Book Title: Tilakamanjiri Part 2
Author(s): Dhanpal Mahakavi, Shantyasuri, Lavanyasuri
Publisher: Vijaylavanyasurishwar Gyanmandir Botad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/008456/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM zrIvijayanemisUrIzvaragranthamAlAratnam-41 dhArAdhIzAsAditasarasvatIvirudena vipravargApragena kamanIyakavitAlatAlavAlakalpena paramAItena dhanapAlaviduSA __ viracitAOM tilakama, rI [dvitIyo vibhAgaH] taduparipUrNatallagacchIya-vibudhaziromaNi-zrIzAntyAcAryaviracita Tippanakam / 050016a tathA tapogacchAdhipati-sarvatatrasvatatra-zAsanasamrATzrIvijayanemisUrIzvarapaTTAlaGkAreNa vyAkaraNavAcaspati zAstravizArada-kaviratnetipadAlaGkRtena zrIvijayalAvaNyasUriNA viracitA parAganAmA vivRtiH / [vikramasaM0 2010 prakAzakazrIvijayalAvaNyasUrIzvarajJAnamandira, boTAda, saurASTra. AarrAmAnswww vIrasaM0 2480] nemisaM0 5 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Printer :--Laxmibai Narayan Chaudhari, the Nirnaya Sagar Press, 26-28, Kolbhat Street, Bombay 2. Publisher :---Acharya Vijayalavanya Sureeshvara, Jnanamandir, Botad, Saurashtra. prAptisthAna [1] zrIvijayalAvaNyasUrIzvarajJAnamandira, boTAda saurASTra. [2] sarakhatIpustaka bhaMDAra, The0 ratanapola, hAthIkhAnA, amadAvAda. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrItilakamaJjarIkathAsAraH praNetA-panyAsasuzIlavijayo gaNiH [kramazaH]tatrAsikakriyAkalApena divasamavasAyya sAyamantaHpuraM gatvA madirAvatyA samaM vihitapremapUrNAlApo bhojanottaraM tayA saha suvvApa kSamApaH / svalpAvaziSTAyAM rAtrau ca gaganatalAdavatIrya rajatagirizikharamadhyAsInAyAH zvetavastramAlyAnulepanAlaGkAravatyA madirAvatyAH kucakalazAropitazuNDAdaNDenAkRSyAkRSya stanya pibantamairAvatahastinaM svapne dRSTvA saharSamutthAya prathamaprabuddhAM madirAvatI svapnamupanyAsthat , sApi pAvanatena zirasA sAvadhAnamanauSIt / tadanu nAtibahuSu divaseSvavasiteSu garbhamAdhAya navasu mAseSvatIteSu zubhatame'hani zubhamuhUrte yathAyathamuccasthAnamadhiSThitaiH zubhagrahairavekSite zubhalagne lamazuddhidarzanakautukAdivordhvamukhyA horAyAmatikamanIyAkRti tanayamajanayat / janite ca tasmin pramuditaviprajanajayajayadhvanibhiruduro bhUribherIzaGkhajhalarImurajapaTahapaTuninAdapUritadigantaro'ntaHpurapauranArIvRndanRtyagItagarbhabandhuro mahAnutsavaH samajani / samupasthite ca dazame'hani devadvijasuhRdvandhuvargamabhivandya svamadRSTairAvatavAcakaharizabdapUrvAdhaka svanAmottarArdhavAhanazabdottarArdhaka meghazabdaparyAyaharighaTitasamudAyavRttyA svanAmasamAnArthakaM ca harivAhana iti tasya zizo ma cakAra / tasya dhAtrIbhiranupalamupalAlanApAlanAbhyAmupacaryamANasya samagrAyurvedavidbhirmanavidbhizca pratikSaNaM pratikriyamANasya sasamnamAbhirantaHpurAGganAbhiH satatamAhUya dRDhamAliGgayamAnasyAntaHpura eva paJcasu varSeSu vyatIteSu, samavatIrNe ca SaThe'nde madhyerAjakulameva kalpitakamanIyavidyAlayo nRpatirakhilazAstrapArAvArapArINAn nisargataH sanmArgopAsakAn zramakramAbhyAmanuzAsakAnAcAryAn saMgRhya zubhadinamuhUtte nirvartitagRhyasUtroktasarvetikartavyastebhya upaninye / tebhyazcAsau caturdazApi vidyAsthAnAni saha sarvAbhirupavidyAbhirvidAJcakAra, citrakarmaNi vINAvAdyAdikalAkarmaNi ca nitarAM naipunnymvaap|| evamatikrAnte SoDaze'bde svabhavanamAnIya nirvartitagrahapravezamaGgalazcAsya kRte manorama kumArabhavanaM cakAra, preSayAmAsa cAdhigatAzeSazAstrAstravidya pariNatatAruNyalakSmIpUrNasarvAGga niravayaM harivAhanaM yauvarAjye'bhiSektukAmastatsAhAyyArthamavanIpatikumAramanveSTumavanimaNDalamabhitaH preSyajanAn / ekadA ca prabhAtabelAyAmeva sabhAmaNDapamadhyAsInaM nRpameghavAhanamAgatya "dakSiNajanapadAdhipatervajrAyudhasya prItipAtraM vijayaveganAmA pradhAnapuruSaH zrImantaM draSTumutkaNThito dvAri tiSThati" iti citrakanakavetralatAbhidhA pratIhArI savinayaM vyajijJapat / nRpo'pi smAraM smAramaGgulIyakapreSaNavRttAnta pravezayeti sAdaramAdikSat / tadanu sabegamAgatya kRtAbhivAdanaM vijayavegamantikopanItAsane sanehamupavezya bhUmaNDalApratihatAyudhasya vajrAyudhasya kuzalamaprAkSIt / vijayavego'pi tadIyakuzalena sArka tatkRtapraNAmamAvedya "bhavapreSitadivyAGgulIyasya mahinA nirjitAkhiladAkSiNAtyakSoNIpatinA tena parAvartitaM tadadya mayA'navayamaNimayAbharaNaiH saha samagraranakozAdhyakSAya mahodadhaye sasAkSikaM pratyarpitam" ityavocat / tadanu rAjJA sagare'GgulIyakakRtopakAraM savistAraM pRSTo vijayavego jagAda____ "deva! paruduparatAsUpacitakRSIbalaharSAsu varSAsu pacyamAnakalamakapilakedArakamanIyakAntimaye zaratsamaye senApatirasau kusumazekharasaMjJakaM svaripumavanIpatimabhiyiyAsuH kuNDinapurAt kAJcInagarImAgasya kaTakaM sacyavIvizat / tadadhagatyApi sagarvajanaziraHzekharaH kusumazekharastamAzrayitumasahamAno durbalatayA ca yoddhamanIhamAnaH kAlayApanameva kalyANakaramavadhArya kAjhyA zilpazAstroktadizA durgasthAnamupakalpya tatrAtmAnaM rakSan saMgRhItasamagrasaMgrAmopakaraNaH samarasAhAyyAya sannihitanupAnusandhAnAya AM Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI pratyahaM pramukhadUtAn prAhaiSIt, para senApatistasya tathAvidhamudyamaM gUDhacarebhya upalabhyAtIva kupitaH sarabhasamApatantIbhiH senAbhirAgatya kAJcInagarImarautsIt / durgavighaTanAya pravartitaiH sajitamattadantighaTaiH sAmantaiH saha prAkArazikharamadhyAsInasya kusumazekhararAjyalokasya pratyahaM saMgrAmA abhUvan / evaM kAJcInagaryA AkramaNa-rakSaNAbhinivezAbhyAmatIte kiyati kAle, rAveratikrAnte ca prathamaprahare prastutotsavamagnatayoparatasaMgrAmacintodvRttamAnasaH senAnAyakaH sahasaiva prakaTitamatIvotkaTaM kaTakakalakalamAkarNya saJjAtAkramaNazaGkastaskAlalabdhAvasaro mahApralayakalpaM saMgrAmamakArSIt / tRtIyabhAgAvaziSTAyAM rajanyAmanavasthayA jayaparAjayAvanubhavati pratidvandvisainyadvaye, zatrusainyAnnirmatya kumArakalpa eko nRpakumAraH senApatipuraHpuJjitAnAM rAjJAM madhyamutpatya sagarvamuccaiH krozan senaapterntikmuptsthe| senApatirapi prauDhyopasRtya tadIyadRSTipathamadhyatiSThat / tayozviramatibhayaGkare pravRtte mahAsagAre senApateratIva zocyAM dazAmanubhUya tayANaparitrANamAga mArgayamANaH pArthasthamapi vyagratayA vismRta devena prahitaM bAlAruNamaGkalIyakamasmArSam , vyAhApaM ca taM tad grahItum , para prasUyanniva nAsau grahItumunmanA ajanIti janitAbhinivezo'haM tadIya karAgravartinImekAmaGgulI gRhItvA tatra tadaGgalIyakaM nyavIvizam / tadanu tadaGgulIyakamahinA sapadi jRmbhAmudrAvya nidrodekeNa yugapadAkulIkRte zatrusainye rAjakumAro'pi dhanuSi yojitaM zaraM saMhRtyojjhitadhanuryaSTirnidAtirekamanubhUya rathotsaGgamAzizriyat / sa senApatistasya bhuvanannayAtizAyinA zauryeNa vismayamAnamAnasastamabhidhAvataH sainikAn zapathazatena nivArya rAjakumArAdhizayitarathadezamAgataH sakalAisaGgaladudhiradhAramuparataprANasaJcAramamuM nRpakumAramavekSya sannihitasAmantajanaiH sAkamadasIyaguNagaNaM stuvaMstaM paricAyayituM kamapi mRgayamANastatpakSagataM naikamapi caitanyAzritamadrAkSIt , agatyA ca taccAmaragrAhiNI tatparicayamanAkSIt / sApi sravadazrusalilAplutalocanA niHzvasya kathaMkathamapyacakathat-'mahAnubhAva ! astaM gacchantI kathamasya kathopanyAsapathamavataritumarhati tathApi zrUyatAM kathaMkathamapi samAsenopanyasyamAnA'nanyajanasamAnA / ayamakhiladvIpamahIpasamudbhUyamAnodapraketoH siMhaladvIpAdhipasya candraketorAtmajaH saMgrAmArNavasetuH samaraketurnAma / ayaM duratikramavikramazAlitayA bAlya evAnubhUtayauvarAjyAbhiSekasaubhAgyaH sakaladvIpavijigISayA prayAto'pi piturAdezenAsya rAjJaH sAhAyyasamIhayA kAJcImAgatya paJcapANyahAni sthitvA prAtaraca zRGgAraveSaM gRhItvA kaamdevmndirmgmt| tatrAsInazca dvAradezamanupravizantaM pauranArIjanamatiprItipuSA cakSuSA'vekSamANo divasamabasAyya kAmadevasya purastAt kamalinIdalamayIM zayyAmadhizayya nizIthasamaye sajitasamarasAmagrIkaH pratiSidhyamAno'pi hitaiSibhiH pravartitasaGgaro duravasthAmimAmanvabhUt' itthamAvedayantyAmeva tasyAmaHSIdasau ksspaa| sarvamapi prtidvndvisainymjaagriit| sa rAjakumAro'pi kSINanidastakSaNamIkSaNadvayamunmIlanasaubhAgyamanaiSIt / senAnIrapi tasyAtarkitopanatena punarujjIvanena kRtArthaH san muhartamavasthAya zatrusainyAzvAsanAyA'bhayapaTahaM nAdayitvA svasainyamapi tadavaskandanAd byAvartya pradhAnajayavAraNamAruhya svapurastAvRpakumAramAropya ca zibiramAnaSIt / adhizayitazayyaM ca taM vraNapaSandhanAdinA paricaryAptabhiSagavAsavividhopacAravardhamAnabalamuttame'hani sAdaraM nimaya sAkamamAtyAdimiH svasadanamavApyAnIya bhojayitvA kusumAnulepanavasanAbharaNairabhinandha saMgrAmagRhItagajaturagarathamapi pratyarya racitAJjalirjagAda 'kumAra! mayA nirjitamAtmAnamavagamya manAgapi nAvamanyethAH, na khalu tvAmadhijyadhanvAnamarhati ko'pi samare parAGmukhIkartum, dUrato'pi dRSTamAtraM yadIdRzIM dazAM tvAmanvabIbhavat tadanyadeva vastu, tvadRSTipathamavatArayAmi' ityabhidhAya tadaGgulIyakaM tamadarzayat / kuto labdhamidamiti pRSTazca bhavato meghavAhanasya zakAvatAragamanAdArabhya jvalanaprabhavaimAnikavRttAntaM rAjalakSmIsvasthAnaprasthAnAntaM yathAvRttamakathayat / nRpakumAro'pi sarvametannizamya svasminnavajJA zithilayannavocat 'daNDAdhipate! nUnamasau narapatiramarapatistUyamAnaguNagauravaH, yasyedRzamasAdhAraNa mAhAtmyam , yasya ca bhavAdRzAH svazatrave'pi prANArpaNapravaNAH svavikramamapyapaddhatyAnyadIyasAmotkIrtanaparAyaNAH sacivAH, tasmAdalamadhikatadvArtopanyAsena, Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kthaasaarH| asImasAhasAkRSTarAjalakSmIvitIrNatanayaratraM tamAzu darzayitvA kRtArthaya mAmakIna locanayugalam / tasya tadavalokanakautukamavagamya senApatiH pratyavocat-'kumAra! yadyevamulkaNThase, tarhi prasthIyatAmadyeva' ityanujJApya mayA sArdhamasau devasya pArzva preSitaH samprati zakrAvatArodyAnasannidhAnasundare sarayUparisare sanivezya shibirmvtisstthte"| ___ sarvametadAkarNya vismayamanubhavan meghavAhanastadavalokanotkalikAkulaH sapadi tadAkAraNAya haradAsanAmAnaM mahApratIhAra pAhai pIt / sa ca sAdaraM tamAnIyAntaH prAvIvizat / tamabhimukhamAgacchantaM dUrAdeva deva AhUyAtidUramutkSiptAbhyAM bhujAbhyAmAkRSya svakIyamaGkamArUrupat , gADhamAzliSya praNayabhareNAsannAsane copavezya nRpaH samandasmitamabhASata-"tavAgamanena kRtArtho'hamasmi, dhanyastvamevAna jagati yenAtmanaH parAjayamapi vijayamivAdiyate vairivargaH / manye madIyaziracchedasAhasAvalokanasantuSTayA rAjalakSmyA divyAGgulIyakopaharaNavyAjena daviSThadezAntarAdAkRSya mahyamupahRto'si, me dvitiiystvmaatmjnmaa| harivAhanena saha nirvizeSamupabhujhca prAjyaM rAjyamidamAtmanaH / pareNAhamihAnIta iti na manAgapi manyethAH, kasyApi parasyAbhAvAt pratyuta sameSAmeva rAjyalokAnAM bhavadIyatvAt, sarvathA sthiramavasthIyatAmatra, sarvamapi setsyati samIhitam" ityuktvA nikaTopaviSTa harivAhanaM jagAda-"vatsa! guNaistvatsama tvatsamadhikaM vA madhyavarga kamapyanavalokya tvatsahacarAnveSaNapravaNena mayA'dya bhAgyenopalabdhastava visrabdhaH shcrH| ayamatisAndrasakhyenAdhyavasitatAdAtmyo na kadAcana virahayitavyaH, mapi tu nizAsvapi zazvat sannidhAtavyaH prANapriyaH samara ketuH" ityabhidhAya nRpatirAsanAdudatiSThat / kumAro'pi tadAdezamurarIkRtya samaraketuM hasta gRhItvA antaHpurasaJcAriNA paricArakagaNena parivRto madirAvatIbhavanamanaiSIt / tatra mAtaramabhivAdya samaraketuM darzayitvopanyastasamastatadIyaguNagaNastadupahRtavastrAbharaNaM taM svabhavanamAnaSIt / tatra ca sampAditasnAnabhojanAdikAya harivAhanAya bhuttyarthamazeSamuttarApatha, samaraketave cAGgAdijanapadAn paTTakacitritAnarpayAmAsa nRpeNAdiSTaH sudRSTinAmA'kSapaTalikaH / evaM svakumAranirvizeSamupadarzitaprasAdenAvanipatinA pratikSaNaM sakriyamANaH, devyApi vicintyamAnasnAnAzanAdisaukhyaH samaraketuH svaguNagaNena harivAhanamanukuvanaharnizamevAnyonyamanvarajyat / ekadA grISmAvasare prabhAta evotthAya kRtastrAnabhojanaH samaraketunA saha gajamAruhya sarayUtaTavarti mattakokilaM nAma bAhyodyAnamagamat / gatvA ca tatra katipayAptanRpakumAraparivRtaH sarayUtIraparisaramupasRtya tatra kAmadevamandirasannihitapradeze prathamamevAgatya parijanenopakalpitaM sambhUyopasthApitatAbhirabhinavayauvanAbhirAGganAbhiradhiSThitavAtAyanaM jalamaNDapamagamat / pravizya tadantaH katipayAptajanasametastasya nirmANarAmaNIyakamitastato nirIkSyoparatakautukaH kusumatalpamekamanalpamadhyAsiSTa / tatrAsInameva taM pratIhArapravezitairanekavidhavAgvinodavyavasitaiH rAjaputraistatkAlocitakRtavarivasyairvayasyairnRpajanaizca yathAsthAnamAsInaiH pravartitAyAM vaidagdhyabhUyiSThAyAM kAvyagoSThayAM vicitrAlApamupasRtya kAvyeSu niratizayarasiko maJjIranAmA banditanayo vijJApayAmAsa-"kumAra ! adhyavahitapUrvasya madhumAsasya vizuddhatrayodazyAmatIva vyayena nAgarikabhajaGgajanena prItyA pravartitayAtrotsavadidRkSayA kAmadevasya mandiramAyAtena mayA tatprAGgaNavartisahakArataroradhastAnmRNAlatantuniyantritagrIvoddezaM madhyabhAgaracitarucirastanavadanAkRtikena zubhakacandanadravavedikAvalayena baddhobhayaparyantaM tADIpatrakhaNDamavalokya kautukenAdAyottarIyAJjale niyamya ca yAtrAyAmavasitAyAM rahasi kasvedamiti nirUpayatA mayA tatpRSThe nAmAkSarANyanavekSya tatkSaNamevAvaraNamapasArya tadudaghATi / tadanu divyAkSarairudAsamAnA durUhatAtparyA vyaloki tatrAnupadamevocyamAnA samantAdAryA / paraM tasyA muhumuhuravahitena manasA vicAritAyA api na kimapi tAtparyavAdhAryata / tasmAt kumAra eva sarvamAdizatu yadidaM kena kasya pAye kimamiprAyakaM praiSi ptrm"| ityabhidhAya tAmatisphuTamapAThIt "gurubhiradattAM voDhuM vAJchan mAmakramAt tvamacireNa / sthAtAsipatrapAdapagahane tatrAntikasthAgniH // " padhyamAnAyAmasyAmAryAyAmavadhAya tattAtparyamAlocayatsu sabhAsatsu kozalezvarakumAro'bravIta-"sakhe ! kAcid divyakanyakAmudvoDhukAmo'pi kazcana yuvA tayA vRto'pi tadIyagurujanaistadAnena nAnvagrAhIti madanAgninA dandahyamAnamAnaso'sau tAmanucitenApi vidhinA prANapraNayinI cikIrSudatImukhena vasAhasamAvIvidat / tatpArzve tayA preSitasyAsyottarapatrasyAyamabhisandhiH akAraNavidveSibhirmaripatrAdibhistubhyamapratipAditAmapi mAM mAnabhaGgamasahamAnastvaM sAmakramamapahAya balAdapaharaNAdinA Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarIkrameNAciramuboDhukAmo'yogyakArI syAH, ato mA tvariSThAH, anyathApi setsyati tava samIhitam / kathamityAha-yatrAvayoranyonyasammelanamabhUt tatra patrapracurapAdapavane madIyadUtIkayA niguhyamAnastvamudvAhopakaraNAntaramanapekSya kevalamagnimastike kRtvA sthAsyasi, tamevAgniM sAkSIkRtyodvakSyasi tatra dvitrAbhiH sahacarIbhiH sahAciramevopasthAsyamAnAM mAmatisaukaryeNa / vaiguNyadRSTyA gurubhirapratipAditAmapi mAmudIkSamANastvamanyAyena kSiprameva narakaM gatvA pArzvajvaladagnirasirUpapatrapUrNapAdapavane sthAtA-sthitizIlaH sthA iti zApAtmakamarthAntaraM tu na kathaJcanaucitImacati, aparaktamanasA nAyikAnAmanabhimatanAyakAntike tAgatilalitalekhapreSaNAdarAyogAt, kutastarhi zleSabhaGgI tAdRgaGgIkRtA tayeti cet ? strINAmatitaralatayA patravAhikayA kautukena tadAvaraNamapasArya tatsaMketitakAryatatvamavadhArya sambhAvitarahasyodghATanavAraNAya vAgvaidagdhyapraNayinaM svapraNayinaM prati tadvaidagdhyaprakaTanAya ca tadupapatteH" ityudIritavati tasmin samaraketuvarja same'pi rAjaputrAH prasadya sadyastadIyapratibhA prAzaMsan / samaraketustu sravadazrukaNaklinnanayano'tIvamlAnAnano'dhomukhIbhUya bhUtalamalikhat / tamasthAna eva tAdRgavasthamavalokya hAsakelikovidaH kaliGgadezAdhipatikumAraH kamalaguptaH smitvovAca "yuvarAja! kumArasya kAvyArthatattvodbhAvanazakteH prAptAvasaramapi kIrtanamapahAya kimiti matsarIva maunamAlambya vartase, na pravartase ca tamanuzocituM yuvAnaM ? yo'prApya tatpANigrahaNasaubhAgyamanubhUyamAnAnutApaH, kiM karotu vipAkonmukhapApaH paramavarAkaH sH| vastutastaskarAgraNIrasau maJjIra eva pApIyAnatrAparAdhyati, yo yAtrotsavaM draSTumAgataM te yuvAnaM dUrAdeva darzayitukAmayA patravAhikayA sahakAramUle nyastamidaM patramapahRtya makaradhvajena dUrata eva pUrayitvA parasparapremANamiti jhaTiti saMghavyamAnaM mithunamakAraNameva vyaghaTi, tasmAdayaM kenApi kaThinadaNDena vinetanyo jAlmaH kumAraNa, saMyojyaM ca mithomidhunamadastata ito mahatApyAyAsenAnveSya, yad virahavitarkatIvAgnirantardahatIvA'sya yuvarAjasya" ityuktavati tasmin mandaspandamAnAdharakamalaguptamabhyasUyannivAnuzocanAd vyAvartya samaraketumavocat "sakhe ! kimarthamevamasvasthenAvasthIyate tvayA, smayate vA''ryayA'nayodghodhitasaMskAreNa kayAcana diyakumArikayA svakaTAkSabANairvaNitasyAtmanastadAveditasaMketasthAnasyApi kenacidanivAryeNa garIyasA kAryeNa ttsmprksaubhaagyaabhaavsmaacaarH|" tadAkarNya muhUrtamuparatavAgvyApAraH sthitvA vaktumupacakro-"lokottarapratibhAsAra kumAra ! pezalaM te parakIyAzayaprajJAnakauzalaM manasi me vismayamAtanoti / tathApi yadi te zrotumatikutUhalaM, zrUyatAmasau vRttAntaH bhasti siMhaladvIpe raGgazAlAnAmnI nagarI / tadvAstavyo matpitA candraketuH suvelagirinikaTavAsinAM duSTasAmantAnAM nigrahAya dakSiNApathagAmi nausainyamAdizyAdhItazastra-zAstravidyaM mAM yauvarAjye'bhiSicya tannAyakatvenAkalpayat , pradhAnanRpatibhiramAtyaiH sAmantaizca mAM sasahAya sampAdya zubhe'hani preSayacca / prayANadivase ca prAtareva snAtvA samarciteSTadevato dvijajana vasanAbharaNAdyarpaNena santarpya sabhAmaNDapamAgatya ca tatra mahArhahemAsane prAmukhamupavizvAsAditAntaHpuravilAsinIsampAditaH prayANakAlocitamAGgalikakriyo vajrAGkuzanAmnA mahAmAtreNopasthApitamaravallabhArakhyaM gandhagajamAruhya rAjakulAnirgataH pratipadamudAzIrAzimirabhinandyamAno dvijajanairvandhamAnaH paurajanairnibhAlyamAnaH paurAGganAjanairnagarasImAnamatikramya krameNa mahAsamudramadrAkSam / tasya ca sarvatassyandamAnasvAdusalilabandhure parisare dvitrANi dinAni vizramyAnyataredhuraparAhnasamaye zrImantamarNavamapUjayat , anyedhuzca pravizyAvalokitasamudrAvataraNAmArgaH prabhAta eva pautikakRtAkRtAnusandhAnAya prahitena vetriNA satrA samApatantamasukRtavivatairiva kaivataiH parivRtaM kAkakAlAkRtibhiH paJcaviMzativarSadezIya kaJcana nAvikayuvAnapazyam / tasya cojvalaveSavibhUSitamAkAraM tatpariyAraM ca pretAkAramavekSya vismitaH sadya eva pArthopaviSTamakhilanAvikanAyaka yakSapAlitasaMjJakaM 'ko'yam' iti pRSTvA "nikhilakaivartagaNanAyako'yaM nAvikaH' iti tena pratyukto'pi tadavizvasya punaraprAkSam - kathaM tarhi kaivatarativisadRzo'yamAkAreNAvalokyate / so'pi punaragAdIt-'yuvarAja! nAkAreNaiva, api tu sarvaprakAreNa, naM caibhireva, api tvanyairapi puruSairaya visadRzaH prjnyaudaarydhairyaadigunnaiH| cedasti kutUhalamAkarNyatAmasya samAsena varNyamAnaH puurvvRttaantH| wwwwwww Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kthaasaarH| Armanna wmwwwm wimminwww.wwmar mammam asti suvarNadvIpadedIpyamAnamaNipurAbhidhAnanagaravAstavyo lokayAtrAyAmatimAtranipuNo vaizravaNo nAma potavaNik / tasya dhArmikadhaureyasyAntime vayasi vasudattAbhidhAyAM bhAryAyAM tArakanAmA''tmajanmA samajani / sa ca zava eva zrutAzeSazAstraH kalAsulabdhaphramikakauzalaH kramAgatayauvanAvasthApanno yAnapAtramadhiruhya dvIpAntaraM prasthitaH sAMyAtrikairanugamyamAno raGgazAlA nagarImAgamat / Agatasya ca tasya nAgarikajanasammaIcAraNAya vistRtAvakAzavikasvare jalanidhiparisare samyagAvAsitasya kaivartakulAdhipena jala ketunAmnA kaivartena sakhyaM samavartata / krameNopArUDhaDhimani tayoH sakhye kadAcanArUDhanavayauvanA paramaramaNIyadarzanA priyadarzanA nAma jalaketukanyakA piturAdezena mauktikahAramupahAramAdAya tadgRhamabAjIt / tatra ca tatprathamadarzana eva tadujvalalAvaNyAvalokanaprarUDhadRDhaprItipreryamANA sA pratyahaM kenApi vyAjena tadantikaM gntumaarebhe| kadAcidekadA tadIyacandrazAlAyAM sakhyA sArka krIDantyAstasyAH kathaJcidantikamAgato'sau tadavalokanottaraM saMbhrameNa dhAvantyAH patantyAzca tasyAH satvaramupasRtya dakSiNapANi gRhItvA sAntvayAmAsa, svagRhagamanAya pravartayAmAsa c| tadanu taskaragrahaNamahinA dUramapasRtasambhramA prItiprathitaprAgalbhyaprakaTitavibhramA'sau kumArikA kiJcid vihasya 'kumAra! tvadgRhItapANirahaM tvAmapahAya na pArayAmi gRhAntaramito gantum , sAmprataM tu tvatsadanameva tvadIyAyA me sadanam' ityabhidhAya vAmapAdAGguSThalekhayA mandaM mandaM kuTTima lekhitumArebhe / sAMyAtrikayuvApyasau tatkRtenAtmasamarpaNena prIyamANastAM mandamAliGgaya 'praNiyini ! na khalu gRhamAtram, api tu zarIrendriyAdikamapi mAmakaM tvadIyameva' ityudIrya "duSkulAdapi kanyAratra grAhyam" ityAcAryavAkyaM prAmANyenAsthAya yojanagandhAmiva parAzarastAM patnImakArSIt / pANigrahaNadinAdArabhya sarvAGgasubhagayA tayA saha navayauvanoebhogamAsevamAnaH paryahArSIda khilamapi kAryam / kasyacana potavaNijaH kanyakA'sau, bhagnatAM gate tatpote jalaketunA madhyesAgarAdunRtya rakSiteti zrUyamANAdasIyavRttAnto'pi sAkamAgatairvaNigjanaiH svAbhijanaparAvartanAya pravartyamAno'pi, bAndhavajanairupAlambhapUrNaiH sandezairAkRSyamANo'pi na manAgapi gamanAya matimakArSIt / __ kadAcidAsthAnabhUmimAgatasya tasyAkArarAmaNIyakAvalokanAkRSTamanasA rAjJA candraketunA sAdaramAbhASya jAmAtRdhiyA bhUyasI jIvikAM dattvA sakalanAvikajanAdhipatyApAdanenAtIva pratipattirakAri / tadAdhipatyamAcarannasau nikhilA nauvahanavidyAmadhigatya karNadhAradhaureyatAmadhAt / tadayamatIva yogyo nijataraNikarNadhAratayA niyujyeta cedatisukhena tArayet kumAra pArAvAram, pArayeccAparANyapi prayojanAni niSpAdayitum" itthamupavarNayati tasminnasau kaivartanAthaH savidhamAgatya sAdaraM praNamya cAtipraNayena pratyapAdayat 'yuvarAja! bhavadIyavijayayAtrodghoSaNakSaNa evArNavAbhyarNamAgatena mayA annodakasarpistailendhanAdipUrNAni laghubrahapravahaNAni sajitAni santi, vijayayAtrAbhidhAnA naurapi kumArasya zatruvijayAya sajitA, ataH prasthIyatAmabhyudayAya nAsti cet prsthaanpraakaalikkaaryvilmbH| tadAkarNya tarakSaNameva rAjagaNaparivRtaH samudrasya tIraM gatvA tatpraNAmottaramadhyarukSamadhirUDhapUrveNa tArakeNAvalambito nAvam / tatra baddhAsane mayi same'pi rAjaputrAH svasvayAnapAtrANyadhiruhya mAM paribRtya prAtiSThanta / taiH samaM kiyaharamuladhya sAgaramantarA'ntaropasthitadvIpavartinaH sAmantAn prAtisvikaprakriyAbhirdamayitvA suvelAcalasaMjJakamacalamudacalam / tasya cAtiramaNIyeSu paryAntAraNyeSu sUcitAkhilarAmAyaNaramaNIyavRttAntarutpAThya ropitaistatratyasAmantairupadarzitAnU laGkApurIparisarapradezAn sapramodamavalokamAnaH katicidahAnyavAtsam , ekadA tu tatrAvasthitazivira eva pradhAnapArthivaputraiH padAtipuruSaizvAnugamyamAnaH setoH pazcime nAtidUraM gatvA sakrauryacauryapravRttasyAtigarvitasya parvatakanAmnaH kirAtarAjasya rAjadhAnImavaskandya tasya sarvasvamAtmasAtkRtya svazibirAbhimukhaM prasthitasya mama prathamaprasthAna eva tRtIyabhAgAvaziSTAyAM nizAyAmabinAmA bhaTTaputraH 'ka yuvarAjaH ?, iti pRcchannatitvaritavAhitayA naukayA nikaTamAgatyAvocat "kumArasenAnIrvijJApayati yadayamanatidUravartI rAmAyakena sarvaparvatAnAmagraNI ratrakUTo nAma giriH / bhayaM jAnakIvirahAnalajAjvalyamAnamAnasasya bhagavato rAmacandrasya laGkAmabhiprayAtasyAdezena parvatAnAharadbhiH kapinikarapravarairutpAkya sumeroH sAnuH senApaternalasya purastAdapasthApitaH, tenApi hIrakamaNiriva sAdhAraNamaNibhiH pASANamayaiH parvataiH samaM nAyamekatra sama Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI vAyamahatItyAlocya setoH pRyak payonidhau sthApitaH, payodhinApi putrapremNA krIDAgiritvenAGgIkRtaH / nAsti kazciditazvalitAnAM vizrAmayogyaH kazcana pradezaH parvato vA, pratyuta sarvato vennalatAvanakalilaM salilameva kevalam , tasmAdihaiva parizrAntaparivAreNa yuvarAjena tricaturANyahAni vizramyAnugAminaH sainikAn pratipAlya ca prayAtavyamityAkarNya prabhureva pramANam' ityudIrya gate tasminnatIte ca katipayakSaNe kSobhitAzeSajalacarastArataraH zivirotthito bherIbhAkAro digantarANi vyApat , tadanu ce savistare'pyavatAramArge'nyonyasaMghaTTanavighaTanAbhyAM kathakathamapyamavakAzamavApya palAyya sasambhramaM tIramavataratAM zibiravartijanAnAM bahalaH kolAhalaH samajani / atha krameNottIrNa rAjalo ke, taTanikaTamAnIteSu riktayAnapAtreSu, parvatasya pUrvadakSiNabhAgamAvAsAya prayAteSu sainikeSu, tamuddezamupasasArAtIva divyo mAGgalikagAnadhvAnaH, tamazrutapUrva zrutvA tadutthAnasthAnAnusandhAnAya pArzvavartinaM nRpajanamAtmanaH parijanaM ca preSya taddhvanidhyAnastimitanayanatArakaM tArakamagAdiSam 'sakhe ! atimadhurimadhurINo'yaM gAnadhvanirAkarSatitarAM mAmakInaM manaH, tasmAnmArgAtikramaNazramastava manaH prayANe na pratiyadhnAti cet ? praguNIkRtya nAvaM prasthIyatAmasya dhvanerudgamasthAnam, na khalu kimapi mahotsavamantareNega dhvaniH sambhavati' ityAcakSANe mayi sa kSaNamadhomukhastUSNImavasthAyAyocat - 'yuvarAja! na kevalaM kumArasyaiva, api tu mamApyekadA dhvanimimamatraiva zrutavato'sti tadudbhavasthAnagamanakautukamuskaTam , kintu na pAryate parvatasyAsya paryantapravAhI jalarAzimahAntamantareNa yatnamuttarItum , yato'tra pade pade nimajadbhirunmajadbhizca bhISaNairjalajantugaNarudvelitA dustarA AvartAH pratibadhnanti gatiM pravahaNAnAm , zlathayanti ca prasthAnotsAhamatyadhikapramANAstaTaM saMghaTTamAnAH pASANAH, tasmAnmandAyate me manAG mAnasam , tathApi yathAdezaM tava zaknomi pravartitum' iti tenodIrite pratyutpanakautukaH pratyavocam --- ___ 'sakhe! nizamyamAnagAnadhvanitattvAvagamanamantarA svAvAsamupagato'pi tajanyAnutApadavadahanadandahyamAnamAnaso na svasthaH sthAsyAmi dinamekamapi, tasmAd yadi zakunazAstraM pramANa, tarhi nAsti yAtrAyAmasyAmasmAkamapAyazaGkA manAgapIti vizvasyAvilambamuttiSTha gantumanutiSTha ca kautukaM bihantumAtmanaH' ityabhidadhAne mayi kSaNamasau dolAyamAnamAnasaH-'kumAra! alamiyatA pravartanAprapaJcena, pravRtta evAhamiGgitenA'pi tAvakena' ityuktvA praNamyAmbhonidhimabhimatazakunodvelitaprayANakautukaH prAcetasena pratasthe dingmaargenn| atha paJcaSaiH sahAyIkRtakarNadhArairanugamyamAnena tena jalacarebhyo bhayAvedakaM pratyekaM kartavyAvedakaM ca vAkyamudIrayatA parito'vahitadRSTimarpayatA ca niruktAcalataTasaMghaTanAdAkSitvA puraH puraH preritA nauratidIpe'pi samudrapathe prAyaH kvacidapi na ca skhAla, taM parvataM pradakSiNIkRtya krameNa tUryasvanodbhavasya tatpradezasyAbhimukhIbabhUva / ___ paramasau pradezo'pi tAmantikAgatAmavekSyeva tadvAdyadhvanimupasaMhRtavAn, uparate ca tava naukA satvaramAkRpya tArako vyAhRtavAn - 'kumAra ! mArga darzayitvA dhvanirasAvatraivopAraMsIt , AjJApyatAmataH paraM purastAt pravartyatAmuta pavAnivartyatAmiyaM nauH| madvicAreNa tu ratnakUTagirirevAyaM pade pade vividhakautukAnAmAspadatayA yujyate pratipradezamavalokituM, tena saparigrahasya svasya darzanIyadidRkSApyapanetum' ityuktavati tasmin sahasaiva pratihatajigamiSaH prativacanamanuktvaiva 'kleza eva kevalamanvabhAvi, na khalu lezato'pi sukhamiSTArthasiddhayA' iti svasya cApalyamAlocyAnutApamavApam , kathamiyantamambudhimArgamAgatyApUrNamanorathena parAvartanIyam ?, kathaM ca tadardhapathadRSTapArthiva prati malinamAnanaM darzayitavyam ?, kathaM collakhitavacanAnAM svabAndhavajanAnAM karNAruntudAni roSarUSitAni bhartsanAni soDhanyAni mayeti cintayanneva ca rajanImanaiSam / tadanu krameNApanItatimire mihire paramAdbhutaM prabhAmaNDalamavekSya kimetaditi vitarkayanneva suvelAdrimArgeNocalitaM khecarendravRndamapazyam / tadanu ca puraH pravartaya nAvamiti tArakamAdizya sapadi puraH prasthitastasya gireradhastAdekaM divyamAyatanamadarzam, tadavalokyotpamavismayazciramacicintaM ca na jAtu samIhitArthasampAdanapravaNena nItiranusaraNIyA, yadyahamapAyazaGkayA nItimanusaranidaM sthAnaM nAyAsya, tarhi prAsAdapravaramimaM nAvekSitumazakSyam, yadavekSaNenAmyapadArthasArthadikSA tatkSaNamevopAraMsIt ?' manye-etadarthamasAmAnyakarmaNaH koTivizvakarmaNaH sRSTvA bhagavAn prajApatiralakApurImAkramya rAjarAjamAjI vijitya Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kthaasaarH| tadIyakozamapajahAra, trayastriMzatridazakoTikadarthanayA samUlameva sumerumAjahAra ca, nAnyathegAyatanaM zakyeta nirmAtum , itthamAlocayatyeva mayi rabhasapreritA naustadAyatanadakSiNaprAkArabhittimAgamat / krameNAkramya ca tatprAkArabhitteH prAgbhAgaM kSapitamArgazramastArakamacakyam -- 'sakhe ! ataH paraM santAnakaprabhRtIni vikasitadivyakusumAnyavacitya nirjharAdAnIya ca pAnIyamantaHpratiSThitamasyAyatanasya bhagavantamarcituM yatanIyam , yena madIyayAtrA phalazAlinI sampadyeta' itthamabhihito'sau vihasya kumAra ! tat sarva sukaram , kintUbhayato dUravitataTakakartitaprakRtAdrikaTakasaMsRSTaprAkArapratiruddhamavatAradvAramassAnnirgamiSyatA kenacidupadezamantarA durnirUpamiti tatpratipAlanameva tAvat prAptakAlam / ___ nUnamevAsyAyatanasyAbhyantare ko'pi tiSThati, candanapravAlavandanamAlAdiliGgairatra yAtrotsavasyAciranittatAyAH pratIteH, iti byAharatyeva tasminnakasmAdAdigantagAmI sopAnamArgeNa savidhamApatataH strIgaNasya nUpurajhaNatkArastAraH purastAducacAra / ___ tadanu ca vyApAryamANalocanaH prAkArazikhare rAzIbhUtAnAM lokottaralAvaNyasampadA pratyaGgamanusyUtAnAM kanyakAnAM madhye SoDazavarSavayaskAM divyAmekAM kanyakAmadrAkSam / itthamapUrvakathArasaplutacetasA svavRttAntavijJApanabyAsakte samaraketau sahasaiva pramodotphullanayanA pratIhArI pravizya "kumAra! pItamatisphItamadhunA yuvarAjopanyastakathAkarNAmRtam ; ataH paraM nayanAmRtamapi kSaNamAsvAdyatAm" itthaM harivAhanamabhidhAyottarIyAJjalaniyantritaM citrapaTa dakSiNakareNAdAya sAdaramarpayAmAsa / [ apUrNaH] Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaMjarI kathAno ati saMkSipta bhA vA rthaka Kii - che . jo rapha lekhaka -paMnyAsa zrI suzIlavijayajI gayuM. [ kamaza:-] rAja meghavAhane te rAjamaMdiramAM vidhisara divasa pasAra karyo ane sAMje aMtaHpuramAM jaI rANuM madirAvatI sAthe premapUrvaka vAta vinoda karI, bhojana laI nidrAvaza thayo. pAchalI rAte rAjA meghavAhane svapramAM eka airAvaNa hAthIne joyo. e hAthI AkAzamAMthI UtarI rUpAnA pavaeNta para beTho ane zuDanA agrabhAgathI rANI madirAvatInA stananuM pAna karavA lAgyo. svapranuM drazya joI rAjA jhabakIne jAgI gayo ane vahelI UThelI rANuM madirAvatI pAse jaI harSa bhera svajhamAM joyelI hakIkata jaNAvI. rANu te ekAgratAthI sAMbhaLatAM khUba AnaMdita thaI. keTalAka divaso jatAM rANIe garbha dhAraNa karyo ane nava mahinA pUrNa thatAM zubhadivase, zubhala, uccasthAnamAM jyAre zubha graho hatA ane UrdhvamukhI horA hatI tyAre atyaMta manohara evA eka dedIpyamAna putrane janma Apyo. rAjAe sArI rIte putrane janmotsava ujavyo. svamAnI ane potAnA nAmanI smRti tAjI rAkhavA mATe putranuM nAma "harivahana' pADavAmAM AvyuM. airAvaNa hAthInuM nAma harivahana che, temAMne "hari' zabda ane potAnA meghavAhana nAmamAMthI "vAhana" zabda joDIne harivahana nAma rAkhavAmAM AvyuM. pAMca dhAvamAtAthI lAlanapAlana karAte putra bIjanA caMdramAnI jema pratidina vadhavA lAgyo. pAMca varSa pUrNa thatAM cha varSanI zarUAtamAM rAjamahelamAM taiyAra karAyelA vidyAlayamAM tene bhaNavA mUkyo. kumAra pUrva bhavanA saMskAra yoge thoDA samayamAM ja vividha zAstrane zIkhyo ane citrakarma, dhanurvidyA tathA vINAvAdanAdi kaLAmAM kuzaLa thayo. lagabhaga caude vidyAno e pAraMgata thayo. rAjA meghavAhanane kumArane yuvarAja pade abhiSeka karavAno manoratha jAgyo. AthI kumArane sahAya kare tevA ane sauthI maLatA Ave evA rAjakuMvaranI zodha mATe aneka sthaLe zANA mAnavIone mokalyA. kumAra saLavarSano thayo tyAre rAjAe potAnI pAse bolAvI lIdho, ane tene rahevA mATe nagaranI bahAra eka kumArabhavana nAme manahara mahela karAvI Apo. eka divase savAre rAjA parivAra sAthe rAjasabhAmAM beTho. e ja samaye citrakanatrilatA nAmanI pratIhArIe AvIne praNAma karI kahyuM ke-svAmina! dakSiNadezamAMthI hamaNAMja AvelA dakSiNadAdhipati vajAyudhana prItipAtra vijayavega nAme pradhAna puruSa ApanA darzanakAje AvIne bahAra daravAjA AgaLa UbhA che. te zI AjJA che ?' AlANavIMTInuM smaraNa karatAM rAjAe kahyuM "aMdara AvavA de." rAjaAjJAne mAthe caDAvI pratIhArI bahAra gaI ane saghaLA vRttAMtathI vAkepha thayelA vijayavege rAjasabhAmAM praveza karyo ane premapUrvaka praNAma karI yogya Asane beTho. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *** saMkSipta bhAvArtha rAjAe pUchavuM daMDanAyaka vijayavega ! kuzaLa cho ne?" "mahArAjA dakSiNadaDAdhipati khUba AnaMdamAM che. Apane praNAma kahevarAvyA che. bhavadatta. bhIma. bhAnavega vagere rAjAoe paNa praNAma kahevarAvyA che. Ape daMDanAyaka para mokalAvelI devatAI vIMTI Aja sudhI potAnI pAse rAkhI hatI ane dakSiNane deza jitAyA pachI mane soMpI hatI. e vIMTI ApanA ratnakozAdhyakSa mahodadhine arpaNa karI che. e pachI rAjAe jarA hasIne pUchyuM -vijayavega! zuM e vIMTI senApatine upayogamAM AvI? enAthI kaMI lAbha thayo?" deva" e devatAI vIMTIe to je kArya karyuM che te koNa karI zake tema che?' vijayavege AbhAra sAthe kahyuM. rAjana" e divya vIMTIno addabhUta camatkAra jaNAvuM. gayA varSe zaradda RtumAM ApaNA zatru kusumazekharane zikSA daMDanAyake kaMDinapurathI kAccInagarI tarapha prayANa karyuM. vizALa senA sAthe tyAM AvI, nagarIne cAretarapha ghero ghAlyo. kusumazekhara sAmano karI zake tema na hovAthI nagaranA daravAjA baMdha karAvI yuddhanI badhI sAmagrI ekaThI karI killAmAM ja bharAI rahyo. guptacarothI A hakIkta jANIne temaNe nagaranA daravAjo toDI nAkhyA ane senAdhipati aMdara praveza karavA jAya che tyAM ja kusumazekhare aMdarathI potAnA bacAvanI kozIza karavA mAMDI. Ama karatAM keTaloka samaya pasAra thaI gayo. vasaMta paMcamI (anotsavatithi nI rAte jyAre daMDanAyaka parivAra sAthe palaMga para beThA hatA, saMgIta, gIta, nRtya cAlI rahyuM hatuM, ane sahu emAM tallIna thayA hatA, eTalAmAM ekadama kolAhala zabda saMbhaLAyo. kAcaraka ane kADarAta nAmanA be ghoDesvAroe AvIne khabara ApI ke, "daMDanAyaka ! kAMcInA uttaradizAnA daravAjethI zatrunuM sainya sajja thaIne A tarapha dhasI rahyuM che. A sAMbhaLIne daMDanAyaka saphALA thayA ane sanyane taiyAra rahevA raNavAdya vagaDAvyuM. baMne sanyane vizALa medAnamAM bheTo thayo. yuddha zarU thayuM. ghora saMgrAma khelAyo. kSatrinA be bhAga te vItI gayA ane trIjA bhAganA prAraMbhamAM zatrunA sainyamAMthI eka zuravIra rAjakumAra daMDanAyaka sAme vegathI dhasI Avyo. baMne vacce dva yuddha jAmyuM. daMDanAyaka moTI AphatamAM sapaDAyA. tyAre meM samayasUcakatAthI Ape mokalAvelI divya vIMTI temanI AMgaLImAM paherAvI dIdhI. enA prabhAvathI zatranuM sainya tatkALa nidrAdhIna banyuM. daMDanAyakasAme jhajhUmato bhaDavIra rAjakumAra paNa tyAMne tyAM rathamAM sthira banI gayo. ApaNA sainyamAM AnaMda phelAI gayo ane AgaLa vadhavA e prayatna karavA lAgyuM. daMDanAyake AgaLa vadhatA sainyane sogana ApI rokI daI teo ekadama pelA rAjakumAranA ratha pAse pahoMcI gayA. tenI sthiti atyaMta karuNAjanaka hatI. A koNa che?' zAthI ahIM Avyo ?" te jANavA daMDanAyake tene cAmara DhALatI nArIne pUchayuM. teNIe paNa AMkhamAMthI TapakatAM azrubiMdu lUchI nAkhI daMDanAyakane kahyuM he mahAbhAga! mandabhAginI huM zuM kahuM! kahevAthI te kaMI sajIvana thAya tema che?, chatAM tamAre jANavAnI IcchA che te sAMbhaLoH- siMhaladvIpanA adhipati caMdraketu mahArAjAne A samaraketu nAme yuvarAja kumAra che. kumAranA pitA caMdraketue A nagarInA rAjA kusumazekharane madada karavA AjJA karI. tethI A kumAra ahIM kAMcImAM Avyo. ane pAMca-cha divasa rahyo. Aje prabhAtamAM gaMgArika poSAka paherI e kAmadevanA maMdiramAM gayo ane tyAM ja bAraNAmAM Asana jamAvI beTho. darzanArthe AvatI nagarInI nArIone te snehapUrvaka nIhALato. sAMja sudhI besI rahyo. rAte paNa kamala patranI pathArI banAvI tyAM sUI gayo. - koNa jANe kema ene sUchyuM ke tarataja aDadhI rAte e pAcho Avyo, ane sainyane ekadama taiyAra karyuM. sahue khUba samajAvyo chatAM na mAne, sainya sAthe ahIM AvI teNe yuddha zarU karyuM, ane A hRdayadrAvaka karuNAjanaka paristhitimAM mukAye. rAtri pUrNa thaI sUrya udaya thaye, zasainyanA sainikonI mUcha vULI gaI. rAjakumAra paNa jAgrata thaye. ane zatrunA sakaMjAmAM sapaDAyela potAnI sthiti joIne, pharIthI te mUchita thaI DhaLI paDyo. thoDIvAre vanane Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. saMkSipta bhAvArtha ThaMDo pavana vAyo ane kumAranI mUrchA dUra thaI. svastha anelA kumArane daMDanAyake AzvAsana ApyuM. abhaya paDaha vagaDAvI bhAgatA zatrusainyane teNe rAkhyuM ne potAnA sainikone lUMTa karatA aTakAvyA, ghAyala thayelA sainikonI zuzruSA karavA yogya mANasone AjJA karI. tyAMthI daMDanAyaka rAjakumAra samaraketu sAthe hAthI para esI chAvaNImAM AvyA ane potAnA ja nivAsamAM rAjakumArane laI gayA. baMne e sAthe bhojana karyuM. daMDanAyake potAnA hAthe rAjakumAranA zarIramAM jyAM jyAM ghA paDyA hatA tyAM auSadhino lepa karyo vadhumAM sArA vaidyo pAse tenA zarIranI cikitsA karAvarAvI. jetajotAmAM samaraketu taddana sAjo thaI gayo. * eka veLA daMDanAyaka ane samaraketu bhojana karI sAthe beThA hatA tyAre daMDanAyake rAjakumArane kusumAnulepana, vastrAbharaNAdithI sanmAna karI yuddhamAM pakaDelA hAthI, ghoDA ane ratha ApI daMDanAyaka hAtha joDI kahevA tene lAgyA: "kumAra ! tame mahAparAkramI cho! moTA moTA mahArAjAo paNa tamArI sahAya Icche che. tame manamAM lezamAtra paN ema na lAvatA ke daMDanAyake mane jItI lIdho. Apane raNasaMgrAmamAM jItavA mATe koNu samartha che? Apa to ajeya ja cho, chatAM ApanI A paristhiti thaI e prabhAva mAro nahIM paNa koI anerI divya vastuno ja che." ema kahI te devatAI mahA camatkArika vIMTI maMgAvI. e joI ne Azcarya mugdha banela samaraketue pUchyuM 'AvI mahA camatkArika vIMTI tamane kyAMthI maLI ?' tyAre meghavAhana mahArAjAne zakrAvatAra tIrthamAM javuM, jvalanaprabha devanuM maLavuM, vetALa ane rAjalakSmInuM AvavuM' vagere vRttAMta vistArathI kahI saMbhaLAvyo. rAjakumAra paNa AvuM adbhuta vRttAMta sAMbhaLIne khUba harSita thayo, thayela duHkha visarI jaI senAdhipatine kahevA lAgyo, daMDAdhipati ! zuM kahuM, zuM varNana karuM? kharekhara, tamane ane tamArA mahArAjAne dhanya che ke, jene devo paNa sahAyatA kare che. tamArA jevA buddhizALI dIrghadarzI ane guNAnurAgI vyaktinA guNa gAIe teTalA ochA ja che. basa, have to mane e sattvazAlI mahArAjA meghavAhananAM darzana karAvI mArAM netrane kRtArtha karAvo !' 'kumAra ! ApanI eja abhilASA che to khuzIthI Aje ja vijayavega sAthe padhAro.' daMDanAyake smitavane snehapUrvaka kahyuM. kumAra zakrAvatAra udyAna najIka sarayU nadInA kinAre zikhira nAkhI rahyo ane vijayavega mahArAjA meghavAhana pAse pahoMcI gayo ane premapUrvaka praNAma karI rAjavIne khadhA vRttAMtathI vAkephe karyAM. vRttAMta sAMbhaLIne rAjAnA Azcaryano pAra rahyo nahIM. zauryazAlI kumAra samaraketu upara ane nimakahalAla daMDanAyaka para rAjAne anahada prema udbhavyo. kumArane maLavAnI tIvra utkaMThA thaI AvI. temaNe vijayavegane kahyuM: 'kyAM che e kumAra ? kyAre maLaze?' "deva ! kumAra zibira sahita sarayUkinAre che. jyAre ApanI AjJA thaze tyAre maLI zakaze." 'haradAsa ! jAo, rAjakumAra samaraketune ahIM bolAvI lAvo' mahArAjAnI AjJA thatAM ja mukhya pratihArI haradAsa sarayUkinAre gayo ane rAjakumArane rAjavInA samAcAra ApyA. kumAra rAjaparivAra sAthe tyAM Avyo ane tene rAjasabhAmAM praveza karAvarAvyo. kumArane jAtAM ja rAntae Ava! Ava!' ema dUrathI umaLakAbhera oNlAgyo. kumAre paNa temane premapUrvaka praNAma karyAM. najIka AvatAM rAjA siMhAsana parathI Utaryo ane rAjakumArane bheTIne potAnA utsaMgamAM ( khoLAmAM) besADyo. pachI kumAra pAsenA Asana para beTho. mahArAja meghavAhanane kahyuM--"kumAra ! tArA AgamanathI Aja huM kRtArtha thayo chuM. sAceja tuM dhanyavAdane pAtra che, kemake tArAthI hAra pAmelA zatruo paNa pote kSaNe jItyA hoya tema harSamAM AvI jaI potAnI prazaMsA kare che. rAjalakSmIe to mAlAjI vIMTI samarpI mane jANe khIjo putra aryAM che. A kumArano ane tAro rAjyamAM samAna bhAga che, tenI sAthe sukhethI tuM rahe ane AnaMda kara. 'mane mArA zatruo pakaDIne Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkSipta bhAvArtha 11 ahIM lAvyA che, to huM kema rahI zakuM?' ema lezamAtra paNa manamAM lAvIza nahIM. ahIMno samagra varga tArI sevAmAM hAjara ja che. tArI je je abhilASAo haze te tamAma paripUrNa thaze." pachI pAse beThelA suputra harivAhanane jaNAvyuM: 'vatsa ! hajI sudhI tArA sarakho ke tArAthI adhika guNavALo ApaNA kuTuMbamAM koI paNa nararata thayo jovAto nathI, Aje sadbhAgye ApaNane samaraketu kumAra prApta thayela che, mATe tene tAro sAco mitra samajI sArI rIte sAcavaje.' ema kahI mahArAnta meghavAhana siMhAsanathI UDyA ane samaraketu paNa je tAta ! jevI ApanI AjJA' ema kahI samaraketuno hAtha pakaDI harivAhana parivAra sAthe madirAvatInA mahele gayA. tyAM mAtuzrIne praNAma karyAM, ane samaraketuno paricaya karAvI potAnA sthAnake pahoMcI gayA. sAna, bhojana karI banne jaNA bhojanazALAnI bahAra beThA hatA, tevAmAM mahArAjA meghavAhananI AjJAthI AvelA evA suSTi nAmanA apalike Alekhela nakazo kADhI uttaradizAnA dezonI hada batAvatAM kahyuMATalA deza yuvarAja zrI harivAhananA khAnagI kharca mATe ane te sarahadamAM AvelA aMga vagere dezo rAjakumAra zrI samaraketune mATe, ApavAno mahArAjAno Adeza che.' ema kahI, bannene praNAma karI, sudRSTi tyAMthI cAlyA gayA. anne kumAro sAthe rahevA lAgyA. bannenI gADha maitrI jAmatI gaI. e joIne rAjanA AnaMdano pAra na rahyo. ema AnaMdamAM keTalAye divaso pasAra thaI gayA. unALAnA eka divase banne rAjakumAro savAre UThyA ane jJAna-bhojanAdika karI, suMdara poSAkathI sajja banyA. hAthI para ArUDha thaI sarayUnadIne tIre AvelA mattakokila nAmanA udyAnamAM gayA. tyAM khIjA aneka parivAro paNa AvelA hatA. udyAnamAM pharatA pharatA harivAhana ane samaraketu temaja jo parivAra sarayUne tIre AvelA kAmadevanA maMdiranI najIka atyaMta suzobhita latAmaMDapamAM (jaLamaMDapamAM ) Avyo. banne kumArI anAvelI eka phUlanI ekapara eThA ane Aje parivAra paNa potapotAnA sthAne besI gayo. AmAM khIjA rAjakumAro uparAMta sAhitya, purANa, itihAsa, kAvya, kathA, nATaka, saMgIta Adi viSayonA jJAtA aneka vidvAno paNa jovAtA hatA. paraspara AnaMdajanaka vividha prakArano kAvyavinoda cAlI rahyo hato, evAmAM kAvyarasika evA maMjIraka nAmanA ndiputre pAse AvIne harivAhana kumArane kahyuM:-- wwww "kumAra ! madhumAsamAM caitrazudi terase kAmadevanA maMdiramAM cAlatA yAtrotsava prasaI huM gayo hato. aMdara jatAM ja AMgaNAmAM AMbAnA jhADa nIce, jenuM moM kamalanA tAMtaNAthI AMdheluM, atre AjIthI sapheda caMdananI lahIthI coMTADeluM, saheja uSNatAthI caMdana sUkAI jatAM kaThina thayeluM, ane upara mugdhALAnA stana mukhanA chApavALuM evuM tADapatranuM eka parIDI mArA jovAmAM AvyuM. nIce namIne meM e laI lIdhuM, ane khesanA cheDe AMdhI dIdhuM. e pachI ghera AvI ekAntamAM tapAsyuM. cAretarapha pheravIne joyuM, paNa na maLe koInuM nAma ke nizAna. chevaTe kohyuM, to temAM cAre tarapha pharatI kuMkuthI cItarelI velavALo ane agara dhUpathI suvAsita karelo evo kasturInA akSare lakhAyelo eka AryAM chaMda meM joyo. zuM eno bhAva che? koNe konApara mokalela che?' te huM samajI zakyo nahIM. ema kahI te AryAM chaMda madhurakaMThe maMjIrake lalakAryo :---- "numittAM coduM, cAinAmamAt svaninA sthAtAsi patrapAdapagahane tatrAntikasthAbhiH // " viDelIe nahIM ApelI evI mane avidhie paraNavAne tuM cAhe che to tuM thoDA samayamAM patravALA vRkSanA vanamAM [athavA narakamAM rahelA asi patravanamAM] jyAM najIkamAM agni che tyAM tuM raheje. tyAM beThelA badhAnuM dhyAna te tarapha kheMcAyuM. sAMbhaLatAMnI sAthe ja artha sphurI AvatAM buddhizALI harivAhana kumAre savistara enuM spaSTIkaraNa karyuMH Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkSipta bhAvArtha "mitra, A to anaMgalekha che. koI kumArikAe potAne paraNavAnI abhilASAvALA koI kumAra para A patra lakhela che. potAnuM dhAreluM kAma pAra paDyuM nahIM hoya tyAre ja A patrathI potAnA premIne eNe sUcana karyuM che. teno bhAva A rIte che - * jo ke mArA pitA vagere e tamArA tarapha udAratA nathI. dAkhavI, chatAM paNa anucita kramathI mane haraNa karIne lagna karavuM e yogya lAgatuM nathI. utAvaLa thazo nahIM, dhIraja rAkhajo. thoDA ja samayamAM ApaNu abhilASA avazya paripUrNa thaze. tene mArga meM zodhI kADhyo che. te A rIta: "prathama ApaNe je vanamAM maLyAM hatAM, te ja vanamAM mArI dUtI je sthAna batAve tyAM guNarIte AvIne rahejo. anya vivAhocita koI paNa sAmagrInI jarUra nathI, mAtra sAkSIbhUta agni ja sAthe letA Avajo. huM paNa mArI be-traNa sakhIo sAthe tyAM AvI, tamArI sAthe agninI sAkSIe snehapUrvaka lagnagraMthithI joDAIza." vaLI A lokamAMthI bIjo paNa zAparUpa artha nIkaLI zake che ke. mArA pitA vagerenI sammati sivAya game te rIte mArI sAthe lagna karavA cAhato hoya to te mahA pApI che. narakamAM rahela asipatravanamAM tAro nivAsa thaze ane tyAM tane duHkha devA tArI pAse bhabhakato jAjvalyamAna agni jaNAze." A artha ahI nirarthaka jaNAya che, kAraNake virAgiNI nArIo Adara bhAvathI AvuM zApajanaka lakhANa koInA para paNa mokale nahIM. A to virAgiNuM nahIM paNa viduSI viyoginI lAge che, te parabIDiyAnA sUkSma nirIkSaNa parathI jaNAI Ave che. potAnI racanAzaktino premIne paricaya karavA khAtara ja Avo gUDhAthe rAkhyo hoya evI thaI zake che. rAjakumAra harivahananA A vaktavyathI samaraketu sivAya badhA Azcaryacakita thayA ane kumAranI khUba khUba prazaMsA karavA lAgyA. vaLI, pAchA badhA kAvya vinodamAM joDAyA, paNa samaraketu to khinnavadane AMsu sArato, nIcuM moM rAkhIne UMDA nisAsA mUkta cUpa besI rahyo. ane mAM nIcuM karIne jamIna para paganA aMguThAthI jamIna khotaravA lAgyo. kumAra samaraketunI AvI asvasthatA joIne, badhA ekadama vicAramAM paDI gayA. kaliMgadezanA rAjakumAra kamalaguse pUchayuM. yuvarAja ? Ama kema? zuM harivahana kumAre kareluM vaktavya tamane na gamyuM? badhAye kumAranI prazaMsA kare che, ane tame kema eka paNa zabda uccAratA nathI. Ama ekAeka zA mATe gamagIna banI gayA cho? priyAnA viraha pelo premI yuvAna duHkhI thato haze, tethI zuM tamane tenI dayA AvI? athavA premI yuvAna tene hajI sudhI na maLI zakyo tethI te dukhAgnimAM baLatI haze, tenI tamane zuM ciMtA thaI?' kamaLagumanA A kathanathI harivahana kumAra sivAya badhAye hasI paDyA. - kumAre kamaLaguptane kahyuM-"AvuM nirarthaka hAsya zA khAtara ?' ema kahI kumAre samaraketu sAme daSTi karI, ane kahyuM: "priya mitra! AvA AnaMdajanaka prasaMge zokAtura kema banyA cho ? zuM A suMdara kAvyavinoda tamArA kAnane rucato nathI ? meM e zlokanuM spaSTIkaraNa karyuM tyAre tamane tamArA jIvanamAM banela evo koI du:khajanaka prasaMga to yAda nathI Avyo ne ? tame paNa te yuvAnanI mAphaka koI kAminInA kaTAkSa bANathI vIMdhAyA to nathI ne? sAMketika sthAne nahIM maLavAthI niSkaLa to nivaDyA nathI ne ?" ityAdi harivahanakumAranuM satya kathana sAMbhaLIne, zAMta thaI zokAtura cahere samaraketue kahyuM : he amAnuSI kumAra ! tamArA buddhikauzalya mATe zuM kahuM? mane to eja Azcarya thAya che ke, hajI sudhI koIne paNa nahIM kahelI evI mArA mananI vicAraNA tame kevI rIte jANI lIdhI ? have te tamArA AgrahathI mAre eja vAtanuM spaSTIkaraNa karavAnuM rahyuMH sAMbhaLo. siMhaladvIpamAM raMgazAlI nAme nagarI che. tyAM caMdraketu nAme rAjA mArA pitAzrI che. suvelagirinI samIpanA pradezamAM vasatA duSTasAmane jhera karavA mahArAjAe dakSiNApathamAM janArA naukAsainyane hukama karyo ane mane * * * Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkSipta bhAvArtha -- www * * * www teno nAyaka banAvI mAre yauvarAjyAbhiSeka karyo. mArI sAthe zabha divase keTalAka senApati sAmato ane amAtyone mokalavA mATe bhalAmaNa karI. prayANanA divase savAre UThI, snAna karI, ISTadevanuM pUjana karI, brAhmaNavargane vastrAbhUSaNAdinuM dAna karI, meM suMdara vastrAbhUSaNa dhAraNa karyo ane sabhAmaMDapamAM AvIne sonAnA siMhAsana para beTho. e samaye aMtaHpuranI vArAMganAoe prayANakAlacita maMgalakriyA karI. te pachI bahAra AvI vajAMkuza nAmanA mAvate zaNagArIne taiyAra rAkhela amaravallabha nAmanA hAthI para huM ArUDha thayo. vizAla parivAra sAthe rAjadarabArathI huM nIkaLyo. nagaranI janatAnA zubhAzIrvAda ane praNAma jhIlato huM nagaranI bahAra sImADA olaMgI AgaLa vadhyo. tyAM eka mahAsAgarane joyo. kinAre meM paDAva nAkhyo. be-traNa divasa rokAI samudra prayANanI badhI vyavasthA karavA sAthe vizrAnti lIdhI. ane cothe divase bapora pachI vividha sAmagrIthI mahAsAgaranuM pUjana karyuM. savAre vahelo UThI keTalAkane sAthe laI huM sabhAmaMDapanA vizAla taMbUmAM gayo. tyAM nAvikenA ToLAmAMthI pacIsa varSanA eka suMdara nava juvAna nAvikane joyo. tenA preta jevA parivArane joI huM to AzcaryamAM garakAva banI gayo. pAse beThelA yakSapAlita nAmanA naukAsainyanA mukhya nAyakane pUchayuM ke-"A koNa che?" kumAra ! e eka nAvika che, ane badhA khalAsIono mukhya nAyaka che. ema kahevA chatAM mane to vizvAsa na ja Avyo. kemake, AvI bhavyAkRti nAvikamAM kyAMthI hoya ! jijJAsAthI pharIne meM pUchayuM keadhA karatAM AnuM rUpa vilakSaNa kema che ? kumAra ! A AkRtimAtrathI ja alaga che ema nahIM paNa vairya ane buddhivaibhava vagere guNothI paNa alaga ja che. tenuM vRttAMta sAMbhaLoH suvarNadvIpamAM Avela maNipura nagaramAM vaizravaNa nAme eka vahANavaTI rahe che. tene vRddhAvasthAmAM vasudattA nAme palIthI tAraka nAme eka putra thayo. te bAlyAvasthAmAM badhuM zikSaNa laI badhI kaLAmAM kuzaLa banya tyAre buddhimAna, dedIpyamAna ane mahAcAlAka tarIke tenI khyAti phelAI. jyAre te yuvAvasthAne pAmyo tyAre bIjA vahANavaTI vepArIo sAthe te paNa eka moTuM vahANa bharI raMgazAlA nagarIe gayo. tyAM tene jaLaketu nAmanA eka mukhya nAvika sAthe maitrI thaI samudramAM musApharI karatAM maLI AvelI eka kanyAne ghera lAvI, priyadarzanA nAma ApIne rAkhI, putrI tarIke ucherI moTI karI. eka divase jaLaketue priya mitra tArakane guMthela motIne hAra bheTa karavA mATe putrI priyadarzanane mokalI. tArakane jotAM ja tenA para anurAgI banI. pitAe mekalele muktAhAra tenI AgaLa mUkyo ane catura tArake satkArapUrvaka teno svIkAra karyo. anurAgiNu priyadarzanA koI paNa bahAne avAranavAra tArakane tyAM AvatI ane tenuM darzana karI snehasAgaramAM snAna karatI. eka vakhate priyadarzanA tArakanI caMdrazALAmAM AvI, paNa tAraka tyAM na hovAthI tenI rAha jotI agAzInA vibhAgamAM sakhIo sAthe krIDA karatI UbhI rahI. evAmAM ekadama tArakane Avato joI. saMbhramathI nAsatAM nisaraNI pAse AvIne paDI. tArake tarata teno jamaNo hAtha pakaDyo te svasthatA AvatAM choDyo. pachI tene kahyuM ke-"have tuM sukhethI tAre ghera ja." priyadarzanAe hasIne javAba ApyoH "kumAra! jyArathI tame mAro hAtha pakaDyo, tyArathI ja meM te nirNaya karI lIdho che ke have mAruM mAruM Aja che ! "[ arthAt huM tamane varI cUkI chuM ]" A rIte bolIne DAbA paganA aMguThAthI dhIre dhIre jamIna khotaravA lAgI. tenAM kAmottejaka madhurAM ane premALa vacane ane AvA AtmasamarpaNathI tAraka te aMjAI ja gayo, eTaluM ja nahIM paNa AliMgana pUrvaka bolI UThyo:-- "suMdarI! A ghara to zuM paNa mAre tana, mana ane dhana badhuMye tane samarpaNa che." "suegchAni jAra prAda' "hIna kuLamAMthI paNa kanyAratna laI zakAya che evuM AcAryanuM [nItizAstronuM vacane manamAM vicArIne, pArAzara munie jema yojanaganyAnI sAthe pANI grahaNa karyuM hatuM tema hRdayamAM saLagatA madanAgninI sAkSIe tArake paNa priyadarzana sAthe pANigrahaNa karyuM. tyArathI pati-patnI tarIke temanA divaso AnaMdamAM pasAra thavA lAgyA. koIe AvIne tArakane kahyuM : Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkSipta bhAvArtha - koIka vahANavaTInI A kanyA samudramAM vahANa bhAMgI javAthI DUbatI jaLaketunA hAthamAM AvelI che jenuM teNe putrI tarIke pAlana karI moTI karelI che." dezamAM pAcho laI javA mATe sAthe AvelA sAthIdAroe-vyApArIoe paNa puSkaLa kahyuM. dezamAMthI paNa sagAMvahAlAMonA ThapakAnA saMdezAo AvyA, chatAM paNa priyadarzanane vaza paDelo e zaramane mA sthira thaIne ahIM ja rahyo che. potAnA dezamAM gayo ja nathI. eka veLA ApanA pUjya pitAzrI caMdraketu mahArAjAnI rAjasabhAmAM te Avyo. tenA AgalA vRttAMtathI vAkepha thayelA mahArAjAe tenAM rUpaguNa ane bhavya AkRti joI premapUrvaka bolAvyo ane nAvikono mukhya nAyaka banAvyo. thoDA ja samayamAM vahANa calAvavAnI kaLA teNe zIkhI lIdhI, ane nAvikanA kAmamAM pUrepUro pravINa banyo. samudramAM khUba khUba musApharI karI. teNe aneka dvIpa joyelA che. koIpaNa jaLamArga enAthI ajJAta nathI. kumAra samaraketu! te ja A pita che" cAlAka ane yogya hovAthI ApanI nikA calAvavAnuM kAma eneja sapi. sahelAIthI Apa A samudra tarI zakaze ane enI madadathI muzkelIbharelAM kAryo paNa sahelAI pAra pADI zakAze." Ama paraspara vArtAlApa cAlato hato, eTalAmAM to tAraka mArI najIka AvI, namana karI, namratAthI bolyo-"yuvarAja ! ApanI vijayayAtrAnI ughoSaNA thatAMnI sAthe ja sajja thaI ahIM Avelo chuM. badhAM vahANo anna, pANI lAkaDAM vagerenI vividha sAmagrIthI bharI dIdhAM che ane Apane mATe "vijayayAtrA' nAmanuM moTuM vahANa taiyAra kareluM che. vilaMba na hoya te sukhethI Apa temAM padhAro." e sAMbhaLIne tatkALa huM rAjakuTuMba sAthe tyAMthI nIkaLI samudratIre Avyo. vaLavA AvelA saune visarjana karyA pachI samudrane praNAma karI tArake taiyAra karelA "vijayayAtrA" vahANamAM ucita sthAne beTho. sAthe AvanArA rAjakumAro paNa potapotAnA vahANamAM beThA. mArA vahANanI sAthe te badhAM vahANo vIMTAI vaLyAM. prayANane maMgaLazaMkha phUMkAyo. bIjAM aneka vAjitronA avAjo gaganamAM gAjavA lAgyA. vahANe josabhera tyAMthI ravAnA thayAM, ane suvela parvata najIka AvI pahoMcyAM. tyAMja paDAva karyo. rAmAyaNa prasiddha keTalAMka laMkAnagarInA sImADAmAM AvatAM sthaLo jovAyAM. pahele ja divase parvataka nAmanA bhilapatine parAsta karI, atri nAmanA putra "gura?" yuvarAja kyAM che? ema pUchatA mArI naukA para AvyA ane kahyuM - kumAra ! senAdhipati vijJaptipUrvaka jaNAve che ke-A DAbI bAjue paMcazelaka dvIpanA alaMkArabhUta ratnakUTa nAme moTo parvata che. jAnakInA virahAnalathI jAjvalyamAna thayuM che ane jenuM evA rAmacaMdrajInI AjJAthI hanumAnajIe merUmAMthI nalanAmanA senAdhipatine lAvI Apyo hato. e senAdhipatie paNa pASANavALA parvatonI sAthe pUlarUpe ane jeDa vyAjabI nathI ema samajIne samudramAM ekabAjue mUkyo hato. te A rataTanAme parvata temAM aneka Azcaryo jovA jevo che. vizrAmane yogya paNa A sthAna che.' traNa-cAra divasa ahIM sthiratA karavAthI thAka paNa Utaraze ane khUTI gayelI cIjavastuo paNa laI levAze. kumArane A vAta rUcI gaI. paDAva nAkhavA mATe bherI vagADavAne hukama paNa karI dIdho. bherIno gaganabhedI nAda sAMbhaLatAM ja sahu thaMbhI gayA. paDAvanA sthAne pahoMcatAM lokono kolAhala puSkaLa thaI rahyo. tevAmAM e parvatanA agni khUNAmAMthI divyasaMgIta saMbhaLAvavA mAMDyuM. e saMgItamAM ekatAne thayelA tArakane meM kahyuM - "tAraka! A apUrva saMgIta mArA manane AkarSI rahyuM che, paNa tuM thAkelo che eTale have tane kahevuM yogya nathI; chatAM tuM ne taiyAra thato hoya to ApaNe te sthaLe jaIe ane joIe to kharA ke zuM che? kAraNake, koI paNa prakAranA mahotsava vinA AvuM saMgIta hoya nahIM." kumAranI icchA sAMbhaLIne tArake kahyuM - yuvarAja! pahelAM paNa A dhvani ame sAMbhaLyo hato, ane tyAM javAnI utkaTa bhAvanA thaI hatI, paraMtu e parvatanI cAretarapha pharato samudrane koTa che. moTA moTA jana * * Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkSipta bhAvArtha pa vahANavaTIone paNa tyAM javuM muzkela paDe che. tyAM jatAM vacce moTI moTI bhISaNa bhekhaDo Ave che, ane e tarapha pANInA taraMgo paNa eTalA badhA UMce uchaLe che ke bhalabhalA vicakSaNa sukAnIne paNa muzkelImAM mukAI javuM paDe. AthIja mana jarA pAchuM paDe che, chatAM ApanI tyAM javAnI utkaTa IcchA ja hoya to khuzIthI padhAro.' A hakIkata sAMbhaLIne huM to AzcaryamAM garakAva thaI gayo. tArake te tarapha hoDI haMkArI. jotajotAmAM tArake sAvadhAnIpUrvaka ghaNo rasto kApI nAkhyo. thoDIvAramAM to te parvatane pradakSiNA karI je taraphathI vAjiMtrano madhuradhvani saMbhaLAto hato te tarapha hoDIne vALI, eTalAmAM to saMbhaLAto avAja ekadama baMdha thaI gayo. tArake kahyuM--"kumAra ! ApaNane mArga batAvanAra saMbhaLAto vAdyani baMdha paDyo che, zuM karavuM ? AmaneAma lakSyavinA naukA calAvyA ja karavI ke pAchI vALavI ? je tyAM javAno Ape daDhanirNaya karyo hoya to parvatanI pAse pAse A mArga dekhAya che. tyAMthI kadAca te sthAne pahoMcI zakAya paNa AvI bhayajanaka paristhitimAM mUkAvuM na hoya to pAchA pharavuM eja ApaNane zreyaskara che. vaLI, badhA ApaNI rAha joI rahyA haze ? ane aneka saMkalpa vikalpamAM mazagUla anI zokAtura anyA haze ! jo ke A ratnakUTa parvatanuM varNana adbhuta aneka AzcaryothI bhareluM che. evAM aneka dRzyo che. vadhAre kahevAthI zuM ? jozo tyAreja tenI apUrvatA samajAze, *** have ApaNe tArakanI vAta sAMbhaLIne mArA duHkhano pAra rahyo nahIM. jANe mAthe vajra paDyuM hoya ane je duHkha thAya tenA karatAM paNa adhika duHkha thayuM. 'zuM mArA mananI bhAvanA manamAM ja samAI jaze? nA nA zarIramAM jyAM sudhI prANa che tyAM sudhI to nahIM ja samAvA dau' e rIte maiM manane makkama karI tArakane kahyuM: je thavAnuM haze te thaze? tuM to te tarapha DoDIne haMkAra.' eTalAmAM to rAta paNa jotajotAmAM pasAra thavA AvI. pUrvadizAmAMthI sUryanAM sahakiraNo pRthvI para patharAvA lAgyAM ane suvelAdri para cAlatuM khecarendronuM ToLuM dRSTigocara thayuM. hoDI paNa ekadama parvata pAse AvI pahoMcI. parvatanA nIcANa pradezamAM dUrathI eka divyamaMdira jovAmAM AvyuM tyAre mArA AnaMdano pAra na rahyo. mananI utkaTa bhAvanA mahA parizrame paNa pUrNa thaze ane ApaNI yAtrA saphaLa thaze evA AnaMdajanaka udgAro meM tArakane saMbhaLAvyA. tArake paNa hasI kahyuM:--kumAra ! ApaNe have A divyamaMdiramAM kaI rIte jaI zakIzuM? je A UMcuM dvAra dRSTigocara thAya che, tenI pAse ja manohara pagathiyAMnI paMkti che; paraMtu tene pharato killo ADe Avato hovAthI javuM muzkela che. vaLI A nAnI nAnI bArIo paNa ghaNI UMcI hovAthI javA mATe nakAmI paDe che. eTale thoDIvAra ApaNe ahIM ja thobhI jaI e. koI paNa ahAra Ave to tene pUchIne ApaNe aMdara jaIzuM, ane pUrNa bhaktithI devAcana karIzuM. eTalAmAM to nArIonA nUpurano ( jhAMjharano ) madhura aMkAra saMbhaLAyo ane killAnA eka vibhAga para e nArI samUha jovAyo. temAM soLAvarSanI eka suMdara kanyA potAnA parivAra sAthe mArA jovAmAM AvI.' A rIte samaraketu apUrva kathArasanuM suMdara pAna sahune karAvI rahyo hato, eTalAmAM to hasatI hasatI prAtihArIe AvI harivAhanane kahyuM-- wwwwwwww 'kumAra ! Ape yuvarAja samaraketunI apUrva ane madhurI adbhuta vArtAnuM karNAmRta pIdhuM haze paNa have Apa kSaNavAra nayanAmRta paNa pIo. ema kahI jamaNA hAthe vastranA IMDAmAMthI eka divya citrapaTa kADhInI kumArane Adara sAthe arpaNa karyuM. [ apUrNa, ] Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vividha 1 siddhahemazabdAnuzAsana, bRhadvRtti- bRhannyAsa- laghunyAsa - vi pariziSTasahita bhAga 1 2 tilakamaJjarI TippaNa tathA parAgavRttisahita bhAga 1 3 nayopadeza, nayAmRtataraGgiNI ane taraNisahita bhAga 1 4 anekAntavyavasthA prakaraNa, tattvabodhinI TIkAsahita bhAga 1 5 siddhahemazabdAnuzAsana laghuvRtti 6 dvAtriMzikA kiraNAvaliTIkAsahita bhAga 1 7 * tAjetaramAM prakAzita thayela grantharatto "" "" bhAga 2 * tAjetaramAM bahAra paDanAra grantho 55 8 tilakamaJjarI, TippaNa tathA parAgavRttisahita, bhAga 2 9 zAstravArtAsamuccaya syAdvAdavA TikATIkA sahita bhAga 1 10 dhAturatnAkara bhAga 1 ( nirNayasAgara presamAM mudrita ) * chapAtA grantharatno 1 siddhahemazabdAnuzAsana, bRhanyAsAdisahita bhAga 2 2 tilakamaJjarI, TippaNa tathA parAgavRttisahita bhAga 3 3 nayopadeza nayAmRtataraGgiNI ane taraNisahita bhAga 2 4 anekAntavyavasthA, tattvabodhinITIkAsahita bhAga 2 5 zAstravArtAsamuccaya, syAdvAdavATikATIkA sahita bhAga 2 6 kAvyAnuzAsana, alaMkAracUDAmaNi ane prakAzasahita bhAga 1 7 dvAtriMzikA, kiraNAvalisahita bhAga 3 mUlya 15-0-0 33 73 12 === 33 75 23 53 "" "" 6-0-0 6-0-0 5-0-0 8-0-0 1-0-0 1-0-0 6-0-0 4-0-0 12-0-0 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilekmenyjrii| prastAvayatA devadvijaprasAdAdihApi sarva zubhaM bhaviSyatIti prakRte prayojayatA rAjalokenAtivAhyamAnadivasam [sa], AptopadiSTaiSTapratyayauSadhapAnagrasaktAbhiH snigdhamadhurAbhyavahAriNIbhiranalpaguNopetam apetadorairapi vaJamaNibhivarjitaM jAtyaratnajAtamAbharaNakalApArpitaM kalayantIbhirvakratAdidoSavandhyAni zraddhApravaNena cetasA jJAtInAM dvijAtInAM ca gRheSu prazastaphalAni prahiNvatIbhilakSaNAbhijJatayA gRhItavAmakaratalAGguSTamUlasthUlarekhAsaMkhyAnAM sakhInAM muhurmuhuH zrutena zrutisukhena vacasA smayamAnamukhamRgAkAbhiH prathamAlApajighRkSayA ca devyAH putro bhaviSyati naveti saMnidhAveva paricArikAbhiranuyujyamAnAnAmapragalbhazizUnAM bhItabhItena manasA vacanamAkarNayantIbhirujjhitAnyakartavyena vRddhasaMpradAyAgatAni vividhauSadhAni prayuJjAnena mahAnarendralikhitAni mantrakaNDakAni badhnatA dRSTapratyayapratItaparivrAjakopadiSTanItyA sapanamaGgalAni pravartayatA zuddhAntajaratIjanena zazvaskriyamANagarbha Tippanakam-narendraH-manavAdI [] sevAprabhAvam abhISTadevatAyAH-kheSTadevatAyAH, sevAprabhAva-sevAmAhAtmyam , udbhAvayatA prakaTayatA, punaH nirapatya. pUrvanRpatiputralAbhopAyapradhAnAH nirapatyA:-santAnazUnyAH, ye pUrva-prAcInAH, nRpatayaH, tatputralAbhopAyaH-tatputraprAptisAdhanameva,pradhAnabhUtaH-mukhyabhUto'rthoM yAsa tAH, paurANikakathAH purANoktavArtAH, prastAvayatA pravartayatA, punaH devadvijaprasAdAt devatAbrAhmaNaprasannatAvazAt , ihApi asminnapi rAjakule, sarva sakalam , zubha-kalyANameva, prakRte prastutarAjaputrotpattiviSaye, prayojayatA kathayatA [sa] / punaH putrakAmyantIbhiH svakhaputramicchantIbhiH, antaHpurakAminIbhiH antaHpuravadhUbhiH, vidhIyamAnavividhavatavizeSa vidhIyamAnAH-kriyamANAH, vividhAH-anekaprakArAH, vratavizeSAH-niyamavizeSA yasmiMstAdRzam , kIdRzIbhistAbhiH ? AtopadiSTapratyayauSadhapAnaprasaktAbhiH AptaiH ziSTaiH, yathArthavaktRbhinaM tu pratArakarityarthaH, upadiSTAni-pAtavyatvena pratipAditAni, evaM dRSTapratyayAni-parIkSitavizvAsAni, yA auSadhAni, teSAM pAne-tadrasapAne, prasaktAbhiH-AsaktAbhiH, punaH snigdhamadharAbhyavahAriNIbhiH snigdhaM-sarasaM, na tu rUkSam, madhuraM-mAdhuryayuktaM vastu, abhyavahatu-bhoktuM zIlaM yAsAM tAdazIbhiH, punaH AbharaNakalApArpitam alaGkaraNagaNavihitam , jAtyaratnajAtaM rucciraratnasamUham, kalayantIbhiH dhArayantIbhiH, kIdRzaM tat ? analpaguNopetam adhikaguNA ripi doSazUnyairapi, vajramaNibhiH vajrAkhyamaNivizeSaiH, varjitaM rahitam, punaH vakratAdidoSavandhyAni kauTilyAdidUSaNazUnyAni, prazastaphalAni uttamottama phalAni, zraddhApravaNena zraddhAnvitena, cetasA hRdayena, zAtInAM bandhUnAm , dvijAtInAM viprANAM ca, gRheSu prahiNvatIbhiH upahAravidhayA preSayantIbhiH, punaH lakSaNAbhikSatayA santAnAdicihAvagamananipuNatayA, gRhItavAmakaratalAGguSThamUlasthUlarekhAsaMkhyAnAM gRhItA-santAnacihnatvena paricitA, vAmakaratalAmaThasya vAmahastAGguSThasya, mUle-mUlabhAgasthitAnAm, sthUlarekhAna-vispaSTarekhAnAM saMkhyA yAbhistAhazInAm , sakhInAM sahacarINAm , tAdRzasakhIpratipAditenetyarthaH, zrutisukhena zravaNapriyeNa, muharmahaH anekavAram, zrutena zravaNagocarIkRtena, vacasA putrotpattyAvedakavAkyena, smayamAnamukhamRgAGkAbhiH smayamAnaH-kiJciddhasan , mukhamRgAGka:mukhacandro yAsAM tAdRzIbhiH, ca punaH, prathamAlApajighRkSayA prAthamikabhASaNazuzrUSayA, devyAH rAjyAH, putro bhaviSyati utpatsyate, naveti sannidhAveva tAsAM samakSa eva, paricArikAbhiH dAsIbhiH, anuyujyamAnAnAM pRcchaya. mAnAnAm , apragalbhazizUnAM mugdhabAlakAnAm , vacanaM taduttaravAkyam , bhItabhItena anabhimatottarazravaNAdatIva bhautena, manasA, AkarNayantIbhiH zRNvatIbhiH, punaH kIdRzIbhiH ? zuddhAntajaratIjanena antaHpuravRddhAjanena, zazvat anavaratam , kriyamANagarbhagrahaNopacArAbhiH kriyamANaH-vidhIyamAnaH, garbhagrahaNasya-garbhadhAraNasya, upacAraH-upAyo yAsa tAdazIbhiH, kIdRzena vRddhAjanena ? ujjhitAnyakartavyena ujjhitaM-tyakam , anyat-garbhagrahaNopacArAtiriktam , kartavya-kArya, yena tAdRzena, punaH vaddhasampradAyAgatAni vRddhaparamparAprAptAni. vividhauSadhAni bahavidhagarbhadhAraNauSadhAni, prayuAnena upayuJjAnena, punaH mahAnarendreNa mahatA mantravidA rAjJA, likhitAni, mantrakaNDakAni manAvitabhUrjapatrAdIni yatrANi, banatA tAsA vAmabhuje niyatrayatA, punaH dRSTapratyayapratItaparivrAjakopadiSTanItyA 21vilakara Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA grahaNopacArAbhiH putrakAmyantIbhirantaHpurakAminImirvidhIyamAnavividhapratavizeSam [1], parazukairapi prastutaMvAdibhirbandibhirivodhAryamANamaGgalam antaHpurasArikAbhirapi parimitavyAhAriNIbhirArAdhyaaratIbhiriva vitIryamANarAjavanitAzIrvAdam arbhakairapi vinayanibhRtaiH pravINapuruSairiva nivAryamANakSudradAsIparasparakalaham [kss]| sarvatazca prazAntena zucinA zuddhaveSadhAriNA parijanenAdhiSThitam utsAhamayamiva prayatnamayamiva zraddhAmayamiva vinayamayamivAcAramayamiva rAjakulamabajat [jny]| tatra ca samAhRtasamastopakaraNena parijanena yathAvidhivihitamajanopacAraH sakalalokAcArakuzalAmiH sasaMbhramamitastato vicarantIbhirivanitAbhiH kRtAvatAraNakamaGgalaH kSaNamAtraM vilambya tAmbUlaka'rAtisarjanavisarjitapurodhaHpramukhamukhyadvijAti: 'uttiSThata ! brajAmo devatAyataneSu' ityabhidhAna: saMnidhAnabhAjaM praNayijanamAsanAduttasthau [a] / anUtthitAsannarAjalokaparivRtazca tatkAlamekahelayocchalitena saMmUrcchatAM digantareSu muhurmukhanyastakaratalapratisphalanavisphAritaninAdAnAM bandinAM jayazabdakalakalena kathitanirgamo dvijAvasara dRSTaH-anubhUtaH, pratyayaH-vizvAso yeSAM tAdRzAH, pratItAH-prakhyAtAH, ye parivrAjakAstaiH, upadiSThA-upadarzitA, yA nIti:paddhatiH, tayA, snapanamaGgalAni abhiSekakRtamaGgalAni, pravartayatA prAdurbhAvayatA [6] / punaH kIdRzaM rAjakulam ? bandibhiriva, prastutavAdibhiH prakRtaputrotpattisaMvAdibhiH, pakSe prakarSeNa stutaM stutiH, tadvAdibhiH-tatpAThibhiH, paJjara kairapi, ucAryamANamaGgalam udghoSyamANamAGgalikavAkyam / punaH ArAdhyajaratIbhiriva pUjyazraddhAbhiriva, parimitavyAhAriNIbhiH parimitabhASaNazIlAbhiH, antaHpurasArikAbhirapi antaHpurasthapakSi vizeSairapi, vitIryamANarAjavanitAzIrvAdaM vitIryamANaH-dIyamAnaH, kriyamANa iti yAvat , rAjavanitAnA-rAjInAm , AzIrvAdaH-zubhAzaMsanaM yasmiMstAdazam / punaH pravINapurubairiva sabhyajanairiva, vinayanibhRtaiH vinayanizcalaiH, arbhakairapi bAlakairapi, nivAryamANazuddhadAsIparasparakalaha nivAryamANaH-nirudhyamAnaH, kSudradAsInAM nIbadAsInAm , parasparakalahaH-anyo'nyavivAdo yasmistA. dRzam [kSa] | punaH sarvataH sarvaprakAreNa, prazAntena zAntizAlinA, zucinA pavitreNa, zuddhaveSadhAriNA nirmala. devAvRtena, parijanena parivAreNa, adhiSThitam Azritam / punaH utsAhamayamiva utsAhapUrNamiva, zraddhAmayamiya zraddhAsamRddhamiva, AcAramayamiva cArucaritrapUrNamiveti sarvatrotprekSA [a] tatra tasmin , rAjakula ityarthaH, samAhatasamastopakaraNena samAhRta-saMgRhItam , samasta-sarvam , upakaraNamAnopakaraNaM yena tAdRzena, parijanena parivAraNa, yathAvidhivihitamajhanopacAraH yathAvidhi-vidhipUrvakam , vihitaH-kRtaH, majanopacAraH-apanarUpasevA yasya tAdRzaH; punaH sakalalokAcArakuzalAbhiH nikhilalaukikavyavahAranipuNAbhiH, sasambhramaM satvaram, itastataH tatra tatra,vicarantIbhiH viharantIbhiH, vArayanitAbhiH vezyAmi Nakamala: kRtam, avatAraNakamala-nasAkhalAdinA arcanarUpaM maMgalaM vAgatamajalagAnaM vA yasya tAdRzaH kSaNamAtramuhartamAtra, vilambya sthitvA, tAmbUlakarpUrAtisarjanavisarjitapurodhaHpramukhamukhyadvijAtiH tAmbUlAni-nAgavAlIpatrANi, karpUrAH-sugandhidravyavizeSAH, teSAm , atisarjanena-dAnena, visarjitAH-tyaktAH, prasthApitA iti yAvat, purodhaHpramukhAH-purohitaprabhRtayaH, mukhyadvijAtayaH-viziSTabrAhmaNA yena tAdRzaH; sannidhAnabhAjaM nikaTasthitaM, praNayijanaM khasnehAspadavyaktim , uttiSThata svasthAnAdusthAnaM kuruta / devatAyataneSu devatAmandireSu, bajAmaH vayaM gacchAmaH, iti evam , abhidadhAnaH bruvan , AsanAt upavezanasthAnAt , uttasthau usthitavAn [a] | ca punaH, anUsthitAsabharAjalokaparivRtaH bhatthitaiH-pazcAdutthitaH, AsannaiH-pAvartibhiH, rAjalokaiH-rAjakIyajanaiH, parivRtaH-pariveSTitaH san , tatkAlaM tatkSaNam , ekahelayA ekavAraM yugapadityarthaH, ucchalitena savegaM pradhAvitena, punaH digantareSu dimadhyeSu, sammUrchatAM sar3IbhavatAm, muharmukhanyastakaratalapratisphalanavisphAritaninAdAnAM muhuH-anekavAram , mukheSu, nyastAni-vikSiptAni, yAni karatalAni, teSAM pratisphalanena-abhidhAvena, visphAritaH pardhitaH, ninAdaH-dhvaniyastAdazAnAma, bandinA stutipAThakA. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 maNDapAnirjagAma [aa]| satvaraniSAdiDhaukitakareNukArUDhaJca paJcAdadhirUDhena tAmbUlakaraGkavAhinA vidhUyamAnacAmaraH puraH pradhAvitova kRtakana kavetrapratIhAranirdizyamAnamArgeNa gRhItavividhahetinA padAtinivahena virAjamAnaH pRSThataH pracalitena ca saMbhramottAlagatinA gandhodakakSIrAjyadadhibhRtazAtakumbhakumbhAnudvahatA jalAIkarpaTAvaguNThitavicitrakusumadAmagarbhAn vennakaraNDakAn kalayatA malayajakAzmIrakRSNA gurukarpUrapUrNAni ratnabhAjanAni vibhratA skandhadezAropitAMzca vicitrarUpAn mahAvastrabhArakAn dhArayatA gRhItazastrAptapuruSAdhiSThi tena preSyalokenAnugamyamAno rAjakulAnniragacchat [i] / gatvA ca zakrAvatAre prathamameva vihitapUjA satkAro nagaradevatAyataneSu sarveSvAnupUrvyA vicacAra [I] / ciradarzanAdabhinavI bhUtakautukasya cAsya yadRcchayA puraprAsAdasurasadanakUpodyAnavApI sahasra saMkulAma kAla eva prakaTitotsavaiH paralokaiH pratibhavanamuttambhitAnekarAga kimacArI / nAm, jayazabdakala kalena jayakArakolAhalena, kathita nirgamaH sUcitaniSkramaNaH, dvijAvasaramaNDapAt brAhmaNasabhAmaNDapAta, nirjagAma niSkAntaH [ A ] / ca punaH satvaraniSAdiDhaukita kareNukArUDhaH satvaraM - zIghram, niSAdinA - hastipakena, daukitAm-AnItAm, kareNukAM- hastinIm, ArUDhaH - adhyAsitaH, "kareNurgajayoSAyAM striyAM puMsi mataGgaje" iti medinI, pazcAt pRSThabhAge, adhirUThena ArUDhena, tAmbUlakaraGkavAhinA tAmbUlAnAM yaH karaH- pAtravizeSaH, tadvAhinA taddhAriNA mRtyena vidhUyamAnacAmaraH vidhUyamAnaH- uddhUyamAnaH, cAmaro yasya tAdRzaH / punaH padAtinivahena pAdacArisainyena virAjamAnaH zobhamAnaH kIdRzena ? puraH pradhAvitordhvakRta kanakavetrapratIhAranirdizyamAnamArgeNa puraH- agre, pradhAvitAH-satvaraM preSitAH, ye UrdhvakRta kanakavetrAH - uddhRta kanakadaNDAH, pratIhArAH -dvArapAlAH, taiH nirdizyamAnaH saGketyamAnaH, mArgoM yasya tAdRzena, punaH gRhItavividhadetinA dhRtabahuvidhavANena, punaH pRSThataH pazcAdbhAge, pracalitena prasthitena, preSyalokena bhUtyajanena, anugamyamAnaH anusriyamANaH, rAjakulAt rAjabhavanAt, niragacchat nirgataH kIdRzena preSyalokena ? sambhramottAlagatinA sambhrameNa vegena, uttAlA - uddhatA, gatiH- gamanaM yasya tAdRzena; punaH gandhodaka-kSIrA''jya-dadhibhRtazAtakumbhakumbhAn gandhodakaM sugandhijalam, kSIraM- dugdham, AjyaM ghRtam, dadhi ca taiH sRtAnpUrNAn, zAtakumbhakumbhAna- suvarNakalazAna, udvahatA udvitratA "tapanIyaM zAtakumbham" ityamaraH, punaH jalAIkaTAva guNThitakusumadAmagarbhAn jalAIkaTena jalanipaTakhaNDena, avaguNThitAH- AcchAditAH, kusumadAmAnaH- puSpamAmAni garbhe yeSAM tAn, vetrakaraNDakAn vetraracitapAtra vizeSAn, kalayatA dhArayatA; punaH malayaja-kAzmIrakRSNAgurukarpUrapUrNAni malayajaiH - candanaiH, kAzmIraiH kuGkumaiH, kRSNAgurubhiH - kAlAgurubhiH, karpUraizca pUrNAni, ratnabhAjanAni ratnamayapAtrANi, bibhratA dhArayatAH punaH skandhavesAropitAn sandhoparisthApitAn, vicitrarUpAn nAnArUpAn, mahAIAbhArakAn bahumUlyakavannasamUhAn dhArayatA vahatA; punaH gRhItazastrApta puruSAdhiSThitena gRhItaM dhRtam, dhanaM khaptAdikaM yaistAdRzaiH, AptapuruSaiH - vizvastapuruSaiH, adhiSThitena-Azritena [i] / ca punaH zakrAvatAre tannAni tIrthe, prathamameva sarvataH prAgeva, gatvA upasthAya, vihitapUjAsatkAraH vihitaH kRtaH, pUjayA tatratyadevatAyA arcanena, satkAra Adaro yena tAdRzaH san sarveSu samasteSu, nagaradevatAyataneSu nagarAntarvartidevatAmandireSu, AnupUrvyA krameNa vicacAra bhramaNaM kRtavAn [I] | ciradarzanAt cirakAlottaradarzana saubhAgyAnubhavAddhetoH, abhinavI bhUtakautukasya abhinavIbhUtaM-navatAmApatram, kautukaM - didRkSArasro yasya tAdRzasya, asya rAjJaH, tIvratigmAMzukaropanipAtopatApitaH tIvraH- tIkSNaH, asatyatApa iti yAvat yaH tigmAMzuH sUryaH, tasya karANAM-kiraNAnAm, upanipAtena paritaH samudramena, upatApitaH - santApamanubhAvitaH, khaduHkhaM khasantApam acikyAsuriva AkhyAtuM kathayitumicchuriva, madhyAhnaH dinamadhyabhAgaH, pratyAsasAda sahito babhUva / kIdRzasya rAjJaH ? yacchayA yatheccham, ayodhyAM tannAnIM purIM nagarIM, pazyataH dRSTigocaratAM nayataH, kazI ? puraprasAra sadamakU podyAnavApI sahanasakulAM puraprAsAdAnAM - nagarAntarvartirAjamandirANAm, surasada Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavikRtisaMvalitA varUdhvajaprabhAvistAritApUrvasaMdhyAmayodhyAM purIM pazyataH, kacidadarzanAdunmanIbhUtamAnasaM mAnyamRSijanaM gatvA tadAzrayeSu darzanenAnandayataH, kacidutthAya sAdaramagrataH kRtanamaskArAJjalibandhAnagaravRddhAn sagauravamAlapatA, kacit sitakusumadAmadarzanapuraHsaramAveditanijaprayojanadvijAtijanamavadhAnadAnenAnugRhNataH, kaciddarzanapathAvatIrNeSu zIrNadevatAyataneSu karmArambhAya sapadi saMpAditapUjAsatkArAn sUtradhArAn vyApArayataH, kacidAsanasevakaniveditadAnavicchedAsu dAnazAlAsu dInAnAthapathikasArthasya savizeSamannapAnazayanauSadhAdidAnamadhikRta pravartayataH, kacit svakhAniteSu sarassu taTaropitAnAM vaTAzvatthAdiviTapinAM pAlanArthamudyAnapAlAnudyamayataH mArgaghaTitaM ca sUktavAdinaM daridrayAcakasArthamarthasaMbhAreNa bhUriNA kRtArthIkurvataH, tIvratigmAMzukaropanipAtopatApitaH svaduHkhamAcikhyAsuriva pratyAsasAda madhyAhnasamayaH [u / sayatnamuddhRtaharitkuzena prAtareva dhava Tippanakam-uddhRtaharitakuzena kuzAH-darbhAH, bhanyatra kuzA-valgA [ U] / nAnA-devamandirANAm , kUpAnAm , udyAnAnAM-krIDAkAnanAnAm , vApInAM-jalAzayavizeSANAM ca, sahaneNa-dazazatasaMkhyamA saMkulA-vyAptAm / punaH akAla eva anavasara eveti sandhyAyAmanveti, prakaTitotsavaiH AviSkRtotsavaiH, pauralokaiH puravAsijanaiH,pratibhavanaM pratigRham , uttambhitAnekarAgavastradhvajapramAvistAritApUrvasandhyAm uttambhitAnAm-upari lambitAm , anekarAgavastradhvajAnA-vividhavarNaviziSTavastraracitapatAkAnAm , prabhAbhiH-dIptibhiH, vistAritA-prakaTitA, apUrvasandhyA-vilakSaNasandhyA, yasyAM tAdRzIm / punaH kIdRzasya ? kvacit kasmiMzcit sthale, adarzanAt darzanAbhAvAdeto, unmanIbhUtamAnasam utsukIbhUtahRdayam , mAnyam AdaraNIyam , RSijanaM munijanam , tadAzrayeSu tadAzrameSu, gatvA upasthAya, darzanena khakarmakAvalokanena, AmandayataH pramodayataH / punaH kvacit kutracit sthale, utthAya AsanAdutthAnaM kRtvA, agrataH apre, sAdarama AdarapUrvakam , kRtanamaskArAalibandhAna kRtaH-sampAditaH, namaskArAya, aJjalibandhaH-karadvayasampuTanaM yastAdRzAn , nagaravRddhAn nagarasambandhino vRddhajanAn , sagauravaM sAdaraM yathA syAt tathA, AlapataH prItyA kimapi bruvataH, punaH kvacit kasmiMzcit sthAne, sitakusumadAmadarzanapurassaraM zubhrapuSpamAlyAvalokanApUrvakam , Avedita nijaprayojanadvijAtijanam AveditaM-vijJApitam , nijaprayojana-svakArya yena tAdRzaM dvijAtijanaM-brAhmaNajanam , avadhAnadAnena tatprayojanazravaNAvahitahRdayadAnena, anugRkhataH anukampayataH / punaH kvacit mazcit sthale. zIrNadevatAyataneSa bhagnadevamandireSu, darzanapathAvatIrNeSu dRSTipathamAgateSu satsu, karmArambhAya jIrNoddhArAtmakAryArambhAya, sapadi tatkSaNe, sampAditapUjAsatkArAn sampAditaH-kRtaH, pUjayA-prItyA, satkAro yeSAM tAdRzAn , sUtradhArAn gRhanirmANazilpivizeSAn , vyApArayataH prvrtytH| punaH kvacit kutracit sthAne, Asanna. sevakaniveditadAnavicchedAsubhAsammasevakena-nikaTavartisevakena, niveditaH-sUcitaH, dAnavicchedaH-annAdidAnanivRttiryAsu tAdRzIghu, dAnazAlAsu dAnAlayeSu, dInAnAthapathikasArthasya dInAnAM-daridrANAm , anAthAnAm-nirAzrayANAM ca, pathikAno-mArgagAminAm, sArthasya-samUhasya, savizeSama asAdhAraNam, annapAnazayanauSadhAdidAnaM anAni-taNDulacUrNAdIni, pAnAni-jaladugdhAdipeyavastUni, zayanAni-khaTdA kaTAdizayyAH, auSadhAni-roganAzakadravyANi, Adayo yeSAM teSAM vastUnAM, dAnam-arpaNam , tatra adhikRtaiH niyuktajanadvArA, pravartayataH nirvicchedaM kArayataH / punaH kacit kasmiMzcit sthAne, khakhAniteSu khAnayitvA khanirmApiteSu, sarassu jalAzayavizeSedhu, taTaropitAnAM taTopari prAdurbhAvitAnAm , vaTAzvatthAdiviTapinAM nyagrodhapippalAdivRkSANAm , pAlanArtha rakSaNArtham , udyAnapAlAn udyAnarakSakAn , udyamayataH prerathataH / ca punaH, mArgaghaTitaM mArge militam , sUktavAdinaM priyavAdinam , daridrayAcakasAthai nirdhanayAcaka samUham , bhUriNA adhikena, arthasambhAreNa vibhavaughena, kRtArthIkurvataH santoSayataH [3] / sayatnaM yamapUrvakaM yathA syAt tathA, udRtaharitkuzena uddhRtAH-andhakAramaNDalAniSkAzitAH, prakAzitA iti yAvat , haritaH-diza eva, kuzAHdarbhA yena tAdRzena, pake haritkRzA-adhavaruNA, punaH prAtareva prAtaHsamaya eva, dhavalitodayAcalanumazikharaM Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - tilkmnyjrii| litodayAcaladrumazikharamavacitya tArakAkusumavisaramullasitena mandamandamaruNena preryamANasyandano nAkamandA.. kinIsAnamiva saMpradhArya manasi vihAyaso madhyamadhyArurohAmburuhiNInAthaH [uu]| kSitipAlazithilitakaragrahAH khedaniHzvAsAniva samutsadyumuSNAnnabhasvataH khairakhairamArebhire kakubhaH [] / tarumUladRzyamAnazyAmaparimaNDalacchAyAvalayA balavadAtapadAhavicchedAya dehanihitArdrapadminIdalA ivAlakSyanta nagaropAntavanabhuvaH [R] / paryAkulitaparyantagRhanivAsigaNikAjanAH savedanA iva suragRhAGgaNeSu resurazrAntadevalakavadanavAtanirbharAdhmAtakukSayo vizRGkhalaM dhUpavelAzaGkhAH [la] / prabhinnazaGkhakSaranmadAsArasiktarAjapathAH pratasthire jalAvagahAya salayamagrataH prahatapaTumRdaGgapaTahAH paTTahastinaH [l]| kapATadArupAzakanirdayAsphAlanavAcAlAni gRhonmukhApaNikasaMvRtapaNyAsu vipaNivIthISu pratyApaNadvAramaghaTanta kAlAyasatAlakAni [e]| Tippanakam-layaH-tAlalayavizeSaH [l| dhavalitam-udbhAsitam, udayAcalasya-udayagireH, ye trumAH-vRkSAsteSAM zikharaM yena tAdRzam , tArakAkusumaM tArakArUpa. puSpam , apacitya upasaMhRtya, ullasitena prasannena, kuzakusumarUpagaGgAsnAnopakaraNadhAriNetyarthaH, aruNena sUryasArathinAmandaM mandaM zanaiH zanaiH, preryamANasyandanaH vAhyamAnarathaH, amburuhiNInAtha: kamalinIpatiH sUrya ityarthaH, nAkamandAkinInAnaM svargavAyAM mAnam, manasi hRdi, sampradhArya iva nizcityevetyutprekSA, vihAyasaH AkAzasya, madhyaM madhyabhAgam , adhyAroha ArUDhavAn, madhyAivelA samupasthiteti bhAvaH tasyAM velAyAM kSitipAlazithilitakaragrahAH kSitipAlena-rAjJA meghavAhanena, tadrUpanAyakenetyarthaH, zithilitaHzaithilyamApAditaH, karapraha:-rAjagrAhyabhAgaprahaNaM pakSe hastagrahaNaM yAsAM tAdRzyaH, kakubhA dizaH kintu liGgasAmyena samAsoktyA nAyikAzca, khedaniHzvAsAniva zramajanitanAsAmAratAnivetyutprekSA, uSNAn grISmAn , nabhakhataH pavanAn, khairaM svairaM manda mandam , samutsraSTum samyak moktum , Arebhire ArabdhavatyaH, madhyAhavelAyAM bahatAmuSNapavanAnAM karagrahazaithilyahetukakhedaniHzvAsarUpatvenotprekSA bodhyA [k]| tathA tarumUladRzyamAnazyAmaparimaNDalacchAyAvalayA: tarUNAM-vRkSANAm , mUle-adhaHsthale, dRzyamAnAH, zyAmAH-kRSNavarNAH, parimaNDalacchAyAH-vRkSAnuguNyena vartalAkArA madhyAhnakAlikyazchAyA eva, valayAni maNibandhAlaGkaraNAni yAsAM tAdRzyaH, nagaropAntavanabhuva: nagaranikaTavartivanabhUmayaH, lisAmyena tadrUpAH kAminya ityarthaH, balavadAtapadAhavicchedAya balavatA-tIvraNa, Atapena yo dAhaH-tApaH, tadvicche. dAya-satprazamanAya, dehanihitArdrapadminIdalA iva deheSu-zarIreSu, nihitAni-nivezitAni, AIpadminIdalAni-sarasa. kamalinIpatrANi yAsAM tAdRzya iva, alakSyanta pratIyante sma [3] / tathA suraguhAGgaNeSu devamandiramadhyabhAgeSu, dhUpavelAzakAH dhUpavelAyAM-dhUpadAnasamaye, nAdyamAnAH zaGkAH, vizaGkhalaM nirvicchedaM yathA syAt tathA, savedanA zva madhyAhnakasantApapIDitA ivetyutprekSA, resuH dhvaniM cakruH, kIdRzAH? azrAntadevalakavadanavAtanirbharAdhmAtakukSayaH azrAntAH-aviratA ye, devalakAnAM-devasevopajIvinAm , vadanavAtAH-mukhapavanAH, taiH nirbharamU-atyantaM yathA syAt tavA, dhmAtA:-abhihatA, kukSayo madhyabhAgA yeSAM tAdRzAH, punaH paryAkulitaparyantagRhanighAsigaNikAjanAH paryAkalitAHkhadhvanibhirudvejitAH, paryantagRhanivAsinaH-nikaTagRhavAstavyAH, gaNikAjanAH-vezyAjanA yaistAdRzAH [l]| tathA tasyA velAyAM paTTahastinaH pradhAnagajAH, gajendrA iti yAvat , jalAvagAhAya jalamajjanAya, pratasthire prasthitAH, kIdRzAH? prabhitrazatAkSarammadAsArasikarAjapathAH prabhinnaH yauvanena vidArito yaH, zakla-lalATAsthi, tasmAt kSaratA-savatA, madAsAreNa-dAnajaladhArayA, sikaH-AdrIkRtaH, rAjapathaH-rAjamArgo yaistAdRzAH, punaH aprataH bhane, salayaM nRtyagItavAdyAnAmekatAnatA layaH, tena sahitaM yathA syAt tathA, prahatapaTumRdaGgapaTahA: prahatAH-praNAditAH, paTava:-sphuTanAdinaH, mRdaGgAH murajAkhyavAyavizeSAH, paTahA:-DhakAkhyavAdyavizeSAca yeSAM tAdRzAH [l]| tathA gRhonmukhApaNikasaMvRtapaNyAsu gRhonmukhaiH-mAnabhojanArtha gRhagamanodyataiH, ApaNikaiH-vaNijanaiH, saMvRtAni-anta:pihitAni, paNyAni-vikretavyavastuni yAsu tAsu, vipaNivIdhISu ApaNapaziSu, pratyApaNadvAraM pratihadvAram, Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 Tippanaka-phsagavikRtisaMvalitA krameNa ca kaThoratA prapo divasalAruNye kiJciduparatapaurakolAhalAyAM nagaryA vinirgalagrAmalokastokasaMgameSu zRGgATakeSu, suprahRSTabaTharachAtrasatvarocAryamAmaprandhAdiprathitadevatAstutizlokAsu vanditAcAryacaraNaziSyagaNasaMkriyamANanijanijapustakAsu kSaNamAtrapravRttayahacchAlAparamaNIyAsUtiSThantISu vidyAmaThavyAkhyAnamaNDalISu, anuragRhItatailAmalakakaDUteSu prasthiteSu mAnAya sarayUtaTAni tiladarbhapatrikApUrNapatrapuTapavitrapANiSu zrotriyeSu, tpazcAnuzakunipIyamAnanimnavizrAntasAraNijalAsu vistAraghaTTakamasamucchRsatsalilamajatsopAnAsu gRhakarmaniratAmirgehinIbhiravagAhamAnAsu bhavanavApISu, tRSitakalavikacakavAlAkulitaparyanteSu pUryamANeSu dvijakumArikAmiH kuThajalena niSkuTalatAmaNDapAvalambiSu prapikApareSu, karArpitonmuSTatAratAmrabhAjanAsu Tippanakam-jhATaka-catuSpayaH / nikkuraH-gRhavATikA / galantikA-kuNDikA [ai] / kAlAyasatAlakAni kAlAyasa-lauhavizeSaH, tanirmitAni tAlakAni-dvArapidhAnayantrANi, aghaTasta saMghaTante sma, saMlamAnItyarthaH, kodazAni ? kapATadAruSAzakanirdayAsphAlanabAcAlAni kapATadArUNAM-kapATaphalakAnAm , yat pAzaka-parasparasaMghaTakayacavizeSo, jIrapadavyavahataH, tasya yanirdayam-atimAtram, AsphAlanam-AkarSaNam, tena nAvAlani-zabdAyamAnAni [p]| krameNa zanaiH zanaiH, divasatAruNye dinaprAgalbhye, kaThoratA dinakarakiraNasampAvatIvratAma, apane prApte sati, bhamipatiH rAjA meghavAhanaH, zanaiH zanaiH khanivAsaM nijamandirama, bhAgamtama AgamanAya, praghartate pravRttaH / kasyo kasmiMzca kathambhUtAryA kathambhUte ca sati ? nagaryAm ayodhyAyAm , kizciduparata. paurakolAhalAmAm kizciduparataH-ISannivRttaH, paurANAM-puravAsinAm, kolAhalo yasyAM tathAbhUtAyAM salyAm , tathA RzAbu catuSpatheSu, vinirgatamAmalokastokasaMgameSu vinirgata:-nivRttaH, grAmalokAnAM-prAmINajanAnAm , stokaHISata , manamaH-sammalenaM yeSu tAdazeSa sarasa, tathA vidhAmaThanyAsyAnamaNDalISu vidyAmaTheSu-vidyAlayeSu, yA vyAkhyAna mALyA sAmAnAya-adhyApanAya, ghaTitA bhaNDalyaH sacchAtrAbhyApakamaNDalya ityarthaH, tAsu, supradhabaTharacchAtrasatyArovAryasAmagramathAdiprathitaktAstatizlokAsu supraSTaiH-anadhyAyAvasaraprAptito'tipramuditaiH, paTharaiH-mUrkhaH, abhyAphtaruvirahitairiti yAvat , chAtraiH, satvara-sasambhramaM yathA syAt tathA, uccAryamANAH-pagyamAnAH, gIyamAnA iti yAvat , pranyAhima-prabhArambheSu, pranthitAH-nivezitAH, zlokA yAsu tAdRzISu, punaH vanditAcAryacaraNaziSyagaNasaMbriyamANanijanijapustakAsu vanditau-abhivAditau AcAryasya-vidyAcAryasya, caraNau-pAdI yena tAdRzena, ziSyagaNena-vidyArthisamUhena, saMzriyamANaM-vidhIyamAnam , AvaraNabadhyamAnamiti yAvat , nija nijaM-khaM khaM, pustakaM yAsu tAdRzISu, punaH kSaNamAtrapravRttayAlApharamaNIyAma kSaNamAtra pravRttena-muhUrtamAtrapravRttena, yadRcchAlApena-yathecchAlApena, ramaNIyAsu-rucirAsu, vihantISu gRhagamanAmutsukAsu satISu / tathA zrotriyeSu vedAdhyetRjaneSu, atucaragRhItatailAmalakakaDUteSu bhAnuvaraiH mRlaiH, gRhItAni-dhRtAni, tailaM-vilAnAM tadapalakSitatilasarSapAdInAM mehaH, Amalaka-zirasi lepanAya AmalakIdravazca, karataM-tamAmaka kezamArjanopakaraNaM ca yeSAM tAdRzeSu; punaH tilavarbhapatrikApUrNapatrapuTapavitrapANiSu tilaiH-divyAnavizeH, darbhapatribhiH-kuzapatha, pUrNena, patrapuTena-patramayapuTena, pavitraH, pANiH-hasto yeSAM tAdRzeSu ca, sAnAya majanAya, sarayUtAni sarayvAkhyanadItIrANi, prasthiteSu prayAteSu satsu / tathA bhavanavApISu gRhanikaTavartivApISu, gRhakarmaviratAmiA gRhakArmamiputAbhiH, gahinIbhiH strImiH, avagAhamAnAsu pravizyamAnAsu satISu, kIdRzISu tAsu ? nyaJcacaca. zanipIyamAnanimAvidhAntasAraNijalAsu nyaJcantyA-tiryagadhocchantyau, caJcU-oSThau yeSAM tAdRzaiH, zakunibhiHpakSibhiH, pIyamAnAni, nimnAyAH-gabhIrAyAH, vizrAntAyAH-pravAharahitAyAH, sAraNyA:-kRtrimakSudranadyAH, jalAni yAsAM tAvanI, "camoTirume khiyAm" ityamaraH / punaH viratAraghaTTakramasamuckRsatsalilamajatsopAnAsu viratebhyaHmittacaknebhyaH, arapaTTebhyaH-aloddharaNayacebhyaH, krameNa-mandagalyA, samusatA-niHsaratA, salilena, majanti-kiyamAmAmAnAni, sopAnAni-nizreNikA mAsA tAdRzISu / punaH niSkuTalatAmaNDapAvalambi niSkuTeSu- gRhanikaTobAneSu, ye latAmAmAH-latAmahAH, tadavalambiyu-tadUrbhAvasthAviSu, prapikAkarpareSu prapA nAma pAnIyazAlA, "prapA pAnIyazAlikA Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ divasalakSmIviva sabhAsvanmaNDelAsu hiNDantISu devatAyatanamaNDaleSu vimalAmbaradharAsu vRddhAsu, bharmasandhyopAsanotsukAsu gRhantISvabhyukSaNamanukSaNAvalokitagalantikAmUlasaMgalajalakaNAsu dvijAtigRhiNISu, gRhAbhimukhataruzAkhAsInavAyasakulAvalokitabaliSu hUyamAneSu vaizvadevAnaleSu, adhyayanamukhareSvitastato bhramatsu gRhapatibhavanavanakhaNDabhramareSu bhikSAcareSu, pravAtapaTTazAlAvalambitapaJjare pAkapiJjarANi zakalayati taruphalAni saMghRtAlApe zukasArikAkalAye, nivRttarasavatIdhUmeSu samupalipyamAnAjirabhUmiSu prakSAlyamAnAsaneSu mAyamAnakAMsyarajatAdibhAjaneSu bhojanazAlAsaMcAryamANavividhAhArapAkeSu pratolIzikharAdhirUDhapurohitaparIkSyamANAdhyayanamukharonmukhadvijeSu sarvataH saMvRteSu satriNAM bhavaneSu, bhUmipatiravalokitAbhimatanagarIpradezaH samAsA ityamaraH, tatsambandhiSu, karpareSu-jalAdhArakapAleSu, dvijakumArikAbhiH vipravAlikAbhiH, kuTajalena khopamItaghaToddhRtajalena, pUryamANeSu kriyamANapUraNeSu satsu, kIdRzeSu ? tuSisakalavikacakravAlAkulitaparyanteSu tRSitAnAM-pipAsitAnAm , kalaviGkAnAM-caTakAnAm , cakravAlena-maNDalena, AkulitaH vyAptaH, paryantaH-prAntapradezo yeSAM tAdRzeSu / tathA vRddhAsu vRddhastrIjaneSu, sabhAvanmaNDalAsu sUryamaNDalasahitAsu, divasalakSmISu dinazobhAsu iva, karArpitommRSTatAratAmrabhAjanAsu kareSu-khakhahasteSu arpitAni-kSiptAni, ummRSTAni-prakSAlitAni, tAratAmrabhAjanAni-utkRSTatAnapAtrANi yAbhisvAdazISa, pakSe karANAM-saryakiraNAnAma arpitena--saryakartakena apeNena. unmUnAni-vizodhitAndhakArANi prakAzitAnIti yAvat, tAratAmrabhAjanAni yAbhistAdRzISuH punaH vimalAmbaradharAsu bimalaM-khaccham , ambaraM-vastraM pakSe AkAza va dharanti yAstAdRzISu; punaH devatAyatanamaNDaleSu devamandirabandeSu, hiNDantISu gacchantISu satISu, tathA marpasanyopAsanotsukAlu bhartuH-patyuH, yat sandhyopAsana-sandhyAvandanam, tatrotsukAsuH anukSaNAvalokita. galantikAmUlasaMgalajalakaNAsu anukSaNa-pratikSaNam , avalokitA-dRSTA, yA galantikA-khamUlataH khalpajaladhArAsApaka pAtravizeSaH, tanmUlAt-tanmUlasthacchidradvArA, saMgalantaH-saMsravantaH, jalakaNA yAsA tAdRzISu, dvijAtipahiNI brAhmaNIyu, abhyukSaNam abhiSeka, gRkhatISu prAmuvatIghu / tathA gRhAbhimukhataruzAkhAsInavAyasakulAvalokitavaliSu gRhAbhimukhAH-khakhAvAsagamanonmukhAH, ye taruzAkhAsu, AsInA:-upavizantaH, vAyasA:-kAkAH, teSAM phulena-samUhena, avalokitaH-daH, bali:-khabhakSyabhAgo yeSu tAdRzeSu, vaizvadevAnaleSu vizvadevoddezyakyatAmiSu, iyamAneSu prakSiptahaviSodIpyamAneSu satsu, madhyAhnakAlavihitavaizvadevayajhe kAkavitaraNasyetikartavyatAtvAt / tathA adhyayanamukSareSu adhyayanavAcAleSu, gRhapatibhavanavanakhaNDabhramareSu gRhapatInAM-gRhasthAnAm , yAni bhavanAni-gRhAH, tasA ye panakhaNDA:-banavizeSAH, upavanAnIti yAvat, tatsambandhibhramararUpeSu, bhikSAvareSu bhikSukeSu, itastataH atra tatra, amatsu vicaratsu satsu tathA praSAtapazAlAvalambitapaJjare pravAsA:-prakRSTA vAtAH pavanA yasyAM tArasvAm, pazAlAyAM-pradhAnaprAsAde, citrazAlAyAmiti yAvat, avalambitAni-upari sthApitAni, pacarANi pakSiniyantraNayatravizeSA yasya tAdRze, saMvRtAlApe madhyAhavelAyAM niruddhAbhASaNe ca, zukasArikAkalApe tadAkhyapakSigaNe, pAkapitrapaNi pAkena-pAkavazena, pijarANi-kizcadraktapItavarNAni, taruphalAni, zakalayati bhakSayati sati, satriNAM yAjJikAnAM bhojanAvidAnakSetrAdhyakSANAM vA, bhavaneSu gRheSu, sarvataH sarvaprakAreNa, saMvRteSu pihitadvAreSu satsu, "satraM yaha sadAdAnAcchAdanAraNyakaitave" iti medinI, kIdRzeSu? nivRttarasavatIdhUmeSu nivRttAH-pAkasamAtyA vibhAntAH, rasaMvatIdhUmAH-pAkAlayasambandhidhUmA yeSu tAdRzeSu, "rasavatyAM tu pAkasthAnamahAnase" ityamaraH punaH samupalipyamAnAjirabhUmiSu samyak upalipvamAnA-dvijabhojanArtha gomayodakavizocyamAnA, ajirabhUmiH-prAGgaNabhUmiryeSAM tAdRzeSaH punaH prakSAlya. / prakSAsthamAnAni-jalena mAryamAnAni, bhAsamAni-kASThaphalakAbupavezanasthAmAni yeSu tAdRzeSu punaH mAjyamAnakAMvarajatAdibhAjaneSu mAya'mAnAni-prakSAlyamAnAni, kAsyarajatAvidravyanirmitAni, bhAjanAni-bhojanapAtrANi ca bedhu tAdRzeSuH punaH bhojanazAlAsaMcAryamANavividhAhArapAkeSu bhojanazAlAyAM-bhojanagRhe, saJcAryamAgAH-AnIyamAnAH, vividhAH bahuvidhAH, AhArapAkA:-bhojanIyavastUni yeSu tAdRzeSu, punaH pratIlIzikharAdhisahapurohitaparIkyamANApyayanamukharonmukhaddhijeSu pratolyA:-'poLa' itiprasiddhassa dvAragehasya, zikhare-uparibhAge, abhistaiH bhArataH, Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA ditAvasaraiH zravaNamUlamAgatya madhyAhnakRtyAya pravartito mAgadhazlokairadhikRtaizca rAjalokaiH pravavRte zanaiH zanaiH khanivAsamAgantum [ai] / avahitAdhoraNacAlitavAraNazcorvIkRtya vidhRtena tatkAlamAkrAntacUDAmaNi divasamaNimadRSTapUrvamAdarAd draSTumAgatena paurNamAsIhimagabhastineva nivAritalalATatapAtapaH sitAtapatreNa hayakhurotaradhyAreNudhUsaritanepathyarAtapamlAnamaulidAmabhiH sarvato'nugamyamAno nRpatibhiruparyupari saMdAnitAnekabandanamAlamUrdhvavidhRtavetrayaSTibhiH prathamameva satvarapraviSTairitastataH prahitadRSTibhirapAlairnirIkSitAzeSakakSAnta. ramantarikSollekhibhiranekazatasaMkhyaiH sitaprAsAdaiH sarvataH samAkulaM rAjakulamAsasAda [o]|| dvAradeze ca tasya vidhRtavAhanastimitamAvAsagamanAya tiyegunnamitamukhasaMjJayA prasthApyobhayataH pArthivasamUhamantaH pravizya dvitIye dvAre vAraNAdavatatAra [au]| nivAritaparivAralokazca dvArapAlaiH parimitApta purohitaiH-rAjapuraskRtajanaiH, parIkSyamANAH-kriyamANaparIkSaNAH, adhyayanamukharAH-adhyayanavAghAlAH, unmukhAH-adhyayanatatparAzya, dvijAH-brAhmaNA yeSu tAdRzeSu, bhUmipatiH kIdRzaH avalokitAbhimatanagarIpradezaH avalokitAH-nirIkSitA, bhabhimatAH-draSTumabhISTAH, nagaryAH-ayodhyAyAH, pradezAH-sthAnAni yena tAdRzaH / punaH samAsAditAvasaraiH prAptapravartanAvasaraiH, mAgadhazloka mAgadhAnAM-bandinAm, zlokaH, adhikRtaiH prakRtakAryaniyuktaiH, rAjalokaH rAjakIyajanaizca, zravaNamUlaM karNavivaraM pakSe karNasamIpam , Agatya upasthAya, madhyAhnakRtyAya madhyAhnocitamnAnAdikAryAya, pravartitaH preritaH [ai] avahitAdhoraNacAlitavAraNaH avahitena-sAvadhAnena, AdhoraNena-hastipakena, cAlitaH-calituM preritaH, vAraNaH-hastI yasya tAdRzaH sa rAjA, rAjakulaM rAjamandiram , AsasAda prAptavAn , gatavAniti yAvat , "AdhoraNA hastipakAH" ityamaraH / kIdRzaH ? UvIkRtya rAjJa upari lambayitvA, vidhRtena hastagRhItena, sitAtapatreNa zvetacchatreNa, nivAritalalATantapA''tapaH nivAritaH-nivartitaH, lalATantapasya-sUryasya, Atapa-tApo yasya tAdRzaH, keneva ? AkAntacUDAmaNim AkrAntaH-vyAptaH, cUDAmaNiH-mukuTo yena tAdRzam , cUDAmaNerabhimukhamudbhAsamAnamityarthaH, adRSTapUrvam bhikSakAlodayena pUrvamadRSTam , divasamaNi sUryam , AdarAt snehAt, tatkAlaM tatkSaNam , draSTum nirIkSitum , Agatena bhavatIrNena, paurNamAsIhimagabhastineva puurnnimaacndrennevetyutprekssaa|punH nRpatibhiH khAdhikRtabhUpatibhiH, sarvataH samantataH, anugamyamAnaH anutriyamANaH, kIdRzaiH ? hayakhuroddhRtarathyAreNudhUsaritanepathyaH hayAnAm-azvAnAm , khuraiH-zaphaiH, uddhatAH-ukSiptAH, ye rathyAreNavaH-rathamArgadhUlayaH, taiH dhUsarita-kiJcitpItazvetatAmrApAditam , malinIkRtamiti yAvat , nepathya-veSo yeSAM tAdRzaiH, punaH AtapamlAnamaulidAmabhiH Atapena-sUryatApena, mlAnimApannAni, maulidAmAni-ziyomAlyAni yeSAM tAdRzaiH / kIdRzaM rAjakulam ? uparyupari arbodhabhAge, sandAnitAnekavandanamAlaM sandAnitAH-nibaddhAH, anekAH-bahavaH, vandanamAlA:-toraNasrajo yatra tAdRzam ; punaH dvArapAlaiH dvArarakSakaiH, nirIkSitAzeSakakSAntaraM nirIkSitAni-avalokitAni, azeSANi-samaprANi, kakSAntarANi-prAsAdaprakoSThAbhyantarANi yasya tAdRzam , "kakSA spardhA pade kAbhyAM rathageha-prakoSThayoH" iti dharaNikozaH, kIdRzaistaiH ? UrdhvavidhRtavetrayaSTibhiH upayutthApitavetradaNDaiH; punaH prathamameva rAjJaH pravezAt prAgeva, satvarapraviSTaiH kRtazIghrapravezaiH; punaH itastataH atra tatra, prahitadRSTibhiH vyApAritalocanaiH; punaH kIdRzam ! antarikSollekhibhiH gaganamaNDaloddharSibhiH, amekazatasaMkhyaiH yahuzatasaMkhyAkaiH, sitaprAsAdaiH ghetamandiraiH, sarvataH samantataH, samAkulaM vyAptaM veSTitamiti yAvat | o]|| . ca punaH, tasya rAjakulasya, dvAradeze dvArasthAne, vidhRtavAhanastimitaM vidhRta-niruddham , sthirIkRtamiti yAvat , bAhanaM yasya tAdRzam , ata eva stimitaM-sthirIbhUtam , pArthivasamUha nRpamaNDalam , tiryagumnamitamukhasaMzayA viryak-kuTilaM yathA syAt tathA, unnamitena-utthA pitena, mukhena, yA saMjJA-saMketaH, tena AvAsagamanAya, ubhayataH ubhayabhAgataH, prasthApya prasthAnArthamanumanya, antaH madhye, pravizya pravezaM kRtvA, dvitIye aparasmin , dvAre, vAraNAt gajAta , apatatAra adhastAdAgataH [au]| ca punaH, dvArapAlaiH dvArarakSakabhRtyaiH, nivAritaparivAralokaH nivartitAnu. gAmijanaH, parimitAptarAjaputraparivRtaH parimitaiH-alpasaMkhyakaiH, Apte:-vizvastaiH, rAjaputraiH, parivRtaH-pariveSTitaH san , Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmlrii| 169 rAjaputraparivRtazcaraNAbhyAmeva gatvA madhyamA maNDapikAM tanmadhyabhAge tatkSaNopaliptAyA nirantarakSiptasarasapuSpaprakarasurabherAsthAnavedikAyAH pRSThabhAge pratiSThApitamubhayataH saMyojitamRgAGkamaNidArunirmitodAramatavAraNakamanupRSThamAhitoccakAJcanapIThamISajaraThakumudagarbhadalAvadAtamacchadhavaladhautapaTTAMzukapaTAcchAditaM dantapaTTamadhyAsta [aM] / vyapAsta sakalavihArakAlakalpitaveSaH prakSAlitacaraNapallayazca paricArakagaNena satvaropasRtadhRtakarakakiGkarakarAvarjitena ziziravAriNA prakSAlya balasaMkSobhadhUlidhUsarazramaskhedalavalekhaM mukhendumagrataH sthApite maNipatake prakSipya katipayAnudakagaNDUSAnupaspRzya parimRjya cAbhyagrahastazATakagrAhisatvaropaDhaukitena vastrapallavena sahastapallavaM vadanamAdaragRhItajalArdratAlavRntenAnyatamaparicArakeNa mandamandamupavIjyamAno muhUrtamiva sthitvA dvAradezasthakaTakakakaravAkRSTadhAvamAnasaMbhrAntavArikam , utsAritaklAntapuSpabalitalinAyamAnakuTTimotsaGgam , Tippanakam - upaspRzya Acamya / abhyagraH-samIpavartI / ArAlikaH-sUpakAraH [a.] / madhyamA madhyavartinIm , maNDapikAM laghumaNDapam , caraNAbhyAmeva pAdAbhyAmeva, gatvA, tanmadhyabhAge tanmadhyasthAne, tatkSaNopaliptAyA tatkSaNakRtagomayodakopalepanAyAH, punaH nirantarakSiptasarasapuSpaprakarasurameH nirantaraM-nivida yathA syAt tathA, kSiptAnAM-vikIrNAnAm , sarasAnA-snigdhAnAm , puSpANAm , prakaraNa-samUhena, surabheH-sugandhAbyAyAH, AsthAnavedikAyAH sabhAsambandhivedyAH, pRSThabhAge pazcAdbhAge, pratiSThApitaM saMsthApitam , dantapaTTa hastidantamayaM phalakam , adhyAsta upaviSTavAn , "paTTaH peSaNapASANe vraNAdInAM ca bandhane / catuSpathe ca rAjAdizAsanAntarapIThayoH" iti medinI, kIdRzam ? ubhayataH saMyojitamRgAGkamaNidArunirmitodAramattavAraNakam ubhayataH-pArzvadvaye, saMyojitausannivezito, mRgAGkamaNidhu-candrakAntamaNiSu madhye, yadAru-sArabhUtaM vastu, tena uttamacandrakAntamaNinetyarthaH, nirmitI, udArI-mahAntau, mattavAraNI-mattagajau, yasmiMstAdRzam, punaH anupRSThaM pRSThabhAge, AhitozcakAJcanapITham AhitasthApitam , uccam- uttuGgam , kAcanapITha-suvarNamayamAsanaM yasmiMstAdRzam , punaH ISajjaraThakumudagarbhadalAvadAtam IzvatkiJcit , jaraThAni pariNatAni, yAni kumudagarbhadalAni-kumudAntartipatrANi, tadvat avadAtam-ujvalam , punaH acchadhavaladhautaghavalapahAMzakapaTAcchAditama acchena-nirmalena, dhavalena-zubhreNa, dhautena-prakSAlitena. paTena-kauzeyarUpeNa uttamena, aMzukapaTena-sUkSmavastreNa, AcchAditam , "aMzukaM lakSNavasne syAt" iti medinI [aM] / vyapAstasakalavihArakAlakalpitaveSaH vyapAstaH-tyaktaH, sakala:-samastaH, vihArakAlakalpitaH-nagarIbhramaNAvasararacitaH, veSaH-kRtrimarUpaM, yena tAdRzaH, ca punaH, paricArakagaNena sevakasamUhena, prakSAlitacaraNapallavaH dhautapallavakomalapAdaH, sa rAjA, balasaMkSobhadhUlidhUsarazramakhedalaghalekhaM balasaMkSobhadhUlibhiH-senAsaJcAroddhatareNubhiH,dhUsarA-dhUsaravarNA, zramakhedalabalekhAzramajanyakhedabindurekhA, yasmiMstAdRzam , mukhendaM khakIyamukhacandram , satvaropasRtadhRtakarakakiGkarakarAvarjitena satvaropamRtasya zIghramupAgatasya, dhRtA-gRhItA, karakA-tuSAratoyaM yena tAdRzasya, kiGkarasya-mRtyasya, kareNa-hastena, Avarjitenasamarpitena, ziziravAriNA-zItalajalena, prakSAlya vizodhya. agrataH agre. sthApite dhRte. mA patadvahake-patantaM gaNDUSaM gRhRtItyarthakatatsaMjJake gaNDUSapAtre, katipayAna parimitAn, gaNDapAn culukAn, prakSipya visRjya, sahastapallavaM hastapAlavena sahitam , vadanam , upaspRzya jalena spRSTvA, ca punaH, abhyagrahastazATakagrAhisatvaropaDhaukitena abhyamaH- nRpAprAbhimukho hasto yasya tAdRzena, zATakayAhiNA-mArjanavastradhAriNA mRtyana, satvara-zIghram , upaDhokitena-upanItena dattena, vastrapallavena pallavasadRzazlazNavastreNa, parimRjya pari-sarvatobhAvena, mArjanaM kRtvA, AdaragRhItajalAItAlavRntena AdareNa-prItyA, gRhItaM-dhRtam , jalAI jalAyutam , tAlavRnta-tAlavya janaM yena tAdRzena, anyatamaparicArakeNa bahUnAM madhye kenacidekena sevakena, mandamandaM zanaiH zanaiH, upadhIjyamAnaH kriyamANopavIjanaH, . muhUrtamiva kSaNamiva, sthitvA AhAramaNDapaM bhojanA''gAram , ayAsIt gatavAn / kIdRzam ? dvAradezasthakaTakakaTuravAkRSTadhAvamAnasambhrAntavArikaM dvAradezasthasya-dvAradezaniyuktasya, kaTakasya-sainyasya, kaTuraveNa-kaThorazabdena, bhAkRSTAH-preritAH,dhAvamAnAH-zIghraM gacchantaH, sambhrAntAH-svarA''kulAH, vArikAH-jalavAikA yasmiMstAdRzam / punaH utsA. 22 tilaka. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka - parAgavivRtisaMvalitA aGgaNopAntapuJjIbhUtabhUribhuJjAnakalokam autsukyataralA rAlika zreNisaMcA ryamANAnekakAJcanasthAlI sahasram , AdaravyApRtAkSapaurogavanirIkSyamANakSudraparijanapravezanirgamAvasthAnam, anilatADitodaNDakANDapaTaka prastutAkANDatANDavamAhAramaNDapamayAsIt [ a ] // tatra ca vividhavitIrNavitataratnasthAlazatazabalitakSititale nRpAsanAsannaniSaNNabhiSaji saMnidhApitazukasArikAcakora krauna kokilapramukha patriNi tata itaH preGkhadaruNasukumArapANipallavAbhiH kalpalatAbhiriva saMcAriNIbhizcitraratnAbharaNadivyAMzukadharAbhirvAraramaNIbhirupanIyamAnamanobhilaSitAnekabhakSyapeyaprakaro yathAsthAnamupaviSTena pradhAnapArthivagaNenAnyena ca praNayinA rAjalokena parivRtaH kurvannantarAntarA saha suhRddhirnarma bhojanakarma 170 ritaklAntapuSpAvalita linAyamAnakuTTimotsaGgam utsAritena pUjanA''gArAniSkAsitena, klAntena-mlAnimApannena, puSpAvalinA - puSpapracurapUjopacAreNa talinAyamAnaH - zayyAyamAnaH kuhimotsaGgaH - maNibaddha bhUmidhyabhAgo yasmiMstAdRzam | punaH aGgaNopAntapuJjIbhUtabhUribhuAnakalokam aGgaNopAnte- prAGgaNaprAnte, puJjIbhUtAH - satIbhUtAH, bhUrayaH - bahavaH, bhuJjAnakalokAH- bhoktajanAH, yasmiMstAdRzam / punaH autsukyataralArAlikazreNisazcAryamANAnekakAJcanasthAlIsahasram autsukyena sambhrameNa, taralayA- caJcalayA, ArAlikazreNyA sUpakArasamUhena, sazcAryamANaM tatra tatrAnIyamAnam, anekAsAM-bahuvidhAnAm, kAcanasthAlInAM suvarNamaya pAtravizeSANAm, sahasraM yasmiMstAdRzam, "sUpakArAstu balavA ArAlikAH" ityamaraH / punaH AdaravyApRtAkSapaurogava nirIkSyamANakSudra parijanapravezanirgamAvasthAnam AdareNa prItyA, vyApRte - darzanAsakte, akSiNI - netre, yasya tAdRzena, paurogavena - pAkazAlAdhyakSeNa, nirIkSyamANa:- avalokyamAnaH, chudraparijanAnAM sAdhAraNaparidhArANAm, pravezaH- bhojanazAlA yAmAgamanam nirgamaH- tato niSkramaNam, avasthAnaM tatrAvasthitiryasmi svAdRzam / punaH anilatADitodaNDakANDapaTakaprastutAkANDatANDavam anile-pavane, tADitA udbhUtAH, ye uddaNDAH- ucchritAH, kANDapadakAH - kANDAkAreNa lambitAni vastrANi, taiH prastutaM prArabdham, akANDa tANDavam - anavasaranRtyaM, yasmiMstAdRzam [ aH ] / ca punaH, tatra tasmin, AhAramaNDapa ityarthaH, rAjA meghavAhanaH, bhojanakarma bhojanarUpAM kriyAm, niravartayat sampAditavAn 1 kIdRze ? vividhavitIrNa vitataratnasthAla zatazabalitakSititale vividhAni - anekavidhAni vitIrNAni - dattAni, sthApitAnIti yAvat, yAni vitatAni - vistRtAni, ratnasthAlAni - ratnamayabhojanapAtra vizeSAH, teSAM zatena, zabalitaM- citritam, kSititalaM - bhUtalaM, yasmiMstAdRze / punaH nRpAsanAsamnaniSaNNabhiSaji nRpAsanasya - rAjAsanasya, Asanne - nikaTasthAne, niSaNNaH - upaviSTaH, bhiSak - bhojyAbhojyavivecanArthaM vaidyo yasmiMstAdRze / punaH sannidhApitazukasArikA cakora - krauJca-kokilapramukha patatriNi sannidhApitAH "dRSTrAnaM saviSaM cakoravihago dhatte virAgaM dRzoH, haMsaH kUjati sArikA ca vamati krozatyajasraM zukaH / viSTAM muJcati markaTaH parabhRtaH prApnoti mRtyuM kSaNAt kA~co mAyati harSavAMzca nakulaH prItiM ca dhatte dvikaH // " ityAdinA pakSibhiH saviSAnnaparIkSaNAt saviSabhojyavastu parIkSaNAya samIpamupavezitAH, zukAdipramukhAH - zukAdayaH, patatriNaH pakSiNo yasmiMstAdRze / rAjA kIdRzaH ! vAraramaNIbhiH vezyAbhiH, upanIyamAnamamano'bhilaSitAnekabhakSyapeyaprakaraH upanIyamAnaH - samIpamAnIyamAnaH, mano'bhilaSitAnA-mano'bhivAJchitAnAm, anekeSAM bhakSya-peyAnA-bhoktavyapatavyavastUnAm, prakaraH- samUho yasya tAdRzaH kIdRzIbhiH ? itastataH atra tatra, preGkhadaruNasukumArapANipallavAbhiH preGkhanti pracalanti, aruNAni - raktAni, sukumArANi - ati ko malAni, pANipallavAni - hasta pallavAni yAsAM tAdRzIbhiH ata eva saJcAriNIbhiH jaGgamAbhiH kalpalatAbhiriva kalpAkhyaditryalatAbhirivetyutprekSA, punaH citraratnAbharaNa divyAMzukradharAbhiH citrANi - anekavarNAni yAni, ratnAbharaNAni - ratnamayAlaGkaraNAni, divyAMzukAni - manoharavastrANi ca taddhArayitrIbhiH / punaH yathAsthAnaM yathocitasthAnam, upaviSTena kRtopavezanena, pradhAnapArthivagaNena mukhyamukhyanRpasamUhena, ca punaH abhyena tadbhinena praNayinA snehinA, rAjalokena rAjakIyajanena, parivRtaH pari Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| 171 niravartayat / upaspRzya ca samAghrAtadhUpadhUpavartirudvartya dUraM karpUramRganAbhisaMbhedasaMbhRtAmodena ghrANendriyAnandinA candanadraveNAgrahasto gRhItvA ca tAmbUlamapratikUlabhASibhirazeSakalAzAstrakRtaparicayaiH paracittavidbhiH suhRdbhinugamyamAno gandhasalilacchaTAsekazizirIkRtasakalabhittikSaNAmanukSaNApatatpavanapuJjaguJjanmaNigavAkSaguJjAmaparAharamyAmAvAsaharmyazikharaprAntavartinI dantavalabhikAmagacchat [ka] // ___tatra ca sitasvacchamRdudukUlottaracchadamugraratnapratipAdukapratiSThamubhayapArzvavinyastacitrasUtritanetragaNDopadhAnamadhyAsitavizAlamaNizilAvedikAjhaM vidrumadArupayaGkamadhizayAnastatkAlasevAgataigatizAstraparijJAnadUrArUDhagargAndharvikopAdhyAyaiH saha veNuvINAdivAdyavinodena dinazeSamanayat [kha] | astazikharaparyastamaNDale ca taraNAvuttIrya kRtasakalasAndhyakRtyo vidhAya devatAsaparyAmAgRhItavikaTazRGgAraveSo ghaTitapariveSaiH sarvataH pari veSTitaH, punaH antarA antarA madhye madhye, suhRdbhiH khabhitraiH, saha, narma hAsya, kurvan / ca punaH, upaspRzya hastamukha prakSAlya, samAghrAtadhUpadhUmavartiH samAghAtA-samyak prApendriyagRhItagandhA, dhUpadhUmavartiH-dhUpasambandhidhUmarekhA, yena tAdRzaH,karpUramRganAbhisambhedasambhRtAmodena karpUrasya-tadAkhyaprasiddhadravyavizeSasya, mRganAme:-kastUrikAyAzca, sammedenasammizraNena, sammRtaH-saMvarSitaH, AmodaH-saugandhyaM, yasmiMstAdRzena, ghrANendriyA''nandinA ghrANendriyollAsakena, candanadraveNa candanapaGkena. dUraM ciram , udvartya aGgaM vilipya, agrahastaH puraskRtahastaH, tAmbUlaM nAgavallIdalam , gRhItvA, apratikUlabhASibhiH priyaMvadaiH, azeSakalAzAstrakRtaparicayaiH azeSeSu-samasteSu, kalAzAstreSuzilpavidyAsu, kRtaH paricayaH-abhijJAnaM yastAdRzaiH. paracittavidbhiH anyadIyamanovRttyabhijJaiH, suhRdbhiH mitrajanaiH, anugamyamAnaH anutriyamANaH; dantavalabhikA hastidantaracitazirogRham , agacchat-gatavAn / kIdRzIm ? gandhasalila. cchaTAsekazizirIkRtasakalabhittikSaNAM gandhasalilAnA-sugandhijalAnAm , chaTayA-dhArayA, yaH se AlAvana miti yAvat, tena zizirIkRtaH- zItalIkRtaH, sakalabhittInAm azeSakukhyAnAm , kSaNa:-madhyabhAgo yasyA tAdRzIm , punaH anukSaNApatatpavanapuJjaguJjanmaNigadhAkSaguJjAm anukSaNa-pratikSaNam , ApatatAm-AgacchatAm , pavanAnA-vAyUnAm , pujena-samUhena, guJjantI-avyaktazabdaM kurvatI, maNigavAkSagujA-maNimayavAtAyanalambitalatAvizeSo yasyAM tAdRzIm, punaH aparAgaramyAM madhyAharamaNIyAm, punaH AvAsaharmyazikharaprAntavartinIm AvAsasya-svanivAsAdhikaraNabhUtasya, harmyasya-prAsAda sya, zikharaprAnte-zirobhAgAnte, vartinIm-vartamAnAm [k]| ca punaH, tatra tasyAM dantavalabhikAyAmityarthI, vidramadAruparyaI vidrumaH-pravAlAkhyaratnaprasavI vRkSavizeSaH, tadIyaM yad ,dAru-kASTham , tadracitapayaGkam-UrdhvazayyAvizeSam, adhizayAnaH tadupari svapan, veNuvINAdivAdyavinodena veNu:-vaMzI, vINA-vipazcI, tatprabhRtivAsasya, vinodena-kautukena, dimazeSa dinAvaziSTabhAgam , anayat vyatItavAn / kIdRzaM paryakam ? sitakhacchamRdudukUlotaracchadaM sitaM-zubhravarNam , khacchaM-nirmalam , mRdu-zlakSNaM ca, yad duphUlaM-vastram , tadevottaracchadaH-UrkhAstaraNaM yasmistAdRzam, puna: udagraratnapratipAdukapratiSTham udagrama-unnatam , ratnapratipAdukaMratnamaya pratyaikapAdukA, pratiSThA-AdhAro yasya tAdRzam , punaH ubhayapArzvavinyastacitrasUtritanetragaNDopadhAnam ubhayapArzvavinyaste-dakSiNavAmapArzvanihite, citrasUtrite-bahuvidhacitrabaddhe, netragaNDayoH nayana gaNDasthalayoH, upadhAne sthApanA''. dhArau, yasmiMstAdRzam , punaH adhyAsitavizAlamaNizilAvedikA'Gkam adhyAsitA-nivezitA, vizAlamaNizilAyAHvistRtamaNirUpaprastarasya vedikA-caturasrabhUmiyasmiMstAdRzaH, aGkaH-madhyabhAgo yasya tAdRzam , kaiH saha ? tatkAlasevAgataiH tatkAle-tasminnaksare, sevArthamupasthitaiH, gItazAstraparijJAnadUrArUDhagarvaiH patazAstraparijJAnena-gAnagranthavijJAnena , dUrAruDha. gaH-cirasthirAbhimAnaH, gAndharvikopAdhyAyaiH gAndharSavidyAdhyApakaiH saha khi ca punaH, taraNau sUrye, astazikharaparyastamaNDale astazikhare-astAcalova'bhAge, paryasta-vyAptam , maNDalaMbimba, yasya tAdRze, astAcalAdhirUDhe satItyarthaH, uttIrya ziromahAdavatIrya, kRtasakalasAndhyakRtyaH sampAditAzeSasAyantanakarmA, devatAsaparyA devatApUjAm , vidhAya sampAdya, AgRhItavikaTazRGgAraveSaH AgrahItaH-samantAd Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA vRto dhRtAsipaTTaprabhApaTalapoSitapradoSatimiraiH zarIrarakSAvidhAvadhikRtairvIrapuruSaibharadezopaviSTasopAyanAnekapradhAnanagaralokamanekabhaGgaracitaraGgAvalItaraGgitamasRNamaNikuTTimotsaGgamaviralaprakIrNapuSpaprakaramakhilalokaprArthanIyasaMgamAmirmartyalokalakSmIbhiriva rAjalakSmI draSTumekahelayopagatAbhiranayaratnAbharaNabhUSitAGgAyaSTibhirvArayoSAbhirApUryamANaparyantaM kacit sukhAsInasacivaputravicAryamANanavyakavinibaddhakAvyaguNadoSavibhAgaM kacidAbaddhamaNDalIkavaipazcikaprapaJcayamAnalalitapazcamamAmarAgaM kacidvAJchitAdhikArasevakavAraparicaryamANavikaTavetrAsano. paviSTapradhAnasacivaM kacillikhyamAnaniHsaMkhyarAjAjJAlekhamudrAsindUrapUrAruNIkRtadivaM kacicaturaparihAsaraJjita Tippanakam-vaipazcikaH-vaiNikaH [ga] / dhRtaH, vikaTa:-sphuTaH, zRGgAraveSaH-zRGgAroddIpakavarUpaM, yena tA zaH sa rAjA, AsthAnamaNDapaM sabhAgRham , agacchat gatavAniti dUreNAnveti / kIdRzaH? vIrapuruSaiH udbhaTajanaiH, sarvataH samantataH, parivRtaH pariveSTitaH, kIdRzaiH ? ghaTitapariveSaiH baddhamaNDalIkaiH, punaH dhRtAsiNDaprabhApaTalapoSitapradoSatimiraiH dhRtasya-karagRhItasya, asipamusyakhaDgaphalakasya, prabhApaTalena-kAntikalApena, poSitaM-saMvardhitam , pradoSatimiraM-sAyantanAndhakAro yastAdRzaiH; punaH zarIrarakSAvidhau zarIrarakSaNakArye, adhikRtaiH niyuktaiH / kIdRzamAsthAnamaNDapam ! dvAradezopaviSTasopAyanAnekapradhAnanagaralokaM dvAradeze-antaHpravezanirgamapradeze, upaviSTA:-AsitAH, sopAyanAH-upahArasahitAH, pradhAnAH-mukhyAH, nagaralokAH-nAgarikajanA yasya tAdRzam ; punaH anekabhaGgaracitaraGgAvalItaraGgitamasRNamaNikuTimotsaGgam anekabhaGgaiHbahuprakAraiH, racitAH-nirmitAH,ye rajA:-nRtyamaNDapAH, nIla-pItAdivarNA vA, teSAmAvalyA, taraGgitaH-taraGgavatvena lakSitaH, masRNamaNikuTTimasya-cikaNamaNibaddhabhUmeH, utsaGgaH-madhyabhAgo yasmiMstAdRzam ; punaH aviralaprakIrNapuSpaprakaram aviralaM-nirantaram , prakIrNaH-prakSiptaH, puSpaprakaraH-puSpasamUho yasmiMstAdRzam ; punaH vArayoSAbhiH vArAGganAbhiH, vezyAbhiriti yAvat , AryamANaparyantam ApUryamANa:-vyApyA akhilalokaprArthanIyasaGgamAbhiH akhilalokaH-sarvajanaiH, prArthanIyaH-spRhaNIyaH, sAmaH-samparko yAsAM tAdRzIbhiH punaH rAjalakSmI rAjazobhA, draSTuM sAkSAtkartum , ekahelayA yugapata , upagatAbhiH AgatAbhiH, martyalokalakSmIbhi. riva martyabhuvanasambandhinIbhilakSmAdevIbhirivetyutprekSA; punaH anarghyaratnAbharaNabhUSitAlayaSTibhiH anadhya:-amUlyaiH, ratnAbharaNaiH-rakSamayAlaGkaraNaiH, bhUSitA-udbhAsitA, aGgayaSTiH-zarIrayaSTiryAsAM tAdRzIbhiH; punaH kacit sukhAsInasaciva putravicAyamANanavyakavinibaddhakAvyaguNadoSavibhAgaM vacit-kutracitsthAne, sukhena-Anandena, AsInaiH-upavizadbhiH, sacivapuH,-matriputraiH, vicAryamANa:-AlocyamAnaH, navyakavinibaddhasya-navInakavipraNItasya, kAvyasya, guNadoSa. vibhAga:-guNa-doSayovibhAgaH-pArthakyaM, yasmiMstAdRzam / punaH kacidAbaddhamaNDalIkavaipazcikaprapazyamAnalalitapaJcamagrAmarAgaM kacit-kasmiMzcit sthAne, AbaddhamaNDalIkaiH-racitamaNDalikaH, vaipaccikaiH-vipaJcI-vINA, tadvAdanaM zilpaM yeSAM taiH, vINAvAdibhirityarthaH, prapaJcyamAnAH-sphuTIkriyamANAH, paJcamaH-"vAyuH samutthito nAbherurohatkaNThamUrdhasu / vicaran madhyamasthAnaprApyA paJcama ucyate // " ityabhiyuktoktaH, kharasandoharUpo grAmazca, rAgo layazca yasmiMstAdRzam ; punaH kacidvAchitAdhikArasevakavAraparicaryamANavikaTavetrAsanopaviSTapradhAnasacivaM kacit-kasmiMzcit sthAne, vAJchitaH-abhilaSitaH, adhikAraH-uccAdhikArI yaistAdRzAnAM sevakAnAM-paricArakANAm , vAreNa-samUhena, paricaryamANaHsevyamAnaH, vikaTe-vistRte, vetrAsane-vetraracitAsane, upaviSTaH pradhAnasacivaH-pradhAnamantrI, yasmistAdRzam , "stomIdha-nikaravAta-vAra-saMghAta-saMcayAH" ityamaraH; punaH, kacillikhyamAnaniHsaMkhyarAjAzAlekhamudrAsindUrapUrAruNIkRtadivaM kacit-kutracit sthAne, likhyamAnAnAM, niHsaMkhyAnAM-saMkhyArahitAnAm , rAjAjJAnA-rAjakIyAdezAnAm , ye lekhA:-tadbodhakAkSarANi, teSAM yAni mudrAsindUrANi-masIzoSaNArthamakSararajanArtha ca tadupari vikIryamANAruNareNavaH, teSAM pUreNa-pujena, aruNIkRtA dyaurAkAzaM yasmiMstAdRzam , "sindUraM rakacUrNake" iti medinI; punaH kvacicaturaparihAsaraJjitarAjagaNikAkaTAkSavIkSaNakRtArthIkRtapUrvasaMsRSTaviTasAmantaM vacit-kasmiMzcit sthale, catureNa-vaidagdhyapUrNena, parihAsena, Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| rAjagaNikAkaTAkSavIkSaNakRtArthIkRtapUrvasaMsRSTaviTasAmantaM kvacidadAnaruSTaduSTapratIhArahaThanirdhAryamANaroSadaSTauSThAvaNThanAtaM sarvatazca prakaTitAhaGkAraiH paruSahuGkAravitrAsitajanairuddhatAMstarjayadbhirmAnyalokaM kRtAJjalipuTairAvarjayahirUsthitAnupavezayadbhiranupayuktAniSkAzayadbhiradhikRtAn svakarmasu vyApArayadbhirvAvadUkAna mUkavate dhArayadbhimahApratIhAraiH kRtAvekSaNaM dvAradezAdapakrAntasakalapadAtiparivArairudaMzumaNimukuTabhAsvarazirobhirAkhaNDalacchinnapicchairgiribhiriva zikharadIpyamAnavAmibhiritastato niSaNNairekaikAnucarakRtasAhAyakairmahAdaNDanAyakairadhyAsitamadhyamatibhUyastayA ca rAjalokasya kRcchUlabhyanirgamapravezAvasthAnamAsthAnamaNDapamagacchat [ga] / / tatra ca nRpatidevatArAdhanavyatikaraNa cirakAlalabdhAvasaramatidUradarzitAdaraiH pradhAnadauvArikaiH pravezya Tippanakam-praNadhilokaM dUtajanam / kRtAlokena ekatra vihitAlokazabdena, anyatra kRtaprakAzena / gatirabhasadolAyamAnakajalasnigdhanIlazikhAkalApena ekatra gamanautsukyena calan kajalasnigdhaH cUDAsamUhare yasya sa tathoktastena, anyantra kalasnigdhaH indramaNitejojvAlAkalApo yasya sa tathoktastena [gh]| raJjitAH-prasAditAH, yA rAjagaNikA:-rAjavezyAH, tAsAM kaTAkSeNa-apAGgabhaGgayA, yad vIkSaNa-darzanam , tena kRtArthIkRtAHpramoditAH, pUrvasaMsRSTAH-pUrvasammilitAH, viTasAmantAH-lampaTakSudranRpA yasmiMstAdRzam ; punaH kvacidavAnaruSTaduSTapratIhArahaThanirdhAryamANaroSadaSTauSThAvaNThanAtaM kvacit-kasmiMzcit sthAne, adAnena-dAnAbhAvena, sRSTaH- kruddhaH, punaH duSTapratIhArega-duSTadvArapAlena, haThena-balAt , nirdhAryamANaH-samudAyAt pRthak kriyamANaH, roSeNa-amarSeNa, daSTau oSThau yastAhazAnAm , avaNThAnA- durthalAnAm , mAtaH-samUho yasmiMstAdRzam ; punaH sarvataH sarvAMzataH, mahApratIhAraiH pradhAnadvArapAlaiH, kRtAvekSaNaM kRtanirIkSaNam , kIdRzaistaiH ? prakaTitAhaGkAraiH AviSkRtAbhimAnaiH, punaH paruSahuGkAravitrAsitajanaiH paruSeNa-tIvraNa, hukAreNa, vitrAsitAH-vibhISitA jatA yaistAdRzaiH; punaH uddhatAn avinItajanAn , tarjayadbhiH bibhISayadbhiH, punaH mAnyalokaM mAnanIyajanam , kRtAJjalipuTaiH racitAJjalipuTaiH, AvarjayadbhiH, namaskurvadbhiH; punaH UrdhvasthitAna utthitAn , upavezayadbhiH upavezanaM kArayadbhiH punaH anupayuktAn anAvazyakajanAn , niSkAzayadbhiH bahirapasAra. yadbhiH punaH adhikRtAn tattatkAryeSu niyuktajanAn ; svakarmasu svakhakAryeSu, vyApArayadbhiH prerayadbhiH punaH vAvadUkAna vAcAlajanAn , mUkavrate maunavrate, dhArayadbhiH sthApayadbhiH; punaH kIdRzamAsthAnamaNDapam ? mahAdaNDanAyakaiH pradhAnadaNDanItyadhyakSaiH,adhyAsitamadhyam adhiSThitamadhyabhAgam , kIdRzaiH dvAradezAdapakrAntasakalapadAtiparivAraiH dvAradezAt-pravezanirgamasthAnavizeSAt , apakrAntAH-niSkrAntAH, sakalAH-sarve, padAtayaH-pAdacAriNaH, parivArA: sainikA yeSAM tAdRzaiH; punaH udaMzumaNimukuTabhAsvarazirobhiH udaMzubhiH-udgatAH, aMzavaH-kiraNA yeSAM tArazaiH, maNimukuTaH-maNimayamastakAbharaNaiH,bhAsvarANi-dIpyamAnAni, zirAMsi-mastakAni yeSAM tAdRzaiH, ataH AkhaNDalacchinnapicchaiH AkhaNDalena-indeNa, chinnAH khaNDitAH, picchA:-pakSA yeSAM tAdRzaiH, punaH zikharadIpyamAnavajrAgnibhiH zikhare-uparibhAge, dIpyamAnaH-jvalan , vanAgniH-vajranirgatAmiyeSAM tAdRzaiH, giribhiriva parvatairivetyutprekSA; punaH kIdRzaiH ? itastataH atra tatra, niSaNNaiH upaviSTai; punaH ekaikAnucarakRtasAhAyyakaiH ekaikena, anucareNa-bhRtyena, kRta, sAhAyyaM sahAyatA, yeSAM tAdRzaiH punaH kIdRzamAsthAnamaNDapam ? rAjalokasya rAjakIyajanasya, atibhayastayA atyantAdhikyena, kRcchralabhyanirgamapravezAvasthAnaM kRcchlabhyAni-sthalasaMkIrNatayA klezasAdhyAni, nirgamapravezAvasthAnAnipravezaH-tatrAgamanam , nirgamaH-tato niSkramaNam , avasthAna-tatrAvasthitizca yatra tAdRzam [ga] ca punaH, tatra sabhAmaNDape, nRpatidevatArAdhanavyatikareNa nRpateH-rAjJaH, devatArAdhanavyatikareNa-devatArAdhanavyAsaGgavazena, ciralabdhAvasaraM cireNa-dIrghakAlena, prAptAvasaram , atidUradarzitAdaraiH atidUrAdeva, darzitaH-prakaTitaH, AdaraH-sammAno yestAdRzaiH,pradhAnadauvArikaiH pradhAnadvArapAleH, pravezya pravezya praveza kArayitvA kArayitvA,pratyekazaH Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA pravezya pratyekazaH kAritapraNAmamupanItavividhopAyanakalApaM dvIpAntarAyAtamavanIpatInAM pradhAnapraNadhilokamavalokanAsanadAnasaMbhASaNAdinA yathocitaM prayuktenopacAreNa pUjayitvA sthitvA ca kSaNaM visarjitAsthAnalokaH stokazucisamAcAraparicArakaparivRttaH sarvataH kRtAlokena purataH prasarpatA gatirabhasadolAyamAnakajalasnigdhanIlazikhAkalApena dIpikAnivahena vetradhArIsamUhena ca samakAlamAvedyamAnavA zuddhAntamagacchat [gh]|| ___ tatra cAviralaviprakIrNapuSpabalizabalitAtimasRgamaNikuTTime vikaTapatrabhaGgacitritacAmIkarastambhaviracanAcAruNyuparivistAritatAranetrapaTavitAne vitAnakaprAntalambamAnalolamuktAsraji jvaladakampayaSTipradIpaprakaTitaprazastabhitticitre sukalpitAcaraNatalpatalopazobhini zayyAzirobhAganihitadhautakaladhautanidrA kalazo vizAlavezmani kRtAvasthAnAm , nivartitanirantarAhAragrahaNena nigRhItavRttinA saphalarAjyasukhopabhogeSvatiduSkareNa vravaca ekaikazaH, kAritapraNAmaM vidhApitAbhivAdanam, upanItavividhopAyanakalApam upanItaH-AnItaH, vividhAnAmanekavidhAnAm , upAyanAnA-prAbhUtAnAm , kalApaH-samUho yena tAdRzam , dvIpAntarAyAtam anyadvIpebhya Agatam , avanIpatInAm rAjJAm , pradhAnapraNadhilokaM pradhAnadUtajanam , yathocitaM yathAyogyam , prayuktena anuSThitena, avalokanAsanadAnasambhASaNAdinA darzanopavezanA''lApaprabhRtinA, upacAreNa pUjopakaraNena, pUjayitvA, ca punaH, kSaNaM muhUrtam sthitvA, vilambya, visarjitAsthAnalokaH vaktasabhopaviSTajanaH san , zuddhAntam antaHpuram , agacchat gatavAn kIdRzaH! stokazacisamAcAraparicArakaparivataH zuciH-pUtaH. samAcAra:-caritaM.yasya tAdRzena. stokenaparimitena, paricArakeNa-sevakena, parivRtaH-pariveSTitaH; punaH dIpikAnivahena dIpikAsamUhena, vetradhArIsamUhena dvArapAlikAsamUhena ca, samakAlaM yugapat , AvedyamAnavamA AvedyamAna-daryamAnam , dharma-mArgo yasya tAdRzaH; kIdRzena tena ! sarvataH sarvadikSu, kRtAlokena kRtaH, AlokaH- prakAzaH, pakSe avalokana, jayazabdo vA yena tAdRzema, punaH pura: ane, prasarpatA prasaratA, pakSe prakarSaNa gacchatA, punaH gatirabhasadolAyamAnakajalasnigdhanIlazikhAkalApena gatirabhasena-sphuraNavegena, dolAyamAnaH-dolAvaditastataH saJcalanazIlaH, kajalasnigdhA-kajalavat zlakSNaH, nIlaHindranIlamaNikRtaH, zikhAkalApaH-jvAlAsamUho yasya tAdRzena, pakSe gatirabhasena-gamanavegena, dolAyamAnaH, kajalavat snigdhaH-lakSNaH, nIla:-zyAmavarNazca zikhAkalApaH-ziraHsthitakezapAzo yasya tAdRzena [gh]|| tatra tasmin , antaHpura ityarthaH, madirAvatI tannAnI nijabhAryAm ,apazyat dRSTavAn kIdRzIM vizAlavezmani vizAlabhavane, kRtAvasthAnAM kRtasthitim , kIdRze ? avirala viprakIrNapuSpabalizavalitAtimasRNamaNikuTTime avi. ralaviprakIrNena-nirantaraprakSiptena, puSpavalinA-puSpapracurapUjopacAreNa, zabalitaH-citritaH, atimasRNamaNikuTTimaH-aticikkaNa; maNikhacitabhUmiyasmistAdRze; punaH vikaTapatrabhaGgacitritacAmIkarastambharacanAcAruNi visTaiH-prakaTaH, patrabhaGgaiHpatraracanAbhiH, citritA:-citrAnvitAH, ye cAmIkarastambhAH-suvarNamayastambhAH, teSAM racanAmiH-nirmANaiH, cAruNi-manoharepunaH uparivistAritatAranetrapaTavitAne upari-UryabhAge, vistAritaH, tAranetra:-tAra-vizAlaM, netrAkRtiyasmistAdRzaH, paTavitAnaH-vastrarUpa ulloco yasmiMstAdRze punaH vitAnakaprAntalambamAnalolamuktAstraji vitAnakaprAnte- ullocapArka, lambamAnA-avanamantI,lolA-caJcalA,muktAsrak-mauktikamAlA yasmitAdRze punaH jvaladakamprayaSTipradIpaprakATetaprazastabhitticitre jvalantaH-dIpyamAnAH, akampA:-nizcalAH, ye yaSTipradIpAH-yaSTayupari nihitAH pradIpAH, taiH prakaTitAni, prazastAni, bhitticitrANi-kuDyasthitacitrANi, yasmiMstAdRze punaH sukalpitAstaraNatalpopazobhini sucha kalpitaMracitam , AstIrNa miti yAvat , AstaraNam-AvaraNaM, yasmin tAdRzena, talpena-zayyayA, upazobhini-manohAriNiH punaH zayyAzirobhAganihitadhautakaladhautanidrAkalaze zayyAyAH zirobhAge-mastakabhAge, nihitaH-sannivezitaH, dhauta:khacchaH, kaladhautasya-suvarNasya, nidrAkalazaH-sukhena nidrAjanakaH kumbho yasya tAdRze, punaH kIdRzIm ? prakAmakarzitazarIrAM prakAmam-atyantam, karzita-zatAmApAditam, zarIraM yasyAstAdRzIm , kena ?vatacaraNena niyamAcaraNena, kIdRzena! nivartitanirantarAhAragrahaNena nivartitaM-nivAritam , nirantara-sArvadikam , AhAragrahaNaM-bhojanagrahaNaM yasmiMstAdRzena; Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmaarii| . 175 raNena bharturadarzanena ca prakAmakarzitazarIrAm , ujjhitAlaGkArAmapyakRtrimeNa kAntisukumAratAdiguNaparigRhItenAGgamAdhuryeNa sukavivAcamiya sahRdayAnAM hRdayamAvarjayantIm , jyotsnAvadAtanirmalAmbaradhAriNI rAkArajanimiva, vAraMvAramadhigatAdhikavikAzasaMpadA mukhena paripUrNamindumaNDalaM tulayantIm , upanItavividhavastrAbharaNamutsavAgataM bandhuvanitAvarga sahasraguNamUlyairaMzukai ranAlaGkAraizca saMbhAvayantIm , zakrAvatAragamane sabahumAnena vemAnikadarzane savismayena divyahArAGgulIyakAlaGkAralAbhe saparitoSeNa vaitAlarUpavyAvarNena satrAsena kaNThacchedasamaye samAsAditamUrchana rAjalakSmInarmabhASitazravaNe sahAsollAsena bhAvikhecaracakrasAmrAjyasutavaraprApsyavasare samArUDhaparamAnandaniHSyandena manasA pArzvavartiparijananivedyamAna patyuratikrAntayAminIvRttAntamAkarNayantIm , punaH sakalarAjyasukhopabhogeSu sakalAni-samastAni, yAni rAjyasukhAni, teSAmupabhogeSu-anubhaveSu, nigRhIta. vRttinA niruddhamanovRttinA; punaH atiduSkareNa atiduHkhasAdhyena ca punaH, bhartuH patyurmeghavAhanasya, adarzanena darzanAbhAvaduHkhena; punaH kIdRzIm ? ujjhitAlaGkArAmapi tyaktAbharaNAmapi, pakSe tyaktAnuprAsopamAyalaGkArAmapi, sukavivAcamiva satkavivANImiva, akRtrimeNa svAbhAvikena, kAntisukumAratAdiguNaparigRhItena kAntiHdehadhutiH, sukumAratA-atikomalatA ca AdiyeSAM tAdRzaH guNaiH, parigRhItena-anvitena, aGgamAdhuryeNa zarIrasaundaryeNa, pakSe kAntiH-aujvalyam , hAlikAdipadavinyAsavaiparItyena vijAtIyazobhAzAlitvamiti yAvat , sukumAratA-akSarANAmpAruSyam, tatprabhRtayo ye guNA:-bhAtmanaH zoryAdaya iva rasasyotkarSakA dharmAH, taiH parigRhItena, aGgamAdhuryeNa aGgasya-kAvyazarIrabhUtasya zabdasya, yanmAdhurya-zrutisukhAdhAyakatvaM tena, sahRdayAnAM dadayavatAm , cetanAnAmityarthaH, pakSe kAvyArthaparizIlanapariNatamatInAm, hRdayam antaHkaraNam, AvarjayantIm AkarSantIm, punaH rAkArajanimiva pUrNimArAtrimiva, jyotsanAvadAtanirmalAmbaradhAriNI jyotsnAvat-candrikAvat , avadAtaH-dhavalaH, nirmala:-svacchazca, yo'mbaraH-vastram , taddhAriNIm , pakSe jyotsnayA-candrikayA, avadAtaM nirmalaM ca yadambaram-AkAzam, taddhAriNIm , punaH adhigatAdhikavikAsasampadA adhigatA-prAptA, adhikA-vipulA, vikAsasampat-prakAzasampattiryena tAdRzena, mukhena, vAraM vAraM punaH punaH, paripUrNa-sampUrNam , indumaNDalaM candramaNDalam , tulayantIm upaminvatIm , punaH upanItavividhavastrAbharaNam upanItAni-upahRtAni, vividhAni vastrANi, AbharaNAni-AbhUSaNAni ca yena tAdRzam , utsavAgatam utsavaprasaGgenAgatam, bandhuvanitAvarga svabandhurUpanArIgaNam , sahasraguNamUlyaiH tadupanItavastrAbharaNamUlyApekSayA sahasraguNAni-sahasraguNAdhikAni, mUlyAni-niSkrayadravyANi, yeSAM tAdRzaH, aMzukaiH zlakSNavastraiH, kauzeyavasvairiti yAvat ; ca punaH, ratnAlaGkAraiH ramamayAbhUSaNaiH, sambhAvayantI satkurvatIm / punaH pArzvavartiparijananivedyamAnaM pArzvavartiparijanena-nikaTavartiparivAreNa, bodhyamAnam , patyuH meghavAhanasya, atikrAntayAminIvRttAntaM vyatItarAtrisamAcAram , manasA hRdayena, AkaNeyantI zRNvatIm, kIdRzena manasA? zakrAvatAragamane zakAvatArAkhyatIrthaprayANazravaNakSaNe, sa bahumAnasahitena; punaH vaimAnikadarzane vimAnavAsidevadarzanazravaNakSaNe, savismayena AzcaryAnvitena; punaH divyahArAlIyakAlaGkAralAbhe paramottamahArAhulIyakarUpAbharaNaprAptizravaNakSaNe, saparitoSeNa santuSTena; punaH vetAlarUpa. vyAvarNane detAlasambandhibhayaGkarAkRtivarNanazravaNakSaNe, satrAsena bhItena; punaH kaNThacchedasamaye kaSThakartanazravaNakSaNe, samAsAditamUrchana mUcchitena; punaH rAjalakSmInarmabhASitazravaNe rAjalakSmyAH -rAjavaibhavAdhiSThAtRdevyAH, narmaNA bhASitam-uttama, tasya zravaNe-zravaNakSaNe, sahasolAsena sahasA-zIghram , ullAsa:-Anando yasya tAdRzena, sahAsollAseneti pAThe hAsena sahitaH sahAsaH, hAsapUrvaka ullAso yasya tAdRzena punaH bhAvikhecaracakrasAmrAjyasutavaraprApsyavasare khevaracakrasya-vidyAdharasamUhasya, yat sAmrAjya-samrATvam, tad bhAvi-bhaviSyad yasya tAdRzo yaH sutaHputraH, tadarthavaralAbhazravaNakSaNe, samArUDhaparamAnandaniHsyandena samArUDhaH-samAsAditaH, paramAnandasya-atyAnandAmRtasya, niHsyandaH-prasravaNam ,prAdurbhAva iti yAvat , yena.tAdRzena / punaH kIdRzIm ? antaHpuravilAsinIbhiH antaHpuravadhUbhiH, parivRtAM veSTitAm , kIdRzIbhiH ? anatidUravartinIbhiH nikaTavartinIbhiH; punaH saMnidhApitasitakusumadAmadUrvAkSatadhilavAbhiH saMnidhApitAH-maGgalArthamupasthApitAH, sitakusumadAnaH-zvetapuSpamAlyasya, dUrvAyAH-tadAkhyatRNavizeSasya, Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA anatidUravartinIbhiH saMnidhApitasitakusumadAmadurvAkSatadadhilayAbhiramalakAzcanasthAlavinihitocchikhajvalapiSTamayamaGgalapradIpAbhiH pratyagraviracitacatuSkacAruNi maNivitardikApRSThapIThe pratiSThApitavitatahemapaTTAbhimuhurmuhuradezaprahitalocanAmiH pratipAlayantIbhiH kSoNIpAlAgamanamatiruciraveSAbhirantaHpuravilAsinIbhiH parivRtAM madirAvatImadrAkSIt [3] // ___ dRSTvA ca dUravikasitasmitAdRSTistAM sasaMbhramakRtAbhyutthAnAM kare gRhItvA tatra maNivedikApRSThavartini samIpopaviSTeyugapadutthAya vihitapraNAmaiH pradhAnAntavaMzika sAdaramupadarzite sparzavati hemaviSTare nyavezayat [] / upaviSTazca dakSiNaM pArzvamAzritya tasyAH krameNaitAbhiH sakalalaukikAcArakuzalAbhirivanitAbhiH prayuktamavatAraNakamaGgalamanvabhavat [cha] // atha purohitapuraHsareSu vihitasAyaMtanasvastyayanakarmasvapakrAnteSu, pramodasalilaplutekSaNAsu dattvA'kSatAnudIritAzISSu nirgatAsu bAndhavavRddhAsu, prasthiteSu yathAsvamadhikArasadanAni sauvidalleSu, prArabdhaparihAsapezala akSatasya-ArdrataNDulasya, danazca, lavAH-aMzA yAbhistAdRzIbhiH; punaH amalakAJcanasthAlavinihitocchikhajvalapiSTamayamaGgalapradIpAbhiH amaleSu-nirmaleSu, kAJcanasthAleSu-suvarNamayapAtreSu, vizeSeNa nihitAH sthApitA , ucchikhAH-udurva, zikhA-jvAlA, yeSAM tAdRzAH, piSTamayA:-snigdhacUrNamayAH, maGgalAdIpA yAbhistAdRzIbhiH; punaH pratyagraviracitacatuSkacAruNi pratyapraM-nUtanaM yathA syAt tathA, viracitena-nirmitena, catuSkeNa-catuHstambhena maNDapena, cAruNi-manohare, maNivitardikApRSThapIThe maNimayavedikApRSThabhAgarUpAsane, pratiSThApitavitatahemapaTTAbhiH pratiSThApitAni-saMsthApitAni, vitatAni-vistRtAni, hemapaTTAni-suvarNamayocapIThAni yAbhistAdazIbhiH punaH dvAradezaprahitalocanAbhiH dvAradeza prahite-prerite, locane yAbhistAdRzIbhiH; punaH kSoNIpAlAgamanaM kSoNIpAlasya-rAjJaH, AgamanaM pratipAlayantIbhiH pratIkSamANAbhiH; punaH atiruciraveSAbhiH atimanoharaveSazAlinIbhiH [3] // dRSTA ca tAM tathAvidhAmavalokya tu, dUravikasitasmitAdRSTiH dUrAdeva vikasitA-utphullA, smitena-mandahAsena, AdA-parasA, yadvA smitA-mandahAsAnvitA, sarasA-azrubhirA , dRSTiryasya tAdRzaH, sasambhramakRtAbhyutthAnAM savegamabhyutthitAm , tAM madirAvatIm , kare haste, gRhItvA, tatra tasmin , hemaviSTare suvarNapaTTe, nyavezayat upavezitavAn , sa rAjeti zeSaH / kIdRze ? maNivedikApRSThavartini maNivedikopari vidyamAne, punaH yugapadutthAya sahaivotthAya, vihitapraNAmaiH kRtAbhivAdanaiH, samIpopaviSTaH samIpasthitaiH, pradhAnAntarvazikaiH antaH- abhyantaraH, vaMza:-gRham, tatra niyuktaH, mukhyabhUtairantaHpurAdhikRtajanairiti yAvat , sAdaraM sabahumAnam , upadarzite dRSTigocarIkArite, punaH sparzapati prazastasparzane, "antaHpure tvadhikRtaH syAdantarvaziko janaH" ityamaraH [ca] / tasyAH madirAvatyAH, dakSiNapArzva dakSiNabhAgam , Azritya adhiSThAya, upaviSTaH khayamapi kRtopavezanaH sa rAjA, sakalalaukikAcArakuzalAbhiH azeSalaukikavyavahAranipuNAbhiH, etAbhiH anupadamuktAbhiH, vAravanitAbhiH vezyAbhiH, prayuktaM kRtapUrvam , yad avatAraNakamaGgalaM vastrAJcalAdinA pUjanarUpamaGgalaM svAgatamaGgalagAnaM vA, tat anvabhavat anubhUtavAn [ch]| atha anantaram , purohitapurassareSu purohitapramukheSu, SaTkarmasu adhyayanA'dhyApana-yajana-yAjana dAna-pratigraharUpANi ghaT karmANi yeSAM te SaTkarmANo viprAsteSu, vihitasAyantanakhastyayanakarmasu vihitam -anuSThitam , sAyantanaMsAyaMkAla kam , khastyayana-kalyANaphalakakarmavizeSaH, svastipadaghaTitama apATha iti yAvat , yaistAdRzeSu, ata eva apakrAnte niSkAnteSu satsu, tathA pramodasalilaplutekSaNAsu pramodasalilaiH-AnandajalaiH, plute vyAne, IkSaNe netre yAsAM tAdRzISu, bAndhavavRddhAsu bandhubhUtavRddhastrIjaneSu, akSatAn zubhAzIrvyajakAtaNDulAn , datvA urikSa ya, udIritAzISu ukkAzIrvAdAsu, ata eva nigatAsu niSkAntAsu satIdhu, tathA sauvidalleSu antaHpurarakSakajaneSu, yathAkhaM yathAyogyam , adhikArasadanAni rakSaNAya svaskhAdhikRtagRhAn , prasthiteSu kRtaprasthAneSu / tathA prArabdhaparihAsapezalakathAsu Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmaarii| kathAsu sthitvA muhUrtamapasRtAsu savyAjaM priyAsahacarISu, prakaTitAGgarAgazuktiSu pramRSTamaNidarpaNAsu samutsarpitavilAsadIpavartiSu saMnidhApitakusumapaTavAsatAmyUlaranAlaGkArapaTalakAsu niryAtAsu zuddhAntazayyApAlikAsu, viviktatAmupagate dvArakapATasaMghaTanadhanavisarpadagarughanasAradhUpodgArasaurabhe vAsabhavane, bhUmipAlastiryagAvalitakaNThakANDena vadanapuNDarIkeNa pratyavayavaM vilokya spRSTvA ca karatalena mandamandamAnandaniyatpulakakalikAkorakitAni madirAvatIgAtrANi kizcidAkuzcitekSaNaH sakRpa iva khinnAkSarodgAraM zanairvyAjahAra- devi! dRDhamAyAsitAsi, mayaiva gADhakRtanizcayena tvadarthasiddhayarthamadhyavasite devatAsamArAdhanavidhau kimiti niSkAraNamiyanti vAsarANi prakRtikarkazajanocitairRtakarmabhiH kadarthito'yaM satatasukhocitastvayAtmA, kimarthameSA madakazayyAzayanalAlitA lalitAGgi! zAyitA nirAvaraNAsu sthaNDilasthalISu sthalAravindakesarasarasasukumArA kAyayaSTiH, kimiti nirdaye ! nisargapelavaM madhyabhAgamanudivasamupavAsaH karzayantyA kRtaM prakRtikarkazasyAsya prArabdhA-vaktumupakrAntA, parihAsapezalA-hAsyamanoharA, kathA-vAkyaprabandho yAbhistAdRzISu, priyAsahacarISu priyAsakhISu, muhUrta kSaNam , sthitvA vilambya, savyAja kenacicchadmanA, apasRtAsu nirgatAsu / tathA zuddhAntazayyApAlikAsu antaHpurazayyArakSikAsu, tadvinyAsikAkhiti yAvat , niryAtAsu nirgatAsu satISu, kIdRzIghu ? samutsarpitavilAsadIpavartikAsu samutsarpitA-samuttejitA, vilAsadIpasya-suratapradIpasya, vartiH-dazA, yAbhistAdRzISu; punaH prakaTitAGgarAgazuktiSu prakaTitAH-maJjUSAderuddhRtAH, aGgarAgasya-aGgavilepanadravyasya, AdhArabhUtAH zukyo yAbhistAdRzISu; punaH prasRSTamaNidarpaNAsu prakarSeNa mRSTAH-vizodhitAH, maNidarpaNAH-maNimayadarpaNA yAbhistAdRzISuH punaH sannidhApitakusumapaTavAsatAmbUlaratnAlaGkArapaTalakAsu sannidhApitam-upasthApitam, kusumAnAM-puSpANAm , paTavAsAnAM-vasanavAsakAnA-kuchamAdicUNAnAm, tAmbUlAnA-nAgavallIdalAnAm , ratnAlaGkArANAM-ratnamayAbharaNAnAm, paTalaM-samUho yAbhistAdRzISu / tathA dvArakapATasaMghaTanaghanavisarpadagarughanasAradhUpodgArasaurame dvArakapATayoH-dvAravartikapATayoH, saMghaTanena-saMyojanena, ghana-sAndraM yathA syAt tathA, visarpata-antaH prasarat , aguru-sugandhidravyavizeSaH, dhanasAra:-karpUraH, tayodhUpasyogAreNaprasAraNa, saurabham-Amodo yasmiMstAdRze, vAsabhavane vAsagRhe, viviktatAM nirjanatAm , upagate prApte sati, bhUmipAla: rAjA meghavAhanaH, tithaMgAvalitakaNThakANDena tiryak-kuTilaM yathA syAt tathA, AvalitaH-AnamitaH, kaSThakANDa:kaNTharUpaH kANDa:-nAlo yasya tAdRzena, vadanapaNDarIkeNa makhakamalena, AnandaniyatpalakakalikAkorakita Anandena niryatIbhiH-niHsarantIbhiH, pulakakalikAbhiH-romAJcakorakaiH, korakitAni-vyAptAni, madirAvatIgAtrANi madirAvatIzarIrANi, pratyavayavaM pratyaGgam , vilokya dRSTvA, ca punaH, karatalena hastatalena, mandaM mandaM kiJcit kizcit , spRSTvA sparza kRtvA, kiJcidAkuJcitekSaNaH kiJcitsaGkocitanayanaH, sakRpa ica sadaya iva, khinnAkSarodAraM khimaH-- khedAnvitaH, akSarodgAra:-akSarocAraNaM yasmiMstAdRzaM yathA syAt tathA, zanaiH mandam, vyAjahAra uktavAn , kimityAhadevi ! rAzi!, tvaM dRDham atyantam , AyAsitA klezitA, asi vartase, tvadarthasiddhayarthaM tvatputrarUpArthasitam, gADhakRtanizcayena kRtadRDhanizcayena, mayaiva, adhyavasite saMkalpite, devatAsamArAdhanavidhau devatArcanakArya, niSkAraNaM vRthaiva, iyanti etAvanti, vAsarANi dinAni, prakRtikarkazajanocitaiH prakRtyA-khabhAvena, karkazAH-kaThorakalevarAH, ye janAH, taducitaiH-tadyogyaiH, vratakarmabhiH niyamAcaraNaiH, satatasukhocitaH anavaratasukhAnubhavayogyaH, ayamAtmA, kimiti kimartha tvayA bhavatyA, karthitaH klezitaH / he lalitAGgi! sundarazarIre !, sthalAravinda kesarasarasasu. kumArA sthalAravindasya-sthalakamalasya, ye kesarAH-kijalkAH, tadvat sarasA-snigdhA, sukumArA-atikomalA, madatazayyA. zayanalAlitA madIyotsaGgarUpazavyAyAM zayanena -svapanena, lAlitA-prasAditA,eSA kAyayaSTiHkhazarIrayaSTiH, nirAvaraNAsu AvaraNarahitAsu, sthaNDilasthalISu catvarabhUmiSu, kimarthaM zAyitA khApitA, / he nirdaye ! dayArahite !, nisargapelavaM khabhAvataH komalam , madhyabhAgaM zarIramadhyAvayavam , anudinaM pratidinam , upavAsaiH anazanaiH, karzayantyA kRzatAmA 23 tilaka. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA kucayugalasya sAhAyakam , aho te bAlizatvam , aho'nAlocakatvam , aho yahacchAkAritA' ityabhidhAya satvarAkRSTasaMnikRSTavilAsopakaraNapaTalakaH savilepanAM sAlaGkArAM satilakA sAvataMsAM sazekharAM svakaraNa tAM cakAra [ja] dRSTvA ca viratanimeSayA dRSTayA suciramaticAruNA tena veSagrahaNena taizca tatkAlamAvirbhUtaiH priyapremAtizayajanmabhiH smaravikArairdviguNatararamyadarzanAM sudRDhamAzliSya zayanIyamanayata, tatraiva ca tayA saha suSvApa [jh]| svalpAvazeSAyAM ca kSapAyAmadhomukhaviSANakoTinovaMcaraNena lAJchanamRgeNa vidhRtamUlAgrabhAgavyatyaye vrajatyastamastAcalacakorakAminImandamandAcAntapicchAyavirasacandrika candramasi, prativelamunnatanatazikheSu tatkSaNamudayamAnamaruNamiva vAtAyanAntareNAvalokayatsu nijaprabhApahArabhIteSu vAsabhavanapradIpeSu, prabhAtaparuSamArutAhatAsu tanutamisracchedapallavakRtanivezamavazyAyajalabindujAlamiva nakSatranivahamajasramujjhatIvAzAlatAsu, paryAya pAdayanyA, tvayeti zeSaH, prakRtikarkazasya svabhAvataH kaThorasya, asya kucayugalasya stanadvayasya, sAhAyyaka sahAyatvam , sthaulyArtha upakAra iti yAvat , kimiti kimartha kRtaM vihitam , zarIramadhyabhAgasya kArye kucasthaulyasyAvazyambhAvAt / te tava, bAlizatvaM mUrkhatvam , aho khedajanakam , anAlocakatvam avicAryakAryakAritvam , aho khedajanakam , yahacchA. kAritA khecchayA kAryakAritvamapi, aho khedajanakam / iti ittham , abhidhAya uktvA, satvarAkRSTasannikRSTavilAsopakaraNapaTalakaH satvaraM-zIghram , AkRSTam-AkRSya gRhItam, sanikRSTAnAM-nikaTasthitAnAm , vilAsopakaraNAnAMvilAsopayoginAM vilepanadravyAdInAm, paTalaM-samUho yena tAdRzaH sa rAjA, svakareNa vahastena, tAM rAjJIm, savilepanAM vilepanadravyeNa viliptAm , punaH sAlaGkArAm alaGkArairalaGkRtAm , punaH satilakA racitatilakAm , punaH sAvataMsAm avartasena-karNapUreNa sahitAm, sazekharA mastakAbharaNayutAm , cakAra kRtavAn , "puMsyuttaMsA'vataMsau dvau karNapUre ca zekhare" ityamaraH [j]| aticAruNA atimanohareNa, tena anupadamupavarNitena, veSagrahaNena veSadhAraNena, ca punaH, tatkAlaM tatkSaNam , AvirbhUtaiH udbhUtaiH, priyapremAtizayadarzanajanmabhiH priyasya-bhartuH, yaH premAtizayaH-snehAtizayaH, tasmAjanmayeSAM tAdRzaiH, taiH prasiddhaiH, smaravikAraiH kAmavikAraiH, dviguNatararamyadarzanAM dviguNataram-atidviguNam , ramya-manoharam , darzanaM yasyAstAdRzIm , madirAvatImiti zeSaH, viratanimeSayA nimeSazUnyayA, dRSTyA-netreNa, suciram atidIrghakAlam , dRSTvA nirIkSya, sudRDham atyantam , AzliSya AliGgaya, zayanIyaM zayyAm , anayata nItavAn / ca punaH, tatraiva tasyAmeva zayyAyAm , tayA madirAvatyA saha, suSvApa suptavAn [jha] / ca punaH, svalpAvazeSAyAM khalpaH-atyalpaH, avazeSo yasyAstAdRzyAm , kiJcidavaziSTAyAmiti yAvat , kSapAyAM rAtrau, svapne svapnAvasthAyAm, rAjA surendravAhanam indravAhanabhUtam , vAraNaM hastinam , airAvatamityarthaH, apazyat dRSTavAniti dUreNAnveti / kasminnavasare ? candramasi candre, asta, prajati gacchati sati, kIDaze tasmin ? adhomukhaviSANakoTinA adhomukhI viSANakoTi:-zRGgAprabhAgo yasya tAdRzena, punaH UvacaraNena UccoM-Urdhvasthito, caraNau-pAdau, yasya tAdRzena, lAJchanamRgeNa cihabhUtamRgeNa, vidhRtamalAgrabhAgavyatyaye vidhRtaH-gRhItaH, mUlAgrabhAgayoH-mUlabhAgordhvabhAgayoH, vyatyayaH-vaiparItyaM yasmiMstAdRze, punaH astAcalacakorakAminImandamandAcAntavicchAyavirasacandrike astAcale-pazcimaparvate,yAzcakorakAminyaH-cakorastriyaH, tAbhiH, mandaM mandaM zanaiH zanaiH, AcAntAH-samantAdupabhuktA, vicchAyA-vigataprakAzA, virasA-darzane vairasyAvahA, candrikAjyoramA yasya taadRshe| tathA prativelaM tasmin tasmin pavanAsphAlanasamaye, unnatanatazikheSu UvadhiobhAvena pavanAndolitajvAleSu, nijaprabhApahArabhIteSu nijaprabhAyAH-svakrAnteH, yo'pahAraH-sUryeNAbhibhavaH, tIteSu, vAsabhavanapradIpeSu vAsagRhasthitaprakRSTadIpeSu, tatkSaNaM sadyaH, udayamAnam udyantam , aruNaM sUryasArathim, vAtAyanAntareNaga vAkSamadhyena, avalokayatkhiva pazyatsu ivetyutprekSA, netrasthAnIyAbhiH pavanoddhRtazikhAbhiH khaprabhApahAriNaH sUryasyodayamavalokitavanta Asan pradIpA ityarthaH / tathA prabhAtaparuSamArutAhatAsuprabhAte-prAtaHkAle, yaH paruSaH-kaThoraH,mArutaH-pavanaH, dena AitAsu-kRtAghAtAsu, AzAlatAsu digrUpalatAsu, tanutamisracchedapallavakRtanivezaM tanutamisrasya-kRzAndhakArasya, chedAH-khaNDA eva, Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| vighaTamAnASTadigbhAgadalaM vikaTAyamAnakukSikoTaramaravindamiva madhupaGkadigdheSvalikuleSu gaganamapahAya tata itaH prayAtsu saMdhyArAgaraJjiteSu rajanItamassu, rAjA rAjatagirizikharamadhirUDhAyAH zvetavasanasragvilepanAlaGkArakamanIyamUrtermadirAvatyAH zailarAjaduhituriva herambamambarAdavatIrya puraHsthitamapAraparimalAndhaiH sarvato nipatadbhirazrAntajhakAramukharitAzAmukhairahamahamikayA vilupyamAnakapolamadavArinirjharamalikulaiH kucakumbhavinyastavikaTapuSkareNa kareNAkRSyAkRSya stanyamApibantaM svapne surendravAhanaM vAraNamapazyat [a] / upazAntanidrazca maGgalatUryanirghoSeNa sapraharSamutthAya prathamataramutthitAyAH 'devi! saMpannAste gurujanAziSaH, prasannA samAsannaiva devI rAjalakSmIH , bhaviSyatyazeSabhUbhRcakracUDAratnamacireNaiva sUnuH' ityudIrya prakaTitAdaro madirAvatyAH svapnamAcacakSe, sApi baddhAvadhAnA savismayabrIDamavanatena zirasA tamazrauSIt [2] // pallavAH-varNasAmyAnUtanadalAni, tatra kRto niveza:-samAvezo yena tAdRzam , aghazyAyajalabindujAlamigha himajalabindupuJjamivetyutprekSAspadam, nakSatranivahaM tArAsamUham , ajasraM satatam, ujjhatISu muzcantISu satIsu / tathA madhu. paGkadigdheSumadhupaGkena-makarandadraveNa, digdheSu-upalipteSu, alikuleSu bhramaramaNDaleSu, aravindamiva kamalamiva, gaganam AkAzamaNDalam , apahAya tyaktvA, sandhyArAgaraJjiteSu sandhyAkAlikaraktavarNavyApteSu, rajanItamassu nizAndhakAreSu, tata itaH atra tatra, prayAtsu prayANamAcaratsu, kIdRzamaravindam ? paryAya vighaTamAnASTadigbhAgadalaM paryAyeNa-krameNa, vighaTamAnAni-vizliSyamANAni, pakSe pRthagavabhAsamAnAni, aSTadigbhAgadalAni-aSTadigbhAgAvalambipatrANi, pakSe aSTadigbhAga. rUpapatrANi yasmiMstAdRzam , punaH vikaTAyamAnakukSikoTaraM vikaTAyamAnaH-prakaTAyamAnaH, kukSikoTara:-madhyabhAgarUpaguhA, yasmiMstAdRzam / kIdRzam vAraNamapazyat ? ambarAt-AkAzAta , aghatIrya adhastAdAgatya, puraH agre, sthitam upaviSTam / punaH kIdRzam ? rAjatagirizikharamadhirUDhAyAH rAjataH-rajatasaMbandhI, yo giriH-kailAsaparvataH, tasya zikharam , adhirUDhAyAH-ArUDhAyAH, punaH zvetavasananagvilepanAlaGkArakamanIyamUrteH zvetavasanena-zubhravastreNa, sajA-mAlyena, vilepanena-arAgeNa, alaGkAraiH-hArAdyAbhUSaNaizca, kamanIyA-manoharA, mUrtiH-zarIraM, yasyAstAdRzyAH, stanya dugdham , pibantaM pAnakarmatAmApAdayantam , kaspAH kamiva kiM kRtvA ? zailarAjaduhituH pArvasyAH, herambaM gaNezamiva, kucakumbhavinyastavikaTapuSkareNa kumbhAviva yau kucau-stanau, tatra vinyasta-sthApitam, vikaTaM prakaTam, puSkaramagrabhAgo yasya tAdRzena kareNa-zuNDAdaNDena, AkRSyAkRSya punaH punarAkRSya / punaH kIdRzam ? ahamahamikayA ahamahambhAvena, alikulaiH bhramarasamUhaiH, vilupyamAnakapolamadavArinijharaM villupyamAnaH-pAnadvArA nirudhyamAnaH, kapola madavAriNaH-gaNDasthalaniSpandimadajalasya, nirjharaH-pravAho yasya tAdRzam , kIdRzaira likulaiH ? apAraparimalAndhaiH apAreNabahutareNa, parimalena-madajalasaurabheNa, andhaiH-vyAmugdhaiH, punaH sarvataH sarvadigbhyaH, nipatadbhiH madajalapravAhe nimajjadbhiH, punaH azrAntajhaGkAramukharitAzAmukhaiH azrAntaiH-avirataiH, jhaGkAraiH-dhvanivizeSaiH, mukharitAni-pratidhvAnitAni, Aza. mukhAni-diGmukhAni yastAdRzaiH [] / ca punaH, maGgalatUryanirghoSeNa maGgalatUryANAM-mAGgalikavAdyavizeSANAm , yo ghoSaH-dhvaniH tena upazAntanidraH-bhananidraH, saharSaharSapUrvakam, utthAya jAgaritvA, prathamataraM pUrvataram, utthitAyAH prabuddhAyAH, madirAvatyAH, devi! te tava, gurujanAziSaH zreSThajanazubhaiSaNAH, saMpannAH siddhAH, samAsava sannihitaiva, rAjalakSmI devI rAjavaibhavAdhiSThAtrI lakSmInAmnI devI, prasannA prAptaprasAdA, yataH azeSabhUbhRzcakracUDAratnam azeSANAM bhUmRtAM-rAjJAm , yaccakra-samUhaH, tasya cUDAranaM-mukuTarUpaH, sUnuH putraH, acireNaiva avilambenaiva, bhaviSyati utpatsyate, ityudIrya ityuktvA, prakaTitAdaraH pradarzitAdaraH, khapnaM tadviSayakavAnajJAnam , AcacakSe uktavAn / sApi madirAvatyapi, baddhApadhAnA kRtAvadhAnA satI, avanatena namratAM gatena, zirasA mastakena, savismayavIDaM sAzcaryalajjam , taM khapnam , azrauSIt zrutavatI [2] / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA __ AnandabharavijRmbhamANoddAmapulakopacitasarvAkyavA ca pratipanneva sadyo garbheNa dviguNamupajAtazobhA tatkSaNamajAyata [3] 1 sthitvA ca kiJcitkAlamusthite ca rAjJi nirgatya ratigRhAdyathAkriyamANamucitavyApAramanvatiSThat [Da] / anatibahuSu ca vyatIteSvahastvanantare Rtau smAtA zaradivasakaramUrtiriva bhAravaraM tejo babhAra garbhamudareNa [6] | nivRttarajaHsaGgApi pANDutAmagacchat , calitumasahApi khelAlasapadanyAsamakarot , dadhatyApi tanutAmupacitA babhUva gAtrayaSTayA, kRSNatArocitAmapi kSIradhavalAmadhatta dRSTim [nn]| tathA ca prakRtimandApi tasyA gatiramandAyata, pInApi jaghanamaNDalI pInatAmabhajata, satatamAtmanAdhaHkRtasya madhyasya gauravaM pazyantI zlathatvamAseduSo dayitanirdayAzleSasukharasasya ca smarantau zuceva zyAmamukhatA jagmatuH stanau, pravRddhayozca kAma Tippanakam-nivRttarajaHsaMgApi ekatra rajaH-dhUliH, anyatra rajaH-pApam / khelA-lIlA / tanutA-kRzata, svarUpeNa, garbhavazAd upacitA sthUlA / kRSNatArocitAmapi yA kRSNatvena zobhitA sA kathaM dugdhazvetA? anyatra kAlaMtArayopetA [Na] __ ca punaH,AnandabharavijRmbhamANohAmapulakopacitasarvAvayavA AnandabhareNa-harSAtizayena, vijRmbhamANAHAyamyamAnAH, uddAmabhiH -ucchritaH, pulakaiH-romAJcaiH, upacitAH-vardhitAH, sarve avayavAH-aGgAni, yasyAstAdRzI satI, garbheNa -zukrazoNitapiNDavizeSeNa, sadyaH tatkSaNam , pratipanneva yukteva, tatkSaNaM khapnazravaNakSaNe, dviguNaM khAbhAvikazobhApekSayA dviguNAdhikaM yathA syAt tathA, upajAtazobhA utpannazobhA, ajAyata samapadyata [7] / __ ca punaH, kiJcitkAlam ISatkAlam , sthitvA sthitiM vidhAya, rAzi meghavAhane, utthite kRtotthAne sati, ratigRhAt bilAsagRhAt, nirgatya bahirgatvA, yathAkriyamANaM yathAkrama prAptam, ucitavyApAram ucitakAryam , anvatiSThat kRtavatI [Da] / anatibahuSu katipayeSu, ahassu dineSu, vyatIteSu atikrAnteSu, anantare avyavahite, RtI mAsikarajaHsyandanAvasthAvasAne, pakSe zaradRtI, mAtA kRtasnAnA, zarahivasakaramUrtiH zaradi-zaradRtusambandhinI, divasakarasya-sUryasya, mUrtiH-bimbam bhAsvaraM dIptam , teja iva, udareNa udaradvArA, garbha, babhAra dadhau [6] / nivRttarajaHsaMgApi dhUlisamparkarahitApi, pANDutAM ketakIdhUlitulyapANDuvarNatAm , agacchat prAptavatIti virodhaH, taduddhAre tu nivRttaH-niruddhaH, rajaHsaMgaH-pApasaMgaH, yadvA rajaHsaGgaH-zrIdharmazoNitodayo yasyAstAdRzI, pANDutAm garbhaprayuktapANDuvarNatAm / punaH calituM gantum , asahApi akSamApi, khelAlasapadanyAsaM kham-AkAzam , ilA-pRthivI, tayorlasena-vilAsenA padanyAsaM pAdavikSepam , calanamiti yAvat , akarot kRtavatIti virodhaH, calitumakSamatve calanAsambhavAt , tadudvAre tu khelAyAM-krIDAyAma, alasaM-garbhabhAreNAlasyAnvitamityarthaH / punaH tanutAM kRzatAm, dadhatyA dhArayantyApi, dadhatyapIti pAThe dhArayantyapItyarthaH, gAtrayazyA zarIrayaSTyA, upacitA sthUlA, babhUveti virodhaH, zarIrayaSTeH kRzatve sthUlatvAsambhavAt , taduddhArastu bhAgAntarAvacchedena kRzatve'pi garbhavazAnmadhyabhAgAvacchedena sthUlatvopapattyA bodhyaH / punaH kRSNatArocitAmapi kRSNatayA-kRSNavarNena, rocitAmapi-rucirAmapi, kSIradhavalAM dugdhatulyazvetavarNAm , dRSTi netragolakam , adhatta dhRtavatIti virodhaH, kRSNavarNatve dugdhadhavalavAsambhavAt , taduddhAre tu kRSNAbhyAM-kRSNavarNAbhyAm, tArAbhyAM-kanInikAbhyAm , ucitAmapi-paricitAmapi, kSIradhavalAM-kanInikA parito dugdhazvetavarNAmiti vyAkhyeyam [Na] 1 tathA ca uttaprakAreNa ca, tasyAH madirAvatyAH, prakRtimandApi jJAnipuruSa-vRSa-haMsa-gaja-parastrINAM mandagAmitayA khabhAvato mandApi,gatiH gamanam, amandAyata mandevAcarat , garbhabhArAdatimandatvamadApadityarthaH / punaH pInApi varastrItvena prakRtyA sthUlApi, tasyA jaghanamaNDalI maNDalAkArakaTipurobhAgaH, pInatAM garbhavazAdatisthUlatAm , abhajata prAptavatI, punaH AtmanA khena, adhAkRtasya sthUlatvAdinA tiraskRtasya, madhyasya madhyabhAgasya, udarabhAgasyeti yAvat , gauravaM gurutAm , satataM nirantaram , pazyantau avalokamAnau, ca punaH, zlathatvamAseduSaH tadAnIM zithilatvamApanasya, dayitanirdayAzleSasukharasasya dayitena-priyeNa, yo nirdayaH-AtyantikaH, leSaH-Alijanam , tajjanyasya mukharasasya-Anandarasasya, smarantau, stanau, zuSeSa zokeneva, zyAma Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmlrii| 181 manayoH khena rUpeNa bhAramudvoDhumakSameva kSAmatAM mumoca madhyalakSmIH , anapatyatAdarzanaduHkhataptAM nirvApayitumiva bandhutAmAyatAH prasaJaH padanyAseSu niHzvAsAH [2] / pratidivasamupacIyamAnagarbhA ca sA sakalalokAzcaryakAriNo'bhilASavibhramAnabhRta, tathA hi-vAsabhavanAGgaNabhramiSu khinnA zaratprasanne mAnasasaraHpayasi sasakhIjanA snAtumiyeSa, madhyandinanidAghajanitA''yallakA pallavitakalpapAdapalatAkuleSu kulagirinitambArAmeSu rantumabhilalASa, vibudhavRndaparivRtA zAzvateSu sAgarAntaradvIpasiddhAyataneSu sAndhyamArabdhamapsarobhiH prekSAnRtyamIkSitumAkAGkSat , agrataH prapazcitavicitrAkhyAnakena zravyavacasA kathakanArIjanena vividhaM vinodyamAnApi divyakathAsu karNaM dadau, vidhRtavikozapuSkare na tathA nijakare yathA subhaTanikare dRSTimanayata, apAstaraNaparikaraM prakAmaguNavantamapi bhRtyalokaM paryaGkamiva sAvajJamaikSata, sarvadigvyApinA patyurapi pratApena samatapyata, Tippanakam-bandhutAM bandhusamUham [ta] aayllkH-khedH| vidhRtavikozapuSkare ekatra vikRtavigataprativArAsiphalake, anyatra vistviksitpthe| apAstaraNaparikaraM nirastasaMgrAmaparicchadam , anyanna apagatAstaraNaparikaram [th]|| mukhatAM zyAma-kRSNama , mukham agrabhAgo yasya tattAm , jagmatuH prApatuH, antarvatnInAmudaragauravasya AliGganAnandazaithilyasya stanAgrabhAgazyAmatvasya cautsargikatvAt / ca punaH, kAmam atyantam , pravRddhayoH sthaulyamApanayoH, anayoH stanayoH, bhAraM, khena AtmIyena, rUpeNa kRzAkAreNa, udbodum udvahanAya, akSamA iva asamarthA ivetyutprekSA, madhyalakSmIH madhyAvayavazobhA, kSAmatAM kRzatAm , mumoca tatyAja, khAbhAvikakRzatAmapahAya stanabhArobahanopayoginI gurutA jagrAhetyarthaH / anapatyatAdarzanaduHkhataptAm anapatyatAyAH-apatyarAhilyasya, darzanena yad duHkhaM-paritApaH, tena taptAm , bandhutAM khabandhujanatAm , nirvApayituM zamayitumiva, AyatAH dIrghAH, nizvAsAH nAsAvAyavaH, padanyAseSu pAdavikSepeSu calanacalAyAmityarthaH, prasasraH prasaranti sma; antarvanInAM calanazrameNa niHzvAsodgamasya prakRtisiddhatvAt [ta] / ca punaH, pratidivasaM pratidinam , upacIyamAnagarbhA vardhamAnagarbhA satI, sakalalokAzcaryakAriNaH sarvalokAzcaryajanakAn, abhilASavibhramAn manorathavilAsAn , akRta kRtavatI, abhRteti pAThe dhRtavatItyarthaH / tAn vibhramAn darzayati-tathAhIti / vAsabhavanAGgaNabhramiSu vAsabhavanasya-nivAsamandirasya, yAni aGgaNAni-catvarANi, teSu yA bhramayaHbhramaNAni, tAsu khinnA anubhUtakhedA satI, sasakhIjanA sakhIjanasahitA, zaradAgamAt zaraDatorAgamanAt , prasanne nirmale, mAnasasaraspayasi mAnasAkhyasarovarajale, snAtuM nimabitum , zyeSa abhilaSitavatI / madhyandinanidAghajanitA''yalakA madhyandine-madhyAve, yo nidAghaH-dharmaH, tena janitaH-utpAditaH, AyallakA-khedo yasyAstAnI satI, pallavitakalpapAdapalatAkuleSu pallavitAbhiH-nUtanadalavyAptAbhiH, kalpapAdapalatAbhiH-kalpavRkSalatAbhiH, AkuLeSuvyApteSu, yadvA pallavitaM kalpapAdapalatAnAM kulaM-samUho yeSu tAdRzeSu, kulagirinitambArAmeSu kulagirINAM-kulaparvatAnAm , nitambArAmeSu-madhyabhAgasthodyAneSu, rantuM krIDitum , abhilalASa abhilaSitavatI, madirAvatIti zeSaH / vibudhavRndapari vRtA vibudhavRndena-paNDitamaNDalena, devamaNDalena vA, parivRtA-pariveSTitA satI, zAzvateSu sadAtaneSu, sAgarAntaradvIpasiddhAyataneSu sAgarAntarAH samudrAntargatAH, ye dvIpAH-sthalapradezAH, tatratyeSu siddhAyataneSu-siddhamandireSu, apsarobhiH kharvezyAbhiH, ArabdhaM pravartitaM, sAndhyaM sAyaMkAlika, prekSAnRtyaM nRtyavizeSam , IkSituM draSTum , akAt shraakaahitvtii| agrataH agre, prapazcitavicitrAkhyAnakena prapaJcitaM--vistAritam , vicitraM-vividham , AkhyAnakam-amRtamanyanAdikathAnakaM yena tAdRzena, zravyavacasA zravya-zravaNapriyaM, vaco yasya tAdRzena, kathakanArIjanena kathAnakakuzalo yo nArIjana:zrIjanaH, tena, vividhaM nAnAprakArakaM yathA syAt tathA, vinodyamAnApi prasAdyamAnApi, divyakathAsu daivikopAkhyAmakeSu, manoharakathAsu vA, karNa, dadau pravartayAmAsa, vidhRtavikozapuSkare vikRtaM-nihitam , vikoza-vikasitam , puSkara-kamalaM, yasmiMstAdRze, nijakare vahaste, tathA dRSTiM na, anayat preritavatI, yathA vidhRtaM, vikoza-pratyAkArarahitam, puSkaraM-kRpANa, phalakaM yena tAdRze, subhaTanikare suyodhasamUhe / prakAmaguNavantamapi atyantaguNazAlinamapi, pakSe manohararajubaddhamapi Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka - parAgavivRti saMcalitA prahNIkRtAzeSabhUbhujA gurujanasyApi gauraveNa glAnimagamat, apraNavinApi prArthitA sarvasvamadita, kRtApakAre'pi karuNAparA prANivihe babhUva [tha ] // 182 pUrNeSu ca krameNa kiJcitsAtirekeSu navasu mAseSu sAratithivArakaraNAzrite'tizreyasyahani puNye muhUrta yathAsvamuJcasthAnasthitaiH kautukAdiva zubhagrahairavalokite vizuddhe lame lamacA rutAdarza najA taparitoSAyAmivordhvamukhyAM horAyAmaprata eva jAtena sahitamakhilaprajApramodenAdvitIyarUpamajanayat tanayam [da] | utpannamAtra eva ca kAryAntaraniyantrito'pyananupAlita parasparaH sarabhasapadanyAsaraNitanUpuraiH putrajanma svayamAkhyAtumutsukairiva puraH purobhavadbhiH pAdapallavaiH prakaTita saMbhramaH pUrNapAtragrahaNAya bhUmipAlAbhimukhamacalat saka kikirAta kubja kallamUka 1 apAstaraNaparikaram apAstaH- tyaktaH, raNaparikaraH- raNocitadRDhagAtrabandho yena tAdRzam, pakSe apagatam AstaraNamAcchAdanaM yasya tAdRzam, bhRtyalokaM sevakajanam, paryaGkamiva palyaGkamiva, sAvazam anAdarapUrvakaM yathA syAt tathA, aikSata dRSTavatI / sarvadigvyApinA sarvadigkhyApanazIlena, patyurapi bhartturapi, pratApena kSAtratejasA, pakSe prakRSTatApena, samatapyata samyak taptA abhavat / punaH prahvIkRtAzeSabhUbhujA prahvIkRtAH - avanamitAH, azeSAH samastAH, bhUbhujaHrAjAno yena tAdRzena, gurujanasyApi bharnAderapi, gauraveNa mahattvena, pakSe bhAreNa, glAniM khedam agacchat prAptavatI / punaH praNayinApi snehAnAspadenApi janena, prArthitA yAcitA satI, sarvasvaM samastasampattim, adita dattavatI, punaH kRtApakAre'pi kRtapratikUle'pi, prANinivahe prANisamUhe, karuNAparA dayAzIlA, babhUva jAtA, garbhiNInAM kAyena manasA cAtIvakomalatvAt [ tha] 1 krameNa yathAkramam, kiJcitsAtirekeSu kiJcidadhikeSu navasu navasaMkhyakeSu mAseSu, pUrNeSu pUrtibhAvaneSu satsu sAratithivArakaraNAzrite sAraiH zreSThaiH, zubhabhUtairiti yAvat, tithivAra karaNaiH- tithi:sUryAcandramasordvAdazAntarAMzaH, vAra- dinam, karaNaM-tithyardham, tairAzrite-yukte, atizreyasi paramazubhAvahe, ahani dine, puNye zubha muhUrte paJcadazadhA vibhaktasya dinasya paJcadaze bhAge, kininyUnAdhikaghaTikAdvayAtmakakAle, yathAsvaM yathAyogyam, uccasthAnasthitaiH uccasthAnAzritaiH gRhANAmuccatvaM caivam - "arkAdyuccAnyaja 1 - vRSa2 mRga 3 - kanyA4 - karka 5-mIna 6 vaNija'zaiH / dig 10 dahanA 3 'STAviMzati 28 tithI 15 Su 5 nakSatra 27 - viMzatibhiH 20 // " ayaM bhAvaH - meSAdirAzisthAH sUryAdaya uccAstatrApi dazAdInaMzAn yAvata paramoccAH / zubhagrahaiH gurubudhaprabhRtigrahaiH, kautukAdiva apUrvadidRkSArasAdiva, avalokite Abhimukhyena nirIkSite, vizuddhe zubhe, lagne rAzyudaye satIti zeSaH / lagnacArutAdarzanajAtaparitoSAyAmiva lagnasya rAzInAmudayarUpasya, cArutAyAH - zubhAvahatAyAH, darzanena jAtaH - prAdurbhUtaH, paritoSaH- santoSo yasyAstAdRzyAm, horAyAM ghaTikA rdhakAlarUpAyAm, UrdhvamukhyAm maGgalonmukhyAM satyAm agrata eva prathamata eva, jAtena utpannena, akhilaprajApramodena sakalaprajAharSeNa sahitaM saha, advitIyarUpam apUrvarUpam, tanayaM putram, ajanayat udapAdayat [ da ] | utpannamAtra eva putrotpattyanantarameva, kAryAntaraniyantrito'pi anyakAryAsakto'pi, zuddhAntavArastrIjanaH antaHpuragaNikAjanaH, pUrNapAtragrahaNAya pUrNapAtraM nAma putrajanmAdimahotsave vastramAlyAdipUrNa suhRjjanaiH pAritoSikatayA balAdAdIyamAnaM pAtram, taduktam - "utsaveSu suhRdbhiryad balAdAkRSya gRhyate / vastramAlyAdi tatpUrNapAtraM pUrNAnakaM ca tat" iti, bhUmipAlAbhimukhaM rAjJo'ntikam, acalat agacchat / kIdRzaH san ? ananupAlitaparasparaH apratIkSita parasparaH; punaH sarabhasapadanyAsaraNitanUpuraiH sarabhasaH satvaro yaH padanyAsaH-pAdavikSepa:, tena raNitAni - dhvanitAni nUpurANi - pAdAGgadAni yeSu tAdRzaiH punaH svayaM sAkSAdeva, na tvanyadvArA, putrajanma rAjakIya putrotpattivArtAm puraH pUrvam, AkhyAtuM kathayitum, utsukaiH utkaNThitairiva, purobhavadbhiH agre savaradbhiH, pAdapallavaiH palavopamapAdaiH prakaTitasambhramaH pradarzita saMvegaH punaH kIdRzaH ? sakacuki-kirAta- kubja-badhiramUka - vAmanaH kacakinaH - antaHpuradvArapAlAH, kirAtAH - AraNyakamleccha jAtIyAH, kubjA:-"hRdayaM yadi vA pRSThamunnataM kramataH saraka kruddho vAyuryadA kuryAt tadA taM kubjamAdizet // " ityuktalakSaNA janAH, badhirAH - zravaNazaktizUnyAH, mUkAH- vAkzakti zUnyAH, vAmanAH-hrasvakalevarAH, taiH sahitaH punaH anekazatasaMkhyaH bahuzatasaMkhyakaH [dha ] | Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| 183 vAmano'nekazatasaMkhyaH zuddhAntavArastrIjanaH [dh]| pramuditapaurajanajayajayArAvapIvaraH pratibhavanamAhatAnAmasaMkhyakAhalAzaGkhajhallarImurajapaTahAnAmanusRtaH paTIyasA jhAtkRtena vAditrANAmAhvayanniva nartanAya vyoni vaimAnikavadhUvRndamAkArayanniva mahotsavAlokanAya dikSu lokapAlapariSadamAdizanniva raGgAvalIyogyaratnAnayanAya pRthvItalopAnteSupAthonidhIn babhrAma mathanabhrAntamandaravighUrNitamahANavadhvAnaghagharo jagati nAndIghoSaH [n]| prasarpannitastataH prastutaparIhAsa iva tatkAlamadhigatavikAzAsu pramuditAviva dikSu cikSepa piSTAtarajaHpiJjaraM sarokiJjalkajAlamudyAnAnilaH [pa] / kRtAdhyayanabhaGgavidvajanavisarjitAni praSThIkRtaikaikabaTharacchAtrahastArpitavizAlapUrNakalazAni yugapaduJcAritAzI:paramparAvacanavAcAlAni celurantaHpurAbhimukhamakhilAni vidyAsatrazAlAntevAsimaNDalAni [pha] 1 pracalitAruNapANimaNipallavamAndolitAlinIlalIlAlakabhaGgamAbhaGguramuroja nAndIghoSaH-"devadvija mRpAdInAmAzIrvAdaparAyaNAH / nandanti devatA yasmAt tasmAnAnhI prakIrtitA // " ityuktamaGgaladhvaniH, jagati bhuvane, babhrAma bhrAmyati sma, kIdRzaH ? pramuditapaurajanajayajayArAvapIvaraH pramuditAnA prahRSTAnAm , paurajanAnAM-tatpuravAsijanAnAm , jayajayArAvaiH jayajayakAraiH, pIvaraH sthUlaH, pravRddha iti yAvat , punaH pratibhavanaM pratigRham , AhatAnAM tADitAnAm , asaMkhyakAhalA-zaba-jhalarI-muraja-paTahAnAm, asaMkhyAHaniyatasaMkhyAkAH, bahava iti yAvat , ye kAlAH-mahADhakkAH, zaGkAH-samudrotpannamukhavAdyavizeSAH, jhalayaH-kAsyavAdyavizeSAH, murajAH-mRdaGgAH, paTahAH-dundubhayaH, teSAm, vAditrANAM vAdyavizeSANAm, paTIyasA manohareNa, jhAtkRtena dhvanivizeSeNa, anusRtaH anvitaH, kiM kurvanniva ? byomni AkAze, sthitamiti zeSaH, vaimAnikavadhUvRndaM vimAnavAsidevAnAgaNam , nartanAya nRtyArtham , Ahvayanniva AkArayannivetyutprekSA; punaH dikSu dazadizAsu sthitAmiti zeSaH, lokapAla pariSadaM dikpAladevasabhAm , mahotsavAlokanAya rAjaputrajanmamahotsavadarzanAya, AkArayanniva Ahvayaniveti votprekSA; punaH raGgAvalIyogyaratnAnayanAya rajyatyasminniti raGgaH-nRtyamaNDapaH, tasva AvalI-patiH, tadyogyAnitannivezanayogyAni, yAni ratnAni, teSAmAnayanAya-upaharaNAya, pRthvItalopAnteSu pRthvItalapradezeSu, Adizaniva AjJApayanniveti cotprekSAH kIdRzaH? mathanabhrAntamandaravighUrNitamahArNavadhvAnaghardharaH mathane-surAsurakRtasamudraviloDane, bhrAnta:-prAptabhramaNaH, yo mandaraH-mehaH, tena vighUrNitaH-vikSobhitaH, yo mahArNavaH-mahAsamudraH, tasya yo dhvAnaH-dhvaniH, tadvad gharghara:-kharavizeSAnvitaH [n]| itastataH atra tatra pradeze, prasarpana pravahan , udyAnAnilaH ArAmavAtaH piSTAtarajamaMpiJjaraM piSTAtarajovat-paTavAsa nuvat pijaraM-kiJcidraktapItavarNam, sarojakijalkajAla sarojAnA-kamalAnAm, kijalkajAlaM-kesarasamUham, dikSa sakaladizAsu, cikSepa vikSipati sma / kIdRzISu dikSu? tatkAlaM tatkSaNam , adhigatavikAsAsu prApta vikAsAsu, vikasitAsvityarthaH, ata eva pramuditAkhiva prAptapramodAkhivetyutprekSA / kIdRza iva ? prastutaparihAsa iva prastutaH-prArabdhaH, parihAsaH-pari sarvatobhAvena hAso yena tAdRza ivetyutprekSA, yathA nAyako holikotsave parihAsena nAyikopari raktacUrNAni vikSipati tathetyarthaH [pa] / akhilAni sakalAni, vidyAsatrazAlAntevAsimaNDalani vidyAsatrazAlAyAH-vidyAdAnazAlAyAH, ye antevAsinaH-chAtrAH, teSAM maNDalAni-samUhAH, antaHpurAbhimukhaM rAjanInivAsabhavanAbhimukham , celuH jammuH, kIdRzAni ? kRtAdhyayanabhaGgavidvajjanavisarjitAni kRto'dhyayanasya bhayo vicchedo yaistAdRzaiH, vidvajanaiH-adhyApakajanaiH, visarjitAni-parityaktAni dattAvakAzAnItyarthaH punaH praSTIkataikaikabaTaracchAtrahastArpitavizAlapUrNakalazAni praSTIkRtasya-ekaikena maNDalena khAne gamitasya, ekaikasya baiTharacchAtrasyamUrkhacchAtrasya, haste, arpitaH-nihitaH, vizAla:-bRhadAkAraH, pUrNakalazaH-jalapUritapalavAyutamukhakumbho yaistAdRzAni, punaH yugapaducAritAzI paramparAvacanavAcAlAni yugapaducAritaiH-ekakAlAvacchedenoktaiH, AzIHparamparAvacanaiH-zubhaiSaNAsamUhArthakavAkyaiH, vAcAlAni-zabdAyamAnAni [pha] 1 sAntaHpuram antaHpureNa-tAsthyenopacArAdantaHpurastrIjanena sahitam , nagaranArIvRndaM prakRtanagaravAstavyastrIsamUhaH, anilAhatakalpalatAvanamiva anilena-vAyunA, Ahatam - AsphAlitam , kalpalatAvanaM-kalpavRkSasamUha iva, nanarta nRtyaM cakAra / kIdRzam ? pracalitAruNapANimaNipallavaM pracalitAni-prakampitAni, aruNAni-raktavarNAni, pANimaNirUpANi-manoharahastarUpANi, pallavAni-navapatrANi yasya tAdRzam, Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA stabakabhAreNa raNaraNitatAraratnAbharaNamAlamanilAhatakalpalatAvanamiva nanarta sAntaHpuraM nagaranArIvRndam [4] // ___ avanIzvaro'pi paramotpannanirvRtirjalakaTAhakoDanikSiptanADikAnihitacakSuSA gaNakanivahena nizcitya devyAH prasavalapramAgatena muhurmuhuranekaprakAraiH kRtopavarNanamAkarNya janmagrahabalaM bAlakasya kRtamajjanAdikRtyaH zubhe muhUrte nivartitAnucaralokaH parigataprAntamutkhAtakhaGgaiH samantato vIrapuruSaiH prazassatarupallavAstRtamukhena dvArazAkhAsaGginA maGgalakalazayugalenAvabhAsitamudAragandhodagAraguggulaghUpadhUmAndhakAradUrIkRtaduSTacakravakrAkSIsaMcAramaciradhautacaraNAbhiH pravizya sAzIrvAdamantaHprakIrNakusumAkSatakaNAbhirbandhuvRddhAbhirAbaddhamaGgalagItakolAhalamadattabAhyaparijanapravezena prazastAlApinA sakalalaukikAcArakuzalena 'kuruta haricandanopalepahAri mandirAGgaNam , racayata sthAnasthAneSu ratnacUrNasvastikAn , datta dvAri nUtanaM cUtapallavadAma, vikiratAntarutphullapaGkajopahAram , samAsottarapadabhUtamaNyAdizabdAnAM pUrvapadArthagatasaundaryabodhakatvAt ; punaH AndolitAlinIlalIlAlakabhaGgam Ando litA:-utkSiptAH, alinIlAH-bhramarasadRzazyAmavarNAH, lIlAlakabhanA:-krIDArthakalpitakuTilakezA yasya tAdRzam / punaH urojastabakabhAreNa urasi vakSasi, jAyata ityurojaH-stanaH, tadrUpasya stabakasya-puSpagucchasya, bhAreNa, AbhaDraM samantAnamram ; punaH raNaraNitatAraratlAbharaNamAlaM raNaraNitAni-dhvanivizeSAnvitAni, tAraratnAnAm-uttamaratnAnAm , bhAbharaNAni-kaTakanUpurAdhalaGkaraNAni mAlA ca yasya tAdRzam [v]|| avanIzvaro'pi rAjApi, paramotpanna nirvRtiH paramam-atyantaM yathA syAt tathA, utpannA nirvRtiH--haSoM yasya tAdRzaH; punaH jalakaTAhakroDanikSiptanADikAnihitacakSuSA jalakaTAhasya-jalapUrNamahAbhAjanavizeSasya, koDe-madhye, nikSiptAsthApitA, yA nADikA-kAlapramApakayantravizeSaH, tatra nihitAni-nivezitAni, cakSaSi yena tAdRzena, devyAH madirAvatyAH, prasavalagnaM prasavakAlikalamam , nizcitya niNIya, Agatena tatropasthitena, gaNakanivahena daivajJasamUhena, muhurmuhuH punaH punaH, anekaprakAraiH vividhaprakAraiH, kRtopavarNanam upavarNitam , bAlakasya jAtakasya, janmagrahabalaM janmakAlikoccasthAnasthitapraharUpaM balam , AkarNya-zrutvA, kRtamajanAdikRtyaH kRtasnAnAditAtkAlikakAryaH san , nivartitAnucaralokaH parityaktabhRtyajanaH, zume uttame, muhUrta samaye, priyAyAH madirAvatyAH, prasUtigRhaM prasavAlayam , avikSata praviSTavAn / kIdRzam ?, utkhAtakhar3eH udbhatakhaGgaH, vIrapuruSaiH, samantataH sarvataH, parigataprAntaM vyAptaprAntapradezama punaH prazastatarupallavAstRtamukhena prazastaiH-uttamaiH, tarupallavaiH-vRkSanavadalaiH, prazastAnAM vA tarUNAM pallavaiH, AstRtamAvRtam, mukham-UrzvabhAgo yasya tAdRzena, punaH dvArazAkhAsaGginA dvArazAkhA-dvArasya UrdhvabhAgaH, tatsajinA-tatra sthitena, maGgalakalazayugalena maGgaloddezyakaghaTadvayana, avabhAsitam uddIpitam / punaH udAragandhodgAraguggulu dhUpadhUmAndhakAradurIkRtaduSTacakravakAkSIsaJcAram udAraH-mahAn , gandhodgAraH-gandhAvirbhAvo yasya tAdRzo yo guggulu dhUpasya-gugguladhUpasambandhI, dhUmaH, tadrUpAndhakAreNa, dUrIkRtaH-niruddhaH, duSTAnA-bAladhAtanadoSavatInAma, cakravakrAkSINAMcakravakrAkAranetrANAM strINAm , saJcAro yasmiMstAdRzam / punaH aciradhautacaraNAbhiH tatkSaNaprakSAlitapAdAbhiH, sAzIdim AzIrvAdena sahitaM yathA syAt tathA, antaH prasUtigRhAbhyantaram , pravizya praveza kRtvA, prakIrNakusumAkSatakaNAbhiH prakIrNAni-prakSiptAni, kusumAni-puSpANi, akSatakaNAH-taNDulakaNAzca yAbhistAdRzIbhiH, bandhuvRddhAbhiH khabandhu bhUtavRddhastrIbhiH, AbaddhamaGgalagItakolAhalama AvaddhaH-AyojitaH. kRta iti yAvat , maGgalagItAnAM kolAhala:-zabdavizeSo yasmiMstAdRzam / punaH zuddhAntajaratIjanena antaHpurasambandhivRddhastrIjanena, kriyamANavividhazizurakSAvidhAnaM kriyamANaM-vidhIyamAnam, vividham-anekaprakArakam , zizurakSAvidhAnaM zizurakSAprayojakaM kArya yamiMstAdRzam / kIdRzena tena ? adattabAhyaparijanapravezena adattaH-avaruddhaH, bAyaparijanasya-bAyakhajanasya, pravezaHantarAgamaM yena tAdRzena; punaH prazastAlApinA priyAlApazIlena; punaH sakalalaukikAcArakuzalena samapralaukikavyavahArAbhilena; punaH jalpatA pratipAdayatA, kimityAha-mandirAGgaNaM rAjabhavanaprAGgaNam , haricandanopalepahAri haricandanasya-candanavizeSasya, yadvA-"pRSTaM ca tulasIkASThaM karpUrAguruyogataH / athavA kesarairyojyaM haricandanamucyate // " ityuktama mizritadravyavizeSasya, upalepena-vilepanena, hAri-manoharam , kuruta sampAdayata; punaH sthAmeSu sthAneSu tattatsthA Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkbrii| kArayata sarvataH zAglisalilakSepamakRtakAlakSepam , Aharata bhagavatI SaSThIdevIm , Alikhata jAtamAtRpaTalam, ArabhadhvamAryavRddhAsaparyAma , nidhatta payanteSu zayanasya sadyobhimantritA rakSAbhUtiremam' ityAdi jaspatA talpanikaTopaviSTana zuddhAntajaratIjanena kriyamANavividhazizurakSAvidhAnamaviratacalattAlavRttanirvApyamANasanAgaramodapAnodakazarAkmadhikodazcitAtmabhiracalAvasthAnairutthAya vismitairiva tribhuvanAtizAyizobhamabhakarUpamavalokayadbhirmaGgalapradIpaiH prakAzitAbhyantaramadUra sthitAtmavyApArasatvarasUtikaM priyAyAH prasUtigRhama vizat [bh]|| pravizya ca satarSamudbhutapraharSasmito vismayastimitapakSmaNA locanayugena sphuTavibhAvyamAnasakalapakravartilakSaNAM zasyAM pratikSaNamavalokya sUnotribhuvanavilakSaNAmakyavabhiyamamandanirgatAnandAbhubinturapratipAdanIyAM neSu, ratnacUrNasvastikAn ratnAnAM candrakAntAdInAm , yAni cUrNAni-kaNAH, taiH khastikAn-mAGgalikAkAravizeSAn , racayasa kalpayata; puna dvAri dvAropari, nUtanaM navInam , ghRtapallavazama AmrapAlanamayatoraNamAlAm, yasa sthApayata, banItetyarthaH; punaH antaH abhyantare, utphalapaGkajopahArama utphulyAni udvikasitAni, yAni paGkajAni-kamalAni, takyA upahAra-mAGgalikaprAmRtam , vikirata vikSipata, punaH akRtakAlakSepaM na kRtaH kAlopaH kAlAtikramaH, vilamba iti yAvat , yasistArazaM yathA syAt tathA, sarvataH sarvatra, zAntisalilakSepaM zAntijanakajalasekam , kArayata mRtyadvArA sampAdayata; punaH mAyavatIm aizAlinIm , SaSThIdevI paMDazamAtRkAsu SaSThI bAlapAlanazIlAm , "mAtRkAsu pUjyatamA sApaDI prakIrtitA / zizUnAM prati vizveSu prtipaalnkaarinnii| tapasvinI viSNubhaktA kArtikeyasya kAminImU" ityAyuktAM devIma, Aharata AvAhayataH punaH jAtamAsRpaTalaM jAtaM nAma godhulaprAzanAdinA saMskAravizeSaH, tadadhiSThAtRbhUtaM mAtRpaThalaM-maurIpadmAdidevISoDazakam , Alikhata citrayata; punaH AryavRddhAsaparyAm AryANAM-zreSTha nAm , vRddhAnAM-chatrIgAm , sapA pUjAm , ArabhadhvaM prArabhadhvam ; punaH zayanasya jAtakazayyAyAH, paryanteSu prAntabhUmighu, sadyaH tatkSaNam , abhimantritAM mantreNa saMskRtAm , rakSAbhUtirekhAM rakSArthabhasmarekhAm , nidhatta sthApayata, racayatetyarthaH, ityAdi ityAdyAdezavAkyam / punaH kIdRzena zuddhAntajaratIjanana ? tanikaTopaviSTena jAtakazayyAsamIpopaviSTena / punaH kIrazaM kAgRham ? aviratacalatAlavRntanirdhApyamANasanAgarakSodapAnodakazarAkma avirata-nirantaram, calatiH udgacchadriH, tAlavRntaiH-lAlavyajanaiH, nirvApyamANA:-zItalatAmApAdyamAnAH, sanAgarakSodAH zuNThIcUsahitAH, pAnodakazarA:-peyajalAdhAramRtpAvizeSA yasmiMstAdazam / punaH maGgalapradIpaiH maGgalArthaprakalpitapradIpaH, prakAzitAbhyantaraM prakAzitam-udbhAsisam , abhyantara-madhyaM yasya tAdRzam / kIdRzaiH ? adhikodazcitAtmabhiH adhikam-atyantaM yathA syAt tathA, udazcina:-udvelitaH, AsmA-kharUpa yeSAM sAhazeH, punaH acazvalAvasthAnaH nizceSTaM saMtiSThamAnaH, ata evaM utthAya udbudhya, vismitairiva samAtAzrayerivetyutprekSA, tribhuvanAtizAyizobhe tribhuvanAtizAyinI-bhuvanatrayotkRSThA, zobhA yasya tAhazam , arbhakarUpaM jAtakasvarUpam , abalokayadbhiH pshydbhiH| punaH kIdRzam ? adUrasthitAtmavyApAra sasvarasUtikam adUre-samIpe sthitA, AtmavyApAre-prasavasambandhikhakArye, sasvarA- sasammamA, sUtikA-kRtaprasavA yasistAdRzam [bh]| punaH, satarSa sAbhilASam , pravizya antaHpravezaM kRtvA, udbhUtapraharSasmitaH udbhUtam-utpamam , praharSeNabhatihamA, smita-mandahAso yasya tAdRzaH, yadvA udbhUtena praharSeNa smitaH-mandaM hasitaH sam , vismayastimitapakSmaNA vismayena-AzcaryeNa, stimite-nissande, pakSmaNI-netroparitanaromalekhe yasya tAdRzena, locanayugena namanadvayena, sphuravibhAgyamAnasakalacakravartilakSaNAm sphuTaM yathA syAt nathA, vibhAvyayAnAni-pratIyamAnAni, sakalAni-samastAni, cakravartinAM-parakhaNDAdhipAnAm , lakSaNAni-jAtakIyahastAdimatavamAdicihAni yasyAM tAzIm, zasyAM prazaMsamIyAm, sunoH sutasya, vibhuvanavilakSaNAM bhuvanatrayAdurakRSThAm , avayavazriyam aGgazobhAm , pratikSaNaM kSaNe kSaNe, aghalokya vilakSya, amandarzitAnandAcabinduHamandaM yathA syAt tathA, nirgatAH syanAbhyAM niHsatAH, AnandAkindakA 24 tilaka. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavikRtisaMvalitA sukhamayI kAmapi daza prApa [ma] 1 nirgatya ca vimocitAzeSabandhanaH sadRzamAdhipatyasya bhUnerudAratAyAH pramodasya ca nijasya vismAyitajagatrayaM mAsamAtramanudiva samutsavamakArayat [ya] | atikrAnta ca SaSThIjAgare samAgate ca dazame'hni kArayitvA sarvanagaradevatAyataneSu pUjAm , mAnayitvA bhitrajJAtivargam , abhyarcya gurujanam , dattvA samAropitAbharaNAH savatsAH sahasrazo gAH suvarNa ca pracuramArambhaniHspRhebhyo viprebhyaH svapne zatamanyuvAhano vAraNapati ISTa iti saMpradhArya tasyaiva svapnasya sadRzamAtmIyanAmazcaikadezena samudAyavAcyena cArthena samarthitAnuhAraM harivAhana iti zizo ma cakre [] // krameNa ca prasavadivasAdArabhya tatkAlopajAtaprasavAbhirabhinavayauvanopacitaparimaNDalastanIbhiravyaGganIrogAGgayaSTibhiriSTaviprayogAdibhirduHkhairanupataptAbhirAptatayA nipuNamavadhRtAbhirdhAtrIbhiranavaratamupacaryamANasya zuddhapakSacandramasa iva pratidivasopacIyamAnadehAvayavaka.nterakhilavedoktavidhividA vedhasevApareNa svayaM purodhasA AnandajanitAzrukaNA yasya tAdRzaH san , apratipAdanIyAm avarNanIyAm , kAmapi vicitrAm , sukhamayIm AnandamayIm , dazAma avasthAm , prApa anubabhUva [m]| ca punaH, nirgatya prasUtigRhA naSkamya, vimocitAzeSabandhanaH vimocitAni-kArAgArAdhyakSadvArA vizleSitAni, azeSANi-sarvANi, bandhanAni-taskarAdInA nigaDaniyantragAti yena tAdRzaH san , nijasya svasya, Adhipatyasya jaga. svAmitvasya, bhUteH aizvaryasya, udAratAyAH dAnazIlatAyAH, pranodasya sunaratnodbhavajanyAnandasya ca, sadazam anurUpam , punaH vistApitajagatrayaM vismApitam-AzcaryamApAditam , jagatraya-lokatrayaM yena tAdRzam , mAsamAtraM mAsapramitam , mAsavyApakamityarthaH, utsavaM sutajanmotsavam , anudivasaM pratidinam , akArayat kAritavAn [y]| ca punaH, SaSThI. jAgare SaSThyAM-devyAH pUjanArtha SaSThyA rAtrau, jAgare-jAgaraNe atikrAnte vyatIte, niSpane satIti yAvat , dazame ahani dine, samAgate samupasthite ca sati, sarvanagaradevatAyatane sarvANi -samastAni, yAni nagarasya devatA''yatanAni-dava. mandirANi, teSu, pUjAM devatA''rAdhanaM kArayimvA, punaH mitrajJAtivarga mitrANAM-suhRdAm . jJAtInA-bandhUnAM ca, vargasamUham, mAnayitvA sarakRtya, punaH gurujana "dharmajJo dhamekattA ca sadA dhrmpraaynnH| sattvebhyo dharmazAstrArthadezako muru. rucyate // " ityevaM paribhASitaM munijanam , abhyacrya pUjayitvA, punaH Arambhani.sprahebhyaH la. kivya pAraviratebhyaH, viprebhyaH brAhmaNebhyaH, samAropitAbharaNA: samAropita,ni-samarpitAni, AbharaNAni alapuraNAni yAbhyastAhazIH, savatsAH vatsasahitAH, sahanazaH sahasrasaMkhyakAH, gAH dhenUH, pracuraM bahu, suvarNa ca dattvA, svapne svapnAvasthAyAm , zatamanyuvAhanaH indravAhanabhUtaH, vAraNapatiH gajAdhirAjaH, airAvata ityarthaH, iSTaH avalokita iti sampracArya zubhaphalena niNIya, tasyaiva svapnasya svapraSTavastunAmnaH, sadRzam, AtmanAnaH meghavAhanatikhAnAnaH, ekadezena vAhana sekadezAvacchedena, sadRzam punaH samudAyavAcyena harivAhanetisamudAyapratipAdyena, arthena harindrasya vAhana ityAkArakega, samarthitAnuhAraM samarthita:-indravAcakaharizabdaparyAyavidhayA meghavAhanazabdasyApasthityA tadvAhananvenopAditaH, anuhAra:pitRsAdRzya yana tAdRzam , vAhyavAhanabhAvasya kiJcatmAdRzyaniyatatvena hariSadosthitameghavAhanavAhanatvena meghavAinasAdRzya sya sutarAmupapatteriti bhAvaH / harivAhana iAta zizoH jAtakasya, mAma, cakre kRtavAn , atra sarvatra vAkye rAjeti zeSo bodhyaH (r]| krameNa kramazaH, antaHpure rAjaslIbhavana, tasya zizoharivAhana sya, paJca varSANi, aticakramuH vyatItAne / kIdRzasya ? prasavadivasAt garbhAvamAcA dinAt , Arabhya prabhAta, dhAtrIbhiH upanAtRbhiH, anavarataM nirantaram , upacaryamANasya niSetryamANasya / kIdRzIbhiH ? tatkAlopajAtaprasavAbhiH nava prasUtAbhiH punaH AbhanavayauvanopacitapAremaNDalastanIbhiH abhinava yovanana-nUnanatAruNyAvasthayA, usAcatI-pravRddhA, pAramaNDalo-calo punaH avyaGganIrogAGgavadhibhiH avyaGgA AvakRtAzA, nIrAgA-rogarahinA ca, atyaSTiH-zarIrarUpA yaSTiyAsA tArazAmaH, punaH iSTaviprayogAdibhiH iSTa janAvarahAdibhiH, duHkhaiH, anupataptAbhi. anabhibhUnAbhiH; punaH AptatayA vizvAsapAtratayA, nipuNaM dRDhaM yathA syAt tathA, avadhRtAbhiH nirdhAritAAbhaH / punaH kAdazasya ? zuklapakSacandramasa haba zurUpakSastha. candrasyava, pratidivasopacIyamAnadahAvayavakAnteH prAtAdavasa -praviAdanam , uttarAtarAmAta yAvat , upacInamAna: Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / nivartitAnaprAzanAdisakalasaMskArasya samAhRtasamapramaGgalopakaraNAbhirantaHpuravRddhAbhistri saMdhyAmArabhyamANAvatAraNakakriyasya sarvAyurvedapAragairbhiSagbhirmatra siddhilabdhaprasiddhibhizva mahAnarendrairatandritairmuhurmuhuH pratijAgaryamANasya pratisaMbhramAbhirantaHpurikAbhira. hUyAhUya gADhamAzliSyamANasya sthAnasthAnAropita mahAprabhAvAnekamaNibhiH pradhAnabhUSaNaiH prasAdhitalalitasarvAGgasya dhRtAyugAntarvaMzi katrAta latatAnugamyamAnamArgasya svabhAvaramyeSu maNikuTTimeSu zailakaTakeSu nandanavanaprAsAdakeSu kRtrimApagApulineSu ca kapoladolAyamAnakamanIyakAkapakSaiH kSitipAladArakaiH saha krIDAsukhamane prakAra manubhavato niraGkuzapracArasya pazca varSANi tasyAntaHpure'ticakramuH [la] // avatIrNe ca SaSTha kicidupajAta dehasauSThava sya vyaktavargavacanapravRttervinayAropaNAya rAjA rAjakulAbhyantara eva kAritAnavadyavidyAgRhaH samyagAsevitagurukulAnAmavagatAkhilazAstra marmanirmaloktiyuktInAmuttamAnna/yalabdha 187 vardhamAnA, avayavakAntiH - aGgazobhA yasya tAdRzasya / punaH akhilavedokta vidhividA vaidikAzeSavidhAnAbhijJena apareNa dvitIyena, vedhasA brahmaNecetyutprekSA, purodhasA puraM hitena svayam AtmanA nivarttitAnnaprAzanAdisaMskArasya nivartitAH - niSpAditAH, annaprAzanAdayaH saMskArA yasya tAdRzasya / punaH samAhRtasakala maGgalopakaraNAbhiH samA hRtAni - saMgRhItAni, sakalAni sarvANi, maGgalopakaraNAni maGgalasAdhanavastuni yA bhastAdRzIbhiH, antaHpura vRddhAbhiH antaHpurasthavRddha strIbhiH, trisandhyaM prAtarmadhyAha sAyaMrUpAmu tisRSu sandhyAsu AgbhyamANAvatAraNa kakriyasya ArabhyamANAanuSThIyamAnA avatAraNakakriyA - lavaNAdyavatAraNAtmakramAGgalikakriyAvizeSo yasya tAdRzasya punaH sarvAyurvedapAragaiH sarvaH - samayaH, ya AyurvedaH vedopAGgabhUtaM cikitsAzAstram, tatpAragaiH - tadantaH, mantrasiddhilabdhaprasiddhibhizca mantrasiddhyA labdhA - prAptA, prasiddhiH - loke khyAtiryaistAdRzaizva, atandritaiH analasaH, mahAnarendraH mahAmanvAdibhi, viziSTannRpazca muhurmuhuH punaH punaH pratijAgaryamANasya pratikriyamANasya / punaH prakaTitasambhramAbhiH prakaTitaH - pradarzitaH, sambhramaH - vAtsalyAtizayajanyamau sukyaM yAbhistAdRzIbhiH, antaHpurikAbhiH antaHpurakhIbhiH, AhUyAhUya punaH punarAhUya, gADham atyantam AzliSyamANasya AlazyamAnasya, punaH sthAnasthAnAropitamahAprabhAnekamaNibhiH sthAne sthAne-tattadaMze AropitAH nivezitAH, mahAprabhAH- utkRSTaprabhAzAlinaH aneke maNayo yeSu tAdRzaiH, pradhAnabhUSaNaiH uttamAlaGkaraNaiH, prasAdhitalalita sarvAGgasya prasAdhitAni - alaGkRtAni, lalitAni - manoharaNAni sarvANi samastAni, aGgAni - istapAdAdIni yasya tAdRzasya / punaH dhRtAyudhAntarvezika bAta satatAnugamyamAnamArgasya dhRtAH - tadrakSArthaM gRhItAH, AyudhA: - bANA stAdRzA ye antarvezikAH antaHpurarakSakAH kubja- vAmanAdayaH, terSA vrAtena - samUhena satataM sarvadA, anugamyamAnaH- anutriyamANa, mArgoM yasya tAdRzasya / punaH svabhAvaramyeSu svabhAvato manohareSu, maNikuTTimeSu maNibaddhabhUmiSu, krIDAzailakaTakeSu krIDAye ye zailAHparvatAH, tatkaTakeSu - tanitambaH pari, nandanavanaprAsa | dakeSu namdanavanaM nAma - meruparvataparitanamindravanam, tatsadRzaM yad vanam tatratyAH prAsAdAH - rAjagRhA eva prAsAdakAsteSu yadvA nandayatiAnandayatIti nandanaM yad vanaM tatratyaprAmAdeSu, prasAda keSvi te pAThakalpe tu nandanavanavatprasAdajanakA ye krIDA zaila kaTakArasteSviti vizeSaNa vadhayA vyAkhyeyam / ca punaH, kR tramApagApulineSu kRtrimAH kriyayA nirvRtAH, krIDArthamutkhAtA ityarthaH, yA ApagAH-nadyaH, tatpulineSu tadIya saikatapradezeSu, kapola dolAyamAna kamanIya kAkapakSaiH kapoleSu - gaNDasthaleSu, dolAyamAnAH- itastatazcalantaH, kamanIyA: manoharAH, kAkapakSA:- mastakAMbhayapArzvalambamAnAH "bAlAnAM tu zikhA proktaH kAkapakSaH" ityuktabAlakakezapAzA yeSAM tAdRzaiH, kSitipAladArakaiH rAjazizubhiH saha anekaprakAraM bahuvidham, krIDAsukhaM krIDAjanyamAnandam, anubhavataH anubhavagocarIkurvANasya / punaH niraGkuzapracArasya nirvAdhagamanasya, svecchAcAriNa ityarthaH [la ] 1 ca punaH, SaSThe SaSThA avatIrNe prArabdhe "ti, kiJcidupajAtadeha sauSThavasya kiJcidupajAtam - Idutpannam, dehasauSThava - zarIrasaundaryaM yasya tAdRzasya; punaH vyaktavarNa vacanapravRtteH vyaktAnAM sphuTAnAm, varNAnAm, vacane pratipAdane, praznAttaryasya tAdRzasya tasya bAlakasya, vinayAropaNAya vinayazikSaNAya, rAjA meghavAhanaH, rAjakulAbhyantara eva rAjadhAnImadhya eva, kAritAnavadyavidyAgRhaH kAritaM nirmApitam, anavadyaM-manoharam vidyAgRhaM vidyAdhyayanagRhaM yena tAdRzaH san, addaraddaH pratidinam, vidyAgurUNAM vidyAdhyApakAnAm, saMgrahaM saJcayam, akarot kRtavAn / kIdazAnAm ? sabhya Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 Tippanaka parAgavikRtisaMvalitA janmanAmasanmArgagatinisargacidviSAM vidyAgurUNAmaharahaH saMgrahamakarot [va] 1 upaninye ca tebhyaH zobhane dinamuhUrte nivartitasamaskhetikartavyaH snAtamanupahatasUkSmakSaumakalpitottarAsaMgamanulimAjamAmodinA malabajarasena pratyurasa nAmuktamuktAkalApamuparacitarocanAtilakaruciralalATamuttamAGgaghaTitamAlatImukulagaNDamAlamadhadAtadheSatayA savizeSadarzitAdaramabhyutthitAyAH punaH sarasvatyAH sitAMdhavalayA zarIracchAyameva cchuritamAtmajamapanipatiH [sh]| pUjAvizeSavarvitaprItayazca te lipivizeSadarzanapuraHsaramazeSANyapi vyAkaraNAdIni zAstrANi tasmai krameNopAdikSan [pa] // kumAro'pi satatAbhiyuktatayA gurUNAM niyatraNaparatayA pituravidyamAnatayA durbinItasaMnidheH svAdhInatayA sarbAgamopaniSandhAnAM kuzAtrIyatayA ca nijabuddheralpenaiva kAlena teSAmabhyantaro'bhavat [sa] ! amuktAbhiyogazca dazabhirabdaizcaturdazApi vidyAsthAnAni saha sarvAbhirupavidyAbhirthidAJcakAra / kalAyAtraM ca niravazeSa gAsevitagurukulAnAM samyak pUrNazikSAparyantam , AsevitaM -zraddhayA sevitam , gurukulaM yaistAdRzAnAm ; punaH bhavagatAkhilazAsamarmanirmaloktiyuktInAm avagatAH-jJAtAH, akhilazAstramamagA-samasta zAmatAtparyANAm , yA nirmalotayaH-nirduSTanirva vanAni, tadyuktayaH-tadupapattayo yaistAdRzAnAm : punaH uttamAnAyalabdhajammanAm uttamAnAye-satkule, labdhaM janma yastAdRzAnAma punaH asanmArgagatinisargavidviSAm asanmArge-utpathe, yA gatiH-gamanam , tadvidviSAMtadairigAm [va] / ca punaH, nirvartitasamastetikartavyaH nirvartitA-sampAditA, samastA itikartavyatA-upanayanAGgakriyAkalApako yena tAdRzaH, avanipatiH rAnA, zobhane jyotiSazAstroktazubhalakSaNAnvite dinamuha dine muhUrta ca atmajaM putram , tebhyaH vidyAgurubhyaH, upaninye vidhinA samarpayAmAsa, gurukule vAsayAmAsa, kIdRzam ? khAtaM kRtasnAnam ; punaH anupahatasUkSmakSomakalpitottarAsaGgam anupahalena-vizuddhena. sUkSmeNa sUkSmatantumayena, kSomaNa-kauzeyavatreNa, kalpitaHracitaH, uttarAsaGgaH-uttarIyAcchAdanaM yena tAdRzama ; punaH AmodinA sugandhAtyena, malayajarasena candanapaDhena, anu. livAGgam anuliptazarIram ; punaH pratyurasaM vakSaHyale, bhAmuktamuktAkalApam Amukta:-dhRtaH, makkAkalApaH-mukkAhAro yena tAdRzam ; punaH uparacitarocanAtilakaruciralalATam uparacitena-vinyastena, rocanAtilkena,-gorocanAmayatilakena, ruciraH- manoharaH, lalATaH-bhAlasthalaM yasya tAdRzam ; punaH uttamAGgaghaTitamAlatImakulagaNDamAlama uttamAoM mastake, ghaTitA sthitA, mAlatyA:-tadAkhyalatAyAH, yAni mukulAni-kiJcidvikasitakalikAH, tanmayI gaNDamAlAgaNDasthalalambinI mAlA yasya tAdRzam punaH avadAtaveSatayA zubhraveSeNa, savizeSadarzitAdaraM savizeSa-sAtizayaM yathA syAt tathA, darzitaH-abhivyaktaH, Adara:-sammAno yasya tAdRzam ; ata eva puraH agre, abhyutthitAyAH kRtAbhyasthAnAyAH, sarasvatyAH vidyAdhiSThAtRdevyAH, sitAMzudhavalayA candravacchubhrayA, zarIracchAyayA zarIrakAntyA chUritamiva vyAptamivetyutprekSA [za] pUjAvizeSavardhitaprItayaH, pUjAAdazeSeNa-sammAnAti zayena, barSitA-pracuritA, prItiHprasAdo yeSAM tAdRzAH, te vidyAguravaH, lipivizeSadarzanapurassaraM lipivizeSANA-lekhyAkSararUpANAM brahmayAdInAmaSTAdazabhedAnAm darzanapUrvakaM-paricayapUrvakam , azeSANyapi sarvANyapi, vyAkaraNAdIni zabdazAnabhRtIni zAstrANa, krameNa yathAkramam , tasmai rAjaputrAya, upAdikSan upadiSTavantaH [1] / kumAro'pi gajaputro'pi, gurUNAM vidyAgurUNAm , satataM sarvadA, abhiyukatayA zikSaNaparatayA, tathA pitu. meghavAhanasya niyantraNaparatayA niprahaparatayA, tathA durvinItasannidheH durjanasaMparkasya, avidyamAnatayA asattvena, tathA sarvAgamopanibandhAnAM sarveSAM zAstrIyapranthAnAma , khAdhInatayA svAyattanayA, tathA nijabuddheH khabuddheH. kuzAgrIyatayA kuzApravadatisUkSmatayA, alpenaiva kiyataiva, kAlena, teSAM vidyAgurUNam , abhyantaraH antagataH, tadantaravagAhanakuzala ityarthaH, abhavat babhUva [s]| ca punaH,amukkAbhiyogaH atyakAbhya sAyA, dazabhiH abdaiH varSeH, caturdazApi "paDAvedAzcatvAro mImAMsA'-dhIkSakI tathA / dharmazAstraM purANaM ca vidyA etAzcaturdaza / " ityAdinA caturdazatvena saMkhyAtAni, vidyA sthAnAni, sarvAbhiH sakalAbhiH, upavidyAbhiH kAvyanATakAdibhiH saha, vidAJcakAra adhijge| ca punaH, niravazeSaM samagram , kalAzAsam, viveda Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmlrii| 189 viSeda, vizeSatazcitrakarmaNi vINAvAdye ca pravINatAM prApa[ha / bhujabalaM cAsya vismApitasurAsura kesarikizorasyeva sahajaM zArIramabhavat , ArabdhakAryasya tribhuvana yazasyamavijeyamasAdhyaM ca kimapi na prAyeNAbhUtakSa / evaM ca pariNatAzeSazAkhamAsAditasakalAvavidyApAramupalabdhasarvabudhajanasAdhuvAdamArUDhanavatAruNyalakSmIlabdhaparipUrNasarvAvayaSazobhamanumoditavidyAgurujanena harivAhanamatikrAnne SoDaze varSe harSanirbharo rAjA visarjitairAkAraNAya sAdaramudArAkAraveSaiH pradhAnapuruSairanugamyamAnamatibhUyasA vibhavena svabhavanamAninAya [shi ___nivartitAkhilagRhapravezamaGgalazcAsya nagarabAhyAyAmalaghutraprAlaGkataprAkAralacitAbhramadabhratoraNastambhamubhayato nikhAttazAtakumbhapUrNakumbhodbhAsitadvAradezamanekagajaraGgazAlAbhirAmaM kumArabhayanamakArayata [a] 1 kartukAmazca yauvarAjyAbhiSekaM sassa sAhAyakArthamAjhAbharasahaM prajJayA parAkrameNAkAreNa vinayena vacanavinyAsenodyamenA viditavAn / ca punaH, vizeSataH vizeSeNa, citrakarmaNi citraNakalAyAm , ca punaH, vINAvAdye vINArUpavAdyavAdana. kalAyAm , pravINatAM kuzalatAm , prApa prAptavAn [] |ca punaH, asya rAjaputrasya. bhujabalaM bAhubalam , vistApita. surAsuraM visma.pitAH- vismayamAyAditAH, surA:-devAH, asurAH-rAkSasAca yena tAdRzam , abhavat , kimiva ! kesari. kizorasya siMhazizo: sahaja svAbhAvikam , zArIraM zarIrasambandhi, balamiva / zrArabdhakAryasya prArabdhavyApArasya tasya kumArasya, tribhuvane'pi lokatraye'pi, kimapi azakyaM zaktayamAdhyam , avijeyaM vijetumazakyam , asAdhyaM sAdhayitumazakyaM ca, prAyeNa bAhulyena, na, abhUt AsIt [2] / evam anena prakAreNa SoDaze varSe atikrAnte vyatIte sati, hapaMnirbharaH AnandapUrNaH, rAjA meghavAhanaH, atibhUyasA atyadhikena, vibhavena vittamAdhyotsavena, harivAhana tamAmakaM khakumAram, svabhavanaM svagRham , AninAya AnItavAn / kIdRzam ! pariNatAzeSazAstraM pariNatAni-pari. pakAni, dRDamabhyastIkRtAmIti yAvat, azeSANi-samaskhAni, zAstrANi-granthA yasya tAdRzam punaH AsAditasakalA. vidhApAram AsAditaH-prAptaH, sakalAyAH-samaprAyAH, astravidyAyAH-bANavidyAyAH, pAra:-anto yena tAdRzam punaH upalabdhasarvabudhajamasAdhuvAdam upalabdhaH-prAptaH, sarveSAM budhajanAnAM-vidvajanAnAm , sAdhuvAdaH-'ayaM kumAraH sAdhuH, vidyApattAmuttamaH' ityAkArakaH prazaMsAvAdo yena tAdRzam ; punaH ArUDhanavatAruNyalakSmIlabdhaparipUrNasarvAvayavazobham ArUDhayA-ApanayA, navatAruNyalakSmyA -navayauvanasaMpadA, labdhA-prAptA, sarveSAmavayavAnAm-zAnAm,.zAmAsaundarya yena tAdRzam punaH vidyAgurujanena, anumoditaM gRhaM gantumanumatam / punaH AkAraNAya tasyAhAmAya,sAdaram mAdarapUrvakam , visarjitaiH preSitaH, udArAkAraveSaiH samRddhAkAraveSazAlibhiH, pradhAnapuruH matrinamaH, anugamya mAnam anupliyamANam [ ] akha harivAhana sma, nircitAkhila gRhapravezamaGgalaH nirtita -sampAditam , akhila-samapram , gRhapravezAyakumArasya gRhahAntarAgamanAya, mAle-mAlikamanuSThAna yema tArazaH, rAjeti zeSaH, nagarabAhyAyAM nagarASTrahitAyAM bhUmI kumArabhavana kumAraprAsAdam , akArayat niramApayat / kIrazam ? alaghuvaprAlanamAkAralavitAbhramavato. rastambham alaghunA-mahanA, vapAlana-pArakhoddhatamRttikAstUrabhUSitena, prAkAreNa, lAstAni -adhaHkRtAni, bhAbhramantisamantAditastatazcalanti, aprANi-meghA eva toraNastambhAH-dvArastambhA yasya tAdRzam, meghAdapyunattamityarthaH; yahA aladhuvaprAlAhatena prakAreNa lAinAni atrANi meghA yena tAdRzam , punaH adatoraNastambham -analpadvArastambham ; punaH ubhayataH, pArzvadvaye, likhAtazAtakumbhapUrNakumbhodbhAsitadvAradezaM nikhAtAH-nikhananena nivezitAH, ye zAtakumbhala-suvarNasa pUrNakumbhAH-pUrNakalasAH, rudrAsita:-uddIpitaH dvAradezo yasya tAdRzam ; punaH anekagajaturaGgazAlAbhirAmam anekeSAM-bahUnAm , gajAnA-hastinAm , turakAnAm-azvAnAMca, zAlAbhiH-gRhaiH, abhirAma-mamoharam [a]ca punaH, tasya kumArasya, yauvarAjyAbhiSekaM yuvarAjatvAbhiSekavidhim , karmukAmaH cikIrSuH, sAhAyakArtha tatsAhAyyArtham , Adara preSitaH AdaraNa prasthApita praNidhipuruSaiH anuvarajanaiH, uApatikumAraM kamapi rAjakumAra , anizaM satatam , andhiyeSa anviSyati sma / kIdRzam ? AzAmarasaham tadAjJApAlanabhArakSamam , prakSayA vivekena, parAkrameNa sAmadhyana, mAkAreNa bAlA, vinayena prabhubhakinamatayA, vacanAvinyAsena vAkyaracanAcAturthega, udhamena uyogen| Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 Tippanaka-parAgavivRtisaMghalitA paraizca tyAgazauryagAmbhIryAdibhiH prabhugugadhutAnukAramurvIpatikumAramAdarapreSitaiH praNidhipuruSairanizamuAmanviyeSa [aa]|| ekadA ca taM prAtarevAsthAnamaNDapopaviSTamadhyAsitavikaTahemaviSTaramukhAtakhagaH kRtanirantarAvasthitibhirU_sthitairAbaddhapatibhiH zarIrarakSAdhikAraniyuktairvIrapuruSairubhayataH parikSiptamanatinikaTanirantarAsInanibhRtavallabharAjalokamabhyarNavartinIbhiranavaratacAmarolkSepacalitakalAcikAkAJcanapalayAbhiravilayAbhirupavIjyamAnavapu. SamuSaHka la mevAgatena sahapraviSTa katipayapragayirAjasUnunA praNamya savinayamavanItalopaviSTena pitRcaraNavinyastanizcaladRSTinA harivAhanenopAsyamAnamAgRhItacitrakana ruvetralatA pratIhArI pravizya kSititalanyastajAnuhastayugalA savinayaM vyajijJAt - 'deva ! saMpratyeva dakSiNApathAdAgato dakSiNadaNDAdhipatervanAyuvasya prasAdabhUmivijayaveganAmA pradhAnapuruSaH sakalapuruSArthasiddhisaMpAdakaM devasya pAdapadmayugalaM dUdhamutkaNThito dvAri tiSThatI. tyAkarNya devaH pramANam' [i] : avanipAlastu saMsmRtya vacanena tasyAH pUrvavRttamaGgulIyakapreSaNavRttAntamadhila aparaiH angaizca, tyAgazIrSagAmbhIryAdibhiH audArya zauryagAmbhIryapramukhaiH, prabhuguNaiH rAjaguNaiH, dhRtAnukAraM gRhIta. tatsAdRzyam [aa]| ekadA ekasmin samaye, taM rAjAnam , prAtareva prAtaHkAla eva, pratihArI, pravizya sabhAmaNDapAntaH praveza kRcA, savinayaM vinayapUrvakama , vyajizapat vijJApitavatI; kIdRzI ? AgRhItacitrakanakavetralatA AgRhItA, citrAvilakSaNA, kanakasya-suvarNasya, betralatA- vetrayaSTirthayA tAdRzIH punaH kSititalanyastajAnuhastayugalA kSititale-bhUtale, nyasta - nihitam , jAnuyugalam-Uru-jasAmadhyayugalam . hastayugalaM ca yayA tAdRzI, kIdRzaM tam ? AsthAnamaNDapopaviSTaM sabhAmaNDapopaviSTam punaH adhyAsitavikaTahemaviSTaram adhyAsitaH-adhiSTitaH, vikaTaH -prakaTaH, hemaviSTaraH-suvarNamayamAsanaM yena tAdRzam / punaH vIrapuruSaiH subhaTajanaiH, ubhayataH pArzvadvaye, upakSiptaM vyAptam / kIdRzaH? utkhAtakharaiH udyatakhAH punaH kRtanirantarAvasthitibhiH anavaratamasthiteH punaH UdhvasthitaiH utthitaiH; punaH Aya jimiH patibaddhaH punaH zarIra kSAdhikAraniyukkaiH tadIyazarIrarakSaNarUpakAryaniyuktaiH / punaH atinikaTanirantarAsInanibhRtaballabharAjalokam , atinikaTe-atisamIpe, nirantaram-aviratam , AsInAH-upavizantaH, nimRtAHnitralAH, balabharAjalokA:-priyagurajanA yasya tAdRzam : punaH vAravilAsinIbhiH vArAzanAbhiH, upavIjyamAnavapuSama upavIjyamAna vyajanaparizIlyamAnam, vapuH-zarIraM yasya tAdRzam / kIdRzIbhiH abhyarNavartinIbhiH samIpavartinIbhiH punaH anavaratacAmarotkSepacalitakalAcikAkAzcanavalayAbhiH anavarata nirantaram,cAmarorakSepeNa ca tIyamRgavizeSapuccharacitamyajanasya, utkSepega-udvelanena, calinAH-dolitAH, kalAcikAkAJcanavalayAH-kalAcikAyA-prakoSThe, sthitAH suvarNamayA valayA yAsAM tAdRzIbhiH / punaH kIdRzama ? uSaHkAlasevAgatena prAtaHkAlikasevArthamupasthitena, katipayapaNayimiH katipayanehibhiH saha, pravizya sabhAmanDape pravezaM kRtvA, praNamya skha petara rAjAnamabhiva dya, savinayaM vinayapUrvakam , avanItalopaviSTena pRthvItalo viSThena; punaH pitRvaragavinyastanizcaladRSTinA pituH-meghavAhanasya, caraNayoH, vinyaste-nihite, nizcale, dRzI netre yena tAdRzena,rAjasUnunAgajasutena, harivAinena, urAsyamAna sevyamAnam / ki vyajijJapadityAha-deva! rAjan ! sampratyeva idAnImeva, dAkSaNApathAt dakSiNadezAt , AgataH, dakSiNakhaNDa. dhipateH dakSiNadezAdhipateH, bajrAyudhasya tannAnaH senApateH, prasAdabhUmiH premAspadam , vijayaveganAmA tatsaMjJakaH, pradhAnapuruSaH, sakalapuruSArthasiddhilampAdakaM sakalAnAM samastAnAm , puruSAyAnAM-dharmArthakAmamokSANAm , siddheH-niSpatteH, sampAdaka-janakam , devasya bhavataH, pAdapadmayugalaM caraNapaGkajadvayam , draSTum avaloki tum , utkaNThitaH utkaNThAvAn , dvAri dvAradeze, tiSThati vartate, ityAkarNya iti zrutvA, devaH bhavAn , pramANaM khartivye khayampramANabhUtaH [] avanipAlastu meghavAinanRpastu, tasyAHdvAra malikAyAH, vacanena vAkyena, pUrvavRttaM pUrvaniSpannam, aGkalIyakapreSa pravRttAntam ahalibhUSaNapreSaNasamAcAram , saMsmRtya samyak smRtvA, adhigataprItiH prAptapramodaH, pravezaya tasya Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| gataprItiH 'pravezaya' iti tA sAdaramavadat [I] / atha pArthivavacanAnantarameva sA 'yadAjJApayati devaH' ityuktvA satvaramAsthAnamaNDapAnirjagAma [u ] 1 kSaNamAtranirgatAyAM ca tasyAM dvAradezaprahitalocano mahIpatiH pravizantamISakSAmavapuSamuparacitarAjadarzanocitaveSamacirasnAtamapi mArgavAtAtapapluSTagAtratvaktayA malinamivo. palakSyamANamaticiradarzanAdaparicitamiva parakIyamivAnyathAbhUtamiva rAjakulamAkalayantamavanipAladarzanotsukatayA ca saMbhASaNagocarAgatAniSTAnapi sakRdRSTAniva rAjapuMgavAnalpavistaramAlapantamuttarIyapaTagopAyitopAyanena pazcAdjatA puruSeNAnugamyamAnaM vijayavegamapazyat [ uu]|| dRSTvA ca kRtasmito dUrAdeva saMbhramavatA saMbhASaNenainamanujagrAha / sarabhasopasRtaM ca taM kRtapraNAmamAsaktakuTTimarajodhUsaralalATajAnukarapuTamupaviSTamantikopanIte savinayamAsane prItiprasannatArakeNa cakSuSA kSaNamAtra. mavalokya jagAda-'vijayavega! kuzalamakhilavIracakraprakANDasya mahAdaNDAdhipateH pRthivyAmapratihatAyudhasya sarAjalokasya bajAyudhasya' [R] | sa ca kizcidujjhitAsano vinayaviracitAJjaliH praNamyApravIta praveza kAraya, iti, tAM dvArapAlikAm , sAdaram AdarapUrvakam , avAdIt uktavAn [I ] / atha anantaram , pArthivavacanAnantarameva pAdhivasya-rAjJaH, vacanAnantarameva-pravezAnumatipratipAdanAnantarameva, sA dvArapAlikA, devaH bhavAn , yat, AzApayati Adizati tat karomIti zeSaH, iti uttavA kathayicA. satvaraM zIghrama. AsthAnamaNDapAsa sabhAmaNDapAt , nirjagAma nirgatA [3] / tasyAM dvArapAli kAyAm , kSaNamAtranirgatAyAM kSaNamAtra niSkAntAyAM satyAm , dvAradezaprahitalocanaH dvAradezapraritadRSTiH, mahIpatiH meghavAhanaH, vijayavegaM tamAmAnaM pradha napuruSam , apazyat dRSTavAn / kIdRzam ? pravizantam antaHpravezamAcarantama, ISatkSApathapuSa kimitkRzakalevaram ; punaH uparacitarAjadazanocitaveSam uparacitaH-viracitaH, rAjadarzanocitaH-rAjadarzanayogyo veSo yena tAdRzam / punaH aciratrAtamapi sadyaHmAnamapi,mArgavAtAtapaSTagAtratvaktayA mArgasya yo vAtaH-pavanaH, AtapaH-sUryakiraNazca, tAbhyAM dhaSTA-dagdhA, santaptati yAvat , gAvak-zarIratvaka yasya tadbhAvastattA tayA, malinami upalakSyamANaM pratIyamAnama; punaH aticiradarzanAt atidIrghakAlotaramavalokanAt , aparicitamiva ajAtaparicayamiva, parakIyamiva anyadIyamiva, anyathAbhUtamiva prakArAntaraprAptamiva, rAjakulam , Akalayantam agacchantam ; punaH avanipAladarzanotsukatayA adAnapAlasyarAjJaH, yaddarzanaM tatro sukatvana hetunA, sambhASaNagobarAgatAn pratizadharUpeNAgatAn , iSTAn priyAn , api, asara chAnapIti yAvat , sakRddaSTAniva evAramevAvalokinAniva, rAjapuGgavAn nRpayeSThAna , alpavistaram anativistaram parimitamiti yAvat , Alapantam Abha SamANam : punaH uttarIyapaTagopAyitopAyanena uttarIyapaTena-uttarIyavastreNa, gopAyitam-AcchAditam , upAyanaM -prAbhRtaM yena tAdRzena, pazcAd vrajatA puruSeNa, anugamyamAnam anukhiyamANam [a]| iSvA ca tamavalokya ca. kRtasmitaH kRtamandahAsaH dUrAdeva dUrata eva, sambhramavatA prItiprayuktatvarAzAlinA, sambhASaNena AlApena, enaM vijayavegam , anujagrAha anugRhItavAn , sa rAjeti zeSaH / sarabhasopastaM savega. mantikamAgatam,taM vijayavegama, prItiprasannatArakeNa prItyA-premNA, prasanA-vikasitA, tArakA-kanInikA yasya tArazena, cakSuSA netraNa, kSaNamAtra kizcitkAlam, abalAkya, jagAda uktavAn / kIdRzaM tam kRtapraNAma kRtAbhivAdanam / punaH AsaktakuTTimarajodhUsaralalATa jAnU karapuTam Asaktena sailamena himarajasA maNibaddhamUmadhUlikayA, dhUsarA:ItpANDuvarNA., lalATa bhAlasthalam , jAnU -UrujaGghAmadhyabhAgoM, karapuTaH-hastapuTazca yasya tAdRzam ; punaH antikopanIte samIpamAnIte, Asane, savinayaM vinayapUrvakam , upaviSThaM kRtopavesanam / kiM jagAdatyAha-vijayavega! akhilavIra cakraprakANDasya samastavIramaNDalaprazastasya punaH mahAdaNDAdhipateH mahatazcaturaGgasenAdhinAyakasya; punaH pRthivyAM jagati, apratihatAyuthasya akuNThitabApaNasya, sarAjalokasya rAjajanasAhitasya, vajrAyudhasya, kuzala bhadram, asti kim iti shessH[]| punaH, savijayavegaH, kidhijjhitAsanaH kicisyakAsanaH san , vinayarAcatAjali: vinaya Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka- parAgavikRtisaMvalitA aba kuzalam , yasminnitarajana iva visarjitAhaMkArapranthiritthaM svayamAdizati sakalarikzAminanditaprabhAvo dezaH, tvadanubhAvaprasAdhitAkhiladurvRttaripurAjanyakena sainyAdhipatiya vijJApito'smanucanena phA cumbittasagiTimaH praNAmaH, sasaMbhramamavanatAzcArcayanti devasya dharaNanarUcintAmamiparaMparAM pura:pravIrya pUjamaNikiraNacavAlabAlapallayamUrddhani mUrdhAbhiSiktapArthivakulodbhavA bhavadatta-bhImamAnugaprabhRtayaH saparijanA rAjAnaH' [2] / ityudIrya bhUyo'pyabhASAta- 'deva ! bAlAsmAbhidhAnaM divyasaGgulIyakaravaM purA yat preSitaM devana daNDAdhipasya taddhRttaM tena kAlametAvantamAtmasaMvidhAbadhuma ca karadIkRtasakaladAkSiNAzeSipatinA tena matpArzve prahitamiha, mayApyadya niravadyamapibhibhUSaNagaNaiH sametamakhilaramakAdhyakSasya mahodadheH samAkSikaM samarpitamityavadhArayatu divyadRSTyA devaH' iti vadantaM . lamupajAtakautuko nRpaH sasimalama kabIla-'vijayadema! kavit kRtastena kazcidupakAraH saMgareSu senApatettvadIyama la] | sajagada-- sampuTitakaraH, praNamya praNAmaM kRtvA, abravIt / kimityAha-adya asmin dine, kuzalam , astIti zeSaH / yasmin dine, isarajana iva sAmAnyajana ika, visarjitAhakAragranthiH vimocitamahattvAbhimAnarUpapranthiH, sakalatribhuvanAbhinanditapramAvaH samapralokatrayaprazaMsitaprabhAvaH, devaH bhavAn , svayam Atmaneva, Adizati ukta prakAregAmApayati / svadanubhAvaprasAdhitAkhiladurvRttaripurAjanyakena tvadanubhAvena tvatprabhAveNa, prasAdhitAni-vazamAnatAvi, bhasliAnisarvANi, durvRttAni - uddhatAni, ripurAjanya kAni-bha[bhUtakSatriyasamUhA yena tAdRzena, sabhyAdhipatimA sensamayakera, 4yuti sAvat, pazcAnacumbitamaNikuSTimaH payAmena-hastadvaya jAnudvayamasva kAtmakena, purizta:-spRSThaH, maNikuzmiHmatividhisiMmastAdazaH, praNAmaH namaskAraH, amacanena madvAkyena, vijJApitaH niveditaH / madhAbhiSiktaparSiyakulodrakA prazastakSatriyavaMzopanAH, bhavadatta bhIma-bhAnuvegaprabhRtayaH tadAkyaH, saparijanAH saparivArAH, rAjAnaH, sasambhramaM sakegam , avanatAH vinItAH santaH, devasya bhavata', caraNanakhacintAmaNiparamparA caraNasambandhikharUpacintAmaNigaNam, arcanti ArAdhayanti / kaiH ? pura.prakIrNacUDAmaNi kiraNacavAlabAlapallavaiH puraH-apre, prakIrNAH-prakSiptAH, cUDAmaNInAM-mukuTAnAm , yat kiraNayakavAlaM-kiraNamaNDalam , tabUpA bAkAvA:-kvaparavA yeSAM tAdRzaiH, bhUrdhabhiH masakaiH [] prati istham, udIrya uktma, bhUSo'pi punarapi, abhApata uktavAn , vijayavega iti zeSaH / kimityAhadevarAja, devena zrIyatA bhavateti yAvat, yat , bAlAraNAbhidhAnaM bAsAruNanAmakam , divyaM sundaram , akulIya. karakham aLibhUSaNabhUtaranam, purA pUrvam , daNDAdhipatya caturaGgasenAnAyakasya, sAyudhasyetyarthaH, preSitam upahatam , tada sena daNDAdhipena, patAvantaM kAlam , etAvaskAlAbhivyApya, Atmasannidhau svapAve, ghRtaM sthApitam / puka, karavIkatasakaladAkSiNAtyakSoNipatimA kara kdatIti karadAH, tAzItA adhikRtA iti yAvat, sAkSiNAtyAradakSiyajanapadasambAdhA, somNipatayaH-nRpatayo yena tArakhena, teca vanAyudhena, adhuvA idAnIm , mapAI mahAsa, daha atra, bhArapAH iti yAvat, prahitaM preSitam / mayApi bhaya asmin dine, miravacamamimiH prazasvamaNiyayaiH, bhUpayAmaNaiH ambAlAraNagaNaiH, sametaM sahitam . akhilaratnakoSAdhyakSasya samastaramakozAdhipateH, mahodadheH tazAmakaNake, samAkSika-pAkSivaraNapUrvakam, samarpitaM dattam , hAta etavRttam , divyadRSTayA taddhArA, devaH bhavAn , avadhAraNatu nizinota, iti ityam , kvantaM kathayantam, taM vijayavegam, nRpaH mevAhanaH, upajAtakotukaH utpamasiautyusyA saba sasitaM-samandahAsam ,bhavAdI bhanavIt / kimityAha --vijazvega vena diyAGgulIyakena, saMgarepuyudhepu, svadI yamA svAsthaka, senApateH kazcit ko'pi, upakAra sahAyatA , saciva kimu [] sa vijayaneyaH Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / 'deva ! sa kRto yaM na kazcidanyaH karoti, AkarNayatu devaH, itaH samanantarAtItavarSe nivRttAsvaviralajalAsAravarSAsu varSAsu pravRtte saMvartitasindhupUrapayasi pariNamatkalamakapilAyamAnakaidArike baddhastambatRNa saMbAdhagrAmasIni janitavijigISupArthivajanotsAhe zaratsamaye senApatirarthazAstra parAmarzapUtamatibhiramAtyaiH saha kRtakAryavastunirNayaH prazaste'hani samastabalaparivRtazcaraNatalamRditabhujabalAvaliptAribhUpAlaziraH zekharaM kusumazekharanAmAnamavanipAlamunmUlayitukAmaH kuNDinapurAt kAzcimaNDalAbhimukhamacalat [ ] / krameNa cAbaddhadRDhakakSAbhirATopakampamAnavitata ketuvanarAjibhirabhyarthanApadezastambhitodayamagastyamunimabhiyoddhumujvalitAbhivindhyazikharAvalIbhiriva karighaTAbhirandhakAritairAjJAkRSTAnAM duSTasAmantAnAmanIkairApUryamANakaTakavinivezaH 193 Tippanakam-varSa - vRSTiH / kaidArikaM - kedArasamUhaH [ 6 ] / kakSA - karimabhyavakhA, kakSaH - satRRNapradezaH / bhapadeza:- byAjam / atiyoktuM - [ abhiyAtuM - ] gRhItum [ e ].1 * jagAda uvAca / deva ! rAjan ! sa tAdRzaH, upakAra iti zeSaH kRtaH vihitaH, yaM yAdRzamupakAram, kazcit ko'pi, anyaH tadvyatiriktaH, na karoti devaH bhavAn; AkarNayatu zRNotu / itaH vartamAnavarSAt samanantarAtItacarSe avyavahitabhUtapUrvavarSe, parudityarthaH / aviralajalAsAravarSAsu aviralam - avicchinnam, jalasya AsAravarSa-dhArAsampAti varSe yAsu tAdRzISu, varSAsu varSata, nivRttAsu vyatItAsu, punaH zaratsamaye zarahato, pravRtte prArabdhe sati, kIdRze tasmin ! saMvartitasindhupUrapayasi saMvartitaM saMkocitam, sindhupUrasya-nadIpravAhasambandhi, payo-jalaM yena tAdRze; punaH pariNamatkalamaka pilAyamAna kaidArike pariNamadbhiH - paripAkAvasthAmApAdyamAnaiH, kalamaiH- dhAnyavizeSaiH, kapilAyamAnaMpiGgalAyamAnam, kaidArikaM - kedArasamUho yasmiMstAdRze; punaH baddhastambatRNasaMbAdhagrAmasIni baddhaH - udgRhItaH, svambaHkANDo yaistAdRzaiH, tRNaiH, saMbAdhAH - saMkIrNAH, grAmasImAno yasmiMstAdRzeH punaH janitavijigISupArthivajanotsAhe janitaH - udbhAvitaH, vijigISUNAM vijayecchUnAm, pArthivajanAnAM nRpajanAnAm, utsAho yena tAdRze / sanApatiH vajrAyudhaH, arthazAstra parAmarzapUtamatibhiH arthazAstrasya - arthanItizAstrasya parAmarzana - parizIlanena, pUtA - parimArjitA, mAMta:buddhiryeSAM tAdRzaiH, amAtyaiH sacivaiH saha kRtakArya vastunirNayaH kRtaH, kAryavastUnAM - kartavyavastUnAm, nirNayaH- nizcayo yena tAdRzaH san prazaste zubhe, ahani divasa, samastabalaparivRtaH samagrasainya pariveSTitaH san, caraNatalamRditabhujabalAvaliptAribhUpAlaziraH zekharaM caraNatalena - pAdAdhasvalena, mRditA - marditA, bhujabalAvalitAnA - bAhubalagarvitAnAmU, aribhUpAlAnAM zatrubhUtAnAM rAjJAm ziraH zekharAH- ziromukuTA yena tAdRzam, kusumazekharanAmAnaM tatsaMjJakam avanipAlaM rAjAnam, unmUlayitu kAmaH ucchettumicchuH kuNDinapurAt kuNDinapurAkhyanagarAt kAJcimaNDalAbhimukhaM kacidezAbhimukham, acalat agacchat / [ ] ca punaH krameNa kramazaH, vindhyazikharAvalIbhiriva vindhyagirizikharapaGktibhiriva, AbaddhaddaDha kakSAbhiH A-samantAt baddhAH, dRDhAH - prabalAH, kakSAH-bandhanarajjavo yAbhisvAdRzIbhiH, pakSe AbaddhAH sannivezitAH sthitA ityarthaH, dRDhAH - sAndrAH, kakSAH - latAH zuSkatRNapujAH zuSkavanAni vA yAsu tAdRzIbhiH, punaH ATopakampamAna vitata ketuvanarAjibhiH ATopena atizayena, kampamAnAH - vyAdhUyamAnAH, bitatAHbistRtAH, ketavaH -- patAkA eva, vanarAji:- vanapAGkaH, pakSe vitataketu :- vistRtadyutirvanarAjiryAsu tAdRzIbhiH, punaH abhyarthanApadezastambhitodayam abhyarthanApadezena - prArthanAvyAjena, stambhitaH-niruddhaH, udayaH- vRddhiryena tAdRzam, agastyamunim, abhiyoddhum abhi-sarvatobhAvena, yoddhum abhiyo kumiti pAThe abhiyAtumityarthaH, uccalitAbhiH utthitAniH, karighaTAbhiH hastiyUthaiH; andhakAritaiH kRtAndhakAraiH, AjJayA-niyogena, AkRSTAnAm - AhUtAnAm, duSTasAmantAnAm duSTaviSayAntaravartinRpatInAm, anIkaiH sainyaiH, ApUryamANakaTakanivezaH ApUryamANaH - vyApyamAnaH, kaTakanivezaH - sainyAvAso yena tAdRzaH, kAzvidezam, avizat praviSTavAn / suragirispardhayonnamantaM vindhyagirimavalokya tanAdityagati pratirodhena jagatAmandhakAramayatvabhayena tatpArzva gatvA yAvadahaM na pratyAgacchAmi tAvat tvayA na vardhanIyamiti varamabhyarcya gato, na 25 tilaka * Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 . Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA kAzcidezamavizat [e] / kusumazekharo'pi kiJcit sadarpatayA tamupasarpitumanIhamAno hInavalatayA pa yodhayitumapArayan kAlAtivAhanamatra prAptakAlamiti cetasA nizcitya saMvargitasamagropakaraNakalApaH sAsamArgAnusAreNa durgasaMskAramanavaratamanvatiSThat / anvahaM ca dahyamAnAsannagrAmakakSAmupahatabahirjalAzayAmanta:pravezitaprabhUtadhAnyAmupasaMgRhItapracurayavasendhanAmudaktajIrNavApIkUpapaGkAM niSkAsitaniHzeSAsAraloko viSamitaprAkAramUlasamabhUtalAmavatAramArgadurgamIkRtakhAtavalayAM nivAritAvijJAtajananirgamapravezAmapramattAptapuruSagulmakapratipannasakalapratolirakSAM pANikSepaNIyapASANakUTasthapuTitaprAkArAsannasthalAmaniyatAvasthAnasaptisainyasatatA. zunyaparyantAM prAkArazikharotsaGgasUtritavicitrayanicayAM kAJcinagarImakarot / aparityaktasamarAbhilASazca sAhAyakadhiyA savidhavartinAmavanipAlAnAmanusaMdhAnAya pradhAnadUtAnaharahaH prAhiNot [ ai]| . pUtanAdhipo'pi prakRtyamarSaNaH praNidhipuruSebhya upalabhya tasya tathAvidhaM samArambhamadhikopajAtasaMrambhaH pratyAgata iti tatpratAraNAkupito bindhyagiristena yoddhaM jagAmetyutprekSA [e]| kusumazekharo'pi tannAmA nRpatirapi, kiJcit sadarpatayA sagarvatayA, te senApatim , upasarpituM zaraNamAgantum, anIhamAnaH akAmayamAnaH, ca punaH, hInabalatayA durbalasainyatayA, yodhayituM yuddhaM pravartayitum , apArayan azaknuvan , atra asmin yuddhakArye, kAlAtivAhanaM kAlAtikramaNam, prAptakAlaM prAptAvasaram , ucitamityarthaH, iti nizcitya nizcayaM kRtvA, saMvargitasamagropakaraNakalApaH saMvargitaH-saMgRhItaH, samagrANAM-samastAnAm , upakaraNAnAM-durgasaMskArasAdhanAnAm , kalApaH-samUho yena tAdRzaH san , zAstramArgAnusAreNa zilpazAstrokarItyA, anavarata-nirantaram , durgasaMskAraM tadAkramaNavAraNAya prAkAraparikhAdiparimArjanam , anvAtaSThat akarot / ca punaH, kAzcinagarIm , akarot kRtavAn , kITazcIm ? anvahaM pratidinam , dahyamAnAsannagrAmakakSA dahyamAnAH-bhasmIkriyamANAH, AsannAH-samIpavartino grAmAH, kakSAH-zuSkavanAni ca AsanagrAmasambandhinaH kakSA vA yasyAstAdRzIm ; punaH upahatabahirjalAzayAm upahatAH-vinAzitAH, bahirjalAzayA:bahirgatAstaDAgAdayo yasyAstAdazIm / punaH antaHpravezitaprabhUtadhAnyAm antaH-madhye, pravezitAni-nivezitAni, prabhUtAni-bahUni, dhAnyAni-godhUmAdIni yasyAstAdRzIm ; punaH upasaMgRhItapracurayavasendhanAm upasaMgRhItAni-ekatrIkRtAni, pracurANi bahUni, yavasAni-tRNAni, indhanAni-kASThAni ca yasyAM tAdRzAm ; punaH udaktajIrNavApIkUpapaGkAm udakaH-uddhRtaH,jIrNAnAM vApIkUpAnAM paGko yasyAM tAdRzIm / punaH niSkAsitaniHzeSAsAralokAM niSkAsitAH-bahiSkRtAH, niHzeSAH-samastAH, asArA:-balarahitA lokA yasyAstAdazIm , punaH viSamitaprAkAramUlasamabhUtalAM viSamitama-umAmatAnAmitam , prAkAramUlabhUtaM samabhUtalaM-samasthalaM yasyAM tAdRzIm / punaH avatAramArgadurgamIkRtakhAtavalayAM-avatAramArgerAjadhAnIpravezamArge, durgamIkRta-durgamatApAditam , khAtavalayaM-parikhAmaNDalaM yasyAM tAdRzIm / punaH nivAritAvijJAtajanapravezanirgamAM-nivAritau-niruddhau, avijJAtajanAnAm-aparimitajanAnAm, praveza-nigamo gamanAgamane yasyAM tAhazIm / punaH apramattAsapuruSagulmakapratipannasakalapratolirakSAm apramattAnAm-avahitAnAm , AptapuruSANAM-vizvastajanAnAm, gulmakena-caturaGgasenyena, pratipannA-kartavyatvenAjhIkRtA, sakalAnAM samastAnAm, pratolInA-radhyAnAm , rakSA yasyAM tAdazIm , punaH pANikSapaNIyapASANakaTasthapuTitaprAkArAsannasthalAM pANikSepaNIyAnAM-hastakSepaNIyAnAm, pASANAnAprastarANAm , kUTena-samUhena, sthapuTitaM-viSamonAmatam , prAkArAsannasthala-prAkArasamIpasthalaM yasyAM tAdRzIm punaH aniyatA sthAnasaptisainyasatatAzUnyaparyantAm aniyatAvasthAna:-anizcitasthitika, saptisainya:-azvArUDhasainikaiH, satatam, mazUnyaH-vyAptaH, paryantaH-prAntabhUyasyAM tAdRzIm / punaH prAkArazikharotsaGgasUtritavicitrayantranicayAM prAkArazikharANA-prAkAroparibhAgAnAm, utsaGge-madhye, satritaH-sannivezitaH, vicitrayANAM-vilakSaNayantrANAm , nicayaH-samUho yasyAM tAdRzIm / ca punaH, aparityaktasamarAbhilASaH aparityaktayuddhAbhilASaH san, sAhAyakadhiyA sAhAyyadayA, savidhavartinAM samIpavartinAm , avanipAlAnAM rAjJAm, anusandhAnAya anveSaNAya, pradhAnatAn mukhyAtAn, bhairahaH pratidinam, prAhiNot preSitavAn [ai]| prakRtyamaNaH prakRtyA-khabhAvena, amarSaNa:-asahiSNuH kuddha iti Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| 195 sarabhasapradhAvitAbhiranIkinIbhirAgatya vihitoparodhaH paryanteSu kAzcayAH skandhAvAramamuJcat / kRtAsArasaMrodhazca prAvRSeNyajaladharavyUha iva pauralokAnAM mahantamAtaGkamakarot / sAmantAzca sajjIkRtasamadasAmajathaTA vighaTanAya durgasya tena kRtavisargAH krameNa nirjagmuH [o] | AviSkRtATopaduSprasahaizca taiH saha prAkArazikharavartinaH kusumazekharayajalokasyAnyo'nyakRtanirbhartsanAni samatsarasubhaTasiMhanAdabadhirIkRtAbhyarNavAsijanakarNarandhrANi nIrandhrapASANakSepakSaNamAtrasthalIkRtAmbaratalAni nirdayamahatatUryaravaparyAsitakAtarakarazastrANi yatrAvikSiptAgnitaptatailacchaTAvighaTamAnavikaTapadAtigumphAni baddhaspharatirohitapuruSakhanyamAnaprAkAramUlabandhAni koSadaSTauSThavaNThazrUyamANadurgasthavairiniSThurAkrozAni zirasthitapharakaphArakaprArthamAnaprAkArakhaNDIpravezAni tRNapUla Tippanakam-kRtAsArasaMrodhazca bhAsAraH-vegavadRSTimitrabalaM ca [o ] / baddhasphuraH-carmakaTI [ au] / yAvat, pRtanAdhipo'pi senApatirapi, tasya kusumazekharasya, tathAvidhaM tAdRzam , samArambha udyamam , praNidhipurapebhyaH carajanebhyaH, upalabhya viditvA, adhikopajAtasaMrambhaH adhikam-atyantam , upajAtaH-utpannaH, saMrambhaH-- utsAhabanitavego yasya tAdRzaH san, sarabhasapradhAvitAbhiH savegaM dhAvitAbhiH, anIkinIbhiH senAbhiH, Agatya, vihitoparodhaH vihitaH-kRtaH, uparodhaH-rAjadhAnyA avarodho yena tAdRzaH, kAJcayAH kAcinagaryAH, paryanteSu prAntabhamiSa, skandhAvAraM sainyAvAsam, amuJcata asthApayat / ca punaH. prAvaSeNyajaladharavyahava prAvRSeNyAnAvarSAkAlikAnAm , jaladharANAM-meghAnAm , vyUhaH-samUha iva, kRtAsArasaMrodhaH kRta AsArasya-dhArAsampAtasya, pakSe mitrasainyasya, saMrodhaH-avarodho yena tAdRzaH san , pauralokAnAM-puravAsijanAnAm , mahAntaM pracuram , AtakaM trAsam , akarot / ca punaH, durgasya prAkArasya, vighaTanAya bhajanAya, tena senApatinA, kRtavisargAH kRto visargo-visarjana tyAma iti yAvat , yeSAM tAdRzAH, punaH sajjIkRtasamadasAmajaghaTAH sajvIkRtA-sannAhitA, samadAnAM-mattAnAm , sAbajAnAM-gajAnAm , ghaTA-samUho yastAdRzAH; sAmantAH svaviSayAntarvatino nRpAH, krameNa paryAyeNa, nirjagmuH nirmAtAH, o] ca punaH, AviSkRtATopaduSpasahaiH AviSkRtena-prakaTivena, ATopena-ADambareNa, duSprasahaiH-durdharSeH, te| dhAvantaiH saha, prAkArazikharavartinaH prAkAroparivartinaH, kusumazekhararAjalokasya kusumazekhararAjajanasya, pratidinaM dine dine, AyodhanAni saMgrAmAH, abhavan babhUvuH / kIdRzAni ? anyo'nyakRtanirbhartsanAni anyo'nyaM-parasparama, sataM nirbharsana-prahAro yeSu tAdRzAniH punaH samatsarasabhaTAsiMhanAdabadhirIkatAbhyarNavAsijanakarA samatsarANAM-spardhAvatAm , subhaTAnAM-suyodhAnAm , siMhanAdena-siMhasyeva garjanena, badhirIkRtAni-badhiratvamApAvitApi, bhUritavAnIti yAvat, abhyarNavAsimAM-nikaTadAsinAm, janAnAM-lokAnAm, karNarandhrANi-karNa vivarANi yeSu tAdRzAniH punaH nIrandhrapASANakSepakSaNamAtrasthalIkRtAmbaratalAni nIrandhrapASANakSepeNa anavarataprastaraprakSepeNa, kSaNamAtraM kSaNamAtreNa vA, sthalIkRtaM-sthalatvamApAditam , ambaratalam-AkAzatalaM yeSu tAdRzAniH punaH nirdayamahatatUryaravaparyAsitakAtarakarazalAgi nirdayaM-dayArahitam , tIvramityarthaH, yathA syAt tathA, prahatAnAM-tADitAnAm , tUryANAM-vAcavizevAnAm, raveNa caninA, paryAsitAni-karAt pracyAvitAni, kAtarANAM-bhIrUNAm , karazastrANi-hastasthita zastrANi yeSu sAdRzAmiH punaH savikSiptAgnitaptatailacchaTAviSaTamAnavikaTapadAtigumphAni yatreNa vikSiptAH-vikIrNA yA bhamitaptasya tailassa chaTA:-dhArAvAbhiH, vighaTamAna:-vizliSyamANaH, vikaTAnA-prabalAnAm, padAtInA-padagAminA sainikAnAm, gumka:-samUho yA sAhAnipunaH baspharatirohitapuruSakhanyamAnaprAkAramUlabandhAni baddhAH-zirasi nihitAH, spharAHzirorakSakaphalakA yastArazaiH, tirohitaiH-pracchanaiH, puruSaiH-lokaiH, sanyamAnaH-udiyamAnaH, prAkArasya mUlapamdho yeSu tAdRzAni; puraH krodhavaSTauSThavaNThabhUkhamANadurgasthavairiniSThurAkozAni krodhena daSTau-kRtadazanI, goSThI yeSAM tAdRzaiH, klaiHhasabane, bhUyabANaH, durgasthAno-prAkAroparisthAnAm , vairiNAm , niSThuraH-kaThoraH, AkrozaH-spardhAbajakaH zabdo yeSu tAhazAniH punaH zirasthitapharakaphArakamAlamAnaprAkArakhaNDIpravezAni zirasisthitAH pharakA:-zirorakSakaphalakA Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA pholkAnalapradIptakarizAriniHsaradvihastahastyArohANi vegalanA mitaptanArAcavilIyamAnanRpatikAJcanamukuTAni kuThAratADitapratolIkapATaniHsvanAnusAranipatatprabalapASANavarSANi kRtakalakalaprAmINAvalokyamAnaprahAravikalabidravahipaghaTAni bhayAnakAni ca kutUhalakarANi ca krodhajanakAni ca hAsAvahAni ca vinodabhUtAni ca nirvedadAyIni ca pratidinamAyodhanAnyabhavan [au|| . evaM ca kAcIgrahaNarakSaNavidhAvadhirUDhagADhAbhinivezayorabhinavoDhadampatikarapallavayozca tayoH kiyAnapyatipapAta kAlaH / ekadA tu prApte vasantasamaye samAgatAyAmanaGgotsavatithAvatIte nizIthinyA: prathamayAme rAjadvAramAgatAsu dvitIyayAmagajaghaTAsu, rasite pramodAvasaratUrye, zrutAvasaratUryaravasaMbhrAnteSu dattaparyANAnAruhyopavAhavAjino rAjadvAraMmatiraMhasA pradhAviteSu parivarddhakeSu yathAyAma nirUpitayAmikeSu nijanijakarma Tippanakam-upavAhyavAjinaH rAjavAhanAzvAH / privrdhkaa:-bhshvsNvaarkaaH| yeSAM tAdRzaiH, phArakaiH-prAkAramUlakhAnakaiH, prArthyamAnaH-idhyamANaH, prAkArakhaNDIpravezaH-avAntaraprAkArapravezo yeSu tAdRzAmi; punaH tRNapUlakolkAnalapradIptakarizAriniHsaradvihastahastyArohANi tRNapUlakAnAM-tRNamayapUlakasambandhibhiH, ulkAnalaiH-jvAlAgnibhiH, pradIptAH-santaptA yAH, karizArayaH-bhAjaparyANakAni, tAbhyo niHsaranto vihastAH-vyAkulAH, hastyArohAH-hastyArUDhA janA yeSu tAdRzAniH punaH vegalagnAgnitaptanArAcavilIyamAnanRpatikAJcanamukuTAni vegena lagaiH-saMsakaiH, amitaptaH, nArAcaiH-bANaiH, vilIyamAnAni-dravanti, nRpatInAM kAJcanamukuTAni-suvarNamayaziro'laGkArA yeSu tAhazAni; punaH kuThAratADitapratolIkapATanikhanAnusAranipatatprabalapASANavarSANi kuThAraiH-tadAkhyazastravizeSaiH, tADitAnAM pratolIkapATAnAM-rathyAdvArapidhAnAnAm , ye nikhanAH-zabdAH, tadanusAreNa nipatat, pASANAnAM-prastarANAm , varSavRSTiyeSu tAdRzAni; punaH kRtakalakalagrAmINAvalokyamAnaprahAravikalavidravadvipaghaTAni kRtaH kalakala:kolAhalo yaistAdRzaH, prAmINaH-grAmavAsijanaiH, avalokyamAnA, prahAreNa-AghAtena, vikalAnA-khinnAnAm , vidravAM-palAyamAnAnAm , dvipAnAM-hastinAm , ghaTA-maNDalaM yeSu tAdRzAni; punaH bhayAnakAni bhayaGkarANi; punaH kutUhalakarANi didRkSAjanakAniH punaH krodhajanakAni amarSotpAdakAniH punaH hAsAvahAni hAsajanakAni; punaH vinodabhUtAni vinodamayAni; ca punaH, nirvedadAyIni glAnijanakAni [ au] / evaM ca anena prakAreNa ca, abhinavoDhadampatikarapallavayoriva abhinavoDhayoH-navapariNItayoH, dampatyoH-jAyApatyoH, karapallavayoH-pAlavopamakomalakarayoH, kAJcIgrahaNarakSaNavidhau kAcyAH-tannAmakanagaryAH, pakSe strIkaTibhUSaNavizeSasya, grahaNasya-zatrusainyakartRkAkramaNastha, pakSe patikartRkAkarSaNasya, rakSaNasya-vasainyakartRkatadvAraNasya, pakSe jAyAkartRkatannirodhasya, vidhau-vyApAre, adhirUDhagADhAbhinivezayoH adhirUDhaH-prAptaH, gADhaH-atyantaH, abhinivezaH-Agraho yAbhyAM tAdRzayoH, tayoH svasainyazatrusainyayoH, kiyAnapi katipayo'pi, kAlaH, atipapAta vyatItaH / ekadA ekasmin kAle, vasantasamaye caitravaizAkhAtmake vasantaRtau, prApte samAgate; punaH anaGgotsavavidhau kAmadevotsavavidhI, samAgatAyAm upasthitAyAm ; punaH nizIthinyAH rAtre, prathamayAme prathamaprahare, atIte vyatIte sati; punaH dvitIyayAmagajaghaTAsu dvitIyayAmasya-dvitIyapraharasya sambandhi. nISu, tatpraharAvacchedena rakSaNakarmaNi niyuktAsu ityarthaH, gajaghaTAsu-hastisainyeSu, rAjadvAraM rAjabhavanadvAram, AgatAsu upasthitAsu satISu; punaH pramodAvasaratUrye pramodAksarasambandhivAdyavizeSe, rasite zabdite sati; punaH zrutA. vasarataryaracasambhrAnteSu zrutena-zravaNagocarIkRtena, avasaratUryaraveNa-khAvasarasUcakavAyavizeSadhvaninA, sambhrAnteSu prAptasambhrameSu, zrutAvataratUryaravasambhrAnteSviti pAThakalpe zrutena avataratA-udbhavatA tUryaraveNa sambhrAnteSviti vyAkhyeyam , parivarghakeSu azvavAhakeSu, dattaparyANAn sthApitapalyayanAn, upavAhavAjinaH khavAhanabhUtAvazvAn , Aruhya adhyAsya, atiraMhasA ativegena, rAjadvAraM pradhAviteSu dhAvitumArabdhavatsuH punaH yathAyAma yathApraharam, nirUpitayAmikeSu nizcitaprAharikakAryeSu, ciranirodhakhinnatanuSu cirakAlikaikabhAvasthAnabinazarIreSu, Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmlrii| 197 zAlAbhyo nirgateSu ciranirodhakhinnatanuSu niyogiSu, puraHsarahinadIpikeSu brajasu nijazibirANi tAratarakareNughaNTAkaNitasUciteSu sAmanteSu, ApaNikasaMvRtasAyaMtanapaNyasaMtatiSu vikaTAyamAneSu vipaNivIthIcatuSpatheSu, zibiraparyantabaddhagulmakeSu sthitvA sthitvA yugapadAraTatsu bAhyatanapadAtivRndeSu, vizrAntajanaravaniraGkuzaprasarevitastataH zrUyamANeSvApAnakamRdaGgadhyaniSu, zayanamandirAGgaNanihitazayayAniSaNNe saMnihitakatipayapraNayini prArabdhamadanajAgarasya jAyAjanasya gItakAnyAkarNayati paritaH parityaktavigrahakathAniravagrahamanasi senAdhipe, sahasaiva saMtrAsitakaTakalokaskhAsataralamandurAturaGgazreNizrutaH satvarApasRtapRSThaprasuptAdhoraNAnAmapahAyApahAya pAMzusalpAmyuttiSThatAmibhapatInAM caraNazRGkhalAraNitajaraThena jarjarIkRtaH kaNThagarjitena, gajagarjitAravazravaNakupitAnAM paJjarakesariNAM sarabhasakarAsphAlitazalAkApratinAdabRMhitena bahalIkRtaH pUtkRtena, pratisaimyamAhatAnAM prasta Tippanakam -gurumakaM-sthAnakam / niravagraham-ucchRkhalam / mandurA-azvazAlA / kAhala:-abhyataH / niyogiSu bhRtyeSu, nijanijakarmazAlAbhyaH khakhakAryagRhebhyaH, nirgateSu niSkAnteSu; punaH tAratarakareNughaNTAkkaNitasUciteSu tAratareNa-tIvratareNa, kareNUnAM-hastinAm , ghaNTAkkaNitena-ghaNTAnAdena, sUciteSu-saMketiteSu, sAmanteSu khaviSayAntarvartinRpeSu, puraHsaratridIpikeSu puraH-ame, sarantaH-gacchantaH, dvitrAH-dvau vA trayo vA, dIpikAH dIpavAhakA yeSA tAdRzeSu, nijazibirANi svasainyAvAsAn , brajasu gacchatsuH punaH ApaNikasaMvRtasAyantanapaNyasantatiSu ApaNikaH-vikretRbhiH, saMvRtAH-upasaMhRtAH, sAyantanapaNyAnA-sAyaMkAle vikrayaNArtha prastutavastUnAm , santatayaH-paDayo yeSu tAdRzeSu, vipaNivIthIcatuSpatheSu vipaNivithInAm-ApaNa. mArgANAm , catuSpatheSu caturdigabhimukhamArgeSu, vikaTAyamAneSu prakaTAyamAneSuH punaH zibiraparyantabaddhagulmakeSu zibiraparyante-sainyAvAsaprAnte, baddhagulmakeSu-baddhapatikeSu, bAhyatantrapadAtivRndeSu bAhyatantrapadAtInA-bAhyarASTriyapadagAminAm , vRndedhu-samUheSu, sthitvA sthitvA muhurmuhuH svagamanamavarudhya; yugapat sahaiva, AraTatsu zabdAyamAneSu; punaH vizrAntaanaravaniraGkuzaprasareSu vizrAntaH-nivRtto yo janaravaH-lokazabdastena nirAzaprasareSu-apratibaddhapracAreSu, ApAnazAlAmRdaGgadhvaniSu ApAnazAlAyAH-madyapAnasabhAyAH, mRdaGgadhvaniSu-vAdyamAnamRdaGganAdeSu, itastataH abhitaH, bhUyamANeSuH punaH zayanamandirAGgaNanihitazayyAniSaNNe zayanamandirAjaNe-zayanabhavanaprAgaNe, nihitAyAM sthApitAyAm , zayyAyAM niSaNNe-upaviSTe, sannihitakatipayapraNayini samIpasthakatipayanehAspadajane, prArabdhamadanajAgarasya prArabdhA madanajAgarA-kAmadevoddezyakajAgaraNaM yena tAdRzasya, jAyAjanasya strIjanasya, gItakAni gAnAni, AkarNayati zRNvati sati, punaH paritaH sarvataH, parityaktavigrahakathAniravagrahamanasi parityaktA-nivAritA yA, viprahakathA-yuddhavArtA, tayA niravagraha-pratibandharahitamucchRGkhalamiti yAvat , mano yasya tAdRze, senAdhipe senApatI sati, mahAn gambhIraH, kalakalAravaH kolAhaladhvaniH, udabhUt prAdurabhUt / kIdRzaH? sahasA zIghram ,saMtrAsitakaTakaloka: bhISitasainyajanaH; punaH prAsataralamandurAturaGgazreNizrutaH trAsena-bhayena, taralA-caJcalA yA, mandurAyAH-azvazAlAyAH, turaja zreNi:-azvapatiH, tayA zrutaH-zravaNagovarIkRtaH; punaH satvarApasRtapRSThaprasuptAdhoraNAnAM sakharaM-zIghram , apasatAH-dUrIbhUtAH, pRSThaprasuptAH-pRSThabhAgamadhizayitAH, AdhoraNAH-hastipakA yeSAM tAdRzAnAm , punaH prAMzutalpAni unnatazayyAH, apahAya apahAya tyaktvA tyaktvA, uttiSThatAm utthAnaM kurvatAm , ibhapatInAM mahAgajAnAm, caraNazRGkhalAraNitajaraThena caraNazRGkhalAyAH-caraNabandhanavizeSasya, raNitena-zabdena, jaraThena-vRddhana, kaNThagarjitena kaNThakRtagarjanena, jarjarIkRtaH mizritaH; punaH gajagarjitAravazraSaNakupitAnAM gajAnA-hastinAm , yad garjitaM-garjanam, tadrUpasya Aravasya-zabdasya, zravaNena, kupitAnAm-IyitAnAm , paJjarakesariNAM pajarabaddhasiMhAnAma, sarabhasakarAsphAlitazalAkApratinAdabRMhitena sarabhasaM-savegaM yathA syAt tathA, karAbhyAm-agrimapAdAbhyAm , AsphAlitAH-AhatA yAH, zalAkAH-pArasthalauhayaSTayaH, tAso pratinAdena-pratidhvaninA, bRhitena-vardhitena, phUtkRtena phUtkAreNa, bahalIkRtaH-vardhitaH; punaH pratisainyaM pratisenAsambhavena, AhatAnAM nAditAnAm, sannAipaTahAnAM yuddhArthakavacaparidhAnadyotakavAdyavizeSANAm , prasUtatAratarakAhalAvaNitakAhalena prasRtena-pravRddhena, tAratareNa-atitIvraNa, Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA 3 tAratara kAhalA kaNitakAhelena sannAhapadAnAmunnAditaH kolAhalena, sasaMbhramotthitAnAM tata itaH pradhAvatAm 'Aharata rathavarUthAni, kalpayata mAtaGgAna, Arohata turaGgAn aGgIkuruta tanutrANi gRhNIta zastrANi ityanavaratamAghoSatAmadhikAripuruSANAM zravaNaparuSeNa poSitastAratumulena vyAhRtena, nirbharabharita sakala-tribhuvanoda mahAnudabhUt kalakalAravaH [ a ] / taM ca pralayakAlajRmbhitamahAbhairavATTahAsa bhairavaM ravamAkarNya samupajAtaripubalAvaskandapAtazaGko nAyakastatkAlalabdhAvasareNa bhRtyeneva raNarasena baddhavikaTaromAcakavacena preryamANo vijRmbhitAtibhISaNabhrukuTi saMkaTAyamAnalalATabhittiramarSadaSTadazanacchado dakSiNakareNAcchidya paricAraka hastAdutpAtata DillatAnukAriNaM kRpANamitarapANinA preGkhayan vicitraratnakhaNDakhacitamantakakitavakautukASTApada prakoSTaniviSTamaSTApada phalakamati bahalena tiryagvisarpatA khaDgaprabhApaTalena malinitamAbaddhavikaTakAlAyasakaGkaTakamivoraHkapATamudvahan rabhasadUrapAtibhirabhimukha prakaTitAsiyaSTimAtmacchAyAmabhihantumiva Tippanakam - unnAditaH uccaiH kRtaH / [aM] / bhairavaH zaGkaraH / avaskandaH - ghATakaH / kaGkaTaH- lohakavacam | varUthaM rathagopanam / kalpayata sajjayata / tAratumulena- uccabahalena aSTApadaM caturaGgaphalakam / aSTApadaphalakaM suvarNapharakaH / kAlAyasa - } kAilAnAM -- mahADhakAnAm, kvaNitena zabdena, kAhalena vardhitena avyaktena vA, kolAhalena zabdena, umAditaH saMvardhitaH; punaH sasambhramotthitAnAM savegamutthitAnAm, tata itaH tatrAna pradhAvatAm - prakarSeNa dhAvatAm adhikAripuruSANAM sainyAdhyakSajanAnAm, zravaNaparuSeNa karNakaThoreNa, tAratumulena atigambhIreNa vyAhRtena zabdena, poSitaH puSTimApAditaH, kIdRzAnAM teSAm ? rathavarUthAni rathAnAM varUthAni - varmANi rathaguptisthAnAni, paraprahArarakSArthamAvRtasthAnAni vA, Aharata Anayata anveSayata vA, mAtaGgAn istinaH kalpayata sajayata, turaGgAn azvAn, Arohata pRSThAvacchedenAdhitiSThata, tanutrANi kavacAn aGgIkuruta dhArayata, zastrANi zastrasamUham gRhIta utthApayata, iti evam anavarataM nirantaram, AghoSatAm AkrozatAm punaH nirbharabharitasa kalatribhuvanodaraH nirbharam - atyantam, bharitaMpUritam, sakalaM- samapram, tribhuvanasya - bhuvamatrayasya, udaraM - madhyaM yena tAdRzam [ a ] / pralayakAlajjRmbhitamahAbhairavATTahAsabhairavaM pralayakAle- jagadvidhvaMsasamaye, jRmbhitaH - prakaTitaH, mahAbhairavasya - mahAkAlasya, mo'dhahAsaH - mahAhAsaH, tadva bhairavaM bhayaGkaram, tam anupadoktam, evaM zabdam AkarNya zrutvA samupajAtaripubalAvaskandapAtazaGkaH samupa jAtA - samutpannA, ripubalasya - zatrusenAyAH, avaskandapAtasya - AkramaNArthamAgamanasya, zaGkA yasya tAdRzaH san nAyakasenApatiH, rAjakulAt rAjadhAnItaH, atijavena ativegena, niragacchat niSkrAntaH / kIdRzaH ? taskAlalandhAvasareNa tatkSaNaprAptAvasareNa, bhRtyeneva anucareNeva, baddha vikaTaromAJcakavacena baddhaH- dhRtaH, vikaTaH- dRDhaH, romAJcakavacaHromAJcarUpaM varma yena tAdRzena, raNarasena saMprAmotsAhena, preryamANaH pravartyamAnaH punaH vijRmbhitAtibhISaNakSukuTisaMkaTAyamAnalalATabhittiH vijRmbhitayA-prakaTitayA, atibhISaNayA- atibhayAnikayA, bhrukuTyA - netroparitanaromarAjakauTilyena, saMkaTAyamAnA-saMkucitAkArA, lalATabhittiH - lalATasthalaM yasya tAdRzaH; punaH amarSadaSTadazanacchadaH zramarSeNakrodhena, dRSTau -kRtadazanau, dazanacchadau- oSThau yasya tAdRzaH, dakSiNakareNa dakSiNahastena, paricArakahastAt satyahastAt, utpAtataDillatAnukAriNaM pralayakAlika vidyullatAsadRzam, kRpANaM khagam, Acchidya balAd gRhItvA ittarapANinA vAmahastena, aSTApadaphalakaM suvarNamayaM phalakaM - 'DhAla' iti prasiddhamana pratighAtanivAraNasAdhanam, preyan pracAlayana, kITazam ? vicitraratnakhaNDakhacitaM vicitraiH - vilakSaNaiH, ranakhaNDaiH - ratnAvayavaiH, khacitaM vyAptam, punaH antakakitavakautukASTApadam antaka kitavasya - yamarUpadyUtakArasya, kautukASTApadaM- kutUhalajanaka caturaGgazA riphalakabhUtam, tatsadRzamityarthaH, punaH prakoSThaniviSTaM prakoSThe - kUrparAdhobhAge niviSTaM sthitam ; punaH atibahalena ativipulena, tiryaga visarpatA tiraHprasaratA, khaDgaprabhApaTalena kRpANakAntikalApena, malinitaM mAlinyamApAditam, ata eva AbaddhavikaTa kAlAyasakaGkaTamitra AbaddhaH - gRhItaH, vikaTaH- viSamaH, kAlAyasa kaGkaTaH- lohavizeSanirmitakavaco yena tAdRzamiva, uraH kapATaM vakSaHsthalarUmamargalam, udvahan dhArayan; punaH rabhasadUrapAtibhiH rabhasena vegena, dUrapatanazIlaiH punaH abhimukhaprakaTitAsiyaSTim Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / 199 1 puraH pravartitaiH pAdairAkampitakSitirAkSepadUrocchalitahAra viprakIrNena nIhAranikarasparddhinA kiraNa visareNa saMvarddhayannivArA tisainyasaMdarzanAya candrAtapamanumArgapradhAvitena saMbhramaskhalitagatinA vIralokena gamanavegAnilAkRSThenevAnusRtagatiratijavena rAjakulAnniragacchat [ aH ] / dvAradezAvasthitazvAmato dattadRSTirativegAdApatantAvatizayacche kapATahikatADitapaTahanAdapaTutareNa dUrAdeva khurapuTadhvaninA prakaTIkRtAvura: kapATaghaTitA tanutanutrANau tatkSaNavipATitakASAyapadArthAntapIDitottamAGgau gRhItanizitaprAsamuSTinA vAmena kiJcidutkSiptavalgau dakSiNena ca karatalena trAsataralitAkSaturagatiryagavalokitotkSepAM kazAmudvahantAvazvadarzanasarabhasapradhAvitaiH zibiravesarairiva dhUsaraiH khurarajobhiH pazcAdanugamyamAnAvanavarata dolAyamAnajaGghAkANDatayA turagapRSThavartinAvapi bhAvantAvivopalakSyamANAvAsannavartinA zibiralokena kiM kimetaditi saMbhrAntena pRcchayamAnau manorathAviva manaso jIvAviva javasya vArakAviva vAyorutsekAvivautsukyasya vigataparyANaturaGgamAdhirUDhau kAcaraka - kANDarAta Tippanakam - sambhramazra AkulatA [ a ] / prAsaH - selaH [ka] | abhimukham agre prakaTitA AvirbhUtA, asiyaSTiH- kRpANadaNDo yasyAM tAdRzIm, AtmacchAyAM svacchAyAm, abhihantu miva apahartumitra, puraHpravarttitaiH atre preritaiH pAdaiH caraNaiH, AkampitakSitiH ISat kampitabhUtalaH punaH arAtisainyasandarzanAya zatrusainyasamavalokanAya, candrAvapaM candrikAm AkSepadUrocchalitahAraviprakIrNena AkSepeNasaJcAlanena, dUrocchalitAt- dUramutpatitAt, dArAt-ratnamAlyAt, viprakIrNena prasUtana, punaH nIhAranikaraspardhinA himodhAnukAriNA, kiraNa visareNa kiraNapuJjena, saMvardhayanniva samyag vardhayannivetyutprekSA; punaH anumArgapradhAvitena pratimArga kRtAvidhAvanena, ata eva gamanavegAnilAkRSTeneva dhAvanave gotthitavAyukRtAkarSaNeneva, sambhramaskhalitagatinA vegasvatigamanena, vIralokena subhaTajanena, anusRtagatiH anusRtagamanaH [ a ] / ca punaH, dvAradezAvasthitaH dvAravese kRtAvasthitikaH san agrataH agre, dattadRSTiH vyApAritanayanaH prajJAtatamo atiparicitoM, kAcaraka - kANDatanAmAnau, azvavArI azvArohiNI, adrAkSIt dRSTavAn sa senApatiriti zeSaH / kIdRzau tau ? ativegAt atijavAt, Apatantau Agacchanto; punaH atizayacchekapATa hikatADitapaTahanAdapaTutareNa atizayena, cheka:--nipuNo yaH pATaddika:- paTahAkhvAdyavizeSavAdanazilpI, tena tADitasya-nAditasya, paTahasya, nAdena dhvaninA, paTutareNa-sphuTatareNa, mizritenetyarthaH, khurapuTadhvaninA khurapuTazabdena, dUrAdeva dUrata eva, prakaTIkRtI prAkaTyamApAditA~; punaH uraH kapATagha ditAtanutanutrANau vakSaHsthalaghRtavizAlakavacau; punaH tatkSaNavipATitakASAya paTArdhAntapIDitottamAGgau tatkSaNaM-tatkAle vipATitasyavidAritasya, kASAyapaTasya- kaSAyaraktavastrasya yad ardham - ardhabhAgaH, tasyAntena - ambalena, pIDitaM-ghaTitam, uttamAGga-ziro yayostAdRzau punaH gRhIta nizitaprAsamuSTinA gRhItA ghRtA, nizitasya tIkSNasya, prAsasya-kuntasya, muSTi:- muSTidhArthabhAgo yena tAdRzena, vAmena - dakSiNetareNa, karataLena, kiJcidutkSipta valgau kiJcid ISad, utkSiptA - unnamitA, valgAazvamukhastharajjuryAbhyAM tAdRzau ca punaH, dakSiNena vAmetaraNa karatalena hastatalena trAsataralitAkSaturaga tiryabhaklokitotkSepAM trAsena - bhayena, taralite -cambalite, akSiNI-netre yasya tAdRzena, turageNa-azvena, tiryakU sakaTAkSapAtam avalokito dRSTaH, utkSepaH- udyamanaM yasyAstAdRzIm, kazAm azvatADanIm, udvahantau dadhAnau punaH azvadarzanasarabhasapradhAvitaiH azvadarzanena, sarabhasaM- savegam, pradhAvitaiH- prakarSeNa dhAviteMH, zibiravesa rairiva sainyakhe carairiva, dhUsaraiH tadvarNaiH, khurarajobhiH azvazaphodgatadhUlibhiH pazcAt pRSThadeze, anugamyamAnauM anutriyamANaH ca punaH anavarata dolAyamAnajaGghAkANDatayA anavarataM - satatam, dolAyamAnau - itastataH saJcalantau jaGghAkANDoM-jaGghArUpakhambhoM yayostAdRzatayA, turagapRSThavarttinAvapi bhavavRSThAdhiSThitAvapi dhAvantAviva dhAvanaM kuvantAvada upalakSyamammI pratIyamAnoM punaH AsanavarttanA nikaTavartinA sambhrAntena sambhramAnvitena zibiralokena senikajanana, patat puro dazyam, kiM kiM bhavatIti pRcchyamAnau jijJAsAM jJApyamAnau; punaH manasaH hRdayasya, manorathAviva abhi lAvabhUtAviva punaH javasya vegasya, jIvAviva prANabhUtAviva punaH vAyoH pavanasya, vArakAvica niyAmakAvivaH punaH Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA nAmAnau prajJAtatamAvazvavArAvadrAkSIt , aprAkSIca satvaram-'are!, kimeSa kaTakakSobhaH' iti [ka] | atha tau samIpametya tyaktaturagAvuragAviva sarvAGgaspaSTabhUtalau praNamya yugapadUcatuH-'daNDanAtha ! saMpratyeva saMnaddhasakalakarituraGgayodhamAbaddhavIrapaTTapAdAtabhISaNamarunetrapatAkApaTapallavitarathanirantaramuttarapratolimArgeNa nirgata kAbhyAH kRtasamastasamarasAmagrIkamahitAnAmanIkamamarSaparavazaM ca pauruSAvalepena tRNalaghUnasmAn manyamAnamatijavana prAptamabhyarNe'sya kaTakasya vartata iti zrutvA prabhuH pramANam' ityuktvA virematuH [kh]|| senApatistu taM tayorAkartha karNAmRtakalpaM jalpamupajAtaharSA raNarasotkarSapuSyatpulakajAlakaH sajalajImUtastanitagambhIreNa svareNa tatkSaNAdiSTakiGkarasasaMbhramAsphAlitamAbaddhasphuTapratizabdamiva darzayan dhvanantamAjidundubhimabhyarNacaramanucaragaNaM sthAnayanArthamAdikSat / nacirAJca tenAntikamupanItamubhayataH pracaladaticArupatramudaravinihitamahAhibhISaNAnekAstraM patraratharAjamiva rathAGgapANiradhyAsya rathaM yathAsaMnihitenAtmasainyenAnu Tippanakam-vIrapaTTaH-cIrikA [kha] bhanyatra patrANi-picchAni / sasambhrama-sAdaram / pracaladaticArupatram ekA patram-azvaH, autsukyasya utsukatAyAH, vilambAsahiSNutAyA ityarthaH, utsekAviva unnatikharUpAviva; punaH vigataparyANaturaGgaM vigata-naSTam , paryANam-uparitanasukhAsanaM yasmin tAdRzamazvam , adhirUDhI aaruuddhau| ca punaH, satvaraM zIghram , aprAkSIt pRSTavAn, are! iti khanyUnasambodhanam , kimityAha-eSaH ayam , kaTakakSobhaH kaTakasya-senAyAH, kSobhaH sambhramaH, kim ? kiMtukaH [k]| atha praznAnantaram , tyaktaturagau tyaktAzvau, to kAcaraka-kANDarAtanAmAnau azvavArI, samIpametya nikaTamAgatya, uragAvidha sAviva, sarvAGgaspRSTabhUtalI sarvAjAlizitabhUtalau santau, praNamya praNAma kRtvA, yugapat ekakAlam , UcatuH uktavantau / kimityAha-daNDanAtha! he caturaGgasenApate !, sampratyeva idAnImeva, ahitAnAM zatrUNAm , anIkaM sainyam , asya kaTakasya sainyasya, abhyaNe nikaTe, atijavena ativegena, prAptam upasthitam, vartate, iti zrutvA zravaNagocarIkRtya, bhavantaH yUyam, pramANaM kiMkartavyanirNAyakAH, ityuktvA virematuH virAmaM praapto| kIdRzaM tat ? sannaDasakalakarituraGgayodhaM sannaddhAH-sajjitAH, sakalAH-samayAH, kariNaH-hastinaH, turaGgAH-azvAH, yodhAH-subhaTAzca yasmitAdRzam ; punaH AbaddhavIrapaTTapAdAtabhISaNam AbaddhaH-dhRtaH, vIrapaTTaHvIracibhUtapadyo dhvajo yena tAdRzena, pAdAna-padAtInAM padagAmisainikAnAM samUhena, bhISaNaM-bhayAnakam / punaH aruNanetrapatAkApaTapallavitarathanirantaram aruNAnAM-rakAnAm , netrapatAkAnAM-netrAkAraviziSTavastranirmitadhvajAnAm , paTaiH-vastraiH, yAptA ye rathAstaiH, nirantara-saMkIrNamaH punaH kAzyAH tadAkhyaprakRtanagaryAH, uttarapratolimArgeNa uttararathyAtmakamArgeNa, nirgataM niSkAntam ; punaH kRtasamastasamarasAmagrIkaM kRtA-sampAditA, samastA samarasAmagrIyuddhasAmagrI yasmistAdRzam / punaH amarSaparavazam IrSyAdhInam / punaH pauruSAvalepena parAkramagarvega, asmAn , tRNalaghUna tRNavattucchAn , manyamAnam [kh]|| senApatistu senAnAyakala, tayoH azvavArayoH, karNAmRtakalpaM zravaNAmRtaprAyam , jalpaM vacanam , AkarNya zrutvA, upajAtaharSeH utpannAnandaH, raNarasotkarSapuSyatpulakajAlakA raNarasasya-raNAnurAgasya, utkarSeNa-autkamyena, puSyat-puSTimApAdyamAnam , pulakajAlaM-romAJcapuo yasya tAdRzaH, sajalajImUtastanitagambhIreNa sajalasya-jalapUrNasya, jImUtasya-meghasya, yat stanitaM-garjitaM tadvad, gambhIreNa, svareNa, tatkSaNAdiSTakiGkarasasambhramAsphAlitaM tatkSaNaMtatkAlama, AdiSTaiH-AjJaptaH, kiGkaraiH-mRtyaiH, sasambhramaM-savegam, AsphAlitaM-tADitam, dhvanantaM nadantam , Ajidundubhi saMgrAmadundubhim, AbaddhasphuTapratizabdamiva dhRtaspaSTapratidhvanimiva, darzayan pratyAyayan , abhyarNacaraM nikaTavattinam, anucaragaNa bhUtyavRndam, rathAnayanAtha rathApasthApanArtham, AdikSat AdiSTavAn / macirAt zIghram , tena anucaragaNena, antikaM nikaTam , upanItam upasthApitam / punaH ubhayataH ubhayapArthe, . pracalaticArupatraM pracalantI aticAruNI-atimanohare, patre-vAhane, pakSe pakSau yasya tAdRzam / punaH Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / 201 gamyamAno yugapadAhRtAnAM kupitayamahuGkArAnukAri bhAGkAra bhairavamatigambhIramArasantInAM samaraDhakAnAM dhvanitena pAtayanniva savandhanAnyarAtihRdayAni tArataravyAhAriNAM bandivRndAnAM hRdayahAriNA jayazabdADambareNa mukharitAmbaraH zivirAnniragacchat / kutavyUhaviracanazca samarasaMkSobhakSamAyAmupAntabhUmAvasthAt [ga] // athAkarNitasamarabherIninAdajRmbhitAnandAH sarasarocanAracitalalATatilakabindayo dUrvA prabAladanturaiH zirobhirabhyarNacAricAraNoccAryamANavIrya saMpadstvaritapada saMcArAbhirAgatyAgatya karighaTAbhiH samantataH sasAmantacakrAH parivArayAMcakurenaM senApatayaH, pratyekaM pAtitasnigdhadRSTinA ca tena saprasAdamAdiSTAH praNamya nijanijasthAneSu tasthuH [gha] // atha nizIthAnubhAvabhAsvareNa viSamamunmIlatA nimIlatA ca dIpikAnivahena pizunitamamaJjuguJja Tippanakam -- udavinihita mahAhibhISaNAstram ekatra mahAhaya eva bhISaNAnekAstrANi, anyatra mahAhivat / patraratharAjaM garuDam [ga] / udaravinihita mahAhibhISaNAnekAstram udare - madhyabhAge, vinihitAni - sthApitAni, mahAhibhISaNAni - mahAsarpavad bhayAnakAni atrANi yasmin pakSe mahAhaya eva mahAsarpA eva, bhISaNAni astrANi yena tAdRzam, rathAGgapANiH rathAGgaMcakram pANI - haste yasya sa viSNuH, patraratharAjamiva patrANi - pakSA eva, rathAH - rathA iva gamanasAdhanAni yeSAM te patrarathAH-pakSiNaH, , teSAM rAjA - garuDaH, tamiva, ratham, adhyAsya adhiruhya, yathAsannihitena yAvAn sannihita AsIt tAvatA, Atmasainyena svasainikena, anugamyamAnaH anutriyamANaH, yugapadAhatAnAM yugapat tADitAnAm, kupitayamahuGkArAnukAribhAGkArabhairavaM kupitasya - kruddhasya, yamastha yo huGkArastadanukAriNA, bhAGkAreNa dhvanivizeSeNa, bhairavaM bhISaNam, tathA atigambhIram atisphuTaM ca yathA syAt tathA, ArasantInAm AnadantInAm, samaraDhakkAnAM saMgrAmavAdyavizeSANAm, dhvanitena dhvaninA, sabandhanAni bhayAdiniyantritAni, arAtihRdayAni zatruhRdayAni, pAtayanniva aMzayanniva; punaH tArataravyAhAriNAm atyuccairucAriNAm, vandivRndAnAM stutipAThakasamUhAnAm, hRdayahAriNA hRdayapriyeNa, jayazabdADambareNa jayakArADambareNa, mukharitAmbaraH dhvanitagaganamaNDalaH, zibirAt sainyAvAsAta, niragacchat niSkrAntaH / ca punaH kRtavyUhaviracanaH kRtA vihitA, vyUhasya sainyasannivezavizeSasya, viracanA yena tAdRzaH san, samarasaMkSobhakSamAyAM saMgrAmasaJcArasamarthAyAm, upAntabhUmau paryantabhUmau asthAt sthitavAn [ga] // atha tatra sthityanantaram, AkarNitasamarabherI ninAda jRmbhitAnandAH AkarNitena zrutena, samara merIninAdena - saMgrAma * DhakkAdhvaninA, jRmbhitaH-prakaTitaH, Anando yeSAM tAdRzAH; punaH sarasarocanAracitalalATabindavaH sarasayA - ArdrayA, rocanayA-gorocanayA, racitAH- kalpitAH, lalATatilakabindavaH - lalATe tilakarekhA yaistAdRzAH; punaH dUrvApravAladanturaiH dUrvAkhyatRNavizeSanUtanadalavyAptaiH zirobhiH mastakaiH, upalakSitAH; punaH abhyarNacAricAraNoccAryamANavIrya sampadaH abhyarNacAribhiH-nikaTagAmibhiH, cAraNaiH - bandibhiH, uccAryamANAH - stUyamAnAH, vIryasampadaH - parAkrama sampattayo yeSAM tAdRzAH, sasAmantacakrAH khaviSayAntarvartinRpasamudAyasahitAH senApatayaH, tvaritapadasaJcArAbhiH tvaritaH - zIghraH, padasaJcAraH -- caraNasaJcAro yAsAM tAdRzIbhiH, karighaTAbhiH istiyUthaiH AgatyAgatya upasthAyopasthAya, samantataH sarvataH, enaM caturaGgasenAnAyakam, parivArayAJcakruH pariveSTante sma / ca punaH pratyekaM ekaikasmin pAtitasnigdhadRSTinA pAtitA - prakSimA, snigdhA - snehArdrA, dRSTiryena tAdRzena tena senAnAyakena, saprasAdaM prasannatApUrvakam AdiSTAH bhajJatAH santaH, praNamya namaskRtya, nijanijasthAneSu svasvasthAneSu tasthuH sthitAH [gha] // atha anantaram, pratipanthibalaM zatrusainyabhU, cakSuSaH pathi dRSTimArgam, aDhokata prAptam / kIdRzam ? nizIthAnubhAvabhAsvareNa nizIthAnubhAvena - madhyarAtraprabhAveNa bhAkhareNa - prakAzamAnenaH punaH viSamaM viSamaprakAraM yathA syAt tathA, unmIlatA dIpyamAnena, nimIlatA saMkucatA ca, dIpikAnivahena pradIpasamUhena, pizu nitaM sUcitam punaH ama juguakAlam 26 tilaka0 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 Tippanaka-parAgavikRtisaMvalitA kAhalamAkarNyamAnatAraparuSahayaSAravamitastataH zrUyamANagambhIragajagarjitamAvegatarjitAzcaivAraMvAramazvavArairAvedyamAnAgamanamagraskandhatADito rasamaraDhakamaDhaukata cakSuSaH pathi pratipanthibalam, aviralanirastazaranikarazIkarAsAraDAmaraM ca tadurirabhasamuddAmakalakalavyAptasakaladiGmukhamabhimukhapradhAvitena jaladAgamanubhitamamarApagApUrajalamiva lavaNajaladhinA pratyagRhyatAsmalena [3]parasparavadhanibaddhakakSayozca tayostarakSaNamAkulitasakalajIvaloko yugapadekIbhUtodArayArirAzirasajalavisaravarSidhanapadAtighoro muditayoginImRgyamANalokapAlakapAlacaSakaH Tippanakam-agraskandhaH-agrasenA [ 0] / kakSA-nizcayaH / AkulitasakalajIvalokaH ekatra sasambhramasarvajIvA janA yatra sa sathoktaH, anyatra sasambhramasarvabhuvanaH / yugapadekIbhUtodAravArirAziH ekatra ekahelayA milita udtazabdaH zatrusaMghAto yantra sa tathoktaH, anyatra yugapanmilitonaTasamudraH / asrajalavisaravarSighanapadAtighoraH ekatra rudhirodakavarSakanibiDapattibhairavaH, anyatra raktavajalavarSakameghAvasthAnAtiraudraH / muditayoginImRgyamANalokapAlakapAlacaSakaH ekatra hRSTazAkinIgavedhyamANanRpatiziro'sthimadyapAnaH, anyatra hRSTacAmuNDAnveSyamANa. dikpAlakAlacaSakaH / amaju-kaThoraM yathA syAt tathA, guJjantaH-dhvanantaH, kAhalAH-mahADhakkA yasmiMstAdRzam ; punaH AkarNyamAnatAraparuSahayaDheSAravam AkarNyamAnAH-zrUyamANAH, tArA:-tIvAH, paruSA:-karNakaThorAH, hayAnAm-azvAnAm , heSAravAH-heSAkhyazabdA yasmiMstAdRzam ; punaH itastataH atra tatra, zrUyamANagambhIragajagarjitaM zrUyamANam , gambhIraM-tumulam, gajagarjitaM-hastigarjanaM yasmiMstAdRzam / punaH AvegatarjitAzvaiH AvegaH-ativegaiH, tarjitAH-tADitAH, azvA yastAdRzaiH, azvavAraiH azvArohisainikaH, vAraM vAram anekadhA, AvedyamAnAgamanam AvedyamAnaM-jJApyamAnam , AgamanaM yasya lAdRzam / punaH agraskandhatADitoddharasamaraDhakkama agraskandhe senAsanivezAprabhAge, tADitAH-nAditAH. uddharAH-dRDhAH, samaraDhakkAH-saMgrAmavAyavizeSA yasmiMstAdRzam / ca punaH, aviralanirastazaranikarazIkarAsAraDAmaram avirala-nirantaram ,nirasta:-vikIrNo yaH, zaranikara:-bANasamUhaH, tadrUpajalakaNadhArApAtena, DAmaraM-vyAptam / punaH durvArarabhasaM durnivArabegam ; punaH uddAmakalakalavyAptadinukham uddAnnA-utkaTena, kalaRlena-kolAhalena, vyAptAni-pUritAni, sakalAnisarvANi, diGmukhAni, sakalAnAM dizA vA mukhAni-agrabhAgA yena tAdRzam , tata zatrusainyam , abhimukhapradhAvitena zIghramabhimukhamAgatena, asmadalena asmatsainyena, pratyagRhAta AkAntam ; kena kIdRzaM kimiva ? lavaNajaladhinA lakSaNasamudreNa, jaladAgamakSubhitaM jaladAgamena-varSa nA, kSubhitaM saJcAlitam, amarApagApUrajalamiva amarApagAyAH-devanadyAH, gaGgAyA iti yAvat , pUrajalamiva-pravAhajalamiva [Ga]ca punaH, parasparavadhanibaddhakakSayoH parasparasya, vadhAyaghAtAya, nibaddhA-nitarAM baddhA, kakSA-kaTighaTitapaTArdhabhAgo nizcayo vA yAbhyAM tAdRzayoH, tayoH svasainya-zatrusainyayoH, mahApralayasannibhaH mahApralayatulyaH, samarasaMghaTTaH saMgrAmasaMgharSaH, ajAyata jaatH| kIdRzaH? tatkSaNaM tatkAlam , AkulitasakalajIvalokaH AkulitA:-kSobhitAH, sakalA:-samastAH, jIvAH-prANino yaistAdRzA lokA:-janA yatra tAdRzaH, pakSe AkulitA:-kSobhitAH, sakalAH-samastAH, jIvalokAH-bhavanAni yena tAdRzaH; punaH yugapatre vArirAziH yugapad-ekakAlAvacchedena, ekIbhUtaH-saMmilitaH, udAravaH-udgatazabdaH, arirAzi:-zatrusamudAyo yatra tAdRzaH, pakSe yugapad-ekakAlAvacchedena, ekIbhUtAH-saMmilitAH, udArAH-mahAntaH, vArirAzayaH-samudrA yatra tAdRzaH; punaH astrajalavisaravarSighanapadAtighoraH astrajalavisaravarSiNaH-rudhirarUpajalaughavarSiNo ye, ghanA:-nibiDAH; padAtayaH-pattayaH, taiH atidhora:-atibhayaGkaraH, pakSe asrajalavisaravarSiNaH-rudhiramayajalaughaSiNo ye, canA:-meghAH, teSAM yAni padAni-avasthAnAni, taiH, atighora:-atibhayaGkaraH; punaH muditayoginImRgyamANalokapAlakapAlacaSakaH muditayA-rudhirapAnahRSTayA, yoginyA-zAkinyA, pakSe muditayA lokasaMhArahRSTayA, yoginyA-cAmuNDayA, mRgyamANA:-anviSyamANAH, lokapAlAnA-nRpANAm, pakSe indrAdidikpAlAnAm, kapAlacaSakA:-mastakoparitanArdhaghaTA kArAsthirUparudhirapAnapAtracizeSAH, Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| 203 pracalitarasAkulabhUbhRccakravAlakRtatumulaH prasRtarabhasottAlagajadAnavArirAtatridazadArikAnviSyamAgaramaNasArthoM nipItanaravazAvisvarabisArizivAphetkAraDAmaraH [ca] / satArakAvarSa iva vetAladRSTibhiH, solkApAta iva nizitaprAsavRSTibhiH, sanirghAtapAta iva gadAprahAraiH, sasaMvartakAmbudurdina iva karizIkarAsAraiH, sotpAtaravimaNDala iva kIlAlitakarAlacakramuktibhiH, savaidyutasphUrja iva javApatajjvalitazaktibhiH, sakhaNDaparazutANDava iba pracaNDAniladhUtadhvajasahauH, sakAlAgnidhUma iva prakupitasubhaTabhrakuTItamisrairajAyata mahApralayasaMnibhaH Tippanakam-pracalitarasAkulabhUbhRJcakravAlakRtatumulaH ekatra pracalitavasundharAkulagiricakravihitAkula zabdaH, anyatra pracalitavIrarasAkulanRpacakRtAkulAravaH / prasRtarabhasottAlagajadAnavAriH ekatra prasRtaM-pravRttam , sbhalottAlagajAnAm-utsukonaTakariNAma, dAnavAri-madajalaM yatra sa tathoktaH, anyatra prasRta uttAlagajavad dAnavAriHzaGkaro yatra sa tathoktaH / AtaMtridazadArikAviSyamANaramaNasArthaH ekatra bhArtAbhistisRbhirdazabhizca, dArikAbhiH-aGganAbhiH, bhaviSyamANo bhartRsaMghAto yatra sa tathA, anyatra ArtadevaputrikAgaveSyamANabhartRsaMghAtaH / nipIte tyAdi-zivApherakAraDAmaraH-ekatra cAmuNDAphetkAreNa DAmaraH-raudraH, anyatra koSTrI0 [c]| kIlAlitaH-sarudhiraH / . sphujaH-sphuraNam / khnnddprshu:-shngkrH|kaalaagniH-paataalrudrH[ch| pakSe tadrUpamadyapAnapAtra vizeSA yasmiMstAdRzaH; punaH pracalitarasAkulabhUbhRzcakravAlakRtatumula: pracalitena-ucchalitena, rasena-vIrarasena, AkulAnAm-AplutAnAm, bhUbhRtAM-rAjJAm, cakavAlena-maNDalena, kRtaM tumulaM-sAndrayuddhaM yasmin , pakSe pracalitAyAH-prakampitAyAH, rasAyAH pRthivyAH, kulabhUbhRtA-mahendrAdikulaparvatAnAm , caRvAlena-samUhena, kRtam , parasparopari patanarUpaM sAndra yuddha yasmitAdRzaH; punaH prasRtarabhasottAlagajadAnavAriH prasRta-vistRtam , rabhasottAlAnAM-vegoddhatAnAm, gajAnAM, dAnavAri-madajalaM yasmiMstAdRzaH, pakSe prasRtaH-saMhattuM vyAvRtaH, rabhasosAlaHautsukyonto harSameduro vA, gajadAnavasya-gajAsurasya, ariH-zatruH zivaH saMhArabhairava iti yAvat, yasmiMstAdRzaH; punaH AtaMtridazadArikAnviSyamANaramaNasArthaH ArtAbhiH-virahavyagrAbhiH, tridazadArikAbhiH-devAzanAbhiH, anviSyamANaH, ramaNasArtha:-priyasamUho yasmiMstAdRzaH, yuddhe mRtAnA devatva prAptaH prasiddhyA vaidhavyavidharitAnAM tadvanitAnA varAnveSaNopapatteH, pakSe tridazAbhiH-trivRttadazasaMkhyakAbhiH, triMzatsaMkhyakAbhiriti yAvat, upalakSaNatvAd bahusaMkhyakAbhirityarthaH, dArikAbhiH-aGganAbhiH, anviSyamANaH, ramaNasArtha:-bhartRgaNo yasmistAdRzaH; punaH nipItanaravazA- . visvaravisArizivAphetkAraDAmaraH nipItA-nitarAM pAnakarmatAmApAditA yA, narANAM-manuSyANAm , vazA-dhAtuvizeSaH, tayA vikhareNa-vikRtasvareNa, visAriNInAM-prasAriNInAm , zivAnAM-zugAlInAm, pakSe visAriNyAH zivAyAH-caNDikAyAH. phetkAreNa-dhvanivizeSeNa, DAmaraH-vyAptaH, raudra iti yAvat [ca]; punaH vetAladRSTibhiH vetAlAnAM-mallavizeSANAm , pakSe zivAnucaravizeSANAm , dRSTibhiH-dRSTipAtaH, satArakAvarSe iva tArakANAM tArANAm, yad varSa-vRSTiH, tatsahita ivetyutprekSA; punaH nizitaprAsavRSTibhiH nizitAnAM-tIkSNAnAm , prAsAnA-kuntAkhyAstrANAm , yA pRSTayastAbhiH, solkApAta iva ulkApAtasahita iveti cotprekSA; punaH gadAmahAraiH gadAprakSepaiH, sanirghAtapAta ica vajrapAtasahita iva; punaH . karizIkarAsAraiH gajamadajalakaNadhArAsampAtaiH, sasaMvartakAmbudurdina iva saMvartakasyatadAkhyameghavizeSasya, ambubhiH-jalaiH, yad durdina-meghAcchannadinam , tatsahita iva; yunaH kIlAlitakarAlacakramuktibhiH kIlAlitaM-rudhirAdrIbhUtam , karAlaM-bhayAnakaM ca, yacakra-tadAkhyamastram , tanmuktibhiH-tadvimocanaiH, sotpAdaravimaNDala iva utpAtaravimaNDalena-jagatsaMhArasUcakasUryamaNDalena, sahita iva; punaH javApatajvalitazaktibhiH javena-vegena, ApatantIbhiH-nipatantIbhiH, jvalitAbhiH-dIptAbhiH, zaktibhiH-tadAkhyAstravizeSaiH, savaidyutasphUrja iva vaidyutena-vidyusambandhinA, sphUrjena-sphuraNena, sahita iva; punaH pracaNDAniladhUtadhvajasahanaiH pracaNDena-uddaNDena, anilena-vAyunA, dhUtAH-kampitAH, ye dhvajAsteSAM sahasraH, sakhaNDaparazutANDava iva khaNDaparazo:-zivasya, tANDavena-nRtyena, sahita iva; punaH prakupitasubhaTabhRkuTItamistraiH prakupitAnAm-atikuddhAnAm , subhaTAnA-suyodhAnAm, bhRkuTIbhiH-netrIparitanaromarAjikauTilyaiH, yAni tamistrANi-andhakArAstaiH, sakAlAgnidhUma iva kAlAne:-pralayakAlikAgneH, dhUmena sahita iveti Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA samarasaMghaTTaH [ch| sarvatazca gAtrasaMghaTTaraNitaghaNTAnAmaridvipAvalokanakrodhadhAvitAnAmibhapatInAM hitena, pratibalAzvadarzanakSubhitAnAM ca vAjinAM hRSitena, harSottAlasUtatADitaturaGgabaddharaMhasAM ca syandanAnAM cItkRtena, sakopadhAnuSkanirdayAcchoTitajyAnAM ca cApayaSTInAM TaGkattena, kharakhurapradalitadaNDAnAM ca paryasyatAM rathaketanAnAM kaDatkAreNa, niSThuradhanuryaniSThyUtAnAM ca nirgacchatAM nArAcAnAM sUtkAreNa, vegohyamAnavivazavetAlakolAhalaghanena ca rudhirApagAnAM dhUtkAreNa, pratirasitasaMbhRtena samarabherINAM bhAGkAreNa, nirbharAdhmAtasakaladikcakravAlaM sAkrandamiva sATTahAsamiva sAsphoTanaravamiva brahmANDamabhavat [ja] / anantaraM ca senAbharAkrAntamedinImUrchAndhakArAkRtiH kavalayitumiva sazailadvIpakAnanaM tribhuvanamullalAsa lAsakastaruNajaladharapaTalazaGkayA vimuktakalakekAvilApAnAM vanakalApinAmAbrahmalokameNAGkamaNDalAkANDasa~hikeyo rajaHsaMghAtaH / TippanakambR hitaM-jagarjitam / sUtaH-sArathiH / paryasyatAM patatAm / pratirasitaM-pratizabdaH [ja] / lAsakA nartakaH / eNAGka:-candraH / va sarvatrotprekSA [ cha ] 1 sarvataH paritaH, gAtrasaMghaTTaraNitaghaNTAnAM gAtrasaMghaddhena-gAtrANAM-zarIrANAM parasparasaMgharSaNa, raNitA-dhvanitA, ghaNTA yeSAM tAdRzAnAm , punaH aridvipAvalokanakrodhadhAvitAnAm aridvipAnAM-zatrugajAnAm , avalokanena-darzanena, yaH krodhastena dhAvitAnAM-zIghraM gatAnAm , ibhapatInAM mahAgajAnAm , bRMhitena garjitena; ca punaH, pratibalAzvadarzanakSubhitAnAM pratibalAzvadarzanena-pratidvandvisainyAzvadarzanena, kSubhitAnA-saJcalitAnAm , vAjinAmazvAnAm , heSitena-dveSAkhyazabdena; ca punaH, harSottAlasUtatADitaturaGgabaddharaMhasAM harSeNa uttAlAH-udvelitAH, ye sUtAH-sArathayaH, tairbaddhaM-grAhitam , raMhaH-vego yeSAM tAdRzAnAm, syandanAnAM rathAnAm , cItkRtena cItkArazabdena; ca punaH, sakopadhAnuSkanirdayAcchoTitajyAnAM sakopA:-kruddhAH, ye dhAnuSkA:-dhanurdhAriNaH, taiH, nirdayam-atyantaM yathA syAt tathA, AcchoTitA-AkRSTA, jyA-mauvI, rajjuriti yAvat , yAsAM tAdRzInAm , cApayaSTInAM dhanuryaSTInAm , TaGkatena TakAreNa; ca punaH, paryasyatAm-adhaHpatatAm , punaH kharakhurapradalitadaNDAnAM kharANAM-gardabhAnAm , khuraiH-zaphaiH, dalitAnAM-vidAritAnAm , rathaketanAnAM rathavajAnAm , kaDatkAreNa dhvanivizeSeNa; ca punaH, niSThuradhanuryantraniSThayUtAnAM niSThureNa-dRDhena, dhanuryantreNa, niSThayUtAnA-prakSiptAnAm , ata eva nirgacchatAM tato niSkAmatAm , nArAcAnAM vANAnAm , sUtkAreNa dhvanivizeSeNa; ca punaH, vegohyamAnavighazavetAlakolAhalaghanena vegena uhyamAnAnAMvahanakarmatAmApadyamAnAnAm , vivazAnA-rudhirapAnaparavazAnAm , vetAlAnAM-bhUtavizeSANAm , yaH kolAhalastena, ghanena-nibiDena, rudhirApagAnAM rudhiranadInAm , ghUtkAreNa dhvanivizeSeNa; punaH samarabherINAM saMgrAmaDhakAnAm , pratirasitasambhRtena pratidhvanipUrNena, bhAGkAreNa dhvanivizeSeNa, nirbharAdhmAtasakaladikcakravAlaM nirbharam-atyantaM yathA syAt tathA, AdhmAtaM-zabditam , sakalAnAM-sarvAsAM dizAm , cakravAlaM-maNDalaM yasmiMstAdRzam , brahmANDaM caturdazabhuvanAdyAtmakaM jagat , sAkrandamiva savilApamitra, sATTahAsamiva mahAhAsasahitamiva, sAsphoTanaravamiva, AsphoTanaraveNa-parvatAvadAraNadhvaninA sahitamiva, abhavat jAtam [j]| ca punaH, anantaraM brahmANDasyoktasthityanantaram , senAbharAkAntamedinImUndhikArAkRtiH senAbhareNa-sainyabhAreNa, AkrAntAyAH, AkulitAyAH, medinyA:-pRthivyAH, yo mUrchAndhakAraH-mU rUpAndhakAraH, sA AkRtiH-AkAro yasya tAdRzaH, rajaHsaGghAtaH dhUlisamUhaH, sazailadvIpakAnanaM zailAHparvatAH, dvIpAH-jalamadhyasthalapradezAH, kAnanAni-vanAni, taiH sahitam , tribhuvanam bhuvanatrayam, kavalayitumiva bhakSayitumiva, ullalAsa ucchalati sma / kIdRzaH? taruNajaladharapaTalazaDyA taruNA:-abhinavA ye, jaladharA:-meSAH, teSAM yat paTalaM-samUhaH, tasya zaGkayA-saMzayena, vimuktakalakekAvilApAnAM vimuktaH-mukhAnirgamitaH, kala:-madhuraH, kekAvilApaH-kekAkhyazabdavizeSeNa vilapanaM yaistAdRzAnAm, vanakalApinAM vanamayUrANAm, lAsaka: nartakaH, punaH AbrahmalokaM brahmalokamabhivyApya, eNAGkamaNDale candrabimbe, akANDasaihikeyaH akAlarAhukharUpaH / pratikSaNaM Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 tilkmnyjrii| pratikSaNamuddharairguNadhvanibhirajJAyata dhanuSmatAmiSuvyApAraH, zastrazikhikaNadyotena padamadIyata pracalitaiH pratya: ripadAtibhiH, aviditAtmIyaparavibhAgena vyalambyata muhUrtamudbhUrNahetinApi subhaTalokena, prabhUtapizitAbhyavahArajanitatIvrodanyena kardamaprAyamapIyata kSatajApagAmbu kauNapagaNena [jh|| ___ evaM ca bhISaNAbaddhatumule kutUhalottAlakAladUtAkulitadazadizi RvyAdakulavilupyamAnavIraloke nRtyatparetapariSadi kRtAntamahotsava iva nirbharaM pravRtte samarasaMrambhe kSIyamANeSu kSitipatiSu nipatatsu pAdAteSu sIdatsu sAdiSu brajatsu vidhuratAmAdhoraNeSu prahAravikalakAyeSvitastataH pariskhalatsu zUnyAsaneSu saptiSu sphuratkRpANacakratrizUlakArmukaprAyapaharaNadurAlokAyAmanekazavamuNDamAlAmAlitavapuSi caNDikAyAmiva rUpaparivartena kRtasaMnidhAvupalakSyamANAyAM kSitAvamarSamaya iva krauryamaya iva vairamaya iva vyAjamaya iva hiMsAmaya iva vibhAvyamAne jagati tribhAgazeSasthitau triyAmAyAmamarSagatamaraNazaGkAniraGkuzapravRttibhirilokairaprathamikayA Tippanakam-udanyA-tRSA / kauNapA:-rAkSasAH [sa] / anyAdAH-rAkSasAH / paretAH-pizAcAH [a]| kSaNe kSaNe, uddhuraiH uccaiH, guNadhvanibhiH AkRSTamauvIMzabdaiH, dhanuSmatAM dhanurdhAriNAm , iSuvyApAraH bANavikSepAtmako vyApAraH paraH, ajJAyata jJAyate sma / pracalitaH prasthitaiH, pratyaripadAtibhiH upasthitazatrupadagAmisainikaiH, zastrazikhikaNadyotena zastrazikhinaH-khazAdirUpAneH, kaNAnAM-sphulizAnAm , yotena-prakAzena, padaM caraNam , adIyata Aropyate sm|udguurnnhetinaapi udyatayANenApi, subhaTalokena suyodhajanena, aviditAtmIyaparavibhAgena aviditaH-apratItaH, AtmIyAnA-khajanAnAm , pareSAm-anAtmIyajanAnAm , zatrujanAnAmiti yAvat , vibhAgaH-pArthakyaM yena tAdRzena satA, muhUrta kSaNam , vyalambata bANavikSepe klimbaH kRtaH / prabhUtapizitAbhyavahArajanitatIvodanyena prabhUtasya pracurasya, pizitasya-mAMsasya, abhyavahAreNa-bhakSaNena, janitA-utpannA, tIvrA-duHsahA, udanyA-pipAsA yasya tAdRzena, kauNapagaNena rAkSasagaNena, kardamaprAya paGkamayam , kSatajApagAmbu rudhiranadIjalam , apIyata pIyate sma [ jha] // evam anena prakArega, bhISaNAvaddhatumule bhISaNaM-bhayAnakam , Avaddha-samantAt pravartitam , tumulaM-sAndrayuddhaM yasmiMstAdRze; punaH kutUhalottAlakAladUtAkulitadazadizi kutUhalena-autsukyena, uttAlaiH-uddhataiH, kAladUtaiH yamadUtaiH, AkuLitAH-AkrAntAH, daza dizo yasmiMstAdRze punaH RvyAdakulavilupyamAnavIraloke RvyAdAnAM-rAkSasAnAm , kulena-samUhena, vilupyamAnAH-mAMsArthamutkRtyamAnAH, vIralokAH-yuddhamRtavIrapuruSA yasmiMstAdRze; punaH nRtyatparetapariSadi nRtyantI-harSeNocchalantI, paretAnA-vyantaravizeSANAm , pariSat-sabhA samUha iti yAvat , yasmiMstAdRze; punaH kRtAntamahotsava iva yamarAjamahotsava iva, nirbharam atyantam , pravRtte prArabdhe, samarasaMrambhe saMgrAmasaMgharSe, kSitipatiSu nRpeSu, kSIyamANeSu mriyamANeSuH punaH padAtiSu padagAmisainikasamUheSu, nipatatsu adhaHskhalatsuH punaH sAdiSu azvArohisainikeSu, sIdatsu vyathamAneSuH punaH AdhoraNeSuhastipakeSu, vidhuratAM lezam , bajatsu anubhavatsuH punaHprahAravikalakAyeSu prahAreNa-khazAghAtena,vikala:bhamaH, kAyaH-zarIraM yeSAM tAdRzeSu, zUnyAsaneSu paryANAdirahiteSu, satiSu azveSu, itastataH atra tatra, pariskhalatsuparipatatsuH punaHsphuratkRpANacI kaprAyapaharaNadurAlokAyAM sphuranti-ujavalanti, yAni kRpANacakratrizUlakArmukANi, kRpANaH-khaDgaH, cakraM cakrAkAro'stravizeSaH, trizUlaM-yasya zUlAkArANi trINi zikhAgrANi bhavanti tAdRganavizeSaH, kArmukaM nAma-dhanuH, tatprAyaH-tatpracuraiH, praharaNaiH-astraiH, durAkokAyAM-duHkhena dRzyAyAm , ca punaH, anekazavamuNDamAlAmAlitavapuSi anekeSAM zavAnAM-mRtakAnAm , yA muNDamAlA-mastakasthitamAlA, pakSe mastakapaddhiH, tayA mAlita-zobhitam , vapuH-zarIraM yasyAstAdRzyAm , kSitau pRthivyAm , rUpaparivartana kharUpaparivartanena, kRtasannidhau kRtasamIpAvasthAnAyAm , caNDikAyAmiva tadAkhyadevyAmiva, upalakSyamANAyAM pratIyamAnAyAM satyAm ; punaH jagati, amarSamaya iva krodhamaya iva, punaH krauryamaya iva krUratAmaya iva, punaH vairamaya iva zAtravamaya iva, punaH vyAjamaya iva pArasparikacchalamaya iva, punaH hiMsAmaya iva hiMsApracura iva, vibhAvyamAne pratIyamAne sati; punaH triyAmAyAM rAtrau, tribhAgazeSasthitau tribhAgarUpA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka - parAgavivRtisaMvalitA prArthyamAnayazasi paryAyeNa jayaparAjayAvAsAdayati sainyadvaye sahasaiva zatrusainyAdasArabhaso mRgayumArgaNaprahAratADita iva mRgArAtirAkarNita dunairendramantrapada iva mahAhirAghrAtavipakSavAraNamadagandha va vanakareNura nilola - patAkApaTasahasramarikulapralayAya muktazikhamivotkhAtazastra puruSakRta parikSepaM rathamArUDhaH prauDhakAlAyasa kavacagUr3hakAyaiH punaruktatarjitasArathibhirabhaGgurabhujabalAbhimAnairanati bhUribhirava nipatiputrairanugamyamAna eko nRpakumAraH kumArasadRzAkRtiratiraMhasA niragamat [ a ] | nirdayAsphAlitadhanuzcAtidUrollasitena zyAmalitadazadizA kuTilaviSameNa bhrukuTi lilekhAtrayeNa dhUmodgamenevAnumIyamAnahRdaya pradIptamanyurabhimanyuriva cakravyUhasya senApatipurobhAgapuJjitasya rAjasamUhasya saMcaradanekarathasahasraduSpravezamavizanmadhyam, anuvartitakSatradharmaizca mahAbalairnarapatibhirekaikazo'bhimukhIbhavadbhiH kSaNamAtramantharitarathagatiH 'vajrAyudha ! vajrAyudha !' iti sagarvaM vyAharan vAhinIbharturantikamadhigacchat [Ta] // 206 tRtIyabhAgarUpA, zeSasthitiH - zeSAvasthAnaM yasyAstAdRzyAM satyAm punaH sainyadvaye khasainya- zatrusainyayoH, amarSagatamaraNazaGkAniraGkuzapravRttibhiH amarSeNa - IrSyAvazena, gatA nivRttA, yA maraNazaGkA-mRtyubhayam tena niraGkuzapravRttibhiH - nirvAdha pravRttikaiH, vIralokaiH vIrapuruSaiH, ahaMprathamikayA 'ahaM prathamaH, ahaM prathamo yodhAnAm' iti pArasparika spardhAvizena, prArthyamAnayazasi prArthyamAnam--abhilaSyamANaM yazo yena tAdRze, ata eva paryAyeNa krameNa, jaya-parAjayau, AsAdayati prApnuvati sati, sahasaiva akasmAdeva, zatrusainyAt zatrusainyasakAzAt, kumArasaddazAkRtiH kArtikeyatulyAkAraH, ekaH, nRpatikumAraH rAjakumAraH, atiraMhasA ativegena, niragamat nirgataH / kIdRzaH ? asArabhasaH asahyaH - soDhumazakyaH, rabhasaH-vego yasya tAdRzaH ka iva ? mRgayumArgaNa prahAra tADitaH mRgayoH - vyAdhasya, mArgaNa prahAreNa-bANaprakSepeNa, tADitaH, mRgArAtiH siMha ivaH punaH AkarNita durnarendra mantrapadaH AkarNitAni zrutAni durnarendrANAM - duSTamantrapAThakAnAm, mantrapadAni - mantrAkSarANi yena tAdRzaH, mahAhi; mahAsarpa ivaH punaH AghAtavipakSavAraNamadagandhaH AprAtaH- AghrANakarmatAmApAditaH, vipakSavAraNAnAM zatrugajAnAm, madagandhaH - dAnavArigandho yena tAdRzaH, vanakareNuH vanagaja iva; punaH kIdRzaH ? rathamArUDhaH kRtarathArohaNaH kIdRzaM ratham ? anilalolapatAkApaTasahasram anilenavAyunA, lolam - udbhUyamAnam, patAkApaTAnAM dhvajavastrANAm, sahasraM yasmiMstAdRzam, punaH arikulapralayAya zatrukulasamUlocchedAya, muktazikhamiva muktA-nirgamitA, zikhA - jvAlA yena tAdRzam, abhimivetyutprekSA, punaH utkhAtazastra puruSakRtaparikSepam utkhAtazastraiH- udghATitazastraiH puruSaiH kRtaH parikSepaH- pariveSTanaM yasya tAdRzam, punaH prauDha kAlAyasa. haa gUDha kAyaiH prauDhena - sudRDhena, kAlAyasakavacena - lauha vizeSanirmitavarmaNA, gUDhaH rakSitaH, kAyaH zarIraM yeSAM tAdRzaH, punaruktatarjitasArathibhiH punaruktena - punaH punarvacanena, tarjitAH -- bhatsitAH sArathayo yaistAdRzaH, punaH abhaGgurabhujabalAbhimAnaiH abhaGguraH-- avinazvaraH, prabala ityarthaH, bhujabalAbhimAnaH- bhujabalagava yeSAM tAdRzaH, anatibhUribhiH anatyadhikaiH, parimitairiti yAvat, avanipatiputraiH rAjakumAraiH, anugamyamAnaH anutriyamANaH [ a ] / ca punaH, nirdayAsphAlitadhanuH nirdayam - atyantaM yathA syAt tathA, AsphAlitam - AkRSTaM dhanuryena tAdRzaH, rAjakumAra iti zeSaH, senApatipurobhAgapuJjitasya senApateH -senAnAyakasya, purobhAge - agrabhAge, pujitasya- saMhRtasya, rAjasamUhasya - nRpagaNasya, saJcara danekamahArathasahasraduSpravezaM sacaratAM pracaratAm, anekeSAM mahArathAnAM sahasreNa, duSpravezaM - duHkhena praveSTuM yogyam, cakravyUhasya sainyasannivezavizeSasya, madhyaM madhyabhAgam, abhimanyuH tadAkhyo'rjunasUnuriva, avizat praviSTavAn ; kIdRza: ? dhUmo meneva dhUmotthAneneva atidUrollasitena sudUrAdevAvirbhUtena, zyAmalitadazadizA zyAmalitAHmalinitAH, daza dizo yena tAdRzena, kuTilaviSameNa kuTilena-vakreNa viSameNa unnatAnatena, bhrukuTiva lilekhAtrayeNa bhrukuTi :- netroparitana kuTila romAvaliH, taduparisthitA yA valilekhAH- valirUpA rekhAH, tAsAM trayeNa, anumIyamAnahRdayapradIptamanyuH anumIyamAnaH- anumityAtmakAnubhavagocaratAmApAdyamAnaH, hRdaye, pradIptaH - prajvalitaH, manyuH - krodho yasya tAdRzaH anuvartita kSatradharmaiH anuvartitAH- anusRtAH, saMgrAmazauryAdirUpAH kSatradharmAH kSatriyadharmA yaistAdRzaH, mahAbalaiH prabalaiH, ekaikazaH pratyekam, abhimukhIbhavadbhiH sammukhamAgacchadbhiH, narapatibhiH nRpatibhiH kSaNamAtramantharitarathagatiH Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmaarii| 207 senAdhipo'pi gambhIramadhureNa tena vyAhRtadhvaninA prathamajaladharastaniteneva vindhyaH sadya evodbhinnasarasaromAJcakandalaH kopavisphAritapuTena kavalayanniva tArakodaraprativimbitaM sapragalbhacalitapakSmaNA locanadvayena saturaGgarathamAtaGgapArthivaM pratipakSam 'ita itaH pazya mAm' iti vyAharanneva vAhitarathaH sametya tasyekSaNapathe samasthita [7] / vAraMvAramanyo'nyakRtatarjanayozca tayorAkarNAntAkRSTamuktAstulyakAlamAkhAditagalAmiSA visAriNo, laGktidazadizo dUrAdhvagA, rAjakAryopayoginastIkSNAH, paritoSitasurAGganAH suparvANo, mahAjavA vAjinazvApalatoSitAH kSitipAladArakA, viSamAzvamaNDalabhedinaH prAptamokSA, dattadIrghanidrA mahAsaMnipAtAH, Trippanakam-AsvAditagalAmiSAH, visAriNaH matsyAH, kIdRzAH ? AsvAditaM-bhakSitam , galAmiSaMbaDisImAMsaM yaiste tathoktAH, anyatra prasaraNazIlAstathA AsvAditagrIvAmAMsAH / lavitadizaH, dUrAdhvagAH dUrapathikAH, . kIdRzAH ? lavitadiza:-atikrAntAzA bhavanti, dUramArgagantAro lavitadizazca / rAjakAryopayoginastIkSNAH ekatra tIkSNAH-ghAtakAH, te nRpArthasAdhakAH, anyatra nishaataaH| paritoSitasurAGganAH, suparvANaH ekanna devAH, anyatra zobhanamasthidvayamadhyAH, ubhaye'pi hrssitdevyossaaH| mahAjavA vAjinaH ekatra vAjino'[zvAH, anyatra sapirachAH, ubhaye'pi mahAvegAH / cApalatoSitAH, kSitipAladArakAH ekatra rAjaputrAH, kIdRzAH? cApalatoSitAH-capalatva harSitAH, anyatra nRpavidArakAH, dhnurltaasthitaaH| viSamAzvamaNDalabhedinaH, prAptamokSAH ekatra kSaNamAtraM-muhUrtamAtram, mantharitA-zithilitA, rathasya gatiH-gamanaM yasya tAdRzaH, vajrAyudha! vajrAyudha! iti bho vanAyudha ! bho vajrAyudha! iti, sagarva garvapUrvakam , vyAharan bruvan , vAhinIbharnuH anupadokanAmakasya senApateH, antikaM samIpam , adhyAgacchat AgatavAn [2] // senAdhipo'pi senApatirapi, prathamajaladharastanitena prathamameghagarjitena, vindhya iva tadAkhyakulaparvata iva, gambhIramadhareNa gambhIreNa-tIveNa, madhureNa ca, kathitazabdena, sadya eva tatkSaNameva, udbhignasarasaromAJcakandalaH udbhinnAni-unmIlitAni, sarasAni-rasAnvitAni, romAJcakandalAni-romAJcharUpanavArANi yasya tAdRzaH san ; kopavisphAritapuTena kopena-krodhena, visphAritau puTaupuTAkArakanInikAvaraNatvacau yasya tAdRzena, punaH sapragalbhacalitapakSmaNA sapragalbha-nirbhayaM yathA syAt tathA, calite pakSmaNI-netrAvaraNaromalekhe yasya tAdRzena, locanadvayena netradvayena, tArakodarapratibimbitaM tArakayoH netramadhyavartikanInikayoH, udare-madhye, prativimbitam , saturaGgarathamAtaGgapArthivaM turahai:-azvaiH, rathaiH syandanaH, mAtaGgaiH-hastibhiH, pArthivaiH-nRpaizca, sahitam, pratipakSaM zatrum , kavalayanniva grasanniva; ita itaH atra atra, mAM vajrAyudham , pazya, iti vyAharanneva kathayanneva; cAhitarathaH prasthApitarathaH, sametya samIpamAgatya, tasya rAjakumArasya, IkSaNapathe dRSTipathe, samasthita saMtiSThate sma [] // ca punaH, vAraM vAraM muhurmuhuH, anyo'nyakRtatarjanayoH anyo'nyaM-parasparam , kRtaM tajana-prahAro yAbhyAM tAdRzayoH, tayoH senApati rAjakumArayoH, zarAH bAppAH, prasastraHprasRtAH / kIdRzAH? visAriNaH prasaraNazIlA matsyarUpAzca, kena sAdhayeNa? AkAntAkaSTamatAH AkAntaM-karNAntaparyantam, AkRSTA:-pUrva kRtAkarSaNAH, pazcAnmuktAH-lakSyeSu nipAtitAH, pakSe baDizasUcyA karNAntaM yAvadAkRSTAH-jalAduddhRtAH, pazcAnmukkAH-baDizAniSkAsitAH, punaH AsvAditagalAmiSAH AskhAdita-bhakSitam, galAmiSaM-- grIvAsthamAMsam , pakSe grIvAmAMsaM ca yastAdRzAH, baDizasUcIgrathitamAmiSaM bhakSatAM matsyAnAM tena saha tadviddhakhagrIvAsthamAMsabhakSaNasyApyavarjanIyatAyA lokaprasiddhatvAt; punaH lacitadazadizaH lacitAH-tvaritagatyA kRtalaGghanAH, daza dizo yastAdRzAH, ata eva dUrAdhvagAH dUramArgagAminaH, dUragAmipathikarUpAzca; punaH rAjakAryopayoginaH rAjJAM yAni kAryANi tadupayoginaH-tatsAdhakAH, tIkSNAH nizitAH, tIvA AtmatyAgino vA punaH paritoSitasurAGganAH paritoSitAH-santoSitAH, surAgAnAH-devyo yastAdRzAH, suparvANaH suchu parva pranthidvayamadhyamAgo yeSAM tAdRzAH, pakSe devasvarUpAzca, yuddhe svamAritAnAM yodhAnAM devatvApAdanena taiH patirahitAnAM devInAM santoSaNopapatteH, punaH mahAjavA ativegazAlinaH, vAjinaH vAjaH pakSo'sti yeSAM tAdRzAH, pakSe azvasvarUpAzca%B punaH cApalatoSitAH cApaH-dhanureva lateti cApalatA, tasyAm uSitAH-kRtanivAsAH, pakSe capalasya bhAvaH-cApalam , tena toSitAH-harSitAH, kSitipAladArakAH kSitipAlAn' saMgrAmasamavetanRpAn dArayanti-vidArayanti, bhindayantIti yAvaI Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA khecchAvihAriNaH khecarA, RjusvabhAvA labdhazuddhayaH, kacid vAtikA iva sUtamAraNodyatAH, kvacid rAjAdhyakSA ivAkRSTasubhaTaprAmakaGkaTAH, kacid balayakArA iva kalpitakariviSANAH, kacit kitavA iva likhitASTApadasAraphalakAH, kacit pataGgA iva pakSapavanAndolitadIpikAkhaNDArciSo'bhilapitagajadAnA mArgaNatAmunmiSita kIzAste ? viSamAzvamaNDalabhedina:-AdityamaNDalabhedinaH, anyatra viSamaturagasaMghAtadArakAstathA labdhamuktayaH / dattadIghanidrA mahAsannipAtAH ekatra mahAsannipAtA:-jvaravizeSAH, dattatandrAkAH, atyantra dattamaraNAH, tathA mahatsu sanipAta:-nipatana yeSAM te tthoktaaH| svecchAvihAriNaH, khecarAH vidyAdharAH, kIdRzAste? svecchAvihAriNa:-AtmecchAviharaNazIlAH, anyatra AkAzagAminaH, svecchAvihAriNazca / RjusvabhAvA labdhazuddhayaH RjusvabhAvAH kIdRzAH? labdhazuddhayaH-labdhanairmalyAH, eteSvantarbhUta ivArtho drssttvyH| sUtamAraNodyatAH sArathimAraNakRtodyamAH, anyatra pArata, maarnnodytaaH| AkRSTasubhaTagrAmakaGkaTAH vidAritasubhaTasamUhakavacAH, anyatra AkRSTAH-apanItAH, subhaTagrAmebhyaH kaGkaTA:-kaTakA yaiste tathoktAH, AkRSTAH-AkarSitAH, subhaTagrAmebhyaH kaGkaTAH-kRSibalAyaiste tathoktA iti vA |klpitkrivissaannaaH khaNDitagajadantAH, anyatra vi...... 1 likhitASTApadasAraphalakAH ekatra likhitadhutavizeSazArigRhakAH, anyatra vidaaritsuvrnnmyprdhaanphrkaaH| pataGgAH zalabhAH, pakSA:-picchAni / abhilaSitagajadAnA mArgaNatAM dAna-vitaraNa khaNDanaM ca, mArgaNatAM codvahantaH / unmiSitanIlatviSo vANatAM vida-dItiratizobhA ca, iti kSitipAladArakAH, pakSe kSitipAlabAlakakharUpAH; punaH viSamAzvamaNDalamedinaH viSamA:--vilakSaNA ye azvAHzatrusainyaghoTakAH, tadbhedanazIlAH, pakSe viSamAH--viSamasaMkhyakAH, sapteti yAvat , azvA yasya sa viSamAzvaH-sUryaH, tanmaNDalamedinaH, punaH prAptamokSAH prApta:-labdhaH, mokSaH-dhanuHsakAzAt mocanaM yaistAdRzAH, pakSe muktizAli jIvasvarUpAzcaazeSakarmakSayAnantaraM madhyasthasUryamaNDalamullakSya jIvAnAM muktigamanaprasiddhaH punaH dattadIrghanidrAH dattA-prApitA, dIrghanidrA. maraNam, pakSe vivekazUnyAvasthA yastAdRzAH, mahAsannipAtAH mahAn-bhayaGkaraH, sannipAtaH--samyaG nipAto yeSAM tAdRzAH, pakSe mahAntaH sannipAtA:-kaphAdidhAtutrayavaiSamyarUpatridoSajanitajvaravizeSAH punaH khecchAvihAriNaH apratihatagAminaH pakSe khecchayA viharaNazIlAH, khecarA: AkAzagAminaH, pakSe vidyAdharAH punaH RjukhabhAvA: vakratArahitakhabhAvAH, parcha niSkapaTakhabhAvAH, labdhazaddhayaH parimArjanataH prAptanamalyAH. pakSe antarmAlinyazanyA bhadrakajanA: sthale, vAtikA iva vAtavyAdhiprastA iva, sUtamAraNodyatAH sAradhimAraNodyatAH, pakSe sUtasya-pAradasya, mAraNe utsukAH; punaH kvacit kamizcit sthAne, rAjAdhyakSAivarAjJaH, adhyakSA:-karagrahaNAdhikArijanA iva, AkRSTasubhaTagrAmakaGkaTAH AkRSTA:-vidAritAH, subhaTagrAmasya-subhaTasamUhasya, kaGkaTAH-kavacA yaH, pakSe AkRSTAH-AhRtAH, subhaTagrAmebhyaH kaGkaTAHkavacA yaiH, yadvA AkRSTAH-karAdigrahaNAya AnItAH, subhaTagrAmebhyaH kaGkaTA:-kRSIvalA yaistAdRzAH, athavA AkRSTA:apanItAH, subhaTagrAmebhyaH kaTA:-kaTakA yaiste tathA punaH kvacita kulacit sthale. valayakArA iva valayaM-hastidantamayaM kavaNaM kurvanti racayantIti valayakArAH,ta iva, kalpitakariviSANAH kalpitAH-khaNDitAH, pakSe valayAdyAkAramApAditAHkariNA-hastinAm, viSANAH-dantA yaistAdRzAH punaH kvacita kutrApi sthale, kitavA iva dyUtakArA iva, likhitASTApadasAraphalakAH likhitAH-vidAritAH, aSTApadasAraphalakAH-aSTApadasya-suvarNasya, sArA:-dRDhAH, phalakAH-astrAghAtanivArakAH saMgrAmasAdhanavizeSA yaistAdRzAH, pakSe likhitAH-citritAH, aSTApadasAraphalakAH-dyUtasAdhanazArIpaTTA yastAdRzAH3; kvacit kutracit sthAne, pataGgA iva zalabhA iva, pakSapavanAndolitadIpikAkhaNDArciSaH pakSapavanaiH-picchoDUtapavanaiH, pakSe pakSa dvitapavanaiH, AndolitAni-udvelitAni, dIpikAkhaNDA/Si-dIpikAnAM khaNDabhUtA jvAlA yestAdRzAH punaH abhilaSitagajadAnAHabhilaSitam-iSTam , gajAnA-hastinAm .dAnaM-khaNDana bhedanamiti yAvat ,pakSeteSAM dAna-khasampradAnakavitaraNa yastAdRzAH; ata eva mArgaNatAMbANatAma. pakSe yAcakatAm, udvahantaH dadhAnA ityagrimakriyApadenAnveti punaH ummiSitanIlatviSaH unmiSitAH-udbhAsitAH, nIlA:-nIlavarNAH, tviSaH-kAntayo yeSAM tAdRzAH, ata eva bANatAM Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| nIlasviSo bANatA dvidhAkRtoddaNDapuNDarIkAH kAdambAbhidhAmAravamukharitAzAmukhAH zilImukhAbhikhyAM musyAmudvahantaH, sAyakAH prasasnuH [dd| atisaMhatatayA ca teSAmantaritacakSurindriyAH purovartinAmapi vIrANAM raNamatIndriyaM nAdrAkSuramarapatayaH, samIpe'pi tridazatAM subhaTajanamupAgataM na svayAnamAropayitumapArayannapsarasaH, samAsannasyApi na kabandhasya skandharudhiradhArayA kapAlAnyapUrayan paretayuvatayaH, niruddhacandrAlokabaddhAndhakAreSu ca rudhiranimnagAtIreSu prarUDhatAlataruvanazaGkayA nirvizaGkamadhyAsitoyavetAlamaNDalamadhyAbhiramarAGganAbhiraramyanta samarAsAditAH pattayaH [8] / muhUrtAcca prItahRdayaH sa narapatikumAraH senAdhipatimavadat-'vasAyudha ! tavAnena sakalalokavismayakAriNA bhujabalena dhanurivAvarjitaM mama nisargastabdhamapi hRdayam, AzaizavAdapArapauruSamadonmAdaparavazasya me zatazaH saMgareSu saMvRttaH pravezaH, jAtazca sahasrasaMkhyairdhanvibhiH saha samAgamaH, bANatAM codhntH| dvidhAkRtodaNDapuNDarIkAH kAdambAbhidhAM dvidhAkRtAni-chinnAni, udgatadaNDAni puNDarIkANichatrANi yaiste tathoktAH, anyatra chinoddaNDapamAH, kAdambA:-haMsAzca / AravamukharitAzAmukhAH zilImukhAmiyAM zabdazabditadizukhAH, zilImukhAbhikhyA, zilImukhAH-bhramarAH [Da] / zAratAm , pakSe nIlajhiNTInAmakabANavRkSatAm , udvahantaH, tadvRkSANAmapi tAdRkkAntikatvena sAdhAt ; punaH, dvidhAkRtohaNDa. puNDarIkAH dvidhAkRtAni-khaNDitAni, uddaNDAni-UrdhvadaNDAvalambitAni, puNDarIkANi-ripubhUtanRpacchannANi, pakSe uddaNDAniUvanAlAvalambitAni, puNDarIkANi-kamalAni yastAdRzAH, ata eva kAdambAbhidhAM kAdambeti kalahaMsasAdhAraNasaMjJAm , udvahantaH, kalahaMsAnAM zarANAM ca kAdambasaMjJakatvAt ; punaH AravamukharitAzAmukhAH AravaiH-khazabdaiH, mukharitAnipratinAditAni, AzAmukhAni-diGmukhAni yastAdRzAH, ata eva mukhyAM pradhAnabhUtAm , zilImukhAbhikhyAM bhramarasAdhAraNazilImukheti saMjJAm , udvahantaH, zarANAM bhramarANAM ca zilImukhetisaMjJakatvAt [Da] / ca punaH, teSAM bANAnAm , atisaMtatayA anyo'nyamatimilitatayA, antaritacakSurindriyAH antarita-vyavahitam ; cakSurindriyaM yAsAM tAdRzyaH, amarapatayaH patibaddhadevagaNAH, purovartinAmapi agre sthitAnAmapi, vIrANAM suyodhAnAm , atIndriyam indriyAgocaram , raNaM saMgrAmam , cakSuSA netreNa, na adrAkSuH draSTumazaknuvan / punaH samIpe'pi pArve'pi, pArthasthitamapItyarthaH, tridazatA saMgrAmamaraNajanyadevatvam , upAgataM prAptam , subhaTajanaM suyodhajanam , khayAnaM khavAhyaratham , Aropayitum Arohayitum , apsarasaH kharvezyAH, na apArayan azaknuvan , nirantarabANaprahArajanitAndhakAramayatvena pArzvavartino'pi mRtasubhaTA na dRSTigocarIbhavitumazakaniti bhAvaH / evaM samAsanasyApi pArzvasthasyApi, kabandhasya "manuSyANAM sahasreSu hateSu hatamUrdhasu / tadAvezAt kabandhaH syAdeko'mUrdhA kriyAnvitaH // " ityanyatroktazirorahitasakriyazarIrasya, skandharudhiradhArayA skandharudhirasya-skandhasyanditazoNitasya, dhArayA-pravAheNa, paretayuvatayaH pizAcayuvatayaH, kapAlAni khakarparAn, na apurayan na pUrayitumapArayan / ca punaHniruddhacandrAlokabaddhAndhakAreSu niruddhaH-anavaratabANavarSaNAvaruddhaH, candrAlokaH-candraprakAzo yeSu tAdRzeSu, ata eva baddhaH sthApitaH, andhakAro yeSu, yadvA niruddhena candrAlokena baddho'ndhakAro yeSu tAdRzeSu, rudhiranimagAtIreSu zoNitanadItaTeSu, prarUDhatAlataruvanazaGkayA pravRddhatAlAkhyavRkSavizeSavanasandehena, nirvizakaM nizzarvaM yathA syAt tathA, adhyAsitolavetAlamaNDalamadhyAbhiH adhyAsitam-adhiSThitam , UrdhvavetAlAnAmUrdhvavartivyantaravizeSANAm, maNDalamadhya-maNDalamadhyabhAgo yAbhisvAdazIbhiH, amarAGganAbhiH devAzanAbhiH, samarA. sAditAH samarAt-raNAt, AsAditAH-prAptAH, pattayaH padAtayaH, arasyanta ramyante sma / ca punaH, mahAta kSaNAt, prItahRdayaH prasannamanAH, sa narapatikumAraH rAjakumAraH, senAdhipati senAnAyakaM vajrAyudham , avadat ukavAn , vajrAyudha! he tatsaMjJakasenApate ! sakalalokavismayakAriNA sakalalokAnAM sarvajanAnAm , vismayakAriNApAzcaryajanakena, anena tava bhujabalena bAhuvikrameNa, nisargastabdhamapi nisargeNa-khabhAvena, stabdhamapi-nizceSTamapi, mama hRdayaM, dhanurica cApadaNDa iva, AvarjitaM namitam , saceSTatAmApAditamityarthaH / A zaizavAt AbAlyAt , apAra pauruSamadonmAdaparavazasya apAram-atyantam , yat pauruSaM parAkramaH, tajjanyena madena-abhimAnena, ya unmAdaH 27 tilaka. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 Tippanaka- parAgavivRttisaMvalitA na tu janitamevaMvidhaM kenApyapareNa kautukam ativAhitaJca puraH karakalitakArmukeNa kAla etAvAn, tadetarhi kRtvA manaH savizeSa sAvadhAnaM prahara sarvAtmanA vidhehi ca svazaktyA mahAtman ! Atmano rakSAm, eSa mucyase bhujabalAbhimAnabhaGgAdavalambitA samakSamasya samakSamasya sAmantalokasya martyalokAvAsa saukhyeneti vyAharanneva vegAkRSTacApayaSTirutpAtajaladhara iva jaladhArAsAramandhakAritASTadigantarAlasUtritAkAlapradoSam, anavaratamutpatadbhirnabhasi bhISaNaijyaninAdairarizirobhizca vyAhRtavisargam stUyamAnamiva subhaTazastrapAtaraNitena, praNamyamAnamiva bhUminikSiptamUrdhabhiH kabandhaiH, arcyamAnamiva nipatadAtapatrakusumaiH syandanaiH, kSipyamANalAjamiva ucchalatkumbhamuktAphalAbhiH karighaTAbhiH, abhiSicyamAnamiva muktAsRgvRSTibhiH prahAravraNaiH, dIyamAnacAbhighAtamitra vilolamaNikuNDalaiH kSmApAlamuNDaiH, prabalaparivAraparigatamiva zaracchedaiH, mUkaM 7 cittavibhramaH, tatparavazasya tadadhInasya me mama, zatazaH zatazatasaMkhyakeSu, saMgareSu saMgrAmeSu, pravezaH, saMvRttaH niSpannaH / va punaH, sahasrasaMkhyaiH sahasrAtmakasaMkhyAviziSTaiH, dhanvibhiH dhanurdhAribhiH saha samAgamaH, jAtaH abhUt / tu kintu, apareNa tvadanyena, kenApi, evaMvidham IdRzam, kautukaM na janitaM notpAditam / ca punaH, karakalitakArmukeNa karehaste, kalitaM-dhRtam, kArmukaM - dhanuryena tAdRzena, mayeti zeSaH, puraH pUrvam, etAvAn, kAlaH samayaH, ativAhitaH vyatItaH, tat tasmAddhetoH, etarhi adhunA, manaH hRdayam, savizeSasAvadhAnaM savizeSaM sAtizayam sAvadhAnamavadhAnapUrvakaM yathA syAt tathA, sarvAtmanA sarvatobhAvena, prahara madupari prahAraM kuru / ca punaH mahAtman ! bho maddAnubhAva !, svazaktyA khaparAkrameNa, AtmanaH svastha, rakSAM pratIkAram, vidhehi kuru / eSaH purovartI stvamiti yAvat, bhujabalAbhimAnasya bAhubalagarvasya bhaGgAt nAzAt, avalambitAsamakSamasya avalambitA - AzritA, asamAasAdhAraNA, kSamA - sahanazaktiryena tAdRzasyApi samakSamasya sAdhAraNasahanazakti kasyeti virodhaH, taduddhAre tu tAdRzasya asya, sAmantalokasya, svAdhikRta nRpajanasya, samakSam, martyalokAvAsasaukhyena martyabhuvananivAsasukhena, mucyase rahito bhavasi etatkSaNameva mriyase iti bhAvaH / iti vyAharaneva itthaM bruvanneva, vegAkRSTacApayaSTiH vegena- zIghram AkRSTA cApayaSTi:- dhanurdaNDo yena tAdRzaH san pakSe cApa:- indradhanuH, utpAtajaladharaH pralayakA likameghaH, jaladhArAsAramiva vegaviziSTavRSTimiva yadvA jaladhArAsssAram, utpAtajaladhara iva, asaMkhyaM saMkhyAzUnyam, mArgaNatrAtaM bANagaNam, asRjat amuJcat / kIdRzam ? andhakAritASTadigantarAla sUtritA kAlapradoSaM - andhakAritena-andhakAravyApitena, aSTAnAM dizAm, antarAlena - madhyena, sUtritaH - kalpitaH, akAle asamaye, pradoSaH - nizArambho yena tAdRzam ; punaH nabhasi AkAze, utpatadbhiH ucchaladbhiH, bhISaNaiH bhayaGkaraiH, jyAninAdaiH maurvAzabdaH, ca punaH, arizirobhiH zatrumastakaiH, vyAhRtavisarga vyAhRtaH - sUcitaH, visargaH- vimocanaM yasya tAdRzam punaH subhaTazastrapAtaraNitena subhaTAnAM - suvIrANAm, yAni zastrANi khaGgAdIni tatpAtena tatprahAreNa yadbhaNitaM - zabdaH, tena, stUyamAnamiva kriyamANastutikamivetyutprekSA; punaH bhUminikSiptamUrdhabhiH bhUmau nikSiptAH - prakSiptAH, mUrdhAno-mastakAni yeSAM tAdRzaiH, kabandhaiH zirorahitazarIraH, praNamyamAnamiva kriyamANapraNAmamivetyutprekSA punaH nipatadAtapatrapakusumaiH nipatanti-skhalanti, AtapatrANAM - chatrANAm, kusumAni-puSpANi yebhyastAdRzaiH, pakSe nipatan ya Atapastato rakSaNakartRNi kusumAni, syandanaiH rathaiH, abhyarcyamAnamiva pUjyamAnamiva punaH ucchalatkumbhamuktAphalAbhiH ucchalanti- udvelanti, kumbhamuktAphalAni - mastakasthita mukkAmaNayaH, pakSe kumbhavad vartulAni muktAphalAni yAsAM tAdRzIbhiH, karighaTAbhiH hastisamUhaiH, kSipyamANalAjamiva kSipyamANAHprakSipyamANAH, lAjAH - AI taNDulA mRSTadhAnyAni vA yasmiMstAdRzamiva punaH muktAsRgvRSTibhiH muktAH- pAtitAH, asRjAMrudhirANAm, vRSTayaH - varSA yaistAdRzaiH, prahAravaNaiH prahArajanyakSataiH, abhiSicyamAnamiva kriyamANAbhiSekamivaH punaH vilolamaNikuNDalaiH vilolAni - caJcalAni, maNikuNDalAni maNimayakarNAlaGkaraNavizeSA yeSu tAdRzaiH kSmApAlamuNDaiH nRpamastakaiH, dIyamAnacakrAbhighAtamiva dIyamAnaH - kriyamANaH, cakreNa tadAkhyAnavizeSeNa, abhighAtaH - AghAto yasya tAdRzamiva punaH zaracchedaiH anyAnyavANakhaNDaiH, prabalaparivAraparigatamiva prabalaiH -- balavattaraiH, parivArai: Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 211 tilkmnyjrii| mAMsabhede, manda medasi, mukharamasthiSu, mantharaM snAyugranthidhvasaMkhyamasRjanmArgaNabAtam [Na] / ativegadhyApRto'sya tatra kSaNe prota iva tUNImukheSu, likhita iva mauAm , utkIrNa iva putreSu, avataMsita iva zravaNAnte tulyakAlamalakSyata vAmetaraH pANiH [1] / aviralazarAsAratrAsitA haMsIva meghAgame palvalamanavalokitAzrayavisaMsthulA sainyapativakSaHsthalamamuJcad rAjalakSmIH; udvAntahRdayA ca kSaNaM bAhuzirasi, kSaNaM dhanuSi, kSaNaM kRpANadhArAmbhasi, kSaNamAtapatre, kSaNaM pAlidhvajeSu, kSaNaM cAmareSvakuruta sthitim / [2] / ahaM tu tAM tasya vipadamapratividheyAmupanatAmavalokya kiMkartavyatAmUDhaH stambhita iva muhUrtamatiSTham , prayatnavazAca pratyAnItadhairya itastatazca dhAvatA hRdayena tasya prANaparirakSaNopAyAn mRgayamANaH satatamAsannavalaMpi vyAkulatayA muhUrtamapasRtaM smRtejhagiti tatpurA paramezvareNa prahitamaGgulIyakaM bAlAruNamasmaram , ucchRsitahRdayazca tadabhinandya bahuprakAramAdarakRtapraNAmaH pANinA dakSiNenodakSipam , AkSepaskhaladvANizca tatkSaNamarAtivANonmathitaketucchatrakArmukaM Tippanakam-pAlidhvajA....... tha] ! parijanaiH, parigata-vyAptamiveti sarvatrotprekSA; punaH mAMsabhede mAMsabhedanAvasare, mUkaM niHzabdam ; punaH medasi vasAyA~ mAMsajanyadhAtuvizeSe iti yAvat , tadbhedane ityarthaH, mandam atIkSNam / punaH asthiSu asthibhedane, mukharaM vAcAlam / punaH ramAyugranthiSu zArIrikavAyuvAhakanADIvizeSagranthibhedane, mantharaM jaDam , zithilapravRttikamiti yAvat [Na] / tatra tasmin , kSaNe muhUrte, asya nRpakumArasya, ativegavyApRtaH vegAtizayena kRtavyApAraH, vAmetaraH dakSiNaH, pANiH hastaH, tulyakAlaM samakAlameva, alakSyata lakSitaH / kIdRzaH? tUNImukheSu iSudhimukheSu, prota iva gumphita iva; punaH mauyAM jyAyAm , likhita iva citrita iva; punaH pukheSu bAgamUleSu, utkIrNa iva urikSapta iva; punaH zravaNAnte karNAntabhAge, avataMsita iva alaGkaraNatAmApAdita iveti sarvatrotprekSA [ta] | meghAgame varSAgame, ana. valokitAzrayavisaMsthalA anavalokitaH-adRSTaH, AzrayaH-sthAnaM yayA tAzI, ata eva visaMsthulA-zithilA, haMsI, palvalaM kSudra jalAzayamiva, aviralazarAsAratrAsitA aviralena-nirantareNa, zarANAM-bANAnAm , AsAreNa-dhArApAtena, trAsitA satI, rAjalakSmIH rAjopAsyalakSmInAmakadevI, sainyapativakSaHsthalaM sainyapateH-senAnAyakasya, vajrAyudhasya, vakSaHsthalaM-vakSaHpradezam, amuJcat tyaktavatI / ca punaH, udvAntahRdayA udvAntam-ujjhitam, hRdayaM-senApativakSo / yayA tAdRzI satI, atra uddhAntahRdayeti pAThe udghAntaM-nijAzrayavizleSavazena, sambhrAntaM-hRdayaM yasyAstAdazI satItyarthaH, rAjalakSmIriti shessH| kSaNaM kiJcit kAlam , bAhuzirasi bAhUlabhAge, punaH kSaNaM dhanuSi dhanurdaNDopari, punaH kSaNa kRpANadhArAmbhasi khaDgadhArAtmakajale, punaH kSaNam Atapatra chanopari, punaH kSaNaM kiJcit kAlam , pAlidhvajeSu koNasthitadhvajeSu, punaH kSaNaM cAmareSu rAjavyajaneSu, sthiti nivAsam , akuruta kRtavatI [tha] / ahaM tu vijayavegastu, tasya senApateH, apratividheyAm apratikAryAm , upanatAm upasthitAm , tAM vipadaM vipattim , avalokya dRSTvA, kiMkartavyatAmUDhaH kartavyavivekarahitaH, stambhita iva kRtastambhana iva, muhUrta kSaNam , atiSThaM sthitavAn / ca punaH, prayatnavazAt AyAsavazAt , pratyAnItadhairyaH pratyAnItaM-punarAvAhitaM dhairya yena tAdRzaH san , itastataH atra tatra, dhAvatA bhramatA, hRdayena manasA, tasya senApateH, prANaparirakSaNopAyAn prANaparirakSaNasya-jIvanarakSAyAH, upAyAn pratIkArAn , mRgayamANaH anviSyan , satataM sadaiva, Asannavartyapi pArzvavartyapi, vyAkulatayA vyapratayA, muhUrta kSaNam , smRteH smRtipathAt, apastaM bhraSTam , purA pUrvam , paramezvareNa paramezvaratulya prabhAveNa bhavatA, prahitaM preSitaM, tat, bAlAruNaM tannAmakam , aDalIyakam aGgulibhUSaNam , jhaTiti zIghram , assaraM smRtavAn / ca punaH, ucchrasitahRdayaH udalitahRdayaH san, tat akulIyakam , bahuprakAraM bahavaH prakArA yasisvAdazaM yathA syAt tathA, abhinandha stutyA, AdarakRtapraNAma: AdareNa na tUpekSayA kRtaH praNAmo namaskAro yena tAdRzaH, dakSiNena vAmetareNa, pANinA hastena, udakSipam utkSiptavAn / ca punaH, AkSepaskhalavANiH AkSepeNa-ripukRtApamAnena, skhalantIskhalanamAzrayantI, vANI-vacanaM yasya tAdRzaH, tatkSaNaM tatkAlam, arAtivANonmathitaketucchatrakArmukam . Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 Tippanaka- parAgavivRtisaMvalitA senAnyamuccaistareNa svareNAvocam -- ' daNDAdhipa ! kRtaM tAvadaparAyudhaparigraheNa gRhANa bAlAruNAbhidhAnamidamamoghaM praharaNam, anena parigRhItabhujadaNDazaktirvidhehi niravagrahaprasarasya vidviSaH pratApakhaNDanam, akANDa eva nirvyAjapauruSatayA mA sma vismaraH svAmikAryam' [da] / asau tu sAsUya iva tanmadIyavacanamavadhArya kRtAvadhIraNo* raNara socchu sitagAtrayaSTirAviSTa iva re re durAtman ! durgRhItadhanurvidyAmadAdhmAta ! draviDAdhama ! badhAna kSaNamAtramaprato'vasthAnam, asthAna eva kiM dRpyasi, pazya mamApi saMprati zastravidyAkauzalam' ityudIrya niryatpulakamasilatAgrahaNAya dakSiNaM prasAritavAn bAhum / arivadhAvezavismRtAtmanazca tasyollasitakopasATopakampitAGgulau karAprabhAge gRhItvAGgulImekAM tadahamaGgulIyakamatiSThipam / adhiSThitazca sa tadIyacchAyayA tatkSaNameva dimAgadantamuzala iva vajrapratimayA, mahAhibhoga iva maNiprabhayA, samudrorbhiriva vADavAciSA, kAmapyabhirAmatAmadhRSyatAM ca paryapuSyat [dha] // Tippanakam - badhAna kuru / atiSThipaM sthApitavAn [dha ] | arAtInAM - zatrUNAm, bANaiH - vANAghAtaiH, unmathitAni - ucchinnAni, ketucchatrakArmukANi - ketuH - dhvajaH, chatram Atapatram, kArmukaM - dhanuzca yasya tAdRzam, senAnyaM senAdhipatim uccaistareNa atidIrgheNa svareNa - kaNThadhvaninA, abocam uktavAn, ahamiti sarvatra zeSaH / kimityAha--daNDAdhipa / caturaGgasenApate !, tAvaditi vAkyAlaGkAre, aparAyudhaparigraheNa aparasya-anyasya, Ayudhasya - zastrasya parigraheNa - grahaNena, kRtam alam, tatparimaho vRthetyarthaH / kintu bAlAruNAbhidhAnaM bAlAruNanAmakam idaM sannikRSTam, amogham avyartham, praharaNam astram gRhANa dhAraya / anena aGgulIyaka praharaNena, parigRhItabhujadaNDazaktiH saMgRhItabhujarUpadaNDasAmarthyaH san niravagrahaprasarasya niSpratibandhAtraprahArasya, vidviSaH zatroH, pratApakhaNDanaM parAkramakSayam, vidhehi kuru / akANDa eva anavasara eva, nivyajipauruSatayA niSkapaTaparAkrameNa, vAstavikaparAkrameNeti yAvat, svAmikArya svAmikRtaniyogam, mA sma vismaraH na vismaryatAm] [d]| asau tu senApatistu, sAsUya drava AviSkRtadoSa iva, tat anupadoktam, madIyavacanaM maduktakartavyA vedavAkyam, anavadhArya iSTasAdhanatvenAnizcitya, upekSyetyarthaH kRtAvadhIraNaH kRtatiraskAraH, raNarasocchvasitagAtrayaSTiH raNarasena -raNAnurAgeNa, ucchusitAH - udvalitA, gAtrayaSTiH- zarIrarUpA yaSTiryasya tAdRzaH, AviSTa ica prakupita iva bhUtAviSTa iva vA, re re durAtman ! re re duSTAtman ! durgRhItadhanurvidyAmadAdhmAta ! durgRhItAyAH - ayathAsthitatayA gRhItAyAH, dhanuvidyAyAH, madena- garveNa, AdhmAta ! - vyApta ! draviDAdhama ! draviDadezIyAdhama !, kSaNamAtraM muhUrtamAtram, agrataH agre, avasthAnaM sthitim badhAna kuru / asthAna eva anavasara eva kiM kasmAddhetoH, hRpyasi garva karoSi ?, samprati tatkAlam, pazya anubhava, mamApi madIyamapi zastravidyAkauzalaM zastravidyAvaidagdhyam, ityudIrya ityuktvA, niryapulakaM niryantaH - nirgacchantaH, pulakA:-romAcA yasmiMstAdRzaM yathA syAt tathA asilatAgrahaNAya khalatAgrahaNAya, dakSiNaM vAmetaram, bAhuM prasAritavAn vyApAritavAn / ca punaH, arivadhAveza vismRtAtmanaH avidhAvezenazatrumANAgrahaNa, vismRta AtmA kharUpaM yena tAdRzasya tasya senApateH, ekAm aGgulIM karazAkhAm gRhItvA dhatvA, ullasitako sATopakampitAGgalau ullasitena- unnatena, kopena - krodhena, sATopaM-savistAraM yathA syAt tathA, kampitAHalayo yasmiMstAdRze, karAgrabhAge dastAprabhAge, tat bAlAruNanAmakam aGgulIyakam, aham, atiSThipaM sthApitavAn, dhAritavAnityarthaH / sa senApatiH, tadIyacchAyayA aGgulIyakakAntyA, adhiSThitaH vyAptaH san tatkSaNameva tatkAlameva, kAmapi anirvacanIyAm, abhirAmatAM ramaNIyatAm, adhRSyatAm aparAjeyatAM ca paryapuSyat paripuSTavAn / kayA ka iva ? vajrapratimayA vajrasAdRzyena vajratulyAkRtyA vA vajrapratibhayeti pAThe tu vajratulya kAntyetyarthaH, diGnAgadanta muzala isa viGnAgAnAM - diggajAnAm, muzalAkAravanta iva punaH maNiprabhayA maNikAntyA, mahAhibhoga iva mahAsarpapaNA iva Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmlrii| ' atha tasya saMnihitadIpikAkhaNDakaradaNDatADitAH kopeneva prajajvaluH prAjyatejaso maNayaH, pracikSipuzca diGmukheSuH kSepIyaH kaTAkSAniva dIrghAruNAnaMzUna [na] / taizca prabhApItacandrAtapaiH samantataH parAmRSTamabhinavArkakiraNaspRSTamiva kumudakAnanaM sadya iva nidrayA pratyapadyata pratipakSasainyam , uddAmadAnapaGkalamAnIva noddhartumaGkuzAni zekuranekapakapolakUTebhyo niSAdinaH, surAGganAdarzanopArUDhamadeva sadyo'mukulAyata dRSTiH subhaTAnAm, kRtakacagrahakAladUtAkRSyamANAnIva zanaiH zanairavanemuH parizithilakandharAsaMdhIni zirAMsi yodhAnAm , vighaTitamuSTibandhavigalitAsayazca kRpANikAgrahaNaspRhayeva nipeturjaghanapArzveSu prahAradAnAya dUrorikSaptA dakSiNapANayaH pAdAtasya, ardhAvakRSTasastakArmukanirastAzcArdhapathe evAdhomukhIbabhUvuraprAptazaravyAstrapayeva sAyakA dhanuSmatAm , dRSTasuravadhUvibhramAvirbhUtamadanArtAnAmiva prAvartanta jambhikA mukheSu rathArohANAm , svapnadRSTAciravimuktodvASpanijajAyAjanitaduHkhAnAmiva prasasrurAyatAni zvasitAnyazvavArANAm , zravaNapraviSTArAtisiMhanAdamuhUrtavisphA punaH vADavArciSA vaDavAnalajvAlayA, samudromiriva samudrataraGga iva [dha] // atha aAlIyakadhAraNAnantaram , tasya bhaGgulIyakasya, prAjyatejasaH pracuratejasaH, maNayaH, prajajvaluH prajvalanti sma; kIdRzAH keneva ? sannihitadIpikAkhaNDakaradaNDatADitAH sannihitAnAM-pArvasthitAnAm , dIpikAnAM-pradIpAnAm , yaH khaNDa:-samUhaH, tadIyakaradaNDai:hastadaNDAbhedenAdhyavasIyamAnakiraNadaNDaiH, tADitAH-AhatAH, ata eva kopeneva tADanajanyakrodheneveti prajvalanahetRtprekSA / ca punaH, dilkhukheSu dinAyikAmukheSu, nAyakavidhayA kaTAkSAniva, kSepIyaH ati zIghram , dIrghAruNAn dIrghAn-AyatAn, aruNAMzca, aMzUn kiraNAn , pracikSipuH prakSiptavantaH [n]| ca punaH, prabhApItacandrAtapaiH prabhayA-kAntyA, pItaH, candrAtapaH-candrikA yastAdRzaiH, taiH maNikiraNaiH, samantataH sarvataH, parAmRSTaM spRSTam , pratipakSasainyaM zatrusainyam , abhinavArkakiraNaspRSTam abhinavasya-udayakAlikasya, arkasya-sUryasya, kiraNaH spRSTam , kumudakAnanaM kumudavanamiva, sadya eva tatkSaNameva, nidrayA pratyapadyata prApyata, abhibhUtamiti yAvat / niSAdinaH hastipakAH, uddAmadAnapaGkalamAnIya uddAmA-ugADho yo dAnapaGkaH-madakardamaH, tatra lagnAnIva-mamAnIva, azAni hastiniyAmakAstravizeSAn , anekapakapolakuTebhyaH anekapAnAM-hastinAm , kapolakuTebhyaH-gaNDamaNDalebhyaH, uddhartuM niSkAsayitum , na zekuH zaknuvanti sma / subhaTAnAM suyodhAnAm , dRSTiH, surAGganAdarzanopArUDhamadeva surAGganAnA-devAnAnAma, darzanena-avalokanena, upArUna:-udbhUtaH, madaH-vyAmoho yasyAstAdRzIva, sadyaH tatkSaNam , amukulAyata samakucat / parizithilakandharAsandhIni parizithilaH-atizithilaH, kandharAsandhiH-prIvAsandhiryeSAM tAdRzAni, yodhAnAM subhaTAnAm, zirAMsi mastakAni, kRtakacagrahakAladUtAkRSyamANAnIva kRtaH kacahA-kezAkarSaNaM yaisvAdazaiH, kAladUtaiH-yamarAjadUtaiH, AkRSyamANAnIva-kRtAkarSaNAnIva, zanaiH zanaiH manda mandam , avanemuH avanamanti sma / ca punaH, vighaTitamuSTibandhavigalitAsayaH vighaTitaH-viliSTo yo muSTibandhaH-aGgulisannivezaH, tena vigalitAH-skhalitAH, asayaH-kRpANA yebhyastAdRzAH, prahAradAnAya prahArakaraNAya, darokSitAH dUramutpAtitAH, pAdAtasya pAdagAmisainikasamUhasya, dakSiNapANayaH dakSiNahastAH, kRpANikAgrahaNaspRhayeva katarikAgraNakAmanayeva, jaghanapArzvaSu kaTipurobhAganikaTeSu, nipetuH niptitaaH| ca punaH, ardhAvakRSTanastakAmukanirastAH prAg ardham avakRSTAni AkRSTAni, pazcAt sastAni-skhalitAni yAni kAmukANa-dhaSi tebhyo nirastAH-skhAlatAH, dhanuSmatAM dhanurdhAriNAm , sAyakAH bANAH, aprAptazaravyA aprApta. lakSyAH, ardhapatha pava ardhamArga eva, adhomukhIyabhUvuH adhomukhIbhUtAH / punaH dRSTasuravadhUvibhramAvirbhUtamadanArtA nAmiva dRSTaiH-aklokitaiH, suravadhUnA-devavadhUnAm , vibhramaH-vilAsaiH, AvirbhUtena-prakaTitena madanena-kAmena, ArtAnAmiSapIDitAnAmiva, rathArohANAM rathArUDhasainikAnAm , mukheSu jambhikA:-mukhavikAzAH, prAvartanta pravartante sm| punaH samaraSTAciravimuktodApanijajAyAjanitaduHkhAnAmiva khanadRSTAbhiH-khapnAvasthA'valokitAbhiH, aciravimukto. dvASpAbhiH-sarakSaNavigalitodgatAzrubhiH, nijajAyAbhiH-khavadhUbhiH, janitam-anubhAvitaM duHkhaM yeSAM tAdRzAMnAmiva, mazvavArANAm azvArohisainikAnAm , AyatAni dIrghANi, zvasitAni niHzvAsAH, prasanuH prasaranti sm| punaH zravaNapravirA. rAtisiMhanAvamuhUrtavisphAritApi zravaNayo:-karNayoH, pravidhaiH, arAvInA-zatrUNAm , siMhanAdaiH-siMhanAdasarasanAdaH Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 Tippanaka- parAgavivRtisaMvalitA ritApyaghaTatAmavalohitAyamAnajaDapuTA dRSTiH sAmantAnAm, anyApRtavAmakaratalAlI narazmipAzAvakRtaprAjanAvaSTambhena visaMsthulAvayavAstasthuH sArathaya: [p]| evaM ca tenAtarkitopanatenApratividheyena daiveneva luptapuruSakAreNa, jarAgameneva mandIkRtAkhilendriyazaktinA, mahApuruSeNeva gopAyita samastAtmaguNenA'nAyuHparikSayeNa mRtyunA'sarpadaMzena viSavegenA'nabhighAtajena mUrcchAndhakAreNA'doSakSobhajanmanA saMnipAtenA'nunamIlitatArakeNa tamasA, mahAnidrAvegena yugapadabhibhUyamAne vairisainye sa vIravargApresaro rAjakumAro zeSadaSTAdharoSThamujjhitarathaSpRSThamudbhUrNakRpANamabhimukhamatiraMhasA samApatantaM senApatimavalokya tadvadhAya dhanuSi nivezita - masitaloladIdhitijaTAlaphaladhAramarAtirudhirapA natRSNayA prasAritajihvAsahasramiva sadya eva samahata saMhRtAnekapratipakSamANaM bANam, utsRSTacApayaSTizca tatkSaNaM kSAtrasamaranItipriyatayA pRthakkRtya parivArataH kRpANamAtmAnaM ca vegAdavatarabhidrAvegavigalitaparispandaH syandanotsaGgamagamat [pha] 1 muhUrta - kizcitkAlam, visphAritApi - vistAritApi, amarSalohitAyamAnajaDapuTA amarSeNa krodhena, lohitAyamAnau - ratIbhavantI, jaDapuTau - vyAmUDhacarmapuTaiA yasyAstAdRzI, sAmantAnAm adhikRtanRpANAm, dRSTiH, aghaTata samakucat / ca punaH, avyApRtavAmakaratalAlInarazmipAzAH avyAvRtAH - vyApArarahitAH, vAmakaratale - bAmahastatale, AlInAHsaMsakAH, razmipAzAH-azvAdiniyantrakarajjupAzA yeSAM tAdRzAH, visaMsthulAvayacAH vihvalAvayavAH, sArathayaH - azva zAsakAH, UrdhvakRta prAjanAvaSTambhena UrdhvokRtasya- unnamitasya, prAjanasya - azvAdiprerakadaNDasya, avaSTambhena - avalambena, tasthuH tiSThanti sma [ pa ] / ca punaH evam anena prakAreNa, atarkitopanatena akasmAdApatitena, apratividheyena pratIkArarahitena, ata eva daiveneva durbhAgyeNeva, luptapuruSakAreNa luptaH- vinaSTaH, puruSakAra:- parAkramo yena tAdRzena; punaH jarAgamemeSa vArdhakyAgameneva, mandIkRtA khilendriyazaktinA mandIkRtA-zithilitA, akhilendriya zaktayaH- sarvendriyasAmarthyAni yena tAdRzena; punaH mahApuruSeNeva mahAtmaneva, gopAyitasamastAtmaguNena gopAyitAH - tirohitAH, pakSe saMyamena rakSitAH, samastAH, AtmaguNAH- vIryAdayo yena tAdRzena punaH anAyuHparikSayeNa AyuH parikSayarahitena, mRtyunA mRtyurUpeNa punaH asarpadaMzena sarpadazanarahitena, viSavegena viSajvAlArUpeNa punaH anabhighAtajena prahArAjanyena, AkasmikenetyarthaH, mUcrchAndhakAreNa mUrcchArUpAndhakAreNa punaH bhadoSakSobhajanmanA doSANAM vaiSamyApannavAtapittAdInAm yaH kSobhaHprakopastajanitena, sannipAtena mahAjvareNa; punaH anunmIlitatArakeNa anunmIlitAH - aprakAzitAH, tArakAH - nakSatrANi yasmiMstAdRzena, tamasA andhakArarUpeNeti rUpakamAlA, gamyotprekSA mAlA vA; mahAnidrA vegena mahatyA nidrAyA vegenaaurakaTyena, cairisainye zatrusainye, yugapad ekadaiva, abhibhUyamAne bAdhyamAne sati, vIravargAgresaraH vIrasamAjAgraNIH, sa rAjakumAraH, roSadaSTAdharoSThaM roSeNa-krodhena, daSTaH- praNitaH, adharoSThaH- nimnoSTho yena tAdRzam punaH ujjhitarathapRSTham ujjAtaM - tyaktam, rathasya, pRSTha- pRSThabhAgo yena tAdRzam ; punaH udgUrNakRpANam udgUrNa:- udyataH, kRpANa :- khaGgo yena tAhazam : punaH atiraMhasA anyantavegena, abhimukhaM saMmukham, samApatantam Agacchantam, senApati niruktasenAnAyakam, avalokya dRSTvA tadvadhAya senApatimAraNAya, dhanuSi, nivezitam Aropitam, asitaloladIdhitijaTAlaphaladhAram asitAbhiH - kRSNAbhiH, lolAbhiH - taralAbhiH, dIdhitibhiH kiraNaiH, jaTAlA-vyAptA, phaladhArA - avadhArA yasya tAdRzam ; ata eva arAtirudhirapAnatRSNayA arAtInAM zatrUNAm, yAni rudhirANi - zoNitAni, tatpAnAbhilASeNa, prasAritajihvAlahasramiSa vyAptasahasrasaMkhyaka jihvA kamivetyutprekSA; saMhRtAnekapratipakSaprANam saMhRtAH- vinAzitAH, anekeSAM pratipakSANAM zatrUNAm, prANAH - asavo yena tAdRzam; bANaM zaram, sadya eva tatkSaNameva, samahata saMhRtavAn, prahArAnnivAritavAnityarthaH / ca punaH utsRSTacApayaSTiH tyaktadhanurdaNDaH san kSAtrasamaranItipriyatayA kSAtrIkSatriyasambandhinI yA samara nItiH - parAjaye zastratyAgarUpA saMgrAmanItiH, taspriyatayA, tatkSaNaM tatkAlam, parivArataH khaGgakozAt, pakSe parijanAt, kRpANaM khaham, AtmAnaM ca khaM ca pRthakkRtya, avataranidrAvegavigalitaparispandaH avatarantyAH- ApatantyAH, nidrAyAH, vegena-utkarSeNa, vigalitaH - vinaSTaH, parispandaH - zArIrikaceSThA yasya tAdRzaH, syamvano Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilkmlrii| 215 atrAntare labdharoSaniryAtanAvasarANi 'hata hata, upasarpatopasarpata, gRhIta gRhIta' ityanavaratakRtakolAhalAni baddhavegadviradapRSThazAridolAyamAnasakalasAyAsaprAsapUlAni calitarathacakracItkAracakitazAkinIcakravAlArdhAvalokitAnyudgarNakRpANapAdAtapAdapAtakampitadharANyadhAvanta sarvato'smatsainyakAni [va] senAdhipastu tasya mahAtmanastribhuvanAbhibhAvinA bhujavIryeNa nirvyAjamAvarjitamanAstAni tathAvidhaprakaTitasaMrambhANi sarvataH pradhAvitAnyavalokya saMbhramorikSaptabAhuyugalo gadgadikAgRhyamANagalanirgaladaparyAptAkSaraM 're re sa devasyottarakozalezvarasya pAdapaGkajebhyaH zapate, yo'smai kupyati' iti svazaktyA vyAharan punaH punarAdiSTasUtasatvarapravartitarathyena rathena taM pradezamAgacchat [bha] / adrAkSIcca taM samAsannadIpikAlokaprakAzitamAsaktasAndrasamarareNudhUsarAbhirAmavapuSam , auSadhInAthamiva pArvaNamastaparvataprasthe pRthuni sthapRSThe paryastam , Tippanakam- rathyA:-azvAH [bha] / tApicchaM-kAkatuNDikA [ma] / tsaGgaM rathamadhyam , agamat gatavAn [ka] // atrAntare asminnavasare, asmatsainyakAni asmatsainyasamUhAH, sarvataH sarvadikSu, adhAvanta dhAvante sma; kIdRzAni ? labdharoSaniryAtanAvasarANi labdhaH-prAptaH, roSeNa-krodhena, niryAtanAyA:-zatrupIDanAyAH,avasaro yastAdRzAni punaH hatahata mArayata mArayata, upasapata upasapeta upagacchata upagacchata, zatrUniti zeSaH, gRhIta gRhIta, astrANIti zeSaH, iti ityam , anavaratakRtakolAhalAni anavarataM-nirantaram, kRtaH kolAhalo yastAdRzAniH punaH baddhavegadviradapRSThazAridolAyamAnasakalasAyAsaprAsapUlAni baddhavegA:-zritatvarAH, ye dviradAH-hastinaH, teSAM pRSThazAriSu-pRSThAdhiSThitaparyANeSu, dolAyamAnAni-saccalanti, sakalAnAM samastAnAm , sAyAnAM bANAnAm , AsAnA-vikSepyAstravizeSANAm , prAsAnA-kuntAnAm , pUlAni-bhArA yeSu tAdRzAniH punaH calitarathacakracItkAraca kitazAkinIcakraghAlArdhAvalokitAni calitAni yAni rathacakrANi-rathasamUhAH, teSAM cItkAreNa-dhvanivizeSeNa, cakitaM-vismitam, zAkinInA-devIvizeSANAm, yacakravAlaM-samUhastena, ardham , avalokitAni-dRSTAni punaH udagarmakRpANapAdAtapAdapAtakampitadharANi udgUrNAH-utthApitAH, kRpANAH-khaDgA yena tAdRzasya, pAdAtasya-padAmisainika. samUhasya, pAdapAtena-caraNAghAtena, kampitA-AndolitA, dharA-pRthvI yaistAdRzAni [b]|| senAdhipastu senAnAyakastu, punaH punaH cAra vAram , AdiSTasUtasatvarapravartitarathyena AdiSTaH-Azapto yaH, sUtaH-sArathiH, tena satvara-zIghram , pravartitI-prerito, rathyau-azvau yasya tAdRzena rathena, taM pradezaM yatra kumAra AsIdityarthaH, Agacchat AgatavAn / kIdRzaH? mahAtmanaH mahimazAlinaH, tasya nRpakumArasya, tribhuvanAbhibhA yinA, bhujavIryeNa bAhuvikrameNa, niAjaM niSkapaTaM yathArthamiti yAvat, AvarjitamanAH hRtahRdayaH; punaH tathAvidhaprakaTitasaMrambhANi tathAvidham-ukaprakAraM yathA syAt tathA, prakaTitaH-AviSkRtaH, saMrambhaH-vega utsAho vA yaisvAdazAni, sarvataH, pradhAvitAni atisatvaraM gatAni, tAni sainikAni, avalokya dRSTvA, sambhramotkSiptabAhuyugalA vegotyApitabhujayugalaH, kiM kurvan ? gadgadikAgRhyamANagalanirgaladaparyAptAkSaraM gadgadikayA-zokAdijanyAvyaktocAraNakriyayA, gRhyamANAt galAtU-kaNThAt , nirgalanti-nissaranti, aparyAptAni-aparipUrNAni, akSarANi yasmistAdRzaM yathA syAt tathA.rere iti sambhramadyotakam, uttarakozalezvarasya kozalarASTrottaravibhAgezvarasya, devasya rAjJaH, pAdapaGkajebhyaH caraNakamalebhyaH, sa zapate, yaH, asmai nRpakumArAya, kupyati kopaM karoti, iti svazatyA khasAmarthena, byAharan jhukna [bh]| ca punaH, taM nRpakumAram , adrAkSIt dRSTavAn / kIdRzam ? samAsannadIpikAlokaprakAzitaM samAsannaiH-sanikaTaiH, dIpikAlokaiH-dIpavAhakajanaiH, yadvA samAsannAyAH-pArvavartinyAH, dIpikAyAH, Aloka:-prabhAbhiH, prakAzitam ; punaH Asakta. sAndrasamarareNudhUsarAbhirAmavapuSam AsaktaiH-saMlagnaiH, sAndraH-nibiDeH, samarareNubhiH-saMgrAmodbhUtadhUlibhiH, yo dhUsaraH-kiJcitpANDuvarNaH, tena abhirAmam-manoharam, vapuH-zarIraM yasya tAdRzam; punaH astaparvataprasthe astaparvatasya astAcalasya, prasthe-zikhare, pArvaNa pUrNimAsambandhinam, auSadhInAthamiva candramiva, pRthuni vizAle, rathapRSThe Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA AsAditavijayaripudarzanaparijihIrSayeva nimiSitekSaNAravindam , AjivipannasubhaTajIvitasaMjighRkSAyAtayamadarzanAgatayA yamunayeyAbaddhavikaTataraGgayA bhrukuTyA'ndhakAritalalATabhittim , upari ripuzilImukhAsAreNAdhastAva raNarabhasaromAJcajAlakena jarjaritamullasitamiva mUrchAndhakAramunnidratApicchanIlamasthUlaM kAlAyasakavacamuraHsthalenodvahantam , utsRSTacApayaSTinA vAmena dakSiNena ca sphuritadIrghanakhakiraNena tatkSaNabhraSTakaravAlAnveSiNeva pANinA virAjamAnam , upAntaketustambhavinyastadehabhAraizca nidrAdUramugnakaNThanAlairAtmayodhaiH parivRtaM prasuptasara:kumudadhanamadhyavartinamiva pratimAdinakaram , avyAjazauryAvarjitahRdayaizcAgatyAgatya vIravRndairvandhamAnabANatraNodvAmtarudhirabindunikaraM kumAram [ma], upajAtavismayazca nizcalasnigdhatArakeNa cakSuSA suciramavalokya tadavalokanaprItamanasA samIpavartinA sAmantalokena saha bahuprakAramArabdhatadvIryaguNastutistasminneva pradeze muhUrtamAtramatiSThat / tadvRttAntazravaNasakutUhalazca nipuNataramapi vyApAritayA dRSTayA yadA pratipakSapakSe kamapi puruSa rathapazcAdbhAge, paryastaM lInam ; punaH AsAditavijayaripudarzanaparijihIrSayeva AsAditaH-prAptaH, vijayo yena tArajasya, ripo:-vazatroH, yad darzanam , tatparijihIrSayeva-tatparihArecchayeva, nimiSitekSaNAravindaM nimIlitanayanAravindam / punaH bhRkuTyA netroparitanakuTilaromarAjyA, andhakAritalalATabhittim andhakAritA-andhakAravyApitA, lalATabhittiH-lalATasthalaM yasya tAdRzam, kIdRzyA? AjivipannasubhaTajIvitasaMjighakSAyAtayamadarzanAgatayA AjI-saMgrAme, vipannAH-mRtAH,ye subhaTAH-suyodhAH, teSAM yAni jIvitAni-prANAH, tatsaMjighRkSayA-tatsaMharaNecchayA, AyAtasya-Agatasya, yamasya-tadAkhyabhrAtuH, darzanAya-avalokanAya, AgatayA-upasthitayA, yamunayeva tadAkhyanayeva, Abaddha vikaTataralyA AbaddhAH-racitAH, vikaTA:-vizAlA, taraGgA yayA tAdRzyA; punaH kAlAyasakavacaM lohavizeSamayaM kavacam, urasthalena vakSaHsthalena, udvahantaM dhArayantam , kIdRzaM kavacam ? upari UrzvabhAge, ripuzilImukhAsAreNa ripazilImukhAnA-svazakSiptabANAnAm , AsAreNa-dhArApAtena, ca punaH, adhastAta adhobhAge, raNarabhasaromAJcajAlakena raNarabhasena-saMgrAmavegena, udgato yo romAJcaH-pulakaH, tajjAlakena-tatpujena, jarjaritaM vihvalIkRtam , ata eva ullasitam udbhUtam , mUrchAndhakAramiva mUrchArUpAndhakAramivetyutprekSA, punaH unnidratApicchanIlam unidraHutphullo yastApicchaH-tamAlaH, tadvannIlavarNam , punaH asthUla laghum; punaH kIdRzaM kumAram ? utsRSTacApayaSTinA sRSTA-tyaktA, cApASTaH-dhanudaNDA yena tAdRzena, vAmana dakSiNetaraNa, pANanA hastena, ca punaH, sphuritadIdhenakha kiraNena sphuritAH-jvAlitAH, dIrdhAH, nakhakiraNA:-nakhakAntayo yasmistAdRzena, tatkSaNabhrakaravAlAnveSiNeva tatkSaNaMtatkAlam , bhraSTaH-khasakAzAt patito yaH, karavAlaH-khaGgaH, tadanveSiNeva-tadanveSaNavyAteneva, dakSiNena, pANinA hastena, virAjamAna zobhamAnam ; ca punaH, upAntaketustambhavinyastadehabhAraH upAnteSu-nikaTastheSu, ketustambheSu-dhvajadaNDeSu, vinyastaH-dhRtaH, dehabhAro yaistAdRzaH, punaH nidrAdUrabhunnakaNThanAlaiH nidrayA dUrabhunAni-dUraparyantakuTilAni, kaNThanAlAni-kaNTharUpakamaladaNDA yeSAM tAdRzaiH, AtmayodhaiH svakIyasubhaTaiH, parivRtaM pariveSTitam , ata eva prasuptasara:kumudavanamadhyavartinaM prasupta-saMkucitam , yat saraHkumudavana-taDAgasthakumudavanam, tanmadhyavartinam , pratimAdinakaramiva sUryapratibimbamiva; ca punaH, avyAjazauryAvarjitahRdayaiH avyAjena-vAstavikena, zauryeNa, Avarjitam-avanamitaM hRdayaM yeSAM tAdRzaiH, vIravRndaiH zUrasamUhai, Agatya Agatya upasthAyopasthAya, vandyamAnabANavaNodvAntarudhirabindunikara vandhamAnaH-stUyamAnaH, bANavraNodvAntAnAM-bANavaNanirgatAnAm , rudhirabindUnAM-zoNitabindUnAm , nikaraH-samUho yasya tAdRzam [maca punaH, upajAtavismayaH utpannAcayaH, nizcalasnigdhatArakeNa nizcalA-niHspandAH, snigdhAH-ArdrA ca, tArakAkanInikA yasya yasmin vA tAdRzena, cakSuSA netreNa, suciram atidIrghakAlam , avalokya dRSTvA, tadavalokanaprItamanasA taddarzanaprasannahRdayena, samIpavartinA pArzvavartinA, sAmantalokena adhikRtanRpajanena, saha, bahuprakAram anekaprakAraM yathA syAt tathA, ArabdhatadvIryaguNastutiH ArabdhA-prArabdhA, tIryaguNAnAM-tatparAkramaguNAnAm , stutiH-prazaMsA yena tAdRzaH, tasminneva pradeze rAjakumArAvasthitipradeze, muhUrtamAnaM kSaNamAtram , atiSThat sthitavAn, menApatiriti shessH| ca punaH, tadvattAntazravaNasakutUhala: nRpakumAravRttAntazravaNe, sakutUhala:-sotkaNThaH, nipuNataramapi Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / caitanyAliGgitaM nAdrAkSIta, tadA'sya cAmaragrAhiNImaprAkSIt- 'bAlike ! kathaya ko'yam , kasya vA'patyam , kimabhidhAnaH, kiMnimittamanapekSitAtmavinipAta: pataGga iva pAvake sahasaivAsmatsainye praviSTaH, kimarthamasamarthasahAyenAnena sAhasaprAyamidamatiduSkaraM karmAdhyavasitam , kayA pratyAzayA zaktenApi zatruvadhakarmaNi na kRto divasa evAbhiyogaH, kiM phalamabhilaSya nirvyAjapauruSeNApyaGgIkRtaH kSudrakSatriyalokasUtritaH sAptikayuddhamArgaH' [ya] / saivamApRSTA senAdhipena kimapi dhyAtvA parAmRSTanayanabASpasalilA vilokyAbhimukhamantaduHkhAvegapizunamatyAyataM niHzvasya ca zanairavAdIt-'mahAbhAga! kiM kathayAmi mandabhAgyA, kIDazo'yamidAnI kathyate, gatA khalvastamasya kathA, kathyamAnApi kIdRzI bhavatyetadavasthasyAsya pUrvAvasthA, tathApi zrUyatAm-- eSa khalvazeSadvIpAvanIpAlamaulimAlAmalanadurlalitapAdayugalasya yugAyatabhujaprAkArarakSitanijakSiteravadhIritaviSadharendropravadananiHzvAsaviSavegenAgaNitakAlakUTajvAlATopenAnapekSitarAmavizikhazikhizikhADambareNAvijJAta avadhAnAtizayapUrvakamapi yathA syAt tathA, vyApAritayA preritayA, uzyA cakSuSA, yadA yasmin kAle pratipakSapakSe zatrupakSe, kamapi ekamapi, puruSa, caitanyAlihitaM caitanyavantam , na, adrAkSIt dRSTavAn , tadA asya rAjakumArasya, cAmaragrAhiNI cAmaravAhinI dAsIm , aprAkSIt pRSTavAn , kimityAha-bAlike! bho bAle !, kathaya brUhi, ko'yam ayaM rAjakumAraH kaH ?, vA athavA, kasya apatyaM punaH?, kimabhidhAnaH kinnAmA?, kiMnimittaM kasmAddhetoH, pAvake agnau, pataGga iva, anapekSitAtmavinipAtaH anapekSitaH upekSitaH, AtmavinipAtaH-khavinAzo yena tAdRzaH, sahasaiva avivicyaiva, assatsainye asmatsenAmadhye, praviSTaH ApatitaH, kimartham kimuddizya, asamarthasahAyena asamarthaH-zaktizUnyaH, sahAyo yasya tAdRzena, anena rAjakumAreNa, sAhasaprAyam avivekaprayuktam , atiduSkaram atyantakaThinam , idaM, karma kAryam , adhyavasitaM kartuM vicAritam ?, kayA pratyAzayA sambhAvanayA, zatruvadhakarmaNi ripUnmUlanAtmakakArye, zaktena samarthanApi, divasa eva dinamadhya eva, abhiyogaH saGgharSaH, na kRtaH ?, kiM phalaM ke pariNAmam , abhilaSya uddizya, nirvyAjapauruSeNApi vAstavikaparAkramazAlinApi, aneneti zeSaH, kSudrakSatriyalokasUtritaH kSudai:-rAjanItijJAnazanyaiH, kSatriyalokaiH-kSatriyajanaiH, sUtritaH-racitaH, sauptikayuddhamArgaH suptikAlikasya-rAtrikAlikasya, yuddhasya, mArgaHrItiH, aGgIkRtaH svIkRtaH ? [y]| evam anena prakAreNa, uktaprakAreNetyarthaH, senAdhipena senApatinA, ApRSTA samantAjijJAsAM jJApitA, sA cAmaragrahiNI bAlikA, kimapi kiJcit , dhyAtvA vicintya, parAmRSTanayanabASpasalilA parAmRSTAni-progchitAni, nayanayoH, bASyasalilAni-azrujalAni yayA tArazI satI, abhimukhaM sammukham vilokya nirIkSya, ca punaH, ana / hArdikavedanAtizayasUcakam , atyAyatama AMtadIrgha yathA syAt tathA, niHzvasya niHzvAsaM kRtvA, zanaiH mandam , avAdIt uktavatI / kimilAha-mahAbhAga ! he mahodaya !, mandabhAgyA tucchabhAgyA, ahamiti zeSaH, kiM kathayAmi kimuttarayAmi, atiduHkhAkulatayA na kimapi vaktumahImItyarthaH / idAnIm asmin vipadavasare, ayaM nRpakumAraH, kIdRzaH kathambhUtAvasthaH, kathyate varNyate, khalu nizcayena, asya rAjakumArasya, kathA vArtA, astaM vinAzam, gatA praapsyti| etadavasthasya eSA-maraNarUpA, avasthA yasya tAdRzasya, asya nRpakumArasya, kathyamAnApi varNyamAnApi, pUrvAvasthA purAtanavRttam , kIDazI kathambhUtA, duHkhAvahetyarthaH, bhavati sampadyate / tathApi tAdRzyapi, zrUyatAM zravaNagocarIkriyatAm / eSaH ayam , khalu nizcayena, siMhaladvIpabhartuH siMhalAkhyo yo dvIpa:-jalamadhyavartisthalapradezaH, tadbhaH-tadadhipateH, mahAnarendrasya mahAnRpateH, atisamRddhanRpaterityarthaH, candraketoH tannAmakasya, AtmajaH aurasaputraH, samaraketuH tatsaMjJakaH, astIti zeSaH, nAmeti vAkyAlaGkAre / kIdRzasya ? azeSadvIpAvanIpAlamaulimAlAmalanadarlalitapAdayagalasya azeSAH-samastA ye. dvIpAnAM-jalamadhyavartisthalapradezAnAm, avanIpAlA:-nRpAH, tanmaulimAlAnA-tanmastakasthamAlAnAm, tanmukuTapakkInAM vA, malanenasamparkeNa, durlalitaM-saGgharSaNaduHkhena, lalita-sundaram, pAdayugalaM-caraNadvayaM yasya tAdRzasya punaH yugAyatabhuja. prAkArarakSitanijakSiteH yugo nAma vRSaskandhAropyarathAvayavavizeSaH, tadvad Ayato-dIghauM yau, bhujA-bAhU, tadrUpeNa 28 tilaka. pa Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA vADavadahanadAhavedanAvegena jalanidhinA'pyasoDhanautatraparivRDhaprayANasaMmardasya samadasainyakariviSANakoNavighaTitatrikUTakaTakabhitteravaskandapAtabhIteneva sarvadA zarISu vihitapracAreNa naktaJcaracakravartinA lakezvareNApi satatamabhizaGkitotsAhasya siMhaladvIpabhartumahAnarendrasya candraketorAtmajaH sarvAtizAyinA bhujavIryavilasitenAstrazikSAkauzalena ca vismAyitasakalapArthivaH pArthavat pRthivyAmekadhanvI samaraketurnAma [2] / so'yaM mahAbalatayA bAla evAdhigatayauvarAjyAbhiSekaH sakalasAgarAntarAladvIpavijigISayA gato'pi dUramatisatvaraH piturAjJayA rAjJo'sya kusumazekharasya sAhAyakaM kartumAsannavartibhiH katipayaireva nRpatibhiranuprayAtaH kAzcImanuprAptaH / sthitazcAtra paJcaSANyapi dinAni dUnacetovRttiH, adya tu prAtareva hetunA kenApi vidhRtodArazRGgAraveSaH pari prAkAreNa-durgeNa, khabAhubalenetyarthaH, rakSitA-pAlitA, nijakSitiH-khabhUmiyena tAdRzasya; punaH jalanidhinApi samudreNApi, asoDhanautantraparivRDhaprayANasammardasya asoDhaH-akRtasahanaH, nautantrasya-naukAsAdhyasya, parivRDhasya-pradhAnabhUtasya, prayANasya-prasthAnasya, sammadaH-AkramaNaM yasya tAdRzasya, samudrayAtropakaraNasaMpadviziSTasyetyarthaH; kIdRzena jaladhinA? avadhIritaviSadharendrogravadananiHzvAsaviSavegena avadhIritaH-tiraskRtaH, viSadharendrasya-mahAsarpasya, khAdhaHsthitazeSanAgasyetyarthaH, ugro vadananiHzvAsaviSavegaH-mukhaniHsUtapavanaviSavego yena tAdRzenApi, punaH agaNitakAlakaTajvAlATopena agaNitaHtucchatvadhiyopekSitaH, kAlakUTasya-"devAsuraraNe devaiItasya pRthumaalinH| daityasya rudhirAjjAtastarazvatthasannibhaH // niryAsaH kAlakUTo'sya munibhiH prikiirtitH|" ityanyatroktaniryAsarUpaviSavizeSasya, jvAlATopaH-jvAlAtizayo yena tAdRzenApi, punaH anapekSitarAmavizikhazikhizikhADambareNa anapekSitaH-upekSitaH, rAmasya-dAzaratheH, vizikhazikhinaH-bANarUpAmeH, zikhADambara:-jvAlAvistAro yena tAdRzenApi, punaH avijJAtavADavadahanadAhavedanAvegena avijJAtaH ananubhUtaH, avajhAteti pAThe-avajJAtaH-tiraskRtaH, vADavadahanasya-vADavAgneH, dAhavedanAyAH-tApajanyaduHkhasya, Avega:-autkaTayaM yena tAdRzenApi / punaH kIdRzasya candraketoH ? samadasainyakariviSANakoNavighaTitatrikUTakaTakabhitteH samadAnA-sagarvANAm , sainyakariNA-senAsamavetahastinAmU, viSANakoNaiH-dantAgrabhAgaH, vighaTitA-vizleSitA, trikUTasya-laGkAsannihitasuvelAkhyagireH, kaTakabhittiH-nitambarUpabhittiryena tAdRzasya; ata eva laGkezvareNApi rAvaNenApi, satatam anavaratam , abhizaDitotsAhasya abhizadvitaH-AzaGkitaH, utsAhaH-saMgrAmotsAho yasya tAdRzasyaH kIdRzena / bhIteneva avaskandaH-sainyasannivezasthAnam , tasya-tadupalakSitasainyasya yaH pAtaH-tatkartRkamAkramaNam , tadbhIteneva, sarvadA . sarvasmin dine, zarvarISu rAtrimadhya eva, vihitapracAreNa kRtavihAreNa, ata eva naktaJcaracakravartinA rAtricarAdhipena, rAkSasasamrAjetyarthaH, svAbhAvike'pi tadIyarAtriJcaratve hetuvidhayA tadbhayotprekSA'tra bodhyaa| kIdRzaH samaraketuH ? sarvAtizAyinA - sarvotkRSTena, bhujavIryavilasitena bAhuvikramavilAsena, ca punaH, astrazikSAkauzalena astravidyAnaipuNyena, vismAyitasakalapArthivaH vismAyitAH-AzcaryamanubhAvitAH, sakalAH-samastAH. pArthivAH-rAjAno yena tAdRzaH punaH pArthavata pArthaH-arjunaH, tadvat , pRthivyAM jagati, ekadhanvI advitIyadhanurdharaH [ra] / saH anupadavarNitavikramaH, ayaM puro dRzyamAnaH kumAraH, mahAbalatayA atiparAkramazAlitayA; bAla eva vAlyAvastha eva, adhigatayauvarAjyAbhiSekA adhigataH-prAptaH, yauvarAjyAya yauvanAvasthocitarAjakAryakaraNAdhikArArtha, abhiSeka:-vidhinA snAnaM yena tAdRzaH san , sakalasAgarAntarAladvIpavijigISayA sakalAH-samastA ye, sAgarAntarAladvIpAH-samudramadhyasthasthalapradezAH, taji. gISayA-tajayecchayA, dUraM dUrasthAnam , gato'pi prAptavAnapi, pituH janakasya, AzayA Adezena, asya pratyakSabhUtasya, kusumazekharasya tatsaMjJakasya, rAkSaH nRpasya, sAhAyakaM sAhAyyam , kartum Acaritum , AsannavartibhiH, pAvavartibhiH, katipayaiH parimiteH, nRpatibhiH rAjabhiH, anuprayAtaH anusRtaH, kAJcI tadAkhyanagarIm , anuprAptaH AgataH / ca punaH, dUnacetovRttiH santaptamanovRttiH, atra kAJcInagaryAm , paJcapANyapi paJca vA SaD veti paJcaSANi, tAvantyapi, dinAni, sthitaH sthitima kASIt / adya tu asmin dine tu, prAtareva prabhAtakAla eva, kenApi kenacit, hetunA nimittena, vidhRtodArazRGgAraveSaH vikRtaH-parigRhItaH, udAra:-sATopaH, zRGgAraveSaH-zRGgArarasAnuguNaveSo yena Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| 219 mitaireva saha suhRdbhirnarendrabhavanodyAnabhUSaNaM gataH smarAyatanam , AsInazca tasya dvAradeze vizantamanavaratamantaruparatanimeSeNa cakSuSA nirIkSamANo nagaranArIjanaM sthito dinamazeSam [la], avasitAyAM ca yAtrAyAmadhikataramArUDhagADhAratiH kArayitvA makaraketoH puraH sarojinIpatrazayanam , 'ihaiva mayAdya zayanIyam' ityudIrya visarjitAsannaparijanaH kenApi vidhinAtivAhya pradoSamAgatya cArdharAtrasamaye ziviramakasmAdeva sajjIkRtasakalanijabalaH, 'kumAra! nAyaM kramo nayasya' iti vinivAryamANo'pi matribhiH, 'yuvarAja ! viramyatAmito duradhyavasAyAt' iti nirudhyamAno'pi bandhubhiH, 'kalyANin ! aGgIkriyatAM yAtrAlagnam' iti nivartyamAno'pi mauhUrtikaiH, 'deva ! pratipAlyatAmanupAti sainyam' iti vijJApyamAno'pi pradhAnalokena, 'vidvan ! nivedyatAM kusumazekharasya' iti vAraM vAramabhidhIyamAno'pi vibudhavargeNa, nirgataH kAzyA AkRSyamANazca vyasanaiSiNA puro vidhinA praNidhinevAnAptena prApto bhuvamimAmavasthAM ca [v]| ityetramAvedayanyAmeva tasyAmupajAtaduHkhAvegeva pragalitatArakA tanimAnamabhajata rajaniH, amarIbhUtasubhaTanirdayAzliSTasuravadhUhAramuktamauktika tAdRzaH san, parimitaireva parigaNitaireva, suhRdbhiH mitraH saha, narendrabhavanodyAnabhUSaNa rAjaprAsAdanikaTasthitArAmAlaGkaraNabhUtam , smarAyatanaM kAmadevamandiram , gataH praaptH| ca punaH, tasya kAmadevamandirasya, dvAradeze antaHpravezapradeze, AsInaH upavizan, uparatanimeSeNa nivRttaspandanena, cakSuSA, anavarataM nirantaram , antaHvizantam antaH pravezaM kurvantam , nagaranArIjanaM nAgarikastrIjanam , nirIkSamANaH avalokamAnaH, azeSa samastaM, dinam , sthitaH sthitimakArSIt [ la] / yAtrAyAM kAmadevamandirayAtrotsave, avasitAyAM samAptAyAm , adhikataram atyadhika yathA syAt tathA, ArUDhagADhAratiH ArUDhAH-utpannA, gADhA-sAndrA, aratiH-khedo yasya tAdRzaH, makaraketoH kAmadevasya, puraH agre, sarojinIpatrazayanaM kamalinIpatramayIM zayyAm , kArayitvA nirmApya, adya asmin dine, mayA, ihaiva asyAmeva zayyAyAm , zayanIyaM zayanaM karttavyam , ityudIrya ityuktvA, visarjitAsanaparijanaH dUrIkRtapArzvavartiparivAraH san , kenApi anirvAcyena duHkhamayenetyarthaH, vidhinA prakAreNa, pradoSaM tadrAtriprathamabhAgam , ativAhya vyatItya ardharAghasamaye rAtrimadhyabhAge, zibiraM sainyasabhivezasthAnam , Agatya, akasmAdeva akRtapUrvavicArameva, sajIkRtasakala nijabalaH sajjIkRta--sajjitam , sakalaM-samastam , nijabalaM-sainyaM yena tAdRzaH, kumAra! bho nRpakumAra !, nayasya nIteH, ayaM rAtrau yuddhArambharUpaH, kramaH vidhiH, na, iti evam , mantrimiH sancivaiH, vinivAryamANo'pi gamanAnivaya'mAno'pi, punaH yuvarAja !, itaH asmAt , duradhyavasAyAt asamIcInodyogAt , viramyatAM tvayA nivRtyatAm . iti evam , bandhubhiH zrAtrAdibhiH, nirudhyamAno'pi nivAryamANo'pi, punaH kalyANin ! kalyANazAlin !, yAtrAlagnaM yuddhArtha prasthAne zubhajanako rAzInAmudayaH, aGgIkriyatAM paryAlocyatAm , tatparyAlocanaM vinA na gabhyatAmityarthaH, iti evam , mauhUrtikaH muhUrtaH, nivartyamAno'pi avarudhyamAno'pi, punaH deva ! rAjan !, anupAti khAnugAmi, sainya senA, pratipAlyatAM pratIkSyatAm, iti evam , pradhAnalokena pradhAnajanena, vijJApyamAno'pi nivedyamAno'pi, punaH vidvan ! vivekazAlin !, kusumazekharasya tatsaMjJakasya rAjJaH, nivedyatAM vijJApyatAm , sarvamuktapUrvamiti zeSaH, iti evam , vibudhavargeNa vijJavargeNa, abhidhIyamAno'pi ucyamAno'pi, kAzyAH tannAnyA nagaryAH, nirgataH nisskaantH| ca punaH, anAptena avizvastena, praNidhineva carajaneneva, vyasanaiSiNA duHkhAbhilASiNA, vidhinA devena, puraH agre, AkRSyamANaH balAdupanIyamAnaH, imAM, bhuvaM bhUmim , avasthAM durdazAM ca prAptaH [va] 1 iti ittham , tasyAM vAlikAyAm , AvedayantyAmeva kathayantyAmeva satyAm , upajAtaduHkhAvegeva utpannavedanAtizayeva, aMgalitatArakA naSTatArakA, sjaniH prakRtarAtriH, tanimAnaM kAyam . zeSAvasthAmityarthaH amajata prAptavatI / punaH gaganatalam AkAzatalaM kartu, amarIbhUtasubhaTanirdayAzliSTasuravadhUhAramuktamaukti kavisaramiva amarIbhUtaiH-yuddhe mRtvA amaratAmApanaiH, subhaTaiHsuyodhaiH, nirdayaM-gADhaM yathA syAt tathA, AzliSTAnAm-AliGgitAnAm , suravadhUnA-devAnAnAm , hArebhyaH-muktAmAlyebhyaH, Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA visaramiva tuhinajalabindunikaraM vavarSa gaganatalama , aruNAlokataralitAni vetAlavRndAnIva tirobabhUvustimirANi, raNabhUmizoNitAvalokanatrasta iva pAzcAtyazailazikhare svaladvikalapAdaH papAta tArApatiH, AsaktabAlAruNaprabhAprabhAvapihitavIryaH siMhalendrasUnuriva nimimIla nakSatrarAziH, utsRSTatarukulAyakoTarANi prazAntaprahArabhayAnIva viratayodhazaravRSTisAvakAze vihAyasi vyacarannanAkulAni paJjarathakulAni, apavargacalitavIravargabhinnasUryamaNDalarudhirapravAha iva pUrva digbhAgamaruNIcakAra sandhyArAgaH, bhayAnakAjibhUmidarzanopajAtatrAsA iva sudUramapasasurAzAH, diGmukhasrastatanutamisravizrAntaviralatArakA zokalambitAlakalanabASpajalalavA draviDarAjalakSmIva tatkSaNaM rarAja rajaniH, vyAjavijitasiMhalendrasutaparAbhavaroSita iva purastAdullalAsa Tippanakam-AsaktabAlAruNaprabhAprabhAvapihitavIryaH ekatra bAlAruNaH-bAlAditya sArathiH, anyatra bAlAruNam-aGgulIyakam [za] / muktaM-ghyutam , mauktikavisaramiva-muktAmaNisamUhamiva, tuhinajalabindunikaraM himajalabindusandoham , vavarSa varSayati sma, punaH vetAlavRndAnIva vyantaravizeSasamUhA iva, aruNAlokataralitAni aruNasya-sUryasAratheH, Alokena-darzanena, taralitAni-caJcalatAmApannAni, timirANi andhakArAH, tirobabhava tirobhavanti sma / punaH raNabhamizoNitAva lokanatrasta iva raNabhUmau-saMgrAmakSetre, yAni zoNitAni teSAmavalokanena-darzanena, trasta iva-bhIta iva, pAdaH skhalantaH-skhalanamAsAdayantaH, vikalAH-viralAH, pAdAH-kiraNA yasya tAdRzaH, tArApatiH candraH, pAzcAtyazailazikhare pazcimaparvatazRGge, papAta patitaH, asaM gata ityarthaH / punaH siMhalendrasUnuriva siMhalendrasya-siMhaladvIpanRpatezcandraketoH, sUnuH-kumAraH, samaraketuriva, AsaktabAlAruNaprabhAprabhAvapihitavIryaH AsaktA-sampRktA, yA bAlAruNasya-udayakAlikasUryasya, pakSe tatsaMjJakAGgulIyakasya, prabhA-dyutiH, tasyAH prabhAvenatejasA pihitaM, vIrya-sAmarthya yasya tArazaH, nakSatrarAziH tArAgaNaH, nimimila saGkucitaH, tirobabhUva ityrthH| punaH utsRSTatarukulAyakoTarANi utsaSTAni-prabhAtavelAyAmujjhitAni, tarukulAyakoTarANi-vRkSasambandhIni nIDAtmakagaharANi yaistAdRzAni, patrarathakulAni pakSivRndAni, prazAntaprahArabhayAnIva prazAntaM-nivRttam, prahArebhyaH-astrAghAtebhyo bhayaM yeSAM tAdRzAnIva, ata eva anAkulAni prazAntacittAni santi, viratayodhazaravRSTisAvakAze viratAbhiH-nivRttAbhiH, yodhAnAM-bhaTAnAm , zaradRSTibhiHzaravarSAbhiH, sAvakAze-avakAzasahite, vihAyasi AkAze, vyacaran vicaranti sma / punaH apavargacalitavIravargabhinnasUryamaNDalarudhirapravAha iva apavargacalitena-yuddhe mRtvA mokSArtha prasthitena, vIravargeNa-bhaTagaNena. bhinnaM-kRtabhedanam , yat sUryamaNDalaM-sUryavimbaM tasya, rudhirapravAha iva-zoNitapravAha iva, sandhyArAgaH prAtaHsandhyAkAlikAkAzasambandhiraktadyutiH, pUrva digbhAgaM pUrvadigaMzam , aruNIcakAra raJjayAmAsa, punaH bhayAnakAjibhUmidarzanopajAtatrAsA iva bhayAnikAyA:-bhayajanikAyAH, AjibhUmeH-saMgrAmabhUmeH, darzanena, upajAta:-utpannaH, trAsaH-bhayaM yAsA tAdRzya iva, AzAH dizaH, sudaram atidUram, apasamraH apasUtAH, rAtrI nirantarAdhikAravyAptatayA dizaH samIpasthAH pratibhAnti, divA tvandhakArasambandhAbhAvAd dUravartinya iti vastusthitiH / punaH dikhasnastatanutamistravizrAntaviralatArakA dimukhebhyaH-digagrabhAgebhyaH, srastAni-patitAni, apamRtAnIti yAvat , tanUni -kRzAni, yAni tamisrANi-andhakArAH, teSu vizrAntAH-kRtAvasthAnAH, viralAH-katipayAH, sAntarA ityarthaH, tArakA:-nakSatrANi yasyAM tAdRzI, rajaniH rAtriH, tatkSaNaM tatkAlam, zokalambitAlakalagnabASpajalalavA zokena-ripukRtaparAjayakhedena, lambiteSu-sasteSu, alakeSu-kezeSu, lagnAH-sthitAH, bASpajalalavA:-azrujalakaNA yasyAstAdazI, draviDarAjalakSmIriva draviDasya-tadAkhyayA vikhyAta. dAkSiNAtyadezavizeSasya, yo rAjA talakSmIriva, rarAja pratibhAti sm| punaH vyAjavijitasiMhalendrasutaparAbhavaroSita iva vyAjena-chalena, vijitasya-parAjitasya, siMhalendrasutasya-siMhaladvIpanRpakumArasya, parAbhavena-duHkhena, roSita iva-krodhita iva, lohitAyamAnavapuH rattIbhUtazarIraH, uSNadIdhitiH sUryaH, purastAt ane, ullalAsa ullasati sma, udita Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| 221 lohitApamAnavapuruSNadIdhitiH [za] / evaM ca pravRtte pratyUSasi vipakSavijayAbhilASa iva vilIne tamasi, prasarati digantareSu devasya pratApa iva pAtaGge mahasi sahasaiva pratyabodhi sakalamapi tadvirodhisainyam / AsAvapi kumAraH pranaSTanidrAvikAro 'vajrAyudha ! mA viSAdaM vraja, vizrabdhamehi, na tAvat praharAmi yAvazca tvayA na prahRtam' ityavizadAkSaraM pUrvavAsanAvazena vyAharan suciranidrAvimardajaDapuTodaramudamIlayadIkSaNayugalam / avalokya ca puraH pariveSTitarathamarAtilokamAtmAnaM ca tadavasthamupajAtaguruviSAdo lajjayA punarmohAndhakAramavikSat [ss| senApatirapi tena tasyAtarkitenAsaMbhAvanIyenAdRSTapUrveNa pratyujjIvanena janitavismayaH praharSamandatArakeNAnandajalabindusekAdiva vikasatA nayanAravindadvayenodbhAsamAnastatkAlamAsAditamahAlAbhamiva prAptasakalakalyANamiva samRddhAkhilakAmamiva phalitAzeSagurujanAziSamiva kRtArthamAtmAnaM manyamAno muhUrta sthitvA tasmin kSame bhayataralekSaNasya vipakSakakSIkRtasvAmidarzanaviSaNNabuddherandhIbhUtasakaladizaH kAndizIkasya zatruloka Tippanakam-kAndizIkaH-bhayadrutaH [s]| ityarthaH [sh]| evaM ca anena prakAreNa ca, pratyUSasi prabhAte, pravRtte prArabdhe, vipakSavijayAbhilASa iva ripuparAjayamanoratha iva, tamasi andhakAre, vilIne naSTe sati / punaH devasya bhavataH, pratApa iya prabhAva iva, pAtaDe pataGkaH-sUryaH, tatsambandhini, mahasi tejasi, digantareSu dimadhyeSu, prasarati vistAramAsAdayati sati, sahasaiva zIghrameva, tadvirodhisainyaM tadvipakSasainyam , pratyabodhi ajAgarIt / asau prakRtaH, kumAro'pi nRpAtmajo'pi, pranaSTanidrAvikAraH kSINanidrAdoSaH san , jAgaritaH sanniti yAvat , vajrAyudha! tatsaMjJakasenApate !, viSAdaM khedam , mA braja na prApnuhi / visrabdhaM savizvAsaM yathA syAt tathA, ehi Agaccha / tAvat tAvatkAlaparyantam , na praharAmi bANaprahAraM karomi, svayA, yAvat yAvatkAlaparyantam , na prahRtaM prahAraH kRtaH, iti ittham , avizadAkSaram avizadAni-avyaktAni, akSarANi yasmiMstAdRzaM yathA syAt tathA, pUrvavAsanAvazena mUcrchAprAkAlikasaMskAravazena, vyAharan kathayan , suciranidrAvimardajaDapuTodaraM suciranidAyAH-cirakAlikanidrAyAH, vimardaina - vyAptyA, jaDaM-niSpandam , puTayoHnetrapuTayoH, udaraM-madhyaM yasya tAdRzam , IkSaNayugalaM netradvayam , udamIlayat unmIlitavAn / ca punaH, puraH agre, pariveSTitarathaM pariveSTitaH-AkrAnto ratho yena, pakSe yasya tAdRzam , arAtilokaM zatrujanam , AtmAnaM ca khaM ca, tadavasthaM zatrumadhyapatitam , avalokya dRSTvA, upajAtaguruviSAdaH utpannamahAviSAdaH, lajjayA lajAvazena, punaH mohAndhakAraM mUrUipAndhakAram , avikSat praviSTavAn , prAptavAnityarthaH [Sa ] // senApatirapi bajAyudho'pi, muhUrta kSaNam , sthitvA sthiro bhUtvA, tasmin durghaTanAmaye, kSaNe, samantAt sarvataH, abhayapradAnapaTahaM zatrusainikabhayAbhAvadyotakavAdyavizeSam , zatrulokasya zatrujanasya, AzvasanArtham AzvAsanaphalakam , adApayat dApitavAn , vAditavAnityarthaH / kIdRzaH ? tasya nRpakumArasya, tena anupadamupavarNitena, atarkitena Akasmikena, asambhAvanIyena sambhAvayitumapyazakyena, adRSTapUrveNa pUrva kvacidadRSTena, pratyujjIvanena punarujIvanena, janitavismayaH utpannAzcaryaH; punaH praharSamandatArakeNa praharSeNa-atiharSeNa, mande tArake-kanInike yasmiMstAdRzena, tathA AnandajalabindusekAdiva AnandajalabindubhiH secanAdiva, vikasatA vikAsamAsAdayatA, nayanAravindachayena nayanarUpakamaladvayena, udbhAsamAnaH prakAzamAnaH; punaH tatkAlaM tatkSaNam , AsAditamahAlAbhamiva prAptamahAlAbhamida, punaH prAptasakalakalyANamiva AsAditAzeSazubhamiva, punaH samRddhAkhilakAmamiva sampannasamastAbhilASamiva, punaH phalitAzeSagurujanAziSamiva phalitAH-saphalatAM gatAH, azeSAH-samastAH, gurujanAnAM zreSThalokAnAm , AziSaH zubhakAmanA yasmiMstAdRzamiva, AtmAnaM khaM, kRtArtha siddhArtha manyamAnaH / kIdRzasya zatrulokasya ? bhayataralekSaNasya bhayacaJcalanetrasya; punaH vipakSakakSIkRtakhAmidarzanaviSaNNabuddhaH vipakSena-harivAhanasainyajanena, kakSIkRtasya-baddhasya, khAmino darzanena viSaNNA-viSAdaprastA buddhiryasya tAdRzasya; punaH andhIbhUtasakaladizaH andhIbhUtAH-andhakAravyAptAH, Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA syAzvAsanAthaM samantAdabhayapradAnapaTahamadApayat [sa] | tadIyasAragrahaNodyataM cAtmasainikalokaM nyvaaryt| Asannasariti nirvartitasnAnakriyazca dattvA saMgarasamAptaprANebhyo bAndhavebhyaH praNayibhyazca zokadIrghazvAsataralitatilodakaM nivApAJjalim , Adizya cAyudhaprahArakSatamarmaNAmarAtiyodhAnAmauSadhakarmaNyAptajanam , adhirahya ca sasaMbhramAdhoraNopanItaM pradhAnajayavAraNam , Aropya puraH pratyagrayazaHsudhAdhavalavapuSamabhyudayamaGgalakalazamiva siMhalAdhipasutam , ArabdhayuddhakathAlApavAcAlena praNayinA rAjaputralokenAnugamyamAnaH zanaiH zanaiH zibiramAgamat [ha] / krameNa cAsAdya nijabhavanamupapAditasamastatatkAlocitakaraNIyo nirvartitapratyavasAnAdikarmaNaH samaraketorabhyantara eva sthitimakalpayat / adhizayitatalpasya ca paricAraka iva svayaM vraNapaTTabandhanAdikriyAmanvatiSThat / AptacikitsitaprArabdhopacAraM ca tamanaticireNaiva praguNIbhUtavapuSaM prazaste'hani sAtamupanimaya sAdaramamAtyairbandhubhiH suhRdbhiraparaizca pradhAnapuruSaiH sahitamAtmagRhamAnayat [kSa] / kRtabhojanopacAraM ca taM sakalA dizo yasya tAdRzasya; punaH kAndizIkasya ko dizaM gacchAmItyAheti kAndizIkastasya, bhayapalAyitasyetyarthaH [sa] / ca punaH, tadIyasAragrahaNodhataM tadIyAnAM-tatsambandhinAm , sArANAM-pradhAnavastUnAm , grahaNAya, udyatam-utsukam , AtmasainikalokaM svasainikajanam , nyavArayat tadgrahaNAnivAritavAn / ca punaH, Asannasariti nikaTanadyAm , nirvartitastrAnakriyaH sampAditastrAnAtmakakriyaH, saMgarasamAptaprANebhyaH saMgare-saMgrAme, samAptAH-naSTAH, prANA yeSAM tAdRzebhyaH, bAndhavebhyaH bandhujanebhyaH, ca punaH, praNayibhyaH priyajanebhyaH, zokadIrghazvAsataralitatilodakaM zokena-vizleSaduHkhena, dI| yaH zvAsaH-mukhanAsAvAyuH, tena taralitaM--caJcalitam , tilodakaM-tilamizritajalaM yatra tAdRzam , nivApAJjaliM mRtoddezena nirmitAJjalim , dattvA / ca punaH, AyudhaprahArakSatamarmaNAm AyudhaprahAreNa-bANAghAtena, kSatAni-vraNitAni, marmANi-marmasthalAni yeSAM tAdRzAnAm , arAtiyodhAnAM zatrubhaTAnAm , auSadhakarmaNi cikitsAkAyeM, AptajanaM vizvastajanaM ziSTajanaM vA, Adizya niyujya / ca punaH, sasambhramAdhoraNopanItaM sasambhrameNa-satvareNa, AdhoraNena hastipakena, upanItam-upasthApitam , pradhAnajayavAraNaM pradhAnabhUtaM jayopakaraNahastinaM jayottaramArohaNIyagajaM vA, Aruhya / ca punaH, abhyudayamaGgalakalazamiva abhyudayAya-unnataye, yo maGgalakalaza:-mAlArthaghaTaH, tamiva-taM yathA puraH sthApayati tathetyarthaH, pratyagrayazaHsudhAdhavalavapuSaM pratyagram-abhinavaM yad yazaH, tadrUpAbhiH sudhAbhiH-amRtaiH, dhavalaM-khaccham , vapuH-zarIraM yasya tAdRzam , siMhalAdhiSasutaM siMhaladvIpanRpakumAram , puraH agre, Arogya sthApayitvA, upavezyetyarthaH / ArabdhayuddhakathAlApavAcAlena ArabdhA-prArabdhA, yA yuddhakathA-yuddhavArtA, tadAlApavAcAlena-tadAbhASaNamukhareNa, praNayinA nehAspadena, rAjaputralokena rAjakumArajanena, anugamyamAnaH anutriyamANaH, zanaiH zanaiH mandaM mandam , ziviraM sainyasannivezasthAnam , Agamat AgatavAn / [ha ] | ca punaH, krameNa RmikagalyA, nijabhavanaM dam , AsAdya prApya, upapAditasamastatatkAlocitakaraNIyaH upapAditAni-sampAditAni, samastAnisarvANi, tatkAlocitAni-tatkAlayogyAni, karaNIyAni-kartavyAni yena tAdRzaH san , nirvartitapratyavasAnAdikarmaNaH kRtabhojanAdikAryasya, samaraketoH tatsaMjJakasya nRpakumArasya, abhyantara pava pArzva eva, sthitim aksthAnam , akalpayat akarot / ca puna:, adhizayitatalpasya adhizayitaM-zayanArthamadhiSThitam , talpaM-zavyA yena tAdRzasya, tasya nRpakumArasya, svayaM svayameva, paricAraka iva sevaka iva, vraNapaTTavandhanAdikriyAM vraNAnAm-astrAghAtakRtazarIrakSatAnAm , paTTabandha* nAdikriyAM-vastravizeSaveSTamAdikAryam, anvatiSThat anuSThitavAn / ca punaH, AptacikitsitaprArabdhopacArama Aptena-vizvastena ziSTena vA, yat cikitsita-cikitsanam, tena prArabdhaH, upacAraH-paricaryA yasya tAdRzam , ata evaM anaticireNaiva atizIghrameva, praguNIbhUtadhapuSaM prabalIbhUtazarIram , prazaste zubhAvahe, ahani dine, snAtaM kRtasnAnam , taM nRpakumAram , upanimantrya sasanmAnamAhUya, AmAtyaiH matribhiH, bandhubhiH bhrAtrAdibhiH, suhRdbhiH mitraiH, aparaiH anyazca, pradhAnapuruSaH pradhAnajaneH, sahitam, sAdarama AdarapUrvakam, AtmagrahaM svagRhama, Anayata AnItavAn [kSa] / ca punaH, kRtabhojanopacAraM kRtaH, bhojanarUpa upacAraH-sevA yasya tAdRzam , taM nRpakumAram , vitIrNa Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / 223 vitIrNakusumavilepanavasanAlaGkAramupanIta vividhava stravAhanaM pratyarpitAhavagRhItaniHzeSakarituraGgasyandanaM ca vidhAya vinodya ca muhUrtama raticchedakAribhiH kathAlApairabhimukho bhUtvA kRtAJjaliravAdIt--- 'kumAra ! sakalajagadekavIrasya karadIkRtAzeSasAgarAntaradvIpa bhUpatervipakSavyasana saGkaTagatairmahadbhirapi bhUmipAlairapekSaNIyasAhAyyakasya caturudadhivikhyAtapArthivaprathama sUnoH kathacid vidhivazAd gRhAyAtasya pareNa parikalpitAtpavRttirasmadvidho janaH kiM te priyaM karotu, kena vA kRtenopacAreNa prItimadhigacchatu / tathApi yadyanugrahabuddhirasmAsu tadetadaGgIkuru satatamAdezakAriNA samIpadezasthitena mayA pratipannasakalapRthvI vyApArabharanirAkulo madIyamAdhipatyapadam, atha tucchamiti mandAbhilASastadA sa parijana ito gatvA tadeva pitrA pratipAditamatiprAjyavaibhavamadhyAssva nijameva yauvarAjyam, mA ca manyethA yathAhametena nirjitya vihitAnugrahaH kathamidaM karomi, ko'haM taba parAjaye, dhRtAdhijyadhanvAnamanyo'pi kimasti jagati yastvAM samarakarmaNA karoti vimukham / yattu mukhyai kusumavilepanavasanAlaGkAraM vitIrNAni - samarpitAni kusumAni-puSpANi vilepanAni - candanAdidravyANi vasanAni-vastrANi, alaGkArAH - AbhUSaNAni ca yasmai tAdRzam, punaH upanItavividhavastravAhanam upanItAni - upasthApitAMnidattAnItyarthaH, vividhAni-anekaprakArANi, vastrAni vAhanAni ca yasmai tAdRzam punaH pratyarpitA havagRhItaniHzeSakarituraGgasyandanaM pratyarpitAH - pratyAvarttitAH, Ahave- raNe, gRhItAH AyattIkRtAH, kariNaH - hastinaH, turaGgAH - azvAH, syandanAHrathA yasmai tAdRzam vidhAya kRtvA, va punaH, muhUrta kSaNam, araticchedakaribhiH parAjayaglAnivinAzibhiH, kathAlApaiH vArtAlApaiH, vinodya vinodamanubhAvya, abhimukhaH sammukho bhUtvA kRtAJjaliH racitAJjaliH, avAdIt uktavAn; sarvatra senApatiriti zeSaH / kimityAha - kumAra ! samaraketo !, pareNa anyena, parikalpitAlpavRttiH parikalpitA - sampAditA, alpA-parimitA, vRttiH - jIvikA yasya tAdRzaH, asmadvidhaH asmAdRzo janaH, te taba, kiM priyam abhISTam karotu sampAdayatu, na kimapi kartumarhatItyarthaH / kIdRzasya te ? sakalajagadekavIrasya sakalesamaste, jagati ekavIrasya- advitIyavIrasya punaH karadIkRtAzeSasAgarAntaradvIpabhUpateH karadI kRtAH- karadAyakatvamApAditAH, adhikRtA iti yAvat, azeSAH samagrAH sAgarAntaradvIpAnAM samudra madhyavartidvIpAnAm, bhUpatayaH -- nRpatayo yena tAdRzasya; punaH vipakSavyasanasaGkaTagataiH vipakSavyasanaiH - zatrukRtaduHkhaiH, yat saGkaTaM - duHkhasthitiH, tadgataiH- tatprAptaiH, mahadbhirapi zreSThairapi samRddhairapItyarthaH, bhUmipAlaiH nRpaiH, apekSaNIya sAhAyyakasya apekSaNIyam AzrayaNIyam, sAhAyyamupakAro yasya tAdRzasya; punaH caturudadhivikhyAtapArthivaprathama sUnoH caturNAm udadhInAM samudrANAM samAhAraH caturudadhi, tatra - tatparicchinnabhUmaNDala ityarthaH, vikhyAtaH - prasiddho yaH pArthivaH - candraketuH, tasya prathamasUnoH - jyeSThaputrasyaH punaH vidhivazAd daivayogAt, kathaJcit kenApi prakAreNa mahatA kaSTenetyarthaH, gRhAyAtasya magRhAtithitAmApannasya / vA athavA, kRtena vihitena, phena upacAreNa sevayA, prItiM prasAdam adhigacchatu prApnotu / tathApi bhavatpriyakaraNA sambhave'pi asmAsu asmadviSaye yadi anugrahabuddhiH dayAdRSTiH, astIti zeSaH, tat tarhi, satataM sarvadA, AdezakAriNA AjJAkAriNA, samIpadezasthitena pArzvasthitena, mayA vajrAyudhena pratipannasakala pRthvI vyApArabharanirAkulaH pratipannaH - svIkRto yaH sakalAyAH - samaprAyAH, pRthvyAH, vyApArabharaH - zAsana kAryajAtam tena nirAkula:svasthaH san etat idam madIyaM matsambandhi, AdhipatyapadaM caturaGgasenAdhyakSapadam aGgIkuru svIkuru / atha yadi, tucchaM tat padaM nyUnamiti hetoH mandAbhilASaH mandaH zithilaH, abhilASaH- tatkAmanA yasya tAdRzaH, tvamasIti zeSaH, tadA tarhi, saparijanaH saparivAraH, itaH asmAt sthAnAt, gatvA, pitrA candraketunA, pratipAditaM dattam, atiprAjyavaibhavam atiprAjyam - atyadhikam, vaibhava - dhanasampattiryasmiMstAdRzam, nijaM svakIyam, yauvarAjyameva yuvarAjatvapadameva, adhyAssva adhitiSTha / ca punaH, mA manyathA na manyakha yathA yat, etena anena, nirjitya parAjitya, vihitAnugrahaH kRtAnugrahaH, ahaM kathaM kena prakAreNa idaM yauvarAjyakAryam karomi sampAdayAmi / tava raNavIrasya, parAjaye parAjayakArye, ahaM kaH akiJcitkaratvAnna ko'pItyarthaH / jagati loke, anyo'pi madanyo'pi, Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA nRpatibhiH samaM samakAlameva nItvA vazyatAmihAnIto'si, sa tu prabhAvo'nyasya kasyacit , athavA kimanena dUrastho'pi dRSTamAtreNa yena pranaSTasakalaceSTastadA samiti saMjAto'si tadeva te prakaTamupadarzayAmi' ityudIrya tatkAlamAdiSTanikaTarAjalokaDhaukitamanekamahAprabhAvamANikyakhacitamudramaGgulIyakaratnamaprato darzayan 'kutaH prAptametat' iti pRSTazca devasya zakrAvatAragamanAt prabhRti pUrvavRttaM jvalanaprabhadevavRttAntamakhilamapi rAjalakSmIsvasthAnagamanaparyavasAnaM yathAzrutamakathayat [jJa] / - so'pi tacchrutvA kiMcidupazAntacintAsaMjvaraH zatrubhujayalotkarSasaMbhAvanAkRtAmavajJAbuddhimAtmani zlathAmakarot / abravIca-'daNDAdhipa ! bADhamAvarjito'hamamunA dUravinivAritAhaGkArapravezapezalena tvadIyasaujanyena / sadRzanindAprazaMso munirapi ka IdRzamAtmaguNApalApabaddhakakSamarAtipakSotkarSavarNanAmukharamakhilarAjalokasamakSamullapati, yAdRk tvayA sakaladigantavizrutaparAkrameNa dakSiNApathacakravartinA gaditam / na kevalamavyAhataprasarayA bANasaMhatyA mahattayApi te tiraskRtaM bhuvanametat / kathamiva na prazasyate sa rAjA devarAja asti kim ? nAsti ko'pItyarthaH, yaH samarakarmaNA saMgrAmakriyayA, dhRtAdhijyadhanvAnaM dhRtAkRSTadhanvAnam , tvAM vimukhaM parAvRttam , karoti kuryAt / yat tu yat punaH, mukhyaiH pradhAnaH, nRpatibhiH rAjabhiH, samaM saha, samakAlameva ekakAlameva, iha atra, vazyatAM parAdhInatAm , AnIto'si prApito'si, sa tu anyasya madatiriktasya, kasyacita vastunaH, prabhAvaH mahimA / athavA anena kevalatatprabhAvapratipAdanena, kim alam , dUrastho'pi dUre vidyamAno'pi, tvamiti zeSaH, dRSTamAtreNa kevalamavalokanena, yena vastunA, tadA tasmin kAle, samiti yuddhe, pranaSTasakalaceSTaH vilInAkhilaceSTAzaktikaH, mUchita ityarthaH, sAto'si saMvRtto'si, tadeva vastu, te tubhyam , prakaTaM sphuTam , upadarzayAmi dRSTigocaratAmApAdayAmi / ityudIrya ityuktvA, tatkAlaM tatkSaNam , AdiSTanikaTarAjalokaDhaukitam AdiSTena-AjJaptena, nikaTarAjalokena-pArzvavartinRpajanena, Dhaukitam-AnItam , anekamahAprabhAvamANikyakhacitamudram anekAni yAni mahAprabhAvANi-paramaprabhAvazAlIni, mANikyAni-ratnavizeSAH, taiH khacitA-vyAptA, mudrA-AkRtivizeSo yasya tAdRzam , aGkalIyakaratnam akulyalakaraNaratnam, agrataH agre, adarzayat darzitavAn / ca punaH, etat purovarti aGgulIyakaratnam , kutaH kasmAt , prAptaM labdhamiti pRSTaH jijJAsA jJApitaH, devasya bhavataH, zakrAvatAra. gamanAtU prabhRti tadAkhyatIrthagamanAdArabhya, rAjalakSmIsvasthAnagamanaparyavasAnaM rAjalakSmyA yat khasthAnagamana tatparyantam , pUrvavRttaM pUrvaniSpannam , akhilamapi azeSamapi, jvalanaprabhadevavRttAntaM jvalanaprabhasaMjJakadevasamAcAram , yathAzrutaM zrutamanatikramya, akathayat kathitavAn [sh]| so'pi nRpakumAro'pi, tad uktavRttam , zrutvA, kiJcidupazAntacintAsaMjvaraH kiJcidupazAntaH-kizcinnivRttaH, cintArUpaH saMjvaraH-santApo yasya tAdRzaH, zatrubhujabalotkarSasambhAvanAkRtAM zatrUNAM-vairiNAm , bhujabalasya-bAhuvikramasya, ya utkarSaH-prakarSaH, tatsambhAvanAjanitAm , Atmani khaviSaye, aghajhAbuddhim tiraskAradRSTim , zlathAM zithilAm , akarot kRtavAn / ca punaH, abravIt uktavAn , kimityAha-daNDAdhipa ! caturaGgasenAdhyakSa ! aham , dUranivAritAhaGkArapravezapezalena dUranivAritena, ahaGkArapravezena-abhimAnodayena, yat pezalaM-manohara tAdRzena, amunA, tvadIyasaujanyena tvatsujanatayA, bADham atyantam , AvarjitaH AnamitaH / sadRza nindAprazaMsaH sadRzyau-tulye, nindA-prazaMse yasya tAdRzaH, munirapi kaH, IdRzam evaMvidham , AtmaguNApalApabaddhakakSam AtmaguNAnAM-khaguNAnAm , apalApe-apahave, baddhA-kakSA antarIyapazcAdaJcalo yasmiMstAdRzam , punaH arAtipakSotkarSavarNanAmukharam arAtipakSasya-zatrupakSasya, ya utkarSaH-prakarSaH, tadvarNanayA, mukharaM-vAcAlaM yathA syAt tatheti sarva kriyAvizeSaNam , akhilarAjalokasamakSaM sakalanRpajanasamakSam , ullapati lapati, na ko'pItyarthaH, yAdRk yathA, sakaladigantavizrutaparAkrameNa akhiladigantaprasiddhaparAkramazAlinA, punaH dakSiNApathacakravartinA dakSiNadezasamrAjA, tvayA, gaditam uktam / etad idam , bhuvanaM jagat , kevalam , avyAitaprasarayA apratihatapracArayA, te tava, vANasaMhatyA bANasamUhena, na tiskRtam abhibhUtam , kintu tAdRzyA mahatta Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 vilkmnyjrii| prabhRtibhiH, yasya vezmani vyavaharanti sadyaHkRvApakAre zatrAvapi vitIrNaprANasarvasvAH svabhujavikramotkIrtanAvasare'pi parakIyasAmarthyasamarthanaparAstvadvidhA rAjyacintakAH pradhAnasacivAH / sarvamucitamanucitaM ca karaNIya mayA tvadIyavacanam , kevalamidAnI na vaktavyo'hamanyat kimapi, yadi ca pakSapAtabuddhirmayi tataH kimanayA, kuru kRtArtha me cakSuH, tameva darzaya prItivistAritekSaNavadanena vajriNA tridazasaMsadi stutaguNamasamasAhasAvarjitarAjalakSmIdarzitapratyakSanijarUpavibhramamapetarajasaM rAjarSim , upajAtatarSo'hamatitarAM tadaGgiyugalAvalokane [a]| iti vadantaM ca taM prItahRdayo daNDAdhipaH pratyavAdIt-'kumAra! yadyevamadyaiva kuru prasthAnam' ityudIrya niravadye'hni zikSayitvA bahuprakAramanucarIkRtapracurapadAticakreNa kRtvA mayA satatakRtasevaM devpaadaantikmjiigmt| so'hamAdAya tamudaprarabhasaM prasthitaH pathi vahannaharahaH prayANairalaghubhirvilacitAnekanagarapAmajanapadaH krameNAsyA yApi mahinApi / sa rAjA devarAjaprabhRtibhiH indrAdibhiH, kathamiva kasmAdiva, na prazasyate stUyate, prazasyata evetyarthaH / yasya rAjJaH, vezmani gRhe, tvadvidhAH bhavAdRzAH, rAjyacintakAH rAjyacintanaparAH, pradhAnasacivAH mukhyamatriNaH, vyavaharanti yogakSemau nirvahanti / kIdRzAH? sadyaHkRtApakAre tatkSaNavihitApriye, zatrAvapi ripAvapi, vitIrNaprANasarvasvAH vitIrNa-samarpitam , prANarUpaM sarvasvaM-sarvadhanam , sarvadhanebhyo'pyatipriyAH prANA ityarthaH, yadA prANAH sarpakhaM ca yastAdRzAH; punaH svabhujavikramotkIrtanAvasare'pi nijabAhubalavarNanavelAyAmapi, parakIyasAmarthyasamarthanaparAH parasya-zatrorida parakIyaM tasya, sAmarthyasya-zakteH, samarthane-zlAghane, parAH-pravINAH / ucitaM yogyam , anucitam ayogyaM ca, sarva tvadIyavacanaM tvatsambandhikartavyAvedakavAkyam , mayA, karaNIyaM kartavyaM pAlanIyamiti yAvat , kevalaM kintu, aham , idAnIM samprati, anyat anupadavakSyamANakAryavyatiriktam , kimapi kArya,na vaktavyaH kartavyatvameva na jJApanIyaH / yadi, mayi madviSaye, pakSapAtabuddhiH upakAradRSTiH, vartata iti zeSaH, tarhi anayA niruktavArtayA, anyayA iti pAThetu vArtayA iti zeSaH, tathA ca anyayA vakSyamANakAryAnyakAryaviSayikayA vArtayA, kim alamiti shessH| me mama, cakSuH, saphalama,kurUsampAdaya, tam varNitaguNam, rAjAmeva meghavAhanameva, dazeyadRSTigocaratAmApAdaya / kIdRzam / prItivistAritekSaNavadanena prItyA-premNA, vistArite-vikAsite, IkSaNe-nayane, vadanaM-mukhaM ca yena tAdRzena, vajriNA indreNa, tridazasaMsadi devasabhAyAm , stutaguNaM prazaMsitaguNam ; punaH asamasAhasAvarjitarAjalakSmIdarzitapratyakSanijarUpavibhramam asamena-nAsti samaM sadRzaM yasya tAdRzena, asAdhAraNenetyarthaH, sAhasena-azakyakAryakAritvena, AvarjitayA-prasAditayA,rAjalakSmyA-rAjopAsyalakSmIdevyA,darzitaH-dRSTigocaratAmApAditaH, pratyakSanijarUpasya-pratyakSakhamUrteH, vibhramaH-vilAso yasmai tAdRzam / punaH apetarajasaM vigalitakaluSam / ahaM tadajhiyugalAvalokane tasAdadvayadarzane, atitarAm, atyantam , upajAtaharSaH utpannAbhilASaH, asmIti zeSaH [a] / iti ittham , vadantaM kathayantam , taM nRpakumAram, prItahRdayaH prasanahRdayaH, daNDAdhipaH caturagasenAdhyakSaH, vajrAyudha iti yAvat , pratyavAdIt pratyukavAn / kimityAi-kumAra! samaraketo !, yadi evam itthamabhilaSyasi, tarhi adyaiva prasthAnaM tatpArzvaprayANaM kuru, ityudIrya ityuktyA, niraSadye prazaste, ahAni divase, yahuprakAraM bahavaH prakArAH prabhedA yasmistAdRzaM yathA syAt tathA, zikSayitvA tayogyakAryakramamupadizya, anucarIkRtapracurapadAticakreNa anucarIkRtam-anugAmitAM nItaM sevakatAmApAditaM vA, pracurANAM-bahUnAm, padAtInA-pAdagAminAm, cakra-samUho yena tAdRzena, mayA, satatakRtasevaM satatam-anavaratam , kRtA sevA yasya tAdRzam , kRtvA sevayitvetyarthaH, samaraketumiti zeSaH, devapAdAntikaM devasya-bhavataH, pAdayoH pArzvam, ajIgamata madvArA preSitavAn , senApatiriti zeSaH / saH gRhItatadAnayanabhAraH, ahaM vijayavegaH, udabhrarabhasaM prakRSTavegam, taM samaraketum , AdAya gRhItvA, prasthitaH kRtaprayANaH, pathi mArge, vahan taM gamayan , aharahaH pratidinam , alaghubhiH dIrghaH, prayANaiH yAtrAbhiH, krameNa prayANakramaNa, vilajitAnekanagaraprAmajanapada: bilakitAni-atikrAntAni, anekAni-bahUni, nagarANi-"puNyakriyAdinipuNaizcAturvaNyairjanairyutam / anekajAtisambaddha naikazilpisamAkulam // sarvadaivatasambaI nagaraM tadabhidhIyate / " ityanyatrotalakSaNAni, prAmA:-"viprAzca vipramRtyAzca yatra caiva vasanti hi| sa tu prAma ivi protaH 29 tilaka. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA manantarAtItAyAM vibhAvayamiha nagaryAM praviSTaH / dRSTaM cAdya puNyodayena cirakAlAbhikAsitadarzanaM caraNakamaladvayaM devasya, etAM ca divyAGgulIyakaprabhAvAvedanaprasaGgAgatAmavanipatirAkarNya vijayavegato vajrAyudhasamaraketusamaravArtAmAsthAnavartinA narapatisamUhena sahitaH paraM vismayamagacchat / avyAjazauryAvarjitazca na tathA labdhavijaye suhRdi bajrAyudhe yathA vipakSe samaraketau babandha pakSapAtam / tathAhi-asya cintayannacintitAtmaparasainyagurulAghavAM manasvitAm , vibhAvayannekarathena kRtamahArathasamUhamadhyapravezAM sAhasikatAm , vicArayan vidhRtapauruSaprakarSamarAtiparibhASaNeSvaroSaparuSamAlApavibhramam , avadhArayannanAdaranirastrIkRtanikhilaparacakranAyakaM sAyakavyApAramaticiramatiSThat / anurAgataralitazca tatraiva gatvA taM draSTumiva pariSvamiva saMbhASayitumivAbhyarcitumiva svapade'bhiSektumiva cetasA bhilaSitavAn , darzanotsukazca punaravocat'vijayavega! kAste sa siMhalezvarasUnuH kadA ca so'smAn drakSyati / sa jagAda-'deva ! sa zakrAvatArodyAnasaMnidhiramaNIye sarayvAH parisare nivezitazibirastiSThati / darzanaM tu yadaiva devaH prasIdati tadaiva karoti / zUdrANAM vAsa eva vA // " ityanyatroktalakSaNAH, janapadA:-dezAca yena- tAdRzaH, asyAM hRdi vartamAnAyAm , anantarAtItAyAm avyavahitapUrvavyatItAyAm , vibhAvaryA rAtrau, iha asthAM, magaryAm ayodhyAyAm , praviSTaH kRtapravezo'bhUvam / ca punaH, puNyodayena sukRtavipAkena, cirakAlAbhikAzitadarzanaM cirakAlaM-dIrghakAlam , abhikAkSitam-abhilaSitam , darzanaM yasya tAdRzam , devasya bhavataH, caraNakamaladvayaM pAdapadmayugalam , adya asmin dine, dRSTaM dRSTigocarIkRtam / avanipatiH meghavAhananRpatiH, divyAGgulIyakaprabhAvAvedanaprasaGgAgatAM divyaM-manoharama yad aGgulIyakaM-lakSmIdevIdattamagulibhUSaNam , tatprabhAvAvabodhanaprasaGgenotthitAm , etAm imAm , vajrAyudha-samaraketa mAkhyAyikAm , vijayavegataH tadAkhyavajrAyudhapradhAnapuruSAt, AkarNya zrutvA, AsthAnavartinA sabhAvartinA, narapatisamUhena rAjagaNena, sahitaH, param atyantam , vismayam Azcaryam , agacchat prAptavAn / ca punaH, anyAjazauryAvarjitaH avyAjena-kapaTarahitena, vAstavikenetyarthaH, zauryeNa--vIryeNa, AvarjitaH-AhlAditaH san , labdhavijaye prAptavijaye, suhRdi mitre, vajrAyudhe tadAkhyasenApatau, tathA tAdRzam , pakSapAtaM prItim , na babandha kRtavAn , yathA yAdRzam , vipakSe zatrAvapi, samaraketau tadAkhyanRpakumAre / zauryamupadarzayati-tathAhIti / asya samaraketoH, acintitAtmaparasainyagurulAghavAm acintite-anAlocite, AtmaparasainyayoH-khasainya-zatrasainyayoH. gurulAghave-balAbaLe yayA tAdRzIm, manakhitAM khAbhimAnitAm , cintayan vicArayan ; punaH ekarathena ekenaiva rathena, kRtamahArathasamUhamadhyapravezAM kRtaH, mahArathAnAM-vizAlarathAnAm , samUhasya madhye pravezo yayA tAdRzcIm , sAhasika rakamekAritAm, vibhAvayan nirUpayan punaH arAtiparibhASaNeSu ripujanakarmakAhAnaviSayeSu, vidhatA pauruSaprakarSa vidhRtaH-vyajayavidhayA AzritaH, AviSkRta ityarthaH, pauruSaprakarSaH-parAkramotkarSo yena tAdRzam , punaH aroSaparuSaM roSajanyapAruSyarahitam , AlApavibhramam AbhASaNavilAsam, vicArayan Alocayan / punaH anAdaranirastrIkRtanikhilaparacakranAyakam anAdareNa-tiraskAreNa, nirastrIkRtAH-anazUnyatAmApAditAH, paracakrasya-zatrurASTrasya, nAyakA yena tAdRzam , sAyakavyApAraM bANavikSepam , avadhArayan nizcinvan ; aticiram atidIrghakAlam , atiSThata sthitavAn / ca punaH, anurAgataralitaH anurAgeNa-prItyA, tara litaH-caJcalatApanaH, tatraiva yatra samaraketurAsIt tasmineva sthAne, gatvA, taM samaraketum , draSTumiva nirIkSitumiva, punaH pariSvaGgamiva AliGgitumiva, punaH sambhASayitumiva AlApayitumiva, punaH abhyarcitumiva abhipUjayitumika, svapade svAdhiSThitarAjyAsane, abhiSektumiva abhiSekaM kartumiva, cetasA hRdayena, abhilaSitavAn abhilaSati sma / ca punaH, darzanAsukA darzanArthamutkaNThitaH san , punaH bhUyo'pi, avocat uktavAn , vijayavega! bho vijayavega!, saH tvayehAnItaH, siMhalezvarasUnuH siMhaladvIpatRpakumAraH, va kutra sthAne, Aste tiSThati, kadA kasmin kAle, saH tRpakumAraH, asmAn , drakSyati dRSTigocarIkariSyati / sa vijayavegaH, jagAda pratyuktavAn / kimityAha-deva! rAjan !, zakrAvatArodhAnasannidhiramaNIye zakrAvatArasya-tadAkhyatIrthavizeSasya, yadyAnam-ArAmaH, tatsanidhinA-tatsAmIpyena, ramaNIye-manohare, sarayvA: sarayUnadyAH, parisare prAnte, taTapradeza Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| 227 tacchrutvA narapatirAsannavartinamatyudAraveSaM sAkAravapuSamabhyarhitamazeSasyApi parigrahasya mahatsu kAryeSu vyApAraNIya haradAsanAmAnaM mahApratIhAramAkAraNAya tatkSaNameva tasya prAhiNot / sa gatvA saparivArastadAyAse kRtasamucitopacAro bahuprakAropavarNitanarendrAnurAganirvRtaM kRtAJjalipuTastaM rAjakulamAninAya, prAvezayaJca darzitaprazrayAtireko'bhyantaram [aa]| praviSTaM ca taM dhRtavidagdhojjavalaveSakatipayAptapadAtiparivRtam , AlokanopajAtasaMkSobhasarabhasApasRtena dvAravartinA rAjalokena dIyamAnamArgam , agrayAyinA vinayapezalAlApena dauvArikajanenAgamyamAnam , Atmapratibimbakairiva samAnarUpaiH samAnavayobhiH samAnavasanAlaGkAradhAribhiravyabhicAribhiH pradhAnarAjaputraiH parivRtam , upAntaprarUDhakalpapAdapaviTapamiva navapArijAtapotam , digantaravyApinA kuvalayadalazyAmalena vadehaprabhAsaMtAnena tirohitasarvAkAram , amburAzijalamadhyavartinaM mainAkamiva vibhAvyamAnam , anavaratamunmiSatA nisargasnigdhena karNapUramauktikastavakena kRttikApuJjeneva kumArazabda ityarthaH, nivezitazibiraH racitasainyAvAsaH, tiSThati vartate / devaH bhavAn , yadaiva yasminnaiva kAle, prasIdati vartamAna samIpe bhaviSyati, prasanno bhavet , tadaiva tasminneva kAle, darzanaM karoti kuryAt / tat taduktam , zrutvA zravaNagocarIkRtya, narapatiH meghavAhanaH, tatkSaNameva tatkAlameva, tasya nRpakumArasya, AkAraNAya-AhvAnAya, haradAsanAmAnaM satsaMjJakam , mahApratIhAraM pradhAnadvArapAlam , prAhiNotu preSitavAn / kIdRzam ? AsannavartinaM pAzvavartinam , punaH atyudAraveSam atyujvalaveSam / punaH sAkAravapuSam AkAreNa-manoharAvayavasaMsthAnena sahitam, vapuH-zarIraM yasya tAdRzam , zarIre sAkAratvasya niyatatvenAtropAdAnasAmarthyAdAkArapadasya sundarAkAraparatvaM bodhyam ; punaH azeSasyApi samagrasthApi, parigrahasya parijanasya, abhyarhitaM mAnanIyam; punaH mahatsu asAdhAraNeSu, kAryeSu, vyApAraNIyaM niyojyam / sa haradAsaH, saparivAraH parijanasahitaH, tadApAse tRpakumArAvAse, gatvA upasthAya, kRtasamucitopacAraH kRtaH-anuSThitaH, samucitaH-yogyaH, upacAraH-sevA yena tAdRzaH san , bahuprakAropavarNitanarendrAnurAganirvRtaM bahubhiH prakAraiH upavarNitena-vyAkhyAtena, narendrasya meghavAhananRpateH, anurAgeNa-premNA, nirvRtaM-prasannam , taM nRpakumAram , kRtAJjalipuTaH racitAjalipuTaH, rAjakulaM meghavAhanarAjadhAnIm , tapArzvamityarthaH, AninAya AnItavAn / ca punaH, darzitaprazrayAtirekaH prakaTitapremAtirekaH, abhyantaraM rAjagRhAbhyantaram , prAvezayat pravezitavAn [aa]| praviSTaM kRtAbhyantaraprave. zam , taM prakRtam , samaraketuM tannAmaka nRpakumAram , kSitipatiH meghavAhano nRpaH, adrAkSIt dRSTavAn / kIdRzam ? dhRtavidagdhojvalaveSakatipayAptapadAtiparivRtaM dhRtaH-parihitaH, vidagdhaH-manoharaH, ujvalaH-nirmalazca, veSo yastAdRzaiH, katipayaiH parigaNitaiH, AtaiH vizvastaiH, padAtibhiH-padagAmibhiH, parivRtaM-pariveSTitam / punaH AlokanopajAta. saMkSobhasarabhAsApasRtena Alokanena-samaraketoravalokanena, upajAtaH-utpannaH, yaH saMkSobhaH-sambhramastena sarabhasApasRtena sarabhasaM-satvaram , apamRtena-pRthagbhUtena, dvAravartinA dvAradezasthena, rAjalokena nRpajanena, dIyamAnamArga dIyamAnaHritIkriyamANo mArgo yasya tAdRzam / punaH agrayAyinA agragAminA, vinayapezalAlApena vinayena-namratayA, pezala:ramaNIyaH, AlApaH-AbhASaNaM yasya tAdRzena, dauvArikajanena dvArapAlajanena, AgamyamAnaM meghavAhanapA anugamyamAnamiti pAThe anusriyamANam ; punaH Atmapratibimbakairiva khaprativimbabhUtairiva, samAnarUpaiH tulyAkAraH, samAnavayomiH tulyAvasthAkaiH, samAnavasanAlaGkAradhAribhiH tulyavanAlaGkArazAlibhiH, avyabhicAribhiH niyatasahacAribhiH, pradhAnarAjaputraiH mukhyanRpakumAraiH, parivRtaM pariveSTitam ; punaH upAntaprarUDhakalpapAdapaviTapam upAnte-nikaTe, prarUDhA-utpannAH, kalpapAdapasya-kalpavRkSasya, viTapA:-zAkhA yasya tArazam, navapArijAtapotamiva navaMnavInam , pArijAtasya-tadAkhyadevataroH, potaM-zizumiva, bAlapArijAtamivetyarthaH, atra rAjaputrANAM kalpavRkSazAkhAtvena samaraketo lapArijAsatvenosprekSA bodhyA; punaH svadehaprabhAsantAnena khazarIrakAntikalApena, tirohitasarvAkAraM tirohitasarvAvayavam , kIdRzena ? digantaravyApinA diGmadhyavyApinA, punaH kuvalayadalazyAmalena kumudapatravat kRSNavarNena, punaH amburAzijalamadhyavartinam ambUnAM-jalAnAm , rAziH-samudraH, tajale madhyavartinam, mainAkamiva tadAkhya parvatamiva, vibhAvyamAnaM pratIyamAnam / punaH anavarataM nirantaram , unmiSatA udgacchatA, nisargasnigdhena svAbhAvika Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA vipralabdhena kRtamukhAlokam , harATTahAsadyutihAsinA dUramullasitena hAraprabhAvalayena vakSaHsthalanivAsinyAH zriyaH kSIrodamiva darzayantam , atibahalakeyUrapadmarAgAMzuraJjitaizciraprarUDhairapi sarasairivArizastraprahAraiH sthapuTitora:sthalam , taruNatAmarasatAmratalasya savilAsaM preGkhataH pANiyugalasya visarpantIbhirdhavalanakhadIdhitibhirambudhArAbhiriva sAvaSTambhacaraNapAtabharapIDitAmukSantaM kSitiM kSitipatiH samaraketumadrAkSIt [i]| dRSTvA ca saMmukhacalitavadano vAraMvAramAdarapraNihitaprasAdAdRSTirAsannasarpiNA mahApratIhAreNa kAritapraNAmamAdarapraNatilagnakuTTimopahArakusumakiJjalkazArIkRtaziroruhame hIti dUrAdevAhvayat / upasRtya caraNAntike bhUyaH kRtapraNAmaM ca premNAtidUraM prasAritAbhyAM bhujAbhyAmAkRSyAGkamAropayat / AzliSTamuktaM ca taM vinayAdanAtasasaMbhramAdhikRtaDhaukitavikaTavetrAsanamAsannopaviSTamunnamitapakSmaNA nizcalanibaddhalakSyeNa cakSuSA nirIkSya sAcIkRtazirodharaH mehAspadena khabhAvato masRNena vA, karNapUramauktikastabakena karNAbharaNabhUtamauktikagucchena, kRtamukhAlokaM kRtaH, mukhasya, Aloka:-prakAzo yasya tAdRzam , keneva ! kumArazabdavipralabdhena kumArazabdena-"pANmAturaH zaktidharaH kumAraH krauJcadAraNaH" ityAdikozeSu kArtikeyaparyAyatayA paThitena samaraketubodhakena zabdena, nipalabdhena-vaputrapratyAyanena pratAritena, kRttikApujeneva putravAtsalyAdAgatena kArtikeyamAtRbhUtakRttikAsyatArAgagenevaH punaH harATTahAsadyutihAsinA harasyazivasya, yo'hAsaH mahAhAsaH, tadIyadyutihAsinA-tadIyakAntitiraskAriNA, punaH dUramullasitena dUra yAvadudbhAsitena, hAraprabhAvalayena hAradyutimaNDalena, vakSaHsthalanivAsinyAH upAsyatayA hRdayadezavartinyAH, zriyaH lakSmyAH, kSIrodamiva kSIrasAgaramiva, darzayantaM darzanena pratyAyayantam / punaH atibalakeyUrapArAgAMzuraJjitaiH atibalaiH-atipracuraiH, keyUrapadarAgAMzubhiH-keyUrastha-bAhubhUSaNasya, yaH padmarAgaH-tadAkhyaraktamaNivizeSaH, tasya aMzubhiH-kiraNaiH raJjitaiH, raktatAmApAditaH, ataH ciraprarUDhairapi cirakAlopajAtairapi, zuSkarapItyarthaH, sarasairiva Ariva, arizastraprahAraiH zatruzastradhAtaiH, sthapuTitorasthAlaM sthapuTitaM-ninomatIkRtam, uraHsthala-vakSaHsthalaM yasya tAdRzam , punaH taruNatAmarasatAmratalasya taruNapariNatam , yat tAmarasaM-raktapadmam , tadvat tAmra-rataM, talaM-capeTaM yasya tAdRzasya, savilAsaM vilAsapUrvakaM yathA syAt tathA, pretaH pracalataH, pANiyugalasya hastadvayasya, visarpantIbhiH prasarantIbhiH, dhavalanakhadIdhitibhiH khacchanakhakiragaiH, ambudhArAbhiriva jaladhArAbhiriva, sAvaSTambhacaraNapAtabharapIDitAM sAvaSTambhasya-sAkramaNasya, caraNapAtasya-pAdAropaNasya, bhareNa-bhAreNa, pIDitAM-vyathitAm , kSiti pRthavIm , ukSantaM siJcantam , secanena tatpIDAmapanayantamityarthaH [i]| ca punaH, dRSTvA taM dRSTigocarIkRtya, sammukhacAlitavadanaH tadabhimukhIbhUtamukhaH, vAraMvAram asakRt , bhAdarapraNihitaprasAdAdradRSTiH AdareNa-prItyA, praNihitA-samAropitA, prasAdAA-prasAdena-prasannatayA, ArdrA-sarasA, dRSTiyena tAdRzaH, AsanasarpiNA pArzvagAminA, mahApratIhAreNa pradhAnadvArapAlena, kAritapraNAmaM kAritanamaskAram , punaH AdarapraNatilagnakuTTimopahArakusumakiJjalkazArIkRtaziroruham AdareNa yA praNatiH, tayA lagnaH-sampRktaH, kuTTimasya-maNibaddhapradezasya, upahArabhUtAnA-prAbhUtabhUtAnAm , kusumAnA-puSpAnAm, kijalka:-kesaraiH, zArIkRtAH-citritAH, ziroruhA:-kezA yasya tAdRzam , samaraketumiti zeSaH, pahi ehi Agaccha Agacchati, durAdeva dUrata eva, Ayat AhUtavAn / ca punaH, caraNAntike caraNasamIpe, upasRtya Agatya, bhUyaH punaH, kRtapraNAma kRtanamaskAram , tamiti zeSaH, premNA snehena, atidUram atyantadUraparyantam , prasAritAbhyAM vistAritAbhyAm , bhujAbhyAM-bAhubhyAm , AkRSya gRhItvA, aGka kroDam , AropitavAn tatra sthApitavAn , ca punaH, AzliSTamuktaM pUrvamAzliSTam-AliGgitam , pazcAnmuktaM tyatam , vinayAt namrabhAvAt , anAdRtasasambhramAdhikRtaDhaukitavikaTavetrAsanam anAhataM-tiraskRtaM tyaktamiti yAvat , sasambhrama-satvaram, adhikRtena-niyuktajanena, daukitam-AnItam, vikaTa-vizAlam, vetrAsana-vetraracitamUrkhAsana yena tAdRzam / AsannopaviSTaM pArvopaviSTam , taM samaraketum, unnamitapakSmaNA unnamitamU-uddhRtam, pakSma-nayanoparitanaromarAjiryasya tAdRzena, ummIlivenetyarthaH, nizcalanibaddhalakSyeNa nizcalaM-nirnimeSaM yathA syAt tathA, nibaddhamijaradimanA niyantritam, lakSya-dRzyaM yena tAdRzena, cakSuSA netreNa, nirIkSya avalokya, sAcIkRtazirodharasa Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 229 vilkmlrii| suciramIpasmitaH samabhASata-vatsa! svAgataM te, sAdhukRtaM yadatrAgato'si, anena tava nisargasundareNa dRSTamAtreNa dehAkAreNa puruSakAreNeva zrutena zrotramAnanditaM me kimapi netrayugmam , dhanyastvameko jagati yasmAdupajAtamAtmanaH parAjayaM vijayamiva sabhAsu zaMsati prItivikasitAkSo vipakSalokaH, tokamupajanayatA bhavantamastokasaMcitasukRtasaMbhAreNa dhArito dhuri samastAnAM putriNAmAtmA mahAtmanA siMhalezvareNa, tejasvisaMgameSu sphuradadhikojasA sahajamArdavaguNopetena sthiraprakRtinA tvayaikena bhUSitaM puruSaratnena paruSataralairbahubhirapi pASANaratnaiH pariSkRtAya prAyo na me gRhaM spRhayatyadya siMhaladvIpAya, sarvathA kRtArtho'ham , adya phalito me dakSiNApathavijayaH, adya zlAghanIyatAM gatamidaM rAjyam , adyAdhigataparipUrNazobheyamupajAtA sabhA, zirazchedasAhasadarzanAdadhikaparituSTayA divyAGgulIyakArpaNavyapadezena dezAntarAdAnIya datto'si me dvitIyastvamAtmajo rAjalakSmyA / sAmAnyamamunA kumAreNa saha tavedaM rAjyamArava yadRcchayA bhAvitabhUrinirvRtiH [] manasi mA sma maMsthA:-yathAhamAnItaH parairiti, na kazcidapyatra paraH, sarvo'pyeSa tava parvatasyeva mainAkasma sAcIkRtA-tiryakakRtA, zirodharA prIvA yasya tAdRzaH, suciram atidIrghakAlam , ISatsitaH iSaddhasitaH, samabhASita AlapitavAn / kimityAha-vatsa! bhoH kumAra 1, te saba, khAgata-zobhanamAgamanam , atra matsavidhe, yadAgato'si yadAgamanaM kRtam , tat sAdhu sabhIcInaM kRtam / nisargasundareNa khabhAvamanohareNa, anena purovartinA, tava dehAkAreNa zarIrAGgasabhivezena, baSTamAtreNa dRSTigocarIbhUtamAtreNa, me mama, netrayugmaM nayanadvayam , kimapi anirvacanIyaprakAram , Ananditam AnandamanubhAvitam , kena kimiva ? zrutena zravaNagocarIkRtena, puruSakAreNa parAkrameNa, zrotramiva zravaNendriyamiva / jagati loke, ekA advitIyaH, tvaM, dhanyaH zlAghyaH, vartase iti zeSaH, yasmAt tvattaH, upajAtam utpannama, AtmanaH khasya, parAjayaM vijayamiva, prItivikasitAkSaH premapraphullitanetraH, vipakSalokaH ripujanaH, sabhAsa janatAsa, zaMsati kathayati, zlAghata ityarthaH / bhavantaM tvadrUpam , tokam apatyam , upajanayatA utpAdayatA, ata evaM astokasaJcitasukRtasambhAreNa astoka:-analpaH, saJcitaH-saMgRhItaH, sukRtasambhAraH-puNyarAbhiryena tAdRzena, mahAtmanA pUjyAtmanA, siMhalezvareNa siMhaladvIpanRpeNa candraketunA, samastAnAM sakalAnAm , putriNAM-putravatAm , dhuri ane, mAtmA khaH, dhAritaH sthApitaH, putravatAM prathamo jAta ityarthaH / tejakhisaGgameSu parAkramigaNeSu, sphuradadhikaujasA prakAzamAnapracuraparAkrameNa, sahajamArdavaguNopetena svAbhAvikamRdutvaguNazAlinA, sthiraprakRtinA prakRtyA sthireNa, svayA tvadrUpeNa, ekena advitIyena, puruSaratnena puruSANAM madhye ramarUpeNa, bhUSitam alaGkatam , me mama, gRham , paruSataralaiH paruSANi-kaThorANi ca tAni, taralAni ca taiH, bahubhirapi pracurairapi, pASANaratne prastararanaiH, pariSkRtAya vibhUSitAya, siMhaladvIpAya siMhalAkhyadvIpavizeSAya, adya asmin dine, na spRhayati spRhAM karoti, pratyuta, tiraskaro. tItyarthaH / ahaM sarvathA sarvaprakAreNa, kRtArthaH siddhArthaH, asmIti zeSaH / adya asmin dine, idaM bhavadvibhUSitam , rAjya zlAghanIyatAM prazaMsanIyatAm , gataM prAptam , adha asmin dine, me mama, dakSiNApathavijayaH dakSiNApathastraRkSavadavantinagarImatikramya dakSiNadigvartidezavizeSasya vijayaH, saphala:-bhavAdRzaprAyA saphalatAM gtH| adya asmin dine, iyaM pratyakSabhUtA, samA rAjapariSat , adhigataparipUrNazobhA prAptaniratizayasaundaryA, upajAtA sampanA / zirazchedasAhasadarzanAt khaziraHkartanAkAtaratA'valokanAt , adhikaparituSTayA atisantuSTayA, rAjalakSmyA rAjopAsyalakSmIdecyA, divyAGgalIyakArpaNavyapadezena manoharAhulIyakavitaraNadvArA, dezAntarAt anyadezAt, siMhaladvIpAdityarthaH, AnIya AkRSya, dvitIyaH harivAhanAdanyaH, me mama, AtmajaH putraH, tvaM datto'si samarpito'si / amunA harivAhanena kumAreNa saha tava idaM rAjya, sAmAnyaM tulyam , yadRcchayA yatheccham , bhAvitabhUrinirvRtiH anubhUtAdhikasukhaH san, bhAsva upaviza [ii]| manasi khahRdi, mA ssa maMsthAH na manyatAm , yathA yat , ahaM, paraiH zatrubhiH, anyairvA, bhAnItaH balAdAkRSyopasthApita iti / atra asmin sthAne, kazcidapi ko'pi, paraH zatruH, anyo vA, na nAti, api svAtmIya evetyarthaH / mainAkasya tadAkhyakha, parvatasyeva parvatavizeSaspeva, tava samaraketoH, eSaH saniSTaH, Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 Tippanarka parAgavivRtisaMvalitA paryantavartI sapakSo bhUbhRtAM vargaH / svargodhAnavanalekhAcArekaiva dare tilakatAlacampakailAlavaGgapunnAgabahulA dakSiNArNavopakaNThavanarAjiH, aparastu sarvaH sanIDaH krIDopakaraNagrAmaH, sarvathA kuru sthiramavasthAnAya cetaH, yaccintayasi tatkRtsnamapi tavAcireNa saMpatsyate samIhitamiha' [u] / ityuktvAnyato vivartitamukhaH pAdapIThAntikopaviSTamanavaratasaMcAritasnehArdralocanaM samaraketuvadane harivAhanamavAdIt-'vatsa! eSa samaraketurguNaiH samadhika samaM cAtmabandhuvarge pradhAnapuruSamapazyatA mayA tavaiva sahacaraH parikalpitaH, asya kalpAyuSo darpaNasyeva sadvRttasya kalaGkarahitAtmano matpuraskRtasya sarvakAlamabhimukhena bhavitavyam , suviditadaNDanIteH sauvidalasyeva nijapariprahaH satatamAyattatAM neyaH, bhogasukhasAdhanaikahetoH sukRtakarmaNa iva dAnAdikriyAbhiH kartavyamajasramupabRMhaNam , suzliSTaparivArasya taravAreriva nizAsvapi svasaMnidhau vidheyamavasthAnam [U] / anvahaM dhAyamA Tippanakam-sapakSaH-sapicchaH, savargazca, bhUbhRtAM girINAM rAjJAM ca [] / sadvRttasya zobhanavartulasya, anyatra zobhanazIlasya / kalaGkarahitAtmanaH malatyaktasvarUpasya, doSatyaktajIvasya ca / suviditadaNDanIteH ekatra suSTujJAtakSetranayanasya, anyatra suvijJAtA daNDanIti ma-rAjavidyA yena tasya / bhogasukhasAdhanaikahetoH viSayasukha yakAraNasya, ubhayatra tulyam, dAnAdikriyAbhiH mAhArAdidAnazIlAdikaraNaiH, anyatra prAmAdidAnasanmAnAdikriyAbhiH / suzliSTaparivArasya susambandhakozasya, anyatra susaMyuktaparicchadasya [U] / sthAnAya atra nivAsasakA samastaH, kriiddolvnggpunnaagbhlaa| sarvo'pi samasto'pi, bhUbhRtAM rAjJAm , pakSe parcatAnAm , vargaH samUhaH, paryantavartI samIpavartI, sapakSaH suhRt , pakSe pakSeNa-patatreNa, sahitaH / ekA advitIyA, dakSiNArNavopakaNThavanarAjireva dakSiNasAgarasannikRSTakrIDAvanapatireva, dUre vartata iti zeSaH, kIdRzI? khodyAnavanalekhAcAruH khargasya-devapuryAH, yat udyAnam-krIDAkAnanam , tadrUpANAM-vanAnAm , yA lekhA-patiH, tadvat cAru:-ramaNIyA, punaH tilakatAlacampakailAlavaGgapunnAgabahulA tilakAdipunAgAntakSavizeSaH, bahulA-pracurA pUrNetyarthaH / aparastu, sarvaH samastaH, krIDopakaraNagrAmaH krIDAsAmagrI, sanIH saMnikRSTa evAstIti zeSaH / avasthAnAya atra nivAsAya, cetaH svamanaH, sthiraM dRDhasaMkalpaM, kuru, yad yad yat , samIhitam abhilaSitaM vastu, cintayasi cintAviSayIkaroSi, tat tat tat , kRtsnamapi samastamapi, tava samIhitam , iha atra sthAne, acireNa zIghrameva, sampatsyate setsyati [u]| ityuktvA iti kathayitvA, anyataH anyadizi, vivartitamukhaH parAvartitamukhaH, harivAhanaM tadAkhyanijakumAram, avAdIta uktavAn , kIdRzam ? pAdapIThAntikopaviSTa pAdapIThasya-pAdasthApanAdhArasya antike-samIpe, upaviSTam-Asitam, punaH samaraketavadane samaraketumukhe, anavaratasaJcArita anavarataM-nirantaram , saJcArite-prerite, snehArdra-snehasarase, locane-nayane yena tAdRzam , vatsa! bhoH kumAra!, Atmabandhuvarga khabandhuvarga madhye, guNaiH, samadhikam uttamam , samaM tulyaM ca, pradhAnapuruSa pradhAnajanam , apazyatA anupalabhamAnena, mayA, eSa purovatI, samaraketuH tatsaMjJakaH kumAraH, tavaiva sahacaraH sakhA, parikalpitaH kRtaH, darpaNasya iva Adarzasya iva, sadvRttasya saccaritrasya, pakSe samIcInavartulAkArasya, kalaGkarahitAtmanaH niSkalaGkAtmanaH, pakSe nirmalakharUpasya, matpuraskRtasya mayA sammAnitasya, pakSe mayA pura:-agre, kRtasya-dhRtasya, kalpAyuSaH kalpaparyantAyuSaH, ciraMjIvina ityarthaH, kalpAyuSA iti pAThe tu ciraMjIvinA tvayetyarthaH, asya samaraketoH, sarvakAlaM sarvadA, abhimukhena abhimukhavartinA, bhavitavyaM bhavituM yogyam , tvayeti zeSaH / sauvidallasyeva antaHpurarakSakasyeva, suviditadaNDanIteH samyagavagatadaNDaviSayakarAjanIteH, samyagjJAtavetrayaSTinayanasya, suvihiteti pAThe tu suprayuktadaNDanIteH, asyeti zeSaH, AyattatAm adhInatAm , nijaparigrahaH svaparivAraH, neyaH prApayitavyaH / sukRtakarmaNa iva puNyakarmaNa iva, bhogasAdhanaikahetoH sukhasAdhanapradhAnakAraNasya, asyeti zeSaH, dAnakriyAdibhiH prAmAdidAnasammAnAdikriyAbhiH, pakSe AhArAdidAnazIlaparipAlanAdikriyAbhiH, ajanaM santatam , upabRMhaNaM parivardhanam , paripoSaNamityarthaH, kartavyaM kartumucitam / taravAreriva khagasyeva, muzliSTaparivArasya susaGgataparijanasya, pakSe suzliSTaH-subhagaH sudRDho bA, parivAraH-khagakozo yasya tAdRzasya, asyeti zeSaH, svasannidhau svasamIpe, nizAsvapi rAtriSvapi, avasthAnam avasthitiH, vidheya sampAdanIyam [U] / anvahaM pratidinam , Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| 231 patvaparihAreNa, saMpatsvAdarAtizayena, samAnaguNeSu gauravotkarSeNa, vivAdeSu pakSagrahaNena, nUtanArthalAbheSu saMghibhajanena, narmakhamarmoddhATanena, matraNeSvadUrIkaraNena, dArasaMnidhAvavikAradarzanena, praNayakalikopeSu svayamanunayena; utsaveSvaprapUjAsaMpAdanena, prArabdhavastunirvahaNeSu stutiprapaJcanena, pratipannakAryeSvavisaMvAdanena, sarvatra cAtivizvAsadarzanena paraM sakhyamAneyaH, eSa te bhrAtA ca bhRtyazca sacivazca sahacarazca' [] / ityuktvA visarjitAsthAnarAjako nRpatirAsanAduttasthau / kumAro'pi 'yadAjJApayati tAtaH' ityabhidadhAnaH kare gRhItvA samaraketuM niSiddhaparijanaH zuddhAntasaMcArocitena paricArakagaNenAnugamyamAno madirAvatIbhavanamagacchat / tatra ca kRtaNAmo mAturdarzayitvA samaraketuM kRtasakalatadvRttAntasaMkathaH sthitvA ciramavAptavastrabhUSaNena tenAnugamyamAnaH svAvAsamAgacchat / tatra cArabdhanijanijakarmaNA sUdavArapramadAprAyeNa madirAvatIparijanena yathAyogyamupapAditAH samAhUtasakalapradhAnalokena samaraketunAnyena ca praNayinA rAjasamUhena sahitaH snAnabhojanAdikAH kriyA niravartayat / aparAhasamaye ca tasyAhAramaNDapAjiraniSaNNasya nikaTopaviSTaviziSTeSTarAjalokasya rAjJA samAdiSTaH paraM sAndram , sakhyaM mitratAm , AneyaH prApaNIyaH, kadA kena prakAreNa ? Apatsu ApatkAle'pi, aparihAreNa aparityAgena; sampatsu sampatkAle, abhyudayavelAyAmiti yAvat , AdarAtizayena atyamtAdareNa; samAnaguNeSu tulyaguNakavyaktyapekSayApi, yadvA vyaktyantaratulyaguNeSvapi, gauravotkarSeNa asAdhAraNatvotkIrtanena; vivAdeSu anyaiH saha virodheSu, pakSagrahaNena etatpakSapAtena; nUtanArthalAmeSu navInavittalAmeSu, saMvibhajanena tAdRzavittasya samyagvaNTanena; narmasu kIDAsu, amarmokhaTTanena marmapradezAnuddharSaNena; mantraNeSu rahasyavicAraNAvasareSu, adUrIkaraNena anapasAraNena; dArasannidhau khabhAryAsannidhAvapi, avikAradarzanena alajAprakaTanena; praNayakalikopeSu praNayena-mehena, yaH kali:kalahaH, tajjanyakrodheSu, svayaM khenaiva, anuvartanena anusaraNena; utsaveSu zubhakAryeSu, agrapUjAsampAdanena sarvaprathamasatkAreNa prArabdhavastunirvahaNeSu prArabdhakAryasampAdaneSu, stutiprapaJcanena guNotkIrtana vistAreNa pratipannakAryeSu nizcitakAryeSu, avisaMvAdanena virodhAprakaTanena; ca punaH, sarvatra sarveSu kAryeSu, ativizvAsadarzanena atyantavizvAsaprakaTanena / eSaH ayam , samaraketukumAra ityarthaH, te tava, bhrAtA sodaraH, ca punaH, bhRtyaH sevakaH, ca punaH, sacivaH mantrI, ca punaH, sahacaraH sakhA [R]| ityuktvA iti kathayitvA, visarjitAsthAnarAjakaH visarjitakhakhasthAnagamanArthamAjaptam , AsthAnasya-adhiSThitasabhAyAH, rAjakaM-nRpagaNo yena tAdRzaH, nRpatiH meghavAhanaH, AsanAt nAt, uttasthau utthitavAn / kamAro'pi harivAhano'pi, tAtaH pitA, yat AjJApayati Adizati tadahamavazyaM kariSyAmIti zeSaH, ityabhidadhAnaH iti bruvANaH, pratijAnAna ityarthaH, samaraketuM tatsaMjJaka kumAram , kare haste, gRhItvA, niSiddhaparijanaH nivartitatadanuyAyivargaH, zuddhAntasaJcArocitena antaHpurasadhArayogyena, paricArakagaNena mRtyavargeNa, anugamyamAnaH anusriyamANaH, madirAvatIbhavanaM madirAvatyAH-khamAtuH, bhavana-prAsAdam , agacchat gatavAn / tatra ca madirAvatIbhavane ca, mAtuH madirAvatyAH, kRtapraNAmaH kRtacaraNapAtaH san , samaraketuM tadAkhyamAmItakumAram, darzayitvA dRSTigocarIkRtya, kRtasakalatadvattAntasaMkathaH kRtA, sakalasya-samastasya, tadvRttAntasya-tadIyasamAcArasya, saMkathA-saMlApo yena tAdRzaH, ciraM dIrghakAlam , sthitvA tatrAvasthitiM kRtvA, avAptavastrabhUSaNena madirAvatIlabdhavastrAlaGkAreNa, tena samaraketunA, anugamyamAnaH anusriyamANaH, khAvAsaM khabhavanam , agacchat gatavAn , tatra ca tasminnAvAse ca, ArabdhanijakarmaNA ArabdhasvakAryeNa, sUdavArapramadAprAyeNa sUdasya-odanapAcakasya, vAraHavasaraH, yAsAM tAdRzapramadAprAyeNa-tAdRzastrIpracureNa, madirAvatIparijanena madirAvatIparicArikAjanena, yathAyogyaM yathocitam , upapAditAH niSpAditAH, nAnabhojanAdikAH mAnabhojanaprabhRtIH, kriyAH karmANi, samAhUtasakalapradhAnalokena samAhUtAH-samyagAhUtAH, sakalAH-samastAH, pradhAnalokAH-sacivajanA yasya tAdRzena, samaraketunA tadAkhyaprakRtakumAreNa, anyena tadanyena, praNayinA mehinA, rAjasamUhena nRpasamUhena ca sahitaH san, niravartayat samapAdayat / aparAhnasamaye madhyAhnasamaye, AhAramaNDapAjiraniSaNNasya bhojanabhavanaprAGgaNoviSTasya, punaH nikaTo Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA sudRSTinAmA'jhapaTalikaH pravizya paTTakAropitaniravazeSamabhyarNavartibhiranekaiH kazmIrAdimaNDalapratibaddhaiH pradhAnanagaramAmairupetaM kumArabhuktAvakhilamuttarApathamarpayAMbabhUva, samaraketozca sarvadAyasahitAnaGgajIvane'GgAdijanapadAm prAyacchat [R] | evaM ca darzitaprasAdena nRpatinA pratidivasamApAdyamAnanavanavasatkArayoH, niyuktanijaparicArayA sAdaraM madirAvatyA cintyamAnasnAnAsanavilepanAdizarIrasthitisAdhanayoH, anujIvino rAjaputrajanasya pAtratAnusAreNa saMvibhaktasvabhuktinagaramAmanivaha ninizcintayoH, duSTadAyAdasamavaSTabdharAjyairAgatyAgatya diGmukhebhyo nijapadArthibhiH pArthivakumArairanavaratagRhyamANasevayoH, narendrasevayA pratidinamavandhyIkRtobhayasaMdhyayoH, dUrIkRtaduSTasAmantasakhyopacAravyavahArayoH, guNAnurAgibhirAgantukaphalArthibhizca dvIpAntaranarAdhipaisobhirAcchAdanai ratnAlaGkArairvilepanaiH phalairAyudhairyAnairanyaizca nijanijadezasaMbhavairapUrvavastubhiH satatamupacarya paviSTaviziSTeSTrarAjalokasya nikaTe-pArve, upaviSTAH, viziSTAH-prazastAH, iSTAH-abhimatA AtmIyA iti yAvat , rAjalokAH-nRpajanA yasya tAdRzasya, tasya harivAhana sya, harivAhanAyetyarthaH, kumArabhuktau kumArasya-harivAhanasya, bhuktobhogoddezena, tadIyayogakSemArthamityarthaH, rAjJA meghavAhanena, samAdiSTaH samyagAjJaptaH, suraSTinAmA zobhanA dRSTiH-vyAvahArikadRSTiryasyetyanvarthasaMjJakaH, akSapaTalikaH vittadAnA''dAnAdivyavahArajAtAdhikRtaH prAjJivAkapadapratipAdyaH pradhAnapuruSaH, pravizya maNDape pravezaM kRtvA, uttarApatham udIcyajanapadam , arpayAMvabhUva dadau, kIdRzam ! paTTakAropitanirava. zeSavizeSa paTTake-janapadAdicitrapaTTe, AropitaH-citritaH, niravazeSaH-samastaH, vizeSaH-vaiziSTayaM yasya tAdRzam , punaH abhyarNavartibhiH nikaTavartibhiH, kAzmIrAdimaNDalapratibaddhaiH kAzmIrAdimaNDalAntaHsthitaiH, pradhAnanagaramAmai mukhyanagarapAmaiH, upetaM sahitam , punaH akhilam azeSam / samaraketozca tannAmakakumArasya, punaH anajIvane Asyadehasya, jIvane-poSaNoddezena, asya-ajabhUtAmAtyAdiparivArasya jIvanohezena ca, sarvadAyasahitAn azeSabhAgasahitAn, aGgAdijanapadAn bhaGgAdidezAn, prAyacchat pradattavAn [ ]evaM ca anena prakAreNa ca, darzitaprasAdena prakaTitaprasannatAkena, nRpatinA meghavAhanena, pratidivasaM dine dine, ApAdyamAnanavanavasatkArayoH ApAdyamAnaHprApyamANaH, navanavaH-navInaprakArakaH, satkAraH-pAritoSika, yayostAhazayoH punaH niyaktanijaparivArayA niyuktaH-tatsaricaryAyAmadhikRtaH, nijaparivAra:-svaparicArakaloko yayA tAdRzyA, madirAvatyA rAjyA, cintyamAnasvAnAsanavilepa. nAdizarIrasthitisAdhanayoH cinyamAnAni-avadhAnaviSayIkriyamANAni, mAna-jalena zarIramArjanam , Asanamupavezanam , vilepanaM-candanAdidravopalepanam, tadAdIni, zarIrasthitisAdhanAni-zarIrasvAsthyopakaraNAni karmANi yayostAdRzayo, punaH anujIvinoH tadadhInajIvanayoH, rAjaputrajanasya kumArajanasya, pAtratAnusAreNa yogyatAnusAreNa, saMvibhaka. khabhuktinagaramAmanizcintayoH saMvibhaktaiH-samyagvibhajya samarpitaiH, khabhuktaye-khabhogAya, khanirvAhArtheriti yAvat , nagaraprAmaiH, nizcintayoH-jIvanacintArahitayoH, punaH duSTadAyAdasamavaSTandharAjyaiH duSTaiH-paradhanalubdhaiH, dAyAdaiH-dhanabhAgagrahItRbhiH, samavaSTabdhaM-samAkrAntam , rAjyaM yeSAM tAdRzaH, nijapadArthabhiH khasvarAjyapratyAvartanaprArthibhiH, pArthivakumAraiH nRpAtmajaiH, diGmukhemyaH digantebhyaH, Agatya Agatya upasthAya upasthAya, anavaratagRhyamANasevayoH satatakriyamANasevayoH punaH narendrasevayA narendrasya-meghavAhanasya, sevayA-zuzrUSayA, pratidinaM dine dine, avandhyIkRtomaya. sandhyayoH avandhyIkRte-saphalIkRte, ubhayasandhye-sAyaM prAtazca yAbhyAM tAdRzayoH; punaH dUrIkRtaduSTasAmantasakhyo. pacAravyavahArayoH dUrIkRta-varjitam , duSTAnA-durjanAnAm , sAmantAnAm-adhikRtakSudranRpANAm , sakhyaM-maitrI, upacAraHsevA, vyavahAraH-dAnA''dAnAdiH, yAbhyAM tAdRzayoH; punaH dvIpAntaranarAdhipaH anyadvIpanRpaH, satataM nirantaram , upacaryamANayoH sevyamAnayoH, kIdRzaiH ? guNAnurAgibhiH guNasnehibhiH, AgantukaiH-AgantRbhiH, AgatarityarthaH, punaH phalArthibhiH kiJcitkiJcidabhimataphalaprArthibhiH, AgantukaphalArthibhiriti pAThe bhAviphalAbhilASibhiH, karvastubhiH? AcchAdanaiH zarIrAvaraNabhUtaiH, vAsobhiH vaH, punaH vilepanaiH kezarAdisugandhivaiH, phalaiH khADuphalopahAraiH, punaH anyaiH tadvyatiriktaiH, nijanijadezasambhavaiH svakhadezotpannaH, apUrvavastubhiH vilakSaNavastubhiH; punaH guNagaNaiH Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / 233 mANayo:, upacIyamAnayA tAruNyalakSmyA pratikSaNamullAsitai rUpabalalAvaNyAdibhiH zArIrairantaH karaNajaizva satyazauryAvabodhavaidagdhyapurassarairguNagaNairagaNitakramamAkramyamANayo ratisukhaparAGmukhena dhUrjaTilalATalocanAnineva hRdayenAnaGgIkRtakandarpayoH, duSTajanapadadRSTidoSasaMrakSArthamitra pauralokena svAnteSu satatadhAryamANayo:, zaradinduaerobesguNita guNena surabhisamaye'pyaghaTitAbhinavamAgaNena jaladAgame'pyanAkRSTa cApayaSTinA dRSTadurvArabhujaparAkrameNotpanna saMtrAseneva dUrasthena makaralakSmaNA'lakSyIkRtadehayoH [ lR ] / kadAcinnijanijAtrakauzaladarzanena kadAcit padavAkyavicAreNa kadAcit pramANaprameyasvarUpanirUpaNena kadAcidabhimatAgamapranthArthasamarthanena kadAcidasaddarzanoktayuktinirAkaraNena kadAcinnItizAstranibandhapAThena kadAcit kalA viSayavicAra Tipparakam -- bhAkramyamANayorati sukha parAGmukhena dhUrjaTilalA TalocanAnineva hRdayenAnaGgIkRtakandarpayoH ekatra kAmabhAryAsaukhya bAdhakena, anyatra atisaukhyaparAGmukhaina, ekatra anaGgIkRtakandarpatA - vinAzitakAmatA, anyatra asvIkRtakAmayoH / guNaH- jyA / surabhiH- caitraH [la] / guNasamUhaiH, agaNitakramam anapekSitakramaM yathA syAt tathA, yugapadevetyarthaH, AkramyamANayoH AzrIyamANayoH, kaiH ? upacIyamAnayA vardhamAnayA, tAruNyalakSmyA yauvanazriyA, pratikSaNaM pratipalam, ullasitaiH udbhAsitaiH, rUpavalalAvaNyAdibhiH svarUpa-zakti-saundaryAdibhiH, zArIraiH zarIrAzritaiH punaH satya-zauryA'vabodhavaidagdhyapurassaraiH satyaM - niSkapaTatA, zaurya - zUratvam, avabodhaH- vivekaH, vaidagdhyaM naipuNyam, tatpramukhaiH, satvazauryetyAdipAThe sattvaM dharmajJAnazvaryAdiheturguNavizeSaH, antaHkaraNajaiH antaHkaraNAzritaiH; punaH dhUrjaTilalATalocanAgnineva dhUrjaTeH- zivasya, lalATalocanena -bhAlasthanetrabhUtena, agninA iva, ratisukhaparAGmukhena kAminIsambhogavirakena, atisukhaparAsukhena vA, pakSe ratiH - kAmadeva bhAryA, tatsukhaparAGmukhena tatsukhabAdhakena, hRdayena cetasA, anaGgIkRtakandarpayoH anaGgIkRtaH - asvIkRtaH, tiraskRta iti yAvat, pakSe anaGgIkRtaH - aGgarahitIkRtaH, bhasmIkRta iti yAvat, kandarpaH- kAmadevo yAbhyAM tAdRzayoH punaH duSTajanapada dRSTidoSasaMrakSArthamiva duSTAnAM janapadAnAM - janapadavAsinAM yo dRSTidoSastataH saMrakSArtha -samyagrakSaNArthamiva, pauralokena puravAsijanena, svAnteSu svasvahRdayeSu, satatadhAryamANayoH pracchannatayA nirantaranivAsyamAnayoH; punaH zaradindumaNDalA loke'pi zaradRtu candramaNDalaprakAze'pi, apraguNitaguNena apraguNitaH - anunnamitaH, guNaH - maurvI yena tAdRzena, punaH surabhisamaye'pi vasantakAle'pi aghaTitAbhinavamArgaNena aghaTitA-dhanuSyanAropitA, abhinavAHabhinavotphullakusumarUpAH, mArgaNAH-vANA yena tAdRzena, punaH jaladAgame'pi varSAkAle'pi anAkRSTacApayaSTinA anAkRSTA-anAnatA, cApayaSTiH- dhanurdaNDo yena tAdRzena, ata eva dRSTadurvArabhujaparAkrameNa dRSTaH-anubhUtaH, durvAraHdurdharSaH, bhujaparAkramaH - tayorbAhubalaM yena tAdRzena, ata eva utpannasaMtrAseneva utpanna :- saMjAtaH, saMtrAsaH - samyak nAsaH - bhayaM yasya tAdRzeneva, dUrasthena dUravartinA, makaralakSmaNA kAmadevena, alakSyIkRtadehayoH alakSyIkRtaH - skhalakSyatAmanApAditaH, dehaH- zarIraM yayostAdRzayoH [ lR ] 1 punaH bhAvukaiH bhavyaiH, manoharairiti yAvat, suhRdbhiH svamitraiH, ca punaH, vidvadbhiH vidvajjanaiH, ramamANayoH krIDatoH, kena kena karmaNA ? kadAcit kasmiMzcit kALe, nija nijAstra kauzaladarzanena svasvAstravidyAnaipuNyapradarzanena punaH kadAcit kasmiMzcica samaye, padavAkyavicAreNa pada-vAkyaviveca nena, punaH kadAcit kasmiMzcit samaye, pramANaprameyasvarUpanirUpaNena pratyakSAdipramANAnAM tatprameyANAM ca kharUpanirva canena, punaH kadAcit kutracit kAle, abhimatAgamagranthArtha samarthanena abhimatAH - svAbhipretAH ye, AgamagranthAHdharmazAstrANi teSAM ye'rthAsteSAM samarthanena saGgamanena, punaH kadAcit kasmiMzcit kAle tR, asaddarzanoktayuktinirAkaraNena asaddarzanoktAnAm-asamIcInadarzanapratipAditAnAm, yuktInAm - upapattInAm, nirAkaraNena - khaNDanena, punaH kadAcit kasyAcid velAyAm, nItizAstranibandhapAThena nItizAstrasambandhinAM nibandhAnAM kiJcidviSayopapAdakavAkyaprabandhAnAM pAThena, punaH kadAcit kacidavasare, kalA viSayavicAra ke likalahena kalAviSayaH -zilpaviSayako yo vicAraH - yuktipratiyukti 30 vilaka Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA kelikalahena kadAcidrasAbhinayabhAvaprapaJcopavarNanena kadAcid veNuvINAmRdaGgAdivAdyavinodena kadAciccirantanakavIndrakAvyamudrAbhyasanena bhAvukaiH suhRdbhividvadbhizca saha ramamANayoH, ekatra kalpitAzanasnAnAsanazayanayoH, sadRzaveSAlaGkAradhAriNoH, zAkyaziSyayorivAnupajAtaviprayogaduHkhayoH, sukhamayA iva dhRtimayA iva amRtamayA iva prItimayA ivAticakramuH katipaye divasAH [C] / yathottaraM prakaTitaprasAdena nRpatinA dRzyamAno'pi sutanirvizeSamIpadapi samaraketurnotsekamagamat / apahAya bhujavIryamanvakRta harivAhanasya sarvAnapi guNAn , AtmaguNagaNena praguNitazca paramayA bhaktyA prItyA ca niHsAmAnyayA rAjAnamiva tamaharnizamasevata / harivAhano'pi tadguNAnuraJjitamanAH svapnadRSTe'pi samaraketau vipakSajanapada iva jigISuH parAM mudamavApat [e]| ekadA ca sa grISmasamaye prAtarevotthAya nirvartitasnAnabhojanAdividhirudadhijalavilulitavAsukimuktanirmokanirmalaM paridhAya dhAsoyugalamunnidramallikAmukularacitazekharo madAndhamadhukaradhvAnavAcAlaracala iva Tippanakam-anupajAtaviprayogaduHkhayoH ekatra anutpanna brAhmaNasambandhakaSTayoH, anyatra bhajAtavirahaduHkhayoH la.] / vivecanam , tasya kelikalahena-vinodArtha kRtena vAkalahena, kadAcit kasmiMzcit samaye, rasAbhinayabhAvaprapaJcopavarNanena rasAnA-vIrAdirasAnAm , abhinayasya- ceSTAvizeSasya, taddvArA tadabhivyaktiprayojakA ityarthaH, ye bhAvAH-AlambanoddIpanasaJcAribhAvAH, teSAM prapaJcasya-vistarasya, upavarNanena-utkIrtanena, punaH kadAcit kasmiMzcit kAle, veNuvINAmRdaGgAdivAdyavinodena veNuH-vaMzIvAdyam , vINA-khanAmakhyAtavAdyavizeSaH, mRdaGgaH-murajanAmA vAdyavizeSaH, tadAdivAthaiH-veNvAdivAdyavAdanena, yo vinodaH-Anandastena punaH kadAcit kasmiMzcidavasare, cirantanakavIndrakAvyamudrAbhyasanena cirantanAnA-prAcInAnAm, kavIndrANI-mahAkavInAm, yA kAvyamudrA-kAvyaracanA, kAvyacchaTetyarthaH, tathA abhyasanena-parizIlanena / ekatra ekasthAne, kalpitAzananAnAsanazayanayoH kalpita-racitam , azanaM-bhojanam , mAna-jalena zodhanam , Asanam-upavezanam, zayanaM-zayyA ca, yayostAdRzayoH; punaH sadRzaveSAlaGkAradhAriNoH tulyaveSabhUSaNa. vatoH; punaH zAkyaziSyayoriva zAkyamuniziSyayoriva, anupajAtaviprayogaduHkhayoH zAzvatikasAhacaryavazAdanutpannavizleSavedanayoH, pakSe anutpannabrAhmaNasambandhakaSTayoH, tayoriti zeSaH, sukhamayA iva AnandamayA iva, dhRtimayA iva santoSamayA iva, amRtamayA iva amRtapUrNA iva, prItimayA iva prItipracurA iva, katipaye'pi bahavo'pi, divasA: dinAni, aticakramuH atikAntAH, vyatItA ityarthaH [la] __yathottaram uttarottarakrameNa, prakaTitaprasAdena prakAzitaprasannatAkena, nRpatinA meghavAhanena, sutanirvizeSa kha. kumAratulya yathA syAt tathA, dRzyamAno'pi upalAlyamAno'pi, samaraketuH tannAmA rAjakumAraH, ISadapi kiJcidapi, utsekaM tatprayuktAbhimAnam , auddhatyamityarthaH, na agamat prAptavAn / bhujavIrya bAhuvikramAbhimAnam , apahAya tyaktvA, harivAhanasya tatsaMjJakasya kumArasya, sarvAnapi samastAnapi, guyAna , anvakRta anuhRtavAn / ca punaH, AtmaguNagaNena khaguNasamUhena, praguNitaH paripUrNaH san , paramayA, atyantayA, bhaktyA zraddhayA, niHsAmAnyayA asAdhAraNayA, prItyA snehena, rAjAnamiva meghavAhanamiva, taM harivAhanam , aharnizam rAtriMdivam , asevata sevate sma / harivAhano'pi tadAkhyakumAro'pi, tahaNAnuraJjitamanAH tadguNaprINitahRdayaH san , jigISuH vairivijayecchuH, vipakSajanapada iva ripu. rAjya iva, samaraketo, svapnadRSTe'pi svapnAvasthAyAmavalokite'pi, parAm utkRSTAm , mudaM harSam , avApat prAptavAn [e]| ekadA ca ekasmin dine ca, sa harivAhanaH, grISmasamaye grISmakAle, prAtareva prAtaHkAla eva, utthAya jAgaritvA, nirvartitastrAnabhojanAdividhiH sampAditastrAnabhojanAdikAryaH, udadhijalavilulitavAsukimukanirmokanirmalam udadhijale-samudrajale, vilalitaH-saJcalito yo, vAsukiH-sarparAjaH, tena muktaH-tyakto yo, nirmokaH-jIrNatvak , tadvad nirmalaMzubhram , vAsoyugalam-uttarIyAdharI yavatradvayam , paridhAya dhArayitvA, sarayUtaTAsaGgi sarayUtaTavarti, mattakokilaM mattAH-rasAlarasAsvAdonmattAH, kokilA yasminnityanvardhasaMjJakam , bAhyodyAnam ayodhyAto bahirti udyAna-krIDAkAnanam , agacchat gatavAn , nAmeti vaakyaalngkaare| kIdRzaH ? unnidramalikAmukularacitazekharaH uniH-vikasitaiH, Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmlrii| 235 mainAkanAmA nirjharaughairaMsazikharAvalambibhi lIkadambaprAlambairabhinavairudbhAsamAnaH, zirIpatarukusumakalpitakarNapUraH, karpUraparimalamucA candanadraveNa vihitasarvAGgINAGgarAgaH, tatkAlopanItaratnopalazakalazItalamamalamuktAphalaprAyamalpamudvan bhUSaNakalApam , acchakAntiratnadarpaNapratibimbitaiH prItinizcalacakSuSo janasya sarvataH sahasrasaMkhyairvilocanaiH zavalitagAtrayaSTiH, airAvatAdhirUDhaH sahasrAkSa iva sAkSAdupalakSyamANaH, nikSiptanijaveSAnurUpa. niHzeSanepathyasya tatkSaNagRhItanizitasRNeniSAditAM pratipadya sindhuraskandhamadhyAsitasya samaraketoradhiskandhamarpitobhayabAhupAzaH, pazcimAsanAdhyAsinA tAmbUladAyakena prativelamudbhUyamAnakanakadaNDaDAmaraikacAmaraH, tulitagatvaratamAlatarukhaNDena mAyUrAtapatramaNDalena jayanta iva saMkrandanAnucarIkRtena bAlajaladharavyUhenAndhakAritAprimabhUmirapresareNa sarayUtaTAsaGgi mattakokilaM nAma bAhyodyAnamagacchat [ai]| mallikAmukulaiH-mallikAkhyakusumakalikAbhiH, racitaH-nirmitaH, zekharaH-ziromAlyaM yena tAdRzaH; punaH madAndhamadhukaradhvAnavAcAlai madAndhAnA-madAkulAnAm , madhukarANAM-bhramarANAm , dhyAnaH-gujanaiH, vAcAlaiH-mukharaiH, aMsazikharAvalambibhiH skandhoparibhAgAvalambibhiH, abhinavaiH navInaiH, dhUlIkadambamAlamvaiH dhUlIkadambAnAM-parAgapracurakadambAbhidhavRkSANAm , prAlambaiH-kaNThAd RjutayA lambamAnamAlyaiH, udbhAsamAnaH uddIpyamAnaH, kaiH ka iva ? aMsazikharAvalambibhiH skandhazRGgAvalambibhiH, nirjharauthaiH vAripravAhasamUhaiH, mainAkanAmA mainAkasaMjJakaH, acalaH parvata iva; punaH zirISataru. kusumakalpitakarNapUraH zirISataroH-zirISAkhyavRkSavizeSasya, yat kusuma-puSpam , tena kalpitaH-racitaH, karNapUraHkarNAbharaNaM yena tAdRzaH punaH karpUraparimalamucA karpUrasaurabhAviSkA, candanadraveNa candanakardamena, vihitasarvAGgINAGgarAgaH vihitaH-kalpitaH, sarvAGgINaH-sazivyApakaH, akarAgaH-aGgavilepanaM yena tAdRzaH; punaH tatkAlopanItaratno. palazakalazItalaM tatkAla-tatkSaNam, upanItatAni-prApitAni, yojitAnIti yAvat , yAni, ratnopalazakalAni-ratnarUpapASANabhAgAH, taiH zItalam , amalamukkAphalaprAyaM khacchamukkAmaNipracuram , alpaM parimitam, bhUSaNakalApam AbharaNasamUham , udvahan dhArayan ; ata eva acchakAntiratnadarpaNaprativimbitaiH acchakAntiratnadarpaNeSu-nirmalakAntikalitaratnazakalarUpadarpaNeSu, pratibimbitaiH - prativimbarUpeNa dRzyamAnaiH, sahanasaMkhyaiH dazazatasaMkhyAkaiH, prIti nizcalacakSuSaH prItyA-snehena, nizcalaM-nispandam , cakSuryasya tAdRzasya, janasya mArgavartidarzakalokasya, locanaiH netraiH, sarvataH samantAt , zabalitagAtrayaSTiH zabalitA-citritA, vyAptyarthaH, gAtrayaSTi:-zarIrarUpA yaSTiryasya tAdRzaH; ata eva airAvatAdhirUDhaH airAvatAkhyamahAgajArUDhaH, sAkSAt sahasrAkSa iva sAkSAdindra iva, upalakSyamANaH pratIyamAnaH; punaH samaraketoH tadAkhyaprakRtakumArasya, adhiskandhaM skandhopari, arpitobhayabAhupAzaH arpitaH-sthApitaH, ubhayabAhupAzaH-ubhayabAhurUpaH,, pAza:-bandhanavizeSo yena tAdRzaH, kIdRzasya samaraketoH? nikSiptanijaveSAnurUpaniHzeSaprathyasya nikSiptaM-tyaktam , nijaveSAnurUpaM-nRpakumAraveSocitam , niHzeSa-samastam , nepathya-kRtrimazarIrazobhA yena tAdRzasya, punaH tatkSaNagRhItanizita. suNeH tatkSaNaM-tatkAlam, gRhItA-dhRtA, nizitA tIkSNA, sRNi:-aDazo yena tAzasya, punaH niSAditAM hastipakatAma. pratipadya prApya, sindhuraskandhaM hastiskandham, adhyAsitasya ArUDhasya; punaH pazcimAsanAdhyAsinA pazcimapazcAdbhAgAvasthitam , yad Asanam-upavezanAdhAraH, tadadhyAsinA-tadupavezinA, tAmbUladAyakena tAmbUladAnAdhikRtapuruSeNa, prativela satatam, uddhayamAnakanakadaNDaDAmaraikacAmaraH udbhUyamAnaH-urikSapyamANaH, kanakadaNDena-suvarNamayadaNDena, DAmaraH-sudRDhaH, ekacAmaraH-pradhAnanyajanavizeSo yasya tAdRzaH; punaH tulitagatvaratamAlatarukhaNDena tulitaHupamitaH, gatvarANAM-jaGgamabhUtAnAm , tamAlatarUNAM-tamAlAkhyazyAmalavRkSavizeSAmAm , khaNDaH-vizeSaH, vanamiti yAvat , yena tAdRzena, agresareNa agragAminA, mAyarAtapatramaNDalena mayUrasya-vikAro mAyUram, mayUrapakSanirmitamityarthaH, yadvA mayUrANAM samUho mAyUram , tadrUpaM yad AtapatraM-chatram , tanmaNDalena-tatsamUhena, andhakAritAgrimabhUmiH andhakAritAandhakArAvRtA, agrimA-agravartinI, bhUmirthasya tAdRzaH, kena ka iva ? saMkrandanAnucarIkRtena saMkrandanena-indreNa, anucarIkRtena-anucaratAmApAditena, jaladharavyUhena meghamaNDalena, jayanta iva tatsaMjJaka indraputra iva [ai]| Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 Tippanaka-parAgavivRtisavalitA pravizya ca tatra parimitAptarAjaputraparivRta itastatastatkAlabaddhamugdhakumalAni navaparimalAkRSTavAcAlaSaTpadakulAni dhUlIkadambagahanAni, kAdambakulaniSevitoddaNDakamalinIpatrakhaNDAzca taTapATalAkusumavAsitAmbhasaH krIDAdIrghikAH, nidAghataptAdhvagaracitapallavatalpAMzca salilaparipUritAlavAlavalayitamadhyAn mAdhavImaNDapAn, vAtAyanAsInavanitAkarapraceyataruphalAMzca sudhApaGkadhavalAn prAsAdakAnavalokayannaviralaphalitajalajambUnikurumbamudgatastokakusumastabakaketakIstambamuccocaraccItkAramukharANAM prekSatAmanavaratamudghATakAnAM ghUrNamAnairnabhasi nabhaskhadAghaTTanajarjarairjalatuSArajAlakairjaDIkRtanidAghakarkazArkakaravitAnamApAnakamRdaGgaravajanitazRGgArairnagarIjanainazikhaNDibhizva yugapadArabdhatANDavairmaNDitalatAmaNDapamadUravahadagAdhanIraM sarayvAstIraparisaramupAsarat [o]| Tippanakam-udghATakAnAM jalayAtrANAm [o] / ca punaH, pravizya tadantaHpravezaM kRtvA, tatra tasminnudyAne, parimitAptarAjaputraparivRtaH parimitaiH parigaNitaiH, katipayarityarthaH, ApteH- vizvastaiH, rAjaputraiH-nRpakumAraiH, parivRtaH-pariveSTitaH, itastataH atra tatra, tatkAlabaddhamugdha kuGamalAni tatkAla-sadyaH, baddhAH-gRhItAH, muradhAH-manoharAH, kuDAlA:-kalikA yastAdRzAni, punaH navaparimalAkRSTa. vAcAlaSaTpadakulAni navaparimalaiH-abhinavasaurabhaiH, AkRSTa-kRtAkarSaNam , vAcAlaM-mukharam , SaTpadaphulaM-bhramaNanikaro yastAdRzAni, dhUlIkadambagahanAni dhUlIkadambAnA-vasantavikAsikadambataruvizeSANAm ,gahanAni-vanAni ca punaH, kAdambakulaniSevitoddaNDakamalinIpatrakhaNDAH kAdambakulena-haMsasamUhena, niSevitA:-kRtasevAH, uddaNDAnAm-unnatakANDA. nAm , kamalinInAM-kamalasamUhAnAm , patrakhaNDA:-daladezA yAsu tAdRzIH, punaH taTapATalAkusumavAsitAmbhasaH taTetIre, yApATalA-kRSNavRntAkhyalatAvizeSaH, tasyAH kusumaiH-puSpaiH, vAsitAni-sugandhakalitAni, ambhAMsi-jalAni yAsAMtAcIH; krIDAdIrghikAH krIDAvApikAH; ca punaH, nidAghatatAdhvagaracitapallavatalpAn nidAghataptaiH-prImataptaiH, adhvagaiHthikaiH, racitAH-nirmitAH, pallavatalpA:-palapazavyA yeSu tAdRzAn , salilaparipUritAlavAlavalayitamadhyAn salilaparipUritaiH-jalaparipUritaiH, AlavAle:-kSamUle sekArtha mRdAdiracitarjalAdhAraiH, valayita-veSTitam , madhyaM yeSAM tAdRzAn , mAdhavImaNDapAn mAdhavInAmakalatAgRhAn ; ca punaH, vAtAyanAsInavanitAkarapraceyataruphalAn vAtAyaneSugavAkSeSu, AsInAbhiH-upavizantIbhiH, vanitAbhiH-vadhUbhiH, karAbhyAM-hastAbhyAm, praceyAni-pracetu-troTayitumityarthaH, zakyAni, taruphalAni-vRkSaphalAni yeSu tAdRzAn , atyucatAnityarthaH, punaH sudhApAdhavalAn sudhApa?:-cUrNadravaiH, dhavalAnzubhrAn, prAsAdakAn rAjagRhAn ; avalokayan pazyan , sarayvAH sarayUnadyAH, tIraparisaraM tIraprAntam , upAsarat upajagAma, kIdRzam ? aviralaphalitajalajambUnikurambama aviralaM-nirantaram, sAndramityarthaH, phalitAnA-saMjAtaphalAnAm , jalajambUnA-jalasamparkeNa phalanazIlAnAM jambUvRkSANAm , nikuramba-vRndaM yasmiMstAdRzam / punaH udgatastoka kusumastaSakaketakIstambam udgata:-unmIlitaH, stoka:-alpaH, kusumastabakaH-puSpaguccho yeSAM tAdRzAH, ketakIstambA:ketakIsaMjJakalatAkANDA yasmiMstAdRzam ; punaH ucocaraJcItkAramukharANAm ucca-tAraM yathA syAt tathA, uccaraniH-- udgacchadbhiH, cItkAraiH-ghyanivizeSaiH, mukharANAM-zabdAyamAnAnAm, punaH anavarataM nirantaram , presatAM calatAm , vyApriya mAgAnAmiti yAvat , udghATakAnAM kUpAjaloddharaNayantrANAm ,nabhasi gagane, dhUrNamAnaiH bhrAmyadbhiH,namaskhadAghaTTanajarjaraiH nabhakhataH- pavanasya, AghaTTanenaAdhAtanena, jarjaraiH-khaNDIbhUtaiH, jalatuSArajAlakaiH uktayantrodbhUtajalavikArAtmakahimasaMghAtaiH, jaDIkRtanidAghakarkazArkakaravitAnaM jaDIkRtaH-zizirIkRtaH, zaityamApAdita iti yAvat , nidAdhe-grISmakAle karkazaHkaThoraH, arkasya-sUryasya, karavitAnaH-kiraNavistAraH, kiraNarUpo gaganamaNDapolloco vA yasmistAdRzam, puna: ApAnaka mRdaGgaravajanitazRGgAraiH ApAnake-surApAnagoSTyAm , yo mRdaGgaravaH-mRdaGgAkhyavAdyavizeSadhvaniH, tena janitaH-AvirbhAvitaH, bhAraH-tadAkhyarasavizeSo yeSu tAdRzaiH, yugapat ekakAle, ArabdhatANDavaiH ArabdhanRtyaiH, nagarIjanaiH prakRtanagarIvAstavyalokaiH, vanazikhaNDibhiH dhanamayUrezva, maNDitalatAmaNDapam alaGkatalatAgRham ; punaH adUravahadagAdhanIraM Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmaarii| tatra ca saMnidhAne makaradhvajAyatanasya nitAntasubhage bhUvibhAge prathamamevAgatya parijanena sUtritam , anatimAtrocchritasya prazastavistArabhAjaH kUjitAnumIyamAnanIlapallavaprabhAndhakArAvaguNThitakalakaNThakulasya lambamAnabahalaphalalumbistambabhAradUrAvarjitodAraciTapasya jalatuSAravarSiNA sarali(si)tasamadahaMsasArasAraNa nabhakhatA svairamAndolitasAndrazAkhAmaNDalasya taruNasahakArakhaNDasya madhye mahatA bAlakadalIvanena kavacitam , [au], aciravikacAnAmajirazirISazAkhinAmalivighaTTitairgaladbhirbAlazukazakunigalanAlanIlaiH prasUnastabakairAkAzajAhnavIzaivalairiva zaityalolairanusRtapurobhAgam , pratibhittilambitavicitrabisasUtracAmaram, pratidvAramAbaddhaharicandanapravAlavandanamAlam , pratistambhamAropitahimazilAzAlabhaJjikam , pratigavAkSamupanihitakAlAguru Tippanakam-sAraveNa saravAH satkena [au] / adUre-samIpe, vahat-spandamAnam , agAdham atigambhIraM nIre yasya tAdRzam , [o]| ca punaH, tatra tasmin , tIra. ityarthaH, jalamaNDapam-jalagRham , agacchat gatavAn / kIdRzam ? makaradhvajAyatamasya kAmadevamandirasya sannidhAne samIpe, nitAntasubhage atyantamanohare, bhUvibhAge bhUmipradeze, prathamameva pUrvameva, Agatya AgamanaM kRtvA, parijanena vaparivAreNa, sutritaM racitam, punaH taruNasahakArakhaNDasya pariNatAtisurabhirasAlavanastha, madhye, mahatA vistRtena, bAlakadalIvanena navakadalyAkhyaprasiddhaphalaprasavivRkSasamUhena, kavacitaM parito veSTitam , kIdRzasya tasya madhye ? anatimAnocchritasya anatyantonnatasya punaH prazastavistArabhAjaH ativistArazAlinaH; punaH kUjitAnumIyamAnanIlapallavaprabhAndhakArAvaguNThitakalakaNThakulasya kUjitena-zabdavizeSeNa, anumIyamAnam-anumityAtmakajJAnaviSayIkiyamANam ,nIlapallavAnAM-kRSNavarNanavadalAnAm ,yAH prabhA:-kAntayaH, tadrUpaiH, andhakAraiH, avaguNThitam-AcchAditam , kalakaNThAnAM-kokilAnAm , kulaM-samUho yasmistAdazasya punaH lambamAnabahalaphalalumbistambabhAradurAvarjitodAraviTapastha lambamAnA:-agho namantyaH, bahalaphalA:-bahuphalAH, yA lumbayaH-pratizAkhAvalambamAnaphalasamUhAtmakA gucchAH, tAsAM stambasya-samUhasya, bhAreNa-gurutayA, dUra-dUraparyantam , AvarjitAH-AnamitAH, udArA:-vistRtAH, viTapAH-zAkhA yasya tAdRzasya punaH namaskhatA vAyunA, khairaM khecchAnusAram, AndolitasAndrazAkhAmaNDalasya Andolita-prakampitama sAndra-niviDam , zAkhAmaNDalaM-zAkhAsamUho yasya tAdRzasya, kIDazena vAyunA? jalatuSAravarSiNA jalahimakaNotkSepiNA, punaH sarasitasamadahaMsasArasAraveNa sarasitAH-sarasatAmApAditAH, yadvA sarasitena-zabdena sahitAH, zabdAyamAnA isyarthaH,ye samadA:-madAnvitAH, haMsasArAH-haMsazreSThAHtaiHsAraveNa-mukhareNa, yadvA sarasitAH-sazabdAH, samadAH-harSAnvitAzca, haMsasArAH-zreSThahaMsA yena tena sarasitasamadahaMsasAreNa, punaH sAraveNa-sarayunadIsambandhinA, sarayUnadIjalasaMsparzinetyarthaH [au / punaH prasUnastabakaiH puSpagucchaiH, anusUtapurobhAgam anusRtaH-AzritaH, vyApta iti yAvat , purobhAgaH-agrabhAgo yasya tAdRzam , keSAM taiH ? aciravikacAnAm abhinavavikasitAnAm , ajirazirISazAkhinAM prAGgaNavartizirISAkhyavRkSavizeSANAm ; kIdRzaistaiH ? alivighaTTitaiH bhramaravi leSitaiH, punaH galadbhiH patadbhiH punaH bAlazukazakunigalanAla. nIlaiH bAlAnAM-zaizavAvasthAnAm , zukazakunInAM-zukAkhyapakSivizeSANAm , yad galanAlaM-kaNThakANDaH, tadvad nIlaiH-kRSNavaNaH; kIdRzaiH kairiva ! zaityalolaiH zaityena hetunA, lolaiH-taralaiH, AkAzajAhnavIzaivalairiva AkAzajAhavyAH-AkAzagaGgAyAH, zaivalaiH-jalIyatRNavizeSairiva; punaH pratibhittilambitavicitrabisasUtracAmaraM pratibhitti-pratikuDayam , lambitAH-adhonatAH, vicitrA:-vividhavarNAH. bisasUtrANAM-mRNAlatantUnAm , cAmarA:-vyajanavizeSA yasmistAdRzam / punaH pratidvAramAbaddhaharicandanapravAlavandanamAlaM pratidvAra-dvAre dvAre. AbaddhA-lambitA, haricandanapravAlAnAM-haricandanAkhyadivyadhUkSapAlavAnAM candanavizeSapAlavAnAM vA, vandanamAlA-toraNamAlA yamiMstAdRzam / punaH pratistambha pratisthUNam, AropitahimazilAzAlabhalikama AropitA-sthApitA, himazilAyAH-zItalaprastarasya, zAlabhajikA-puttalikA yasmistAdRzam / punaH pratigavAkSaM prativAtAyanam , upanihitakAlAgurudhUpardhATekam upanihitA-AropitA, kAlAgurUNAM-- Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA dhUpaghaTikam , satArAgaNamivAGgarAgamaNibhAjanaiH, sAndhakAramiva parimalAkRSTamadhukarapaTalaiH, sajyotsnamiva cInAMzukavitAnaH, atiziziratayA ca jalakalazairapi nibiDakarpaTAvaguNThitakarNairutpannazirovedanairivAdhiSThitam , udyAnahaMsairapi canusaMpuTadhRtamRNAlasUtrapiNDaiH prAvaraNapaTavAnArthibhirivetastato dhAvadbhiradhyAsitam , AkrIDagiribhirapi vAraMvAramuJcarattAramayUrakekairAkAritanidAghataptAparazilozcayairivAmuktasAMnidhyam , azipairapi parasparasaMvalitazAkhairabhilaSitanirantarazarIrAzleSairiva parItam , arativinodasthAnamiva sAgaraviprayoge saraytrAH, durganivezamiva grISmanirdayAvaskandeSu zizirasya, dAhajvaracikitsAgRhamiva divasakaramaNDalapravezeSu candramasaH, ziziropacAramandiramiva vanAgnisaMtApAtivAhaneSu himagireH, upari varSatAM ca prAvRSeNyayatrajaladharANAmu raninAdanartitamayUramaNDalena nipatatA samantAdazAntasaMtAnena nirantaranyastacandramaNizilApraNAla vigali. sugandhidravyavizeSANAM yo dhUpaH, sasya ghaTikA-ghaTI yasmiMstAdRzam / punaH aGgarAgamaNibhAjanaiH aGgarAgANAm-aGgavilepana dravyANAm , maNibhAjanaiH-maNimayapAtraH, satArAgaNamiva tArAgaNasahitamiva / punaH parimalASTamadhukarapaTalaiH parimalena-saurabheNa, AkRSTAni-kRtAkarSaNAni, yAni madhukarapaTalAni-bhramaravRndAni, taiH, sAndhakAramiya andhakArasahitAmiva / punaH cInAMzukavitAnaH cInAMzukaM-cInadezaracitavastram, tatsambandhibhiH, vitAnaiH-ullocaiH, sajyotsnamiva jyotsnayAcandrikayA sahitamiva; punaH atiziziratayA atizItalatayA hetunA, utpanna zirovedanairiva utpanna zirovyathairiva, nibiDakarpaTAvaguNThitakarNaH niviDena-sAndreNa, kapaTena-paTakhaNDena, avaguNThitaH-AvRtaH, karNo yeSAM tAdRzaiH, jalakalazairapi jalapUrNapaTairapi, kimuta tatratyamanuSyarityarthaH, adhiSThitam Azritam / punaH prAvaraNapaTayAnArthibhiriva prAvaraNapaTa:-zItAvaraNavastram , tasya vAna-nirmANam , tadarthibhiriva tadabhilASibhirivetyuraprekSA, caJcasampuTadhRtamRNAlasUtrapiNDaiH, cakSusampuTena-sampuTitacaJcubhyAm , dhRtaH-gRhItaH, mRNAlasUtrapiNDa:-visatantupiNDo yaistAdRzaiH, punaH itastataH atra tatra, dhAvadbhiH saJcaradbhiH, udhAnahaMsairapi krIDAkAnanahasairapi, kimutAnyajanairityarthaH, adhyAsitam adhiSThitam / punaH vAraMvArama anekavArama, uccarattAramayarakekaiH uccarantI, tArA-uccA, mayUrANAM kekA-kRjitavizeSo yeSu yebhyo yA tAdRzaiH, ata eva AkAritanidAghasaptAparazilocayairiva AkAritAH-zaityAnuzIlanAya AhUtAH, nidAghe-prISme, apare-anye, ziloccayAH-parvatA yaistAdRzairivetyutprekSA, AkrIDagiribhirapi krIDAparvatairapi, amuktasAnnidhyam amukam-atyaktam , sAnnidhyaM yasya tAdRzam / punaH parasparasaMvalitazAkhaiH parasparaM saMvalitA-sampRktA, zAkhA yeSAM tAdRzaiH, ataH abhilaSitanirantarazarIrAzleSairiva abhilaSitaH, nirantaram-anavaratam , zarIrAzleSaH-zarIrAsako yaistAdRzerive. tyutprekSA, aGgipaiH pAdapaiH, parItaM vyAptam / punaH sarayvAH sarayUnadyAH, sAgaraviprayoge samudrarUpapativirahe, arativinodasthAnamiva aratiH-khedaH, santApa ityarthaH, tasya vinodaH-apanodanam , zamana mityarthaH, tasya sthAnamivetyutprekSA / punaH zizirasya tatsaMjJakasya RtoH, grISmanirdayAvaskandeSu prISmeNa-grISmartunA, ye nirdayA:-dRDhatarAH, avaskandAH-AkramaNAni, kheSu satsu, durganivezamiva tadvAraNArthaprAkAranivezamivetyutprekSA / punaH candramasaH candrasya, divasakaramaNDalapravezeSu sUryabimbapravezeSu satsu, dAhajvaracikitsAgRhamiva tadvimbakRtadAhajanyajvarasya yA cikitsA-pratIkAraH, tadgRhamivetti coprekSA / punaH himagireH himAlayaparvatasya, vajrAgnisantApAtivAhaneSu vajrAminA-indraprakSiptavajrAnalena yaH santApaH, tadativAhaneSu-tadupazamaneSu, tadarthamityarthaH, ziziropacAramandiramiva zItopacAragRhamivetyutprekSA / punaH sphATikena sphaTikamaNimayena, prAkAravalayeneva prAkAramaNDaleneva, pAthasAM jalAnAm , pravAheNa nirjhareNa, prAnteSu paryantapradezeSu, kRtaparikSepaM kRtaH, parikSepaH-pariveSTanaM yasya tAdRzam , kiMsambandhinA tena ? upari ardhvam , varSatAM varSaNaM kurvatAm , prAvRSeNyayanajaladharANAM prAvRSeNyA:-varSAsambandhino ye yantrAH, tadrapANAM jaladharANAM-meghAnAm, tatsambandhi netyarthaH, kIdRzena pravAheNa ? uddharaninAdanartitamayUramapaDalena uddhareNa-uccana, ninAdena-dhvaninA, nartitaM-nRtyaM kAritam , mayUramaNDalaM-mayUrasamUho yena tAdRzena, punaH samantAt sarvataH, nipatatA syandamAnena, punaH azrAntasantAnena avicchinnadhAraNa, punaH nirantaranyastacandramaNizilApraNAlavigalitena nirantaram-aviralam , nyastA sthApitA, yA candra Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilkmnyjrii| 239 tena sthavIyasA pAthasAM pravAheNa prAkAravalayeneva sphATikena prAnteSu kRtaparikSepam [aM], amlAnamallikAmAlyaracitazekharAbhiH zravaNAvalambizaivalavallarIharitAyamAnanavabandhUkapANDugaNDasthalAbhiH kaNThakandalAmuktahimagulikAhArabhAsitonnatastanakalazAbhirasitotpalanAlavalayAdhiSThitaprakoSTakANDAbhiH pade pade raNitamadhukarajAlakiGkiNIcakravAlena bakulamAlAmekhalAguNena parikSiptaghanajaghanabhAgAbhirghanasArasaMparkakarkazAmodena sparzendriyahAriNA haricandanarasadraveNa saMpAditAprapadInacarcAbhirjalArdrabisasUtrasaMvyAnavAhinIbhirudyAnadevatAbhiriva saMbhUyopasthitAbhirabhinavayauvanAbhirvAraramaNIbhiradhyAsitavitatavAtAyanam , ativicitrAnekacitrazAlaM jalamaNDapamagacchat [a]] , pravizya ca tatra katipayAptasahacarasahAyo vibhAvayanitastatastasya racanAvicitratAmaticiraM babhrAma, viratakautukaca kaNadbhiraprataH zvAsaparimalAvakRSTairalibhirabhyarthita ivAnalpamekaM kusumatalpamadhyAsta / niSaNNaM maNizilA-candrakAntamaNirUpaH prastaraH, tatsambandhi yat praNAlaM-jalanirgamanamArgaH, tato vigalitena-syanditena, ataH sthavIyasA atisthUlena [aM] / punaH vAraramaNImiH vezyAbhiH, adhyAsitavAtAyanam adhyAsitam-upaviSTam , adhiSTitamityarthaH, vAtAyanaM- gavAkSo yasya tAdRzam , kIdRzIbhiH ? amlAnamallikAmAlyaracitazekharAbhiH amlAnAnAmacirAvacitAnAm, mallikAno-tadAkhyakusumAnAm , yanmAlyaM tena racitaM zekhara-ziromaNDanaM yAbhistAdRzIbhiH punaH zravaNAvalambizaivalavallarIharitAyamAnanavabandhUkapANDugaNDasthalAbhiH dhavaNAvalambinI-karNAvalambinI, yA zaivalabAlarI-zailyAdhAyakatRgajalalatikA, tayA, haritAyamAna-haritavarNAyamAnam , navavandhUkapANDa-nava-navInaM yad bandhUka-tadAkhyaratakusumam , tadvat , pANDu-raktavarNam , gaNDasthalaM-kapolasthalaM yAsAM tAdRzIbhiH, punaH kaNThakandalAmuktahimagulikAhArabhAsitonnatastanakalazAbhiH kaNThakandalena-kaNThanAlena, amuktaH-zaityAnubhavAya atyaktaH, dhRta ityarthaH, yaH, himagulikAhAraH-himakhaNDamAlA, tena bhAsitA-uddIpitA-unnatI, stanakalazau kalazAyamAnaskhanau yAsAM tAdRzIbhiH punaH asitotpalanAlavalayAdhiSThitaprakoSThakANDAmiH asitotpalanAlavalayena nIlakamaladaNDamaNDalena, adhiSThitaH-vyAptaH, prakoSThakANDaHmaNibandhAdhobhAgarUpo daNDo yAsAM tAdRzIbhiH; punaH pade pade pratipadam , pratipAdanyAsamityarthaH, raNitamadhukarajAlakiGkiNIcakravAlena raNitaM-zabdAyitam , madhukarajAlarUpaM-bhramaramaNDalAtmakam , kiGkiNIcakravAla-kSudraghaNTikAmaNDalaM yasmitAdRzena, bakulamAlAmekhalAguNena bakulamAlAyAH-bakulAkhyakusumavizeSamAlArUpAyAH, mekhalAyAH-strIkaTibhUSaNasya, guNena-sUtreNa, parikSiptadhanajaghanabhAgAbhiH parikSiptaH-pariveSTitaH, ghanaH-dRDhaH, jaghanabhAga:-kaTipurobhAgamaNDalaM yAsAM tAzcIbhiH; punaH haricandanarasadveNa haricandanAkhyacandanavizeSarasapaGkena, sampAditAprapadInacarcAbhiH sampAditAkRtA, AprapadInA-pAdApraparyantA, carcA-zarIravilepanaM yAbhisvAdazIbhiH; kIdRzena tena ? ghanasArasamparkakarkazAmodena ghanasArasya-karpUrasya, samparkeNa-mizraNena, karkazaH-utkaTaH, AmodaH-sugandho yasya tAdRzena, punaH sparzendriyahAriNA tvagindriyakarSiNA, atizItalenetyarthaH; punaH jalAIbisasUtrasaMvyAnavAhinIbhiH jalAI-jalAplutam , yad bisasUtrANAM mRNAlatantUnAm , saMvyAnam-uttarIyavasnam, tadvAhinIbhiH-taddhAriNIbhiH; kAbhiriva ? sambhUya saMghIbhUya, upasthitAbhiH upAgatAbhiH, udyAnadevatAbhiriva krIDAvanadevatAbhirivetyutprekSA; punaH abhinavayauvanAbhiH nviinyuvtiibhiH| punaH kIdRzam ? AtavicitrAnekAMcatrazAlam ativicitrA:-atyantavilakSaNAH, anekAH-bahavaH, citrazAlA:-AlekhyagrahA yasmiMstAdRzam [:] / ____ ca punaH, tatra tasmin jalamaNDapa ityarthaH, pravizya pravezaM kRtvA, katipayAptasahacarasahAyaH katipayaiH-parigaNitaiH, AtaiH-vizvastaiH, sahacaraiH-sahagAmibhiH, sahAyaH-sahitaH, itastataH atra tatra, tasya jalamaNDapasya, racanAvicitratAM racanAvailakSaNyam , vibhAvayan paryAlocayan , aticiram atidIrghakAlam , babhrAma bhrAmyati sma / ca punaH, viratakautukA nivRttatadvaicitryAvalokanakutUhala: san , agrataH ame, kaNadbhiH guJjadbhiH, zvAsaparimalAkRSTaiH zvAsasyanAsAmArutasya, parimalaiH-saurabhaiH, AkRSTaiH-kRtAkarSaNaiH, alibhiH bhramaraiH, analpam atyantam , abhyarthita iva prArthita Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA ca tatra tamupasevitumatIya sevAkuzalAH kalAvido viditasakalazAlatattvAH kavayo vAgminaH kAvyaguNadoSajJA vijJAtavividhapurANetihAsakathAH kathAkhyAyikAnATakAdiprabandhabaddharatayo ratitantraparamparAparAmarzarasika manasaH priyadarzanA vidagdhojjavalaveSavapuSaH parihAsazIlAH svabhAvapezaloktayaH pratyekamAveditAH pratihAreNa rAjaputrAH prAvizan / apare'pi tatkAlasevocitAH savayasaH pradhAnarAjalokAH saMnidadhuH [k]| yathAsthAnamupaviSTaizca taiH saha prastuta vicitrakathAlApasya citrapadabhaGgasUcitAnekasundarodArArthA pravRttA kathaJcit tasya citrAlaGkArabhUyiSThA kAvyagoSThI / tatra ca paThyamAnAsu vidvatsabhAlabdhakhyAtiSu prahelikAjAtiSu, cintyamAneSu mandamatijanitanirvedeSu praznottaraprabhedeSu, bhAvyamAnAsu prasannagambhIrabhAvArthAsu SaTprajJaka iva, ekam advitIyam , kusumatalpaM puSpazayyAm , adhyAsta tadupari upAvizat / tatra tasmin , kusumatalpa ityarthaH, niSaNNam upaviSTam , taM harivAhanam , sevituM paricaritum, rAjaputrAH rAjakumArAH, prAvizan praviSTAH, kIdRzAH! atIva atizayena, sevAkuzalAH paricaraNanipuNAH punaH kalAvida: zilpAbhijJAH punaH viditasakalazAstratattvA: parizIlitAzeSazAstrasArAH; punaH kavayaH kavitvazaktizAlinaH punaH vAgminaH samyagvatAra, punaH kAvyaguNadoSazA: kAvyasambandhino ye guNAH-mAdhuryAdayaH; ye ca doSAH-zrutikaTutvAdayaH, teSAM vijJAH; vizvAtavividhapurANetihAsakathAH vijJAtAH-samyagavagatAH, abhyastA ityarthaH, vividhAni anekaprakArANi yAni purANAni-sargapratisargAdipaJcalakSaNopetaprabandhAH, itihAsAH-mahAbhAratAdipUrvavRttArthakagranthAH, teSAM kathAH-kathAnakAni yaistAdRzAH punaH kathAkhyAyikAnATakAdiprabandhabaddharatayaH kathA nAma-kAdambaryAdayaH kalpitaprabandhAH, AkhyAyikA-upalabdhArthakaH prabandhaH, nATakaM-dRzyakAvyam, tadAdayaHtatprabhRtayo ye prabandhAH-granthAH, veSu baddharatayaH-baddhAnurAgAH; punaH ratitantraparamparAparAmarzarasikamanasaH ratitatrasyaratizAstrasya, kAmazAstrasyetyarthaH, yA paramparA-samUhaH, tatparAmarza-tatsamAlocane, rasikama-anuraktaM mano yeSAM tAdRzAH punaH priyadarzanAH priyam-Anandajanakam , darzanam-avalokanaM yeSAM tAdRzAH; punaH vidagdhojvalaveSavapuSaH vidagdhaHnaipuNyapUrNaH, ujjvala:-udbhAsurazca, veSaH-kRtrimAzamaNDanaM yasya tAdRzaM, vapuH-zarIraM yeSAM tAdRzAH; punaH parihAsazIlAH parihAsakhabhAvAH; punaH khabhAvapezalokayaH khabhAvena pezalAH-priyAH, uttayaH-vacanAni yeSAM tAdRzAH; punaH pratIhAreSa dvArapAlena, pratyeka prativyakti, AveditAH harivAhanaM prati suucitaagmnvaartaaH| apare'pi anye'pi, tatkAlasevocitA: tatkAlasevAyogyAH, savayasaH samAnavayaskAH,pradhAnarAjalokAH mukhyarAjakIyajanAH, sannidadhuH sannihitAH [k]| __ ca punaH, yathAsthAnaM khakhasthAnamanatikamya, upaviSTaiH kRtopavezanaiH, taiH rAjaputraiH, saha, prastutavicitrakathAlApasya prastutaH-prArabdhaH, vicitrakathAnAm-apUrvakathAnAm, AlApaH-AbhASaNaM yena tAdRzasya, tasya harivAhanasya, citrapadabhaGgasUcitAnekasundarodArArthA citrANAm-arthacitrAlaGkAraviziSTAnAm , padAnAm , bhaGgena-vicchityA, camatkRtyetyarthaH, sUcitAH abhivyaktAH, aneke, sundarAH-manoharAH, udArAH-vistRtAH, arthA yayA tAkSI, citrAlaGkArabhUyiSThA citrAlaGkArapracurA, kAvyagoSThI kAvyapAThapariSat , kathaJcit kenApi prakAreNa, prvRttaa| punaH tatra goSTayAm, vidvatsabhAlabdha. khyAtiSu vidvatsabhAyAM-vidvagoSTayAm , labdhA-prAptA, khyAtiH-prasiddhiryAbhistAdRzISu,prahelikAjAtiSu prahelayati-sUcayati vAstavikArthagopanapUrvakamavAstavikamasambhAvyamartha yA sA prahelikA, yathA-"pAnIyaM pAtumicchAmi svataH kamalalocane 1 / yadi dAsyasi necchAmina dAsyasi pibAmyaham // iti, tajAtiSu-tajAtIyeSu durvedyArthakakAvyeSu, paThyamAnAsu paThanakarmAkriyamANAsu / punaH praznottarabhedeSu praznottaravizeSeSu, cintyamAneSu AlocyamAneSu, kIdRzeSu mandamatijanitanivedeSu mandamatInAmUhApohAkSamabuddhInAm , janitaH-utpAditaH, nirvedaH-glAniyestAdRzeSu / punaH prasanagambhIrabhAvArthAsu prasannaH-zravaNamAtreNa bodhaviSayaH, gambhIraH-gAmbhIryaguNayuktazca, bhAvArtha:-abhiprAyaviSayArthI yAsAM tAdRzISu, SaTpakSakagAthAsu padasu-'dharmaH, arthaH, kAmaH, mokSaH, lokaH, tattvArthaH' eSu SadviSayeSu, prajJA yeSAM te SaTprajJakAH, taduktam-"dharmArtha-kAma-mokSeSu lokatattvArthayorapi / padasu prajJA tu yasyAsI SaTprajJaH parikIrtitaH // 1 // iti, tadIyagAthAsu-tadIyakathAsu, bhAvyamAnAsu Alocya Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / gAthAsu, vimRzyamAneSu bAdhAnupadasaMpAditotsekeSu bindumAtrAkSaracyutakazlokeSu, hasyamAneSu dIrghakAlAnubhUtaniSphalacintAmauneSu prAjJaMmanyeSu, prakAzyamAne sAdhuvAdavidhinA budhAnAM bodharabhase, vijRmbhamANe nirbharaM sabhyAnAM kautukarase kAvyeSvatIya rasikaH sarvadA nikaTavartI kumArasya narmapAtraM sakalarAjaputrANAM maJjIranAmA bandiputraH kiJcidupasRtya harivAhanamavocat [kha] - ' kumAra ! prakramAgatameva kiJcid vijJApyase / kuru kSaNamAtramavadhAnadAnenAnugraham, asyaiva samanantarAtikrAntasya madhumAsasya zuddha trayodazyAmahamahamiko padarzita nijavibhavavicchrdena nagarInivAsinA bhujaGgalokena bhaktyA pravartitaM yAtrotsavamavekSitumidameva sarvatoviracitavicitravastradhvajavitAnamAttakanakazRGgavezyAGganAbhujaGgajanaparasparArabdhajalasekayuddhaM bhagavato makaradhvajasyAyatanamAgato'smi, vismayasmeracakSuSA ca pravizatA mayA prAGgaNasahakArapAdapasya mUle mRNAlasUtravalayitagrIvA vibhAgaM madhyabhAgavinyastamugdhastanamukhamudreNa styAnatuhina pANDuratviSA zoSAdhigatakAThinyena candanapaGkavedikAbandhena 241 mAnAsu; punaH bAdhAnupadasampAditotsekeSu anupadaM pratipadam, sampAditaH, bAdhasya arthabodhavyAghAtasya, utseka:- AdhikyaM yaistAdRzeSu, bindumAtrAkSaracyutakazlokeSu binducyutaH, mAtrAcyutaH, akSaracyuta iti bidumAtrAkSaracyutAste eva bindumAtrAkSaracyutakAH, tAdRzeSu lokeSu vimRzyamAneSu vivicyamAneSu / punaH dIrghakAlAnubhUtaniSphala cintA mauneSu dIrghakAlaM cirakAlam, anubhUtaM - pratItam, niSphalacintayA niSphalabhAvanayA, maunaM- mUkatvaM yeSAM tAdRzeSu, prAjJammanyeSu AtmAnaM prAjJa-paNDitaM manyante na tu paNDitA ye te prAjJammanyAH teSu hasyamAneSu upahAsAspadatAmApAdyamAneSu / punaH budhAnAM paNDitAnA, bodharabhase bodhavege, arthabodhAvilambe iti yAvat sAdhuvAdavidhinA prazaMsAvidhAnena, prakAzyamAne prakaTIkriyamANe / punaH sabhyAnAM sabhAyAM goSThayAM sAdhuH sabhyaH, teSAM kautukarase kAvyAlA pakutUhalAtmaka ra se, nirbharam atyantam, vijRmbhamANe prakAzamAne, maJjIranAmA maJjIrasaMjJakaH, bandiputraH khutipAThakaputraH kiJcit ISat upasRtya samIpamAgatya, harivAhanaM tadAkhyaM meghavA inanRpakumAram avocat uktavAn kIdRza: ? kAvyeSu kAvyaviSayeH atIva rasikaH atyantAnurAgI, punaH sarvadA sarvakAlam, kumArasya harivAhanasya, nikaTavarttI pArzvavatIM sakalarAja - putrANAM samastanRpakumArANAm, narmapAtraM parihAsAspadam [kha] / kimavocadityAha kumAra ! bho nRpAtmaja !, prakramAgatameSa prAvikameva, kiJcit kimapi vRttam, vijJApyase niveyase, avadhAnadAnena manovRttidAnena, kSaNamAtraM muhUrta mAtram, anugrahaM kRpAM kuru, viSayAntarAnnivartya vakSyamANavRttazravaNe manaH samAdhehItyarthaH; samanantarAtikrAntasya avyavahitavyatI tasya, madhumAsasya caitramAsasya, zuddhatrayodazyAM zuklatrayodazatithau, ahamahamikopadarzitanija vibhavavicchudaina ahamahamikayA- pArasparikaspardhayA, upadarzitaH, nijavibhavavicchadaH - svavittavyayo yena tAdRzena, nagarInivAsinA ayodhyAvAstavyena, bhujaGgalokena viTajanena, bhaktayA kAmadevaprItyA, pravartitaM prArabdham, yAtrotsavaM kAmadevamandirayAtrotsavam, avekSituM draSTum, sarvataH paritaH, viracitavicitravastradhvajavitAnaM viracitaH - nirmitaH, vicitravANI dhvajaHpatAkA, vitAnaH-ullocazca yadvA dhvajarUpo vitAnaH, dhvajAnAM vitAnaH-vistAro vA yasmiMstAdRzam, punaH AttakanakazRGgavezyAGganAbhujaGgajana parasparArabdhajalaseka yuddham AttaM prAptam, gRhItamityarthaH, kanakazRzaM suvarNamayanalikA yAi stAdRzIbhiH, vezyAGganAbhiH - vezyArUpAbhiH strIbhiH, bhujaGgajanaiH - viTajanaizva, parasparam ArabdhaM pravartitam jalasekayuddhaMjalasecana saMprAmo yasmiMstAdRzam, bhagavataH pUjyasya, makaradhvajasya kAmadevasya idameva pratyakSabhUtameva, AyatanaM mandiram Agato'smi upasthito'smi / ca punaH pravizatA pravezaM kurvatA, vismayasmeracakSuSA vismayena - AzcaryeNa, smeraM-vikasvaram, cakSuryasya tAdRzena mayA, prAGgaNa sahakArapAdapasya mandira prAGgaNavarticUtahRkSasya mUle adhastAt, tADIpatrakhaNDaM tAlapatra khaNDam, avalokitaM dRSTam kIdRzam ? mRNAlasUtravalayita grIvAvibhAgaM mRNAlasUtreNabisatantunA, valayitaH-veSTitaH, grIvAvibhAgaH - kaNThasthalaM yasya tAdRzam ; punaH madhyabhAga vinyastamugdhastanamukhamudreNa madhyabhAge-madhyasthale, vinyastA - racitA, mugdhasya- sundarasya, stanamukhasya mudrA - pratikRtiryasmiMstAdRzena, punaH styAnatuhina pANDuratviSA styAnaM ghanIbhUtam, yat tuhinaM - himam, tadvat pANDurA-pItavarNamizritazuklavarNA, viT - kAntiryasya tAdRzenaM, punaH zoSAdhigatakAdinyena zoSeNa-zuSkatayA, adhigataM kAThinyaM - ghanIbhAvo yena tAdRzena, candanapaGkavedikA - 31 tilaka0 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA saMdA nitobhayAntamabhimataviyogavidhurAbhIrakAminIkapolapANDu tADIpatrakhaNDamavalokitam [ga] AdAya ca sakautukenottarIyavaskhaikadeze niyatritam , avasitAyAM ca yAtrAyAM nija nivAsamAgatena vijane nivizya kautukAvezAt kasyedamiti sarvato nirUpitam , apazyatA ca pRSThe nAmAkSarANi tatkSaNamevApanIya mudrAmudveSTitam , dRSTA ca tatra lalitapadasaMnivezA sAndramRgamadamaSIpaGkalikhitaiH pratyaprakukumapatrabhaGgazobhibhiH kRSNAgurudhUpavAsasaMbhRtasaurabhAtirekairabhinavamauktikakSodavizadavarNena puNyaparimalamucA kapUracUrNena samantAdavakIrNairnirantarairapi parasparAsaMsparzibhiravAptapariNatiprakarSairapi sukumArasarvAvayavairakSarairupetA duravabodhatAtparyavasturekaivAryA, paribhAvitA ca vAraMvAramAdaravyApAritahRdayena, na tu tadIyaM hRdayamavagatam ; [dha] / tadAdizatu kumAraH sarvamevAnukrameNa kiM tat patraka kena preSitaM kasya vA preSitaM kimatra kArya vivakSitam / ityudIrya vizadavargoccArayA girA TiSpanakam-nirantarairapi parasparasaMsparzibhiH yAni antararahitAni tAni kathaM parasparAsaMsparzIni, anyatra nirantarANi-saMtatAni, parasparAsalamAni ca / avAptapariNatiprakarSerapi sukumArasarvAvayavaiH ye prAtapariNAmaprakarSAste kathaM saukumAryayuktasakalabhujAavayavAH, anyatra prakRSTapariNAmAni muzliSTasarvaziraHprabhRtyavayavAni ca [gh| bandhena candanapaGkamayI yA vedikA-vedikApratikRtiH, tadvandhena-tannivezena, sandAnitobhayAntaM sandAnitau-baddhau, ubhayAntIpUrvAparAntabhAgau yasya tAdRzam , punaH abhimataviyogavidhurAbhIrakAminIkapolapANDu abhimataviyogena-iSTaviyogena, vidhurA-vyathitA, yA AbhIrakA minI gopavadhUH, tasyAH kapolavat-gaNDasthalavat, pANDu-pItazuklavarNam [ga] ca punaH, AdAya gRhItvA, sakautukena kutUhalasahitena, mayeti zeSaH, uttarIyacaukadeze uttarIyavasvAJcale, niyantritaM baddham / ca punaH, yAtrAyAM yAtrotsave, avasitAyAM samAptAyAm , nijanivAsaM khagRham , Agatena, mayeti zeSaH, vijane rahasi, kautukAvezAt kutUhalodayAt , kasya kiMsambandhi, idaM pratyakSabhUtaM patram , iti sarvataH samantAt , nirUpitaM vilokitam / ca punaH, pRSThe pRSThabhAge, nAmAkSarANi nAmaghaTakAnyakSarANi, apazyatA anavalokamAnena, mayeti zeSaH, tatkSaNameva tatkAlameva, mudrAm ubhayAntabandhanam, apanIya dUrIkRtya, udveSTitam udghATitam, tat patramiti zeSaH / ca punaH, tatra tasmin patre, ekaiva advitIyaiva, AryA tadAkhyavRttabaddhaH zlokaH, dRSTA dRSTigocarIkRtA / kIdRzI ? lalitapada sannivezA lalitaH-sundaraH, padasanniveza:-padavinyAso yasyAM tAdRzI; punaH sAndramRgamadamaSIpaGkalikhitaiH sAndraHnibiDo yaH, mRgamadasya-kastUrikAyAH, maSIpaGkaH-patrAjJanakardamaH, tena likhitaiH, punaH pratyagrakumapatrabhaGgazomibhiH pratyagrasya-abhinavasya, kuDamapatrasya-kesarapatrasya yaH, bhaGgaH-khaNDaH, tadvat zobhanazIlaH, punaH kRSNAgurudhUpavAsasambhRtasaurabhAtirekaiH kRSNAgurudhUpasya-kAlAgurudhUpasya, vAsena-saurameNa, sambhRtaH-samodhetaH, saurabhAtirekaH-sugandhAtizayo yeSAM tAdRzaiH, punaH karpUracUrNena karpUraparAgeNa, samantAt sarvataH, avakIrNaiH vyAptaiH, kIdRzena ? abhinavamauktikakSodavizadavarNana abhinavo yo mauktikakSodaH-muktAmaNicUrNam , tasyeva vizadaH-zubhraH, varNa:-kAntiryasya tAdRzena, punaH puNyaparimalamucA puNyaH-manoharo yaH, parimala:-gandhaH, tanmucA-tadabhivyaJjakena, punaH nirantarairapi avakAzarahitairapi, parasparAsaMsparzibhiH parasparamasaMsRSTairiti virodhaH, tatparihAre tu nirantaraiH-sAndrarityarthaH, punaH avAptapariNatiprakarSerapi prAptaparipAkotkarapi, sukumArAvayavaiH komalAvayavairiti virodhaH, ghaTAdeH paripAkottaraM kAThinyodayAt , tatparihAre tu masIdAthai prAptadAyotkarSaiH, prApta phalaprasavotkariti vArthaH, akSaraiH lipibhiH, upetA anvitA, punaH duravabodha. tAtparyavastuH durvedyabhAvArthA / ca punaH, AdarabyApAritahRdayena AdareNa vyApArita-preritaM hRdayaM yasya yena vA tAdRzena, mayeti zeSaH, paribhAvitA vicAritA, tadIyaM tasyA AryAyAH, hRdayaM gUDhArthavastu, na avagataM jJAnam [gha] 1 tat tasmAddhetoH kumAraH zrImAn , anukrameNa matpraznakramAnusAram Adizatu bodhayatu,tat patrakaM tADIpatram ,kiM kimarthakam !, kena preSitaM preSaNakarmatAmApAditam ?, vA athavA, kasya pArzva iti zeSaH, preSitam ?, atra asmin patre, kiM kArya kartavyam , vivakSitaM vaktumabhipretam ?, ityudIrya ityuktvA, vizadavarNoccArayA vizadaH-vispaSTaH, varNAnAmuccAraH-uccA Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / 243 saprAgalbhyamAryAmimAM papATha gurubhiradattAM voDhuM vAJchan mAmakramAt tvamaMcireNa / sthAtAsi patrapAdapagahane tatrAntikasthAbhiH // asyAM ca paThyamAnAyAmavahitAH sarve sabhAsado babhUvuH / paribhAvayatAmeva ca teSAM pAThasamakAlameva prajJAbalena buddhA kozalAdhipatisUnuravadat - 'sakhe ! yat tadAsAditaM tvayA tathAvidhaM tADIpatrakam, asAvanaGgalekhastAvat / sa ca kayAcidIzvarakanyayA samArUDhamaiauDhayauvanayA guNAnurAgapraguNitena svacetasA vidagdhAptasahacarIjanena vA bhUyo bhUyaH pravartitayA kumArIjana sahotthAmapatra pAmapahAya kasyacit pUrvamevAnurAgapizunairiGgitAkArairabhinanditopAMzuprayuktaprArthanasya 'sutanu ! satatAnuvRttiparo'pi gurubhistvadIyairnAha manugRhIto bhavatyAH pradAne, tadidAnImanicchato'pi me durAtmanAnena madanavahninA dahyamAnamidamanucitenApi vidhinA jIvitasvAminIM kartumicchati tvAmatarkitopAyAntaraM hatahRdayam, ato nAhamatrAparAdhI' Tippanakam - upAMzu - rahaH [Ga] / raNaM yatra tAdRzyA, girA vANyA, saprAgalbhyaM prAgalbhyena- prauDhatayA sahitaM yathA syAt tathA, imAm upasthitAm AryA papATha paThitavAn gurubhiradattAM voDhuM vAJchan mAmakramAt tvamacireNa / sthAtAsi patrapAdapa gahane tatrAntikasthAniH // 1 // gurubhiH matpitrAdibhiH, adattAM vidveSavazena svayamapratipAditAm mAm, akramAtprasiddhodvAhRprakAraM vinaiva, balAdapahAreNetyarthaH, voDhuM pariNetum, vAJchan icchan tvam, tatra tasmin yatrAvayoH sammenamabhUdityarthaH, patrapAdapagahane patra pUrNavRkSavane, antikasthAgniH pArzvasthitAnirUpavaivAhikopakaraNaH, acireNa avilambena, sthAtAsi sthAsyasi, gRhe gurujanAnumatirahitodvAhasyAnaucityAdasambhavAccetyarthaH, yadvA balAdapaharaNapUrva kodvA hajanyapratyavAyena, antikasthAjhiH pArzvajvaladabhiH, asipatrapAdapagahane asayaH khagAH, khaDgavanmAraNasAmarthya kalitAnItyarthaH, patrANi yeSAM tAdRzAnAM pAdapAnAM nArakavRkSANAm gahane vane, sthAtA sthitikartA, bhaviSyatIti zeSaH, narakaM prApsyatItyarthaH / ca punaH asyAm AryAyAm, paThyamAnAyAm uccAryamANAyAm, sarve sakalAH, sabhAsadaH sabhopaviSTAH, avahitAH tadarthavicAre sAvadhAnAH babhUvuH jAtAH / paribhAvayatAmeva tadarthamAlocayatAmeva, teSAM sabhAsadAM madhye, kozalAdhipatisUnuH kozalAdhipateH - kozala dezAdhipateH, meghavAhanasya, sUnuH - kumAraH, harivAinaH, prazAbalena khaMbuddhibalena, pAThasamakAlameva pAThasamaya eva, buddhvA tattAtparyamavadhArya, avadat uktavAn / kimityAha - sakhe ! bho mitra !, tvayA maJjIreNa, tathAvidhaM tAdRzam, tat anupadaprastutam, yat tADIpatrakam, AsAditaM prAptam, asau saH, anaGgalekhaH kAmadeva viSayaka lekhaH, tAvaditi vAkyAlaGkAre / sa ca prakRtalekhazca kayAcit aviditanAnyA, IzvarakanyayA dhanADhya - kumAryA, kasyacit kasyApi, mahAnAgarikasya atyanta nAgarikasya, nagaravAstavyatayA kAntopabhogakuzalasya, yUnaH taruNapuruSasya, pArzva iti zeSaH, preSitaH preSaNakarmIkRtaH kIdRzyA tayA ? samArUDhaprauDhayauvanayA samArUDhaM samyagavAptam, prauDhaM-pragalbham, yauvanaM tamhaNyaM yayA tAdRzyA, punaH guNAnurAgapraguNitena abhimatanAyaka guNaprItivRddhena, svacetasA svakIyahRdayena, vidagdhAptasahacarIjanena vA nipuNavizvasta sakhIjanena vA, bhUyo bhUyaH punaH punaH pravartitayA preritayA, kIdRzasya yUnaH ? tayezvarakanyayA kumArIjana sahotthAmapatrapAM kumArIjanAnAM sahotthA sahajA, yA apatrapA - anyahetuka. lajjA, tAm, apahAya tyaktvA, anurAgapizunaiH anurAgasUcakaiH, iGgitAkAraiH ceSTitAkAraiH, AkAraceSTayA, pUrvameva, abhinanditopAMzuprayuktaprArthanasya abhinanditA - anumoditA, aGgIkRtetyarthaH, upAMzuprayuktA - raddasi kRtA, prArthanA yasya tAdRzasya, punaH 'sutanu ! he sundarAGgi !, satatAnuvRttiparo'pi nirantarAnusaraNaparAyaNo'pi, ahaM bhavatyAH zrImatyAH, pradAnena tvadIyaiH bhavadIyaiH, gurubhiH pitrAdibhiH, na anugRhItaH anukampitaH, tat tasmAddhetoH, idAnIM samprati, anicchito'pi tvAmanabhilaSato'pi, 'mama, durAtmanA duSTAtmanA, anena pratyakSabhUtena, madanavahninA kAmAminA, dahyamAnaM santapyamAnam, atarkitopAyAntaram atarkitam - anAlocitam upAyAntaram - ucita prakArAntaraM yena tAhazam, idaM sannikRSTam, hatahRdayaM kaluSitahRdayam, anucitenApi ayogyenApi, avaidhenApItyarthaH, vidhinA prakAreNa, tvAM jIvitasvAminIM svaprANasvAminIm, svaprANapriyAmityarthaH kartuM vidhAtum, pariNetumityarthaH icchati abhilaSati, 3 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA iti dUtImukhena ca khyApitanijasAhasAdhyavasAyasya mahAnAgarakasya yUnaH preSitaH [3] / prayojanaM punaratredaM vivakSitam-akAraNadviSTairmadIyagurubhiH sAmaprayogopakrameNa kathaJcidapi na pratipAditAmapamAnAsahiSNuta yA prasiddhamapahAya kramamapahArAdinA prakAreNa mAmudvodumicchannanucitakArI tvam , ato mA tvarasva, setsyati tavaiSa kAmaH, yataH katipayaireva divasairyatra purAdarzanamASayorabhavat , tatra patraprAyapAdapagahane nigUhito madIyadUtikayA tvamanapekSitAparavivAhamaGgalopakaraNaH kevalenaivAminA sanAthIkRtapArzvaH sthAsyasi / sthitazca tatra dvitrAbhirAptasahacarIbhiH sahAnupadameva me samupasthitAyAH pANigrahaNamagnisAkSikaM kartAsIti / yaH punarihAparaH 'kenApi vaiguNyena gurubhirapradattAmabhilaSana mAmanyAyataH kSiprameva prApya nArakatvamantikajvaladagnirasipatrANAM pAdapAnAM gahane sthAtA tvaM pApakArin !' iti zAparUpo'rthaH prakAzate, sa sarvathA niravakAza eva / nahi viraktAH striyaH kadAcidakSigatAnAmIkSaNahAriNastAdRzAnudAraviracanA~llekhAnabhilikhya tathA'tyAdareNa Tippanakam-akSigatAnAM zatrUNAm [c]| saGkalpata ityarthaH, ataH asmAddhetoH, atra asmin , avaidhAcaraNa ityarthaH, aham , aparAdhI doSI, na bhaveyamityarthaH, iti ityam, dUtImukhena khadUtIdvArA, khyApitanijasAhasAdhyavasAyasya khyApitaH-sandezavAcA niveditaH, nijasAhasasya-khAnucitakAryasya, adhyavasAyaH-udyogo yena tAdRzasya [0] / punaH atra asmin lekhe, idaM prayojanaM phalam , vivakSitaM vaktumabhipretam , akAraNadviSTaiH vinaiva kAraNam aprItiM prApitaiH. madIyagurubhiH matpitrAdibhiH, sAmaprayogopakrameNa sAmaprayogarUpaH-sAntvanArUpo ya upakramaH-prakAraH, tena kathaJcidapi kathamapi, na pratipAditAM dattAm , mAm , apamAnAsahiSNutayA apratipAdanajanyAnAdarAsahanazIlatayA, prasiddhaM vaidhatayA ziSTAcArasiddham ,krama pariNayaprakAram , apahAya tyaktvA, apahArAdinA balAd grahaNaprabhRtinA, prakAreNa, udvodaM pariNetumicchan , tvaM bhavAn, anucitakArI ayogyAcArI, vartase iti zeSaH, ataH asmAddhetoH, mA tvarakha na tvarAM kuru, tava eSa kAmaH matpariNayamanorathaH, setsyati siddhimeSyati, yataH yasmAt , katipayaireva parigaNitaireva, divasaiH dinaiH, yatra yasmin , AvayoH, darzanaM parassaramavalokanam , abhUt jAtam , tatra tasmin , patraprAyapAdapagahane patrapUrNavRkSavane, madIyadUtikayA mahatyA, nigRhitaH pihitaH, tvam, anapekSitAparavivAhamaGgalopakaraNaH anapekSitam . aparaM-agnyatiriktam vivAharUpasya maGgalasya-zubhakarmaNaH, upakaraNa-sAdhanaM yena tAdRzaH, kevalAgninA agnimAtratadupakaraNena. sanAthI sanAthIkRta-sanAthatAmApAditam, pArzva-savidhaM yasya tAdRzaH, sthAsyasi vartidhyase, ca punaH, tatra tasmin sthAne, sthitaH kRtAvasthitikaH, dvitrAbhiH dvAbhyAM tisRbhirvA, AptasahacarIbhiH visrabdhasakhIbhiH, saha, anupadameva atizIghrameva, samupasthitAyAH samAgatAyAH, samAgamiSyantyA ityarthaH, me mama, agnisAkSikam agnireva sAkSI-sAkSAdRSTA, pramANabhUta ityarthaH, yasya tAdRzam, pANigrahaNaM vivAham, kartAsi kariSyasi, iti / iha asyAmAryAyAma , kenApi kenacit, vaiguNyena doSeNa, gurubhiH pitrAdibhiH, apradattAM pradAnakarmatAmanApAditAm , mAm , abhilaSan balAdudvoDhuM vAnchan , tvam , anyAyataH anucitAcaraNAt , kSiprameva zIghrameva, nArakatvaM narakaduHkhabhoktRtvam , prApya, antikajvaladagniH antike-nikaTe, jvalan-dIpyamAnaH, agniryasya tAdRzaH, tAigagnisantapyamAnaH samityarthaH, asipatrANAM asayaH-kRpANAkArANi kRpANavaddhAtakAni ca patrANi yeSAM tAdRzAnAm, pAdapAnAM vRkSANAm , gahane bane, sthAtA bhaviSyasIti zeSaH, pApakArin ! bhoH pApin 1, iti IdRzaH, yaH, punaH, aparaH, zAparUpaH, arthaH arthAntaramityarthaH, prakAzate zleSamahinA pratibhAsate, saH arthaH, sarvathA sarvaprakAreNa, niravakAza eva asata eva / yataH viraktA aparaktAH, striyaH, IkSaNahAriNaH nayanahAriNaH, udAraviracanAn viziSTavinyAsAn , tAdRzAn anupadopavarNitasvarUpAn , lekhAn , abhilikhya samyaglikhitvA, akSigatAnAM zatrubhUtajanAnAm , pArzva iti zeSaH, tathA'tyAdareNa tAhagalyantAdareNa, kadA Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| preSayanti [] / kautukeritA patrakahArI svayameva mudrAmudveSTaya viditakAryatattvA prakRtipAriplavatayA strIsvabhAvasya kadAcinmatrabhedamAcarediti tAM vaJcayituM tasya ca vilAsinazchekoktiguNahAryahRdayasya vacanabhaGgIvaidagdhyamAtmIyamAviSkartumaprayatnAvaseyavivakSitArtho nAyamabhilikhitaH / ' ityuktavati tasmin sarve'pi te pArzvavartino yathAvasthitaviditalekhArthAH samaM maJjIreNa rAjaputrAH prajahaSuH / anekadhAkRtapratibhAguNastutayazca rAjasUnoH punaH prastutakAvyavastuvicAraniSThAH samaraketuvarjamatiSTan / samaraketurapi viSAdavicchAyavadanaH zuSkAzanineva zirasi tADitastatkSaNamevAdhomukho'bhavat, utsRSTasRSTadIrghaniHzvAsazca nizcalanayanayugalo vigalitAzruzIkaraklinnapakSmA karAGguSThanakhalekhayA bhUtalamalikhat [cha / avalokya ca tathAvasthita tamasthAna eva pratipannazokAvasthamupajAtavismayAH sabhAsadaH kimetaditi vitarkataralatArakANi parasparaM mukhAnyavAlokayan / atha teSAM purovartI samaraketunA samAnapratipattiratyantamabhimato rAjaputrasya sakalazAstrabhASAvicakSaNaH kSINabhUyiSThazaizave vayasi vartamAno mAnanIyaH kumAraparigrahasya prakRtipragalbhavAk kimapi kovidaH parihAsakelighu kamalaguptanAmA kaliGgadezAdhIzasUnuH zanairvihasyAvocat cit kadApi, nahi, preSayanti upasthApayanti [ca ] / kautukeritA kutUhalapreritA, patrahArikA patravAhikA dUtI, khayameva, mudrAM patrobhayAntabandhanam , udveSTya udghATya, viditakAryataravA vijJAtakAryasArA satI, strIkhabhAvasya, prakRtipArilavatayA prakRtyA caJcalatayA, kadAcit kadApi, mantrabhedaM rahasyodghATam , Acaret kuryAt, iti asmAddhetoH, tAM patravAhikAm , vaJcayituM pratArayituma , ca punaH, chekoktiguNahAryahRdayasya cheka:-vidagdhaH, tasya yA uktiHvaidagdhyapUrNoktirityarthaH, tasyA guNahasyahRdayasya--AkarSaNIyahRdayasya, yadvA chekoktiH-vakroktirUpAlaGkAraH, tadguNena-tadAtmaka guNena hAryahRdayasya, tasya manogatasya, vilAsinaH vilAsanipuNasya, taM pratItyarthaH, AtmIyaM-khakIyam, vacanabhaGgIvaidagdhyaM vacanasya bhaGgI-kauTilyaM vicchittirvA, tadvaidagdhyaM tannaipuNyam, vakrokikauzalamityarthaH, AviSkata prakaTayitum , aprayatnAghaseyavidhakSitArthaH aprayatna-vinaivohApoha prayAsam , avaseyaH-avadhAraNIyaH, vivakSitaH-vabhipretaH, artho yasya tAdRzaH, ayaM lekhaH, na abhilikhitaH ullikhitaH, kintu saMkIrNArthaka evaM likhita ityarthaH / tasmin harivAhane, iti ittham , uktavati majIrakRtapraznottaraM kathitavati sati, sarve'pi samastA api, pArzvavartinaH tannikaTavartinaH, te prakRtAH, rAjaputrAH nRpakumArAH, yathAvasthitaviditalekhArthAH yathAvasthitAH-vAstavikAH, lekhArthAH-lekhAzayAH, viditA yastAdRzAH santaH, majIreNa tadAkhyabandiputreNa, samaM saha, prajahaSuH prahRSTAH / ca punaH, rAjasUnoH nRpakumArasya harivAhanasya, anekadhAkRtapratibhAguNastutayaH anekadhA-anekaprakAraiH, kRtA, pratibhAguNasya-kAvyAviSayakohA. pohAtmakaguNasya, stutiH-prazaMsA yaistAdRzAH santaH, punaH punarapi, samaraketuvaje samaraketurahitaM yathA syAt tathA, taM vinetyarthaH, prastutakAvyavastuvicAraniSThAH prastutaH-prakRto yaH, kAvyarUpavastuno vicAra:-vivecanam , taniSThAH-talamAH, atiSThan sthitaaH| samaraketurapi tannAmA nRpakumAro'pi, viSAdavicchAyavadanaH viSAdena-khedena, vicchAyaM-malinam, vadanaM-mukhaM yasya tAdRzaH san , zirasi mastake, zuSkAzaninA vRSTirahitavajrapAtena, tADita iva Ahata iva, tatkSaNameva tatkAlameva, adhomukhaH avanatamukhaH, abhavat jAtA; ca punaH, utsRSTadIrghaniHzvAsaH utsRSTaH yakaH, dIrghaHmahAn , niHzvAsaH-nAsikAmAruto yena tAdRzaH, punaH nizcalanayanayugalaH nizcalaM nirnimeSam , nayanayugalaM yasya tAdRzaH, punaH vigalitAzruzIkaraklinnapakSmA vigalitaiH-syanditaiH, azruzIkaraiH-nayanajalakaNaiH, klinnam-Ardram , pakSma-netraromalekhA yasya tAdRzaH, karAGguSThanakharekhayA karasya yadaGguSThaM tadIyayA nakharekhayA-nakhapaGktyA , bhUtalaM pRthvItalam , alikhat likhitavAn [cha / tathA tena prakAreNa, avasthitaM kRtAvasthitikam , punaH, asthAna eva anavasara eva, pratipannazokAvasthaM pratipannA-prAptA. zokAvasthA-duHkhAvasthA yena tAdRzam , taM samaraketum , avalokya dRSTA, upajAtavismayAH utpannAzcaryAH, sabhAsadaH sabhAmadhyavartino lokAH, etat idaM duHkham , kiM kiMkAraNakam , iti ittham , vitakataralatArakANi vitarkeNa--viziSTatarkeNa, taralA-caJcalA, tArakA-kanInikA yeSu tAdRzAni, mukhAni mukhamaNDalAni, parasparam anyo'nyam, avAlokayan avalokitavantaH / atha anantaram, kamalaguptanAmA kamalaguptasaMjJakaH, kaliGga Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 Tippanaka- parAgavivRtisaMvalitA 'yuvarAja' ! kimarthamanavagatArtha iva apragalbha iva matsarIvA'rasika iva mUkatAmavalambya sthitaH, kiM na varNayasi zatamukho bhUtvA sarvatomukhIma khilabudhajanAzcaryakAriNIM kumArasya kAvyatattvAvabodhazaktim, asmadvidhAnAM hi svabhAvakazmalasthUlabuddhInAM sarvAMtmanApi prayuktA bAhyeva varNanA na pravizya samyagvastutattvamullikhati, ato'dyApi tvayi prajalpati paritoSaH pratyayazcAtmaviSayaH kumArasya bhaviSyati [j]| kiM cAzrusalilakkinnanizcalacakSuTatar bArabaddha va vanakarI labdhamidhyAbhizApa iva sAdhurakasmAt pranaSTasakalagRhasvApateya iva gRhapatirAyatoSNAn muhurmuhuH sRjasi niHzvAsAn, ajAtapreyasIpANigraho mahadduHkhamanubhaviSyati mahAtmeti kacinna taM kumAropavarNitavRttAntayuvAnamanuzocasi : kimekamiha zocyate, sarva evAyamevaMprakAraH saMsAraH na jAnAsi, yaduta duHkhaheturanurAgaH, viSopamA viSayopabhogavAJchA, vAJchitArthapratipanthInyadharmavilasitAni, sarvataH dezAdhIzasUnuH kaliGgadezAdhipatiputraH zanaiH mandam, vihasya, kimapi kizcit avocat uktavAn / kIdRzaH ? teSAM sabhAsadAm, purovartI apravartI, punaH samaraketunA tatsaMjJakakumAreNa, samAnapratipattiH tulyagauravaH punaH rAjaputrasya harivAhanasya, atyantam samadhikam, abhimataH iSTajanaH punaH sakalazAstra bhASAvicakSaNaH akhilazAstrabhASAbhijJaH; punaH kSINabhUyiSThazaizave kSINaM-vyatItam bhUyiSThaM- bahutaram, yat zaizavaM bAlyam, tadrUpe, vayasi avasthAyAm, zaizavazeSAvasthAyAmityarthaH, vartamAnaH punaH kumAraparigrahasya harivAhanaparijanasya, mAnanIyaH AdaraNIyaH; punaH prakRtipragalbhavAk prakRtyA svabhAvena, pragalbhA - prauDhipUrNA, vAk-vANI yasya tAdRzaH punaH parihAsakeliSu parihAsakrIDAsu, kovidaH nipuNaH / kimavocadityAha yuvarAja ! bhoH samaraketo!, kimartha kena hetunA, mUkatAM maunam . avalambya gRhItvA sthitaH asIti zeSaH / ka iva ? anavagatArtha iva avijJAtatadabhiprAya ivaH punaH apragalbha iva kAtara ivaH punaH matsarI iva anyazubhadveSI iva; arasika iva nIrasa iva / zatamukhaH zataM mukhAni yasya tAdRzaH, bhUtvA, sarvatomukha caturasrAm, akhila budhajanAzcaryakAriNIm azeSakavijanavismApinIm, kumArasya harivAhanasya, kAvya tattvAvabodhazaktiM kAvya rahasyArthotprekSaNa sAmarthyam, kiM kasmAddhetoH, na varNayasi kIrtayati / hi yataH, sarvAtmanA sarvAMzena, prayuktApi kRtApi, varNanA kavitA, bAhyeva bahirevAvasthiteva, svabhAvakazmalasthUlabuddhInAM khabhAvena, kazmalA-malinA, sthUlA-sUkSmaviSayAnavagAhinI, buddhiryeSAM tAdRzAnAm, asmadvidhAnAm asmatsadRzAnAm, pravizya antaHpravezaM kRtvA, samyak samIcInaM yathA syAt tathA vastutattvaM vastunaH- kAvyArthasya, tattvaM - sArAMzam, na ullikhati prakaTayati / ataH asmAddhetoH, adyApi adhunApi, tvayi samaraketau prajalpati prakathayati sati, anumodayati satItyarthaH, kumArasya harivAhanasya, paritoSaH santoSaH, AtmaviSayaH khotprekSitakAvyArthaviSayaH, pratyayaH vizvAsazva, bhaviSyati utpatsyate [ ja ] / ca punaH, azrusalila klinnanizcalacakSuH azrusalilena - nayananiHsRtajalena, klinnam - Alutam nizcalaM-niHspandam, cakSuryasya tAdRzaH; punaH adhomukhaH avanatamukhaH, tvamiti zeSaH, vAribaddhaH jala nigRhItaH, vanakarIva vanagaja iva, punaH labdhamithyAbhizApaH prAptamithyApavAdaH, sAdhuH saccaritrapuruSa itra, akasmAt atarkitam, pranaSTasakalagRhasvApateyaH pranaSTaM - pradhvastam, apahRtamityarthaH, sakalaM samastam, gRhakhApateyaM - gRhasthitaM dhanaM yasya tAdRzaH, gRhapatiriva gRhasvAmIva, AyatoSNAn AyatAn dIrghAn, uSNAn - uSNasparzAca, niHzvAsAn nAsAvAyUn, muhurmuhuH bAraM vAram, kiM kimartham, sRjasi muzcasi / ajAtapreyasIprANigrahaH ajAtaH - asampannaH, preyasyAH prakRtapriyatamAyAH, pANigrahaH-pariNayo yasya tAdRzaH mAhAtmA mahanIyAtmA, mahadduHkham atyantaduHkham, anubhaviSyati anubhavaviSayIkariSyati, iti asmAddhetoH taM prakRtam, kumAropavarNitavRttAntayuvAnaM kumAreNa - harivAhanena, upavarNitaH--pratipAditaH, vRttAntaH--samAcAro yasya tAdRzaM yuvAnaM taruNapuruSam, na anuzocasi anu-pazcAt, zocasi kazcit kim ? iha loke, ekam ekamAtram, kiM kutaH, zocyate, api tu sarva eva samasta eva, evaMprakAraH etAdRzaH, saMsAraH, zocanIya iti zeSaH / yaduta yasmAddhetoH, anurAgaH prItiH, duHkhahetuH duHkhajanakaH, punaH viSayopabhogavAJchA viSayopabhogecchA, viSopamA viSasadRzI, punaH adharmavilasitAni pApavilAsAH, vAJchitArthapratipanthIni abhi 1 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / 247 sulabhavinodgamAH kAmyakriyArambhAH / so'pi kiM karotu varAko yasya duSkare tAdRzi saMbandhaghaTane jhaTiti darzitaphalA viphalatAM nItA devena nItiH / kiM kriyate, nisargata eva niraGkuzaH pApakArIva vyAlo balIyAn vidhirbaddho'pi buddhimadbhiratinibiDena prajJAlohanigaDena niravagraho vicarati, vAmacAriNyatra mArgamRga ivAsant nAdhigacchanti vAJchitAni vyApAritasakalasAmarthyA api phalArthinaH [jha ] / tadalamanayA svacittasaMtApaikaphalayA phalgucintayA, manAgapi mahAtmanA na zocanIyo'sau zocyaH punarasau pApakarmA karmacaNDAlaH prakRtiduSTAtmA viziSTAbhAsaH sakalacauraprAmaNIraprAthanAmA maJjIro, yena mArjAreNeva mUSikA mithunamupasRtya nibhRtamatra vinihitamanupalakSitA prekSakajanena darzayiSyAmi dUrasthaiva yAtrAM draSTumAyAtasya yUnastasyetyabhiprAyeNa lekhahAriNyA sahakAramUle sthApitamapahRtya lekhapatrakaM tAdRzasya dUrArUDhasadRzapremNaH pratikUlagurujanakRtaprati Tippanakam - niraGkuzaH zRNirahitaH, anyatra ucchRGkhalaH / vAmacAriNi mArgamRga iva ekatra vAmacAriNisavyacAriNi, anyatra viparItakAriNi [jha ] | laSitArthapratibandhakAni, punaH kAmyakriyArambhAH kAmyakarmArambhAH sarvataH sarvathA, sulabhavighnodgamAH sulabha :sugamaH, vighnodgamaH- karmaphalasiddhivyA ghAtakaduradRSTodayo yeSu tAdRzAH / so'pi varAkaH zocyajanaH, kiM karotu pratikarotu, yasya varAkasya, duSkare prayAsasAdhye, tAdRzi uktaprakAre, saMbandhaghaTane sambandhaprabandhe, jhaTiti zIghram, darzitaphalA prakaTitaphalA, nItiH upAyAnuSThAnam, daivena vidhinA, viphalatAM niSphalatAm, nItA prApitA / kiM kriyate pratikriyate, kimapi netyarthaH / nisargata eva svabhAvAdeva, niraGkuzaH nigRhItumazakyaH, pakSe aGkuzarahitaH pApakArI pApAcArI, aniSTakArItyarthaH, vyAla ica duSTagaja iva, balIyAn balavattaraH, vidhiH daivam, prazAlohanigaDena prazArUpo yaH lohanirmitaH, nigaDa : - zRGkhalaH, pakSe pAdabandhanam tena buddhimadbhiH vivekibhiH baddho'pi niyantrito'pi, niravagrahaH niSpratibandhaH, vicarati bhramati, atra asmin vidhAvityarthaH, mArgamRga iva mArgasthahariNa iva, vAmacAriNi pratikUlavartini pakSe vAmabhAgagAmini sati, phalArthinaH kriyAphalAbhilASiNaH, pakSe prayANaphalAbhilASiNaH, vyApAritasakalasAmarthyA api prayuktAzeSazaktikA api, vAJchitAni abhilaSitavastUni, na adhigacchanti prAmu [jha ] | tat tasmAt anayA vartamAnayA, svacittasantApaikaphalayA khacittasya-nijAntaHkaraNasya, santApaHparitApa eva phalaM yasyAstAdRzyA, phalgucintayA tucchacintayA, alaM na kimapi sAdhyam / mahAtmanA mahanIyAtmanA, vivekinetyarthaH, asau tatpANigrahaNapravaNaH pumAn, na zocanIyaH zocitumanarhaH / punaH kintu, asau sa maJjIraH, zocanIyaH zocitumucitaH kIdRzaH ? pApakarmA pApaM pApaprayojakam karma kAryaM yasya tAdRzaH; ata eva karmacaNDAlaH karmaNA - khaduSkarmaNA, caNDAlaH krUraH punaH prakRtiduSTAtmA prakRtyA svabhAvena, duSTaH-doSAnvitaH, parakIya zubhadveSItyarthaH, AtmA yasya tAdRzaH; ata eva viziSTAbhAsaH viziSTavadAbhAsamAnaH, na tu viziSTa ityarthaH sakalacauragrAmaNIH samastataskarAdhipatiH, taskarazreSTha ityarthaH punaH agrAhyanAmA anuccAraNIyasaMjJakaH / yena maJjIreNa nibhRtam ekAntam, pracchanamityarthaH, yathA syAt tathA, upasRtya upagatya, mArjAreNa bilADena, mUSikAmithunamiva mUSikAdvandvamiva lekhapatrakaM lekhapatram, apahRtya apaharaNakarmIkRtya, prayojanamantareNa svArthaM vinaiva, mithunasya nizcitadampatidvandvasya vighaTanaM vizleSaNam, kRtaM vihitam kIdRzaM tat patrakam ? atra asmin sthAne, vinihitaM sthApitam, tatpatramiti zeSaH, dUrasyaiva dUramavasthitaiva, prekSakajanena darzakajanena, anupalakSitA anavalokitA satI, yAtrA kAmadevamandirayAtrotsavam, draSTum avalokitum, AyAtasya Agatasya, tasya prakRtasya, yUnaH taruNapuruSasya, darzayiSyAmi dRSTipathamupasthApayiSyAmi, isyabhiprAyeNa ityAzayena, lekhahAriNyA patravAhikayA, sahakAramUle AmravRkSAdhastAt, sthApitaM dhRtam / kIdRzasya mithunasya ? tAdRzasya niruktaprakArasya punaH dUrArUDhasadRzapremNaH dUram - atyantam, ArUDhaH - vRddhiM gataH, sadRzaH- tulyaH, prItiryasya tAdRzasya; punaH pratikUla gurujanakRta pratibandhasya pratikUlaiH, gurubhiH - kumArikApitrAdibhiH kRtaH pratibandhaH - premA Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA bandhasya svarasataH kRtAnugraheNa bhagavatA makaraketanena saMyojyamAnasya mithunasya prayojanamantareNa vighaTana kRtam , ghaTitazca jIvitAvadhinidhuvanasukhAnAM sakhyasya rUpasaubhAgyAdiguNakalApasya viSayopabhogAnAM ca sarvakaSo vinAzaH [a] | ko vAsya mohopahatadhiSaNasya doSaH / kumArasyaivAyaM pramAdo yadIDaze'pyaparAdhe nainamanyAyakAriNaM karacaraNakalpanena vA svadezanirvAsanena vA rAsabhasamAropaNena vAnyena vA dharmazAstrapraNItanItinA nigrahaNena vinayaM grAhayati, yadi vA kimanena kliSTaphalayAnayA narendrasevayaiva zAsitena bhUyaH karthitena kRpaNeneti kRpAmanuruddhayamAno na niSTuraM vyavaharati, tato'yamapi tiSThatu, janmAntare narakAtithIbhUtaH khata eva jAlmaH kalmaSasya sadRzaM dazApAkamanubhaviSyati / tattAvadanveSya mithunaM mithaH saMyojanIyaM bhavati / yadviprayogasaMbhAvanayA svazarIrabhUtasya suhRdo hRdayadAha IdRzo yuvarAjasya' ityuktavati tasmin sakalo'pi parihAsAlAparaJjitaH kumAravarjamahasaduzcaiH praNayI rAjalokaH [Ta] / kumAro'pi mandaspanditAdharapuTaH sphuraNalole kapoladarpaNodare daralabdhAvakAzamapasArya sadyaHsmitaprakAzaM sAbhyasUya iva 'kamalagupta ! kimayamasthAne avarodho yasya tAdRzasya, punaH svarasataH svecchayA, kRtAnugraheNa kRtaH, anugrahaH-dayA yena tAdRzena, bhagavatA aizvaryazAlinA, makaraketanena makaradhvajena, kAmadevenetyarthaH, saMyojyamAnasya saMghaTyamAnasya / ca punaH, jIvitAvadhinidhuvanasukhAnAM jIvanaparyantaratisukhAnAm , sakhyasya parasparasauhArdasya, rUpasaubhAgyAdiguNakalApasya rUpalAvaNyAdi. guNagaNasya, ca punaH, viSayopabhogAnAM gandharasA diviSayakapratyakSajanyasukhAnubhavAnAm , sarvakaSaH samUlocchedakaraH, vinAzaH, ghaTitaH kRtaH [a] / vA athavA, mohopahatadhiSaNasya mohena-avivekena, upahatA-dUSitA, dhiSaNA-buddhiyasya, tAdRzasya, asya majIrasya, ko doSaH aparAdhaH, na ko'pItyarthaH / kintu kumArasyaiva harivAhanasyaiva, ayaM pramAdaH anavadhAnam , yat yasmAt , IdRze'pi evaMvidhe'pi, aparAdhe doSe, anyAyakAriNaM nyAyaviruddhAcAriNam , enaM mIram , nigraheNa niyantraNena daNDenetyarthaH, vinayaM namratAm , na grAhayati prApayati, kIdRzena nigraheNa ? karacaraNakalpanena hastapAdavidhvaMsanena, vA athavA, svadeza nirvAsanena khadezAd bahiSkaragena, vA athavA, rAsabhasamAropaNena gardabhapRSThArohaNena, vA athavA, anyena tadbhinnena, dharmazAstrapraNItanItinA dharmazAstreNa praNItA-prakalpitA, nItiHnyAyyA paddhatiryasya tAdRzena / cA athavA, kliSTaphalayA kliSTaM--klezasAdhyam , phalaM yasyAstAdRzyA, anayA vartamAnayA, narendrasevayaiva nRpasevayaiva, zAsitena vinayaM grAhitena, kRpaNena kSudreNa, anena majIreNa, bhUyaH punaH, karthitena bhasiMtena, kiM na kimapi, phalamityarthaH, iti IdRzIm , kRpAmaturudhyamAnaH tasmin dayAmicchan , yadi niSTharaM kaThora yathA syAt tathA, na vyavaharati nAcariSyati, bhavAniti zeSaH, tataH tarhi, ayamapi majIro'pi, tiSThatu ythaavdstu| kintu janmAntare anyajanmAna, jAlmaH anyAyakArA majhaura ityarthaH, narakAtithIbhUtaH narakalokAtithiH sampatsyamAnaH, khata eva kalmaSasya khakRtapApasya, sadRzam anurUpam , dazApAkaM pariNAmaphalam , duHkhamityarthaH, anubhaviSyati upabhokSyate / tAvat prathamam , tat mithunaM vighaTitatvena zaGkitaM dvandvam , anveSya anveSaNaM kRtvA, mithaH parasparam , saMyojanIyaM saGghaTanIyam , bhavati vidyate, yadviprayogasambhAvanayA yadvighaTanazaGkayA, yuvarAjasya harivAhanasya, khazarIrabhUtasya khazarIravadAcaritasya, atyantAntarajasyetyarthaH, suhRdaH mitrasya samaraketoH, IdRzaH etAdRzaH, hRdayadAhaH ti itthama. uktavati kathitavati sati, parihAsAlAparoJjataH parihAsAlApena-tatkRtopahAsakathayA, raJjitaH-pramoditaH, sakalo'pi sarvo'pi, praNayI snehI, rAjalokaH nRpajanaH, kumAravarja harivAhanarahitaM yathA syAt tathA, uccaiH uccavareNa, ahasat hasitavAn [2] / kumAro'pi harivAhano'pi, mandaspanditAdharapuTaH kiJciccalitoSTapuTaH san , sphuraNalole spandanatarale, kapoladarpaNodare kapolau darpaNAviva samujabalatvAditi kapoladarpaNI tayorudare-madhye, daralabdhAvakAzaM kizcidavAptasamAvezam , smitaprakAzaM mandahAsAlokam , sadyaH tarakSaNam , apasArya nivArya, sAbhyasUya iva abhyasUyayA-doSAviSkAreNa sahita ica, kamalagupta ! bhoH Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / 249 viplavaprapazcaH' ityudIrya tiryagvalitavadanaH siMhalendrasutamavAdIt-'sakhe! kiMnimittaM praharSasthAne'pyevamasvasthena bhavatA sthIyate, kimarthamidamatarkitAgatena tamasA samAskanditaM vadanamindumiva candrikA nAyati nAlIpeSvapi kundanirmalA te smitadyutiH, kimityadhikamadhurA api parapurandhridUtIgira iva zravasi na vizanti zRGgArapradhAnAzcirantanakavInAmuktayaH, kena hetunA nUtanairapi suhRjanasUktairajAtapulakodgatirubhayapANiparyaGkazaraNA dhAryate kapoladvayI / kaJcinna mayi jalpati jAtamupatApadAyinaH svavRttAntasya kasyacidAkasmikaM smaraNam , yathA'yamAryArthasUcito yuvA tathA na tvamapi kusumAyudhajayapatAkayA, kayApyavanipAlakanyayA kApi nayana. maargnnairviddhH| prayuktaprArthanazca nipuNamanayeva caturayA vacanabhajhyA na kacit saGketasthAnakathanena kRtArthIkRto'si, kRtaprayatnazca tadavAptaye vidhivazAdatarkitopanatena kenacid garIyasA kAryeNa tatsamAgamasukhAnAM na dUrIkRto'si [3]|' ityAhatena nRpatisUnunA prayuktahRdayaMgamapraznaH zanairunnamya satvaragRhItottarIyapallavapramRSTadRSTivadanamanAdaravilokitapArzvavartirAjalokaH sazoka iva samaraketurviratavAkpravRttiH sthitvA muhUrtamupacakrame vaktum kamalagupta !, asthAne anavasare, ayaM viplavaprapaJcaH kSobhavistAraH, kiM kimarthaH, ityudIrya ityuktvA, tiryagvalitavadanaH tiryak-kuTilaM yathA syAt tathA, valitaM-sanditaM mukhaM yasya tAdRzaH san , siMhalendrasutaM siMhaladvIpanRpakumAram , samaraphetumityarthaH, avAdIt uktavAn kimityAha-sakhe ! bho mitra ! praharSasthAne'pi pramodAvasare'pi, kiMnimittaM kimartham , bhavatA tvayA, evam anena prakAreNa, avasthena zokAkulena, sthIyate, kimartha kasya hetoH, kunda nirmalA kundapuSpavaddhavalA, te tava, smitadyutiH mandahAsacchaviH, narmAlApe'pi parihAsAlApe'pi, atarkitAgatena akasmAdupasthitena, tamasA zokena, pakSe rAhuNA, samAskanditaM samAkAntam, vadanaM mukham , indu candram , candrikA iva jyotsnA iva, na Ardrayati AdrIkaroti, rUkSatAmapanayatIti yAvat , udbhaasytiityrthH| adhikamadhurA api atyantazrotrapeyA api, zRGgArapradhAnAH prAdhAnyena zRGgArarasAbhivyakSikAH, cirantanakavInAM prAcInakavisambandhinyaH, uktayaH vAcaH, parapurandhidUtIgira iva parAGganAdUtIvacanAnIva, zravasi karNe, kimiti kimartham , na vizanti pravizanti, kena hetunA kAraNena, nUtanairapi navInairapi, suhRjanasUktaiH mitrajanasubhASitaiH, ajAtapulakodatiH ajAtaromAJcodayA, punaH ubhayapANiparyazaraNA ubhayapANI-ubhayakarAveva, paryako-tadAkhyazayanAdhAravizeSau, zaraNe-AdhAro yasyAstAdRzI, kapoladvayI gaNDayugalam , dhAryate dhAraNakarmatAM praapyte| mayi jalpati bhASamANe sati, upatApadAyinaH santApakAriNaH, kasyacit kasyApi, svavRttAntasya, Akasmikam atarkitopanatakam , smaraNaM na jAtam utpannam , kaccit kim ? yathA yena prakAreNa, AryArthasUcitaH prakRtAryAzayena kRtasUcanaH, ayaM buddhisannikRSTaH, yuvA taruNaH pumAn , kayApi kanyayA netravANaviddho vartate, tathA tena prakAreNa, tvamapi kusumAyudhajayapatAkayA kAmadevajayapatAkArUpayA, kayApi kayAcit , avanipAlakanyayA nRpakanyayA, kvApi kutrApi sthAne, nayanamArgaNaiH netrabANaiH, viddhaH braNitaH, Ahata ityarthaH, na vartase iti zeSaH; ca punaH, anayeva prakRtakanyayeva, caturayA cAturIpUrNayA, vacanabhaGgayA vacanakauTilyena, vacanavicchittyA vA, nipuNaM sphuTaM yathA syAt tathA, prayuktaprArthanaH prayuktA-kRtA, prArthanA yasya tAdRzaH san , kvacit kutrApi, saMketasthAnakathanena saMketasya-pratijJAtobhayasammelanasamaya pratIkSAyA yat sthAnaM tasya, sUcanena na kRtArthIkRto'si saphalIkRto'si / ca punaH, tadadvAptaye tatprAptaye, kRtaprayatnaH vihitaprayAsaH san , vidhivazAt durdaivayogAt , atArkatopanatena akasmAdupasthitena, garIyasA guruttareNa, kenacita kenApi, kAryeNa, na tatsamAgamakhAnAM tatsammelanAnandAnAma. dUrIkRto'si dUramavasthApito'si, tato vaJcito'sItyarthaH [2] / iti ittham , AdRtena sAdareNa, nRpatisUnunA nRpAtmajena harivAhanena, prayuktahRdayaGgamapraznaH prayuktaH-kRtaH, hRdayaGgamaH-hArdikArthaviSayakaH, prazno yasya tAdRzaH, punaH zanaiH mandam , unnamya UrdhvamUkhIbhUya, satvaragRhItottarIyapallavaprasRSTadRSTivadanaM satvaraM-zIghram , gRhItena, uttarIya 32 tilakara Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA amAnuSI kumAra! tava prajJA prajApateriva tanustanoti sarvatomukhatayA paraM me manasi vismayam , akhilajanamAnasanivAsAdiva tvayA samAsAditamidaM parAzayajJAnakauzalam , kimahamatrAparaM kathayAmi, nijayaiva prazayA niveditaste sakalo'pi sAmAnyena maduHkhavRttAntA, yadi paraM parikara eva mayAsya kathanIyaH, tamapi vajrasArakaThorahRdayastvayA samAjJApita iti vijJApayAmi, kintu mahatI kathaiSA na zakyate saMkSipya kathayitum , vistaratastu kathyamAnA parANi kAryAntarANyantarayiSyati tathApi yadi kautukamAvedayAmi, zrUyatAmetat prAyeNa zrutiviSayamAyAtameva zrutimatAM varasya [Da]___ yathA-siMhaleSvasti samastavasumatIbhUSaNamabhraSaprAkAravalayA vimAnAkArapaurAlayasahasrazAlinI raGgazAlA nAma nagarI / tatrasthaH pitA me candraketuH kadAcid dezakAlAdhavaSTambhasaMbhRtAvalepAnAM prapannamapi pUrva Tippanakam-vikSepaH-daNDo ghATako [ ddh]| pallavena-pallavamRdulottarIyavastreNa, pramRSTa-procchitam , dRSTivadana-mukhanayanaM yasmiMstAdRzaM yathA syAt tathA, anAdaravilokitapArzvavartirAjalokaH anAdareNa-duHkhavazAdAdararAhityena, vilokitaH, pArzvavartI-savidhavartI, rAjalokaH-nRpajano yena tAdRzaH, samaraketuH, sazoka iva zokAnvita iva, viratavAkpravRttiH nivRttavacanaprayogaH san , sUkaH samityarthaH, muhUrta kSaNam , sthitvA, vaktuM kathayitum , upacakrame prAreme, kimityAha-kumAra! bho harivAhana ! prajApateH brahmaNaH, tanuriva zarIramiva, sarvatomukhatayA sarvataH-sarvatra, atItA'nAgatavartamAnasannikRSTa-viprakRSTa-sthUla-sUkSma-sarvaviSayeSu, mukha-pravRttiryasyAstAdRzatayA, pakSe sarvataH-sarvabhAgeSu, mukhaM yasyAstAhazatayA caturmukhatayetyarthaH, amAnuSI-mAnavagaNe'dRzyamAmA, divyetyarthaH, taba, prajJA pratibhA, me mama, manasi cetasi, param atyantam , vismayam , Azcaryam , tanoti vistArayati / akhilajanamAnasanivAsAdiva sarvajanahRdayAgAranivAsAdiveti hetUtprekSA, idaM pratyakSavadanubhUyamAnam , parAzayajJAnakauzalaM parAbhiprAyanirNayanaipuNyam , tvayA, samAsAditaM prAptam / atra asmin viSaye, aparam anyat , kiM kathayAmi bravImi, sakalo'pi sarvo'pi, mahuHkhavRttAntaH madIyaduHkhavArtA, nijayA svakIyayA, prAyaiva pratibhamaica, te tava, sAmAnyena avizeSeNa, niveditaH vijJApitaH, paraM kevalam , mayA, asya duHkhavRttAntasya, parikara eva vistAra eva, vizeSAMza evetyarthaH, yadi kathanIyaH kathanAhaH, avaziSyata iti bhAvaH, tadA vajrasArakaThorahadayaH vajasya yaH sAra:-dRDhAMzaH, tadvat kaThoraM-nichuraM hRdayaM yasya tAdRzaH, ahamiti zeSaH, tvayA harivAhanena, samAzApitaH kathayitumA- . diSTaH, iti hetoH, tamapi tadvistAramapi, vijJApayAmi nivedayAmi, kathayAmItyarthaH, kintu parantu, mahatI vipulA, eSA iyam , kathA vArtA, saMkSepeNa samAsena, kathayituM nivedayitum , na zakyate, vistaratastu vyAsena tu, kathyamAnA nive. dhamAmA, parANi agrimANi, anantarANItyarthaH, kAryAntarANi anyAnyakAryANi, antarayiSyati vyavadhAsyati, tathApi evaM satyapi, yadi kautukaM zravaNakutuhalam , tadA AbedayAmi pratipAdayAmi, etad idaM vRttAntam , zrUyatAM nizamyatAm , jhIharu prAyeNa bAhulyena, saMkSepeNa ityarthaH / zrutimatAM zAstrajJAnavatAm , varasya zreSThasya, bhakta iti zeSaH, zrutiviSayaM zravapAgocaratAm, Ayasameva prAptameva / yathA vivakSisantAntasvarUpopadarzanArtho'yaMzabdaH, siMhaleSa tadAkhyadvIpamadhye, raGgazAlAnagarI tadAkhyapurI, nAmeti vAkyAlaGkAre, asti vidyate, kIdRzI? samastavasumatIbhUSaNam akhilapRthvIbhUSaNabhUtA, punaH abhraRSaprAkAra. balayA abhraSaM gaganacumbi, atyunatamityarthaH, prAkAravalayaM-prAkAramaNDalaM yasyAstAdazI, punaH vimAnAkAraporAlaya sahasrazAlinI vimAnAkAra-vyomayAnatulyAkAraM yat , paurAlayAnAM-puramadhyavartigRhANAm , sahasraM tema zAlate-zobhate, yA tAdRzI, tatrasthaH tatra vAstavyaH, me mama, pitA, candraketuH tadAkhyanRpatiH, kadAcit kasmiMzcit kAle, duSTasAmantAnAM duSTAnAM-doSAnvitAmAm , sAmantAnAM-khAdhikAravartinRpANAm, pratikSepAya apanayanAya, daNDanAya AkramaNAya vA, dakSiNApathayAyi dakSiNadezagAmi, nausainyaM naudvArA gamanakartRsainyam , AdikSata AjJApisavAn / kIdRzAnAm ? dezakAlAdhavaSTambhasambhRtAvalepAnAM siddherdaNDasya cAGgavidhayA yo dezakAlAdiviveka uktaH, tadavaSTammena tadAzrayaNena, Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / 251 dAyamaprayacchatAM vikSepavisarjaneSu kAlakSepakAriNAmAhvAneSu bahvanAgamanakAraNavyAhAriNAmutsaveSvahRSTAnAmApatsu savilAsaceSTAnAmuktyA prItimupadarzayatAM yuktayA pratilomaM vyavaharatAM suvelazailopakaNThavAsinAM duSTasAmantAnAM pratikSepAya dakSiNApathayAyi nausainyamAdikSata / prasthitasya ca tasya ripuvinAzAya yathAzaktikRtazAstraparicayamadhItanItividyamabhyasta niravadyadhanurvedamasigadAcakrakuntaprAsAdiSu praharaNavizeSeSu kRtazramamacirArUDhayauvanamabhiSicya yauvarAjye mAmeva nAyakamakalpayat / arpitAnalpapadAtisainyaM ca puNye'hani pradhAnairavanipatibhiramAtyaiH sAmantazca kRtvA sasahAyaM prAhiNot [ Dha ] / athAhaM prAtareva snAto nirvartitAbhimatadevatAvizeSapUjaH saMpUjya vastrAdyatisarjanena dvijAtilokaM pratikalA balokitazaGkucchAyaijrjyotirgaNitavidbhiH sAdhite lagne sitadukUlavAsAH sitakusumadAmaprathitazekharaH zarazcandrA tapeneva . kaumudImahotsava bhramaNalamena sparzAhAdinA candanAGgarAgeNa sarvAGgINena zobhamAnaH sthUlasvaccha muktAphalagrathitAM sambhRtaH-kRtaH, acalepaH-garyo yaistAdRzAnAm; punaH prapannamapi svayamaGgIkRtamapi pUrvadAyaM pUrvadebhakaram, aprayacchatAm apradadatAm ; punaH vikSepavisarjaneSu daNDadravyadAneSu kAlakSepakAriNAM kAlAtikramakAriNAm punaH AhvAneSu svasavidhAhUtiSu satISu, bahanAgamanakAraNavyAhAriNAM bahUni yAni anAgamanakAraNAni - AgamanAbhAva hetavaH, tadUvyAhAriNAM tatpratipAdinAm ; utsaveSu maGgalAvasareSu, ahRSTAnAm amuditAnAm; punaH Apatsu ApattyavasareSu, savilAsaceSTAnAM vilAsena - mukhaprasAdAdivibhrameNa sahitA ceSTA- zArIrika kriyA yeSAM tAdRzAnAm punaH uktayA vacanena, prIrti premANam, upadarzayatAM prakaTayatAm ; punaH yuktyA upAyena, pratilomaM pratikUlaM yathA syAt tathA, vyavaharatAm AcaratAm ; punaH suvelazailopakaNThavAsinAM suvelazailasya- suvelaparvatasya, upakaNThe nikaTe, vAstavyAnAm / ca punaH ripuvinAzAya zatruvinAzAya, prasthitasya prayAtasya tasya sainyasya nAyakaM patim mAmeva, akalpayat kRtavAn kiM kRtvA ? yauvarAjye yuvarAjapade, abhiSicya abhiSekaM kRtvA, kIdRzaM mAmU ? yathAzaktikRtazAstra paricayaM khazaktyanusAravihitazAstrAnuzIlanam ; punaH adhItanItividyam paThitanItizAstram punaH abhyastaniravadyadhanurvedam abhyastaH- ghuSitaH, niravadyaH - prazasyaH, dhanurvedaH - dhanurvidyA yena tAdRzam; punaH asi -gadA-cakra- kunta-prAsAdiSu tattadastravizeSaprabhRtiSu, praharaNavizeSeSu anavizeSeSu, kRtazramaM kRtazikSaNAyAsam; punaH acirArUDhaHyauvanam abhinavodbhUtatAruNyam / ca punaH arpitAnalpapadAtisainyam arpitaM dattam, analpaM pracuram, padAtisainyaM - padagAmi sainyaM yasmai tAdRzam, mAmiti zeSaH, pradhAnaiH mukhyaiH, avanipatibhiH nRpatibhiH, amAtyaiH sacivaiH, sAmantaiH adhInanRpaizva, sa sahAyaM sahAyasahitam kRtvA, puNye prazaste, ahani dine, prAhiNot preSitavAn [ 8 ] 1 atha anantaram, prAtareva prAtaH kAla eva snAtaH kRtasnAnaH, sabhAmaNDapaM sabhAgRham agaccham gatavAn ; kIdRza: ? nirvarttitAbhimatadevatAvizeSapUjaH nirvarttitA - sampAditA, abhimata devatAvizeSasya- iSTadevavizeSasya pUjA yena, yadvA abhimatadevatAyA vizeSapUjA yena tAdRzaH kiM kRtvA ? vastrAdyatisarjanena kstrAdidAnena dvijAtilokaM dvijajanam, sampUjya samyak pUjayitvA kadA ? pratikalAvalokitazaGkucchAyaiH kalA nAma-rAzeH SaSTitamo'zaH, kalAM kalAM prati-pratikalam, avalokitA - dRSTA, zaGkoH - Aropita dvAdazAGguladaNDasya, chAyA yaistAdRzaiH tacchAyAvalokana, nirNIteSTakAlakairityarthaH, jyotirgaNitavidbhiH jyotirnAma - nakSatram, tatpradhAnakaM zAstramiti yAvat, tatsambandhi yad gaNitaM - gaNanA, tadvidbhiH-tadabhijJaiH, daivavidbhirityarthaH, sAdhite nirUpite, lagne rAzyudaye; punaH kIdRzaH ! sitadukUlavAsAH sitaMzubhram, dukUlaM--paTTam, vAsaH-vastraM yasya tAdRzaH punaH sitakusumadAmagranthitazekharaH sitAni - zvetAni yAni kusumAni - puSpANi, teSAM dAmnA-mAlayA, grathitaH - kalpitaH, zekharaH- zirobhUSaNaM yena tAdRzaH punaH kaumudImahotsava bhramaNalagnena kaumudyAH candrikAyAH, yo mahotsavaH - mahAnutsavaH, tatra yad bhramaNaM - viharaNam, tena lagmena zarIrasampRktena, zaraccandrAtapena iva zaraccandrakiraNenevetyutprekSA, sparzAhlAdinA sparzasukhAvahena, sarvAGgINena sarvAGgavyApakena candanAGgarAgeNa Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA tatkSaNapramuditAyA vakSaHsthalabhAjo rAjalakSyA locanadvayAdAnandAzrupaddhatimiva dvidhApravRttAM nAbhicakracumbinImekAvalIM dadhAno baddhacandanapravAlavandanamAlAtaraGgitatoraNamuddAmagandhodakacchaTAviccharda virajIkRtAjiramAgRhItojvalaveSasavizeSacArasaMcaradvAravanitAjanamavahitapratIhAranirdhAryamANAnibaddhabhASibAhyaparijanaM sabhAmaNDapamagaccham [Na] / tatra ca pavitramaNivedikApRSThanihite mahati hemAsane prAGmukhopaviSTastatkAlamabhimukhIbhUtAbhiH sAkSAdiva jayazrIbhirUrusaMdaMzadaSTanivasanAprapallavaspaSTIkRtanitambapariNAhAbhirISadavanamitapUrvakAyatayA miladvalitrayavyasrIbhUtanAbhimaNDalAbhogAbhiH kanakavalayAvalIvAcAlabhujalatotkSepalakSyamANapInodbhurapayodharAbhirujjhitastanotsaGganiHsaGgalambamAnapralambamauktikapAlambAbhiH puronihitadadhikusumadUrvAGkurasanAthAztapUrNakanakapAtrAbhirantaHpura candanasambandhizarIralepanadraveNa, zobhamAnaH dIpyamAnaH; punaH sthUlakhacchamuktAphalagrathitAM sthUlAni, svacchAni-. zubhrANi ca, yAni muktAphalAni-mauktikAni, taiH, prathitAM-gumphitAm , dvidhApravRttAM dvidhA'vasthitAm , bhAgadvayenAvasthitAmityarthaH, punaH nAbhicakracumbinIm nAbhimaNDalavyApinIm , ekAvalIm ekapalayAtmikAm , mAlAM dadhAnaH dhArayan , kAmiva? tatkSaNapramuditAyAH tatkAlaprahRSTAyAH, punaH vakSaHsthalabhAjaH vakSaHsthalasthitAyAH, rAjalakSmyAH rAjasambandhinyA lakSmyAH , locanadvayAt netradvayAt , nirgatAmiti zeSaH, dvidhApravRttAm , AnandAzrupaddhatimiva AnandajanyanetrajalapravAhamivetyutprekSA; kIdRzaM sabhAmaNDapam ? baddhacandanapravAlavandanamAlAtaraGgitatoraNam baddhAbhiH, candanapravAlAnAM-candanapallavAnAm, vandanamAlAbhiH-toraNamAlAbhiH, taraGgita-vyAptam , toraNaM-bahiriM yasya tAdRzam ; punaH uddAmagandhodakacchaTAvicchadavirajIkRtAjiram udAnAm-apratihatAnAm, gandhodakacchaTAnA-gandhAnvitajaladhArA NAm , vicchardaina-vikSepeNa, virajIkRtaH-nirdhUlIkRtaH, ajira:-prAGgaNaM yasya tAdRzam , punaH AgRhItojavalaveSasavizeSacArusaJcaraddhAravanitAjanam A-samantAt , gRhItena, ujjalaveSeNa, savizeSacAravaH-atyantamanoharAH, saJcarantaHpracarantaH, vAravanitAjanAH-vezyAjanA yasmiMstAdRzam , punaH avahitapratIhAranirdhAryamANAnibaddhabhASibAhaparijanam avahitapratIhAraiH-sAvadhAnadvArapAlaiH, nirdhAryamANAH-pRthakkriyamANAH, nirudhyamAnA iti yAvat, anibaddhabhASiNa:-asambaddhabhASiNaH, bAhyaparijanAH-bAhyaparivArA yasmiMstAdRzam [M] / ca punaH, tatra sabhAmaNDape, pavitramaNivedikApRSThanihite nirmalamaNimayavedikoparidhRte, mahati vizAle, hemAsane suvarNamayAsane, prAGmukhopaviSTaH pUrvAbhimukhakRtopavezanaH san , rAjakulAt rAjadhAnItaH, niragaccham nirgatavAnityapreNAnveti; kIdRzaH? antaHpuravilAsinIbhiH antaHpuravadhUbhiH, sampAditasakalayAtrAmaGgalaH sampAditAniniSpAditAni, sakalAni-samastAni, yAtrAmaGgalAni-yAtrAkAlikamaGgalopacArA yasya tAdRzaH; kIdRzIbhiH tatkAlaM tatkSaNam , abhimukhIbhUtAbhiH sammukhIbhUtAbhiH, sAkSAt , jayazrIbhiriva ripuvijayalakSmIbhirivetyutprekSA, punaH UrusandaMzadaSTanivasanAmapallavaspaSTIkRtanitambapariNAhAbhiH UrurUpa:-jAnUparitanabhAgarUpo yaH, sandezaH-vastuniyantraNopakaraNavizeSaH, tena daSTena-niyantritena, AkuJcitenetyarthaH, nivasanasya-sUkSmavastrasya, agrapallavena-pallavakomalAgrabhAgena, spaSTIkRtaHsphuTIkRtaH, nitambasya-kaTipazcAdbhAgasya, pariNAhaH-vistAro yAsAM tAdRzIbhiH, punaH ISadavana mitapUrvakAyatayA kiJcidadhonamitazarIrapUrvArdhatayA hetunA, miladvalitrayamyastrIbhUtanAbhimaNDalAbhogAbhiH milatA saGkaTamAnena, vali. trayeNa-nAbhimaNDalAdhastanarekhAtrayeNa, vyavIbhUtaH-trINi asrANi-koNA yasya tAdRzIbhUtaH, nAbhimaNDalasya, Abhoga:-vistAro yAsAM tAdRzIbhiH, punaH kanakavalayAvalIvAcAlabhujalatotkSepalakSyamANapInoddharapayodharAbhiH kanakavalayAnAsuvarNamayaprakoSThAbharaNAnAm , AvalyA-patayA, vAcAlAyAH-mukharAyAH, bhujalatAyAH-bAhulatAyAH, utkSepeNa-udvelanena, lakSyamANI-dRzyamAnA, uddhurI-unnatI, pInoM-sthUlo ca, payodharo-stanI yAsAM tAzIbhiH, punaH ujjhitastanotsaGga. niHsaGgalambamAnapralambamauktikaprAlambAbhiH ujjhitaH-tyaktaH, stanotsaGgaH-stanamadhyabhAgo yena tAdRzam , ata eva niHsaGga-tatsamparkarahitaM yathA syAt tathA, lambamAnam-adhonamat , pralamba-dIrgham , mauktikAnAM-muktAmaNInAm , prAlambaRjulambimAlyaM yAsAM tAdRzIbhiH, punaH puronihitadadhikusumadUrvAGkarasanAthAkSatapUrNakanakapAtrAbhiH puraH-agre, Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmaarii| 253 vilAsinIbhiH saMpAditasakalayAtrAmaGgalaH [ta], pratyagrasaptacchadpravAladattasAndramukhamudramabhivandya puraHsthApitaM rAjatapUrNakumbhamapratirathAdhyayanadhvanimukhareNa puraHsarapurodhasA dvijAtivRndenAnugamyamAnazcaraNAbhyAmeva gatvA prathamakakSAntaradvArabhUmimagrataH sasaMbhramavyApAritAkuzena vajrAGkazanAmnA mahAmAtreNa prAGmukhIkRtya vidhRtaM sitapiSTapakapANDuritagAtramakSudramaNicitranakSatramAlAparikSiptaM sindUrapATalavikaTakumbhabhAgamAropitAnekanizitazastraprabhAzArazAtakumbhazArIparikaritapRSThapIThamazrAntamadavAridhArAdurdinAndhakAritakaraTakUTaM trikUTaparvatamiva parityaktasthAvarAvasthamamaravallabhAbhidhAnaM gandhagajamadhirUDho [tha], dRDhAvanaddhatAratUNIrabandhurobhayaskandhazikharaH kanakapatrabhaGgacitramadhyabhAgabhAjA zarAsanena sanAthavAmahastaH salIlamudbhUyamAnavAlavyajanakalApaH sadarpasarpa Tippanakam---apratirathaH-prasthAnamantraH / zAraH-karburaH [tha] / nihitaM-sthApitam , dadhnA, kusumaiH-puSpaiH, dUrvAnurai -dUrvAkhyatRNavizeSAGkaraiH, sanArtha-sahitam , aksstpuurnnm-aardrtnnddulpuurnnm| kanakapAtraM-suvarNapAtraM yAbhistAdRzIbhiH [t]| punaH pratyagrasaptacchadapravAladattasAndramukhamudram pratyapraiH-abhinavaiH, saptacchadasya-saptasaptapatra viziSTavRntakavRkSavizeSasya, pravAlai:-pallavaiH, dattA-sampAditA, sAndrA-nibiDA, mukhamudrA-mukhAvaraNaM yasya tAdRzam, puraH agre,sthApitaM dhRtam , rAjatapUrNakumbhaM rajatanirmitapurNakalazam , abhivandya namaskRtya, apratirathAdhyayanadhvanimukhareNa apratirathasya-prasthAnamantrasya, yaH, adhyayanadhvaniH-paThananAdaH, tena, mukhareNa-vAcAlena, punaH purassarapurodhasA puraHsaraH-agresaraH, purodhAH purohito yasya tAdRzena, dvijAtivRndena dvijagaNena, anugamyamAnaH anustriyamANaH, purassarapurodha iti pAThe tu purassaraH-purodhA yasmiMstAdRzam yathA syAt tatheti kriyAvizeSaNa vidhayA vyAkhyeyam ; punaH prathamakakSAntarita bhUmim prathamakakSAyA-prathamapratolikAyA, antaradvArabhUmi-bAhyadvArapradezam , caraNAbhyAmeva panyAmeva, gatvA, agrataH agre, sasambhramavyApAritAGkuzena sasambhramaM-satvaraM yathA syAt tathA, vyApAritaH-prayuktaH, prerita iti yAvat , aDazo yena tAdRzena, vajrAzanAmnA anvarthatadAkhyena, mahAmAtreNa hastipakena, prAGmukhIkRtya pUrvamabhimukhIkRtya, vidhRtaM sthApitam , punaH sitapiSTapaGkapANDuritagAtram sitaM-zubhram, yat piSTaM-cUrNam , piSTAtakamityarthaH, tasya parna-kardamena, pANDuritaM-kiJcitpItaraktIkRtam , gAtraM-zarIraM yasya tAdRzam , punaH akSudramaNicitranakSatramAlAparikSiptam akSudrAH-mahArdhAH,ye maNayaH, tadrUpANAM-citrANAm-anekavarNAnAm , nakSatrANAM-tArANAm , mAlayA-samUhena, saptaviMzatimauktikanirmitahAreNa vA, parikSipta-vyAptam punaH sindarapATalavikaTakambhabhAgamA sindUreNa-rakta raktaH, vikaTaH-vizAlaH, kumbhabhAga:-ghaTAkAramastakabhAgo yasya tAdRzam , punaHanekanizitazastraprabhAzArazAtakumbhazArIparikaritapRSThapITham anekeSAM-bahUnAm , nizitAnAM-tIkSNAnAm , zastrANAM prabhAbhi:-dyutibhiH, zArA:citravarNAH, yAH zAtakumbhazAryaH-suvarNamayaparyANAni, tAbhiH parikarita-pariveSTitaM, pRSThapIThaM-pRSTharUpamAsanaM yasya tAdRzam , punaH azrAntamadvAridhArAdurdinAndhakAritakaraTakUTam azrAntAbhiH-avicchinnAbhiH,madavAridhArAbhiH-madajaladhArAbhiH, yadurdina-meghAcchannadinam ,tena andhakAritaH-andhakArAvRtaH,karaTakUTa:-gaNDasthalazikharaM yasya tAdRzam , ata eva parityaktasthAvarAvastham parityaktA sthAvarAvasthA-sthAvaratvarUyAvasthA yena tAdRzam, gRhItajaGgamAvasthamityarthaH, ki parvatamiva trikUTAkhyaparvatavizeSamivetyutprekSA, amaravallabhAbhidhAnam amarANAM-devAnAm, vallabhaH-priyaH, ityanvarthatadAkhyam, gandhagajam yasya gandhenAnye hastinaH palAyante tAdRzaM madagandhADhyahastinam , adhirUDhaH ArUDhaH [tha punaH dRDhA. vanaddhatAratUNIrabandhurobhayaskandhazikharaH dRDhaM yathA syAt tathA, avanaddhena-Abaddhena, tArAmAM-vizuddhamauktikAnAm , tUNIreNa-iSudhinA, bANAdhArapAtreNeti yAvat , bandhurama-unnatAnatam, ubhayaskandhazikharaM-skandhadvayoparibhAgo yasya tAdRzaH: punaH kanakapatrabhaGgacitramadhyabhAgabhAjA kanakapatrabhaGgaiH-suvarNapatraracanAbhiH, citra:-citravarNo yo madhyabhAgastadvatA. zarAsanena dhanuSA, sanAthavAmahastaH sanAthaH-sahitaH, vAmahasto yasya tAdRzaH, punaH salIlaM-sakoDaM yathA syAt tathA, udbhUyamAnabAlavyajanakalApaH udbhUyamAnaH-utkSipyamANaH, bAlavyajanasya-cAmarasya, kalApaH-samUho yasmitAdRzaH; Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka - parAgavivRtisaMvalitA tpadAtinirdayapAdapAtapravartitAkANDamedinIkampaH praharSottA lavaitAlikannAta tArataro druSyamANajayajayadhvanirdhvanadvijayamaGgalAbhidhAnatUryanirghoSabadhiritAkhilabrahmastambaH purastAt salIlacalita karighaTArUDha kiGkarapuruSapAtitaviralaghanaghAtAnAmutpAtanirghAtaghoraghoSodgAramatitaramArasantInAM DhakkAnAM dhvanitena mukharayannikhilAnyapi dizAM mukhAni [da], zikharavisphuratpadmarAgasthUlakalazasya dolAyamAnAvacUlamuktAphaladAnnazcitraratnakhaNDakhacitacAmIkaradaNDasya puraH prasarpataH zvetAtapatrakhaNDasya paryantayAyinAmanilabharitarandhravartmavyaktarUpANAmi bhavarAhazarabhazArdUlamakaramatsyAdyAkAradhAriNAmanekapArthivasamarasaMgRhItAnAM cihnakAnAmapahRtArkarociSAM cakravAlena jaTilIkRtadigantarAlo rAjakulAnniragaccham [ dha ] | anupadaM ca praNAmaparituSTabhirvijayAziSAbhinandyamAno dvijAtipariSadbhirvinayaviracitAJjalipuTAbhiH praNamyamAna: paurajanatAbhirutsRSTa lAjavRSTibhiruduSyamANamanoratha siddhirnagara 25.4 punaH sadarpasarpatpadAtinirdaya pAdapAtapravartitAkANDamedinIkampaH sadarpa- sagarva yathA syAt tathA, sarpatAM gacchatAm padAtInAM-pAdagAmisainyAnAm, nirdayaM niSThuraM yathA syAt tathA pAdapAtena - pAdavikSepeNa, pAdAghAtenetyarthaH pravartitaHprArabdhaH, akANDe-anavasare, medinIkampaH - bhUkampo yena tAdRzaH, punaH praharSottAlavaitAlika vAtatArataroduSyamANajayajayadhvaniH praharSeNa - pramodena, uttAla:- uddhataH, yo vaitAlikAnAM- bandiputrANAm, vrAtaH- samUhaH tena tArataram - uccataraM yathA syAt tathA, udbudhyamANa:- asakRduccAryamANaH, jayajayadhvaniH- jayajayakAro yasya tAdRzaH; punaH dhvanadvijayamaGgalAbhidhAna tUryani ghoSavadhiritA khila brahmastambaH dhvanataH - zabdAyamAnasya, vijayamaGgalAbhidhAnasya - vijayamaGgalAkhyasya, sUryasyavAdyavizeSasya, nirghoSaiH - nAdaiH, badhiritaH - badhirIkRtaH, akhila brahmastambaH - samasta brahmANDo yena tAdRzaH; punaH DhakkAnAM yazaHpaTahAnAm, dhvanitena dhvaninA, akhilAnyapi sarvANyapi, dizAm, mukhAni agrabhAgAn, mukharayan dhvanayan, kIdRzInAm ? purastAt ame, salIlacalita karighaTA rUDha kiGkara puruSapAtitaviralaghanaghAtAnAm salIlaM -sakhelam, calitAMprayAtAm, karighaTAM- hastiyUtham, ArUDhaiH - kRtArohaNaiH, kiGkarapuruSaiH - mRtyabhUtapuruSaiH, pAtitaH - saGgharSavizleSitaH, viraladhanaHkadAcid viralaH, kadAcid ghanaH ghAtaH - abhighAto yAsAM tAdRzInAm punaH utpAtanirghAtaghora ghoSodgAram utpAtarUpaHzubhAzubhasUcakabhUtavikArabhUtaH yaH nirghAtaH- dhvaniH, tadvad ghoraH- bhayaGkaraH, ghoSodgAraH - nAdodreko yasmiMstAdRzaM yathA syAt tathA, atitAram atyucaiH, ArasantInAm A-samantAd dhvanantInAm ; [da] / punaH zikharavisphuratpadmarAgasthUlakalazasya zikhare - UrdhvabhAge, visphurana - prakAzamAnaH, padmarAgasya tadAkhyarakkamaNeH, tanmaNimaya ityarthaH, sthUlaH - kalazo yasya tAdRzasya, punaH dolAyamAnAvacUlamuktAphaladAmnaH dolAyamAnam, avacUlAnAM - vartulAnAm, muktAphalAnAM - muktAmaNInAm N, dAma-paGktiryasmiMstAdRzasya, punaH citraratnakhaNDakhacitacAmIkaradaNDasya citraiH -nAnAvarNaiH, ratnakhaNDaiH, khancitaHvyAptaH, cAmIkaradaNDaH-suvarNamayadaNDo yasya tAdRzasya, punaH puraH agre, prasarpataH udvelataH, zvetAtapatatrasya vetacchatrasya, paryantapAtinAm prAntavartinAm, anilabharitarandhravartmavyaktarUpANAm anilabharitena vAyupUrNena, randhravartmanA - chidra - mArgeNa, vyaktaM-prakaTitabh, rUpaM svarUpaM yeSAM tAdRzAnAm, ibha- varAha- zarabha zArdUla makara-matsyAdyAkAradhAriNAm ibhaH - hastI, varAhaH - zUkaraH, zarabhaH - mRgavizeSaH, zArdUlaH - vyAghraH, makaraH- jalajantu vizeSaH, tadAdInAM tatprabhRtInAmya AkAraH-pratikRtiH, taddhAriNAm, aneka pArthivasamarasaMgRhItAnAm anekapArthivaiH - nAnAnRpaiH saha samare - saMgrAme, saMgRhItAnAm-sazcitAnAm, apahnutArkarociSAm apahnutam - apalapitam, arkasya - sUryasya, rociH-prakAzo yaistAdRzAnAm, cihnakAnAM dhvajAnAm, cakravAlena maNDalena, jaTilIkRtadigantarAlaH vyAptadiGmadhyaH [ dha ] | va punaH, anupadaM pratipadam praNAmaparituSTAbhiH abhivAdana santuSTAbhiH, dvijAtipariSadbhiH dvijamaNDalIbhiH, vijayAziSA vijayazubhaiSaNayA, abhinandyamAnaH abhivarghyamAnaH punaH vinayaviracitAJjalipuTAbhiH vinayenanamrabhAvena, viracitaH - nirmitaH, aJjalipuTo yAbhistAdRzIbhiH, paurajanatAbhiH puravAsijanasamUhaiH, praNamyamAnaH abhivAdyamAnaH; punaH utsRSTalAjavRSTibhiH utsRSTAH - vimuktAH, lAjatrRSTayaH - bhraSTadhAnyavRSTayo yAbhistAdRzIbhiH, nagaravRddhAbhiH nagaravAstavyavRddhastrIbhiH, udghuSyamANamanorathasiddhiH uduSyamANA - asakRduccAryamANA, manorathasiddhiH - abhilaSitArtha Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / 255 vRddhAbhiH prItinirbharadRSTipAtakuvalayitadigvalayAbhiravalokyamAno nAgarikAbhirnagarAniragamam [ na ] / krameNa ca zaratsamaya paricayaprapazcitazobhAm, AbhoginIm, udArakalamakedAraparimalAmoditavanAnilAm, unmadakurarakAdambasArasArAva mukharitasarastIranIrAm, kIracanu saMpuTacyutArdhajagdhapriyaGgamaJjarIpiJjarajarahumatalAm [pa], akSudrapAdapAlAnitairanavara tabellatkarNapallavataralitena pratiSelamuDDIyamAnena nilIyamAnena ca jhaGkArakAriNA madhukaramaNDalena pIyamAnoddAmadAna nirjharairapramattarakSakapadAtivAryamANA saMstutajanapratyAsattibhiH paryantaracitatRNakuTIrakeNa pratikSaNamAdhoraNagaNena kriyamANavividhopacArairanavalokitaparasparaiH prasiddhAbhidhAnairjagaMti pradhAnavAraNairadhiSThitodezAm [pha], AgRhItadvIpAntaragAmibhUribhANDairAbharaNaparyANakAdivRSopaskara samAracana saMtata siddhiryasya tAdRzaH; punaH prItinirbharadRSTipAtakuvalayita digvalayAbhiH prItinirbharaddRSTipAtaiH - premapUrNakaTAkSapAtaiH, kuvalayitaM - saMjAtAni kuvalayAni kamalAni yasmiMstAdRzam, digvalayaM-dimaNDalaM yAbhistAdRzIbhiH, nAgarikAbhiH nagarataruNIbhiH, avalokyamAnaH dRzyamAnaH; nagarAt raGgazAlAkhyanagarAt niragamam nirgatavAnaham [ na ] | ca punaH krameNa kramikagalyA, nagarasImAm uktanagara parAvadhim alaGghanyam atikrAntavAnaham kIdRzIm ? zaratsamayaparicayaprapaJcitazobhAm zastsamayena - Azvina kArtikamAsAtmakazaratkAlena yaH paricayaH - saGgamaH, tena pazcitA- vistAritA, zobhA yasyAstAdRzIm punaH AbhoginIM vistAravatIm; punaH udArakalamakedAra parimalA. moditavAnilAm udArAH - mahAntaH, samRddhA iti yAvat, kalamAH - zAlayo yeSu tAdRzAnAm, kedArANAM ye parimalAHsaurabhANi taiH AmoditAH - surabhitAH, vanAnilAH- vanapavanA yasyAM tAdRzIm ; punaH unmad kurarakAdambasAra - sArAvamukha ritasarastIranIrAma, unmadAnAm - unmattAnAM kurara - kAdamba sArasAnAm, kurarAH - utkrozapakSiNaH, kAdambAHkalahaMsAH, sArasAH - svanAmakhyAtAH pakSiNaH teSAm, ArAvaiH zabdaiH, mukharitAni - pratidhvanitA ni, sarastIranIrANikAsArataTasthitajalAni yasyAM tAdRzIm; punaH kIracaJcasampuTacyutArdhajagdhapriyaGgumaJjarIpiarajaradramatalAm kIrANAM - zukAnAm, casampuTAt - sampuTitaca sakAzAt, cyutAbhiH - skhalitAbhiH, ardhajagdhAbhiH - ardhabhuktAbhiH, priyamaJjarIbhiH priyaGgulatAmaJjarIbhiH, piJjarANi - pItAni, jaratAM jIrNAnAm, drumANAM vRkSANAm, talAni - aghaH sthalAni yasyAM tAdRzIm [pa]; punaH pradhAnavAraNaiH pradhAna hastibhiH, adhiSThitoddezAm adhiSThitaH - AkrAntaH, uddezaH- uccapradezo yasyAM tAdRzIm ; kIdRzaiH ? akSudrapAdapAlAnitaiH vizAlavRkSarUpastambhabaddhaiH, punaH madhukaramaNDalena bhramarapuJjena, pIyamAnoddAmadAnanirjharaiH pIyamAnaH - pAnakamakriyamANaH, uddAmA uddhataH, apratihata ityarthaH ; dAnanirjharaH- madajalapravAho yeSAM tAH kIdRzena ! anavaratavellatkarNapallavataralitena anavarataM nirantaram, velladbhyAm-uccaladbhayAm, karNamallavAbhyAM karNarUpapallavAbhyAm, taralitena - caJcalitena utkSipteneti yAvat ata eva prativelam sarvakAlam, uDDIyamAnena upari bhramatA ca punaH, nilIyamAnena madajalanirjhare tirobhavatA; punaH jhaGkArakAriNA kolAhalakAriNA, punaH apramatarakSakapadAtivAryamANAsaMstu tajanapratyAsattibhiH apramattaiH - avahitaiH, rakSakaizca padAtibhiHpAdagAmijanaiH, vAryamANA - avarudhyamAnAM, asaMstutAnAM - aparicitAnAm janAnAM pratyAsattiH - sAnnidhyaM yeSAM tAdRzaH, paryantaracitatRNakuTIrakeNa paryante-nikaTe, racitaH - nirmitaH, tRNakuTIraH - tRNamayahastrakuTI yena tAdRzena, AdhoraNagaNena hastipaka samUhena, pratikSaNaM pratipalam, kriyamANa vividhopacAraiH kriyamANAH - vidhIyamAnAH, vividhAH - anekaprakArAH, upacArAH - sevA yeSAM tAdRzaiH, punaH anavalokita parasparaiH kalahabhiyA parasparadRSTipathamagasitaiH punaH jagati bhukne, prasiddhAbhidhAnaiH vizrutanAmadheyaiH [pha ]; punaH kIdRzIm ! ADhyanaigamAnAm dhanADhyavaNijAm, sAthaiH samUhaiH, sthAnasthAneSu pratisthAnam kRptAvasthAnAm kRtam, avasthAnam - avasthitiryasyAM tAdRzIm kIdRzaiH ? AgRhItadvIpAntaragAmibhUribhANDaiH A - samantAt, gRhItAni dvIpAntaragAmIni anyadvIpa gantukAni bhUribhANDAni - bahubhANDAni yaistAdRzaiH, 'punaH AbharaNaparyANakAdivRSopaskara samAracana santa tanyA pRtabhRtakaiH AbharaNam - alaGkara Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka - parAgavivRti saMvalitA vyApRtabhRtakairabhinavasyUta tAmrapaTakuTIrakoNAvasthApitasthUladraviNakaNThAlaiH prAGgaNoparacitagoNIgaNATTAlakasUcitaiH prasthAnanirgatAnAmADhyanaigamAnAmanekaturagAzvatarasaMkulaiH sAthai: sthAnasthAneSu kRtAvasthAnAm [ba], acchazItalasvAdusalilAbhiH sudhAdhavalava raNDikA valayA kuNDalitakUlAbhirdvArabhittigarbhapratiSThitAnekadevatApratimAbhistRSNAturAvataradanantapathikapAtabhayAdiva puraH prasAritobhayAgrahastena bhekakuTumbinIkadambakena kRtakala klenaavlmbitsopaanmaal|muuldeshaabhirtisushlissttlohessttkcitaabhirmaargvaa pIbhiH sthapuTitamahAvaTadrumopAntasthalAm [bha], antarA'ntarA ca prAvRSeNyasalilapUrakSAlanA panIta sakalapaGkamalAbhirAsannagrAmavAsinA vaNigjanena tata itaH prakaTitaudanAjyadadhibhANDakhaNDamodakaprAya paNyaprasArakA bhistaTasthapathikabAlikAvilokyamAnabhuktojjhitAnnalayakavalanA 256 Nam, paryANakaM - pRSThAstaraNam, tadAdiH tatprabhRtiH, yaH, vRSANAM - balIvardAnAm, upaskaraH- veSaH, tatsamAracane - tadvinyAse, santatam-anavaratam, vyAvRtAH- saMlagnAH bhRtakAH kiGkarA yeSAM tAdRzaiH, punaH abhinavasyUtatAmrapaTa kuTIra koNAva sthApitasthUladraviNakaNThAlai : abhinavasyUtAH - aciratrotAH, ye tAmrapadAH- raktavastrANi, tatkuTIrasya - tannirmitahrasvakuvyAH koNe, avasthApitAH dhRtAH, sthUlAH- bRhadAkArAH, draviNakaNThAlAH- dhanabhANDavizeSA yaistAdRzaiH, punaH prAGgaNoparacitagoNIgaNATTAlakasUcitaiH prAGgaNe, uparacitaiH sannivezitaiH, goNInAm - AvapanAnAm, gaNaiH- samUharUpaiH, aTTAlakaiH - prAsAdoparitanagRhaiH, sUcitaiH-upalakSitaiH, punaH anekaturagAzvatarasaGkulaiH anekaiH - bahubhiH, turagaiH-arvaiH, azvataraiHkhacaraizca saMkulaiH-vyAptaiH [ va ]; punaH mArgavApIbhiH mArgadIrghikAbhiH sthapuTittamahAvaTadrumopAntasthalAm sthapuTitam - unnatAnatIkRtam, mahAvadadrumANAM - vizAlavaTavRkSANAm upAntasthala - nikaTasthAnaM yasyAstAdRzIm kIdRzIbhiH ? acchazItalakhAdusalilAbhiH acche-nirmalam, zItalaM, khAdu-madhuraM ca salilaM jalaM yAsAM tAdRzIbhiH punaH sudhAdhavalavaraNDikAvalayA kuNDalitakUlAbhiH sudhAdhavalAnAM - cUrNopalepazubhrANAm, varaNDikAnAm laghuprAkAra bhUtabhittivizeSANAm, valayena maNDalena, AkuNDalitAni - AveSTitAni, kUlAni -taTA yAsAM tAdRzIbhiH punaH dvArabhittigarbhapratiSThitAnekadevatApratimAbhiH dvArabhittigarbhe-dvArastha kujyamadhye, pratiSThitA sthApitA, anekAsAM devatAnAm pratimA-pratikRtiryAsAM tAdRzIbhiH, punaH bhekakuTumbinIkadambrena bhekAnAM - maNDUkAnAm, yAH kuTumbinyaH striyaH, tAsAM kadambakenasamUhena, avalambitasopAna mAlAmUladezAbhiH avalambitaH - AzritaH, sopAnamAlAnAm adhirohaNIpaGkInAm, mUladezaH-mUlasthAnaM yAsAM tAdRzIbhiH kasmAdiva ? tRSNAturAvataradanantapathikapAtabhayAdiva tRSNAturANAM pipAsA - pIDitAnAm, avataratAm-avarohatAm, adhastAdAgacchatAmityarthaH, anantAnAM - bahUnAm pathikAnAM mArgagAminAm yaH pAtaH- nipatanam, tadbhayAdiveti hetUtprekSA, kIdRzena ? puraH prasAritobhayAgrahastena puraH- agre, prasAritau-tatpAtanivAraNAya vistAritau, ubhayAgrahastau ubhayahastAgrabhAgau yena tAdRzena, punaH kRtakalakalena tadAtaGkavazAd vihitakolAhalena, punaH atisuliSTaloheSTakacitAbhiH atisuzliSTam - atizayena parasparasampRktam, loheSTakAnAM- lohamayeSTakAnAm, citaMsamUho yAsu tAdRzIbhiH [ bha ]; ca punaH, antarA antarA madhye madhye, vanasrotovahAbhiH vananadIbhiH, sImantitAm saJjAtakezavezAm, prAvRSeNyasalilapUrakSAlanApanItapaGkamalAbhiH prAvRSaiNyena, salilapUreNa - jalapravAheNa, yat kSAlanaM-mArjanam, tena, apanItAH - dUrIkRtAH, paGkarUpAH - kardamarUpAH, malA yAsAM tAdRzIbhiH; punaH AsannagrAmavAsinA nikaTagrAmavAstavyaina, vaNigjanena vaNiglokena tata itaH atra tatra, prakaTitaudanAjyadadhibhANDakhaNDamodakaprAyapaNyaprasArakAbhiH prakaTitaH - prakAzitaH, odanaH - bhaktam, AjyaM ghRtam, dadhi- dugdhaghanIbhAvAvasthAvizeSaH, teSAM bhANDakhaNDAnAM bhAjanaprabhedAnAm, yadvA bhANDAnAM - bhAjanAnAm, khaNDaM ca - ikSuvikAraH, tasya yadvA khaNDamodakaprAyANAMkhaNDanirmitamiSTAnnapracurANAm, paNyAnAM vikretavyavastUnAM ca prasAro yAsu tAdRzIbhiH punaH taTasthapathikabAlikAvilokyamAnabhuktojjhitAnnalavakavalanA kula zakunakulAbhiH taTasthAbhiH - tIrasthitAbhiH pathikabAlikAbhiHpathikakanyAbhiH, avalokyamAnaM - dRzyamAnam bhuktojjhitAnAM - bhojanAvaziSTAnAm, annalavAnAm - annalezAnAm, kavalane Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / 257 kulazakulakulAbhirdUranirgatajalArdramArgapizunita pazu paramparottArAbhiranavarata lokavizrAmakSAmitopAntaveta savanAbhinasrotovahAbhiH sImantitAm [ma], ISadupajAtazoSakarISasukhasaMcAravizikhaiH saparNatarulatA nivezajaTAlavezmapaTalairajira maNDapacchAyAniviSTa gorasaparipuSTamahAkAya puSTakauleyakaiH sakalakalocchalatprAjya parimalavyaJjitataptAjyataRvindukSepairutkarNatarNakAkarNitamadhyamAnamathitamanthana mantharanirghoSaiH satoSa ghoSAdhipasamAhUyamAnaparyaTatpAyasArthipathikapeTakaiH kramAgataikaikavaTha ra dvijAtivacananirvicArapravartitazayanAsana snAnadAnAdisarvakriyaiH prAtareva pracAra nirgatAbhistatkAlamadhigatAdhikabalopacayabRMhitena svAbhAvikabhavyatAguNena dviguNAkRSTalokadRSTibhiH pInaparimaNDalApInabhAra vikaTamantharagamanAbhiranaNumaNighaNTikA ghoSaramaNIyamitastato vicarantIbhiH satatAnu bhakSaNe, AkulaM-vyapram, zakulakulaM - matsya vizeSagaNo yAsAM tAdRzIbhiH punaH dUra nirgatajalAI mArgapi zunita pazuparamparottArAbhiH dUranirgatena dUraniSkAntena, jalAImArgeNa - jalAlutavaramainA, pizunitaH - sUcitaH, pazuparamparANAM - pazusamUhAnAm, uttaraH- uparinirgamanaM yAbhyastAdRzIbhiH, punaH anavarata lokavizrAmazcamitopAntavetasacanAbhiH anavarata - nirantaram, lokAnAM janAnAm, vizrAme - khedApanayane, kSamitAni - kSamatAmApAditAni, kSAmiteti pAThe teSAM vizrAmeNa kSAmitAni - kSINatAM gamitAnItyarthaH, upAntAni - nikaTAni, vetasavanAni - vaJjulavanAni yAbhistAdRzIbhiH [ma]; punaH gokulaiH goThaiH, rat sthAnairityarthaH, adhiSThitakakSopakaNThAm adhiSThitaH - vyAptaH, kakSasya - vanasya, upakaNThaH- samIpapradezo yasyAM tAdRzIm, yadvA adhiSThitasya kakSasya- vanasya, upakaNThAm - samIpAm kIdRzaiH ? ISadupajAtazoSakarISa sukha saJcAravizikhaiH ISat - kiJcit, upajAtaH- utpannaH, zoSaH- zuSkatA yeSAM tAdRzaiH, karISaiH- gomayaiH, sukhasaJcArA - sukaragamanA, vizikhA - rathyA, yeSAM tAdRzaiH, punaH saparNatarulatA niveza jaTA lavezmapaTalaiH saparNAnAM patrapUrNAnAm, tarulatAnAM tarUNAM-vRkSANAm, tadAzritalatAnAM ca nivezena- samAvazena, jaTAlaM- samRddham, vezmapaTalaM gRhasamUho yeSAM tAdRzaiH punaH ajiramaNDapacchAyAniviSTagorasa paripuSTa mahAkAya puSTakauleyakaiH ajiramaNDapasya- prAGgaNa vartigRhavizeSasya, chAyAyAM niviSTaH - avasthitaH, tathA gorasena payodadhighRtAdinA, paripuSTaH - atipuSThaH, mahAkAya :- vizAlazarIraM yasya tAdRzaH, tathA puSTaH- prabalaH, evaMvidhaH kauleyakaH - kulAgataH kukuro yeSAM tAdRzaiH punaH sakalakaloccha latprAjyaparimalavyaJjitataptAjya tatrabindukSepaiH sakalakalam - kalakalena- zabdavizeSeNa sahitaM yathA syAt tathA ucchalantaH- udgacchantaH, prAjyaparimalena - pracura saurabhega, vyaJjitAHsUcitAH, taptaghRta sugandhajJApitA ityarthaH evaMvidhAca ye, taptasya, Ajyasya - ghRtasya, taRbindavaH, tapyamAnanavanItAvasthAgataghRtasthatakasya bindara ityarthaH teSAM kSepAH - vikSepaH- dUrIbhavanaM yeSu tAdRzaiH punaH utkarNatarNakA kArNitamadhyamAnamathitamanthanI mantharanirghoSaiH ut-Urdhvo, karNau yeSAM tAdRzaistarNakaiH vatsaiH, AkarNitaH - zrutaH, madhyamAnasya - AlokyamAnasya, mathitasya-takrasya, yA manthanI - mathanadaNDaH, tasyA mantharaH - mandaH, nirghoSo yeSAM tadRzaiH punaH satoSa ghoSAdhipasamAhUyamAna paryaTatpAyasArthipathikapeTakaiH satoSaM paritoSeNa sahitaM yathA syAt tathA, ghoSAdhipena AbhIrayAmAdhipena, samAhUyamAnaM - samyagAddhUyamAnam, paryaTatAM - paribhramatAm, pAyasArthinAM kSIrAnnAbhilASiNAm pathikAnAM mArgagAminAm, peTakaM samUho yeSu tAdRzaiH, punaH kramAgataikai kaTharadvijAtivacana nirvicArapravartitazayanAsanasnAnadAnAdisarvakriyaiH krameNa Agatasya ekaikasya baTharasya mUrkhasya, dvijAteH - dvijasya, vacanena - vAkyena, nirvicAra - svavicAraM vinaitra, pravartitA-gopaiH prArabdhA, zayanam, Asanam, snAnam, dAnam, tadAdiH - tatprabhRtiH, sarvA-sakalA, kriyA yeSu tAdRzaiH, punaH gobhiH dhenubhiH, azUnyaparyantaiH vyAptanikaTaiH kIdRzIbhiH ! prAtareva prAtaHkAla eva, pracAranirgatAbhiH pracArAya vicaraNAya, yadvA tRNabhakSaNAya, gRhAnniSkrAntAbhiH punaH tatkAlaM pracArakAlameva, adhigatAdhikabalopacayabRMhitena adhigataH - prAptaH, yo'dhikavalopacayaH - adhika balavRddhiH, tena bRMhitena vardhitena svAbhAvika bhavyatAguNena svAbhAvika saundaryaguNena, dviguNAkRSTa lokaSTibhiH dviguNaM yathA syAt tathA AkRSTAH kRtAkarSaNAH, lokAnAM janAnAm dRSTyo yAbhistAdRzIbhiH punaH pInaparimaNDalApInabhAra vikaTamantharagamanAbhiH pInAni - sthUlAni, parimaNDalAni - vartulAkArANi ca yAni ApInAniUSAMsi, stanA ityarthaH, teSAM bhAreNa-gurutayA, vikaTaM prakaTam, mantharaM mandam, gamanaM yAsAM tAdRzIbhiH punaH anaNumaNighaNTAghoSaramaNIyam anaNumaNighaNTikAnAm sthUlamaNimayagrIvAstha kiGkiNInAm, ghoSeNa dhvaninA, ramaNIyaM- manoharaM yathA syAt tathA, itastataH atra tatra vicarantIbhiH viharantIbhiH punaH satatAnucaracATukAra khairasaurabheyAbhiH 33 tilaka * Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA caracATukArasvairasaurabheyAbhiracirajAtaprasavAbhiradyazvInAbhizca gobhirazUnyaparyantaistuhinapAtazInahaiyaMgavInavarNatanulatAlAvaNyAbhiH kSIradhavalacalatkaTAkSacchaTApratikSaNakSAlitadiGmukhAbhirnavanItapiNDapANDavalAtkaThinaparimaNDalastanakalazayugalAbhirgorasazrIbhiriva zarIriNIbhiH savibhramaragavalanaiH snehanirbharANi dadhIni ballavahradayAnIva nirdayamAmabhatIbhirgopalalanAbhiH sarvataH samAkulaigokulairadhiSThitakajhopakaNThAM nagarasImAmalaGghayam [ya] / ___ athApresarAzvavAradarzanakSubhitaiH 'kaTakamAgacchati' iti janaravAdupalabhyopalabhya sarvataH pradhAvitaiH parityaktanijanijavyApArairavakarakUTakeSvadhirUDhestaDAgapAlISu puJjitairdevakulavaraNDakeSu kRtAvasthAnaiH pAdapaskandheSu baddhAsanairUzvopaviSTaizca lambitobhayabhujaizca jaghanapArzvavinyastahastayugalaizca zIrNapaTTikAgADhaprathitAsidhenukaizca dhautazATakakRtaziroveSTanaizca veNuyaSTiSu kRtAvaSTambhaizca skandhAdhiropitadayitaDimbhaizca sarvatra sakutUhalairapi savizeSa Tippanakam-vizikhA-rathyA / ApInam-UdhaH / adyazvInAH -adya zvare vA prasUtAH / snehanirbharANi ghRtabharivAni premapUritAni ca dadhIni vallabhahRdayAni ca / nirdayamAmatIbhiH niSkaruNam, mAtIbhiH-madayantIbhiH pIDayantIbhizca [y]| satatam-anavaratam , anucarasya-bhRtyasya, yaH, cATukAraH-priyavAkyaprayogaH, tatra kharA:-svatantrAH, saurabheyA: vRSabhA yAsAM tAdRzIbhiH, punaH acirajAtaprasavAbhiH abhinava prasUtAbhiH, ca punaH, adyazvInAbhiH adya zvo vA prasaviSyamANAbhiH, atyAsannaprasavAbhirityarthaH / punaH kIdRzaiH ? gopAlalalanAbhiH gopavadhUmiH, sarvataH sarvabhAgeSu, samAkulaiH vyAptaiH; kIdRzIbhiH ? tuhinapAtazInahaiyaGgavInavarNatanulatAlAvaNyAbhiH tuhinapAtena-himapAtena, zInaM-ghanIbhUtam , yad haiyaGgavIna-navanItam , tasyeva varNa:-rUpaM yasya tAdRzam, tanulatAyAH-zarIralatAyAH, lAvaNya-kAntiryAsAM tAdRzIbhiH, punaH kSIradhavalacalatkaTAkSacchaTApratikSaNakSAlitadiGmukhAbhiH kSIravat-dugdhavat , dhavalAnA- zubhrANAm , calatAM ca, kaTAkSANAm-apAGgAnAm, chaTAbhiH-dhArAbhiH, pratikSaNaM-pratipalam , kSAlitAni-dhautAni, diGmukhAni-digagrabhAgA yAbhi. stAdRzIbhiH, punaH navanItapiNDapANDuvalagatkaThinaparimaNDalastanakalazayugalAbhiH navanItapiNDavat , pANDukiJcitpItazvetavarNam , balgat-calat , kaThinaM kaThoram, parimaNDalaM-vartulaM ca, stanakalazayugalaM-kalazAkArastanadvayaM yAsA tAdRzIbhiH, punaH zarIriNIbhiH zarIravatIbhiH, gorasazrIbhiriva gavAm , rasaH-payodadhyAdi, tadIyazobhAbhirivetyutprekSA, punaH savibhramaiH vilAsasahitaiH, aGgavalanaH aGgasaJcalanaiH, sneha nirbharANi snehena-dadhyAdiguNavizeSeNa, pakSe prItyA, nirbharANi-pUrNAni, dadhIni, ca punaH, kahAbhahRdayAni patihRdayAni, ballavahRdayAni iti pAThe tu gopahRdayAnItyarthaH, nirdayam atyantam , AmathnatIbhiH AloDayantIbhiH [y]| ___ atha anantaram , bhagavantam aizvaryazAlinam , ambhonidhi samudram , apazyam dRSTavAnaham , ityapreNAnveti / kIdRzaH ? grAmeyakaiH grAmavAsibhiH, avalokyamAnabalasantatiH dRzyamAnasainikasaGghaH, kIdRzaiH ? agresarAzvavAra darzanAbhitaH apresarANAm-agragAminAm , azvavArANAm-azvavAhakAnAm , darzanena, kSubhitaiH-saJcalitaH, kaTakaM sainyam , AgacchatIti, janaravAt lokoktazabdAt , upalabhyopalabhya jJAtvA jJAtvA, sarvataH sarvadigbhyaH, pradhAvitaiH kRtasatvaragamanaiH, punaH parityaktanijanijavyApAraiH saMtyaktasvasvakAryaH, punaH avakarakUTeSu avakIryate-mArjanyA vikSipyate ityavakaraH, dhUlyAdirAziH, tatkUTeSu-taduparibhAgeSu, adhirUDhaiH ArUDhaH, punaH taDAgapAliSu taDAgakoNeSu, taDAgasetuSu vA, puJjitaiH saGghIbhUtaiH, punaH devakulavaraNDakeSu devakulasya devamandirasya, varaNDakeSu-prAkArasthAnIyabhittiSu, kRtAvasthAnaH avasthitaiH, punaH pAdapaskandheSu vRkSaskandheSu, baddhAsanaiH kalpitAsanaiH, ca punaH, UrvaiH utthitaiH, ca punaH, upaviSTaiH kRtopavezanaiH, ca punaH, lasvitobhayabhujaiH namitobhayabAhubhiH, ca punaH, jaghanapArzvavinyastahastayugalaiH kaTipurobhAganivezitahastadvayaiH, ca punaH, zIrNapaTTikAgADhagrathitAsidhenukaiH zIrNapaTTikAyAM-zIrNAvasthapaTakhaNDe, gADhaMdarda yathA syAt tathA, prathitA-baddhA, asidhenuH-churikA yastAdRzaiH, ca punaH, dhautazATakakRtaziroveSTanaH dhautenakSAlitena, zATakena-vastreNa, kRtaM ziroveSTana-mastakAvaraNaM yaistAdRzaiH, ca punaH, veNuyaSTiSu vaMzadaNDeSu, kRtAvaSTambhaiH kRtA Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| 259 kariSu kapiSu kramelakeSu ca prahitadRSTibhiH pramANarUpavalopacayazAlinAM pratyekamanaDuhAM mUlyamAnamuTTayadbhiH [2] 'kathaya, ka eSa rAjaputraH, keyaM rAjJI, kimabhidhAno'yaM dviradaH' ityanavarataprayuktayA praznaparamparayA kathitasakRdRSTakaTakagrAmalAkuTikaiH kareNukAdhirUDhaM kSudragaNikAgaNamapyantaHpuramiti ghRtoSNavAraNaM cAraNamapi mahArAjaputra iti kanakaniSkAvRtakandharaM vaNijamapi rAjaprasAdacintaka iti cintayadbhiH pRSTairapi prativacanamaprayacchadbhirAhUtairapyanyato gacchadbhiH pazyato'pyabhimukhamaGgulIbhirdarzayadbhiH zRNvatAmapi ceSTitamazaGkitairuzcasvanena sUcayadbhirviSamAvatArasaMmardeSu durdAntakarabhavAjivRSabhotplavaneSu vyAladantivegopasarpaNeSu ca skhalata: patataH palAyamAnAnavalokyAvalokya samakAlakRtakalakalaiH satAlazabdamuccastarAM hasadbhiH [la], kaizcinmArganihitanizcala. dRSTibhiH pazcAdeSyatAM digantavikhyAtayazasAmubhRitAM kumArANAM rAjapatnInAM pradhAnagaNikAnAM paTTahastinAM ca darzanAzayA kSutpipAsAparigatairUvaMzoSaM zuSyadbhiH, kaizcit pRSThasaGgisvairipAmarIpIvarastanasparzalubdhaiH pIDitairapi valambanaiH, ca punaH, skandhAdhiropitadayitaDimbhaiH skandhe, AropitaH-dhRtaH, dayitaH-priyaH, DimbhaH-zizuyaistAdRzaiH, punaH sarvatra sarvaviSayeSu, sakutUhalairapi kautukAnvitairapi, kariSu hastiSu, kapiSu markaTedhu, ca punaH, kramelakeSu uSTreSu, savizeSa vizeSeNa, prahitadRSTibhiH preritalocanaiH, punaH pramANarUpabalopacayazAlinAm pramANaM-deyam , rUpaM-sundarAkRtiH, balopacayaH-balavRddhiH, taiH, zobhAvatAm, anaDuhAM vRSabhANAm , pratyekam ekaikasya, mUlyamAnam mUlyapramANam , uddhaTTayadbhiH kathayadbhiH [ra] kathaya brUhi, eSaH ayam , rAjaputraH nRpakumAraH, kaH kinAmA ?, iyaM purovartinI, rAjJI rAjapatnI, kA kinnAnI ?, ayaM purovartI, dviradaH hastI, kimabhidhAnaH kinAmA ?, iti istham , anavarataprayuktayA nirantarakRtayA, praznaparamparayA praznasamUhena, kadArthatasakRSTakaTakanAmalAkuTikaiH kadarthitA:-klezitAH, sakRta-ekavAram , dRSTa-dRSTigocarIkRtam , kaTaka-senA yaistAdRzAH, grAmalAkuTikA:-prAmavAsidaNDijanA yaistAdRzaiH, kareNukAdhirUDhaM hastinImArUDham , kSudragaNikAgaNamapi sAdhAraNavezyAvRndamapi, antaHpuram antaHpurAGganAgaNam, iti cintayadbhiH manyamAnaiH, punaH dhRtoSNavAraNaM gRhItacchatram , cAraNamapi bhRtyamapi, mahArAjaputra iti mahArAjakumAra iti, cintayadbhiH, punaH kanakaniSkAvRtakandharaM kanakasya-suvarNasya, niSkeNa-aSTottarazatena, AvRtA-vyAptA, kandharA-prIvA yasya tAdRzam , vaNijamapi ApaNikamapi, rAjaprasAdacintakaH rAjaprItiprArthI, iti cintayadbhiH, punaH pRSTairapi kRtapraznairapi, prativacanam uttaram , aprayacchaddhiH apradadadbhiH, punaH AhUtairapi kRtAhvAnarapi, anyataH anyatra, gacchadbhiH, punaH abhimukhaM sammukham , pazyato'pi avalokamAnAnapi, lokAn , aGgulIbhiH, darzayadbhiH saMketayadbhiH, punaH ceSTitaM zarIraceSTAvizeSa zRNvatAmapi zrutigocarIbhUtadhvaninA jAnatAmapi, azaGkitaiH tacchvaNazaGkayApi rahitaiH, uccakhanena uccazabdena, sUcayadbhiH bodhayadbhiH; punaH viSamAvatArasaMmardeSu ninonnatasthalA vataraNArthajanasammelaneSu, skhalataH vicalataH, punaH dudAntakarabha-vAji-vRSabhopnuvaneSu dudontaH-uddhato yaH karabhaHhastizizuH, vAjI-azvaH, vRSabhaH-vRSaH, teSAm , utplavaneSu-utkUdaneSu, patataH, ca punaH, vyAladantivegopasarpaNeSu vyAladantinA-duSTahastinAm , "jyAlo duSTagaje sarpa zaThe zvApada-siMhayoH" iti haimaH, vegena-svarayA, yad upasarpaNa-samIpAgamanaM teSu, palAyamAnAn bhayAdinA sthAnatyAgenAnyasthAnaM gacchato janAn , avalokya avalokya dRSTvA dRSTvA, samakAlakRtakalakalaiH samakAlaM-ekakAlam , kRtaH kalakala:-kolAhalo yaistAdRzaiH; punaH satAlazabdaM prasRtahastadhvanipUrvakam , uccaistarAm atyuccaiH, hasadbhiH hAsaM kurvadbhiH [la]; kaizcit kairapi janaiH, mArganizcala nihitadRSTibhiH bhArge-pathi, nizcalaM-niHspandaM yathA syAt tathA, nihite-nivezite, dRSTI locane yaistAdRzaiH, punaH pazcAt pRSThadezataH, eSyatAm AgamiSyatAm , digantavikhyAtayazasAm AdigantaprasiddhayazaskAnAm , urvIbhRtAM nRpANAm , kumArANAM rAjaputrANAm , rAjapatnInAM rAjInAm , pradhAnagaNikAnAM mukhyavezyAnAm , ca punaH, paTTahastinAM pradhAnagajAnAm ; darzanAzayA darzanAbhilASeNa, kSut-pipAsAparigataiH bubhukSA-pipAsAvyAptaiH, ata eva UrvazoSaM zuSyadbhiH Urdhva kaNThatAlvAdipradezAvacchedena zoSaNamanubhavadbhiH; punaH kaizcit kairapi, pRSThasaGgisvairiphAmarIpIvarastanasparzalubdhaiH Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 Tippanaka- parAgavivRtisaMvalitA samantataH prekSaka janena sthAnamatyajadbhiH, kaizcinmanorathazatAsAditagrAmapatisutA saMnidhAnairlabdha mahAnidhAnairiva khaladhAnataH sAdhanikalokena nikhilamapi nIyamAnaM busaM busAya matvA'vadhIrayadbhiH [va], kaizcid gRhyamANayabasarakSaNavyaprairarthalobhAdabhilaSitalaJcAnAM laJcayA lAkuTikAnAM klezamanubhavadbhiH [ ], kaizcidASTahastipakacoditadviradapuraskRtaiH prapalAyya dUrIkRtAtmahananairAtmano'viDambanAya brAhmaNyamAviSkurvadbhiH, kaizcidanibaddhalokaluNTyamAnazAkazAkaTairaghaTitaprayojanAmavanipAjJAM sAvajJamupahasadbhiH [Sa], kaizcidAnanda gaddvadikAgRhIta gRhIta TAkatAtayA luNDitekSuvATaduHkhadurbalaM kRSIvalalokamapazokaM kurvadbhiH kaizcijjavaprAptaparipAlaka vyUharakSitasujAtatraiheyairanekadhA narendramabhinandayadbhiH [sa], kaizcidalabdhAvakAza Thakkaraha ThanirAkRtairAzrayAya pratigRhaM gRhItabhANDaira | hiNDayadbhiH kaizcit kalaha niSkAsitazAlI nakulaputrakavargaiH sagarvamagrato grAmapoTAnAM , Tippanakam -- laJcayA nIvIbhava (ja) nena [za ] / zAkazAkaTaM - zAkakSetram [Sa] 1 [traiheyam ] brIhikSetram [sa] / svasya, pRSThasaGginInAM-pRSThasaMsargiNInAM vairiNInAM svecchAcAriNInAm, pAmarINAM nIcAGganAnAm, pIvarastanayoH - sthUlastanayoH, sparze lubdhaiH saMjAtalobhaiH, ata eva prekSakajanena darzakajanena, samantataH sarvabhAgeSu, pIDitairapi marditairapi, sthAnaM svAdhiSThitapradezam, atyajadbhiH amuJcadbhiH punaH kaizcit kairapi janaiH, manorathazatAsAditagrAma patisutAsannidhAnaiH manorathazatena - abhilASazatena, AyAditaM prAptaM, grAmapatisutAyAH sannidhAnaM - sAnnidhyaM yaistAdRzaiH, ata eva labdhamahAnidhAnairiva labdhaM prAptaM mahAnidhAnaM mahAnidhiryaistAdRzairiva, khaladhAnataH dhAnyavimardanasthAnataH, "khaladhAnaM punaH khalam" iti haimaH, sAdhanikalokena sainikalokena, nIyamAnaM hiyamANaM, nikhilamapi sarvamapi, busaM yavAdidhAnyam, bulAya matvA tRNamiti matvA avadhIrayadbhiH anAdriyamANaiH [ va ]; punaH kaizcit kairapi gRhyamANayava sarakSaNayaH gRhyamANasya-balAdAdIyamAnasya, yavasasya - ghAsasya, rakSaNe- rakSAkArye, vyapraiH - cyAkulaiH, arthalobhAt dhanalipsAvazAt, abhilaSitalaJcAnAm abhilaSitA - abhipretA, laJcA-lAyate pracchannaM gRhyata iti labbA, yaistAdRzAnAm, lAkuTikAnAM vetradhAriNAM rakSakANAm, laJcayA laJcAsamarpaNena, klezaM duHkham, anubhavadbhiH prApnuvadbhiH [za ]; punaH kaizcit kairapi, AkruSTahastipakacoditadviradapuraskRtaiH AkuSTAH - kRtazabdA ye hastipakAH - hastivAhakAH taiH coditaiH - preritaiH, dviradaiH-hastibhiH, puraskRtaiH-agrataH kRtaiH, prapalAyya atizayena palAyanaM kRtvA, dUrIkRtAtmahananaiH dUrIkRtam AtmanaHhananaM-hatyA yaistAdRzaiH, AtmanaH khasya, aviDambanAya atiraskArAya svarakSaNAyetyarthaH, brAhmaNyaM brAhmaNatvam, AviSkurvadbhiH prakaTayadbhiH punaH kaizcit kairapi, anibaddhalokaluSTyamAnazAkazAkaTaiH anibaddhaiH - niraGkuzaiH, lokaiH - rAjapuruSAdijanaiH, luNTyamAnAni - balAdAcchidyamAnAni zAkazAkaTAni mArgavartizAkakSetrANi yeSAM tAdRzaiH, aghaTitaprayojanAm asampAditaphalAm avanipAjJAM sainyena kasyApi kaSTaM na kAryamityAdirAjAjJAm, sAvajJaM satiraskAram, upahasadbhiH ['Sa ]; punaH kaizcit kairapi, AnandagadgadikAgRhItakaNThaiH Anandena yA gadgadikA - avyaktazabdatA, tatrA gRhItaH-AzritaH kaNTho yeSAM tAdRzaiH, punaH luNTitekSuvATaduHkhadurbalaM luNDitena- balAdAcchinnena, ikSuvATena- ikSukSetreNa yad duHkhaM tena durbalam, kRSIvalalokaM karSakajanam, nigRhItaluSTa |kavAtavArtayA nigRhItasya daNDitasya, luNTA kAnAMbalAdapahArakArNA, vrAtasya-samUhasya, vArtayA vRttAntena, apazokaM zokarahitam, kurvadbhiH sampAdayadbhiH punaH kaizcit kairapi, javaprAptaparipAlakavyUha rakSita sujAta traiheyaiH javena - zIghratayA prAptena labdhena, paripAlaka vyUhena - parirakSakasamUhena, rakSitAni, sujAtAni manoharANi brayANi trIhikSetrANi yeSAM tAdRzaiH, anekadhA anekaprakAraiH, narendra rAjAnam, abhinandayadbhiH stuvadbhiH [ sa ] / punaH kaizcit kairapi, alabdhAvakAza ThakurahaTha nirAkRtaiH alabdhaH-adRSTaH, avakAzaH - sthAnaM yena tAdRzena ThakureNa aizvaryazAlinA gRhapatinA, haThena- balAtkAreNa, nirAkRtaiHniSkAsitaiH, ata eva gRhItabhANDaiH uddhRtabhANDaiH pratigRhaM gRhaM gRham AzrayAya avasthAnAya, AhiNDayadbhiH bhrAmyadbhiH punaH kaizcit kairapi, kalaha niSkAsitazAlIna kulaputrakavagaiH kalahena niSkAsitaH - bahiSkRtaH, : > J Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| 261 prauDhimAtmanaH prakaTayadbhiH [ha), anyaistu dUrodastakaNThaiH pRSThalagnahRSTabAlakavRndakalakalasUcitAn grAmamadhye vicarataH svacchandacAriNo mahAmAtratatreNa parivRtAn vAraNapatInavalokya jAtasaMkSobhaijhaTiti koSThakadvAreSu saMgrahakAn pAtayadbhiH pazcAdvATakeSu gomayapiNDakUTAni gopayadbhirbhanavRtiSu niSkuTeSu trapusakarkArukAravellakAdivallIphalAnyAdAyAdAya vezmani pravezayadbhigRhadhanaM ca kAMsyapAtrikAsUtrakambalaprAyaM balAdhikRtadhAmanyavalAjanasya nyAsIkurvadbhiranekavRttAntaisiyakairavalokyamAnabalasaMhatiH [1] pratimArgamuttambhitAbhinayatoraNAn sthAnasthAno. pasarpatkusumaphalahastavAstavyavittADhyalokAnU/kRtAsu tatkSaNaM veNuyaSTiSu kuDmalIkRtya yojitairmAJjiSTaizva mAhArajanaizca karpaTaiH jaTAlIkRtazIrNagRhapaTalAnatikramya katicid velAvanagrAmakAnagrato dattadRSTiH [jJa] pidhAnamiva pAtAlasya, maNikuTTimamiya tribhuvanacatuHzAlasya, janmapalvalamivAkAzakuvalayasya, prabhApaTalamiva Tippanakam-koSThakaH-varaNDakaH, saMgrahakAH-palihakAH, niSkuTa:-gRhavATikA kSa] / mAhArajanAni-kausumbhAni [] // zAlInaH-adhRSTo lajjAyuktaH, kulaputrakANAM-kulaprasUtAnukampitaputrANAm , varga:-samUho yestAdRzaiH, grAmapoTAnAM grAmasthAnAM pulakSaNAnAM strINAm , agrataH agre, sagarva sAbhimAnam , AtmanaH svasya, prauDhiM pragalbhatAm , prakaTayadbhiH pradarzayadbhiH [ha]; punaH anyaistu anyanyaktibhistu, dUrodastakaNThaiH dUram, udastaH-urikSaptaH, kaNThaHkaNThavyApAro yestAdRzaiH, atizuSkakaNThairiyarthaH, pRSThalagnahRSTabAlakavRndakalakalasUcitAn pRSThalamasya-pRSThasambaddhasya, hRSTabAlakavRndasya-prasannazizusamUhasya, kalakalena-kolAhalena, sUcitAna-bodhitAn, grAmamadhye vicarataH bhramataH, svacchandacAriNaH khecchAcAriNaH, mahAmAtratantreNa hastipakapradhAnena, parivRtAn pariveSTitAn , vAraNapatIn gajendrAn , avalokya dRSTvA, jAtasaMkSobhaiH utpannasambhramaiH, koSThakadvAreSu varaNDakadvAreSu, saMgrahakAn paridhakAn , pAtayadbhiH, punaH pazcAdvATakeSu vRtInAM pazcAdbhAgeSu, gomayapiNDakUTAni gomayapiNDasamUhAn , gopayadbhiH rakSadbhiH, punaH bhagnavRtiSu bhannAH-bhaGgaM prAptAH, vRtayaH-prAkArA yeSAM tAdRzeSu, niSkuTeSu gRhavATikAsu, pusa-karkAru-kAravella. kAdivallIphalAni trapusaM nAma-phalavizeSalatA, kAraH-kUSmANDalatA, kAravelaka 'kArelA' prasiddhaphalavizeSalatA, tadAdInAM-- tatprabhRtIno, vallInA-latAnAM phalAni, AdAya AdAya gRhItvA gRhItvA, vezmani gRhe, pravezayadbhiH pravezya gopayadbhiH, ca punaH, kAMsyapAtrikAsUtrakambalaprAyaM kAMsyapAtrikA-kAMsyasya-dhAtuvizeSasya bhAjanam , sUtra-tantuH, kambala:UtantumayaH paTaH, tatprAyaM-tatpracuram , gRhadhanaM gRhavittam , abalAjanasya strIjanasya, balAdhikRtadhAmani balenasvasAmarthena balAtkAreNetyarthaH, adhikRte rakSitAdhikAre, dhAmani-gRhe, nyAsIkurvadbhiH nikSipadbhiH, punaH anekavRttAntaiH vividhavArtAkaiH, bahuvidhapravRttikairiti yAvat [2] 1 punaH kIdRzo'haM samaraketuH? katicit katipayAna , velAvanagrAmakAna velAyA:-jaladhitIrasya yad dvanaM tanmadhyavartino laghugrAmAn ,atikramya ullaGghaya, agrataH tadane, dattahaSTiH kSiptalocanaH, kIdRzAn ? pratimArgamArge mArga, uttambhitAbhinavatoraNAn uttambhitAni, udaddhAni, abhinavAni-navInAni, toraNAnidvArA stambhopari nibaddhAni bahirANi yeSu tAdRzAn , punaH sthAnasthAnopasarpatkusumaphalahastavAstavyavittADhyalokAn sthAne sthAne upasarpantaH-upagacchantaH, kusumaphalahastAH-puSpaphalarUpopahArahastAH, vAstavyAH-tagrAmavAsinaH, vittAyAH-dhanAbyAH, lokAH-janA yeSu tAdRzAn , punaH tatkSaNaM tatkAlameva, UrvIkRtAsu unnamitAsu, veNuyaSTiSu vaMzadaNDeSu, kuDAlIkRtya Akuvya, yojitaiH utkSiptaH, mAJjiSThaiH maJjiSThAkhyarAgavizeSaraktaiH, ca punaH, mAhArajanaiH mAhArajanena-kusummAkhyarAgavizeSeNa raktaiH, karpaTaiH paTakhaNDaiH,jaTAlIkRtazIrNagRhapaTalAn jaTAlIkRta-vyAptaM, zIrNAnAMbhanmAnA, gRhANAM paTalaM-samUho yeSu tAdRzAn [] / kIdRzamambhonidhim ? pAtAlasya adholokasya, pidhAnamiva AvaraNamiva, punaH tribhuvanacatuHzAlasya tribhuvanarUpasya catuHzAlasya-catasRNAM zAlAnAM samAhArasya, anyo'nyAbhimukhagRhatuSTaya sya, mA Demasiva maNikhacitaM madhyavarti saMskRtabhUmitalamiva, punaH AkAzakuvalayasya AkAzarUpasya kamalasya, Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA digmaNDalendranIlavalayasya, chAyAcakramiva brahmastambatarUgahanasya, pracchadapaTamiva mahItalamahAzayanasya, adRSTaparyantatayA dRSTAntamiva saMsArasya, mUrtatApariNAmamiva kAlasya, rUpAntaragrahaNamiva zabdarAzeH, udAharaNamiva niHzreyasasukhAnAm , anukAramiva mahAkaviprajJA''lokasya [a], sarvatazcAndhakAritadigantarAbhirandhakArAtikandharAkAntikAlIbhiH pAtAlatimirebhya iva jambhitAbhiritastataH sarpadahikulaprabhAbhiriva saMtarpitAbhirasura. lokAdiva labdhanirgamAbhiravagAhAvatIrNadimAgamadakSAlanAdiva kSubhitAmirantaHprasuptAcyutazarIrAtyeva dattasaMskArAbhiranilavilulitairauvaijvalanadhUmairivAnuraJjitAbhirantaHkaraNavAsivaivasvatAnujAdehalAvaNyeneva liptAbhistaTatamAla. kAnanacchAyAnirgamairiva nirargalIkRtaprasarAbhirullasantIbhirambhasaH prabhAvartibhiratyantadhIrANAmapi manasi sAdhvasamAdadhAnam [A], mudritamukharahaMsanUpurasvanAbhiH tvaritagativazotkampamAnapRthupayodharataTAbhirmuktavAcAla. krauJcamAlAmekhalAni pulinajadhanasthalAni vibhratIbhiritastato valitavilolatArazapharalocanAbhirbahalazaivalapravAlakastUrikAstabakakalaGkitAni paGkamalinena navanIravAsasA sudUramAvRNvatIbhirmukhAni vijRmbhitAbhinava. Tippanakam-vaivasvatAnujA-yamAnujA [aa]| sughaTitakASThasya gaganAraghaTTasya kASThAH-dizaH, kASThAnidArUNa ca [ii]| janmapalvala miva janmasthAnabhUtajalAzayamiva, punaH diGmaNDalendranIlavalayasya diGamaNDalarUpasya indranIlamaNinirmitakaGkaNasya, prabhApaTalamiva dyutisamUhamiva, punaH brahmastambatarugahanasya brahmANDarUpasya vRkSasamUhasya, chAyAcakramiva chAyAmaNDalamiva, punaH mahItalamahAzayanasya bhUmaNDalarUpamahAzayyAyAH, pracchadapaTamiva AstaraNavastramiva, punaH adRSTaparyantatayA adRSTAntimAvadhikatayA, saMsArasya jagataH, dRSTAntamiva upamAnamiva, AdarzabhUtamiveti yAvat , punaH kAlasya kAlAkhyAmUrtadravyasya, mUrtatApariNAmamiva mUrtatayA kriyAdivadavyabhAvena vikArabhUtamiva, punaH zabda. rAzeH zabdasamUhasya, rUpAntaragrahaNamiva rUpAntarApattimiva, punaH niHzreyasasukhAnAM mokSasukhAnAm , udAharaNamidha niravasAnatAyA dRSTAntamiva, punaH mahAkaviprajJA''lokasya mahAkavipratibhAprakAzasya, anukAramiva anukaraNamiva [a], punaH ambhasaH jalasya, prabhAvartibhiH prabhArUpAGgalepaiH, atyantadhIrANAmapi paramadhairyazAlinAmapi, manasi hRdaye, sAdhvasaM bhayam , AdadhAnaM janayantam , kIdRzIbhiH? sarvataH sarvabhAgeSu, andhakAritadigantarAbhiH andhIkRtadinamabhyAbhiH, punaH andhakArAtikandharAkAntikAlIbhiH andhakasya-tadAkhyarAkSasasya, arAtiH-zatruH zivaH, tasya yA kandharA-grIvA, tasyA yA kAntiH-kRSNavarNaH, tadvat kAlIbhiH kRSNavarNAbhiH, pAtAlatimirebhya iva lasthAndhakArebhya iva, jambhitAbhiH jRmbhayA prakAzitAbhiH, punaH itastataH atra tatra, sarpadahikulaprabhAbhiH sarpatAm-udvelatAm , ahikulAnA-sarpagaNAnAM, prabhAbhiH-kAntibhiH, santarpitAbhiriva paripoSitAbhiriya, punaH asuralokAt daityalokAt, labdhanirgamAbhiriva prAptanissaraNAbhiriva, punaH avagAhAvatIrNa dinAgamadakSAlanAt avagAhAya-salilAntaHpravezAya, avatIrNaiH-AgataiH, dinAMgaiH-diggajaiH, madAnAM-dAnavArINAM, kSAlanAt-mArjanAt, kSubhitAbhiriva kalaSitAbhiriva, punaH antaHprasuptAcyutazarIradhutyA antaH-madhye, prasuptasya-zayitasya, acyutasyaviSNoH, zarIradyulyA-zarIrakAntyA, dattasaMskArAbhiriva kRtasaMskArAbhiriva, punaH anilavilulitaiH pavanodbhUtaiH, aurvajvalanadhUmaiH maurSajvalanaH-vADavAgniH, tasya dhUmaH, anuraJjitAbhiriva malinitAbhiriva, punaH antaHkaraNavAsi halAvaNyena antaHkaraNavAsinyA:-hRdayavAstavyAyAH, vaivakhatAnujAyAH-yamAnujAyA yamunAyA ityarthaH, dehalAvaNyena-zarIrakAntyA, liptAbhiriva mizritAbhiriva, punaH taTatamAlakAnanacchAyAnirgamaiH taTeSu yAni tamAlakAmanAni-tamAlAkhyataruvanAni, teSAM chAyAnAM nirgamaiH-niHsaraNaiH, nirargalIkRtaprasarAbhiH nirargalIkRtaH-apratihatIkRtaHprasaraH-prasaraNaM yAsAM sAdRzIbhiriva, ullasantIbhiH uddIpyamAnAbhiH [aa]| punaH kIdRzam ? vijRmbhitAbhi. navameghadurdineSu vijRmbhitena-uddhRtena, abhinavena-sadyaHsambhRtasalilena, medhena, durdineSu-andhakArAvRteSu, dineSu vAsareSu, Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| 263 meghadurdineSu dineSUtpathenAgatyAgatya nimnagAbhisArikAbhirgADhamupagUDham [i], muhuravatarantyA toyamAdAyAdAya punarUddhamatidUramutpatantyA sAndrazIkaramodaviracitAnekasuracApayA jagadupavanaM sektumamarapatinA prakalpitasya sarvataH sughaTitakASThasya gaganAraghaTTasya ghaTImAlayeva jaladasaMtatyA satatamudacyamAnam [I], viSamavAhanavisaMsthulasya nijarathasyASTamaM turaGgamamasamagratAjanitavairUpyasya cAtmavapuSaH SoDazI kalAmanveSTumiva mathanadRSTa. divyAzvazazikhaNDasaMbhavAbhyAmahimagabhastibhyAmanavaratakRtamajanonmajanam [3], agastyajaTharAnalamiva pAnAvasaralanaM yugAntavidyudvalayamitra saMvartakAbhragarbhagalitamanavaratamAnIyamAnaM vRddhimudakairudaraikadezena dahana utpathena viruddhamArgeNa, Agatya Agatya, nimnagAbhisArikAbhiH nimnaM nIcaM gacchantIti nimnagA nadyaH, tadrUpAbhiH, abhisArikAbhiH-parapuruSagAminIbhiH kAminIbhiH, gADhaM atyantaM yathA syAt tathA, upagUDham Alisitam, kIDazIbhiH! mudritamukharahaMsanUpurasvanAbhiH mukharAH-vAcAlA ye haMsAH-pakSivizeSAH, tadrUpANAM nUpurANAM-pAdAbharaNavizeSANAM, khanAH-dhvanayaH, muditAH-niruddhA yAbhistAdRzIbhiH, varSAsu nadIjalAnAM dUSitatayA haMsAnAM mAnasasarovaraprasthAnabhravaNAditi bhAvaH, punaH tvaritagativazotkampamAmapRthupayodharataTAbhiH tvaritagativazena-sasambhramagamanavazena, utkampamAnaHut-Urdhva kampamAnaH, udgacchannityarthaH, pRthupayodharaH-sthUlastanarUpaH, taTo yAsAM tAdRzIbhiH, punaH muktakrauJcamAlAmekha. lAni muktA-tyaktA, kaucAnAM-tajjAtIyapakSivizeSANAM, mAlA-patirUpA, mekhalA-kAJcI yastAdRzAni, pulinajaghanasthalAni sikatAmayasthalarUpANi kaTipurobhAgasthalAni, bibhratIbhiH dhArayantIbhiH, itastataH atra tatra, valitavilolatArazapharalocanAbhiH balitAni-vyApAritAni, vilolatArANi-taralakanInikAni, zaphararUpANi-matsya vizeSarUpANi, locanAninetrANi yAmistAdRzIbhiH, valitavilolatAmaraseti pAThe tu tAmarasarUpANi-kamalarUpANi lovanAni yAbhirityevaM vyAkhye. yam, punaH bahalazaivala-pravAla-kastUrikAstabakakalaGkitAni bahalAnAM-vipulAnAm , zaivalAnA-jalatRNavizeSANAm , pravAlAna-vidrumANAm , tadrUpaNAmityarthaH, kastUrikANAM-mRgamadAnAM, stabakena-gucchena, kalaGkitAni-ciddhitAni, mukhAni agrabhAgarUpANi vadanAni, paGkamalinena kardamakaluSitena, navanIravAsasA navInajalarUpeNavAsasA-vareNa, sudaram atidUra. paryantam , AvRNvatIbhiH AcchAdayantIbhiH [i ] / punaH jaladasaMtatyA meghapatayA, satatam anavaratam , udacyA mAnam udbhiyamAgajalam , kIdRzyA? muhuH anekavAram , avatarantyA ApatantyA, punaH toyaM jalam , AdAya AdAya gRhItvA gRhIsvA, punaH atidUram atyantadUram , Urdhvam upari, utpatantyA udgacchantyA, punaH sAndrazIkarakSodaviracitAnekasuracApayA sAndrANAM zIkarANAM-jalakaNAnAM, kSo daiH-cUrNaiH, viracitAH-nirmitAH, aneke suracApAH-indradhanaSi yayA tAdRzyA, kayeva ? jagadupavanaM jagadrUpamArAmam , sektuM sekena saMvarddhayitum , amarapatinA indreNa, prakaTitasya AviSkRtasya, sarvataH sarvabhAgeSu, sughaTitakASThasyaH sughaTitAni-sanivezitAni kASThAni yasmiMstAdazasya, anyatra sughaTitAH kASThAH-dizo yatra tasya, gaganAraghaTTasya AkAzarUpajalaniSkAsanayantrasya, ghaTImAlayeva ghaTIpatayeva [I] / punaH mathanadRSTadivyAzva-zazikhaNDasambhavAbhyAM mathanena-AloDanena, dRSTaH-parIkSitaH, divyAvasya-vargIyAzvasya, uccaiHzravasa ityarthaH, zazikhaNDasya-candrakhaNDasya ca, sambhavaH-utpattiryAbhyAM tAdRzAbhyAm , ahimAhimagabhastibhyAm ahimaH-uSNaH, gabhastiH-kiraNo yasya so'himagabhastiH sUryaH, himaH-zIto gabhastiH-kiraNo yasya sa himagabhastizcandraH, tAbhyAm , anavaratakRtamajanonmajanam anavarataM-nirantare, kRtaM majanam-antaravagAhanam , unmajanam-utplavanaM ca, pravezanirgamAvityarthaH, yasmiMstAdRzam , kiM kartumiva ? viSamavAhanavisaMsthulasya viSabhaiH-viSamasaMkhyaiH saptabhirityarthaH, vAhanaiH-azvaiH, visaMsthulasya-zithilagatikasya, nijarathasya kharathasya, aSTamaM turaGgamam azvam , anveSTumiva gaveSayitumiva sUryeNa, asamagratAjanitavairUpyasya asamagratayA-apUrNatayA, janitam-utpAditam , vairUpyam-acArutvaM yasya tAha. zasya, AtmavapuSaH khazarIrasya, SoDazI SoDazasaMkhyApUraNIm , kalAm aMzam , anveSTumiva candreNa [3] 1 punaH uraikadezena khodaraikabhAgena, aurvAbhidhAnaM vADavAkhyam , dahanam agnim , dadhAnaM dhArayantam , kamiva ? pAnAvasara lagnam agastyakRtazoSaNasamayasampRktam , agastyajaTharAnalamiva agastyasya-tadAkhya muneH, udarAgnimiva, punaH saMvakAbhragarbhagalitaM saMvartakAkhyameghagarbhanirgatam , yugAntavidyudvalayamiva pralayakAlikavidyunmaNDalamiveti cotprekSA, punaH Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA maurvAbhidhAnaM dadhAnam [U], amarAGganAgAtrabhUSaNocitairatimAtragambhIre'pi payasi bhAsvaratayA karatalasthitairiva vibhAvyamAnairatyantavizadatayA ca surabhIpranaveneva slapitairairAvatakarazIkaranikareNeva saMvardhitedhUrjaTihaThAkRSTa. zizucandramuktAzrubinduzaGkAvidhAyibhilakSmIstanasvedalezairiva labdhakAThinyairamRtazuktigarbhasaMbhavairmuktAphalairalaMkRtAbhyantaram [], aparairapi mahApramANaiH kvacit pralayabAtavidhUtapuSkarAvartakameghamuktaiH kacit kulizakarkazahiraNyAkSavakSo'bhighAtadalitamahAvarAhadaMSTrAGkurocchalitaiH kvacit kamaThapatipRSThakaSaNotthapAvakapradIptamandaranitambaveNustamvaniSTyUtaiH kvacidvedAnveSaNaklAntaharizakulagalarandhrojjhitaiH kacitprauDhakezarinakharadAritairAvaNakumbhakUTabhraSTaiH kacinmadhukaiTabharoSitajalazAyizAdbhinirdayApUritapAJcajanyazaGkhodgINaiH kvacinmathanAviSTabalihaThAkRSTavAsuki. phaNApIThagalitairbhinnajAtibhirmauktikaiH stabakitatalam [ R], sarvataH prasAritAyatajvAlAjihvasya satatamA Tippanakam-harizakula:-viSNumatsyaH [ R]| udakaiH jalaiH, anavarataM nirantaraM, vRddhiM vaipulyam , AnIyamAnaM prApyamANam [3] ! punaH amRtazuktigarbhasambhavaiH amRta-sudhA, tadutpannA yA zuktistadgarbhotpanaiH, muktAphalaiH muktAmaNibhiH, alaGkatAbhyantaraM bhUSitAbhyantaram , kIdRzaiH ? amarAGganAgAtrabhUSaNocitaiH amarAinAnA-devAnAnAm , gAtrabhUSaNocitaiH zarIrAbharaNayogyaH, punaH atimAtragambhIre'pi atyantAgAdhe'pi, payasi jale, bhAsvaratayA dIptimatayA, karatalasthitairiva hastatalasthitairiva vibhAvyamAnaiH pratIyamAnaH, ca punaH, atyantavizadatayA atyantakhacchatayA, surabhIprastravena dhenudugdhena, svapitairiva kSAlitairiva, punaH airAvatakarazIkaranikaraNa airAvatasya-indragajasya, karazI karanikareNa-zuNDAdaNDajalakaNasamUhena, saMgha. dhitairiva samyagvapitairiva, punaH dhUrjaTihaThAkRSTazizucandramuktAzruvinduzaGkAvidhAyibhiH dhUrjeTinA-zivena, haThAkRSTena-balAdAkRSTena, zizucandreNa-bAlacandreNa, muktAH-tyaktA ye azrubindavastacchaGkAkAribhiH, punaH lakSmIstanakhedalezairiva lakSmIstanadharmodabindubhiriva, labdhakAThinyaiH prAptakAThinyaiH [k]| punaH, aparairapi anyairapi, mahApramANaiH adhikapramANaiH, bhinnajAtibhiH nAnAjAtIyaiH, mauktikaiH muktAmaNibhiH, stabakitatalaM sajAtaH stabakaH-guccho yasmiMstAdRzaM, talam-adhaHsthalaM yasya tAdRzam , kIdRzaiH ? kacit kutracit sthale, pralayavAtavidhUtapuSkarAvartakameghamuktaiH pralayavAtena-pralayakAlikapavanena, vidhUtaH-vikSipto yo, puSkarAvartakaH-tatsaMjJakaH, meghaH-jaladharastena, mukta:pAtitaiH; punaH kvacit kamizcit sthale, kulizakarkazahiraNyAkSavakSo'bhighAtadalitamahAvarAhadaMSTrAGkurocchalitaiH kulizakarkazena-vajravat kaThoreNa, hiraNyAkSasya-hiraNyakazipoH, vakSasA-urasthalena, yo'bhidhAtaH-AghAtaH, tena dalitAt-vizIrNAt , mahAvarAhasya--mahAzUkarasya, daMSTrAGkurAt-dantAbhinavodgamAt , ucchalitaiH-utpatitaiH, punaH kacit kutrApi, kamaThapatipRSThakaSaNotthapAvakapradIptamandaranitambaveNustamba niSTayUtaiH kamaThapateH-kUrmarAjasya, pRSThakaSaNena-pRSThasaGgharSaNena, utthaH-udbhUto yaH pAvakaH-agniH, tena pradIptAt-prajvalitAt , mandaranitambaveNustambAt-manthAcalamadhyabhAgasthitavaMzasamUhAt , niSThyUtaiH-nirgalitaiH, punaH kvacit kvApi sthale, vedAnveSaNaklAntaharizakulagalarandhrojjhitaiH payodhipatitavedagaveSaNAya klAntaH-zrAnto yo harizakula:-viSNoravatArabhUto matsyaH, tasya galarandhrAt-grIvAvivarAt, ujjhitaiH,-patitai; yunaH kvacita kutrApi, prauDha kesarinakharadAritairAvaNakumbhakaTabhraH prauDhena-prabalena, kesariNAsiMhena, nakharadArita:-nakhabhinnaH, ya airAvaNaH-airAktanAmakaH sAgarastha indragajaH, tadIyakumbhakUTAt-mastakazRGgAt , bhraSTaiHgalitaiH, punaH kvacit kApi, madhukaiTabharoSita jalazAyizAGginirdayApUritapAJcajanyazaGkhodgINaH madhu-kaiTabhAbhyAM tadAkhyadaityAbhyAM, roSitena-krodhitena, jalazAyinA-samudrazAyinA, zArSigA-viSNunA, nirdayam-atyantam , ApUritAtnAditAt , pAJcajanyAt-paJcajanAkhyadaityavizeSabhavAt zaGkhAt , udgINai:-unmuktaH; punaH kvacit kutracit sthale, mathanAviSTabalihaThAkRSTavAsukiphaNApITagalitaiH mathane-samudrAloDane, AviSTena-sAgraheNa, balinA -tadAkhyadaityarAjena, haThenabalAt , AkRSTaH-kRtAkarSaNo yo vAsukiH-tadAkhyasarparAjaH, tasya phaNApIThAt-phaNApradezAt, galitaiH-cyutaH [3]] kailAsavizadaiH kailAsAkhyarajataparvatavad dhavalaiH, phenarAzibhiH phenayujaiH, AzAmukhAni diGmukhAni, dhavalayantaM Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| 265 vaya'mAnairapi mukhe payobhiranupajAtatRpteraudahanasya darzanAjhaTiti niHsRtairaTTahAsacchedairiva kailAsavizadaiH phenarA zibhirAzAmukhAni dhavalayantam [la], amRtapakaikazaraNajIrNajalakarikulAtivAhyamAnaniravasAnakAlakUTaviSadAhavedanamAmodAvakRSTapannagadRDhAzliSTasuratarujaTAcchedaprarUDhaviTapamAsannanagarAyAtadaityadArikAviSyamANakaustubhasajAtIyaranopalazakalamudazrujaladevatAdRzyamAnalakSmIciropabhuktapradezaM tridazanItazeSakatipayApsara:saMcArasUcitaM mathanasthAnamudvahantam [ 0], gRhItavelaiH sadbhUtyairiva vanaiH parivRtamamRtasyandibhirgurUpadezairiva zazAGkapAdairAhitodayaM vistAritaraGgaiH kuzIlavairiva nadIpUrainaya'mAnamullAsitavetrayaSTibhiH pratIhaurariva marudbhirdikSu saMcAryamANaM [e] svadehodbhavena duSputreNeva vADavAgninA zoSyamANamUrmimAlAbhirapyanAsAditaparapAramAzAgajairapyasoDhagoMgAraM khecarairapyavIkSitazikhAvizrAmaM sarvajJenApyavijJAtasarvajalacaranAmagrAmaM timiGgila Tippanakam -gRhItavelaiH sadbhutyairiva vanaiH ekatra velA-aDalAchedanam (?) anyatra pryntbhuumiH| vistAritaraGgaH kuzIlavairiva nadIpUraiH ekatra vistRtakallolaiH, anyatra vistAritanartanasthAnaH, kuzIlavAH-naTAH / ullAsitavetrayaSTibhiH ekatra vegrayaSTiH-daNDaH, anyatra jalavaMzaH [e] / zubhrayantam , kIdRzaiH ? aurvadahanasya vADavAnalasya, darzanAt , jhaTiti zIghram , niHsRtaiH nirgataH, aTTahAsacchedairiva mahAhAsakhaNDairivetyutprekSA, kIdRzasya tasya ? sarvataH sarvadikSu, prasAritAyatajvAlAjihvasya prasAritA-vistAritA, AyatA-dIrghA, jvAlArUpA jihvA yena tAdRzasya; punaH mukhe satatam anavaratam , Avaya'mAnairapi AhiyamANairapi, payobhiH jalaiH, anupajAtatRptaH anutpannapipAsAnivRtteH[la11 punaH tridazanItazeSakatipayApsaraHsaJcArasUcitamathanasthAnaM-tridazaiH-devaiH, AnItAbhyaH-gRhItAbhyaH, zeSAH-avaziSTA yAH katipayAH-parimitAH, apsarasaHkharvezyAH, tAsAM saJcAreNa-vihAreNa, sUcitaM mathanasthAna-manthanasthalam , udvahantaM dhArayantam , kIdRzaM tat ? amRtapakaikazaraNajIrNajalakarikulAtivAdyamAnaniravasAnakAlakUTaviSadAhavedanam amRtapaGkaH-sudhAkardama eva, zaraNaMsthAnaM yasya tAdRzena, jIrNena-jarAvasthena, jalakarikulena-jalahastiyUthena, ativAhyamAnA-vyatIyamAnA, sahyamAnetyarthaH, kAlakTena-tadrUpeNa, viSaNa-viSavizeSeNa, yo dAhaH-tApaH, tadvedanA-tadduHkhaM yasmiMstAdRzam / punaH AmodAvakRSTapannagadRDhAzliSTasuratarujaTAcchedaprarUDhaviTapam AmodaiH-atisaurabhaiH, avakRSTAH-AkRSTA ye pannagAH-sarpAH, taiH dRDham-atyantam , AzliSTAnAm-AlijitAnAm , suratarujadAnA-samudasthakalpavRkSaziphAnAM, chedaiH-khaNDaiH, prarUDhaH-udbhinnaH, viTapaH-vRkSo yasmiMstAdRzam , punaH AsannanagarAyAtadaityadArikAnviSyamANakaustubhasajAtIyaratnopalazakalam nagarebhyaH-nikaTanagarebhyaH, AyAtAbhiH-AgatAbhiH, daityadArikAbhiH-daityakanyakAbhiH, anviSyamANAni-gaveSyamANAni, kaustubhasajAtIyAnAM--kaustubhasamAnajAtIyAnAM, rannopalAnAM-ratnapASANAnAm , zakalAni-khuNDAni yasmiMstAdRzam / punaH udazrujaladevatAdRzyamAnalakSmIciropabhuktapradezam , udazrubhiH-udgataM azru-netrajalaM yAsA tAdazIbhiH, jaladevatAbhiHjalAdhiSThAtRdevatAbhiH, dRzyamAnaH-dRSTigocarIkriyamANaH, lakSmyA-lakSmIdevyA, ciropabhuktaH-dIrghakAlopabhuktaH, pradezo yasmistAdRzam [la.] / punaH vAri jalam , udvahantaM dhArayantam , kIdRzam ? sadbhutyairiva satkarmakarairiva, gRhItavelaiH gRhItA velA-taTam , pakSe karmakaraNAvasaro yastAdRzaiH, vanaiH parivRtaM pariveSTitaM vyAptamityarthaH; punaHgurUpadezairiva gurUpAMdharmAcAryANAm , anuzAsanairiva, amRtasyandibhiH sudhAsrAvibhiH, pakSe mokSavidhAyibhiH, zazAGkapAdaiH candramarIcibhiH, AhitodayaM janitavikAzam ; punaH kuzIlavairiva nATakIyanAyakabandibhiriva, vistAritaraGgaiH vistAriNaH-vistAravantaH, taraGgA yeSAM tAdRzaiH, pakSe vistAritaH-svakRtakIrtigAnazabdaivyAptaH, raGgaH-nATyazAlA yaistAdRzaiH, nadIpUraiH nadIpravAhaiH, nartyamAnaM kAryamANanartanam ; punaH pratIhArairiva dvArapAlairiva, ullAsitavetrayaSTibhiH ullAsitA-udyatA, pakSe udvelitA, vetrayaSTiH-vetradaNDo jalavaMzo vA yaistAdRzaH, marudbhiH pavanaiH, dikSu dizAsu, saJcAryamANa kAryamANasaJcAram [e] punaH duSputreNeva duSTasuteneva, svadehodbhavena khazarIrajAtena, vADavAgninA vADavAkhyasamudrasthAgnivizeSeNa, zoSyamANaM kriyamANazoSaNam ; punaH UrmimAlAbhirapi taraGgapatibhirapi, kimutAnyaiH anAsAditaparapAram anAsAditaH paraHuttaraH, pAro yasya tAdRzam ; punaH AzAgajairapi diggajairapi, kimutAnyaiH, asoDhagoMdrAram asoDhaH-sahanakarmatA 34 tilaka. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA gilairapyalacitabhISaNAvarta mainAkagotragiribhirapyanavagADhakukSiguhAgata [ai] prabhavaM viSasya pIyUSasya ca pAtraM jalasya jAtavedasazca padaM vRddheH kSayasya ca sadanamasurArerdAnavAnAM ca dhurya maryAdAvatAmadRSTasInAM ca kulamandiraM madirAyA dvijarAjasya ca [o] nivAtakavacayuddhamiva muktAphalavavendranIlaprabhAsuradurAlokaM vRtramivopakaNThalagnavanAnuviddhaphenacchaTApahRtahadayAsukhaM surAcalamiva svarNadIprakaTakAntaM sthiramapi visAri cArukallolamapi Tippanakam-dvijarAjaH-candraH [o] / nivAtakavacayuddhamiva muktAphalavajendranIlaprabhAsuradurAlokaM nivAtakavacaH-dAnavavizeSaH, tasya yuddhamiva preritaniSphalakulizazakra-kRSNatejo'surAbhyAM duHkhadarzanIyam , anyatra mauktikahIraka-marakataiH prabhAsura-durAlokam , teSAM vA prabhA tayA surANAmapi duHkhadRzam / [vRtramivopakaNThalagnavajrAnuviddhaphenacchaTApahRtahRdayAsukhaM] vRtramivopakaNThalagnavajrAnuviddhaphenacchaTA pahRtaM lokamanasAmasukha-duHkhaM yena sa tathoktastam / surAcalamiva svarNadIprakaTakAntaM ekatra suvarNadIpyamAnaprasthaparyantam , anyatra gaGgAvyaktabhartAram / sthiramapi visAra yadi sthiraM kathaM prasaraNazIlam ? anyatra matsyavat / cArukallolamapi kRrmi yadi zobhanormi kathaM kutsitakallolam ? anyatra sakacchapam / tA_vapurivAkhaNDitaM sarpadazanaiH ahidantaiH, anyatra sarpat-prasarat , azanaiH-zIghram / vasundharAyA madhuripozca vAsaH ekatra vAsaH-vastram , anyatra nivAsaH [ au]| manApAditaH, goMgAra:-garjanAtireko yasya tAdRzam ; punaH khecarairapi AkAzagAmibhirapi, kimutAnyaiH avIkSitazikhAvizrAmam avIkSitaH-adRSTaH, zikhAyAH-agrabhAgasya, vizrAmo-virAmo yasya tAdRzam ; punaH sarvazenApi sarvajJAtrApi, avijJAtasarvajalacaranAmagrAmam avijJAtaH-aviditaH, sarvajalacarANAm-azeSajalajantUnA, nAmanAmaH-nAmasamUho yasya tAdRzam ; punaH timigilagilairapi "asti matsyastimi ma zatayojanavistRtaH / timijhilagilo'pyasti tadgilo'pyasti rAghava !" ityanyatroktamahAmatsyairapi, alavitabhISaNAvartam alacitaH-na lakhitaH, bhISaNaH, AvartaH-jalabhramo yasya tAdRzam ; punaH mainAkagotragiribhirapi svodarasthamainAkavaMzajaparvatairapi, kimutAnyaiH, anavagADhakukSiguhAgartam anavagADham -agAdhatayA'praviSTam , kukSirUpAyAH-udararUpAyAH, guhAyA:-kandarAyAH, gartaH-zvabhraM yasya tAdRzam [pe] ca punaH, viSasya, punaH pIyUSasya amRtasya, parasparaviruddhayorapi tayorityarthaH, prabhavam utpattisthAnam ; punaH jalasya, ca punaH, jAtavedasaH agneH, parasparavirodhinorapi tayorityarthaH, pAtraM sthAnam , punaH vRddhaH samRddheH, ca punaH, tadviruddhasya kSayasya hAsasya, sthAnam adhikaraNam ; punaH asurAreH viSNoH, ca punaH, tadvirodhinAM dAnavAnAM daityAnAm , sadanaM gRham ; punaH maryAdAvatAM vyavasthA zAlinAm , tadviruddhAnAm , adRSTasInAm adRSTA-na dRSTA, sImA-vyavasthA, pakSe avadhiryeSAM tAdRzAnAM vastUnA, dhuryam agresaram ; punaH madirAyAH tadAkhyamAdakavastunaH, ca punaH, dvijarAjasya tadviruddhabrAhmaNasya, pakSe candrasya, kulamandiram utpattigRham [o]; punaH nivAtakavacayuddhamiva nivAtaH-nivRtto vAtaH-vAyuryasmAt tAdRzaH, dRDha ityarthaH, kavacaH-varma yeSAM tAdRzAnAM tannAmakAsurANAM yuddhamiva, muktAphalavajendranIlapramAsuradurAlokaM mukkaM-prahitam , aphalaM niSphalaM, vajraM yena tAdRzena, indreNa, nIlaprabhaiH, asuraiH-rAkSasaizca, durAlokaM-durnirIkSyam , pakSe muktAphalaMmuktAmaNiH, vaz2a-hIrakamaNiH, indranIlaM nIlamaNiH, taiH prabhAsuram-atibhAsuram , ata eva durAloka-duHkhena AlokituM zakyam / punaH vRtramiva vRtrAsuramiva, upakaNThalagnavajrAnaviddhaphenacchaTA'pahatahRdayAsukham upakaNThalamAbhiH-nikaTalagnAbhiH, vajrAnuviddhAbhiH-hIrakamaNisampRktAbhiH, phenacchaTAbhiH-jalavikArarAzibhiH, apahRtaM-nivAritaM, hRdayAsukha-nirdhanatAprayuktaduHkhamAjAM janAnAM hRdayaduHkhaM yena tAdRzam , pakSe kaNThasamIpalammAbhiH, vajreNa-astravizeSeNa, anuviddhAbhiH-salamAbhiH, phenacchaTAbhiH-adhikapharAzibhiH, apahRtaM-hRdayAsukha-tatpIDitajanahRdayaduHkhaM yena tAdRzam ; punaH surAcalamiva merugirimiva, svarNadIprakaTakAntaM svargadyAH-kharganadyA gaGgAyAH, prakaTaM-prakAzamAnaM, kAntaM-patim , pakSe kharNena-suvarNena, dIpraH-bhAsuraH, kaTakasya-nitambasya, antaH-kharUpaM caramAvayavo vA yasya tAdRzam punaH sthiramapi nivRttagatikamapi visAri vizeSeNa gamanazIlamiti virodhaH. tadaddhAre tu visAri visArAH-matsyAH santi asminniti vyAkhyeyam / punaH cArukallolamapi cAravaH-manoharAH, kallolA:-mahAtarajA yasya tAdRzamapi, kUrmi kutsitAH-Urmayo Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / 267 kUrmi tArkSyavapurivAkhaNDitaM sarpadazanairvasuMdharAyA madhuripoca vAsa iti vizrutamudvahantaM cAri bhagavantamambhonidhimapazyam [ au ] | tasya cAviSamavistIrNAvakAze sarvato vahatsvAdusalilasrotasi calAcalaprAntaparisare sanniviSTam, anatisannikRSTapradhAna sacivAvAsam, ullAsitAnekavarNaghanavitAnairutpAtagaganamiva digantaiH parigatamazeSataH sAmantaziviraiH, pratidvAramucchratAnekrama karatoraNam, anekakakSAntaropetam, itastataH prakalpitAdhikArikarmazAlaM, kuNDalIkRtazakrakodaNDazobhA viDambanadakSAbhiH zarIrarakSAdhikAra niyuktAnAM vIrapuruSANAmanyo'nyalagnAbhiranekavarNaguNalyanikAbhistriH parikSiptam, UrdhvanikhAta nizcalasthUNAzreNi saMyatayA veNudaNDikAmayyA mahApramANayA vRtyA samantataH parivRtaiH zvetaizca zitibhizca lohitaizca kalmASaizca mahAkAyamaNDapikA maNDitAjirairakhaNDabunANDakaparimaNDalAkAraiH paTAgAraiH sthapuTitAvakAzaM svAvAsamatrajam [aM] / Tippanakam - ullAsitAnekaghanavitAnaiH svIyaiyata (?) [ ruddhaparyanta ] nAnAvarNamegha saMghAtaiH, anyatrollAsitAnekavarNanibiDhacandrodayaiH [aM] / yasya tAdRzamiti virodhaH, taduddhAre tu kUrmAH - kacchapAH santi asminniti vyAkhyeyam; punaH tArkSyavapuriva garuDazarIramitra, sarpadazanaiH sarpadantaiH, akhaNDitam avadAritam anyantrAkhaNDitamaparicchinnam, azanaiH - zIghraM, sarpat-prasarat, punaH 'vasundharAyA pRthivyAH, madhuripoH viSNozva, vAsaH vastraM vAsasthAnaM ca iti vizrutam [ au ] / ca punaH, tasya samudrasya, calAcalaprAntaparisare calAcale - caJcale, prAntaparisare - nikaTa kacchasthale, sanniviSTaM samavasthitam, svAvAsaM khanivAsasthAnam, avrajam agaccham / kIdRze ? aviSamavistIrNAvakAze aviSamaH samabhUtaH, vistIrNaH - dIrghazva, avakAzo - nirAvaraNasthAnaM yasmiMstAdRze, punaH sarvataH sarvabhAgeSu, vahatvAdusalilasrotasi vahantisyandamAnAni, khAdUnAM madhurANAM salilAnAM jalAnAM, srotAMsi pravAhA yasmiMstAdRze kIdRzamAvAsam ? anatisannikRSTapradhAna sacivAvAsam anatisannikRSTaH-- anatyantasannihitaH, pradhAnasacivasya- mukhyamantrigaH, AvAso - vAsabhavanaM yasya tAdRzam ; punaH digantaiH digamaiH, utpAtagaganamiva yugAnta kAlikAkAzamaNDalamiva, sAmantazibiraiH kSudranupasenAsannivezaiH, azeSataH sarvataH parigataM parivRtam, kITazairdigantaiH senAsannivezaizve yAha- ullAsitAnekavarNa ghana vitAnaiH ullAsitAH-unnamitAH, anekavarNAH - nAnAvarNAH, ghanAH - niviDAzca, vitAnAH-ullocAH candrAtapA yeSu tAdRzaiH, pakSe ullAsitA nAnAvarNA dhanAH- meghA evaM bitAnAH, tAdRzAnAM ghanAnAM - meghAnAM vitAnAH - vistArA vA yeSu tAdRzaiH; punaH pratidvAraM sarvadvAreSu, ucchritAnekamakaratoraNam ucchritAH- unnamitAH, aneke makaratoraNAH-nakramayA bAhyadvArANi yasmiMstAdRzam ; punaH anekakakSAntaropetam anekaiH - bahubhiH, kakSAntaraiH - avAntarabhavanAvalIbhedaiH, upetaM yuktam ; punaH itastataH atra tatra, prakalpitAdhikArikarmazAlaM prakalpitAH- nirmitAH, adhikAriNAM kAryAdhikRtajanAnAM, karmazAlA:- kAryAlayA yasmi stAdRzam ; punaH zarIrarakSAdhikAra niyuktAnAM - rAjakIyazarIrarakSaNAtmaka kArye kRtaniyogAnAm, vIrapuruSANAM parAkramazAlijanAnAm, anekavarNaguNalayanikAbhiH anekavarNAH - nAnAvarNA ye guNAH - tantavaH, tanmayIbhiH, layanikAbhiH maNDapikAbhiH, triH trivAram, parikSitaM pariveSTitam kIdRzIbhiH ? kuNDalIkRtazakakodaNDazobhA viDambanadakSAbhiH kuNDalIkRtasya- valayAkAritasya zakrakodaNDasya -- indradhanuSaH, yA zobhA tadviDambanadakSAbhiH - tadanukaraNakuzalAbhiH, punaH anyo'nyalagnAbhiH parasparasambaddhAbhiH punaH kIdRzam ? paTAgAraiH vastramayagRhaiH, sthapuTitAvakAza sthapuTitaH - nitronnatIkRtaH, vyApta iti yAvat, avakAzaH - anAvRtta pradezo yasmiMstAdRzam kIdRzaiH ? vRtyA prAkAreNa, samantataH sarvataH, parivRttaiH pariveSTitaiH kIdRzyA vRttyA ? Urdhva nikhAtanizcalasthUNAzreNisaMyatayA UrdhvayA - unnatayA, yadvA Urdhve - uparibhAge, nikhAtayA- bhUgarbhAvasthApitamUlayA, nizcalayA - sthirayA, sthUNAzreNyA - stambhapaGkhyA, saMyatamA niyatritayA punaH veNudaNDikAmayyA vaMzayaSTipracurayA, mahApramANayA adhikapramANayA, atyunnatayetyarthaH, punaH zvetaiH zubhravarNaiH ca punaH, zitibhiH kRSNavarNaiH ca punaH, lohitaiH raktavarNaiH, ca punaH, kalmASaiH citravarNaiH, punaH mahAkAya maNDapikA Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA tatra cAbhinavapitRviyogazUnyenApi cetasA cintayannamAtyamaNDalena saha paramaNDalakRtyamanupAlayan gamanasAmagrIvyagramAtmaparigrahaprAgraharalokamAlokayannAnItAni gatvA satvarairdvArapAlairAsannavelAkUlanagarebhyo yAtrAkSamANi yAnapAtrANi dvitrANi dinAnyatiSTham [a] / anuSThitasakalatatkAlakRtyazca puraH pratiSThAsuranyatareyuraparAhnasamaye samAhUtasakalanijapariSadvijAtirullasattArasUryaghoSAmudAraveSayoSidvandagIyamAnagAmbhIryamahimamaryAdAdijalanidhiguNAmAcamanapUtapurohitagRhItakanakApAtranikSiptadadhidUrvAkSatA svayamevokSitairbhakSyabalibhivilepanaiH puSpadAmabhiraMzukai ratnAlaMkAraizca bahuvikalpairupakalpitAmanalpayA bhaktyA bhagavato ratnAkarasya pUjAM prAtiSThipam [k]| atItabhUyiSThAyAM ca zarvaryAmAhate prayANapaTahe, raTatsu rAjadvAri tAradhvaniSu maGgalatUryeSu, satvarotthitagRhasthanirdayAkrozakarzitanidreSu niHsaratsu tRNakuTIrakoTarAdatikaSTamuktasaMstareSu karma maNDitAjiraiH mahAkAyAbhiH-vistRtakharUpAbhiH, maNDapikAbhiH-gRhavizeSaiH, maNDitaH-alaGkRtaH, ajiraH-prAGgaNabhUmiryeSAM tAdRzaiH, punaH akhaNDabudhnANDakaparimaNDalAkAraiH akhaNDa-sampUrNa yat bughnaM-ghaTamUlabhAgaH, aNDakaM-hakhaM pakSyANDa ca, tayoriva parimaNDalaH-vartulaH, AkAraH-svarUpaM yeSAM tAdRzaiH [ aM] / ca punaH, tatra tasminnAvAse, abhinavapitRviyogazUnyenApi abhinavena-navInena, pitRviyogena-pitRviraheNa hetunA, zUnyenApi-luptasaMjJenApi, cetasA cittena, amAtyamaNDalena mantrimaNDalena saha, paramaNDalakRtyaM ripumaNDalakAryam , cintayan vicArayan punaHgamanasAmagrIvyagraM gamanopakaraNajAtasaMghaTanavyAkulam, AtmaparigrahaprAgraharaloka khaparivArapradhAnajanam , anupAlayan parirakSan ; satvaraiH tvarA-zaighya, tatsahitaiH, dvArapAlaiH pratIhAraiH, gatvA, Asanna ghelAkalanagarebhyaH AsannebhyaH-sannihitebhyaH, celAkUle-taTaprAnte, yAni nagarANi tebhyaH, AnItAni AgamitAni, yAtrAkSamANi prayANasahAni, yAnapAtrANi jalayAnAni, Alokayan pazyan ; dvitrANi dve vA trINi vA dinAni, atiSTham sthitavAn [a] 1 . ca punaH, anuSThitasakalatatkAlakRtyaH kRtAzeSatAtkAlikakriyaH, puraH agre, pratiSThAsuH prayAtukAmaH, anyatareyuH anyatarasmin dine, aparAhnasamaye madhyAhasamaye, samAhUtasakalanijapariSadvijAtiH samAhUtAHsamyagAhUtAH, sakalA:-sarve, pariSadvijAtayaH-sabhAsado viprA yastAdRzaH san , analpayA pracurayA, bhaktyA prItyA, bhagavataH aizvaryazAlinaH, ratnAkarasya samudrasya, pUjAM prAtiSThipaM pratiSThApitavAn kRtavAn asmi, kIdRzIm ? ullasattAratUryaghoSAm ullasan-uccaran , tAraH-tIvraH, tUryasya--vAdyavizeSasya, ghoSaH-dhvaniryasyAM tAdRzIm , punaH udAraveSayoSidvRndagIyamAnagAmbhIryamahimamaryAdAdijalanidhiguNAm udAraH-ujjvalaH, veSaH-kRtrimamaNDanaM yAsAM tAdRzInAm , yoSitAM-vadhUnAM, vRndena-gaNena, gIyamAnA-gAnadvArA varNyamAnA, gAmbhIryam-agAdhatA, mahimA-mahattvam , atisudUravistRtatvam, maryAdA-sthityanatikramaH, tadAdayaH-tatprabhRtayo, jalanidhiguNAH-samudrasambandhiguNA yasyAM tAdRzIm , punaH AcamanapUtapurohitagRhItakanakArghapAtranikSiptadadhidUrvAkSatAm Acamanena-jalasya kizcitpAnena, pUtaH-zuddhahRdayo yaH purohitaH-purodhAH, tena gRhItAni-dhRtAni, kanakApAtranikSiplAni-suvarNamayAghapAtranihitAni, dadhi, dUrvA-tRNavizeSaH, akSatam-ArdrataNDulAzca yasyAM tAdRzIm , punaH svayameva khenaiva, ukSitaiH pavitratApAdanArtha jalena sitaiH, svayamavekSitairiti pAThe ca-mAtmanaiva sAdhvasAdhunirNayArthamavalokitairityarthaH, bhakSyabalibhiH bhakSaNIyaiH pUjopahAraiH, naivedyadravyarityarthaH, vilepanaiH candanakesarAdisugandhidravaiH, puSpadAmabhiH puSpamAlyaH, aMzukaiH vastraiH, ca punaH, bahuvikalpaiH bahuprakAraiH, ratnAlaGkAraH ratnamayAbharaNaiH, upakalpitAma uyapAditAmAkaca punaH, atItabhUyiSThAyAma atikrAntabahutarabhAgAyAM, zarvaryA rAtrau, talpaM zayyA, vimucya visjya, alpapadAtiparivRtaH katipayapAdagAmibhaTapariveSTitaH san , bAhyAsthAnamaNDapaM bAhyasabhAmaNDapam , agacchaM gatavAnaham ; kasmin kIdRze ? prayANapaTahe prasthAnasUcakavAdyavizethe, Ahate tADite sati; punaH rAjadvAri rAjadvAre, tAradhvaniSu tIvanAdeSu, maGgalatUryeSu mAlArthavAdyavizeSeSu, raTatsu dhvanatsuH punaH karmakareSu bhRtyeSu, tRNakuTIrakoTarAt tRNaracitahakhakuTIrarandhrAt , niHsaratsu nirgacchatsu, kIdRzeSu Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| 269 kareSu, puroniviSTarandhanadakSadAsIsaMdhukSitAnalAsu jvalantISu sarvataH kathanavAcAlasthAlIparamparAparikaritacUlAsu prAGgaNacullISu [kha], samakAlazithilitaromanthalIlaM sahelamutthAya carati sati puJjitamagrataH prayatnasaMgRhItaM yavasamanyo'nyatuNDatADanaragadviSANe viSANivRnde, prayatamanuSyanizcaladhRtordhvadaNDikAsu kramasamutpATyamAnakIlaparipATiviSamasaMkuca dvistArAsu caramamuktata nikAcatuSTayacyutAvaSTambhAsu tiryak paryasyamAnAsu paTakuTISu [ga], mukulitapaTamaNDape piNDIkRtakANDapaTakaprakaTasAmantAntaHpure duSTavAhanAropyamANabhayacaTulaceTIlokavibbokAkRSTaviTacetasi sahelacalitasenApatisainyakolAhalajanitajanakutUhale saMhRtapaNyavipaNivIthIvRthAbhramadgRhItamUlya Tippanakam-paryasyamAnAsu pAtyamAnAsu [g]| mukulita-saMkocitam , kANDapaTakaH-javanikA, bibbokaHvilAsaH, kIkaTa:-daridraH, nighasaH-nIraNam, [gh]| teSu? satvarotthitagRhasthanirdayAkrozakarzitanidreSu satvaraM-zIghram , utthitAnAM--jAgRtAnAM, gRhasthAnAM-gRhavartijanAnAM nirdayAkozena-niSThurakolAhalena tIbAhAnena vA, karzitA-kSapitA, nidrA yeSAM tAdRzeSu, punaH atikaSTamuktasaMstareSu atikaSTena atyantaklezena, muktaH-tyaktaH, saMstaraH-zayyA yaistAdRzeSu; punaH prAGgaNacullISu prAGgaNasthitAdhizrayaNISu, jvalantISu dIpyamAnAsu, kIdRzISu ! puroniviSTarandhanadakSadAsIsandhukSitAnalAsu puraH-agre, niviSTayA-upaviSTayA, randhanadakSayA-pAkakuzalayA, dAsyA-karmakaryA, sandhukSita:-prajvalitaH, anala:-agniAsu tArazISu, punaH sarvataH sarvabhAgeSu, kvathanavAcAlasthAlIparamparAparikaritacUlAsu kathanena-atipAkena, vAcAlAbhiH-zabdAyamAnAbhiH, sthAlIparamparAbhiH-pAkabhANDapatibhiH, parikaritA-vyAptA, cUlA-UrzvabhAgo yAsAM tAdRzISu [kha] punaH viSANivRnde pazusamUhe, agnataH agre, pujitaM rAzIkRtaM, prayatnasaMgRhItaM prayAsasazcitaM, yavasaM ghAsaM, sahelaM sakautukaM yathA syAt tathA, utthAya, carati khAdati sati, kIdRze ? samakAlazithilitaromanthalIle samakAlam-ekakAlaM, zithilitA-zithilIkRtA, romanthasya-carvitasyAkRSya punazcarvaNasya, lIlA-krIDA yena tAdRze, punaH anyo'nyatuNDatADanaraNadviSANe anyo'nyatuNDatADanena-parasparamukhakRtAbhighAtena, raNanti-zabdAyamAnAni, viSANAni yasya tAdRze; punaH paTakuTISu vastramayagRheSu, tiryak kuTilaM yathA syAt tathA, paryasyamAnAsu pAtyamAnAsu, upasaMhiyamANAkhityarthaH, satISu, kIdRzISu ? prayatamanuSyanizcaladhRtorvadaNDikAsu prayatena-prayatnavatA, samAhitamanaskenetyarthaH, manuSyeNa, nizcala-dRDhaM yathA syAt tathA, dhRtA-gRhItA, UrvadaNDikA-UrdhvayaSTiryAsAM tAdRzISu, punaH kramasamutpATyamAnakIlaparipATiviSamasaMkucadvistArAsu krameNa-paryAyega, samutpAvyamAnAbhiH-samuddhiyamANAbhiH, kIlaparipATibhiH-zamuzreNibhiH, viSasam-asamaM yathA syAt tathA, saMkucan-saMkocamAsAdayan , vistAro-daidhya yAsAM tAdRzISu, punaH caramamuktatanikAcatuSTayacyutAvaSTambhAsu caramamukkena-sarvataH pazcAdvizleSitena, tanyate-vistAryate paTamaNDapo yayA sA tanikA-koNacatuSTayAvalambinI rajuH, tacatuSTayena cyutaH-skhalitaH, nivRtta ityarthaH, avaSTambhaH-avalambanaM yAsAM tAdRzISu [ga], punaH urvIgandharvanagare zUnyAdhiSThAna-purAkAra-nIlapItAdimegharacanAvizeSo gandharvanagaram , uA-pRthivyAM, na tu gagane, yad gandharvanagaraM tad urvI. gandharvanagaraM tasmiMstathA, pRthivIgatagandharvanagarasadRze ityarthaH, skandhAvAre sainyasanniveze, sainyanagare ityarthaH, anuvelaM pratikSaNam , viralatAM alpatAm , brajati prApnuvati sati, kIdRze skandhAvAre ? mukulitapaTamaNDape mukulitAHsaMkucitAH, paTamaNDapAH-vananirmitAni janavizrAmasthAnAni yasmiMstAdRze, punaH piNDIkRtakANDapaTakaprakaTasAmantAntaHpure piNDIkRtA:-sarvato veSTanena piNDAkAra prApitA ye kANDapaTakA:-yeSAM saMkocanena kANDAkAro bhavati tAdRzAH paTavizeSAH, javanikA ityarthaH, taiH prakaTa-prakaTatAM gatam , sAmantAnAm-AjJAvartikSudranRpANAm , antaHpuraM-vanitAndaM yasisvAdaze, punaH duSTavAhanAropyamANabhayacaTalaceTIlokabibbokAkRSTaviTayetasi duSTavAhane-azvatarAdau duSTAvAdI vA AropyamANAnAm-ArohyamANAnAM, bhayacaTulAnAM-bhayasambhrAntAnAM, ceTIlokAnAM-bhRtyAjanAnAM, bibbokena-vilAsena, AkRSTavazIkRtaM, viTAnAM-jArapuruSANAM, cetaH-hRdayaM yasmiMstAdRze, punaH sahelacalitasenApatisainyakolAhalajanitajanakutUhale sahelaM-salIlaM yathA syAt tathA, calitAnA-prasthitAno, senApatisainyAnA, kolAhalena-kala kalena, janitam-utpA Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA Ryikaloke nikaTagrAmavAsikIkaTakuTumbasaMgRhyamANanighasayavasendhane prayatnanirNIyamAnaparikarazUnyasainikAvAse sarvato vicaradanivAritacamUcare vrajati viralatAmanuvelamugindharvanagare skandhAbAre [1], krameNa codgate divasakRti kRtAbhimatadevatArcana vidhiSu bhojitabhujiSyakarmakaralokeSu saMvRtaprakIrNasarvopaskareSu vinItayugyAdhiropitakRtasamAyogapurandhrivargeSvAgantukapipAsApratikriyoyuktabhuktaparijanapunaruktopapAditarecyamAnacaTasodakeSu calitavRSayUthamArgAnulagnanirajaranmahiSapRSThakaNThAlAvalambitakutupakASThapAtrIzUlohakarpareSu samantato nipuNa . nirUpitAvAsabhUmiSu saduHkhamuktopabhuktasadanAsannasAndradrumalatAgulmeSu sAgarAvatAradezamuddizya caliteSu sarvataH sainikeSu vimucya talpamalpapadAtiparivRto bAhyAsthAnamaNDapamagaccham [] / Tippanakam-bhujiSyaH-dAsaH, yugyaM-vAhanam , recyamAna-riktIkriyamANam , kutupaH-laghukutukaH [3] / ditaM, janAnAM kutUhalaM-kautukaM yasmistAdRze, punaH saMhRtapaNyavipaNivIthIvRthAbhramadgRhItamUlyaRyikaloke sahatAni-AkuJcitAni, paNyAni-tivyavastUni yasyAM tAdRzyAM vipaNivIcyAm-ApaNapatayAm , vRthA-niSprayojana, bhramantaHparyaTantaH, gRhItamUlyA:-dhRtamUlyAH, RyikalokA:-kretAro janA yasmiMstAdRze, punaH nikaTagrAmavAsikIkaTakuTumbasaMgRhyamANanighasayavasendhane nikaTagrAmavAsinA, kIkaTakuTumbana-anAryajAtIyena daridreNa vA parijanena, saMgRhyamANAnisaJcIyamAnAni, nighasa:-bhojana, tyaktabhojanIyavasajAtamityarthaH, yavasaM-ghAsaH, indhana-kASThaM yasmiMstAdRze, punaH prayatna nirNIyamAnaparikarazUnyasainikAvAse prayatnena-prakRSTayanena, nirNIyamAnaH-nizcayena jJAyamAnaH, parikaraH-sainikazarIropakaraNavastubhiH, zUnyaH-riktaH, sainikAvAsaH-sainikasthAnaM yasmiMstAdRze, punaH sarvataH sarvatra, vicaradanivAritacamUcare vicarantaH-bhramantaH, anivAritAH-aniyantritAH, camUcarAH-senAcarA yasmiMstAdRze; [gha] | ca punaH, divasakRti dinakare, sUrya ityarthaH, krameNa zanaiH, udgate udite sati, sAgarAvatAradezaM samudrapravezasthalam , udizya lakSyIkRtya, sainikeSu sainyeSu, sarvataH sarvadikSu, caliteSa prasthiteSu satsu kIdRzeSu kRtAbhimatadevatArcanavidhiSa dhiSu sampAditeSTadevatApUjanakAryeSu, punaH bhojitabhujiSyakarmakaralokeSu bhojitAH-bhojanaM kAritAH, bhujijyA:-dAsAH, karmakarAHbhRtakAca, vetanopajIvinazcetyarthaH, lokAH-janA yastAdRzeSu, punaH saMvRtaprakIrNasarvopaskareSu saMvRtAH-upasaMhRtAH, prakIrNAH-prasAritAH, sarve upaskarAH-vyaJjanAdisaMskArakadravyANi yaistAdRzeSu, punaH vinItayugyAdhiropitakRtasamAyogapurandhrivargeSu vinItayugye--anuddhatavAhane, adhiropitaH--ArohitaH, kRtasamAyogaH-vihitaparasparasaMyogaH, purandhrINAMputravatInAM pativanInAM, varga:-samUho yaistAdRzeSu, punaH AgantukapipAsApratikriyoyuktabhuktaparijanapunaruktopapAditarecyamAnacaTasodakeSu AgantukAyAH-AgamanazIlAyAH. pipAsAyAH pratikriyAya-nivartanAthai, udyatebhyaH, bhuktaparijanebhyaH-kRtabhojanebhyaH svajanebhyaH, punaruktopapAditena-anekazaH samyakpratipAdanena, recyamAnaM-riktIkriyamANam , caTasodaka-carmapuTajalaM yastAdRzeSu, punaH calitavRSayUthamArgAnulagnaniSThurajaranmahiSapRSThakaNThAlAvalambitakutupa-kASThapAtrI-zUrpa-lohakarpareSu calitasya-prasthitasya, vRSayUthasya-balIvardagaNasya, mArge, anulagnAH-pazcAlamA ye, niSThurAH-kaThorA dRDhAbA iti yAvat , jaranto-vRddhAH, mahiSAH, teSAM pRSThe pRSThoparibhAge ye kaNThAlA:-goNIbhedA jAlabhedA vA, tatra avalambitAH-AlambitAH, kutupAH-hasvaghUtatelAdipAtrANi, kASThapAtryaH--kASThamayabhAjanAni, zUrpAH-prasphoTanAni, lohakarparAH-lohamayakaTAhA yastAdRzeSu, punaH samantataH sarvataH, nipuNanirUpitAvAsabhUmiSu nipuNaM samyak, nirUpitA-gaveSitA, AvAsabhUmiH-AvAsasthalI yaistAdRzeSu, punaH saduHkhamuktopabhuktasadanAsannasAndradrumalatAgulameSu saduHkha-duHkhasahitaM yathA syAt tathA, muktAH-tyaktAH, upabhuktasadanAsannAH-adhyuSitagRhasannihitAH, sAndrAH-nibiDAH, vRmA:-mRkSAH, latAgulmAH-latAveSTitaskandharahitavRkSAzca yaistAdRzeSu Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / 271 tatra cApanItaparyantaparikare saMvRtotkRSTaviSTaratayA yathAkathacidAsInarAjaloke Dhaukite'dhvayogyagajavazAvAjini nivizya kRtasamudrAvatAramArgAvalokana: pratyUSasyeva pautikAnAM kRtAkRtajJAnAya preSitena vetriNA sArthamApatantam [ ca ], asitotpaladalazyAmAvadAtavarNamarNaveneva pUjAprItena prahitamavagAhanArthamabhinavaM velAvanapriyaGgupAdapam, aciramajjanavizeSasnigdhasukumAravapuSam, alpamAlatI puSparacitazekharam, ullikhitazaGkhAdAtinI tanIyasI nave dukUlavAsasI vasAnam, anavasAnatAmbUlopayogapoSitasvabhAvapATalAdharapuTacchavim [ cha ], indulAcchanacchAyApahArapaTunA zarIraprabhApaTalena nalanidhijaleneva sAtirekalAvaNyalAbhatRSNayA saMnidhAvanujjhitAvasthAnaM, prasthAna kAlakalpitAmanalpavistAre vadanalAvaNyapayasi nipatatAM kaTakalokalocanAnAmabalambanAya nAvabhiva saMgRhItAM candanapaGkalekhikAmadhilalATa taTamAdarzayantam [ja], abhyarNA patatkarNadhAravyApAraNeSu savilAsamutsarpato locanayugalasya kSaumapANDubhiH prabhAnirgamairadhikazobhA ca punaH, apanItaparyantaparikare apanItaH tyaktaH, paryantaH - pArzvavartI, parikaraH - parivAro yasmiMstAdRze, tatra bAhya sabhAmaNDape, yadvA 'apanItaparyantaparikare' ityanupadavakSyamANasaptamyantapa denAnveti / saMvRtotkRSTa viSTaratayA saMvRtaHkRtagopanaH, utkRSTaH-sundaraH, viSTaraH- AsanaM yasya tAdRzatayA yathAkathaJcidAsInarAjaloke yathAkathaJcidupavizanRpajane, Dhokite prApte, adhvayogyagajavazAvAjini adhvayogyaH - mArgayogyaH, yo gajaH, vazA- hastinI, vAjI - azvaH tatsamAhAre, nivizya upavizya, kRtasamudrAvatAramArgAvalokanaH kRtaM samudrAvatAramArgasya - samudra praveza mArgasya, avalokanaMdarzanaM nirUpaNamityarthaH, yena tAdRzaH san paJcaviMzativarSadezIyaM paJcaviMzativarSavayaskakalpam, nAvikayuvAnaM nAvA cara tIti nAvikaH-karNadhAraH, tAdRzaM yuvAnaM yauvanAvasthaM janam, adrAkSIt dRSTavAn kIdRzam ! pratyUSasyeva prabhAta eva, pautikAnAM jalayAnavAhakAnAm, kRtAkRtajJAnAya kRtamakRtaM ca yat kAryaM tatrirUpaNAya, preSitena prahitena vetriNA daNDadhAriNA, sArdhaM sAkam, Apatantam Agacchantam [ca] punaH asitotpaladalazyAmAvadAtavarNam asitaM - kRSNavarNa, yadutpalaM kamalaM tadIyadalasyetra - tadIyapatrasyeva, zyAmaH, avadAtaH - vizuddhazva, varNo- rUpaM yasya tAdRzam, ata eva pUjAprItena arcanA prasannena, arNavena samudreNa, avagAhanArtha pravezArtha, prahitaM preSitam, abhinavaM navInaM, velAvanapriyapAdapamiva taTavarticanasambandhipriyasaMjJakazyAmavarNa vRkSavizeSamivetyutprekSA, punaH aciramajana vizeSa snigdhasukumAravapuSam aciramajjanena - kiJcitpUrva kAlakRtanAnena, vizeSasnigdham atyantazcakSNaM, sukumAraM - komalaM ca vapuH zarIraM yasya tAdRzam; punaH alpamAlatI puSparacitazekharam apaiH katipayaiH, mAlatIpuSpaiH mAlayAkhyapuSpaiH, racitaM zekharaM - ziromAlyaM yena tAdRzam; punaH dukUlavAsasI uttarAdharapaTTavastre, vasAnam paridadhAnam kIdRze ? ullikhitazaGkhAdAtinI ullikhitaH - uddhRSTaH, yaH zaGkhaH, tasyeva avadAtA - zubhrA, yutiH - kAntiryayostAdRze, punaH tanIyasI atisUkSme, punaH nave navIne; punaH kIdRzam ? anavasAnatAmbUlopayogapoSitasvabhAvapATalAdharapuTacchavim anavasAnena-aviratena, tAmbUlopayogena - tAmbUlabhakSaNena, poSitA - puSTimApAditA, svabhAvapATalA-svabhAvataH ve tarakA adharapuTacchaviH - oSThapuTayoH kAntiryasya tAdRzam [ cha ]; punaH indulAJchanacchAyApahArapaTutA indoH - candrasya, yat lAJchanaM - kalaGkaH, tasya yA chAyA kAntiH, tadapahArapaTunA - tadapaharaNanipuNena, zarIraprabhA paTalena - zarIrakAntikalA pena, sannidhau nikaTe, anujjhitAvasthAnam anujjhitam - atyaktam, avasthAnam - avasthitiryasmiMstAdRzam, kayA keneva ? sAtirekalAvaNyalAbha tRSNayA adhika saundarya lipsayA, jalanidhijaleneva samudrajalenevetyutprekSA punaH adhilalATataTaM bhAlatalaprAnte, candanapaGkalekhikAM candanadravalekhAm, AdarzayantaM pradarzayantam kIdRzIm ? prasthAnakAlakalpitAM prayANasamayaracitAm, kAmiva ! analpavistAre atyantavistRte, vadanalAvaNyapayasi mukhasaundaryasalile, nipatatAM nimajjatAM, kaTakalokalocanAnAM sainika jananetrANAm, avalamvanAtha AzrayaNAya, saMgRhItAM - saGghaTitAM, nAvamiva naukAmivetyutprekSA [ a ]; punaH abhyarNA patatkarNadhAravyApAraNeSu abhyarNe-nikaTe, ApatataH AgacchataH, karNadhArasya-nAvikasya, vyApAraNeSu-preraNeSu, savilAsaM vilAsapUrvakam upasarpataH udvelataH, locanayugalasya netra Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA dhAnAya yAnapAtrANAM sitapaTAniva navAnAsUtrayantam , AsaktakarNAbharaNapadmarAgarAgAmamuktodbhadakAlakapilimAnamiva komalAviralanIlakezakuNDalikAlaGkRtAM zmazrurAjimudvahantam [jha], AmalakIphalasthUlamuktAphalabhRtA sarvataH prasRtakiraNavisareNa muktAsareNa tIrajalagAdhatAvalokanasamayalagnena jaladhiphenastabakavalayeneva kRtakaNThapariveSam [bha], AsaktamuktAsarasphAramahasA hasantamiva velAnadIpulinapariNAhamatipRthulena vakSaHsthalena, prastasAgarAgastyajaTharasya khyAtiduHkheneva kSINakukSim [2], AjAnulambamAMsalabAhum , atiniSThurakaraprakoSThanihitaikaikahATakakaTakam , ubhayataH prasarpatA salIladolAyamAnakaratalopanItena prakoSTakaTakendranIlakiraNarAgeNa nIlIraseneva bhAvisaMtataprayANasulabhamAlinyalopanAya lipantamaghanamadhijaghanaM zvetacInAMzukam [], accha. lAvaNyaliptadigmukhena prekhatA salalitaM padakSepeSu sthUlaparimaNDalenorudaNDayugalena caNDapavanapreraNAdubhayataH praca dvayasya, kSaumapANDubhiH paTTavastravatpItasambalita zuklavarNaiH, prabhAnirgamaiH kAntinissaraNaiH, nissRtakAntibhirityarthaH, yAnapAtrANAM potAnAm , adhikazobhAdhAnAya atyantazobhotpAdanAya, navAn navInAn , sitapaTAn zvetavastrANi, AsUtrayantamiva samantataH sIvyantamivetyutprekSA; punaH zmazrurArji cibukaromAvalIm, udvahantaM dhArayantam, kIhazIm ? AsaktakarNAbharaNapadmarAgarAgAm AsaktaH-saMlagnaH, prativimbita ityarthaH, karNAbharaNapadmarAgasya-karNAlaGkaraNabhUtaraktamaNeH, rAgaH-raktavarNo yasyAM tAdRzIm , ata eva amuktodbhedakAlakapilimAnamiva amuktaH--atyaktaH, udbhedakAle-mazrUdgamakAlikaH, kapilimA-pizaGgimA yayA tAhazImivetyutprekSA, cunaH komalAviralanIrakezakuNDalikAlaGkatA komalA aviralAH-sAndrAzca ye kezAH, tadrUpAbhiH kuNDalikAbhiH-kuNDalaiH, kuNDalAkAralambitakuTilakezarityarthaH, alaGkRtAM zobhitAm [jha]; punaH muktAsareNa mauktikahAreNa, kRtakaNThapariveSaM kRtaH kaNThasya pariveSaH-pariveSTanaM yasya tAdRzam , kIdRzena ? AmalakIphalasthalamaktAphalabhatA AmalakIphalavat-dhAtrIphalavat, sthUlAni yAni muktAphalAni-muktAmaNayaH, teSAM dhArayitrA, punaH sarvataH sarvadikSu, prasRtakiraNavisareNa prasRtakAntikalApena, kIrazena keneva ? tIrajalagAtAvalokanasamayalagna tIrasthAnAM jalAnAM gAdhatAyA:-anatigambhIratAyAH, avalokanasamayedarzanavelAyAm , lagnena-sampRktena, jaladhiphenastabakavalayeneva samudraphenagucchamaNDalenevetyutprekSA [a] punaH vakSaHsthalena uraHpradezena, velAnadIpulinapariNAhaM taTavartinadIsaikatadIrghatAm , Ahasantamiva tiraskurvantamivetyutprekSA, kIdRzena ? AsaktamuktAsarasphAramahasA Asakta-saMlagnaM, muktAsarasya-muktAhArasya, sphAra-vistRtaM, mahaH-tejo yatra tAdRzena, punaH atipRthulena atyantasthUlena; punaH prastasAgarAgastyajaTharakhyAtiduHkheneva grasta:-pItaH, sAgaraHsamudro yena tAdRzasya, agastyasya-agastyamuneH, jaTharasya-udarasya, khyAtyA-prasiddhyA yad duHkhaM teneva, kSINakukSiM kRzodaram [2] punaH AjAnulambamAMsalabAhum AjAnu-UrupUrvaparyantam , lambau-AyatI, mAMsalau-sthUlau, bAhU yasya tAdRzam ; punaH ati niSThurakaraprakoSThanihitaikaikahATakakaTakam atiniSTure-atyantakaThore, karaprakoSThe-maNibandhe, nihita-nivezitam , ekaikaM hATakakaTaka-suvarNavalayaM yena tAdRzama : punaH prakoSTakaTakendranIlakiraNarAgeNa prakoSThemaNibandhe, yat kaTaka-valaya, tatkhacitasya, indranIlasya-tadAkhyanIlamaNeH, kiraNarAgeNa-kiraNarUpavilepanena, kiraNasambandhinIlavarNenetyarthaH, adhijadhanaM jaghanapradezastham, aghanama asAndai. sakSama mityarthaH. zvetacInAMzaka zvetavarNa cInadezarI vastram , bhAvisantataprayANasulabhamAlinyalopanAya bhAvinA-bhaviSyasA, santataprayANena-anavaratabhramaNena, sulabha yanmAlinyaM tasya lopanAya-apanayanAya, limpantaM vyApnuvantam , kIdRzena tena ? ubhayataH pArzvadvaye, prasarpatA prasaratA, punaH salIladolAyamAnakaratalopanItena salIla-lIlApUrvakam , dolAyamAnam- itastatazcalanaM kurvat yat karatalaM tat , upanItena-prApitena, keneva ? nIlIraseneva nIlI nAma nIlavarNA oSadhiH, tatsambandhirasenevetyutprekSA [3]; punaH acchalAvaNyaliptadiGmukhena vacchakAntivyAptadigantena, punaH padakSepeSu pAdavikSepeSu satsu, salalitaM savilAsam, pretA pracalatA, sthalaparimaNDalena sthUlena parimaNDalena-vatalAkAreNa. UrudaNDayagalena jAnUparibhAga rUpadaNDadvayena, caNDapavanapreraNAt uddhatavAtAbhidhAtAt , ubhayataH pArzvadvaye, pracalitendranIlazilAnAGgaraM praca Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| litendranIlazilAnAGgaramiva priyamukalpadrumapAdapadArupotam , azokapAdapapravAlamRdunA saMtatabhramaNamRditavelAvidrumAGkurarasadravAnuraJjiteneva svabhAvapATalena caraNadvayenodbhAsamAnam [Da ], indukAntataTalAvaNyaM lalATena zuktisaundarya zravaNayugalena mauktikAkAra dantakuDmalairvidrumarAgamoSThena kamyusaubhAgyaM kaNThena pulinAbhogamurasA taraGgAyAma bhujAbhyAmAvartagAmbhIrya nAbhimaNDalena satatayAtropamardapIDitAdarNavAdivopacAreNa prAptamupadarzayantam [6], anumArgalaggairanatidUravartibhiH kAkakokilakalaviGgakaNThakAlakAyairmakarairivAtapaM sevitumakUpAramadhyAdekahelayA nirgatairmadgubhiriva prabhUtamatsyAbhyavahAratRSNayA parityaktapakSizarIrairuragaviSavahnidhUmadaNDairiva dharAmavadArya rasAtalAnniryAtaizchAyApuruSairiva kaThorazaradAtapatrAsAdekatrakRtAvAsairAzaizavAllavaNajalarAzisalilakSAradagdhatanu Tippana km-mdguH~-jlvaaysH| lavaNajalarAzisalilakSAradigdhatanubhirapi nirlAvaNyaiH ye lavaNasamudrajalakSAradigdhadehAste kathaM nirgatalavaNabhAvAH ? anyatra apagatAnacArutvAH / nalastambairiva jalAzayopAnteSu vRddhi gataiH ekatra taDhAgAdiparyanteSu, anyatra jaDacittasamIpeSu / kaivataiH dhIvaraiH [nn]| litam , indranIlazilAnA iram-indranIlamaNikhacitaM 'nAMgara' iti prasiddhaM pravahaNopakaraNaM yasya tAdRzam , priyaGkalpadrumapAdapadArupotamiva priyajho:-tatsaMjJakasya, kalpadrumasya-kalpAkhyadivyavRkSarUpasya ca, pAdapasya-vRkSasya, yad dAru-kASTha, tanmayaM potaM-yAnapAtramivetyutprekSA; punaH kIdRzam ? caraNadvayena pAdayugalena, udbhAsamAnam uddIpyamAnam , kIhazena ! azokapAdapapravAlamRdunA azokAkhyapAdapanUtanadalakomalena, punaH kIdRzena ? svabhAvapATalena svabhAvataH zvetarAvarNena, keneva ? santatabhramaNamRditavelAvidrumArarasadvAnuraJjiteneva santatabhramaNena-anavarataviharaNena, mRditAnApAdatalAbhihatAnAm, viTThamArANAM-pravAlAkhyaratnahetuvRkSAkarANAm , rasadavaiH-rasaniSyandaiH, anurajiteneva-kRtarajanenevetyu. sprekSA [3], punaH satatayAtropamardapIDitAt anavaratayAtrAkRtAloDanena pIDitAt-sammarditAt , kRtAGgamardanAdityarthaH, arNavAt samudrAt , upacAreNa prAmRtakarUpeNa, prAptaM labdham , vizeSaNamidamagre'pi sarvatrAnveti, indukAntataTalAvaNyaM candrakAntamaNitIrasaundaryam , candrakAntamaNInAM prabhAvAhI yaH samIpapradezaH, tatsaundaryamityarthaH, lalATenabhAlasthalena, upadarzayantaM prakaTayantam, punaH zravaNayugalena karNapuTadvayena, zuktisaundarya zuktisauSThavam , punaH dantakur3amalaiH dantAraiH, mauktikAkAra mukAmaNisvarUpam , punaH oSThena vidramarAgaM pravAlaraktatAm, yunaH kaNThena kambu. saubhAgyaM zaGkhasaundaryam , urasA vakSasA, pulinAbhogaM taTasthalavizAlatAm , punaH bhujAbhyAM bAhubhyAm , taraGgAyAma taraGgadIrghatAm , punaH nAbhimaNDalena bartalAkAranAbhipradezena, AvartagAmbhIrya jalabhramigambhIratAm , bhramajalagambhIratAmityarthaH, upadarzayantaM prakAzayantam , vizeSaNamidamanupadokanikhiladvitIyAntapadairanveti [8], punaH kaivataiH dhIvaraiH, parivRtaM pariveSTitam , kIdRzaiH ? anumArgalagnaiH pratimArgamilitaiH, punaH anatidUravartibhiH kiJcinnikaTavartibhiH, kAka kokila kalaviGka-kaNThakAlakAyaiH kAkaH kokilazca prasiddhapakSivizeSaH, kalAveGkaH-caTakaH, kaNThakAlaH-mayUraH, teSAmiva kAyaH-zarIra yeSAM tAdRzaiH, punaH AtapaM sUryaprakAza, sevitum anubhavitum , ekahelayA ekaceSTAvizeSeNa, ekadetyarthaH, na tu paryAyeNetyarthaH, akUpAramadhyAt samudramadhyAt, nirgataiH niHsRtaiH, makarairiva narivetyutprekSA, punaH prabhUtamatsyAbhyavahAratRSNayA pracuramatsyabubhukSayA, parityaktapakSizarIraiH pakSizarIraM parityajya dhRtakaivartAkAraiH, mahubhirigha jalavAyasairiveti cotprekSA, punaH dharAM bhUtalam , avadArya udbhidya, rasAtalAt pAtAlamadhyAt, niryAta nirgataiH, uragaviSavadhUimadaNDairiva sarpaviSarUpasya vaDU:-agneH, dhUmalekhAbhiriveti cotprekSA, punaH kaThorazaradAtapatrAsAt tInazaratkAlikAtapabhayAt , ekatra ekasmin sthAne, kRtAvAsaiH kRtanivAsaiH, chAyApuruSairiva chAyAtmakanarairiveti cotprekSA, punaH AzaizavAt bAlyAdArabhya, lavaNajalarAzisalilakSAradagdhatanubhirapi lavaNajalarAzeHlavaNasamudrasya, salilAnAM-jalAnAm, kSAreNa-kSArarasena, dagdhA-galitA, digdheti pAThe digdhA-vyAptA, tanuH-zarIra yeSA 35 tilaka. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA bhirapi nilAvaNyairnalastambairiva jalAzayopAnteSu vRddhi gatainaubhirapyantevAsinIbhistaraNavidyAmiyopazikSituM sarvadA pAdatale luThantIbhirudbhAvitamAhAtmyairnakrAdijalacaravasAJjitalocanaiH kaizcidaMsAvasaktabaDizaveNuyaSTibhiH kaizcit karAvalambamAnabAlazapharalumbibhirasaMnihitajAlairapi sarvataH prasRtakAlakAntiparigatAGgatayA prAvRtajAlairivopalakSyamANaiH sAkSAdasukRtasyeva vivataH kaivartestamAlaviTapamiva kaNTakadrumaiH parivRtaM, paJcaviMzativarSadezIyaM nAvikayuvAnamadrAkSam [] tasya ca tathAvidhaM dhRtavidagdhojjavalaveSamAkAraM tAdRzaM ca pretaprAyamAlokya parivAramupajAtavismayastatkSaNameva pArvato niviSTamakhilanausAdhanAdhyakSaM yakSapAlitAbhidhAnamamAtyamuddizya 'ko'yam' ityapRccham / 'kumAra ! nAviko'yaM sakalasyApi kaivartatatrasyAsya nAyakaH' iti nivedite tenAzraddadhAna iva punaravadam-'atyantavisadRzaH kaivatAnAmAkAreNa dRshyte|' sa jagAda-'yuvarAja ! nAkAreNaiva sarveNApi prakAreNa visadRzo'yameSAm , na vaiSAmanyeSAmapi prAyeNa puruSANAM buddhidhairyavacanavaidagdhyAdibhiH puruSaguNaiH / zRNu vinA vistareNa varNyamAnamasya pUrvavRttAntam [ta] / asti suvarNadvIpe maNipurAbhidhAnanagaranivAsI bahumato rAjJaH pauravargasya ca www wwe tAdRzairapi, nilAvaNyaiH kSArarasarahitairiti virodhaH, taduddhAre tu nirlAvaNyaiH-zarIrasaundaryarahitairiti vyAkhyeyam , punaH jalAzayopAnteSu taDAgAdiparyantezu, anyatra DalayoraikyAt jaDacittasamIpeSu ca, vRddhi gataiH prAptaiH, nalastambairiva nalAkhyatRNakANDairivetyutprekSA, punaH taraNavidyAM taraNakalAm , upazikSitum upAdAtuM, sarvadA sarvakAle, pAdatale caraNatale, luThantIbhiH zliSyantIbhiH, antevAsinIbhiriva vidyArthinIbhiriva, naubhirapi naukAbhirapi, udbhAvitamAhAtmyaiH prakaTitamAhAtmyaiH, punaH nakrAdijalacaravasAjitalocanaiH nakAdInAM-makarAdInAm , jalacarANAM-jalajantUnAM, vasAbhiHbhedobhiH, tadrUpAJjanairityarthaH, ajite-AkRte, locane-nayane yeSAM tAdRzaiH, punaH kaizcit kairapi, aMsAvasaktabaDizaveNayaSTibhiH aMgAvasakA-skandhalagA, baDizaveguyaSTiH-matsya vedhakAnavizeSasambandhivaMzadaNDo yeSAM tAdRzaiH, punaH kaizcita kairapi, karAvalambamAnabAlazapharalumbibhiH kara-hastam , avalambamAnA-AzrayamANA, bAlazapharANAM-bAlamatsya vizeSANAM, lumbiH-stabako yeSAM taiH, punaH asaMnihitajAlairapi na vidyate sannihita:-nikaTasthaH, jAla:-matsyadhAraNArtha bandhanavizeSo yeSAM tAdRzairapi, sarvataH sarvadikSu, prasRtakAlakAntiparigatAGgatayA vistRtakRSNakAntivyAptAGgatayA, prAvRtajAlairiva parihitajAlairiva, upalakSyamANaiH pratIyamAnaH, punaH asukRtasya duritasya, sAkSAt vivateriva pariNAmabhUtairivetyutprekSA, kaiH parivRtaM kamiva : kaNTakadrumaiH kaNTakavRkSaiH, parivRtaM, tamAlaviTapamiva tamAlavRkSamivetyutprekSA [Na] / ca punaH, dhRtavidagdhovalaveSaM dhRtaH-gRhItaH, vidagdhaH-manoharaH, ujavalazca veSo yena tAdRzam , tathAvidham uktaprakArama, tasya nAvikayUnaH, AkAraM zarIram, ca punaH tAdRzaM tathAvidhama, pretaprAya pretamayam, tasya, parivAraM parijanam , avalokya dRSTvA, upajAtavismayaH utpannAzcaryaH, tatkSaNameva tatkAlameva, pArzvato niviSTaM pArthopaviSTam , akhilanausAdhanAdhyakSam akhilAna-sarveSAm , nausAdhanasya-naukAsainyasya, adhyakSa-nAyakam , amAtyaM mantriNam , uddizya ko'yam ! iti apRcchat pRSTavAn / kumAra! nRpAtmaja !, ayaM purovartI, sakalasyApi samasta syApi, asya kaivartatantrasya dhIvaravargasya, nAyakaH, nAvikaH karNadhAraH, iti itthaM, tena AmAtyena, nivedite bodhite sati, azradhAna iva avizvasanniva, punaH avadam uktavAn asmi, kimityAha-AkAreNa zarIreNa, kaivartAnAM dhIvarajAtIyAnAm , atyantavisahazaH atyantavirUpaH, razyate pratIyate, saH amAtyaH, jagAda uvAca, AkAreNeva AkAramAtreNa, na, kintu sarveNApi sakalenApi, prakAreNa, ayaM purovartijanaH, eSAM kaivartAnAM, visarazaH vilakSaNaHH, na ca eSAm eSAmeva kaivartAnAmevetyarthaH, kintu prAyeNa bAhulyena, anyeSAmapi etadvyatiriktAnAmapi puruSANAm , buddhidhairya vaca dagdhyAdibhiH buddhiH-tArakAlikamatiH, dharya-dhIratA, vacanavaidarabhya-vacanacAturya, tatprabhRtibhiH, puruSaguNaiH, visadRza iti zeSaH, vinA vistareNa saMkSepeNa, varNyamAnaM mayopAkhyAyamAnam , asya pUrvavRttAntaM purAtanavRtam , zRNu zravaNagocarIkuru [ta] / kimityAha-suvarNadvIpe tadAkhyadvIpavizeSe, maNipurAbhidhAnanagaranivAsI tadAkhyanagaravAstavyaH, Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 tilkmnyjrii| pravINaH kimapi lokayAtrAyAM sAMyAtrikavaNig vaizravaNo nAma / tasya sarvadA devadvijAtizramaNaguruzuzrUSAparasya nijabhujArjitaM pUrvapuruSopArjitaM ca prAjyamarthamarthijanaiH suhRdbhirvAndhavairvidvadbhizca bhuktazeSamupabhuJjAnasya pazcime vayasi vasudattAbhidhAnAyAM gRhiNyAmapazcimaH sarvApatyAnAM tArako nAma dArakaH samudapAdi [tha ] / sa rUpasaMpadA tulitasurakumAraH kaumAra eva yathAvidhizrutazAstraH kalAsu kRtazramaH kramAgatamazeSapuruSArthasaMpattipAtramabhinavamadhiruhya yauvanaM yAnapAtraM ca gRhItapracurasArabhANDairbhUrizaH kRtadvIpAntarayAtraiH sahakAribhiranekaiH sAMyAtrikairanugamyamAna imAmeva nagarI raGgazAlAmAgacchat [da] / AyAtamAtrasya ca tasya vividhAnibaddhanagaralokasaMpAtaparihArAya vighulAvakAze jalarAziparisare samAvAsitasya samIpavAsinA sakalakaivartakulanAyakena jalaketunAmnA karNadhAreNa sAdhaM kathazcit sakhyamajani / parasparopacArakarmaNA ca prauDhimupagate tatra kadAcidArUDhanavayauvanA tridazavaniteva zApadoSAnipatitA manuSyaloke nikAmakamanIyadarzanA priyadarzanA nAma Tippanakam-azeSapuruSArthasaMprAptipAtraM yauvanaM pAtraM ca-ekatra sarvadharmArthakAmaprAptibhAjanam , anyantra sarvapuruSadravyasaMsthApanam [da ] / rAkSaH nRpasya, ca punaH, pauravargasya puravAsivRndasya, bahumataH paramAbhimataH, punaH lokayAtrAyAM lokavyavahAre, kimapi avarNanIyaH, pravINaH dakSaH, vaizravaNaH tadAkhyaH, sAMyAtrikavaNika potavaNika, asti vidyate, mAmeti vAkyAlaGkAre, tasya vaizravaNasya, pazcime vayasi vArdhakyAvasthAyAm , vasudattAbhidhAnAyAM vasudattAnAnyAM, gRhiNyAM bhAryAyAm , sarvApatyAnAM sarvasantAnAnAm, apazcimaH utkRSTaH, caramo vA, tArakaH tatsaMjJakaH, dArakaH sutaH, samada nAmeti vAkyAlaGkAre, kIdRzasya tasya ? deva-dvijAti-zramaNa-guruzuzrUSAparasya devAH-prasiddhAH, dvijAtayaH-dvijAH, zramaNAH-sAdhavaH, guruH-dharmopadezakaH, teSAM zuzrUSA-paricaryA, tatparasya-tallamahRdayasya, punaH nijabhujArjitaM khabAipArjitaM, ca punaH, pUrvapuruSopArjitaM khapUrvajajanopArjitam , prAjya-pracuram , artha dhanam , arthijanaiH yAcakajanaiH, suhRdbhiH mitrajanaiH, bAndhavaiH bandhujanaiH, vidvadbhizca vidvajanaizca, bhukazeSam upabhuktAvaziSTam , upabhujJAnasya [th]| rUpasampadA kharUpasampattyA, tulitasurakumAraH upamitadevakumAraH, sa tArakaH, kaumAra eva bAlyakAla eva, yathAvi. dhizrutazAstraH yathAvidhi-vidhyanusAra, zrutaM-zravaNagocarIkRtam , adhItamiti yAvat , zAstram-Agamo yena tAdRzaH, punaH kalAsu zilpavidyAsu, kRtazramaH kRtavyavasAyaH, kramAgataM zaizavAdikrameNa pakSe pitRpitAmahAdikrameNopanatam , azeSapurupArthasaMprAptipAtram azeSANAM-samastAnA, puruSArthAnAM-dharmArthakAmamokSarUpANAM, pakSe azeSANAM puruSANAM-khapUrvajapuruSANAM, yA arthasaMprAptiH-dhanaprAptiH, tasyAH pAtra-saMsthAnama, abhinavaM navInaM, yauvanaM yuvAvasthAM ca punaH, yAnapAnaM potaM ca, adhiruhya Aruhya, gRhItapracurasArabhANDaiH gRhItAni, pracurANi-vipulAni, sArabhANDAni-zreSThabhAjanAni dRDhabhAjanAni dhanapAtrANi vA yastaiH, bhUrizaH bahuzaH, kRtadvIpAntarayAtraiH vihitAnyadvIpaprayAgaH, sahakAribhiH sahakAribhUtaiH, anekaiH bahubhiH, sAMyAtrikaiH potavANigbhiH, anugamyamAnaH anutriyamANaH, imAmeva pratyakSabhUtAmeva, raGgazAlAM tadAkhyAM nagarIm, Agacchata AgatavAn [da ca punaH, AyAtamAtrasya AgatamAtrasya, vividhAnibaddha sampAtaparihArAya vividhAH-bahuvidhAH, anibaddhAH-aniyantritAzca, ye nagaralokAH-nagaravAstavyajanAH, teSAM sampAtasyasamAgamasya, parihArAya-parivarjanAya, vipulAvakAze pracurAvakAzAnvite, jalarAziparisare samudrakacchapradeze, samAvAsitasya samyanivAsitasya, tasya tArakAkhyakumArasya, samIpavAsinA nikaTavAstavyena, sakalakaivartakulanAyakena samastadhIvarakulazreSThena, jalaketunAnA, karNadhAreNa nAvikena, sAdha sAkam , kathaJcit kathamapi, sakhyaM maitrI, samajani samyagabhUt / tatra tasmin , sakhya ityarthaH, parasparopacArakarmaNA pArasparikasatkArAtmakakAryadvArA, prauDhiM pUrNarUpatAm , upagate prApte sati, kadAcit kasmiMzcit samaye, ArUDhanavayauvanA prAptAbhinavatAruNyA, zApadoSAt kasyApi zAparUpAt-azubhAzaMsanarUpAt , doSAt, manuSyaloke martyabhuvane, nipatitA avatIrNA, tridazavaniteva devAhaneva, Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 Tippanaka-parAgavikRtisaMvalitA tasya jalaketoH sutA sutAravRttamauktikaprakalpitaM hAramAdAya piturAjJayA gatA tadgRham [5] / dRSTazca sa tathA prathamadarzana eva rUpAtizayadarzanArUDhadRDhatarAnurAgayA, saspRhamupanItopAyanA ca sthitvA kazcit kAlaM kRtapratyupapArA tena punargatA svasadanam , anurAgapreritA ca taddarzanAzayA taistairvyapadezairAgantumArabdhA pratidinam [na] / ekadA tu tadIyasaudhazikharazAlAyAM sakhyA saha krIDantyAH kathaJcit savidhamAgato'sau, taddarzanopArUDhasAdhvasA ca satvaraM brajantI vepathuvizRGkhalaiH padaiH pariskhalitA kuTTimatale, patantyAzca tasyAH sopAnapathasaMnidhau satvaramupetya tenAvalambitaH pravAla iva bAlavanalatAyAH karikalabhakena snigdhasukumArasaralAruNAGgulidakSiNaH pANiH, prayuktapANinA ca madhuramabhihitA smitamukhena- 'sumukhi! kimidaM same'pi skhalanam , alamamunA saMbhrameNa, saMvRNu kSobhavigalitastanAMzukamasthAna eva visaMsthulIbhUtamAtmAnaM, gaccha geham' iti [p]| sA tu tatkarapraNasamakAlamevotthitena sarabhasAkRSTadhanuSA kusumasAyakena kRtasAhAyakeneva dUramapasAritasAdhvasA nikAmakamanIyadarzanA atyantapriyadarzanA, priyadarzanA tadanvarthasaMjJikA, tasya jalaketoH tadAkhyakarNadhArasya, sutA kanyakA, sutAravRttamauktikakalpitaM sutAraiH-vizuddhaH, vRttaiH-vartulAkAraizca, mauktikaiH-muktAmaNibhiH kalpitaM-nirmitaM, hAraM mAlyam, AdAya gRhItvA, pituH jalaketoH, AkSayA Adezena, tadgRhaM tasya-tArakAkhyakumArasya, gRha, gatA gatavatI [dha] / ca punaH, prathamadarzana eva prathamAvalokanakAle eva, rUpAtizayadarzanArUDhadRDhatarAnurAgayA rUpAtizayasya - rUpotkarSasya, darzanena ArUDhaH-utpannaH, dRDhataraH-atidRDhaH, anurAgaH-prItiryasyAstAdRzyA, tayA priyadarzanayA, sa . tArakaH, dRSTaH dRSTagocarIkRtaH / ca punaH, saspRhaM sAnurAgam , upanItopAyanA upAhatopahArA, kazcit kiyantaM kAlaM sthitvA, tena kumAreNa, kRtapratyupacArA vihitapratisatkArA satI, punaH svasadanaM khagRhaM gatA; ca punaH, anurAgapreritA tatprItipravartitA satI, tadarzanAzayA tadavalokanAkAjhyA, taistaiH vyapadezaiH vyavahAraiH chalainimittA, pratidinam , AgantuM tadgRhamupasthAtum , ArabdhA pravRttA [na] ekadA tu ekasmin kAle tu, tadIyasaudhazikharazAlAyAM tArakIyaprAsAdazikharavartibhavane, sakhyA khavayasyayA saha, krIDantyAH khelantyAH , priyadarzanAyA iti zeSaH, savidhaM samIpam , asau tArakaH, kathaJcit kenApi prakAreNa, AgataH upsthitH| taharzanopArUDhasAdhvasA taddarzanena-tArakAvalokanena, ArUDham-utpannaM, sAdhvasaM-bhayaM yasyAstAdRzI satI, satvaraM zIghraM, brajantI apasarantI, vepathuvizRGkhalaiH kampanavighaTitaiH, padaiH caraNaiH, tadvikSepairityarthaH, kuTTimatale maNibaddhabhUtale, pariskhalitA nipatituM pravRttA / patantyAH skhalantyAH, tasyAH priyadarzanAyAH, dakSiNaH vAmetaraH, pANiH hastaH, tena tArakeNa, avalambita: gRhiitH| kIdRzaH snigdhasukumArasaralAruNAliH nigdhAHsarasAH, na tu rUkSA ityarthaH, sukumArA:-komalAH, saralAH-RjavaH, aruNAH-raktavarNAzca, aJjalayo yasmiMstAdRzaH, kiM kRtvA ? sopAnapathasannidhau sopAnamArgasamIpe, satvaraM zIghram , upetya Agatya, kena ka iva ? karikalabhakena hastizizunA, bAlavanalatAyAH banasthavAlalatAyAH, pravAla iva pallava iva 1 ca punaH, prayuktapANinA prayuktaHavalambanAya prahitaH, pANiH-karo yena tAdRzena, tArakeNeti zeSaH, smitamukhena mandahAsAnvitamukhena, madhuraM yathA syAt tathA, abhihitA uktA, priyadarzaneti zeSaH, kimityAha-sumukhi! sundaravadane !, same'pi aviSamasthale'pi, idaM pratyakSabhUtaM, skhalanaM patanam , kiM? kiMhetukam , amanA tarakAraNabhUtena, sambhrameNa bhayajanyasaMkSobheNa, alaM vyartham, kSobhavigalitastanAMzukaM kSobheNa-sambhrameNa, vigalitaM-skhalitaM, stanAMzukaM-stanAvaraNabhUtavastraM yasya tAdRzam , punaH asthAna eva anavasara eva, visaMsthUlIbhUtaM--vikSiptaM, vihvalIbhUtamityarthaH, AtmAnaM kham , saMvRNu upasaMhara, prakRtisthaM kuru ityarthaH, gehaM khagRha, gaccha yAhi, I ha, hAta [p]| sA tu priyadarzanA tu, tatkaragrahaNasamakAlameva tArakakaragrahaNasamakAlameva, usthitena udgatena, sarabhasAkRSTadhanuSA sarabhasaM-satvaram , AkRSTam-AtataM, dhanuryena tAdRzena, punaH kRtasAhAyyakena kRtasahAyatAkena, kusumasAyakeneva kAmadeveneva, yadvA kusumasAyakena kRtaM yat sAhAyyaka-sAhAyyaM teneva, dUraM dUradezam , Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| 277 savibhramollAsitaikavA guruNeva navAnurAgeNa kAritapragalbhakalAlApaparicayA cirakAlalabdhAvasarayA vidagdhasakhyeva tatsamAgamatRSNayA sthApitA svayaM dUtIvratavidhau nisargamugdhApi prauDhayanitaiva kizcid vihasya vacanamidamudIritavatI phi]| 'kumAra! tvayA gRhItapANiH kathamahaM visaMsthUlIbhUtamAtmAnaM saMvRNomi, kathaM ca gehAdito gRhAntaraM gacchAmi, sAMpratamidameva me tvadIyaM sadanamAzrayaH saMvRttaH' ityuktvA pAvanatavadanA puraHprasRtadhavalanakhamayUkhoyotayA tadIyavakrAlApanavaNajAtahAsayeva bAmacaraNAmuSThalekhayA mandamandamalikhat kuTTimam [va] / asAvapi yuvA tena tasyAH smaravikAradarzanena, tena tatkAlamatizayaspRhaNIyatAM gatena rUpalAvaNyAdiguNakalApena, tenAmRtasyandazItalena karatalasparzena, tena ca prakaTitAnurAgeNa, nipuNayA vacanabhaGgayA kRtenAtmasamarpaNena paramarasta [bh]| sahAsavadanazca mandamAzliSya tAmAnandamukulAyamAnalocanotpalA parighaTya ca kapolodare kapolena 'sundari! yadi na yAtavyaM gRhAntaramiti nizcayaste, tataH kim ? ekena gRheNa, draviNasaMgraho ratnAni apasAritasAdhvasA niSkAsitabhayA, punaH guruNeva zikSakeNeva, savibhramollAsitaikabhruvA savibhrama-savilAsa yathA syAt tathA, ullAsitA-unnamitA, ekA bhrUH-netrordhvaromara jiryena tAdRzena, navAnurAgeNa nUtanapraNayena, kAritapragalbhakalAlApaparicayA kAritaH-janitaH, pragalbhakalAlApAnA-pratibhAnvitamadhurAlApAnAm , paricayo yasyAstAdRzI satI, punaH vidagdhasakhyeva nipuNavayasyayeva, cirakAlalabdhAvasarayA dIrghakAlaprAptAvasarayA, tatsamAgamatRSNayA tArakasamAgamanecchayA, svayam Atmanaiva, dUtIvratavidhau dUtIniyamAnuSThAne, sthApitA niyuktA, nisargamugdhA'pi prakRtyA'pragalbhApi, prauDhavaniteva pragalbhanAyikeva, kiJcit ISat , vihasya hAsaM kRtvA, idam anupadamandyamAna vacanam , udIritavatI uktavatI [pha], kimityAha-kumAra! tAraka ! tvayA bhavatA, gRhItapANiH kRtapANigrahaNA, aham , visaMsthUlIbhUtaM vikSiptam , AtmAnaM khaM, kathaM kena prakAreNa, saMvRNomi upasaMharAmi, ca punaH, itaH mAta . bhAvatkAdityarthaH gehAta gRhAta, rohAntaraM gRhAntare, kathaM kena prakAreNa, gacchAmi upasarAmi, tvadIyaM bhavadIyam , idameva pratyakSabhUtameva, sadanaM gRham , sAmpratam adhunA, AzrayaH mama zaraNaM, saMvRttaH sampanaH, ityuktvA iti kathayitvA, pAvanatavadanA lajA'dhomukhI satI, tadIyavakAlApazravaNajAtahAsayeva priyadarzanAvakroktizravaNotpannahAsayeva, purAprasRtadhavalanakhama tayA pura:-ane, prasRtaH-prakIrNaH, dhavalanakhAnAzubhranakhAnAM, mayUkharUpaH-kiraNarUpaH, uddyotaH-prakAzo yasyAstAdRzyA, vAmacaraNAnuSThalekhayA vAmapAdAhuSThalekhayA, kuTTimaM maNibaddhabhUmim , alikhat likhitavatI [4] / asAvapi so'pi, tArako'pItyarthaH, yuvA taruNapuruSaH, sena tadAnIntanena, tasyAH priyadarzanAyAH, saravikAradarzanena kAmavikArAnubhavena, punaH tatkAlaM tatkSaNam , atizaya spRhaNIyatAm atyantakamanIyatAm , gatena prAptena, tena anubhUtena, rUpalAvaNyAdiguNakalApena rUpasaundaryAdiguNagaNena, punaH amRtasyandazItalena spandamAnAmRtasadRzazItalena, tena anubhUtena, karatalasparzena hastatalAzleSeNa, ca punaH, prakaTitAnurAgeNa prakaTitaH-abhivyaktaH, anurAgaH-prItiyana tAdRzena, nipuNayA prAgalbhyapUrNayA, vacana bhalyA vacanaracanAvizeSeNa, kRtena, tena anubhUtena, AtmasamarpaNena AtmanaH-khasya, adhInIkaraNena, param atyantam, arasta aprIyata [bh]| ca punaH, sahAsavadanaH hasitamukhaH san , AnandamukulAyamAnalocanotpalAm Anandena mukulAyamAnesaMkucantI, locanotpale-nayanakamale yasyAstAdRzIm , tAM priyalocanAm , mandaM kiJcit , AzliSya AliGgaya, ca punaH, kapolodare gaNDasthalamadhyabhAgI, kapolena gaNDasthalena, paricaya saMzliSya.sandari! manohAriNi / yadi ntaram anyagRham , na yAtavyaM gantavyam , iti nizcayaH saMkalpaH, astIti zeSaH, tataH tarhi, ekena ekamAtreNa, gRheNa gRhamAtravastunA, kiM na kimapi syAdityarthaH, kintu draviNasaMgrahaH dhAnyAdirAziH, ratnAni mauktikahIrakAdIni, vAhanAni Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 Tippanaka- parAgavivRtisaMvalitA " vAhanAni parijanaH zarIraM hRdayamindriyANi prANAH sarvameva tvadIyam etadAropaya svenAGgIkAreNa gauravam' ityudIrya " duSkulAdapi prAhyamaGganAratnam" ityAcAryavacanaM manasi kRtvA svajAtinirapekSastatraiva kSaNe jvalantamantarmadanAnalaM sAkSIkRtya bhUyo gRhItapANistAM cakitamRgazAvalocanAmatyantamanurAgAndhAM yojanagandhAmiva pArAzaraH praNayinImakRta [ma] / tasmAcca pANigrahaNadivasAdArabhya nirbharAnurAgastayA sarvAGgasundaryA saha vivamAnavividhavidagdhaparihAsamazrAnta citracATukramamaprakaTitasvasvAmibhAvamalpakSaNopajAyamAnAne kakopaprasAdasthAnasaMpAdyamAnaspRhaNIya nigrahAnugraha manu divasamA sevamAno navayauvanopabhogamupabhogasukhamapara kAminIsuratasaMbhogAnAM gRhavyApArayogAnAM ca prAyacchadudakAJjalim [ya] / jalaketunA kasyApi sAMyAtrikasya tanayA vanabhaGge sAgarAduddhRtya paripAliteyamiti tattvavedibhirAveditatadIyavRttAnto'pi sahAgatairvaNigbhiH svadezagamanAya punaH punarabhyarthyamAno'pi darzanotkaNThitena jJAtivargeNa sopAlambhavacanaiH saMdezadAnairunmanIkriyamANo'pi trapayA sthito'traiva na gato nijasthAnam, AsthAnabhUmau upagatazca draSTumAkRtiguNAkRSTacetasA devena www.www gajAzvAdIni, parijanaH parivAraH, zarIraM madIyagAtram, hRdayam antaHkaraNam, indriyANi jJAna- karmasAdhanAni nayanaistAdIni, prANAH - jIvitam etat sarvaM tvadIyaM bhavadIyam, khena khakIyena, aGgIkAreNa svIkAreNa, gauravaM mahattvam, Aropaya ApAdaya, iti ittham, uktvA, aGganAratnaM, duSkulAdapi - nIcakulAdapi, grAhyaM gRhItavyam, iti AcAryavacanaM nItimArgopadezavAkyam, manasi hRdaye, kRtvA pramANIkRtya, svajAtinirapekSaH pANigrahaNe khasAjAtyanapekSaH, tatraiva tasmi neSa, kSaNe, antaH antaHkaraNe, jvalantaM dIpyamAnaM, madanAnalaM kAmadevAbhim, sAkSIkRtya pANigrahaNasAkSibhAvenAzritya bhUyaH punarapi gRhItapANiH gRhItapriyadarzanAhastaH san, cakitamRgazAvalocanAM cakitaH - sambhrAnto yo mRgazAvaHhariNa zizuH, tasyeva, locane - nayane yasyAstAdRzIm, punaH anurAgAndhAM praNayAndhAm, tAM priyadarzanAm, pArAzaraH parAzarAsamajo vyAsaH, yojanagandhAmiva anvartha tadAkhya kaivarta kanyakAmiva praNayinIM priyAm, svavadhUmityarthaH, akRta kRtavAn [ma] 1 ca punaH tasmAt pANigrahaNa divasAt vivAhRdinAt Arabhya nirbharAnurAgaH sAndratnehaH san sarvAGgasundaryA sarvAGgamanojJayA, tayA saha upabhogasukhaM suratasambhogapradhAnakam, navayauvanopabhogaM navayauvana sukham anudinaM pratidinam, AsevamAnaH samyaganubhavan, apara kAminIsuratasambhogAnAM tadanyavanitAratisukhAnAm, ca punaH, gRhavyApArayogAnAM gRhakAryasambandhAnAM ca udakAJjaliM tilAJjaliM prAyacchat pradattavAn tyAgaM kRtavAnityarthaH kIdRzaM navayauvanopabhogam ? vivardhamAna vividhavidagdhaparihAsaM vivardhamAnAH- vizeSeNa vardhamAnAH, vividhAH -- anekavidhAH, vidagdhAH - camatkRtipUrNAH, parihAsA yasmiMstAdRzam, punaH azrAnta citracATukramam azrAntaH - anavarataH, citracATUnavicitra madhuravacanAnAm, kramaH- dhArA yasmiMstAdRzam punaH aprakaTitasvasvAmibhAvam aprakaTitaH - aprakAzitaH, svasvAmibhAvaH - IzitavyezitRbhAvo yasmiMstAdRzam punaH alpakSaNopajAyamAnAnekakopaprasAdam alpakSaNaM- katipayakSaNAbhyantare, upajAyamAnAH - utpadyamAnAH, aneke - vividhAH, kopAH- praNayakrodhAH prasAdAH - prasannatAzca yasmiMstAdRzam punaH asthAnasampAdyamAnaspRhaNIyanigrahAnugraham asthAne - anavasare, sampAdyamAnau - kriyamANa, spRhaNIyau - kiJcit kAlikatvena ramaNIyau, nigrahAnugraha-bandhamokSau yasmiMstAdRzam [ya] | kasyApi sAMyAtrikasya potavaNijaH, iyaM tanayA kanyA, vahanabhaGge tadIyapotabhamatAyAM satyAm, sAgarAt samudrAt uddhRtya niSkAsya, jalaketunA tadAkhya kaivartena, paripAlitA rakSitA iti, tattvavedibhiH yathArthajJAtRbhiH, AveditatadIyavRttAnto'pi vijJApitapriyadarzanAsambandhi vArtAko'pi punaH sahAgataiH AtmanA sAkamAgataiH, vaNigbhiH vANijyavRttikaiH svadezagamanAya khadezapratyAvartanAya, punaH punaH vAraMvAram abhyarthyamAno'pi prArthyamAno'pi punaH darzanotkaNDitena tadavalokanotsukena, jJAtivargeNa bandhuvargeNa, sopAlambhavacanaiH sAkSepavAkyaiH, sandezadAnaiH svavijJaptipreSaNaiH, unmanIkriyamANo'pi gantumutsukIkriyamANo'pi, trapayA lajjayA, atraiva asminneva sthAne, sthitaH, nijasthAnaM svasthAnam, na gataH ca punaH, AsthAnabhUmau rAjasabhAbhUmau draSTum avalokitum, upagataH upasthitaH, AkRtiguNAkRSTacetasA AkRtiguNena - AkAra Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / 279 candraketunA nirvarNya suciraM parijanAdAkarNitatadIyapUrvAparavRttAntena cApalaM prati punaH punaH saparihAsamA - bhASito madhuramAropita bahumAnazca jAmAtRpratipattyA dattvA jIvanamatiprabhUtaM kRtaH prabhurakhilasyApi nAvikatantrasya [ra] / tatra ca kurvatAdhipatyamacireNaiva zikSitAnena sakalApi nau pracAravidyA, viditamakhilamapi karNadhArANAM karma, kRtAni bahukRtvaH salilarAzau gamanAgamanAni dRSTA dUraviprakRSTA api dvIpAntarabhUmayaH, pratyakSIkRtAH kSudrA api jalapathAH, lakSitAni teSu samyaksamaviSamasthAnAni, kiMbahunA, svalpenApi kAlena jAtaH sa sakalasyApi karNadhAracakrasya dhaureyaH sa cAyamevAdhAryAM dhIreNa [la ] | asya hi kimapi lokottaraM dhairyam, asAdhAraNaH sattvAvaSTambhaH, dRSTAntabhUtaM pauruSam ; ISadapi na spRSTa eSa kaivartakula saMparka doSAzaGkineva vaNigjAtisahabhuvA bhIrutvena; vIryamapi zArIramavicAryamasya; jaladhimadhyamanana samuddharaNeSvanekazaH kavalito'pi harmyatalapraNAlasalilanUra iva helayA niSkrAmati makaramukhataH; kolAlitazIra iva karaTabhittimAhatya harati madamudakAyAnAmapi kariyAdasAm, mukhAntarakSiptadundubha Tippanakam - makaramukhataH jalacara vizeSavaktrAd, anyatra makaramukhapraNAlAt / harati madam ekatra madaMmattatAm, anyatra darpam / dundubhaH - jalasarpaH / prakRSTajAGgulika iva na muhyati viSamodakavipatsu ekatra raudrajalApatsu, anyatra viSamizraNajalAlukAparasu, jAGgulikaH - viSavaidyo gADiko vA [ va ] / sauSThavena, AkRSTaM ceto-hRdayaM yasya tAdRzena, devena rAjJA candraketunA, suciraM sudIrghakAlam, nirvarNya dRSTvA, parijanAt parivAra sakAzAt, AkarNitatadIya pUrvApara vRttAntena zrutatadIyasamapravArtAkena, cApalaM prati pariNayanaviSayakacAJcalyaviSaye, saparihAsaM parihAsapUrvakam madhuraM priyaM yathA syAt tathA, AbhASitaH uktaH ca punaH, jAmAtRpratipattyA jAmAtRvuddhyA, Aropita bahumAnaH kRtapracura sammAnaH, atiprabhUtam atyadhikam jIvanaM jIvikAm, dattvA, akhilasyApi samagrasyApi nAvikatantrasya karNadhAragaNasya, prabhuH nAyakaH, kRtaH [r]| ca punaH tatra karNadhAragaNe, AdhipatyaM prabhutvam kurvatA sthApayatA, anena tArakeNa, sakalApi samaprApi, naupracAravidyA nauvahanakalA, zikSitA adhigatA, punaH akhilamapi samapramapi, karNadhArANAM nAvikAnAM karma kAryam, viditaM paricitam punaH salilarAzau samudre, bahukRtvaH bahuvAram, gamanAgamanAni kRtAni punaH dUraviprakRSTA api atidUrasthitA api dvIpAntarabhUmayaH anyadvIpabhUmayaH, dRSTAH dRSTigocarIkRtAH, punaH kSudrA api laghavo'pi, jalapathAH jalamArgAH, pratyakSIkRtAH dRSTigocarIkRtAH, punaH teSu jalapatheSu, samaviSamasthAnAni samAni - animronnatAni viSamANi nimnonnatAni ca, sthAnAnisthalAni, samyak atyantam, lakSitAni paricitAni kiM bahunA kimadhikena / sa tArakaH svalpenApi alpenApi, kAlena sakalasyApi samaprasyApi, karNadhAracakrasya nAvikagaNasya, dhaureyaH agraNIH, jAtaH sampannaH, sa ca tArakatha, ayameva pratyakSaM dRzyamAna eva, dhIreNa prAjJena, avadhAryatAM nizcIyatAm [la ] | hi nizcayena, asya tArakasya, lokottaraM lokotkRSTam, dhairya dhIratvam, punaH asAdhAraNaH utkRSTaH sattvAvaSTambhaH balAvalambaH balAbhimAna ityarthaH, yadvA savAnAM jantUnAmAkramaNam, punaH dRSTAntabhUtam AdarzabhUtam, pauruSaM parAkramaH / punaH eSaH ayam bhIrutvena bhayazIlatvena, ISadapi kiJcidapi na spRSTaH kRtasparzaH kIdRzena ? vaNigjAti sahabhuvA vaizyajAtisahajena, kIdRzeneva ? kaivarta kula samparkadoSAzaGkineva karNadhArakulasamparkajanyakalaGkazaGkAvateva / asya zArIraM zarIrasambandhi, vIrya sAmarthyamapi, avicAryam anAkalanIyam / jaladhimadhyamannanausamuddharaNeSu jaladhimadhye samudramadhye mamAnAM nAva, samuddharaNeSu tato niSkAsanakAryeSu, kavalito'pi makarabhakSito'pi, harmyatalapraNAlasalilapUra iva prAsAdatalasthitapraNAlikAsthajalapravAha iva, makaramukhataH jalacaravizeSamukhamArgataH, anyatra tadAkRti praNAlamukhAbhyantarAt, helayA khelayA, anAyAsenetyarthaH, niSkrAmati niHsarati / punaH karAmrolAlitazIkara hava karAmeNa - zuNDAprabhAgena, ullA litaH - utkSiptaH, zIkara iva jalakaNa iva, karaDhabhittiM gaNDabhittim, Ahatya tADayitvA udagrakAyAnAm unnatazarIrANAm, kariyAdasAM hastirUpANAM jalacarANAM jalahastinAmityarthaH, madaM garva mattatAM ca harati nAzayati, samaya Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka - parAgavivRtisaMvalitA affaraAvika iva nirAkulo vasati divasamapi rasAtalagambhIre'mbhasi prakRSTajAGgulika iva duruttarAsvapi na muhyati viSamodakavipatsu taistairaJjanairaJjitekSaNaH kSaNadAsvapi samasta vastujAtamupajAtayogijJAna iva vijJAtaniravazeSavizeSa mAvedayati [va] / sarvathA yogyo'yaM yujyate'sminnavasare svanAvaH karNadhAratAM netumAtmanazca praNayIkartum, anena hi pragalbhavacasA pareGgitAkArajJena bhaktimatA prakramAgatavyAhAriNA ca sarvadA pratipannasakhyaH sukhena laGghayiSyayalaghuvistAramapi bhagavantamavArapAraM pArAvAraM kumAraH sAdhayiSyati ca yatnamantareNAparANyapi kRcchrasAdhyAni prayojanAni prAyega' [za ] iti jalpatyeva tasmin sa kaivartanAyakaH savidhamupasasarpa, kSititalopasarpiNA ca zirasA pradarzitAdaraH kRtvA praNAmamaticirapraNayIva spaSTavarNoccArayA girA sapragalbha - muvAca - 'yuvarAja ! tvadIya vijayaprayANaghoSaNAnupadameva sAgaropakaNThamanuprApto'ham Agatya ca mayA kRtAni sarvANyapi susUtrANi yAnapAtrANi, praguNitAH samAhRtasamagropakaraNAH potAH, puJjitaM teSvatiprAjyamazanam, ApUritAni svAdunA salilena kRtsnAnyudakapAtrANi, samAropitamapramANamindhanam ; [Sa] | aparo'pi - 280 3 tItyarthaH / punaH mukhAntarakSiptadundubhamaNiH mukhAntare - mukhamadhye, kSiptaH - nihitaH, dundubhamaNiH - dundubhasya - jalasarpasya, maNiryena tAdRzaH, itaranAvika iva anyakarNadhAra iva divasamapi sampUrNadinaM vyApyApi, nirAkulaH svasthaH san, vasati tiSThati, kvetyAha-rasAtalagambhIre pAtAlAvadhinimne, ambhasi jale, prakRSTajAGgulika iva prakRSTaH- utkRSTo yo jAGgulikaH - jAGgulI- viSavidyAmadhIte veda vA yaH saH, viSavaidyo gADiko tetyarthaH, sa iva, duruttarAkhapi duSpari NAmAkhapi, mRtyujanikAkhapItyarthaH, viSamodakavipatsu viSamabhUtAsu - ananyasamAsu dAruNAsu vA udakavipatsu - jalajaya vipattiSu pakSe viSamizritA ye modakAH - miSTAnna vizeSAH, tajanya vipatsu - tajjanyanyAdiSu na muhyati mohamanubhavati, kintu dhaurahRdaya eva tiSThatItyarthaH / punaH taistaiH anekavidhaiH, aJjanaiH nayanasaMskArakajalajantuva sAdidravyaiH, aJjitekSaNaH liptalocanaH, kSaNadAsvapi rAtriSvapi upajAtayogijJAna ica utpannayogajadRSTiriva, samastavastujAtaM nikhilavastugaNam, vijJAtaniravazeSavizeSaM khavijJAtasamaprabhedaM yathA syAt tathA, Avedayati bodhayati [va] / sarvathA sarvaprakAreNa yogyaH nipuNaH ayam, asminnavasare samudrayAtrAvasare, svanAvaH khakIyanaukAyAH, karNadhAratAM vAhakatAm, netuM prApayitum, ca punaH AtmanaH svastha, praNayIkartuM sakhyamApAdayituM, yujyate ucitaH / hi yataH, pragalbhavacasA nirbhIkavAdinA, pareGgitAkArajJena pareSAm, iGgitaH - ceSTAvizeSAnvitaH, ya AkArastajjJena, tatparicayacatureNa, bhaktimatA pUjyajanaprItimatA, ca punaH prakramAgatavyAhAriNA prAsaGgikArthavAdinA, anena tArakeNa, sarvadA pratipannasakhyaH adhigatamaitrIkaH san kumAraH samaraketuH bhavAnityarthaH, alaghuvistAramapi atyantavistRtamapi, bhagavantam aizvaryavantam, avArapAram ubhayakulAnvitam, pArAvAraM samudram, sukhena anAyAsena, laGghayiSyati taridhyati ca punaH, yattam AyAsam antareNApi vinApi, aparANyapi anyAnyapi, kRcchrasAdhyAni AyAsasAdhyAni, prayojanAni phalAni, prAyeNa bAhulyena sAdhayiSyati sampAdayiSyati [ rA ] / iti itthaM tasmin yakSapAlite, jalpatyeva kathayati satyeva, sa tArakAkhyaH, kaivartanAyakaH karNadhArAdhyakSaH, savidhaM nikaTam, upasasarpa upAjagAma / ca punaH pradarzitAdaraH prakaTitAdaraH san kSititalopasarpiNA bhUtalAvanamreNa zirasA mastakena, praNAmam abhivAdanam kRtvA, aticirapraNayIva atiprAcIna snehItra, spaSTavarNoccArayA sphuTavarNoccAraNikayA, girA vAcA, sapragalbhraM saprauDhikam, uvAca uktavAn kimityAha-yuvarAja ! bho nRpakumAra !, ahaM tvadIyavijayaprayANa ghoSaNAnupadameva tvadIyaM bhavadIyaM, yad vijayoddezyakaM, prayANaM - prasthAnaM, tasya yA ghoSaNA - sUcanA, tadanupadameva tadanantarameva, sAgaropakaNThaM samudranikaTam, anuprAptaH AgataH Agatya ca upasthAya ca mayA sarvANyapi samastAnyapi, yAnapAtrANi pravahaNAni, susUtrANi suSThu sUtrabaddha ni, kRtAni sampAditAni, punaH samAhRtasarvopakaraNAH saMgRhItasamapropakaraNAH, potAH laghupravahaNAni, praguNitAH sajjitAH, punaH teSu poteSu, atiprAjyam atipracuram, bhojanaM bhojanIyaM vastu, puJjitaM rAzIkRtam, punaH kRtsnAni sakalAni, udakapAtrANi jalapAtrANi, svAdunA madhureNa, salilena jalena, ApUritAni pUrNIkRtAni punaH apramANam aparicchinnaM, pracurataramityarthaH, indhanaM kASTham, samA Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| 281 dehasthitisAdhanamadhikRtairyaH kazcidarpitaH so'pi sarpistailakambalauSadhaprAyaH prAyazo vinyastaH samasto'pi dvIpAntaradurApo dravyANAM kalApaH, sthApitAzca sarvataH samAropitasamarthanAvikAstIrtheSu dRDhakASTAmphaniSTurA nAvaH, pratiSThate anavaratamAruhyAruhya tAsu gRhItananAvidhAstraH zibiravIralokaH, nivartate nagarasaMmukhamakhilo'pi tattatkAryamaGgIkRtya pravartitaH prasthAnakAle sthAzvavAraNAdinautantrayAtrAyAmanupayuktaH senAparicchadaH, kumArasyApi zatruvijayAya sajIkRtA vijayayAtrAbhidhAnA nauH, yadi na kazcit kAryavilambastataH prasthIyatAmabhyudayAya' iti [sa] / ahaM tu tadvacanAnantarameva satvaramupasRtya mauhUrtikena zaMsitaprasthAnakSaNastarakSaNameva rAjalokaparivRto gatvA samAsanninIramarNavatIradeza, tathaivordhvasthitaH purasthitAnuttamAGgArjanena vinayAJjalikarmaNA narmAlApena smitena snigdhAvalokitena ca yathocitaM prayuktena kRtAnuvrajanAn svAbhijanavRddhavAndhavAna suhRdo rAjasevakAn nagaralokAMzca pratyekaM vyasarjayam [ha] / atha sasaMbhrameNa nauauriti samakAlamuccaiAharataH pratIhAravRndasya zabdamAkarNya tUrNamAnIyata taTAbhyarNamarNavasya nAvikagaNena nauH, tAM Tippanakam-svAbhijanaH-svakulam [ha ] / ropitaM nihitam [pa] ! punaH aparo'pi tadanyo'pi, dehasthitisAdhanaM zarIropakaraNabhUtaH, sarpistailakambalauSadhaprAyaH ghRtatailAdipracuraH, dvIpAntaradurApaH anyadvIpadurlabhaH, yaH kazcit ko'pi, dravyANAM vastUnAm , kalApaH samUhaH, adhikRtaiH niyuktajanaiH, arpitaH dattaH, so'pi asAvapi, prAyazaH prAyeNa, samasto'pi, vinyastaH niveshitH| ca punaH, samAropitasamarthanAvikAH samAropitAH-samyagArohitAH, samarthAH-nauvAhanakSamAH, nAvikAH-karNadhArA yAsu tAH, punaH tIrtheSu tattajalAvatArasthaleSu, dRDhakASThagumphaniSThurAH prabalakASThanivezanadRDhAH, nAvaH naukAH, sarvataH samantataH, sthApitAH nivezitAH / gRhItanAnAvidhAstraH dhRtavividhAstraH san , zibiravIralokaH senAzUrajanaH, tAsu nauSu, anavarataM satatam , Aruhya Aruhya pratyekam Aruhya, pratiSThate prasthAnaM karoti / nautantrayAtrAyAM nausAdhyayAtrAyAm, anupayukta: anapekSitaH, akhilo'pi sarvo'pi, rathAzvavAraNAdiH ratha-turaga-gajaprabhRtiH, senAparicchadaH senAparivAraH, tattatkAryam , aGgIkRtya svIkRtya, pravartitaH preritaH san , prasthAnakAle prayANavelAyAm , nagarasammukhaM nivartate pratyAvartate / kumArasyApi bhavato'pItyarthaH, zatruvijayAya zatruvijayanimittam , vijayayAtrAbhidhAnA anvarthatadAkhyA, nauH, sajIkRtA sajitA / yadi kazcit ko'pi, kAryavilambaH prasthAnavilambo na, astIti zeSaH, tarhi abhyudayAya zatruvijayAya, prasthIyatA prasthAna vidhIyatAm [sa] / ahaM tu ahaM samaraketustu, tadvacanAnantarameva tatkathanAnantarameva, satvaraM zIghram, upasRtya upagatya, mauhUrtikena muhUrtAbhilena, zaMsitaprasthAnakSaNaH sUcitaprasthAnamuhUrtaH san , tatkSaNameva tatkAlameva, rAjalokaparivRtaH tRpajanapariveSTitaH, samAsannanIram atisannihitajalam , arNavatIradeza samudrataTapradezam , gatvA, tatraiva tattauradeza eva, tathaiveti pAThe tenaiva prakAreNa, rAjalokaparivRtAkAreNaivetyarthaH, UrdhvasthitaH tIradezopari anupaviSTaH san , puraH sthitAn agre sthitAn , svAbhijanavRddhavAndhavAn svavaMzyAn vayovRddhavandhujanAn , suhRdaH mitrANi, ca punaH, rAjasevakAn rAjazubhacintakAna , nagaralokAn nagaravAstavyajanAn , pratyekam ekaikam , vyasarjayaM pratyAvartayam , kIdRzAn ? yathocitaM yathAyogyam , prayuktena kRtena, uttamAGgAparjanena uttamAGgasya-mastakasya, Avarjanena-kiJcinnamanena, punaH vinayAJjalikarmaNA vinayapUrvakAJjalibandharUpakAryeNa, punaH nAlApena premapUrvakAbhASaNena, smitena mandahAsena, ca punaH, khigdhAvalokitena snehapUrNAvalokanena, kRtAnuvajanAn kRtAnugamanAn , katipayapadAnyanugamyetyarthaH [ha] atha anantaram , naunauH AnIyatAmiti zeSaH, iti ucaiH uccastareNa, samakAlaM yugapat , byAharataH udghoSayataH, pratIhAravRndasya dvArapAlavargasya, zabdam udghoSam, AkarNya zrutvA, sasambhrameNa saMbhrAntena, nAvikagaNena karNa 36 tilaka. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavikRtisaMvalitA cAhamupasRtya prathamakRtasAgarapraNAmo bhaktipravaNena cetasA zirasA ca baddhAJjaliH prANasiSam , adhyarohaM ca pUrvAdhirUDhena dUramavanamya dattahastAvalambastArakeNa [kSa] / saparigrahe ca purobhAgavartinaM mattavAraNakamadhyamadhyAsya baddhAsane mayi kRtottarIyasaMvaraNAzcaraNAbhyAmeva satvaramupasRtya sarve rAjaputrAH saparijanAH svAni khAni yAnapAtrANyadhiruruhuH, pratasthire ca parivArya mAm [jny]| atha zrutipathapramAthI hasanniva samantataH prastanaunivahasaMkSobhitasya vAridhedhairyam , kurvanniva dvIpAntaravAsinAM sarvasAmantAnAmAhvAnam , grAhayanniva sainyAvakAzadAnAya daza dizo'vadhAnam , dadhvAna dhvajinyA mukhe mukharaH prayANamaGgalazaGkhaH [a]| tasya cAnuprahatajhallarIpaTapaNavAdivAdyanAdAnusRtena bandivRndajayazabdakolAhalazAlinA zakunapAThakazlokakalakalabahalena gRhItatArasvAnagAyanIgItaravataraGgitena vidhRtakusumAkSatadvijAtimaNDalImazroccArasphAritena tirayatA digantarANi tAragambhIreNa raNitena dviguNIkRtagamanarabhasaH, [A], sthagitaniHzeSasaMdhirandhrayA dAsapurandhridattapiSTapaJcAGgulayA dhvajAgrabaddhAbhinavavarNAzukapatAkayA dhAravargeNa, arNavasya samudrasya, taTAbhyaNe taTanikaTam , tUrNaM satvaram , nauH, AnIyata AnItA ! ca punaH, aham , upasRtya, prathamakRtasAgarapraNAmaH pUrva kRtasamudrAbhivAdanaH, baddhAJjali: racitAJjaliH san , bhaktipravaNena prItyunmukhena, cetasA hRdayena, zirasA ca mastakena ca, tAM nAvam, prANaMsiSaM praNatavAn / ca punaH, pUrvAdhirUDhena pUrva . tatrArUDhena, tArakeza, dUraM dUraparyantam , avanamya AnamrIbhUya, dattahastAvalambaH datta:-kAritaH, hastAvalambaH-khakarAvala. mbana yasmai tAdRzaH san, adhyArohama adhyArUDhavAnaham kssi]| ca punaH, purobhAgavartinaM agrabhAgavartinam , mattavAraNakamadhyam mattAn vArayatIti vyutpattyA pramAdajAtapatanAdinivArakasthAnavizeSamadhyabhAgamityarthaH, mattavAraNaM ca sAmAnyato loke varaNDA iti nAnA khyAtam , adhyAsya upavizya, saparigrahe parijanasahite, mayi, baddhAsane adhiSThitAsane sati, kRtottarIyasaMvaraNAH vihitottarIyaphTopasaMhArAH, saparijanAH saparivArAH, sarve rAjaputrAH rAjakumArAH, cara* NAbhyAmeva svakhapAdAbhyAmeva, satvaraM zIghram , upasRtya upagalya, svAni khAni svakIyAni svakIyAni, yAnapAtrANi potAna, adhiruruhaH adhirUDhavantaH / ca punaH, mAm , parivArya parivecya, pratasthire prasthitAH atha anantaram , zrutipathapramAthI zravaNapathAbhighAtI, mukharaH zabdAyamAnaH, prayANamaGgalazaGka: prasthAna kAlikamaGgalArthazaGkhaH, dhvajinyAH senAyAH, mukhe agrabhAge, dadhvAna dhvanitavAn , kiM kurvaniva? samantataH sarvataH, prasRtanaunivahasaMkSobhitasya prasRtena naunivahena-naugaNena, saMkSobhitasya-udvelitasya, vAridheH samudrasya, dhairya dhIratAm , hasanniva hAsena nindanniva, punaH dvIpAntaravAsinAm anyadvIpavAstavyAnAm , sarvasAmantAnAM nikhilakSudranRpANAm , AhvAnaM svasamIpAnayanaM kurvanniva, punaH sainyAvakAzadAnAya sainikasamAvezanAya, daza dizaH dazasaMkhyikA dizaH, avadhAnaM tatparatAm , grAhayanniva prApayanniva [a] 1 anuprahatajhallarI-paTaha-paNavAdivAdyanAdAnusRtena anupazcAt , prahatAnAM-tADitAnAm , jhalarI-paTaha-paNavAdInAM tatsaMjJakAnAM, vAdyAnAM-vAdyavizeSANAM, nAdena-dhvaninA, anusatena anugatena, punaH bandivRndajayazabdakolAhalazAlinA vandivRndasya-stutipAThakagaNasya, ye jayazabdAH-jayakArAH, tarakolAhalazobhinA, punaH zakunapAThakazlokakalakalabahalena zakunapAThakAnAM-prasthAnakAlikamaGgalapAThakAnAma, ye zlokAH tatkalakalabahalena-tatkolAhalapracureNa, punaH gRhItatArasvanagAyanIgItaravataraGgitena gRhItaH-AzritaH, tArakhanaH-uccavaniryAbhistAdRzInA, gAyanInA-gAyikAnA, gItaravaiH-gAnazabdaiH, taraGgitena-pracitena, punaH vidhRtakusumAkSatadvijAtimaNDalImantrocArasphAritena vidhRtaM-vizeSeNa dhRtaM, kusumaM-puSpam , akSatam-ArdrataNDulAtha yayA tAdRzyA, dvijAtimaNDalyA-dvijasamUhena yo mantroccAra:-AzIrvAdagarbhitamantroccAraNaM, tena sphAritena-vistAritena, punaH digantarANi diGmadhyAni, tirayatA sthagayataH, punaH tAragambhIreNa uccagambhIreNa, tasya zaGkhasya, raNitena dhvaninA, dviguNI. kRtagamanarabhasaH dviguNIkRtagamanavegaH [aa]| evaMvidho'haM samaraketuH, punaH kIdRzaH ? nAvA naukayA, uhyamAnaH tAryamANaH, kIdRzyA ? sthagitaniHzeSasandhirandhrayA sthagitAni-pUritAni, niHzeSANi-samastAni, sandhirandhrANi-sandhicchidrANi yaspAstAdRzyA, punaH dAsapurandhridattapiSTapaJcAGgulayA dAsasya-bhRtyasya, purandhyA-kuTumbinyA, dattaM-nivezitam , Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| 283 samAhRtasamastanijopakaraNena satyapi svakarmasAvadhAne saMnidhAnavartini nAvikanAte vinItatApratipAdanAya karNadhAratAM pratipadya sadyo dhRtAritreNa tArakeNAdhiSThitayA pRSThato'nukUlapavanAsphAlanataraGgitena phenapANDunA salilasaMghAtena purastAcca sitapaTena pravaryamAnayA vrajanyApyatijavena durvibhAvatvAd gateranujjhitasthAnayevohyamAnayA nAvohyamAnaH [i], prativelamapasaratsAtuvistArAn nirantaropalakSyamANasAntarAlatarugaNAn suvelagiridarzanAya senayA saha pracalitAnivAvalokayan velAvanAcalAn [I], alaghuvistArapihitadikcakreNa cakitanakracakronmucyamAnapurovarmanA pavanAsUtritavicitrabhaGgAbhirgADhasaMmardabhayAdUrmimAlAbhiriva vAridherantarikSamutpatitAbhiH phenamuktAphalazaGkhadhavalAbhirdhvajapatAkAbhirupapAditavanAvanIvilAsena saMsarpatA vividhakavacazastrazirapUritena potasaMtAnena parvatasetunevApareNa sImantayan dakSiNAM dizaM kSaNenaivAdRzyatIrabhAgamavibhAvyamAna Tippanakam UhyamAnayA vitaryamANayA [ ] / piSTapaJcAGgulaM-piSTAtakAbhidhavarNacUrNadravAtiM, paJcAGgulaM-paJcAGguli samAhAro yasyAM tAdRzyA, punaH dhvajAnabaddhAbhinavavarNAzukapatAkayA dhvajA-patAkAstambhAgre, baddhA-lambitA, abhinavavarNAMzukapatAkA-navInavarNaviziSTazlakSNavastrarUpapatAkA yasyA tAdRzyA, punaH samAhRtasamastanijopakaraNena samAhRtAni-saMgrahItAni, samastAni-azeSANi, nijopakaraNAninijAni nauvahanopakaraNavastUni yena tAdRzena, tathA svakarmasAvadhAne khakAryAvahitahRdaye, nAvikagaNe karNadhAragaNe, sannidhAnavartini nikaTavartini, satyapi, vinItatApratipAdanAya vinItatAprakaTanAya, karNadhAratA nAvikatA, prApya, sadyaH tatkSaNam , dhRtAritreNa dhRtaM-gRhItam , aritraM-jalorakSepakaM yena tAdRzena, tArakeNa, adhiSThitayA adhyAsitayA, punaH pRSThataH pazcAt , anukUlapavanAsphAlanataraGgitena anukUlavAyvAghAtataraGgitena, phenapANDunA phenaprayuktapANDuvarNena, salilasaMghAtena jalasamUhena, purastAcca agratazca, sitapaTena zvetavastreNa, tadAtmakapatAkayetyarthaH, pravartyamAnayA preryamANayA, punaH atijavena ativegena, vajantyApi gacchantyApi, gateHgamanasya, durvibhAvatvAt durlakSatvAt , anujjhitasthAnayeva atyaktasthAnayeva, UhyamAnayA taLamANayA [i ] / punaH kIdRzo'ham ? prativelaM pratitaTam , apasaratsAnuvistArAna apasarantaH-apagacchantaH, sAnu vistArA:-parvatasambandhisamapradezavistArA yeSu tAdRzAn , nirantaropalakSya mANasAntarAlatarugaNAn nirantaram-avyavahitaM yathA syAt tathA, upalakSyamANaH-dRzyamAnaH, sAntarAlAnAM-vyavahitAnAM, tarUNAM gamaH-samUho yeSu tAdRzAn , velAvanAcalAna taTasthitavanavyAptaparvatAn , avalokayan nirIkSamANaH, kIdRzAniva ? suvelagiridarzanAya suvelAkhyaparvatadarzanAya, senayA saha pracalitAniva prasthitAniva, matra tarugaNasya senAsthAnIyasvaM parvatasya ca nRpasthAnIyatvaM bodhyam [I ] / punaH kIdRzo'ham ? potasaMtAnena jalayAnagaNena, dakSiNA dizaM sImantayan kezavezayutatAmivApAdayan , vyAmuvannityarthaH / kIdRzena potasantAnena ? alaghuvistArapihitadikcakreNa alaghuvistAraNaativistAreNa, pihitam-AvRtam , dikcakra-dimaNDalaM yena tAdRzena, punaH cakitanacakronmucyamAnapurovarmanA cakitena-sambhrAntena, nakacakreNa-jalajantugaNena, unmucyamAnaM-parityajyamAnaM, purovarma-aprabhAgo yasya tAdRzena, punaH dhvajapatAkAbhiH dhvajadaNDalambitapatAkAbhiH, upapAditavanAvanIvilAsena upapAditaH-niSpAditaH, vanAvanyAH-likhAsAmyAt vanabhUmirUpavanitAyAH, vilAsaH-zanAraceSTA yena tAdRzena, kIdRzIbhiH? pavanAsUtritavicitrabhaGgAbhiH pavanenakhodgamitavAyunA, A-samantAt , sUtritA:-racitAH, vicitrA:-vilakSaNAH, bhatAH-vakrabhAvA vicchittayo vA yAsa tAhazIbhiH. punaH gADhasaMmardabhayAt atyantapotasaMgharSabhayAt , antarikSaM gamanam , utpatitAbhiH ucchalitAbhiH, vAridheH samudrasya, UrmimAlAbhiriva tarajamAlAbhirivetyutprekSA, punaH phena muktAphala-zaGkhadhavalAbhiH phena-muktAphala-zavasadRzazvetAbhiH, yadvA phena-muktAphala-zaGkhardhavalAbhiriti UrmimAlAbhirityasyApi vizeSaNam , punaH saMsarpatA saJcaratA, punaH vividhakavacazastrazirastrapUritena vividhaiH, kavacaiH-varmabhiH, zastraiH-khahAdibhiH, ziraH-zirastrANakaraNavizeSaiH, pUritena-pUrNana, keneva ! apareNa anyena pUrva rAmasenAsaMtaraNasamayAda bhineneveti bhAvaH, parvatasetuneva parvatarUpasetuneva, kSaNenaiva nimeSamAtreNeva, Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA paryantaprAmanagarasaMnivezaM pradezamAsAdayam [3] 1. tataH prabhRti saikateSu kSitimarkopaleSu jvalanodgati jalamAnuSeSu janapadapracAramazanibhItAgatakSitidhareSu pakSivyavahAraM jalacareSu tiryagjAti vidrumavaneSu kAnanasphAtimIkSamANaH [ U], pRSThato vahadbhirapratIkSitasamaprasaMgalatpadAtitatraiH zrutvA zrutvAnucarapuruSebhyaH prayANavArtAmatijavena nijamaNDalebhyaH pradhAvitairanIkapatibhiH sAmantaizca bhayasaMbhrAntairanavaratamanusRtagatiH [], gatvA sthAnasthAneSu labdhodayAnahitopacAraiH paramupacayaM prAptAn sarvataH samAsAditaprasarAnAviSkRtAnekavikArAnanavaratakRtarujo janasya duSTavaNAniva nRpAn kAMzcit tatrazaktyA kAMzcinmatrazaktyA kAMzcinnizitazastravyApAreNa kAMzcit kSArairdUtavacanaiH kAMzcid raktApakarSaNena kAMzcit tIkSNakSuraprabhedena kAMzcidekadezadahanena kAMzcit sarvamaNDalopamardanena darpajvaramatyAjayam [R], ujjhitoSmaNazca prakaTitaprasannamukharAgAn vigalitonnatInavidya Tippanakam-maNDalaM-dhRttatA dezazca [*] / adRzyatIrabhAgam adRzyaH-anupalakSyaH, tIrabhAgo yasmiMstAdRzam , avibhAvyamAnaparyantagrAmanagarasannivezam avibhAvyamAna:-apratIyamAnaH, paryantaprAmanagarANAM-prAntasthagrAmanagarANAM, sanivezo yasmiMstAdRzam , atidUramityarthaH, pradeza samudramadhyadezam , AsAdayaM prAptavAn asmi [u] / tataH tasmAt , pradezAdityarthaH, prabhRti Arabhya, na tu tataH prAk, saikateSu sikatAmayasthaleSu, kSiti bhUmim , punaH arkopaleSu sUryakAntazilAsu, na tvanyatra, jvalanodgatiM pAvakodgamam , punaH jalamAnuSeSu jalIyamanuSyeSu na tvanyamAnuSeSu, janapadapracAraM manujacaraNavyavahAram, punaH azanibhItAgatakSitidhareSu azaneH-cajAta, bhItAH, ata eva AgatA ye kSitidharA:-parvatAH, teSveva, pakSivyavahAra-pakSiNaH-pakSavanta ime ityAdivyavahAram , jalacareSu jalIyahastyAdiSu, tiryagajAtiM pazujAtim , punaH vidrumavaneSu pravAlavaneSu, kAnanasphAti vanavistAram , IkSamANaH pazyan [ U] punaH bhayasambhrAntaiH bhayasaMkSubdhaiH, anIkapatibhiH senAnAyakaiH, ca punaH, sAmantaiH kSudranRpaH, anavarataM nirantaram , anusRtagatiH anugatagatikaH, kIdRzaiH ? pRSThataH pazcAd, vahadbhiH gacchadbhiH, apratIkSitasamagrasaMgalatpadAtitantraiH apratIkSitaH anapekSitaH, samagrANAM-samastAnAM, saMgalatAM-sArthabhraSTAnAM, padAtInAM-pAdagAmisainyAnAM, tantraH-samUho yaistAdRzaiH, punaH anucarapuruSebhyaH anucarajanebhyaH, prayANavArtA madIyaprasthAnapravRttim, zrutvA zrutvA asakRt zravaNagocarIkRtya, atijavena ativegena, nijamaNDalebhyaH khakharASTrebhyaH, pradhAvitaiH kRtapradhAvanaiH [ka] gatvA tatra tatropasRtya, janasya lokasambandhinaH, dRSTavaNAniva duSTAni-kSaradraktapUyAdIni kSatAnIva, sthAnasthAneSa tattatsthAneSu, labdhodyAna prAptAdhipatyAn , pakSe prAptogamAn , punaH ahitopacAraiH lokAhitakaraNaiH, pakSe apathyAcaraNaiH, param utkRSTam , upacayam abhyudayaM, pakSe vRddhiM, prAptAn , punaH sarvataH sarvatra, samAsAditaprasarAna prAptaprasArAn , punaH AviSkRtAnekavikArAn AviSkRtAH-prakaTitAH,aneke vikArA:-kAma-krodha-lobha-moha-madarUpAH, pakSe vyathA yastA. dRzAn , punaH anavaratakRtarujaH nirantaravihitalokapIDAn, pakSe nirantaravihitajvarAn , kAMzcit katipayAn , nRpAn pratikUlanRpatIn, tantrazatyA pradhAnazaktyA, pakSe auSadhazaktyA, punaH kAMzcit katipayAn , mantrazatyA matraNabalena, pakSe mantramAhAtmyena, punaH kAMzcit katipayAn , nizitazastravyApAreNa tIkSNazastra prahAreNa, pakSe tIkSNacchurikayodbhedanena, punaH kAMzcit katiSayAn , kSArIH rUkSaH, pakSe kSAradravanikSepaiH, dUtavacanaiH dUtoktibhiH, punaH kAMzcit katipayAn , raktApakarSaNena rudhirAkarSaNena, pakSe anuraktajanAparaJjanena, punaH kAMzcit katipayAn , tIkSNakSuraprabhedena tIkSNena, kSureNa-bANena, yadvA kSurapreNa-bANavizeSeNa, yaH prabhedaH-mArmikabhedana. bhedaH-sAmAnyato bhedanaM tena, pakSe tIkSNo yaH dharaHnApitAstraM tena yaH prabhedaH-prakRSTabhedanam , yadvA kSurapraH-ghAsacchedanAstraM tena yo bhedastena, punaH kazcit katicit , ekadezadahanena ekadezasya-zarIrAvayavasya, ekajanapadasya ca, pakSe vraNaikadezasya, dahanena-dAhena, punaH kAMzcit katicit , sarvamaNDalopamardanena sarvasya-samagrasya, maNDalasya-dezasya amAtyAdivargasya vA, pakSe vartulavaNabhAgasya, upamardanenavighaTanena, pakSe samIpato mardanena, darpajvaraM garvoSmANam , atyAjayam vyamocayam [] | ca punaH, ujjhitoSmaNa Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 285 tilkmnyjrii| mAnagatInabhiSekavidhinA paTTavandhanAnyaizca nivRtikarai rAjyadAnAdibhirmadhuropacAraiH punastAmeva prAktanI prakRtimAnayam [la] / AtmIkRtAsannasAmantacakrazca krameNa nirantarakramukavanAni, pratinagaramupalakSyamANAnekabhUmikaprabhUtaprAsAdAni, sthAnasthAnadRzyamAnanAnAmaNisuvarNarajatAkarANi, tata itaH puJjitamahApramANazuktikUTaprakaTitamauktikaprAcuryANi, candanaviTapavRtiparikSeparakSitakSetravalayAni, saMpatatsamudracaramahApakSirakSaNAkSaNikavanapAlapAlitArAmabAlavRkSANi, bandhakIjanAvandhyagrAmataraGgiNItIratamAlatarunikuJAni, dezAntarApatadanekasAMyAtrikapravezaniravakAzaparyantAni, durgatagRheSvapi prApyanarapatibhUSaNocitAnantaratnAni reNugaganayotsRjya Tippanakam- uSmA-darpa uSNatvaM ca / prasannamukharAgAn ekatra gatAgrabhAgaraktavAn , anyatra prasAdavadvaktra vikArAn / vigalitonnatIna gatodayAMzca [gatodayAn vigalitavRddhIMzca ] / avidyamAnagatIn ekatra avidyamAnapUyapravAhAn , anyatra bhavidyamAnapracArAn / alpaizca nivRtikarai rAjyadAnAdibhirmadhuropAyaiH ekatra ghRtAdivitaraNaiH, anyatra rAjyAdipradAnaH [la] / kramuka-pUgIphalam / bandhakI-svairiNI [la.] / muktadarpajvarAn , pakSe tyaktasApAna , punaH prakaTitaprasannamukharAgAn prasannatAvanmukhavikArAn pakSe prakarSaNa gatAprabhAgaraktatvAn, punaH vigalitonnatIna nivRttAbhyudayAna , pakSe nivRttavRddhIn , punaH avidyamAnagatIn avidyamAnajIvanopAyAn avidyamAnapracArAn vA, pakSe'vidyamAnapUyapravAhAn , tAniti zeSaH, abhiSekavidhinA sapanavidhinA, pakSe prakSAlanavidhinA, paTTabandhena paTTe-rAjasiMhAsane, bandhena-nivezanena, pakSe vraNopari vastraveSTanena, ca punaH, anyaiH tadatiriktaH, rAjyadAnAdibhiH rAjyArpaNaprabhRtibhiH, pakSe AjyadAnAdibhiH ghRtadAnAdibhiH, nirvRtikaraiH sukhajanakaiH, madhuropacAraiH priyacikitsAbhiH, pakSe manojavyavahAraiH, tAmeva, prAktanI purAtanIm , prakRti rASTra pakSe svabhAvaM svasthatAmityarthaH, AnayaM prApayam li] | ca punaH, AtmIkRtAsannasAmantacakraH AtmIkRtam-AtmatAmApAditam , svAyattIkRtamityarthaH, AsannAnAMsannihitAnAM, sAmantAnAM-laghunRpANAM, cakra-maNDalaM yena tAdRzaH san , dvIpAntarANi anyadvIpAn, prasAdhayan paribhramaNena alakurvan , yadvA vazIkurvannityarthaH, suvelanAmAnaM tatsaMjJakam, acalarAja parvatarAjam , avajam agaccham , ityaneNAnveti / kIdRzAni dvIpAntarANi ? nirantarakramakavanAni nirantarANi-nibiDAni, kamukavanAnipUgIphalakAnanAni yeSu tAdRzAni, punaH pratinagaraM nagare nagare, upalakSyamANAnekabhUmikaprAsAdAni upalakSyamANAHdRzyamAnAH, anekabhUmikA:-anekakhaNDakAH, prabhUtAH-pracurAH, prAsAdAH-hANi yeSu tAdRzAni, punaH sthAnasthAnahazyamAnanAnAmaNisuvarNarajatAkarANi sthAnasthAneSu-tattatsthAneSu, dRzyamAnAH nAnAmaNInAM-hIrakamauktikAdimaNInAM, suva. ca. AkarAH-khanayo yeSu tAdRzAni. punaH itastataH atra tatra, paJjitamahApramANazaktikaTaprakaTitamauktikaprAcuryANi pujitAnA-saMhatAnAM, mahApramANAnAm-adhikapramANakAnAM, zuktInAM, kUTena-rAzinA, prakaTitamAviSkRtaM, mauktikAnAM-muktAmaNInA, prAcurya-bAhulyaM yeSu tAdRzAni, punaH candanaviTapavRtiparikSeparakSitakSetravalayAni candanaviTapavRtyA-candanazAkhAnirmitayA, vRtyA-prAkAreNa, yaH parikSepaH-pariveSTanaM, tena rakSita kSetravalayaM-kedAramaNDalaM yeSu tAdRzAni, punaH saMpatatsamudracaramahApakSirakSaNAkSaNikavanapAlarakSitArAmabAlavRkSANi saMpatadbhadha: Apata-dvayaH, samudracarebhyaH-samudrasaJcAribhyaH, mahApakSibhyaH-pakSirAjebhyaH, rakSaNe-puSpaphalAdisaMrakSaNe, akSaNikAH-sthAyinaH. vyagrA vA, ye vanapAlAH-udyAnapAlAH.taiH rakSitAH-pAlitAH, ArAmasya-udyAnasya, bAlavRkSA:-navavRkSA yeSu tAdRzAni, puna: bandhakIjanApandhyagrAmataraGgiNItIratamAlatarunikakhAni bandhakIjanaiH-kulaTAjanaiH, avandhyA:-sahitAH, prAmataraziNInAM-grAmanadInAm , tIreSu tIravartinaH, tamAlatarUNAM-tamAlavRkSANAM, nikujAH-latAmaNDapA yeSu tAdRzAni, punaH dezAntarApatadanekasAMyAtrikapravezaniravakAzaparyantAni dezAntarebhyaH-anyadezebhyaH, ApatatAm-AgacchatAm , anekeSAM, sAMyAtrikAnA-potavaNijA, pravezena, niravakAzA:-avakAzazUnyAH, paripUritA ityarthaH, paryantAH-prAntabhUmayo yeSu tAdRzAni, punaH durgatagRheSvapi daridragRheSvapi, prApyanarapatibhUSaNocitAnantaratnAni prApyANi-labhyAni, narapatibhUSaNocitAni-rAjAbharaNayogyAni, mahArhANItyarthaH, anantAni-asaMkhyayAni ramAni yeSu tAdRzAni, punaH reNugaNanayA Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA mAnajAtyajAtarUpANi [la], pratyahaM ca svIkRtasalilamadhyasaMcAraNocitAJjanairamitailAdidravyasaMgrahaparaiH kUpastambhakAnuttambhayadbhiH sitapaTAnAsUtrayadbhirnAGgarAnAharadbhiH svAdujalakUpikAsu phalakasaMdhirandhrANi sarvataH sthagayadbhiH pautikairshuunyvelaakuulngr|nni [e], ubhayato veNukarparAvaraNakRtarakSeSvasaMkIrNakharatADaparNakotkIrNakarNATAdilipiSu pustakeSu viralamavalokyamAnasaMskRtAnuviddhasvadezabhASAnibaddhakAvyaprabandhAni [ai], stokAryalokAni, svalpadharmAdharmavivekAni, viralavarNAzramAcArANi, parimitapAkhaNDivyavahArANi, rucirodbhaTastrIveSaracanAni, duravabodhabhASAvacanAni [o], svabhAvabhISaNAkArairvikRtaveSADambaradhAribhiH saMnidhAnavartitayA yamAdivAgatakrauryaitrizaGkoriva pranaSTAspRzyasaMnidhiparihAravAsanai rAvaNAdivotpannaparadAraprahaNAbhilASairlaGkAnizAcaralokAdiva saMkrAntakAyakAlakAntibhiH zabdazAstrakArairica vihitahakhadIrghavyaJjana dhUlibuddhyA, utsRjyamAnajAtyajAtarUpANi utsRjyamAnAni-utkSipyamANAni, apasAryamANAnItyarthaH, jAtyAni-praza. stAni, jAtarUpANi-suvarNAni yeSu tAdRzAni [la.] ca punaH, pratyahaM pratidinam, svIkRtasalilamadhyasaMcAraNo. citAjanaiH svIkRta-gRhItaM, salilamadhyasaJcAraNAya-jalamadhyapracAraNAya, undhita-yogyam , aJjana-netrasaMskArakakajalavizeSo yastAdRzaiH, punaH agnitailAdidvyasaMgrahaparaiH agnitailAdikasya-zItAbhibhAvakadravyasya, saMgrahe-saccaye, paraiH saMlagnaiH, punaH kUpastambhAn kUpo nAma nAvAdI rajjvAdhAraH kASThamayo vRkSaH, taddaNDAn, uttambhayadbhi unnamayadbhiH, punaH sitapaTAn zvetavastrANi, AsUtrayadbhiH AracayadbhiH, punaH nAGgarAn potagatirodhakAn 'nAMgara' iti prasiddhAn naukopakaraNavizeSAn , AharadbhiH tatrAnayadbhiH, punaH svAdujalakUpikAsu madhurajalazAlikASThAdinirmitakRtrimakSudrakUpeSu, phalakasandhirandhrANi phalakasandhiSu-tadIyakASThapaTTasaMzleSaNasthAneSu, yAni randhrANi-chidrANi tAni, sthagayaddhiH AcchAdayadbhiH kASThakhaNDAdinivezena pUrayadbhiH, pautikaiH potavAhakaiH, azUnyavelAkUlanagarANi azUnyAni-arahitAni, adhiSThitAnIti yAvat , velAyAM-kacche, kUle-tIre ca, yadvA velAkUle-taTaprAnte nagarANi yeSu tAdRzAni [e], punaH pustakeSu, viralam alpaM yathA syAt tathA, avalokyamAnasaMskRtAnuviddhakhadezabhASAnibaddhakAvyaprabandhAni avalokyamAnAH-upalabhyamAnAH, saMskRtAnuviddhAbhiH-saMskRtabhASAmizritAbhiH, khadezabhASAbhiH-svAbhijanabhASAbhiH, nibaddhAH-praNItAH, kAvya. prabandhAH-kAvyagranthA yeSu tAdRzAni, kIdRzeSu pustakeSu ? ubhayataH bhAgadvaye, veNukarparAvaNakRtarakSeSu veNukarpararUpAbhyAMpATitavaMzakhaNDarUpAbhyAm , AvaraNAbhyAm-AveSTanAbhyAM, kRtA rakSA yeSAM tAdRzeSu, punaH asaMkIrNakharatADaparNakotkIrNakarNATAdilipiSu asaMkIrNeSu-vistRteSu, khareSu-tIkSNeSu kaThineSu vA, tADaparNakeSu-tAlapatreSu, utkIrNAH-utkIrya likhitAH, karNATAdilipayaH-kaTAdidezAkSarANi yeSu tAdRzeSu [ai], punaH stokAryalokAni stokAH-alpAH, AryalokAH-"kartavyamAcaran kAmamakartavyamanAcaran / tiSThati prakRtAcAre yaH sa Arya iti smRtaH // " ityanyatrokA AcAravanto janA yeSu tAdRzAni, punaH khalpadharmAdharmavivekAni atyalpadharmAdharmavibhAgAni, punaH viralavarNAzramAcarANi svalpabrAhmaNAdivarNagArhasthyAdyAzramocitAcArANi, punaH parimitapAkhaNDivyavahArANi parimitA:-parigaNitAH, pracuritAH, alpA iti yAvat, pAkhaNDinAM-pApakhaNDanakRtAM, vyavahArAH-AcArA yeSu tAdRzAni, punaH parimitaruciroTastrIveSaracanAni parimitA-parigaNitA, rucirA-manoharA, uddhaTA-ADambarapUrNA ca, strINAM ceSaracanA-veSavinyAso yeSu tAdRzAni, punaH duravabodhabhASAvacanAni duravabodhA-durvedyArthA, bhASAH-vacanAni tadracitapadavAkyAni ca yeSu tAdRzAni [ o], punaH pannagaiH saH, mahAratnanidhAnAnIva uttamarananidhIniva, niSAdAdhipaiH cANDAlajAtivizeSAdhipaH, saMrakSitAni samyakpAlitAni, kIdRzaiH ? svabhAvabhISaNAkAraiH svabhAvato bhayAnakAkAraiH, punaH vikRtaveSADambaradhAribhiH vikRtaHbIbhatso yo veSADambaraH-veSavistAraH, taddhAraNazIlaiH, punaH sannidhAnavartitayA dakSiNadigavasthitayamanikaTavartitayA, yamAdiva yamasakAzAdiva, AgatakrauryaiH prAptaghAtukattikaiH, punaH trizaGkoriva trizaGkhaH-nRpavizeSaH, tadrUpahetoriva, pranaSTAspRzyasannidhiparihAravAsanaiH pranaSTA-vidhvastA, aspRzyasannidhiparihArasya-sparzAyogyavastusAmIpyaparityAgasya, vAsanA-saMskAro yeSAM tAdRzaiH, punaH rAvaNAdiva rAvaNarUpahetoriva, utpannaparadAragrahaNAbhilASaiH utpannaH paradAragrahagasya-parAGganA''karSaNasya, abhilASaH-vAJchA yeSAM tAdRzaiH, punaH lavAnizAcaralokAdiva laGkAvAstavyarAkSasajanAdiva, Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| . 287 kalpanairanalpatADapatratADapUritaikaikakarNacchidrairanyAyapriyatayA ca zastrikA adhyaGgIkRtAtivikaTakalahAH kaTIbhAgenAkalayadbhiH [au] kAlalohakaTakAnyapi nitAntamukharaniSTurANi prakoSThagatAni dhArayadbhirdagdhasthANubhirivopalabdhacaitanyairaJjanagirizilAstammairivopajAtahastapAdaiH pannagairiva mahAratnanidhAnAni niSAdAdhipaiH saMrakSitAni, prasAdhayan dvIpAntararANi[ aM] dUrAdeva dRzyamAnazyAmavanalekhamambarollekhinA zikharasaMghAtena lacitAkhilAzAmukhamudayA stazailamekhalAmUlamilitapUrvapAzcAtyabhAgamasakRdarzitamugdhamauktikollAsahrAsayA prArabdhaparihAsayeva lavaNajalanidhivelayA vIcihastApavarjitaiH payobhiranavaratamAhanyamAnaM suvelanAmAnamacalarAjamavrajam [a]| tasya ca zikhariNaH svabhAvaramaNIyeSu, sarvataH stabakitatilakacampakAzokabakuleSu, kalahAyamAna Tippanakam-zabdazAstrakAriva vihitahakhadIrghavyaJjanakalpanaiH ekatra kRtahasvadIrghavyaJjanasaMjJAvidhAnaH, anyatra kRtalaghudIrghakUrcakartanaiH / zastrikA apyaGgIkRtavikaTakalahA ekatra kalahaH-yuddham , [anyatra ] phalakam [au] 1 niSAdAdhipAH-zabarapatayaH [ aM] / saMkrAntakAyakAlakAntibhiH saMkrAntAH-samApatitAH, kAyakAlakAntayaH-dehakRSNadyutayo yeSu tAdRzaiH, punaH zabdazAstrakArairiva vyAkaraNakArairiva, vihitahakhadIrghavyaJjanakalpanaiH vihitA-kRtA, hrakhadIrghANAM-laghubRhadrUpANAM, vyaanAnAviziSTAJjanalekhAnAM zmazrUNAM vA, kalpanA-racanA karttanaM vA yaistAdRzaiH, pakSe hakhAnA-hasvasaMjJakAnAM, dIrghANAM-dIrghasaMjJakAnAM kharANAM, vyaJjanAnAM-halAM ca kalpanA saMketo yaistAdRzaiH, punaH analpatADapatratADapUritaikaikakarNacchidraiH anapaMdIrtha, yat tADapatra-tAlaparNa, tadrUpaiH, tADa?:-tadAkhyakarNAbharaNaiH, pUritam:- ekaikasya karNasya , chidraM-vivaraM yastAdRzaiH, punaH anyAyapriyatayA anyAyarasikatayA, zastrikA api churikA api, aGgIkRtAtivikaTakalahAH aGgIkRtAHkhIkRtAH, ati vikaTA:-ativikarAlAH, pakSe ativistRtAH, kalahAH-yuddhAni, pakSe phalakA yAbhistAH, kaTIbhAgena kaTIpradezena, AkalayadbhiH dhArayadbhiH, [au ], punaH prakoSThakagatAni maNibandhasthitAni, kAlalohakaTakAnyapi kRSNalohamayAni valayAnyapi, nitAntamukharaniSThurANi atyantavAcAlakaThorANi, dhArayadbhiH, punaH upalabdhacaitanyaiH prAptacaitanyaiH, dagdhasthANubhiriva dagdhaniSphalazAkhaurivetyutprekSA, punaH upajAtahastapAdaiH utpaJcakaracaraNaiH, aJjanagirizilAstambhairiva zyAmalAcalazilArUpaiH stambhairiveti cotprekSA [ aM], kIdRzamacalarAjam ? dUrAdeva dUradezAdeva, dRzyamAnazyAmavanalekhaM dRzyamAnA-upalakSyamANA, zyAmavanalekhA-zyAmavanarAjiyasmistAdRzam , punaH ambarollekhinA gaganacumbinA, zikharasaMghAtena zikharasamUhena, lacintAkhilAzAmukhaM lahitAkhiladiGmukham , punaH udayAstazailamekhalAmUlamilitapUrvapAzcAtyabhAgam udayA-'sta zailayoH-udayAcalA-'stAcalayoH, mekhalAmUlena-nitambamUlena, militau--saMsRSTau, pUrva-pAzcAtyabhAgau yasya tAdRzam, punaH asakaddarzitamugdhamauktikollAsahAsayA asakRt-punaH punaH, darzitI-prakaTitau , mugdhamauktikAnAM-manojJamuktAmaNInAm , ullAsahrAsau-vRddhihAnI, yayA tayA, ata eva prArabdhaparihAsayeSa pravartitaparihAsayevetyutprekSA, lavaNajalanidhivelayA lavaNasamudra nIravikArarUpayA, vIcihastApavarjitaiH taraGgarUpahastaH gRhItaiH, payobhiH jalaiH, anavarataM nirantaram , AhanyamAnaM tAjyamAnam [a]| ca punaH, tasya suvelasaMjJakasya, zikhariNaH parvatasya, taTavaneSu paryantavaneSu, kaNTakitAnekasaMgaravyatikarakhinnavAhinIkaH kaNTa kitA:-romAJcAnvitAH kSudrArisahitA vA, aneke ye saMgarAH-saMprAmAH, teSAM vyatikaraNa-samparkeNa, khinnA-zrAntA, vAhinI-senA yasya tAdRzaH, kutUhalAt kautukavazAt , itastataH tatrAtra, vicaran paribhraman ; kIdRzeSu teSu ! svabhAvaramaNIyeSu khabhAvataH sundareSu, sarvataH samantataH, stabakitatilakacampakAzokabakuleSu stabakitA:-gucchAnvitAH, tilaka-campakA-'zoka-bakulA:-tattatsaMjJakakusumavizeSA yeSu, yadvA puSpagucchAnvitA kalikAkalApAnvitA / tattatpuSpavRkSA yeSu tAdRzeSu, punaH kalahAyamAnamattapikakulAlApavAcAlavikacacUtamAleSu kalahAyamAnAnAM Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA mattapikakulAlApavAcAlavikacacUtamAleSu, parimalamilitamadhukarInikarAndhakAritakorakitasarasasahakAreSu, ratnAvilasamudrazaivalapravAlajaTilitarAjatAlImUlajaTAjAlakeSu, ghaTitasetubAnaravikIrNagirikUTakuTilitAntarAlamArgeSu, [ka] itastataH sakhIsnehadUrAkRSTamanasA trijaTayA vinoditadayitavirahakSAmamaithilIkeSu, anekazaH krIDAnimittamAgatayA pradhAnanaktaMcarIbhiH saha pAdacAreNa vicarantyA latAmandireSu mandodaryA savibhramApacitavikacamandAreSu, setuzikharotsaGgalavaGgatarutalAsInakinnaramithunagIyamAnarAmacandracaritAdbhuteSu [kha], prazAntanaktaMcaropadravatayA saMcaradbhiracakitaiH samIpAzramanivAsibhistApasakumArakaiH prakaTitavibhISaNasaurAjyeSu, janakAnukAribhirmArIcamRgasamAgatAnAmaraNyamRgINAmudarasaMbhavaibhramadbhireNakaiH svadehakAJcanaprabhayA pizaGgitohezeSu, nidrAniSaNNakumbhakarNAbhinanditaziziraharicandanavIthIkeSu, jAnakIvaimukhyaduHkhakSAmadazakaNThAtivAhitokaNTheSu, taTavaneSu, kaNTakitAnekasaMgaravyatikarakhinnavAhinIkaH kutUhalAditastato vicaran [ga]; Tippanakam-trijaTA-rAvaNabhaginI [kha] / kaNDakitAH-romAJcitAH [ga] / kalahaM kurvatAM, mattapikakulAnAm-unmattakokilakulAnAm , AlApaiH-guJjanaH, vAcAlAH-zabdAyamAnAH, vikacacUtamAlAvikasitarasAlapaGkiyeSu tAdRzeSu, punaH parimalamilitamadhukarInikarAndhakAritakorakitasarasasahakAreSu parimalamilitAnAM-saurabhasaGgatAnA, madhukarINAM-bhramarINAM, nikareNa-gaNena, andhakAritAH-andhakArAnvitAH, sarasAH-makarandAkAH, sahakArAH-atidUragAmisaurabhAnvitA AmrA yeSu tAdRzeSu, punaH ratnAvilasamudrazaivalapravAlajaTitarAjatAlImUlajaTAjAlakeSu ratnAvilasya-ratnakaluSitasya, samudrasya, zaivalaiH-jalatRNaiH, pravAlaiH-vidrumaiH, jaTilitAni-vyAptAni, rAjatAlInAM-pUgaDhamANAM, mUlajaTAjAlAni-ziphAsaMghAtA yeSu tAdRzeSu, punaH ghaTitasetuvAnaravikIrNagirikUTakuTilitAntarAlamArgeSu ghaTitaH-racitaH, setuH-samudrabandho yastAdRzaiH, vAnaraiH, vikIrNaiH-vikSiptaiH, vighaTitairiti yAvat, girikUTaiH-parvatarAjhaiH, kuTilitAH-vakrIkRtAH, antarAlamArgAH- madhyamArgA yeSu tAdRzeSu [ka], punaH itastataH atra tatra, sakhInehadarAkRSTamAnasA sakhInehena-sakhIbhUtasItApremNA, AkRSTaM mano yasyAstAdRzyA, trijaTayA tatsaMjJakarAkSasyA, vinoditadayitavirahakSAmamaithilIkeSu vinoditA-AzvAsitA, dayitaviraheNa-dayitasya -bhartuH, rAmacandrasyetyarthaH, viraheNa-viyogena, kSAmA-kRzA, maithilI-sItA yeSu tAdRzeSu, punaH pradhAnanaktaJcarIbhiH pradhAnarAkSasIbhiH, saha, pAdacAreNa paddhayAM gamanena, latAmandireSu latAmaNDapeSu, vicarantyA bhramantyA, mandodaryA tatsaMjJakarAvaNabhAryayA, savibhramAvacitavikacamandAreSu savibhramaM-savilAsaM yathA syAt tathA, avacitAH-troTitAH, mandArAH-tadAkhyadivyatarukusumAni yeSu tAdRzeSu, punaH setuzikharotsaGgalavaGgatarulatAsInakinnaramithunagIyamAnarAmacandracaritAdbhuteSu setuzikharotsaGge-setu zikharamadhye, yA lavaGgatarulatAH-lavaGgavRkSArUDhalatAH, tAsu-tAsAM madhye, AsInaiH-upavizadbhiH, kinnaramithunaiH-kinnaradampatibhiH, gIyamAnaH, rAmacandracaritaiH, adbhuteSu-vismayAvaheSu kha], punaH prazAntanaktaJcaropadravatayA prazAntaH-nivRttaH, naktaJcaraiH-rAkSasaiH, upadravo yeSu tattayA, acakitaiH asambhrAntaiH, saMcaradbhiH vicaradbhiH, samIpAzramanivAsibhiH, nikaTasthitAzramavAstavyaiH, tApasakumAraiH tapakhibAlakaiH, prakaTitabibhISaNasaurAjyeSu prakaTitam-abhivyaktaM, vibhISaNasya-rAvaNAnujasya, saurAjya-sAttvikamAdhipatyaM yeSu tAdRzeSu, punaH eNakaiH anukampitaiH eNaiH-mRgaiH, svadehakAJcanaprabhayA khazarIrasambandhisuvarNakAnyA, pizaGgitoddezeSu pizaGgitaH-pItavarNatAmApAditaH, uddezaH-Urdhvapradezo yeSu tAdRzeSu, kIdRzaiH ? janakAnukAribhiH janakasya-janayiturmArIcasya, anukAribhiH-anukaraNaM kurvadbhiH, tadvarNayuktarityarthaH, punaHmArIcamRgasamAgatAnAM mArIcAtmakamRgapArzvamAyAtAnAm , tena sahAbhiratAnAmityAzayaH, araNyamRgINAM vanyamRgINAm , udarasambhavaiH udarotpannaH, punaH bhramadbhiH vicrdbhiH| punaH nidrAniSaNNakumbhakarNAbhinanditaziziraharicandanavIthIkeSu nidrAniSaNNena-nidrayA sthitena, kumbhakarNena-tatsaMjJakadIrghanidrarAvaNamAtrA, abhinanditA-samardhitA, alaGgateti yAvat , ziziraharicandanAnAM-zItalacandanavizeSANAM, vIthI-patiryeSu tAdRzeSu, punaH jAnakIvaimukhyaduHkha Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 289 tilkmnyjrii| 'iha nirjhareSu dRSTalaGkAnirNItadazakaNThakaNThacchedanirvRtena dazarathAtmajena snAtvA jaTAyuSe nirvartitaH prathamo nivApAJjaliH [gha], iha praharSAsphoTanasaMkrAntasarasagairikapaGkapazcAGgulaiIzyamAnamUrtimatpratApAnalazikhairiva bhujazikharaiH kharvayantastrikUTagirikUTAni ghaTitasamagrasetubandhA bandhuraM vavalguraGgadapurogAH plavagapatayaH [3], iyamasamaJjasakSiptalaGkAprAkArakAJcanazilAzabalA zivirasannivezabhUH sugrIvasya, eSA parasparavilakSaNalakSyamANarAkSasakapikaraGkAvayavA rAmarAvaNayorAjibhUmiH [ca ], iha sakaladigmukhAntarAlavyApighoSasya viSvapi bhuvaneSu sarpataH paulastyayazaso rathasyeva pravartakaH prayatnavadbhiH kSapAcarairanekadhAkRtarakSo'pi prasahya mArutinA bhujabalena bhano'kSaH [cha], iha kandarAyAmarAtidAritapradhAnavIravidrANavijayAdhyavasAyena sAyaMcaracakravartinA taistairasukumArairupakramairakAla eva tyAjito nidrAM mahAnidrAyai sahodaraH [ja ], iha Tippanakam - aGgadaH-vAliputraH [3] / sakala diGmukhAntarAlavyApighoSasya paulastyayazaso rathasyeva bhagno'kSaH ekatra ghoSaH-ghoSaNaM prasaraNam , anyatra cItkAraH, akSaH-rAvaNasuto dhUzca, mArutiH-hanumAn [cha / mahAnidrA-maraNam [j]| kSAmadazakaNThAtivAhitotkaNTheSu jAnakyA:-sItAyAH, vaimukhyena-pratikUlatayA, yaduHkhaM tena kSAmeNa-kRzena, dazakaNThena hitA-vyatikrAntA, utkaNThA-tadAnukUlyotsukatA yeSu tAdRzeSu [g]| iha asmin sthAne, nirjhareSa pravAheSu, dRSTalaGkAnirNItadazakaNThakaNThacchedanivRtena dRSTAyAM laGkAyAM nirNItena, dazakaNThakaNThacchedena-dazakaNThasya - rAvaNasya, kaNThacchedena-kaNThakartanena, nirvRtena-sukhitena, dazarathAtmajena rAmeNa, snAtvA snAnaM kRtvA, jaTAyuSe tatsaMjJakAya gRdhrapravarAya, prathamaH nivApAJjaliH zraddhAJjaliH, nirvartitaH niSpAditaH [gha] / iha asmin sthAne, aGgadapurogA adanAmakavAliputrAdayaH, plavagapatayaH kapizreSThAH, ghaTitasamagrasetubandhAH ghaTitaH- sampAditaH, samapraH, setoHpulinasya, bandhaH-prabandho yastAdRzAH, bandhuram atyucatAnataM yathA syAt tathA, vavalguH dhArAgalyA jagmuH, kIdRzAH? bhujazikharaiH unnatabhujApraiH, trikUTagirikUTAni trikUTagireH-trINi kUTAni zRGgANi yasya ityanvarthasaMjJakaparvatavizeSasya, kUTAni-zikharANi, kharvayantaH havayantaH, kIdRzaiH ? praharSAsphoTanasaMkrAntasarasagairikapaGkapaJcAGgulaiH praharSeNaatiharSeNa, yat AsphoTanam-AsphAlanaM, tena saMkrAntaH, sarasasya-Ardrasya, mairikasya-raktadhAtuvizeSasya, pakare yasmin tAdRzaM, paJcAGala-paJcAnAmaGgulInAM samAhAro yeSu tAdRzaiH, ata eva dRzyamAnamartimatpratApAnalazikhairiva dRzyamAnA-pratIyamAnA, pratibhAsamAnetyarthaH, mUrtimataH-AkRtimataH, pratApAnalasya-pratApAneH, zikhA-jvAlA yeSu tAdazairivetyutprekSA [ 0] / asamaJjasakSiptalAprAkArakAJcanazilAzabalA asamanjasa-krodhAvezavazena asaGgataM yathA syAt tathA, kSiptAbhiH, laGkAprAkArabhUtAbhiH, kAJcanazilAbhiH-suvarNazilAbhiH, zabalA-citritA, sugrIvasya tadAkhyakapirAjasya, iyaM zibirasannivezabhUH sainyAvAsasannivezasthAnam / parasparavilakSaNalakSyamANarAkSasakapikaraGkAvayavA parasparavilakSaNaM-parasparavirUpaM yathA syAt tathA, lakSyamANA:-pratIyamAnAH, rAkSasAnAM kapInAM vAnarANAM ca, karaGkAH-asthimAtrAvaziSTazavAH, tanmastakAni vA, evAkyavA yasyAstAdazI, eSA rAmarAvaNayoH, AjibhUmiH raNakSetram [ca] / sakaladiGmukhAntarAlavyApighoSasya sakaladiGmukhAntarAlavyApI-samastadigantamadhyavyApakaH, ghoSaH-saMzabdanaM prasaraNaM ca yasya tAzasya, punaH triSvapi svarga-martya-pAtAlarUpeSvapi, bhuvaneSu lokeSu, sarpataH prasidhyataH, paulastyayazasaH paulastyaH-rAvaNaH, tatkIrteH, rathasyeva, pravartakaH pracArakaH, akSaH tadAkhyo rAvaNakumAraH, pakSe rathAGgadhU kSapAcaraiH nizAcaraH, anekadhAkRtarakSo'pi anekavAra rakSito'pi, mArutinA hanumatA, bhujabalena bAhuvikrameNa, prasahya balAtkAreNa, iha asmin sthAne, bhagnaH naashitH[ch1| iha asyA, kandarAyAM guhAyAm , arAtidAritapradhAnavIravidrANavijayAdhyavasAyena arAtibhiH-zatrubhiH, dAritaiH-khaNDitaiH, mAritairiti yAvat , pradhAnavIraiH-pradhAnabhaTaiH, vidrANaH-bhagnaH, vijayAdhyavasAyaH-vijayodyogo yasya tAdRzena, sAyazcaracakravartinA rAkSasasamrAjA, sahodaraH khAnujaH, kumbhakarNa iti yAvat , asukumAraiH kaThoraiH, taistaiH anekavidhaiH, upakramaiH upadravaiH, akAla eva asamaya eva, 37 tilaka. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA kramAkrAntasakalAmbareNa sADambaramudaJcatA jvalanajanmanA nIlena dhUmotpIleneva nayananalineSu vistAritaH prahastapraNayinInAmazrudhArAsAraH [jha ], idamupAntanirjharAsannaprarUDhaviralavizalyauSadhilavamavadAritoraHsthalasya zaktyA samiti sumitrAsutasya mUrchAnipatanasthAnam [a], amI neminiSpiSTakapiziraHkapAlakaparazuktikAzakalazAritAH zaravisaravarSiNi rAmabhadre punaruktamupasRtApasRtarAvaNarathasya kSayasamayazoSitamahAnadIpravAhAnukAriNaH cakramArgAH [Ta ], iyaM svAmibhakteramajazaktezca jagati jJApanAya vibhISaNena pratiSThApitA drutApatacchinnakumbhakarNottamAGgatrAsitasya dAzaratheryathAprathamamAyatapadAntarApratIpApasarpaNasaraNiH [ 7 ], iha latAvezmanyapanItarakSogRhanivAsanirvAdakalaGkAyA janakaduhiturvepamAnasvedAkarakisalayena dAzarathinA kathazcidunmocito hutAzanapravezalano dhUmadaNDa iva dhUmrakuTilAyatazikho veNIbandhaH [ Da], Tippanakam-nIlA-rAmapradhAnaH, prahastaH-rAvaNapradhAnaH, bhAsAraH-vegavadRSTiH [jha] / nemiH-cakradhArA [8]1 agrajazakteH kumbhakarNasAmarthyasya, saraNiH-mArgaH [8] / mahAnidrAyai mRtyave, nidrAM tyAjitaH mocitaH, jAgArita ityarthaH [ja] kramAkrAntasakalAmbareNa krameNa AkrAntavyApta, sakalaM-samagram, ambaraM-gaganamaNDalaM vastraM ca yena tAdRzena, punaH sADambaraM savistAram , udazcatA udcchatA, dhUmotpIleneva dhUmAvarodheneva, jvalanajanmanA agnijAtena, nIlena-zyAmavarNena rAmapradhAnena ca, kajjalena vA, prahastapraNayinInAM prahastasya-rAvaNapradhAnasya yAH praNayinya:-priyAH, tAsAM, nayananalineSu nayanAravindeSu, azrudhArA''sAraH azrudhArAsampAtaH, iha asmin sthAne, vistAritaH vistAramApAditaH [2] / idaM sumitrAsutasya lakSmaNasya, mUrchAnipatanasthAnaM mUrcchayA yannipatana-nipAtaH, tadbhUmiH, kIdRzam ? upAntanirjharAsannaprarUDhavirala vizalyauSadhilavam upAnte-samIpe, ye nirjharA:-srotAMsi, tadAsaje-tannikaTapradeze, prarUDhAH-utpannAH, viralAnAm-anibiDAnA, vizalyauSadhInAvizalyAsaMjJakauSadhInA, lavAH-leza yasmiMstAdRzam , kIdRzasya tasya ? samiti yuddhe, zaktyA zastravizeSeNa, avadAritora:sthalasya khaNDitavakSaHsthalasya [a]| neminiSpiSTakapizirasakapAlakaparazuktikAzakalazAritAH nemibhiHcakrAntabhAgaH, niSpiSTAnAM-saJcarNitAnA, kapiziraHkapAlakaparANAM-bAnaramastakAnAM ye kapAlakarparA:-kapAlAkhyaghaTAva ziro'sthimaNDalarUpakapAlAsteSAM, zuktikAzakalaiH-kapAlakhaNDAtmakakhaNDaiH zAritAH-citritAH,rAmabhadre rAmacandra zaravisara:varSiNi bANagaNavRSTikAriNi sati, punaruktam asakRt sUcitaM yathA syAt tathA, upastApasRtarAvaNarathasya upasRtaHsamIpagataH,apasRtaH-dUragatazca yo rAvaNasya rathastatsambandhinaH,kSayasamayazoSitamahAnadIpravAhAnukAriNaHkSayasamayepralayakAle, zoSitA-zuSkatA nItA, yA mahAnadI, tatpravAhAnukAriNaH, amI ime, cakramArgAH rathAGgapracAramArgAH [2] svAmibhakteH khAmini-rAmacandre yA bhaktiH-prItistasyAH,ca punaH, anajazaktaH agrajasya-khajyeSThanAtuH, rAvaNasyetyarthaH,yA zaktiH-parAkramastasyAH, prakhyApanAya vikhyApanAtha, bibhISaNena tadAkhyarAvaNAnujena, pratiSThApitA prakalpitA, iyam , drutApatacchinnakumbhakarNottamAGgavitrAsitasya drutaM-satvaram , ApatatA, chinnena-khaNDitena, kumbhakarNasya-tadAkhyarAvaNAnujasya, uttamAGgena-mastakena, vitrAsitasya-vibhISitasya, dAzaratheH rAmacandrasya, yathAprathamaM yathApUrvam , AyatapadAntarApratIpApasarpaNasaraNiH Ayatena-dIrgheNa, padAntareNa-pAdavikSepAntareNa, yat apratIpam-apratikUlam , skhalanazaGkAzUnyamityarthaH, apasarpaNam-apasaraNaM, tasya srnni:-maargH[3]| iha asmin , latAvezmani latAgRhe, apanItarakSogRhanivAsanirvAdakalaGkAyAH apanItaH-agnipravezena virodhitaH, rakSAgRhanivAsanirvAdakalaGkaH-rAkSasagRhAdhikaraNakanivAsApavAdarUpaH kalako yayA tAdRzyAH, janakaduhituH jAnakyAH, dhUmrakuTilAyitazikhaH dhUmrA-kRSNalohitavarNA, kuTilA-vakA, AyatA ca zikhA-agrabhAgo yasya tAdRzaH, veNIbandhaH proSitabhartRkocitakezaracanAvizeSarUpAyA veNyA bandhaH, vepamAnasvedAkarakisalayena vepamAnaH-kampamAnaH, khadAH-sravadgharmodakAH, kara kisalayaH-karapallavo yasya tAdRzena, dAzarathinA rAmeNa, unmocitaH vizleSitaH, ka iva ? hutAzanapravezalagnaH agnipravezasampRktaH, dhUmadaNDa Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| 291 ito nivartitAnuvrajatsuravrajena nijagotrarAjadhAnImayodhyA prati yiyAsunA dazAsyadamanena savilAsamadhyAsitamahArhamaNivAtAyanaH kautukottAnanayanajAnakI vilokitagatiranukUlapavanaprasAritaiH patAkAbAhubhiH parirabdhumiva cirotsRSTadRSTAM kuberapuramambarapathena pradhAvitaH puSpakanAmA vimAnarAjaH [ 8 ]; ityAdipizunitAnekarAmAyaNamahApuruSavRttAntarantikasthitaistatratyanarapatibhirutkhAtaropitairanupadaM pradarzitAn laGkApurIparisaro. dezAn saharSamIkSamANaH katicidinAnyatiSTham [Na] | ekadA tu tatrasthazibira eva preSitAgataiH praNidhipuruSaiH pravartitaH sajjIkRtya prAjyavastrAbharaNadAnAvarjitasakalanAvikA nAva AttakatipayadivasapAtheyaiH pradhAnapArthivasUnubhiranyaizca janyazataniyUMDhapauruSaiH padAtipuruSairanugamyamAnastakSaNamevAvikSepeNodacalam [ta] / avilambitagatizca pazcimena setogatvAtidUramUrIkRtacauryavRtterativiSamadurgabalagarvitasya parvatakanAmnaH kirAtarAjasya rAjadhAnyAmavaskandamapratarkitamapAtayam , adaya Tippanakam-kuberapuram alakAm [6] / janya-saMgrAmaH / vikSepaH-dhATakaH [ta] / avaskandaM dhATakam [tha] | iva dhUmarekhevetyutprekSA [Da] / itaH asmAt sthAnAta , nivartitAMnuvrajatsuravrajena nivartitaH-parAvartitaH, anuvrajananugacchan , suravrajaH-devagaNo yena tAdRzena, nijagotrarAjadhAnI khavaMzarAjadhAnIrUpAm, ayodhyA, pratiyiyAsunA pratyAvartitukAmena, yadvA ayodhyAM prati ayodhyAbhimukhaM, yiyAsunA jigamiSuNA, dazAsyadamanena rAvaNagarvahAriNA rAmacandreNa, savilAsaM vilAsasahitama, adhyAsitamahAhamaNivAtAyanaM adhyAsitam -adhiSThitaM, mahArhamaNInAmatyuttamamaNimaya, vAtAyana-pavAkSI yasya tAdRzaH, puSpakanAmA tannAmakaH, vimAnarAja: uttamamAkAzayAnam, ambarapathena gaganamArgeNa, pradhAvitaH zIghraM yAtaH, kIdRzaH ? kautukottAnanayanajAnakIvilokitagatiH kautukena-didRkSArasena, uttAnam-unnataM, nayanaM yasyAstAdRzyA jAnakyA vilokitA-dRSTA, gatiH-gamanaM yasya tAdRzaH, kiM kartumiva ? dRSTAM cirAt-dIrghakAlAt , utsRSTa-tyaktaM, dRSTa-darzanaM yasyAstAhazIM, yadvA cirAt tyaktAM vilokitAMca khAmikAm alakApurIm , anukUlapavanaprasAritaiH abhimukhavAhivAyuvistAritaiH, patAkAbAhubhiH patAkAtmakabhujaiH, parirandhamiva AliGgitumiva [811 ityAdipizanitAnekarAmAyaNamahApuruSavRttAntaiH ityAdayaH-evaMprabhRtayaH, pizunitAH-sUcitAH, aneke rAmAyaNasambandhinaH, mahApuruSasya-maryAdApuruSasya bhagavato rAmacandrasya, vRttAntAH-vArtA yaistAdRzaiH, utkhAtaropitaiH pUrvam utkhAtaiH--utpATitaiH, khapadAt pracyAvitairityarthaH,pazcAt punaH ropitaiH-khapade pratiSThApitaiH, antikasthitaiH samIpasthitaiH, narapatibhiH, anupadaM pratisthAna, pradarzitAn , laGkAparisaroddezAn laGkAparyantasthordhvadezAn , saharSa sAnandam , IkSamANaH pazyan , katicit katipayAni, dinAni, atiSThaM sthitavAnaham [Na] 1 ekadA tu ekasmin dine tu, tatrasthazivira eva tatsthAnasthasainikAvAsa eva, preSitAgataiH pUrva preSitaiH pazcAdAgataiH, praNidhipuruSaiH gUDhacarajanaiH, pravartitaH kAritapravRttikaH, ahamiti zeSaH, prAjyavastrAbharaNadAnAvarjitasakalanAvikAH prAjyavastrAbharaNAnAM-pratruravastrAlaGkaraNAnAM, dAnena-vitaraNena, AvarjitAH-AnamitAH, paritoSitA iti yAvat, sakalAH-samasta!H, nAvikA:-karNadhArA yAsAM tAdRzIH, nAvaH, sajjIkRtya saMnaddhAH saMbhRtA nimRtA vA kRtvA, AttakatipayadivasapAtheyaiH Atta-gRhIta, katipayadivasapAtheyaM-katipayadinamArgabhojyavastu yastAdRzaH, pradhAnapArthivasUnubhiH pradhAnarAjakumAraiH, ca punaH, anyaiH, janya zataniyUMDhapauruSaiH janyazate-saMgrAmazate niyUMDham-aparisamApta, pauruSa-parAkramo yeSAM tAdRzaiH, padAtipuruSaiH pAdagAmijanaiH, anugamyamAnaH anutriyamANaH, tatkSaNameva tatkAlameva, avikSepeNa saGghIbhAvena, ghATIrUpeNetyarthaH, udacalam uccalitavAn, utthAya calitavAnityarthaH [t]| ca punaH, avilambitagatiH avilambitA-satvarA, gatiH-gamanaM yasya tAdRzaH san , setoH pazcimena pazcAdbhAgena, daraM bahudUra, gatvA, UrIkRtacauryavRtteH UrIkRtA-svIkRtA, cauryarUpA bRttiH-jIvikA yena tAdRzasya, ativiSa garvitasya ativiSama-paramadudheSa, yad durga-parvatAdikaM ripupravezapratirodhakaM durgamaM sthAnaM, tadAtmakaM yad balaM-sAmarthyam ,yadA balaM-sainyaM ca, tAbhyAM garvitasya-madAnvitasya, parvatakanAmnaH tatsaMjJa Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippana ka - parAgavivRtisaMvalitA zastrapAtavidrAvitAkhiladasyulokaJca zokalambAlakaM sabAlakamAdAya tadIyamantaHpurapurandhrisArthamarthasaMbhAraM ca bhUyaH svazibirAbhimukho'bhavam [ tha ] / prasthitasya ca prathama eva prayANake mama tribhAgazeSAyAM nizI - thinyAmatrinAmA bhaTTaputraH 'kva yuvarAjaH, kka yuvarAja:' iti pRcchaJjavanirAyatapAtayA naukayA nikaTamAjagAma [da], jagAda ca - " kRtapraNAmaH kumArasenApatirvijJApayati yo'yamanatidUre darzita parimaNDalAbhogadarzanIyAkRtirunnatya paryAptAmbaro gaurIstana iva tryambakoraHsthalasya sthapuTayan vistAramarNavajalasya vAmato'tralokyate [dha ], eSa cUDAlaMkAraH paJca zailakadvIpasya lIlAvataMsakaH sAgarasya krIDa sthAnanagara mamaramithunAnAM siddhikSetraM vidyAdharagaNAnAmaprimo rAmaNIyakena sarvaparvatAnAM ratnakUTo nAma sAnumAna [ na ], eSa kila hRdayaskhalanmaithilIvirahazokazaGkorlaGkApurImabhi prasthitasya dAzaratherAjJayA parvatAnAharadbhiH plavagayUthAdhipairutpATya hAgireH sAnurAnItaH [ pa ], upanItazca bhujabalAvalepAdanAdara prasAritaikakaratalasya senApaternalasya tenApi 292 Tippanakam-- naukayA laghunAvA [da] sthapuTayan nimnonnataM kurvan [gha] t kasya, kirAtarAjasya bhillAdhipateH apratarkitam Akasmikam avaskandam AkramaNam, apAtayaM kRtavAnaham / va punaH, adayazastrapAtavidrAvitAkhiladasyulokaH adayazastrapAtaiH nirdayazastrAghAtaiH-- vidrAvitAH kAritapalAyanAH, akhilA:- samastAH, dasyulokA:- caurazatrujanA yena tAdRzaH, zokalambAlakaM zokera lambamAnakezam, sabAlakaM bAlasahitaM, tadIyaM ripusambandhinam, antaHpurapurandhisArtham antaHpurAGganAsamUham ca punaH, arthasaMbhAraM dhanarAzim; AdAya gRhItvA bhUyaH punaH svazibirAbhimukhaH svasainyAvAsAbhimukhaH, tadgamanoyata ityarthaH, abhavaM jAtaH [tha ] | prasthitasya kRtaprayANakasya prathama eva mama prayANake prasthAne, tribhAgazeSAyAM avaziSTatRtIyabhAgAyAM, nizIthinyAM rAtrau, atrinAmA tatsaMjJakaH, bhaTTaputraH bhaTTakumAraH, 'kva yuvarAjaH ka yuvarAja : ' astIti zeSaH, iti pRcchan praznaM kurvan, java nirAyatapAtayA javena vegena, nirAyataH - atidIrghaH, pAtaH - saJcAro yasyAstAdRzyA, javanirAyata patAkayA iti pAThe tu javena vegena, nitarAm, AyatAH- dIrghIbhUtAH, patAkA yasyAstAdRzyA, naukayA laghunAvA, nikaTaM samIpam, AjagAma AgatavAn [da] / ca punaH, jagAda uktavAn / kimityAha - kRtapraNAmaH vihitAbhivAdanaH, kumArasenApatiH kumArasya - bhavataH, senAdhyakSaH, vijJApayati sUcayati, yadvA he kumAra ! kRtapraNAmaH senApatirvijJapAyatItyarthaH kimityAha- anatidUre kiciddUre, darzitaparimaNDalAbhogadarzanIyAkRtiH darzitA-dRSTigocaratAM gamitA, parimaNDalena-vartulena, AbhogenavistAreNa, darzanIyA, AkRti : - AkAro yena tAdRzaH, punaH unnatya unnato bhUtvA udgatyetyarthaH, paryAptAmbaraH vyAptagaganamaNDalaH, tryambakoraHsthalasya zivavakSaHsthalasya, gaurIstana iva, arNavajalasya samudrajalasya, vistAraM sthapuTayan AcchAdayan, nimnonnataM kurvan vA, yo'yaM, vAmataH vAmabhAge, avalokyate dRzyate, eSa so'yaM ratnakUTaH anvarthatatsaMjJaH, sAnumAn parvataH astIti zeSaH, nAmeti vAkyAlaGkAre, kIdRzaH ! paJcazailakadvIpasya paJcazailAH parvatAH santi yasmi nityanvartha tatsaMjJakadvIpasya, cUDAlaGkAraH mastakAlaGkAraH, punaH sAgarasya samudrasya, lIlAvataMsakaH krIDAlaGkAraH, punaH amaramithunAnAM devadampatInAM, krIDAsthAnaM krIDAkSetram, vidyAdharagaNAnAM vidyAdharaH- prAptAtizayamAnuSavizeSaH, tatsamUhAnAM siddhikSetram aNimAdyaSTasiddhipITham, punaH rAmaNIyakena saundaryeNa, sarvaparvatAnAM nikhilaparvatAnAm, agrimaH agresaraH [ na ] | hRdayaskhalanmaithilI virahazokazaGkoH hRdaye skhalan-Apatan, maithilI viraijanyazokarUpaH zaGkaH--kIlako bAgaH zUlaM vA yasya tAdRzasya, punaH laGkApurImabhi laGkA'bhimukhaM, prasthitasya kRtaprasthAnasya, dAzaratheH rAmacandrasya, AjJayA parvatAn, AharadbhiH setubandhArthamAnayadbhiH plavagayUthAdhipaiH markaTagagaNAdhipaiH, utpATya troTayatvA, hATakagireH suvarNaparvatasya, sumerorityarthaH, eSaH so'yaM, sAnuH samasthalarUpa ekadezaH, kila nizvayena, AnItaH [ pa ] / ca punaH, bhujabalAvalepAt bAhubalAbhimAnAt, anAdaraprasaH ritaikakaratalasya anAdareNa prasAritam ekaM Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 293 tilkmnyjrii| ramaNIyatAtizayadarzanaprItamanasA suciramavalokya nAyamudrAgatuGgAtipizaGgitAzAmukho vajramaNiriva kRtrimaimaNibhiH pASANamRnmayairamIbhiracalaiH sahaikatra samavAyamarhatIti vimRzya setoH pRthak pAthonidhau nihitaH, payodhinApi putrabahumAnAdAtmanaH krIDAgiritvenopakalpitaH [ pha], tadatra vipulAvakAzaparisare suprApazItalasvAdunirjharAmbhasi svacchandalabhyacandanAdipAdapaisi nirantaraphalitanAlikelakadalIpanasapiNDakharjUraprAyatarupaNDe taraGgiNItIrasulabhadevatArcanocitavizAlamaNizile yuktamAvAsayitum [ ba]; yato dUramAyAtA varUthinI, vyathito nizIthinIjanitajADyodrekeNa samudramarutA sarva eva sukhocito janaH, zrama vikalabAhvo na vAhayanti satvaramaritrANi yAnapAtreSu pautikAH, na zaknuvanti nidrAvazIkRtAH kartumavaSTambhaM kUpastambhakeSu karNadhArAH, samIro'pi saMprati pratIpagatiH pravAti, nAbhidhAvanti zibiragAminaM mArgamargalitAnIva preryamANAnyapi puro niryAmakaiH pravahaNAni, nAsti kazcinnedIyAnitazcalitAnAmAzrayo Tippanakam-upanItazca Dhaukitazca, vAnarairiti zeSaH [ph]| edhaH-kASTham [ba] / bharitra-yAnapAtravahitram / nedIyAn pratyAsanataraH [bha]| karatalaM yena tAdRzasya, senApateH, nalasya tatsaMjJakamarkaTasya, upanItaH upa-samIpaM, nItaH-upasthApitaH / ramaNIyatAtizayadarzanaprItamanasA ramaNIyatAtizayasya-tadIyasaundaryotkarSasya, darzanena prIta-prasannaM mano yasya tAdRzena, tenApi nalenApi, suciram atidIrdhakAlam , avalokya dRSTvA, nAyamudrAgatuGgadyutipizaGgitAzAmukhaH udrAgAbhiHutkaTavarNAbhiH, tuGgadyutibhiH-uccaiHprasRtakAntibhiH, pizaGgitAni-pItimAnamApAditAni, AzAmukhAni-diGmukhAni yena tAdRzaH, ayaM sumerusAnuH, vajramaNiH hIrakamaNiH, kRtrimaiH kalpitaiH, maNibhiH, pASANamRnmayaiH prastaramRttikAmayaiH, amIbhiH ebhiH, acalaiH parvataiH saha, ekatra ekasmin sthAne, samavAyaM sammelanaM, na, arhati tadyogyo bhavati, iti itthaM, vimRzya vicArya, setoH, pRthak bahiH, pAthonidhau samudre, nihitaH sthaapitH| payodhinApi samudreNApi, putrabahumAnAt putrasahazasnehAtizayAt , AtmanaH svasya, krIDAgiritvena krIDopayogiparvatatvena, upakalpitaH khIkRtaH [k]| tat tasmAddhetoH, atra asmin , vipulAvakAzaparisare vipulaH-vistRtaH, avakAzaH-sthitiyogyatAsampAdakapradezo yatra tAdRze, parisare-parvatasamIpapradeze, AvAsayituM sainyaM nivAsayituM, yuktam ucitam, kIdRze ? suprApazItalasvAdunijharAmbhasi suprApam-anAyAsalabhyaM, zItalaM svAdu-madhuraM ca, nirjharasya-vatAniHsRta jalapravAhasya, ambhaH-jalaM yasmitAdRze, punaH svacchandalabhyacandanAdipAdapaidhasi svacchanda-khAdhInaM yathA syAt tathA, labhyAniprApyANi, candanAdipAdapAnAM-candanAdivRkSasambandhIni, edhAMsi-kASThAni yasmiMstAdRze, punaH nirantaraphalitanAlikelakadalI panasa-piNDa khajUraprAyataruSaNDe nirantara phalitaiH-anavarataphalitaiH, nAlikelAdibhiH, prAyAH-pracurAH, taruSaNDAH-taruvanAni yasmin tAdRze, punaH taraGgiNItIrasulabhadevatArcanocitavizAlamaNizile taraGgiNyA:-nadyAH, tIre sulabhA-sukarA, devatArcanocitA-devapUjanayogyA, vizAlA, maNizilA-maNimayaphalakaM yasmiMstAdRze [ba yataH yasmAddhetoH, dUram , AyAtA AgatA, varUthinI senA, sarva eva sakalo'pi, sukhocitaH sukhakarAhAravihArAbhyastaH, janaH lokaH, nizIthinIjanitajADyodrekeNa nizIthinyA-rAtryA, janitaH-u:pAditaH, jADayodekaH-zetyAtizayo yasmistAdRzena, samudramArutA samudravAyunA, vyathitaH pIDitaH, astIti zeSaH / zramavikalabAhavaH zrameza vikalA:vihvalAH, bAhavo-bhujA yeSAM tAdRzAH, pautikAH potavAhakAH, yAnapAtreSu poteSu, aritrANi jalavikSepakakASThAni, satvaraM zIghraM, na vAyanti saJcArayanti / nidrAvazIkRtAH nidrayA adhInIkRtAH, karNadhArAH nAvikAH, kUpastambhakeSu guNavRkSadaNDeSu, avaSTambham avarodhaM, kartuM na, zaknuvanti pArayanti / samprati idAnIM, samIro'pi vAyurapi, pratIpagatiH pratikUlagatiH, pravAti vahati / niryAmakaiH vAhakaiH, puraH agre, preryamANAnyapi pracAryamANAnyapi, pravahaNAni Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA cito'nyaH pradezo dvIpasaMnivezaH parvato vA, sarvato vetralatAvanAkIrNamapArIyamarNa eva kevalam [bha], ato vilambya tricaturANyahAni pratipAlya pRSThAnupAtinaM sainikalokaM vidhAya ripuyodhamArgaNavyathitamarmaNo vIravargasya vraNakarma kRtvA vicitrataruphalopapAdanena kSINapAtheyasaMgrahaduHsthasya durgatapadAtisArthasya kSudhaH pratIkAra praguNIkRtya paTupavanapATitasitapaTAni giritaTAghAtavighaTitaphalakasaMdhibandhAni yAnapAtrANi pUrayitvA svAdusalilena riktajalabhANDAni gRhItvA kiyanmAtramapi sAramindhanadAru gamyate pratidinamavicchinnaiH prayANaiH, iti [ma ] zrutvA prabhuH pramANam" ahaM tu kSaNamAtrakRtavimarzaH pratigRhya cetasA tasya vacanamevaM kriyate ityudIrya taM vyasarjayam [ya] | gate ca tatra yathAgatamatIte ca kiyatyapi kAlakSaNe saMkSobhitasakalajalacaraH svavAsatarukhaNDoDDInabhAruNDapakSipakSAkSeparavavistAritastaTazAyimahAkAyakarimakarapatanavegadUrocchalitapayasA saMbhramamutthAya nirUpyamANa iva punaramRtamanthanArambhabhItenAmbhodhinA satvarotthAnavistaradguhAmukhotpatatkesarikulaizca potAH, argalitAnIva kenApi niruddhAnIva, zibiragAmina sainikA''vAsagAminaM, mArga panthAnaM, na, abhidhAvanti zIghraM gacchanti / itaH asmAt pradezAt, calitAnAM prasthitAnAm , AzrayocitaH vizrAmayogyaH, nedIyAn atinikaTaH, dvIpasannivezaH dvIpasaMsthAnarUpaH, parvataH tadrUpo vA, anyaH kazcit , pradezaH, nAsti na vartate; kintu sarvataH sarvatra, vetralatAvanAkIrNa vetrAkhyalatAvanavyAptam , kevalam , apArIyaM pArarahitam , arNa pava jalameva, astIti zeSaH [bha] / ataH asmAt kAraNAt , tricaturANi trINi vA catvAri vA, ahAni dinAni, vilambya vilamba kRtvA, punaH pRSThAnupAtinaM pRSThAnugAminaM, sainikalokaM sainyajanaM, pratipAlya pratIkSya, punaH ripuyodhamArgaNavyathitamarmaNaH ripuyodhAnAM-zatrubhaTAnA, mArgaNaiH-bANaiH, vyathitAni-duHkhitAni, marmANi-marmasthAnAni yasya tAdRzasya, vIravargasya khavIragaNasya, vraNakarma cikitsA, vidhAya kRtvA, punaH kSINapAtheyasaMgrahaduHsthasya kSINena-vyayaM gatena, pAtheyasaMgrahega-pathi bhojanIyavastujAtena, duHsthasya-duravasthitasya, durgatapadAtisArthasya daridrapAdagAmigaNasya, vicitrataruphalopapAdanena vividhavRkSaphalasaMgraheNa, kSudhaH bubhukSAyAH, pratIkAraM prazamanaM kRtvA, punaH paTupavanapATitasitapaTAni paTupavanaiH-tIbavAyubhiH, pATitAH-chinnAH, sitapaTAH-baddhavastrANi yeSu tAdRzAni, punaH giritaTAghAtavighaTitaphalakasandhibandhAni giritaTAghAtaiH parvataprAntAghAtaH, vighaTitaH-vizleSitaH, phalakasandhInAM-kASThapaTikAsammelanapradezAnA, bandho yeSu tAdRzAni, yAnapAtrANi potAn , praguNIkRtya prakRSTaguNAni vidhAya, sajjIkRtyetyarthaH, punaH riktajalabhANDAni zUnyajalapAtrANi, svAdusalilena madhurajalena, pUrayitvA pUrNIkRtya, punaH kiyanmAtraM kiyatpramANaka, sAraM dRDham , indhanadAru pAvakoddIpanakATha, gRhItvA, avicchinnaiH vicchedarahitaH, prayANaiH prasthAnaH, pratidinaM gamyate gaMsyate |m: iti itthaM, sandezaM zrutvA zravaNagocarIkRtya, prabhuH tvaM, pramANaM tadanusArakartavyAkartavyAvadhAraNasamarthaH, iti, ahaM tu kSaNamAtrakRtavimarzaH kSaNamAtravihitabhAvanaH, cetasA hRdayena, tasya senApateH, vacanaM vAkya, pratigRhya AdAya, evaM kriyate anuSThIyate, ityudIrya ityuktvA, taM bhaTTaputraM, vyasarjayaM tyaktavAn asmi [ya] / tatra tasmin, bhaTTaputre, yathA''gataM yena prakAreNa AgamanaM kRtaM tathA, gate sati, ca punaH, kiyatyapi katipaye, kAlakSaNe kAlasambandhini kSaNe, atIte vyatIte sati, tAragambhIraH uccagambhIraH, sainyAvAsabherIdhvaniH zibirasaMnivezasUcakabherInAdaH, samantAt sarvataH, digantarANi diGmadhyAni, tastAra AcchAditavAn , vyAptavAn ityarthaH, kIdRzaH? saMkSobhitasakalajalacara: saMkSobhitAH-sambhramitAH, sakalAH-samastAH, jalacarA:-jalajantavo yena tAdRzaH, punaH khavAsatarukhaNDoDDInabhAruNDapakSipaznAkSeparavavistAritaH khavAsabhUtAt-khanivAsAdhikaraNabhUtAt, tarukhaNDAt-vRkSavanAt, uDInAnAm-utpatitAnA, bhAraNDapakSiNAM-tadAkhyapakSijAtivizeSANAM, pakSAkSeparavaiH-pakSotkSepaNadhvanibhiH, vistAritaH-vistAramApAditaH, punaH taTazAyimahAkAyakarimakarapatanavegadarocchalitapayasA taTazAyinAM-taTasuptAnAM, mahAkAyAnA-vizAlazarIrANAM, kariNAjalahastinAM, makarANAM-nakrANAM ca, patanavegena-samudranipAtavegena, dUramucchalitaM, payaH-jalaM yasya tAdRzena, ata eva punaramRtamanthanArambhabhItena punaH-dvitIyavAraM, ya amRtamanyanasya-surAsurakarta kAmRtoddharaNArthaviloDanasya, ArambhaH-upakramaH, tabhItena, ambhodhinA samudreNa, sasambhramaM sambhramapUrvakam , utthAya, nirUpyamANa iva nizcIyamAna ivetyutprekSA, ca punaH; satvarotthAnavistarahahAmukhotpatatkesarikulaiH satvarotthAnena-sasambhramotthAnena, vistaranti-vistAramApadya Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / 295 kulizapAtazaGkAvidIrNahRdayanirgalatprANairiva nizamyamAno mainAkavagryairgiribhiH samantAt tastAra digantarANi tAragambhIraH sainyAvAsamerIdhvaniH [ra], yena zrutiviSaya mAyAtena stambhitevA''hUteva dattAjJeva sAvarUthinI kSaNamekamakhApi nizcalA babhUva, uccacAla ca gatirabhasacalitadhvajAvacUlacAmarA pratyacalama, anyo'nyasaMghaTTavighaTitAnekayAnapAtrA ca prApa kaSTena ghaTToddezam [ la ] / atha dazAzAmukhavisarpI sarpitastAstumulena prativelamAsphAlitavelAtaTAnAmudadhivIcInAmudacatA dUramazrAntasaMtAnena kalakalena vighaTitajaladevatAvRnda nidraH [ va ] 'bhadra ! sara puraH kiJcit; Arya ! dehi gamanamArgam; aGga ! mA pIDaya mamAGgamaGgena; maGgalaka | ko'yaM baladarpaH ? kUrparAghAtaiH parAnAhaMsi; haMsa ! hasya se dUramutkSiptaniSa sanAgra pallavo'nayA, lAvaNyavati ! pRSThato nibiDalagnA pIDayasi mAmantarbahizcAtiniSThureNa valgatA purastanapIThena; taraGgike ! dUramapasara, vinitA gatistava Tippanakam - tAlatumulena uccAvyaktazabdena [va] | mAnAni dIrghIbhavantItyarthaH punaH guhAmukhAt kandarAgrAt utpatanti - ucchalanti, kesarikulAni - siMhagaNA yeSu tAdRzaiH, mainAkavayaiH mainAkajAtIyaiH, giribhiH parvataiH kulizapAtazaGkAvidIrNahRdaya nirgalaprANairiva kulizapAtazaGkayAvajrapAtazaGkayA, vidIrNAt pATitAt, hRdayAta, nirgalantaH- nirgacchantaH prANA yeSAM tAdRzairivetyutprekSA, nizamyamAnaH zrUyamANaH [ra] | zrutiviSayaM zravaNagocaratAm, AyAtena Agatena prAptenetyarthaH, yena merIdhvaninA, stambhiteva niruddheva AhUteva kRtAhAneva, dattAjJeva kRtAdezeva, akhilApi samastApi, varUthinI senA, ekaM kSaNaM nizcalA sthirA, babhUva abhUt / ca punaH, gatirabhasacalitadhvajAvacUla vAmarA gatirabhasena-gamana vegena, calitAni - uddhUtAni, dhvajAvacUlacAmarANi - dhvajAdhomukhazikha cAmarANi yasyAM tAdRzI satI, ca punaH pratyacalaM parvataM prati, uccacAla utkarSeNa calitavatI / anyo'nyasaGghaTTa vighaTitAnekayAnapAtrA anyo'nyasaGghaTTena- paraspara saGgharSeNa, vighaTitAni - vizleSitAni, vidAritAnIti yAvat, anekAni yAnapAtrANi - potA yasyAstAdRzI satI, kaSTena klezena, ghaTToddezaM tIrordhvadeza, prApa prAptavatI [la ] | atha anantaraM zibiralokasya sainikajanasya, kalakalaH kolAhalaH, 'ullalAsa udabhUt' ityatreNAnveti kIdRza: ? dazAzAmukhavisarpI dazadiganta prasaraNazIlaH, punaH prativelaM tasyAM tasyAM jaladhinIravikArarUpAyAM velAyAm, AsphAlitavelAtaTAnAm AitaniruktavelAviSayatIrANAm udadhivIcInAM samudrataraGgANAM, dUram, udaJcatA udgacchatA, punaH adhAntasantAnena avicchinnaparampareNa, punaH tAratumulena uccagambhIreNa, kalakalena - kolAhalena, visarpitaH prasAritaH, vardhita iti yAvat / punaH kIdRzaH kalakalaH ? vighaTitajaladevatA vRndanidraH vighaTitA- vidhvaMsitA, jaladevatAvRndasya jalavAsidevagaNasya, nidrA yena tAdRzaH punaH ityAdizzrUyamANAneka sainikazatAlApaH ityAdayaHevaMvidhAH zrUyamANA aneke sainikazatasya - zatasaMkhyaka sainikAnAm, AlApAH - AbhASaNAni yasmiMstAdRza iti dUravartivizeSaNAntaram [ va ], tatra kimAdayastadAlApA ityAha * bhadra kalyANin ! pura: agre, kiJcit ISat sara gaccha; Arya! zreSTha !, gamanamArga gamanAvakAzaM, dehi; aGga ! bho ! mama aGgaM zarIrAvayavam, aGgena zarIrAvayavena, tatsaMghaTTanenetyarthaH, mAna, pIDaya vyathaya; maGgalaka ! kalyANin ! yadvA tatsaMjJaka1 ayam anubhUyamAnaH, baladarpaH balagarvaH kaH ? yeneti zeSaH, kUrparAghAtaiH bhujamadhyapranthikRtAbhighAtaiH, parAn anyAn, AhaMsi tADayasi; haMsa ! tatsaMjJaka !, dUramutkSipta nivasanAgrapallavaH dUramutkSiptaH - ArdratAbhayAdatyantamuparigAtre samAnItaH, nivasanApatraH - vastraprAntabhAgarUpaH palavo yena tAdRzaH, anayA striyA, hasyase viDambya se; lAvaNya vati ! saundaryavati !, pRSThataH pRSThabhAge, nibiDalagnA atisaMsRSTA, tvamiti zeSaH, atiniSThureNa atikaThinena, punaH puraH ame, calatA gacchatA, stanapIThena stanatalena, antaH manasi bahizca bAhyapradeze ca pIDayasi klezayasi taraGgike ! tannAmni ! dUram, apasara apagaccha, tava jaghanabhittyA kaTipurobhAgarUpabhittyA, sarvataH sarvabhAgeSu, niruddhamArgasya Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 Tippanaka - parAgavivRtisaMvalitA jaghanabhittyA sarvato niruddhamArgasyAsya sainikavargasya; lavaGgike ! parikarabandhadarzane'pi paricArakaH khinnasakalagAtrayaSTiryathaiSa kampate tathAvazyamavatarantyAstarItastava ghanastanajaghanabhAreNa pIDito brIDayiSyati prekSakajanam ; vyAghradatta ! dhAva, zIghrameSA vipadyate nipatitA potAt pitAmahI makarikAyAstava zvazrUH azrUNi kiM sRjasi ? visRja vArtAmapi tasya tathAvidhasthAnapatitasya dasyunagaranArI karNabhUSaNasuvarNasya; stenalUnapranthiH pathi prApsyati vinAzaM vinA zambalena balabhadrakaH; bhadrakaM bhavati yadyAsAdyate samagramugrajanasaMmarda pIDitena mayA pareSAmarpitaM sarpiH; cayasya ! vasudatta ! kimuttaraM dAsyAmi bharturAviSTasya ? vinaSTAH kSArodakena modakA:; . [za ] mantharaka ! sA sthavIyasI kanthA galitamAtraiva karatalAd gilitA timiGgilena, galalaggrahastena martavyamadhunA himartI zItena; bhrAtar ! utplutya nauphalakAd dattaphAlena niSphalameva bhagnastvayA jAnuH, anucarAdhInena dhIdhanenAdhunA vyavahartavyam; amimitra ! parihRtya tIrthamutpathena vrajannatithirbhaviSyasi prAhANAm ; are grahika ! mA vRthA kuTTaya pRSThakarpare kUrmam, udaramarma pIDayA'sya niciDamaGgulIyugalena; Tippanakam - sthavIyasI sthUlatarA / grahaH - jalacaraH / prasevakaH -kotthalakaH / niranukrozo nirdayaH, kroza rundaM gavyUtivistIrNam / plavakaH maNDUkaH [ Sa ] / avaruddhamArgasya, asya vartamAnasya, sainikavargasya sainyasamUhasya, gatiH gamanaM, vinitA pratibaddhA; lavaGgike ! tatsaMjJike !, parikarabandhadarzane'pi uttarIyAdharIyavastrAbhyAM dRDhagAtrabandhAvalokane'pi svinnasakalagAtrayaSTiH khinnA - khedArdA, sakalA - saMpUrNA, gAtrayaSTi:- zarIrarUpA yaSTiryasya tAdRzaH, eSaH, paricArakaH sevakaH, yathA kampate kampaM prApnoti tathA, tarItaH naukAtaH, avatarantyAH adho gacchantyAH, tava, ghanastanajaghanabhAreNa ghanayoH - sAndrayoH, stanayoH, jaghanayo:kaTipurobhAgayozca bhAreNa, pIDitaH klezitaH san prekSakajanaM darzakajanaM, vrIDayiSyati lajjayiSyati; vyAghradatta ! vyAghradattanAmaka!, dhAva satvaramAgaccha, potAt jalayAnapAtrAtU, nipatitA skhalitA, makarikAyAH tatsaMjJakastriyAH, pitAmahI pitRmAtA, taba zvazrUH zvazurabhAryA, eSA, zIghraM jhaTiti, vipadyate mriyate; azrUNi netrajalAni, kiM kimartha, sRjasi musi, tathAvidhasthAnapatitasya tAdRzasthAne bhraSTasya, duravagAhapradeze skhalitasyeti yAvat tasya anubhUtapUrvasya, dasyunagaranArIkarNabhUSaNasuvarNasya zatrunagarasthakAminI karNAlaGkaraNabhUtasya, suvarNasya vArtAmapi kathAmapi, visRja tyajaH balabhadrakaH tannAmA kazcit pazcAdraSTaH sainikaH, stenalUnagranthiH stenena caureNa, lUnA- unmuktA, granthiHpAtheyabandho yasmiMstAdRzaM yathA syAt tathA, pathi mArge, zambalena-pAtheyena, vinA, vinAzaM prApsyatiH bhadrakaM kalyANaM, bhavati bhaviSyati, yadi ugra janasammarda pIDitena ugreNa-bhayAnakena, janasammardena-janasaGgharSeNa, pIDitena vyathitena, mayA pareSAm anyeSAm, arpita, samagraM samastaM sarpiH ghRtam, AsAdyate prApyate; vayasya ! sakhe!, vasudatta tannAmaka !, AviSTasya kopAdezamApannasya, bhartuH khAminaH, kim ? uttaraM prativacanaM dAsyAmi vakSyAmi, kSArodakena kSAraramavatA jalena, modakAH khAdyavizeSAH, vinaSTAH vidhvastAH mantharaka ! tannAmaka | sthavIyasI atisthUlA, sA kanthA prAvaraNavizeSaH karatalAt hastatalAt, galitamAtraiva skhalitamAtraiva, timiGgalena matsyavizeSeNa, gilitA bhakSitA, himata hemantaRtau adhunA samprati, galalagnahastena gale lagno hasto yasmiMstAdRzena, zItena tuSArapAtena, martavyaM maraNAvasara upasthitaH; bhrAtaH ! bandho !, nauphalakAt naupaTTikAtaH, utplutya utpatya, dattaphAlena kRtakUrdanena tvayA, niSphalameva vRthaiva, jAnuH Udhaparva, bhagnaH vraNitaH, adhunA samprati, dhIdhanena dhImatA, anucarAdhInena bhRtyAdhInena tadvArakeNaivetyarthaH, vyavahartavyaM vyavahartuM zakyaM, na tu khayameva; agnimitra ! tatsaMjJaka !, tIrtham avataraNamArga, parihRtya tyaktvA, utpathena pratikUlamArgeNa, vrajan gacchan, grAhANAM jalajantuvizeSANAm, atithiH prAghurNikaH, bhaviSyasi sampatsyate; are grahika! grahaNazIla ! takSAmaka ! vA, pRSThakarpare tasya pRSThakaTAhe, kUrma kacchapaM vRthA vyarthaM, mA kuTTaya tADaya, kintu asya kUrmasya, nibiDaM sAndram, udaramarsa udaragranthim aGgulIdvayena - aGgulIyugalena, pIDaya vyathaya; Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmlrii| 297 nodiliSyatyanyathA cireNApi caraNam ; AsannamaraNaH kRSyatAmito vetragahanAdeSa muNDanihitataNDulaprasevako vRddhasevakaH, praviSTaH saGkaTe; niranukrozaM janamAkrozasi, na tu krozasi ruddhamidamaprato nijatundam ; tIramAsAdya zramavisaMsthulaH sthUlapASANazaGkayA pRSThadeze niSaNNatrAsadUroplutena sthalazAyinA mahAplavakena pazyata kathaM pAtitaH punaragAdhe payodhivAriNi varAko varuNaka:' [pa] ityAdizrUyamANAnekasainikazatAlApaH, kacit palAyamAnapulinazAyijalamAnuSamithunacaraNacAlitavAlukAraNitaramaNIyaH, kacit pradhAvitovRttajananirdayAkrAntazuktisaMpuTasphuTanaravavisphAritaH, kacid dalitasarasaviTThamADaraTasatkAradanturaH, kacit picchilazilAtalaskhalita nipatatpadAtidattahAsyasahayAsilokatAladhvanitaraGgito vistAravatyapi nitAntamavatAramArge kRcchUlabdhAntarasya satvaraM tIramavatarataH zibiralokasyollalAsa kalakalaH [sa] Tippanakam-danturaH-karAlaH [s]| anyathA tatpIDanAbhAve, caraNaM pAdaM, cireNApi dIrghakAlenApi, na udviliSyati mukhAdunmokSyati; punaH muNDanihitataNDulaprasevakaH mastakadhUtataNDulapolikaH, punaH saGkaTe vipadi, praviSTaH mamaH, ata eva AsannamaraNaH nikaTamRtyuH, eSaH ayaM, vRddhasevakaH jarAjIrNasevakaH, itaH asmAt , vetragahanAt vetravanAt , kRSyatAm apasAryatAm ; niranukrozaM nirdayaM yathA syAt tathA, niranukroza iti pAThe nirdaya ityarthaH / janaM lokam , Akrozasi tarjayasi, tu kintu, agrataH agre, ruddhaM kRtAvarodha, nijatundaM khakIyamAMsalodara, na krozasi zocasi, krozaniruddham iti pAThe tu krozavistIrNamityarthaH; tIraM taTam , AsAdya prApya, zramavisaMsthulaH zramavihvalaH, punaH sthUlapASANazaGkayA sthUlaprastarasandehena, pRSThadeze pathAdbhAge, niSaNNaH upaviSTaH, varAkaH zocanIyaH, varuNakaH tadAkhyasainikaH, trAsadUrotlutena bhayadUrotpatitena, sthalazAyinA sthalazayanazIlena, mahAplavakena mahAmaNDUkena, pazyata avalokayata, agAdhe gambhIre, payodhivAriNi samudrajale, kathaM kena prakAreNa, punariti vAkyAlakAre nizcaye vA, pAtitaH majjitaH [p]| punaH kIdRzaH kalakala: ? kacit kasmiMzcit pradeze, palAyamAnapulinazAyijalamAnuSamithunacaraNacAlitavAlukAraNitaramaNIyaH palAyamAnasya-senAbhayAd vidrutasya, pulinazAyinaH-saikatataTakhApazIlasya, jalamAnuSamithunasyajalIyamanuSyadampatyoH, caraNAbhyA-pAdAbhyAMcAlitAnAma-utkSiptAnAma.vAlukAno-sikatAnAM. raNitaiH zabdavizeSeH. ramaNIyaH manoharaH; punaH kacit kasmiMzcit pradeze, pradhAvitottajananirdayAkrAntazuktisampuTasphuTanaravavisphAritaH pradhAvitaiH-prakarSeNa kRtadhAvanaiH, udRttajanaiH-uddhatalokaiH, nirdayaM-nitAntam , AkrAntasya-Amarditasya, zuktisampuTasya-sampuTitazuktaH, sphuTanena-vizleSeNa, yo ravaH-zabdaH, tena visphAritaH-vistAritaH; punaH kvacit kutracit pradeze, dalitasarasavidrumAraTasatkAradanturaH dalitAnA-khaNDitAnA, sarasAnAm-ArdrANAM, viTThamAGkarANAM-pravAlAharANA, TasatkAreNadhvanivizeSeNa, danturaH-samRddhaH; punaH kvacit vApi sthale, picchilazilAtalaskhalitanipatatpadAtidattahAsyasahavAsilokatAladhvanitaraGgitaH picchilAt-cikkaNAt, zilAtalAtU-prastaratalAta, skhalitaiH-vicalitaH, ata eva nipatadbhiH, padAtibhiH-pAdagAmibhiH, dattaiH kRtaH, hAsyasahavAsibhiH--hAsyasahabhAvibhiH, lokAnAM tAladhvanibhiHkaratalazabdadhvanibhiH, trnggitH-vrdhitH| kIdRzasya zibiralokasya ? nitAntam atyantam, vistAravatyapi vistRte'pi, samudrAvatArasthale, kRcchalabdhAntarasya kRcchreNa-klezena, labdhaM-prApta , antaram-avakAzo yena tAdRzasya, punaH satvaraM zIghraM, tIraM taTam , avatarataH AgacchataH [s]| 38 tilaka. Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka - parAgavivRtisaMga litA krameNa cottIrNe kiyatyapi rAjaloke, riktIkRtodaralaghuSu taTanikaTamAnIyamAneSu yAnapAtreSu, prasthiteSvAvAsAya parvatasya pUrvadakSiNaM bhUbhAgamutsukeSu sainikavRndeSu, mukulitasitapaTeSu dRDha nikhAta niSThurakASThakIlaniyamitanaukeSu sarvato'valambitasthUlanAGgarazilA nigaDitapoteSu gRhItasarvAtmopakaraNeSvapasaratsu nAvikeSu, nAyakopalAlanArUDhagaryeSu kharvaubhUya yugapagRhItabahujanotkSipta bharakeSvAvAsabhUmiM vrajatsu bhArabhujyamAnabhujasaMdhimarmasu karmakareSu, sarabhasapradhAvitena puroyAyinA kliSTasevakajanena parigRhyamANeSu maNiguhAgRheSu, haThanirAkRtaluNTAkakIkaTaprAyaloke svIkurvati sagarvamupataTa prarUDhaprauDhalavalI lavaGgakarpUrapAdapAni svAdusalilanirjharaNAni rAjavallabhaviTavaNThavarge [ha], bhujaGgabhayaparihRtazrIkhaNDazAkhikhaNDeSu zikhaNDirutamukharitAMlatAmaNDapAnAzrayatsu vidvatsu paryantaropitazaGku saMyamyamAnataninaNI keSvitastato vistAryamANeSyamAtyapaTa sAsu, 298 Tippanakam -- lavalI - candanalatA [6] | ca punaH krameNa paryAyeNa, kiyatyapi katipaye'pi, rAjaloke nRpajane, uttIrNe samudrAdUrdhvamAgate sati punaH riktIkRtodaralaghuSu riktIkRtena-rikatAmApAditena, udareNa-madhyabhAgena, laghuSu - laghutAmApanneSu yAnapAtreSu poteSu, taTanikaTaM taTasamIpam, AnIyamAneSu AgamyamAneSu satsuH punaH utsukeSu bhavAsoyateSu, sainikavRndeSu sainikagaNeSu, AvAsAya nivAsAya pUrvadakSiNaM pUrvadakSiNadigantarAlasthitaM, parvatasya bhUbhAgaM bhUmyekadezaM prasthiteSu prayAteSu satsuH punaH nAvikeSu karNadhAreSu, apasaratsu apagacchatsu satsu, kIdRzeSu ? mukulita sitapadeSu mukulitaH - upasaMhRtaH, sitapaTa:naukordhvavyAdhUyamAnazvetavastraM yaistAdRzeSu, punaH dRDha nikhAtaniSThura kASThakI laniyamitanaukeSu dRDhanikhAtena - dRDham - atyantaM yathA syAt tathA, nikhAtena- bhUgarbhanivezitena, niThura kASThakIlena dRDha kASThamaya kIlena, niyamitA- niyantritA naukA yaivAdRzeSu, punaH sarvataH sarvabhAgeSu, avalambitasthUlanAGgara zilAnigaDitapoteSu avalambitAbhiH - namitAbhiH sthUlAbhiHnAgarazilAbhiH - yAnapAtrAvaSTambhakalaGkaretikhyAta zilAvizeSaiH, nigaDitaH - niyantritaH, potaH yAnapAtraM yaistAdRzeSu punaH gRhItasarvAtmopakaraNeSu gRhItAni sarvANi, AtmanaH - svasya, upakaraNAni - nauvahanopakaraNavastUni yestAdRzeSu punaH karmakareSu kiGkareSu, AvAsabhUmiM nivAsasthAnaM, vrajatsu gacchatsu satsu, kIdRzeSu ? nAyakopalAla nArUDha garveSu nAyakasyasvAminaH, tatkartRkayetyarthaH, upalAlanayA- vAtsalyocitakriyayA, rUDhaH - utpannaH, garvaH - abhimAno yeSu tAdRzeSu, punaH kharcIbhUya hakhatAmApadya, yugapat ekakAlaM gRhItabahujanotkSiptabharakeSu gRhItaH, bahujanotkSiptaH - adhikajanaiH, ekasyopari nikSiptaH, bharaH-bhAro yaistAdRzeSu punaH bhArabhujyamAnabhujasandhimarmasu bhAreNa bhujyamAnaM kuTilAyamAnaM, bhujasandhimarmabAhusandhisthAnarUpaM marma yeSAM tAdRzeSu maNiguhAgRheSu maNimayakandarAtmakagRheSu, kliSTasevakajanena zrAntabhRtyajanena, parigRhyamANeSu samAzrIyamANeSu kIdRzena ? sarabhasapradhAvitena satvaraM kRtapradhAvanena, punaH puroyAyinA agragAminAH punaH rAjavallabhaviTavaNThavarge rAjapriyajAramUrkhagaNe, svAdusalilanirjharaNAni madhurajalasrotAMsi, sagarve sAbhimAnaM, svIkurvati pAnAvagAhanArthamaGgIkurvati sati, kIdRze ! haThanirAkRta luNThAkakI kaTaprAyaloke haThena- balAt nirAkRtAHapasAritAH, luNTAkAH- luNTanazIlA ye kIkaTAH- kRpaNA daridrA vA, tattrAyAH - tatpracurAH, lokAH -janA yena tAdRze, kIdRzAni ? upataTaprarUDhaprauDhalavalIlavaGgakarpUrapAdapAni upataTaM - taTanikaTe, prarUDhAH- utpannAH, lavalInAM kSudAmalakAnAM candanalatAnAM vA, lavaGgAnAM karpUrANAM ca pAdapAH-vRkSA yeSAM tAdRzAni [ ha ]; punaH vidvatsu vijJajaneSu, latAmaNDapAn latAgRhAn, Azrayatsu niSevamANeSu satsu, kIdRzeSu ? bhujaGgabhaya parihRta zrIkhaNDazAkhikhaNDeSu bhujaGgabhayena - sarpabhayena, parihRtaH-parityaktaH, zrIkhaNDazAkhinAM - candanavRkSANAM khaNDaH - zreNI yaistAdRzeSu kIdRzAn ? zikhaNDirutamukha ritAn mayUrazabdavAcAlitAn punaH itastataH atra tatra, AmAtyapaTasanasu sacivasambandhivastramayagRheSu, vistAryabhANeSu prasAryamANeSu satsu kIdRzeSu ? paryantaropitAGkusaMyamyamAnata ninaNIkeSu paryantaropitena - prAntanikhAtena, zaGkunA-kIlena, saMyamyamAnaM-niyantrayamANaM, tanInAM - paTavistArakarajUnAM, naNIkaM samUho yeSu tAdRzeSu; punaH sAmanteSu kSudannRpeSu, Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmaarii| 299 dUravikSiptakaNTakadrumaviTapavalayitAvAseSvAvAsayatsu satvarAntarvaM zikanivezyamAnazuddhAntavanitAnizAnteSu sAmanteSu, apratIkSitavitanyamAnadUSye niSIdati maNisthalISu sthUlavasanAcchAditavapuSi nidrAbharAlasadRzi vilAsinIjane [kSa] ___puSkalazuSkacandanakASThasaMdIpitAnaleSu muhurmuhurjaTharapRSThaparivartanena vyapanayatsu paruSarajanIpavanasaMparkajanitamaGgajADyamUrdhvasthiteSu duHsthitapadAtiSu, prakAzitanabhasi tiraskRtatarulatAlInatamasi vipralabdhaprabhAtasamayotsukacakravAkavayasi viluptazailauSadhijvalanatejasi bhagnavanacaramithunarahasi saMkSobhitakSapAcarasadasisarpati dikSu sarvataH saMdhukSitAnAmAzuzukSaNInAM mahIyasi mahasi, mukharitadarImukhe pravRtte vAtumantaHzibiramudvRttasainikopadravaprakupitAdriniHzvAsa iva somaNi sadhUme kSapAcaramayAmAnile [a], sahasaiva tasya zikhariNaH pazcimottarAd digantarAduddhimArutaprerito virutasaMghAta iva saMnikRSTaprabhAtasamayanaSTanidrANAM varuNa Tippanakam-tUSyaM-paTagRham [2] / vayaH-pakSI, AzuzukSaNiH-agniH [a]| dUravikSiptakaNTakadrumaviTapavalayitAvAseSu dUravikSiptaiH-dUradUravikIrNaiH, kaNTakadrumaviTapaiH-kaNTakavRkSazAkhAbhiH, valayitAH-veSTitA ye AvAsAH-nivAsasthAnAni, teSu AvAsayatsu nivAsayatsu satsu, kIdRzeSu? satvarAntarvazikanivezyamAnazuddhAntavanitAnizAnteSu satvaraM-zIghram , antarvazikaiH-antaHpurAdhikRtajanaiH, nivezyamAna-samAvezyamAnaM, zuddhAntapanitAnAm-mantaHpurAGganAnA, nizAntaM-gRhaM yastAdRzeSuH punaH vilAsinIjane vilAsazIlanArIjane, maNisthaleSu maNimayabhUmiSu, niSIdati upavizati sati, kIdRze ? apratIkSitavitanyamAnadRSye apratIkSitam-anapekSita, vitanyabhAna-vistAryamANaM, duSyaM-paTagRhaM yena tAdRze, punaH sthUlavasanAcchAditavapuSi sthUlavasanena-sthUlavastreNa, AcchAditaM, vapuH-zarIraM yena tAdRze, punaH nidrAbharAlasahazi nidrAbhareNa-nidrAdhikyena, alasA-khinnA, ik-dRSTiryasya tAdRzi [kSa]; punaH UrdhvasthiteSu daNDAyamAnatayAvasthiteSu, duHsthitapadAtiSu duHkhenAvasthitapAdagAmiSu, paruSarajanIpavanasamparkajanitaM kaThorarAtrivAyusaMsargajanitam , aGgajADyam anizceSTatA, vyapanayatsu dUrIkurvatsu satsu, kena ! puSkalazuSkacandanakASThasandIpitAnaleSu puSkalena-pracureNa, zuSkena-nIrasena, candanAtmakena kASThena, sandIpitAH-prajvAlitA ye, analAH-amayaH, teSu, jaTharapRSThaparivartanena udarapazcAdbhAgaparAvartanenaH punaH sandhukSitAnAm uddIpitAnAm , AzuzukSaNInAm agnInAM, mahIyasi atimahati, mahasi tejasi, dikSu dizA madhye, sarvataH samantataH, sarpati prasarati sati, kIdRze ? prakAzitanabhasi udbhAsitagaganamaNDale, punaH tiraskRtatarulatAlInatamasi tiraskRtaM-nirAkRtaM, tara latAlInaM-taruSu-vRkSeSu latAsu ca, lInaM-lamaM, tamaH-andhakAro yena tAdRze, punaH vipralabdhaprabhAtasamayotsukacakravAkavayasi vipralabdham-aruNodayapratyAyanayA vaJcitaM, prabhAtasamayotsukaM-prAtaHkAlAgamanotkaNThitaM, cakravAkajAtIyaM, vayaHpakSI yena tAdRze, punaH vi Sadhijvalanatejasi viluptaM-tirohita, zailauSadhInAM-parvatasthauSadhInAM sambandhinaH, jvalanasya-analasya svAbhAvikasya, tejo yena tAdRzi, punaH bhagnavanacaramithunarahasi magna-nirAkRtaM, vanacaramithunAnAdhanecaradampatInA, rahaH-ekAnto yena tAdRze, punaHsaMkSobhitakSapAcarasadasi saMkSobhitaM-vighaTitaM, kSapAcarANAM-rAtricarANAM, sadaH-goSThI yena tAdRze punaH kSapAcaramayAmAnile kSapAyAH-rAtraH, yazcaramaH-antimo, yAmaH-praharaH, tatsamba. ndhini, anile-vAyauantaHzibiraM ziviramadhye, vAtuM prasarpita, pravRtte sati, kIDaze ? mukharitadarImukhe zabdAyitakandarAne, punaH udRttasainikopadravaprakupitAdriniHzvAsa iva udvatAnAm--uddhatAnAM, sainikAnAm , upadraveNa, prakupitasyaatikuddhasya, adre:-parvatasya, niHzvAsa iva-nAsikAmAruta iva, somaNi USmaNA-uSNatayA sahite, punaH sadhUme dhUmasahite [m]| sahasaiva zIghrameva, tasya prakRtasya, zikhariNaH parvatasya, pazcimottarAt , digantarAt dimedhyAt, divyamaGgalagItaninadaH manojamaGgalagAnadhvaniH, taM pradezaM tIrapradezam , AjagAma AgataH, ka iva ? uddhimArutapreritaH samudrapavanodvelitaH, sannikRSTaprabhAtasamayanaSTanidrANAM sannikRSTena-pratyAsanena, prabhAtasamayena prAtaHkAlena, Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka - parAgaviSRtisaMbalitA yAnavahaMsayuthAnAm, AbharaNanisvana iva svanivAsavIthiprasthitAnAmasuranagarAbhisArikAzrAtAnAm, anAraMtaprasRtamurajamRdaGgajhallarIkAMsyatAlajhAkRtiH, antarAntarA visarpaducchRGkhala zaGkhakAhalAkolAhalaH, sphuTaprasRtaTaGkAreNa vAraMvAra mAsphAlita dviguNabAhuphalakAnAmullA sito mallAnA mAsphoTaraveNa, savistarastutivRttapAThapura : sarIbhiritastato vistAritastAramuzcarantIbhizcaturacAraNavRnda jayazabdaparamparAbhiH, anekaveNuvINArava sahasrasaMvardhitaH, plAvayannivAmRtasrotasA gaganamArgamAjagAma taM pradezama tizayazravya divyamaGgalagItaninadaH [ A ] | zrutvA ca tamahamazrutapUrvamavadhAna nizcalena cetasA paramayogIva kSaNamAtramupajAtatatprabhavadarzanAbhilASaH preSya nikaTavartinaM narendralokamAtmaparijanaM ca pArzvavidhRtacAmaracchatradhArAdidvitraparicArakaH, tatkAlamantikasthamudadhikUlAsannasalilasthirAvasthApitanAvamacchinnasaMtAnamAgacchatastasya gItadhvanerdattAvadhAnaM dhyAnanizcalanayanatArakaM tArakamavocam [i] - 'sakhe ! kimapi sundaro gItaniHSyandaH zrutiviSayamavataranneSa vAraMvAramabhinavAmbhodagarjIdvAra www.www. 300 Tippanakam - kAMsyatALA:- kaMsAlakAni [ A ] / naSTA- kSINA, nidrA yeSAM tAdRzAnAM varuNayAnahaMsayUthAnAM varuNaH - pazcimAzApatiH, tasya yAnabhUtAH - vAhanabhUta ye haMsAteSAM yUthAnAM - rAzInAm, virutasaMghAta iva ninAdasamUha iva, punaH svanivAsavIthiprasthitAnAM nijavAsapaGktiprayAttAnAm, asuranagarAbhisArikAvAtAnAM rAkSasapuravAstavyavyabhicAriNIgaNAnAm, AbharaNanikhana iva alaGkaraNajhaNatkAra ivaH punaH anArataprasRtamuraja- mRdaGga - jhallarI kAMsyatAlajhAtkRtiH anArataprasRtA - avirata pravRddhA, muraja- mRdaGga -jhalarI- kAMsyatAlAnAM tattadAkhya vAdyavizeSANAM jJAtkRtiH- dhvanivizeSo yasmiMstAdRzaH; punaH antarAntarA madhye madhye, visarpaducchRGkhala zaGkha- kAhalAkolAhalaH visarpan- prasaran, ucchRGkhala : - ucaH, zaGkhasya, kAhalAyAHmahADhakkAyAH, kolAhalaH--dhvaniyasmiMstAdRzaH punaH sphuTaprasRtaTaGkAreNa sphuTaM spaSTaM yathA syAt tathA prasRtaH pravRddhaH, TaGkAraH- dhvanivizeSo yena tAdRzena, vAraM vAram anekavAram, AsphAlita dviguNabAhuphalakAnAm AsphAlitena - Ahananena yadvA AsphAlite- Ahate, dviguNe--dviguNasthUle, bAhuphalake--bhujaparighI yeSAM yairvA teSAM mallAnAM mallapuruSANAm, bhAsphoTaraveNa bhujAsphAlanadhvaninA, ullAsitaH unnamitaH; punaH caturacAraNavRndajayazabdaparamparAbhiH caturasyanipuNasya, cAraNavRndasya - bandigaNasya, jayazabdaparamparAbhiH --jayakAra zreNIbhiH itastataH atra tatra, vistAritaH vardhitaH, kIdRzIbhiH ? savistarastutivRttapAThapurassarIbhiH savistaraH- vistArasahito yaH stutipATha - vRttayoH - prazaMsAcAritrayoH, pATha: - kIrtanaM, tatpurassarIbhiH- tatpramukhAbhiH punaH sAram uccaiH, uccarantIbhi udgacchantIbhiH punaH anekaveNu-vINAravasahasrasaMvardhitaH anekeSAM veNUnAM vaMzamayavAdyAnAM, vINAnAM ca ravasahasraiH sahasra saMkhyAkadhvanibhiH, saMvardhitaH vistAritaH; kiM kurvanniva ? amRtastrotasA amRtapravAheNa, gaganamArgam AkAzamArgam, plAvayanniva pravAhayannivaH punaH kIdRzaH ? atizayazravyaH atyantazravaNArhaH [A] | ahaM paramayogIva utkRSTayogIva, avadhAnanizcalena aikAmyasthireNa cetasA, azrutapUrva pUrvamataM taM ninadaM zrutvA, kSaNamAtraM kiJcitkAlam, upajAtatatprabhavadarzanAbhilASaH upajAtaH- utpannaH, tatprabhavasya - tadutpattisthAnasya, darzanAbhilASaH - sAkSAtkArAbhilASo yasya tAdRzaH, nikaTavartinaM pArzvavartinaM, narendralokaM nRpajanam, AtmaparijanaM svaparivAraM ca, preSya prasthApya, pArzvavidhRtacAmaracchatradhArAdidvitraparicArakaH pArzvenikaTe, vidhRtAH - avasthApitAH, cAmaracchatra dhArAdayaH, dvitrAH dvau vA trayo vA paricArakAH - sevakA yena tAdRzaH, tArakaM tadAkhyakarNadhArakam avocam uktavAn kIdRzam ? tatkAlaM tatkSaNam antikasthaM nikaTastham, punaH udadhikUlAsannasalilasthirAvasthApitanAvam udadhikUlasya - samudrataTasya, Asane-nikaTe, salile- jale, sthiraM yathA syAt tathA, avasthApitA- dhRtA nauryena tAdRzam, punaH acchinnasantAnam aviratasantatikaM yathA syAt tathA, AgacchataH ApatataH, tasya prakRtasya, gItadhvaneH gAnazabdasya, tacchravaNa ityarthaH, dattAvadhAnaM samAhitahRdayaM, dhyAnanizcalanayanatArakaM dhyAnena - manaHsamAdhAnena, nizcalA-sthirA, nayanatArakA - netra kanInikA yasya tAdRzam [i] / kimavocamityAha - sakhe ! mitra !, kimapi sundaraH anirvacanIyamanoharaH, eSaH gItaniHSyandaH gItapravAhaH, gItaninAda iti pAThe tu gAnadhvaniH, vAraM Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| 301 iva mayUraM sArasakulakANa iva nirjalAraNyapathikamadhikodbhUtaharSamAkarSati mamAntaHkaraNam / AyAsitazca tvamadhunA na yujyase niyojayitum , tathApi bravImi yadi nAtimAtramadhvazramo bAdhAkaraH zarIrasya, mandodyama vA na yAtrA prati manaH, tataH praguNIkuru gamanAya nAvaM [I ], yAvadadyApi pRSThato vahati zibiraM, yAvadavatArayanti tIrabhuvi senAvarA yathAsvaM kasvarANi, yAvannirantarANi saMcaranti sAmantAnAmitastato yAnapAtrANi, yAvacca muktAsmatsaMnidhirnivezayati paTamandirANi parito rAjakulamAkulA''kulo'GgarakSavargaH, tAvadanupalakSitA eva yAmaH [u ], pazyAmazca divyagItadhvanerasya prArambhakaM lokaM, yatra ca kvApi nagare vA nage vA sAgarodarasaikate vA dhvanantyamUni vAditrANi tatra niyatamatyadbhutena kasyacinmahArAjasya rAjyAbhiSekeNa vA lokatrayakhyAtacaritasya khecarendrasya vidyAsiddhilAbhena vA prakRSTarUpAkRSTasakalarAjakasya kanyAratnasya svayaMvaraprakrameNa vA zakrAdisuravRndArakapratiSThitasya devatAvizeSasya yAtrAvyatikareNa vA bhavitavyaM, na hyalpIyasi prayojane yatra tatra cotsave kadAcidevaMvidho bhavati sakalatribhuvanacamatkArakArI samArambhaH, samAsannadezaprabhavazva vAdyadhvanirasAviti vyaktatayaiva tAlalayavizeSANAmavagatam' [ U] Tippanakam-kasvarANi upaskaram [] / pAraM, zrutiviSayaM zravaNapatham , avatarasneva Agacchanneva, eSa iti sthAne eva iti pAThaH, adhikodbhutaharSa pracurotpannAnandaM yathA syAt tathA, mama antaHkaraNam , AkarSati AkRSya vazIkaroti, ke ka iva ? mayUram , abhinavAmbhodagoMdvAra iva navInameghagarjanAtizaya iva, punaH nirjalAraNyapathikaM nirjalavanamArgagAminaM, sArasakulakkANa iva sArasakulasya-samIpasthajalAzayasUcakasArasajAtIyapakSisamUhasya, vANaH-zabda iva / ayAsitaH zramitaH, tvam , adhunA samprati, niyojayituM prakRtagAyakAnveSaNAya vyApArayituM, na yujyase yogyo vartase, tathA'pi tadayogyatve'pi, bravImi vacmi, yadi adhvazramaH mArgagamanaparizramaH, zarIrasya, atimAtram atyantaM, bAdhAkaraH duHkhAkaraH, na syAditi zeSaH, vA athavA, yAtrAM prati yAtrAviSaye, manaH, mandodyama zithilodyamaM, na astIti zeSaH, tataH tarhi, nAvaM, gamanAya prayANAya, praguNIkuru sajjaya [I ] / adyApi yAvat, pRSThataH pRSThabhAge, ziviraM sainyasamUhaH, vahati AyAti; yAvat tIrabhuvi tIrabhUmau, senAvarAH senAzreSThAH, yathAkhaM yathAyathaM, kakharANi upaskaranikaram , avatArayanti adho nayanti; yAvat nirantarANi niravakAzAni, niravacchinnAnItyarthaH, sAmantAnAM kSudranRpANAM, yAnapAtrANi potAH, itastataH atra tatra, saJcaranti pracalanti; ca punaH, yAvat muktAsmatsannidhiH tyacAsmarasAmIpyaH,AkulAkulo'GgarakSaghargaH ativyaprAntaHkaraNo'rakSAdhikRtagaNaH, rAjakulaM rAjamandira, paritaH sarvataH, paTamandirANi vastragRhANi, nivezayati sthApayati; tAvat anupalakSitA eva kenApyalakSitA eva santaH, yAmaH gacchAmaH [1] / ca punaH, asya pratyakSa zrUyamANasya, divyagItadhvaneH manoharagAyanazabdasya, prArambhakaM pravartaka, lokaM janaM, pazyAmaH; yatra yasmin , kApi kutrApi, nagare vA, nage vA parvate vA, sAgarodarasaikate vA samudramadhyavartisikatAmayasthale vA, amUni tAni, pAdivANi vAdyAni, dhvananti nandanti, tatra niyataM nizcitaM, kasyacit avijJAtanAnnaH, mahArAjasya mahAnRpasya, atyadbhutena atyAzcaryAvahena, vA athavA, lokatrayakhyAtacaritasya bhuvanatrayaprasiddhacaritrasya, khecarendrasya vidyAdharendrasya, vidyAsiddhilAbhena vidyApIDhiprAptyA, vA athavA, prakRSTarUpAkRSTasakalarAjakasya prakRSTarUpeNa-utkRSTakharUpeNa, AkRSTa-vazIkRtaM, sakalaM-samagraM, rAjaka-rAjasamUho yena tAdRzasya, kanyAratasya kumArikAratnasya, svayaMvaraprakrameNa svayaMvarasamArammeNa, vA athavA, zakrAdisuravRndArakapratiSThitasya zakrAdibhiH-indrAdibhiH, suravRndArakaiH-surazreSThaiH, pratiSThitasya-pratiSThAmApanasya, devatAvizeSasya, yAtrAvyatikaraNa yAtrAsammardaina, bhavitavyaM bhavituM yogya, hi yataH, alpIyasi atyalpe, prayojane uddezye, yatra tatra cotsave sAdhAraNotsave ca, evaMvidhaH etAdRzaH, sakalatribhuvanacamatkArakArI samaprakharga-mala pAtAlalokakautukAvahaH, samArambhaH samArohaH, kadAcid, na bhavati na jaayte| asau vAdyabhvaniH vAdyazabdaH, Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA iti bruvANe mayi kSaNamathomukhaH sa tUSNI sthitvA jagAda--'yuvarAja! gamyate na kazcidapi doSaH, dRzyate ca kautukamidam , kiM tu sarvata eva durgaH parvatasyAsya paryanteSu toyarAzirna zakyate mahAntaM yatnamantareNa yAnapAtrikairavagAhayitum ; atra hi mahApramANAH saMcaranti jalacarAH, pade pade prakRtidustarAH pravahaNAnAM nivartayanti gatimAvartA:, sthAne sthAne zithilayanti yAtrotsAhamatizayodanAstaTagrAvANaH [] / IdRze ca nisargaduravatAre nIradhAvanavadhArita karNadhAreSu kenApi nirapAye pathi yathAvadavibhAvyamAnasamAnasamaviSam . bhAgAyAM vibhAvaryAmanukSaNamapekSaNIyasAhAyakeSvanAsannavartidhvaparayAnapAtreSu yAnamatyantasaklezamiti manyamAnasya me manAGmandAyate cittam , abhilASastu na kevalaM kumArasya mamApyasti gantum , yataH-pUrvamapyekadA'smAbhirihAvAsitaiH zruto'yamAsIdanyairapi karNadhArairanekazaH kathitamatra dhvanerasya sAmAnyena samutthAnaM na tu vizeSata: yato'yaM pravartate yo vAsya pravartaka iti kuto'pi vizeSopalabdhirupajAtA [ R], ityabhihite tena samadhikotpannakautukaH punaravocam-'sakhe ! yadi tavApyabhilASastadalaM vilambitum , uttiSTha gamananiSTho bhava, Tippanakam-yAnaM gamanam [R]| samAsannadezaprabhavaH atinikaTadezotpannaH, iti tAla-layavizeSANAM tAlazandaH karatale karAsphoTe kAMsyamayavAdyabhede gItAdau dvitramAtrAdikAlakriyAmAnAdau ca vartate, mRtyagItavAdyAnAmekatAnatA layaH, tadvizeSANAM-tatprakArANAm , vyaktatayaiva sphuTatayaiva, avagataM nizcitam [ U] / mayi, iti anupadoktaprakAra, avANe kathayati sati, saH tArakaH, adhomukhaH bhavanatavadanaH san , kSaNaM tUSNIM niHzabda, sthitvA, jagAd uktavAn, kimityAha-yuvarAja! gamyate tadanusandhAnAya prasthIyate, kazcidapi ko'pi, doSaH AlasyAdiH, na vidyata iti zeSaH, ca punaH, idaM vartamAnaM, kautukaM utsavaH, tAvaka tadanveSaNotsukya vA, dRzyate anubhUyate, kintu parantu, sarvata eva sarveSveva mArgeSu, durgaH duravagAhaH, asya suvelAkhyasya parvatasya, paryanteSu prAnteSu, vidyamAna iti zeSaH, toyarAziH samudraH, yAnapAtrikaiH pautikairapi, mahAntaM pracuraM, yatram mAyAsam , antareNa vinA, avagAhayituM praveSTuM, na zakyate pAryate; hi yataH, atra asmin samudre, mahApramANAH ativistRtAH, jalacarAH jalajantavaH, saJcaranti ucchalanti, punaH pade pade sthAne sthAne, prakRtidustarAH svabhAvato duratikramAH; AvartAH alabhramayaH, pravahaNAnAM potAnAM, gatiM gamanaM, nivartayanti nirundhanti; punaH sthAne sthAne . pratyekasthAne, atizayodagrAH atyantonatAH, taTagrAvANaH taTasthaprastarAH, yAtrotsAhaM prayANodyama, zithilayanti mandIkurvanti [k]| IdRze evaMvidhe, nisargaduravatAre khabhAvato duravagAhe, nIradhI samudre, karNadhAreSu kaivartAnAM madhye, kenApi, anaSadhArite anirNIte, nirapAye mirAparake, pathi mArge, yathAvat yathAyatham , avibhAvyamAnasamAnasamaviSamabhAgAyAm avibhAvyamAnau- anavadhAryamANa, ata eva samAnau-tulyau, samaviSamabhAgau-samatala-viSamonnatabhAgI yasyo tArazyA, vibhAvaryA rAtrI, anukSaNaM pratikSaNam , apekSaNIyasahAyakeSu apekSaNIyam-AzrayaNIm , sahAyakasAhAyyaM yeSAM tAdRzeSu, aparayAnapAtreSu anyapoteSu, anAsannavartiSu anikaTavartiSu satsu, yAnaM pra saklezam atiklezasAdhyam , iti manyamAnasya budhyamAnasya, me mama, cittaM hRdayaM, manAk kiJcit , mandAyate zithilAyate; gantuM prasthAtum , abhilASastu vAJchA tu, kevalaM kumArasya bhavataH, na na, apitu mamApi asti vartate / yataH yasmAddhetoH, ekadA ekasmin kAle, pUrvamapi, iha asmin sthAne, AvAsitaiH nivAsitaiH, asmAbhiH, ayaM dhvaniH, zrataH zravaNagocarIkRtaH AsIta, anyairapi vartamAnakarNadhAravyatiriktairapi. karNadhAraH kaivataiH. atra asmin sthAne.asya prakRtasya, dhvaneH, sAmAnyena avizeSeNa, samutthAna samudramaH, kathitam uktam , AsIt , na tu vizeSataH vizeSeNa, yataH yasmAt sthAnAt , ayaM dhvaniH, pravartate prAdurbhavati, vA athavA, asya dhvaneH, yaHpravartakaH prAdurbhAvaka iti, kuto'pi kasmAdapi, vizeSopalabdhiH vizeSaparicayaH, upajAtA abhUt [ ] / iti itthaM, tena tArakeNa, abhihite ukte sati, samadhikotpannakautukaH utpannaprabhuratarautsukyaH san, punaH avocam uktavAnaham , kimityAha-sakhe! bho mitra ! yadi Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmlrii| 303 maikAntato vinipAtabhIrurmazrIva yAtrAbhiyogabhaGgArthamarthazAstrapradarzitena varmanA dezakAlasahAyavaikalyAdIni kAraNAnyakAraNameva darzaya, saklezamastu yadi vA klezarahitam , avazyameva tAvad gantavyamavagantavyaM ca gItadhvanerasya tattvam , akRtagamano na tAvadadhunA prayatnenApi zaknomi cetasaH kutUhalataralitasya tvarAbhaGga kartu, kRtvApi kRcchreNAvAsamupagataH pratyapreNa pazcAttApahutabhujA dandahyamAnadeho divasamapi na svasthacittaH sthAsyAmi, prAptanijabhUmerapi samudravArtAvasareSu smaraNamasyopajAyamAnaM na me kAraNamanaNIyaso raNaraNakasya na bhaviSyati [la] / evaM ca sthite klezo'pi varamalpakAlamanubhUtaH zarIreNa stoko na jIvitAvadhirmanasA mahAn zokaH, yadi ca nimittazAskhaM pramANaM tataH so'pi gacchatAmasmAkamiha nAsti, sarvatra nirapAyA pramodahetuzca yAtreyamiti bhAvaya svayaM tattvadRSTayA, nahi sagnikRSTAyAmApadi durupapAdAyAM ca kalyANasaMpadi kadAcidIdRzI nirAtaGkatA tvarA ca cittavRtterbhavati, tadalamapAyazaGkayA, kuru sthiramasthAna eva bhaDDarIbhUtaM cetaH, cintaya prasthAnakAlocitaM sakalamAtmIyakalpam , arpaya tamastirohitavastusAkSAtkaraNAya rajanIsamayakSepaNIyamIkSaNayoraJjanam , niyojayA'nyayAnapAtrikAsattinirapekSaH sahAyapakSe yugAyataM nijameva bhujayugalam , adhya tavApi, abhilASaH tadanveSaNaiSaNA, vartata iti zeSaH, tat tarhi, vilambituM tadanveSaNe vilamba kartum , bhalaM vyartham , uttiSTha, gamananiSThaH prayANaparaH, bhava / mantrIva vinipAtabhIruH anarthAgamabhayAnvitaH san , yAtrAbhiyogabhaGgArtha prayANodyamavilopArtham , arthazAstrapradarzitena nItizAstra pradarzitena, vartmanA mArgeNa, dezakAlasahAyavaikalyAdIni kAraNAni samucitadezakAlAbhAvAdiprayANapratibandhahetUna, akAraNameva ahetukameva, ekAntataH niyamena, na darzaya brUhi / yadi saklezaM klezapUrvakam , vA athavA, klezarahitaM vinaiva klezam , astu gamanaM bhavatu, avazyaM tAvat prathama, gantavyaM tatra prasthAtavyam , ca punaH asya bhUyamANasya, gItadhvane gAnazabdasya, tattvaM yAthAtathyam , avagantavyaM nizcetavyam / akRtagamanaH avihitatadanveSaNArthaprayANaH, prayatnenApi mahatA yatnenApi, kutUhalataralitasya tadautsukyAkulitasya, cetasaH hRdayasya, tvarAbhaGgam autsukyazAntim , tAvaditi vAkyAlaGkAre, adhunA idAnIM, kartuM na, zaknomi pArayAmiH kRcchreNa klezena, kRtvApi kathaJcana tadbhaGgaM vidhAyApi, AvAsaM nijanivAsasthAnam , upagataH upasthitaH san , pratyagreNa abhinavena, pazcAttAparatabhujA yathAvat tadakaraNajanyAnutApavadinA, dandadyamAnadehaH jAjvalyamAnazarIraH.divasamapi dinamekamapi. khasthacittaH prakRtisthamanAH, na sthAsyAmi batiSye / prAptanijabhUmerapi upagatakharAjadhAnIkasyApi, me mama, samudravArtAvasareSu samudrayAtrAvRttAntakIrtanAvasareSu, asya gAmadhvaneH, smaraNam , upajAyamAnaM pravartamAnaM sat, amaNIyasaH atyadhikasya, raNaraNakasya udvegasya, kAraNaM, na bhaviSyati bhaviSyatyevetyarthaH [la.] / evaM sthite ca IdRzasthitau tu, zarIreNa alpakAlaM kiJcit kAlam, anubhUtaH upabhuktaH, stokA alpaH, klezo'pi duHkhamapi, varam ISatriyam, kintu manasA antaHkaraNena, anubhUta iti zeSaH, jIvitAvadhi: jIvanaparyantaH. zokaH pazcAttApaH, na vara iti zeSaH / yadi ca nimittazAlaM zakunazAstra pramANam, tataH tarhi, so'pi klezo'pi, iha asmin mArge, gacchatAM pratiSThamAnAnAm, asmAkaM, nAsti na sambhavati, sarvatra sarvasmin mA, nirapAyA klezarahitA, pratyuta pramodahetuzca zubhajanikA ca, iyaM yAtrA, bhavediti zeSaH, iti svayaM tattvadRSTayA yathArthadhiyA, bhAvaya Alocaya, hi yataH, Apadi vipattI, sannikRSTAyAM pratyAsannAyAM ca punaH, kalyANasampadi zubhasampattI, durupapAdAyAM duravApAyAM viprakRSTAyAmiti yAvat , kadAcit kadApi, cittavRtteH manovRtteH, IdazI evaM vidhA, nirAtaGkatA apAyazaGkAzUnyatA, ca punaH, svarA tadanusandhAnArthaprayANAturatA, na bhavati sambhavati, tat tasmAdetoH, apAyazaGkayA ApattisaMzayena, alaM vyartham ; asthAna eva anavasara eva, bhArIbhUtam apAyazaGkayA sambhrAntaM, cetaH antaHkaraNaM, sthirIkuru khAsthyamApAdaya / prasthAnakAlocita prayANAvasarocitaM yathA syAt tathA, sakalaM sarvamapi, AtmIyakalpam AtmanaH karttavyavidhiH, cintaya avadhehi, punaH tamastirohitavastusAkSAtkaraNAya nizAndhakArAvRtavastuvilokanArtha, rajanIsamayakSepaNIyaM rAtrikAle'paNIyam , IkSaNayoH-netrayoH, ajana-saMskArakadravyam , arpaya lagaya; anyayAnapAtrikAsattinirapekSA anyapotapratyAsatyapekSArahitaH san , sahAyapakSe sahakAri Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 Tippanaka- parAgavivRtisaMvalitA vasitasya te goSpadamadRzyamAnapAraH sakalo'pyakUpAraH, kiM punazcakSuH paricchedyamahimA tadekadeza: ? [ ] iti bruvANe mayi kSaNaM sa dolAyamAnacittaH sthitvA punaravAdIt - 'kumAra! bhrUkSepamAtra vyApAraNIye mayi kimiyatA vacanavistareNa ?, yadyavazyameva gantavyamiti nizcayastanna kazcidapi te kautukapratipanthI, prasthIyatA - mabhyudayAya, sajjo'yamAjanmanaH paripoSitaH sarveSvanyarAjakAryeSvanupayukta etAvanmAtraprayojanaH preSyajanaH ' ityabhidhAya praNatena mUrdhnA baddhA namaskArAJjalimudanvate tatkSaNopanatAbhipretazakunapraguNitamanovRttiH pravartayAmAsa gamanAyAsadolAyamAnadhvajadhvanitakiGkiNInibaddhoddhu ravirAvAM nAtram, prAvartayacca prAcetasena masRNamasRNamanusRtatUrya nisvano dikpathena [ e ] | prasthitAyAM ca tasyAM sahasaiva spanditAdharapuTamacirabhAvinamA nandamiva me nivedayAmAsa dakSiNaM cakSuH, Azcaryadarzanatyarayeva sarvato vibhAvyamAnaramyaromodbhedamazvabhiva jAtyamanimittamevAruroha harSaprakarSamantarAtmA, hRdayaprasarpaduddAmaharSotthApitazca kiJcit sazeSanidra iva prArabhata jRmbhitu - * mAyatAdhvaparizramaprasupto gamanotsAhaH [ ai ] | Tippanakam - prAcetasena vAruNena / masRNamasRNaM mandaM mandam [ e ] / sazeSanidra iva jRmbhituM jRmbhAM moktum, anyatra vikasitum [ ai] 1 pade, yugAyataM vRSaskandhAropyazakaTAmyadaNDavaddIrgha, nirjaM svakIyaM, bhujayugalameva bAhudvayameva, niyojaya jalacarAvartataTaprAvAdigamanapratibandhakApanayanAya sthApaya, adhyavasitasya gamanodyuktasya, te tava, adRzyamAnapAraH alakSyamANacaramAdhaH, sakalo'pi samo'pi, akUpAraH sAgaraH, goSpadaM gopadapramANaH, tarhi cakSuH paricchedyamahimA cakSuSaiva prameyamahattAkaH, tadekadezaH sAgaraikAvayavaH, kiM punaH tasya goSpadatvaM kimutetyarthaH [ ] / mayi, iti itthaM, bruvANe kathayati sati, saH tArakaH, kSaNaM kSaNaparyantaM, dolAyamAnacittaH gamanAgamanAnavadhAraNakSubdhahRdayaH san sthitvA maunamAsthAya punaH, avAdIt uktavAn kimityAha- kumAra 1, khUkSepamAtravyApAraNIye bhUtkSepAtmaka saMketamAtrapravartanIye, maya, iyatA etAvatA, vacanavistareNa vAgADambareNa kiM prayojanamiti zeSaH, na kimapItyarthaH, yadi avazyameva, kiM gantavyaM prasthAtavyamiti nizcayaH, astIti zeSaH, tat tarhi, te tava, kazcidapi ko'pi kautukapratipanthI gamanAbhilASapratibandhI, na vartata iti zeSaH, abhyudayAya maGgalAya, prasthIyatAM gantumArabhyatAm, A janmanaH janmArabhya, paripoSitaH pratipAlitaH, sarveSu samasteSu, anyarAjakAryeSu rAjocitakAryAntareSu, anupayuktaH akRtopayogaH, kintu etAvanmAtraprayojanaH etatkAryamAtropayogI, ayaM preSyajanaH mRtyajanaH, sajjaH prasthAnAya sannaddhaH, astIti zeSaH / ityabhidhAya ityuktvA, praNatena avanatena, mUrdhnA mastakena, udanvate samudrAya namaskArAJjaliM namaskArAtmakakara sampuTaM, baddhA viracayya, tatkSaNopanatAbhipretazakunaguNitamanovRttiH tatkSaNopanataiH- tatkAlopasthitaiH, abhipretazakunaiH - abhimatazubhasUcakavastubhiH, praguNitamanovRttiH pravartitacittavRttiH san gamanAyA sadolAyamAnadhvajadhvanitakiGkiNInibaddho duravirAvAM gamanAyAsena - gamanavegena, dolAyamAne - vyAdhUyamAne, dhvaje - patAkAyAM, dhvanitAbhiH -- dhvaniM kurvantIbhiH kiDi - NIbhiH - kSudraghaNTikAbhiH, nibaddhAH - kRtAH, uddhurAH - uccAH, virAvAH- dhvanayo yasyAM tAdRzIM, nAvaM pravartayAmAsa prerayAmAsaH ca punaH prAcetasena varuNasvAmikena, pazcimenetyarthaH, dikpathena diGmArgeNa, anusRtatUryanisvanaH anusRtaH sUryasya - vAdya vizeSasya, nikhanaH- ninAdo yena tAdRzaH, masRNamasRNaM mandaM mandaM yathA syAt tathA prAvarttayat preritavAn, nAvamiti zeSaH [ e ] / ca punaH, tasyAM nAvi, prasthitAyAM gantuM pravRttAyAM satyAm, sahasaiva akasmAdeva, me mama, spanditAdharapuraM kiJciJcalipuTA karAdharAghobhAgaM, dakSiNaM cakSuH, acirabhAvinaM zIghrabhAvinam, AnandaM zubhaM, nivedayAmAsa iva sUcayAmAsa ivetyutprekSA / punaH Azcaryadarzanasvarayeva AzcaryAvalokanautsukyeneva, sarvataH paritaH, vibhA vyamAnarasyarAmodbhedaM vibhAvyamAnaH- lakSyamANaH, ramyaH - manoharaH, romodbhedaH -- romAJco yasmiMstAdRzaM jAtyaM prazastam, azvamivetyutprekSA, antarAtmA antaHkaraNaM, harSaprakarSe haSotkarSam, animittameva akasmAdeva, Aruroha ArukSat / ca punaH AyatAdhvaparizramaprasuptaH Ayatena-dIrgheNa, adhvanA-mArgeNa, mArgagamaneneti yAvat yaH parizramaH khedaH, tena prasuptaH-prazayitaH, gamanotsAhaH gAnadhvanigaveSaNArtha prayANotsAhaH, hRdayaprasarpaduddAmaharSotthApitaH hRdaye-antaHkaraNe, Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / 305 atha tena sA svabhAvadhareNa samyagabhyastayAnapAtrapracArakarmaNA, yathAvibhAgamavasthitaiH sthairyavadbhirantikastha sakalasvopakaraNairamUDhabuddhibhirvidhureSu pacaSaiH karNadhArairAtmanaH sahAyIkRtairanugamyamAnena, sarvato dattasaprayatnadRSTinA rakSatA nipuNamadritaTa saMghaTTam, anuvelamIkSamANena suliSTabandhAnapi phalakasandhIn, nirundhatA tUrNamUrNAsikthakena sUkSmamapi vivarebhyaH kSarattoyamanukSaNam, anilasaMkSobheSu nUtanAH saMyojayatA rajjUH; ajarjarasyApi vAraM vAramApAdayatA sitapaTasya pATavam [ o ]; " 'itazcaGkramyate makaracakram itaH parikrAmati nakranikaraH, itaH sarati zizumArazreNiH, itaH prasarpati sarpapaGkiH, utsarpayata dIpikAH, prakAzayata sarvato mArgam, apasArayata nikaTacAriNo dUraM duSTajalacarAn ; ayamanuprasthamacalasya caTulabelitalAGgUlavallirArdravallUrarAGkayA raktAMzukapatAkAsu pAtitadRSTirutpitsuriva ceSTate siMhamakaraH, kirata rahaMsAbhimukhamasya payasi jvalantIramitailacchaTA:; idamakasmAdasmadavalokanakSubhitamutrasta Tippanakam - paJcaSaiH paJcaSapramANaiH / sikthakaM - damanam / kSarat pravizat [ a ] / prasarpatA - prasaratA, udAmnA - uddhatena, harSeNa, utthApitaH - jAgaritaH san kiJcit ISat sazeSanidra iva avaziSTanidra iva, jRmbhituM jRmbhAM mukhavikAsarUpAM moktam, anyatra vikasituM prArabhata prAvartata [ai] / atha anantaraM sA nauH, tena tArakeNa, nIyamAnA udyamAnA satI, svalpenaiva atyalpenaiva, samayena, dUraM jagAma gatavatItyapreNAnveti kIdRzena tena ? svabhAvadhIreNa prAkRtika dhairyazAlinA; punaH samyagabhyastathAnapAtra pracArakarmaNA samyak-suSThu yathA syAt tathA, abhyastam- anuzIlitaM yAnapAtrasya - potasya, pracArarUpaM saMcAlanarUpaM, karma - kArya yena tAdRzena; punaH yathAvibhAgaM yathAsthAnam, avasthitaiH upaviSTaiH punaH sthairyavadbhiH sthiraiH, punaH antikasthasakalasopakaraNaiH antikasthaM - pArzvavarti, sakalaM - samayaM khasya upakaraNaM yeSAM tAdRzaiH punaH vidhureSu Apatsu amUDhabuddhibhiH avivekazUnyahRdayaiH, punaH AtmanaH khasya, sahAyIkRtaiH sahakAritAM nItaiH, paJcaSaiH paJcabhiH SacirvA, karNadhAraiH nAvikaiH, anugamyamAnena anusriyamANenaH punaH sarvataH paritaH, dattasaprayatnadRSTinA vyApAritasAvadhAnadRSTikena; punaH anuvelaM pratitam adritaTasaMgha parvataikadezasaMgharSam, nipuNaM samyak rakSatA tAdRzasaMghaTTanaM parihArayatAH punaH suzliSTabandhAnapi dRDhabandhAnapi, phalakasandhIna naukA ghaTakakASThapaTTikAsandhisthAnAni, IkSamANena avalokamAnena; punaH vivarebhyaH naukAchidrebhyaH kSarat pravizata, sUkSmamapi khalpamapi, toyaM jalam UrNAsikthakena UrNAtantumizritamadhUtsna, tUrNa satvaraM, nirundhatA vArayatA; punaH anilasaMkSobheSu pavanodvelaneSu satsu, anukSaNaM pratikSaNaM, nUtanAH navInAH, rajjUH, saMyojayatA saMghaTayatA; punaH ajarjarasyApi azIrNasyApi, sitapaTasya nauko parisaMghaTita zvetavanasya, vAraM vAram anekavAram, pATavam utsarpaNasauSThavam, ApAdayatA sampAdayatA [o ] / punaH avasareSu yathAvasaram, ityAdi evamAdikaM yathAkramaM sAdhvasakaraM bhayajanakaM ca punaH, kartavyopadezaparaM kartavyAvedanaparaM ca punaH saprArthanaM prArthanAparaM ca punaH saparihAsaM parihAsasahitaM jalpatA kathayatA, ityaprimaM vizeSaNam / kimAdItyAha-- itaH asmin sthAne, makaracakraM makarajAtIya jalajantugaNaH, caGkramyate punaH punaratizayena vocchalati, punaH itaH asmin sthAne, nakanikaraH nakajAtIya jalajantugaNaH parikrAmati saJcarati punaH itaH asmin pradeze, zizumArazreNiH zizumArajAtIyajalajantusantatiH, sarati gacchati, punaH itaH atra sthAne, sarpapaGkiH jalIyasarpasamUhaH, prasarpati pracarati, dIpikAH dIpAn utsarpayata utthApayata, punaH mArga sarvataH paritaH, prakAzayata udbhAsayata, punaH nikaTacAriNaH nikaTagAminaH, duSTajalacarAn hiMsakajalajantUn, dUram, apasArayata apanayata / punaH ancalasya parvatasya, anuprasthaM prasthaH- parvatasya vAsayogyabhUmiH, prasthaM prasthaM pratIti anuprastham, caTulavellitalAGgUlavaliH caTulaM - sajavaM yathA syAt tathA, vehitA ucchalitA, lAGgUlarUpA - puccharUpA, valliH-latA yena tAdRzaH, ayaM siMhamakaraH siMharUpo makaraH, AIvallUrazaGkayA bhAImAMsazaGkayA, raktAMzuka patAkAsu raktavarNavastranirmitapatAkAsu, dattadRSTiH utkSiptacakSuH san utpitsuriva utpatitumicchuriva ceSTate ceSTAM karoti, raMhasA vegena, asya siMhasya, abhimukhaM sammukhe, payasi 39 tilaka0 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA kalabhasaMvaraNavihastayUthapaM tIrazAyi jalahastiyUthamagrapathena pAyonidhimavatinIrSati, tvaritamutsArayata yugapadAhitena hastatAlazabdena dUram ; asau rasAtalAt sadya evonmano vanAgnidhUmrikAmadhIkalmASapakSasaMpuTaiH zikharibhiradhiSThitapRSThabhAgo maTha iva sapArApataH saMcarati kamaTho, mA pratiSThadhvamabhimukhameva nikaSA prasthito neSyatyapathena nAvam au] asAvapi vidAritagirikandarAkAratuNDo mAnadaNDa iva sAgarasya grAsIkRtAkandajalakarijaTAlavadanairbAlamatsyairanusRtAbhirmatsIbhiranugamyamAno mRgayate nijaprAsocitaM sattvaM satvaramitastataH stimitayA gatyA timiGgilo, mA vidhatta kalakalaM, yAtu nibhRtameva, vikRta eSa mahate'narthAya; vazyatAmayamaticaTulavIcivegAkRSTairRmadbhirantaHkulAlacakrameNa riktodaralaghubhiraritrairAvedito dvAramiva rasAtalasya vAmataH samIpavartI zIghramAvarto; laGghayatAmayamapi kSepIyaH kSayasamayasandhyAnuraJjitAmbaraikadezaviDambI dakSiNataH pratikSaNamudazcatA phaNacakravAlaratnarAgapaTalena kramanipItakallolakAlimA pAtumanilamudyatasya kasyacinmahAhe Tippanakam-vallUraM-mAMsam / vihasta:-vyAkulaH / kalmASaH-karpuraH / nikaSA samIpam [ au] / jale, jvalantIH uddIpyamAnAH, agnitailacchaTAH sAgmitailadhArAH, kirata kSipata / punaH akasmAt atarkitam assadavalokanakSubhitam asmadavalokanena-asmaddarzanena, kSubhitaM-sambhrAntam , punaH unnastakalabhasaMvaraNavihastayUthapam unastAnAM vibhItAnAM bhayAd bhrAntAnAmiti yAvat, kalabhAnAM-hastizAvakAnAM, saMvaraNena-saMghaTanena, vihastaH-vyaprahastaH, yUthapa:yUthAdhipahastI yasmiMstAdRzaM, tIrazAyi taTasuptam , idaM jalahastiyUthaM, pAthonidhi samudram , avatitIrSati avatarItum avagAhitum icchati, yugapadAhitena ekakAlAvacchedenotpAditena, hastatAlazabdena prastahastataladhvaninA, tvaritaM bhIghraM, - dUram , utsArayata apanayata, hastiyUthamiti shessH| punaH rasAtalAt pAtAlAt , sadya eva tatkSaNameva, unmagnaH Urca mAgataH, punaH vajrAgnidhUmrikAmaSIkalmASapakSasampuTaiH vajrAgninA-indrotkSiptavajreNa, dhUmrikANAM-ziMzapAvRkSANAM, yA maSI-RjalaM, tena kalmASa-citraM zyAmalaM vA, pakSasampuTaM yeSAM taiH, zikharibhiH parvataiH, adhiSThitapRSThabhAgaH AkrAntapRSThapradezaH, asau kamaThaH kacchapaH, saJcarati udgacchati, ka iva ? sapArApataH pArApataiH-kapotaiH, adhiSThitaH, maTha iva devAlaya iva, mA pratiSThadhvaM prayAta, abhimukhameva sammukhameva, nikaSA samIpaM, prasthitaH kRtaprayANaH, apathena kumArgaNa, nAvaM, neSyati samayiSyati, asAviti zeSaH [kha] / punaH vidAritagirikandarAkAratuNDaH vidAritavikAsitaM, girikandarAkAra-parvataguhAkAra, tuNDaM-mukhaM yena tAdRzaH, punaH mAnadaNDa iva paricchedakadaNDa iva, sAgarasya samudrasya, punaH matsIbhiH matsyatrIbhiH, anugamyamAnaH anutriyamANaH, kIDazIbhiH? grAsIkRtAkrandajjalakarijaTAlaghadanaiH prAsIkRtaiH-kavalitaH, AkrandadbhiH-sazabdaM rudaddhiH, jalakaribhiH-jalahastibhiH, jaTAlaM-vyAptaM, vadanaM yeSAM tAdRzaiH, bAlamatsyaiH zaizavAvasthamatsyaiH, anusRtAbhiH anugatAbhiH, asAvapi, timiGgilaH zatayojanavistRtamatsyavizeSaH, stimitayA sthirayA, galyA, itastataH atra tatra, satvaraM zIghraM, nijaprAsocitaM khabhakSaNayogya, sattvaM jIvaM mRgayate anviSyati, kalakalaM kolAhalaM, mA vidhatta kuruta, mahate adhikAya, anarthAya ahitAya, syAd iti zeSaH, vikRtaH durudyataH, eSaH ayaM, nibhRtaM sthirameva yathA syAt tathA, yAtu gacchatu / punaH aticaTulavIcivegAkRSTaiH aticaTulA:aticaJcalAH, ye vIcayaH-tarajAH, teSAM vegaiH-AkRSTaH-kRtAkarSaNaiH, kulAlacakrakrameNa kumbhakAracakrabhramiprakAreNa, antaH samudrasya madhye, bhramadbhiH, riktodaralaghubhiH rikta-jalarahitaM, yad udaraM madhyabhAgaH, tena laghubhiH-laghutvamApannaiH, saMcAlane gatagurutvairityarthaH, aritraiH naikAcAlanakAhaH, AveditaH jJApitaH, punaH rasAtalasya pAtAlasya, dvAraM pravezasthAnamiva, vAmataH vAmabhAge, samIpavatI, ayam , AvartaH jalanamiH, zIghra vazyatAM pratAryatAM vajyatAmiti yAvat / punaH kSayasamayasandhyAnuraJjitAmbaraikadezaviDambI kSayasamaye-pralayakAle, yA sandhyA tayA anuraJjitaM-raktIkRtaM yadambaram-AkAzaH, tadekadezaviDambI-tadekadezAnukArI, punaH dakSiNataH dakSiNabhAgataH, pratikSaNaM pratipalam, udazcatA udgacchatA, phaNacakravAlaratnarAgapaTalena phaNamaNDalastharatnasambandhiraktimasamUhena, kamanipItakallolakAlimA krameNa Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| rugamanazaMsI. sAgaroddezaH, taTamiva purastaraGgairullaladbhirudbhAvyate kuruta vaMzakSepamantarvAri, durvAta iva dRzyate mukulayata sitapaTarajjujAlam , agrato visArimatsya iva vahati lambayata nAMgarAnavilambitaM [] mitrANi! mando'timAtraM marut, pralamvairvAhubhirvAhayata satvaramaritrANi; makaraka! manAgudaJcaya mArgataTaruhazcandanatarorasya tirazcImuparizAkhAma , mUrkha ! kimadhomukhaM sthito'si mudhA, badhAna hasta enaM maNDUkamastakamaNim , avazyaM na dazyase dandazUkaiH; sakulaka! vidhehi vedoddhAriNaH zakulasya kelim , uddhara raktatailapaGkamagnamUlAmimAM nAvam , adhIra! mA'vadhIraya madvacaH, vicara nirAkulo, nakravasayA'Jjitalocanasya sthalaM te sakalamambudhijalaM; zambUka ! bAda pracalAyase, na cetayasi grAheNApi gRhyamANacaraNaH, cetasi kRtaM bailakSyeNa, kSAlaya kSAreNa sAmudreNa vAriNA vAraM vAramAsya, yAsyati drAgeva nidrA sahekSaNAbhyAM kSayaM rAjilaka ! sarjito'pi noparamasi, praguNayAyinImapi nAvamAgastI gatiM prAhayasi, asti kaJcinna te diGmohaH ? yadhudAhRtAmapyahRdaya ! na jAnAsyuttarAzAvartanIm , pravartasva dRSTvA dRSlA saptarSimaNDalam' [a] Tippanakam-kSepIyaH kSiprataram [aM] / avaM ca Urdhva bhutpATayan (? udaJcaya UrdhvamutpATaya) [a]| nipItaH-tirobhAvitaH, kallolasya-mahAtarajasya, kAlimA-kRSNatA yasmiMstAdRzaH, ata eva anilaM pavanaM, pAtum , udyatasya kRtodyogasya, kasyacit avijJAtanAmakasya, mahAheH mahAsarpasya, udgamanazaMsI utsarpaNAvedakaH, ayaM sAgarodezaH sAgarAntargatonnatadezaH, kSepIyaH atizIghram , lavayatAm atikramyatAm , yaH sAgaroddezaH, puraH agre, ullaladbhiH ucchaladbhiH, taraH, taTamiva tIramiva, udbhAvyate pratyAyyate, ata eva antarvAri jalamadhye, vaMzakSepaM mAnakRte gatirodhanAdikRte vA vaMzaprakSepaNaM, kuruta; punaH durvAta iva uddhatapavana iva, dRzyate, ata eva sitapaTarajujAlaM sitapaTAnA-zvetavastrANAM, rajanA ca, jAlaM-samUha, mukulayata saMkocayata, punaH agre visArimatsya iva visArijAtIyamatsyavizeSa iva, vahati spandate, ata eva nAMgarAn lAGgarANi, avilambitaM satvara, lambayata namayata [aN]| punaH mitrANi! bho skhaayH|, marutU pavanaH, atimAtram atyantaM, mandaH anuddhataH, astIti zeSaH, ataH pralambai: dIrdheH, bAhubhiH bhujaiH, aritrANi nausaJcAraNakASThAni, vAhayata cAlayata / punaH makaraka! tatsaMjJaka1, mArgataTaruhaH bhUtataTaprarUDhasya, asya purovartinaH, candanataroH candanavRkSasya, tirazcIM kuTilAm , uparizAkhAm ava'zAkhAM, manAka kizcit , udaJcaya unnaya, mUrkha ! bho niSprajJa!, mudhA vyartham , adhomukham avanatamukhaM yathA syAt tathA, kim ? kimartham , sthitaH upaviSTaH, asi vartase, enam ima, maNDUkamastakamaNi maNDUkasya-bhekasya, mastake yo maNiH-ratnaM, taM haste badhAna gRhANa, dandazUkaiH sarvaiH, avazyaM nizcitaM, na dazyase tanmahinnA na dakSyase / sakulaka! tatsaMjJaka!, raktatailapaGkamagnamUlAM rakta-raktavarNa rudhirasvarUpaM vA, yat tailaM tanmaye, paGke-kardame, mannaM mUlaM yasyAstAdRzI, nAvam , uddhara tatpaGkAdunnaya, vedoddhAriNaH pralayapayodheH vedAn uddhRtavataH, zakulasya matsyavizeSasya, keliM lIlA, vidhehi kuru, adhIra dhairyazUnya!, madvacaH madvAkyaM, mA avadhIraya tiraskuru, nirAkulaH svasthaH san , vicara samudmArge vihara, navasayA nakAkhyajalacaramajayA, aJjitalocanasya Atinayanasya, te tava, sakalaM samagram , jalaM samudrajalaM, sthalaM sthalatulyam , astIti zeSaH / punaH zambUka! tasaMjJaka!, bADham atyantaM, pracalAyase ghUrNase, grAheNApi tadAkhyahiMsrajalacareNApi, gRhAmANacaraNaH AkramyamANapAdo'pi, na cetayase na avadhatse, cetasi manasi, vailakSyeNa, viSAdena, kRtaM vyartha, kSAreNa kSArarasAnvitena, sAmadraNa samudrasambandhinA, vAriNA jalena, vAraMvAram anekavAram , AsyaM mukhaM, mukhamaNDalamiti yAvat , kSAlaya siJca, drAgeva zIghrameva, IkSaNAbhyAM netrAbhyAM, saha, nidrA, kSayaM vinAzaM, yAsyati prApsyati / punaH rAjilaka! tatsaMjJaka!, tarjito'pi bhartisato'pi, na uparamasi nivartase, praguNayAyinImapi RjugAminImapi,nAvam , AgastIm agastyasambandhinI, dakSiNAmiti yAvat ,garti mArga, grAhayasi gamayasi, te tava, kaccit ko'pi, diGmohaH digabhramaH, na ! khAbhilaSitajJApanAya kRte prazne 'kaccit' ityasya vartamAnatvAd adhi Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA ityAdi sAdhvasakaraM ca kartavyopadezaparaM prArthanaM ca saparihAsaM ca jalpatA'vasareSu, nIyamAnA, kvaciJcirakAlasaMgalanasAndrANi kadAcidapyadalitAni yAnapAtraiH pATayantI zukaharitazaivalapaTalAni, kacita sAMyAtrikapracAravirahAdatisphItatAM gatairaharahaH sphuTatAM zuktisaMpuTAnAM muktAphalairnirantaraniciteSu saikateSu sukhaprasuptAni prabodhayantI jalamAnuSamithunAni, kvacid dUrata eva zrUyamANamukharapakSiravANi saMbhramotpatanasavizeSavitatadehAyAmAni jalanidhimadhyazAyIni zailatarukhaNDeSu piNDayantI bhAruNDANDajakulAni, svalpenaiva samayena dUraM jagAma / praguNavAtapreritA ca vrajantI tatrAtidIrdhe'pi vAridheradhvani gagana iva meghalekhA prAyazo na kavizvarakhAla, pradakSiNIkRtya ca krameNa taM kSitidhramabhimukhIbabhUva tasya tUryazabdaprabhavasya parvatoddezastha [k]| so'pi pradezastAM dUrAdeva darzitordhvadhvajabhujAmAtmAnamiva saMjJayA darzayantImantikAgatAM vijJAya sadya eva taM vAdyazabdaM kadAcit tAraM kadAcinmandamuJcarantamacchinnasaMtAnamAhvAnazabdamiva saMjahAra / virate ca vAditraniHsvane satatagamanodyamo'pi punarAkarNanAzayA tathaiva tArakaH stokaM gatyA satvaramAcakarSa nAvam [kh]| -- --- diGmoha eveti tAtparyam , ahRdaya ! he hRdayazUnya !, udAhRtAmapi uktAmapi, uttarAzAvartanIm uttaradiGmArgam , na jAnAsi na paricinoSi, saptarSimaNDalaM marIcyAdisaptarSitArAgaNaM, dRSTvA dRSTvA asakRdavalokya, pravartakha pravRttiM kuru [a]| punaH kIdRzI sA nauH ? zukaharitazaivalapaTalAni zukasadRzaharitavarNa jalatRNapuJjAn, pATayantI unmUlayantI, kIdRzAni? kvacit kutracit , cirakAlasaMgalanasAndrANi dIrghakAlajalasampAtanibiDAni, punaH yAnapAtraiH potaiH, kadAcidapi, adalitAni akhaNDitAni / punaH kacit kutracit pradeze, jalamAnuSa mithunAni jalIyamanuSyadampatIn, prabodhayantI jAgarayantI, kIdRzAni saikateSu sikatAmayasthaleSu, sukhaprasuptAni sukhena zayitAni, kIdRzeSu ? aharahaH pratyahaM, sphuTatAM dalatAM, zuktisampuTAnAM sampuTAnAM sampuTitazuktInAM, muktAphalaiH muktAmaNibhiH, nirantaraniciteSu niravakAzavyApteSu, kIdRzaiH? sAMyAtrikapracAravirahAt potavaNikapracArAbhAvAt , atisphItatAm atyujavalatA, gataiH prAptaiH / punaH kvacit kutracit sthAne, bhAruNDANDajakulAni bhAruNDAkhyapakSivizeSagaNAn , zailatarukhaNDeSu pArvatIyavRkSapatiSu, piNDayantI samUhayantI, kIdRzAni? dUrata eva dUrAdeva, zrUyamANamukharapakSiravANi zrUyamANaH yamAnAH, mukharapakSiNAM-vAcAlapakSiNA, ravAH-zabdA yaistAdazAni, pakSisthAne 'pakSa' iti pAThe zrayamANA mukharAH pakSA yeSAmityarthaH, punaH saMbhramotpatanasavizeSavitatadehAyAmAni sambhrameNa-antaHkSomeNa, yat utpatanamuDyanaM, tena savizeSam -atyantaM, vitataH-vistRtaH, dehAyAmaH-zarIradaiya yeSAM tAdRzAni, punaH jalanidhimadhyazAyIni samudramadhyazayanazIlAni / ca punaH, praguNavAsapreritA anukUlapavanapreritA, vajantI gacchantI, sA nauriti zeSaH, tatra tasmin , vAridheH samudrasya, adhvani mArge, gagane AkAzamArga, meghalekhA iva meghapaGgiriva, prAyazaH prAyeNa, kvacita kutrApi sthAne, na caskhAla skhalitavatI, krameNa dakSiNAdimArgakrameNa, taM kSitibhraM suvelaparvata, pradakSiNIkRtya paribhramya, tUryazabdaprabhavasya tUryAkhyavAdyavizeSadhvaniprAdurbhAvAspadasya, tasya prakRtasya, parvatodezasya parvatarUpordhvadezasya, abhimukhIbabhUva sammukhIbabhUva, nauriti zeSaH [k]| so'pi prakRtavAyazabdodgamasthAnabhUto'pi, pradezaH ekadezaH, dUrAdeva, darzitovaMdhvajabhujAM darzitaH- svAgamanasaMketanAya dRSTigocaratAM gamitaH, UrdhvadhvajarUyaH-naukoparitanapatAkAtmakaH, bhujaH-bAhurthayA tAdRzIm , ataH saMzayA tAdRzasaGke. tena, AtmAnamiva khamiva, darzayantIM sAkSAtkArayantI, tAM nAvam , antikAgatAM samIpamAgatAM, vijJAya nizcila, sadya eva tatkSaNameva, taM vAdyazabdaM tUryAkhyavAdyadhvanim , AhvAnazabdamiva AhvAnAtmakadhanimiva, saMjahAra upasaMhRtavAn, nivAritavAniti yAvat , kIdRzam ? kadAcit kasmiMzcit kSaNe, tAraM tIvaM, kadAcit mandaM yathA syAt tathA, uccarantam udgacchantam , punaH acchinnasantAnam aviratadhAram / vAditraniHsva ne vAyadhvanau, virate nivRtte sati, punarAkarNanAzayA punaH zravaNAzayA, satatagamanodhamo'pi aviratagamanaprayatno'pi, tArakaH tadAkhyakarNadhAraH, Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| uvAca ca vigataharSaH-'kumAra! vizrAnta eSa tAvadatraiva pradeze mArgadezako'smAkamAtodyadhvaniH / AjJApaya kimadhunA kartavyam, kimevameva baddhavegA purastAdabaddhalakSa(kSya)meva pravalaMta iyaM nauH, uta pazcAnnivatyete, yadyavazyameva puraH prayAtavyaM draSTavyaM ca kautukamiti nizcayaH kumArasya, tanna kiJcid vilambana vicAreNa kA kRtena prayojanam , anenaiva parvatanitambAvalambinA mArgeNa gamyate yAvat kimapi dRSTamatha na kiJcid gatena dRSTena vA kautukena sAdhyasiddhiriti buddhistadalamAtmanA vRthaiva klezitena, prasthIyate sthAnAdita eva pratIpaM, gamyate ziviram , AzvAsyate sarvatastvadadarzanena viklavIbhUto bhRtyavAndhavamitralokaH, kriyante prastutAni rAjyakAryANi, kautukAni tvaparyavasAnAyAmatra daNDayAtrAyAmadRzyapAre bhagavatyakUpAre vicarato yahacchayA kumArasya pade pade sulabhadarzanAni, kiM ca taiH, ayameva hi tAvadavadhiradbhutAnAM nidarzanaM darzanIyAnAM saMketazAlA kutUhalakAriNAM yujyate ratnakUTazailaH kathamapi prasaGgadRSTo draSTumanugrahItuM ca saparigrahasya vividhakrIDAbhiH [ga] / atra hi pade pade sundaratayA suralokasyApi janitavrIDAni krIDAsthAnAni, sthAne sthAne sarvatakAni vanAni, vane vane vikacaratnakusumastabakatArakitAni kalpatarUkhaNDAni, khaNDe khaNDe bahuprapaJcAH kAJcanalatA tathaiva pUrvavadeva, stokam alpaM, gatvA, nAvaM, satvaraM zIghram , AcakarSa nivartayAmAsa [kha] 1ca punaH, vigataharSaH naSTaharSaH san, uvAca uktavAn , kimityAha-kumAra! yuvarAja!, asmAkaM, mAgedezaka: mArgAvedakaH, eSaH ayam , AtodyadhvaniH vAdyavizeSadhvaniH, atraiva asminneva, pradeze sthAne, vizrAntaH nivRttaH, adhunA samprati, kiM kartavyaM kartumucitam , iti AjhApaya Adiza / evameva itthameva, baddhavegA janitavegA, iyaM nau kim , abaddhalakSyameva anizcitagantavyapradezameva yathA syAt tathA, purastAt agre, pravartyate preriSyate, uta athavA, pazcAt nivartyate nivartayiSyate, mayeti zeSaH / yadi kumArasya bhavataH, avazyameva nUnameva, puraH agre, prasthAtavyaM prasthAtumucitam , ca punaH, kautukam utsavaH, draSTavyaM draSTumucitam iti , nizcayaH saMkalpaH, vartata iti zeSaH, tat tarhi, kRtena, vilambrena kAlAtyayena, vA athavA, vicAreNa vivecanena, na kizcida alpamapi, prayojanaM phalam , kiM nu parvatanitambAvalambinA parvatakaTibhAgAvalambinA, mArgeNa, yAvat yAvantaM kAlaM, kimapi kautukamiti zeSaH, dRSTaM dRSTigocaraM, syAditi zeSaH, tAvat gamyate prasthIyate, atha yadi, gatena gamanena, vA athavA, dRSTena dRggocarIkRtena, kautukena utsavena, na sAdhyasiddhiH prayojana-- niSpattiH, iti buddhiH nizcayaH, syAditi zeSaH, tat tarhi, vRthaiva vyarthameva, klezitena AyAsitena, AtmanA khena, alaM vyartham , ita eva asmAdeva sthAnAt , pratIpaM pazcAt , prasthIyate prayANaM kriyate, zibiraM sainyAvAsaH, gamyate prApyate, tvadarzanena tvaddarzanAbhAvena, viklavIbhUtaH vyAkulIbhUtaH, bhRtya-bAndhava-mitralokaH sevakabandhusuhRjanaH, sarvataH samantataH, AzvAsyate sAntvyate, punaH prastutAni prakRtAni, rAjyakAryANi kriynte| aparyavasAnAyAM niravadhikAyAm , atra asthAM, daNDayAtrAyAM dIrghayAtrAyAm , adRzyapAre alakSyottarAvadhike, bhagavati aizvaryavati, akUpAre sAgare, yadRcchayA khecchayA, vicarataH viharataH, kumArasya bhavataH, pade pade sthAne sthAne, kautukAni tu utsavAstu, sulabhadarzanAni anAyAsadazenAni, syuriti zeSaH ca punaH,taiH anantaropavarNitakotukaiH, kim na kimapi pryojnmityrthH| adbhutAnAm AzcaryANAm , avadhiH caramasImA, pradhAnakendramiti yAvat , punaH darzanIyAnAM draSTuM yogyAnAM, vastUnAM, nidarzanam AdarzabhUtaH, punaH kutUhalakAriNAm utsavakAriNAM, saMketazAlA saMketagRham , kathamapi kathaJcit , prasaGgadRSTaH prasavazAdavalokitapUrvaH, ayameva ratnakUTazailaH ratnakUTaparvataH, hi nizcayena, tAvaditi vAkyAlaGkAre, draSTuM dRSTigocarIkatu, saparigrahasya saparivArasya, vividhakrIDAbhiH anekakrIDAbhiH,anugrahItum anukampayituM ca,yujyate yogyo vartate [ga] ! hi yataH, atra asmin parvate, pade pade sthAne sthAne, sundaratayA manohAritayA, suralokasyApi svargalokasyApi, janitabIDAni utpAditalajAni, krIDAsthAnAni krIDAkSetrANi; punaH sthAne sthAne pratisthAnam , sarva - kAni yugapatsarvaRtusukhAvahAni, vanAni, idaM 'dRzyante' iti vakSyamANakriyayA'nveti, punaH vane vane prativanam , vikacaratnakusumastabakatArakitAni vikacAnAM-kikasitAnAM, ratnAnA-svajAtizreSThAnAM rakharUpANAM vA, kusumAnAM-puSpANAM, yaH stabakaH-gucchaH, tena tArakitAni-saMjAtatArakANIva, kalpatarUkhaNDAni kalpavRkSapatayaH, punaH khaNDe khaNDe pratikhaNDam , Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA dolAH, pratidolamAndolanakrIDAnanditAni dRzyante satatamanavadyaveSANi vidyAdharadvandvAni, api ca sAnau sAno nizamyate karNAmRtaM kinnaragItam , bhRgau bhRgAvAkayete nirjharaNajhAtkRtamatisphItam , sariti sariti vilasanti ratnavAlukApulineSu citrAH pakSiNaH, kAle kAle vAti vistAritaratikeliramarANAM samIraNo dakSiNaH, pradeze pradeze cintite cittasya jAyate parA prItiH, vastuni vastuni vibhAvita bhavati locanadvayasya draSTavyadarza. necchAnivRttiH [gh]| tathA ca chAyayApi patrapAdapacchAyAnAmapasarati dehinAmaGgaglAniH, gandhenApi puSpadrumagandhAnAmandhIbhavanti ghrANAni, vAtenApi caitravAtasya vikaTamudvahanti vanalatAH kusumATTahAsam , vArtayApi dayitavArtAyA manasi mAninInAM karoti manmathaH sthAnA dhipatyenAvAsam / kiM cAparokSavarNanena, nirNeSyati yathAvasthitaM svarUpamasya svayamevAnubhUya svAmI' iti jalpityA joSamabhajat [3] ahaM tvakANDa eva khaNDitagamanarabhasena tasyAnena vacasAnavasAnena pathApi janitavyathaH 'kaSTa, na lezo'pyabhilaSitasaMpattyA sukhasya saMjAtaH, kleza eva kevalamanubhUtaH' iti bhAvayannudbhUtagADhodvegatastatkSaNamadho Tippanakam-chAyayA lezena / joSa maunam [Ga] / bahuprapaJcAH bahuvistArAH, kAJcanalatAdolAH kAJcanAkhyanAgakesaralatArUpA dolAH, punaH pratidolaM dolAyo dolAyAm , AndolanakrIDAnanditAni AndolanAtmakakrIDAsaMjAtAnandAni, satatam aviratam , anavadyaveSANi anindyaveSaviziSTAni, vidyAdharadvandvAni vidyAdharadampatayaH, dRzyante dRSTigocarIbhavanti / sAno sAnau pratisamasthala, karNAmRtaM karNayoramRtatulyaM, kinnaragItaM kinnarANAM-devayonivizeSANAM, gItaM, nizamyate shruuyte| bhRgau bhRgau pratiprapAtasthAna, atisphItaM atisphuTam . nijharaNajhAtkRtaM srotaHsyandanadhvanivizeSaH, AkarNyate zrUyate / punaH sarisi sariti pratinadi, ratnavAlukApulineSu zreSThasikatAmayasthaleSu, yadvA ratnarUpasikatAmayapradezeSu, citrAH citravarNAH, pakSiNaH, vilasanti virAjante / punaH kAle kAle samaye samaye, amarANAM devAnAM, vistAritaratikeliH pravardhitaratikrIDaH, dakSiNaH dakSiNadigvAhI, samIraNaH pavanaH, vAti vahati / punaH pradeze pradeze pratyekapradeze, cintite samAlocite sati, cittasya hRdayasya, parA utkRSTA, prItiH tRptiH, jAyate utpadyate / punaH vastuni vastuni pratyekavastuni, vibhAvite vicArite sati, locanadvayasya netradayasya, dravyadarzanecchAnivRttiH darzanIyavastvantaradarzanautsukyanivRttiH, jAyate iti zeSaH [gha]|ca punaH, tathA patrapAdapacchAyAnAM patrAvRtavRkSakRtAnAtapAnAm , chAyayA'pi lezenApi, dehinAM zarIriNAm , aGgAglAniH zarIratApaH, apasarati nazyati / punaH purupadramagandhAnAM puSpavRkSA''modAnAM, gandhenApi lezenApi, prANAni ghANendriyANi, andhIbhavanti byAmuhyanti / punaH caitravAtasya caitramAsAtmakavasantakAlikapavanasya, vAtenApi vahanenApi saMcaraNenApIti yAvat , vanalatAH vanasthalatikAH, vikaTaM sundaraM, kusumAhAsam puSparUpaM mahAhAsam, udvahanti utsRjanti, punaH dayitavArtAyAH pativRttAntasya, vArtayApi carcayApi, mAninInAM mAnavatInA, manasi hRdi, manmathaH kAmadevaH, sthAnAdhipatyena sthAnasvAmibhAvena, AvAsaM nivAsa, karoti / apa rokSavarNanena pratyakSIbhUtavastuvarNanena, kim ? kimapi na prayojanamiti bhAvaH, svAmI adhipatiH, bhavAniti yAvat, yathAvasthitaM vastu sat , asya prakRtazailasya, svarUpaM, svayam Atmanaiva, anubhUya sAkSAtkRtya, nirNeSyati avadhArayiSyati / iti itthaM, jalpitvA uktvA, joSaM maunam , abhajata azizrayat [3] / ahaM tu, akANDa eva anavasara eva, khaNDitagamanarabhasena khaNDitaH-nivAritaH, gamanarabhasaH-gamanavego yena tAdRzena, anena anupadamuktena, tasya tArakasya, ghacasA vAkyena, punaH anavasAnena niravadhikena, pathApi mArgeNa ca, janitavyathaH utpAditaduHkhaH san , 'vacasAnabasAnena pathApi' iti sthAne vacasA pathyenApi iti pAThe hitakAriNApi vAkyenetyarthaH, kaSTaM duHkham , abhilaSitasampattyA abhilASitasya-abhISTasya, sampattyA prAptA, sukhasya-Anandasya, lezo'pi alpamAtrApi, na sAtaH samutpannaH, kevalaM za eva, anubhUtaH upabhuktaH, iti bhAvayan vicArayan , una dvegataH utpanna nitAntasambhramavazAt , tatkSaNaM Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / 311 mukho'bhavam / adattottarazca tasmai tadAkasmikamAlocyAlocya cApalamAtmano manasi jAtahAso vismayapAviSAdAnAM yugapadAspadatAmagaccham / akaravaM ca jAtaparamAnutApazcetasi - ' hanta, kasmAnmayA mithyA - kutUhalataralitena sahasaiva tUryaravamupazrutya dhAvatA zizuneva laghutAM paramAtmA''nItaH, kimityacintitAtmavinipAtaduHkhena zikhariNeva kulizapAtabhIruNA saMcaradanekaduSTaprAha duravagAho mahAsamudrakukSiravagADhaH, kimanivAritendriyavRttinA bAlatapasvineva niSphalo'nubhUtaH zItavAtAdijanitaH kAyaklezaH, kuto mamedamanupadiSTamazikSitamanabhyastamacintitamevAdya cApalamAvirbhUtam [ca], aho caJcalasvabhAvatA cittapariNate:, aho vikAra bahulatA tAruNyagateH, aho duHkhadAyakatvaM sukhAbhilASANAm, aho vyasanadAnavaidagdhyamanadhInatAyAH, aho kAryapariNativicAravidveSo darpodreka vilasitAnAm, aho mativiparyayapradAnatAtparyaM daivaprAtikUlyasya, tasya tAdRzasya araprayatnasya tasya vidyAbhyAsasya, tasya nItizAstrazravaNasya tasya heyopAdeyatattvaparijJAnasya, teSAM vRddhopadezAnAm, tasyA vidagdhajana saMgateH, tasya ca nisargasiddhasyendriyavargasaMyamasya kIdRzo vipAkaH saMvRttaH [ cha ], Tippanakam - bAlatapakhinA ajJAnatapodhanena [ca] | tasmin kSaNe, adhomukhaH avanatavadanaH abhavaM jAtaH / ca punaH, tasmai tArakAya, adattottaraH adattaprativacanaH san tadA tasmin kAle, AtmanaH svasya, Akasmikam akAraNakaM, cApalaM cAJcalyam, Alocya Alocya vicArya vicArya, manasi cetasi, jAtahAsaH utpannakhAvajJocita parihAsaH san yugapat ekakAlaM, vismaya trapA viSAdAnAM AzcaryalajAduHkhAnAm, AspadatAM sthAnatAm agacchaM prApam / ca punaH, jAtaparamAnutApaH utpannAtyantapazcAttApaH san cetasi citte, akaravam acintayam, kimityAha - hanta khedaH, zizuneva bAMleneva, mithyAkutUhalataralitena mithyAbhUtotsavacaJcalitena, punaH sUryaravaM vAdyavizeSadhvanimU, upasRtya anusRtya, sahasaiva zIghrameva dhAvatA vegena gacchatA, mayA, akasmAt akAraNameva, AtmA khaH, parAm atyantAM, laghutAM kSudratAm, AnItaH / punaH kimiti kasmAt, kulizapAtabhIruNA vajrAghAtabhItena, zikhariNA parvatena, iva, acintitAtmavinipAtaduHkhena acintitaH - anAlocitaH, AtmanaH-svasya, vinipAtena - anarthApAtena, pakSe samudrAntaHpatanena, duHkhaM yena tAdRzena, mayeti zeSaH, saJcaradanekaduSTagrAhaduravagAhaH saJcaradbhiH-ucchaladbhiH, anekaiH - bahubhiH, duSTaprA hai: - hiMsaka jalacaravizeSaiH, duravagAha :- duSpravezaH, mahAsamudra - kukSiH ativistRtasamudrodaram, avagADhaH pravezakarma tAmApAditaH / punaH kiM kimarthaM, bAlatapakhine va ajJAna tapodhanena, anivAritendriyavRttimA aniyantritendriyavyApAreNa, mayeti zeSaH, niSphalaH vyarthaH, zItavAtAdijanitaH zItavAdhvAtapAdyupa. dravotpAditaH, kAyaklezaH zarIraduHkham, anubhUtaH bhuktaH / punaH anupadiSTaM na kenApi dharmAcAryeNopadiSTam, azikSitaM nApi kasmAcid vidyAguroradhItam, anabhyastam nApi svayamanuzIlitaM mama idaM prakRtaM cApalam acintitameva -- atarkitameva kutaH kasmAddhetoH, AvirbhUtaM prakaTitam [ca] / aho viSAdaviSayo'yaM, yaduta - cittapariNateH cittavRtteH, caJcalakhabhAvatA prAkRtikacaJcalatA, punaH aho prAgvadarthaH, evamuttaratra, tAruNyagateH yauvanAvasthAyAH, vikAra bahulatA vikRtivipulatA, punaH, addo sukhAbhilASANAM sukhecchAnA, duHkhadAyakatvaM duHkhajanakatvam, punaH aho anadhInatAyAH svatantratAyAH, vyasanadAnavaidagdhyaM saMkaTotpAdanapATavam punaH, aho darpodrekavilasitAnAM garvAtizayavilAsAnAM, kAryapariNativicAravidveSaH kriyAphalavivekavairam, punaH, aho daivaprAtikUlyasya bhAgyapratikUlatAyAH, mativiparyaya pradAna tAtparya buddhivaiparItyApAdanatatparatvam / tAdRzasya matkalyANa pariNAminaH, tasya anubhUtasya, tAtaprayatnasya matpituH prayAsasya punaH tasya svakRtasya, vidyAbhyAsasya zAstrAnuzIlanasya, punaH tasya svakRtasya, nItizAstrazzravaNasya nItizAstrAdhyayanasya punaH tasya khakRtasya, heyopAdeyatatva parijJAnasya heyaM-- tyAjyam, aniSTasAdhanamiti yAvat, upAdeyaMprAyamiSTasAdhanamiti yAvat tayoryat tattvaM yAthArthya tatparijJAnasya tannirNayasya punaH teSAM gRhItAnAM vRddhopadezAnAM gurujanAnuzAsanAnAm, punaH tasyAH upAsitAyAH vidagdhajanasaMgateH vidvajjanasaMgasya, punaH tasya svasAkSikasya, nisarga Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA kimidAnImasya pRcchataH prativacanaM prayacchAmi, kiM kartavyamupadizAmi, svayaM ca kiM karomi, kathamayamavazyamArabdhaM mayA nirvoDhavyamiti baddhanizcayenApi niravadhau payodhAvanavadhAritAyAM gantavyabhUmAvanizcite draSTavyavastudarzane klezAyAsalAbhAya varAkaH puraH pravartayitavyaH, kathaM ca gamanaM nivArayataH pUrvamasya vacanamanAhatamidAnI bahu mantavyam , kathaM cAsthirasvabhAvatayA sarabhasapradhAvitena bhUmimiyatImAgatya bhagna. manasA tIrAdarzizakunineva pazcAnnivartitavyam [ja ], nivRttenApi kathamayamanekavikaTAvartazatasaMkulaH sarvato vizRGkhalapracArairduSTajalacaraiH pade pade praskhalitayAnapAtragatiratimAtradurgaH sAgaraikadezo laGghayitavyaH, kathaM ca tatkAlamasmatsaMnihitasainikAveditavRttAntaM saMbhrAntasya samakAlamekavarmanA prAtaH pradhAvitasya nirantarapracalitAnekanausahasrasaMkSobhitAmbudherardhapathadRSTasya pArthivalokasya vRthAgamanalajjAvilakSAkSamAnanaM darzayitavyam , kathaM ca dUrAdeva darzitasmitasya pArzvamupagatavataH 'ka gatAH, kimarthaM gatAH, kiM dRSTaM, kimanubhUtaM, kimAsAditam' ityAdi pRcchataH praNayivargasya sahasA hepaNaM svacaritamAvedanIyam , kathaM cAvAsasthAnamupAgatena durvinayajanitodvegAH svatantra iti kRtvA tUSNImeva sarve samarpitasvAdhikAramudrAH prasAdanIyA rAjyacintakAH pradhAna siddhasya khAbhAvikasya, indriyavargasaMyamasya cakSurAdIndriyagaNaniyantraNasya, kIdRzaH kiM prakArakaH, vipAkaH pariNAmaH, saMvRttaH saMjAtaH [cha ] / pRcchataH gamanaparAvartanapraznaM kurvataH, asya tArakasya, kiM kIdRzaM, prativacanam uttaraM, prayacchAmi pradadAmi, punaH kiM tyoH katarat , kartavyaM karaNIyam , upadizAmi AjJApayAmi ca punaH, svayam AtmanA'pi, kiM karomi / mayA ArabdhaM pravartitaM, tatra gamanamityarthaH, avazya nUnam , nirvoDhavyaM sampAdanIyam, iti itthaM, baddhanizcayenApi kRtanizcayenApi, mayeti zeSaH, niravadhau apAre payodhau samude, gantavyabhUmau gantavyasthAne, anavadhAritAyAm anirNItAyAm , punaH draSTavyavastudarzane lakSyabhUtavastudarzane, anizcite sandigdhe, varAka: dayanIyaH, ayaM tArakaH, kathaM kena prakAreNa, para: agre, pravartayitavyaH prvrtyitumucitH| ca punaH, pUrva prAka, gamana, nivArayataH niSedhataH, asya tArakasya, anAhatam upekSitaM, vacanaM vAkyam , idAnIm adhunA, kathaM kena prakAreNa, bahu cAru, mantavyaM khIkaraNIyam / ca punaH, asthirasvabhAvatayA capalakhabhAvatayA, sarabhasapradhAvitena savegaM kRtapradhAvanena, mayeti zeSaH, iyatIm etAvatI, bhUmi samudrapradezam , Agatya, bhagnamanasA bhagnamanorathena satA, tIrAdarzizakunineva tIramapazyatA pakSiNeva, pazcAt , kathaM kena prakAreNa, nivartitavyaM parAvartitavyam , [ja] / nivRttenApi parAvRttenApi, mayeti zeSaH, anekavikaTAvartazatasaMkulaH anekena-bahunA, vikaTAnAM-bhISaNAnAm , AvartAnAM, zatena, saMkula:-vyAptaH, sarvataH paritaH, vizRGkhalapracAraiH apratihatapracAraiH, duSTajalacaraiH hiMsakajalajantubhiH, pade pade sthAne sthAne, praskhalitayAnapAtragatiH praskhalitA-vyAhatA, yAnapAtrasya-potasya, gatiH-gamanaM yasmistAdRzaH, atimAtradurga: atyantaduHkhena gamanIyaH, ayaM sAgaraikadezaH samudraikadezaH, kathaM lar3ayitavyaH layituM zakyaH / tatkAlaM tatkSaNam asmatsannihitasainikAveditavRttAntam asmatsanihitasainikaiH-asmatpArzvavartisainyaiH, AveditavRttAntaM-niveditavRttAntaM yathA syAt tathA, sambhrAntasya kSubhitasya punaH samakAlaM yugapat , prAtaH, ekavarmanA ekamArgeNa, pradhAvitasya kRtapradhAvanasya, nirantarapracalitAnekanausahasrasaMkSobhitAmbudheH nirantarapracalitaiH-anavarataprasthitaiH, anekanausahanaiHanekasahasrasaMkhyakanaubhiH, saMkSobhitaH-unmathitaH, ambudhiH-samudro yena tAdRzasya, punaH, ardhapathadRSTasya ardhamArgAvalokitasya, pArthivalokasya nRpajanasya, taM pratIti yAvat , vRthAgamanalajAvilakSAkSaM vRthAgamanena-vyarthamevAjJAtasthAne prayANena, yA lajjA tayA, vilakSa-viSaNaM nimIlitamiti yAvat, akSi-netraM yasmiMstAdRzam , AnanaM mukhamaNDalaM, darzayitavyaM darzamitumucitam / ca punaH, praNayivargasya svasnehAspadagaNasya, sahasA zIghra, hepaNaM lajjAjanaka, svacaritaM vakRtyaM, kathaM kena prakAreNa, AvedanIyaM vijJApanIyam , kIdRzasya ? dUrAdeva darzitasmitasya prakaTitamandahAsasya, pAca nikaTam , upagatavataH AgatavataH, AgamiSyata iti yAvat ,kka kutra, gatAH, kimartha kiMnimittaM, matAH, bhavanta iti zeSaH / punaH kiM dRSTaM dRSTigocarIkRtam, punaH kim anubhUtam anubhavagocarIkRtam, punaH kiM vastu AsAditaM prAptam , ityAdi pRcchataH jijJAsA prakaTayataH / ca punaH, AvAsasthAnaM khanivAsasthAna rAjadhAnImiti yAvat , upAgatena, samAgatena Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| 313 puruSAH / kathaM ca hRdayadAhalacitAnuvRttInAmanullaGghanIyavacasAM vRddhabandhUnAmadhomukhena sadasi soDhavyAH zravaNaparuSA ropatiraskArAH, sarvathA dhigU mAM cApalopahatamanAtmajJamutsRSTAbhimAnamasamIhitakAriNam , anenApyadRSTa. ziSTavyavahAreNa sarvadA prAkRtalokasahavAsinA tArakeNa tarala iti kutUhulIti krIDanazIla iti saMbhAvitam' [jha] / ityAdyanalpamanekasaMkalpakavalitacittavRttezcintayata eva me jagAma pariNAmamapratarkitaiva rajaniH / ardhvakiraNarajjustambalambamAnazazivimbanAGgarAdaparadigbhAgayAnapAtrAdavatatAra sAMyAtrika iva kRtAmbarajaladhiyAtraH zanaiH zanairandhakAraH / kiM vRthA nadasi, mathane yadi mayA ratnAni te kakSIkRtAni tadurikSapaitadityavatArya zirasaH puro mandarakSitibhRtA kSiptamuttarIyakSaumamiva piNDIkRtamindumaNDalamAkulAkulaprasAritormihasto jagrAha jaladhiH / pramukha eva pravRttameSasya tatazcalitasarohiNIkavRSasya kApi kApi vibhAvyamAnatulAdhanuSaH Tippanakam- [pravRttameSasya meSaH-ajaH, ] meSarAzizca, calitasarohiNIkavRSasya ekatra rohiNI-nakSatram , vRSaH -rAziH, anyatra rohiNI-surabhiH, vRSaH- gauH / vibhAvyamAnatulAdhanuSaH ekatra tulA-dhanuSI rAzI, bhanyatra tulA-prasiddhaiva, dhanuzca-kArmukam [] / yAma mayeti zeSaH, rAjyacintakAH rAjyasaMcAlakAH, pradhAnapurUSAH mazrijanAH, kathaM kena prakAreNa, prasAdanIyAH anunetvyaaH| kIdRzAH? durvinayajanitodvegAH madIyadurvinItatotpAditAntaHkSobhAH, punaH svatantraH khecchAcArI, iti kRtvA matvA, tUSNImeva kimapyakathayitvaiva, samarpitastrAdhikAramudrAH pratyarpitasvaskhAdhikArajJApakacihavizeSAH / ca punaH, vRddha. bandhUnAM vayasA zreSThabandhujanAnAM, zravaNaparuSAH karNakaThorAH, roSatiraskArAH krodhaprayuktAnAdaravAkyAni, sadasi sabhA. khena avanatavadanena satA, mayeti zeSaH, kathaM kena prakAreNa, soDhavyAH saDnIyAH, kIdRzAm ? hRdayadAhalavitAnuvRttInAM hRdayadAhena-antastApena, lavitA-tyaktA, anuvRttiH-anusaraNaM yastAdRzAnAm , punaH anullaGghanIyavacasAm atiraskaraNIyavAkyAnAm / cApalopahataM cAJcalyadUSitam, punaH anAtmakSam Atmaparicayarahitam , punaH utsRSTAbhimAnaM vaktavAbhimAnam , punaH asamIhitakAriNaM svAnabhimatakAriNa, mAM, sarvathA sarvaprakAreNa, dhik nindA, aSTaziSTavyavahAreNa aparicitaziSTAcAreNa, sarvadA sarvakAle, prAkRtalokasahavAsinA nIcajanasaMsargiNA, anena pratyakSavartinA, tArakeNApi, tarala: ayaM capala iti, punaH kutUhalI ayaM phalanirapekSalolupa iti, krIDanazIla: ayaM krIDAprakRtika iti, sambhAvitam utkaToktakoTyA zaGkitam [a]| anekasaMkalpakavalitacittavRtteH bhUribhAvanAkrAntamanovRtteH, me mama, ityAdi anupadoktaprabhRtikam , analpaM pracuraM ca, cintayataH AlocayataH sata eva, apratakitaiva avitarkitaiva, rajaniH rAtriH, pariNAma samApti, jagAma prApa 1 UrdhvakiraNarajjustambalambamAnazazibimbanAGgarAt UrvAta-uparitanAt , kiraNarUparajumayastambAt , lambamAna-namat, zazibimbarUpaM-candramaNDalAtmaka, nAgara yAnapAtrAvaSTambhakazilA yasya tAdRzAt , aparadigbhAgayAnapAtrAta pazcimadigbhAgarUpapotAt, sAMyAtrika iva potavANigiva, kRtAmbarajaladhiyAtraH kRtAkAzarUpasamudrayAtraH, andhakAraH, zanaiH zanaiH manda mandam , avatatAra adhastAdAjagAma / AkulAkulaprasAritomihastaH AkulAkurla-vizeSeNa vyagraM yathA syAt tathA, prasAritaH-vistAritaH,kAmarUpa:tarajAtmakaH, hasto yena tAdRzaH, jaladhiH samudraH, indumaNDalaM candrabimba, jagrAha gRhItavAn , kIrazamitra ? 'kiM kimartha, vRthA mudhA, nadasi jalpasi, mathane viloDanAvasare, te tava sAgarasya, ratnAni, yadi, mayA meruNA, kakSIkRtAni gRhItvA vastrAJcale gopitAni, tat tarhi, etad pratyakSaM dIyamAnaM piNDIkRtottarIyakSaumamityarthaH, utkSipa UrvIbhAvena vistAraya' iti evaMdhiyA, zirasaH mastakAdhobhAgAt , avatArya adhaH kRtvA, mandarakSitibhRtA merugiriNA, kSipta prakSiptam , piNDIkRtaM piNDAkAratAM nItaM, uttarIyakSaumamiva uttarIyakauzeyavasnamiva / pramukha eva AdAvetra, pravRttameSasya pravRttaHgantumudyataH, meSaH-meSarAziyasmiMstAdRzasya, pakSe pravRttAH-gantumudyatAH, meSAH-ajAH prasthAnakriyAviziSTe yasmin sati tAdRzasya, tataH tadanantaraM, calitasarohiNIkavRSasya calitaH-prasthitaH, sarohiNIka:-rohiNInakSatreNa sahitaH, vRSaH-vRSarAzi 40 tilaka. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA prabhAta eva prasthitasya tArakAsArthasya caraNotthApito reNuvisara iva dhUsarAruNo nabhaH saraNimaruNadaruNAlokaH [a] 1 tataH krameNa raJjitAmbare tuhinakaravirahavidalitavibhAvarIhRdayarudhira iva nipatati dharaNyAmaruNarAge, timirakarireciteSu pAMzutalyeSviva stoka stokamuccasatsu digbhAgeSu, aparabhAgasaMkrAntanakSatrabhArAvarjita iva pUrvabhAgamatidUramunnamayati vyomni, vinidrazakunikulabaddhakolAhalAsu jalanidhiprabodhamaGgalAnIva gAyantISu velAvanAvalISu, mArgazailazRGgakRtavizrAmeSyAhArAnveSaNAya dvIpAntarANi prasthiteSu samudrodaranivAsiSu vihaGgeSu, paGkamalinatanuSu kaupInamAtrakarpaTAvaraNeSvaruNaluNTitatimirapuralokeSviva samAzrayatsu velAnadIpulinAni jAli. keSu, muhuH spRSTazaivalapratAne muhurAmRSTacandrakAntamaNidRSadi muhurmuditaphenapaTale muhurAzliSTasalilavIcisaMcaye saMcarati vaDavAmukhAnalasaMparkajAtatIvrasaMtApa iva mandamandamaudanvate maruti, muktamasRNamaNitaTIzayyeSu savi ___ Tippanakam-recitaM-riktam / abhramuH-airAvaNajAyA / vAmanaH-pazcimA zA]karI, dikSiNAzAkarIti bahavaH, tasyaivAtraucityAt ] [2] yasmiMstArazasya, pakSe calitAH, sarohiNIkA:-rohiNIbhiH-dhenubhiH sahitAH, vRSAH-balivardAH prasthAna kriyAviziSTe yasmin sati tAdRzasya, punaH kApi kvApi kasmiMzcit kasmiMzcit pradeze, vibhAvyamAnatulAdhanuSaH vibhAvyamAnA-lakSyamANA, tulAtulArAziH, dhanuH-dhanarAzizca yasmiMstAdRzasya, pakSe vibhAvyamAnAH, tulAH-mAnAni tolanadaNDA vA, dhaSi-kArmukANi, prasthAna kriyAviziSTe yasmin sati tAdRzasya, punaH prabhAta eva prAtareva, prasthitasya kRtaprayANasya, tArakAsArthasya tArAgaNasya, caraNotthApitaH caraNotkSiptaH, reNuvisara iva dhUlirAziriva, dhUsarAruNaH kizcitpANDuraktavarNaH, aruNAlokA sUryaprakAzaH, nabhaHsaraNim AkAzamArgam , aruNat ruddhavAn , vyAptavAnityarthaH [a]| tataH tadanantaraM, kizcidupazAntacintAsaMjvaraH kiJcinnivRttacintAsantApaH san , purastAt ane, cakSuH netram, akSipaM vyApAritavAnaham , kasmin kIdRze sati ? krameNa zanaiH, raJjitAmbare raktIkRtagaganamaNDale, aruNarAge sUryabimbasage, tuhinakaravirahavidalitavibhAvarIhRdayarudhira iva tuhinakarasya-zItakiraNasya, candrarUpanAyakasyetyarthaH, viraheNa-vizleSaNa, vidalita-vidIrga, yat , vibhAvaryAH-rAtrirUpanAyikAyAH, hRdayaM, tasya rudhira iva zoNita iva, dharaNyAM bhUmau, nipatati avatarati sati / punaH pAMzutalpeSviva dhUlimayazayyAsvica, timirakarireciteSu andhakArarUpahastinojjhiteSu, digbhAgeSu, stokaM stoka kiJcit kizcit , ucchusatsu mukhamArutamudramatsu / punaH aparabhAgasaMkrAntanakSatrabhArAvarjita iva aparabhAgepazcimabhAge, saMkrAntAni-saMlagnAni, yAni nakSatrANi-tArakAH, tadbhAreNa-tadrUtvena, Avarjita iva-avanata ivetyutprekSA, vyoni AkAze, pUrvabhAgam , atidaram atyantadUram , unnamayati utkSipati sati / punaH vinidrazakunikulabaddhakolAhalAsu vinidrANA-bhananidrANAM, zakunInAM-pakSiNAM, kulena-pukhena, baddhaH kRtaH, kolAhala:-kalakalo yAsu tAdRzISu velAvanAvalISu taTavartivanapatiSa, jalanidhiprabodhamaGgalAni samudra jAgaraNakAli kamaGgalAni, gAyantISu ivetyutprekssaa| punaH mArgazailazRGgakRtavizrAmeSu mArgasthaparvatazikharavizrAnteSu, samudrodaranivAsiSu samudamadhyavAstavyeSu, vihaGgeSu pakSiSu, AhArAnveSaNAya khabhakSyavastugaveSaNAya, dvIpAntarANi anyadvIpAn , prasthiteSu gantuM pravRtteSu satsu / punaH paGkamalinatanuSu kardamakaluSitakalevareSu, kaupInamAtrakarpaTAvaraNeSu kaupInamAtraM yat karpaTa-paTakhaNDaH, tadeva AvaraNaM yeSAM tAdRzeSu, jAlikeSu dhIvarajAtIyeSu, aruNaluNTitatimirapuralokeSviva sUryApahRtAndha kArapuravAsijaneSviva, velAnadIpulinAni taTavartinadIsaikatasthalAni, samAzrayatsu niSevamANeSu / punaH muhuH asakRt , spRSTazaivalapratAne saMpRktajalatRNarAzo, punaH muhuH anekavAram, AmRSTacandrakAntamaNidRSadi AmRSTA-saMspRSTA, candrakAntamaNirUpA dRSad-prastaro yena tAdRzi, punaH muhaH vAraMvAram , mRditaphenapaTale mRditaM-troTitaM, phenapaTalaM-samudrakapharAziyena tAze, punaH muhaH asakRt , AzliSTasalilavIcisaMcaye AzliSTaH-AliGgitaH, salilavIcInAM-jalataraGgANA, saJcayaHpujo yena tAdRze, audanvate samudrasambandhini, maruti pavane, vaDavAmukhAnalasamparkajAtatIvrasantApa iva baDavAyAH-samudrodaravartinyA azvAyAH, yo mukhAnala:-mukhAgniH, vADavAniriti yAvat , tatsamparkeNa-tatsaMyogena, jAta:-utpannaH, Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilkmnyjrii| 315 bhramamabhramukulaprabhavAbhiH kareNubhirupanItasarasalavaGgapallavakavaleSu suvelamekhalAsu khelatsu vAmanadiGnAgavaMzajeSu gajeSu [Ta], sarvataH prasRtatApasAgrihotradhUmAndhakAre kalazayoniprasAdanAyAyAta vindhyazilAliGgita ivopalakSyamANe rohaNagirau, praviSTAruNAlokastokataralitadvArapAlavetAleSvasuradevatArcanArambhapizunamapUrvasaurabhaM divyakusumadhUpAmodamudritsu vivareSu, pAtAlacandanaThumopavanakrIDArAgiNIbhiH pannagAGganAbhirApatantIbhiralabhyAntareSu rasAtalamalayAntarAlamArgeSu, prabhAtamArutApUritaraNanmukharapulinazaGkhamAle dalitazuktimuktAstabakitatIrabhuvi jaDitajalamAnuSAdhyAsitasabAlAtapataTe dravIbhUtazAvaratimiravibhramamUrmivistAramupasaMharati matsukhapracArArthamiva candrAstasamayavidrANatejasi taraGgiNInAthe, divasakRtayugAvatAre timirasAgarAdunmanAM medinImiva draSTumudayAdizikharamadhirUDhe sahasradIdhitau; zanaiH zanaizca saMdhukSitasUryakAntAzmahutabhuji, manditendumaNi tIvraH-atyantaH, santApo yasya tathAbhUta ivetyutprekSA, mandaM mandaM zanaiH zanaiH, saJcarati pravahati sati / punaH muktamasRNamaNitaTIzayyeSu muktA-tyaktA, masRgA-cikkaNA, maNinirmitA, taTIrUpA-sthalIrUpA, zayyA yaistAdRzeSu, punaH abhramukula. prasUtAbhiH abhramusaMjJakahastinIvaMzajAbhiH, kareNubhiH hastinIbhiH, savibhramaM savilAsam, upanItasarasalaghaGkapallavakavaleSu upanItaH-upasthApitaH, sarasalavaGgapallavarUpaH-snigdhalavaGgalatAnUtanadalarUpaH, kavalaH-grAso yebhyastAdRzeSu, vAmanadiGnAgavaMzajeSu vAmanAkhyadiggajakulaprasUteSu, gajeSu hastiSu. suvelamekhalAsu suvelaparvatanitambeSu, khelaslu krIDatsu satsu [2] / punaH sarvataH paritaH, prasRtatApasAgnihotradhUmAndhakAre prasRtaH-vistRtaH, tApasAnA-tapasvinAm , agnihotrasambandhidhUmarUpo'ndhakAro yasmiMstAdRze, rohaNagirI rohaNAcale, kalazayoniprasAdanAya agastyamuneranurajanAya, AyAtavindhyazilAlir3ita iva AyAtasya-Agatasya, vindhyasya-vindhyAcalasya, zilAbhiH-prastaraiH, AliGgita iva saMzliSTa iva, upalakSyamANe pratIyamAne sati / punaH praviSTAruNAlokastokataralitadvArapAlavetAleSu praviSTAH kRtapravezAH,aruNAlokena-sUryatejasA, stokam-ISat , taralitAH-caJcalitAH, dvArapAlAH-pratIhArarUpAH, vetAlAH-pizAcavizeSA yeSu tAdRzeSu, vivareSu guhAsu, asuradevatArcanArambhapizunam asurANAM-devajAtidviSAM rAkSasAnoM, devatArcanasya-skheSTadevatvena vapUjAyAH,Arambhasya, pizuna-sUcakam , puna: apUrvasArabham asAdhAraNa saugandhyam, divyakusumadhUpAmoda divyAnAM-sundarANAM, kusumAnAM-puSpANAM, dhUpAnAm agnitaptasugandhidravyANAM ca, Amoda-parimala tsu udvamatsu stsu| punaH rasAtalamalayAntarAlamArgeSu pAtAlamalayagirimadhyavartimArgeSu, pAtAlacandanadrumopavanakrIDArAgiNIbhiH pAtAle yat candananumANAM-candanavRkSANAm upavanaM, tasmin , krIDAnurAgavatIbhiH, ApatantIbhiH AgacchantIbhiH, pannagAGganAbhiH sarpastrIbhiH, alabhyAntareSu aprApyAvakAzeSu satsu / punaH prabhAtamArutApUritaraNanmukharapulinazaGkha. mAle prabhAtamArutena-prAtaHkAlikapavanena, ApUritA-paripUrNavivarA, ata eva raNantI-dhvanantI pulinazaGkhamAlA-saikattasthala. sthitazaGkhasamUho yasmiMstAdRze, punaH dalitazuktimuktAstabakitatIrabhuvi dalitAnAM-sphuTitAnAM, zuktInAM-tAdRzazuktisambandhinIbhiH,bhuktAbhiH-muktAmaNibhiH, stabakitAH-saMjAtastabakAH, tIrabhUH-tIrabhUmiryasya tAdRze, punaH jaDitajalamAnuSA. dhyAsitasabAlAtapataTe jaDitaiH-jADyamApAditaH, jalamAnuSaiH-jalIyamanuSyaiH, adhyAsitam-adhiSThita, sabAlAtapaMbAlAtapena-aparipakkAtaaina raktAtapeneti yAvat sahitaM, taTa-tIraM yasya tAdRze, punaH candrAstasamayavidrANatejasi candrAstasamaye candratirobhAvakAle, vidrANaM-vilIna, tejaH-prabhAvaH samRddhiriti yAvat , yasya tAdaze, taraGgiNInAthe samudra, matsukhapracArArthamiva sukhena-aklezena, matsaJcArArthamivetyuprekSA, dravIbhUtazAratimiravibhramaM dravIbhUtasya-syanditasya, zArvaratimirasya-rAtrisambandhyandhakArasya, vibhramaM - vilAsabhUtam , UrmivistAraM taraGgasantAnam , upasaMharati saMkSipati sati, punaH divasakRtayagAvatAre divase-dine, kRtaH, yugAvatAraH-yugArambho yena tAdRze, yadvA divasarUpasya kRtayugasya-satyanAmaka. prathamayugasyAvatAre samAgate sati, sahanadIdhitau sahasrakiraNe. sUrya iti yAvat , timirasAgarAta andhakArasamudrAt, unmanAm UrdhvamAgatA, medinIM pRthvI, draSTumiva avalokitumiva, udayAdizikharam udayAcalazikharam , adhirUDhe ArUDhe sati / ca punaH, sandhukSitasUryakAntAramahutabhuji sandhukSitaH-uddIpitaH, sUryakAntAramahutabhuk-sUryakAntamaNi Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA nirjharasyande, niSprabhIkRtadavadahanatejasi, vistAritataruNatarulatApallavalAvaNye, mukulitolUkacakSurAlokasaMpadi, vikAsitadarIgRhadvArodare, prakIrNa iva guJjAphaleSu, aGkurita iva rAjazukacaJcakoTiSu, pallavita iva kRkavAkucUDAcakreSu, maJjarita iva siMhakesarasaTAsu, phalita iva kapikuTumbinIkapolakUTeSu, prasArita iva haritAlasthalISu, kSuNNa iva zabararAjasundarIsAndranakhadantakSateSu, rAzIkRta iva padmarAgasAnuprabhollAseSu, nipatati sati payodhimadhyazikhariNAM zikhAsu bandhUkakusumastabakabhAsi bAlAtape; jAte sphuTAloke jagati, kizcidupazAntacintAsaMjvaraH purastAcakSurakSipam [8] / atha nAtidUra darIbhRtastasya parisarAdujihAnaM dhAtudhUlIpaTalamiva vilulitaM velAnilena, samantataH samudbhAsitanabhomArgamargharatnAJjalimiva kSiptamudayasaMdhyAyAH sAgareNa, kacid vidrumarasadvAruNarAgam , kacit taruNahArItapakSaharitAbhogam , kacit karNikArakusumapuJjapiJjarasannivezam , kvacid dahyamAnakRSNAgurudhUmadhUsa sambandhI aniryena tAdRzi; punaHmanditendumaNinirjharasyande manditaH-mAnyamApAditaH, indumaNe-candrakAntamaNisambandhinaH, nirjharasya-sudhApravAhasya, syandaH-prasravaNaM yena tAdRze; punaH niSprabhIkRtadavadahanatejasi niSprabhIkRtaM mandIkRtaM, davadahanasya-dAvAH, tejaH-dIptiryena tAzi; punaH vistAritataruNatarulatApallavalAvaNye vistAritaM-vardhitaM, taruNAnAMpariNatAnA, tarUNAM-vRkSANAM, latAnAM ca, pallavAnAM-nUnanapatrANAM, lAvaNya-saundarya yena tAdRze; mukulitolUkacakSurA. lokasampadi mukulitA-upasaMhRtA, ulUkAnAM-divAndhapakSiNAM, cakSuSoH--nayanayoH, Alokasampat-tejassampattiryena tAdRze; punaH vikAsitadarIgRhadvArodare vikAsitaM-prakAzitaM, darIgRhadvArodaraM-guhAgRhadvAramadhyaM yena tAdRze; punaH gulAphaleSu kRSNalAkhyalatAphaleSu, prakIrNa iva prasUta iva; punaH rAjazukacaJcakoTiSu prazastazukratuNDAprabhAgeSu, aGkurita iva sajAtAGkara iva; punaH kRkavAkucUDAcakreSu kukkuTazikhAmaNDaleSu, pallavita iva saMjAtapallava iva; punaH siMhakesarasaTAsu siMhasambandhiskandhakezajaTAsu, maJjarita iva saMjAtamaJjarIka iva; punaH kapikuTumbinIkapolakUTeSu markaTastrIgaNDasthaloprabhAgeSu, phalita iva samAtaphala iva; punaH haritAlasthalISu haritAlAkhyavRkSamayapradezeSu, prasArita iva vistArita iva; punaH zabararAjasundarIsAndranakhadantakSateSu zabararAjasundarINAM-zabarajAtIyanRpatisundarastrINAM, sAndranakhadantakhateSu-niviDanakhadantAghAtajanitavraNeSu, kSuSaNa iva piSTa iva; punaH padmarAgasAnuprabhollAseSu padmarAgANArakamaNInAM, yaH sAnuH-samasthalI, tatsambandhidyutitatiSu, rAzIkRta iva puJjita iva; punaH bandhUkakusumastabakabhAsi bandhUkasaMzakaM yat kusuma-raktapuSpaM, tasya stabakasyeva-gucchasyeva, bhAH-chaviryasya tAze, bAlAtape raktAtape, payodhimadhyazikhariNAM samudramadhyavartiparvatAnA, zikhAsu zikhareSu, nipatati sati avatarati sati; punaH jagati bhUmaNDale, sphuTAloke sphuTa prakAze, jAte sampanne sati [3] / atha anantaram , atyuddhatam atyAzcaryAvaham , prabhArAziM dyutiyudham , apazyaM dRSTavAnaham , kIdRzam / tasya prakRtasya, darIbhRtaH parvatasya, parisarAta prAntapradezAta nAtidaraM kiJcinnikaTa, velAnilena taTamArutena, vilalitaM vikSipta, ujihAnam udgacchantam , dhAtudhUlIpaTalamiva "suvarNarUpyatAmrANi haritAlaM manaHzilA / gairikAjanakAsIsasIsalohaM sahiDalaM / gandhako'bhrakamityAdyA dhAtavo girisambhavAH / " ityukA ye dhAtavaH, teSAM yA dhUlyaH-reNavaH, tAsAM paTalamiva samUhamiva / punaH samantataH sarvataH, samudbhAsitanabhomArgam uddIpitagaganamArgam , punaH udayasandhyAyAH sUryodayakAlikasandhAyAH, sAgareNa samudreNa, kSiptam arpitam , argharatnAJjali miva artharUparatnapUrNAjalimiSa, punaH kvacit kasmiMzcid bhAge, vidramarasadvAruNarAgam vidrumarasasya-pravAlarasasya, yo dravaH-paGkaH, tasyeva aruNaHyasya tAdRzam, punaH kacit kutracidaMze, taruNahArItapakSaharitAbhogaM taruNaH-yuvA, yaH hArIta:-pakSivizeSaH, tatpakSavad haritAbhogaH-haritakAntivistAro yasmiMstAdRzam , punaH kvacit kutracit pradeze, karNikArakusumapuJjapiJjarasannivezam karNikArasaMjJakaM yat puSpaM tatpujavat , pijara:-pItaH, sannivezaH-saMsthAnaM yasya tAdRzam , kvacit kutrApi sanniveze, dahyamAnakRSNAgurudhUmadhUsaroddezam dahyamAnasya-tapyamAnasya, kRSNAguroH-kAlAgurudravyasya, dhUmena dhUsaraH-ISatpANDuvarNaH, uddezaH Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| roddezam , atibhAsvaratayA durAlokam , AkulAkulekSaNairutthAya sarvaiH samakAlamaurvAnalArciHzaGkayA nibhAlitaM bhAlataTavinihitAgrahastacchatrakaiH kaivataiH saMvartakAlasaMdhyAsadRzamatyadbhutaM prabhArAzimapazyam [Da]1 ____dRSTvA copajAtakautukaH kimetaditi vitarkayanneva tasmAdarkamaNDalAdiva mayUkhaniyahamekahelayA vinirgatam , AgacchadabhimukhamAkAzamArgeNa, saMtAnakanamerumandArakusumaprAyazekharaM, haricandanarasaprAyAGgarAgaM, kalpadrumAMzukaprAyanivasanam, anekadivyAbharaNabhUSitam , AbharaNamaNikiraNaprabhAsaMtarpitena prasarpatA sarvatastaptatapanIyadravAkAreNa dehAtiprAgbhAreNa piGgalIkRtAkhiladigantarAlaM sadAvAnalamivAntarikSamAdadhAnam , ujjvAladAvAnalAnulagnadagdhasthalAbhena jalanidhivelAvanAnyapahAya yugapatpradhAvitena pRSThato vahatA vilepanAmodAkRSTena madhulihAM paTalena pazcAtprayAyibhirunnIyamAnagatimArgam [ 8 ], AdarAkRSTavalgairvAraMvAramucchalajjalacchaTAsparzaparihArAya taruNavAridAnAmantarAlena nIyamAnairanubhUtadhUlIpaTalamazrUyamANamukharakhurapuTAravamativalgu valgadbhiH Urdhvadezo yasya tAdRzam / punaH atibhAsvaratayA atidIpratayA, dUrAlokaM durdarzam / punaH aurvAnalArciHzaGkayA vADavAgnijvAlAzaGkayA, AkulAkulekSaNaiH atyantacakitanayanaiH, punaH bhAlataTavinihitAgrahastacchatrakaiH bhAlataTelalATataTe, vinihita-sthApitam , agrahastacchatraM-hastAgrabhAgarUpaM chatraM yastAdRzaiH, sarvaiH, kaivataiH dhIvaraiH, utthAya, samakAlameva yugapadeva, nibhAlitaM vilokitam , punaH saMvartakAlasaMdhyAsadRzaM pralayakAlikasandhyAtulyam [3] __ca punaH, dRSTvA niruktaprabhArAziM dRSTigocarIkRtya, upajAtakotukaH utpannotsukyaH san , etat tejaH, kim kIdRzam , iti vitarkayanneva vicintayanneva, khecaranarendravRndaM vidyAdharendragaNam , adrAkSaM dRSTavAnaham , kIdRzam ? arkamaNDalAt sUryamaNDalAt , mayUkhanivaha miva kiraNakalApamitra, tasmAt prabhAmaNDalAt', ekahelayA yugapat , vinirgataM viniHsRtam / punaH AkAzamArgeNa, abhimukhaM sammukham , Agacchat avtrt| punaH santAnaka-nameru-mandArakusumaprAyazekharaM saMtAnaka-na meru-mandArA:-devavRkSavizeSAH, teSAM yAni kusumAni-puSpANi, tatprAya-tatpracura, zekharaM-ziromAlyaM yasya taadRshm| punaH haricandanarasaprAyAGgarAgam haricandanarasaprAyaH-candanavizeSarasapracuraH, aGgarAgaH-aGgAlepo yasya tAdRzam / punaH kalpadmAzukaprAyanivasanam kalpadrumAMzukaprAya-kalpadrumasambandhisUkSmazlakSaNavastrapracuraM, nivasana-vastraM yasya tAdRzam / punaH anekadivyAbharaNabhUSitaM vividhotkRSTAlaGkArAlaGkRtam / punaH dehadhutiprAgbhAreNa zarIrakAntikalApena, piGgalIkRtAkhiladigantarAlaMpiGgalIkRta-pizajIkRtam, akhilAnA-samastAnA, dizAm , antarAlaM-madhyaM yena tAdRzam ,kIDazena ? AbharaNamaNikiraNaprabhAsantarpitena AbharaNamaNInAm-alaGkaraNamaNInA, ye kiraNA:-razmayaH, tatprabhAbhiH, santarpitena-saMvardhitena, punaH sarvataH paritaH,prasarpatA prasaratA, taptatapanIyadrapAkAreNa taptaM yat tapanIyaM-suvarNa, tasya yo drava-paGkaH, tadAkAraNa, ata eva antarikSaM-gaganamaNDalaM, sadAvAnalamiva dAvAmisahitamiva, AdaddhAnaM kurvANam / punaH pazcAtprayAyibhiH pazcAtpragAmijanaiH, unnIyamAnagatimArgam unnIyamAnaH-anumIyamAnaH, gatimArga:-gamanamAneM yasya tAdRzam , kena ? madhulihAM bhramarANA, paTalena-samUhena, kIdRzena ? ujvAladAvAnalAnulagnadagdhasthalAmena ut-urca, jvAlA yasya tAdRzena, dAvAnalena-dAvAminA, anulana-saMbaddhaM dagdhaM ca yat sthalaM-sthAnaM, tasyeva AbhA-kAntiryasya tAdRzena, punaH jalanidhivelAvanAni samudrataTavartivanAni, apahAya tyaktavA, yugapat ekakAlaM, pradhAvitena kRtasatvaragatikena, punaH pRSThataH pRSThamAge, vahatA gacchatA, punaH vilepanAmodAkRSThena vilepanasya-ajhopalepanadravyasya, Amodena-atisaurameNa, AkRSTena-vazIkRtena [6] / punaH pradhAnavAjimiH mukhyabhUtAzvaiH, uAmAnanAyakam uhyamAnaH-dezAntara nAyamAnaH, nAyako yasya tAdRzam , kIdRzaiH ? AdarAkRSTavalauH AdareNa AkRSTA valgA-mukharajjuryeSAM tAdRzaiH, punaH vAraM vAram anekavAram, ucchalajalacchaTAsparzaparihArAya ucchalantyAH-udvelanyAH, jalacchaTAyAH-jaladhArAyAH, sparzaparihArAya-sparzavarjanAya, taruNavAridAnAM pariNatameghAnAm , antarAlena madhyena, nIyamAnaH gamyamAnaiH, punaH anubhUtadhUlIpaTalam anubhUtam-anutkSipta, dhUlIpaTalaM-dhUlIsamUho yasmiMstAdRzaM yathA syAt tathA, punaH azrUyamANamukharakhurapuTAravam azrUyamANaH, mukharayoH-zabdAyamAnayoH, khurapuTayoH-sampuTitakhurayoH, AravaH- dhvaniyasmiMstAdRzaM Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA svabhAvacaJcalaiH pradhAnavAjibhiruhyamAnanAyakam , adRzyamAnaharitacchAyAmaNDalezvaladbhiruddaNDairAtapatrakhaNDairabhinavatApasalilanirjhare nabhaHsarasi mUlabhAganinanalinIpalAzaprakarANi paGkajavanAnIva saMcArayamANam , acirAMzutejaHstabakacandrakitairindra nIlakAntibhiH tarugajaladairadhyAsito kadalikAzikhareSu samucchritodaNDamAyUrAtapatreSviva dviradasArisadaneSu nidrAyamANakumAram , acchinnasaMtAnapavanaprasAritAbhiratibhAsvaratayA divApi prekhadulkAdaNDamiva vyoma darzayantIbhiH kalpataruratnAMzukavaijayantIbhiH samantato jvaladrathavimAnaketanam , udAranepathyadhAriNA gRhItanAnApraharaNena vidyAnubhAvasiddhatvAd gaterakRtapadavikSepamagrataH prasarpatA samapAdasthitena pradAtisaMdohena kRtakalakalaM [Na], pRSThatazca varakareNukArUDhAbhiruparidhRtakundadhavalAtapatrikAbhiH puraHpradhAvamAnakanakadaNDoDDAmaramAyUracchatramaNDalAbhirubhayataH pracalitabhujalatAratnaklayena vArAGganAjanena salIlamudbhayamAnacAmarakalApAbhirAprapadInacInakaJcakAvacchannavapuSA nijanijavAhanAdhirUDhena vRddhAntarvazika yathA syAt tathA, ativalgu atimanoharaM, valgadbhiH gacchadbhiH / punaH svabhAvacaJcalaiH prakRticapalaiH / punaH adRzyamAnaharitacchAyAmaNDalaiH adRzyamAnam-apratIyamAnam , haritacchAyAmaNDalaM-haritakAntikalApo yeSAM tAdRzaiH, uddaNDaiH UrdhvadaNDaiH, AtapatrakhaNDaiH chatramaNDalaiH, abhinavAtapasalilanijhare abhinavaH- navInaH, AtapAtmakAnAM salilAnAMjalAnA, nirjharaH-pravAho yasmistAdRze. nabhaHsarasi AkAzarUpasarasi, mUlabhAganiLUnanalinIpalAzaprakarANi mUlabhAge-mUlapradeze, nirlanaH-chinnaH, nalinIpalAzaprakaraH-pazinIpatrasamUho yeSu tAdRzAni, paGkajavanAni kamalavanAni, saJcArayamANamiSa saMvAhayamAnamiva, punaH dviradasArisadaneSu dviradAnAM-gajAnA, ye sArayaH-paryANAni, tadrUpagRheSu, nidrAyamANakumAraM nidrAyamANaH-zayAnaH, kumAraH-yuvarAjo yasmiMstAdRzam , kIdRzeSu ? taruNajaladaiH pariNatamedhaiH, adhyAsitocakadalikAzikhareSu lekAnAm -uparitanavejayantInAM, zikharaM-zirobhAgo yeSAM tAdRzeSu, kIdRzaiH ? acirAMzutejAstabakacandrakitaiH acirAMzatejaHstabakena-vidyuttejogucchena, candrakitaiHsaJjAtamayUrapakSmasthacandrAkAraciGaH, punaH indranIlakAntibhiH marakatamaNitulyakAntibhiH, ata eva, samucchritoiNDamAyUrAtapatreSviva samucchritaM-samunnamitam , uddaNDam-arvadaNDaM, mAyUraM-mayUrasambandhi, AtapatraM chatraM yeSu tAdRzeSvivetyutprekSA / punaH kalpataruratnAMzukavaijayantIbhiH kalpatarusambandhiratnamayavasvarUpapatAkAbhiH, samantataH sarvataH, jvaladrathavimAnaketanaM jvalad-dIpyamAnaM, rathasya vimAnasya ca, ketanaM-patAkAdaNDo yasya tAdRzam , kI zIbhiH ? acchinnasantAnapavanaprasAritAbhiH acchinnasantAnena-aviratasantatikena, pavanena-vAyunA, prasAritAbhiH-vistAritAbhiH, punaH atibhAvaratayA atidIptimattayA, divApi dine'pi, presadulkAdaNDamiva preGkhan-pracalan , ulkAdaNDa:nirgacchajavAlArUpadaNDo yasmiMstAdRzamivetyutprekSA, vyoma gaganamaNDalaM, darzayantIbhiH pratyAyayantIbhiH, punaH padAtisandohena pAdagAmigaNena, kRtakalakalaM kRtakolAhalam , kIdRzena ? udAranepathyadhAriNA ujvalakRtrimaSadhAriNA, punaH gRhItanAnApraharaNena dhRtavividhAstreNa, punaH gateH gamanasya, vidyAnubhAvasiddhatvAt vidyA prabhAvasiddhatvAt , akRtapadavikSepam akRtapAdaprakSepaNaM yathA syAt tathA, agrataH agre, prasarpatA pracalatA, punaH samapAdasthitena anyUnAnadhikadezavartipAdAvalambitena [Na ] 1 ca punaH pRSThataH pRSThabhAge, pradhAnAvarodhasundarIbhiH pradhAnAntaHpurasundarastrIbhiH, anugamyamAnam anutriyamANam , kIdRzIbhiH ? varakareNukArUDhAbhiH uttamahastinImArUDhavatIbhiH; punaH uparidhRtakundadhavalAtapatrikAbhiH upari dhRtA-gRhItA, kundapuSpavad dhavalA-zubhrA, AtapatrikA-laghucchatraM yAbhistAhazIbhiH; punaH puraHpradhAvamAnakanakadaNDoDDAmaramAyUracchatramaNDalAbhiH pura:-agre pradhAvamAnaM, kanakadaNDena-suvarNamayadaNDena, uDDAmaram-udbharTa, mAyUracchatramaNDalaM-mayUrapakSamayacchatravRndaM yAsA tAdRzIbhiH punaH ubhayataH pArzvadvaye, pracalitabhujalatAratnavalayena pracalitam-udvelitaM, bhujalatayoH-bAhulatayoH, ratnamayaM valaya-kaGkaNaM yasya tAdRzena, vArAGganAjanena vezyAjanena, salIla savilAsaM, yathA syAt tathA, uddhUyamAnacAmarakalApAbhiH uddhayamAnaH-utkSipyamANaH, cAmarakalApaH-cAmarasamUho yAsAM tAdRzIbhiH punaH vRddhAntarvazikasamUhena vRddhAntaHpurAdhikArigaNena, sarvataH paritaH, Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / samUhena sarvataH parivRtAbhirAlohitApAGgataraGgairmandatArakApa rispandairloca nAravindai ranubhUta dIrgharaja nijAgarAbhiriva vibhAvyamAnAbhiralambitAlaka zreNibhiraluptalalATa tilakairaglapitauSThamudrAlaktakairAnanendubhirasaMpAditamanobhavAjJAbhiriva jJAyamAnAbhiH pradhAnAvarodhasundarIbhiranugamyamAnam anatibhUriparivAra paricchadam, uccalita-madhvanA suvelAdreH khecaranarendravRndamadrAkSam [ ta ] | dRSTvA cAtastaM prabhAra zimatyantadurAlokaM taM cApatantamabhimukhaM khecaralokamullasaccittavRttiH pravartaya purastAnnAvamiti niyujya tArakaM tatkSaNameva calitastena vismayastimitacakSuSA samastenApi gaganacAriNAM gaNena 'ko'yaM ? kuto'yaM ? kimarthamAyAtaH ? kathamihAtidurgamAyAM nagopakaNThabhUmAvekAkI praviSTaH ? ka yAsyati ?' iti jalpatA parasparamavalokyamAno gatvA stokamantaramadhastAt tasya bhUdharasya jhaTiti dRSTavAnaSTApadAdrizikharabhAkharAkAram, utpAtapavanadhUna nopajAtavedAnAM garbhapAtamiva saMvartakA vidyutAm, anavaratavAridhisalilazoSaNotpannajADyasya dAhazaktibhraMzabhiva vADavAgneH amRtamathanotphAlamandarAsphAlitasya rudhiracchaTodgAra - " 319 yaH, parivRtAbhiH pariveSTitAbhiH kIdRzena ? AprapadInacInakazukAvacchannavapuSA AprapadInaH pAdAyAntaM yAvat lambamAno cInakachukaH - cIna dezIya vastranirmitaH kakSukaH, tena avacchannam - AcchAditam, vapuH zarIraM yasya tAdRzena, punaH nija nijavAhanAdhirUDhena khakhavAhane kRtAdhirohaNena; punaH AlohitApAGgataraGgaiH AlohitaH - AraktaH, azaGgatara:netraprAntabhAga kAntipravAho yeSAM tAdRzaiH punaH mandatArakA parispandaiH mandaH, tArakA parispandaH - kanInikAsaccAro yeSu tAdRzaiH, locanAravindaiH nayanakamalaiH, anubhUtadIrgharajanijAgarAbhiriva anubhUtA prAptA, dIrghAyAm AyatAyAM, rajanyAM--rAtrau, jAgarA-jAgaraNaM yAbhistAdRzIbhiriva, vibhAvyamAnAbhiH pratIyamAnAbhiH punaH alambitAlaka zreNIbhiH baddhakuTilakezapaGktibhiH; punaH aluptalalATatilakaiH adhvastabhAla sthAlaktakabindubhiH, punaH aglapitauSThamudrAlatakaiH aglapitam-apracyAvitam oSThe, mudrAlaktakaM-mudrAtmakam, Alaktakam - raktadravo yeSu tAdRzaiH, AnanendubhiH mukhacandraiH, asampAditamanobhavAjJAbhiriva na sampAditA aparipAlitA, manobhavasya - kAmadevasya, AjJA- anuzAsanaM yAbhistAdRzIbhiriva jJAyamAnAbhiH utprekSyamANAbhiH / punaH kIdRzam ? ati bhUriparivAraparicchadam atibhUri- atyadhikaH, parivAraH-amAtyAdiparijanaH, paricchadaH - upakaraNaM ca yasya tAdRzam / punaH suvelAdreH suvelasaMjJakaparvatasya, adhvanA mArgeNa, uccalitam UrdhvaM calitam [ta ] | ca punaH, agrataH atre, atyantadurAlokam atidurdarza, taM prakRtaM, prabhArAzi tejaHpuJjaM ca punaH, abhimukhaM sammukham, Apatantam AgacchantaM khecaralokaM vidyAdharajanaM dRSTvA dRSTigocarIkRtya, ullakhaccittavRttiH pramodamAnamanovRttiH san, purastAt agre, nAvaM, pravartaya preraya, iti itthaM, tArakaM tatsaMjJakaM nAvikaM niyujya AjJApya, tatkSaNameva tatkAlameva, calitaH prasthitaH, vismayastimitacakSuSA vismayena AzcaryeNa, stimitaM nizcalaM, cakSuH- netraM yasya tAdRzena, samastenApi samagreNApi, tena prakRtena, gaganacAriNAM khecarANAM gaNena samUhena, ayaM pratyakSavartI, ka: ?, ayaM kutaH kasmAt sthAnAt, kimarthe kimuddezyakam, AyAtaH AgataH ? kathaM kena prakAreNa atidurgamAyAm atiduHkhena gamyAyAm, iha asyAM nagopakaNThabhUmau parvataprAntabhUmau ekAkI advitIyaH, praviSTaH kRtapravezaH san kva kutra, yAsyati gamiSyati ? iti parasparam anyo'nyam, jalpatA dhruvatA, avalokyamAnaH nirIkSyamANaH, stokaM kiJcit, antaraM dUraM tasya prakRtasya, bhUdharasya parvatasya, adhastAt adhodezaM, jhaTiti zIghraM gatvA, ekaM divyaM manoharam, AyatanaM gRhaM, devamandiramityarthaH, dRSTavAn kIdRzam ? aSTApadAdvizikharabhAkharAkAram aSTApadanAmakaparyaMtasya zikharavat, bhAkharaH--dIpraH, AkAro yasya tAdRzam / punaH utpAtapavanadhUnanopajAtakhedAnAm utpAtapavanena - zubhAzubhAvedakA - kasmika bhUkampAdikAlikavAyunA, yat dhUnanaM-kampanaM, tena upajAtaH - utpannaH khedaH - vedanA yAsAM tAdRzInAM saMvartakAbhravidyutAM saMvartaka nAmaka meghasambandhitaDitAM, garbhapAtamiva garbhasrA camivetyutprekSA / punaH anavaratavAridhisalilazoSaNotpanna jADyasya anavarataM - nirantaraM vAridheH samudrasya, salilazoSaNena - jalazoSaNena utpannaM, jADyaM - zaityaM yasya tAdRzasya, vADavAgneH samudrasthitAgneH, dAhazaktibhraMzamiva dAhazaktidhvaMsamiveti cotprekSA / punaH amRtamathanotphAlamandarA Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA miva pArAvArasya, pralayaparjanyagarjitopajanitaprauDhabhedAyAH kandalodbhedamiva pAtAlasvargavaiDUryabhUmeH, atulagAruDaprAvaghaTitodapravikaTapITham , adhyAsitapIThabandhamadhyayA rasAtalatripathagAtaraGgamAlayeva gaganamavalokayitu'mutpatitayA candrakAntamaNizilAsopAnamAlayA virAjitodAramaNDapadvArAvatAramArgam , anekamANikyamattavAraNakabhUSitam [tha], animeSalocanAbhiratizayitavizvakarmakauzalaM zilpanirmANamavalokayitumamaralokAdupAgatAbhiH svargaramaNIbhiriva maNizilAzAlabhaJjikAbhiradhyAsitAbhraMkaSapuSparAgapASANastambhazikharam , upari ghUrNantI bhirarNavodakapAnakAlIbhirvAlajaladharalekhAbhirApAditAJjanavartikRtyairvaladbhirucchikhaiH padmarAgakalazaiH prakAzitAkAladIpotsavavilAsam , aviralodgIrNasuracApacakrakRtakalApApalApeSu vajramaNizalAkAjAlakeSu kUjitAnumitanilInanIlakaNTham , AzAmukhavyApini mahAnIlAzmayonerAmalasArakasya ghanadurdinazyAmale prabhAcavAle balAkAyamAnapavanalolasitapatAkam , AbhogadUrotsAritadizA tapanamaNDalamivAtmanaH kalazatAM sphAlitasya amRtamathane-samudrAdamRtoddharaNe, utphAla:-uddhataH, yo mandaraH-mandarAcalaH, tena AsphAlitasya-saMkSobhitasya, pArAvArasya samudrasya, rudhiracchaTodAramiva rudhiradhArodvamana miveti cotprekSA / punaH pralayaparjanyagarjitopajanitaprauDha medAyAH pralayaparjanyasya-pralayakAlikameghasya, garjitena-garjanena, upajanitaH-utpAditaH, bhedaH-vidAraNaM yasyAstAdRzyAH, pAtAlasvargavaiDUryabhUmeH pAtAlakhargasambandhimaNivizeSakSetrabhUtabhUmeH, kandalodbhedamiva navAGkurodgamamiveti cotprekSA / punaH atulagAruDagAvaTitodanavikaTapITham atulena-anupamena, yadvA aparimitena, gAruDagrAvNA-marakatamaNinA, ghaTita-khacitam , udagram-unnataM, vikaTaM-vizAlaMca, pITham-UrzvabhUmiryasya tAdRzam / punaH adhyAsitapIThabandhamadhyayA UrzvabhUmivandhamadhyavartinyA, gaganam AkAzam , avalokituM draSTum , utpatitayA ucchalitayA, rasAtalatripathagAtaraGgamAlayeva pAtAlagaDAtaraGgAvalyevetyutprekSA, candrakAntamaNizilAsopAnamAlayA candrakAntamaNirUpa. prastaramayAdhirohaNIpaGyA, virAjitodAramaNDapadvArAvatAramAge virAjitaH-udbhAsitaH, udArasya-mahataH, maNDapasya gRhavizeSasya, dvAre, avatAramArga:-pravezamArgo yasya tAdRzam / punaH anekamANikyamattavAraNakabhUSitam anekaiHbahubhiH, mANikyasya maNinirmitaiH, mattavAraNakaiH-varaNDakaiH, varaNDi iti khyAtehAvayavaiH, bhUSitaM-zobhitam [th]| punaH animeSalocanAbhiH anisyandanayanAbhiH, ata eva atizayitavizvakarmakauzalam atizayita-tiraskRtaM, vizvakarmaNaH-tadAkhyazilpidevasya, kauzalaM-naipuNyaM yena tAdRzaM, zilpanirmANaM zilparacanAm , avalokayituM draSTum , amaralokAt devalokAt , upAgatAbhiH samIpamAgatAbhiH, svargaramaNIbhiriva khargasambandhisundarIbhirivetyutprekSA, maNizilAzAlabhalikAbhiH maNirUpaprastararacitazilAputrikAbhiH, adhyAsitAbhraGkaSapuSparAgapASANastambhazikharam adhyAsitam-adhiSThitam, abhraSasya-meghasparzinaH, puSparAgapASANastambhasya-padmarAgamaNirUpaprastaramayastambhasya, zikharam-uparibhAgo yasya tAdRzam / punaH upari UvaM, ghUrNantIbhiH bhramantIbhiH, arNavodakapAnakAlIbhiH samudrajalapAnakRSNavarNAbhiH, bAlajaladharalekhAbhiH navInamedhapatibhiH, ApAditAjanapartikRtyaiH sampAditAJjanAtmakadIpadazAkAryaiH, jvaladbhiH dIpyamAnaiH, ucchikhaiH azikhaiH, padmarAgakalazaiH paMjharAgAkhyamaNimayakumbhaiH, prakAzitA. kAladIpotsavavilAsaM prakAzitaH-prakaTitaH, akAle-khocitakAlAbhAve'pi, dIpAnAM-dIpAvalyAH, utsavavilAsaHutsavazobhA yasmiMstAdRzam / punaH aviralodgIrNasuracApacaRkRtakalApApalApeSu aviralodgI"na-nirantaramudbhAsitena, suracApacakreNa-indradhanurgaNena, kRtaH, kalApasya-mayUrazikhAyAH, apalApaH-apahnavo yeSu tAdRzeSu, vajramaNizalAkAjAlakeSu hIrakamaNimayazalAkAsamUheSu, kUjitAnumitanilInanIlakaNThaM kUjitena-avyaktazabdena, anumitaH, nilInaH-pracchannaH, nIlakaNThaH-mayUro yasmiMstAdRzam / punaH AzAmukhavyApini digantavyApake, ghanadurdinazyAmale sAndrameghacchannadinavat kRSNavaNe, mahAnIlAzmayoneH mahAnIlAzmA-mahAnIlamaNiH, yoniH-utpattisthAnaM yasya tAdRzasya, AmalasArakasya zikharAvayavavizeSasya, prabhAcakravAle prabhAmaNDale, balAkAyamAnapavanalolasitapatAkaM balAkAyamAnA-bakapativadAcarantI, pavanena-vAyunA, lolA-caJcalA, sitA-zvetA, patAkA yasmiMstAdRzam / punaH AbhogadUro Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| 321 netumutthitena cumbitAmbarazikhamatiprAMzunA zikhareNa, vitatazikharazreNinA sAgaravIcimAlAsphAlavAcAlatalazilAsopAnamAlena mUladezAsInanAnArUpajalacarajAtinA svacchatAtirekAdAtmakaratalasthitavadavalokyamAnAparabhAgAvasthitapadArthajAtena zuddhajAtisphATikanirmitena sphuTasphAtinA prAkAramaNDalena kuNDalitam , amalaprAkArabhittilagnaiH pratibimbakairiva nijairanilavellitapatAkApallavatayA prAptumunnatiprakarSamArabdhasevAsamucitottarIyAJcalavIjanairamaragirizRGgairiva sarvataH parivRtaM hiraNmayaiH suraprAsAdaiH [da], chandovicitizAstramiva bRhatyA jagatyA bhrAjitaM, yugAntadivasamiva vilasadanekarUpakAlikAntaM, hemantamiva samAsannaziziravAtAyanAlaMkRtaM, Tippanakam chandovicitizAstramiva bRhatyA jagatyA chandojAtyA, anyatra mahatyA devakulikAdharayA / yugAntadivasamiva vilasadanekarUpakAlikAntam ekatra vilAsavajJAnArUpazaGkaram , anyatra dedIpyamAnanAnArUpaikapatikamanIyam / hemantamiva samAsannaziziravAtAyanAlaGkatam ekatra nikaTazItalagavAkSabhUSitam ,...... / prauDhavAdinamivAtiviSamapatramAvismAyitaprekSakajanam ekatra durvijeyapatrakabhaJjanAzcaryitAvalokakalokam , bhanyana durlekhanIyapatravallIracanAbhedAzcaryitaprekSakajanam [] sAritadizA Abhogena- vistAreNa, dUram , utsAritA-utkSiptA, dik yena tAdRzena, ataH tapanamaNDalaM sUryabimbam , AtmanaH khasya, kalazatAM kumbhatAM, netuM prApayitum , utthiteneva udgateneva, atiprAMzunA atyunatena, zikhareNa zRGgeNa, cumbitAmbarazikhaM cumbittA-spRSTA, ambarazikhA-AkAzoparibhAgo yena tAdRzam / punaH prAkAramaNDalena prAkArasamUhena maNDalAkAraprAkAreNa vA, kuNDalitaM pariveSTitamU, kIdRzena ? vitatazikharazreNinA vistRtazikhara. samUhakena, punaH sAgaravIcimAlAsphAlavAcAlatalazilAsopAnamAlena sAgaravIcimAlAyA:-samudrataraGgazreNyAH, ya AsphAla:-AsphAlanaM, tena vAcAlatalA-zabdAyamAnAdhaHsthalA, zilAsopAnamAlA-prastaramayI rohiNIzreNI yasya tAdRzena, punaH mUladezAsInanAnArUpajalacarajAtinA mUladeze-adhodeze, AsInAH-upavizantyaH, nAnArUpAH-anekarUpAH, jalacarajAtayaH-jalajantujAtIyA jIvA yasmiMstAdRzena, punaH svacchatAtirekAt ujvalatotkarSAt , Atmakaratalasthitavat khakaratalavartivastuvat , avalokyamAnAparabhAgAvasthitapadArthajAtena avalokyamAnaM-dRzyamAnam , aparabhAgAvasthitam-uttarabhAgAvasthita, padArthajAtaM-vastusamUho yasmiMstAdRzena, punaH zuddhajAtisphATikanirmitena zuddhajAti-svacchajAtIya, yat sphATikaM-sphaTikamaNigaNaH, tadracitena, punaH sphuTasphAtinA sphuTA sphAtiH-vistAro yasya tAdRzena / punaH hiraNmayaiH suvarNamayaiH, suraprAsAdaiH devamandiraiH, sarvataH sarvabhAgeSu, parivRtaM pariveSTitam , kairiva ? amalaprAkArabhittilagnaiH ujavalaprAkArakukhyasaMkrAntaiH, nijaiH svakIyaH, pratibimbakairiva praticchAyAbhiriva, punaH anilavellitapatAkApallavatayA paknodbhUtapatAkArUpapallavatayA hetunA, unnatiprakarSam ucchrAyotkarSa, prAptamiva labdhumiva, ArabdhasevAsamucitottarIyAJcalavIjanaiH ArabdhaM-pravartita, sevAsamucitaM-sevAyogyam , uttarIyAMzcala. vIjanam-uttarIyavastrAgrabhAgena vIjana-pavanAndolanaM yaistAdRzaiH, amaragirizRGgairiva sumeruzikharairiva [da ] / punaH kIdRzam ? chandovicitizAstramiva chandovicitiH-chandaHsandohaH, tatsambandhizAstramiva, yadvA chandasA yA vicitiH-anveSaNaM tatsambandhizAstramiva, vRhatyA vistRtayA, jagatyA AyatanAdhArabhUmyA, pakSe bRhatI-jagatIsaMjJakachandobhyAM, bhrAjitaM zobhitam, punaH yugAntadivasa miva pralayadinamiva, vilasadanekarUpakAlikAntaM vilasantIbhiH-virAjamAnAbhiH, anekarUpAbhiH-nAnAkArAbhiH, AlibhiH-patibhiH, kAntaM-sundaram , pakSe vilasan-virAjan , nAnArUpAbhiH-nAnAkArAbhiH, kAlikAbhiH-caNDikAbhiH, antaH-kSayo batra, yadvA vilasadbhiH, nAnArUpakaiH, alibhiH-bhramaraiH, [mArkaNDeyapurANAntargatadurgAsaptazatIstutyantaH ekAdazAdhyAye] "tadA'haM bhrAmaraM rUpaM kRtvA'saMkhyeyaSaTpadam" ityanyatrokkadizA bhramarAkAradhAraNIbhizcaNDIbhiriti yAvat , kAnta-manoharam , yadvA vilasan krIDan nAnArUpaH kAlyAH kAntaH-zivo yatra tAdRzam / punaH hemantamiva hemantaRtumiva, samAsannaziziravAtAyanAlaGkataM samAsannaiH-atisamIpavartibhiH, ziziraiH-zItalaiH, vAtAyanaiH-gavAkSaH, pakSe 41 tilaka. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA prauDhavAdinamivAtiviSamapatrabhaGgavismAyitaprekSakajanam, anekamANikyakhaNDakhacitakAzcanazilAsaMghAtam , ekaM divyamAyatanam [dh]| upajAtavismayazca vismRtanimeSanizcalena cakSuSA tadavalokya suciramakaravaM manasi-'phalAbhilASiNA puruSeNa naikAnto nItiniSThena bhavitavyam , abhimate vastuni daivaM pramANIkRtya sarvAtmanA pravartitavyam , anukUla vidhivihitasAhAyakasya sAhasikasya sarvadA zasyasaMpadivAnItiranItirapi phalati, yena sakalabudhajanopahAsapAtrameSo'pi yAtrAvidhirIdazasya me nivRtilAbhasya kAraNaM saMvRttaH, yadyapAyabhIrutayA nItimanusarabAhametAM bhUmimAgamiSyaM kathamidaM kathApathottIrNarUpaguNaluptasurapativimAnakamanIyatApravAdaM prAsAdaratnamadrakSyam [na] / yadavalokanenAdya vinivRttamivAhlAdakarapadArthadarzanakutUhalaM dRSTeH, uparata ivAdbhutakathAkarNanAdaraH karNayoH, nRtyatIva hRdayamantaH praharSeNa, puNyabhAjo jagati, yaiH parityajya rAjyamapi, gRhItvA pArivAjyamapi, bhuktvA phalamUlamayamAhAralezamapi, viSahya duHsahaM vanavAsaklezamapi, aGgIkRtya bAndhavasuhRdviyogamapi, prApya TiSpanakam-zasyasampadivAnItiranItirapi phalati anItiH-anayo'pi, anyatra anItiH-ItirahitA [na] / samAsannAnAM zizirANAM vAtAnAM-vAyUnAm , AyanaiH-AgamanaiH, alaGkataM-bhUSitam / punaH prauDhavAdinamiva nipuNaM vaktAramiva vivAdakartAramiva vA, ativiSamapatrabhaGgavismAyitaprekSakajanam ativiSamaiH-durlekhanIyaiH, patrabhajhaiH-patravAlIracanAbhiH, pakSe ativiSamasya-durvijeyasya, patrasya-patralikhitavicArasya, bhAna-bhaJjanena khaNDaneneti yAvat, vismAthitAH-AzcaryamanubhAvitAH, prekSakajanAH-darzakalokA yena tAdRzam / punaH anekamANikyakhaNDakhacitakAJcanazilAsaMghAtam anekeSAMnAnAvidhAnAM, mANikyAnA-ratnAnA, khaNDaiH khacitaH-vyAptaH, kAJcanazilAsaMghAta:-suvarNazilAsamUho yasmistAdRzam [2] / ___ca punaH, upajAtavismayaH utpannAzcaryaH, vismRtanimeSanizcalena vismRtaH-AzcaryavyagratayA smRtipathAdapasRtaH, nimeSaH-spando yasya tAdRzena, ata eva nizcalena-sthireNa, cakSuSA netreNa, tat AyatanaM, suciraM dIrghakAlam , aghalokya dRSTvA, manasi hRdi, akaravaM vicAritavAnaham , kimityAha-"phalAbhilASiNA phalecchunA, puruSeNa janena, ekAntataH niyamena, nIti niSThena nItyavalambinA, na bhavitavyaM bhavitumucitam , pratyuta abhimate iSTe, vastuni, daivaM bhAgya, pramANIkRtya pramANatayA''sthAya, sarvAtmanA sarvatobhAvena, pravartitavyaM pravartitumucitam , anukUlavidhivihitasAhAyakasya anukUlena, vidhinA-daivena, vihitaM-kRtaM, sAhAyaka-sAhAyyaM, yasya tAdRzasya, sAhasikasya sAhasazAlijanasya, sarvadA sarvakAle, anItiH ativRSTyAdiSaDItirahitA, zasyasampadiva dhAnyasamRddhiriva, anItirapi nItiviruddhakRtirapi, phalati phalaM dadAti / yena yasmAt kAraNAt , sakalabudhajanopahAsapAtram azeSavijJajanopahAsAspadam , eSo'pi ayamapi, yAtrAvidhiH prayANa kArya, me mama, IdRzasya etAdRzasya, nirvRtilAbhasya sukhaprAptaH, kAraNaM, saMvRttaH sampannaH, yadi aham , apAyabhIrutayA vinAzabhIrutayA, nItim , anusaran Azrayan , etAm imAM, bhUmi na AgamiSyam AgatavAnabhaviSyam , tarhi kathApathottIrNarUpaguNaluptasurapativimAnakamanIyatApravAdaM varNanamArgAtigAmibhiH, rUpaguNaiH-svarUpasauSThavaiH, lupta:-nivAritaH, surapativimAnasya-indrasambandhivyomayAnasya, kamanIyatAyAH saundaryasya, pravAdo yena tAdRzam , idaM prAsAdaratna prAsAdazreSTha, kathaM kena prakAreNa, adrakSyaM dRSTavAnabhaviSyam [na] / adya asmin dine, yavalokanena yaddarzanena, dRSTeH netrasya, AhlAdakarapadArthadarzanakutUhalam Anandajanakavastudarzanautsukya, vinivRttamiva vidhvastamiva; punaH karNayoH zrotrayoH, adbhutakathAkarNanAdaraH AzcaryajanakakathAzravaNaprItiH, uparata iva nivRtta iva; punaH praharSeNa prakRSTaharSavazena, hRdayam , antaH antardeze, nRtyatIva nRtyaM karotIveti sarvatrotprekSA / jagati loke, puNyabhAjaH te puNyazAlinaH, santIti zeSaH, yaiH, rAjyamapi lokAdhipatyamapi, parityajya, pratyuta pArivAjyamapi saMnyAsamapi, gRhItvA, punaH phalamUlamayam phalamUlAtmakam , AhAralezamapi bhakSyalavamapi, bhuktvA bhakSitvA, punaH dussahaM duzzakaM, vanavAsaklezamapi vanavAsaduHkhamapi, viSahya vizeSeNa soddhA, Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 323 tilkmnyjrii| pakSijAtiyogamapi, kRtasthitibhiratra kAlaH preyate / vandyavaibhavaH sa ko'pi bhagavAn devo vA dAnavo vA yena sukRtakarmaNA nirmApitamidam / asya hi prArambhasamaye pravartitaH prathamabhAdarAt tena saMkhyAtItAnAM vizvakarmaNAM sarganirmANAya bhagavAn prajApatiH, tadanu gatvA'lakApurImAbaddhavarmaNA raNaparAjitasya manuSyadharmaNaH kRtaM kArUyena kozApaharaNam , atha kadarthitatrayastriMzatridazakoTinA samUla evotpATitaH surazaila iti nizcayo me, naukavizvakarmasamArabdhakarmaNA prakArAntaropArjitadhanena sthAnAdanyataH samAhRtamaNizilAdAruNA kArayitumatibhUyasApi kAlena kIrtanamIdRzaM zakyam / zaGke cAtra niSpAdyamAne tridivazilpinAmabhIkSNamatitIkSNakoTibhiSTatikAbhistakSyamANAbhyaH zikharamaNizilAbhyaH samantataH samucchalitAni yAni sthUlazakalAni taireSa lambhito ratnAkarAbhidhAnaM lavaNasindhuH [p]| iti cintayatyeva mayi tatkAlasatvarakaivartarabhasapreritA kSaNenaiva dakSiNAmAyatanaprAkArabhittimAsasAda nauH / Akramya ca krameNAtiramaNIyamasyAH parvatanitambasaGginaM pUrvabhAgamavasthitAyAM tatra kSaNamAtramativAhitAdhvakhedo divyadevatAyatanadarzanaprItamanasamadRzyamAnuSapracAreSu madamattavividhapakSikulabaddhakolAhaleSu nityavikacadevalumavanAmodavAsitadikSu ratnakUTAdrikaTakadezeSvanukSaNa punaH bAndhavasuhRdviyogamapi bandhumitravirahamapi, alIkRtya svIkRtya, punaH pakSijAtiyogamapi pakSijAtIyaiH samparkamapi, prApya, atra asmin sthAne, kRtasthitibhiH kRtanivAsaH, kAlaH, preryate vyatIyate / vandyavaibhavaH stutyaizvaryaH, ko'pi avijJAtanAmA, bhagavAn aizvaryazAlI, sa devo vA, dAnavo vA rAkSaso vA, astIti zeSaH, sukRtakarmaNA puNyakarmaNA, yena, idam AyatanaM, nirmApitaM kAritam / hi yataH, asya Ayatanasya, prArambhasamaye prArambhAvasare, tena nirmApakeNa bhagavatA, prathamaM pUrva, saMkhyAtItAnAm asaMkhyAnAM, vizvakarmaNAM zilpakuzaladevAnAM, sarganirmANAya sRSTiracanArtha, bhagavAn sagaizvaryavAn , prajApatiH brahmA, pravartitaH preritaH; tadanu tataH pazcAt , alakApurI kuberasambandhinImalakAnAmnI purI, gatvA, AbaddhavarmaNA dhRtakavacena satA tena, raNaparAjitasya raNe-yuddhe, parAjaya prApitasya, manuSyadharmaNaH kuberasya, kAtsnye na sAkalyena, kozApaharaNaM kozaluNTanaM kRtam , atha anantaraM, kadarthitatrayastriMzatridazakoTinA karthitAH-parAjitAH, tridazAnA-devAnAM, trayastriMzat-tryadhikA triMzat, koTayo yena tAdRzena satA, samUla eva mUlasahita eva, surazailaH sumeruH, utpATitaH utkhAtaH, iti ayaM, me mama, nizcayaH vizvAsaH, vartata iti zeSaH / hi yataH, ekavizvakarmasamArabdhakarmaNA ekena, vizvakarmaNA-zilpidevavizeSeNa, samArabdha-pravartitaM, karma-nirmANavyApAro yena tAdRzena, punaH prakArAntaropArjitadhanena prakArAntareNa-uktAdanyena sAdhAraNaprakAreNa, upArjitaM dhanaM yena tAdRzena, punaH anyataH uktAdanyasmAt, sthAnAta, samAhatamaNizilAdAruNA samAhRtAH-saJcitAH, maNizilAH-maNirUpAH zilAH, dArUNi-kASThAni ca, yena tAdRzena, puruSeNa, atibhUyasApi atyadhikenApi, kAlena, IdRzam evaMvidhaM, kIrtanaM mandira, kArayituM nirmApayituM, na zakyaM zaktisAdhyam / ca punaH, zaGke sambhAvayAmi, atra asmin Ayatane, niSpAdyamAne nirmIyamANe, tridivazilpinAM khokazilpinA, vizvakarmaNAmiti yAvat , atitIkSaNakoTibhiH atyantatIkSNAgrabhAgAbhiH, TaGkikAbhiH zilAtakSaNalauhazalAkAmiH, takSyamANAbhyaH tanUkriyamANAbhyaH, zikharamaNizilAbhyaH zikharavartimaNirUpaprastarebhyaH, samucchalitAni samutpatitAni, yAni sthUlazakalAni sthUlakhaNDAni, taiH, eSa lavaNasindhuH lavaNasamudraH, ratnAkarAbhidhAnaM ratnAkareti sArthakasaMjJAM, lambhitaH prApitaH" [pa11 mayi, iti itthaM, cintayatyeva Alocayati satyeva, tatkAlasatvarakaivartarabhasapreritA tatkAlaM-tatkSaNaM, satvareNa-tvarAnvitena, kaivartena-karNadhAreNa, rabhasena- vegena, preritA-pracAritA, nauH, dakSiNAm , AyatanaprAkArabhitiM prakRtaprAsAdaprAkArakuDyam , AsasAda AjagAma / ca punaH, asyAH dakSiNaprAkArabhitteH, atiramaNIyam atyantasundaram , parvatanitambasaGginaM parvatamadhyabhAgasaMpRktaM, pUrvabhAga, krameNa, Akramya adhiSThAya, avasthitAyAM, tatra nAvi, kSaNamAtram , ativAhitAdhvakhedaH nivAritamArgazramaH, tArakaM tatsaMjJakaprakRtakaivartam , avocam uktavAnaham , kIdRzam ? AyatanadarzanaprItamanasaM nirukta Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka - parAgavivRtisaMvalitA 7 kSiptavismayasmeralocanaM tArakamavocam -- 'sakhe ! tAraka ! laGghito nirvighnamevAsmAbhireSa jalanidhizailAntarAlavartI sarvedvIpasAMyAtrikANAmamArgeau mArgaH, samAkrAntA sukhena divyajanasaMcArapUteyaM bhUmigocarANAmabhUmirbhUmiH, AsAditamidaM sarvasundara padArthAnAmadhiSThAnaM sthAnam, avalokitaM lokatrayatilakametat sakalakautukAnAmAyatanamAyatanam, sarvathA puNyabhAjo vayam jAtaM janma saphalam, uttiSTha tUrNam, anutiSTha sAMprataM kAlocitaM kRtyam, upasRtya parvata nitambAditaH samAhara pratyayavikasitAni saMtAnakaprabhRtInAM puNyapAdapAnAM kusumAni, pAnIyaM ca nirjharAdAnaya svAdu, yena saMpAditapANipAdazaucAH pravizya pazyAmaH pUjayAmazca bhagavantamantaH pratiSThitamasya devatAyatanasya devam / atra hi vilokite sAkSAdabhyarcite svahastena stute ca paramayA bhaktyA mahArthAbhiH stutibhireSA vizeSato naH phalavatI bhaviSyati yAtrA' iti [ pha] / sa evamukto vihasya mAM pratyabhASata -- 'kumAra ! sarvaM saMpAdyate, kiM [tu] punaridaM vijJApayAmi, kathamiha praveSTavyaM yattAvadidamavalokyate purastAdasya gopurapratibaddhamambarottambhinA maNistambhatoraNena tiraskRtataraNirathasaMcAraM dvAram, anena yo'vatAraH 324 prAsAdadarzanaprasannahRdayam punaH ratnakUTAdrikaTakadezeSu ratnakUTAkhya parvatanitamba pradezeSu, anukSaNakSiptavismayasmeralocanam anukSaNaM-pratikSaNaM, kSipte-prerite, vismayasmere- Azcarya vikakhare, locane yena tAdRzam kIdRzeSu teSu ? adRzyamAnuSapracAreSu adRzya manuSya gamanAgamaneSu punaH madamatta vividhapakSikulabaddhakolAhaleSu madamattaiH - madAnvitaiH, vividhapakSikulaiH--nAnAvidhapakSigaNaiH, baddhaH - nirantaraM kRtaH, kolAhalo yeSu tAdRzeSu, punaH nityavikaca devadrumavanAmodavAsitadikSu nityam - anavarataM, vikacAH puSpitAH, ye devadrumAH - devavRkSAH, tadvanasambandhinA, Amodena - atyutkRSTa saurabheya, vAsitAH- surabhitAH dizo yaistAdRzeSu / kimavocadityAha - sakhe ! mitra 1, tAraka !, jalanidhizailAntarAlavartI samudraparvatamadhyavartI, sarvadvIpasAMyAtrikANAM sarveSAM dvIpamArgeNa pautikAnAm, amArgaH agamyaH, eSa mArgaH, nirvighnameva, laGghitaH atikrAntaH / punaH divyajanasaJcArapUtA divyAnAM divi kharge bhavAnAM janAnAM, saJcAreNa pracArega, pUtApavitritA, bhUmigocarANAM bhUtalavartinAm, abhUmiH saMcArAviSayabhUtA, iyaM, bhUmiH pRthvI, sukhena Anandena, samAkrAntA samadhiSThitA / punaH sarva sundarapadArthAnAm azeSamanoharavastUnAm, adhiSThAnaM kSetrabhUtam idaM sthAnaM, samA sAditaM prAptam, punaH lokatrayatilakaM tribhuvanazreSThaM, sakalakautukAnAm azeSotsavAnAm, azeSAzcaryANAM vA, Ayatanam Aspadam etat, AyatanaM prAsAdaH, avalokitaM dRSTam / vayaM sarvathA sarvaprakAreNa puNyabhAjaH puNyavantaH, sma iti zeSaH / janma asmAkam utpattiH, saphalaM sArthakaM jAtam abhUt / tUrNa zIghram, uttiSTha vyApriyakha / sAMpratam adhunA, kAlocitam etatkAlayogyaM kRtyaM kAryam, anutiSTha kuru / itaH asmAt parvatanitambAt parvatamadhyabhAgAt, apasRtya bahirgatvA pratyanavikasitAni aciravikasitAni santAnakaprabhRtInAM santAnakAdInAM puNyapAdapAnAM puNyavRkSANAM divyavRkSANAmiti yAvat, kusumAni puSpANi, samAhara sacinu ca punaH nirjharAt pravAhAt, svAdu miSTaM, pAnIyaM jalam Anaya, yena pAnIyena, sampAditapANipAdazaucAH kRtahastapAdaprakSAlanAH santaH pravizya prakRtAyatanAbhyantaraM gatvA, bhagavantam aizvaryazAlinam asya devatAyatanasya devamandirasya, antaH pratiSThitaM madhye pratiSThitaM devaM pazyAmaH dRSTigocarIkurmaH ca punaH, pUjayAmaH ArAdhayAmaH, hi yataH, atra asmin deve, sAkSAt pratyakSarUpeNa, vilokite dRSTe sati, punaH svahastena nijakareNa, abhyarcite samyak pUjite sati, ca punaH, paramayA utkRSTayA, bhaktyA zrIyA, mahArthAbhiH utkRSTArthAbhiH stutibhiH stotraiH, stute sati eSA ithaM, naH asmAkaM yAtrA, vizeSataH atyantaM phalavatI saphalA bhaviSyati, iti [ pha] | evam anena prakAreNa uktaH kathitaH, saH tArakaH, vihasya vizeSeNa hasitvA, mAM pratyabhASata pratyuktavAn kimityAha -kumAra / sarve bhavadupadiSTaM samastaM kArya, sampAdyate anuSThIyate, kiM kintu, idaM punaH, vijJApayAmi AvedayAmi, iha asmin Ayatane, kathaM kena prakAreNa, praveSavyaM praveSTuM zakyam, asya Ayatanasya, purastAd agre, gopurapratibaddhaM puradvArAvRtam, ambarottambhinA Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / 325 sa dUramubhayataH prasRtena TaGkacchinnaparvatakaTakasaGginA prAkAreNaiva vAritaH, yAni tvasya pArzvataH saMbhavanti pratolikAsu kSudradvArakANi tAnyapi nabhastalanirvizeSabhitterasyaiva prAkArasya prakarSaprAptena svacchatAguNena durupalakSyatAM nItAni, tadetadadhunA prAptakAlam - atraiva sthitAH pratipAlayAmaH kSaNamAtraM, yAvadasmAd devatAyatanAt ko'pi bhUgocaraH khecaro vA niryAti, yo'smabhyamasminnavataraNamArgamupadizati, asya cAvazyamabhyantare kenApi bhavitavyam aciranirvRttayAtrotsavaM hIdamudbhAvyate liGgaiH tathAhi--atra tuGgatvAdadhikasaMsRjyamAnasamIraNeSvapi dvAratoraNeSu sAndrarucayazcandanapravAlavanda namAlAH, pratyagraracitAbhizcInAMzukapatAkAbhiH pallavitazikharANi cAmIkaracaRdolAyAtrANi [ba], guNanikAprAsAdasya ca pRSThavedikAyAmindranIlamayyAmAsAditaprakaTaparabhAgAni pizunayanti vArasundarIvRndasya rAsavibhramabhramaNamabhinavamamlAnayAvakapaGkAGkAni padamudrAparipATimaNDalAni, satatamAsphAlitAnAM ca vAditrANAmAraveNa vidrAvitAni trAsAt samAsannataruzAkhAzikhAsu kRtasthitIni nAdyApi nikaTIbhavanti zikharAyakoTara kulAyazAyIni pArApatapatatrikulAni, Tippanakam - prakaTaparabhAgAni prakAzitazobhAni / pratataM vistIrNa santataM vA / kulAyaH - pakSigRham / caJcaryamANAni atyarthaM gacchanti, vyAtyukSIM parasparasecanam [bha] | gagana maNDalAvarodhinA, maNistambhatoraNena maNimaya stambhAvalambi bahirdvAreNa, tiraskRtataraNirathasaJcAraM tiraskRtaHnivAritaH, taraNirathasaJcAraH -sUryarathapracAro yena tAdRzam, yat yataH, tAvad vAkyAlaGkAre, idaM dvAraM nirutAyatana pravezanirgamasthAnam, avalokyate dRzyate / anena dvAreNa yaH, avatAraH pravezaH, sa dUraM dUraparyantam ubhayataH bhAgadvaye, prasRtena vistRtena, TaGkacchinnaparvatakaTakasaGginA TaGkena- takSaNazalAkayA, chinnaM naSTaM yat parvatakaTakaM - parvata nitambaH, tatsaGginA- tatsaGgatena, prAkAreNaiva vAritaH avaruddhaH / asya dvArasya, pArzvataH pArzve, pratolikAsu rathyAsu, yAni tu kSudradvArakANi laghudvArANi, sambhavanti sambhAvanAgocarIbhavanti, tAnyapi, nabhastala nirvizeSabhitteH gaganatalAvizeSakuDyasya, asyaiva prAkArasya, prakarSaprAptena utkarSamApana, svacchatAguNena ujjvalatAguNena, durupalakSyatAM duHkhenopalakSaNIyatAM, nItAni prApitAni / tas tasmAddhetoH, adhunA, etat idameva kArya, prAptakAlaM prAptAvasaraM vartata iti zeSaH, yat, atraiva asminneva sthAne, sthitAH santaH, kSaNamAtraM, pratipAlayAmaH pratIkSAmahe, yAvat asmAt pratyakSabhUtAt devatAyatanAd devamandirAt, ko'pi bhUgocaraH bhUmivAstavyaH, mAnava ityarthaH, khecaro vA devo vA, niryAti nirgacchati, yaH, asmabhyam, asmin Ayatane, avataraNamArga pravezamArgam, upadizati upadezyati ca punaH asya Ayatanasya, abhyantare madhye, kenApi, avazyaM nizcitaM bhavitavyaM bhavituM sthAtumucitam / hi yataH, liGgaiH vakSyamANalakSaNaiH, idam Ayatanam aciranirvRttayAtrotsavam aciraM - zIghrameva, nirvRttaH - sampannaH, yAtrotsavaH - lokayAtrAprayukta utsavo yasmiMstAdRzam udbhAvyate pratyAyyate / tathAhi atra asmin Ayatane, tuGgatvAt uccatvAt, adhikasaMsRjyamAna samIraNeSvapi adhikaM yathA syAt tathA, saMsRjyamAnaH saMzliSyamANaH, samIraNaH - pavano yeSu tAdRzedhvapi, dvAratoraNeSu dvArapradezavartibahirdvAreSu, sAndrarucayaH amandadyutayaH, candanapravAla vandanamAlAH candanapallavamayadvArapUjAGgamAlAH punaH pratyagraracitAbhiH abhinavanirmitAbhiH, cInAMzukapatAkAbhiH cIna dezIya sUkSmavastrapatAkAbhiH pallavitazikharANi vyAptordhvadezAni cAmIkaracakradolAyantrANi suvarNasamUhamayAndolanayantrANi [ba] / ca punaH, guNanikAprAsAdasya nRtyagRhasya indranIlamayyAM marakatamaNimayyAM, pRSThavedikAyAM pRSThavartitreyAm, AsAditaprakaTa parabhAgAni prAptasphuTotkarSANi, amlAnayAvakapaGkAGkAni ujjavalAlaktakadravacihnitAni, padamudrAparipATimaNDalAni caraNapratikRtiparamparApaTalAni, vArasundarIvRndasya vezyAgaNasya, abhinavaM navInaM, rAsavibhramabhramaNaM rAsavibhrameNa-nRtyalIlayA, bhramaNaM, pizunayanti sUcayanti / ca punaH satataM vistIrNa saMtataM vA, AsphAlitAnAm AhatAnAM vAditrANAM vAdyAnAm, AraveNa dhvaninA vidrAvitAni apasAritAni punaH trAsAt bhayAddhetoH, Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka - parAgavivRtisaMvalitA jhaGkAramukharitamaNDapadvAradezAni ca sUcayantyavacUlakusumasrajAM prAcuryamapratazcaJcUryamANAni caJcarIkacakravAlA ni krIDArasAkSiptena ca kurvatA vyAtyucImitastataH kanakazRGgairbhujaGgalokena kSiptametAnyapi kSaranti viralaviralaibindubhiH kuGkumAruNaM kelipuSkariNInAM vAri prAkAramUla marakatapraNAlAni' [bha] / iti vyAharatyeva tasminnakasmAdamato digantasarpI, tarpayanniva sudhArasasrotasA zrutivivaramapracanizcaladhRtArthopabhUktazaivAlapravAlairyugapadAvalitakaNThanAlamAkarNitaH sotkaNThairAyatanavApIkalahaMsaiH, satvaropasRtavelAsaritsArasarasitasaMbhinnena vistAritastAreNa jaghanapulinasArasInAM rasanAnAM zikhitena, dolAyamAnabhujalatollAsitena prabalIkRtaH prativelavighaTamAnasaMnivezAnAM kanakakaGkaNAnAM kaNitena, mekhalAguNaskhalanavizRGkhalena mukharito valgaduccakucamaNDalAndolitAnAmAyAminA muktAhArANAM raNitena tArataroccAreNa gatirabha savicyutAnAmAsAdyAsAdya 326 Tippanakam - tArataroccAreNa dIrghataroccAraNena / talInaM- kRzam / saMkramaH mArgaH / straiNasya strIsamUhasya / masRNatAraH komalobaH [ma] 1 samAsannataruzAkhAzikhAsu samIpavarti vRkSa viTapAgrabhAgeSu kRtasthitIni kRtanivAsAni zikharAgrakoTara kulAyazAyIni niratAyatanazikhara dezA pravartirandhanirmita nIDAdhikaraNakazyanazIlAni, pArApatapatantrikulAni kapotajAtIyapakSigaNAH, adyApi adhunApi na nikaTIbhavanti nikaTamupasarpanti / punaH jhaGkAramukharita maNDapadvAradezAni jhaGkAraiH-dhvanivizeSaiH, mukharitaH - vAcAlitaH, maNDapasya dvAradezo yaistAdRzAni agrataH agrabhAge, caJcUryamANAni punaH punaratizayena vA bhramanti, caJcarIkacakravAlAni bhramaNamaNDalAni, avacUlakusumasrajAM dvAradezAdho'vanatapuSpamAlAnAM, prAcuryam AdhikyaM sUcayanti pratyAyayanti / ca punaH, krIDArasAkSiptena krIDAkautukAkuSTena, itastataH atra tatra, vyAtyukSIm anyo'nyaM secanaM kurvatA, bhujaGgalokena viTajanena, kanakazRGgaiH suvarNamaya jalotkSepaNayantraiH, kSiptaM prakIrNa, keli puSkariNInAM jalakrIDAkSetrabhUtasamacaturasra khAtajalAzayAnAM, kuGkumAruNaM kuGkumarakta, vAri jalaM, prAkAramUlamarakatapaNAlAni prAkArAdhastanendranIlamaNimayapraNAlyaH, viralaviralaiH viralaprakAra kaiH, vicchinnadhArairiti yAvat bindubhiH jalakaNarUpaiH, kSaranti syandayanti [bha] / iti itthaM tasmin tArake, vyAharatyeva kathayati satyeva, akasmAt atarkitam, agrataH agrabhAge, masRNatAraH komaleocaH, pratikSaNaM kSaNe kSaNe, adhigatAdhikAdhikavyaktInAM prAptAtyantaprAkaTyAnAM, nUpurANAM pAdabhUSaNAnAM, jhAtkAraH jhaNatkAraH, uccacAra uccaritavAn kIdRza: ? digantasapa digantavistArI | punaH sudhArasa srotasA amRtarasapravAheNa, zrutivivaraM karNa kuhareM, tarpayanniva prINayanniva, agracanizcaladhRtArthopabhuktazaivAlapravAlaiH agracakSunA-cazvaprabhAgena, dhRtAni - gRhItAni, arthopabhuktAni-ardhacarcitAni, zaivAlapravAlAni - jalIyatRNanUtanapatrANi yaistAdRzaiH, sotkaNThaiH utsukaiH, AyatanavApIkalahaMsaiH nirutagrahadIrghikA kAdambaiH, yugapadAvalitakaNThanAlaM yugapat - ekakAlAvacchedena, Avalitam - ISadvakritaM, kaNThanAla - kaNThakADaM yasmiMstAdRzaM yathA syAt tathA, AkarNitaH zrutaH, punaH satvaropasRtavelAsaritsArasa ra sitala mbhinnena satvaraM - zIghram, upasRtaiHupagataiH, velAsaritsArasAnAM taTavartinadI sambandhinAM pakSivizeSANAM rasitaiH - kUjitaiH, sambhinen - saMmizraNena, jaghanapulinasArasInAM kaTipurobhAgAtmaka saikatavartisArasyAkhyapakSiNIrUpANAM rasanAnAM kAJcInAM tAreNa uccena, zikSitena dhvaninA, vistAritaH vardhitaH / punaH dolAyamAnabhujalatollAsitena AndolyamAnabAhurUpala topajanitena, prativela - vighaTamAnasannivezAnAM pratikSaNavizviSyamANa saMsthAnAnAM kanakakaGkaNAnAM suvarNamayakarabhUSaNAnAM kaNitena jhaNatkAreNa, prabalIkRtaH pracurIkRtaH / punaH mekhalAguNaskhalana vizRGkhalena kAcIrajuskhalanataH paripATIzUnyena, valAduccakucamaNDalAndolitAnAM valgatA udvelatA, uccakucamaNDalena- unnatastanamaNDalena, AndolitAnAM - kRtAndolanAnAM, muktAhArANAM muktAmaNimAlAnAM, AthAminA dIrgheNa, raNitena dhvanitena mukharitaH vAcAlaH / punaH gatirabhasavicyutAnAM gamanavegaskhalitAnAm punaH sopAnamaNiphalakam adhirohiNImaNipaTTkam, AsAya AsAdya, AbaddhaphAlAnAM dhRtotplutInAM sImantakAlaGkAramANikyAnAM kezavezAlaGkaraNaratnAnAM, javAvataraNajanmanA javena - vegena yat avataraNam-adhastAdAgamanaM, tajjanmanA - tajjanyena tArataroccAreNa dIrghataroccAraNena, svanasantAnena dhvanisamUhena, Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| 327 sopAnamaNiphalakamAbaddhaphAlAnAM sImantakAlaMkAramANikyAnAM javAvataraNajanmanA svAdUkRtaH svanasaMtAnena, talinatADitatatrIdhvanikalena ca bahalitaH vilolakusumApIDahelotpatitAnAM guJjatAM viyati baddhamaNDalAnAmaligaNAnAM guGkatena, pratyAsanna eva prAkArAntaritadarzanasya pratikSaNamadhigatAdhikAdhikavyaktInAM madhuragambhIreNa caraNapAtadhamadhamAraveNa saMvardhitaH savidhamAgacchataH sopAnasaMkramaNa straiNasya masRNatAro nUpurANAmuJcacAra jhAtkAraH [m]| ___ tadanusAraprahitalocanazca puraH prAkarazikhare puJjIbhUtAH, nAtidUravartinIH, atibhAsvaratayA kArtasvarapatAkA iva pAtAlAdudyato ravirathasyollasitAH, vidyuta ivodadhijalamavagAhamAnairghanairapaghanebhyo vizleSitAH, divyauSadhIriva mathanotthitasya dhanvantarevismRtAH, kalpalatA iva pArijAtajanmabhUmimavalokrayitumamarakAnanAdAgatAH, dIdhitIrivAstasamaye gabhastimAlino vigalitAH, kulizArciSa iva sapakSaparvatAnveSaNAya samudramAyAtAH, kanakakamalinImRNAlikA ivAnirvANasuravAraNakavaladAnArthamindrAdhoraNairupasaMgRhItAH, samudrajaladevatA iva prabhAtamArutovagAdAtapaM sevitumutthitAH, hastadIpikA iva dhanadAdhirAjasya, avacUlaratnamAlikA iva nabhastala Tippanakam-apaghana:-aGgam / anirvANaH-mattaH [y]| svAdUkRtaH shrotraakhaadytaamaapaaditH| ca punaH, talinatADitatantrIdhvanikalena talinaM-stokaM yathA syAt tathA, tADitA yA tantrIH-vINAguNaH, tasyA yo dhvanistena, kalena-madhureNa, vilolakusumApIDahelotpatitAnAM vizeSeNa lola-caJcalaM yat , kusumApIDaM-puSpaziromAlyaM, tasmAt helayA-lIlayA, utpatitAnAm-uDDInAnA, guJjatAM zabdAyamAnAnAM, viyati AkAze, baddhamaNDalAnAM baddhazreNInAm , aligaNAnAM bhramaravRndAnA, guGkatena dhvanivizeSeNa, bhlitHvrdhitH| punaH pratyAsanna eva nikaTastha eva, prAkArAntaritadarzanasya prakArAvaruddhadarzanasya, sopAnasaMkrameNa sopAnamArgeNa, savidhaM nikaTam , AgacchataH, straiNasya strIsamUhasya, madhuragambhIreNa madhurasAndreNa, caraNapAtadhamadhamAraveNa pAdaprakSepaNajanitadhvanivizeSeNa, saMvardhitaH samyagvardhitaH [m]| __ca punaH, tadanusAraprahitalocanaH tadanusAreNa-tadanusandhAnena, vyApAritanayanaH, puraH ane, jhaTiti zIghraM, kanyakAH kumArikAH, adrAkSaM dRSTavAnaham , kIdRzIH? prAkArazikhare prAkAropari, pujIbhUtAH sNhtaaH| punaH nAtidUravartinIH kizcinnikaTavartinIH / punaH atibhAvaratayA atyujvalatayA, pAtAlAd, udyataH udgacchataH, ravirathasya sUryarathasambandhinIH, ullasitAH ucchritAH, kArtavarapatAkA iva suvarNapatAkA iva / punaH uddhijalaM samudrajalam , avagAhamAnaiH pravizadbhiH, ghanaH meghaiH, apaghanebhyaH svazarIrAvayavebhyaH, vizleSitAH vimuktAH, vidyuta iva taDillatA iva / punaH mathanotthitasya sAgarA''loDanodbhUtasya, dhanvantareH khavaidyasya, vismRtAH smRtipathacyutAH, divyauSadhIriva divyAH-manoharAH khagIyAH, auSadhIriva / punaH pArijAtajanmabhUmi pArijAtasya-tadAkhyadivyavRkSasya, janmabhUmi-samudrarUpa ,avalokayitaM draSTam ,amarakAnanAta nandanavanAt , AgatAH, kalpalatA iva / punaH astasamaye asta kAle, gabhastimAlinaH sUryAt , vigalitAH bhraSTAH, dIdhitIriva kAntIriva / punaH sapakSaparvatAnveSaNAya pakSaviziSTAvaziSTa parvatAnveSaNoddezena, samudram , AyAtAH AgatAH, kulizArciSa iva vajrAgnijvAlA iva / punaH anirvANasuravAraNakavaladAnArtham anirvANasya-majjanarahitasya mattasya vA, suravAraNasya-indagajasya, airAvatasyeti yAvat , kavaladAnArtha-grAsasamarpaNArtham, indrAdhoraNaiH indrahastipakaiH, upasaMgRhItAH saJcitAH, kanakakamalinImRNAlikA iva suvarNakamalinIbisalatA iva / punaH prabhAtamArutodvegAt prAtaHkAlikapavanopadravAddhetoH, AtapaM sUryamarIciM, sevitum , utthitA UrdhvamAgatAH, samudrajaladevatA iva samudrajalAdhiSThAnadevatA iva / punaH dhanadAdhirAjasya kuberanRpateH, hastadIpikA iva hastatalAvalambitadIpikA iva / punaH nabhastalavitAnakasya gaganatalarUpasyollocasya, avacUlaratnamAlikA ica adhomukharatnamAlA iva / suvarNacampakakalikAsavaH suvarNamayaM yaccamparka-puSpavizeSaH, tatkalikAyAH Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA vitAnakasya, kAzcit suvarNacampakakalikAsavarNAH [ya], kAzcidasitotpaladalazyAmAvadAtatviSaH kastUrikAtilakakalaGkitairAnanendubhiH zatacandramiva gaganatalamAdadhAnAH, vikAsibhirnayanavikSepairucchalacchapharasahasrAniva sAgaroddezAnupadarzayantIH, AzAmukhavyApinA mukhAmodena pravRttAmRtamathanamiva taM pradezamAdadhAnAH, vilepanaparimalenAnyamiva pArijAtodmamAtanvatIH, AbhogazAlibhiH payodharotsedhaiH parvatamayamaparamiva setumAsUtrayantIH, vibhramAvalokitairudadhimiva maryAdAlaGghanamadhyApayantIH, dhruvibhramaimanmathamiva dhanurvedaM zikSayantIH, akhilajagadAkSepakArirUpAH kanyakA jhagityadrAkSam [2] / tAsAM ca madhye zabdavidyAmiva vidyAnAm , kauzikImiva rasavRttInAm , upajAtimiva chandojAtInAm , jAtimivAlaMkRtInAm , vaidarbhImiva rItInAm , prasattimiva kAvyaguNasaMpadAm , paJcamazrutimiva gItInAm , rasoktimiva bhaNitInAm , adhikamudbhAsamAnAm , abahudivasopArUDhayauvanAmUrdhasthitAm , AsannavetradhArIskandhavinyastavAmahastakisalayAm , ubhayataH salIla. mudbhUyamAnacAmarakalApAm, avalambamAnasthUlamuktAphalAvacUlena jaladhiphenapaTaleneva parasparAnulagnavigalajalabindunA gaganamutpatitena zvetAtapatreNa vAritAtapAm , azokatarupallavAtAmratalasya caraNapaGkajayugalasya tatkorakasya, samAnavarmA:-tulyavarNAH, evaMvidhAH, kAzcit katipayAH [ya] 1 punaH asitotpaladalazyAmAvadAtasviSaH asitaM-kRSNaM, yat utpala-kamalaM, taddalasyeva-tatpatrasyeva, zyAmA-kRSNA, avadAtA-ujjvalA ca, viT-kAntiryAsa tAdRzIH, kAzcit katicit tu, kastUrikAtilakakalaGkitaiH mRganAbhisnigdhacUrNatilakalAJchitaiH, AnanendubhiH mukhacandraH, gaganatalam AkAzamaNDalaM, zatacandra miva zatasaMkhyakacandrodbhAsitamiva, AddhAnAH janayantIH, vikAsibhiH vistAribhiH, nayanavikSepaiH nevisphAraNaiH, unmIlitaneriti yAvat , sAgaroddezAn samudrordhvadezAn , ucchalacchapharasahasrAniva ucchalat-utsat , zapharANA-matsyavizeSANAM, sahasraM yeSu tAdRzAniva, upadarzayantIH pratyAyayantIH / punaH AzAmukhavyApinA digantavistAriNA, mukhA''modena mukhotkaTasaurabheNa, taM samudrasambandhina, pradeza, pravRttAmRtamathanamiva prArabdhAmRtamanthanamiva, AdadhAnAH aapaadyntiiH| punaH vilepanaparimalena ajhopalepanadravasaurabheNa, anyam abhinavaM, pArijAtodgamamiva pArijAtavRkSAramiva, AtamvatIH vistArayantIH sUcayantIriti yAvat / punaH AmogazAlibhiH vistArazAlibhiH, payodharotsedhaiH stanonatibhiH, parvatamayaM parvatAtmakam , aparam anyaM, setumiva samudrabandhamiva, AsUtrayantIH AbanatIH / punaH vibhramAvalokitaiH savilAsavilokanaiH, udadhiM samudra, maryAdAlabannamiva khamaryAdAtikamamiva, adhyApayantIH zikSayantIH / punaH bhUvibhramaiH zrUvilAsaH, manmathaM kAmadevaM, dhanurvedamiva dhanurvidyAmiva, zikSayantIH / punaH akhilajagadAkSepakArirUpAH samastajagattiraskArasvarUpAH [2] / - ca punaH, tAsAM kanyakAnAM, madhye, dviraSTavarSavayasam dviguNitASTavardhavayaskAM, SoDazavarSavayaskAmityarthaH, divyarUpAM manoharAkArAM, kanyakA kumArikAm , adrAkSaM dRSTavAnaham , kIdRzIma ? vidyAnAM caturdazavidyAnAM, madhye, zabdavidyAmiva vyAkaraNavidyAmiva, punaH rasavRttInAM "bhAratI sAtvatI caiva, kauzikyArabhaTI tthaa| catasro vRttayazcaitA, yAsu nAghyaM pratiSThitam" / iti bharatoktanATyarasarItInA, madhye, kauzikImiva kauzikI rItimiva, punaH chandojAtInAM chandaHsAmAnya. madhye, upajAtimiva tatsaMjJaka chandovizeSamiva, punaH alaGkaptInAm alaGkArANAM madhye, jAtimiva jAtinAmAlaGkAramiva, punaH rItInAM gaur3IpAJcAlIvaidIrUpANAM zravyakAvyasambandhisaGghaTanAnAM madhye, vaidarbhImiva tadAkhyottamarItimiva, punaH kAvyaguNasampadA kAvyasambandhiguNasampattInAM madhye, prasattimiva prasAdarUpottamaguNamiva, punaH gItInAM svarANAM madhye, paJcamazrutimiva pazcamAkhyakharavizeSamiva, punaH bhaNatInAM vAcAM madhye, rasoktimiva rasaviziSTavAcamiva, adhikam atyantam , udbhAsamAnAm ujavalantIm / punaH abachudivasopArUDhayauvanAmUrdhasthitAM acirotpanna yauvanAnA-navayauvanAnAmityarthaH, mUrdhani--sarvata upari nissnnmaam| punaH AsannavetradhArIskandhavinyastavAmahastakisalayAm AsannAyA:-pArthasthitAyAH, vetradhAryAH-cevyAH, paricArikAyA iti yAvat , skandhe vinyastaM-sthApitaM, vAmahastarUpaM kisalayaMpallavaM yayA tAdRzIm / punaH ubhayataH pArzvadvaye, salIlaM sakrIDaM yathA syAt tathA, uddhUyamAnacAmarakalApAm uddhUyamAnaH-vIjyamAnaH, cAmarakalApaH-cAmaragaNo yasyAstAdRzIm / punaH zvetAtapatreNa zvetacchatreNa, vAritAtapAM vAritaH Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmlrii| 329 vilAsacalaneSu sarvataH prasaratAtisaMnihitamukharamaNinUpurakhanena prabhAsaMtAnena zrUyamANarAjahaMsaravamAkAzakamalinIvanamivodvikAsamupadarzayantIm [la], aGgulipraNayipadmarAgormikArAgasaMvardhitaprabhAsamRddhibhiH samantataH prasarantIbhirabhinavAtapatAmrAbhiraGginakhamayUkhalekhAsaMtatibhirdAzarathizarakRzAnukarzitatviSAmudadhividrumalatAvanAnAmujjIvanAya kuGkumarasavArikulyAsahasrANIva pravartayantIm , acchakuGkumarasapiJjareNa masRNamANikyavalayazreNinA jaGghAkANDayugalena giritaTAghAtakuNThitamaNipratimamanaGgakarikalabhadantadvitayamAkSipantIm, ubhayathApi parimaNDaloruNA dvidhApi nibiDakakSAbandhabandhureNa nitambinA jaghanabimbena prayatnanivasitamapyadRzyatvAdavidyamAnakalpaM kalpapAdapAMzukaM kalayantIm [va], AcchAditodaravalitrayasya hasitahArItapakSaha ritinaH kanukA Tippanakam-- UrmikA-mudrikA / kulyA-sAraNiH / ubhayathApi parimaNDaloruNA dvAbhyAM prakArAbhyAm , parimaNDaloruNA-vRttabRhajaGgrena vRttavistIrNena c| dvidhApi nicitakakSAbandhabandhureNa ghanakAJcIbandhacAruNA nibiDapuruSakakSAbandhamanojJena ca / nitambinA prazastapazcAtkaTIbhAgena [va] / avaruddhaH, Atapo yasyAstAdRzIma, kIdRzena ? avalambamAnasthUlamuktAphalAvacUlena avalambamAnaH-avanaman, sthUlamuktAphalAno-sthUlamuktAmaNInAm, avacUla:-prAntavilambijAlako yasmiMstena, keneva, parasparAnulagnavigalajalabindunA parasparAnulagnAH- parasparasaMzliSTAH, vigalantaH-kSarantaH, jalabindavaH-pAnIyakaNA yatra tAdRzena, gaganam AkAzam , utpatitena uDDInena, jaladhiphenapaTaleneva samudraphenapuJjenevetyutprekSA / punaH azokatarupallavAtAmratalasya azokavRkSapallavakt, AtAmram-Arakta, talam adhaHpradezo yasya tAdRzasya, caraNapaGkajayugalasya pAdapadmadvayasya, vilAsacalaneSu savilAsavikSepeSu, sarvataH paritaH, prasaratA vyAgnuvatA, punaH atisannihitamaNinapurasvanena atisanni hitaH-atinikaTaH, maNinUpurakhanaH-maNimayanUpuradhvaniyasya tAdRzena, prabhAsantAnena dyutirAzinA, zrUyamANarAjahaMsaravaM zrUyamANaH, rAjahaMsaravaH-rAjahaMsazabdo yasmiMstAdRzam , AkAzakamalinIvanam AkAzasthakramalinIkAnanam , udvikAsamiva ut-utkRSTo vikAso yasya tAdRzamiva, upadarzayantIM dRSTigocaratAM nayantIm [ l]| punaH adhinakhamayUkhalekhAsantatibhiH pAdasambandhinakhakiraNapatisamUhaiH, kuGkumarasavArikulyAsahasrANIva kuGkumarasarUpaM yadvAri-jalaM, tatkulyAnAM-tatpraNAlikAnAM, sahasrANIva pravartayantIM pravAhayantIm , kIdRzIbhistatsantatibhiH ? aGgulipraNayipadmarAgormikArAgasaMvardhitaprabhAsamRddhibhiH aGgulipragayinyAH-aGgulisnehinyAH, padmarAgormikAyA:-padmarAgamaNimayAjulIyakasya, rAgeNa-raktatayA, saMvardhitA-samyagvardhitA, prabhAsamRddhiH-dyutisampattiryAmAM tAdRzIbhiH, punaH samantataH paritaH, prasara ntIbhiH sphurantIbhiH, punaH abhinavAtapatAmrAbhiH bAlAtapavad raktAbhiH, kasmai phalAya ? dAzarathizarakRzAnukarzi rathe:-rAmasya, zarakRzAnunA-bANAgninA, karzitA-kRzatAmApAditA, viT- kAntiryeSAM tAdRzAnAm, udadhividrumalatAvanAnAM samudrasambandhipravAlalatAvanAnAm , ujjIvanAya / punaH acchakuGkumarasapiJjareNa ujjavalakuGkumadravavat pItavarNena, masRNamANikyavalayazreNinA masaNA-snigdhA, mANikyavalayazreNiH-ratnamayakaGkaNapatiryasmin tAdRzena, jaGgharakANDayugalena kANDAkArajaGghAdvayena, giritaTAghAtakuNThitamaNipratima giritaTAghAtena-parvatapradezAghAtena, kuNThitApratihatA, maNipratimA-maNinirmito gajadantabandho yasya tAdRzam , anaGgakarikalabhadantadvitayaM kAmadevahastizAvakadantadvayam , AkSipantIM nindayantIm / punaH ubhayathApi ubhayaprakAreNApi vakSyamANarUpeNa, parimaNDaloruNA parimaNDalIvartulau, UrU-jAnUparibhAgau yasya tAdRzena, parimaNDalaM-vartulam , uru bRhanca, tAdRzena ca, punaH dvidhApi prakAradvayenApi, bhAgadvaye'pItyarthaH, nibiDakakSAbandhabandhureNa sAndraparidhAnapazcAdaJcalapallavabandhacAruNA ghanakAJcIbandhanazobhinA ca,ni mbinA prazastakaTipazcAdbhAgadvayasthaulyazAlinA, jaghanabimbena kaTipurobhAgamaNDalena, prayatnanivisitamapi prayatnaparihitamapi, kalpapAdapAMzukaM kalpavRkSasUkSmavastram , adRzyatvAddhetoH, avidyamAnakalpam avidyamAnatulyaM, kalayantI cArayantIm [va] | punaH AcchAditodaravalitrayasya AcchAditam, udarasambandhivalitrayaM-rekhAtrayaM yena tAdRzasya, 42 tilaka Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 Tippanaka- parAgavivRtisaMvalitA prapallavasya caJcalatayA pratikSaNamavekSyamANavipulanAbhimaNDalAM prasRtatanutaraGgaparyAyatkSiptapadminIdalopalakSyamANasukumArAvartAmivodyAnanadikAm, ananyajanivAsavezmano jaghanamaNDalasyopari parisphurantImAyatAruNAM nAbhicakracumbano hAranAyakasyAMzulekhAM vibhramapatAkAmiya romarAjimarakatadaNDikAzikharalagnAmudvahantIm [za], merumatsariNA dUradarzitAbhogasaMkSobhitasurAsureNa vindhyagiriNeva pratidinaM pravardhamAnena stanabhareNa niruddhyamAnavadanacandrAlokAma, acirAvatIrNena nirbharamadabhRtA yauvanavanagajeneva dUravikSiptasya lAvaNyapayaso vIcivalayaivi sabudbudairaviralapratyuptavatropalagaNaiH kanakakaGkaNairadhiSThitakomalaprakoSThakandalAm [Sa], sudarzanopetena vaikuNTheneva kaNThanAlena tulitazaGkhAm, prakaTitAdabhravibhrameNa prathamayauvanAvatAramarutA taralitAyatApAGgataraGgayorantastaraccArutArakayoH kSIradhavalayorIkSaNa mahAnadI pravAhayorjalatuSArajAlakamivocchalitamacchamuktAphalastambamubhaya Tippanakam--sukumAraH-cAruH / ananyajaH kAmaH [za ] | sudarzanopetena vaikuNTheneva kaNThanAlena tulitazaGkhAm ekatra canopetena, anyatra zobhanadarzanayuktena, tulitazaGkhAm-anukRtazaGkhAm [ss]| punaH hasitahArIta pakSaharitinaH hasitaH tiraskRtaH, hArItasya-pakSivizeSasya, pakSasya pakSasambandhI haritimA - haritavarNo yena tAdRzasya, kaJcukAgrapallavasya colakAcalarUpapallavasya caJcalatayA, pratikSaNam, avekSyamANAnAbhimaNDalAm avekSyamANaM-dRzyamAnaM, nAbhimaNDalaM yasyAstAdRzIm, ata eva prasRtatanutaraGgaparyAyatkSiptapadminIdalopalakSyamANasukumArAva prasRtena caJcalitena, tanutaraGgaparyAyeNa - anuddhatataraGgakrameNa, utkSiptaiH - udvelitaiH, padminIdalaiH - kamalinIpatraiH, upalakSyamANaH- dRzyamAnaH, sukumAraH - cAruH, AvartaH - jalabhramo yasyAstAdRzIm, udyAnanadikAmiva krIDAkAnananadImiva / punaH ananyajanivAsavezmanaH ananyajasya - khayamevotpAdinaH kAmadevasyetyarthaH, nivAsavezmanaH - nivAsagRharUpasya, jaghanamaNDalasya, upari sphurantIm ahasantIm, punaH AyatAruNAm AyatAM vistRtAm, aruNa raktAM ca, nAbhicakracumbinaH nAbhimaNDalasparzinaH, hAranAyakasya hAramadhyavartimaNeH, aMzumAlAM kiraNazreNIM, udvahantIM dhArayantIm kIdRzImiva romarAjimarakatadaNDikAzikharalagnAM romarAjirUpA - romAvalIrUpA, yA marakatadaNDikA - indranIlamaNistambhaH, tacchakharalagnAM taduparisthitAM, vibhramapatAkAmiva vilAsavaijayantImiva [za ] 1 punaH merumatsariNA sumeruspardhinA, punaH dUradarzitAbhoga saMkSobhitasurAsureNa dUradarzitena dUrAdeva dRSTigocaratAM nItena, Abhogena vistAreNasaMkSobhitausambhramitI, surAsurI-devadAnavo yena tAdRzena, punaH vindhyagiriNeva vindhyAcaleneva pratidinaM dine dine, pravardhamAnena ativRddhimApadyamAnena, stanabhareNa stanabhAreNa nirudhyamAnavadanacandrAlokAM nirudhyamAnaH- nivAryamANaH, vadanacandrasya-mukharUpacandrasya, Aloka:- prakAzo yasyAstAdRzIm / punaH acirAvatIrNena aciraM zIghrameva, avatIrNenapraviSTena, nirbhara bhadabhRtA atyantamadazAlinA, yauvanacanagajeneva tAruNyarUpavana hastineva, dUravikSiptasya dUramutpAtitasya, lAvaNyapayasaH saundaryajalasya, subudbudaiH vikRtabinduviziSTaiH, vIcivalayairiva taraGgasantAnairivetyutprekSA aviralapratyuptavajropalagaNaiH aviralaM- nirantaraM yathA syAt tathA pratyuptaH - sannivezitaH vajropalagaNaH - hIrakamaNigaNo yeSu tAdRzaiH, kanakakaGkaNaiH suvarNavalayaiH, adhiSThitakomalaprakoSThakandalAm adhiSTitaM vyAptaM, komalayoH prakoSThayoH - maNibandhayoH, kandalaM mUlaM yasyAstAdRzIm [ Sa ] / punaH vaikuNTheneva viSNuneva, sudarzanopetena sundaradarzanena, pakSe sudarzanAkhyacakravatA, kaNThanAlena kaNThakANDena, tulitazaGkhAm upamitazaGkhAm, pakSe dhRtazaGkhAm / punaH prakaTitAdabhravibhrameNa AviSkRtabahuvilAsena, prathamayauvanAvatAramarutA prathamayauvanapravezapavanena, taralitAyatApAGgataraGgayoH taralitau caJca litoM, Ayato dIrghau, apAGgAveva-netraprAntabhAgAveva, taranau yayostAdRzayoH pakSe taralitApAGgavat kallolA yayostAdRzayoH, punaH antastaraccArutArakayoH antaH - madhye, tarantyau - lavamAne, cArutArake - sundarakanInike, pakSe cAru- sundaraM, tAramujvalaM, kaM-jalaM yayostAdRzayoH, kSIradhavalayoH dugdhavat svacchayoH, pakSe kSIreNa jalena, zuklayoH, IkSaNamahAnadI - pravAhayoH nayanagaGgApravAhayoH, ucchalitam utpatitaM, jalatuSArajAlakamiva jalanirmitahimagavAkSamiva ubhayazravaNa Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjraa| zravaNazikharAvalambina bibhrANAm [sa], aviralAvadAtadantakumalamamalagaNDaphalakamanilavilulitavinIlAlakAlikamanIyamanibhRtabhUlatAvilAsamunnatanAsAvaMzamabhinavapravAlapATalAdharamutkalitakAlAgurutilakazobhamAvaddhanibiDapuSpApIDamAkrIDamiva ratipaterubhayakarNapAzadolAyamAnamANikyadantapatraM vadanazatapatramudvahantIm , uddhinApi taraGgacalitatanuzIkarakSodajAlakena karavidhUtazvetacAmareNevopavIjyamAnAm , pratyuSasApi gaganamarakatasthAlanihitadinakarapradIpena prastutArAtrikeNeva kRtopasthAnAm , digantairapi dUramullasitaiH sAbhilASairiva taralitAyatApAGgataraGgayoH antastaracArutArakayoH kSIradhavalayoH [ IkSaNamahAnadIpravAhayoH] IkSaNenene eva mahAnadIpravAhI tayoH, kIdRzoH? taralitAyatApAGgataraGgayoH- caJcalIkRtau dIrghanetratribhAgAveva taraGgI yayostau tathoktau tayoH, anyatra taralatApAnavat kallolA yayostau tathokto tayoH, tathA antastaraJcArutArakayo:-ekatra madhyacalacchobhanatArikayoH, anyatramadhyataranmanojJojvalajalayoH, kSIradhavalayoH samAnavizeSaNam [sa] / aviralAvadAtadantakuDAlaM dantA eva.dantavaJca kulAni-bhavikasitakusumAni yatra tat tathoktam / amalagaNDaphalakam ekatra nirmalaprazastakapolam, anyatra nirmalakapolavat phalAni yatra tat tathoktam / anilavilulitanIlAlakAlikamanIyaM vAtacalitakRSNakuTilakezA eva malayaH-bhramarAH, tairekana, anyantra alakavad ye bhramarAH, taiH kAntam / anibhRtabhUlatA. vilAsaM caJcalabhUbibbokam , caJcalabhrUlatApad vInAM-pakSiNAM, lAsa:-lasanaM yatra tat tathoktam / unnatanAsAvaMzam uccaprazastanAsikama, unnatavaMzaM ca / abhinavapravAlapATalAdharaM nUtanapatravad ratto'dharo yatra tat tathoktam , anyatra pravAlA eva raktAdharo yatra tatra tat tathoktam / [utkalitakAlAgurutilakazomaM] utkalitakAlAguruvizeSakavibhUSam , anyatra utkalitakAlAgurutilakavRkSazobham / AvaddhanibiDapuSpApIDam ekatra racitagADhakusumasaMghAta [......m, A] krIDamiva krIDAparvatamiva ha] // zikharAvalambinaM karNadvayordhvadezAvalambinam , acchamuktAphalastamba vimalamukkAmaNigucchaM, bibhrANAM dadhAnAm [s]| punaH kIdRzIm ? vadanazatapatraM mukhakamalam , udvahantIM dhArayantIm , kIdRzamiva ? ratipateH kAmadevasya, AkrIDa. miva sarvopabhogyodyAnamiva, kIdRzaM vadanakamalaM, kIdRzaM codyAnam ? aviralAvadAtadantakunAlam aviralAH-nirantarAH, avadAtA:-khacchAH, dantakudAlA:-dantarUpA vikAzonmukhakalikA yasmistAdRzam , pakSe aviralAvadAtadantA iva kumalA yaslistAdRzam, punaH amalagaNDaphalakaM amalaM-nirmalaM, gaNDa phalaka-kapolarUpaM paTTakaM, prazastakapolamityarthaH, yatra tAdRzam, pakSe nirmalakapolavat phalAni yatra tAdRzam, punaH anilavilalitavinIlAlakAlikamanIyama anilavilulitaiH-vAyuvicalitaH. vinIlaiH-atizyAmaH, alakAlibhiH-kuTilakezarUpabhramaraiH, yadvA anilavilulitAnAM vinIlAnAm , malakAnAMkuTilakezAnAm , AlyA-paDayA, kamanIrya-manoharam, pakSe anilavilalitavinIlAlakasahazaiH, alibhiH-bhramaraiH, kamanIyam, punaH anibhRtabhUlatAvilAsam anibhRtaH-caJcalaH, bhrUlatAyAH-netroparitanaromarAjyAH, vilAsaH-vibhramo yatra tAdRzam , pakSe anibhRtabhralatAvat vInAM--pakSiNAM, lAsaH-lasanaM krIDanaM yatra tAdRzam , punaH unnatanAsAvaMzam unnataH-uccaH, nAsAvaMzaHnAsikArUpavaMzaH prazastanAsikA yatra tAdRzam , pakSe unnatanAsAH-uccazabdAH, vaMzAH-veNavo yatra tAdRzam , punaH abhinavapravAlapATalAdharam abhinavapravAlavat-nUtanapallavavad nUtanapravAlAbhidharatamaNivata , pATalAdharaH-raktavarNa oSTho yasmiMskhAhazam, pakSe nUtanapallavayuktapATalAbhidhavRkSadhArakam , punaH utkalitakAlAgurutilakazobham utkalitA-udbhAsitA, kAlAgurutilakena surabhidravyavizeSakRtatilakena, zobhA-cArutA yatra tAdRzam, pakSe utkalitAH-vikasitA ye kAlAguruvRkSAH,ye ca tilakakSAH, taiH zobhA yatra tAdRzam , punaH AbaddhanibiDapuSpApIDam racitaghanapuSpaziromAlyam , pakSe AbaddhAnivRkSAprasaMbaddhAni, niviDAni puSpANi eva, ApIDaH-ziromAlyaM yasya tAdRzam , punaH ubhayakarNapAzadolAyamAnamANikyadantapatram ubhayakarNapAzayoH-zobhanobhayakarNayoH, dolAyamAnaM-dolanaM kurvat , mANikyadantapatraM-mANikyamayaM dantapatraMkundapuSpaM yasya tAdRzam / punaH udadhinApi samudreNApi, taraGgacalitatanuzIkarakSodajAlakena taramocchalitena sUkSmajalakarNacUrNapujena, karavidhUtazvetacAmareNeva hastorikSaptazubhracAmareNeva, upavIjyamAnAM pavanena saMyojyamAnAm / punaH Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 / Tippanaka-parAgavikRtisaMvalitA pratISyamANapaTuvilepanAmodAm [ha], velAyanatarubhirapi vibuddhazakunikRtakolAhalairudbhUtamadanonmAdevi parivRtAm, antarikSeNApi galadavazyAyabindunA baddhasmarasvedenevotsaGgitAm , nizAntamarutApyAkRSTakamalakesaracayena romAJcitAGgenevAliGgitAm , madazaktimiva mandarAndolanAt palAyitAM madirAyAH, niSyandadhArAmiva muSTinipIDanAd vigalitAmanazakSucApayaSTeH, dviraSTavarSavayasaM divyarUpAM kanyakAmadrAkSam [1] / iti kathArasAkSiptacetasi svavRttAntamAvedayati samaraketau nizcalapakSmalekhe likhita iva pazyati tadIyamukhamabhimukhaprahitadRzi sabhyaloke zlathIkRtAntarakatheSvAkarNayatsu sakutUhalamantarAntarAvistAritaharSakolAhaleSu kamala. guptaprabhRtiSu pradhAnarAjaputreSu pracalitazirasi saprapaJcamAkarNayati sarasatAM kathApaJjarasya maJjIramukhya bandivRnde sahasaiva harSotphullalocanA pravizya pratIhArI harivAhanaM vyajijJapata-'kumAra ! yuvarAjavArtAdbhutazravaNena pItamaticiraM karNAmRtam, idAnImIkSaNAmRtaM kSaNamekamAsvAdyatAm / ' ityudIrya dUrAvanatapUrvakAyA dakSiNena karaNAdAya sAdaramuparitanavasanapallavaprAntasaMyataM divyaM citrapaTamupaninye [jny]|| pratyuSasApi prabhAtenApi, gaganamarakatasthAlanihitadinakarapradIpena gaganarUpam-AkAzarUpaM, yat marakatasthAlamindranIlamaNimayaM sthAlaM, tatra nihitena-dhRtena, dinakararUpeNa-sUryarUpeNa, pradIpena, prastutArAtrikeNeva pravartitanIrAjaneneva, kRtopasthAnAM kRtArAdhanAm / punaH dUram , ullasitaiH usthitaiH, digantairapi diGmukhairapi, sAbhilASairiva saspRhairiva, pratISyamANapaTavilepanAmodAM pratISyamANaH-abhilaSyamANaH, gRhyamANa ityarthaH, paTuH-utkaTaH, vilepanAmoda:-vilepanagandho yasyAstAdRzIm [ha ] | punaH vibuddhazakunikRtakolAhalaiH vibuddhaiH-prabuddhaiH, zakunibhiH-pakSibhiH, kRtaH kolAhalo yeSu tAdRzaiH, velAvanatarubhirapi taTasthavana kSairapi, udbhUtamadanonmAdariva AvirbhUtakAmonmAdairiva, parivRtAM pariveSTitAm / punaH antarikSeNApi AkAzenApi, galavazyAyabindunA sravattuSArabindunA, baddhasmarakhedeneva dhRtakAmavikArAtmakadharmodakeneva, utsaGgitAM kroDIkRtAm / punaH mandAndolanAt mandarAcalAloDanAt , palAyitAm apamRtAm , madirAyAH, madazaktimiva manovikAratAzaktimivetyutprekSA / punaH muSTinipIDanAt muSTyA niSkarSaNAt , anaDrekSu. cApayaSTeH anaGgasambandhIkSurUpadhanuryaSTeH, vigalitAM cyutA, niSyandadhArAmiva rasaprasravaNadhArAmiva [kss]| iti itthaM, kathArasAkSiptacetasi kathAkautukAkRSTahRdaye, samaraketau tadAkhyaprakRtanRpakumAre, svavRttAntaM khakIyavArtAm , Avedayati vijJApayati sati, likhita iva citrita iva, nizcalapakSmalekhe nirnimeSanayanaromAvalIke, punaH abhimukha. prahitadazi abhimukhavyApAritalocane, sabhyaloke sabhAsajjane, tadIyamukhaM samaraketumukhaM, pazyati sati, punaH zlathIkRtAntarakatheSu zithilitamadhyavartikathAnakeSu, punaH sakutUhalaM sautsukyam , antarA antarA madhye madhye, vistArita. harSakolAhaleSu vistAritaharSajanyakalakaleghu, kamalaguptaprabhRtiSu kamalaguptapramukheSu, AkarNayatsu taskayAM zRNvatsu, pracalitazirasi prakampitamastake, maJjIramukhye mIraprabhRtau, bandivRnde bandigaNe, kathApaJjarasya kathAvistArasya, saprapaJcaM savistaraM, sarasatAM rasavattAm , AkarNayati zravagenAkhAdayati sati, harSotphullalocanA AnandollasitanayanA, pratIhArI dvArapAlikA, sahasaiva akasmAdeva, atarkitamevetyarthaH, pravizya pravezaM kRtvA, harivAhanaM tadAkhyayuvarAjaM, vyajizapat vijJApitavatI, kimityAha-kumAra ! yuvarAjavArtAdbhutazravaNena samaraketuvRttAntAzcaryazravaNena, karNAmRtaM zravaNendriyAvAdyAmRtarasaH, aticiram atidIrghakAlam , pItam AsvAditam , idAnIm adhunA, eka kSaNam , IkSaNAmRtaM netrAsvAdyAmRtarasaH, AkhAdyatAm , ityudIrya ityuktvA, dUrAvanatapUrvakAyA dUram avanatam-AnataM, pUrvakAryazarIrapUrvabhAgo yasyAstAdRzI, uparitanavasanapallavaprAntasaMyatam uparitanena pallavakomalavastrAcalena baddhaM divyaM-manoharaM citrapaTa citrAdhAravastraM, dakSiNena kareNa hastena, AdAya gRhItvA, sAdaram Adarasahitam upaninye upajahAra [6] /