Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara svAsthya adhikAra Visit our website:- www.jainmuniprarthnasagar.com Email:- muniprarthnasagar@gmail.com 514
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara -: viSaya sUcI : 534 524 535 sannipAta jvara 532 auSadha kriyA kI paribhASA 519 jIrNa-jvara 532 bUTiyoM ke paryAyavAcI nAma 520 maleriyA bukhAra 533 cikitsA prakaraNa TAIphAiDa (miyAdI) jvara 533 nimoniyA-jvara 533 roga tathA doSa vijJAna 522 1. yadi kapha meM rakta AtA ho to 534 vAta 523 2. bhUta jvara 534 vAyu kupita hone ke kAraNa 523 3. jvara meM pyAsa jyAdA hone para pitta 4. jvara meM khAMsa hoya 534 pitta prakopa ke kAraNa 524 5. jvara meM vamana hone para 534 kapha 524 6. jvara meM zvAsa hone para 535 kapha prakopa ke kAraNa 525 ___7. jvara meM mUrchA hone para vAta prakopa ke lakSaNa 525 ___8. jvara meM kabja tathA aphArA 535 pitta prakopa ke lakSaNa 525 10. garmI ke jvara meM vamana honA 535 kapha prakopa ke lakSaNa 525 526 11. jvarAtisAra vAyu kopa kA samaya 535 pitta kopa kA samaya 526 ___ 12. jvara kI nirbalatA 535 kapha kopa kA samaya 526 13. lU lagakara jvara honA 535 vAta prakRti kA lakSaNa 526 14. mausama kA jvara 535 pitta prakRti kA lakSaNa 526 15. gardana tor3a va kamara tor3a bukhAra 535 kapha prakRti vAle ke lakSaNa 526 16, sAdhAraNa jvara 535 dvidoSaja tridoSaja prakRti lakSaNa jukAma roga 536 526 sira-roga 536 vAta zAmaka upAya 526 pitta zAmaka upAya 527 AdhAsira darda 536 kapha zAmaka upAya 527 1. vAyu se sira darda 537 rogI kI mRtyu kI pahicAna 527 2. pitta se sira darda 537 jvara roga ke kAraNa 528 3. kapha kI mastaka pIr3A 537 vAta jvara 529 4. mastaka kI snAyu sambandhI pIr3A pitta jvara 529 5. jukAma se sira darda 537 kapha jvara 530 6. mastaka pIr3A, bhaMvala va cakkara AnA 537 vAta kapha jvara 531 7. mastaka vega 537 kapha pitta jvara 531 8. mastaka meM rudhira kA jamAva 537 vAta pitta jvara 531 9. mastaka kA darda dUra ke lie 537 smaraNa-zakti 537 538 515
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMntra, yantra aura tantra ati buddhi bar3he gaMjApana dUra karane hetu bAla bar3ha jAte bhIghra ke patana bAla dUra karanA bAla kAle banAnA bAloM ko kAlA karanA bAloM kI saphedI nazTa pitta roga tRSA roga khA~sI roga sUkhI khA~sI zvAsa-khA~sI damA (zvAsa) roga kSaya (tapedika) roga bAlakoM ke jvara tathA anya roga bistara ( zayyA) mUtra nivAraNa danta roga svAsthya adhikAra pAiriyA dA~toM ke masUr3oM tathA mu~ha kA roga mukha ke chAle mukha se khUna Ane ke roga mukha kI durgandha dUra karane kA upAya muhAMse dUra (mu~ha para dhabbe kA roga ) mukha sundara ke lie gale ke roga svara-bhaMga hakalAnA dUra hotA hicakI roga khaTTI DakAre netra roga kAna - roga nAka roga vamana - roga 538 539 540 540 540 540 541 542 542 542 543 543 544 546 546 547 547 547 548 548 549 549 549 550 550 550 551 552 552 552 553 554 555 555 vamana karAne ke upAya haijA - roga pattharI roga lIvara (yakRta) roga tillI (lipa) roga hRdaya roga rakta cApa (blaDa prezara) jalodara roga muni prArthanA sAgara udara (peTa) roga peTa kI dhAriyAM miTeM phodara-roga peTa kI gaisa (vAyu) amla pitta dharaNa (pecuTI) nAbhi roga kabja roga maMdAgni roga aruci roga peTa kA kRmi roga pitta kA atisAra Ama atisAra bhasmaka roga zarIra kA moTApA dUra karanA sadA javAna raheM sarva vAta roga jor3oM kA darda ghuTanoM kA darda gaThiyA roga kampavAya (hAtha-paira kA~panA) zUnyavAta arddhAgaM-vAya Ama -vAta lakavA roga 516 556 556 556 557 557 557 558 559 559 565 zUnya-vAta- lakavA roga 565 pustavAya (hAtha pairoM meM adhika pasInA AnA) 566 560 560 560 561 561 561 562 562 562 562 563 563 563 563 563 564 565 566 566 566 566 566
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 567 tvacA 569 69 584 584 hAtha-pairoM kI aiMThana (bAInTe) tathA coTa para 566 adho vAyu baMdha kA upAya 582 coTa lagakara sUjana Ane para 567 hAtha pA~voM kI byAU phaTane para 582 kamara aura pasalI pIr3A 583 sUjana-roga (zodha roga) 568 pA~va kI er3I kA darda 583 mRgI roga 568 nakha TUTane para 583 unmAda (pAgalapana) roga hAthI pAMva 583 583 Diprezana (avasAda) dUra karane hetu ghAvoM para lagAne gA~Tha ke lie lepa 583 mUrchA roga 569 naharuA (bAlA) roga cakkara AnA roga 570 sarpa ke kATane para pANDu roga 570 bicchuke kATane para 584 piliyA roga 570 kutte dvArA kATA niSprabhAvI hoya 585 poliyo roga 571 barra-tataiyA ke jahara para 585 kuSTha (kor3ha) roga 571 sira kI yA lIka 586 vabhUti roga 572 jAnavaroM ke kATane para jahara car3hane para upAya 586 zveta kuSTha roga 572 strI gupta roga cikitsA sapheda dAga 572 pradara-roga 586 carma roga 572 zveta pradara roga 587 bavAsIra (massA) roga 573 raktArza (rakta pradara) 588 mUtra(pezAba)roga ra rukA huA mAsika dharma khulane ke lie 588 mAsika dharma puna: hoya 588 nidrA-roga pitti-roga rajodharma turanta hI hone lagatA 588 pitti (pistI) roga Rtu dharma naSTa ke lie 589 prameha aura madhumeha roga 578 garbha dhAraNa karanA 589 madhumeha roga 578 putrI prApti hetu 591 DAyariyA 578 putra(kanyA )prApti 593 meda roga 579 giratA garbha rokanA 593 zarIra meM pasIne kI durgandha 579 garbha girAne ke lie 593 kA~kha kI durgandha ke lie 579 garbhadhAraNa nahIM hogA kaiMsara ,alsara roga 579 sukha se prasava hoya 594 khujalI dUra 580 dUdha bar3hAne ke lie 594 vraNa (phor3A-phunsI) roga 580 stana pIr3A va anya rogoM kA upAya 595 dAda aura pA~va tathA khujalI roga ____581 stanoM kI zithilatA dUra 595 ghAva ThIka ke bAda sapheda dAga kA upAya 581 yoni doSa dUra ho jAtA agni se jale hue tathA anya upAya 581 puruSa gupta roga adhikAra haDDI TUTane para 582 guptendriya roga 597 kA~ca nikalanA 582 aNDakoSa vRddhi roga 597 517 594 596
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 598 598 599 600 601 601 602 zukrANuoM kI vRddhihetu svapna doSa nivAraNa vIrya stambhana bala puruSArtha (zakti vardhaka) durbalatA nivAraNa napuMsakatA,vIrya dhAtu roga kAmendriya (liMga) meM dRDhatA 180.vizeSa nuskhe dA~ta manjana hIMgvaSTaka cUrNa lavaNa bhAskara cUrNa saMjIvanI bUTI amara sundara baTI candra-prabhA baTI 603 603 603 604 604 604 bAma 604 605 605 paMcasama cUrNa 604 kastUrI bhairava rasa navajIvana ArogyavarddhanI 605 vajra lepa taiyAra karane kI vidhi-artha 605 vizeSa nukse 605 guNakArI lauMga 606 tejI mandI nikAlane kI vidhi 609 makara saMkrAnti phala saMkrAnti se gaNita dvArA tejI-maMdI kA parijJAna 612 tejI maMdI ke upayagI pAMca vAroM kA phala 612 saMkrAMti ke vAroM kA phala 613 ravi nakSatra phala 613 611 518
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara svAsthya adhikAra maMgalAcaraNa jinendramAnaMdita sarvasatvaM, jarArujAmRtyuvinAzahetuM / praNamya vakSyAmi yathAnupUrva, cikitsataM aussdhmhaapryogaiH|| artha- sarvaloka ko Anandita karane vAle tathA janma-jarA-mRtyu ko nAza karane ke lie kAraNIbhUta zrI jinendra bhagavAn ko namaskAra karake aba maiM auSadha mahAprayogoM ke dvArA yathAkrama cikitsA nirUpaNa kruuNgaa| cikitsA prakaraNa (1) auSadha kriyA kI paribhASA 1. svarasa kriyA- jo vanaspati tAjI ho, kIr3oM se khAI huI na ho, jisakI miTTI Adi sApha kara dI ho aisI vanaspati ko tatkAla kUTakara, masalakara vastra Adi se nicor3akara usakA rasa nikAlane ko svarasa kahate haiN| yadi tAjI vanaspati na mile to sukhI auSadhi ko dugane pAnI meM cUrNa kara miTTI ke bartana meM dina-rAta bhIgane deM, phira use vastra se nicor3akara chAna leN| athavA sUkhI auSadhi ko ATha gunA pAnI meM oTAkara cauthAI raha jAya to chaaneN| yaha svarasa banAne kI vidhi haiN| kalka kriyA kI vidhi- gIlI vanaspati ko caTanI kI taraha pIsa leM tathA sUkhI auSadhi ko pAnI ke sAtha pIsakara taiyAra kara leM ise kalka vidhi kahate haiN| 3. kvAtha (kAr3hA) kriyA- auSadha se 16 gunA pAnI DAlakara miTTI ke bartana ko Aga para car3hA deM, A~ca maMda rakheM tathA pAtra kA mu~ha khulA rakheM, jaba pAnI kA aSTA~za raha jAya to utAra kara chAna leM aura kucha garma rahe to piileN| ise kvAtha (kAr3hA) kahate haiN| 4. hima-kriyA- auSadha ko kUTakara chaha gunA pAnI meM rAta ko bhigokara, prAtaH kAla chAnakara pIveM ise hima (ThanDA kvAtha) kahate hai| 5. phA~Ta-kriyA- vanaspati kA mahIna cUrNa banAkara rakhaleM, phira miTTI ke pAtra meM eka pAva pAnI DAlakara Aga para auTAveM aura phira usa cUrNa ko DAla kara phira ThaNDA kara leM, ise phA~Ta kahate haiN| 6. cUrNa kriyA- atyanta sUkhI vanaspati davA ko kapar3e se chAna le use cUrNa kahate haiN| yadi nImbU ke rasAdi kA puTa denA ho to usa rasa meM cUrNa pUrNa rUpa se bhIga jAya utanA milanA caahiye| 519
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra, yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 7. avaleha kriyA- auSadhiyoM ke kvAthAdi ko punaH pAtra meM DAlakara auTAte - auTAte gAr3hA ho jAya arthAt vaha cATane yogya ho jAya use avaleha (leha) kahate haiN| 8. goliyA~ banAne kI kriyA- cAsanI yA pAnI yA gur3a va zakkara tathA dUdha Adi meM auSadhi kA cUrNa milAkara golI banA lenA cAhiye / 9. cUne kA pAnI banAne kI vidhi - eka botala pAnI meM 12.5 grAma ( 1 tolA) kalI kA cUnA tAjA DAlakara kArka lagA deM aura use hilAkara rakha deM / 12 ghanTe bAda jaba cUnA botala ke paiMde meM jama jAya taba nitarA huA pAnI chAnakara dUsarI botala meM bhara leM, phira jarUrata mAphika kAma meM leveM / 10. dUdha kA tor3a banAne kI vidhi - ubalate hue dUdha meM nImbU kA rasa yA phiTakarI DAlane se dUdha phaTa jAtA hai, phira usa phaTe hue dUdha ko chAnane ke bAda jo pAnI rahatA haiM use tor3a kahate haiM, yaha tor3a kaI prakAra kI bImAriyoM meM upayogI hotA hai / 11. yUSa kriyA - jisakA yUSa banAnA ho usake 51 yA kama jyAdA dAne leM, jaise mU~ga kA banAnA ho to 51 mU~ga leM, pIpala naga 3, kAlI mirca naga 3, soMTha 1.6 grAma (2 mAzA). seMdhA namaka 2 grAma (2 // mAzA), pAnI 1 kilo / Upara likhI sabhI cIjoM ko sAbuta lekara naye miTTI ke bartana meM DAlakara thor3I dera A~ca se pakAveM, jaba cauthAMza rahe taba rogI ko pilAveM / 2 ghanTe bAda yaha yUSa kharAba ho jAtA hai ataH jarUrata hone para dUsarA banAnA cAhiye / 12. ghRta aura tela siddha hone kI vidhi- jisa vanaspati kA ghRta yA tela banAnA ho to usakA kalka banAleM, phira usameM cAra gunA ghRta yA tela (jo banAnA ho ) ke sAtha eka miTTI ke cikane bartana meM yA lohe kI kar3hAI meM DAla deM phira usameM dUdha yA gomUtrAdi jo padArtha DAlanA ho to DAlakara Aga para car3hA deM, phira A~ca dete-dete jaba ghRta yA tela mAtra zeSa raha jAve taba utArakara chAna leN| yahI ghRta yA tela prastuta ho jAtA hai| 13. pAtAla yantra se tela nikAlane kI vidhi- jamIna meM eka gaDhDhA khodakara andara cInI miTTI kA pyAlA rakheM, usake Upara eka miTTI ke pAtra meM cheda karake rakha deM aura davA jisakA nikAlanA ho usa pAtra meM bhara deM aura kapar3e se usakA mu~ha banda kara deM, phira miTTI ke gaDDhe ko AdhA bhara deN| Upara kanDe (upaleM ) jalAkara A~ca lagAveM, jaba upale jalakara ThaMDe ho jAye toM, gaDDhe se rAkha aura miTTI dUra karake pAtra ko haTAleM aura usa pyAle meM TapakA huA tela zIzI meM bharaleM isI ko pAtAla yantra se tela nikAlanA kahate haiM / 520
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 14. cAvala ke dhovana kI vidhi- 25 grAma (2 tolA) cAvala ko moTA-moTA kUTaleM, phira pAnI meM dhokara ATha gune pAnI meM bhigo deM, 1 ghanTA pazcAt masala kara chAna leN| 15. lepa- harI tathA sUkhI auSadhiyoM ko pIsakara usakA cUrNa pAnI, chAcha yA gulAbajala Adi meM pIsakara darda vAlI jagaha para athavA zotha-vraNa Adi para lepa karanA cAhie, lepa ko moTA lagAveM, phira sUkhane ke bAda utAra deN| 16. bhAvanA- davA ke cUrNa yA bhasma ko kharala meM DAlakara davA kA rasa yA kvAtha milAkara rabar3I jaisA kara leM use bhAvanA denA kahate haiN| 17. hiMgor3A- hIMga ko ghI meM bhUnakara upayoga meM leveN| yAda rahe hIMga jo gandI vastuoM meM sar3Akara taiyAra kI jAtI hai, vaha hAnikAraka haiN| aura dharma ke bhI viruddha hai, ataH jise hiMgor3A (hIMgar3A) kahate haiM, vaha vRkSoM kA eka prakAra kA dUdha sA hotA hai, arthAt hiMgor3A ko hI kAma meM lenA caahiye| 18. yadi golI banAne ke kisI drava kA nAma na likhA ho to pAnI lenA caahiye| yadi tela kA nAma spaSTa na ho to tila kA tela kAma meM lenA caahiye| yadi namaka kA nAma spaSTa na ho to seMdhA namaka kAma meM lenA caahiye| 19. jahA~ auSadhiyoM kA taula na likhA ho vahA~ saba auSadhiyA~ samabhAga meM lenA caahiye| 20. jaharIlI davAiyA~- saMkhiyA, menasila, haratAla, vacchanAga, gaMdhaka, kucilA, pArada, hiMgula, rasakapUra, bhilAva, kanera, Aka, nIlA-thothA, TaMkaNa tathA dhAtu-upadhAtu sabhI ko zuddha karake kAma meM lenA cAhiye, yadi davA ke Age zuddha na likhA gayA ho to bhI khAne kI auSadhiyA~ ko zuddha karake hI prayoga meM lenA caahiye| 21. yadi auSadhi ke grahaNa karane ke liye jar3a, patra, chAla Adi na likhA ho to jar3a ko grahaNa karanA caahiye| 22. yadi auSadhi sevana karane kA kAla na kahA gayA ho to prAta:kAla samajhanA caahiye| 23. bUTiyoM ke paryAyavAcI nAma- muni (agastA), ghoSA (devadAlI), baMdhyA (bAMjakakor3A), maMdAra (Aka), vAsA (ADUsA), anala (citraka), kAravelve (karelA), kAraMja (karaMja), bAjIbhUta (ghor3e kA mUtra), punarnavA (sAThI), zazi (kapUra), zAvara (lauMga), uzIra (khasa), kuniMba (bakoyaNa), palAza (DhAka), AyalI (imalI), lajAlu (chuimuI),zikhaMDikA (guMjA, ciramI), / rIla (karIra, tIkSNa kaMTaka, niSpatraka, karIlA, kaira, TeMTI, karu peMcU Adi nAmoM se jAnate haiM), aMkola (DherA, akosara, akor3A, akorA, Adi nAma bhI haiM), U~TakaTArA (lhaiyA, ghor3hA, cor3hA, utkaMTo, kATecumbaka bhI kahate haiM) ,choMkara (choTe-choTe kAMToM vAlI 521
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra, yantra aura tantra muni prArthanA sAgara jhAr3I, zamI, tugA, zaktaphalA zamIra, zivAphalI, lakSmI, cheMkura, chikurA, khIjar3I Adi kahate hai), aparAjitA ( komala, kAlIjara, dhanvantari, biSNukAntA), apAmArga (ciraciTA, laTajIrA, oMgA, zikharI, agher3oM, puThakaMDA, cicar3A ), choTI kaTerI (bhaTakaTaiyA, kaMTakArI), bajradantI (kaTasaraiyA, piyAbAMsA, pIta saireyaka bhI kahate haiM / ), piTArI (kAMkazrI), japA pRnUna (kur3ahala ke phUla), mAtuliMga (bijorA ) karIla (karIra, tIkSNa kaMTaka, niSpatraka, karIlA, kaira, TeMTI, karu peMcU Adi nAmoM se jAnate haiM / ) saMskRta kA hindI anuvAda - arka-Aka, palAza - DhAka, mayUra vanaspati - ciracirA, azvattha - pIpala, darbha-DAMbha, vibhItika - baheDA, nAgavallI - nAgaravela, mudga-mUMga, mASa-uDada, siddhArtha- sapheda sarasoM, tIkSNaphalA - kAlI rAI, AsurI - rAI, madanaphala-mainaphala, godhUma - gehUM, tvaca vanaspati-taja, tamAlapatra - tejapAta, grahakanyA, kumArI - gvArapAThA, kuvarapAThA, guDuci - giloya, gurce, puSkaramUla - pohakaramUla, bakula - maulasarI, banahulA, nAgacaMpaka - nAgacaMpA, ketakI - kevarADA, gaganadhUla, jAI - camelI, mudgara - mohiyA, punnAga - pulAka, vArSikI - vela, japA - oDahula, guDahara, padmAkSa-kamalagaTTA, karavIra - kanera, ghattura - dhattUrA, bhadramustA - nAgaramothA, madhuvalli - mulahaTI bheda, puSkaramUla - pohakaramUla, surapunnAga - kAmala, uduMbara - gUlara, bIjapura - bijorA, madhukarkaTI - papItA, AmalakI - A~valA, kASTaghAtrI - choTA A~valA, bilva-belavRkSa, arjuna -kauhA, koha, pippali - pIpara, pIpala, marica - meNasa, kAlImiraca, yavAni - ajavAina, kuMkuma - kesarA, priyaMgu phUlapriyaMgU, guggula - gugala, sarivA - gorIsara, sahadevI - mahAbalA, sahadeI, guDuci - giloya, gUrca, vAsaka (siMhi), aDUsA, ghAtakI - jaMbhIrI, zAli - zAli dhAna, yAvanAla - jvAra, vyAghrI vanaspati - kaTarI, laghukaTAI, lakSmaNA - sapheta kaTarI, uzIra - khasa, pravAla- mUMgA, gArutmat ( marakata ) - pannA, vajra - hIrA (DAyamaMDa ) panasa - kaTahala / noTa-(paMcAMga-phala, phUla, jar3a, patte aura chAla ko kahate haiM) 24. auSadhi kI mAtrA - navajAta zizu ko prathama mAsa meM auSadhi cUrNa kI . 1 grAma (1 rattI) kI mAtrA dUdha, ghI yA mizrI kI cAsanI meM milAkara caTAnA cAhiye, isa taraha dUsare mAsa meM . 2 grAma ( 2 rattI), tIsare mAsa meM . 3 grAma ( 3 rattI) isI prakAra 12 mAsa .12 grAma (12 rattI) taka de sakate hai, 1 varSa kI Ayu se 16 varSa kI Ayu taka. 8.8 grAma bar3hAkara 12.8 grAma ( 16 mAzA) taka dI jAtI hai, 16 varSa se 70 varSa taka yahI mAtrA hai phira 70 varSa ke Upara se dhIre-dhIre ghaTA denI cAhiye, kyoMki bAlaka aura vRddha kI cikitsA samAna hI karanI cAhiye / ( 2 ) - roga tathA doSa vijJAna 522
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara rogastu doSa vaiSamyaM, doSa sAmyamarogatA vAta, pitta aura kapha doSoM meM dharma-karma meM viSamatA kA A jAnA rogoM kI paristhiti hai| jaba yaha zArIrika zaktiyA~ zarIra kA poSaNa aura vardhana kA kAma na kara vikRta ho jAtI haiM, taba roga hotA hai| jaba yaha vAta, pitta aura kapha Avazyaka aMza meM upasthita rahakara samabhAva meM rahate haiM aura zarIra kA paricAlana evaM vardhana karate haiM taba arogyatA kI sthiti rahatI hai| (3)- vAta ina tInoM doSoM meM vAyu sabase balavAna hotI hai,kyoMki yaha zarIra ke sAre dhAtu-malAdi kA vibhAga kahatI haiM, yaha rajo guNa vAlI sUkSma,zItavIrya,rukhI,halkI, va caMcala hai,isake 5 bheda hote haiN| 1- udAna, 2-prANa, 3-samAna, 4-apAna, 5-vyaan| 1. udAna vAyu- yaha gale meM ghUmatI hai, isI kI zakti se yaha prANI bolatA aura gIta Adi gAtA hai, jaba yaha vAyu kupita hotI hai taba kaNThagata roga utpanna hote haiN| 2 prANa vAyu - isa vAyu kA sthAna hRdaya hotA hai, yaha vAyu prANoM ko dhAraNa karatI hai aura sadaiva mu~ha meM calatI hai, yaha bhojana kiye hue anna Adi ko bhItara praveza karAtI hai aura prANoM kI rakSaka hotI hai| isake kupita hone se hicakI va zvAsa Adi roga paidA hote haiN| 3. samAna vAyu - yaha vAyu AmAzaya aura pakvAzaya meM vicaratI haiM aura jaTharAgri Adi ke sambandha meM annAdi ko pacAtI haiM, phira annAdi se utpatra hue mala-mUtrAdi ko alaga-alaga karatI hai| yaha kupita hokara mandAgni, atisAra aura vAyugolA Adi rogoM ko paidA karatI hai| 4. apAna vAyu - yaha vAyu pakvAzaya meM rahatI hai, mala-mUtra, zukra, garbha aura Artava inako nikAlakara bAhara karatI haiM, isa vAyu ke kupita hone se mUtrAzaya aura gurdA ke roga paidA hote haiM evaM zukra doSa, prameha Adi rogoM kI utpatti karatI hai| 5. vyAna vAyu - yaha vAyu sAre zarIra meM vicaratI hai jaba yaha kupita hotI hai taba samasta zarIra ke rogoM ko prakaTa karatI hai| isake alAvA jaba yaha pA~ca vAyu eka sAtha kupita hotI haiM taba sAre zarIra meM rogoM kA tahalakA macA detI haiN| (4) vAyu kupita hone ke kAraNa mala-mUtrAdi ke vegoM ko rokane se, strI saMga jyAdA karane se, caTapaTA, kaDuvA, kaSaile rasoM ko adhika khAne se, rUkSa-laghu aura zIta vIrya vAle padArthoM ke jyAdA bhakSaNa karane se, ThaNDe pAnI se snAna karane se tathA apane se, balavAna ke sAtha lar3ane, 523
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMntra, yantra aura tantra Adi kAraNoM se kupita hotI hai| - svAsthya adhikAra ( 5 ) pitta yaha eka dravya padArtha hai, garma cikanA, laghu, halkA, tIkSNa aura durgandha-yukta, viSThA ko nIce bahAne vAlA hotA hai| isakA raMga pIlA va nIlA hotA hai| satoguNa pradhAna aura amla vipAka vAlA hotA hai| isake pA~ca bheda hote haiM 1- pAcaka, 2-raMjaka, 3 - sAdhaka, 4- Alocaka, 5-.. bhrAjaka / 1. pAcaka pitta yaha AmAzaya aura pakvAzaya meM rahakara AhAra ko pacAtA hai, rasa- doSa- mala-mUtra ko alaga-alaga karatA hai tathA zeSa cAra prakAra ke pittoM ke bala ko bar3hAtA hai| -- muni prArthanA sAgara 3. sAdhaka pitta 2. raMjaka pitta - yaha yakRta aura plIhA meM rahakara rasa kA rUdhira banAtA hai| isakA sthAna hRdaya hai, yaha buddhi dhAraNa aura zakti ko bar3hAtA hai| isakA sthAna donoM netra hote haiM, isakA kAma rUpAdi grahaNa karanA 4. alocaka pitta hai / - 5. bhrAjaka pitta yaha sAre zarIra meM aura camar3e meM rahatA hai, isakA kAma kAntiraka, lepa, mAliza, snAnAdi kAryoM ke dravyoM ko sukhAnA hai| inakI vikRti se jisa pitta meM vikAra ho usI ke kArya meM bAdhA par3atI hai, jaise- pAcaka pitta bigar3ane se avipAka, raMjaka bigar3ane se rUdhira kA kama bananA yA ThIka na bananA ityAdi / ( 6 ) pitta prakopa ke kAraNa krodha, zoka, bhaya, parizrama, upavAsa, jale hue anna khAnA, maithuna, caTapaTA, khaTTA, lavaNa rasoM kA ati sevana, tIkSNa, uSNa, dAhakAraka padArthoM kA vizeSa khAnA, dhUpa meM calanA, ati calanA aura madya Adi mAdaka padArthoM kA sevana karanA pitta prakopa kAraka hai| (7) kapha cikanA, zItala, bhArI, gAr3hA zveta raMgavAlA, madhura guNavAlA lavaNa vipAkavAlA hai, isameM tamoguNa adhika rahatA hai| yaha pA~ca prakAra kA hai, 1- kledana, 2 - avalambana, 3 - rasana, 4- snehala, 5 - zlesmaka | 1. kledana kapha yaha AmAzaya meM rahatA hai| anna ko gIlA karatA hai aura apanI zakti se kapha ke dUsare sthAnoM ko bhI jala karma dvArA sahAyatA detA hai / 2. avalambana kapha--- isakA sthAna hRdaya hai| yaha rasa yukta vIrya se hRdaya ke bhAga kA avalambana va bhikahar3I ko dhAraNa karatA hai| 524
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 3. rasana kapha - isakA sthAna kaNTha hai, madhurAdi SaT rasoM kA jJAna karAtA hai| 4. snehala kapha- isakA sthAna sira hai, yaha cikanAI dekara samasta indriyoM ko tRpta ___ karatA hai| 5. zlesmaka kapha - yaha saba sandhiyoM meM rahatA hai, isakA kAma saba sandhiyoM ko jor3anA (8) kapha prakopa ke kAraNa dina meM jyAdA sonA, zArIrika zrama na karane se,mIThA-khaTTA namakIna rasoM ke adhika khAne se tathA zItala, cikane, bhArI gAr3he aura gariSTa padArthoM ke ati sevana se aura dUdha, dahI, tila, khIra, khicar3I khAne se kapha kupita hotA hai| (9) vAta prakopa ke lakSaNa sandhi sthAna kI zithilatA, kampa, zUla, gAtra zUnyatA, hAtha-paira bhar3akanA, nAr3iyoM meM khiMcAva, tIkSNa darda, tor3ane ke samAna darda, jhaTakA romAMsa, rUkSatA, rakta kA zyAma varNa, zoSa, jar3anA ,gAtra meM gaThorata, aMgoM meM vAyu kA bharA rahanA, pralApa, bhrama, cakkara, mUrchA, mala saMgraha, mUtrAvarodha, zukrapatana, zarIra Ter3hA ho jAnA aura mu~ha kA kaSeya rahanA tathA muMha sUkhanA, peTa para aphArA rahanA, bhUkha pyAsa kama jyAdA laganA, thor3A bhI sardI-jukAna hone para sArA badana jakar3a jAnA va darda honaa| yaha saba vAta prakRti ke lakSaNa jAnanA caahiye| (10) pitta prakopa ke lakSaNa dAha, zarIra lAla-pIlA ho jAnA, zarIra meM garmI bar3hanA, pasInA, zoSa, atRpti, khaTTI DakAra, durgandha, vamana, patalA dasta, baicenI, bAhara ke padArtha pIle dikhanA, camar3I phaTanA, phor3e-phunsiyA~ hokara pakanA, raktasrAva, pIlI A~kha, pIle dA~ta, mala-mUla pIlA, pralApa, bhrama, mUrchA, nidrAnAza, vIrya patalA honA, svapna meM agri dikhanA aura zItala padArthoM kI icchA banI rahanA yaha lakSaNa hote haiN| (11) kapha prakopa ke lakSaNa __ zarIra cikanA, sapheda zItala aura bhArI honA, ThaNDI laganA, buddhi mandatA, zakti kI kamI honA, mu~ha meM mIThApana aura cikanApana, sroto rodha, mu~ha meM lAra giranA, arUci, mandAgni, mala meM cikanApana, sapheda mala-mUtra, saba vastue~ sapheda dikhanA, nAr3I kI mandagati-sUjana, khujalI, svapna meM jala kI pratIti, nidrAvRddhi, taMdrA,madhura aura namakIna padArtha khAne kI icchA Alasya aura thakAvaTa Adi lakSaNa hote haiN| 525
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara (12) vAyu kopa kA samaya dina kA anta aura rAta kA anta tathA bhojana pacane ke bAda va varSA Rtu, hemanta Rtu va zizira Rtu vAyu kopa kA samaya hai, vRddhAvasthA meM prAyaH vAyu kA kopa rahatA hai| (13) pitta kopa kA samaya garmI kA samaya, zarada Rtu, madhyAhna kAla, AdhI rAta aura bhojana pacate samaya tathA javAnI meM pitta kupita hotA hai| (14) kapha kopa kA samaya basanta meM, dina ke pahale bhAga aura rAta ke pahale bhAga, bhojana karate samaya tathA bAlakapana meM kapha kupita hotA hai| (15).vAta prakRti kA lakSaNa jo vyakti thor3A sotA hai aura adhika jAgatA hai, jisake bAla choTe tathA kama hote hai, jisakA zarIra dubalA-patalA hotA haiM, jo jaldI-jaldI calatA hai, jo jyAdA bolatA hai| jisakA zarIra rUkhA hotA hai, jisakA citta eka jagaha nahIM ThaharatA svapna meM AkAza mArga meM calatA hai| yaha saba bAteM vAta prakRti vAle kA lakSaNa hai| (16) pitta prakRti kA lakSaNa jisa vyakti ke bAla thor3I umra meM sapheda ho jAte haiM, jisako bahuta pasInA AtA hai, jo krodhI, vidvAn, bahuta khAne vAlA, lAla A~khoM vAlA tathA svapna meM agni tArA sUrya candramA va bijalI Adi camakIle padArthoM ko dekhatA ho, ye saba pitta prakRti vAle ke lakSaNa haiN| (17) .kapha prakRti vAle ke lakSaNa jo vyakti kSamAvAn, vIryavAn, mahAbalI, moTA, bandhe hue zarIravAlA, samaDaula aura sthiracitta hotA hai| svapna meM nadI, tAlAba, jalAzayoM ko dekhA karatA hai vaha kapha prakRti vAlA hotA hai| (18) dvidoSaja tridoSaja prakRti kA lakSaNa yadi 2-2 doSoM ke lakSaNa dikhate hoM to dvidoSaja aura yadi tInoM ke lakSaNa dRSTigata hoM to tridoSaja prakRti jAna leM isI prakAra mizrita prakRti bhI samajheM, yahI sAtoM prakRtiyA~ hai| (19) vAta zAmaka upAya 526
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara saMtarpaNa cikitsA, snehapAna, svedana, Adi saumyazodhana, snigdha aura uSNa vasti, anuvAsana vasti, mAtrA vasti, seka, nasya, madhura, amla, namakIna aura caTapaTe rasayukta bhojana, pauSTika bhojana, ghRta yA tela kA mardana, hAtha pA~va ko dabAnA, vastra bAndhanA, bhaya dikhAnA, nidrA,sUrya kA tApa, snigdha uSNa aura namakIna auSadhiyoM ke mRduvirecana, dIpana, pAcanAdi auSadhiyoM se siddha ghRtAdi sneha yA kvAthAdi siMcana aura garma vastra kA AcchAdana, gunagunA pAnI, gehU~, mUMga, ghI, navIna urada, lahasuna, munakkA, mIThA anAra, dUdha aura seMdhAnamaka Adi vAyu ko zAnta karate haiN| (20).pitta zAmaka upAya - ghRta pAna, kaSelA, madhura aura zIta vIrya auSadhiyoM kA virecana, raktasrAva,dUdha , zItala, madhura, kar3ave aura kasele rasa yukta bhojana, zItala jala meM baiThanA, sundara gAyana sunanA, ratna yA sugandhita manohara zItala puSpoM kI mAlA dhAraNa karanA, kapUra-candana aura khasa Adi kA lepa, zItala vAyu kA sevana, paMkhe kI vAyu, chAyA, bAgAna yA jalAzaya ke kinAre rahanA, rAtri kI cA~danI meM baiThanA-sonA, vinoda se madhura bhASA meM vArtAlApa karanA, dvAra para yA kamare meM jala siMcana aura pitta zAmaka auSadhiyoM kA sevana, munakkA, kelA, A~valA, anAra, paravala, khIrA kakar3I, karelA, purAne cAvala, gehU~,, mizrI, cInI, ghI, arahara, jau, mUMga, canA, dhAna kI khIra, masUra, kuTakI, nisora, pitta-pApar3A, triphalA, Adi pitta kopa ko zAnta karane vAle haiN| (21) kapha zAmaka upAya vidhi pUrvaka tIkSNa vamana, caraparI auSadhiyoM se virecana, zirovirecana, caTapaTe, kar3ave aura kaSaile rasayukta rUkSa bhojana, kSAra uSNa bhojana, alpAhAra, upavAsa, tRSAnigraha, kavala aura gaMDUSa dhAraNa, jAgaraNa, mArgagamana, jala meM tairanA, sukha kA abhAva, cintA, rUkSa auSadhiyoM se mardana, dhUmapAna, medohara aura kaphana auSadhiyoM ke sevana, garma pAnI pInA, garma ghara meM rahanA,. triphalA kA sevana karanA, sA~ThI, cAvala, canA, mUMga, lahasuna, pyAja, nIma, nisota aura kuTakI se kapha prakopa zAnta hotA hai| (22) rogI kI mRtyu kI pahicAna 1. jisa rogI ko rAta meM dAha aura dina meM ThaNDa lage aura kaNTha meM kapha kA gharrATA ho to usakI mRtyu jaano| 2. jisa rogI ke netra, deha aura mukha kA varNa badala gayA ho to samajho kI rogI mRtyu ke mu~ha meM haiN| 527
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 3. jisa rogI ke nAka kI noka ThaNDI ho tathA Ter3hI ho gaI ho aura zarIra meM zUla cale to usakI mRtyu samIpa haiN| 4. jisa rogI kI kAMti, bala, lajjA Adi naSTa ho jAyeM va svabhAva krodhI jaisA ho jAveM, vaha rogI jyAdA se jyAdA chaha mAsa taka jIvita rahatA hai| 5.jisa rogI ko pasInA kincita bhI na Ave aura kAmadeva se hIna ho jAve to vaha tIna mAsa meM mregaa| 6. jisa rogI ko pAnI meM sUrya kA pratibimba kaTA huA cAroM hI dizA meM dikhane laga jAveM to vaha krama se 6-3-2-1 mAsa meM mregaa| 7. jisa rogI ko sUrya-candramA kA dhuMe kA sA raMga dikhe to dasa dina meM aura pratibimba meM dakSiNa kI jvAlA dikhe to tatkAla mRtyu hove| 8. jisa purUSa kI netra jyoti na rahe aura netroM meM pIr3A hove to vaha cAra mAsa meM mre| 9. jisa rogI ke dA~ta aura aNDakoza dabAne se kucha bhI pIr3A na ho to vo tIna mahIne meM mregaa| 10. jisa rogI ke nirantara sUrya svara cale aura candra svara na cale to usakI mRtyu 15 dina meM hoy| 11. jisa rogI kA mala-mUtra aura adhovAyu eka sAtha hI nikale vaha 10 dina taka jiyegaa| 12. jisa rogI ko apanI bhRkuTi na dikhe usakI 9 dina meM aura kAnoM se zabda na sune to 7 dina meM tathA tArA na dikhe to 1 dina meM mRtyu jaano| 8. yadi kisI rogI ke lalATa para candanAdi kA tilaka na sUkhe to turanta mRtyu jaano| (23) jvara roga ke kAraNa jaise jaMgala meM jAnavaroM kA rAjA siMha hotA haiM vaise zarIra meM samasta rogoM kA rAjA jvara (bukhAra) hotA hai| jvara mukhya rUpa se ATha prakAra kA hotA hai| 1. vAta jvara, 2. pitta jvara, 3. kapha jvara, 4. vAta-pitta javara, 5. vAta-kapha jvara, 6. kapha-pitta jvara, 7. sAnnipAta jvara, 8. Agantuka jvr| ina ATha prakAra ke jvaroM se aneka taraha ke jvara utpatra hote haiN| sAdhAraNata: samasta prakAra ke jvara ahitakara hote haiM, AhAra jaise prakRti ke virUddha, asamaya tathA adhika mAtrA meM, ahitakArI vikAra se utpatra hote haiN| AmAzaya meM rahane vAlI vAyu, pitta aura kapha doSa, anucita AhAra-vihAra se kupita hokara peTa kI agri ko bAhara nikAlate hue rasa Adi dhAtuoM ko dUSita karake bukhAra paidA kara dete haiN| 528
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMntra, yantra aura tantra muni prArthanA sAgara jvara ke sAmAnya lakSaNa zarIra garma honA, pasInA na nikalanA, bhUkha manda honA, aMga jakar3anA, mastaka meM pIr3A honA, thakAvaTa mAlUma honA, hAtha paira TUTanA, zarIra malIna honA, kAma meM mana na laganA, mu~ha kA svAda bigar3a jAnA, A~khoM se pAnI AnA, jamhAI Adi AnA ye saba lakSaNa jvara ke hote haiN| jvara Ate hI vyakti ke zarIra meM ye dasa upadrava khar3e ho jAte haiM- zvAsa, mUrcchA, arUci, vamana, tRSA, atisAra, kabja, hicakI, khAMsI aura zarIra meM dAha / jvara meM garma pAnI pInA cAhiye, halkA laMghana karanA, vAyu rahita sthAna meM rahanA, halkA pathya karanA, jvara Ane se tIna dina taka khaTAI tathA julAba na lenA / jvara meM pathya mUMga, masUra, kulathI aura soMTha ko ubAlakara usakA pAnI pInA cAhiye, - svAsthya adhikAra sAga meM ghIyA, toraI, paramala va dUdha Adi pathya haiN| jvara meM apathya bhArI padArtha, pattoM kA sAga (zAka), besana tathA maide kA padArtha Adi kA vizeSa paraheja rakhanA cAhiye / - jvara meM sAvadhAnI navIna jvara meM pahale 2-3 dina laMghana karane se Ama pacakara jaldI naSTa ho jAte haiM, parantu dhyAna rahe ki kSaya, vAta, kAma, krodha tathA bhaya se utpatra hone vAle jvara meM, pralApa tathA jIrNa jvara va garbhavatI strI ko laMghana nahIM karAnA cAhiye / - ( 24 ) bAta jvara 1. sera bhara pAnI ko ubAlakara aSTamAMza rahane para usa pAnI ko lene se vAta - jvara miTatA hai| 2. 2 kAlImirca, 10 tulasI ke pattoM kA kAr3hA donoM samaya pIkara garma kapar3A or3hakara sone se thoDI dera meM pasInA Akara vAta- javara utara jAtA hai / 3. kAr3ho pIve soMTha kA, jo koI mizrI milAya / tIna dinA sevana kare, vAta- jvara miTa jAya / 4. giloya, soMTha, nAgara mothA aura javAsA ina sabAka kvAtha banAkara dene se vAta-jvara naSTa hotA hai| 5. giloya, soMTha aura pIpalAmUla ina sabakA kAr3hA pIne se vAta - jvara miTatA hai / 6. cirAyatA, kuTakI, nAgara mothA, pittapApar3A aura dhamAsA ina sabakA kvAtha vAta-pitta jvara ko naSTa karatA hai| 7. pIpalAmUla, pitta pApar3A, aDUsA kA pattA bhAr3aMgI, giloya kA kvAtha pIne se bAta- jvara naSTa hotA hai / 529
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 8. nAgara mothA, donoM kaTelI, giloya, soMTha kA kvAtha pIne se vAta-jvara naSTa hotA (25) pitta jvara 1. cAvala kI khIra ke pAnI meM mizrI milAkara dene se pitta jvara miTatA hai| 2. gehU~ ke ATe ko pakAkara mizrI milAkara patalA (harIrA) karake khilAne se pitta jvara miTatA hai| 3. munakkA ke zarabata meM mizrI milAkara pIne se pitta jvara miTatA hai| 4. nAgaramothA, pittapApar3A, cirAyatA inakA 12.5 grAma (1 tolA) kA kAr3hA dene se pitta jvara miTatA hai| 5. eka hajAra bAra dhoye ghRta ko zarIra para mAliza karane se pitta-jvara zAnta hotA 6. pitta pApar3A kA kvAtha dene se pitta jvara miTatA hai| 7. 1 kilo pAnI ko oTAkara tIna pAva pAnI rahane taka dene se bhI pitta-jvara miTatA hai| 8. idrAyaNa kI jar3a kI chAla kA cUrNa 0.1 grAma (1 rattI) zakkara milAkara khAne se dAha jvara miTatA hai| 9. bera ke komala pattoM ko nImbU ke rasa meM pIsakara lepa karane se pitta-jvara miTatA hai| 10 sUkhe bera va usakI jar3a ko auTAkara pilAne se pitta jvara miTatA hai| 11. pitta pApar3A, lAlacandana, netravAlA aura soMTha ina sabakA kvAtha dene se pitta jvara miTatA haiM 12. munakkA, nAgaramothA, muleThI, nIma, kamala, sArivA kA kvAtha pIne se pitta jvara miTatA hai| 13. dhaniyA, nIlakamala, nAgaramothA, kamala ina sabakA kvAtha dene se pitta roga kA jvara miTatA hai| 14. Aka kI jar3a kA cUrNa 0.25 grAma (2.5 rattI) phakkI lene se pasInA hokara ke saba taraha kA jvara utara jAtA hai jisa jvara meM attayanta dAha hotI hai vaha bhI miTa jAtA 15. tulasI ke pattoM kA zarbata pilAne se jvara sambandhI ghabarAhaTa miTatI hai| 530
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 16. kuTakI, nAgaramothA, indrajau, pATha kAyaphala kA kvAya pIne se pitta jvara miTatA (26) kapha jvara 1. kapha jvara vAle rogI ko pAnI auTAkara AdhA rahane para pilAnA cAhiye athavA aDUsA kA kAr3hA 10 dina dene se phAyadA hogaa| 2. nIma kI chAla, soMTha, giloya, kaTA pokara mUla, kuTakI, aDUsA, kAyaphala, pIpalI, satAvarI ina sabako 2.4 grAma (3-3mAzA) kUTakara dene se kapha jvara mitte| 3. soMTha, cirAyatA, nAgaramothA, giloya kA kvAtha lene se kapha jvara miTatA hai| 4. karaMjavA kI mIMgI jala meM pIsakara nAbhi meM TapakAne se kapha jvara miTatA hai| 5. oTI baher3A lIjie, tA pAnI se khaay| choTI pIpala pIsa ke, jvara kapha kA miTa jaay| 6. ilAyacI, ajavAina, mirca, A~valA, har3a, inakA kvAtha lene se kapha jvara miTa jAtA 7. cirAyatA, nIma, donoM kaMTelI, soMTha, inakA kvAtha lene se kapha jvara miTa jAtA hai| 8. giloya, pIpala, jaTAmAMsI aura soMTha, kA kvAtha pilAne se kapha jvara miTatA hai| 9. khUbakalA, mUleThI, kAlImirca aura mizrI kI ukAlI banAkara lene se kapha sApha hokara jvara bhI miTatA hai| (27) vAta kapha jvara 1. nAgaramothA, pittapApar3A, giloya aura dhamAsA ina sabako barAbara lekara, kUTa karake 2.4 grAma (3 mAzA) mAtrA meM kvAtha banAkara 10 dina taka dene se vAta kapha jvara, dAha tathA pyAsa ko miTAtA hai| 2. kaMTAlI, soMTha, giloya, pIpala ina sabako barAbara lekara 2.4 grAma (3 mAzA) kA kAr3hA dene se vAta kapha jvara miTatA hai| 3. kAyaphala, soMTha, baca, nAgaramothA, pittapApar3A, dhaniyA, harar3a, kAkar3asiMgI, devadArU aura bhAraMgI kA kAr3hA dene se vAta kapha jvara miTatA hai| 4. 1-2 daphA ubAlA huA pAnI rAtri meM bAra-bAra pIne se vAta kapha jvara miTatA haiM va ajIrNa bhI miTatA hai| (28) kapha pitta jvara 1. jala ko ubAlakara AThavA~ hissA rahane para pilAnA cAhiye, tathA laMghana karAnA cAhiye 531
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara jisase phAyadA hotA hai| 2. nIma kI chAla, giloya, lAlacandana, padamAkha, dhaniyA ina sabakA kAr3hA 10 dina-taka dene se kapha pitta jvara tathA dAha pyAsa mitte| 3. nIma kI chAla, giloya, indrajau, paTola, kuTakI, soMTha, sapheda candana, nAgaramothA, pIpala ina sabako samAna bhAga lekara mahIna kUTa chAnakara 3.2 grAma (4 mAzA) aSTAvazeSa jala ke sAtha lene se jvara, zvAsa, aruci, khAMsI miTatI hai| 4. dAkha, kiramAla kI girI, dhaniyA, kuTakI, nAgaramothA, pIpalA-mUla, soMTha, pIpala, ina sabako lekara kUTa karake 3.2 grAma (4 mAzA) kA kAr3hA donoM samaya 11 dina lene se zUla, mUrchA, aruci, vamana, jvara Adi miTatA hai| 5. lAlacandana, padamAkha kI chAla, dhaniyA, nIma kI chAla, giloya ina sabakA kAr3hA pIne se pitta kapha jvara dUra ho jAtA hai| (29) vAta pitta jvara 1. cAvala kI khIra ke pAnI meM mizrI milAkara 10 dina lene se vAta pitta jvara naSTa hotA hai| 2. giloya, pittapApar3A, nAgaramothA, cirAyatA, soMTha ina sabakA kAr3hA paMcabhadra kahalAtA hai, isase vAta pitta jvara miTatA hai| 3. paMcamUla, giloya, nAgaramothA, cirAyatA, soMTha kA kAr3hA dene se vAta pitta jvara naSTa hotA hai| (30) sannipAta jvara 1. yadi sannipAta meM jJAna na rahe to-baca, mahUvo, seMdhA-namaka, mirca, pIpala ina sabako barAbara lekara mahIna kharala karake garma pAnI se nazya deveM to jJAna ho jAtA hai| 2. yadi sannipAta meM zIta ho jAya to soMTha, pIpala, mirca, harar3a kI chAla, loda, pohakaramUla, cirAyatA, kuTakI, kUTa, kacUra, indrajau ina sabako mahIna pIsakara zarIra ko mardana kareM to pasInA va zItAMga mitte| 3. lahasuna, pIpala, mirca, baca, luMkAbIja, seMdhAnamaka, ina sabako barAbara lekara jaukUTa karake gomUtra meM ghoMTakara netroM meM aMjana karane se sarva prakAra kA sannipAta miTatA hai| 4. ilAyacI, dAlacInI, patraja ke sAtha 2 rattI jasta-bhasma dene se sannipAta miTatA hai| (31) jIrNa-jvara 1. dhaniyA aura pittapApar3A kA kvAtha pIne se purAnA jvara miTatA hai| 2. giloya ke svarasa meM pIpala kA cUrNa tathA mizrI kI cAsanI meM cATane se jIrNa jvara, khA~sI, damA, kapha, plIhA, aruci Adi roga miTa jAte haiN| 532
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 3. vRddhAvasthA meM jIrNa-jvara va khA~sI ho to A~valA kA kvAtha donoM samaya lene se miTatA hai| (32) maleriyA bukhAra 1. soMTha, pIpala, mirca, taja, lauMga, vAyaviDiMga, ye saba 2-2 grAma (2 // 2 // ) tathA tulasI aura bera ke patte 25-25 grAma, eka miTTI ke pAtra meM eka sera pAnI car3hA deN| uparokta saba vastue~ DAlakara jaba AdhA pAva pAnI raha jAve to chAnakara rogI ko dina meM tIna bAra pilAnA cAhiye jisase maleriyA tathA bhayaMkara kapha-jvara tatkAla mitte| 2. kAlI tulasI ke 11 patte va kAlImirca 11, bukhAra car3hakara utarane para dene se maleriyA-jvara chor3a detA hai| 3. nIma kI kauMpala tathA kAlI mirca ko ghoTa kara pIne se bArI se Ane vAlA jvAra miTatA 4. lAlacandana, khasa, dhaniyA, soMTha, pIpala aura mothA ina sabake kvAtha meM mizrI ____ milAkara pIne se tIna dina meM Ane vAlA bukhAra naSTa ho jAtA hai| 5. 1 varSa se jyAdA purAne ghRta meM hIMga milAkara sUMghane se cothiyA jvara bhAgatA hai| (33) TAIphAiDa (miyAdI) jvara 1. lauMga DAlakara tAjA ubAlA huA pAnI pilAnA caahie| 2. sapheda candana, lAla candana, netravAlA, pittapApar3A, nAgaramotha, soMTha, cirAyatA aura khasa kA kvAtha pilAne se dAha, glAni, pralApa, vikalatA, timira aura pitta Adi saba upadravoM ko nikAle (motIjharA, pAnIjharA, TAIphAiDa, miyAdi) ko zAnta karatA hai| 3. lAla candana, netravAlA, pittapApar3A, nAgaramothA, soMTha aura dhaniyA kA kvAtha dene se nikAle meM phAyadA hotA hai| 4. jAvitri, jAyaphala, pIpala, kAlImirca soMTha inakA ghAsA dene se khAMsI tapa karake dina meM 2 daphA dene se nikAlA Adi rogoM meM phAyadA hotA hai| 5. tulasI kA rasa, gobara kA rasa, jIrA, sonAmukhI kI bhasma ghisakara dene se nikAlA meM phAyadA hotA hai| (34) nimoniyA-jvara 1. sarasoM ke tela meM thor3A aphIma DAlakara mAliza karane se nimoniyA vAle ko phAyadA hotA hai| 2. gUlara ke dUdha meM mizrI milAkara dina meM 2-3 bAra caTAne se kapha nikala jAtA hai| 3. basantamAlatI pAna ke rasa meM dene se isa roga meM hRdaya kI durbalatA miTatI hai| 533
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 4. phiTakarI, sonamukhI aura zakkara auTAkara pIne se nimoniyA meM phAyadA hotA hai| 5. sauMpha, munakkA aura lisor3A kA kvAtha banAkara dene se kapha patalA hokara nikalatA hai| 6. bArahasiMgA ke sIMga ko gaumUtra meM ghisakara lepa karane se pasalI kA darda miTatA hai| 7. pasalI ke dardapara sekaH- gur3a ke sirake meM bAlU reta ko bhigAkara kapar3e meM bA~dha poTalI banAkara garma karake seka karane se phAyadA hotA hai| 8. rohiSa, tRNa, dhamAsA, pittapApar3A, priyaMgu, kuTakI kA kvAtha pIne se nimoniyA jvara miTatA hai| 9. pittapApar3A, kAyaphala, kUTa, khasa, raktacandana, netravAlA, soMTha, nAgaramothA, kAkar3AsiMgI aura pIpala kA kvAtha dene se nimoniyA jvara miTatA hai| ____ 1. yadi kapha meM rakta AtA ho to 1. zrRMgabhasma va abhraka .2-.2 grAma (2-2 rattI) kI mAtrA aDUsA ke svarasa meM deN| 2. aphIma aura kapUra meM mile hue tArapIna tela kI mAliza karane se jvara meM kapha se rakta ___Ane meM phAyadA hotA hai| 3. jvara meM malAvarodha ho to- kuTakI, harar3a, amalatAsa, nisota aura A~valA kA kvAtha pilaaveN| 2. bhUta jvara 1. tIvra jvara ho to- soMTha, kAyaphala kA cUrNa, samasta zarIra meM mardana kiyA jAya to bukhAra pasInA Akara utara jAtA hai| ___3. jvara meM pyAsa jyAdA hone para - 1. dhaniyA, nAgaramothA, pittapApar3A inako jau kUTa karake 6.4 grAma (8 mAsA) kA kAr3hA __ 3 dina lene se pyAsa, dAha dUra hoy| 2. jvara meM jyAdA pyAsa ho to- bar3I ilAyacI ko bhUnakara thor3e-thor3e dAne khilaaveN| 4. jvara meM khAMsa hoya1. pIpala, pIpalAmUla, soMTha, bhAraMgI, kherasAra, kaTAlI, aDUsA, kuliMjana, baher3A ina sabako barAbara lekara jau kUTa karake 4 grAma (5 mAzA) kA kAr3hA 7 dina taka lene se jvara kI khA~sa mitte| ___5. jvara meM vamana hone para1. giloya 4 grAma (5 mAzA) kA kAr3hA banAkara mizrI milAkara dene se vamana dUra hoya athavA cAvaloM kI khIra aura pIpala ko mizrI kI cAzanI meM caTAne se vamana mitte| 534
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 6. jvara meM zvAsa hone para 1. soTha, mirca, pIpala, nAgaramothA, kAkar3AsiMgI, bhAraMgI, pohakaramUla ina sabako barAbara lekara jau kUTa karake 4 grAma (5 mAzA) kA kAr3hA 7 dina lene se jvara kA zvAsa mitte| ____7. jvara meM mUrchA hone para 1. kiramAlA kI girI, dAkha, pittapApar3A, harar3a kI chAla ina sabako barAbara lekara kAr3hA 6.4 (8 mAzA) kA dene se jvara kI mUrchA mitte| 8. jvara meM kabja tathA aphArA 1. dAkha tathA dAr3ama (anAra) ke bIjoM ko ubAla kara kullA karane se mukha zoSa tathA jIbha kA virasa pana mitte| 10. garmI ke jvara meM vamana honA 1. DhAka ke komala pattoM ko nIMbU ke rasa meM pIsakara zarIra para lepa karane se dAha jvara miTatA 11. jvarAtisAra 1. nIma kI chAla kA kvAtha pIne se purAnA jvarAtisAra miTa jAtA hai| 2. DhAka ke rasa kA sevana karane se purAnA jvarAtisAra miTatA hai| 3. babUla ke goMda meM kunaina milAkara dene se jvarAtisAra miTatA hai| 12. jvara kI nirbalatA 1. kAlI mirca kA cUrNa mizrI kI cAsanI meM sevana karane se jvara ke pIche kI nirbalatA, mUrchA, bhrama aura AmAzaya kI pIr3A,maMdAgni aura aphArA miTatA hai| 13. lU lagakara jvara honA 1. dhUpa meM pAnI rakha kara garma hone para snAna karane se lU utara jAtI hai| 2. imalI kA pAnI zakkara yA gur3a milAkara lene se lU utara jAtI hai| ____ 14. mausama kA jvara 1. aDUse ke jar3a ke cUrNa kI phakkI dene se mausama kA bukhAra utaratA hai| 15. gardana tor3a va kamara tor3a bukhAra 2. gardana tor3a va kamara tor3a bukhAra meM kAle vamana rokane ke lie cUne ke pAnI meM dUdha milAkara denA caahie| 16, sAdhAraNa jvara 535
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra,yantra aura tantra 1. tulasI ke pattoM kA kvAtha pIne se pasInA Akara jvara utara jAtA hai / 2. anAra ke zarbata se jvara ke rogI kI pyAsa, becainI, vamana, dasta miTa jAte haiN| 3. amalatAsa ko dUdha meM yA munakkA ke rasa meM pIne se jvara utaratA hai| ( 35 ) jukAma roga 1. garma dUdha meM piNDa khajUra namaka DAlakara pIne se jukAma miTatA hai / 2. soMTha ko pAnI meM ubAlakara zakkara milAkara pIne se jukAma miTatA hai / 3. rAI ke tela ko pairoM para va pairoM ke talavoM para va nAka para lagAne se jukAma miTatA hai / 4. kAyaphala ko pIsakara sU~ghane se jukAma miTatA hai / 5. soMTha meM auTAye hue pAnI ko pIne se jukAma miTatA hai / muni prArthanA sAgara 6. 7 kAlI mirca sAbuta kucha dina thor3e pAnI ke sAtha nigalane se jukAma miTatA hai / ( 36 ) sira- roga 1. nausAdara aura haldI milAkara sU~ghane se sira pIr3A miTatI hai / 2. akarakarA ko pIsa kara lalATa para lepa karane se mastaka pIr3A miTatI hai / 3. meMhadI ko tela meM pIsakara lepa karane se mastaka pIr3A miTatI hai| 4. lAlacaMdana kA lalATa para lepa karane se athavA jAyaphala kA lepa karane se mastaka kI tIvra vedanA miTatI hai| 5. dUdha, zakkara aura pAnI milAkara mastaka para chIMTe dene se sira darda miTatA hai| 6. 1 bAdAma kI girI ko sarasoM ke tela meM ghisakara malane se sira darda miTa jAtA hai| 7. kAna ke pIche kI nAr3iyA~ va gardana ke pIche kI nAr3iyA~ aura sira ke pichale bhAga para tela kI mAliza karane se sira darda miTa jAtA hai| 8. nIMbU kA rasa gunagunAkara kAna meM TapakAne se sardI kA sira darda miTa jAtA hai| 9. A~valA yA harar3a kA murabbA khAne se sardI kA sira darda miTa jAtA hai| asalI candana ke tela ko lagAne se garmI kA sira darda miTatA hai / ( 37 ) AdhAsira darda 10. 1. gAya ke ghRta kI nAsa dene se yA sU~ghane se AdhAzIzI miTatI hai| 2. hiMgor3A kA lalATa para lepa karane se AdhAzIzI kI pIr3A miTatI hai / 3. nAriyala ke pAnI ko nAka meM TapakAne se AdhAzIzI kI pIr3A miTatI hai / 4. kacce nAriyala ke pAnI meM dUdha aura mizrI milAkara pIne se AdhAzIzI miTatI hai / 536
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 1. vAyu se sira darda 1. gur3a aura soMTha kA nasya lene se sira darda meM phAyadA hotA hai| ____ 2. pitta se sira darda 1. imalI ko bhigokara mala chAnakara zakkara milAkara pIne se garmI kI sira pIr3A miTatI hai| 2. bakarI ke makkhana kI mAliza karane se garmI kI sira pIr3A miTatI hai| 3. sAgavAna kI lakar3I ko pAnI meM ghisakara sira para lepa karane se garmI kI sira pIr3A miTatI hai| 4. dhaniyA aura kAlImirca bhigokara ghoTa chAnakara mizrI milAkara pIne se phAyadA hotA hai| 3. kapha kI mastaka pIr3A 1. tulasI va aDUsA ke rasa kI nasya dene se mastaka pIr3A miTatI hai| 4. mastaka kI snAyu sambandhI pIr3A 1. dhaniyA kA lepa karane se ArAma milatA hai| 5. jukAma se sira darda 1. pIpala ke cUrNa kI nAsa lene se sira darda miTatA hai| 2. siradarda, jukAma- lauMga, tela yA pAnI meM ghisakara kanapaTI va sira para lepa kareM, siradarda samApta hogaa| mizrI meM canda bUMda lauMga tela milAkara leveM to jukAma samApta hogaa| 6. mastaka pIr3A, bhaMvala va cakkara AnA 1. campA ke phUloM ko tila ke tela meM pIsakara lepa karane se bhaMvala miTatI hai| 2. haldI ko pIsakara lalATa para lepa karane se bhaMvala, cakkara aura sira darda miTatA hai| 3. triphalA ko ghRta aura mizrI meM khAne se sira ke samasta roga miTate haiN| ___7. mastaka vega 1. gulAba jala pilAne se mastaka kI bhar3akana miTatI hai| ____8. mastaka meM rudhira kA jamAva 1. nAgarabela pAna kA rasa sUMghane se mastaka meM rudhira kA jamAva nahIM rahatA hai| 9. mastaka kA darda dUra ke lie 1. bAdAma girI naga 7, chuhArA naga 1, ilAyacI naga 4, mizrI 62.5 grAma kI caTanI sevana karane se saba prakAra kA zira-zUla miTatA hai| 537
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara sAgara ( 38 ) smaraNa-zakti 1. ghI aura dUdha ke sAtha .8 grAma (1 mAzA) baca kA cUrNa lene se smaraNa zakti tIvra ho jAtI hai| 2. brAhmI kA banAyA huA ghRta khAne se smaraNa zakti tIvra ho jAtI hai| 3. giloya-satva, apAmArga kI jar3a, bAyabiDiMga, zaMkhAvalI kA paMcAMga, kUTa, vaca, zatAvarI aura harar3a ina saba kA cUrNa banAkara donoM samaya 2.4 - 2.4 grAma (3-3 mAzA) dUdha ke sAtha lene se smaraNa zakti tIvra ho jAtI hai| 4. mAlakAMganI kA tela khAne se smaraNa zakti bar3hatI hai| 5. haldI, baca, kUTa, pIpala, soMTha, jIrA, ajamoda, muleThI, mahuvA, seMdhA namaka ina sabako barAbara lekara mahIna pIsakara 4.8-6.4 grAma (6-8 mAzA) makkhana ke sAtha 21 dina taka khAne se zrutadhara ho jAya, smaraNa zakti tIvra ho jaay| (39) ati baddhi baDhe 1. tAmra kAMDI (lAla caMdana) tathA brAhmI ke cUrNa ko ghI ke sAtha cATakara yA kevala brahmI ko hI khAne se bAlaka kI buddhi bRhaspati sI bar3ha jAtI hai| 2. sapheda vaca, lAlacandana, brahmI, kuTa, sapheda mUsalI aura mAlakAMganI ke bIja ko samAna mAtrA meM milAkara jo dUdha ke sAtha eka-do grAma mAtrA meM sevana karatA hai usa kI buddhi bRhaspati ke samAna ho jAtI hai| 3. buddhivarddhaka davAeM- dina ke samaya dUdha, tela yA ghI ke sAtha cUrNa kI huI SaDgadhA (sapheda vaca) ko sevana karane se sampUrNa graMthoM kA smaraNa kara sakatA hai aura kabhI nahI bhUla sktaa| 4. jo bAlaka AMvale ke phala aura suvarNa (dhatUrA) athavA suvarNa bhasma ke cUrNa ko ghI ke sAtha milAkara cATatA hai usakI buddhi bRhaspati ke samAna bar3ha jAtI hai| 5. dUdha meM kalka kI huI mUlahaThI yA bhAMkhapuzpI pIne se bAlakoM kI buddhi khUba bar3hatI hai aura vANI bhAddha hotI hai| 6. brAhmI, vaca, kUTa, soMThI, munDI, jIrA, ina 6 cIjoM ko barAbara leveM cUrNa kara rkheN| roja subaha 2.4 grAma cUrNa ThaMDA pAnI ke sAtha leveN| 50 dina lene se (khAne se) smaraNa zakti bar3hatI hai| 6. abhraka bhasma ko vAyaviDiMga tathA trikuTA cUrNa ke sAtha dene se mastiSka zakti bar3hatI hai| 538
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMntra, yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 7. tela ke sAtha vaca kA cUrNa eka mahInA taka lagAtAra khAne se buddhi tathA smaraNa zakti bar3hatI hai| 10. seba kA murabbA khAne se magaja puSTa hotA hai| svAsthya adhikAra 1 1 varSa purAne Ama ke 2 pyAja kA rasa sira para lagAne se sira gaMja miTatI hai| 3 kanera kI chAla kA lepa karane se gaMja miTatI hai| 4. sItAphala ke bIjoM kA lepa lagAne se gaMja miTatI hai / 5. tambAkU ke bIja sarasoM ke tela meM pIsakara lagAne se gaMja miTatI hai| 6. anAra ke patte pAnI meM pIsakara dina meM 2 bAra lagAne se gaMja miTatI hai / 7. kusuma ke bIjoM kA tela lagAne se gaMja miTatI hai| 8. hAthI dA~ta kI bhasma aura rasota ko bakarI ke dUdha meM milAkara kaI dina lepa karane se gaMja miTatI hai| tathA bAla jhar3ane ruka jAte haiN| 9. tilI ke phUla, ghI aura zahada ( cAsanI) milAkara lagAne se keza ghane hote haiN| 10. hAlama 25 grAma ko jalAveM jaba jalakara koyalA ho jAya taba pIsakara kar3ave tela meM milA le, isako khUba ghoTeM tathA dhUpa meM rakheM isako lagAne se sira gaMja roga nizcita miTa jAtA hai| 14. ( 40 ) gaMjApana dUra karane hetu acAra kA tela lagAne se gaMja miTatI hai / 11. gaMjApana dUra karanA - kAlI gAya kA mUtra japApuSpa ko milAkara lepa karane se kezoM kI jar3e sudRDha hotI haiM tathA gaMjApana dUra hotA hai / 12. gUMjA phala ko zahada meM pIsakara sira para lagAne se gaMjApana dUra hotA hai| 13. sote samaya sUraka namaka pIsA huA sira meM malane se jhar3ate bAla baMda ho jAte haiM / 15. 17. gaMjApana dUra karane hetu - ur3ada ko pAnI meM ubAla kara pIsakara sira para lepa karane se gaMjApana dUra hotA hai| hAthI kI lIda ko jalAkara usakI rAkha ko usI ke mUtra meM milAkara bAloM meM lagAne se gaMjApana dUra hotA hai / 16. ghor3e kI lIda ko chAyA meM sukhA kara jalA leM, phira usa rAkha ko usI ke mUtra meM gholakara sira meM lagAne se gaMjApana dUra hotA hai / anAra ke pattoM ko pIsakara dina meM do bAra lepa kreN| 539
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMntra, yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 18. rUsI (DenDrapha ) - eka nIMbU ke rasa meM tIna cammaca cInI do cammaca pAnI milAkara, gholakara bAloM kI jar3oM meM lagAkara eka ghaMTe bAda acche se sira dhone se rUsI dUra ho jAtI hai, bAla giranA banda ho jAtA hai| sira se bAla gAyaba ho rahe hoM to usa sthAna para nIMbU ragar3ane se bAla gAyaba honA banda ho jAyeMge tathA phira se bAla Ane lgeNge| 1. svAsthya adhikAra 2. ( 41 ) bAla bar3ha jAte muleThI, nIla kamala kI jar3a, munakkA inako tela meM, ghRta meM, dUdha meM mahIna pIsakara lepa karane se bAla bar3ha jAte haiN| zatAvara kI jar3a ko dUdha ke sAtha dhokara usa dUdha se bAloM ko dhone para ve atizIghra gaja-gaja bhara lambe bAla ho jAte haiM / ( 42 ) zIghra keza patana 1. mainasila ko sarasoM ke tela meM milAkara lepa karane se bhI keza patana hotA hai / 2. khArA pAnI lekara usameM haratAla va zaMkhabhasma ke cUrNa ko pIsakara lalATa yA kezayukta aMga para lagAne se zIghra keza patana hotA hai / 3. DhAka, imalI, tila, ur3ada, bhAMkha, apAmArga ( keTarI), pIpala, mainasila va haratAla ke cUre ko cUne meM milAkara lepa karane se kSaNa mAtra meM bAla gira jAte haiN| aura phira kabhI nahIM ugate / (43) bAla dUra karanA 1. zaMkha bhasma, haratAla aura menasila ko jala meM pIsakara lepa karane se bAla dUra hote hai / 2. bAla sApha karane kI auSadhi - DhAka kI rAkha aura haratAla kelA ke rasa meM khUba ghoMTe phira jisa jagaha lepa kareM usa jagaha roMye na rahege / 3. postA kI bhasma dasa mAse aura javAkhAra 5 mAse tathA godantI, haratAla 5 mAse ina ko ekatrita karake mahIna pIsakara kelA ke rasa meM milAkara lepa kareM, sUkha jAne ke bAda bAla ukhAr3a leN| 4. haratAla 6 TaMca, javAkhAra 1 TaMca, postA kI rAkha 1 TaMca aura cUnA 1 TaMca ina saba ko pAnI meM pIsakara jahAM lagAve vahA~ bAla nahI rheN| 5. cUnA aura haratAla sirakA meM pIsa kara jahAM lagAve vahAM bAla na hoNge| 6. DhAka (palAsa) kI bhasma aura haratAla kI bhasma donoM ko jala meM pIsakara sadA lepa kareM to strI ke bhaga meM kabhI royeM na jmeN| 540
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMntra, yantra aura tantra muni prArthanA sAgara haratAla, zaMkha kA cUrNa, majIThA, TesU kI bhasma ina sabako barAbara lekara jala ke sAtha lepana karane se royeM nahIM jamate / 7. 8. svAsthya adhikAra 9. supArI vRkSa ke pattoM ke rasa meM gandhaka pIsakara bhaga meM lepa kara dhUpa meM khar3e hone se royeM turanta ukhar3a jAte haiN| 10. bAla haTAnA - ghor3e kA pasInA zarIra meM jahAM lage yA ragar3a khAye vahAM bAla nahIM hote / 11. bAla dUra karane kA upAya - guMjA (coTalI) menasila zaMkha ke cUrNa ke kalka kA aMgoM meM lepa karane se saba sthAnoM ke bAla sApha ho jAte haiM / haratAla aura zaMkha kA cUrNa pIsakara khAre jala ke sAtha lepakara dhUpa meM khar3e hone se royeM ur3a jAte haiN| kahA bhI hai- tAjaka zaMkha kUrNantu pizvA ca kSAra tokayaH tena pitvA kacAdharma sthigachanti ttkssaannm| 12. lahasUna haratAla apAmArga (ciraciTe) ke phala aura namaka ke lepa se bAla dUra ho jAte haiN| 3. (44) bAla kAle banAnA 1. bhAMgare ke pattoM ko kAle tila ke sAtha khAne se bAla kAle hote haiM / 2. menaphala, triphalA, giloya, kamala, kSIra vRkSoM kI chAla, mahA nIlakamala, rakta kamala kI jar3a ina sabako siddha tela meM lauha cUrNa ko milAkara kharala kareM va khUba ghoTeM phira use bAloM para lagAne se bAla atyaMta kAle ho jAte haiM / sapheda bAloM para pahale triphalA ke kalpa kA lepa kareM, phira triphalA ke kAr3he meM dhoveM pazcAt lauha cUrNa tathA caMpA, vAyaviDiMga, kUTa inake rasa va cAvaloM ke dhovana se acchI taraha pIsakara bAloM para lagAne se sapheda bAla kAle ho jAte haiN| 4. Ama kI guThalI kI miMjI kA cUrNa va lohe ke cUrNa ko barAbara lekara phira ina donoM ke barAbara triphalA kA cUrNa nIlAMjana ( tUtiyA suramA) kA cUrNa leveN| ina cAroM cUrNoM ko ekatra karake isameM chaH guNA triphalA kA kAr3hA aura dugunA tila kA tela milAkara acchI taraha ghoTakara lohe ke pAtra meM bhara deM / use dhAnya kI rAzi meM cAra mAha taka gAr3a deN| pazcAt use nikAla kara paMca parameSThi kA jApa karake bAloM para lepa kareM evaM bAda meM triphalA ke kAr3he se dho DAleM jisase candramA ke samAna sapheda bAla bhI bhramara ke samAna kAle ho jAyeMge / bhAMgarA, lauha cUrNa tathA triphalA inako sama bhAga meM lekara cUrNa kareM aura isase tigune triphalA ke kAr3he meM gholakara ghar3e meM bharakara dhAnya rAzi meM rkheN| isa prakAra sAdhika auSadhi kA prAta:kAla nasya leM, pIveM tathA bAloM para mardana kareM to sapheda bAla tatkAla 541
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra ___ muni prArthanA sAgara mantra,yantra aura tantra kAle ho jaayeN| (45) bAloM ko kAlA karanA 1. bAla kAle karanA- eka nIMbU kA rasa, do cammaca pAnI, cAra cammaca pisA huA A~valA milA leN| ise eka ghaMTA bhIgane deM phira sira para lepa kreN| eka ghaMTe bAda sira dhoMye, sAbuna Adi kA prayoga hara cauthe dina kareM kucha mAha meM bAla kAle ho jaayeNge| 2. bAloM ko kAlA:- bAloM ko kAlA karane evaM rakhane hetu eka prAcIna prAkRtika prayoga hai usa prayoga meM lagabhaga 500 milI lITara khopare ke tela meM 500 grAma bera kI pattiyoM ko pIsakara ubAla leN| jaba pattiyoM kA sampUrNa jala sUkha jAve taba tela ko chAna leN| isa tela sUraba ko nitya bAloM para lagAne se bAla kAle evaM camakIle bane rahate hai| sapheda dAgoM para bhI yahI tela lAbhakArI hai| (46) bAloM kI saphedI naSTa 1. bAloM kI saphedI naSTa - mayUra zikhA (morapaMkhI bUTI) kA kalka madhukRta aMbu (anAra dAne kA rasa) meM siddha kiyA huA tela ko sUMghane se aura lagAne se bAloM kI saphedI sAta dinoM meM naSTa hotI hai| 2. karaMja kI guThalI ke cUrNa ko kAlI gAya ke dUdha kI chAcha (maThe) ko sUraja kI dhUpa meM tapAkara sUMghane aura lagAne se bAloM kI saphedI naSTa ho jAtI hai| 3. triphalA, Ama kI guThalI, kamala kI parAga, anAra, khArI namaka ko pIsakara lepa karane se pake hue bAla kAle ho jAte hai| 4. bAloM kA kAyAkalpa- sItAphala ke 4 pattoM ko 200 grAma jala meM itanA ubAleM kI pAnI eka cauthAI raha jaaveN| isa jala ko chAnakara nitya kucha dinoM taka pIne se bAla jar3a se kAle nikalane lagate haiM, gaMjatva dUra hotA hai| (47) pitta roga 1. rAtri meM pAnI jyAdA pIne se bhI garmI zAMta hotI hai, isase mu~ha ke chAle bhI miTa jAte (48) tRSA roga 1. dhaniyA ko rAtri meM bhigokara subaha mizrI meM milAkara ghoTakara pIne se saba garmI zAnta ho jAtI hai| 2. lauMga kA kAr3hA pIne se kapha kI pyAsa miTatI hai| 3. khaTTe phaloM ko pIsakara jihvA para lepa karane se tRSA miTatI hai| 542
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 4. gehU~ ke ATe kA lepa karane se dAha roga miTatA hai| 5. tulasI ke rasa kA mardana karane se dAha roga zamana hotA hai| 6. peTa yA zarIra kI garmI zAnta karane ke lie aMjIra ko zakkara ke sAtha khAnA caahie| 7. punarnavA ko zakkara ke sAtha khAne se pitta gala jAtA hai| 8. A~valA ke pAnI meM kapar3A bhiMgokara or3hane se dAha roga miTa jAtA hai| (49) khA~sI roga 1. kAkar3AsiMgI ko auTAkara pilAne se khA~sI miTatI hai| 2. 12.5 grAma gur3a aura 12.5 grAma sarasoM kA tela milAkara cATane se sUkhI khA~sI miTatI hai| 3. soMTha, pIpala, kAlImirca kA cUrNa lene se khA~sI miTatI hai| (50) sUkhI khA~sI 1. aDUsA, munakkA va mizrI milAkara pIne se sUkhI khA~sI miTatI hai| 2. tulasI ke pattoM se sUkhI khA~sI miTatI hai| 3. zatAvarI, aDUsA kA pattA tathA mizrI auTAkara pIne se sUkhI khA~sI miTatI hai| 4. tila aura mizrI auTAkara pIne se sUkhI khA~sI miTatI hai| 5. kera kI lakar3I kI bhasma .1 grAma (1 rattI) khAne se sUkhI khA~sI miTatI hai| 6. arIThA kI chAla khAne se chAtI meM jamA huA kapha patalA hokara nikala jAtA hai| 7. choTI ilAyacI aura pIpalAmUla ke cUrNa ko ghRta ke sAtha cATane se kapha nikala jAtA hai| (51) zvAsa-khA~sI1. kAlI mirca ke cUrNa ko mizrI kI cAsanI meM lene se zvAsa- khA~sI miTatI hai| 2. pIpala 1bhAga aura baher3A kA 2 bhAga cUrNa ko mizrI kI cAsanI meM lene se niHsandeha saba taraha kI khA~sI miTatI hai| 3. gur3a 100 grAma, javAkhAra 4.8 grAma (6 mAzA) kAlI mirca 12.5grAma, pIpala 22.5 grAma aura anAra kA chilakA 25 grAma, soMTha 12.5 grAma ina sabakA cUrNa banAkara phira use gur3a meM milAkara choTe bera pramANa goliyA~ banAkara cUsate rahane se saba prakAra kI khA~sI miTatI hai| 4. satyAnAsI kI jar3a kI chAla kA cUrNa sevana karane se sUkhI yA tara khA~sI miTatI hai, 543
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara chAtI kA darda bhI miTatA hai| 5. aDUsA ke patte aura jar3a ko soMTha ke sAtha auTAkara pIne se khA~sI miTatI hai| 6. kAkar3AsiMgI, pIpalAmUla, sAMbharAnamaka inako barAbara kUTa chAnakara goliyA~ banAkara cUsane se sardI kI khA~sI miTa jAtI hai| 7. baher3A ko Aga para bhUnakara guThalI nikAla kara cUsane se khA~sI miTatI hai| 8. eka bhAga tila ke tela meM, bIsa bhAga bhAMgare kA rasa aura harar3a kA kalka DAlakara __ siddha kiyA huA tela sevana karane se zvAsa tathA khA~sI ko tatkAla dUra karatA hai| 9. pittaja khA~sI meM- pIpala, ghatR va gur3a ina ko bhaiMsa ke dUdha ke sAtha sevana karane se tatkAla phAyadA hotA hai. 10. kaphaja khA~sa meM- khasa, mothA, soMTha inake cUrNa ko gur3a ke sAtha khAne se kapha se Ane vAlI khA~sI miTa jAtI hai| 11. dAlacInI, soMTha, mirca, pIpala, harar3a, baher3A, A~valA , bhAraMgI va nRtya kAMDaka kA phala ina sabakA cUrNa karake ghRta aura zakkara ke sAtha cATane se ati purAnI zvAsa khA~sI bhI miTatI hai| 12. purAnI khA~sI aura kapha ke lie :- soMTha, dhAya ke phUla aura postA kA DoDA 2.4 2.4 grAma (3-3 mAzA) lekara 250 grAma pAnI meM pakAveM jaba AdhA pAnI raha jAve to chAnakara 25 grAma mizrI DAlakara piiveN| 13. pAna meM ajavAina rakhakara cabA-cabAkara pIka nigalane se sUkhI khA~sI miTatI hai| 14. tara khA~sI ko miTAne ke lie:- 4.8 grAma (6 mAzA) tulasI ke pattoM ke rasa meM 4 dAne bar3I ilAyacI ke pIsakara mizrI milAkara cATane se tatkAla hI sArA kapha nikala kara khA~sI miTatI hai| 15. aDUsA kA avaleha cATane se purAnI khA~sI miTa jAtI hai| (52) damA (zvAsa) roga 1. Ama kI guThalI kI girI khAne se bhI zvAsa roga miTatA hai| 2. mora paMkha kI bhasma 0.6 grAma (6 rattI) mizrI kI cAsanI ke sAtha cATane se zvAsa ___kA roga miTatA hai| 3. bhune hue cane khAkara Upara se dUdha pIkara so jAne se zvAsa kI nalI kA kapha sApha hotA hai| 4. thUhara ke dUdha meM gur3a milAkara khAne se damA aura khAMsI miTatI hai| 544
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 5. kAlImirca aura mizrI kA cUrNa 1.6- 2.4 grAma (2-3 mAzA) mizrI kI cAsanI ke sAtha cATane se khA~sI aura damA niHsandeha miTatA hai| 6. bhunI huI phiTakar3I meM barAbara mizrI milAkara 4.8 grAma(6mAzA) taka phakkI lene se khA~sI aura damA roga miTatA hai. 7. dhatUre ke bIja 1 se lekara 5 taka 1 mAha taka khAyeM to zvAsa roga miTa jAtA hai| 8. trikUTa ke cUrNa meM gur3a aura ghRta milAkara sevana karane se zvAsa roga miTatA hai| 9. sarasoM ke tela meM seMdhAnamaka milAkara chAtI para masalane se zvAsa roga daba jAtA hai aura kapha bhI gA~The banakara nikala jAtA hai| 10. triphalA ke kvAtha meM ghRta DAlakara sevana karane se zvAsa roga miTatA hai| 11. purAnA gur3a 25-50 grAma aura sarasoM kA tela 25 grAma milAkara subaha 21 dina taka cATane se damA roga miTatA hai| 12. damA- mayUra paMkha ko jalAkara usakI bhasma taiyAra kareM tathA nitya 10 dina taka eka rattI mAtrA pAna meM rakhakara sevana karane se damA ThIka hotA hai| 13. bar3a kA pattA chAha meM sukhAkara pAna ke sAtha khAne se damA ThIka ho jAtA hai| 14. eka cammaca tejapatra kA cUrNa pAnI ke sAtha lene se damA meM lAbha hotA hai| 15. damA yA galanA- jau kI rAkha meM mizrI milAkara garma pAnI se lene se damA va jau kI rAkha tila ke tela meM milAkara lagAne se galanA dUra hogaa| 16. ciracirA kI jar3a ko 10-12 TukaDe karake vizAkha yukta bRhaspativAra ko mAlA banAkara gale meM DAlane se kaNDamAlA (kSaya) roga ThIka hotA hai| 17. gurU puSya yoga meM sahadevI kI jar3a ko tAbIja banAkara gale meM DAlane se kaNDamAlA (kSaya) roga dUra ho jAtA hai| 18. vizAkhA yukta bRhaspativAra ko haldI kI gA~Tha kA pIle dhAge meM DAlane se kaNThamAlA (kSaya) roga se ArAma hotA hai| 19. damA kA roga ho to upAya - mArbala patthara ke cakale para roTI banAkara khaaveN| 20. khAMsI, najalA, asthamA se pIr3ita vyakti ko candramA kA upAya karanA caahie| upAya - zarad pUrNimA ke dina cAvala kI khIra banAkara rAta ko candramA kI cA~danI meM rakheM / nimnalikhita mantra kI eka mAlA japakara khIra khA le| mantra : OM zrAM zrIM zrauM candramase namaH / 21, kAlI haldI kA eka cammaca ghisA huA pAUDara pAnI ke sAtha lene se eka saptAha ke bhItara purAne se purAnA damA ThIka ho jAtA hai| 545
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMntra, yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 23. vAsA kI bhasma pAnI meM DAlakara usa pAnI ko sApha karake pIne se zvAMsa roga ThIka hotA hai| haldI kI bhasma bhI zvAsa aura kapha rogoM kA nivAraNa karatI hai / 24. Aka kI jar3a kI bhasma zvAMsa aura vAta rogoM ko haratI hai| (53) kSaya (tapedika) roga 1. dUdha meM cUne kA pAnI milAkara pIne se kSaya roga zamana ho jAtA hai| 2. cAvala meM ghRta DAlakara pratidina khAne se mUtra bhI lage tathA rAja roga (kSaya) miTe / 3. aDUsA ke pattoM kA kvAtha nitya sevana karane se kSayaroga miTa jAtA hai / svAsthya adhikAra 4. aDUsA ke phUla va jar3a se pakAye hue ghRta ko pIne se kSaya roga miTatA hai| ise vAsA ghRta kahate haiN| 5. tila, gur3a, ur3ada, zAlI inake ATe se banAyA huA puA khAne se kSaya roga miTatA hai / ( 54 ) bAlakoM ke jvara tathA anya roga 1. bacce ko lU lagane para use pyAja kI mAlA gale me pahanAnI cAhiye / 2. bAlaka ke dRSTi doSa ho jAya to agni meM haldI kA cUrNa va tela milAkara dhUpa denA cAhiye, jisase dRSTi doSa miTe | 3. baccoM ke lAra giratI ho to - mastaMgI, bar3I ilAyacI kA cUrNa 0 . 2 grAma ( 2 rattI ) pramANa cAsanI meM caTAveM / 4. baccoM kI kA~ca nikalane para kar3avA tela lagAkara Upara lesaveM kA cUrNa lagA deN| athavA Ama yA jAmuna kI chAla ko pAnI meM auTA kara zauca karAnA cAhiye / 5. 7. gaMja aura sira para phunsiyA~ hone paraH - pakkI IMTa ke Tukar3e ko pIsakara sarasoM ke tela meM milAkara lagAveM / 6. bacce ke khA~sI aura jvara hone paraH- bAdAma kI girI ko pAnI meM ghisakara caTAnA cAhie / bAlaka kI nAbhi paka jAe to die kA tela lagAveM yA haldI lauMga aura nIma ke phUla bArIka pIsakara lepe kareM / 8. gale kA kAga bar3a gayA ho to cUlhe kI rAkha yAne cUlhe kI miTTI nikAlakara kAlImirca ko pIsakara apane a~gulI para lagAkara caturAI se lagA deN| 9. bAlaka kI A~kha garmI sardI se yA dA~ta nikalane ke samaya duHkhane lagate haiM taba sauda ko pAnI meM ghisakara lepa kreN| 10. bAlaka ko khA~sI ho to anAra kA chilakA mu~ha meM dabA kara cUseM / 546
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 41. tulasI ke patte bacce ko khilAveM to cecaka jAtI rahatI hai| AvazyakatAnusAra (40/ 50) / (55) bistara (zayyA) mUtra nivAraNa 1. sote samaya pezAba nikala jAnA- AMvale kA gUdA aura kAlA jIrA samabhAga cAsanI (zahada) ke sAtha milAkara khaayeN| 2. bistara para rAtri meM mUtra kare- rAI ke dAne pIsakara bacce ko khilAne se baccA rAtri meM bistara para mUtra nahIM krtaa| 3. zayyAmUtra nivAraNa- sone meM bistara gIlA hone para, umra ke anusAra 1/2 grAma se 6 grAma taka kI mAtrA meM rAta meM dUdha ke sAtha gur3a ke sAtha zaMkhapuSpI cUrNa dene se lAbha hotA hai| prAtaH kAla mUMgaphalI ke dAne thor3e se bhUnakara gur3a ke sAtha lenA caahie| 4. bAlaka ko sote samaya pezAba ho to- ajavAina meM namaka milAkara garma pAnI se denA caahie| (56) danta-roga 1. akarakarA aura kapUra barAbara pIsakara maMjana karane se saba prakAra kI daMta pIr3A miTatI hai| 2. khaira kI kopala mukha meM cabAne se daMta pIr3A miTa jAtI hai| 3. phiTakarI kA maMjana karane se sar3e daMtoM kI pIr3A miTa jAtI hai| 4. hIMga kA pAnI guna-gunA kara pUrA bharakara dA~toM meM dabAne se ArAma hotA hai| 5. garma pAnI ke kulle karane se dA~ta aura dAr3ha pIr3A miTatI hai| 6. bar3a ke dUdha ke lagAne se dAr3ha kI pIr3A miTatI hai| 7. kar3ave tela meM namaka milAkara maMjana karane se danta majabUta hote haiN| 8. phulAye hue sohAgA meM mizrI milAkara maMjana karane se dA~ta majabUta hote haiN| 9. rAta ko sote samaya yadi dA~ta kiTa-kiTAte ho to 1 mAzA ajavAina meM thor3A namaka milAkara lene se ArAma ho jAtA hai| 10. yadi dA~to meM kIr3e par3akara chidra ho gaye ho to usa chidra meM kapUra bharane se ArAma ho jAtA hai| 11. dA~toM kI camaka kA upAya:- gula rogana meM kapUra aura candana milA kara dA~toM para malane se dA~toM kI camaka A jAtI hai| 12. yadi dA~toM kA raMga pIlA par3a gayA ho to:- harI makoya kA pAnI aura sirakA milAkara 547
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara kullA karanA caahiye| 13. masUr3oM ke sUjana Ane para:- masUra, sUkhA dhaniyA, adhiza, lAla candana, supArI aura simAka ko pAnI meM auTAkara kullA kareM phira sUjana ke kama ho jAne para sUjana kA asara rahe to bAdAma kA tela, gula rogana, garma pAnI meM milAkara usake kullA kreN| (57) pAiriyA 1. nIma kI pattiyA~ jalAkara, vAyaviDiMga, seMdhAnamaka, kapUra aura samudraphala ko pIsakara maMjana karane se pAiriyA roga miTatA hai| 2. A~valA jalAkara seMdhAnamaka milAkara sarasoM ke tela ke sAtha maMjana karane se pAiriyA roga miTatA hai| 3. komala nIma kI pattiyA~ tAjI, kAlImirca aura kAlA namaka milAkara pIsakara pratidina sevana karane se rakta zuddha hokara pAiriyA roga miTatA hai| 4. khasa, ilAyacI aura lauMga kA tela milAkara lagAne se pAyariyA roga miTatA hai tathA mu~ha kI durgandha miTatI hai| (58) dA~toM ke masUr3oM tathA mu~ha kA roga 1. aDUsA ke patte auTAkara kullA karane se masUr3oM kA darda miTatA hai| 2. khaira cUsane se kaSTa sAdhya masUr3oM kA darda miTa jAtA hai| 3. jAmuna kI lakar3I ke koyale kA maMjana karane se masUr3oM kA khUna AnA banda hotA hai| 4. mehaMdI ke pattoM ke kvAtha se kullA karane se masUr3oM kA asAdhya roga miTatA hai| 5. bar3a kI chAla ke kvAtha se kullA karane se dA~ta va masUr3oM kA roga miTa jAtA hai| 6. ajavAina ko tave para jalAkara kapar3e se chAna karake maMjana karane se masUr3oM kA roga miTatA hai va danta ujjvala hote haiN| 7. babUla kI chAla ke kulle karane se mukha pAka, masUDoM se rakta bahanA aura gale kI pIr3A miTatI hai| 8. kapUra aura eraNDa kA tela milAkara aMgulI se masUr3oM para malane se pAiriyA roga bhI miTatA hai| 9. 1 kaccA aura 1jalA huA mAMjUphala tathA 1 jalI huI supArI ko pIsakara maMjana karane se dA~ta aura masUDe majabUta hote haiM aura khUna AnA banda ho jAtA hai| 10. dAMta darda- masUr3A phUle to tIna mAzA sauMTha eka bAra pAnI ke sAtha 4 dina taka khAyeM darda dUra hogaa| 548
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra ___muni prArthanA sAgara 11. daMta dardaH- mola zrI chAla ke kAr3he se kullA karane se hilate dAMta jama jAte haiN| 12. sehur3a kI jar3a dA~toM ke nIce dabAkara rakhane se danta pIr3A zAnta hotI hai| ___(59 ) mukha ke chAle 1. muleThI ko mu~ha meM rakhane se bhI mu~ha ke chAle miTate haiM 2. bera ke patte auTAkara kullA karane se muMha ke chAle miTate haiM,Upara se ilAyacI tathA mizrI lagAnA caahiye| 3. babUla kI pattiyA~, anAra kI pattiyA~ A~valA 3.2-3.2 grAma (4-4 mAzA) tathA dhaniyA 1.6 grAma (2 mAzA), ina sabako zAma ko bhigokara pIsa chAnakara mizrI milAkara pIne se thUka meM rakta AnA banda ho jAtA hai| 4. camelI ke pattoM ko cabAne se mu~ha ke chAle miTate haiN| athavA guMdI ke vRkSa kI chAla mukha meM rakhane se chAlA miTatA hai| 5. A~valoM ke patte pAnI meM auTAkara kulle karane se mu~ha ke chAle miTate haiN| 6. 2-3 lauMga pratidina cabAne se vAyu ke chAle miTate haiN| 7. jAmuna ke narama aura tAje patte pAnI meM pIsakara kulle karane se bhayaMkara chAle bhI miTate 13. caMpA kI jar3a ghisakara lepa kareM to bAlaka kA chAlA mitte| 14. katthA, dhaulakA goMda, tavAkhIra, ilAyacI, kavAbacInI barAbara lekara pIsa leveM mu~ha meM thor3A rakhane se chAlA kama ho jAtA hai| (60) mukha se khUna Ane ke roga1. mulatAnI miTTI (meTa) 0.8 grAma (1 mAzA) meM zakkara milAkara khAne se khUna AnA banda ho jAtA hai| 2. 2.4 grAma (3mAzA) patAsoM kA zarbata banAkara usameM 0.8 grAma (1 mAzA) phiTakarI kA phUlyA milAkara lene se mu~ha se khUna AnA banda ho jAtA hai| (61) mukha kI durgandha dUra karane kA upAya 1. mukha kI durgandha dUra karane kA upAya- sauMTha, haraDe, caNya phala kI chAla, meMnaphala (madana) kI guThalI ko maDhe ke sAtha athavA akele bhI sevana karane se muMha kI durgaMdha dUra ho jAtI hai| 2. muMha meM badabU- anAra kA chilakA pAnI meM ubAlakara garma pAnI se kulle karane se muMha kI badabU dUra hotI hai 3. muMha durgandha- lauMga ko bhUnakara mukha meM rakheM va 4-5 lauMga cabAne se durgandha meM rAhata milegii| lauMga 549
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra ___ muni prArthanA sAgara mantra,yantra aura tantra kA tela tvacA meM lagAne se tvacA roga samApta hogaa| (62) muhAMse dUra (mu~ha para dhabbe kA roga) 1. muhAMse dUra-taja, dhaniyA aura lodha ko samabhAga pIsakara massoM tathA muhAMsoM para lepa karane se ve dUra ho jAte haiN| 2. AMbA haldI, seMdhA namaka, kUTa ko sama bhAga meM lekara nIMbU ke rasa meM pIsakara lepa karane se mu~ha ke dhabbe chUTa jAte haiN| 3. sarasoM, seMdhAnamaka, lauMga, vaca ina sabako kUTakara lepa karane se muMha para hone vAlI choTI-choTI kIleM ThIka ho jAtI haiN| 4. chuhAre ke bIja, phiTakarI, thor3I kebhAra ko gAya ke dUdha meM pIsakara lagAne se mu~ha ke nIle-kAle dhabbe miTa jAte haiN| 5. kaMje kI gUdI ko gAya ke dUdha meM pIsakara lagAne se mu~ha ke dhabbe miTa jAte haiN| Upara se cAvaloM ko pIsakara lagAne se cehare kA raMga acchA bana jAtA hai| 6. Aka ke dUdha meM haldI pIsakara lagAne se mu~ha para nIle, kAle, lAla aura sapheda dAga __ ho to miTa jAte haiN| 7. bar3a ke aMkura aura masUra ko pAnI meM pIsakara lagAne se mu~ha ke dhabbe miTate haiN| 8. massA (uDada ke samAna gA~The bhArIra para honA)- sajjI, cUnA aura sAbuna ko pAnI meM pIsakara lagAveM athavA mora kI bITa pIsa kara lagAve athavA lahasuna ko ustare se ragar3akara pIche sarasoM, haldI, kUTa, sajjI, javAkhAra, kezara pAnI meM pIsakara lepa karane se phAyadA hotA hai| (63) mukha sundara ke lie 1. mukha sundara ke lie- masUra kI dAla kA chilakA utArakara ghI meM milAkara dUdha meM pIsakara lepa karane se candramA kI kAMti ko prApta kara legaa| 2. kapUra bera ke vRkSa kI goMda, kezara, seMmala ke vRkSa ke kAMTe kA lepa karane se mukha devI jaisA sundara ho jAtA hai| 3. kAMti vardhaka- masUra kI dAla dUdha meM pIsakara kapUra milAkara kuMsiyoM para lagAne se ___ muhA~se dUra hote haiN| 4. oTha cikane- soyAvIna ke tela meM pisA suhAgA milAkara oThoM para lagAne se ve zIghra cikane ho jAte haiN| (64) gale ke roga 1. bar3a ke dUdha kA lepa karane se kaMThamAlA miTatI hai| 550
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 2. mUlI ke bIjoM ko bakarI ke dUdha meM pIsakara lepa karane se kaMThamAlA miTatI hai| 3. DhAka kI jar3a ko ghisakara kAnoM ke nIce lepa karane se gaMDamAlA miTatI hai| 4. arIThoM kA lepa karane se kaMThamAlA kI sUjana miTa jAtI hai| 5. zahatUta kA zarbata pIne se kaMThamAlA aura jIbha kI sUjana miTa jAtI hai| 6. cUne ke pAnI ko lagAne se bhI gale ke phor3e miTate haiN| 7. AlU-bUkhArA cUsane se gale kI khuzkI miTa jAtI hai| 8. ajavAina aura zakkara auTAkara pIne se galA khula jAtA hai| 9. galA kharAba- pAnI meM gehU~ kA cokara ubAleM usameM zakkara va dUdha DAlakara cAya kI taraha pIeM yA gehU~ kI cAya pIe galA ThIka hogaa| (65) svara-bhaMga1. ajamoda, haldI, citraka, javAkhAra aura AMvalA inako samAna bhAga lekara mahIna chAna karake 4.8 grAma (6mAzA) ghRta yA mizrI kI cAsanI ke sAtha cATane se bhayaMkara svara bhaMga roga miTa jAtA hai| 2. harar3a kI chAla, baca, pIpala ina sabako kharala karake garma jala se lene se svara bhaMga miTatA hai| 3. behar3A kI chAla, pIpala, seMdhAnamaka, AMvalA ina sabako mahIna kUTa chAnakara gAya kI chAcha se yA gaumUtra se lene se svara bhaMga miTatA hai| 4. jAyaphala, khIla, bijorA kI kezara ina sabako kharala karake mizrI kI cAsanI se cATeM to svara bhaMga roga miTa jAtA hai| 5. svara bheda vAle rogI ko pAna kI jar3a (kuliMjana) mu~ha meM cabAnA aura cUsanA caahiye| 6. vaca, kulaMjana, bAvacI, cauthA nAgara paan| inakA jo sevana kare kaNTha kokilA jaan| 7. taja, kAlImirca, kulaMjana, baca, akarakarA inheM barAbara lekara kUTa chAna leM phira pratidina 1.4 grAma (1||maashaa) khAne se kaNTha sApha ho jAtA hai|| 8. yadi gale meM bAla aTaka jAya to- zakkara, makkhana, drAkSA aura zItala mirca kA cUrNa ___banAkara lene turanta lAbha ho jAtA hai| svara bhaMga ke lie- kuliMjana, ilAyacI, mulaiThI, sapheda mirca ke cUrNa ko pAna ke rasa meM 12 ghaNTe ghoTakara .1-.1 grAma (1-1 rattI) kI goliyA~ banA leM, mu~ha meM cUsane se 551
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra,yantra aura tantra phAyadA hotA hai| 10. ghI aura gur3a mizrita bhAta ( cAvala ) kA bhojana karake garma pAnI pIne se svara bhaMga miTatA hai| muni prArthanA sAgara 11. mUleThI kA sat mu~ha meM rakhakara rasa cUsane se svara bhaMga roga miTatA hai| 12. dAkha aura phAlasA ko mukha meM dabAne se samasta kaMTha roga miTate haiN| 13. acche aura pake hue kele khAne se mu~ha se Ane vAlA khUna banda ho jAtA hai / 14. mAdhuryakArI svara- kulaMjana kA arka, nIMbU kA arka, zahada ( cAsanI ) kAlI mirca Adi se sevana kiyA jAe to rAkSasa kA karkaza svara bhI kinnara kI bhAMti madhura ho jAtA hai| 1. 15. svara zodhanA- nirguNDI mUla ko sukhAkara pIsakara gunagune pAnI se sevana karane se vANI doSa samApta hokara svara madhura hotA hai / ( 66 ) hakalAnA dUra hotA sAbuta supArI ko lAla caMdana meM sAta dina taka Duboe rakhakara bAda meM kATa kATa kara cUsane se hakalAnA dUra hotA hai| ( 67 ) hicakI - roga 1. pIpala kI chAla ko jalA kara usake koyale ko pAnI meM bujhAkara pAnI ko pilAne se hicakI miTatI hai| 2. nAriyala kI jaTA kI bhasma pAnI meM gholakara nitAre hue pAnI ko pIne se hicakI miTa jAtI hai| 3. garma dUdha meM ghI pIne se athavA garma ghRta pIne se hicakI miTatI hai / 4. soMTha ke cUrNa kI phakkI lekara Upara se bakarI kA garma dUdha pIne se hicakI miTatI hai| 5. bakarI ke dUdha meM soMTha pakAkara pIne se hicakI miTa jAtI hai| 6. mora paMkha kI rAkha mizrI kI cAsanI meM caTAne se hicakI roga miTatA hai / 7. gavArapAThA ke rasa meM soMTha milAkara khAne se hicakI roga miTatA hai / 8. garma pAnI meM namaka milAkara pIne se vamana hokara hicakI miTatI hai| 9. kaur3I ko jalAkara nAka meM suMghAveM to hicakI jAtI hai| (68) khaTTI DakAre 1. khaTTI DakAre:- yadi khaTTI DakAre AtI ho to garama pAnI meM nIMbU nicor3akara pIe / 552
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMntra, yantra aura tantra svAsthya adhikAra muni prArthanA sAgara ( 69 ) netra roga 1 triphalA ko bhigokara pratidina A~khe dhone se A~khoM ke roga prAya: miTate haiM / 2 subaha uThate hI apanI bAsI thUka se aMjana karane se netra roga miTatA hai / 3 gavArapAThe kI girI para haldI kA cUrNa burakA kara garma kara A~khoM para bA~dhane se netra pIr3A miTatI hai| 4. garmI meM A~khoM kI kharAbI meM gulAbajala kA phohA bA~dhane se ArAma milatA hai| netra pIr3A miTAne ke lie:- anAra ke patte pIsakara TikiyA banAkara A~khoM para bA~dhane se lAbha hotA hai| 5 6. kAlImirca ko thUka meM ghisakara A~khoM meM A~jane se netra pIr3A miTatI hai / 7. soMTha ko pAnI meM ghisakara usakI 2-3 bU~da A~khoM meM TapakAne se ArAma milatA hai| | 8. strI ke dUdha ko A~khoM para TapakAne se netra pIr3A miTa jAtI hai| 9. kera ke pattoM ke rasa kA lepa karane se ratauMdhI miTa jAtI hai / 10. TamATara jyAdA khAne se ratauMdhI miTatI hai / 11. tulasI ke pattoM kA svarasa kaI bAra A~khoM meM DAlane se ratauMdhI miTa jAtI hai| 12. punarnavA kI jar3a ko dUdha meM ghisakara A~jane se A~khoM kI khujalI miTatI hai| nausAdara ko mahIna kharala karake aMjana karane se motiyAbinda miTatA hai| 13. 14. satyAnAzI kA dUdha A~jane se motiyAbinda miTatA hai / 15. bhImasena kapUra ko putravatI strI ke dUdha meM ghisakara lagAne se motiyAbiMda meM phAyadA hotA hai| 16. seMdhA namaka ko alpa uSNa tela meM sevana karane se netroM kA vAta roga miTatA hai| 17. triphalA ke kvAtha meM ghRta milAkara pIne se netra roga miTate haiN| 18. vRddhoM ke lie netra jyoti - asagandha ke mahIna cUrNa ko A~valA ke rasa meM, mAtrA kramavRddhi se 1 tole taka pratidina sevana karanA cAhiye / 19. netra roga para poTalI - gavArapAThe ke rasa ko sote samaya kAna meM TapakAne se bAlakoM kI A~kheM acchI hotI hai| 20. harI dUba ke rasa kA lepa karane se A~kha kA dukhanA aura gIr3a AnA miTatA hai| 22. AMkha darda ThIka - bAdAma, kapUra ko AdhI rattI mahIna pIsakara aMjana karane AMkheM ThIka hotI haiM / dukhI 553
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 23. A~kha dukhanA :- mirca pAuDara meM pAnI milAkara jo A~kha dukhe usa tarapha ke paira ke aMgUThe para lepa kareM, A~kha dukhanA zAnta hogaa| 24. AMkha phor3A- zakkara, phena samamAtrA meM sUkSma pIsakara AMkha meM aMjana karane se pholA jaaye| 25. zveta punarnavA kI jar3a ko ghI ke sAtha pIsakara netra meM lagAne se netroM kA pAnI giranA baMda ho jAtA hai| 26. jayaMtI yA harIta kI mUla ko strI ke dUdha kA puTa dekara pIseM tathA use netroM meM lagAeM to netra roga yathA ratauMdhI, A~khoM meM rakta, jvara AnA, mAMsa vRddhi, carmakoza jaise roga samApta hote haiN| 27. sapheda sAMThI kI jar3a ko ghI meM pIsakara AMkhoM meM aMjana karane se bahatA pAnI rUka jAtA hai| 28. asalI lAla caMdana lekara A~khoM meM DAlane se A~kha meM phUla (ThIka) miTa jAtA hai| (70) kAna-roga1. alasI ke tela ko garma kara kAna meM DAlane se kAna pIr3A miTatI hai| 2. Ama ke pattoM ke rasa ko gunagunA karake kAna meM DAlane se kAna pIr3A miTatI hai| 3. gavArapAThe kA rasa gunagunA kara kAna meM DAlane se kAna pIr3A miTa jAtI hai| 4. bakarI ke dUdha ko kAna meM DAlane se kAna pIr3A miTatI hai| 5. nIma ke pattoM kA baphArA dene se kAna kA maila nikalakara pIr3A miTatI hai| 6. U~Ta yA UMTanI kA mUtra kAna meM DAlane se kAna pIr3A miTatI hai| 7. katthA pIsakara kAna meM burakAne se kAna bahanA miTatA hai| 8. kauMDI bhasma kAna meM DAlakara nImbU kA rasa DAlane se kAna bahanA banda ho jAtA hai| 9. phiTakarI aura usakA bIsavA~ bhAga haldI lekara kAna meM burakAne se kAna bahanA banda ho jAtA hai| 10. arjuna ke pattoM kA svarasa DAlane se karNa zUla miTa jAtI hai| 11. bAdAma kA tela DAlane se kAna meM zabda honA miTa jAtA hai| 12. methI ke cUrNa ko strI ke dUdha meM gholakara TapakAne se kAna se pIpa AnA banda ho jAtA 13. kAna bahatA ho to- samudra phena ko pIsakara kAna meM DAlanA Upara se chanA huA nImbU ___ kA rasa DAlanA cAhiye, jaba kAna para jhAga A jAve to ruI se jhAga pauMchanA, pIche 554
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra, yantra aura tantra muni prArthanA sAgara phiTakarI ke pAnI se kAna sApha karanA cAhiye, anta meM kAna ko poMchakara sarasoM kA tela DAlakara Upara ruI lagA denA cAhiye / 14. kAna meM phor3A hone para - phiTakarI sapheda, samudra phena pIsakara kAna meM DAlakara Upara se nImbU kA rasa DAleM, jaba mavAda AnA banda ho jAya aura pIr3A zAnta ho jAya to mUlI ke patte mIThe tela meM jalAkara chAna leM aura usa tela ko kAna meM DAlane se ArAma hotA hai| 15. kAna darda nivAraNa - sudarzana vRkSa ke patte kA rasa kAna meM kunakunA kara DAlane se bahatA huA kAna darda ThIka hotA hai| 16. karNa pIr3A- apAmArga pattoM ke arka ko kAna meM DAleM to darda dUra hotA hai| 17. guMjA kI jar3a ko kAna para bAMdhane se bhI dAr3ha ke kIr3e jhar3a jAte haiM / 18. zveta dUba ko ghI meM milAkara kAna meM DAlane se baharApana dUra hotA hai| 19. kAna darda - kAna ke bhItara dhatUre ke pattoM kA rasa eka do bUMda kAna meM DAla de to turanta rAhata milatI hai| 20. kAna darda dUra ho -tulasI ke pattoM meM gugala kI dhUpa dekara unakA rasa nikAleM aura usako kAna meM DAleM to kAna kA darda dUra ho jAegA / (71) nAka- roga 1. nakasIra banda karane ke lie nIma ke patte aura ajavAina ko bArIka pIsakara kanapaTiyoM para lepa karanA cAhiye / 2. U~Ta ke bAloM ko jalAkara usa rAkha ko sUMghane se nakasIra miTatI hai| 3. U~Ta ke bAloM ko jalAkara usa rAkha ko lagAne se nAka kI phor3A - phunsI miTatI hai| 4. nAka tathA mUtra meM rUdhira Ave to- dUba ko mizrI ke sAtha pIsakara pilAnA caahiye| (72) vamana (kai) - roga 1. agara ko pAnI meM ghisakara pilAne se vamana rukatA hai / 2. ajavAina aura lauMga kI TopI ko mizrI kI cAsanI meM cATane se vamana miTatA hai / canoM ko bhigokara usa pAnI ko pilAne se vamana rukatA hai / 3. 4. supArI aura haldI ke cUrNa meM zakkara milAkara phakkI lene se vamana miTatA hai / 5. namaka kA garma pAnI pIne se bhI vamana miTatA hai| 6. dhaniyA aura mizrI purAne cAvaloM ke mAr3a meM lene se vamana miTa jAtA hai| 7. soMpha ko pIsakara pAnI meM bhigokara usa pAnI ko lene se vamana miTatA hai / 555
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 8 5 loMga kA cUrNa mizrI kI cAsanI ke sAtha lene se vamana miTatA hai| 9. pakA kelA khAne se bhI vamana miTatI hai| 10. piste khAne se jI macalanA aura vamana miTa jAtA hai| 11. nAriyala kI jaTA ko jalAkara usakI rAkha meM thor3A sapheda namaka milA leN| ise jala meM gholakara pilAne se kai baMda ho jaaegii| 12. rudhira kI vamana rokane ke lie peThe kA svarasa pilAnA caahiye| (73) vamana karAne ke upAya 1. garma pAnI meM namaka athavA tila kA tela milAkara pIne se vamana hotA hai| (74) haijA-roga 1. lAlamirca, hIMga aura vaca kI goliyA~ banAkara dene se haijA roga miTatA hai| 2. jAyaphala ko tela meM ghisakara mardana karane se haije meM Ane vAle bAMiTe miTate haiN| 3. nIma ke tela kA mardana karane se viSUcikA meM tathA bukhAra meM Ane vAle bAMiTe miTate haiN| 4. kar3ave tela ko garma karake mardana karane se haijA meM kukSi kI pIr3A miTatI hai| 5. kamalagaTTA kI girI, tagara, mulaiThI, sapheda candana ina saba ko sama bhAga lekara kAr3hA karake pilAne se vamana miTatA hai| (75) patharI roga 1. kapha kI patharI ke lie- javAkhAra 3 mAzA, nAriyala ke phUla 3 mAzA ina donoM ko jalAkara pIsakara sevana karane se utkaTa pattharI roga miTatA hai| 2. gokharU ke bIja 2 Ane bhara lekara pIsa leM, phira bakarI ke dUdha meM milAkara pIne se patharI roga miTatA hai| 3. kapha kI patharI ke lakSaNa- kapha kI pattharI meM bastisthAna ThaNDA aura bhArI hotA hai, tathA suI cubhane jaisI vedanA rahatI hai| 4. pitta kI patharI ke lakSaNa- isameM bastisthAna meM jalana hotI hai, pezAba karate samaya mAlUma hotA hai jaise koI kSAra se jalatA hai tathA hAtha lagAne se garma mAlUma hotA hai| 5. bAdI kI patharI ke lakSaNa- isameM atyanta darda ke kAraNa rogI dA~toM ko pIsatA huA kA~pane laga jAtA hai, darda ke mAre bhArI becainI rahatI hai, adhovAyu ke sAtha mUtra nikala jAtA hai aura bUMda-bUMda karake TapakatA hai| 6. aMgUra kI lakar3I kI rAkha 4.8 grAma gokharu ke rasa yA kvAtha meM cATane se patharI roga miTatA hai| athavA aMgUra ke pattoM kA rasa pIne se pattharI roga miTatA hai| 556
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMntra, yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 7. patharI nivAraNArtha- patharI, carma roga, meM meMhadI kI chAla kA kvAtha banAkara pIne se lAbha hotA hai| yaha kvAtha patharI ko galA kara nikAla detA hai / svAsthya adhikAra 8. patharI :- eka gilAsa pAnI meM eka nIbU nicor3akara seMdhA namaka milAkara subaha-zAma nitya eka mAha taka pIne se patharI pighalakara nikala jAtI hai / 9. patharI:- makke ke bhuTTe kI rAkha pAnI meM DAlakara chAnakara pIe / 10. patharI yA bahumUtra - kAle cane dUdha meM bhigAkara subaha khAeM tathA jau va cane kI roTI khAeM bahumUtrabAdhA dUra hogI / cane va gehU~ pAnI meM ubAleM AdhA raha jAe to vaha pAnI pIe va inakI roTI banAkara khAne se patharI nahIM hotI / 11 13. pattharI roga meM kulthI, mU~ga, jau, gehU~, cAvala, dUdha, ghRta, TiMDasA aura seMdhAnamaka pathya hai| 12. gokharU kA cUrNa 12.5 grAma, bher3a kA dUdha tathA mizrI milAkara pIne se pattharI roga miTa jAtA hai| makkA ke sira ke bAla ko pAnI meM ubAlakara kAlImirca milAkara pilA deM to patharI miTa jAtI hai| ( 76 ) lIvara (yakRta) roga 1. chAcha meM hIMga kA baghAra dekara jIrA, kAlImirca aura namaka milAkara pIne se lIvara roga meM phAyadA hotA hai| 2. lIvara kI kaThoratA miTAne ke lie amarabela ke tela kA lepa karanA cAhiye / 3. lIvara meM tAkata lAne ke lie amarabela kA kvAtha pInA cAhiye / ( 77 ) tillI (lipa ) roga 1. karelA ke phala ke rasa meM rAI aura namaka milAkara pIne se bar3hI huI tillI miTatI hai| 2. gAjara kA AcAra lambe samaya taka khAne se tillI miTa jAtI hai / 3. gavAra pAThe kI girI para sohAgA yA citraka burakAkara khAne se tillI miTatI hai| 4. cUnA aura mizrI kI cAsanI kA lepa karane se tillI roga miTatA hai / 5. sIpa kI bhasma dahI ke sAtha khAne se tApa tillI miTa jAtI hai| (78) hRdaya roga 1. pArasa pIpalI kI chAla ke madhya bhAga ko ghisakara lepa karane se pittajanya hRdaya roga aura pIr3A miTatI hai| 2. anAra ke patte tAje lekara AdhApAva, pAnI meM pIsakara chAnakara subaha-zAma pilAne se 557
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara dila kI dhar3akana miTatI hai| 3. alasI ke patte aura dhaniyA kA kvAtha pIne se hRdaya kI nirbalatA miTa jAtI hai| 4. nAgarabela ke pAna kA zarbata pIne se hRdaya ko bala milatA hai| 5. hRdaya roga vAle ko mu~ha meM svarNa kI DAlI yA dA~toM meM svarNa lagavAnA cAhiye isase phAyadA hotA hai| 6. 2-4 akharoTa kI girI khAne se hRdaya roga vAle ko phAyadA hotA hai| 7. A~vale ke murabbe ke, lagAtAra sitopalAdi cUrNa va muktApiSTi khAne se phAyadA hotA 8. punarnavA, kuTakI, cirAyatA aura soMTha kA kAr3hA lene se samasta hRdaya roga miTate haiN| 9. methIdAne ke kvAtha meM mizrI milAkara pIne se chAtI ke purAne roga bhI miTate haiN| 10. kapUra kI DalI ko zIzI meM rakhakara sUMghane se bhI kabhI-kabhI hRdaya roga kA daurA nikala jAtA hai| 11. lauMga naga 5 va brAhmI vaTI golI 1 kA ghAsA dene se daurA nikala jAtA hai| 12. hRdaya roga ke daure meM garma cAya yA dUdha denA cAhiye parantu ThaNDI vastu kA prayoga nahIM karanA caahiye| 13. chAtI ke darda meM viksa va AyoDeksa ko ahistA-ahistA malanA caahiye| 14. chAtI ke darda meM garma pAnI kI thailI lagAnA cAhiye va pUrNa vizrAma karanA caahiye| 15. chAtI ke darda meM sUMghane kI tambAkU sUMghanA phAyademaMda hotI hai| 16. arjuna kI chAla kA kvAtha pIne se hRdaya meM bala milatA hai| 17. hRdaya roga vAle rogI ko zrRMga bhasma 0.2 grAma ghRta meM cATanA caahiye| 18. nAgaphanI aura thUhara ke paMcAMga kA rasa dene se hRdaya gati suvyavasthita hotI hai| 19. nAgaphanI aura thUhara ke paMcAMga kI rAkha dene se pezAba tathA dasta hokara hRdaya kI kriyA sudharatI hai| 20. hRdaya roga- sUrajamukhI kA tela istemAla karane se lAbha hotA hai| 21. arjuna kI chAla kA cUrNa bnaayeN| isako go ke dUdha se pkaayeN| chAnakara tathA gur3a DAlakara rogI ko deN| isase hRdaya roga se mukti hotI hai| (79) rakta cApa (blaDa prezara)1. dAnAmethI aura sovA kI phakkI subaha-zAma kaI dina taka pAnI ke sAtha lene se 558
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara raktacApa miTatA hai| 2. pratidina sabere sAta gulI lahasuna kI kaccI chIlakara khAne se rakta-cApa miTatA hai| 3. raktacApa ke rogI ko hamezA hI tAmbe ke bartana kA pAnI pInA caahiye| (80) jalodara-roga1. akalakarA kI subaha zAma phakkI lene se jalandara roga miTatA hai| 2. jalodara ke rogI ke peTa para kauMca kI jar3a kA lepa karanA cAhiye yA usakA Tukar3A rakhane tathA hAtha kI kalAI para bAMdhane se roga miTatA hai| 3. 50 grAma canA 1 pAva pAnI meM auTAkara AdhA pAnI rahane para usa pAnI ko gunagunA kara pilAne se jalandara roga miTa jAtA hai| 4. punarnavA ke paMcAMga ko pIsakara peTa para lepa karane se jalandara roga miTa jAtA hai| 5. lAlamirca ko Aka ke dUdha meM pIsakara goliyA~ banAkara dene se jalandara roga miTatA 6. mUlI ke pattoM kA rasa pilAne se jalandara roga miTatA hai| 7. U~TanI kA dUdha jalandara roga meM amRtamaya auSadhi hotA hai| 8. jalodara- karIla (karIra, tIkSNa kaMTaka, niSpatraka, karIlA, kaira, TeMTI, karu peMcU Adi nAmoM se jAnate haiN|) kI jar3a kA cUrNa 5 grAma, jala ke sAtha subaha-zAma lene se tathA pathya meM kevala UMTanI kA dUdha pIne se asAdhya jalodara bhI zIghra zAnta ho jAtA hai| (81) udara (peTa) roga 1. agara ko pIsakara garma karake peTa para lepa karane se peTa kA zUla miTatA hai| 2. khurAsAnI ajavAina aura gur3a milAkara lene se peTa kI vAyu kI pIr3A miTatI hai| 3. do mahIne ke bachar3e kA mUtra pilAne se peTa pIr3A miTa jAtI hai| 4. bar3I ilAyacI ke cUrNa ko namaka ke sAtha dene se peTa zUla mitte| 5. anAradAnA kA rasa pIne se peTa zUla miTatI hai| 6. pIpala ke cUrNa meM kAlA namaka milAkara lene se peTa darda miTatA hai| 7. chAcha ke sAtha samudraphala sevana karane se peTa darda miTatA hai| 8. tiloM ko pIsakara golA banA lo phira peTa para phirAne se bhayaMkara udara zUla miTatI hai| 9. menaphala ko kA~jI meM pIsakara nAbhi para lepa karane se peTa zUla jar3a se miTa jAtI hai| 10. lAla mirca ko jalAkara usakI bhasma kI do rattI mAtrA khAne se peTa darda sagrahaNI Adi 559
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara vikAra jAte rahate haiN| 11. hIMga ko jalAkara phira use lene se vAyu vikAra zAMta hote haiN| 12. harar3a moTI, ThaNDe pAnI ke sAtha lene se peTa ke roga naSTa ho jAte haiN| yadi dasta ho to garama pAnI se banda hoNge| 13. apaca- garma pAnI meM lauMga DAlakara ThaMDA karake do bAra leveM apaca samApta hogaa| (82) peTa kI dhAriyAM miTeM 1. peTa kI dhAriyAM miTeM- garbhAvasthA ke daurAna jaitUna ke tela se halake hAthoM se pratidina peTa para mAliza kre| isase peTa para dhAriyAM nahIM par3atI, jo akasara zizu janma ke bAda dikhAI dene lagatI hai| (83) kaphodara-roga1. mizrI, kAlImirca aura pIpala ke cUrNa ko pAnI se pIne se pittodara roga miTatA hai| 2. soMTha, kAlimirca, pIpala, javAkhAra aura seMdhAnamaka ina sabakA cUrNa garma pAnI se lene se sannipAta kA udara roga miTatA hai| 3. javAkhAra, hIMga aura soMThayukta mandoSNa dUdha pIne se udara mahAroga miTatA hai| 4. thUhara ke dUdha se bhAvita hajAra pIpala ke sevana se udara mahAroga kA nAza ho jAtA hai| 5. peTa Adi meM zUla cale to kA~sA, pItala yA tA~be ke bartana meM pAnI bharakara pherane se phAyadA hotA hai| 6. rAI va triphalA kA cUrNa ghRta tathA mizrI kI cAsanI meM lene se sarva prakAra kI peTa zUla miTatI hai| 7. hiraNa ke sIMga kA puTa pAka banAkara gAya ke ghRta ke sAtha khAne se udara tathA zUla roga miTatA hai| 8. kUTa, vAyaviDaMga ko mahIna karake 6.4 grAma gaumUtra ke sAtha lene se hiyA kI kRmi aura udara roga mitte| (84) peTa kI gaisa (vAyu) 1. tulasI ke pattoM kA sAga banAkara khAne se peTa kI vAyu zamana hotI hai| 2. nAraMgI kI chAla kA kvAtha pIne se peTa kI vAyu kI pIr3A miTatI hai| 3. vaca ke sAtha sonAmukhI khAne se vAyu kA golA miTa jAtA hai| 4. soMTha, hIMga tathA seMdhAnamaka kI phakkI garma jala se lene se ajIrNa miTatI hai| 560
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 5. ajamoda ko gur3a meM golI banAkara dene se peTa kA aphArA mitte| 6. baca ko adaraka ke sAtha lene se ajIrNa roga miTatA hai| 7. araNI ke pattoM ko ubAla chAnakara pIne se peTa zUla aura aphArA miTatA hai| 8. dAnA methI ko gur3a ke sAtha auTAkara pIne se peTa zUla aura aphArA miTatA hai| 9. DhAka ke patte auTAkara pIne se peTa zUla aura aphArA miTatA hai| 10. bhojana karate samaya bIca-bIca meM thor3A-thor3A khAne vAlA sor3A lene se gaisa miTatI 11. bela kA murabbA khAne se A~va ke dasta miTate haiN| 12. aThapaharI soMTha bhigokara ghoTakara thor3A seMdhAnamaka ke sAtha lene se A~va kI bImArI miTatI hai| 13. bhojana ke pazcAt garma pAnI meM nImbU kA rasa DAlakara pIne se gaisa miTatI hai| 14. jAmuna ke bIjoM ke cUrNa meM barAbara zakkara milAkara lene se peTa se khUna AnA banda ho jAtA hai| (85) amla pitta 1. kAlImirca aura seMdhAnamaka ke sevana se amlapitta miTa jAtI hai| (86) dharaNa (pecuTI) nAbhi roga 1. dahI ke sAtha samudraphala khAne se TalI huI dharaNa apane ThikAne A jAtI hai 2. kacce nImbU kA chilakA khAne se peTa zUla miTa jAtA hai| 3. 3.2 grAma soMTha kA kvAtha pIne se mandAgni, udara ke roga va jala ke doSa miTa jAte haiN| 4. babUla ke goMda kA pAnI pIne se AmAzaya aura A~toM kI pIr3A miTa jAtI hai| 5. bhunI huI Ama kI guThalI kI girI ko khAne se A~toM kA DhIlApana miTa jAtA hai| 6. kAlImirca 2 grAma, A~valA 12.5 grAma, mizrI 12.5 grAma inako kapar3e se chAna kara, phira 7-8 dina phAkI lene se cakkara AnA Adi miTa jAtA hai| 7. sarasoM ko pIsakara usameM kAlA namaka yA seMdhAnamaka chaThA bhAga milAkara mAtrA 2.4 grAma lene se peTa kI gaisa miTatI hai| __(87) kabja roga1. araNDa kA tela va araNDa kI 2-3 iNDolI khAne se dasta lagatA hai| 2. bar3I harar3a 1.6 grAma, mizrI 3.2 grAma pIsakara sevana karane se zauca lagatA hai| 561
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 3. bhayaMkara kabja meM 10-15 munakkA dUdha meM auTakara munakkA khAkara dUdha meM kaI dina pIne se phAyadA hotA hai| 4. gAya ke maDhe meM ajavAina aura kAlAnamaka milAkara khAne se purAnI kabja miTatI hai| (88) maMdAgni roga 1. akarakarA aura soMTha ke cUrNa kI phAkI lene se ajIrNa aura mandAgni roga miTatA hai| 2. zahatUta ke zarbata meM pIpala kA cUrNa DAlakara pIne se mandAgni roga miTatA hai| 3. imalI ke paMcAMga kI rAkha meM mizrI milAkara pIne se mandAgni roga miTatA hai| 4. 3.2 grAma soMTha kA kvAtha pIne se mandAgni tathA udara roga miTate haiN| 5. nAraMgI kI phA~ka para soMTha burakAkara khAne se bhUkha bar3hatI hai| 6. pIpala ko dUdha meM auTAkara pIne se bhUkha bar3hatI hai| 7. gur3a ke sAtha kAlImirca khAne se bhUkha lagatI hai| indrAyaNa kI jar3a aura pIpala ke sevana karane se bhUkha bar3hatI hai| (89) aruci roga 1. nImbU ke rasa meM dUnA pAnI tathA lauMga va kAlImirca kA cUrNa milAkara pIne se aruci miTatI hai| 2. anAra ke rasa meM jIrA aura zakkara milAkara pIne se aruci miTatI hai| 3. imalI ke pAnI ke pIne se bhUkha bar3hatI hai aura A~toM ke ghAva miTa jAte haiN| 4. harar3a kI chAla, soMTha, 6.4-6.4 grAma tathA gur3a 25 grAma milAkara jala se lene AmAjIrNa miTe va bhUkha lge| 5. adaraka, seMdhAnamaka, nImbU kA rasa sevana karane se ajIrNa miTatA hai tathA peTa sApha rahatA hai| 6. seMdhAnamaka, soMTha kAlImirca kA cUrNa 4.8 grAma pratidina gAya kI chAcha meM 15 dina sevana karane se ajIrNa, mandAgni Adi roga miTate haiM isase pAMDu roga bhI miTatA hai| (90) peTa kA kRmi roga 1. rojAnA bhojana ke pahale 1.2-1.6 grAma namaka phAkane se peTa meM kRmi paidA nahIM hote haiN| (91) pitta kA atisAra 1. sapheda candana mahIna karake 6.4 grAma aura mizrI 12.5 grAma milAkara 8 dina cATeM to 562
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara raktAtisAra miTatA hai| 2. purAne atisAra meM 3.2 grAma mocarasa pIsakara usameM mizrI milAkara khAnA caahie| (92) Ama atisAra 1. soMpha ko AdhI seMkakara pIsakara ThaNDe pAnI meM lene se AmAtisAra meM phAyadA hotA 2. soMTha, dhAya ke phUla, mocarasa, ajamoda ina cAroM ke cUrNa ko chAcha se lene se ugra atisAra roga bhI miTa jAtA hai| 3. adaraka ko pIsakara nAbhi ke cAroM ora bATa banA deM phira usameM AMbale kA rasa bharane se Ama ke dasta miTa jAte haiN| __ (93) bhasmaka roga 1. gUlara kI chAla 12.5 grAma ko strI ke dUdha meM pIsakara pIne se bhasmaka roga miTa jAtA 2. canoM ko pAnI meM bhigokara usa pAnI ko pIne se bhasmaka roga miTa jAtA hai| 3. paryApta mAtrA meM kelA khAne se bhasmaka roga miTa jAtA hai| (94) zarIra kA moTApA dUra karanA 1. kulthI ko pakAkara khAne se moTApA miTatA hai| 2. triphalA ke kAr3he meM mizrI milAkara prAta:kAla pIne se zarIra kA moTApA dUra ho jAtA hai| 3. indrAyaNa kI jar3a tathA ajavAina kA cUrNa .1-.1 grAma khAne se kAyA-kalpa hotA hai| 4. prAtaHkAla zItala jala meM mizrI (madhu) milAkara pIne se pe kA moTApA miTa jAtA hai| 5. 1 gilAsa pAnI meM 1 nImbU kA rasa pratidina subaha pIne se zarIra kA moTApA miTatA hai| ___ (95) sadA javAna raha (1) sadA javAna raheM - (a) sAlamamizrI, maror3aphalI aura mUsalI ke kUTa pIsa kara godugdha ke sAtha jo pIveM vaha vRddha bhI tarUNa samAna baliSTha hoy| (2) jo puruSa eka tolA mulahaThI ke cUrNa ko ghI aura cAsanI (zahada) meM milAkara cAMTe aura dUdha kA anupAna kare to vaha ati vegavAna ho jAtA hai| (96) sarva vAta roga 1. araNDa kI lakar3I kI 25 grAma bhasma khAne se vAta roga miTa jAtA hai| 2. 12.5 grAma nigunDI 12.5 grAma gAya ke ghRta meM khAne se kapha aura vAyu miTatI hai| - 563
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 3. yadi bAra-bAra cakkara Ate hoM, A~khoM ke sAmane a~dherA-sA ghirA rahatA ho aura khar3e hote hI gira par3ate hoM to bhAMvare ke 2.4 se 4.8 grAma rasa meM mizrI milAkara dina meM 2 bAra pIne se ArAma hotA hai| 4. subaha uThakara zaucAdi kriyAoM se nipaTakara 1 gilAsa ThaNDe pAnI meM nImbU nicor3akara kaI dina pIne se ghuTane kA darda, pairoM kI sUjana, zarIra kA moTApA tathA vAyu vikAra miTate haiN| 5. samudraphala ko nImbU ke rasa meM ghisakara lagAne se bAdI kA darda miTatA hai| 6. araNDa kI jar3a ko pIsakara ghI yA tela meM milAkara garma karake lepa karane se vAta roga miTatA hai| 7. asagaMdha ke paMcAMga kA pAka banAkara khAne se vAyu kA samasta vikAra miTatA hai| 8. nigunDI ke patte garma karake bA~dhane se bAdI kI gA~The bikharatI haiN| 9. prAta:kAla lahasuna kI 2-4 guliyA~ pratidina khAne se bur3hApe kI bAdI kI zikAyata miTatI hai| 10. Aka ke nIce kI babUla ko garma karake bichAkara sone se vAyu kA darda miTatA hai| 11. sarasoM ke tela meM bArIka namaka milAkara lagAo aura dhUpa meM seko to vAyu kA darda miTatA hai| 12. ajavAina 4.8 grAma ko rAtri meM bhigokara savere usameM 2 kAlI mirca DAlakara pIsa lo aura binA chAne hI pio isase saraNa calAnI miTa jAtI hai| (97) jor3oM kA darda 1. kaira kI jar3a kI bhasma ghI meM milAkara prAta:kAla cATane se jor3oM kA darda miTatA hai| 2. kaira kI jar3a kA bApharA dene se hAtha-pairoM ke jor3oM kA darda miTatA hai| 3. araNI kI jar3a pIsakara lagAkara tapAne se haDDI tathA jor3oM kA darda jAtA hai| 4. Aka kI jar3a ko 0.1 grAma auTAkara pilAne se jor3oM kI sUjana miTatI hai| 5. haldI, cUnA aura gur3a kA lepa kaI dina karane se kalAI kI jor3oM kA darda miTa jAtA hai| 6. dhatUre ke pattoM ko garma karake bA~dhane se bhI jor3oM kA darda miTa jAtA hai| 7. imalI ke pattoM ko ubAlakara baphArA dene se jor3oM kA darda miTatA hai| 8. jor3oM kA darda- lauMga ke tela kI mAliza kareM darda dUra hogaa| 10. bher3a ke dUdha meM eraMDa tela milAkara kucha garma karake darda kI jagaha mAliza karane se jor3oM kA darda miTatA hai| 564
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra,yantra aura tantra __ muni prArthanA sAgara (98) ghuTanoM kA darda 1. mehaMdI aura araNDa ke patte pIsakara lepa karane se ghuTanoM kA darda miTatA hai| 2. sAbuna aura mehaMdI ke patte pIsakara lepa karane se ghuTanoM kA darda miTatA hai| 3. mAjuma surejAnaM, 12.5 grAma garma pAnI se leveM to darda ghuTane kA acchA hotA hai| 4. gorakhamuNDI ke 6.4 grAma cUrNa kI garma jala ke sAtha phAkI lene se sandhi-vAta miTatI hai| 5. ghuTanoM para tela lagAkara Upara soMTha buraka kara , masalakara purAnI ruI bA~dhane se pIr3A miTatI hai| 6. aDUsA aura araNDa ke pattoM ko araNDa ke tela va pAnI meM auTAkara bapharA dene se ragoM kI pIr3A miTa jAtI hai| 7. tiloM kI khala ko kUTa kara thor3A pAnI milAkara pakAveM aura ghuTanoM para bA~dhe to darda miTatA hai| (99) gaThiyA roga 1. nAgakezara ke bIjoM ke tela kA mardana karane se gaThiyA roga miTatA hai| 2. akharoTa kI girI khAne se khUna zuddha hokara gaThiyA miTatI hai| 3. mAlakAMganI ke bIjoM kI phAkI lene se gaThiyA roga aura vAta roga miTatA hai| 4. pratidina 50 grAma se bar3hAkara pAvabhara taka bAdAma khAne se gaThiyA roga miTatA hai| 5. gaja pIpala ko pAnI meM ghisakara garma karake lepa karane se gaThiyA kA darda miTa jAtA hai| 6. purAnA gaThiyA kA tIvra roga miTAne ke liye- kucelA, soMTha aura sAMbhara sIMga ko pIsakara lepa karane se phAyadA hotA hai| isase sneha sambandhI roga bhI miTate haiN| 7. gaThiyA kA roga miTAne ke liye- mehaMdI ke tAje patte pIsakara rAta meM sote samaya gAr3hA lepa karanA caahiye| jaba taka gaThiyA na miTe taba taka karate rheN| 8. rAI kA plAsTara karane se gaThiyA kA darda miTa jAtA hai| 9. kacce karele ke rasa ko garma karake lepa karane se gaThiyA miTatI hai| 10. gaThiyA ke darda para kerosina tela lagAne se bhI phAyadA hotA hai| (100) zUnya-vAta-lakavA roga 1. tumbe ke bIjoM ko pIsakara lepa karane se lakavA (pakSAghAta) roga miTa jAtA hai| 2. ur3adoM ke ATe ke bar3oM ko tela meM pakAkara makkhana ke sAtha khAne se mu~ha kA lakavA 565
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara miTa jAtA hai| 3. akharoTa ke tela kA mardana karane se sambhAlU ke pattoM kA baphArA dene se mu~ha kA lakavA miTa jAtA hai| _(101) pustavAya (hAtha pairoM meM adhika pasInA AnA) 1. baiMgana aura posta ke DoDoM ke kvAtha meM hAtha-paira bhigone se pustavAya miTa jAtI hai| 2. babUla ke patte aura harar3a ko pIsakara mardana karake snAna karane se jyAdA pasInA AnA banda ho jAtA hai| 3. babUla ke sUkhe pattoM ko hAtha-paira para malane se pustavAya miTatI hai| (102) kampavAya (hAtha-paira kaoNpanA) 1. tila kA tela, aphIma aura Aka ke pattoM kA garma lepa karane se kampavAya miTatI hai| 2. asagaMdha kA cUrNa 2.4 grAma dina meM 2 bAra dUdha ke sAtha lene se kampavAya miTatI hai| (103) zUnyavAta / 1. agara aura soMTha kA kvAtha pIne se zarIra ke hareka aMga kI zUnyatA miTatI hai| 2. akarakarA aura lauMga lene se zarIra kI zUnyatA miTatI hai| (104) ardhAgaM-vAya 1. araMDI kI gUlI ko bAdAma ke tela meM bhUnakara mizrI kI cAsanI ke sAtha lene se ardhAgaM-vAya miTatI hai| 2. ur3adoM ko soMTha ke sAtha auTAkara pIne se ardhAgaM-vAya miTatI hai| (105) Ama -vAta 1. soMTha tathA giloya kA kvAtha pIne se purAnA Ama vAta miTatA hai| (106) lakavA roga | 1. nIma ke tela kA mardana karane se lakavA miTa jAtA hai| 2. ur3adoM kA kvAtha banAkara pIne se har3aphUTana miTatI hai| 3. lakavA va gaThiyA- ur3ada va soMTha pIsakara pAnI meM ubAleM, 3 bAra pIe isase lakavA, va do bAra ur3ada kI dAla kA kAr3hA pIne se gaThiyA roga dUra hotA hai| 4. lakavA hone vAle rogI ke mu~ha meM jAyaphala rakhanA cAhie tathA use darpaNa dikhAnA lAbhadAyaka hotA hai| (107 ) hAtha-pairoM kI aiMThana (bAInTe) tathA coTa para : 566
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra, yantra aura tantra 1. akharoTa ke tela kA mardana kareM to hAtha-pairoM kA bAyaNTA miTatA hai / 2. aDUse ke paMcAMga ke kvAtha yA avaleha ke cATane se AkSepaka vAyu aura bAINTe miTate haiN| muni prArthanA sAgara 3. aDUse ke phUla tathA pattoM ko tela meM auTAkara usakA mardana karane se aiMThana miTatI hai| 4. mUlI ke pattoM kA rasa nikAlakara lagAne se saraNa calanI miTatI hai| (108) coTa lagakara sUjana Ane para 1. yadi coTa se gA~Tha bana jAya to gehU~ ko jalAkara barAbara gur3a milAkara ghRta ke sAtha 22 tolA tIna dina khAne se phAyadA hotA hai / 2. yadi coTa se khUna Ave to 0.8 grAma phiTakarI pIsakara 50 grAma ghRta meM bhUna leM aura zakkara tathA ATA (meMdA) meM milAkara haluA banAvaTakhAne se tIna dina meM nizcaya hI ArAma hogaa| 3. sahejanA kI pattiyoM ko barAbara ke tila ke tela meM pIsakara lagAne se coTa, moca Adi meM lAbhadAyaka hotA hai| ( 109 ) kamara aura pasalI pIr3A 1. Aka kI jar3a ko bAlaka ke mUtra meM pIsakara lepa karake phira kanDe kI Aga se tapAne se pasalI kI pIr3A miTatI hai| 2. pasalI zUla yA hara eka aMgoM kI bAdI kI zUla miTAne ke lie ajamoda ko garma karake jitane bhAga meM pIr3A ho utane bhAga para lagAkara bistare para mahIna kapar3A Dha~kakara sulA denA cAhiye / 3. pAna kI jar3a 12.5 - 15 grAma pratidina gur3a ke haluve meM khAne se 10 - 15 dinoM meM kamara darda miTa jAtA hai / 4. alasI ke tela meM soMTha DAlakara garma karake mardana karane se pITha kI zUla miTa jAtI hai / 5. kamara aura vastI kI zUla meM namaka, ajavAina aura gehU~ ke cokara kI poTalI banAkara seMkane se ArAma milatA hai| 6. udara aura pasalI kA zUla miTAne ke lie Aka kI chAla ko pIsa kara lepa karanA caahie| 7. cirAyatA meM madhu (mizrI) milAkara garma karake lepa karane se kUbar3Apana miTa jAtA hai| 8. soMTha ke kvAtha meM eraNDa kA tela milAkara pIne se basti, kuSThi tathA kamara kI zUla miTatI hai| 567
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 9. araNDI ke bIjoM ko soMTha milAkara pIsakara dUdha ke sAtha sevana karane se kamara kA darda miTatA hai| 10. kamaradarda va jor3o kA darda:- jAyaphala pAnI meM ghisakara tila ke tela meM milAkara garma karake ThaNDA kareM va kamara kI mAliza kre| 11. mAdhavI kI mUla ko jala meM pIsakara pAna karane se striyoM kI kamara patalI ho jAtI hai| (110) sUjana-roga (zodha roga) 1. aDUsA aura araNDa ke patte tathA araNDa ke tela ko pAnI meM auTA kara baphArA dene se hareka aMga kI sUjana utara jAtI hai| 2. kaira kI lakar3I ghisakara garma karake lepa karane se sUjana utaratI hai| 3. sUjana roga meM kevala bakarI kA dUdha sevana karanA lAbhadAyaka hotA hai| 4. bur3hApe meM kamajorI se sUjana Ane para cirapoTI kA lepa kareM athavA punarnavA kI jar3a auTAkara pIveM athavA dhamAsA ko pAnI meM ubAlakara snAna karane se sUjana bilkula utara jAtI hai| 5. zarIra ke kisI bhI bhAga kI jala yukta sUjana miTAne ke lie indrAyaNa kA baphArA va julAba denA caahiye| 6. pIpala, soMTha aura gur3a milAkara khAne se sUjana, A~va, ajIrNa aura zUla roga miTa jAtA hai| 7. baher3A kI miMgI ko pAnI meM pIsakara lepa karane se sUjana kA dAha bhI miTa jAtA hai| 8. nAbhi kI sUjana para- bakarI kI miMganI ko dUdha meM gholakara garma karake lepa kreN| (111) mRgI roga 1. Aka kI jar3a kI chAla ko bakarI ke dUdha meM ghisakara nAka meM TapakAne se mRgI miTatI hai| 2. DhAka kI jar3a ghisakara roga ke vega ke samaya nAka meM TapakAne se mRgI roga miTatA hai| 3. 21 jAyaphaloM kI mAlA pahane rahane se mRgI roga meM phAyadA hotA hai| 4. rAI ko pIsakara sUMghane se mRgI kA vega dUra ho jAtA hai athavA pyAja ke rasa ko sUMghane se mRgI miTatI hai| 5. sarasoM ke tela ko gaumUtra tathA gobara aura bakarI kA mUtra caugunA meM pakAkara mAliza karane se mRgI miTatI hai| 6. sItAphala ke bIjoM kI miMgI pIsakara kapar3e kI battI meM rakhakara jalAveM aura usa dhue~ ko nAka meM lene se mRgI ke samaya lAbha hotA hai| 568
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 8. mAlakAMganI ke tela meM kastUrI caTAne se mRgI roga miTa jAtA hai| 9. aroThA ko kapar3e se chAna karake hamezA sUMghane se mRgI roga avazya miTa jAtA hai| 10. arIThA kI thor3I sI miMgI mu~ha meM rakhane se mRgI vAle rogI ko hoza A jAtA hai| 11. rAI aura sarasoM ko gaumUtra meM pIsakara zarIra meM lepa karane se mRgI roga miTa jAtA hai| 12. bher3iyA ke dA~ta gale meM bA~dhane se mRgI nahIM AtI hai| (112) unmAda (pAgalapana) roga 1. nImbU kI girI nikAlakara dhUpa meM sukhAkara unmAda rogI ke takiye ke nIce rakhane se ___zAMti milatI hai| 2. nImbU ke rasa kA mastaka para mardana karane se pAgalapana miTa jAtA hai| 3. brAhmI ke sAtha giloya kA kvAtha pIne se unmAda roga miTatA hai| 4. unmAda miTAne ke liye sarasoM ke tela kI nasya va mAlisa kA pratidina prayoga karanA caahiye| 5. kisI manuSya ke sira ke bAla jalAkara tila ke tela meM yA roganagula meM milAkara nAka meM TapakAne se pAgalapana miTatA hai| 6. murge ke bAla jalAkara nAka meM dhUnI dene se unmAda roga miTatA hai| 8. ghI aura kAlImirca pIne se bAdI kA pAgalapana miTatA hai| 9. acchA julAba dene se pitta kA unmAda miTatA hai athavA vamana karAne se kapha kA unmAda miTatA hai| 10. mehaMdI ke bIjoM kI phAkI lene se pralApa roga miTatA hai| 11. ajavAina 2.4 grAma dAkha ke sAtha sevana karane se cittabhrama roga miTatA hai| 12. javAsA kA kvAtha banAkara usameM ghRta milAkara pIne se unmAda roga miTatA hai| (113) Diprezana (avasAda) dUra karane hetu 1. Diprezana (avasAda) dUra karane hetu :-pIpala kI lakar3I caMdana kI bhAMti ghisakara rAtri meM mastaka para lagAne se Diprezana samApta hotA hai| (114) mUrchA roga 1. pIpala ko pAnI meM ghisakara aMjana karane se mUrchA miTatI hai athavA rAI pIsakara sUMghane se mUrchA miTatI hai| 2. mUrchA vAle rogI ke zarIra para suI cubhAo yA khAla ke bAla ukhAr3o to mUrchA miTa 569
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra ___muni prArthanA sAgara mantra,yantra aura tantra jaayegii| 3. mu~ha para ThaNDe pAnI ke chIMTe mArane se va paMkhe para pAnI DAlakara mu~ha para DhulAne se mUrchA miTatI hai| 4. sAbuna ko pAnI meM ghisakara A~kha meM A~jane se mUrchA miTatI hai| 5. menasila, vaca aura lahasuna ko gaumUtra meM ghisakara A~jane se mUrchA miTatI hai| 6. camatkArI maNi ko sira para dharane se mUrchA miTatI hai| 7. mIThe anAra ke zarbata meM mizrI milAkara yA dAkha ke zarbata meM mizrI milAkara pIne se mUrchA miTatI hai| 8. madyapAna kI mUrchA meM pITane se yA so jAne se phAyadA hotA hai| 9. nausAdara, kezaradAnA pIsakara suMghAveM to mUrchA dUra hotI hai, kaI roga dUra hote haiN| (115) cakkara AnA roga 1. yadi cakkara Ate hoM to agara kI lakar3I DhU~ghanI caahie| (116) pANDu roga 1. aDUsA ke rasa meM kalamIzorA DAlakara pIne se mUtra-vRddhi hokara pAMDu roga miTatA hai tathA jalodara bhI miTatA hai| 2. chAcha ke sAtha 7 kAlImirca sevana se pAMDu roga miTatA hai| 3. gaumUtra ke sAtha yogarAja guggala lene se pAMDu roga tathA sUjana miTatI hai| (117) pIliyA (kAmalAroga) roga 1. nIma ke pattoM ke rasa meM mizrI milAkara pIne se pIliyA (kAmalAroga) roga miTatA hai| 2. nImbU kA rasa A~kha meM DAlane se kAmalA miTatA haiM athavA pitta- pApar3A kA phAMTa pIne se bhI kAmalA miTatA hai| 3. karelA ke pattoM ke rasa meM bar3I harar3a ghisakara cATane se pIliyA roga miTa jAtA hai| 4. gAya kI chAcha meM lAla phiTakar3I kA phUlyA pIne se pIliyA roga miTa jAtA hai| 5. gAya ke dUdha meM soMTha milAkara pIne se kAmalA roga miTatA hai| 6. gur3a, harar3a, gaumUtra, lauhabhasma inakA kAr3hA karake sevana karane se kAmalA roga miTa jAtA hai| 7. haldI, dArUhaldI, soMTha mirca, pIpala ke cUrNa lauhabhasma ke sAtha ghRta zakkara milAkara pIne se kAmalA miTatA hai| 8. bhAMgare ke rasa meM kAlImirca milAkara prAtaH kAla dahI ke sAtha lene se kAmalA roga 570
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra, yantra aura tantra miTatA hai| 9. khAne kA sor3A .2 grAma dahI meM milAkara khAveM to pIliyA roga (kAvIla) dUra ho jAtA hai| ganne kA rasa aura dUdha lene se aura bhI lAbha hogaa| ghI kA paraheja rakhanA, khAnA nahIM / muni prArthanA sAgara (118) poliyo roga 1. poliyo roga nivAraNa- adaraka, cirAyatA donoM ko samAna bhAga lekara pIsakara maTara samAna golI banA leN| pratidina subaha eka saptAha taka eka-eka golI khAeM to ArAma ho jaaegaa| (119) kuSTha (kor3ha) roga 1. nIma ke tAje pattoM kA rasa zarIra para mardana karane se kuSTha roga meM phAyadA hotA hai| 2. nIma ke komala patte ghoTakara lagAtAra pIne se kor3ha roga miTatA hai| 3. turaI ke bIjoM kA lepa karane se kor3ha miTatA hai / 4. 1 varSa taka lagAtAra kAlAjIrI kI phAkI lene se kor3ha roga sambandhI sabhI roga miTa jAte haiN| 5. babUla kI chAla 37.5 grAma kA hima pratidina pIne se kuSTha roga miTa jAtA hai / 6. nIma kI chAla ke sAtha yogarAja guggala lene se kaSTha sAdhya kuSTha roga miTa jAtA hai| 7. A~valA ke rasa meM sanAya sevana karane se kuSTha roga miTa jAtA hai| 8. gur3a ke sAtha haldI kI golI banAkara gaumUtra ke sAtha lene se kor3ha roga miTa jAtA hai 10. 12 varSa taka nIma ke nIce rahane se pitta kA galita kor3ha miTa jAtA hai| 11. citraka kA lepa yA mardana karane se maMDala kor3ha bhI miTa jAtA hai| 12. har3atAla kI bhasma .05 grAma pAna meM khAne se kuSTha roga miTa jAtA hai, kama se kama 2 mahIne taka khAveM / 13. khaira kA kAr3hA pratidina pIne se va snAna ke kAma meM lene se nakha roma utpanna hokara zarIra zuddha ho jAtA hai arthAt kuSTha roga kA upa- zamana ho jAtA hai 1 14. kuSTha roga :- kanera kI tAjI jar3a ko sarasoM ke tela meM ubAlakara ThaMDA kara chAna leM, phira usa tela ko prabhAvita bhAgoM para lagAne se roga nirvRtti hotI hai| 15. yadi triphalA ko lauha bhasma, sonA mukhI, pIpala, vAyaviDaMga, bhAMgarA ke cUrNa ke sAtha sevana kI jAya to yaha tIna guNoM ko prakaTa karatA hai tathA ise ghRta aura dUdha ke sAtha sevana kareM to kuSTha roga ko bhI miTAtI hai| 571
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMntra, yantra aura tantra svAsthya adhikAra muni prArthanA sAgara (120) vabhUti roga 1. kelI kA khAra, haldI, dArUhaldI, mUlI kA bIja, haratAla, devadArU, zaMkha kA mahIna cUrNa, ina sabako barAbara lekara nAgarabela ke pAna ke rasa meM mahIna pIsakara lepa karane se vabhUti roga miTa jAtA hai / (121) zveta kuSTha roga 1. ghuMghacI aura citraka ko pAnI meM pIsakara lagAnA cAhiye athavA menasila va ciracirA kI rAkha ko pAnI meM pIsakara lepa karane se zveta kuSTha miTatA hai / 2. pIlI camelI, gaja pIpala, kasIsa, viDaMga menasila, gaurocana, saMdhava ko samabhAga gaumUtra meM pIsakara lepa karane se zveta kuSTha miTatA hai / 3. gaMdhaka, AmalAsAra, citraka, kasIsa, haratAla aura triphalA inake cUrNa kA gaumUtra meM lepa karanA cAhiye / 4. mAlakAMganI ko 21 dina gaumUtra meM bhigokara usakA tela lagAne se zveta kor3ha miTatA hai| 5. haratAla 1 bhAga, bAvacI 2 bhAga, gaurocana 1 bhAga ko gaumUtra meM pIsakara lepa karane se sapheda kor3ha miTatA hai| 6. nausAdara ko tila ke tela meM milAkara lepa karane se sapheda kor3ha miTatA hai / 7. nIma ke pattoM ke sAtha sonAmukhI lene se sapheda kor3ha miTa jAtA hai| 8. sapheda kor3ha ke Arambha meM aMjIra ke pattoM kA rasa lagAne se roga bar3hanA banda ho jAtA hai I (122) sapheda dAga 1. sapheda dAga :- zveta Aka ke dUdha meM seMdhA namaka ghisakara choTe-choTe sapheda dAgoM para lagAne se vaha ThIka ho jAte haiM / 2. zveta ghuMghacI pIsakara, jala lepa kare koya / zveta dAga tinake miTai, nirmala kAyA hoya // 6. araNDa kI kAkar3I kA dUdhiyA rasa lagAne se sapheda dAga va carmaroga miTate haiM / 7. cAlamogare kA tela malahama kI taraha lagAne se sapheda dAga miTe | 8. Aka kI jar3a, gandhaka, haratAla, kuTakI, haldI ko barAbara lekara gaumUtra meM pIsakara 7 dina taka lagAtAra lepa karane se sapheda dAga miTa jAte haiM / (123) carma roga 1. carma roga - kIkara (babUla) kA lepa banAkara tvacA para lagAne se carma roga dUra hotA hai| 2. carma roga - nausAdara ko kaur3I ke sAtha ghisakara roga para lagAne se lAbha hogaa| 572
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 3. carma roga- campA ke phUloM ko pIsakara carma roga yA kuSTa rogI ke zarIra para lagAne se bahuta lAbha hotA hai| athavA camelI kA tela lgaaeN| 4. mUlI kA bIja nImbU ke rasa meM lagAveM to bhabhUta carma roga naSTa hotA hai| 5. nAraMgI kI kalIpara seMdhA namaka DAla kara carma roga (bhabhUta) para ragar3ane se naSTa ho jAtA hai| 6. kapar3oM kI bhasma ko lagAne vAloM ke ghara prAyaH rogAkramaNa bhI nahIM hote haiN| bhasma ke prayoga se kAmAndhatA dUra hotI hai| aneka prakAra kI carma vyAdhi aura kuSTha roga bhasma ke prayoga se ThIka ho jAte haiN| 7. karpUra khoparA ke tela meM milAkara mAliza kareM to (pistI) carmaroga mitte| 8. phiTakarI, namaka pAnI meM bAMTakara lepa kareM to pistI carmaroga mitte| 9. lakar3I kI rAkha chAnakara badana para mAliza kareM, kapar3A ur3AveM to caTTe carmaroga (pistI) mitte| 10. puvADa (bhuI taravaTa) kA bIja pIsakara kapar3e se chAnakara dahI meM lagAve to dAda (gajakarNa carmaroga) naSTa ho jAtA hai| (124) bavAsIra (massA) roga 1. gAya kI chAcha meM seMdhAnamaka milAkara kaI dina sevana karane se bAdI kA bavAsIra miTatA hai| 2. jamIkanda para mATI lepaTakara bhAr3a meM bharothyo (bhUna) karake pIche mATI haTAkara phira seMdhAnamaka lagAkara usake Tukar3e kara leN| ghI yA tela lagAkara 25 grAma pramANa pratidina 31 dina paryanta khAne se bAdI kA bavAsIra miTatA hai| 3. Aka ke tAje pattoM ko pA~coM namaka anumAna mAphika lagAkara tathA tela va khaTAI lagAkara phira dagdha kareM, pazcAt usa bhasma ko 3.2-4 grAma garma pAnI se 5 dina lene se bAdI kA bavAsIra miTa jAtA hai| 4. vandAla ke pattoM ko auTAkara usase siMcA leveM athavA vandAla ke DoMDoM kI dhUnI deveM to bAdI kA bavAsIra miTa jAtA hai| 5. bavAsIra kI khAja para kucelA ko pAnI meM pIsakara lepa kreN| 6. bavAsIra meM kapUra kI dhUnI dene se miTa jAtA hai| 7. lAlacandana, nIma kI chAla, dhamAsA, soMTha ina sabakA kAr3hA 31 dina dene se saba taraha kA massA mitte| 573
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra, yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 8. hajAra bAra male hue ghRta meM malI tathA kapUra milAkara massA meM lagAne se phAyadA hotA hai| 9. bhA~ga ko ubAla kara gudA para bA~dhane se massA roga meM ArAma milatA hai| 10. nIma aura kanera kI jar3a kI chAla kI bukanI banA leM, donoM samAna bhAga karake aura bavAsIra para thor3A-thor3A lagAne se masse sUkhakara gira pdd'eNge| 11. 1 grAma jaMgAla ko malAI meM milAkara massoM para malakara Upara seka karane se 3 dina meM massA dUra ho jAyegA / | 12. citraka ko bArIka pIsakara eka nirmala ghar3e meM usake andara lepa kareM, phira usa ghar3e meM rakhI huI chAcha ko pratidina sevana karane se massA roga miTa jAtA hai 13. thUhara kA dUdha massA para lagAne se bavAsIra (massA) naSTa ho jAtA hai / 14. nIma aura pIpala ke pattoM ko pIsakara lepa karane se bhI massA roga miTa jAtA hai / 15. sahajanA ke pattoM ko mahIna pIsakara lepa karane se massA miTatA hai / 16. bArahasiMgA ke sIMga ko pAnI meM ghisakara lepa karane se massA roga miTa jAtA hai| 17. massA ke rogI ko khAne ke lie anna kama mAtrA meM dekara amla chAcha pIne ko denI cAhiye / 18. massA ke rogI ko adaraka, kUTa, citraka, punarnavA inase siddha pAnI va inhIM auSadhiyoM se pakAe hue dUdha ko pInA cAhiye / 19. yadi massA jyAdA parezAna karatA ho to bhAMgarA aura gUlara ke patte barAbara pIsakara lepa kareM / 20. Ama aura jAmuna kI purAnI guThalI kI girI sama bhAga lekara cUrNa banA leM / mAtrA 2.4 grAma cAvaloM ke dhovana meM khAveM / 21. anAra ke pattoM ko pIsakara TikiyA banA leM, phira use ghI meM bhUnakara bAMdhane se masse naSTa hote haiN| anAra ke chilakoM kI rAkha jala meM ghola kara usase gudA sApha karane se bhI lAbha hotA hai| 22. aMkola (r3herA, akosara, akor3A, akorA, Adi nAma bhI haiM) ke cUrNa ko 2 grAma kI mAtrA meM kAlI mirca eka grAma ke sAtha milAkara cUrNa banAkara pilAne tathA massoM para isakI jar3a ke cUrNa ko moma yA besalIna meM milAkara lagAne se ArAma hotA hai| 23. bavAsIra meM- papIte kA dUdha bavAsIra ke massoM para lagAne se ve sUkha jAte haiN| babAsIra- satyAnAsI (bhaTakaTaiyA, pIlAghatUrA) ke 1pAva bIja ko 3 pAva sarasoM ke tela meM ubAla kara chAna le phira masse para lagAe lAbha hogaa| 24. 574
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 25. babAsIra :- babAsIra meM Aka ke dUdha meM aphIma gholakara ,massoM para lagAne se unakA darda dUra ho jAtA hai| 26. babAsIra (pAilsa):- babAsIra meM rakta AtA ho to nIMbU ke Tukar3e meM seMdhA namaka bharakara cUsane se raktasrAva baMda ho jAtA hai| 27. bAdI babAsIra meM - choTI harar3a ke cUrNa ko tIna grAma mAtrA meM thor3A saiMdhA namaka milAkara pAnI ke sAtha dina meM do bAra lene se lAbha hotA hai| massoM para pAnI meM ghisakara haraNa ko lagAne se pIr3A dUra hotI hai masse sikur3ate haiN| 28. raktArza babAsIra :- khUnI babAsIra ho to harar3a choTI ko 15 grAma lekara jaukuTa kareM, ise eka kilo pAnI meM DAlakara kAr3hA banAveM jaba 100 milI ke lagabhaga zeSa rahe taba isameM se 50 milI prAtaH tathA sAyaM kAla pilAnA caahie| 29. anAra ke phala ke chilako kA 1 cammaca cUrNa dina meM tIna bAra lene se khUnI babAsIrameM lAbha hotA hai| 30. bavAsIra nivAraNa hetu -harasiMgAra ke phUla kI paMkhur3I 7 grAma, kAlI mirca 3 grAma. bhAMga 2 grAma pAUDara banAkara khAlI peTa eka mAha meM 1 bAra 6 grAma kI mAtrAA meM cATeM isa prakAra 5mAha lene se sampUrNa prakAra kI bavAsIra miTatI haiM . sAta dina taka pake kele ke andara 5 grAma kapUra rakhakara khAne se bavAsIra meM ArAma milatA haiN| athavA nIma kI binaulI sukhAkara pIsakara pAnI ke sAtha leN| cAya mirca kA paraheja kre| dahI athavA chAcha kA sevana kareM to bavAsIra ThIka hogii| 32. khUnI bavAsIra ke lie- sUkhe A~valoM ke chilakoM kA cUrNa 3.2 grAma aura mizrI 3.2 grAma milAkara khAnA caahiye| 33. nAgakezara 4.8 grAma, mizrI 12.5 grAma milAkara nitya khAne se khUnI bavAsIra meM nizcaya hI ArAma hogaa| 34. 5 khuramAnI ko rAta meM bhigo deM, subaha usa pAnI ko pIveM va khuramAnI ko khAveM, isase bavAsIra meM Ane vAle khUnI dasteM rukeNgii| 35. 1 nAriyala ke chilake ko jalAkara usakI rAkha banA leM phira usake barAbara zakkara milA leM aura tIna khurAka karake le leM isase massA kA khUna banda ho jAyegA aura 1 sAla taka vApisa nahIM hogaa| 36. nanausAdara, caukha, nImbU ke rasa meM golI banA leveM, aura golI ko ghisakara masse para lagAne se massA jhar3a jAtA hai| massA nahIM rhtaa| (125) mUtra (pezAba) roga 575
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 1. peDU para kalamIsorA lagAne se athavA hIMga ke pAnI kA lepa karane se mUtra lge| 2. 4 grAma javAkhAra mizrI ke sAtha lene se mUtra kA ba~dha chUTa jaaye| 3. peThe kA bIja va tebarasI ke bIja ina donoM ko pAnI meM pIsakara 1.6 grAma javAkhAra ___DAlakara pIne se mUtra kA ba~dha chuutte| 4. A~valA ko ThaNDe pAnI meM pIsakara peDU para lepa karane se mUtra ba~dha chUTatA hai| 5. cINiyA kapUra kI battI banAkara liMga yA bastisthAna meM dene se mUtra ba~dha chUTatA hai| 6. kAlI bhaiMsa kI pAr3I ke dAhine kAna kI kITI ko talavA para lagAne se turanta mUtra laga jAtA hai| 7. ThaNDe pAnI kI dhAra kAphI dera gupta sthAna para dene se pezAba laga jAtI hai| 8. peTa ke peDU para tAlAba kI mATI ko gIlI karake gola kuNDAlA banAveM aura ThaNDA pAnI bhareM to pezAba laga jAtI hai| 8. dUdha meM purAnA gur3a yA mizrI milAkara pIne se mUtra roga miTatA hai| ise peTa bhara pIne se vizeSa phAyadA hotA hai| 9. gokharU ke kAr3hA meM javAkhAra milAkara pIne se mUtra kI rukAvaTa miTatI hai| 10. kanTAlI ke rasa meM mizrI milAkara pIne se mUtra kRccha roga mitte| 11. zorA 6.4 grAma, javAkhAra 6.4 grAma ina donoM kI phAkI lekara Upara gaumUtra pIne se mUtrAvarodha miTatA hai| 12. tAlamakhAne kA bIja, pIpala, kauMca ke bIja, mUleThI ina sabakA cUrNa banA leM aura ___usameM ghI-zakkara milAkara caatteN| Upara se dUdha piiveN| isase sampUrNa mUtra roga miTate haiN| 13. punarnavA (sATI kI jar3a) ke sevana se mUtra roga miTa jAtA hai| 14. 4.8 grAma javAkhAra aura itanA hI gur3a milAkara lene se mUtra roga miTatA hai ise gAya kI chAcha ke sAtha lenA caahiye| 15. nAka tathA mUtra meM rUdhira Ave to- dUba ko mizrI ke sAtha pIsakara pilAnA caahiye| 16. bahumUtra, madhumeha- haldI va tila lekara usameM gur3a milAkara sAde pAnI se leveM bahUmUtra roga ThIka hogaa| 17. bahumUtra- kAle cane dUdha meM bhigAkara subaha khAeM tathA jau va cane kI roTI khAeM bahumUtrabAdhA dUra hogii| 18. pezAba meM rukAvaTa :- peDU para rAI kA lepa kare pezAba meM rUkAvaTa dUra hogii| 19. mUtra ke sAtha vIrya jAne para- choMkara (choTe-choTe kAMToM vAlI jhAr3I, zamI, tugA, 576
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara zaktuphalA zamIra, zivAphalI, lakSmI, chekura, chikurA,khIjar3I Adi kahate hai) ke komala pattoM ke rasa meM 5 grAma bhunA jIrA, zakkara tathA gAya kA ghI milAkara cATanA caahie| 20. pezAba kI jalana meM- bathuA ke pattoM kA rasa 200 grAma mizrI ke sAtha sevana karane se mUtrakRccha dUra hotA hai| 21. pezAba meM jalana :- AdhA kapa cAvala ke mAMDa meM cInI milAkara pIne se pezAba kI jalana ThIka hotI hai| 22. pezAba sApha khulakara Ane hetu - punarnavA ke pattoM kA rasa 10 grAma subaha-zAma pIkara Upara se dhAroSThA go dugdha lenA cAhie isase mUtra kRccha meM ArAma milatA hai| 23. bAra-bAra pezAba AnA- anAra kA chilakA pIsakara 4 mAzA tAje jala ke sAtha do bAra 10 dina taka khAne se rAhata milatI hai| 24. kalamIsorA 2.4 gAma, nIla 2.4 grAma lekara donoM ko pAnI meM pIsakara nAbhi ke nIce lepa karane se mUtra khulakara AtA hai| 25. mUMgoM kI bhasma eka rattI meM mizrI kI cAsanI milAkara lene se kapha janya mUtra kRccha roga miTatA hai| 26. gokharU ke eka chaTAMka kvAtha meM 2.3 grAma javAkhAra pIne se nizcaya hI pezAba sApha __ AtA hai| 28. sapheda mUsalI, tAlavRkSa kI jar3a, chuvArA, pakkA kelA inako dUdha meM sevana karane se ati mUtra roga miTatA hai| (126) nidrA roga pitti-roga 1. pIpalAmUla ke cUrNa ko gur3a meM khAne se nIMda AtI hai| 2. kAka laharI kI jar3a ko sira para bA~dhane se nIMda AtI hai| 3. baiMgana kA bharotyA (bhar3ItA) banAkara mizrI ke sAtha khAne se nIMda AtI hai| 4.bakarI ke dUdha se pA~voM kI pagathaliyoM meM mAliza karane se nIMda AtI hai aura dAha miTatI hai| 5. strI ke dUdha meM thor3I kastUrI ghisakara A~jane se bahuta dinoM se rahI huI nIMda AtI 6. kamalagaTTA, sahajanA kA bIja, nAgakezara ina sabako mahIna ghoTakara A~khoM meM A~jane se nIMda AtI hai| 7. thor3A jAyaphala ghRta meM ghisakara palakoM para lagAne se nidrA AtI hai| 577
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra muni prArthanA sAgara maMntra, yantra aura tantra 8. auTAyA huA bhaiMsa kA dUdha mizrI milAkara pIne se nidrA AtI hai| (127) pitti (pistI) roga 1. AraNA chANA kI rAkha ko sira para mardana karane se pitti miTatI hai / 2. nAgarabela ke pAna ke rasa meM phiTakarI pIsakara lepa karane se pitti miTatI hai| 3. ghRta meM kAlImirca kA cUrNa pIne se athavA tA~bA kA paisA moTA vAlA mu~ha meM rakhane se pitti miTatI hai / (128) prameha aura madhumeha roga 1. nAgaramothA, triphalA, haldI, devadArU, murvA, indrAjau, loda ina sabakA kAr3hA dene se saba taraha kA prameha roga miTatA hai| 2. pakkA gUlara kA phala, seMdhAnamaka ke sAtha khAne se asAdhya prameha roga miTa jAtA hai| 3. kaccI haldI ko chIlakara bArIka katara lo, phira namaka mazAlA lagA kara khAveM yA sAga banAkara khAne se sugara (madhumeha) kI sabhI prakAra kI bImArI miTa jAtI hai| 4. jAmuna kI guThalI kI bhasma madhu prameha ko dUra karatI hai| isake pattoM kI bhasma bhI vahI kArya karatI hai| (129) madhumeha roga 1. haldI kA cUrNa pAnI ke sAtha subaha zAma leveM madhumeha ThIka hogA / 2. kapAsa kI girI 12.5 grAma ko adhakuTA karake rAta ko garma pAnI meM bhigo deM aura subaha pAnI ko nitarAkara usa pAnI meM 50 grAma zarbata bajUrI milAkara pIveM / isase madhumeha, bahumUtra aura kamara darda miTa jAtA hai| 3. kele kA rasa nicor3akara 25 grAma aura kalamIsorA AdhA mAzA milA kara pIne se jalana va sujAka roga miTa jAtA hai / 4. jAmuna ke hare patte komala dekhakara 7.2 grAma ko bArIka pIsakara chAna leM aura 62. 5 grAma jala meM 11 dina taka pIne se madhumeha roga miTatA hai / 5. jAmuna kI guThalI kA cUrNa 4.5 grAma dina meM 3 bAra pAnI se lene se madhumeha roga miTatA hai / 6. madhUmeha - U~TakaTArA (lhaiyA, ghor3hA, cor3hA, utkaMTo, kATecumbaka bhI kahate haiM) kI jar3a kA cUrNa 3 grAma gur3amAra cUrNa 3 grAma godugdha se lene para madhumeha jar3a se calA jAtA hai| (130) DAyariyA (1) DAyariyA - DAyariyA meM bAMsa kI pattiyoM kA kAr3hA pilAyeM lAbha hogA / 578
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara __ (131) medaroga 1. cAvaloM kA mAMDa pIne se athavA bAsA ThaNDA pAnI meM mizrI milAkara pIne se meda roga miTatA hai| 2. dhatUre ke pattoM ke rasa kA mardana karane se roga miTatA hai| 3. pIpala kA cUrNa mizrI kI cAsanI meM cATane se meda roga miTatA hai| 4. isa meda roga meM purAnA cAvala, mUMga kulatha, kodU Adi kA sevana uttama hotA hai| (132) zarIra meM pasIne kI durgandha 1. nitya snAna karate samaya pAnI meM thor3A DiTaoNla DAlakara snAna karane se zarIra kI saphAI hotI hai| 2. zarIra para masAle kA tela lagAne se gaMdha miTa jAtI hai| 3. nAgarabela kA pAna, harar3a kI chAla, kUTa inako pAnI meM pIsakara mardana karane se zarIra kI durgandha tatkAla miTatI hai| 4. babUla kI chAla ko pAnI meM pIsakara mardana karane se yA snAna karane se zarIra kI durgandha tatkAla miTatI hai| 5 kadaMba puSpa, lodha va arjunavRkSa kI jar3a ko pIsakara lepa karane se zarIra kI durgandha dUra hotI hai| 6. zarIra bAMdha dUra- bilapatra, AMvalA, harra tInoM pIsakara zarIra ke kisI bhI bhAga kI badabU miTa jAtI hai| 7. zarIra kI durgadha naSTa- lodha jAmuna ke patte arjuna ke phUla ke lepa se durgaMdha naSTa ho jAtI hai| ( 133) kA~kha kI durgandha ke lie 1. nImbU ke pattoM ke rasa kA lepa karane se pasInA tathA durgandha miTa jAtI hai| 2. haldI ko adhajalI karake cUrNa banAkara pAnI meM lepa karane se pasInA Adi miTatA (134) kaiMsara ,alsara roga 1. tulasI ke 7-8 patte dahI meM khAne se kaiMsara roga miTatA hai, isakA lambe samaya taka prayoga karanA caahiye| 2. geMhU~ ke komala paudhoM ko pIsakara usameM mizrI milAkara lambe samaya taka pIne se kaiMsara roga miTatA hai| 3. alsara, kaiMsara ityadi upacAra :- alsara athavA mailigjeMTa kI gAMTha ko kanera kI 579
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra, yantra aura tantra muni prArthanA sAgara sahAyatA se ThIka kiyA jA sakatA hai| kanera puSpoM kA avaleha banAkara pAnI ke sAtha saMbaMdhita sthAna para lagAyA jAtA hai| 4. kaiMsara - tulasI ke tAje 25 patte pIsakara 100 grAma maTThe ke sAtha 21 dina taka lene se lAbha hotA hai| roga samUla naSTa hone taka pilAte rheN| (135) khujalI dUra ; 1. khujalI dUra - tulasI ke patte, lahasuna va kAlI mirca ko pIsakara kunakunA lepa lagAne se khAja-khujalI nizcita dUra ho jAtI hai| (136) vraNa (phor3A - phunsI) roga jau, gehU~ aura ur3ada ko mahIna pIsakara pAnI meM garma karake 1. vraNa pakane ke lie lepa karane se vraNa paka jAtA hai| 2. nIma kA pattA, nIla, dAMtuNI, nisota, seMdhAnamaka ina sabako mahIna pIsakara lepa karane se bhayaMkara vraNa bhI miTa jAtA hai / 3. guggala ke sAtha triphala kA kvAtha pIne se vraNa roga miTa jAtA hai / 4. pA~voM kI a~guliyoM ke phor3A hone para upAya gulAba kI pattiyoM ko gulAba jala meM pIsakara garma karake gAr3hA - gAr3hA lepa kareM aura Upara se baMgalA pAna bA~dhane se saba prakAra ke phor3oM ko pakAkara mavAda nikAla detA hai / - 5. babUla kI goMda aura kabelA 12.5-15 grAma inako pAnI meM pIsakara lagAveM, Upara se baMgalA pAna bA~dhe isase phor3A pakkara mavAda nikalakara phAyadA hogA / (137) dAda aura pA~va tathA khujalI roga 1. ghRta, dhatUrA, pArA aura gandhaka ke cUrNa kA mardana karane se khujalI miTatI hai| 2. andAjana 1 pAva gur3a kI narama DalI ko dAda para bAra-bAra rakha kara uThAte rahane se purAne se purAnA bhayAnaka dAda bhI miTa jAtA hai| 3. lopA huA purAnA levar3A para subaha uThate hI thUka DAlakara ragar3a kara usa malhama ko lagAne se dAda miTa jAtA hai| 4. subaha uThate hI apane bAsI thUka ko lagAne se dAda miTatI hai| 5. imalI chAla jalAyake, alasI tela milAya / dAda hoya tahAM lepiye, roga purAnA jAya / / 6. siMghADA kA ATA 4.8 grAma aura aphIma 0.8 grAma ina donoM ko nImbU ke rasa meM ghoTakara lepa karane se sUkhA dAda miTa jAtA hai| 7. 50 grAma sarasoM ko jala meM mahIna pIsakara gunagunA karake ubaTana kareM phira garma pAnI 580
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara se snAna kare to sUkhI khujalI miTa jaay| 8. sUkhe A~vale, sapheda katthA, paMvADa ke bIja inako barAbara lekara dahI ke tor3a meM pIsakara meha~dI kI taraha lagAveM isase nayA dAda mitte| 9. kapAsa ke bIjoM ko nImbU ke rasa meM pIsakara, dAda ko kaNDe se khujAlakara lepa karane se dAda roga miTatA hai| 10. kanera kI pattiyoM kI bhasma sarasoM ke tela meM milAkara lagAne se dAda, khAja, phor3A, ___ kuMsiyA~ dUra hotI hai| 11. dAda- mUMga pAnI meM bhigoe pAnI sokhane para dAda para maleM dAda ThIka hogii| (138) ghAva ThIka ke bAda sapheda dAga kA upAya 1. menazila, majITha, lAkha tathA donoM haldI sabako barAbara mahIna pIsa kara ghRta aura madhu (cAzanI) milAkara dAga para lepa karane se ghAva ke dAga miTakara zarIra kI tvacA sadRza ho jAtI hai| 2. mUlI ke bIjoM ko pAnI meM pIsakara lagAveM aura dhUpa meM baittheN| isa taraha 7 dina taka karane se ghAva kA dAga miTa jAtA hai| 3. carma roga hara malhama : pArA, gaMdhaka, kAlImirca, nIlAthothA, sindUra, kAlAjIrA, saphedajIra, 12.5-12.5 grAma lekara pahale pArA aura gaMdhaka kI kajalI kreN| phira sabakA bArIka cUrNa milAkara khUba kharala kareM pazcAt sabake barAbara dhoye huye hue ghRta meM milAkara malhama banA leN| isake lagAne se pAmA, khujalI, dAda Adi roga miTate 4. nAr3I vraNa (nAsUra)- thUhara ke dUdha tathA Aka ke dUdha meM dArUhaldI bhiMgokara ghisa leM aura battI banAkara vraNa ke mu~ha meM rkheN| isase nAsUra taka miTa jAtA hai| (139) agri se jale hue tathA anya upAya 1. agri se jale hue rogI ko agri se tapAnA lAbhadAyaka hotA hai| 2. agara Adi garma vastuoM kA lepa karane se agni se jale hue meM phAyadA hotA hai| 3. purAnA khAne kA cUnA lekara dahI ke tor3a meM milAkara lepa karane se jale hue kA phapholA miTa jAtA hai| 4. jauM ko jalAkara rAkha banAkara tila ke tila meM milAkara lepa karane se jale hue meM phAyadA hotA hai| 5. bhunA huA jIrA mahIna kara usake barAbara moma, rAla aura ghRta milAkara lepa karane se jale hue meM phAyadA hotA hai| 581
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 6. dahI (maTThA) meM bArIka namaka milAkara jale hue para lagAne se tatkAla ArAma ho jAtA 7. cane ke pAnI meM nAriyala kA tela khUba mathakara lagAne se jale hue meM phAyadA hotA 8. sarasoM kA tela lagAkara Upara pIsI huI meha~dI burakAne se jale hue meM ArAma ho jAtA (140) haDDI TUTane para 1. lAkha, gaMgerana kI chAla, arjuna vRkSa kI chAla, asagaMdha, vijaisAra, ina sabako samAna bhAga lekara tathA gUgala eka davA se tigunA lekara sabako pIsakara ghRta meM acchI taraha milA leM, phira usakI 6.4 grAma pramANa goliyA~ banAkara 1 golI dUdha ke sAtha khAne se asthi bhaMga, tathA TUTI huI haDDI jur3a jAya aura dRr3ha ho jaay| (141) kA~ca nikAlanA 1. 50 grAma anAra ke chilake ko pAnI meM ubAla leM aura chAnakara ThaNDA hone para usase ___ siMcA (Abadasta) leveM, isase kA~ca nikAlanA roga miTa jAtA hai| 2. gudA (kA~ca) nikalane para- kamala ke pattoM kI 1 tolA caTanI khAMDa ke sAtha khAne ___ se kA~ca nikalanA banda ho jAtA hai| 3. gudA nikalanA- (aparAjitA, komala, kAlIjara, dhanvantari, biSNukAntA), aparAjitA kI jar3a kamara meM bAMdhane se kA~ca (gudA) nikalanA banda ho jAtI hai| (42) adho vAyu baMdha kA upAya (1) adho vAyu baMdha kA upAya- bijora ke patte ke cUrNa ko sAyaMkAla ke samaya ghRta meM ___ milAkara cATane se tathA phala ke samAna mukha meM rakhane se adhovAyu nahIM nikltau| (143) hAtha paoNvoM kI vyAU phaTane para 1. moma, seMdhAnamaka, gUgala, gerUM, ghRta, mizrI aura khasa kI malhama (marahama) banAkara lagAne ___ se byAU roga miTatA hai| 2. dhatUre ke bIja aura javAkhAra ko sarasoM ke tela meM pakAkara mardana karane se byAU roga miTa jAtA hai| 3. purAne gur3a ko garma karake lagAne se byAU roga miTatA hai| 4. moma ko dIpaka kI lau se garma karake byAU meM bharane se byAU miTatA hai| 5. moma, ghRta aura namaka ina tInoM ko kisI pAtra meM garma karake byAU meM lagAne se ArAma milatA hai| 582
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMntra,yantra aura tantra svAsthya adhikAra (144) tvacA 1. sUkhI tvacA - sUkhI tvacA para haldI aura nIMbU kA rasa milAkara pesTa banA leM tathA tvacA para lepa karake Adhe ghaMTe bAda dhoe, tvacA kA sUkhApana dUra ho jAegA / 2. tvacA sar3ane para- uMgaliyoM ke bIca meM sar3ana hone para baragada kA dUdha lgaaeN| (145) pA~va kI er3I kA darda muni prArthanA sAgara 1. AmAhaldI aura imalI kI pattI pIsakara garma karake lepa karane se coTa kA va air3I kA darda miTa jAtA hai / athavA purAnI miTTI ke dIpaka ko kanDe kI Aga para auMdha rakhakara usa para er3I rakhanA cAhiye, athavA IMTa yA patthara ko garma karake seka karane se er3I kI purAnI pIr3A bhI miTa jAtI hai| (146) nakha TUTane para 1. lohe ke bartana meM hara tAla ko kharala karake usake barAbara saresa lekara bhaiMsa ke makkhana meM Aga para malhama (marahama ) banAkara lagAne se phaTA huA nakha ThIka ho jAtA hai| 2. anAra kI pattI aura AmAhaldI pIsakara bA~dhane se TUTA nakha ThIka ho jAtA hai| (147) hAthI pAMva 1. hAthI pAMva :- palAza kI jar3a kA cUrNa araNDI ke tela meM milAkara lagAne se lAbha hotA hai 2. hAthI pAMva Aka ke jar3a kI chAla tathA aDUse kI chAla ko kAMjI ke sAtha pIsakara lepa karane se hAthI pAMva yA zlIpada roga dUra hotA hai / zvetArka kI jar3a zubha muhurta meM lAkara pAMva meM bAMdhane se roga nahI bar3hatA / -- 1. 3. paira phaTane para - thUha, gajapIpala, Aka kA dUdha, moma tela, saiMdhA namaka ke lepa se hajAra prakAra se phaTA huA pAMva usI kSaNa ThIka ho jAtA hai / 4. paira ke kor3ha - kaTukA (kur3A) kI chAla va patte namaka sahita sajjI aura bhaiMsa ke maTThe kA lepa karake Aga se seMkane se pairoM kA kor3ha ThIka ho jAtA hai| (148) ghAvoM para lagAne pIpalachAla kI bhasma ghAvoM para lagAne se ve zIghra sUkha jAte haiM / yahI kArya cane kI bhasma ko tela meM milAkara lagAne se hotA hai / (149 ) gA~Tha ke lie lepa 1. kAlImirca, pohakaramUla, kUTa, haldI aura seMdhAnamaka inheM pIsakara lepa karane se sarva prakAra kI gA~Tha miTatI hai / 583
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara (150) naharuA (bAlA) roga 1. gAya kA ghRta 250 grAma 3 dina pratidina pIne se naharuA roga miTatA hai| 2. eraMDa kI jar3a kA rasa 12.5 grAma, gAya kA ghRta 25 grAma 7 dina taka lagAtAra pIne se bhI bAlA roga miTa jAtA hai| 3. nAharU roga zAnta-ravivAra ke dina sarpa kI kaMculI lAkara thor3e se gur3a meM eka rattI bhara milAkara de dene se nAharU roga zAnta ho jAtA hai| 4. zAtAvarI pilAveM to bAlA (nArUroga) jaay| 5. hIMga 12.5 grAma rAta dina sove nahIM janma bhara vAlA nahIM nikale, (24 ghaMTe jAgatA rhe)| 6. hiMgoTA kI jar3a 31 grAma, pIpala 25 grAma, ghoTa pIveM janma bhara bAlA na ho| (151) sarpa ke kATane para 1. sarpa auSadhi- vAsA (aDUsA) ke pattoM kA rasa pIne se aura hIMga ke sAtha sUghane se ATha __ prakAra ke soM se kATA huA puruSa bhI uTha jAtA hai| 2. sampUrNa sarpa auSadhi- punarnava(sAThI) kI jar3a ko pIne, sUMghane, aMjana karane, aura lepa __ karane se sarpo ke sampUrNa viSoM ko kSaNa mAtra meM naSTa karane ke liye samartha hai| 3. sarpadaMza para- kanera kI pattiyoM ko pIsakara lagAne se turanta lAbha hotA hai| 4. sarpa jahara nivAraNa- seMdhA namaka, kAlI miraca, nIma ke bIja, ye sama mAtrA meM milAkara pAnI se ghisakara pilAeM to sarpa kA viSa nAza hotA hai| 5. sarpa jahara para taMtra- gobhI kA rasa ghRta meM pilAe sarpa kA viSa mitte| 6. sahajanA ke bIjoM ke sirasa ke phUloM ke rasa kI 7 puTa deveM, phira usakA aMjana kareM to sarpa kA jahara utara jAtA hai| 7. sarpa viSa nAzaka- Aka kI tIna kopaleM gur3a meM lapeTakara khilAveM aura usake Upara ghRta pilaaveN| 8. jAmuna kA 2 // pattA pAnI meM pIsakara pIne se sarpa kA viSa utaratA hai| 9. samudra phala ko mahIna pIsakara A~khoM meM A~jane se sarpa kA viSa utaratA hai| (152) bicchuke kATane para 1. bicchu auSadhi- maMdAra (Aka) ke pattoM ke rasa ko nAka aura kAna meM DAlane se dvIrasanA sarpa, kanachalA, bicchu kA viSa naSTa hotA hai| 584
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 2. bicchu jahara naSTa- kavoSNa (gunagunA kama garama) dhRta ke sAtha saiMdhA namaka milAkarake pIne se bicchu ke viSa se utpanna atyanta dussaha vedanA bhI naSTa ho jAtI hai| 3. bicchu kI auzadhi- nIMbU ke patte ke rasa meM hIMga ragar3akara bicchu ke kATe hue sthAna para lagAyeM to turanta ArAma hotA hai| 4. gur3a khAyeM aura pyAja maleM to phaurana ArAma hotA hai| 5. cir3acir3e ke patte ko pIsakara maleM to phaurana ArAma hotA hai| 6. koMca ke bIja ko pIsakara hathelI para ragar3e to phaurana ArAma ho jaayegaa| 7. bicchu jahara naSTa hoya- kaviTTha (kaithA, kabITha) kI jar3a namaka aura tela, inako pilAne se bicchu kA jahara utara jAtA hai| 8. tila kI jar3a, anAra kI chAla samabhAga lekara ThaMDe jala se pIsakara guTikA banAkara pIlAveM to bicchu kA jahara naSTa hotA hai| 9. bicchU ke kATe hue sthAna para Aka kA dUdha malane se jahara utara jAtA hai| (153) kutte dvArA kATA niSprabhAvI hoya 1. pAgala kutte ke kATane para dhRtakumArI kA pattA seMdhA namaka pIsakara AMca para __garama kara tIna dina taka bAMdhane se viza prabhAva dUra hotA hai| 2. eMraDa ke tela kA lepa karane se bhI sabhI prakAra ke viza prabhAva dUra hote haiN| 3. kutte dvArA kATA niSprabhAvI hoya- gur3a, tela, Aka ke dUdha ko milAkara kutte ke kATe sthAna para lepa karane se viSa prabhAva dUra hotA hai| 4. dhatUre ke phUla tathA bIjoM ko caulAI ke rasa meM pIsakara lepa karane se zvAna jahara utaratA hai| 5. gavArapAThA kI girI aura seMdhAnamaka ko bA~dhane se bAvalA kuttA kA kATA huA acchA hotA hai| 6. gavAra pAThA ke rasa aura seMdhAnamaka ko 3 dina taka garma jala se pIne se bAvale kutte kA jahara utara jAtA hai| (154) barra-tataiyA ke jahara para 1. geMde ke patte 12.5 grAma aura kAlImirca naga 5 ko pAnI meM pIsakara lepa karane se tataiyA kA jahara utara jAtA hai| 2. barra-tataiyA ke kATane para- indrAyaNa kI jar3a ko jala meM pIsakara lagA dIjie turanta kaSTa zAnta hogaa| 585
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara (155) sira kI na~ yA lIka 1. dhatUre ke pattoM kA rasa yA nAgara bela ke pattoM ke rasa meM pArA milAkara bAloM para lepa ___ karane se jUM aura lIka rahe bhI nahIM aura na utpanna hotI hai| (156) jAnavaroM ke kATane para jahara car3hane para upAya 1. dhatUrA kA viSa utArane ke lie- kapAsa ke paMcAMga ko pIsakara pIne se phAyadA hotA 2. makar3I phirane para- nImbU ke rasa meM cUnA pIsakara lgaaveN| athavA amacUra pIsakara lgaaveN| 3. makar3I ke viSa kI cikitsA- sapheda dUdha aura haldI pIsakara lepa kreN| 4. bandara ke kATane para- pyAja pIsakara lepa karane se phAyadA hotA hai| 5. billI ke kATane para- kAle tila aura kaloMjI ko pIsakara lepa karane se lAbha hotA hai| 6. mUSaka viSa- sirasa ke bIja, nIma ke patte, karaMja kI miMgI, gaumUtra meM pIsakara lepa kreN| 7. joMka ke ghAva para- pyAja aura lahasuna pIsakara lgaaveN| 8. chipakalI kA viSa nAza karane ke lie- ghI yA tela meM rAkha milA kara malane se phAyadA hotA hai| 9. kAna khajUre kA viSa dUra- kapittha vaTikA pAnI meM ghisakara DaMka para lepa karane se kAnakhajUre kA viSa tatkSaNa utara jAtA hai| strI gupta roga cikitsA (157) strI gupta roga 1.strI gupta roga-kelA aura ghI bhojana ke pUrva khAne se strI gupta roga ThIka ho jAtA hai| 2.mAdhavI kI mUla ko jala meM pIsakara pAna karane se striyoM kI kamara patalI ho jAtI hai| (158) pradara-roga 1. dahI, saMcara namaka, jIrA,muleThI, kamalagaTTA inake kAr3he meM mizrI DAlakara pIne se vAta kA pradara roga miTatA hai| 2. muleThI, kamalagaTTA aura mizrI inako pIsakara cAvaloM ke pAnI se lene se pitta kA pradara roga miTatA hai| 3. DAba kI jar3a ko pIsakara cAvaloM ke pAnI se 3 dina lene se pradara roga miTa jAtA hai| 586
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 4. AMvale ke bIja jala meM pIsakara mizrI milAkara pIne se pradara roga naSTa ho jAtA hai| 5. dhAya (dhAyaTI) ke phUla aura AMvalA donoM pAnI meM pIsakara pI jAveM to pradara roga dUra hogaa| 6. pradara roga-cAvala ke gholAI kA pAnI pilAne se pradara roga dUra ho jAtA hai| 7 caulAI kI jaDa ko cAvaloM ke dhovana ke sAtha lene se sarva prakAra kA pradara roga miTatA hai| 8. cikanI suparI kA cUrNa 25 grAma ghRta va mizrI ke sAtha lene se bhI sarva prakAra kA pradara roga miTatA hai| 9. mUsa (cUhA) kI miMganI 6.4 grAma aura mizrI 6.4 grAma kUTa chAnakara dUdha ke sAtha 3 dina pIne se striyoM ke sarva prakAra kA rakta-sapheda pradara miTa jAtA hai| 10. kele ko mizrI lagAkara khAne se soma roga (hara samaya yoni se srAva honA) miTa jAtA hai| (159 ) zveta pradara roga 1. zveta pradara- haldI ko dasa gunA pAnI meM ubAla kara ThaMDA karake 2-3 bAra jananAMga dhoeM zveta pradara nahIM hogaa| 2. zveta pradara- kapar3e meM 5 grAma supArI kA cUrNa bAMdhakara poTalI banAkara zayana pUrva yoni ke andara rakhane se kucha dinoM meM yoni ke dUSita srAva banda ho jAte haiN| 3. 12.5 grAma nAgarakezara ko pIsakara gAya kI chAcha meM 7 dina pIne se zveta pradara miTa jAtA hai| 4. eka gilAsa gAya ke dUdha meM mizrI milAkara 21 bAra pheTeM (uchAleM) phira piyeM to zveta rakta srAva nizcita ThIka ho jaaegaa| 5. zveta pradara : nAgakezara 4.8 grAma ko chAcha ke sAtha pIne se phAyadA hotA hai| 6. cAvaloM ko bhigokara phira mathakara usa pAnI ko pIne se pradara roga miTatA hai| isa roga meM bakarI kA dUdha guNakArI hotA hai| (160) raktArza ( rakta pradara) 1.raktArza ( rakta pradara):- 6 mAsA kamalakezara prati dina subaha makkhana ke sAtha lene se zIghra hI raktArza (rakta pradara) naSTa hotA hai| 2. raktapradara :- kamalakezara, mulatAnI miTTI tathA mizrI ke cUrNa ko phAMkakara Upara jala pIne se raktapradara miTa jAtA hai| 3. garbhAzaya se raktastrAva- garbhiNI ke garbhAzaya se raktasrAva hone para kamala puSpoM kA phANTa dene se raktasrAva zIghra hI banda ho jAtA hai| 587
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 4. raktArza para- cAvala ke dhovana ke sAtha apAmArga (ciraciTA, laTajIrA, oMgA, zikharI, agher3oM, puThakaMDA cicar3A bhI kahate haiM) ke pA~ca bIjoM ko kucha dinoM taka lene se raktArza jar3a mUla se samApta ho jAtA hai| rakta pradara ke lie - Ama kI guThalI ko Aga meM bhUnakara khAne se phAyadA ho jAtA hai| rota aura lAkha kA cUrNa 4.8 grAma kI mAtrA meM dUdha se pIne se rakta pradara miTa jAtA hai| (161 ) rukA huA mAsika dharma khulane ke lie 1. mAlA kAMganI, rAI, vijayasAra aura vaca inako mahIna pIsakara 5 dina taka ThanDe pAnI se lene se strI-dharma hoya tathA bAnjhapana mitte| 2. tila khAne se athavA ur3ada khAne se, tathA dahI khAne se strI dharma ho jAtA hai| (162) mAsika dharma punaH hoya 1. mAsika dharma punaH hoya-tila kI jar3a, brahmadaNDI kI jar3a, mulahaThI, kAlImirca aura pIpala ina sabako jau kuTa kA kAr3hA banAkara pIne se banda mAsika dharma phira se hone lagatA hai| 2. iMdrAyaNa kI jar3a kA dhuAM dene se rukA mAsika dharma zurU ho jAtA hai| 3. mAsika raktastrAva- dina meM 3 bAra dAru haldI lene se mAsika rakta strAva ThIka hogaa| 4. mAsika dharma bigar3ane para- azvagaMdhA cUrNa 6 grAma, zakkara 6 grAma jala ke sAtha lene se mAsika dharma ke samaya adhika khUna kA jAnA baMda hotA hai| 5. kalihArI kI jar3a ko jala meM pIsakara mahilAoM kA bAra dina meM lepa karane se mahilAoM kA mAsika dharma saMbaMdhI roga meM ArAma milatA hai| .6. mulahaThI kI chAla ke cUrNa ko 3 grAma cAvala ke dhovana meM milAkara pratidina 3 bAra deN| isase mAsika dharma meM ArAma rhegaa| (163) rajodharma turanta hI hone lagatA 1. raja utpanna ke liye- yadi koI strI zahada yA gadhe ke mUtra ke sAtha palAza (DhAka) ke bIja palAsa pApar3A ko pI le to usake garbha utpanna karane vAlA raja utpanna hotA hai| 2. yadi binA rajavAlI strI bIla aura Aka kI mUla ko garama jala ke sAtha pie to nizcita rUpa se Rtumati ho jAtI hai| 3. imalI kI jar3a ko pIsakara dUdha ke sAtha pIne se striyoM kA rajanaSTa hokara rajodharma turanta hI hone lagatA hai| 588
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMntra, yantra aura tantra muni prArthanA sAgara nIma, lisor3A, kelA aura sarpa kI kAMcalI kI banAI dhUpa ko yoni meM dene se kanyA bhI rajovatI ho jAtI hai| 4. 5. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. svAsthya adhikAra 11. kabUtara kI bITa ko zahada ke sAtha pIne se strI rajasvalA ho jAtI hai / (164) Rtu dharma naSTa ke lie Rtu dharma naSTa ke lie- aMjana aura AMvale ke puSpa ke kalka ko ThaNDe pAnI ke sAtha RtukAla meM pIne se mRgAkSI (striyoM) kA garbha va Rtu donoM hI naSTa ho jAte haiM / sapheda kAlI miracoM ke cUrNa ko gur3a meM milAkara RtukAla ke samaya jala ke sAtha pIne se striyoM ke Rtudharma nahIM hotA aura garbha bhI nahIM rahatA hai| RtukAla ke samaya japA pRnUna (kur3ahala ke phUla) kAMjI ke sAtha pIsakara pIne se garbha nahIM rahatA aura na Rtudharma bhI hotA hai| gerU, vAyaviDaMga, kAlI mirca ko barAbara lekara Rtu ke samaya pIne se athavA iMdavallI (iMdrAyaNa) kAlI miraca ko pIne se garbha evaM Rtu dharma nahIM rhtaa| sapheda sarasoM kA cUrNa aura tela ko Rtu kAla ke dinoM meM pIne se strI kA Rtudharma baMda ho jAtA hai| yadi Rtu kAla meM puruSa se na milatI huI strI cAra tole gur3a ko pratidina khAve to use janmabhara santAna nahIM hove / jo namaka ke Tukar3e ko tela ke sAtha cupar3akara rAta ke anta meM garbhAzaya ke mukha meM rakhatI hai to usake kabhI bhI garbha nahIM rahatA hai / sAtha khAtI hai vaha nizcaya jo rajasvalA strI kanera ke bIjoM ko pIsakara makkhana se hI vaMdhyA ho jAtI hai| mAsika dharma dUra hetu :- jina striyoM ko mAsika dharma kI samasyA hai, unheM belA puSpa kI kaliyA~ cabAne se rAhata milatI hai| sarasoM, cAvala, samAna bhAga aura sabakI barAbara khAMDa milA dUdha cAvala ke sAtha sevana karane se rajodharma naSTa ho jAtA hai| jo strI kAMcikA (sau vIra) ke sAtha jave ke phUla komala kara Rtu meM pItI haiM to vaha mAsika se nahIM hotI hai, yadi ho bhI jAve to garbha dhAraNa to kabhI bhI nahIM karatI hai| (165) garbha dhAraNa karanA 5 1. Rtu ke samaya meM asagandha kA kAr3hA banAkara gAya kA ghRta milAkara aura dUdha se dina taka leveM to strI garbha dhAraNa kareM / 589
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMntra, yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 2. Rtu samaya meM puSya nakSatra meM ukhAr3I huI sapheda kaMTAlI kI jar3a ko pIsakara 8 mAzA mAtrA meM dUdha ke sAtha 3 dina pIveM to nizcaya strI garbha dhaare| 3. sapheda kaTahalI kI jar3a ko puSya nakSatra ke dina ukhAr3a lAveM, phira kanyA ke hAtha se pilavAyeM, tathA bachar3A vAlI gAya 1 raMga kI usa ke dUdha ke sAtha Rtu samaya meM cauthe dina sevana karane se avazya ba~dhyA strI ke bhI garbha rhe| 4. 6. 7. 5. garbha dhAraNa hetu - nIlI aparAjitA kI jar3a ko kanyA dvArA bakarI ke dUdha meM pisavAkara mAsika ke bAda tIna dina taka pIne se garbha rahatA hai| 8. 9. 11. svAsthya adhikAra 12. 13. 14. nirguMDI ke rasa meM gokharu ke bIja DAlakara pAMca dina taka pIne se strI garbha dhAraNa karatI hai| 10. jo strI bijore ke bIjoM ko dUdha meM athavA ghI ke sAtha dhIre-dhIre pItI haiM vaha turanta hI garbha dhAraNa kara letI haiN| 15. zveta punarnavA kI jar3a ko dUdha ke sAtha ghisakara pilAne se striyoM meM garbha rahatA hai| nirguNDi ke rasa meM gokharU ke bIja DAlakara sAta dina taka pIne se strI garbha dhAraNa karatI hai| garbha staMbhana - AMvalA aura mulahaThI ko gAya ke dUdha ke sAtha pIne se garbha staMbhana hotA hai| garbhadhAraNa - brAhmI, araDUsA, giloya, nIma, kadamba ke pattoM kI dalU ko tela ke sAtha pIne se baMdhyA ko bhI putra prApta ho jAtA hai| yadi tila Aka kuTakI athavA pita pApar3a brAhmI araDUsA giloya ko Aka ke svarasa meM milAkara barAbara namaka DAlakara sevana karane diyA jAe to RtukAla meM avazya hI garbha raha jAtA hai| zivaliMgI ke bIja ko gur3a ke sAtha golI banAkara RtusnAna ke bAda tIna dina khA kara saMbhIga (maithuna kriyA) karane se garbha Thahara jAtA hai| pIpala, soMTha, kAlImirca aura kezara inake cUrNa ko ghRta ke sAtha sevana karane se ba~dhyA strI bhI garbha dhAraNa karatI hai| gAya ke dUdha meM kalka banAte hue mayUra zikhA tathA gAjara Rtu ke dinoM meM sevana kiye jAne se baMdhyoM ko bhI garbhadhAraNa karA detI hai| masUlI, lakSmaNa, jIvA potA aura lAla bar3a ke bhI aMkura ko pIsakara RtukAla meM dUdha ke sAtha pIne se garbhavatI ho jAtI hai| 16. garbha rahe- kAka jaMgA kI jar3a ko eka varNa kI gAya ke dUdha meM pIve to 590
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara nizcita hI garbha rhe| 17. garbha rahe- mAtuliMga (bijorA) ke bIja kI dUdha ke sAtha khIra banAkara ghI ke sAtha pIveM to strI ko nizcita hI garbha rhe| kintu khIra Rtu samaya tIna dina khAnA caahie| 18. garbha rahe- zveta punarnavA mUla ko dUdha ke sAtha ghisakara pilAne se strI ko garbha rahatA hai| 19. kar3avI tUMbI meM siddha kiye hue tela ko malane se yoni doSa dUra hokara garbha raha jAtA 20. puSya nakSatra meM lakSmaNa kI jar3a ko pIsakara ghRta ke sAtha pratidina eka mahInA taka pIne se nizcaya hI garbha rahatA hai| asagaMdha kA kAr3hA-maMdI-madI A~ca para pakAkara RtumatI strI pIve to jisake Aja taka santAna na huI ho usake bhI ho jaave| nAgakezara kA cUrNa 1.6-3.2 grAma bachar3e vAlI gAya ke dUdha ke sAtha lene se santAna hotI hai| bijore nImbU ke bIja bachar3e vAlI gAya ke dUdha ke sAtha cauthe dina pIne se santAna hotI hai| 24. kAMgaNI 1 pAva ko pIsakara utanA hI ATA milAveM sera bhara laDDu banAve, ghRta DAle, bUrA DAle phira khAbeM to pradara roga dUra hove, garbha bhI dhAraNa kara eka kA pareja rkheN| rAtri meM eka baje ke bAda jAveM to avazya hI putra hogaa| 25. saMtAna pradAtA:- strI ko Rtu snAna ke tIsare dina zivaliMgI ke dasa bIjo ko nigalanA par3atA hai| hA~ pahale vaha bIjoM ko jala kI sahAyatA se gIle vastra pahane hue hI nigale, vAda meM vastroM ko "ceMja" kre| eka bAra isa prayoga ko sampanna karake vaha nau mAha taka iMtajAra kre| nau mAha meM garma na rahane kI sthiti meM vaha dubArA prayoga kre| noTa-zivaligIM ke bIcoM ko ghara meM 2-3 dina se adhika nahIM rakhanA cAhie anyathA bevajaha kI azAMti utpanna hotI hai| ataH ukta prayoga hetu bIjoM ko kevala eka-do dina pUrva hI lAkara rakheM tathA kevala Avazyaka bIjoM ko hI ghara meM rkheN| (166) putra prApti hetu 1. putra prApti- laukI kA gUdA bIja sahita mizrI se khAveM to putra ho (garbha ThaharA hai taba se tIna mAha taka) strI ke sahavAsa meM 4-6-8 va 12 veM dina jAveM to putra 591
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. maMntra, yantra aura tantra ho / putra prApti hetu - kabUtara kI bITa va suhAgA pIsakara zizna para lepa karake sahavAsa kareM to putra hotA hai| 3. 4. 5. 6. 7. 8. svAsthya adhikAra 9. 10. 11. muni prArthanA sAgara putra prApti hetu - palAza ke komala patte dUdha ke sAtha lene se putra utpanna hotA hai / putra prApti hetu - putrajIvA vRkSa kI jar3a aura devadAru ina donoM ko dUdha meM pIsakara pIne se putra avazya hotA hai / putra prApti hetu - putra prApti hetu sadaisara ke patte, tulasI ke patte, nAgakezara 48 grAma, pArasa pIpala phala 48 grAma, AsaMdhi 48 grAma, khAMDa 48 grAma, vRddhadAru 48 grAma, sUMTha 48 grAma, dAru haldI 48 grAma, eka varNI gAya ke ghI se avaleha kreN| khurAka 12 grAma pramANa se putra kI prApti hogii| Rtu snAna ke bAda yaha auSadha lenA prArambha kareM / putra prApta tantra - gurupuSya athavA ravipuSya ke dina sapheda phUla vAlI kaTerI kI jar3a ukhAr3a lAveM, Rtu snAna ke cauthe-pA~cave dina eka tolA jar3a bachar3e vAlI gAya ke dUdha meM pIsakara leM aura chaThe dina pati se saMbaMdha banAye to putra hoya / RtusnAna ke dina pAnI meM azvagaMdhA ko milAkara ghI va dUdha se sevana kareM to nizcaya hI putra hotA hai| puSya nakSatra ke dina devarAnI kI cAra mAze jar3a ko dUdha meM pIsakara sevana karane se bhI janmabaMdhyA strI putra utpanna karatI hai / mayura zikhA kI jar3a ko 3 dina dUdha ke sAtha pIne se strI putravAna hotI hai / lakSmaNA bhAga 3, ubhayaliMgI bhAga 4, virahAlI bhAga 6 saba ekatra karake gAya ke dUdha meM pIsa kara Rtu samaya meM strI ko pilAne se putra hotA hai| 12. suvarNa, cAMdI yA lohe kI uttama bhasma lekara agni balAnusAra sUkSma mAtrA se dahI athavA dUdha yA eka aMjalI jala ke sAtha puSpa nakSatra meM pIne se avazya hI putra paidA hotA hai| RtusnAna ke bAda bakarI ke dUdha meM kAlI aparAjitA kI jar3a ko pIsakara sevana karane se janmabaMdhyA garbha dhAraNa karatI haiN| isake alAvA pippalI, nAgakesara, sauTha, kAlI mirca ko gAya ke ghI meM pIsakara sevana karane se bhI janmabaMdhyA strI putra lAbha prApta karatI hai| 13. nIMbU ke purAne vRkSa kI jar3a ko dUdha meM pIsakara ghI meM milAkara pIne se dIrgha jIvI putra kI prApti hotI hai / 592
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 14. jisa strI ke mAtra kanyA hI kanyA hotI hai vaha yadi Rtu samaya meM DhAka ke 1 patte ko dUdha meM pIsakara pIveM to usake niyama se parAkrama vAlA putra utpanna hogaa| 15. pIpala, nAgakezara, soMTha, kAlImirca ina sabako ghRta meM pIsakara gAya ke dUdha meM pIne se bandhyA strI ke bhI garbha dhAraNa karane kI sthiti hokara putra utpanna hotA hai| 16. baMdhyA ke bhI putra honA- zirasa ke phUla ko isake rasa ghI tathA dUdha ke sAtha pIyeM to athavA ciracitA ke puSpoM ko bhaiMsa ke dUdha ke sAtha pIye to baMdhyA ke bhI putra hotA hai| 17. mayUra zikhA athavA ciracitA kuniMba (bakAyaNa) ko dUdha meM milAkara zIghra putra kI utpatti kI icchuka strI RtusnAna kI huI yaha pIve / 18. putra utpatti kI icchuka strI RtukAla meM asagaMdha kI jar3a ko puSya nakSatra meM lAkara dUdha ke sAtha piiveN| (167) putrI (kanyA ) prApti 1. kanyA ( putrI) prApti- cAvala ke dhovana meM nIMbU kI jar3a ko bArIka pIsakara nArI ko pilA dene ke bAda rati karane se kanyA paidA hotI hai| 2.putrI prApti- nIMbU ke vRkSa kI mUla cAvala ke pAnI meM eka mAha taka pilAveM to putrI ho| (168) giratA garbha rokanA 1. giratA garbha rokanA- gUlara kI DAr3hI ke kvAtha meM barAbara zakkara aura sAThI dhAna kI piTThI DAlakara pilAne se giratA huA garbha rUka jAtA hai| 2. kapUra, dAkha gorIsara aura paThAnI lodha ko gAya ke dUdha aura zakkara ke sAtha pIne se giratA garbha rUka jAtA haiN| 3. yadi strI ke mRta bAlaka ho to use bA~sa va tA~be ke paise auTAkara pilAve, anna na deN| __ (169) garbha girAne ke lie 1. eraDa nAriyala ke puSpa gUlara ke phUla aura aNr3ha (nAgaramothA) kA kalka banAkara kvAtha karake pIne se garbha dhvaMsa (naSTa) ho jAtA hai| 2. lodhI nIlophara sAThI cAvala mUlahaThI, kapUra gorIsara (zAriba) ke kalka ko pIne se strIyoM kA garbha dhvaMsa ho turanta hI zAMta ho jAtA hai| 3. tila, kAlA dhatUrA, giloya nilophara mUlahaTI ke kalka ko pIne se striyoM ko garbhapAta kA bhaya jAtA rahatA hai| 593
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara (170) garbhadhAraNa nahIM hogA 1. garbhadhAraNa nahIM hogA :- kamala ke bIja kA arka mAsika dharma ke bAda 15 dina taka pIyA jAe to garbhadhAraNa nahIM hogA va vakSa sthala puSTa hogaa| kamala ke aMdara hare raMga ke kacce dAne chIlakara khAne se oja va bala meM vRddhi hotI hai| 2. garbha na Thaharane ke lie- 2 mAzA haldI mahAvarI ke pA~ca dina bAda tAjA pAnI se khAyeM,garbha nahIM tthhregaa| (171) sukha se prasava hoya 1. sukha se prasava hoya-sapheda soMTha kI jar3a ko garbhiNI strI kI yonI meM rakhane se sukhapUrvaka prasava hotA hai yA garbhiNI strI hAtha meM cumbaka patthara rakha le to sukha se prasava hotA hai athavA strI kI kamara meM bAMsa kI jar3a bAMdhe to prasava sukha se hotA hai yA strI nIma kI jar3a kamara meM bAMdhe to sukhapUrvaka prasava hoy| 2. prasava dukha nivAraNa -indrAyana tathA imalI ke patte ko pIsa kara nAbhI para lepa kareM to prasava zIghra ho| 3. garbha kA darda naSTa- iMdrAyaNa ke svarasa ko yoni ke andara DAlane se garbha kA kaSTa turanta dUra ho jAtA hai| 4. javA khAra ko thor3e garama ghI yA garama pAnI ke sAtha pIne se garbha kA kaSTa phaurana dUra ho jAtA hai| 5. kele kI jar3a ko kamara meM bAMdhane se prasava sukha pUrvaka hotA hai parantu bacce kI nAla nikalane ke bAda jar3a ko kholakara pheMka denA caahie| 6. striyoM ke prasava meM vilamba ho to - amalatAsa ke chilake 19 grAma ko pAva bhara pAnI meM auTAkara pIne ko deN| (172) dUdha bar3hAne ke lie 1. dUdha bar3hAne ke lie- dUdha bar3hAne ke vAste bacce kI mA~ ko ghI, dUdha aura zakkara se milI huI khicar3I kA bhojana deN| 2. zakkara mile hue dUdha meM bhAli cAvaloM ke ATe ko athavA vidArI kaMda ke cUrNa ko pIne se dUdha bar3ha jAtA hai| 3. zikhaMDikA (guMjA ciramI) kI jar3a ke kalka ko tAMbUla (pAna) ke sAtha sevana karane se stana kA dUdha kSaNamAtra meM bar3ha jAtA hai| 4. striyoM ke stanoM meM dUdha baDhAne ke lie : gAya ke dUdha meM zatAvarI kA cUrNa 4.8 grAma va mizrI milAkara pilaaveN| 5. gehU~ kA daliyA dUdha meM banAkara khilAne se stanoM meM dUdha bar3ha jAtA hai| 594
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 6. bhojana ke bAda 8 grAma jIre kA cUrNa khAne se strI ke stanoM meM dUdha bar3ha jAtA hai| (173) stana pIr3A va anya rogoM kA upAya 1. camelI ke phUloM ko gAya ke dUdha ke sAtha pIsakara donoM stanoM para cAlIsa dina taka roja lepa karane se stanoM ke sAre roga dUra ho jAte haiN| 2 striyoM ke stanoM para pIr3A yA sUjana hone para - haldI ko pIsakara gaMvAra pAThA ko cIrakara usa para haldI lagA deM aura garma karake stanoM para seka kareM tathA Upara bA~dhane se stana pIr3A tathA thAnelA roga miTatA hai| 3. indrAyaNa kI jar3a ko pIsakara lepa karane se, athavA haldI va dhatUrA ke pattoM ko pIsakara lepa karane se striyoM kI stana pIr3A miTa jAtI hai| 4. stanoM kA phor3A hone para - nAgaramothA aura dAnAmethI dUdha meM pIsa kara lgaaveN| 5. stanoM kI pIr3A hetu- rUpImastaMgI aura phiTakarI pAnI meM pIsakara stanoM para lagAne ___ se phAyadA hotA hai| 6. stana kaSTa naSTa- haldI aura dhRta kumArI (gaMvArapAThA) ke kaMda se athavA __iMdrAyaNa kI jar3a ke lepa se stana kI bImAriyAM dUra hokara kaSTa miTa jAtA hai| 7. stana roga- saMkhAhulI kI jar3a aura gAya zrRMga (sIMga) ko bAMdhane se stana roga kA nAza hotA hai| (174) stanoM kI zithilatA dUra hetu nArI kI sundaratA meM stanoM kA sabase adhika yogadAna hai, isalie AcAryoM ne kucha sthUla stana prayoga likhe haiN| 1. ereMDa kA tela, reDI kA tela, mUsalI kA tela kacce bela kA rasa, ina saba ko barAbara mAtrA meM acchI taraha se milAkara thor3A-thor3A hAtha meM lekara stanoM para mAliza kareM to kucha hI dinoM meM stana sakhta ho jaaeNge| 2. zrIpaNI (khabhAbha) kA rasa kimabhyiA~ taila jo cAlIsa dina taka lepa karatI hai usake DhIle aura laTake hue stana sakhta ho Upara kI ora uTha jAte haiN| 3. gaMbhIrA ke pattoM kA rasa aura usa rasa ke barAbara hI tila kA tela tathA donoM ke barAbara pAnI milA kara ubaaleN| jaba tela bAkI raha jAya to nIce utAra kara eka zIzI meM bhara leM, phira subaha-sAyaM donoM stanoM para mAliza kareM to stana DhIle, choTe aura laTake hue ho to zIghra lAbha hoy| 4. vaca, azvagaMdhA ke patte va gaja (bajja) pIpala milAkara jala meM pIsakara vidhi vat stana para lepa kareM to stana Ama phala ke samAna unnata ho jAte haiN| 595
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMntra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 5. stanoM kI kaThoratA - asagandha, kUTa, zatAvara, bAlachar3a aura kaTerI ke puSpa kA kalka banAkara use tila ke tela meM pakA leM, phira usa tela kI mAliza se stanoM meM kaThoratA AtI hai va vRddhi hotI hai / aura yahI tela puruSendriya ko dRr3hatA evaM sthUlatA pradAna karatA hai| svAsthya adhikAra 6. stanoM kI zithilatA dUra hetu :- choTI kaTerI (bhaTakaTaiyA, kaMTakArI) kI jar3a kiMTurI kI chAla tathA anAra kI chAla ko eka sAtha pAnI meM pIsakara lepa karane se striyoM ke laTakate (DhIle) stana custa ho jAte haiM / 7. stana zaithilya - DhIle hokara laTake hoM to custa stana karane ke lie dhatUre ke pattoM ko suhAte garama (thor3e garama ) karake stanoMpara bAMdhanA caahie| sarasoM ke tela meM sapheda sarasoM aura asagaMdha milA tela siddha kreN| isa tela ke malane se stana, kAna Adi kI vRddhi hotI hai| mUlahaTI, mahuA kA cUrNa, inako dUdha meM milAkara zuSka kareM / pazcAt kaTerI ke phala ke svarasa meM lepa karane se stana vRddhi hotI hai| 10. kamalagaTTA kI mIMgI kA cUrNa 4.8 grAma zakkara sahita dUdha meM striyA~ sevana kareM to garbhasthApaka, zveta pradara nAzaka hotA hai, isase stanoM kI dRr3hatA bhI hotI hai / (175) yoni doSa dUra ho jAtA 8. 9. 1. nIma, haldI, ghI, kAlA agara, guggala kI dhUpa yoni meM dene se yoni zuddha hotI hai jisase pati khuza hotA hai| 2. babUla (kIkara) vRkSa kI cikanI bakkala tor3a lAe~ phira use nIMbU ke rasa meM Dubo deM, eka dina DUbI rahane deM phira dUsare dina usI meM eka zuddha vastra DAla deM, jaba vastra usa rasa meM bhIMga jAe to nikAla leM isakA raMga dhuA~ sA hogaa| phira gIle vastra ko eka gilAsa dUdha meM DAla kara dho DAleM aura usI meM use nicor3a deN| aba yaha dUdha pI jAe~ isase kucha dinoM meM vIrya gAr3hA ho jAegA aura zIghra skhalana honA rUka jAegA, deha bhI puSTa ho jaaegii| yadi strI isa gIle vastra ko apane bhaga meM rakhegI to kucha hI dina meM bhaga saMkucita ho jaaegii| yadi isI gIle vastra ko puruSa apanI indrI para lapeTA kare to kucha dinoM meM usakI indrI sIdhI tathA moTI ho jaaegii| 3. gur3a, tela, chuvAre ke kvAtha meM namaka milAkara pIne se azuddha yoni vAlI strI ke yonidoSa dUra ho jAte haiN| 4. yoni saMkoca - mAjUphala, phiTakarI aura kapUra ko pIsakara cUrNa ko eka cuTakI 596
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMntra, yantra aura tantra 5. 6. 9. svAsthya adhikAra yoni kI zithilatA - bhAMga 5 grAma kI mAtrA meM lekara usakI poTalI (sApha kapar3e) jhirajhire kapar3e kI banAkara yoni meM rakhane se zithilatA dUra hotI hai| giloya, harar3a A~valA, jamAlagoTA ke kvAtha 7. striyoM kI yoni meM khujalI ho to se dhone se phAyadA hotA hai| 8. striyoM kI yoni meM durgandha hone para kvAtha se dhoveM to lAbhadAyaka hai / 11. guptAMga ke bhItara lagA deN| jananAMga saMkucana- DaMDI sahita kamala ko dUdha yA pAnI ke sAtha pIsakara lagAyeM / A~vale ke vRkSa kI chAla pAnI meM caubIsa ghaMTe taka bhigokara rakheM phira usa pAnI se pratidina prajananAMga dhoMe / anAra kI chAla kA tela lagAne se yoni saMkucita ho jAtI hai| -- muni prArthanA sAgara - nIma ke patte, aDUsA ke patte, paTola patra inake kamala tAr3a aura choTI ilAyacI ko pIsakara strI kI yoni meM tIna bAra lepa karane se yoni doSa dUra ho jAtA hai tathA garbha sthita ho jAtA hai| har3a, baher3A, AMvalA, aMjana (suramA), gur3a, paThAnI lodha, munakkA, pIpala ko samAna bhAga meM lekara lepa karane se yoni ke doSa dUra hokara garbha sthita ho jAtA hai| 10. yoni bhAzka - kezara ke phUla, azoka mola zrI kA bAra-bAra lepa karane se yoni taMga hotI hai, zuSka ho jAtI hai / bhomala kI goMda dhAta (dhAya ke phUla) ke kAThe se dhone aura usI kI dhUpa dene se yoni gAMTha aura taMga ho jAtI hai / begAphala ke pattoM ke lepa se yoni kA pasInA nikalakara taMga ho jAtI hai tathA bAMjha kakar3I kI jar3a kA lepa bhI saMkocana ke yoga evaM (gudA ke phaTa jAne) ke bhI prayoga haiM / puruSa gupta roga adhikAra (176) guptendriya roga 1. yadi indriya para phunsiyA~ hokara paka jAe~ to - ThanDe pAnI se dhoyA ghRta lepa karane se roga tathA dAha miTatI hai / (177) aNDakoSa vRddhi roga 1. dUdha meM araNDa kA tela DAlakara pIne se bAdI kI aNDa vRddhi miTatI hai| 2. guggala, araNDa ke tela ko gaumutra meM milAkara pIne se bAdI kI aNDa vRddhimiTatI hai| 597
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 3. tulasI ke pattoM ko sijAkara pIsa leM aura lepa karane se aNDa vRddhi miTatI hai| soMTha, mirca, pIpala aura triphalA ke kAr3hA meM javAkhAra, seMdhAnamaka DAlakara pIne se kapha kI aNDa vRddhi miTatI hai| pAnI meM mizrI milAkara yA zItala padArthoM kA sevana karane se rakta kI tathA pitta kI aNDa vRddhi miTatI hai| . dUdha meM araNDa kA tela DAlakara 1mAha taka pIne se vAyu kI AMtravRddhi dUra hotI hai| ___ guggula va araNDa ke tela ko gaumUtra meM milAkara pIne se pitta kI AMtravRddhi dUra hotI julAba lene se bhI raktakopa kI AMtravRddhi dUra ho jAtI hai| aNDakoza bar3hane para :-sapheda Aka kI jar3a kAMjI (karaMjI) meM ghisakara lepa karane se aNDakoza sAmAnya avasthA meM A jAte haiN| 8. aNDakoSa kI sUjana para dhatUre ke pattoM meM tela cupar3akara aMDakoSoM se cipakAnA laMgoTa kasa lenA cAhie tIna se pAMca dina meM sUjana calI jAtI hai| (178) zukrANuoM kI vRddhi hetu 1. zukrANuoM kI vRddhi- azvagaMdhA cUrNa 6 grAma, zuddha ghI ke sAtha kucha dinoM taka nitya sevana karane se zarIra meM vIrya vRddhi, vIrya gAr3hA, zukrANuoM kI saMkhyA meM vRddhi hotI hai tathA zIghrapatana nahIM hotA hai| 2. zukrANu varddhana hetu- mIThI nIma kI chAla ke cUrNa kI 1 grAma mAtrA zahada (cAsanI) ke sAtha subaha lene se puruSa meM zukrANuoM kI saMkhyA meM vRddhi hotI hai| athavA AdhA cammaca AMvalA kA cUrNa garma pAnI se lene para vIrya meM zukrANuoM kI mAtrA bddh'tii| 3. zukrANu kI vRddhi hetu- batAse para bar3a ke patte kA dUdha DAlakara khAne se vIrya gAr3A hotA hai va zukrANu kI vRddhi hotI hai| (179) svapna doSa nivAraNa 1. svapna doSa- kaMdhArI anAra ke chilake kA cUrNa 3-3 mAzA subaha zAma jala se leN| 2. svapna doSa nivAraNa- piyAvAMsA (bajradaMtI) kI tIna pattiyAM subaha-zAma khAkara Upara se eka gilAsa jala pIveM 7 dina meM roga jAtA rhegaa| 3. binA bIja kI babUla kI kaccI phalI, babUla kI koMpala aura babUla kI goMda inako barAbara kUTa karake se chAna kara leN| mAtrA 3.2 se 4.8 grAma lekara Upara mizrI milAkara dUdha pInA cAhiye, isase svapnadoSa, vIrya kA patalApana zukrameha, mUtra ke 598
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara sAtha vIrya kA jAnA Adi dhAtu doSoM ko miTAkara vIrya ko zuddha va puSTa karatA (180) vIrya stambhana 1. vIrya staMbhana. zvetasAra paMkhA kI jar3a ko nAbhi para lepa karane se vIrya staMbhana hotA 2.kamala gaTTe ko zahada ke sAtha pIsa kara nAbhi para lepa karane se vIrya skhalita nahIM hotA hai| 3. vIrya staMbhana- dhatUrA kA bIja pIsakara nAbhi para lepa karane ke bAda saMbaMdha banAne para vIrya stambhana rahatA hai| 4. vIrya stambhana- sapheda tAlamakhAne ke bIja baragada ke dUdha meM pIsakara karaMja ke bIjoM ke bIca meM rakhakara rati samaya mukha meM rakha lene se vIrya stambhana hotA hai| 5. vIrya stambhana- ravivAra ke dina sataunA kA bIja nikAle phira usa bIja ko mukha meM rakhakara rati kareM to vIrya stambhana hotA hai| 6. zIghrapatana- tulasI kI jar3a kA cUrNa pAna meM rakhakara khAne se staMbhana zakti bar3hatI hai| 7. vIrya sambandhI roga- tulasI kI jar3a ko pIsakara (cUrNa )pAna meM rakhakara khAne se vIrya puSTa ho jAtA hai, tathA stambhana zakti bar3hatI hai| 8. jo puruSa koMca kI jar3a ko sAtha milAkara pIsakara pIve to usakA vIrya akSaya hokara vaha hajAra striyoM kI icchA kre| 10. AMvale ke cUrNa ko ganne ke rasa meM bhAvita karake usameM zakkara milAkara pilaaveN| 11. bidArIkaMda aura gokharU ko cUrNa kara dUdha ke sAtha khAne se jIrNakAya vAlA puruSa bhI maMdAgni ko naSTa kara kAmoddIpana ko prApta hotA hai| 12. pIpala kI jar3a, phala, patte aura chAla ko mizrI aura dUdha ke sAtha pIne se vIrya bar3hatA hai| 13. dhulI huI ur3ada kI dAla kI piTThI ko dUdha aura ghI ke sAtha pakAkara khAne se kAmI puruSa sau striyoM se bhI tRpta nahIM hotaa| 14. babUla (kIkara) vRkSa kI cikanI bakkala tor3a lAe~ phira use nIMbU ke rasa meM Dubo deM, eka dina DUbI rahane deM phira dUsare dina usI meM eka zuddha vastra DAla deM, jaba vastra usa rasa meM bhIga jAe to nikAla leM isakA raMga dhuA~ sA hogaa| phira gIle vastra ko eka gilAsa dUdha meM DAla kara dho DAleM aura usI meM use nicor3a deN| aba yaha dUdha pI jAe~ isase kucha dinoM meM vIrya gAr3hA ho jAegA aura zIghra skhalana honA rUka jAegA, deha bhI puSTa ho jaaegii| yadi strI isa gIle vastra ko apane bhaga meM rakhegI 599
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMntra, yantra aura tantra muni prArthanA sAgara to kucha hI dina meM bhaga saMkucita ho jaaegii| yadi isI gIle vastra ko puruSa apanI indrI para lapeTA kare to kucha dinoM meM usakI indrI sIdhI tathA moTI ho jaaegii| 15. zIghra patana, zArIrika kamajorI- nAzte meM ur3ada kI khIra khAkara dUdha pIeM va ur3ada kI dAla kA upayoga kreN| isase napuMsakatA zIghrapatana, kamajorI dUra hogii| athavA lauMga kA tela indriya para male zIghrapatana dUra hogA / 16. zIghrapatana - cAra-pAMca sAla rakhA purAnA gur3a tathA imalI kA gUdA, soMTha, mirca, pIpala barAbara mAtrA meM pIsakara cAsanI meM milAkara kAmendriya para lepa karake kAma karane para patnI zIghra skhalita ho jAtI hai| 17. 23. 5. 6. svAsthya adhikAra 7. 1. dUdha ke sAtha asagandha kI phakkI lene se bala bar3hatA hai| 2. bAdAma kI girI aura bhune hue cane chIlakara pratidina khAne se bala bar3hatA hai| 3. babUla kA goMda ghRta meM talakara usakA pAka banAkara khAne se puruSArtha bar3hatA hai| 4. 8. 9. strI skhalana- tAMtrikoM ke matAnusAra bijaurA nIMbU ke rasa ko kAmendriya para lepa karake kArya karane para strI tatkAla skhalita ho jAtI hai / nAgakezara naI kA cUrana kara ghI meM DAlakara rati samaya cATeM to rAtri meM garmI mAlUma ho / (181) bala puruSArtha ( zakti vardhaka ) pauruSa prApta- baragada ke vRkSa ke dUdha ko prAtaH kAla nikAlakara eka batAze meM bharakara khAne para apAra pauruSa prApta hotA hai / yadi usa batAze ko dUdha ke sAtha pIeM to pezAba meM jalana va napuMsakatA dUra hotI hai| kAmazakti - ghI ke sAtha guMjA kI jar3a ragar3akara indriya para malane se kAmazakti bar3hatI hai| pauruSa zaithilya- zveta Aka kA dUdha aura madhu (cAsanI) milAkara lepa banAyeM, usa lepa meM zvetAka phala se prApta rUI kI battI banAkara tara kara leN| saMbaMdha ke samaya dIpaka jalA leM jaba taka dIpaka jalatA rahegA puruSa ko zithilatA kA anubhava nahIM hogA / dhAtu puSTa- rAtri meM miTTI ke bartana meM Ama ke per3a kI chAla ko rakhakara usameM pAnI bhara deM aura use vastra se DhaMka kara rakha deN| prAtaH kAla usa jala ko chAnakara usameM dUdha milAkara pI jAeM, isase bala aura dhAtu puSTa hotA hai| zakti vardhaka- mIThA Amarasa dUdha meM cInI DAlakara pIne se mardAnagI bar3hatI hai / tAlamakhAne, gokharU, koMca ke bIja, tila, ur3ada inake cUrNa ko dUdha ke sAtha vaha 600
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara puruSa sevana kare, jo ghara meM 100 striyoM ko rakha ske| 10. asagandha kI jar3a kA cUrNa gau ke dUdha ke sAtha nitya sevana karane se vRddha puruSa bhI yuvA puruSa ke samAna vegavAn ho jAtA hai| 11. ghAtu kSINatA para pIpala, jAyaphala, pIpalAmUla, jAyapattI, kAlImirca, soMTha, ilAyacI, akarakarA, dAlacInI, lauMga saba barAbara lekara cane ke barAbara lenA (golI balAkara) dUdha ke sAtha lenA to AdamI meM mahAna zakti AtI hai| 12. kelA dUdha ke sAtha khAne se zakti bar3hatI hai| (mAMsa kA kAma karatA hai) itanI zakti bar3hatI hai ki mAMsAhArI jisa uddezya se mAMsa khAte haiM usase kaI gunA ahiMsaka kA AhAra kelA aura dUdha hai| isakA sevana sabhI kreN| 13. kAma zaktivarddhaka yoga- prathama bAra byAI gAyoM ke dUdha meM pakAI gaI ur3ada kI dAla kI khIra kAmazakti ko vRddhigata karane meM sarvazreSTha hai| (nIti vAkya zrI somadeva sUri) (182) durbalatA nivAraNa 1. durbalatA nivAraNa- do kelA khAkara dUdha pIne se durbalatA dUra hotI hai| 2. sUkhe hue zahatUta pIsakara unakI roTI banAkara khAne se zarIra puSTa aura moTA banatA hai| 3. asagandha ke cUrNa kA prayoga- asagandha ko 15 dina taka dUdha yA ghRta yA kevala uSNa jala ke sAtha sevana kiyA jAya to jisa prakAra jala vRSTi se choTe dhAnyoM kI puSTi hotI hai, usI prakAra zahIra kI puSTi hotI hai| 4. asagaMdha ke cUrNa meM baMga milAkara dUdha ke sAtha phakkI lene se vRddhAvasthA kI kamajorI miTatI hai| 5. pIpala, soMTha, kAlImirca ke cUrNa kI phakkI lene se hAtha-pairoM kA ThaNDApana aura nirbalatA miTatI hai| (183) napuMsakatA,vIrya dhAtu roga 1. napuMsakatA- 1.bhaTakaTaiyA kI jar3a tathA phala, pIpala aura kAlI mirca aura gorocana kA cUrNa banAyeM tathA eka sAtha milAkara kAmandriya para lepa kareM napuMsakatA ThIka hogii| napuMsakatA, bAMjhapana, vIrya dhAtu roga- rAta ko geMhUM bhigokara subaha pIsakara mizrI yA gur3a ke sAtha khAne se napuMsakatA, bAMjhapana yA vIrya roga dUra hote haiN| 3. napuMsakatA- bakarI ke dUdha ke sAtha tila aura gokharU ke cUrNa ko zakkara milAkara khAne se napuMsakatA naSTa ho jAtI hai| 4. binA bIja kI babUla kI kaccI phalI, babUla kI koMpala aura babUla kI goMda inako 601
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara barAbara kUTa kara kapaDe se chAna kara leN| mAtrA 3.2 se 4.8 grAma lekara Upara mizrI milAkara dUdha pInA cAhiye, isase svapnadoSa, vIrya kA patalApana, zukrameha, mUtra ke sAtha vIrya kA jAnA Adi dhAtu doSoM ko miTAkara vIrya ko zuddha va puSTa karatA hai| (184) kAmendriya (liMga) meM dRDhatA 1. liMga meM kamajorI- eka taulA lauMga tIna mAzA camelI ke tela ko jalAkara kapar3e se chAnakara rAta ko kAmandriya para mAliza kareM va pAna kA pattA bA~dhe, nase sakhta ho jaaegii| 2. kAmendriya meM dRDhatA :- bela ke pattoM ke rasa meM zahada (cAsanI) milAkara liMga para lagAne se kAmendriya meM dRDhatA aura majabUtI AtI hai| athavA jAyaphala ko bhaisa ke dUdha meM pIsakara liMga para lepa kareM aura Upara se pAna bAMdha de| rAta kA baMdhA huA subaha kholakara gunagune jala se dho deM cAlIsa dina taka kre| bakarI kA ghI bhI kAmendriya para lagAne se indriya bar3hatI hai| 3. camelI kA tela liMga para malane se usameM kar3Apana A jAtA hai| athavA camelI ke tela meM azvagaMdhA pIsakara liMga para lagAne se dRr3hatA AtI hai| 4. asagaMdha, oMgA (apAmArga), keTarI, sapheda sarasoM, kUTa, sagara, pIpala, mirca kAlI samAna bhAga leM, cUrNa kara bakarI ke dUdha meM pIsa kara upayoga karane se stana aura iMdrI donoM kI vRddhi hotI hai| puruSendriya dRr3hatA- asagandha, kUTa, zatAvara, bAlachar3a aura kaTerI ke puSpa kA kalka banAkara use tila ke tela meM pakA leM, phira usa tela kI indriya para mAliza karane se indriya meM kaThoratA AtI hai va vRddhi hotI hai| yaha tela puruSendriya ko dRr3hatA evaM sthUlatA pradAna karatA hai| 6. camelI ke tela meM kaur3I yA asaMgadha DAlakara liMga para mAliza karane para kamajorI dUra hotI 7. puruSendriya dRr3hatA- bhaiMsa ke ghI meM kapUra milAkara indriya para mAliza karane se dRr3hatA AtI hai| 8. liMga TeDA :- choTI yA bar3I kaTerI (bhaTakaTaiyA) ke bIjoM kA sUkSma pAuDara banAkara sarasoM ke tela meM milAkara jar3a se Upara kI ora supArI ko chor3akara zizna para mAliza kareM, bAda meM aMDI kA pattA lapeTa diyA kareM, kucha dinoM meM zithilatA dUra hokara sudRr3hatA A jAyegI yAdi patnI navanItaM madhye, lattA balAbhAga rsmshrey| 602
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara lepena liMga sahasaiva puMsA, lAgopama spATiti issttmett|| artha- bhaiMsa ke makkhana meM bakha, careTI aura pArA milAkara lepa karane se manuSya kA liMga loha daNDa ke samAna ho jAtA hai| 10. bhilAve kI lakar3I sevAra, kamala patra ko jalAya seMdhA namaka milAkara bar3I kaTaharI ke sAtha pAnI meM pIsakara lepa kareM to liMga ghor3e ke samAna dRr3ha aura moTA ho jAtA hai| 11. azvAgaMdhA bArI kuNTha, lAMsI siMhoM bhlaavintH| catuvUne dugdhena tila taila gicayen, stara dIrga karaNapANo bandhana bhkssnndit|| artha- zatAbarI azvagaMdhA, kUTa, jaTA mAMsI karelI bhala ke caugune dUdha, tila ke tela meM pakAkara lepa karane se liMga meM vRddhi hotI hai tathA isake bhakSaNa se guNa AtA 12. jaTAdhArI (kAzI) triphalA, kUTa asagaMdha aura zatAvarI ina sabako tela meM pakAkara lepa karane se liMga avazya moTA ho jAtA hai| 13. bhAMga ke bIja ke tela meM aphIma jAyaphala aura dhatUre kA cUrNa samAna bhAga meM cAroM milAkara makkhana yA tela meM pIsa leN| isa tela kI eka bUMda bhI liMga para lepa kareM to sarvadA bhoga kI icchA banI raheM tathA liMga moTA aura lambA ho jaae| (185) vizeSa nuskhe 1. dA~ta manjana- lauMga, soMTha, dAlacInI, harar3a bar3I, katthA, supArI cikanI, nAgaramothA 12.5-12.5 grAma aura kAlImirca 25 grAma gerU lAla 125 grAma ina sabako bArIka kUTa chAna loN| aura kapUra 12.5 grAma, piparamenTa kA phUla 2.4 grAma, ajavAina kA phUla 2.4 grAma milAkara manjana banA lo| isa manjana se dAtoM kI aneka prakAra kI bImAriyA~ miTa jAtI hai tathA isase mu~ha sApha rahatA hai| 2. hIMgvaSTaka cUrNaH- soMTha, kAlImirca, pIpala, seMdhAnamaka, sapheda jIrA, syAhajIrA, ajamoda, hIMga bhUnakara sabako samabhAga lekara kUTa chaanlo| yaha pUrNa hAjamA zakti pradAna karatA hai tathA ajIrNa nAzaka evaM svAdisTa hotA hai| 3. lavaNa bhAskara cUrNa- pittapApar3A, pIpalAmUla, pIpala, dhaniyA, syAhajIrA, kAlA jIrA, seMdhAnamaka, vAyaviDaMga, tAlIsapatra, nAgakezara, amalabela, bir3anamaka, jIrA sapheda, kAlImirca, soMTha 25-25 grAma, namaka saMcara 62.5 grAma, taja AdhA tolA, ilAyacI choTI 12.5 grAma, samudranamaka 62.5 grAma, anAradAnA 62.5 grAma, amalabela 603
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 25 grAma ina sabako kUTa chAnalo aura cUrNa banA lo| isase gaisa, ajIrNa, ApharA Adi roga miTate haiN| 4. saMjIvanI bUTI:- vAyaviDaMga, soMTha, pIpala, harar3a, baher3A, A~valA, vaca, giloya, bhilAvA, zuddhabachanAga (mIThA tailiyaa)| ina dasa vastuoM ko samabhAga lekara gaumUtra meM 12 ghaNTe kharala kareM aura .1-.1 grAma kI goliyA~ banA leN| mAtrA 1 se 3 golI adaraka ke rasa yA pAnI ke sAtha leM, isase jvara, ajIrNa, vamana, haijA, kRmi, udarazUla, sarpadaMza va sannipAta miTatI hai| 5. amara sundara baTI- zuddha pArA, zuddha gaMdhaka, lohabhasma, zuddha bacchanAga, saMbhAlU ke bIja, soMTha, mirca, pIpala, harar3a, baher3A, A~valA, pIpalAmUla, citraka, dAlacInI, tejapAta, ilAyacI, nAgakezara, vAyaviDaMga, akarakarA, nAgaramothA 12.5-12.5 grAma pIsakara 500 grAma gur3a meM milAkara canA pramANa goliyA~ banA leN| mAtrA 1 se 3 golI dina meM do bAra pAnI ke sAtha leM, isase sannipAta, apasmAra, zvAsa kAsa aura vAta roga miTate haiN| 6. candra-prabhA baTI- kapUra, baca, nAgaramothA, cirAyatA, giloya, dArU, atIsa, dArUhaldI, pIpalAmUla, citraka, dhaniyA, harar3a, baher3A, A~valA, cavya, vAyaviDaMga, gajapIpala, soMTha, mirca, pIpala, svara mAkSika bhasma, javAkhAra, sajIkhAra, seMdhAnamaka, kalAnamaka, kacchanamaka saba 2.4-2.4 grAma, nisota, dantImUla, tejapAta, dAlacInI, baMsalocana 12.5-12.5 grAma, lohabhasma 25 grAma, mizrI 50 grAma zilAjIta 100 grAma, zuddha guggala 100 grAma, sabako bArIka kUTa chAnakara guggala ko pAnI meM milAkara ubAlakara eka rasa bnaaleN| usa rasa meM samasta davAiyA~ DAlakara cane pramANa goliyA~ banA leN| mAtrA 2 se 4 golI dina meM 2 bAra giloya ke svarasa, gokharU kA kvAtha yA dUdha ke sAtha leveN| yaha prameha, mUtrakRccha, mUtrAghAta, pattharI, bhagandara, pANDu, kAmalA, bavAsIra, kamara darda, netra roga tathA garbhAzaya ke vikAroM ko miTAtA hai| 7. bAma- vesalIna 300 grAma, moma 100 grAma amRtadhArA (pIparameMTa, kapUra, ajavAina ke phUla) 37.5 grAma, nIlagirI kA tela 37.5 grAma aura dAlacInI kA tela 12.5 grAma lekara, pahale vesalIna aura moma ko garma kara leM, phira tela milAleM phira amRtadhArA milAkara acchI taraha hilAkara milaaleN| isakI mAliza karane se siradarda, jor3oM kI pIr3A, sUjana, agni se jala jAne para, zUla, vAyu kA darda, stana phaTanA, jaharIle jAnavaroM ke kATane para kAma AtI hai| 8. paMcasama cUrNa- soMTha, choTI harar3a, pIpala, nisota aura kAlAnamaka samabhAga lekara cUrNa 604
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara krleN| mAtrA 2.4 se 4.8 grAma gunagune pAnI se leN| isase zUla, ApharA, AmavAta Adi doSa miTate haiN| 9. kastUrI bhairava rasa- zuddha hiMgula, zuddha vacchanAga, suhAge kA phUla, jAvitrI, jAyaphala, kAlImirca, pIpala kastUrI samabhAga lekara brAhmI ke kvAtha meM 3 dina va nAgaravela ke pAna meM 3 dina ghoTakara kAlImirca pramANa goliyAM banA leN| mAtrA 2-3 goliyAM dina meM do bAra jala yA rogAnusAra anupAna ke sAtha deN| isase jvara kI taruNatA meM, AmapAcana kA jvarazamana ke lie muddatIlAbha, motIjharA Adi meM lAbha dAyaka hotA hai| 10. navajIvana- tulasI ke tAje patte 125 grAma, sUkhe patte 62.5 grAma, kAlImirca 31 grAma, pIpala12.5 grAma, bar3I ilAyacI ke dAne 4.8 grAma, dAlacInI, lauMga, jAyaphala, jAvitrI 2.4-2.4 grAma ina sabakA cUrNa banAkara rkheN| mAtrA 2.4 grAma pAnI meM yA 250 grAma dUdha aura 125 grAma pAnI meM oTAkara zakkara milAkara piiveN| isake sevana se agni pradipta hotI hai, sira darda, jvara, pratizyAya Adi roga miTa jAte haiN| motIjharA meM bhI isakA prayoga hotA hai| 1. Arogya varddhanI- pArA aura gaMdhaka kI kajjalI 12.5 grAma, lohabhasma 4.8 grAma, abhraka bhasma 4.8 grAma, tAmra bhasma, harar3a 12.5 grAma, baher3A 12.5 grAma, A~valA 12.5 grAma, zuddha zilAjIta 19 grAma, zuddha guggala 19 grAma, citrakamUla 25 grAma, kuTakI 132 grAma, nirmANa vidhi- kASTAdi auSadhiyoM ko kapar3e se chAna leM, phira bhasmeM milA leM, bAda meM zilAjIta aura guggala milAkara nIma ke pattoM ke rasa kI bhAvanA dekara ghuTAI kareM, sUkhane para prayoga meM laaveN| mAtrA- 0.4 grAma, pravAlapiSThi ke sAtha dUdha meM yA pAnI se leM, isase AMtarika pitta kI garmI ko zAMti milatI hai, hAtha pA~voM kI dAha miTatI hai tathA udara roga miTate haiN| 12. vajra lepa taiyAra karane kI vidhi-artha- kacce teMduphala, kacca kaitha phala, semala ke puSpa, zAla vRkSa ke bIja, dhAmana vRkSa kI chAla aura baca ina auSadhiyoM ko barAbara lekara eka drauna bhara pAnI meM tolA 1024 yAnI 12 // / paune teraha kilo pAnI DAlakara kvAtha (kAr3hA) banAveM, jaba pAnI kA AThavAM bhAga raha jAye taba nIce utAra kara usameM zrI nAlaka (sarI) vRkSa kA goMda, hIrA vola guggala bhilAvA, devadArU kA goMda, (kuMdarU) rAla alasI aura belaphala ina barAbara auSadhiyoM kA cUrNa DAla dene se vajralepa taiyAra ho jAtA hai| 605
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara | caitrAdi mAsoM meM samasta vastaoM kI tejI-mandI avagata karane ke lie dhavAMka mAsa 12 caitraavaishaa| jyeSThAASA.zrAvaNa bhaa.p.aashvi,kaartimaa.shiipaussmaaghphaalg| yava-jau canA cAvala tila cInI gur3a ghI namaka ur3ada arahara kambala pATa supArI tIsI tela / phiTakarI hIMga / haldI lauMga jIrA ajavAina karpUra kakunI dhaniyA 606
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMntra, yantra aura tantra svAsthya adhikAra muni prArthanA sAgara 188 ) ukta cakra dvArA tejI-mandI nikAlane kI vidhi zAka: khagAbdhibhUpona: 1649 zAlivAhanabhUpateH / anena yukto dravyAGkacaitrAdipratimAsake // rUdranetraiH hate zeSe phalaM candreNa madhyam / netreNa rasAhAnizca zUnyenArghe smRtaM budhaiH // arthAt zaka varSa kI saMkhyA meM 1649 ghaTAkara, mAsa meM jisa padArtha kA bhAva jAnanA ho usake dhruvA jor3akara yogaphala meM 3 kA bhAga dene se eka zeSa samatA, do zeSa mandI aura zUnya zeSa meM tejI kahanA cAhie / vikrama saMvat meM se 135 ghaTAne para zaka saMvat ho jAtA hai| udAharaNa- vikrama saMvat 2013 ke jyeSTamAsa meM cAvala kI tejI - mandI jAnanI hai| ata: sarvaprathamavikrama saMvat kA zak saMvat banAyA - 2013-135=1878 zak saMvat / sUtra- niyama ke anusAra 1878 - 1649=229 aura jyeSTa mAsa meM cAvala kA dhruvAMGka 1 hai, ise jor3A to 229 + 1 = 230; isameM 3 se bhAga diyA = 230 bhAga 3 =2 zeSa rahA ata: cAvala kA bhAva mandA AyA / isI prakAra samajha lenA cAhie / dainika tejI - mandI jAnane kA niyama- jisa deza meM, jisa vastu kI, jisa dina tejI - mandI jAnanI ho usa deza, vastu, vAra, nakSatra, mAsa, rAzi, ina sabake dhruvAoM ko jor3akara 9 kA bhAga dene se zeSa ke anusAra tejI - mandI kA jJAna "tejImandI dekhane ke cakra" ke anusAra karanA cAhie / deza tathA nagaroM kI dhruvA - bihAra 166, baMgAla 247, Asama 711, madhyapradeza 108, uttarapradeza 890, mumbaI 118, paMjAba 419, raMgUna 167, nepAla 154, cIna 642, ajamera 167, haridvAra 272, bIkAnera 213, sUrata 128, amerikA 322, yUropa 796 / mAsa dhruvA - caitra 61, vaizAkha 63, jyeSTha 65, ASAr3ha 67, zrAvaNa 69, bhAdrapada 71, azvina 73, kAttika 51, mArgazIrSa 53, pauSa 55, mAgha 57, phAlguna 65 / sUryarAzi dhruvA - meSa 520, vRSa 762, mithuna 510, karka 218, siMha 830, kanyA260, tulA 503, vRzcika 711, dhanu 524, makara 554, kumbha 270, mIna 586 / tithi dhruvA - pratipadA 610, dvitIyA 710, tRtIyA 481, caturthI 357, paMcamI 634, SaSThI 304, saptamI 812, aSTamI 111, navamI 565, dazamI 305, ekAdazI 233, dvAdazI 261, trayodazI 524, caturdazI 552, pUrNimA 630, amAvasyA 166 / vAra dhruvA - ravivAra 137, somavAra 94, maMgala 809, budha 702, guru 713, zukra 808, zani 85 / saMsAra kA kula dhruvA - 2085 / 607
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara nakSatra dhuvA- azvinI 176, bharaNI 683, kRttikA 370, rohiNI 775, mRgazirA 682, ArdrA 146, punarvasu 540, puSya 634, AzleSA 170, maghA 73, pUrvAphAlgunI 85, uttarAphAlgunI 148, hasta 810, citrA 305, svAti 861, vizAkhA 734, anurAdhA 712, jyeSThA 716, mUla 743, pUrvASAr3hA 614, uttarASAr3ha 623, abhijit 683, zravaNa 657, dhaniSThA 500, zatabhiSA 564, pUrvAbhAdrapada 336, uttarAbhAdrapada 183, revatI 720 / padArthoM ke dhruva- sonA 253, cA~dI 760, tA~bA 563, pItala 258, lohA 915, kA~sA 249, patthara 163, motI 142, ruI 717, kapar3A 127, pATa 476, haisiyata 738, sUrtI 103, tambAkU 240, supAr3I 252, lAkha 88, mirca 268, ghI 464, itra 75, gur3a 256, cInI 328, Una 112, zAla 811, dhAna 712, gehU~ 232, tela 801, cAvala 774, mUMga 801, tIsI 386, sarasoM 858, arahara 33, namaka 317, jIrA 156, aphIma 263, soDA 156, gAya 132, baila 162, bhaiMsa 612, bher3a 618, hAthI 830, ghor3A 835 / tejI mandI jAnane kA cakra- sUrya 1 teja, candra 2 atimanda, bhauma 3 teja, rAhu 4 atiteja, bRhaspati 5 manda, zani 6 teja, rAhu 7 sama, ketu 8 teja, zukra 9 tej| udAharaNa- mumbaI meM caitra sudi saptamI ravivAra ko gehU~ kA bhAva jAnanA hai| ata: sabhI dhruvAoM kA jor3a kiyaa| mumbaI kI dhruvA 198, sUrya meSa rAzi kA hone se 586, mAsadhuvA 61, vAra dhruvA 137, tithi dhruvA 812, isa dina kRttikA nakSatra dhruvA 370, gehU~ dhruvA 232 ina sabakA yoga kiyaa| 198+586+137+812+370+232+61=2096 / isameM 9 kA bhAga diyA= 2096 meM bhAga 9 kA=232 labdhi, 8 shess| tejI-mandI jAnane ke cakra meM dekhane se 8 zeSa meM ketu teja karane vAlA huA arthAt tejI hogii| (2) dainika tejI-mandI nikAlane kI anya rIti vastu viMzopaka dhAtu- sonA 93, cA~dI 71, pItala 59, mUMgA 51, lohA 54, sIsA 90, kA~sA 127, motI 95, rA~gA 67, tA~bA 10, kuMkuma 25 / anAja aura kirAnA- kapUra 102, hre 73, jIrA 70, cInI 102, mizrI 103, jvAra 100, ghI 50, tela 10, namaka 59, hIMga 62, supAr3I 204, arahara 72, mirca 83, sUta 94, sarasoM 808, kapar3A 100, capar3A 87, mUMga 15, soMTha 100, gur3a 40, binolA 88, maMjITha 144, nAriyala 78, chuhArA 144, cAvala 17, jau 57, sAThI 165, gehU~ 14, ur3ada 80, tila 53, canA 56, kapAsa 127, aphIma 192, rUI 77 / / pazu- ghor3A 770, hAthI 64, bhaiMsa 92, gAya 77, baila 87, bakarI 60, sA~Da 608
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMntra, yantra aura tantra svAsthya adhikAra 94, bher3a 85 / nakSatra viMzAopaka - azvinI 10, bharaNI 10, kRttikA 96, rohiNI 20, mRgazirA 56, ArdrA 86, punarvasu 21, puSya 94, AzleSA 135, maghA 150, pUrvAphAlgunI 220, uttarAphAlgunI 72, hasta 334, citrA 21, svAti 210, vizAkhA 320, anurAdhA 493, jyeSThA 559,mUla 552, pUrvAphAlgunI 1942, uttarAphAlganI 420, zravaNa 450, dhaniSThA 736, zatabhiSA 576, pUrvAbhAdrapada 775, uttarAbhAdrapada 126, revatI 256 / saMkrAntirAzi viMzAopaka- meSa 37, vRSa 86, mithuna 84, karka 109, siMha 125, kanyA 102, tulA 104, vRzcika144, dhanu 144, makara 198, kumbha 190, mIna 180 / muni prArthanA sAgara tithi viMzAopaka pratipadA 18, dvitIyA 20, tRtIyA 22, caturthI 24, paMcamI 26, SaSThI 24, saptamI 23, aSTamI 21, navamI 19, dazamI 17, ekAdazI 15, dvAdazI 11, trayodazI 13, caturdazI 9, amAvasyA 9, pUrNimA 16 / vAra- ravivAra 40, soma 50, maMgala 50, budha 62, guru 65, zukra 28, zani 14 tejI - mandI nikAlane kI vidhi- jisa mAsa kI yA jisa dina kI teja - mandI nikAlanI ho, usa mahIne kI saMkrAnti viMzopaka dhruva, tithi, vAra aura nakSatra ke viMzopaka dhruvAoM ko jor3akara 3 kA bhAga dene se eka zeSa rahane se mandI, do zeSa meM samAna aura zUnya zeSa meM tejI hotI hai| - 3. tejI - mandI nikAlane kA anya niyama- gehU~ kI adhikAriNI rAzi kumbha, sonA kI meSa, motI kI mIna, cInI kI kumbha, cAvala kI meSa, jvAra kI vRzcika, ruI kI mithuna aura cAMdI kI karka hai / jisa vastu kI adhikAriNI zi se candramA cauthA, AThavAM tathA bArahavAM ho to vaha vastu teja hotI hai, anya rAzi par3ane se sastI hotI hai| sUrya, maMgala, zani, rAhu, ketu, ye krUra graha haiM, ye krUra graha jisa vastu kI adhikAriNI rAzi se pahale, dUsare, cauthe, pAMcave, sAtaveM, AThaveM, nauveM aura bArahaveM jA rahe hoM, vaha vastu teja hotI hai| jitane krUra graha uparyukta sthAna meM jAte haiM, utanI hI vastu adhika teja hotI hai| (189) makara saMkrAnti phala pauSa mahIne meM makara saMkrAnti ravivAra ko praviSTa ho to dhAnya kA mulya dugUnA hotA hai| zanivAra ko ho to tigunA, maMgala ke dina praviSTa ho to caugunA dhAnya kA mUlya hotA hai / budha aura zukravAra ko praviSTa hone se samAna bhAva aura guru tathA somavAra ko ho to 609
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra, yantra aura tantra muni prArthanA sAgara AdhA bhAva hotA hai / zani, ravi aura maMgala ke dina makara saMkrAnti kA praveza ho to anAja kA bhAva teja hotA hai / yadi meSa aura karka saMkrAnti kA ravi, maMgala aura zanivAra ko praveza ho to anAja maha~gA, Iti-bhIti Adi kA AtaMka rahatA hai / kArtika tathA mArgaSIrza kI saMkrAnti ke dina jala vRSTi ho to pauSa meM anAja sastA hotA hai tathA phasala madhyama hotI hai| karka athavA makara saMkrAnti zani, ravi aura maMgalavAra kI ho to bhUkampa kA yoga hotA hai| prathama saMkrAnti praveza ke nakSatra meM dUsarI saMkrAnti praveza kA nakSatra dUsarA yA tIsarA ho to anAja sastA hotA hai| cauthe yA pA~cave para praveza ho to dhAnya teja evaM chaThave nakSatra meM ho to duSkAla hotA hai / _(190) saMkrAnti se gaNita dvArA tejI-maMdI kA parijJAna saMkrAnti jisa dina praveza ho usa dina jo nakSatra ho usakI saMkhyA meM nIdhi aura vAra kI saMkhyA jo usa dina kA ho, use milA denaa| jo yogya phala ho usameM tIna kA bhAga dene se eka zeSa bace to vaha anAja usa saMkrAnti ke mAsa meM mandA bikegA, do zeSa bace to samAna bhAva rahegA aura zUnya zeSa bace to vaha anAja maha~gA hogA / (191) tejI-maMdI ke upayogI ke paMca vAra kA phala jisa mahIne meM pAMca ravivAra hoM usa mahIne meM rAjyabhaya, mahAmArI, alasI, sonA Adi padArtha teja hote haiN| kisI bhI mahIne meM pAMca somavAra hone se sampUrNa padArtha maMde ghRta, tela, dhAnya ke bhAva maMde rahate haiN| pAMca maMgalavAra hone se agni bhaya, varSa kA virodha, aphIma mandA tathA dhAnya bhAva ghaTatA bar3hatA rahatA hai| pAMca budhavAra hone se ghI, gur3a, khAMDa Adi rasa teja hote haiN| rUI cAMdI ghaTa bar3hakara aMta meM teja hotI hai| pAMca gurUvAra hone se sonA, pItala sUta kapar3A cAvala cInI Adi padArtha maMde hote haiN| pAMca zukravAra hone se prajA kI vRddhi, dhAnya maMdA, loga sukhI tathA anya bhoga padArtha saste hote haiN| pAMca zanivAra hone se upadrava, agni, bhaya, aphIma, kI mandI dhAnya bhAva asthira, aura tela mahaMgA hotA hai / lohe kA bhAva pAMca zanivAra hone se mahaMgA tathA astra-zastra mazIna ke kala purjo kA bhAva pAMca maMgala aura pAMca gurU hone se mahaMgA hotA hai / 610
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara (192) saMkrAMti ke vAro kA phala ravivAra ko sakrAnti kA praveza ho to rAjavigraha, anAja mahaMgA, tela ghI Adi padArtho kA saMgraha karane se lAbha hotA hai| somavAra ko saMkrAnti praveza ho to anAja mahaMgA, prajA ko sukha, ghRta, tela guDa cInI Adi padArtho ke saMgraha meM tIsare mahIne lAbha hotA hai| maMgalavAra ko sakrAnti praveza kare to ghI, tela, dhAnya Adi padArtha teja hote hai| lAla vastuoM meM adhika tejI Adi AtI hai tathA sabhI vastuoM ke saMgraha meM dUsare mahIne meM lAbha hotA haiN| budhavAra ko sakrAnti kA praveza hone para zveta raMga ke anya padArtha mahaMge tathA nIle, lAla aura zyAma raMga ke padArtha dUsare mahIna meM lAbhaprada hote haiN| gurUvAra ko sakrAnti kA praveza ho to prajA sukhI, dhAnya saste, guDa, khaMDa Adi madhura padArtho meM do mahIne ke uparAnta lAbha hotA hai| zukravAra ko sakrAnti praviSTa ho to sabhI vastueM sastI, loga sukhI, sampanna, anna kI atyadhika, utpatti, pIle vastue, zveta vastra teja hote haiN| aura tela gur3a ke saMgraha meM cauthe mAsa meM lAbha hotA hai| zanivAra ko sakrAnti ke praviSTa hone se dhAnya teja, prajA duHkhI, rAjavirodha, pazuoM ko pIr3A anna nAza, tathA anna kA bhAva bhI teja hotA hai| jisa vAra ke dina saMkrAnti kA praveza ho usI vAra ko usI mAsa meM amAvasyA ho to kharpara prayoga hotA hai| yaha jIvoM kA aura dhAnya kA nAza karane vAlA hotA hai| isa yoga meM anAja meM ghaTa bar3ha calatI hai jisase vyApAriyo ko bhI lAbha nahIM ho paataa| pahale sakrAnti zanivAra ko praviSTa huI ho, isase Age vAlI dUsarI sakrAnti ravivAra ko praviSTa huI ho aura tIsare Ane vAlI maMgalavAra ko praviSTa ho to kharpara prayoga hotA hai| yaha yoga atyanta kaSTa dene vAlA hai| cora loga va mleccha loga yAtrI ko va sAdhuoM ko, nAyakoM ko mArate haiM gaNoM kA virodha va rAjA ko rAjadUta roka lete haiN| (193) ravi nakSatra phala 1. azvinI meM sUrya ke rahane se sabhI anAja, sabhI rasa, vastra, alasI, araMDa, tila, maithI, lAla candana, ilAyacI, lauMga, supArI, nAriyala kapUra, hIMga, higlU Adi teja hote haiN| 2. bharaNI meM sUrya ke rahane se cAvala, jau, canA, moTha, arahara, alasI, gur3a, ghI, aphIma mUMgA Adi padArtha teja hote haiN| 3. kRtikA meM zveta puSpa, jau cAvala, gehUM, mauTha, rAI aura sarasoM teja hotI hai| 4. rohiNI meM cAvala Adi sabhI dhAnya alasI, sarasoM, rAI, tela, dAla, gur3a, khANDa supArI, rUI, sUta, jUTa Adi padAmeM teja hote haiN| 5. mRga zirA meM sUrya ke rahane se jalotpanna padArtha nAriyala sarva phala, rUI, sUta, rezama, vastra kapUra, candana, canA Adi padArtha teja hote haiN| 6. ArdrA meM ravivAra ke rahane se maithI, gur3a, cInI cAvala, candana, lAla namaka, kapAsa, 611
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara rUI, haldI, sauMTha lohA, cAdI Adi padArtha teja hote haiN| 7. punarvAsa nakSatra meM rahane se ur3ada, mUMga, sauMTha cAvala, masUra, namaka, sajjI, lAkha, nIla sila, eraMDa, mAjuphala, kezara, kapUra, devadArU, lauMga, nAriyala zveta vastu Adi padArtha mahaMge hote haiN| 8. puSya nakSatra meM ravi rahane se tila, tela madya, (zarAba) gur3a, jvAra, guggula, supAr3I, sauMTha, moma, hIMga, haldI, jUTha, UnI vastra zIza cAMdI Adi vastue teja hotI haiN| 9. azleSA meM rahane se alasI, tila, teja, gur3a, remara, nIla aura aphIma mahaMge hote haiN| 10. azleSA meM ravi ke rahane se jvAra, araMDa bIja, dAkha, mirca, tela aura aphIma mahaMge hote haiN| 11. pUrva phAlgunI meM rahane se sonA, cAMdI, lohA, ghRta tela, sarasoM, araMDa, supAr3I, nIla, bAMsa, aphIma, jUTa Adi teja hote haiN| 12. uttarA phAlgunI meM ravi ke rahane se jvAra, jo, gur3a, cInI, jUTa, kapAsa, haldI, harar3a, hIMga, kSAra, aura katthA Adi teja hote haiN| 13. citrA meM rahane se gehU~, canA, kapAsa, arahara sUta, kezara, lAkha capar3A Adi teja hotA hai| 14. svAti meM rahane se dhAtu, gur3a, khANDa, tela, hiMgura, kapUra, lAkha, haldI, rUI, jUTa, Adi teja hote haiN| 15. anurAdhA aura vizAkhA meM rahane se cAMdI, cAvala, sUta, aphIma Adi mahaMge hote haiN| 16. jyeSTha aura mUla meM rahane se cAvala, sarasoM, vastra, aphIma, Adi padArtha teja hote haiN| 17. pUrvASAr3ha meM rahane se tila, tela, gur3a, guggula, haldI kapUra, UnI vastra, jUTa cAMdI Adi padArtha teja hote haiN| 18. uttarASAr3ha aura zravaNa meM ravi ke hone se ur3ada mUMga, jUTa, sUta, gur3a, kapAsa, cAvala, cAMdI, bAMsa, sarasoM Adi padArtha teja hote haiN| 19. ghaniSThA meM rahane se mUMga, masUra aura nIla teja hote haiN| zatabhiSA meM ravi ke rahane se saraso, canA, jUTa kapar3A, tela, nIla, hIMga, jAyaphala, dAkha, chuArA, soMTha Adi teja hote haiN| 20. pUrvAbhAdrapada meM sUrya ke rahane se sonA, cAMdI, gehU~, canA, uDada, ghI, rUI rezama, guggula, pIparA guDA, Adi padArtha teja hote haiN| 21. uttarAbhAdra pada meM ravi ke hone se sabhI rasa, dhAnya, tela evaM khetI meM rahane se motI ratna, phala, phUla, namaka, sugandhita padArtha, arahara, mUMga ur3ada, cAvala, lahasUna, lAkha, rUI aura sabjI Adi padArtha teja hote haiN| / / OM shnti|| =612
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra maMntra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara kAlasarpa doSa nivAraNa evaM mAMgalika doSa nivAraNa anuSThAna kAlasarpa doSa kyA hai ? jaba rAhu ketu ke bIca sabhI graha A jAte haiM, to kAlasarpa yoga banatA hai| vaise rAhu kA janma nakSatra bharaNI meM huA, jisakA devatA kAla hai va ketu kA janma nakSatra AzleSA meM huA, jisakA devatA sarpa hai, ata: ina donoM devatAoM ke milane se kAlasarpa yoga banatA hai| kAlasarpa yoga jisakI kuNDalI meM hotA hai use apane jIvana meM kAphI saMgharSa karanA par3atA hai, icchita aura prApta hone vAlI pragati meM rukAvaTeM AtI haiM, bahuta hI vilamba se yaza prApta hotA hai mAnasika, zArIrika, Arthika, sAmAjika, pArivArika aura vyApArika dRSTi se vyakti parezAna rahatA hai, kyoMki jAtaka ke bhAgya ko rAhu-ketu avaruddha karate haiM, jisake kAraNa jAtaka kI unnati nahIM hotii| use kAmakAja nahIM milatA athavA kAma-kAja mila bhI jAe to usameM aneka ar3acane upasthita hotI haiN| pariNAmasvarUpa use apanI jIvanacaryA calAnA bhI muzkila ho jAtI hai| usakA vivAha nahIM hotA athavA vivAha ke bAda saMtAna sukha nahIM miltaa| vaivAhika jIvana meM kaTutA Akara alagAva rahatA hai| karja kA bojha usake kaMdhoM para banA rahatA hai va aneka prakAra ke duHkha bhogane par3ate haiN| atizIghra mRtyu bhI prApta ho sakatI hai| prAyaH samasta parezAniyoM se mukta hone ke liye hamase samparka kreN| hama pratyeka budhavAra ko kAlasarpa doSa nivAraNa va pratyeka maMgalavAra ko maMgalI doSa nivAraNa anuSThAna karate haiM, jisa jAtaka kI kuNDalI meM prathama, caturtha, saptama, aSTama evaM dvAdaza bhAva (sthAna) meM maMgala graha hotA hai use maMgalI kI saMjJA dI jAtI hai| ina sthAnoM meM zani hone se bhI maMgala yoga mAnA jAtA hai| vara kI kuNDalI meM maMgalI yoga kanyA ke liye tathA kanyA kI kuNDalI meM maMgalI yoga vara ke liye aniSTha mAnA jAtA hai| maMgalI doSa ke kAraNa putra/putrI kA vivAha na honA (vivAha meM vilamba honA) vivAha ke bAda saMtAna utpatti kA na honA athavA vivAha hone ke pazcAt pati patnI ke saMbaMdhoM kA madhura na honaa| isa prakAra ke samasta doSoM ke nivAraNa ke liye Apa isa anuSThAna meM baiThakara samasta vighna bAdhAoM se mukta hokara pUrNa sukhazAMti evaM samRddhi ke sAtha Anandamaya jIvana jI sakate haiN| anuSThAna hetu nirdeza1. puruSa varga apane Antarika vastra evaM dhotI dupaTTA kore (naye) svayaM lekara aayeN| 2. mahilA varga lAla, gulAbI korI sAr3I evaM anya vastra svayaM lekara aaveN| 3. puruSa-mahilA varga anuSThAna meM baiThane ke pUrva apane zarIra ke AbhUSaNa Adi utArakara Aye anuSThAna ke pazcAta zarIra para dhArita samasta vastuoM evaM vastroM kA tyAga karanA anivArya hai| 4. tAMtrika utAre kI sAmagrI bhI yahIM para upalabdha hai| tAntrika snAna bhI yahIM hogaa| 5. anuSThAna ke bAda Apako jo yantra, mantra va mAlA dI jaaegii| Apako usI mAlA se usa maMtra ko usI yaMtra ke sAmane baiThakara ghara para jApa karanA hogaa| samparka kareM : anuSThAcArya- kapila pATanI mobAila : 09893821707, 09893119091, 09827505637, 613
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMntra, yantra aura tantra peja naM. lAIna naM. azuddha zabda 55 12,21 oMTha 89 24,28 AzlezA 91 107 127 144 147 149 8 184 20 195 8 199 25 246 5 256 21 256 24 436 10 437 11 441 443 451 222 22 5 661 25 23 5 2 2 4 2 25 445 448 451 14 29 14 8 20 10 22 452 454 461 2 464 483 485 3 485 10 486 4 486 6 498 28 17,29 13 13 mUdrA maMtrita kSetrakAla duSmana zmasAna baira ur3A phalA nice durgandha bar3ati zIgha peciza babUlA DAlane janAvara doSa bhagaM ta gAdiyA bhAyana avaya RNa bhAka AzlezA bharIra AzlezA bhAMkhapuzpI dhatUra pUvokta svAsthya adhikAra zuddhi patra) zuddha zabda |peja naM. lAIna naM. hoMTha 500 29 azleSA 505 21 mudrA maMtrita kSetrapAla duzmana zmazAna bera or3hA phala nIce durgandhA bar3hatI kA zIghra peciza miTe babUla pahanAne jAnavara doSa nahIM bhAMga hetu gADa, diyA zayana avazya RNa zAka azleSA zarIra azleSA zaMkhapuSpI dhatUre pUrvokta 507 508 516 517 517 517 519 519 520 529 530 537 538 550 550 551 552 554 563 573 578 581 585 610 611 611 611 612 613 615 614 212133 24 7 17 7 287 27 2 24 25 16 18 3 19 18 32 26 13 27 15,16 2 2,9 3 27 3 30 4 muni prArthanA sAgara azuddha zabda lauMgI dUkAna citra AzlezA nivaraNa gurU nivaraNa zakra sukhI dugane nita sabAka attayanta dUra bhAchu bhArIra oMTha gaMDamAlA nitAre pholA pe lepaTakara sugara tila viza AzlezA viMzAopaka AzlezA dugUnA mArgaSIrza padAmeM AzlezA zuddha zabda lauMga dukAna citrA azleSA nivAraNa gurU nivAraNa zukra sUkhI dugune nitharA sabakA atyanta dUra karane zuddha zarIra hoMTha kaMThamAlA nithAreM phor3A peTa lapeTakara zugara tela viSa azleSA viMzopaka azleSA dugunA mArgazIrSa padArtha azleSA
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara mUdrA (zuddhi patra zuddha zabda | peja naM. lAIna naM. hoMTha 500 29 azleSA 505 21 507 24 maMtrita 508 kSetrapAla duzmana 517 1 zmazAna 5177 peja naM. lAIna naM. azuddha zabda 55 12,21 oMTha 89 24,28 AzlezA 915 107 maMtrita 127 kSetrakAla 144 147 zmasAna 149 ur3A mudrA azuddha zabda zuddha zabda lauMgI lauMga dUkAna dukAna citra citrA AzlezA azleSA nivaraNa nivAraNa gUrU 516 23 duSmana nivaraNa nivAraNa ra 17 zakra zukra 184 13 sukhI sUkhI 195 phalA nice durgandha bar3ati or3hA phala nIce durgandhA bar3hatI 519 519 520 529 dugane nitarA sabAka attayanta 19925 246 256 21 256 436 437 11 441 443 nitharA sabakA atyanta dUra karane 530 zIgha zIghra 537 538 peciza 550 16 550 peciza miTe babUla pahanAne jAnavara doSa nahIM bhAMga bhAddha bhArIra oMTha gaMDamAlA nitAre pholA babUlA DAlane janAvara doSa bhagaM 551 445 552 18 554 ___19 563 573 gADa diyA lepaTakara sugara tila 578 zarIra hoMTha kaMThamAlA nithAreM phor3A peTa lapeTakara zugara tela viSa azleSA viMzopaka azleSA dugunA zayana 581 avazya 585 27 15,16 viza RNa 448 451 14 451 20 452 454 4612 464 17,29 483 13 4853 485 10 486 486 498 499 13 610 zAka gAdiyA bhAyana avaya RNa bhAka AzlezA bharIra AzlezA bhAMkhapuzpI dhatUra pUvokta 611 611 AzlezA viMzopaka AzlezA dugUnA mArgaSIrza | 611 zAka azleSA zarIra azleSA zaMkhapuSpI dhatUre pUrvokta 27 612 mArgazIrSa 613 padAmeM padArtha azleSA 6154 AzlezA 616
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya adhikAra mantra,yantra aura tantra muni prArthanA sAgara 616