkalesse taiyavihuNA bhaMgA, alesse carimo bhaMgo / kaNhapakkhi paDhamabiiyA / sukkapakkhiyA taiyavihuNA / evaM sammadihissa vi, yamicchAdiTTissa sammAmicchAdiTTissa ya paDhamabiiyA / NANissa tayavihuNA, AbhiNibohiya jAva maNapajjavaNANI paDhama-biiyA, kevalaNANI taiyaviNA / evaM nosamnovautte, avedae, akasAyI / sAgArovauttaM aNAgArovate eesutaiyavihuNA / ajogammi ya carimo, sesesu paDhamabiiyA / - bhaga0 za0 26 / u 1 / sU 17 vedanIya karma hI eka aisA kama hai jo akelA bhI baMdha sakatA hai / yaha sthiti gyAraveM bArahaveM va terahaveM guNasthAna ke jIvoM meM hotI hai / ina guNasthAnoM meM vedanIya karma ke atirikta anya karmoM kA baMdhana nahIM hotA hai / inameM se gyArahaveM, bArahaveM guNasthAna meM caturtha bhaMga lAgU nahIM ho sakatA hai| caudahaveM guNasthAna ke jIva ke nirvivAda caturtha bhaMga lAgU hotA hai / uparokta pATha se yaha jJAta hotA hai ki salezI - zuklalezI jIvoM meM koI eka jIva aisA hotA hai jisake caturtha bhaMga se vedanIya karma kA baMdhana hotA hai arthAt vaha zukla lezI jIva vartamAna meM na to vedanIya karma kA baMdhana karatA hai aura na bhaviSyat meM karegA / caudahaveM guNasthAna kA jIva lezI zuklalezI ho nahIM sakatA hai / ataH uparokta zuklalezI jIva terahaveM guNasthAna vAlA hI honA cAhie / jIva ke sAtA vedanIya karma kA baMdhana IryApathika rUpa meM hotA rahatA hai / kA jIva vedanIya karma kA abaMdhaka nahIM hotA hai / lekina terahaveM guNasthAna ke terahaveM guNasthAna TIkAkAra kA kahanA hai- "salezI jIva anya bhaMgoM se vedanIya karma kA baMdhana karatA hai kyoMki caturtha bhaMga lezyA rahita ayogI ko taka hotI hai tathA vahA~ taka vedanIya karma kA pUrvokta hetu se tIsare bhaMga ko bAda dekara lekina usameM caturtha bhaMga nahIM ghaTa sakatA ghaTa sakatA hai / baMdhana hotA rahatA hai hI lezyA terahaveM guNasthAna / kaI AcArya isakA prathama samaya meM ghaNTA isa prakAra samAdhAna karate haiM ki isa sUtra ke vacana se ayogItva ke lAlA nyAya se parama zuklalezyA saMbhava hai tathA isI apekSA se salezI- zuklalezI jIva ke caturtha bhaMga ghaTa sakatA hai / tattva bahuzrutagamya hai / "
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 349 ) noTa - hamAre vicAra meM isakA eka yaha samAdhAna bhI ho sakatA hai ki lezyA pariNAmoM kI apekSA alaga se vedanIya karma kA baMdhana hotA hai tathA yoga kI apekSA alaga se vedanIya karma kA baMdhana hotA / taba terahaveM guNasthAna meM koI eka jIva aisA ho sakatA hai jisake lezyA kI apekSA vedanIya karma kA baMdhana rUka jAtA hai lekina yoga kI apekSA cAlU rahatA hai / * 49 yoga aura lezyA lesA tini pamattaM, teUpamhA u appamattaMtA / sukkA jAva sajogI, niruddhaleso ajogitti // yoga rahita jIva alezI hai, sayogI guNasthAna meM kevala zukla lezyA hai / chasu savvA teutigaM, igi chasu sukkA ajogialessA / - caturtha karma0 gA 50 | pUrvArdha ahakkhAya suhuma kevaladugi sukkA chAvi sesaThANesu / - jinavallabhIya SaDazIti gA 73 TokA-yathAkhyAtasaMyame sUkSmasaMparAyasaMyame ca 'kevaladvike' kevalajJAnakevaladarzanarUpe zuklalezyaiva na zeSalezyA:, yathAkhyAtasaMyamAdI ekAMtavizuddhapariNAmabhAvAt tasya ya zuklalezyA'vinAbhUtatvAt / 'zeSasthAneSu' suragatau x x x paMcendriyatra sa kAyayogatraya vedatraya x x x zeSamArgaNAsthAnakeSu SaDapilezyAH / - caturtha karma0 gA 37 / pUrvArdha tIna yoga - mana, vacana kAyayoga meM kRSNAdi chaoM lezyA hotI hai / *50 yogasthAna aura prakRti baMdha aura pradeza baMdha prakRtipradezabandhanibandhanayogasthAnAnAM catasRpi x x x - 51 yoga aura baMdhaka - abaMdhaka prakRti baMdha aura pradeza baMdha kA kAraNa yogasthAna hai / - goka0 gA0 126 / TIkA jogANuvAdeNa maNajogi vacijogi. kAyajogiNI baMdhA // 14 // TIkA - edaM pi sugamaM / ajogI abaMdhA // 15 //
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 350 ) TIkA--jogo NAma ki ? maNa-vayaNa-kAyapoggalAlaMbaNeNa jIvapadesANaM pripphNdo| jadi evaM to patthi ajogiNo, sarIrayassa jIvadavvassa akiriyttvirohaado| Na esa doso| -SaTa0 2, 1, 14, 15 / pu0 7 / pR0 17 yoga mArgaNAnusAra manayogI, vacanayogI aura kAyayogI baMdhaka hai| ayogI jIva abaMdhaka hai| mana, vacana aura kAya saMbaMdhI pudgaloM ke Alambana se jo jIva pradezoM kA parispandana hotA hai vahI yoga hai| adhyayana, gAthA, sUtra Adi kI saMketa sUcI adhyayana, adhyAya prAbhRta adhikAra pratiprAbhRta uddeza, uddezaka bhASya gAthA caraNa lAina varga calikA vAtika TIkA vRtti zataka dvAra zIlAMkA zIlAMkAcArya niyukti zrutaskandha pada zlo zloka paMkti samavAya prA prapA bhAga cUrNI dazA sama pRSTha pairA sthA siddha sthAna siddhasena hArIbhadrIya saMdhi prazna prakIrNaka pratipatti prakI hA saMdhi prati - - saMkalana sampAdana anusaMdhAna meM pramukha granthoM kI sUcI 1 se 4 aMgasUttANi AyAro-sUyagaDo-ThANaM-samabAo vAcanA pramukha-AcArya (vartamAna nAma-gaNAdhipati gurudeva zrI tulasI) saMpAdakamani nathamala (vartamAna nAma-AcArya zrI mhaaprjny)| prakAzaka-jaina vizvabhAratI, laaddnnuu|
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 vAcanA pramukha - AcArya tulasI, saMpAdaka - muni nathamala ( vartamAna nAma - AcArya zrI mahAprajJa ) prakAzaka - jaina vizvabhAratI, lADaNU / 6 se 11 aMgasUttANi aMgasUttANi bhagavaI - saMketa - bhaga0 NAyAdhammaka hAo - uvAsagadasAo - aMtagaDadasAo - aNuttarovavAidasAopAvAgarANa- vivAgasUthaM / vAcanA pramukha - AcArya tulasI, saMpAdaka- muni nathamala ( vartamAna nAma - AcArya zrI mahAprajJa ) prakAzaka - jaina vizvabhAratI, lADaNU / ( 351 ) 12 se 14 uvasagasUttANi ( khaMDa 1 ) vAcanA pramukha - AcArya tulasI, saMpAdaka - AcArya zrI mahAprajJa / prakAzakajaina vizvabhAratI lADaNU / 15 se 23 uvasagasUttANi ( khaMDa 2 ) paNNavaNA jaMbudIvapaNNattI-caMdapaNNattI-sUrapaNNattI-nirayAvaliyAo kappavaDisiyAo puphiyAo - pupphaca liyAo vahidasAo / vAcanA pramukha - AcArya tulasI, saMpAdaka - AcArya zrI mahAprajJa, prakAzaka - jaina vizvabhAratI lADaNU 34 ovAiyaM-rAyapaseNiyaM jIvAjIvAbhigame 24 se 32 AvassayaM - dasaveAliya uttarajbhayANI- naMdI - aNuogadArAi' dasAo- kappo vavahAro - nisIhajjhayaNa / 35 vAcanA pramukha - AcArya tulasI, saMpAdaka - AcArya zrI mahAprajJa, prakAzaka - jaina vizvabhAratI, lADaNU / 33 36 kappattaM saMketa kappasu0 prakAzaka -- sArAbhAI maNilAla, ahamadAbAda | sabhASyatattvArtha sUtra- saMketa-tattva 0 prakAzaka-paramazruta prabhAvaka maMDala, khArAkuA, bambaI- 2 tatvArtha sarvArthasiddhi-saMketa tattvasarva 0 prakAzaka- bhAratIya jJAna pITha, vArANasI / tattvArthavArtika ( rAjavArtika ) saMketa-tattvarAja * prakAzaka - bhAratIya jJAna pITha, vArANasI, bhAga-2 /
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 4. ( 352 ) tattvArthazlokavAtikAlaMkAra-saMketa-tattvazlo0 prakAzaka - rAmacandra nAthAraMga, bambaI / tattvArthasiddhasena TIkA saMketa-tattvasiddha 0 bhAga- 2 prakAzaka - jIvacanda sAkeracaMda javerI, bambaI / karma grantha- saMketa - karma0 bhAga - 6 prakAzaka - zrI jaina AtmAnanda sabhA, bhAvanagara / gommaTasAra ( jIvakANDa ) saMketa- gojI 0 prakAzaka - paramazruta prabhAvaka maMDala, bambaI / gommaTasAra ( karmakANDa ) saMketa- goka O prakAzaka - paramazruta prabhAvaka maMDala, bambaI / abhidhAna rAjendra koza- saMketa - abhidhA 0 prakAzaka - zrI saudharma bRhattapAgacchIya, jaina zvetAmbara samasta saMgha, ratalAma / pAiasahamahaNNavo saMketa pAia0 prakAzaka- haragovindalAla trI * seTha, kalakattA / mahAbhArata- saMketa- mahA0 prakAzaka - gItA presa, gorakhapura, TIkA beMkaTezvara, bambaI / pAtaJjala yogadarzana- saMketa-pAyoga 0 aMguttaranikAya saMketa- aMgu prakAzaka - bihAra rAjyapAli prakAzana maMDala, nAlaMdA, paTanA / samayasAra - sampAdaka - prA0 e0 cakravartI, prakAzaka- bhAratIya jJAna pITha, kAzI 1950 / jJAnasAra - bhAga 1 se 2 sampAdana - muni zrI bhadragupta vijaya, prakAzana - zrI vizva kalyANa, prakAzana - hArIja, uttara gujarAta, 1967 / lezyA koza para vidvAnoM kI sammati lezyA koza - sampAdaka zrI mohanalAla vAMThiyA, zrI zrIcaMda corariyA, prakAzaka mohanalAla bAMThiyA, 16 / sI, Dovara lena, kalakattA 700 029 prathama varSa 1966 / mUlya 10) rupaye /
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 353 ) isa koza kA saMpAdana karane meM 46 granthoM va sUtroM kA sahArA liyA gayA hai| saMpAdaka dvaya kA parizrama sarAhanIya hai| jaina darzana gahana hai| saba viSayoM para koza taiyAra honA bahuta kaThina hai parantu yadi aise kucha khAsa viSayoM ke koza taiyAra ho sake to una jaina skAlaroM ko bar3I suvidhA ho jAya / isa prakAra kA lezyA koza prathama bAra hI pragaTa huA hai| saMpAdakoM ne bahuta parizrama karake janatA ke hitArtha yaha pustaka likhI aura prakAzita kI hai| isameM lezyA zabda ke artha, paryAyavAcI zabda, paribhASA ke upayogI pATha, lezyA ke bheda, lezyA para vivecana gAthA, lezyA saMbaMdhI phuTakara pATha vidvAnoM ko par3hane aura samajhane yogya hai| sArAMza yaha hai ki lezyA pariNAmoM kA vistRta vivecana jAnanA ho to yaha grantha bahuta upayogI hai| -zvetAmbara jaina-janavarI 1969 Prof. Dr. K. L. Janert, Director, Institut fur Indologie Der Universitat zu Koln. "I have received your book Lesya Kosa, I also owe you a valuable addition to my Library. It is always a matter of great satisfaction to me to see a scholar not recoil from the arduous task of compiling dictionaries, indexes etc.--even that great English Critic and Lexicographer, Dr. Samuel Johnson, called it drudgery some two hundred years ago. And it is of course only diligent collection and comparison of all relevent material that genuine advance in knowledge is based on. So we shall have to thank you for having made work easier for those who come after you. Prof. Padamanath S. Jain Dept. of Buddhist Studies, University of California, Berkiley, U.S. A. "Please forgive me for the delay in acknowledging the receipt of your excellent gift of the Lesya-Kosa. This is an extraordinary work and you deserve our gratitude for publishing it. You have opened a new field of research and have established a new model for all future Jain studies. The subject is fascinating not only for its antiquity but also for its value in the study of Indian Psychology." kriyA-koza para prApta samIkSA Pranjnachakshu Pandit Sukhlal D. Litt., Ahmedabad. After Lesya-Kosa, I have received your Kriya-Kosa. Thanks. I have heard the Editorial, Fore word, Preface in full and certain portions
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 348 ) thereafter. I am surprised to find such dilligence, such concentration and such devotion to learning. Particularly so, because such person is rarely found in business community who dedicates himself to learning like a BRAHMIN. Dr. Adinath Neminath Upadhye D. Litt. Shivaji University, Kolhapur. I am in receipt of the copy of the 'Kriya-Kosa', so kindly sent by you. It is a remarkable source book which brings in one place so systematically, the references and extracts which shed abundant light on the usage of the term Kriya in Jainism. The Kosas that are being brought out by you will prove of substantial help to the future compliation of an Encyclopaedia on Jainism. I shall eagerly look forth to the publication of your DHYAN KOSA. With felicitations on your scholarly achievements. Dr. P. L. Vaidya, D. Litt. Bhandarkar Oriental Research Institute, Poona-4. I am very grateful to you for your sending me a copy of your Cyclopaedia of Kriya. I have read a few pages already and find it as useful as your Lesya-Kosa. Please do bring out similar volumes on different topics of Jain Philosophy, of course, this may not bring you any material wealth, but I am sure students of Jain Literature will surely bless you for having offered them a real help in their study. Prof. Hiralal Rasikdas Kapadiya, Surat, Bombay. This work (Kriya Kosa ) will be very useful to scholars interested in Jajnology. The learned editors deserve hearty congratulations for having undertaken such a laborious and tedious task. mithyAtvI kA AdhyAtmika vikAsa para abhimata [na **** ettfsar, Facuater, #T# ofa aria afufa psov 979 ?X) 692 ] mithyAtvI ke AdhyAtmika vikAsa para zrIcanda coraDiyA ne ati parizrama se bahata sundara vivecana kiyA hai| aneka uddharaNoM se siddha kiyA hai ki mithyAtvI kA AdhyAtmika vikAsa ho sakatA hai| isa viSaya meM coraDiyA kI pUrI jAnakArI hai| -munizrI rAjakaraNa
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 355 ) Golory of India, ferant 'mithyAtvI kA AdhyAtmika vikAsa' yaha pustaka aneka viziSTatAoM se yukta haiM / eka mithyAtvI bhI sad-anuSThAnika kriyA se apanA AdhyAtmika vikAsa kara sakatA hai| sAmpradAyika matabhedoM kI bAteM yA to AI hI nahIM hai athavA bhinna-bhinna dRSTikoNoM kA samabhAva se ullekha kara diyA gayA hai| zrI coraDiyAjI ne viSaya kA pratipAdana bahuta hI sundara aura tattasparSI DhaMga se kiyA hai vidvajjana isakA mUlyAMkana kreN| niHsandeha dArzanika jagata ke lie corar3iyAjI kI yaha eka apratima dena hai| munizrI jazakaraNa, sujAnagar3ha ____ anumAnataH lekhaka ne isa grantha ko likhane ke lie anekAneka granthoM kA avalokana kiyA haiM / TIkA, bhASyoM ke sundara saMdarbho se pustaka atIva AkarSaka banI hai| DaoN0 bhAgacandra jaina, nAgapura vidvAn lekhaka ne yaha spaSTa karane kA sAdhAra prayatna kiyA hai ki mithyAtvI kA kaba aura kisa prakAra vikAsa ho sakatA hai / lekhaka aura prakAzaka itane sundara grantha ke prakAzana ke lie badhAI ke pAtra haiN| DaoN. dAmodara zAstrI lekhaka ne apane isa grantha meM zodhasAra samAviSTa kara zodhArthI vidvajjanoM ke lie mArga prazasta kiyA hai| yatra-tatra pecIde praznoM ko uThAkara usakA sodAharaNa va zAstra sammata samAdhAna bhI kiyA gayA hai / munizrI rAkezakumAra, kalakattA zrIcanda coraDiyA ke viziSTa grantha 'mithyAtvI kA AdhyAtmika vikAsa' meM zAstrIya dArzanika donoM dRSTiyoM se mahatvapUrNa pratipAdana huA hai| jaina dharma ke tAtvika cintana meM rUci rakhanevAloM ke lie to yaha pustaka jJAnavarddhaka aura rasaprada hai hI, kintu sAmpradAyika anAgraha aura vaicArika udAratA ke isa yuga meM hara bauddhika aura cintanazIla vyakti ke lie isakA svAdhyAya upayogI bhI hai| bhaMvaralAla jaina nyAyatIrtha, jayapura pustaka meM nau adhyAya hai -vibhinna dRSTikoNoM se mithyAtvI apanA Atma vikAsa kisa rUpa meM kisa prakAra kara sakatA hai-yaha darzAyA hai| jaina siddhAnta ke pramANoM ke AdhAra para isa viSaya ko spaSTatayA pAThakoM ke samakSa lekhaka ne sarala subodha bhASA meM rakhA
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 356 ) hai| jisake lie ve badhAI ke pAtra haiN| zAstrIya carcA ko abhinaya rUpa meM prastuta karane meM lekhaka saphala hue haiN| ( vIra vANI ) / rAmasUrI ( DelAvAlA), kalakattA 'mithyAtvI kA AdhyAtmika vikAsa' pustaka meM Alekhita padArthoM ke darzana se jaina darzana va jainAgamoM kI ajanoM kI tarapha udAtta bhAvanA aura AdarazIlatA prakaTa hotI hai / evaM jaina dharma ko aprApta AtmAoM meM kitane pramANa meM AdhyAtmika vikAsa ho sakatA haiityAdika viSayoM kA Alekhana bahuta sundaratA se jainAgamoM ke sUtrapAThoM se dikhAyA gayA haiN| isalie vidvAn zrIcanda corar3iyA kA prayAsa bahuta prazaMsanIya hai aura yaha grantha darzanIya hai| DaoN. narendra bhaNAvata, jayapura lekhaka kI yaha kRti pAThakoM kA dhyAna eka naI dizA kI ora khIMcatI haiN| zAstra marmajJa vidvAnoM ko vividha viSayoM para gaharAI se cintana karane kI ora pravRtti karane meM yaha pustaka sahAyaka bnegii| DaoN. jyoti prasAda jana, lakhanaU prAyaH yaha samajhA jAtA hai ki mithyAtvI vyakti dharmAcaraNa kA adhikArI nahIM hai aura usakA AdhyAtmika vikAsa nahIM ho sktaa| bhrAnti kA nirasana vidvAna lekhaka ne sarala-subodha kintu vivecanAtmaka zailI meM aura aneka zAstrIya pramANoM kI puSThipUrvaka kiyA hai| jamanAlAla jaina, vArANasI yaha apane viSaya kI apUrvakRti hai| manISI lekhaka ne lagabhaga do sau granthoM kA gambhIra parAyaNa evaM AloDana karake zAstrIya rUpa meM apane viSaya ko prApta kiyA hai / paribhASAoM aura viziSTa zabdoM meM Abaddha tAttvika prarUpaNAoM evaM paramparAoM ko unmukta bhAva se samajhane ke lie yaha kRti atIva mUlyavAna hai / (zramaNa patrikA) bhaMvaralAla nAhaTA, kalakattA zAstra pramANoM se paripUrNa isa granthoM meM vidvAna lekhaka ne nau adhyAyoM meM prastuta biSaya para acchA prakAza DAlA hai| paM0 candrabhUSaNamaNi tripAThI, rAjagRha lekhaka ne kAphI vistAra ke sAtha usa carcA ko puna: cintana kA AyAma diyA hai| pustaka eka acchI cintana sAmagrI upasthita karatI hai /
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 357 ) vardhamAna jIvanakoza, prathama khaNDa para prApta samIkSA vardhamAna jIvana koza ( prathama khaNDa ) : sampAdaka - mohanalAla bAMThiyA zrIcanda corar3iyA, prakAzaka - jaina darzana samiti, 16 / sau Dovara lena, kalakattA - 7000 29 / pRSTha 51+ 584, mUlya 50) rupaye 1 prastuta grantha meM cauvIsaveM tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra ke jIvana se sambandhita cyavana se parinirvANa taka kI zAstrIya sAmagrI saMkalita kI gaI hai / isa sAmagrI cayana ke lie mUla zvetAmbara jaina AgamoM, unakI TIkAoM, niyukti, bhASya, cUrNI, kasAyapAhur3a aura digambara purANoM, granthoM tathA saMskRta, prAkRta tathA apabhraMza meM likhe mahAvIra caritroM Adi kA sahArA liyA gayA hai / yaha grantha jaina Agama tathA Agametara sAhitya para zodha kara rahe chAtroM ke lie vizeSa upayogI hogara / isameM bhagavAna mahAvIra ke cyavana se parinirvANa taka huA hai| jaina dazamalava praNAlI se vivecana atigambhIratA se kiyA hai / - zramaNa, julAI 1981 vivecana bahuta sundara DhaMga se DA0 jyotiprasAda jaina, lakhanaU vardhamAna jIvanakoza, dvitIya khaNDa para prApta samIkSA - munizrI rAjakaraNa yaha yuga vidhivaddha khoja va zodha kA hai / anveSaka kArya ko sahaja aura sugama karane ke lie hI vibhinna prakAra ke saMdarbha granthoM kI bar3I upayogitA hai / ina saMdarbha granthoM se bhI adhika upayogitA hai vargIkRta koSoM kI / vargIkRta koza grantha jaisA ki vardhamAna jIvana koza dvitIya khaNDa, pUrva prakAzita sabhI granthoM se bhinna hai / isa kArya ke lie Agama grantha unakI TIkAyeM, zvetAmbara va digambara Agametara grantha, kucha bauddha evaM brAhmaNya grantha evaM paravartIkAlIna koza, abhidhAna Adi kA bhI upayoga kiyA hai / isa khaNDa meM unake 33 yA 27 bhavoM kA vivaraNa jo ki zvetAmbara va digambara paramparA se liyA gayA hai| isase tulanAtmaka adhyayana sugama ho ho jAtA hai| isake atirikta isameM bhagavAn mahAvIra ke pA~coM kalyANaka, nAma evaM upanAma, unakI stutiyA~, samavasaraNa, divyadhvani, saMghavivaraNa, indrabhUti Adi gyAraha gaNadharoM kA pRthak vivaraNa Adi saMkalita hai / AryA candanA kA bhI vivaraNa prastuta grantha meM diyA gayA hai / isa bhAga meM saMkalita aneka viSaya bahudhA prathama bhAga meM saMkalita viSayoM ke paripUraka hai / viSayoM ko isameM aMtarjAtIya dazamalava ke rUpa meM vibhAjita va saMkalita kiyA gayA hai jaisA ki sampAdakoM ne uparokta vargIkRta koza granthoM meM kiyA hai /
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 358 ) vidvAnoM va anveSakoM ke lie tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra ke isa bhA~ti ke vargIkRta koSa granthoM kI upAdeyatA ke viSaya meM koI do mata nahIM ho sktaa| parizrama sAdhya va samaya sApekSa isa kArya ko itane sucAru rUpa se saMpAdana karane ke lie hama vidvAna paNDita zrIcanda corar3iyA kA Antarika bhAva se abhinandana karate haiN| sAtha hI jaina darzana samiti aura unake kAryakartAoM ko bhI isake prakAzana ke lie dhanyavAda dete haiN| munizrI jasakaraNa, sujAna, borAvar3a ( sujAnagar3ha vAle ) tA. 9-5-87 vardhamAna jIvana koza (dvitIya khaNDa ) meM bhagavAna mahAvIra ke jIvana sambandhita aneka bhavoM kI vicitra evaM mahatvapUrNa upalabdhi hai| yaha kArya ati uttama evaM prazaMsanIya hai| isake lekhaka mohanalAlajI bAMThiyA tathA zrIcandajI corar3iyA ke zrama kA hI suphala hai| yaha grantha itanA sundara evaM suramya bana sakA hai| zodhakartAoM ke lie yaha grantha kAphI upayogI hogA-aisA vizvAsa hai| risarca karane vAloM ko bhagavAn vardhamAna ke sambandha meM sArI sAmagrI isa grantha meM upalabdha ho skegii| vardhamAna jIvana koza (dvitIya khaNDa )-saMpAdaka mohanalAla bAMThiyA, zrIcanda coraDiyA, prakAzaka jaina darzana samiti, 16/sI, Dovara lena, kalakattA-700 029 pRSTha 46 + 344 = 39* mUlya 65) rupye| prastuta grantha upalabdha jaina vAGmaya se bhagavAna mahAvIra kI jIvanI se sambandhita mUla pATha evaM anuvAda prakAzita kara zodhArthiyoM ke lie atyanta mahatvapUrNa sAmagrI kA yaha dUsarA bhAga hai| aise graMthoM ke saMpAdana meM bahuzrutatva aura dhairyapUrvaka sampanna karane meM vidvAn saMpAdaka avazya hI saphala hue haiN| --kuzala nirdeza mArca 1992 vardhamAna jIvanakoza tRtIya khaNDa para prApta samIkSA vardhamAna jIvana koza, tRtIya khaNDa / -saMpAdaka mohanalAla bAMThiyA, zrIcaMda corar3iyA, 16/sI, Dovara lena, kalakattA-70. 029 / pRSTha 80 + 448 / mUlya 75) rupye| yaha saba Apake parizrama kA pariNAma hai| hara pustaka kA alaga-alaga vivaraNa diyA hai| maiM Apako dhanyavAda detA huuN| -jabaramala bhaMDArI, jodhapura prastuta grantha jainAgamoM va granthoM ke maMthana dvArA saMkalita bhagavAna mahAvIra ke jIvana sAmagrI ko sAnuvAda saMgraha karane kA bhagIratha prayatna hai| jaina dharma se sambandhita zodha karane vAloM ke lie yaha bahuta hI sahAyaka aura varSoM se niSThApUrvaka kiye gaye parizrama kA sukhada pariNAma hai| saMpAdaka mahodaya ne kRta pUrva do khaNDoM meM etad viSayaka sAmagrI
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 359 ) pustaka karane ke atirikta lezyA koza, kriyA koza aura mithyAtvI kA AdhyAtmika vikAsa saMsthA dvArA prakAzita kara jaina samAja kA hI nahIM anusaMdhetsu chAtroM vidvAnoM kA bhI bar3A upakAra kiyA hai / -- bha~varalAla nAhaTA isa koza meM bhagavAna mahAvIra ke catuvidha saMgha ke pramANa kA nirUpaNa, bhagavAna mahAvIra ke zAsana meM pArzvanAtha kI paraMparA, sarvajJa avasthA ke vihAra sthala Adi kA sAMgopAMga vivecana hai / 'yogakoza' prathama khaNDa para prApta samIkSA yoga koza ( prathama khaNDa ) - sampAdaka zrIcanda corar3iyA, nyAya tIrthaM / prakAzaka jaina darzana samiti, 16 / sI, Dovara lena, kalakattA 700029 / sajilda mUlya 100 ) / - DA0 jyotiprasAda jaina Aja se ar3atIsa varSa pUrva AcArya zrI tulasI ne Agama saMpAdana ke kArya karane kI ghoSaNA kI thI / saMpAdana kA eka aMga koza hai / tattvajJa zrAvaka zrI mohanalAlajI bAMThiyA ne isa kArya ko apane DhaMga se karanA zuru kiyA / koza kA nirmANa dRr3ha aura sthira adhyakSasAtha se hI hotA hai / ve manoyoga se lage / unheM sahayogI mile zrI zrIcanda corar3iyA ( nyAyatIrtha ) asvastha rahate hue zrI bAMThiyAjI isa kArya ko karate rahe / unake dehAnta ( 23-9-1976 ) hone ke bAda unake adhure kArya ko pUrA karane meM lage hue haiM - zrI zrIcanda corar3iyA / sImita sAdhana sAmagrI meM ve jo kucha kara pA rahe haiM, vaha unake dRr3ha saMkalpa kA hI pariNAma hai / kriyA koza, lezyA koza, midhyAtvI kA AdhyAtmika vikAsa, vardhamAna jIvana koza ( khaNDa 1, 2, 3 ) ke pazcAt aba yoga koza ko sampana kiyA hai / stutya hai / AgamoM ke ina anveSaNIya viSayoM para koI bhI cale anumodanIya hai, anukaraNIya hai / phira bhI jaina darzana samiti kA yaha prakAzana vizeSa saMgrahaNIya bana par3A hai / zrama kA upayoga kitanA hotA hai- yaha to zodhakartAoM para nirbhara karatA hai / koza kI zrRMkhalA virAma na le, corar3iyA meM svAdhyAya va sRjana donoM kI vRddhi ho - isI zubhAzaMSA ke sAtha | kalakattA- mAgha zuklA 5, 2050 muni sumera ( lADaNU ) prastuta pustaka sva0 mohanalAla jI bAMThiyA dvArA prAraMbhita jinAgama samudra avagAhana kara vibhinna jIvana Adi viSayoM kI zrRMkhalA kA dazamalava vargIkaraNa dvArA puSpa grantha rahana
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai| zodha chAtroM va vAGmaya rasikoM ke lie bar3A upayogI hai| aise granthoM kA adhyayana adhyetA ke lie bahuzrutatva meM vRddhi karatA hai| phira bhI saMzodhanAdi meM paryApta satarkatA Avazyaka hai| isakA prakAzana kara uccastarIya jaina sAhitya meM avazya hI vidvAna saMpAdaka ne bar3A upakAra kiyA hai| sahAyaka grantha sUcI meM adhikAMza lADaNU meM prakAzita grantha hai jabaki kaI digambara va jainetara granthoM kA bhI upayoga kiyA hai para jaina sAhitya ati vizAla hai| jitanA isa prathama khaNDa meM AyA hai, avaziSTa dvitIya khaNDa meM apekSita hai| zodha aura svAdhyAya ruci vAloM ke lie yaha saMdarbha grantha avazya paThanIya hai| -kuzala nirdeza 1994 "yoga koza para prApta samIkSA" Srichandra Chorariya (ed)--Cyclopaedia of Yoga ( Yoga-Kosa ), Jain Darsan Samiti, 16-C, Dover Lane, Calcutta, 1993, p.p. 90-+-336. Price Rs. 100.00. It is a great pleasure in introducing the first part of the Cyclopaedia of Yoga (Yoga-Kosa) by Srichand Chorariya who has been known to the scholarly world for his contributions to the different Cyclopaedias of Jainism. Sri Chorariya in his own scholastic way has divided the text into several divisions as followed normally in the library science. As this is a Cyclopaedia it contains all the references found in the Jain literature. The most important aspect of his collection is that he has given all the references from the Jain texts and not from his own fanciful mind. He has made this book an authentic one. Those who are familiar with his works on Cyclopaedias know that his method is very scientific and lofty. This book will also give us a hint of how to do research on a particular topic of Jainism. R. L. William's Jaina Yoga ( London, 1962) is a book of Jaina Yoga, but Chorariya's book is a Cyclopaedia on the Jaina Yoga. And naturally the latter will be more exhaustive than the former one. This Yoga-Kosa is well-printed and carefully hard bound. There are exceptionally few printing mistakes which the author himself has pointed out separately. It has elaborate introduction containing about 75 pages. I hope, in future, we will get similar other works from him. Sri Chorariya is a good scholar on Jainism and an outstanding Jaborious researcher for the cause of Jainism. I hope this book will be received well by the scholars of the world. ---Satya Ranjan Banerjee
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________