Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ rADAsmAna purAtana granmAmAlA pradhAna sampAdaka - padmazrI jinavijaya muni, purAtattvAcArya [sammAnya saJcAlaka, rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna, jodhapura] granthAGka 66 zrIkRSNabhaTTa-kavikalAnidhi-gumphitA vRttamuktAvalI bsntr'r'biy'iin DEma. 019 0 DOORana pra kA zaka rAjasthAna rAjya saMsthApita rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna jodhapura (rAjasthAna) RAJASTHAN ORIENTAL RESEARCH INSTITUTE, JODHPUR
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna purAtana granthamAlA pradhAna sampAdaka - padmazrI jinavijaya muni, purAtattvAcArya [ sammAnya saJcAlaka, rAjasthAna pAcyavidyA pratiSThAna, bodhapura ] granthAGka 66 zrIkRSNabhaTTa-kavikalAnidhi-gumphitA vRttamuktAvalI prakAzaka rAjasthAna rAjya saMsthApita rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna jodhapura ( rAjasthAna ) RAJASTHAN ORIENTAL RESEARCH INSTITUTE, JODHPUR
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna purAtana kAlA rAjasthAna rAjya dvArA prakAzita sAmAnyata: akhila bhAratIya tathA vizeSataH rAjasthAnadezIyaH purAtanakAlona saMskRta, prAkRta, apabhraMza, rAjasthAnI, hindI Adi bhASAnibaddha vividha vAGmayaprakAzinI viziSTa granthAvali THE pradhAna sampAdaka padmazrI jinavijaya muni, purAtattvAcArya sammAnya saMcAlaka, rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna, jodhapura ; graoNnareri membara oNpha jarmana orienTala sosAiTI, jarmanI; nivRtta sammAnya niyAmaka (praoNmareri DAyarekTara ), bhAratIya vidyAbhavana, bambaI; pradhAna sampAdaka, siMca jaina granthamAlA; ityAdi granthAGka 66 0 zrIkRSNa bhaTTa - kavikalAnidhi - gumphitA vRttamuktAvalI prakAzaka rAjasthAna rAjyAjJAnusAra saJcAlaka, rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna jodhapura ( rAjasthAna )
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIkRSNabhaTTa kavikalAnidhi-gumphitA vRttamuktAvalI sampAdaka kaviziromaNi bhaTTa zrImathurAnAthajI zAstrI . sAhityAcArya prAkkathana-lekhaka pro0 eca0 DI0 velaNakara adhyakSa- saMskRta vibhAga, vizvavidyAlaya, bambaI prakAzanakartA rAjasthAna rAjyAjJAnusAra saJcAlaka, rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna jodhapura ( rAjasthAna ) vikramAbda 2020 ) prathamAvRtti 1000) kAbda 1985 khristAbda 1963 ( mUlya-3.75 mudraka- zrI hariprasAda pArIka, sAdhanA presa, jodhapura /
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya - sUcI pRSThAGka saJcAlakIya vaktavya prAkkathana (Foreword)-pro0 eca0 DI0 velaNakara paricaya-lekha (Introductory Note)-zrI kalAnAtha zAstrI, . . ema. e., sAhityAcArya prArambhikaM nivedanam-sampAdaka chandasAmakArAdivarNAnukramasUcI viSayAnukramaH vRttamuktAvalI prathamo gumphaH dvitIyo gumphaH tRtIyo gumphaH 7-13 1-76 18-36
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMcAlakIya vaktavya chandaHzAstra vedAGga hai aura vaidika RcAoM evaM sUktoM ko samyaktayA samajhane ke lie isa zAstra kA adhyayana Avazyaka hai| vizvasAhitya kA prAcInatama graMtha Rgveda sUktoM meM hai| jina RSiyoM ne ina sUktoM kI racanA kara ke inakA gAna kiyA unako avazya hI inakI chAndasa abhivyakti evaM saMgIta ke niyamoM kA viziSTa jJAna rahA hogaa| sAmaveda ke sUkta-gAna se vidita hotA hai ki inako racanA ke samaya karNa-sukhada akSara-pada-yojanA kI koI na koI vikasita vidhA prayoga meM AI thii| Rgveda kI chAndasa-sAmagrI se spaSTa jJAta ho jAtA hai ki isake sUktoM ke vibhinna racanAkAla meM nae-nae chandoM kA AviSkAra hotA rahA hai / tattat RSiyoM ne pUrva pracalita chandoM meM racanA karane ke sAtha-sAtha navIna chandoyojanA kA bhI nirmANa kiyaa| unakA vizvAsa thA ki unake dvArA racita navIna chandovidhAna se devatAoM ko adhikAdhika prasannatA hogii| sAmavedIya nidAnasUtra, sAGkhyAyana zrautasUtra, Rk-prAtizAkhya aura kAtyAyanIya anukramaNikA Adi meM vaidika chandaHzAstra kA vivecana huA hai / isakA prArambha prAgaitihAsika kAla se sambaddha hai| yaha samaya itanA prAcIna bhI ho sakatA hai ki jaba iNDo-AryanoM kA pRthakkaraNa hI nahIM huA thA-yadi ho bhI gayA thA to basa hA hI thaa| vaidika chandaHzAstra meM hamako prAkRtika vikAsa kI aisI aitihAsika zRGkhalA kA jJAna hotA hai ki jisa meM sampUrNa mAnava-samAja ne sammilita rUpa se bhAga liyA hai aura eka aisI paramparA kA sUtrapAta huA hai jo kisI Adarza ke AdhAra para pIr3hI-dara-pIr3hI bar3hatI calI gaI hai tathA pratyeka pIr3hI ne apane pUrvavartI samAja kI dena kA AsvAda karate hue anuvatiyoM ke lie use adhikAdhika samRddha karane kA prayAsa kiyA hai| ___kavikalAnidhi zrIkRSNabhaTTa-kRta vRttamuktAvalI kI racanA bhI ukta lakSya ko hI dRSTi meM rakha kara kI gaI pratIta hotI hai / isameM vaidika chandoM se lekara racanAkAra ke samaya taka pracalita prAyaH sabhI vaidika, saMskRta aura vrajabhASAhindI chandoM ke lakSaNa aura udAharaNa diye gaye haiM / vaidika chandoM ke atirikta sabhI chandoM ke udAharaNa svayaM graMthakAra dvArA nirmita haiM / vrajabhASA hindI chandoM
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 2 ] meM saphalatApUrvaka lakSaNa nirvAha karate hue saMskRta meM racanA kara ke udAharaNa prastuta karanA kavi kI asAdhAraNa pratibhA aura bhASA para adhikAra kA paricAyaka hai / aisA lagatA hai ki kavikalAnidhijI ne apanI isa racanA meM vRttakalpadruma kartA zrI jayagovinda ( vAjapeyI) kA Adarza sAmane rakhA hai jinakA inhoMne pR0 28 meM sammAnapUrvaka saMdarbha diyA hai / zrIkRSNabhaTTa eka sarvatomukhI pratibhA ke dhanI kavi, vidvAn aura manISI the / kAvya, sAhitya, chandaH zAstra, vyAkaraNa aura vedAntAdi vividha viSayoM para unakI svataMtra evaM anUdita racanAe~ upalabdha huI haiM aura dinoM-dina prApta hotI jA rahI haiN| jayapura - nagara-saMsthApaka, suprasiddha rAjanItijJa, raNapaMDita praura vidvAn evaM vidvadanugrAhI jyotirvidyAvid mahArAjA savAI jayasiMha dvArA samAdRta ina mahAkavi ke viziSTa aitihAsika kAvya 'Izvara vilAsa' aura sulalita gaMbhIra padyanigumphita 'padyamuktAvalI' kA kramazaH prakAzana pratiSThAna dvArA pUrva meM kiyA jA cukA hai aura yaha 'vRttamuktAvalI' sAhityasurasika vidvAn pAThakoM ke karakamaloM prapita kI hI jA rahI hai / ina tInoM aura vidvAn sampAdaka mahodaya dvArA pUrva sampAdita graMthoM evaM prastuta kRti meM ullikhita racanAoM ke atirikta zrIkRSNabhaTTa nirmita 'rAmagItam' aura 'prazastimuktAvalI' nAmaka racanAoM kA patA aura lagA hai| apara kRti kI eka khaNDita prati pratiSThAna ke saMgraha meM milI hai, jisake prAdya do patra prApta haiM / yadi kadAcit yaha kRti sampUrNa rUpa meM prathavA isake abhI anupalabdha do patra prApta ho sake to kavikalAnidhijI kI isa sarasa evaM vallabha-sampradAyAntargata patra - ziSTAcAra-paddhati paricAyaka racanA kA bhI sahRdaya sAhityAnurAgiyoM ko prAsvAda karAne kA suavasara prApta ho sakegA / zrIkRSNa bhaTTa kI racanAoM ke prati saMskRta ke vidvAnoM kA dhyAna sarvaprathama hamAre sammAnanIya mitra suvikhyAta bhANDArakara orienTala risarca iMsTITyUTa, pUnA grantha-saMgrahAdhyakSa kIrtizeSa parazurAmakRSNa gor3e mahodaya ne prAkRSTa kiyA thA / unhoMne prastuta vRttamuktAvalIgata mahArAjA savAI jayasiMhajI dvArA jayapura nagara kI saMsthApanA aura azvamedha yajJa ke anuSThAna-sambandhI padyoM ke uddharaNa de kara siddha kiyA hai ki vAstava meM isa yajJa kA vidhi-vidhAnayukta sampAdana huA thA / vRttamuktAvalI kA racanA - kAla IzvaravilAsa se pahile kA hai kyoMki isakI racanA jayapura kI saMsthApanA aura azvamedhayajJAnuSThAna ke anantara huI thI jinakI tithiyAM kramazaH 1728 IsvI aura 1732 IsvI mAnI gaI haiM / savAI jayasiMha 1. laoNphreTa, kaiTalaoNgasa kaiTalaoNgaram, bhA. 2; pR. 566 /
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 3 ] kA nidhana-samaya 1743 IsvI hai / ataH vRttamuktAvalI 1732 aura 1743 I. ke bIca meM kisI samaya racI gaI hogI jaba ki IzvaravilAsa kI racanA 1743 yA 1744 IsvI meM savAI IzvarIsiMha ke rAjyArohaNa ke uparAnta prAraMbha huii| isake atirikta vRttamuktAvalI meM savAI jayasiMha dvArA hinduoM ko jajiyA kara se mukta karAne kA bhI ullekha nimna padya meM prApta hotA hai jo itihAsajJoM dvArA samasAmayika sAkSya ke rUpa meM grahaNa kiyA jA sakatA hai "jAtojjAgara 'jejiyA' bhidhakarastomAttabhUmIrasaprasphUrjadyavanendra bhAsvati kaligrISme'tibhISme nRNAm / bhAgyaryaH pravirAjatAM pramudito'jasra sahasra samAH sadyaH svodayasaMhRtA'khilavipatpIyUSapAthodharaH ||5"-v.mu. ataH prastuta racanA kA sAhityika mahattva to hai hI, sAtha hI isase prApta aitihAsika saGketa bhI kama mahattvapUrNa nahIM haiM / racayitA ne dvitIya gumpha ke anta meM vRttamuktAvalI kA apara nAma 'chandomuktAvalI' bhI likhA hai| yaha bhI dhyAna dene yogya hai ki zrIkRSNa bhaTTa vRttamuktAvalI se pUrva bUMdI ke rAva aniruddha siMha ke putra rAva buddhasiMha hAr3A kI prArthanA para 'vRttacandrikA' nAmaka apara chandograntha kI racanA vrajabhASA meM kara cuke the| rAva buddhasiMha svayaM eka kAvya-premI aura kavi nareza the| inakA eka rIti-grantha nehataraMga bhI pratiSThAna se pichale varSoM meM prakAzita kiyA jA cukA hai| hameM duHkha hai ki zrI pI.ke. gor3e, jo kavikalAnidhi-sAhitya ke anveSaka evaM udghATaka the aura unake granthoM ke prakAzana meM jinakA hameM pUrNa sahayoga prApta thA, isa vRttamuktAvalI ke prakAzana se pUrva hI 'iha-vRtta' se mukta ho gye| ____ yaha bhI eka maNikAJcana yoga hai ki kavikalAnidhijI ke graMthoM kA sampAdana kaviziromaNi bhaTTazrImathurAnAthajI zAstrI, sAhityAcArya dvArA huA hai jo graMthakAra ke sIdhe vaMzaja hone ke atirivata samprati saMskRta-sAhitya-jagat meM rasasiddha kaviziromaNi evaM vizruta vayovRddha vidvAn ke rUpa meM prasiddha haiM / yaha aura bhI santoSa aura prasannatAkA viSaya hai ki zrIbhaTTajI ke jyeSTha ciraMjIva pro0 kalAnAtha zAstrI, ema0 e0, sAhityAcArya bhI apane pitAzrI ke pada-cihnoM para saphalatApUrvaka agrasara ho rahe haiM / donoM hI zrIzAstrIjI aura udIyamAna kalAnAthajI ne kramazaH apane-apane saMskRta aura aMgrejI-bhASA-nibaddha vaktavyoM meM chandaHzAstra, 'vRttamuktAvalI' ko hastaprati kI upalabdhi evaM graMthakAra ke jIvana aura kartutva-viSayaka tathyoM para samyak prakAza DAlA hai jo sAhitya-marmagrAhI vidvAnoM evaM anusaMdhitsu adhyetAoM ke lie paramopayogI hai|
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 4 ] jisa samaya pustaka kA mudraNa samApta huA to kucha samaya ke liye zrIbhaTTajI vArddhavaya ke kAraNa asvasthatA kA anubhava kara rahe the| taba hamane apane sahayogI vidvAn mitra zrI eca0 DI0 velaNakara, adhyakSa, saMskRta vibhAga, bambaI vizva vidyAlaya ko isa upayogI pustikA kI bhUmikA likhane ke lie anurodha kiyaa| zrIvelagAkarajI chandaHzAstra ke marmajJa adhikArI vidvAn haiM / inhoMne hamArI anurodha svIkAra kara Amukha likhane kA kaSTa kiyA tadartha hama pratiSThAna kI ora se dhanyavAda arpita karate haiN| bAda meM, kucha svastha hone para sampAdaka mahodaya ne evaM unake jyeSTha tanuja zrIkalAnAthajI ne bhI apane apane vaktavya bheje jinako agrima pRSThoM meM pAThaka-vRnda pddheNge| . AzA hai, rAjasthAna-nivAsI vidvAn kavi dvArA rAjasthAna meM praNIta aura rAjasthAna ke vidyamAna vidvadvareNya granthakRvaMzajoM dvArA saMpAdita evaM rAjasthAna purAtana graMthamAlA dvArA prakAzita isa upayogI pustaka se vidvajjana lAbhAnvita hoNge| ASADhIpUrNimA; saMvat 2020. muni jinavijaya
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ FOREWORD In Ancient Indian metres are broadly divisible into three main classes: (1) Aksara Vrttas, (2) Varna Vrttas and (3) Matra Vrttas. Aksara Vrttas the metrical unit is an Aksara, whether short or long, and the classification of the metres is based on the number of the Aksaras in a stanza. A stanza is usually divisible into three or four Padas. Vedic Vrttas are Aksara Vrttas and three main varieties of these are Gayatri, Tristubh and Jagati. The Gayatri stanza has three Padas of 8 Aksaras each, while the Tristubh and the Jagati stanzas have four Padas each, those of the former having II and those of the latter having 12 Aksaras in each of them. The Varna Vrttas are really derived from the Vedic Aksara Vrttas but the basis of their metrical music is not merely the number of intonated and accented Aksaras as in the Vedic Aksara Vrttas, but also a variation of short and long Aksaras coming one after the other, in different order. The tendency towards such a variation is already noticeable in the Vedic Vrttas, but it was not recognised as a source of metrical music as clearly as it was in the classical period. The metres in classical Sanskrit poetry are almost all of them Varna Vrttas; they depend both upon the number of the Aksaras which their Padas may contain and also upon the type of variation of the short and the long Aksaras employed in them. The starting of such metres is rightly attributed by Bhavabhuti in his Uttara-Rama-Carita to the Adi Kavi, Valmiki. The first metre of this type is the Anustubh Sloka, which is the ruling metre of the Ramayana. The third variety of the ancient metres is the Matra Vrattas. The basis of the metrical music in these metres is a Matra, which is a unit of the syllabic content in an Aksara. According to this principle of syllabic content, a short Aksara contains one Matra and the long one contains two Matras' as their syllabic content. This principle was already recognised in the Pratis'akhyas though its employment as the basis of metrical music was left to the Sanskrit prosodists who made use of the purely Prakrita metres for their Sanskrit compositions.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 2 ] Naturally neither the number of Aksaras nor the particular order in which the short and long ones in them follow each other is of any consequence in these metres. Their Padas must contain the prescribed number of Matras, which may be made up in any way, with the following two broad exceptions : (1) these Matras must be divisible into smaller groups of three to seven Matras; (2) no long letter must occur at the junction of these smaller groups, i.e. it must not combine in itself the last Matra of an earlier group, and the initial Matra of the following group, thus keeping the two groups mutually distinguished and independent. It is on account of this latter rule that a mere adding of a required number of Matras cannot give us the particular metre. It also serves as the principie of division in the case of Metres having the same number of Matras in each of their Padas. These Matra-Vtattas are turned into Tala Vrattas in the hands of the Praksta and the Apabhramsa poets of the middle ages. An additional type of metrical music is employed in them; it depends upon the Tala or a recurring stress controlled by the Kala-Matra. A KalaMatra is that portion of time which is normally taken by the pronounciation of a short Aksara and thus corresponds to the older Aksara Matra. A Pada of these metres is similarly divisible into several groups of such Kala Matras, which may contain from 4 to 7 Matras in each; but the principle of Tala requires that a line or Pada must be made up of the same type of group or groups whether of 4, 5, 6, or % Kala-Matras. The Kala Matras in any one of these groups may be made up normally by employing Aksaras which yield a corresponding number of the Aksara Matras; but this is not absolutely necessary and this is the characteristic of the popular Apabhrams'a poetry and the poet may employ at will Aksaras which will normally yield a smaller or larger number of Aksara Matras, provided these yield the required number of Kala Matras in their pronounciation. This is done by pronouncing short Aksaras long and vice versa, as also by continuation of the sound of the earlier Aksara for making up the required number of the Kala Matras, without employing any new Aksara at all. The above mentioned rule No. 2 in the case of the Matras Vsttas is strictly applicable even here and a long letter must not be employed at the junction of the two groups of Kala Matras, combining in itself the
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ [3] Kala Matras of an earlier group and the initial Kala Matra of the following group. Many of the metres defined in the Prakrta Paingala are, as a matter of fact, Tala Vrattas, though they are included under Matra of the Varna Vittas, and are not recognised as such either by the Prakrta Paingala or any other prosodist who defines them. Sanskrit and Praksta prosodists do not show any consciousness of the principle of Tala as a source of metrical music and consequently do not admit a distinct class of Tala Vrttas, in their manuals and treatises. Our author is, of course, no exception to this. In the work before us, namely the Vrtta Muktavali, the author who is also a poet of high poetical merit, has treated all these three or rather four kinds of metres; but he does not divide them into Sanskrit and Praksta, (or Sanskrit, Praksta and Apabhramsa as Hemacandra has done) metres, and treats all of these as Sanskrit metres only, giving illustrations composed by himself in the case of the non-Vedic metres. The work is divided into three Gumphas or chapters; in the first, Vedic metres are treated with illustrations, on the basis of Pingala's Chandas-Sutra Adhyayas 2-4. The second Gumpha is devoted to the Matra Vrttas; it begins with the Gatha and its divisions and derivatives; they are then followed by the other Matra Vrttas of 4 and 6 Padas constituted with the different Matra Ganas mentioned above. In his Chandas-Sutra Pingala has defined and employed only one Matra Gana, namely, the Caturmatra; but our author following the lead of the Prakrta Paingala has employed now and then even the other Matra Ganas in formulating his definitions of more than 30 Matra Ganas. Our author has closely followed the Prakrta Paingala in selecting and defining these Matra Vsttas, but as said above, has treated all of them as Sanskrit Matra Vsttas. In the third Gumpha the author defines and illustrates the Varna Vsttas; here too he has generally followed the Prakrta Paingala. The author, Shri Krsnabhatta of the Tailanga Kula was patronised by King Jayasimha (perhaps the same as Sawai Jayasimha, see v-257) of Jaipur, who bore the title of Rajadhiraja (cf. vv. II. 3,6,7,31 etc.) and ruled over the state during 1699-1743 A.D. Some of the illustrations refer to this patron in highly eulogising terms but generally
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 4 ] they contain the praise of either Sri Krsna i.e. Vasudeva Krisna or Sri Rama i.e. Dasarathi Rama. A scholar called Jayagovind Vajapeyi is mentioned respectfully as an authority in respect of a metrical practice on II, 24. The author is undoubtediy a poet of a high order; his illustrations are composed in a delightfully lucid style, in spite of a sort of artificiality which had to be introduced in view of the metrical needs of a definition. It can be recommended to the reader both as a manual of prosody and as a small poem. H. D. VELANKAR Professor of Sanskrit and Head of the Department of Sanskrit, University of Bombay
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ INTRODUCTORY NOTE (Kalanath Shastry, M.A., Sahityacharya ) The appa107 of Shri Krishna Bhatta needs no apology for its publication inspite of the fact that there are many other published works on Sanskrit prosody, as it marks a pointedly keen distinction from all other books extant in this field. It does not confine itself to the treatment of classical Sanskrit metres and their divisions only. It is intended to be a valuable reference bcok of prosody giving detailed definitions and illustrations of the Vedic and Classical Sanskrit metres of 'The Varnik system, 'Prakrit Gathas' and 'Vraj Bhasha' measures of 'the Matrik system' and 'the Dandakas' (longer metres) of Sanskrit and Vraj Bhasha. Its first chapter deals with the nature and divisions of the Vedic metres, their definitions and examples. The second chapter discusses at length the Gathas of Prakrit and metres of Vraj Bhasha giving their definitions and illustrations in Sanskrit. The author has Sanskritised the names of some Vraj Bhasha metres. He calls 'all' as 'f&qn1', 'Ezeqe' as '9792' and 'tror' as 'attro's; others which could be derived according to Sanskrit grammar have been accepted in original. The third chapter deals with the classical Sanskrit metres and the longer "Dandakas'. The Vraj Bhasha Metres The author, in this way, has tried to make the collection as much exhaustive as possible. Other Sanskrit books on metrics popularly known among the scholars deal with the classical Sanskrit metres only. But Krishna Kavi, perhaps for the first time, includes all the Vedic metres and the verse forms of Vraj Bhasha also extant in his time. He discusses as many as 42 Vraj Bhasha metres (pp. 23-36) and gives as illustrations verses composed by himself. This is an unmistakable evidence of the fact that towards the beginning of the 18th century the interpenetration of the literary 1 p. 23. 2 p. 25. sp. 29
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ trends and styles of Sanskrit and Vraj Bhasha was manifesting itself. As Vraj Bhasha freely borrowed from Sanskrit the metrics, rhetorics, principles of criticism and theory of emotions, Sanskrit also, in turn, was abundantly influenced by the trends and currents of style in Vraj Bhasha. There were some Sanskrit poets in North India who advocated experimenting on the measures of Vraj Bhasha also in Sanskrit language. The later Sanskrit poets were influenced by this apology for new experiments in verse forms of Vraj Bhasha which had been, by that time, interprovincially accepted as a medium of poetic expression. Shri Krishna Bhatta himself was one of such poets. He represents a confluence of Sanskrit, Prakrit and Vraj Bhasha poetry. Though originally belonging to Andhra Pradesh he had settled in North India and had cultivated an astonishing command in Vraj Bhasha also. Being closely associated with the editing and publication of his works I have often wondered at the equal amount of felicity that he displays in composing Sanskrit and Prakrit poems in a wide variety of metres and writing chaste Vraj Bhasha in its 'Ghanakshari' and other stock-metres, keeping up their characteristic swing and rhythmic quality. Shri Gopal Narain Bahura of the Rajasthan Orie Research Institute has recently discovered the MS. of a 'Geetikavya' (Lyrical poem) by him entitled 'Ram Geetam' which evidences the poet's lyricism also. This excellence in poetry coupled with a high order of scholarship in Vedic Philosophy, Meemamsa, Vedanta, Grammar and other branches of learning make Shri Krishna Bhatta an extraordinarily erudite intellectual of his time. This leads me to another striking quality of this work. The author follows the plan ot illustrating all the metrical forms, except the Vedic ones, by verses composed by himself rather than quoting from the classics. This practice has stood him in good stead particu- . larly in the Vraj Bhasha metres to find illustrations of which anywhere in Sanskrit poetry was not only difficult but impossible. It goes without saying that no one but a poet of Krishna Kavi's stature He is the author of 'Tiara parfafe' (Rhetorics), AiHTT?', 'F143548' etc. in vrajabhASA. Vide 'IzvaravilAsamahAkAvyam' (Rajasthan Oriental Research Institute), Introd. p. 49.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 3 ] could readily compose verses in such a wide variety of verse forms. The poet seems to be at his best in longer forms of Sanskrit and Hindi inetres. His 'sragdharA' is remarkable, his 'savaiyA's' are sweet and 'daNDaka' 2s musical. The Manuscript The credit of discovering the MS. of the book goes to late Prof. P. K. Gode, Curator of the Bhandarkar Oriental Research Institute, Poona. Prof. Gode got interested in Shri Krishna Kavi, the author of this work and another historical epic 'IzvaravilAsamahAkAvyam', while searching for contemporary evidence to prove the performance of the Asvamedha Sacrifice at Jaipur by Maharaja Sawai Jai Singh of Amber (A.D. 1699-1743). Supporting his thesis by quotations from the 'Ishvaravilasa Mahakavya', he established the historicity of the tradition about the Asvamedha Sacrifice by the Maharaja and also introduced the author of this work to the scholars by publishing a paper in the Bharata Itihasa Samshodhan Mandal Quarterly (1941).3 Incidentally he came across manuscripts of other works by the same author in the Govt. MSS. Library at the B.O.R. Institute, Poona, the 'Vrtta Muktavali' being one of them. In 1944 he published a paper in 'the Indian Culture' Vol. XI No. 1 (July-September, '44) introducing 'Vrtta Muktavali, a rare Sanskrit work by Krishna Kavi, the court poet of Sawai Jai Singh (A.D. 1699-1743). In the Govt. MSS. Library, Poona, there are two MSS. of the "Vrtta Muktavali', the first representing the first chapter and the second the 2nd and 3rd. Prof Gode, in his paper, describes these manuscripts as follows: "Aufrecht records some MSS. of a work on prosody of the title 1 p. 62. 2 p 66. 3 Vol. XXII, pp.15-23, entitled 'Krishna Kavi, the author of 'Ishvaravilasa Kavya-His works and descendants, Between A. D. 1669 and 1760'. CCII, 142 metrics by Krsna Pandita', Rgb. SSI (inc.) (No. 551 of 1884-87). CC III, 125- 'Peters 5.455.' This MS. is missing in the Govt. MSS. Library since 1908. It is No. 455 of 1892-95 called ataft. I am not sure if this work was composed by Krsna Kavi. - - Footnote by Prof. Gode.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 4 ] 'y' by Krsna Kavi. One of these MSS. is No. 551 of 188487 in the Govt. MSS. Library at the Bhandarkar O. R. Institute, Poona. It appears to be a work dealing with Vedic metres by fa' as stated in the colophon of the MS. The MS. represents the first chapter called 'prathama: gumpha' of the 'vRttamuktAvalI'. There is another MS. of the 'vRttamuktAvalI' by 'zrIkRSNakatri', viz. No. 487 of 1899-1915 in the Govt. MSS. Library. This MS. was not known to Aufrecht and it is important as it seems to represent the second chapter (fata: :') of this work, judging by the identity of the names of the authors, titles and names of divisions of the two works, viz. zrIkRSNa kavi, vRttamuktAvalI and gumpha respectively occurring in both the MSS. The first MS. furnishes no historical information about its author or his patron and hence it may be left out of our consideration for the present". I should hasten to add here that the second manuscript referred to here represents not only the 2nd but also the 3rd chapter of the book. These MSS. were made available from the Govt. MSS. Library, Poona to the editor (Bhatt Mathuranath Shastri) by late Shri Hari Narain Purohit, B.A. of Jaipur. It was a pleasant discovery for him (the editor) as in his ancestral records there was no trace of this book on metrics written by Krishna Kavi, his own forefather. The MS. which had many transcriptional errors was copied by the editor himself who amended the readings of the manuscript and presented it for publication before the Rajasthan Oriental Research Institute. By bringing to light this work of an eminent Sanskrit scholar of Rajasthan, the Rajasthan Oriental Research Institute and its learned Director have made all the scholars of Indology indebted to them. 1 Another book on metrics entitled (in Vraj Bhasha) is reported to have been found with a Chaturvedi family of Mathura by Dr. Shyam Sunder Das (Vide his Report).
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ prArambhikaM nivedanam kAvyakalpanAkAru, kRpayatu mayi tejaH kimapi / manasi cakAsatu cAru-caraNasaroruhareNavaH / / surasarasvatyAH sAhitye chandasAM, tadvivecanaparasya chandaHzAstrasya ca kiM nAma mahattvamiti kasya vA sacetaso bodhanIyaM syAt ? "chandaH pAdau tu 'vedasye' tyudghuSya nikhilavAGmayamukuTAyamAnasya vedasyAGgatvena chandaHzAstrasyAvazyapaThanIyatvaM prasedhitamAsIdAryamanISibhiH / vaidikasAhityasyAdhikatamo bhAgazchandonibaddha iti tu suviditameva sudhiyAm / ata eva hi vaidikasAhityasya nAmaiva 'chanda' ityabhidhIyate sma purA / 'chandasi' 'loke' iti bhedakazabdAbhyAM vaidikalaukikasAhityayorabhidhAnaM kriyate sma / vede hi yeSAM chandasAmupayogo'sti teSAM loke pracAraH kathamArabdhaH, kathaM cAnyAnyeSAmapi chandasAM loke sRSTirabhUdityetad vAlmIkIyarAmAyaNe'nuSTupchandaso vAlmIkimukhAnnirgamanakathayA jJAyate / tamasAnadItaTe vicaratastasya krauJcamithunAdekasmin vyAdhazaraviSayatAmApanne tamanuzocantyA: krauJcyAH zokavihvalatAM vIkSya kAruNyodgAraH zlokarUpeNa mukhAnnirgata iti kathA tathyasyAsyodbodhikA yanmAnasAnAM bhAvAnAmAvegenotthApitAnAmudgArANAmabhivyaktivAJchA chandaso janmadAtrI loke / tadevAbhihitaM kavikulaguruNA kAlidAsena 'tAmabhyagacchad ruvitAnusArI muniH kuzeSmAharaNAya yAtaH / niSAdavitANDajadarzanotthaH zlokatvamApadyata yasya zokaH // ' parimitAkSarapadAmimAM bhAratI 'mA niSAda pratiSThAM tvamagamaH zAzvatI: smaaH| yatkroJcamithunAdekamavadhIH kAmamohitam' ityuktavato vAlmIrmanasi kautUhalavismayAvudabhUtAm / 'kuto'yaM vedAditaratra chandaso'vatAraH' iti| kintu brahmaNA''diSTo'sau-zloka eva tvayA baddho nAtra kAryA vicaarnnaa| xxx rAmasya caritaM kRtsnaM kuru / ' x x x tadevaM loke sarvAdimasya chandasaH kAvyasya cAvatAro'bhUt / Adime'pyasmin kAvye na kevalaM zlokasya (anuSTubhaH), api tUpajAtipuSpitAgrAvaMzasthAdInAmanekeSAM chandasAmupayoga iti vRttabhedAnAmiyattvaritaM lokapriyatAmeva pizunayati / ___ chandasaH kavikarmaNA sambandhaH-chandaso loke samArambhAnantaraM tasya lokapriyatA nUnamanenaivAnumAtavyA yacchAstrANi, vijJAnAni, koSAdayaH sarve'pi viSayA
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 2 ] chandonibaddhA eva zobhanta iti prAvartata viduSAM paramparA | darzanam, jyautiSam, zrAyurvedaH, vyAkaraNaM, koSa: yadeva vilikhyeta grAhosvidetadAdyopAntaM chandobaddha bhavedathavA''dyantayostu niyatameva tatra zlokA vilikhyeran / yaH zlokaM racayituM na jAnAti sma sa nAsIdakSaramukhatvenAvabuddha iti lokapravRttirAsIt / ata evAnyAnyazAstralekhakA ye varAkAH sarvathA kavitvabIjabhUtasaMskAralezazUnyA abhUvan te 'kurve'hantu yathAmati' 'zuddhAM guNyAM karomyaham' ityAdi vilikhyaivAdyantayormaGgalaM kurvanti sma / kAvyakSetre tu chandoyojanApATavaM prAthamyamevA'bhajat / prastArakrameNAssvirbhUtAnAmanekeSAM vRttabhedAnAM sRSTirabhUt / tatrA'pi vividhaviSayAnabhivyaJjayituM tattadanukUlAnAM vRttajAtInAM prayoge prauDhiH svArasyaM ceti kAvyazAstramarmajJAnAM paramparAH prAsaran / chando na khalu bAhyA sAmagrI, api tu viSayamabhivyaJjayituM, rasodra ke prAbalyamAsthApayituM, vAtAvaraNa - varNyasAmagryAdInAmAnukUlyena rasacarvaNAyAH sauhityamAdhAtuM tadidamatIvopayogi, grAbhyantaramaGgamiti ghaNTAghoSaH kavikulanetRNAM prAsidhyat / 'kavikaNThAbharaNa' - 'suvRttatilakA' digranthAnAM praNetrA kSemendreNa sAdhitaM yat - ' prAvRTpravAsavyasane mandAkrAntA prazasyate / ' karuNavarNane viyoginI vaiziSTyamAvahati, devabhAvasya saMvardhane zikhariNI zobhate, utpAta - vAtyA''dInAM prakaTanAya sragdharA saundaryamAdadhAti ityAdi / tA etAH kaviparamparAstattadvRttanibaddhAnAM mahAkavikarmaNAM tattatkSatraSvatizayamAvahatAM padAGkeSveva nirmitA iti prakaTameva / meghadUte mandAkrAntAyA: saundaryAtizayaM vIkSya 'prAvRTpravAsavyasana' citraNe tasyA prAnukUlyaM niyatIkRtam kumArasambhave (rativilApaprasaGge 'gata eva na te nivarttate sa sakhA dIpa ivA'nilA''hataH / ahamasya dazeva pazya mAmaviSahyavyasanena dhUmitAm / ' ityAdi) viyoginIvRttAnAM saubhagena karuNavarNane tasyA zrAnukUlyamApAditam bhavabhUteH, zaMkarAcAryasya, paNDitarAjajagannAthasya ca devaviSayaratibhAvamuvyaJjayatAM zikhariNIcchandasAM saundaryamavalokya zikhariNyA devabhAvAnukUlyaM prasiddhamabhUt / hindIcchandaH svapi 'baravai' sadRzAnAM katipayAnAM janmaiva virahAdiviziSTaparisthitiSvabhUditi tattadrasodreke teSAmatizaya prasiddho'bhUt / suprasiddhamidaM hindI kavisampradAyeSu yad baravaichandaso janmeva navAbrakhAnakhAnAsamaye viyogavihvalAyAH kSatriyavadhvA ekasyAH kAruNyanivedanAdabhUt / aitihyamidAmevamAsItkavInAM kalpadrumasya svayaM cApi kavayiturnavAbakhAnakhAnA iti prasiddhimuphgatasya savidhe kazcit kSatriya rAjaputraH sevakaH / sa hi svAmino'numatimAdaya nijadezamupagataH kRtavAn kayAciccaturayA kSatriyakumAryA pariNayam / kAMzcinmA
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAn tatsahavAsena sAnandamativAhya punarasI svAminaH savidhamupagato nijaM niyogamazUnyaM cakAra / itastatpraNayinI priyaviyogamasahamAnA kathaM kathamayApayadvirahavirasAn katicid divasAn / atha viyogavahninA vihvalA sA priyatamasavidhe patrapreSaNamucitamabhyUhya svayamAgumphitamekaM chanda: patre vilikhya preSita. vatI priyatamasyopakaNThe / kintu daivasaMyogAttadidaM patramakasmAnnavAbakhAnakhAnAmahodayasya dRzorgocaramagacchat / AsItpatre seyaM kavitA likhitA prema prIti ko biravA calehu lagAya / sIMcana ko sudhi lIjo murajhi na jAya / / __ kavitAyAmasyAM virahAnuprANitayA'ntarvedanA nihitA tayA prabhAvitaH paramasahRdayo navAbakhAnakhAnAmahodayo rAjaputragataM sarvaM vRttAntamavagatya tatkAlameva tasmai gRhagamanAnumati vitatAra / navAbamahodayasya hRdaye kRtapadamidaM chanda: kavitAkSarAnusAreNa 'baravA' nAmnA prAsidhyat / kavitApraNayI navAbamahodayaH svayamasmin chandasi bhUyasIH sUktI: samupanibaddhavAn / samAhRtavAMzca taddinAdArabhyaiva tadidaM chanda: kavisamAjaH, yasmin hi racanApATavaM pradarzayanto gosvAmitulasIdAsAdayo bhUyasI saphalatAmadhijagmuH / aitihyenAnena baravaichandaso virahavarNanAnukUlatvakhyApinI yA paramparA hindIkavisamAje prAcalattasyA mUlaM gaveSayituM sukaram / evaM baravaicchandaH khAnakhAnAmahodayasya, caupAI tulasIdAsasya, dohA vihAriNaH, chappayacchandonAbhAdAsasyetyAdi yathA chandonibandhapATavaM hindIkavInAM prathitaM, tathaiva kAlidAsasya mandAkrAntA, bhavabhUteH zikhariNI, zArdUlakrIDitaireva prakhyAto rAjazekharaH, jagannAthasya mAlabhAriNI, govarddhanasyAryA ityAdidizA tattatkavInAM vizeSacchandonibandhanapATavaM saMskRtakavisamAMje prasiddham / evameva 'hAsyaM dodhakam, karuNaM mandAkrAntA-puSpitAgrAdIni, zRGgAraM pRthvI-sragdharAdIni, vIraM zikhariNI-zArdUlavikrIDitAdIni saukaryeNAbhivyaJjayantI' ti kAvyaprakAzoktirapi chandasAM rasAbhivyaJjakatve vizeSa mahattvaM codbodhayati / akSarasaGghaTanA yathA rasodreke sahAyikA tathaiva vRttabhedeSu varNaparimANAdInyapi viziSTarasAnukUlAnIti katipayeSAM vrajabhASAcchandasAmudAharaNena spaSTIbhavet / vrajabhASAyAm 'amRtadhvani-'chappayA'dicchandasAM ghaTanA, yojanA ca svata eva tAdRzI yayA vIra-rodrAdirasAnAM citraNe nitarAmAnukUlyaM bhavati kaveH / baravaichandaso vedanAnukUlA saMkSiptA, mArmikI ca saGghaTanA karuNarasAnukUletyuparyuktavAnasmi / ___ saMskRte mAtrikacchandAMsi tattadrasabhAvAdyabhivyaJjanAya tadanukUlAnAM vRttabhedAnAmAvazyakatA chandasA
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAviSkArasya jananI samabhUdathavA nati gaveSaNAyA viSayaH / idamapi susambhavaM yacchandobhedAnAmAviSkArAnantaraM teSAM tattadrasAnukUlatvamanubhUtaM syAtkavibhiH / kintu zanaiH zanaizchandasAM jAtayastAvatprasRtA yatprastArabhedena chandasAmAnantyamudghoSitaM chandovidbhiH / saMskRte varNAnAM prastAreNAnantAnAM chandasAmudbhAvanA'jAyata / mAtrikacchandasAmudbhavastu prAkRtabhASAbhyo'bhUditi smbhvH| gAthAbhedebhya AryAcchandasa udgamo'bhUt / daNDakeSvapi katipaye mAtrANAmAdhAreNava prAcalan / apabhraMzabhASAbhyo, brajabhASAyAzcodbhUtAnyanekAni chandAMsi zanaiH zanaiH saMskRte samAyAtAni / zaGkarAcAryasya 'carpaTapaJjarikA'yAM 'aGga galitaM palitaM muMDam, dazanavihInaM jAte tuNDam' ityAdimAtrikacchandasAmupayogo'sti / hindI-sAhityasya 'rItikAle' yadA brajabhASAkavitA samagre'pi bhArate mAdhuryAdiguNaH pracAramabhajat, tacchandAMsi ca ghanAkSarI-caupAI-dohA-soraThAdIni samabhUvan sarvata: praptiddhAni; katipayaiH saMskRtakavibhirapi chandaHsvamISu kAvyalekhanapravRttiH prdrshitaa| manye kavikalAnidhiH zrIkRSNabhaTTo yo hi saMskRtaprAkRta-vrajabhASAdiSu mUrdhanyaH kavirAsIt, paramparAyAmasyAM prAmukhyena bhAgamagRhNAt / kavikalAnidhi-zrIkRSNabhaTTaH' kavikalAnidhiH zrIkRSNabhaTTo gautamagotrIyastailaGgavaMzajo 'devarSi' ityavaTaGkadharo'bhUt / etatpUrvajA AndhrapradezAd vArANasI, vArANasIta: prayAgaM, prayAgAd bAndhavanagaraM, tato bUMdInagaraM caa''gcchn| bundIpatinA zrIbudhasiMhena bhUri sammAnita: zrIkRSNabhaTTastadrAjasabhAM bahukAlaM yAvadalaMcakAra / tato vidvadguNagrAhiNA mahArAjAdhirAjena zrIjayasiMhenAmberamAnAyitaH / bundIpaterAjJayA'nena vrajabhASAyAM 'zRMgArarasamAdhurI'tyAkhyo grantho vyalekhi / prAmbe ranarezAd bahumAnaM sauhArda ca labdhavatA'nena na kevalaM tadAjJayA bahavo granthA eva likhitA:, kintu tenAnuSThIyamAne'zvamedhayAge AttvijyamapyAcaritam / ayaM hi tatra Rtvikssttke'nytmo'bhuudyaajkH| mahArAjajayasiMhAjJayA'nena vrajabhASAyAm 'alaGkArakalAnidhiH', saMskRte 'vRttamuktAvalI', saMskRtagIteSu 'rAmarAsa:' athavA 'rAmagItam', upaniSadAM ca prAcInahindIbhASAyAmanuvAdA likhitaaH| mahArAjajayasiMhasya svargAdhirohaNAnantaraM mahArAjamIzvarosiMhamapyayaM kaJcitkAlaM sevitavAn / tatprItaye 'IzvaravilAsa mahAkAvyaM' nAmaitihAsikaM kAvyamayamalekhIt / sundarIstavarAja-vedAntapaJcaviMzatiprabhRtayo granthA apyanena likhitAH / , zrIkRSNabhaTTasya vistRtaM jIvanacaritra jijJAsubhiH rAjasthAnapurAtattvAnveSaNamandirAt prakAzitasya 'IzvaravilAsa' mahAkAvyasya (1958) bhUmikAyAM (pR. 41) draSTavyam /
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 5 ] mahArAjasyezvarIsiMhasya kAruNikanidhanAnantaraM mAdhavasiMho rAjyAsanamAruroha / tadarthamanena 'padyamuktAvalo'' smupgumphitaa| bharatapurAdhIzasya zrIsUryamallasya rAjasabhAyAM sammAnaM labdhavatA'nena 'durgAbhaktitaraGgiNI' granthopi tatpreraNayA vircitH| jayapuradharAdhIzena sAdaramasmai pradattA grAmasampattiradhunA'pyasya vaMzajairupabhujyate / ayaM vedAnta-mImAMsA-yoga - sAhitya - vyAkaraNAdInAM dhurandharo vidvAn, saMskRta-prAkRta-vrajabhASAdInAM samarthaH kaviH, suprathito mantravettA, mahAn yAjJiko, vedArthapAragazcAsIditi 'kulaprabandha' kartuH zrIhariharabhaTTasyAnena padyena suzakaM jJAtummImAMsAparizIlane paTumatiH sAMkhyAbdhipAraGgamo nyAyA'nargalavAkprapaJcacaturo vedAntasiddhAntadhIH / kAvya-vyAkRtivRttakoSakuzalo'laGkArasarvasvavit zrIkRSNaH kavipaNDito vijayate vANIvilAsAlayaH / / etadviracitA bahavo granthA matsakAze vidyante / bahavastu pUnAstha-bhANDArakaraorienTala risarca insTiTyUTa prabhRti prAcInagranthAgAreSu surakSitAH zanaiH zanargaveSakANAM parizrameNa prAkaTayamAyAnti / pradyAvadhyupalabdhA etallikhitA granthAH- (saMskRte) IzvaravilAsamahAkAvyam, padyamuktAvalI, vRttamuktAvalI, prazastimuktAvalI, tripurasundarIstavarAjaH, vedAntapaJcaviMzatiH, rAmagItam, ityAdayaH / (vrajabhASAyAm)-alaGkArakalAnidhiH, sAMbhara-yuddha, jAjaUjuddha, bahAduravijaya, jayasiMhaguNasaritA, zRGgArarasamAdhurI, vidagdhamAdhavamAdhurI, taittirIyAdyupaniSadAmanuvAdaH, rAmacandrodayaH, rAmarAsA, vRttacandrikA, nakhasikhavarNana, durgAbhaktitaraGgiNI, ityAdayaH / mahArAja-savAIjayasiMhenAsmai 'kavikalAnidhi' ityupAdhirapi prAdIyata / . bhANDArakaraprAcya-zodha-saMsthAnAdhyakSeNa sva0 zrI parazurAmakRSNa goDe mahAbhAgenaitallikhitA bahavo granthA: pUnAsthitarAjakIyapANDulipibhANDAgArAdadhigatAH / madupari nirmAyaM snehabhAvamArakSatAnena vRttamuktAvalyA: IzvaravilAsamahAkAvyasya ca pANDulipayo darzanArthamatra preSitAH / anena zrIkRSNabhaTTasya paricAyakAni zodhapatrANyapi patrikAsu prakAzitAni / zrIkRSNabhaTTasya janmakAla: saMvat ' rAjasthAnapurAtattvAnveSaNamandirAtprakAzitA / 2 dRzyatAM :sAhityavaibhavam' pR. 576 /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 6 ] 1725 (1666 I.) prayANakAlazca saMvat 1800 ( 1744 I.) to'nantara - mityanumIyate / vRttamuktAvalI vaidikacchandaHsu, saMskRtavRttajAtiSu vrajabhASA cchandaH su ca samAnamadhikAraM labdhavatA zrIkRSNabhaTTena vilikhitazchandaH zAstra vivecanaparo'yaM granthaH pUnAtaH samupalabdho'bhUt / granthe'smin vaidika-laukika vrajabhASAdicchandasAM sodAharaNaM vivecanaM granthakRtA vihitaM svanirmitAnyudAharaNAni ca pradAya granthasya mahattvaM samedhitamityAdivizeSAnAlocya mayA'sya pratilipi: sAmAnyasaMzodhanaiH saha vihitA, rAjasthAnapurAtattvAnveSaNa mandirasya saMsthApanAnantaraM zrIkRSNabhaTTaviracitasya 'IzvaravilAsa' mahAkAvyasya prakAzanametasya sammAnya-saMcAlakena zrIjinavijaya muninA sviikRtmaasiit| anenaiva prasaGgena zrIkRSNabhaTTaviracitAM vRttamuktAvalimimAmahaM saMcAlaka mahodayAya, purAtattvasaMsthAnasyAsyAnyebhyo nirNAyakasadasyebhyazcAdarzayama | purAtattvamArmikena saJcAlaka mahodayena rAjasthAnasya dhurandharaviduSo'syAH kRteH prakAzanAya protsAhito'ham / tasyaiva mahAbhAgasya paryavekSaNe seyamadya pAThakAnAM purastAdupatiSThata iti paramaM pramodamAvahan zrImunimahodayamanekairdhanyavAdairabhinandAmi / prasaGge'smin punaH sakRd bhANDArakara prAcya - zodhasaMsthAnAdhyakSaH zrI pI. ke. goDe mahodayaH smaraNapathamAroti, yena sarvataH prathamaM pustakasyAsya pANDulipiradhigatA, paricAyitA ca paNDitamaNDaleSu / pratova khedasyAyaM viSayo yadasyAH prakAzanAtpUrvameva zrIgoDe mahodayo divamArUDhaH / mahAzayasyAsyopakArabhAraM zirasA vahan jayapurasya sva0 zrIharinArAyaNapurohitamahodayamapi sAbhAraM smarAmi yatsojanyena 'vRttamuktAvalyA :' pANDulipi: pUnAtaH sulabhA'bhavat / rAjasthAnapurAtattvamandirasyopasaJcAlakAya zrIgopAlanArAyaNazarmaM ema. e., mahodayAyApi sAzIrabhinandanAni pralimAni yena pANDulipInAM mudraNasamaye sthAne sthAne saMzodhanAni mahyaM bodhitAni vaidikachandaH prakaraNe chandonAmnAM tulanAtmakamavekSaNaM vidhAya saMzodhane ca sAhAyyamAcaritam / zrAyuSmAn ci0 kalAnAthazAstrisAhityAcArya:, ema. e. ( AMgla - sAhitye ) api zubhAzIrbhirabhinandanIyo yena graMthasampAdane, saMzodhane, bhUmikAlekhane ca me bhUyastarAM sAhAyyaM vihitam / anena hi vilikhita: zrI pI. ke. goDe mahodayasya gaveSaNAnAM sArasaMkSepaH, pustakasya paricayazcAtraiva prakAzyate pAThakAnAM pramodAya | bhRzamavadadhatopi me saMzodhane pratilipIkaraNe ca yAstruTayaH samabhUvan vijJA: pAThakAstAH kSamiSyanta ityAzAse / vaidikacchandaH prakaraNe'nyatra ca yatra pANDulipistruTitA'zuddhA cA''sIt tatra yathAmati saMzodhanAya prayatitavAnasmi,
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 7 ] tathApi durUhasthaleSvanadhikAracarcAmanucitAM manvAnena mayA truTitAni sthalAnyekadvAni yathAvadeva tyaktAni, adhikAribhireva pUraNIyAni / 'pAparitoSAdviduSAM na sAdhu manye prayogavijJAna' mityuktidizA graMthasyAsyopayogitvasya ta eva parIkSakA iti tebhya eva parizramamimaM samarpayan viramAmi / "ityetat sUtrarUpeNa vinayAd vinyavedayat / " ASADhI pUrNimA, saM0 2020, bhaTTazrImathurAnAthazAstrI, majunikuJjaH, sI. skIma, jayapuram / jayapurAlayaH // 1
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ "yo ha vA praviditAyacchandodevataviniyogena brAhmaNena mantreNa yAjayati vA'dhyApayati vA sa sthANu varcchati gataM vA padyate pramIyate vA pApIyAn bhavati yAtayAmAnyasya chandAMsi bhavanti / " (chAndogyabrAhmaNa 375) "sarvazchandobhiryajedityAhuH, sarvaivaM chandobhiriSTvA devAH svargalokamajayaMstathaivetadyajamAnaH sarvaizchandobhiriSTvA svarga lokaM jayati" (aitareyabrAhmaNa 2 / 3) kaviprazastiH mImAMsAparizIlane paTumatiH sAMkhyAbdhipAraGgamo nyAyAnargalavAkprapaJcacaturo vedAntasiddhAntadhIH / kAvyavyAkRtivRttakoSakuzalo'laGkArasarvasvavi cchIkRSNaH kavipaNDito vijayate vANIvilAsAlayaH /
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 chandasAmakArAdivarNAnukramasUcI nAma nAma 35 7,17 2, 3, 4, 14 2, 12 3,6 3, 6 3, 10 1,2,10 1, 2, 11 2, 12 14 upavizAla upendravajrA ullAla uSNika ArSI uSNika devI prAsurI , prAjApatyA , yAjuSI sAmnI mArcI brAhmI kakupa 3,6 3, 10 1, 2, 10 1, 2, 11 2, 12 >> >> 14 pUra atijhullana pratidhRti atyaSTi . anuSTup pArSI anuSTup devI prAsurI , prAjApatyA, yAjuSI , sAmnI , prArthI brAhmI , yajurantA " virAT // anuSTuba virAT anuharigIta aparahaMsI amRtagati prarilla aSTi prAkRti prAkhyAnakI AbhIraka indravatrA indravaMzA utkRti udgagAthA upajAti upajhallana upavAri >> >> avasAnApura, para viSamapadA // nyakuzirA, barddhamAnA , uSNiggarbhA , catuSpadA , kakudmatI kanda 7, 17 7,17 .........::::::: >> >> . * 30 kamala 38, 41 7,17 kamalA kamalAvalI karahaMsa kalAvatI Mexx kAma kAvya
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAma pRSTha krIDAcakra kuNDalikA kRti " 9 NMMA / barddhamAnA gAyatrI pratiSThA dvipadAvirADa tripadAvirAr3a vakrapada carcarI caJcalA caturvacana caturaMsa catuSpadI 1,3,7 2, 12 1,0 1,3,8 26 2,3,6,7,18 2,12 jagatI khaJjavizAla khajA khajopavizAla gaganAGgaH gandhAnaka gAthA gAthikA gAyinI gAyatrI praSa gAyatrI devI mAsurI prAjApatyA yAjuSI sAmnI prArthI brAhmI catuvizatyakSarA ekapadA svarAr3a uSNiggarbhA dvipadA avasAnA tripadA pAvanicata virAT zaMGka matI, virAT chando virAT dvipadA , aniruktA pratipAdanivRta " nAgI vArAhI candra campakamAlA cAmara culiyAlA jagatI pArSI devI prAsurI prAjApatyA yAjuSI sAmnI mArcI 1, 3, 10 1,2,10 1,2,11 2, 12 3,6 3, 10 1, 2, 11 1, 2, 11 2, 12 brAhmI wwwwwrow - Mr.M.mam.orm marrm purastAjjyotiH , madhyejyotiH , upariSTAjjyotiH, jyotiSmatI prati 3,4,13 janaharaNa jhullana taralanayanA tAraka tAla tAlI tilaka
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAma tIrNA tuGga toTaka tomara tribhaMgI triSTup zrArSo devI prAsurI prAjApatyA yAjuSI sAmnI zrAca brAhmI purastAjjyotiH upaSTijyotiH virAT zuddha sAvitrI yavamadhyA jagatI triSTub jagatI daNDaka caNDavRSTi zrarNa arNava jImUta lIlAkara uddAma zaGkhArka candreza bhogIndra pIyUSa vArAhavAta pracitaka 21 triSTup 2, 12 3, 8 3, 6 3, 6 3, 10 1, 2, 11 1, 2, 11 2, 12 16 16 16 16 16 16 16 16 66 66 6.6, 67 66, 67 .66, 67 "" 17 wr 27 19 " 33 " 19 13 "1 99 daNDaka "" 33 39 39 33 " " 39 "" 19 pRSTha 19 38 41. 46 43 32, 63 2, 3, 16 m 66, 67 66, 67 66, 67 66, 67 66, 67 66, 67 66, 67 66, 67 N nAma meghamAlA caNDavega siMhavikrAnta anaGgazekhara zrazoka majjarI kAmabANa bhujaGgavilAsa pannagendra dambholi helAvalI mAlatI keli kaMGkeli lIlAvilAsa mahANDavRSTi caNDakIla daNDakala damanaka dvipathA dvipadI dIpaka durmilA daNDaka dhavala dhattA dhattAnanda 37 "" 39 29 39 " 39 "1 wr "" " "" " uddAlaka siMhavikrIDa mattamAtaGgakhelita,, kusumastabaka dAma vitAna vartula acala helAvatI ". rw 93 51 31 1. 31 1 97 pRSTha 66, 70 66, 70 66, 70 66, 70 66, 70 66 66 66 66 66 66 66 66 66 67 66, 66 71 71 72 72 72 73 73 73 66 30 40, 46 23 28 30 m 33, 63 60 25 25
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAma pRSTha nAma pRSTha 38 7,17 7,17 vAri dhRti . nagANikA narAca narendra 54 4 nivRt. parivRttahIra prakRti prajjhaTikA prabhAvatI pramANikA plavaGgama praharSiNI pAIttA pAdAkulaka priyA nizipAla . 144 mr " nIla paGkti 2,3,6,15 2,12 pArSI paDakti pRthvI devI prAsurI prAjApatyA yAjaSI sAmnI brahmarUpaka bimba 3,8 3,9 3, 10 1, 2, 11 1,2,11 2, 12 bRhatI pArSI bahatI prArcI 2, 12 3,8 1, 2,10 1, 2, 11 2, 12 brAhmI sataH prastAra prAstAra viSTAra saMstAra prakSara alpaza: pada padhyA agatI catuSpadAvirAT , avasAnAmahA , jyavasAnAmahA , mahApaGakti paGa ktivirAT , padmAvatI padahaMsa devI prAsurI prAjApatyA yAjuSI sAmnI mArcI brAhmI padhyA purastAda upariSTAd Urdhva nyaMkusAriNI skandhogrIvI uro viSTAra 5,14 mahA nya kusAriNI uro, 14 sato , 15 vazASTakapadA , 5
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAma pRSTha / nAma 15 24 xx Am 2 47 7,17 21 36 48 catuSpadA bahatI pipIlikamadhyA , skandhodgItI viparItA sato bhramarAvalI bhurika bhujaGgaprayAta maNibandha madanadIpana madhu madhubhAra manohara manthAna mandara mandragIta mandAkrAntA mallikA mahArASTra mahAlakSmI mahI mANavakakrIDA mAyA mAlinI mAlA mAlAdhara mAlI muktAdAma mpur . . 7r9MX894 rasika rolA laghuharigIta laghuhIra lakSmIdhara lIlAvatI vasantatilakA vaMzastha vAri vikRti vigAthA vijjohA vidyAhAra vidyunmAlA virATa zakvarI zaGakhanArI zaGa kumatI - zambhu zarabha maahi zArdUlavikrIDita zAlinI zAlUra zikhariNI zikhA zeSarAja zloka zrI sammohA saMyuta samAnikA saroruha savaiyA sAra 26, 46 muNDaka 46 24 mRgendra modaka yamaka yavamayA rathoddhatA ramaNa 3 9m
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAma sAraGgarUpa sAraGgikA sAraGgI siMhavilokita siMhinI saurASTra subhullana sundarI sumukhI suvAsa suSamA pRSTha 42 42 52 31 22 26 35 50, 62 45 40 44 [6] nAma suhIra skandha sragdharA svarAT svAgatA harigIta hariNaplutA hAkali hArIta hIra pRSTha 33 22 61 7 45 31, 60 51 26 38 33
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAma maGgalAcaraNam-gAyatrI zrArSI devI prAsurI prAjApatyA yAjuSI sAmnI zrAca prathamo gumpha 19 "1 anuSTup gAyatrI 21 31 "? 19 brAhmI zrArSI uSNik prAyanuSTuvAdayaH devI gAyatrI devI uSNik "1 devI anuSTup devI bRhatI devI paGakti: devI triSTup devI jagatI prAsurI gAyatrI prAsurI anuSTup prAsurI uNigAdyA: prAjApatyA gAyatryAdayaH jagatI virAT paGaktiH triSTup uk 2 viSayAnukramaH pRSTha 1 1 1 1 1 1 1 3 3 3 3 nAma jagatI virATa, triSTup pAdanivRt nAgI viparItA vArAhI varddhamAnA viparItA pratiSThA dvipadA virAD gAyatrI tripadA virAD uSNam gAyatrI uSNag jagatI kakubuSNik puraH uSNik paroSNik nyakuzirA uSNik uSNaggarbhoki catuSpadA uSNik tripadAnuSTup mahIpadapaGa ktiH bRhatI pathyA bRhatI nyaGa kusAriNI skandhogrIvI uro bRhatI upariSTAv bRhatI catuSpadA bRhatI dazASTakapadI bRhatI mahAbRhatI sato bRhatI iti bRhatyadhikAraH pRSThe 3 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ rur ur urur nAma paGaktiH sataH paGaktiH prastAra , prAstAra , viSTAra , saMstAra prakSara alpazaH // pada pathyA nagatI triSTub jyotiSmatI jyotiSmatI jagatI purastAjyotiH madhyajyotiH iti triSTupajagatyoradhikAraH zaGa kumatI kakudmatI pipIlikamayA yavamayA nivRt bhurika virAr3a gAyatrI svarAD , utkRtiH abhikRtiH saMkRtiH vikRtiH prAkRtiH prakRti dhRtiH praSTiH zakvarI nagatI pratijagatI devI gAyatrI mmmmmmmmmmmmm n n n n n na , nAma devI uSNika devI anuSTup devI bRhatI devI paGaktiH devI triSTup devI jagatI prAsurI gAyatrI prAsurI uSNika mAsurI anuSTup mAsurI bRhatI prAsurI paGaktiH mAsurI triSTup prAsurI jagatI prAjApatyA gAyatrI prAjApatyA uSNika prAjApatyA anuSTupa prAjApatyA bRhatI . prAjApatyA paGaktiH prAjApatyA triSTupa prAjApatyA jagatI yAjuSI gAyatrI yAjuSI uSNik yAjuSI anuSTupa yAjuSI bRhatI yAjuSI paGaktiH yAjuSI triSTup yAjuSI jagatI sAmnI gAyatrI sAmnI uSNika . sAmnI anuSTupa sAmnI bRhatI sAmnI paGaktiH sAmnI triSTup sAmnI jagatI ArcI gAyatrI prArcI uSNika , , , , , , , , , , , . , , , , , 32 ,
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 9 ] - nAma pRSTha nAma pRSTha purastAd bRhatI upariSTAd, '14 14 ~ ~ ~ ~ ~ ~ orror or orarwwwwwwwwwwwwwww l l l prArthI anuSTupa mArcI bRhatI ArcI paGa ktiH prArthI triSTup prArthI jagatI brAhmI gAyatrI brAhmI uSNika brAhmI anuSTup brAhmI bRhatI brAhmI paGaktiH bAhmI triSTup pArSI anuSTubAdayaH catuvizatyakSarA gAyatrI ekapadA gAyatrI ravarAD gAyatrI uSNigagarbhA gAyatrI dvipadA anavasAnA pAdanicad virATaza kumatI, virAT chandoH , virAT dvipadA , aniruktA iti gAyanyadhikAraH uSNika kakubuSNika paroSNika anavasAnA pura uSNika pura uSNika viSama padA uSNika varddhamAnA uSNika iti uSNigadhikAraH anuSTup virADanuSTup yajurantAnuSTup anuSTub virATa iti anuSTubadhikAraH c C mmmmmmmcxxxxx.xxx ra 0 0 0 . 0 0 s l s nya kusAriNI uro bRhato skondhodgItI viparItA nyaGa kusAriNI , sato bRhatI catuSpadA bRhatI pipIlikamadhyA bRhatI iti bRhatyadhikAraH bRhatI paGaktiH paGaktiH prastAra paGaktiH catuSpadA virAT paGaktiH viSTAra paGaktiH svarAT paktiH catuSpadA virAT paGaktiH anavasAnA mahApaGaktiH tryavasAnA mahApaGaktiH mahApaGa ktiH paGaktivirATa iti paGktyadhikAraH triSTupa upariSTA jyotistriTupa virAT triSTup purastAjjyotistriSTuya zuddha triSTupa sAvitrI triSTup yavamadhyamA triSTapa triSTapa jamatI jagato triSTup iti triSTubajagatyoradhikAraH utkRtiH abhikRtiH saMskRtiH vikRtiH prAkRtiH sy llh lh sh lh WW llh 1 s MOMMM s s s Mwowww l ln khy khn khn khn mn w 2.1 bRhatI
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAma prakRtiH prazItyakSarAkRtiH pratidhRtiH ghRti: pratyaSTiH aSTi: pratizakvaro zakvaro pratijagatI jagatI pratha dvitIyo gumphaH dvitIyagumpha prastAvanA gurulaghulakSaNam bhraSTagaNAH dvigaNavicAraH chando nirUpaNam gAthAprabhedAH freekSaNam sarvagurugAthikA sarvalaghugAyikA gAthAlakSaNam sarvagurugAyA sarvalaghugAthA vigAthAcchandaH sarvaguruvigAthA sarvalaghuvigAthA udgAthAcchandaH gAthinI lakSaNam sihinI skandhakacchando lakSaNam iti gAthAprakaraNam dvipathAvRttam rasikacchandaH rolAvRttam gandhAnakacchandaH catuSpadI dhattA [ 1 ] pRSTha 17 17 17 17 17 17 17 17 15 15 18 18 16 20 21 21 21 21 21 21 21 22 22 22 22 22 22 22 23 23 23 23 24 24 24 25 25 nAma dhattAnandaH zratha SaTpadaprakaraNam kAvyaM nAmacchandaH ullAla lakSaNam prajjhaTikAcchandaH zrarillam pAdAkulakam 'padmAvatIcchandaH kuNDalikA gaganAGgam dvipadIcchandaH khaJjA zikhA mAlA culiyAlA saurASTram hAkalivRttam madhubhAravRttam dIpakacchandaH zrAbhIrakacchandaH daNDakalacchandaH sihavilokitam plavaGgamacchandaH lIlAvatI: harigItacchandaH pranuharigItam mandragItam laghuharigItam tribhaGgI durmilAcchandaH hIracchandaH suhIram laghuhIrakam parivRttahI rakam janaharaNaM nAmacchandaH pRSTha yusimsimsimsimsimsimsimsim 25 25 28 28 28 28 26 26 26 26 26 30 30 30 30 31 31 31 31 32 32 32 32 33 33 33 33 33 34
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAma madanadIpanacchandaH bhullanacchandaH upabhullanam subhullanam pratibhullanam mahArASTranAmacchandaH caturvacanaM nAmacchandaH atha tRtIyo gumphaH zrI chandaH madhuvRttam kAmacchandaH sAracchandaH mahocchanda: tAlo priyA 17 11 zazicchandaH ramaNacchandaH paJcAlacchandaH mRgendracchandaH mandaracchandaH tIrNA dhAri nagANikA saMmohAcchandaH hArItavRttam haMsavRttam yamakacchandaH zeSarAjacchandaH tilakAkhyacchandaH vijjohAcchandaH caturaM sacchandaH manthAnacchandaH zaGkhanArIvRttam manoharacchandaH damanakacchandaH samAnikA pRSTha [ 11 ] 34 34 35 35. 35 35 36 36 36 36 36 36 37 37 37 37 37 37 37 38 38 38 38 38 38 38 38 36 36 36 36 36 36 40 40 40 nAma suvAsacchandaH kara haMsacchandaH muktAgumphacchandaH vidya unmAlA pramANikA mANavakakrIDA mallikA tuGga cchandaH kamalavRttam zloka lakSaNam mahAlakSmIvRttam sAraGgikA pAItA kamalA bimbavRttam tomaracchanda navAkSara prastAraH mAlIvRttam dazAkSarA saMyutanAmakam campakamAlA maNibandhAkhyam sAravatIvRttam suSamAcchandaH haMsI zramRtagati: atha ekAdazAkSarA saroruhavRttam sumukhI zAlinI rathoddhatA svAgatA damanakacchandaH tAlacchandaH mAlA pRSTha 40 40 4 40 ** 41 42 41 42 41 42 42 * * x x x * 42 42 42 43 43 43 43 43 43 44 44 44 44 45 45 4 45 45 45 46 46 46
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 12 ] nAma pRSTha nAma indravajrA upendravajrA upajAtiH prAkhyAnakI vaMzasthavRttam indravaMzA vidyAhAraH bhujaGgaprayAtam lakSmIdharaH toTakam sAraGga-rUpacchandaH muktAdAma modakavRttam taralanayanAcchandaH sundarIcchandaH mAyAcchandaH tArakacchandaH kandacchandaH kamalAvalI praharSiNI hariNaplutA prabhAvatIvRttam kalAvatI vasantatilakA cakrapadam bhramarAvaliH sAraMgI cAmarama nizipAlacchandaH pavahaMsakam mAlinI zarabhacchanvaH narAvacchandaH nIlacchandaH caJcalA brahmarUpakam pRthvI mAlAdharacchandaH zikhariNI mandAkrAntA maJjIrA krIDAcakram carcarI zArdUlavikrIDitam candranAmaka vRttam dhavalacchandaH zambhuvRttam harigItam muNDakacchandaH sragdharA narendravRttam aparahaMsIcchandaH sundarIvRttam sarvayA durmilA tribhaGgI zAlUracchanda vizAlAkhyaH khaJjavizAla: upavizAlaH khopavizAlaH vAri upavAri atha daNDakajAtaya ucyante lIlAkaraH uddAmaH zaGkhArkaH candrezaH bhogIndraH pIyUSaH Kk 4444
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAma pRSTha / nAma nAma dhArAhavAtaH kAmabANaH bhujaGgavilAsaH dambholiH helAvatI mAlatI keliH kaDUliH lIlAvilAsaH caNDavRSTiH arNaH arNavaH vyADaH jImUtaH mahAcaNDavRSTiH caNDakIla: pracitaka: meghamAlAkhyaH caNDavegaH siMhavikrAntaH manaGgazekharaH prazokamajarI uddAlakaH siMhavikrIDa mattamAtaGgakhelitAkhyaH kusumastavakAkhyaH bAmAkhyaH vitAnAkhyAH vartulAkhyaH pracala: makarAlayaH pRSTha 66 (66) 70 (66) 70 (66) 70 (66) 70 (66) 71 (66) 71 (66) 71 (66) 72 72 72 73 73 73 74-76 67 (66) 67 (66) 67 (66) 67 (66) 67 (66) 67-58 66 (66)
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha 2 3 5 5 14 5 5 7 7 9999 7 7 26 35 35 68 paMkti 8 15 32, 33 2, 3 4 4 22 30 23 32 17 16 24 5 18 m 12 13 1 11 16 [ 14 ] zuddhi-patra azuddhapATha bAhyaH jagatya pAdanivRt 17 ghaTakAzca madhyeM se skandhodgItI * dvayAtkaM bhulam * bhullanapa (zobhaika) zuddhapATha brAhmacaH jagatyA pAdanivRt " SaTkazca madhye'nte skandhoprovI 93 bRhaspa ( pa ) te sano bRhatI catuHzatamutkRte tAnyati saMbhyAjJAptebhyaH 'matikRtiH nyUnAdhikena * madhyatvAt bRhaspatirvaruNa indo vizvedevAH bRhaspatimitrAvaruNAvindro vizve 31 bRhaspatyante satobRhatI catuHzatamutkRti: tAnyabhisaMvyAprebhyaH 'mabhikRtiH UnAdhikena madhyA devA devatAH dvayAtmakaM * bhullanam * bhullanamapi sobreka
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrIH / / tailaGgakulajaladhikaustubhadevarSizrIkRSNabhaTTakavikalAnidhigumphitA vattA vRttamuktAvalI (prathamagumphaH) zrIhayagrIvAya namaH / avighnamastu / bibhrANo vedarAziM karakamalatale vAmake sAmapUrva svAbhyAsAt tatvamudrAM drutatarakavitAbodhikAM dksshste| sasmerasvairahAsollasadamalakalAzobhicandrAnanazrIdevaH zrIvAjimUrddhA mama hRdayaguhAdhvAntadhArAMdhunotu // 1 vaidikavRttasamUhaM vitanomi vinodahetave viduSAm / bhujagendravadanaviditacchandaHsUtrAnusAreNa // 2 atha prathamameva vaidikacchandogaNaM jijJASayinIya (jijJAsamAnAnAm) laukikamiti sUtraprAgvati dvitIyatRtIyacaturthAdhyAyasUtrANi kathyante chandaH / adhikAro'yam, prAzAstraparisamApteH / tena yadita UrdhvaM vakSyAmastacchandastvena vyavahAryamavagantavyam / vakSyati hi daivyakamityAdi / gAyatrI, ayamapyadhikAraH, prA dvAdazasUtrIparisamApteH / daivyekam / ekAkSaraM chando daivIgAyatrIsaMjJaM bhavati / adyatve caraNAdhikArAbhAvAdekagurukamekalaghukaM vA pUrNa chandaH / evamanyatrApi / AsurI paJcadaza / paJcadazAkSaraM chanda prAsurI gAyatrI / praajaaptyaassttau| aSTAkSaraM chandaH prAjApatyA gaaytrii| yajuSAM SaT / SaDakSaraM chando yAjuSo gAyatrI / sAmnAM dviH / SaDityanuvRtyA dviSaD dvAdazAkSaraM sAmnI gAyatrI bhavati / RcAM triH| trirAvRttAH SaDaSTAdazAkSaram ArcI gaaytrii| dvau sAmnAm / dvAdazArNA sAmnI gAyatrI dvau dvAvako gRhItvA varddhata yAvadaSTamakoSTham / tena caturdazaSoDazASTAdazaviMzatidvAviMzaticaturvizaMtyaGkAH sAmnIpaGkto lekhyAH / troMstrInRcAm / ArcI gAyatrI trIstrInaGkAn gRhItvA varddhata / tena tatpaGktI eka
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2] vRttamuktAvalI viMzaticaturviMzatisaptaviMzatitriMzattrayastrizat SaTtriMzadakA lekhyAH / caturazcaturaH praajaaptyaa| eSA caturazcaturo'GkAn gRhItvA varddhata / tatpaGktau dvAdazaSoDazaviMzaticaturviMzatyaSTAviMzatidvAtriMzadaGkA lekhyAH / ekaikaM shesse| yatra noktA vRddhirdaivIyAjuSyostatra te ekamekaM gRhItvA vaddhayAtAm / tena tayoH paGktau dvayAdayaH saptAntam, saptAdyA dvAdazAntaM lekhyAH / jhyaadaasurii| eSA ekaikaM tyajet / tena tatra paJcadazato navAntaM nyUnA lekhyA: / tAnyuSNiganuSTubbRhatIpaGktitriSTupjagatyaH / dvau dvau sAmnAmityAdi vRddhayoktAni uSNigAdisaMjJAM labhante / tisrastisraH sanAmnya ekaikA brAhmaH / yajuHsAmarcI tisro gAyatryo militvA SaTtriMzadakSaraikA brAhmI gAyatrI bhvti| ekaiketi vIpsayoSNigAderapi grahaNam / sanAmnya eksNjnyaaH| tA eva tisro militvA dvicatvAriMzadakSarA brAhmI uSNik, evaM tA eva militvA'STacatvAriMzadAdisaMkhyA anuSTubAdyA bodhyAH / vIpsayaivaitadarthalAbhAtspaSTArthamidam / prAgyajuSAmAyaH yAjuSIprAgvatinyaH / prAjApatyAsurIdaivyastisro militvA caturviMzatyakSarArSI gaaytrii| evamArNya uSNigAdyA api / tatredaM rUpadarzanam prAjA0 8 pArSI / 24 | 28 | 32 | 3 | 40 44 48 devI - 3 | 2 3 | 4 / 5 6 7 AsurI | 15 14 | 13 | 12 | 11 | 10 / 8 | 12 | 16 | 20 | 24 28 32 __ yAju0 7 8 9 10 11 12 sAmnI | 12 | 14 | 16 | 18 | 20 | 22 | 24 prArcI | 16 21 24 27 30 33, 36 / brAhmI | 36 42 | 48 54 / 60 / 66 / 72 avArSI gAyatrI caturviMzatyakSaretyAdi bodhyam / 'agni dUtaM vRNImahe / hAtAraM vizvavedasam / asya yajJasya sukratum / ' ArSI uSNigyathA--'agne vAjasya gomataH / IzAnaH sahaso yaho asme dhehi jAtavedo mahizravaH / ' evamAryonuSTubAdayopi / devI gAyatrI yathA-'OM / ' daivI uSNigyathA-'bhuvaH vauSaT / ' devI
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRttamuktAvalI anuSTub yathA-- 'iSe tvA / ' devI bRhatI yathA - 'bhUrbhuvaH svaH / ' devI paGktiryathA'bhUrbhuvaH svarom ye yajAmahe / ' evaM triSTubjagatyau / AsurI gAyatrI yathA'dhiSaNAsi pArvatI prati tvA diyA [tyA] stvagvettu / ' zrasuryanuSTub yathA - 'devAnAM pratiSThe sthaH / sarvato mA yAtam / evamuSNigAdyAH / prAjApatyA gAyatrI yathA'amRtApidhAnamasi / ' yAjuSI gAyatrI yathA - 'indrAgnibhyAM svAhA / ' evamanyAH / prAyaza etA udAhariSyamANeSu parIkSitavyAH / iti vaidike dvitIyAdhyAyasUtrANi // yathA-' athAto vizeSasaMjJAzcaraNanirNayazca pradarzyate - pAdaH / adhikAroyamApAdasamApteH / yadita UrdhvaM vakSyAmastatra pAda ityupatiSThate / vakSyati hi 'gAyacyA vasava' ityAdi / iyAdipUraNaH / iyAdipUraNo yasya saH / zrAdizabdAduvo'pi tena niyamitazcaraNo yatra pUryate tatreyovAbhyAM pUraNIyaH / yathA - ' tryambakam triyambakam / ' 'sva:pavate' 'suvaHpavate' ityAdi / evamanyatrApyac sandheH prakRtyAdinA pUrtirapi / prakRtyAntaH pAdamanye pare ityAdisUtrAnuguNyasiddhayAnusaMdheyam / liGgAdivyatyayavat / gAyatryA vasavaH / gAyatryAzcaraNo yatrAdhidhAsyate tatrASTAkSaro grAhyaH / yathA 'agnimILa' ityAdi / jagatya zrAdityAH / jAgatazcaraNo dvAdazAkSaro grAhyaH, - ' yena sUryajyotiSA bAdhase tamo jagacca vizvamudiyarSabhAnunA / tenAsmadvizvA manirAmanAhutimapAmIvAmapaduHsvapnya, suva / ' virAjo dizaH / vairAjaH pAdo dazAkSaro grAhyaH / 'asye deva zavasA zuSantaM vi vRzcadvatreNa vRtramindraH / gA navANA avanIramuJcadabhi zravo dAvane sa cetAH / etAM paGktimAhuranye / triSTubho rudrAH / traiSTubha ekAdazAkSaro grAhyaH, yathA - - 'hiraNyarUpaH sa hiraNyasaMgapAM napAtsedu hiraNyavarNaH / hiraNyayAtpari yonerniSadyA hiraNyadA dadatyannamasmai / ' atrAdhyAye etAzcatasraH paribhASAH / zratra vaiparItyena triSTubjagatyorlakSaNAdaSTAviMzatyakSarAyA uSNihaH saptAkSaraH, dvAtriMzadakSarAyA anuSTubho'STAkSaraH, SaTtriMzadakSarAyA uSNihaH saptAkSaraH, dvAtriMzadakSarAyA zranuSTubho'STAkSaraH, SaTtriMzadakSarAyA bRhatyAH navAkSarazcaraNo grAhya ityeke / ekadvitricatuSpAduktapAdam / uktaH paribhASitaH pAdo'sya tadgAyatryAdi tAdRzaireva caraNaiH kvacidekapAt kvacid dvipAt kvacittripAt kvaciccatuSpAcca bhavati / yathASTAkSaracaraNA gAyatrI tripadaiva, tAdRzyanuSTup catuSpadaiva / dvAdazai (daza) kAdazAkSarapAdA jagatI, virAtriSTubhazcatuzcaraNA eveti / zrAdyaM catuSpAdRtubhiH / AdyaM gAyatraM SaDakSaracaraNaizcatuSpAd bhavati / yathA - 'indraH zacIpatirbalena vIlitaH / duzcyavano vRSA samatsusAhasiH / kvacittripAdRSibhiH / kvacitsaptAkSa raistripAd gAyatram, yathA - 'ya ekazcarSaNInAM vasUnAM mirajyati indraH paJca kSitinAm / ' sA pAdanivRt / seyaM saptakacaraNA pAdanivRditi saMjJAntaraM labhate / evaMvidhAzca vijJAtA vizeSasaMjJAH zreyovizeSaM
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 ] vRttamuktAvalI janayanti zabdazAstre vaikalpikarUpajJAnavadadhikazAstrajJAne dharmAdhikyaphalatvAt / kecittu / saptakayormadhye SaTkazcetpAdanivRditi sUtrayanti / yathA - ' - 'purUttamaM purUNAM stotRNAM vivAci vAjebhirvAjayatAM' ssttsptkyormdhye'sstt| vatipAdanivRt / yathA 'preSThaM vo atithi stuSe mitramiva priyam agni rathaM na vedyam / ' dvau navakau SaTkAzca sA nAgI | navakayorante SaTke nAgI yathA - 'agne tamadyAzvaM na stomaiH kratuM na bhadraM hRdispRzaM RdhyAmAta'prahaiH / ' viparItA vArAhI / zrAdye SaTke vArAhI gAyatro bodhyA / dvau SaTko saptakazcarusIyasI yathA / ' indraH sahasradAnnAm / varuNaH za N, syAnAm / kraturbhavatyukthaH, SaTsaptASTakairvarddhamAnA / yathA - 'eSo uSA pUrvyA / vyacchati priyAdivaH stuSevAmazvinA bRhat / ' viparItA pratiSThA / aSTa saptaSaTkacaraNA yathA-- ' ApaH pRraNIta bheSajam varUthaM tanve mama jyokva sUryaM dRze / ' kvacittu saptaSaDaSTakacararaNA gAyatrI dRzyate / yathA - 'purUtamaM purUNAmIzAnaM vAryANAm / indraM some sacAsute / tRtIyaM dvipAjjAgatagAyatrAbhyAm / tRtIyazabdo 'gAyatryA vasava' ityato 'virAjo diza' iti tRtIyasUtrasthaM virAjamAha, tena jAgatagAyatrAbhyAM dvipadA virADgAyatrI bhavati / yathA - ' zukraH zuzuSkAM uSo na jAraH paprA samIco divo na jyotiH / ' tripAt traSTubhaiH / tribhistraiSTubhaistripadA virAD yathA - - 'duhIyanmitra dhitaye yuvAku rAye ca no mimItaM vAjamatyai / iSe ca no mimItaM dhenumatyai / ' iti gAyatryadhikAraH / uSNiggAyatrI jAgatazca / spaSTam, yathA - ' zamagniragnibhiH karachannastapatu sUryaH / zaM vAto vA tvarayA apastidha: / ' kakummadhye cedantyaH / antyo jAgato gAyatrayormadhye cetkakubuSNig bhavati / yathA - ' - 'sudeva: samahAsati suvIro naro marutaH samartyaH / yaM trAyadhve syAmate / ' pura uSNik prata: / Adye jAgate sati, yathA'taccakSurdevahitaM zukramuccarat / pazyema zaradaH zataM jIvema zaradaH zatam / ' paroSNika parataH / antye jAgate sati / pUrvasUtra eNa gatArthamapi vizeSasaMjJArthamiti halAyudhabhaTTA, anyaistu na padyate / traiSTubhajAgatacatuSkairnyakuzirAH viSamo STubho samau jAgatau ceccatuSpadA nyaGkuzirA uSNig, yathA - 'parAvato ye didhiSanta prApyaM manuprItAsojanimA vivasvataH / yayAterye nahuSyasya barhiSi devA zrAsate te adhibruvantu naH / ' AdyaH paJcakastrayo gAyatrA uSNiggarbhAH / catuSkairityanuvartate / Adye paJcake uSNiggarbhoSNig yathA - 'pituM nustoSaM mahodharmANAM taviSIM / yasya trito vyojasA vRtraM viparvamardayat / catuSpAdRSibhiH / saptakacaraNA catuSpadoSNig yathA - 'savituSTvA prasava utpunAmyachidreNa pavitreNa vasoH sUryasya razmibhiH / ityuSNigadhikAraH / anuSTub gaaytraiH| catuSkairityanuvRttezcaturbhirgAyatrairanuSTub / yathA - 'gAyanti
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRttamuktAvalI [ 5 tvA gAyatriNorcantyarkamarkiNaH / brahmANastvA zatakrata' udvaMzamivayemire / tripAt kvacijjAgatAbhyAm / Adye gAyatre sati / jAgatAbhyAM tripadAnuSTub yathA'suzravaH suzravA asi yathA tvaM suzravaH suzravA asi evaM mAM suzravaH sauzravasaM kuru / ' madhye'se ca / jAgatayormadhye ase vA gAyatre tripadAnuSTub yathA-tatra madhyagAyatrA yathA--'paryaSu pradhanvavAjaM sAtaye parivRtrANi sakSaNiH / dviSastaradhyA kSaNayAma Iyase / ' antyagAyatrA yathA - ' mA kasmai dhAtamabhyamitriNeno mA kutrA no gRhebhyo dhenavaH / stanAbhujo azizvIH / ' vairAjairvA / dazAkSarairapi tripadA yathA - 'pibA somamindramaMdatu tvA yaMte suSAva haryazvAdriH / soturbAhubhyAM suyato nArvA / ' kAvirAD navadvAdazabhiH / yathA - 'tA vidvAMsA havAmahe vAm / tAno vidvAMsA manmavocetamadya / prArcatdayamAno yuvAkuH / naSTarUpI navaTprAtrayodazaiH / yathA - 'vipracchAmipAkyAn na devAn vaSaT kRtasyAdbhutasya dasrAH pAtaM ca sahyaso yuvaM carabhyasonaH / ' tanu zirA ekAdazaikAdazaSaDbhiH / yathA - 'prayA ghoSe mRgavANe na zobhe yayA vAcA yajati patriyo vAm / preSayurna vidvAn / ' paJcapaJcakA SaTkAntyA mahIpadapaGktiH / yathA - ' nIlalohitaM bhavati kRtyA saktirvyajyate / ' ityanuSTubadhikAraH / bRhatI jAgatastrayazca gAyatrAH / zrAdye jAgate triSu gAyatreSu bRhatI yathA'indra N dhanasya sAtaye havAmahe / jetAramaparAjitam / sa naH parSadatidviSaH / sa naH parSadatistidhaH pathyA pUrvasthe tRtIyaH / pUrvajAgate tRtIye sati pathyA bRhatI yathA - 'ubhayaM zruNuvacca na indro arvAgidaM vacaH / satrAcyA maghavA somapItaye / dhiyA saviSTha Agamat / ' nyaGkusAriNI dvitIyaH / jAgate dvitIye sati yathA'prativizvAni duritA rAjAnazcarSaNInAmatidviSaH / zunamasmabhyamUtaye varuNo mitro aryamA / ' skandhodgItI kroSTukeH, uro bRhatI yAskasya / kroSTukiyAskAcAryayormate nyaGkusAriNyA ete saMjJa e staH / upariSTAdbahaspa ( pa ) te / aMhye jAgate upariSTAdvRhatI yathA - ' taddhi vayaM vRNImahe varuNamitrAryaman yenAniraMhaso yUyam / pAthane thA ca martya matidviSaH / purastAdbRhatI pura: / ' grAdye jAgate sati gatArthamapi vizeSasaMjJArtham / viSTA ra bRhatyaSTadazadazASTabhiH / yathA 'duvaM hyAstaM mahoran yuvaM vAyaM niratataM santam / tA no babhrU sugopA syAtam / pAtaM no vRkAdadyAyoH / kvacinnavakAccatvAraH / yathA - ' - 'anAdhRSyamanAdhRSyaM, devAnAmojo'bhizastayAH / zranabhizastyaJjasAmupageSAM svitemaghAH / ' vairAjo gAyatrau ca / dazASTakapadA bRhatI yathA - ' - 'uSo vAjaM hi vaM (svayaM) citro mAnuSe jane / tenAvaha sukRto zradhvarAmupaye tvA gRNanti vahnayaH' / tribhirjAgatairmahAbRhatI yathA - 'ajIjano'gramRtamartyeSvAMRtasya dharmannamRtasya cAruNaH / sadA sarovAjamacchAsa niSyadat / sano bRhatI tANDinaH / '
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 ] vRttamuktAvalI tANDina zrAcAryasya mate / iti bRhatyadhikAraH / paktirjAgato gAyatrI ca yathA - 'bhadramidbhadrA kRNavatsarasvatyakavArI cetati vAjinIvatI / gRNAnA jamadagnivat, stuvAnA ca vaziSThavat / ' pUrvI vedayujI sataH paGktiH, yathA -- janAso agni dadhire sahovRdhaM haviSmanto vidhema te, sa tvanno adya sumanA ihAvitA bhavA vAjeSu santyata / viparItau ca / samAsa - Samye sataH paGktiH / yathA - ' sa RdhaH zrAvayatsakhA vizvetsa veda janimA puruSTutaH / taM vizve mAnuSA yugA : indraM havante taviSaM yataH sra ucaH / prastArapaGktiH purataH / pUrveNa gatArthamidam prAstArapaGktiH parataH / parau jAgato cedyathA - 'agni na svavRktibhirhotAraM tvA vRNImahe / yajJAya stIrNahaviSe viSomahe / kSIraM pAvakazociSaM vivakSase / ' viSTArapaGktirantaH / jAgatau madhye cedviSTArapaGktirUhyA / saMstArapaGktirbahiH madhye gAyatrau cedyathA 'pitubhRto nataMtumitsu dAnavaH / pratidano yajAmasi, uSA apasvasustamaH / saMvartayati vartana sujAtatA / ' akSarapaGktiH paJcakAzcatvAraH / yathA 'pazvAnatAyuM guhA ca taMtam / namo yujAnaM namo vahantam / dvAvapyalpazaH / paJcakau ced dvipadA'lpazaH paGktirUhyA / kecittu paJcakau militvA dazakacatuSpadA setyAhuH / yathA - ' manye tvA yajJiyaM yajJiyAnAm / manye ' tvA cyavanamacyutAnAm / manye tvA sattvanAmindraketum manye tvA vRSabhaM carSaNInAm / ' sA cAlpazaH / etau bhedau kvacidevetyarthaH / padapaGktiH paJca / paJcakapaJcabhiH padapaGktirUhyA / catuSkaSaTkau trayazca / catuSkaSaTko dvau pUrvI tata striSu paJcAkSareSu vA padapaGktirUhyA pathyA paJcabhirgAyatraH / pathyA paGktiryathA - 'indrANImAsu nAriSu, subhagAmahamazravam / na hyasyA aparaM ca na jarasA marate patirvizvasmAdindra uttaraH / ' iti paGktayadhikAraH / jagatI SaDbhiH / gAyatrairityanuvartate / yathA - 'tadviSNoH paramaM padam / sadA pazyanti sUrayaH / divIva cakSurAtatam / tadviprAso vipanyavo jAgRvAMsaH samidhate viSNoryatparamaM padam / ' ekena triSTub jyotiSmatI / yathA - 'indrasyAGgirasAM ceSTau vidatsaramA tanayAyadhAsi / bRhaspatibhinadadriM vidadgAH / samustriyAbhirvAvizata naraH / ' kecittu triSTubhaH pratyAsatterekena traiSTubhena tribhirgAyatraH seti vadanti / tathA jAgatI / ekena jAgatena tribhirgAyatraijrjyotiSmatI jagatI / kecittu ekena jAgatena caturbhirgAyatraiH paJcapadA seti vadanti / purastAjjyotiH prathamena / zrAdyena traiSTubhena jAgatena vAnyairgAyatraH / pUrvasaMjJAbhyAM siddhau vizeSasaMjJArtham / madhye jyotirmadhyena madhyena traiSTubhena jAgatena vA ubhayato gAyatrAbhyAM madhye jyoti - rityubhe U / iti triSTup jagatyoradhikAraH / 1 athaanyvishesssNjnyaaH| ekasmin paJcake chandaH zaGkumatI / yadaikaH paJca
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRttamuktAvalI [7 ko'nye SaTkAstadA zakumatI gAyatrI bodhyaa| chanda iti prakRtepi punargrahaNAttAdRguSNigAdirapi shkumtii| SaTke kkudmtii| ekasmin SaTke'nyeSu yathA lakSaNeSu gAyatryAdiH kakudmatI bhavati / tripaadnnisstthmdhytvaatpipiilikmdhyaa| tripAdityavivakSitam / madhye antyAkSareSu anyeSu ca bahvakSareSu aNumadhyatvAtpipIlikamadhyA gAyatryAdiH / viparItA yvmdhyaa| madhye'lpake / nyUnAdhikenaikena nidbhurijau / caturviMzatyAdyakSarA gAyatryAdirekAkSareNa nyUnatvAdhikyAbhyAM nica dbhurijasaMjJa labhate / dvAbhyAM viraattsvraajau| dvayakSaranyUnAdhikayorete sNjny| AditaH saM (jJa)digdhe / yadA SaDviMzatyakSaraM chandastadA kiM gAyatrI utAho uSNigvirADityevamAdau saMdihAnenAdicaraNAnirNayo'vaseyaH / prAdye gAyatre gAyatrI, Aye auSNihe uSNika iti / devatAditazca / idamaparaM nirNAyakam / AgneyI cedgAyatrI sAvitrI ceduSNigiti / praadishbdaatsvraadiH| tathAha / 'agniH savitA somo bRhaspativaruNa indro vizve devaaH|' gAyatryAdInAM jagatyantAnAM kramAdetA devatAH svarAH SaDjAdayaH / SaDjAdiniSAdAntAH sapta svarA gaaytryaadeH| sitaharitapizaGgakRSNanIlalohitagaurA varNAH, AgnivezyakAzyapagautamAGgirasabhArgavakauzikavAziSThAni gotrANi / sarveSAmudAharaNAni vede, devatAdezca nirNayaH sarvAnukramaNyAdau parIkSitavyAni / iti gAyatryAdiprakaraNe tRtIyAdhyAyasUtrANi / - ctuHshtmutkRteH| yatra caturadhikaM zatamakSarANi sotkRtiH / caturazcaturastyajedutkRteH / caturadhikazatAGkAdArabhya caturbhizcatubhirUnA aGkAH sthApyA aSTa catvAriMzadantam / tAnyatisamyA(jJA)ptebhya: kRtiH / tAnyutkRteranantarANi paJcabhya upasargebhyaH parANi kRtasaMjJAni syuH| yathA shtaakssrmtikRtiH| SaNNavatika saMkRtiH / dvAnavatikaM vikRtiH / aSTAzItikamAkRtiH / prakRtyA ca anupasu(sa)STA kRtirazItikaM bhavati / dhRtyaSTizakvarIjagatyaH / kRteH pareSvaGkaSvetAzcatasraH saMjJAH pRthak pRthak pUrvata etAnyeSAm / eSAM dhRtyAdInAM pUrvatyaktAGkeSu dhRtyaSTayAdyA eva saMjJAH sthApyA: / dvitIyaM dvitiiymtitH| prathamoktA dhRtyAdidvitIyaM dvitIyaM nAma prathamaM yacchabdarUpaM tadatizabdAtprayojyam / yathA SaTsaptatikamatidhRtiH, dvisaptatikaM dhRtiH / aSTaSaSTikamatyaSTiH, catuH ssssttikmssttiriti| evamatizakvarIzakvayaMtijagatIjagatyazca / yathA-utkRtiH / atikRtiH / saMkRtiH / vikRtiH / prAkRtiH / prakRtiH / kRtiH / atidhRtiH| dhRtiH| atyaSTi: / assttiH| atizakvarI shkvrii| atijagatI / jgtii| // 104 / 10066 / 62 / 88848076 / 72 / 68 / 64 / 60 / 56 / 52 / 48 // tatra diGmAtramudAharaNaM jagatyuktaM va / atijagatI yathA-'gantA no yajJa yajJiyAH suzamizrotAhavamarakSa eva yA marut / jyeSThAso na parvatAso vyomani yUyaM tasya pracetasaH syaatduddhrtvonidH|' zakvarI yathA-'na tadrakSAMsi na pizAcAzcaranti HHHHHHHHHH
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ . vRttamuktAvalI devAnAmojaH prathamaM jahyena tat yo bibharti dAkSAyaNA hiraNyaM sa deveSu kRNate dIrghamAyuH / sa manuSyeSu kRNute dIrghamAyuH / evamatizakvaryaSTI api / atyaSTiryathAvizve vihAyA araNi vasurdadhe haste dakSiNa taraNirna zizrayaccha vasya yAvazizrayat vizvasmA iti yudhyate devatrA havyamUhiSe vizvasmA iccha kRte vAramaNvatyagnirdvArA vRNvati / ' evaM dhRtyatidhRtyAdayo'pi sarvAnukramaNyAdau viziSya parIkSyAH / iti vRttamuktAvalyAM prathamo gumphaH daivI gA 'OM', daivI u 'bhuvaH / vauSaT / ' daivI anuSTup 'iSe tvA / uurjetvaa|' daivI bRhatI ythaa-bhrbhuvHsvH| daivIpaGktiryathA--'bhUrbhuva: svarom / ye yajAmahe / ' devI triSTup yathA-'viSNo havya rakSa / apAnaM me pAhi / ' daivI jagatI yathA'vasoH pavitramasi / ' evaM caturdazAdhyAye tRtIyAviti mantreSu prAtmanaH pUrvabhAge prANabhRtsaMjJakAnAM dazeSTakAnAmupadhAne Ayurme ityAdIni daza yajUMSi / chandaH gA u a vR paM. tri ja daivI 1 2 3 4 5 6 7 prathamaM daivI paGktiH / dvi. dai. paM. tR: dai, paM. dai. paM. navamaM dai tri / anyatsarva devI paM. tadane tatraiva 'mAcchanda' iti SaTtriMzadyajUMSi / teSu 'agnirdevate' ti dvAdaza yajUMSi / teSAmavayaveSu pakSapucchAtmasandhiSu dvAdaza chandasya saMjJakA nimiSTakAnAmupadhAne viniyogaH / teSu prathamaM devyanaSTup dvi. dai. va., ta. dai. paM, ca. dai. tri., paM. dai. vR., Sa. dai., sa. dai. va. a. dai. paM., na. dai. bR., da. dai. paM., e. dai. vR., dvA. dai. paM., tra. dai. paM., ca. dai. tri., paM. daivyanu., So. dai. bR., sa. dai. tri., aSTA. daivyanu., e. dai. vR., vi. dai. vR., e. vi. dai. paM., dvA. daivyanu. / 'jA. trayoviMzatimaM chanda: daivI vRhatI azvazchanda: caturvizaM daivI bRhatI chandaH / agnirdevatA / daivI paGakti. '5, vAto devatA dai. paM. 5, sUryo devatA daivI paM. 5, candramA devatA dai. tri. 6, vasavo devatA dai. tri. 6, rudrA dai. paM. 5, A. dai. tri. 6, maruto dai. tri. 6. vizve devA dai. dai. ja, bRhaspatirde. dai. ja. 7., indro de. dai. paM. 5, varuNo de. dai. tri. 6, evaM daivyA paGktibhUrizo vede vistRtA tatraiva svymuuhyaa| kAtyAyanakRtasarvAnukramaNikAyAM prapaJcitAvagantavyA / ataH paramAsurI paGktiH prapaJcya sodAharaNA pradarzyate / AsurI gAyatrI yathAa. 1 / 12 kaNDikAyAm 'dhiSaNAsi pArvatI prati tvA dihyA (tyA) stvagvetta' 15 yathA vA-a. 18 / 47 kaM / tasyApo akSara sa UoM nAma sana idam / ' 15 / gA. u. a. bR. paM. tri. ja. 15 14 13 12 11 109
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRttamuktAvalI [6 'brahmakSatraM pAtu tasmai svAhA vAT tAbhyaH svAhA' / yathA vA 'pitRbhya Urdhvabahibhyo dharmapAvabhyaH svAhA' // 15 prAsurI ussnnigythaa| 'upayAma gRhItosi vaizvAnarAya tvA' // 14 yathA vA'dividhA imaM yajJamimaM yajJaM dividhAH' // 14 'bRhaspataye tvA vizvadevyA va te svAhA / yamAya tvAGgirasvate pitRmate svaahaa'| 14 'indrAya tvA vasumate rudravate svAhA // 14 yathA vA-'taMtunA rAyaspoSeNa rAyaspoSaM jitva' / / 14 'devaH zrU tvaM deva dharmadevo devAn pAhi' // 14 grAsuryanuSTup yathA-'vasavastvAM jaMtu gAyatreNa chandasA' // 13 aAdityAstvAM jaMtu jAgatena chndsaa| 13 devAnAM pratiSThe sthaH sarvato mA pAtam // catuzcatvAriMzaH stomo varNo draviNam / / 13 svAhA sUryasya razmaye vRSTivanaye // ' 13 prAsurI bRhatI yathA-'atra prAvIranuvAM devavItaye // 12 AsurI paGktiryathA-'eSa te yonirvaizvAnarAya tvA // 11 madhumAdhvIbhyAM madhumadhunvIbhyAm' / / 11 AsurI triSTub yathA-'yAzvinaH payasvA nIyamAne' / 10 yathA vA-'SoDazI stoma UrjA draviNam' / / 10 yathA vA 'haviH kRdehi haviH kRdehi // 10 pAsurI jagatI yathA-- 'vaiSNavamasi viSNave tvA' // 6 yathA vA-'yajamAnasya pazUn pAhi' / / 6 ata: para prAjApatyA paGktiH pradarzyate-gA. u. a. bR. paM. tri. ja. 8 12 16 20 24 28 32 prAjApatyA gAyatrI yathA-'amRtApidhAnamasi' // 8 yathA vA-'urvantarikSamanvemi' / / 8 yathA vA-'samrADasi pratIcI dik // 8 kavyavAhanAya svAhA' // 8 yathA vA-'svAhA saMjyotiSA jyotiH // 8 prAjApatyA uSNigyathA-'svAhAgnaye yajJiyAya saMyujurvyaH' / / 12 prAjApatyA anuSTub yathA-'tasyauSadhayopsaraso mudo nAma sana idam' / / 16 yathA vA-'tejosi zukramamRtamamRtamAyuSyA prAyumeM pAhi' // 16 prAjApatyA bRhatI yathA-'azvasya tvA vRSNaH zakrA dhUpayAmi devayajane pRthivyAH' / 20 yathA vA-'devasya tvA savituH prasave'zvinorbAhubhyAM pUSNo hastAbhyAm // 20 yathA vA-'sarasvatyai vAco yanturmantreNAgneH sAmrAjyenAbhiSiJcAmi' / / 20 yathA vA-'eSa te yonirazvibhyAM tvA sarasvatyai tvendrAya tvA sutrAmNe' // 20 prAjApatyA paGktiryathA-vasUnAM bhAgosi rudrANAmAdhipatyaM cAtusSpAt smRtaM caturviMzaH stomaH / / 24 AdityAnAM bhAgosi marutAnAmAdhipatyaM garbhAH smRtAH paJcaviMzaH stomaH' // 25 yathA vA-'tisRbhirastuvata brahmA asRjyaMta brahmaNaspatiradhipatirAsIt // 24 prAjApatyA triSTub yathA- 'suSumNaH sUryarazmizca imA gandharvastasya nakSatrANyapsaraso me kurayo nAma' / / 28 prAjApatyA jagatI yathA caturthasyaikAdazakaNDikAyAM-'davIM dhiyaM manAmahe suMmaDIkAma
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 ] vRttamuktAvalI " bhiSTaye / varcodhA, yajJavAhasa N sutIrthA no prasadvaze' / / 32 yathA vA tatraiva dvitIyakaNDikAyAm 'Apo prasmAnmAtaraH zundhayantu ghRtena no ghRtapvaH punaMtu / vizva hi ripraM pravahanti devIH || 32 yathA vA prathamAdhyAye caturviMzatitamakaNDikAyAm 'indrasya bAhurasi dakSiNaH sahasravRSTiH zatatejAH vAyurasi tigmatejA dviSato vadhaH // 32 atha yAjuSI paGktiH- gA. u. a. bR. paM. tri. ja. 6 7 8 e 10 11 12 yAjuSI gAyatrI yathA-- dvitIyAdhyAyasya paJcaviMzatitamakaNDikAyAm 'asyai pratiSThAyA:' / / 6 yathA vA - dvi. 6 kaM. / 'pAhi mAM yajJanyam' 6 / yathA vA-- a. 16 / 1 kaM. 'azvibhyAM pacyasva' / / 6 yathA vA - ' indrAgnibhyAM svAhA' | 6 yAjuSyaSNig yathA - 'sarasvatyai pacyasva' // 7 yathA vA - pra. 3 / 37 kaM. / 'narya prajAM me pAhi' // 7 yAjuSyanuSTub yathA - pra. 16 navama kaM. 'projosyojo mayi dhehi // 8 ekonaviMze SaTtriMzattama kaM. 'zramImadaMta pitaro'tItR paMtapitaraH ' // 8 yAjuSI bR. dvi. dvAtriMzattama kaM. SaDyajUMSi / 'namo vaH pitaro rasAya' ityAdIni / teSu sarveSvapi yAjuSI bRhato bodhyA / yAjuSI paGktiryathA - 'ekonavize navamakaM. 'manyurasi manyuM mayi dhehi' | 10 yAjuSI triSTup yathA dvi. viMzatitama kaM. 'agnaye saMvezapataye svAhA' // 11 'sarasvatyai yazobhaginyai svAhA // 11 yathA vA - pra. 16 / ekAdaza kaM. 'saMpRca stha saM mA bhadreNa pRkta' / 11 yAjuSI jagatI yathA- pra. 3 / 18 kaM. 'citrAvaso svasti te pAramazIya' / / 12 yathA vA - pra. 4 / 10 kaM. 'viSNoH zarmAsi zarma yajamAnasya' / / 12 samAptA yAjuSI paGktiH / u. a. bR. paM. tri. ja. 14 16 18 20 22 24 sAmnI gAyatrI yathA - adhyA 115 kaM. ' idamahamanRtAtsatyamupaimi ' / / 12 yathA vA--pra. 6 / 22 kaM. 'indrAya tvA vasumate rudravate // 12 sAmnyuSNagyathAa. 6 / 6 kaM. 'eSa te pRthivyAM loka zrAraNyaste pazuH || 14 yathA vA - pra. paJcatriMzattama kaM. 'eSa te nirRte bhAgastaM juSasva svAhA' || 14 sAmnyanuSTub yathA-- a. 5 / 35 kaM. 'jyotirasi vizvarUpaM vizvaSAM devAnAsamit' / / 16 yathA vA-aH 2 / 32 kaM 'gRhAnnaH pitaro datta sato vaH pitaro deSma' / / 16 sAmnI bRhatI yathA-- zra. 2 / 31 kaM. 'zramImadanta pitaro yathAbhAgamAvRSASita / 18 yathA vA zra. 81 kaM. 'viSNa urugAyaiSa te somasta rakSasva mA atha sAmnI paGktiH prapaJcyate - gA. 12 *
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRttamuktAvalI [ 11 tvA dbhn'| 18 sAmnI paGktiryathA-a. 2 / 28 kaM. 'agne vratapate vratamacAriSaM tadazakaM tanme'rAdhi' / / 20 yathA vA-a. 14 / 26 kaM. 'navabhirastuvata pitaro'sRjyaMtAditiradhipatnyAsIt // 20 sAmno triSTub yathA-a. 14 / 28 kaM. 'ekayAstuvata prajA adhIyaMta prajApatiradhipatirAsIt' / 22 yathA vA tatraiva'saptabhirastuvata sapta RSayo'sRjyanta dhaataadhiptiraasot'| 22 yathA vA-a. 6 / 31 kaM. 'azvinau dvayakSareNa dvipado manuSyAnudajayatAM tAnujjeSam // 22 somazcaturakSareNa catuSpadaH pazUnudajayattAnujjeSam // 22 yathA vA-a. 6 / 32 kaM. 'marutaH saptAkSareNa sapta grAmyAn pazUnudajayaMstAnujjeSam' / / 22 sAmnI jagatI yathA-a. 14 / 28 kaM. 'paJcabhirastuvata bhUtAnyasRjyanta bhUtAnAM patiradhipatirAsIt // 24 yathA vA-a. 14 / 30 kaM. 'paJcaviMzatyA stuvatA''raNyA pazavo'sRjyanta vAyuradhipati rAsIt // 24 samAptA sAmnI paGktiH / atha prArthI paGktirvivicya pradarzyate-gA. u. a. bR paM. tri. ja. 18 21 24 27 30 33 36 ArcI gAyatrI yathA-a. 5 / 36 kaM.'deva savitareSa te somasta . rakSasva mA tvA dbhn'| 18 yathA vA-a. 4 / 3 kaM. 'vRtrasyAsi kanInakazcakSurdA'asi cakSurme dehi // 18 ArcI uSNig yathA-a. 6 / 8 kaM. 'Rtasya tvA devahaviH pAzena pratimuJcAmi dharSA mAnuSaH' // 21 yathA vA-a. 2 / 15 kaM. 'indrAgnyorujjitimanUjjjeSaM vAjasya mA prasavena prohAmi' / / 21 yathA vA-a. 217 kaM. 'suyame me bhUyAstam / askannamadya devebhya prAjya - saMbhriyAsam / ' 21 yathA vAa. 22 / 16 kaM. 'devA AzApAlA etaM devebhyo'zvaM medhAya prokSita * rakSata' / 21 prAya'nuSTub yathA-a. 6 / 34 kaM. 'vasavastrayodazAkSareNa trayodazaM stommudjyNstmujjessm'| yathA vA-tatraiva catustrizattamaH / 'AdityAH paJcadazAkSareNa paJcadaza: stomamudajayaMstamujjeSam' / 24 ArcI bRhatI yathA-a. 6 / 13 kaM. 'devasyAha 'savituH save satyaprasavaso bRhaspatervAjajito vAja jessm'| 17 yathA vaa-1|16 kaM. 'kukkuTo'si madhujihvaiSamUrjamAvada tvayA vaya saMghAta saMghAtaM jessm'| 27 ArcI paGktiryathA-a. 4 / 22 kaM. "AdityAstvA marddhannAjimi devayajane pRthivyA iDAyAspadamasi ghRtavatsvAhA' / 30 yathA vA-a. 6 / 18 kaM. 'raDesyagniSTvA zrINAtvApastvA samariNanvAtasya tvA prAjya pUSNo ra" hyA USmaNo vyathiSat' 30 / yathA vA tatraiva-'ghRtaM ghRtapAvAnaH pibata vvasAM vasApAvAnaH pibatAntarikSasya havirasi svAhA' / 30 prArcI triSTub yathA-a. 7 / 47 kaM. 'agnaye tvA mahyaM varuNo dadAtu somRtatvamazIyAyurdAtra edhi mayo mahyaM pratigRhItre' 33 / yathA vA-a. 8 / 10 kaM. 'prajApatirvRSAsi retodhA reto mayi dhehi prajApateste vRSNo resodhaso retodhAmazIya' // 33 ArcI jagatI yathA-a. 14 / 30
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 ] vRttamuktAvalI kaM. 'saptaviMzatyAstuvata dyAvApRthivI vyaitAM vasavo rudrA AdityA anuvyAyaMsta evA. dhipataya Asan' / 36 atha brAhmI paGktivivicya pradarzyate-gA. u. a. ba. paM. tri. ja. ..36 42 48 54 60 66 72 brAhmI gAyatrI yathA-a. 6 / 12 kaM. 'eSA vaH sA satyA saMvAgabhUdyayendraM vAjamajIjapatAjIjapatendraM vAjaM vanaspatayo vimucydhvm'| 36 yathA vA-a. 86 kaM. 'upayAma gRhIto'si bRhaspatisutasya deva soma ta indorindriyAvata: patnIvato grahA~ RdhyAsam' / 36 brAhmI uSNig yathA-a. 6 / 12 kaM. 'eSA vaH sA satyA saMvAgabhUdyayA bahaspati vAjamajojapatAjIjapata bRhaspati vAjaM vanaspatayo vimucyadhvam' / 42 yathA vA-a. 6 / 11 kaM. 'revati yajamAne priyaM dhA prAviza / urorantarikSAtsatardevena vAtenAsya haviSastmanA yaja samasya tanvA bhava' / 42 brAhmayanuSTub yathA-a. 118 kaM. 'devAnAmasi vahnitama sasnitamaM papritamaM juSTatamaM devahUtamaM ahra tamasi havirdhAnaM dRhasva mA hvArmA te yajJapatirSIit // 48 yathA vA-a. 3 / 16 kaM. 'saM tvamagne sUryasya varcasAgathA: samRSINA stutena / saM priyeNa dhAmnA samahamAyuSA saM varcasA saM prajayA sa . rAyaspoSeNa gmiSIya' // 48 brAhmI bRhatI yathA-a. 4 / 15 kaM. 'punarmana: punarAyurmAgan punaH prANaH punarAtmA ma Agan punazcakSuH punaH zrotraM ma aAgan / vaizvAnaro adabdhastanUpA agnirnaH pAtu duritAdavadyAt' / 54 yathA vA-a. 1158 kaM. 'parameSThI tvA sAdayatu divaspRSThe jyotiSmatIm / vizvasmai prANAyApAnAya vyAnAya vizvaM jyotiryaccha / sUryaste'dhipatistayA devatayA'Ggirasvad dhru vA siid'| 54 evaM brAhmI paGktistriSTubjagatI ca vede yathAlakSaNaM drssttvyaa| atha pArSI paGktirvivicya pradarzyate-gA. u. a. bR. paM. tri. ja. 24 28 32 36 40 44 48 ArSI gAyatrI yathA-'agni dUtaM vRNImahe hotAraM vizvavedasam / asya yajJasya sukratum' / ArSI uSNig yathA-'agne vAjasya gomata IzAnaH sahaso yaho / asme dhehi jAtavedo bahiH shrvH'| evamAryo'nuSTuvAdayopi / iti / daivyAdi cchando'STakamudAhRtya pradarzitam / gAyatrI caturviMzatyakSarA yathA-a. 2 / 4 kaM. 'vItihotraM tvA, kave dyumantaM samidhImahi agne bRhantamadhvare / ' yathA vA-'samidhAgni duvasya ta dhRtarbodhayatAtithim / Asmin havyA juhotana' / ekapadA gAyatrI yathA-'agniryotiryotiragniH svAhA' / sUryo jyotiryotiH sUryaH svAhA / ' yathA vA-'agnirva! jyotirvarcaH svAhA' / svarAD gAyatrI yathA vA-a. 17 / 4 kaM. 'samudrasya tvAvakayAgne pare vyayAmasi / pAvako asmabhyaM zivo bhava' / 25
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRttamuktAvalI [13 'himasya tvA jarAyuNAgne pari vyayAmasi / pAvako asmabhyaM zivo bhv'| 24 pratiSThA gA. yathA-'tvamagne vratapA asi deva aa mryessvaa| tvaM yajJeSvIDayaH' / uSNiggarbhA gAyatrI,yathA-a. 2014 kaM. 'ko'si katamo'si kasmai tvA kAya tvaa| suzloka sumaGgalasatyarAjan' / 23 dvipadA gAyatrI yathA-'kSatrasya yonirasi kSatrasya nAbhirasi' / / 14 anavasAnA gA. yathA-a. 20 / 18 'yadApo adhnyA iti varuNeti zapAmahe tato varuNa no muJca' / kvacitripAdRSibhiH sA pAdanicUd gAyatrI yathA- a. 6 / 24 'amUryA upa sUrye yAbhirvA sUryaH saha tA no hinvantvadhvaram' / 24 virAT zakumatI gA. a. 12 / 73 'vi mucyadhvamaghnyA devayAnA aganma tamasaspAramasya / jyotirApAma' / virAT chando yathA-a. 2 / 21 'devA gAtuvido gAtuM vitvA gAtumita / manasaspata imaM deva yajJa svAhA vAtedhAH' / virAT dvipadA yathA-a. 15 / 48 'agne tvanno antama uta trAtA zivo bhavA vruuthyH|' vasuragnirvasuzravA acchA nakSi dhumattama * rayindAH / taM tvA zociSTha dIdivaH sumnAya nUnamImahe sakhibhyaH' / 3 aniruktA gAyatrI yathA-pra. 26 / 37 / 38 'ketu kRNvannaketave pezo maryA apezase / samuSadbhirajAyathA' / 24 'jI mUtasyeva bhavati pratIka yadvI yAti samadAmapasthe anAviddhayA tanvA jaya tvA sa tvA varmaNo mahimA pipartu' / avasAnahInA gAyatrI / a. 5.35 / 'tva soma tanUkRdbhayo dveSobhyo'nyakRtebhya uru yantAsi varUtha svAhA // ' ekapadA virATa tatraiva / 'juSANo apsu rAjasya betu svaahaa'| iti gaaytrydhikaarH|| uSNika a. 15 // 37 / 'kSapo rAjannuta tmanAgne vastorutoSasa: / sa tigmajambha rakSaso daha prti'| 28 yathA vA-catuSpAdRSibhiH / a. 3162 'tryAyaSaM jamadagne: kazyapasya vyAyuSam / yadda veSu vyAyuSaM tanno astu vyAyuSam' / 28 kakubuSNig yathA--a. 3 / 56 'bheSajamasi bheSajaM gavezvAya puruSAya bheSajam / sukhaM meSAya meSya' / 28 yathA vA--'pratigRhNAmyagne agni rAyaspoSAya suprajAstvAya suvIryAya / mAmudevatAH sacantAm' / paroNig yathA- a. 18154' 'divo mUrddhAsi pRthivyA nAbhirUrgapAmoSadhInAm / vizvAyuH zarma saprathA nmspthe'| anavasAnA pura uSNigyathA-a. 6 / 6 'apsvaMtaramRtamapsu bheSajamapAmuta prazastiSvazvA bhavata vAjinaH' / 26 pura uSNig yathA-- 'vAto vA mano vA gandharvAH saptaviMzatiH / te agne'zvamayujaste asmin javamAdadhuH' / 30 viSamapadA uSNiga yathA-a. 27 / 10 'udvayantamasaspari sva: pazyanta uttaram / devaM devatrA sUryamaganma jyotiruttamam / UrdhvA asya samidho bhavantyUrvA zukrA zocI" SyagneH / dhumattamA supratIkasya suunoH| 2 tanUnapAdasuro vizvavedA devo deveSu devaH / yatho anakta madhvA ghRten| 3 madhvA yajJa nakSase proNAno narAza" so agne / sukRddevaH savitA vizvavAraH / 4 acchAyameti zavasA ghRteneDAno
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRttamuktAvalI 14 ] vahnirnamasA / agni sra co adhvareSu prayatsu / / 5 agne svAhA kRNuhi jAtavedam' ityantasya dvAdazarcasya, iSTakAyazau prayAjAnAM yAjyAtvena viniyogaH / varddhamAnA uSNig yathA-a. 7 / 26 / 'kosi katamosi kasyAsi ko nAmAsi / yasya te nAmAmanmahi yantvA somenAtItRpAma' / / 30 iti ussnnigdhikaarH| anuSTup / a. 4 / 26 'prati panthAmapadmahi svastigAmanehasam / yena vizvA: pari dviSo vRkti vindate vasu' / 31 yathA vA-a. 4 / 32 'sUryasya cakSarArohAgnerakSNaH kanInakam / yatraitazabhirIyase bhrAjamAno vipazcitA' / / 32 naSTarUpI anuSTub virAT chandaH / a. 71 / 'vAcaspataye pavasva vRSNo aMzubhyAM gabhastipUtaH / devau devebhyaH pavasva yeSAM bhAgo'si' / 31 virADanuSTub yathA-pra. 4 / 7 'pApo devIvhatIvizvazaMbhuvo dyAvApRthivI uro antarikSa / bRhaspataye haviSA vidhema' / 34 yajurantAnuSTub yathA-a. 11 / 11 'hasta prAdhAya savitA bibhradabhri hiraNmayIm / agneyotirnicAyya pRthivyA adhyAbharadAnuSTubhena chandasAGgirasvat' / 41 anuSTub virAD yathA-a. 18 // 35 // 36 saM mA sRjAmi payasA pRthivyAH saM mA sRjAmyadbhiroSadhIbhiH / sohaM vAjasaneyamagne / / payaH pRthivyAM paya oSadhISu payo divyantarikSe payo dhaaH| payasvatI: pradizaH santu mahyam // ' itynussttubdhikaarH| bRhatI yathA-a. 1902 'parIto piMcatA suta" somo ya uttama haviH / dadhanvAn yo naryo apsvantarA suSAba somamadribhiH' / yathA vA-a 16 / 11 'padApipeSa mAtaraM putraH pramudito dhayan / etattadagne anRNo bhavAbhyahatau pitarau mayA' / / 34 purastAd bRhtii| yathA-a. 4 / 28 'parimAgne duzcaritAbdAdhasvA mA sucarite bhaja / udAyuSA svAyuSodasthAmamRtAM anu' / tribhirjAgatairmahAbahatI 'somo rAjA ma sutazajoSeNa jahAnmRtyam / sa tena satyamindriyaM vipAna" zukramandhasa indrasyendriyamidaM payomRtaM madhu / adbhayaH kSIravyapivakruGgAMgiraso dhiyaa| zatena satyamindriyaM vipAna zukramedhasa indrasyendriyamidaM payomataM madhu / somamadho vyapiva chandasA hasaH / zuviSat zatena satyamindriyaM vipAna' zukramandhasa indrasyendriyamidaM payomRta madhu' / upariSTAd bRhatI yathA-a. 11 / 83 'annapate'nnasya no dehyanamIvasya zuSmiNaH / prapa dAtAraM tAriSa Urja no dhihi dvipade catuSpade' // 36 UrdhvabRhatI a. 12 / 7 'agnebhyAvartinnAbhi mA nivartasvAyuSA varcasA prajayA dhanena / satyA medhayA rayyA poSaNa' / 33 nyakusAriNI uro bahatI skandhodgItI vA bRhatI yathA-a. 11 / 63 'devastvA savitodvapatu supANi: svaguriH subAhuruta shktyaa| avyathamAnA pRthivyAmAzA diza prApRNa' / / 37 pathyA bR. SaSThasya 37 'tvamaGga praza : siSo devaH zaviSTha martyam / na tvadanyo
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRttamuktAvalI [15 maghavannasti maDDitendra bravomi te vcH'| 33 yathA vA-gra. 6 / 34 'zvAtrA stha vRtraturo rAdhogUrtA amRtasya patnIH / tA devIdevatremaM yajJa nayatopahUtAH somasya pibata / 37 viparItA bR. a. 6 / 33 'yatte soma divi jyotiryatpRthivyAM yadurAvantarikSe / tenAsmai yajamAnAyoru rAye kRddhayadhi dAtre vocaH' / / 37 nyakusAriNI yathA-pra. 3 / 36 'ayamagnihapatirhipatyaH prajAyA vasuvittamaH / agne gRhapate'bhidyumnamabhi saha Ayacchasva' // 37 sato bR. a. 12 / 108 / 106 / 110 'UrjA napAjjAtavedaH suzastibhirmandasva dhiitibhihitH| tve iSaH saMdadhu rivarpasazcitrotayo vAmajAtAH // 38 irajyannagne prathayasva jAtubhirasme rAyo amartya / sa darzatasya vapuSo virAjasi pRNakSi sAnasiM Rtum / iSkartAramadhvarasya pracetasaM kSayanta rAdhaso rAdhaso mahaH / rAti vAmasya subhagAM mahImiSaM dadhAsi sAnasiM rayim' / 40 catuSpadA bRhatI yathA--a. 23 / 7 'yadvAto apo aganIgan priyAmindrasya tanvam / eta stotaranena pathA punarazvamAvartta yAsi naH' / pipIlikamadhyA bRhatI yathA-a. 17 / 67 'pRthivyA ahamudantarikSamAruhamantarikSAddivamAruham / divo nAkasya pRSThAtsvotiragAmaham' / / bRhatI paGktirvA a. 17 / 3 'Rtava stha RtAvRdha RtuSThA stha RtAvRdhaH / ghRtazcuto madhuzcuto virAjo nAma kAmadudhA akSIyamANAH' / iti bRhtydhikaarH| __ paGktiryathA a. 5 / 3 'bhavantaM naH samanasau sacetasAvarepasau / mA yajJa. hi:siSTaM mA yajJapatiM jAtavedasau zivau bhavatamadya naH // 40 a. 3 / 51152 / 'prakSannamImadanta hyava priyA adhUSata / astoSata svabhAnavo viprA naviSThayA matI yojA nvindra te harI / / susaMdRzantvA vayaM maghavanvaMndiSImahi / pra nUnaM pUrNabandhura stuto yAsi vazA~ anu yojA vindra te harI' // prastAra paM. a. 3 / 61 'etatte rudrAvasaM tena paro mUjavato'tIhi / avatatadhanvA pinAkAvasaH kRttivAsA ahi sannaH shivo'tiihi'| 40 yathA vA-a 4 / 23 / 'samakhya devyA dhiyA saM dakSiNayorucakSasA mA ma prAyuH pramoSIrmo ahaM tava vIraM videya tava devi saMdRzi' / 40 catuSpadA virAT paGktiryathA--pra. 514 'agnAvagnizcarati praviSTha RSINAM putro abhizasti paavaa| sa naH syonaH suyajA yajeha devebhyo havya sadamaprayuchantsvAhA' / viSTArapaGktiryathA a. 12 / 106 'agne tava zravo vayo mahi bhrAjante arcayo vibhaavso| bRhadbhAno zavasA vAjamukthaM dadhAsi dAzuSe kave' / 36 yathA vAa. 12 / 107 / 8 'pAvakavarcAH zukravarcA anUnavarcA udiyarSi bhAnunA / putro mAtarA vicarannupAvasi pRNakSi rodasI ubhe // 41 svarAT paGktiryathAa. 13 / 2 'apAM pRSThamasi yoniragne: samudramabhita: pinvamAnam / varddhamAno mahA~ mA ca puSkare divo mAtrayA varimNA prathasva' / / 42 prastArapaM. a. 8143
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 ] vRttamuktAvalI . 'iDe rante havye kAmye candre jyote'dite marasvati mahi vizruti / etA te aghnye nAmAni devebhyo mA sukratuM brUtAt' // 42 catuSpadA virAT paGktiryathAa. 5 / 4 'agnAvagnizcarati praviSTa RSINAM putro abhishstipaavaa| sa naH syonaH su yajA yajeha devebhyo havya, sadamaprayucchantsvAhA' / / 44 anavasAnA mahApaGktiH / a. 6 / 17 'idamApaH pravahatAvadyaM ca malaM ca yat / yaccAbhidudrohAnRtaM yacca zepe abhIruNam / Apo mA tasmAdenasaH pavamAnazca muJcatu' // 44 tryavasAnA mahApaGktiryathA-a. 3 / 43 'upahUtA iha gAva upahUtA ajAvayaH / atho annasya kIlAla upahUto gRheSu naH / kSemAya vaH zAntyai prapadye ziva zagma * zayyoH zayyoH' // mahApaGktiryathA-a. 3 / 18 indhAnAstvA zata himA dyumanta" samidhImahi / vayasvanto vayaskRta : sahasvantaH sahaskRtam / 'agne sapatnadambhana madabdhAso adAbhyam' / paGktivirAD yathA-a. 17 / 71 'agne sahasrAkSa zatamUrddhaJchataM te prANA: sahasraM vyAnAH / tva" sAhasrasya rAya IziSe tasmai te vidhema vAjAya svAhA' // iti paGktayadhikAraH . triSTub yathA--a. 4 / 37 'yA te dhAmAni haviSA yajanti tAte vizvA paribhUrastu yajJam / gayasphAnaH prataraNaH suvIro'vIrahA pracarA soma duryAn' / / 43 upariSTA jyotistriSTub yathA--a. 12 / 111 'RtAvAnaM mahiSaM vizvadarzatamagni" sumnAya dadhire puro janAH / zrutakarNa saprathastamaM tvA girA daivyaM mAnuSA yugA' // 42 virAT triSTub yathA-a. 2 / 22 'saM bahiraGa ktA haviSA ghRtena samAdityairvasubhiH saMmarudbhiH / samindro vizvedevebhiraGaktAM divyaM nabho gacchatu yatsvAhA' / 42 purastAjjyotistriSTub yathA--a. 17 / 74 'tA" saviturvareNyasya citrAmAhaM vRNe sumatiM vizvajanyAm / yAmasya kaNvo aduhatprapInA sahasradhArAM payasA mahIM gAm' / / 43 zuddhatriSTub yathA-a. 22 / 2 'imAmagabhNan razanAmRtasya pUrva AyuSi vidatheSu kavyA / sA no asmintsuta A babhUva Rtasya sAmantsaramArapantI / / sAvitrI triSTub yathA-a. 8 / 6 'vAmamadya savitarvAmamu zvo dive dive vAmamasmamabhya sAvIH / vAmasya hi kSayasva deva bhUrerayA dhiyA vAbhabhAja: syAma' / / yavamadhyA triSTub yathA- a. 16 / 51 'mIDhuSTama zivatama zivo naH sumanA bhava / parame vRkSa prAyudhaM nidhAya kRtti vasAna A cara pinAkaM bibhradAgahi' // iti triSTub jagatI yathA-a. 4 / 35 'namo mitrasya varuNasya cakSase maho devAya tadRta saparyata / dUradRze devajAtAya ketave divasputrAya sUryAya za sata' / / 47 yathA vA-a. 4 / 12 'zvAtrAH pItA bhavata yUyamApo asmAkamantarudare suzevAH tA asmabhyamayakSmA anamIvA anAgasa: svadantu devIramRtA RtAvRdhaH' / jagatI triSTub yathA-- 'upajmanu pavetase vatara nadISvA / agne
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRttamuktAvalI [ 17 pittamaphAmasi maNDUkitAbhirAgAhase sanno yajJa pAvakavarNaM zivaM kRdhi / ' iti jgtydhikaarH| ___ iti pAdaniyatagAyatryAdicchandasAmudAharaNAni kAtyAyanoktasarvAnukramaNikAnusAreNoktAni / utkRtizcaturadhikazatAkSarA sA yathA--a. 14 / 15 kaNDikAyAm-'nabhazca nabhasyazca vArSikAvRtU agnerantaH zleSo'si kalpetAM dyAvApRthivI kalpantAmApa proSadhayaH kalpantAmagnayaH pRthaGa mama jyaiSThyAya savratAH / ye agnayaH samanaso 'ntarA dyAvApRthivI ime / vArSikAvRtU abhikalpamAnA indramiva devA abhisaMvizantu tayA devatayAGgirasvad dhruve sIdatam' / 104 evaM zatAkSarA atikRtiH SaNNavatyakSarA saMskRtizca jJAtavyA / dvinavatyakSarA vikRti: sA yathA-a. 14 / 12 kaNDikA.-'vizvakarmA tvA sAdayatvantarikSasya pRSThe vyacasvatIM prathasvatImantarikSaM yacchAntarikSaM da hAntarikSaM mA hi sIH / vizvasmai prANAyApAnAya vyAnAyodAnAya pratiSThAyai caritrAya / vAyuSTvAbhipAtu mahyA svastyA chardiSA zantamenatayA devatayAGgirasvad dhruvAsIda' // 62 evamaSTAzItyakSarA praakRtirbodhyaa| caturazItyakSarA prakRtiryathA-a. 57 kaNDikA 'pazura zuSTe deva somaapyaaytaamindraayaikdhnvide| A tubhyamindraH pyAyatAmA tvamindrAya pyAyasva / ApyAyayAsmAntsakhIntsanyA medhayA svasti te deva soma sutyAmazIya / eSTA rAyaH preSe bhagAya RtamRtavAdibhyo namo dyAvApRthivI. bhyAm' / / 84 // azItyakSarAkRti: mA yathA-a. 12 / 4 kaNDikA-'suparNosi garutmA~strivRtta ziro gAyatraM cakSubRhadrathantare pakSau / stoma AtmA chandAMsyaGgAni yajUMSi nAma / sAma te tanUmidevyaM yajJAyajJiyaM pucchaM dhiSNyAH zaphAH / suparNo'si garutmAndivaM gaccha svaH pata' / / 80 evaM SaTsaptatyakSarA atidhRtidvisaptatyakSarA dhRtizca vizeSato jJayA / aSTaSaSTayakSarA atyaSTiryathA-a. 8 / 53 kaNDikA-'yuvaM tamindrAparvatA puroyudhA yo naH pRtanyAdapa tantamiddhataM vajreNa tantamiddhatam / dUre cattAya chantsadgahanaM yadinakSat / asmAkaM zatrUn pari zUra vizvato dA darSISTa vizvataH' / / 68 catuH SaSTayakSarA aSTiH sA yathA-a. 16648 kaNDikA-'ida" haviH prajananaM me astu dazavIraM sarvagaNa svastaye / Atmasani prajAsani pazusani lokasanyabhayasani / agniH prajAM bahulAM me karotvannaM payo reto asmAsu dhtt'| 84 SaSTayakSarA atizakvarI sA yathA-a. 38 / 17 kaNDikAyAm-'abhImaM mahimA divaM vipro babhUva saprathAH / uta zravasA pRthivI sa sIdasva mahA asi rocasva devavItamaH / vi dhUmamagne aruSammiyeddhya sRja prazasta darzatam' / 60 zakvarI
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18] vRttamuktAvalI SaTpaJcAzadakSarA yathA - pra. 34 / 51 kaNDikA- 'na tadrakSAMsi na pizAcAstaranti devAnAmojaH prathamaja hyetat / yo birbhAta dAkSAyaNaM hiraNya sa deveSu kRNute dIrghamAyuH sa manuSyeSu kRNute dIrghamAyuH' / 56 'evamatijagatI dvipaJcAzadakSarA sA yathA--a. 9 / 5 kaNDikAyAm / 'vAjasya nu prasave mAtaraM mahImaditi nAma vacasA karAmahe / yasyAmidaM vizvaM bhuvanamAviveza tasyAM no devaH savitA dharmasAviSat' / / 58 evamaSTacatvAriMzadakSarA jagatI sA yathA - a. hA 'javo yaste vAjinnihito guhA yaH zyene parIto acaracca vAte / tena no vAjin balavAn balena vAjajicca bhava samane ca pArayiSNuH ' // 48 " ihAnuktAnyudAharaNAni sarvAnukramaNyAdI viziSya parIkSaNIyAni / iti vaidika cchandasAmudAharaNAni saMkSepataH pradarzitAni // iti zrIvRttamuktAvalyAM zrIkRSNakaviprakAzitAyAM vedacchandaH prakaraNaM nAma prathamo gumphaH / / zratha dvitIyo gumphaH amandasvAnandaprakaramakarandadravabhRtaM nakhAlIkiJjalkadyutilalita raktAMgulidalam / sadA vidvacceto madhupasukhahetorvikasitaM bhaje bhUyaH zambhozcaraNayugamambhojasubhagam // 1 // nde piMgalanAgamudbhavati yaH svacchandadhIzchandasAmAcAryatvamupetya pUritakalAvarNaprasArArNavaH / attuM yo vidhRtaH svajAtividuSA tAryeNa tasmai punaH svAM vidyAM pratibodhayanna tijavaH sindhostaTAntaM yayau // 2 // asti pratyarthipRthvIparivRDhavanitAne tranIrAbdhiniyaMkortizrI pUrNacandradyutidalitanabhobhUtaladhvAntajAlaH / prAtanvAnaH pratApAvalimanabhimatakSoNisImAntabhImAM zrImAn rAjAdhirAjaH satatamakhagaNaprItagIrvANarAjaH / / 3 / / jAgati jvaladujjvalojjvalavalajjvAlAvalItANDava prakSINapratipakSapattanapuragrAmAcchadhAmAlayaH /
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 16 vRttamuktAvalI AzAkujjarakarNatAlabahalodbhUtapracaNDAnilaprAptaprAjyajavo jagatyabhinavo yasya pratApAnalaH // 4 // jAtojjAgara jejiyA'bhidhakarastomAttabhUmIrasaprasphUrjadyavanendrabhAsvati kaligrISme'tibhISme nRNAm / bhAgyairyaH pravirAjatAM pramudito'jasraM sahasraM samAH sadyaH svodayasaMhRtA'khilavipatpIyUSapAthodharaH // 5 // mAndhAtA sagaro bhagIratha iti khyAtA dharArakSiNastaiH pUrvaM kRtavAjimedhamukhasadyajJairyadevArjitam / taddharmAmRtamindusundarayazovRndAnvitaM saMprati prAjJAnAM sukhahetave vitanute rAjAdhirAjaH svayam / / 6 // atyarthaM hayamedhamukhyavilasadyajJAvalokAriNo ye pUrvaM yuvanAzvavaiNyasagarAdyAH saMbabhUvurnRpAH / teSAM kIrtirabhUccireNa bhuvane sarvatra jIrNeva yA tAmetAM sunavIkaroti sa bhavAn rAjAdhirAjo nRpaH / / 7 / / bhUbhRnmaulikirITalAlitapadAmbhojadvayasya prbhostsyaatiprsRtprsaadprmpremprmodspRshaa| atyarthaM kavitonmukhena manasA nityaM prayuktaH kaviH zrIkRSNaH kurute rasajJasukhadAM sadvRttamuktAvalIm // 8 // atha nikhilacchandogaNaghaTakaprathitASTagaNagataye / gurulaghulakSaNamAdau kathayAmi samastasaMmatiM jJAtvA / / 6 / / dIrghaH saMyuktaparo binduvisargAnvitazcApi / sa gururanRjuddhimAtraH, zuddhakakalo laghurbhavatyanyaH // 10 // udAharaNAni AlI bhUSitaveSA zaizavazeSA manojamodamayI / zobhAsaurabhasImA dRSTavatI mAmiyaM rahasi // 11 // sphUrjatparjanyagarjadviguNagiriguhAgarbhaniryatsagarvaprodyatpArIndravaryaprakalitaparamadhvAnadhikkAradhuryAH /
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 ] vRttamuktAvalI kalpAntarasArasvatavipulavalallolakallolasaMgharSodghAnudghATayanto raghudharaNipateH sainyaniHsAnanAdAH // 12 // aJjanaraJjanamaJjuni khajanatanukhaJjatAkaraNe / gajitakaJjavane tava nayane mama mAnasaM lagnam // 13 // rUpaparAjitakAmaH kAmataru: kopi yAcakajanasya / sa jayati bhRzamabhirAma: zrIraghurAmaH satAM manasi / / 14 / / lasadapaghanarucijitanavajaladhara, nijajananivahabhajanabhavabaladhara / kSitibharaharaNa narakamadhumurahara, jaya jaya kamalanayana ntpurhr|| 15 // pAdAntastho laghurapi varNaH kutrApi bhajati gurubhAvam / atha saMyuktaparo'pi kvApi bibhoSa laghubhAvam // 16 // yathA nandakumAra namaste vitara samasteza darzanaM mahyam / hanta na ki haridazvaH zvapAkabhavanaM prakAzayati ? 17 // santatagabhIrabhavahradasukhaduHkhataraMgamAlayA''kulitaH / svasthahRdayaH kadA syAM kRSNa tvaccaraNataraNimadhiruhya // 18 // athASTagaNA:ma-ya-ra-sa-ta-ja-bha-na-nAmnAmaSTAnAM chAndasagaNAnAm / bhUjalapAvakakAlavyomArkanizAkarAhayo devAH / 16 mastrigururnastrilaghuryaratA laghvAdimadhyAntAH / sadbhistathaiva bodhyA bha-ja-sA gurvAdimadhyAntAH // 20 // iha guruvarNatritayaprastAre sNbhvntyssttau| mayarasatajabhanasaMjJo gaNAH kramAcchandasAM ghaTakAH // 21 // magaNanagaNau sakhAyau, bhRtyau jAnIta bhagaNayagaNau / tagaNajagaNAvudAsau tato'vaziSTAvubhau ripU bhavataH // 22 / / syAvRddhi: sthirakAryatA magaNato, dadyAdya kAraH sukhaM . saMpattI, maraNaM karoti ragaNastApaM jakAMrAhvayaH / to'ntaHzUnyaphalastanoti viSayodvAsaM, sakAraH zubhaM datte, bho nagaNAdbhavanti vijaya-zrI-buddhi-vRddha yAdayaH / / 23 //
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRttamuktAvalI atha dvigaNavicAra: mitrAnmitraM sukhAni prakaTayati tato rAti bhRtyaH sthiratvaM kArge yuddhe jayaM ca prathayati bahudhA kAryabandhAnudAsaH / mitrAcchatruzca gotrasvajanarujamatho bhRtyato mitrabhRtyau kalyANAyaiva vittakSayaripubhayadAvapyudAsInazatrU // 24 // atrodAsInamitre kimapi kalayataH kAryavighnaM purastAdbhavyAyodAsabhRtyau na hi zubhamazubhaM cApi cevAvudAsau / kRtvodAsInazatrU janayati riputAM gotraje'pyevamuccaiH zatrozcenmitrabhRtyAnubhayaripugaNAH zreyase naiva te syuH // 25 // atha chandonirUpaNammAtrA-varNavibhedena vRttadvaividhyamIritam / tatra saMkhyAtamAtrANi vRttAnyAdau pracakSmahe / / 26 // tatrAdau gAthAprabhedAH jAnIta gAthikA-gAthA-vigAthodgAthikAyutAH / gAthinI siMhinI skandhetyAryAH saptava kovidAH !! / / 27 / / bhavati catuHpaJcAzanmAtrAbhirgAthikA nAma / gAthA taddvayadhikAbhistaviparItA vigAthA syAt / / 28 // udgAthA SaSTikalA dvASaSTikalA ca gAthinI jnyeyaa| tadviparItA siMhI bhajati skandhA kalAzcatuHSaSTim // 26 // atha gAthikAlakSaNam - yasyAmubhayordalayoH saptAdhikaviMzatirmAtrAH / pratyeka vidhRtAH syurgeyA sA gAthikA nAma // 30 // sA sarvagururyathA - zrIrAmAjridhyAnaprodbhUtA'zeSakalyANaH / / dharmAdhvatrAtA'dya zrImAn rAjAdhirAjo'yam // 31 / / sarvalaghuryathA - viSamasamarajayapaTutara lasadasiparikalitapRthubhujabala / kamaThakulakalazanaravara jaya jaya nayanilaya jitaparabala // 32 / / atha gAthAlakSaNam - pUrvArddha triMzat syuH parato'pi ca saptaviMzatirmAtrAH / tahi bhavet sA gAthA tadviparItA vigAthA syAt // 33 / /
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRttamuktAvalI 22 ] sApi sarvagururyathA lokAlokAlokI loke loke vilokitAlokaH / pAyAt sAyaM prAtarmadhyAhnAdbhAvito bhAnuH // 34 // sarvalaghuryathA dharaNidharadharaNabhujavara parisaraparilasitavalayasuruciratara / prakaTitarasamayavilasita bhavajalanidhimadhuravidhurudayasi // 35 // atha vigAthAcchandaH / sarvagururyathA gopInetrAmbhojasvacchandAnandasaMdohaH / kalyANaM te kuryAt kRSNaH kaMsAdivairividhvaMsI // 36 // sarvalaghuryathA samuditarasabharajaladhara taDidupamitavasanarucisuruci / jaya jaya madhumurahara puraharaparikalita dalitabhavabhavabhaya // 37 // prathodgAthAchanda: yasyAmubhayordalayostrizanmAtrAH krameNa vidhRtAH syuH / udgAthA sA jJeyA bhujaGganAthA''nanAnanodgItA // 38 // udAharaNam lakSmInetrAnandI mandIbhUtAkhilAghasaMdohaH / zrIgopAlaH pAyAt saMsArAyAsarAzividhvaMsI // 36 / / vajayuvatinayanasukhakara mukharucibharavijitasakalakalahimakara / nijajananivahamahimakara jaya jaya rasabharitacaritasamudayadhara // 40 // pratha gAthinI-sihinI lakSaNam pUrvArddha trizatsyurdvAtriMzatsyustathottarArddhagatAH / sA gAthinIti bodhyA, tadviparItA nu khalu siMhinI bhavati // 41 // dvayaM yathA gAthinI rAdhAbAdhAhArI bhaktA'gAdhAtihRtkRpA''dhAraH / - zobhApArAvAraH kelIkAraH karotu kAmaM kRSNaH // 42
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRttamuktAvalI [ 23 duritabharaharaNapaTutara bhavabhavabhayabharitazaraNa gtishubhkr| suranaranikaraduradhigamasurucirataracaritabharita jaya jaya murhr||43|| atha sihinI nArIcetohArI tejodhAro llaamlolaakaarii| dattAM zaM kaMsArI rAsavihArI kRpAkaraH kRSNaH // 44 / / kalikalitakaluSavidalanamagaNitaguNabharitacaritacayacaturima / maha iha mahaya hRdaya mama nirupamatamamamitamamRtaghanamadhurima // 45 // atha skandhakacchandolakSaNam yatra caturmAtrAkAH prasarantyaSTau gaNAH sadA ramaNIyAH / ubhayorapi dalayostat skandhAkhyaM vRttamadbhutaM vitta // 46 // athodAharaNe rAkA rAdhAkArA rAkAkArA rarAja rAse rAdhA / anyA gobhRtkanyAstArA manyAmahe sudhanyaM manyAH // 47 / / atulitabhujabalajalanidhilaharitanijabalagaturagataralitaparabala / guNagaNadhavalimadhavalita nijajanamatiramaNa jayasi rghukulprivRddh||48 iti sarvagurupramukhA bhedAH prasaranti sarvalaghumukhyAH / sarveSAM vRttAnAM vijJeyAH kovidaH kavibhiH // 46 / / atredaM bodhyam- eteSu gAthAprabhedeSu catuSkalAnAM gaNAnAM madhye SaSTho gaNastAvajjagaNa eva bhavati caturlaghvAtmako vA bhavatIti prAcInaniyamAnusAreNa sarvaguruprabhedeSu laghudvayasattve'pi na virodhaH, tathaiva lakSaNaniyamAt / ityAstAM taavt| iti vRttamuktAvalyAM gAthAprakaraNam tryadhikA' daza viracaya kalA, muhurekAdazadhAma / iti dalayugalayutaM kalaya, vRttaM dvipathA nAma // 1 // yathA sanakAdikamuniduradhigamaparamAnandanidhAna / pAhi pAhi sItApate kRtabhItA'bhayadAna / / 2 // 1. tryodsh| 2. 'dohA' hindI chandaH prabhAkaraH /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 ] vRttamuktAvalI atha rasikacchandaH kuru zivamitalaghulalitamadhikavimalamatikalita / SaDuditasukhakaracaraNamupacinu caturimazaraNa / tadiha rasikamiti jayati phaNipatividhumukhamayati // 3 // udAharaNam vidhibhavanutaguNasadana / tanurucilavajitamadana // kalitadanujabalakadana / nirupamamadhurimavadana / / nikhilanigamagaNagadana / jaya madhuvanakRtanadana / / 4 / / atha rolAvRttam sacaturviMzatikalikaM yasya caraNamabhirAmam / dve laghunI khalu niyate bhavato yatra nikAmam / dvAdazakalikopari punarudayati yatra viraamH| tatkila rolAvRttaM kimapi vayaM kalayAmaH / / 5 // iha kecidekAdazyAM kalAyAM viratimicchanti, tanna / kAvyabhedAdabhedApatteH / vastutastu dvAdazyAM kalAyAM ytirihaissttvyaa| yathA viSayaviSAkulasaMtata tApahutAzanikete / lobhamohamadamatsarabahuvidhavIcisamete / bhavajaladhAviha sajjana mA kuru majjanamete / haricaraNAmalataraNI zaraNIkaraNIye te // 6 / / atha gandhAnakacchandaH dazasaptavarNaviracitazubhacaraNakalitam punaraSTAdazavarNakRtacaraNamatilalitam / IdRzaM viracya dalayugalamakhilamadbhutam gandhAnakamiti vRttamudAhara modasusaMyutam / / 7 // yathA mukhacandrakAntikalitagRhA timiraharaNA lasadambhoruhanayanA mRdugatiyutacaraNA /
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyo gumphaH [ 25 mandahAsasaurabha bharapraphullanavamallikA / bhAtitarAmabaleyamanekavadhUSu matallikA / / 8 / / atha catuSpado' yA bhavati catuH kalatAparipuSkalagaNasaptakasuniruktA punarantavirAjitaparamasabhAjitavilasadekaguruyuktA // triMzatkalapInA jagaNavihInA viSame bhRzamabhirAmA sA jayati catuSpadikA kavisaMsadi digvasuravisavirAmA / / 6 // yathA-vidhizivasuranAyakahRtsukhadAyakakuzalavidhAyakanAmA paramapriyarAdhAmanasijabAdhAharanavajaladharadhAmA / gunngnnvistaarnnpttutrcaarnnjnsaadhaarnnsaamaa| sa jayati nizchadmA madhuvanasadmA yadurasi padmA rAmA / / 10 / / atha dhattA dazakalagaNayuktaM nadatu niruktaM vasukalagaNayutamAnayata / satrikalaM dazakalamuktAsuvimaladhattAvRttaM mAnayata / / 11 / / idaM vRttaM dvipadameva bhavatIti saMpradAya:yathA-sajjanagaNaraJjana paramaniraJjana khalakulagaJjana caturatara / locanajitakhaJjana bhavabhayabhaJjana jaya zubhasaJjana kaMsahara / / 12 / / atha dhattAnandaH rudrakalAgaNayuktamatha suniruktasaptakalAkalitaM kalaya / tryadhikakalAdazakena sahitatatena dhattAnandaM hRdi valaya // 13 // yathA-dAnavadAraNa deva durlabhaseva kRtabhavasAgarasaMtaraNa / jaya jaya bhazamabhirAma raghuvara rAma sakalabhaktakAmadacaraNa // 14 // pratha SaTpadaprakaraNam pUrvaM 'kAvyaM' nAmacchanda: yasya caraNe caturviMzatimAtrAH, stAsvAdau ekAdaza dvipathAlakSaNAkrAntAH, caturdazI kalA laghureva / tadanantaraM dvau catuSkalau, tayorAdyo jagaNabhinnaH ekaH, taduttaraM ca dve kale mizrite vizakalite vA, tatkAvyaM' nAma chandaH / caturdazyAM kalAyAM yatirapi kAryA, tadabhAve tu 'capalA' kAvyaM bhavati / yathA-jaya jaya nandakumAra kamalalocana hRtazocana __ jaya jaya dAnavanivahadalana bhavatApavimocana / 1. 'cavapaiyA' chanda:prabhAkaraH / 2. 'rolA' (chnd:prbhaakre)|
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 ] vRttamuktAvalyAm jaya sevakajanazaraNacaraNa nizcalakaruNAkara kezava mAmiha pAhi vadanarucivijitasudhAkara / / 15 // lasadapArakaruNAvisAraparigaladasArabhava gopadAragokulavihAradhRtaveNutArarava // dalitamArazatarUpasAra mAdhuryabhAradhara nirvikAranarakRtavicAra jaya sadavatArakara // 16 // athollAlalakSaNam 'yasya caraNe catuSkalatrayaM tathaikastrikalaH, evaM paJcadazakalA [viSame] vidhAya, SaTkala-catuSkala-trikalAtmakaH (trayodazakalAtmakaH) viSamacaraNaH' kAryaH / evaM daladvaye kRte ullAlAkhyaM vRttaM bhavati / yathA-jaya jAnakIza jagadekahita janmajarAjaniduHkhahara / jaya mandahasitasukhakandamukha jaya jaya raghukulakelikara // 17 // kAvyavRttaM tathollAlavRttamiti vRttadvayAtkaM SaTpadavRttamyathA-jaya vibudhezamahezazeSavAgIzakRtastava jaya nijajanasukhakaraNa taruNakaruNaikasamudbhava / jaya vacanAmRtadalitakaluSakalikAlamahAdava mAyAmatapAkhaNDakhaNDakhaNDanasumahAjava / jaya deva vallabhAdhIza jaya jaya sajjanasevitacaraNa / jaya cArucaritaviracanacatura sAkArazrutimatadharaNa // 18 / / yathA vA atilalAmaramaNIyadhAmanirdalitakAmamada vigatakAmabhajanIyanAma mukhakalitakAmapada / sakalayAmamohitasakAmagopInikAmasukha ratnadAmadhara sadabhirAmatAmarasavAmamukha / uddAmaditijasaMgrAma jaya sadAyAma kAmadacaraNa / jaya caNDadhAmasamadhAma jaya ghanazyAma sajjanazaraNa // 16 1. samaH (dvitIyaH, caturthaH) iti yujyate 2. chappaya (chandaHprabhAkare)
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyo gumphaH . [ 27 atha prajjhaTikAcchandaH yasya pAdeSu catvArazcatuSkalA aniyatA:, kintvAdyo jagaNabhinnaH, tato'ntyo jagaNa eveti tatprajjhaTikam / yathA-abhirAma kAmazatarUpavAma khalakulavirAma kRtabhakta kAma / dhRtaratnadAma locanalalAma nijadivyadhAma mayi dhehi rAma // 20 / / athArillam____ yasya caraNe jagaNabhinnA dviladhvantAzcatvArazcatuSkalA bhavanti, tadarillamiti lakSayanti / udAharaNeSu punaH sagaNacatuSTayottaraM dve laghunI ityeva dRzyate / yathA-baladhAraNa vAraNamAnavidAraNa / bhavakAraNa dAnavavaMzanivAraNa / mukhcndrsudhaakRtlocnpaarnn| jaya kRSNa kRpAkara sevakatAraNa / / 21 / / atha pAdAkulakam idameva (ari0) antyena guruNA SoDazakalacaraNaM pAdAkulakam / yathA-vadanasudhAkaramadhurimasadanam / nijatanurUpaparAjitamadanam / bhUbharahRtaye ripukulakadanam / praNamata maGgalanAmanigadanam / / 22 / / atha padmAvatIcchandaH yasyAzcaraNe antagurvantAzcatuSkalA aSTau gaNAH sA padmAvatI / caraNakalA dvAtriMzat / asyAM viSamasthAne jagaNaM varjayanti / dazakalo'STa kalazcaturdazakalazceti vargatrayeNa kalAnAM vinyAsaH kAryaH / vargAntyakalAyA. parA'mizritatvamAtraM vivakSitaM, na tu pAdAntapAtitvamiti tattvam / yathA-gopAlasakhAyaM gokularAyaM hRtamAyaM jaladharakAyam nijabhaktasahAyaM dalitApAyaM sukhadAyaM vipadavasAyam / / madhuvipinanikAyaM madhuracchAyaM kalitAyaM muralIgAyam taM kalaya sadA yaM dhyAyaM dhyAyaM patati (ja)rAmApadi nAyam // 23 // yathA vA vrajabhUnavanAgara madhurimasAgara lasadujjAgaramahimAnam janamodavidhAyaka maGgaladAyaka hatasuranAyakamadamAnam / / 1. paddhari (chandaHprabhAkare)
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 ] vRttamuktAvalyAm govarddhanadhAraka bhavasantAraka nivaMtikArakaguNagAnam / praNamAmi sudhAdanamAnasamAdanamuralIvAdanasuvidhAnam / / 24 / / atha kuNDalikA dvipathAvRttaM kAvyavRttaM ceti vRttadvayAtmakaM kuNDalikAcchandaH / dvipathAnte kAvyAdau, kAvyAnte dvipathAdau ca lATAnuprAso niyamena kArya iti saMpradAyaH / uktaJca jayagovindavAjapeyibhiH / / 'yamakAdiralaMkAro na vRttAGga tathApi tat / vizeSaNIkRtaM lakSyaprayoganiyamAttathA' / yathA- vRndAvipine vanditA vRndArakanikareNa / rAjati kApi kalindajA taralataraGga bhareNa / taralataraGga bhareNa bharitabhUmItalazobhA niravadhinijalAvaNyakalitalocanayugalobhA // unmIlitakamalaughamilitamadalulitamilindA maJjulatarajalakelivazitagopIjanavRndA // 25 // atha gaganAGgam' yasya caraNaH paJcaviMzatyA kalAbhiH, viMzatyA'kSarai pUryate, kintvAdau ekazcatuSkalo'nte ca guruniyatastad gaganAGgaM nAma chanda: / kecid dvaadshbhirytimicchnti| tadyathA-AnanasurucivitAnanasarasijakAnanazocanA khaJjanacaturimagaJjanasuhRdanuraJjanalocanA / nandatanayahRdasandasakalasukhakanda guNAdhikA rAsadharaNinavalAsavasatiriha sA sakhi rAdhikA // 26 / / atha dvipadIcchanda:__yasyA arddha SoDazakala: tato dvAdazakalo gaNaH, gaNayorante yatizca, tadvipadam / yathA-dAnavagaJjana munijanaraJjana bhybhnyjngunnbhrite| tvayi mama vandanamiha raghunandana jagadAnandanacarite / / 27 / / atha khaJjA- . ___ yasyA arddha ekacatvAriMzatkalAH, SaTtriMzatA laghubhiH zeSe ragaNena saMpannAH sA khnyjaa| 1. gaganAGganA, (chndHprbhaakre)|
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyo gumpha yathA-malata rakamala mukha- yamalataruza malaharalasitasita hasitadalitahima kiraNanAmadam / bhajata karakalitarasacalitamRducalitaravalalitasukhaphalitagalitagatimuralikAnadam / / 28 / / - zratha zikhA yasyAH pUrvArddha caturviMzatirlaghavastato jagaNaH, uttarArddhe'STAviMzatirladhavastato jagaNaH sA zikhA / [ 26 yathA-madanamadakadana sukhasadana nijavadanarucivilasitanikuJja | amRtabharabharaNakara sukhadatarasaliladhara jaya jaya madhuraguNapuJja || 26 / / atha mAlA yasyAH pUrvArddha SaTtriMzallaghavastato ragaNastato gurudvayam / uttarArddhantu gAthottarArddhameva sA mAlA / tava giridharaNa viSamavirahajaruji kimapi vadhika iha kalayati ratipatiratizayavedanAbhAram / tadupari zazI vidhatte jvaramujjvalacandrikAkAram || 30 // atha culiyAlA dvipathopari sukhakAraNaM gaNaM paJcakalamekamihA''naya / taJcculiyAlAvRttamiti dalayugale saviveka vitAnaya / / 31 / / yathA-vRndAvanaghanakuJjagRhakalita kelikamanIyakalAdhara / jaya jaya sundararasikavara vikacakaJjaramaNIyakulAdhara / / 32 / / atha saurASTram - dvipathAvRttamazeSamuccara kRtaviparItagati / mAnaya vRttavizeSamiha saurASTramudArayati // 33 // thathA - mohita gokuladAra nigamasAra sundaracarita / jaya jaya nandakumAra nityamalaukikaguNabharita // 34 // atha hAkalivRttam -- kalaya caturdazakalakalitaM hAkalivRttamidaM lalitam / sagaNabhagaNalaghuvarNamitaM vilasadekaguruyutamamitam / / 35 / /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 vRttamuktAvalyAm yathA-pAnananirjitacandrakalA locnljjitknyjdlaa| kelivivaddhitakAmabalA jayasi sadA kRtadRSTibalA // 36 / / atha madhubhAravRttam mukhajagaNasAravasukalamudAra / madhubhAravRttamAnaya suvRtta / / 37 // . yathA-ayi nandabAla karuNakapAla / mayi dhehi deva nijabhaktimeva / / 38 // yathA vA harakaNThavAmamaNivaryadAma / tava nAma rAma mama cittadhAma / / 36 / / atha dIpakacchandaH yasya caraNe AdI jagaNa bhinnazcatuSkalaH, tato nagaNastato gururlaghuzceti taddIpakam / yathA-zamalaM dalaya nAma kuzalaM kalaya rAma / bhavadanyamiha yAmi zaraNaM na kalayAmi / / 40 / / yathA vA timirANi dalayanti hRdayAni lalayanti / raghUnAthacaritAni nijabhavyabharitAni / / 41 // athAbhIrakacchandaH rudrakalAmayasAra - caraNacatuSkamudAra / sundaramidamAbhIra - vRttamuditamatidhIra / / 42 / / yathA-mohitagokuladAra paGkajadalasukumAra / dUrIkRtabhayabhAra jaya jaya nandakumAra // 43 // atha daNDakalacchandaH yasya caraNe catvArazcatuSkalAH, tataHSaTkalaH, tatazcatuSkalau gaNau tato guruH, ityevaM kramaH sa daNDakalo nAma / caraNakalAH 32 / yathA-unmadanavajaladharasamamadhurimabharalIlArasavAridhilasitam rAkoditahimakaramaJjimamadaharamunimAnasamohanahasitam /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyo gumphaH [31 samuditasaptasvarasatatavikasvaramuralIravakhuralIkalitam kuJcitakuTilAlakamadbhutabAlakamahamIle locanalalitam / / 44 / / atra daNDakale caraNAdau kalAdvayaM nyUnaM kriyate cettadA laghudaNDakala utprekSito bhvti| udAharaNamanyatra draSTavyam / evaM padmAvatyAdau sarvatra laghupadmAvatyAdaya utprekSaNIyAH / atha siMhavilokitamaH yasya catvArazcatuSkalA ani(ya)tAsturyaH sagaNa eva tatsihavilokitam / yathA-navamaJjulavajulakuJjagatam / rasavalitalalitazizukeliratam / vazavatisakalapazupAlamatam / hRdi kalaya vahasi yadi puNyazatam // 45 / atha plavaGgamacchandaH yasya caraNe mAdI gurustatazcatvArazcatuSkalAstato laghustato guruH, sa plavaGgamaH / yathA-unmIlati kila dizi dizi bhUruhavallarI kUjati pikkulmshmnobhvjhllrii| mAnini pazyatu bhavatI madhurayamAgataH saMprati jalpati patimabalA sakhi rAgataH // 46 / / atha lIlAvatI: yasyAzcaraNe dvAtriMzanmAtrAH sA liilaavtii| yathA-sevakahRdayamarAlamanorathapUrakavimalayazobharasaritam vidhizivazukasanakAdigItatarasatata bhItabhayahArakacaritam / dAnavanivahanivAraNakAraNamatizayasukhapUritadazaharitam praNamata nandatanayamatimaJjulajanamohanamaGgalaguNabharitam // 47 // atha harigItacchandaH yasyAzcaraNe prathamaM paJcakalastataH SaTkalastatastrayaH paJcakalAstato gururityaSTAviMzatiH kalAstaddharigItaM nAma / yathA-natapaGkajAsanakalitazAsanamaghanirAsanapaNDitam vrajabhUmipUSaNamasuradUraSaNamuruvibhUSaNamaNDitam / jagadekavandanahRdayanandanacaritacandanacAriNam bhaja pallavAdharamuditabhAdharamiha dharAdharadhAriNam // 48 //
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 ] vRttamuktAvalyAm antyagurumAtreNa hInamanuharigItam / yathA-navakokilAkulalalitakalakalakalitajAgarakAma matidhIramalayasamIradhoraNivalitamadhukaradAma / sakhi bhUrikusumaparAgapUritakuJjamajuladhAma paripazya mAnini madhudinaM rapaNena santanu sAma / / 46 / / yadA tvanuharigItasyAdau kalAdvayaM varddhate tadA mandragItamutprekSitaM bhavati / yathA-jaladharadhAmadhAraNa mohatAraNa bhavanivAraNazIla madhumuranarakagaJjana duritabhaJjana nayanaraJjanalIla / tribhUvanabhavyabhAvaka nijajanAvaka kalitapAvakapAna jaya rasakelibhAjana surasabhAjana kRtasabhAjanamAna / / 50 / / atha kalAdvayahrAse laghuharigItamyathA-mallikAnavavallikAsumatallikArasapIna mAlikAnavamAlikAkamalAlikAmadhulIna / so'dhunA vikarAlakAlakalAkulodyata etra kundakAnanakautukI mA dhAva madhukara deva // 51 / / atha tribhaGgI padmAvatyA eva caraNe dazabhistato dviraSTabhistata: SaDbhizcedya tirbhavati, tadA tribhaGgInAmakaM chandaH / yathA-vRndAvanacAriNi nityavihAriNi (kalimalahAriNi) hRtabAdhe harivirahanivAriNi bahusukhakAriNi bhRzamabhisAriNi hRdagAdhe / jitajagadaupamye nibhRtanizamye bhaktiniyamye dalitAdhe guruguNagaNaramye nigamAgamye munijananamye jaya rAdhe / / 52 / / yathA vA zazigarvavimocanarucibhararocanatilakitarocanazubhabhAle khajanasaMkocanapaGkajazocanacapalavilocanamRgabAle / vRSabhAnutanUje surakRtapUje kokilakUje sukhazAle jaya sakalasabhAjitarUpasabhAjitaharitanurAjitavanamAle / / 53 //
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyo gumphaH atha durmilAcchandaH__yasyAzcaraNe dvAtriMzatkalikAH, SoDazabhizca yatiH, yatizca neha padAntatvamAtraM kintu parakalayA'mizritatvA'bhAvamAtram / asyAH sagaNAntatvaniyamamapi kecidicchanti / yathA-sneharasaughasatatasandIpitamandIkRtakulagatisantamasaH / kalayati sakhi santApamasahyaM kimapi kathApathameti na mama saH / / urunizvAsanivahajhaJjhAniladdhitazikhodArasaJjvalitaH sphurati virahadIpo hRdi sadane kaluSakalaGkakajjalAkulitaH // 54 / / atha hIracchandaH - ___yasya caraNe AdI gurustatazcatvAro laghava ityevaM krameNa SaTkalatritayaM vidhAyA'nte ragaNaH kriyate, taddhIracchandaH / tacca pratiSaTkalaM yatyA rahitaM sahitaM ca / AdyaM suhIram, antyaM hIram / krameNa yathA rAsalalitalAsakalitahAsavalitazobhanam lokasakalazokazamalamokamakhilalobhanam / jAtanayanapAtajanitazAtamuditabhArasam bhAti madanamAnakadanamIzavadanasArasam / / 55 / / khajanavaragaJjanakaramaJjanarucirAjitam kAmahRdabhirAmamatilalAmaratisabhAjitam / nIlakamalazIlamuditakIlavirahamocanam jAtikuTilayAti sudati bhAti tava vilocanam // 56 / / atra SaTkalasya sarvalaghutve, turyAkSarasyaiva gurutve vA chando'ntaramutprekSitaM bhavati / tacca laghuhorakaM parivRttahIrakaM ceti vyavahartavyam / dvayamapi yathA virahagaralabharitataralakuTilasaralalocanA caraNanakharakalitamadanayuvatimadavimocanA / amalakamalarajaniramaNamukuravilasitAnanA tvamiha jayasi sutanu kiraNavalitasakalakAnanA / / 57 / / . vilasadaGgacitaraGgalalitaraGgaraJjinI lasadapArapaTimabhAramadanadAragaJjinI /
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 ] vRttamuktAvalyAm sakalayAmasukhadavAmataralalAmalIlanA jayasi nAma hRdabhirAmaratinikAmazIlanA // 58 // atha janaharaNaM nAmacchandaH yasya caraNe triMzadamizritAH kalA ante dve mizrite kale, dazabhiH, dviraSTabhiH tataH SaDbhizca yatiH, tajjanaharaNam / atra gurvantarapraveze tribhaGgoto bhedo na syAditi vadanti / caraNakalA dvAtriMzat / yathA-anavaratabhajanaparasuranaramunivarahRdayasadanacarabhayaharaNam / parilasitavimalataranaravara kiraNabharasakala tuhinakarajayakaraNam / tatasurapatibhavavidhikalitama mRtanidhibhRzabhavajala nidhikRtataraNam mama manasi karuNayutamayatu nigamanutamiha dazarathasuta tava caraNam 56 atha madanadIpanacchandaH yanmadanagRhamiti prAcInairvyavahRtam / sagaNAntASTakalena varddhitA padmAvatyeva madanadIpanaM nAma / yathA-vana candakirSaNamalikulakarSaNamatisukhavarSaNaguNazaraNaM saubhagadharaNam pikakIracakorakahariNa kizoraka hRtsaJcorakarucikaraNaM mAnasaharaNam / zukakokamarAlakapannagabAlakacayasaJcAlaka sukhabharaNaM bhuvanAbharaNam vapuridamudbhAsaya mAmiha dAsaya mAnamudAsaya dhRtidaraNaM paruSAcaraNam / / 60 / / pratha bhullanacchandaH yasya caraNe sapta paJcakalAstato dve kale taj bhullanaM nAma / yadyapi paJcakalabhedA zravizeSeNaiva gRhItAstathApi pratigaNaM dvitIyA kalA parayA kalayA mizritodve jiketyanubhavasAkSikam / yathA - zeSapatagezavibudheza bhuvaneza bhUtezasa vizeSa sunidezadharaNI kandalitasundarAnandamakarandarasamajjanamilindabhavasindhutaraNI / jJAnamaNDanaparA' karmakhaNDanadharA zamanadaNDanaparAbhUtiharaNI nityamiha vakti munivRndamanuraktimajjayati haribhaktirAsakti karaNI // 61 1. svabhAvakuTilA yatiH gatiryasya tat /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyo gumphaH [ 35 aSTacatvAriMzat ' kalamupajhullam / tasmizcopAntyo gururantyo laghuniyataH / yathAcaNDabhUjadaNDasadakhaNDakodaNDa (za) zikhaNDazarakhaNDajharadaNDitavipakSa parvabhRtazarvarInAtharucigarvaharasarvahRdakharvasukhalIlanavalakSa / duSTanararuSTatarapuSTanayajuSTajanatuSTamatighuSTacaritaughakRtidakSa tatkSaNasamakSakRtarakSaNasapakSagaNalakSitasulakSaNa jayeza gatalakSa / / 62 / / kalAdvayAdhikyena ekonacatvAriMzatkalacaraNamapi saMbhavati, tacca sujhullanaM naam| yathA cUtanavapallavakaSAyakalakaNThabalamaJjukalakokilAkUjitanidAnam . mAdhurImadhuramadhupAnamattAlikulavallakItArajhaGkArasukhadAnam / cArumalayAcalodyAtapavamAnajavajAgaritacittabhavasAyakavitAnam pazya sakhi pazya kusumAkaramuditvaraM mA kalaya mAnase mAnamatimAnam / / 63 // catvAriMzatkalamatijhullanapi svIkAryam / yathAkAsakailAsasavilAsaharahAsamadhumAsasavikAsa sitasArasasamAnagati zAradatuSArakarasAraghanasArabharahArahimapAradavisArasamudAramati / bAlakamaNAlamadumAlatIjAlarucicAlitavizAlavibudhAlayamarAlatati rAjamRgarAjavara rAjate tava yazo rAma surraajsusbhaajitsmaajnti||64|| atha mahArASTranAmacchandaH___yasya caraNe catuSkalA: saptagaNAH kintu saptamo gurvanta eva / tata eko laghuH / dazabhiraSTabhirekAdazabhizca yatistan mahArASTram / yathA-haritanughanadAmini kuJjasvAmini gajagAmini sukhadAsi nUtana ratiyAmini nirupamakAmini rAdhAnAmini bhAsi / kamapi priyadoSaM parihara joSaM kimu toSaM nahi yAsi ? . zRNu mama mukhalApaM vacanakalApaM paritApaM kimu rAsi // 65 / / 1. aSTatriMzat, iti yujyate /
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 ] vRttamuktAvalyAm yathA vA kvacidapi dhRtamandara sukhitapurandara guNagaNakandara vIra kvacidapi bhUdhAraNa vAraNatAraNa zokanivAraNadhIra / kvacidamitavirocanasutamadamocana raghukularocanahIra jaya rAma sadA jitalokasabhAjita kanakavirAjitacIra / / 66 // atha caturvacanaM nAmacchanda: yasyA'samayozcaraNayoH SoDaza kalAH, samayozcaturdaza, taccaturvacanam / yathA-(jaya) jagadujjAgaramadhurimasAgara navanAgara rasakelinidhe / / jaya raghunandana jagadAnandana niravadhivandana zIlanidhe / / 67 / / ... iti zrIlaGgakulajaladhikaustubhAyamAna-zrIjayasiMhamahArAjAdhirAjasaMmAnyamAnakavikalAnidhizrIkRSNabhaTTaviracitachandomuktAvalyAM dvitIyo gumphaH / atha tRtIyo gumphaH gurucaraNau phaNirAja gaNanAthaM ca praNamya zatakRtvaH / mUlAnusArikathayA prathayAmo varNavRttAni // 1 // zrI chandaH sA zrIH / yo gaH // 1 // yathA-zrIrme sA stAt / / 2 // madhuvRttam yuga laghu, bhe| madhu // 3 // yathA-kuru ziva, zubhamiha / / 4 / / kAmacchandaH dvau gau yau tau kAmo vRttam / / 5 yathA-vande rAmaM rucyA vAmam / / 6 / / atha sAracchanda:- glau nu dhehi sAramehi // 7 // yathA-rAma rAma, dhehi dhAma / / 8 //
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyo gumphaH [ 37 yathA vA tvatkanAma / zarmadhAma / / 6 // yathA vA-dhehi rAma / kaNThadAma // 10 // atha mahI lagau dhRtau bhavenmahI / / 11 / / yathA-hariH zivaH / zivo hariH / / 12 / / yathA vA-guruH patimatirgatiH // 13 // atha tAlI trirvaH sandhayA / sA tAlI vijJayA / / 14 // yathA-sAnandaM svacchandam / taM devaM vandeham // 15 // atha priyA madhyagazcellaghuH / sA priyA bhaNyate // 16 / / yathA-sA bhave sAradA / sevyatAM zAradA / / 17 // yathA vA rAdhikAnAyakam / naumi zaMdAyakam // 18 // atha zazicchandaH laghudvauM gurUcet / nirukta: zazI saH / 16 / / yathA-vrajezaM bhajAmaH / bhave zaM vrajAmaH // 20 // yathA vA numastaM samastam / jagadyaH punIte // 21 // atha ramaNacchandaH ramaNo vihitaH / sagaNo nihitaH / / 22 // yathA-bhavatazcaraNaM, karavai zaraNam / / 23 / / yathA vA-kamalAdhava he| bhramaNaM na vahe / / 24 // paJcAlacchandaH laghvantamAdehi paJcAlamAdhehi // 25 // yathA-herAma mAmehi / bhadrANi me dehi / / 26 / / atha mRgendraH gamadhyagaNe hi / mRgendramavehi // 27 // yathA-aghAni dhunohi / girIza punIhi / / 28 / /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 ] zratha mandaracchandaH vRttamuktAvalyAm digamuccara mandaramuddhara / / 26 / / yathA - he bhava lAlaya / pAlaya pAlaya / 30 // kamala cchanda: nagaraNamavata | kamalamayata / / 31 // yathA - bhujagavalaya zamiha kalaya / / 32 / / zratha tIrNA catvArazcedvakrA varNAH tIrNAkhyaM tacchando bhavyam / / 33 / / bAlA lolA lIlAzAlA / yathA--dRSTyA dRSTvA pItA hAlA / / 34 / / atha dhAri raM vidhehi laM vadhehi / dhArivRttamatra vitta // 35 // yathA - jAtabhUribhaktapakSa / zambhudeva rakSa rakSa // 36 // nagANikA jamuccaran gurUttaram / nagANikAmihAnayeH // 37 // yathA - bhavaidhanA nibandhanA / mRSA janAstidhaMdhanA // 38 // yathA vA anoharam manoharam / sthitaM vraje hari bhaje // 36 saMmohAcchanda: mAnte saMyuktI, vakrau ceduktau / saMmohAvRttaM tatsyAnme vittam ||40|| yathA - udyatsaMgrAmaM rakSobhiH kAmam / saddharmArAmaM vande taM rAmam // 41 // atha hArItavRttam tAduttaraM ced vakradvayaM syAt / hArItavRttaM tanmagnacittam / / 42 / / yathA-deveza zambho dAso'smyahaM bhoH / tvaM dAsavittaM tvayyeva cittam // 43 // zratha haMsavRttam bhAduparisthaM vatrayugaM cet / haMsa itIdaM santanu vRttam / / 44 / / yathA-tadbhavapIDA-hArakamuccaiH / kRSNapadAbjaM bhAvaya cetaH / / 45 yathA vA-nirjitakAmaM locanavAmam / duHkhavirAmaM taM bhaja rAmam // 46 // yamakacchandaH dvilaghutanu nagaNamanu / yamakamuru - dhiSaNa kuru // 47
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyo gumphaH [ 36 yathA-acalabhRti duritahati / hRdayalayamiha kalaya // 48 // yathA vA-zazivadana jitamadana / jaya nayanakRtadayana // 46 // atha zeSarAjacchandaHvidvaccetaHsvAde SaDvakro ytpaade| taccheSAkhyaM vRttaM vijJeyaM no vittam / / 50 / / yathA-bhUyo dattAnandaM lIlAkRt svacchandam / brahma zrutyA gItaM vande cittAnItam / / 51 // atha tilakAkhyacchandaH sagaNadvitayaM kuruvarNacayam / tilakAkhyakalaM tanu vRttamalam // 52 // yathA-varazailadharaM bhavaduHkhaharam / bhaja sarvaparaM bhajanIyataram / / 53 // vijjohA radvayAkArabhRd yatra pAdo bhvet| vittavidyotikAvRttametad budhAH // 54 // yathA-kRSNatejoghaTAsaGgividhucchaTA / bhaktabAdhAharA bhAti rAdhA'bhidhA / / 55 / / caturaMsacchandaH nigamalaghUrdhvaM yadi guruyugmam / tadiha suvRttaM bhaNa caturaMsam // 56 / / yathA--madhuvanalIla viharaNazIlam / hRtabhavakIlaM bhaja ghanalIlam // 57 // yathA vA-viracitarAsaM vihitavilAsam / kRtavanalAsaM bhajata sahAsam // 58 atha manthAnacchandaH tadvandvamAdAya pAdaM samAdhAya / manthAnavRttaM tadAkhyAhi suprajJa // 56 // yathA-bhaktayekasiddhAntavizrAntikRtsvAnta / sevasva taddhAma nandAtmajaM nAma / / 60 // zaGkhanArIvRttam yakAradvayAtmA dhRto yatra pAdaH / tadA tatra vRttaM bhavecchaGkhanArI // 61 // yathA-hRtAzeSabAdhA vilaasairgaadhaa| kRtAnaGgabAdhA harau bhAti raadhaa||62|| yathA vA--vicArAdhirohaM paribrUhi ko'ham / samudbhidya mohaM mimIthAH zivoham / / 63 / / yathA vA--hRtAzeSavAdaH samuddhRtasAdaH / sphuraddivyanAdaH kadA te prasAdaH / / 64 //
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 ] zratha manoharacchanda: jayugmala lAma padaM kalayAma / manoharanAma tadasya vadAma / / 65 / / zratha damanakacchandaH nayugalamanu matimabhitanu / damanakamiti kathaya jhagiti / / 66 / / yathA--sujanazaraNa sukhadacaraNa / pazupatanaya zamiha janaya / / 67 / / zratha samAnikA rottaraM jamuccareH prAntato gamuddhareH / saptavarNaMgA kave sA samAnikA bhave // 68 // yathA-- hI rahArahAriNaM pItacIradhAriNam / kelikuJjacAriNaM naumi bhavyakAriNam // 66 // zratha suvAsacchanda: vRttamuktAvalyAm salaghucatuSTayabhagaNamihAnaya / kathaya suvAsakamiti tadupAsaka // 70 // yathA--manasijasAyakanayanasahAyaka / navanaTanAyaka jaya sukhadAyaka // 71 // zratha karahaMsacchandaH nigamalaghuvAma jagaNakRtadhAma / kathaya karahaMsamatulamatizaMsa // 72 // yathA-- paramazubhadhAma hRdayamaNidAma / giridharaNanAma zaraNamupayAma // 73 // zratha muktAgumphacchandaH vakrAH saptA''dhAtavyAH pAde pAde dAtavyAH / muktAgumphAkhyaM vRttaM jAnItedaM sadvRttam // 74 // yathA--vidvaccetovizrAmaM prAvRTpAthodazyAmam / nA'vaidvedo yaM kAmaM vande taM devaM rAmam / / 75 / / vidyunmAlA yasyAmaSTI vakrA yuktAH pAde syuH suprajJairuktA: / sA vijJeyA vidyunmAlA cetohartrI yadvadbAlA / / 76 // yathA -- yA zobhApIyUSA'gAdhA cetobAdhAhartrI rAdhA / kalyANaughaM sA me dattAdantaH sattA premA'kRSTA / / 77 / / pramANikA laghurgururnirantaraM yathAkramaM nidhIyatAm / tadA pramANikAbhidhaM suvRttamaSTavarNakam // 78 //
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyo gumphaH yathA-vilAsinIvilAsinaM tddidukuulbhaasinm| __ samoda-rAsalAsinaM bhaje nikuJjavAsinam / / 76 / / mANavakakrIDA bhaM gaparaM dviH praNayedityuditaM yasya padam / mANavakakrIDamiti jJayamaho vRttamadaH / / 80 / / yathA-bhaktamanastApaharaM rUpasudhAvAridharam / cArutaDijjaitrapaTa naumitaraM divyanaTam // 81 // atha mallikA vakra zuddha sukramoNa dIvyadaSTavarNazAli / utkramAtpramANikaiva mallikAkhyavRttamasti / / 82 // yathA-rAsalAsamuktatandra kelisindhupUrNacandra / bhaktapakSabaddha kakSa kRSNa kRSNa rakSa rakSa // 23 // tuGgacchandaH nagaNayugalayuktaM yadi guruyugamuktam / tadiha bhavati tuGgaM ruciravaraNasaGgam // 84 // yathA-harisahakRtarAsA klitllitlaasaa|| dalitavirahabAdhA jayati jayati rAdhA / / 85 / / kamalavRttam kalaya laghupaJcakaM ragaNasamudaJcakam / kamalamiti vRttakaM bhavati hRtacittakam / / 86 // yathA-sakalasukhasAdhikA virhrybaadhikaa| akhilabhuvanAdhikA jayati hRdi rAdhikA / / 87 / / yathA vA vrajabhuvi vihAriNaM madhumaNihAriNam / hRdayasukhakAriNaM bhajata giridhAriNam // 8 // atha zlokalakSaNam SaSThaM syAd guru sarvatra laghu paJcamamakSaram / samayoH saptamaM zloke jJayaM viSamayorguruH / / 86 / /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 ] vRttamuktAvalyAm yathA-amunA yamunAkUlavaTamUlavihAriNA / hAriNA hariNA hanta helitaM hRdayaM mama / / 60 / / mahAlakSmIvRttam ratrayaM yatra sandIyate pAdazobhA samAnIyate / tanmahAlakSmyado nAmakaM vRttamantaHsudhA''cAmakam / / 61 / / yathA-paNDitAlImanohAriNI kApi vANI cmtkaarinnii| modavRndaikavistAriNI manmukhAntarjanoddhAriNI / / 62 // atha sAraGgikA salaghucatuSkaM nihitaM gayugalamante vihitam / sagaNasametaM suvidaH ! kalayata sAraGgamadaH // 63 / / yathA-kucajitanAraGgikayA dRguditsaarnggikyaa| viracitamandasmitayA vidalitacitto'smi tayA // 64 / / atha pAIttA catvAraH syuryadi guravaH zuddhA vedAH' suviduravaH / ante vakro bhavati sadA pAIttAkhyaM jayati tadA / / 65 // yathA-cAmaM cAmaM caritarasAnnAmaM nAmaM nijshirsaa|| zyAmaM vAmaM kamaladRzaM kAmaM rAmaM bhajata bhRzam / / 66 // pratha kamalA vasulaghuparikalitA mukhahRtagurulalitA / madupadagatiramalA vilasati kila kamalA / / 67 // yathA-bhavajalanidhitaraNaM nikhilasujanazaraNam / hRdayatimiraharaNaM kalayata haricaraNam // 68 // atha bimbavRttam bhavati laghupaJcakaM cet tadanu ragaNakramaM cet / vadanagurulagnacittam kalaya nanu bimbavRttam // 6 // 1. catvAro guravaH, zuddhAH (laghavaH) vedAH (catvAraH) ante vakra: (guruH) tadA 'pAIttA' cchandaH /
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyo gumphaH . . [ 43 yathA-kalitakamalAvilAsaM lalitarasarAsalAsam / satatakamanIyazIlaM bhajata harimabhranIlam / / 100 / / tomaracchandaH sagaNaikamaJjimapAli jagaNadvayAtizAli / iti tomarAbhidhavRttamatula vidhehi suvRtta / / 101 / / yathA-guNagAnagumphitasAma duritaughapAvananAma / / bhaja rAmameva lalAma-mabhirAmamadbhutadhAma // 102 / / atha navAkSaraprastAraH [mAlIvRttam] bhUkhaNDakhyAtA vakrA varNAH zobhante yasyAM pAde pAde / tadrUpA mAlInAmnA vRttaM saMprokta loke chandovidbhiH // 103 / / yathA-nRtyanti svairaM vidyunmAlA garjanti snigdhAmbhobhRjjAlAH / vAntyete mandAH zItA vAtAH kva preyasyasmin kAle yAtA // 104 // atha dazAkSarA yadi tomarasya mukhe dhRtaM gururUpamakSaramAdRtam / tadavehi saMyutanAmakaM nanu vRttamastyabhirAmakam // 105 // yathA-caturaGgasaMtatanartinaH pavamAnasaMmitavartinaH / tava vAjino vihagopamA vilasantu jAtanabha:kramAH // 106 // atha campakamAlA syAd bhagaNAnte yadguruyugmaM saMtanuta dviHsaMgatamevam / campakamAlAnAma suvRttaM rAjati bhUyo mohitacittam // 107 // yathA-pItadukUlaM maGgalamUlaM sevitahaMsApatyasukUlam / sevakalokAnAmanukUlaM taM zaraNaM kurve hRtazUlam / / 108 / / atha maNibandhAkhyam campakamAlA nizcaramA cetasi dhAryA sA prmaa| syAnmaNibandhaM vRttamadaH zaMsata saMsanmadhyasadaH / / 106 // yathA-ambaravidyuyotadharaM kunda-balAkAjAtabharam / modanalIlAvArijharaM bhAvaya kaJcinmeghavaram / / 110 //
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 ] vRttamuktAvalyAm atha sAravatIvRttam bhatrayamAnaya bhavyayutaM vaktralasadguruvarNarutam / sAravatI kila vRttamidaM raJjayate satataM suvidam // 111 / / yathA-kena zivAya samarpya ziraH saMpaNitAsi paraiva giraH / sundari yatra ratA puruSe kAyamazeSamalaMkuruSe // 112 // yathA vA kasya hariSyasi tApakaraM sundari bhUriviyogabharam / yasya kRte pulakaughadharaM maNDayasoha zarIravaram / / 113 / / atha suSamAcchanda : vakradvitayaM bhUyaH sagaNastadvatpaThanIyaM sujJa punaH / vRttaM suSamAnAmAkalitaM jJayaM vibudhairuccailalitam // 114 / / yathA-zobhAsadanaM jAgranmadanaM loke taruNIceta:kadanam / muktAvadanantadyutiradanaM bhote tava tatkAntaM vadanam // 115 / / atha haMsI mandAkrAntA kavivarahitA prAnte saptAkSaravirahitA / sA vijJa yA vimalamatibhirnAmnA haMsI vibudhatatibhiH / / 116 / / yathA-kuJja kuje kRtavilasanaM vidyunmAlAlalitavasanam / candrajyotsnAvizadahasanaM vande kRSNaM vrajanivasanam / / 117 / / prathAmRtagati : salaghucatuSTayabhagaNaM racayata rAmanusagaNam / iti suvinirmita caraNAmamRtagati vida sukave / / 118 // [hyamRtagati tasugaNA] yathA-vilasitajIvitamadanA vidhushtnirjyivdnaa| munimanasAmapi kadanA tanurucizobhitasadanA // 116 / / ayi vRSabhAnujalatike taralataDidguNatatike ! mayi bhavatI zubhamatike ! gatiriha nityamagatike // 120 //
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyo gumphaH [ 45 [arthakAdazAkSarA bhatrayazAligurudvayayukta yaccaraNaM kavibhiH sukhamuktam / tatkalayAmRtanirbharasAraM lAlasaroruhavRttamudAram' // 121 / / yathA-divyakRpAvaruNAlayamekaM nirmitacittasudhArasasekam / / harSitabahiNakAritakekaM naumi hari dhRtarucyatirekam / / 122 / / sumukhI salaghucatuSTayabhadvitayaM tadanu guruM kuru muktabhayam / bhaNa sumukhIti suvRttamidaM vazayati valgu girAsuvidam / / 123 / / yathA-kati kati bhUmibhRto na gatAH katimanujeSu kRtA nrtaa| alamadhunA kavite mama he raghupativarNanameSa vahe / / 124 / / zAlinI yatpAde syunimitA vedavakA bhUyo ramyaM radvayaM cApi vakram / itthaM yatyA yojiteyaM manojJA prAjJairuktA zAlinI zobhamAnA // 125 // yathA-bAlA lolA komalAlApazAlA mallImAlAzAlinI caarubhaalaa| kAmajvAlAhAripIyUSadhArA dRSTayA dRSTA sundarI sA'bhisArA / 126 / . yathA vA deze deze maJjulA kujavIthI kuje kuje puSpasaurabhyasAraH / puSpe puSpe paJcabANasya bANA bANe bANe kAminAM prANapAtaH / / 127 // sthAne sthAne bhAnti saudhA vizAlA: saudhe saudhe kAminInAM vilAsAH / lAse lAse netracAJcalyazobhA netre netre mattatAyAH prakAzaH / / 128 // atha rathoddhatA rottaraM nagaNarau laghurguruH kAryamityudayazAli yatpadam / sA phaNIndra mukhapaGkajodgatA rAjate suvitatA rathoddhatA / / 126 / / yathA-maNDapIkRtajagattrayodare maNDanIyati satArakaM vidhum / kotiradbhuta kalApaTIyasI diktaTISu bhavato naTIyate / / 130 // atha svAgatA akSaraM tu navamaM dazamaM ced vyatyayena nihitaM khalu yasyAm / etadeva hi rathoddhatavRttaM svAgateti kavibhiH kRtanAma // 131 // 1. dodhakavRttamiti vRttaratnAkara-chanda:prabhAkarAdayaH /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 ] vRttamuktAvalyAm yathA-caJcadaJcala tirohitadIpajyoti rulla sadurojayugazrIH / kApi kAmaramaNIramaNIyA mandamandamupayAti vadhUTI / / 132 // atha damanakacchandaH pratipadadazalaghukalitaM vadanavalitagurulalitam / damanakamiti vadata budhA amRtamiva pibati vasudhA / / 133 / / yathA - jaya jaya girivaratanaye vidhividhuharakRtavinaye / nirayiNi zizugRhadhanaye mayi zubhazatamiha janayeH // 134 // atha tAlacchanda: aSTavarNadhoraNI vidhoyatAM zuddhavakrasukrameNa dIyatAm / antato lamadhyasadgaNAnvitaM tAlavRttametadeva nirmitam / / 135 / / yathA - unnamatsudhApayodharatviSaM kaMsa kezimukhyadAnavadviSam / bhaktalokacittacArucandanaM saMtataM namAmi nandanandanam // 136 // zratha mAlA rudrA vA varNA yasyAmasyante yatyA yuktA vijJa ruktA rasyante / tanmAlAkhyaM vRttaM citte manvIthA yatpIyUSa srotastulyaM tanvIthAH // 137 // yathA - dhIraM dhIraM dhArAsArairvarSantaH pAnthastrINAM cetodhairyaM karSantaH / saMpratyete meghA uccaiH sajjante mAninyo'ntarmAnaM kRtvA lajjante / / 138 / / prathendravajrA yasyAM takAradvitayaM jakAraH prAnte nidheyaM guruvarNayugmam / mAtrAbhiraSTAdazasaMmitA sA saikAdazArNA jayatIndravajrA // 136 // yathA - lIlAlalAmA, lalitA latAbhA lolekSaNA lAsyaparA lasantI / lAvaNyalakSmIlu litA'lakAntA labhyA kadA sA bhuvanetra kAntA // 140 // caJcaccamatkAricakoracaJcacAJcalya cAturya cayaikacauraiH / zrAkuJcitairaJcitalocanAntaiH kAle kadA mAM kalayiSyatIyam // 141 // vakSoruhodbhAsitapadmamAlA pratyaGgadIvyajjalabindujAlA / rAjadvapurvArivihArakAle kAsArataH kApi sasAra bAlA / / 142 //
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 47 tRtIyo gumphaH candrAnanA campakacArugAtrA dRngmaatrsNcaaritkaamyaatraa| kelAkalAlAlitakomalAGgI dRSTayA kuraGgInayanA nipiitaa||143|| prathopendravajrA yadIndravajrA laghuvarNavaktrA vidhIyate nAgapatenidezAt / upendravajreti tadA kavIndraviracyate cArukavitvakIt // 144 / / yathA-prayuktakAlAgarudhUpitAzaM sakhIjanodbhAsitapuSpatalpam / jvalatsacandrojjvalavatidIpaM nizAmukhe vAsakavezma bhAti // 145 / / athopajAtiH yatrendravajrA prathame tRtIye dvitIyaturyodyadupendra vjraa| sA prAjJavaryairupajAtiruktA manojJavicchittivizeSayuktA // 146 / / yathA-pATIravATISu kRtapracArastaraGgiNIvAribhavadvihAraH / mallIlatA''liGganamodadhIraHpravAti kAnte'dya sukhaM samIraH / / 147 // athAkhyAnakI AkhyAnakI tAM pravadanti nityaM yadIndravajrAcaraNena yuktAn / upendravajrA caraNAn vahet trIn vizeSavicchittimata: kavIndrAH / / 148 yathA-mAmi..................."dAmbujanmanIsphuraJcidAnandabhara dsau| . surendra bhogIndra munIndramAnasairanArataM ya ..................... / / 146 // atha vaMzasthavRttam upendravajrAcaraNeSu cedbhavantyupAntyavarNA laghavaH sukhapradAH / dinezasaMkhyAkSarazAlivRttakaM vadanti vaMzasthamiti prasiddhimat // 150 yathA-namAmi te nAtha padAmbujanmanI sphurccidaanndmrndsaurbhe| surendra bhogIndramunIndramAnasairanArataM yatra madhuvratAyitam / / 151 / / athendravaMzAvaMzasthavRtte yadi pUrvavarNakAH rAjanti vakrA: sukhasArahetavaH / - // 152 / / yathA-prodbhUtaraktAGa kuravRndazAlinaH supuSpitA bhAnti rasAlazAkhinaH / varmAvRtAH kArmukabANapANayo vIrA bataite smaracakravartinaH / / 153 //
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 ] vRttamuktAvalyAm atha vidyAhAraH' pAde pAde yasmin bhAsvatsaMkhyA varNAH / ' sarve vakrAH sadyomuhyaccetaHkarNAH / sujairukta doSairmu (kta) yatyA yuktam vidyAhArAkhyaM tadvRttaM zrIsaMyuktam / / 154 / / yathA-rakSovakSovikSobhAya prodyadvANaM bhAsvadbhallotkRttAzeSArAtiprANam / puNyAraNyakSmAsaMcArAtkiJcitkSAmaM moghazyAma seve nAmaM nAmaM rAmam // 155 // pratha bhujaGgaprayAtam catuHsaMkhyakA yasya pAde yakArAH sadA modayante samantAdudArAH / bhujaGgaprayAtAbhidhaM vRttametatsudhApAtihetuH satAM mAnase tat // 156 yathA-ciraM candrarociHsamuccAracaJcaccalaccAmara zrIcamatkAracAru / samastAvanicchannasucchAyabhUyaHsamucchAyazAlicchavicchatraramyam 157 darIbhRddarIdAraNodriktadRpyatsamuttuGgamAtaGgalakSmInivAsam / adhastAdbhujaGgAvalIbhaJjanecchAkhurAgrakSatakSoNivAjIndrayuktam 158 camUcakramAkrAntavelAntavegocchalasindhukallolanissAnaghoSam / puraH pratyagAzAcaloddaNDadaNDasphuratsUryacandradhvajazrImanojJam / / 156 pratApaprabhA-kIrtizobhAsamUhaiH samuddhatasarvatrilokAndhakAram / natAzeSarAjanyamUrdhAnaratnatviSAkIrNasiMhAsanaprAntadezam / / 160 / / avizrAntajAmbUnadAsAradhArAkRtArthIkRtAzeSavidvatsamUham / mahArAjarAjendra rAjAdhirAja tvadIye bhujAgre samudbhAti rAjyam 161 atha lakSmIdharaH syAccaturbhI rakAraiyutaM yatpadaM bhUrividvanmanodattabhUyomadam / bhAti lakSmIdharAkhyAtametatsphuTaM vRttamAkRSTasabhyazravaHsaMpuTam / / 162 yathA-zAtakumbhasphuratkumbhasaMbhAvitau yauvanodArakumbhIndrakumbhopamau / tArahAraprabhAbhArasaMdIpitau dRpyatastAvako tanvi vakSoruhau // 163 / / 1. vidyAdhArI (chanda:prabhAkare)
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyo gumphaH [ 46 yathA vA dIvyadindudyutidyotamAne ghanadhvAntadhArAdharadhvaMsakRddhAmani / mAnamAdyanmanomanmathonmAthane modamAnaM manAG manmano mjjtu|164| yathA vA khajanA''kArabhAgaJjanAkAraNe kaJjanAmaprathAbhaJjanAbhaGa gure / visphuranmAninImAnasaGkocane locane te manorocane rAjataH // 16 // atha toTakam aticArusakAracatuSkabhRtaM caraNaM khalu yasya vibhAti kRtam / iti toTakavRttamidaM kathitaM kavirAjivirAjigaNagrathitam // 166 / / yathA-tanukAntijitAmRtasAndraghanaM taDidujjvalacArulasadvasanam / muralIravakUjitamajutaraM praNamAmi paraM paritApaharam // 167 // atha sAraGgarUpacchanda: laghvantadovyadgaNAnAM catuSkena yasyAGgi rAbhAti sadvarNayuktana / sAraGgarUpAkhyamatyuttamaM tatpramodAvahaM vRttametadbudhA vitta // 168 yathA-kandarpasandarpasandohahArINi lokatrayIkoTikalyANakArINi / lakSmIza te lIlitAni smaranneva sadyo bhaveyaM kRtArthaH kadA deva prAtha muktAdAma jakAracatuSTayamAnaya dakSa bhRzaM ca catuzcaraNAniti rakSa / suvRttamidaM madhurAkSaradhAma bhavediha mauktikadAmasunAma / / 170 / / yathA-sudhAmayatoyadasundarakAya virAjitagopavadhUsamudAya / dharAdharadhAraNadhIra sudhIra namo jaya nandaniketanahIra // 171 / / atha modakavRttam toTakavRttamukhe guNamaNDita varNacatuSTayamasti supaNDita / yatprathamaM dhriyate kavinAyaka modakavRttamidaM sukhadAyaka // 172 // yathA-koTikalAdharamaJjulalIlana gopavadhUratibhAvasuzIlana / dAnavavaMzakRtAdhikanigraha pAhi hare navavAridavigraha // 173 / / atha taralanayanAcchandaH nigamanagaNasahitacaraNamanaNu racaya sumatizaraNa / taralanayanamidamudayati paramasukhada jagati jayati / / 174 / /
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 ] vRttamuktAvalyAm yathA-zamalaharaNa kamalacaraNa sakalabhuvanakuzalakaraNa / muditanikhilasujanazaraNa jayasi satatamacaladharaNa // 175 / / sundarIcchandaH nagaNabhadvitayIragaNAnvito bhavati yaccaraNaH sukhadAyakaH / jayati vRttamidaM khalu sundarItyudita'nAmakamadbhutabhoginA // 176 / / yathA-vanalatA na latA padapallavA kmliniimliniikRtmaansaa| atanudA tanudA tarumaJjarI sumadano madano'dya viyoginoH / / 177 // mAyAcchandaHcatvArazcenmaJjimabhAjo guruvarNA bhUyo bhAte yatra bhakAro guru yugmam / zuddhau vakrau yatra ca varNI kramavantau mAyAvRttaM tatkhalu geyaM hRtacittam // 178 // yathA kuJja kuje kokilakAntA madhumattA bhAte kaJjazreNiSu kAntA mdhumttaa| bhRGgAH saGgAyanti rasAlaM vanabhAja kAntaM vAmA yAti rasAlambana bhAjam // 176 / / atha tArakacchanda: salaghudvayabhatritayaM guruyugmaM caraNe khalu yasya bhavedatiramyam / vada tArakavRttamidaM ramaNIyaM madhurAkSarasArasudhArasarucyam // 180 / / yathA-savilAsasulAsakalAgaNazAlI zikhipicchakirITadharo mnnimaalii| vRSabhAnusutAmukhakaJjaratAlI kalayatvanizaM kuzalaM vanamAlI / / 181 // pratha kandacchandaH bhujaGgaprayAtAbhidhaM varddhate yatra kalAmAtrataH shemussiivistraadtr| bhavettatra suprAjJa kandeti sannAma sadA vRttamatyuttamaM mAdhurIdhAma // 182 // yathA-lasanma gujAphalodArahAreNa sadA'mandavRndATavIkelikAreNa / muhurjAtagovarddhanAdripracAreNa hRtaM me mano divyagopokumAreNa // 183 // atha kamalAvalI bhAdanu salaghucatuSTayabhadvaya-masti caraNamitiritthamanAmaya / santanu nanu kamalAvalinAmaka-vRttamatulamidamadbhutadhAmaka // 184 // 1. drutavilambitamiti nAmAntaram /
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyo gumphaH [ 51 yathA-nUtanajaladamanoharavigraha jaatdnujditijaughvinigrh| ... bhAlakalitavilulatkuTilAlaka pAlaya nijajanamadbhutabAlaka / / 185 // praharSiNI lakSmaitanmanajaragAH krameNa kAryA vizrAmastribhiratha digbhiratra dhAryaH / bhogIndrasphuTamukhacandragA sudheyaM vikhyAtA kaviSu bhavetpraharSiNIti // 186 // yathA-adhyakSiNadamavekSya paGkajAtaM sajAtaM vikasitamApatanmilindaH / zyAmAyAmamRtamayUkhamIkSamANaH sammodapracayamacIkaraccakoraH / // 187 / / atha hariNaplutA paThitaM rahitaprathamAkSaraM drutavilambitamAdyatRtIyayoH / gaditA kavibhirmatizAlibhirbhavati sA bhuvane hariNaplutA // 188 / / yathA-api kopi piko vipine raTanvikurute kurute na mano mama / __ kva nu sA pramadA pramadAvahA harati yA ratiyA virahajvaram // 186 / / prabhAvatIvRttam tAnte gururnajaragaNA yadi kramAhattA bhavantyanapamarItizAlinaH / modAvahA bhavati yatiyugagrahaiH sA jIyate garimavatI prabhAvatI // 160 // yathA-kUjapikIkalakalakAkalIkale kujAlaye pulakavisaMSThulAkRtiH / kRSNo'dhunA tava mukhacandracandrikAtRSNoccalannayanacakorakaH sthitaH // 16 // iyameva laghvAdizcetkalAvatI syAtyathA-samullasatkusumaparAgadhoraNI puro yathA prasabhamudeti kAnane / tathotthitAM madananRpasya lakSaye samantato bhuvi caturaGgiNI camUH // 162 // atha vasantatilakA vakradvayaM jagaNataH sagaNadvayaM syAdante tathaiva yagaNaH satataM niyojyaH / phulladvasantatilakAJcitasaurabhADhayaM chando vasantatilakAbhidhameta duccaiH / / 163 //
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 ] vRttamuktAvalyAm yathA-kUmakakandabhujagAdhipadivyanAlaM svrnnaadriknnikmudnycitdigdlaughm| bhUmIharicchadaparicchadamambarA'li zrIrAmacandra bhavato yaza eva padmam // 164 // atha cakrapadam bhA'nugakavivaravasulaghukalitaM rAjati kimapi sagaNayutilalitam / tatpadamakhilavibudhagaNabhaNitaM cakrapadakamidamabhiguNagaNitam // 165 // yathA-santatamapaghanasulalitakamalA lIlitavilasitavijitasukamalA / - locanamukhakarapadazubhakamalA bhAsi taraNiradhitaruNimakamalA // 166 / / bhramarAvaliH sagaNAn kuru paJca vicArya vizUddhamate bhramarAvalinAmakametadudAragate / jayatIha suvRttamanekakavIndramataM kalapaJcadazAkSarabhUSitapAdatatam // 167 / / vilasajjalasajjalasadghanavRndarucaH pRthudAnapayobharanirbharasaGghamucaH / maNisundarakumbhamiladravibimbabhRtaH prasaranti gajAstava rAghava yuddha jitaH // 168 / / sAraGgI tithyAkhyAtaprodyatsaMkhyA varNA yasyAH syuH pAde vibhrAjante sarve vakrAzcittAntardattAsvAde / sAraGgIti proktA sarvaizchandovidbhirvijJAtA pIyUSAkta : zabdairathairyuktA smykprodbhaataa|| 166 // ambhogabhairudgacchadgambhIradhvAnaM garjadbhiH prAyaH preyovizliSTaprANezIjIvAnarjadbhiH / rambhAstambhA''kampA''rambhiprAtarvAtodyannodaiH' prAvRTakAlaprAvirbhUtairyoma cchannaM pAthodaiH / / 200 // 1. prAtarvAtena udyan (utpadyamAnaH) nodaH preraNaM yeSAM taiH (paathodH)| yathA yathA
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyo gumphaH [ 53 yathA-kAmasyaiSA senA kAcitsampratyuccairudyAtA zampAzaktyA kampA loke loke loke vikhyAtA / saMkhyAtItA panthizreNI jhaJjhAbhirbhItiM nItA kuJja kuje kekAzabdarekA kIrtiH saGgItA / / 201 // cAmaram vakrazuddha sukrameNa saptavAramuccarantanta ekavakravarNamAnayeti duSkaram / cAmarAkhyavRttamatra vitta cittamohanaM nAgarAjabhASitaM samastazarma dohanam // 202 // yathA-haMsavaMzasaprazaMsamindubimbagajjanaM kSIrasindhunIrabandhuhIrarUpabhaJjanam / zukla cAmaraughacAru lokacittaraJjanaM bhAti rAma tAvakaM yazaH pramodasaJjanam / / 203 / / nizipAlacchanda: vakra'ragaNatritayamagnaragaNAnvitaM yatra caraNaM bhavati varNagaNabhAvitam / vRttamidameva nizipAla itinAmakaM vitta hRtacittamamRtaugha nijadhAmakam / / 204 / / yathA-pAradatuSArabharanAradatanUpamA saarghnsaarmnnihaarrucisNkrmaa| zAradavizAlapaTazAradaghanojjvalA bhAti tava bhUmidhava kIrtirati zItalA // 205 // padahaMsakam laghuyugmamuccara vakramuddhara tanmukhaM bahuzuddhamAnaya bhaM vinA naya sanmukham / bahuvakrazuddhamathApi bhaM ragaNaM tataH padahaMsa'kAbhidhameghagarjasabhAgataH // 206 // yathA-vanakIrakokilakekikUjitabhAvitaM jldaandhaarnnmeghvaarnndhaavitm| avanIharittRNasaMgatendravadhUyutaM samayaM vilokaya mAnini drutamadbhutam // 207 // 1. bhoja suni rAghavahi dyosa nizipAla hai| arthAt bha-ja-sa-na-ra gaNA nizi. pAlamiti chandaHprabhAkaraH / 2. mana haMsamiti chandaH prbhaakrH| sa-ja-ja-bha rgnnaaH| 'sajajIbharI manahaMsA vRttahi gAnakai'
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 ] vRttamuktAvalyAm mAlinI nagaNayugalamAdau vakrayugmaM rayugmaM tadanu kalaya vakra toSayanbhUmizakram / praticaraNaniyamyaM vRttametatsuramyaM guNigaNamukhageyaM mAlinInAma dheyam / / 208 // yathA-yadasivilasitaugherAsuraM sargamastaM gatamavanitalAntarvIkSya sendrAH suraughAH / / prasabhamavatarItuM vyomata: kAmayante ___sa jayati jayasiMho mAnavaMzapradIpaH // 206 / / zarabhacchanda: bhuvanagaNitalaghumadhurimakalitaM caramavidhRtagurusamadhikalalitam / tadiha zarabha iti suviditaracanaM jayati satatasukhasamudayasacanam // 210 // yathA-sUsamaravasadasi vidalitadhiSaNaM susamaravasadasividalitadhiSaNam / adhinavamahamiha varabhavakantaM adhinavamahamiha varabhavakantam / / 211 // atha narAcacchandaHlaghurgururyadi krameNa dhIyate'STavArakaM " tadeha vRttamuttamaM vibhAti cittahArakam / narAca ityamandanAmasaGgataM virAjitaM phaNIndravaktrabhASitaM kavIndrahRtsabhAjitam / / 212 // yathA-karIndrakumbhasampadAmazeSabhAvataskarI prbhuutshaatkumbhkumbhsmbhrmaiksundrau| udArahArabhArabhAtaraGgiNIvihaGgamau virAjataH samau tava stanau sadaikasaGgamau / / 213 / / yathA vAlalATavedikAntikasthitAkSikuNDa visphurat pracaNDapAvakAvalIhutAsuraprapaJcakam / samastalokamaGgalaprasaGgadivyadIkSitaM trayInirUDhalakSaNaM tameva devamAzraye // 214 / / atha nIlacchandaHatra bhapaJcakamantavirAjitavakrayutaM SoDazavarNasabhAjitasundarazabdarutam / tatkavinAyakamodavidhAyakamajutaraM nIlamiti sphuTanAmasuvRttamavehi padam // 215 / /
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ yathA - rAsa manoharalAsavitIrNavilAsasukhaM hAsavirAjitabhAsahitoruvikAsamukham / nIlapayodharazoladharaM bhavakIlaharaM taM kalaye hRtazaGkamahaM hatapaGkabharam // 216 // atha caJcalA tRtIyo gumphaH vakrazuddhavarNayugmamaSTavAramuccarantu SoDazArNavRttametadevamevamuddharantu / caJcalAbhidhAnadhAri bhUri vitta modakAri nAgarAjavaktracandrasammataM vizeSahAri // 217 // yathA-ullasadvasantakAla vallarIvitAni teSu visphuraddhanAndhakAradhoraNIsamAvRteSu / teSu teSu kAnaneSu tAni tAni lIlitAni yathA vA vismRtAni nandabAla kubjikAmanasyamAni // / 218 // atha brahmarUpakam-- Adau trirvakraM dattvA vakradvandvAnyuktvA paJcAtatrirvakraM dattvA cittaM hRtvA yasyaikoGghriH saJjAtaH / tacchandovidbhizchando vedyaM mandohAnAma jJeyam brahmAkhyaM rUpaM jAgradrUpaM tuSyadbhUpaM vijJeyam // 219 // - udvella dvidyudvallImallIbhUtA sallIlA saGgacchadgaGgA vIcIraGgA mohadhvAntapronmIlA | mandodyaddruSTazreNInidrAmudrArudrArudrANI yathA prodbhUtazreyaHzrIniHzreNI zreyasyeSA madvANI / / 220 [ 55 kutrAsau bhUmirbhUyobhArA kutrA'sArA'pAM dhArA kutraitattejastIkSNaM bhAnoH kvaite vAyovistArAH / kva zyAmaM vyoma bhrAmaM bhrAmaM kAmaM kSAmaprajJo'ham zrInAthasyAtha spRSTo dRSTyA hRSTo bhidyAM sammoham / / 221 / / atha pRthvI jazuddhajagurUttaraM nagaNaradvayaM cedbhavetadA sakalavAgmibhirbhRzamabhANi pRthvIti tat /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 ] vRttamuktAvalyAm vibhAti yatiraSTabhirnavabhirakSarairmodadA vimohitasabhAsadA samudayellasadvRtta ke // 222 // kvacitkanakamAlikA kvacana kiGkiNIjAlikA kvacidruciramambaraM kvacana bhAlaratnaM varam / kvacicca cikurotkaraH kvacana bhAti muktAsaraH pramathya suratAmbudhiM kRtavatI tvamevaM vidhim / / 223 // yathA vA nanu vyaraci sA vadhUriha sumedhasA vedhasA vazIkaraNavastubhistuhinazIkarakSAlitaiH / vilocanasukhAvahAvayavazAlinI yanmano jahAra hRdi saGgatA sakalamaGgatApaM ca me // 224 / / atha mAlAdharacchanda: iha ruciravRttake hRtasabhAsadazcittake trilaghumaya Adimo yadi gaNo vinirmIyate / bhaNata vibudhAstadA sarasavarNamuktAphalam sukhadamatisundaraM satatamatra mAlAdharam // 225 // yathA-virahihRdi yAyinaH smarasukIrtisaGgAyina: kamalamadhupAyinaH saviSabANasaJcAyinaH / surabhirathasaGginaH sumaNikiGkiNIraGgiNa: kimapi dadate'layaH kutuka mullasatkelayaH / / 226 // atha zikhariNI pura: zuddhaM vakraM kuru gurulaghUnAM suruciram catuSka pratyekaM yagaNanagaNAvantagurukau / kramAdevaM nyAsA'tizayasavilAsAkSarapadA rasai rudairyuktA racitayatiruktA zikhariNI // 227 // yathA-jarAjanmAgAraM maraNabhayabhAraM vidadhatam rujAM pArAvAraM vigatasukhasAraM ca virasam / aye vAraM vAraM kumatijanatAraJjanakaram dhigenaM saMsAraM vrajapatikumAraM smara manaH / / 228 //
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 57 . tRtIyo gumphaH yathA vA kalAkAnte yAte caramadizi jAtena mahatA viyogena zyAmA malinataradhAmA samabhavat / muhunidrAmandodayakumudasandohakapaTA nimolannetreyaM tanutaratanutvaM ca bhajate / / 226 // atha mandAkrAntA vedA vakrA nagaNasagaNau radvayaM cApi vakra yasyAmevaM caraNaniyamo bhogirAjena gItaH / vizrAmaH syAdyagarasahayaiH sarvadA''nandahetu mandAkrAntA parilasati sA vRttazAstre prasiddhA // 230 // yathA-zrImadgovarddhanadharavarAdhIza dhairyaikadhArin dhIrodAttadhvanitamuralInAdamAdhuryadhAman ! dhIman dhArAdharasama dharAdhAra dhUtoddha rAdhe rAdhA'sAdhAraNaratinidhe sannidhehyAntare naH [dhvAntametaddhamIhi] // 231 / / ...... sphuracchuddhavakraM ydaa|| bhavati caraNametaduccaistadA bhAti vRttaM budhA bhujaganRpatigItamuktAdihArAkhyamantaH sudhA / / 2.2 / / yathA-jaya jaya jaya rAma vedAntasiddhAntasArAkRte surapatihitakAryajAtAvatArogratejodhRte ! dazamukhamukhaduSTarakSovarAnIkinIsaMhRte kalaya kalaya bhavyamasmAdRze mohabhasmAvRte / / 233 / / atha maJjIrA SaDbhirvaragre zobhitamuccai rekabhakArasthAnaM vakradvandvAnandibhrAjitamagre'pyekabhakArA''dAnam / ante vedairvakai rAjitamudyaddIpavirAmodAraM maJjIrAkhyaM vRttaM samprati jAnItAcchasuvarNasphAram // 234 / /
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 ] vRttamuktAvalyAm yathA-rakSovakSovikSobhocitacaJcabANavimuJcaccApaM dAraM dAraM vAraM vAramarAtiprANavisarpattApam / bhAsvadvaMzottaMsaM zaMsitamagre vedacatuSkenAlaM kAmaM kAmaM rAmaM naumi samantAdadbhutabhUmIpAlam / / 235 // atha krIDAcakram bhujaGgaprayAtaM bhaNaikAghrijAtaM tadane tadarddha pravinyasya kuryAH samuccAramuccaiH sabuddhayA samRddham / tadA vRttadhAma sphuTaM tasya nAma prakRSTaM gRNIyAH samAkrIDacakra samudbhAvya vakra manAMsyAvRNIyAH / / 236 / / yathA-kavitvaprasArAtipIyUSadhArA viniryadvicArA samudbhUtabhUyovikArAttarudrAbhisArA [''tmadhArA] / prazastA prakArAvalIbhiH samArAdhyamantrapracArA samantAdudArA mahAdevadArA vinodaikasArA // 237 / / vidheH pArzvayAtA tathA lokamAtA tuSArAdrijAtA guNaughAvadAtA ysh:paarijaataatisaurbhyvaataa| prasarpatprabhAtArkavidyotapAtA vasatyaGkajAtAruNazrIsamAMtAmrahastAmbujAtA kRtAnekazAtA // 238 / / sadaivA'vigItAzrayA divyagItAkhyazAstreNa gItA. manodezanItA tadaiva pratItA shshishrennishiitaa| paritrAtabhItA marAlIparItA gambhojapItA vazIbhUtasItApaterbuddhayatItA dvijendraradhItA // 23 // namannAkapAlAdidikapAlabAlAzirodhAryamAlA mahAratnajAlAvalIDhaprabhAlAlitAghriprabAlA / samAliptakAlAgururvairikAlAyitA pItahAlA jayatyudbhaTAlApazAlA vizAlA mahezI karAlA // 240 / / atha carcarI rAnvitaM laghuyugmamuccarata trivAramudaJcitaM prAntato ragaNAnvitaM padamevamAnaya saJcitam /
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyo gumphaH [ 56 carcarIti manoharAbhidhamadbhutaM samudAhRtaM vRttametadahIndranirmitamaJjasA kavibhiH kRtam / / 241 // yathA-zAradApaTanAradAkRtipAradAkararAjitaM kSIrasAgaratIrazobhitahIrasaprasabhAjitam / candra candanacandrikAcaya cArucAmarabhAjitaM sastavaM suyazastavA'vanizastasujJasabhAjitam // 242 / / atha zArdUlavikrIDitam datvAdau magaNa tataH sajagaNau sAnte tatastadvayaM tasyAnte gurumekamuccara sakhe kRtvA matiM nizcalAm / ityuccaiH pracaraccatuzcaraNabhAk sambhAvyamAnAkSara chandaH santatasundaraM vijayate zArdUlavikrIDitam / / 243 / / yathA-huGkArAn vitanoti muNDapaTalI ruNDAvalI kUdate zuNDAH zuNDibhuzuNDikhaNDapatitAstatrA'srakuNDAntare / itthaM vikramavakrakhaGganakharaprakAntaghorakriyastvaM rAjendra raNAGgaNe vitanuSe zArdUlavikrIDitam // 244 // yathA vA khelanmajulakhaJjarITanayanA pUrNendubimbAnanA tArAmaNDalamaNDanAtivizadajyotsnAdukUlAvRtA / vakSojAyitacakravAkamithunA caJcanmRNAlIbhujA phullatkokanadaughapANicaraNA bhAte zaratkAminI / / 245 / / atha candranAmakaM vRttam nagaNalaghuyugala miti tadviriha sujana kuru tadanu gurunagaNayugamantalaghuyugalamuru / vada tadatiruciragati vRttamiha sukavivara kalaya nijamanasi kila candra iti caturanara // 246 //
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRttamuktAvalyAm yathA-kuzalakaramuzaladhara ghUrNataranayanavara danujahara manujadavaduHkhabharaharaNakara ! amalakarakamalavaraNIyavaranikaradhara dharaNidharadharaNavara vIravara manasi cara // 247 / / atha dhavalacchandaH sanigamalaghugaNamupanaya kavivara mukhataH caturiha viracaya sucaturavara nijasukhataH / tadupari sagaNamuditataramiha kuru satataM kalaya dhavalamiti suviditamatiguNavitatam // 248 // yathA-amRtabharitanavajaladharamadhurimadharaNaM samuditamanasijazatagatarucimadaharaNam / [pramuditasakalavibudhahRdi matidhRtikaraNaM] bhaja bhaja giridharamupanatabudhajanazaraNam // 246 / / atha zambhuvRttam laghuyugmaM kAraya bhUyo dhAraya vakradvandvaM sAnandaM bhagaNaM vistAraya vakrau dhAraya bhAnte dhehi svacchandam / munivakrAkhaNDitamudyatpaNDitarAjImadhye dAnIyaM nijacetasyAnaya vRttaM mAnaya nAmnA zambhusthAnIyam / / 250 / / yathA-kalakUjitakokilalokAkAritadRpyaccetaHkandarpa vanavallIpuJjitabhRGgIguJjitanazyadvIrAsandarpam / sahakArAmodivisarpanmArutadattAkampazrIkhaNDaM madhumenaM mAnini mugdhe mAnaya mAnaM muJcAmuM caNDam // 251 // atha harigItam laghuyugmamuccara vakramuddhara zuddha bhAbharatanmukhaM bhagaNaM vitAnaya vakramAnaya zuddha mAsaya satsukham / bhamatho niyojaya guM prayojaya zuddhato naya bhaM ca raM bhujagoditaM harigItamugira vRtta mantarasundaram // 252 //
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyo gumphaH yathA - bahu kAmadAyaka devanAyaka muktamAya kalAnidhe girirAjadhAraNa jambhadAraNadarpavAraNahRdvidhe / janacittaraJjana duHkhabhaJjana kaMsagaJjana sannidhe jaya bhaktarakSaNakRdvicakSaNa divyalakSaNavAridhe / / 253 / / zratha muNDakacchandaH vakrazuddhAtmakAnvarNAn dazavAraM samuccaran / kuruSva muNDakAkhyaM tacchandaH sandarbhakovida // 254 // yathA-zAradAcchatArakAbhirAmarUparAjamAna tArahAra visphuradvilAsahAsabhAsamAna rAsalAsakelikAra / maJjulAlipuJjagujjamAlatIta mAla kuJjamodamAna pAhi kRSNacandra cittahAritAra (madhya) mandraveNugAna / / 255 / / zratha sragdharA pUrve syurvedavakrAstadupari yagaNaH zuddhaSaTkaM ca vakro radvandvAnte'tha vakraH punarapi caraNAnIti catvAri yasyAm / mArtaNDAzvairmunIndraiH punarapi munibhiryatra vizrAntiruktA chandaH sandohakalpadruma kusumakRtasragdharA sragdharA sA / / 256 // yathA- pradyAbhUduttaraGgo mama hRdi paramAnandapAthodhiruccaiH svAntadhvAntaughazAntau sapadi daza dizaH suprakAzA mamAdya / santApaH saMhRto me kaThinatarakaligrISmajanmA'dya yasmAddRSTaH zrImatsavAIjayapurapRthivIpAlapIyUSa razmiH / / 257 / / atha narendravRttam bhAnu[su]vakrazuddhagaNayugayutaSaDlaghubhadvayayuktaM santatamantavatryugaviracitametadatIva niruktam / [ 61 bhoginarendra vaktravidhunigaditamantaramodanidAnaM vitta narendravRttamidamanupamamatra sudhaikasamAnam / / 258 // yathA - phullasa rojadhUli bharadRDhata racamaM camatkRtidhArI caJcalacaJcarIkatatilasadasi kampana kautukakArI /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 ] eSa viyogilokabhayavitaraNasadgatidhAraNadhIraH kAmanidezavazya iha visarati mAnini mArutavIraH / / 256 / zrathAparahaMsIcchanda: vRttamuktAvalyAm vidyunmAlApAdasyAnte vilasitatararavilaghugaNayukta tasyApyante nityaM rAjadguruyugaviracanasulalitamuktam / haMsInAmacchando vedyaM sakalasukavijanakRtasukhadAnaM digbharlokairyatyA rucyaM nirupamacaturimanicayanidAnam / / 260 / / yathA-uccairAzAH phullatkAzAH kalitaviSamadala vipinavikAsAH kaJje kaJje bhRGgazreNyaH kalitalalitatararavadhRtapAzAH / jAgrajjyotsnAjAlajvAlA dizi dizi vikalitasavirahabAlA sampratyeSA''yAtA loke zaradanupamarucikalanavizAlA / / 261 / / zratha sundarIvRttam sagaNadvayayuktaM bhagaNaniruktaM sAdanu vakrayugAkalitaM sagaNatrayazobhaM viracitalobhaM maJjulavarNatayA lalitam / bhaNa sundaravRttaM mohitacittaM paNDitalokamanovalitaM rasapuJjasametaM sampadupetaM pAdacatuSkasadAcalitam // 262 // yathA - pratisundararUpaM tribhuvanabhUpaM dattabhavodadhisantaraNaM dazakandharakAlaM samarakarAlaM jAtapurandarasatkaraNam / dhRtadurdharacApaM kuzalakalApaM santatasatpathasaJcaraNaM nitarAmabhirAmaM bhaja bhaja rAmaM sAdhusamUhasadAzaraNam / / 263 // zratha savaiyA - sapta bhagaNA guruzcaikonte, dvau vA aSTau bhagaNA eva vA, sagaNA eva vA iti caturddhA savaiyAcchandaH / krameNodAharaNAni - pItadukUla taDidyutivRndasudIpitabhaktamanogagane barhiNacandrakacArukiroTapurandaracApasamudvahane / veNuravAmRta garjitazAlini pAlitasajjanacitta vane pAtakapUrita cAtakapota na yAsi kathaM navanIlaghane / / 264 // hAsavilAsavikAsavatI rucirUpala sanmakarandarasAlA mohitacittamadhuvratarAjasabhAjita santatasaurabhazAlA /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyo gumphaH [ 63 yauvanaraktimacAruparAgadharA parigumphitasadguNajAlA bhAmini bhAti paraM bhavatI bhuvi hemasarojamayI navamAlA // 26 // dAnavagaJjana sajjanaraJjana hRdbhayabhaJjana maGgaladAyaka mAnavatIjanamAnavimocana nirgatazocana locanasAyaka / maz2ulavajulakuJjakuTIvilasadvaSabhAnusutAguNagAyaka rAsavilAsakalAsamudaJcita mAmiha pAhi paraM vajanAyaka / / 266 / / mRduhAsavilAsavisRtvarasaurabhalubdhamadhuvratasaMvalanA dhRtakomalakelikalAkusumAvaliruccakucadvayasamphalanA / kamanIyalasadguNapallavitA lalitA paritApavinirdalano navakAmanikuJjalalAmalateva vibhAti vilAsavatI lalanA // 267 // imAmeva kecidurmileti saGgirante / atha dvitIyatribhaGgIdviruditavasulaghu caturupacitalaghu viracitabhadviguvarNaM dvilavakradvandvasuyukta tadanu bhagaNayutaguruyugakRtarutamuditamavadyavimukta phaNirAjenaiva niruktam / idamanupamagati budhajanakRtarati zubhayatidAnavicitraM hRtacittaM satkavivittaM dharaNidhiSaNasama viracaya sudhiSaNa kimapi manoharavRttaM zubhavAcA varNita vRttm| / / 268 / / yathAvalitalalitagaticalitakalitasukhajaladharasundarabhAsaM savilAsaM komalahAsaM prakaTitasughaTanaTanapaTunavanaTavaTatarusaGgatarAsaM kRtalAsaM kelinivaasm| amitamadanamadhurimamadavidalanapadanakharazmi vikAsaM sadupAsaM pApanirAsaM tamiha kalaya mama hRdaya bhajanaratikRtamati saGgasamAsaM sukhabhAsaM moditadAsam // 266 // atha zAlUracchandaH vakradvayaviracitamukharuciparicitamatha SaDuditamiti nigamakalaM zAlUramavadhiparasagaNamuragavaravadanakamalagatamamalamalam / vRttaM tadakhilahRdayaruciratara(nara) mucitaviratibharanihitabalaM jAnIhi vibudhavara nRpatisadasi cara kalaya hRdayaharamamRtaphalam // 270 //
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 ] vRttamuktAvalyAm yathA-saMsArasaraNakaravikalasakalanaranikaraparamazaraNa (da) caraNe govarddhanagirivaradharaNaviditatarasurapatimadabharapariharaNe / vaMzIravasumuditagaNazatasamuditapazupayuvativilasitakaraNe ceto mama viracitazamamiha nivasatu bhagavati bhavajalanidhitaraNe // 271 / / atha vizAlopavizAlacchandolakSaNe yatra caraNe yathocitA'niyatagurulaghuzAlini pUrva SoDazavarNairyatistataH paJcadazavarNaistadvizAlAkhyaM chandaH / pUrvaM paJcadazAdau virAmastata: SoDazAdI, tat khajavizAlaM bhavati / yatra punaH SoDazavarNaistaduttaramapi SoDazavarNaM reva virAmastat upavizAlaM nAmacchandaH / idamapi pUrvavadyatibhede khopavizAlAkhyaM vRttaM bhavati / paraM tviha dvAtriMzadvarNaghaTite upAntyo varNaH sarvadA gurureva prayoktavyo'ntyazca laghurevetyeka: pakSaH / ubhAvantyopAntyau laghU eva bhavataH, paraH pakSaH / udAharaNam zAradanabhaHsthalIva nirmalanirabhragaNA, rAjamAnarucyarucitArAvRndadhAriNI cArupuruhUtamaNibaddhasaraNI (va), bhurtnrmnniiyruupkautuuhlkaarinnii| dIpamAlikAyA nizi bhAti bhUri dIpabhRtA, kAlindI karAlakalikalmaSavidAriNI vasumatI kezavavilAsavatI tanudhRtA, nIlazATikeva hemabindujAladhAriNI / / 272 / / vRndAraNyacAriNI kadambapuSpabhAriNI, milindavRndahAriNI sugandhipUragAminI bhaktalokapAlinI dayAlutAnibhAlinI, ramezasaGgalAlinI mhaaghshaildaaminii| pArijAtapuSpatArakaughamaNDitA ramezacandrasaGginIva kApi nIla [nIla]yAminI bhUribhaGgaraGgiNI taraGgiNISu nistulA, karotu me zubhAni sA kalindajetinAminI // 273 / /
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 65 tRtIyo gumphaH rAsakRtalAsasavilAsamukhahAsarucidUrIkRtarAkArajanIkarasahasramAna madhukarapuJjaguJjazAlinavakelikuJjacakravartitAdharasvatantrataikamodamAna / cAruvarasAnugirivAsivRSabhAnujAbhilASakRta [bhAnujArtha] gocAraNaveNugAna bhaktaparirakSaNavicakSaNasulakSaNavalakSaguNalakSa jaya kRSNa karuNAnidhAna / / 274 / / zailasutAsAnurAgazobhamAnavAmabhAga, cArurucicandrakalAkalita[kirITataTa] maulimilanmandAkinImaJjulataraGgaraGgamaGgalanidhAna paJcabANadamanaikabhaTa / bhISaNabhujaGga bhogabhAsamAnamAlAdhara, kAlAnalalocana vizAlakalitAzApaTa pAlaya kRpAlaya nibhAlaya girIza deva, sarvalokasaMharaNakelilasadekanaTa // 275 // vAyupavArichandolakSaNam kalA yatra tisro daza ca daza bhUyo dattA, ityevaM caraNasthitau kalitA, guNavattA, vArivRttamidamIritaM lasadakSarajAlaM, kalAyugalarahitaM bhavedupavArirasAlam // 276 / / ubhe'pi yathA vandehaM nigamatrayInizvAsavilAsaM, mAlApustakazaGkhacinmudrAkaravAsaM rAkAhimakaramaNDale kRtavasativikAsa, vikacasaroruhaviSTare baddhAsanabhAsam / caraNakamalasadupAsanAttArita nijadAsaM, vidyAdAnavizAradaM mRdumaJjulahAsaM heSAravahiMkAradhutadAnavahRttrAsaM, hayagrovamamRtAkRtiM kRtamohanirAsam // 277 / / jaya jaya jaya vAgIza hayakandhara viSNo caraNakamalasantatanamadvidhihRd jissnno|
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 ] vRttamuktAvalyAm dugdhodadhimadhyasphuradvidhumaNDalavAsin ! kamalAsanazobhitatano paramavilAsin ! vizadavedavANIsudhA[saM]bhRtamukhacandre ! bhaktamanoratha pUraNAnizanistandre ! heSAravanAzitamahAditijakadambe ! bhavati nimajjatu mama hRdayamekAlambe / / 278 // zratha daNDakajAtaya ucyante SaDviMzatyakSarAdUrdhvaM samaM pAdacatuSTayam / pipIDikAdInutsRjya daNDakaH samudAhRtaH / / 276 / / pipoDikAdayo granthAntare padyajAtiSveva parigaNitAstena daNDakalakSaNe teSAM vyAvRttiH / daNDakeSvAdau caNDavRSTirnAmadaNDakaH / tallakSaNam nagaNayugalazeSataH sapta rephAstadA caNDavRSTiH prasiddho bhaveddaNDakaH / pratipadamanuvRddharephAH syurarNArNavavyAjajImUtalIlAkarodda / mazaGkhArkacandreza bhogIndrapIyUSa - vArAhavAtAdayaH / yadi tu laghupaJcakAdyastadA caNDakIlo bhavet / pracitakasamabhidho nadvayAtsaptabhiryaiH / nagaNayugalatazcenmastadAstato yA yathecchaM nibaddhAstadA meghamAlA / nagaNayugala parasmAdyathecchaM nibaddherya kArairayaM caNDavegAbhidhAnaH / zaramitalaghupUrvairya kArairayaM siMhavikrAntanAmA | laghurgururlaghurgururyadA mudA nidhIyate tadA punarbhavatyanaGgazekharaH yatra vA nidhIyate / gururlaMghurgururlaghuH sa ucyate janairazokamaJjarIti / pratyekaM mAdibhiH kuryAtsvecchayA hAramerubhiH uddAlaH siMhavikrIDo mattamAtaGgalekhitam / kusumastabakaM dAma vitAnaM vartulAcalau caNDo lalita ityevaM daza bhedA udAhRtAH // syAtkAmabANAbhidho daNDako'yaM yathecchaM nibaddhaistasajyairgurubhyAM ca cittAbhihArI / yatra yathAruci bhA vilasanti gurU ca sa eSa bhujaGgavilAsaH / nagaNatazced gurustasya pazcAdyadA'STau tu rephAstadA pannagendraH kRtaH pannagaiH / pratipadaM pannagendrAtpunA rephavRddhayA tu dambholi helAvalI - mAlatI ke li-kaGkalilIlAvilAsAdayaH, iti daNDakalakSaNAni / pratha diGmAtreNodAharaNAni / tatrAdau caNDavRSTirnAmadaNDakaH -
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyo gumphaH jaya jaya jaya deva govarddhanodArabhUmodharAdhIzavRndATavI cAriNe caraNakamalacArupaGkeruhAntabhraM manmattabhRGgAtizrI manohAriNe / sumadhuramuralIravAhUtasapremagopAlikAdRk cakorIcamatkAriNe [ 67 nama iha mama tubhyamudyanmahAghorakaMsAsurapreSitadveSisaMhAriNe // 280 // asmin daNDake praticaraNamekaikaragaNavRddhau zrarNa-praNava- vyADa jImUtAdinAmAno daNDakA bhavanti / tatrASTabhI ragaNairarNArNavaH / navabhirvyAhaH / dazabhirjImUtaH / evaM nAmAni bhavanti / yathA jaya jaya jaya deva govarddhanodArabhUmIdharAdhIzavRndATavIcAriNe dhRSNave caraNakamalacArupaGkeruhAntabhraM manmattabhRGgAyitazrI manohArivartiSNave / sumadhuramuralIravAhUtasapremagopAlikAdRk cakorIcamatkAriNe jiSNave nama iha mama tubhyamudyanmahAghorakaMsAsurapreSitadveSisaMhAriNe viSNave / / 281 / jaya jaya jaya deva govarddhanodArabhUmIdharAdhIzasaMzobhivRndATavIcAriNe dhRSNave caraNakamalacArupaGkeruhAntabhraM manmattabhRGgAyitazrI manohAriNe rAsavartiSNave / sumadhuramuralIravAhUtasapremasandohagopAlikAdRkcakorIcamatkAriNe jiSNave nama iha mama tubhyamudyanmahAghorakaMsAsurapreSitAzeSavidveSisaMhAriNe viSNave / / 282 / / jaya jaya jaya deva govarddhanodArabhUmIdharAdhIzasaMzobhisAnandavRndATavIcAriNe dhRSNave / caraNakamalacArupaGkeruhAnta bhraM manmattabhRGgAyitazrImanohAriNe santataM rAsavartiSNave / sumadhuramuralIravAhUtasaprema sandohasAkUtagopAlikAdRk cakorI camatkAriNe jiSNave / nama iha mama tubhyamudyanmahAghorakaMsAsurapreSitAzeSavidveSibhUpAla saMhAriNe viSNave // 283 // ityAdi, evaM praticaraNaM zatAvadhiragaNavRddho mahAcaNDavRSTirnAma daNDako bhavati / yathA zrI rAmacandrastuti: 'jaya jaya pAla jaya deva bhUmItalendra zriyAtandracandradyute rAmacandra kSamAzakrAdidikpAlatejaHsphuraccaNDakodaNDadaNDasphuTodgIrNabANAvalI zIrNa
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 ] vRttamuktAvalyAm vidveSisaGghaprabhUtapracaNDapratApaprakAzaprakRSTaprasarpatprabhAvaprasAraprabhApUritakSmAtalakSema - dAkSuNNakaukSeyakA'kSAmalakSmIka-sakSemasonmAdamAtaGgavizrANanoddAmadIvyadguNagrAma * bhUdevavizrAmabhUyastarAyAmadharmadrumArAma he rAma kAmAbhirAmadhute / jaya kavijanagIta samvittulAtIta nityaprabhodIta zItadyutisphIta satkItisamvIta sAGgasvarAdhIta viprAnanonItamAGgalyavAggIta, khaDgasphuTAghAtasadyaHsamutkhAtasarvadviSabAtabhUmItalApAtalAvaNyasaGghAtadovikramatrAtasaddharmavikhyAtakiJcinnavaprAtarudyatpayojAtarociSNvabhikhyAtapAdadvayApAtanamradviSatsAta dAnasphuTaudAryasadviprasatkAryasadvRttanirdhAryavIryazriyA'vAryasaundaryasatpAtrabhUyolasadgAtranityadyute / jaya guNamayakAya sarvAdhikocchAya dIvyatsadadhyAya viprAvalIdAya jAtAhitA'pAyazAtAvalIsAya, visphUjitAmandasaurabhyamAkanda lakSmIlatAkanda pUrNAntarAnanda dattArihAkranda, vidvatsabhollAsa bhUyorasAvAsa bANAsanojjAsa khaDgAdbhavattrAsavazyadviSaddAsa bhAsvadyazohAsa bANAsanotprAsa vikrAntisodbhAsa deva tatra tvayA kIrtirasthApi yatrollasantaH sudhApUrapUrNAH sphurantyuccakaistuGgagaGgAtaraGgAstathA rAjahaMsAvalI rAjate yatra kIrtistathA sva:paterdhAjate / jaya kavijanabhAla bhUrisphuradbhAgya bhUmye kasaubhAgya sampattisambhAradhaureyatoddaNDadordaNDa zuNDAsamuccaNDabhRGgAvalIgaNDa(zobheka)vetaNDavizrANanAkhaNDabhUmaNDalAkhaNDalograprabhAjAgradatyugrahastAna kiM bhUyasA vistareNa tvayA deva kIrtizriyA vizvametatsamastaM kRtaM nistamaska tathA koTinirlAJchanenducchavInAM ghaTAbhirnasambhAvyate tAdRzIratastvaM samastAvanIpAlamUrdAgramANikya he rAghavendra prabho jIva jIyAzciraM deva jIyAzciram / / 285 // yathA vA zrIkRSNacandramahAmahiSI-zrIyamunAstutiH____ jaya jaya jaya devi z2ambhArimukhyAmaragrAmajaJjapyamAnasvarUpe lasajjahna - kanyAdikallolinIvRndajAgrajjayotkarSajanyAtiharSe samutphullakuJjAvalIvRkSapujATavImaJjugujAravonmattabhRGgIgaNAbhaGgasaGgItabhaGgIprasaGgaprasIdatpratIrapradezasthayakSe mahApAtakadhvaMsanAbaddha kakSe jagajjIvakalyANadAnakadakSe sadArakSitAzeSabhakta kapakSe kalindAcalAkhaNDagaNDopalakSe'pasaMkSubdhapAthoghaTAtyudbhaTe'nyonyasaGgoccalattuGgabhaGgacchaTe nimnabhUmonamatpUrapUrNA'vaTe dhyAnajApAdibhirnaSTasatsaMkaTe tigmatApatrayIpApabhedotkaTe hemahIrAvalIbaddhadIvyattaTe pUragasvarvadhUrojarAjadghaTe lolavIcIbhujAsiktarodho'vaTe kaJjakijalka rukpotacaJcatpaTe nityazRGgAritAraNyazailAjjaTe kRSNakAnte mahAnIlaratnadyute / ____ghanaghanavanavRkSavallIzatAcchannatIrasthanIre sadAdhautagopAlakelIkuTIre kaligrISmasantApasaMhAravIre haripremasantAnadAnakadhIre mahArUpalAvaNyalakSmIgabhIre lasatkUlakUjatpikIkekikIre taraGgAvalIsaGgamuhyatsamIre calaccAruvIcIvilolatkulIre taTazreNikAbaddha [mANikya ) hIre lasatkUlasaMrUDhamandAravRkSaprasUnaugha
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyo gumphaH . [ 66 niSyandimAdhvIkadhArAmilatsaurabhotkarSapAthaHpravAhe latAmaNDapazrIsamAlokaniHspandasAnandavandAruvRndArakIvRndakelIkalAzAlikUlAvanIzobhivRndATavImadhyaphullatkadambaprasUnotthapArAgacUrNaughasaMchannavegoccalaccArupuNyodake hemahIrAvalIbaddha gArutmatagrAvarazmicchaTAsaGghasandigdhapUre bhavaklezapAthodhisantArazUre svajanmorarIkArasantuSTasUre'va nityAdbhute / __ atulavanavaninyamAdhuryadhuryasphuratkRSNakaumArapogaNDakaizorakelIcamatkAriyUthIjapAmAlikAmAlatImallikAmAdhurIketakIkaNikArAdivallItarucchannatIrAGgaNe sAndravaMzIvaTacchAyaruddhAtapasparzazaityAvahodvelladambhastaraGge vrajAdhIzalIlAvanopAttaraGge sadAvisphuradgopikAvRndasaGge taTAraNyavizrAntanAnAvihaGge kaliGkaradhikkArabaddhA. bhiSaGga mahArAsakartu vilAsAntaraGge bhavatsiddhayogIndravRndaprasaGge nijAsaGgacitrIkRtasvacchagaGge sadAsambhavatpAtakavyUhabhaGge marullolavIcIcamatkAracaGge gabhIrAmbumajjattamasvarmataGge lasatkUlabhUlolakhelatkuraGge nijAmbha:pRSantivrajaspRSTatIrasthavAmekSaNAbAhuvallIdvayIkaGkaNIbhUtabhUyoradaikaikabhittebhasampAditasvargavAsapramode'nu - kampAyate / agaNitaguNagumphite lokamAtaH pravAhAntarAmajjadabjekSaNAmugdhadhammillabhArAnubaddhasphuraccAmaraughAmbusaMsparzakAloddhRtA'zeSatatsaurabheyIkule puNyapAthovagAhaprasaGgAgatAnekakarNATadezAGganAkarNasauvarNabhUSAmilanmaJjamuktAvalovArisaGga - kSaNaproddhRtaprollasattAmraparNIsamudraughasaGgasthalIlAlulacchuktijantuvraje dIvyadibhyAGganAzroNisambeSTitA'tucchapaTTAmbarakSAlanakakSaNasvargasampreSitAzeSatatkoSakITe sadAvedavedAntavikhyAtabhAsvadyazodhoraNIcandrikAvRndasampreSitaprAjJacetazcakore taTadvandvasaMsthApitastambhasambaddhadolAvilAsapriye pItavAsaHpriye zAradAzambhuzeSAdijegIyamAnaprasarpadguNagrAmasambhUSite kRSNavaMzIravA''karNanodbhUtaharSAkule mattamAtaGgadhIre'mba ! bhAsvatsute sustute sustute suSThu te'smannamaH suSThu te'smannamaH / / 285 // ___ prAdo laghupaJcakaM tatazcaNDavRSTivadeva ragaNAnAM vinyAsaH kAryaH / so'yaM caNDakIlo nAma daNDakaH / yathA-kamalamukhagopikAmaNDalIvallarIkAnanaprasphurannIlameghAkRte rucirarucimajjatAzeSadRgvidhududdyotajiccArucIrAvRte / dharaNidharadhuryadhArin dharAbhArahArin prabho bhavyakArin bhavaproddhRte jaya ditijalokasaMhAraka ! zrIpate maadhuriidhornniidhaamliilaakRte||286|| atha nagaNadvayAnantaraM saptabhiryagaNaiH pracitakAbhidho daNDakaH / sa yathA-jaya jaya jaya samantAdudaJcaddigantAcitadhvAntahAriprakAzaikarAze * pratidinamuSasi bhUyo bhavadbharizakta sarojAvalIvaktramudrAvinAze /
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 ] prasRmararuci visarpatsahasrAtisakhyAMzumAlin mahAkAzamadhyAvakAze grahaparivRDha vivasvan sadA me zubhaM dehi bhAno samudyatkRpAvArirAze // 287 // atha nagaNadvayAnantaraM magaNaM nidhAya yathecchaM yagaNAzcedvidhIyante tadaivaMvidhacaturacaraNanibaddho meghamAlAkhyo daNDakaH / vRttamuktAvalyAm yathA navajaladharajAlazrIrasau nandabAlaH sadA''lApazAlI kizorAkRtiH sundarendIvarAkSaH viSamavirahabAdhAhRt samudbhUtarAdhAratA saktayagAdhAtikelIkalAdhAricuJcukaTAkSaH / navamadhurimabhAjA zrIlagopIsamAjAmitAnandakandena nandekSaNAmandavAtsalya dena smaratajayibhAsA sa dhRto yena govarddhanAdriH karAgre gavAM pAlakaH pAtu lambAlakastvAm // atha nagaNadvayAnantaraM yathecchaM yagaNAzcedvidhIyante tadaivaMvidhacatuzcaraNanibaddha'racaNDavegAbhidhAno daNDakaH / yathA jaya jaya jaya vivasvatkulAlaGkriyA nIlaratnaprabhAnirjitaprAvRSeNyAbhrakAnte padanakharucicamatkAricandrAvalI candrikaughapramRSTasvakIyAntaradhvAntatAnte / abhiraNamahi samasta trilokImanaH kaNTakodyaddazagrIvasampAta saJjAtazAnte paramapuruSa sadAsaccidAnanda pUrNAvatAra prabho rAma pAyAttamAM nAma mA'nte / / 288 // asyaivAdau laghupaJcakaM cedvidhIyate tadA siMhavikrAntanAmA daNDakaH / yathA jaya jayasi vivasvatkulAlaGkriyAnIlaratnaprabhAnirjitaprAvRSeNyAbhra kAnte caraNanakhacamatkAricandrAvalIcandrikaughapracAroddhatasvAntagadhvAntatAnte / adhidharaNi samasta trilokImanaH kaNTakodyaddazagrIvasampAtasaJjAtazAnte paramapuruSa sadAsaccidAnanda pUrNAvatAra prabho rAma pAyAttamAM nAma mA'nte / / 286 // atha laghurguru ghurgururityevaM krameNa praticaraNaM varNAzcennidhIyante tadA'naGgazekharo nAma daNDakaH /
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyo gumphaH yathA - trilokalokazokahAri pAtakapramokakAri, kokalokakelidhAri kIrapUramaNDitA samantataH pramodalakSa sampadekadAnadakSazuddhakRSNabhaktipakSapAlanaikapaNDitA / sarAdhikasmarAdhikavrajezasaGgasAbhilASagokulAbalAvilAsalAsabhUrikhaNDitA kalAvatI kRpAvatI kalindajA karotu zaM, karAlakalmaSoccalaccamUSu vegacaNDitA // 260 / / atha gururlaghurgururlaghurityevaM krameNa praticaraNanibaddhavarNo'zokamaJjarI nAma daNDakaH / - sAbhilASagopadAralocanaikamodabhAra, sa yathA mAdhurIvisArasAra rUparAzirAjamAna saMvidhUtakoTikAma saubhagaprakAmanAma, santatAbhirAmadhAma dhoraNIkalAnidhAna / dAnavaughajAtaghAta bhaktalokapArijAta, datta koTisaGkhyazAta visphuratsadAvadAna [ 71 rAdhikA tRSNa pAhi pAhi kRSNa kRSNa, viSNave namostu te prasiddhapuNyakIrtigAna // 261 / / atha pratyekaM mayarasanajabhanalaghuruddAlakAdayo daza daNDakabhedA bhavanti / tatra magaNairuddAko nAma daNDakaH / sa yathA goponAmatyantaM mUrto'sAvAnandaH saMlagna zrIcakSuH sAphalyaprAgbhAraH sampannaM yadbhUmerudbhUtaM saubhAgyaM saudAryaM gAmbhIryaM saundaryaM sauzIlyaM saurasyaM saurabhyaM saulabhyaM cAtyarthaM tenaiva nyastAH saddharmA rAjante / rAgAlIsaGgacchadveNUdyannirghoSairvaktrenduprodaJcatpIyUSasrotobhiH svacchandaM lokAnAmAnandaM tanvAno rAdhAhRdbAdhAhRtsAdhUnAmAdhAraH prAdhAnyenAdhAryA'gAdhArtisvIyAnAmekAptaH zrIkRSNaH kalyANaM deyAnme / / 262 // atha yagaNaiH siMhavikrIDo nAma daNDakaH / sa yathA- stumaH komalAlApapIyUSadhArA sadAmoditAzeSagopIkalApaM samuttuGgabhAvAdbhutabhru vilAsakSaNe nartitAkhaNDakandarpacApam /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 ] vRttamuktAvalyAm sphuratparvagA'kharvabhAzarvarIzaprabhAgarvanirvAsanodaJcadAsyaM kalAkoTilAvaNyalakSmIlalAmaprakAmaprasarpatkaTAkSeSulAsyam // vra'jastrIcakorIcayAcAntacaJcaccamatkArakRccandrikA cAruhAsyaM bhavodbhUtabhUyobhayAbhAvaheto sadAntaH samudyatpadAmbhojadAsyam / tapodAnadIkSAdi hitvA samastaM manaHpremamAtreNa dhanyairupAsyaM [svabhAvodayatamekaM] bhavadvRtti rodho nirodho nirodhasphuTAnanyasAmAnyacaitanyabhAsyam / / 263 / / evaM ragaNairmattamAtaGgakhalitAkhyo daNDakaH / sa yathA- prollasanmallikAvallarIvRndasatpuSpasaurabhyasAnandabhRGgAvalItAravisphArajhaGkArajAgratsmare cUtanUtnAGkurAsvAdamAdhuryabhRtkomalAlApakR tkokilAkAkalIkeli kolAhalAkAntakuJjAntare / bhAnujAtIrabhUrAsalAsasthalInRtya kRtkRtsnagopAlikAmaNDalI visphuratsvarNa mANikyamAlAdhare sundarAnandakandendirAmandire yAti nirmaGktumahrAya manmAnasaM cAruvRndAvane modavRndAkare // 264 // evameva sagaNaiH kusumastabakAkhyo daNDako bhavati / yathA - vilasatsuSamAkamanIyatamA rajanIzasamASSnanabimbaramAparidhUta nikuJja niketatamA bhuvanatritayI bharitapramadA valihAralatAtaralAmitabhApariSadrasabhAvamayI paramA / mahanIyamaho mahimAkalitA lalitAlulitAdisakhIvalitA'khila mAnavatIjanamAnagamA sakhi bhAsi vibhAsitakelikalAkulakAmabalA, vRSabhAnusute harimeghagatA taDidoghasamA / / 265 / / evameva tagaNairdAmAkhyo daNDakaH / - sa yathA - yaH kauzikA dezato labdhavAneva divyAni tejomayAnyadbhutAstrANi bhUmIbharodbhUtarakSovirAmAya yazcaNDakodaNDadaNDaM nijoddaNDadordaNDagaM krIDayA khaNDayAmAsa sItAramAsaGgamAnandakAmAya /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyo gumphaH tasmai namaH saccidAnandarUpAya lokatrayIbhavyasAketabhUpAya saundaryazobhAparAbhUtakAmAya dhArAdharastomadhAmAbhirAmAya yogIndrasandoha cetolalAmAya lIlAkRte rAghavendrAya rAmAya / / 266 // evameva jagaNaivitAnAkhyo daNDakaH / / sa yathA-jayAmitasevaka kAmitadAna vinirdhaM tadeva mahIruhamAna jagattrayapAvanasadguNagAna sadAcaritazrutidharmavidhAna, dhurandharadhIra, dayaikanidhAna munIndra manogatamodanidAna / jayAGgrisarojanamatpavamAnatanUjaniveditasiddhasamAna manorathabaddhavinodavitAna jayAtulapuSpakanAmavimAna virAjikRtasvapurapratiyAna dRzaM mayi dAsajane'pi badhAna // 267 // evameva bhagaNairvartulAkhyo daNDakaH / sa yathA-sevakarakSaNakarmavicakSaNa bhUbharatakSaNa bhAvitatatkSaNa vikramalakSaNa lakSaniketana shaardcndrjyaikvishaardvktrvibhkvidhuuttmobhrruupjgrvcljjhssketn| vAmalasanmithilezasutAvarakalpalatAvalitAmarabhUruhasAdhujanAvanabhUrikRpAmaya bhavyadabhAnukulAmalabhUSaNa nAzitasatrizi raHkharadUSaNa rAma pate jagadekagate jaya // 298 / / evameva nagaNaracalo nAma daNDakaH / sa yathA-raja niramaNaruciravadana sakalabhuvana kuzalasadana sujanazaraNacaraNakamala kvacana kalitabhujagazayana karuNalulitanalinanayana bhajanadalitasakalazamala / kvacana dharaNidharaNacatura nigamanivahavilasadavana turagavadana mahimanilaya samaracalitadanujaditija vibudhamanujasaMkhadacarita jayasi jagati zamiha kalaya // 269 //
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 ] vRttamuktAvalyAm evamevAnye'pi daNDakabhedA yathAlakSaNaM svmtyohniiyaaH| pUrvaM nagaNastata eko gurustato ragaNa ityevaM saptAkSaro gaNaH svecchayA saptASTanavAdikrameNa muhunidhIyate tadaivaMvidhacatuzcaraNazAlI vicchittivizeSavAn makarAlayo nAma daNDakaH / sa yathAsakalavittAbhirAma kamalAnityadhAma prabalApatprazAmamudayatpremakAma satatonmattavAmamatuloddAmadhAma kalitAzeSakAmavibudhendrAdidhAma jaya vikhyAtanAma janacetobhirAmamatiphullattamAlataruhintAlajAlakalagujAlimAlaghanakuJjAtizAli vikacAmbhojavRndapariguJjanmilindabahulAnandakanda kalavallIlatAvividhamallIzatAviratasaGgoddhatAnilagatAzeSatApakalakokilakalApaparapuSTapralApayutamahodurApataramatyuapApacayavicchedadakSamatipuNyaiH samakSamakhilakSemarakSahRdayakSobhadakSamavanIduHkhabhakSamava - nIyAttapakSamakhilakSmAvilakSaNamathodaJcadakSamakhiloddhArakArisumanaHsvAntahAri hRdi muhayannagArivicaratpannagArikRtasaMsArapAramakhilakSoNisAramuditAtulyatAraparapUrNAvatArajanamokSaprakArapazupAlIvihArabharanityaprasAragatabhUyovikAramatilAvaNyabhAra . dhRtapuNyaprasAramanujAnAmagAramuditAnandadhAramatha zRGgArahAralatikAlagnatArataranidhvAnakAmadattAlibhArakapaTodbhUtabhAranRpavaidUryahAramaruNApatyapAtabahusaMgharSajAtatuhinasparzavAtasatatasparzajAtaharisambhogajAtanikhilasvedapAtamathavarSAvinollasitaharSA - valIvivazatarSAkulapramadanRtyanmayUraninadAsaktadUrata ravizrAmazUrataruNIkarNapUranadhikAnandaghUrNadalipuJjaprapUrNamanilasparzatUrNatatapArAgacUrNabhRtaputrAdihaMsakulasaGgItakaMsaharakIrtiprazaMsanasamudyaccidaM(za) bhRtabhUyoriraMsapazupAlAvataMsamatisaugandhyapuSTalavalizreriNajuSTanavamAkandatuSTaparapuSTAlighuSTaruciraM nityaruSTatarapaJceSuduSTahRdayAzeSalokamanizonnAdikokakRtaduHkhapramokahRdayAzeSazokabharasaMhAraheturatha saMsAraseturaravindAvalImukhitavRndArakAntaramilindAlayaM manujavRndA'vanaM jayati vRndAvanam / ____ jayati tatrAlivRndavihitatrANapuSpaphalapatrAlaye'khilakhalatrAsano nijaguNatrAkRtavrajajanatrAyako vihitasatrAvalidvijagaNatrA'balAhRtasupatrAdimizrasadamatrAlisambharitabhUyaHkarambhabhujimAdIpalambhaudayadarpajambharipuniHzeSadambhamadasaMrambhahAribhujagezAnukAri varazailendrahAribahukAmAbhisAri taruNIcittahAri paramAnandakAri bhujavikrAntivAritamahAkAlavAridasamUhaprasArimuzalAkAravAribharadhArAsahasrabhayabhArAva * sannaniragArAtmalokakRtahArAvahRtpazupadArAvalannayanatArAbha ullasitahArAvalI lalitatArAvalI valitadhArAdharapratimamArAzugoddharavihArArthasaGgataramArAdhitopacitavakSA hRtAkhilavipakSAnvayo vibudhapakSAvanaprabalakakSAprabandhasuvidakSAzayaH svajanarakSAkaraH kalitayakSAbhibhUtilasadakSAmavikramavalakSAkRtijitakulakSADhayaroSanivahakSAracittabahurakSAbhavatkalimalakSAlanAmRtasakakSAdbhutasphuradadantAlayaH / para.
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyo gumphaH [ 75 digantAgatAghabakahantAdhimedini samantAduratriguNasantAnabhatkuvanasantApahRtatsvajanasantAraNollasadanantArazabditamidaMtAsvarUpamadhigantAkhilezvaraniyantA pramodavanarantA svakIyavipadantAbhikaH zrutadurantAgamaH sadanumantA svadharmazatatantAvabhIkSNamatha gantA'khilopaniSadantAvanau vipuladantAvalapracuradantAnvitAn samabhigantA ripUnsamabhihantA cirAdvipulamaJcottamAduditacaJcopamaM nikhilapaJcottamaprakarasaJcoSyamANa (pari). saJcoritapraguNapaNDAdharaughahRdakhaNDAvanIvalayacaNDAsuraprakaradaNDAvahorubhujadaNDAhita tridazakhaNDAbhayaH paravitaNDAhara:subhagagaNDAluladvadanamaNDAlakaHpraguNagopAlakaHpazupasabAlakaH suravadhUcAlakaH khalacamUkAlakaH svajanadRgalAlakaH kharavadhottAlakaH paramaramyAlaka: parilasannAlakasthamaNibhAjAlakaH sakalazobhAlakaH sphuTayazobhAlaka: sukhitadikpAlakaH parihRtajvAlakaH svajanasambhAlakaH / ___ jayati tasyAkhilavratatapasyAsuroghavarivasyA zivAzivanamasyAphalaM vrajajanasyAtimaJjuhRdayasyAdhidaivamiva dhIrAmilajjalagabhIrAbhirAma dinahIrAtmajAvitatatIrAvanisthayuvatIrAsamaNDalaganIrAjamAnanakhahIrAmalacchavimatI, rAjamAnadalitAmbhojabhAnanavabandhUkamAnaharasevAvidhAnakalitAnandadAnaparamazrInidAnanavasampa - nidhAnacaraNAsajjyamAnatanuzATIpidhAnagatarambhAsamAnalasadUruprabhA'navaratotsAhadAsurasanAbhihradA trivalisaGgA virAjivilasadromarAjiraNumAtrodarI suratavAJchA(ka)harI mRgamadakSodaliptataravakSojakAntihRdayakSobhadA madanarakSopamAnanavilakSodajAvizadapakSodacAri vihagakSobhakRdgatisulakSopamAjitamadakSoritadvipavipakSodayA patididRkSodayannijavivakSoDhagADhabhujakakSora AhitasadakSobhyakaJcukasamakSoptamajumaNilakSoccalatkiraNakakSodayAstazitipakSodgamA lasadasAmAnyarUpabharadhAmAtizobhitanudhAmA'malA vijitakAmA balAzatamahAmAdhurIbharanikApAdbhutA praNayikAmAvahasmitasudhAmAdinI nikhilarAmAvalIsakalayAmAdanapraguNanAmAJcitA vihitadAmAcchabhAbhramitasAmAdikazrutigirAmApitA kimapigAmApya bhaktajanatAmAnadApraNayakAmAturaprasitarAmAnujaprahitasAmArthasaGgatasudAmAbhidhAnasakhitAmAdyudantakathanA - mAnanItadinayAmAkulA kvacana yA mAdhavoktapararAmAbhramaprabhavatAmAbhidhA zrutimahAmAninI vidhikRtAmAtamobharavirAmAyatadyutilalAmAdbhutAkhilakalAmAlinI taraNibhAsA bhavannavavikAsAbhitaHsphuritakAsArapuSpasuSamAsArahArimukhahAsAnvitA kalitarAsAvalI lalitalAsA manoharavilAsAtizobhinijavAsA'jirA'mitasuvAsAvahAvayavabhAsAditorumadhumAsArhasa sRNavAsA hareriyamasAdhAraNasmarajabAdhAharA'khilasamAdhAnakRd vrajajanAdhArabhUtasadagAdhAtimaJjulaguNAdhAriNI nayananAdhA'nanAtisukhasAdhA''yudhAbdhiriva raadhaabhidhaa| jayati sAtadvayIvihRtirAtanvatI vividhasAtavajaM taraNijA'taya'tIrasuSa
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 vRttamuktAvalyAm mAtanyamAnamudi kAmAvanekhilajagatpAvanai satatamAnandane madhuratAnandane mitalasaccandane muditasaGkrandane surasabhAvandane cchavibharacchandane virahajAkrandane nayananiSpandane madhubharasyandane bhRtamanobhandane tarulatAlIghane nibhRtamasmin vane kvacana tAlAliSu pramadazAlAyamAnapazupAlAbalAzatasamAlApabhU rasikanAlAbhadA kvacana kAlAbhramaicakatamAlAvalISu bahutAlAbhirAma-suvizAlAnanasvararasAlAcchagAnarasahAlAmadollalitamAlA bhavattaraNijAlAvadhUtabhujanAlAbhiruccanarapAlAnvitA kvacana baalaatpaarunnitpaalaashkaannrsaalaavlii| saralasAlATavI viTapakAlApasaGgamasadAlAlyamAnalatikAlAghavA kavanakAlAtimattaratipAlAzugaskhalitanAlAbalAkanakamAlAsamUhasunibhAlAkRtiH kvacana kAlAgarudravakRtAlepanA kvacana kAlAsahasmarabhaMvadvepanA kvacana kRSNAsyapaGkakajasatRSNAzayapraNayaniSNAtagopalalanAlIlanA kvacana doSAbhisAragatisaMzIlanA kvacana kelIkalAkulakRtonmIlanA kvacana bhUyoviyogabhavarukkIlanA kvacana pampAsaraHsalilajhampApravINamRdusaMpAtiphullanavacampATavI kalitakampA'nilodyadanukampAsamujjhitasulaMpAkapaJcazarasampAlanAlalitazampAsusaGgatapayodAvalIpragatamodAkulA priyayazodAtanUjaparamodArakelisuvinodAvahA ditijatodAturatridazarodApahA vigalitodAhRti: kathitagodAmabandhanakathodAsitavrajajanodAradhIramitazobhAnidhiH kalitalobhA dRzAmurumanobhAvitAcchasumano bhAminInayanavittAhRti: sakalahRttApanAzanasarittAdRzAtmajanavittApitAmahimavittAraNAdhikapavitrA kaliprabhavavitrAsahRtparamamitrAdRtoruguNacitrA manonaTacaritrAzrayAdbhutavaratrAnuraktahRdayapremabhaktajananityAzrayA kuzalakRtyakSamA madhuranRtyakramA kalitabhUribhramA nizi zarIrazramApanayadovizra mAvahanijAMsAvalambakaragopIkadambasukhasampatpadam / / 66 yathA vA vicchittivizeSazAlidaNDakAntaraM vRndArakezetyAdi / samAptaH tRtIyo gumphaH rAdhAkRSNo jayati www
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna sarakAra rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna ( Rajasthan Oriental Research Institute ) jo dha pura Mann Helan sUcI-patra * rAjasthAna purAtana ganmamAlA pradhAna sampAdaka-padmazrI jinavijaya muni, purAtattvAcArya agasta, 1963 I0
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ ++ ++ + + ++ ++ rAjasthAna purAtana grantha-mAlA pradhAna sampAdaka-padmazrI muni jinavijaya, purAtattvAcArya prakAzita grantha 1. saMskRta, prAkRta, apabhraMza 1. pramANamaMjarI, tAkikacUr3AmaNi sarvadevAcAryakRta, sampAdaka - mImAMsAnyAyakesarI paM0 paTTAbhirAmazAstrI, vidyAsAgara / mUlya-6.00 2. yantrarAjaracanA, mahArAjA-savAIjayasiMha-kArita / sampAdaka-sva0 50 kedAranAtha ___ jyotirvid, jypur| mUlya-1.75 3. maharSikulavaibhavam, sva. paM0 madhusUdanaprojhA-praNIta, bhAga 1, sampAdaka-ma0 ma0 ___paM0 giridharazarmA caturvedI / mUlya-10.75 4. mahaSikulavaibhavam, sva0 paM0 madhusUdana aojhA praNIta, bhAga 2, mUlamAtram sampAdaka-paM0 zrIpradyumna aojhaa| - mUlya-4.00 5. tarkasaMgraha, annaMbhaTTakRta, sampAdaka-DaoN. jitendra jeTalI, ema.e., pI-eca. DI., mUlya-3.00 6. kArakasaMbaMdhodyota, paM0 rabhasanandIkRta, sampAdaka-DaoN0 hariprasAda zAstrI, ema. e., pI-eca. ddii.| mUlya-1.75 7. vRttidIpikA, monikRSNabhaTTakRta, sampAdaka-sva.paM. puruSottamazarmA caturvedI, saahityaacaary| _mUlya-2.00 8. zabdaratnapradIpa, ajJAtakartRka, sampAdaka-DaoN. hariprasAda zAstrI, ema. e., pii-ec.ddii.| mUlya-2.00 - 6. kRSNagIti, kavi somanAthaviracita, sampAdikA-DaoN. priyabAlA zAha, ema. e., pI-eca. DI., DI. liT / mUlya-1.75 10. nRttasaMgraha, ajJAtakartRka, sampAdikA-DaoN. priyabAlA zAha, ema. e., pI-eca. DI., DI. liT / mUlya-1.75 11. zRGgArahArAvalI, zrIharSakavi-racita, sampAdikA-DaoN. priyabAlA zAha, ema. e., pI-eca.DI., DI.liT / mUlya-2.75 12. rAjavinodamahAkAvya, mahAkavi udayarAjapraNIta, sampAdaka-paM0 zrIgopAlanArAyaNa bahurA, ema. e., upasaJcAlaka, rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna, jodhapura / mUlya-2.25 13. cakrapANivijaya mahAkAvya, bhaTTalakSmIdharaviracita, sampAdaka-paM0 zrIkezavarAma kAzIrAma shaastrii| mUlya-3.50 14. natyaratnakoza (prathama bhAga), mahArANA kumbhakarNakRta, sampAdaka-pro. rasikalAla choTA lAla pArikha tathA DaoN. priyabAlA zAha, ema. e., pI-eca. DI., DI. liT / mUlya-3.75 15. uktiratnAkara, sAdhasundaragariNaviracita, sampAdaka-padmazrI muni zrIjinavijayajI, purA tattvAcArya, sammAnya saMcAlaka, rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna, jodhapura / mUlya-4.75 16. durgApuSpAJjali, ma0ma0 paM0 durgAprasAdadvivedikRta, sampAdaka-paM0 zrIgaGgAdhara dvivedI, saahityaacaary| mUlya-4.25 17. karNakutUhala, mahAkavi bholAnAthaviracita, inhIM kavivara kI apara saMskRta kRti zrIkRSNa lIlAmata sahita, sampAdaka-paM0 zrIgopAlanArAyaNa bahurA, ema. e., mUlya-1.50 18. IzvaravilAsamahAkAvya, kavikalAnidhi zrIkRSNabhaTTaviracita, sampAdaka-bhaTTa zrImathurAnAthazAstrI, sAhityAcArya, jayapura / sva. pI. ke. gor3e dvArA aMgrejI meM prastAvanA sahita / mUlya-11.50 16. rasadIpikA, kavividyArAmapraNIta, sampAdaka-paM0 zrIgopAlanArAyaNa bahurA, ema.e. mUlya-2.00 20. padyamuktAvalI, kavikalAnidhi zrIkRSNabhaTTaviracita, sampAdaka-bhaTTazrImatharAnAthazAstrI, saahityaacaary| mUlya-4.00 21 kAvyaprakAzasaMketa, bhAga 1 bhaTTasomezvarakRta, sampA.-zrIrasikalAla cho0 pArIkha, aMgrejI meM vistRta prastAvanA evaM pariziSTa sahita mUlya-12.00 22. kAvyaprakAzasaMketa, bhAga 2 bhaTTasomezvarakRta, sampA0-zrIrasikalAla cho0 pArIkha,
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlya-8.25 23. vasturatnakoSa, ajJAtakartRka, sampA0-DaoN0 priyabAlA zAha / mUlya-4-00 24. dazakaNThavadhama, paM0 durgAprasAda dvivedikRta, sampA0-paM0 zrIgaGgAdhara dvivedI / mUlya-4.00 25. zrIbhuvanezvarImahAstotra, sabhASya, pRthvIdharAcAryaviracita, kavi padmanAbhakRta bhASya sahita pUjApaJcAGgAdisaMvalita / sampA0-paM. zrIgopAlanArAyaNa bhuraa| mUlya-3.75 6. ratnaparIkSAdi-saptagrantha-saMgraha, ThakkUra pherU viracita, saMzodhaka-padmazrI muni jinavijaya, puraatttvaacaary| mUlya-6.25 27. svayaMbhUchanda, mahAkavi svayaMbhUkRta, sampA0 pro0 eca. DI. velaNakara / vistRta bhUmikA (aMgrejI meM) evaM pariziSTAdi sahita mUlya-7.75 28. vRttajAtisamuccaya kavi virahAGkaracita, , , , mUlya-5.25 26. kavivarpaNa, ajJAtakartRka, mUlya-6.00 30. karNAmRtaprapA, bhaTTasomezvarakRta sampA0-padmazrI muni jinavijaya / mUlya-2.25 31. tripurAbhAratI laghustava, laghUpaNDitaviracita, sampA0 mUlya-3.25 32. padArtha ratnamaJjUSA, paM0 kRSNamizraviracitA, sampA0 mUlya-3.75 33. vRttamuktAvalI, kavikalAnidhi zrIkRSNa bhaTTa kRta; saM0 paM0 bhaTTazrImathurAnAtha shaastrii| mUlya-3.75 2. rAjasthAnI aura hindI 34. kAnhaDadeprabandha, mahAkavi padmanAbhaviracita, sampA0-pro0 ke.bI. vyAsa, ema. e.| mUlya-12.25 35. kyAmakhAM-rAsA, kavivara jAna-racita, sampA0-DaoN. dazaratha zarmA aura zrIagaracanda naahttaa| mUlya-4.75 36. lAvA-rAsA, cAraNa kaviyA gopAladAnaviracita, sampA0-zrImahatAbacanda khaardd'| mUlya-3.75 37. vAMkIdAsarI khyAta, kavirAjo vAMkIdAsaracita, sampA0-zrInarottamadAsa svAmI, ema. e., vidyAmahodadhi / mUlya-5.50 38. rAjasthAnI sAhityasaMgraha, bhAga 1, sampA0-zrInarottamadAsa svAmI, em.e.| mUlya-2.25 36 rAjasthAnI sAhityasaMgraha, bhAga 2, sampA0-zrIpuruSottamalAla menAriyA, ema. e., sAhityaratna / mUlya-2.75 40. kavIndra kalpalatA, kavIndrAcArya sarasvatIviracita, sampA0-zrImatI rAnI lakSmIkumArI cUMDAvata / mUlya-2.00 41. jugalavilIsa, mahArAja pRthvIsiMhakRta, sampA0-zrImatI rAnI lakSmIkumArI cuuNddaavt| mUlya-1.75 42. bhagatamALa, brahmadAsajI cAraNa kRta, sampA0-zrI udairAjajI ujjvala / mUlya-1.75 43. rAjasthAna purAtattva mandirake hastalikhita graMthoMkI sUcI, bhAga 1 / mUlya-7.50 44. rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAnake hastalikhita granthoMkI sUcI, bhAga 2 / mUlya-12.00 45 muMhatA neNasIrI khyAta, bhAga 1, muMhatA naiNasIkRta. sampA0-zrIbadrIprasAda saakriyaa| mUlya-8.50 " mUlya-6.50 47. raghuvarajasaprakAsa, kisanAjI pADhAkRta, sampA0-zrI sItArAma lALasa / mUlya-8.25 48. rAjasthAnI hastalikhita grantha-sUcI, bhAga 1 saM0 padmazrI muni zrIjinavijaya / mUlya-4.50 46. rAjasthAnI hastalikhita grantha-sUcI, bhAga 2-sampA0-zrI puruSottamalAla menAriyA ema.e., saahityrtn| mUlya-2.75 50. vIravANa, DhAr3hI bAdarakRta, sampA0-zrImatI rAnI lakSmIkumArI cuuNddaavt| mUlya-4.50 51. sva0 purohita harinArAyaNajI vidyAbhUSaNa-grantha-saMgraha-sUcI, sampA0-zrIgopAlanArAyaNa bahurA, ema. e. aura zrIlakSmInArAyaNagosvAmI dIkSita / mUlya-6.25 52. sUrajaprakAsa, bhAga 1-kaviyA karaNIdAnajI-kRta, sampA0-zrI sItArAma laals| mUlya-8.00 53. , 2 ,, , , mUlya-6.50 M
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ [3] 54. nehataraMga, rAvarAjA budhasiMhakRta - sampA0 - zrIrAmaprasAda dAdhIca, ema.e. 55. matsyapradeza kI hindI-sAhitya ko dena, pro. motIlAla gupta, ema. e., pI.eca.DI. 56. vasantavilAsa phAgu, prajJAtakartRka, sampA0 - zrI ema. sI. modI / 57. rAjasthAna meM saMskRta sAhitya kI khoja- esa. Ara. bhANDArakara, hindI zrI brahmadatta trivedI, ema. e., sAhityAcArya, kAvyatIrthaM 58. samadarzI zrAcArya haribhadra, zrIsukhalAlajI siMghavI, - presoM meM chapa rahe graMtha 5. prAkRtAnanda, raghunAthakavi - racita, sampA0 - padmazrI muni zrIjinavijaya | 6. kavikaustubha, paM0 raghunAtharacita, sampA0-zrI ema. ena. gore / mUlya - 4.00 mUlya - 7.00 mUlya - 5.50 anuvAdaka saMskRta 1. zakunapradIpa, lAvaNyazarmAracita, sampA0- padmazrI muni zrIjinavijaya / 2. bAlazikSAvyAkaraNa, Thakkura saMgrAmasiMharacita, sampA0 - padmazrI muni zrIjinavijaya / 3. nandopAkhyAna, zrajJAtakartRka, sampA0 - DaoN0 bI. je. sAMDesarA / 4. cAndravyAkaraNa, prAcArya candragomiviracita, sampA0-zrA bI. DI. dozI / mUlya - 3.00 mUlya 3.00 10. hamIramahAkAvyam, nayacandrasUrikRta, sampA0 - padmazrI muni zrIjinavijaya, 11. sthUlabhadra kAkAdi, sampA0 DaoN0 zrAtmArAma jAjodiyA / 7. ekAkSara nAmamAlA - sampA0- muni zrI ramaNikavijaya / 8. nRtya ratnakoza, bhAga 2, mahArANA kuMbhakarNapraNIta, sampA0 - zrI Ara. sI. pArikha aura DaoN. priyabAlA zAha / 6. indraprastha prabandha, sampA0-DaoN. dazaratha zarmA / 12. vAsavadattA, subandhukRta, sampA0 DaoN0 jayadeva mohanalAla zukla / 13. zrAgamarahasya, sva0 paM0 sarayUprasAdajI dvivedI kRta, sampA0-pro0 zrIgaGgAdhara dvivedI / rAjasthAnI aura hindI 14. muMhatA neNasIrI khyAta, bhAga 3, muMhatA naiNasIkRta, sampA0 - zrI badrIprasAda sAkariyA / 15. gorA bAdala padamiNI caUpaI, kavi hemaratanakRta sampA0 - zrIudayasiMha bhaTanAgara, ema.e. 16. rAThauDAMrI vaMzAvalI, sampA0 - padmazrI muni zrIjinavijaya | 17. sacitra rAjasthAnI bhASAsAhityagranthasUcI, sampA0- padmazrI muni zrIjinavijaya / 18. mIrAM - bRhat padAvalI, sva0 purohita harinArAyaNajI vidyAbhUSaNa dvArA saMkalita, sampA0 - padmazrI muni zrIjinavijaya / 16. rAjasthAnI sAhityasaMgraha, bhAga 3, saMpAdaka - zrIlakSmInArAyaNa gosvAmI / 20. sUrajaprakAsa, bhAga 3, kaviyA karaNIdAnakRta sampA0 - zrIsItArAma lALasa / 21. rukmiNI haraNa, sAMyAMjI bhUlA kRta, sampA0 zrI puruSottamalAla menAriyA, ema. e., sA. ratna 22. santa kavi rajjaba : sampradAya aura sAhitya DaoN0 vrajalAla varmA / 23. pazcimI bhArata kI yAtrA, karnala jemsa TaoNDa, hindI anu0 zrIgopAlanArAyaNa bahurA, ema. e. 24. buddhivilAsa, bakhatarAma zAhakRta, sampA0- zrIpadmadhara pAThaka, ema. e. aMgrez2I 25. Catalogue of Sanskrit and Prakrit Manuscripts Part I, R.O.RI. ( Jodhpur Collection ), ed., by Padamashree Jinvijaya Muni,. Puratattvacharya. 26. A List of Rare and Reference Books in the R. O.R.I, Jodhpur, compiled by P.D. Pathak, M.A. vizeSa- pustaka vikretAoM ko 25% kamIzana diyA jAtA hai /
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
_