Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ REACT paramagurulIvijaya varmaribhyo namaH / terApaMthI-hitazikSA netban kartA, sunirAja vidyAvijayajI. (UGUSUGUGUST prakAzaka abhayacaMda bhagavAnadAsa gAMdhI. 50. vora saM. 2442 mathamadAra 2000, saM. 1915. dAma 11
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramaguruzAstrAvizArada jainAcAryazrIvinayadharmasUribhyo namaH / ~mmmmmmmmmmmm teraapNthii-hitshikssaa| A lekhaka, munirAja vidyaavijy| nnanamannaanwwwwwwwwwwwwwwwww - 00:---- pIEiERPERRRRRRRRRRRESS prakAzaka, abhayacaMda bhagavAn gAMdhI. dhI "vidyA vijaya" prinTiMga presameM zAha puruSottamadAsa gIgAbhAI pAMcabhAyAne mudrita kiyA-bhAvanagara. vIra saM0 2442 / san 1915 /
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramaguruzrIvijayadharmasUribhyo namaH / kiJcid vaktavya. 'muNDe muNDe matiminnA' saMsArameM yaha sAmAnya lokokti samajhI jAtI hai, parantu isake gUDha rahasyakA jaba patA lagAte haiM, taba mAlama hotA hai ki-yaha uparyukta mAmUlI lokoktikA hI pariNAma hai ki-saMsArameM dina pratidina naye 2 paMtha-majahaba utpanna hote hI rahate haiM, aura naSTa bhI hote jAte haiM / saMsArameM aise anekoM padArtha haiM, jinako samajhanA, alpajJoMkI buddhise nahIM ho sakatA / aura isI liye to hamAre jJAnI-RSi-mahAtmA loga kaha gaye haiM ki-' sarvajJake pacanoMpara tuma vizvAsa rkkho'| hAM itanI AvazyakIya bAta hai kihamAre Agama-hamAre siddhAnta sarvajJabhASita haiM yA ki nahIM ? isakI prathama hameM avazya pratIti honI cAhiye / aura isa pratItike honemeM, unake vacanoMkI satyatAko samajhanA yahI parama kAraNa kahA jA sakatA hai| lekina ThIka hai, jaba manuSyameM apanI mAnyatA-pUjanAkI abhilASAkA Avega amaryAdita ho jAtA hai, taba vaha sarvajJake vacanoM ko jhUThe dikhalAnemeM kisI prakArakA Dara nahIM rkhtaa| hamAre zuddha sanAtana jainadharmameM, Ajaparyanta jitane paMtha nikale haiM, una sambhake utpAdakoMke caritroMko jaba hama dekhate haiM, taba hameM sApha 2 jAhira hotA hai ki-uparyukta kAraNase hI unhoMne naye 2 DhAMce khaDe kiye haiN| aura saMsArake bahutase loga kaise bhole hote haiM, yaha to pAThaka, acchI taraha jAnate hI hoMge ki, unako yadi yaha kahA jAya ki-'dekho,Ike chidrameMse zata hAthI nikala gaye aura jaba sauvA~ hAthIM nikalane lagA, taba vaha pUMchameM jAke aTaka gayA, to bhI ve 'jI! hAM 'hI parate
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ rheNge|" kahanekA tAtparya yaha hai ki aise bhole loga una logoMkI jAlameM pha~sa jaoNya, to isameM koI AzcaryakI bAta nahIM hai / bhastu / jisa pustakake viSayameM yaha 'kiJcidvaktavya ' likhA jAtA hai, yaha bhI eka aise hI paMtha ke viSayameM hai / karIba do varSoMke pahile isa terApaMtha matake viSaya meM mujhe vizeSa anubhava nahIM thA, balki isa paMthake mantavyoMke vizeSa rUpase jAnanekI icchA bhI nahIM huA karatI thI / parantu saubhAgyavaza, saM0 1970 ke vaizAkha mahIne meM jaba, paramapUjya prAtaHsmaraNIya guruvarSa zAstravizArada-jainAcArya zrIvijayadharmasUrIzvarajI mahArAja tathA itihAsatastramahodadhi upAdhyAvajI mahArAja zrIindravijayajIkI pAlI (mAravADa) meM terApaMthiyoM ke sAtha carcA huI, aura serApaMthiyoMne teIsa prazna likha karake diye, tabhIse mujhe isa paMthake mantavyoMke jAnane aura isake viSayameM kucha na kucha likhate rahanekA saubhAgya prApta hotA hI rahatA haiN| una teIsa praznoMke uttaroMke sAthameM, terApaMtha-matakI utpatti, usake sthUla sthUla mantavya ( siddhAnta ) tathA terApaMthiyoMse pUche hue~ 75 prema vagairaha saMgraharUpa 'terApaMtha-mata samIkSA' nAmaka pustaka, maiMne gata varSameM (saM0 1970 ke cAturmAsameM ) zivagaMjameM likhI thii| mujhe isa bAtako prakaTa karate hue saMtoSa hotA hai, ki-merI usa pustakakI dUsarI AvRttike nikAlanekA prakAzakako bahuta zIghra samaya prApta huaa| sAtha mujhe isa bAtakA aphasosa bhI hai ki usa pustakameM mere pUche hue 75 praznoMke uttara, Ajataka kisI bhI terApaMthIne prakAzita nahIM kiye| .. yadyapi maiMne, 'terApaMtha-mata samIkSA' meM terApaMdhiyoMke mantavyoMke mAma mAtra prakAzita kiye the, parantu unakA vistArase javAba nahIM
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ likha sakA thaa| isa liye unake kisakI bahuta bhAratA samajhatA thaa| boki Ajakala ke manuSyoMko jaba taka mAsa pramANa aura yuktiyoM ke dvArA kisI bhI viSayako na samajhAyA jAya, saba taka unake antaHkaraNoM meM isakA asara nahIM pahu~ca sakatA hai| aura rAcine apanI pustakoMmeM bhadrika jIvoMke pha~sAne ke liye hameM 2 dRSTAnta aura kuyuktiyAM dI haiM, jinako paDha karake, sAmanya buddhi vAlA manuSya to eka daphe 'idaM kim' isa vicArameM avazya hI paDa sakatA hai| terApaMciyoM ke sabhI siddhAnta aise haiM, jinake viSaya meM bahuta kucha likhanekI AvazyakatA hai / siddhAnta hI nahIM, unake AdhAroM para mI laMbI boDI AlocanAoM ke karanekI jarUrata hai| kyoMkisaMsArameM aisA koI majahaba nahIM hogA ki-jo sAdhu, aura sAdhviyoMko ApasameM ghaniSTa saMbaMdha ke rakhanekA terApaMthiyoM kI taraha pratipAdana karatA ho / yahI kyoM ? terApaMthI sAdhu aura sAdhviyoM eka hI makAna meM rahane meM bhI pApa nahIM samantate / hA~, eka AMganameM nahIM rahanekA avazya jAhira karate haiM / dekhiye, isake liye, kucha dina pahile udayapurake mI0 kAvaDiyAjIne, Ane nikAle hue haritahArameM likhA hai:__ "rAtrIko choTIse choTI laDa ko bhI sAdhuoMke nivAsasthAna (eka AMgana ) meM nahIM raha saktI" . isase spaSTa jAhira hotA haiM ki eka makAna meM avazya rahatI haiN| isake sivAya aura bhI bahutase AcAra unake aise haiM, jo ki zAstrase-vyavahArase sabhI prakArase sarvathA khilApha haiN| terApaMthiyoMke jitane siddhAnta zAla viruddha haiM, unameM 'dayA-dAmapArijAkA piye mukhya haiM / isa pustaka meM maiMne ina
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 donoM viSayoMpara likhane kA irAdA kiyA thA, parantu kheda hai kiavAntarame anya kAryoMke upasthita ho jAnese aura idhara cAturmAsa kI pUrNAhUti bhI samIpa hI AjAnese 'mUrtipUjA' ke viSaya para mujhase kucha bhI na likhA gayA / maiM usa dina apanI AtmAko vizeSa dhanya samajhaMgA, jisa dina 'mUrtipUjA' aura terApaMthiyoMke anya mantavyoM para eka aura pustaka likha kara pAThakoM ke kara kamaloM meM samarpita karUMgA / isa pustaka meM maiMne khAsa karake to dayA dAnake viSaya meM hI vizeSa likhanekA prayatna kiyA hai| isake sAtha meM, saMkSepa se isa (terApaMtha) matake utpAdaka 'bhIkhamajIke jIvana' aura 'muhapatI bAMdhanA zAstra viruddha hai ki nahIM, inakI AlocanAeM bhI AvazyakIya samajha kara kI gaIM haiM / isa pustaka ke likhane meM, jahA~ taka banA hai maiMne 'satyaM brUyAt priyaM brUyAnna brUyAtsatyamapriyam' isa niyamako smaraNa meM rakkhA hai, tisa para bhI kadAcit kahIM anucita zabda likhA gayA ho, to isake liye mujhako doSita na gina kara, terApaMthiyoMkI pustakeM 'bharmavidhvaMsa', 'terApaMthI zrAvakoM kA sAmAyaka paDikkamaNA artha sahita', ' terApaMthIkRta devaguru dharmanI olakhANa', 'jainajJAnasArasaMgraha', 'jinajJAnadarpaNa', 'zrIbhIkhamajI svAmiko caritra rAsa' tathA 'jJAna prakAza' (praznottara) vagairahako hI ginanA cAhiye, jinako paDha karake maiMne yaha pustaka likhI hai / unakI pustakoM meM aise asabhya aura kaTu zabda likhe haiM, jinakoM dekha rAbhasavRtteise kahIM anucita zabda nikala jAnA saMbhavita hai / isa pustaka likhane meM agara maiM kucha bhI prazasta prayatna kara sakA hU~ aura pAThakoMke saMtoSakAraka yuktiyA~ de sakA hU~, hU~, to vaha mere pUjyapAda prAtaHsmaraNIya guruvaryakI kRpAkA *
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ anugrahakA-upadezakA hI phala hai| kyoMki meremeM yaha zakti hI nahIM hai ki maiM kisI prakAra pAThakoM ko santoSa de skuuN| aura isa pustaka meM jo jo truTiyA~ dekhI jA~ya, ve merI hI ajJAnatA ke kAraNa samajhanI cAhiye | maiM yahA~para itihAsa tatvamahodadhi pUjyapAda upAdhyAyajI mahArAja zrIindravijayajI, nyAyatIrtha nyAyavizArada pravartakajI mahArAja zrI maMgala vijayajI, tathA nyAyatIrtha - nyAyavizArada munivarya nyAyavijayajI ke prati kRtajJatA prakaTa karatA hU~ ki, jinhoMne mujhe isa pustakake likhane meM samasta prakArakI sahAyatA dI hai / antameM, isa pustaka se pyAre pAThaka avazya lAbha uThAveM, aura dayA - dAnake parama tattva ko samajhe / basa isameM hI maiM apane prayatnakI saphalatA cAhatA huA, isa vaktavyako samApta karatA hU~ / * vidyAvijaya. udayapura- mevADa. kArtikI purNimA vIra saM0 2442
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ // arham // OM paramaguruzrIvijayadharmasUribhyo namaH / terApaMthI - hitazikSA / . 1 zAstrakAroMkA yaha kathana sarvathA satya hI hai ki - 'rAgadRSTi, manuSya meM rahe hue hajAroM doSoMmeMse ekako bhI nahIM dekha sakatI / ' lekina buddhimAna loga aisa dRSTirAgiyoMke AcaraNoMpara baDI haiMsI kiyA karate haiM / jisa dharmameM, jisa majahaba meM, jisa paMthameM athavA yoM kahiye ki jisa samAja meM zAstraviruddha aura vyavahAraviruddha AcaraNa ho rahe hoM, saMsArake samasta sabhyamanuSya jisake prati ghRNA dikhAte hoM, jisa paMthake mantavyoM ko sunate hI loga chIM chIM karate hoM, aura sAtha hI sAtha jisa paMthake upadezaka ( sAdhu ) ke hRdameM dayAkI aMza meM bhI mAtrA na rahI ho, usa paMthako - majahabako mokSameM le jAnevAlA, samajhanevAle buddhimAnoM (!) kI buddhikA kyA paricaya karAyA jAya ? / saMsArameM hama jitane dharma yA samA1 joMko dekhate haiM, unameM se kisI dharma yA samAjameM yaha siddhAnta nahIM pratipAdita kiyA gayA hai ki ' jIvako bacAne meM pApa lagatA hai / ' yadi isa siddhAntavAlA saMsAra meM koI mata hai to vaha ' terApaMtha '
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ mata hI hai| aura isIse isa paMthako koI bhI manuSya mAnuSIpaMtha kahane kA sAhasa nahI kara skegaa| kyoMki manuSya pratipAdita 'koI' bhI dharma aisA nahIM hai ki-jisameM sarvathA manuSya ke hRdayako niSThura - nirdayI athavA pASANake nAtedAra banAnekA prayatna kiyA gayA ho / jo manuSya hamezA mAMsa khAnevAlA hai, aura jo kasAI hamezA jIvoMkA vadha karatA hai, vaha bhI yadi rAste meM, do jIvoM ko laDate hue athavA prabalajIva, durbalajIvako mArate hue dekhegA, to usako, chuDAnekA avazya hI prayatna karegA / parantu terApaMthI nAmadhArI aise jIvoM ko kabhI nahI chuDAveMge | hameM isa bAta se adhika kheda hai ki ye loga pavitra jainadharmako kalaMkita kara rahe haiM, lekina hama isako 'jainI' nahIM kaha sakate / kyoMki jainadharmakA to mukhya siddhAnta hI jIva dayA- jIvarakSA hai, aura inhone jIvadayAko to bilakula uThA hI diyA hai / phira ve kyoMkara jainI hone ke dAveko nibhA sakate haiM ? / M kyA yaha jainadharmakA kabhI siddhAnta ho sakatA hai ki-' bhUkhepyAseko jimAne, kabUtarAdi pakSiyoMko dAne DAlane aura dAnazAlA ke karavAne, ityAdi anukaMpA ke kAryoM meM ekAnta pApa hotA hai ? | kyA yaha jainadharmakA siddhAnta ho sakatA hai ki - billI cUhe ( aMdara ) ko aura kuttA billIko pakaDatA ho to usako chuDAnele pApa lage ? | kyA yaha jainadharmakA siddhAnta ho sakatA hai ki- koI manuSya kisI jIvako mAratA ho, to usako dravyAdika dekarake chuDAnemeM pApa lagatA hai ? aura kyA yaha jainadharmakA siddhAnta ho sakatA hai ki - garIba - duHkhI - durbalajIvako anukaMpA dAna dene meM ekAnta pApa lagatA hai ? | /
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ ityAdi jainadharmake siddhAntoMse bilakula viparIta siddhAntoMko mAnane vAle yadi 'jainI' hone kA dAvA karate hoM, to unakA yaha vaisA hI dAvA hai, jaise ki - eka kasAI, brAhmaNa honekA dAvA kare | 1 terApaMthI, jainI nahIM haiM, isameM eka aura bhI pramANa hai / jainoMke deva, cauvIsa tIrthaMkara haiM, terApaMthiyoMke deva, usa paMthake utpAdaka bhIkhama haiM | jainoMke guru, paMcamahAvratako pAlane vAle, kaMcana-kAmanIke sarvathA tyAgI, uSgajalako pInevAle, nirdoSa AhArako lenevAle aura mahAvIrasvAnIke tIrtha meM guruparaMparAsaM cale AnevAle sAdhu- munirAja haiM / terApaMthiyoM ke guru, sAdhviyA~zrAvikAoMko rAtake dasa 2 baje taka pAsameM hI baiThA rakhanevAle, eka eka divasake aMtarase niyata kiye hue gharoMmeMse marajI mUjaba mAla uThAnevAle, sAdhviyoM ke pAsa AhArapAnI maMgavAnevAle, kacce pAnIko pInevAle, ( eka ghaDe pAnI meM jarAsI rAkha DAla dI, isase pakkA nahIM kahA jA sakatA, aura aise rAkhake pAnI ke pInekA adhikAra bhI nahIM hai, isaliye hama usako kaccA pAnI hI kahate haiM mu~ha para dinabhara muhapattI bAMdha rakhane vAle, terApaMthI sAdhu hI haiM / jainoMkA dharma, mahAvIrasvAmIkA prarUpita hai, aura terApaMthiyoMkA dharma, bhIkhamakA utpAdita hai / aba batAveM pAThaka, terApaMthiyoMko jainI kahanA, kitanI bhArI bhUla hai / Upara kahe hue saMsAra - vyavahArako chedanakarane vAle, hRdayako nirdaya banAnevAle bahuta se siddhAntoM kA nAmollekha ' terApaMtha - matasamIkSA' meM kiyA gayA hai / aba isa pustakameM unake
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAne hue sthUlasthUla siddhAntoMkA, jainasUtroM aura yuktiyoM ke sAtha khaMDana Age jAkara kiyA jAyagA / lekina isake pahile eka aura bAta kaha denA samucita hogA | nItikAroM kA yaha kathana hai ki- puruSavizvAse vacanavizvAsa: ' sivAya puruSavizvAsa honeke, vacanakA vizvAsa nahIM ho sakatA / ataeva pahile isa terApaMtha-matake utpAdaka bhIkhunajI ke jIvanacaritrakA avalokana kareM, ki jisase pAThakoM ko yaha to vidita ho jAya ki isa paMtha ke utpAdakakI jJAnapUMjI kitanI thI ? / -- " * bhIkhama caritrakA avalokana bha bhIkhama (bhIkhuna) caritra, terApaMthiyoM ke chapavAe hue kaI pustakoMmeM chapA hai / isa parase mAlUma hotA hai ki- isakA janma mAravADake kaMTAliyA nAmaka kisI grAma meM, saM 1783 meM huA thA / isake pitAkA nAma balujI thA, 'aura mAtAkA nAma dIpAde / saM. 1808 meM isane DhUMDhaka sAdhu rughanAthajI ke pAsa dIkSA lI / sAre caritrako hama paDha gaye, parantu kahIM bhI yaha nahIM dekhA gayA ki inhoMne saMskRta - prAkRta yA bhASAkA bhI kucha abhyAsa kiyA ho / itanA hI nahIM, isakI banAI huI TUTI-phUTI bhASAkI kavitAoM ke sivAya Aja eka bhI choTI baDI upayogI pustaka prApta nahIM hotI / isase kyA samajhanA cAhiye ? | jaise Ajakala mAravADa -- mevADa meM. / 1 saM. 1957 meM zAha khetasI jIvarAjane terApaMthI zrAvakoM kA sAmAyakapaDikkamaNA artha sahita ' nAmaka jo pustaka nirNayasAgara presa meM chapavAI hai, usase yaha avalokana kiyA gayA hai / isa caritrako rikha veNIdAsane bagaDI meM, vi. saM. 1860 phAlguna vadi 13 guruvAra ke dina banAyA thA / (
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMthI aura DhUMDhiye binA paDhe likhe ajJAniyoM ko mUMDa lete haiM, vaise ye mahAtmA ( ! ) bhI rAgako nahIM samajha karake hI virAgI bana baiThe ho, aise hI pratIta hotA hai / Upara diye hue saMvatoM se mAlUma hotA hai ki- bhIkhamajIne pacIsavarSakI umra meM DhUMDhakamatakA pallA pakar3A thA / itanI umra meM bhI Apa - kI buddhikA teja kitanA laMbA-cauDA thA, isake liye eka hI pramANa dekha lIjiye / bhIkhucaritra kI prathama DhAlakI 8 vIM kar3I meM likhA hai: : 'guru kiyA ruganAthajIre lAla, pUrI olakhyo nahIM AcArare' baDe AzcaryakI bAta hai ki pacIsavarSakI umra meM dIkSA lI, phira bhI Apa AcArakI parIkSA nahIM kara sake / basa, yahI ApakI buddhikA paricaya hai / yadi isameM thoDIsI bhI samajhane kI zakti hotI to DhUMDhakapaMthameM dIkSA letA hI kyoM ? / astu, aise alpajJa honepara bhI caritrake lekhaka to isako 'tIrthaMkara' kI taraha mAnate haiM, yaha bhI andhazraddhA kA namUnA hI nahIM to aura kyA ? | caritrakA lekhaka bhI apaneko eka mahAjJAnI samajhakarake hI caritrako likhane baiThA hai / yadi aisA na hotA to caritrakI zuruAta meM: m 4 kihAM udanA kihAM janamiyA, parabhava pahotA kiNa ThAma / dhurasuM utpatti tyArI kahuM, te suNajo zuddhapariNAma ' // 5 // Azcarya kI bAta hai ki- 'caritranAyaka isakA bhI jJAna lekhakako ho gayA ? | lekina ThIka haiM, terApaMtha-matake utpAdaka bhIkhamajIne, paramAtmA mahAvIra parabhavameM kahAM pahUMce ' kitanI aMdhAdhuMdhI ? |
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ devako hI cUkA kahanekA jaba duHsAhasa kiyA, taba bhalA ye kyoM kamI rakkheM ? sAtha sAtha, eka aura bAtabhI samajha lIjiye / bhIkhucaritra ke lekhakane, bhIkhamajIke janmAdi prasaMgoM ko tIrthakarake kalyANaka kI taraha kalyANaka likhe haiM / jaise janma ke prasaMga meM likhA hai: --- 'tIkhI tithi terasa suNIre lAla, janmakalyANika thAyare' | so0 // 5 // aise aura prasaMgoM meM bhI / aba yahA~ vicAranekI bAta hai kikalyANaka hote haiM kisake ? | kalyANaka hote haiM tIrthaMkaroMke | bhIkhamajI jaise alpajJoM ke nahIM / aura jisake kalyANaka hote haiM, usako to garbhameMse hI tIna jJAna (mati zruta-avadhi) hote haiM / kyA bhIkhamajI, jaba unakI mAtAkI kukSimeM Ae, tabase unake tIna jJAna the ? / aura yadi usako tInajJAna hote, to bicArA DhUMDhakasAdhu hotA hI kyoM ? evaM pIchese vahA~ se bhAgakara eka nayA DhA~cA khaDA karatA hI kyoM ? | aura bhI eka bAta hai / jinake kalyANaka hote haiM, unake ( tIrthaMkaroM ke ) janmase hI ye cAra atizaya hote haiM: 6 teSAM ca deho'dbhutarUpagandho nirAmayaH svedamalojjhitazca / zvAso'Jjagandho rudhirAmiSAM tu gokSIradhArAghavalaM hyavisram / / 56 / / AhAranIhAravidhistvadRzya atvAra ete'tizayAH sahotthAH / ' ( abhidhAnacintAmaNI )
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ arthAt-1 tIrthakaroMkA adbhutarUpa-gandhavAlA deha hotA hai, roga tathA pasInA bhI nahI hotA, 2 kamalakI sugandhI jaisA zvAsa hotA hai, 3 rudhira tathA AmiSa goke dugdha jaisA sapheda hotA hai aura 4 AhAra-nIhAra koI dekhane nahIM pAtA / ye hI cAra atizaya, samavAyAMgasUtrake 48-49 (likhI huI pratike ) patraneM, 34 atizayoMke antargata isataraha likhe haiM: "nirAmayaniruvalevA gAyalaTThI, gokhIrapaMDare maMsasoNite, pau.. muppalagaMdhie ussAsanissAse, pacchanne AhAranIhAre adiste maMsacakkhuNA" arthaH-nirAmaya tathA nirmalazarIravAle, godugdha jaise sapheda mAMsa-rudhiravAle, kamala jaise sugaMdhita zvAsocchvAsavAle, tathA jinake AhAra nIhAra carmacakSuse na dIkha paDeM / / .. aba batalAiye, bhIkhamajImeM uparakI bAteM pAI jAtI thIM ? / jaba nahIM pAI jAtI thI, to phira usake 'janmakalyANaka' kahanevAlA mahAmRSAvAdI nahIM to aura kyA ? / astu, aba Age caleM / bhIkhamajIne DhUMDhakasAdhu ruganAthajIke pAsa dIkSA to lelI, parantu usako pIche se bahuta pazcAtApa hone lgaa| isake manameM aneka prakArakI zaMkAeM hone lgiiN| una sAdhuoMke AcAra-vicAroMko dekha karake isake manameM vicAra huA ki.-' maiM zuddha mArga pakaDaM' kyoMki dUsarI DhAlake prathama dohemeM kahA hai:
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ "vidha karI vicAraNA, vAraMvAra vizeSa / . zuddhamAraga leNI sahI, parabhavasAmo dekha " // 1 // " manuSya jaba kisI kArya karanekA vicAra karatA hai, taba usako acchA hI samajha karake karatA hai| isI taraha bhIkhamajIne vicAra to zuddhamArgake pakaDanekA kiyA, lekina yaha to na samajha sakA ki - 'maiM isase bhI adhika aMdheremeM jAnekA vicAra kara rahA hU~ / DhUMDhakamata meM dIkSA lekara ' paramAtmA kI mUrtiko na mAnanA ' rAtriko pAnI nahIM rakhanA mU~ha para muhapattI (kapaDekA TukaDA) bAMdha rakhanA ' ityAdi jainazAstraviruddha bartAva kara aMdhere mArgakA svIkAra to kiyA hI thA / isase bhI buddhike vaiparItya se aura aMdheremArga meM jAnekA vicAra kiyA / ," bhIkhamajIne apane guru ke sAthaneM kisa taraha carcA kI, gurune kisa 2 taraha samajhAyA tathA bhIkhamajI usakI eka na mAnakara kisataraha alaga huA, yaha sArI bAta ' terApaMtha - matasamIkSA ' meM dikhalAdI hai, isa liye yahA~ likha kara punarukti ke doSameM utaranA acchA nahIM smjhte| bhIkhamajIne jaba DhUMDhakamata chor3a alaga aDaMgA jamAnekA vicAra kiyA, taba usake sAtha meM teraha sAdhu tayyAra hue / aura isIse isane apane paMthakA terApaMtha nAma rakkhA / isane vinA guru ke hI saMvat 1817 ke AsADha zudi 15 ke dina kelavAsa (mevADa ) meM apane Apase dIkSA le lI / naye paMthako nikAlate hue hI ' prathamakavale makSikApAta: ' kA namUnA yahA~ para hI huA / kyoMki bhagavatIsUtrake 25 ve zataka ke 6 uddezemeM isa matalabakA pATha hai ki - 'chedopasthApanIyacAritra sivAya guruke nahIM mila sakatA / '
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ dekhiye isakI siddhikarane vAle do pAThaH " pulAe NaM bhaMte ! kiM sAmAiyasaMjama hojA, cheovaTThApaNiyasaMjame hojA, parihAravisuddhiyasaMjame hojA, suhumasaMparAyasaMjame hojA, ahakkhAyasaMjame hojjA ? goyamA ! sAmAiyasaMjame hojA, cheovaTThAvaNiyasaMjame hojjA, No parihAravisu. ddhiyasaMjame hojjA, No muhumasaMparAyasaMjame hojjA, No ahakkhAyasaMjame hojjA, evaM bausavi / evaM pddisevnnaakusiilevi|" . . (bhagavatI-patra-1733) ___ artha:-he bhagavan ! pulAkaniyaMThA, kyA sAmAyikasayamameM / hotA hai, chedopasthApanIyasaMyamameM hotA hai, parihAravizuddhisaMyamameM hotA hai, sUkSmasaMparAyasaMyamameM hotA hai, aura yathAkhyAtasaMyamameM hotA hai ? bhagavAnne kahAH- he gautama ! sAmAyikasaMyamameM hotA hai, chedopasthApanIyasaMyamameM hotA hai / aura parihAravizuddhisaMyama, sUkSmasaMparAyasaMyama tathA yathAkhyAtasaMyamameM nahIM hotA | isI tarahase bakuza aura pratisevaNAkuzIlameM bhI samajha lenaa| ___ jaba yaha siddha huA ki-bakuzAdi niyaMThe sAmAyikacAritra aura chedopasthApanIyacAritrameM hI hote haiM, taba yaha dekhanekI AvazyakatA hai ki-bakuzAdi niyaMThe tIrthameM hI hote haiM ki atIrthameM / isake liye bhagavatIsUtrake, 625 za0 6 u0 patra 1737 ke pAThako dekhiye: "pulAe NaM bhaMte ! kiM titthe hojA, atitthe hojjA ? / goyamA ! titthe hojjA, No atitthe hojjA evaM bausevi / evaM paDisevaNAkusIlevi / " .
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ artha:- he bhagavan ! pulAkaniryaDA, kyA tIrtha meM hotA hai, ki rain hotA hai ? / bhagavAn kahate haiM: - gautama ! tIrthameM hotA hai, atIrtha meM nahIM hotA hai| isI tarahase bakuza aura pratisevaNAkuzIlako bhI samajhanA / basa, siddha ho cukA ki, jaba bakuzAdi niyaMThe tIrtha meM hote haiM, so phira jinameM bakuzAdi niyaMThe rahate haiM, ve do cAritra ( sAmAyikacAritra, chedopasthApanIya cAritra) bhI tIrtha meM hI hue / -- aba yaha vicArane kI bAta hai ki bhIkhamajI, jaba tIrthameM hI nahIM rahe saMgha meM hI nahIM rahe - guruparaMparAmeM hI nahIM rahe, to phira unako sAmAyikacAritra aura chedopasthApanIyacAritra milA hI kahA~se ? tIrthameM to sAdhu ve hI gine jA sakate haiM ki, jo guruparaMparAmeM hote haiM / aura aise to bhIkhamajI the nahIM / inhoMne to vinA gurukehI muMDavA liyA thA | aura isase yaha bhI pratyakSasiddha huA ki bhIkhamane paMtha nikAlaneke prAraMbha meM hI bhagavAnkI AjJAke virAdhanekA 'zrIgaNezAya namaH' kiyA / bhIkhucaritra lekhakakA yaha likhanA bilakula jhUTha haiM ki:-- / "ude ude pUjA kahI, zramaNa nigraMthanI jANa / tiNasuM pUja pragaTa thayA, e jina vacana pramANa" // 2 // yaha udaya udayameM pUjA terApaMthI sAdhuoM jaise mahAtmAoM (!) kI nahIM kahIM / kintu zramaNanigraMthoMkI kahI hai| aura bhagavAn ke kathanAnusAra zramaNa niyoMkI pUjA huI bhI hai| dekhiye, do hajAra varSa ke bhasmaMgraha ke utaraneke pazcAt abhI taka 441 varSa hue haiM / itane varSoMke
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIcameM mahAprabhAvaka nigraMtha puruSa, jaise zrIsomasuMdarasUri, zrImunisuMdarasUri, zrIratnazekharasUri, zrIhemavimalasUri, zrIAnaMdavimalasUri, zrIvijayadAnasUri, zrIhIravijayasUri, zrIvijayasenasUri, zrIyazovijaya upAdhyAya, evaM kharataragacchameM zrIjinabhadrasUri, zrIjinacaMdrasUri, zrIjinasamudrasUri, zrIjinacaMdrasUri, zrIjinasiMhasUri aura zrIsamayasuMdara upAdhyAya vagairaha aise aise hue haiM ki-jinhoMne yavanarAjAoMko prativodha karake bhI jainazAsanako dIpAyA hai / inhoMne aneka tIrthoke uddhAra karavAye haiM aura ahiMsAdharmakA pracAra bhI kiyA hai / Upara jina AcAryoMke nAma diye gaye haiM, ye to sirpha tapagaccha tathA kharataragacchake hI AcAryoMke nAma haiM, parantu inake sivAya aura bhI gacchoMmeM bahutase prabhAvaka AcArya hue haiM / aba terApaMthI batAveM ki-ina 4 4 1 varSoM ke daramiyAna tumhAra kauna kaunase aise prabhAvaka puruSa hue, jinhoMne paramAtmAke zAsanakI zobhA kI ho ? / pAThakoMko yaha bAta smaraNameM rakhanI cAhiye ki isa terApaMthamatako utpanna hue hI 150 varSoM ke karIba hue haiN| aba batalAIye, bhagavAnne to do hajAra varSake bAda nirgrathoMkI pUjA honekA kahA hai, to phira ye tumhAre bhIkhamajI tInaso varSoM taka kisa ciDIyekhAnemeM ghusa rahe the ? bhagavAna ke kahe anusAra to tumhAre mAne hue nirmathoMkI pUjA nahIM huii| Age calakara bhokhucaritrakA lekhaka likhatA hai kiH'valI vaMkaculIyAmAM vAratA traipanA pachI vicAra / adhika pUjA arihaMte kahI zramaNanigraMthanI zrIkAra' // 3 // likhanevAlA bhUla gayA / jisa ' vaggacUliyA' kA yaha pramANa usane diyA hai, isI vaggacUliyAmeM khAsa karake likhA huA
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 "vikamakA lAo paNarasaya-paNahattarIvAsesu gaesu kohaMDiapariggahiyavaMtariSpahAvAo bhArahe vAse suyahIlaNA jiNapADamAbhattinisehakArayA sacchaMdAyArA dummehA maliMgA duggaragAmiNo bahave bhikkhAyarA samupajihiMti / " arthaH-- vikrama saM0 1575 varSa hone ke bAda kohaMDI aparigRhitA vyaMtarIke prabhAvase bharatakSetra meM sUtrakI niMdA karanevAle, jinapratimAkI bhaktikA niSedha karanevAle, svacchaMdAcArI, durbuddhi, malina tathA durgatigAmI aise bahuta bhikSu utpanna hoMge / aba batalAIye, Upara dikhalAe hue AcAravAle terApaMthI ke sAdhu haiM ki nahIM ? / uparyukta sabhI bAteM terApaMthiyoM meM pAI jAtIM haiM, to phira bhagavAn ke kathanAnusAra ye zAsanake dhvaMsa karanevAle kyoM na kahe jA~ya ? inako nirmaMtha kahane kA sAhasa kauna buddhimAna kara sakatA hai ? / astu isase bhI Age caliye / isI 'vaggacUliyA ' meM pratipAdita kiyA hai: 44 taNaM te duvIsaM vANiyagA umbukavAlavatthA vinnAva pari NamayittA duTThA ciTThA kusIlA para jagA khalukA puNvaMbhavamicchatabhAvAo jiNamaggapaDiNiyA deraguruniMdaNayA tahArUvANaM samaNANaM mAhaNANaM paDhikuTukAriNo jiNapannattaM tattaM amanamANA attapasaMsiNo bahUNaM naranArIsahassANaM purao niyatyappANaM niyakappiyaM kumaggaM AghavemANA panavemANA paruvemANA jiNapa DimANaM bhaMjaNayANaM hilatA khisaMtA niMditA garahitA parihavati ceiyatitthANi sAhU sAhUNI ya uTThAvaissaMti " arthaH-- ve bAIsa puruSa, bAlabhAvase mukta, jAnakara ke, pariNAma karake, duSTa, dhRSTa, kuzIla, paravaMcaka, ullaMTha, pUrvabhavake midhyAtva -
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 bhAvase jinamArga ke pratyanIka, devaguruke niMdaka, sAdhu-mAhaNake niMdaka, jinatattvoM ko nahIM mAnanevAle, AtmaprazaMsaka, bahuta kI-puruSoMke Age svakalpita kamI prarUpaNA karanevAle, jinapratimAke niMdaka, hIlaNA karane vAle, mUrtipUjA - tIrtha tathA sAdhusAdhvI kI utthApanA karane vAle hoMge / isameM kahI huI bAtoM se bhI terApaMthiyoM ke AcAroMko milA lIjiye / 'kuzIlatA' 'paravaMcakatA' 'jinamArgako pratyanIkatA' 'deva - gurukI niMdakatA ' ' jinatattvoMko na mAnanA' 'AtmaprazaMsA karanA ' 'strI-puruSoMke Age kumArgakI prarUpaNA karanA' 'jinapratimA kI helaNA karanA' ' mUrtipUjA - tIrtha aura save sAdhu-sAdhviyoM kI utthApanA karanA' ye sArI bAteM terApaMthiyoM meM pAI jAtIM haiM ki nahIM ? | ava hama kyoM nahI kaha sakate haiM ki - terApaMthI jaina haiM hI nahIM / yadi jaina hote to jainazAstroM meM kahe hue siddhAntoM se viparIta kyoM prarUpaNA karate ? | agara koI terApaMthI yaha kahe ki - ' Upara jo bAta kahI hai, yaha to bAIsasamudAya vAle arthAt DhUMDhakoM ke liye hai, hamAre liye nahIM / ' to yaha bhI ThIka nahIM hai, kyoMki - terApaMthI bhI to DhUMDhiyoMmeMse nikale haiN| aura DhUMDhakoM meM se nikalakara ke bhI inhoMne kyA acchA kAma kiyA ? ulaTe 'dayA' aura 'dAna' kA niSedha karake aura aMdhakAra meM jA pha~se / phira kyoMkara yaha ho sakatA hai kiterApaMthI ke Ura, uparyukta pATha nahIM laga sakatA ? | avazya laga hI sakatA hai / terApaMthI loga isa bAtakA bhI ghamaMDa nahIM kara sakate haiM ki'hamAremeM bane 2 dhanI loga haiN|' kyoMki-vaggacUlIyAkA nIce diyA
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ --14 huA pATha hI yaha kaha rahA hai ki- 'usa samaya meM janamuniyA~kA udaya - pUjA - satkAra nahIM hogA / kyoMki jainamArga ke utthApakoMkI jAlameM bahuta loga pha~sa jAyeMge / ' dekhie pATha yaha hai : "sAmIyarUviyarasa mussa hIlaNe NaM bhavissara, tayA NaM suyahIle samaNANaM nigaMthANaM No udaya-pUA- sakAre sammANe bhavissai " pApameM pravRttikaranevAle saMsAra meM manuSya bahuta hote haiM / aura isase aise kupaMthiyoMkI jAlameM yadi bicAre bhole loga pha~sa bhI jA~ya, to koI Azcarya kI bAta nahIM hai / Uparake pAThoM se yaha spaSTa siddha hotA hai ki- terApaMthI jo kahate haiM ki vaggacUliyAmeM kahe mutAbika nirbaMthakI pUjA honeke liye hI bhIkhamajI utpanna hue, yaha bilakUla jhUTha bAta hai / upayukta pAThoM se to yahI siddha huA ki - zAsana ke pratyanIka hoMge, aisA jo vaggacUliyAmeM likhA gayA hai, yahI bhIkhamajI aura isake anuyAyI terApaMthiyoMke liye likhA gayA hai / kyoMki Upara kI sabhI * bAteM ina logoM meM pAI jAtI haiN| aba koI terApaMthI yaha kahe ki - 'vaggacUliyA ke uparyukta pAThoMko hama nahIM mAneMge | kyoMki - yaha battIsasUtroM meM nahIM haiM / ' yaha 1 kahanA bhI baDI ajJAnatAkA sUcaka hai / udadya udaya pUjAke liye to vaggacUliyAkI sAkha dene meM koI hAnI na dIkha paDI aura usI vaggacUliyA aura pAThoMke liye to 'battIsa se bAhara' kA kAraNa dikhalAyA jAya | yaha bhI eka prakArakA durAgraha hI nahIM to aura kyA ? | aura bhI dekhiye / jisa 'ThANAMga' sUtrako terApaMthI bhI mAnate haiM / usI ThANAMgake dasaveM ThANeke patra 580 meM ' vaggacUliyA ' kA nAma AtA hai| dekhiye vaha pAThaH -
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka "saMkheviyadasANaM dasa ajhayaNA pa0 taM jahA:- khudiyAvimA NapavibhattI mahalliyAvimANapavibhattI aMgacUliyA vaggacUliyA vivAhacUliyA aruNovavAe varuNovavAe garulovavAe velaMdharovAe vesamaNovavAe | " jaba unake mAne hue aMgasUtra meM bhI nAma Ate hue, yadi ve na mAneM, to samajhanA cAhiye ki ina logoMkI jabaradastI allAuddIna khilajI kI jabaradastIko bhI harA denevAlI hai / astu, nyAyakI bAtakA niSpakSapAtI pAThaka to acchI taraha samajha hI sakate haiM / bhIkhucaritra kI pAMcamI DhAlameM likhA haiH AdinAtha AdesarajI jinezvarajagatAraNaguru / dharma Adya kADhI arihaMta, iNa dusama ArAma karama kAvyAjI // pragavyA AdijiNaMda jyuM, e acarija adhika AvaMta ||1|| 44 chiH chiH chiH, kahA~ paramAtmA RSabhadeva, aura kahA~ isa kAlakA alpasattvI bhIkhama | AdinAtha bhagavAn ke sAthameM, adhakA pracAra karanevAle bhIkhamajIkI tulanA karate hue lekhakako lajjA bhI na AI ? | yaha aisI hI tulanA kI hai, jaisI eka cakra - vartI yA jagat ke rAjA ke sAtha meM, holI ke rAjAkI tulanA kI jAya / bhagavAn RSabhadevane to saMsArameM dharma aura vyavahArakI nIMva DAlI thIM, parantu tumhAre bhIkhamane kyA kiyA ? | 'dayA' " " dAna mUrtipUjA ' vagairaha jainadharmake khAsa siddhAntoMko ucchedana karane ke sivAya kiyA hI kyA hai ? | kyA isako Apa loga dharmapravartaka samajhate ho ? | kyA bhIkhunajI utpanna hone ke pahile jainadharma- jainazAsana calatA hI nahIM thA ? / are ! hRdaya ke "
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirbala terApaMthiyo ! kabhI bhagavatIsUtrakA 20 vA~ zataka, AThavIM uddezA, patra 1504 ke prathama pRSThake " jaMbuddIve NaM dIve bhArahe vAse imAse osappiNIe devANuppiyA NaM kevaiyaM kAlaM titthe aNusijjissaI ? / goyamA ! jaMbuddIve dIve bhArahe vAse isase osAppaNIe mamaM egavIsaM vAsasahassAI titthe aNusijjissai" isa pAuko tumhAre pUjya paramezvara (!) ke mukhase sunA yA paDhA bhI hai ? / Uparake pAThameM gautamasvAmine bhagavAnse prazna kiyA hai ki-'he bhagavan ! jaMbudvIpameM, bharatakSetrameM, isa avasarpiNImeM kitane kAla paryanta tIrtha pravartegA ?' bhagavAnne kahA:-'jaMbUdvIpameM, bharatakSetrameM, isa avasarpiNImeM merA tIrtha ikkIsa hajAra ( 21000 ) varSa paryanta rhegaa|' __ aba batAveM terApaMthI, bhagavAnkA kathana satya ? ki tumhArA kathana satya ? / jaba bhagavAnakA tIrtha hI ikkIsahajAra varSa paryanta calanekA hai, to phira kaise kahate ho ki, bhIkhamajI, RSabhadeva bhagavAnakI taraha dharma pravartaka the ? / -- yahA~para tIrtha' zabdakA adhikaspaSTikaraNa karanA samucita hogaa| ' tIrtha' zabdase sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA ye caturvidhasaMgha samajhanA cAhiye / kyoMki bhagavatIsUtrake 20 za0 8 u0 patra 1504 meM uparyukta pAThase hI saMbaMdha rakhanevAlA isa tarahakA pATha hai: " titthaM bhaMte ! titthe, titthaMkare titthe ? goyamA ! arahA tAva NiyamaM titthaMkare, titthe puNa cAuvaNNAiNNe samaNasaMghe taM jahA:-samaNA samaNIo sAvagA saaviyaao|"
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ ...17 arthaH-gautamasvAmIne prazna kiyA ki-he bhagavan ! tIrtha' saMgharUpa tIrthako kahate haiM, yA ' tIrtha ' ' tIrthakara ' ko kahate haiM ? / bhagavAnne kahA:-arhan , tIrthakara hI kahe jAte haiM / aura 'tIrtha' to 'cAturvarNazramaNasaMgha' kahA jAtA hai / cAturvarNazramaNasaMgha yaha hai:-sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, shraavikaa| .. jaba bhagavAnkA yaha ' tIrtha' ikkIsahajAra varSa paryanta calanevAlA hai, to phira bhIkhamajIko, zrIRSabhadevabhagavAnkI taraha 'dharmapravartaka' kahanA sarAsara, satyaviruddha nahIM, to aura kyA ___ yahA~ terApaMthI yaha kahate haiM ki-"tIrtha' nAma zAsanakA mAlUma hotA hai / jo kisI samaya sAdhu hove, kisI samaya na bhI hove / " AdhArake sivAya, Adheyako rakhanevAle, terApaMthiyoMkI buddhiprabhAko dhanya hai| terApaMthiyoMne, isa vijJAnavidyAkA prakAzakara, baDe 2 sAyansavettAoMkI vidyAoMko bhI parAjita kara diyA / 'tIrtha' nAma hai ' sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA ' kA, jo ki Upara kahA gayA hai / aura 'zAsana' nAma hai ' pravacana' kA / 'sAdhu' Adi (tIrtha) AdhAra haiM, aura 'pravacana' Adheya hai / aba vicAranekI bAta hai ki-jaba sAdhu Adi (tIrtha) hI nahIM rahegeM, to phira -- zAsana' (pravacana ) kisake AdhArase rahegA ? / aura bhagavAn to kahate haiM ki merA 'tIrtha' ( arthAt sAdhu-sAdhvIzrAvaka-zrAvikA, ) ikkIsahajAra varSa paryanta rahegA, to phira terApaMthI aisA kaise kaha sakate haiM ki, 'kisI samaya sAdhu na bhI hove, aura 'tIrtha' rahe ?' / isa 'vandhyA putra' jaise niyamako kauna mAnegA / yaha to pratyakSa hI 'vadato vyAghAtaH ' hai ki
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 'tIrthakI vidyamAnatA mAna karake bhI 'sAdhu' kI avidyamAnatA mAnanA / aura bhale hI 'tIrtha' zabdakA artha ' pravacana - zAsana' rahe, tau bhI pUrvokta AdhAra AdheyakI yukti ke anusAra ApakI khicaDI nahIM pakanevAlI hai / kyoMki - pravacana, sivAya caturvidhasaMgha ke nahIM raha sakatA / caturvidhasaMgha ke abhAva meM bhI agara ' pravacana - zAsana' rahatA ho, to mahAvIradevake zAsanakI maryAdA, ikkIsahajAra varSa takakI nahIM dikhalA kara AgAmI cauvIsIke prathama tIrthaMkara 'padmanAbha ' ke zAsana calaneke pahile samayataka kahanI cAhiye thI / jaba aisA nahIM kahA, taba nizcita hotA hai ki - caturvidhasaMgha ke AdhAra sivAya pravacana- zAsana ( Adheya ) nahIM raha sakatA hai / bhIkhu caritrakI chaThavI DhAlake prAraMbha meM likhA hai: -- "caramakalyANaka huA ghaNuM, tiNaro suNo sahu vistAra ! sariyAMrimAM svAmijI birAjiyAM, have bhAdravA mAsa mojAra" / 1 pahile kahA jA cukA hai ki - kalyANaka tIrthaMkaroMke hote haiM / aura ve pAMca hote haiM: - 1 cyavana ( garbha meM AnekA ) 2 janma, 3 dIkSA, 4 jJAna ( kevalajJAna ) aura 5 nirvANa (mokSa) / bhIkhamajI jaise 'devAnAMpriya' ke bhI unake bhaktoMne kalyANaka likha maare| lekina isameM bhI ' cyavana ," dIkSA ' ' aura ' kevalajJAna ' kalyANaka to batalAe hI nahIM | aura yakAyaka kUdakara carama (antima) kalyANakapara A phuNcaa| antima kalyANaka usIkA hotA hai jisakA mokSa hotA hai / terApaMthI loga batAveM, bhIkhamajIkA kyA mokSa huA ? / lekina ' nokSa huA ' aisA to mAnate
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ nahIM, phira carama kalyANaka kaisA ? khaira, terApaMthI loga, bhIkhamajIkA 'mokSa' na mAnakara pAMcavA~ devaloka mAnate hai, yaha bhI sarAsara jhUTha hai, kyoMki chetra?saMghayaNavAlekI, caturthadevalokake Upara. gati hI nahIM hai, isa prakAra jainazAstra pharamAtA hai / to phira bhIkhamajIkA pAMcavA~ devaloka huA, aisA bhI kyoMkara mAnA jAya ? / - aphasosakI bAta hai ki-lekhakako, tIrthakaroMke kalyANakoMkI taraha bhIkhamake kalyANaka likhate hue jarAsA bhI bhavakA Dara nahIM huA, usake viSayameM hama likheM hI kyA ? / bhIkhamajIkA jaba antasamaya najadIka AyA, taba usane apane cele cApaToMko upadeza diyA hai ki:"jiNatINanere jiNatiNane mata muMDajore,dIkSA dejo dekha dekhre||11|| ___ upadeza to bahuta hI acchA, para isake anukUla bartAva kauna karatA hai ? / lekina isameM eka bAta to yaha hai, khuda upadezaka hI kUemeM girA huA ho, to phira cele kyA kara sakate haiM ? / jisakI mUla utpatti hI saMmUcchimapanese huI hai, usakI paraMparAkA phira kyA ThikAnA raha sakatA hai ? / aura usa saMmUcchima matake sAdhu bhI, parIkSA karake kaise mUMDe ? / taba kahanA hogA ki-bhIkhamajIkA yaha upadeza vacana mAtra hImeM thaa| aura huA bhI vaisA hii| Aja kala bhI hama dekhate haiM ki, 'jo AyA so mUMDA' aisA hAla ho rahA hai| abhI kAlUrAma nAmaka, terApaMthake pUjyake pAsameM do . do choTe choTe aise bAlaka mUMDe hue dekhe jAte haiM, ki jo bicAre sAdhupanA kisa' cIr3IyAkA nAma hai ? yaha bhI samajhane kI zakti
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ nahIM rakhate / arthAt bilakula choTe, yAni daza varSake andara 2 ke prAyaH haiM / aba batAveM, terApaMthI ke pUjya kAlurAmane, kaisI zikSA dekara una bicAre bAlakoM ko dIkSA dI ! | batalAIye, tumhAre matolaka - tumhAre mAne hue tIrthaMkara bhIkhamajIkI AjJAkA khUna huA, yA ki nahIM ? | Age calakara bhIkhucaritrakI dasavIM aura gyArahavIM DhAlameM yahA~ taka gappamAra dI hai ki bhIkhamajI jaba yamarAja ke atithi hone ke samayapara Ae, arthAt marane lage, usa samaya unako 'avadhijJAna' huA thA / jarAsA bhI hai bhakkA Dara yadi hotA to, aisI besikI bAta likhatA hI kyoM ? / hama pUchate haiM ki kyA isa vartamAnakAlateM kisI dhuraMdhara AcAryako bhI avadhijJAna huA hai ? | nahIM | taba phira isa mahA adharmakA pracAra karanevAle bhIkhamako kaise avavijJAna hogayA ? / aura avadhijJAna huA, isameM pramANa hI kyA hai ? aura prathama to usameM zAstrokta cAritra hI nahIM thA, to phira avadhijJAnakI saMbhAvanA hI kyA ho sakatI hai ? | aisI gappeM Thokanese kyA terApaMthiyoMkI khicaDI paka sakatI hai ? | kabhI nahIM | phira gyArahavIM DhAlameM likhA hai: --- 4 prathamapada paramesarUre tyAMrA kalyANaka pAMca prakAra / iNavidha kalyANaka tyAMrA huAre, iga dusamakAlamojAra ' // 10 // 1 adharmakI hada A cukI / aura kyA kahA jAya ? | kalyANaka kisake hote haiM ? jisake kalyANaka hote haiM, usako garbhameM se hI kauna kauna jJAna hote haiM, janmase kauna 2 atizaya hote haiM, ye sArI bAteM pahile kaha dI gaI haiM, isase pAThaka samajha gaye hoMge ki-kahA~ mokSameM jAne vAle arhan tIrthakara, aura kahA~ dayA dAna*
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 mUrtipUjA Adiko uThAnevAlA bhIkhama | kyA kabhI aise alpajJa puruSoMke bhI kalyANaka ho sakate haiM ? / bhagavAn ke kalyANakoMke sama meM to iMdrAdi devatA bhakti karaneko Ate haiM, kalyANakoMke samaya meM nArakI ke jIvoM ko bhI kSaNabhara sukha hotA hai / kahiye, bhIkhamake kalyANakoMke samaya meM kyA huA ? | 1 antameM jA kara terahavIM DhAlameM bhI jagaha 2 paramAtmA RSabhadevabhagavAn ke sAthahI samAnatA dikhalAI hai / lekina isa viSaya para pahile hI terApaMthiyoMkI ajJAnatAkI - aMdhazraddhA kI phoTU khIMcI gaI hai, isa liye yahA~ vizeSa likhane kI jarUrata nahIM hai / agara sAmAnyadRSTise dekhA jAya to bhI bhikhamajI, uttama puruSoM kI paMkti meM gaNanA karane yogya nahIM mAlUma hotA hai / kyoMki--jisa dina vaha marA hai, usa dina baDe kaSToMse isakI mRtyu huI | kyoMki prAtaHkAlake eka prahara dina jAneke pazcAt, sAyaMkAla ke prahara deDha prahara dina rahane taka, jaba taka ki, bhIkhamakI mRtyu nahIM ho gaI, taba taka isakI jivhA bilakula baMdha ho gaI thI, ataeva avAcya vedanAkA anubhava karanA par3A thA / aba yaha socane kI bAta hai ki-kyA, jo uttama puruSa hote haiM, unakI aisI mRtyu kabhI hotI hai ? | kabhI nahIM | uttama puruSoMkI mRtyu to zubha adhyavasAya pUrvaka hotI hai / 1 lAra -- saMkSepase kahA jAya to, bhIkhama caritra ke paDhanese mAlUma hotA hai ki bhIkhama bilakula nirakSara bhaTTAcArya thA / usane apanI mAnatA- pUjA ke liye hI apane jIvana meM jo kucha kiyA hai, so kiyA haiM | apanI pUjA karAneke liye hI paramAtmA kI pUjAkA niSedha kiyA hai / apanI ajJAnatA ke pariNAmase hI vaha sUtroM ke arthoko
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ na samajha sakA, aura manameM AI vaise parUpaNA kI / Aja paryanta bhI usakI paraMparAmeM Ae hue sAdhu-sAdhvI mAravADa-mevADameM a. dharmakA pracAra kara rahe haiM, isakA mUla kAraNa bhIkhama hI hai / yaha, bhIkhamake upadezakA hI pariNAma hai ki, usake sAdhu, sAdhviyoMke jhuMDoMke jhuMDoMko sAthameM rakhakara ghUmate haiM / sAdhviyoMse AhAra pAnI maMgavA kara mAla uDAte haiM / eka eka dinako choDa kara niyamase unhIM zrAvakoMke vahA~ gocarI jAte haiN| eka hI gharase jI cAhe jitanA mAla uThAte haiM / sAre dina bhara, balki rAtriko bhI sAdhviyA~ aura zrAvikAoMko baiThA hI rakhate haiM / paDademeM jAkara sAdhvIke die hUe AhArako khAte haiM / bhagavAnne to pharamAyA hai ki citrAmaNakI putalI bhI jisa makAnameM ho, usameM nahIM rahanA / aura ye uparyukta vyavahAra karate haiN| isase spaSTa jAhira ho jAtA hai ki-isa paMthake mUla utpAdaka bhIkhamakA, upadeza aura AcAra donoM zAstra viruddha the / astu, aba Age terApaMthiyoMke mantavya aura AcAroM para * kucha vicAra kreN| RO muhapattI. - yaha lokokti bahuta hI satya hai ki-'AkRtirguNAn kathayati' manuSyakI AkRti hI, manuSya ke guNoMko kaha detI hai| aura vaha AkRti prAyaH karake manuSyake veSAdipara vizeSa AdhAra rakhatI hai| terApaMthI sAdhu-sAdhviyoMko jinhoMne dekhe hoMge, ve acchI taraha jAnate hoMge ki unakI AkRti kaisI hotI hai / hama
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 - yahA~, unake vebakI AlocanA karake pAThakoMkA adhika samaya lenA nahIM cAhate, parantu itanA jarUra kaheMge ki agara kisI manuSyako pahalehI pahala terApaMthI sAdhuke dekhanekA saubhAgya mile to vaha eka daphe to usakI AkRti se Dare nahIM, to stambhita to jarUrahI ho jAya / astu, jo kucha ho, parantu itanA to jarUrahI hai ki - yadi ve jainI sAdhu honekA dAvA rakhate haiM, to jainI sAdhuke veSakI dRSTise to vaha unakA veSa aprAmANika hI hai / jaina zAstroMmeM sAdhuoM ko jo upakaraNa rakhane kahe haiM, unakI khAsa maryAdA baMdhI huI hai| marajI meM Ave, vaise rakhaneko nahIM kahe / lekina ThIkahI hai ki jo bicAre zAstroMkI maryAdAko nahIM samajhate haiM, dhuraMdhara AcAryoM ke vacanoMpara jinako vizvAsa nahIM hai, aura jo loga hamezA apanI kapola kalpanAsehI kAma calAnA cAhate hai, ve isa prakAra amaryAdita vastuoM ko rakha kara kuliMgapaneko dhAraNa kareM; to isameM koI Azcarya kI bAta nahIM hai / khaira, isapara vizeSa kahanekI AvazyakatA nahIM hai / hama yahA~para jo kucha likhanA cAhate haiM, vaha terApaMthI sAdhu jo dinabhara mU~hapara muhapattI bAMdha rakhate haiM, isa viSaya meM hai / ataeva isI viSaya para prathama kucha parAmarza kareM / mupahattIko mu~hapara bAMdhe rakhanA, yaha vyAvahArika dRSTi, yukti aura AgamapramANa kisI se bhI siddha nahIM ho sakatA | kyoMki dekhiye | pahile to yaha socanA cAhiye ki - muhapattI rakkhI kisa liye jAtI hai ? / isake uttarameM muhapattIko rakhanevAle sabhI
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 1 'koI svIkAra kareMge ki 'muhapattI upayogase bolaneke liye ' rakkhI jAtI hai / kyoMki sAdhuko jitane kArya karaneke haiM, ve saba upayogase--yatanAse karaneke haiM / jaise dazavaikAlika sUtrake, caturtha adhyayanakI 8 vIM gAthA, patra 222 meM kahA hai: jayaM care jayaM ciTTe jayamAse jayaM sae / jayaM bhujato bhAsato pAvaM kammaM na baMdhai // 8 // arthAtH - yatanAse calate, yatanAse khar3e rahate, yatanAse baiThate, yatanA se so rahate, yatanAse AhAra karate tathA yatanAse bolate hue sAdhuko pApakarmakA baMdha nahIM hotA hai / kahane kA matalaba yaha hai ki, pratyeka kArya sAdhuko yatanA pUrvakaupayoga ke sAtha karaneke haiN| bAta bhI ThIkahI hai| 'pariNAmase baMdha, ' 'kriyAse karma' aura 'upayoga se dharma' hotA hai| jisa kriyAmeM upayoga nahIM rahA, usa kriyAmeM yadi jIvakI virAdhanA na bhI ho, taubhI vaha kriyA doSIlI hai| aura upayoga rakhate hue bhI kathaMcit jIvavirAdhanA ho bhI jAya, to usako karma baMdha nahIM hotA / basa, isI taraha upayogapUrvaka bolane ke liye hAthameM muhapattI rakhanekA bhagavAn ne pharamAyA hai / lekina kisI sUtra meM yaha nahIM pharamAyA ki - * upayoga rakhane ke liye mu~hapara muhapattI bAMdhehI rakhanA / ' aura aisA kisI caritra meM bhI nahIM dekhA jAtA hai ki - ' kisIne mu~hapara muhapattI bAMdhI ho / jaba aisI hI avasthA hai, to phira yaha kahanA satya viruddha nahIM hogA ki - mu~hapara muhapattI bAMdhanA zAstra aura vyavahAra donAkI dRSTise anucita hai / zvetAmbara mUrtipUjaka sAdhuoM ko chor3a kara, terApaMthI aura DhUMDhiye, donoM ke sAdhu-sAdhvI dina bhara muhapacI mu~hapara bAMdhe rakhate haiM /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ lekina ina donoMkI muhapattiyoM meM pharka hai| sthAnakavAsiyoMkI muhapattI cauDI adhika rahatI hai, aura terApaMthiyoMkI muhapattI cauMDI thoDI aura laMbI vizeSa rahatI hai / aba ekahI siddhAntako mAnanevAle donoMme aisA vibheda kyoM ? kyoMki jina battIsa sUtroMko DhUMThiye mAnate haiM, unhIM battIsa sUtroMko terApaMthI bhI mAnate haiM / aura ye donoM, battIsa sUtroMke sivAya bhASya-cUrNi-niyukti TIkA vagairahako nahIM mAnate haiN| phira muhapattIke bAMdhanameM aisA pharka kyoM? yaha eka svAbhAvika prazna upasthita hotA hai / aura antaseM isameM yahI pariNAma nikAlanA hogA ki ina donoMkA bAMdhanA zAstra viruddha hai| ___ hama yaha samajhate the ki-ina logoMmeM jaba itanI pravRtti cala paDI hai, to zAstroMke viparIta arthAdvArA bhI kucha na kucha uttara to dete hoNge| lekina yaha kalpanA mAtrahI ThaharI / abhI kucha dina hue, sthAnakavAsI (DhUMDhaka) pUjya zrIlAla jIke vyAkhyAnameM, eka manuSyane prazna kiyA ki-' mahArAja! muhapattI mUMhapara bAMdhanA, battIsa sUtroM meMse kisa sUtrameM likhA hai ? / zrIlAlajIne vyAkhyAnameM spaSTa kaha diyA ki- battIsa sUtroM se kisI sUtrameM mUMhapara muhapattI bAMdhanA nahIM likhA hai|' isase sApha jAhira ho jAtA hai ki-' muhapattI bAMdhanevAle bhI isa bAtako to svIkAra karate hI hai ki-mUMhapara muhapattI bAMdhanA zAstraviruddha hai|' zrIlAlajIkI eka aura bAtase hameM vizeSa Azcarya huaa| dUsare hI dina eka manuSyane zrIlAlajIle pUchA ki-'mahArAja ! Apane kala pharamAyA thA ki-mahapara muhapattI bAMdhanekA kisI sUtrameM nahIM likhA, to hAthameM rakhanekA likhA hai ki nahIM ?" zrIlAlajIne kahA:-"hAthameM rakhanekA bhI nahIM likhaa"|
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ - dekhiye pUjyajIko mizrabhASA ? | pUchanevAlA bhUla gayA, nahIM to unheM pUchanA cAhiye thA ki-'jaba mahapara bAMdhaneko nahIM likhA, hAthameM rakhaneko nahIM likhA, to kyA pheMka deneko likhA hai mA gale yAMdhaneko likhA hai ? / aura yaha bhI pUchanA cAhiye thA ki-'jaba bAMdhaneko nahIM likhA, to phira Apa kyoM bAMdhate haiN|' astu ! yahA~ para kahanekA tAtparya yaha hai ki-sthAnakavAsI sAdhusAvI yadyapi muMhapara muhapattI bAMdhate haiM, parantu itanA jarUra mAnate haiM ki-'muhapattI bAMdhanA sUtroMmeM kahIM nahIM likhA / ' isI tarahase terApaMthI bhI isa bAtako to jarUra svIkAra karate haiM ki-'muhapattI bAMdhanA, kisI sUtrameM nahIM kahA / ' tisapara bhI bAMdhate haiM, aura aneka prakArakI kuyuktiyAM bhI lagAte haiN| lekina unakI, ve kuyuktiyAM kyA haiM, mAno unakI ajJAnatAkI, bhinna 2 svarupakI tasvIreM haiM / arthAt una kuyuktiyoMse yaha jAhira ho jAtA hai ki-apane kakeko saccA manAneke liye apanI buddhikA unhoMne kaisA durupayAMga kiyA hai?| hama sUtroM aura yuktiyoM se ' muhapattIko hAthameM rakhanA '. siddha kareM, isake pahile, terApaMthI, mUMhapara muhapattI bAMdhaneke liye jo kuyuktiyA~ dete haiM, unhIMke Upara kucha vicAra kreN| terApaMthI kahate haiM ki-'gItamasvAmI jisa samaya mRgAloDhiyeko dekhaneke liye padhAre, usa samaya magAdevIke kahanese zrIgautamasvAmIne muhapattI bAMdhI hai|' .... hama bhI mAnate haiM ki-gautamasvAmIne, mRgAdevIke vahA~ jaba padhAre, vaba, usa samaya durgadhIke kAraNa muhapattI baaNdhii| lekina
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ isase terApaMthiyoMkI dAla kaise galI / priyapAThaka, pahile usa . adhikArako dekha liijiye| jisa samaya zrIgautamasvAmI, mRgAloDhiyeko dekhaneke liye padhAre, usa samaya mRgAdevIne gautamasvAmIse kahA: ___"ehi NaM tumbhe bhaMte mamaM aNugacchaha jahA NaM ahaM tubhaM miyAputtaM dArayaM uvadaMsemi, tae NaM se bhagavaM goyame miyadeSi piTTao samaNu gacchai,tae NaM sA miyAdevI taM kaTThasagaDiyaM aNukaTTamAgI 2 jeNeva bhUmighare teNeva uvAgacchai 2 ttA cauppaDe NaM vattheNaM muhabaMdhamANI bhagavaM goyamaM evaM va0 tumbhe viNaM bhaMte muhapottiyAe muhaM baMdhaha, taeNaM se bhagavaM goyame miyAdevIe evaM vutce samANe muhapottiyAe muhaM baMdhei 2 ttA taeNaM sA miyAdevI paraMmuhI bhUmigharassa duvAraM vihADei tao NaM gaMdho nigacchaha ". [vipAka sUtra pRSTha-21] bhAvArtha:-he bhagavan ! Apa mere pIche 2 AIe, maiM Apako mRgAputra dikhaauuN| taba zrIgautamasvAmI mRgAdevIke pIche cale / mRgAdevI, usa kASTha ke zakaTako khIMcatI huI jahA~ bhUmigRha thA, vahA~ le aaii| aura Akarake, cArapaDavAle vasrase mUMha bAMdhA / aura gautamasvAmIse kahA:-Apa bhI mukhavatrikAse mukhako bAMdhiye / isake bAda gautamasvAmIne mukhavastrikAse mukha baaNdhaa| tadanantara mRgAdevIne bhUmigRhake dvAra khole, aura usameMse durgaMdha Ane lgii| _aba isa para vicAra karanekA hai ki-yadi gautamasvAmIkA maha baMdhA huA hotA to mRgAdevI kahatI hI kyoM, ki Apa muMha bAMdhie ? / yadi yaha kahA jAya ki-mUha to baMdhA huA thA, kina samovIne nAka dAne ko khaa| to yaha bhI mAnA hai|
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ kyoM ki, yadi 'nAka' DhAMkaneko kaha hotA, to uparyukta pAThameM 'muhaM baMdhaha' aisA pATha kyoM hotA ? / kyA mRgAdevIke 'nAsaM baMdhaha' kahane para bhI gaNadharamahArAjane 'muhaM baMdhaha' guMthana kara diyA ? | gaNadharamahArAjapara aisA kalaMka lagAnekA duSkRtya terApaMthiyoMke sivAya aura kauna kara sakatA hai ? / khaira, uparyuktavRttAntase to yahI siddha huA ki-'gautamasvAmIne pahile muhapattI bAMdhI nahIM thii|' terApaMthI loga, jo uparyuktavRttAntako Age karate haiM, yaha apanI ajJAnatAko apane Apase jAhira karane ke barAbara karate haiN| ___jaba manuSya, vAstavika yuktiyoMse-pramANoMse apanA bacAva nahIM kara sakatA hai, taba vaha 'kahIMkI iMTa, kahIMkA roDA' milA milA karake Age karatA hai, parantu vaha vAstavika yukti nahIM ginI jAtI hai / jisa pramANakA mUla viSayake sAthameM saMbandhahI mahIM hai, usako Age karanA kyA hai, mAno apanI kamajorIko apane Apase jAhira karanA hai| terApaMthI bhAI bhI, muhapatI bAMdhaneke viSayameM vaisIhI yuktiyoMko Age karate haiN| dekhiye, terApaMthI sAdhu jItamalajIkRta 'jainajJAnasArasaMgraha' nAmaka pustakake 52 ve pRSThameM, ' mukhavastrAdhikAra' meM likhA hai:" jJAtA adhyayana AThameM, durgaMdha vyApi tAhi / ghaTarAjA muja mukha DhAMkiyAM, te dugaMdhi nAke Aya" // 4 // " jJAtA navame adhyanameM, durgadha vyApi nyAla / mukha DhAMkyA bhAkhyA tihAM, jinarukha ne jinapAla " // 5 // jJAtA adhyayana bArame, je jItazatrU rAya / mUkhaDhAMke ema A~khibho, durgadha vyApI tAhi" // 6 // uparyukta tInoM prasaMgoMko pAThaka dekha leveN|
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAtAsUcake AThaveM adhyayanameM 'mallIkumArI' kA vRttAnta calA hai| mallIkumArIke rUpa lAvaNyake vRttAntako suna karake, 'jitazatru' vagairaha chahoM rAje, usase vivAha karaneko Ae haiN| mallIkumArIke pitA ' kuMbharAjA' ne una chahoM rAjAoMke sAthameM yuddha kiyA hai / pazcAt mallIne apane pitAse kahA hai:-' Apa kisI prakArakI ciMtA na kareM, maiM unhoMko pratibodha karake ThikAne. laauNgii|' mallIkumArIne, apane pitAse kaha karake eka dhAtu kI ramaNIya mUrti aisI banavAI ki, jisameM atyanta durgadhI vAle padArtha bhare / tadanantara una chahoM rAjAoMko, usa mUrti ke pAsa baiThAe, aura usa putalIkA DhakanA kholA / usa samaya ___"taeNaM te jiyasattUpAmokkhA teNaM amubhegaM gaMdheNaM abhibhUyA samANA sarahiM 2 uttarijhehiM AsAI pihei pihettA paraMmuhA ciTThati / " (pRSTha 838 ) arthaH-ve jitazatru vagairaha chahoM rAje, usa azubhagaMdhase abhibhUtaM hote hue aura apane apane uttarAsana ( dupaTTe ) se muMha DhAMka karake parAGmukha ho baitthe| isI prakArase durgaMdhake kAraNa jJAtAke navameM adhyayanameM jinarikha aura jinapAla ne mUMha DhAMkA hai, aura bArahaveM adhyayanameM durgadhIke kAraNase hI jitazatru ne mUMha DhAMkA hai| .. ____ aba pAThaka vicAra kara sakate haiM ki-terApaMthiyoMkI ye yuktiyAM prasaMgocita haiM ? / jitazatru Adi chahoM rAje, jinarikha jinapAla, ityAdi ye saba gRhastha the / inhoMna durgaMdhI Aneke kAraNa muMhapara kapaDA rakkhA hai / muhapattIkA to ina. prasaMgoMmeM nAmonizAna bhI nahIM hai| aura yahAMpara muhapattIkA prasaMga bhI nahIM hai| kyAre
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ una prasaMgoM meM durgadhI ke sAmane sAmAyika yA pauSadha karane ko baiThe the, jo terApaMthiyoMke mantavyAnusAra muhapattI bAMdhe ? / agara terApaMthI, mu~ha Dhakane ke prasaMgoM ko hI Age karake apanA bacAva karanA cAhate haiM, to unako, utanI dUra 2 taka pahu~cakI AvazyakatA hI kyA thI ? | yoM hI kaha dete ki - "jaba bhaMgI loMga, zaharakI TaTTiyoM ko sApha karake, gADI bharake jAte haiM, taba usake pAsa hokara Ane jAne vAle saiMkaDoM loga mu~ha para kapaDA rakha karake jAte haiM, isase siddha huA ki - mu~hapara muhapattI bAMdhanI cAhiye / " 1 basa chuTTI pAI | kaisI uttama yukti ? aisI yuktiyoM ko Age karanA, yaha bhI buddhimattAkA hI kAma hai ! / isI ' mukha' vastrAdhikAra' meM Age calakara ke 'nAka' ko 'mU~ha ' kahalAne ke liye bahuta kucha prayatna kiyA gayA hai / parantu yaha saca prayatna vyartha hI hai / kyoMki isase siddhi kyA honekI hai ? / 1 nAkako 'mU~ha' kahate hoM, aisA hamane kahIM nahIM sunA, na kisI koza meM bhI dekhA | dekhiye zrIhemacandrAcAryane, apane 'abhidhAnacintAmaNi' koza ke tIsare kANDameM pRSTha 213 bhI kahA hai :--- " tuNDamAsyaM mukhaM vastraM lapanaM vadanAnane // 236 // " isameM 'nAka' kA to nAma hI nahIM hai / TIkAmeM bhI AcAryavarSa likhate haiM: - ' mukhe dantAlayastaraM ghanaM caraM dhanottamam | dAMtake gharako mukha kahate haiM / aba terApaMthI nAkako kaise 'mu~ha' kahate haiM ? / acchA, thoDI dera ke liye hamane mAna bhI liyA ki - 'nAka' ko mu~ha kahate haiM, lekina isase huA kyA ? | durgadhI ke kAraNa 'nAka' Dhakane ke prasaMgase, muhapattI bAMdhe rakhanA to kisI taraha siddha 1
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ hogA hI nahIM hai| acchA, to sAtha sAtha terApaMthI yaha bhI vo mAnate hoMge na, ki jaise 'nAka' ko muMha' kahA jAtA hai, vaise 'AMkha' aura 'kAna' ko bhI mUMha kahanA cAhiye / aura yadi aise mAnoge taba to, sunAneke samaya 'mukhase suno' aura dikhalAne ke samaya 'mukhase dekho' aisA hI kahanA paDegA / yaha bhI bar3I ajaba gatikI philosaoNphI niklii| terApaMthiyoMkI buddhimAnI ko, ekadhAra nahIM, sahasravAra dhanyavAda ! / --- acchA, terApaMthiyoMkI uparyukta yuktiyAM bhI 'zazazRMga' jaisI hI pratIta huI, aba AgekI yuktiyoMko dekhiye / terApaMthiyoM ke mukhavastrAdhikArakI 19-20 kaDImeM kahA hai:"kara rAkhe vastrikA, tasu tikho upayoga / topaNa aTakAvata nahi, tasu mukha khaMca prayoga" // 19 // "tikho nahI aTakAva tasu, jatanA kAjasa joy|... mukha bAMdhe mukhavatrikA, topaNa doSa na koya " // 20 // ina donoM kaDiyoM meM terApaMthIM kyA svIkAra karate haiM, isako pAThaka jarA dekheN| jarA terApaMthI kahate haiM ki-'hAthameM muhapattI rakkhe, usameM bhI koI aTakAva nahIM hai, aura mUMhapara bAMdhe, isameM bhI doSa nhiiN'| kaisI mizrabhASA ? / yaha to aisA hI kathana huA, jaise 'marIci' ne kapilase kahA thA:-'kavilA ityapi ihayaM pi' arthAt ' he kapila ! meremeM bhI dharma hai, aura unameM (RSabhadevameM) bhI dharma hai|' isI taraha se terApaMthI bhI kahate haiM 'hama bAMdhate haiM, usameM bhI koI doSa nahIM, aura jo hAthameM rakha karake upayoga rakhate haiM, usameM bhI koI doSa nhiiN|' lekina terApaMthiyoMne isa bAtakA kamI vicAra kiyA hai ki marIcIko, mizrabhASaNase kitanA bhava pramaNa
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ karanA par3A ! muhapattIko hAthameM rakhane vAle to zAmAkUla rakhata haiM, parantu muMhapara bAMdhane vAle-Apa loga zAstrase pratikUla karate ho, isakA bhI to kucha vicAra kro| hama pahale hI kaha gaye haiM ki bhagavAnne upayoga pUrvaka bolaneko kahA hai, aura jaba muhapattIko bAMdha hI dI, to phira upayoga kisa bAtakA rahA ? dinabhara baDabaDa karate hI raho, kyA takalIpha hotI hai. ? / takalIpha paDatI hai upayoga rakhanemeM, jisameM ki dharma kahA hai| aura muhapattI bAMdhanevAloMko to upayoga rakhanekI AvazyakatA hI nahIM rahI / to phira usameM dharmahI kaise kahA jAya / - terApaMthI kahate haiM: " sUTha taNo je gAMThIo gaNidevAdvi saMvAda / . bhogavaNo bhUlI gayA saMdhyA Ayo yAda" // 23 // " jANyuM buddhi hiNI par3I likhyA sUtra sukharAza / vIraniravANa gayA pachI navasaya aisIvAsa" // 24 // - bilakula hI jhUThI bAta hai| zrIdevagiNikSamAzramaNa jhUThakA gAMThiyA bhUle hI nhiiN| to phira isa nimittase ' pustakArUDha kiyA' aisA kahanA sarAsara apanI ajJAnatAko prakaTa karanA hI hai| sUMThakA gAMThiyA kAnameM raha gayA thA zrIvajrasvAmiko / dekhiye zrI vanasvAmi-prabandhameM likhA hai:-- " zleSmarogApanodAyAnAyadvizvabheSajam / . upayuktAvazeSaM ca zravaNe dhArayattataH // 168 // pratyupekSaNakAle tattatrasthaM cAparAhnike / mukhavastrikayAtrasyatkaNayoH pratilekhane // 169 / / dadhyAvAyuro kSINaM vismRtiynmmoditaa|" (prabhAvaka caritra pRSTha 11)
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ arthAt-zrIvanasvAmIne zleSmarogake kAraNase sUTa maMgavAI / usako upayogameM lete hue jitanI bacI, utanI kAnameM rakhalI / jaba sAyaMkAlakI pratilekhanA (paDilehaNA) karane lage, usa samaya mukhavastrikAse kAnoMkI paDilehaNa karate hue sUMThakA gAMThiyA nIce gira paDA / ataeva vanasvAmIne vicAra kiyA ki-mujhako aisI vismRti udaya bhAI, isase mAlUma hotA hai ki aba merI AyuSya kSINa hai| priyapAThaka, hai yahA~para pustakArUDhakA nAmonizAna bhI ? / kahIM kI bAtako, kahIM ghusA karake apanI iSTasiddhi karanevAle. terApaMthiyoMke prapaMcoMko dekhane cAhiye / aise prapaMcoMmeM, sivAya bhole-ajJAta logoMke aura koI bhI nahIM phaiMsa sakatA, yaha bAta bhI terApaMthiyoMko avazya dhyAnameM rakhanI cAhiye / terApaMthiyoMkA yaha kahanA bhI ThIka nahIM samajhA jAtA hai. ki'hamase upayoga nahIM rahatA, isa liye bAMdhate haiN|' kyoMki-sirpha bolaneke samayameM, mUMhapara muhapattI rakhanekA upayoga nahIM rakha sakate haiM, to phira pAMcoM mahAvratoMke pAlanemeM kaise upayoga rakhA, sakate hoMge ? / yaha eka vicAranekI bAta hai| evaM jaise muhapattIkA upayoga nahIM rakha sakate, vaise oghekA (rajoharaNakA) bhI upa-. yoga kyA rahatA hogA ? / kabhI calate phirate jarUra bagaLameM rakhanA bhUla jAte hoNge| aura isa nyAyase to ogheko bhI kahIM na kahIM bAMdha karake hI phiranA cAhiye / / priyapAThaka ! terApaMthiyoMkI yaturAIko dekhiye / eka ora vo terApaMthI kahate haiM:-"jo loga yaha kahate haiM ki isa kAlameM jaisA cAhiye vaisA cAritra mahIM pala sakatA, yaha unakI bhUla hai|" jaise bhIkhucaritrakI tIsarI DhAlameM likhA hai:
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ "balasaMghayaNa hINAkarIre, pUro na pAle AcAra / Aguca jinajI ima bhASiyore, ima kahese bheSadhAra // 6 // " aura dUsarI ora svayaM muhapattIko hAthameM rakha karake upayoga pUrvaka bolanekI bhI zakti nahIM rakhate haiN| aba kahA~ rahI jaisA cAhiye vaise cAritra pAlanekI zakti ? / bicAre, upayogase bolanekI bhI zakti rakhate nahIM (kyoMki ve svayaM svIkAra karate haiM) to phira aura bAtoMmeM kyA upayoga rakha sakate hoMge ? / astu / terApaMthI bhAI, apanI bAtako sthApana karaneke liye eka aura dalIlakobhI peza karate haiM / ve karate haiM ki-" muhapattIko hAthameM rakhanevAle bhI vyAkhyAnake samayameM mUMhapara bAMdhate haiN| jaise ve eka praharataka bAMdhate haiM, vaise hama dinabhara bAMdhate haiN|" . ThIka hai, lekina eka bAta jarA buddhise vicAranekI hai| avvala to vyAkhyAnameM muhapattI bAMdhanekA rivAja, aba utanA nahIM hai, jitanA pahile kisI jamAnemeM thaa| lekina vaha kyoM thA ? isakA kAraNa bhI to khojanA cAhiye / isakA kAraNa yaha thA:- jisa samayameM kAgaja nahIM banate the, usa samayameM zAstra tADapatroMke Upara likhe jAte the| jinhoMne tADapatroMkI pratiyA~ dekhI hoMgI, unako mAlUma hogA ki-tADapatra laMbe to hAtha hAtha-DeDha DeDha hAthake hote the, aura cauDe tIna yA cAra AMgulakI paTTIke / jaba una tADapatroM para likhe hue zAstra vyAkhyAnameM vAMce jAte the, taba vyAkhyAna karanevAleko apane donoM hAthoMse una laMbe patroMko pakaDanA paDatA thA / jaba donoM hAtha pustakake hI pakaDanemeM rahe, taba muhapattIko kahA~ rakhanA ? / aura vinA muhapattIke boleM, to bhI jIvoMkI virAdhanA aura jJAnakI AzAtanA ho / basa, isI
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAraNase vyAkhyAna samayameM muhapattI bAMdhate the / aura vaha rivAja, kAraNake naSTa hone para bhI kahIM kahIM abhI taka calA AtA hai| lekina vyAkhyAnake samayameM bAMdhane vAle bhI yaha kabhI nahIM siddha kara sakate haiM ki-yaha zAstrAnukUla pravRtti hai| terApaMthiyoMkA yaha kahanA to sarAsara jhUTha hI hai ki-'vyAkhyAnameM ekaprahara bAMdhate haiN| eka prahara kabhI nahIM bAMdhate / sArA vyAkhyAna hI ghaMTe DeDha ghaMTekA hotA hai, usameM bhI AdhA vyAkhyAna honeke bAda muhapattIkI paDilehaNA karate haiM / utane samayameM jIvotpatti bhI nahIM hotI, jisakA kAraNa dikhalAkara terApaMthI dina bhara bAMdhanA sthApana karate haiN| dinabhara muhapattIke bAMdhe rakhanese vaha bilakula thUkase gIlI (AlI) ho jAtI hai, aura isase usameM saMmUchima jIvoMkI utpatti bhI hotI hai / terApaMthI - kahate haiM ki-mUhase nikale hue kaphameM jIvotpatti nahIM hotI, yaha bhI bilakula zAstraviruddha hI kathana hai| kyoMki-panavaNAsUtrake, prathamapada,-patra 55 meM isa prakArakA pATha hai: "kahi NaM bhaMte ! samucchimamaNussA saMmucchaMti ? goyamA ! aMto maNussakhette paNayAlIsAe joyaNasayasahassesu avAijjesu dIvasamuddesu paNNarasasu kammabhUmIsu tIsAe akammabhUmI. mu chappannAe aMtaradIvaesu gabbhavatiyamaNussANaM ceva uccArenu vA pAsavaNesu vA. khelesu vA siMghANaesu vA vaMtesu vA pitesu vA pUesu vA soNiesu vA sukesu vA sukkapoggalaparisADesu vA vigayajIvakalevaresu vA itthIpurisasaMjoesu vA nagaranidapaNesu vA savvesu. ceva asuiesa ThANesu ettha NaM samucchimamaNussA saMmucchati " .
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ artha:-he bhagavan ! ve saMmUchima manuSya kahA~ utpanna hote haiM ? / he gautama ! 15 lAkha yojana manuSyakSetrameM, DhAIdvIpameM, panaraha karmabhUmimeM, tIsa akarmabhUmimeM, 56 aMtaradvIpameM, garbhajamanuSyoMkI viSThAmeM 1, pizAbameM 2, kaphameM 3, zleSmameM 4, vamanameM 5, pittameM 6, rAdhameM 7, lohIma 8, vIryameM 9, zuSkapudgala ke parivartanameM, 10, jIvarahita kalevarameM 11, strI-puruSake rudhiravIryake saMyogameM 12, khAla-gaTarameM 13, aura samasta azuci padArthoMmeM 14, saMmUchima manuSya utpanna hote haiM / aba, batAveM terApaMthI, bhagavAnke vacanAnusAra tumhArI muhapattiyoMmeM, jo ki dinabhara mUMhapara bAMdhe rakhanese AlI ho jAtI haiM, saMmUchima jIvoMkA utpanna honA siddha huA ki nahIM ? / aba ve jIva, jo mareMge, utpanna hoMge, mareMge utpanna hoMge, usakA pApa Apako lagegA, yA una muhapattiyoMko ? / __ yahA~para terApaMthI loga, eka yaha yukti Age karate haiM ki, " jaise kisIko phoDA huA ho, usapara paTTI bAMdhanese usa paTTImeM jaise jIvotpatti nahIM hotI, vaise mUMhapara muhapattI bAMdhanese usameM bhI jIvotpatti nahIM hotii|" lekina yaha yukti ThIka nahIM hai / phoDeke Upara bAMdhI huI paTTImeM jIvotpatti nahIM hotI, kyoMki vaha paTTI kasakarake bAMdhanese zarIrakI garmIkA asara pahu~catA hai| parantu Apa loga, muhapattI, mUMhapara kasakarake nahIM bAMdhate / ataeSa khulI rahatI hai / isase uSNatAkI asara usapara nahIM hotI / aura isIse muhapattImeM lage hue thUka-kaphameM avazya jIva.tpatti hotI hai / hama samajhate haiM ki-zAyada aise azucipadArthoMmeM azucipanA nahIM mAnaneke kAraNahIse terApaMthI loga, khiyoMke rajasvalA
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmako nahIM mAnate haiN| hamAre hI zAstroM meM nahIM, samasta dharmake zAstroMmeM yaha pratipAdita kiyA gayA hai ki-zarIrameM kisI jagaha bhI azUcipadArtha laga jAya, to usako sApha karake hI koIbhI kArya kro| lekina terApaMthiyoMko isa niyamase kucha bhI tAlluka nahIM hai| unakI sAdhvieM-zrAvikAeM rajasvalA dharmameM Anepara bhI paDhanA-likhanA aura gharakA saba kArya kreNgii| batalAIye, buddhike nirmala rahanekA hai ekabhI kAraNa ? / jaba rajasvalA dharma takako nahIM mAnate haiM, to phira thUkase bharI huI muhapattI mUMhapara bAMdhe rakkheM, to isameM AzcaryakI bAtahI kyA hai ? / terApaMthI, eka isa yuktiko bhI peza karate haiM ki-" khule mUMhase bolanese vAyukAyake jIvoMkI hiMsA hotI hai|" lekina yaha una logoMkI bhUla hai / avvala to terApaMthI isa bAtako samajhahI nahIM sake haiM ki-' khule mUMhase kyoM nahIM bolanA cAhiye ? / ' khule mUMhase nahIM bolanekA khAsa kAraNa to yahI hai ki'saMpAtima jIvoMkI rakSA ho, vAyukAyakI rakSA ke liye nahIM / kyoMki-bhASAvargaNAke pudgala cArasparzI honese, ATha sparzI vAyukAyake jIva nahIM haNe jAte haiM / tisapara bhI agara yaha mAnaleM ki'bhASAvargaNAke pudgaloMke pIche nikalatI huI havAse vAyukAyake jIva haNe jAte haiM, ' to bhI yaha to kabhI hohI nahIM sakatA kimUMhapara muhapattI bAMdhanese unakA bacAva ho / mUMhakI havA to kisI na kisI dvArA nikalegI hii| cAhe nAka dvArA nikale, cAhe muMhadvArA / yadi mUhakI havA bAhara na nikalane pAve, aura andarakI andara rUMdhI jAya, to manuSya bace hI nhiiN| lekina yaha to terApaMthiyoMse bhI nahIM hotA, to phira muhapattI bAMdhakara vAyukAyake
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 jIva bacAnekA ghamaMDa rakhanA hai, yaha bilakula jhUThA nahIM to aura kyA ? | 1 mukhavastrAdhikAra ke antameM bhagavatIsUtra aura dazavaikAlikakA pramANa dekara yaha dikhalAne kI koziza kI hai ki- 'khule mU~ha se nahIM bolanA cAhiye / ' lekina isa bAtako asvIkArahI kauna karatA hai ? / bezaka, khule mU~ha se nahIM bolanA cAhiye / lekina bAMdhanA bhI to nahIM cAhiye / bAMdhane ke viSaya meM kisI sUtrake pramANa diye hote to acchA hotA / khaira, terApaMthI bAMdhane ke viSaya meM ekabhI pramANa nahIM de sakate haiM, parantu hama nahIM bAMdhane ke viSaya meM abhI aura zAstrIya pramANa dete haiM / mukhavastrikA, muhapatI, muhapotiyA, hatthaga, muhaNaMtaga ye saba paryAyavAcI zabda haiM / isI mukhavastrikAke bAMdhane ke viSayameM Aja taka hameM eka bhI pramANa na milA / na koI muhapattI ke bAMdhanevAle bhI dikhA sakate haiM, jo bAta Upara ke vRttAntase pAThakoM ke samajha meM AbhI gaI hogI / 1 vAstavameM dekhA jAya to muhapattI bAMdhanA kisI prakAra se siddha ho hI nahIM sakatA hai| kyoMki - eka sthUla bAtako dekhiye / jisa samaya, pratikramaNa yA sAmAyika karate haiM, usa samaya kAussaga karaneke pahile, "annattha UsasieNaM, nasisieNaM, khAsieNaM, chIeNaM, jaMbhAieNaM," ityAdi pATha kaha karake isa prakAra ke AgAra rakhate haiM ki- "yadi kAussagameM. hameM zvAsocchvAsa AveM, khAMsI Ave, chIMka Ave, bagAsA Ave to hama apane hAtha se mu~hako DhAMkeM, isase hamArA kAussaga bhAMge nahIM / zd aba vicArane kI bAta hai ki - yadi mU~hapara muhapattI bAMdhI hotI to, isa prakArake AgAroMke rakhanekI AvazyakatA hI kyA thI ? | isase siddha hotA hai ki-muhapattI khAsa hAthameM hI rakhane kI hai /
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ vA choya mukhyAmeva Aja vA jA aise hI eka aura pAThako bhI dekhiye / AcArAMgasUtra, dvitIya zrutaskaMdhake dUsare adhyayanake tIsare uddezeke, pRSTha 247 meM isa prakArakA pATha hai:--- '" se bhiksva vA bhikSuNI vA UsasamANe vA NIsasamANe vA kAsamANe vA chIyamANe vA jaMbhAyamANe vA uDDoe vA vAtaNisagge vA karemANe puvAmeva AsayaM vA posayaM vA pANiNA paripihittA tao saMjayAmeva Usaseja vA jAva vAyaNisaggaM vA krejaa|" . arthAt:-sAdhu, sAdhvI, saMthArA karaneke bAda zvAsocchvAsa lete hue, khAMsI lete hue, chIMkate hue, bagAsA khAte hue, udgAra karate hue, athavA vAtotsarga karate hue, mukha aura adhiSThAnako apane hAthase DhAMkakara, ve kArya yatanA pUrvaka kare / isase bhI spaSTa jAhira hotA hai ki muhapAjI, bAMdhaneke liye nahIM hai / kyoMki-dekhiye, uparyukta prasaMgapara yadi muhapattI bAMdhI huI hotI, to hAthase muMha Dhakaneko kahate hI kyoM ! / acchA, eka aura prasaMgako bhI dekhiye / jisa samaya harikezI muni, yajJa karanevAle brAhmaNoMke pAsa gaye, usa samaya, brAhmaNa Apako dekhakara isa prakAra niMdAyukta vacana bole:" kayare AgacchaI dittakhve kAle vigarAle pokanAse / umacelae pasupisAyabhUe saMkaradUsaM parihariya kaMThe" // 6 // .... ( uttarAdhyayana, a-12, pRSTha-351) 1 rAjakoTake prInTIMga presameM chapA, jisakA bhASAntara pro. ravajI devarAjAdine kiyA hai|
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ arthaH-are ! yaha bIbhatsarUpavAlA, kAlA, vikarAla, baiThI nAkavAlA, kharAba vastroMvAlA, pizAcarUpa. nathA kaMThameM sar3e hue vastroMko pahana karake kauna AtA hai ? / brAhmaNoMke isa kathanase harikezImunike vezakA paricaya ho jAtA hai / yadyapi ye vacana brAhmaNoMne niMdAprayukta kahe haiM, parantu isase yaha tAtparya jarUra nikAla sakate haiM ki-'vikarAla ' zabdake kahanese harikezI munike mukhapara muhapattI bAMdhI huI nahIM thI / kyoMki-saMsArake vyavahArameM yaha dekhA jAtA hai ki-'vikarAla zabdakA loga usI jagaha vyavahAra karate haiM ki jahA~ laMbe-moTe dAMta dekhe jA~ya / ' anekArthasaMgraha' ke 1232 veM zlokameM bhI 'karAlo raudratuGgotraNataileSu danture' kaha karake karAla (vikarAla) zabdakA 'dantura' aisA dUsarA nAma hI diyA hai / aura yadi harikezI munike mukha para muhapattI bAMdhI huI hotI, to na unake dAMta dekhalAI dete aura na 'vikarAla' zabda hI kahate / . isI uttarAdhyayanasUtrake 26 adhyayanakI 23 vIM gAthAko bhI dekhiye / yahA~ para pratilekhanAkI vidhikA adhikAra. calA hai / isameM kahA hai: "muhapattiyaM paDilehitA paDileheja gucchayaM / gucchagalAyaMgulie vatthAI paDilehae // 23 // [pRSTha 772] arthAt-muhapattIkI paDilehaNA karake gucche (pAtaroMke bAMdhanekA UnI vastra ) kI paDilehaNA kare / phira aMgulImeM guccheko rakhakarake, molIke Upara rakhaneke palloMkI paDilehaNA kare /
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ .41 mahaoNpara bhI eka vicArane kI bAta hai ki muhapattIkI palihaNA ke samaya yaha nahIM kahA ki - ' khola karake paDilehaNa kare ' athavA ' pADalehaNakarake bAMdha le / ' evaM aisA bhI kahIM nahIM kahA ki muhapattIkI pADalehaNA karaneke samaya dUsarI muhapattI mU~hapara bAMdhale / ' do muhapatiyoMke rakhanekAhI niSedha hai to phira bAMdhanekA aura kholane kA kaheM hI kaise ? astu, isI prakArase bhagavatIsUtrake, dUsare zatakake pAMcaveM uddeze patra - 190 meM zrIgautamasvAmIke adhikAra meM bhI likhA hai ki:-- 66 taNaM se bhagavaM goyame chaTThakkhamaNapAraNayaMsi par3hamAe porisIe sajjhAyaM karei, bIyAe porisIe jjhANaM jjhiyAe, taiyAe porisIe aturiyamacavalamasaMbhaMte muhapotiyaM paDilei, paDilecA bhAyaNAI vatthAI paDilehei, paDileheittA bhAyaNAI pamajjai, pamajjaittA bhAyaNAI uggAi, uggAheittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgaccha, uvAgacchattA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMda, NamaMsara, vaMdaittA NamaMsaittA evaM vayAsI" artha: taba zrIgautamasvAmI, chaTThake pAraNeke dina, prathama porisImeM sajjhAya karate haiM, dvitIya porisImeM dhyAna karate haiM arthAt artha vicarate haiM aura tIsarI porisImeM zanaiH zanaiH, manakI acapalatAse, asaMbhrAnta arthAt yatanApUrvaka muhapattI kI paDilehaNA karate haiM, paDilehaNA karake, bhAjana ( pAtra) tathA vastra paDilehate haiM, unakI paDilehaNA karake bhAjanoMko pramArjate haiM, pramArjana karake bhAjanoM ko grahaNa karate haiM, aura grahaNa karake jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI haiM, vahA~ Ate haiM / Akarake zramaNa bhagavAn mahAvIrasvAmI ko karate haiM | vaMdanA - namaskAra karake isa prakAra vaMdanA - namaskAra kahate haiM / "
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ upayukta pAThameMbhI yaha dekhanekA hai ki-muhapattIkI 'paDilehaNA karaneko kahA, parantu sAtha sAtha yaha nahIM kahA ki-'muDpattI choDa karake paDilehaNA kare, aura paDilehaNA karake phira bAMdhe / ' isase bhI hAthameM rakhanA hI siddha hotA hai| hama pahale kaha cuke haiM ki-muhapattI, kaI nAmoMse zAstroM meM ullikhita hai / jaise muhapattI, muhapottiyA vagairaha / vaise hI muDpattI kA ' hatyaga' nAma bhI hai / jaise dazavaikAlikasUtrake pAMcaveM adhyayanakI 83 gAthAmeM kahA hai:" aNunavittu mehAvI, paDicchannaMmi saMvuDaM / hatthagaM saMpamajjittA, tatya bhujijja sNjr"||83|| pRSTha 3.9 / arthAt-buddhimAna saMyata ( sAdhu ), gRhasthakI AjJA lekarake, Dhake hue sthAnameM upayoga pUrvaka, hatthagaM yAni muhapattIse ( hastAdi avayavoMko ) pUMjakarake usI sthAnameM AhAra kare / yahA~ para ' hatyaga' zabda muhapattIkA paryAyavAcI hai / aura usakA artha bhI -- hAthameM rahI huii| aisA spaSTa hai / isase bhI jAhira hotA hai ki-muhapattI hAthameM hI rakhane kI hai-mUMhapara bAMdha rakhanekI nhiiN| Uparake pAThameM ' hatthaga' yAni muhapattIkI paDilehaNA, AhAra karaneke samayakI kahI huI hai, usI prakArase 'jJAtA' sUtrake solahaveM adhyayanameM dharmaruci anagArakI kathA calI hai / dharmaruci anagAra 'nAgazrI' nAmaka brAhmaNIke vahA~se kaTutuMbakA zAka le Ae haiM / inake guru zrIdharmaghoSane kahA hai ki-' isake khAnese prANakI hAni hogI, isa liye zuddha sthAnameM jAkarake paraThavaNA caahiye| dharmaruci, paravaThageke liye cle| vahA~ jAneke bAda
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ usa zAkameMse eka biMdu nirjIva bhUmimeM girAyA, to usapara, hajAroM kIDieM ikaTThI ho gaI, aura marabhI gaI / isako dekhakara dharmarucine vicAra kiyA ki-'yadi isa zAkako paraThava dUMgA to bahuta jIvoMkI hiMsA hogI, isa liye maiM hI isako khA jAUM' basa / ___ " evaM saMpehei 2 ttA muhapattiyaM paDilehai 2 tA sisovari kAyaM pamajlei 2 ttA taM sAlaiyaM titakaDuyaM bahunehAvagADhaM bilamiva paNNagabhUeNaM appANeNaM savvaM sarIrakosi pkvivi|" ____ arthAt-aisA vicAra karake muhapattIkI paDilehaNA kii| paDilehaNA karake mastaka sahita kAyA paDilehI / . pramArjana karake vaha bahuta telase pakAyA huA kaTutuMbekA zAka, dharmarucine, jaise bilameM sarpa praveza kare, vaise apane koThemeM DAla diyaa|" (pRSTha 1162) ___ yahA~ kahanekA tAtparya yaha hai ki--AhAra karaneke samaya jaise muhapattikI paDilehaNA dharmarucine, kI hai, vaise dazavakAlikake uparyukta pAThameM meM bhI ' hatthagaM' zabdase ' muhapattI ' lenekI hai, na ki dUsarI koI cIja / ___ caudapUrvadhara zrutakevalI zrIbhadrabAhusvAmI, kAyotsarga (kAussaga) kisa taraha karanA, isa viSayameM Avazyakaniyuktike pAMcaveM adhyayanameM likhate haiM:" cauraMgula, muhapotI ujjue DabbahattharayaharaNaM / vosahavattadeho kAussaggaM karejAhi // 49 // arthAt-donoM pairoMke bIcameM cAra aMgulakA antara rakha kara khaDe rahenA,, muhapattI dAhine hAthameM, aura oghA bAye hAthameM rakhanA, phira apane zarIrako vosarAkara kAyotsarga kare / . aba dekhiye, yahA~para bhI muhapattI hAthameM rakhanA hI kahA /
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ kitane pramANa deN| aise anekoM pramANa de sakate haiM, jisase ki muhapattIkA bAMdhanA na siddha ho / jainasUtroMko paDha jAIye, aura baDebaDe dhuraMdhara AgoMke banAe hue granthoM ko dekha jAIye / ekabhI sthAna aisA nahIM milegA ki-muhapattI bAMdhanA siddha ho / jaina zAstromeM hI kyoM, hindu dharmazAstroMmeM bhI jahA~ jahA~ jainasAdhu. oMkA varNana AyA hai, vahA~ bhI kisI jagaha yaha nahIM likhA kijainake sAdhu mUMhabaMdhe hote haiN| dekhiye, zivapurANake 21 veM adhyAyameM likhA hai: " muMDaM malinavastraM ca kuMDIpAtrasamanvitam / dadhAnaM puJjikA haste cAlayantaM padepade // 1 // " vastrayuktaM tathA hastaM kSipyamANaM mukhe sadA / dhote vyAharantaM taM namaskRtya sthitaM hareH" // 2 // arthaH-muMDe hue mastakavAle, malinavastravAle, kASThake pAtra karake yukta, hAthameM rajoharaNako dhAraNa karanevAle, padapadako dekhakara calate hue, tathA vastrayukta hAthavAle, vAra 2 vaha vastramukhapara rakha kara 'dharmalAma' isa prakArase bolate hue, aise harike pAsa rahe hue sAdhuko namaskAra karake / ___ uparyukta vRttAntase jainasAdhukA veSa spaSTa jAhira hotA hai / yadi Jha baMdhA huA hotA, to 'vastrayuktaM tathA hastaM ' kahate hI kyoM ? yoM hI kahate ki-mUhabaMdhA, jaisA ki Ajakala DhUMDhaka-terApaMthI sAdhuoMko dekhakara loga kahate haiM / ... ityAdi anekoM pramANoMke milane para bhI durAgrahI loga apane durAgrahako na choDeM, to isameM dUsaroMkA upAya nahIM hai| vAstavameM dekhA jAya to muhapattI bAMdhanA kisI prakArase siddha nahIM ho sktaa| balki jainadRSTise kuliMgapanA hI hai| aura yaha kuliMgapanA
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ .45 mUrtipUjAkA niSedha karanevAle lokesebhI nahIM zuru huA thA / loke mata nikAlane ke karIba doso varSa pazcAt lajIne yaha kuliMgapanA dhAraNa kiyA / yaha bAta hama hI nahIM kahate, kintu DhUMDhakasAdhvI pArvatI, apanI banAI hUi 'jJAnadIpikA ' nAmaka pustakake 13 veM pRSTha meM bhI likhatI hai ki: 88 - isa rItIse pUrvaka yati lokoMkI kriyA hIma ho rahI thI, soI pUrvaka yatiyoM kI lavajI nAma yatine kriyA hIna dekhakara anumAna 1720 ke sAlameM apane guruko kahane lage ki tuma zAstroMke anusAra AcAra kyoM nahIM pAlate ? / taba gurujI bole kipaJcama kAlameM zAstrokta saMpUrNa kriyA nahIM ho saktI, tava lavajI bole ki tuma bhraSTAcArI ho, maiM tumhAre pAsa nahIM rahU~gA / maiM to zAstroM ke anusAra kriyA karUMgA, jaba usane sukhavastrakA mukhapara lagAI aura do cAra yatiyoMko sAtha leke deza deza meM phirane lage / " 1 khaira, itanI rAmakahAnIse apaneko kucha tAhuka nahIM hai / yahA~ dekhanekA sirpha yahI hai ki muhapattI bAMdhanA saM0 1720 se zuru huA hai / lavajI RSine kisIbhI kAraNa se mu~ha bAMdhanA zuru kiyA ho, parantu hameM to yahI kAraNa mAlUma hotA hai ki- lavajIke manameM vicAra utpanna huA ho ki - " hamAre bar3e logoMne paramAtmA kI mUrtiko utthApana karanekA mahAn duSkRtya kiyA hai, to aba hama logoM ko ucita hai ki -saMsArameM kisIko mU~ha na dikhAveM / kyoMki saMsArameM jo mahAn duSkRtya karatA hai, vaha lajjita hokara kisIko mu~ha nahIM dikhaataa| "
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 basa, isI vicArase lavajIne mU~hapara muhapattI bAMdhanA zurU kiyA mAlUma hotA hai| aura yahI paraMparA DhUMDhiyoMmeMse terApaMthiyoM meM bhI Ajataka calI AI hai / muhapattI ke viSayameM basa, hatanAhI likhakara, aba hama taropaMthiyoM ke uThAye hue dayA - anukaMpA ke viSayameM kucha likheM / -13 anukaMpA 8 anukaMpA, eka aisI vastu hai ki vaha saMsArake samasta manuSyoM ke hRdayameM svAbhAvika hI rahI huI hai / jaina, bauddha, hindu, musalamAna, aura cAhe isAI ho, cAhe kasAI, sabhIne anukaMpA ko apane hRdayoM meM sthAna diyA hai karanevAle, kudarata se yuddha kara, karate haiM / / isa mAnoM jaina dharmakA to khAsa siddhAnta hI ahiMsA - dayA - anukaMpA hai / kyoMki - dazavaikAlika sUtra ke prathama adhyayanakI prathamahI gAthA meM hai kahA anukaMpAko hRdayase dUra usako harAnekI ceSTA -: " dhammo maMgalamukiTaM ahiMsA - saMjamo tavo / devAvi taM namasaMti jasta dhamme sayA maNo " // 1 // isa ahiMsA lakSaNa dharmako mAnanekA dAvA rakhanevAle bhI dayAanukaMpAkA niSedha kareM, isa jaisA aura kyA ho duHkhakA kAraNa sakatA hai ? | yaha to vaisAhI huA jaise, 'salilAdagnirutthitA' pAnImeMse agnikA utpanna honA /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ kyA / . . - jina logoMke liye yaha 'hitazikSA' likhI jAtI hai, ve (terApaMthI)' ahiMsA' ko mAnate hue bhI anukaMpAko nahIM mAnate haiM, yaha usa matake utpAdakakI buddhika vaiparItyakA hI pariNAma hai| anyathA ' apane hAthase kisI jIvako na mAranA, yahI dharma samajha kara, ' marate hue jIvako bacAnemeM-rakSAkaranemeM adharma ' samajhate hI kyoM ? / ___ 'kisI ,jIvako na mAranA' yaha ahiMsA, aura 'duHkhI jIvoMko duHkhase mukta karanA-rakSA karanA, yahI dayA,' isa prakAra donoM zabdoMkI vyAkhyA kI jAya, to kahanA hogA ki-terApaMthI samAjameM dayA hai hI nhiiN| aura jisa samAjameM-jisa dharmameM dharmakI jaDa-mUla dayA hI nahIM hai, vaha samAja yA dharma saMsAra samudrase tAraneko samartha ho hI kaise sakatA hai ? / terApaMthI 'hama anukaMpA nahIM mAnate haiM ' ' hama anukaMpA nahIM mAnate haiM / aisI pukAra kiyA karate haiM, parantu jaba unase yuktiyoMke dvArA pUchA jAtA hai, taba ve dUsarA koI upAya nahIM calanese anukaMpA-dayAke do vibhAga kara dikhAte haiN| 1 sAvadya aura 2 nirvdy| jaise jItamallajIne, hitazikSAke gozAlAdhikArameM, isIkI puSTi karate hue kahA hai: " koI kahe sAvadha dayA, kihAM kahI che tAma | nyAya kahUMcha tehano, suNo rAkha cita ThAma" // 72 / / isase spaSTa hotA haiM ki-terApaMthI sAvadya-niravadya do prakArakI dayA-anukaMpA mAnate haiM / lekina aisA mAnane meM unhoMne kitanI bhArI bhUla kI hai ? isako hI prathama pAThaka dekheM / samyaktva ke pAMca lakSaNa zAstroMmeM dikhalAe hai:-1 zama, 2 saMvega, 3 nirveda, 4 anukaMpA aura 5 Astikya / ina pAMcoM
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 lakSaNoMmeM cauthA lakSaNa / anukaMpA hai| aba isa anukaMpAke yadi do bheda kiye jAya, to hama nahIM samajha sakate haiM kiterApaMthI, unake samyaktvake lakSaNoMmeM sAvadha anukaMpA lete haiM kiniravadya ? / kyA isakA kahIMpara khulAsA terApaMthI dikhalA sakate haiM ki-" yahaoNpara niravadya hI anukaMpA lenI, sAvadya nahIM, athavA sAvadya hI anukaMpA lenI, niravadya nahIM ? / apanA kuThAra apanehI pairoMpara girAnekA sAhasa terApaMthiyoMne khUbahI kiyA hai| jisa dayAse-anukaMpAse hama saMsArase pAra honekA vizvAsa rakhate haiM, usI anukaMpA-dayAko saMsAra samudrameM DubAnevAlI samajhanevAle terApaMthiyoMkI buddhiko dhanya hai ! acchA, isake sivAya eka yahabhI yahA~ prazna upasthita ho sakatA hai ki jaise terApaMthI, anukaMpAke do bheda (sAvadya-niravadya) karate haiM, usI taraha kyA zama, saMvega, nirveda aura Astikyake bhI bheda kareMge ? / kyA kisI jainasUtrameM terApaMthI, samyaktvake pAMca lakSaNoMke bheda dikhA sakate haiM ? / priyapAThaka ! terApaMthI isa viSayameM kyoM aise bhramita haiM, isakA kAraNa dikhalAnA samucita hogA / vAstavameM kahA jAya, to terApaMthI, zabdoMke arthoko samajha hI nahIM sake haiN| 'kisa zabdakA kyA artha hotA hai ? ' ' amuka zabda ekArtha hai ki anekArtha ?' ityAdi bAtoMkA jJAna una logoMmeM thAhI nahIM / yadi hotA to unake pUjya jItamallajI, hitazikSAke gozAlAdhikArameM nimna likhita bAta likhatehI kyoM? :-. " hemInAmamAlAviSe, ATha dayArA nAma / dayA zuka kArapuSa phuna, karUNA ghRNA ju tAma // 73 //
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 49 kRpA ane anukaMpa phuna, vali anukrosa kahAya / nAma ekArtha ATha e, tRtiyakAMDare mAMhi // 74 // jinariSasAmuM joio, ratnadvipanI jeNa / devInI karuNA karI, jJAtA natrame jhayeNa // 75 // karuNA nAma dayA taNuM, te mATe suvicAra | eha dayA sAvadya che, zrIjina AjJA bahAra 99 - 11 30 11 jItamallajIkI buddhimeM eka prakArakA ajIrNahI huA, mAlUma hotA hai / nahIM to aisA kyoM likhate ? / hamane mAna liyA kikalikAla sarvajJa zrIhemacandrAcAryane, dayA-zUka - kAruNya-- karuNAkRpA - anukaMpA - ghRNA aura anukroza ye ATha nAma anukaMpAkedayAke dikhalAye haiM | parantu isakA, jinarikhakI kathAke sAthameM saMbaMdha hI kyA hai ? | jinarikhako, rayaNAdevIke hAvabhAvase aura pazcAt rudanAdike karane se usake Upara karuNarasa utpanna huA hai / dekhiye, jJAtAsUtra ke navaveM adhyayanakA vaha pAThaH " taraNaM jiNarakkhiyA samuppaeNa kaluNabhAvaM maccugala sthalaNolliyamaI avayakkhataM taheva jakkhe selae ohiNA jANiuNa saNiyaM 2 uvviddai 2 niyagapiTThA hivigayasaDhe, taraNaM sA rayaNadavidevayA NissaMsA kaluNaM jiNarakkhiyaM sakalusA selagapiTThAhi uvayaMtaM dAse mausitti jaMpamANI appattaM sAgara salilaM giNDiyabAhAhiM ArasaMtaM uvaha aMbarataLe uvayamANaM ca maMDalaggeNa paDicchittA NIluppalagavalaayasippagAseNaM asavareNa khaMDAkhaMDiM kareMti / " pRSTha-958-959, aba isa pAThameM, Upara diye hue ATha nAmoMmeMse eka bhI nAma nahIM hai / isameM jo koI zabda dekhA jAtA hai, vaha kaluNa (karuNa)
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 zabda hai / aura isI , karuNa zabda ko ' karuNA samajha karake terApaMthI sAvadha anukaMpA niravadya anukaMpA samajhane kI bhUla karate haiM / 9 6 karuNA " zabda aura ' karuNa ' zabdakA ekahI artha samajha lenA, usanIhI bhUla haiM, jitanI nahIM pitAko pitA samajhanekI bhUla / karuNa zabdakA artha dUsarA hotA hai, ' karuNA ' zabdakA dUsarA I karuNa zabdakA, anyaprasaMgoM meM upayoga kiyA jAtA 4 " " 9 " karuNA ' kA anyaprasaMgoM meM / phira bhI ' karuNA ' aura karuNa' ko ekahI arthavAle samajhanA, ajJAnatA nahIM, to aura kyA ? | yadi ' karuNa' zabdakA 'karuNA' hI artha hotA to, prabhuzrI hemacandrAcArya uparyukta ATha nAmoMke sAtha isako (karuNa ) kyA na likhate ? | balki hemacandrAcAryane to ' karuNa' kA ullekha dUsare kANDake 208 veM zlokameM alaga hI kiyA hai / agara terApaMthI karuNA - dayA- anukaMpA vagairaha zabdoM ke arthoMmeM ' karuNa zabdakI bhI sAthameMhI khicaDI pakAnA cAhate haiM, to hameM batAveM, i kumArasaMbhava ' ke ' virujaiH karuNasvarairayam ' isa padakA kyA artha kareMge ? | kyA yahA~para bhI terApaMthiyoMkI sAvadyadayA hI Akara aDaMgA lagAvegI ? | kabhI nahI ? | yahA~para 'karuNa' kA kartha hai ' ArtabhAva ' / dayA- anukaMpA vagairaha nahIM / isI taraha sUtroMmeM bhI ' karuNa ' zabda aneka jagahoMpara AtA hai / jaise sUyagaDAMgasUtrama: " 66 jar3a kAluliyANi kAsiyA, jai royaMti ya puttakAraNe / " pRSTha - 114, gA0 17 / " maNabaMdhaNehiM Negehi, kaluNaviNIyamuvagasittANaM / " pRSTa-225, gA0 7 /
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 61 " se ujjamAnA kaTuNaM dhaNaMti, araha ssarA tastha cira dvitiiyaa|" -pRSTha- 270, mA0 7 / 46 sayA ya kalUNaM puNa dhammaThANaM, gADhovaNIyaM atidukkha dhammaM / 93 pRSTha- 273, gAM0 12 / " pakvippa tAsu payayaMti vAle, aTTassare te kaluNaM rsNte|" pRSTha- 282, gA0 25 / " te DajjamANA kaluNaM thAMti, usucoiyA tattajugesu juttA / pRSTha- 286, gA0 4 / " te sulaviddhA kaluNaM gilANA / " - etadukkhaM duhuo pRSTha- 289, gA0 10 / r thaNaMti, " ciyA mahaMtI samArabhittA, chijjaMti te taM kaluNaM rsNtN| " pRSTha- 291, gA0 12 / , ityAdi sthAnoM meM bhI kyA terApaMthI dayA karugA - anukaMpA hI artha Thokate raheMge ? | kyA ye artha yahA~para ucita gine jA sakate haiM ? | kabhI nahIM / taba kahanA hI hogA ki - ' karuNa - zabdakA artha hotA haiM zoka - ArtabhAva / na ki karuNA - dayA vagairaha | aura yahI artha prabhu zrIhemacandrAcAryane kAvyAnuzAsana ke . 76 pRSTha meM likhA hai ' : zokaH karuNaH / ... terApaMthI loga, isa b karuNa ' aura ' karuNA ' zabdake bhedoM ko nahIM samajha karake hI do prakArakI dayA- anukaMpA mAnane laga gaye haiN| hameM Azcarya to isa bAtakA hotA hai ki jaba aise bhinna 2 zabdoMke bhedoMkohI nahIM samajha sake haiM, to anukaMpA - dayA- karuNA
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ ityAdi eka hI arthako kahanevAle, zabdoMmeM rahe hue AMtarika vailakSaNyako to samajhate hI kaise hoMge / kahanekA matalaba ki-anukaMpAke rahasyako samajhaneke liye jitanI zAbdika vyutpattike jJAnakI AvazyakatA hai, utanIhI pratibhAkI prabalatAbhI cAhiye / TabbA-TabbI aura bhASA-bhUsAse aise viSayoM meM kArya nahIM cala sakatA / kisa viSayameM kaise zabdoMke prayoga karane cAhiyeM ? athavA amuka prasaMgameM amuka zabdakA kyA artha hotA hai, isa jJAnako prApta karaneke liye vyAkaraNa nyAya-sAhityAdike abhyAsakI bahutahI jarUrata hai / aise abhyAsake abhAvahIse terApaMthI, anukaMpAke viSayameMbhI bhramita hue haiM, arthAt jahA~ moharasa artha hai, vahA~ bhI anukaMpA mAna karake vAstavika anukaMpAko uThA dete haiM / isa vipayameM vizeSa paricaya pAThakoMko Age cala karake karAyA jAyagA / ___ yahA~ para eka aura bAta kaha denI ucita hogI / terApaMthI kahate haiM ki hama battIsasUtroM ke mUlapAThoMke sivAya, na aura koI sUtra mAnate haiM, aura na niyukti, bhASya, cUrNi, TIkA mAnate haiN| aisA kahate hue bhI mAnate hue bhI, jaba hama isa panthakI ' bharmavidhvaMsana' 'jJAnaprakAza ' vagairaha pustakeM dekhate haiM, taba una pustakoMmeM jagaha 2 sUtroMkI TIkAoMkA aura battIsase anya sUtroMkA bhI Azraya liyA huA dekhanemeM AtA hai| aba yaha socanekI bAta hai ki-' aisA kyoM ?' / jaba battIsa sUtroMke mUla pAThoMke sivAya aura kucha mAnatehI nahIM haiM, to phira apanI matalaba nikAlaneke lie idhara udhara bhaTakanekI jarUrata hI kyA hai ? / lekina yaha nahIM ho sakatA ? / cAhe terApaMthI hoM, cAhe DhUMDhiye hoM, cAhe paiMsAlIsa sUtroMke mAnanevAle bhale mUrtipUjaka hI kyoM na hoM,
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53 sabhIko TIkA vagairahakA Azraya vo lenA hI par3atA hai| hama logoMkI utanI buddhi-pratibhA kahA~, jo mUlasUtroMse hI, unake yathArtha tAtparyako nikAla sakeM / hama logoMkA utanA jJAna kahA~, ki jo bAta, mUlasUtroMmeM likhIhI na ho, usako bhI apane Apase jAna leM / taba isake liye kyA karanA hogA ? / dhuraMdhara jJAnI AcAryoMke vacanoMko hameM mAnanA paDegA, aura una vacanoMpara hameM nirbhara bhI rahanA hogaa| kyA terApaMthI loga isa bAtako asvIkAra karegeM ? / yadi asvIkAra karate hoM to, hama pUcha sakate haiM ki' jisa sImaMdharasvAmIko tuma loga mAnate ho, aura unake sAmane kriyA karate ho, usa sImaMdharasvAmIkA nAma, battIsa sUtroMmeMse kisa sUtrake mUla pAThameM hai ? ' yaha dikhlaao| yadi battIsa sUtroMke mUla pAThoMmeM kahIM nahIM hai, to phira kyoMkara mAnate ho ? / jisa ArdrakumArakI kathA, zrAvakoMke sAmane kaha sunAte ho, usa ArdrakumArakI sArI kathA, tumhAre battIsasUtroMmeMse kisa sUtrameM hai ? ityAdi kaI bAteM aisI haiM, jo mUla sUtroMmeM nahIM honeparabhI mAnI jAtI haiM / isase kahanA hogA ki-battIsasUtroMke mUlapAThoMke sivAya aura kisI cIjake nahIM mAnanekA jo ve ghamaMDa rakhate haiM, so bilakula jhUThAhI ghamaMDa hai| yadi yaha ghamaMDa saJcA hotA to battIsa sUtroMke sivAya aura sUtra evaM TIkAdikA Azraya letehI kyoM ? / aba yahA~para terApaMthI yaha kahate haiM ki-"pramANa to hara kisIke zAstroMke diye jA sakate haiM, parantu isase una zAstroMkA mAnanA. siddha nahIM hotaa| isa para eka dRSTAnta dete haiM ki-bhagavAn - mahAvIradevase, somilane pUchA hai ki sarasaya bhakSa vA abhakSa ? / isake uttarameM bhagavAnne kahA hai ki, 'brAhmaNake zAstroMmeM sarasava
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ do prakArake dikhalAe haiM / to kyA brAhmaNoMke zAstroMko bhagavAnne mAna liye ? / " terApaMthiyoMkI yaha yukti, pAnIse makkhana nikAlane jaisI hai / terApaMthI abhI isa bAtako to samajhe hI nahIM haiM ki-dUsaroMke zAstroMke pramANa kaba diye jA sakate haiM ? / dUsaroMke zAstroMke pramANa taba diye jA sakate haiM, jabakI vahI bAta apane zAstroMme likhI huI milatI ho / bhagavAn mahAvIra devane do prakArake sarasava brAhmaNazAstroMse dikhalAe, isakA yahI kAraNa hai ki-jainazAstroMmeM bhI do hI prakArake sarasava mAne hue haiN| yadi jainazAstroM meM do prakArake sarasava nahIM mAne hue hote, to bhagavAna kabhI brAhmaNazAstroMkA pramANa nahIM dete / brAhmaNazAstroMke pramANoM kI kyA bAta hai ? jisa samaya hama ' dayA' kA pratipAdana karate haiM, usa samaya hama musalamAnoMke dharmazAstrake pramANa dete hue kahate haiM ki-' musalamAnoMke kurAnezarIphameM bhI likhA hai ki-samasta jIvoMpara rahama' rakhanA cAhiye / ' aba batalAIye / yadi hamAre jaina zAstroMme dayAkArahamakA pratipAdana na kiyA hotA, to hama kyA kurAne zarIphakA udAharaNa de sakate the ? / kabhI nahIM / isI prakAra ' rAtribhojana nahIM karanA ' ityAdi viSayoMmeM hama hindudharmazAstroMke pramANa isI liye dete haiM, ki-ve bAteM hamAre zAstroMmeMbhI likhI huI pAI jAtI haiM / parantu hama terApaMthiyoMse pUMchate haiM ki-jina 2 viSayoM meM, tuma loga kabhI 2 niyukti, bhASya, cUrNi aura TIkAoMkA Azraya le le karake apanA kArya calAte ho, una 2 viSayoMkA, tumhAre mAne hue kina 2 zAstroMmeM ullekha hai ? yaha dikhlaao| jo cIjeM tumhAre gharameM hai hI nahIM, una cIjoMke liye tumhAre mantavyAnusAra bhI tuma kabhI dUsaroMkA Azraya nahIM le sakate ho / hAM, sImaMdharasvAmIkA
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 55 nAma, ArdrakumArakI pUrI 2 kathA, ityAdi bAteM, tumhAre mAne. hue battIsasUtroMke kisI mUla pATha meM hotIM, aura phira TIkA gairahakA Azraya liyA hotA, to vaha ucita ginA jA sakatA thA / astu, parAye mAlase pUMjIdAra bana baiThane kI cAla terApaMthiyoMne.. kaisI sIkhI hai, yaha pAThaka svayaM dekha sakate haiM / yahA~ kahanekA tAtparya yaha hai ki jaise hameM sUtra mAnanIya haiM, vaise hI niyukti - bhASya - cUrNi - TIkAeM bhI mAnane lAyaka hI haiM / aura prastutameM anukaMpAkA vidhAna, jaise mUlasUtroM meM hai, vaise niryukti - bhASyAdimeM bhI hai| itanA hI nahIM, AcAryoMke banAe hue anAnya seMkaDoM graMthoM meM bhI hai / yaha bAta Age jA karake pAThakoM ko svayaM vidita ho jAyagI saMsArameM do prakArake manuSya hote haiM: - 1 laukika, 2 lokottara | ina donoM prakArake manuSyoMko anukaMpA AdaraNIya hai / lokottara puruSa, jo ki tIrthakara haiM, ve bhI anukaMpA, samayapara karate haiM, to phira hama - laukikapuruSa kareM, isameM to kahanA hI kyA haiM ? / jaise samasta tIrthaMkara eka varSa paryanta vArSikadAna anu. kaMpAkI buddhise hI dete haiM / tIrthakaroM ke vArSikadAnameM sivAya anukaMpA ke dUsarA koI kAraNa nahIM haiN| dekhiye, zrImAn haribhadrasUrijI bhI Avazyaka bRhadvRttimeM likhate haiM: " karuNAgocare punarApannAnAmanukaMpayA dadyAdapi / yataH uktaHsavvaihiM pi jiNehiM dujjayajiyarAgado pamohehiM / sattANukaMpaNaTThA dANaM na kahiM vi paDisiddhaM // 1 // tathA ca bhagavaMtastIrthakarA api tribhuvanaikanAthAH pravivajiSavaH /
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 sAMvatsarikamanukaMpayA prayacchatyeva dAnamityAdi / " ( vizeSazataka - patra 6 likhI huI prati ) arthAt - karuNA karane lAyaka manuSyoMko avazya anukaMpAse denA hI cAhiye / kyoMki durjaya aise rAga-dveSa- mohako jItanevAle samasta tIrthaMkaroMne sattvAnukaMpA ke liye dAnakA kahIM bhI niSedha nahIM kiyA hai / aura bhagavAn tIrthaMkara bhI anukaMpAse sAMvatsarikadAna 1 dete hI haiN| bhaSmijIne, isake viSaya meM, 'jJAnaprakAza' ke pRSTha 111 meM, caturavicArakI DhAlameM likhA haiH - " kahe lIghA pApameM dIghA dharma, tiNalekhe raha gayA korAre / devAM khane le mInaSAM na dIghAM, pariyA aNahuMtA phorAre" caM // 100 // arthAt -- bhagavAn ne vArSika dAna diyA, isase bhagavAnko kaSTa uThAne paDe / kyA terApaMthiyoM kA yaha kathana jarAsA bhI yuktiyukta ginA jA sakatA hai ? | kabhI nahIM / vArSikadAna bhagavAn mahAvIra svAmIhI nahIM diyA, kintu samasta tIrthaMkaroM ne diyA hai / aba terApaMthI batalAveM, kyA samasta tIrthaMkaroMko kaSTa huA hai ? | yadi nahIM huA, to phira yaha amabhUtakalaMka bhagavAn mahAvIra devake Upara lagAnA, terApaMthiyoMke liye kitanA duSkRtya ginA jA sakatA hai, yaha pAThaka svayaM vicAra kara leM / kyA terApaMthI, aisA kisI sUtrameM dikhA sakate haiM ki - ' bhagavAnne vArSikadAna diyA, isase bhagavAnko kaSTa huA ? ' / yadi nahIM dikhA sakate haiM, to phira terApaMthiyoMke gharake gapoDoMko kauna sacce mAnanekA sAhasa kara sakatA hai ? | kyA terApaMthI, isa bAtako nahIM samajhate haiM ki bhagavAn kA
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ hRdaya pyAse paripUrNa thaa| aura jinakA hRdaya dayApUrNa hotA hai, ve anukaMpA karaneke samaya, guNa-avagugoMko dekhane nahIM baiThate haiN| jaise kahA bhI hai:-- . " nirguNeSvapi sattveSu dayAM kurvanti sAdhavaH / na hi saMharati jyotsnAM candrazcANDAlavezmani" // 1 // jaise candra, cANDAlake gharameMse bhI apane prakAzako nahIM haraNa kara letA hai, arthAt vahA~ bhI prakAza DAlatA hai, vaise sajana loga, nirguNI jIvoMpara bhI dayA avazya karate hI haiN| hamAre lokottara puruSoM (tIrthaMkaroM) ne, jina 2 bAtoMkA bhavyajIvoMko upadeza diyA hai, una 2 bAtoMkA svayaM bhI AcaraNa kara dikhAyA hai / paramAtmAke caritrako avalokana kIjiye / jisa cAra prakArake (dAna-zIla-tapa-bhAva) dharmokI paramAtmAne parUpaNA kI hai, unhIM cAra prakArake dharmoMkI, svayaM ArAdhanA bhI kI hai| jisa kSAntyAdi dharmoko pAlaneke liye yatiyoMko-sAdhuoMko AjJA kI hai, unhIM kSAntyAdi dharmoMkA khuda paramAtmAne bhI Aca. raNa kiyA hai / isI prakArase jisa anukaMpA karaneko bhagavAnne pharamAyA hai, usI anukaMpAko Apane bhI kara dikhAI hai / jaise dekhiye, . paramAtmA mahAvIra devane, gozAleko bcaayaa| bhagavAn pArzvanAthane jalate hue kASThameMse sAMpa (sarpa.) ko nikalavAyA / bhagavAn nemanArthane; apane vivAha ke samaya mAraneke liye ikaTThe kiye hue mRgoMko, bacAye / bhagavAn zAntinAthane megharathake bhavameM kabUtarako bacAyA / ityAdi bahuta dRSTAnta milate haiN|
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 yahAMpara bhagavAn mahAvIradevake anukaMpA karanese-gozAleko bacAnese, terApaMthI loga bhagavAnko 'cUkA' kahate haiM, isakA hama vicAra Age calakara karane vAle haiM, isa liye yahA~ kucha nahIM likhte| sirpha yahA~para yahI kaheMge ki, bhagavAna mahAvIradevane sAdhu avasthAmeM anukaMpA karake, samasta sAdhuoMko samaya vizeSameM anukaMpA karanekA sUcana kiyA / bhagavAna pArzvanAtha, aura nemanAthajIne gRhasthAvasthAmeM anukaMpA karake, samasta gRhasthoMko anukaMpA karanekA rastA dikhlaayaa| isa prakAra jaba lokottara puruSoMne hI anukaMpAkA Adara kiyA hai, to phira lokika puruSoMke karaneke liye to kahanA hI kyA ? isa anukaMpAke viSayameM, paramAtmA mahAvIradevane to yahA~taka pharamAna kiyA hai ki-yadi jIvarakSAke liye sAdhuko apavAdameM maSAvAda bhI bolanA paDe, to koi harjakI bAta nahIM hai| jaise, AcArAMgasUtrake dvitIyazrutaskaMdhake, tIsare adhyayanake, tIsare uddezemeM isa prakArakA pATha hai: " se bhikkhU vA bhikkhuNI vA gAmANugAmaM dUIjjamANe aMtarA se pADipahiyA AgacchejjA / teNaM pADipahiyA evaM vadejjAH-AusaMto samaNA, aviyAI etto paDipahe pAsaha, taMjahA-maNussaM vA goNaM vA mAhisaM vA pasuM vA pakkhiM vA sirIsivaM vA jalacaraM vA Aikkhaha daMseha ? taM No AikkhejA, No daMsejjA, No tesiM taM pariNaM parijANejjA, tusiNIo uvehejjA, jANaM vA No jANati vaejjA / tao saMjayAmeva gAmANugAmaM dUijjejjA / "- ( rAjakoTameM chapA, pRSTha 270 ).
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 arthAt-sAdhu-sAdhvIko prAmAnugrAma vicarate hue, mArgameM koI musAphira mila jAya, aura vaha pUche ki, 'he AyuSman zramaNa ! Apane isa rastepara koI manuSya, baila, bhaiMsA, athavA koI pazupakSI evaM sarpa yA jalacara prANI dekhe haiM to, khiyeN| taba sAdhu athavA sAdhvIne isa viSayameM kucha bhI kahanA athavA dikhalAnA nahIM / arthAt mauna rahanA / aura yadi kucha na kucha javAba denekI jarUrata paDa hI jAya, to jAnate hue bhI kaha de ki-'nahIM jaante'| aba yahA~para socanekI bAta hai ki, jAnate hue bhI sAdhu, 'nahIM jAnate haiN| aisA kyoM kaha de ? / aise pratyakSa jhUTha bolaneke liye bhagavAnne kyoM AjJA dI ? / lekina nahIM; yahA~para jhUTha bolanekA sAdhukA irAdA hI nahIM hai, yahA~ irAdA hai jIva bacAnekA / sAdhu socatA hai ki agara maiM yaha kaha dUMgA ki-'hAM, amuka prANI, idharako gayA, to vaha jarUra usake pIche paDegA aura hAthameM a:vegA to mAregA bhii"| basa, isI abhiprAyase sApha 2 kaha de ki-'hamane nahIM dekhaa| __ yahApara kaI loga 'jANaM vA No jANaMti vaejA' isa pAThakA yaha artha karate haiM ki-'jAnatA huA bhI sAdhu, 'jAnatA hU~' aisA na kahe ' arthAt mauna rahe / lekina yaha artha ThIka nahIM hai / kyoMki 'tusiNI) uvehejA ' yahI pATha mauna rahane ke liye hai, to phira dUsarI vAra mauna rahaneke liye kyoM kahe ? / taba yaha kahanA paDegA ki-yaha pATha khAsa apavAdake liye hai / arthAt prathamato sAdhu mauna hI rahe / aura yadi kisI kAraNase kucha na kucha bolanekI jarUrata paDa hI jAya, to jAnatA huA bhI nahIM jAnatA,', aisA kaha de| aura yahI artha sacA hai| dUsarI bAta yaha hai ki
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ uparyukta pATha meM 'vA' zabda rakhA huA hai / aura 'vA' zabda dUsare arthako sUcana karatA hai / isa. liye yahA~ eka to mauna rahanekI bAta hai, aura dUsarI ' jAnatA huA bhI, nahIM jAnatA' aise khnekii| ___ yaha bAta hama hI nahIM kahate haiM, parantu bAIsasamudAyake pUjya zrIrAmacandrajIke banAye hue 'satyamithyArthanirNaya graMtha ' ke 37 veM pRSThameM bhI likhA hai ki_ 'bhAvArtha yaha hai ki-dekhe huyeko bhI kahate haiM ki-hamane nahIM dekhaa| isa pAThakA koI artha karate haiM ki-' mauna rakkhe,' so zAstrakA ajJAna haiN| kyoMki-isa sUtrake pachADIkA sUtra mauna rakhanekA alaga hai / " isI taraha, isI bAIsasamudAyake sAdhujI kanIrAmajI viracita, 'siddhAntasAra' nAmaka graMthake, 211 pRSThameM bhI likhA hai ki___ " koi mRgapracchAne samaye mRgarakSAne kAraNe juDaM bole te dayAnA praNAmamuM juTha TAlIne bIjA juThanAM mAThAM phala kahyAM, eTale dayAnA praNAmathI juTha bole, tenAM mAThAM phala kahyAM nathI. e purupanA juTha bolavAnA praNAma nathI, paNa mRgyAdikane rAkhabAnA praNAma che. te mATe dayAnAM phala lAge, paNa juThanAM phala na lAge / " hama una bAIsa samudAyavAle mahAzayoMko, joki-aise prasaMgoMmeM bhI jhUThake nAmase camaka uThate haiM, unake hI majahabake sAdhujI kanIrAmajI, aura zrIrAmacandrajIke uparyukta vacanoMpara dhyAna deneke liye anurodha karate haiN| ___ yaha kabhI na samajhA jAve ki-'hama jhUThake pakSapAtI haiN|' hama bhI sacce satyake hI pakSapAtI haiM / parantu jahA~ para bhagavAnne
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaisA bolaneke liye pharamAyA, vahA~ para vaisAhI bolanA paDegA / jo mahAzaya mRgapRcchAdike kAraNameM ' hama nahIM jAnate ' aise kahanekA niSedha karate haiM, arthAt isako jhUTha samajhakara gabharA jAte haiM, una mahAzayoMse hama pUchate haiM ki-Apa satya kisako kahate haiM ? / dravyase (loka rUDhI mAtrase) jo satya hai, usIko paramArthase satya kahate ho ? / aise nahIM ho sktaa| kyoMki, eka manuSya kANA hai, tisapara bhI usako 'kANA' kahaneke liye bhagavAn niSedha karateM haiM / dekhiye dazavakAlika sUtrake sAtaveM adhyayanameM likhA hai:"taheva kANaM kANa tti paMDagaM paMDaga tti vaa| vAhi vA vi rogitti teNaM coratti no vae // 12 // pRSTha-440 arthAt-sAdhu, kANeko 'kANA, ' napuMsakako 'napuMsaka,' rogIko 'rogI, ' aura corako 'cora' bhI na kahe / / aba batalAIye, kANeko ' kANA' kahanA, napuMsakako 'napuMsaka' kahanA, rogIko rogI' kahanA aura corako 'cora' kahanA, yaha kyA satya nahIM hai ? / avazya satya hai / parantu yaha dravyase satya hai, bhAvase nahIM / aura isI liye bhagavAnne aisA bolaneke liye niSedha kiyA isI taraha mRgapRcchAdike kAraNa meM ' hama nahIM jAnate' yaha dravyase ' asatya ' hai, bhAvase asatya nahIM / aura isI liye aisA bolane ke liye bhagavAnne AjJA pharamAI hai| yaha AjJA bhagavAnne AcArAMgasUtrema hI nahIM pharamAI, anyasUtroM meM bhI pharamAI hai / jaise dekhIye, sUyagaDAMgasUtrake prathama zrutaskaMdhake AThaveM adhyayanameM bhI kahA hai:
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ " pANe ya NAivAejA, adinaM pi ya NAdae / sAdiyaM Na musaM bUyA esa dhamme busImao " // 19 // pRSTha 367 ___ arthAt-sAdhu, prANiyoMke prANoMkA nAza na kare, adatta grahaNa na kare aura sAdikaM, yAni mAyAkarake sahita mRSAvAda na bole, saMyamavanta-jitendriya sAdhukA yahI dharma hai| _ aba vicAra kIjiye / jaba yaha kahA gayA ki-' sAdhu, mAyA karake sahita mRSAvAda na bole ' to isase hI spaSTa siddha hotA hai ki-maSAvAda bolanekA aura bhI koI tarIkA jarUra hai / aura isI liye TIkAkAra zrImAn zIlAMgAcAryajIne TIkAmeM spaSTIkaraNa karake kaha diyA ki___" yo hi paravazvanAtha samAyo mRSAvAdaH sa parihiyate / yastu saMyamaguptyartha na mayA mRgA upalabdhAH' ityAdikaH sa na dossaayeti|" ___ arthAt-jo paravaMcanake liye mAyA sahita mRSAvAda hai, vaha tyAga kare, parantu saMyamakI gupti-saMyamakI rakSA ke liye ' maiMne mRga nahIM dekhe ' aisA kahA jAya, to yaha doSake liye nahIM hai / ___ bAta bhI ThIka hai, yaha mRSAvAda apane svArthake liye athavA dUsaroMko Thaganeke liye nahIM bolA jAtA hai| kintu jIva bacAnekI buddhise, anukaMpAke liye bolA jAtA hai| isa liye yaha doSake liye ho hI nahIM sktaa| ___ acchA, isI matalabakA dazavaikAlikasUtrakA eka aura pATha bhI dekha lIjiye / dazavaikAlikasUtrake caturtha adhyayanameM dUsare mahAvratakI vyAkhyA meM kahA hai:___"dalo jAnege musAcAra ko bhaavge| bhAvao NAmege No dvyo| ege dambao vi bhAvao vi| ege No dancao . ... .. ... ..
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahA:- dravyase nahA noMse mRSAvAda / taba, usana jo bhAvao / tattha koi kahiMvi hiMsujao bhaNai io tae pasumiNAiNo ditti ? / so dayAe dihAvi bhaNai Na dihAtta / esa darao musAvAo, no bhaavau| ( zrIharibhadrasUrikRta TIkA pRSTha 190) arthAt-dUsare mahAvratakI dravyAdi caturbhagI dikhalAte hue kahAH-1 dravyase mRSAvAda, lekina bhAvase nahIM / 2 bhAvase mRSAvAda, kintu dravyase nahIM / 3 dravya aura bhAva donoMse maSAvAda / 4 dravyase aura bhAva donoMse maSAvAda nhiiN| yahA~para koI hiMsaka yaha kahe ki-Apane mRgAdi pazu dekhe ? / taba, usane dekhe hoM, to bhI dayAse yahI kahe ki maiMne nahIM dekhe / yaha dravyase mRSAvAda hai, bhAvase nhiiN| isaparase bhI spaSTa siddha huA ki-dayAke kAraNase sAdhu mRSAvAda bhI bole, to vaha doSake liye nahIM hai| aura aise prasaMgoMpara mRSAvAda bolanekI AjJA honeke kAraNa hIse bhagavAnne pannavaNAsUtrake gyArahaveM padameM cAra prakArakI bhASA bolate hue bhI 'ArAdhaka' kahA / dekhiye, pannavaNAsUtraka 388 veM patrameM isa prakArakA pATha hai:___"katiNaM bhaMte ! bhAsajjAyA paNNattA ? goyamA! cattAri bhAsajjAyA paNNattA / taM jahA-sacamegaM bhAsajjAyaM, bIyaM mosaM bhAsajjAyaM, taiyaM saccAmosaM bhAsajjAyaM, cautthaM asaccAmosaM bhAsajjAtaM / icceyAI bhaMte! cattAri bhAsajAyAI bhAsamANe kiM ArAhae virAhae ? / goyamA ! icceyAI bhAsajjAyAI AuttaM bhAsamANe ArAhae, no viraahe|" arthAta-he bhagavan ! bhASA kitane prakArakI hai ? / he gautama! bhASA cAra prakArakI haiH-1 satyabhASA, 2 mRSAbhASA, 3 satyA
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 mRvAbhASA, aura 4 asatyAmRSAbhASA / he bhagavan ! ina cAroM pra / kArakI bhASAko bolatA huA sAdhu kyA ArAdhaka hai ki virAdhaka ? ! he gautama ! ina cAra prakArakI bhASAoMko 'AuttaM' yAni pravacana mAlinyAdi ke kAraNa vizeSoMmeM, lAbhAlAbhako dekha karake bolatA huA sAdhu ArAdhaka hai, na ki virAdhaka | aba dekhiye, yahA~ bhagavAn ne pravacanamAlinyAdi kAraNoM meM lAbhAlAbhako dekhakarake mRSA bolane vAleko bhI ArAdhaka kahA ? / ahA ! kaisI dayAkI mahimA ! kaisA anukaMpA ke liye vidhAna, / jainasUtroMmeM, anukaMpAkI itanI mahimA honepara bhI, hama nahIM samajha sakate haiM ki terApaMthI loga kyoMkara isakA niSedha karate haiM ? kyoMkara aisA mAnate haiM ki 'jIvako mAranemeM eka pApa aura bacAnemeM aThAraha pApa lageMge ? / ' agara sthUlabuddhise bhI vicAra kiyA jAya, to mAlUma ho sakatA hai ki - yadi mArane kI apekSAse, jIvake rakSaNa karanese vizeSa pApa hotA to, bhagavAn 'pANAivAyAo veramaNaM' kyoM kahate ? | 'pANarakkhAo veramaNaM' hI kaha dete| kyoMki prANAvipAtaviramaNavratase, to, dezase eka hiMsAkA pApa haTegA, aura jIvarakSAviramaNavratase, terApaMthiyoMke mantavyAnusAra aThAraha pApa htteNge| lekina bhagavAn ne to aisA kahIM bhI nahIM kahA / to phira ye terApaMthI, jIvake bacA nemeM aThAraha pApa kaise mAnate haiM ? | bAta yaha hai ki - manuSyakI buddhi jaba viparIta ho jAtI hai, taba usako satyAsatyakA khyAla nahIM rahatA / vaha haraeka bAta meM ulaTA hI dekhatA hai / yadi tattvadRSTise vicAra kiyA jAya, to saMsAra meM
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ jitane kArya kiye Ate haiM, unameM puNyapApakA AdhAra khAsa pari. NAmake Upara rahatA hai / isI liye to hama pAhale likha Ae haiM ki-pariNAmase bandha, kriyAse karma aura upayogase dharma hotA hai / yoM to saMsArakI sArI kriyAoMmeM, phira ve sAMsArika yA dhArmika hI kyoM na hoM, jIvoMkI virAdhanA rahI hui hai, parantu, jina kriyAoMmeM, jIvavirAdhanA karanekA irAdA na ho, aura kisI zubha kAryake liye. hI pravRtti kI gai ho, to usameM pApakA Dara rakhanA, bilakula ajJAnatAkA sUcaka hI hai / yadi aisI bAtoMmeM bhI pApa laga jAtA to, bhagavAn mRgapRcchAdike kAraNa sAdhuko mRSAvAda bolanekI AjJA dete hI kyoM ? / nadImeM par3I huI sAdhvIko, nadImeM girakarake nikAlaneko pharamAte hI kyoM ? / koNikarAjA, baDe ADaMbarake sAtha, raste meM asaMkhyAtA jIvoMkI hiMsA karate hue bhagavAnko vaMdaNA karaneke liye, jAtA hI kyoM ? / subuddhimaMtri, rAjAko pratibodha karaneke liye, khAIke durgadhI-jIvoMke piMDavAle jalako ghaDemeM vAraMvAra parAvartana karate hI kyoN?| aura mallInAtha bhagavAn , jitazatru Adi chahoM rAjAoMko pratibodha karane ke liye suvarNakI polI putalImeM che mahInoMtaka AhArake kavala bhara 2 karake ayanta durgavatrAle padArthoMko rakha choDate hI kyoM ? / taba avazya kahanA hogA ki-yahA~ para ina logoMkA abhiprAya-pariNAma, jIvoMkI virAdhanA karanekA nahIM thA, parantu zubhakAryakA hI thA / aura isase ina logoMko, jIvavirAdhanekA burA phala nahIM kahA, kintu zubhakArya karanekA acchA hI phala kahA / kyoMki-pariNAma acche kAyau~ke karanekA thaa| - isI prakAra eka vizeSa laukika dRSTAntako bhI suna liijiye| eka manuSya apane choTe bacceko donoM hAthoMse khaDe 2 khilA rahA
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai| akasmAt vaha laDakA hAthoM se giragayA, aura marabhI gayA / bhava batalAIye, usa manuSyako kyA sarakAra phAMsI degI ? kabhI nahIM / phAMsIto kyA, kisI prakArakI zikSA bhI nahIM karegI / balki sarakAra usako dilAsA degii| kyoMki-usakA irAdA, laDakeko mAranekA thA hI nhiiN| yadi irAde pUrvaka laDakeko mAratA to jarUra phAMsIkA hukama hotA / basa, isI taraha jisakA irAdA jIvoMke bacAne kA hai, usako jIvoMke bacAne kA hI phala milegA / na ki-jIva baca karake pApa kArya kareMge, usakA / jIva baca karake cAhe so kArya kareM, isase bacAnevAleko kyA tAlluka ? / priyapAThaka, terApaMthI jIvako bacAnemeM jo pApa samajha baiThe haiM, isakA yahI kAraNa hai ki-" ve samajhate haiM ki, agara marate hue jIvako bacAyeMge, to bacaneke bAda vaha jIva, jo saMsArameM pApa karegA, una pApoMkI mAlA hamAre galemeM A paDegI / " baDI bhArI philaoNsophI nikAlI / jo kArya, tuma na karoge, na karAoge aura na anumodana bhI karoge, to phira usakA phala tumheM Akara kaise cipaka jAyagA ? / kyA * kRtakA nAza, aura akRtakA Agama' tumhAre dharmapravartaka bhikhunajIne dikhalAyA hai ? / yadi yahI tumhArI philaoNsophI hai, to marate hue tumhAre sAdhuko bhI na bacAnA cAhiye / kyoMki -vaha jIegA to khAyagA, TaTTI jAyagA ityAdi kAryoM ko karegA, to usakA pApa bacAnevAleko laga jaaygaa| vaise marate hue mAtA yA pitAko bhI na bacAne caahiye| kyoMki ve jIeMge to saMsArameM aneka prakArake AraMbha-samAraMbha ke kAryoMko kareMge, viSaya sevana kareMge, laDake-laDakiyoMko paidA kareMge, ye saba pApa, bacAnevAleko lageMge / acchA, itanA
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 67 . hI kyoM ? hama to kahate haiM ki-yadi aisA hI hotA to kisIko sAdhu bhI na banAnA caahiye| kyoMki-sAdhu ho karake, vaha devalokameM jAyagA / vahAM avatI-apacakkhAnI hogaa| itanA hI nahIM, vahA~ devAMganAoMse bhoga bhI bhogegA / to yaha saba pApa bhI terApaMthiyoMke mantavyAnusAra, dIkSA denevAleko laga jAne cA: hiye / aura agara aise hI pApa lagate hoM, to phira mUMDate hI kyoM kahanA kucha, aura karanAH kucha, yaha ajJAnatA terApaMthiyoMmeM ! khUba hI dekhI / astu, aba isa vRttAntako hama yahA~ hI choDakara, thoDI derake liye, terApaMthI, isa viSayameM jo kutakeM karate haiM, unako hI dekheM / pazcAt jainasUtroMke pAThoMse aura yuktiyoMse bhI anukaMpAko siddha kreNge| pAThakoMko eka bAta phirase samajha lenI cAhiye / terA. paMthiyoMkA yaha mantavya hai ki-'asaMyatI jIvoMkA na jInA cAhanA cAhiye, na maranA / kintu tairanA cAhanA cAhiye / ' jaise, mahA canda bayada likhita 'jinajJAnadarpaNa prathamabhAga' ke 81 veM pRSThameM likhA hai:___" asaMjati abratI jIvako jIvaNo baMchaNo ke maraNo / baMchaNo:-asaMjatiko jIvaNo baMchaNo nahIM maraNo baMchaNo nahIM, saMsArasamudraseM niraNo baMchaNo, te zrIbItarAgadeva ko dharma chai / " basa, aisA samajha karake hI marate hue jIvoMko ve nahIM bacAte / terApaMthI sAdhuoMke sivAya, saMsArake samasta jIvoMko ve ' asaMyatI' hI mAnate haiN| isase spaSTa huA ki-sivAya terApaMthI sAdhuoMke, agara saMsArameM rahA huA koI bhI jIva maratA hogA, to usako bacAnekA prayatna ve nahIM kreNge| .
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ basa, isI svakalpita siddhAntako puSTa karaneke liye hI, unhoMne sUtroMke pAThoMke artha ulaTe kiye, anekoM prakArake kutarka kiye, aura yAvat paramAtmA mahAvIradevako bhI ' cUke' kaha diye / kitanA anartha ! kitanI dhRSThatA ! kitanI ajJAnatA ! / janmase hI tIna jJAnoM ( mati-zruta-avadhi ) ko dhAraNa karanevAle, dIkSA ke pazcAt caturtha ( manaHparyAya ) jJAnase vibhUSita tathA apramattasaMyamavAle bhagavAn to ' cUka ' gaye, aura bhIkhamajI, ki jisake jJAnakI pUMjI, isa granthake prAraMbhameM hI dikhalA dI hai, ve na cUke / bhagavAn to bhUla gaye, aura bhaTTAcArya bhIkhamajIne sahI 2 khaa| vAhare kuputratA ! tUne bhI saMsArake manuSyoM para apanA prabhAva acchA hI jamAyA hai / jina mAtA-pitAoMne baDe parizrama, atulita kharca aura anekoM kaThoMkA sAmanA karake laDakoMko baDe kiye hoM, unhIM mAtA-pitAoMko gAliyAM denevAle hajAroM kuputra saMsArameM dekhe jAte haiM, parantu saMsArameM aise bhI svayaM banabaiThe hue kuputroMke dekhanekA daurbhAgya milA, ki jo jagajIvahitAvaha paramAtmA-paramezvarako bhI ' cUke' kahanekA duHsAhasa karate haiM / astu, hama kahA~ taka apanA aphasosa prakaTa karate raheMge ? / abhI bahuta kucha likhanekA hai, ataeva una terApaMthiyoMke kutarkoko hI prathama dekheM / ___ jaise do manuSya laDate hoM, aura unameMse kamajora manuSya, vAraMvAra gAliyoMkA hI maMgalapATha karake apanI jIta dikhalAnekA prayatna karatA hai, vaise hI terApaMthI bhI, isa anukaMpAke viSayameM, ekahI dRSTAntako jahA~ tahA~ khaDA kara dete haiM /
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 69 terApaMthiyoMne anukaMpAke niSedha karanemeM eka dRSTAnta pakaDa liyA hai / ve kahate haiM ki-' eka gRhasthako peTameM bahuta darda ho 1 rahA hai / usa samaya sAdhujI vahA~ Ae / gRhastha kahatA hai kiApake, peTapara hAtha phirAnese ArAma ho jAyagA / lekina sAdhujI kahate haiM ki - yaha hamArA dharma nahIM / jaba gRhasthako bacAnekA dharma nahIM hai, to billI se cUheko, kuttese billIko ityAdi jIvoMke chuDAnemeM kaise dharma A gayA ? | " 'vivAhakI varasI' karanevAle terApaMthiyoMkI buddhimattA ko dekhiye / kahA~ to gRhasthakA dRSTAnta aura kahA~ AphatameM Ae hue jIvoMke bacAnekA ? | gRhasthako peTa meM darda ho rahA hai, usa dardako haTAneke liye gRhasthako sAdhuke pAsa jAnekI AvazyakatA hI kyA hai ? | kyoMkiuna logoMke liye to saMsAra meM vaidya maujUda hI haiN| aura kyA sAdhu, vaidya haiM, jo unase roga miTAnekI prArthanA kareM ? | yadi isa tarahase sAdhu, roga miTAte phireMge, to kisI samaya gRhastha usakI strIke bhI rogake miTAnekI prArthanA karegA / phira to ve sAdhu hI kAheko Thahare ? eka prakArake vaidya hI samajha lo na ? | kahanekA matalaba ki - gRhastha loga hajAroM upAya karake roga miTA sakate haiM, parantu cUhe-billo vagairaha svayaM bacaneke liye kyA upAya kara sakate haiM ? | aura eka yaha bhI bAta hai ki gRhastha, peTa meM darda hone ke kAraNa mara * hI jAyagA, athavA sAdhuke hAtha phirAnese baca hI jAyagA, aisA nizcita jJAne kyoMkara ho sakatA hai ? / aura yadi isa prakArakA jJAna sAdhuko ho bhI jAya ki, isa manuSya ke liye saMsAra meM dUsarA koI upAya nahIM rahA hai-anya kisI upAyase bacanevAlA 6
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ nahIM hai, aura mere hAtha phirAnese hI yaha bacanevAlA hai, to usa avasthAmeM anukampAkI buddhise, sAdhu hAtha phirAve aura usako bacAve, to koI harjakI bAta nahIM hai / kyoMki-yahA~ sAdhuko kisI prakArakA svArtha nahIM hai / sirpha anya koI upAya na honeke kAraNa, apavAda mArgameM aisA karanA par3atA hai| aura isa prakAra apavAdake samaya gRhasthakI vaiyAvRttya karaneke liye zAstrakAroMkA pharamAna bhI hai / jaise-nyAyavizArada-nyAyAcArya zrImadyazovijayajI upAdhyAya, apanI banAI huI ' dvAtriMzadvAtriMzikA ' kI prathama dvAtriMzikAmeM likhateM haiM kiH" vaiyAvRttye gRhasthAnAM niSedhaH zrUyate tu yaH / sa autsargikatAM bibhra nainasyArthasya bAdhakaH // 12 // . arthAt-gRhasthoMkI vaiyAvRttyameM, jo niSedha sunA jAtA hai, vaha utsarga mArga hai / aura isase apavAdamArgameM koi harakata nahIM AsakatI / arthAt apavAdamArgameM isakA niSedha nahIM hai| isase spaSTa siddha huA ki-apavAdake samaya sAdhu, agara aisA kArya kara bhI le to koI harjakI bAta nahIM hai| - bAta yaha hai ki pratyeka kAryameM pariNAma dekhA jAtA hai / bhagavAn mahAvIradevane gozAleko bacAyA, isameM kyA thA ? / isameM bhI bhagavAnne anukaMpAke AnehIse gozAleko bacAyA hai| dekhiye, bhagavatIsUtra, za0 15, u0 1, patra 1217 meM kahA hai: "taeNaM ahaM goyamA ! gosAlasma maMkhaliputtassa aNukaMpayaNadvAra vesiyAyaNassa bAlatavaspissa sA usiNateyalessA teyapaDisAharaNaTTayAe ettha NaM aMtarA ahaM sIyaliyaM teyalessaM NisirAmi / "
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra arthAt - taba, he gautama! maiMne maMkhaliputra gozAlakI anukaMpAke kAraNa, bAlatapasvI vaizyAyanako ugate je lezya ke tejako dUra karane ke liye, maiMne zItalezyA choDI | yahA~ para bhagavanne svayaM zrImukhase pharamAyA hai ki 'maiMne anukaMpAke kAraNa hI gozAleko bacAyA hai / ' arthAt gozAleko bacAne meM anukaMpA hI kAraNa hai / aura kucha nahIM / aba socane kI bAta hai ki jaba bhagavAnne hI anukaMpA ke kAraNa jIvako bacAyA hai, to phira hama loga bacAveM, isameM Azcarya hI kyA hai ? | jaba terApaMthiyoMkI yahA~ para eka bhI na calI, taba unhoMne kaha diyA ki-' bhagavAn cUke '. terApaMthIloga, bhagavAnko cUke' dikhalAte haiM, isakA to hama javAba Age jAkara likhate haiM, parantu abhI terApaMthiyoMkI isa viSayameM dvidhAvA nahIM, anekoM vAk dikhalAnA ucita samajhate haiM / terApaMthiyoMke ' anukaMpA rAsa ' kI prathama DhAlakI 11 se 15 kaDiyoMmeM likhA hai: * - " sAdhAM ne labadha na phoraNI jI sUtra bhagotI mAMya / paNa mohakarmavasara gayI, tiNasuM liyo gosAlo bcaay|| 11 // cha lesyA huMtI jada vIrameM jI, huMtA AThoI karma / chadmastha cUkA tiNa samejI, mUrakha thApe dharma // 12 // chadamastha cUka paryo tikojI, muDhe Age bola / paNa niravadya koya majANejyAjI, sakala hiyArI pola ||13|| jyU ANaMdazrAvakane ghareMjI, gotama bolyA kUra / pariyA chadamastha cUka, sudha huya gayA vIra hajUra // 14 // ima avasa ude moha AviyojI, nahIM TAla zakyA jaganAtha / eto nyAya na jANiyojI, jyAre mAMhe mUlamidhyAta // 15 //
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 , hai vacanakA ThikAnA ? | UparakI pAMcoM kArDiyoM meM bhinna 2 kAraNa dikhalAe haiM / aba inameMse saccA kAraNa kaunasA mAnanA ? / vAstava meM dekhA jAya to, gozAleko bacAne meM uparyukta kAraNoMmeMse eka bhI kAraNa nahIM hai, gozAleko bacAne meM jo kucha kAraNa thA, vaha 'anukaMpA' hI thA / aura yaha kAraNa svayaM bhagavAn ne zrImukhase pharamA hI diyA hai / yadi uparyukta kAraNoM meM se koI eka kAraNa hotA, to bhagavAn vahI kAraNa dikhalAte / . isake sivAya 14 va kaDImeM gautamasvAmI aura AnaMda zrAvakakA jo prasaMga upasthita kiyA hai, vaha bhI aprAsaMgika hI hai / kyoMkiM - gautamasvAmIkI bhUla to svayaM bhagavAnane dikhalAI hai, aura 6 micchAmi dukkaDaM ' dilavAyA, aisA likhA huA milatA hai / parantu gozAle ko bacAnese ' bhagavAna cUke ' athavA 'cUkanese micchAmi dukkaDaM diyA ' aisA kisI sUtra meM likhA huA nahIM milatA, to phira bhagavAn aura gautamasvAmIkA sAmya kyoMkara kiyA jA sakatA hai ? / terApaMthIloga, abhI taka isa bAta ko samajhe hI nahIM hai kibhagavAnkI chadmastha aura kevalI donoM avasthAoM kI nirdoSa hI karaNI hotI hai| aura bhagavAn vahI kArya karate haiM, jisameM guNa dekhate haiM | akAryako kabhI bhagavAn karate hI nahIM / jaba aisA hI niyama hai, to phira terApaMthI batAveM ki - bhagavAn ke kiye hue isa kArya ko akArya kaise kahate ho ? / agara yaha kaho ki - ' bhagavAn meM isa kAryake samaya sarAgasaMyama thA, isa liye bhagavAn cUke' | to yaha bhI ThIka nahIM hai | hamane mAna liyA ki bhagavAn meM sarAgasaMyama thA, parantu isase bhI isa kArya meM ' cUke ' nahIM kaha sakate haiM / kyoMki - yadyapi bhagavAn sarAgasaMyamI the, to bhI rAga-lezyA "
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ vagairaha jitanI bAteM pAI jAtI haiM, ve prazasta ho pAI jAtI haiM, aprazasta nahIM / hama pUchate haiM ki-bhagavAn, saMyama-tapa vagairahakI ArAdhanA karate haiM, ve sarAgapanese karate haiM ki-nirAgapanese ? / yadi sarAgapanese karate haiM, to phira ina kAryoMmeM bhagavAnko ' cUke ' kyoM nahIM kahate ? / ina kAryoM meM bhI bhagavAnko 'cUke' kahane cAhiye / acchA / bhagavAn saMyamAdi kArya nirAgapanese karate haiM, aisA to kaha hI nahIM sakate ho / kyoMki-daza guNaThAge paryanta to sarAgapanA rahatA hI hai / aura jaba taka sarAgapanA hai, taba taka labdhyupajIvIpanA bhI rahatA hai, arthAt labdhi phoranekA kAraNa bhI rahatA hai / vItarAga avasthAmeM yaha kAraNa nahIM rhtaa| isI liye to bhagavatIsUtrake 1217-18 patrake uparyukta pAThameM, TIkAkArane spaSTa khulAsA kara diyA hai ki:___ " iha ca yad gozAlakasya saMrakSaNaM bhagavatA kRtaM tatsarAgasvena dayaikarasatvAdbhagavataH , yacca sunakSatrasarvAnubhUtimUnipuGgavayorna kariSyati tadvItarAgatvena labdhyanupajIvakatvAdavazyamAvibhAvatvAdvaityavaseyamiti / " arthAta-bhagavAnne gozAlekA jo saMrakSaNa kiyA hai, usameM bhagavAn kA 'dayAmayapariNAma hI kAraNa hai / aura jisa samaya sunakSatra-sarvAnubhUtIkA prasaMga AyA, usa samaya bhagavAnmeM vItarAgatva honese una donoMko bacAnekA unhoMne kucha bhI prayatna nahIM kiyA / kyoMki usa samaya labdhi phoranekA bhI koI kAraNa nahIM rahA thA, aura bhAvIbhAvako bhI bhagavAn jAnate the ki-aisA honevAlA hai| parantu jaba bhagavAn chadmasthAvasthAmeM the, usa samaya kAryavizeSoMmeM labdhiphoranA apanA kartavya samajhate the, aura jAna bUjha karake hI bhagavAnne gozAleko bacAyA hai, to phira usameM bhagavAnko 'cUke' kahanA
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 74 kitanI bhArI bhUla-mahAmithyAvakA kAraNa hai ! yaha pAThaka svayaM vi. cAra kara sakate haiN| terApaMthiyoMkA yaha kahanA bhI sarAsara jhUThA hai ki-'bhagavAnne labdhi phorI isa liye cuuke'| bhagavAnne apane svArthake liye labdhi nahIM phorI / athavA kisI aura mAyA-kapaTase nahIM phorI / sirpha jIvako bacAneke Azayase hI phorI hai| aura isa tarahase saMghAdike kAryoMke liye sAdhu agara labdhi phore, to usameM bhagavAnkI AjJA hI hai / dekhiye, bhagavatI sUtrake tIsare zatakake pAMcaveM uddezemeM, patra 281 meM kahA hai:__"se jahA nAmae keipurise asicammapAyaM gahAya gacchejjA evAmeva aNagArevi bhAviyappA AsicammapAyaMhatthakiccagaeNaM appANeNaM uDhe vehAsaMuppaenjA ? haMtA uppaijjA / " arthAt-jaise koI puruSa, DhAla-talavArako grahaNa karake jAya, vaise bhAvitAtmA-sAdhu, hAthameM DhAla-talavArako lekarake saMghAdikake kAryoMke liye Urdhva-AkAzameM jAve ? he gautama jAya / ___ aba vicAranekI bAta hai ki-yadi sAdhuko labdhiphoranekA niSedhahIM hotA, to bhagavAn yahA~ AjJA hI kyoM dete ? itanI jarUra bAta hai ki-sAdhu anya kisI svArthI kAryake liye labdhi na phore ! / jo labdhiphoranekI carcA, Upara kI gaI hai, usa labdhike viSa. yameM bhI terApaMthiyoMke paraspara aise virodhI vAkya milate haiM, jinako dekhakara yahI kahanA paDatA hai ki-terApaMthI matake utpAdaka bhIkhunajImeM zAstrakI to gandha taka bhI nahIM thii| balki bhAMgakI ThaMDAI pI pI karake hI baiThe 2 kalpanAeM kI hoM, aise pratIta hotA hai / (jaise
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Aja kala bhI unake sAdhu bhAMgakI ThaMDAI lete hue, bahutase logoMke dakhenemeM Ate haiN|) dekhiye, bhIkhamajI, apanI banAI hui anukaMpAke rAsakI prathama DhAlameM likhate haiM:___ 'sAdhAMne labadha na phoraNAjI, sUtra bhagotI mAMya / ' - bilakula jhUTha bAta hai| sAdhune labdhi nahIM phoranA, aisA bhagavatI sUtrameM kahA hI nhiiN| hAM, yaha jarUra kahA hai ki-'vaikriyalabdhi sAdhu phorave, aura pazcAt AlocanA na kare, to vaha virAdhaka hai|' aura .yahI bAta, terApaMthIke pUjya jItamallajIne apane banAe hue praznottarake 6 pejameM likhI hai ki-'bhagavatI za0-3 u04 vakriyalavadhi phore tiNana ima kahyau bInA AloyA mare tehane arAdhaka (ArAdhaka nahIM virAdhaka cAhiye) kahyau 3 / " inhI jItamalajIne hitazikSAke gozAlAdhikArameM likhA hai: " AhArAdika labdhiphoDave, kahyo virAdhaka tAhi / bhagavatI tijA zataka, turya uddezaka mAhi" / / 97 // .. jItamallajIne bhI yahA~para bhIkhamakI taraha gappeM hI mArI haiM apane hI banAye hue praznottarameM aura isa gozAlAdhikArameM paraspara kaisA virodhI likha mArA hai, isako pAThaka dekheM / bhagavatIke 3 zataka, 4 uddeze meM 'AhAraka' labdhikA nAma nahIM hai, vaikriyalabdhikA prasaMga hai / aura vaha bhI labdhi phorane mAtrase virAdhaka nahIM kahA, vinA Aloce mare to virAdhaka kahA / aura yaha bAta jItamallajI apane praznottanameM svIkAra bhI karate haiN| isI prakAra, isI tIsare zatakake cauthe- uddezekA eka pATha hamane pahile dehI diyA hai, jisameM yaha dikhalAyA gayA hai ki
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMghAdikake kAryake liye sAdhu labdhi phorave to, usameM bhagavAnkI AjJA hai| ___ ina saba bAtoM para vicAra karanese 'sAdhu labdhi na phorave' aisA bhIkhamajIkA kahanA nitAnta jhUTha hI mAlUma hotA hai / yadi labdhi phoranekA ekAnta niSedha hI hotA, to ArAdhaka-virAdhakakA prazna hI kyoM uThatA, aura saMghAdika kArya ke liye bhagavAna AjJA hI kyoM dete ? / ArAdhaka-virAdhakakA vicAra to sAdhuke liye haraeka. bAtameM rahA huA hai / bahuta laMbA vicAra kyoM kareM / sAdhu, sau kadamake Age jAya, to usako 'iriyAvahiyA' karaneko kahA, yadi iriyAvahiyA na kare, aura kAla kara. jAya, to virAdhaka kahA / aba batalAIye, kyA huA ? / isase koI yaha kaha sakatA hai ki'sAdhuko, bhagavAnne sau kadamase Age jAneko kahA hI nahIM ? / ' kabhI nahIM / isI prakAra labdhike viSayameM bhI samajha lenA cAhiye / ityAdi bAtoMke vicAra karanese spaSTa mAlUma hotA hai kibhagavAn , gozAleko bacAnemeM kisI prakAra cUke nahIM haiN| aura eka yaha bhI bAta hai ki bhagavAn agara kahIM para bhI cUke hote, to sUtroMmeM kisI na kisI jagaha ullekha jarUra hotA / aura hai to nahIM / balki sUtrameM to spaSTa ullekha milatA hai ki-'bhagavAn , dIkSita honeke pazcAt kiJcitmAtra bhI pApa sevana nahIM karate hai, na karAte haiM, na karanevAlekI anumodanA karate haiN| jaise AcArAMga sUtrameM, prathama zrutraskaMdhake, navaveM adhyayanake caturtha uddezemeM pRSTha 150 meM kahA hai: "gacA ga se mahAvIre, jo ciya pAvagaM sayamakAsI / anehiM vA Na kAristhA, kIrataSi NANujAbhisthA // 8 // "
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 arthAt tatvako jAnakara ke, mahAvaridevana, svayaM pApa kiyA nahIM, karAyA nahIM aura karanevAleko acchA samajhA nahIM haiM / isase spaSTa mAlUma hotA hai kiyA / acchA aura dekhiye / isI ke caturtha uddezemeM pR0 152 meM kahA hai: ki bhagavAnne koI pApa nahIM AcArAMga sUtrake navaveM adhyayana " akasAtI vigayagehI ya, sadarutresu apucchie jhAti / chaumatthoki viparakamamANo Na pamAyaM saIpi kuvvisthA // 15 // arthAt-kaSAyarahita, gRddhi rahita aura zabdAdika viSayoMmeM mUrcchA rahita bhagavAn, hamezA dhyAna magna rahate the, aura chaDamasthAvasthAmeM bhI prabala parAkrama karate hue kisI samaya pramAda nahIM karate the / " aba batAveM terApaMthI, bhagavAnke nahIM cUkaneke viSayameM aba bhI koI saMzayakI bAta rahI ? / khAsa AcArAMgasUtrameM hI bhagavAnkI nirdoSatA - apramAdatA khulaMkhullA likhI hai, to phira anya pramANoMkI AvazyakatA hI kyA hai ? | yahA~para terApaMthI, eka isa kutarkako Age karate haiM ki- "upayukta pAThoMmeM to bhagavAnke guNa kathana kiye haiN| guNakathanameM, avaguNakA varNana nahIM ho sakatA / aisA kaha kara koNikakA dRSTAnta dete haiM / " lekina inakA yaha kutarka aura dRSTAnta donoM hI nirarthaka haiM / kyoMki, zrIsudharmAsvAmIne, apane Apase bhagavAn ke guNa varNana nahIM kiye haiN| jisa prakAra bhagavAnve kevalajJAna hone ke pazcAt pharamAyA hai, * rAjakoTa chapA /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 usI prakAra guMthana kiyA hai| bhagavAnne chadmasthAvasthAmeM kisI prakArakA doSIlA kArya kiyA hotA, to bhagavAn jarUra pharamAte / lekina terApaMthiyoMse hama pUchate haiM ki-'bhagavAnne amuka samaya, amuka akArya kiyA aisA kahIM para Apake dekhanemeM AyA ho to dikhalAIye / bhagavAnne to niSpakSapAtatAse jisakA jaisA kRtya dekhAguNa, avaguNa dekhA, vahA~ vaisA hI varNana kiyA hai| koNikake viSayameM bhI dekha liijiye| . koNikakA jIva, zreNikakA putra ho karake utpanna huA thA / koNikane, zreNikake prati, jo avinaya kiyA thA, isakA to pazcAtApa svayaM koNika isa prakAra karatA hai:-- "aho mae adhanneNaM apugneNaM akayaputreNaM dukayaM seNiyaM rAyaM piyaM devayaM acaM nehANurAgarataM nilayabaMdhaNaM kare" - (nirayAvalIsUtra-patra-24) ___ koNika svayaM pazcAttApa karatA huA kahatA hai:- aho, adhanya, apuNya, akRtapuNya aise maiMne duSTakRtya kiyA, ki snehAnurAgakarake rakta aise deva samAna pitA zreNika rAjAko nilaya (beDI) baMdhana kiyA / ' dekhiye, koNikane svayaM apane duSkRtyakA-avinayakA pazcAttApa kiyA, yaha bAta bhagavAnne pharamAI, aura gagadhara mahArAjane guMthana kI / aba vicAranekI bAta hai ki-mUlavRttAntake sAthameM isa bAtakA tAlluka hI kyA hai ? / kyoMki-AcArAMgake pAThako yadi bhagavAnkA guNavarNana hI samajhA jAya, to aisA koI pATha terApaMthI dikhA sakate haiM ki, jisameM bhagavAnkI bhUla dikhalAI ho / jaisA
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 79 ki- koNikakA avinaya jAhira kiyA / koNikakA hI kyoM, khuda bhagavAnke prathama gaNadhara zrIgautamasvAmIkI hI bhUla jAhira kI hai, to phira auroM kI bAta hI kyA ? kevalI bhagavAn ke pAsa kisIkA pakSapAta nahIM thA | kahane kA tAtparya yaha hai ki-sUtroMmeM jo kucha varNana hai, vaha gaNadhara mahArAjane apane Apase guMthana nahIM kara diyA hai| bhagavAnane jaisA pharamAyA vaisAhI guMthana kiyA hai / phira bhagavAn ne jaise guNa dikhalAye, vaise guga, aura avaguNa dikhalAye vaise avaguNa | aura ye bhI bhagavAnne kevalI avasthAmeM hI prakAzita kiye haiM, isaliye inakI satyatAmeM aNumAtra bhI saMdeha lAyA nahIM jA sakatA / aba bhagavAnkI nirdoSatA jaise sUtroMmeMse milatI hai, vaise kisI jagaha bhagavAn ke cUkanekA vRttAnta dekhane meM nahIM AtA, isase spaSTa mAlUma hotA hai ki - terApaMthiyoMkA, kyA mahAdevIse - anukaMpA se dveSa honeke kAraNa hI bhagavAn ke Upara aisA asadbhUta kalaMka unhoMne lagAyA hai / terApaMthI kahate haiM ki- " bhagavAnne gozAleko bacAyA, isameM phaayd| kyA nikAlA ? / gozAlene aura midhyAtva baDhAyA, aura bhagavAnko lohIThANA huA / gozAlA maratA to donomeMse eka bhI bAta na hone pAtI / "" terApaMthiyoM kA yaha niyama yadi ThIka 2 hI hai, to pahile to una terApaMthiyoMko hI cAhiye ki marate hue mAtA-pitAoM ko yA laDake laDakiyoMko na bacAveM / kyoMki ve bhI to jI karake avazya pApa kareMge hI /
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 lekina, yaha kaho ki - bhagavAn kI usasamaya yaha dRSTi nahIM thI ki - gozAlako bacAUMgA to pIchese aisA anartha hogA ? bhagavAn kI dRSTi sirpha kisI na kisI prakAra se jIvako bacAne kI hI thI / aura isase bacAyA thA / tabhI to hama kahate haiM kicAhe kaisA hI saMsArameM pApoMko karanevAlA manuSya kyoM na ho, parantu vaha bhI agara duHkhI avasthA meM ho, to use bacAneke prayatna avazya hI karane cAhiyeM / kadAcit koI yaha kahe ki - ' bhagavAnne gozAleko svIkAra hI kyoM kiyA aura bahuzruta hI kyoM kiyA, jo pIchese aise anathako karanevAlA huA / ' lekina yaha kahanA bhI ThIka nahIM hai / kyoM ki, bhagavAn parama kRpAlu the / isI liye gozAleko svIkRta aura bahuzruta kiyA thA / aura sAdhu puruSoM kA kartavya bhI yahI hai ki-dUsarekai hitakaranemeM tatpara rahanA / jaise kahA hai: I ---- " kasyA''dezAt kSapayati tamaH saptasaptiH prajAnAM ! chAyAM kartuM pathi viTapinAmanJjaliH kena baddhaH ? | abhyarthyante navajalamucaH kena vAH sRSTideto - jasyaivaite paratividhau sAdhavo baddhakakSAH 11 2 11 1 parantu pachise gozAlA apane daurbhAgya se ulaTe rastepara calA gayA, to usameM bhagavAn kyA kareM ? / aura eka yaha bhI bAta haiM ki - honahArake Age kisIkA kucha nahIM calatA / isI liye to hama pahile kaha Ae haiM ki kevalI bhagavAnkI pravRtti bhI honahArake anukUla ho hotI hai / yadi aisA na hotA to bhagavAn ne, kevalajJAna honeke bAda bhI jamAlIko ziSya hI kyoM kiyA, jo pIche se bhagavAnke zAsana meM nihnava huA ? | kyA bhagavAn yaha nahIM jAnate the ki - ' yaha nihnava hogA ? / jAnate the, parantu honahArakA pratIkAra nahIM ho sakatA /
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ ..81 kadAcit koI yaha kahe ki-'bhagavAnne jamAlIko dIkSA nahIM dI thii|' parantu yaha ThIka nahIM hai| jisa samaya jamAlIke mAtA-pitAne bhagavAna ke pAsa Akara bhasavAnse ziSya kI bhikSA leneke liye prArthanA kI hai, usa samaya bhagavAnne svIkRta hI kiyA hai / dekhiye bhagavatI sUtra, za0 9, u0 33 kA pAThaH 'taM esaNaM devANuppiyANaM amhe sIsabhikkhaM dalayAmo, paDicchaMtuNaM devANuppiyA! sIsabhikkhaM, ahAsuhaM devANuppiyA ! mA paDibaMdhaM!" ( patra 835) arthAt-'he devANupriya ! Apako hama, yaha ziSyabhikSA dete haiM, isako Apa svIkAra kareM / ' pazcAt , bhagavAnne kahA:.. 'yathAsukhaM, pratibaMdha mata kro|' basa, isase spaSTa hai ki--bhagavAnne jamAlIko jarUra svIkRta kiyA thaa| - dekhiye, isI prakAra bhagavAn RSabhadevasvAmIne bhI cAra hajAra puruSoMko dIkSA dI / aura ve sabake saba kSudhAvedanAke pariSahako nahIM sahana karate hue, bhAga gaye aura gaMgAke kinAre tApasa ho kara jA baiThe / itanA hI nahIM, unhIM meM se kaI logoMne pAkhaMDamata bhI calAe / aba, batalAIye, isameM RSabhadeva bhagavAn kyA kareM ? / bhagavAnne to una logoMko tAraneke liye dIkSA dI thI / pIchese, una logoMke daurbhAgyase anartha huA, to isameM bhagavAnkA kyA doSa ? / kyA yahA~ bhagavAn RSabhadevasvAmIko bhI cUke kahoge ? / lekina nahIM, daurbhAgyake kAraNa acche manupyoMkI buddhimeM bhI vikAra ho jAtA hai, parantu isameM upakArI puruSoMkA doSa nahI minA jA sakatA hai .. .
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 manuSyakI buddhimeM jaba ajIrNa hotA hai, taba unheM tattvakI bAtake samajhane kI zakti jarAsI bhI nahIM rahatI / yahI hAla terApaMthiyoM kA bhI huA hai| tabhI to ve binA samajhe hI aisI 2 zaMkAeM karate haiM ki " upAzrayameM kisI zrAvakako mRgI AI aura vaha gira gayA, usako sAdhu uThAve nahIM, to phira sAdhuke sAmane mAlemeMse gire hue pakSIko uThA kara kyoM rakkhe ? | billI cUhe ke pIche paDI ho, to usa cUhe ko kyoM bacAve ? | jalate hue makAnameMse, kiMvADa khola pazuoMko kyoM nikAle ? | gADAke to usako kyoM uThA le ? / ityAdi / " rAsakI prathama DhAla ) 1 1 nIce bAlaka AjAya ( dekho anukaMpA jAhira kiyA ki ina zaMkAoMse terApaMthiyoMne apane matako ' mAlemeMse pakSI gira par3e to usako uThAkara alaga nahIM choDanA cAhiye | , 'billI cUheko aura kuttA billIko mAratA ho to unheM nahIM bacAne cAhiyeM / ' ' makAnameM pazu jala rahe hoM, to usa makAnakA kiMvADa nahIM kholanA cAhiye / gAMDA ke nIce baccA A jAtA ho, to usako bhI uThAkara alaga nahIM rakhanA cAhiye | ' terApaMthiyoMkI dayA unhIM ko mubArika rhe| kyA duniyAmeM aisI dayAvAlA dharma bhI kahIM hogA ? / terApaMthiyoMne uparyukta 'gRhastha' 1 ke dRSTAntake sAthameM aura bAtoMkA mukAbalA kara, niSedha kiyA hai, yaha baDI bhArI bhUla kI hai | zrAvakako mRgI AI aura vaha gira gayA, to usako sAdhu na uThAve, aisA kahAM kisane ? | agara usa sthAnapara koI gRhastha nahIM hai, aura vaha zrAvaka bahuta duHkhI ho
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ rahA hai, to usako uThAnekI kahIM bhI manA nahIM / hamAre sAdhuoMkA hRdaya, terApaMthiyoMke jaisA nirdaya nahIM hai, ki-ve apane sAmane paDe hue duHkhI jIvako, apane dharmakI rakSApUrvaka, bacAnekA prayatna na kreN| terApaMthI kahate haiM ki___ " musAdikane bacAvatA jI pinakIne duHkha thAya" arthAt-"billI cUheko pakaDatI ho, to usa samaya yadi cUheko bacAyA jAya, to billIko jarUra duHkha hogA / isa liye usako nahIM bacAnA cAhiye / kyoMki usake bhojanameM aMtarAya hogii| dUsarA yaha bhI kahate haiM ki-cUheko bacAnese cUhepara rAga aura billIpara dveSa hogA, isa liye aise rAga-dveSakA kArya nahIM karanA caahiye|" cUheke nahIM bacAnemeM terApaMthiyoMkI, ye donoM yuktiyA~ nirarthaka hI haiM / dekhiye / prathama to billIko duHkha honekA kahanA hI mUThA hai / manuSya cUheko bacAvegA, vaha isa abhiprAyase nahIM bacAvegA ki, maiM billIke bhojanako chIna kara use kaSTa pahu~cAUM / cUheko bacAnevAlekA abhiprAya jIvake bacAnekA aura billIko adhika pApake karanese aTakAnekA hI hai / jaise, eka viSamizrita dUdhase bharA kaTorA paDA hai / usako uThAkara eka atyanta bhUkhA bAlaka use pInekA prayatna karane lgaa| vahA~ baiThe hue dusare manuSyane yadi vaha kaTorA chIna liyA, to kahiye, usa manuSyako dharma hogA yA pApa ? / 'aura usa manuSyako antarAya lagegI yA nahIM ? / kahanA ho hogA ki usa manuSyako-pApa nahIM, kintu dharma hogaa| bhantarAya nahIM lagegI, kintu jIvake bacAnekA mahAn lAbha hogaa|
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ usa manuSyakA yahA~ yaha irAdA-abhiprAya yaha nahIM hai ki maiM isa dugdhako chInakara bAlakako kaTa phuNcaa| usakA to irAdA hai bAlakako bacAnekA / ___ naitika rIti se bhI yahA~ vicAra kiyA jAya to mAlUma ho sakatA hai ki-villIkA adhikAra hI kyA hai, jo cUhe para isa prakArake anyAyase AkramaNa kare ? / aura aise anyAyako rokanA, yaha kyA sajjanoMkA dharma nahIM hai ? / avazya hai / sajjanoM kA yaha parama kartavya hai ki, 'sabala jIva, durbala jIvake Upara AkramaNa karatA ho-atyAcAra karatA ho-anyAya karatA ho, to usako rokaneke liye yathAzakti avazya hI prayatna kreN|' dUsarA kAraNa rAga-dveSakA dikhalAte haiM, yaha bhI ThIka nahIM hai / arthAt cUheko bacAnese cUhe para rAga aura billIpara dveSa nahIM ho sktaa| yahA~ rAga-dveSa honekA kAraNa hI kyA hai ? / cUhene kaunasA hamArA kArya kara diyA hai ki jisase usapara rAga ho / aura billIne kaunasA hamArA kArya bigADa DAlA hai, jisase hamArA usapara dveSa ho| agara billIpara hamArA dveSa hI hotA to, hama, usI samayameM eka kuttA Akara billIko mArane lage, to, usa billIko kyoM bacAveM / lekina nahIM, usa samaya hama billIko bhI bcaaveNge| aba kahA~ rahA rAga-dveSa ? / isa liye samajhanA cAhiye ki-jIvoMko jo bacAye jAte haiM, ve rAgase nahIM, kintu dayAke pariNAmase-anukaMpAkI buddhise / basa, isI prakAra jisa abhiprAyase, billIse cUheko aura kuttese billIko bacAye jAte hai, usI abhiprAyase gire hue pakSIko mAlemeM rakhanemeM, jalate hue makAnake kiMvADoMko khola pazuoMko nikAla. nemeM aura gADeke nIce Ae hue babeko uThAkara alaga rakhanemeM
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ kisI prakArakI hAni nhiiN| kintu loga hI haiN| kyoMki yahA~ bacAnevAleke aise tuccha abhiprAya nahIM hote haiM ki pakSI pazu aura baccA, ye jIeMge to khAyageM- pIeMge jaMgala jAeMge viSaya sevana kareMge, vagairaha pApakarma kareMge isakA pApa hameM lagegA ? / bacAnevAlekA pariNAma jIva bacAnekA hI hotA hai / aura jaisA pariNAma hotA hai, vaisAhI lAbha hotA hai, yaha to pahile hA kahA jA cukA hai / terApaMthiyoMne, dayAko (!) yahA~taka baDhA kara kahA hai ki:-. " girasatare lAgI lAyo, gharabAre nIkalIyo na jAyo / balatA jIba vilavila bolai sAdhu jAya kiMvAra na polai" // 5 // ( anukaMpArAsa, DhAla - 6 ) chI-chIM chIM, nirdayatA kI hada A cukI / gharameM rahe hue anekoM manuSya agnise jalaneke kAraNa cillAhaTa kara rahe hoM, lekina sAdhu majese dekhatA rahe | kitanI nirdayatA ? kitanI kaThoratA ? | aise bhI dharmako, loga saMsArase pAra utAranevAlA samajhate haiM ? / kyAhI logoM kI mUrkhatA ? / bhagavAn mahAvIradeva, prabhu pArzvanAtha vagairaha tIrthakara, ki jinako yaha nizcaya hai ki hamArI isI bhavameM mukti honevAlI hai, ve to anukaMpAse jIvoMko bacAveM, aura isa terApaMthIke sAdhu ( ! ) AnaMdase jIvoMko jalate hue dekheM | dhanya hai isa paMthako / terApaMthiyoMne, isa anukaMpAke viSaya meM, aisI to UTapaTAMga bAteM, vinA samajhe likha mArI haiM, jinako paDhakara buddhimAna loga - sivAya unapara tiraskAra karaneke aura kucha nahIM kara sakate / -
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahIM to kaha diyA 'yaha anukaMpA AjJAmeM hai| kahIM kaha diyA ' yaha anukaMpA AjJA bAhara hai|' kahIMpara mohake prasaMgoMko anukaMpAmeM lA ghusAye, aura kahIM bhagavAnapara hI cUkanekA kalaMka lagA diyA / yahI to anukaMpAke rAsameM pacaraMgI paDade haiM / pahile anukaMpA rAsakI dUsarI DhAlako dekhiye / isa DhAlameM pahile to yahI dikhalAyA hai ki" vaMche maraNo jIvaNo, to dharmataNo nahi aMsa / e aNakaMpA kIdhAM thakAM, vadhe karmano vaMsa" // 1 // maMgalAcaraNa kyAhI acchA kiyA ? / jIvakA maranA na cAhanA yaha to ThIka, parantu jInA bhI nahIM cAhanA ? / acchA, terApaMthI kyA yaha bhI kucha kaha sakate haiM, ki jInA maranA apanA nahIM cAhanA, yA dUsare jIvoMkA ? / agara * apanA' kaheMge, to hameM batAdeM ki-roja khAte-pIte kyoM hai ? / bImAra par3ate haiM taba davAI kyoM karAte haiM ? aura TaTTI bhI kyoM jAte haiM ! / kyA yaha 'jInA nahIM cAhA ? / acchA agara yaha kahA jAya ki-dUsare jIvoMkA jInA maranA nahI cAhanA' to yaha bhI ThIka nahIM hai / kyoMki-yadi dUsare jIvoMkA jInA nahIM cAhate haiM to, 'khule muMhase boleMge to vAyukAyake jIva mareMge ' aisA samajha kara mUMhapara paTTI kyoM bAMdhate haiM ? / dAlameM makkhI gira jAtI hai. to usako nikAlate kyoM haiM ? / kapaDoMme jUeM paDatI haiM to unako dhIrese nikAlakara alaga kyoM rakhate haiM ? / kahiye ina kAryoM meM jIvoMkA jInA cAhA ki nahIM ? / yadi jIvoMkA jInA nahIM hI cAhate haiM, to phira jo kucha hove so hone hI denA cAhiye / aura prayatnoMke karanekI AvazyakatAhI kyA hai ? / balki hama to yahAMtaka kaha sakate haiM ki-una logoMko cAhiye ki-dayAkA nAma taka bhI na
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 87 leM / jahA~taka ' dayA' kA nAma lete raheMge-jIvoMke bacAneke irAdese kriyAeM karate raheMge, vahA~taka jIvoMkA jInA nahIM cAhate' yaha kathana vANImAtrameM hI samajhA jaaygaa| Age calakara isI dUsarI DhAlameM kaI prasaMgokA vinA samajhe hI ullekha kiyA hai / jaise: " caMpAnagarIke vaNikoMkA dRSTAnta dekara, devatAke upadrava honepara bhI arhannakazrAvakane anukaMpA nahIM kI, aisA dikhalAyA hai|' 'namirAjaRSine, indrake kahanepara bhI jalatI huI mithilAke sAmane mahIM dekhA / ' 'kezavake bandhu gajasukumAlake sirapara somalane miTTIkI pAla bAMdhI aura aMgAre bhare, parantu zrInemanAthajIne anukaMpA nahIM kii| ' ' bhagavAn mahAvIra svAmIko deva-manuSya aura tiryacoMne anekoM prakArake upasarga kiye, parantu koI bhI indra, ina upasargoko dUra karane ke liye AyA nahIM / ' ' sAre dvIpa-samudroMmeM maccha galAgala ho rahI hai, agara bhagavAn indra ko kahate to zIghra vaha miTA sakatA thA, parantu bhagavAnne indrako bhI nahIM kahA / ' 'culaNIpiyAne pauSadha kiyA, usa samaya devatAne Akara aneka kaSTa diye, usake putroMko, usake sAmanehI telameM tale, parantu culaNIpiyAne anukaMpAse unako bacAneke liye nahIM kahA / ' culaNIpiyA, jaba apanI mAtAko bacAneke liye gayA, usa samaya usakA vrata bhaaNgaa|'' ceDA aura koNikakI laDAImeM eka koDa assIlAkha manuSya mare, lekina bhagavAnne, anukaMpA lA karake unako bacAneke liye na Apa padhAre, aura na apane sAdhuoMko bheje / aura laDAI honeke pahile bhI manAI nahIM kii|' 'samaMdapAlako, (samudrapAla) corake dekhanese utkRSTa vairAgya utpanna huA, parantu usane corapara karuNA nahIM kii|"
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 8 - . uparyukta sAre prasaMga bhole logokoM bhramita karane ke liye hI terApaMthiyoMne die haiM / vAstavameM ina prasaMgoMmeM jo hakIkateM banI haiM, una bAtoMko terApaMthiyoMne chipAI haiN| acchA, eka eka prasaMgako anukramase dekha lIjiye / / __jJAtAsUtrake 8 veM adhyayanameM arhanaka zrAvakakI kathA calI hai| arhannaka caMpAnagarIke kaI vaNikoMke sAtha nAvako lekara dezAntaroMmeM jA rahA hai| devatA usakI dharma dRDhatAkI parIkSA pharaneko AyA hai / devatAke kiye hue pizAcarUpase arhanakako choDakara sabhI vaNik Dara gaye haiM / arhannakane vicAra kiyA ki'isa upadravako dUra karaneke liye koziza karanI caahiye|' aisA vicAra karake __" taeNaM se arahaNNae samaNovAsae taM divvaM pisAyarUvaM ejjamANaM pAsai 2 tA abhIe atatthe acalie asaMbhaMte aNAule aNumbigge abhiNNamuharAgaNayaNavaNNe adINavimaNamANase poyavAhaNassa egadesaMsi vatthaM teNaM bhUmi pamajjai 2 tA TThANaM TAyai 2 tA karayalajAba tikaTTa evaM vayAsI NamotthuNaM arihaMtANaM jAva ThANaM saMpattANaM jaiNaM ahaM eto uvasaggao muMcAmi to me kappai pArittae ahaNaM jaiNaM ahaM eto uvasaggAo Na muMcAmi to me tahA paJcakkhAeyavvaM tikaTTa sAgArabhattaM paJcakkhAi / " ( pR0 760-761 ) __ arthAt-arhannaka zramaNopAsakane, usa devake pizAcarUpako Ate hue dekhaa| dekha karake, abhIta-atrasita-acalita-asaMbhrAnta-anAkula-anudvega, tathA mukhakI AkRti aura netroMkA varNa badalA nahIM hai evaM adInamana ho karake, nAva ke eka dezameM jAke vastrase
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmIkA pramArjana karake, usa sthAnapara baitthaa| baiTha karake pahA. khalIpUrvaka namutthuNaM kahA / kaha karake. isa prakArako abhigraha kiyA ki-' maiM isa upasargase mukta ho jAUMgA, to kAussagga pArUMgA / nahIM to mujhako sAgArika, bhAtapAnIkA paJcakhANa hai| arhanakane isa prakArakA abhigraha kyoM kiyA ? isa bAtako prathama socanA cAhiye / vicAra karanese yahI mAlUma hotA hai kiyahA~para anukaMpAke sivAya aura koI kAraNa nahIM thA / kyoMkiarhannaka svayaM to dharmameM dRDha thA hI-isako kisI prakArakA bhI Dara nahIM thA / phira bhI anukaMpAke hI kAraNase isa upadravako dUra karaneke liye isane aisA kiyA hai / terApaMthI kahate haiM ki-' arhannakane anukaMpA nahIM kii|' yaha unakI bhUla hai / kyoMki, agara isane anukaMpA nahIM kI thI, to batAveM terApaMthI, isa upadravake honeke pazcAt isako aisA abhigraha karanekA kAraNa hI kyA thA ? | khaira, tisapara bhI 'tuSyatu durjanaH ' nyAyase yaha mAna leM ki-arhannakane anukaMpA nahIM kI, to yaha kahanA hogA kiyahA~ anukaMpA karanekA koI kAraNa nahIM thaa| kyoMki-arhanaka yaha jAnatA thA ki-'yaha merI parIkSA karaneko AyA hai / aura isase kucha honevAlA bhI nahIM hai| aura isIse to arhanaka, devatAke upadravako dekhakara apane manameM vicAra karatA hai: " ahaNNaM devANuppiyA arahaNNae NAmaM samaNovAsae abhigayajIvAjIve No khalu ahaM sakA keNaI deveNa vA dANaveNa vA jAva niggaMthAo pAvayaNAo cAlittae vA khobhittae vA vipariNAmittae vA tumaNNaM jA sadA taM karehI tikaTTa abhIe
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAva apiSNamurAgaNavaNavaNNe-adINavimaNamANase mile NipaMde khusiNIe. dhammajjhANovagae vihri|" (pRSTa-765-766) arthAt-" he devAnupriya ! maiM arhannaka zrAvaka huuN| jIvAjIvAdipadArthoMko jAnatA huuN| mujhako, koI bhI deva-dAnava, nirpatha pravacanake-siddhAntase calAya mAna karaneke liye samartha nahIM hai / athavA ma kSobhita karaneke liye samartha hai aura na vipariNAmI banAne ke liye samartha hai / ataeva tereko jo karanA hove so kara / " " isa prakAra kaha karake, jisane apane mukhakA raMga badalA nahIM hai, dInamana kiyA nahIM hai, aisA ahaMnnaka, nizcalarUpase apane zarIrake aMgoMko nahIM hilAtA huA dharmadhyAnameM sthita rhaa|" aba isa pATha parase vicAranekI bAta yaha hai ki-arhannakake manameM nizcaya thA ki-isa devatAse kucha bhI honevAlA nahIM hai / arhaakako jaba devatAne yaha kahA ki-' tU apane dharmako choDa de, nahIM to maiM terI nAvako DubA dUMgA' tabhIse vaha jAna gayA ki- yaha devatAkI jhUThI hI karatUta hai, karane-dharanekA kucha nahIM hai / ' phira vaha apane dharmako choDa karake devatAse kyoM prArthanA kare ki-' tU ina logoMko mata maar| hama terApaMthiyoMse pUchate haiM ki-'kyA devatAne una vaNikoM ko mAra DAle haiM ? / ' bilakula nahIM / arhannakane jaisA vicAra kiyA, usI prakArase una vaNikoMkI jarAsI bhI hAnI nahIM huii| aura ve sabake saba jahA~ jAnA thA, vahA~ pahu~ce haiN| dekhiye usa pAThako:
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ - " tae gaM se arahaNaNae samAlovAsae mirusavetika paDima pArei naeNaM arahaNNagapAmokkhA jAyavANiyagA dakkhiNAkuleNaM vAeNaM jeNeva gaMbhIrapoyapaTTaNe teNeva uvAgacchaha-" (pRSTha 773-574 ) arthAt-isake bAda arhanaka zrAvakane, nirupadrava ho karake kAussagako pArA, pazcAt arhannaka pramukha vaNik dakSiNadizAke anukUla vAyuse jahA~ gaMbhIrapotapaTTana hai, vahA~ Ate haiM / isase saSTa jAhira hotA hai ki-una vaNikoMko kucha bhI hAnI nahIM huI hai| aba yahA~para anukaMpA karanekA kAraNa hI kyA hai, jo terApaMthI laMbI 2 kulA~ce mArate haiM ? / ___ hamArA to yaha bhI kahanA hai ki- anukaMpA bhI kI jAtI hai, to vaha apane dharmakI rakSA pUrvaka kI jAtI hai / anukaMpA hI kyoM ? jitane saMsArameM acche kArya haiM; ve bhI, apane dharmako rakha karake hI kiye aura karAye jAte haiN| hama pUchate hai ki terApaMthIke sAdhuko koI yaha kahe ki-' Apa eka ghaMTebharake liye merI paghaDI pahanaleM, to maiM lAkha sAmAyika kruuN'| kyA terApaMthIke sAdhujI isa kAryako karanA maMjUra kareMge ? athavA koI gRhastha, terApaMthI sAdhuse yaha kahe ki-' Apa eka hI sAdhu gRhastha bana jA~ya, to, hama sau AdamI dIkSA leN|' kyA terApaMthIke sAdhu isa bAta ko svIkAra kareMge ? / athavA eka aisA hI raSTAnta le lIjiye ki, jaise koI strI tumhAre sAdhujIse yaha kahe ki-'Apa mujhase viSaya sevana kIjiye, nahIM to maiM mara jaauuNgii'| kahiye sAdhunI isa bAtako svIkAra kareMge ? / kabhI nahIM / isase spaSTa jAhira hotA hai ki-anukaMpAdi acche kArya bhI svadharmakI rakSApUrvaka hI kiye jAte haiM /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ arhantrakako to yahA~para yaha bhI prasaMga nahIM thaa| yahA~ to kevala devatAkA upadrava, arhanakako dharmase cUkAneke liye thA / aura annaka isa bAtako acchI taraha jAnatA bhI thA / to phira kyoM dharmase cUke, aura prArthanA kare / dUsarA ullekha hai namirAyaRSikA / namirAjA, apanI mithilA nagarI-rAja-pATa-anteura vagairaha sabako choDa kara sAdhu ho gayA / isako saMsArake kisI padArthapara aba mamatva nahIM hai / rAjAke sAdhu ho jAnese, sArI nagarI ke loga rudana kara rahe haiM, inako dekha, namirAyakI dRDhatAkI parIkSA karaneke liye indra, brAhmaNake veSameM namirAyaRSike pAsa aayaa| indrane isako calAyamAna karane ke liye kahA hai:" esa aggI ya vAu ya eyaM Dajjhai maMdiraM / bhayavaM aMteuraM teNaM kIsANaM nAvapekkhahi " // 12 // " eyamaDhe nisAmittA heuukaarnncoiio| tao namIrAyarisI deviMdaM iNamajjavI" // 13 // " suhaM vasAmo jIvAmo jesi mo natthi kiMcaNaM / mahilAe DajjhamANIe na me Dajjhai kiMcaNaM" // 14 // " cattaputtakalattassa nivvAvArassa bhikkhUNo piyaM na vijjae kiMci appiyapi na vijjae " // 15 // . (uttarAdhyayana sUtra, pRSTha-283-284) arthAt- he bhagavan ! yaha agni aura vAyu dikha rahe haiM / yaha maMdira jala rahA hai / aMteura jala rahA hai / Apa sAmane kyoM nahIM dekhate haiN|'
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ indrake, isa prakAra kahanepara, isa arthako suna karake, namirAyaRSine, indrase kahAH - " maiM sukhase rahatA huuN| merI kucha bhI vastu nahI hai / mithilA nagarIke jalanese merA kucha nahIM jalatA hai / kyoMki-jisane putra-kalatrako choDa diye haiM, aise nirvyApAra sAdhuko na to koI priya hai, aura na koI Apriya / " . - aba, isa prasaMgako vicAra lIjiye / terApaMthI. yaha kahate haiM ki-" indrane namiRSise yaha kahA ki-'Apa mithilAke sAmane dekheM to vaha jalatI huI zAnta ho jAya / ' lekina aisA indrane kahA hI kahA~ hai ? / indrane to yahI kahA hai ki-'Ara sAmane kyoM nahIM dekhate ? / ' taba unhoMne kahA hai ki-'merA kucha hai hI nahIM, to maiM kyoM sAmane dekhu ? / ' aba, yahA~ anukaMpAkI bAtahI kyA hai / indra, namirAyaRSike mohakI parIkSA karatA thA, naki yahA~ anukaMpAkA koI kAraNa thaa| aura vAstavameM dekhA bhI jAya to, jaba namirAyaRSi, saMsArake samasta padArthoMparase mohako haTA karake sAdhu ho gae, to phira unake saMbaMdhiyoMke rudanase athavA mohajanya aura ceSTAoMse unheM sAmane dekhanekI AvazyakatA hI kyA thI ? / namirAyaRSikI hI kyoM bAta karanI cAhiye ? / Aja kalake jamAnemeM bhI bahutase manuSya saMsArase nirmohI hokara sAdhu ho jAte haiM, usa samaya, unake pIche anekoM manuSya anukUla upasarga karate haiM, lekina una upasoMke sAmane dekhate hI nahIM haiM, to kyA isase anukaMpAkA niSedha ho gayA ? / kabhI nahIM, aise prasaMgoMmeM anukaMpAkA kAraNa hI kyA hai ? terApaMthiyoMne jitane prasaMgoMko Age kiye haiM, ve saba aiseke aise hI haiN| bicAre bholeloga, ki jinako ina vRttAntoMse
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhoDA bhI paricaya nahI hai, ve, aisI adhUrI 2 bAtoMse bhramita ho sakate haiM / khaira, abhI aura Age bddhiye| gajasukumAla, jisa samaya pratimAsAdhana karaneke liye smazAnabhUmImeM gaye haiM, usa samaya, somalabrAhmaNane unake sirapara miTTIkI pAla bAMdhI aura aMgAre bhare / yahA~para nemanAtha bhagavAnko anukaMpA karake sAdhuoMko bhejanekI koI AvazyakatA thI hI nahIM, yaha buddhimAn loga svayaM vicAra sakate haiM / kyoMki-nemanAthabhagavAn bhASIpadArthoM ko acchI taraha jAnate the / jaba ve svayaM kevalajJAnase jAnate the ki-gajasukumAla, isI nimitase dhyAnameM ArUDha ho kara koko kSaya karanevAle haiM, to phira ve isa upadravako nivAraNa karaneke liye bhejeM hI kyoM ? / aisI pravRtti to hama logoMko karanekI hai ki, jinako bhaviSyameM kyA hogA, isakA jJAna nahIM hai| isa liye yaha prasaMga bhI sthAnocita nahI hai| ' bhagavAn mahAvIra devako anekoM upasarga hue, usa samaya koI bhI indra, anukaMpA karake rakSA karaneke liye nahIM aayaa|' yaha bhI kahanA ThIka nahIM hai / bhagavAn mahAvIra deva, saMsArake samasta jIvoMpara anukaMpA karate the / jinhoMne cArajJAnoMko dhAraNa karake samasta karmoko kSaya karane ke liye kamara kasI thI, jinako upadravoMkA sAmanA karake hI kokA kSaya karanA thA aura jo isI abhiprAyase hI aise prasaMgoMko prApta karate the, una paramAtmAkI hama jaise pAmara jIva kyA anukaMpA kara sakate haiM ? / kyA terApaMthiyoMko isa bAtakA khyAla hI nahIM hai ki-tIrthaMkara deva kisIkI apekSA nahIM karate haiM ? / kyA terApaMthiyoMne yaha kabhI paDhA hai ki-jisa samaya paramAtmA mahAvIra devako upasarga hone lage,
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ usa samaya, indrane Akarake prArthanA kI hai ki 'he bhagavan ! Apako bAraha varSa paryanta upasarga honevAle haiM, isa liye maiM unako nivAraNa karaneke liye ApakI sevAmeM rahU~ / ' bhagavAnne usa samaya sApha sApha kaha diyA hai ki-' arhan dUsaroMke sahAyakI jarAsI bhI apekSA nahIM rakhate / ' dekhiye, kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya, apane yogazAstra ke prathama prakAzameM isI manalabako kahate haiM: -- " tataH pradakSiNIkRtya trimUrdhA praNipatya ca / iti vijJApayAJcakre prabhuH prAcInavarhiSA " // 73 // * " bhaviSyati dvAdazAbdAnyupasargaparamparA / tAM niSedhitumicchAmi bhagavan pAripArzvikaH " // 74 // " samAdhiM pArayitvendraM bhagavAnUcivAniti / nApekSAJcakrire'ntaH parasAhAyikaM kvacit " // 75 // : (pRSTha - 10 ) ina zlokoMkA sAra Upara dehI diyA hai / isa parase spaSTa jAhira hotA hai ki bhagavAn kisI kI sahAyatA kI apekSA nahIM rakhate haiN| hAM, yahA~para anukaMpAkA viSayato taba ginA jAtA, jaba ki - bhagavAnne indrakI sahAyatA cAhI hotI, aura indrane, anukaMpAne pApa samajha karake mU~ha moDa liyA hotA / lekina yaha to huA nahIM / indra to bhakti karane ke liye AyA hI thA, aura bhagavAnne, apane hI puruSArthase karmakSaya karaneke liye indrako niSedha kara diyA thaa| phira isa prasaMgakI yahA~ AvazyakatA hI kyA thI ? | sAre dvIpasamudroMmeM, macchagalAgala ho rahI hai, usako baMdha karaneke liye bhagavAnne indrako nahIM kahA, isameM bhI yahI kAraNa
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai ki-bhagavAn bhAvibhAvako samyakprakArase jAnate. the, aura tadanukUla hI unakI pravRtti hotI thii| bhAvibhAvameM, arthAt jaisI honahAra hai, usameM jarAsAbhI pharka, koI nahIM karasakate / hama loga chamastha honeke kAraNa bhaviSyameM isakA kyA hogA ? yaha jJAna nahIM hone ke kAraNa, hameM pratyeka kAryoMmeM pravRtti karanI paDatI hai / yadi hamAremeM bhI bhAvIpadArtha ke yathArtha jAnanekA jJAna ho jAyagA, taba, hama bhI tadanukUla hI pravRtti kareMge / aura yadi honahAra ko bhI tIrthakara bhagavAn anyathA kara sakate hoM, to, hama tumase pUchate haiM ki__ vartamAna samayameM mahAvideha kSetrameM zrIsImaMdharasvAmI birAjamAna haiM / yadi sImaMdharasvAmI isa bAtako cAheM, ki-indrako kaha karake saMsArameMse mithyAtvako miTA denA cAhiye, to miTA sakate haiM / aura isa bAtako to Apa loga bhI acchA samajhate haiN| phira bhI yaha batalAIye ki-zrIsImaMdharasvAmI aisA kyoM nahIM karate ? / culaNIpitAkA dRSTAnta bhI. terApaMthiyoMne besamajhase hI diyA hai / culaNIpitA zrAvakane jaba pauSadha kiyA hai, taba rAtrike samaya eka devatA usakI parIkSA karaneko AyA hai / devatAne sApha 2 kaha diyA hai ki-'tU apane dharmako choDa de, nahIM to maiM tere putroMko maaruuNgaa|' itanA hI nahIM, culaNIpitAkI dharmadRDhatAko dekha, isako calAyamAna karaneke liye, usake tIna putroMko lAkara mArate hue bhI dikhAe / tisapara bhI vaha calAyamAna nahIM huaa| antameM jaba devatAne culaNIpitAkI mAtAko mAranekA Dara batAyA, usa samaya mAtAke mohase, usane kolAhala kara diyA / aura isako suna mAtA, pauSadhazAlAmeM aaii|
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ aba kahanekA matalaba yaha hai ki yahA~para pulaNIpitAne bhanukaMpAkI hI nahIM hai / yahA~ to mAtApara isako moha utpanna huA hai| aura yaha moha, isa samaya arthAt pauSadhameM karanekA nahIM honese tathA kolAhalake karanese, isakA vratabhaMga dikhalAyA hai / naki, anukaMpAke karanese / kyoMka anukaMpA to yahA~ thI hI nahIM / ceDA aura koNikake saMgrAmameM eka kroDa, assI lAkha manuSya mare, inako bacAneke liye, bhagavAnne anukaMpA lAkara, sAdhuoMko na bheje, athavA svayaM na padhAre, aisA jo kahA jAtA hai, yaha bhI ajJAnatAkA hI kAraNa hai| kyoMki-pahile to terApaMthI, ' anukaMpA' ko hI samajhe nahIM haiN| anukaMpA 'duHkhiteSu apakSapAtena duHkhaprahANecchA' arthAt-apakSapAtase, duHkhoke duHkhake nAza karanekI icchAko anukaMpA kahate haiM / aba batalAIye, yahA~para anukaMpAkA kAraNa hI kyA hai ? / eka rAjA, dUsareke rAjyalenekI icchAse athavA aise hI anya kAraNoMse jAna-bUjha karake laDAI karatA hai| phira isameM anukaMpAkA kyA kAraNa rahA ? / aura aise to kyA bharatarAjAne sATha dajAra varSa paryanta yuddha nahIM kiyA thA ? / lekina ye prasaMga anukaMpAke nahIM gine jA sakate haiN| dUsarI bAta yaha bhI hai ki-bhagavAn to svayaM bhAvIpadArthoMko jAnate haiM, phira isa prakAra pravRttiM kyoM kareM ? / aba antameM samudrapAlakA dRSTAnta Age kiyA hai / samudrapAla, eka dina gokhameM baiThA thA, usasamaya rAjapuruSa, eka corako bAMdha karake vadha karaneko le jAte the| isako dekhakara, samudrapAlako paramavairAgya huA, aura pazcAt vaha sAdhu ho gyaa| terApaMthI kahate haiM ki-samudrapAlane dayA lAkara usako chuDAyA kyoM nahIM ?
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ lekina isa prasaMgako samajhanA caahiye| anukaMpA do prakArase hotI hai| dravyase aura bhAvase / dravyase anukaMpA vaha kahI jAtI hai ki jo zaktike rahate hue duHkhakA pratIkAra kiyA jAya / bhAvase dayA vaha hai, ki jo duHkhIko dekha karake AI hRdaya ho jAya / hama kahate haiM ki-' samudrapAlane, yahA~ anukaMpA nahIM kI ' aise kahanevAle jhUThe haiM / isane yahA~para bhAvaanukaMpA kI hai| agara isane bhAvaanukaMpA nahIM kI hotI, to isako vairAgya utpanna hotA hI nahIM, aura na vaha sAdhu hI hotA / usa duHkhI manuSyako, jisakA ki vadha honevAlA thA, dekhakara isakA " hRdaya jarUra Ardra huA / aura isIse isako vairAgya bhI huA / "hAM, dravyaanukaMpA, apanI zakti nahIM honeke kAraNase nahIM kii| eka manuSya, ki jisako kisI aparAdhake kAraNa rAjyakI tarphase hI vadha karanekA hukama huA ho, usako chuDAnA sAdhAraNa manu"jyakA kArya nahIM hai / yaha kArya to rAjA hI kara sakatA hai / anya nahIM / ___ aba tIsarI DhAlako dekhiye / tIsarI DhAlameM anukaMpAke aneka dRSTAntoMko de karake bahutase dRSTAnta jinaAjJAmeM kahe haiM, bahuta jinaAjJA bAhara / lekina ina prasaMgoMko jaba hama sUtroMmeM dekhate haiM, taba hameM kahIM yaha prApta nahIM hotA ki-yaha anukaMpA jinAjJA bAhara hai / aura vAstavameM dekhA jAya to anukaMpAkA kArya jinAjJA vAhara ho hI nahIM sakatA / kayoMki-anukaMpA to svayaM bhagavAnne hI kI hai, aura dUsaroMko karaneke liye pharamAyA bhI hai / to phira yaha jinAjJA bAhara kaise ho sakatI hai ? / taba, yahI kahanA paDegA ki-terApaMthiyoM ne anukaMpAko mUlase uThAneke liye hI aisI svakalpita ghaTanA kI hai| dekhiye,
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ C 99 ' 9 meghakumArane, hAthIke bhavameM, sasale kI bhAvI du:khase rakSA kI, isa anupAko jinAjJA meM kahate haiN| nemanAtha bhagavAnne, apane vivAhake samaya mAraneke liye ikaTThe kiye hue pazuoM kI bhAvIduHkhase rakSA kI isako bhI jinAjJA meM kahate haiN| dharmarucianagAra, jIvoMkI virAdhanA hogI isa abhiprAyase, kaTuTuMbeke zAkako svayaM khA gaye, isako bhI AjJA meM kahate haiM / aura bhagavAn kA gozAleko bacAnA; hariNaigameSIdevakA, sulapAke vahAM chaddoM putroMkA choDanA : meghakumArake garbha meM Anepara, dhArigIrAnI kA, anukaMpA se icchita azanAdikakA khAnA, harikezIkI rakSAke kAraNa yakSadevatAkA, brAhmagoMko ulTekara denA; vRddha puruSapara dayA lAkara kRSNajIkA, usakI IMTeM gharapara lAnA, ityAdiko jinAjJA bAhara kahate haiM / lekina, yaha socanekI bAta hai ki amuka anukaMpA AjJA bAhara hai, aisA, jaba taka koI pramANa na mile, taba taka kaise mAnA jA sakatA hai ? | kyA antaHkaraNake dayAI pariNAma, AjJA bAhara ho sakate haiM ? | kabhI nahIM / cAhe, jIvoM ke bhArI duHkhoM ke liye davAI pariNAma hue hoM, cAhe, jIvoM ke vartamAna du.khoM ke liye hue hoM / parantu dayAvAlA pariNAma honA, yaha to ekAna bhakartA hI hai / meghakumArane, apane paira ke nIce Ae hue salepara paira na rakha karake usakI rakSA kI | nemanAtha bhagavAnne, apane vivAha ke samaya, mAraneke liye lAe hue je.va.kI, rakSA kI / aura dharmaru. ce anagArane, kaTuTuMba ke zAkako khA karake, maranevAle jIvoMkI rakSA kI / isI prakArase jisa anukaMpAko, terApaMtha jinAzA bAhara kahate haiM, usameM bhI jIvoMkI rakSA aura ucita bhaktikA hI kAraNa haiM, aura koI nahIM / dekhiye una prasaMgoMkoM
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ wd bhagavAnne gozAleko bacAyA, isakA sArA vRttAnta sUtrake pAThoMke sAtha pahile likha Ae haiM / isa liye punaH likhanekI AvazyakatA nahIM hai | harikezI muni, jisa samaya yajJapATaka meM Ae haiM, usa samaya brAhmaNoMne ApakA bahuta tiraskAra kiyA hai / tisapara bhI harikezI muni mauna hI rahe haiN| inako dekhakara taMdukanAmaka vRkSameM rahanevAle eka yakSako munijIpara bhakti utpanna huI hai, aura isa bhaktike kAraNase hI, yakSane munijIke zarIra meM praveza kiyA hai / jaise uttarAdhyayana sUtrake bArahaveM adhyayanameM kahA hai: : "jakkho tarhi viMdurukkhavAsI aNukaMpao tassa mahAmuNissa / pacchAyaittA niyagaMsarIraM imAI vayaNAI udAharitthA // 8 // pR. 353 | arthAt -- taMdukanAmaka vRkSameM rahanevAle munike bhakta yakSane, apane zarIrako adRzya karake ( munijIke zarIra meM praveza karake ) isa prakAra bolane lagA / aba yahA~para jo anukaMpA dikhalAI hai, yaha bhakti artha meM haiM / kyoMki- baDoMke prati choToMkA jo kartavya hotA hai, vaha bhakti arthameM hI liyA jAtA hai / jaise putra apane mAtA - pitAkI rakSA karatA hai, yaha anukaMpA bhakti artha meM hI hai zAstroMmeM bhI anekoM sthAnoMmeM milate haiN| dekhiye / aura aise paramAtmA mahAvIradeva, jisasamaya mAtAkI kukSimeM Ae haiM, usa samaya mAtAkI anukaMpAse, arthAt mAtAko kaSTa na ho, isa abhiprAyase apane aMgopAMgoMko gopana kara diye haiM / dekhiye, kalpasUtra meM khAsa likhA haiH-
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ "taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIra mAuya aNukaMpaNaTTayAe Niyale NiphaMde NireyaNe allANapallINagutte Avi hotthA" // 91 // . (patra-114) yahA~para aMgogaMgoMko gopanakarane-nizcala, nimaMda hone meM mAtakI anukaMpA hI kAraNa likhA hai / to kahanA hogA ki-yahA~ anukaMpAkA artha bhakti karanekA hai| aura TIkAkAroMne bhI 'mAturbhaktyartham ' yahI artha kiyA hai| . __jisa samaya hariNaigameSI devane indrakI AjJAse, garbhApaharaNa kiyA hai, usa samaya bhI 'hiANukaMpaNNaM' arthAt 'hitAnukaMpakena bhagavato bhaktena' kahA hai| yahA~ para bhI ' anukaMpA ' se bhakti artha liyA hai| isI prakAra, anukaMpAkA 'bhakti' artha bahuta jagaha hotA hai / kyoMki kahA bhI hai ki: "AyariaNukaMpAe, gaccho aNukaMpio mhaabhaago| gacchANukaMpaNAe, amucchittI kayA titthe " // 1 // (dharmasaMgraha, pR0230) arthAt-AcAryakI anukaMpAse, mahAbhAga gaccha bhI anukaMpita hI hai / aura gaccha kI anukaMpAse, tIrtha kadApi vyucchinna nahIM hotA hai| ___ kahanekA matalaba yaha hai ki-aise prasaMgoMmeM jo 'anukaMpA' zabda AyA usakA artha 'bhakti' karanekA hai| aura yaha ucita bhakti honeke kAraNa isako AjJA bAhara kabhI nahIM kaha sakate / kyoMki-ucita kAryoMke karanekA to zAstrAkAroMkA pharamAna hI hai|
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ basa, jaisA harikazImunikA prasaMga hai, vaisA hI, hariNaigameSIdevane, sulasAkI anukaMpAse, devakIke chahoM putroMko lA lA karake sulasAke pAsa rakkhe haiN| yaha bhI prasaMga hai / yahA~para bhI hariNaigameSI deva, sulasAkA bhakta huA hai| aura isa bhaktike kAraNa hIse isane, devakIke chahoM putroMko lAkara rakkhe haiM / isa liye yaha bhI AjJA bAhara nahIM kahA jA sakatA / yadi yaha anukaMpA-bhakti AjJA bAhara hotI, to jisa samaya devakIne bhagavAnase apane putroMkA vRttAnta pUchA hai, usa samaya bhagavAnne yaha to kahA hI nahIM hai ki- hariNaigameSAdevane tere putroMko vahA~ rakkhe haiM. yaha anucita kiyA hai|' phira isako bhAjJA bAhara kaise kaha sakate haiM ? / acchA, aba AIye dhAriNIkI bAtapara / terApaMthI kahate haiM ki meghakumAra jisa samaya dhAriNIkI kukSimeM AyA, usa samaya dhAriNIne garbhako anukaMpAse icchita azanAdikakA AhAra kiyA hai / terApaMthI isa anukaMpAko AjJA bAhara kahate haiN| hama terApaMthiyoMse pUchate haiM ki-garbhakI rakSA karanemeM dhAriNIkA hI kyoM dRSTAnta liyA gayA ? / saMsArameM aisI kauna strI hai kijo apane garbhakI rakSA karaneke liye prayatna nahIM karatI hai ? phira dhAriNIne hI kyA gunhA kiyA ki-jo usakA dRSTAnta Age kiyA gayA / auroMkI bAtato jAne dIjiye / jisa samaya tIrthakara, mAtAkI kukSimeM Ate haiM, usa samaya tIrthaMkarakI mAtA bhI, jisa prakAra garbha ko nukasAna na pahu~ce, tadanukUla hI azanAdi AhAra karatI hai, to batalAIye, yaha kisa Azayase ? kahanA hogA kI garbhakI anukaMpAke Azayase hI / taba to phira tIrthakaroMkI mAtAkI anukaMpAko bhI AjJA bAhara kahanA cAhiye /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ lekina nahIM, yaha anukaMpA AjJA bAhara nahIM hai / kyoMki mAtAkA yaha ucita kartavya hI hai| aura yadi isa ucita kartavyako na kareM, to prANaghAtakA mahAn pAtaka laganekA bhaya hai| ___ hA~, yaha bAta jarUra hai ki-yaha pakSapAtI anukaMpA hai| kyoMkikalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryane, anukaMpAkI vyAkhyA karate hue, yaha spaTIkaraNa kiyA hai ki-" anukaMpA duHkhiteSu apakSapAtena duHkhaprahAgecchA / pakSapAtena tu karugA svaputrAdau vyAghAdInAmapyastyeva " ( yogazAstra, dvitIyaprakAza, pR0 182 ) parantu isase yaha nahIM kahA jA sakatA hai ki-yaha pakSapAtI anukaMpA AjJA bAhara hai| yadi yaha anukaMpA AjJA bAhara hotI to saMsArameM koi bhI dharmAtmA strI ( tIrthakarakI mAtA jaisI ), apane garbhakI rakSA karaneke liye prayatna karatI hI nhiiN| aisI anukaMpA pakSapAtI hone para bhI kartavya svarUpA, arthAt karane lAyaka hI hai| na ki upekSA karane lAyaka / kyoMki, isa anukaMpAke prati upekSA karanese jIvahatyAkA pAtaka laganeko bhaya rahatA hai / ___ kaI terApaMthI yaha bhI kahate haiM ki-" dhAriNIko akAla vRSTi honekA dohalA utpanna huaa| aura usa dohaleko pUrI karaneke liye, abhayakumArane devatAkI ArAdhanA kara, anukaMpAse "akAla vRSTi karavAI, yaha bhI jinAjJA bAhara hai " / parantu yaha bhI ThIka nahIM hai| kyoMki abhayakumArakA yaha kartavya thA kikisI bhI prakArase mAtAkA dohada (vicAra) pUrNa karanA / isI kartavyako pAlana karaneke liye, abhayakumArane bhakti svarUpA anukaMpA kI hai, to yaha jinAjJA bAhara nahIM ho sakatI / hama pUchate haiM ki jaba tIrthakara, mAtAke garbha meM Ave , tanakI CH
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAtAke bhI samasta dohada pUre kiye jAte haiM, kyA yaha bhI jinAjJA bAhara hai ! kabhI nhiiN| dohadoMke pUre karanekI bAta to dUra rahI parantu uttama aura dharmajJa puruSoMkA to yahI kartavya dikhalAyA hai ki: "piturmAtuH zizUnAM ca, garbhiNIddharogiNAm / prathamaM bhojanaM dattA, svayaM bhoktavyamuttamaiH" // 1 // (dharmasaMgraha, pRSTha 206) arthAt--pitA, mAtA, bAlaka, garbhiNI, vRddha aura rogI, inhoMko pahile bhojana karA karake, pazcAt uttama puruSoMne svayaM bhojana karanA caahiye| itanA hI nahIM:-- "catuSpadAnAM sarveSAM, dhRtAnAM ca tathA nRNAm / cintAM vidhAya dharmajJaH, svayaM bhuJjIta nAnyathA " // 2 // (dharmasaMgraha, pa0 206) arthat-dharmajJapuruSa, samasta pazuoMkI, aura apane Azrita manuSyoMkI cintAkaraneke pazcAt svayaM bhojana kreN| aba vicAranekI bAta hai, jaba uttama aura dharmajJa gRhastha puruSoMke yahA~taka kartavya dikhalA diye, to phira abhayakumAra jaisA dharmAtmApuruSa, apanI mAtAke dohadako pUrA karaneke liye bhakti svarUpA kare, isameM AzcaryakI bAta hI kyA hai ? / yaha samajhanekI bAta hai ki-abhayakumArakA yaha ucita hI kartavya thA / aura isa prakAra jo ucita nahIM karatA hai, vaha lAghanIya bhI nahIM ginA jAtA hai| dekhiye, isake liye
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 " saMpattabahuguNovi hu jo na muNai sammamuciyamAyari / salahijjai so na jaNe tA muNiUNaM kuNaha uciyaM " // 1 // (zrAddhaguNavivaraNa, patra-47) arthAt-jo manuSya, samyag prakArase ucita AcaraNako nahIM karatA hai, vaha bahuguNoMko dhAraNa karate hue bhI, zlAghAko prApta nahIM kara sktaa| ataeva uciMta kartavyako avazya karanA caahiye| ___ abhayakumArakA yaha ucita kartavya thA-bhaktisvarUpA anukaMpA thI, isa liye, yaha jinAjJA bAhara kabhI nahIM ho sktii| . aba rahI kRSNane kI huI, vRddhakI dayAkI bAta / yaha bhI AjJA bAhara nahIM hai| kyoMki-eka vRddha puruSa IMTeM uThA uThA kara le jA rahAthA, usako dekha kara kRSNako dayA AI hai / aura isa dayAke kAraNa usako sahAyatA kI hai| kyA aise duHkhI manuSyako sahAyatAkA karanA anucita thA, jo isa dayAko hama AjJA bAhara kaheM ? / kyA isa prasaMgameM kahIMpara yaha likhA huA dikhA sakate haiM ki-'isako AjJA bAhara kahanA,' athavA 'yaha anucita kArya thA ? / ' kahIM nahIM / balki-sUtrameM to yahI milatA hai ki jisa samaya, kRSNajI bhagavAnke pAsa gaye, usa samaya bhagavAnne yahI kahA hai ki-" he kRSNa ! jaise tumhArI sahAyatAse, usa vRddha puruSakI zIghra kArya siddhi ho gaI, vaise hI somalakI sahAyatAse gajasukumAlakI mokSaprAptirUpa kArya siddhi zIghra huI hai| ____ aba vicAra kIjiye, agara kRSNakA sahAyatA karanA anucita hotA to, bhagavAn isa kAryakA jikara karate hue, yoMhI kaha dete ki-' tumane rAstemeM Ate hue vRddhapuruSa para upakAra kiyA
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai, vaha anucita hai| lekina aisA to kahA hI nahIM / balki isa kAryako to prazaMsA rUpameM kahA hai| phira isako AjJA bAhara kaise kaha sakate haiM / sthUlaghuddhise vicAra kiyA jAya, to bhI yaha mAlUma ho sakatA hai ki-saMsArameM paropakAra karanA, yaha to paramadharma mAnA gayA hai / aura isI prakAra baDe loga, duHkhImanuSyoMke Upara paropakAra karate hI Ae haiM / aura paropakAra taba hI hotA hai, jaba duHkhIko dekha karake antaHkaraNameM dayA AtI hai / phira isako AjJA bAhara kahanA, kitanI ajJAnatAkA kAraNa hai ? / isa prakAra aura bhI bahutasI bAteM nirdayatAkI isa tIsarI DhAlameM likhI hai| jaise ki-' koI jIva maratA ho, to usako uThAkara chAyAmeM nahIM rakhanA cAhiye / / ' koI manuSya jaMgalameM bhUlA par3a gayA ho, ujADameM jA rahA ho, aura bahuta duHkhI ho rahA ho, to usako sIdhA rastA nahIM dikhAnA cAhiye / usako vahA~ hI anazana karAkarake svargameM pahu~cA denA cAhiye / ' ityaadi| lekina ina bAtoMkA javAba likha, piSTapeSaNa karanA acchA nahIM samajhate / acchA, aba caturtha DhAlako dekhiye| cothI DhAlameM, terApaMtha mata ke utpAdaka bhIkha majIne, apanI mAnI huI dayAkA ullekha kara, aisI kuyuktiyoMse logoMko bhramita karanekI ceSTA kI hai, ki jisako paDhakara sacamuca bhIkhunajI aura usake anuyAyiyoMpara bhAvadayA hI AtI hai / isa caturtha DhAlako paDhakarake, hama yaha to avazya kaha sakate haiM ki- bhISamajIne, apane matake pracAra karaneke kAraNa, isa bAtapara to bilakula khyAla hI nahIM kiyA
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai ki-kisI bhI kAryake karanemeM manuSyake pariNAma khAsa karake dekhe jAte haiM / aura isIkA yaha pariNAma hai ki-isa pothI DhAlameM aneka prakArake kutarka karake vAstavika bAtako chipAI hai / dekhiye / bhIkhunajI kahate haiM: - "kIDImAMkAdika laTA gajAyAM, DhAMDhArA paga heThe cIthyA jaave| bheSadhArI kahai meM jIvabacAvAM, to cuNacuga jIvAMne kAyanai - uThAve" // 9 // yaha kahA kisane ki-' jisasaya koI pazu jA rahA ho, aura usake nIce agara koI jIva A jAtA ho, aura dRSTimeM agara A jAya, to usako na uThAve ? / jarUra uThAkara alaga rakkhe / agara vahA~para koI gRhastha na hove, to sAdhu svayaM uThAkara alaga rakkhe, to usameM koI harjakI bAta nahIM hai| aura yaha kahanA bhI bilakula bhUla hai ki-' sAdhu ko, vaise hI dinabhara jIvoMko uThAte phiranA cAhiye / ' kyoMki acche kArya bhI samayapara hI kiye jAte haiM / hama terApaMthI sAdhuoMse pUchate haiM ki- Apa loga, jIvako bacAnemeM pApa samajhate haiM, parantu sAmAyika karAnemeM to dharma samajhate ho| acchA, isameM agara dharma samajhate hI ho, to phira dina bhara logoMke makAnoMmeM ghUmaghUma karake logoMko sAmAyika kyoM nahIM karavAte ? / kyoMki-sthAnameM baiThakarake to tumhAre upadezase jitane AdamI sAmAyika kareMge / usase gharaghara ghUmakara sAmAyika karAte phiroge, to bahuta AdamI kareMge / to phira aisA kyoM nahIM karate ? / lekina, nahIM, aisA nahIM ho sktaa| isI tarahase hama bhI jIvako bacAneke liye usI samaya prayatna karate haiM, jaba ki, hamAre sAmane aisA
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ koI prasaMga A gayA ho| hAM, aise prasaMgameM, hama tumhAre jaisI nirdayatA nahIM rakha sakate haiN| Age calakara bhIkhamajI kahate haiM:"avaratI jIvAMro jIvaNo cAve,tiNa dharamaro paramAratha nahi paayo| saradhA aginAnIrI pagapaga aTake, te nyAya suNajyo bhaviyaNa cittalyAyo" // 17 // bhIkhamajIke kahanekA sAra yaha hai ki-avratIjIvAMkA jInAmaranA nahIM cAhanA cAhiye / lekina yaha bhIkhamajIkI samajhakI hI bhUla hai / yadi avatI-asaMyatI jIvAMkA jInA bhI nahIM cAhanA yaha siddhAnta sahI sahI hotA, to Aja saMsArameM dayAkA nAma taka rahane nahIM pAtA / pArzvanAtha prabhune jalate hue kASThameMse jisa sAMpako nikalavAyA thA, vaha kyA vratI thA ? / nemanAtha bhagavAnne jina pazuoMko bacAe the, ve kyA vratI the ? / megharatha rAjAne jisa kabUtarako bacAyA thA, vaha kyA saMyamI thA ? / utanI dUra kyoM jAnA cAhiye ? / Apa loga hI, jina vAukAyake jIvoMko bacAneke liye mUMhapara paTTI bAMdhate ho, ve kyA vratI hai ? / jisa jIvoMko bacAneke liye Apa loga laMbAsA oghA ( rajoharaNa ) rakhate haiM, ve kyA vratI haiM ? / tumhAre bhojanameM, jo makkhI vagairaha jIva gira jAte haiM, aura unako jhaTase bAhara nikAla bacAte ho, ve kyA vratI haiM ? / balki yoM hI kyoM na kaha diyA jAya ki jina jIvoMkI rakSA karaneke liye Apa loMgoMne ghara choDA hai, ve kyA vratI haiN?| kabhI nahIM ? jaba ve vratI nahIM the-saMyamI nahIM the, to phira, una pUrva puruSoMne aisI pravRtti kyoMkI ? aura Apaloga kyoM karate ho ! / taba kahanA paDegA ki yaha siddhAnta bilakula manaHkalpita jhUThA hI hai|
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 109 vAstavameM, isasiddhAnta ke mAnanemeM jo mUlakhAI hai, usakA spaSTa khulAsAkara pAThakoMko saccA jJAna karAnA, hama apanA kartavya samajhate haiN| sUtroMmeM bahuta jagaha aise pATha Ate haiM, ki - jisakA matalaba aisA hotA hai ki-' sAdhu, aMsayatajIvanako na cAhe / ' basa, isI matalabako le karake terApaMthI, apane sAdhuoM ko choDa karake, saMsAra meM anya kisI jIvoMkA jInA nahIM cAhate / parantu aisA mAnanemeM, terApaMthiyoMne kaisI bhUla kI hai, isa bAtako dekhiye | :---- pahile sUyagaDAMgasUtra ko hI dekhiye / sUyagaDAMgasUtrake, prathama zrutaskaMdhake terahaveM adhyayanameM isa prakArakA pATha hai:" AhattahIyaM samhamANe savvehiM pANehiM nihAya daMDe / NojIviyaM No maraNAhikakhI parivvajjA valayAvidhamukke "|23| (pRSTha - 506 ) arthAt - yathAtathyamArgako jAnatA huA, samasta prakAra ke jIvoMkI hiMsA se rahita, evaM jIvitavya tathA maraNakI vAMchA nahIM karatA huA (sAdhu), saMyama kI pAlanA kare, aura midhyAtva mohase vipramukta hove | aba, isa pATha meM jInA maranA nahIM cAhanA kahA / lekina kisakA ? sAdhu, apanA jInA maranA na cAhe / auroMkA nahIM / 1 kyoMki - ' No jIviyaM No maraNAhikaMkhI ' yaha sAdhukA hI vizepaNa hai / isI prakAra sUyagaDAMgasUtrake, aura pAThoMko bhI dekhiye | " nikkhamma gehAo nirAvakaraMkhI, kAryaM viusejja niyANa chinne / NojIviyaM No maraNAvakakhI, carejja bhikkhU valayA vimuke // 24 // ( pra0 zru0, a0 10, pR0 417 )
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ arthAt-gRhasthAvAsako choDakarake, sAdhu, nirapekSI ho kara, a. panI kAyAko vosirAve, arthAt-zarIrapara mamatvabhAva na rakha karake nidAna rahita, aura jIne-marane kI nahIM AkAMkSA karate hue evaM saMsArase vipramukta hote hue vicare / " suyakhkhAyadhamme vitigicchatiNNe, lADhecare Ayatule payAsu / AyaMna kujjA ihajIviyahI cayaM na kujA sutabassi bhikkhU // 3 // (pra0 zru0 a0 10, pR0 401) arthAt-( paramAtmAke kahe hue ) zrutAkhyAta dharmameM zaMkA rahita rahe nirdoSa AhArako le, samasta jIvoMko Atmatulya mAne / apane jIvanake liye Azravako na seve arthAt-asaMyamAva na kare / evaM sutapasvI sAdhu, dhana-dhAnyAdikA saMgraha bhI na kare / / acchA, aura Age caliye " jehiM kAle parikaMtaM na pacchA paritappara / te dhIrA baMdhaNamukkA nAvakhaMti jIviaM" // 15 // (pra0 zru0 a0 3, pR0 212 ) arthAt-jisane samayapara (dharmameM ) parAkrama kiyA hai, vaha, pI. chalI avasthAmeM pazcAttApa na kre| aura vaha dhIramanuSya, baMdhanase mukta hote hue jIvitavyakI (asaMyama jIvitavya) AkAMkSA na kre| " jIvitaM piTTao kiccA aMza pAvaMti kammuNaM / kammuNA saMmuhIbhUtA , je maggamaNusAsaI" // 10 // . (pra0 zru0, a0 15, pR0 542 ) . arthAt-vaha manuSya ( asaMyama ) jIvitavyakA niSedha karake karmakA nAza kare / aura zubha anuSThAnase mokSake sammukha hote hue jina mArgakA AcaraNa kare /
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahA~ taka likheM, sUyagaDAMgasUtra meM aise aise anekoM sthAnameM asaMyamajIvitavyake nahIM cAhaneke liye pATha milate haiN| parantu isase dayAkA niSedha kaise ho sakatA hai ? / kyoMki-uparyukta prasaMgoMmeM aura anya prasaMgoMmeM asaMyamajIvitavyake nahIM cAhanekI bAta AI hai, kintu yaha bAta nahIM AI hai ki-'asaMyatI duHkhI jIvoMko na bcaanaa|' sUtroMkA rahasya to yaha hai, aura terApaMthI isako le baiThe ki' asaMyatajIvAkA jInA hI nahIM cAhanA / ' arthAt ' koI asaMyata jIva, kaSToMse mara rahA to usako nahIM bacAnA / ' kaisA uttama (!) tattvanikAlA ? / buddhimattAkA hai kucha ThikAnA ? / yaha sUtroMmeM kahA hI kaba ki-koI asaMyatI jIva maratA ho to usako na bacAvo ? / parantu ThIka hai, jinake hRdaya dayAse karuNAse-anukaMpAse zUnya ho gaye ho, ve majese duHkhI jIvoMke duHkha dekhate rahe isameM Azcarya hI kyA hai / ___ zAyada yahA~para koI yaha zaMkA kare ki-jaba sAdhu, apane hI asaMyatajIvanako nahIM cAhatA hai, to phira anya jIvoMkA asaMyatajIvana kyoM cAhe ? / ' ___ ThIka hai, isa bAtako to hama bhI svIkAra karate haiN| sAdhu aisA cAhe ho kyoMki duniyAke prANI asaMyata raheM ? sAdhuoMkI to hamezAka liye yaha bhAvanA rahatI hai ki-'duniyAke samasta prANI, saMyatI-saMyamI-vratI-sAdhu-mumukSu ho jA~ya aura unakA mokSa ho|' parantu aisA mAnakarake, duHkhI prANIko bacAnekI koziza kyoM na kare ? / kyA nemanAthaprabhu, pArzvanAtha prabhu tathA zrImahAvIrasvAmi, ki jinhoMne jIvoMko bacAe haiM, ve jIvoMkA asaMyatajIvana cAhate the?| jaba nahIM cAhate the, to phira bhI unhoMne kyoM
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 112 bacAye ? / taba kahanA hogA ki-' asaMyatajIvana nahIM cAhanA' isakA matalaba yaha nahIM hai ki-asaMyatI jIvoMko nahIM bacAnA / kyoMki, ' asaMyatajIvanakA nahIM cAhanA ' aura ' asaMyatI jIvoMko bacAnA ' ye donoM bhinna 2 cIjeM haiN| ata eva yaha siddha nahIM ho sakatA hai ki-' marate hue jIvoMko nahIM bacAnA / ' isI cothI DhAlameM bhIkhamajIne, apane Apase hI aise 2 kuvikalpa kiye haiM ki-' amuka prasaMgameM sAdhu jIvako kyoM na bacAve ?'|' amuka sthAnameM kyoM na bacAve ?' lekina yaha saba jhUThI hI kalpanAeM hai| jinakA hRdaya dayAse paripUrNa hai, jo loga jIvoMko bacAnemeM dharma samajhate haiM, ve kisI bhI prasaMgameM duHkhI jIvoMko apanI AMkhoMse nahIM dekhskeNge| dravya yA bhAva donoMmeMse eka prakArakI to anukaMpA avazya hI kreNge| terApaMthiyoMkI eka aura philAsophIne to kamAla kara diyA hai| bhIkhamajI isI cothI DhAlameM Age jA karake kahate haiM:" sAdhu to sAdhune jIva vatAve, te potAropApa TAlaNare kAje / zrAvaka zrAvakane jIva nahI vatAve, to kiso pApa lAge kiso vrata bhAje" // 42 // basa, hada A cukii| bhIkhamajIne apane zrAvakoMko khUba hI upadeza diyA / basa, zrAvaka saMsArameM kitane hI anartha kareM, terApaMthIyoMke mantavyAnusAra, unako pApa lageMge hI nhiiN| hama terApaMthiyoMse pUchate haiM ki-megharatha rAjAne kabUtarako bacAyA thA, vaha kyA sAdhu avasthAmeM bacAyA thA ? | pArzvanAtha prabhune sAMpako nikalavAyA thA, vaha kyA sAdhu avasthAmeM nikalavAyA thA ? | nemanAtha prabhune jIvoMko bacAye the, ve sAdhu avasthAmeM bacAye the|
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 113 mahIM, gRhasthAvasthAmeM hI / taba phira yaha kaise kahA-Aya ki-gRhastha, koI jIva maratA ho to dikhAve hI nahIM ? | kyA bhagavAnane dayA karanA sAdhuoMke liye hI kahA, gRhasthoMke liye nahIM ? / nahIM, aisA kabhI nahIM ho sakatA hai ? / bhagavAnne, jIvoMko bacAnA-bacavAnA yaha manuSya mAtrake liye khaa| phira vaha sAdhu hove cAhe gRhastha / ___ pyAre pAThaka ! terApaMthiyoMkA to yahA~ taka siddhAnta hai ki' zrAvaka zrAvakako jImAve, to bhI pApa lage / ' arthAt eka dUsareko khilAnA-pilAnA bhI nahIM / khUba khii| kyA terApaMthI isa bAtako nahIM jAnate haiM ki-zrAvaka yadi zakti honepara sAdharmikavAtsalya na kare arthAt svadharmIbandhuoMko na jimAve, to darzanAcArakA pAlana nahIM ho sakatA hai / ( darzanAticAra lagatA hai ) dekhiye pannavaNA sUtrakA pAThaH " nisaMkiya nikaMkhiya NivittigicchA amUDhadiTTI ya / uvavUhathirIkahaNe vacchallapabhAvaNe aha" // 14 // (10 65) arthAt.-- 1 samastaprakArakI zaMkAoMse rAhata panA, 2 samasta prakArakI kAMkSAse rahitapanA, 3 phalaprAptikI zaMkAse rAhitya ( sAdhu viSayaka durgacchA karake rahita, aisA bhI artha hotA hai) 4 amUDhaddaSTi, arthAt anyadarzanIya ADaMbarase calAyamAna na honA, 5 upavRMhaNa arthAt svadharmIbandhukI prazaMsA karanI, 6 sthirIkaraNa, yAni dharmase khedita hote hue ko sthira karanA, 7 vAtsalya arthAt svadharmiyoMkI bhakti karanA, aura 8 prabhAvanA yAni dharmotsavAdi /
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ uparyukta ATha, darzanake AcAra dikhalAye haiN| yadi itanI bAteM zaktayanusAra na kare, to darzanAticAra lage / ( yahI gAthA uttarAdhyayana sUtrake 811 veM pRSThameM bhI hai) . ____ aba sUtroMmeM to isa prakAra, zrAvakoMko Apasa 2 meM bhakti karaneko dikhalAyA hai, to phira terApaMthI aise kAryoM meM, pApa kaise dikhalAte haiM / kyA zrAvakoMke liye dayA-dAnakA vidhAna hai hI nahIM ? jarUra hai / hama to yahA~taka kahate haiM ki-vaha mahAzrAvaka hI nahIM kahA jA sakatA hai ki-jo duHkhI jIvoMko dekha karake dayA buddhise, yathAzakti dhanAdise usake duHkhako dUra karanekI ceSTA nahIM karatA hai / dekhiye, isa viSayameM, kalikAla sarvajJa prabhuzrIhemacandrAcArya yogazAstra meM kyAhI spaSTa khulAsA karate haiM:__" na kevalaM saptakSetryAM dhanaM vapan mahAzrAvaka ucyate, kintvatidIneSvapi niHsvAndhabadhirapaGgarogArtaprabhRtiSu kRpayA kevalayA dhanaM vapan , na tu bhaktayA / bhaktipUrvakaM hi saptakSetryAM yathocitaM dAnam / atidIneSu tvavicAritapAtrApAtramavimRSTakalpanIyA'kalpanIyaprakAraM kevalayaiva karuNayA svadhanasya vapanaM nyAyyam / bhagavanto'pi hi niSkramaNakAle'napekSitapAtrApAtravibhAgaM karuNayA sAMvatsarikadAnaM dattavanta iti / tadevaM bhaktyA saptakSetryAM dIneSu cAtidayayA dhanaM vapana mahAzrAvaka ucyate / " (pR0 594-595 ) ' arthAt - kevala sAta kSetroM meM dhanakA vyaya kare, usako hI mahAzrAvaka nahIM kahate haiM, kintu atyanta dIna, nirdhana, andha, badhira, paGgu aura rogoMse duHkhI AdimeM kevala dayAkI buddhise dravyavyaya bhI kare, usako mahAzrAvaka kahate haiN| aise dInA
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 115 dikomeM dravyavyaya bhaktise nahIM kiyA jAtA hai| bhaktipUrvaka to sAtakSetroMmeM hI yathocita dAna kahA hai| aura atidInAdimeM to pAtra-kupAtra, kalpanIya-akalpanIya vagairaha vicAroM ko choDa kevala dayA-karuNA-anukaMpAse hI svadhanakA vyaya karanA yogya hai / aura isI taraha bhagavAn bhI dIkSA leneke samaya pAtrApAtrakA vibhAga nahIM karake karuNAse sAMvatsarika dAna dete haiM / kahanekA sAra yaha hai ki-bhaktise sAtakSetroMmeM, dayAse dInoMmeM jo dhanavyaya kare usIkA nAma mahAzrAvaka hai| . aba batalAIye, terApaMthiyoMkA siddhAnta kaise zAstrokta kahA jA sakatA hai ? / svabuddhise bhI koI yaha kahanekA sAhasa nahIM kara sakegA ki-' zrAvakoMko pApa lagatA hI nahIM' aura 'kisIko khilAnA-pilAnA cAhiye hI nahIM / ' zAstrakAra to yaha kahate haiM ki yadi dayAse garIba manuSyoMkI rakSA na kare, to usako zrAvaka hI nahIM kahA / aura terApaMthIyoMne to zrAvakoMko yahA~taka chUTa de dI ki unako koI pApa hI na lage / taba to terApaMthI sAdhuoMse, terApaMthI zrAvakoMkI mukti pahile ho jaaygii| jaba aisA hI hai, to phira sAdhu kyoM ho jAte haiM ? / astu, . isa caturtha DhAlameM bhISamajIne, yaha bhI baDe mahattvakI bAta kahi hai ki " kisIke vahA~ lAya lagI ho, to usako bujhAneke liye nahIM jAnA cAhiye / agara lAyake bujhAnemeM phAyadA hotA ho, to kasAIko mAradene meM bhI phAyadA hI honA cAhiye / " : jaise kahA hai:"jo lAya bujhAyAM jIva vace to, kasAIne mAyA~ bace ghaNA maanno| lAya bujhAyo kasAIne mAyA~ doyAM ro lekho sarISo jaanno"||59||
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIkhamajIkI buddhikI hama kahA~ taka tArIpha kareM ? | jinameM i. tanI bhI samajhanekI zakti nahIM hai ki-lAyako kyoM bujhAI jAtI hai, aura kasAIko kyoM nahIM mArA jAtA hai ? / lAyako bujhAne meM ekendriyajIvoMkI virAdhanAke sivAya anya kaunasA nukasAna hai ? / parantu kasAIko mAranemeM paMcendriya manuSyake mAranekA mahAn pApa lagatA hai| hama terApaMthiyoMse pUchate haiM ki kyA ekendriyajIvoMke aura paMcendriyajIvoMke puNya eka samAna haiM ? / kyA ekandriyajIvoMkI virAdhanAmeM aura paMcendriyakI virAdhanAmeM samAna pApa lagatA hai?| yadi aisA hI siddhAnta hai to phira tumhAre zrAvaka annako kyoM khAte haiM ? / paMcendriyajIvoMko hI kyoM pakA pakA kara nahIM khAte / kyoMki-tumhAre hisAbase to ekendriya-paMcendriya samAna hI haiN| aura isa hisAbase to hastitApasoM jaisI pravRtti karanI paDegI / khaira, isa nirdayatAke Upara hama vizeSa likhanA nahIM cAhate, sirpha eka dRSTAntako hI likha kara isakA uttara mAMganA cAhate haiM / ... hama terApaMthiyoMse pUchate haiM ki-tumhAre kisi sAdhuke pAsa, eka manuSya aisA AyA ki, jo hamezA kaMdamUlako khAtA hai, aura roja sau sau bakaroMko bhI mAratA hai / vaha A karake kahe ki-' Apa mujhe donoMmeMse eka sogana dIjiye / yAto kaMdamUla khAnekI kasama de dIjiye, athavA to sau bakaroM mAranekI kasama de dIjiye / aba batalAIye, tumhAre sAdhujI kisa bAtakA sogana deMge ? / kaMdamUla nahIM khAnekA, yA ki bakaroMke, nahIM mAranekA? / isakA javAba deN| ___ Age cala karake pAMcavIM DhAlameM, eka yaha bhI vicAraNIya bAta kahI huI hai ki-' dravya dekarake kisIke prANa na bacAne cAhiye, aura jIva mAra karake jIva na bacAne caahiyeN|' jaise:
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 117 "dhana derAne paramANane, krodhAdika ho aThArei sevAya, ehaji kAmAM pote karI, parajIvAMne ho maratAM rASetAha" // 22 // " jIva mArI jIva rASaNA, sUtarameM ho nahIM bhagavaMta veNa, UMdho paMtha kugurAMcalAviyo, zuddha na mujhe ho phUTA aMtara nenn"||25|| __ ye donoM bAteM matibhramase likhI huI mAlUma hotI haiM / dravya de karake jIvoMko bacAnemeM nukazAna kaunasA hai ? yaha pahile socanA cAhiye / hamArI dRSTiseto isameM do prakArake lAbha dekhe jAte haiN| ekato utane, dravyaparase mUrchA kama honekA aura jIvake bacAnekA / phira dravya dekarake kyoM na bacAnA ? / aura aise tuccha bicAra to ajJAnI loga hI kara sakate haiM ki-'rupaye de karake jIvoMko chuDAye jAyeMge, to una rupayoMke aura jIva lA karake maaregaa|' jisake hRdayameM dayA devIne nivAsa kiyA hai, vaha manuSya, apane sAmane marate hue jIvako kabhI nahIM dekha sakegA / bacAnevAlekA abhiprAya to usa marate hue jIvako bacAnekA hI hotA hai / naki rupaye de karake aura jIvoMke marAnekA / yadi dravya vyayase jIvoMke bacAnekA niSedha hI karate ho to hama una terApaMthiyoMse pUchate haiM ki, Apake sAdhu-sAdhdhiyA~, jIvoMko bacAneke liye jina upakaraNoMko rakhate haiM, ve kyA dravyavyayake sivAya Ate haiM / tumhAre sAdhu-sAdhvI jaba bImAra par3ate haiM, taba unakI DaoNkTara-vaidyoMse davAI karavAtemeM kyA dravyavyaya nahIM hotA hai ? / phira kyoM kara kaha sakate haiM ki-jI. voMke bacAnemeM dravyavyaya nahIM karanA cAhiye / ___ aba rahI jIva mArakara jIva bacAnekI bAta / so yaha bhI ThIka nahIM hai / jIvoMke mAranekI buddhise jIva bacAye nahIM jAte haiN| kintu usa samaya jIvoMke bacAneke hI pariNAma hote haiN|
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 aura yadi terApaMthiyoMkA yahI siddhAnta satya ho ki- ekendriya jIvoMkI virAdhanAke bhayase paMcendriya jIvoMko nahIM bacAne caahiye|' to hama terApaMthiyoMse pUchate haiM ki-mAnalIjiye ki-tumhArI koI sAdhvI gocarI leneko jA rahI hai / usa samaya eka sAMDha usake pIche paDA / aura kisI terApaMthIne apanI dukAna parase usako dekhA bhii| aba batalAiye, vaha terApaMthI, apanI dukAna para baiThe 2 dekhatA hI rahegA yA ki dauDa karake usa sAdhvIko bacAnekA prayatna karegA ? kyA dukAnase uTha kara usa sAdhvIko bacAvegA, to kyA usameM ekendriyajIvoMkI virAdhanA nahIM hogI ? / vaise hI eka aura dRSTAntako bhI suna lIjiye / Apake do sAdhu, jinameM eka guru hai aura eka celA, kahIM para jA rahe haiM / gurujIke sAmane eka sAMpa kATaneke liye dhasa AyA / aba kahiye, dUra para rahA huA celA, dauDa karake gurujIkI jAnako bacAnekA prayatna karegA yA nahIM ? / yadi dauDa karake bacAvegA. to usameM jIva virAdhanA jarUra hI hogii| aura yaha to kaha hI nahIM sakate ho ki-celA, guruko bacAnekA prayatna na kare / kyoM ki-aisA karanese to bhakti bhaMgakA mahAn pApa lgegaa| ___ taba yaha kahanA hI hogA ki-saMsArameM aisA koI manuSya hI nahIM hai ki-jIva virAdhanA vinA kiye hI, jIkko vartamAna duHkhase bacAtA ho / to phira aisI jhUThI kalpanAeM karake nirdayatAko kyoM baDhAnA cAhiye / hAM, eka bAta jarUra hai ki, pratyeka kAryameM manuSyako lAbhAlAbha aura adhikAra avazya dekhanA cAhiye / aura usako dekha karake hI kAryameM pravRtti karanI cAhiye / astu, aba Age caliye / isI pAMcavIM DhAlameM, rAjAzreNikane jo apArI paTaha bajavAyA thA, usakA bhI ullekha kiyA gayA hai /
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ lekina isa kArya ko, bhIkhamajIne rAjanItimeM dikhalAyA hai, dharmameM nhiiN| isameM kaI eka kutarka bhI kiye haiM ki- agara dharma hotA to anya cakravAdi rAjAoMne amArI paTaha kyoM nahIM bajavAyA ? ' vagairaha / bhIkhamajIkI buddhikA paricaya aisI bAtoMmeM khUba hI mila jAtA hai / kyoMki-bhIkhamajIko abhI taka yaha bhI mAlUma nahIM hai ki-amArI paTaha bajavAnA, yaha rAjAoMke liye rAjanItikA viSaya nahIM hai, kintu dhArmika bAta hai| dhArmika bAtoMke liye yaha nahIM kahA jA sakatA hai ki- "amukane yaha kArya kiyA, to auroMne kyoM nahIM kiyA ?' agara aisA nahIM hai, to hama pUchate haiM ki tumhAre maja habameM itane hI sAdhu-sAdhvI kyoM hai ? jitane puruSa strI haiM, ve sabhI sAdhu-sAdhvI kyoM nahIM ho jAte ? / acchA, aba terApaMthI isa amArI paTahake kAryako rAjanIti sa. majhate haiM, yaha unakI baDIbhArI bhUla hai / yadi yaha rAjanItikA kArya hotA to, sabhI rAjAoMne isa kAryako karanA cAhiye thA / aura kiyA to nahIM hai, to phira isako rAjanIti kaise samajhI jAya / terApaMthI kyoM bhUlate haiM ? / mahArAjA kumArapAlane, kyA kalikAlasarvajJa zrIhemacaMdrAcArya ke upadeza se, apane rAjyameM jIvahiMsA nahI baMdha karavAI thI ? / musalamAna pAdazAha akabarane jainAcAryoMke upadezase kyA eka sAlameM che mahino taka hiMsA nahIM banda kI thI ? / kyA ina kAryoMko terApaMthI, rAjanIti samajheMgeM? yaha kabhI nahIM ho sakatA ? / amArI paTaha bajavAkara jIvahiMsA banda karavAnA yaha dharmakArya hI hai| dekhiye praznavyAkaraNasUtrake pRSTha 335 se 339 meM
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 dayA ke sATha nAma dikhalAe haiM, unameM bhI 54 vA~ nAma amAghAo hai| jisakA artha hotA hai anAghAta yAni amArIpaTaha / aba batalAiye, isako adharma kaise kahA jA sakatA hai / bhIkhamajIkI buddhikA eka aura namUnA bhI dekha liijiye| bhIkhamajI kahate haiM ki-" do striyA~ kasAIke vahA~ calI gaI / ekane apane pAsake AbhUSaNoMko de karake eka hajAra jIva choDAye, aura eka strIne kasAIse viSaya bhoga karake hajAra jIva choDanye / aba ina donoMmeM kisIko dharma nahIM huA / kyoMki-ekane pA~cavA Azrava sevana kiyA aura dUsarIne cauthA / phira donoM se kisIko bhI kyoM dharma hove ? / " isase to yahI mAlUma huA ki-Azrava kisakA nAma hai, yaha bhI bhISama nahIM jAnatA thA / acchA, isa Azravake tattvako hama samajhAveM, usake pahile, bhISamajIke, uparyukta dRSTAntake pratyuttarameM eka aura dRSTAntako sunliijiye| ___ ApakI do zrAvikAeM, Apake pUjyajIko baMdaNA karaneke liye jA rahI thiiN| rastemeM cora mila gye| eka zrAvikAne apane pAsake AbhUSaNoM ko de karake apanI jAna bacAI, aura ekane viSaya sevana karake apanI AtmA bacAI / aba batalAiye, Apake gurujI prAyazcitta kisako deMge ? / tumhAre hisAbase to donoMko denA cAhiye, kyoMki-ekane pAMcavA~ Azrava sevana kiyA hai, aura ekane cothA / lekina nahIM, jisane apane AbhUSaNoMko dediye haiM, usane Azravako nahIM sevana kiyA, balki, una AbhUSaNoM parase marchAko utAra diyA hai| phira usako pAMcavA~ Azrava kaise kahA jAya ? / __ hama terApaMthiyoMse pUchate haiM ki--pAMcavA Azrava kahate kise ho ? dekho pAMcaveM AzravakA nAma hai parigraha / aba, yaha socanA cAhiye
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ ki parigraha kisako kahate haiM ? / parigraha, khAna-pAna vala-pAtra ityAdiko nahIM kahate haiM, kintu unameM kI huI mUrchAko kahate haiM / yadi mUrchAko paripraha nahIM mAna karake, vastra--pAtra aura khAnepIne vagairahako hI parigraha mAnA jAya, to saMsArameM kisIko kevalajJAna honA hI nahIM cAhiye / kyoMki-sabhI manuSya, cAI sAdhu hoM, yA gRhastha, khAte haiM, pIte haiM aura vana bhI rakhate haiN| bhaura jinako kevalajJAna ho bhI gayA hai, ve bhI to khAte-pIte aura vastra rakhate the| phira unako kevalajJAna kaise huA ? / lekina nahIM, vastrapAtrako parigraha nahIM kahate haiM, kintu mUrchAko parigraha kahate haiM / aura yahI bAta, bhagavAnke vacanAnukUla hai| kyoMki-bhagavAnne aThAraha pApasthAnoMko, jinameM parigraha bhI hai, pArasparzI kahe hai / aura vastra-pAtra vagairaha to ATha parzI haiM, phira inako ( vastra-pAtrAdiko) parigraha nahIM kahanA cAhiye, kintu mUrchAko hI prarigraha kahanA caahiye| .. .. aba chaThI DhAlako dekhiye / chaThI DhAlake prAraMbhameM likhA hai:" je aNakaMpA sAdhu kare, to navAM na bAMdhe krm| . tiNamAhilI zrAvaka kare, to tiNane piNa hosI dharma"RA " sAdhazrAvakadonAMtaNI, eka aNakaMpA jANa / ___ amRta sahune sArakho, tiNarI makaro tANa" // 3 // isase yaha dikhalAyA ki-jo anukaMpA sAdhuko karanekI hai, baha anukaMpA zrAvakako bhI karanI cAhiye / jaba aisA hI niyama hai to phira, bhIkhamajIne, kisa bhaMgake nazemeM, cothI DhAla meM aisA likha mArA ki-" sAdhuke pA~U nIce jIva AtA ho, to dUsarA sAtha calanevAlA sAdhu usako dikhAve / lekina, gRhasthake paira bIce jIva AtA ho, to usako dUsasa mAraka na disAve, .
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... dekhiye, bhISamamIkA pUrvApara virodha / aba, isake liye kyA . kahA jAya, jisake vacanakA hI ThikAnA nahIM hai / ___ terApaMthiyoMkA eka yaha bhI kahanA hotA hai, kahanA kyA hotA hai, bhISamajIne likhA bhI hai ki yadi koI manuSya, kisI jIvako mAratA ho, to usako dravyAdi de karake choDAnA to dara kinAra rahA, kintu 'matamAra' aisA bhI nahIM kahanA cAhiye / aba batalAIye / yahA~taka jisakA upadeza hai, usako kyA kabhI majahaba kaha sakate haiM / acchA, aura dekhiye / AThavI DhAlameM kahA hai:." pahilI hiMsyA kIyAM pache dharama batAvai / to kuguruvANI, jehavI vehatI ghANI" || yAM0 // 20 // bhIkhamajIke kahanekA matalaba yaha hai ki jisa dharmake kAryameM pahile hiMsA hotI ho, to usa dharmake kAryako bhI adharmakA hI samajhanA cAhiye / hama terApaMthI sAdhuoMse pUchate haiM ki Apa loga jitanI kriyAeM karate haiM, una sabameM jIvavirAdhanA-hiMsA hotI hai ki nahIM ? | agara hotI hai to phira una saba kAryoMko adharmake kArya kyoM nahIM kahate ? / tumhAre zrAvaka loga, dUradUrase aneka prakArake AraMbha samAraMbhoMke sAtha tumhAre pUjyako baMdaNA karaneke liye jAte haiM, usako bhI adharmakA kArya kyoM nahIM samajhate ? / aneka prakArakI hiMsA karake pATa mahotsava karate ho, usako bhI adharma kyoM nahIM samajhate ? balki hama to yahA~ taka kahate haiM ki-Apako, vyAkhyAna vAMcanA, pratikramaNa paDilehaNa karanA, guru vaMdana karanA, gocarI jAnA, ThaMDIla (jaMgala) jAnA, una sabhI kAryoko choDa karake eka jagaha para cupacApa baiTha jAnA
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 123: cAhiye | taba kahanA hI hogA ki pratyeka kAryameM lAbhAlAbha dekhA jAtA hai / jaise kisI manuSyane eka lAkha rupayoMkA vyApAra kiyaa| usameM usako pAMcasau rupaye mahasUlake bhI laga jAte haiM, parantu vyApArI ina pAMcasau rupayoM ke kharcako nahIM dekhatA hai, kintu isa vyApAra meM, isako jo daza-pAMca pacIsa hajArakA phAyadA honevAlA hotA hai, usIko dekhatA hai| basa isI tarahase, dharmake kAryoM meM bhI kathaMcit hiMsAkA doSa laga bhI jAya, to bhI vizeSa lAbha kI dRSTise isakI ginatI nahIM kI jA sakatI hai / aura vaha hiMsA bhI, svarUpa hiMsA hai, anubaMdha hiMsA nahIM / aura jo svarUpa hiMsA hotI hai, usameM pApa bandha nahIM hotA hai / jo manuSya jisa viSayako acchI taraha samajhA hI nahIM hai, vaha yadi usa viSayakI carcA karane laga jAya, athavA yoM hI kahiye ki - vinA samajhe hI anadhikAra carcA meM praveza kare, to usako bAtabA meM ThokareM khAnI paDatI haiN| terApaMtha-matake utpAdaka bhIkhamajI, dayA- anukaMpAkA svarUpa nahIM samajha karake hI anukaMpAkArAsa likhane baiThe mAlUma hote haiM / agara aisA na hotA. to ve navavIM DhAlameM dayAkA anukaMpAkA svarUpa aisA dikhalAte hI kyoM ki : : "jIva jIve te dayA nahIM, mare te ho hiMsA mani jANa / mAraNa vAlAne hiMsA kahI nahI mAre ho teto dayAguNaSANa " // 11 // hamane mAna liyA ki mAranevAleko hiMsA kahI / parantu jo na mAre, usako dayA nahIM kahI hai| hama terApaMthiyoM se pUchale haiM ki eka manuSya jaMgala meM zikAra khelaneko gayA hai| usake romaromameM kisI pazuke mAranekA pariNAma ho rahA hai, lekina baha
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ pazu, apane AyuSyakI prabalatAse usa zikArIke hAthameM nahIM AmA hai / aba batalAIye, usa zikArIko kyA Apa loga usa samaya dayAlu kaheMge ? / agara bhISamajIke vacanako satya mAnate ho, to tumheM, usako dayAlu hI kahanA pddegaa| kyoMki - usane pazuko mArA nahIM hai| aura bhIkhamajI to yahI kahate haiM ki-' mAre nahIM usako dayA kho|' lekina nahIM, bhIkhamakA kahanA nitAnta jhUThA hai / yadi aisA hI siddhAnta jinazAsanakA hotA, to 'pariNAmase bandha' aisA kahA hI na jAtA / paramAtmAke zAsanakA to yahI siddhAnta hai ki-cAhe manuSya jIvako mAre cAhe na mAre, parantu jabase usake, hiMsAke pariNAma hote haiM, tabase usako pAtaka lagatA hI hai| . ... ___ terApaMthiyoMke siddhAntase to eka yaha bhI bAta nikalatI hai kijo loga, svayaM jIvako na mArakara, kasAI vagairahake vahA~se tayyAra mAMsako lA karake pakA khAte haiM, unako pAtaka na lagane cAhiyeM / kyoMki-terApaMthiyoMkA to siddhAnta yahI kahatA hai ki-" jIvako mAre usIko hiMsA lagatI hai, aura to saba dayAlu hI hai|" lekina, jaba hama jaina aura jainatara zAstroMko bhI dekhate haiM, tava to yahI dRSTigocara hotA hai ki-mAranevAlA akelA pAtakI nahIM hai, kintu usake pIche aura bhI manuSya pAtakI banate haiN| jaise, hindUoMke dharma graMthoMmeM likhA hai: " anumantA vizasitA nihantA kryvikraayii| ____ saMskartA copahartA ca khAdakazceti ghAtakAH " // 1 // arthAt-mAranemeM salAha denevAlA, mare hue jIvoMko zastrase pRthak 2 karanevAlA mAranevAlA molalenevAlA, becanevAlA, saMvAranevAlA, pakAnevAlA aura khAnevAlA ye saba ghAtaka hI kahalAte haiN|
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 125 aba batalAIyeM, ' mAre nahIM usako dayA kaho, ' yaha siddhAnta kaise siddha ho sakatA hai ? taba kahanA hI hogA ki-'dayA' isIkA nAma hai ki-" duHkhiteSu duHkhaprahANecchA " arthAt duHkhI jIvoMko duHkhase mukta karanekI icchAko 'dayA' kahate haiN| dayA usako nahIM kahate haiM ki-mUMhapara muhapattI bAMdha karake kisI sthAnameM baiTha jAnA / pahile dayAke rahasyako samajhanA cAhiye / 'dayA dayA' karanese dayAkA guNa nahIM prApta ho sakatA, dayA antaHkaraNake Ardra pariNAmako kahate haiN| aura manujyameM manuSyatva bhI yahI hai ki-' kisI duHkhI jIvako dekha karake apane antaHkaraNameM duHkhI honA / aura isa prakAra ho karake, usako duHkhase mukta karaneke liye prayatna bhI karanA / ' aba isa viSayameM bhIkhamajIke anukaMpA rAsakI vizeSa AlocanA karake pAThakoMkA adhika samaya lenA, vyartha hai / kyoMki-jo manuSya, dayAke svarUpako samajha hI nahIM sakA hai, athavA yoM hI kahiye kidayA kisakA nAma hai, yaha bhI nahIM jAnane pAyA hai, vaha manuSya apane manaHkalpita dRSTAntoMko dede kara bhadrikajIvoMke bhAvaprANoMke lenekA prayatna kare to isameM koI AzcaryakI bAta nahIM hai| lekina dhuddhimAn logoMko to, ekAdha bAtase hI, likhanevAleke jJAnasAgarakI thAha acchI taraha mila jAtI hai / basa, isI niyamAnusAra, bhIkha. make uparyuta vacanase hI vijJa pAThakoMne, usake jhUThe dRSTAnta-dalIloMkI kalpanA kara lI hogI, tisapara bhI santoSake liye, usake diye hue sAta dRSTAntoM para kucha vicAra kara, anukaMpA rAsakI AlocanAko khatama kareMge / aura pazcAt anukaMpA viSayaka aura bhI do eka pAThoMko dekara, isa pustakakI parisamApti kI jaaygii|
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 anukaMpA sakI sAtavIM DhAlameM isa prakArake sAta dRSTAnta diye hai: 1 meMDhaka-maccha vagairaha jIvoMse bhare hue pAnIke kuMDameM bhaiMsa pApIko AI / 2 khaDe hue anAjake Dherako, jisameM bahuta jIva haiM, khAneke liye eka bakarA AyA / 3 jamIna kaMdase bhare hue gADeko dekhakara eka baila khAneke liye AyA / 4 anachane kacce pAnike ghaDe bhare hue paDe haiM, unako dekha eka gAya pAnI pIne AI / 5 kisI sa hue khAta bahuta jIva paDe haiM, unako khAneke liye kurkuTa ( kUkaDe ) vagairaha jIva Ae / 6 eka sthAna meM bahuta cUhe phira rahe haiM, unako pakaDane ke liye billI AI | 7 khAMDa - guDake Upara bahuta makkhiyeM baiThI haiM, unako pakaDane ke liye makoDe Aye / aba terApaMthI, kahate haiM ki - " sAdhu, ina sAtoM prasaMgoM meM mauna rahe / kyoMki - usakA to samasta jIvoMpara samabhAva hai, phira cAhe ekendriya hoM, cAhe paMcendriya | " lekina terApaMthiyoMne aisA samabhAva dikhalAkara baDA bhArI anartha kiyA hai / sAdhu, kahA~para mauna rahe ? aura kahA~para jIvoMke bacAnekA prayatna kare, yaha khAMsa samajhanekA viSaya hai / aura yaha bAta taba hI samajhI jA sakatI hai, jaba ki - jIvoM ke ekendriyAdi bheda samajhe jA~ya / terApaMthiyoMmeM isa prakArakA jJAna nahIM hone se hI ve aise
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 127 2 anartha kara baiThe haiM / jIva ekendriyase le karake paMcendriya paryanta hote haiM / aura eka eka indriyake baDhate jAnese unakA puNya bhI baDhatA jAtA hai / arthAt ekendriyase beindriyakA. beindriyase te indriyakA, teindriyase caurindriyakA, aura caurindriyase paMcandriyakA puNya kaI gunA adhika hai / paMcendriyameM bhI sabakA samAna nahIM / jyoM 2 adhikAra baDhatA jAtA hai, tyoM 2 puNyameM bhI Adhikya mAnA jAtA hai / jaise AcArAMganiyuktime kahA hai: - " sattavirAhaNapAvaM asaMkhaguNIyassa egbhuuyss| bhUyassANaMtaguNaM pAvaM ikkassa pANassa // 1 // bediya teiMdiya cauridiya taheya ceva pNciNdii| lakkhasahassA taha saya guNaMtapAvaM muNeyavvaM " // 2 // arthAt-asaMkhyAtaguNe pRthvI-ap-teja-vAU kAyake sattvoMke hananese eka vanaspati kAyake bhUtako hananekA pApa lagatA hai / aura . anantaguNe bhUta vanaspatikAyake hananese eka beiMdriya prANake hananekA pApa lagatA hai / lakSa beiMdriyake vinAzase eka teindriyake hananekA pApa lagatA hai / hajAra teindriyake vinAzase eka cariMdriyakA pApa lagatA hai / sau cau idriyake nAzase eka paMcoMdriyakA pApa lge| kahanekA matalaba yaha hai ki isa prakAra jIvAke bhedoMko samajha karake hI sAdhuko aise kAryoM meM pravRti karanekI hai / sAtha hI sAtha dUsarI bAta yaha bhI hai ki-sAdhuko lAbhAlAbha bhI dekhanA cAhiye amuka kAryake karanese kitanA lAbha hai ? aura kitanA nukazAna ? isako bhI avazya socanA cAhiye / yadi ina bAtoMko vinA soce, vinA samajhe, sabhI viSayoMmeM samabhAvakI hI mAlA japane laga jAya,
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 to saMsArameM sAdhuke hRdayameM dayAkA nAma taka rahane na pAve / isa liye vicAra karanese mAlUma hogA ki-terApaMthiyoMke diye hue uparyukta sAtoM prasaMgoMmeM samAnatA hargija nahIM haiN| unameM kaI prasaMga, sAdhuko mauna rahane lAyaka haiM, aura kaI bacAne lAyaka / kyoMki jahA~ jaisA adhikAra-jaisA lAbha hai, vahA~ vaisI hI pravRtti karanI cAhiye / ___ saMkSepase kahanekA tAtparya itanA hI hai ki-bhikhamajIne, uparyukta sAta prasaMga vinA samajhe hI diye haiM / isI prakAra pAMcavIM DhAlameM sau sau manuSyoMko, anna khilA kara, pAnI pilA kara, hukkA pilA kara, vagairaha ekendriya jIvoMkI hiMsA pUrvaka bacAneke sAta dRSTAnta diye haiN| lekina, ve bhI, bhIkhamakI ajJAnatAko hI jAhira karate hai ki usameM yaha jJAna thA hI nahIM ki- ekendriya jIvoMkI hiMsA hote hue bhI paMcendriyake bacAnemeM kitanA lAbha hotA hai ? / ___ ina sAta dRSTAntoMmeM to bhIkhamajIne eka aura bhI rItise, apane pAMDitya (!) kA paricaya karAyA hai| vaha yaha hai kibahutase dRSTAnta to asaMbhavita hI diye haiM / dekhiye, kyA yaha kabhI ho sakatA hai ki-sau manuSya mule-gAjara khAkarake hI baceM, aura kisI upAyase na bace ? / kyA yaha kabhI mAnA jA sakatA hai kisau bImAra manuSya hukkeke pInese hI bace, aura kisI upAyase na baceM ? / aura, kyA kabhI kisIne sunA bhI hai ki-marate hue sau manuSyoMkoM bacAneke liye kisI eka manuSyake mastakameMse mamAI nikAlI jAya ? / lekina bahAdurI haiM bhIkhamajIkI, ki jinhoMne bhole jIvoMko pha~sAneke liye aise asaMbhavita bhI dRSTAnta de diye haiN| ( mamAI manuSyake mastakameMse banAI jAtI hai, yaha bhI vAta jhUThI hai / mamAI, kisI anya padArtha se banAI jAtI hai, aisA vaidyoMkA abhiprAya hai|) .
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 129 1 acchA, abhI ekAdha bAta aura bhI suna lIjiye / terApaMthayoMkA eka yaha bhI siddhAnta hai ki - " koI manuSya Akarake sAdhuke gale meM phAMsI de gayA ho, aura sAdhujI baDe kaSTa pAte hoM, to bhI sAdhujIke galemeMse phAMsI nahIM kholanI cAhiye / " khUba kahA / sAdhujIkI phAMsI kholane meM kaunasA pApa laga jAtA hai ? | yadi yaha kahA jAya ki - ' sAdhujI mahArAja apane karmoM ko bhoga rahe haiM, usameM antarAya nahIM karanI cAhiye / ' lekina, yaha kahanA bilakula asatya hai / kyoMki - yadi aisA hI hai to phira hama terApaMthiyoMse pUchate haiM ki tuma apane sAdhu sAdhviyoMko AhArapAnI kyoM dete ho ? unako apane kamoMko bhogane dIjiye / mAlamasAle aura pAnI dekara ke, karmoMko bhogane meM antarAya kyoM karate ho ? | jaba tumhAre sAdhu-sAdhvI bImAra paDate haiM, taba DaoNkTara yA vaidyake liye daur3a-dhUpa kyoM karate ho ? / unako apane karmoM ko acchI taraha bhogane dIjiye / taba kahanA hI hogA ki- sAdhu munirAja isa bAtako na cAheM ki-' merI phAMsI koI khole ' / parantu gRhasthoMkA yaha dharma hai ki phAMsIko khola karake sAdhukozAtA pahu~cAve / jaise, uttarAdhyayanasUtrake, 35 adhyayana, pR0 1012 meM kahA hai ki - " -- " acaNaM sevaNaM caiva vaMdaNaM pUyaNaM tahA / iDIsakkArasamprANaM maNasAvi na patthae " // 18 // - arthAt - sAdhu, apanA, arcana, sevana, vaMdana, pUjana tathA Rddhi, satkAra-sammAna, inakI manase bhI abhilASA ne kare / phira vacana - kAya kI to bAtahI kyA ? ) na cAhe, tisapara bhI aba batalAIye, sAdhu, vaMdana - pUjanako usako gRhastha loga baMdana-pUjana karate haiM, usa samaya niSedha nahIM
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 kiyA jAtA hai, basa, isI prakAra sAdhu, yadyapi phAMsI khulavAne kI bhAvanA na kare, to bhI gRhasthoMkA dharma hai ki sAdhukI phAMsI kholeM / saMsAra meM dekhatese mAluma hotA hai ki manuSya hI nahIM, balki prANi mAtra apane 2 prAkRtika svAbhAvika dharmoko pAlana karate hI haiM / isakI dRDhatAke liye, pAThaka, eka choTese dRSTAntako yahA~ suna le 1 " eka samayakI bAta hai / eka bichU, atyanta uSNa retImeM paDA huA bahuta kaSTa pA rahA thA / eka choTe laDakene usako dekhA / aura laDake kA bacapana se yaha zikSA milI huI thI ki koI bhI jIva yadi kaSTa pA rahA ho, to usako kaSTase mukta karanekA prayatna karanA cAhiye / laDakene jhaTase bichUko pakaDA, aura chAyAmeM rakha diyA / kahane kI AvazyaktA nahIM hai ki bichUkA kyA svabhAva hotA hai ? / laDakene jyoMhI bichUko pakaDA, tyoMhI usake hAthameM DaMka mArA / thoDI dera ke bAda vahI bichU phira uSNa retImeM A gayA aura duHkhI hone lagA / dUsahI daphe bhI laDakene uThA kara chAyA meM rakha diyA, aura bichUne kATA bhI / aise tIna bAra laDakene bichUko uThAyA, aura tInoM bAra bichUne kaattaa| usa samaya vahA~ eka manuSya khaDA thA, usane usa laDake se kahA- are ! yaha kyA tereko sUjhA hai ? | tInoMdaphe tujhako bichUne kATa khAyA, lekina phira bhI tU usako uThA uThA kara alaga rakhatA hai ? / taba usa laDakene yahI javAba diyA, ki' dekhiye bichU jaisA prANI bhI apane svAbhAvika dharmako nahIM chor3atA hai,' to bhalA, maiM manuSya ho karake, apane svAbhAvika dharmako kaise chor3a sakatA / arthAt bichU, apane kATaneke dharmako pAlana kara
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 rahA hai, to phira maiM mere dayA dharmako (jo ki manuSyoM ke antaHka. raNameM svAbhAvika hI rahA huA hai ) kaise chodduuN| kahanekA matalaba yaha hai ki-cAhe sAdhu ho, cAhe gRhastha, agara vaha kisI AphatameM A pha~sA ho, to usako avazya choDane-choganekA prayatna karanA hI cAhiye phira cAheM vaha (phaMsA huA manuSya), apane antaHkaraNameM kaisI hI bhAvanA rakhatA ho / ' bahutase terApaMthI, vaMditAsUtrakI --- " suhisu a duhiesu a jA me asaMesu aNukaMpA rAgeNa va doSeNa va niMde taM ca garihAmi " // 31 // isa gAthAko Age karake kahate haiM ki-" dekho, isa gAthAmeM asaMyatImeM anukaMpA kI ho, u kI niMdA-gardA kI hai|" lokana yaha samajhanA bhUla hai / isa gAthAmeM baDA bhArI rahasya rahA huA hai| . pahile isakA artha samajha lenA cAhiye / isakA artha yaha hai: " sukhI athavA duHkhI, aise asaMyatImeM, rAga yA deSase jo anukaMpAko ho, usakI maiM niMdA-gahI karatA huuN| " __isa gAthAmeM, asaMyatIkI anukaMpA karanemeM do kAraNa dikhalA kara una do kAraNoMkI niMdA kI hai / ve do kAraNa hai rAga aura deSa / jaise, koI apanA svajanAdika asaMyatI ho, aura usapara prema-rAgase jo anukaMpA kI ho, usakI niMdA hai, aura 'dveSa' se yaha hai ki jaise kisI asaMyatIko, 'dekho tuma to hamAre zAsanake drohI ho-pratyanIka ho, tisapara bhI hama tumako dete haiM / aise dveSapUrvaka anu. kaMpA kI jAya, usakI niMdA hai| __ aba, vizeSa spaSTa karanekI AvazyakatA hI nahIM hai ki-paha niMdA anukaMpA kI nahIM, kintu rAga-deSa kI hai| lokana, isa paga
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 dveSakI niMdAse, yaha kabhI nahIM nikala sakatA hai ki-karuNA buddhise asaMyatI jIvoMpara anukaMpA nahIM karanI cAhiye / .. uparyukta gAthAke, 'vaMdAruvRti ' 'zrAddhapratikramaNavRti, dharmasaMgrahavRtti' vagairaha graMthoM meM tIna prakArake artha kiye haiM, parantu una tInoM prakArake arthomeM ' rAga-dveSakI hI niMdA-gardA' honese tI. . noM se eka hI artha yahA~ para diyA gayA hai / vizeSa jAnanekI i. chachA hove, ve una granthoMko dekha sakate haiM / jaba manuSyakA, yena kena prakAreNa apanI bAtake rakhanekA ho irAdA hotA hai, taba yaha zabdArtha vA prakaraNake Upara khayAla nahIM rakhatA hai / yahI hAla terApaMthiyoM kA bhI hai / terApaMthI kahate haiM ki___ "bhagavatIsUtrake AThaveM zatakake pAMcaveM uddeze meM asaMyatike poSa. NakA niSedha kiyA hai / " lekina yaha bilakula asatya bAta hai / serApaMthI usa prasaMgako samajhe hI nahIM hai | bAta yaha hai: bhagavatIsUtrake AThaveM zatakake pAMcaveM uddezemeM, panaraha karmAdAnoMkA prasaMga calA hai| una panarahakarmAdAnoMmeM 'asaIposaNayA' aisA bhI nAma hai / dekhiye vaha pAThaH__ "IgAlakamme vaNakamme sADIkamme ,bhADIkamme phoDIkamme daMtavANijje lakkhavANijje kesavANijje rasavANijje visavANijne jaMtapIlakamme nilaMchaNa kamme davagidAvaNiyA saradahatalAvaparisosaNayA asaIposaNayA " (patra 609) ina panaraha karmAdAroMmeM, panarahavA~ 'asaIyosaNayA' dikhalAyA hai| isakA artha 'asaMyatIkA poSaga' nahIM hotA hai, kintu 'a. satIkA poSaNa ' hotA hai| aura isa asatIke poSaNa karane ke liye bhagavAnne niSedha pharamAyA. hai / arthAt jaise caudaha prakAroMke vyA-. TT ON
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAroMkA bhagavAnne niSedha pharamAyA, vaise ' asatI' ke vyApArakA bhI niSedha dikhalAyA / jaise koI manuSya, aneka dAsiyoMko rakkhe, aura unako kirAye para dUsaroM ko de kara paisA paidA kare, isa vyApArakA niSedha kiyA hai / aura TIkAkAra bhagavAnne bhI ' asabaposa NayA' kA yahI artha kiyA hai ki: " dAsyAstadbhATIgrahaNAya, janena ca kukkuTamArjArAdizuddha jIvapoSaNamapyAkSitaM dRzyamiti " TIkA kAra bhagavAnne dAsI ke uparAnta kukkuTamArjArAdi kSudrajIvoMke poSaNakA bhI grahaNa kara liyA hai / ThIka hai, yaha vyApAra bhI niMdanIya hI hai / aba yahA~para asaMyatIke poSaNakA prasaMga ho kyA hai ? vicArane kI bAta hai ki-uparyuka, panarahakarmAdAna, zrAvakake sAtaveM vrata bheogopabhoga ke aticArameM ginAe haiN| aura 'aIposaNayA' kA artha kadAvit 'asaMyatIkA poSaNa' kiyA jAya, to AnandAdi jina 2 zrAvakoMne bArahavata aMgIkAra kiye the,. unakI karaNImeM asaMyatIkA poSaNa hogA hI nahIM cAhiye / lekina . 'hama jaba unakI karagIko dekhoM haiM, taba to hameM mAlUma hotA hai ki-una vratadhArI zrAvakoMne bhI gAya-bhesa-baila vagairaha pazuoMkA rakSaNa kiyA hai aura dAsa-dAsiyoMkA bhI poSaNa kiyA hai aba batalAIye ki, bAraha vratadhArI honepara- unhoMne, una asaMyatIyoMkA poSaNa kyoM kiyA ? / lekina, nahIM, kahanA hogA ki, yahA~para ' asaIposaNayA ' kA artha, 'asaMyatIkA poSaNa' nahIM haiM, kinsu * asatIkA poSaNa' hai| aura asatIpoSaNa' vyApAra nimitta kiyA jAya, taba hI vaha panAha karmAdAnoM ke andara
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ gimA jA sakatA hai / ataeva terApaMthI jo artha karate haiM, vaha bilakula asaMgata hI hai| aba eka aura bAta dekha lIjiye / nizIthasUtrake bArahaveM uddeze meM isa prakArakA pATha hai: - "je bhikkhU koluNapaDiyAe aNayaraM tasapANajAyaM taNapAsaraNa vA muMjapAsaeNa vA kaTTapAsaeNa vA cammapAsaeNa vA vettapAsaeNa vA rajjupAsaeNa vA sutapAsaega vA baMdhai baMdhataM vA sAijjhai, je bhikkhU baMdhelayaM vA muyai muyaMta vA sAijjhai___ isa pAThako lekarake terApaMthI kahate haiM ki- karuNA ( anukaMpA ) karake kisI trasa jIvako bAMdhe-baMdhAve aura bAMdhateko acchA jAne, usako caumAsI prAyazcitta Ave, aura anukaMpAse choDe-choDAve aura choDateko acchA jAne, usako bhI caumAsI prAyazcitta Ave, aisA sUtrameM kahA hai / " ... ___ prathama to terApaMthI 'koluNapaDiyAe' kA artha hI nahIM samajhe haiM / aura dUsare sAdhuke liye yaha prasaMga katra saMbhavita ho sakatA hai, isako bhI nahIM vicArA hai| astu, pahile uparyukta pAThake arthako dekha lIjiye / uparyukta pAThakA artha yaha hai:___"jo koI sAdhu, koluNapaDiyAe arthAt kAruNyapratijJAse anya trasa prANIkI jAtiko, tRNake baMdhase, muMjake baMdhase, kASTake baMdhase, camaDeke baMdhase, vetrake baMdhase, rajjuke baMdhase, athavA sUtrake baMdhase bAMdhe, athavA bAMdhanevAleko sahAyatA kare to, evaM bAMdhe hue ko choDe athavA choDanevAleko sahAyatA kare to caumAsI prAyazcitta aave|" __ avvala to terApaMthI uparyukta pAThakA artha hI jhUThA karate haiM / kyoMki-uparyukta pAThameMse yaha nahIM nikalatA hai ki-" bAMdhe
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdhAve aura bAMdhane vAleko acchA jAne, tathA choDe choDAve aura choDane vAleko acchA jAne usako caumAsI prAyazcitta Ave / " uparyukta pAThameMse to " bAMdhe aura bAMdhanevAleko sahAyatA kare, cheDe aura choDanevAleko sahAyatA kare usako caumAsI prAyazcitta Ave'' yahI artha nikalatA hai| yadi isa arthapara terApaMthiyoMne khayAla rakkhA hotA, to unheM mAluA ho jAtA ki-sAdhuke liye aisA prasaMga kaba upasthita ho sakatA hai ? / kyoMki-sAdhu gRhasthasaMbaMdhi samasta kAryoMse pRthak ho gaye haiM / ataeva unheM na kisI trasa jAti ( gAya-bhaiMsa vagairaha ) ke bAMdhane choDanekA kAma paDatA hai, aura na unake pAsa meM tRga, muJja, kATa, cAma, vetra, vagairaha ke baMdhana ( rassIeM ) hI rahate haiM / phira bhI aise prasaMgameM prAyazcitta kyoM kahA ? / isake liye aisA prasaMga khojanA paDegA aura vaha yahI prasaMga mAlUma hotA hai ki-jaise, ___ koI sAdhu gRhasthake gharapara bhikSAke liye calA gayA ho| usa samaya sAdhu bhikSAkI lAlacase, yaha vicAra kare ki-'isake gAya-bhaisako bA~yU~ to yaha mujhako acchI taraha bhojana degaa|' aisA vicAra karake usake gAya bhaiMsako bAMdhe, athavA gRhastha bAMdhatA ho to sahAyatA kare, evaM choDe athavA choDatA ho to sahAyatA kre| basa aise prasaMgoMke liye caumAsI prAyazcitta kahA hai| aura isI liye, ' kolugapaDiyAe ' pATha diyA hai, jisakA artha hotA hai ' kAruNyapratijJAse / ' arthAt yahA~para sAdhuke manakA yaha abhiprAya hai ki yadi maiM isakA kAma karuMgA, to mere para anukaMpA lAkara acchI taraha AhAra degaa| lekina isase, anukaMpAkA niSedha nahIM hotA hai / yadi yaha prasaMga anukaMpAke liye hotA, arthAt sAdhuke pazuoMko bAMdhane-choDanemeM anukaMpA
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ dikhalAI hotI, to koluNapaDiyAe ' pATha na hotA, kintu 'aNukaMpavaNahAra' aisA pATha hotA, aura aisA hai to nahIM / taba kahanA hogA ki-yaha prAyazcitta isI liye dikhalAyA hai kisAdhuko bhikSAke liye kisI prakArakI mUrchA rakhanekA niSedha honepara mUrchA kI aura dUsare apane bhikSAke svArthake liye gRhasthakA kAma kiyA / - isa liye nizIthake uparyukta pAThako le karake terApaMthI anukaMpAkA niSedha karate haiM, yaha bhI unakA bhramapradarzaka hI hai / acchA eka aura pAThako bhI dekha lIjiye / bhagavatIsUtrake za0 8, u0 6, patra 610 se 612 meM isa prakArake tIna pATha haiM: " samaNovAsagassa NaM bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA phAsuesaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAbhe mANassa kiM kajai ? goyamA ! egaMtaso se nijarA kajai, natthi ya se pAve kamme kajjai / " ___"samaNovAsagassa NaM bhaMte ! tahA rUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA aphAsueNaM aNesaNijeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAbhe mANassa kiM kajai ? goyamA ! bahutariyA se nijarA kajai, appatarAe se pAve kamme kji|" ___" samaNovAsagassa NaM bhaMte ! tahArUvaM asaMjayaavirayaapa. DihayapaJcakkhAyapArakamme phAsueNa vA aphAsueNa vA esaNijjeNa vA aNemaNijjeNa vA asaNapANanAva kiM kajjai ? goyamA ! egaMtaso se pAve kamme kajjA, nathi se kAi nimjarA kjji|" ... uparyukta pAThoMke artha ye haiN|
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ "he bhagavan ! tathArUpa zramaNa mAhaNako phAsueSaNIya, azanapAnakhAdima-svAdima denele zramaNopAsakako kyA hotA hai ? , he gautama! ekAnta nirjarA hotI hai, pApa karma nahIM hotA hai|" "he bhagavan tathArUpa zramaNa--mAhagako aphAsu, aneSaNIya azana-pAna-khAdima--svAdima denese zramaNopAlakako kyA hotA hai ?, he gautama ! bahuta nirjarA hotI hai aura alpatara pApakarma hotA hai|" ___" he bhagavan ! tathArUpa asaMyatI-aviratI tathA jisane pratyA. khyAna karake pApakarmako dUra nahIM kiyA hai, aiseko, arthAt apratyAkhyAnIko, phAsu yA aphAsu, eSIya yA aneSaNIya, azanapAna-khAdima-svAdima denese, zramaNopAsakako kyA hotA hai ? he gautama ! ekAnta pApa karma hotA hai, nirjarA bilakula nahIM hotI hai|" _ aba terApaMthIloga, ina tInoM pa.ThoM meM se prathamake do pAThoMko chipA karake tIsare pAThako Age karate haiM / aura kahate haiM ki' dekho bhagavatIsUtrameM bhI asaMyatI-aviratIko dAna denese ekAnta pApa dikhalAyA hai / ' parantu ina tInoM pAThoMmeM, joki eka sAtha diye hue haiM, baDA bhArI rahasya rahA huA hai| vaha yaha hai upayukta tInoM pATha mokSaphalakI vivakSAse diye hue haiN| kyoMki yahA~ supAtradAnakI bAta calI hai| aura jo supAtra dAna hotA hai, usakA phala mokSa dikhalAyA hai / aura yahI bAta bhagavAn TIkAkArane bhI yoM likhI hai:__" sUtratrayeNApi cAnena mokSArthameva yadAnaM taccintitaM, yatpu. naranukampAdAnamaucityadAnaM vA tannacintitam " (pa0 612) ___ arthAt-uparyukta tInoM sUtroMse mokSArtha dAnakA hI vicAra kiyA gayA hai / aura anukampA aura ucitadAna kI yahAMpara cintA nahI
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 1 1 kI gaI hai / aura vicAra karanese bhI mAlUma ho sakatA hai kiyadi yahA~para mokSArtha dAnakI bAta na calI hotI to prathama ke do pATha meM zramaNa - mAhaNako denekI bAta na kahate - kintu sAmAnya hI kahate / jaba yaha bAta spaSTa huI ki ye tInoM pATha mokSArtha dAnake liye hI diye hue haiM, taba isa tRtIyapATha meM bhI mokSArtha dAnakI hI apekSA kI gaI hai / aura yaha to hama bhI svIkAra karate haiM ki- yadi asaMyamI - avirati - apratyAkhyAnI ko, supAtra samajha kara - ke - guru samajha karake - guNavAn samajha karake dAna diyA jAya, to isase ekAnta pApa avazya hI hotA hai / lekina isase anukaMpA kA niSedha hargija nahIM ho sktaa| hAM, yahA~ anukaMpAkA prakaraNa calA - hotA - anukaMpAkI vivakSA kI gaI hotI, to jarUra hama anukaMpA se ekAnta pApa mAna lete / parantu yaha to hai hI nahIM / aura hove - bhI kaise ? kyoMki - anukaMpAkA to niSedha, kahIM para bhI bhagavAnne nahIM kiyA hai| dekhiye, uparyukta tIsare pAThakI TIkAmeM bhI kahA hai: 1 "mokkhatthaM jaM dANaM taM para eso vihI samakkhAo | aNukaMpAdANaM puNa jiNehiM na kayAvi paDisiddhaM" // 1 // arthAt - yaha vidhi ( uparyukta tInapAThoMkI), mokSArtha dAnake prati kahI huI hai / aura anukaMpA dAnakA pratiSedha to kahIM para tIthaMkaroMne nahIM kiyA hai / / jaba aisA hI hai to phira anukaMpAse ekAnta pApa kaise mAnA jA sakatA hai ? | uparyukta tInoM pATha / tIsare pATha meM bhI ) anukaMpA dAnakA varNana nahIM hai, kintu, guru- sAdhu- pAtra mAna karake de, isakA varNana hai, aisA mAnanemeM eka aura bhI kAraNa hai / vaha yaha hai:
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahileke do pAThoMmeM, dAna denevAlekA nAma zramaNopAsaka rakkhA hai, vaise hI tIsare pAThameM bhI zramaNopAsaka hI dikhalAyA hai / isI prakAra, jaise prathamake do pAThoMmeM 'paDilAbhemANe kiM kajaI ? ' yaha prazna kiyA gayA hai, vaise hI tIsare pAThameM bhI paDilAbhemANe kiM kajaI ? ' yahI prazna kiyA gayA hai| . aba vicAranekI bAta hai ki-'paDilAbhe mANe' yaha zabdaprayoga vahA~ hI hotA hai,jahA~ pUjyabuddhise-gurubuddhise dAna diyA jAtA hai / aura jahA~ anukaMpAkI buddhi hotI hai, vahA~ ' paMDilAbhemANe' yaha zabda kahA hI nahIM jAtA hai / sUtroMmeM jahA~ 2 dAnazAlAoM vagairahake kArya dikhalAe hue haiM, joki khAsa anukaMpAkI buddhise kiye jAte haiM, vahA~ 'paDilAbhemANe ' yaha zabda milatA hI nahIM hai| pracalita vyavahArapara khyAla karanese bhI mAlUma ho sakatA hai ki. jaise sAdhu-munirAjako yaha kahA jAtA hai ki-mahArAja ' lAbha dIjiye' vaise kisI raMka-durbala-duHkhI manuSyako kucha denekI icchA hotI hai, taba yaha kahA nahIM jAtA hai ki Apa lAbha dIjiye' / kyoMki, yahA~ ' anukaMpA ' kA prasaMga hai, aura sAdhu-munirAjako, deneke samaya gurutvabuddhikA--supAtradAnakA prasaMga hai| taba kahanA hogA-mAnanA paDegA ki-tIsare pAThameM bhI prasaMga to mokSArthadAna hI hai, parantu, asaMyatI-avratI honepara bhI usameM gurutvabuddhi-pAtrabuddhi rakha karake denese ekAnta pApa dikhalAyA hai| aura anukaMpA dAnake liye to pAtrApAtrake vicAra hI karanekI AvazyakatA nahIM dikhalAI hai, to phira niSedha karanekI to bAta hI kyA ? jisakI puSTi hama pahile acchI taraha kara Ae haiM, isa liye punaH likhanekI AvazyakatA hI kyA hai ?
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 pyAra pAThaka, yahA~taka to hamane terApaMthiyoMkI hI yuktiyA~ko tathA ve sUtroMke jina pAThoMko Age karate haiM, unhIMpara vicAra kiyA / aba hama antameM anukaMpAkI puSTike aura katipaya pramANa likha kara isako samApta kreNge| ThANAMgasUtrake dazaveM ThANe ke pAThako dekha lIjiye / ThANAMgasUtrake dazaveM ThANemeM daza prakArake dAna dikhalAe haiN| ve dAna ' aNukaMpA saMgahe caiva bhayAkAluNie ti ya / - lajjAye gAraveNaM ca adhamme puNa sattame // 1 // dhamme ya aTThame vutte kAhiI ya kayaM ti y"| 1 anukaMpAdAna, 2 saMgrahadAna, 3 bhayadAna, 4 kAruNyadAna (zokadAna), 5 lajjAdAna, 6 gauravadAna, 7 adharmadAna, 8 dharmadAna, 9 kariSyatidAna aura 10 kRtadAna / ina daza prakArake dAnoMmeM sabase prathama ' anukaMpA' dAnako rakkhA gayA hai / isa anukaMpA dAnakA spaSTIkaraNa karate hue TIkAkAra, bhagavAna bhI kahate haiM ki - ___" anukaMpayA kRpayA dAnaM dInAnAthaviSayamanukaMpAdAnam , athavA anukaMpAto yaddAnaM tadanukaMpAdAnam / " arthAt anukaMpAse--kRpAse dIna-anAtha-saMbaMdhi jo dAna hai, usako athavA dayAse jo diyA jAtA hai, vaha anukaMpA dAna hai| phira yehI TIkAkAra zrIumAsvAtivAcakajIke zabdoMme bhI kahate haiM ki:"kRpaNe'nAthadaridre vyasanaprApte ca rogazokahate / yahIyate kRpAzaMdanukaMpA tadbhaveddAnam" // 1 //
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ arthAt-kRpaNa, anAtha, daridra, du kha prApta aura roga-zokase hanAye huko dayA se jo diyA jAtA hai, vaha anukaMpAdAna hai / aba bAlAIye, aise anukaMpA dAnakA kyoMkara niSedha ho / sakatA hai ? phira Age calIye / uttaradhyayana sUtrake 21 ve adhyayanameM kahA hai ki: " savvehiM bhUehi dayANukaMpI khaMtIkhame saMjayavaMbhayArI / sAvajjajogaM parivajjayaMto carijja bhikkhU susamAhi iNdie||13|| . (pR0 645 ) arthAt-samasta bhUtoMmeM hitopadezarUpa dayA karake, anukaMpA karanekA svabhAvabAlA, tattvIMcatavanarUpa kSAnti karake durvacanatADanAdi rUpa upasargoko sahana karanevAlA, saMyamI, brahmacArI, sAvadyayogoMkA parityAga karanevAlA aura vazIkRta hai indriyA~ jisakI aisA hoke sAdhu vicare / ___ aba dekhiye, isa gAthAmeM samasta jIvoMkI anukaMpA karanekA aura hita vAMchanekA kahA / phira bhI anukaMpAkA niSedha ho, yaha baDe Azcarya kI bAta hai| ___ kadAcit koI yaha kahe ki-" uparyukta gAthAmeM to anukaMpA karaneko kahA, parantu duHkhI jIvoMko duHkhase mukta karanekA aura zAtA upajAneko to nahIM kahA ? / '' lekina nahIM, yaha bhUla hai / jIvako nahIM mAranA, usIkA nAma anukaMpA-dayA nhiiN| hai, kintu jIvakI rakSA karanA-bacAnA--duHkhameMse mukta karanA isakA nAma anukaMpA-dayA hai / agara aisA na hotA to, bhagavAn bhagavatIsUtrake sAtaveM zatakake chaThaveM uddeze meM, prANAtipAta, prANAtipAtaviramaNa, prANAnukaMpA aura parapIr3ana ina cAra prakArake kAraNoMse cAra prakArake karma rUpa kArya kabhI na dikhalAte / kyoM-.
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 ki-' nahIM mAranA' aura ' anukaMpA-'- ye donoM eka hI arthake sUcaka hote to, prANAtipAta viramaNa ( jIvako mAranese haTanA ) se akarkaza vedanIyakarma aura prANakI anukaMpAse zAtAvedanIyakarma, aise bhinna 2 karma bhagavAn nahIM dikhalAte / dekhiye isa pAThakoH " asthi NaM bhaMte ! jIvANaM kakasaveyaNijjA kammA kajaMti ? haMtA asthi / kahaNNaM bhaMte ! jIvANaM kakkasaveyaNijjA kammA kati ? goyamA ! pANAivAerNa jAva micchAdasaNasalleNaM, evaM khalu goyamA ! jIvANaM kakkasaveyaNijjA kammA kajaMti / asthi NaM bhaite ! neraiyANaM kakasaveyaNijjA kammA kajjati ? goyamA ! evaM jAva vemANiyANaM // atthi NaM bhaMte ! jIvANaM akakasaveyaNijjA kammA kajjaMti ? haMtA asthi / kahaNaM bhaMte ! jIvANaM akakkasaveyaNijjA kammA kajjaMti ? goyamA ! pANAivAyaveramaNeNaM, jAva pariggahaveramaNeNaM, koha vivageNaM, jAva micchAdaMsaNasallavivegeNaM, evaM khalu goyamA ! jIvANaM akakkasaveyANijjA kammA kajjaMti / atthi NaM bhaMte ! neraiyANaM akkakasaveyaNijnA kammA kajjati? No iNahe samaThe, evaM jAva vemANiyANaM, Na varaM maNussANaM jaM jIvANaM // atthi NaM bhaMte ! jIvANaM sAyAveyaNijjA kammA kajjati ? haMtA asthi / kahaNNaM bhaMte ! jIvA sAyAveyaNijjA kammA kajjati ? goyamA ! pANANukaMpayAe, bhUyANukaMpayAe, jIvANu kaMpayAe, sattANukaMpayAe, bahUNaM pANANaM jAvasattANaM adukkhaNayAe, asoyaNayAe,ajUraNayAe, atippaNayAe, apiTTaNayAe, apariyAvaNayAe, evaM khalu goyamA ! jIvANaM sAyAveyaNijjA kammA kajnaMti, evaM neraiyANa vi, jAva vemANiyANaM // asthi NaM bhaMte ! jIvANaM asAyAveyaNijjA kammA kati ?
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 143 haMtA asthi / kaddaNNaM bhaMte ! jIvANaM asAyAveyaNijjA kammA kajjaMti ? goyamA ! paradukkhaNayAe, parasoyaNayAe, parajUra yAe, paratippaNayAe, parapiTTaNayAe, paraparitAvaNayAe, bahUNaM pANaNaM jAtra sattANaM dukkhaNayAe, soyaNayAe, jAva pariyAvaNayAe, evaM khalu goyamA ! jIvANaM asAyAveyaNijjA kammA kajjati, evaM neraiyANavi, jAva vemANayANaM // " ( patra 475 se 477 ) arthAt - he bhagavan ! jIva, karkaza vedanIyakarma utpanna kare ! kare / he bhagavan ! jIva karkaza vedanIya karma kaise utpanna kare ? gautama ! prANAtipAtase, yAvat mithyAdarzanazalya arthAt aThAraha pApoMse karkaza vedanIyakarma upArjana kareM / he bhagavan ! nArakI jIvoMko karkaza vedanIya karma utpanna hote haiM ? / hote haiM, yAvat vaimAnika jIvoMparyantako hote haiM / he bhagavan ! jIva akarkazavedanIya karma utpanna karate haiM ? karate haiN| he bhagavan ! akarkazavedanIya karma kaise utpanna hote haiM ?, he gautama ! prANAtipAtaviramaNase, yAvat parigraha viramaNase, aura krodhake tyAgase, yAvat mithyAdarzana zalyake tyAgase jIvoM ko akakaza vedanIyakarma utpanna hote haiM ? he bhagavan ! nArakIke jIvoMko akarkazavedanIya karma utpanna hote haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai, arthAt nahIM hote haiM, yAvat vaimAnika paryanta / lekina manuSyoMkoM to, jaise jIvako kahA, vaise samajhanA / arthAt manuSyoM ko yaha karma upArjana hote haiM / he bhagavan ! jIvoM ko zAtAvedanIya karma utpanna hote haiM ? hote haiM / he bhagavan ! kisa prakAra se zAtAvedanIyakarma utpanna hote
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 haiM ? he gautama! prANakI anukaMpAse, bhUtakI anukaMpAse, jIvakI anukaMpAse, saravakI anukaMpAse, aura bahuta prANIbhUta - jIva- saravoMko duHkha ke nahIM denese, dInapaneke nahIM karAnese, zokake nahIM karAnese, azru Adi nahIM karAnese, yaSTrayAdike tADanake abhAvase, za ke tapta karane ke abhAvase, jIva zAtAvedanIya karma upArjana karate haiM / isa prakAra nArakI ke jIvoMse lekara vaimAnika paryanta samajha lenA // 1 he bhagavan ! jIvoM ko azAtAvedanIya karma utpanna hote haiM ? hote haiM / he bhagavan ! jIvoM ko azAtAvedanIya karma kaise utpanna hote haiM ?, he gautama! parako duHsadenese, parako dInapanA karAnese, parako zoka karAne se, azru Adike giravAnele, yaSTavAdise tADana karanese, aura zarIra ko tata karanese tathA bahuta prANiyoM ko pIDana karanese, yAvat zarIrako tapta karanese jIva azAtAvedanIya karmako upArjana karatA hai / isa prakAra nArakI ke jIvoMse lekara vaimAnika paryanta samajha lenA // 6 aba vicArane kI bAta yaha hai ki - uparyukta pATha meM cAra prakAra ke kamoMke utpanna hone meM, kAraNa bhI bhinna bhinna hI dikhalAe haiM / isase spaSTa hotA hai ki - " jIvoMko nahIM mAranA, ' isIkA nAma anukaMpA' nahIM hai kintu eka jIvoMkI rakSA karanA - duHkhoMse mukta karanA, isI ko bhI kahate haiN| aura isase bhI anukaMpA karanI, yaha jAhira hotA hai / aba, AgamoMke pramANoMse anukaMpAkA vizeSa spaSTIkaraNa karakI AvazyakatA nahIM hai, to bhI yaha kahanA anucita na hogA ki-' niranukaMpA ' yaha anArya ke lakSaNoMme dikhalAI huI hai / jaise sUyagaDAMgasUtra ke prathama zrutaskaMdha ke pR0 262 meM anArthake lakSaNa dikhAte hue kahA hai ki:
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ "pAkA vaDA aNAripANiviNA kirA" isase bhI siddha huA ki-Arya puruSa, anukaMpIse rahita nahIM ho sakate / kahiye, isase baDhakara aura kyA kahA jA sakatA haiM ? / hama dAveke sAtha kaha sakate hai ki-cAhe paiMtAlIsa AgamAko dekha lIjiye, cAhe battIsa, lekina kisI sthAnameM anukaMpAkA niSedha nahIM dekhane meM aavegaa| ina AgamoMko hI kyoM ? hama pahile kaha Aye haiM, usI taraha saMsArake samasta dharmake, dharma granthoM ko dekha lIjiye, kisI meMse yaha nahIM pAyA jAyagA ki-'jIvoMkI rakSA nahIM karanI cAhiye-'jIvoM para davA nahIM karanI cAhiye-'jIvoMko nahIM bacAnA caahiye| yadi aise hI siddhAnta saMsAra meM pracalita hote Aja saMsArameM manuSya, manuSya hI nahIM kahe jAte, kintu unakA kucha aura hI nAma hotaa| hama kahate haiM ki-sUtra--siddhAntoMke una gUDha rahasyoM ko jAne dIjiye, hamAre. tattvavettAoMne-RSi-maharSiyoMne, una rahasyoMkA bhI makkhana nikAlakara, hamAre sAmane jo subhASita rakkhe haiM, unhIpara hama khyAla kare, to hameM mAlUma ho sakatA hai ki-anu. kaMpA kyA cIja haiM ? vaha hameM karane lAyaka hai yA nahIM ? / dekhiye, eka jagaha kahA haiM: " vidyA vivAdAya dhana,makSAya, - zani pareSAM priviiddnaay| khalasya sAdhoviparItatiH , ... bAmAya dAnAya ca rakSaNAya" // 1 // . . ..
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 arthArjanakA vidyA vivAdake liye, dhama madake liye, maura zakti isaroMke duHkha deneke liye hotI hai| kintu, sAdhu puruSakI isase viparItavRtti hotI hai| arthAt sAdhu-sajjanakI vidyA jJAnake liye, dhana dAnake liye aura zakti dUsaroMkI rakSA ke liye hotI hai / . kaisA uttama subhASita ! yadi isa eka hI subhASita para khayAla rakkhA jAya, to manuSyoMko mAlUma ho sakatA hai kidAna karanA aura jIvoMkI rakSA karanA, ye donoM manuSyoM ke parama kartavya hI haiN| + zAstrakArane to Age baDha karake yahA~taka kahA hai ki:"varSan kSArArNave'pyando muktAtvaM kvApi jAyate / sarveSAM dadato dAtuH pAtrayogo'pi saMbhavet " // 1 // arthAt - jo manuSya hamezAM detA hI rahatA hai- dAna karatA hI rahatA hai, usako kabhI na kabhI pAtrakA yoga mila hI jAtA hai, jaise kSArasamudra meM bhI varSate hue meghakA jala, kabhI na kabhI motI paneko bhI prApta kara letA hai / isa liye manuSyoMko hamezAM dAna dete hI rahanA cAhiye / yoM nahIM samajhanA cAhiye ki yaha to asaMyamI hai - yaha to atI hai, isakI kyA kara diyA jAya ? / nahIM, vratI - apratIkA, pAtraapAtrakA vicAra mokSArthadAnameM karanekA hai, anukaMpA dAnameM nahIM / isake liye kahA bhI hai ki: " iyaM mokSaphale dAne pAtrApAcavicAraNA / dayAdAnaM tu sarvajJairna kyApi pratiSidhyate " // 1 // arthAt yaha pAtrApAtrakA vicAra mokSaphala saMbaMdhI dAnameM karanekA hai, parantu dayA- dAma ( anukaMpA ) kA to sarvazaprabhune kahIM
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 147 bhI niSedha nahIM kiyaa| kyoMki- dInAya devavyA' yathA'dAt kRpayA prabhuH" svayaM paramAtmAne bhI apanA bhASAdevaduSyavastra, dIna aise brAhmaNako anukaMpAse diyA hI hai| phira isakA niSedha karanA-isameM pravRtti na karanA, yaha baDI bhArI ajJAnatAkA kahI jA sakatI hai| agara buddhimattAse vicAra kiyA jAya, to mAlUma ho sakatA hai ki-dharmake zobhita honemeM karuNA-anukaMpA hI eka kAraNa hai| balki yoMhI kyoM na kahA jAya ki dharmakA mUla hI dayA-anukaMpAkaruNA hai / sivAya anukaMpAke sivAya dayAke dharmarUpI vRkSa kabhI khaDA rahaHhI nahIM sakatA hai / isI liye eka kavine bhI kahA hai:" lakSmyA gArhasthyamakSNA mukhamamRtaruciH zyAmayAmbhoruhAtI bha; nyAyena rAjyaM vitaraNakalayA zrInRpo vikrameNa / nIrogatvena kAyaH kulamamalatayA nirmadatvena vidyA nirdambhatvena maitrI kimapi karuNayA bhAti dhrmo'nythaan"||1|| arthAt-gRhasthIpanA lakSmIse, mukha AMkhase, candra rAtrIse, trI patise, rAjya nyAyase, lakSmI dAna karanese, rAjA vikramase, zarIra nirogatvase, kula pavitratAse, vidyA nirabhimAnatAse, maitrI niSkapaTabhAvase aura dharma karuNAse zobhita hotA hai| anyathA nahIM / kahA~ taka kahA jAya ? deva aura dAnakI mahimA zAstroMmeM sthAna sthAnameM pAI jAtI hai| balki yoMhI agara kaha deM ki'saMsArake samasta zAstroMkA 'dAna aura dayA paranA' yahI sAra hai, ' to isameM jarA sI bhI atyukti nahIM kahI jA sakatI
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ amerakA mantimeM kinnalikhita bhAvanAle sAtha hilasilA' kI pUrNAhuti kI jAtI hai ki:-.. " isa zreyaskara udyama dvArA, puNyA mujhe upajA hai jo, ... mAzA karatA hU~ maiM, usase mithyAvibhramakA laya ho / aura isIse bhavijana pAo ziSapadake avicala pathako, rAgadveSa-vibhAva-timirase koI bhI andhA na bano" // 1 // " deveM sarva manuSya, dAna dilase duHkhI tathA dInako, pIDA-vihalakA pAlana kareM, rakkheM dayA bhAvako " / AzIrvAda yahI pradAna karake, sadbhAvanAse bhare, 'zikSA' pustakakA samApana yahI vidyA vinodI kare // 2 // bhapAnAmuphkArAya hitazikSAmimI vyadhAt / dharmAcAryapadopAsI zrIvidyAvijayo muniH // 3 // samAptaH
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1.0000000- // aham // -0000000000 Yogesge // paramaguruzrIvijayadharmasUribhyo namaH // zikSA-zataka. mitro! dekho eka jagatmeM aisA paMtha nirAlA hai, __mAne nahi kucha dharma-karma, mana mAnI mauja uDAtA hai| cetana-jaDakA bheda na jAne, zAstra kuzastra banAyA hai, * aise terApaMtha majabane jagameM gajaba macAyA hai // PAN suno sarva siddhAnta isIkA, sAra sAra dikhalAtA hU~, nahIM lekhinI mAne to bhI, hRdaya kaThora banAtA huuN| dayA dAnakA mUla ukhAr3A, pratimA patthara mAnA hai, aise terApaMtha majabane, jagameM gajaba macAyA hai / / Od jo anukaMpA mAnI jagane, usase bhI mukha moDA hai, . sAvadha-niravadya bheda dikhAkara, rAsa bhayaMkara jor3A hai| 1 terApaMtha matake utpAdaka bhIkhamIne, 'anukaMpA rAsa' banAyA hai, jisameM nirdayatAko ye saba bAteM likhI huI hai|
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0000000000000000000000 sUtroMmeM nahi bheda dikhAyA, apane Apa jamAyA hai, aise terApaMtha majabane, jagameM gajaba macAyA hai / * jo villI cUheko pakar3e, use nahIM chor3AtA hai, . billIko usameM dukha mAne, nirdayabhAva bar3hAtA hai| nahIM samajhate hI 'dukha denA', kisakA nAma kathAyA hai ? aise terApaMtha majabane, jagameM gajaba macAyA hai / " pAnIke viNa tar3apha rahA jana, Akula-vyAkula hotA ho, hAya hAyare! bApa muA! bole mujhako koI jala do| __ nahi denA usako bhI pAnI," aisA mata mana-mAnA hai, aise terApaMtha majabane, jagameM gajaba macAyA hai| "pAnI dekara use bacAveM, to pApoMko sevegA, anna khAyagA, jala pIegA, phira viSayoMko sevegA / ve saba hamako pApa lageMge, hamane kyoMki bacAyA hai, aise terApaMtha majabane, jagameM gajaba macAyA hai // ////// " jisa vADemeM gaueM rahatIM, usa vADemeM Aga lagI, mata kholo phATaka usakI tuma, kAraNa gaueM jiieNgii| jIkara ve to pApa kareMgI, " yaha upadeza sunAyA hai, aise terApaMtha majabane, jagameM gajaba macAyA hai // ////// ////// (2)
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0000000rerno...mo.mo. " kisI gRhasthakA ghara jalatA hai, usameM bahuta manuSya bhare, kilabila kilabila ve karate haiM, hAya mare! re hAya mre| para mata kholo kiMvADha usakA, " aisA dharma manAyA hai, aise terApaMtha majabane, jagameM gajaba macAyA hai / " gADA nIce baccA Ave, usako bhI na uThAo koI, maratA ho to marane do, ciMtA na karo jInekI koii| jInA-maranA kabhI na cAho" yaha siddhAnta dikhAyA hai, __ aise terApaMtha majabane, jagameM gajaba macAyA hai| * " sAdhu-saMtako kisI duSTane Akara phAMsI dInI hai, __bhogana do usako vaha apanI, jaisI karaNI kInI hai| mata kholo phAMsI usakI tuma, " aisA jJAna karAyA hai, aise terApaMtha majabane, jagameM gajaba macAyA hai // - "jADese marate ko mata do, kapaDekA TukaDA tuma eka, " " bhUkhoMko mata anna khilAo, esI manameM rakkho Teka" ! () aisI dayA prarUpI jisane, kyA kyA nahi dikhalAyA hai ? aise terApaMtha majabane, jagameM gajaba macAyA hai // 12 " koI mAre jIva mArgameM, paisA de mata chUDAo," ...000000000000000000000......
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ *** *** *** ***$*0*60** **C*** ***0*** C*6*0**$ C ******C***C***>< 66 66 " " sabala jIva durbalako mAre, dharma chuDAye mata mAno / " lAya bujhAo - kasAi mAro, donoM sama samajhAyA hai, aise terApaMtha majabane, jagameM gajaba macAyA hai // 13 " vidyAzAlA- dAnabhavana- haoNspiTala aura pAnIkI po, aise kAryoMke karanese, dharma-paMthako baiThe kho / " yahI bodha hai isI paMthakA, kyA hI tattva nikAlA hai ?, aise terApaMtha javane, jagameM gajaba macAyA hai // 14 " jIvoMkA jInA nahi cAheM " aisI DIMga aDAte haiM, phira bhI makkhI gire dAlameM, turata nikAla bacAte haiM / vAyukAyake jIva bacAneko pATA baMdhAyA hai, aise terApaMtha majabane, jagameM gajaba maMcAyA hai / / 15 " jIvoMkA hama taranA cAheM " isI bhUtake kAraNase, marateko sukhase ve dekheM, kyA hai aise tAraNase ? | AyA isakA yahI natIjA, dayA- dAna uThavAyA hai, aise terApaMtha majabane, jagameM gajaba macAyA hai || 16 yaha taranA ve bhI to cAheM: - kasAi nAma dharAte haiM, IzvarakA le nAma, pazuvrajakA jo jabhe karAte haiM / rahA pharaka kyA ina donoMmeM ? nahIM samajhameM AyA aise terApaMtha majabane, jagameM gajaba macAyA hai // hai, **066600*606 ( 4 ) *** *** *** *** ** ** ** **O***--*** *** ******
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ INCHICHCHCH ** *? ...O...O...... /go.........d 09660 **O 17 karU~ kahA~ taka varNana isakA ? bahuta viSaya kahanekA hai, dayA - vRkSako toDa diyA, bI boyA nirdayatAkA hai / ArdrabhAvako dUra kiyA, nija mana pASANa banAyA hai, aise terApaMtha majabane, jagameM gajaba macAyA hai // 18 6 dayA dayAkA nAma pukAreM, dayA nahIM jAneM lavaleza, duHkhIko dukhase choDAnA, ' kahI dayA yaha hI parameza / isI dayAko, para, nahIM jAneM, mAneM mana jo AyA hai, aise terApaMtha majabane, jagameM gajaba macAyA hai // 19. " jIva mAranese lagatA hai, pApa eka, mAre usako, pApa aThAroM lage usIko, marateko paripAle jo / " yaha siddhAnta khAsa hai isakA, isameM saba kucha AyA hai, aise terApaMtha jabane, jagameM gajaba macAyA hai // 20 "jo kucha denA so hamako do, mata do aura kisIko kucha, nahIM pAtra haiM aura jagat meM, hamahIko samajho saba kucha / " sAdhvAbhAsoMkI yaha zikSA, navIna paMtha calAyA hai, aise terApaMtha majabane, jagameM gajaba macAyA hai // 21 aba kucha suno sUtrakI bAteM, jo isane palaTAI haiM. nahIM samajhakara artha inhIMke, kuyuktiyA~ dikhalAI haiM / **C***C***O*** *6606. ( 5 ) CoooC ********* ***0*** 066066C/0660660666066000660oo.
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ jahA~ calI nahi eka, vahA~ taba 'prabhu cUke' dikhalAyA hai, aise terApaMtha majabane, jagameM gajaba macAyA hai // . 22 rayaNAdevIke ronese huA zAMka usa jinarikhako, ___ jJAtAke navaveM adhyayanameM 'karuNa' zabdako tuma dekho| . 'karuNa' zabdako 'karuNA' kahakara jhUThA artha lagAyA hai, aise terApaMtha majabane, jagameM DhoMga macAyA hai| diyA dAna vArSika, prabhune jaba, anukaMpAke Azayase, ___ bAra varSakA kaSTa batAveM, prabhuko, dAruNa vibhramase / dAna diyA saba arhantoMne, auroMko na kahAyA hai, aise terApaMtha majabane, jagameM DhoMga macAyA hai / / 24 prajJaptyAgama panarazatakaimeM, maMkhaliputra bacAyA hai, ___ 'anukaMpA' zabdake dekhate, 'prabhucUkA' darzAyA hai| cAra jJAnake svAmI prabhupara, yahI kalaMka lagAyA hai, aise terApaMtha majabane, jagameM DhoMga macAyA hai| 25 nirdoSI prabhu the, apramAdI, kabhI na cUke saMyamameM, zrIAcAre yahI batAyA, dekho navaveM adhyayana meM / 1 pRSTha 958-959 / 2 bhagavatIsUtra / 3 50 1217-1218 / 4 AcArAMgasatra / 5 pRSTha 150-152 / ..04.00 0000000000000000000
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'prabhu cUke' kA pATha nahIM, phira apane Apa dikhAyA hai, __ aise terApaMtha majabane, jagameM DhoMga macAyA hai| 26 araNakakA dRSTAnta batAkara, kaheM:-'na kI karuNA isane,' __ para karuNAkA kAma vahA~ kyA, suralIlA jAnI isane / 'nahi choDeMge dharma hamArA' yaha araNaka pharamAyA hai, aise terApaMtha majabane, jagameM DhoMga macAyA hai // 27 'nahIM karegA harja hamArA' yahI bAta isake manakI, phira yaha kyoMkara kare prArthanA, baniyoM ke saMrakSaNakI ? / jJAtasUtrameM spaSTa bAta hai, phira bhI jhUTha calAyA hai, . aise terApaMtha majabane, jagameM DhoMga macAyA hai // 28 mithilApati namirAya, 'RSIzvara' hokara caladeM jaMgalameM, ___ rudanakareM saba loga nagarake, apane apane maMdirameM / nahIM moha una para RSijIko, yahI satya pharamAyA hai, aise terApaMtha majabane, jagameM DhoMga macAyA hai| 29 gayA indra, ho vipra, vahA~para, moha-parIkSA karaneko, vaikriyadvArA purI jalAkara, pUche 'kyoM na ise dekho?'| isako bhI 'karuNA' batalAkara, dayA-dharma uThavAyA hai, . aise terApaMtha majabane, jagameM DhoMga macAyA hai // 1 pR0765 / ............romorrores (7)
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pratimAke sAdhana karaneko, pahu~cA maraghaTa gajamukumAla, ___ somalane Akara isake sira, bAMdhI hai miTTIkI pAla / usameM bhare jvalita aMgAre, yahI sUtrameM AyA hai, ___ aise terApaMtha majabane, jagameM DhoMga macAyA hai // kaheM, 'na kyoM anukaMpA kI prabhune,' yaha jhUTha batAte haiM, bhAvibhAvako jAneM prabhujI, nahIM prayatna uThAte haiN| isI nimittase karmanAza, prabhune isakA samajhAyA hai, aise terApaMtha majabane, jagameM DhoMga macAyA hai // 32 " "mahAvIrako hue anekoM kaSTa, deva-manu-tiryakse, kI nahi rakSA kyoM surapatine anukaMpAke kAraNase ?" sAra isIkA nahIM samajhate, dekho yaha batalAyA hai: aise terApaMtha majabane, jagameM DhoMga macAyA hai| AyA surapati sevA karane, jahA~ jinendra birAje haiM, .. ___ para, prabhune pharamAyA aise "jinanirapekSaka hote haiM / kareM karmakSaya svakIya balase" yogazAstrameM AyA hai, aise terApaMtha majabane, jagameM hoMga macAyA hai| * ceDA-koNika samarasamayameM, bhI hai sAra samajhanekA, 1 smazAna / 2 pR0 10 / (8)
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ ano.ko.0000000000000000.00 ___ "nahIM kiyA kyoM prayatana prabhune, jIvoMke pripaalnkaa"?| bhAvibhAvako jAneM jisase, nahIM prayatna karAyA hai, aise terApaMtha majabane, jagame DhoMga macAyA hai / / (35) * "culaNipiyAke sIna putrako mAre pauSadhazAlAmeM, para, nahi kI anukaMpA unapara, rahA dharmakI dRddh'taameN"| * prasaMga thA vaha moharAyakA, usako aura batAyA hai, () aise terApaMtha majabane, jagameM DhoMga macAyA hai / (36) mAtAke Anepara isane, kolAhalako bahuta kiyA, rajanIkA thA samaya, ataH vratabhaMga ise to kahI diyaa| sUtra upAsakameM yaha AyA, dayA-niSedha na AyA hai, aise terApaMtha majabane, jagameM DhoMga macAyA hai| (37) " maccha galAgala nitapati hotI, sAre dvIpa samudroMmeM, inako kyoM na bacAveM prabhujI, rahe indra jaba AjJAmeM ?" bhAvibhAvako jAneM jinavara, jaisA honevAlA hai, aise terApaMtha majabane, jagameM DheMga macAyA hai| (38) kai anukaMpA 'jinaAjJAmeM' kaiko 'AjJAbhinna ' gineM, nahIM bheda dikhalAe kahiMpara, phirabhI apane Apa girne / 1 pR0 140 / ...............orrorror
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ --*** ***O* ***O*** *** ***0*$$0$$$066606644 OSC 0$$$0 manamAne ye bheda dikhAkara, mUlatattva uThavAyA hai, aise terApaMtha majabaneM, jagameM DhoMga macAyA hai // 39 46 " nemanAthane pazuoMkI rakSA kI hai bhAvI dukhase, " dharmarucIne jIva bacAye, bhAvikAlameM maranese / " " meghakumarane sasaleko bhI isI prakAra rakhAyA hai, aise terApaMtha majabane, jagameM DhoMga macAyA hai // " " 40 ve anukaMpA jina AjhAmeM, inako AjJA rahita gine:" harikezI para bhakti jagAkara, yakSa, zarIra praveza kare / " dhAriNine anukaMpA lAkara icchita bhojana khAyA hai, aise terApaMtha majabane, jagameM DhoMga macAyA hai // 99 " 41 " hariNigameSI deva, dayAse SaT putroMko lAyA hai, " " anukaMpAse hI jinavarane, mekhaliputra bacAyA hai / 99 46 " " harikA IMTa uThAnA, " " surane jaladharako barasAyA hai ' aise terApaMtha majabane, jagameM DhoMga macAyA hai / / 42 kyA anukaMpA ho sakatI hai, prabhu AjJAse rahita kabhI ? duHkhanAzakI icchA to rakhate haiM, mAnavamAtra sabhI / phira bhI isako nahIM mAnate, yahI inhoMkI mAyA hai, aise terApaMtha majabane, jagameM DhoMga macAyA hai / / 1 gozALA. 40. *O***0***0$$$0$. (10) *** *** *** *** ***--***C***C***C*** *** ******* ****
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ " avatijIvana nahIM cAhanA' yaha sUtroMmeM AyA hai, nahIM samajha kara artha isIkA, isako yoM palaTAyA hai" avati jIvoMkA jInA nahi cAho, yaha batalAyA hai" aise terApaMya majabane, jagameM DhoMga macAyA hai| (44) aisA jhUThA artha samajhakara, dayA hRdayase kho DAlI, dAna-puNya zubhakaraNI apane hI hAthoMse dho DAlI / samakitako kho baiTha hRdayase, jo mithyAtva basAyA hai, aise terApaMtha majabane, jagameM DhoMga macAyA hai / . 45 pArzvanAthane sAMpa bacAyA, zAntinAthane kabutarako, nemanAthane pazu bacavAye, dekho una adhikAroMko / nahIM vratIthe, phira bhI unakA, kyoM rakSaNa karavAyA hai ? aise terApaMtha majabane, jagameM DhoMga macAyA hai| zAstroMmeM to yahI batAyA. zrAvaka yaha kahalAtA hai:____"sAta kSetrameM bhakti-premase dhanakA vyaya jo karatA hai| dIna dukhImeM dhanakA vyaya bhI jisane nitya karAyA hai, " aise terApaMtha majabane, jagameM DhoMga macAyA hai / 47 Q phira bhI isako nahIM mAnakara, dAna-puNya bhagavAyA hai, (11)
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ C zrAvaka-zrAvakako na khilAve, isako dharma batAyA hai| " dIna-dukhIko kuchabhI nahi de, yaha zrAvaka kahalAyA hai," . aise terApaMtha majabane, jagameM DhoMga macAyA hai| . 48 ekendriyAdi bheda dikhAye jIvoMke, jo sUtroMmeM, puNya-pApa bhI bhinna batAye, jIne-marane donoMmeM / nahIM mAnakara ina bhedoMko, sabako sama samajhAyA hai, __aise terApaMtha majabane, jagameM DhoMga macAyA hai // nahIM samajhameM AtA mujhako, kyoM ve roTI khAte haiM ? __isake badale baDe ajoMko, kyoM ve nahIM uDAte haiM ? / pApa lageMge donoMmeM sama, kAraNa, yahI manAyA hai, aise terApaMtha majabane, jagameM DhoMga macAyA hai / 000000000000000 'jIva mArakara jIva na rakhanA, ' yaha jo bAta banAte haiM, __ Ave yadyapi sAMDha sAmane, kaise bhAge jAte haiM ? / 'kyA bhaganemeM jIva na marate ?,' phira bhI jhUTha batAyA hai, aise terApaMtha majabane, jagameM DhoMga macAyA hai| dayA dayAkA nAma pukAreM, dayA kisIkI nAnI hai ? dayA rahI aMtara hI ghaTameM nahIM, baDA vaha pApI hai,| 1 bkroNko| ..........more.ro..mo... (2)
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ ore......Omero..no. isI dayAkA mUla uThAkara, krUrakarma phailAyA hai, aise terApaMtha majabaneM, jagameM DhoMga macAyA hai // 52 . dayA dAnakA mUla uThAyA, itanA bhI to nahIM kiyA, ___ apanI pUjA hI ke kAraNa, prabhupUjAko uThA diyaa| apanI pratimAko mAneM, jina-pratimAko na manAyA hai, aise terApaMtha majabane, jagameM DhoMga macAyA hai| sUtroMmeM to aura aura adhikAra jina pratimAkA hai, pATha chipAkara isakA, isane kRtya kiyA corIkA hai / prabhuvANIkI corI karake, sAhUkAra banAyA hai, __aise dekho ajaba majabane, jagameM gajaba macAyA hai // . jinapratimA-jinavANI, ye donoMkA hameM sahArA hai, mAneM inameM eka, use kyA kahanA ? yahI vicArA hai:'bApa vinAkA putra samajha lo' yahI ucita samajhAyA hai, aise dekho ajaba majabane, jagameM gajaba macAyA hai| jina pratimAke darzanase, darzana hI nirmala hotA hai, ___ 'darzana vratakA mUla kahAve, jina Agama yaha kahatA hai| * isI mUlakA mUla ukhADA, kyA hI jaga bharamAyA hai ?, aise dekho ajaba majabane, jagameM gajaba macAyA hai| ............00000000000... (13)
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ * bhejI pratimA abhayakuMvarane, Ardrakumarake pAsa sahI, dekha, huA usa samaya usIko 'jAtismaraNa' jJAna vahIM / muyagaDAMgake chaThe adhyayanameM, yaha adhikAra batAyA hai, aise dekho ajaba majabane, jagameM gajaba macAyA hai| kaheM kupaMthI 'bhejA oghA, ' nahIM tattvako socA hai, ogheko kahatA AbhUSaNa kyA ? usane jo socA hai| isI kalpanA hIke kAraNa, nahIM tattvako pAyA hai, aise dekho ajaba majabane, jagameM gajaba macAyA hai // doveine jina pratimA pUjI, hAtA yaha pharamAtA hai, spaSTa pATha milane para, kyoM yaha mUDhamatI zaramAtA hai ? / prabhupUjA-prabhudarzanake viNa, yoM hI janma gamAyA hai, aise dekho ajaba majabane, jagameM gajaba macAyA hai| deva-deviyoMko mAneM, phira jAkara nAka ghisAte haiM, prabhupatimAke Age jAneko, kyoM ye hicakAte haiM ? / nahIM zarama Ave inako, yaha navIna paMtha calAyA hai, aise dekho ajaba majabane, jagameM gajaba macAyA hai / / KO . 0 nAma ' ahiMsA ke dikhalAe, usameM 'pUjA' dikhalAI, 1 dvitIya zrutaskaMdhameM / 2 draupdii| 3 pR0 1255 / *.0..0.0.0.00000000ckro... (14)
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ I*** ***0............OHOHOHOHo...gomoni C*** Q***c****** >44 praznavyAkaraNasUtra kahe, yaha AMkha khola dekho bhAI / pakaDA so pakaDA yaha rakkhe, choDe nahi pakaDAyA hai, aise dekho ajaba majabane, jagameM gajaba macAyA hai // 61 samakita dhArI sUrayAbhane prabhupratimA pUjI dekho, isI sUtra yapaseNImeM nATaka bhI isakA dekho / spaSTa pATha honepara, kaisA phira, isako palaTAyA hai:aise dekho ajaba majabane, jagameM gajaba macAyA hai // 62 " nATakakI jaba AjJA mAMgI, vahA~ vIramabhu mauna rahe, " kaheM kupaMthI ' dharma kahatA, kyoM AjJA prabhu nahi dete ?' samajha nahIM isa nyAya nItikI: - 'aniSiddha, svIkRta hotA hai aise dekho ajaba majabane, jamameM gajaba macAyA hai // 63 agara na hotI prabhukI AjJA, jaba gautamane pUchA thA, kyoM karate varNana nATakakA ? kahate 'anucita hI yaha thA ' / ina bAtoMko nahIM samajhakara, Thoke jo mana AyA hai, aise dekho ajaba majabane, jagameM gajaba macAyA hai // 64 jina pratimAkI sevA karatA sAdhu, nirjarA karatA hai, aisA khullaMkhullA dekho, navyAkaraNa kahatA hai / 1 pR0 339 / 2 50 75 se / 3 pR0 415 / **O***0044+00 (84) **** ***O*** *** *** *** ***O***C***0**60*** ***
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ no.00 0000000000000 bhAva-bhaktikA pATha dikhAyA, phira bhI mUMha chipAyA hai, __ aise dekho ajaba majabane, jagameM gajaba macAyA hai| A jina pratimAkI pUjA karanevAlA samyagdRSTI hai, __ pUjAse jo vimukha rahA nara, vaha to mithyAdRSTI hai| mahAkalpake isI pAThako, jisane nahIM manAyA hai, aise dekho ajaba majabane, jagameM gajaba macAyA hai| jaba ANaMdane vrata liye, usa samaya pratijJA yaha kI hai:_ 'anya tIrthaka deva na vAdu' pratimA siddha isIse hai| akkala nahIM ThikAne jisakI, mUDha paMtha bharamAyA hai, . aise dekho ajaba manabane, jagameM gajaba macAyA hai / 67 jina pratimAkI taraha sAdhukI sevA karane vAleko, dIrghAyuSya zubha karma baMdhAte, dekho vIje ThAneko / upamAse pratimAkI pUjA, nahIM hRdayameM lAyA hai, aise dekho ajaba majabane, jagameM gajaba macAyA hai // 68 isI sUtrameM phira bhI dekho, ThavaNA satya batAyA hai, nikSepe jo cAra batAye, usameM ThavaNA AyA hai| ina sabako bhI nahIM mAnakara, kaisA aiba lagAyA hai, aise dekho ajaba majabane, jagameM gajaba macAyA hai| 1 maNAMgasUtra pR0 117 .............3000.03.0.0..0.me.nio... O (16)
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ *** *** *** ***06660666066*0$$$0$660666066*0**** $$0044 69 ubabAi 'arihaMta ceiyANi, ' kyA yaha pATha batAtA hai ?, aMbar3ane bhI pratimA pUjI, yahI sUtra dikhalAtA hai / apane gharakI bAta na jAneM, jhUThA DhoMga macAyA hai, aise dekho ajaba majabane, jagameM gajaba macAyA hai // 70 satara bhedase jinapratimAkI, pUjAkA adhikAra kahA, isI sUtra royapaseNI meM, pratimAko 'jinasadRza' kahA / 'niHzreyasa' kA phalabhI AyA, phira bhI haTha pakaDAyA hai, aise dekho ajaba majabane jagameM gajaba macAyA hai // 71 AloyaNa vidhi calI sUtrameM, usameM bhI yaha darzAyAH" sAdhu, pAsa prabhupratimAke jA, AloyaNa le " yaha AyA / kareM artha, isakA kyA ve jo, jinane mukha baMdhAyA hai ?, aise dekho ajaba majabane jagameM gajaba macAyA hai || 72 bharatarAyane aSTApada para, maNimaya biMba bharAye haiM, gautamasvAmI jinavaMdanake hetu yahA~ para Aye haiM / saMpratine bhI savAkroDa jina biMboMko banavAyA hai, aise dekho ajaba majabane jagameM gajaba macAyA hai // 73 mahAniziyameM yahI batAyA, 'jo jinabiMba bharAtA hai, 1 pR0 2.96 - 297 / 2 pR0 190 / *0*** ***O*** *** **6066804< ( 17 ) ***C***0d** ***0*4C/06660664066*0**40***0****
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0*** ***0*$*0*$* ***0*$*0*** ***0***O***O***$ $$04. zrAvaka karaNI vahI pAlakara, svarga bAraveM jAtA hai'| isa karaNIko nahIM mAnakara, samakita bIja jalAyA hai, aise dekho ajaba majabane jagameM gajaba macAyA hai // 74 pratimAkA AkAra dekha kara, aura maccha bhI bUjhe haiM, samakita pAkara jAtismaraNase, pUrvabhavako pekhe haiM / tisapara mAneM nahIM, jinhoMne saccA artha curAyA hai, aise dekho ajaba majabane jagameM gajaba macAyA hai || 75 aMga pAMcaveMmeM gaNadharane, brAhmI lipiko vAMdI hai, phira bhI pratimA niMdakane, pUrI niMdA ThokI hai / suno kutarkoM ko bhI isake, jinase jaga bharamAyA hai, aise dekho ajaba majabane jagameM gajaba macAyA hai || 76 kaheM kupaMthI, "pattharakI gau kyA hamako paya detI hai ? isI tarahase patthara kI pratimA na hameM kucha detI hai" / kahA khUba, akkalakA paricaya apane Apa karAyA hai, aise dekho ajaba majabane jagameM gajaba macAyA hai // 77 pattharakI gause kyA hamako gaukA jJAna na hotA hai ? aise hI jinapratimAse, jinakA udbodhana hotA hai / 1 bhagavatIsUtra / 2 tIrthaMkarakA / 3 jJAna / **c***c***c***C (18) O ****O***066606**O***O***0*6*--666066d066*0*** **
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ to... ... ... ... ... ... ... kahiye, mAtA-putrI-bomeM kyoMkara bheda manAyA hai ? aise dekho ajaba majabane jagameM gajaba macAyA hai // 78 nAma mAtrake hI lenese, iSTa-siddhi kyA hotI hai ? _ nAma raTo dinabhara laDDakA bhUkha naSTa kyA hotI hai ? / nAma-mUrti ina donoMse hI kAryasiddha dikhalAyA hai, ___ aise dekho ajaba majabane jagameM gajaba macAyA hai // 79 sAdhu kadAcit paghar3I pahane, kyA vaha sAdhu kahAvegA ? ___sAdhu mAnate loka veSase, nahiM to 'gehI hovegaa| nahIM mUrti, to hai kyA yaha bhI ? kyoM kulako lajavAyA hai, aise dekho ajaba majabane jagameM gajaba macAyA hai / jinasUtroMko 'prabhuvANI' kahate haiM, isako bhI dekho, prabhuvANI to calI gaI, aba banI mUrti usako pekho| phira bhI pratimAko nahi mAne, polaMpola calAyA hai, aise dekho ajaba majabane jagameM gajaba macAyA hai // pratimAmeM yaha zakti rahI hai, pariNAmoM badalAnekI, jaise ciMtrita vanitAoMmeM, 'isase na vahA~ rahanekI / AjJA tIrthakarane dI hai| yaha manameM na jacAyA hai, aise dekho ajaba majabane jagameM gajaba macAyA hai / 1 gRhastha / 2 striyoM ke citroMmeM / ...........no.mo......... - (19)
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ no...0.00000000000000.ron. 82 * aba kucha suno majekI bAteM, jo hai cUraNakI golI, dekara, mitro ! khatama karuM basa, itanemeM isakI holii| veSa aura AcAra inhoMne, zAstraviruddha rakhAyA hai, dekho aise ajaba majabane, apanA janma gamAyA hai // jainIkA to nAma dharAveM, nahIM jainakA leza rahA, AcAroMko chor3a, veSako tor3a, daityakA rUpa dharA / maile kapar3e rakkheM, mAno telI rAjA AyA hai, dekho aise ajaba majabane, apanA janma gamAyA hai / mukhapara pATA bAMdhA, laMbA pUMcha bagalameM mArA hai, kapar3ekI gAtI bAMdhI, yaha dekho bhIla ga~vArA hai| nahIM veSa muniyoMkA hai yaha, apane Apa gharAyA hai, dekho aise ajaba majabane, apanA janma gamAyA hai // zAstroMmeM nahi yaha pharamAyA:- mukhapara pATA bAMdho tuma', sApha sApha to yahI kahAH-'jaba bolo yatanA rakkho tum|' . kahA isImeM dharma 'vIrane, kyoM isako na manAyA hai ? dekho aise ajaba majabane, apanA janma gamAyA hai // 1 mhaaviirsvaamiine| +000000000000rso.. (20) ()
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ ro...0.0.0.00......0.0000 gautamasvAmI gaye mRgAvatIke vahA~, jaba yahI kahA:___ 'bhagavan ! mukhako bAMdho' aisA zrIvipArkameM sApha kahA / bAMdhI ho, to kyoMkara kahatI ? isameM kucha na vicArA hai, dekho aise ajaba majabane, apanA janma gamAyA hai| AvazyakameM vidhi batalAI, kAussagake karanekI, muhapattI hAthameM kahI hai, phira bhI mukhako de taalii| dazavakAlika aura anekoM, sUtroMmeM batalAyA hai, dekho aise ajaba majabane, apanA janma gamAyA hai| 88 daMDA rakhanekA dikhalAyA, bhagavatyAdi anekoMmeM, phira bhI isako nahIM raheM, karate aise saba bAtoMmeM / bAta eka bhI nahIM rakhI, sAdhakA veSa lajAyA hai, dekho aise ajaba majabane, apanA janma gamAyA hai| 000 saba cIjoMko khAnevAle, banakara baiThe bAvAjI, ___ 'khamA', 'pUjyaparamezvara' meM, haiM aura bane pUre kaajii| vAsi-vidala aura madhu-makkhana bhI, jo AyA, sokhAyA hai, dekho aise ajaba majabane, apanA janma gamAyA hai / lAlA kara, AryAeM detI hai, jo haradama rahatI haiM, 1 .22 / 2 AvazyakaniyukkimeM, kAussagake adhikaarmeN| 3 saadhviieN| (21)
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAsa inhIMke baiTha majese bhojanako karavAtI haiN| lalanAoMkA Dhera hamezA, dinabhara pAsa jamAyA hai, dekho aise ajaba majabane, apanA janma gamAyA hai| eka divasake antarase, usa gharameM bhikSA jAte haiM, ___halavA-pUrI aura rAyatA, saba kucha hI le Ate haiN| ASAkarmI doSa na dekheM, sabako isane khAyA hai, dekho aise ajaba majabane, apanA janma gamAyA hai / kaccA pAnI pieM rAkhakA, jo sUtroMmeM nahIM kahA, ___ barataNake dhoaNako leleM, jisameM haiM ucchiSTa bharA / aise karanese apane para 'mleccha ' kalaMka lagAyA hai, dekho aise ajaba majabane, apanA janma gamAyA hai / 93 ajaba bAta, rakhate hI nahi haiM, rAtrisamayameM pAnIko, karate kyA hoMge yaha soco, jaba jAveM ve jaMgalako ? / azucI rakhanekA to dekho, daMDa niziyameM AyA hai, dekho aise ajaba majabane, apanA janma gamAyA hai / 0000000000000000000000000000000000... 'rajasvalA' yaha dharma na mAne, mAneM phor3A phUTA hai, usase bhI bhikSA maMgAveM, saba kucha isako chUTA hai| karuM kahA~ taka zlAghA isakI ? dharma-karma saba khoyA hai, dekho aise ajaba majabane, apanA janma gamAyA hai / 1 rajasvalAvAlI strose| * (22)
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ no.000000000000000000000000 bAhira kAle, bhItarakAle, kAle kRtya karAte haiM, kUr3a-kapaTakI khAna samajha lo, ADaMbara rakhavAte haiM / sUtra-arthakA bheda na jAneM, bholA jaga bharamAyA hai, dekho aise ajaba majabane, apanA janma gamAyA hai| saba tIrthoMko chor3a jagatke, Apa tIrtha bana baiThe haiM, gAgA kara gItoMko dinabhara, mUDhoMko bahakAte haiM / zAstroMkI to bAta na karate, Thoka diyA mana AyA hai, dekho aise ajaba majabane, apanA janma gamAyA hai / tIrthezvara' kA artha na jAneM, tIrthezvara bana baiThe haiM, _ 'khamA' 'ghaNI khammA' kI dhunameM, phUle nahIM samAte haiN| jA pUchA yadi prazna kisIne, basa, aghaDA uThavAyA hai, dekho aise ajaba majabane, apanA janma gamAyA hai / / 'deva' gineM ve bhIkhamajIko, 'guru' mAneM kAlUjIko, __ 'dharma' prarUpA bhIkhamakA hai, chor3e prAktana pUjyoMko / inhIM tIna tattvoMko le kara, dhokA paMtha calAyA hai, dekho aise ajaba majabane, apanA janma gamAyA hai / / 'tIrthakara' kA nAma chuDAkara, 'bhIkhama' nAma sikhAte haiM, 1 prAcIna-pUrvake / (25)
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ morock.0.00000onore 'bhIbhArAjimamADAkA' kI mAlA nitya phirAte haiN| isI tarahase sabakucha pherA, yaha pAkhaMDa bar3hAyA hai, dekho aise ajaba majabane, apanA janma gAyA hai| O 'karo kabhI mata saMgata isakI,' antimakI yaha zikSA hai, 'mAno merA vacana hRdayase,' basa, yaha merI bhikSA hai / snehimitrako zataka sunAo, jo isa matameM calatA hai, sevo dAna-kyA-jinapratimA, jisase pApa pigalatA hai| 000000000000 mujhameM jarA nahi zakti hai, pada jor3anekI bhI sahI, ____ bhASA na hindI jAnatA, phira aura kyA kahanA yahI! to bhI kRpAse dharmagurukI, bhAva aMtara jo bhare, vyakta kara, unako jagatke sAmane vidyAdhare / gupAhAva (rAja.) jena jJAna bhaMDAra zrI jaina poravAla paMca . 1 bhIkhama, mAramala, rAyacaMda jItamala, magharAja, mANakacanda, DAlacaMda aura kAlurAma, ina AThoMke AdyakSaroMko milAkara terApaMthI loga mAlA phirAte haiN| () (24)
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ lIjiye. vaha -samasta sAhityapremI jisakI pratIkSA kara rahe the zrIjainasAhityasammelana vivaraNa chapakara tayyAra ho gayA ! __isa vivaraNameM Apa kyA kyA par3heMge ? jaina sAhitya saMbaMdhi, pAzcAtya evaM etaddezIya jaina tathA jainetara vidvAnoM ke lagabhaga 25 aarttikl| aura kyA ? DaoN. satIzacandravidyAbhUSaNa ema e. pI eca. DI. tathA DaoN0 harmana jekobIke bar3e mArkeke bhASaNa! phIra bhI kucha hai ? ho. -adhive nameM pAsa hue prastAva tathA prastAvoMke prasaM-gameM bhinna 2 vaktAoMke diye hue mahattvapUrNa vyAkhyAna bhI zAmila haiN| dAma sirpha 1) rupayA hI hai| patA:zrI yazovijayajenagraMthamAlA oNphIsa. khArageTa, bhAvanagara-(kAThiAvADa.)
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ OSSAKS terApaMtha-matasamIkSA. isa pustakameM, terApaMtha-pratakI utpatti, terApaMthiyoM ke ra sthUla mantavya, pAlImeM terApaMthiyoMke sAtha jo carcA huI, usakA sArA vRttAnta, terApaMthiyoM ke pUche hura teIsa praznoM ke uttara aura antameM terApaMthiyoMko pUDhale hae 75 prazna diye gahAmati pUjAkI, isa pustakameM, ki pAse acchI taraha viddhi kI gaI hai| isa pustakako / avazya maMgavA kara dekhiye / / gilanekA patA:zrIyazovijaya jaina graMthamAlA oNphIla. svArageTa. bhAvanagara-kAThiyAvAda SoSSSSSSSSSS SROSARSeso rAmaka. yaha zataka bhI bar3A hI majedAra hai| kavitA aisIpI madhura aura cittAkarSaka banI hai ki jisako tAroha hama nahIM kara sakate / terApaMthiyoMkI dayA, mUrtipUjA aura annoM unake AcAroMkI aiso to phoTU lI gaI hai, ki jisako deva, pAThaka bahuta hI khuza ho jAyeMge / zItra maMgavA choniye| patA:-- zrIvamovijayajainagraMthamAga Aphisa khArageTa. bhAvanagara-kAThiyAvAhA