Book Title: Syadvada Ratnakar Part 1
Author(s): Vadidevsuri, Motilal Laghaji
Publisher: Motilal Laghaji
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009662/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aho ratanAnA graMtha jIrNoddhAra 300 000000 1000000 -: saMyojaka : zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra zA. vimaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-380005. mo. 94265 85904 (o.) 079-22132543 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aho zrutajJAnama" graMtha jIrNodhdhAra 91 syAdvAda ratnAkara bhAga-1 : dravya sahAyaka : pa.pU. AgamoddhAraka AnaMdasAgarasUrIzvarajI ma.sA.nA samudAyanA pUjya sAdhvIjI zrI jItendrazrIjI ma.sA.nA ziSyA pUjya sAdhvIjI zrI indriyadamAzrIjI ma.sA.nA ziSyA pUjya sAdhvIjI zrI AtmajayAzrIjI ma.sA., pUjya sAdhvIjI zrI muktiratnAzrIjI ma.sA., pUjya sAdhvIjI zrI virAgaratnAzrIjI ma.sA., pUjya sAdhvIjI zrI bhaktiratnAzrIjI ma.sA. Adi ThANA-4 nI preraNAthI zrI hIrAlAla maNIlAlanA, baMgalAmAM, gIradharanagara, zAhIbAga ArAdhanA karatI zrAvikAonI jJAnakhAtAnI upajamAMthI dasaMyojaka . zAha bAbulAla saremala beDAvALA zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAna bhaMDAra zA. vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-380005 (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 saMvata 2067 I.sa. 2011 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "Aho Shrut Gyanam" Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha 238 286 54 007 810 850 322 280 162 302 aho zrutajJAnama graMtha jIrNoddhAra- saMvata 2065 (I. 2009- seTa naM-1 kramAMka pustakanuM nAma kartA-TIkAkAsaMpAdaka 001 | zrI naMdIsUtra avacUrI pU. vikramasUrijIma.sA. 002 | zrI uttarAdhyayana sUtra cUrNI pU. jinadAsagaNicUrNIkAra / | 003 zrI arhadrItA-bhagavadgItA pU. meghavijayajI gaNima.sA. 004 zrI arhaccUDAmaNisArasaTIkaH pU. bhadrabAhusvAmIma.sA. 005 | zrI yUkti prakAzasUtraM | pU. padmasAgarajI gaNima.sA. 006 | zrI mAnatuGgazAstram | pU. mAnatuMgavijayajIma.sA. aparAjitapRcchA | zrI bI. bhaTTAcArya 008 zilpasmRti vAstu vidyAyAm | zrI naMdalAla cunilAlasomapurA 009 zilparatnambhAga-1 | zrIkumAra ke. sabhAtsavazAstrI 010 | zilparatnambhAga-2 | zrIkumAra ke. sabhAtsavazAstrI 011 prAsAdatilaka zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 012 | kAzyazilpam zrI vinAyaka gaNeza ApaTe 013 prAsAdamaJjarI zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 014 | rAjavallabha yAne zilpazAstra zrI nArAyaNa bhAratIgosAI 015 zilpadIpaka | zrI gaMgAdharajI praNIta | vAstusAra zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 017 dIpArNava uttarArdha | zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI jinaprAsAdamArtaDa zrI naMdalAla cunIlAla somapurA | jaina graMthAvalI | zrI jaina zvetAmbarakonphransa 020 hIrakalaza jainajyotiSa zrI himmatarAmamahAzaMkara jAnI nyAyapravezaH bhAga-1 | zrI AnaMdazaMkara bI.dhruva 022 | dIpArNavapUrvArdha zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 023 anekAntajayapatAkAkhyaM bhAga pU. municaMdrasUrijIma.sA. | anekAntajayapatAkAkhyaM bhAga2 | zrI eca. Ara. kApaDIA 025 | prAkRtavyAkaraNabhASAMtara saha zrI becaradAsa jIvarAjadozI tatpopaplavasiMhaH | zrI jayarAzI bhaTTa bI. bhaTTAcArya | 027 zaktivAdAdarzaH zrI sudarzanAcAryazAstrI 156 352 120 88 110 018 498 019 502 454 021 226 640 452 024 500 454 188 026 214 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 028 029 030 031 032 033 034 035 036 037 038 039 040 041 042 043 044 045 046 047 048 049 050 051 052 053 054 kSIrArNava vedhavAstu prabhAkara zilparatnAkara prAsAda maMDana zrI siddhahema bRhadvRtti bRhannyAsa adhyAya? zrI siddhahema bRhadvRtti bRhannyAsa adhyAyara zrI siddhama bRhadvRtti bRhannyAsa adhyAya3 (1) zrI siddhahema bRhadvRtti bRhannyAsa adhyAya (2) (3) zrI siddhama bRhadvRtti bRhannyAsa adhyAya 5 vAstunighaMTu tilakamannarI bhAga-1 tilakamannarI bhAga-2 tilakamannarI bhAga-3 saptasanmAna mahAkAvyam saptabhaGImimAMsA nyAyAvatAra vyutpattivAda guDhArthatattvAloka sAmAnyaniyukti guDhArthatattvAloka saptabhaGInayapradIpa bAlabodhinIvivRttiH vyutpattivAda zAstrArthakalA TIkA nayopadeza bhAga-1 tarakiNItaraNI nayopadeza bhAga-2 tarakiNItaraNI nyAyasamuccaya syAdyArthaprakAzaH dina zuddhi prakaraNa bRhad dhAraNA yaMtra jyotirmahodaya zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI narmadAzaMkara zAstrI paM. bhagavAnadAsa jaina pU. lAvaNyasUrijIma. sA. pU. bhAvabyasUrinIma.sA. pU. bhAvanyasUrinIma.sA. pU. lAvaNyasUrijIma. sA. pU. bhAvabyasUrinIma.sA. prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurA pU. lAvaNyasUrijI pU. lAvaNyasUrijI pU. lAvaNyasUrijI pU. vijayaamRtasUrizvarajI pU. paM. zivAnandavijayajI satiSacaMdra vidyAbhUSaNa zrI dharmadattasUri (bacchA jhA) zrI dharmadattasUri (bacchA jhA) pU. lAvaNyasUrijI zrIveNImAdhava zAstrI pU. lAvaNyasUrijI pU. lAvaNyasUrijI pU. lAvaNyasUrijI pU. lAvaNyasUrijI pU. darzanavijayajI pU. darzanavijayajI saM. pU. akSayavijayajI 414 192 824 288 520 578 278 252 324 302 196 190 202 480 228 60 218 190 138 296 210 274 286 216 532 113 112 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAdaka | pRSTha ! 160 202 48 322 aho zrutajJAnama graMtha jIrNoddhAra- saMvata 2066 (I. 2010 - seTa naM-2 krama pustakanuM nAma bhASA kartA-TIkAkA(saMpAdaka 055 | zrI siddhahema bRhadvatti bUdanyAsa adhyAya-6 pU. lAvaNyasUrijIma.sA. 296 056 | vividha tIrtha kalpa pU. jinavijayajI ma.sA. 057 | bhAratIya haina zrama saMskRti sane manA zu4. pU. pUNyavijayajI ma.sA. 164 058 | siddhAntalakSaNagUDhArtha tattvalokaH | saM zrI dharmadattasUri / 059 vyApti paJcaka vivRtti TIkA zrI dharmadattasUri 0608na saMgIta rAjamAtA | . zrI mAMgaroLa jaina saMgIta maMDaLI 306 061 caturviMzatIprabandha (prabaMdha koza) | zrI rasikalAla eca. kApaDIA | 062 vyutpattivAda Adarza vyAkhyayA saMpUrNa 6 adhyAya saM zrI sudarzanAcArya 668 | 063 candraprabhA hemakaumudI pU. meghavijayajI gaNi 516 064 viveka vilAsa saM/J. | zrI dAmodara goviMdAcArya 268 065 | paJcazatI prabodha prabaMdha saM pU. mRgendravijayajI ma.sA. 456 066 sanmatitattvasopAnam |saM pU. labdhisUrijI ma.sA. 0676zamAdA hI guzanuvAI | gu4. pU. hemasAgarasUrijI ma.sA. 638 068 moharAjAparAjayam saM pU. caturavijayajI ma.sA. 192 069 | kriyAkoza saM/hiM zrI mohanalAla bAMThiyA 428 070 | kAlikAcAryakathAsaMgraha saM/J. zrI aMbAlAla premacaMda | 071 sAmAnyanirukti caMdrakalA kalAvilAsa TIkA saM. zrI vAmAcaraNa bhaTTAcArya | 308 072 | janmasamudrajAtaka saM/hiM zrI bhagavAnadAsa jaina 128 073| meghamahodaya varSaprabodha saM/hiM zrI bhagavAnadAsa jaina 532 0748na sAmudrinai iya jthI J4. zrI himmatarAma mahAzaMkara jAnI 0758na yitra ilpadrbha sAga-1 44. zrI sArAbhAI navAba 374 420 406 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 076 | jana vine jaina citra kalpadruma bhAga-2 7 saMgIta nATya rUpAvalI 7 | bhAratanAM jaina tIrtho ane tenuM zilpa sthApatya 079 | zilpa citAmaNi bhAga-1 080 | bRhad zilpa zAstra bhAga-1 114 08 | bRhad zilpa zAstra bhAga-2 082 bRhad zilpa zAstra bhAga-3 083 AyurvedanA anubhUta prayogo bhAga-1 084 | kalyANa kAraka 085 | vizvanayana voza 086 | kathA ratna koza bhAga-1 087 kathA ratna koza bhAga-2 hastasagnIvanamAM | guja. | zrI sArAmAkuM navAva 238 | guja. | zrI vidyA saramA navAva 194 guja. | zrI sArAmArUM navAva 192 guja. | zrI manasuhAnAnna muvamana | 254 guja. | zrI gagannAtha maMvArIma 260 guja. | zrI nAganAtha maMvArama 238 guja. | zrI navInnAtha maMvArama 260 guja. | pU. varAntisAgaranI guja. | zrI vardhamAna pArzvanAtha zAstrI 910 saM./hiM zrI naMdalAla zarmA 436 guja. | zrI levalAsa navarAna kozI 336 | guja. | zrI levalAsa navarAna tozI | 230 saM. | pU. me vinayanI pU.savinayana, pU. puNyavijayajI | AcArya zrI vijayadarzanasUrijI 560 088 . 322 114 089 e%caturvizatikA 090 sammati taka mahArNavAvatArikA Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra pRSTha 272 92 240 93 254 282 95 118 466 saMyojaka-zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 - ahoshrut.bs@gmail.com zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-05. aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra-saMvata 2067 (I. 2011) seTa naM.-3 prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI skena DIvIDI banAI usakI suucii|yh pustake vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| krama pustaka nAma kartA/TIkAkAra bhASA saMpAdaka/prakAzaka |91 syAdvAda ratnAkara bhAga-1 vAdidevasUrijI motIlAla lAghAjI punA syAdavAda ratnAkara bhAga-2 vAdidevasUrijI motIlAla lAghAjI punA syAdavAda ratnAkara bhAga-3 vAdidevasUrijI motIlAla lAghAjI punA syAvAda ratnAkara bhAga-4 vAdidevasUrijI motIlAla lAghAjI punA syAvAda ratnAkara bhAga-5 vAdidevasUrijI motIlAla lAghAjI punA 96 pavitra kalpasUtra puNyavijayajI saM./aM sArAbhAI navAba 97 samarAGgaNa sUtradhAra bhAga-1 | bhojadevasaM . TI. gaNapati zAstrI samarAGgaNa sUtradhAra bhAga-2 bhojadeva TI. gaNapati zAstrI 99 . | bhuvanadIpaka padmaprabhasUrijI saM. veMkaTeza presa | 100 | gAthAsahastrI samayasuMdarajI saM. sukhalAlajI bhAratIya prAcIna lipImAlA gaurIzaMkara ojhA hindI munzIrAma manohararAma 102 zabdaratnAkara sAdhusundarajI haragovindadAsa becaradAsa 103 | subodhavANI prakAza nyAyavijayajI saM./gu hemacaMdrAcArya jaina sabhA 104 laghu prabaMdha saMgraha jayaMta pI. ThAkara orIenTa isTI. baroDA 105 | jaina stotra saMcaya-1-2-3 mANikyasAgarasUrijI AgamoddhAraka sabhA 106 | sanmatitarka prakaraNa bhAga-1,2,3 siddhasena divAkara sukhalAla saMghavI sanmatitarka prakaraNa bhAga-4,5 siddhasena divAkara sukhalAla saMghavI 108 | nyAyasAra - nyAyatAtparyadIpikA satiSacaMdra vidyAbhUSaNa esiyATIka sosAyaTI 342 98 362 134 70 101 316 224 612 307 250 514 107 454 354 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 saM./hi 337 110 saM./hi 354 111 372 112 saM./hi saM./hi saM./hi 142 113 336 364 saM./gu saM./gu puraNacaMdra nAhara puraNacaMdra nAhara puraNacaMdra nAhara jinadattasUri jJAnabhaMDAra aravinda dhAmaNiyA yazovijayajI graMthamALA | yazovijayajI graMthamALA | nAhaTA bradharsa | jaina AtmAnaMda sabhA jaina AtmAnaMda sabhA | phArbasa gujarAtI sabhA phArbasa gujarAtI sabhA | phArbasa gujarAtI sabhA 218 116 656 122 jaina lekha saMgraha bhAga-1 puraNacaMdra nAhara jaina lekha saMgraha bhAga-2 puraNacaMdra nAhara jaina lekha saMgraha bhAga-3 puraNacaMdra nAhara | jaina dhAtu pratimA lekha bhAga-1 kAMtisAgarajI jaina pratimA lekha saMgraha daulatasiMha loDhA 114 rAdhanapura pratimA lekha saMdoha vizAlavijayajI prAcina lekha saMgraha-1 / vijayadharmasUrijI bIkAnera jaina lekha saMgraha agaracaMda nAhaTA 117 prAcIna jaina lekha saMgraha bhAga-1 jinavijayajI 118 | prAcina jaina lekha saMgraha bhAga-2 jinavijayajI 119 | gujarAtanA aitihAsika lekho-1 girajAzaMkara zAstrI 120 gujarAtanA aitihAsika lekho-2 girajAzaMkara zAstrI gujarAtanA aitihAsika lekho-3 girajAzaMkara zAstrI oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. | pI. pITarasana 122 __ ina muMbaI sarkala-1 oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. | pI. pITarasana 123 ina muMbaI sarkala-4 oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. pI. pITarasana / ina muMbaI sarkala-5 kalekzana oNpha prAkRta enDa saMskRta pI. pITarasana __ inskrIpzansa | 126 | vijayadeva mAhAtmyam jinavijayajI 764 saM./hi saM./hi saM./hi saM./gu saM./gu saM./gu 404 404 121 540 raoNyala eziyATIka jarnala 274 raoNyala eziyATIka jarnala 41 124 400 aM. raoNyala eziyATIka jarnala bhAvanagara ArcIoNlaoNjIkala DipArTamenTa, bhAvanagara jaina satya saMzodhaka 125 320 148 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AhatamataprabhAkarasya caturtho mayUkhaH zrImadvAdidevasUriviracitaH pramANanayatattvAlokAlaGkAraH tayAkhyA ca syAdvAdaratnAkaraH puNyapattanastha savAlavaMzajazreSThilAdhAjItanUjamotIlAla ityetaiH TippaNI bhirupodghAtena ca pariSkRtya saMzodhitaH / vIrasaMvata 24 prmeymknaavRttiH| "Aho Shrut Gyanam" Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ idaM pustaka ' motIlAla lAdhAjI' ityetaiH puNyapattane ( 196 bhavAnI peTha ) prakAzitam / ( asya sarve'dhikArAH prakAzakena svAyatta kRtAH) tacca, puNyapattane sadAzivazreNyAM lakSmaNa bhAUrAva kokATe' ityanana __ svakIye ' hanumAna priMTiMga presa ' mudraNAlaye mudritam / / "Aho Shrut Gyanam" Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIH prAstAvikaM kiMcit / vIraH sarvasurAsurendramahito vIraM budhAH saMzritAH / vIreNAbhihataH svakarmanicayo vIrAya nityaM namaH // vIrAttIrthamidaM pravRttamatulaM vIrasya ghoraM tapo / vIre zrIdhutikIrtikAntinicayaH zrIvIra ! bhadraM diza // 1 // AItamataprabhAkarasaMsthAyAzcaturtho mayUkhaH syAdvAdaratnAkarAbhidhazAsanadevakRpayA prakAzyate / so'yaM granthaH ( 84000 ) caturazItisahasragraH nthasaMkhyAtmako niramAthi zrIvAdidevasUribhiriti karNaparamparAtaH samAgatA prathitiH / bahuzaH prayatamAnairasmAbhistattajjainAcAryANAM sUrINAM ca kRpayAlAmbhi saptaparicchedAtmako bhAgo grantharAjasyAsya / asmanmudrApita granthAntarakrameNa saMmudyate cedayaM tarhi vyApnuyAdU dvAdazazatIM pRSThAnAmiti saMbhAvayAmaH / saMpUrNo grantha ekasmin vibhAge saMgrathyate cedbhaved vairasyAya pipaThiSUNAmato vibhAgazaH saMmuya prakAzayitumArabdha eSaH / tatra prathamo bhAgaH prathamaparicchedAtmako mudritaH / prAya iyataiva pramANena bhAgAntarANAM pratyekaM pratimAsaM mudraNaM syAditi samIhAmahe / grantharAjo'yaM bauddha yaugAdimatAnAM parAmarzako'to'vazyamadhyayanAhoM na kevalaM syAdvAdamatAnuyAyinAM kiMtu bhinnamatasthAnAmapi syAdvAda matajizA sUnAm / ataH pUrvamayUkhavadasyApi mUlyAlpatvapariziSTa vistAragranthAntarbahiH paricayAdikaM savistaramAhatam / santi cAsya granthasya dvAdazapariziSTAni / kiMtu pariziSTAdikamantime vibhAga eva mudrayitumarham / agretanapatrANAM mudrayiSyamANAM nirdezasya pUrvaM kartumazakyatvAt / kevalaM TippanyAdikamarthAvasAyopayogi tattatsthale'dhobhAge niradoza / pratipatraM paGgaktyaGkA nirdiSTA yeSAmupayogaH pariziSTadarzana saukaryAya / anyaca pustakAnAM vastrAtmakaM bandhanamastu na patrAtmakamiti sUcayanti kecinmahAbhAgAH paraM tadyaktizo grAhakaiH svayamanuSTheyam / asmAbhistathA saMpAdane yairnAbhimatastadarthaM dravyAdhikyavyayastai sudhaiva pIDitavetaso bhaveyuriti yathApUrva saraNirAhatA / itivinivedakaH / _ vidvadvazeSadaHmotIlAla lAdhAjI AItamataprabhAkara kAryAlayaH puNyapattanam vI. saM. 2453 saMvatsarIparva / " Aho Shrut Gyanam". Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "Aho Shrut Gyanam" Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM namaH sarvajJAya / zrIvAdidevasariviracitaH pramANanayatattvAlokAlaGkAraH tadvathAkhyA ca // syAdvAdaratnAkaraH // ROOOOOOOO ----- namaH paramavijJAnadarzanAnandazaktaye // zrIyugAdijinendrAya svAyattIkRtamuktaye // 1 // ekasyApi turaGgamasya kamapi jJAtvopakAra sura zreNIbhiH saha paSTiyojanamitAmAkramya yaH kAzyapIm / / ArAme samavAsarad bhRgupurasyezAnadimaNDane / ___ sa zrImAn mayi suvrataH prakurutAM kAruNyasAndre dRzau // 2 // 1 anuSTup / 2 zArdUlavikrIDitam / 3 gUrjarapradeze'punA bhaDoca ' iti yAtasya / 4 vizastIrthaMkaraH / 5 zrImunisuvratasvAmitIrthe lATadezamaMDanabhRgu* kacchapurAdhipo jitazatrunAmA rAjA AsIt / ekadA tena rAjJA yajhe svaturaMga 6 bhAlabdhavya iti nizcayaH kRtaH / etadabhijJAnapUrNA samprAptakevalajJAnadarzanAH sasura rA: zrImanto bhagavanto munisuvratasvAminaH ekasyAM rAtrau yojanAnAM SaSThimullaMdhya bhRgukacche koraNTavanaM samprAptA dezanAnte tatra azvena saha rAjAjitazatruH samAgata: bhagavantaM vanditvA sammukhamupaviSTaH / bhagavadbhirapi tatprabodhAya tasya azvasya Atmanazca pUrvabhavaH kathitaH / tatsamAkarNya jAtajAtismRtisturaMgamaH samyaktvamUlaM daza. viratidharma sacittAhAravarjanaM svIkRtavAn / ayamazvaH SaNmAsAnte mRtvA saudharmAvataMsake maharSiko devaH saMjAtaH / tatastenAvadhijJAnadvArA syapUrvabhavo jJAtaH / atha ca tena svAmisamavasaraNasthAne ratnamayazcaityaH prabhupratimAzvartizca kAritA pratiSThApitA ca / tatkAlAttatsthAnaM ' avAvabodhatIrtha' iti khyAtimadabhUt / "Aho Shrut Gyanam" Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 1 prAMzuprAkArakAntAM tridazaparivRDhavyUharuddhAvakAzA vAcAlAM ketukoTikaNadanaNumaNIdhoraNIbhiH samantAt // yasya vyAkhyAnabhUmImahaha kimidamityAkulAH kautukena / prekSante prANabhAja: sa bhuvi vijayatAM tIrthakRt pArzvanAthaH // 3 // 5 dattvA karNaM sureze sthitavati bhavati smeravAravinde / vRnde vRndArakANAmanusarati mudaM mantriANa svargiNAM ca // AyAtAn vAdabuddhayA jhaTiti gaNabhRtaH prauDhayuktiprapaJcai ni:zaGkAnAdadhAno jayati jinapatirvarddhamAnaH sabhAyAm // 4 // pratyakSadvayadIptanetrayugalastarkasphuratkesaraH / 10 zAbdavyAttakarAlavaRkuharaH saddhetuguJjAravaH / / prakrIDannayakAnane smRtinakhazreNIzikhAbhISaNaH / saMjJAvAladhibandhuro vijayate syAdvAdapaJcAnanaH // 5 // yannAmasmRtimAtrato'pi kRtinAMvAcAM vilAsAH kSaNAt / jAyante prativAdikovidamadadhvaMsakSamAH sarvataH / / 15 tAM trailokyagRhaprarUDhakumatadhvAntapradIpaprabhA / vande zAradacandrasundaramukhIM zrIzAradAM devatAm // 6 // yeSAM hanta pibanti karNapuTakairadyApi romaancitaaH| kizcitkUNitalocanAzca sudhiyaH susvAduzAstrAmRtam / / niHsAdhAraNabhaktibhAjanajane vidhvasya vighnAvalI / 20 santu zrImunicandrasUriguravaste'bhIpsitaprAptaye // 7 // zrIsiddhasenaharibhadramukhAH prasiddhA ste sUrayo mayi bhavantu kRtaprasAdAH // 1 samdharA 2 'kiMkiNI' iti pa. pustake pAThaH / 3 tryoviNshtitmstiirthkrH| 4 zrIvardhamAnena ekAdazAnAM gaNadharANAM saMzayA nirAkRtAH / tadviSaya. savistaraM varNanamasmanmudrApitasyAdvAdamAryA 178 pRche 214 TippanyoISTavyama 5 sAMvyavahArikaM pAramArthika ceti dvibhedaM pratyakSam / 6 vsnttilkaa| "Aho Shrut Gyanam" Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 1] syAdvAdaratnAkarasahitaH yeSAM vimRzya satataM vividhAn nibandhAna __ zAstraM cikIrSati tanupratibho'pi mAdRk // 8 // adhikataramanISollAsinastulyabuddhe rmadaviSadharadaSTasvAntadehasya cAsti // upakRtiriha zAstreNAmunA naiva kintu prakRtisaralacittasyAlpabodhasya mattaH // 9 // iha kRtajJatAmavalambamAnaH zAstrakArastatsiddhinibandhanaM parAparagurupravAhaM smRtyaudarza saGkramayannimaM prathamataH zlokamAha--- rAgadveSavijetAraM jJAtAraM vishvvstunH| zakrapUjyaM girAmIzaM tIrthezaM smRtimAnaye // 1- // 10 tatra tIryate bhavAmbhodhirbhavyairaneneti tIrthaM caturvarNaH zramaNamasaGghaH ra tasya IzaH svAmI tIrthezaH pratyAsannopakArizlokasya vAcyo'rthaH / 5 svAdiha zrIvarddhamAnastam / smRtiM smaraNamAnaye prApayAmi / apazcimatIrthAdhinAthaM zrImahAvIramahamiha granthArambhe smarAmItyarthaH / kathaMbhUtam / rAgo'bhiSvaGgAtmA / dveSaH parasampattyasahana- 15 svabhAvastau vizeSeNApunarjeyatayA jetuM vikSeptuM zIlaM yasyAsau rAgadveSavijetA tam / punaH kIdRzam / jJAtAramavaboddhAram / kasya / vizvavastunaH kAlatrayavartisAmAnyavizeSAtmakapadArthasya bhUyaH kiM vishissttm| zanaiH zatamanyubhiH pUjyaH kamanIyAzokAdyaSTamahAprAMtihArya 1 zrIsiddhasenasya saMmatitakadiyo grnthaaH| haribhadrasya anekAntajayapatAkAdayo anyAH / 2 mAlinI / 3 'smRtyAtmadarza' iti pa. ma. pustakayoH pAThaH / 4 'vauvihe saMghe paM. ta.-1 samaNA 2 samaNIo 3 sAvagA 4 sAviyAo (1 zramaNa: 2 zramaNI 3 zrAvakaH 4 zrAvikA ) iti sthA. sU. 363. 5 pUrvadikstham / avidyamAnaH pazcimaH pazcAdbhAvI tIrthakaro yasyetyapazcimaH tamantima tIrthakarAmiti vA / 6 'azokavRkSaH surapuSpavRSTirdivyadhvanizcAmaramAsanaM ca / bhAmaNDalaM dundubhirAtapatraM satprAtihANi jinezvarANAm / ' iti / "Aho Shrut Gyanam" Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 1 sU. 1 viracanenArcanIyaH zakrapUjyastam / punarapi kIdRkSam, girAM vAcAmIzaM yathAvasthitavastugocaratvena tAsAM prayoktRtvAnnAyakam / anena ca vizeSaNacatuSTayenAmI yathAkramaM bhagavato mUlAtizayAzcatvAraH smRti mukurabhUmikAmAnIyante / tadyathA apAyApagamAtizayo jJAnAtizayaH 5 pUjAtizayo vAgatizayazceti / eteSAM cAtizayAnAmitthamupanyAse tathotpattireva nimittam / tathA hi nAvijitarAgadveSo vizvavastujJAtA bhavati / na cAvizvavastujJaH zakrapUjyaH sampadyate / na ca zakrapUjAvirahe bhagavAMstathAgiraH prayukta iti zlokasya vAcyo'rthaH // pratIyamAnastvayam / iha ye kilAvidalitadRDhatararAgadveSadviSadattAzlokasya prtiiymaano'rthH| zavaduHkhAvazAH .... zeSaduHkhavizeSAH aviditaheyopAdeyopekSaNIya AvaditahayApAdayo tAkhyApitajIvanmRtatulyabhAvAH sakalalokasyApi anavalokanIyAH viSayAvisaMvAdasamuditaparamAnandaprasAditahRdayasahRdayaspRhaNIyazabdaprayogAzaktAH atha ca paramasukhavijJAnapUjyatvasamyakzabda prayoktRtvAbhilASiNastAn prati tatsamIhitaguNAdhIzasya bhagavataH 15 samAzrayaNIyatvaM vastvamunA zlokena vyaJjanavyApAragocaratAmAvedayato granthakRto'smAbhiretatsmaraNazaraNaprapannairidaM zAstramupadizyate / tadaho janA yUyamapyamumevAsAdhAraNaguNAdhikaraNaM smaraNakaraNena zaraNaM prapadyadhvamiti parahitaprayannatvamupadezadAnadakSatvaM ca vastu bhagavatsamAzrayaNAthai paraprotsAhanAyAmutsAhapratIterdayAvIraraso bhagavadviSayo ratyAkhyo bhAvazca dhvanyate / yo hi durjayamapyAntaramairAtinikara paritaH parAkartuM pravINastasya bahirahitasambhAvanaiva nAvirbhavatItyatizayoktirailaGkAraH / ata eva cAnyebhyo vijayibhyo vyatirekAvagamAd vyatirekAlaGkArazca / 20 - 1 'dantAzeSa' iti bha. ma. pustakayoH pAThaH / 2 parasparAsthAbandhAtmika ratiH sthAyibhAve'vayaM prathamo bhAvaH / 3 zatrusamudAyam / 4 vizeSavivakSaya / bhedAbhedayogAyogavyatyayo'tizayoktiH / kAvyAnuzAsane a. 6 / 5 utkarSa. pakarSahetoH sAmyasya coktAvanuktau copameyasyAdhikyaM vyatirekaH / kA. a. 6 "Aho Shrut Gyanam" Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 1] syAdvAdaratnAkarasahitaH nityodyuktatvena pratipakSakSepakatvenAsanmohAdhyavasAyitvena cotsAhapratItevIrarasazca bhagavato'rAgavato rAgadveSeti vizeSaNena vyajyate / vizeSaNacatuSTayena cAnyatIrthikatIrthezebhyo bhagavataH samadhikatvAvagatervyatirekAlaGkAro dhvanyate / evaM cAsAdhAraNaguNAdhikaraNatayA bhagavataH paramagurutvaM khyApitaM bhavati / tathAhi paramo gurubhagavAn barddhamAno 5 rAgadveSavijetRtvAt vizvavastujJAtRtvAt zakrapUjyatvAt vAgIzatvAca yaH punarnAbhihitasAdhyasampannaH sa na yathoktasAdhanAdhAro yathA sampratipannaH / etenAparagururapi gaNadharAdirasmadguruparyanto vyAkhyAtaH / tasyaikadezena nigaditasAdhanAdhikaraNatvAdaparagurutvopapatteH / atrAha kazcid, bhavatu nAmaivaM parAparagurupravAhasya prasiddhiH / tathApi 10 parAparagurupravAhasmaraNa kathamasau prakRtazAstrasya siddhinibandhanaM yena zAstrasiddhinibandhanamasti tadArambhe tasya smRtiH zreyasIti tatraike samAda pa ' dhate parAparagurupravAhasya smaraNAd dharmavizeSotpatteradharmadhvaMsAt taddhetukavighnopazAntarabhIpsitazAstraparisamAptitaH sa tasiddhinibandhanamiti tanna tarkAnukUlam / evaM hi teSAM prastutazAstrA- 15 rambhe pAtradAnAdikamapi kartavyakakSAmAskandet / parAphsgurupravAhasmaraNavat tasyApi dharmavizeSotpattihetutvAvizeSAdabhihitazAstrasiddhinibandhanatvopapatteH / maGgalatvAt AptasmaraNaM zAstrasiddhinivandhanamityapare / tadapi trapApAtram / svAdhyAyAderapi maGgalatvAvirodhAt na khalu parAparaguruparamparAsmaraNameva maGgalamiti kSitipatizAsana samasti / 20. parAparazuruSabandhAnudhyAnAd granthakArasya nAstikatAparihArasiddhitastadvacanasyAstikairAdaraNIyatvena sarvatra khyAtyupapattestadanudhyAnaM tAtsaddhinibandhanamiti katipaye / tadapi na caturacetoharam / AtmAdipadArtha na 1 nayAdivibhAvaH sthairyAdyanubhAvo dhRtyAdivyabhicAryutsAho dharmadAnayuddhabhedo vIraH / dharmavIro nAgAnande jImUtavAhanasya / dAnavIraH parazurAmabaliprabhRtInAm / yuddhIro vIracarite rAmasya / kA. a. 2 / 2 gaNadharAt zrImunicandrasUriH 41tmH| "Aho Shrut Gyanam" Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlAkAlaGkAraH [pari. 1 sa. 1 samarthanAdeva zAstrakarturnAstikatAparihAraghaTanAt / tadantareNa zAstrAdau parAparaguruprabandhAnudhyAnavacane satyapi nAstikatAparihArAnupapatteH / ziSTAcAraparipAlanasAdhanatvAt tatsmaraNaM tatsiddhinibandhanamityanye / naitadapi sAdhIyaH / svAdhyAyAderapi sakalaziSTAcAraparipAlanasAdhanatve5 nAvadhAraNAt / tataH prastutazAstrotpAdanimittacirantanazAstrasyotpatti kAraNatvAt tadarthanirNayasAdhanatvAcca parAparagurupravAhastatsiddhinibandhanamityetadeva sahRdayasaMvedyamiti / nanu yathAvadvijJAnamevaM kartustatsiddhinibandhanamiti cet / maivam / parAparAptanirmitazAstraM tasya gurUpadezaparatantratvAt / zrutajJAnAvaraNa10 prakRtazAstre hetubhUtamiti kSayopazamAt gurUpadezavirahe'pi zrutajJAnasyotpAzaGkAsamAdhAnAbhyAM vyava sthApanama / dAnna tattatparatantramiti cet / tadapyavadyam / duvyabhAvazrutasyAptopadezApAye kasyApyabhAvAt / tathAhi dravyazrutaM dvAdazAvacanAtmakam / tadarthajJAnaM tu bhAvazrutam / tadvitayamapi gaNa dharANAM bhagavadahadvacanAtizayaprasAdAt svamatizrutajJAnovaraNavIryAnta15 rAyakSayopazamAtizayAJcopajAyamAnaM kathamAptAyattaM na bhavet / tathA ca parAparAptapravAha nibandhana eva parAparazAstrapravAhastannibandhanaM ca yathAvadvijJAnaM zAstrakarturabhimatazAstrakaraNalakSaNaphalasiddherapyupAya iti tatkAmenAptaH samasto'pi tadArambhe smaraNIya eva / yathoktam / " abhimataphalasiddherabhyupAyaH subodhaH / / prabhavati sa ca zAstrAt tasya cotpattirAtAt / / jhaMta bhavati sa pUjyastatprasAdaprabuddhe na hi kRtamupakAraM sAdhavo vismaranti // 1 // " atha yathA gurUpadezaH zAstrasiddhernibandhanaM tathAptasmaraNanirmitadharmavizeSamaGgalanAstikatAparihAraziSTAcAraparipAlanAnyapi tasiddhau 1 asmanmudrApitasyAdvAdamajayA~ pR. 156 Ti. 3. 2 asmanmudrApitatasvArthAdhigamasUtreSu a. 8 sU. 7, 14. a. 1 su. 5. "Aho Shrut Gyanam" Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 1] syAdvAdaratnAkarasahitaH teSAM sahakAritvAvizeSAt / avitathametat kevalamAptasmaraNanirmitAnyeva tAni zAstrasiddhau sahakArINItyavadhAraNaM pratiSidhyate / satpAtradAnAdinA nimittAntareNApi nirmitAnAM teSAM tasyAM sahakAritvasambhavAt / kadAcittadabhAve'pi pUrvopArjitadharmavizeSebhya eva zAstraniSpattezca / parAparagurUpadezastu na tadvadaniyataH zAstrakaraNe tasyAvazyamapekSaNIya- 5 tvAditarathA tadanupapatteH / tataH parAparagurupravAhasya zAstrasiddhinibandhanatvAt tadArambhasamaye tatsmRtirupapannaiveti // kathaM punaH pramANanayatattvAlokaH zAstraM yena tadArambhe parAparaguru kA pravAhaH smaryata iti cet / ucyate / tallakSaNayopramANanayatattvAlokasyagAta / tathAhi varNAtmakaM padam / padAtmakaM sUtram / 10 shaastrtvsiddhiH| - sUtrasamUhaH prakaraNam / prakaraNasamUho yathAsamaya paricchedo vA pAdo vA AhikaM vA adhyAyo vA tatsamUhazca zAstramiti zAstralakSaNam / taccASTaparicchedIrUpasya pramANanayatattvAlokasyAstIti so'pi zAstram / yadvA vizvavyApakApramANanayatattvazAsanAcchAstratvamasya manISibhirmantavyam / prasiddhe cAsya zAstratve tadvivaraNasyApi zAstratvaM 15 siddhamavaboddhavyam / tadarthatvAt / evaM ca siddhamidam yaH sUtrArthapavitrazAstrapaTalI nirvartanaprauDhatA hetutvAt paramopakArakatayA vizvatraye vizrutaH / prArambhe'tra kRtajJatA prakaTayannAtmanyasau sUtrakRt tAmetAmakarot parAparagurustomasya tasya smRtim // 10 // 20 nanu zakyAnuSThAnAbhidheyenAbhimataprayojanena sambandhena ca sahitA nyeva zAstrANi prekSAvadbhirAdriyante nAnyathA / pramANanayatattveti sUtramavatArayituM zAstre'nuba- prekSAvattvakSateH / tatkimidaM prastUyamAnaM zAstrandhacatuSTayasyAvazyakatva- mabhidheyaprayojanasaMbandhaiH sahitaM rahitaM vA prdrshnm| " syAt / rahitaM cet tarhi tadArambhArthamabhiyogo 25 nirupayogaH syAt / ahilepralApavAyasadazanasvarUpopavarNanadarzadADimA 1 viSayaH, saMbandhaH, prayojanaM, adhikArItyanubandhacatuSTayam / 2 ahilasya pizAcAviSTasya prlaapaaH| 3'kAkasya kati vA dantA meSasyANDaM kiyatpalam |grdbhe kati romANItyeSA murkhavicAraNA' iti vacanAnusAraM vAyasadantasvarUpopavarNanaM nirarthakam / 4 'dazadADimAni SaDapUpAH' ityAdikaM nirarthakavAkyodAharaNaM paataalbhaassye| "Aho Shrut Gyanam" Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sya vi pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 1 sU. 1 divAkyavat prajJAbhimAninAmavajJAspadatvAt / atha taiH sahitam / tathApi yattatrAbhidheyaM tadyadyazakyAnuSThAnam / tadA sarvavyAdhiharaviSadharAdhIzaziroratnAdAnopadezavatkathamiva kasyacidapi tatropAdeyabuddhiH prAdu:pyAt / prayojanamapyanabhimataM cet jananIpANigrahaNopadezavat tatrAtitarAmanAdarazcaturANAM syAdityanekazaGkAzaGkusamuddharaNArthamidamAdivAkyamAhapramANanayatattvavyavasthApanArthamidamupakramyata iti|1|| prakarSeNa sandehAdyapanayanasvarUpeNa mIyate paricchidyate vastu yena __ tatpramANam / nIyate gamyate zrutapramANaparicchipramANanayatattveti sUtra ra nArthakadezo'neneti nayaH pramANaM ca nayazceti pramANanayau tayostattvamasAdhAraNaM svarUpam / tasya vizeSeNAvasthApanaM vyavasthApanam / tadevArthaH prayojanaM yatra tadartham / nanu dvayamiha prakRtam / idamarthaH zAstram / upakramyata iti ca kriyA / tatra kiM pramANanayatattvavyavasthApanArthamityatra zAstraM saMbadhyate yaduta 15 pramANanayatattvavyavasthApanArthamidaM shaastrmupkmyte| atha kriyAvizeSaNa metat pramANanayatattvavyavasthApanArthamityatra upakramyate yo'syopakrama : sa pramANanayatattvavyavasthApanArtha iti / bhavati cAmUdRzi prokte saMdehaH / yathA zobhanaM pacatItyukte kiM pAkyaM taNDulAdi zobhanamatha pAka iti / ucyate / kriyAvizeSaNamevaitat / vyAvasthApanaM hi zAstra20 kAravyApAro na tu zAstravyApAraH / AcAryo hi mukhyatayA vyavasthApayati na zAstram / tattUpacArAt bhikSA vAsayatIti yathA / tasmAcchAstrasya yo vyApAraH svAbhidheyapratipAdanaM nAma tat sUcitameva pramANanayatattvetyavayavena / vyavasthApanArthamityanena tu prayojanamuktam / ato yasma tatprayojanamAcAryasya tadIya eva vyApArastena viziSyate / vyavasthApanArtha 1 upacAro lakSaNA / yathA yatenagaranivAse bhikSAlAbho hetuH / "Aho Shrut Gyanam" Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 1] syAdvAdaratnAkarasahitaH AcAryasyopakramaH ziSyaniSTha iti / yathA ghaTazabdaHpRthubudhnodarAkArArthaH / tadarthastu ghaTa udakAharaNArthaH / taduccArayitA tu tena zabdena tadarthavyavasthApanArtha iti / sa ihApi nyAyaH / zAstraM pramANanayatattvArtham / pramANanayatattvaM heyopAdeyopekSaNIyeSvartheSu hAnopAdAnopekSArtham / AcAryastu tatkartA tena zAstreNa tadarthavyavasthApanArtha iti / evaM 5 vyavasthApanArthatvamupakramasyAcAryavyApArasya yathocita na tathA zAstrasya / tasya karaNabhAvena tathopayogAditi / evaM pramANanayatattvavyavasthApanAyedaM pramANanayatattvavyavasthApanArthamityevaM tatpuruSo'pi yadi kriyate / tatrApi kriyAvizeSaNataiva vyAkhyayA / idaM svasaMvedanapratyakSeNAntastattvarUpatayA pratibhAsamAnaM pramANanayatattvAlokAkhyaM zAstram / upa- 10 kramyate bahiH zabdarUpatayA prArabhyate praNIyata iti yAvat / nanu pramANaM ca nayazceti dvandve nayanazabdasya pUrva nipAtaH prApno mANanotidvanyAta tyalpActaratvAnna punaHpramANazabdasya bahvacatvAditi pramANazabdasya pUrvanipAta-cet / tanna / abhyarhitatvena bahvaco'pi pramANa. vicAraH / zabdasyAlpAntarAt nayazabdAt pUrvaM nipAtane 15 kRte doSAbhAvAt / nahyalpActarAdabhyarhitaM pUrva nipatIti kasyacidaprasiddham / lakSaNahetvorityatra hetuzabdAdalpActarAdapi lakSaNapadasya bahvaco'bhyarhitasya pUrva prayogadarzanAt / kathaM punaH pramANazabdo nayazabdAdabhyarhita iti cet / ucyate / pramANasya sakalAdezitvena vikalAdezino nayAdabhyarhitatvAt / tadvAcakaH pramANazabdo'pi nayazabdA- 10 1 sthApanArtham 'zati bha. ma. pustakayoH pAThaH / 2 'vyApArAt' iti bha. ma. pustakayoH paatthH| 3 'tatropayogAt' iti pa. pustake pAThaH / 4 'alpActara' iti pA. sU. 2-2-34. ! 5 ' abhyarhitaM ca ' iti kA. vArtikam 2-2-34. 6 ' lakSaNahetvoH kriyAyAH' iti pA.sU. 3-2-126. / 7 sakalAdezaH pramANavAkyaM, tallakSaNaM cedam -pramANapratipannAnantadharmAtmakavastunaH kAlAdibhirabhedattiprAdhAnyAdabhedopacArAdvA yogapadyena pratipAdakaM vacaH sakalAdezaH tadviparItastu vikalAdezo nayavAkyamityarthaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sa. 1 dabhyarhita eva / nanu kathamabhyarhi tatvAnabhyarhi tatvAbhyAM sakalAdezitvavikalAdezitve vyApte siddhe yataH pramANanayayoste siddhayete iti cet / prakRSTApakRSTavizuddhilakSaNatvAdabhyarhitatvAnahitatvayostadvyApakatvamiti brUmaH / nahi prakRSTAM vizuddhimantareNa pramANamanekadharma5 dharmisvabhAvaM sakalamarthamAdizati / nayasyApi sakalAdezitvaprasaMgAt / nApi vizuddhathapakarSamantareNa nayo dharmamAtraM dhammimAtraM vaa| vikalamAdizati / pramANasyApi vikalAdozatvaprasaGgAt / nanu nayo'bhyarhitaH pramANAt tadviSayAMze vipratipattau sampratyayahetutvAditi cet / na / kasyacit pramAtuH pramANAdevAzeSavastunirNayAt tadviSayAMze viprati10 pattarasambhavAt nayAt sampratyayAsiddheH kasyacit pratipattustatsambhave nayAt sampratyayasiddhiriti cet / sakalavastuni vipratipattau pramANAt kinna sampratyayasiddhiH / so'yaM sakalavastuvipratipattinirAkaraNasamarthAt pramANAdvastvekadeze vipratipattinirasanasamarthaM sannayamabhyArhitaM bruvANo na nyaayvaadii| 15 idaM ca vAkyaM mulyavRttyA prayojanameva pratipAdayitumupanyastam / tasyaiva prAdhAnyena pravRtyaGgatvAt / abhidheya " sambandhau tu sAmarthyAd gamayati / tathA hi pramANanayatattvamabhidheyaM pramANanayatattvetyavayavena lakSitam ityabhidheya vidhuratvArekA nirAkRtA / amuSya cAbhidheyasya sukhAnuSTheyatvAdazakyAnu20 SThAnatvazaGkA dUrata eva nirstaa| prayojanaM dvedhA kartuH zrotuzca / punardvividham anantaraM sAntaraJca / tatra karturanantaraM prayojanaM pramANanayatattvavyavasthApanaM pramANetmAdyavayavena Nyantena sAkSanirdiSTam / zrotustu vyavasthetyupasargadhAtusamudAyenaiva tadantargataM pratyAyyate / sAntaraprayojanaM tu dvedhA pradhAnamapradhAnaJca tatra apradhAnaM kartussattvAnugrahakhyAtyAdi 1 abhidhAvRttyA na tu lakSaNayA / 2 ArekA-zaGkA / 3 NicapratyayAntena / "Aho Shrut Gyanam" Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATanama / pari. 1 sU. 1] syAdvAdaratnAkarasahitaH svabhAvam / zrotustu heyopAdeyopekSaNIyapvartheSu hAnopAdAnopekSAlakSaNam / pradhAnaM tvabhyudayaniHzreyasAvAptisvarUpamubhayorapi / etaccAnantaraprayojanaphalatvAt tenaivAkSiptamavaseyam / ato niSprayojanatvAnabhimatatvazaGke sutarAmeva vyudaste / sambandhastvabhidheyena saha vAcyavAcakabhAvalakSaNaH zAstrasyAvazyaMbhAvItyanukto'pyarthAd gamyata iti sambandha. 5 rahitatvAzaGkAnutthAnopahataiveti / nanu pramANanayatattvasyAvasthApanArthamidamAyuSmadbhiH zAstramupakramyate / ___tadavasthApanaM ca "pramANanayaradhigama" ityApUrvazAstreNAsyAgatA dinA prabandhena pUrvAcAryairumAsvAtivAcakamukhyaiH kRtameva / avasthApitasya cAvasthApanaM piSTaiM- 10 peSaNavannirupayogam / atrocyate / cirantanAcAryairavasthApitamapi pramANanayatattvamatigambhIrattvAnna durvidagdhAkulitacetovRttirayaM lokaH prtipdyte| tatpratipAdanAya cAyamupakramaH / ata eva vyavasthApanetyatra vizeSadyotako vizabdaH prayuktaH / dhAtvarthamAtravRtteravazabdasya yoge'pi hi myantasya tiSThateH sthApanamAtramevArthaH / na ca suzliSTalakSyalakSaNAdi- 15 vibhAgaprakalpanalakSaNavizeSa vinA vineyAnAM tAvanmAtreNa pramANanayatattvavyavasthApanaheturanAkulatA kalpata iti / atrAha kazcit / idamAdivAkyaM pramANamapramANaM vA / pramANamityApramANanayetyAdivA- cakSmahe / katamatpramANamiti cet / parArthAkyasya prAmANya- gamaH parArthAnumAnaM ceti brUmaH / mAbhUdanAdeya- 20 sthApanam / vacanatAsmAkamityAgamAnukUlaM hi zAstrakArAstatparikIrtayanti / tatrAptaparamparAdhigatArthapratipAdanaparatvAdidamAdivAkyamAgamamUlaH parArthAgamaH pratipAdyate / prAmANyaM punarasyAbhyasta 1 tatvA. sa. 1-6. 2 piSTasya peSaNaM nAsti mRtasya maraNaM nahi / kRtasya karaNaM nAsti nAsti dIrghasya dIrghatA // ityukteH / 3 pUrvAcAryaiH / siddhasenadivA. krprbhRtibhiH| 4 vineyaa:-shissyaaH| 5'anAkulatAm' iti ma.ma. pustakayoH paatthH| "Aho Shrut Gyanam" Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 1 10 ca pravaktaguNAn pratipAdyAn prati svata evAbhyastakAraNaguNAn prati pratyakSAdivat / anabhyastatadguNAMstu kAMzcittAna, prati sunizcitAsambhavabAdhakatvarUpAdnumAnAt / aparAMstu pratipannAtAntaropadezAdapi tathA svayaM svArthAnumAnena nizcitamarthaM prakRtya zAstrArthinAM pratipAdayituM zAstrakRtAM yuktametaditi svArthAnumAnamUlaM parArthAnumAnamidamAmananti / tAtparya khalvasya pravartitavyamatra zAstre pramANanayatattvapratipitsubhistadUvyavasthApanArthatvAditi pratIyate / na cAsya hetorasiddhiH / uttaragranthena prasAdhayiSyamANatvAt / atha yathA granthakartuH pravartate'numAnaM tathA tadarthinaH zroturapi tatpravartiSyata ityalametadupanyAseneti cet / asthAne sparddhAbandhaH / zAstrakartA hyantaHkaraNena sakalamapi . nivartayiSyamANazAstrArthaM yathAkathaJcitsamadhigataM samyakparAmRzan prekSAvataH pravarttayitumAdivAkyaM prayukta iti na kiJcidacaturastram / taditarastu kathAmiva prastutazAstrArthamavagacchediti cintyam / pravarttanena cet kathaM na tarhi parasparAzrayaH / nahi prayojanamajAnAnaH pravartate / 15 na cApravRttaH prayojanaM jAnAtIti / samastaparArthAnumAnamudropadravakAriNI ceyamAzaGkA / zavayata eva hi vaktumevaM dhUmAnumAne'pi / yatpratipAdakavat pratipAdyasyApi svata evotpatsyate prakRtamanumAnamiti kimetadupanyAseneti / atha bhavet kazciddhiparyayasaMzayAnadhyavasAyavazIkRtAtmA taM prati tatpratIkArAyopayujyata evaitatprayoga iti cet / itaratrApi 20 kiM na tathA samarthayase / athAdivAkyakRtAvekAnto'nekAnto veti anekAnta ityAcakSmahe / . tathAhi ye prekSApUrvakAriNaH sarvathaivApratipannAptAH AdikaraNavAkye'nekAntavAdasya sthApanam / pratipannaprakRtamAtrAptA vA bhaveyurnAmI pramANa pradarzanamantareNa pravarttayituM zakyA ityamUn prati 259 prayoktavyameva yathAsambhavamAgamAnumAnobhayasvabhAvamAdivAkyam / tathA hi yaH prekSApUrvakArI kutazcidvayAmohAt kaJcanAptaM pratipede taM pratyanu "Aho Shrut Gyanam" Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 su. 1] syAdvAdaratnAkarasahitaH / mAnamiti / yazca taM prakRtameva pratyapadyata taM prati pravacanamanumAnaM ceti niyamAdviracanIyamAdivAkyam / yastu prekSApUrvakArI pratipannAspratiniyatAptastaM pratyetatkaraNAkaraNayoryadRcchaiva virAjate / zAstrakRtaivopanbaste hi tasminnamUdRzaprayojanapAtraM zAstrametadityevaM rUpamAtAntaropadezaM prekSAvAn nApekSate'pekSate cAnupanyaste tam ityubhayathApi prekSAvataH pravRttiranivRttaiva / athetarathA'pyatra pakSe prekSAvataH pravRttisiddherakaraNaikAnta eva ramaNIya iti cet / kaH khalu vizeSo'zeSazemuSIzAlinA sambhAvitaH zAstrakRdAptopajJAdupadezAt taditarAptapraNItopadeze granthalAdhavamiti cet kimarthametadviziSyata iti prakAzyam / ziSyasya pravartamAnasya svalpaprayAsArthamiti cet / tahastarAptapraNItamupadezamanu- 10. sarataH kiM na tAvAn prayAsaH syAt / tadubhayavyApiziSyaprayAsasAmye nirnibandhanaH zAstrakRdAdivAkyopadezaprAptibandhaH nibaMdhaH kiJca zAstrakRtaiva kRtametat sarvathaivApratipannAptAn pratipannaprakRtamAtrAptAMzcApi prekSAvataH pravartayati / ye'pi cAprekSApUrvakAriNo'rthasaMzayAtkRpyAdau pravartante teSAmapIha zAstre tasmAdeva pravartamAnAnAmapAmya haThAdprekSArAkSasI ghaTayanti 15 prekSApraNayinImiti ke na pazyasi vizeSalAbham / tasmAd avasthitamidaM yadatra pakSe yahacchaiveti / ye ca pratyakSameva pramANamAcakSate tAnprati na prayoktavyameveti / tadayaM saMkSepaH / yadyAdivAkyamupakalpyate tadA kasyacittasmAdeva pramANAditarasya punararthasaMzayAt pravRttiH / yadA tu nopakalpyate tadAptAntaropadezarUpAt pramANAdarthasaMzayAdveti sarvatra 20. sarvasyApi pravRttisiddharAdivAkyopakalpane'nekAnto vyavatiSThate / savistarazAstrepvAdivAkyasyAbhidhAnamanabhidhAnamanyatretyevamAdivAkyAnekAntaM ye kecidAsthiSata na te'navadyayA vidyayAnandayanti sahRdayAn / AdivAkyabhAtropanyAse hi na samAsasya vyudAsaM vistarasya vA'vataraNaM gaNa 1 pratipanno' ili pa. pustake paatthH| 2 upajJopakrama tadAdyAcikhyAsAyAm ' iti pA. sa. 2-4-21 / 3. pratyakSamevaM' iti bha. pustake pAThaH / 4 samAsaH saMkSepaH / vyudAso nirAkaraNam / AptamUlakAdityarthaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sa. 1 yanti manISiNaH / saMkSiptepvapi keSucicchAstreSu tadupanyAsasya taditarepvapi tadanupanyAsasya darzanAt / AdivAvaye kRte tasmAdarthasaMzayato'pi vA // akRte vRttiranyAptAdarthasaMzayato'pi vA // 11 // vyAsAt samAsato vApi zAstre kartuH samIhite // tadevamAdivAkyasyAnekAnto'sau vyavasthitaH // 12 // ye tvekAntavAdinaH saugatAdayasteSAM na kathaJcidapyAdivAkyaM saugatAdInAmAdi- prakAzayitumavakalpate / tasya prAmANyamasvIkaraNavAkyasyAsA- kurvatAM samarthayitumasamarthAnAM vA vaiyarthyAt / maJjasyam / atrAhurekAntakRtAbhimAnAH pare prayoktavyamavazyamAdau // zAstrasya vAkyaM na vinA hyanena prekSAvatAM sidhyati vRttirtr||13|| tathAhi prayojanapratipattinAntarIyakatvAt prekSAvatAM pravRtteranabhihitaprayojanazAstrasya taiH kAkadantaparIkSAdivadanAdaraNIyatvameva bhavedataH prayojanapradarzanena teSAM pravartanAya zAstrasyAdau vAkyaM prayojanaprakAzana15 paramupanyasanIyameva / abhyadhAyi ca / " anirdiSTaphalaM sarvaM na prekSApUrvakAribhiH / zAstramAdriyate tena vAcyamagre prayojanam // 1 // zAstrasya hi phale jJAte ttpraaptyaashaavshiikRtaaH| prekSAvanta pravarttante tena vAcyaM prayojanam // 2 // iti atrocyate / tAvadeva labhate pratiSThitaM proktamatadakhilaM kutIrthikaiH // yAvadeva na jinendrasUnavo vyaJjayanti dRDhayuktiDambaram // 14 // tathAhi prekSApUrvakAriNAM pravartanAya kila zAstrAdau prayojanapratipAdakaM vAkyamupAdIyate / teca pramANapradIpaprayotitanyAyamArgaprasarpaNa25 pravRttAnvarthaprekSApUrvakArivyapadezAH pramANata eva pravartante / na cAdivAkyaprabhavaM jJAnamadhyakSaM baudvaistAvadabhidhAnIyam aspaSTatvAt / nApi 1 upendravajrA / 2 rathoddhatA 3 pratyakSam / / "Aho Shrut Gyanam" Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 1] syAdvAdaratnAkarasahitaH parArthAnumAnam / sAdhyasAdhanayorvyAptipratipattau tarkapramANasya tairanaGgIkArAt / pratyakSasyAnumAnasya vA tatrAsamarthatvena sAdhayiSyamANatvAt / apramANAdeva vikalpajJAnAt tayorvyAptipratipattiriti tvasamIcInam / pratyakSAnumAnapramANatvasamarthanasya vaiyarthyApattarapramANAdeva pratyakSAnumeyArtha pratipattiprasaGgAt / syAnmatam / upalabdhaprayojanavAkyAnAM prayojanArthinAM vAkyopadarzitaprayojanaviSayabhAvAbhAvaparAmarzaparaH saMzayaH samAvirbhavati / AvirbhUtaprayojanaviSayasaMzayAnAM ca kadAcittatprAptyA vazIkRtAntarAtmanAmarthasaMzayasya pravartakatvAt / saMzayitasasyasampattyAdiphalA na : balAdInAM kRSyAdAviva pravartamAnAnAM zrotRNAM vimRzyakAriNAM vismRzyakAritvAvirodha iti teSAM saMzayotpAdanArthaH prayojana- 10 vAkyopanyAsa iti / atrocyate / vAkyopanyAsaH zAstraprayojanaviSayasaMzayotpipAdayiSayA / saMzayo'pi ca nizcayaviruddho'nutpanne ca nizcaye tatrApratibaddhavRttikatayA vAkyopanyAsAt prAgapyasau prAdurbhavan kena nivAryate yena tadarthaM vAkyamupanyasyeta / syAdetat azrutaprayojanavAkyAnAM prayojanasAmAnye tatsattvetarAbhyAM saMzayo jAyate kimidaM 15 cikitsAzAstravat saprayojanamuta kaakdntpriikssaadivnnisspryojnmiti| tasmAcca saMzayAdnupanyaste'pi prayojanavAkye prayojanasAmAnyArthinaH pravarttantAm / prayojanavizeSe tu kathamazrutaprayojanavAkyAnAM saMzayotpattiH prAyeNa ca prayojanavizeSaviSayasyaiva saMzayasya pravRttikAraNatvAt tadu. spAdanAya vAkyaM prayoktavyameveti / tadasAmpratam / kutazcicchAstrAnu- 20 bhUtapUrvaprayojanavizeSaM zrotAraM prati tAvadvAkyasyAnupayogAt / sa hi kiJcicchAstramupalabhya prAganubhUtaprayojanavizeSeNa zAstreNAsya varNapadavAkyakRtaM sAdharmyamavadhArya kimidamapi saphalaM niSphalaM vA / saphalamapi kimanenaivAnyena vA phalena phalavAditi saMdihAno vinA'pi prayojanavAkyena pravartata eva / ananubhUtapUrvaprayojanavizeSo'pi zrotA 25 zAstramidamanena prayojanena tadvadityupanyaste'pi vAkye prayojanavizeSame "Aho Shrut Gyanam" Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sa. 1 vAjAnAnaH pRcchati zAstramidamanena prayojanena tadvadityena kimuktaM bhavatIti na punastadato bhaviSyatyuta neti saMdigdhe / prAganadhigatatatsvarUpasya tadbhAtarAbhyAM saMzayAyogAt / apratipattistu syAt tato vAkyAt na jAne'haM kimanenoktamiti / anubhUtavismRtaprayojanavizeSo'pi ca kasyacicchAstrasya parisamAptitaH parijJAtaprayojanavizeSaH samutpannatadviSayasmRtinibandhakapratyayaH san zrotA tadAnena vAkyena zAstrataH samupajAlaprayojanavizeSaviSayasmRtikaH kriyate yadi tadantareNApi kutazcidatisamAhitAntaHkaraNAdipratyayakalApAt tadutpattirna syAt / tadeva vA zAstraM prAganubhUtaprayojanavizeSazAstrasAdRzyAdupalabhyamAnaM smRti nAvirbhAvayedityalaM vAkyakalpanayA / nahi vAkyato'pi vismRtaprayojanavizeSasya niyamena smRtirbhavati / tato'pi kadAcit tamyA utpattiriti cet / tarhi kadAcicchAstramAtrAdapi tadutpattidRzyata eveti kaH zAstrAdvAkyasyAtizayaH / niyamena tu nobhAbhyAmapyanusmaraNaM bhavati / anye'pi vA taddhetavastatropanyasyarenniti tyajyatAM tadAsthAnirbandhaH / 15 sAmAnyavizeSayozca darzanAdarzanAbhyAM vizeSammaraNasahakAribhyAM saMzayaH samupajAyate / na ca vAkyaM prayojanavizeSasya bhAvAbhAvayoH sAmAnyam / nanu vivakSAparatantratvena svArthatathAbhAvAtathAbhAvayorapi prayogasambhavAt sAmAnyameva vAkyamiti cet / tarhi zAstramapi zAstrAntarasAdRzyAt prayojananirvRttyupAyatvAnupAyatvayoHsAmAnyamanyataranizcayanimittAbhAvAt 20 tata eva saMzayataiH pravartatAmiti zAstreNa kRtakRtyatvAdakiMcitkara vAkyam / nApi saMzayAt pravarttamAnaH prekSApUrvakArI bhavitumarhati pramANapuraHsarapravRttiprasAdaprApyatvAt tadvayapadezasyeti / syAnmataM mAbhUt saMzayotpAdanenAdivAkyasya pravRttau sAmarthya kintu nArabdhavyamidaM zAstraM prayojanarahitatvAt kAkadantaparIkSAdivaditi zAstrapArambhapratiSedhAya 25 prayujyamAnAyA vyApakAnupalabdherasiddhatodbhAvanArthaM tatprayogo'vakalpyata 1 'saMzayAnaH' iti pa. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 1] syAdvAdaratnAkarasahitaH eveti / tadapi mAmUDhabhASitam / vAkyasya pramANatvenAnavasthitatayA prayojanavizeSasadbhAvaprakAzanasAmarthyavirahatastadasiddhimudbhAvayitumazaktatvAt / nApi saprayojanatvetarayoHparasparaparihArasthitayoH kutazcitpramANAdekabhAvApratItAvitarAbhAvapratipattiH / yena vAkyamAtrasyopakSepeNa parakIyAyA vyApakAnupalabdherasiddhiH syAt / nApi kutazcitprayojanavizeSaM 5 svayaM pratipannavatA parasya tatprakAzanopAyamanupadarzayatA zAstrArambhaniSedhakasya hetorasiddhirudbhAvayituM zakyate / vAkyasyApramANasya hetupratipakSabhUtArthapratyupasthApanAsamarthasyopakSepamAtreNAsiddherayogAt / nApi niSpramANikA tatpratipakSapratipattiH / atiprasaGgAt / nApyantaHkaraNasamAdhAnamAtravazavartivikalpoparacitasya prayojanavizeSasya paramArthato'- 10 sato'nena vAkyenopadarzane'pi tadasiddhatodbhAvanaM nyAyyam / parikalpitavyApakopalambhalakSaNasAdhanastha svapratyanIkatathAvidhavyApakAnupalambhavyApAravimardAnupapatteH / upapattau vA kathamarthAdarthagatiriti sandhA vandhyAstanandhayaparAkramavarNanAvanna vandhyA bhavet / kathametat yadyapIda vAkyamapramANatvAdviparItapadArthopasthApanAmukhenAsiddhatAM nodbhAvayati / 15 tathApi zAstrasya niSprayojanatvaM sandehadolAmadhirohayatyeva / sandigdhaniyojanatvasya ca zAstrasyaikAntena nizcitaM prayojanAbhAvaM prekSAvadArambhapratiSedhahetuM prayuMjAno'nena vAkyena praticikSipsito na punaH prayojanavizeSaviSayanizcaya evotpipAdayiSitaH / nahi pratipakSAkSepeNaiva sAdhanadharmANAmasiddhirapi tu svagrAhivijJAnavikalatayA dharmiNi sandigdhatva- 20 mapyasiddhatvameva / tasmAt sandigdhAsiddhatodbhAvanAya vAkyaprayoga iti / tadapi na sAdhimAnamAdhatte / yathAhi saprayojanatve sandehotpAdane vAkyasyAnupayogitvaM zAstramAtrAdapi bhAvAt, tathA niSprayojanatve'pi / athAyamAzayaH / samupanyaste pareNa vyApakAnupalambhe prayojanavAkyenAsiddhatAM pratipAdya kathamAsaddhiH sAdhanasyeti pratyavatiSThamAnaM paraM zAstra- 25 1 'virahitasya' iti pa. pustake paatthH| 2 sandhA-pratijJA / 3 khaNDayitumiSTaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1sU.1 parisamAptitaH prayojanamanugamayiSyan zAstraM zrAvayati / tataH samadhigate tena prayojane tadupakSiptasya sAdhanasyAsiddhiriti / nAyamapyAzayaH sAdhIyAn / nahi zAstrazravaNataH prayojane samadhigantavye zAstrAdau tadvAkyamupAdIyamAnaM kaJcanArthaM puSNAti / tatrAvagantavyaprayojana.5 syAnupayogAditi yatkiJcidetat / nanvasiddhatodbhAvanaprakAro'nena nyAyena pralayameva gata iti cet / maivam / na khalu vayamasiddhatodbhAvanaparaM nyAyameva pratikSipAmo'pi tu pramANazaktisampatsamparkavirahAt vAGmAtramevedamiti vadAmaH / nahi nyAyAnusAritAmAtmasAt kurvan kazcidanupaplavamAnaso nyAyameva pratikSipati / vAGmAnaM tu vivakSitArthaprakAzanAnupayogitayA pratikSipadapi / tannedamasiddhatodbhAvanArthamapi prayojanavAkyaM zAkyairAdAvupanyasanIyam / AgamapramANarUpaM prekSAvatAM pravRttaye tadaMvazyaM vidheyamityanye / tadapi nyAyazUnyam / yato'yamAgamaH pauruSeyo vA'pauruSe- yo vA / prathamakalpanAyAM kuto'sya prAmANyanizcaya __ityabhidheyam / svata eveti cet / maivam / prAmANyanizcaryakAntasya prAmANyagocarasaMzayAnutpattiprasaGgAdidoSopahatatvena pratikSepsyamAnatvAt / parata evetyapyasatyam / parataH prAmANyanizcayaikAntasyAnavasthAdidoSadUSitatvena nirAkariSyamANatvAt / apauruSeyatvamapyasya purastAt parAkariSyamANatvena bhaNitumananuguNam / kecidAhuH 'zAstrasya prastAvakamupakramavAkyaM tadantareNa tatprArambhAnupapatteH' iti / tadappasundaram / anavasthAnuSaGgAt / yathaiva hi prastAvakaM vAkyamantareNa na zAstramavatarati tathA tadapi vAkyAntarAdvinA neti / prastAvakatvaM cAbhisandhAya prayojanavAkye'vazyopanyasitavye zAstrasya guNanimittaparimANAdayaH kathaM nopanyasyeran / tato vyAkhyAtRvazAdavataran grantha aagmpraamaannyvicaarH| 1 nopanyaseran' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 2] syAdvAdaratnAkarasahitaH eva svAtmanaH prastAvako'stu kiM prayojanavAkyopanyAsaprayAsena / etena zAstrapratijJAkhyApanaphala: saMkSepataH zAstrazarIrakhyApanaphalazca tadAdau vAkyopanyAsa ityevamAdayo'satkalpanA nyAyopadarzanAnanukUlatayA nirupayogitvena nirvarNitottarAH pratipattavyAH / vAmAleNa prakRtArthanizcayAyogAt / nahi tatra zabdagaDumAtravyatirekeNa kazcana nyAyo vipazcitAmaviparItapratipattau pratIyate / tasmAt prekSAvatAM pratipattinimittaM vAGmAtravyatirekeNa nyAya eva darzanIyo yena niroreka pravarteran / evaM ca zAstrasyeSTaphalapratItikRtaye kartavyamAdau vco| no veti sthitamatra jainasamaye sannyAyasAmarthyataH / / ekAntastu na siddhipaddhatimitastatsAdhanArthaM tto| vyarthaM darzanapakSapAtataralAH klizyanti tIrthyAH pare // 15 // 1 // pramANanayatattvavyavasthApanArthamiti pratyapAdi / tatra pramANaM tAvalakSayitumAha svaparavyavasAyijJAnaM pramANamiti // 2 // 15 pramANamiti lakSyam / svaparavyavasAyijJAnamiti lakSaNam / lakSaNaM ca parasparaM vyatireke sati vijAtIyebhyo vyavacchinnaM lakSyate'vadhAryate yena taducyate asAdhAraNo dharma iti yAvat / yathA tapanIyatadAbhAsayorvarNavizeSaH / tatra pratipAdyAnusAreNa yathAyogaM lakSyaM vA lakSaNaM vA dvayamapi vA vidhIyate / parapratipattaye hi vAkyaM kIrtayanti kRtinH| pare cAparimitaprakArA durvAraprasaro hyasau mohamahArAjaH prativiSayamanekAbhirbhaGgIbhirujjambhate / 1 vyAkhyApana' iti pa. pustake pAThaH / 2 nahi pratijJAmAtreNa kAryasiddhirityuktaH / 3 'nyAyapatha' iti bha. pustake pAThaH / 4 niHzaMkam / 5 ' lakSya' ityadhika pa. pustake / "Aho Shrut Gyanam" Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sa. 2 tatazca kazcit kvacit saMzete nAdhyavasyati vipratipadyate ceti / tadanusAreNa lakSaNavAkye lakSaNAdInAM vidhiraviruddho'bhidhIyata iti / atrAha dhrmottrH| ' lakSyalakSaNabhAvavidhAnavAkye lakSyamanUdya lakSaNameva vidhIyate / lakSyaM hi prasiddha dharmottaramatasya savistaraM khaNDanam ! bhavati tatastadanuvAdyam / lakSaNaM punaraprasiddhamA miti tadvidheyam / ajJAtajJApanaM vidhirityabhidhAnAt / siddhe tu lakSyalakSaNabhAve lakSaNamanya lakSyameva vidhIyate' iti / tadetadabandhuram / lakSyavallakSaNasyApi prasiddhirnahi na siddhati kutastasyApyajJAtatvanibandhano vidhirapratibaddhaH siddhayet / 10 vivakSitalakSyAspadatvenAjJAnAllakSaNasya tattvena vidhirapratibaddhaH siddha eveti cet tarhi lakSyasyApi vivakSitalakSaNalakSitatvenAjJAnAt tattvena kiM na vidhiH sAdhIyAn / atha savizeSaNe hi vidhiniSedhau vizeSaNamupasaGkAmata' iti nyAyAt vivakSitalakSaNalakSitatvena lakSyasya vidhirityabhidhIyamAne lakSaNasyaivAsau paryavasyati / vahimattvena 15 parvataH sAdhya iti abhidhIyamAne vahnivat / haMta tarhi vivakSita lakSyAspadatvena lakSaNasya vidhirityabhidhIyamAne lakSyasyaivAsau paryavasyatItyapi kinna pazyasi / na cAyaM sArvatriko nyAyaH / raktaM parTa vayetyAdau kadAcidvizeSaNavizeSyayorubhayorapi vidheyatvaprasiddheH / adagdhadahananyAyena yAvadaprAptaM tAvadvighIyata iti hi tadvidaH / atha yathA kAMzcitprati saMzayAnadhyavasAyanirAsAya tatparAn tIrthAntarIyAn prati vipratipattiparyAyaviparyayapratikSepAyApi tadvilakSaNaM kakSIkaraNIyam / na vaiteSAM 1. savizeSaNau' iti pa. pustake paatthH| 2 savizeSaNe hi vidhiniSedhau vizeSye bAdhe sati vizeSaNamupasaGkAmataH / iti nyAyasvarUpam / tadarthazca-yatra savizeSaNe vizedhye vizeSyamAtre vidherniSedhasya vA Adhastatra tau vidhiniSedhau vizeSaNamupasaGkAmataH / 3 abhiyAvadadagdhaM tAvaddahati / 4 ' tathA ' iti pa. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. / sU. 2] syAdvAdaratnAkarasahitaH svaparavyavasAyijJAnamadyApi prasiddham / na cAprasiddhasyAnuvAdo nirapavAdaH / tadevamanuvAdaH sarvanAmnA yacchabdena svaparavyavasAyijJAnasya vizeSaNametAn pratyaprAtItikameveti cet / tarhi samastapramANaprameyApalApinaHzUnyatAvAdinaH pratyakSAnumAne / pratyakSaikapakSapAtino nAstikasya cA'numAnaM na pratItamevetyetau prati lakSyayoH pratyakSAnumAnayorapi kuto'- 5 nuvAdasarvanAmnA vizeSaNaM ramaNIyamiti tallakSaNasUtreSvadUSaNaM syAt / atha vizeSazabdArthamAtrataH pratyakSAdestayorapi pratItisambhavAdanuvAdasarvanAmnA tasya vizeSaNaM ramaNIyamiti cet / itaratrApi tathApratItimAsthAya kiM na tatsamarthayase / atha tau prati prathamaM lakSya prasAdhya tasya yacchabdena vizeSaNamiti cet- sAdho saugata bhUbharturddharmakIrteniketane / / ___vyavasthAM kuruSe nUnamasthApitamahattamaH // 16 // sa hi mahAtmA vinizcaye pratyakSamekam ' nyAyavindau tu 'pratyakSAMnumAne dve ' apyaprasAdhyaiva tallakSaNAni praNayati sma / kiJca zabdAnityatvasiddhaye kRtakatvamasiddhamapi sarvamupanyasya pazcAt 15 tatsiddhimabhidadhAno'pi na lakSaNasya tAmanumanyase iti svAbhimAnamAtram / api ca pratyakSalakSaNavyAkhyAlakSaNe 'lakSyalakSaNabhAvavidhAnavAkye' ityAdinA lakSaNasyaiva vidhimabhidhatse vidheraivAparAdhAnna buddhaH / yato nyAyavinizcayaTIkAyAM svArthAnumAnasya lakSaNe, 'tatkathaM trirUpaliGgagrAhiNa eva darzanasya nAnumAnatvaprasaGga' iti paryanuyuJjAna etadeva sAmarthyaprAptaM darzayati yadanumeye'rthe ' jJAnaM tatsvAmiti' itItyanumanyamAnazcAnumApayasi svayameva lakSyasyApi vidhim / spaSTamevAbhidadhAsi ca nyAyavinduvRttau etasyaiva lakSaNe 'trirupAcca liGgAdyadanumeyAlambanaM jJAnaM tatsvArthamanumAnam' iti, vinizcayaTI 1 dharmakIrtikRtaH pramANavinizcayanAmako grantho'yam / asya dharmottarAcAryeNa vyAkhyA kRtA / 2 nyA. bi. pari. 1 su. 3. 3 nyA. bi. pari. 2 sU. 3. "Aho Shrut Gyanam" Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 1 kAyAmeva ca parArthAnumAnalakSaNe 'trirUpasya liGgasya yadAkhyAnaM tatparArthamanumAnam' iti ca vyAcakSANa ityakSuNNaM te vaicakSaNyamiti / kiJca asambhavAvyAptyativyAptayastrayo doSA niSedhanIyA lakSaNe vicakSaNaiH / na ca pratyakSazabdAvAcye sarvasminnapi vastuni 5 nirvikalpakatvAbhrAntatve sambhavata ityasambhavAtivyAptyorasambhave'pyavyAptiH prAptaiva pratyakSalakSaNasya / tathAgatamekamantareNApareSAM savikalpaka jJAne'pi pratyakSazabdavAcyatvasya prasiddheH / na ca tatra savikalpakatvaM parAkRtya nirvikalpakatvakalpanAM bhavAnapyAtiSThate / atha yattadbhavatAmasmAkaM cetyAdestatra tatrAbhidhAnAdyatpareSAmasmAkaM ca pratyakSazabdavAcyatvena prasiddhaM syAt tasyaiva kalpanApoDhatvAdividhirabhidhIyate / na cAsmAkaM savikalpakajJAnaM tacchabdavAcyatvena prasiddhamityavyApteraprAptireveti cet / tarhi pareSAM zabdabrahmAdvaitavAdinAM ca na kiJcinnirvikalpakaM jJAnaM pratyakSazabdavAcyatvena prasiddhamiti tatrApyubhayaprasiddhayasiddherna tadvidhiraviruddhaH syAt / atha keSAMcit pareSAmapi nirvikalpakamapi jJAnaM tacchabdavAcyatvena prasiddhameveti cet tarhi kasyacitparasyApi svaparavyavasAyyapi jJAnaM kiM na prasiddhamavabudhyase / api ca bhikSo vipratipannAn prati lakSaNaM praNIyate ityAcakSANo'pyavipratipannebhya eva tadupadizasi siddhasAdhyatAM ca nAvadhArayasIti kimabhidadhmahe / nanu samyagjJAnasya jJApayitumupakrAntatvAt tadbheda evedaM pratyakSaM tatazca pratyakSamiti yatprasiddhaM samyagjJAnaM tasyaiva kalpanApoDhatvAdividhiH / naca parapratItaM savikalpakaM pratyakSaM samyagjJAnaM visaMvAdakatvAditi cet / tarhi kukArukasyevaikaM sandhitsato'nyatpracyavate / bhavati hyevamabhrAntapadasyApArthakatvaM samyagjJAnasya bhrAntatvAyogAt / atha samarthita evAbhrAntapadasthArtho vipratipattipratikSepo nAma ! gacchavRkSAdirdazanasya hi 1'takSA ca tantuvAyazca nApito rajakastathA ! paJcamazcarmakArazca kAravaH zilpino matAH // kutsitAH kAravaH kukAravaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 2] syAdvAdaratnAkarasahitaH grAhye viparyastasyApi kalpanApoDhatvaM pazyannavazyamadhyavasyet pratyakSatvaM kazciditi tatpratikSapAyAviparyastArthapratipAdakamabhrAntapadamupAdeyamiti cet / hanta bauddho'pi naTa iva kevalavAkprapaJcena vaJcayasi / gacchavRkSAdivedanaM hi tatra tatra mithyAjJAnaM mithyAjJAnamiti sarvatrAMze visaMvAdakamiti prapaJcataH pratipAyedAnI grAhye viparyastamiti paryAyA- 5 ntaraM parikalpyAbhrAntapadena vyapohasi natu samyagjJAnapadeneti vyaktaM te vAgvyaMsakatvam / api ca bhagavadbhavanasUtraNAsUtradhAro dharmakIrtirapi nyAyavinizcayasyAdyadvitIyatRtIyaparicchedeSu yathAkramaM 'pratyakSa kalpanA poDhamabhrAntam' iti / ' tatra svArtha trirUpAlliGgato'rthakU' iti / 'parArthamanumAnaM tu svadRSTArthaprakAzanam' iti trINi lakSaNAni 'timirAzubhramaNanauyAnasajhobhAdhanAhitavibhramamavikalpakaM jJAnaM pratyakSam' iti / 'trilakSaNAlliGgAdyadanumeye'rthe jJAnaM tatsvArthamanumAnam ' iti / ' yathaiva hi svayaM trirUpAlliGgato liGgini jJAnamutpannaM tathaiva paratra liGgijJAnotpipAdayiSayA trirUpaliGgAkhyAnaM parArthamanumAnam' iti ca vyAcakSANo lakSyasyaiva vidhimanvakIrtayat / 15 tathA ' lakSyalakSaNabhAvavidhAnavAkye' ityupakramya 'lakSaNameva vidhIyate' ityabhidadhAnaH kathaM na svavacanavirodhamavabudhyase / tathAhi kAryakAraNabhAvavadumayAdhAraH sambandho lakSyalakSaNabhAvastAyattasya ca vidhAnamityukte lakSyasya lakSaNasya ca vidhiH paryavasyati / tathA ca lakSaNameva vidhIyata iti durnirodho virodhaH / atha pare parikIrttayanti lakSya- 20 lakSaNabhAvavidhAnamiti tadanuvAdAdayamadoSa eveti brUSe sAdho 'siddha tu lakSyalakSaNabhAve ' ityatra kaste kuzalopAyaH / pUrvavAkyavyavasthA 1 vyaMsakaH- dhUrtaH / 2 adhunA dharmakIrtikRtanyAyabindau evamupalabhyate sUtravyAkhyAnam / tathA ca-tatra kalpanApoDhamabhrAntaM pratyakSam ( nyA. bi. pari. 1 sU. 4), tatra svArtha trirUpAlliGgAdyadanumeye jJAnaM tadanumAnam (nyA. bi. pari 2 sU. 3) trirUpaliGgAkhyAnaM parArthAnumAnam (nyA. bi. pari, 3 sa. 1) atra viSvapi liGgeSu paatthbhedH| "Aho Shrut Gyanam" Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 1 sU. 2 pitArthAnuvAdapratipAdanaparaM hIdaM vAkyakhaNDalakaM na ca pUrvavAkyena lakSyalakSaNabhAvo vyavasthApyate tvadAsthayetyasambaddhamidaM syAt / sambaddhatve vA pUrvatra tadubhayavidhiH sidhyet / tathA ca na tasmin svavAvirodhaH pratirodhamadhivasati / lakSyasya lakSaNaM tasya bhAva iti tu 5 vyAkhyAnam / prasiddhArthahAnyaprasiddhArthaparikalpanalakSyapadAnarthakatvadoSakadarthitamiti sahRdayodvejakam / athAtra prasiddhasyArthasyAsambhavAt taddhAnistadviruddhaparikalpanaM ca gaGgAyAM ghoSaH prativasatItyAdAvivAviruddhameveti cet / maivam / lakSyalakSaNayorubhayorbhAvastadatra prasiddho'rthastasya ca sambhavaH samarthitaH samarthayiSyate ceti / baladevabalaM svIyaM darzayanna nidarzanam / vRddhadharmottarasyaiva bhAvamatra nyarUpayat // 17 // ihAnyo vyutpattikAlo'nyazca vyavahArakAlaH / tatra vyavahArakAle lakSaNasya lakSyasiddhaye vyApAraNeti bhavatu tadA yatpadaparAmarzanIyatA vyutpannasya sataH / yadA tu vyutpattisamayastadA lakSaNameva jJApyamasyedaM lakSaNamiti yadeva ca jJApyaM tadevAnUdyate iti viruddhametat / jJApyaM vidheyatvAdavijJAtaM satkathamanUdyate / ata evAsya lakSyavat bhUtavibhaktyA nirdezastadA na yujyate / yadyapi hi kadAcit kriyeta / yathA zikhayA parivAjakaH kamaNDalunA chAtra iti / tatrApi phalamukhenaiva lakSaNavidherAkSepo na tu lakSaNavidhireva / tena vAkyAntarArtha evopaplavate parivrAjakasya zikhA liGgaM chAtrasya kamaNDaluriti / atastena tasya pratItisiddhiriti / tasmAllakSaNavidhAnAvasare tatpadaparAmarza evAsyocitaH / yattUcyate kathamaprasiddhasya lakSaNatvaM bhavati prasiddha vA kathaM nAnUyeteti seyamanyA'prasiddhiryA lakSaNatvavidhAnAvasara upyujyte| anyA ca prasiddhi ryA lakSyAvabodhanAya / zabdArthamAtreNa hi jJAtaM sallakSaNatvena vidhAtuM 25 zakyam / atyantAprasiddhasya dharmasyAlakSaNatvAt natu tayA prasiddhayA 1 'manUyeta' iti pa. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 2] syAdvAdaratnAkarasahitaH 25 vidheyatAsAmarthyAyAtaM tatpadaparAmarzayogyatvamasya nivartate / vihitasya tu yA lakSyAvabodhanAya vyApAraNA sAnyAprasiddhiryAsau lakSaNavyutpattivAkyAllakSaNatvanAvagatau satyAM tadanusandhAnarUpA tatrAsya bhavatvanUdyamAnatA / sa hyasya vyavahArakAla ityuktamevaitat / yaH kuNDalI sa devadatta ityevamAdAvapi yadA kuNDalitvaM vidheyatayA prakramyate tadA 5 yastatra devadattastasya kuNDalitvaM lakSaNam / yo'gnistasya dhUmo lkssnnm| ato yaH kuNDalI yatra vA dhUmo bhavatA dRzyate tatraM sa devadattastatra vA bahiriti bhavatA pratipattavyamityayameva nyAyaH / evaM yaH parivrAjakastasya zikhA liGgamityayaM vyutpattikAlaH / atra ca parivrAjakasyaivAnuvAdaH / vyavahArakAle tu viparyayaH / yato'sya zikhA liGgamato yaH zikhI sa 10 paritrAjakastvayA vyavaharttavya iti / tato yadyapyekadhaivocyate tathApyuktisaGkepamAtrametat / vyutpattivyavahArakAlApekSayA tu vidhyanuvAdavibhAgo'tra draSTavya iti / vRddhasevAprasiddho'pi bruvannevaM vizaGkitaH // bAlavatsyAdupAlabhyastrai vidyaviduSAmayam // 18 // tathAhi soyaM vRddhadharmottarAnusAryyapyalIkavAcAlatayA tulyasvarUpayorapi vyutpattivyavahArakAlayoratulyatAmupakalpayan bAla ivaikAmapyaGguliM vegavattayA calayan dvayIkRtya darzayatItyevamupAlabhyate traividyakovidaiH / vyutpattisvarUpAparihAreNa hi vyavahAro'pi sampadyate / na khalu nAlikeradvIpAdAyAtaH pumAn vahimAnayAnaya nIraM kSIraM cetyA- 20 dyuttamavRddhaniyogAttatra tatra pravartamAna kaJcanApi madhyamavRddhaM pumAMsa pazyaMstattatpadAvApodvApaM ca paribhAvayannayaM vahnirayamasya vAcaka ityevaM varteH svarUpe pratiniyatavAcakavAcyatve ca vyutpattiM pratipadya tatsvarUpaparihAreNa vyavahAramavatArayatyapi / tarhi lakSaNasiddhaye lakSyasyApi 1 'tatra' iti nAsti pa. pustake / 2 saMpazyaM' iti pa. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 2 vyApAraNAyAH prasiddheH / yathA hi mohamahApizAcapAravazyAt svaparavyavasAyijJAnasya pramANatve viparyayasaMzayAnadhyavasAyAH kasyacit prAduHpyantIti taM prati tatpratikSepAya vivAdAspadaM jJAnaM mAnaM svaparavyavasAyitvAdityevamanumAnamArabhyate / tathA tata eva pramANasya svaparavyavasA5 yijJAnatve kasyacitte samutpadyanta iti / tadapanodAya vivAdAdhikaraNaM pramANaM svaparavyavasAyijJAnaM pramANatvAdityevamapi tadavazyamupadezyam / tathA hi tAthAgatAH kecana kalazAdipratyakSasaMvedanaM pramANatayA pratipadhante na ca svaparavyavasAyitayA / tanmate pratyakSasya vyavasAyazUnyatvAt parasya cAprAmANikatvenApAramArthikatvAt / tatazcaite tasmin jJAne svaika10 jJApakatayA nirvyavasAyatayA ca pratyavasthitAH santaH pratipAditAnumAnena svapararUpobhayArthajJApakatvaM kathaJcidvyavasAyaM ca pratipAdanIyAH ye'pi raikavyavasAyijJAnamAnino naiyAyikAdayastAnapi pratipAditAnumAnenaiva svapavyavasAyitvaM siddhipaddhatimAropaNIyam / tathA kadAcillakSaNAMzasiddhathe lakSaNAMzasyaiva vyApAraNA yathA jJAnaM svavyavasAyi paravyavasAyitvAnyathAnupapatteriti / yacca yadA tu vyutpattisamayastadetyAdi / tadapi nAvadAtam / yato vipratipattipratikSepAya lakSaNaM praNIyata iti vyaktaM bhavatAmeva tatra tatra jayavaijayantI / na ca vacanamAtreNa tatpratikSepaH sampadyate / nApi vacanaM parArthAnumAnAdanyat pramANa bhavitumarhati / bhavadbhavane'vazyatayA lakSaNavAkyAni parArthAnumAna20 rUpANyabhyupeyAnyaparathA tadabhidhAnAnarthakyaprasakteH / ata evodyotakara vAcaspatiprabhRtayaH pare'pi ' lakSaNavAkyaM kevalavyatirekyanumAnam' ityAmananti / na caivaM vyutpattikAla evAyaM lakSaNapraNayanaM nAmetyekAntaH kAnto bhavet / vipratipattiparAkaraNAya prayuktasya lakSaNavAkyasya parArthA numAnarUpatvena vyavahArasvarUpatvAt / anyathA vahivipratipattivyudA25 sAya prayuktasya dhUmAnumAnasyApi vyutpattikAlaliGgitatvaprasaGgAt / evaM 1 'bhavadbhavanA' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 23 syAdvAdaratnAkarasahitaH cAvatIrNo vyavahArakAlasya vilayaH / vineyApekSayA tu lakSaNapraNayanasya vyutpattikAlAbhidhAne dhvasto lakSaNasyaiva vidhiH / vineyAn prati lakSyasyApi kadAcid vidheyatvAt / vigalitazca vipratipannAnevAzritya lakSaNaM praNIyata iti manorAjyAbhinivezaH / yadeva ca jJApyaM tadevetyAdinA ca zabdamAtrataH pratItatvAvizeSe'pi lakSaNasyAnuvAdyatvaM 5 pratyAcakSANo lakSyasya ca kakSIkurvANo na parIkSakaH / yaccAvAci ata evetyAdi tatrAyamAzayaH / lakSyaM hi prasiddhamanuvAdyaM bhavatItyasmAt bhUtavibhaktayo dvitIyAdyAH samupAdIyante / lakSaNaM punaraprasiddha vidheyamityato bhavyavibhaktiH prathamaiva prayujyata iti so'yaM sAhityajJatAbhimAnAt tatra vRddhadharmottaramadharayati / svayaM tvevaM vyAcaSTa iti 10 kimanyadasya devAnAMpriyasya zlAghanIyatA prajJAyAH / suprasiddhA hi sAhitye loke vede ca *'kRtakakupitairvASpAmbhobhiH sadaitya vilokitai vanamasi gatA yasya prItyA dhRtApi tathAmmayA / navajaladharazyAmAH pazyan dizo bhavatI vinaa| 15 kaThinahRdayo jIvatyeva priye sa tava priyaH // 1 // iti 'AlokamArga sahasA vrajantyA kyaacidudvessttnvaantmaalyH| baddha na sambhAvita eva tAvatkareNa ruddho'pi hi kezapAzaH // 2 // ' iti * paulastyaH svayameva yAcata iti zrutvA mano modate / deyo naiSa haraprasAdaparazurmAnAdhikaM tAmyati // tadvAcyaH sa dazAnano mama girA dattA dvijebhyo mhii| tubhyaM brUhi rasAtalatridivayonirjitya kiM dIyatAm / / 3 // ' iti 25 __ *etat zlokadvayaM kAvyAnuzAsane svopajJaprAcInaTIkAyAM zivadattakRtArvAcInaTIkAyAM ca kiJcitpAThabhedena samupalabhyate kA. a. TI. pR. 178 paM. 10, pR. 178 paM. 22, parantu kAvyAnuzAsanakartuhemacandrAdasya prAcInatvam / 1 raghuvaMzamahAkAvye 7 sagai 6 shlo| 2'na' iti pa. pustake 'ca' iti ra. kAvye ca pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU.2 * tAtAjanma vapurvilacittaviyat kraurya kRtAntAdhikam / zaktiH kRtsnasurAsuroSmazamanI tAtAdayoH padam / / sarva vatsa tavAtizAyinidhanaM kSudrAttu yattApasAt / tenAhaM trapayA zucA ca vivazaH kaSTAM dshaamaagtH||4||' iti 'dvayaM gataM samprati zocanIyatAM samAgamaprArthanayA kapAlinaH / kalA ca sA kAntimatI kalAvatastvamasya lokasya ca netrkaumudii||5||' iti *'tapasvibhiryA sucireNa labhyate prayatnataH satrimiriSyate ca yA // 10 prayAnti tAmAzu gatiM yazasvino raNAzvamedhe pazutAmupAgatAH // 6 // ' ityaadau|rktN paTaM vayetyAdau, 'agnihotraM juhuyAt svargakAma' ityAdau ca, yathAkramaM vanamiti kareNeti dvijebhya iti kSudrAttApasAditi kapAlina iti raNAzvamedhe ityAdeH raktaM paTAmityAderagnihotramityAdezvAMzAdvidheyAdapi puro dvitIyAdyA vibhaktayaH / tathA tepveva 'kAraNaguNAnuvRttyA dvau jJAne tapasi cAtizayamAptau // vyAsaH pArAzaryaH sa ca rAmo jAmadagnya iha // 1 // " iti 'sUryAcandramasau yatra citraM khadyotapotako / -20 nityodayajuSe tasmai parasmai jyotiSe namaH' // 2 // iti *' AjJA zakrazikhAmaNipraNayinI zAstrANi cakSurnavam / bhaktibhUtapatau pinAkini padaM laGketi divyA purI // utpatti hiNAnvaye ca tadaho nedRgvaro labhyate / syAcedeSa na rAvaNaH ka nu punaH sarvatra sarve guNAH // 3 // ' *etAni trINi padyAni kAvyAnuzAsane svopajJaprAcInaTIkAyAM zivadattakRtA. cInaTIkAyAM ca kizcitpAThabhedena samupalabhyante / pR. 179 paM. 2, kA. prA. TI. pR. 167 paM. 15, pR. 2. paM, 51. 1 kumArasambhavamahAkAvye 2 sarge zlo. 71. 2 mainyupaniSadi 6-3. "Aho Shrut Gyanam" Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 su. 2] syAdvAdaratnAkarasahitaH ityAdau 'khalevAlI bhavenmedhiH / ityAdau lohitoSNISA rutvijaH saMcarantItyAdau ca vyAsa iti, rAma iti, sUryAcandramasAviti, zAstrANItyAdeH, Rtvija ityAdezvAMzAdanuvAdyAdapi sAdhya. vibhaktiH prathamA prasiddhaiveti / yathA cAtrAmISAmaMzAnAmanuvAdyatvaM pUrvatra ca tattadaMzAnAM vidheyatvaM tathA zrImadambAprasAdasacivapravareNa 5 kalpalatAyAM tatsaGkete kalpapallave ca prapaJcitamastIti tata evAvaseyam / api ca bhavadabhiprAyeNa 'pratyakSaM kalpanApoDham' ityatrApi pratyakSamiti lakSyAMzAt siddhAdapi sAdhyavibhaktirdRzyata eva / bhavAn punastasmAt siddhavibhaktimevAmasta tat 'yasyAmeva zAkhAyAM sthitastAmeva chinatti' iti nItiM nAtivarttate / atha kathitamapi 10 kathaM nAnusaMdhatse abhyadhiSmahi yadA lakSaNamiti ayamAzayo yathA zikhayA parivrAjaka ityukte'pi paritrAjakasya zikhA liGgamiti vAkyAntarArtha evopaplavate tathehApi pratyakSaM kalpanApoDhamityAdhukte'pyasya pratyakSasya lakSyasyedaM kalpanApoDhatvAdi lakSaNamiti cet / atra paryanuyumahe mahopAdhyAyam / tatrApi hi vAkyAntare kaste 15 samAzvAsaH / zakyameva hyevaM vaktuM yathA parivrAjakasya zikhA liGgamityatra zikhayA parivrAjako lakSya ityAdikyAntarArtha evopaplavate tathA pratyakSasya kalpanApoDhatvAdi lakSaNamityatrApi kalpanApoDhatvAdinA pratyakSaM lakSyata iti kalpanApoDhatvAdilakSaNasya pratyakSaM lakSyamityAdiH / nahi kimapyasti tadvAkyaM yasya vAcyaM na vAkyAntareNAvatArAyituM zakyata ityabhimataviparativyavasthAnavasthA ca durnivArA bhavediti / evaM ca timirAzubhramaNetyAdivyAkhyAvAkyAnAM vyatyayenArthaM samarthayamAno nivAraNIyo vipazciditi / yattu yattUcyate kathamaprasiddhasya lakSaNatvamityAdyAzakya sethamanyA'prasiddhiryA lakSaNatve 1 vyutpattisamayastadA' ityadhikaM pa. pustake / 2 'parivrAjako lakSyata iti.. zikhAyAH' ityadhikaM pa. pustake / ' 3 lakSaNazce ' iti pa. pustake paatthH| "Aho Shrut Gyanam" Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 2 tyAdinoktamevaitadityantena samAhitam / tatsarvaM lakSyavidhisiddhaye'pi zakyAnusandhAnam / tathAhi seyamanyA'prasiddhiryA lakSyatvavidhAnAvasare upayujyate'nyA ca sA prasiddhiryA lakSaNAvabodhanAya / zabdArthamAtreNa hi jJAtaM sallakSyatvena vidhAtuM zakyam / atyantAprasiddhasya lakSyatvena vidhAtumazakyatvAt / natu tayA prasiddhathA vidheyatAsAmarthyAyAtaM tatpada. parAmarzanIyatvamasya nivarttate / tasya tu yA lakSaNAvabodhanAya vyApAraNA sA anyA prasiddhiryAsau lakSaNavAkyAllakSyatvenAvagatau satyAM pramANaM caitadityevaM tadanusandhAnarUpA tatrAsyAnUdyamAnatA / sa hyasya vyavahArakAla iti / yadapi pratyapAdi yaH kuNDalI sa devadatta ityaadi| 20. tadapi tatrApi hi vAkyAntara ityAdinA niveditottaraprAyam / athAnyaccintyate dvividhaM lakSaNamAtmabhUtaM anAtmabhUtaM ca / tatrAtmalakSaNaM dvividhamAtmabhUtama- bhUtaM lakSaNamAzuzukSaNeroSNyavat / anAtmabhUtaM nAtmabhUtaM ceti vyavasthA- tu devadattasya daNDavat / tatreha pramANasya svapara vyavasAyijJAnamAtmabhUtaM lakSaNaM lakSaNIyam / 15 atrAha kazcit / nanvevaM lakSyalakSaNayostAdAmyAdaprasiddha lakSaNe lakSyasyApyaprasiddhatvAt kasya lakSaNaM lakSaNIyam / lakSyalakSaNayostAdAtmyamiti matakhaNDanam / prasiddha vA lakSye lakSaNasyApi prasiddhatvAnniSprayo janaM tadabhidhAnamiti / tadacaturasram, lakSyalakSaNayoH sarvathA tAdAtmyasyAsiddhatvAt kathaMcittAdAtmyasya tu prasiddhayaprasiddhI pratyanaikAntikatvAt / kSayopazamabhAvAbhAvayoreva tatra kAraNatvAt / athAbhidadhIthAH sarvathA bhinna lakSyAllakSaNaM dnnddvditi| naitadavitathaM anavasthApattiduHsthatvAt / tathA hi sarvathA pRthagbhUtAdvivakSitalakSaNAllakSyaM kathaM siddhayet / lakSaNAntarAccet tadapi yadya muSmAdekAntena pRthagbhUtaM tadA lakSaNAntarAdeva lakSyaM sidhyediti ana25 vasthA / sudUramapi gatvA yadyapRthagbhUtAllakSaNAt kutazcillakSyasiddhirabhi dhIyate tarhi na sarva lakSaNaM lakSyAdbhinnameva / tathaikAntapRthagbhUtaM lakSaNaM ' panam / "Aho Shrut Gyanam" Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 2 ] syAdvAdaratnAkara sahitaH prasiddhamaprasiddhaM vA sallakSyasya prajJApakaM bhavet / prasiddhaM cet tadA kutastatprasiddhiH / svakIyalakSaNAditi cet tarhi tasyApi prasiddhiH svakIyalakSaNAntarAdityanAsthA / atha gatvApi sudUraM svarUpata eva kasyApi lakSaNasya prasiddhiH svIkriyate tarhi na sakalaM bhinnameva lakSaNasya svAtmabhUtalakSaNatvAt / athAprasiddhaM lakSaNamAkhyAyate nanvekAntena kathaMcidvA / na tAvadekAntena atiprasaGgaparAhatatvAt / atha kathaMcidaprasiddhaM lakSaNamucyate zabdArthamAtreNa hi prasiddhaM lakSaNaM vivakSitalakSyAspadatvena tvaprasiddhamiti / satyamevametat / kintu lakSyAdekAntena lakSaNasya pArthakye'tiprasaGgo duSparihara eva / vindhyamahIdharandhavatidUrvA pallavatAnAmapi tathAbhUtAnAM vivakSitalakSyaM prati lakSaNatva- 10 prApteH / astu tarhyabhinnameva lakSyAllakSaNamAzuzukSaNe rauSNyavaditi cet / ayamapi na pramANaparatantrasyollApaH / niyamahetvabhAvena viparyayasyApi prasakteH / tAdAtmyAvizeSe'pi pAvakoSNayorauSNyameva pAvakasya lakSaNaM na punarabhirauSNyasyeti hi kutastyA niyatiH / aprasiddhatvAdayaM kRSNavartmano lakSaNamiti cet tatkiM kRSNavartmApi 15 mahAtmA no'prasiddhaH / evamiti cet / ahaha mahAsAhasikatvaM te yaccAkSuSapratyakSopalakSyamapyAzuzukSaNimaprasiddhaM bravISi / prasiddha evAyaM dharmamAtrarUpa iti cet kathaM tarhi dahanauSNyayostAdAtmyaM samarthayiSyate / prasiddhAprasiddhayoH sarvathA tAdAtmyavirodhAt / tataH kathaMcidbhinnayorabhinnayozca lakSyalakSaNa bhAvapratItisadbhAvAt sarvathA virodhAbhAvAt / 20 anyathA lakSyalakSaNabhAvazUnyatApatteH / 31 saMvRttyA lakSyalakSaNabhAva iti cet keyaM saMvRttirnAma | upacAra saMvRttyA lakSyalakSaNabhAva iti cet asti tarhi mukhyaH kvacillakSyalakSaNa- iti matasya khaNDanam / bhaavH| kvacinmukhyasyAsattAyAmupacArasyApravRtteH / tathA vikalpasya sadveiSaya katvavyavasthApanam / vicArato'nupapadyamAnA vikalpabuddhiH saMvRttiriti 25 cet kathaM tayA lakSyalakSaNabhAvaH / tasya tatrAvabhAsanAditi cet / " Aho Shrut Gyanam". Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 1 sU. 2 siddhastarhi bauddho lakSyalakSaNabhAvastadvabauddho'pi kiM na sidhyet / vikalpAbahirbhUtasya tasyAsambhavAditi cet / na tasyAsambhave tAdRnvikalpaviSayatvAyogAt / na ca sakalo vikalpaviSayo'sambhavanneva / sambhavato'pi vikalpaviSayatvopapatteH pratyakSaviSayavat / sarvo vikalpo'sambhavadviSayo vikalpatvAt manorAjyAdivikalpavaditi cet / sarvaM pratyakSamasambhavadviSayaM pratyakSatvAt kezondukapratyakSavaditi kiM na syAt / pratyakSAbhAso'sambhavadviSayo dRSTo na pratyakSamiti cet / tarhi vikalpAbhAso'sambhavadviSayo na vikalpa iti samAnaH parihAraH / kaH punaH satyo vikalpaH pratyakSaM kiM satyamiti samaH paryanuyogaH / yataH pravarttamAno'rthakriyAyAM na visaMvAdyate tatsamyakpratyakSamiti cet / yato vikatpAdartha paricchidya pravartamAno'rthakriyAyAM na visaMvAdyate sa satya iti kiM nAnumanyase / kiM punarvikalpasyArthaparicchedakatvaM pratyakSasya kimiti vAcyam / avicalitaspaSTArthAvabhAsitvamiti cet / kasyacid vikalpasyApi tadeva kasyacittu bAdhakavidhurAspaSTArthAvabhAsitvamapIti manyAmahe / aspaSTo'rtha eva na bhavatIti cet kutastasyAnarthatvam / punaraspaSTatathA'navabhAsanAditi cet spaSTo'pyevamanarthaH syAt punaH spaSTatayA'navabhAsanAt yathaiva hi dUrAtpAdapAdisAmAnyamaspaSTatayA pratibhAti punarnikaTadezavartitAyAM tadevAspaSTaM na pratibhAti tadvizeSasya tadA pratibhAsanAt tathaiva sannihitasya viziSTaM pAdapAdirUpaM spaSTatayA pratibhAtaM punardvaratara20 dezavartitAyAM na tadeva spaSTaM pratibhAsate / yadi punaH sannihitajJAnagrAhya meva tadrUpaM viziSTamiti matistadA daviSThAdijJAnagrAhyameva tadrUpaM sAmAnyamiti kiM na matam / yathA ca viziSTaM pAdapAdirUpaM svArthakriyAM nivartayati tathA pAdayAdisAmAnyarUpamapi pratipattuH paritoSa karaNaM hi yadyarthakriyA tadA tatsAmAnyasyApi sA samastyeva kasyacittA25 vatA paritoSAt / atha svaviSayajJAnajanakatvamarthakriyA tadapi sAmAnya 1 kezondukaM keshgrnthiH| "Aho Shrut Gyanam" Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sa. 2] syAdvAdaratnAkarasahitaH syAstyeva / sajAtIyArthakaraNamarthakriyeti cet sApi sadRzapariNAmasyAsti visadRzapariNAmasyeva / sadRzetarapariNAmAtmakAddhi bAlapAdapAt sadRzetarapariNAmAtmaka eva taruNapAdapaH prAdurbhavannupalabhyate / tatra yathA visadRzapariNAmAdvizeSAdvisadRzapariNAmastathA sadRzapariNAmAt sAmA- .. nyAt sadRzapariNAma iti / sajAtIyArthakaraNamarthakriyA siddhA sAmA- . 5 nyasya vizeSatazcaitadviSayaparicchede nizceSyate / tato vastveve sAmAnya vizeSavat tatra ca pravarttamAno vikalpo vastunirbhAsaH saMvAdakatvAdanupaplava eva pratyakSavat / tAdRzAcca vikalpAllakSyalakSaNabhAvo vyavasthApyamAno na buddhayArUDha eva / yataH sAMvRtaH syAditi siddhaH pAramArthiko lakSyalakSaNabhAva iti / idAnImakSarArthaH / tatra pramANamiti pUrvavannirvacanIyam / svamAtmA ... jJAnasyaiva svarUpamityarthaH / paraH svasmAdanyaH svaparavyavasAyijJAnamiti MATH artha iti yAvat / tau vyavasyati yathAvasthi 'tatvena nizcinotItyevaM zIlaM ytttsvprvyvsaayi| jJAyate buddhayate vastvaneneti jJAnaM prAdhAnyena vizeSagrAhako bodhH| 15 iha ca vyavacchedyApekSayA lakSaNavizeSaNapravRttiriti jJAnamiti pramANasya vizeSaNamajJAnasvabhAvasya vyavahArAnaMgasya sanmAtragocarasya svasamaya. prasiddhasya darzanasya sannikarSakArakasAkalyAdezva naiyAyikAdiparikalpitasya praamaannyprtissedhaarthmupnystm| jJAnasyApi svasaMvedanendriyajamAnasayogipratyakSarUpatayA caturvikalpasya nirvikalpatayA prAmANyaM yattAthA- 20 gataiH paryakalpi tannirAsArtha sandehaviparyayAnavyavasAyAnAM pramANatAparihArArthaM ca vyavasAthipadopAdAnam / pAramArthikabAhyArthApalApinAM vijJAnAdyadvaitavAdinAM mithyAbhinivezavyudAsAtha parapadapraNayanam / nityaparokSabuddhivAdinAM mImAMsakAnAmekArthasamavAvijJAnAntarapratyakSa 1 'vastuvat iti pa. bha. pustakayoH paatthH| "Aho Shrut Gyanam" Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sa. 2 jJAnavAdinAM naiyAyikavaizeSikANAM pradhAnavivartatvenAcetanajJAnavAdinAM kApilAnAM ca matamapAkartuM svazabdasaMzabdanam / saMpUrNa pramANalakSaNavAkyaM punaH paraparikalpitasyArthopalabdhihetutvasyAsampUrNapramANalakSaNe padaka- visaMvAdakatvasyAnadhigatArthAdhigantRtvAdezva pramAtyapradarzanam / NalakSaNatApratikSepArtham / tathAhi / AcakSate lakSaNamakSapAdapakSe sdaa'kssunnnnnibddhkkssaaH| sarvapramANAnuguNaM yadatra kSaNaM tadetarhi vicArayAmaH // 19 // 'arthopalabdhihetuH pramANam' iti tatpakSaH / sa na parIkSAM kSamate / ____ pramAtRprameyayorapi droNakusumarasaniSekasauvIrA: pramANalakSaNe nyAyamatasya khaNDanam / paJjanazarIrAhArAderapi cArthopalabdhihetutvena pramA NatAprasaMgAt / atrAha vAcaspatiH, sarvaH kartA karaNagocaravyApAro na tu __ sAkSAtphale vyApriyate / karaNaM ca dvedhA siddhamavAcaspatimatakhaNDanam / siddhaM ca / tatra siddhaM parazvadhAdi dArudvaidhI15 bhAvAyodyamyodyamya dAruNi nipAtayan dAru cchinattItyucyate / na tu sAkSAtkartRvyApAragocaro daarudvaidhiibhaavH| kintu sparzavadvegaktaH karaNIbhUtasya parazoH saMyogodyamananipAtalakSaNastu kartRvyApAraH parazugocara eva / evaM svargakAmo'pi kartA na sAkSAt svarge vyApriyate / kintu tatkaraNaM yAgamasiddhaM sAdhayati / svargastu yAgavyApArAdevApUrvAbhidhAnAcetanAzrayodezakAlavyavasthAbhedAsAditapariNativizeSAt sAkSAdutpadyate / tadvadihApi pramAtA siddhamindriyAdyasiddhaM vA tatsannikarSAdi vyApArayannutpAdayanvA karaNa eva caritArthaH / karaNaM vindriyAdi tatsannikarSAdi vA nAnyatra caritArthamiti sAkSAdupalabdhAveva phale 1 upajAtiH / 2 gau. sa. pR. 94 paM. 4 'upalabdhihetuzca pramANam' iti / 3 ana pramANaM suzrutAdiSu / "Aho Shrut Gyanam" Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 2] syAdvAdaratnAkarasahitaH vyApriyate / prameyasya tu pratyakSAdanyatropalabdhihetubhAva eva tAvannAsti / kevalaM pramANaviSayamAtreNopayujyate / yatrApyasya hetubhAvaH pratyakSe'bhipreyate tanApIndriyasaMbandhamAtre upayujyate prameyam / indriyameva tu tatsannikarSAdi vA sAkSAt pramAhetuH / tatsiddhamevaM na pramAtA sAkSAt pramAhetuH kartRtvAdyo yaH kartA sa sarvo na sAkSAtphalaheturyathA vrazcanaya- 5 jamAnAdistathA cAyaM tasmAttathA / tathA pratyakSaM prameyaM na pramAhetu: prameyatvAdyadyatprameyaM na tatsarvaM pramAheturanumeyAdivattathA caitattasmAt tatheti / tadidaM pramAtRprameyayoH pramANe caritArthatvaM phale ca pramANasya / tasmAttadeva phalahetuH / pramAtRprameye tu phaloddezena pravRtta iti tadvakathaJciditi / atrocyate sakalasthApyetat prayAsasyedameva phalaM yadi- 10 ndriyasannikarSAdikamanantaramarthapratipattinimittaM tadeva pramANaM na vyavahite pramAtRprameye iti anupapannaM caitat / yato hetuzabdamAtroktAvapi yaH sAkSAdupalabdhau heturindriyAdi sa eva cet pramANatayAbhipretaH sUkSmadarzino'sya tadA svaparavyavasAyijJAnameva tayAbhyupagantumucitam / vastuparicchittirAnantaryeNa tata eva bhAvAt / yathA ca jJAnarUpAdapi 15 pramANAdvastuparicchittiH phalaM kathaJcidbhidyate tathA phalaparicchede nizceSyate / bhavatazcAtra zloko / arthopalabdheryadi sAdhanasya pramANatAM vakSi vicakSaNa tvam / tadA pramAtrAdiSu tatprasaktyA jajJe subhikSaM bhavataH pramANaiH // 20 // athApi yatsannihitaM tadeva pramANamAkhyAsi hRSIkamukhyam / 20 tyaktvA tadAnI svamatAbhimAnaM jJAnaM pramANaM vada nirvivAdam // 21 // bhikSavo lakSaNaM yatsamAcakSate'dhyakSamukhyapramANasya sAdhAraNam / tadvisaMvAdavaikalyarUpaM sphuTaM varNyamAnaM sakaNeH samAkarNyatAm // 22 / / 1 bhujaGgaprayAtam / "Aho Shrut Gyanam" Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvArokAlaGkAraH [pari. 1 sa. 2 pramANamavisaMvAdivijJAna- tathAhi te prAhu:-pramANamavisaMvAdivijJAnamiti / miti bauddhamatasya prasthApa-avisaMvAdakatvaM caarthpraapktvmucyte| tacca pratyakSA. napUrvaka khaNDanam / namAnayorubhayorapyastIti sAmAnyalakSaNam / tatra pratyakSasya svapradarzitasvalakSaNakSaNasya kSaNikatvena prAptyasambhave'pi tatsantAnaprAtaH sambhavAt santAnAdhyavasAyajananameva prApakatvam / dvividho hi pratyakSasya viSayo grAho'dhyakseyazca / tatra grAhakSaNa ekaH sakalasajAtIyavijAtIyavyAvRttaH / svalakSaNAkhyasya tatra parisphuraNAt / idameva grAhyatvamarthasya yat svAkArajJAnajanakatvam / idameva ca grAhakatvaM jJAnasya yadAkAratayAtmalAbhaH / adhyavaseyaH punaH santAnaH / bahavazva svalakSaNalakSaNA upAdAnopAdeyabhAvamApannAH saMtAnaH / tasya cAdhyavaseyatvamagRhItasyApi pravRttiviSayatvam / adhyakseyArthasantAnApekSayaiva ca pratyakSasya prAmANyavyavasthA svalakSaNasya prApayitumazakyatvAt / santAnazcAdhyaksIyate'pahartumazakyatvAt / iti santAnAdhyavasAyApekSaM pratyakSe sarvatra prAmANyavyavasthApanaM na grahaNApekSam / tasmAt santAnAdhyavasAye satyavisaMvAdakatvena pratyakSasya prAmANyam / nanu nirvikalpakatvAt pratyakSasya kathaM tena santAnAdhyavasAyaH sambhavati / ucyate / pratyakSajanyavikalpena santAnasyAdhyavasitatvAt pratyakSeNAdhyavasitaH sa ityabhidhIyate / anumAnasya punarapAramArthikasAmAnyaviSayatayA bhrAntatve'pi praNAlikayA mUlavastulakSaNaprabhavatvAnmaNiprabhAyAM maNibuddhiriva vastuprAptyA prApakatvam / yatastasyApi grAhyAdhyavaseyatayA viSayo dvividhaH / tatrAdhyavaseyaM svalakSaNam / samutpanne'numAne'dhyavasAyAdarthakriyAkAriNI svalakSaNa eva pramAtuH pravRttyupalabdheH / grAhyastu viSayo'sya sAmAnyameva / tatpunarbahistAdAtmyenAdhyavasIyamAno buddhyAkAro vA / alIkabAhyaM vA'ntarbahI rUpam / paramArthatastu na kazcidnumAnasya viSayaH / tathAhi na sva25 lakSaNaM tatra tasyAparisphuraNAt / na buddhayAkAraH bahistAdAtmyena tasyAsambhavAt / nAyalIkabAhyam / tasya sarvathApyasambhavenArthakriyAsAmarthyazanyatvataH karikesarakalApakalpatvAditi nirviSayamanumAnam / "Aho Shrut Gyanam" Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 su. 2] sthAdvAdaratnAkarasahitaH svapratibhAse'narthe'rthAdhyavasAyena pravRttatvAt prAntaM ca / anumAnaM hi svAtmani pratibhAte'narthe sAmAnyasvarUpe'rthatvaM svalakSaNarUpatAmAropya pravartata iti bhrAntam / tathApi svabhAvakAryaliGgadarzanajanyatayA pAramparyeNa svabhAvini kAraNe ca pratibaddhatvAt tatprApakatayArthAvisaMvAdakatvena pramANam / taduktam 'atasmiMstadgraho bhrAntirapi sambandhataH pramA' 5 iti / anumAnavikalpAntarANAM niyatArthapratibandhAbhAvAdaprApakatvenAvisaMvAdakatvAnupapatteraprAmANyam / yathAdhyavasitaprApakaM ca pramANam / ataH pItazaGkhAdinAhijJAnAnAM zaGkhamAtrAdiprAptau satyAmapi na prAmANyaM yathAvyavasitasyAprApteH / adhyavasito hi pItaH zaGkhaH praapyte| nartuM zvetaH / tasmAdyathAdhyavasitArthaprApakamavisaMvAdijJAnaM pramANamiti 10 sthitam / etadadhyavasitAkhilavastuprApakatvamavisaMvadanaM yat / vyAhRtaM sakalamAnasamAnaM lakSma tanna ghaTanAmupayAti // 23 // adhyavasAyasya sugatazAsane vstuvissytvaabhaavaat| avastunazca prAptumazakyatvAt / taduktam / 'yathAdhyavasAyamatatvAt yathA tattvaM 15 cAnadhyavasAyAt' iti / mUlabhUtavastuprAptiH punarandhakaMTakIyanyAyamanusarati / nahi tadanyatareNApi pramANena dRSTaM yadgatvA prApyate / santAnaprAptyA tatprAptirityapi na pezalam / kSaNakSayikSaNaparamparAtaH pRthagbhUtasya pAramArthikasya santAnasya tAthAgatairasvIkaraNAt / athApAramArthike'pi santAne sati saMvRtimAhAtmyAt pramANalakSaNamidaM nirvakSyati / 20 yathoktam / ' sAMvyavahArikasya caitat pramANasya lakSaNaM / vastutastvanAdyavidyAvAsanAropitagrAjhagrAhakAdibhedaprapaJcaM jJAnamAtramadhedamiti kiM prApyate kiM vA prApayati' iti / tadidaM svasamayoddhoSaNamAtre na kaJcana prAkaraNikamartha samarthayate / avicAritaramyA hi pratItiH saMvRtiriti sammataM saugatAnAm ! yA ca na vicAragocare vicarati / 25 1. na' iti pa. pustake pAThaH / 2 svAgatA / 3 andhasya yathA kaNTakopari pAdo yadRcchayA patati tadvadityarthaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 2 tayApi pramANalakSaNanirvahaNamiti mahatkaitavam / avidyAvAsanAnirmitazca na grAhyagrAhakAdivyavahAraH / kintu tAttvika eveti jJAnAdvaitavighaTanapraghaTTake prakaTayiSyate / yadi cAparamuttaraprakAramanavadhArayadbhiH sAMvRta eva santAnaH parikalpyate / hanta tArha naiyAyikAdisammatA 5 jAtyavayavisamavAyaprabhRtayo'pi saMvRtinirmitamUrtayaH kimiti na pari kalpyante / vRttivikalpAdibAdhakavidhurIkRtatvAditi yadi mataM tarhi bhedAdivikalpaiH santAnasya pratihanyamAnatvAt tatrApi tulyaH panthAH / evaM ca sati / visaMvAdApetaM yadiha kimapi jJAnamakhilam / pramANaM tadvauddhairabhihitamidaM tu pratihatam / / avijJAtajJAnaM tvabhidadhati bhaTTasya tanayAH / __ pramANaM tatsampratyavataratu dUSyatvapadavIm // 24 // tathA hi anadhigatArthAdhigantRtvaM pramANasya kimabhidhIyate / anadhigatArthAdhigantatvaM pramANAntareNAnadhigatasyArthasya yadadhigantatvaM tadi15 pramANasyeti bhATTama- ti cet nanu pramANAntaraM parakIyaM svakIyaM vA / tasya khaNDanam / yadi parakIyam tadA sAdhayiSyamANasarvajJajJAnasya samastavastuvistAragocaratayA tadadhigatArthAdhigantRtvAt nikhilalaukikajJAnAnAmaprAmANyaM prasajyeta / devadattajJAnasyApi yajJadattAdipramANapratipannArthagrAhitvAdapramANatvaM syAt / atha svakIyaM tadapi na sAmpratam / pramANasya gRhItataditaragocarapravRttasya prAmANyaM prati vizeSAnupalakSaNatvAt / atha gRhIte gocare pravarttamAnaM pramANaM kiM kurvIta / nanvagRhIte'pi ki kurvIta / ajJAnanivarttanamiti cet gRhIte'pi tadeva kurutAm / kRtasya karaNAyoga iti cet maivam / ajJAnavinivarttanAntarakaraNAt / punarajJAna nivartanasya kiM phalamiti cet / AyuSmannajJAnavinivartanaM svayameva phalaM 25 na ca phalasyApi phalamanveSaNIyam / tadavirAmaprasakteH / na ca prayojanA 1 shikhrinnii| 20 "Aho Shrut Gyanam" Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 2] syAdvAdaratnAkarasahitaH nuvarti pramANaM bhavati / avikalA cet tasya jAnakA sAmagrI tadA tadutpadyata eva / kasya cAyaM paryanuyogastvayA vidhIyate yaduta gRhIte'pi viSaye pravartamAnaM pramANaM kiM kuryAditi / na tAvat pramANasya / taddhi daivopanatAM svajanikAM sAmagrI samAsAdya samutpadyamAnaM varAkaM kathaM paryanuyogabhuvamavataret / nApi pramAtuH tasyApi ca sati yogye gocare'bhimukhIbhUteSu karaNeSu 5 bhUyo'pi prAdurbhavantyeSa saMvedanAnIti so'pi tapasvI kimitthamupalabhyatAm / kimiti pazyAsa vastu tadeva bho yadiha pUrvadhiyA kalitaM kila / kimiti vastuni sannihite'pi ca tvamasi naiva nimIlitalocanaH // 25 // api ca punaH punaH pramANAnAM pravRttau viSayeSviha / sarvathA nAsti vaiyarthya phalasyApyupalambhanAt // 26 // tathAhi hAlAhalajihmagAdau heye muhurvastuni vIkSyamANe // sa ko'pi tApaH sphurati prakAmaM na gocaraM yo vacasAmupaiti // 27 // 15 nirIkSyamANe paramArthatastu heye muhurmohavikAramukhye // vivekasekaplutamAnasAnAmarocakastItrataro'bhyudeti // 28 // preyasvinIpArvaNazItarocirmayUramANikyamukhe tvajanam // AdeyavastunyavalokyamAne samprApyate prItirasaH sa ko'pi // 29|| tattvatastu sudhiyAmabhIpsite tIrthanAthapadapaGkajadvaye // yAti darzanapathaM muhurmuhuH prItisampadamupaiti mAnasam // 30 // tatazca tasmin hRdayaikazUle kAmaM tathAntaHkaraNAnukUle // hAnArthamAdAnakRte ca sadyaH saJjAyate prANabhRtAM pravRttiH // 31 // 1' tadvidA' iti pa.bha. pustakayoH pAThaH / 2 drutavilambitam / "Aho Shrut Gyanam" Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 2 yadapyadaH pratipAdyate kumArilena 'yatrApisyAtparicchedaH 'yatrApi syAtpariccheda' mANasa. una / na ta iti kumArilakArikAyA so'rtho nAvadhRtastathA // 1 // ' iti tadapi udbhAvanapUrvakaM nirAkaraNamAna manoramam / yato nottarANi pramANAna 5 mAnAni sarvAtmanApyapUrvamevArtha paricchindanti / athApUrvasyApi tasya tatra paricchedo vidyata eva / tathA hyanumAnena vahnimAtramanvamAyi pratyakSaNa tu jvAlAkalApazAlitvAdivizeSaviziSTo vahirnizcIyata iti cet / evaM tarhi yathAnadhigatAn vizeSAnidaM paricchindatpramANameva tathAdhigataM vahnitvamapi paricchindadapramANameva kinna bhavet / kiMca yadi zatakoTi1. sphaTikamAlokya katipayakAlakalAvilambAdUrvaM yathAsthitameva yadA kalayati tadA tatpratyakSasya kutaH prAmANyaM syAt / ananubhUyamAnasyApi vizeSAkalanasya tatra kalpane dhArAvAhiSvapi tat kalpanAstu / atha tatkAlAvasthitatvavizeSapratibhAsaH sphuTa eva tatrAsti / nanvasau dhArA vAhiSvapi tathaivAsti tatastAnyapi pramANAni syuH / atha pramANAnyeva 15 tAnyanadhigate'ze'dhigatAMza eva prAmANyapratiSedhAditi cet / tadacAru / gRhItAgRhItAMzayoH pravarttamAnasya pramANasya prAmANya prati vizeSAbhAvAt / nanu yadi gRhIte'pi gocare pramANa pravartate tarhi tatra tasya pravRttyavirAmaH prasajyeta / nahi tadviramaNe kAzcana sImAnaM jAnImahe / ajJAnavini vartanAkhyasvaphalotpAdasvasImA tvatikrAntaivAnena / atrAbhidhIyate / 20 nayanAdikaraNAnAM gocarAntaravyApArato vA pramAtuH parizramato vA svasAmagrIparibhraMzato vA pramANasya virateH sambhavAnnAviratiprasaktiH / na cAnavasthApyevaMvidhA mUlabAdhAvidhAyinI / na hyuttarasamayasambhavivijJAnaparamparAsamutpAdamantareNa prAcInavijJAnasamutpattiAdhyate / tasmAdavirAma .. 1 ekasminneva ghaTe 'ghaTo'yaM ghaTo'yam / ityevamutpadyamAnamuttarottarajJAnaM dhArAvAhikajJAnam / "Aho Shrut Gyanam" Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 2] syAdvAdaratnAkarasahitaH prasaGgApAdanadvAreNAnavasthApyeSA paraiH prakAzyamAnA na naH kAJcana kSatimAtanoti / tadAha ' mUlakSatikarImAhuranavasthAM hi dUSaNam / mUlasiddhAtvarudvApi nAnavasthA nivAryate // 1 // ' kiJca yadyanupalabdhArthAvabodhakameva pramANamaGgIkriyate kathaM tarhi tapasvinI pratyabhijJA prAmANyaM svIkariSyati / pUrvopalabdhArthaparicchedakatvasyApi tasyAM pratIyamAnatvAt / * " Aho Shrut Gyanam" 41 athAdhigatagantRtve prAmANyaM syAt smRterapi / yadi syAt kiM tadA jAtaM kSuNNaM jainendrazAsane || 32 // parokSavyaktireSA hi pramANaM smRtiriSyate / svaparavyavasAyitvAt syAdvAdanyAyavedibhiH || 33 // paricchede tRtIye ca sarvametad bhaNipyate / tasmAdabuddhaboddhRtve mucyatAmayamAgrahaH // 34 // na ca prakRtaM pramANalakSaNamavyApakamiti mantavyam / sarvAsAmapi pratyakSa parokSapramANavyaktInAM svaparavyavasAyijJAna- 15 'svaparavyavasAyijJAnaM pramANAmiti siddhAntalakSaNe'- tvena vyAptAnAmupalabhyamAnatvAt / nanu sarvajJAnAnAM tivyAptyAdidoSaparihAraH / svarUpasaMvedanaM pramANaM prati paravyavasAyAsambhavenaitalakSaNAvRtteravyApakataiveti cet naivam / tatra svaM cAsau grAhyatvasAdharmyeNa parazca svaparastaM vyavasyatItyevaM zIlaM yattattathetyevaM lkssnnyojnaat| ativyApakaM tadbhaviSyatItyapi na paribhAvanIyam / aprANabhUteSu sandehA- 20 diSu sarvathApyetadasambhavasya pradarzitatvAt / nApyasambhavadoSa kaluSitametalakSaNam / tatsambhavasAdhakasya pramANatvAkhyasya hetoH sadbhAvAt / tathAhi pramANaM svaparavyavasAyijJAnaM pramANatvAt / yatpunaH svaparavyavasAvijJAnaM na bhavati na tat pramANaM yathA saMzayAdi ghaTAdi capramANaM ca vivAdApannaM tataH svaparavyavasAyijJAnam / na ca 25 10 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 1 sU. 2 pramANatvamasiddham / pramANasAmAnye sarvaprAvAdukAnAM vivAdAbhAvAt / asyAnabhyupagame tu svAbhimatAnabhimatasAdhanadUSaNayoranupapattiH / nanu yadeva pramANaM dharmitvenAtra niradezi kathaM tasyaiva hetutvamupapannamiti cet / nanu kimasya hetutvAnupapattau nimittam / kiM dharmitvahetutvayorvirodhaH / 5 kiM vA pratijJArthaMkadezatvam / yadvA'nanvayatvam / tatrAdyapakSe'yamabhi prAyaH / dharmANAmadhikaraNaM dhI tadadhikaraNastu dharmaH / tato yadyatra pramANaM dharmi kathaM hetuH sa cet kathaM dharmi hetordhamatvAddharmadharmiNozcaikyAnupapatteH / tadayuktam / vizeSa dhamiNaM vidhAya sAmAnya hetumabhidadhatAM doSAsambhavAt / pramANaM hi pratyakSaparokSavyaktilakSaNaM dhami / pramANatvasAmAnya hetuH / tato nAtra sarvathaikyam / kathaJcidaikyaM tu bhavadapi na dharmadharmibhAvaM viruNaddhi / pratyuta tatprayojakameva / tadantareNa dharmadhammibhAve'tiprasaGgAt / dvitIyapakSe'pi sAdhyadharmadharmisamudAyasya pratijJArthasyaikadezo'tra dharmI hetutayopAtto'sti / naca tathApi kiMcid dUSaNam / anyathAnupapattizcenizcikye tadA pratijJArthaMkadezo'nyo vA sarvo gamaka eva / nanu pratijJAthaikadezo'pi yadi gamakaH syAttadA'nityaH zabdo'nityatvAditi ayamapi gamakatAM kalayet / tadapyatyAkulam / na khalu pratijJArthakadezatvaM gamakatve kAraNamabhidadhmahe yenAnityatvAderapi tatprasajyeta / kintvagamakatvaM gamakatvaM vA prati tadaprayojakamiti brUmaH / na hi dhUmadravyaM dhUmadhvaja prati gamakamiti gaganAGgaNotsaMgasaGgisamuddhararajorAjirapi dravyatvasadbhAvAdgamikA bhavati / tadvadvA dhUmadravyamapyagamakam / tadihAnyathAnupapattirgaveSaNIyA / sA tvanityatve nAsti / tasya zabde prativAdinaH svarUpAsiddhatvAditi tadevAgamakam / pramANatve punarasau vidyata iti tadgamakameva / tRtIyakalpe'pi kiM bahirvyAptirantAtirubhayI vA tatra nAstItyananvayatvaM syAt / nAdyaH pakSaH / sarvaM kSaNikaM sattvAdityAde25 rapyananvayatvaprasakteH / athAsya dRSTAnte'nanvayasyApi sAdhyadharmiNi sarvatrA nvayasiddhervipakSe bAdhakapramANasadbhAvAcca nirdoSatAnumanyate / na tarhi "Aho Shrut Gyanam" Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 3] syAdvAdaratnAkarasahitaH bahirvyAterabhAvAdananvayatvam / antarvyAptistu sattvAderiva pramANatvasyApi / sAdhyadharmiNi sarvatrA'nvayasiddheH vipakSe bAghakasadbhAvAcca / etena tRtIyapakSo'pi pratikSiptaH / sarvathA sAdharmyaviprayuktatvAt kathamasya gamakatvamiti yogairapi na tarkaNIyam / kevalavyatirekiNo'pi hetoravinAbhAvaniyamanirNayena sAdhyasAdhanasAmarthyasadbhAvAt / sAtmakaM 15 jIvaccharIraM prANAdimattvAt / yattu sAtmakaM na bhavati tatprANAdimadapi na bhavati / yathA kalazaH prANAdimaJca jIvaccharIraM tasmAtsAtmakamityAdivat / anena ca viruddhatvamanaikAntikatvaM ca pratikSiptamavagantavyam / anyathAnupapattisvIkRte hetau tayoH sarvathAvakAzAbhAvAt / tasmAnniravadyo'yaM hetuH pramANasya svaparavyavasAyijJAnatvaM sAdhayatyeva / tathA ca 10 nAsambhavadoSaduSTamapyetat pramANalakSaNamiti sthitam / : yatprAvAdukalakSaNAni nayate sadyaH kathAzeSatA - mavyAptipramukheNa na pratihataM doSatrayeNApi yat // syAdvAdAmRtapAnapUtavadanairabhyasyamAnaM budhaiH / siddhaM samprati mAnalakSma tadidaM zrImaJjinairjalpitam ||35|| 2 || 15 atha pramANalakSaNe jJAnamiti vizeSaNasya samarthanArthamupapattimAha abhimatAnabhimatavastusvIkAra tiraskArakSamaM hi pramANamato jJAnamevedam || 3 || "Aho Shrut Gyanam" 43 + I abhimatamupAdeyam / anabhimataM heyam / tat dvitayamapi dviprakAraM mukhyaM gauNaM ca / tatra mukhyamabhimataM sukham / tadapi dvibhedamazAzvatikaM 20 zAzvatikaM ca / tatrArtha bAhyadravyasambandhApekSaM sadvedAkhya puNya karmmavipAkAt prAdurbhUtaH saMsAryAtmanaH prasAdapariNAmaH / zAzvatikaM tu samasta karmakSayata: samudbhUto muktAtmanaH paramAnandapariNAmaH / gauNaM punarabhimatAzAzvatika1 zAzvatikasukhayoH sAdhanam / tatrAzAzvatikasukhasAdhanaM gaMdhasAraghana 1 'karmaklezanizleSata' iti pa. pustake pAThaH / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 pramANanayataravAlokAlaGkAraH pari. 1 sU. 3 sArahArahAripriyatamApramukham / zAzvatikasukhasAdhanaM tu samyagdarzanajJAnacAritrasvarUpaM ratnatrayam / anabhimataM tu mukhyaM duHkham / tatpunarasadvedyAbhidhAnapApakarmavipAke sati virodhidravyAyupanipAtAtmanaH pIDAlakSaNaH prinnaamH| gauNaM punaranabhimataM duHkhasAdhanaM viSaviSadharamakarakAntArAkUpAraprabhRtikam / puruSadazAdezakAlavizeSAJca bhAvAnAM sukhaduHkhasAdhanatvamavyavasthitamavadhAryam / tathAhi yadeva dRDhakaThinakalevarasya prabalajAjvalyamAnajATharajAtavedasaH kasyacitpuMsaH surabhiparimalodgArasundarasarasasahakAraphalapaTalamupayuktaM paramAnandasampade sampadyate / tadevAnavaratavivardhamAnavividhavyAdhiprabandhavidhurasyAdhikataramaMdIbhUtaudaryajvalanasya parasya prauDhapIDAparamparAprasUtaye prabhavatIti / yadavAci / paMcazatIprakaraNapraNayanapravINairatra bhavadbhirumAsvAtivAcakamukhyaiH / ' tAnevArthAn dviSatastAnevArthAn pralIyamAnasya / nizcayato'syAniSTaM na vidyate kiJcidiSTaM vA' iti / evaMvidhayorabhimatAnabhimatavastunoryo svIkAratiraskArau prAptiparihArau tayoH kSamaM samartha prApakaM parihArakaM cetyarthaH / abhimatAnabhimatayorupalakSaNatvAdabhimatAnabhimatobhayAbhAvasvabhAva upekSaNIyo'pyatrArthoM lakSayitavyaH / rAgagocaraH khalvabhimato dveSaviSayo'nabhimato rAgadveSadvitayAnAlambanaM tRNAdirupekSaNIyastasya copekSaka pramANaM tadupekSAyAM samarthamityarthaH / tatra prApakatvaM pramANasyAbhimatArthapradarzakatvameva / yato nArthadezaM puruSaM nayat puruSadezaM vArthamAnayat prApakaM pramANamapi 20 tvarthaM pradarzayaditi / abhimatavastuprAptirhi na pramANaparatantrA / tasyAH puruSAbhilASanimittakapravRttiprabhavatvAt / na ca pravRtterabhAve pramANasya vastupradarzakasvarUpo vyApAra eva na sambhavatIti vibhAvanayim / anubhavavirodhAt / na khalu kumubAndhavAdau pratyakSeNa dRSTe'pyapravarttamAno lokastasyApradarzakatvamiti pratipadyate / tataH pravRttyabhAve'pi pramANasya 25 vastupradarzakatvamurarIkarttavyam / parihArakatvamapi pramANasyAbhimatArtha 1 samyagdarzanajJAnacAritrANIti ratnatrayam / 2 prazamaratiprakaraNe gAthA 49 / "Aho Shrut Gyanam" Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 4] syAdvAdaralAkarasahitaH pradarzakatvameva / evamupekSakatvamapi tasyopekSaNIyArthapradarzakatvameva draSTavyam / hizabdo yasmAdarthe / yasmAdabhimatAnabhimatavastusvIkAratiraskArakSama pramANamata idaM jJAnameva bhavitumarhati nAjJAnarUpaM sannikarSAdi / prayogazcAtra / pramANaM jJAnameva abhimatAnabhimatavastusvIkAratiraskArakSamatvAt / yatpunarna jJAnaM tannAbhimatavastusvIkAratiraskArakSama 5: yathA sampratipannaM stambhAdi abhimatAnabhimatavastusvIkAra tiraskArakSamaM ca pramANaM tasmAd jJAnameva / na cAtra sAdhanamasiddham / abhimatavastusvIkArArthamanabhimatavastutiraskArArthaM ca prArthayante prekSApUrvakAriNaH pramANaM / natu vyasanapAravazyAditi samastairapi pramANavAdibhirabhimatatvAt / abhIpsitAnIpsitayoH samarthaM pradarzakatvena tu bhoH pramANam // 10 savairabhISTaM ghaTate na cedaM' jJAnAtmakatvaM pravihAya tasya // 36 // 3 // upapattyantaramAhanavai sannikarSAderajJAnasya prAmANyamupapannaM tasyArthIntarasyeva svArthavyavasito sAdhakatamatvAnupapatteriti // 4 // 15 ___ navai naiva / sannikarSa indriyArthasambandhaH sa eva Adiryasya kArakasAkalyabuddhivRttyAdestattathA tasya / kathaMbhUtasya / ajJAnasyAcaitanyasvarUpasya / prAmANyamarthayAthAtsyavyavasthApitvam / upapannaM yuktiyuktam / kutaH / tasya sannikarSAdeH / arthAntarasyeveti arthaH sannikarSAdistasmAdanyaH prameyo ghaTAdirarthAntaraM tasyeva / svArthavyavasitau svArthayoH 20 svaparayorvyavasitinizcitistasyAM kartavyAyAmityarthaH / sAdhakatamatvasya karaNatvasya / anupapatteH aghaTanAt / ayamatra samudAyArthaH / yathA sampratipannasya ghaTAderarthAntarasyAjJAnasvabhAvasya svArthavyavasitau sAdhakatamatvAbhAvAt prAmANyaM nopapadyate / tathA sannikarSAderapi prayogaH 1 ceha' iti pa. pustakeH pAThaH / - - "Aho Shrut Gyanam" Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 5, 6 punarevaM viracanIyaH / sannikarSAdirna pramANavyavahArabhAk svArthavyavasitAvasAdhakatamatvAt / yat svArthavyavasitAvasAdhakatamaM na tat pramANavyavahArabhAga yathomayasampratipannaM ghaTAdi / svArthavyavasitAvasAdhakatamazca sannikarSAdistasmAnna pramANavyavahArabhAk // 4 // 5 sAmpratamasya hetorasiddhatAparihArArthaM sUtradvayamAhana khalvasya svanirNItau karaNatvaM stambhAderivAce . tanatvAditi // 5 // nApyarthanizcitau svanizcitAvakaraNasya kumbhAdekhi tatrApyakaraNatvAditi // 6 // 10 asyeti sannikarSAdeH / svanirNItAviti svavyavasitau / acetana tvAditi acidrUpatvAt / nApyarthanizcitAviti asya karaNatvamiti prAktanena sambandhaH / tatrApIti arthanizcitAvapi / zeSaM tu vyaktam / prayogayugalaM punaritthamihopanyasanIyam / sannikarSAdiH svanirNItau karaNaM na bhavati acetanatvAt ya itthaM sa itthaM yathA stambhAdistathA cAya tasmAttathA / sannikarSAdiranizcitI karaNaM na bhavati svanizcitAvakaraNatvAt ya evaM sa evaM yathA kumbhAdiH / yathoktasAdhanasampannazcAyaM tasmAdyathoktasAdhya iti / evaM ca / na sannikarSapramukhaM pramANamajJAnarUpaM ghaTate kathaMcit / / na mukhyato yatkaraNatvamasya vastupramAyAM ghaTate kathaMcit // 37 // 20 atrAhunaiyAyikAH yadabhASi sannikarSAdirna pramANavyavahArabhAgityAdi tatrAdizabdasUcitakArakasAkalyAdInAM pramANasannikarSAdirna pramANavyavahArabhAgiti naiyAyi- vyavahAraparAkaraNe vayamapi sahAyAH / sannikarSasya - kamataparIkSaNam / tu tatparAkaraNa na kSamAmahe / svavyavasitAvasAdhakatamatvasiddhAvapyarthavyavasitAvasAdhakatamatvasya hetvekadezasyAsiddhatvAt / "Aho Shrut Gyanam" Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 s. 6] syAdvAdaratnAkarasahitaH yatpunaranumAnaM tatsiddhAvabhyadhAyi / sannikarSAdiranizcitI karaNaM na bhavati svanizcitAvakaraNatvAditi / tatrArthanizcitestAvadAvAbhyAmavivAdena phalatvaM pratipannam / tacca sannikarSasya karaNatAM samastapratipattasAkSika samarpayatIti kathamakitavaH kazcittasya tadapalApaM vidadhIta / tathAhi na phalaM kiJcitkaraNamantareNotpadyamAnamIkSyate / na cAtra pramAtA prameyaM vA 5 karaNatayA kalpanIyam / kartRkarmatayA tayorvyavasthitatvAt / tasmAddArudvaidhIbhAvasvabhAve phale parazvadhAdivadanizcitirUpe phale sannikarSa eva karaNam / tasyaiva tatra ghaTamAnatvAdityanumAnabAdhitaH pakSaH / hetozcAtra pradIpena vyabhicAraH / tasya svanizcitAvakaraNasyApyarthanizcitau karaNatvAt / tathA cAhulaukikAH pradIpena panthAnaM pazyAma 10 iti / evaM ca sannikarSasya karaNatvapratiSedhAnupapattyArthavyavasitAvasAdhakatamatvasyAsiddherlabdhAvakAzamidam / sannikarSaH pramANamarthapramitau sAdhakatamatvAdyattu naivaM tannaivaM yathA sampratipannam / na ca nArthapramitau sAdhakatamaH snnikrssH| tasmAttathA / nanu sannikarSaprasiddhau kiM pramANaM yato nAzrayAsiddhatA hetoH syAditi cet / ucyate / sparzanAdIndri- 15 yeSu sannikarSastAvadavivAdasiddhasteSAmasannikRSTAnupalambhakatvAt / locana eva tvAvayorvipratiprattiH / sApi bAhyendriyavAdinA sAdhanena sparzanAdivacakSuSaH prApyakAritvasiddhayA nirastAvakAzaiveti siddhaH sannikarSaH / sa caivaM pramANapratipannasvarUpaH sannikarSaH SoDhA / saMyogaH, saMyuktasamavAyaH, saMyuktasamavetasamavAyaH, samavAyaH, samavetasamavAyaH, 20 uktasambandhasambaddhavastuvizeSaNavizeSyabhAvazceti / tatra dravyaM cakSuSA tvagindriyeNa ca saMyogAt gRhyate, dravyasamavetAni guNakarmasAmAnyAni saMyuktasamavAyAt gRhyate, guNakarmasamavetAni sAmAnyAni saMyuktasamabetasamavAyAdavabuddhayante, cakSuSA hi saMyuktaM dravyaM tatra samavetAni guNakarmANi guNakarmasu ca samavetAni tatsAmAnyAnIti samavAyAcchabdaH 25 paricchidyate,viziSTAdRSTAdhiSThitaH karNazaSkulyavacchinno vyomadravyaikadezo "Aho Shrut Gyanam" Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 1 sU. 6 hi zrotram, tatra ca samavetaH zabdaH ambaraguNaH zabda iti siddhaantaat| zabdatvasAmAnya samavetasamavAyAdavasIyate zrotrAkAzasamavete zabde taddhi samavetamiti / uktasambandhasambaddhavastuvizeSaNavizeSyabhAvAdabhAvaH samavAyazca nizcIyate / tadyathA / saMyuktavizeSaNatvAdabhAvagrahaNamaphalavatI zAkheti / cakSuSA hi saMyuktA zAkhA tasyA vizeSaNaM phalAbhAvaH / evamadhadaM bhUtalamityAdInyapyatrodAharaNAni draSTavyAni saMyuktavizeSyatvAdiha zAkhAyAM phalAbhAva iti / saMyuktasamavetavizeSaNatvAt paTagataH zuklaguNo rUpazUnya iti saMyuktasamavetavizeSyatvAdiha zuklaguNe rUpAbhAva iti / saMyuktasamavetasamavetavizeSaNatvAt guNagataM 1. sAmAnyaM sAmAnyAntarazUnyamiti / saMyuktasamavetasamavetavizeSyatvAdiha guNagatasAmAnye sAmAnyAntarAbhAva iti / samavetavizeSaNatvAt guNazUnyo'yaM zabda iti / samavetavizeSyatvAdiha zabde guNAbhAva iti / samavetasamavetavizeSaNatvAcchabdatvAdisAmAnya sAmAnyAntarazUnyamiti / samavetasamavetavizeSyatvAdiha zabdatvAdisAmAnye sAmAnyAntarAbhAva iti| evaM samavAyasyApi yathAsambhavamudAharaNAni dayante / tadyathA saMyuktavizeSyatvAt samavAyasya grahaNam / iha paTe rUpasamavAya iti / saMyuktavizeSaNatvAdrUpasamavAyavAnayaM paTa iti / saMyuktasamavetavizeSyatvAdiha guNe jAtisamavAya iti / saMyuktasamavetavizeSaNatvAjAtisamavAyavAnayaM guNa iti / saMyuktasamavetasamavete guNagatajAtivizeSe'dhikaraNabhUte 20 vastvantarasamavAyAbhAvAt saMyuktasamavetasamavetavizeSyatvavizeSaNa tvAbhyAM samavAyasya grahNodAharaNe na sambhavataH / samavetavizeSyatvAdiha zabde zabdatvAdijAtisamavAya iti / samavetavizeSaNatvAdiha jAtisamavAyavAnayaM zabda iti / samavetasamavete zabdatvAdisAmAnye vastvantarasamavAyasyAbhAvAt samavetasamavetavizeSya25 vizeSaNanibandhanaM samavAyagrahaNaM nAsti tasmAditaH paramihApi 2 ' evaM ' iti nAsti pa. pustke| "Aho Shrut Gyanam" Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1.sU. 6 syAdvAdaratnAkarasahitaH zrotrendriyasambandha udAhartuM na zakyate / tataH samacAyastha kvacidevodAharaNaM sambhavati nAmAvasyeva paMcasvapi sambandheSviti ghoDhA sannikarSaH / tatra bAhye viSaye rUpAdau catuSTayasannikarSAjjJAnaM samutpadyate AtmA manasA yujyate mana indriyeNa idriyamartheneti / sukhAdau tu trayasannikarSAjjJAnamutpadyate tatra cakSurAdivyApArAbhAvAt / AtmA manasA 5 saMyujyate manolakSaNaM cendriyaM sukhAdinA saMyuktasamavAyena sambadhyate manasA saMyukta AtmA tatra samaveta sukhAdikamiti / Atmani tu yoginAM dvayorAtmamanasoreva saMyogAdutpadyate jJAnamiti / so'yaM pratyakSajJAnaM prati sannikarSaH proktaH / anumAnAdikaM tu prati dvayorevAtmamanasoH sannikarSa iti / ..taditthamarthapramitiprasiddhaye ne sannikarSaH karaNaM na yujyate // tatra pramANatvamamuSya manyatAM vimucya mAtsaryamakAryaceSTitam // 38 // ityakSapAdAnugataiH pramANamAkhyAyi yaH SaDvidhasannikarSaH // syAdvAdasAndrAmRtapAnazauNDaiH saMyujyate naiva vicAryamANaH // 39 // tathAhi yattAvadarthavyavasitAvasAdhakatamatvAditi hetvekadezAsiddhatA- 15 vidhvaMsakAnumAnena tasmAddArudvaidhIbhAvasvabhAve phale parazvadhAdivadarthanizcitirUpe phale sannikarSa eva karaNaM tasyaiva tatra ghaTamAnatvAdityavAdi tannAvadAtam / tasyaivetyAdihetorasiddhatvAt / sannikarSAtiriktasya bhAvendriyavizeSasyaiva karaNatvena tatra ghaTamAnatvAt / iha khalubhayaM bhAve. ndriyaM labdhirupayogazca, 'labadhyupayogI bhAvandriyam' iti vacanAt / 20 tatrArthagrahaNazaktirlabdhiH / tannimitta AtmavyApArapariNAmavizeSa upayogaH / tacca dvayamapyAtmanaH phale yogyatvAdhyApriyamANatvAcca prasiddham / taduktam / 'bhAvandriyANi labdhyAtmopayogAtmAni jAnate / svArthasaMvidi yogyatvAdvayApRtatvAca saMvidaH // 1 // 1 vaMzastham ' 2 '' iti pa. pustake pAThaH / 3 tattvArthasU. 2-18. 4 tattvArthazlokavArtika 2-18 zlo. 13 "Aho Shrut Gyanam" Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 1. sU. 6. saMvida iti saMvidAtmA tasya / tathAhi labdhisvabhAva bhAvendriya svArthasaMvidi yogyatvAdAtmanaH sataH pratipadyate / nahi tatrAyogyasyAtmanastadutpatti rAkAzavat / svArthasaMvidyogyataiva ca labdhiH / etaccendriyamatrAnopayikamupayogarUpasyaiva tasya prastutopayogitvAttasyaiva pramitau sAdhakatamatvAt / tatpunarAtmano vyApAramantareNa svArthasaMvido'nupapatteH pratIyate / naevyApRta AtmA sparzAdiprakAzako bhavitumarhati / suSuptasyApi tatprasaGgAt / naca suSuptAvasthAyAM sparzanAdIndriyasannikarSAbhAvAdeva na tatprasaGga iti jalpanIyam / atimahaNatUlikAtAmbUlamAlatImAMsalAmodasundarageyazabdAdisannikarSasya sparzanAdIndriyANAM tadAnImapi bhAvAt / nApi manasastadAnImindriyasannikarSAbhAvAttadaprasaGgaH / tvaduktasyANuparimANasya manaso nirAsenAzeSAtmapradezavyApinaH paudgalikasya tasya vyavasthApayiSyamANatvAdindriyaiH sNyogsiddheH| na cAtmano vyApakatvena vyApArAbhAvaH / parispandAtmakasyaiva tasya tatastatrAbhAvasiddheH / jJAnarUpasya tu tasya taddhi lakSaNatvAt / na ca heturapyatra siddhaH / Atmani vyApakatvasya vyAha15 tatvena nirdekSyamANatvAt / yadi vA AtmA kaMcana vyApAra vinaiva pramitiprAraMbhaprAgalbhyamabhyasyet tarhi kArakAntaramapi nirvyApArameva svasvakAryopArjanacaryatAmAbibhrIta / tathA ca yAvatsattvaM kuThArAdicchedanaM kuryAt tato'sti kazcidAtmanaH pramito vyApAraH / ito'pyasti yadasanidhAne kArakAntarasannidhAne'pi yannotpadyate tattatkaraNam / yathA parazvadhAsannidhAne brazcanAdisannidhAne dArudAraNamanutpadyamAnaM parazvadhakaraNakam / notpadyate ca prastutendriyAsannidhAne'rthasaMvedanamupakaraNasadbhAve'pi / na cAtra hetorasiddhiH / atikarkazatarkazAstraparAmarzakatAnasya pramAtuH puraHparicaladacalazikharAnukArikuJjarakuJjareNandriyasannikarSasambhave'pi prastutendriyAsannidhAne tadgocaraparicchedAnutpAdAt / 1 'varyatAm ' iti ma. pustake pAThaH / 2 'api' ityadhika pa. ma.pustakayoH / 3 'kuJjara' iti nAsti pa. pustake / "Aho Shrut Gyanam" Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 6] syAdvAda ratnAkarasahita : 400 idriyamanaHsannikarSo'pi ca tatra pUrvavat prakaTanIyaH / nanvevamapyupayoga - sya tvanmatena karturamedAt sa eva karttA tadeva karaNamityAyAtametacca viruddhamityalamenaM duHzikSitakSatriyaputramiva svajanakavirodhadAyinaM svIkRtyeti cet tadanipuNam / pariNAmapariNAminorbhedavivakSAyAM tadabhidhAne virodhAsambhavAt / jJAnapariNAmo hi karaNamAtmanaH kartuH kathaJcidbhinnam | anyathA svaprajJayaiva zAstrasaMdarbhagarbhamenamavaimIti vibhaktakartRkaraNanirdezAnupapatteH / syAnmataM jJAnamAtmanaH sarvathAbhinnaM guNatvAtsukhAdivaditi cet tadayuktam / hetoH kAlAtyayApadiSTatvAt / jJAnAtmanoH kathaJcidbhedasyA- pratyakSato jJAnakaraNasyAtmanaH kartuH kathaJcida- 10 bhedasya ca siddhiH| bhinnasya pratIteH saMbaddhatvAt / tatra tathAtAvatsaMyogaH / sambandhaH / tasya guNarUpe jJAne sambhavAbhAvAt / kopATopasaMghaTamAnameSayugme'pyasau pratItiriti cet nanu na guNatvena dravyamAtravRttitayA saMyogAcca tathApratItisvIkRtau 20 syAt / samavAyaH punaH kathaJcittAdAtmyAdaparaH kazcinnAstyeva / 15 tathAhi sau samavAyibhya: sarvathA bhinnaH / tarhi kathaM teSAM sambandhinAmayaM saMbandha iti vyapadizyeta / sambandhAntarAcet tadapi yadi `sambandhibhyaH sarvathA pRthak tarhi tasyApi tatsambandhitve kiM nAma - -nimittam / yadi sambandhAntarameva dhruvIthAH tarhi katamAmAtitheyImanabasthAdausthyAtithaye samupasthitAya kurvIthAH / sudUramapi gatvA yadi sambandhasambandhinoH kathaJcidaikyamAkhyAyate tadA samavAyasamavAyinorapi tadiSyatAm / tathAca siddhaM jJAnAtmanorapi kathaJcittAdAtmyam | samavAyibhyAmabhinnasya samavAyasyaiva tattvAditi jJAnAtmanoH kathaJcidabhedapratIteH kAlAtyayApadiSTo hetuH / dRSTAntazca sAdhyavikalaH 1 ' tasya ' ityadhikaM pa. pustake / 2 ' tatrApauruSeyaH zabdo'mUrtatvAdduHkhavaditi' sAdhyadharmavikaladRSTAntaH (pra. lo. 6-60 ) "Aho Shrut Gyanam" Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramAmanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 1 sU. 6 sukhAderapyAtmanaH kathaJcidabhedasiddheH / tataH siddhaM jJAnaM karaNamAtmanaH kathaJcidbhinnam / jJAnasyAtha pramANatve phalasva kasya kathyate / svArthasavittirastyeva nanu kiM na vilokyate // 40 // syAtphalaM svArthasaMvittiryadi nAma tadA katham / svaparavyavasAyitvaM pramANe ghaTanAmiyAt // 41 // . ucyate-- syAdabhedAtpramANasya svArthavyavasiteH phalAt // naiva te sarvathA kazciddaSaNakSaNa IkSyate // 42 // AzcaryamAzcaryamaho tadetadvilokyatAM zuklapaTAGkitAnAm !! jJAnaM yadekaM nitarAM viruddhapramApramANatvapadaM vadanti // 13 // anocyateAzcaryamAzcaryamaho tadetadvilokyatAM bhasmakaNAkitAnAm kathaJcidekatra matau vadanti pramApramANatvaviruddhatAM yat // 44 // yadi hi tadekAntenaikarUpamupeyemahi, yadi ca yenaiva rUpeNa pramANa tenaiva ____vA phalaM yenaiva phalaM tenaiva vA pramANamAcakSImahi, jJAnAtmanobha'dasyAbhedasya vA ekAntasya tadA syAdeva virodhasambandhadurgandhatA / na caivam khiikrnnmsnggtm| tasyAnaikAntAtmakatvenaiva kakSIkArAt / AtmA'. nena jAnAtIti sAdhakatamasvabhAvena jJAne pramANatvavyapadezAjjJatikriyArUpatayA tu phalatvAbhidhAnasya svIkArAcca / yathA pradIpaH prakAzAtmanA prakAzayatItyatra sAdhakatamaH prakAzAtmA karaNaM kriyAtmA phalamiti / saprapaJcaM caitat purastAt prapaJcayiSyate / taditthamupayogAtmakaM bhAvendriyameva pramitau sAdhakatamatvena ghaTate na sannikarSaH / 15 "Aho Shrut Gyanam" Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaSAMcinmatasya khaNDanam / pari. 1 sU. 6 1 syAhAdaratnAkarasahitaH kecittu 'sato'rthagrahaNAkArA shktinimihaatmnH| karaNatve labdhIndriyaM pramANamiti vinirdiSTA na viruddhA kathaJcana // 1 // iti . paramArthato bhAvendriyasyaivArthagrahaNazaktilakSaNasya sAdhakatamatayA karaNatAdhyavasAyAditi ca bruvANA labdhIndriyaM pramANaM samagiranta, tanna samagasta / upayogAtmanA karaNena labdheH phale vyava- 5 dhAnAt / sannikarSAdivadupacArata eva. pramANatopapatteH / kizveyaM yadi jJAnazaktiH pratyakSA kakSIkriyate tadA zaktInAM parokSatvasamarthanamanavasarameva jainAnAM bhavet / athApratyakSAsau, tadA tasyAH karaNajJAnatve prbhaakrmtaapttiH| tatra karaNajJAnasya parokSatvavyavasthiteH phalajJAnasya ca pratyakSatopagamAt / tataH pratyakSa karaNamicchatA na 10 tacchaktirUpameSitavyaM syAdvAdinA / atha na jainAnAmekAntena kiJcit pratyakSamapratyakSaM vA / tadiha dravyArthataH pratyakSA jJAnazaktiH / paryAyArthatastu parokSA / ayamarthaH-svaparaparicchittirUpAtphalAt kathaJcidapRthagbhUte Atmani paricchinne tathAbhUtA tajananazaktirapi paricchinnaiveti / nanvevamAtmavartinAmatItAnAgatavarttamAnaparyAyANAmazeSANAmapi dravyA- 15 rthataH pratyakSatvAdyathA jJAna svasaMviditamevaM te'pi svasaMviditAH kiM na syuH / tathAca bauddhAn prati sukhAdInAM svasaMviditatvapratiSedhaprayAso niHsAra eva syAt / tadiha yat svayamAtmAnaM vetti tat svasaMviditamucyate / upayoga eva ca tAdRzo na zaktiH sukhAdayazca / zaktirhi dravyAdhigamadvAragrahaNA sukhAdayaH punarupayogAkhyaparyAyAntarasamadhi- 20 gamyAH / kiMJca yadi dravyArthataH pratyakSatvAt svasaMviditA jnyaanshktiH| tadA'haM ghaTajJAnena ghaTaM jAnAmIti karaNollekho na syAt / nahi kalazasamAkalanavelAyAM dravyArthataH pratyakSatve'pi pratikSaNapariNAminAmasItAnAgatAnAM ca kuzalakaMpAlAdInAmullekho'sti / tata upayoga eva sAdhakatamaH pratyakSe'pi pramA pratItyasiddhaH / tasyaiva tatra ghaTamAnatvA-- 25 diti / yadapi pradIpena vyamicArodbhAvanamakAri sadapyacAru / yataH "Aho Shrut Gyanam" Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 1. sU. 60 pradIpasya padArthaparicchittau karaNatvaM mukhyata upacArato vA svIkriyate / na tAvanmukhyataH / pradIpasya nayanamanorUpamukhyakaraNasahakAritayopacArata eva karaNatvavyavahArAt / athopacArata eva karaNatvamasyepyate / nAsti tarhi vyabhicAraH / yathAhyarthaparicchittau karaNatvamasyopacArataH samasti tathA svaparicchittAvapi tadvidyata eva / nayanAderarthasaMvedanamiva pradIpasaMvedanamapyupajanayataH pradIpasya sahakAritvAvizeSeNArthaprakAzanavat svaprakAzane'pi karaNatopacAravyavasthitiH / nayanAdinA'nekAnta ityapi na kAntam / yatastenApi dravyendriyarUpeNa bhAvendriyarUpeNa vA'nekAntaH syAt / na tAvadAdyena / tasya bhAvendriyopakaraNa10 rUpasyopacAreNaiva karaNatvAt / nApi dvitIyena tasyApi labdhyAtmana upayogAtmakabhAvakaraNakAraNatvena karaNatvavyavahArAt / upayogAtmakasya tu tasyArthaparicchittAviva svaparicchittAvapi karaNatvasadbhAvAt / na caitAdRzamindriyamasiddham / anantarameva prasAdhitatvAt / tato na nayanAdIndriyeNApi svanizcitAvakaraNatvAditi hetoranekAntaH / evaM 15 ca sannikarSe karaNatvapratiSedhasya pratiSedumazakyatvAt svaparavyavasAyijJAnasya karaNatayopapAditatvAcca sannikarSaH pramANamarthapramitau sAdhakatamatvAdityatra hetorasiddhiH siddhA bhavati / api ca yatra pramAtrA vyApArite satyavazyaM kAryamupajAyate tadantareNa tu nopajAyata eva tatra sAdhakatamamiti vyapadizyate yathA cchidAyAM dAtrAdi / 54 5 na ca nayananabhaH sannikarSasadbhAve'pi saMvedanaM kadAcidAkAzagocaraAkAzAdau nayanasaMni- munmajjati / tataH kathaM sannikarSaH kacidapi karSasya' sattve'pi pratya- jJAne sAdhakatamatayA vyapadizyeta / na ca kSAnutpatterna tasya sAdhaka. tamatvamityupapAdanam / nabhasi nayanasannikarSa eva nAstIti vaktavyam / anyatara karmajasya saMyogasya tatra sadbhAvAt / anyathA samastamUrttadravya25 saMyogAdgaganasarvagatatvasAdhanavirodhAt / athAbhidhIyate viyati vilo - canasannikarSasya yogyatAviyogAnna jJAnotpattiH / nanu kimidaM yogya 20 " Aho Shrut Gyanam" Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1sU.6] : syAdvAdaratnAkarasahitaH khAnAmadheyaM tattvamiSTamAyuSmataH / zaktiriti cet sA tarhi sahakArisAnnidhyasvarUpaivAtra svIkartavyA / svarUpazakteH sannikarSe sattvAt / tasyAM ca vakSyamANakArakasAkalyapakSanikSiptasamastadoSAnuSaGgaH / sahakArisAnnidhyasya kArakasAkalyAnnAmamAtreNa bhinnatvAt / kiJca kimatra dravyaM guNaH karma padArthadharmaH kazcidabhAvo vA sahakAritayA kathyeta / 5 dravyaM cet / vyApakamavyApakaM vA / vyApakaM tAvadAtmAdi cakSurantarikSasannikarSasya sahakAri samastyeva / avyApakamapi tanmano nayanamAloko vA kalazacakSuHsannikarSasyeva tatsannikarSasya sahakAri vidyata eva / guNo'pi pramAtRgataH prameyagata indriyagato vA tatsahakArI syAt / yadi pramAtRgataH so'pi dharmavizeSo'nyo vA / 10 guNasahakAritvapakSasya sa __ khaNDanam / dharmavizeSastAvadvidyata eva / na khalu gagananayana mAna svaLa gagana sannikarSasya dharmavizeSeNa saha virodho yena tatsadbhAve dharmavizeSasyAnutpAdaH pradhvaMso vA bhavet / virodhe vA kumbhAdhupalambho'pi na kadAcidutpadyeta / virodhigagananayanasannikarSasya sadA sadbhAvena tadutpattisahakAriNo dharmavizeSasyAsambhavAt / atha gaganagocarajJAnotpAdakenaivadharmavizeSeNa vyomanayanasannikarSasya virodho na punaH kumbhAdiviSayavijJAnotpAdakeneti viyadgocarasyaivopalambhasyAbhAvo natu kumbhAdiviSayasyeti / nanu kuta etanizcitam / nayanagaganasannikarSasadbhAve'pi gaganagocarasyaiva jJAnasyAnutpatteriti cet / maivam / kimiyaM tadutpAdakadhAvizeSAbhAvAdviyadviSayakavijJAnasyAnutpattirutAho tasya sAdhakata- 20 matvAbhAvAditi ne tadnutpattiH sandigdhA'naikAntikatvakalaGkitatvAt / aparo'pi prayatnAdiH pramAtRguNastatsahakArI na nAma nAsti / atha prameyagato guNaH sannikarSasahakArI svIkriyate / nanvasAvapi samastyeva / . vyomanayanasannikarSe dravyatvena vyomno guNasaGgitvAt / atha na guNa ityeva sahakArI kintu guNavizeSaH / sa kiM mahattvaM rUpamubhayaM vA / 25 -1'na' iti nAsti ma. pa. pustakayoH / 2 'tadanutpatteH' iti pa. ma. pustakayoH pAThaH / 3 ' na nAnA'sti' iti pa. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 1 sU. 6 mahattvaM tAvayoni paramaprakarSaparyantaprApta sannikarSasahakAri samastyeveti sutarAM tadupalabdhiH syAt / rUpamapi yatra dravye samavetaM tasyaibopalabdhau sannikarSasahakAri syaat| tadvartinAmanyeSAmapi dravyatvAdInAM vA / Adyabhede sAmAnyAdInAM kathaM kadAcidapyupalabdhiH / teSAmadravyakhena rUpasamavAyAsambhavAt / yatra dravye samavetaM rUpaM tadvartinAmanyeSAmapi dravyatvAdInAmupalabdhau sannikarSasahakAri taditi pakSe'pi kathaM kApi rUpasyopalambhaH / nahi tatra rUpAntaramasti / yattadupalabdhau sahakAri syAt / yAvat dravyamAvisamAnajAtIyaguNadvayasya yugapadekatra tvayAnabhyupa gamAt / na ca tadeva rUpaM svopalabdhau sahakArIti vaktavyam / evaM 10 vihAyaso'pi nayanasannikarSe sahakAritvaprasaGgenopalambho bhavet / rUpa mapi hi rUpAntaramantareNaiva svarUpamAtreNa svopalabdhi vidhatte / taccAntarikSe'pyakSuNNamastyeva / kiJca yadi rUpaM tatsahakAri kathantarhi pArthivAdiparamANau rUpavatyapi nopalabdhiH / atha mahattvaM rUpaM cetyubhayamapi tatsahakAri na ca paramANau tadasti / satyapi tatra rUpamAtre'nupacaritA15 NuparimANAdhikaraNatvena mahattvazUnyatvAt / tathA ca sUtram / ' mahatya nekadravyavattvAdrUpAcopalabdhiH ' iti / tadapi vicArAsaham / mahato rUpavato'pi santaptapayovartinastejovayavinaH satyapIkSaNarazmisannikarSe'nupalambhAt / atha na mahattvasahacaritaM rUpamAtrameva sannikarSasaha kAri kintUdbhUtarUpaM na ca tannIvarjini tejasi samastIti kauta20 skutI tadupalabdhiH / tadapi nopapannam / mahata udbhUtarUpasya parikarita. netragolakasya timirAdirogAvayavino vidyamAne'pi netrarazmisannikarSe'nupalambhAt / na ca tatra rAzmisannikarSa eva nAstIti vaktavyam / tenAsaMyuktAnAM teSAM kumbhAdibhAvaprakAzanAya bahiniHsaraNAsambhavAt / na khalu svacchasUryakAntazilAsAtaghaTitabhittyA saMsargamanAsAdya cakSU25 razmayastatparabhAgabhAgino bhAvAnavabhAsayanti / bhittyanavabhAsaprasaGgAt / 1' sannikarSa ' ityadhika pa. bha. pustakaMyoH / "Aho Shrut Gyanam" Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 6] syAdvAdaratnAkarasahitaH na ca timire sati razmiprasaraNameva nAstIti vAcyam / dUrAsannasimirayoH storduuraasnnvrtivstuuplmbhsyaabhaavprskteH| tanna prameyagato'pi guNaH sannikarSasahakArI / nApIndrayagataH / tasya kalazAdivadviyatyapi cakSuHsannikarSasahakAriNaH sadbhAvAt / tadguNasya ggnenaavirodhaat| virodhe vA tasya sadA sattvena locane kadAcidapi guNAnutpattyA rUpamAtro. 5 palambhasyApyabhAvAtkaSTamidAnImastamitastrailokyAM prakRtiprasannasajjanavadanAravindAvalokanamahotsavaH / tanna guNo'pi ttshkaarii| --- nApi karma / tasyonmIlanAdevilocanagatasya tatrApi sambhavAt / viSayagatasya tUpalabdhi pratyanaGgatvAt / anyathA karma padArthadharmo'bhAvo yA sannikarSasahakArIti sthirapadAthAnAM kathamupalambho bhavet / atha padArtha- 10 pakSasya khaNDanam / dharmaH kazcitsahakArI so'pi na nAma nayanagaganasannikarSe nAstiH / pramAtasthasya santRptatvAderindriyasthasya nairmalyAlokasahakRtatvAdevidyamAnatvAt / prameyastho'pi dRzyasvabhAvatArUpo'sau namasi sambhavatyeva / kathamanyathA zUlinastadupalambhaH / virUpAkSApekSayA dRzyasvabhAvatAdharmAdapara evAyamasmAdRkSApekSayA / nacAsau nabhasi vidyata iti 15 kutastadupalabdhiriti cet / tatkiM tvAdRzo yadi kadAcidyogitvamApa. tsyate tadA na drakSyatyantarikSam / tathAtve vA tvannidarzanenaiva na virUpAkSAdaparasya kasyacidvizvaveditA syAditi sarvathA vyarthastadarthaH / prANinAM prayAsaH syAt / tasmAdastyeva tvAdRkSAprekSayApyantarikSe dRzyasvabhAvatA / naca yogidazAyAmevAsau tasya samutpa- 20 dyata iti vAcyam / pUrvamaparasvarUpatvena gaganasyAnityatvaprasaGgAt / tanna padArthadharmo'pi sahakArI nApyabhAvaH / so'pi hi nayane kAcakAmalAdidoSAbhAvasvabhAvo nabhAsa tu stambhakumbhAdhAvaraNAbhAvasvabhAvaH sannikarSasahakArI samasti na ca gaganagocarasaMvedanodayaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 6 atha pramAtRgatasya pratibandhakApagamarUpasya tasya sannikarSasahapratibandhakApagamaH sanni-kAritvaM svIkriyate tadapi na samagatam / pramAtuH ..karSasahakArIti matasya khalu pramAmupajanayataH sannikarSaH pratibandhakA. pagamazca sahakArItyeva yuktam / pratibandhakApagamaH .5 sannikarSasahakArIti tu kautaskutI, nItiH / nahi dAhyasaMyogasahakAriNaH kRpITayoneH sphoTaM ghaTayato maNimantrAdipratibandhakAbhAvaH saMyogasya . sahakArIti vaktuM yuktam / nanu pramopajanane pramAtRsahakAriNazcakSuSo vyApriyamANasyAJjanAdikaM cakSuSa eva sahakAri na pramAturevamatrApi pratibandhakApagamaH sannikarSasthaiva sacivo bhaviSyatIti cet maivam / 10 aJjanAdikaM hi cakSuSastimirAdyabhAvasvabhAvAtizayavizeSa poSayatIti tatraiva tasya sAcivyamupapadyate / prakrAnte tu naivamubhayasyApi pramA pratyeva vyApArAt / tathApi sannikaSameva pratipratibandhakApagamasya sahakAritvakalpane tacchidreNaiva viparyayapATacaraH pravizannazakyaH pratirodbhum / tathAca prativandhakApagama eva sAdhakatama evaM syAt / nanvevaM prati15 bandhakApagamasya sAdhakatamatvasiddhau baddhakakSANAM vaH sa eva. pramANaM syAt tathA copayogasyAditaH pramANatvasamarthanamanAyaiva bhavediti cet naivam / pratibandhakApagame sAdhakatamatvasya pratibandhinyAyenaivAbhidhAnAt / yadi pramAtRsahakAritAyAmubhayoravizi STAyAmapi sannikarSasyaiva sAdhakatamatvamiSyate tadA pratibandhakApagamasyaiva 20 kiM na syAditi / tattvatastu yatphalaM pratyatyantAvyavahitavyApAra tadeva sAdhakaM sAdhakatamam / ata eva ca pramANam / tacca nopayogAdaparamupapadyate / ayaM copayogaH svaparapramitirUpastasyAM eva vyApArAMzamAzritya pramANatAvyavahArAditi jJAnameva pramANam |prmaannbhuutsy jJAnasya hetutvAt sannikarSasyApi prAmANyaM pratijAnImaha iti cet / 1.pramAtuH khalu' ityasya sthAne ' tasya tu' iti ma. pustake pAThaH / 2 pratipraznena samAdhAnaM yatra kriyate tatra pratibandhinyAyo'vatarati / "Aho Shrut Gyanam" Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariH / sU.6] syAdvAdaratnAkarasahitaH / kimapi kautukametadaho janAH zRNuta yUyamamuSya manasvinaH / . kavalitotkaTahAlahalo'pi sannavasudhArasamudritIha yat // 45 // prAmANyaM mukhyayA vRttyA jJAnasthaiva susaMgatam / / goNyA tu sannikarSasya ko hi dhImAnna manyate // 46 // tasmAdavasthitamidaM niyatamasiddhayA kaTAkSito hetuH / arthapramitAvityAdilakSaNaH pUrvamukto yaH // 47 // agatikagatinItyA yastu hetorasiddhA dapi vadati vizuddhAmatra sAdhyasya siddhim / sa khalu galitabuddhirvandhyasImantinItaH __ spRhayati bhuvanAnAM bhUSaNaM putraratnam // 48 // -- 10 yattu sannikarSaprasiddhau bAhyendriyatvAdinetyAdi gaditam / taccakSuH prApyakAritvaparAkaraNaprastAve savistaramapAkanaiyAyikAbhimatasannikarSa kaSa- riSyate / yadapi prapaJcataH sannikarSaSaTkaghoSaNaSaTkasya khaNDanam / tadApi svasiddhAntazraddhAlutAprasUtaprakriyAmAtram / tathAprApyakAritvena cakSuSaH samarthayiSyamANatvAnna 15 kumbhAdinA saMyogaH sambhavati / tadabhAvAnna saMyuktasamavAyAdiH / yadi ca saMyuktasamavAyAccakSuSA rUpAdi paricchidyate / tarhi tadavizeSAnnabhAsi zabdaH, sahakAraphalAdau rasAdiH, sahasradIdhitau karma ca tena paricchidyeta / saMyuktasamavetasamavAyAcca rUpatva iva rasatvAdAvapi cAkSuSajJAnamupajAyeta / samavAyAcca zravaNendriyasya dhvanAviva vyomno mahA- 20 parimANAdiguNe'pi / samavetasamavAyAttu zabdatva iva mahAparimANatvAdisAmAnyasamUhe'pi pramitiH samutpadyeta / nyAyasya samAnatvAt / atha yogyatAmAhAtmyAtpratiniyata eva vastuni nayanAdIndriyANAM saMvedanamunmIlati tena nAtiprasaGga iti nigdyte| tarhi dhIman yogyatAmeva sarvatra niyAmikAmaGgIkuru / kimanayA pratipadaM vicArato vizIryamANayA sannikarSa- 25 kathAkathayA / yastUktasambandhasambaddhavastuvizeSaNavizeSyabhAvAbhidhAnaH "Aho Shrut Gyanam" Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 6 SaSThaH sannikarSaH / so'pi saMyogAdisambandhAntaranirAkaraNAdeva nirastaH / na hi saMyogasamavAyayoranyatareNa sambandhenAsambaddhayorvastunormalayahimAlayazailayoriva sa saGgacchate / yadapyasannikRSTasya grahaNe sarvasya sarva trArthe jJAnamutpadyateti naiyAyikairudanIvamudgIryate / tadapyetena prakSiptam / ..5 asannikRSTasya yogyasyaiva grahaNAbhyupagamAt / kathamanyathA sannikRSTe'pi sarvatrArthe jJAnaM notpadyeta / evaM ca sati yasmin satyapi yannopajAyate na tattatkaraNam / yathA satyapi zAlibIje'nupajAyamAnaH kodravAGkuraH / satyapi sannikarSe nopajAyate cArthapramitiritIdamanavayaM sannikarSaprAmANya bAdhAvidhAyi sAdhanamavatarati / tatastatra bAhye viSaye rUpAdau catu10 STayasannikarSAjjJAnamutpadyate ityAdyapi vyomakamalinIkusumasukumAratA zlAghAM naatishete| kiJca yadi nigadasi vidvanmAnatAM sannikarSe kathaya kathAmidAnImastu sarvajJavArtA / asati na khalu tItonAgate vastujAte _pramitijananahetuH sannikarSaH samasti / / 49 // atho bhavejanma yadaiva yasya saMvedanaM tasya tadaiva ca syAt / itthaM kathaM hanta mRgAGkamauleH sarvajJatA kalpazatairapi syAt // 50 // vartamAnaviSayAnatha sarvAn vetti vizvaviduratvamatazcet / 20 naiva bhAviviSayANi vacAMsi syuH pramANamiha tasya tadAnIm // 51 // . tatazca tadupadezavazena vizaMkitAH kathaya kovida bhAviphalArthinaH / kacana karmaNi kiM kalitodyamAH syuriti tasya bhatkathamAptatA // 52 // ....1 'kAraNam ' iti bha. pustake pAThaH / 2 'tItAnAgate' zabde'kAralope pramANe mRgyam / 'vaSTi bhAguriralopamavApyorupasargayoH / ' iti bhAgurimalenAvApyorevAkAralopasyAnuzAsanAdatItyupasargagatAkAralopasyAnanuzAsanAcca / kadAcicchandomaGgamiyAkAralopa AhataH syAt / "Aho Shrut Gyanam" Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 6 ] syAdvAdaratnAkara sahitaH artha vedanamipyate'sya nityaM na tato dUSaNamambaraprasaGgaH / kuru maikmalIkacApalAki nityaikAntavi kuTTanAtpurastAt // 53 // vyAptistathAnumitiheturiyaM budhAnAM digdezakAlaniyamena vinA'prasiddhA / tasyAzca na grahaNakAraNamasya kiJcit naiyAyikasya kRpaNasya vilokayAmaH // 54 // tathAhi indriyAdhIna madhyakSa mutpadyate sannikRSTe yathAgocare janminAm / mAnasAdhyakSamapyevamevetyatastena naivAvinAbhAvasaMvedanam // 55 // iti 10 yadapi prabhAkaramatamAviSkurvan zAlikaH pramANaparAyaNe / ' mAnatve saMvido bAhyahAnAdAnAdikaM phalam / / prabhAkarAnusArizAlikamatakhaNDanam / jJAnasya tu phalaM saiva vyavahAropayoginI // 1 // ' iti kArikAM vivRNvan ' yadA mitirmAnamiti bhAvasAdhanaM mAnamAzrIyate / tadA saMvideva pramANam / tasyAzca vyavahArAnuguNa- 15 svabhAvatvAddhAnAdAnopekSAH phalam / mIyate aneneti tu karaNasAdhane mAnazabde AtmanaH sannikarSAnmanojJAnasya jJAyate jJaptirjanyate'neneti vyutpattibalAtpramANatve taMDalabhAvinI phalasaMvideva bAhyavyavahAropayoginI satI ' iti prAha / yadapi ca / ' ApekSika ca karaNaM - mana indriyameva vA // tadarthasannikarSo vA mAnaM cetpUrvakaM phalam // 1 // ' iti kArikAM vyAkhyAyan ' yadA tu sAdhakatamasya karaNatvAttamampratyayArthasyavAtizayasya bAhyApekSatvAdAlokAdyapekSaM mana indriyameva vA tasya vA viSayasannikarSastasya cAtmanaH 1 mAlabhAriNI / 2 atra chandobhaGgo dRzyate taca lekhakapramAdAditi manya / ataH 'niyataikAnta' iti yuktaM vibhAvayAmi / 3 pra. paM. pra. 5, .pa. 1 pR. 64 pa. 1 61 "Aho Shrut Gyanam" 20 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pariH 1. sU. 6 sannikarSaH pramANam / tadApi saMvideva phalam / tadarthaM pravRttatvAt sAdhanAnAm ' ityAha tatrAtmamanaHsannikarSasyendriyaviSayasanni. karSasyendriyamanaHsannikarSasya vA prAmANyametenaiva sannikarSaprAmANyaparAkara Nena pratyAdiSTam / yacca manasa indriyasya vA prAmANyamuktam / tadapi pUrvameva "5 vAcaspatimapahastayadbhiheM tumAtroktAvapi yaH sAkSAdupalabdhau heturindri yAdiH sa eva cet pramANatayAbhipretaH sUkSmadarzino'sya tadA svaparavyavasAyijJAnameva tathAbhyupagantumucitamityAdinA dattanirvacanam / yadapi yadA mitirmAnamiti bhAvasAdhanaM mAnamAzrIyate tadapyasya vize SotprekSaNaikabaddhakakSasyApyatyantamArjavam / pramitau sAdhakatamatvena hi prApta30 pramANAbhikhye pramANe vipratipattestasyaiva svarUpaM prarUpaNIyaM prAmANikena / tatsAdhyAyAstu pramitirUpAyAH kriyAyAH prAmANyamupadizyamAnaM kathaM saGgaccheta / kathaM vA pramitisvarUpaphalarUpAM kriyAmeva pramANatvena pratipAdya tasyA api hAnopAdAnopekSArUpaphalAbhidhAnaM sAdhIyaH ! hAnopAdAnopekSAsu pramiteH sAdhakatamatvAccet tarhi tyaktamidAnI mitirmAnamiti bhAvasAdhano mAnazabda iti / miterapi hAnAdau phale sAdhakatamatayA karaNatvena mAnazabdavAcyatvAbhyupagamAt / evamabhyupagame ca na kAcidAvayorvipratipattiH / asmAbhirapi svaparavyavasAyinaH saMvedanasya hAnAdiphalasAdhakasya pramANatayA svIkRtatvAditi / sannikarSasya naivAtazcintyamAnaM kathaJcana / gauNI vRttiM parityajya prAmANyamupapadyate // 56 // suzikSitAstu pratipAdayanti naiyAyikAH svasya rahasyametat / pramAsamutpAdakakArakANAM sAkalyameveha samastu mAnam // 57 // tathA ca sandeha vyabhicArazUnyavastUpalabdhiheturbodhAbodhasvabhAvA sAma yeva pramANam / sAmagrIti kArakasAkalyamiti 25 sAmagrIpramANamiti caika evArthaH / prAmANyasiddhizcAsyAH sAmagrI pramA ke Namarthapramitau sAdhakatamatvAt / yattu naivaM na tadevaM yathobhayAbhimatam / vyava "Aho Shrut Gyanam" Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 6] syAdvAdaratnAkarasahitaH na cArthapramitAvasAdhakatamA sAmagrI tataH pramANamityato'numAnAt / na cAtra hetorsiddhiH| phalotpAdAvinAbhAvisvabhAvAvyabhicAritvaM hi sAdhakatamatvam / tacca sAmagryatargatasya na kasyacidekasya vaktuM zakyate / sAmagryAstu suvacam / sannihitA cetsAmagrI sampannameva phalamiti saiva saadhktmaa| nanu pramAmupajanayato mukhyasya pramAtuH pramAviSayIbhUtasya mukhyasya 5 prameyasya ca phalotpAdAvinAbhAvisvabhAvamavyabhicAritvalakSaNasAdhakatama- . tvamastyeva / pramitisambandhamantareNa tayostathAtvAbhAvAt / pramiNotIti hi pramAtA bhavati / pramIyata iti ca prameyam / na cAnayoH pramANatopagatA tvayetyAbhyAM vyabhicAraH sAdhanasyati cet / na vyabhicAraH / sAkalyaprasAdalabdhapramitisambandhanibandhano hi pramAtRprameyadharmAkhyasvarUpalAbhaH / sAka- 10 lyApAthe ca pramityabhAvAdgauNe pramAtRpramethe saMpadyate / evaM ca sAkalya- . mantareNa yadi pramitiH kalpyeta bhaveyabhicAro natvasau tathA dRzyata iti / nanu yadi sAmagryAH sAdhakatamatvaM syAttadAvazyamasyAGkaraNavibhaktinirdezo dRzyeta / nacaivam / nahyevaM vaktAro bhavanti laukikAH sAmagryA pazyAma iti kintu dIpena pazyAmazcakSuSA vIkSAmaha ityAcakSate / tanna 15 sUkSmam / sAmagrI hi saMhatiH sA ca saMhanyamAnavyatirekeNa na vyavahAra padavImavatarati / tena sAmagryA pazyAma iti na vyapadezaH / yastu dIpendriyAdInAM tRtIyayA nirdezaH sa phalopajananAvinAbhAvitvAkhyasAmagrIsvarUpasamAropanibandhanaH / anyatrApi ca tadrUpasamAropaNena sthAlyA pacatIti vyapadezo dRzyata eva / nanu kartRkarmApekSayA karaNasAmagrI madhya- 20 mA'gryayozca kartRkarmaNoH svarUpapradhvaMsato'sambhavAt tadapekSayA kathaM sAkalyasya karaNatvamiti / evaM ca pramAtA pramANaM prameyaM pramitiriti catasaSu vidhAsu tattvaM parisamApyeta iti riktA vAcoyuktiH / ayuktametat / sAkalyamadhyapatitatve'pi kartRkarmaNoH svarUpAnapAyAt / sAkalyaM khalu sakalakArakANAM svakIyo dharmo na ca svakIyo. dharmaH svarUpadhvaMsAya 25 jAyate / sAkalyadazAyAmapi kArakANAM svarUpasya pratyabhijJAyamAnatvA "Aho Shrut Gyanam" Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ # 10 15 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 1 sU. 6 diti kathaMvidhazcatuSTayaprakSaya: / tathAca samAcaSTa bhaTTajayantaH paleve tatrAsandigdhanirvAzravastubodhavidhAyinI / sAmagrI cidacidrUpA pramANamabhidhIyate // 1 // phalotpAdAvinAbhAvisvabhAvAvyabhicAri yat / tatsAdhakatamaM yuktaM sAkalyAnna paraJca tat // 2 // sAkalyAt sadasadbhAve nimittaM kartRkarmmaNoH / gauNa mukhyatvamityevaM na tAbhyAM vyabhicAritA // 3 // saMhanyamAnahAnena saMhateranupagrahAt / sAmayyA pazyatItyevaM vyapadezo na dRzyate // 4 // locanA lokaliGgAdernirdezo yastRtIyayA / sa tadrUpasamAropAdupayA pacatItivat // 5 // tadantargatakarmAdikArakApekSayA ca sA / karaNaM kArakANAM hi dharmo'sau na svarUpavat // 6 // sAmagryantaH praveze'pi svarUpaM kartRkarmmaNoH / phalavat pratibhAtIti na catuSTuM vinaMkSyati // 7 // iti / tataH sAkalyameva pramANaM na punarjJAnaM tasya phalarUpatvAt / phalasya ca pramANatvamanupapannaM tasya pramANAt pRthagbhUtatvAt / atha pRthagbhUtaphalotpAdakamapi svakIyahevAkAt jJAnarUpameva pramANamiSyate / tadA zabdaliGgAdeH samastajanasvIkRtAjJAnasvarUpasyApramANatvaprasaGgaH / tasmAt 20 jJAnamapi sAkalyAntargatameva vizeSaNajJAnameva vizeSyapratyakSa liGgajJAnamiva liGgijJAnAnumAne sAdRzyadarzana bhivopamAne zabdajJAnamiva zAbdArthajJAne pramANatAmAstinute, evaM ca--- 1 adhunA mudritAyAM nyAyamaJjaryAmidaM nopalabhyate / nyAyamaJjaryeva palavasaMjJayA zrIvAdidevasUribhiH saMmanyate / 2 upAzabdo'mivAcakaH / ' uSa dAhe' ityasmAtpANinIyadhAtorniSpannaH svA. ga. dhA. 697. " Aho Shrut Gyanam" Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 6 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH bAdhaM naiva samAzritA kathamapi zliSTA na yA zaGkayA tAmarthapramiti sadA vidadhatI bodhetarAtmasthitiH / sAmagrI bhavati pramANamanaghaM naiyAyikAnAM mate . jJAnaM kevalameva ye punaramI prAhuna te tArkikAH / / 58 // kArakasAkalyamaho jalpantomI pramANamiti nipuNAH / 5 vaikalyaM kimapi gatAH smaranti yannaiva nItimArgasya // 59 // tathAhi yattAvatkathitamarthapramitau sAdhakatamatvAditi sAdhanasyA siddhatAdhvaMsanAya phalotpAdAvinAbhAvisvabhAvAnaiyAyikoktasya sAmagrIprAmANyakhaNDanasya vyabhicAritvaM hi sAdhakatamatva miti tatra phalo khaNDanam / tpAdana vinA sAmagrI na bhavatIti ko'rthaH / kiM 10 phalotpAdena vinA sAmagrI notpadyate pAvakeneva vinA dhUmaH / kiMvA phalotpAdena vinA sAmagrI na sattAmanubhavati yathA vRkSatvena vinA ziMzapAtvam / yadvA phalotpAdena vinA phalamanutpAdya sAmagrI nAvatiSThate yathA sAtizayonnatizAlI jalabhRdvarSamakRtvA / na tAvadAdyaH pakSaHpezala: parasparAzrayaparAhatatvAt utpannayAM hi sAmagryAM phalotpAdaH samutpanne 15 ca phale sAmagrI samutpatsyata iti / nApi dvitIyaH / asiddhatvAt / yadi hi vRkSatvena ziMzapAtvasyeva phalotpAdena sAmagryAH sadaiva sahacAritvaM syAt dvitIyavikalpaparikalpanA / na caivam / tattve hi phalAdivyapadeza eva na bhavet samakAlabhAvini vyApArAbhAvAt / tRtIyAvikalpe'pyarthapramitisvarUpasya phalasyAvyavadhAnenotpAdikAyAH sAmAgryAH / sAdhakatamatvamucyate vyavadhAnena vaa| Ayakalpe hetorasiddhiH / sAmagryAH sakAzAdarthapramiteravyavadhAnenotpAdAyogAt / jJAnena tatra vyavadhisambhavAt / na ca kimanenAntarAle galitapramANaprasAdena jJAnena parikalpitenetyabhidhAnIyam / tasyopayogarUpabhAvendriyasvabhAvasya sAkSAtphale vyApriyamANasya yadasannidhAna ityAnudyamAnataH pUrvaM prasAdhitatvAt / atha 25 vyavadhAnena phalotpAdikAyAH sAmagryAH sAdhakatamatvamantra vivakSitam / OMA 15 "Aho Shrut Gyanam" Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sa. 6 tatkiM mukhyamaupacArika vA bhavet / na tAvanmukhyam / anyavyavahitavyApArasya kArakasya mukhyakaraNavyavahArAgocaratvAt / tathAhi yAtrAnyena vyavahitaM tattatra na mukhyasAdhakatamatvavyavahAragocaraH / yathA dArudAraNakarmaNi kuThAreNa vyavahito lohakAraH / arthapramitau vijJAnena 5 vyavahitA ca sAmagrIti / athaupacArikaM sAmagryAH sAdhakatamatvaM sAdhanatvenopadiSTam / mukhyaM hyarthapramitau sAdhakatamatvaM jJAnasya / tasya janakatvAttu sAmagryAmapi tadupacaryate / kAraNe kAryopacArAt taNDulAnvarSati parjanya itivat / evaM tarhi tasyAH prAmANyamapyaupacArikameva siddhayet / na khalUpacaritadhUmatvAdatisamudrasamIrasamutpATitapArAvatapa1. tatradhUsaradhUlipaTalIvizeSAdanupacaritacitrabhAnoH kaNasyApi prasiddhiH / aaupacArikameva prAmANyaM sAmagryA siSAdhayiSitam, sAdhu sAdhu sudhiyA'vadhAritaM yatsamAgatamihAdhvani kSaNAt / evameva tava jalpataH sakhe vArayantu duritAni devatAH // 60 // avyavahitavyApAratvena sAdhakatamatvAjjJAnaM pramANaM taddhetutvAttu sAma15 gryapi pramANamiti hi ko nAma prAmANiko nAbhyupaiti / evaM ca prati jJAyAH siddhasAdhyatAvatAraH / api ca kArakasAkalyasya sadbhAve'pi kacitpramArUpaM phalamutpatAmAnaM nAvalokitamiti kuto'sya kutrApi sAdhakatamatvaM siddhayet / AH kimidamadRSTapUrvamucyate yatsAkalyasadbhAve'pi na pramotpattiriti / alamAvegena / yataH pazya vayasya vihAyasyeva tAca20 tatsadbhAve'pi na pramotpattiriti / nanvasiddhaH kArakasAkalyasadbhAvasta treti cet kuto'siddhaH / pramAturavahitasya prameyasyA'vyavahitasya prameyeNa sAkaM hRSIkasannikarSasya ca sadbhAvAt / nanu gagane yogyatA nAsti tatkutastatra tatsAkalyasyAMvaikalyamiti cet / naitadyuktam / vicArita tvAtpUrvaM yogyatAyAH / evaM cAsiddhaM sAdhakatamatvaM sAmagryAH / tatazca 25 yadasiddhatApratibandhakamabhidadhe tacca sAmagryantargatasya na kasyacidekasya 1 hRSIkaM indriyam / "Aho Shrut Gyanam" Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sa. 6 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH vaktuM zakyata ityAdi / tadapAstam / yadapi mukhyapramAtRprameyAbhyAM vyabhicAramAzaGgya sAkalyaprasAdalabdhapramitisambandhanibandhano hi pramAtRprameyayormukhyasvarUpalAbha ityAdhamANi tadapi na bhaNanIyam / anavadhAnavyavadhAnaparAdhIne hi pramAtRprameye gauNasvarUpe satI na pramANamupajanayata iti pramotpattyarthaM svasya prameyasya ca mukhya hyavadhAnAvyava- 5 dhAnarUpasvarUpaM prArthayante pramAtAraH / yadA tu pramAsambandhanibandhano mukhyasvarUpalAbhaH / tadA pUrvaM gauNAbhyAmapi pramAtRprameyAbhyAM sakAzAt pramA samajani / saMjAtAyAM ca pramAyAM kimanena tatsambandhanibandhanena mukhyamvarUpalAbhena kRtakSaurasya nakSatraparIkSaNaprAyeNa pazcAtkarttavyam / pramityarthaM hi prArthyate'sau sA cainamantareNApi samutpannaiva / bhavatu vA 10 pramitisambandhanibandhanaH pramAtRprameyayormukhyasvarUpalAmaH / tathApi tayoH pramotpattI vyApAro'sti na vA / na tAvannAsti / tayoH pramAtRprameyasvarUpatvAbhAvaprasaGgAt na khalu parazvadhAdikaM chidAyAmavyApArayanneva devadattazchedako nAma / nApi dvaidhIbhAvamananubhavadeva pAdapAdikaM chedyam / athAsti tayostatra vyApAraH / tarhi yattasyAmavasthAyAM tayoH svarUpaM 15 tena kalite pramAtRprameye phalotpAdAvinAmAvisvabhAvAvyabhicArarUpasAdhakatamatvasubhage bhavato na ca tayoH pramANateti hetoH spaSTastAbhyAM vybhicaarH| yadapyavAdIH sAmagrI hi saMhatirityAdi / tatra yadi saMhanyamAnavyatirekeNa vyavahArapadavImanavatIrNAyAH sAmagryAH sAmagryA pazyAma iti vyapadezo nAsti / mAbhUt / yastu dIpendriyAdInAM tRtIyayA nirdezaH sa phalopajananAvinAbhAvitvAkhyasAmagrIsvarUpasamAropanibandhana iti tu duzcaritaM kathaM prasthApayipyate / mukhyatvena hi kvacitkiJcinizcitaM sadanyatra samAropyata iti tAvadazeSavAdipariSadAmupaniSat / atra tu sAmayAM karaNavibhaktimaprayuJjAnairjanairna phalopajananAvinAbhAvitvaM tatsvarUpaM kadAcinizcitamiti kathaM dIpAdau 25 1 upaniSat-rahasyam / "Aho Shrut Gyanam" Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 6 sAmagrIsvarUpasamAropeNa tRtIyAnirdezaH syAt / atha prayuJjata eva prAmANikAstatra tRtIyAM sAmagryA pazyAma iti cet / maivam / upacarita eSa teSAM tRtIyAprayogo mukhyasya tatya jJAna eva sadbhAvAdgADhopayogenedamavagataM mayeti / upayogazca jJAnameva / astu vA 5 prAmANikAnAM sAmagryAM mukhyaH pradIpAdiSu tu sAmagrIsvarUpasamAropA tRtIyAnirdezaH / laukikAnAM tu kathamasau bhaviSyati / nahi te sAmAgryA nAmApi jAnate / na ca teSAM mukhyasvarUpAparijJAne'pyAropo bhaviSyatItyAlapanIyam / anAkalitakaladhautAnAM muktAkaratIravartini zuktizakale kaladhautAropAbhAvAt / tanna sAmagryA mukhyaH pradIpAdiSu 10 tUpacaritastRtIyAnirdeza ityupapannam / tathA ca karaNatvamapahRte pradIpe sAmagryAM punarabhyupaityazaGkaH // lokavyavahAravatsalatvaM kIdRzamasya manISizekharasya / / 61 // yadapyuditaM sAkalyamadhyapatitatve'pi kartRkarmaNoH svarUpAnapAyAtsAsAkalyaM sakalakArakANAM kalyaM khalu sakalakArakANAM svakIyo dharma ityAdi svakIyo dharma iti / matasya vikalpaprada- tadapyanavadAtam / yatasteSAM sa dharmaH kinnityo' zanapUrvaka khaNDanam / thAnityaH / na tAvannityaH kAdAcitkatvAt / kaTAdivat / athAnityaH sa kutaH samutpadyeta / tebhya evAnyato vaa| na tAvadanyato'naGgIkArAt / atha tebhya eva taTTayamarthaH sampannaH / sakalAstAva tsAkalyalakSaNaM dharma janayanti sAkalyalakSaNazca dharmaH pramAmutpAdayati / 20 evaM ca sAkalyalakSaNadharmasya janane vyApRtAH kAdayastasmin kartR tvena pratIyante / sa ca pramitilakSaNe phale karaNatvena / tatazcaitatphalaM prati sAkalyalakSaNo dharma eva vyApriyamANaH kathaM sAkalyasvabhAve viSayAntare vyApRtAbhyAM kartRkarmabhyAM sAdhakatamatvasvarUpamatizayaM pratipadyata / atha kartRkarmaNI sAkalyamutpAdya pramAyAmapi vyApriyete 1 rUpa ' iti pa. ma. pustakayoH paatthH| "Aho Shrut Gyanam" Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sa. 6 ] syAvAdaratnAkarasahitaH tatastadapekSayA'syopapannameva sAdhakatamatvamiti cet / nanu vRddhanaiyAyikopakalpitendriyAdiprAmANyamupekSya kimitIyatkalpanAkaSTasaGkaTamAviSTo'si / amAM prati tasyAnena vyavahitavyApAratvAnna mukhyaM sAdhakatamatvamiti cet / evametat / kintu yadyasminnecArthe tava dohadastadA jJAnameva ca tathA svIkriyatAM tasyaiva pramitAvavyavahitavyApAratvAt / 5 sAkalyasya tu tena vyavahitavyApAratvAt / kiJca sakalAni kArakANi sAkalyAbhidhAnadharmasamutpattau pravartante'sakalAni vA / na tAvatsakalAni anyonyAzrayaprasaGgAt / siddhe hi sAkalyAbhidhAne dhameM teSAM sakalarUpatAsiddhistatsaddhau ca sAkalyAbhidhAnadharmasiddhiriti / nApyasakalAni atiprasaGgAt / api ca yayA pratyAsatyA sakalAni sAkalyAkhyaM 10 dharmAmutpAdayanti tayaivArthopalabdhimapyutpAdayiSyantIti vyarthA sAkalyAkhyadharmakalpanA / kiJca 'zabdapadAthikA'rthapadArthakA vA bhAvapratyayaprakRtayo bhavanti' ' zabdapadAthikA arthapadA-iti sakala ityetasya zabdasya bhAvaH sakaleSu rthikA vA bhAvapratyaya- artheSu vAcyeSu pravRttau nimittamiti zabdapadArtha- 15 prakRtayo bhavanti' iti / Azritya zabdapadArthakAda kAt sakalAnAmarthAnAM bhAvaH svavAcakasakalayaMpadArthakAdvA sakalapadAtzabdasya pravRttau nimittamityarthapadArthakAdvA sakala sya zabdAdutpannena bhAvapratyayenaSyA pravRttinimittattinimittasya sattvAtsvarUpasamudAyasambandhajJAnajanaka- mevAbhidhIyate / tacceha sattA, svarUpamAtram, svarUpatvaM vikalpya khaNDitam . utam samudAyaH, sambandho, jJAnajanakatvaM vA vyAkri- 20 . samyo jJAnajanakatva vA / yeta, pakSAntarAbhAvAt / tatra prathamapakSadvayaM pApIyaH / vaikalyadazAyAmapi kArakANAM sattAyAH svarUpamAtrasya ca sadbhAvataH pramANatAprasaMgAt / atha samudAyo bhAvazabdenAbhidhIyate / so'pi kimekAbhiprAyatAlakSaNaH, ekadeze mIlanasvabhAvo vA / AdyapakSastAyadasambhavI, keSAMcicakSurAdInAM kArakANAmabhiprAyazUnyatvena samastAnAmekAbhiprAyatvasyA- 25 1'guNavacanabrAhmaNAdibhyaH karmaNi ca' iti pA. sU. 5-1-124. SyamAbhidhIyamAnasya pravR-. "Aho Shrut Gyanam" Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 6 yogAt / dvitIyapakSo'pi parIkSA na kSamate / kSapAkarabhAskarAdergocarasya cakSurindriyasya caikadeze mIlanAsambhavAt / cakSuSo'prApyakAritvena samarthayiSyamANatvAt / etena sambandhapakSo'pi visRSTottaraH / yadA hyekadeze candrAdezcakSuSo mIlanaM nAsti tadA kathaM tasya tena sAkaM saMyogAdiH sambandhaH sambhavet / atha jJAnajanakatvaM bhAvazabdenAbhidhIyate tadA tasya pratikArakaM bhidyamAnatvAdyAvanti kArakANi tAvantyaH pramAH prasajyeran / bhavatu vA kiJcitsAkalyam / tathApi sakalebhyaH kimetadbhinnamabhinnaM vA / yadyabhinnam, tadA sakalAnyeva santi na sAkalyaM nAma kiJcit / atha bhinnam, tarhi sakaleSu sambaddhamasambaddhaM vA syAt / yadyasambaddhaM, kathametatteSAM dharmo'tiprasakteH / atha sambaddham, tatkiM samavAyena, saMyogena, vizeSaNavizeSyabhAvena vA / na tAvatsamavAyena, tasya SaTpadArthavicArAvasare nirAkariSyamANatvenAsiddhatvAt / nApi saMyogena | tasya guNatvena dravyeSveva sambhavAt / sAkalyasya ca dharmarUpatvenAdravyatvAt / nApi vizeSaNavizeSyabhAvena / saMyogasamavAyAbhyAmasambaddha vastuni vizeSaNavizeSyabhAvasyAsambhavAt / anyathA sarvasya sarvavizeSaNatAnuSaGgAt / samavAyavatsamavAyiSu saMyogasamavAyAsattve'pi tasya vizeSaNateti cet na / tasyApi tathAsAdhyatvAt / na cAbhAvavadbhAveSu tasya vizeSaNatA, tasyApi tathAsiddhayabhAvAt / nAsiddhamasiddhasyodAharaNamatiprasaGgAt / nanu caite sakalAH samavAyinAvetau nAstIha ghaTa iti viziSTapratyayaH kathaM vizeSaNavizeSyabhAvamantareNa syAddaNDIti pratyayavat / bhavatiH cAyamabAdhitavapuH / na ca dravyAdiSaTpadArthAnAmanyatamanimitto'yam / tadanurUpatvApratIteH / nApyanimittaH, kadAcitkacidbhAvAt / tato'syApareNa hetunA bhavitavyam / sa no vizeSaNavizeSyabhAvaH sambandhavizeSaH padArthavizeSazcA25 vinAbhAvavaditi / maivam / samavAyavadabhAvavadvA sAkalyasya vizeSaNa 1 dattottaraH / 20 "Aho Shrut Gyanam" Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1.sU. 6 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH vizeSyabhAvAddhi kvacidvizeSaNatvasiddhau tasyApi vizeSaNavizeSyabhAvasya svAzrayavizeSyAyiNaH kutastadvizeSaNavizeSyatvam / parasmAdvizeSaNavizeSyabhAvAditi cet,tasyApi svavizeSyavizeSaNatvaM parasmAdvizeSaNavizeSyabhAvAdityanavasthAnAdapratipattiH / vizeSyasya vizeSaNaprattipattimantareNa tadaniSTeH / 'nAgRhItavizeSaNA. vizeSye buddhiH' iti 5 bacanAt, atidUramapi gatvA vizeSaNavizeSyabhAvasyAparavizeSaNavizeSyabhAvAbhAve'pi svAzrayavizeSaNatvopagame sAkalyAderapi kacidvizeSaNatvaM tadabhAve'pi kiM na syAditi na vizeSaNavizeSyabhAvasiddhiH / tathA ca tenApi na sambaddhaM sAkalyaM sakaleSu / astu vA kenacitsambandhena sambaddhaM tatteSu / tathApi yugapatsakaleSu sambadhyate krameNa vA / yadi 10 yugapat kimakaM sadanekaM vA / ekaM cet tarhi tasya sAmAnyAdisvabhAvatAprasaktiH / na ca saivAstviti vaktavyam / sAmAnyAdenityatayA nityamarthapramitirUpaphalotpattiprasakteH / vakSyamANasAmAnyAdidUSaNaduSTatvAcca / athAnekaM sAgapatsAkalyaM sakaleSu sambadhyate tarhi yAvanti kArakANi tAvanti sAkalyAni syuH| evaM ca bhavatAM kRtaantprkopH| 15 ekasyaiva sAkalyasya svIkaraNAt / atha krameNa tatteSu sambadhyate tarhi sakalakArakadharmatA sAkalyasya na syAt / yadA hi tasyaikena sambandhasakalAkAradharmatA sAkalyasya na syAt / yadA hi tasyaikena sambandhastadaiva nApareNeti / yadapyabhidadhe zabdaliGgAdeH samastajanasvIkRtAjJAnasvarUpasyApramANatvaprasaGga iti / tadapi na pIDAkaram / zabda- 20 liGgAderajJAnasvabhAvasyAsmAkamapramANatvenAbhIpsitatvAt / upacArAdeva tasya prAmANyapratipAdanAditi / evaM ca / samagratA yA'pi ca kArakANAM naiyAyikairvyAkriyate sma nvyaiH|| naiSopacAraM parimucya jAtu pramANatAM svIkurute varAkI // 62 // kApilaH punaH prAhuH / 1vizeSaNatvam ' iti pa. ma. pustakayoH pAThaH / 2 kRtAnta:-siddhAntaH / / "Aho Shrut Gyanam" Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 6 sAkalyaM sannikarSa yadiha dalitavAstatpriyaM naH sudUram dUreNaiSA tathApi vrajatu tava matirjJAnameva pramANam / eSA vastUpalabdhau karaNamiti haThAnmAnatAmudvahantI yasmAjjAgarti nityaM kapilamunimate vallabhA buddhivRttiH||63|| tathAhi viSayAkArapariNatendriyAdivRttyanupAtinI buddhivRttirekheM . puruSamuparaJjayantI pramANam / indriyANAM hi vRttiindriyamano'hakArabuddhi ma. viSayAkArapariNatirucyate / nahi pratiniyataNopavarNya khaNDitam / zabdAdyAkArapariNatimantareNendriyANAM pratiniyatazabdAdyAlocanaM ghaTate / tasmAdviSayasampatprithamamindriyANAM 10 vissyruuptaapttirindriyvRttiH| tadanu viSayAkArapariNatendriyavRttyAlambanA manovRttiH / manovRttyAlambanAhaMkAravRttiH / ahaMkAravRttyAlambanA ca buddhivRttiH |saa punaH puruSamuparaJjayati / taduparakto hi puruSaH pratiniyataviSayadraSTA sampadyate / tathA cAbhihitam, 'idriyANyarthamAlocayanti / idriyAlocitamarthaM manaH saGkalpayati / manaHsaGkalpitamarthamahaMkAro'15 bhimanyate / ahaMkArAbhimatamartha buddhiradhyavasyati / buddhayadhyava sitamartha puruSazvetayate' iti / evaM vyAkhyAtaM pAramaiH pramANaM zraddhAprAdhAnyAd buddhivRttisvarUpam // ko'pi syAdvAdasvAdanasmeravakraH sampratyetasya kSodakeliM karoti // 6 // tathAhi yaduktaM viSayAkArapariNatendriyAdivRttyanupAtinItyAdi / 20 tatrendriyANAM vRttistAvadviSayAkArapariNatirUpA viSayAkAradhAritvamevo cyate / tatpunaranupapannam / pratItipratihatatvAt / nahi sphaTikamukurAdikamiva tadAkAradhAritvena zravaNAdikamindriyaM pratyakSataH pratIyate / tadvattatrApi vipattipattivirahaprasakteH / na khalu pratyakSaparicchinne vastuni kazcidabAlizaH kalahAyate / nApyanumAnAdviSayAkAradhAritva 1' vRttirenaM ' iti ma.bha. pustakayoH pAThaH / 2 kApilaiH / "Aho Shrut Gyanam" Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 6] syAdvAdaratnAkarasahitaH 73 mindriyANAmavagamyate / tadanyathAnupapannasya liGgasyAsambhavAt / na ca pratiniyatapadArthaparicchittireva liGgamiti nigaditavyam / tasyAH zravaNAdIndriyANAM viSayAkArapariNatimantareNApi svayogyatAmAhAtmyAdupapadyamAnatvAt / kiJca hRSIkANAM vRttirabhinnA bhinnA vA tebhyo bhavet / yadyabhinnA, tarhi sA zravaNAdi- 5 mAtrameva tacca svApadazAyAmapi samastIti jAgradazAvattatrApi paricchedaH prasajyate / atha bhinnA, kimiyaM tatra sambaddhA bhavedasambaddhA vA / asambaddhA cet, tadA kathaM zravaNAderindriyasya vRttiriti vyapadezaM samabhuvIta / sambaddhA cettadapyasambaddham / paMcaviMzatitattvAtiriktasya samavAyAdeH sambandhasya kasyacitkApilarapratijJAnAt / tasmAditthami- 10 ndriyavRttervicAryamANAyAssattvAsambhavAtkathaM viSayAkArapariNatendriyavRttyAlambanA manovRttiriti sughaTaM syAt / tasmAdbAhyArthAlambanaiva manovRttirapi yuktA / na caivaM bAhyendriyakalpanAnarthakyaprasaktiH / manaso bAhyendriyasavyapekSasyaiva bahirarthe pravRttipratIteH vijJAnotpattAvindriyamanasAmanyonyaM sahakAritvAt / na khalu bAhyendriyanirapekSA manaso vi- 15 jJAnotpattau pravRttiH sambhavati / zravaNAdIndriyeNApratipanne'pi nisvanAdau vastuni manasaH sakAzAdvijJAnotpattiprasakteH / nApi mano'napekSA bAhyendriyANAM vijJAnotpattau pravRttiH / anyatra gatacittasyApi bAhyendriyebhyo vijJAnotpattiprasakteH / evaM ca manovRttyAlambanA ahaMkAravRttirityAdiparaparikalpitaprakriyAnupapatterna buddhivRttiH kApi 20 ghaTate yataH pramANaM syAt / api ca yo jAnAti na tasyArthadarzanaM phalamacetanatvAnmahataH / yasya vArthadarzanaM na sa jAnAtIti bhinnAdhikaraNatvaM pramANaphalayoH / jJAnadharmayogaH pramANaM puMsi na vidyate tatphalaM tvarthadarzanaM buddhau nAstIti / aMthocyate svacchatvAtpuMso buddhivRttyanupAtitAsti yadvA cetanAkArasaMsparza iva buddhelakSyata iti tada- 25 1'atrocyate' iti pa.pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 7 sat / evaM hi svavAcaiva tvayA pramANaphalayomithyAtvaM kathitaM bhavet / mRSA hi ciddharmo buddhau buddhidharmo'pi citA mRSeti / tasmAt / . alaM vitathajalpitaiH zlathaya buddhivRttyAtmaka pramANamiti darzanaM kimapi kazmalaM dUSaNaiH / 5. yadeva hi suyuktikaM tadiha sajanaH sevate / na tu svapitRkurkurodvahananItimAlambate // 65 // evaM ca-~ninaH sAnnikarSastadanu sakalatA kArakANAM parAstA vikhyAtA yApi buddheH kapilamunigRhe vRttireSA niruddhA / 10 tyaktvA tattIthikAnAM matamakhilamapi prepsubhiAyamudrA ___ maGgIkartavyametajinapatigaditaM jJAnameva pramANam // 66 // 6 // . samArthitamevaM jJAnamiti. vizeSaNaM saMprati vyavasAyIti tadvizeSaNasamarthanArthamAhatadvayavasAyasvabhAvaM samAropaparipaMthitvAt pramANa tvAdvati // 7 // - tatpramANatvena sammataM jJAnam / vyavasAyasvabhAvaM nizcayAtmakamityarthaH / kutaH samAropaparipanthitvAt / viparyayasaMzayAnadhyavasAyasvarUpasamAropo'nantarameva nirUpayiSyamANastatparipanthitvaM tadviruddhatvaM yathAsthitavastugrAhakatvamiti yAvat / tasmAt pramANatvAdvA hetostadvayavasAyasvabhAvam / vAzabdo vikalpArthastana pratyekamevAmU hetU pramANatvAbhimatajJAnasya vyavasAyasvabhAvatvasiddhau samarthAvityarthaH siddho bhavati / prayogau punarevaM viracanIyau / pramANatvAbhimataM jJAnaM vyavasAyasvabhAvaM samAropaparipanthitvAt pramANatvAdvA / yatpunarvyavasAyasvabhAvaM na bhavati 1 pRthvIchandaH / 2 mama pitA zvAnaM zirasodvahatyato mayApi tadudvahanaM kriyata iti / kena citputreNa kathyate tadyuktyasahatvAdasaMgatam / yato na kevalaM pitRkRtamanuSThAtavyaM kiMtu yuktiyukaM tat / 3 'mandAkrAntA' 4 'nAya' iti ma. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 pari. 1 sU..] syAdvAdaratnAkarasahitaH na tatsamAropaparipanthi pramANaM vA yathA ghttH| samAropaparipanthi pramANaM ca punaridaM tasmAdyavasAyasvabhAvamiti / atrAnumAnayoH pakSaikadeze pratyakSabAdhitatvaM samudbhAvayantaH saugatAH pratyavatiSThante / tathAhi na pramANatvAbhimatajJAnasya bauddhamatasyopapAdanapUvaka khaNDanam / vAma - dharmiNa: ekasmin deze prathamAkSasannipAtaprabhava- 5 saMvedanasvarUpe kalpanAtmaka vyavasAyasvabhAvatvaM sambhavati / svasaMvedanapratyakSeNa tasya kalpanAzUnyasyaivAnubhUyamAnatvAt / athAtra vipratipadyeta kazcit / nAsau vipazcit / tathAhi pratyakSasya zabdavikalpanIyAdyarthasAmarthenAtmalAbhAttadrUpapratibhAsitvameva nyAyyaM nAbhilAparUpapratibhAsitvamapi / asati cAbhilAparUpapratibhAsitve kathaM 10 tatra vyavasAyasvabhAvatvaM saGgacchate / kiJca-~ svalakSaNaninAdayona khalu vidyate saGgatiH parasparamabhinnatA na hi tayoH pRthagdarzanAt / samAsti na tadutthatApyaparahetujanyatvataH svalakSaNasamudbhavaM tadavikalpakaM vedanam // 67 // api ca yadi janakanIlAdyarthopayoge'pIndriyajaM jJAnaM tamartha na paricchindyAt kintu vilambamAnaM tAvadavatiSTheta yAvatsmRtisAmarthyasamudbhUtaM tadarthapratipAdakazabdasaMghaTanaM bhavatIti tarhi tvayaiva vihitamaurdhvadehikamarthagrahaNasya / tathA hi nIlAdikamarthamanirIkSyamANastatra pratipannasamayaM tadvAcaka zabdaM nAnusmaratyupayogAbhAvAt / ananummaraMzca pura- 20 zvAriNi nIlAdivastuni na taM saMghaTayati smRtidarpaNapratibimbanamantareNa tatsaMghaTanAsAmarthyAt / asaMghaTayaMzca zabdaM tvadAkRtena na nirIkSyata eva nIlAdikamarthamiti suSuptaprAyaM jagajjAyeteti / nirvikalpakamevAtaH pratyakSamanubhUyate / natu durvAsanAjanyakalpanAjAladhUsaram // 68 // 1 maraNAnantaraM putrAdinAnuSThIyamAnaH kriyAkalApaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ miti baudatamamya gone piyAmAnAnusDasarAsara vya pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. . pakSakadezaM gaditAnumAnayugme tadadhyakSamapAkaroti / / evaM ca muJca vyavasAyimAnaM saMvedanaM sarvamimAM durAzAm // 69 / / aho mahAsAhasamasya bhikSoryatsvIyazastrasya balaM na vetti // sparddhAnubandhAdatha ca tvarAvAn pakSaikadezakSapaNAya mugdhaH // 70 // tathAhi / yadavAdi svasaMvedanapratyakSeNa tasya kalpanAzUnyasyaivAnu __bhUyamAnatvAditi / tatkozapAnapratyAyanIyam / pratyakSasya nirvikalpakatva katva- nIlamahaM vilokayAmItyullekhazekharaM vyavasAyAkhaNDanam / tmakameva hi pratyakSaM sarvadA sarvatra sdhairnubhuuyte| ___ yadapyavAdi pratyakSasya zabdavikalanIlAdyartha10 sAmarthenAtmalAbhAditi / tadapi nAvadAtam / nahi niHzabdakArtha janitamityetAvataiva dhvani vinA kRtyamabhidhAtuM pAryate / anyathA hyacetanavastusamutpAditamityacetanamapi tadbhavet / ___atha cetanasvarUpamanaskArasahitAdarthAt samutpanna vijJAnamato nAcetanaM tadbhavitumarhatIti pratipAdayethAH / tathA satyabhilApasaMpRktamanaskAra15 vyApArAtsAbhilApamapi talkinna syAt / yadapi svalakSaNaninAdayorityA dinA vRttena tAdAtmyatadutpattisambandhanirAkaraNadvAreNArthe pratibhAsamAne zabdApratibhAsAdavikalpakatvaM pratyakSasya pratyapAdi / tadapyasat / tAdAtmyatadutpattisambandhavidhurANAmapi parasparaM bahUnAmarthAnAM yugapadekatra jJAne pratibhAsanAt / yaccoktaM yadi janakanIlAdyarthopayoge'pIndriyajaM 20 jJAnaM tamarthana paricchindyAdityAdi suSuptaprAyaM jagajjAyeteti paryavasAnam / tadapi sakalamaphalam / bhavatpakSe'pi samAnatvAt / tathA hi svalakSaNagocare nirvikalpakapratyakSe samutpanne'pi na yAvadvidhiniSedhadvArA pazcAdbhAvivikalpayugmaM samullasati / na tAvadidaM nAlaM nedaM pItamiti idantayA'nidantayA vA pratiniyatapadArthavyavasthAnamAsthIyate tAthAgataiH 25 'yatraiva janayedenAM tatraivA'sya pramANatA' iti vacanAt utpannasyApi 1 zapathena vibhAvanIyam / "Aho Shrut Gyanam" Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 7 ] syAdvAdaratnAkara sahitaH I nirvikalpakasya vyavahAraM pratyanutpannaprAyatvAt / taca vyavasthApakaM pratyakSapRSThabhAvivikalpayugalakaM pratipattuH prAkpravRttasaMketakAvasarasamavadhAritaM zabdasAmAnyamanusmarata eva bhavitumarhati / zabdasAmAnyasmaraNahetuzca vAsanArUpaH saMskAraH kutaH prabudhyata iti abhidhAtavyam / yadi tAdRzArthadarzanAdityabhidhatse / tadasat / tadapi hi darzanaM nirvi- 5. kalpakatvenArthAnna viziSyate / tataH kathaM zabdasAmAnyagocarasmaraNahetubhUtaM saMskAraM tatprabodhayet / aprabuddhaH saMskAraH kathaM smaraNamutpAdayet / anutpannaM smaraNaM kathaM zabda yojayet / ayojite zabde kathamatha vikalpyeta / avikalpito'rthaH kathaM vyavahAravIthImavataret / tAmanavatINa nAdRSTAdviziSyeta tadaviziSTazca suSuptatAM jagataH sUcayatIti sarvaM tvatpakSe'pi samAnam / tasmAdyathA svAtmanizcayAbhAvataH svayaM pratItamapi nirvikalpakajJAnaM kayAcidacintyayA zaktyA saMskAraprabodhadvAreNa pazcAdbhAvividhipratiSedhavikalpayugalamutthApya svakIyavyApAraM katipayAMzaviSayamabhilApayati / tathArtho'pi yadyapratIta eva svayaM tathAsvabhAvatvAnayanAdisAmagryantaH pAtitvena saMketakAlabhAvisvAbhilApasAmAnyaviSa- 15 yAtmasaMskArabodhadvAreNAtmaviSayamabhilApaM saMsRSTasaMvedanamAvirbhAvayettadA nAtimAtramasamaMjasamAlokayAmaH / nanvevaM pratyakSasya savikalpatAM samarthayamAnairbhavadbhiH zabdabrahmavAdibhiriva zabdasaMpRktameva pratyakSaM samarthitaM syAt / maivaM vocaH - 1 10 I yataH -- 77 " Aho Shrut Gyanam" 20. zabdabrahmAkhyapakSAdapi tadatitarAmakSamaM kSINabodhai * bauddhairyatprocyate sma vyavasitirahitaM sarvathA'dhyakSamAnam / etatsandarzanArthaM nibiDaparicayaH kalpito'dhyakSabodhe tattvanyAyena nAsau bhavati karaNaje vedane spaSTarUpe // 71 // svata eva hi vyavasAyAtmakaM pratyakSaM na punaH zabdasampakIpekSayA / tadapekSAyAM hi varNapadavyavasAyaH kathaM nAma syAt / tadvayavasAye'pi parasya 25 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 7 nAmno'vazyaM smaraNenAnavasthopanipAtAt / nAmAntarasmaraNamantareNa svata eva varNapadavyavasAye tu vastuvyavasAyo'pi svavAcakanAbhasmaraNamantareNa svata evAstu na kArya zabdasamparkeNa evaM ca zabdasamparkarahitamapi vizadasaMvedanam / yataH, savidhavartinaM nijAMzavyApinaM kAlAntarasthAyinaM sthagitapratikSaNapariNAmamalakSyamANaparamANuparimANaM vastvantaraiH saha sadRzavisadRzAkAraM kumbhAdikaM bhAvamavabhAsayatIti kRtvA savikalpakamityabhidhIyate / parAbhimatAyaHzalAkAkalpakSaNakSayiparamANulakSaNagrahaNanipuNanirvikalpakapratyakSapratikSepArthaM pratyakSasya zabdasamparkayogyagocaratAsaMdarzanArthaM ca / evaM cA'dhyakSaviSayIkRte vastuni vyavahArAH saMjJAsaMjJisaMbandhagrahaNAdayastattvavRttyaiva ghaTanta iti suvyaktamAveditaM bhavati / anyathA vikalpAnutpAdena nikhilavyavahAravilayaprasaktiH / tathA hi bhavadabhimataM nirvikalpakadarzanaM parisphuTapratibhAsamapi smRtihetubhUtaM saMskAraM kartuM na samartham / taduttarasamayabhAvi ca tAdRzapadArthadarzana prAktanasaMskAraprabodhanaM vidhAtuM na kSamam / yataH sAmAnyavikalpotpAda15 dvAreNAsvalitaM nikhilo vyavahAraH pravartate / kSaNikatvanairAsyAdiSu sadaiva nirvikalpapratyakSadRSTatvena svIkRteSvapi pazcAdbhAvisAmAnyavikalpotpattyA vyavahArapravRtteranupalambhAt / tasmAdyatra kutracidarthAMze pAzcAtyavyavahArasya pravRttistatra prAgbhAvisaMvedanaM. nizcAyakamaGgIkarttavyam / itarathA kSaNikatvAdyaMzavannikhilAMzeSu vyavahAraH samucchidyateti / he zauddhodanizibhya samprati tataH sadyuktibhiH projyatAm pratyakSaM khalu nirvikalpakamiti tyaktvA durAzAM tvayA / niHzeSavyavahArakAraNatayA sarvatra labdhAspadam vijJAna vyavasAyasundaramidaM niHsaMzayaM manyatAm // 72 // kiJca karaNavyApArAnantaraM svaparavyavasAyAtmano nIlAdivikalpasyaiva 25 vaizadyenAnubhavAtkautaskutI nirvikalpakakalpanA / na cedaM vAcyaM yugapa dvatterAzuvRttervA vikalpAvikalpayorekatvAdhyavasAyAdvikalpe vaizadhapratI "Aho Shrut Gyanam" Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 7 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH tiriti / vikalpavyatirekeNAparasyApratIyamAnatvAt / pArthakyena hi pratItAvaparatrAparasyAropa upapannazcaitra maitrAropavat / na cAspaSTAbho vikalpaH spaSTAbhaM ca nirvikalpakaM pratyakSataH pratItam / tathApi parisphuTasvenAnubhUyamAnasvarUpaM vikalpa parityajyAnanubhUyamAnasvabhAvaM nirvikalpaka parikalpayan kathaM nAma parIkSakaH syAt anavasthAprasakteH / nirvika- 5 lpakasvabhAvAdapyanyAdRk svabhAva pratyakSamityapi kalpanApatteH / yugapaTTanezcAbhedAdhyavasAye svIkriyamANe yadAlAsya locanagocare racayatastAmbUlakarpUrayoH - svAda khAdayataH sphuTaM sumanasAmAjighrataH saurabham / tUlI saMspRzato mRdaGgasubhagaM saGgItakaM zRNvataH __ kiJciccintayato bhavanti yugapajjJAnAni SaT kasyacit // 73 // tadA rUpAdijJAnavaTakasyApi bhavanmate sahotpatterebhadAdhyavasAyaH kiM naM bhavet / atha bhinnaviSayatvAtteSAM tadabhAvaH / tarhi prakRtayorapi sa na syAt kSaNasantAnaviSayatvena nirvikalpakasavikalpakayorapi bhinnaviSayatvasyAvizeSAt / AzuvRtteH punarekatvAdhyavasAye jinanamanamityA- 15 dAvapi nakArayorekatvAdhyavasAyaprasaGgaH / yadi ca vikalpAvikalpayorapratIyamAno'pi bhedastvayA svIkriyate / tarhi kApilaparikalpitaH kathaM buddhi caitanyayormedaH parAkriyate / apratIyamAnatvAvizeSAt / atha vikalpAvikalpayoH sAdRzyAdabhibhavAdvA bhedenAnupalambhaH pratipAdyate bhostArkika kiM kRtamanayoHsAdRzyan / viSayAbhedakRtaM jJAnarUpatAkRtaM vA / 20 na tAvadviSayAbhedakRtam / santAnetaraviSayatvenAnayorviSayAbhedAsiddheH / nApi jJAnarUpatAkRtaM saadRshymbhedaadhyvsaaynibndhnm| evaM sati nIlapI tAdijJAnAnAmapi bhedenopalambho na bhavet / jJAnarUpatAkRtasAdRzyatastatrApyabhedAdhyavasAyaprasakteH / athAbhibhavAdanayoM denAnupalambhaH pratipAdyate / nanu kena kasyAbhibhavaH / tigmabhAnunA vibhAvarIbhujaMga- 25 syeveti cet , nanu vikalpasyApyavikalpakenAbhibhavaH kasmAnna bhavati / "Aho Shrut Gyanam" Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 s. . balIyastvAdasyeti cet kuto'sya balIyastvam / bahuviSayatvAnnizcayAtmakatvAdvA / prathamapakSo'nupapannaH, nirvikalpakaviSaya eva vikalpasya pravRtteH svIkaraNAt / itarathA hyagRhItArthagrAhitvena tasya pramANAntaratvaprasaktiH / dvitIyapakSe'pi svarUpe nizcayAtmakatvaM vikalpatyArtharUpe 5 vA / na tAvat svarUpe, sarvacittacaitAnAmAtmasaMvedanaM pratyakSamityasya virodhAt / nApyartharUpe, vikalpasyaikasyaikasvarUpArtharUpe apekSya nizcayAnizcayasvabhAvadvayaprasaGgAt / tacca svabhAvadvayaM vikalpAdyadi sarvathA bhinnam tadA samAvayAderanaGgIkaraNAtsambandhAsiddherbalavAn vikalpo nishcyaatmktvaaditysyaasiddhiH| atha tatsarvathApyabhinna vikalpAt tarhi vikalpa eva bhavenna svabhAvadvayaM tasya tadantarnigIrNatvAt / atha kathamapi tAdAtmyAnnizcayAnizcayasvarUpasAdhAraNamAtmAnaM pratipadyate vikalpaH, tarhi svarUpe'pi nizcAyako'sau syAt, anyathA nizcayasvarUpeNa tAdAtmyavirodhApatteH, na ca svarUpamanizcinvanvikalpo'rtha nizcAyako yukto'nyathA hyagRhItasvarUpamapi jJAnamarthagrAhakaM bhavet / 15 tathA ca ' apratyakSopalambhasya nArthadRSTiH prasiddhayati' iti vacaH kIrteH kIrtizeSaM syAt / kazcAnayorekatvAdhyavasAyaH kimekaviSayatvamanyatareNa vA'nyatarasya viSayIkaraNamaparatretarasyAdhyAropo vA / na tAvadekaviSayatvam , sAmAnyavizeSaviSayatvenAnayobhinnaviSayatvAt / dRzyavikalpayorekatvAdhyavasAyAdabhinnaviSayatvAmityapi na saGgatam / ekatvAdhyavasAyo hi dRzye vikalpyasyAdhyAropa ucyte| sa ca gRhItayoragRhItayorvA dRzyazkilpyayorbhavet / na taavgRhiityoH| bhinnasvabhAvatayA pratibhAsamAnayoH staMbhakunbhayorivaikatvAdhyavasAyAyogAt / na ca tayorgrahaNaM darzanena / tasya vikalpAviSayatvAt / nApi vikalpena, tasya dRzyAgocaratvAt / nApi jJAnAntareNobhayorapi grahaNam / tasyApi 25 nirvikalpatve vikalpAtmakatve vA proktadoSAnativRtteH / nApyagRhatiyoH 20 1' ekasyaiva sva'-iti bha. ma. pustakayoH pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 7 syAdvAdaratnAkarasahitaH sa smbhvtytiprskteH| sAdRzyanibandhanazvAropaH samupalabdhaH vastvavastunozca dRzyavikalpyayoH kalpadrumanabhaHkusumayoriva saadRshyaabhaavaannaasaavuypnnH| tsmaannaikvissytvmektvaadhyvsaayH| anyatareNAnyatarasya viSayIkaraNamapi samAnakAlabhAvinonirvikalpakasavikalpakayorapAratantryAdaghaTamAnameva / asamAnakAlabhAvinostu tayoH sutarAmanyonyaM viSayIkaraNAbhAvaH / kSaNikatvenaikasyotpattisamaye'parasyAsambhavAt / aparatretarasyAdhyAropalakSaNo'pyekaviSayatvAdhyavasAyo'sambhavI / tathAhi kiM vikalpe nirvikalpasyAdhyAropo nirvikalpake vikalpasya vA / prathamapakSe vikalpavyavahAracchedaH samastajJAnAnAM nirvikalpatvaprasakteH / dvitIyapakSe nirvikalpakabATaicchedaH / sakalajJAnAnAM sviklpktvpraapteH| anyacca 10 vikale nirvikalpakadharmAropAdvaizadhavyavahAravAnnirvikalpake vikalpadharmAropAdavaizadyavyavahAraH kiM na bhavet / atha nirvikalpakadharmeNa vaizayena vikalpadharmasyAvaizadyasyAbhibhUtatvAt kathaM nirvikalpake tasyAropaNenAvaizaavyavahAra ityabhidhIyate / tarhi vikalpadharmeNAvaizayena nirvikalpakadharmasya vaizadyAsyAbhibhUtatvAtkathaM tasyAropaNena vikalpe vaizAvyavahAra ityapi 15 vyAkriyatAm / bhavatu vA nirvikalpakadharmeNaiva vikalpadharmasyAbhibhavastathApi tasya kAraNaM vaacym| samasamayabhAvitvamiti cet,tarhi godarzanasamaye bhavatAmabhimate turaGgamavikalpe spaSTapratibhAso bhavet / samasamayabhAvitvavizepAt / athAnayobhinnaviSayatvAnnAspaSTapratibhAsamamibhUya turaGgamavikalpe spaSTatayA prtibhaasH| tarhi zabdasvalakSaNaM pratyakSeNAnubhavatA bhavatA tadviSayaM 20 kSaNakSayAnumAnaM spssttmnubhuuytaambhinnvissytvaavishessaanniilaadiviklpvt| atha bhinnasAmagrIjanyatvAdanumAnavikalpasya pratyakSeNAvezadya lakSaNastaddharmoM nAbhibhUyate, tarhi sakalavikalpAnAM vizadAvabhAsinA svasaMvedanapratyakSeNaikasAmagrIsamutpAdyenAbhibhavaprasaktiH / atha tatraikasAmagrIsamutpAzatvaM neSyate / vikalpAnAM vAsanAsamutpAdyatvAt / svasaMvedanasya tu 25 saMvedanamAtraprabhavatvAt / tarhi nIlAdivikalpasyApi pratyakSeNAbhibhavAbhAva "Aho Shrut Gyanam" Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 1 sU0 7 prasaGgaH / tatrApi bhinnasAmagrIsamutpAdyatvAvizeSAt / vAsanAjanyo hi nIlAdivikalpaJcakSurAdisAmagrIsamutpAdyaM punarnIlAdipratyakSam / api ca vikalpanirvikalpakayorekatvamadhyavasyati kiM nirvikalpakaM cikalpo vA / na tAvannirvikalpakaM, tasyAdhyavasAyazUnyatvAditarathA bhrAntatvaprasaktiH / nApi vikalpastena nirvikalpakasyAviSayIkaraNAt / anyathA tasya svalakSaNagocaratAprasaGgAt ' vikalpo'vastunirbhAsAt ' iti vaco viruddhayate / na cAviSayIkRtasyAnyatrAropo yujyate / nahyanyatrApratipannapaJcAnanaH kApi zauryAdiguNagrAmabhAji puruSavizeSe paJcA -. nanatvamadhyAropayati / yaccocyate saMhRtasakalavikalpAvasthAyAM rUpAdi10 darzanaM nirvikalpakaM pratyakSato'nubhUyate / 82. taduktam / ' saMhRtya sarvatazcintAM stimitenAntarAtmanA / sthito'pi cakSuSA rUpamIkSate sAkSajA matiH // 1 // ' 15 sarvataH sarvasmAdvikalpAdarthAt / cintAM kalpanAviSayiNIm / pratisaMhRtya vyAvRtya | stimitenaikArthAprasattayA niSprakampena / antarAtmanA cittAvasthAvizeSeNa / sthito yuktaH pramAtA yaccakSuSA rUpamIkSate yaccakSuSA karaNabhUtena rUpadarzanaM sA tAdRzyakSajA matiH pratyakSA prasiddhA / tathA / 20 ' pratyakSa kalpanApoDhaM pratyakSeNaiva siddhayati / pratyAtmavedyaH sarveSAM vikalpo nAmasaMzrayaH // iti // etadapi pralApamAtram / tasyAmavasthAyAM sanmAtragrAhidarzanasadbhAvena vizeSAvabhAsino vijJAnasyaivAbhAvAt / kiJca turaGgaM vikalpayato godarzanAvasthAyAM tvadabhyupagatAyAM gopiNDasAkSAtkAriNaH pratyakSasya nizcayAtmakatvamevopapadyate / anizcayAtmakatve'pratyakSaM svIkriyata eva / 25 gorityAdyabhidhAnollekhI tu vikalpaH parAkriyate / "Aho Shrut Gyanam" Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU...] syAdvAdaratnAkarasahitaH haMho sakhe saugata sAdhu sAdhu sambuddhayase kizcana bodhyamAnaH / yadatra muktvA matapakSapAtaM pratItimArga samupAgato'si / / 74 // evaM hi tvayA vadatA na kiJcit pratikUlamanuzIlitamasmAkam / yato naiva savikalpapratyakSANAM nAmasaMzreyatA svarUpamiti vayaM saGgirAmahe / samAropaparipanthispaSTagrahaNasvalakSaNatvAtteSAm / na cAnizcayA- 5 smanaH prAmANyaM saMgacchate / gacchattRNasparzAdisaMvedanasyApi pramANatvaprasakteH / nizcayahetutvAnnirvikalpakasyApi prAmANyamityapyazikSitalakSitam / saMzayAdivikalpajanakasyApi prAmANyaprApteH / svalakSaNAnadhyavasAyitvAt saMzayAdivikalpAnAM na yathoktadoSAnuSaGga iti yaducyate taditaratrApi tulyam / na hi nIlAdivikalpo'pi svalakSaNAdhyavasAyI / / tadanAlambanasya nai nirvikalpakasyAviSayIkaraNAddhyavasAyitvavirodhAt / tathAhi yadyannAlambatena tattadadhyavasyati yathA ghaTajJAnaM paTam / nAlambate ca nIlAdivikalpaH svalakSaNamityapi / manorAjyAdivikalpastadanAlambanaH kathaM tadadhyavasAyItyapi na vAcyam / manorAjyAdivikalpasyApi kathazcitsatyarAjyAdigocaratvena tadgrAhakasvabhAvatAbhyupagamAt / na ca 19 nirvikalpakasya vikalpotpAdakatvaM ghaTate / svayama vikalpatvAdarthasvalakSaNavata vikalpotpAdanasAmarthyAvikalpatvayorarthasvalakSaNe parasparaM virodhasya tvadabhiprAyeNa prtiiteH| atha vikalpavAsanAM sahakAriNImapekSya nirvikalpakamapi pratyakSaM vikalpotpAdanasamarthamapi sviikriyte| hanta tarhi tathAvidhasAmarthyasamanvito'rtha evAstu kimantargaDunA nirvikalpakena / athAjJAto'rthaH kathaM vikalpasya janako'tiprasaGgAt / nanu darzanamapi kathamanizcayAtmakaM sadvikalpajanakamityapi samAnam / tasyAnubhUtimAtreNa janakatve nIlAdAviva kSaNakSayAdAvapi viklpotpttiprsktiH| yatra darzanaM vikalpavAsanAyAH prabodhakaM tatraiva vikalpajanakamityapi na yauktikam / tasyAnubhavamAtreNa 1 saMzrayatA' iti ma. bha. pustakayoH pAThaH / 2 ' tat' ityAdhika bha. pustake / 'tadadhyavasAyitva' iti ma. pustake paatthH| 20 "Aho Shrut Gyanam" Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari 1 sU.. tatprabodhakatve kSaNakSayAdAvapi tatprabodhakatvAnuSakteH / / tatrAbhyAsaprakaraNapATavArthitvAbhAvAnna darzanaM vAsanAyAH prabodhakamiti cet / nanu ko'yamabhyAso nAma / bhUyo darzanaM bahuzo vikalpotpattirvA / na tAvadbhUyo darzanam, tasya nIlAdAviva kSaNakSayAdAvapi vizeSaNabhAvAt / atha bahuzo 5 vikalpotpattirabhyAsastasya kSaNakSayAdidarzanasya vikalpavAsanAprabodha katvAbhAvenAbhAvAnarhi parasparAzrayaprasaGgaH / tathAhi siddhe kSaNakSayAdau darzanasya vikalpavAsanAprabodhakatvAbhAve bahuzo vikalpotpattisvabhAvAbhyAsasyAbhAvasiddhistatsiddhau cAsya siddhiriti / kSaNikAkSaNika vicAraNAyAM kSaNikaprakaraNamapyastyeva / pATavaM punarnIlAdau darzanasya kiM 10 vikalpotpAdakatvaM sphuTatarAnubhavo'vidyAvAsanAvinAzAdAtmalAbho vA bhavet / prathamapakSe'nyonyA'zrayaprasaktiH / siddhe hi nIlAdau darzanasya vikalpotpAdakatvasvarUpe pATave vAsanAprabodhakatvasiddhistatsiddhau ca vikalpotpAdakatvasvarUpapATavasiddhiriti / dvitIyapakSe punaH kSaNakSayAdAvapi vAsanAprabodhakatvasiddhiH sphuTatarAnubhavasvabhAvasya pATavasthAtrApi vidyamAnatvAt / tRtIyapakSo'pyupekSaNIyaH parIkSakANAm / tucchasvabhAvasthAvidyAvAsanAvinAzasyAnabhyupagamAt kathaM tasmAdAtmalAbhalakSaNaM nIlAdau darzanasya pATavaM ghaTeta / atha darzanasyotpAdakAni yAni kAraNAni tatsvabhAvo'vidyAvAsanAvinAzaH svIkriyate tasmAzcAtmalAbhalakSaNaM pATavaM sughaTameva darzanasya / nanvevaMvidhapATavasya vizeSAbhAvAdyathA tadvazAnnIlAdau darzanasya vikalpavAsanAprabodhakatvaM tathA kSaNakSayAdau kinna syAt / na caikasyaiva darzanasya nIlAdivikalpavAsanAprabodhakatvaM prati pATavaM kSaNakSayAdivikalpavAsanAprabodhakatvaM prati punarapATavamiti prakaTayituM paTIyasAM samucitam / viruddhadharmAdhyAsato darzanasya bhedaprasaGgAt / tathA ca tAthAgatAnAM rAddhAntaH / ayameva hi 25 bhedo bhedaheturvA yaduta viruddhadharmAdhyAsaH kAraNabhedazca ' iti / kiJca / yadyasmadAdInAmapyavidyAvAsanAMzavinAzAdAvirbhUtaM darzanaM vikalpa "Aho Shrut Gyanam" Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU..] syAdvAdaratnAkarasahitaH vAsanApratibodhahetustahi samastAvidyAvAsanApralayAtprastutaM sugatasaMvedanaM sutarAM vikalpavAsanobodhahetuH sampadyate / tatazca / * vidhUtakalpanAjAlagambhIrodAramUrtaye / / namaH samantabhadrAya samantasphuraNatviSe // 1 // ' - iti pramANavArtikasya prathamazloke vidhUtakalpanAjAleti vizeSaNaM 5 vandhyAstanandhayasamAnaM prasajyeteti / athitvamapyabhilaSitatvaM jijJAsitatvaM yaa| na tAvatprathamapakSaH parIkSAkSetram / kutracidanabhilaSite'pi vastuni darzanasya vAsanAprabodhakatvadarzanAt, cakrakakrakacapAtaprasaGgazca / abhilaSitatvasya vastunizcayapUrvakatvAt / vastunizcayasya ca vAsanAprabodhapUrvakatvAt, vAsanAprabodhasya cAbhilaSitatvapUrvakatvAt , tato yAvanna 10 vastunizcayastAvannAbhilaSitatvaM siddhayati yAvannAbhilaSitatvaM na tAvadvAsanApabodho yAvacca nAyaM na tAvadvastunizcayo yAcannAsau na tAvadabhilapitatvamiti / dvitIyapakSe tu kSaNakSayAdau tadvAsanAprabodhaprasaktiH, nIlAdAvivAtrApi jijJAsitatvAvizeSAt / nanu yAvanmAnaM vastvanubhUtaM nirvikalpakena yadi tAvanta eva nizcaye nirvikalpakavAdinA prA- 15 vantIti preyate tarhi savikalpakapratyakSavAdinAmapi prativAdyupanyastasya samastavyApimAnAvarNapAdAdeH svakIyocchAsAdisaGkhyAyAzca vizeSeNa smaraNaM prasaMjyate smaraNakAraNasya nizcayAtmano'nubhavasya sarvatrAvizeSAt / paramatamaviditvA mUDha tAthAgata tvaM prabalataranirUDhAhaMkRtigrastabuddhiH / / kRtarabhasamidAnI sparddhase sArddhamudya nmativibhavasamathustIrthanAthasya ziSyaiH // 75 // . 1 pramANasamuccayagranthasya dharmakIrtinA pramANavAtikAtyA TIkA vircitaa| 2' prasajyeta' iti ma- pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 7 avagrahehAvAyajJAnAdanabhyAsAtmakAdanyadeva hyabhyAsAtmakaM dhAraNAjJAnasvarUpaM pratyakSaM taiH kakSIkriyate tadabhAvAtparopanyastasamastamAtrAvarNAdAvavagrahAditrayasadbhAve'pi smaraNAnutpattiH / tatsadbhAve tu syAdeva sarvatra tat / yathAdhAraNaM smaraNAbhyupagamAt / na ca saugatAnAmapyayaM yuktaH, 5 darzanabhedAbhAvAt / ekasyaiva darzanasya kacidabhyAsAdInAmitareSAM ca tai. rabhyupagamAt / asya cAbhyupagamasyAghaTamAnatvAt / tathA cAvAci prakaraNacartudazazatIsamuttuGgaprAsAdaparamparAsUtraNaikasUtradhArairaMgAdhasaMsAravAr3i nimajjajjantujAtasamuttAraNapravaNapradhAnadharmapravahaNapravartanakarNadhArairbhagavatIrthakarapravacanAvitathatattvaprabodhaprastutapravaraprajJAprakAzatiraskRtasamantatIrthakacakrapravAdadhvAntapracAraiH prastutaniratizayasyAdvAdavicAraiH zrIharibhadrasUribhiH zAstravArtAsamuccaye ekatra nizcayo'nyatra niraMzAnubhavAdapi / na tathA pATavAbhAvAdityapUrvamidaM tamaH' iti / na ca tavyAvRttidvAreNaikasyApi darzanasyAbhyAsetarAdiyogaH / skyamatatsvabhAvasya tadanya vyAvRttisambhave pAvakasya zItAdivyAvRttiprasaGgAt / tatsvabhAvasya tadanya15 vyAvRttikalpane phalAbhAvAt / pratiniyatatatsvabhAvasyaivAnyavyAvRtti rUpatvAt / 20 syAnmatamabhyAsAdisApekSaM tannirapekSaM vA darzanaM na vikalpakasyoprAcInavikalpavAsanA- tpAdakaM prAcInavikalpavAsanAprabhavatyAttasya / prabhavatvameva vikalpasyeti tadAvAsanAyA api tdaavaasnaaprbhvtvmnaadibauddhshngkaaniraasH| vAdvikalpajanakavAsanAsantAnasyeti / sabhAsadaH sAdarametadekaM vilokyatAM kautukamasya bhikSoH // upekSya pakSaM sahasA svakIyaM yadalpadhIkti vilUnazIrNam // 7 // nirvikalpakasya hi vikalpAjanakatve 'yatraiva janayedenAM tatraivAsya pramANatA' ityasya virodhAnuSaGgaH / kathaM vA vAsanAvizeSaprabhavAdvikalpA11444 granthA haribhadrakRtA iti prathitiH / 2. caturthastabake zlo. 25. "Aho Shrut Gyanam" Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 7 ] syAdvAda ratnAkarasahitaH tpratyakSasya rUpAdiviSayatvaniyamo manorAjyAdivikalpAdapi pratyakSasya rUpAdiviSayatvaniyamaprasakteH / pratyakSasahakAriNo vAsanAvizeSAdutpannAdrUpAdivikalpAtpratyakSasya rUpAdiviSayatvaniyame'bhyupagamyamAne'numAnasAdhyatvAbhimatakSaNikatAviSayatvaniyamo'pi yathoktahetorutpannAt / kSaNikatvavikalpa devAbhyupagamyatAm | anyathA rUpAdiviSayatvaniyamospyato mAbhUdavizeSAt / tathA ca kSaNikatvagocaro vikalpaH pratyakSasya kSaNikatvagocaratvaniyamahetutvAnyathAnupapatteriti prasajyate / rUpAdyullekhitvAdvikalpasya tadbalAttanniyamasyaivAbhyupagame pratyakSasyAbhilApasaMsargo'pi taddheturanumIyeta vikalpasyAbhilApollekhitayotpattyanyathAnupapatteH / kiJca nirvikalpaka darzanasyApramANasiddhatvAdAtmaivAhaMpratyayaprasiddhaH pratibandhakA 10 pAye'bhyAsAdyapekSo vikalpotpAdako'stu kimadRSTaparikalpanayA | api ca savikalpaka pratyakSasyAprAmANyaM kiM spaSTAkAravikatvAt, savikalpakapratyakSasyAtrA - gRhItagrAhityAt, asati pravartanAt, hitAhitamANyaDhetavo vikalpya prAptiparihArAsamarthatvAt kadAcidvisaMvAdAt, khaNDitAH / samAropasyAniSedhakatvAt, vyavahArAnupayogAt, svalakSaNAgocaratvAt, 15 zabdasaMsargayogyapratibhAsatvAt zabdaprabhavatvAdvA syAt / na tAvadaspaSTAkAratvAttasyAprAmANyaM aprasiddhatvAt, anumAnasyAprAmANyAnuSaGgAcca / nApi gRhItagrAhitvAt / anumAnAprAmANyAnuSaGgAdeva vyAptijJAnayogasaMvedanAbhyAM gRhItasyArthasya tena grahaNAt / kathaM vA zabdaviSayasya kSaNakSayAnumAnasya prAmANyaM zabdarUpAvabhAsyadhyakSAvagatakSaNakSaya- 20 viSayatvAt / nApyasati pravartanAt nirvikalpakasyAprAmANyAnuSaGgAttadviSayasyApi tatkAle sattvAbhAvavizeSAt / hitAhitaprAptiparihArAsamarthatvAt ityapyasambhAvyameva / savikalpaka pratyakSAdeva hitAhitaprApti parihArasiddheH / kadAcittadabhAvaH punarnirvikalpake'pi samAnaH / kadAcidvisaMvAdAdityapyasAmpratam / nirvikalpa- 25 kasyApyaprAmANyaprasaGgAt / timirAdyupahatacakSuSo'rthAbhAve'pi tatpravRtti 4 " Aho Shrut Gyanam" 87 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 7 darzanAt, bhrAntAdasya bhedo'nyatrApi samAnaH / samAropAniSedhakatvAdityapyaramaNIyam / vikalpaviSaye samAropAsambhavAt / nApi vyavahArAnupayogAt / sakala vyavahArANAM vikalpamUlatvAt / svalakSaNAgocaratvAdityasamIkSitAbhidhAnam ! anumAne'pyaprAmANyaprasa5 GgAt / tvanmatyA vikalpasyevAnumAnasyApi sAmAnyagocaratvAt / na cAnumAnagrAhyasya sAmAnyarUpatve'pyadhyavaseyasya svalakSaNarUpatvAddazyavikalpyAvAvekIkRtya tataH pravRtteranumAnasya prAmANyam / prakRtavikalpe'pyasya samAnatvAt / zabdasaMsargayogyapratibhAsatvAdityapyasamIcInam / anumAne'pi tulyatvAt / zabdaprabhavatvAdityapyasAmpratam / zabdasvalakSaNAdhyakSasyApyaprAmANyaprasaGgAt / grAhyArthaM vinA zabdamAtraprabhavatvaM tvasiddhamasmAkaM nIlAdivikalpAnAmarthe satyeva bhAvAt, kasyacittu tamantareNApi bhAvo nirvikalpake'pi samAnaH / dvicandrAdinirvikalpakasyArthAbhAve'pi bhAvAt / bhrAntAdamrAntasya bhinnatvamatrApi tulyam / evaM tAvatpareSAmupazamapadavI prApitAH sarvato'mI syAdvAdasvAdadigdhaiH karaNakRtamatau nirvikalpapravAdAH / evaM cAdhyakSabAdhA bhavatu kathamiva proktapakSaikadeze siddhA santastatazca vyavasitisubhagA mAnabhUteha buddhiH // 77 // atrAhuH zabdabrahmavAdinaH / / . priyaM priyaM naH sakalApi buddhiH - zabdabrahmavAdimataM savistaramudbhAvya khaNDitam / pramANabhUtA vyavasAyinI yat / / na yujyate tu vyavasAya eva zabdAnuvedhaM parimucya jAtu // 78 // zabdasamparkaparityAge hi pratyayAnAM prakAzarUpatAyA evAbhAva 20 ... . ' api ' ityadhika bha. ma. pustakayoH / 2 'cAsiddha ' iti ma. pustake paatthH| "Aho Shrut Gyanam" Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari, 1 sU. 7 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH prasaktiH / vAgrUpatA hi zAzvatI pratyavamarzanI ca tadabhAve pratyayAnAM nAparaM rUpamavaziSyate / taduktam / 'na so'sti pratyayo loke yaH zabdAnugamAdRte / anuviddhamiva jJAnaM sarva zabdena varttate // 1 // vAgrUpatA cet vyutkrAmet avabodhasya shaashvtii| na hi bodhaH prakAzeta sA hi pratyavamarzinI // 2 // ' iti sA ceyaM vAk traividhyena vyavasthitA vaikharI madhyamA pazyantIti / tatra yeyaM sthAnakaraNaprayatnakramavyajyamAnAkArAdivarNasamudAyAtmikA / vAk sA vaikharItyucyate / taduktam / 'sthAneSu vidhRte vAyau kRtavarNaparigrahA / vaikharI vAk prayoktRNAM prANavRttinibandhanA // 1 // ' asyArthaH / sthAneSviti tAlvAdisthAneSu / vAyau prANasaMjJe / vidhRte'bhighAtArthaM niruddhe sati kRtavarNaparigraheti hetudvAreNa vizeSaNaM tataH kakArAdivarNarUpasvIkArAt vaikharIsaMjJA vaktRbhirviziSTAyAM kharAvasthAyAM spaSTarUpAyAM bhavA vaikharIti nirukteH / vAkprayoktRNAM samba- 15 dhinI / yadvA teSAM sthAneSu tasyAzca prANavRttireva nibandhanaM tatraiva nibaddhA sA tanmayatvAditi / yA punarantaHsaGkalpyamAnA . kramavatI zrotragrAhyavarNarUpAbhivyaktirahitA vAk sA madhyametyucyate / taduktam / 'kevalaM buddhApAdAnAtkamarUpAnupAtinI / prANavRttimatikramya madhyamA vAka pravartate // 1 // asyArthaH / sthUlAM prANavRttiM hetutvena vaikharIvadanapekSya kevalaM buddhirevopAdAnaM heturyasyAH sA prANasthatvAtnamarUpamanupatati / asyAzca .. 1 vAkyapadIye prathamakANDe zlo. 124, 125. 2 'prakAzaH prakAzeta' iti bha. pa. pustakayoH pAThaH / 3 ' upAdAnAM' iti bha. pustaka tathA 'upAdAna' iti pa. pustake pAThaH / 20 "Aho Shrut Gyanam" Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 7 manobhUmAvavasthAnaM, vaikharIpazyantyormadhye bhAvAnmadhyamA vAgiti / yA tu grAhyabhedakramAdirahitA svaprakAzA saMvidrUpA vAk sA pazyantItyucyate / taduktam / __ 'avibhAgA tuM pazyantI sarvataH saMhatakamA / 5 svarUpajyotirevAntaH sUkSmA vAganapAyinI // 1 // ' asyArthaH / pazyantI yasyAM vAcyavAcakayorvibhAgenAvabhAso nAsti sarvatazca sajAtIyavijAtIyApekSayA saMhRto vAcyAnAM vAcakAnAM ca kramo dezakAla kRto yatra kramavivartazaktistu vidyate / svarUpajyotiH svaprakAzA vedyate vedakabhedAtikramAt / sUkSmA durlayA / anapAyinI 10 kAlabhedAsparzAditi / api ca sakalamevedaM vAcyavAcakatattvaM zabdabrahmaNa eva viva? nAnyavivoM nApi svatantramiti / yathoktam- anAdinidhanaM zabdabrahmatattvaM yadakSaram / vivarttate'rthabhAvena prakriyA jagato yataH // 1 // anAdinidhanaM hi zabdabrahma utpAdavinAzAbhAvAt / akSaraM cAkArA15 dyakSarasya nimittatvAt / anena vAcakarUpatA ! arthabhAvenetyanena tu vAcyarUpatA sUcitA / prakriyeti bhedAH, zabdabrahmeti nAmasaMkIrtanamiti / vyavahAro'pi sakalaH zabdAnuviddha evAnubhUyate / na hi bhokSye dAsyAmItyAdyanullikhitazabdaH kazcidapi svayaM bhojanadAnAdi niSpattaye prayatate / paraM vA muMva dehItyAdizabdaM vinA pravarttayati / 20 jIvitamaraNasvarUpAvirbhAvo'pi zabdAdhIna eva / tathAhi suSupti dazAyAmanullikhitazabdasvarUpatvAnna kazcitpaJcatA praaptaadvishissyte| tadutta. rasamayaM tu kutazcicchabdAt prabuddhaH pumAn zabdenaivAntarjalpAtmanAtmAnamanusandhAno jIvitamanuvrajati / na cAdvayarUpe tattve kathamAvirbhAvatirobhAvAdirUpabhedaprapaJcapratibhAsaH syAditi vacanaM cetasi nidheyam / avidyA 1'nu' iti bha. pa. pustakayoH pAThaH / 2 vAkyapa. kAM 1. zlo. 1. "Aho Shrut Gyanam" Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU..] syAdvAdaratnAkarasahitaH tastatra tatpratibhAsAvirodhAdAkAzavat / yathaiva hi timiratiraskRtalocano jano vizuddhamapyAkAzaM vicitrarekhAnikarakarambitamiva manyate / tathA'nAdinidhanamabhinna svabhAvamapagatanikhilabhedaprapaJcamapi zabdabrahmAvidyAtimiravidhuritavivekalocanaH prAdurbhAvatirobhAvAdibhedaprapaJcAnvitamiva pratipadyate / tadruktam / 'yathA vizuddhamAkAzaM timiropapluto janaH / saMkIrNamiva mAtrAbhizcitrAbhirabhimanyate // 1 // tathedamamalaM brahma nirvikAramavidyayA / kaluSatvamivApannaM bhedarUpaM tu pazyati // 2 // " iti / sakalAvidyAvilAsavilaye tu yoginastatprapaJcAnanvitaM yathAvatta- 10 ssvarUpaM pratipadAnte / yathA ca vIcIbuhudaphenarUpo vArivikAraH sArabhUtamamalaM jalamAvirbhAvatirobhAvArthamapekSate tathA vyAvahArikaH sthUlo'yamakArAdizabdamedaprapaJcaH paramasUkSmapratibhAsamAtraikarUpaM sarvazabdaviSayavijJAnaprasavanimittaM kApyaniyamitaikanijasvabhAvaM zabdamayaM brahmApekSate / uktaM ca - 'anuviddhaikarUpatvAdvIcIbudrudaphenavat / vAcaH sAramapekSante zabdabrahmodakAdvayam // 1 // ' iti / vAgrUpatAmavagaNayya jagatsu naiva kasyApi kiJcana kadAcana saMcakAsti / saMvedanaM tadiha zabdamayaM prasiddha syAdanyathA kathamivAsya nanu prakAzaH // 79 // etatsamIraNasamIritanIrabindu. nAzaM vinazyatu satAM purataH samastam // yasmAtpramANaparipanthi nirupyamANaM dAreSu gauravamupaiti na kovideSu // 80 // - 1 'Apanna' iti paM. ma. pustakayoH pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 pramANanayatatvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 7 tathAhi yattAvadavAdi zabdAnuvaidhaM parimucya jAtvityAdi / tatra ko'yaM zabdAnuvedho nAma / bodhasya zabdena saMyogavizeSaH pAradeneva tAmrAderiti cet / tadidamatirabhasena vismRtya svmtmuktmaayussmtaa| zabdAdvaitavAdI hi bhavAn na ca tatra zabdo bodhazceti dvayamasti / dvaitaprasakteH dvaitAbhAve ca zabdabodhayorasambhavI saMyogavizeSaH / tasya dvaitenaiva vyAptatvAt / na cAdvaitavAdurvidagdhAnAM saMyogo'pi kazcidasti dvaitaprAptereveti / na saMyogavizeSo'nuvedhazabdavAcyaH zabdena bodhasya tAdAtmyamanuvedho nIlaguNeneva paTAderiti cet / tadapyavizadam / zabda bodhayorekAntena tAdAtmye'nuvedhazabdaprayogasyAyogAt / na hi 10 prayuJjate yauktikAH kumbhasya kumbhenAnuvedha iti / nanu kathaM paTAde ranuvedho naliguNeneti prayuktiriti cet / na guNaguNinostAdAtmyaikAntasya nirAkariSyamANatvAt / astu vA'nuvedhazabdAbhidheyamekAntena tAdAtmyaM tadApIdaM shbdbodhyonoppdyte| sati hyasmin bodhasyAcetanatvaM syAdacetanazabdatAmyenAvasthitatvAttathA cAnubhavavirodhaH / zabdasya vA 15 bodhamAtratApattiriti bodhamAtravAdasiddhiH syAt / tathA ca jinadattena proktaH zabdaH samIpavartinApi jinadAsena na zruyeta / jinadattabodhatAdAtmyena tasyAvasthitatayA jinadAsazravaNasaraNiM yAvadnusaraNAsambhavAt / atha bodhAtmApyayamanusarati tAM tena zravaNAnyathAnupapatteritI Syata tarhi yaH kazcit kasyacidbodhaH sa sakala ekasyApi zabdasya 20 zravaNe zrotrA pratIyata / tasya sakalapramAtRbodhatAdAtmyenAvasthitatvAt / tathA ca sakalaH zrotA paracittaparicchedakaH syAcchabdasyaiva cittatvAt / tathA cAbhANi samantabhadreNa / 'bodhAtmatA cecchabdasya na syAdanyatra tacchratiH / yadboddhAraM parityajya na bodho'nyatra gacchati' // 1 // iti, 'na ca syAtpratyayo loke yaH zrotrA na prtiiyte|| zabdAbhedena satyevaM sarvaH syAtparacittavit // 2 // iti, "Aho Shrut Gyanam" Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 7 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH 'athAbhidhIyate yo'yaM zabdAtmA viditaH satAm / cetano'cetanavAyamityabhyupagamo mama // 3 // siddhayatveSa tavAyuSmanniHpratyUhatayA yataH / vizvavaicitryamevetthaM zabdazabdena zabditam // 4 // vivAdo na ca nAmAsti nAmni vastuparIkSiNAm / kazcina kecidAcaSTe rAmamanyastu rAvaNam // 5 // tannaikAntatAdAtmyaM zabdenAnuvadho bodhasyAbhidhAtuM yuktaH / api cAnayostAdAtmyaM kutaH pratyeyam ! na tAvat pratyakSAt tasya svasmAdbhedenaiva zabdagrahaNe zabdAr3hedenaiva svagrahaNe pravRttaH / nApyanumAnAttasya .. . nirbAdhasya kasyacidasambhavAt / atha zabdArthayostAdAtmyaprasiddheH 10 siddhameva zabdena bodhasya tAdAtmyaM bodhamyArthatvAditi cet / tannopapannam / zabdArthayostAdAtmyasya kuto'pyaprasiddhaH / yatpratItAveva yatpratIyate tayostAdAtmyaM yathA vRkSatvAziMzapAtvayoH / zabdapratItAdeva pratIyate ca tadartha ityato'numAnAtatsiddhiriti cet / tadacaturasram / tvanmatena zabdArthayostAdAtmyamiti shbdaarthsyaaghttnaat|tthaahi| zabdArtha- 15. yostAdAtmyamiti ko'rthH| yadi tadAtmano vastAdAtmyamevaM tarhi tau dvAvapISTAyeva pRthagbhAvAbhidhAnAditi nAnayokyameva / atha yatra bhavatAmartha iti prasiddhirasau zabdapariNAma eva / na khalu zabdAtpRthagartha: kazcidasti / zabdabrahmaparivartamAtratvAjagata iti kuto dvaye dRSTirasmAkaM syAditi cet / nanvevaM kathaM tadAtmanoH zabdArthAtmano va- 20. stAdAtmyamiti dvivacanAbhidhAnaM na virodhamadhirokSyati / zabdAdbhinasyArthAtmanaH kasyacidabhAvAt / atha tadAtmano bhAvastAdAtmyamityabhidhIyate / nanvatrApi vaktavyaM kasyAyamAtmA yadAtmano bhAva iti 1 kazcit' iti pa. pustake tathA 'kazcitkadAcit' iti ma. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 7 bhASase / yadi zabdasya tadA tadvyatirekeNArthAbhAvAt sarvasya zabdamAtratvAcchabdArthayostAdAtmyamiti na nyAyasaGgatam / na hi devadattavandhyAsutayostAdAtmyamityabhidadhati sudhiyaH / athArthasya tadApyetadeva dUSaNam / arthAdvaitApattyA zabdAdvaitAbhAvaprasaktizca / iti na 5 zabdArthayostAdAtmyamiti zabdArtha upapadyate / api ca zabdArthayostA dAtmyaM pratyakSapratikSiptam / cAkSuSapratyakSaM hi paTakuTAdipadArthasAthai paricchindat zabdAdbhinnameva paricchinatti / zrotrapratyakSamapi zabda sAkSAtkurvalkuTAdibhyo bhedenaiva sAkSAtkaroti / anumAnabAdhitaM ca tat / tathAhi / nAsti zabdArthayostAdAtmya bhinnadezatvAdbhinnakAlatvAdbhinnAkAratvAdvA stambhakumbhavat / na ca bhinnadezatvamasiddham / karNakuhare hi zabdaH samupalabhyate bhUtalAdau tvarthaH / abhinnadezatAyAM tvanayoH zabdopalabdhau pramAturnArthe pravRttiH syAdasti ceyam / tathAhi / aho diSTayA prAptAstadiha caraNAmbhojarajasA . ___ pavitrIkurvantaH kSititalamidaM dharmaguravaH / iti zrutvA ke'pi prakRtasukRtAstatpraNataye pravartante tUrNaM prakaTapulakAlaMkRtibhRtaH // 81 // bhrAntimAtramiti cet / dhire dhik tvAmapahastito'si yadetadapi bhrAnti bhASase / napatra kiJcitpramANamasti / athAstyeva pramANaM tayostAdAtmyamiti cet / tadidamasiddhamasiddhena sAdhayannayaM nirmaryAdazikSaNIyaH parIkSakANAmiti nAsiddhaM zabdArthayobhinnadezatvam / nApi bhinnakAlatvaM stambhAdibhAvAnAm / tacchabdebhyaH pUrvamapi teSAmupalambhAt / nApi bhinnAkAratvam / tasya zabdArthayorAbAlamapi prasiddhatvAditi / amunApyanumAnena bAdhyate tayostAdAtmyam / tathAhi / yo yatsAdhya 1 dhik ' iti nAsti pa. bha. pustakayoH / 2 'zabdo' iti bha. pustake paatthH| "Aho Shrut Gyanam" Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phari. 1 sU. 7 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH prayojanaM na niSpAdayati na sa tena tAdAtmyamanubhavati yathA rUpeNa raso na niSpAdayati ca kRpANaprabhRtipadArthasAdhyaM prayojanaM kartanAdikaM zabda iti / na ca zabdasya padArthaprayojanAprasAdhakatvamasiddham / tattve kRpANapASANAdizabdasamuccAreNa vakrAdInAM karttanAbhidhAtAdiprasakteH / atha yathA zabdAtiriktArthavAdinAmatinizitaniSThuradhArA- 5 grasyApi maNDalAgrasya yalena vakrAveze vidhIyamAne kartanAderabhAvastavasthAvizeSahetukatvAttasya / tatsattAmAtrahetukatve tu na kazcidkRntadvakraH syAtsattAmAtrasya sarvAn pratyAviziSTatvAttathA zabdAdvaitavAdinAM tacchabdoccAraNe'pi tadabhAvo bhAviSyati tata eveti noktadoSAnuSaGga iti cet / maivam / zabdAtiriktArthavAdinAM hi mate maNDalAyAdI- 10 nAmavasthAnabheda upapadyate tadvyatiriktabhedakabhAvAt / santi hi puruSaprayatnAdRSTAdayaH khaDgAdInAM bhedakA iti / zabdabrahmamAtratattvavAdinastu mate nAsti zabdabrahmavyatiriktaM kiJcidbhedakaM nAma / na caitadvAcyaM svayamevaitadvicitrasvabhAvaM zabdabrahmeti / zabdabrahmasambandhinaH svabhAva - syApi zabdabrahmamAtratvAttasya ca SuruSaprayatnAdirUpatayA vicitratvA- 15 bhAvAt / vicitratve ca jagadvaicitryasvarUpasyaiva brahmeti nAma kRtaM syAditi nAsiddhiH padArthaprayojanAprasAdhakatvasAdhanasyeti / ito'pyanumAnAt zabdArthayostAdAtmyaM bAdhyate / tathAhi / na zabdArthayostAdAtmyaM vibhinnendriyajanitajJAnagrAhyatvAdrUparasavat / nAnApi sAdhanamasiddhidhUmitam / na hi nAyana vijJAnaM zabde pravartate rasAdi- 20 jJAnavat / anyathendriyAntaraparikalpanAvaiyarthyam / nAyanavijJAnasyaiva samastArthagrAhakatvaprasakteH / nApi zrautraM saMvedanaM bAhyevartheSu pravarttata eMva iti na zabdArthayostAdAtmyamiti pratijJA zreyasI / zabdapratItAvarthasya pratIyamAnatvAditi heturapyasiddhaH / kenacidvijJAnena zabda 1 'cakra' ityadhikaM ma. pa. pustakayoH / 2 padArthasAthasAdhya ' iti pa. ma. pustakayoH pAThaH / 3 ' eva' iti nAsti ma. pustake / "Aho Shrut Gyanam" Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 1 sU. 7 saMsparzazUnyenApi padArthapratipatteH / na khalu nikhilavastuvedanAni samullikhitazabdAnyevetyuktaM prAk / athAbhidadhIthAH yathA saSuptAvasthAyAmanupalakSyamANo'pi sUkSmaH samasti bodhaH prabuddhAvasthAyAM tasyaiva sthUlabhAvAt tathA tvayA zabdasaMsparzazUnyatvenAbhimate jJAne'pi samastyeva 5 sUkSmaH zabdaH / kathamanyathA'sau ghaTo'yamityulekhenordhvaM sthUlabhAvaH bhajet / tadapyasaGgatam / suSuptabodhadRSTAntAvaSTambhena dAntikasiddheratra savinatvAt / na hi suptAdibodhaH sUkSmaH sannanyUnAtiriktaH prabuddhA vasthAyAM sthUlo bhavatyekAntaikarUpasya tadanyapratibandhakakarmaNo'bhAve'vasthAbhedAnupapatteH / pratibandhaka karmasadbhAve ca tatkRtazcaitanyakriyAniSedhaH 10 tadabhAve ca tatkriyA / na caivaM zabdAtmAne kiJcidatiriktamastIti na sUkSmasya sthUlabhAvaH / na khalpacayakartRdalAbhAve sUkSmasya sataH kasyApi sthUlatopalabdhacarIti / kiJca tajjJAnairupagataH sUkSmaH zabdaH kiM bodharUpa eva kiMvA bodhAtiriktarUpaH / yadi bodharUpastarhi kathamakAtha ' anuvimiva jJAnaM sarvaM zabdena varttate' iti / bodhamAtrasadbhAvena zabdAnuvi15 ddhatvazabdArthAnupapatteH / AtmanAtmAnuvedhAbhidhAnasyAtyantamasambaddhatvAt / atha bodhAtiriktarUpastarhi tena sUkSmazabdena bodhasyAnuvedhe samastavastustomasyApi sUkSmasya tatra sattvApattistasya sUkSmazabdatAdAtmyenAvasthitatvAt / atha ko'yaM prasaGgo'bhyupagamyata eva hi matau sUkSmo'rtha iti cet / 96 20 kallolinIkAnanakAJcanAdiratnAkaraiH kIrNamidaM samastam / brahmANDamapyasti matau susUkSmametatsakhe jalpati kastvadanyaH // 82 // atyantamalaukikaM hyetadyadbodhe sUkSmo'rtha ityasiddhaM zabdapratItAve'vetyAdisAdhanam / vRkSatvAziMzapAtvayoriti nidarzanamapi sAdhyazUnyam / tatraikAntatAdAtmyasyAsambhavAt / kathaJcidbhedanibandhanasya kathazcitAdA 1' prabodha ' iti ma. pustake pATha: / 2 ' rUpa ' iti nAsti ma. pustake | " Aho Shrut Gyanam" Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 su. 7] syAdvAdaratnAkarasahitaH tmyasyaivopapatteH / vRkSatvaziMzapAtve hi viziSTau vastu kathaJcidbhedAbhedavRttI nAnyathA'nayostAdAtmyam / tadA hi yadi vRkSatvameva zizapAtvaM zizapAtvameva vA vRkSatvaM tadA'nayorvyApyavyApakabhAvAbhAvaH syAt / prathamapakSe dhavAdyabhAvaprasaMgastatra vRkSatvasya vidyamAnattvAttasya ca ziMzapAtvAt / atha viziSTameva vRkSatvaM ziMzapAtvaM taca dhavAdau na vidyate 5 kuto dhavAdyabhAvaprasaGga iti cet / nanu kimasya vizeSaNaM yato vaiziSTathaM syAt / ziMzapAtvameveti cet ! aho asya tArkikatvaM yacchizapAtvagocara eva paryanuyoge ziMzapAtvAviziSTaM vRkSatvaM ziMzapAtvamucyata ityabhidhatte / abhidadhAtu vA tathApi siddhaM ziMzapAtvaM kathaJcidanyat vRkSatvAt / anyathA tena tasya vaiziSTyami- 10 tyukterevAyogAditi sAdhyavikalamudAharaNam / sAdhanavikalaM ca / na khalu ziMzapAtvapratItAveva vRkSatvaM vRkSatvapratItAveva vA zizapAtvaM pratIyata ityavazyambhAvaH / dhavAdiSu ziMzapAtvapratItimantareNApi vRkSatvasya vRkSatvapratItimantareNApi vA kvacana ziMzapAtvasya pratItisadbhAvAt / tadevaM zabdArthayostAdAtmyasyAprasiddheH kathametadbodhArthayorapi siddhayet / itthaM ca bodhasya vicAryamANaM muhurmuhuryuktisahasrazo'pi // zabdAnuviddhatvamidaM kathaJcinna nAma samyagghaTanAmupaiti // 83 // 4119 " Aho Shrut Gyanam" 15 evaM ca yadavAdi ' na so'sti pratyayo loka ' ityAdi / tadapi vyatisRSTAdezamavaseyam / yadapi vAcastraivivyamabhyadhAyi / tadapyasmAkaM cAturvidhyena sammatAyA vAcaH prakAratrayamAkRpya svakIyAbhidhAnadAne- 20 nAsya nATakopAdhyAyasyaiva nUtanArthopadarzanaM na punastattvataH / tathAhi / dravyabhAvabhayAdvidhA vAg dravyavAgapi matobhayI satAm // dravyaparyayabhidAdimAnayoH zabdapudgala kadambakAtmikA // 84 // karNakoTara kuTumbinI punaH procyate ninadaparyayAtmikA / vaikharIti kathayantu tAM pare nAmamAtra parikalpapaNDitAH // 85 // 25 7 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 1 sU. 7 bhAvavAgapi matA manISiNAM vyaktizaktividhayA dvidhA punaH / vyaktivAgiha vikalpikA matiH zrotragamyavacasAM nibandhanam // 86 // madhyametyupadizanti tAM punarye nivArayati kaH sudhIramUn / vastutattvaghaTanaikalampaTaH ko hi nAmni kalahAyate budhaH / / 87 // vAmvedanAvArakakarmanAzavazena yeyaM bhavatIha vaktuH ! sA zaktirasyAH khalu bhAvavAco vadantu pazyantyabhidhAnamanye / / 88 // . api ca zabdAtiriktabhedakavAdino jainA eva vAcaH prakArAn pradarzayantaH shobhnte| ekAntenaikarUpazabdabrahmavAdinaH punaramI tapasvina stadatiriktabhedakadaridrAH kathaM vAktraividhyaM saMvAhayiSyanti na svarUpaM 10 bhedakamiti ca pUrvameva prakaTitam / yadavAci sakalamevedaM vAcyavAcakatattvaM zabdabrahmaNa eva vivarta .. ityAdi / tadapi nAnavadyam / zabdabrahmaNaH sakalaM vAcyavAcakatattvaM zabdabrahmavivartarUpa- sadbhAve pramANAbhAvAt / tathAhi tatsadbhAvaH miti matasya khnnddnm| pratyakSeNa pratIyatAnumAnenAgamena vA / yadi 15 pratyakSeNa, tatkimindriyaprabhaveNAtIndriyeNa vA / tatrAdyapakSo na samIcInaH / yataH sakaladezakAlArthAkAranikarakarambitasvarUpaM zabdabrahma bhavatAmabhimatam / evaMvidhasya cAsya sadbhAvaH kiM zravaNendriyaprabhavapratyakSeNa pratIyeta taditarendriyajanitAdhyakSeNa vA / na tAva cchUvaNendriyaprabhavapratyakSeNa / tasya zabdasvarUpamAtraviSayatayA svAviSa20 yeNa sakaladezakAlAkAranikareNAnvitatvaM brahmaNi pratipattumasamartha tvAt / tathAhi / yadyadaviSayaM na tattenAnvitatvaM kasyacitpratipattuM samarthaM yathA cakSurjJAnaM rasena / sakaladezakAlArthAkAranikarAviSayaM ca zravaNendriyaprabhavapratyakSamiti / tadaviSayeNApi tena tadanvitatvapratipattA vatiprasaktiH / etena taditarendriyajanitAdhyakSeNApi tatpratItiH prati25 kSiptA / zabdAviSayatvena tasyAH tatpratItAvaparyAptatvAt / tannendriya "Aho Shrut Gyanam" Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 7 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH pratyakSeNa zabdabrahmapratItiH / nApyatIndriyapratyakSeNa / tasyaivAtrAsambhavAt / yoginAM yogajaM tatsambhavatIti cet / na / yogiyogatatprabhavapratyakSANAM sambhave satyadvaitAbhAvaprApteH / na tatprAptiryogyavasthAyAmAtmajyotIrUpasyAsya svayaM prakAzanAdityapi bAlapralapitam / yogyavasthAvajyotIrUpaM ca svayaM prakAzanaM cetyevaM lakSaNasya trayasya 5 sambhave satyadvaitAbhAvasya tadavasthatvAt / api ca yogyavasthAyAmatIndriyapratyakSasya brahmasvarUpaprakAzanasvIkAre tataH prAktadrUpaM prakAzate na vA ! yadi prakAzate, tadAnImanAyAsaniSpannaH sarvadA sarveSAM mokSaH syAjyotiHsvabhAvabrahmaprakAzo hi mokSaH sa cAyogyavasthAyAmapyevaM prAmuyAt / atha na prakAzate, tadA tatkimasti na vaa| yadi nAsti 10 kathaM tannityaM kAdAcitkatvAdavidyAvat / athAsti tarhi kasmAnna prakAzate / grAhakAbhAvAdavidyAbhibhUtatvAdvA / tatra prathamapakSo na kSodakSamaH / brahmaNa eva tadgrAhakatvAt / tasya ca nityatayA sadA sattvAt / dvitIyapakSo'pi na zreyAn / avidyAyA vicAryamANAyA anupapadyamAnatvAt / sA hi zabdabrahmaNaH sakAzAdbhinnA bhavedabhinnA vA / bhinnA cet prasaGgAdavidyAyAH khaNDa- kimasau vastu avastu vA syAt / na tAvada. nm| tataH zabdabrahmasAdha- vastu, arthakriyAkAritvAt brahmavat / tatkAri kaanumaanaadivicaarH| tyasyA avastatve brhmnno'pyvstutvprsnggH| athArthakriyAkAritvamapyasyA neSyate tatkathaM vastutvApattirityabhidhIyate / 20 hanta kathamevamavidyayA kaluSatvamivApannamityAdi vaco ghaTeta / AkAze ca vitathapratibhAsahetubhUtaM vAstavameva timirahetu prasiddhamavidyAyAzcAvAstavatvena brahmaNi vicitrapratibhAsahetutvAnupapattito dRSTAntadArTAntikayoH sAmyAsambhavAdyathA vizuddhamAkAzamityAdyapi durupapAdameva / na cAnAdheyApaheyAtizayasya zabdabrahmaNo'vidyAsAmarthyA- 25 1. yogAvasthAyAM ' ityucitaM bhAti / "Aho Shrut Gyanam" Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 7 dbhedena pratibhAso jyAyAn / atiprasakteH / nApyavastumAhAtmyAvastuno'nyathAbhAvo bhavati / atiprasaktereva / atha vastvavidyA, tanna vAcyamabhyupagamahAniprasaGgAt / brahmAvidyAlakSaNavastudvitayaprAptyAdvaitAbhAvaprasakteH / athAbhinnA, tadAnImavidyAyAH satyarUpatApattiH / satyarUpAdbrahmaNaH sakAzAdabhinnatvAttatsvarUpavat / tatazca kathamavidhAyA mithyAtvapratItinimittatvaM / brahmavaditi nAstyavidyA asatyA vA / na jyotiHsvabhAvasya brahmaNaH kathamapyabhibhavaH kattuM zakyate / tato'sattvAdevAyogyavasthAyAmAtmajyotiHsvarUpasya zabdabrahmaNo'prakAzanaM na punaravidyAbhibhUtatvAditi / ayogidazAyAM tadrUpasya brahmaNo'sattve ca 10 yogidazAyAmapi kutaH sattvaM syAdyato'tIndriyapratyakSeNa tatpratIyeta / tanna pratyakSeNa zabdabrahmaNaH sadbhAvaH pratIyate / nApyanumAnena, tasya tatsadbhAvAvedakasya kasyacidasambhavAt / athAstyeva ye yadvikArAnusyUtAste tanmayA yathA ghaTaghaTIzarAvodaJcanAdayo mRdvikArA mRnmayAH, zabdavikArAnusyUtAzca sarve padArthA iti / naivamasyAnumAnAbhAsatvAt / 15 tathAhi zabdamayatvamatra kIdRzaM sAdhayitumabhipretam / zabdapariNAmarUpatvaM ghaTasya mRnmayatvavat , zabdAdutpannatvaM vA yathAnnamayAH prANA iti / tatra na tAvadAdyaH kalpaH kalpayitumucitaH / pariNAmasyaivAtrAyogAt / zabdAsmakaM hi brahma nIlAdirUpatAM pratipadyamAnaM svAbhAvika zabdasvarUpaM parityajya pratipadyetAparityajya vA / AdyapakSe tasyAnAdinidhanatvavirodhaH / paurastyasvarUpavinAzAt / dvitIyapakSe punarnIlAdisaMvedanakAle badhirasyApi zabdasaMvedanApatti lAdivastvavyatirekAttatsvarUpavat / zabdasvarUpasyAsaMvedane vA nIlAderappasaMvedanaprasaGgastAdAtmyAvizeSAt / anyathA viruddhadharmAdhyAsataH zabdasya nIlAdeH sakAzAdbhedaprasaGgaH / na yekasyaika 20 1 'ayogAvasthAyAM' ityucitaM bhAti / 2 ' yadAkArA ' iti ma. pustake pAThaH / 3 ' zabdAkArA' iti ma. pustake pAThaH / 4 ' padArthasArthA' iti ma. pustake paatthH| "Aho Shrut Gyanam" Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 7 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH daikapramAtrapekSayA grahaNamagrahaNaM ca yuktam / virodhAt / kiJcAsau zabdAtmA pariNAmaM pratipadyamAnaH pratipadArthaM bhedaM pratipadyeta na vA / tatrAdyakalpe zabdabrahmaNo'nekatvaprasaktiH / vibhinnA'nekArthasvabhAvAtmakatvAt tatsvarUpavat / dvitIyavikalpe tu sarveSAM nIlAdInAM dezakAlasvabhAvavyApArAvasthAdibhedAbhAvaH pratibhAsabhedAbhAvazcAnuSajyeta / ekasvabhAvA- 5 cchabdabrahmaNo'bhinnatvAt svarUpavat / tanna zabdapariNAmarUpatvaM zabdamayatvaM / nApi zabdAdutpannatvam / tasya nityatvenAvikAritvAdavikAriNazca kAryotpAdavirodhAt / kiJca / kAryamasmAdutpadyamAnamarthAntaramanantaraM votpadyeta / tatrArthAntarasyotpattau kathaM zabdabrahmAdvaitavAdaH / kAryasya tato dvitIyasya sadbhAvAt / anarthAntarabhUtasya tu kAryagrAma- 10 syotpattau zabdabrahmaNo'nAdinidhanatvavirodhaH / tadutpattau tasyApyanarthAntarabhUtamyotyadyamAnatvAdutpannasya cAvazyaM vinAzitvAditi / arthAnAM zabdamayatvAghaTanAdasambhavi sAdhyam / zabdAkArAnusyUtatvaM sAdhanamapyasiddham / pratyakSeNa hi nIlAdikaM pratidyamAnaH pratipattA zabdAkArAsampRktameva pratipadyata iti kathaM zabdAkArAnusyUtatvaM siddhayet / kiJca 15 zabdAkArAnusyUtatvaM zabdAnuviddhatvamabhidhIyate / taccArthAnAM na yuktamiti proktaM prAk / tato'pi ca kathametatsiddhayet / kalpitatvAJcAsyAsiddhiH / paramArthataH zabdAkArAnusyUtatvalakSaNadharmAdhArANA padArthAnAmasattve'pi hi teSu tadAkArAnusyUtatvaM tvayA parikalpyate parikalpitAca hetoH kathaM pAramArthikaM brahma siddhayet / sAdhyasAdhanadharmavika- 20 lazca dRSTAntaH / kumbhAdInAmapi sarvathaikamayatvasyaikAkArAnusyUtatvasya cAsiddheH / samastArthAnAM samAnAsamAnapariNAmAtmakatvAt / tannAnumAnenApi zabdabrahma samadhigantuM pAryate / nApyAgamena, " sarva khalvidaM brahma' ityAdyAgamasya brahmaNaH sakAzAdarthAntarabhAve dvaitasiddhiprasaGgAt / 1 chAM. u. 3-14. "Aho Shrut Gyanam" Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 1 sU. 8,9,10,11. anarthAntarabhAve tadvadAgamasyApi AsiddhiprasaGgaH / tanna zabdasvabhAvasya brahmaNaH sadbhAvaH kutazcit pramANAdupapadyate / itthaM zabdabrahmaNo dUSaNaudhaM darza darza dUramujjambhamANam / naivaM zraddhAM ko'pi kurvIta vidvAn zabdAtmatve sarvathA pratyayAnAm / / 89 / / 5 yattAvabuddhaziSyairnijasamayavazAnnirvikalpatvamuktaM pratyakSe tatpuraiva pratihatipadavI prApitaM saprapaJcam / zabdAnusyUtiruktA matiSu tadaparyApi sApi vyapAstA tasmAjjJAnaM samastu vyavasitisubhagaM mAnatAsammataM yat // 90 // // 1 // samAropaparipanthitvAdiyuktamiti samAropasvarUpanirUpaNAyAha10 atasmistadadhyavasAyaH samAropa iti // 8 // atamminnatatprakAre vastuni / tadadhyavasAyastatyakAratvanizcayo yaH sa samAropa iti / / 8 // athAsya prakArAnAha-- sa viparyasaMzayAnadhyavasAyabhedAt tredheti // 9 // 15 spaSTam // 9 // athaitatsUtranirdezakrameNa viparyayasvarUpamAdau nirUpayativiparItaikakoTiniSTaMkanaM viparyaya iti // 10 // viparitAyA ekasyA eva koTeraMzasya niSTaGkanaM nizcayanaM vipryyH||10|| udAharaNamAha--- 20 yathA zuktikAyAmidaM rajatamitIti // 11 // yathetyudAharaNopanyAsArthaH / zuktikAyAmarajatAkArAyAmidaM rajatamiti rajatAkAratayA jJAnam, viparyayo vipriitkhyaatirityrthH| itizabda "Aho Shrut Gyanam" Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1. sU 11] syAdvAdaratnAkarasahitaH ullekhArthaH / udAharaNasUtraM cedamanyeSAmapi pratyakSayogyaviSayaviparyayANAM taditarapramANayogyaviSayaviparyayANAM copalakSaNArtham / tathAhi / bAppapAMsupaTalamazakavartiprabhRtibhiH kuto'pi bhrAntinibandhanADUmatvenAvadhAritairddhanaJjayavinirmukte'pi pradeze tatparijJAnamanumAnaviparyayaH / nibiDakudarzanAbhyAsAvirbhUtabhAvanAprabhAvAcAgamaviparyayo'pi sambhavati / 5 tadyathA-- syAdvAdanyAyabAhyeSu zAkyanaiyAyikamImAMsakakApilalaukAyatika ... saMsAramocakAdizAstreSu yatkiJcidekAntAbhizAkyAdimatAnerdezaH / sonopadizyate tat pramANamiti jJAna teSAM viparyayaH / tathAhi / kSaNikAkSaNike vastuni sarvathA kSaNabhaGgura- 10 svAbhimatirviparyayaH zAkyabhiSaNAm / bhinnAbhinnayordravyaparyAyayorbhedaikAntAhaMkRtiviparyayo naiyAyikAnAm / nityAnityAtmake zabde sarvathA nityatvamatirviparyayo mImAMsakAnAm / karttaryAtmanyakartRtApratItiviparyayaH kApilAnAm / satsu svargApavargAtmadharmAdiSu vastuSu nAstitApratipattirviparyayo lokAyatAnAm / adharmanibandhane prANivadhe dharma- 15 nibandhanatvabuddhiviparyayaH saMsAramocakAnAm / tathA syAdvAdinAmapi keSAJcit pracuratarapApodayAdAgamaviparyayaH sambhavati / yathopapadyamAnamuktau strIjAtau muktyabhAvAbhimAnaH saMbhAvyamAnabhuktau bhagavati kevilini muktyabhAvakadAgrahazca viparyayaH kSapaNakAnAm / viparyayatvaM caiSAmazeSANAmapi kadabhiprAyANAM pramANaiH pratihanyamAnatvAdavagantavyamiti / 20 asyAM samasti viparItamatau matAnAM bhedaH paraiH svarucibhiH parikalpitAnAm / tatra prabhAkaramatAnugatA viveka___ khyAtiM vivekavikalAH parikalpayanti // 91 // 1 saMsAramocakA:-brahmAdvaitavAdinaH / ete'pi cittazuddhayarthaM prANivadhamayayajJAnabhimanyante / 2. digambarANAm / "Aho Shrut Gyanam" Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 1 sU. 11 tathAhi / te prAhuH / idaM rajatamityAdiviparItapratyayotpattau na bhramasthale vivekAkhyAtiM kimapi kAraNamAlokyate / tadutpattau hi svIkurvatAM prabhAkaramatA- kAraNamindriyamanyadvA bhavet / na tAvadanyat / nuyAyinAM savistaraM nivRttendriyavyApArasyApi tathAvidhabodhotpattikhaNDanam / 5 prasakteH / nApIndriyam / taddhi rajatasadRze zaktizakale samprayuktaM sattatra nirvikalpakamupajanayatsavikalpakamapi tatraivopajanayena rajate / rajatasyendriyeNa samprayogAttatrAvarttamAnatvAcca / na cA'sapRktamavartamAnaM cendriyaparicchedyam 'sambaddhaM vartamAnaM ca gRhyate cakSurAdinA' ityabhidhAnAt / anyathA vyavahitasamastavastUnAmapi tatparicchedyatvaprasaktito'10 yatnaniSpannaM sarvasyApi sarvajJatvaM bhavet / yadi cendriyaM viparItapratyayamutpAdayati tarhi sarvadaiva kimiti notpAdayati / na ca doSANAM sakalamapIdaM vilasitamiti jalpanIyam / duSTaM hi kAraNamautsargikakAryavihitau pratihatasAmarthyaM sampannamiti tadevamAjIjanat / kutaH punaviparIta kArya vihitaye pravarttitumutsahate / na hi kalamabIjaM taila kaluSitamapi 15 kadalAkarakaraNa kauzalamavalambate / kiJca kimidaM doSavilasitaM nAma / indriyasAmarthyasya pratiskhalanaM vinAzo vA / pakSadvayamapyanupapannam / indriyasAmarthyasya pratiskhalane vinAze vA sarvathA kAryAnutpattiprasakteH / na khalu maNimantrAdinA jvalanasAmarthyasya pratiskhalane vinAze vA sphoTAdikAryotpattiH samupalabdhA / tasmAtkAraNAbhAvAnnAyaM viparItapratyayaH 20 saGgacchate / tatkiM hanta zuktikAyAM rajatapratibhAsaH samyakpratyaya eva / ayi mugdha kena karNe tava nyavezi zuktikAyAM rajatapratibhAsa iti / idaM rajatamiti hi grahaNasmaraNarUpaM samyakpratyayadvayam / vibhinnakAraNajanyatvAdvinnagocaratvAcca / indriyaM hIdamaMzollekhavato'dhyakSasya kAraNam / sAdhAraNabhAsvararUpadarzanapratibAdhyamAnaH saMskArazca rajata25 miti smaraNasya / tathA idamiti bodhasya purovarttizuktikAzakala / 1 mI. lo. vA. sU. 4 pratyakSasUtre zlo. 84. 104 "Aho Shrut Gyanam". Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari 1 sU0 11] syAdvAdaratnAkarasahitaH mAlambanam / rajatamiti tu bodhasya vyavahitaM haTTapaTTAdivyavasthitaM rajatam / rajatAkAraM hi saMvedanaM rajatagocarameva yujyate na zuktizakalAlambanam / anyAkArasya saMvedanasyAnyAlambanatvAnupapatteH / tadupapattau ca samastapratibhAsa: sakalAlambanaH syAdityazeSasyAzeSadarzitvaprasaktiH / prayogo vivAdApannaM rajatasaMvedanaM rajatagocarameva tadAkAra - tvAt / yadyadAkAraM saMvedanaM tattadgocarameva yathA stambhAkAraM stambhagocarameveti / yadi cAnyAkAramapi saMvedanamanyagocaraM syAttadA'sya svArthavyabhicArataH sarvatrApyavizrambhAnna kasyApi kvacana pravRttirnivRttivI kutazcidbhavedityakhilavyavahArapralayaprasaGgaH / tasmAdrajatAkArasaMvedanaM rajatagocara mevAGgIkarttavyam / tadA ca tatra na rajataM purataH 10 sthitaM samastItyatItameva tatsmaryata iti pArizeSyAtprasiddham / tathAhi / na tAvadrAjatanayanasamprayogasamupajAtameva tadrajatajJAnamiti sAmpratam / ativiprakRSTaviSaye sannikarSAsambhavAdindriyANAm / asati ca liGgAchupalambhe jAyamAnasyAsyAnumAnAdibhAvo na zaGkitumapi zakyaH / tataH parizeSataH smaraNamevaitadAzrayaNIyam / api cedaM smaraNamanAkalitarajatasya 15 pratipatturanutpadyamAnatvAt / yaditthaM tatathA yathobhayavAdyavivAdAspadarajatasmaraNam / na cedaM vAcyaM na smaraNamidaM tadaMzavaidhuryAtsampratipannagrahaNavaditi / iha bhUtale ghaTo nAstItyanullikhitatadaMzasyApi smaraNasya svIkaraNAt / bhUyasAM ca padapadArthasmaraNAnAmanullikhitatadaMzAnAmevopalambhAt / athedaM preryate yadyatItaM rajatamatra smaryate tadA - 20 svAtItatayA pratibhAsaH syAnna cAsAvasti / etadapi sukumArazemuSIvilasitam / yataH kAcakAmalapramukhakaraNe dbhavadoSasamUha mAhAtmyAvartamAnasya zuktiza kalalakSaNArthasya grAhakaM jJAnaM zuktilakSaNamarthaM zuktikeyamiti svasvarUpeNa pratipattumasamarthaM zuktitvalakSaNAsAdhAraNadharmasya rajatAcchukterbhedakasyAnenAgrahaNAt cAkacakyAdisAdhAraNadharmAtmanA 25 tu rajatAnvayinA purasthitaM vastu rajatAdagRhItabhedaM pratipadyamAnaM rajata "Aho Shrut Gyanam" 105 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 1 sa. 11 smRtijJAnasya kAraNatAM pratipadyata iti rajatazuktikAzakalayoH smaraNagrahaNayozca bhedenAgrahNAnnAtItatayA rajatapratibhAsa iti / ata eva rajatamidamiti sAmAnAdhikaraNyaM satyasannihitarajatatulyavyavahArazca na durupapAdaH / nanvevamakhyAtipakSe pratijJAyamAne nedaM rajatamiti bAdhakapratyayaH pazcAdbhAvI samupalabhyamAnaH kasya bAdhakatvena vyavasthApayiSyate sarvasyApi saMvedanasya yathArthatvena bhavatAmabhimatatvAt / ayi saralamate ko'yamiyAn santrAsaH / na hi bAdhakapratyayena na rajatamiti kintu prAgapratipanno vivekaH prakAzyate nedaM rajataM yadevedaM purovarti zuktikA zakalaM tadeva rajatamityetanna kintvidamidaM rajataM rajatam / etaduktaM 10 bhavati / idamanyadrajatamanyaditi so'yaM vivekaH prakAzito bhavati / athaivaM paryanuyujyate bhavatu smaraNAnubhavayorvivekasyAgrahaNamidaM rajatamityAdau / svapne punaH kathamidamupapAdayiSyate na hi tatra dvayamAsti svapnajJAnasyaikatvAt / bhIro kiM saMvRttaM svane / idaM rajatamityAdau hi smaraNAnubhavau na vivekenAvadhAryate / svagne tu smRtirevaikA smaraNa15 rUpatayA na grahItuM zakyata iti suvyaktameva smRtisvarUpasya svapnasya svame'pi vivekenAgrahaNamiti / sadRzadarzanamantareNa svapnadazAyAM smRtireva na sambhavatIti mAvamasthAH / nAnAvidhanimittaprabhavatvAsmaraNAnAm / nidropadrutaM eva hi manaH svagne smaraNasamutpattI nimittI bhavatyeva / yadyevaM zazadharadvitayatiktazarkarAdisaMvedaneSu smRtipramoSaH kathaM 20 kathayiSyate / AH kumate na vayaM sarvatra smRtereva pramoSaM manyAmahe kintu vivekAkhyAtim / sA ca kvacitkathaJcitkasyacidupapAdayituM zakyata eva / tathAhi / kacidanubhavasmRtyovivekasyAgrahaNaM yathedaM rajatamityAdau / kacit smaraNasya svarUpeNAgrahaNaM yathA svapnAvasthAyAm / kacittu timirAdidoSeNa dvidhAkRtI nAyanI vRttiH zvetakiraNamaikyena 25 grahItuM na zaknoti yathA dvicandrapratyaye / vApi rasanendriyasampRktapitta 1 eva' iti nAsti bha. pustake / 2 'svapne' iti nAsti bha. ma. pustakayo:: "Aho Shrut Gyanam" Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 11] syAdvAdaratnAkarasahitaH 107 dhAtau tiktatvaM paricchindAnaH pratipattA madhuradravyAnitaM mAdhuryaM paricchettuM na pArayati / yacca tiktatvaM paricchinati tatparamArthataH pittadhAtva. dhikaraNameva na tu madhuradravyagataM tattu samAsvAdayannayaM pramAtA doSavazAnnava vivettuM zaknoti yathA tiktazarkarApratyaye / evaM pItaH zaGkha ityAdAvapi / tatra hi vinirgacchannayanarazmivartinaH pittadhAtoH pIti- 5 mAnamAkalayan pramAtA nayanadoSavazAt kambusamAzritaM zuklatvamAkalayituM na zaknoti / yattu pItimAna paricchinatti sa paramArthataH pittadhAtusamAzrita eva na tu kambuvartI doSavazAtu pratipattA netthaM vibhAgaM ka paTIyAniti / evaM ca sati sarvatra samyagrahaNameva vivekAkhyAtiH siddhA bhavati / tathA ca ko'pi sa pratyayo nAsti yo viparyayAkhyA 10 labheta / ye tu vivekAkhyAterdviSantaH zuktau rajatapratIti khyApayanti na te saGkhyAvidaH / itthaM hi teSAM bAhyArthasiddhirna prApnoti / prastutarajatasaMvedanadRSTAntena samastasaMvedanAnAM nirAlambanatvaprasakteH / yathaiva hi prAkaraNikaM rajatasaMvedanaM rajatAbhAve'pi rajataM prakAzayati tathA sakalAni ghaTAdibAhyArthasaMvedenAni bAhyArthAbhAve'pi taM prakAza- 15 vipyantIti jJAnAdvaitavAdimatasiddhiniHpratyahA vartamAnA kena vArtheta / tatastAmanicchatA tatra vivekAkhyAtireva svIkartavyA / vivekenAkhyAtistadiyamadhunA siddhisadanaM ___ samArUDhA prauDhapramitipRthunizreNivazataH / pramANenonmuktAM punaritarathA khyAtimapare 20 prakApnaM jalpantaH kathamiha satAM grAhyavacanAH // 92 / / kSitvedAnI nizitanizitAnyuktibANAnazeSAn zUnyAM manye tvamasi kRtavAn svAntatUNI svakIyAm / sampratyatrAvahiti padavIM sarvathAropaya tvaM zrIjainAnAmayi Rjumate tatpratIkArakelIH 1 93 // 25 1 pnndditaaH| "Aho Shrut Gyanam" Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 11 tathAhi yattAvadabhihitamidaM rajatamityAdiviparItapratyayotpattau na kimapi kAraNamAlokyata ityAdi / tadA kulam / kAmalAdidoSadUSitanetrAdisAmagryA eva tatkAraNatvenAvalokanAt / yatpunarindriyapakSe proktaM tAddha rajatasadRze zuktizakale samprayuktaM sattatretyAdi / tadanabhyupagamo5 pAlambhamAtram / zuktikAzakalasyaivedaM rajatamiti jJAnagocaratvenAbhyupagamAt / sthagitanijavapurupagRhItarajatarUpA zuktikaiva hyatra prakAzata iti syAdvAdinAM mudrA / api ca na kAryapratItau kAraNAbhAvAzaGkA yuktimatI / tathA ca prAmANikAH 'kArya cedavagamyeta kiM kAraNaparIkSayA / kArya cennAvagamyeta kiM kAraNaparIkSayA' iti / pratIyate cAtredaM rajatamityAkAraikajJAnalakSaNaM kArya tato'syAvazyaM kalpanIyaM kiJcitkAraNam / tacca kalpitameva doSakaluSitendriyAdisAmagrIrUpam / yadapyavAdi duSTaM hi kAraNamautsargikakAryavihitAvityAdi / tadapyacaturasram / dAvadAhadoSadUSitazaktInAM vetrabIjAnAM vetrAGkuraviparItakadalAkuralakSaNakAryakaraNakauzalAvalokanAt / / ____ atha dAvadAhasya vetrAGkura eva kartavye doSatA / kadalAGkure tu guNabhAva evetyucyate / tatrApi kAcakAmalAdeH samyagjJAne kartavye doSatA / mithyAjJAne punaH sAdhutaiveti sarvaM samAnam / tasmAdautsargikakAryakaraNe pratihatasAmarthyAnA karaNAnAM viparItakAryotpAdakatvamupalabhyamAnaM bhavatAbhyupagantavyam / anyathA svamatavyAghAtaH / tathAhi rajatamiti smaraNasya pUrvAnubhavadezAbAdhitapravRttirUpautsargikakAryAtikrameNa zuktikAdeze pravRttijanakatvaM bhavataivAGgIkRtam / taccaivamucyamAne kathaM saGgaccheta / bhedAgrahasahakArirahitasya tattasyautsargikaM kArya tatsahacaritasya tvidameva tatheti cet / mamApi doSarahitasyendriyAdestadautsargikaM kArya doSasahitasya tvidameva tatheti samAnam / smaraNasya pravRttirautsargikaM kAryaM sA ca yatra kvacidyathA tathA bhavatu tathApi na tadatikrama iti cet / mamAyIndriyAdenimautsargikaM kArya tacca yatra kacidyathA "Aho Shrut Gyanam" Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 su. 11] syAdvAdaratnAkarasahitaH tathA bhavatu tathApi na tadatikrama iti samaH samAdhiH / yaccoktaM kimidaM doSavilasitaM nAmendriyasAmarthyasya pratiskhalanamityAdi / tatra vinAzapakSa eva kakSIkriyate / na tatra sarvathA kAryAnutpattiprasaktiH / zaktyantarotpAdasyAtIndriyazaktipratiSThAyAM vakSyamANatvAt / yadapi tatkiM hanta zuktikAyAM rajatapratibhAsaH samyakpratyaya evetyAGkaya ayi mugdha kena karNe taba nyavezItyAdinA zuktizakalAlambanamiti paryantamudairyata / tatra vibhinnakAraNajanyatvAdibhyaH sAmagryantargatAnekakAraNabhedAt prastutakAryabhedaH siSAdhayiSitaH sAmagrIbhedAdvA / Adyabhede dattaH saMvedanAnAmaikyAya jalAJjaliH / sAmagryantargataikarUpA lokalocanAdibhiranekaiH kAraNairutpadyamAnasya stambhAdisaMvedanasyApyanekatvaprasakteH / 10 naM yamiti tairanekAntaH / dvitIyakalpe punarasiddhiH sAmagrIbhedasyAtrAsambhavAcakSurAdikAraNakadambakasyaiva prakRtarajatajJAnakAraNatvAdatha idamiti rajatamiti ca pratyakSaH smRtirUpaH kAryabhedo' atra sambhAvyata eva / tatra sAmagrIbhedo'numIyata iti matiH / neyaM sA parasparAzrayadoSaprasakteH / siddhe hi sAmagrIbhede idaM rajatamityatra pratyakSasmRtirUpatayA kAryabheda- 15 siddhistatsiddhau ca sAmagrIbhedasiddhiriti / yo'pi bhedasiddhau vibhinnagocaratvAditi heturupanyastaH / so'pyasiddhaH / zuktizakalasyaiva prastutarajatajJAnagocaratvAt / purovartamAnaM hi zuktizakalaM DhocanAdayaH kAca kAmalAdidoSapariSvaGgAdrajatAkAratayA darzayanti / kathamanyathA zuktisAnnidhyamanapekSamANameva hi prastutarajatajJAnaM notpadyeta / yadapyuktama- 20 nyAkArasya saMvedanasyAnyAlambanatvAnupapattestadupapattau vetyAdi I tadetaddH zikSitayantrabAhakasnevAsya svavadhAyopasthAnam / evaM vetrAGkuraH hetubhyo vetrabIjebhyo dAvadagdhebhyo'pi kathamanyakAraNakAryaH kadalAGkuraH samutpadyate / samutpattau vA tata eva sakalakAryotpattervetrabIjakaraNA 1 na cetyAdi prasakterityantaM nAsti ma. pa. pustakayoH / tathA dvitIyapakSe sphuTamanyonyAzrayaH iti ma. pustake'dhikaH paThaH / "Aho Shrut Gyanam" 109 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 su. 11 dvaitasiddhiprasaGgaH / yadapi prastutarajatajJAnasya rajatagocaratAsAdhanAyavivAdApannaM rajatasaMvedanaM rajatagocarameva tadAkAratvAdityanumAnamavAdi / tadapi pratyabhijJAvipratikSiptapakSatvAdupekSAham / tathAhi bAdhakapratyayasamanantaraM yadeva zuktizakalaM kaladhautarUpeNa mayA prAkpratyAkalitaM tadevedamiti pratyabhijJAnamAtmalAbhamanubhavadanubhUyate / tathA vivAdApanna zuktizakalaM rajatajJAnAlambanaM rajatopAyavyatirekitye sati rajatArthinAM pravRttiviSayatvAt / yadyadevaM tattattathA yathA samyagrajatam / yathoktasAdhanasampannaM ca vivAdApannaM zuktizakalam / tasmAdyathoktasAdhyAdhAramiti / tathA zuktizakalaM vivAdAspadarajatajJAnAlambanaM nedaM rajatamiti pratyayaviSayatvAt / yadevaM na bhavati na tadevaM yathA samyagrajatam / na ca na tathedaM tasmAduktasAdhyasamanvitamiti / tathA vivAdApannaM rajatasaMvedanaM purovartizuktizakalagocarameva tatraiva pravRttinimittatvAdyadyatraiva pravRttinimittaM tattagocarameva yathA samyagrajate rajatajJAnam ! purovartinyevaM zuktizakale pravRttinimittaM cedaM jJAnaM tasmAttadgocarameveti / atikrAntakaladhautAlambanatve tu na zuktikAzakale pravRttinimittatvaM syAt / athAtikrAntakaladhautAlambanatve'pyasya doSamahAmyAdatikrAntakaladhautasya zuktizakalato bhedasyAgrahaNAttatra pravRttinimittatvaM yujyate / etadapyavicArItaramaNIyam / yato bheda eva / ko'trAbhipreta AyuSmataH / kiM vastusvarUpamAtraM parasparAbhAvo vyAvartakadharmayogo vA / paurastyapakSe 20 grahaNasmaraNAbhyAM purovartipUrvAnubhUtavastumvarUpagrAhibhyAM bhedo gRhIta eva / anyathAkAraM vA grahe viparItakhyAtireva syAt / dvitIyastu pakSaH prabhAkarairabhAvAnaGgIkArAdanabhyupagata eva / abhyupagame vA vipaNivIthyAdAvavagatasya rajatasya muktAkaratIragatazuktikAyAmabhAvaH sphuTa eva / aniyatadezaM vigalitatadvizeSa rajataM smRtaM tadabhAvazca nAtrA25 dhigata iti cet / hanta pUrvamaniyatadezameva rajatamAtramAmAsitam / doSavazAdvA niyatadezamapyavagatamaniyatadezatayA smaryate / na tAvadAdyaH "Aho Shrut Gyanam" Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari 1 sU. 11] syAdvAdaratnAkarasahitaH pakSa: / aniyatadezapratItyabhAvena tasya parAhatatvAt / dvitIye tu viparItakhyAtirniyatasyAniyatatvenAbhAsanAt / dezo na smaryate rajatamAtra tu smRtamiti kuto viparItakhyAtiriti cet / tathApi yattAvattena pUrvamavagataM tasyAbhAva: sphuTa evetyuktam pUrvAvagate hi rajate smaryamANe kevalAdhikaraNopalA vdhareva tasyAbhAvopalambhaH / yadyapi vaNigvIthyAdigocarANAM rajatAnAmabhAvaH sphuTatarastathApi zuktikAdezasthasya tasya nAvagata iti cet / na / zuktikAdeze na rajataM tAvadavagatameva / anavagataM ca na smRtiviSayaH / asmaryamANasya cAbhAvagraho'pi na pravarttakaH / pravarttakatve vA yasyaiva kasyacidabhAvo nAvagatastatastadarthinaH pravRttiH syAdavizeSAt / atha vyAvarttakadharmAgraho bhedAgrahaH / tathA ca 10 vaNigvadhyAdAvevAvagatasya rajatasyAtra smaraNaM vyAvarttakAstu dezakAlajAtyAdibhedA na gRhyante / evaM ca sati parasparAbhAvo gRhyatAM mA vAgrAhi nAstyubhayathApi virodhaH / etadapi na manoharam / smaryamANavastuni rajatatvasyaiva vyAvarttakadharmasya pratibhAsanAt / vyAvarttakatvaM ca tasya purovarttinyavidyamAnatvAt / avidyamAnasyApi ca pratibhAse viparItakhyAtiH / syAdetadyadyapi gRhyamANAt smaryamANasya vyAvarttako dharmo'vagatastathApi gRhyamANasya smaryamANAnnAvagataH / na khala zuklatvAdayo dharmA yAvantaH pratibhAnti zuktikAyAM tAvadbhiH sA vyAvarttayituM zakyate / teSAM rajatasAdhAraNatvAt / etadapi nAsti / dezakAlAvasthAzUnyatayA smaryamANAdrajatAt purovarttino'nubhUyamAnasya 20 vyAvarttakAnAM kAladezAvasthAvizeSANAM pramIyamANatvAt / athaivaM manyethAH zuktikArajatayoryau parasparabhedakau dharmoM tayoH pratibhAnaM nivRttihetupratibhAnaM tu pravRttiheturiti siddham / na ca dezabhedAstAdRzAsteSAM zuktikAyAmiva rajate'pi samAnatvAt / rajatatvazuktikAtve punastAdRzI te ca na pratibhAte / tatazca yuktA pravRttiriti / etadapi nopapadyate / rajataM smarato rajatArthinaH pASANatvasAmAnyavizeSAnupalambhe pASANa 15 25 " Aho Shrut Gyanam" 111 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 1 vyaktidarzane tatra pravRttiprasakteH / cAkacakyAdisAdRzyAbhAvAttatra na pravartata iti cet / na / kSIrodakalpAntakallolakalitamahigni himAMzukiraNadhAgni tuhinAcale pravRttiprasaGgAt / parvatatvavizeSastatra pratIta iti cet / na / dUratvAdidoSAccharadabhrAnukAriNi tasminpratibhAte'pi 5 parvatatvApratibhAsanAt / sAmAnyavizeSa iva parimANabhedo'pi vyAvartaka stana yadyapi nAma sAmAnyavizeSo na pratibhAtastathApi parimANavizeSapratItiH kena vAryata iti cet / hanta parimANaM sarvadravyasAdhAraNaM kathamiva vyAvartakaM bhavet / jAtyA sAdhAraNamapyavAntarabhedA tathA bhavatIti cet / nanvanena nyAyena kAladezavizeSo'pi jAtyA 10 sAdhAraNo'pyavAntaravarttamAnatvapuraHpradezatvAdibhedAbyAvartakastathA ca sati tatpratibhAne bhedo'pi pratibhAta iti kuto bhedAgrahaH / idamaparamAlocyatAM tAdAtmyapratItirupajAyamAnA kvacit kimAkArA ki sAmAnAdhikaraNyena pratItirAhosvitparasparAbhAvavirahitatvena viSayasaMvedanam / Aye kalpe viparItakhyAtiH / idaM rajatamiti samAnAdhikaraNatayaiva 15 pratIterutpAdAt / natu paramArthataH sAmAnAdhikaraNyamasti prakRte kintu bhedAgrahamAtreNa tathAbhimanyante pratipattAraH / tathA cAvAci zAlikena / 'sannihitarajatazakale rajatamatirbhavati yAdRzI satyA / bhedAnadhyavasAyAdiyamapi tAkyariskurati ' iti / hanta 'paramArthato vyadhikaraNe'pi pratItI yadi sAmAnAdhi20 karaNyenAbhimanyete pratipattabhistadA viparItakhyAtireva tadaho nila jjatA anyathAkhyAtirneSyate bhedAnadhyavasAyAdiyamapi tAdRkparisphuratItyetaccAbhidhIyate / api ca yathA sannihitarajatamatitulyatA vivAdAspadarajatamateH kathyate tathA vartamAnatvAnavabhAsitayA'tItarajatAvabhAsijJAnatulyatApyasyA astIti tulyatayA puruSApra 1 prakaraNapajikAyAM nayavIthyAkhye caturthaprakaraNe kArikA 41. "Aho Shrut Gyanam" Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 pari. 1 sU. 11] syAdvAdaratnAkarasahitaH .. / vRttinimittamapi bhavedvizeSAbhAvAt / tathA cAyaM rajatajJAnavAn pratipattA purovartini zaktizakalalakSaNe'rthe sandehadolAndolitamatiH kiM pravartata nivarteta vA / yugapatparasparaviruddhapravRttinivRttilakSaNakriyAdvayaM kartumApannaH kiM nAma kurvIteti kaSTAM kAJcidazAmAviSTo'sau tapasvI / parasparAbhAvavirahitatvena viSayasaMvedanamiti dvitIye tu pakSe ta evaM praSTavyAH / 5 kiM sarvathA parasparAbhAvavirahitatayA rajatatya zuktizakale pratibhAsaH / kiM vA zabalatayA / Ache pakSe tAdAtmyagrahaNaprasaGgastathA ca viparItakhyAtiH / dvitIye tu pravRttidurupapAdA / na hi zabalatayA vastuni pratIte pratiniyatarajatArthinaH pravartanta iti / api ca na tAvajjJAnamupajAtabhAtrameva sattAmAtreNa pravRttimupajanayati kiM tahI~cchAdveSajananA- , nantaropajAtatadanurUpaprayatnadvAreNa / tau ca prayatnaM janayantau svakAraNIbhUtajJAnaviSaya eva janayataH na hi karakamalacAlanecchAyAH kadAcidapi zarIracAlanAnurUpaH prayatno janyamAno dRSTaH / tadatra rajatavijJAnenApi svaviSaya evecchA tayA ca prayatno janyaH svaviSaya eva na vA kacidapi ityAstheyam / tathA ca purovartini rajatajJAnasyAviSaye necchA kAraNAbhAvAt / ata eva na prayatnastadabhAvAJca na pravRttiriti / idamiti purovartivastugocaramapi jJAnamastIticet / naivam / tasya hAnopAdAnayoranaGgatvAt / na hIdamiti kRtvA pravartante nivartante vA'pi tu vizeSato jJAtvA'nenArthakriyAM niSpAdayiSyAma iti hRdi nidhAya / idamiti jJAnenAgRhItabhedaM svarUpato rajatajJAnamevecchAM tAdRzIM prasUta 20 iti cet / na bhedAgrahe'pi svarUpAnativRtteH / na hi zAlibIjamagRhItabhedaM kodravabIjAtkodravocitamaGkuramupajanayati / nApi ratnaM pradIpakumalAdagRhItabhedaM spRzyamAnaM dahatIti / tayaM pramANArthaH / vivAdAdhyAsitaM jJAnaM na svaviSayamantareNecchAM janayati jJAnatvAdumayavAdisiddhasatyajJAnavaditi / syAdetat / sarveSAM pratyayAnAM yathArthatvaM 25 pramANasiddham / taccAnyathA na nirvahatItyetAvatA grahaNasmaraNabheda "Aho Shrut Gyanam" Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 11 mAlambamAnAH samarthitavantaH / tathA ca prayogaH / vivAdAdhyAsitaH pratyayo yathArthaH pratyayatvAtsampratipannapratyayavaditi / tadavadyam / tathAhi kimidaM yathArthatvaM nAbha siSAdhayiSitam / kiM viSayasamutthatvamAtraM vivAdAspadarajatasamutthatvamabAdhitaviSayatvaM vA / nAdya pakSaH / siddhasAdhanatvAt / purovartizuktizakalaviSayatvAt tadutpatterupetatvAt / nApi dvitIyo, yato'tra kiM rajatajJAnasya sAkSAdrajatasamutthatvaM sAdhyeta paramparayA vA / AdyapakSe pratyakSabAdhaH / pratyakSeNaiva rajatAbhAvasya tatra pratIyamAnatvAt / purovartizuktizakalaviSayatvAt / dvitIye tu siddhasAdhanam / pUrvarajatAnubhavajanitasaMskAraprabodhaprabhavasmaraNadvAreNa rajatamidamiti jJAnaM prati rajatasyApi kAraNatveneSTatvAt / tRtIye tu pratyakSabAdhaH sphuTa eva / nedaM rajatamiti bAdhakasya svasaMviditasya vidyamAnatvAt / nedaM jJAnasya bAdhakaM kintu vyavahAsyeti cet / hanta ko'yaM vyavahAro nAma / upAdAnamiti cet / nanvetajjJAnarUpam, kAyaparispandAdirUpaM veti vAcyam / Aye kalpe kathaM rajatArthinasta. 15 trAnupAdethe vastunyupAdeyabuddhirna viparItakhyAtiH / kathaM vA tajjJAna bAdhaH sakalajJAnAnAM yathArthatvAbhyupagamena bAdhyatvAsambhavAt / dvitIye tu yasya na parispando na ca tathAvidhaH prayatno na ca zabdaprayogaH prekSAvatAM tatpratyayazca nedamiti jAtastatra tena kiM bAdhyate / na tAva vyavahAraH / tasyAprasaktatvAt / nApi viSayaH / tasyApyevaM svarUpatvAt / 20 jJAnenAsaMyata iti cet / nanvevameva bruvaddhayo'smabhyaM kimiti kupysi| nanvazeSakAraNasannidhAne sati jAyamAne vijJAne yadeva pratibhAti sa eva tasya viSaya iSyate tadatra rajate pratibhAsamAne zuktikA viSaya iti buddhiviruddhamiti / naiSa doSo vikalpAsahatvAt / tathAhi purovartivastu pratibhAti na veti bhavAneva praSTavyaH / pratibhAti cettatra 25 kimasmAbhistadullaGghanenAnya eva viSayo'bhidhIyate yena viSayavaiSyamya prasaGgaH syAt / sarvatraiva hi sAkSAtkArivijJAne purogataH padArtho gocaraH "Aho Shrut Gyanam" Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 11] syAdvAdaratnAkarasahitaH kenacidAtmanA / yena ca svarUpena buddhau viparivartate tenaiva vedyo'pi svarUpAntareNa tu vedyatAyAM bhavedvirodho na caivamAtiSThAmahe / na hi purovartivastu rajatatayA'vabhAsamAnaM zuktikAtvena viSaya iti pratijAnImahe / tadeva hi rajatamiti vilokya harSabhayataralatAracakSuzcaturdizamavalokayannutsaGge gopayati rajataM tu na bhavati / ata eva bhrAnti- 5 riti laukikaparIkSakairgIyate / etena na pratibhAtIti dvitIyapakSaH pratyukto veditavyaH / purovartivastu rajatatayA pratibhAtyeva kevalaM smaraNamiti kalpayitvA purovartiviSayAdanyatra netavyam / pratyayatvAditi hetuzcAsau naikAntiko'pyanyathAnupapatteranizcitatvAt / na khalu yathArthatvamantareNa pratyayatvaM nopapadyata ityevaM pramANamasti / evaM cAyuktamuktamatikrAnta- 10 kaladhautasya zuktikAzakalato bhedasyAgrahaNAttatra pravRttinimittatvamiti / tatazca zuktikAzakalasyaivedaM rajatamiti jJAnAlambanatvamavaboddhavyam / tataH kathaM zuktisakalamevAlambanamabhidhIyate na hi vibhinnAkArasya stambhakumbhagocarajJAnadvayasyaika eva viSayaH pratipAdayitumucita iti / tadanupapannam / yato nAkArabhedAdapi jJAnasya bhedaH saGgacchate pratyami- 15 jJAnena vyabhicArAt / taddhayanekAkArAkrAntamapyekamiti sarvaparIkSakasampratipannam / evamidaM rajatamityAdiviparyayajJAnamapyekamavaseyam / tathaiva tatsvarUpaprakAzanAt na hi pratibhAsopArUDhamubhayatra kaJcana vizeSamupalabhAmahe / etattu pratipadyAmahe yadutaikaM pramANaM yathAvasthitavastusvarUpaparicchedakatvAt / anyatvapramANaM tadviparyayAt / evaM ca vivAdA- 20 pannaM rajanasaMvedanaM rajatagocarameva tadAkAratvAdityatra pakSasya pratyabhijJAnAdibAdhA siddhaiva / etena cAnumAnanirAsena yadavAdi zAlikena / 'atra bemo ya evArtho yasyAM saMvidi bhAsate / vedyaH sa eva nAnyaddhi vidyAdvedyasya lakSaNam // 1 // 1 prakaramapalikA yAM nayavIyyAkhye caturthaprakaraNe zlo. 23, 24, 25. : "Aho Shrut Gyanam" Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 . pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU.11 idaM rajatamityatra rajataM cAvabhAsate / / tadeva tena vedyaM syAnatu zuktiravedanAt // 2 // tenAnyasyAnyathAbhAvaH pratItyaiva parAhataH / parasmin bhAsamAne hi na paraM bhAsate yataH // 3 // ' iti, / 5 tannirastamavagantavyam / yaccAvAci yadi vAnyAkAramapi saMvedanamanyagocaramityAdi / tadapi na pezalam / evaM hi kvacitpradeze kadalAGkuro dAvadAhadUSitavetrabIjajanyo'pi na tajjanyo bhavet / anyakAryakAraNasthAnyakAraNakAryakAritvAnupapatteH yadi hi anyakAryakAraNamapyanyakAraNakArthaM kuryAttadA'sya kArya pratiniya10 tatAbhAvataH sarvatra kArye'vizrambhamAtrasambhavAt kvacit kasyacit pravRttirna syAditi pratiniyatakAryakAraNavyavahArapralayaprasaGgaH / ydpiid| smaraNamanAkalitarajatasya pratipatturanutpadyamAnatvAdityAdyanumAnamavAdi / tatrApi pakSasya pratyakSabAdhitatvam / prakRtarajatasaMvedanasya vizadAvabhAsitayA sphuTataraM smaraNAdbhedenAnubhUyamAnatvAt / anAkalitarajatasya pratipatturanutpadyamAnatvAditi hetozca rajatagocareNa samIhitasAdhanatAnumAnena saMskAreNa rajatazabdollekhipratyakSeNa vADanaikAntikatvam / tathAhi samIhitasAdhanametadrajataM rajatajAtIyatvAt sampratipannarajatavaditi samIhitasAdhanatAnumAnamanAkalitarajatasya notpadyate'tha ca smaraNaM tanna bhavati / tathA rajatasaMskAro rajatazabdollekhi pratyakSaM cAgRhItarajatasya 20 notpadyate na caitat smRtiriti / hetustato'yaM na hi sAdhyasiddhiM zakto vidhAtuM vyabhicAraduSTaH / / vipakSapakSe'pi nibaddhabuddhi tyo'thavA kiM prabhukAryazaktaH // 9 // yadapi tadaMzavaidhuryAdityasmaraNasAdhane'naikAntikatvamuktam / tadapyanabhyupagatopAlambhamAtram / idaM cAnumAnaM prakRtarajatajJAnasya smaraNarU25 pratApratiSedhAya boddhavyam / prakRtarajatajJAnaM smaraNasvabhAvaM na bhavati "Aho Shrut Gyanam" Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 11] syAdvAdaratnAkarasahitaH vizadAvabhAsitvAdyaditthaM taditthaM yathA sampratipannaM jJAnaM tathA cedaM tasmAttathA / evaM ca yataH kAcakAmaletyAdi na durupapAda ityantaM kadarthitaM mantavyam / kiJca bhavatA'pi saMvittiH svaprakAzA svIkriyata eva / tatreyaM rajatasaMvittistapasvinI kena svabhAvena prakAzatAmiti vibhAvanIyam / yadi smRtirUpeNetyucyate, hanta tarhi kaH pramoSazabda- 5 syArthaH / athAnubhavarUpeNa prathate, tarhi viparItakhyAtireveyaM samAyAtA smRteranubhavatvena prathanAt / atha saMvinmAtratayaiva rajatasaMvittiH pratibhAti / tadapi na niravadyam / rajatamiti viSayollekhasyAnubhUyamAnatvAt / smaraNAnubhavalakSaNavizeSazUnyAyAzcAtra praghaTTake viSayasaMvitteranupapadyamAnatvAt / yacca prAgapratipanno vivekaH 10 prakAzyata ityAdikamidamanyadrajatamanyaditi so'yaM vivekaH prakAzito bhavatIti paryantaM bAdhakapratyayavyAkhyAnaM kRtam / tadvyAkhyAnamAtrameva / tathAbAdhakapratyayasyAnanubhUteH / na hyevaM bAdhakajJAnamutpadyate yadaviviktaM tadviviktamiti kintu pUrvAnubhavaviSayIkRtasya rajatasya pratiSedhameva bodhayannedaM rajatamiti / kiJca nedaM rajatamiti bAdhakajJAnaM 15 yadevedaM purovarti zuktikAzakalaM tadeva rajatamiti etanna kinvidamidaM rajataM rajatamityevaM vyAkhyAnayatA bhavatApi tatra prasaktasyaiva rajatasya pratiSedho'bhyupeyaH / yato yadyatra pratiSidhyate tattatra prasaktameva yathA kvacitpradeze ghaTaH / pratiSidhyate ca purovartizuktikAzakale tAdAtmyena rajatamiti vinA cAnubhavaM kutastatra tatprasaktiH / yadi ca sarvathA'nanubhU- 20 tamaprasaktamapi ca kaladhautaM pratiSidhyate / tarhi tadiva ca cAmIkaramapi kimiti na pratiSidhyate / yatpunaralIkazauryAtirekamAtmanyabhimanyamAnena prabhAkareNAbhihitam / bhIro ki saMvRttaM svapna ityAdi / tadapi na kSodaM kSamate / svapne hi yadi smRteH smRtitvena na grahaNamiti vivekAkhyAtirabhidhIyate / tarhi kena rUpeNa grahaNamiti parAmarza- 25 nIyam / rUpAntareNa grahaNe viparItakhyAtirevAvatiSThate / sarvAtmanA "Aho Shrut Gyanam" Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 - pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 su. 11 svagrahaNe svamasmaraNayoravizeSaprasaGgaH / anubhavapratyayazca svapne saMvedyate na tusmaraNamullekhamAtramiti kadAgraha eva / tanna vivekAkhyAtiH prakhyAti* prakhyApanam / yadapi viplutAnurUpakopAtirekAdAkrozapuraHsarama: kumate na vayaM sarvatra smRtereva pramoSaM manyAmaha ityAdinA svapnakriyA5 kathAM kathayitvA kathitaM kvacittu timirAdidoSeNa dvaidhAkRtA nAyanI vRttiH zvetakiraNamaikyena grahItuM na zaknoti yathA dvicandrapratyaya iti / tadapi yadi na gaditaM paraM svapariSadi gauravaM prApnoti na punarvivekeSu / dvidhAkRtA hi timireNa nAyanIvRttiyadi nAma kumudabandhorekatvaM nAvabudhyate / nAvabudhyatAm / viparItastu dvitvAnubhavastatra parisphuran kena tirodhAtuM zakyaH / atha nayane timireNa sImantite samAzritaM paramArthato dvitvaM natu nizIthinInAthe nayanasamAzritatvena tu dvitvasya yadagrahaNamiyameva vivekAkhyAtiriti brUSe / santaH kuto'yamiha jalpati jaJjapUko __lajAkaraM kRtijanasya manISimAnI / huM tattvamatra viditaM yadamuSya sAdhoH zraddhAlutAtimahatI svamataprasiddhau // 95 // tathAhi sarvatra parokSAyAmapi netravRttau tadgatatvena dvitvaM pratibhAsata iti yaducyate tannUnaM vaktuH zraddhAlutAmeva dhvanayati / na hyekakalAnidhedhei'pi nayanavRttarekatvaM pratIyate / anavabudhyamAnaiva hi karaNAnAM vRttiH sarvatra rUpAdIn bodhayati / yadapi madhuradravyatiktatvapratyaye vivekAkhyAtisamarthanatRSNayA kApi rasanendriyasampRktapittadhAtAvityAdikamavAdi / tadapi na sahRdayahRdayasaMvedyam / yadi nAma mohAspittAdhikaraMgatvena tiktatvaM nAvabudhyate mAvabodhi madhuradravye tu tiktatvabuddhiH kiM nibandhanA / tulyAdhikaraNatayA hi tiktaM madhuradravyamiti tiktatva25 buddhirAvirbhavantI sarvairanubhUyate / pittaM punA rasanendriyagataM nayanAzrita 1 'gaditam ' iti ma. pustake nAsti / "Aho Shrut Gyanam" Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 11] syAdvAdaratnAkarasahitaH timiramivAnavagamyamAnamapi viparItapratyayamutpAdayati / kAyAzritamiva ziraHpIDAjvarasantApapramukhamiti / yattvevaM pItaH zaGkha ityAdi pratyapAdi / tadapi pUrvoktayuktyaiva pratyAdiSTam / yadi nAma prasarannAyanarazmisamAzritapittadhAtoH pItatAM pratipadyamAnaH pratipattA timirAdidoSakaluSitalocanatayA zaGkhAzritaM zvetimAnaM na gRhNAti mA grahIt / pItatApratItiH punarasya kambo kiMnibandhanA ! samAnAdhikaraNatayA hi pItaH zaGkha iti pItatApratItiH samastapratipattRNAM samullasati / yatpunaH pramAturnetrakiraNAdhikaraNapittadhAtusampRktAyAH pItatAyAH pratibhAsanamabhidhIyate tadatIvAnupapannam / pittadhAtupItimA hi locanaM nirundhAnaH kajjalakAlimeva pramAtuH kathaM nAma svagocaraM loca- 10 nodbhavaM pratibhAsanamAvirbhAvayituM smrthH| athAtisvacchatayA kajjalakAlimnaH sakAzAdvilakSaNo'yaM pittadhAtupItimeti nayanamanirundhAna eva svaviSayaM saMvedanamutsAdayatti pratipatturiti pratipAdayethAH / tadapi na pezalam / atiprasakteH / svacchatAnimittayAM hi netranirodhitAyAM vijJAnotpAdakatvena pratipadyamAnAyAM netropari parispharannIrabindugocaraM 15 saMvedanamutpAdayan kena pratihanyate / prasarannayanadIdhitisambandhazca prasAriNoH pittapItimapayaHpRSatoraviziSTastasmAdatidUravadatisAmIpyasyApyadarzanahetutvAdagrahaNamubhayorapi prAmANikAnukUlamAlokamAyaH / evaM ca / 'pItazAvabodhe ca pittasyendriyavartinaH // pItimA gRhyate dravyarahitaSviva tigmatA // 1 // zaGkhasyendriyadoSeNa zuklimA naiva gRhyate / / kevalaM dravyamAnaM tu prathate rUpavarjitam // 2 // ' ityAdi zAlikoktamapAstam / api cedaM rajatamiti yadidaM saMve danadvamayabhyupagamyate / tasya kiM yogapadyena paryAyeNa vA prAdurbhAvaH syAt / na tAvadyogapadyena / svakRtAntaprakopaprasaGgAt / paryAyeNApi 25 1 prakaraNapatrikAyAM nayavIthyAkhye caturthaprakaraNe zlo. 44, 49 "Aho Shrut Gyanam" Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 11 prAdurbhUtAvidamiti pratyakSAtpUrvamuttaratra vA rajatasmaraNamudbhavet / tatrAdyaH pakSaH prekSAcakSuSAM na lakSayitumucitaH / idamiti pratyakSAtpUrvaM smRtibIjasya saMskArasya prabodhakatvAnibandhanAt / prabuddhe ca saMskAre smRtirutpadyate nAprabuddhe'tiprasakteH / atha nirvikalpakajJAnAttatsaMskAraprabodha ipyate / tadayuktam / nirvikalpakajJAnasya savikalpakajJAnasiddhipraghadRke vighaTTitatvAt / athedamiti pratyakSAduttaratra rajatasmRtiH prAdurbhavatItyabhimanyate / tanna zobhanam / yasmAdidamiti pratyakSAtpazcAtprAdurbhavantI rajatasmRtiviparItavyApAre'pi cakSuSi prAdurbhavet / evaM ca sati nimIlitalocanasyApi rajatasmRtyanubhavaH syAt / paryAyeNa ca bhavadabhi10 matajJAnadvayasya prAdurbhAvaH pratItiviruddhaH / na khalu purovartivastu gRhItvA pazcAdrajataM smarAmIti rajataM vA smRtvA purovartivastu gRhNAmIti zuktigrahaNarajatasmaraNayoH svasvadazAyAmapi paryAyeNa pratIti: samasti / rajatAtmakaM purovartivastu sakRdeva pratibhAtIti sakalalauki kAnAM pratIteH / api ca 15 pRcchAmi kiJcidyadi kopapATalaM karoSi na zrotriya bhoH svamAnanam // tattvaM prazAntaiH saha yena kovidaivicAryamANaM ghaTanAmupeyate // 96 // ka eSa smRteH pramoSo nAma, kiM pradhvaMsaH, uta pratyakSeNa sahaikatvAbhyavasAyaH, AhosvitpratyakSarUpatApattiH, utacittadityaMzasyAnanubhavaH, tirobhAvamAnaM vA bhavet / tatra yadi pradhvaMsaH / tadA sAdhyasAdhanasambandha20 smRteH sAdhyAvasAyasamaye pradhvaMsAttatrApi smRtipramoSaH syAt / na ca bhava dbhirapi tatraivaM vyavahAraH pravartyate / atha pratyakSeNa sahaikatvAdhyavasAyo'syAH pramoSaH / nanu kutaH smRteH pratyakSeNa sahaikatvAdhyavasAyo viSayaikatvAdhyavasAyAt svarUpaikatvAdhyavasAyAdvA / prathamapakSe ka eSa viSayaikatvAdhyavasAyo nAma,anyataraviSaya Aropazcet, kiM pratyakSaviSayasya smRtiviSaye tadviSaya25 sya vA pratyakSaviSaya AropaH syAt / tatra prathamavikalpe smaryamANarajata deze vipaNivIthyAdau zuktizakalasya spaSTatvena pratibhAso bhavet / na "Aho Shrut Gyanam" Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 pari. 1 sU. 11] syAdvAdaratnAkarasahitaH. punaridamityullekhena purovartitayA / vipaNivIthIvyavasthitasmaryamANarajate zuktisakalasyAropyamANatvAt / yatra yadAropyate taddeze tasya pratibhAso bhavati / yathA marIcikAyAmAropyamANasya nIrasya marIcikAdeze / smRtiviSaye rajata Aropyate ca pratyakSaviSayaH zuktizakalamiti / dvitIyavikalpe punaridantayA spaSTaH pratibhAso na prApnoti / tatrAropyamANasya smRtiviSayasyAspaSTatvAt / tanna viSayaikatvAdhyavasAyAtsmRteH pratyakSeNa sahaikatvAdhyavasAyo yuktaH / nApi svarUpaikatvAdhyavasAyAt, svarUpaikatvaM hi smRtipratyakSAbhyAmevAdhyavasIyeta anyena vA / na tAvatsmRtipratyakSAbhyAm, tayoH svasaMviditatvena parasparaviviktaM svasvarUpaM vedayamAnayorekatvAdhyavasAyasya viruddhatvAt / nApyanyena 10 jJAnena, yatastena tadvayasyApratItasyaikatvamadhyavasIyate pratItamya vA / na tAvatpratItasya, tadvyapratItau tadekatvAdhyavasAyasya virodhAt / nApyapratItasya, atiprasakteH / atha yadaiva tavayaM jJAnAntareNa pratIyate na tadaiva tadekatvAdhyavasAyo yena virodhaH syAt / kintu pUrvaM tavayaM pratItya pazcAdekatvenAdhyavasIyata iti / tadayuktam / saMvedanasya kSaNamAtrasthAyitvA- 15 diyantaM samayamavasthAnAyogAt / tanna pratyakSeNa sahaikatvAdhyavasAyaH smRteH pramoSaH / nApi pratyakSarUpatApattiH, tadrUpatApattau hi tasyAH smRtirUpatAparikSayAt pratyakSarUpataiva syAnna smRtirUpatA / tatkathamasthAH pramoSaH / anyathA mRtpiNDasyApi ghaTarUpatApattau mRtpiNDarUpatAparikSaye'pi mRtpiNDatvaprasaktema'piNDapramoSo'pi syAt / athAtra pratyakSabAdhA, 20 sA'nyatrApi samAnA / atha tadityaMzasyAnanubhavaH smRteH prmossH| tadrajatamityAkArA hi pratItiH smRtiH, tacchabdasyAnubhUtaparokSArthAlambanatvAt / sa yatra nAnubhUyate tatra smRtiH pramuSTetyabhidhIyata iti / tadalaukikam / evaM hi rajatAkArasyApyanubhavAbhAvaprasakteH / tadrajatamiti hi niraMzamekamevedaM smaraNaM bhavateSyate / tatra tadityasya pramoSe 25 rajatamityasyApi pramoSaH syAt / niraMzasyaikadezena pramoSAnupapatteH / "Aho Shrut Gyanam" Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 11 api ca pramoSazabdasya ko'rtho'bhipretaH prajJAzAlinaH / kimekadezApahAraH sarvApahAro vA / na tAvadekadezApahAraH, tatra prazabdaprayogasya nirupayogatvAt / ekadezena taskarairdraviNApaharaNe moSazabdaprayogo loke nirUDhaH / tataH sarvApahAra eva pramoSazabdasyArtha upapannaH / 5 prakRSTo moSaH pramoSa iti moSasya caiSa prakarSoM yatsarvAtmanA vastuno'pahAra iti / evaM ca svavacanavyAghAtaH smRtirasti kintu pramuSTeti / yadi hi sA'sti kathaM pramuSTA / pramuSTA cet kathamastIti / atha tirobhAvaH smRteH pramoSaH / so'pi jJAnayogapadye siddhe sati siddhayet / na ca bhavataH tatastatsiddham / apasiddhAntaprasakteH / kiJca smRte10 stirobhAvaH kiM kAryAkartatvaM svAdAvRtatvamabhibhUtasvarUpatayA'vasthAnaM vA / Adyavikalpe kiM hi smRteH kAryaM yadakartRtvAttirobhAvastasyAH syAt / paricchattizcet / nanu sA tatrAstyeva / rajataparicchitteranubhUyamAnatvAt / dvitIyavikalpo'pyanupapannaH / jJAnasyAtriyamANatvAnupapatteH / cirasthAyino hi padArthasyAtriyamANatvaM dRSTam / na ca jJAnaM cirasthAyitayA tvayA svIkriyate 'kSaNikA hi sA na cirakAlamavatiSThate' iti svasamayaprakopAt / tRtIyavikalpo'pyaghaTamAnaH / balavatA hi durbalarUpAbhibhavo dRSTaH prabhAkareNeva tArAnikarasya / durbalatvaM ca smRteH samatikrAntaviSayatvAdvAdhyamAnatvAdvA bhavet / prathamapakSe kSaya eva smRtivA yA bhavet / sarvasyAH samatikrAntaviSaya20 tayA durbalatvato vartamAnavastupratibhAsajJAnena svarUpAbhibhUtiprasakteH / vAdhyamAnatvaM punarviparItakhyAtimantareNa nopapadyata ityavocAma / tataH smRtipramoSAgrahaM parityaja viparItakhyAtirevAbhyupagantumucitA / yadi ceyaM nAbhyupagamyate / tadA yadetacchAstrazravaNAnantarabhAvi sarvaM kSaNika mityAdijJAnaM tasya rUpaM cintanIyam / kimidaM viparyayarUpamAhosvitsmRti25 pramoSarUpamiti / tatra yadi viparyayarUpaM tadA kimarddharatIyanyAyena / 1 ardhA jaratI ardhA yuvatistadiveti nyAyasvarUpam / "Aho Shrut Gyanam" Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 11] syAdvAdaratnAkarasahitaH rajatAdijJAnamapi viparyayarUpameSitavyam / atha smRtipramoSarUpam, tadapyanucitam / zAstrazravaNAnantarabhAvitvena smRtirUpatAnupapateH / na khalu zAstrazravaNajanitaM vijJAnaM smaraNaM yuktam / akSAdijanitajJAnasyApi tathAtvaprasakteH / kiJca pUrvamanubhUtameva pazcAtsmaryate / na cAsacchAstrazravaNAdAkkudarzanAbhyupagatakSaNikatvAdyanubhavaH prAdurbhUta iti nedaM 5 smaraNam / tadabhAvAca kasya pramoSa iti / yadapi jalpitaM prastutarajatasaMvedanadRSTAntena samastasaMvedanAnAM nirAlambanatvaprasakterityAdi / tadapi nirupayogam / prastutarajatasaMvedane'pi zuktizakalAlambanatvasya savistaramanantarameva samarthiyatvAnnirAlambanatvAprasiddhiriti kathaM taddaSTAntAvaSTambhena sakalasaMvedanAnAM nirAlambanatvamabhidhIyamAnaM sudhiyAM 10 manaH prINAti / atha samastapratyayAnAM sAlambanatve svavAcaiva yathArthatvamasmAbhiriva bhavadbhirapi pratipannaM syAttatkathaM viparItakhyAtiH siddhayatIti manyate / tadapi na tathyam / yathArthatvena saha sAlambanatvasyAnyathAnupapatterasiddheH / na hIdaM rajatamityAdijJAnAni zuktikAghAlambanAnyapi yathArthAni sambhavitumarhanti / nedaM rajatamityAdibAdhakapratyayaisteSAM bAdhyamAnatvasya pratipAditatvAt / yatra tu pAzcAdbhAvino bAdhapratyayA na prAdurbhavanti tAni jJAnAni yathArthatvena vyavasthitAnItyalamativistareNa / evaM tAvattava kila puraH pakSapAtAnapekSaM bhedAkhyAti khalu vayamimAM mAnataH kSiptavantaH / bhrAtaH prAbhAkara yadi bhAvanabhyadhAdatra kAJcit yuktiM zaktAM svamataviSaye tattvameva pramANam // 97 / / tasmAttvaM cattArkikANAM kadAcitkartuM goSThImicchasi svacchabuddhe // bhedAkhyAtau dohadaM doSavatyAM mA kurvIthAH sarvathA'syAM tdaaniim||98|| 70 1 mandAkrAntA! "Aho Shrut Gyanam" Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 1 sU. 11 bhrAntimakhyAtimAcakhyuH saGkhyAvinmAninaH pare / / prakaTIkurvate tatra yAM yuktiM sA pradarzyate // 99 // tathAhIdaM rajatamiti prastutajJAne rajatasattA viSayabhUtA tAvannAsti / bhramasthale'khyAtivAdi- abhrAntatvaprasaktaH / rajatAbhAvo'pi na tajjJAna* nAM matasya savistaraM syAlambanam / rajatavidhiparatvena tasya pravartanAt / khaNDanam / ata eva zuktikhaNDamapi na tadAlambanaM yuktam / nApi rajatAkAreNa zuktikhaNDamAlambanatvena pratipAdayitumucitam / anyasyAnyAkAreNa grahaNApratIteH / na khalu stambhAkAreNa kumbhasya grahaNaM pratItam / tasmAnna kiJcidatra jJAne khyAtIti / tasmAdakhyAtiriyaM khyAtiprAsAdazikharamadhirUDhA // samprApya yuktimetAM sopAnaparamparAprAyAm / / 100 / / anocyatekimakhyAtipratiSThAyAmevaM paryAkulAH stha bhoH / / tasyAH pratijJAmAtreNa siddhaivAkhyAtiratra ca / / 101 // 15 evaM hi svIkriyamANe vizeSato vyapadezAbhAvaprasaktiH / yatra hi svarUpaM pararUpaM vA na kiJcidapi pratibhAsate tatkena vizeSeNa rajatajJAnamanyadvA vyapadizyeta / tathA ca / vitathavidi yadi tvaM bhASase'khyAtimitthaM ___ rajatamiti vizeSeNAbhidhAnaM kathaM syAt / tadiha kimabhidadhyAH kovidAnAM sabhAyA mayamanubhavavandhyaM lajjate yanna jalpan // 102 // bhrAntisuptAvasthayoravizeSaprasaGgazca / nahi bhrAnteH pratibhAsamAnArthavyatirekeNa suptAvasthAto'nyo'sti vizeSaH / pratibhAsamAnArthAbhyupagame ca kathaM nirAlambanatvenA'khyAtirUpatA'syAH syAt / "Aho Shrut Gyanam" Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1. 11] syAdvAdaratnAkarasahitaH akhyAtiriyamevaM ca pAtitA khyAtisaudhataH // tatsAdhanapravINAyAH kAmaM yukteH kadarthanAt // 103 // 125 asatkhyAtiM samAkhyAnti susUkSmaprekSiNaH pare // tatropapattimetAM tu khedayanti samuddhatAH // 104 // ex tathAhIdaM rajatamiti pratibhAsamAnaM vastu jJAnamartho vA bhavet / na tAvajjJAnam / antarmukhAkAratayA'haM rajatamityahaGkArasAmAnAdhikaraNyenApratibhAsamAnatvAt / asatkhyAtimattakhaNDanam / idaM rajatamiti bahirmukhAkAratayA prathamAnatvAca / nApyarthaH / tatsAdhyArthakriyAkAritvAbhAvAt / nedaM rajatAmiti bAdhakapratyayena vitathajJAnaviSayIkRtasya vastuno'rthatAyA bAdhyamAnatvAcca / tato'sadeva tattatra 10 pratibhAtamityasakhyAtiH / evamasatkhyAtiriyaM svayaMvarA suMdarIca taruNena || anugRhyate'tra gADhaM dRDhopapattiprapaJcana // 105 // imAmasatkhyAtimupaiti lampaTaH pravakti yuktIrna tu tatra nizcalAH || cirAdbhaviSyanti tadanyadhImatAM kapolapAlyaH smitalocanotsukAH / 106 / 15 tathA sakhyAtiriti ko'rthaH / kimekAntAsato'rthasya prathanamatha dezAntare vidyamAnasya / uttarasminpakSe viparItakhyAtireveyam / dezAntare vidyamAnasya rajatasya zuktikAdeze pratibhAsasvIkArAt / ekAntAsatastvarthasya prathanaM namoruhavanna samarthayituM zakyam / api cAsatsattvena pratimAtItyasatkhyAtirapi na viparItkhyAtimatikrAmati / 20 yadapIdaM rajatamiti hi pratibhAsamAnaM vastu jJAnamarthoM veti vikalpa - dvayamakAri / tatrAdyo'nabhyupagamAnnirastaH / dvitIyastviSyata eva / tatra ca yaduktaM tatsAdhyArthakriyAkAritvAbhAvAditi / tanna pezalam / arthanibandhanAbhilASapravRttyAdyarthakriyAkAritvasya tatrApi sambhavAt / kathaM tarhyatrArthakriyAkAritve'pi rajatasya bhrAntatvamabhidhIyata iti ca 25 " Aho Shrut Gyanam" Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 __ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sa. 11 nAbhidheyam / caraNAbharaNabhAjanAditadarthakriyAkAritvAbhAvAttasya bhrAntatvopapatteH / dvividhA hyarthakriyA'rthamAtranibandhanA'rthavizeSanibandhanA ca / tatrAbhilASAdirUpA'rthamAtranibandhanA / caraNAbharaNabhAjanaprabhRtistvarthavizeSanibandhanA / arthavizeSanibandhanArthakriyAkAriNa evArthasya 5 vyavasAyakaM saMvedanamabhrAntamitarattu bhrAntam / yaccoktaM nedaM rajatamiti bAdhakapratyayena viSayIkRtasya vastuno'rthatAyA bAdhyamAnatvAditi / tadapi na sAdhIyaH / na hi bAdhakapratyayo mithyAjJAnaviSayIkRtasya vastuno'rthatAM bAdhate / kiM tarhi mithyArajatadhiyaH svaviSayaparityAgena viSayAntaropasarpaNAnmithyAtvaM khyApayati / asalyAtiriyaM tasmAnna pramANena kenacit / svIkriyate vidagdhena durbhageva kadAcana // 107 / / vAvadUkAH prasiddhArthakhyAtimAhuH pare punaH / teSAmapi sphuTATopaH kiJcideSa prakaTayate // 108 // tathAhi pratItisiddhameva vastu viparyayajJAne cakAsti / na cAsya prasiddhArthakhyAtimata- vicAratA'sahatvAdavidyamAnatvaM vacanIyam / __khaNDanam / pratItiM parityajyAnyasya vicArasyaivAnupapatteH / pANipallavanyastanistulasthUlamuktAphalAderapi yataH pratItisAmayanaiva vidyamAnatvaM vyavanhiyate / sA ca pratItiritaratrApi na nRpatizAsana. niruddhA / na cedaM vAcyaM dUrataH zuktikAzakalAdau kaladhautAdeva20 stunaH pratibhAsasya taddezopasarpaNe satyuttarakAlaM pratibhAsasyAbhAvAdavidyamAnatvamiti / yato yadi nAmottarasamayaM tadvastu na pratibhAsate tathApi yatsamayaM pratibhAsate tadA tAvadvidyata eva / itarathA toyabuhudAderapi svapratibhAsasamaye sattvasiddhirna bhavet / tasmAditthaM prasiddhArthakhyAtireSA na muJcati / / kadAcanApi sannyAyaM kaumudAva kalAnidhim // 109 // "Aho Shrut Gyanam" Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1.sU. 11] syAdvAdaratnAkarasahitaH . etadatra prasiddhArthakhyAtau yathuktipaJjaram // jainayuktimadAghAtastaskarotyeSa jarjaram // 110 // evaM hi svIkriyamANe bhrAntAbhrAntasaMvedanodantasamucchedaprasaktiH / na khalu yathAvasthitavastuvyavasAyitvAvizeSe'pi kiJcitsaMvedanaM bhrAntamabhrAntaM ca kiJciditi nirnimittA vyavasthitiH kattuM yuktA yaukti- 5 kasya / svairacAritvaprasakteH / tathA caiyaM bhrAntA savidbhamavirahitA'sau punariti ___ prasiddhA''ste tAvannikhilajanatAyAM vyavahRtiH / ayaM tvetAM samyakathamiva tapasvI ghaTayitA __ yataH satyArthatvaM vadati sakalajJAnaviSayam !! 111 // yatpunaruktaM yadi nAmottarasamayaM tadvastu na pratibhAsate / tathApi yatsamayaM pratibhAsate tadA tAvadvidyata eveti / tanna niravadyam / yataH pratibhAsasamaye kaladhautAdervastuno vidyamAnatvaM kiM dezAntare vipaNivIthyAdAvabhimataM zuktikAdideze vA / prathamapakSe vipaNivIthIvyava- 15 sthitasyaiva tasya pratibhAsaH syAttathaiva vidyamAnatvasvIkaraNAt / ya khalu yatra deze sattAmanubhavati tasya tatraiva pratibhAsaH sambhavati / na hi stambhadeze kumbhaH kadAcidupalabhyate / athAnyadezAlambino'pi kaladhautAdeH sAmagrIvizeSamAhAtmyataH zuktikAdeze pratibhAso'bhyupagamyate / hanta tarhi samAyAtA seyaM tapasvinI viparItakhyAtireva / 20 anyadezasya vastuno'nyadezatayA pratibhAsA'bhyupagamAt / tataH: prasiddhArthakhyAtiriti nAmamAtraM vizipyate / na ca tatra vivAda kovidAnAm / atha zuktikAdeze tasya vidyamAnatvamaGgIkriyate / tadapyanupapannam / taddezopasarpaNe satyuttarakAlaM ttprtibhaassthaabhaavaat| na ca toyabuhRdAderiva kSaNabhaGguratvaM kiyatkAlasthAyinaH kaladhautAdeH 25 "Aho Shrut Gyanam" Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari 1 sU.11 pratIyate / yena svapratibhAsasamayAnantarameva sarvathA parikSayAduttarakAlaM pratibhAsastasya na sambhavet / nedaM rajatamityAdebarbAdhakasya ca zuktikAdideze kaladhautAdivastuniSedhakasya pravarttamAnatvAnna tatra tasya vidyamAnatvaM kathaJcidAsthAM banAtIti / . tadiyaM prasiddhavastukhyAtiriha pramitimArgamakalaGkam / / anusarati naiva kathamapi kulaTeva sunirmalaM zIlam // 112 // AtmakhyAti khyAtimArgAnabhijJAH zraddhAvantaH khyApayantIha kecit // AtmakhyAtimatakhaNDanam / tasyAM tAvattanmataM yuktimArga ___ sampratyetaM darzayAmastathA hi // 113 / / zuktizakale kaladhautamidamiti cakAsti / tasya ca bAhyatayA pratibhAnaM nopapattimannedaM rajatamiti bAdhakena tadbAhyatAyA bAdhyamAnatvAt / na hi yatprakAratayA yo'rthaH pratibhAsate tatprakArateva svIkartuM samucitA satAm / bhrAntatvAbhAvaprasakteH / tato jJAnAtmana 15 evAyamAkAro'nAdivAsanAmAhAtmyAvahiriva parisphuratIti / AtmakhyAtiriyaM tasmAdAnItA siddhipaddhatim // bAhyasya bhAsanAbhAvAdbhAvasya paramArthataH // 114 // uktaM yadvaktavyaM tvayA sakhe nikhilamAtmanaH khyAtau // anAkarNaya samprati jainAnAmuttarasamRddhim // 115 // tathAhi yattAvadavAdi tasya ca bAhyatayA pratibhAnaM nopapattimannedaM rajatamiti bAdhakena tadAbatAyA bAdhyamAnatvAdityAdi / tadasundaram / nedaM rajatamiti bAdhakena na rajatasya bAhyatA bAdhyate kintu vipANivIthyAdau vartamAnasya bAhyasyaiva sataH zuktikAdezasthatA / yadapi nyagAdi jJAnAtmana * evAyamAkAro'nAdivAsanAmAhAtmyAhahiriva parisphuratIti / tadapyavAcyam / vAsanAyA eva tvanmate1 sasya' ityadhika ma. pustake / 20 "Aho Shrut Gyanam" Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 11] syAdvAdaratnAkarasahitaH 129 'nupapatteH / tathAhi iyaM vAsanA avasturUpA vA vasturUpA vaa| tatra yadyavastusvarUpA, tadA namastAmarasatulyAyAstasyAH kathaM kAJcana vyavasthAM prati hetubhAvaH sambhavati / atha vastusvarUpA, sApi jJAnAkArAtpArthakyena svarUpamAbibharti anyathA vA / prathamapakSe jJAnAdvaitakSatiH / jJAnAkArAtpRthagbhUtAyA vAsanAyAH samAyAtatvAt / tathA 5 ca yathA vAsanA jJAnAkArAtpRthaksvarUpA'pi ghaTate / tathA kaladhautAdirbAhyo'rthaH paramArthatayA yadi bhaviSyati tadApi na kiJcidanucitamAlocayAmaH / atha na pArthakyena svarUpamAbibharti / tarhi jJAnAkAra evAyamiti jJAnAkAramAhAtmyAvahiriva pratibhAsata iti tadeva sAdhya tadeva ca sAdhanamabhihitaM bhavet / tanna vAsanA nAma kadAcana svarUpa- 10 mAmukhayantI pratIyata iti tatsAmarthyAjJAnAkArasya bAhyavijJAnapratibhAsanamanupapannamiti / kiJca svarUpamAtrasaMvidi tanniSThAyAmAkAradhAritAyAM ca prasiddhAyAM jJAnasyAtmakhyAtiH siddhimAsAdayet / na caite prasiddhe / purastAdanayoH savistaraM parAkariSyamANatvAt / svAkAramAtragrAhitve ca nikhila- 15 jJAnAnAmidaM bhrAntamidaM cAbhrAntamiti viveko bAdhyabAdhakabhAvazca na syAt / tatra kasyacidapi vyabhicArAbhAvAt / jJAnAtmasvarUpatayA ca rajatAdyAkArasya saMvedane'haM rajatamityantarmukhAkAratayaiva rajatasaMvittiH syAnna punaridaM rajatamiti bahirmukhAkAratayA / anAdivAsanAvazAhahiniSThatvena zuktistho rajatAdyAkAraH pratIyata ityucyamAne tu viparI- 20 takhyAtireveyaM syAt / jJAnAdaminnasya rajatAdyAkArasyAnyathAtvenAdhyakasitatvAt / api ca svAkArameva rajatAdi bahIrUpatayA khyApayanti bhrAntaya ityatra na pramANamasti / athAnubhavaH pramANamiti cet / naivaM vAcyam / vikalpyamAnasya tasyAnupapadyamAnatvAt / tathA hyanubhavaH pramANatvena pratipAdyamAnaH kaladhautapratyayo vA syAdvAdhakapratyayo vA / tatra na tAvat 22 kaladhautapratyayaH / sa hIdantayA kaladhautasya na jJAnAkAratayApi / atha "Aho Shrut Gyanam" Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 pramAmayatattvAlokAlaGkAraH pari. 1 sU. 11 bAdhakapratyayaH kaladhautamya jJAnAkAratAmababhAsayatItyabhimanyase / bhaivam / bAdhakapratyayo'pi hi zuktizakale kaladhautAkAratAmeva pratiyedhati na pulaH kaladhautasya jJAnAkAratAmapi jJApayati / athAyamAzayaste purovartizuklyAkAratvapratiSedhe kaladhautasya sAma5 dviodhAkAratAsiddhiriti / tadapi na caturasram / zuktyAkAratnapratidhe kaladhautasya bodhAtpRthAbhUtasya sAmAddezAntarAdau sattvasiddhistyeivaM kasmAnna kalpyate / kimarthaM dRSTAtikrameNAdRSTasya jJAnAkArabasya parikalpana miti / athAnumAnena kaladhautasya bodhAkAratAsiddhiH / tathAhi yatprakAzate tadvijJaptimAtraM yathA sukhAdikam / prakAzave kaladhautamiti / tadasat / asya vijJAnavAde viSayiSyamANatvAt / api ca bAhyatayA svAkrAramocakAGgIkaraNe vibhramANAbhidaM zuktizakalaM pratyAkalitaM mayeti pratyabhijJAnAnutpattiprasaGgaH / kinveva pratyabhijAI bhavedAntara kaladhautaM ahIrUpatayA mayA pratipancamiti / kiM ca nedaM kaladhautamapi tu zuktikAzakalamityullekhena niSedhAnupapattiH / 15 AtmakhyAtipakSe zuktizakale kaladhautasyAprasaktatvAt / kintvenaM syAnnedaM kaladhauvaM bahirapi vAntaramiti / yadi ca jJAnasya bAhyArthaviSayatvaM neSyate / barhi yathA rajatAkrAsellekhnena tatpravartate tathA nIlAdyAkArollekhenApi kimiti na pravartate / niyAmakasthAmAvAt / abhAnAdivAsanaiva tanniyAmakA / kathamevaM dezAdiniyamena tasyotpantiH 20 syAt / athAsyA imeva mAhAsya yadasadapi dezAdiniyamena jJAne pravarsayatItyabhidhIyatne / lanna yuktam / asalyAvisvamasakkeH / kathaM vAtmAkhyAtivAdinazchedAbhighAtAdipratItiH syAt / svarUpamAtrasaMbinau vadasambhavAt / na khala vijJAnarUpasya sukhAdeH saMvicau tatpratItirdRSTeti / bAgaDyAti prakRtarajavodbhAsini zrAntibodhe * yuktA vaktuM kayASi praraistachinApi pramANam / 3 ' evaM ' iti pa. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 11 syAhAdarallAkA sAhitaH 131 nyAyApena na khalu sudhiyaH sanirante kadAcit nyAyazcAna prakRtisubhagaH khyApito naiva kazcit // 116 // anirvAcyakhyAti- kecitpunaranirvAcyakhyAti bhrAntimupAgaman // khaNDanam / yuktimArgamamuJcaitatpraveze niradIdizan // 117 / / tathAhi zuktizakale pratibhAsamAnasya kaladhautasya yadi sattvaM 5 syAttadA tadbuddherabhrAntatvaprasaGgaH, satyakaladhautabuddhivat / asattve punargagananalinAdivat pratibhAsapravRttyoraviSayatvaprasaktiH / athaitadabhidhIyate zuktau pratibhAsamAnaM rajataM na sadrUpaM nAsadrUpaM kintu sadasadrUpamiti / tadapi nopapannam / prAguktobhayapakSanikSiptadoSAnuSakteH / taduktaM 'pratyekaM yo bhavedoSo dvayorbhAve kathaM na sa' iti / sadasato- 10 raikAtmyavirodhAca nAyaM pakSaH parIkSAM kSamate / yadi hi sadrUpaM kathamasadrUpam / asadrUpaM tatkathaM sadrUpam / tanna sadasadrUpamapi nirvaktuM zakyata iti / evaM ca--- yataH satvAsattvaprabhRtibhidayA bhadra paTate ___ kvacit nAntirjJAne na khalu viSayo yuktikalitaH / anirvAcyakhyAtiH ayati tadiyaM siddhisarANiM ___ samunmIladyuktivyatikaravazAdapratihattA // 118 // zriyaM yairanirvAcyakhyAtiH khyAtidhirodhinI / ' anirvAcyA na te na syuAyavistaravedinAm // 11 // 20 tathAhi / zuktizakale na kiJcitkaladhautaM nAma khyAti / kiM tahi zuktikhaNDameva kaladhautatayA / tathaiva pratyabhijJAnAnumAnAnAM vivekAkhyAtipratikSepe pradarzitatvAt / taca zuktikAkhaNDa saccAsattvAbhyAM nAnirvacanIyam / taddhi svarUpeNa sasararUpeNa cAsadoSakzA "Aho Shrut Gyanam" Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 pramANanayatatvAlokAlaGkAraH [ pari 1 sU0 11 tkaladhautatayA pratibhAtIti / yathA ca sarvaM vastu svarUpeNa satpararUpeNa punarasadityabhidhIyate na ca viruddhayate tathA kathayiSyAmaH syAdvAdasiddhipraghaTTaka iti mA tvariSThAH / evaM ca yadavAci zuktizakale pratibhAsamAnasya kaladhautasyetyAdi tatsarvaM pratikSiptamavagantavyam / kiJca zuktizakale kaladhautaM pratibhAtIti kathaJcinna ghaTate vikalpaivighaTamAnatvAt / tathAhi / dezAntarAdisthitameva kaladhautaM zuktikAzirasi parisphurati kiM vA dezAntarAdAyAtanutAho zuktikAyAmeva sampannamiti / tatra na prathamavikalpaH kalpanAhaH / dezAntarAdisthitasya kaladhautasyAtra karaNajamrAntibodhAvirbhAve karmakArakatvAyogAt / nApi 10 dvitIyo vikalpaH / zrAntijJAnotpAdakAle dezAntarAdAgacchataH kaladhautasyAnavalokanAt / tRtIyo'pi vikalpo na samucitaH / zuktikAyAM kaladhautasyotpAdakAraNAnupapatteH / na hi pariNAmyAdikAraNasAmagrI vinA pAramArthikasya kAryasyotpattirupapadyate / atha zukterajJAnameva tatra pratIyamAnasya kaladhautasya pariNAmikAraNamiti matiH / durmatireveyam / 15 ajJAnasya kevalapariNAmikAraNatvAyogAt / ajJAnaM hi samyagjJAnasya prAgabhAvo mithyAjJAnaM vA / dvayamapi kevalaM na pariNAmikAraNam / dravyasyaiva tatparyAyaparikaritasya pariNAmikAraNatvaprasiddheH / tarddhAtmadravyameva samyagjJAnaprAgabhAvalakSaNaparyAyAviSTaM mithyAjJAnasvarUpaparyAyAkrAntaM vA zuktizakale kaladhautasya pariNAmikAraNaM bhaviSyatItyapi 20 na sambhAvanIyam / cetanasyAcetanaM prati kathaJcana pariNAmikAraNatvAnupapatteH / syAdAkUtaM bhavataH / nAjJAnaM samyagjJAnaprAgabhAvo nApi mithyAjJAnaM kintu tAbhyAmarthAntarameva mAyAvidyAdiparyAyapratipAdyamiti / tanna hRdayaGgamam / bhavadabhimatamAyAsvabhAvAjJAnasadbhAve pramANAbhAvAt / tasmAdasundaramucyate / zuktayavidyAjanitaM rajataM 25 bhramajJAne parisphuratIti / "Aho Shrut Gyanam" - Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 11] syAdvAdaratnAkarasahitaH 133 api cAnirvacanIyakhyAtirityatra khyAtiriti kimayaM khyA prakathane ' ityasya prayogaH 'khyA prathane ' ityasya vA / ubhayatrApi na tvanmatasiddhiH / sadasadrUpasya vastunaH kathanIyatAyAH prathamAnatAyAzca yujyamAnatvAt anyathA:sarvavyavahAravilopaprasaGgaH / kiJca kiM niruktiviraha evAnirvacanIyatvamAhosvinniruktinimittavirahaH / na prathamaH kalpaH 5 kalpanAhaH / idaM rajataM nedaM rajatamiti nirukteranubhUyamAnatvAt / nApi dvitIyo niruktarhi nimittaM jJAnaM cA syAdviSayo vA / na prathamasya virahaH / 'rajataM bhAti yaddhAntau tatsadeke pare tvasat / anye'nirvacanIyaM tadAhustena vicAryate' iti iSTasiddhikArikAyAM 'rajataM bhAti yadbhrAntau' ityanena vacasA viparItakhyAteH svayamevA- 10 bhyupagamAt / nApi dvitIyamya virahaH / yato viSayaH kiM bhAvarUpo nAstyabhAvarUpo vA / prathamakalpanAyAmasatlyAtyabhyupagamaprasaGgaH / dvitIyakalpanAyAM tu sakhyAtireva / ubhAvapi na sta iti cet / nanu bhAvAbhAvazabdAbhyAM lokapratItisiddhAveva tAvabhipretau viparItau vA / prathamapakSe tAvadyathobhayorekatra vidhirnAsti tathA pratiSedho'pi / parasparaviruddha- 15 yormadhyAdekataravidhiniSedhayoranyataraniSedhavidhinAntarIyakatvAt / dvitIyapakSe tu na kAcit kSatiH / na hyalaukikaviSayasahasranivRttAvapi laukikajJAnaviSayanivRttistanniruktinivRttirvA / athApi niHsvabhAvatvamanirvacanIyatvam / atrApi nisaH pratiSedhArthatvena svabhAvazabdasyApi bhAvAbhAvayoranyatarArthatve pUrvavat prasaGgaH / pratItyagocaratvaM 20 niHsvabhAvatvamiti cet / atra svavacanavirodhaH pratItyagocaratvaM pratIyate ceti / yathA pratIyate na tatheti cet, atra na vipratipadyAmahe / viparItakhyAterevamabhyupagame samAgatatvAditi / 1 pANinidhAtupAThe'dAdigaNe dhA. 17. 2 ayaM dhAtuH pANinivyAkaraNe nopalabhyate / "Aho Shrut Gyanam" Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rnnm| pramANanayatavAlIkAlaGkAraH - {pari. 1 sa. 11 evaM cayatoM mithyAbuddhau rajatamidamityatra satataM nRNAM rupyatvena sphurati sadasacchuktizakalam / aMnirvAcyakhyAtAyanubhavaviruddhAbhyupagatau tadaitasyAMmAzI zlathayatha kathaM naiva sudhiyaH / / 120 // acchekamImAMsakaMvaidhasA'tra prakalpitI nUtanasRSTikalpAm / nirmUlanAzArthamimAmidAnImalaukikakhyAtimupakSipAmaH / / 121 // tathAhi sa prAha / yeyaM zuktizakale kaladhautapratItiviparItakhyA tiriti tadvAdinA sammatA sA tathA ne mvti| alaukikasyAsimata-- - samyakaladhautapratItivadihApi pratimAsamAnasya kaladhautasya vidyamAnatvAt / vizeSaH punAkikatvAlaukikatvakRtaH / kailadhItasaMvedanasavedhaM hi kaladhautamabhidhIyate taMtra yadvipaMNivIthyAdivyavasthita tallaukika, tasmAdaparamalaukikamiti / ataH satAM mAnasakAMnanodare gamIrayuktipravaraprasAdhanI / 15 alaukikakhyAtiriya niraGkuzA karotuM phailI kariNI nirmraam|| 122 // etAmalaukikaikhyAtimacchakaH pratipAdayan / __ alaukikatvaM svasyaiva sUcayatyeSa kevalam / / 123 // tathAhi / thadyalaukikaraMjaleMpratimAsaH prastutarajatajJAne syAsadA pravRsyabhAvaprasaktiH pratipaNAn / athAlaukikasyApi laukikatvaM 2. matvA pratipattAraH pravartiNyanta iti maliH / nanvevaM saiva viparIta khyAtirbhavataH subhagatAmAgatA / anyacca yadIyaM rajatamatiralaukikarajatAlambanA tadA tasya dRzyasvabhAvatvAt pratyAsannamAgacchatA pratipatrA savizeSa dRzyeta tat / tathAhi davIyodezavartinA yaH padArthaH paricchidyate sa nedIyodezavartinA savizeSamavasIyate zailAdivat / 2 tathedamapi bhavet indriyAderapyelaukikarajatagocarajJAnajanakasya kAraka 1 chakaH avasarajJaH / 2 'api' iti nAsti pa. bha. pustakayoH / "Aho Shrut Gyanam" Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 . 31 sthADAdaramAkarasahitaH cakrasya tadevasthatvAt / tathA laukikasyevAlaukikasyApi pAramArthikakale: dhautasvAGgIkAre medaM rajatamiti baaNdhkaaNbhaavprsktiH| atha bAdhakapratyayanAlaukikasya laukikatvaniSedhaH kriyate ityabhimatam / tanna sundaram / medaM rajatamiti hi rajataM pratiSedhayatyeSaM pratyayoM naM vidyamAnasyaM rajatasyAH laukikatvamayadyotayati nedaM rajata laukikamapi tvalaukikam iti / kiJca 5 prasaktaM pratiSidhyate / na ca laukiMkarajalaM tatra prasaktam / prasasta cet, tarhi viparItakhyAtireva khyAtisaudhamaMghirIhati / api cAsmin parkhe idai zuktizakale kaladhautAkAratathA mayA pUrva paricchinnamityevaM pratyaH mizA notpadyeta / kintyevaM syAyaMdevAlIrkika kaladhauta tanmayI laukikAkAreNa paricchinnamiti / anyacca kimidamalaukikatvaM mAma hai| sammatamAyuSmatAm / kimanyasvabhAvatvamarthasya, anyArthakriyAkAritve, anyakAraNajanyavaM, akAraNajanyatvaM vA / na tAvadanyasvabhAvasvam / thAharza eva hi samyakaladhautasya svabhAvaH pratibhAsate tAdRza evetarasyApi / anyasvabhAvAvabhAsitve ca viparIkhyAterevAlaukikakhyAtirityabhidhAnaM vihitaM bhavet |naapynyaarthkriyaakaaritvm / anyasyArthasyAnyArthaniyAkAritve 15 kaarnnaantrpriklpnaanrthkyprskteH| ekasmAdeva kAraNAt sakalakAryANAM samutpattisadbhAMvAt / etenAbhyakAraNajanyatvapakSo'pi pratikSiptaH / samAnasamAdhAnatvAt akAraNajanyatvapakSe punaralaukitayA saMmmatasya rajatasya bhAvarUpatvamabhAvarUpatvaM vA bhavet / mAvarUpatve'sya nityatvaprasaGgaH / sadrUpasya kAraNAdanupaMjAyamAnasyAnityatvAnupapatteH / 24 athAbhAvarUpatvam, tarhi kathamirdai rajatamiti vidhimukhena tasya pratItiH / na khalu kumbhAbhAve'yaM kumma iti vidhidvArA pratItiH svamadazAyAmapyasumyate / athAmAvarUpasyApi tasya kutazcit bhrAntinimittAdbhAvarUpalayA pratItirbhavatItyaGgIkriyate / tarhi sakhe saiveyaM viparItakhyAtibhUyo'pi prasamaM vallamamiva bhavantaM bhajata iti / kiJcAyaM laukikAlaukikavivekaH 29 pratItinimitto vA bhavet vyavahArabhAvAbhAvanimitto vA / na tAvatpra "Aho Shrut Gyanam" Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 1 sU. 11 thamaH pakSaH, tathApratIterabhAvAt / vApi rUpyaM kvApi ca rUpyAbhAvaH pratIyate na punaridaM laukikaM rUpyamidaM tvalaukikamiti / athedaM vyAhiyate yatra vyavahAraH pravartate tallaukikamitarattvalaukikamiti / nanu ko'yaM vyavahAraH sammataH zemuSIzAlinaH / yadi jJAnAbhidhAna5 svabhAva ityabhidhIyate / sa tAvannAstyeva / nahIdaM laukikamiti kazcijAnIte'bhidhatte ca laukikH| atha rajatArthakriyAkaraNa vyavahAraH sa tu prastute rajate nAstItyalaukikaM taducyate / hantaivamutpatteranantaraM vinaSTaH kumbho'pyalaukikaH syAt / svasAdhyasalilAharaNadhAraNAdyarthakriyAyA akaraNAt / tannAyaM laukikAlaukikavibhAgaH kathaJcidvicAravartanImanuvartata iti / tadevamevaMvidhadoSadUSitAM visUtritAzeSaparoktayuktikAm / na kazcidapyatra visaMsthulAmimAmalaukikakhyAtimurIkaroti // 124 // khyAtyuttarANi tadimAni vicAritAni yuktyA kathaJcidapi naiva ghaTAmaTanti / tasmAt bhrameSu niyataM viparItavastu khyAtiH pramANakaliteha samabhyupeyA // 125 / / .. _ kiM kiM jalpasyanyathAkhyAtireva siddhAntabhUtaviparItavastukhyAtimate paro- svIkartavyA tArkikaiAntibodhe / padarzitadUSaNAnAM dUropatA sarvathaiva tvadAzA nirAsa: 1 - doSepvevaM jAgarUkeSu satsu // 126 // tathAhi tasyAH kimAlambanaM kaladhautaM zuktikAzakalaM vA / kaladhautaM cennanvevamasatkhyAtiraSA bhavenna punarviparItakhyAtiH / asataH kaladhautasya tatra pratIteH / athAnyadezakAlaM sadeva tattatra pratibhAsate tato'yamadoSaH / tadasamIcInam / evaM satIdaM rajatamityullekhena jJAnAnutpattiprasaktiH / nahyetaddezakAle rajate viprakRSTe cAkSuSaM 1' kAraNaM ' iti bha. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 11] syAdvAdaratnAkarasahitaH 137 jJAnaM bhavitumarhati / anyathA sarvatra cAkSuSajJAnotpAdaprasaGgena jagato'pi tad grAhakaM bhavet / tanna viparItakhyAteH kaladhautamAlambanam / nApi zuktikA / rajatAkAratayopajAyamAnatvAt / na cAnyAkArAyAH . saMvitteranyadAlambanaM yuktam / atiprasakteH / yadi ceyaM saMvittiH zuktikAlambanA kathamasyAH bhrAntitvaM bhavet / athedamabhi- 5 dhIyate anyadAlambanamanyacca pratibhAti / tathA hyAlambanaM zuktizakalaM kaladhautantu pratibhAsata iti / etadapyasAdhIyaH / yataH zaktizakalasyAlambanatvaM pratibhAsamAnatvena yadi nAbhyupagamyate tadA kathaM tatsyAditi vAcyam / sannihitatvena cet, tarhi tatsannihitasya vizvambharApradezasyApi tadAlambanatvaprasaktiH / tanna sannihitatvanibandhanamAlamba- 10 natvam / kiM tarhi pratibhAsanibandhanam / evaM ca yadevAsyAM pratItau pratibhAsate tadeva rajatamAlambanatayA'bhyupagantuM yuktaM taca tatrAsadeva / evaM cAsatalyAtiriyamAyAtA na viparItakhyAtiriti / viparItakhyAtimimAM samantato doSadUSitazarIrAm / aparakhyAtiguNAnAmanabhijJo yadi paramupaiti // 127 // 15 kiM brUmahe'sya nirapatrapatAmamUSu yakhyAtiSu pratihatAsvapi pakSapAtI / niHzeSadoSavimukhe svadhiyAnyathArtha khyAtibhrame'pi parijalpati doSamAlAm / / 128 // tathAhi yaduktaM tasyAH kimAlambanamityAdi / tatra rajatamevAlamba- 20 namityeke / na caivamasakhyAtitvaprasaktiH / dezAntarAdau kaladhautasya vidymaantvaat| asalavyAtipakSe hi sarvathA'pyasato'rthasya prathanamAsthIyate / atra punardezAntarAdau vidyamAnasyetyanayormahadvailakSaNyaM lakSyate / nanu tatrAvidyamAnasya rUpyasya nayanAsannikRSTasya kathaM pratibhAnaM 1 'doSamAlAH' iti bha. ma. pustakayoH pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 pramANanayatattvAlokAlakAraH pari. pa . + mevediti meM vimAvanIyam / ataddezakAlasyApi kaladhautasya doSamahinA sannihitatvena pratimAsaviSayalopapatteH / aMta evaM hiM tatpratItaviparItakhyAtirUpatetyahI kriyate / na cAtadezakAlasyAsya grahaNe vizvasyApi grahaNapresaktirityamidhAnIyam / sadRzArthadarzanasamudbhUtasmaraNopasyApita5 sthAsya pratimAsasvIkArAt / na ca vizvasya tedupasthApitatvamastIti kathaM tadgrahaNAzakkApi / sadupasthAmeM ceti cetasi parisphurataH padArthasya bahiravamasinamucyate naM punaH pazoriva rajjuniyantritasyopaDhaukanam / ne vacanIyamevaM tIvamAtmakhyAtirasatkhyAtirvA sampanneti / saMvedanAt pRthagbhUtasya padArthasyAtra parisphuraNAt ; atyantAsataH pratibhAsAmIvAzca / 14 marnu rajatamidamityAdijJAnasya pratyakSarUpatvene smaraNAnapakSatvAt kutastadu pasthApitAvibhAsitvamiti / idaM nAbhidheyam / pratyakSAmAsatvenAsyairvaprakAraparyayogAnAdhikaraNatvAt / tataH siMddhamida, smaraNIpaDhauMkita kaladhautamasyAH saMviterAlambanamiti / saMvRtasvAkArA samupattikaladhautAkArA ca zuktikaivAlambanamiti .. tu vRddhAH / vastusthityA hi zuktireva sA rajatabhramasthale savRttasvA-trikoNatvAdivizeSagrahaNAmAMvAttu saMvRtasvAkAtAkArA ca zuktikaivAla- rA cAkacikyAdisamAnadharmadarzanopajanitarUpyambanamiti svasiddhAntA- . nukalasya baddhamatasya prati smaraNAropitarUpyAkAralyAcaM samupAsarUpyAkA " pArdanam / retyabhidhIyate / nanu kathaM kaladhautAkArAyAH 2. saMviteH zuktikAlambanatvaM yuktamatiprasakterityapyaparIkSakalakSitam / aGgulyAdinA hi nirdizyamAnaM karmatayA jJAnasya janakamAlambanamucyate / etacce zuktikAyAM samastyeva / kathamitasthA prastutaMjJAneneyamapekSyeta / sA khetena nUnamaMpekSaNIyAM / anyathA zuktersannidhAne'pi prastutajJAna mutpayeta / evaJca athe imamiMdhIyate ityAdinA zaGkAmutpAdyAnyadAlAI25 namanyacca pratibhAtIti yaddaSitaM tadapi parAstaM pratipattavyam / anya "Aho Shrut Gyanam" Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 441 syAhAdaratnAkarasahitaH dAlambanamanyaccakAstItyasyAnajhIkaraNAt / zuktikAyA evAlambamatvenaM sAdRzyavaMzAdrajatAkAratayA pratimAsamAnatvena ca samarthita tvAt / yadi caM zustikAvAlambana neSyate tadAnImuttarakAlaM tadviSayapratyamijJAnasya bAdhyabAdhakamAyasya cAnupapattiH / tathAhi yatpUrva mayA rajatattvena pratipanna tadeverdai zaktizakAlamiti pratyabhijJAna pratiprANi- 5 prasiddhaM prakRtakaladhautaMdhiyaH kalautAlambanarve kathamAtmAnaM labhetaM / nedai rajatamapi tu zuktiketyevamAkAraNa zuktikAjJAnenaM bAdhA ca katha ghaTeta / bhinnagocarayoH stmmkumbhoplmbhyoryaadhybaadhkaamaavaanuplbdheH| atrAha para: ___dhIman karomi na karomi karomi yadvA 10 bodhAnA bAdhyabAdhakabhAvI kazcittavApi bata paryanuyogamatra / nAstIpti pUrvapakSasya ra savistaraM khaNDanam / , noM cet prakupyati bhavAnathavA'pyavajJA naiva kSaNaM gajanimIlikayA kroti||136| tathA hi ko'yaM bAdhyabAdhakabhAvo nAma bodhAnAm / kiM sahAnavasthAnam kimu vadhyadhAtakabhAvaH kiM vA viSayApahAraH, utapitphalA- 15 pahAra iti / tatra ca yadyAdyaH pakSastadA samyakpratyayena mithyApratyayasyeva mithyApratyayenApi samyakpratyayasya sahAnavasthAnasambhavAdavizeSegaiva bAdhyabAdhakabhAvaprasaktiH / dvitIyapakSe'dhyayameva doSaH / vadhyaghAtakamAvasyApi dvayorapi samyamithyApratyayayoraviziSTatvAt / nApi tRtIyaH pkssH| viSayasya pratipannatvenApahartumazakyatvAt / nahi bAdhakajJAnamittha- 20 mutpadyate yatpratipannaM tanna pratipannamiti / nApi phalApahAralakSaNo bAdhaH / upAdAnAdisaMvidaH pramANaphalasyotpannatvenAnapaMharaNIyatvAt / nahi yadutpannaM tadanutpannamityabhidadhAti bAdhakaH / ___ kiJca tulyagocasyorbAdhyabAdhakabhAvaH pRthaggocarayorvA bhavet / na 1 gajo netre nimIlya jalapAnAdi karoti / netranimIlanena na kiMcitkaromIti bhAvayati caM tadvat / 2' ca ' iti bha. pa. pustakayoH pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 1 sU. 11 tAvattulyagocarayoH / dhArAvAhijJAneSvapi bAdhyabAdhakabhAvaprasakteH / nApi pRthaggocarayorathaM yujyate / stambhakumbhopalambhayostadanupalambhAditi / atrAbhidhIyate / prathamadvitIyavikalpau tAvadihAnaGgIkAreNaiva pratihatAviti tatra vAgvistaraH kevalaM kaNThazoSArthamAyuSmataH sampannaH / viSayApa5 hArastu bAdhaH svIkriyate / viSayasya ca na pratipannatvamapahiyate kintu pratipannasyAsattvaM khyApyata ityapahArArthaH / asattvamapi nedAnImupanatamasya khyApyate'pi tu tadaiva tadasaditi prakAzyate / tatazca na pUrvIpalabdhamudgaradalitakalazAbhAvajJAna ivAtrApyabAdhA zaGkanIyA / nanu prathamajJAnena tadAnIM kaladhautasya sattvaM gRhItaM bAdhakena tu tadaivAsattvaM 10 khyApyata iti svarUpeNaiva tasya sattvamasattvaM ca parasparaviruddhaM yugapahUyamApatitamiti / tadasat / prAkpratipannAkAropamardadvAreNa bAdhakapratyayotpatteH H / yanmayA tadA rajatamiti pratipannaM tadjataM na bhavatyanyadeva tadvastviti / na cedamAzaGkanIyam / svakAlaniyatatvAt jJAnAnAM kathamuttarasya jJAnasya pUrvajJAnotpAdakAlAvacchinnatadviSayAbhAvapratipattisAmarthya15 miti | svasAmagrItastathaivAttarasya bAdhakapratyayasyotpadyamAnasya pratIteH / na ca pramANapratItamapi pratiniyatakAryakaraNasAmarthyaM padArthAnAM kadarthayituM kenApi zakyamiti / phalApahAro'pi bAdhaH sambhAvyata eva / bAdhakapratyayotpAde satyupAdAnAdibuddhirUpasya prAcInajJAnaphalasya nivarttamAnatvenAnubhUyamAnatvAt / tataH phalApahArAt prAktana saMvedanaM bAdhitaM 20 bhavatyeva / evaM copAdAnAdisaMvidaH pramANaphalasyotpannatvenAnapaharaNIyatvAditi nirastam / yadpIdamagAdi tulyagocarayorbAdhyabAdhakabhAvaH pRthaggocarayorvetyAdi / tasya tulyagocarayoreva jJAnayorbAdhyabAdhakabhAvamabhidadhmahe / na caivaM dhArAvAhijJAneSvapi tatprasaktiH / ekasmin dharmiNi viruddhAkArAvabodhakayorbodhayorbAdhyabAdhakabhAvAbhyupagamAt / na ca dhArA25 vAhijJAnAnyekatra viruddhAkArAvabodhakAnIti kathaM teSu bAdhyabAdhakabhAvAbhidhAnaM sAdhIyaH / anubhUyamAnatvAcca bAdhyabAdhakabhAvo buddhInAM na 640 " Aho Shrut Gyanam" Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 11] syAdvAdaratnAkarasahitaH virodhamadhirohati / atha mithyaivAyamanubhava ityAbhidadhAsi / hanta vaktavyaM kuta iti / bAbhyamAnatvAditi cet / evaM tarhi samAdhAya svAnta vinimIlya locane vimucya svadarzanAbhinivezavaizasaM svayameva vivecayatvAyuSmAn kimasti buddhInAM bAdhyabAdhakabhAvo na veti / tadevaM bAdhyabAdhakabhAvAnubhavasya bAdhyamAnatve'vAdhyamAnatve 5 vobhayathApi bodhAnA bAdhyabAdhakabhAvaH siddhisaudhamadhyAsta eva / tataH siddhamidam / saMvRtasvAkArA samupAttakaladhautAkArA ca zuktikaivAlambanamiti / evamapareSvapi dinakarakaranikaranIsavasAyagandharvanagaranIradanivahagrahaNarajanijAniyugalAvalokanarajju bhujaGgamAvagamakambupIti. mapratyayazarkarAtiktatApratibhAsaprabhRtiSu vibhrameSu nigRhitanijAkAraM pari- 10 gRhItajalAdhAkAraM ca vastu viSayatayAvaboddhavyam / atha svapnadazAyAM stamberamAdipratyayasya kimAlambanamiti cet, .. taddezavartI zayyAdipadArtha evetyeke / tadanupasvapnAdijJAnAnAM paroktAlambanaM khaNDayitvA svama-pannam / pramANAbhAvAt / na hi sannihitatvAdeva . tena tduppaadnmuu| jJAnasya viSayaH / kintarhi yastatra pratibhAsate sa 15 cottarakAlabhAvinA pratyabhijJAnena bAdhakena vyavasthApyate / na ca zayyAdAvitthaM pratyabhijJAnamunmajjati yaduta yadeva gajAdirUpatayA pUrva mayA pratipannaM tadevedaM zayyAdi nApyevaM tatra bAdhakamujjihIte nedaM gajAdikaM kintu zayyAdIti / tasmAnna tatra zayyAdikamAlambanaM kiM 20. tarhi pUrvopalabdho'nupalabdho vA vidyamAno'vidyamAno vA yaH pratibuddhAvasthAyAM bAdhakapratyayenAnusandhIyate sa khalu dezakAlasvabhAvAnyatvena svamajJAne pratibhAsamAnastasyAlambanamityucyate / tathAhi pratibuddhaH san kathayati mayAdya svapne dezAntarasthaH putra iha sthita iti dRSTaH / pitA punarmUto'pi jIvatIti dRSTaH / tathA'ndho'nandha ityevamAdi / 20 kezakUrcAkArajJAne'pyavidyamAnaH kezasamUhaH sadAkAratayA pratibhAsamAnaH sannAlambanam / bAdhakotpattau tathA'nusandhAnAt / nanu cAvidyamAna "Aho Shrut Gyanam" Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 pramANanayatatvAlokAlakAraH pari. sa. 11 syAlambanatvAyomAnniviSayametajjJAnaM prAptamiti / maivaM vAdIH / atItAnAgatayoravidyamAnatve'syAlambanatvAt / nirAlambanatve hyakhyAtireva syAt tatra cokto doSaH / atItAnAmatasmAdijJAnAnAmavidyamAnA limbanatvAvizeSAt bhrAntAbhrAntasaMvedanavizeSAnupapattiriti cet / 5 maivaM saMsthAH / tadrUpAtaLyavasivitvena tayostayorvizeSopapatteH / na hi vidyamAnAvidyamAnArthAlambanatvena tattvajJAnetaravibhAmaH ! ki taItridyamAno'pyoM yathA tathA ca tenaivAvidyamAnAkAraNa nizcIyate tadA tadviayaM tatvajJAnameva / tadrUpAvyabhicArAt / yadA punarviparItena sadAkA reNAsannartho vyavasIyate / tadA bhrAntiriti / 10. evaM caiva viparyasvakhyAtirUpo viparyayaH / ___itthaM samarthito'smAbhiH paromAlambhabhaJjanAt // 130 // 11 // viparyayAnantaraM saMzayasvarUpamupadarzayannAha--- sAdhakabAdhakapramANAbhAvAdajavasthitAnekakoTisaM. sparzi jJAnaM saMzaya iti // 12 // 15 sAdhakabAdhakapramANAbhAvAt / ullilyamAnasthANutvapuruSatvAdyanekAM zagocarayoH sAdhakabAdhakapramANayoranupalambhAt / anavasthitAnekakoTisaMspArza anavadhArikhanAnAMzAvalasvi vidhau pratiSedhe vA na samarthamityarthaH / jJAnamiti bodhavizeSaH / kimityAha saMzayaH samiti samantA sarvaprakAraiH zeta iti saMzaya iti vyutpatteH // 12 // 20 udAharamamAha--- yathA'yaM sthANurvA puruSo veti // 13 // ayamatra bhAvArthaH / dUrAtpratyakSagocare purovarjini dhArmiNi sthANupuruSayorArohapariNAhalakSaNasya sAdhAraNadharmamAtrasya darzane samAnadharmadarzanaprabuddhasaMskAratayA vizeSasmaraNe ca sati sthANutvapuruSatvagocarayorva "Aho Shrut Gyanam" Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari 1 sU. 13] myAdAdaralAkarasahitaH RkoTasadikarajaraNAdivizeSadhopalambharUpasAdhakabAdhakapramANayorabhAvAt adA sthAsyamiti nirgatumabhilapati tadA puruSavizeSAnusmaramena puruSe samAkRSyate yadA punaH puruSo'yamili nizcetumicchati tadA sthANuvizeSAnusmaraNena sthANAvAkRSyata ityevamanekArthe samAkRSyamANasya pratipattusnavasthivarUpatayA dolAyamAnaH 5 sthANurvA'yaM syAtpuruSo beti pratyayaH prAdurbhavatItyayaM pratyakSaviSaye saMzatraH / parokSaviSaye tu yathA kApi vipinapradeze zRGgamAtradarzanAt kiM gaurayaM syAdvayo veti / jambUnimbakadambAditarukadambakAntaritapiNDasya hi samAnyena zRGgamAtradarzanAnumitasya gotvamavyatvagocarasAdhakabAdhakapramANAbhAvena saMzayaviSayatvAtparokSaviSayo'yaM saMzayaH / 19 tathA pizAco'trAsti na veti gRhe sthitasya vApyAmApaH santItyAdi . ca jJAnaM nityaparokSapizAcakadAcitparokSavApIpayaHprabhUtipadArthabhAvAbhAvalakSaNAnekakorisaMsparzAtsaMzaya eva / nanu gRhe sthitasya vApyAmApaH santIti jJAnaM jalabhAvarUpamekamevAMzaM spRzatIti kathamasyAnekakoTisaMsparzitvaM yataH saMzayaH syAditi cet / sAdhakabAdhakapramANA. bhAvApekSayeti bemaH / tathAhi yadyatra sAdhakabAdhakapramANe syAtAM tadA nirNayarUmamevedraM bhavet / tadabhAve tu sAmarthyAdaparo'pi na santItyaMzo'ntarnigIrNaH sphuratIti siddhaM saMzayatvasAdhakAnekakorisaMsparzitvama atrAha kazcit na saMzayo nAma samasti vastutaH saMzayajJAnamasvIkurvato matasya khaNDana / sphuratpramANapratilabdhamUrtikaH / na lakSaNaM vaktamato'sya yujyate __ turaGgazRGgaM kimu lakSyata kvacit // 131 // tathAhi saMzayajJAne dharmI dharmo vA pratibhAsate / yadi dharmI 25 sa tarhi tAttviko'tAttviko vA / yadi tAttvikaH / kathaM tarhi . 'vastunaH' iti bha. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 13 tahRddheH saMzayarUpatA / tAttvikArthavyavasitirUpatvAt karatalakalitakuvalayAdivyavasAyavat / athAtAttvikaH / tadApyatAttvikArthagocaratvAt kezakUrcAdijJAnavadviparyaya eva saMzayaH prAptaH / atha dharmaH, sa sthANutvalakSaNaH puruSatvalakSaNa ubhayaM vA / pakSatraye'pi tAttvikA5 tAttvikapakSayoH pUrvavaddoSaH / athaikasya tAttvikatvamanyasyAtAttvikatvam / tathApi tadviSayaM jJAnaM bhrAntamabhrAntaM cetyubhayarUpaM prAptam / atha sandigdho'rthastatra pratibhAsate / tatrApi tAttvikAtAttvikatvavikalpayoH sa eva doSaH / tadayaM saMkSepa:--- 10 yatra kiJcidvitasaMzaye sphuratyatAttvikaM tatkimathApi tAttvikam // atAttvikaM cet sa bhavedviparyayaH paratra pakSe punarasya mAnatA // 132 // tanna saMzayaH ko'pi vicAryamANaH pratItipaddhatimadhyArohatIti / __ AH kuNThavarya tadimAmalIkavAcAlatAM kalayatA'tra // ___ udvejitA nitAntaM bhavatA mano'nabhijJena // 133 // yataH saMzayaH sakalapANinAmanavAsthitAnekakoTisaMsparzipratipattyAtmakatvena svAtmasaMvedyo vartate sa ca dhammiviSayo dharmaviSayo vA bhavatu kimebhirapramANamUlairgajavikalpakalpairvikalpairasya svarUpamapahotuM pAryate / tathAhi kazcidbhautaH kutarkamukharabaTharakhaiNDikakuDambakAdikalako lAhalAkarNanamAtravAtUlaH kathamapi nRpatimandiradvAramupAgataH prathama20 jaladharanIrandhradhArAdhoraNIdhautasamudbhurAJjanagirizRGgasodaraM sapadi vida litakundakalikAvadAtadantamuzaladvitayaramaNIyamanugalavigaladaviralamadajalAkulakapolasthalamamandamandaronmathyamAnamahAmbhodhidhvanigabhIragarjitabhUrjitaprabhaJjanapreryamANadhvajapaTaprAntapracalatkarNatAlamantarAlasthUlacalanacatuSTayapratiSThitamanavarataparicalatprabalasuNDAdaNDaDAmaramanatinikaTaniSaNNa 1 'khaDika' iti ma. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 14] syAdvAdaratnAkarasahitaH / nirantarabhayaGkarahuGkAramukharamahAmAtrapradIyamAnasthUlakavalakavalanAvyAkulaM madakalamavalokya vikalpayati kimidamandhakAranikuramba mUlakAn kavalayati, kiM vA vArivAho'yaM balAkAvAn varSati garjati ca / yadvA bAndhavo'yaM 'rAjadvAre smazAne ca yastiSThati sa bAndhavaH' iti paramAcAryavacanAt / athavA yo'yamAsannamedinIpRSThaprati- 5 SThAyI puruSastasya cchAyeyaM styAnIbhUteti / ___ dUSayati ca / nAdyaH pakSo'ndhakArasya sUrpayugalaprasphoTanAbhAvAt / nApi dvitIyaH, stanayitnoH stambhacatuSTayAbhAvAt / nApi tRtIyaH, bandhorasmadarzananibandhanalaguDabhramaNAsambhavAt / nApi turIyaH, na hi naraziraHzatodviraNanigaraNaM sambhavati chAyAyAH / tato na kiJcideta- 10 diti / na caitAvatA mataGgajasvabhAvo vyAvarttate / evaM dharmAdivikalpai. rapi na sandehasvarUpaM vyaavrtte| pratyakSapratipannasyApi padArthasvarUpasyApalApe sukhaduHkhAderapyapalApaH prasajyeta / kathaM ca dhammiviSayo dharmaviSayo vetyAdipraznasamutpAdakasandehamedinIdharazikharasamadhirUDha evArya saMzayaM nirAkuryAnno cedAkulaprajJaH / athotpattikAraNAbhAvAdasAdhAraNa- " svarUpAbhAvAdviSayAbhAvAcca saMzayaH pratikSipyate / tadasat / tadutpattikAraNasya sAdhakabAdhakapramANAbhAvalakSaNasya sadbhAvAt / anavasthitAnekakoTisaMsparzipratipattilakSaNasyAsAdhAraNasvarUpasya saMzaye vidymaantvaat| proktanidarzaneSu saMzayaviSayasya spaSTaM darzitatvAcca / tatazca-- yasmAjanmanimittamasya sughaTaM yasmAdasAdhAraNaM rUpaM samyagamukhyavizvaviditaM yukto'sya yagocaraH / yasmAdapyanuyogamatra kuruSe tvaM saMzayAnaH sakhe tasmAdeSa nijaM svarUpamayatAM niHsaMzayaH saMzayaH // 134 // 13 // atha kramAyAtamanadhyavasAyaM sAdhayannAhakimityAlocanamAtramanadhyavasAya iti // 14 // 25 kimityAlocanamAtraM aspaSTaviziSTavizeSajJAnamAtram / kimityAha / 10 "Aho Shrut Gyanam" Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 1 sU. 14 anadhyavasAyastRtIyaH samAropabhedaH adhyavasAyAdvizeSollekhijJAnAdanya iti kRtvA // 14 // udAharaNamAha-- yathA gacchattRNasparzajJAnamiti // 15 // '5 gacchato vrajataH sataH pramAtustRNasparzaviSayaM jJAnaM tRNasparzajJAnama nyatrAsaktacittatvAdevaMjAtIyakamevanAmakamidaM vattvityAdivizeSAnullekhi kimapi mayA spRSTamityAlocanamAtramityarthaH / etadudAharaNadizA bAparo'pi pratyakSayogyaviSayazcAnadhyavasAyo'vaseyaH / tadyathA, maJjuguJjanasubhagabhaGgAvalIvalayitakapolapAlisalIlaparicalanmadakalacakravAle kharakhurazikharasamutkhAtakSoNitalaturaganikurambe'naNumaNikiGkaNIkANaramaNIyavaijayantIvisaraprasAdhitasyandanakadambake karatalakalitanizitataravArivArivisarasampattipattisaGghAte gate'pi prasiddha vacana kAzyapIpatau ko'pyanena pathA gata iti jJAnamAtravyAsaGgAdanullikhitavizeSa pratyakSayogyavi. Sayo'nadhyavasAyaH / tathA nAlikeradvIpavAsinaH kasyacidaparijJAtagojA. 15 tIyasya puMso dezAntaramAyAtasya kecana vananikuJje sAsnAmAtradarzanAta sAmAnyena piNDamAtramanumAya ko nu khalvatra pradeze prANI syAditi jAtivizeSAnullekhi jJAnaM parokSaviSayo'nadhyavasAyaH / nanvayamanadhyava. sAyaH saMzayAnna viziSyate / vizeSAnavadhAraNAtmakatvAditi na tarka NIyam / svarUpabhedAt / anavasthitAnekakoTisaMsparzitvaM hi saMzayasya 2. svarUpaM sarvathA koTyasaMsparzitvaM cAnadhyavasAyasyati mahAnanayorbhedaH / so'yamanadhyavasAyaH samyagmedaprabhedato'bhihitaH // vyavasAyagrahaNena pramANasUtre nirasto yaH // 135 // evaM ca----- saMzayaviparyayA'nadhyavasAyAtmA sphuTaM samAropaH // eSa trividho'pyuktaH ziSyavyutpattisiddhayartham // 136 // 1 vairi' iti pa. pustake paatthH| "Aho Shrut Gyanam" Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 15] syAdvAdaratnAkarasahitaH . nanu viparyayAdistriprakAraH samAropaH prarUApitastatra viparyayasya tAvasamAropatvaM pratItamevAtasmi~stadgRhasvarUpatvAt / saMzayasya punaH kathaM tadyokSyate tadvilakSaNatvAditi / tadasat / tadvilakSaNatvasyAsiddheH saMzayo'pyatasminnanavasthitAnekAMzavikale sthANyAdivastuni tadgrAhitayA pravartata ityatasmiMstadgrahasvarUpatvAdbhavatyeva samAropaH / . anavasthitAnekakoTisaMsparzitvavizeSeNa punarekakoTisaMsparzino viparyayAdbhinnatayA'sau sUtritaH / nanvanadhyavasAyasya tarhi kathaM samAroparUpatA sa hi vastveva na bhavati kuto'tasmiMstadgrahasvarUpam / abhihitaM cAsyAvastutvaM bhaTTena 'vastutvAdvividhasyeha sambhavo duSTakAraNAt' iti saMzayaviparyayayoreva vastutvamabhidhatA / tadasat / yataH kuto'syAva- 10 stutvamucyate / samyagjJAnAnutpattirUpatayA tadabhAvasvabhAvatvAditi cet tarhi saMzayaviparyayayorapi tatprApnoti / tayorapi yathArthavyavasAyAsvabhAvatvAt / tayoranekAMzAnavasthitapratibhAsaviparItAkArAdhyavasAyasvarUpatvAdvastusvarUpatve'kiJcitkaravedanarUpatvAdanadhyavasAyasya kathamavastutvam / tasya sakalasya svabhAvazUnyatvena kathamapramANavizeSatvaM pramANa 15 na bhavatItyapramANamiti / pramANapratiSedhamAtreNeti cet / nanu ko'sya pramANapratiSedhasthAdhAro yatra pratItiH syAt / vikalpamAtramiti cet tarhi vikalpamAtramidaM pramANaM na bhavatIti prAptam / puruSo'yaM brAhmaNo na bhavatIti yathA / tatazca nAvasturUpatvamanadhyavasAyasya / brAhmaNaviviktapuruSamAtravat pramANatvaviviktavikalpamAtrasya vastutvasiddheH / 20 kiJca na vikalpamAtrasyAnadhyavasAyatvenApramANatvaM yuktam / tasyA- .... dhyavasAyasAmAnyarUpatvAt / saMvedanamAtramakiJcitkaraM pramANatvaniSedhAdhikaraNamiti cet tarhi pramANapratiSedhamAtreNApi vastveva saMvedanarUpamAzrIyate nAnadhyavasAyasyAvastusvabhAvatA / athAyamastu vastu tathApi kathamastha samAropatvamatasmistadhyavasAyasya tallakSaNasyAbhAvAditi 25 1'hi' ityadhika pa. pustake / "Aho Shrut Gyanam" Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 15 cet / evametanmukhyavRttyA / upacAravRttyA tu samAropatvamasyAdriyAmahe / tathAhi yathA gogatajADyamAndyAdiguNasadRzajADyamAnyAdiguNayogAdvAhIke gotvaM gozabdazvopacaryate gaurvAhIka ityevaM tathA viparyayasaMzayalakSaNasamAropasamAzritAyathArthaparicchedakatvalakSaNaguNasadRzAyathArthaparicchedakatvaguNayogAdanadhyavasAye'pi samAropatvaM smaaropshbdshvopcyte| samAropo'nadhyavasAya ityevaM mukhyenArthena saha sAdRzyamatra sambandhaH / viparyayasaMzayAbhyAM bhede'pyasya tApyapratItizcopacAraprayojanamiti / evaM ca- mukhyArthasya ca bAdhe tadyoga prayojane ca sati // siddho'nadhyavasAyopyupacArAdiha samAropaH // 137 // 15 // atha pramANasUtropAttaM parazabdaM vyAkhyAnayannAha ---- jJAnAdanyo'rthaH para iti // 16 / / . jJAnAt grAhakAt sakAzAdanyo grAhyatayA pRthagbhUto'cetanaH sace tano vA'rtho'rthakriyArthibhiraryamAnaH kumbhAdiH / kimityAha para iti / 15 atra jJAnavAdinaH pratyavatiSThante / vijJaptimAtrAtparamasti tattvaM jJAnavAdimataparIkSaNam / na mAnasiddhaM paranAmadheyam // tataH kathaM tabyavasAthibodha pare pramANaM parikIrttayanti / / 138 / 20 tathA cAyaM vizvasya vijJaptimAtratAprasAdhanaguNaH prayogaH / yayoH saho palambhaniyamastayorabhedo yathA taimirikopalabhyamAnamRgAGkamaNDalayoH / sahopalambhaniyamazca jJAnArthayoriti vyApakaviruddhopalabdhiH / bhede hi niyamena sahopalambho na dRSTo yathA stambhakumbhayoH evaM ca sati bhedaH sahopalambhAniyamena vyAptastadviruddhazca sahopalambhaniyamo dRzyamAnaH svaviruddhaM 1 'prasAdhanAnuguNaH' iti pa. ma. pustakayoH pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 16] syAdvAdaratnAkarasahitaH sahopalambhAniyamaM nivartayati / sahopalambhAniyamazca nivartamAnaH svavyApyaM bhedaM nivartayati / tasmAdayaM heturvipakSAdbhedAt svaviruddhasahopalambhAniyamavyAptAnnivartamAno rAzyantarAbhAvAdabheda evAvatiSThate ityavinAbhAvasiddhiH / taduktam 'sahopalambhaniyamAdabhedo nIlataddhiyoH' iti / tathA prakAzante bhAvA yacca prakAzate tadvijJaptimAtraM yathA sukhAdikamiti / 5 tathA yadyena vedanena vedyate tattato na bhidyate yathA vedanasya svarUpaM vedyante ca vedanena nIlAdayaH / bhede hi jJAnenaiSAM vedyatvaM na syAt / tAdAmyasya niyamahetorabhAvAt / tadutpattestu cakSurAdibhirvyabhicAritvAt / anyenAnyasyAsambaddhasya vedyatve cAtiprasaGgAditi bhede niyamahetoH sambandhasya vyApakasyAnupalabdhyA bhedAdvipakSAt vyAvarttamAnaM vedyatvamabhe- 10 dena vyApyata iti hetoH pratibandhasiddhiH / etaiH kalaGkavikalaiH kathitaiH pramANe__AnArthayobhidi haThena nirAkRtAyAm / / sadyoginIva satatAtmakRtaprakAzA vijJaptireva bata rAjati jIvaloke // 139 // atha brUyAdarthAkAro grAhyatvenaiva pratIyate bodhAkArastu grAhakatvenaiveti kathamanayaurekyaM, ekatve vyatyayenApi tayoH pratibhAsastasmAdbhinna eva jJAnAdartha iti / zrutaM mayedaM yadutAnya eva saMvedanAdartha iti tvaduktam / / ayuktametatparamArthato dhIryagrAhakagrAhyatayA vimuktA // 140 // 20 tathApratItivyavasthA punaranAdyupaplavavAsanAsAmarthyAdevopapadyate / taduktam 'avedyavedakAkArA yathA bhrAntairnirIkSyate / vibhaktalakSaNagrAhyagrAhakAkAraviplavA // 1 // tathA kRtavyavastheyaM kezAdijJAnabhedavat / yadA tadA na sannodyagrAhyagrAhakalakSaNA' // 2 // iti 25 1 dharmakIrtikRtapramANasamuccaye prathame bhaage| "Aho Shrut Gyanam" Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU.16 anayorarthaH svarUpeNAvidyamAnavedyavedakAkArA'pi buddhiryathA bhrAntairvyavahartRbhirnirIkSyate / tathaiva kRtavyavastheyaM vyavadviyate / taistu bhrAntairiyaM vibhaktalakSaNagrAhyagrAhakAkAraviplavA nirIkSyate vibhakta lakSaNau grAhyagrAhakAkArAveva viplavo yasyAH sA tathoktA / kimiva .5 kezAdijJAnabhedavat / yathA timirAdyupaplutAkSANAM na vidyamAnA eva kezAdayo bodhAdbhinnAH pratibhAnti tadvannIlAzrayo'pIti / yathA'yamavidyAnibandhana eva buddheH pravibhAgastadayaM na sannodyagrAhyagrAhakalakSaNA, sannodye paryanuyojye grAhyagrAhakalakSaNe yasyAH sA tathA na bhavati / na yavidyAsamAropitAkAraH paryanuyogamahatIti / tadevaM buddhivyatirikta10 grAhyagrAhakAsambhavAdbuddhirevAnAdivAsanAvazAdanekAkArA pratibhAsate / taduktam'nAnyo'nubhAvyo buddhyAsti tasyA nAnubhavo'paraH / grAhyagrAhakavaidhuryAt svayaM saiva prakAzate' // iti svavyatiriktagrAhyagrAhakavirahAdbuddhiH svayamevAtmasvarUpaprakAzikA 15 prakAzavaditi samudAyArthaH / nanu jJAne nIlAthAkArasya kAdAcitka syAnyathA'nupapadyamAnatvAt tatprasiddhaye tadAkAro'rthaH parikalpyaH / tadapyasat / vAsanAsAmarthyAdeva jJAne tthaabhuutsyaakaarsyotpttiito'rthsdbhaavprsiddhiH| arthAcca tathAbhUtajJAnAkArabhavasvIkAre svapnendra jAlagandharvanagarAdijJAne tabhAvaH myAt / / tathAhi-- 20 guJjanmaGghamRdaGgasaGgisubhagagrAmAbhirAmaM kaNat vINAveNupikasvaradhvanilasallAsyaM ca satprekSaNam / svapne kazcana kautukavyatikaravyAkSiptacittaH sphuTaM pazyatyasti na vastu yadviracayejjJAne tadA svAkRtim // 14 // 1 yataH' iti bha. pustake pAThaH / 2 dharmakIrtikRtapramANavinizcaye prthmbhaage| 3 'vika' iti pa. pustake pAThaH / / "Aho Shrut Gyanam" Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 16] syAdvAdaratnAkarasahitaH tato jJAnAbhAve grAhyAkArasyAnupalambhAt tadbhAve copalambhAdanvayavyatirekAbhyAM jJAnasyaivAyamavasIyate / / etairitthaM pratihataparapreryapujaiH pramANaiH siddhaM santaH sapadi sakalaM vastu vijJaptimAtram / sarvAH sampratyakhilaviduSAM tarkagoSThISu tasmAt . manye prAptAH smaraNapadavIM bAhyabhAvapratiSThAH / / 142 / / itthaM bodhamprati hi vimukhaM kiJciduccArya bAhya __vastudveSTA kathayatitarAM tAttvikaM jJaptimAtram / nindAmajJastadanu tanute sarvavidvatsabhAnAM bhoH prekSadhvaM tadidamasamaM dhASTametasya sabhyAH // 143 // 10 tathAhi yayoH sahopalambha ityAdAvabhedaH satoH sadasatorvA siSAyiSitaH / yadi satostadApyabhedaH / kimaikyamabhinnajAtIyatvam, bhedapratiSedhamAtraM vA vivakSitaM, AdyapakSe pakSaikadezasyAnumAnabAdhA / tathAhi nIladhavalAdiparasparaviruddhAkArAvagAhi citrajJAnamanubhUyate, nirvivAdaM ca tadekamevepyate tadvadyAstu nIladhavalAdyAkArAH parasparaviro- 15 dhitvAdbhinnA evAbhyupagantavyAH / evaM ca yadekaM na tadanekairekyamanubhavati / yathA ghaTasvarUpaM paTazakaTAdibhiH ! eka ca nIladhavalAdyAkArAvagAhicitrajJAnaM tatkathaM nIlAdibhiranekAkArairaikyamanubhavet / jJAnena sAkamaikyAmAre ca / teSAmartharUpataiveti / sakalajJAnArtharUpapakSAnta:patitayozcitrajJAnatadviSaya- 20 nIladhabalAdyarthayoraikyAsiddheH pakSaikadezasmAnumAnabAdhA spaSTaiva / tathA ca vivAdApannaM jJAnamarthAtpRthag jJAnatvAnnIladhavalAdyAkAragocaraikacitrajJAnavaditi sarvajJAnAnAmarthAtpRthaktvasiddheH pakSasyApyanumAnabAdhA / __ atha bAhyasyaiva viruddhadharmAdhyAsAjhedastathAtve'pi tasyAbhede'rthakriyANAM . cetanapravRttInAM ca sakaraprasaGgAdvivecanAnupapattiprasAcca / na tu vijJA- 25 "Aho Shrut Gyanam" Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 16 nasya na hi tasyArthakriyAdhInaM sattvamapi tu pratibhAsamAtrAdhInam / nApi tatrArthakriyArthinaH kAcitpravRttiH, svarasavAhivijJAnapravAhAtiritAyA arthakriyAyAstadarthinazcAbhAvAt / vivecanAbhAvazcAtra paramo nirvAhaH svasaMviditarUpatvAditi cet / tatkimaGga pariNatazAnterAzramapadamiva vijJAnamAsAdya vyAlanakulAdInAmiva nIladhavalAdInAM zAzvatikavirodhaparityAgo nibhRtavirodhAnAM tatphalaparityAgo vA / na tAvat prathamaH pakSaH / parasparaniSedhavidhinAntarIyakayorvidhiniSedhayovirodhocchedaprasaGgAt / na caivamastvityuttare'pi virodhocchedaH / vidhiniSe dhayoH parasparaniSedhavidhinAntarIyakatAyAH kathamapyanativRttestAvanmAtra1. zarIratvAcca virodhasya / tatsiddhireva ca bhedasiddhiH / ata eva ca na dvitIyo vikalpaH / yastu bAhye viruddhadharmAdhyAsAdbhedasAdhyasAdhanAya tathAtve'pi tasyAbhede'rthakriyANAmityAdibAdhakopanyAsaH kRtaH / so'pi na pezalaH / yato viruddhadharmAdhyAsasya bhedasAdhakatve siddhe satyarthakriyANAM bhedasiddhestatsaGkaraprasaGgo bAdhakaH setsyati tatsaGkaraprasaGge ca bAMdhake 15 siddhe sati viruddhadharmAdhyAsasya bhedasAdhakatvaM setsyatItyanyo'nyasaMzrayo doSaH / anyacca yathA bAhye'rthakriyAsaMkaraH prasajyata iti daNDastathA jJAne'pi pratibhAsasaGkaraH prasajyata iti daNDaH / nanu pratibhAsasAGkaryaniyamo'siddho nIlapItAdeH sahApi kvacitpratibhAsadarzanAditi cet / manu na sahApratibhAsamasAGkayaM brUmaH / kintu nIlasyaiva pItatvena pItasyaiva 20 nIlatvenApratibhAsaM pararUpatvenApratibhAsam / pararUpApratibhAsa eva ca mUlaM sarvavirodhAnAm / anyathopalambhAnupalambhayorapyasAkaryasyAsiddhireva / vizeSAbhAvAt / etena vivecanAbhAvazcAtra paramo nirvAha ityapi nirastam / AkArayorasambhedena vedanasyaiva vivecanatvAt / api cArthasaMvidoH saha darzanamupetyaikatvaikAntaM sAdhayato'sya durnivAraH 25 svvcnvirodhaavtaarH| svoktasya dharmibhedavacanasya hetudRSTAntabhedavacanasya caikatvaikAntavacanena virodhAt ekatvaikAntavacanasya ca tadbhedavacanena "Aho Shrut Gyanam" Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 16] syAdvAdaratnAkarasahitaH vyAghAtaH / tathA vijJAnavAdino'prasiddhavizeSyatvaM pratijJAdoSaH / nIlataddhiyorvizeSyayoH svayamaniSTeH / tasmAnna satoraikyamabhedaH / nApyabhinnajAtIyatvam / taddhi sarvathA kathAJcidvA syAt / na tAvatsarvathA / tathAlve hi tayovitatatRSNApanodAya nadodakamanveSayatastadanAsAdane nadodakasaMvedane'pi durnivArA pravRttirjanasya / na cAsya tasminnantaH- 5 sthite pravRttiH paridRzyate / bahirmukhameva tasyAH sandarzanAt / nApi kathaJcit / siddhasAdhyatApatteH / sattvajJeyatvAdibheiAnArthayorabhinnajAtIyatvasyAsmAkamabhipretatvAt / kiJcAbhinnajAtIyatve aikye vA sAdhye vivakSite kathaM sahopalambhaniyamasya vyApakaviruddhopalabdhitvaM syAdanupalabdhInAM niSedhasAdhakatvena samAnatvAt / / atha bhedapratiSedhamAnaM sAdhyo'rthaH / so'pyasAdhIyAn / yadi hi . satovastudvayasya bhedo na bhavettatra ca dvivacanobhedapratiSedhaH satorvA sadasatoveti vipAdAnameva kathamupapadyeta / nApi sadasatorabhedaH lpya khnnddnm| sAdhyaH / yato'saditi satsadRzaM kiJcidamidhIyate / satpratiSedhamAtraM vA / nAdyaH pakSaH / satsadRzasya kasyacida- 15 sattvAt / sadrUpaM hi vijJAnamabhyupagataM tatsadRzaM tu kiM nAma vijJAnamAtravAdinaH syAt / atha satpratiSedhamAtramasacchavAbhidheyam / tarhi tasya satazca parasparamabhedasAdhane jJAnAjJAnAbhAvayorapyabhedasAdhanaprasaktyA jJAnasyApyabhAvaprasaGgaH / kiJca jJAnaM sadarthazcAsanniti bhavato'trAbhiprAya arthasya cAsattvamadyApyasiddhamiti kathapasadrUpasyArthasya dharmitvam / athai- 20 kAnekasvabhAvAyogAdarthasyAsattvaM siddhameva / na caikAnekasvabhAvAyogo'syAsiddhaH / tathAhi yadyayamekarUpastarhi pratyAsannadUravartinAM spaSTAspaSTapratibhAsabhedo na bhavet / athAnekarUpastadA paramANuzo bhedAnna kasyacidekasya spaSTatvenAspaSTatvena vA sthUlasya pratibhAsaH syAditi cet / tarhi tata eva jJAnamAtravAdasyApyasiddheH kRtaM prakRtena prakRtizyAmalAndhra- 25 lalanAkapolasthalopakalpitakazmIrajapatrabhaGgAyamAnenAnumAnena / kiM "Aho Shrut Gyanam" Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 1 sU. 16 ca yadyapyekAnekasvabhAvayorvastvaM nyabhAvastathA'pi kathaJcidekAne kAkhyasya svabhAvAntarasya tatra sambhavAtsattvaM na viruddhadhate / tenaiva tasya vyAptatvAt / atha sattvaM niravayavatvaM ca sAvayavatvena pratibhAsamAnAnnIlAdeH sthUlAdyAvartamAnaM sattvaM nivartayatIti varNyate / natu niravayavaM para5 mANuparyantaM tAvannAvabhAsate yatpunaH katipayaparamANupracayAtmakaM pratibhAsate tatsakalaM sAvayavaM tatazca yanna pratibhAti tatsat yattu pratibhAti tadasadityatizaya zucivAdavAtUlabrAhmaNasyAzucilakSaNamiva tavApatitam / vijJAnaM niravayavaM sadupalabdhamiti cet / naitadasti / vijJAnasyApi sapradezAdAtmanaH kathaJcidabhinnatvena niravayavatvAsiddheH / tanna sada10 satorapyabhedaH sAdhanIyaH / pratyakSaviruddhazcAtrAnumAne pakSaH / tathAhi jJAnasya vicchinArthagrAhitvenAnubhUyamAnatvAdarthajJAnayorbhedameva svasaMvedanapratyakSamupasthApayati / athAsatya eva bhedo'la parisphuratIti kathametadviruddhatA pakSasya syAt / tadasat / hetoranaikAntikatvaprasakteH / tathAhi bhedasya jJAnena sahopalambhaniyamaH samasti sa cAsau jJAnAdabhinnaH / 15 bhedasyAsatyasya satyena jJAnenAmedAyogAt / bhedo na pratibhAsata eveti cet / evaM tarhi vizvajanapratItivirodhaH spaSTaH / jJAnArthayorabheda iti ca svavacanavirodhaH sahopalambhaniyamahetvasiddhizca / nahi bhedApratibhAse sahArthaH kathamapi vyavasthApayituM pAryate / kathaM ca bhedApratibhAse pakSAdipravibhAgo bhavet / kaM ca bodhayituM pravRtto'si kimarthaM ca anva20 yavyatirekApratItau kiJca hetorbalam / kutazca vipratipattiH kIdRzI veti / vikalpArUDha eva bhedo vyavahArAGgaM nAnubhavArUDha iti cet / nanvasAvapi satyo'satyo vA tatra pratibhAsate / Adye kalpe kathamarthapratikSepaH / dvitIye tu hetoranaikAntikamuktameva / asatyapi bhede tagocaro vyavahAro vikalpena janyata iti cet maivam / vyavahAro'pi yadyajJAna 154 ' 1 vastunyabhAva ' iti pa. pustake pAThaH / 2 ' pratibhAseta ' iti pa. pustake pATha: / " Aho Shrut Gyanam". Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari.1 sU. 16] syAdvAdaratnAkarasahitaH / rUpaH kathamasaMstena janyatAm / jhAnarUpazcetkathaM niyAmakaM vinA tadviSayaH / svakAraNasAmarthyAditi cet / so'yaM vyavahArarUpajJAnAlIkabhedayorniyAmakAntarAbhAve'pi kAraNasAmarthyamAzritya viSayaviSayibhAvamicchati na tvanubhavAnubhAvyayoriti kSIraM vihAya sauvIre ratirarocakagrastasya / vikalpAkAra eva bheda iti cet / yadyasanne- 5 vAsau, kathaM vikalpAkAraH tadAkArazcetkathamasanneveti paribhAvyatAm / astu tarhi bhedaH sanneveti cet / nanvadvayadarzi cedvijJAnaM kathaM bhedaprathA / AkAradvayadarzi cet ____kathamekaM sattadvayAtmakam / citrAkAramiti vijJAnamayadarzi AkAradvayadarzi yeti vicAraH / cet / citramapyekamanekaM veti vikalpagilita- 10 meva tava pazyata: / AkArANAmanekatve hi ka nAmaikavijJAnatAdAtmyameSAm / vijJAnasyApi yAvadAkAramanekatve ka citrAkArasaMvedanam / svasvamAtramamatvAt / ekatve tvAkArANAM ka bhedapratItiH syAt / nirAkariSyate ca savistaraM purastAccitrajJAnamiti / sahopalambho'pi kiM yugapadupalambhaH krameNopalambhAbhAvaH ekopalambho 15 vA'bhipreto yasya niyamo hetuH syAt / yadi yugapadupalambhastadA buddhajJAnena vyabhicArI hetuH / tathAhi yahuddhasya jJeyaM santAnAntara. cittaM tasya buddhajJAnasya ca sahopalambhaniyamo'sti / santAnAntaracittopalambhamantareNa buddhajJAnasya kadAcidanupalambhAt / na ca tasya tena sahAbhedaH / atra dharmottarAnusArI samAdhatte / nAyaM vybhicaarshctursrH| 20 buddhajJAne yugapadupalambhaniyamasyaivAsambhavAt / yo hi jJAnopalambha eva jJeyopalambho jJeyopalambha eva jJAnopalambhaH sa yugapadupalambhaniyamo'bhidhIyate / na cAyamIhazo buddhajJAne sambhavati / pRthak santAnAntaraiH svacittasaMvedanAt / tadetadaramaNIyam / evaM pksskdeshaasiddhtaaprskteH| ekasminnahamahamikayA bahubhirupyupalabhyamAne mRgAGkamaNDale yathoktarUpe 25 yugapattadupalammaniyamasyAsambhavAt / na khalu devadattamRgAGkamaNDalajJAno "Aho Shrut Gyanam" Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayattattvA lokAlaGkAraH [ pari. 1 sU. 16 palambha eva mRgAGkamaNDalopalambhaH / yajJadattAdimRgAGkamaNDalajJAnopalambhasyApi tvanmate mRgAGkamaNDalopalambhasvabhAvatvAt / atha sarva eva devadattAdayaH svajJAnAMzameva pazyanti na punarekaM mRgAGkAdikaM bahistviti / tadetat kUrpare guDoyitaM varttate / bAhyArthabhAvasyAdyApyasiddheH / 5 tatsiddhirhi sahopalambhaniyamAdeva abhidhIyate tatra cetaretarAzrayatvam / prativAdyasiddhazcAyaM hetuH / na khalu ya eva jJAnopalambhaH sa eva jJeyopalambho ya eva ca jJeyopalambhaH sa eva jJAnopalambha iti jainAnAmabhyupagamaH / jJAnasya kartuH svopalambhakriyAtaH sakAzAdvahirvastUpalambhakriyayoH kathaJcidbhinnatvena tairabhyupagamAt / ekakartRkANAmapi hi 20 kriyANAM viSayabhedAdbhedo'vazyamAzrayaNIyo'parathaikadevadatta vidhIyamAnatilapAkataNDulapAkayorapyeka prasaGgaH / evaM ca jJAnopalambhasya jJAnaviSayatvAt jJeyopalambhasya ca jJeyaviSayatvAt viSayabhedavyavasthitestayorbheda eva svIkarttavyaH / jJAnAtpRthagbhUtasya jJeyasyAsattvAt viSayabhedo'siddha eveti cet / na tathAbhUtajJeyAsattvamanorathamahAdhurAyA 15 vivAdapaGkanimane sati sahopalambhaniyame kenApi voDhumazakyatvAt / tanna jJAnopalambha evetyAdidharmottaroktavyabhicAraparihAraH pezalaH / anyastvevaM vyabhicAraparihAramAha / yadi sugatacittena jJeyacittAnAM grAhyagrAhakabhAvo bhavettadA tatra yugapadupalambhasahopalambhasya vistarazaH niyamasadbhAve'pyabhedAbhAvAdbhavevyabhicAro na caivam / khaNDanam / sarvAvara viyena grAhyagrAhakAkArakalaGkavikalatvAdbhagavaccittasya / taduktaM " grAhyaM na tasya grahaNaM na tena jJAnAntaragrAhyatayA'pi zUnyam" iti / tadasundaram | yadi hi santAnAntaraiH sugatasaMvedanasya grAhyagrAhakabhAvo nAsti tadA kathaM tasya santAnAntarasaMvittiH / ko nAmAbhyupaiti bhagavataH santAnAntarasaMvedanamiti cet / tarhi katha 156 20 1 kUrpare guDAbhAve'pi guDabudhyA lihanti bAlAstadvat / 2 iti pa. ma. pustakayoH pAThaH / " Aho Shrut Gyanam". 6 ekatvaprasaGga * Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 16} syAdvAdaratnAkarasahitaH / masyAptatA syAt / galitasakalamalapaTalatvenAtyantavizuddhatvAditi cet / nanu vizuddhatvamapi kiM kurvadAptatAyAM nimittam / parArthaM sampAdayaditi cet / kathaM parApratipattau tadarthasampAdanaM nAma / tathApi tatsampAdane kautaskutaH prayojanapratiniyamaH 1 acintyayA tu zaktyA kayAcittena parapratipattau nIlAdirapi grAhyagrAhakabhAvaM vinai- 5 vAsmadAdibhistAdRzazaktisadbhAvAt grahISyata iti svarUpAsiddhaH sahopalambhaniyamaH sugatasyaivaitAdRzazaktisadbhAvo nAsmadAderityayaM tu zapathamAtrazaraNAnAmullApaH / etena yadAha kamalazIla: "sarvArthakAritvAttu sarvajJa iSyata" iti tadapyapAstamiti / nAyamapyanaikAntikatvakuTTanaprakAraH / yastu sarvajJaH santAnAntaraM vA nepyate 10 tatkathaM vyabhicAra iti vyabhicAraparihAramAha / sa kevalaM vilakSIbhUtaH pralapati / zUnyatAvAdasyaivaM prasaGgAttasya ca purastAtparAkariSyamANatvAdvijJaptimAtrAbhyupagamavirodhAcca / tathA na tAthAgata tattvatastvayA tathAgatazcetsakalajJa iSyate / pramANabhUtAya jagaddhitaiSiNe iti sphuTa tarhi sa saMstutaH katham // 144 // 15 advaitasiddhayAdiSu saMstuto'sau dignAgamukhyairapi kiM mahadbhiH / matirna teSAmasati stavAya pravarttate yadvilasadvivekA // 145 // vicArya muJcanti vipazcitaste tamityadoSo'yamudIritazcet / / nanvasya pazcAdapi heyatAyAM yuktaM puraivezvaravatprahANam // 146 // saMvedanAdvaitamathApi tattvaM tathAtathA te bata saMstuvanti / alIkametanna yadasti tatra zrotRstutistutyaphalAdibhAvaH // 147 // kRttikAbhizca vyabhicAraH prakRtahetau / tathA hi tAsu yugapadupalambhaniyamo'sti na cAbhedaH tadbhedasya sarvAvisaMvAdena prasiddhatvAt / 1 'sugatasyaiva tAdRza' iti bha. pustake paatthH| 2 nyAyabindupUrvapakSasaMkSepAkhyAyA nyAyavinduTIkAyAH praNetA kamalazIlo bauddhAcAryaH / aizavIya 750 samasamaye prAdurabhUt / 3 ayamadvaitasiddhigrantho diGnAgapraNIto grAhyo na tu madhusUdanapraNItaH madhusUdanasya vAdidevasUreH pazcAdbhAvitvAt / "Aho Shrut Gyanam" Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 1 sU. 16 7 yathA ca vicArayataH kRttikAnAM vivekenopalambhastathA jJAnArthayorapi / viruddhazvAyam / ime munimatallike saha samAgate mahAn ' ityAdau yugapadarthasya sahazabdasya bhede satyevopalambhAt / atha manuSyaizranterabhinnamapi bAhyaM jJAnAdbhedenAvasIyate tadapekSayA yugapadupalambha 5 ityucyate dvicandropalambhavat / vastusthityA tvekasyaivopalambha iti / tadasat / bhinnenAropitAkAreNa vastubhUtasyAkArasyAbhedasAdhanavirodhAt / na hyAropitapItAkAreNa zaGkharUpasyAbhedaH sambhavati / tadAnImeva narAntaraistasya zvetAkArasyaivopalambhAt / siddhe cAbhede vyavasAyasya bhrAntatvaM siddhayenna cAsAvadyApi siddhaH / yattu dharmottaraH prAha / ana20 yozca yathAbhAvAsaGkalpitabheda yostAttviko bhedo nAstItyucyate tataH kalpitabhedanibandhanaH sahazabdaprayoga iti ko virodha iti / tadapi vikalpArUDha eva bhedo vyavahArAGgamityAdyAzaMkya nanvasAvapi satyo'satyo vetyAdinA'traiva tattvatastiraskRtam / krameNopalambhAbhAvastu sahopalambho'siddhaH kramopalambhAbhAvamAtrasya tucchasya vAdiprativAdinora15 pratItatvAt / kiM ca krameNopalambhAbhAvamAtrAdabheda ekatvaM sAdhyate bhedAbhAvo vA nAdyaH pakSaH / bhAvAbhAvayostAdAtmyatadutpattilakSaNasamba ndhAbhAvato gamyagamakabhAvAyogAt / dvitIya vikalpe'pyabhAvasvabhAvatvAtsAdhyasAdhanayoH sambandhAbhAvAnna gamyagamakabhAvastAdAtmyatadutpattyAva bhAvasvabhAvapratiniyamAt iSTasiddhyabhAvazca / siddhe'pi bhedapratiSedhe 20 vijJaptimAtrasyeSTasyAto'prasiddherbhedapratiSedhamAtre'sya caritArthatvAt / athaikopalambhaH sahopalambhaH / nanu kimekatvenaivopalambha ekopalambhaH syAdekenaiva vA ekasyaiva vaikalolIbhAveekopalambharUpasya sahopala-: mbhasya khnnddnm| naiva vAM / AdyapakSe'siddhatA / dvitIyaSakSe'pi kasyaikenaivopalambho nIlAdestadupalambhasyobhayasya 25 vA / tatrAdyapakSe'siddhiH / tathAhi jalAzayAdiSvanekapuruSadarzanasAdhA1 prazastau munI / matahikA macarcikA prakANDamuddhatahajau / prazastavAcakAnyamUnI tyamaroktaH / 2 ' vA' iti pa. pustake nAsti / "Aho Shrut Gyanam" Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para. 1sU. 16] syAhAdaratnAkarasahitaH .. raNasya nIlotpalAda kenaivopalambhaH / sarveSAmekArthadarzanAt / kiM ca yAvadanyopalambhapratiSedho na kRtastAvannaikenaivopalambho nIlAdeH siddhayati / na ca paropalambhapratiSedhasambhavaH svabhAvaviprakRSTatvAtparacittAnAM tena sandigdhAsiddhatA'pi / svajJAnAMzameva sarve pazyanti natvekaM bahirbahusAdhAraNaM nIlAdIti tvadyApi . svagRhamAnyam / 5 evaM ca na nIlAderekenaivopalambhaH siddhayati / nApi tadupalambhasya / yAvanto hi pramAtArastAvanta upalammA nIlAdeH / na ca teSAmekenaivopalambhaH prAtisvikatvAt / etena nIlatadupalambhayorekenaivopalambha ityaprasiddhamuktam / athaikasyaivopalambha ekopalambhaH / natvayamapyasiddha eva / nIlaM vilokayAmIti nIlatadupalambhayorubhayorapyupa- 10 labhyamAnatvAt / etenaikalolIbhAvenaivopalambhaH sahopalambhaniyamazcitrajJAnAkAravadazakyavivecanatvaM sAdhanamasiddhaM pratipattavyam / antarbahirdezasthatayA vivekena jJAnArthayoH pratIteH / pakSacatuSTaye'pi vA'sminnAyamekArthaH sahazabdaH saGgacchate / tathApratIterabhAvAt / parArthe'numAne vaktubacanaguNadoSAzcintyante iti hi nyAyamudrA / tatazca / paraM pratipAda- 15 yatA'nena sAGketikazabdArthavAdinApi nUnaM pratipadArthakaH zabda upAdeyo'nyathA pratIterabhAvAt / loke nAyamekArthavAcakaH kvacidapi vilokyate / sandigdhavipakSavyAvRttikazca sahopalambhaniyamahetuH / abhedamantareNApi tasya sadbhAvAt / grAhyagrAhakabhAvapratiniyamakRto hi sahopalambhaniyamastathaiva tayoH svahetoH samutpAdAt / evaM ca jJAnenAtmA- 20 rthazca yathA gRhyate tathA'rthenApyAtmArthazca gRhyatAM bhedAvizeSAdityaprakAzanIyameva / na hi jJAnavyatirekeNAnyasya kasyacit grAhakasvabhAvalamasti / yena jJAnAdanyenArthenApyarthasyAtmanazcophlambho bhavet / tasmAtsahopalambhaniyamazca syAdbhedazceti hetorabhedena vyAyasiddhiH / tathA ca svayameva dharmakIrtinA lokAyataM pratyuktaM vArtike, " dehata- 15 __ 1nanvayam ' iti pa. ma. pustakayoH pAThaH / 2 dharmakIrtipraNItaH pramANavArtikakArikAkhyo grantho'sti / . "Aho Shrut Gyanam" Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 1 sU. 16 yorviSayaviSayitayA sahopalambho nAbhedAt " iti / tatkiM bhavato vismRtam / na ca bAhyAbhyupagamena taduktamiti vAcyam / ayuktasyopagamasyApyabhidhAne AcAryasyAnucitavaktRtvaprApteH / adhunApi tu dolAdhirUDhasya prAmAturvidyata eva tena viSayaviSayitayApi sahopalambha5 sambhavAdvayApteranizcayaH / evaM ca sandigdhavipakSavyAvRttikatvam / tathAhi kimayaM viSayaviSayibhAvAtsahopalambhaniyamaH syAdutAbhedAditi / nanu kathaM sandigdhavipakSavyAvRttikatvam / vipakSe bAdhakapramANasya sadbhAvAt / tathA ca dharmakIrttiH " pratibandhakAraNAbhAvAt " iti / rAhula etadvayAkhyAti " pratibandha evaM kAraNaM tasyAbhAvAt " / etaduktaM 10 bhavati / pratibandha eva tAdAtmyalakSaNo mizritAvabhAsasya kAraNaM tadabhAve kAraNAbhAvAtsahopalambhaniyamAbhAvaH syAt / bhede hi na kArya karaNAbhAvavyatirekeNAparaH raH sambandhastasya ca sahopalambhe nimittatve kulAlAdivivekena ghaTAdayo na pratIyeran / ekasAmagryadhInatvAttannimittatve rasAdivivekena rUpAdayo na pratIyeran / pratIyante ca / tato na sambandhAntaraprayuktaM sahasaMvedanam / ata eva pratibandhavAsau kAraNaM ceti pratibandhakAraNaM tasya saMbandhivizeSasya sahavedananimittasya tAdAtmyalakSaNasyAbhAvAdityarthaH / tadetadazobhanam / grAhyagrAhakabhAvasyaiva pratibandhasya jJAnArthayoH sahopalambhaniyama kAraNatvopapatteruktatvAt pratibandhakAraNAbhAvAdityasyAsiddhatvAt / abhidhAsyate ca savistaraM 20 purastAdyathA na tAdAtmyatadutpattI padArthopalambhe nibandhanamiti / dRSTAnto'pi prakRtAnumAne sAdhyazUnyaH / dvitIyacandramasi bhrAntajJAnena bhinnatayA samAropitasvarUpe sudhAMzunA sahAbhedasya sAdhyasyAsaMbhavAditi / evaM ca- 15 160 25 sahopalambhaniyamAdityetatkIrttikIrtitam // nikAraM kamapi prApi proktaprodbalayuktitaH // 148 // 1 satyasudhAMzunA ' iti pa. pustake pAThaH / * "Aho Shrut Gyanam" Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sa. 16] sthAdvAdaratnAkarasahitaH ___ karaNam / yadapi prakAzante bhAvA ityAdi nyagAdi / tatra svataH prakAza ___ mAnatvaM hetutvena vivakSitaM parato vA / svatazceprakAzamAnatvahetorapA ttarhi prativAdino heturasiddhaH / na hi para. nirapekSaprakAzAH kumbhAdayaH kasyacitprasiddhA anyatra mahAmohasantamasasaJcayasamAcchAditavivekaprakAzAdyogAcArIt / / 5 atha prakAzaM parato'bhyupaiSi hetostadA syAnnanu vAdyasiddhiH / na jAtu jIvannavalambate yadvijJAnavAdI parataH prakAzam / / 149 / / viruddhatApi pakSe'smin sAdhanasya vibhAvyate / bhede satyeva parataH prakAzasyopapattitaH // 150 // arthAnAM parataH prakAzanaM na __ athAbhidhIyate hetuH svata eva prakAzanam / 10 sambhavatIti bauddhamatasya na cAsiddhaH prakAzo'yaM parasmAjAyate na yat khaNDanam / // 151 // tathAhi paraH prakAzayan sambaddho'sambaddho gRhIto'gRhIto vA nirvyApAraH savyApAro vA nirAkAraH sAkAro vA bhinnakAlaH samakAlo vA padArthasya prakAzakaH syAt / na tAvadasambaddho'tiprasaGgAt sambaddhazcattAdAtmyena // tadutpattyA vA / yadi tAdAtmyena, tarhi vijJaptirUpatApattyA padArthAnAM siddhaM jJAnAdvaitam / vijJaptervA jaDarUpatApattyA vizvasyApyandhabadhiratvaprasaktiH / atha tadutpattyA, tarhi jJAnAdarthaH samupajAyetArthAdvA jJAnam / prathamapakSe'rthasya jJAnarUpatApattirjJAnAdupajAyamAnatvAduttarajJAnakSaNavat / dvitIyapakSe'pi samakAlAdbhinnakAlAdvA'rthAjjJAnamupajAyeta / na tAvatsa- 20 makAlAt, samasamayamAvinorvAmetaraviSANayoriva kAryakAraNabhAvasyAbhAvAt / bhAve vA jJAnasyApyarthaM prati kAraNatvaprasaktiravizeSAt / bhinnakAlAttu tatastadupajanane jJAnasyAhetukatvaprasaGgaH / tatkAle'rthasyA 2 yogAcara:-bauddhabhedaH / yato bauddhAzcaturbhedAH 1 vaibhASikasautrAntikamAdhyamikayogAcAra iti bhedacatuSTayena / "Aho Shrut Gyanam" Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ pari. 1 sU. 16 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 93 sattvAt / gRhItazcet prakAzakaH paraH kiM svataH parato vA / svatazcet, svarUpamAtraprakAzanimamatvAdbahirarthaprakAzakatvAbhAva eva bhavet / paratazcet, anavasthA / tasyApi jJAnAntareNa grahaNAttathA cArthagrahaNAbhAvaH / agRhItazcet prakAzako'tiprasaGgaH / nirvyApArazcedarthasyApi bodhaM prati prakAzakatvAnuSaGgaH / savyApArazcedasmAdavyatirikto vyatirikto vA vyApAro bhavet / Adhe pakSe bodhamAtrameva nAparo vyApAraH kazcit / na cAnayorabhedo yukto, dharmmadharmmitayA loke bhedapratIteH / dvitIye tu saMbandhAsiddhistatastasyopakArAbhAvAt / upakAre vA'navasthA | tannirvarttitavyApArasya paravyApArakalpanAnuSaGgAt / nirAkArazcedataH prati10 karmmavyavasthA na syAt / sAkArazcedvAhyArthaparikalpanAnarthakyam / nIlAdyAkAreNa bodhenaiva paryAptatvAt / bhinnakAlazcet / svakAle'vidyamAnasyArthasya jJAnena prakAze sakalaprANinAmazeSajJatvaprasaGgaH / samakAlazcettarhi yathA jJAnamarthasya grAhakamevamartho'pi jJAnasya grAhakaH syAtsamasamayabhAvitvAvizeSAt / athArthe grAhyatApratIteH sa eva 15 grAhyo na jJAnamityucyate / tanna / tadvyatirekeNAsyAH pratItyabhAvAt / svarUpasya ca grAhyatve jJAne'pi tadastIti tatrApi grAhyatA bhavet / atha jaDatvAnnArtho jJAnasya grAhakaH / nanu kuto jaDatvasiddhiH / tadagrAhakatvAccet anyonyAzrayaH / siddhe hi jaDatve tadagrAhakatvasiddhistatazca jaDatvasiddhiriti / 162 20 kRtamanalpavikalpakadambakaM pratihataM parataH pratibhAsanam / sakalavastugaNasya tato'pi na praphalitaiva manorathamaJjarI // 152 // atrocyate svIya kadAzayamAtrasamutthAH kattumime bhavadAyavikalpAH / saudhu vayasya vicintaya zaktAH kiM parataH pratibhAsanirAsam // 153 // 1 'arthA' iti bha. pustake pATha: / 2 'sAdhya' iti bha. pustake pAThaH / " Aho Shrut Gyanam". Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 16] : tathAhyasambaddhAgRhItanirvyApArasAkArapakSeSvanabhyupagatopAlambhena kevalaM kaNThaklezamanubhUtavAnasi / sambaddhAdipakSAstvanavadyakukSayaH / saMbandho hi yogyatAsvabhAva eva jJAnArthayorgrAhyagrAhakabhAvAGgaM na tu tAdAtmyAdi / jJAnaM hi svasAmagrIpratiniyamAtpratiniyatArthasaMvedanayogyamevopajAyate / artho'pi svasAmagrIvizeSAdeva pratiniyatasaMvedana- 5 vedanAvedyatAyogya eva samutpadyata iti / gRhItapakSe'pi yaduktaM svataH parato vetyAdi / tatra svata eveti brUmaH / na ca svato'sya grahaNe svarUpamAtraprakAzanimagnatvAdbahirarthaprakAzakatvAbhAvaH / vijJAnasya pradIpavat svaparaprakAzakasvabhAvatvAt / savyApArakalpe'pi vyatiriktavikalpAnavakAzaH | svapara prakAzakasvabhAvatvavyatirekeNa jJAnasya svapara - 10 prakAzane'paravyApArAbhAvAt / tasya ca jJAnAtkathaJcidvyatiriktatvAt / yathA ca tatra virodhAdikunodyAnAmanavakAzastathA yatiSyate / nirAkArapakSe'pi bhavadabhimatasA kAravAdapratikSepeNa nirAkArAdeva pratyayAdyathA pratikarmavyavasthA tathA pratipAdayiSyate / evaM ca " dhiyo nIlAdirUpatve bAhyo'rthaH kiMnibandhanaH / dhiyo'nIlAdirUpatve bAhyo'rthaH 15 kiMnibandhanaH " // iti yaducyate / tatpratyuktam / bhinnakAlaprakAzakapakSe'pi yadavAdi svakAle'vidyamAnasyArthasya jJAne prakAze sakalaprANinAmazeSajJatvaprasaGga iti / tadapyasaGgatam / bhinnakAlasyApi yogyasyaivArthasya jJAnena grahaNAt / dRzyate hi pUrvacarAdiliGgaprabhavapratyayAdbhinnakAlasyApi pratiniyatasyaiva zakaTodayAdyarthasya grahaNam / kiM caivaMvAdi- 20 naste kathaM bhinnakAlaM kiJcidapi liGgaM sAdhyasyAnumApakaM syAt / anumApakatve vA kiJcidekameva bhasmAdiliGgamatItasya pAvakAdevi samastasyApyatItAnAgatAnumeyasya pratipattihetuH syAdbhinnakAlatvAvizeSApi kiJcideva liGgaM kasyacidevArthasyAnumApakamityadoSo'yam / syAdvAdaratnAkarasahitaH 1 'vedanA' iti pa. pustake nAsti / 2 'vizeSAt / atha bhinnakAlatvAvizeSe ' iti pa. ma. pustakayoH pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" 163 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 10 15 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 1 sU. 16 nanvevaM tadavizeSe'pi kiMcideva jJAnaM kasyacidevArthasya grAhakaM kiM neSyate / samakAlavikalpe'pi na kazcit kalaGkaH / nanUktaM tatra / ayi sitAdini vastuni dhIryathA pravarivarti parigrahaNotsukA / kimu tau na tathA tava vastvapi pravarivarti parigrahaNotsukam // 154 // atrocyate Snippladdad nanu yathA sahasA mahasAM patiH prakaTayatyakhilaM bhuvanodaram | ta tathaiva na kiM kalazo'pyadaH prakaTayatyakhilaM bhuvanodaram // 155 // atha bhavAn kathayetkalazArkayoratizayena vilakSaNarUpatAm / vadati kiM na tathA grahaNArthayoratizayena vilakSaNarUpatAm // 156 // kiMca svakAraNapratiniyamAdartha eva grAhyo jJAnameva ca grAhakamiti samakAlatve'pi tayoH kathaM grAhyagrAhakabhAvatryatyayaH syAt / svakAraNakSaNAnyapi kathamarthameva grAhyaM jJAnameva ca grAhakaM janayatIti tu paryanuyoge svabhAva evottaram / na ca svabhAvaH paryanuyogabhUmiH / aNumapi guNameva vIkSate sujanaH satyapi doSaDambare / tadviparItastu durjanaH kurutA paryanuyogamatra kaH // 157 // Arora kArANAM yathA buddhirvyApikA tathA nIlAdayaH kiM nAsyA vyApakAH / niyatAnAM caiSAM yathA'sau vyApikA tathA sarveSAmeva vizvavarttinAmAkArANAM kiM na vyApiketi preryeta / tavApi svabhAvabhedAdaparaM kiM nAmottaram / yadi cArthe grAhyatApratIteH sa eva grAhyo na jJAnam ! 20 yatpunaratroktaM tadvyatirekeNAsyAH pratItyabhAvAditi / tanna / tadvyatirekeNAsyAH pratItyabhAvAsiddheH / jJAnagrahaNayogyatAlakSaNasya kathaJciyatiriktasya tAkhyasya dharmasyArtheSu pratItisiddhatvAt / jaDatvAdapi nArthI jJAnasya grAhakaH | yastu tatretaretarAzrayaH samudIritaH / sa na saGgataH / jJAnagrAhakatvena tasyAsmAbhirjaDatvA25 prasAdhanAt / svabhAvAdeva vastUnAM jaDatvenAjaDatvena ca vyavasthita " Aho Shrut Gyanam" Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sa. 16] syAdvAdaratnAkarasahitaH tvAt / nanu yayA pratyAsattyA jJAnamAtmAnaM viSayIkaroti tayaiva cedartha tarhi tayoraikyam / na hyUkasvabhAvavedyamAnakaM bhinnaM yuktam / aikyasya sarvathApyabhAvaprasaGgAt / athAnyayA, tarhi svabhAvadvayApattirjJAnasya bhavet / tadapi svabhAvadvayaM yadyapareNa svabhAvadvayenAdhigacchati / tadA'navasthA / tadvedane'pyaparasvabhAvadvayApekSaNAt / tataH svarUpamAtragrAhyeva jJAnaM nArthagrAhItyakAmenApi svIkartavyamiti cet / tadaramaNIyam / svArthagrahaNobhayasvabhAvatvAdvijJAnasya yathA tatra nAbhihitadoSAnuSaGgastathA svasaMvedanasiddhAvabhidhAsyate / kathaM caivaMvAdino rUpAderliGgasya vA sajAtIyetarakartRtvam / tavApyasya paryanuyogasya samAnatvAt / tathAhi rUpAdikaM liGgaM vA yayA pratyAsatyA sajAtIyakSaNaM janayati tayaiva cedrasA- 10 dikamanumAnaM vA / tarhi tayoraikyamityanyataradeva syAt / athAnyayA tarhi rUpAderekasya svabhAvadvayamAyAtaM tatra cAnavasthA / parAparasvabhAvadvayaparikalpanAt / na khalu yena svabhAvena rUpAdikamekAM zaktiM bibharti tenaivAparAm / tayoraikyaprasaGgAt / atha rUpAdikamekasvabhAvamapi bhinnasvabhAvaM kAryadvayaM kuryAttatkaraNaikasvabhAvatvAt / tarhi jJAnamapyeka- 15 svabhAvaM svArthayoAhakamastu tadgrahaNaikasvabhAvatvAt / nanu vyavahAreNa kAryakAraNabhAvo na paramArthatastenAyamadoSa iti cet / tarhi vyavahAregaivAhamahamikayA pratIyamAnena jJAnena nIlAderarthasya grahaNasiddhirityapi svIkriyatAm / na caivaM paramArthato nArthasiddhiriti vAcyam / vyavahArasyApi pramANamantareNAnupapatteriti yadyavahArasiddhiH tatpAramArthi- 20 kameva / na khalu nikhilopAkhyAvikalaM vandhyAstanandhayAdivyavahAreNApi sadrUpatayA sAdhayituM kenApi zakyata iti ceSTottaramAtrametattathAgatAnAM vyavahAreNa kAryakAraNabhAvo na paramArthata iti / yadapyucyate / jaDasya pratibhAsAyogAditi / tatrApyapratipannasyAsya pratibhAsAyogaH pratipannasya vA / na tAvadapratipannasyAsau pratyetuM zakyaH / anyathA 25 santAnAntarasyApratipannasya svapratibhAsAyogaprasiddhestasyApyabhAvaH syA "Aho Shrut Gyanam" Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 16 tathA ca tatpratipAdanArthaM prakRtahetUpanyAso vyarthaH / atha santAnAntaraM svasya pratibhAsayoga svayameva pratipadyate / jaDasyApi pratibhAsayoga tatpratyetIti ki nepyate / pratIterubhayatrApi samAnatvAt / athApratipanne'pi jar3e vicArAttadayogaH / nanu tenApyasyAviSayIkaraNe pratibhAsA5 yogprtipttivirodhH| vicArastatra na pravartate tata evaM ca kathaM tadayogapratipattiH syAditi / viSayIkaraNe vA vicAravatpratyakSAdinApyasya viSayIkaraNAt pratibhAsayogo'siddhaH / na ca pratipannasya jaDasya pratibhAsAyogapratipattirityabhidhAtavyam / jaDasya pratItiH prati bhAsAyogazcAsyetyanyonyaM virodhAt / kiM ca jaDasya pratibhAsAyogA10 diti yadi pratibhAsAtmatvAbhAvasAdhanAyocyate / tadA siddhasAdhanam / jaDasya pratibhAsAdbhinnasvabhAvatayA'smAbhirapyabhyupagamAt / atha pratibhAsasaMsargAbhAvasAdhanAya tannirupapattikam / hetoH saadhyaavishisstttvaat| na ca jaDasya pratibhAsasaMsargeNa na bhavitavyamityasti rAjJAmAjJA / yathA hi cchidikriyA chedyena sambadhyate midyate ca / tathA jJAnakriyApi 35 jJeyena saha sambhansyate bhetsyate ca / tasmAditthaM padArthAnAM parataH prakAza syaiva yogAt kathaM svataH prakAzaH siddhayet / natu jJAnAtiriktasyArthasya prasAdhakapramANAbhAvo'smAkaM tato'pi parataH prakAzasyAnizcayastvayApyarthAbhAvAvirbhAvakaM pramANamanupadarzayatA prasAdhakapramANAbhAvabhASaNamAtreNa na parataH prakAzaH utkuMsayituM zakyate / na ca yAvadayamekAntena nibharsitastAvat svataH prakAzo'pi sarvathA siddhayati / tasmAtsandigdhAsiddho'pyevamayam / na ca prakazamAnatvamevArthAbhAvasAdhanodbhuramityabhidheyam / asyAdyApi vipratipattibhUribharAvaSTambhatvena kiJcidapi kartumazaktatvAt / asti cAsmAkamarthopasthApanasamarthaM pratyakSameva pramANam / tathAhi / 1 sandigdhAsiddhaH-dhUmabASpAdivivekAnizcaye kazcidAha vahnimAnayaM pradezaH dhUmavattvAt iti / "Aho Shrut Gyanam" Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1. sU. 16] syAdvAdaratnAkarasahitaH . antarmukhAkAratayaiva vuddhirvibhAsamAnA nikhilAsubhAjAm / nIlAdikaM vastu bahiHpratiSThaM prakAzayatyastasamastabAdhA !! 158 // athApi mohodayataH sphurantaM pratyakSabodhe'pi bahiH padArtham / na manyase hanta tadA kathaM nu vijJaptirapyatra tava prasiddhayet // 159 // tadaprasiddhau ca tavApi tattvaM samAgataM samprati zUnyameva / tadapyatha svIkuruSe tadAnIM taddaSaNaM zroSyasi mA tvariSThAH // 160 // tanna prakAzamAnatvaM hetuH saGgataH / sukhAdikamiti dRSTAnto'pi sAdhyavikalaH, sukhAderekAntena jJAnarUpatvasya pratiSetsyamAnatvAt / tanna prakAzatAmunApi mAnanIyA manISiNAm / . yattu yadyane vedanenetyAdi samAvedi / tatra vedanArthayorbhedamya pratyakSaprati- 10 __ pannatvAtpratyakSaprabAdhitatvaM pratijJAdoSaH / tathA kiM vedyatvahetoH khaNDanam / yadyata iti karmaNi prayogAdvedanakartRkavidikriyArUpaM vedanakarmatvaM vedyatvaM heturiSyate / kiM vA yavaidyata iti yacchabdasya vedanakriyayA sAmAnAdhikaraNye bhAvanirdezAdvidikriyArUpavedanasvabhAvatvam / atra ca vikalpe'yaM pramANArthaH / nIlAdayo vedanAdabhinnAH / / vedanakartRkavedanakriyArUpatvAdvedanasvarUpavaditi / AdyapakSe viruddho hetuH kartakarmabhAvasya bhedenaiva vyAptatvAt / nanvevaM tvanmate'pi vedanasyAtmAnaM vedayamAnasya kathamekasyaiva kartRtvaM karmatvaM ca caturasra syAditi cet / na tasya sarvathaikyAsiddheH / anyo hi vedanasya kazo'nyazca karmAMza iti / kiM ca yadi vedanAdarthasyAbhedastadA 20 vedanameva syAnnArthastasya tatraivAnupratiSThitatvAditi kasya karmatvam / tathA. ca vedyatvAdityasiddho hetuH / vedanasvarUpasya ca dRSTAntasya sAdhana vikalatvam / vedanAdabhinna tasmin bhedavyApyasya vedanakarmatvasya sAdhanasya tvanmatenAsambhavAditi / dvitIyapakSe tu prativAdyasiddhaH / vedanakriyAtaH / pArthakyenArthAnAM parairabhyupagamAt / viruddhazcAyam / kriyA- 25 "Aho Shrut Gyanam" Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 1 su. 16 karttRbhAvasya bhedAvinAbhAvitvena vidikriyAvedanakartrIrabhedaviruddhabhedasya sAdhanAt / sAdhanavikalazcAtrA'pi pakSe dRSTAntaH / vedanAkhye kartari tatsvarUpamAtrasya kriyAtvAsiddheH / api ca yadi vedanasvabhAva eva nIlAdirarthaH syAttadeka eva kazcittaM pratIyAttadvedanekasvabhAvatvAnna punarapare pramAtAraH / pratIyate cA'yaM bahubhirekaH / sarveSAM tadAbhimukhyena yugapatpravRttau yastvayA dRSTaH sa mayApIti pratisandhAnAt / kathaM jJAnarUpatve nIlAdeH sapratirUpatA syAt / bahIrUpatayA tasyAH pratibhAsAt jJAnasya cAntArUpatayA pratIteH / yacca bhede niyamahetoH sambandhasya vyApakasyAnupalabdhyA bhedAdvipakSAdyAvarttamAnaM vedyatvamabhedena 10 vyApyata ityuktam / tadapyayuktam / sambandhAnupalabdherasiddhatvAt / bhede'pi yogyatArUpasya niyamahetoH sambandhasya darzitatvAt / yaccArthA - kAro grAhyatvena pratIyata ityAdyAzaGkaya paramArthato dhIryagrAhakagrAhyatayA vimuktetyavAci / tadapyacAru / yato yadi tattvato jJAne grAhyatvaM grAhakatvaM ca nAstyeveti abhidhIyate / tarhi kimaparamavaziSTaM yadasya 15 svarUpaM syAt / na hi grAhyagrAhakAkAraviviktamaparaM rUpamavagdarzanaiH sAkSAtkriyate / sAkSAtkaraNe vA tvannItyA tattvadarzitvaM syAttathA cAyatnamuktAH sakalazarIriNaH : syuH / nApyanumAnAttasyA nizcayaH / advayarUpe tattve vastubhUtasyAbhAvabhUtasya vA kasyacilliGgasyAsiddheH / syAdetanna grAhakazabdenAntarbodharUpaM svasaMviditamucyate yena tasyApya20 bhAvaH syAtkintu yadetadvijJAnAdvahiriva nIlAdi bhAsate tasyaikAnekavicArakSamatvenAsattvAnna jJAnavyatiriktaM paramArthato grAhyamasti / tadbhAvAcca tadapekSAprakalpitaM bodharUpasya yatkarttRrUpamasya grAhyasyAyaM grAhaka iti tadiha grAhakaM rUpaM tannAstItyucyate / kartRkarmaNoH parasparApekSAprakalpitatvAt / ata evoktam / parasparApekSayA tayorvya25 vasthAnAditi / bodharUpaM tu svasaMvedanamAtramastyeva / tasya parAnapekSatve 1 ' sapratighAtirUpatA ' iti pa. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169 pari. 1 sU. 16] syAdvAdaratnAkarasahitaH . nAparikalpitatvAt / svahetoreva tasya tathotpannatvAt / tadeva bodharUpaM svasaMvedanamAtre sthitaM yathoktena grAhyagrAhakadvayena rahitatvAdadvayamityucyate / tathA coktam // " nIlapItAdi yajjJAnAdahiryadavabhAsate / tanna satyamato nAsti vijJeyaM tatvato bahiH // 1 // tadapekSayA ca saMvittermatA yA kartRrUpatA / sApyatattvamataH saMvidadvayeti vibhAvyate // 2 // " iti / etadapyasat / nIlAdAvekAnekavicArAkSamatvasyAsiddhatvAt / jAtyantaratvena tasyaikAnekAtmakatvAt / tathA ca jnyaanaatiriktgraahyaabhaavo'siddhH| advayasya svame'pyananubhUyamAnatvAcca / anubhave vA sarveSAM tattvadarzanApattyA tvannItito'yatnamuktiH syAdityuktam / athAbhidhIyetAdvayameva bodharUpaM svasaMvedanasiddhaM, naiva sarveSAM 10 tattvadarzanaprasaktiH / yato gRhIte'pi tasminniraMzatvAdvaye bodharUpe prAntibIjAnugamanAnna yathAbodhamadvayAvasAyo jAyate / tato gRhItamapi tadagRhItakalpamityananubhUtirna tattvata iti / naitadevam / advayatattvasya kadAcidananubhUyamAnatvAt / tathAdhyavasAyasya kadAcidanudayAt / tadApyadvayakalpane'tiprasaktiH / nIlAdyAkArabodhAdapyanyarUpa 15 eva bodho'nubhUyate nIlAdibhrAntibIjAnugamAttu na yathAbodhamavasIyata ityapi vaktuM zakyatvAt / kiJcaivaM parikalpitAdvayarUpatve'pi jJAnasya tattvato grAhyagrAhakatvasiddhireva / svAtmasaMvedanena vijJAnasya kartakarmabhAvopapatteranyathA svAtmasaMvedanAyogAt / na hyAtmanAtmano vedanAbhAve svasaMvedanaM nAma / nanvevaM svAtmani kriyAvirodhaH / 20 iti cet / tathaivAnubhavAtko nAma virodhaH / virodhe tu kathaM kartRkarmabhAvastasya syAt / atha * mAbhUdayamapasaratvauSadhaM vinaiva vyAdhiriti cet / phalodaye manorathaste yadi samudrAntarbhagnanirbharabhRtayAnapAtrasvAmIva mUlanAzena na duHsthaH syAH, kartRkarmabhAvAbhAve hi vijJAnasyApyananubhavAdabhAva eva ca bhavet / svahetoreva sva- 25 saMvedanasvabhAvaM taditi cet, kimanenAnvayanivedanena / sarvathA "Aho Shrut Gyanam" Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 10 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 16 cet grAhyatvagrAhakatvAbhyAM na jJAnasya kartRkarmabhAvastadA nAsya svarUpasaMveditatvamiti zakrasyApi duratikramam / sati ca svasaMviditatve niyamAtsvabhAvavaicitryeNa kartRkarmabhAva iti / etena yadapyucyate gaganatalavAlokavadakarmakatvaM svayamevaitat prakAzata ityAdi / tadapi 5 pratikSiptam / yataH prakAzamAnaM tadbodharUpaM na cAbuddhayamAnasya bodharUpatA saGgatetyAtmabodho'bhyupeyastathA ca satyuktadoSAnativRttiH / evamaparokSasvabhAvamityAdhuktAvapi svapratyakSasvabhAvamityAdizakyArthApattita uktadoSAnativRttireva / tasmAtyAramArthikamastyeva jJAne grAhyatvaM grAhakatvaM ceti / ___ yattu tathApratItivyavasthA punaranAdivAsanAsAmarthyAdevopapadyata pratItivyavasthAnAdivA- ityavAdi / tadapi nAvadAtam / yato vAsaneyamasanAsAmadeivApapa- vastu vastu vA / yadavastu, tamuvastunaH sakAzAdyata iti bauddhamatasya ' khaNDanam / deva pratItiriti riktA bAcoyuktiH / atha vastu, evamapi jJAnAdavyatiriktA vyatiriktA vA sA syAt / Adya15 bhede'syAH kathaM yathoktapratItivyavasthAnibandhanatvamupapadyate / upapattau vA na kadAcidamrAntatA bodhasya syAt / jJAnAdhyatireke vA saMjJAte bhedamAnaM bhavedartho vAsaneti / etena dharmottareNa yadabhidadhe, "tasmAdavidyAzaktiyuktaM jJAnamasatyarUpamAdarzayatItyavidyAvazAt prakAzata ityucyata ityanavayam" iti / tadapyavidyAzakterjJAnAdbhedAbhedapakSAbhyAM vicAryamANAyA ayujyamAnatvAnnirastamavaseyam / yacca nanu jJAnena nIlAdyAkArasyetyAdyAzaMkya vaasnaasaamrthyaadevetyaadybhidhde| tadapyasAdhu / vAsanAyA nirAkRtatvAt / tasmAnna bAhyAbhAve jJAne nIlAdyAkAro'pi ghaTate / nanu svApAdidazAyAM bahirartharUpanimittAbhAve'pi nIlAdyAkAra bhrAntirullasatItyuktam / uktmettkintvyuktm| tatrApi paramparayA bAhyArtha25 sya vyApArAt / na hyananubhUte'rthe svAmaH kadAcitkiJcidurapadyate / athAnanu . 1'ca' iti. pa. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 16] syAdvAdaratnAkarasahitaH. 171 bhUte'pi / svazirazchedAdau svapnadazAyAM jJAnamutpadyata evetyucyate / tadapyacAru / tatrApi hi parazirazchedo dRSTaH svazarIraM cAnubhUtamato doSavazAttu vivekamapazyannAtmazarIre parazirazcchedamabhimanyate / tatastatrApyanubhUto bAhyArtha eva nimittam / na hyananubhUtaparazirazchedasya tadapi saMvedanamudayate / gandharvanagarajJAne'pi hi bahirvartinaH paramArthataH santaH pAthodA evAnyAkAratayA kuto'pi bhrAntinibandhanAt pratibhAsante / tatastadapi nAnimittam bAhyArthApalApe ca kathaM pratiniyatadezakAlapramAtRniSThatvena rUpAdisaMvedanamutpadyeta / niyAmakabAhyArthaviraheNa sarvatra sarvadA sarveSAmaniyamenaiva tatprasakteH / kathaM vA tatraiva pradeze tadavasthasya tasyaiva pramAtuH kadAcidupAjayeta kadAcinna / kathaM vA timirAntarita nyanasyaiva pramAtuH santAne vyonni 10 kuntalakalApAlokanaM na punaritareSAm / kathaM vA samAne'pyarthAbhAve .. taimirikopalabdhaireva kuntalaiH kArya na kriyate na tvanyaiH / kathaM vA jAtiniyamasiddhiH / bodhamAtre hi vizve niyamakAraNAbhAvAtkuraGgo'pi turaGgasturaGgo'pi kuraGgaH kalabho'pi zalabhaH zalabho'pi kalamaH karabho'pi zarabhaH zarabho'pi karabhaH syAt / bAhyArthAGgIkAre tu tanniyamaH sughaTa 15 eva / yena hi turaMGgatvajAtyupabhogyasukhaduHkhAdikAraNaM karma kRtapUrva sa tatpariNAmamAhAtmyAttAmeva jAti samAzrayate / evamapare'pi janminastakarmasAmarthyAttAM tAM jAti bhajanta iti / evaM saugata yuktayastava haThAnnirmUlamunmUlitAH proktAH zailasunizcalAH punaramUrvAhyAthasaMsiddhaye / yogAcAramataprapaJcacaturo'pyetarhi tasmAdaho tUSNIM tiSTha sunizcito nanu mayA kazcidbhavAn vnyckH||161|| tatazca-- anubhavavasudhAyAmatra labdhapratiSThaH prabalavividhayuktiprauDharAjJImanojJaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sa. 16 prakaTitanijamUrtirbAhyabhAvaH sitAdi nUpa iva nijarAjyaM tantrayitvAtmakAryam / / 162 // citrapratibhAsAmapyekA buddhiM vinA'pi bAdhena / iha manyante kecit kuvAsanAtaH sugtshissyaaH||163|| tathAhi / te evamAhuH / jJAnamevedaM nIlAdyanekAkArAkAntaM citramecitrAkAraikA buddhireva natu ___kamAbhAsate na punastadatiriktamUrtiIlAdizcitro bAyo'rthaH kazcittatsAdhaka-bAhyArthaH / tatsadbhAve pramANAbhAvAt / yasya hi pramANAbhAvAditi bauddha sadbhAce pramANaM na vidyate tannAsti yathA turaGgakadezino matasyopapAdanapUrvaka khaNDanam / zRGgaM nAsti ca nIlAdicitrabAhyArthasadbhAve kiJcitpramANamiti / na ca pramANAbhAvarUpo heturatrAsiddhaH / tathAhi tathyavasthApakaM pramANaM kiM prameyAtpUrvakAlabhAvi syAdutasviduttarakAlabhAvi samakAlabhAvi vA / prathamapakSe kathamasya prameyavyavasthApakatA / tamantareNaivotpadyamAnatvAt vyomakusumajJAnavat / dvitIyapakSe tu pramANAtpUrvakAlavRttitvaM nIlAdeH prameyasya kutazcitpratipannaM na vA / yadi na pratipannam / kathaM sadyavahAraviSayaH kUrmaromavat / atha pratipannam / tatkiM svataH parato vaa| yadi svataH / kathamasya jJAnAdbhedaH / tasyaiva svato'vabhAsalakSaNatvAt / atha parataH / tanna / pramANAvyatiriktasya prameyavyavasthAhetoH parasyAsambhavAt / atha pramANameva prameyasya pUrvakAlavRttitvaM prakAzayati / tanna / tasya svayamasataH prameyakAle tatprakAzakatvAyogAt / samakAlatve tu pramANaprameyayoH savyetaragoviSANavat grAhyagrAhakabhAvAbhAvaH / na ca pramANe nIlAdyAkArAnurAgapratItyanyathAnupapattyA tadanuraJjako bahizcitro'rthaH samastItyabhidhAtavyam / svapnadazAyAM tadabhAve'pi tadanurAgapratIteH / tathAhi-- 1'sUtrayitvA' iti bha. pustake paatthH| "Aho Shrut Gyanam" Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 16] syAdvAdaratnAkarasahitaH 173 darpaprodbhuragandhasindhuraghaTAsaGghaTTasaNTaGkitaM tuGga tuGgaturaGgabhaGguragurugrIvAvilAsojjvalam / divyasyandanavRndasundaragurupresatpadAtivrajaM sAmrAjyaM kurute'tra kazcana kila svapne pramodAJcitaH // 16 // na ca taddazAbhAvini karituragAdipratyaye'nuraJjako bahirartho'sti / svapne- 5 tarapratyayAnAmavizeSaprasaGgAt / ato buddhirevArthanirapekSA svasAmagrIto vicitrAkArocharitA yathA svamadazAyAmupajAyate tathA jAgradazAyAmapi nanvevamapyekasyA buddhevicitrAkAratayA pratibhAsamAnAyAH kathamekatvaM yuktamityapyacodyam / azakyavivecanatastasyAstadavirodhAt / taduktaM " nIlAdizcitravijJAne jJAnopAdhirananyabhAcha / azakyadarzanastaM hi 10. patatyarthe vivecayan // 1 // " atra devendravyAkhyA / citrajJAne hi yo nIlAdiH pratyavabhAsate jJAnopAdhiH / jJAnavizeSaNaH anubhavasvAtmabhUta iti yAvat / sa evaiko'nanyabhAk tajjJAnasvabhAvatvAdanyamarthaM jJAnavadeva na bhajate / tAdRzazca sannasau taccitradarzanapratibhAsI tadanyapItAdipratibhAsavivekena na kevalaH zakyate draSTum, tasmin pratibhAsamAne 15 sarveSAmeva tajjJAnatayA tadanyeSAmapi niyogataH pratibhAsanAt / tasmAdyadaivaikaM nIlAdikamAkAraM tadanyebhyaH pItAdibhyo'yaM nIla iti jJAnAntareNa vivecayati pramAtA tadaiva tathA vivecayannasau na tajjJAnamAmRzatyatadrUpatvAt tasya / kiM tIrthe patati / artha eva tajjJAnaM pravRttaM bhavatItyarthaH / tasmAdekasminnapyAkAre pratibhAsamAne sarvamAbhAti 20 na vA kiJcidapItyazakyo vivekato darzane nIlAdipratibhAsa iti / nanu nIlAdirbahizcitrarUpatayA pratIyate tasyAH kuto jJAnadharmateti cet / arthadharmatvAnupapatteriti brUmaH / tathAhi nIlAdikamavayavirUpameka vastu syAttadviparIta vA / prathamapakSe nIlabhAge gRhyamANe taditarabhAgAnAmagrahaNaM na syAt / teSAM tato bhedaprasaGgAt / tathA cAvayavino'- 25 1 'tvaGgat' iti pa. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 16 pyekarUpatAnupapattiviruddhadharmAdhyAsAt jalAnalavat / nIlabhAgasya taditarabhAgAtmakatvAdvA tadagrahe tasyApyagrahaNameva syAt pItAdyagrahe tatsvarUpavat / tadviparItatvapakSe tu nIlAdeH siddhaH svayameva citratApAyo vibhinnAzrayavRttinIlapItAdivat / tannArthadharmatA / kintu jJAna5 dharmatA / svakAraNakalApAdvijJAnamupajAyamAnamanekAkArakhacitamevopa jAyate'nubhUyate ca / tatastathAbhUta jJAnamevaikaM tattvamiti citraadvaitsiddhiH| sukhAdestu jJAnAbhinnahetujatvenApi jJAnAtmakatvopapattiH / tathAhi jJAnAtmakAH sukhAdayo jJAnAbhinnahetujatvAjjJAnAntaravat / taduktam / "tadatadUpiNo bhAvAstadatadrUpahetujAH / tatsukhAdikaM vijJAnaM 10 vijJAnAbhinnahetujam // 1 // " iti / evaM ca ekaM citraM bahiriha yato vastubhUtaM na kiJci 'nmAnArUDhaM kathamapi ghaTAkoTimAyAti tasmAt / citrAmekAM dhiyabhanubhavenaiva saMvedyamAnAM muktvA mithyAbhimatimadhunA kiM na bhoH svIkurudhye // 165 // citrAkArAmekAM buddhiM bAhyArthamantareNApi // itthaM ye pratipannAH samprati teSAmiyaM zikSA / / 166 // tathAhi yattAvaduktam tabyavasthApakaM pramANaM kiM prameyAtpUrvakAlabhAvi syAdityAdi / tadazikSitotprekSitam / prakAzakasya pUrvottara.. sahabhAvaniyamAbhAvAt / tathAhi kacit pUrva vidyamAnapadArthaH pazcAddhA20 vinaH prakAzyasya prakAzako bhavati / yathA kRttikodayaH zakaTo dayasya / kvacicca pUrvaM sataH pazcAdbhavanprakAzako dRSTo, yathA zakaTodayaH kRttikodayasya / kvacitpunaH prakAzakaH samakAlamavalokyate yathA kRtakatvAdiranityatvAdeH / ataH pramANaM pUrvottarasahabhAvaniyamAnapekSaM vastu prakAzati prakAzakatvAt / tatazca yasya hi sadbhAve pramANaM na vidyate 25 ityAdyanumAne pramANAbhAvarUpo heturasiddhaH / yaccAnyaduktaM svagnadazAyAM "Aho Shrut Gyanam" Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 16 syAdvAdaratnAkarasahitaH tadabhAve'pi tadanurAgapratIterityAdi / tadapi pralApamAtram / svapnajJAne'pi bAhyArthaviSayatvasya pUrvameva viparyayavicArAvasare prasAdhitatvAt prasAdhayiSyamANatvAccAnantarameva mAdhyamikamatavicAraprastAve . / yadapyuktaM, ashkyvivecntstsyaastdvirodhaadityaadi| tadapyanupapannam / bAhyasyApi dravyasya cittpryaayaatmksyaashkyvivecntvaavishessaaccitraikruuptaaptteH| 5 yathaiva hi jJAnasyAkArAstato vivecayitumazakyAstathA pudgalAderapi rUpAdayaH / nAnAratnarAzau bAhye padmarAgamaNirayaM candrakAntamaNizcAyamiti vivecanaM pratItameveti cet tarhi nIlAdyAkAraikajJAne'pi nIlAkAro'yaM pItAkArazcAyamiti vivecanaM kiM na pratItam / citrapratibhAsakAle tanna pratIyanta eva pazcAttu nIlAdyAbhAsAni jJAnAntarANyavidyodayA- 10 dvivekena pratIyanta iti cet / tarhi maNirAzipratibhAsakAle padmarAgAdivivecanaM na pratIyata eva pazcAttu tatpratItiravidyodayAditi zakyaM vaktum maNirAzerdezabhedena vibhajanaM vivecanamiti cet / etadanyatrApi samAnam / ekajJAnAkAreSu tadabhAva iti cet / maivam / tadabhAvasyAsiddhatvAt / citrajJAne'pi nIlAdyAkArANAmanyonyadezaparihAreNa sthitatvAt / ekadezatve punarekAkAra eva samastAkArANAmanupravezaprasaGgatastadvailakSaNyAbhAvAttaccitratA viruddhayeta / tathAhi yadekadezaM na tasyAkAravailakSaNyaM yathaikanIlAkArasya / ekadezAzca jJAne nIlAdyAkArA iti / tathA yatrAkArAvailakSaNyaM na tatra citrarUpatA yathaikanIlajJAne / AkArAvailakSaNyaM caikadezatayAbhimatAnAM nIlAdyA- 20 kArANAmiti / siddhayatu vaikajJAnAkAreSu dezabhedena vibhajanAbhAvaH / kintvekamaNyAkArepvapyasau samastyeva / maNerekasya khaNDane tadAkAreSu dezabhedena vibhajanamastIti cet / jJAnasyAsya vuddhathA khaNDane tadastyeva / parANyeva jJAnAni tAni tatkhaNDane tatheti cet / parANyeva maNikhaNDadravyANi maNikhaNDane tAnIti samAnam ! nanvevaM citrajJAnaM / / 15 1. tatpratIyata eva' iti pa. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sa. 16 vivecayannarthe patatIti tadavivecanameveti cet / tayekatvapariNatadravyAkArAnevaM vivecayannAnAdravyAkAreSu patatIti tadavivecanamastu / tato yathaiva jJAnAkArANAmazakyavivecanatvaM tathaiva pudgalAdidravyAkArANAmapIti jJAnamiva bAghamapi siddhayatkathaM pratiSedhyaM yena citrAdvaitaM siddhayet / atha bAhyasya vivecyamAnasyAnupapadyamAnatvAjjJAnasyaiva citrarUpatA siddhayati nArthasyeti cet / maivam / evaM hi jJAnasyaivAbhAvaH prasajyate / yataH svasaMviditacitrajJAnavAdimate jJAnamevopalambhayogyatvAdvivecayituM zakyate / bAhyaM punaratyantAnupalabhyasvabhAvaM kathaM vivecyatAm / na khalvanAlokya lokaH suralokavikasatpArijAtamaJjarI10 maJjukiJjalkapuJjapiJjaratAyAH svarUpaM vivecayituM zaknoti / jJAnA kArasya bAhyatvenAmimatasya dRzyatvAdvivecanopapattiriti cet / kiM tadvivecanAttasyaivAbhAvo'nyasya vA / na tAvattasyaiva / jJAnasya nirAkAratvaprasaGgAt / tatazca citraikarUpavyAghAtaH / nApyanyasyAbhAvaH / anyavivecane hyanyasyAbhAvasiddhau trailokyAbhAvaH syAt / kiJca bAhya15 syArthasya vivecanaM jJAnaviSayatvamucyate yasya ca jJAnaviSayatvaM tasya kuto'sattvam / santAnAntarasyApyabhAvaprasakteH / bhrAntito bAhyArthasya jJAnaviSayatvamiti cet / prAntaM tarhi vivecanaM tato'pramANatvAnnAsattvasAdhakam / bhrAntirapyarthasambandhataH prameti cet / tadasat / bAhyArthena saha bhrAnteH sambandhAbhAvAt / sambandhe vA na tasyAsattvamiti / api ca nIlAderavayavino'vayavabuddhayA vivecyamAnasyAsattvamucyate'vayavibuddhayA vA / na tAvadvayavibuddhayA / tasyAstatsattvagRhItirUpatvAnnIlAdibuddhivat / yadi punastatsattvabuddhayA tadasattvaM vyavasthApyate / tadA tadasattvabuddhayA tatsattvaM vyavasthApyata ityapi syAttataH sAdhvI vyavasthitiH / atha tadasattvabuddhayA vivecyamAnasya tasyAsattvamabhi25 dhIyate / bhavatvevaM yatra tadasattvabuddhirabhrAntAsti / na ca sarvatra paTAdyasattva buddhirabhrAntA bhavati tato na sarvatrAsattvasiddhiH / athAvayavabuddhayA 20 "Aho Shrut Gyanam" Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 16 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH vivecyamAnasyAsattvam / tadapyasatyam / yato'vayavabuddhirnAvayavinaH sattvaM vidhAtuM pratiSeddhuM vA zaknoti / tadaviSayatvAttasyAH / athAvayaveSUpalabhyamAneSvavayavI nopalabhyate tato'sau nAstyeveti / evaM tarhi svajJAne samupalabhyamAne puruSAntarajJAnaM nopalabhyate'tastasyApyabhAvaH syAt / puruSAntareNa svajJAnasyopalambhAnnAbhAva iti cet / evaM tarhyavayavino'pyupa- 5 lambhAntareNopalambhabhAvAnnAbhAvaH / pratibhAti hi laukikAnAM tantubhyaH kathaJcidvyatiriktastatsamudAyAtmakaH paTa iti / bhrAntireSA teSAmiti cet / naivam / sarvalokavyavahArAvisaMvAdinI khalveSA pratItirbahubhistantubhirayamekaH kathaMcidAtmabhUtaH paTo niSpAdita iti kathaM bhrAntiH syAditi na zakyavivecanatvAdavayavina ekatvama potumazakyavivecana- 10 tvAttu citrajJAnasyAbhyupagantuM yuktam / kiJcaite nIlAdyAkArAzcitrajJAne sambaddhAH santastadvyapadezahetavo'sambaddhA vA / na tAvadasambaddhAH I atiprasaGgAt / atha sambaddhAH, kiM tAdAtmyena tadutpattyA vA / na tAvattadutpattyA, samasamayavarttinAM sImantinInayanayugmavat tadasambhavAt / nApi tAdAtmyena, jJAnasyAnekAkArAvyatiricyamAnarUpatvenaikarUpatvAbhAvaprasaGgAt / anekAkArANAM caikasmAjjJAnasvarUpAdavyatirekAdanekatvAnupapattiH / yadapyuktamarthadharmatvAnupapatteriti, tadapi pratyakSabAdhitam / citrapaTAdibAhyArthadharmatayA hAvAdhitAdhyakSapratyaye citrAkAraH pratibhAsate iti na tasya jJAnadharmatA yuktA / atiprasakteH / yadapyavAdi nIlAdikamavayavirUpamekaM vastu syAttadviparItaM vetyAdi / tadapi pralApamAtram / sarvathaikatvAnekatvayorasvIkArAt / na cAnayoH kathaJcitsvIkAre virodho vAcyaH / citrajJAne'pyevaM virodhaprasaGgAt / tathAhi tadekaM vA sadanekAkAraM tadviparItaM vA / na tAvadAdyavikalpo yuktaH / ekasya parasparaviruddhAkAraistAdAtmyAyogAttAvadbhiH prakAraistasyApi bhedaprasaGgAt / prayogo yadekaM na tasya parasparaviruddhAkAraiH saha tAdAtmyaM yathotpannasya 25 kSaNasyotpattyanutpattibhyAM sattvavinAzAbhyAM vA / ekaM ca citrajJAnaM 12 " Aho Shrut Gyanam" 177 15 r Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 16 bhavadbhirabhipretamiti / AkArANAM vA citraikajJAnatAdAtmyAdanekatvAbhAvaH syAt / atha nIlAdyAkAravattajjJAnamapyanekamipyate / tadApi kiM kathaJcitsarvathA vA / yadi sarvathA tadA tajjJAnAnAM parasparamatyantabhedAccitrapratipattiH svabhe'pi na prApnoti / santAnAntarajJAnavat / 5 kathaJcidbhede tu jJAnavadvahirarthasyApi svAkArairvicitraiH kathaMcittAdAtmyamanubhavataH pratyakSAdipramANena pratIyamAnasya citrasvabhAvateSyatAM kiM kadAgraheNa / yataH-- paryanuyogaparAkRtimArgacitramatau taba hanta mato yaH / . eSa sakhe sakalo'pi samAnazcitrabahirbhavavastuni bhAti // 167 / / 10 yadapyuktaM jJAnAtmakAH sukhAdayo jJAnAbhinnahetujatvAdityAdi / tatra heturanaikAntikaH / yataH kumbhAdibhaGgajaH zabdaH kapAlakhaNDAdinA tulyahetujo na ca tadrUpaH / kiM ca sarvathA jJAnAbhinnahetujatvaM teSAmabhipretamAyupmataH kathaJcidvA / prathamapakSe heturasiddhaH / sukhAdInAM viziSTAdRSTavipAkasragvanitAdinimittajanyatvAt, tasya cAdRSTavizeSa15 vilayendriyAdikAraNakalApaprabhavatvAt / vibhinnasvabhAvatvAccAmISAM sarvathA jJAnAbhinnahetujatvamanupapannam / tathAhi yeSAM vibhinnasvabhAvatvaM na teSAM sarvathApyabhinnajatvaM yathA jalAnalAdInAM viminnasvabhAvatvaM ca jJAnasukhAdInAmiti / na cAtra hetorsiddhiH| sukhAderAhlAdanAdyAkAratvAjjJAnasya ca prameyAnubhavasvabhAvatvAt / uktaM ca " sukhamAAdanA20 kAraM vijJAnaM meyabodhanam" iti / atha kathaJcidvijJAnAbhinnahetujavaM vivakSitam / tadrUpAlokAdinA vijJAnasahabhAvinA kSaNAntareNAnaikAntikam / yathaiva bahIrUpAlokAdeH sakAzAdvijJAnasyotpattistathA rUpAlokAdikSaNAntarasyApi na ca tasya vijJAnAdabhedaH / api copAdAnakAraNApekSayA sukhAdInAM vijJAnAbhinnahetujatvamucyate sahakA25 rikAraNApekSayA vA / tatrAye pakSe kimeSAmabhinnamupAdAnakAraNamAtmadravyaM jJAnakSaNo vA / na tAvadAtmadravyamanaGgIkArAt aGgIkAre vA kumbhAdibhi "Aho Shrut Gyanam" Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 16 ] rvybhicaarH| na hyabhinnopAdAnAnAM ghaTaghaTIzarAvodaJcanAdInAM svarUpeNAbhedo'sti atha jJAnakSaNopAdAnatvaM vijJAnAbhinnahetujatvaM sukhAdInAM matam / tadasiddham / AtmadravyopAdAnatvAtteSAm / na khalu paryAyANAM paryAyAntarotpattau upAdAnatvaM kvaciddaSTam / dravyasyaivAntarbahirvopAdAnatvopapatteH / tduktm| " tyaktAtyaktAtmarUpaM yatpaurvAparyeNa varttate / kAlayespi taddravyamupAdAnamiti smRtam // 1 // " iti AtmadravyaM ca purataH savistaramAtmasiddhiprastAve prasAdhayiSyate / atha sahakArikAraNApekSayAbhinnahetutvaM sukhAdInAM vivakSitam / tadapi svavivakSAmAtram / tasya rUpAThokAdibhiranaikAntikatvapratipAdanAt / yadi ca sukhAdayo jJAnAtsarvathApyabhinnAstarhi tadvadevaiSAmapyarthaprakAzakatvaM syAt / na cAtra 10 tadasti / sukhAdInAmapi svajJAnaprakAzyatvena bahirarthAviziSTatvAdato viruddhadharmAdhyAsAtkathamatrAmedo jalAnalavat / tadevaM sukhAdInAM jJAnarUpatvAprasiddhestadatadrUpiNo bhAvA ityAdivacaH pariplavata iti / syAdvAdaratnAkarasahitaH bahizcitraM rUpaM tadidamadhunA siddhisadanaM samAropi prauDhasphuradatulayuktivyatikarAt / dhiyaM citrAmekAM tata iha kathaM bAhyavirahe prapadyadhve yUyaM pramitirahitaM bhoH kugatayaH // 168 // antarbahirvA na hi tatsamasti yaccitrAliGgitamUrti vastu / buddhirnirAlambanatAmupetA tattvaM vizuddheti vadanti kecit // 169 // 179 " Aho Shrut Gyanam" 15 tathAhi mAdhyamikAH prAhuH / citrajJAne nIlAdyAkArapratibhAsasyA- 20 anArbahirvA citraM vastu nA-vidyAzilpikalpitatvAdatAttvikatvameva / jJAnasti kintu nirAlambanA mAtrasyaivaikasya madhyamakSaNasvarUpasya pratItisarabuddhireveti mAdhyamikamata - sya savistaraM khaNDanam / NisamadhirUDhasya tAttvikatvam / nIlAdyAkAraNAM hi tasmAdabhedo bhedo vA bhavet / AdyapakSe'nekatvavirodhasteSAm / dakSe tu pratibhAsA sambhavaH / jJAnAdbhinnatvena jaDatvAtteSAm / atha 25 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvavAlokAlaGkAraH [ pari. 1 sU. 16 te'pi pratibhAsante tarhi teSAM saMvedanAntaratvApattiH / tataH kathaM jJAna syaikasya citratA syAt / taduktam / " kiM syAtsA citrataikasyAM na syAttasyAM matAvapi / yadIdaM svayamarthAnAM rocate tatra ke vayam // 1 // " atra devendravyAkhyA / yadi nAmaikasyAM metau na sA citratA bhAvataH syAt / kiM syAt ko doSaH syAt / tathA ca bhAvatazcitrayA matyA bhAvA api citrAH siddhayanti / tadvadeva ca satyA bhaviSyantIti praSTurabhiprAyaH / zAstrakAra Aha na syAttasyAM matAvapi iti / vyAhatametat ekA citrA ceti / ekatve hi satyanAnArUpApi vastuto 10 nAnAkAratayA pratyavabhAsate na punarbhAvataste tasyA AkArAH santIti balAdeSTavyam / ekatvahAniprasaGgAt / na hi nAnAtvaikatvayoH sthiteranyaH kazcidAzrayo'nyatra bhAvikAbhyAmAkArabhedAbhedAbhyAm / tatra yadi buddhirbhAvito nAnAkAraikA cepyate tadA sakalaM vizvamapyekaM dravyaM syAt / tathA ca sahotpattyAdidoSaH / tasmAnnaikAnekAkArA | kintu 15 yadIdaM svayamarthAnAM rocate'tadrUpANAmapi satAM yadetattAdravyeNa prakhyAnaM tadetadvastuta eva sthitaM tattvamiti / tatra ke vayaM niSeddhAra evamastvityanumanyanta iti / na ca jJAne citrarUpatAyA apAye tatsvarUpapratipattiviruddhayate / tadupAye'pi svarUpasya svato gaterupapatteH / saMvedanamAtratApAya eva tadvirodhAt / na cAnekatvapratibhAsa: saMvedane tAttvikA20 nekatve satyevopapadyata iti preryam / svamadazAyAM tadabhAve'pi tadarzanAt / ataH saMvedanamAtramevAlambanapratyayarahitaM tattvam / prayogazca / ye pratyayAste nirAlambanA yathA svamapratyayAH pratyayAzca vivAdApannAH / na cAlambanIbhUtArthaprasAdhakaM kiMcitpramANamasti / yatastadvAdhyatvamatra pakSasya syAt / madhyamakSaNasvarUpa saMvidvyatirikte'rthe samakAlasya bhinnakAlasya vA tasya 25 pravRttyanupapatteH / tataH saiva paramArthasatI madhyamA pratipattiH 1' matau ' ityataH ' tasyAM ' iti yAvat bha. pustake nAsti / chUTaya "Aho Shrut Gyanam" Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 16] syAdvAdaratnAkarasahitaH sarvadharmanirAtmatA zUnyatA ca procyate / tadAha / " madhyamA pratipatsava sarvadharmanirAtmatA / bhUtakoTizca saiveyaM madhyatA saiva zUnyatA" iti / sarvadharmarAhitatA ca zUnyatA'paraparyAyA'rthAnAmekAnekasvarUpavicArAsahatvAtsiddhA / AtmAdipadArthAnAM chekarUpatayopagatAnAM kramavadvijJAnAdikAryopayogitvAbhyupagame tAvadvA bhedaprasaGgAt 5 naikarUpatAvatiSThate / anekarUpatA tu nityaikarUpatayopagatatvAt nitarAM nAvatiSThate / ata: yathA jarAjarjarapaJjarAANa kSaNena nazyanti dRDhaprahArAt / drutaM tathaite vizarArubhAvaM bhajanti bhAvA api sadvicArAt // 17 // iti siddhaM teSAM tadvicArAsahatvam / yathoktam / bhAvA yena nirUpyante tadrUpaM nAsti tattvataH / yasmAdekamanekaM ca rUpaM teSAM na vidyate // 1 // tadetanUnamAyAtaM yadvadanti vipazcitaH // yathA yathArthAzcintyante vizIryante tathA tathA // 2 // " iti / utpAdAdidharmarahitAzcaite tadrUpatayA'pi vicArAsahatvAvize- 15 SAt / tathAhi bhAvAH svataH parataH ubhAbhyAM animittA vA samutpadyante / na tAvat svataH / kAraNanairapekSyeNotpadyamAnAnAM teSAM dezAdiniyamAbhAvagrasakteH / parato'pi satAmasatAM sadasadUpANAM vA bhAvAnAmutpattirbhavet / na tAvat satAm , kAraNavattathAvidhAnAmutpattivirodhAt / nApyasatAm, khapuSpavatteSAmapyutpattyayogAt / nApi 20 sadasadrUpANAm / sadasadrUpatAyA ekatra virodhAt / nApyubhAbhyAmeSAmutpattiH / ubhayadoSAnuSaGgAt / ahetukA tUtpattirna kenacidiSTA / taduktam -- " na svato nApi parato na dvAbhyAM naapyhetutH|| utpannA jAtu vidyante bhAvAH kvacana kecana // 1 // " 25 1 AdizabdAt vyayadhrauvyayorgrahaNam / 2 mAdhya. kA. 4 / / "Aho Shrut Gyanam" Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 16 iti / etena bhAvAnAM sthitibhaGgAvapi pratyAkhyAtau / tayorapi svataH parato vetyAdiprAktananyAyena sadbhAvasvIkAre kAraNanairapekSyeNa tiSThatAM vinazyatAM ca bhAvAnAM dezAdiniyamAbhAvaprasaGgaH ityAdeH prAktana dUSaNasya samAnatvAt / tataH zuktikAzakalAdau kaladhautAdipratI5 tivatpadArtheSUtpAdasthitimaGgapratItirdhAntireva / uktaM ca " yA mAyA yathA svamo gandharvanagaraM yathA / tathotpAdastathA sthAnaM tathA bhaGga udAhRtaH // 1 // " iti / yadyevamasatAM kathaM teSAM pratibhAsa iti cet / anAdhavidyAvAsanAasatAM vastUnAmavidyAprabhA-prabhAvAt / karituragAdInAmasatAM mantrAdyupaplava10 vAtpratibhAsa iti matasya sAmarthyAnmRcchakalAdau keSAMcitpratibhAsavat / khaNDanam / padAha / " mantrAyupaplutAkSANAM yathA mRcchakalAdayaH / anyathaivAvabhAsante tadrUparahitA api // 1 // " iti / grAhyagrAhakabhAvAdivyavahAro'pyavidyAnirmita eva / buddhayAtmanya15 viparyAsitadarzanAnAM pratipatRRNAM tathApratibhAsAbhAvAt / taduktaM " avibhAgo'pi buddhacAtmA viparyAsitadarzane / grAhyagrAhakasaMvittibhedavAniva lakSyate // 1 // " iti / kharataradinakarakaranikarasaMmparkatastuSAranikurambasyeva tattvajJAnataH samastAvidyA vilAsasya vilaye tu grAhyagrAhakabhAvAdyakhiladharmavikalaM 2. saMvitsvarUpamAtramavaibhAsate / tadAha / "nAnyo'nubhAvyo buddhayAsti" ityAdi / prakAzamAnA svayameva tasmAdAkArakAluSyaparAGmukhIyam / svasthaiva saMvidvata tattvamAstAM mAyopamAnaM hi samagramanyat // 171 // 1 mAdhya. kA. 4. 2 'AbhAsate' iti bha. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU0 16 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH bho bhoH tarkavitarkaNaikarasikAH sarvairapi zrUyatAtanmAdhyamikasya nirmaThatamaprajJAsamujjRmbhitam / vizvasyAnubhavaM vihAya kurute yattarjanIsphoTanaimugdhAnAM matimohanairabhinavAM tattvavyavasthAmayam // 172 // tathAhi yattAvaduktaM citrajJAne nIlAdyAkArapratibhAsasyAvidyAzilpikalpitatvAdatAttvikatvamityAdi / tatra yadyAkArazabdena sArUpyamabhidhIyate / tadA tadatAttvikatvamabhidhIyamAnaM na naH pratikUlam / athArthagrahaNapariNAmaH, tadA kuto'yaM nIlAdyAkArapratibhAso'vidyAnibandhanaH, kiM bAdhyamAnatvAt gocarasyArthakriyAkAritvAbhAvAdvA / Adyavikalpe na sarvatra nIlAdyAkArapratibhAsasyAvidyAnibandhanatvAsiddhiH / 10 yatra hyasau bAdhyamAnastatraivAvidyAnibandhanaH syAt / yathA marusthala - pratiphaliteSu bhAskarakiraNeSu payaH pratibhAso na punaH satye payasi / kiJcAtra bAdhakaM yena bAdhyamAnatvAnnIlAdyAkArapratibhAsasyAvidyAnibandhanatvamabhidhIyate / madhyamakSaNasvarUpaM saMnvinmAtraM cet / kutastasiddhiH / nIlAdyAkArapratibhAsAnAmavAstavatvAccet tarhi cakrakam / 15 nIlAdyAkArapratibhAsAnAmavAstavatvAsiddhau hi madhyamakSaNasvarUpa saMvimAtra siddhistatsiddhau cAvidyAnibandhanatvasiddhistatsiddhau cAvAstavatvasiddhiriti / tadgocarasyArthakriyAkAritvAbhAvapakSastvasiddho nIlAdestadgocarasya locanAnandAdyarthakriyA vidhAyitayA'tipratItatvAt / tathAhi- janayati janatAyAzcakSuSAM harSalakSmIM 182 kimapi kila kalApaH kekinA dRzyamAnaH / ayi yadi tadabuddhe neyamarthakriyAsthA nanu kathaya kimanyattarhi tasyAH svarUpam // 173 // atha svarUpAnubhavanamarthakriyA enAM cAkurvato bAhyasya nIlAderasattvAttadgocarapratibhAsAnAma vidyAnibandhanatvamiti cet / evaM tarhi 25 " Aho Shrut Gyanam" Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 16 jJAnagatAnAM nIlAdyAkArANAM svarUpAnubhavalakSaNArthakriyAkAritvAtsattvasiddhau tadupetasya jJAnasya citrAkAratAsiddhiH prasajyate / na hi nirAkArasya madhyamakSaNarUpasaMvinmAtrasya kadAcidapyanubhavo'sti / kiM ca saMvinnIlAdyAkArayorekAnekasvabhAvayoH pratibhAsAvizeSe'pi kutaH satyetaratvapravibhAgaH / ekAkArasyAnekAkAreNa virodhAdanekAkArasyAsatyatve kathamekAkArasyAsatyasya pratItiritaratrApyekAkArasyaivAsatyatvaM kinna bhavet / yathA cAne kAkArasyaikAkArAdabhede'nekatvaM viruddhayate bhede tu saMvedanAntaratvamanuSajyate tathaikAkArasyApyanekA kArAdabhede ekatvaM viruddhayate bhede tu saMvedanAntaratvamanuSajyata iti / 10 etena nIlAdyAkArANAM hi tasmAdabhedo bhedo vA bhavedityAdi prAguktaM pratyuktamavagantavyam / . evaM ca durdarzanapakSapAtI bhikSurvilakSaH kathameSa na syAt / prekSAvatAM samprati yatsamakSaM parIkSya siddhiM gamito'yamarthaH // 174 / / yadapi ye pratyayAste nirAlambanA ityAdyanumAnamavAdi / tadapya15 vadyam / yatastavAyaM vAkyopanyAsa eva na prApnoti / parapratyAyanAtha hIdaM vAkyaM bhavatA sAdhanatvenopanyastaM na ca bhavataH parAvabodho'sti / sattve vA parAvabodhasyaiva sAlambanatvAt / tenaivAnekAntaH sAdhanasya / parApratipattau ca kathaM tadgatasarvapratyayAnAM pratyayatvaM gRhyate, nAgRhItapakSadharmatve heturgamaka iti ca bhavatAmevodgAraH / tathAyamanumAnapratyayaH samastaM vivAdAspadatayAlambanIkaroti na vA / yadi karoti, tadA tenaiva vyabhicArI hetuH / tasya pratyayatve'pi sAlambanatyAditi kathaM sarvavivAdApannapratyayAnAmanAlambanatvasiddhiH / atha na karoti / tadApi kathaM teSAM tatsiddhiranumAnAviSayatvAditi vistarataTIkarAla zAIlAntarAlavartinaste kutaH kuzalam / nirAlambanasyaivAmya pramANa25 tvAbhyupagamAdayamadoSa iti cet / tadamanojJam / nirAlambanasya pramA 1'ca' ityadhikaM pa. ma. pustakayoH / "Aho Shrut Gyanam" Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 16 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH 185 NatvAyogAt / na hi pAribhASikaM jJAnasya pramANatvaM nirAlambanatvaM kiM tahi yena pratyeyaM paricchidyate tatpramANam / yatra tu na kiJcit pratibhAti tannirAlambanamucyate / tatkathaM nAnayovirodhaH / svAtmAlambanApekSayA nirAlambanatvAbhidhAnAvirodha iti cet / tatkimidAnI svAtmApekSayaivAsthAnumAnatvam / evamiti cet / na tarhi svAtmaika- 5 viSayeNAnena pratyayAntarANAM nirAlambanatvaM vA siddhayatyaviSayatvAt / na hi yo yasya na viSayaH sa tena sAdhayituM zakyate / tatsAdhane hi sa eva tasya viSayaH syAt sAdhyalakSaNatvAdviSayasya / tannAsyAnumAnasya sarvapratyayAlambanatve tadanAlambanatve vA pravRttiH / api ca nirAlambanAH pratyayA ityatra na kiJcitpratyayAnAmAlambanamastIti 10 sAdhyArtho vivakSitaH kiM vA bAhyamAlambanaM nAstIti yadvA yathApratibhAto'rtho nAlambanamiti / AdyapakSe paTAdipadArthavarodhamAtrasyApyasiddherastaMgataM jagatsyAt / dvitIyapakSe tvAtgakhyAtipratikSepa eva visarjanam / atha yathApratibhAtArthAnAlambanatvaM nirAlambanatvaM ucyate / evaM tarhi bodhAvabhAsino'pi pratyayasya tadAlambanatvaM na syAt / tatazca 15 bAhyArthavat bodhasyApyasiddhiriti samAyAtamAndhyamazeSasya jagataH / atha svapne bAhyatvena pratItasyArthasya prAptyanupalambhenAsattvasiddheH / tatpratibhAsasya nirAlambanatvasiddhau tatsamAnarUpopalakSaNAtsarvapratyayAnAM niraalmbntvsiddhiH| tadapi nopapannam / samAnarUpopalakSaNAsiddheH / sarvatrArthApAtau hi samAnarUpatvaM siddhayati / yadA tu kvacidarthaH 20 prApyate tadA kutaH samAnarUpatvam / atha naiva kacidarthaprAptiriti / kuta etanniraNAyi arthAbhAvAditi cet / kutastadabhAvasiddhiH / tadupasthApakatvAbhimatapratyayAnAM nirAlambanatvAditi cet / na / parasparAzrayaprasakteH / arthAbhAvasiddhau hi nirAlambanatvasiddhistatsiddhau cArthAbhAvasiddhiriti / pratyakSavAdhitatvaM cAtra pakSe doSaH / jAgratpratya- 25 yAnAM svarUpavyatiriktabhAvAdyarthakumbhAdyarthasAmarthye dyotakatvena sAlamba "Aho Shrut Gyanam" Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvA lokAlaGkAraH [ pari. 1 sU. 16 natvasya pratyakSataH pratIyamAnatvAt / hetozca svarUpAsiddhatvam / hetusvarUpagrAhakapramANasyApi pratyayatvena nirAlambanatvAt / athaitaddoSaparijihIrSayA tagrAhakapratyayasya sAlambanatvamaGgIkriyate tarhi tenaiva pratyayatvamanaikAntikam / sandigdhAnaikAntikaM ca, pratyayatvasAlambanatvayovirodhAsiddheH / viruddhaM vA pratyayatvasya sAlambanatvenaiva vyAptasya pratyayAntarAlambanapratyaye darzanAt / atha sa pratyaya eva nAsti yaH pratyayAntarAlambanamiti kathaM tatra viparItavyAptipratipattiriti cet / tatkimidAnIM svapnAdipratyayAH puruSAntarapratyayAzca na pratIyanta eva / tathAtve hi kathaM vyavahAraH / atha ka evamAha na pratIyante / kintu 10 nAlambanIbhavantIti brUma iti cet / aho tavAyaM tarkavattvotprekSaNaprakAro yatpratIyante na cAlambanIbhavantIti / na hi pratIyamAnatvAdanyadevAlambanatvam / saMvedanasyApi nirAlambanatvaprasaGgAt / api ca pratIyate svarUpaM pararUpaM ca yaiste pratyayAstadbhAvaH pratyayatvaM evaM ca nirAlambanatvaviruddhena sAlambanatvenaiva pratyayatvasya vyApteH kathaM na viruddhametat / 15 dRSTAntazca sAdhyavikalaH / svamapratyayasyApi bAhyArthAlambanatvena nirAlambanatvAprasiddheH / dvividho hi svamaH satyastadviparItazca / prathamo devatAvizeSakRto dhamrmAdhimrmakRto vA kazcitsAkSAdarthAvyabhicArI / yaddezakAlAkAratayA svame pratipanno'rthastaddezakAlAkAratayA jAgradazAyAM tasya prAptisiddheH / kazcitpunaH paramparayA'rthAvyabhicArI / rAjAdi20 darzanena svAdhyAyanigaditasya kuTumbavardhanAdeH prAptihetutvAdanumAnavat / yo'pi vAtapittAdyudrekajanito'satyatvena prasiddhaH svamaH / so'pi nArthamAtravyabhicArI / na hi sarvathApyananubhUte'rthe svapno'pi samupajAyata iti na svapnapratyayo nirAlambano yuktaH / 186 5 25 astu svamamatiryadvA nirAlambanatAspadam / tathApi tadavaSTambhAtsAdhyasiddhirna bandhurA // 175 // tathAhi- "Aho Shrut Gyanam" Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 su. 16] syAdvAdaralAkarasahitaH 187 iha svamAvasthAprabhavamativadvizvabhavabhU tpratItInAM siddhedyadi kila nirAlambanavidhiH / tadA svapnAvasthAvilasadanumAnapratimayA ___ bhavenna bhrAntatvaM kathamiva samastAnumitiSu // 176 // athApyayuktaM kimivopajAtamevaM satIti prtipaadyethaaH| na kiMcidanyadbhavadIyamekaM muktA nirAlambanatAnumAnam // 177 / / bhrAntaM bhavatvetadathA'numAnaM tathApi kA nAma tvaarthsiddhiH| mUlAdvilUne dazakaNThakaNThapIThe dhUNAmadhipasya yAsIt // 178 // kiM ca svapnapratyaye sAdhyasAdhanadharmagrAhakapratyayasya nirAlambanatve sAdhyasAdhanobhayavikalatA dRSTAntasya prasajyate / dRSTAntagrAhakasya ca 10 pratyayasya nirAlambanatve dRSTAntasyaivAbhAvAdasAdhAraNAnakAntikatvaM hetoH| sAdhyabhidhammobhayapratyayAnAM nirAlambanatve vA'prasiddhavizeSyo'prasivizeSaNo'prasiddhobhayazca pakSaH syAt / api ca svapnadRSTAntenAkhilapratyayAnAM bahimithyAtvAbhyupagame svarUpe'pi tatprasaGgaH / tathAhi yatpratibhAsate tanmithyA yathA svapnaH pratimAsate ca vijJAnasvarUpamiti 15 pratibhAsAvizeSe'pi svarUpapratibhAsasya satyatvAGgIkAre'rthapratibhAsasyApi satyatvaM kiM nAGgIkriyeta / vizeSAbhAvAt / tatazca / atyanalpanijakUTakalpanAviplavaikamRgatRSNikAkulaH / mugdha mAdhyamika mA mudhAzramIH svacchavedanajalaughavAcchayA // 179 // yaccArthAnAmekAnekasvarUpavicArAsahatvAdityAdyupanyastam / tadapi na 20 prazastam / ekatvasyAnekatvasya ca vicAryamANasya tatrAsambhave'pi jAtyantarasyaikatvAnekatvasya sambhavena sttvaavirodhaat| yadapyuktamutpAdAdidharmarahitAzcaite ityAdi / tadapyanupapannam / dravyarUpatayA satAM paryAyarUpatayA cAsatAM bhAvAnAmutpAdAdidharmasadbhAvopapatteH / sarvathA satAmasatAM vA vastUnAmutpAdAdayo dharmAH ne kathaJcidupapadyanta iti yathA- 25 1'na' iti pa. pustake nAsti / "Aho Shrut Gyanam" Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 1 sU. 16 vasaraM samarthayiSyAmahe / yadi botpAdAdayo dharmAH sarvathA na santi tadA tvadaGgIkRtasya svasaMvedanamAtrasyApyabhAvaH prasajyate / utpAdavyayanauvyayuktasyaiva sattvAt / sarvathApyasattve ca teSAM spaSTapratibhAsaviSayatA puruSaviSANasyeva kathaM nAma syAt spaSTapratibhAsaviSayatve vA 5 teSAM svasaMvitsvarUpasyeva sarvathApyasattvaM na syAt / na ca spaSTapratibhAsaviSayatvameSAmasiddham / kanakAdau kuNDalAdyutpAdAdInAM mahilAhAlikagopAlamukhairapi spaSTapratibhAsa viSayatayA supratItatvAt / api ca utpAdAdInAM dharmANAmasattve svIkriyamANe samvandhAbhAvatastasmin saMvedyamAne na te niyamena saMvedyeran / yasya yena sambandho nAsti tasmin 90 saMvedyamAne nAsau niyamena saMvedyate / yathA jJAnAtmani saMvedyamAne kUrma - romasamUhaH / nAsti ca sambandho jJAnena sArdhamasadrUpANAmutpAdAdyAkArANAmiti / asti caiteSAM jJAne saMvedyamAne niyamena saMvedanamataH samasti kazcitteSAM tena saha sambandhaH / sa ca paramArthasattvamantareNa na sambhavatIti siddhaM teSAM paramArthasattvam / 15 saMvedyamAnAnAmapyeSAmasattve jJAnasvarUpe'pyasattvaprasaGgAnnikhilazUnyatApattirbhavet / yatktamanAdyavidyAvAsanAprabhAvAdi grAhyagrAhakabhAvavi trasya khaNDanam | kalasya saMcinmA- tyAdi / tadapyasundaram | avidyAyAH pUrvameva parAstatvAt / api ca svasthasaMvinmAtraM kuto'bhyupagatam / pratItezcennaivam / svasthasaMvinmAtrasya kadAcidapyapratIteH / 20 pratItyA ca vastu vyavasthApayatA bAhyamapi vastu svIkarttavyam / tasyApi pratItau parisphuraNAt / na ceyamasatyarUpA pratItiH / bAdhakAbhAvAt / viparItArthopalambho hi bAdhako na cAtrAsau samasti / tadviparItasya madhyamakSaNasthAyinaH saMvinmAtrasya svame'pyupalambhAbhAvAt / ataH kathamasatA'nenAnubhUyamAnasya bAhyArthasya bAdhA | asatApi bAdhAkalpane 25 nityaniraMzavyApiparamabrahmopalambhenA'satApi tvadabhimatamadhyakSaNasthAyisaMvinmAtrasya bAdhA kathaM na bhavedvizeSAbhAvAt / "Aho Shrut Gyanam" 28 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sa. 16] syAdvAdaratnAkarasahitaH vastuvyavasthitimupaiSi yadi pratItyA ___ bAhyaM tadA kimiti vastu parAkaroSi / bAlAbalAprabhRtirapyakhilaH padArthAn bAhyAn jano yadavagacchati pItamukhyAn // 180 // mithyApratItiriyamityapakarNanIyaM pannAsti kAcidapi bAdhakabuddhiratra / madhyakSaNasthitimitipratibhAsa eva zaGkatheta bAdhakatayA na ca vidyate'sau // 181 // asan zaktaH kartuM kathaya kimato bAdhavidhurAn sitAdyarthodvArAnanubhavasudhAsvAdajanitAn / athAsannapyeSa prabhavati sakhe bAdhanavidhau na kiM bAdhetaivaM tava matamapi bramaNi matiH / / 182 / / iti saMgrahavRttAni / atha kecitpunaH saMvinmAtrasyApyapalApena sakalazUnyatAmAhuH / _____ sApi nopapadyate / yatastasyAH sAdhakaM kiJci- 15 sakalazUnyatAmabhyupagaccha NatpramANamasti na vA / yadi nAsti kathaM sA taH zUra . khaNDanam / siddhayet / pramANanibandhanatvAdviduSAmiSTasiddheH / athAnti, tadA kathaM sakalazanyatA / pratyakSAdipramANasya tajjanakasyendriyAddezca sadbhAve sakalazUnyatAvirodhAt / kiJca / sakalazUnyatA pramANaprameyayoranupalabdhito, vicArAt, prasaGgasAdhanAdvA syAt / 20 prathamapakSe keyaM tayoranupalabdhiH / tadgrAhakapramANAbhAva iti cet, so'pi kiM saMzayAdayaH pratyayAH pramANAnutpAdo vA / tatrAdyaH pakSo na yuktH| saMzayAdisadbhAvAbhyupagame sakalazUnyatAyAH salilAJjalidAna 1 saMgrahavRttAnIti padanirdezAdevaM pratIyate yadime zlokAH svayamanyena vA kRte saMgrahananthe praNItA iti / "Aho Shrut Gyanam" Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 16 prasaGgAt / pramANAnutpAdo'pi jJAtaH san sarvAbhAvaM gamayatyajJAto vA / na tAvadajJAto'tiprasaGgAt / atha jJAtaH, kutastajjJAnamanyataH pramANAbhAvAt svato vA / prthmpksse'nvsthaatHprstutaabhaavsyaaprtipttiH| svatastajjJAne sarvAbhAvasyApi svata eva jJAnaprasaGgAt / pramANA5 bhAcopanyAso vyarthaH syAt sakalazUnyatAvyAghAtazca ! tathAbhUtasyAsyaiva pramANaprameyarUpatvaprasakteH pramANaprameyapadAvyapadezyaH sarvAbhAva iti na vAcyam / svataH svarUpaM pratipadyamAnasya tasya pramANaprameyapadAbhyAmavazyavyapadezyatvAt / tatpadAvyapadezatve ca tasyAsattvaprasaktivyomakusumavat / kiM cAtrAnumAne dhammihetudRSTAntAnAM grAhaka pramANamasti na vA / yadyasti, kathaM sakalazUnyatA / atha nAsti, kathaM prakRtAnumAnapravRttiH / pramANAbhAve hi dharmimahetudRSTAntAnAM siddherabhAvAdAzrayAsiddhatAdidoSadUSitamanumAnaM kathaM nAma pravartitumutsaheta / anumAnAbhAve ca kathaM sakala. zUnyatAsiddhiH / atha vicArAtsakalazUnyatA sAdhyate / nanu vicAraH pAramArthikaH samasti na vA / samAsti cet, kathaM sakalazUnyatA / atha 15 nAsti, kutastyA tarhi tsiddhiH| atha prasaGgasAdhanAt sakalazUnyatA siddhirAsthIyate / duHsthametat / sakalazUnyatAvAdinaH svaparavibhAgAsambhave prasaGgasAdhanasyaivAsambhavAt parasyeSTenAniSTApAdanalakSaNatvAttasya / kathaM caiSa durAtmA pramANaprameyaprapaJcaM pratItiparyakotsaGgasaGgatamanaGgIkRtya svapnadazAyAmapyananubhUyamAnAM sakalazUnyatAmaGgIkurvANaH prAmANika20 pariSadi pravezamapi prApnuyAt / tasmAdayaM nIlasitAdirarthaH pramANamudrAmavalambamAnaH / abAdhyamAnazca bhuvi prasiddho na zUnyatA nAma samasti kaacit| 183 / atha paramabrahmavAdinaH prAhuH-- _bhAvagrAmo ghaTAdibahiriha ghaTate vastuvRttyA na kazciparamabrahmavAdino vedA padA tanmithyaiSa prapaMcastamapi ca manute tattvabhUtaM jno'ym| 25 ntino matasya upapAdanapUrvaka khnnddnm| prauDhAvidyAvilAsaprabalanarapateH pAravaMzyaM gataH san AtmAdvaitaM tu tattvaM paramiha paramAnandarUpaM tadastu // 184 // "Aho Shrut Gyanam" Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1. sU. 16] syAdvAdratnAkara sahitaH "3 tathAhi samastaM cetanAcetanasvabhAvaM vastu pratibhAsAntaH praviSTaM pratibhAsamAnatvAt yadyathoktasAdhanaM tadyathoktasAdhyaM yathA pratibhAsasvarUpaM pratibhAsate ca samastaM cetanAcetanasvabhAvaM vastu tasmAdyathoktasAdhyasambaddham / na cAtra heturasiddha: / sAkSAdasAkSAnca samastavastuno'pratibhAsamAnatve sakalavikarUpagocarAtikrAntatvena vaktumazakteH / Agamo'pyasya pratipAdakaH samastyeva "sarvaM khalvidaM brahma neha nAnAsti kiMcana / ArAmaM tasya pazyanti na taM pazyati kazcana // 1 // ityAdi / tadeva ca paramAtmarUpaM sakalalokasargasthitipralayahetuH tadAha / "UrNanAbhaM ivAMzUnAM candrakAnta ivAmbhasAm / prarohANAmiva prakSaH sa hetuH sarvajanmanAm // 2 // " iti / api cendriyasannipAtA. 10 nantarasamudbhUtAvikalpakAdhyakSeNa parAnapekSatayaikatvameva bhAvAnAM pratIyate taccaikapratibhAsAntaH pravezAbhAve teSAM kathaM sambhavet / bhedAH punaH parApekSatayA pratIyante / tatazcaitat pratyayarUpatvenApramANabhUtatvAdbhedamasAdhayannaikatvaM niruNaddhi / nindA ca zrUyate bhedadarzinaH, "mRtyoH sa mRtyumApnoti iha nAneva pazyati" ityAdinA / na cAbhedazaMsinaH 15 pratyakSa viruddhatvamasyAgamasya vaktuM zakyam / na hyanyaniSedhe pratyakSaM prabhavati / svarUpamAtragrahaNaparisamAptavyApAratvAt / pararUpaniSedhamantareNa ca durupapAdatvAdbhede kuNThameva pratyakSamiti kathamabhedAbhidhAyinamevamAgamaM virundhyAt / taduktaM / "AhurvidhAtR pratyakSaM na niSeddha vipazcitaH / naikatva Agamastena pratyakSeNa viruddhayate // 1 // " iti / kiMca 20 kvacidbhAve bhAvAntarebhyo bhedaH pratipadyamAnaH krameNa yaugapadyena vA pratipadyate / na tAvadyaugapadyena, bhedapratipatteH pratiyogigrahaNasApekSatvAt / na ca pratiyogibhAvAntarANAmazeSANAM yugapadgrahaNaM sambhavati / nApi 1 tattvasaMgrahe puruSaparIkSAyAM prathamazloko bhUyasAMzenaitatsadRza: / 2 'kAdhyakSataH iti pa. pustake pAThaH / 3 ' tatazcaitatpratyayaH kalpanApratyayarUpatvenApramANabhUtatvAt ' iti pa. pustake pATha: 1 "Aho Shrut Gyanam" 191 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sa. 16 krameNa, yato'nantAnAM pratiyoginAM krameNa pratipattAvevopakSINapuruSAyuSaH pratipattA kathaM kadApi kasyApi bhedaM pratipadyeta / tathA'sau bhedaH padArthebhyo bhinnaH syAdabhinna ubhayarUpo'nubhayarUpo vA / yadi bhinnaH, tatrApi kimasau svato bhidyate bhedAntareNa vA / yadi svatastadA padAthaiH kimaparAddhaM yenaiSAM svata eva bhedo nAnumanyate / atha bhedAntareNa, tadA'navasthA / tasyApi bhedAntareNArthebhyo bhedaprasakteH / athAbhinnaH, tadA padArthamAtrameva bhavet / nApyubhayarUpaH, ubhayapakSanikSiptadoSAnuSaGgAt / bhedAbhedayoH parasparaparihArasthitilakSaNatvenaikatraikadA sambhavAbhAvAcca / nApyanubhayarUpaH, vidhipratiSedhayorekatarapratiSedhe'nyataravidheravazyaMbhAvitvAt / anyacca samastArthAnAM kimeka eva bhedaH pratyarthaM bhinno vA / yadyeka eva, tarhi tamyAbhedAtteSAmapyabheda eva syAt / atha pratyarthaM bhinnaH, kiM svato bhedAntareNa vA / pakSadvaye'pi prAk pratipAditameva doSadvayamupaDhaukanIyam / api ca padArthAnAM bhedaH kiM deza bhedAtkAlabhedAdAkArabhedAdvA bhavet / na tAvaddezabhedAtsvarUpeNAbhinnAnAM 15 bhAvAnAmanyabhede'pi bhedAyogAt / nAnyabhedo'nyatra saMkrAmati asaMkIrNa bhAvavyavasthAbhyupagamavilopaprasaGgAt / kiMca dezasyApi kimaparadezabhedato bhedaH svato vA / yadyaparadezabhedataH, tarhi taddezasyApyaparadezabhedAr3heda ityanavasthA / atha svata eva dezasya bhedaH, tadA padArthabhedo'pi svata evAstAM kiM dezabhedAttadbhedakalpanayA / tato na dezabhedAdbhAvabhedaH / evaM kAlAkArabhedAbhyAmapi na bhAvAnAM bhedaH / proktadoSANAmihApi samAnatvAt / / evaM vicAryamANo'sau bhedo na vyavatiSThate / avidyAnirmitaM tasmAt sphuTaM tat pratibhAsanam // 185 // bhedasiddhau na sAmarthyamevaM cAsya vibhAvyate / 25 tato naikatvametena kathaMcana viruddhayate // 186 // "Aho Shrut Gyanam" Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 16] syAdvAdaratnAkarasahitaH / tasmAdekatvasaMvitteranyathAnuSapattitaH / ekarUpaM paraM brahmAGgIkartavyaM parairapi // 187 // idameva parAM vidyAmAmananti manISiNaH / etasya zravaNAdibhyaH prAptiH samupajAyate // 188 // nanu vidyAsvabhAvatve brahmaNastadabhinnasvabhAvAnAM saMsAryAtmanAmapi 5 vidyAsvabhAvatvAttatprAptyarthAnAM zravaNamananAdInAM nirupayogitvamiti cet, tadacAru / vidyAsvabhAvatve'pyasya zravaNamananAdInAM nirupayogitvAsambhavAdavidyAvyAvartanaphalatvAtteSAm / avidyAvyAvarttanameva ca vidyAprAptiH / yata evAvidyA brahmaNo'rthAntarabhUtA tattvato nAstyata eva taiyA'vaya'te / tattvatastasyAH sadbhAve na kazciddhyAvarttayituM tAM zaknu- 10 yAt brahmavat / savereva ca vAdibhiratAttvikAnAdyavidyAyA vyAvRttyarthaM mumukSUNAM prayAsaH svIkRta eva / asyAH svAvacchedikAyA vyAvRttau paramAtmaikasvarUpatAyAM saMsAryavatiSThate, ghaTAdyavacchedakasya vyAvRttau zuddhAkAzarUpatAyAmivAkAzam / na ca zravaNamananAdInAM bhedarUpatvenAvidyAsvabhAvatvAt kathamavidyAvyAvartakatvaM yato vidyAprAptihetutvama- 15 bhidhIyateti vAcyam / yathaiva hi rajaHsamparkakaluSe'mbhasi dravyavizeSacUrNarajorUpaM prakSiptaM rajontarANi prazamayatsvayamapi prazAmyati svasvarUpAvasthAmupanayati tathaivAnAdyavidyAsaMzleSamaline saMsAryAtmani zravaNamananAdibhiravidyAvidyAntarANi samucchindatI svayamapi samucchidyamAnA paramAtmaikasvarUpatAmupaDhaukayatIti / na cAdvaite bandhamokSAdibhedavyava- 20 sthA'nupapanneti vacanIyam / samAropitAdapi bhedAr3hedavyavasthopapatteH / yathA hi dvaitavAdinAM vakSasi me sukhaM zirasi me duHkhamityekasyAtmanaH samAropitabhedanimittA sukhAdibhedavyavasthA tathA'smAkaM brahmaNo'pi bandhamokSAdibhedavyavasthA bhaviSyati / nanu vakSaHprabhRtInAmeva sukhAdyadhikaraNatvaM teSAM ca bhedAttavyavasthA yuktaiveti cet / tadapyayuktam / 29 1 sadbhAve'pi ' iti bha. pustake pAThaH / 13 "Aho Shrut Gyanam" Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 16 teSAmanyatvena bhoktRtvAyogAt / bhoktRtve cArvAkamatAnuSaGgaH / tathA ca ziziratarumRNAlIjAlakaiH kIrNavakSA. staruNataraNitApaklAntakhalvATamUrddhA / anubhavati viziSTa vakSasi prItilakSmI zirasi kimapi kaSTaM ceti tAvat pratItam // 189 / / tadiha yathaikatrAtmanyAropitabhedahetukA bhavati / advaitadveSimate sukhAdibhedavyavastheyam / / 190 // ekatraiva brahmaNi svastharUpe ktyAmuSmin kovidaH kIrtyamAne / 10 tadvanmithyAbhedamAdarzayantI kiM neSTA te bandhamokSavyavasthA // 191 // AdhAraH sukhaduHkhayoratha bhavedvakSaHsthalImastake tadbhedAdupapatsyate'nupahatA bhedavyavasthA tayoH / naitadvAcyamacetanAdiha yataH syAtAM na te bhoktRNI tattve vAbhimate kathaM nu bhavatazcArvAkatA no bhavet // 192 / / ityAtmabrahma siddhaM paramasukhamayaM nityacaitanyarUpaM sarvAvidyAvilAse pralayamupagate sarvato yaccakAsti / tasmAdbhedAvabhAsastrijagati zazabhUdyugmamAyendrajAlasvapnAdyAbhAsakalpaH kathamiha sudhiyaH kurvate pakSapAtam // 193 // brahmaprasAdhanavidhau vividhaM vyadhAyi yAktipaJjaramanantarametadevam // tajjvAlajAlajaTilajjvalanaprakAre pratyuttare'tra paritaH patatAdidAnIm / / 194 // .. tathA hi yattAvatsamastaM cetanAcetanasvabhAvaM vastu pratibhAsAntaHpraviSTamityAdyanumAnamadarzitam / tatra svataH pratibhAsamAnatvaM hetoH 25 parato vA / svatazcet, tarhi prativAdino bhAgAsiddho hetuH / pakSI "Aho Shrut Gyanam" Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 16] syAdvAdaratnAkarasahitaH kRtacetanAcetanarUpavastumadhyAncetaneSveva hi svataH pratibhAsamAnatvaM syAdvAdinaH siddhaM na punaracetaneSu / paratazcet, tarhi viruddho hetuH / parataH pratibhAsamAnatvasya bhedAvinAmAvitvAt / sarvaM khalvidaM brahmetyAdyAgamo'pi nAdvaitasAdhanasamarthaH pratyuta dvaitamevAyaM sAdhayati / sarvasya prasiddhasyAprasiddhena brahmatvena vidhAnAt / sarvathoM prasiddhasya 5 vidhAnAyogAdekAntAprasiddhavat / prasiddhAprasiddhayozca bhedAdvaitasiddhireva / dvaitaprapaJcAropavyavaccheda evAnenAgamena kriyata iti cet, naivam / evamapi vyavacchedyavyavacchedakayoH sadbhAvasiddhayA dvaitasiddheranivAraNAt / kiM ca yathA asmAdAgamAtpuruSAdvaitasiddhistathA. santyanantA jIvA ityAgamAnnAnAjIvasiddhirastu / atha puruSAdvaitavidhestadAgamena prakAza- 10 mAnAt pratyakSasyApi vidhAtRtayA sthitasya tatraiva pravRttestena tasyAvirodhAttataH puruSAdvaitanirNaya iti cet, nAnAgamasyApi tenAvirodhAnAnAjIvanirNayo'stu / tathAhi / "AhurvidhAtR pratyakSaM na niSecha vipazcitaH / na nAnAtvAgamastena pratyakSeNa viruddhayate // 1 // " yadi hyaparapratiSedhe pratyakSa pravarteta tadA tena tadabhAvavinizcayAve- 15 nnAnAtvavidhAyakAgamasya virodho na caivam asya sarvatra vidhAyakatvenAtra vyavasthAnAt / evaM ca nAnena nAnAtvavidhAyakasyAgamasya virodhaH sambhavatyekatvavidhAyina iva vidhAyakatvAvizeSAt / kathamekatvamaniSedhapratyakSaM nAnAtmatAM vidadhAtIti cet / nAnAtvamaniSedhadekatvaM kathaM tadvidadhIta / tasyaikatvavidhAnameva nAnAtvapratiSedhakatvamiti cet / 20 tarhi nAnAtvavidhAnamevaikatvapratiSedhakatvamasyAstIti samaH samAdhiH / kiM punaH pratyakSamAtmanAM nAnAtvasya vidhAyakamiti cet / tadekatvasya kiM vidhAyakamityapyucyatAm / na hyasmadAdipratyakSamindriyajaM mAnasaM vA svasaMvedanameka evAtmA sarva iti vidhAtuM samarthaM nAnAtmabhedeSu 1. sarvadA' iti bha. pustake paatthH| 2 . vidhAyakatvenaiva' iti pa. ma. pustakayoH paatthH| "Aho Shrut Gyanam" Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari 1.sU. 16 tasyApravRtteH / yogipratyakSaM samarthamiti cet / puruSanAnAtvamapi vidhAtuM tadeva samarthamastu tatpUrvakAgamazcetyavirodhaH / svasaMvedanamevA - smadAdeH svaikatvavidhAyakamiti cet / tathA'nyeSAM svaikatvasya tadeva vidhAyakamanumanyatAm / tathAhi pareSAM pratyakSa svaikatvavidhAyakaM pratyakSatvAdAtmapratyakSavat / svaikatvAvidhAyakatve vA tatpratyakSasya matpratyakSasyApi kathaM svaikatvAvidhAyakatvaM syAt pratyakSatvAdityataH pratyAtmaM svasaMvedanasyaikatva vidhAyakatva siddherAtmabahutvasiddhirAtmaikatvasiddhirvA / na ca vidhAyakameva pratyakSamiti niyamo'sti / niSedhakatvenApi tasya pratIyamAnatvAdityanantarameva nirNepyate / tannAgamavAkyAdapyadvaitasiddhiH / 10 api cAdvaitAbhyupagame pAramArthikamAgamavAkyaM liGgaM vA na kiJcit pramANabhUtaM bhinnamasti yataH paramabrahmapratItiH parIkSakasya syAt / 196 5 atha tasya paramabrahmavivarttatvAdvivarttasya ca vivarttino'bhedena parikalpanAttatastatpratItiriti manyase / nanu kathaM parikalpitAdAgamavAkyAlliGgAdvA paramArthapathAvatAriNaH parabrahmaNaH pratItiH parikalpitAddhUmAdeH / 15 pAramArthikamevAgamavAkyaM liGgaM ca paramabrahmatveneti cet / tarhi yathA tatpAramArthikaM tathA sAdhyasamamiti kathaM puruSAdvaitaM vyavasthApayet / yathA ca pratipAdyajanasya prasiddhaM na tathA pAramArthikaM dvaitaprasaGgAditi kutaH paramArthasiddhistatastAmaGgIkurvatA pAramArthikamAgamavAkyaM liGgaM ca svIkarttavyam taca'citsvabhAvam / pratipAdakacitsvabhAvatve parasaMvedyatva20 virodhAt pratipAdakacitsvabhAvatvAttatsukhAdivat / pratipAdyacitsvabhAvatve vA na pratipAdaka saMvedyatvaM pratipAdyasukhAdivat / tasya tadubhayacitsvabhAvatve prAznikAdisaMvedyatva virodhastadubhayasukhAdivat / sakalajanacitsvabhAvatve vA pratipAdakAdibhAvAnupapattiravizeSAt / pratipAdakAdInAmavidyopakalpitatvAdadoSo'yamiti cet / hanta tarhi yaiva prati25 pAdakasyAvidyA pratipAdakatvopakalpikA saiva pratipAdyasya prAznikAdezcA 1' tathA ' iti pa. ma. pustakayoH pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 pari. 1 sU. 16] syAdvAdaratnAkarasahitaH viziSTA pratipAdakatvamupakalpayet / pratipAdyasya cAM'vidyA pratipAdyatvopakalpanaparA pratipAdakAderaviziSTA pratipAdyatvaM parikalpayet / pratipAdakAdInAmabhedAttadavidyAnAmapyabhedAt / bhede vA pratipAdakAdInAM bhedasiddhirviruddhadharmAdhyAsAt / anAdyavidyopakalpita eva tadavidyAnAM bhedo na pAramArthika iti cet paramArthatastahmabhinnAstadavidyA iti sa 5 eva pratipAdakAdInAM saGkaraprasaGgaH / yadi punaravidyApi pratipAdakAdInAmavidyopakalpitatvAdeva na bhedAbhedavikalpasahA nIrUpatvAditi matam / tadA paramArthapathAvatAriNaH pratipAdakAdaya iti balAdIryate / tadavidyAnAmavidyopakalpitatve vidyAtvavidhairavazyaMbhAvitvAt / tathA ca pratipAdakAdibhyo bhinnamAgamavAkyaM liGgaM ca sakRtpratipAdakAdisaMvedya- 10 tvAnyathAnupapatterityacitsvabhAvaM tatsiddha bahirvastu tadvat ghaTAdivastusiddhiriti na pratibhAsAdvaitavyavasthA pratibhAsyasyApi suprasiddhatvAt / pratibhAsyasamAnAdhikaraNatA punaH pratibhAsasya kathaMcidbhede'pi na viruddhayate / ghaTaH pratibhAsata iti pratibhAsaviSayo bhavatItyucyate 'viSayaviSayiNorabhedopacArAt / prasthapramitaM dhAnyaM prastha iti yathA / 15 tataH sAmAnAdhikaraNyAdupacaritAnnAnupacAritaikatvasiddhiH / mukhya sAmAnAdhikaraNyaM ka siddhamiti cet, saMvedanaM pratibhAsa ityatra / vaiyadhikaraNyavyavahArastu gauNastatra saMvedanasya pratibhAsanamiti / ghaTasya pratibhAsanamityatra tasya mukhyatvaprasiddheH / kiMca kathaJcidbhedamantareNa sAmAnAdhikaraNyasyAnupapattestata eva kathaMcidbhedasya siddhiH / zukla: 20 paTa ityatra sarvathA zuklapaTayoraikye hi na samAnAdhikaraNatA / paTaH paTa iti yathA / nApi tayoH sarvathA bhede ratnasAnuratnAkaravaditi / * yaccoktam / tadeva ca paramAtmarUpaM sakalalokasargasthitipralayahetuparabrahmaNaH sakalalokasarga- riti / tadapyAkAzacarvaNaprAyam / advaitaikAnte pralayahetutvamityadvaitavAdi- kAryakAraNabhAvavirodhAt / tasya dvaitAvinAbhA- 25 vedAntimatasya nirA- vitvAta / kiMca / karaNam / 1 vA' iti pa. ma. pustakayoH pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 1 sU. 16 brahmAtmA vidadhAti cedvayasanatazcitrAM trilokImimAM mugdha brUhi tadA bhavet kathamayaM prekSAvatAmagraNIH / prekSAvAn jagati prayojanalavaM kaMcitparityajya bhoH ko'pi vApi kadAcanA'pi kurute kiM nAma kAJcit kriyaam||195|| athApi niSkampakRpAparItaH paropakArAya karotyayaM tAn / naitaddhaTAmeti yadasya kazcit kAruNyapAtraM na paraH samasti // 196 // sattve vA na kathaJcanApi narakakoDeSu kuryAjanA nityaM vaitaraNItaraGgataraNacyApArapIDAjaDAn / kAntAkuGkumapaGkapaGkajarajojyotsnAcchavAyucchaTA tAmbUlAgrupabhogataH pramuditAn kiM tarhi nirmApayet // 197 // sRSTeH prAganukampanIyajanatA nAstIti tasyAM kathaM kAruNyaM kila kalpya tasya jagataH sraSTA bhavedyadvazAt / kAruNyAtkurute pravRttimiti ca prakhyApyamAne tvayA kuryAnno sukhinAM mRti bata tathA no duHkhitAnAM sthitim // 198 // athApi kAyamapekSamANaH karoti duHkhaM jagataH sukhaM vA / imaM vimuJcAgrahamevamastha svatantratAyAH pralayaprasakteH // 199 // kiM ca--- duHkhazreNIkaraNanipuNaprANikarmavyapekSA __ yuktA naiva praguNakaruNA sAndracittasya tasya / audAsInyaM kimapi kurutAM kintu tatra pravAdina brahmAtmAyaM kathamaparathA syAtkRpAluH kathaJcit // 20 // yato mahAntaH karuNAsamudrAH pareSu kAMkSanti na duHkhahetUn / teSAM sadA duHkhitajantuduHkhataddhetuvidhvaMsadhiyA pravRtteH // 201 // tathA samarthaH svayameva cetsyAtparAnapekSeta kathaM kadAcit / athAsamarthaH svayameva cetsyAtparAnapekSeta kathaM kadAcit / / 202 // 20 "Aho Shrut Gyanam" Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 16 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH adRSTataH svIkriyate trilokIvicitrataiSA yadi ca pravAdin / sudurbhagAvibhramasannibhena brahmAtmanA tarhi kimatra kAryam // 203 // nanUrNanAbho yathA lAlAjAlakaraNe svabhAvAt eva pravartate tathA paramAtmA jagannirmANa iti cet / tadapi sakarNAnAmanAkarNanIyam / UrNanAbho hi na svamAvata eva pravartate kiM tarhi prANibhakSaNalAmpaTyA- 5 pratiniyatahetusambhUtatayA kAdAcitkAt / yadapyuktamindriyasannipAtAnantarasamudbhUtAvikalpakAdhyakSataH parAnapekSatayA pratIyamAnamekatvamevetyAdi / tadapi na pezalam , yataH ekavyaktigataM kiM vA'nekavyaktisamAzritam // vyaktimAtragataM yadvA tadekatvaM pratIyate // 204 // ekavyaktigataM taccettadA paryanuyujyate // samAnamasamAnaM vA na samAnaM virodhataH // 205 // ekavyaktigataM taddhi kathaM sAdhAraNaM bhavet // athAsamAnametanna bhedasiddhiprasaGgataH // 206 // yadasAdhAraNaM rUpaM bhedastasmAddhi ko'paraH // ekavyaktigataM tasmAnnaikatvamupapadyate // 207 // anekavyaktisambaddhaM sattAsAmAnyalakSaNam // pratyakSamAnato grAhyamathaikatvamihocyate // 208 11 vyaktyAdhAratayA tamki pratIyetAnyathApi vA / / AdyapakSe pratikSepaH kathaM bhedasya sambhavet // 209 // vyakterAdhArarUpatvaM tasya cAdheyatetyayam / / AdhArAdheyabhAvo hi bhedamAkarSati dhruvam // 210 // atha tadvayaktyanAdhAratayA hanta pratIyate / / antarAle'pi bhAseta vyaktInAmagrahe narnu // 211 // . 1 ca ' iti pa. pustake pAThaH / 2 ' natu ' iti bha. pustake paatthH| 20 "Aho Shrut Gyanam" Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 16 tathAvyaktibhyaH kimu sattAkhyaM ekatvaM vyatiricyate // na vA vyaktisvarUpatvamabhede'sya prayujyate // 212 // asAdhAraNarUpatvAdvayaktirvyaktyantaraM na ca // anveti tatkathaM tasya niHzeSavyaktiniSThatA // 213 / / atha tadvayatiricyeta vyaktibhyastarhi no jayaH / / samIhitasya bhedasya dhruvamevaM prasiddhitaH // 214 // yathA ca stambhakumbhAdivyaktizcaikatvamiSyate // anuvRttamanISAyAH karaNatvAnmanISibhiH // 215 // tathaiva hanta kiM tAsu nAnAtvamapi nepyate / / vyAvRttibuddhihetutvAdvizeSo hi na kazcana // 216 // tasmAbyaktiSu naikatvaM nAnAtvena vinA kRtam / / kathaJcidupapadyeta pramANena virodhataH // 217 / / tathAhi vivAdAspadamekatvaM tAttvikAnekatAtvikam // ekAntaikasvarUpeNa pramANAgocaratvataH // 218 / / yathA kumbhazarAvAdibhedasandohasaMyutam / / nidravyaikatvamevaM ca siddho bhedo hi tAttvikaH // 219 // vyaktimAtragataM tacca puraikatvaM vikalpitam // samAnayogakSematvAttadapyetena carcitam // 220 // ekA vyaktimanekAM vA parityajyAparasya yat // vyaktimAtrasya naivAsti pratItipathacAritA // 221 // .. yadapi gaditaM bhedaH punaH parApekSatayA pratIyata ityAdi / tadapi nopapannam / ekatvamapi hi parApekSatayA pratIbhedaH parApekSayA prasphurati pA.yate tatazcaitatpratyayo'pi kalpanApratyayarUpatve. divedAntimatasya nirA- nApramANatvAt kathamivaikatvaM sAdhayet / ekatvaM karaNam / hyanekavyaktigrahaNamantareNa kathaM grahItuM zakyata 25 "Aho Shrut Gyanam" Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 pari. 1 sU. 16] syAdvAdaratnAkarasahitaH iti parApekSatathA gRhyamANatvAdhyaktamasya parApekSatvam / athaikatvaM parAnapekSatayA evAdhyakSeNa samadhigataM parApekSayA tu kalpanApratyayenAnugAmirUpatayA vyavayite / tarhi bhedo'pi tathaiva pratyakSeNa paricchinam, kevalaM parApekSayA kalpanApratyayena vyAvRttasvabhAvatayA vyavAhiyata ityapyanivAryam / kiM cAnyApekSayA bhavanameva bhedapratyayasya kalpanAtvaM 5 syAtkiM vA smaraNasamanantarabhAvitvaM yadvA zabdAnuviddhatvamuta jAtyAdhulekhitvamathAsadarthaviSayatvamupacArarUpatvaM vA / nAdyaH pakSaH / ekatvapratyayasyApi kalpanAtvaprasakteH / parApekSAmantareNaiva bhedasvarUpapratibhAsasya samarthayiSyamANatvAcca / nApi dvitIyaH, ekatvapratyayasyApi smaraNasamanantarabhAvitvena kalpanAtvApatteH / zabdAnuviddhatvaM ca jJAne 10 zabdabrahmanirmUlanAvasare prAgeva pratikSiptam / stambho'yaM kumbho'yamityAdibhedapratibhAsasya jAtyAdyullekhitvAtkalpanArUpatAyAmabhedajJAnasyApi kalpanArUpatvaprasaGgastasyApi sattAsAmAnyollekhitvAt / asadarthaviSayatvaM punarbhedapratibhAsasyAsiddham / arthakriyAkAriNo vastubhUtArthasya tatra pratibhAsanAt / nApi bhedapratibhAsasyopacArarUpatvaM kalpanAtvaM 15 sambhavet, kacidapyupacArasyAnupalambhAnmANavakai pAvakAApacAravat / na cAbhedavAdino mukhyabhedAbhyupagamo'styapasiddhAntaprasakteH / " mRtyoH sa mRtyumAmoti ya iha nAneva pazyati" iti nindAvAdo'pyanupapannaH / bhedAbhedagrAhitvenaiva nikhilapramANAnAM pravRtteH samarthayiSyamANatvAt / yathoktamAhurvidhAtRpratyakSamityAdi / 20 . tatra kimidaM pratyakSasya vidhAtRtvaM nAma / sattAmAtrAvabodho'sA __dhAraNavastusvarUpaparicchedo vA / prathamapakSo na pratyakSasya vidhAtRtvamevetya kSamaH / nityaniraMzavyApino vizeSanirapekSasya sattAmAtrasya svagne'pyapratIte,jiviSANavat / dvitIyapakSe na punaH kathaM nAdvaitapratipAdakAgamasya pratyakSavirodhaH / bhAva- 25 1' mukhyamantareNa ' ityadhikaM ma. pustake / 2 / yaccokta ' iti pa. ma. pustakayoH pAThaH / sya khaNDanam / "Aho Shrut Gyanam" Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 16 bhedagrAhakatvenaiva pratyakSasya pravarttamAnatvAt / anyathA tvasAdhAraNasvarUpaparicchedakatvavirodho'sya / athAbhidadhyA: vidhAtriti ko'rtha idamiti vastusvarUpaM gRhNAti nAnyasvarUpaM niSedhati pratyakSamiti, naivam / anyarUpaniSedhamantareNa tatsvarUpaparicchedakasyApyasampatteH / pItAdivyavacchinnaM hi nIlaM nIlamiti gRhItaM bhavati netarathA / tathA cAhuH syAdvAdabAhyA api / " tatparicchinatti atadvayavacchinnatti " iti / api ca yadedamiti vastusvarUpameva gRhNAti pratyakSamityucyate / tadAvazyamaparasya pratiSedhamapi tatpratipadyata ityabhihitameva bhavati / kevalavastusvarUpapratipatterevAnyAbhAvapratipattirUpatvAt / kevalabhUtalapratipattareva ghaTAbhAvapratipattisiddheH / na hyayaM pratipattA kizcidupalabhyamAnaH pararUpaiH saMkIrNamevopalabhate / stambho'yaM kumbho'yamiti tadasaMkIrNasya samastasya pratibhAsAt / na ca tairasaMkIrNataiva / sadAdyAtmanA'pi tadasaGkare tasyAsattvaprasaGgAt / svapararUpopAdAnApo hApAdyatvAdvastuno vastutvasya / tathA cAhurvRddhAH " sarvamasti 15 svarUpeNa pararUpeNa nAsti ca / anyathA sarvasattvaM syAtsva rUpasyApyasambhavaH // 1 // " kiM ca vidhAtreca pratyakSamiti niyamasyAGgIkAro vidyAvadavidyAyA api vidhAnaM tavAnuSajyate / so'yamavidyAvivekena sanmAnaM pratyakSAt pratiyanneva na niSeda taditi bruvANaH kathaM svasthaH / kathaM vA pratyakSasya niSeddhRtvAbhAvaM pratIyAt / na tAva20 pramANAntarAt , dvaitaprasaGgAt / svatastu pratyakSasya tathA nizcaye siddhaM tasya niSeddhRtvamapi / parasyAhaM niSeddhA na bhavAmIti svayaM pratIteH / evaM ca bhedaviSayameva pratyakSam / 1 tadpaparicchedasya ' iti . ma. pustake pAThaH / 2 'hetorasaGkIrNava' iti ma. pustake paatthH| 3 ' aGgIkAre' iti pa. ma. pustakayoH pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 16] syAdvAdaratnAkarasahitaH 203 yaJcoktaM kvacidbhAve bhAvAntarebhyo bhedaH pratipadyamAnaH krameNa yogapa __hAna vetyAdi / tatra yogapadyenaiva bhedapratipattiriti bhedo mithyeti matasya bhedavyavasthApanena brUmaH / sadRzapariNAmasyeva visadRzapariNAmasyApi nirAkaraNam / samastapadArthAnAM yugapat pratibhAsAt / visadRzapariNAmasvabhAva eva ca bhedapratibhAsaH / yaccAtroktaM bhedapratipatteH 5 pratiyogigrahaNasApekSatvAdityAdi / tadapyanucitam / yato bhedavyavahAra eva parApekSo na punastatsvarUpapratibhAsaH / sa hi tathAvidhakSayopazama. vizeSAt pratiyogigrahaNanirapekSa eva prAdurbhavatIti siddho yugapar3hedapratibhAsaH / bhedaH padArthebhyo bhinnaH syAdityAdyapi syAdvAdasvIkArAt prativihitam / bhedo hi padArthAnAM dharmaH sa ca tebhyaH kathaJcidbhinno'- 10 bhinnazca / na khalu dharmadhammiNoH sarvathA bhedo'bhedo vA sambhavatIti purataH prakAzayiSyate / yacoktaM kimeka eva bhedaH pratyarthaM bhinno vetyAdi / tatra pratyartha bhinna iti naH pkssH| sAdhAraNAsAdhAraNaparigAmavato vastuno'sAdhAraNapariNAmasya prativastuniyatasyAbhedatveneSTeH / sa cAyamIhazo bhedaH svato bhedAntarAdvA na vidyte| kintu pratiniyatA- 15: dvastUtpAdakakAraNAdeva / kAraNasthApi pratiniyamaH svakIyapratiniyatakAraNAdeva / na caivamanavasthAdoSaH / evaMvidhAnavasthAyA bIjAGkurAnavasthAnavanmUlakSayakAritvAbhAvena dUSaNatvAsambhavAt / etena padArthAnAM bhedaH kiM dezabhedAdityAdyapi pratyuktam ! api ca yadItthaM vikalpAdbhedo dUSyate tadAnImabhede'pi bhavataH kA prtyaashaa| tatrApyevaMvidha- 20 vikalpAnAM sukaratvAt / tathA hyamedaH padArthAnAM kiM dezAbhedAt kAlAbhedAdAkArAbhedAdvA bhavet / yadi dezAbhedAt , tadA dezasyApi kutaH sakAzAdabhedaH / anyadezAbhedAcchedanavasthAprasaGgaH / svatazcetpadArthAnAmapi svata evAbhedo bhavatu kiM dezAbhedAdabhedakalpanayetyAdi sarvatrApi yojanIyam / yadapi nigaditaM yata evAvidyA brahmaNo'rthAntarabhUtA 25 . 1 'sarvamatrApi' iti pa. ma. pustakayoH paatthH| "Aho Shrut Gyanam" Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 16 tattvato nAstyata eva taiAvartata ityaadi| tadapyasAratayA DiNDIrapiNDADambaraM viDambayati / yato yadyavastusatyavidyA kathAmiyaM prayAsato nivartanIyA bhavet / na hyavastusantaH surasaraNisarasijapramukhAH prayA sato nirvartanIyatAmanusarantaH samupalabhyante / yadyavidyApi satI katha5 miyaM nivartayituM kenApi zakyateti cet / kAtara kimatra saMtrAsena / satAmeva hi mahIruhAdInAM nivRttiriha pratIyate / tadiyamavidyA nivartanIyatvAdekAntanityA mAbhUtsatI tu bhavatyeva / sattve ca dvitIyAyA avidyAyAH sadbhAvAtkathamadvaitavAdaH / na cAvidyAnirmitatvena mahIruhAdInAmapi padArthAnAM paramArthato'sattvamiti vAcyam / parasparAzrayadoSaprasakteH / siddhe hyavidyAnirmitatve teSAM paramArthato'sattvaM siddhayati tatsiddhau cAvidyAnirmitatvasiddhiriti / yaccoktaM yathaiva hi rajaHsamparkakaluSembhasItyAdi / tadapi phalgu / yato bAdhyabAdhakabhAvAbhAve kathaM zravaNamananAdilakSaNAvidyAntaraM prazamayet / bAdhyabAdhakabhAvazva satoreva dandazUkanakulayoriva na tvasatoH zazakAzvaviSANayoriva / na vA'vidyAtvena sammatasya bhedasyocchedo ghaTate / vastusvabhAvatvenAbhedasyeva tasyocchetumazakteH / nanu svamAvasthAyAM bhedAbhAve'pi bhedapratibhAso dRSTastato na pAramArthiko bheda iti / abhede'pi samAnam / tasyApi taddazAyAmasataH pratibhAsamAnatvenApAramArthikatvApatteH / kathaM ca svapnAvasthAyAM bhedasyAsattvam / bAdhyamAnatvAccet, tarhi tata evA20 bhedasyApi tadastu / yadi ca tadavasthAyAM bAdhyamAnatvAdbhedasyAsattvam / tahi jAgradavasthAyAM tasyAbAdhyamAnatvAtsattvamastu / ekatrAsya bAdhyamAnatvopalambhAtsarvatrAsattve ca sthANau puruSapratyayasya bAdhyamAnatvopalambhAtsarvatra puruSasyAsattvaprasaGgaH / tato jAgradavasthAyAM svapnAvasthAyAM vA yatra bAdhakodayastadasatyaM yatra tu tadabhAvastatsatyamityupa25 gantavyam / api ca bhedapratibhAsastAvatsarveSAM bhavati tasyAsatyatA kutaH pratIyate kiM tata eva pratibhAsAntarAdvA / tata eveti na yuktam / tasya "Aho Shrut Gyanam" Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 pari. 1 sU. 16] syAdvAdaratnAkarasahitaH bhedaviSayatvAt / na hi bhinnA ete'rthA iti pratibhAsaH svAtmano'satyatAM nizcinoti / tannizcaye hi viparyayAt pravRttirna syAt / atha pratibhAsAntarAdasatyatA nizcIyate / tadapi pratibhAsAntaraM svasaMvedane niyataM kathamanyasyAsatyatAM vetti / athobhayagocaraM tat, tadA kathaM na bhedAvagamaH / ubhayagocaratve'pi na bhedAkgama iti 5 svavacanavirodhaH / parAbhyupagamenAbhidhAnAdavirodha iti cet / sa parAbhyupagamaH kiM svAbhyupagamAdabhedenAvagato'tha bhedeneti / yadyabhedena, tadAsau svAbhyupagama eva syAt / atha bhedena, tarhi tadavastha eva virodhaH / lokavyavahArAnuvAda eSa iti cet, sa khalu lokavyavahArastattvadRSTerarthAntaramanantaraM vA / yadi nArthAntaram, tarhi tattvadRSTireva 10 lokavyavahAraH / tatastavyavahArAdeva bhedasiddhiH / atha tattvadRSTAntaraM lokavyavahAraH / tataH kathaM na bhedaH / upaplava eveti cet / so'pi sattvadarzanAdbhinno'thAbhinna iti pUrvavatprasaGgaH / avidyAnimmitaH samasti bheda ityapi na yuktam / avidyApi tattvadRSTeranyAnanyA vetyanivRttaH paryatuyogaH na cetthamanirvacanIyA'vidyetyabhidhAtavyam / vastuno 15 bhedAbhedAbhyAM vicAryamANatvopapatteH / na cAvastutvamasyA ityabhidheyam / vastutvasyAtraivAnantaraM prasAdhitatvAt / yacca samAropitAdapi bhedAr3hedavyavasthopapatterityAdhuktam / tadapyayuktam / AtmanaH sAMzatve satyeva bandhamokSAdibhedavyavasthopapatteH niraMzasyAntarbahirvA vastunaH sarvathApyapratIterityAtmAdvaitAbhinivezaM parityajyAntarbahizcAnekaprakAraM vastu vAstavaM 20 pramANasiddhamaGgIkarttavyaM na punarbhedaprapaJcaH samagro'pi heya iti vAcyamiti / tasmAttadvaitametatprabalaparilasadyuktibhirviprayuktaM yuktaM kiM nAma vaktuM kathaya tava sakhe yuktimaargaanugsy| 1 'arthabhedena'iti bha.pa. pustakayoH pAThaH / 2 'artha' iti bha. pa. pustakayoH pAThaH / 3 'tattva' iti ma. pa. pustakayoH pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 pramANanayattattvAlokAlaGkAraH 2 chidrapracchAdanArthaM prakaTayati bhavAnyAmapImAmavidyAmatyantaM cchidritA'sau prabhavati na tarAM tatsamAcchAdanAya // 222 // adyApi vAdinyadi tuNDakaNDUrviDambayatyeva bhavantameSA | tadA punabrUhi vayaM tadetattathaiva varttemahi hanta sajjAH // 223 // naveSa bravImi / vivAdaviSayApannaH prapaMco mithyA pratIyamAnatvAdyaditthaM taditthaM yathA nizIthinInAthadvitvamiti / zrutamithyAtvasAdhakAnumAnasya khaNDanam / midamanumAnaM paraM durbAramArutaprahatataraMgiNItuGgataGgataraGgaparamparApreritotpalanAlavaddolAyate / tathAhi midhyAtvamatra kIdRkSamAkAMkSitaM sUkSmadRzA, kimatyantAsattvamutAnyasyAnyAkAratayA pratItatva10 mAhosvidanirvacanIyatvamiti na tAvadAdyaH pakSaH, asatkhyAtestvayA'naGgIkArAccandradvitvasyAtyantAsattvAbhAvenodAharaNasya sAdhyavikalatvaprasaGgAcca / athAnyasyAnyAkAratayA pratItatvam, tadapi na / viparIta - khyAterapi tvayA'nabhyupagamAt / athAnirvacanIyatvarUpaM mithyAtvaM siSAdhayiSitam / tadApi candradvitve tadabhAvAtsAdhyavikalatvamudA15 haraNasya / na hi candradvitvamanirvacanIyatvena pratipannamastyanirvacanIyakhyAtipratyAkhyAnapraghaTTake vikuTTitatvAt / pratyakSabAdhitatvaM ca pakSasya doSaH anuSNastejo'vayavAtyAdivat / tathAhi san ghaTaH san paTa ityAdyullekhavatA pratyakSeNa prapaJcasya satyatvameva pratIyate na hi ghaTAdeH pRthak prapaJco nAma kazcidasti / nanu pakSasya pratyakSabAdhitatvamasamaMjasaM prapaJcAntargatatvena 20 pratyakSasya tatrApi mithyAtvasya sAdhyamAnatvAt / na ca mithyArUpeNa tena kimapi bAdhituM zakyamatiprasakteH / tatazca yathAnumAnamithyAtvaM sAdhayantaM lokAyataM pratyanumAnabAdhA nopapannA tathA prapaJcAntargatatvena pratyakSamithyAtvaM sAdhayantaM mAyAvAdinaM prati pratyakSabAdhApIti cet / na / tvadIyAnumAnasyApi pratyakSavat prapaJcAntargatatvena mithyAtvAtprastu25 tasAdhyasAdhakatvAnupapattiprasakteH / athaivamabhidhIyate prapaJcamidhyAtvaprasAdhakamidamanumAnameva san ghaTaH san paTa ityAdipratyakSapratItiM bAdhate [ pari. 1 sU. 16 "Aho Shrut Gyanam" Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 16] syAdvAdaratnAkarasahitaH tatkathaM pakSasya pratyakSabAdhitatvamiti / tanna vAcyam / itaretarAzrayaprasaGgAt / prapaJcagrAhiNi pratyakSe bAdhite satyasyAnumAnasya prasavaH prastute cAsminnanumAne'nenapratyakSabAdhitatvam / kiM ca liGgajatvamAtramindriyajatvamAnaM vA na bAdhakatve prayojakamapi tvananyathAsiddhatvameva / yat khalvanyathAsiddhaM tadananyathAsiddhena bAdhyate'nanyathAsiddhaM cAtrendri- 5 yajaM vijJAnamato mithyAtvAnumAnaM bAdhata eva / nanvevamanumAnamapi pratyakSa bAdheta vizeSAbhAvAt / idamatipariphalgu / vizeSAbhAvAsiddheH / anyathAsiddhatvalakSaNasya vizeSasya prastutAnumAne vidyamAnatvAt / tathAhi pratIyamAnasya prakRtahetoH prapaJcAkhye dharmiNi satyatvenaivAnyathA. nupapattirna punarmithyAtvena / yadi hi ghaTAdiprapaJco mithyArUpa: syA- 10 tadA kathaM nAma svaviSayAM pratIti janayet / na khalu mithyAbhUta nizIthinInAthadvitvAdikaM kasyAzcit pratIterjanakatvena sammataM vidughAm / pratItijanakatvAbhAve ca prapaJcasya pratIyamAnatvamapi na syAt / tavedatIkriyate tarhi tavyApakaM satyatvamapi prapaJcasya kinnAGgIkaraNIyam tataH satyatvenaivAnyathAnupapannaH pratIyamAnatvAkhyo heturna mithyAtvenetya- 15 nyathAsiddhamidaM prapaJcamithyAtvAnumAnam / na caivaM san ghaTaH san paTa ityAdyullekhavataH prapaJcasattvagrAhakasya pratyakSasyAnyathAsiddhirasti / gatyantarAbhAvAt / na khalu prapaJcasya mithyAtve pratyakSasya kathaJcidutpattiH sambhavinI / mithyArUpasya kasyacitkAJcidapi pratIti prati na janakatvamityuktatvAt / tadevamananyathAsiddhamidaM pratyakSameva prapaJcamithyA- 20 tvAnumAnamanyathAsiddha bAdhate / tataH siddha pakSasya pratyakSabAdhitatvam / vivAdAspadIbhUtaH prapaJco mithyA na bhavati asadvilakSaNatvAdya evaM sa evaM yathAtmA tathA cAyaM tasmAttathatyanumAnabAdhitatvaM ca / pratIyamAnatvaM ca hetutvenAbhimataM bhavataH kiM pratibhAsyatvamAtramAhosvitpratItijanakatvena pratibhAsyatvasya prapaMce bhavatAnabhyupagamAt / anaikAntikatvaM ca, yasmA- 25 dAtmanaH pratItijanakatvenAbhyupagamAt pratibhAsyatvamasti na ca mithyA "Aho Shrut Gyanam" Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 1 sU. 16 tvam / tasya mithyAtve vA svasiddhAntavirodhApattiH / sAdhanavikalatvaM cAtra pakSe dRSTAntasya / udAharaNIkRte nizIthinInAthadvitve pratItijanakatvena pratibhAsyatvasya sAdhanasyAbhAvAt / na hi mithyArUpaM candradvitvaM kasyacidapi jJAnasya janakatvena pratItamapi tvekatvameva zuddhAMzo5 stathAvidhadoSasAmagrIsamavadhAnasAmarthyAvitvollekhinI, dhiyamupajanayatItyavocAma viparItakhyAtivicArAvasare / viruddhatvaM cAsya hetoH, sAdhyaviparItasAdhanAt / tathAhi vivAdAdhirUDhaH prapaJco mithyA na bhavati pratItijanakatve sati pratibhAsyatvAdya itthaM sa itthaM yathAtmA tathA cAya tasmAttatheti / api ca kiM samyakpratIyamAnatvaM sAdhanatvena vivakSitaM mithyApratIyamAnatvaM vA / prathamapakSe vAdyasiddhatvaM hetoH / samyakpratIyamAnatvastha prapaJca tvayAnabhyupagamAt / abhyupagame vA viruddhatvaM syAt samyakpratIyamAnatvasya satyatvenaivAvinAbhUtatvAt / dvitIyapakSe punaH prativAdyasiddhitvam / mithyApratIyamAnatvasya prapaJce syAdvAdi bhiranaGgIkaraNAditi / idaM ca paryanuyojyo bhavAnkimetadanumAnaM 15 prapaJcAdbhinnamabhinnaM vA / yadi bhinnam, tarhi satyamasatyaM vA, yadi satyam, tadA taddaSTAntabalena prapaJcasyApi satyatvaM syAt / anumAnasyApi hi satyatvaM pratIyamAnatvAdeva bhavadbhirabhyupeyaM tacca prapaJce'pyaviziSTamiti kathaM sa na satyaH syAt / athAsatyam, tatrApi zUnyamanyathAkhyAtamanirvacanIyaM vA / AdyapakSadvaye na sAdhyasAdhakatvaM sambhavati / nRzaGgavacchuktikAkaladhautavacca / tRtIyapakSo'pi na zreyAn / anirvacanIyatvasya prapaJcataH prAgeva pratihatatvAt / vyavahArasatyamidamanumAnamato'satyatvAbhAvAt svasAdhyasAdhakamiti cet kimidaM vyavahArasatyaM nAma / vyavahRtirvyavahAro jJAnaM tena ca satyaM tarhi paramArthikametat / jJAnajanakatvenArthakriyAkAritvAt pAramArthikatve vA'syaitaddaSTAntabalenaiva 25 prapaJcasyApi pAramArthikatvaM duHpratiSedhaM syAt / atha vyavahAraH zabda stena satyaM vyavahArasatyamiti badhe / nanu zabdo'pi satyasvarUpasta. "Aho Shrut Gyanam" Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 16] syAdvAdaratnAkarasahitaH ditaro vA / satyasvarUpazcet, tarhi tena yatsatyaM tatpAramArthikameva / tatra coto doSaH / athAsatyasvarUpazzabdaH, kathaM tatastasya satyatvaM nAma / nahi svayama satyamanyasya satyatvavyavasthApanaheturatiprasaGgAt / atha kUTakArSApaNe satyakArSApaNocitakraya vikrayavyavahArajanakatvena satyakArSApaNavyavahAravada satye'pyanumAne satyavyavahAra iti cet / tarhi satyameva tadanumAnam / tatra cokto doSaH / ato na prapaJcAdbhinnamanumAnaM kathamapyupapadyate / nApyabhinnam / prapaJcasvabhAvatayA tasyApi midhyAtvaprasaktermithyArUSaM tatkathaM mAnaM svasAdhyaM sAdhayedityuktameva / tasmAdevaM yatprapaJcAnRtatve sAdhye sAdho pratyapAdi pramANam // tasmin sAdhyaM sAdhanaM ceti sarve pratyAkhyAtaM proktayuktiprabandhAt // 224 // 10 yAnyapi parairaparANi prapaJcagocarANyanumAnAni khyApyante / vivAdagocarApannaH prapaJcaH sanna bhavati pratIyamAnatvAadvaitavAdisaMmatAnumAnAntarakhaNDanam / ddRzyatvAdvA yathA candradvaitarUpyam / tathA prapaJco mRSA sattvAsattvAbhyAmanirvAcyo vA'nAtmatvAjjaDatvAdutpattimattvAdvinAzitvAdvA yatpunarmRSA na bhavati sattvAsattvAbhyAmanirvAcyaM na bhavati 15 tanna yathoktAnAtmatvAdisAdhanAdhikaraNaM yathAtmatattvamityAdIni / tatra tAvatpakSasya pratyakSabAdhitatvamanumAnabAdhitatvaM ca sarvatrApyaviziSTaM draSTavyam / tathA hi san ghaTaH sanpaTa ityAdyullekhavatA nirbAdhapratyakSeNa prapaJcasya sattvaM, satyatvaM, nirvAcyatvaM ca pratIyate na punarasattvaM, mRSAtvanirvAcyatvaM ceti vyaktaM pakSasya pratyakSabAdhitatvam / tathA vivAdAspadaH 20 prapaJcaH sadrUpastathA satyaH sattvAsattvAbhyAM nirvAcyazcAsadvilakSaNatvAdyadevaM tadevaM yathAtmatattvamasadvilakSaNazca prapaJcastasmAdyathoktasAdhyatrayasampanna ityanumAnabAdhitatvaM ca / prapaJcAsattvapratijJAyAM ca pratIyamAnatvadRzyatvalakSaNaM hetudvayaM pUrvoktAnumAnahetuvadviduSA svayamabhyUhya dUSaNIyam / zeSAzcA 1 ' svarUpaM ' iti pa ma pustakayoH pAThaH / 14 209 "Aho Shrut Gyanam" Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 16 nAtmatvAdayo hetavaH sarve'pyanyathAnupapattizUnyatvena vyabhicAritvAnna svasAdhyasamarthanAsAmarthyabhAjo bhavitumarhanti / na khalu mRSAtvAnirvacanIyatvAbhyAM sArddhamanAtmatvajaDatvotpattimattvavinAzitvAdihetUnAmanyathAnupapattiH kenApi pramANena pratIyate / satyatvanirvacanIyatvAbhyAM saha teSAM virodhApratipatteH / tathA sarve'pyamI hetavaH kimasadrUpAH sadrUpA vA, asatyAH satyA vA, anirvacanIyA nirvacanIyA vA / asadrUpAsatyAnirvacanIyapakSeSu prativAdyasiddhatvaM hetUnAm / anekAntavAdibhistathAnaGgIkaraNAt / sadrUpasatyanirvacanIyapakSeSu punarvAdyasiddhatvam / teSAM prapaJcA ntargatatvena hetUnAmapyasadrUpatayA mRSArUpatayA'nirvacanIyatayA ca bhavatA 10 svIkaraNAt / tathArUpatayA teSAmasvIkaraNe vA taddaSTAntabalenaiva vivakSitaprapaJcasyApi sadrUpatvaM satyatvaM nirvacanIyatvaM ca prasajyamAnaM kena vAryeta / vizeSAbhAvAt / tathaitAnyanumAnAni prapaJcAdbhinnAnyabhinnAni vA | bhinnAnyapi satyAnyasatyAni vA prapaJcAkhyo'pi dharmI prasiddho'prasiddho vetyAdi sarvamatrApi prAgvat kuzAgrIyamatinA cintanIyamiti / 15 tasmAt brahma brahmavAdinnidAnI mUlAdeva kSiptametattvaduktam / yanniHzeSA yuktivAthI tvadIyA zAnti nItA kIrtitA ca svkiiyaa|225|| evaM ca-- jJAnAdvaitaM nirastaM tadanu vidalitazcitravijJAnavAdaH zUnyaM niLUnamasyApyupari parihatA'nantaraM brahmavArtA / tasmAduddAmayuktivyatikarakalitastatra yallokayAtrA stambhAdistAttviko'yaM jayati bhuvi prdhvaanvaacyHpdaarthH|226||16|| idAnIM prAkpratijJAnaM svavyavasAyitvaM jJAnavizeSaNaM vyAkhyAnayannAhasvasya vyavasAyaH svAbhimukhyena prakAzanaM bAhyasyeva tadAbhimukhyena karikalabhakamahamAtmanA jAnAmIti iti // 17 // 20 "Aho Shrut Gyanam" Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 17] syAdvAdaratnAkarasahitaH : svastha pramANatvenAbhimatasya jJAnasvarUpasya sambandhI vyavasAyaH / ka ucyata ityAha / svasya vijJAnasvarUpasyAbhimukhyamanmukhyatA svAbhimukhyaM tena svAbhimukhyena svAnubhavanena prakAzanaM pratibhAsanaM yatsa iti / svavyavasAyasamarthanArtha bAhyArthavyavasAyaM svaparaprasiddhaM bAhyasyevetyAdinA dRSTAntIkaroti / yathA bAhyAbhimukhyana prakAzanaM bAhyavyavasAyo jJAnasya 5 tathA svAbhimukhyena prakAzanaM svasya vyvsaayH| ullekhamAha / karikalabhakamiti prameyasya ahamiti pramAturjAnAmIti pramiteH pratibhAsamtathAtmaneti pramANAbhimatajJAnasyApi / idamatra hRdayam / jJAnAntarAnapekSaM yatsvarUpaprakAzanaM tadiha svavyavasAyitvaM vAdiprativAdibhyAM jJAnasyAbhimataM paravyavasAyitvAnyathAnupapatteH / tathAhi jJAnaM svavyavasAyi paravyavasAyitvAt yattu svavyavasAyi na bhavati na tatparavyavasAyi yathA stambhAdi paravyajJAne svavyavasAyitvaprasA dhakamanamAnamapadarzitaM vasAyi ca jJAnaM tataH svavyavasAyIti / na tAva tatra dUSaNoddhAraH / datra heturasiddhaH / paravyavasAyitvasya jJAne vAdiprativAdibhyAM pratipannatvAt / nApi svarUpamAtravyavasAyavyAvRte 15 sukhAdijJAne paravyavasAyitvAbhAvAnikhilapakSAvyApakatayA bhAgAsiddho'yaM heturiti zaGkanIyam / sukhAdisaMvedanasyApi svasmAtpRthagbhUtasya sukhAdeH paricchedakatvAtparavyavasAyitvasiddheH / na ca kumbhAdivedanasyApi sarvathA svapRthagbhUtArthaparicchedakatvam / sattvaprameyatvavastutvAdirUpeNa kumbhAdeH saMvedanAbhedapratIteH / anyathA tasyAsattvaprasakteH / 20 kathaJcit pRthagbhUtatvaM tu sukhAdisaMvedanAtsukhAderapi pratIyata eva / sukhAditatsaMvedanayoH kAraNAdibhedavyavasthiteH / yathA ca tayoH kAraNAdibhedaH sambhavati tathA'vastAdeva citravijJAnavAdavicAre vivecitam / nanvevaM kumbhAdijJAnavatsukhAdijJAnasyApi bahirbhUtArthaparicchedakatvAttAbhyAmanyasya ca vijJAnasyAsambhavArika svasya saMvedakaM jJAnaM syA- 25 1 'bhedAt ' ityadhika pa. pustake ! "Aho Shrut Gyanam" Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 17 diti cet / na / tasyaiva kumbhAdisukhAdijJAnasya svarUpasaMvedakasya sataH parasaMvedakatvopagamAt svasaMvedanasiddheH / svaparavyavasAyakatvAnikhilavedanasya tataH sukhAdijJAnasyApi paravyavasAyitvasiddhenIya bhAgAsiddho hetuH / nApyanaikAntikaH / stambhAdevipakSAt svasAdhya5 vyAvRttau paravyavasAyitvahetorapyatyantaM vyAvRttatvAt / viruddho'pi nAsau sAdhyaviparyayAnyathAnupapannatvaM hi tallakSaNaM na cAtra tadastIti // 17 // svavyavasAyitvameva jJAnasya spaSTadRSTAntopadarzanena sAvaSTambhaM samarthayamAnaH prAha--- kaH khalu jJAnasyAlambanaM bAhyaM pratibhAtamabhimanya. 10 mAnastadapi tatprakAraM nAbhimanyeta mihirAloka vaditi // 18 // kaH khalu laukikaH parIkSako vA / jJAnasyAlambanaM gocaram / bAhya jJAnAbahirbhUtam / pratibhAtaM parisphuritaM prakaTIbhUtamiti yAvat / abhimanyamAnaH svIkurvANa: / tadapi jJAnamapi / sa pratibhAtatvalakSaNaH 15 prakAraH pratiniyataM svarUpaM yasya tattatprakAraM pratibhAtamilyarthaH / nAbhi manyeta kiM tarhi pratItimanusarannabhimanyetaiva / kimivetyAha / mihirAlokavat mArtaNDAlokamiva / yathaiva hi girinagaragahanAdikaM mihirAlokasya viSayaM pratibhAtamabhimanyamAnaistairjJAnamapi pratibhAtaM svIkartavyamityarthaH / 20 atrAhujaiminIyAH / aye bhavAnatra yathA kathaJcit jaiminIyamatasyopapA- svamandire gAyatu maGgalAni / / danapUrvaka khnnddnm| vicAryamANaM tu na vedanasya svasaMvidAtmatvamupaiti yuktim // 227 / / 1 pratibhAtamabhimanyamAnaimihirAloko'pi pratibhAto'bhimanyate laukikaparIkSakaistadvajjJAnasya viSayaM pratibhAta ityAdi kumbhAdikaM ' ityAdhika cihAntagataM ma. pustake / "Aho Shrut Gyanam" Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 18] syAdvAdaratnAkarasahitaH 213 karmatvenApratIyamAne hi tasminparokSatvamevopapadyate / tathAhi jJAnaM parokSaM karmatvenApratIyamAnatvAt / na khalu stambhAdibhAvavatkarmatvena jJAnaM svapne'pi pratibhAsate / pratibhAsane vA karaNAtmano jJAnAntarasya parikalpanA prasajyeta / tasyApi pratyakSatve karaNAtmakaM jJAnAntaraM parikalpanIyamityanavasthA durnivArA syAt / tasyApratyakSatve'pi 5 karaNatve prathamajJAne kiM duzcaritamAlocitaM cetasvinA / yenAsya parokSatve karaNatvaM nAnumanyate / tasmAdetaddoSasaMzleSamanamilaSatA jJAnasya svavyavasAyitvamupekSya pratItyanullaGghanena parokSarUpataiva svIkartavyA / indriyArthasaMprayogAdisAmagrIto hi kriyAsvabhAvamAtmani jJAnamupajAya. mAnaM nityaparokSarUpamevopajAyata iti / mImAMsakairevamavAdi buddhi-pArokSyasiddhAvanumApramANam / / eSA ca doSairvyabhicAramukhyaiH kalaGkitA bhAti yatIzvarANAm // 228 // tathA hyasyAmanumAyAM karmatvenApratIyamAnatvAkhyasya hetorAtmanA pramANaphalena ca vyabhicAritvaM / tAvatkarmatvenAnanubhUyamAnayorapyanayoH pratyakSatvenAGgIkaraNAt / yadi punaretayoH karmatvenAnanubhUyamAnayorapi 15 kartRtvena pramANaphalatvena vAnubhUyamAnatvAt pratyakSatvamanumanyate / tarhi pramANatvenAbhimatasya jJAnasya karmatvenAnanubhUyamAnasyApi karaNatvenAnubhUyamAnatvAtpratyakSatvamanumanyatAM vizeSAbhAvAt / atha karaNatvenAnubhUyamAnaM jJAnaM karaNameva syAnna pratyakSam / tarhi kartRpramANaphalarUpatayAnubhUyamAnayorAtmapramANaphalayoH kartRpramANaphalarUpataiva syAnna 20 pratyakSatvamityapyastu / tulyAkSepasamAdhAnatvAt / api cAtmanaH pratyakSatve parokSajJAnakalpanAyAH kiM phalam / Atmana eva svarUpavabAdyArthagrAhakatvaprasiddheH / atha kartuH karaNamantareNa kriyAyAM vyApArAsambhavAtkaraNabhUtaparokSajJAnakalpanA na niSphalelyucyate / tadapyasAdhIyaH / manasazcakSurAdezcAntarbahiHkaraNasya sadbhAvAttAbhyAM 25 jJAnasya parokSatvena vizeSAbhAvAca / atha manazcakSurAdikAyAdera "Aho Shrut Gyanam" Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 10 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 1 sU. 18 cetanatvAt jJAnAkhyaM karaNaM cetanatvena tAbhyAM viziSyata ityucyate / tadapyanupapannam / bhAvarUpayorindriyamanasorapi cetanatvAt / tatparokSatvasAdhane ca siddhasAdhanam / svArthagrahaNazaktilakSaNAyA bhAvendriyamanaHsvabhAvAyA labdheragdirzinAmapratyakSatvAt / upayogalakSaNaM tu bhAvakaraNamapratyakSaM na jAtucidbhavati / svArthagrahaNanyApAralakSaNasyAsya svasaMvedanapratyakSaprasiddhatvAt / cakSurAdidvAreNopayukto'haM ghaTaM pazyAmItyupayogasvarUpasaMvedanasya sarveSAmapi prasiddhatvAt / kriyAyAH karaNAvinAmAvitve vAtmanaH svasaMcittau kiM karaNaM syAt / svAtmaiveti, tadarthe'pi sa evAstu kimadRSTAnyakalpanayA / svAtmanaH karaNatAyAmAtmanaH zAzvatatvAcchazvadarthaprakAzAnuSaGga iti cet / tata eva tasya svasaMvedanaM kuto na zAzvatam / tasya taddharmatvAditi cet, bahirarthaprakAzanamapi tata eva zAzvataM. mAbhUt / kathaM tarhi zAzvatayorAtmajJAnayordhama'dharmibhAvaH puruSasvasaMvedanayorapi bhedopagamAditi cet itaratrApi tulyametat / sarvatra dharmadhabhiNormedAbhedAtmakatAyAmavivAdAt / svasaMvedanamapi puruSasya zAzvatamiti cet / na / zrotriyamatavyAghAtAddezAdipratiniyamAnupapattezca / yadi punarabhivyaJjakapratyayavazAttadabhivyaktipratiniyamastadA puruSasya zAzvatArthaprakAzanapratiniyamo'pi tathaiva syAt / kiM caivaM sati na kiMcidanityamasarvagataM vA nAma syAt / abhivyaJjakavazAdeva sarvasya dezAdiniyamopapatteryataH kapilamatasiddhirna bhavediti svaparaprakAzake puruSe satyapArthaka parokSajJAnaparikalpanam / parokSeNa cakSurAdinaiva prayojanasiddhestatazcakSurAdibhyo vizeSamicchatA karaNajJAnasya karmatvenApratIyamAnasyApi pratyakSatvamaGgIkarttavyam / kiM cAtmapramANaphalAbhyAM sakAzAkaraNajJAnasya sarvathA bhedaH kathaMcidvA / na tAvat sarvathA / matAntara prasakteH / na khalu dharmadharmiNorbhavanmate'pi sarvathA bhedo'bhyupeyate / 25 atha kathAzcidbhedaH / tarhi na karaNajJAnasyaikAntenApratyakSatvam / pratyakSa svabhAvAbhyAmAtmapramANaphalAbhyAmaminnasya tasyaikAntato'pratyakSatvavi 15 20 "Aho Shrut Gyanam" Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 18] syAdvAdaratnAkarasahitaH rodhAt / api ca samastapramANApekSayA jJAnasya karmatvenApratIyamAnatvaM hetutvenAbhimataM svarUpApekSayA vA / yadi samastapramANApekSayA, tadA sattvamapi jJAnasya duHprApaM syAt / tathAhi yat samastapramANApekSayA karma na bhavati na tatsayavahArasaraNimanusarati yathA turaGgazRGgaM samastapramANApekSayA na bhavati ca karma jJAnamiti / evaM jJeye'pi kaH samAzvAsaH 5 syAt jJAnanibandhanatvAt jJeyavyavasthiterityanabhilaSato'pi nikhilazUnyatAvAdaH samAyAta iti sAdhusAdhitaM buddheH pArokSyaM zrotriyeNa / atha zUnyatApakSo na kSoda kSamet / tarhi jJAnasyApratyakSatve'pi pramANAntarAt pratItiravazyamarIkartavyeti samastapramANApekSayA karmatvenApratIyamAnatvAdityasya hetorasiddhatvam / atha svarUpApekSayA karmatvenApratIyamA- 10 natvam / tadapyanubhavena pratihanyamAnatvAdanucitam / sakalajagatpratItau hi stambhagrAhijJAnaM tato'hamanubhavAmItyanubhavastasmAJca prasiddha jJAne svarUpApekSayA karmatvaM kathaM nAmApahotuM zakyate / tatazca svarUpApekSayA karmatvenApratIyamAnatvAdityatrApi pakSe hetorasiddhatvameva doSaH / etena pratibhAsane vA karaNAtmanorjJAnAntarasyetyAdinA yA'navasthoktA sApi 15 pratyuktA / svarUpApekSayaiva jJAne karmatvapratibhAsasya samarthitatvAt / kiM ca pratItisiddhamapi jJAne pratyakSatvaM karmatvaM ca yadyapalapyate tethArthe'pi pratyakSatvakarmatvayoH kaH samAzvAsa iti kathamarthasya vyatirekadRSTAntatvenopAdAnaM syAt / prasaGgaviparyayAbhyAM ca jJAnasya pratyakSatvaM pratIyate / tathAhi yatparokSaM na tatsvopaghAnenApyupalambhayati yathendriyam / parokSaM 20 ca bhavadbhiH parikalpitaM jJAnamiti prasaGgaH / viparyayastu yatsvAkAropahitamAkArAntaramupalambhayati tatparokSaM na bhavati pratyakSaM vA bhavati yathA pradIpAdyAlokaH / upalambhayati ca jJAnaM svAkAropahitaM nIlAdikamiti / evaM ca / - - 1' urarIkartavyA' iti pa. pustake pAThaH / 2 tadA' iti pa. ma. pustakayoH pAThaH / 3 pratyakSaM vA bhavati' iti pa. pustake nAsti / "Aho Shrut Gyanam" Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 1 sU. 18 ' , AtmapratItiM parimucya jAtu vastupratItirna samasti buddhayA || tyajannidaM valgu vicAratattvaM nAtraiva mImAMsake eSa vAdI || 229 // api ca jJAnasya svasaMvedanapratyakSAviSayatve kutastatsattA pratIyeta / pratyakSAntarAdanumAnAdarthApattervA / na tAvatpratyakSAntarAt, kaNabhakSAkSa5 pAdapakSakakSIkArAnuSaGgAt / nApyanumAnAt, yatastatra liGgaM cakSurAdI - ndriyamarthastadatizayastatsambandhastatra pravRttirvA syAt / yadi cakSurAdIndriyam, tarhi tadapi nirviziSTaM viziSTaM vA jJAnasya gamakaM bhavet / yadi nirviziSTam, tadA suptamattamUcchitAnyatragatacittAvasthAsvapi jJAnaM tadgamayettatsattAyAstatrApyavizeSAt / atha viziSTam nanu kena 10 vizeSaNena viziSTatvamindriyasya kimanAvaraNatvena praguNananaH sahakRtatvena vA / na tAvadanAvaraNatvena tasya pratyakSataH pratyetumazakyatvAdapratItasya ca hetuvizeSaNatve vizeSaNAsiddho hetuH syAt / atha viSayaparichittyA'nAvaraNendriyasiddhiH / tarhi parasparAzrayaH / tathAhi viSayaparicchitirjJAnaM tatsidbhAvanAvaraNatvavizeSaNaviziSTamindriyaM siddhayati tathA15 bhUtendriyasiddhau ca viSayaparicchittiH siddhayatIti / etena ca praguNamana:sahakRtatvamapIndriyavizeSaNaM dUSitam / manaso'tIndriyasya praguNatvadhamoMpetasya viSayaparicchittiM parityajyAnyataH pratyetumazakyatvAvizeSAttatra ca parasparAzrayadoSaprasaGgAt / athArtho buddherliGgam / so'pi sattAmAtreNa tatsyAjjJAtatvavizeSaNaviziSTo vA / na tAvadAdyaH pakSaH / tathAbhUtasyA20 rthasya buddhyavyabhicAritvAbhAvAt / na vai yatra yadA sattAmAtrasamarthasya tatra tasmAdbuddhiranumAtuM zakyate / tAM vinApyarthasya sambhavatastayA sahAnyathAnupapatterabhAvAt / yadi ca sattAmAtreNArthasyAnumApakatvamiSyate / tadA sarvArthasattAyAH sarvapuruSAnpratyaviziSTatvAtsarvabuddhayanumAnaM syAt / atha jJAnatvAvizeSaNaviziSTa iti dvitIyaH pakSaH, naM tatrApi jJAnatvena jJAto 216 " < , 1 mImAMsakapadena pUjyavicAskAritvaM bodhyate / atra tu pUjyavicArakArivAbhAvAt ayayArtha mImAMsaka iti nAma / 2 tadA ityadhikaM pa. ma. pustakayoH pAThaH / 3' jJAtatvena ' iti pa. ma. pustakayoH pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU0 18] syAdvAdaratnAkara sahitaH jJAto vA'rtho buddhergamakaH syAt / ajJAtasya tadgamakatve sarvaM sarvasya gamakaM syAdavizeSAt / atha jJAtaH, kiM tata eva gamyajJAnAt jJAnAntarAdvA / tata eva cet, tarhi parasparAzrayaH / siddhe hi jJAtatvaviziSTe'rthe tato jJAnasiddhistatsiddhau cArthasya jJAtatvasiddhiriti / atha jJAnAntarAjjJAtatvajJapti: tarhyanavasthA / athArthAtizayo liGgam | nanu ko'yamarthasyAtizayo nAma prAkaTyamiti cet / aho cirAya prakaTIcakAra mImAMsakaH svIyarahasyametat // vicAracUlAmavalambamAnaM vilokayantvetadapIha santaH // 230 // prAkaTyaM hi jJAnaM prakAzatAmAtraM vA syAt / yadi jJAnam, tadA tasyAsiddhatvAt kathaM liGgatvam / na ca svarUpa siddhau svarUpasyaiva 10 liGgatvaM kApi pratipannaM yenAtrApi tathA kalpyeta / atha prakAzatAmAtraM prAkaTyam, tatkiM sarvapramAtRNAM sAdhAraNamasAdhAraNaM vA / yadi sAdhAraNaM, tadA sarvadA sarvAnpratyayamavizeSeNaivArthaH pratibhAseta na tu kadAcitkaMcana prati / prakAzatAmAtrasya sarvAnpratyaviziSTatvAt / athAsAdhAraNam, tatazcAyamarthaH sampanno yasyendriyeNopakRto'sAdhAraNa- 15 prakAzatAkhyAtizayavAnarthaH sampannastasyaiva pratibhAsate nAparepAmiti / tadapyayuktam / na hi nIlapItAdyarthadhamrmo yenaiva janyate tasyaiva tadviziSTo SrthaH pratibhAsata iti niyamo dRzyate / api ceyaM prakAzatA'rthAdavyatiriktA vyatiriktA vA bhavet / yadyavyatiriktA tadArtha eva sA / arthasya ca sadA sattvAtprakAzatayA api sadA sattvApatteH samastaM 20. vizvaM sadA sarvajJamakiMcijjJa vA bhavet / atha vyatiriktA, tadevamarthena sambaddhA vA syAdasambaddhA vA / yadyasambaddhA, kathamarthasyeyamiti vyapadizyeta / atha sambaddhA, kiM tAdAtmyena tadutpattyA saMyogena vA / na tAvattAdAtmyena, vyatireka vikalpasvIkRtatvAt / nApi tadutpattyA, / yato'ki prakAzatotpadyate tato vA'rthaH / na tAvadarthAtprakAzatotpadyate / 25 1 'prakAzatAyA' iti ma. pustake pAThaH / 217 "Aho Shrut Gyanam" 143 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 18 jJAnAttadutpattipratijJAnAt / nApi prakAzatAyAH sakAzAdarthaH samutpadyate svasAmagrItaH prakAzatAyAH pUrvamapyarthasyotpannatvAt / napi saMyogena prakAzatA'rthena sambaddhA / tasya dravyavRttitvenAdravyarUpAyAM prakAzatAyAM sambhavAbhAvAt / bhavatu vA kenacitsambandhena sambaddhA'sau, tathApyartha5 mAtreNaiSA sambaddhA'rthavizeSeNa vA / arthamAtreNa sambandhe sa evAzeSasya jagato'zeSajJatvasyAkiMcijjJatvasya vA prasaGgaH / ghaTasyAsIdatra prakAzatA idAnIM tu paTasyeti niyatadezakAlaviziSTa pratiniyate'rthe tadyapadezAbhAvazca syAt / athArthavizeSeNa, nanu ko'yamarthasya vizeSo jJAna prati janakatvaM, AlambanatvaM vA / tatrApi Adyavikalpo'nupapannaH, 10 jJAnajanakatvAdarthena saha prakAzatAyAH sambandhe cakSurAdinApi saha samba ndhaprasaGgAt / dvitIyavikalpe parasparAzrayaH, arthasyAlambanatvasiddhau hi prakAzatAyA arthavizeSeNa sambandhasiddhistatsiddhau cArthasyAlambanatvasiddhiriti / tannArthAtizayo'pi jJAnasya liGgam / naapyrthsmbndhH| tasya sambandhijJAnapUrvakatvAtsambandhinau cAtrendriyArtho jJAnArthavati15 zayAau~ vA na jJAtuM zakyate / yathA caiSAM jJAtumazaktistathA'nantara mevoktam / atha pravRttyA jJAnamanumIyate, tarhi nivartakasya jJAnasya kathaM pratipattiH syAt / pravRttyA hi pravartakameva jJAnamanumIyate na nivartakam / atha pravRttinivRttibhyAM jJAnamupakalpyate tarhi tayorabhAve udAsInasyopekSaNIyArthavijJAnaM kathaM kalpyeta / taditthaM jJAnena sahA20 nyathAnupapannasya kasyAcilliGgasyAsambhavAnnAnumAnAdapi tatsattApratItiH / athArthApatteH / tathAhi / arthaprAkaTyAkhyaphalamanyathAnupapadyamAnaM AtmanyahaMpratyayagrAhye nityaparokSaM kriyArUpaM jJAnamupakalpayati / pravRttirapyanyathAnupapadyamAnA tatparikalpayati / ajJAte pravRttiviSaye pravRttyanu papatteH / na hISTasAdhano'pyarthaH svaviSayaM jJAnaM vinA svarUpaNaiva pravRtti25 hetuH| sarvadA tatprasakteH / na caivamataH kAdAcitkatvAt 1 'pratiniyata' iti pa. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . pari. 1 sU. 18] syAdvAdaratnAkarasahitaH pravRtterAtiriktaM kiMcitkAraNamastItyavasIyate / yasmin satyarthaH pravRttiyogyatAmApadyate tajjJAnamiti / taduktaM zabarasvAminA / " apratyakSA no buddhiH pratyakSo'rthaH sa hi bahirdezasambaddhaH pratyakSamanubhUyate jJAnaM tvanumAnAdavagacchati" iti / anumAnAditi arthApattarityarthaH / naitadapi nyAyyam / anumAnAspRthagbhUtAyA 5 arthApatterasambhavAdanumAnamya cArthaprAkaTyAdeH pratihatatvAt / api ca . jJAnamupajAyamAnaM svAnubhave'nanubhavAghyAvRttaM saMvedyate arthazcAsya viSayabhAvamApanna eva saMvedyate / arthamahaM vebhIti pratIteH / nityAnumeyatve ca jJAnasya dvayamapyetaddarupapAdam / artho hi prakAzamAnaH sarvAnprati sAdhAraNa iti jJAnasya parokSatve mama prakAzata iti nirnimittA 10 vyavasthitiriti / tanmImAMsaka yuktiyuktamadhunA svasyAvasAyaM dhiyaH kiM na svIkuruSe na muzcasi kimityadyApi pakSaM nijam / / yasmAnyAyapathAnugasya bhavataH svAntaM nizAntaM mate duHpakSaprabhavAnurAgatamasA kSudreNa kiM bAdhyate // 231 // 15 itthaM nirAkumahi jaminIyAnparokSavijJAnakathAvalitAn / jJAnAntarAdhyakSamuzanti ye'tha saMvedanaM tanmamutkSipAmaH // 232 // evaM hi yaugAH saMgirante / jJAnaM jJAnAntaravedyaM vedyatvAdyadvecaM tajjJAnAntaravedyaM yathA ghaTo. vedyaM ca jJAna naiyAyikamatasyopapAdanapUrvakaM khaNDanam / tasmAt jJAnAntaravedyamiti na tAvadatra hetura- .. siddhaH / sAdhyadharmiNi vidyamAnatvAt / nApi viruddhaH / sapakSe vartamAnatvAt / nApyanaikAntiko, vipakSAdatyantaM vyAvRttatvAt / na ca svasaMviditatayA vipakSIbhUte'pi trilocanajJAne vartamAnatvAdanaikAntikatvam / asmadAdijJAnApekSayA jJAnasya jJAnAntara 1 etadarthakaM mImAMsAsU. zA. bhASye. pR. 7 paM. 19 / "Aho Shrut Gyanam" Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH [ pari. 1 sU. 18 "vedyatvapratijJAnAt / trilocanajJAnasya cAsmadAdijJAnAdatizayopetatvAt / na cAtizayopete pratItaM dharmamatizayApete'pi prerayan parIkSakatAmAskandati / samastArthagrAhitvasyApi sakalajJAnAnAM trilocanavatprasakteH / nApi kAlAtyayApadiSTaH, pratyakSAgamAbhyAmanirAkRtagocaratvAt / nanu svavyavasAyisvarUpamarthajJAnaM svasaMvedanapratyakSeNaivAnubhUyate ataH pratyakSa vikSipta pakSanirdezAnantaropanyastatvena kAlAtyayApadiSTatAliGgita evAyaM heturiti cet, tadanucitam / jJAnasya svavyavasAyisvarUpatvAnupapatteH / arthavyavasAyisvarUpatvenaiva tasyAvasthAnAt / " arthagrahaNaM buddhicetanA " ityabhidhAnAt grahaNaM punarasya tagocaratayo10 tpannenaikAtmasamavetAnantarajJAnena mAnasAdhyakSarUpeNa / nanvevamarthajJAnatagocarAnantarajJAnayoH krameNotpannayostathaivAnubhavaH kiM na bhavatIti cet / naitadvacanIyam / anayoH kramasamutpAde'pyAzuvRtteH zatapatrapatrazatavyatibhedavadyaugapadyAbhimAnataH pArthakyAnanubhUtisambhavAt / athArthajJAnasya jJAnAntarapratyakSatAyAM jJAnAntarasyApyaparajJAnapratyakSatAprasakterdurnivArA15 sthAnavastheti cet etadapyaprAtItikam / arthajJAnasya dvitIyena jJAnena grahaNAdarthasiddhera parajJAnakalpanA narthakyenAnavasthityabhAvAt / arthajijJAsAyAM hyarthajJAnamupajAyate jJAnajijJAsAyAM tu jJAne / sA ca jJAna jijJAsArthajJAnaM yAvadbhavatIti dvitIyajJAnotpattyaiva kRtArthayati pramAtAramityalaM tRtIyAdijJAnakalpanayA / tanna kAlAtyayApadiSTatAzliSTatA20 zliSTamUrttirasau hetuH / nApi prakaraNasamaH / asambhavatparipanthisAdhanatvAt / yasya hi saMzayabIjabhUtaM pakSAntaracintApravartakaM sAdhanAntaraM sambhavati sa eva hetuH prakaraNasamaH / na cAtra tadasti / atha jJAnaM svaprakAzAtmakamarthaprakAzAtmakatvAtpradIpavadityevaMvidhe paripanthini sAdhane jAgarUke sati kathamidamabhidhIyate'sambhavatparipanthisAdhanatvAnnaM 25 prakaraNasama iti cet / maivam | vicArabhArAsahatvenAsya sAdhanAbhAsa I 220 5 > 1 katham iti pa. pustake pAThaH / 2STitA ' iti nAsti pa. pustake "Aho Shrut Gyanam" Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 18 syAdvAdaratnAkarasahitaH 221 tvAt / tathA hi svaprakAzAtmakamityatra kiM svenAtmanaiva svasya prakAzaH svaprakAzaH svakIyena vA / prathamapakSe pakSasya pratyakSabAdhitatvaM doSaH / arthagrahaNasvabhAvasyaiva saMvedanasya mAnasapratyakSeNa pratIteH / hetozca kAlAtyayApadiSTatA pratyakSabAdhitapakSatvAt / svAtmani kriyAvirodhAcca nAyaM pakSaH sambhavI / na hi sutIkSNo'pi kaukSeyakaH kadAcidAtmAnaM 5: vidArayati / na ca vicitracArIsaMcAracaturApi nartakI nijaskandhamadhirodu prabhavati / dvitIyapakSe punaH siddhasAddhayatA / svakIyenAnantarottarajJAnena prAcInajJAnasya prakAzasvIkaraNAt / kiM ca prakAzAtmakatvaM bodharUpatvaM bhAsurarUpasambandhitvaM vA bhavet / AdyapakSe sAdhyavikalatvamudAharaNasthAdRSTAntatayopadiSTe pradIpe bodharUpatvasyAbhAvAt / dvitIyapakSe 10 tu pakSasya punarapi pratyakSabAdhA / bodhAtmakatvena bhAsurarUparahitasyaiva jJAnasya pratyakSata: pratIteH / tadevaM svaprakAzAtmakatvasAdhanasya vicAryamANasyAnupapatte nena prakaraNasamatvam / .. evaM samastadUSaNakaNTakanikaraNa muktamuktamidam / viduSAM sadassu nUnaM sAdhanamupanayati nijasAdhyam // 233 // 15 api ca svaprakAzAtmakajJAnavAdinaH paryanuyujyante / kiM yenaiva svabhAvena jJAnaM svarUpaM prakAzayati tenaivArthamapi svabhAvAntareNa vA / yadi tenaiva, tarhi kathaM jJAnArthayoH pArthakyaM syAdabhinnasvabhAvajJAnagrAsatvAttayorevAnyatarasvarUpavat / atha svabhAvAntareNa, tadA to svabhAvau jJAnAdabhinnau bhinnau vA / yadyaminnau, tadA jJAnameva syAnna svabhAvau / 10 tayoratraivAnupravezAt / tathA ca kathaM jJAnaM svArthayoH prakAzakaM syaat| atha bhinnau, tatrApi kiM tau svaprakAzau svAzrayabhUtajJAnaprakAzauM vA / prathamapakSe svaprakAzajJAnatritayApattiH / tathA ca jJAnavattatsvabhAvayorapi pratyekaM svaparaprakAzatve sa eva paryanuyogo'navasthA ca / atha svAzrayabhUtajJAnaprakAzyau tau tarhi svAzrayabhUtasya jJAnasya svaparaprakAze kartavye 25. 1 kaukSeyakaH khaDgaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 1 sa. 18 hetubhUtayostayoryadi jJAna tathAvidhenAparasvabhAvadvayena prakAzakaM tadAnavasthA / svaparaprakAzahetubhUtasvabhAvadvayAprakAzatve vA jJAnasya pramANatvAyogaH / svasvabhAvAprakAzakasya kumbhAdivat apramANatvena bhavadbhirabhyupagamAt / evaM ca / ekapramAtRsamavetadhiyAdhigamyaM siddhaM samastamapi vedanamuktayuktyA / ye tu svasaMviditametadudAharanti kAmanti te kimiti nAMsataTIM svakIyAm // 234 // aho gaditvA pariphalgu kiJcitpragalbhase mugdha kimevamatra / 10 itaH svasaMvedanasiddhiyuktIH zRNu svapakSe'pi ca dosspNktiiH|| 235 // tathAhi yattAvajjJAnaM jJAnAntaravedyamityAdyanumAnamagAdi tatra vedyatvAditi hetostrilocanajJAnena vyabhicAraH / tasya vedyatve'pi svasaMviditatvena bhavadbhirabhyupagamAt / yatpunaratroktamasmadAdijJAnApekSayetyAdi / tadavadyamasmadAdIti vizeSaNasyAtrAzrUyamANatvAt / hRdayaniviSTaM tadastIti cet / kathaM zapathamantareNAyamarthaH pratIyate / astu vA, tathApi pakSasya hetorvA tatsyAt / yadi pakSasya, tadA virUpAkSajJAnamapakSo'stu hetustu tatra pravarttamAnaH kena pratihanyate / yena sa vyabhicAro na bhavet / atha hetostadvizeSaNamasmadAdijJAnatve sati vedatvAditi tarhi sAdhanavikalpo dRSTAntaH / tathAbhUtasya hetorghaTadRSTAnte'sambhavAt / api ca virUpAkSajJAnaM svajJAnaM svasaMviditatvAdasmadAdIti vizeSaNenAtravyavacchidyate / svasaMviditatvaM ca kutastasya siddham / arthagrahaNAtmakatvAncettadasmadAdijJAne'pyastyevetyubhayatra svasaMviditatvaM sidhyenna vA kvacidapi vizeSAdarzanAt / atha virUpAkSajJAnamyAsmadAdijJAnAdvi ziSTatvAttatraiva svasaMviditatvaM nyAyyaM nAnyatra nahi viziSTe dRSTaM dharmama25 viziSTe'pi yojayan prajJAvattAM labhata iti cet , tadapyanavadAtam / evaM hi zambhujJAne viziSTe dRSTasyArthagrahaNAtmakatvasyApyasmadAdijJAne pratiSedhaprasaGgaH / atha tasyAbhAve tajjJAnameva na syAttatya tatsvabhAvatvA "Aho Shrut Gyanam" Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sa. 18] syAdvAdaratnAkarasahitaH / / 223 diti cet / tadidaM svasaMviditatve'pi samAnam ! nahi svasaMviditatvasvabhAvasyApyabhAve jJAnasya jJAnatA yuktA / tasyApi jJAnasvabhAvatvAvizeSAt / na khalu zambhujJAne'rthagrahaNAtmakatveneva svasaMviditatvenApi vijJAnasvabhAvaMtA dRSTAntatazcAsmadAdijJAne'pi svasaMviditatvaM kathaM na syAt / na ca svabhAvaH prAdeziko yuktH| Alokasya svaparaprakAzakatA mihiramaNDalAlokasyeva svabhAvo na punaH pradIpAdyAlokasyeti kazcidvipazcidvakti / ubhayatrApyavizeSatastatpratIteH / nanvasmadAdijJAnasya zaGkarajJAnavatsvaparavyavasAyisvabhAvatve tadvanniHzeSArthaprakAzakatvamapi syAdityapi bAlapralapitam / svayogyatAnusAstiyaiva jJAnenArthasya prakAzanAtpradIpavat / na khalu pradIpasya dinezvaravatsvapara- 10 prakAzasvabhAvatve'pi tadvanniHzeSArthaprakAzakatvamupalabdham / svayogyatAnusAritayaivArthasthAnenApi prakAzanAt / yogyatA ca sakalajJAnAnAM svAvarakAdRSTakSayopazamatAratabhyasvarUpA pratipattavyA / na hi tasyA abhAve viSayagrahaNatAratamya jJAnAnAM yujyate iti savistaraM purastAdupapAdayiSyate / sAdhyavikalatA cAtrAnumAne dRSTAntasya spaSTaiva / tathAhi 15 na ghaTo jJAnAntaravedyo'pi tu jJAnavedya uttarazabdasya sajAtIyApekSayaiva bhedavAcakatvAt / tatkathamatra jJAnAntaravedyatvaM sAdhyaM sambhavati / athaikena jJAnenAnubhUte jJAnAntaraM yadA pravartate tadA jJAnAntaravedyatvaM kumbhe sambhavatIti cet , tarhi svasaMvidite'pi jJAne yogipratyakSarUpajJAnAntaraM pravartata eva tataH siddhasAdhyatA / athAmmadAdijJAnAntaravedyatvaM 20 sAdhyate tadAsmadAdIti vizeSaNaM sAdhyasyAbhidhAnIyam / bhavatu vA jJAnamasmadAdijJAnAntaravedyamiti savizeSaNaM sAdhyaM, tathApi siddhasAdhyatA / caitrazarIravartisaMvedanasyAnurUpeNAsmadAdijJAnAntareNa vedyatvAbhyupagamAt / ekazarIvartyasmadAdijJAnAntaravedyatvaM sAdhyamiti cet, tokazarIravartIti vizeSaNAntaraM sAdhyasya vAcyam / 25 1' svabhAvateti tadRSTAntaH' iti bha. ma. pustakayo paatthH| "Aho Shrut Gyanam" Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _pramANanayatattvAlAkAlaGkAraH pari.1 sU. 18 etadapi dRzyamiti cet, tathApi siddhasAdhyatA / smRtirUpeNaikazarIravartinAsmadAdijJAnAntareNa atItajJAnasya vedatvAbhyupagamAt / vartamAnasya jJAnasyaikazarIravaya'smadAdijJAnAntaravedyatvaM sAdhyata iti cet / tanna,vartamAne jJAne jJAnAntarasyAsambhavAt / yugapajjJAnAnutpattermanaso liGgatvenAGgIkaraNAt / vivakSitajJAnotpattyanantarabhAvyekazarIravartyasmadAdijJAnAntareNa vivakSitajJAnasya vinazyadavasthasya vedyatvaM sAdhyata iti cet, tahanaikAntikatvaM hetoHsarveSAM vidyAnAM niyamenotpattyanantarabhAvyekazarIravaha~smadAdijJAnAntaravedyatvAbhAvAt / atha kibhetAbhiH kalpanAbhirjJAnaM jJAnAntareNaiva vedyamityavadhAraNagarbha sAdhyamabhipreyate tato na siddhasAdhyatAdyavatAra iti cet / maivam / evamapi dRSTAnte sAdhyavaikalyakalaGkasyApratihataprasaratvAt / na khalu kalazo jJAnAntareNaiva vedyaH / prathamajJAnenApi tasya vedyatvAt / na ca tadapi kalazasvarUpAtpArthakyena jJAnAntaramiti vAcyam / antarazabdasya sajAtIyApekSathaiva bhedavAcakatvA dityuktatvAt / yadapyavAdi arthagrahaNabuddhizcetaneti / tadapyavicArita15 ramaNIyam / svasaMviditatvAbhAve jJAne'rthagrahaNasthaivAsambhavAt / arthagrahaNatvaM hi jJAne'rthAdutpattezcetanAsvarUpatvato vA bhavet / yatre yadyAdrutpatterjJAne tadanumanyate, tarhi paTe'pyanumanyatAM mRddaNDacakracIvarAdhAdutpatteravizeSAt / atha cetanAsvarUpatvataH, nanu kuto jJAnasya cetanAtvasiddhirarthagrahaNAccetanAtmaprabhavatvAdvA / arthagrahaNAccet, parasparAzrayaH / siddhe hyarthagrahaNe cetanAtvasiddhistasiddhezvArthagrahaNasiddhiriti / atha cetanAtmaprabhaktvAt , nanvAtmano'pi kutazcetanatvaM siddhayet , cetanAsamavAyAtsvato vA / yadi svataH, tadApasiddhAntaprasaGgaH / svarUpeNa tasya bhavadbhirjaDatvena svIkaraNAt / atha cetanA samavAyAt , tarhi cakrakApattiH / tathAhi cetanAsamavAyAdAtmana25 zcetanatvasiddhistatsiddhau ca tatprabhavatvena jJAnasya cetanAtvasiddhista 1' tatra' iti ma. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 18] syAdvAdaratnAkarasahitaH 225 siddhau cAtmanazcetanAsamavAya iti / yAvannAtmanazcetanAsamavAyastAvanna cetanatvasiddhiryAvannAsau tAvanna tatprabhavatvena jJAnasya cetanAtvasiddhiryAvacca neya tAvannAtmanazcetanAsamavAya iti / tasmAnna svasaMviditatvaM vihAya buddherarthagrahaNaM ghaTate / kiJcArthabuddhirityatra kimarthasyaiva grahaNaM buddhiriti vyAkhyAyate kiMvArthasthApIti / tatra prathamapakSaH prtykssviruddhH| 5 nIlamahamAtmanA jAnAmItyatra nIlamityullekhenArthagrahaNavadAtmanetyullekhena jJAnagrahaNasyApyanubhavAt / na hi nIlasaMvedanAdbhinnakAlaM tadAtmasaMvedanaM vedyate / tatsaMvedanasamakAlamevAntaHparisphuTarUpasyAsyAnubhavAt / ato'rthasaMvedanAttadAtmasaMvedanasyAbhinnasvabhAvatvAttatsaMvedane tadapi saMviditamiti svasaMvedanasiddhiH yadyasmAdabhinnasvabhAvaM tasmin gRhyamANe 10 tadgRhItameva / yathA nIle gRhyamANe tasyaiva svarUpasannivezAdikam / arthasaMvedanAdabhinnasvabhAvaM ca tadAtmasaMvedanamiti / athArthasyApi grahaNamiti vyAkhyAyate / tarhi siddhaM naH samIhitaM svasaMvedanApratikSepAt / evaM ca svasaMvedanapratyakSeNaiva jJAnasya svavyavasAyisvarUpatvasiddheH pratyakSabAdhitakarmAnantaropadiSTatvena vedyatvAditi hetoH kAlAtyayA- 15 padiSTatvaM tavasthameveti sthitam / yaccoktaM grahaNaM punarasyetyAdi / tadapyayuktam / vicchinnapratibhAsAbhAvAt / na khalu prAgarthajJAnaM pazcAttajjJAnajJAnamiti nAntarA pratItiranubhUyate / yatpunaruktamanayoH kramasamutpAde'pyAzuvRtterityAdi / tadatIvAnupapannam / evaM hi samastArthAnAM kathaM kSaNabhaGguratA na syAt satyAmapyasyAmAzuvRtterekatvAnadhya- 20 vasAya iti saugatenApi vaktuM zakyatvAt / api ca / uttarakAlInasvagrAhakajJAnakAle prAcInamarthajJAnamanuvarttate na vA / yadyanuvartate, tadA yuktipratItivirodhI jJAnayogapadyaprasaGgaH / siddhAntavirodhI cAyaM bhavataH / tvayA jJAnadvayasya yugapadanabhyupagamAt / atha yugapajjJAnadvayasyotpattireva virudhyate / tathA ca "yugapajjJAnAnutpattirmanaso liGgam" 25 1 gautamasa. 1-1-16. 15 "Aho Shrut Gyanam" Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sa. 18 10 ityksspaadH| vinazyavasthasya tvavinazyatA sahAvasthAnaM na viruddhamiti cet / nanu tasyAmavasthAyAM vijJAnaM vinAzakriyA kenacidaMzena samAvizati na vA / na cetkathaM vinazyadavastheti vartamAnakAlatAnirdezaH syAdvitIyakSaNabhAvitvAdvinAzakriyAyAH / atha kuzUlAdyavasthAyAmekAntenAsatyapi kumbhe kumbho'yamutpadyata iti varttamAnakAlatAnirdezo dRSTaH / maivam / ata eva nirdezAttadAnIM kathaMcit kumbhasyotpattiprasiddharanyathA tadaghaTanAt / evaM ca bruvate laukikAH adyApyarddhaniSpannaH kumbhaH kimityenaM paripUrNa na karoSIti kenacidaMzena tadyanazyat so'zo'sya dvitIyajJAnena nAjJAyateti na kadAcitparipUrNasyAsya saMvittiH syAt / na caivaM nIlamahaM vilokayAmIti sakalasyAsya saMvitteH / kiJca tvanmate'syAMzato vinAza eva na yujyate / tasya niraMzatvena svIkArAt / atha nAnuvartate tarhi kasyottarasamayabhAvijJAnaM grAhakaM syAt / grAhyaprAktanajJAnasya prAgeva kSINa tvAt / kiJcendriyajaM pratyakSaM sannikRSTa viSaye pravartate'tItakSaNavarti15 nazca jJAnasya manolakSaNendriyasannikarSoM na yujyate / tataH kathaM prAcInajJAne mAnasapratyakSavArtApi syaat| yadyapyuktamarthajijJAsAyAM tu jJAna iti / etadapyaghaTamAnam / jJAnasya jijJAsAprabhavatvAsambhavAt / naSTaturaGgamasya puMsaH satyAmapi turaGgamadikSAyAM turaGgamadarzanAnutpAdAdasatyAmapi ca stamberaimadidRkSAyAM stambaremadarzanotpAdAt / kiJca jJAnasya jJAnAntaravedyatAyAmarthajJAnaM naiva bhavet / prakAzasya prakAzApekSAyAmaprakAzatAvat / na hi svaparajJAne paramukhaprekSitvaM pAretyajyAparaM jaDasya lakSaNam / yadapi jJAnaM svaprakAzAtmakamityAdyanumAne svaprakAzAtmakatvaM sAdhya vikalpya dUSitaM kiM svenAtmanaiva svasya prakAzaH svakIyena vetyAdinA / tatra dvaitIyikavikalpo'naGgIkAreNaiva nirastaH / svenAtmanaiva svasya , prakAza ityayaM tu prathamapakSaH kakSIkriyata eva / tatra ca yaduktaM 1 stambaramaH-hastI / 2 anumAnaM ' iti ma. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 227 pari. 1 sU. 18] syAdvAdaratnAkarasahitaH pakSasya pratyakSabAdhitatvaM doSa iti / tanna samIcInam / svaparavyavasAyAmakasya jJAnasya sarvairanubhUteH / evaM cArthaprakAzAtmakatvAditi hetoH kAlAtyayApadiSTatApi pratyAdiSTA / pakSasya pratyakSeNa bodhanAt / yatpunaruktaM svAtmani kriyAvirodhAnnAyaM pakSaH saMbhavIti / tatra svadarzanaprasiddhamapi trinayanasaMvedanaM sakalajanapratItamapi vA pradIpAdyAlokaM 5 svaparaprakAzakaM kinnAvadhArayatyAyuSmAn yenaivamAtmAnamAyAsayati / na hi trinayanajJAnaM svaprakAze jJAnAntaramapekSate svaparAvabhAsakameka nityajJAnaM jagatkarturityabhyupagamAt / nApi pradIpAdyAlokaH svarUpaprakAzane prakAzAntaramapekSate pratItivirodhAt / atha kathamapi muktvA mUlanaiyAyikAnAM matamabhimatametaddaSaNairdUyamAnam / / gurutamamatiAtkalpayitvAtra kazcit __nijamatamidamAha nyAyavAdI navInaH // 236 // candracUlajJAnamapi jJAnAntarapratyakSaM na svasaMviditamiti / na caivaM __ tajjJAnagrAhiNo jJAnAntarasyApi jJAnAntara- 15 nvynaiyaayikmtkhnnddnm| 'pratyakSatvenAnavasthitirityabhidhAtavyam / jJAnadvayenaiva sAdhyasiddheraparajJAnakalpanAyAH kapAlini nirupayogatvAt / tathAhiekasmAjjJAnato'yaM kalayati bhuvanaM sAkamanyena tena dvaitIyIkAttu tasmAtkalayati yatastasya ca grAhakaM tat / 20 evaM ca jJAnayugme tripurajiti sati kAnavasthAvyavasthA yauSmAkINaH kva vA'yaM kathayata bhavati svprkaashprsnggH||237|| tatazca jJaptirUpakriyAyA yo virodhaH svAtmanIritaH / jainadhUrjaTibuddhau naH sa teSAM tadavasthitaH // 238 // 25 1 'dvaitIkAt' iti pade yakArottaravartina ikArasya dIrghatvaM chndo'nuraadhot| "Aho Shrut Gyanam" Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228. pramANanayatavAlokAlaGkAraH [ pari. 1 sU. 1. atrocyate-- vikrIya mAtaraM mohAtkrItvA dAsImamaGgalam | prazaMsatyayamAtmAnaM dhRSTaH svamatikauzale // 239 // tathAhi samAnakAlayAbaddravyabhAvisajAtIyaguNadvayasyAnyatrAnupalabdhe5 stryambake'pi tatkalpanAyA asambhavaH / tathA ca prayogaH / IzvaraH samAnakAlayAvaddravyabhAvisajAtIyaguNadvayasyAdhAro na bhavati dravyatvAt yaditthaM taditthaM yathA ghaTastathA cAyaM tasmAt tathA / kiM cAnayorjJAnayoH pinAkapANeH sarvathA bhede kathaM tadIyatvasiddhiH / tatra samavAyAditi cet, tanna samavAyasya padArthaparIkSAyAM pratikSepsyamAna10 tvAt / tatazca / alIkavAcAlatayA'ticApalaM yadatra vidvannanu zIlitaM tvayA || navInanaiyAyika vakti kevalaM tvadIyabuddhestadatIva kuNThatAm // 240 // kiJca kA nAma kriyA svAtmani virudhyate / parispandAtmikA dhAtvarthasvabhAvA vA / na tAvatparispandAtmikA / tasyA dravyavRttitvenA15 dravyarUpe jJAne sattvasyaivAsambhavAt / atha dhAtvartharUpA / sApyakarmikA sakammikA vA / na tAvadakarmikA / yadi vRkSastiSThatItyAdau tasyAH svAtmanyeva vRkSAdisvarUpe pratItito'syAstatrAvirodhaH tarhi jJAnaM prakAzata ityAderapya karmma kakriyAyA jJAnasvarUpe'virodho'stu / pratIterubhayatrApyaviziSTatvAt / atha jJAnamAtmAnaM jAnAtIti sakarmikA kriyA 20 svAtmani viruddhA | svarUpAdaparatraiva karmatvapratIterityucyate / tadapi kalpanAmAtram / AtmAtmAnaM hanti pradIpaH svAtmAnaM prakAzayatItyAdikAyA api kriyAyA virodhApateH / kartRsvarUpasya karmatvenopacArAt nAtra paramArthikaM karmeti cet / samAnamanyatra / jJAne kartari svarUpasyaiva jJAnakriyAyAH karmatvenopacArAt / tAttvikameva jJAne karmatvaM 25 prameyatvAt tasyeti cet / tadyadi sarvathA karturjJAnAdabhinnaM tadA virodhaH / yadi jJAnaM kartR kathaM karmma tacetkathaM katriti / atha sarvathA "Aho Shrut Gyanam" Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 18] syAdvAdaratnAkarasahitaH 229 bhinnaM karmatvam / tarhi kathaM tatra jJAnasya jAnAtIti kriyA svAtmani syAyena viruddhayate / kathamanyathA kaTaM karotIti kriyA'pi kaTakArasya svAtmani na syAt yato na virudhyate / kartuH karmatvaM kathaJciginnamityetasmiMstu darzane jJAnasyAtmano vA sarvathA svAtmani kriyA dUrotsAritaiveti na viruddhatAmadhivasatIti / kazca kriyAyAH svAtmA 5 yatra virodhaH syAt / kiM kriyAsvarUpaM kriyAvadAtmA vA / yadi kriyAsvarUpam , tadA kathaM tatra tadvirodhaH sarvasya vastunaH svarUpeNa virodhAnuSaktenissvarUpatvaprasaGgAt / kriyAvadAtmA cettatra virodhe kriyAyA nirAzrayatvaM sarvadravyasya vA niSkriyatvamupaDhauketa / na caivam / karmasthAyAH kriyAyAH karmaNi kartRsthAyAH kartari pratIyamAnatvAt / 10 yadi punarjJAnakriyAyAH kartRsamavAyinyAH svAtmani karmatayA virodhastato'nyatraiva karmatvadarzanAditi maitam, tadA jJAnenArthamahaM jAnAmItyatra jJAnastha karaNatayA'pi virodhaH syAt / kriyAto'nyasya karaNatvadarzanAt / jJAna kriyAyAH karaNajJAnasya cAnyatvAdavirodha iti cet / kiM punaH karaNajJAnaM kA vA jJAnakriyA / vizeSaNajJAnaM karaNa vize- 15 pyajJAnaM tatphalatvAt jJAnakriyeti cet , syAdevaM yadi vizeSaNajJAnena vizeSyaM jAnAmIti pratItirutpadyate / na ca kasyacidutpadyate / vizeSaNa- .. jJAnena vizeSaNaM vizepyajJAnena ca vizeSyaM jAnAmItyanubhavAt / nanvevaM kathaM dANDinaM venIti daNDaviziSTapuruSapratipattiH / pUrvaM daNDAgrahe hi puruSamAtrapratItireva syAdanyathA daNDarahitapuruSe'pi ttprtiitiprsnggH| 20 na khalu vizeSaNaM sattAmAtreNa svAnuraktAM dhiyamutpAdayatyapi tu gRhItamiti / tanna vAcyam / yato daNDaviziSTe puMsi pravarttamAnA buddhiH sakRdeva tathAbhUtaM pumAMsaM pratyeti na pUrvaM daNDagrahaNamapekSate / daNDarahite ca puMsi daNDavizeSaNavaiziSTayameva puMso nAstIti kutastatra tathAvidhabuddhiprAdurbhAvaprasaGgaH syAt / na khalu vayamasadvastuvyavasAyinI buddhi- 25 1 'abhimatam ' iti ma. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 1 sU. 18 mabhyupagacchAmaH kintu vastuvyavasAyinIm / na cAtra viSayabhedAjJAnabhedakalpanopapattimatI / samAnendriyagrAhye yogyadezAvasthite'rthe ghaTapaTAdivadekasyAdi jJAnasya vyApAravirodhAt / na ca ghaTAdAvapi jJAnabheda iti. vAcyam / jJAnAnAM yugapadbhAvAnabhyupagamAt / kramabhAve ca pratItivirodhaH / 5 yugapadbhAvAbhyupagame ca vizeSaNavizeSyajJAnayoH savyetaraviSANavatkArya kAraNabhAvAbhAvaH / tato vizeSyajJAnaM vizeSaNavizeSyobhayAlambanameva natu vizeSaNajJAnena janyamAnatvAt kevala vizeSyAlambanamiti / api ca yadi vizeSaNajJAnaM karaNaM vizeSyajJAnaM tu jJAnakriyocyate / tadApi vizeSaNajJAne kasya karaNatAM vakSyasi / nahi tatrAparaM vizeSaNajJAnaM karaNamasti / athAstyeva daNDAdijJAne daNDatvAdijAtijJAnam, daNDatvAdijAtijJAne tarhi ktrtkthyti|tto na vizeSaNavizeSyajJAnayoH karaNakriyAtve vaktavye kintvekajJAnasvarUpa eva / asthAstvevam, na ca virodhstthaaprtiiteH| karmatvenApyata evAvirodho'stu / vizeSAbhAvAt / cakSurAdikaraNaM jJAnakriyAto bhinnameveti cet, na jJAnenArthaM jAnAmItyapi 15 pratIteH / jJAyate'neneti jJAnaM cakSurAdyeva jJAnakriyAyAH sAdhakatama karaNamiti cet, na tasya sAdhakatamatvanirAkaraNAtaMtrajJAnasyaiva sAdhakatamatvopapatteH / nanu yadevArthasya jJAnakriyAyAM jJAnaM karaNaM saiva jJAnakriyA tatra kathaM kriyAkaraNavyavahAraH prAtItikaH syAt / viro dhAditi cet, na kathaJcidbhedAt / pramAturAtmano hi vastuparicchittau 20 sAdhakatamatvena vyApRtaM rUpaM karaNam / nirvyApAraM tu kriyocyate svAtantryeNa punarvyApriyamANaH karttAtmeti / tena jJAnAtmaka evAtmA jJAnAtmanAtha jAnAmIti kartRkaraNakriyAvikalpaH pratItisiddha eva / tadvattatra karmavyavahAro'pi jJAnAtmAtmanAtmAnaM jAnAtIti ghaTate / sarvathA kartRkaraNakarmakriyANAmabhedAnabhyupagamAt / tAsAM kartRtvAdi25 zaktinimittatvAt kthnycidbhedsiddheH| tato jJAnaM yenAtmanArthaM jAnAti 1. hi katamatkathayasi' iti bha. ma. pustakayoH paatthH| 2 'tatra' iti nAsti ma. ma. pustakayoH pAThaH / 3. kriyAkaraNatvaM ' iti ma. pustake paatthH| "Aho Shrut Gyanam" Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 231 pari. 1 sa. 18] syAdvAdaratnAkarasahitaH tenaiva svamiti vadatAM svAtmani kriyAvirodha eva / paricchedyasya rUpasya sarvathA paricchedakasvarUpAdabhinnasyopagateH / kathaMciddhedavAdinAM tu nAyaM doSaH / atha kriyAkaraNaM niSpAdanaM tacca svAtmani viruddhamityabhimatam / maiyam / na khalu jJAnamAtmAnaM niSpAdayatIti vayamabhyupemaH svakAraNAdeva tsyotptteH| api tu pradIpavajJAnamAtmAnaM prkaashytiiti| 5 na ca svarUpaprakAzakatvaM pradIpasyAsiddham / yathaiva hi rUpajJAnotpattau pradIpaH sahakAritvAccakSuSA rUpaprakAzakaH kathyate tathA svarUpajJAnotpattau tasya sahakAritvAt svarUpaprakAzako'pIti / athArthavajjJAne jJAnasvarUpasyApratItene svasaMviditatvamityucyate / etadapyayuktam / arthavaditi hi ko'rthaH / kiM yathArthoM bahirdezasambaddhaH pratIyate na 10 tathA jJAnaM, kiM vA yathArthonmukha jJAnaM na tathA svonmukhamiti / AdyapakSe siddhasAdhanam / ghaTAdyarthajJAnayohirantardezasambaddhatayA'vamAsanAt / yadi tu ghaTAdyarthadezasambaddhatayA jJAnasyApratibhAsanAdapratyakSatvamityaGgIkriyate / tarhi ghaTAdyarthasyApi jJAnadezasambaddhatayA'pratibhAsAdapratyakSatA syAt / dvitIyapakSo'pyanupapannaH, ghaTamahamAtmanA 15 vemItyatrArthasyeva jJAnasyApi pratibhAsavilope'rthapratibhAse'pi kaH samAzvAsaH / yadapi jalpitaM prakAzAtmakatvaM bodharUpatvaM bhAsurarUpasambandhitvaM vetyAdi / tadapi pariphalgu / yataH prakAzAtmakatvaM svapararUpodyotanasamarthasvarUpatvamucyate tacca kvaciodharUpatayA kacidbhAsurarUpasambandhitayA vA sambhavanna virodhamadhyAste / tato na pradIpadRSTAntasya 20 sAdhyavikalatvam / nApi pakSasya pratyakSabAdhitatvam / yadi caivaM sAdhyaM vikalpya dUSyate / tarhi samastAnumAnamudrAbhaGgaprasaGgaH / tathAhi / sakalajanapratIte dhUmAdbhUmadhvajaviziSTaparvatAnumAne'pyevaM vaktuM zakyata eva / kimatra dhUmavattvAditi hetoH parvatavahninA vahimattvaM sAdhyate mahAnasavahinA vA / audyakalpe sAdhyavikalatvaM dRSTAntasya parvatavahninA 25 1. pradIpa eva' iti pa. pustake pAThaH / 2 ' cakSuSo' iti bha. ma. pustakayoH pAThaH / 3 'Adhavikalpe' iti bha. ma. pustakayoH paatthH| "Aho Shrut Gyanam" Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1.sU. 18 vahnimattvasya sAdhyasya dRSTAntIkRte mahAnase sarvathA'pyasambhavAt / dvitIyakalpo'pi na pezalaH mahAnasavahemahIdharakandharAyAmasambhavAt / sambhave vA mahAnasavahirevAsau na bhavet / tasmAdapratihatAmanumAnasaraNimanusaratA sAmAnyenaiva sAdhyamanumAne svIkartavyam / na punarvizeSavikalpakalpanayA vilopanIyamiti / tadevaM sakaladoSakalaGkavikalatayA svaprakAzAtmakatvasAdhanasya samyagrUpatvAt tena prakaraNasamatvaM vedyatvAditi hetoH tadvasthameva / tathA jJAnaM svaprakAzAtmakaM jJAnatvAt yatpunaH svaprakAzAtmakaM na bhavati na tajjJAnaM yathA cakSurAdItyanenApi prakaraNasamatvamanivAryam / yazcAyamupAlambhaH, kiM yenaiva svabhAvena jJAnaM svarUpaM prakAzayati tenaivArthamapItyAdi / sa bhedAbhedaikAntavAdina evAnubAdhate na syAdvAdinaH / tairyathApratIti bhedAbhedAbhyupagamAt / svaparaprakAzakasvabhAvadvayAt kathaJcidabhinnasyaikasya jJAnasya pratipatteH / sarvathA tatastasya bhedAbhedayorasambhavAt / tatpakSabhAvidUSaNasya nirviSayatvAt dUSaNAbhAsatopapatteH / parikalpitayostu bhedAbhedaikAntayordUSaNasya pravRttau sarvatra pravRttiprasaGgAt kasyacidiSTatattvavyavasthAnupapatteH svaparaprakAzako ca svabhAvau jJAnasya svaparaprakAzanazaktI kathyate / tadrUpatayA cAsya parokSatA tatprakAzanalakSaNakAryAnumeyatvAttayoriti / kiM tau svaprakAzau svAzrayabhUtajJAnaprakAzyau vetyAdiprAkprakAzitadoSa rAzeranavakAza eveti sarvaM puSkalam / .. 20 ityevaM jJAnametatsamasidhadakhilaM svena saMvedanIyaM . prauDhopanyastayuktivyatikaravazataH pazyatAM prAznikAnAm / / yogAnAmeSa tasmAnnikhilazithilitanyAyamUlaprabandhaH svAgrAhijJAnapakSaH sapadi nipatitazchinnavRkSo yathAtra // 241 // 25 jJAnAntarajJeyamiti pratijJA yaugImavajJAya samarthayuktyA // saGkhyAvidAmatyupahAsapAtraM sAGkhyAzayaM samprati kIrtayAmaH // 242 // "Aho Shrut Gyanam" Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 su. 18] syAdvAdaralAkarasahitaH 233 tathAhi jJAnaM svavyavasAyAtmakaM na bhavatyacetanatvAt kalazavat / .. na cAtra heturasiddhaH, acetanaM jJAnaM pradhAnasAMkhyamatakhaNDanam / pariNAmatvAt kumbhavat yatpunazcetanaM tanna pradhAnapariNAmo ythaatmetytsttsiddheH| pradhAnapariNAmatvamapi nAsiddham / prakRtermahAnityAdyabhidhAnAt / prakRterhi pradhAnAparanAmikAyAH 5 sakalajagatprapaJcaracanAyAM pravartamAnAyAH prathamato mahAn buddhayaparaparyAya eko vyApako viSayAdhyavasAyasvarUpa AsapralayasthAyI prAdurbhavati / AsargapralayAdekA buddhirityabhidhAnAt / sa ca mahAnasmAdRzAM sNvedysvbhaavH| tatastayA pratiprANivibhinnA indriyamanovRttidvAreNa buddhivRttayo niHsaranti / tAH pramANAntareNa saMvedyasvabhAvAH / pratipuruSaM hIndriya- 10 vRttiH prathamato viSayAkAreNa pariNamati / tato manovRttidvAreNa buddhivRttirekataH saMkrAntaviSayAkArA'nyatazca saMkrAntacicchAyA satI viSayavyavasthApikA bhavati / buddhau ca darpaNapratimAyAM viSayAkArasaMkrame puruSeNArthazcetayituM zakyate / buddhayadhyavasitamarthaM puruSazcetayate ityabhidhAnAt / buddhayadhyavasitaM buddhipratibimbitamityarthaH / nanu buddhivyatiriktasya caitanyasya svapnAvasthAyAmapyapratIterabheda eveti kathaM tatra tacchAyAsaMkrAntiriti cet , tadasAdhIyaH / sato'pyanayovivekasya saMsargavizeSavazAdvipalabdhena pramAtrA pratyetumazakterayogolakajvalanavivekabat / na cAyogolakapAvakayorapyabheda evetyabhidhAtavyam / anayoranyonyAsambhavirUpasparzavizeSapratItitaH parasparaM bhedapratIteH / 20 yayoranyonyAsambhavI rUpasparzavizeSaH pratIyate tayoranyonyaM bhedo yathA stambhakumbhayoranyonyAsambhavI rUpasparzavizeSazca lohagolakajvalana. yoriti / na cAyamasiddhaH / kAlAyasagolakagatAbhyAmabhAsurarUpAnuSNasparzAbhyAM sakAzAdvaizvAnarabhAsurarUpoSNasparzayoH pratyakSeNaiva vizeSadarzanAt / ato yathA'tra parasparapradezAnupravezalakSaNasaMsargAdvipalabdhaH 25 pramAtA bhedaM nAvadhArayatyevaM buddhicaitanyayorapi / yathoktamIzvarakRSNona "Aho Shrut Gyanam" Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 su. 18 " tasmAt tatsaMsargAdacetanaM cetanAvadiva liGgam " iti / liGgaM buddhirihocyate pralayakAle prakRtau layaM gacchatIti kRtvA / tatazca--- buddhadharmaM jJAnamatra prasiddhaM buddhijAtA jADyarUpAt pradhAnAt // nizcaitanyAjjAyamAnaM batAsyAH svasyAmAsi jJAnamAstAM kathaM nu||243|| 5 saMvedanaM sAyasakhe na jAtu svasya prakAze paTutAM bibharti // kenedRzaM te zravaNe nyavezi zraddhAnamAnItamidaM kathaM vA / / 244 // tathAhi yattAvadidamagAdi jJAnaM svavyavasAyAtmakaM na bhavatyaicetanatvAditi / tatra kimidamacetanatvaM nAma, kimasvasaMviditamutArthAkAradhAritvaM jar3apariNAmatvaM vA / yadyasvasaMviditatvam, tadA prativAdino'siddho hetuH / saadhyaavishisstttvaat| yadeva hi jJAnasyAsvavyayasAyAtmakatvaM sAdhya tadeva paryAyAntareNAsvasaMviditatvAditi hetutvenopanyastamiti / athAkAradhAritvam / tadA dRSTAntasya sAdhanavikalatvam / na khalu kalazasyAdarzAderivArthAkAradhAritvaM kenacitpratIyate / svarUpAsiddhaM tvevaMbhUtamacetanatvam / amUrtasya jJAnasya viSayAkAradhAritvAyogAt / tathAhi yadamUrta tadviSayakAradhAri na bhavati yathA gaganamamUrtaM ca jJAnamiti / viSayAkAradhAritve vA tasyAmUrtatvaM na syAt / tathAhi yadviSayAkAraghAri tanmUH yathA darpaNamukhamiti / viSayAkAradhAritvaM ca jJAnasya nirAkariSyAma ityalamihAtivistareNa / atha jar3apariNAma tvamacetanatvam / tadapi prativAdinaM pratyasiddhameva / Atmapari20 NAmatvAt jJAnasya / tathApariNAmavAnAtmA dRSTatvAt yastu jJAnapari NAmavAnna bhavati nAsau draSTA yathA loSTAdiH draSTA cAtmA tasmAjjJAnapariNAmavAniti / cetano'hamityanubhavAccaitanyasvabhAvatAvaJcAtmanA jJAtAhamityanubhavAjjJAnasvabhAvatApyastu / vizeSAbhAvAt / nanu jJAna saMsargAjjJAtAhamityAtmani pratibhAso na punanisvabhAvatvAditi cet / 25 tadapi nyAyabAhyam / caitanyAdisvabhAvasyApyevamabhAvaprasakteH / 1 sAMkhyakArikA 20. 2 ' bhavedacetanasvAt ' iti bha. ma. pustakayoH paatthH| "Aho Shrut Gyanam" Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 18} syAdvAdaratnAkarasahitaH 235 caitanyasaMsargAddhi cetano bhoktRtvasaMsargArokkA audAsInyasaMsargAdudAsInaH zuddhisaMsargAdbuddho na tu tatsvabhAvAdityapi vaktuM zakyata eva / anubhavabAdhAzcobhayatrApi tulyaH / na khalu jJAnasvabhAvavikalo'yaM kadAcanApyanubhUyate / caitanyAdisvabhAvasyeva jJAnasvabhAvasyApi tatra saMvedyamAnatvAt / tathA ca jJAnasyAcetanatvasamarthanArthaM pradhAnapariNAmatvAditi sAdhanaM yaduktaM tadapyasiddhameva / AtmapariNAmatvena jJAnasya samarthitatvAt / na cAtmano'nityajJAnapariNAmAtmakatAyAmanityatvaM prasajyata iti vAcyam / avyaktasyApyanityavyaktAtmakatAyAmanityatvaprasakteH / atha vyaktAvyaktayoravyatireke'pi vyaktamevAnityaM pariNAmatvAnna punaravyaktaM pariNAmitvAdityucyate / tarhi jJAnAtmanora- 10 vyatireke'pi pariNAmapariNAmibhAvAjjJAnamevAnityamastu natvAtmA / Atmano'pariNAmitve tu pradhAne'pi tadastu / vyaktyapekSayA pariNAmi pradhAnaM na zaktyapekSayA sarvadA sthAsnutvAdityabhidhAne svAtmA'pi tathA'stu vizeSAbhAvAt / yadi cAtmanaH pariNAmitvaM naabhyupgmyte|| tadArthakriyAkAritvAbhAvatasturaGgamazaGgavadasattvApattiH / kiM cAya 15 prathamo buddhirUpaH pariNAmaH prakRteH kutaH syAt / svabhAvataH puruSArthakarttavyatAto'dRSTAdvA / yadi svabhAvataH tarhi sadA'sya sattvaprasaGgaH svabhAvasya sadA sattvasambhavAt / yatsvAbhAvikaM na tatkAdAcitkaM yathA triguNAtmakatvaM svabhAvikazca prakRterAdyo buddhipariNAma iti / atha puruSArthakarttavyatAtaH Atmano vibhAgo mayA sampAdanIya 20 ityanusandhAya prakRtirmahadAdibhAvena pariNamatIti / tadapi bhAgyahInarAjyamanorathasthAnIyam / prathamasRSTikAle'nutpannabuddhivRttestasyAH puruSArtho mayA sampAdanIya ityanusandhAnAnupapatteH / tathAhi yadA'sAvanuspandabuddhivRttistadA'nusandhAnazUnyA yathA saMhatasRSTayavasthAyAm / anu 1 'samarpitatvAt ' iti ma. pustake pAThaH / 2 'vAtmApi ' iti ma. pustake pATha / "Aho Shrut Gyanam" Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 18 tpannabuddhivRttizca prakRtiH prathamasRSTikAla iti / atho'dRSTAtprathamo buddhirUpaH pariNAmaH prakRteH / tadapyayuktam / yatastasmAt pariNAmAbhyupagame durvArazcakrakAvatAraH / siddhe hi cicchAyAchuritabuddhivRttisadbhAve sukhasAdhanapratipattipUrvakamadRSTasAdhanAnuSThAnaM tadanuSThAnAdadRSTasyotpattau ca prathamasRSTikAle tathAvidhabuddhivRttisadbhAvasiddhiriti / yadapyuktamekataH saMkrAntaviSayAkArAnyatazca saMkrAntacicchAyA sIti / tatra saMkrAntaviSayAkAratvaM buddherbuddhirevAvagacchatyAtmA vA / na tAvadbhuddhireva / svayaM svarUpasyApratipattAvaha saMkrAntaviSayAkAreti pratipatteranupapatteH / tathA tatpratipattau punaH siddhaM buddheH svavyavasAyatvam / AtmA'pi 10 buddhayarthAvapratipadya saMkrAntaviSayAkAratvaM buddhau pratipadyate pratipadya vA / nAdyaH pakSaH / arthasya buddhezcApratipattau tatpratipatteraghaTanAt / dvayorhi pratipattAvayamatra saMkrAnta iti pratipattiryuktA / idaM vadanamatra darpaNe saMkrAntamiti pratipattivat / atha pratipadyeti pakSaH, tArha buddhayarthAvAtmA kiM svataH pratipadyate buddhayantareNa vA / svatazcet, tarhi buddhikalpanAvaiyarthyam / kriyAyAH karaNamantareNAyogAttatkalpanAyAH sArthakatvamiti cet, tarhi kathamAtmAvuddhayA~ svataH pratipadyata iti pratijAnISe / buddhayantareNa tatpratipattau vA'navasthA / na ca prAktanabuddhikAle buddhayantaramasti / jJAnayogapadyAnabhyupagamAt / ataH kathaM buddhayantareNApi prAktanabuddhikAle svayamasatA buddhayarthapratipattirAtmanaH syAt / cicchAyAsaMkrAntirapi buddhau puruSasya pratibimbanamucyate yathA vadanasaMkrAntidarpaNe vedanasya / na ca vyApinaH puruSasya kvacipratibimbanaM yujyate / tathA hi yad vyApakaM na tat kacitpratibimbati yathA vyoma, vyApakazcAtmeti / pratibimbane vAtmano bhavadabhiprAyeNA smAdRzAmasaMvedyaparvaNi sthitatvAnna pratibimbapratipattiH syAt / tathAhi 25 yadasaMvedyaparvaNi sthitaM na tasya kAcit pratibimbagrahaNaM yathomayasamprati pannasya kasyacidatyantasUkSmasya padArthasya asaMvedyaparvaNi sthitasya "Aho Shrut Gyanam" Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 18] syAdvAdaratnAkarasahitaH bhavadabhiprAyeNasmAdRzAmAtmeti / tadgrahaNe vA mukhadarpaNayoriva prakRtipRruSayorvivekenAvadhAraNAt tannimittaH sarvasya sarvadA mokSa: syAt / tato na kazcicchAstrazravaNamananAdiSu prayateta / yaccoktaM sato'pyanayovivekasya saMsargavizeSavazAdvipalabdhena pramAtrA pratyetumazakterayogolakajvalanavizeSavadityAdi / tadapyuktimAtram / ayogolaka- 5 jvalanayorapi parasparaM bhedAbhAvAt / ayogolakadravyaM hi pUrvAkAraparihAreNa vahnisannidhAnAdviziSTarUpasparzaparyAyAdhikaraNamekamevotpannamanubhUyate / AmAkAraparihAreNa pAkAkArAdhikaraNakumbhadravyavat / evaM ca yayorityAdhanumAne pratIyamAno'nyonyAsambhavirUpasparzavizeSatvAkhyo heturasiddhaH / ayogolakajvalanAkhyadravyadvayasyaiva tadAnImabhAvAt / 10 tasmAt taptAyogolakavadekatvenAnubhUyamAnaM svaparaprakAzakaM buddhayupalabdhijJAnamiti paryAyaM caitanyatattvamevAbhyupeyaM na punastavyatiriktA tena saMsRSTA jaDastrabhAvapradhAnakarmA buddhiriti / yadapyabhihitaM tasmAt tatsaMsargAdacetanaM cetanAvadiva liGgAmiti / tatra ko'yaM saMsargazabdArthaH pratibimbanaM bhogyabhoktabhAvo vA / na tAvatprati- 15 bimbanam / tasyAnantarameva nirastatvAt / nApi bhomyabhoktabhAvaH / puruSasya nirabhilASatvena sukhaduHkhasaMvilakSaNabhogAbhAvo tasya bhoktRtAyAM prakRtezca bhogyatAyA anupapatteH / cetanAvadivetyasya ca ko'rthaH / kimacetanaM cetanaM sampadyata iti tacchAyAcchuritaM vA / tatra nAdyaH pakSaH zreyAn / anyasannidhAne'nyasyAnyadharmasvIkArAsambhavAt / 20. anyathA'kartRtvAdidharmopetAtmasannidhAnAt prakRterapyakartRtvAdidharmasvIkAraH syAt / tathA ca prakRtemahAnityAdijagatprapaJcaprarUpaNA pralayamApnuyAt / atraivArthe prayogaH / cetanA buddhau tavyapadezaheturna bhavatyAtmadharmatvAdyo ya AtmadharmaH sa so'nyatra tayapadezaheturna bhavati yathA prakRtAvakartRtvAdirAtmadharmazca cetaneti / atha tacchAyAcchurita- 25. miti dvitIyapakSaH cetanAsannidhAne hi buddhistayA churitA bhavatIti / "Aho Shrut Gyanam" Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 18 so'pyanupapannaH / caitanyasannidhAnasya sadaiva sadbhAvena buddherAsargapralayasthAyinyAH sadaiva chAyAcharitatvApattyA sadA viSayavyavasthApakatvaprasakteH / na ca buddheH pAramArthikacaitanyAbhAve viSayavyavasthApanazaktiryuktA na khalu mANavakasya pAvakopacArAdAhAdijananazaktirdRSTA / tataH 5 paramArthato buddhizcidrUpA siddhaa| tathA ca prayogaH / buddhiH paramArthatazcidrUpA mukhyato'rthasya vyavasthApakatvAt yatpunaH paramArthatazcidrUpaM na bhavati na tanmukhyato'rthavyavasthApakaM yathA pratipannaM tathA ceyaM tasmAttathA / na cAtra pratyakSabAdhA / ekameva hyanubhavasiddhaM saMvidrUpaM harSa viSAdAdyanekAkAraM viSayavyavasthApakamanubhUyate / tasyaivaite caitanyaM buddhi10 radhyavasAyo jJAnaM saMvittiriti paryAyAH / ata eva cedamapi prAptA vasaramanumAnam / caitanyaM jJAnameva tadvAcakaiH pratipAdyamAnatvAt / prasiddho hi loke cetayate jAnIte buddhayate'dhyavasyati pazyatItyekArthe prayogaH / na ca zabdabhedamAtrAdvAstavo'rthabhedo'tiprasaGgAt / siddhe caivaM buddhezcidrUpatve svasaMviditatvamapi mUrdhAbhiSiktamasthAH sthitam / tathA 15 hi buddhiH svasaMviditA cidrUpatvAt yattu naivaM tannaivaM yathA ghaTa iti / saMvedane ye kathayanti jADyaM svasyaiva jADayaM prathayanti te'tra / / tasmAtsvanizcAyakamabhyupetuM yuktaM tadetatkApalasya shissyaaH||245|| etena cArvAkaviTo'pi tulyayuktitvataH kSipta ihAvaseyaH / nirasya jIvaM vasudhAdidharmamacetanajJAnamupaiti yo'tra // 246 // tathAhi so'pi jJAnasya jJAnAntaravedyatvaM yadi brUyAt tadasyApi yogsaangkhypksssmupnystsmstdossprsktiH| athaivamasAvanumAnayet / jJAnaM na svasaMviditaM bhUtapariNAmatvAt paTAdivaditi tadA tatra hetorasiddhatvamudgrAhaNIyam / AtmapariNAmatvena jJAnasya prativAdinA'bhyu pagamAt / Atmasiddhizca prabandhena saptamaparicchede karipyate iti / 25 evaM ca / 1 'tat ' ityadhika ma. pustake / "Aho Shrut Gyanam" Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 19} syAdvAdaratnAkarasahitaH buddheH pArokSyapakSaH kSayamupagamito jaiminIyAbhyupetaH ___ pUrvaM tasyApi pazcAt pralayavasumatI yogapakSo'tra nItaH / / jJAne jADyAbhimAnastadnu zithilataH sarvathA kApilAnAM __ pakSo lokAyatAnA punarayamadhunA'kSepi saGkSapavRttyA // 247 / / tatazca--- prakSINaniHzeSavipakSapakSo jJAnaM svasaMvedanavAda eSaH / prAptaH pratiSThAM paramAmidAnI jitaM ca jainairjayakelilolaiH // 248 // prakAzakaM svasya parasya cetthaM siddhaM samAropavimuktarUpam / jJAnaM pramANaM nikhilA'pi yasmAnniSpadyate sNvyvhaarviithii||249||18|| atha kiM tajjJAnasya prAmANyaM yatsampAdidaM pramANamiti vyapadizyata 10 ityAhajJAnasya prameyAvyabhicAritvaM prAmANyAmiti // 19 // __ yadi punararthAvyabhicAritvamityucyeta tadA satyaM vAcaspaterdUSaNakaNi. kAkaNamupajIvyatA tAvadAvyabhicAraH prAmANyaM, "satyapi vahniniyatatve dhUmasya kutazcinnimittAdanutpAditAgnijJAnasya prAmANyA- 15 bhAvAt nIlapItAdiSu pratyekaM vyabhicAre'pi cakSuSo yathArthajJAnajanakatvenaiva prAmANyAt" ityabhidhAnaH zrIdharo durdhara eva bhavet / na ca prameyAvyabhicAritvAbhidhAne'pi samAnametaditi mantavyam / bahestadAnIM prameyatvAbhAvAt / nIlapItAdInAM ca prameyatvAt pramANApekSayaiva hi bhAvAnAM prameyatvaM dhUmadhvajajJAnamajanayati ca dhUme na prAmA- .. NyasyAvasara iti kasya prAmANyamanvipyatAm / nIlapItAdInAM ca svaviSayaM jJAnaM janayatAM yadi na prameyatvam / tadA datto jalAJjaliH prameyasya ! yato nIlAdiprameyAvyabhicAritvAjjJAnasyaiva tatra prAmANyaM saMgacchate na cakSuSaH / yccaayocdvaacsptiH| na ca teSAM "na prAmANyamiti sAmpratam / pramitikriyAM prati sAdhakatamatvasambhavAt / 25 1 nyAyakandalyAM pR. 217 paM. 26 "Aho Shrut Gyanam" Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 1 sU. 19 anyathA kASThAdInAmapi pAkAdAvasAdhakatamatvaprasaGgAditi" tatra bhavedayaM prasaGgaH saGgato yadhupapadyeta cakSurAdInAM pramiti prati sAdhakatamatvam / na caivam / jJAnasyaiva tatra sAdhakatamatvena savistaraM prasAdhitatvAt // 19 // atha prasaGgAdAyAtamaprAmANyamapi prkaashynnaah| taditarattvApramANyAmiti // 20 // tasmAt prameyAvyabhicAritvAt / itarat prameyavyabhicAritvam / aprAmANyaM pratyeyam / prameyavyabhicAritvaM ca jJAnasya svavyatiriktagrAhyApekSayaiva lakSaNIyam / svasmin vyabhicAritvAsambhatvAt / tena sarvaM jJAnaM svApekSayA pramANameva na pramANAbhAsaH / bahirApekSayA tu 10 kiJcit pramANaM kiJcitpunastadAbhAsam / taduktam , " bhAvaprameyA pekSAyAM pramANAbhAsanivaH / bahiH prameyApekSAyAM pramANaM tannaveti ca" // bhAveti sAmAnyazabdo'pi bahirityabhidhAnAjjJAnasvarUpe varttata iti / taccAhato nAnyasyAsvasaMviditajJAnavAdinaH / prAmANyaM svata eva yuktipadavImAyAti niHsaMzayaM jJAnAnAM ghaTanAmupaiti parato'prAmANyamekAntataH // utpattau svavinizcaye ca tadidaM yajaiminIyA jaguH tanyakkAraparAyaNaM nijamataM brUte'dhunA suutrkRt||248||20|| tadubhayamutpattau parata eva jJaptau tu svataH paratazceti // 21 // atra lyalope paJcamI paraM svaM cApekSya / jJAnasya hi prAmANyamaprAmANyaM ca dvitayamapi jJAnakAraNagataguNadoSarUpaM paramapekSyotpadyate / nizcIyate tvabhyAsadazAyAM svato'nabhyAsadzAyAM tu parata iti / tatra jJAnasyAbhyAsadazAyAM prameyAvyabhicAritvAditarasmAcca prAmANyA 1' caritatvam ' iti ma. pustake pAThaH / 2 AtamImAMsAyAM lo. 83, "Aho Shrut Gyanam" Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 21] syAdvAdaratnAkarasahitaH 241 prAmANyanizcayaH / saMvAdakabAdhakajJAnamanapekSya prAdurbhavan svato bhavatItyabhidhIyate / anabhyAsadazAyAM tu tadapekSayA jAyamAno'sau parata iti / utpattau parataH prAmANye kiM pramANamiti cet , ucyate / prAmANyaM jJAnahetvatiriktahetvadhInaM jJAnatve sati kAryatvAdaprAmANyavat / yadi punaH prAmANyaM jJAnahetumAtrArdhAnaM bhavet / tadA 5 nirvivAdAprAmANyaM pArvaNendudvayasaMvedanamapi pramANatAM pratipadyeta / na khalu tatra jJAnaheturna vidyate / tadanutpattiprasaGgAdasaMvedanatvaprasaGgAcca / atha tatra jJAnahetusambhave'pyatiriktadoSAnupravezAdaprAmANyamiti jJAnasAmAnyakAraNavyati cet / evaM tArha doSAbhAvamadhikamAsAdya prAmArikto doSAbhAva eva prA- pyamupajAyate, niyamena tdpekssnnaat| astu doSA- 10 mANye hetuna tu bhAvarUpaH kazcit guNa iti parAbhi bhAvo'dhiko bhAvastu nepyata iti ceta. bhaveda matasya khaNDanam / pyevaM yadi niyamena doSairbhAvaireva bhavitavyam / na tvevam / vizeSAdarzanAderabhAvasyApi dosstvaat| tasya hyadoSatve kathaM tataH saMzayaviparyayau syAtAm / tato vizeSAdarzanAbhAvo bhAvasvabhAva eveti sa kathaM nessyte| tathA'nityaH zabdaH prameyatvAdi- 15 tyevamAdau prameyatvAdiliGgagatAnAM viparyAsAdidoSANAM bhAvasvabhAvAnAmapyabhAve prAmANyAnupapatteH / na khalu prameyatvaM svarUpamAtreNa nizcitamiti vipryaasaadidossaabhaavsmbhvaacchbdsyaanitytvmnumaapyitumlm| athAnaikAntikatvAdoSAbhAvastatrAsiddha iti cet, nanu kuto'naikAntikatvan, niyamAbhAvAditi cet, ayatnasampannasamIhitArthAstahi 20 saMbRttAH smaH / doSAbhAvAtiriktasya bhAvasvabhAvasya niyamasya prAmANyahetostvayaivaivaM prasAdhanAt / athAnyatra yathA tathA'stu zabde tu vipralipsAdidoSAbhAve vaktaguNApekSA pramANyasya nAstIti cet, tadananuguNam / vaktRguNAbhAve tatrAprAmANyasya vaktRdoSApekSA nAstIti viparyayasyApi suvacatvAt / aprAmANyaM prati doSANAmanvayavyatireko 25 1 . upajAyeta ' iti bha. ma. pustakayoH pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 1 sU. 21 10 sta iti cet, na / pramANya prati guNAnAmapi tayostulyatvAt / pauruSeyaviSayeyamastu vyavasthA apauruSeye tu doSanivRttyaiva prAmANyamiti cet, na / guNanivRttyA'prAmANyasyApi sambhavAt / tasyA aprAmANyaM prati sAmarthya nopalabdhamiti cet, doSanivRtteH prAmANyaM prati ka sAmarthyamupalabdham / lokavazAditi cet / taditaratrApi tulyam / lokavacasAmaprAmANye doSA eva kAraNaM guNanivRttistvavarjanIyasannidhiriti cet / prAmANyaM prati guNeSvapi tulyametat / guNAnAM doSotsAraNaprayukto'sAviti cet, doSANASi guNotsAraNaprayukto'sAvityastu / athaivaM vedAnAmapauruSeyatayA guNadoSayorubhayorapyabhAve taddhetukayoH prAmANyAprAmANyayorabhAvAttRtIyasya ca rAzerasambhavAnniHsvamAvatvaM bhavediti cet / kiM na khalu bhoH khalasvabhAvamAtmAnaM tvmupaalbhse| yaH kilAmISAmakartakatvaM pUtkaroSi / tasmAdyathA yathAkramaM dveSAbhAvasya rAgAbhAvasya vA'vinAbhAve'pi pravRttinivRttiprayatnayo rAga dveSaM ca niyamenAnuvidadhato rAgadveSakAraNakatvaM na tu nivRttiprayatno dveSarUpabhAva15 hetukaH / pravRttiprayatnastu satyapi rAgAnuvidhAne dveSAbhAvamAnanibandhana iti vibhAgo yujyate / satyapi dveSAnuvidhAne nivRttiyatnasya rAgAbhAvamAnahetukatvApatteH / tathA guNAbhAvasya doSAbhAvasya vA'vinAbhAve'pyaprAmANyaprAmANyayordoSAn guNAMzca niyamenAnuvidadhatordoSaguNakAraNa tvamanusaraNIyam / na tvaprAmANyaM doSahetukaM prAmANyaM satyapi guNAnu20 vidhAne doSAbhAvamAnahetukam / doSAnniyamenAnuvidadhato'pyaprAmANyasya guNAbhAvamAtahetukatvaprasakteriti / atha vedAnAmapauruSeyatvenApetavaktadoSatvaM tathA ca taddhetukasyAprAmANyasyApyabhAvAttataH pravizati svata eva teSu prAmANyam / evaM ca guNAbhAve'pi sambhavatprAmANyaM na guNahe tukameveti vaktuM yujyata eveti cet / vyAhatametat / tata evaiteSAma25 petavaktaguNatvaM tathA ca taddhetukasya prAmANyasyApyabhAvastatazcAprayatno 1 'evaitat' iti pa. ma. pustakayoH pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 21] syAdvAdaratnAkarasahitaH panatamaprAmANyamiti doSAbhAve'pi tatsambhavanna doSahetukameveti vaktuM yuktamityevaM viparyayasyApi kalpayituM zakyatvAditi / tathA prAmANyaM vijJAnamAtrotpAdakakAraNakalApAtiriktakArakotpAdyaM vijJAnamAtrAnuvRtAvapi vyAvarttamAnatvAdyaditthaM taditthaM samyagjJAne'pi vijJAnamAtrAnuvRttAvapi vyAvarttamAnamaprAmANyam / tathA cedaM tasmAttathA / na cAtrAsiddho hetuH / mithyAjJAne vijJAnamAtrAnuvRttAvapi prAmANyavyAvRttervAdiprativAdinoH pratItatvAt / nApi viruddhaH / sapakSe sadbhAvAt / padArthasiddhistatazca te' vAjiviSANakalpA / nanu yathArthopalabdhilakSaNaliGgasamutthamanumAnaM tannizcAyakamastyeveti cet / tanna yuktam / yato yathArthopalabdhilakSaNa liGgasamutthAnumAnAnnirdoSANAmeva kAraNAnAM nizcayo natu saguNAnAm / yadi hi yathArthatvAyathArthatvarUpadvayarahitameva kiJcidupalabdhyAkhyaM kAryaM bhavettadA kAryatraividhyamadhyavasIyeta yaduta yathArthopatrerguNavanti kArakANi ayathArthopalabdherdoSakaluSitAni / ubhayarUparahitAyAH punarupalabdheH svarUpAvasthitAnyevati / na vevamasti / dvedhA hIyamupalabdhiranubhUyate, yathArthA cAyathArthA ca / 15 trAyathArthopalabdhistAvat duSTakAraNajanyaiva saMbedhate / yathAhi duSTakAraNakalApAddaH zikSitakulAlAdeH kuTilakalazAdikAryamavalokyate / thA timirAdidoSaduSTAnnayanAdikAraNakadambakAt kumudabAndhavadvitayatyayAdikA ayathArthopalabdhirapi / ata evotpattau doSApekSadaprAmANyaM parata eveti kathyate / taditthamayathArthopalabdhau duSTakAraNa- 20 nyatvena prasiddhAyAmidAnIM tRtIyakAryAbhAvAdyathArthopalabdhi: svarUpAsthitebhya eva kAraNebhyo'vakalpate iti na guNakalpanAyai sA bhavati / na ca svarUpAvasthitAni kAraNAni kAryajanmanyudAsata eva na yathArthopalabdhijanane'mISAM guNasahakAritA parikalpyata iti / 1 atra svamatapratipAdako'nantaraJca mImAMsakAkSepolako vAkyasandarbhaH sAditAdarzeSu patita iti vijJAyate / 2 'tava ' iti pa. ma. pustakayoH pAThaH / " Aho Shrut Gyanam". 243 5. 10 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 pramANanayatatvAlokAlaGkAraH [pari.. 1 sU. 21 tasmAnna santi kecana kAraNaguNAH / na cendriyanairmalyAdireva guNa iti vAcyam / nairmalyAdikaM hi nayanAdIndriyANAM svarUyaM na punaH svarUpAtirikto guNaH / nairmalyavyapadezastu locanAderdoSAbhAvanibandhanaH / tathAhi kAcakAbhalAdidoSANAmasattvAnnirmalamindriyaM teSAM sattve 5 punaH sadoSamiti vyapadizyate / atastimirAdInAmabhAvaH svarUpamevendriyasya tatsadbhAvastu doSaH / manaso'pi nidrAdyabhAvaH svarUpaM tatsadbhAvastu doSaH / viSayasyApi nizcalatvAdikaM svarUpaM caJcalatvAdikastu doSaH / pramAturapi bubhukSAdyabhAvaH svarUpaM tatsadbhAvastu doSaH / na caitadvAcyaM vijJAnajanakAnAM svarUpamayathArthopalabdhyA samAdhigatam / 10 yathArthatvaM tu pUrvasmAtkAraNakalApAdanupajAyamAnaM guNAkhyaM sAmagryantaraM parikalpayatIti / yato'tra lokaH pramANam / na cAsau mithyAjJAnAkAraNasvarUpamanuminoti kintu samyagjJAnAt / evaM 'ca guNAnAmasambhavAtkathaM tebhyaH samutpadyamAnaM prAmANyaM parataH samutpAta iti / mugdhadhiyA gaditA bhavatA'mI zuzruvire sakalAH kuvikalpAH / jainamatAmRtapUtamatInAmuttarakelimataH zRNu samyak / / 249 // tathAhi / yattAvaduktam adhyakSamakSAdinimittasaMgatAn guNAn grahItuM paTutApuraHsarAn ityAdi / tatra kimindriye parokSazaktirUpe guNAnAM pratyakSeNAnupalambhAdabhAvaH sAdhyate, AhosvitpratyakSe cakSurgolakAdau bAhyarUpe / prathamapakSe guNavadoSANAmapyabhAvaH prsjyte| parokSazaktirUpe indriye anupalambhasya tulyatvAt / dvitIyapakSe'pi kimAtmapratyakSeNa cakSurgolakAdau guNAnAmanupalambhaH parapratyakSeNa vA / yadyAsmapratyakSeNa, tarhi tena doSANAmapyanupalambhAttatra sattvaM na syAt / spArzanapratyakSeNAtmIyena svacakSurgolakAdimAtrasyaivAvasAyAt / apara pratyakSeNa cedanupalambhaH / nanvasiddhametat , yathaiva hi kAcakAmalAdayo 25 doSAH paracakSurgolakAdau pratyakSataH pareNa pratIyante tathA nairmalyAdayo guNA api / jAtamAtrasyApi nairmalyAdinendriyapratItenalyAdInAM "Aho Shrut Gyanam" Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 21] syAdvAdaratnAkarasahitaH muNarUpatvAbhAva ityucyate / tarhi jAtitaimirikasya jAtamAtrasyApi timirAdiparikaritendriyapratIterindriyasvarUpAtiriktatimirAdidoSANAmadhyabhAvaH kathaM na syAt / kathaM caivaM rUpAdInAmapi kumbhAdiguNasvabhAvatA / utpatterArabhya kumbhe teSAM pratIyamAnatvAvizeSAt / tataH paracakSurgolakAdau pratyakSataH pareNa pratIyamAnatvAt kAcakAmalAdidoSANAM yathA 5 sattvamaGgIkriyate nairmalyAdiguNAnAmapyaGgIkarttavyam / anyathA tu-- suvyaktaM guNamAtsaryamakAraNamidaM tava / / doSaikapakSapAtitvaM kiM brUmastatsakhe'dhunA / / 220 / api ca / pratyakSAnupalabhyatvAdguNAbhAvo yadIpyate // buddhayabhAvastathA prAptastata eva tava dhruvam // 251 / / baddhayabhAve'tha sarvasya pramANasyApyabhAvataH / kathaM svapakSasiddhiste niHsandehaviparyayA // 252 / / parapakSapratikSepaH kathaM vA niSpramANakaH // siddhikSepau ca karttavyau svapakSaparapakSayoH // 253 // 15 pramANamantareNApi kriyate yadi tau tvayA / suSTu prAmANikatvaM syAdAtmano vyaJjitaM tadA // 254 // ... tanna pratyakSAnupalambhamAtreNa guNAnAmabhAvaH kartuM yuktaH / yadapyavAdi,na zemuSIliGgakRtApItyAdi / tadapyasiddham / guNagrahaNapravaNasyAnumAnasya sadbhAvAt / tthaahi| vivAdAdhyAsiteSu jJAnahetuSu guNAH santi samyagjJAna- 20 jnktvaanythaanuppttH| dvividhameva hi kArya sabhyagasamyag natu tRtIyam / tasyopalabdhilakSaNaprAptasyAnupalabdhornarvizeSasya sAmAnyamya zazaviSANakalpatvAcca / tatrAdyaM guNavatkAraNAt / dvitIyaM tu doSavatkAraNAdupajAyate / uktakAraNAtiriktaM tu kAryavatkAraNamapi nopalabhAmaha iti samyagjJAnalakSaNaM kArya guNavatkAraNAdevopajAyata iti siddham / 25 1 AjanmanaH timirarogagrastasya / "Aho Shrut Gyanam" Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 1 su. 21 yaccondrayaguNaiH saha liGgasya pratibandhapratiSedhArthaM pratyakSato'numAnAdvA sambhAvyetAsya nizcaya ityAdi nyagAdi / tadapi parasamayarahasyAnabhijJasya pralApamAtram / na khalu kvacidapi line pratyakSAnumAnAbhyAM sAdhyena sArddhaM pratibandhAvadhAraNamabhidadhati syAdvAdinaH / kiM tUhAparaparyAyAttarkAkhyAtpramANAntarAt / tasmAcca pUrvopanyastaguNAnumAne pratibandhaH pratIyata eva / tatazca / 5 evaM pramANaM sudRDhaM guNeSu pravarttate sattvavinizcayAya / pramANamUlA ca padArthasiddhistatazca te nAzvaviSANakalpAH || 255 // iti siddham / yadi caivaM sudRDhapramANapratipanneSvapi guNeSu kudi10 kalpairviplavaH kriyate tarhyaprAmANyotpAdakeSu doSeSvapi kaH samAzvAsaH / yathoktaguNaviSvaikakuvikalpajAlasya tatrApi tulyatvAt / tathAhi / adhyakSamakSAdinimittasaGgatAn doSAn grahItuM timirAdikAn sphuTam / kSamaM na tAvadyadanena vastuni jJAne na kazcitkalahAyate sudhIH // 256 // ityAdi / 15 evaM na doSeSu taca pramANaM pravarttate sattvavinizcayArtham / na cApramANe hi padArthasiddhistatazca te vAjiviSANakalpAH // 257 // iti paryavasAnaH padhopanyAsaH samagro'pi guNadUSaNe vA doSadUSaNe'pi karttuM zakyata eveti / yadapyuktam, yathArthopalabdhilakSaNaliGgasamutthAnumAnAnnirdoSANAmeva kAraNAnAM nizvayo na tu saguNAnAmiti / tadapyayuktam / uktanyAyena guNajanyatvena tasyAH prasiddhatvAt / yatpunaruktam, dveSA hIyamupalabdhiranubhUyate yathArthA cAyathArthA ceti / tatra na vipratipadyAmahe / na hi yathArthatvAyathArthatve vihAya nirvizeSamupalabdhisAmAnyamupapadyate vizeSaniSThatvAtsAmAnyasya / na khalu zAbaleyabAhuleyAdivizeSavikalaM gotvAdisAmAnyaM pratIyate / yenedamupalabdhi25 sAmAnyaM yathArthatvAyathArthatvavizeSavirahitaM pratIyeta / yattu pratipAditam, 1 pRSTaM nirdeSTuM na zakyate granthasya truTitatvAt / 20 " Aho Shrut Gyanam" Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 247 pari. 1 sU. 21] syAdvAdaratnAkarasahitaH 247 idAnIM tRtIyakAryAbhAvAdyathArthopalabdhiH svarUpAvasthitebhya eba kAraNebhyo'vakalpata iti na guNakalpanAyai sA prabhavatIti / tadanupapannam / uktanyAyene guNadoSavirahitasya tRtIyakAraNasyAsambhavAt / yadapi pratyapAdi / nairmalyAdikaM hi nayanAdIndriyANAM svarUpaM naimalyAdikaM nayanAdInAM na punaH svarUpAtirikto guNa iti / tatredaM 5 svarUpaM na tato'tirikto paryanuyujyate / kuto nairmalyAdernayanAdIndrayasvaguNa iti mImAMsakama tasya khaNDanam / rUpatAsiddhiH / nayanAdibhyo bhedena tasyAnupalabhyamAnatvAditi cet / tadapyasamIcInam / kAcakAmalAdidoSANAmapi locanAdibhyaH pArthakyenAnavalokyamAnAnAM tatsvarUpatvaprasakteH / kiM ca nairmalyAdikaM nayanAdIndriyANAM svarUpamityatra svarUpazabdasya 10 kaH sammato'rthaH / tAdAtmyaM tanmAtratvaM vA / tatrAdyavikalpe nairmalyAderguNatvAniSedhastAdAtmyasya guNatvAvirodhitvAt / itarathA rUpAderapi guNatvAbhAvaH syAt / dvitIyavikalpastvayuktaH / cakSurAdAvanuvartamAne'pi nairmalyAdernivartamAnatayA tanmAtratvAnupapatteH / prayogazcAtra yasminnanuvartamAne'pi yannivarttate na tattanmAnaM yathAnuvarttamAne'pi paTe 15 nIlyAdidravyasaMyogAnnivartamAnaH zuklAdirguNaH / anuvartamAne'pi cakSurAdau nivartate kAcakAmalinaH kupitAdervA nairmalyAdikamiti / kiMca kathaM guNAnabhyupagame tasmAdguNebhyo doSANAmabhAva ityAdi pade pade guNasadbhAvAvedako vArtikakArodgAraH zobheta / yadapyamANi nairmalyavyapadezastu locanAderdoSAbhAvanibandhana ityAdi / tadapi manaH- 20 pIDAkaram / doSAbhAvasya pratiyogipadArthasvabhAvatvAt / tucchasvabhAvatve yasya turaGgazRGgasyeva kAryatvadharmAdhAratvavirodhaH / na cA'siddhamasya kAryatvalakSaNadharmAdhikaraNatvam / aJjanAdezcakSurAdau kriyamANatvapratIteH / tato doSANAM pratiyogino ye guNAstatsvarUpa eva doSAbhAvaH / lokapratI1 . nayena ' iti pa. pustake pAThaH / 2 'vA' iti pa. ma. pustakayoH pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 548 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 21 tirapyatra sAkSiNI / tathAhi / kazcitkAcakAmalAdidoSakaluSitalocanastathAvidhauSadhaprayogasAmarthyasamAsAditendriyaguNaH kenacit paramavayasyena kIdRzau dRzau bhavataH sampratipanne iti sasnehaM sambhASitaH sannabhidhatte / purA sadoSe samabhUtAmadhunA tu labdhisampanne iti / na tu vismRtyApIdamabhidadhAti yaduta prAksadoSe me dRzau samabhUtAmidAnI punastayostimirAdidoSAbhAvamAtraM tucchaM sampannamiti / tatazca guNasvarUpasya kAryatvaM suspaSTaM pratIyata eveti nAsiddhaM kAryatvadharmAdhAratvamasya / tathA ca kathaM niHsvabhAvatvaM tasyeti / yadi ca doSAbhAvo niHsvabhAvaH svIkriyate / tarhi " bhAvAntaravinirmukto bhAvo'trAnupalambhavat / 10 abhAvaH sammatastasya hetoH kinna smudbhvH||" ityatra bhAvAntaravi nirmukto bhAvo'bhAvaH sammata ityasya virodhaH / evaM ca guNadobayo: parasparaviruddhatvenaikapratiSedhasyetaravidhisvarUpatvAddoSAbhAvo guNasaddhAbAtmaka evAbhyupagantavyo yathA vastvabhAvAbhAvo vastusadbhAvAtmakaH / yadi caivaM nAbhyupagamyate tarhi kathaM liGge niyamalakSaNasambandhAbhAvo'pi doSAtmakaH syAt abhAvasya guNasvarUpatvAbhAvAddoSarUpalasyApyayogAt / tathA ca kAcakAmalAdidoSAbhAvavyatiriktaguNarahitAJcakSurAderupajAyamAnaM prAmANyaM yathA svato'bhidhIyate / tathA niyamalakSaNasambandhAbhAvavyatiriktadoSarahitAlliGgAdaprAmANyamapyupajAyamAnamanubhAne svato'bhidhIyatAm / vizeSAbhAvAt / ___ evaM ca 'aprAmANyaM tridhA bhinnaM mithyAtvAjJAnasaMzayaiH' / vastutvAdvividhasyAtra sambhavo dussttkaarnnaat||' ityasya virodhaH / dvividhasyeti mithyAtvasaMzayasvarUpasya / tato dvitIyaliGge niyamalakSaNasambandhAbhAvasya doSarUpatvavadindriye doSAbhAvasya guNarUpatA syAt / yadapi na caitadvAcyamityAdyAzaMkya yato'tra lokaH pramANaM na cAsau mithyAjJAnAt kAraNasvarUpamAtramanuminoti kintu samyagjJAnAditi smaahitm| 1 mImAMsAzlokavArtike sU. 2 codanAsUtre zlo. 54. "Aho Shrut Gyanam" Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manumAnam / pari. 1 sU. 21] syAdvAdaratnAkarasahitaH 249 tadapi lokavyavahAravyAhatam / loko hi yathA mithyAjJAnAtkAraNasvarUpamevAnuminoti tathA samyagjJAnAdapi / yathA ca mithyAjJAnAddoSavanti kAraNAni parikalpayati / tathA samyagjJAnAdguNavanti tAnIti / tatprAmANyaM guNApekSamutpattiM pratimAnataH / / siddhisaudhamupArUDhamityalaM bahujalpitaiH // 258 // anabhyAsadazAyAM prAmANyaM parataH pratipadyata iti / kutaH pratIyata anabhyAsadazAyAM prAmANya-iti cet / anabhyAsadazAyAM prAmANyaM parato sya paratastvasAdhaka- jJAnate saMzayAspadatvAdilyata iti brUmaH / yadi " hi jJAnena svaprAmANyaM svayameva jJAyeta yathArthaparicchedakamahamasmIti, tadA pramANamapramANaM vedaM jJAnamiti prAmANya- 10 saMzayaH kadAcidapi notpadyate jJAnatvasaMzayavat / nizcite tadanavakAzAt / atha pramANavadapramANe'pi jJAnamiti pratyayarUpasamAnadharmadarzanAdvizeSasya kasyacidapyadarzanAdutpadyata eva / nizcite'pi prAmANye saMzaya iti cet / naitatsaMzayakAraNAnuguNam / na khalu sAdhakabAdhakapramANAbhAvamavadhUya samAnadharmadarzanAdevAsau bhavitumarhati / tathA sati tadanucche- 15 daprasaGgAt / na ceha tava sAdhakabAdhakapramANAbhAvaHsambhavI / svataH prAmANyajJaptirUpasya prAmANyasAdhakasyAprAmANyabAdhakasya ca pramANasya vijRmbhamANatvAt / bhavati cAnabhyAsadazAyAM prAmANye sandehastasmAnnAtra svato jJaptiH / atha jhaTiti pracurA ca tathAvidhA pravRttiranyathAnupapadyamAnA svataH prAmANyajJaptimAkSipatIti cet , naitat / 20 anyathaivopapatteH / karaNaM tatkAraNamabhISTAbhyupAyatAjJAnaM tadapi tajjAtIyatvaliGgAnubhavAdiprabhavamiti na prAmANyagrahasya kacidapyupayogaH / upayoge vA svata iti kuta etat / atha yadi svataH prAmANyajJaptirna syAnna syAdevaiSA / parato jJapti "Aho Shrut Gyanam" Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 21 prAmANyajJaptiH parata iti / pakSasyAnupapadyamAnatvAt / tathAhi / prAmANya mImAMsakasya pUrvapakSaM vista-svajJaptau kAraNaguNajJAnaM bAdhakAmAvajJAnaM vA raza upAdya saMvAdakajJA-saMvAdakajJAnaM vA paramapekSeta / na tAvatkAraNagunAtprAmANyagraha iti / vyavasthApanena NajJAnam / taddhi nendriyajaM sambhavati / atI ttkhnnddnm| ndriyendriyAdikAraNAdhikaraNatvena parokSatvAdruNAnAm / nApi liGgajam / nApi liGgasyaivAbhAvAt / upalabdhyAkhyakAryaparizuddhiliGgamastIti cet, maivam / apratipannAyAstasyAstadgamakatvAnupapatteH / upalabdhyAkhyakAryaparizuddhigrahaNaM prAmANyajJaptizceti khalvanarthAntaram prAmANyajJaptizca kAraNaguNajJAnAdbhavatIti prastutaM tathA cetaretarAzrayam / upalabdhyAkhyakAryaparizuddhigrahaNAtkAraNaguNajJAnaM tajjJAnAcca tadgrahaNamiti / tanna kAraNaguNajJAnaM svajJaptI prAmANyamapekSate / nApi bAdhakAmAvajJAnam / yatastadapi pramANamapramANaM vA bhavet / prathamapakSe kutastaprAmANyajJaptiH / parasmAdhikAbhAvajJAnAcet tarhi tasyApi tajjJaptiraparasmAttasmAdityevamanavasthA / dvitIye tu svayamapramANaM bAdhakAmAvajJAnaM kathaM prAmANyaM jJApayet / tato na bAdhakAmAvajJAnAdapi tajjJaptiH / nApi saMvAdakajJAnAt / saMvAdakajJAnaM hi samAnajAtIyaM bhinnajAtIyaM vA bhavet / yadi samAnajAtIyam / tadapi kimekasantAnaprabhavaM bhinnasantAnaprabhavaM vA / na tAvadbhinnasantAnaprabhavam / devadattaghaTajJAne yajJadattaghaTasyApi 20 saMvAdakatvaprasakteH / ekasantAnaprabhavamapyabhinnaviSayaM bhinnaviSayaM vA / prathamapakSe saMvAdyasaMvAdakabhAvAbhAvaH / vizeSAbhAvAt / abhinnaviSayatve hi yathottarajJAnaM pUrvajJAnasya saMvAdakaM tathA pUrvamapyuttarasya saMvAdakaM kinna bhavet / kathaM cottarasyApi saMvAdakatvenAbhimatasya jJAnasya prAmANya nizcayaH / taduttarakAlabhAvino'nyasmAttathAvidhAdeveti cet / tarhi 25 tasyApyanyasmAttathAvidhAdeva prAmANyanizcaya ityanavasthA / prathama 1' bAdhakabhAva' iti pa. ma. pustakayoH pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 21] syAdvAdaratnAkarasahitaH 251 pramANAduttarasya prAmANyanizcaye parasparAzrayaH / atha bhinnaviSayamiti dvitIyaH pakSaH / so'pi na zreyAn / ekastambhajJAnaM prati stambhAmtarajJAnasya prAmANyavyavasthApakatvApatteH / tanna samAnajAtIyaM saMvAdakajJAnamupapadyate / nApi bhinnajAtIyam / taddhi kimarthakriyAjJAnamutAnyat / na tAvadanyat , ghaTajJAnAtpaTajJAne prAmANyanizcayaprasaGgAt / nApyarthakriyAjJAnam / prathamasya pravartakajJAnasya prAmANyanizcayAbhAve pravRttyAdyabhAvenArthakriyAjJAnasyaivAghaTanAt / nizcitaprAmANyAttu pravartakajJAnAtpravRttau durnivArazcakrakAvatAraH / tathAhi pravartakajJAnaprAmANyanizcayAtpravRttiH, pravRtterarthakriyAjJAnaM, arthakriyAjJAnAcca pravartakajJAnaprAmANyanizcaya iti / kathaM cArthakriyAjJAnasyApi prAmANyanizcayaH, 10 anyasmAdarthakriyAjJAnAditi cet , tarhi anavasthA / pravartakajJAnAcet , anyonyAzrayaH / arthakriyAjJAnasya svataH prAmANyanizcayAbhyupagame ca pravartakajJAnasya tathAbhAve kiMkRtaH pradveSaH / yadAha bhaTTaH, " yathaiva prathamaM jJAnaM tatsaMvAdamapekSate / saMvAdenApi saMvAdaH paro mRgyastathaiva hi // 1 // saMvAdasyAtha pUrveNa sNvaaditvaatprmaanntaa| . anyonyAzrayabhAvena prAmANyaM na prakalpyate // 2 // kasyacittu 15 yadISyeta svata eva pramANatA / prathamastha tathAbhAve pradveSaH kena hetunA // 3 // " iti / tadevaM parataH pakSasyAnupapadyamAnatvAtsvata. eva prAmANyagrahaNamupapadyata iti / tadetadakhilamalIkam / tathAhi yattAvaduktaM prAmANyaM svajJaptau kAraNaguNajJAnaM bAdhakAmAvajJAnaM vA saMvAdakajJAnaM vA paramapekSetetyAdi / tatra saMvAdakajJAnamapekSata 20 ityAcakSmahe / kAraNaguNajJAnabAdhakAmAvajJAnayorapi ca saMvAdakajJAnarUpatvaM pratipadyAmahe / yAdRzo'rthaH pUrvasmin vijJAne prathApathamavatIrNastAdRza evAsau yena vijJAnena vyavasthApyate tatsaMvAdakamityetAvanmAnaM hi tallakSaNamAcacakSire dhIrAH / yattu kAraNaguNajJAnanirAkaraNAya nyagAdi / taddhi nendriyajaM sambhavatItyAdi / tatAvadevameva / yatpuna- 255 "Aho Shrut Gyanam" Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 1 sU. 21 nApi liGga liGgasyaivAbhAvAdityAdi / tadasaMgatam / upalabdhyAkhyakAryaparizuddhilakSaNasya guNagrahaNapravaNasya liGgasya sambhavAt / yatpunastatpratikSepAya pratipAditam / apratipannAyAstasyAstadgamakatvAnupapatterityAdi / tadapezalam / na khalu kAraNaguNajJAnAdevopalabdhyAkhyakAryaparizuddhibuddhirbhavatIti naH pakSaH / abhyAsadazAyAM svato'nabhyAsadazAyAM tu kAraNaguNajJAnavajjJAnAntarAdapi saMvAdakAttadu. papatteH / etena bAdhakAmAvajJAnapakSaprAtakSepo'pi pratikSiptaH / yattu vikalpitaM saMvAdakajJAnaM hi samAnajAtIyaM bhinnajAtIyaM vA bhavediti / tatrobhayamapi svIkriyata eva / kvacitkhalu samAnajAtIyaM saMvAdakajJAnaM bhavati / yathA devadattasya prathamaM ghaTajJAne pravRtte yajJadattasyApi tasminneva ghaTe ghaTajJAnam / etena devadattaghaTajJAne yajJadattaghaTajJAnasyApi saMvAdakatvaprasaktariti pratyuktam / iSTasyaivApAdanAt / kacittu bhinnajAtIyamapi saMvAdakajJAnaM bhavati / yathA prathamasya pravartakajalajJAna syottarakAlabhAvinAnapAnAvagAhanAdyarthakriyAjJAnam / yattu samAnajAtIya15 mapi kimekasantAnaprabhavaM bhinnasantAnaprabhavaM vetyuktam / tatrobhayamapyabhyu pagamyata eva / bhavati |ksntaanprbhvmndhkaarklussitaalokprbhvsy kumbhajJAnasyottarakAlabhAvinastimirAlokaprabhavaM tasminneva kumbhe kumbhajJAnam / bhinnasantAnaprabhavaM tu samAnajAtIyaM saMvAdakajJAnaM yadidAnImeva prathamamupadarzitam / yatpunarekasantAnaprabhavapakSe samAkhyAtam ekasantAnaprabhavamapyabhinnaviSayaM bhinnaviSayaM veti / tatrApyubhayamasmAkamabhimatameva / tatrAbhinna viSayamekasantAnaprabhavaM darzitameva / yaccAtra pakSe dUSaNaM prathamapakSe saMvAdyasaMvAdakabhAvAbhAvo vizeSAbhAvAditi / tadavadyam / vizeSAbhAvasyAsiddheH / saMvAdyaM hi pUrvasaMvedanaM mandasAma grIsamutpAdyam, saMvAdakaM punaruttarakAlabhAvi prabalasAmagrIjanyamiti 25 kathamanayorvizeSAbhAvaH siddhayet / abhyastasadviSayatvena ca saMvAdakasya svAdakAntarAnapekSatvAdanavasthApi pUrvoktAtra na sambhavati / bhinnaviSayaM 20 "Aho Shrut Gyanam" Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU. 21 syAdvAdaratnAkarasahitaH 253. tvekasantAnaprabhavaM saMvAdakaM yathA rathAGgamithunAdekataradarzanasyAnyataradarzanam / yattaktamatra pakSe ekastambhajJAnaM pratistambhAntarajJAnasya prAmANyavyavasthApakatvApatteriti / tatrApi yadi tadviSayayoravinAbhAvastadA bhavatyeva saMvAdakatvam / na khalu nikhilaM bhinnaviSayaM saMvedanaM saMvAdakamiti brUmaH / kiM tarhi yatra pUrvottarajJAnagocarayoravinAbhAvasta- 5 traiva bhinnaviSayatve'pi jJAnayoH saMvAyasaMvAdakabhAva iti / yacca bhinnajAtIyasaMvAdakajJAnapakSe vikalpitam, taddhi kimarthakriyAjJAnamutAnyaditi / tatrApi naH pakSadvayamapi sammatameva / tatrArthakriyAjJAnaM prathamasya pravartakajalajJAnasyetyAdinA prAgabhihitam / arthakriyAjJAnAdanyattu bhinnajAtIyaM saMvAdakaM yathA ekasahakAraphalAdivartinAM rUpAdI- 10 nAmavipvagbhAvalakSaNasambandhinAM parasparaM vyabhicArAbhAvAdrasAdijJAnamAzaMkitaviSayAbhAvasya prAmANyanizcAyakam / yatpunaratra pakSe vaTajJAnAtpaTajJAne prAmANyanizcayaprasaMgAditi jalpitam / tatkevalaM vAcAlatAcApalam / avinAbhAvo hi saMvAdyasaMvAdakabhAvanibandhanaM nAnyadityuktatvAt / yattvarthakriyAjJAnapakSe prathamasya pravartakajJAnasya prAmANyanizcayAbhAve pravRttyArAbhAvenArthakriyAjJAnasyaivAghaTanAdityuddhoSitam / tadapi jJAnanyAyanirAkRtam / na khalu sarvatra pravartakajJAnasya prAmANyAnizcaye sati pravRttiriti naH pkssH| kiM tInabhyAsadazAyAM prAmANyasandehAdapi pravRttiriti / na cAtredaM pratipAdanIyam / yadi saMzayAdapi pravRttiH sampannA / tayarthakriyAjJAnAtprAmANyanizcayena kiM prayojanam / pravRttyarthaM 20 hi prAmANyanizcayaH prAya'te sA ca sandehAdapi jAteti / yatastatra prAmANyAnizcayasya tadviSayasaMzayApagama eva prayojanaM supratItamiti kiM prayojanAntaranirUpaNaprayAsena / nanu prAmANyagocarasaMzayApagamasyApi kiM prayojanamiti cet / sthAne praznaH, kintu saMzayApagamasyAbhyAsalakSaNameva prayojanaM kiM na parAmRzasi / badA khekadA'rthakriyAjJAnAtprAmANyaM 25 1 'jJAna' iti nAsti bhaH pustake ! "Aho Shrut Gyanam" Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 1 sU. 21 nizcitaM bhavati / tadA sukhenaivAnyadAbhyAsAtsvata eva prAmANyanizcayapUrvikA pravRttiH siddhayati pratipattRNAmiti / etena nizcitaprAmANyAtparvattakajJAnAtpravRttAvityAdinA yaccakrakamakIrti / tadapi parAstam | yadi hyarthakriyAjJAnAdekAntena pravartakajJAnasya prAmANyanizvaye 5 sati pravRttiH pratijJAyeta / tadA syAccakrakadUSaNAvatAraH / nanu prAmANyasandehAdapi pravarttamAnaH kathaM prekSAvAn syAditi cet, na kathaMciditi brUmaH / sandehAtpravarttamAnasyAprekSAvattvaM kakSIkriyata eva / na khalu jAtyAkazcitprekSAvAnnAma samasti taditaro vA / prekSAvaraNakSayopazamavizeSasya hi sarvatra sarvadA sarveSAmasambhavAt kvacitkadAcitkazcideva 10 prekSAvAn vyavahniyate'nyatra prakSINAzeSAvaraNAdazeSavedinaH / ekadA hi kazcitprekSAvaraNakSayopazayavizeSAdavAptaprekSAvadvyapadeza: sunizcitaprAmApyAt pramANAt kvacitpravarttate so'pyanyadA tathAvidhakSayopazamAnavAsthA samAsAditAprekSAvavyapadeza: saMzayAderapi kvacitpravartata iti na kazcitpratiniyataH prekSApUrvakArI taditaro vA / tathA coktam || " prekSAvatA 15 punarjJeyA kadAcitkasyacit kvacit / aprekSAkAritApyevamanyatrAzevedinaH // 1 // " iti / 254 na ca sandehAtpravRttisvIkAre pramANamanoratho vyarthaH / prekSAvatpravRttau tasya sopayogatvAt / pramANaM hi vinA prekSAsaMdehAtpravRttAvapi prAmANyazataiH sopayogatvam / vantaH kathaM kathaM kacitkadAcitpravarttantAmiti / yatrApi kacitpravarttakajJAnasya prAmANyanizvaye sati pravRttistatrApi nArthakriyAjJAnAttasya prAmANyanizcayo yena cakrakamavata - ret / kiM tarhyabhyAsadazAyAM svata evAnabhyAsAvasthAyAM tu parata evAnumAnAdeH pramANAt / tatrAbhyAsadazAyAM snAnabhojanAdisAdhanagocarapramANAnAM svata eva prAmANyanizcayaH supratIta eva / anabhyAsadazAyAM -25 tvanumAnAditthaM pravarttakajJAnasya prAmANyanizcayaH / yathA kazcidaviditavahnisvarUpaH pramAtA hemante himAnInipAtAvabAdhAvidhuritazarIraH tiraskRtasa 20 " Aho Shrut Gyanam" - Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sU0 21] syAdvAdaratnAkara sahitaH mastazItAvakAzaM kamapi sAgnipradezavizeSamupasarpannantarAle jvalajjvalanAbhyAse sati tasyoSNasparzamasAdhAraNamavadhArya tadrUpasparzayoravinAbhAvaM vi bhAvya ca kAlAntare dUrAtpunaH pAvakarUpavilokane sati samAno'yaM rUpapratibhAso'bhimatArthakriyAsAdhana evaMvidharUpapratibhAsatvAt pUrvotpannaivaMvidharUpapratibhAsavadityanumAnAtpravarttakasya sAdhana nirbhAsijJAnasya prAmANyaM 5 nizcitya pravarttatya iti / kRSIvalAdayo'pi hi anabhyaste bIjAdigocare prathamaM nihitamadhuranIrAvasiktasukumAramRdi zarAvAdau katipayazAlyAdibIjakaNagaNavapanAdinA bIjAbIje nirddhArya pazcAddaSTasAdharmyeNAnumAnAtpariziSTasya bIjAbIjatayA nizcitasyopAdAnAya hAnAya ca yatante / tadanantaraM punarabhyaste bIjAdigocare paridRSTasAdharmyAdiliGga- 10 nirapekSA eva niHzaGkaM kInAMzAH kedAreSu bIjAvapanAya pravartante / yattu kathaM cArthakriyAjJAnasyApi prAmANyanizcaya ityAdinA'rthakriyAjJAnalakSaNasaMvAdakajJAnapakSe'navasthA'nyonyAzrayadUSaNamabhANi / tadapyuktimAtram / abhyAsadazAyAM saMvAdakasya svata evAnabhyAsadazAyAM tu saMvAdakAntarAdeva prAmANyaprasiddheH / na ca saMvAdakAntarApekSAyAmanavasthA / saMvA- 15 dakAntarairanabhyAsadazApannaireva bhavitavyamiti niyamAbhAvAt / vA svata eva prAmANyajJaptiriti mI svata eva pramANyajJaptiM prAjijJapayasteSAmAtmanibandhanA vA AtmIyanibandhanA prAmANyajJaptirabhipretA aikAntikamasya bhavet / svazabde'trArthadvayasyaiva sambhAvanAbhUmikhaNDanam / tvAt / nAdyaH pakSaH zreyAn / buddherasvasaMvidi- 20 tatvena taddharmasya prAmANyasyApyasvasaMviditatvAt / atha dvitIyapakSAGgIkAreNa yenaiva pramANena pramANatvasammataM jJAnaM nizcIyate tenaiva tadAzritaM prAmANyama pItyucyate / nanu kiM pramANaM pramANatvasambhatajJAnasya nizcAyakamiti / arthApattiriti cet / maivam / tadupasthApakasyArthasyAbhAvAt / arthaprAkaTyamarthApattyupasthApako'rtho'stIti cet / tatkiM yathArtha1 kInAzA: - kRSIvalAH / "Aho Shrut Gyanam" 255 25 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 1 sU. 21 svAvizeSaNaviziSTaM nirvizeSaNaM vA / AdyapakSe tasya yathArthatvavizeSaNagrahaNaM prathamapramANAdanyasmAdvA / prathamapakSe parasparAzrayaprasaGgaH / nizcitaprAmANyAddhi prathamapramAgAdyathArthatvaviziSTArthaprAkaTayagrahaNaM tasmAcca prathamapramANaprAmANyanizcaya iti / dvitIyavikalpe vanavasthA / anyasminna pi hi pramANe prAmANyanizcAyakArthApattyupasthApakasyArthaprAkaTyasya yathArthatvavizeSagrahaNamanyasmAtpramANAditiAnirvizeSaNaM cedarthaprAkaTyamarthApattyupasthApakam / tIpramANe'pi prAmANyanizcAyakArthApattyupasthApanApattiH arthaprAkaTyamAtrasya tatrApi sadbhAvAt / tato na svata eva prAmANyanizcayaH // taditthaM jJaptimAzrityAnabhyaste viSaye sphuTam / prAmANyaM parataH siddhamabhyaste svata eva tu / / 259 // kAraNAni svakAryANi yathAkathaMcitkurvanti santi svato vA kuryuH parato veti vicArasya caturairanAzrayaNAnneha prAmANyasya kArye pricchedm| yathArthe svataH parato vA pravRttiriti nirUpyate / na khalu piNDaH kumbhaM svataH parato vA kuryAdityAyaH kazcit pAlocayati / tatazca-- prAmANyaM svata eva nityamaparaM tasmAtparasmAditi . prAktaM yatkila yuktitastadadhunA nItaM kathAzeSatAm / / evaM cApratipakSamatra jayati prauDhiM parAmAzrita syAdvAdatridazagumAmaragirijanezvaraM zAsanam // 260 // pUrvAcArthaparamparAparicitagranthAnusArAdidaM __ sabhyairapyanubhUyamAnamanizaM doraidattAspadam / / mAnAnAmuditaM svarUpamiha tonAkhilo'pi kSitau __ lokasya vyavahAra eva ghaTate niHzakSitaH saMtatam // 261 // - 1 'paricchedaH' iti pa. ma. pustakayoH paatthH| 2 'AcAryaH' iti bha ma. pustakayoH pAThaH / 3 'vA' iti bha pustake pATaH / 20 "Aho Shrut Gyanam" Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 1 sa. 21] syAdvAdaratnAkarasahitaH 357 vizvArAmAbhirAmaH sucaritakusumacchannazAkhaprazAkhaH keSAJcitprANabhAjAM saraNimanusaranetrayoH puNyayogAt / / snigdhacchAyAkalApaH kuzalazatamaNImaJjarIjAlamaJju rjIyAtsevyaH surANAM jagati surataruHsuvrataH shriijinendrH||262|| samprAptAH smRtigocaraM sumanasAmadyApi yeSAM guNAH sarvAGgINamapi kSaNena pulakAlaGkAramAtanvate / / ye'smiJjaGgamadharmamUrttaya iva kSoNItale rejire zrImanto municandrasUriguravaste santu vighnApahAH // 263 / / kiM duSkaraM bhavatu tatra mama prabandhe yatrAtinirmalamatiH satatAbhiyuktaH // bhadrezvaraH pravarayuktisudhApravAho _ratnaprabhazca bhajate sahakAribhAvam // 264 // 21 // iti sakalatArkikavaiyAkaraNasaiddhAntikasahRdayakavicakracakravarticAriacUDAmaNisugRhItanAmadheyazvetAmbarAdhipazrImanmunicandrasUricaraNasarasIruhopajIvinA zrIdevAcAryeNa viracite syAdvAdaratnAkare pramANanayata- 15 vAlokAlaGkAre pramANasvarUpanirNayo nAma prathamaH pricchedH|| 1 / / "Aho Shrut Gyanam" Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "Aho Shrut Gyanam" Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhipatrakam 7 hAta nIlapI . . tathA itAtya rdazana . 101 azuddham zuddham pR. paM. azuddham zuddham zreyasIti zreyasIti / 5 12 kApila: kApilAH iti 6 21 | khAda svAda paTalI nirva paTalInirva nIlapIvyAvasthA vyavasthA mAva mavA nayana naya vArddhi ni vArddhini vaa| cA sandhAno saMdadhAno sAkSa sAkSA tadruktam taduktam pradhAnaJca pradhAnazca / 10 nirupya nirUpya pUrvAcAyaH pUrvAcArya:- 11 prasakteH prskteH| vismRzya vimRzya 15 tAtmye tAdAtmye dityena dityanena zruta zrUyeta nyasyare nyasyera saSuptA suSuptA itya tadA darzana tattvaM / tattvaM kalpana kalpanA- 23 pratidya pratipadya sadaitya sadainya / yarya ryaya 102 14 baddhaM 19 / ritA rItA zAyinedhanaM zAyi nidhanaM 28 vili vali 51 14 sapRkta saMpRkta 104 rusvitaH RtvijaH 29 | purasthitaM puraHsthitaM 10 tyAdi tyAdi | saMvade 107 sammAvi sambhavi 40 | vihitti pada vihitipada 10 mukhega mukhena 43 bhado atra bhedo'tra 109 ceda nanu na cet / nanu na... mahA mAhA 11. 16 tAvatsaMyogaH / tAvatsaMyogaH / '' cArI cAri naivadharma naiva dharma 55 raNe'pi raNe api 112 19 prekSayA pekSayA 57 bhAtra mAtra manbara Dambara nAbha nAma 114 rthasyavA thasya vA nAdya nAdyaH sAmagrIpra sAmagrI pra hAsye hArasye hAra ___ hAra- 63 16 vaiSyabhya / vaiSamya 114 nayAM nAyA 65 15 pena 115 sakala zakala (115 sAmA sAma 68 7 1121 dyanu / anyatva anyattva tsaddhau tsidvau 69 9 rajana rajata . 20 saMveda 14:22 peNa hmh sh m h h nudya "Aho Shrut Gyanam" Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piidN| thita cchinam yeta kaimidA miti / pAza 70 / | dharmI azuddham zuddham pR. paM. | azuddham zuddham kA yAM kAyAM , 25 / rAhita rahita 181 patteH pattaH / 8 | patR patta! 182 kArthe kArya sanvinmA saMvinmA 183 pIda 116 11 ke kinA ke kinA pratA patA mudhAbhramI mudhAbhramI 187 yanIva yanI vR 118 ya iha 191 ki ni kiMni 111 ktyAmuhiman yuktyAmuSmina 194 tayA tAyAM 119 14 mAnamadarzitam mAnaM darzitam 194 24 maya yama 119. 2 ddhaTA ddhaTA rthiya 123 cchinnam / 201 mAva bhavA tuma khyA takhyA 125 yogaH yogaH / yate taja tvana 206 komudI miti vAda bAdaH 127 vAtyAdI vItyAdi lauki laukika | dvaitarU sthAH syA dharmI 110 zaMbhyavasAyA thAdhyavasAyA 147 jJAnaM jJAtaM cchavA 153 1, paredA pareSA prAya prAyaH yArthoM jJAnArtha yA jJAnArthA21 cchinArtha cchimArtha bhUyate katvama kalpo 222 nAtra lambho 155 15 nAnalambho 1156 pRSTAnta dRSTA ta ekasvaiva ekasyaiva 158 zarI zarIra SakSe kayoH munI mUnI26 / veda 224 prAmAtu pramAtu syAdi syApi 230 kurutA kurutA 164 15 | bAdhA bAdha 2353 eva stambarema stambarama 226 19 prakaza . prakAza " 21 | asthA athA 230 12 yathane yadyanena 167 10 / atho athA dhade dadhe yoga yoga 239 2 pajA 1.1 9 / na ca teSAM" "na ca teSAM 239 24 vibhinna vibhinna 174 16-17 ! tvAna tvaprA 240 'sti 'sti / 171 2 nave na ve 44 YAA%af%AAAAA6 3.3 % 3 4 AM 154 11 / mayate" kamu 223 4 pakSa " 23 / kayo ghedya evaM pAja "Aho Shrut Gyanam" Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jinazAsanA jaya ho !!! II zrI gautamasvAmIna namaH | | zrI sudhamasviAmIne nama: || jinazAsananA aNagAra, kalikAlanA zaNagArA pUjya bhagavaMto ane jJAnI paMDitoe zrutabhaktithI prerAIne vividha haratalikhita graMtho parathI saMzodhana-saMpAdana karIne apUrvajahematathI ghaNA graMthonuM varSo pUrvesarjanakarelache ane potAnI zakti, samaya ane dravyano savyaya karIne puNyAnubaMdhI puNya upArjana karela che. kALanA prabhAve jINa ane lupta thaI rahelA ane alabhya banI jatA mudrita graMtho paikI pUjya gurudevonI preraNA ane AzIrvAdithI sa.2005mAM 54 graMthono seTa naM-1 tathA .2006mAM 36 graMthono seTa nI 2 skena karAvIne maryAdita nakala prInTa karAvI hatI. jethI ApaNo zrutavAraso bIjA aneka varSo sudhI TakI rahe ane abhyAsu mahAtmAone upayogI graMtho saraLatAthI upalabdha thAya, pUjyA sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtonI preraNAthI jJAnakhAtAnI upajamAMthI taiyAra karavAmAM Avela pustakono seTa bhinna-bhinna zaheromAM AvelA viziSTa uttama jJAnabhaMDAronI bheTa mokalavAmAM AvyA hatA. A badhAjapustako pUjya gurubhagavaMtone viziSTa abhyAsa-saMzodhanA mATe khubajarurI che ane prAyaH aprApya che. abhyAsa-saMzodhanA jarUrI pustako sahelAIthI upalaLaLanI tImaja prAcIna mudrita pustakono zruta vAraso jaLavAI rahe to zubha AzayathI A thono jIrNoddhAra karela che. judA judA viSayonA viziSTa kakSAnA pustakono jIrNoddhAra pUjya gurUbhagavatInI preraNA ane AzIrvAdithI amo karI rahyA chIe. lo abhAI tathA saMzodhanA mATe vadhumAM vaghuupayoga karIne zrutabhaktinA kAryanI protsAhana ApazI. lI.zAha bAbulAla saremA joDAvALAnI vaMdanA maMdiro jIrNa thatAM AjakAlanA somapurA dvArA paNa UbhA karI zakAze...! = paNa ekAda graMtha naSTa thatA bIjA kalikAlasarvajJa ke mahopAdhyAya zrI yazovijayajI kyAMthI lAvIzuM...???