Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ sulabhacaritrANi padya bhAga : saMpAdaka : parama pUjya paMnyAsapravarazrI vajrasena vijayajI gaNivarya
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zivamastu sarvajagataH // // aiM namaH // // zrI dAna- prema - rAmacaMdra - bhadraMkara-mahodaya- kuMdakuMdalalitazekhara-mahAbala- puNyapAla - hemabhUSaNasUri sadgurubhyo namaH // pUrvAcArya viracitAni sulabha caritrANi zlokabaddha bhAga : 2 saMpAdaka : paMnyAsapravara zrI vajrasenavijayajI gaNivaryaH 007976 08.03 prakAzaka : bhadraMkara prakAzana zAhIbAga, ahamadAbAda - 380 004
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpAdaka paricaya parama pUjya kalikAlakalpataru gacchAdhipati AcAryadeva zrImad vijayarAmacandrasUrIzvara ziSyaratna parama pUjya adhyAtmayogI paMnyAsapravara zrI bhadraMkaravijayajI gaNivarya ziSya-ratna prazAMtamUrti pUjya AcAryadeva zrImad vijaya kuMdakuMdasUrIzvarajI ziSyaratna paMnyAsapravara zrI vajrasenavijayajI gaNivarya prAptisthAna : pArzvanAtha pustaka bhaMDAra sarasvatI pustaka bhaMDAra taleTI roDa, pAlitANA hAthIkhAnA, ratanapola, phona : (02848) 253323 ahamadAbAda-380 001 prathama AvRtti saMvata : 2070 mUlya : 100-00 mudraka : bharata grAphiksa, nyumArkeTa, pAMjarApoLa, rilIpha roDa, ahamadAbAda-1. phona - 22134176, mo. 99250 20106 E-mail : bharatgraphics1@gmail.com
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpAdakIya sAdhunuM jIvana svAdhyAya pracura hoya. samaya maLe ke svAdhyAya. kAraNa ke, svAdhyAya - jJAnaArAdhanA e vairAgyanuM kAraNa bane che. vairAgya e saMyamano prArambika phaLa che. ane paraMparAe mokSa che. mahAtmAone saMskRta buko thaI jAya paNa...saraLatAthI vAMcanamAM praveza thAya te hetuthI sulabha caritrANi gadyanuM saMkalana karAyuM. tyArabAda sulabha kAvyapravezikAnuM saMkalana thayuM. have zlokonuM padaccheda-samAsa ane kliSTa zabdonA artho karIne A saMkalana goThavAyuM che. jethI alpa mehanate...vAMcanamAM AgaLa vadhI zakAya. karI che. A kArya mATe aneka sAdhu-sAdhvIjI bhagavatIoe mehanata te uparAMta * parama pUjya gacchasthavira AcAryadeva zrImad vijaya lalitazekharasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna parama pUjya gItArtha AcAryadeva zrImad vijayarAjazekharasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna madhurakaMThI gaNivarya zrI harSazekharavijayajI mahArAje. munirAjazrI jinadharmavijayajI mahArAja temaja paMDitavarya zrI rAjubhAi saMghavI (rIsAlA jaina pAThazALA DIsA)e khUba ja
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayano yogadAna ApI ane A jJAna-khajAno zuddha karAyo che. aMte paMDitavarya zrI amRtabhAi paTelanI sUkSmadRSTino prakAza paNa prApta thayo. ane A sarasa-majAnuM bAvratonA caritronuM saMkalana sulabha caritrANi bhAga-2 ane 3 svarUpe pragaTa thai rahyo che. anumodanIya sahakAra : sulabhacaritrANi bhAga-2 nAM prakAzanano lAbha zrI mAMDavI zve. mUrtipUjaka tapagaccha jaina saMgha zrI zItalanAtha tapagaccha jaina daherAsara dvArA jJAnakhAtAnI 2kamamAMthI levAmAM Avela che. A sarva saMkalana-saMpAdanamAM mAruM to phakta nAma ja che. bAkI sarva parizrama mArA laghugurubaMdhu A. hemaprabhasUrino che. AvA upayogI graMthonA saMpAdana dvArA mahAtmAo svAdhyAyamAM magna banIne Atmika ArAdhanA-sAdhanAno AsvAda pAmI pUrNa jJAnapadane pAmanArA banIe. -paM. vajrasenavijaya
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya parama pUjya adhyAtma upaniSadvettA parama gurudeva paMnyAsapravara zrI bhadraMkaravijayajI gaNivaryazrInA kRpApAtra praziSyaratna paMnyAsa zrI vajrasenavijayajI gaNivarya...potAnI tabIyatanI asvasthatA hovA chatAM jJAna pratyenI prIti-bhaktinA kAraNe nAnA mahAtmAone jJAna ArAdhanAmAM sahAyaka banavA satata prayatnazIla hoya che. tethI ja hemasaMskRta pravezikAnA racayitA paMDitavarya zrI zIvalAlabhAInA svargavAsa bAda temanA suputraratna zrI dinezabhAi pAsethI anumati meLavIne prakAzita karAvIne mahAtmAo-mumukSuone upayogI banyA. sulabhacaritrANI bhAga-1 je pAThyapustaka banI gayuM. evI ja rIte have vidyArthIvargane saMskRtamAM vAMcanamAM AgaLa vadhe ane bodha paNa thato jAya te dRSTine lakSyamAM rAkhIne sulabhacaritrANi bhAga-2-3 nuM saMpAdana karI rahyA che. hAla to pUjyazrInuM svAsthya khUba ja asvastha hovA chatA temanA mArgadarzanathI temanA ja laghugurubaMdhu pUjya A. zrI hemaprabhasUrIzvarajI mahArAja saMpAdana karIne pUjyazrInuM pUjyazrIne arpaNa karI rahyA che. prAMte A graMthanA adhyayana dvArA mumukSu AtmAo AtmakalyANa karI zivasukhanA bhoktA bane e ja zubha bhAvanA -zrI bhadraMkara prakAzana
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Da. e. pra. = Da. vi. pU. ka. dhA. u. ta. pu. upapada tatpuruSa = = puM. = puMliga ba. vrI. . e. pra. = . kRdanta pratyAnta vi. vizeSaNa ma. 5. lo. = ja. ta. pu. strI. = strIliMga = = bahuvrIhi samAsa = H madhyamapada lopI samAsa napuM. = napuMsakaliMga karma. dhA. = = saMketasUci kRdanta pratyAnta vizeSaNa pUrvapada karmadhAraya = karmadhAraya samAsa vi. pu. ka. = vizeSaNa pUrvapada karmadhAraya samAsa prAdi tatpuruSa samAsa prAdi ta. pu. prAdi karma. prAdi karmadhAraya samAsa = = = SaSThI tatpuruSa samAsa na. g. ta. pu. = naJa tatpuruSa samAsa a. pU. ka. avadhAraNa pUrvapada karmadhA2ya samAsa ca. ta. = caturthI tatpuruSa samAsa . pUrvapada = . pUrvapada karmadhAraya samAsa saptamI tatpuruSa samAsa sa. ta. saMbaM. bhU. saMbaMdhaka bhUta kRdanta
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ samA. bahu. = samAdhikaraNa bahuvrIhI ga. = gaNa 5. 5. = paramaipada hiM. ta. = dvitIyA tapuruSa samAsa Tvi. sa. = thvi pratyAyAnta samAsa dvigu. sa. = dvigu samAhAra vyadhi va. = vyadhikaraNa banrIhI samAsa vi. utta. ka. = vizeSaNa uttarapada karmadhAraya samAsa I. dvandra = ittarettara dvanda samAsa che. kR. = hetvartha kRdanta vi. u. bha. ka. = vizeSaNa ubhayapada karmadhAraya samAsa avya = avyaya "prA. ba. vI. = prAdi bahuvrIhi samAsa tri. = puMliga strIliMga napuMsakaliMga
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA i 169 289 . ... - 208 viSaya 6 zrI vidyApati caritraM. 7 zrI hiMdaSTiritram. ... 8 zrIdharmagraMparitram 9 zrI surasena-mahAsena caritram ... 10 zrIkezarIkevalicaritram .... 22 zrI sumitramaMtrI caritra 22 zrI mitrAnanda mIra varitra... 23 zrI sumitrA caritra. ......... 248 - 250 275 jJAnanidhino anumodanIya sahakAra hAlAranI dharatIne dharmasamRddha banAvanArA pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya kuMdakuMdasUrIzvarajI mahArAjanA kRpApAtra ziSyaratna ane prazAMtamUrti pUjyapAdya paMnyAsapravara zrI vajasenavijayajI gaNivaryazrInA laghugurubaMdhu AcAryadeva zrImad vijaya vijaya hemaprabhasUrIzvarajI mahArAjanA ziSyaratna pUjya gaNivarya zrI jayadharmavijayajI mahArAjanI preraNA pAmIne zrI mAMDavI zve. mUrtipUjaka tapagaccha jaina saMgha zrI zItalanAtha tapagaccha jaina daherAsara (ke.TI. zAha roDa) mAMDavI-kacchanA jJAnadravyamAMthI sulabha caritrANi bhAga-2 nuM prakAzana thayuM che. zrIsaMghe karelA sadvyayanI bhUri bhUri anumodanA. - bhadraMkara prakAzana
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vidyApati caritraM 6 IdRk caturvratIrUpanirUpaNasudarpaNam / paJcamaM tu vrataM dhIrAH kalayantvatinirmalam // 1 // anvayaH - IdRk catuHvratIrUpa nirUpaNasudarpaNaM ati-nirmalaM paJcamaM tu vrataM dhIrAH 'kalayantu // 1 // asaMtoSAdidoSAhimohahAlAhalAmRtam / parigrahasya mAnaM yat tatpaJcamamaNuvratam // 2 // anvayaH - asaMtoSa Adi doSa - ahi-moha - hAlAhalAmRtaM parigrahasya yat mAnaM tat paJcamaM aNuvratam // 2 // krUrAtma-saMsRtivadhUcakitasya manISiNaH / muktisImantinImelasaGketasthAnalakSaNam // 3 // parigrahapramANAkhyavratakalpaguradbhutaH / niSidhyamAnamapyarthaM dadyAdvidyApateriva // 4 // yugmam // anvayaH - krUra AtmasaMsRti - vadhU - cakitasya manISiNaH mukti sImantinImela saGketa sthAnalakSaNam // 3 // parigrahaparimANa Akhya vrata kalpadruH adbhutaH vidyApate: iva niSidhyamAnaM api arthaM dadyAt // 4 // - 1. kalayantu - jANo / 2. doSa ahi-doSa rUpI sApa) / 3. hAlAhala viSa hAlAhalAmRtaMhAlAhalAya amRtaM iva- viSa mATe amRta jevuM / 4. arthaM - dhana
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ sulabhacaritrANi - 2 170 zrAddhAH zRNuta tadvRttamabhUdudvRttavaibhavaH / dhanI vidyApatiriti khyAtaH potanapattane // 5 // anvayaH - (he) zrAddhA: ! tadvRttaM zRNuta, potanapattane udvRttavaibhavaH dhanI vidyApatiH iti khyAtaH abhUt // 5 // sarvajJasevako'pyeSa nijazriyAmapi / saMkhyAtiM jJAtavAnnaiva jyotiSI jyotiSAmiva // 6 // anvayaH - sarvajJa - sevakaH api eSaH nijasa zriyAM saMkhyAtiM api jyotiSAM jyotiSI iva naiMva jJAtavAn // 6 // tasyAjaniSTa gRhiNI spRhaNIyaguNodayA / jinezazAsanAmbhojabhRGgI zRGgArasundarI // 7 // anvayaH - spRhaNIya-guNodayA jineza - zAsana - ambhoja-bhRGgI zRGgArasundarI (nAmnA) tasya gRhiNI ajaniSTa // 7 // saptakSetryAM vapanvittamanantaguNalAbhadhIH / prayatnena yathAkAlaM vRSapoSaM cakAra saH // 8 // anvayaH - anantaguNa - lAbhadhIH prayatnena saptakSetryAM vittaM vapan saH yathAkAlaM vRSapoSaM cakAra // 8 // dhanamarjayato nityamRNaM tarjayataH satAm / dharmaM kalpayataH kAmamaghamalpayataH param // 9 // sukhormimayamevoccairahnAM gamayato gaNam / svapne kApi kadApi strI purastasyedamabhyadhAt // 10 // yugmm|| anvayaH - dhanaM nityaM arjayataH satAM RNaM tarjayataH, kAmaM dharmaM kalpayataH param aghaM alpayataH // 10 //
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vidyApati caritraM 171 sukha-urmimayaM eva uccaiH ahanAM gaNaM gamayataH tasya puraH kadA api kA api strI idaM abhyadhAt // 10 // yugmm|| zrIrahaM tvadguNazreNivazeti tvAM bravImyataH / kRSTA daivena yAsyAmi tvadgRhAdazame'hani // 11 // anvayaH- tvad-guNa-zreNi-vazA ahaM zrIH tvAM iti bravImi ataH ____ dazame ahani daivena kRSTA tvad gRhAt yAsyAmi // 11 // athonnidraM daridro'haM bhaviSyAmIti duHkhitam / tamuvAca karadvandvazRGgA zRGgArasundarI // 12 // anvayaH- atha unnidraM 'ahaM daridraH bhaviSyAmi' iti duHkhitaM taM kara-dvandvazRGgA zRGgArasundarI uvAca // 12 // rave ratha iva dhvAntaM tava mAlinyamAnane / azrutAdRSTapUrvaM yat tat kimadya vilokyate // 13 // anvayaH- raveH rathe dhvAntaM iva yat azruta-adRSTapUrvaM mAlinyaM tava Anane adya kiM vilokyate ? // 13 // tvayA kRtAsmi snehena sukhasarvasvabhAginI / duHkhabhAgapradAne'dya kiM mAM vaJcayasi prabho ! // 14 // anvayaH- (he) prabho ! tvayA snehena sukha-sarvasvabhAginI kRtA asmi, adya duHkhabhAga-pradAne mAM kiM vaJcayasi ? // 14 // patyA svapnasvarupe'tha kathite prathitasmitA / sA punarbhAratI bheje vivekAmRtasAraNIm // 15 // anvayaH- atha patyA svapna-svarupe kathite prathita-smitA sA punaH vivekA'mRtasAraNI bhAratI bheje // 15 // 1. bhaartii-vaannii|
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 sulabhacaritrANi-2 nirvANamArgasaJcAracaraNaskhalazRGkhalA / hRcchalyaM zrIH satAM bhogaphalakarmacirasthirA // 16 // anvayaH- nirvANa-mArga-saMcAra-caraNa-skhala-zRGkhalA, bhogaphalakarmacira sthirA zrIH satAM hat zalyaM (iva bhvti)||16|| madayenmadireva zrIryadi sA yAti yAtu tat / viveka eka eva tvAM mA muJcanmadamardanaH // 17 // anvayaH- zrI: madirA iva madayet, sA yAti, tat yAtu, madamardanaH ekaH vivekaH eva tvAM mA amuJcat // 17 // pAtradAnaM phalaM lakSmyAstad gRhItaM bahu tvayA / phalaM saMprati dauHsthyasya tava grAhyaM tato'dhikam // 18 // anvayaH- lakSmyAH phalaM pAtradAnaM tat, tvayA bahu gRhItaM, saMprati tataH adhikaM dausthyasya phalaM tava grAhyam // 18 // muktimArgAvRtirlakSmI rbhAgyaiste bhaGgameti cet / tatki harSapade nAtha ! duHkhaM bhajasi nirbharam // 19 // anvayaH- (he) nAtha ! muktimArga-AvRtiH lakSmIH te bhAgyaiH cet bhaGgA eti tat nirbharaM harSa-pade duHkhaM kiM bhajasi ? // 19 // gamiSyati kathaM vA zrIrdAserI dazame'hani / svAyattaiva sati saptakSetryAmadyaiva ropyatAm // 20 // anvayaH- dAserI zrIH vA dazame ahani kathaM gamiSyati ? sva-AyattA eva sati (sA) adya eva saptakSetryAM ropyatAm // 20 // parigrahapramANAkhyamaGgIkRtya vrataM tataH / sthIyate nIyate caiSa kAlaH saMtoSapoSakaH // 21 // 1. AvRti:-AvartanaM AvRti:- vADa samAna /
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vidyApati caritraM anvayaH - tataH parigrahapramANa - AkhyaM vrataM aGgIkRtya sthIyate saMtoSapoSakaH ca eSaH kAlaH nIyate // 21 // iti priyoktibhiH prItaH prAtaHkRtyapurassaram / saptakSetryAM kSaNAdeSa niHzeSamavapaddhanam // 22 // anvayaH - iti priyA - uktibhiH prItaH eSaH prAtaHkRtyapurassaraM kSaNAd saptakSetryAM niHzeSaM dhanaM avapat // 22 // tataH sthApitadehopayogisvalpaparigrahaH / 173 madhyaMdine jinAdhIzamabhyarcedaM babhANa saH // 23 // anvayaH -- tataH sthApitadeha - upayogI svalpaparigrahaH saH madhyaMdine jinAdhIzaM abhyarcya idaM babhANa ||23|| zRGgArasuMdarI bhAryA zayyaikA vasane ubhe / ekaM pAtramaharbhojyamAtrazcAhArasaGgrahaH // 24 // eka-dvi-saMkhyamalpArthamanyadapyAtmahetukam / astu me vastu tIrthezasevArhaM tvastu bahvapi // 25 // yugmam // anvayaH - zRGgArasuMdarI bhAryA, ekA zayyA, ubhe vasane, ekaM pAtraM, 'ahaH-bhojyamAtraH ca AhArasaGgrahaH ||24|| AtmahetukaM 'alpArthaM eka dvi saMkhyaM anyad api vastu me astu, tIrtheza-sevArthaM tu bahu api vastu (astu) // 25 // yugmm|| parigrahaM pramAyeti pramodavizadAzayaH / sa ninAya dinaM dhImAndharmadhyAnadhurandharaH // 26 // 1. ahaH - ahan - divasa / 2. alpArthaM - alpaM ca tad arthaM ca - alpa mUlyavALI (artha-dhana) /
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ sulabhacaritrANi - 2 174 anvayaH - pramoda-vizada - AzayaH dhImAn, dharmadhyAna-dhurandharaH saH iti parigrahaM pramAya dinaM ninAya // 26 // dhanaM vinArthinAmAsyaM darzanIyaM prage katham / naktaM supte jane yuktA dezAntaragatistataH // 27 // iti zRGgArasundaryA samAlocya suptavAn / nizIthe'bhyutthitazcAyaM yAvaddezAntaronmukhaH // 28 // tAvattAvadbhireva zrIpurairApUrNamAlayam / Alokya vismayasmeracittazcittapriyAM jagau // 29 // (tribhirvizeSakam ) // anvayaH- dhanaM vinA prage arthinAM AsyaM kathaM darzanIyaM, tataH naktaM jane supte dezAntaragati: yuktA // 27 // iti zRGgArasundaryA samaM Alocya nizIthe suptavAn, abhyutthitazca yAvad dezAntaronmukhaH // 28 // tAvad tAvadbhiH eva zrIpurai: AlayaM ApUrNa Alokya vismayasmera-cittaH ayaM cittapriyAM jagau // 29 // tribhirvishesskm|| dazame'hani daivena kRSyamANaiva yAsyati / nedAnIM dIyamAnA'pi zrIriyaM yAti madgRhAt // 30 // anvayaH- iyaM zrIH dazame ahani daivena kRSyamANA yAsyati, idAnIM dIyamAnA api madgRhAt na yAti ||30|| na syAdadAnaM dAnaM vA sthairyAsthairyakRte zriyaH / mudhA kRpaNatAM mUDhA rUDhAmAtmani tanvate // 31 // anvayaH- zriyaH sthairya - asthairyakRte adAnaM dAnaM vA na syAt, mUDhAH Atmani mudhA rUDhAM kRpaNatAM tanvate // 31 //
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vidyApati caritraM na yAti dIyamAnApi zrIveddIyata eva tat / tiSThatyadIyamAnApi no cedvIyata eva tat // 32 // anvayaH- dIyamAnA api zrIH cet na yAti, tat dIyate eva, adIyamAnA api cet no tiSThati tat dIyate eva ||32|| iti vismitayorvArtArasormiplutayostayoH / AliliGga divaM piGgaH kSapAvallidavo raviH // 33 // anvayaH - iti vArtArasa - urmi - plutayoH vismitayoH tayoH kSapAvallidavaH piGgaH raviH divaM AliliGgaH // 33 // tathaivAtha zriyaM datvA kRtvA karma dinocitam / suSvApa puNyapUrNo'yaM pratijJAtaparigrahaH // 34 // anvayaH - atha tathaiva zriyaM datvA dina - ucitaM karma kRtvA, puNya-pUrNa: pratijJAtaparigrahaH ayaM suSvApa ||34|| itthameSa navAhAni hAnihInAM zriyaM dadat / kalpadrumAdhidevInAmapi zlAghyatvamAgataH // 35 // anvayaH- itthaM nava ahAni hAnihInAM zriyaM dadat eSaH kalpadruma -adhidevInAM api zlAghyatvaM AgataH // 35 // 175 prAcyapuNyapayaH paGko muktimArgasya dUSakaH / zoSameSyati me diSTyA zrIpuraH zvastane dine // 36 // anvayaH- prAcyapuNyapayaH paGkaH muktimArgasya dUSakaH, me diSTyA zrIpuraH zvastane dine zoSaM eSyati || 36 || iti prItamanA naktaM suptaH svapne zriyA rayAt / AnandasundaradRzA sa babhASe zubhAzayaH // 37 // yugmam //
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 sulabhacaritrANi - 2 anvayaH - iti prItamanA naktaM suptaH, svapne Ananda - sundaradRzA zriyA zubha-AzayaH sa rayAt babhASe // 37 // . tad balAddurbalaM daivaM kurvadbhirgarvagarbhitaiH / tAdRgbhirdAnasukRtaiH kRtaivAhaM tvayi sthirA // 38 // anvayaH- tat balAt daivaM durbalaM kurvadbhiH garvagarbhitaiH tAdRgbhiH dAnasukRtaiH ahaM tvayi eva sthirA kRtA ||38|| atyarthapuNyapApAnA - mihaiva phalamaznute / iti sUktaM tvayAkAri matisAra ! yathAtatham // 39 // anvayaH- atyarthapuNyapApAnAM phalaM iha eva aznute iti sUktaM (he) matisAra ! tvayA yathAtathaM akAri // 39 // kadAcana na muJcAmi tadahaM sadanaM tava / yathecchaM bhAgyabhaGgibhirutsaMgIkRtya bhuGkSva mAm // 40 // anvayaH - tad ahaM tava sadanaM kadAcana na muJcAmi, bhAgya-bhaGgibhiH utsaMgIkRtya mAM yatheccha bhuGkSva ||40|| vinidraH kathayitvAtha nizIthe svapnasaGkathAm / sa priyA pratijJaikalIlApadamidaM jagau // 41 // anvayaH - atha nizIthe vinidraH sa priyA'gre svapnasaMkathAM kathayitvA pratijJA - eka - lIlApadaM idaM jagau // 41 // zrIdAnavyasanenaiva bhogamAtraphalena hA / janma yAsyati nau muktiphalena tapasA vinA // 42 // anvayaH - hA ! zrIdAnavyasanena eva bhogamAtraphalena nau janma muktiphalena tapasA vinA yAsyati // 42 //
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 177 zrI vidyApati caritraM kadApi lobhalIlAbhirlolitaM lolubhaM manaH / paJcamavratapaJcatvaprapaJcamapi saMsRjet // 43 // anvayaH- kadA api lobhalIlAbhiH lolitaM lolubhaM manaH paJcamavrata-paJcatva-prapaJcaM api saMsRjet // 43 // pUritaM vittapUreNa tatparityajya mandiram / kvaciddezAntare yAvazchuTAvaH zrImahAgrahAt // 44 // anvayaH- tat vittapUreNa mandiraM parityajya kvacit dezAntare yAvaH zrImahA-AgrahAt 'chuTAvaH // 44 // / iti nizcitya sa tayA sahAgacchad bahirgRhAt / zrIkelikomalAnaktaM kamalAdiva SaTpadaH // 45 // anvayaH- iti nizcitya kamalAt SaTpadaH iva saH tayA saha zrIkelikomalAt gRhAt bahiH naktaM agacchat // 45 // karaNDamaNDinIM bibhrattIrthezapratimAmasau / smaranpaJcanamaskArAnnagaradvAramAsthitaH // 46 // anvayaH- karaNDamaNDinIM tIrtheza-pratimAM bibhrat asau paJcanamaskArAn smaran nagara dvAraM AsthitaH // 46 // mRte zUlAdaputre'tha zUrAkhye tatpurIpatau / / mantribhiH kalpito divyahastI tatrApatattadA // 47 // anvayaH- atha aputre zUrAkhye tat-purIpatau zUlAt mRte (sati) mantribhiH kalpitaH divyahastI tadA tatra Apatat // 47|| taM puNya-kalazAmbhobhirabhiSicya priyAnvitam / pRSThamAropayAmAsa kareNa kariNAM varaH // 48 // 1. chuttaavH-chuuttiie|
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 sulabhacaritrANi 2 anvayaH - puNyakalazA'mbhobhiH priyAnvitaM taM abhiSicya kariNAM varaH kareNa pRSThaM AropayAmAsa // 48 // ninye mahotsavenAtha karIzvaraziraH sthitaH / rAjasaudhAya hRSyadbhirahRSyan sacivairasau // 49 // anvayaH- atha hRSyadbhiH sacivaiH karIzvaraziraH sthitaH ahRSyan asau mahotsavena rAjasaudhAya ninye // 49 // zrIpaGkAnniHsRtaM rAjya - mahApaGkaprapAtinam / sa svaM mene'mbudonmuktaM rAhugrastamivoDupam // 50 // anvayaH - ambudonmuktaM rAhugrastaM uDupaM iva zrIpaGkAt niHsRtaM rAjya-mahApaGka prapAtinaM svaM saH mene // 50 // bhadrapIThAzraye tasminnabhiSekaM niSedhati / vilakSe mantrilakSe'tha divyAdabhUddivyabhAratI // 51 // anvayaH - atha bhadrapIThAzraye tasmin abhiSekaM niSedhati (sati) mantrilakSe vilakSe (sati) divyAd divyabhAratI abhUt // 51 // adyApi vidyate bhUri karma bhogaphalaM tava / tadaGgIkRtya rAjyazrIrutsaGgI kuru saMmadam // 52 // svabhAgyadevatAvAcamityAkarNya sa varNyadhIH / siMhAsane jinezasya pratimAM vinyavIvizat // 53 // anvayaH- iti svabhAgyadevatAvacanaM AkarNya varNyadhIH saH siMhAsane jinezasya pratimAM vinyavIvizat // 53 // dharmajJairmantribhiH prItaiH pAdapIThopavezanaH / jinadAsasyAbhiSekaM svasmin dhImAnakArayat // 54 //
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vidyApati caritraM 179 anvayaH- pAdapIThopavezanaH dhImAn sa prItaiH dharmajJaiH mantribhiH svasmin jinadAsasya abhiSekaM akArayat // 54 // sudhIH saMdhArayanbhuktamAnaM svasmai parigraham / samastaM jinanAmAGka vastucakramacIkarat // 55 // anvayaH-sudhIH svasmai bhuktamAtraM parigrahaM saMdhArayan, samastaM vastucakraM jinanAmAGka acIkarat // 55 // nityaM yAtrotsavaM tatra sa pavitramanAH prabhoH / prabhutavittavyayataH kArayAmAsa kRtyavit // 56 // anvayaH-pavitramanAH kRtyavit saH tatra nityaM prabhutavittavyayataH prabhoH yAtrotsavaM kArayAmAsa // 56 // bhUrivyayakRte tasminnagRhNati karaM janAt / tadbhAgyadevatAvarSa'nityaM ratnairnRpaukasi // 57 // anvayaH-tasmin bhUrivyayakRte janAt karaM agRhNati (sati) tad bhAgyadevatA nityaM nRpa-aukasi ratnaiH avarSat // 57 // dharmAdhIno'yamityetaM jetuM jAtodyamA nRpAH / jinAdhiSThAyibhiryakSa rogamutpAdya nAzitAH // 58 // anvayaH-ayaM dharmAdhInaH iti etaM jetuM jAtodyamA nRpAH jinAdhiSThAyibhiH yakSaiH rogaM utpAdya nAzitAH // 58 // vikaTaM kaTakArambhaM zaktistambhaM ca vidviSAm / jJAtvAtha harSahRdyAtmA vidyApatiracintayat // 59 // anvayaH-atha vidviSAM vikaTaM kaTakArambhaM zaktistaMbhaM ca jJAtvA harSahadya AtmA vidyApatiH acintayat // 59 //
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 sulabhacaritrANi-2 aho ye zakravikrAntibhAjaste'pyaribhUbhujaH / dharmaprabhAvAhuHkIrtinilayaM vilayaM yayuH // 60 // anvayaH-aho ! ye aribhUbhujaH zakravikrAntibhAjaH, te api dharma prabhAvAt duHkIrtinilayaM vilayaM yayuH // 60 // mAM dharmaH kalayan sevamAnamalpaparigraham / mahAparigrahAzatrUJjetuM bheje sahAyatAm // 61 // anvayaH-sevamAnaM alpaparigrahaM mAM kalayan dharmaH mahAparigrahAn zatrUn jetuM sahAyatAM bheje // 61 // tadahaM yadyamuM seve tyaktAzeSaparigrahaH / tadantarAribhaGge'pi bhavatyayamupakramI // 62 // anvayaH- tad yadi tyaktAzeSa-parigrahaH ahaM yadi amuM seve, tad antaraGgAribhaGge api ayaM upakramI bhavati // 62 // iti saMcintya zRGgArasundarIkukSisaMbhavam / sutaM zRGgArasenaM sve pade vidyApatiryadhAt // 63 // anvayaH- iti saMcintya vidyApatiH zRGgArasundarI-kukSi-saMbhavaM zRGgArasenaM sutaM sve pade nyadhAt // 63 // puraH saMyamasUrINAmurIkRtya vrataM svayam / / kalyANamayamAtmAnaM zuddhaM cakre tapo'gninA // 64 // anvayaH- saMyamasUrINAM puraH svayaM kalyANamayaM vrataM urIkRtya, tapo'gninA AtmAnaM zuddhaM cakre // 64 // pUritAyuriyAya dyAM vidyApatiyatistataH / mAmartyabhavairbheje paJcabhiH paramaM padam // 65 //
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vidyApati caritraM 181 anvayaH- tataH pUritAyuH vidyApatiyatiH dyAm iyAya, paJcabhiH mA'martyabhavaiH paramaM padaM bheje // 65 // tadvidyApatidRSTAntaM vidyAnizcalacetanaiH / bhAvyaM bhavyajanairdharmaspRhairmitaparigrahaiH // 66 // anvayaH- tad vidyAnizcalacetanaiH dharmaspRhai: mitaparigrahai: bhavyajanaiH vidyApatidRSTAntaM bhAvyam // 66 / / iti zrI vidyApatizreSThicaritraM samAptam abhyAsa (1) paJcamavrataM kIdRzam ? tasya nAma kiM ? (2) zrIvidyApatIbhyaH katipayadravyasya niyamamakarot ? / (3) zrIvidyApatiH gRhaM muktvA anyatra kiM kAraNena gataH ? (4) zrIvidyApatiH katipayAn bhavAn pazcAd mukti prApsyati ? (5) zrIvidyApatiH kasmAt sUreH vrataM jagrAha ?
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidyApaticaritram-6 1. caturvatIrUpanirUpaNasudarpaNam catRRNAM vratAnAM samAhAraH caturvatI, tasyAH rUpam iti caturvatIrUpam, tasya nirUpaNam iti catuva'tIrUpanirUpaNam, tasmin sudarpaNam iva iti. catutIrUpa-nirUpaNa-sudarpaNam = cAra vratanA rUpane nirUpaNa karavAmAM zreSTha darpaNa samAna. 1. sudarpaNam = zobhanam darpaNam, tad 1. atinirmalam = atyantaM nirmalam, tad 3. sImantinI- strI. 3. krUrAtmasaMsRtivadhUcakitasya = krUra evI potAnI saMsArarUpI strIthI bhayabhIta thayela. saMsRtiH eva vadhUH AtmanaH saMsRtivadhUH krUrA cAsau AtmasaGsRtivadhUzca, tayA = krUrAtmasaMskRtivadhvA cakitaH, tasya 3. muktisImantinImelasaGketasthAnalakSaNam = bhusti35. striin| milananA saMketa sthAna rUpa muktiH eva sImantinI, tasyAH muktisImantinyAH melaH, muktisImantImelasya saMketaH, muktisImantimelasaGketasya sthAnam muktisImantimelasaGketasthAnaM tad lakSaNaM ca 3 parigrahaparimANAkhyavratakalpadruH = parigraha pribhaaenmn|
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vidyApati caritraM vratarUpa kalpavRkSa parigrahasya parimANam parigrahaparimANam AkhyA yasya tad parigrahaparimANAkhyam ca tad vratam ca parigrahaparimANAkhyavratam eva kalpadruH 5 udvRttavaibhavaH = ghazI samRddhivANI ghaNI 6 jyotiSAm = DisonI jyotiSI = yAMnI, bhyotiSa. spRhaNIyaguNodayA = spRhAzIya guzonA udhyavAjI spRhaNIyAH ca te guNAH ca iti teSAM = spRhaNIyaguNAnAm udayaH yasyAH sA iti spRhaNIyaguNodayA jinezazAsanAmbhojabhRGgI jinazAsana rUpI kamalane viSe bhramarI samAna = 183 jinezasya zAsanam jinezazAsanam eva ambhojam tasmin = jinezazAsanAmbhoje bhRGgI iva 8 vRSapoSa = dharmanuM poSA poSaNa 9 alpayata: zrochu 'rato alpam kurvan = alpayan tasya - agha na. = pApa 10 sukhormimayam = sujanI urmivANA 13 dhvAnta = aMdhAra - azrutAdRSTapUrvaM = pahelA nahIM sAMbhajesa jane nahIM bheyesu.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 sulabhacaritrANi-2 azrutam ca adRSTam etayoH samAhAraH azrutAdRSTaM, pUrvam azrutAdRSTam azrutAdRSTapUrvam 15 prathitasmitA = vistAra pAmela smitavANI prathitaH smitaH yasyAH sA. 16 bhogaphalakarmacirasthirA = bhoga 303pI bhai eini stu sthira rahenArI bhoga eva phalam yasya tad bhogaphalam eva karma, cirA cAsau sthirA ca bhogaphalakarmaNi cirasthirA 16 nirvANamArgasaJcAracaraNaskhalazRGkhalA nirvANamArgamAM cAlanAra pagane aTakAvavAmAM beDI samAna nirvANasya mArgaH iti nirvANamArgaH -tasmin saJcAraH yena tad, nirvANa mArgasaJcAraM ca tad caraNaM ca, tasya skhalaH iti nirvANamArgasaJcAracaraNaskhalaH, tasmin zRGkhalA, iti nirvANamArga saJcAracaraNaskhalazRGkhalA. 17 madamardanaH = madasya mardanaH iti 20 dAserI = sI. vI. - svAyattA = potAne sAdhIna 23 sthApitadehopayogisvalpaparigrahaH = sthApita karAyelA zarIra mATe upayogI alpa parigraha vALo. dehAya upayogI = dehopayogI, svalpazcAsau parigrahazca = svalparigrahaH dehopayogI cAsau svalpaparigrahazca = dehopayogI svalpaparigrahaH sthApitaH dehopayogi-svalpaparigrahaH yena saH
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vidyApati caritraM 185 26 pramAya = pramANane nIrIne. ekadvisaGkhyam = se athavA saMdhyAvANu eko vA dvau vA iti saGkhyA asti yasya tad - tIrthezasevArtham = tIrtha72nI sevA bhATe tIrthezasya sevA = tIrthezasevA, tIrthezasevAyai idam -pramodavizadAzayaH = pramoda 43 nirbhAzayavANu vizadazcAsau Azayazca pramodena vizadAzayaH yasya saH 27 naktam = rAtri prage = 5roDhamA 28 Alocya = viyArIne nizIthe = rAtrimA abhyutthitaH = yo. 28 vismayasmeracittaH vismayathI. varSa pAmelA manavANo vismayena smeram cittam yasya saH smeracittaH -cittapriyA = yittamA 238 khIne. citte sthitA cittasthitA cAsau priyA ca u1 rUDhAm = mAruDha thayelI. 33 vArtArasomiplutayoH pAtani2sanI bhibha melA (Dote. chate) vArtAyAH rasaH, vArtArasasya UrmayaH,
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 vArtArasormiSu plutau tayoH = - kSapAvallidavaH rAtri 3pI vesaDI bhATe hAvAnaNa (bhevo) kSapA eva valliH, kSapAvallayai davaH ivaH = fast: Wel piGgaH pIlo = 34 pratijJAtaparigrahaH = pratijJA rAyesa parigrahavAno pratijJAtaH parigrahaH yena saH 34 hAnihInAM = tyAgathI hIna thayesI (ne) hAnyA hInA iti, tAm kalpadrumAdhidevInAm sulabhacaritrANi - 2 = kalpavRkSanI adhiSThAyaka devIone, kalpadrumasya adhidevyaH, tAsAm 36 prAcyapuNyapayaHpaGkaH = pUrvanA pueya3pI pAzIne mATe ahava puNyarUpI jevo prAcyaM ca tad puNyam iti prAcyapuNyam prAcyapuNyam eva payaH iti prAcyapuNyapayasi paGkaH iva = = prAcyapuNyapayaHpaGkaH 39 prItamanAH = khuza thayelA manavANI prItam mano yasya saH - rayaH = vega - AnandasundaradRzA AnaMdathI suMdara AMkhovALI Anandena sundarA dRk yasyAH sA, sundaradRk tayA
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 187 zrI vidyApati caritraM u8 sUktam = suM62 thana/vayana - yathAtatham = satya hIta. 41 pratijaikalIlApadam = pratizana meM 800 (Glau)sthAna - lIlAyAH padam, ekam ca tad lIlApadam ca pratijJAyAH ekalIlApadam = vinidraH = vigatA nidrA yasmAt saH 42 muktiphalena = bhusti35. paNa muktiH eva phalam yasya tad, tena 43 lolubham = somI/eet lolita = 555 44 zrImahAgrahAt = sabhI35 mAuthI. 45- zriyaH keliH, tasyai komalam, tasmAt = 46 SaTpada = (bhamaro 46 karaNDamaNDinI = 82.51yAmA (peTImA) zomatI 4. rAjasaudha = 2.413. 50 rAjyamahApaGkaprapAtinam = 2 / 4535 bhaLEqvi pdde| rAjyam eva mahApaGkaH iti rAjyamahApaGkaH tasmin, prapAtI iti rAjyamahApaGkaprapAtI, tam 52 saMmadam = harSane 55 z2inasya nAma = jinanAma / jinanAma aGke yasmin tad = jinanAmAGkam = tad = 56 pavitramanAH = pavitram manaH yasya saH iti pavitramanAH =
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 sulabhacaritrANi-2 pavitramanavALo __ - kRtyavit = kRtyam vetti iti kvip = ityane -2 57 okas = 52 58 dharmAdhInaH = dharme adhInaH iti = dharbhane ta - jAtodyamAH = thayeTarI prayatnavA. jAtaH udyamaH yeSAM te 58 kaTakArambham = 1142n| sAmane - zaktistambham = zatinA sthAnane 60 zakravikrAntibhAjaH = chndrn| 52|bh ne mn|| = zakrasya vikrAntiH, tAm = zakravikrAnti bhajanti iti 62 antaraGagAribhaGge = maMtaraM zatrumono bhaMga 42vAmai 62 tyaktAzeSaparigrahaH = tyA 42yeta. saMpUrNa parivANo - azeSazvAsau parigrahazca tyaktaH azeSaparigrahaH yena saH - upakramI = prArama 42 / 2 64 tapo'gninA = tapaH eva agniH iti tapo'gniH, tena = d535 agni pa3 65 pUritAyuH = pUritam AyuH yasya saH iti pUritAyuH = thiye| AyuSyavALo - amartyabhavaiH = hevana bhavo 43 - martyaH = manuSyabhava
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ | zrI siMhazreSThicaritram / (7) dazadikklRptasaJcAre sImAnullaGghanaM punaH / prathamaM prathayante digviratyAkhyaM guNavatam // 1 // anvayaH- punaH dazadikklRptasaJcAre sImAnullaGghanaM / . dig-viratyiAkhyaM prathama guNavrataM 'prathayante // 1 // pApadvipadurutthAnapAtasaMvartagartikA / idaM bhAti vrataM dharmadhAtrIzakanakAsanam // 2 // anvayaH- pApadvipedurutthAnapAtasaMvarta-gartikA dharmagdhAtrIza kanakAsanam idam vratam iva bhAti // 2 // uccairdharmaprasUnasya zAkhI digvirativratam / nRNAM yadadhirUDhAnAM na pApazvApadAdbhayam // 3 // anvayaH- digvirativrataM dharma prasUnasya 'uccaiH zAkhI, yad adhirUDhAnAM nRNAM pApazvApadAd bhayaM na (vartate) // 3 // gatau saMkocayatyeva yaH svaM digvirativratI / saMsAra-laGghanottAlaphalArambhaH sa siMhavat // 4 // anvayaH- digvirativratI yaH svaM gatau saGkocayati eva, saH siMhavat saMsArollaGghanottAlaphalArambhaH (bhavati) // 4 // 1. prath (prathayati-prathayate 10mo gaNa) prasiddha karavU / 2. dvipa-(dvAbhyAM pibati dvipaH) hAthI / 3. dhAtrIza-rAjA / 4. prasUna-puSpa / 5. uccaiH-zreSTha /
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 sulabhacaritrANi-2 tathAhi-draGgaprastAreSvasti sarvaguruH purI / vAsantIti zrutA citramavakraguNapUritA // 5 // anvayaH- tathAhi-'draGgaprastAreSu sarvaguruH, citram avakraguNapUritA ___vAsantI iti zrutA purI asti // 5 // kIrtipAla iti kSoNipAlastasyAmajAyata / yatkIrtikanyAkelISu viyadako'pi saGkaTaH // 6 // anvayaH- tasyAM kIrtipAla iti kSoNipAlaH ajAyata yat kIrti-kanyAkelISu viyad-aGkaH api saGkaTaH (samajani) // 6 // rUpazrIsparzasaMlubdhairivAzeSairvRto guNaiH / nananda nandanaH zrImAnbhImAkhyastasya bhUpateH // 7 // anvayaH- 5rUpazrIsparzasaMlubdhaiH iva azeSaiH guNaiH vRtaH zrImAn bhImAkhyaH tasya bhUpateH nandanaH nananda // 7 // tasmAtputrAdapi svebhyaH prANebhyo'pyativallabhaH / tatra mitraM mahIbhartuH zreSThInduH siMha ityabhUt // 8 // anvayaH- tasmAt putrAd api, svebhyaH prANebhyaH api ativallabhaH tatra mahIbhartuH 6 zreSThInduH siMha iti mitram abhUt // 8 // jinabhaktiM jinamatajJAnaM taddharmanirmitiH / iti sAramalaGkAratrayaM zazvaddadhAra saH // 9 // anvayaH- jinabhaktiM, jinamatajJAnaM, taddharmanirmitiH iti sAraM alaGkAratrayaM sa zazvat dadhAra // 9 // 1. draMga-deza / 2. viyat-AkAza / 3. aGka:- khoLo / 4. saGkaTaH saaNkdduuN| 5. rUpazrI rUparUpI lakSmI / 6. zreSThInduH-zreSThiomAM caMdra samAna /
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 191 zrI siMhazreSThicaritram tvadIyavadananyastanetraM vetrabhRtAM vrH| kadApyudArasadasaM taM mahIzaM vyajijJapat // 10 // anvayaH- tvadIyavadananyastanetram udAra sadasaM taM mahIzaM kadApi vetrebhRtAMvaraH vyajijJapat // 10 // deva ! divyAkRtibhari ko'pyasti narapuGgavaH / cakSurbhavanmukhAmbhoje bhramarIkartumutsukaH // 11 // anvayaH- (he) deva ! bhavanmukhAmbhoje cakSuH bhramarIkartum utsukaH ko'pi divyAkRtiH nara-puGgavaH dvAri asti // 11 // athaiSa vetrabhRdbhapabhrUpallavakasaMjJayA / Azu pravezayAmAsa taM pumAMsaM sabhAbhuvi // 11 // anvayaH- atha eSa vetrabhRd bhUpadhUpallavakasaMjJayA taM pumAMsaM sabhAbhuvi Azu pravezayAmAsa // 12 // kRtI kRtanamaskAraH saMniviSTo'tha viSTare / / vacaHsudhAbhiH snapayAmAsa bhUvAsavazravaH // 13 // anvayaH- atha kRtanamaskAraH kRtI viSTare saMniviSTaH vacaHsudhAbhiH bhUvAsavazravaH snapayAmAsa // 13 // jAnAsi jagatInAtha virodhikvAthakRnmahAH / zrInAgacandra ityasti pure nAgapure nRpaH // 14 // anvayaH- (he) jagatInAtha ! jAnAsi? nAgapure pure virodhi kvAthakRt mahAH zrInAgacandra iti nRpaH asti // 14 // 1. sadas-sabhA, 2. vetrabhRt-chaDIdAra, vetrabhRtAM varaH chaDIdAromAM zreSTha / 3. zravaH-zravaskAna / 4. virodhin-virodhI zatru / 5. kvAthakRnmahAH-mahaH-zatruone ukALanAra che teja jenuM evo|
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 sulabhacaritrANi-2 tasya priyAsti prastAvavAcyA suravadhUktiSu / makaradhvajakIraikapaJjarI ratnamaJjarI // 15 // anvayaH- tasya suravadhUktiSu prastAvavAcyA makaradhvajakIraikapaJjarI ratnamaJjarI (iti nAmnA) priyA asti // 15 // kAmabhUbharturastitvamuccairasti tayoH sutA / zrutA guNamAleti guNamAleva dehinI // 16 // anvayaH- kAmabhUbhartuH uccaiH astitvaM, dehinI guNamAlA iva guNamAlA iti vizrutA tayoH sutA asti // 16 // tadaGgasaMgatA lakSmIH sAkSAllakSmImupAhasat / sphuradambhojakumbhIndrakumbhadvandvenduvAsinIm // 17 // anvayaH- tad-aGgasaMgatA lakSmIH sphurad-ambhojakumbhIndrakumbhadvandva induvAsinIM sAkSAd lakSmIm upAhasat // 17 // tAruNyacArave tasyai varAn dhyAyandharAdhipaH / tvatsutaM nizcikAyaiva prabhAyai bhAskaraM yathA // 18 // anvayaH- varAn dhyAyan dharAdhipaH yathA prabhAyai bhAskaraM (tathA) ___ tAruNyacArave tasyai tvatsutam eva nizcikAya // 18 // ityarthamabhyarthayituM tvayi mAmIza ! me prabhuH / vizvAsabhAjanIbhUtaM mukhyadUtaM niyuktavAn // 19 // anvayaH- (he) Iza ! iti arthaM tvayi abhyarthayituM me prabhuH vizvAsabhAjanIbhUtaM mAM mukhyadUtaM niyuktavAn // 19 // tatprabho ! satprabhollAsa-nirvilAsamanobhuve / ratinirjayinI kAmaM tAmaGgIkuru sUnave // 20 //
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 193 zrI siMhazreSThicaritram anvayaH- tat (he) prabho ! satprabhollAsanirvilAsamanobhuve sunave ratinirjayinI tAm kAmaM aGgIkuru // 20 // taM bhUpamutsavAbhogAt tAM kanyAM varalAbhataH / dautyasAphalyataH mAM ca svAminnanugRhANa tat // 21 // anvayaH- tat (he) svAmin ! utsavA'bhogAt taM bhUpaM, varalAbhataH tAM kanyAM, 'dautyasAphalyataH mAm ca anugRhANa // 21 // iti vAdini dUte'sminnAnandI medinIpatiH / siMhazreSThimukhAmbhoje nyastanetrayugo jagau // 22 // anvayaH- iti asmin dUte vAdini AnaMdImedinIpatiH-siMhazreSThi mukhAmbhoje nyastanetrayugaH jagau // 22 // nAvayorantaraM kicidamumAdAya nandanam / vraja nAgapuraM bandho ! sambandho'yaM vidhIyatAm // 23 // anvayaH- (he) bandho ! AvayoH kiJcit antaraM na, amuM nandanam AdAya nAgapuraM vraja (evam) ayaM sambandhaH vidhIyatAm // 23 // anarthadaNDAduddaNDADhUnaH sa cakitaH kRtI / kiJcinyaJcanmukhaH siMho nottaraM nRpaterdadau // 24 // anvayaH- uddaNDAt anarthadaNDAt cakitaH kiJcana nyaJcanmukhaH kRtI saH siMha: nRpateH uttaraM na dadau // 24 // kiJcitkopakaDArAkSastataH mAdayito'vadat / sambandho'yaM na kiM sAdhuryaddatse mitra ! nottaram // 25 // 1. dautya-dUtasya bhAvaH karma vA dUtapaNuM /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 sulabhacaritrANi-2 anvayaH- tataH kiJcit kopakaDArAkSaH kSmAdayitaH avadat (he) mitra ! ayaM sambandhaH kiM na sAdhuH yat (tvaM) uttaraM na datse ? // 25 // atha pRthvIpati kopakaNAGkamavalokayan / vAkkalAM kalayAmAsa siMhaH pIyUSapezalAm // 26 // anvayaH- atha kopakaNAGkaM pRthvIpatim avalokayan siMha: pIyUSa pezalAM vAkkalAM kalayAmAsa // 26 // na yojanazatAdUrdhvaM vrajAmIti vrataM mama / atastu yojanazataM 'sAgraM nAgapuraM puram // 27 // anvayaH- yojanazatAd UrdhvaM na vrajAmi iti mama vratam / ataH nAgapuraM puraM tu sAgraM yojanazatam (asti) // 27 // tadahaM na vivAhe'sminvrajAmi vratabhaGgabhIH / evaMvidheSu kAryeSu dizyante na ca mAdRzAH // 28 // anvayaH- tad asmin vivAhe vratabhaGga bhIH ahaM na vrajAmi, mAdRzAH ca evaMvidheSu kAryeSu na dizyante // 28 // ityuktighRtahomenA'jvalat kopamahAnalaH / tajjvAlAjAlasaMtaptAmiva bhUpo'bhajad giram // 29 // anvayaH- iti uktighRta-homena jvalatkopamahAnala: bhUpaH, tat jvAlAjAlasaMtaptAmiva giram abhajat // 29 // syAd gantuM yatra me yuktaM mayA tatra nidizyase / kAryaM tadapyadezyaM te tanmahAmahimAsi bhoH // 30 // 1. kopakaDArAkSaH gussAthI karaDI AMkhavALo / 2. pIyUSapezalAM-pIyUSa iva pezalAM, amRta jevI komaLa / 3. sAgraM-adhika /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 195 zrI siMhazreSThicaritram anvayaH- yatra me gantuM yuktaM syAt tatra (tvaM) nidizyase, tad api kAryaM te adezyaM tad bhoH (tvaM) mahAmahimA asi // 30 // na yAsi yojanazatAdUrdhvamityasti te vratam / sahasrAdyojanebhyo'gre tvAM mokSyAmyauSTrikaistataH // 31 // anvayaH- yojanazatAdUrdhvaM na yAsi iti te vratam asti, tataH tvAm auSTrikaiH sahasrAt yojanebhyaH agre mokSyAmi // 31 // siMhaH zrutvetyatha krodhAvahitthavihitasmitaH / Uce'grato nRNAM patyuH pratyutpannamatiH kRtI // 32 // anvayaH- atha iti zrutvA krodha-avahittha-vihita-smitaH pratyutpannamatiH kRtI siMhaH nRNAM patyuH agrataH Uce // 32 // svAminnasahamAnaste virahaM nirahaGkRtiH / akArSamuttarANyevaM devAdezaH ziromaNiH // 33 // anvayaH- (he) svAmin ! te viraham asahamAnaH nirahaMkRtiH (ahaM) evam uttarANi akArSa, devAdezaH (tu mama) ziromaNiH (iva asti) // 33 // nRpaH prIto'tha tadvAcA vivAhAya vyahArayat / mahAsainya- mahAmantri-mahAbhaTayutaM sutam // 34 // anvayaH- atha tadvAcA prItaH nRpaH mahAsainyamahAmantrimahAbhaTayutaM sutaM vivAhAya vyahArayat // 34 // pRthagbhUtamivAtmAnaM suhRdaM hRdayapriyam / nRsiMhaH siMhamakarottatra sarvakriyAgurum // 35 // 1. avahittha-chUpAvaq
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 sulabhacaritrANi-2 anvayaH- pRthag bhUtam AtmAnaM iva suhRdaM hRdaya-priyaM siMha nRsiMhaH tatra sarvakriyAgurum akarot // 35 // kRtayAtrastataH siMho guptasaMvegavAgbharaiH / atroTyat kumArasya saMsAravAsavAsanAm // 36 // anvayaH- tataH kRtayAtraH siMhaH gupta-saMvega-vAgbharaiH kumArasya saMsAravAsa-vAsanAm atroTayat // 36 // vyaktamuktivadhUlobhaH zobhamAnAH zriyo'tha tAH / tRNavad gaNayAmAsa mahIvAsavanandanaH // 37 // anvayaH- atha vyaktamukti-vadhU-lobhaH mahIvAsava-nandanaH tAH zobhamAnAH zriyaH tRNavad gaNayAmAsa // 37 // kRtavyAjottaraH zreSThI digvirAmavratasthitaH / na yojanazatAdUrdhvaM sa prayANamakArayat // 38 // anvayaH- 'kRtavyAjottaraH digvirAmavratasthitaH sa zreSThI yojanazatAd ___UrdhvaM prayANaM na akArayat // 38 // yAtrAvirAmAd yAteSu paJcaSeSu dineSvatha / kumAramUcuH sacivA rahasi prahasagiraH // 39 // anvayaH- atha yAtrAvirAmAt paJcaSeSu dineSu yAteSu, prahasagiraH sacivAH rahasi kumAram (evam) UcuH // 39 // yAtrAM kutrApi siMhazcenniSedhati vidhicchalAt / tabalAdapi kurvanto na yUyamaparAdhinaH // 40 // 1. kRtayAtraH kRtA yAtrA yena saH kRtayAtraH-yAtrA karanAra / 2. kRtavyAjottaraH kRtaH vyAjena uttaraH yena saH bahAnuM karIne uttara ApanAra /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 197 zrI siMhazreSThicaritram ityasmAnaziSadguptaM prayANasamaye nRpaH / tadbaddhvApyadhunA siMhaMyAmo nAgapuraM na kim ? // 41 // yugmm|| anvayaH- vidhicchalAt siMhaH cet kutrApi yAtrAM niSedhati, balAd api (yAtrAM) kurvantaH yUyaM na aparAdhinaH // 40 // iti prayANasamaye nRpaH asmAn guptam aziSad tad adhunA siMhaM baddhvA api nAgapuraM kiM na yAmaH ? // 41 // ityAttavAcaH sacivAnAcaSTa nRpanandanaH / / zvaH kartavyamidaM yAtrA nAdya nirNIyate yadi // 42 // anvayaH- iti AttavAcaH sacivAn nRpanandanaH AcaSTa yadi adya yAtrA na nirNIyate (tarhi) idaM zvaH kartavyam // 42 // athaikAnte mahIkAntajanmA tanmAnasApriyam / vaco'vocata siMhasya puro dharmakalAguroH // 43 // anvayaH- atha mahIkAntajanmA tanmAnasApriyaM vacaH dharmakalAguroH siMhasya puraH ekAnte avocata // 43 // dharmAmbudhisudhAdhAmA siMhanAmA mahAmatiH / tataH kumAramArabdhasaMsArazamano'bhyadhAt // 44 // anvayaH- tataH dharmAmbudhisudhAdhAmA-Arabdha saMsAra-zamanaH siMhanAmA mahAmatiH kumAram (iti) abhyadhAt // 44 // nedaM me'GgamapItyuktvA bhUtale pratilekhite / patitvA pAdapa iva prasthirAvayavavrajaH // 45 // zucau kvacidvanoddeze pAdapopagamAbhidham / grahISyAmi vrataMtatte baddhvA neSyanti kiNmm?||46||yugmm|| 1. zvaH AvatIkAle
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 sulabhacaritrANi-2 anvayaH- idam aGgam api me na iti uktvA pratilekhite bhUtale patitvA pAdapaH iva prasthirAvayavavrajaH // 45 // kvacid zucau vanoddeze pAdapopagamAbhidhaM vrataM grahISyAmi, tat te mama baddhvA kiM neSyanti ? // 46 // yugmam // ityuktvA siMhavatsiMhaH kAnanaM nizi jagmivAn / tvameva me gatiriti kSamApajo'pyanu taM yayau // 47 // anvayaH- iti uktvA siMhaH nizi siMhavat kAnanaM jagmivAn tvam eva me gatiH iti 2kSmApajaH api tam anuyyau||47|| nizAnte tAvapazyantaH zayanAdiSu mantriNaH / padazreNyanusAreNa bhuvaM bhUritarAM yayuH // 48 // anvayaH- nizAnte zayanAdiSu tau apazyantaH mantriNaH padazreNyanusAreNa bhUritarAM bhuvaM yayuH // 48 // tau gRhIta-parivrajyau pAdapopagamasthitau / nitya-vyomabhramazrAntau suptau sUryoDUpAviva // 49 // kvacicchailatale vIkSya vailakSyakaluSAnanAH / mantriNaH praNipatyocuzcaTUccayamayaM vacaH // 50 // yugmam // anvayaH- gRhIta-parivrajyau pAdapopagamasthitau nitya-vyoma-bhrama-zrAntau-suptau sUrya-uDUpau iva tau // 49 // kvacit zailatale vIkSya vailakSya-kaluSa-AnanAH mantriNaH praNipatya 'caTu-uccayamayaM vacaH UcuH // 50 // yugmam // 1. pAdapopagamaH (pAdapaH iva upagamaH=) vRkSanI jema sthira rahevaM tevU anazana vrata / 2. kSamApajaH-rAjaputra / 3. caTUccayamayaM vacaH = kAkaludIbharyA vacana /
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 199 zrI siMhazreSThicaritram kSamyatAmaparAdho naH sakaTUktipaTUkRtaH / uttiSThataM drutaM yAmaH svAminau ! nAgapattanam // 51 // anvayaH - sakaTu- uktipaTUkRtaH naH aparAdhaH kSamyatAM (he) svAminau ! drutam uttiSThataM nAgapattanaM yAmaH // 51 // matvA vRttamidaM bhUpaH kupyan yantre tilAniva / duHkhazyAmatanUnasmAnsAnvayAnpIlayiSyati // 52 // anvayaH- idaM vRttaM matvA kupyan bhUpaH duHkha-zyAma-tanUn sAnvayAn asmAn yantre tilAn iva pIlayiSyati // 52 // tatkRpAbdhI kRpAM kRtvA pazyataM jalpataM ca naH / dRgbhiH prasAdasArdrAbhiH smitadhautAdharairmukhaiH // 53 // anvayaH- tat (he) kRpAbdhI ! kRpAM kRtvA prasAdasArdrAbhiH dRgbhiH pazyataM, smitadhauta- adharaiH ca mukhaiH jalpatam // 53 // vyarthIbhUyAtha sacivairityAdicaTuvAdibhiH / svarUpamAzu bhUpastajjJApitaH satvaraizcaraiH // 54 // anvayaH - atha ityAdicaTuvAdibhiH vyarthIbhUya sacivaiH satvaraiH caraiH Azu tatsvarUpaM bhUpaH jJApitaH // 54 // baddhvA vivAhyastanujaH siMho vadhyastu vairivat / iti kupyannRpo'pyAgAd vAhanairvegavattaraiH // 54 // anvayaH- tanujaH buddhavA vivAhyaH siMhaH tu vairivad vadhyaH, iti kupyan nRpaH api vegavattaraiH vAhanaiH AgAt // 54 // IdRg viruddhabuddhistau sa dadarza mahAmunI / sevyamAnapAdau vyAghradvIpisiMhAdijantubhiH // 56 //
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ sulabhacaritrANi-2 200 anvayaH- IdRgviruddhabuddhiH sa vyAghradvIpi - siMhAdijantubhiH sevyamAnapAdau tau mahAmunI dadarza // 56 // prabhAvinAvimau zakyau na parAbhavituM balAt / bhaktyaiva bhASyAvityantardhyAyan rAjA jagAma tau // 57 // anvayaH - prabhAvinau imau balAt parAbhavituM na zakyau, bhaktyA eva bhASyau iti antaH dhyAyan rAjA tau jagAma // 57 // zvApadairdattamArga taM mArgantaM vIkSaNAnyapi / namantaM cATumantaM ca nekSAMcakraturapyam // 58 // anvayaH - zvApadaiH dattamArgaM vIkSaNAni api mArgantaM namantaM, cATumantaM api ca tam amU na IkSAJcakratuH // 58 // tau tu mAsopavAsAnte stUyamAnau surAsuraiH / zuddhadhyAnavazIbhUtAM bhejAte muktivallabhAm // 59 // anvayaH - mAsa-upavAsAnte surAsuraiH stUyamAnau tau tu, zuddha-dhyAnavazIbhUtAM mukti - vallabhAM bhejA // 59 // na yojanazatAdUrdhvaM yAmIti tava nizcayaH / asaGkhyairyojanairmitra ! mAM muktvA kimagAH zivam ? // 60 // anvayaH - (he) mitra ! yojanazatAd UrdhvaM na yAmi iti tava nizcayaH (abhUt), (api tu) mAM muktvA asaGkhyaiH yojanaiH zivaM kim agA: ? // 60 // iti krandannRpaH siMhanAmno mitrasya vigraham / putrasya cAgnau cikSepa svaM ca zokamahAnale // 61 // 1. dvIpin = hI paDI / 2. zuddha dhyAnavazIbhUtAM zuddha dhyAnena vazIbhUtAm zuddha dhyAnathI thI /
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI siMhazreSThicaritram anvayaH - iti krandan nRpaH siMhanAmnaH mitrasya, putrasya ca vigraham agnau svaM ca zokamahAnale cikSepa // 69 // tayoH sattvAtirekoktyA vibudhairbodhitastataH / dharmakarmaThadhIH prApa svapuraM bhUpurandaraH // 62 // anvayaH- tayoH sattva-atireka- uktyA vibudhaiH bodhitaH 2dharmakarmaThadhI: bhUpurandaraH tataH svapuraM prApa // 62 // 201 varaM tatyAja yaH prANAnna punaH svIkRtaM vratam / sa siMha iva sevadhvaM janA dig viratau ratim // 63 // anvayaH- yaH prANAn tatyAja punaH svIkRtaM varaM vratam, na ( he) janA ! sa siMha iva digviratau ratiM sevadhvam // 63 // iti zrI siMhazreSThicaritraM samAptam / abhyAsaH (1) siMha zreSThI kasyAM nagaryAM vasati sma ? (2) siMha zreSThI katipayAni bhUSaNAni dhArayati sma ? kAni kAni ? (3) bhImakumArAya kasyA nagaryAH nRpatiH kanyakAM dAtuM nizcikAya ? (4) siMhazreSThinaH kati yojanAni gantuM niyama: AsIt ? (5) prayANe sthagite sati amAtyAH rAjakumAraM kim acIkathan ? 9 vigrahaM = zarIrane / 2. dharmakarmaThadhIH = dharme karmaThadhIH yasya saH = dharmamAM sakriya buddhivALo / 3. bhUpurandaraH=rAjA /
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI siMhazreSThicaritram-7 dazadiklRptasaJcAre = dazAnAm dizAM samAhAraH dazadik tasmin kalRptasaJcAraH iti dazadik kalRptasaJcAraH, tasmin = 6ze dizAmAM nirdhArela gamanAgamanamAM 1. sImAnullaGghanam = na ullaGghanam iti anullaGghanam iti sImna: anullaGghanam = rahana khojaMgavI oLaMgavI zvApada = ziDArI, bhaMgalI prAMzI hada pApazvApadAt = pApam eva zvApadaH iti pApazvApadaH tasmAt = pApa3pI bhaMgalI prAzIthI 2. pApadviparutthAnapAtasaMvartagartikA pApazpI hAthIne mATe ThemAMthI ubhA thavuM muzkela che evA patananI uMDI khAi samAna. - pApam eva dvipaH (va. 5. 5 . ) - duHkhena utthAnaM yatra - durutthAnaH, - saMvartA gartikA - saMvartagartikA - durutthAna: pAtaH - durutthAnapAtaH - pApadvipasya utthAnapAtAya - saMvartagarttikA iva4. saMsAralaGghanottAlaphalArambhaH = saMsArasya laGghanaM iti saMsArauttAlam cAdaH phalam ca iti uttAlaphalam laGghanam, tasmin uttAlaphalam iti saMsAralaGghanottAlam saMsAralaGghanottAlaphalasya ArambhaH yasya saH iti saMsAralaGghanottAlaphalArambha: saMsArane ullaMghana 42vAmAM zreSTha ijanA AraMbhavANo
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ www zrI siMhazreSThicaritram 203 5. avakraguNapUritA = *guthI pUrita, athavA sa25 bhane guNiyala, 5. na vakrAH = avakrAH avakrAzcAmI guNAzca taiH pUritA = athavA avakrA ca guNapUritA ca 6 viyadaGkaH = mozanI logo. 6 viyataH aGka = viyadaGkaH 6 kSoNipAlaH = kSoNiM pAlayati iti kSoNipAlaH 2% 6 kIrtikanyAkelISu = hIti3pI nyAnI 131mo viSe. - kIrtiH eva kanyA, tasyAH = kIrtikanyAyAH kelyaH tAsu. 8 mahIbhartuH = 2%ne 11. bhavanmukhAmbheje = bhavataH mukham iti bhavanmukham (SaSThI ta.) - bhavanmukham eva ambhojam iti - bhavanmukhAbhojam, tasmin = (ma.pU.5.) mApanA bhuja3pI kamaLane viSe 11. bhramarIkartum = (mm2|| 35.42vAne bhATe. (cci pratyaya) 12 bhUpabhrUpallavakasaMjJayA = bhUpasya bhrU : iti bhUpabhrUH - pallavakaM iva saMjJA (u.ka.)=j554vI (8) saMu-SA - bhUpa bhrUvaH pallavaka saMjJA iti bhUpabhrUpallavakasaMjJA, tayA 2AnI bhRkuTinI kuMpaLa jevI komaLa saMjJA vaDe. 13 kRtin = vidvAna, paMDita 13 vAsava = Indra, bhUvAsava = 200 = bhuvaH vAsavaH = bhUvAsavaH athavA bhuvi vAsava iva iti /
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 sulabhacaritrANi-2 14 kvAthakRta = kvAtham karoti = kvAthakRt (7554tatpu.) virodhinAM kvAthakRt mahaH yasya saH 15 makaradhvajakIraikapaJjarI makaradhvaja = maheva - kIra = popaTa - makaradhvaja eva kIraH = makaradhvajakIraH, kIrAya eka paJjarI iva iti = mahe135. popaTa mATe meM 5ideg42||4vii. 17 sphuradambhojakumbhIndrakumbhadvandvenduvAsinIm = kumbhiSu indraH, tasya = (sa.ta.pu.) - kumbhIndrasya kumbhayoH dvandvaM tasmin induH iva = kumbhIndrakumbhadvandvenduH - sphurat ca tad ambhojam ca = sphuradambhojaM - sphuradambhojena kumbhIndrakumbhadvandvenduM vAsayati - ityevam zIlA, tAm - skurAyamAna kamalathI gajendranA zreSTha be kuMbhasthaLane suvAsita = sugaMdhita karanArI 20 satprabhollAsanirvilAsa manobhAve = vidyamAna pramAna sAsamAM atyanta vilAsane mATe kAmadeva sarakhA - satI cAsau prabhA ca, satprabhA (vi.pU.4) tasyAH ullAsaH (5. ta.pu.) - satprabhollAse nirvilAsaH = (sa..ta.pu.) iti iva/tasmai (75.3d.) - manasi bhavati kvipa iti manobhUH (7554) ___ - satyaprabhollAsanirvilAsAya manobhUH
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI siMhazreSThicaritram 16 dehinI = sAkSAt 16 kAmabhUbhartuH = amaheva3cI rAmanuM 18 tAruNyacArave = tAruNyena cAruH / tasyai = cArave yauvanathI suMdara jevI tezI bhATe 18 nizciyakAya = nir+ci dhAtu nizcaya 2vo. (parokSAbhAM cinoki = Aheza thAya) 18 vizvAsabhAjanIbhUtam = vizvAsanA sthAna3pa thayelA ( bhane) 20 ratinirjayinIm = ratine tanArI (tezIne) 22 nyastanetrayugaH = nyastaM netrayugaM yena saH = sthApana urela che je netra jeNe evo te. 205 24 nyaJcanmukhaH = nyaJcan mukham yasya saH iti nyaJcanmukhaH = nIyA namelA mukhavALA 25 kSmAdayitaH =218. 26_kopakaNAGkam = aGka = thila kopasya kaNaH kopakaNaH (Sa.ta.) - kopakaNasya aGkam yasmin saH iti kopakaNAGkaH iti / tam / krodhanA kAMIka cihnavALA (rAjA)ne = 28 vratabhaGgabhI: = vratasya bhaGgam iti vratabhaGgam tasmAd bhIH yasya saH iti vratabhaGgabhI: = (G.zrI.) vratanA bhaMgathI urapoDa (jevo hUM) 28 kopamahAnalaH = kopa eva mahAnalaH koparUpI mahAagni. tajjvAlAjAla saMtaptAm = jvAlAnAm jAla: iti jvAlAjAla: tasya jvAlA jAla: = tajjvAlAjAlaH tena saMtaptA iti tajvAlAjAlasaMtaptA, tAm =
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 sulabhacaritrANi - 2 tenI javAlAnA samUhathI baLelI (vANIne) 30 mahAmahimA=mahAn mahimA yasya saH iti bhoTI moTAI vANI (tu) 32 pratyutpannamatiH = hA42 4vAjI, 32 krodhAvahittha vihita smitaH = krodhasya avahittha: iti krodhAvahittha:, tena vihitaM smitaM yena sa iti krodhAvahitthavihitasmita: = sodhane chUpAvavA vaDe duresA hAsyavANI 33 nirahaMkRtiH = nirgatA ahaGkRti ryasmAtsaH iti = abhimAna vagarano 34 nRsiMhaH = nRSu siMhaH iva = nRsiMha: siMha Thevo puruSa (7. 3. 5bha) 35 saMsAravAsavAsanAM = saMsAre vAsaH iti saMsAravAsaH/ tasya vAsanA/ iti saMsAravAsanA tAm = saMsAramA rahevAnI IcchAne 36 guptasaMvegavAgbharaiH = guptapaNe saMvegAtma vayananA samUhathI 44 dharma - ambudhi - sudhAdhAmA = dharma eva ambudhizca = dharmAmbudhiH (ava.pU.5.) dharmAmbudhe: sudhA dharmAmbudhi sudhA tasyAH dhAma iva iti (SaSThI) - dharma3pI samudrathI ( utpanna thayesa) amRtanA ghara jevo 39 vyaktamuktivadhUlobhaH = muktiH eva vadhUH iti muktivadhUH, tasyAH lobhaH muktivadhUlobhaH vyakta: muktivadhUlobhaH yasya saH iti pragaTa thayo che mukti rUpI vahuno lobha jene. 38 kRtavyAjottaraH = jahAnA pUrva'no 4vAja bhero aryo (khApyo) che khevo te (zreSThI) u8 rahasi = kheDAMtamAM 43 mahIkAntajanmA = mahyAH kAntaH = mahIkAntaH,
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI siMhazreSThicaritram mahikAntAt janma yasya saH = 48 bhUritarAm = bhUja ghazI 48 vyomabhramazrAntau = vyomni bhramaH iti vyomabhramaH (saptamI tatpu) - tena zrAntau iti vyomabhrama zrAntau (tRtIyA ta. ) = ADAzamAM bhamraNathI thAkI gayelAM. = rAjakumAra 50 vailakSyakaluSAnanAH - vailakSyeNa kaluSANi AnanAni yeSAm te iti vailakSyakaluSAnanAH = vilakhA paNAthI kALA thayelA mukhavALA - 52 sAnvayAn = vaMzasahita (parivAra sAthai ) 52 vRttam = vRttAntane, vyatikarane 43 smitadhautAdharaiH = smitena dhautau adharau yeSAM te iti smitadhautadharAH taiH = smitathI 44vaNa thayelA je hoDavAnA 54 vyarthIbhUya = vyartha thardhane (vyartha thavAthI) (cci pratyayaH) 6 viruddhabuddhiH = viruddhA buddhiH yasya sa iti viruddhabuddhiH = viparIta buddhivALA 58 cATumantam = premANa vayanavANA 58 muktivallabhAm = bhukti3cI strIne - muktizcAsau vallabhA ca = muktiH eva vallabhA tAm 207 61 zokamahAnale = zo435mahAna agnimAM marhAMzcAsau analazca iti = mahAnalaH / zoka eva mahAnala iti / tasmin (Java.pU.bha.) 62 vibudhaiH = devatAo vaDe 63 ratim = prItine, utsAhane dharmakarmaTha dhIH = dharmabhAM nirmaNa (kSa) buddhivANA
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ | zrIdharmanRpacaritram / yadbhogyamupabhogyaM ca pArimityena gRhyate / bhogopabhogamAnAkhyaM tad dvitIyaM guNavratam // 1 // anvayaH- yad bhogyam-upabhogyaM ca pArimityena gRhyate tad bhogopabhogamAna - AkhyaM dvitIyaM guNavataM (bhavati) // 1 // sukRtazrInivAsaikasarojaM saptamaM vratam / citramatra paratrApi surabhIkurute sataH // 2 // anvayaH- sukRtazrInivAsaikasarojaM saptamaM vrataM citraM atra paratra api sataH surabhIkurute // 2 // kRtI mitIkRtAhAraH saptamavratalIlayA / mucyate saMcitenApi karmarogeNa dharmavat // 3 // anvayaH- mitIkRtAhAraH kRtI saptamavratalIlayA saMcitena api karmarogeNa dharmavad mucyate // 3 // tathAhi siddha sAhityamiva vidyAsu bhAsuram / nagarISu guruzrIkamasti zrIkamalaM puram // 4 // anvayaH- tathAhi- vidyAsu bhAsuraM siddha sAhityaM iva nagarISu guruzrIkaM zrIkamalaM puram asti // 4 // tatrAjaniSTa rAjenduH satyAkhyo rAjazekharaH kAlarAtrerivAdarzo yadasirdadRze'ribhiH // 5 //
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 209 zrIdharmanRpacaritram anvayaH- tatra satyAkhyaH rAjenduH rAjazekharaH ajaniSTa ___ yadasiH aribhiH kAla-rAtreH AdarzaH iva dadRze // 5 // sakalaiH sa kalApAtraiH kSAtrairiva guNaiH zritaH / kasya kasya namasyatvaM bhUbhujaGgo na jagmivAn // 6 // anvayaH- kalA-pAtraiH iva sakalaiH kSAtraiH guNaiH zritaH saH bhUbhujaGgaH kasya kasya namasyatvaM na jagmivAn ? // 6 // saMbhAvi bhuvi durbhikSaM deva ! dvAdazavArSikam / ityekadA purastasya jyotiHzAstravido'vadan // 7 // anvayaH- (he) 'deva ! bhuvi dvAdazavArSikaM durbhikSaM saMbhAvi' iti jyotiHzAstravidaH ekadA tasya puraH avadan // 7 // sarvathA nAnyathAdRSTagIramISAM manISiNAm / cakampe vacasA tena sa vAtena tRNaM yathA // 8 // anvayaH- amISAM manISiNAM adRSTagIH sarvathA anyathA na (syAt) tena vacasA yathA vAtena tRNaM (tathA) saH cakampe // 8 // raupya-kAJcana-ratnAdi-sarvasvavyayatastataH / kaNAnAM ca tRNAnAM sa cakre saGgrahaM bahum // 9 // anvayaH- tataH raupya-kAJcana-rana-AdisarvasvavyayataH saH kaNAnAM tRNAnAM ca bahuM saGgrahaM cakre // 9 // athAnnasaGgrahavyagre samagre'pi jane'bhitaH / viveza madhye dezasya kApi durbhikSavarNikA // 10 //
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 sulabhacaritrANi-2 anvayaH- atha samagre api jane abhitaH anna-saMgraha-vyagre (sati) dezasya madhye kA api durbhikSa-varNikA viveza // 10 // anna- saMgraha-vikrIta-sarvAlaGkaraNo janaH / 'phAlgunacyutapatrAlizAlajAlavadAbabhau // 11 // anvayaH- anna-saMgraha-vikrIta-sarva-alaGkaraNaH janaH phAlguna-cyuta-patrAli-zAlajAlavad Ababhau // 11 // nirdhAnyA nirdhanAH kAzcid vrajiSyanti prajAH kva me / zucetyacintayadrAjA prAjApatyena lajjitaH // 12 // anvayaH- nirdhAnyAH nirdhanA: me kAzcit prajAH kva vrajiSyanti iti prAjApatyena lajjitaH rAjA zucA acintayat // 12 // iti nityaM jvalaccitAtaptasyo:ziturmude / ASADhasyAdya evAhni paurastyapavano vavau // 13 // anvayaH- iti nityaM jvalaciMtAtaptasya urvIzituH mude ASADhasya Adye eva ahni paurastya-pavanaH vavau // 13 // athAGkura iva prAcyAM subhikSaphalazAkhinaH / ambudasya lavo'darzi muditena mahIbhujA // 14 // anvayaH- atha prAcyAM (dizi) subhikSa-phala-zAkhinaH aGkuraH iva ambudasya lavaH muditena mahIbhujA adarzi // 14 // zrIrivAbhyudayadbhAgyabharasya jalabhRllavaH / avardhatAtimAtraM sa dhAtrIzvaramudA samam // 15 // 1. phAlguNacyutapatrAlizAlajAlavad=phAgaNa mahine kharI gayelA pAMdaDAvALA zAlavRkSa jevA (loko) / 2. urvIzituH-urvI pRthvI, IzituH (IzitRnuM Sa.e.va.) rAjA / 3. paurastyapavanaH pUrva dizAno pavana /
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIdharmanRpacaritram 211 anvayaH- abhyudayad-bhAgya-bharasya zrIH iva saH jalabhRt-lavaH dhAtrIzvara-mudA samaM atimAnaM avardhata // 15 // avagrahagrahAnvidyudaGgalyA tarjayanniva / / balAkAdazanairkotirvidAM vAco hasanniva // 16 // darzanAdeva durbhikSaM dviSaM bhuktveva nindan / dhArA-muzala-saMpAtaiH kSamAduHkhamiva khaNDayan // 17 // abdhidvayajalAkarSanAlayantrAbhakArmukaH / sa vavarSa prajAharSaprakarSAzrughanaM ghanaH // 18 // tribhirvizeSakam // anvayaH- vidyud- agulyA avagrahagrahAn tarjayan iva 'balAkAdazanaiH jyotirvidAM vAcaH hasan iva // 16 // darzanAd eva durbhikSaM dviSaM bhuktvA iva nirnadan dhArA-muzala-saMpAtaiH kSamAduHkhaM khaNDayan iva // 16 // abdhidvaya jalAkarSanAlayantrAbhakArmukaH prjaa-hrss-prkrssaa-shrughnNsghnHvvrss||18|| anyonyakaratAlAbhiyotiSajJopahAsakRt / vRSTyAnayaiva niSpannaH kAlaH ityAlapajjanaH // 19 // anvayaH- anyonya-karatAlAbhiH jyotiSajJa-upahAsakRd janaH anayA __ vRSTyA eva kAlaH niSpanna iti Alapat // 19 // kRtArthAM pRthivIM kRtvA lokastavabhayAdiva / abdo'tha kvApyagAdeSa eSA mahatAM gatiH // 20 // 1. balAkAdazanaiH bagalArUpI dAMto / 2. dhArAmuzalaiH dhArArUpI sAMbelA vaDe / 3. Abha jevU 4. kArmuka=dhanuSya /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ sulabhacaritrANi - 2 212 anvayaH - pRthivIM kRtArthaM kRtvA eSaH abdaH loka-stava - bhayAd iva kvAGapi agAt, mahatAM eSA eva gati: (bhavati) ||20|| nivRttacintAsantApaM tataH kSmApaM pare'hani / etya 'hastamiladbhAlo vanapAlo vyajijJapat // 21 // anvayaH - tataH kSmApaM pare ahani hastamiladbhAla: vanapAlaH nivRtta-cintA - santApaM etya vyajijJapat // 21 // tvadudyAne caturmAsavAsamAsUtrya tasthuSaH / yugandharamuneradyotpede kevalamujjvalam // 22 // anvayaH- caturmAsavAsam AsUtrya tvad- udyAne tasthuSaH yugandharamuneH adya ujjvalaM kevalam utpede // 22 // athArAmikamApUrya paramaiH pAritoSikaiH / ArAmAya jagAmAyamamAyasukRtaH kRtI // 23 // anvayaH - atha paramaiH pAritoSikaiH ArAmikaM ApUrya amAya - sukRtaH kRtI ayaM ArAmAya jagAma // 23 // sa triH pradakSiNIkRtya praNipatya ca taM munim / saddharmadezanAM zrutvA papraccheti kRtAJjaliH // 24 // anvayaH - taM muniM triH pradakSiNIkRtya praNipatya ca saddharma-dezanAM zrutvA kRtAJjaliH sa iti papraccha ||24|| prabho ! jyotirvidAM teSAmavRSTiviSayaM vacaH / kathaM vighaTTitaM pRthvyAmatha sa prAha kevalI // 25 // 1. hastamilat bhAla:-aMjali karIne, hAtha joDIne / 2. ArAmAya - bagIcAmAM, (jyAM javAnuM hoya tyAM dvitIyAM vibhakti thAya paraMtu kyAreka caturthI vibhakti paNa thAya)
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIdharmanRpacaritraM 213 anvayaH- (he) prabho ! teSAM jyotirvidAM 'pRthvyAm avRSTi-viSayaM vacaH' kathaM vighaTTitam ? atha sa kevalI prAha // 25 // grahayogena durbhikSaM bhavad dvAdazavArSikam kAraNena na yenAbhUttadamISAmagocaram // 26 // anvayaH- grahayogena bhavad dvAdazavArSikaM durbhikSaM yena kAraNena na abhUt tad amISAm a-gocaram // 26 // pure purimatAlAkhye naraH pravara ityabhUt / mahArogaiH parAbhUtaH sa yuvApi svakarmataH // 27 // anvayaH- purimatAlAkhye pure pravaraH iti naraH abhUt sa yuvA api sva-karmataH mahArogaiH parAbhUtaH // 27 // saiSa svAdyaM rasasvAdavilolarasanArasaH / jagrAha yamAhAraM vikAramakarotsa saH // 28 // anvayaH- rasasvAda-vilolarasanArasaH saH eSaH yaM yam AhAraM jagrAha saH saH (AhAraH) vikAraM akarot // 28 // so'tha dadhyau ya AhAraH zarIrAhitakArakaH / pratyAkhyAnAdanAhAraphalaM kiM tasya nAdade // 29 // anvayaH- atha saH dadhyau, yaH AhAraH zarIra-ahitakArakaH, (syAt tarhi) tasya pratyAkhyAnAd (ahaM) anAhAra-phalaM kiM na Adade ? // 29 // zUkAsakocitadRzo bhajanti sudRzo na mAm / tAH pratyAkhyAya kiM sAkSAnna gRhNa martyatAphalam // 30 // anvayaH- zUkA-saGkocita-dRzaH sudRzaH mAM na bhajanti tAH pratyAkhyAya sAkSAd martyatA-phalaM kiM na gRhNa ? // 30 //
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 sulabhacaritrANi-2 ityujjvalIkRtamatirmatibhAjAM matallikA / gurUn guNagurUneSa sAkSIkRtyedamabravIt // 31 // anvayaH- iti ujjvalIkRta-matiH mati-bhAjAM 'matallikA eSaH guNagurUn gurUn sAkSIkRtya idam abravIt // 31 // snigdhAmlamadhurakSArAnAhArAnnAhamAhare / kaTutiktakaSAyAMstu gRNAmyunodaravrataH // 32 // anvayaH- snigdha-Amla-madhura-kSArAn AhArAn ahaM na Ahare kaTu-tikta-kaSAyAn tu unodaravrataH gRhNAmi // 32 // yadAsaktAnnarAnmuktirIya'yevekSate'pi na / tAH pratyAkhyAmi vAmAkSIbhavAbdheradhidevatAH // 33 // anvayaH- yadAsaktAn narAn api muktiH IjyA iva na IkSate bhavAbdheH adhidevatAH tAH 'vAmAkSI: pratyAkhyAmi // 33 // ityAdRtaM vrataM sattvavizAlaH pAlayannayam / krameNa mumuce rogairasAdhyaM sukRtasya kim // 34 // anvayaH- iti sattvavizAlaH AdRtaM vrataM pAlayan ayam krameNa rogaiH ___ mumuce, sukRtasya kim asAdhyam (syAt) ? // 34 // tadamuJcavrataM dhIro nirogatvaM gato'pi saH / krameNAbhUdvibhUtInAM prabhUtAnAmapi prabhuH // 35 // anvayaH- nirogatvaM gataH api saH dhIraH tavratam amuJcat, krameNa prabhUtAnAM api vibhUtInAM prabhuH abhUt // 35 // tad gRhe vyalasandAsyaH smaralAsyalasadRzaH / svargavezyA iva svargamunmucyAlpavibhUtikam // 36 // 1. matallikA=prazasta, utkRSTa, uttama / 2. vAmAkSI strI
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIdharma nRpacaritraM anvayaH - alpavibhUtikaM svargam unmucya 'svargavezyA iva, smaralAsyalasadRza: dAsyaH tad gRhe 'vyalasan // 36 // satsaMyamaguNasvAntAvaSTambhastambhayantritaH / nAkraSTuM viSayaiH zeke tasyendriyagaNaH sa taiH // 37 // anvayaH- sat-saMyamaguNasvAntAvaSTambhastambhayantritaH tasya saH indriya-gaNaH taiH viSayaiH AkraSTuM na zeke ||37| Ayayau mArgakoTibhirdhanaM yattasya nityazaH / yayau pAtradayaucityadAnamArgatrayeNa tat // 38 // anvayaH - nityazaH tasya mArgakoTibhiH yad dhanam Ayayau, tat 1-pAtra, 2-dayA, 3 - aucityadAnamArgatrayeNa yayau // 38 // annArthavigrahavyagrapitRmAtRsutoddhatam / ekadA raGkaduHprekSaM durbhikSaM samabhUd bhuvi // 39 // anvayaH - ekadA annArtha-vigrahavyagrapitR-mAtR-suta - uddhataM, raGkaduHprekSaM durbhikSaM bhuvi samabhUt // 39 // vilInaM dAninAM dAnaistaddAnaM vavRdhe tadA / grISme sarombhaH zuSyeta syAdudvIcistu vAridhiH // 40 // anvayaH - tadA dAnaiH dAninAM ( dhanaM) vilInaM, taddAnaM vavRdhe, grISme saro'mbhaH zuSyeta vAridhiH tu udvIciH syAt // 40 // durbhikSabhIrubhirbheje sa evaiko jagajjanaiH / sarvajJadiSTaH saMsArabhItairdharma ivAbhitaH // 41 // 215 1. svargavezyAH=apsarAo / 2. vyalasan (vi + alasan, las= lasati dhAtu 1lo gaNa u.pada) =vilAsa karyo / 3. annArtha vigrahavyagra = vigraha - jhagaDo, anna mATe jhaghaDAmAM vyagra / 4. taddAnaM=tasya dAnaM = tenuM dAna /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 sulabhacaritrANi-2 anvayaH- saMsAra-bhItaiH (bhajyamAnaH) sarvajJa-diSTa- dharmaH iva, durbhikSa ___ bhIrubhiH jagajjanaiH abhitaH saH eva ekaH bheje // 41 // prAsukaiH peya-pakvAnna-dadhi-dugdha-ghRtAdibhiH / sa digantAgatAnsAdhUllakSazaH pratyalAbhayat // 42 // anvayaH- saH digantAgatAn lakSazaH sAdhUn prAsukaiH peya-pakca-anna dadhi-dugdha-ghRtAdibhiH pratyalAbhayat // 42 // pitR-bhrAtR-sutIkRtya zrAvakAnsa vayaHkramAt / pratyahaM gRha evoccairasaGkhyAtAnabhojayat // 43 // anvayaH- sa pratyaham asaMkhyAtAn zrAvakAn vayaHkramAt / pitR-bhrAtR-sutIkRtya gRhe eva uccaiH abhojayat // 43 // ityakhaNDavrataH zrImAnpravarastu varastutiH / dAnaikavyasanaH kAlayogatastridivaM gataH // 44 // anvayaH- iti akhaNDa-vrataH varastutiH dAnaikavyasanaH zrImAn pravaraH tu kAla-yogataH tridivaM gataH // 44 // zAzvatArhanmahAyAtrAnityanirmaladharmadhIH / pUrNAyuzcintayAmAsa sa vAsavasamaH suraH // 45 // anvayaH- zAzvata-arhat-mahAyAtrA-nitya-nirmala-dharmadhIH vAsavasamaH pUrNAyuH saH suraH cintayAmAsa // 45 // zrAddho yugapradhAno'sti yaH kazcid bhuvi tatsutaH / bhUyAsaM, sArvabhaumo'pi mA bhUvaM kaluSe kule // 46 // anvayaH- yaH kazcid bhuvi yugapradhAnaH zrAddhaH asti tat (tasya) sutaH bhUyAsaM, 'sArvabhaumaH api kaluSe kule mA bhUvam // 46 // 1. sArvabhaumaH cakravartI /
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 217 zrIdharmanRpacaritram itazca citrazAlAkhye tvatpuropapure pure / zrAddho'sti zuddhabuddhAkhyo vimalAyA manaHpriyaH // 47 // anvayaH- itaH ca citrazAlAkhye tvatpuropapure pure vimalAyAH manaH priyaH zuddhabuddhilAkhyaH zrAddhaH asti // 47 // dvAdazavratanirvyAjapAlanojjvalajIvitaH / IdagdurbhikSavAcApi na cakre yo'nnasaGgraham // 48 // anvayaH- dvAdazavratanirvyAjapAlanojjvalajIvitaH yaH IdRg durbhikSavAcA api annasaGgrahaM na cakre // 48 // sa devastatpriyAkukSimApa susvapnasUcitaH / sApyasUta satI putraM pavitraM hyastane dine // 49 // anvayaH- susvapnasUcitaH saH devaH tatpriyAkukSim Apa sA satI api hyastane dine pavitraM putram asUta // 49 // mahAbhAgyavato janma tasya jitvAzu durgrahAn / babhaJja bata durbhikSamiha dvAdazavArSikam // 50 // anvayaH- bata tasya mahAbhAgyavataH janma Azu durgrahAn jitvA iha dvAdazavASikaM durbhikSaM babhaJja // 50 // iti zrutvAdbhutaprItirnatvA kevalinaM nRpaH / tatrAzu gatvA taM bAlaM bhAle nyasyedamUcivAn // 51 // anvayaH- iti zrutvA adbhutaprItiH nRpaH kevalinaM natvA __ Azu tatra gatvA taM bAlaM bhAle nyasya idam UcivAn // 51 // durbhikSamajjadajjagaduddhAradhIra namo'stu te / rAjA tvameva me rAjye talArakSo'smi tAvakaH // 52 //
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 sulabhacaritrANi-2 anvayaH- durbhikSa-majjad jagaduddhAradhIra ! te namaH astu, tvam eva me rAjye rAjA (ahaM tu) tAvakaH talArakSaH asmi // 52 // mUrtimAneva dharmo'yamitthaM durbhikSabhaGgakRt / iti tasyAbhidhA dharma iti dhAtrIbhRtA kRtA // 53 // anvayaH- itthaM durbhikSa-bhaGgakRt ayaM mUrtimAn dharmaH eva, iti dhAtrIbhRtA tasya 'dharmaH' iti abhidhA kRtA // 53 // carairmatvedamanye'pi bhUbhujaH svasvabhUmiSu / / dharmAjJAM vartayitvAzu varSayAmAsurambudAn // 54 // anvayaH- caraiH idaM matvA anye api bhUbhujaH svasvabhUmiSu Azu dharmAjJAM vartayitvA ambudAn varSayAmAsuH // 54 // vayaHkAlocitaizcitraiH prAbhRtaiH sarvabhUbhujAm / azrAntAnandasandarbhaH so'rbhakaH samavardhata // 55 // anvayaH- sarvabhUbhujAM vayaHkAlocitaiH citraiH prAbhRtaiH azrAntAnanda -sandarbhaH saH arbhakaH samavardhata // 55 // samastabhUbhRtAM putryaH sakalAH kamalekSaNAH / pativarAstamAjagmuH samudramiva nimnagAH // 56 // anvayaH- samastabhUbhRtAM sakalAH kamalekSaNAH pativarAH putryaH nimnagAH samudram iva tam AjagmuH // 56 // dharmaH samagrabhUgolalolAjJo gurubhaktibhAk / dharmI karmANyasaMcinvansa bhogAnbubhuje'dbhutAn // 57 // anvayaH- samagrabhUgolalolAjJaH guru-bhaktibhAg dharmI sa dharmaH karmANi asaMcinvan adbhutAn bhogAn bubhuje // 57 //
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIdharmanRpacaritram bhuktabhogastvasau yogabalamujjavalamAzritaH / utpannakevalajJAnamahimA muktimAptavAn // 58 // anvayaH - bhuktabhogaH tu asau ujjavalaM yogabalam AzritaH, utpannakevalajJAna- mahimA muktim AptavAn // 58 // iti dhanyasya dharmasya bhavadvayanidarzanAt / jitasaMpattisaMpAtaiH sevyatAM saptamaM vratam // 59 // anvayaH - iti dhanyasya dharmasya bhavadvayanidarzanAt, jitasaMpatti - saMpAtaiH saptamaM vrataM sevyatAm // 59 // iti zrI dharmanRpacaritraM samAptam // abhyAsaH (1) dharmakumArasya pitroH nAma kim ? (2) dharmakumAro gatabhave ko'sti sma ? (3) dharmakumArasya puraM kena nAmnA''sIt ? (4) dvAdazAbdAni duSkAlaH kena kAraNena nAgacchat ? (5) udyAne kasya muneH kaivalyam utpannam ? 219
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIdharmanRpacaritram-8 pArimityena = bharyAchAyo parimita po maryAdApaNe paNe, 1 2. sarojam = 'bhaNa P - sarasi jAyate yad = sarojam (556 tatpu.) 2 sukRta zrInivAsaikasarojam = sukRtam eva zrI: iti sukRtazrIH, tasyAH nivAsaH iti sukRta zrInivAsaH, tasmai ekasarojam iva iti sukRta- zrInivAsaikasarojam = suddhRta 3palakSmInA nivAsa bhATe advitIya kamaLa jevuM. 2 surabhIkurute = sugaMdhita re che (cci pratyaya) 2 paratra = paralokamAM 3. mitIkRtAhAraH = parimita urAyela AhAravANI amita: mita: iva kRtaH/ (cci pratyaya) mitIkRta: AhAra: yena saH iti / ( ja. zrI. ) - saMcita = (vi.) sArI rIte kheDahuMDarAyesa 4. guruzrIkam = bhoTI lakSmIvANuM - gurvI zrI: yasmin tad = (ba. vrI.) (kac pratyaya) 5. rAjazekharaH = 2rAbhasomAM zreSTha 6 namasyatvam = (na.) namaskAranI yogyatAne 8 adRSTagI: = (strI.) na dRSTasya gIH iti = bhaviSyavAzI e kaNa = khanAg - raupyakAJcanaratnAdisarvasvavyayataH = yAMhI sonuM ratna vigere cAMdI badhAnA vyayathI - raupyam ca kAJcanam ca ratnAni ca (4.5.)
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 221 zrIdharmanRpacaritram - raupyakAJcanaratnAni Adau yasya saH (vyaghi. 5.vI.) - raupyakAJcanaratnAdi ca tat sarvasvaM ca (vi.7.5.) - raupyakAJcanaratnAdisarvasvasya vyayaH, tasmAt (pa.ta.pu.) 10 varNikA = namUno - durbhikSaH varNikA hujano namUno 11. alaGkaraNa = mAbhUSA - annasaMgrahavikrItasarvAlaGkaraNaH = annanA saMgraha bhATe veyela sarva alaMkAravALo - sarvANi cAmUni alaGkaraNAni ca (vi.pU.7.) annasaMgrahAya vikrItAni sarvAlaGkaraNAni yena saH (ba.vI) 12 abdhidvayajalAkarSanAlayantrAbhakArmukaH smudrn||4sne yA mATe nAlayanTa jevA dhanuSyavALo - abdheH = dvayam, tasya = (pa.ta.pu.) abdhidvayasya jalam, tasya = (pa.ta.pu.) abdhidvayajalasya AkarSaH = (pa.ta.pu.) abdhidvayajalAkaSArya nAlayantraM = (vi.pU.5) abdhidvayajalAkarSanAlayantreNa AbhaH = (tR.d.pu.) abdhidvayajalAkarSanAlayantrAbhaH kArmukaH yasya saH iti| = (.vI.) 14 lava = za, mAga 15 dhAtrIzvaramudA = dhAtryAH IzvaraH iti - dhAtrIzvaraH dhAtrIzvarasya mud iti dhAtrIzvaramud tayA = 20% upanA sAthe 17 nirnadan = bhegha, athavA samudra vigairenI 4 ||4to 18 ghanaM = niraMta2, //
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 sulabhacaritrANi-2 18 ghanaH = bhegha, 12sAha 18 niSpanna = siddha thayeda, panela. 21. nivRtacintAsantApam = cintAyAH santApaH iti cintAsaMtApaH nivRttaH ___ cintAsantApaH yasya saH = nivRttacintAsantApaH / tam 22 AsUtrya = viyArIne 26 agocaram = viSayavANo 28 rasasvAdavilolarasanArasaH = rasasya svAdaH iti rasasvAdaH, rasanAyAM rasaH -rasanArasaH vilolA rasanA iti vilolarasanA, rasasvAde vilolaH rasanArasaH yasya saH = 2sanA svAthI. ya55 banyo che jIbhamAM rasa jene. 28 zarIrAhitakArakaH = ahitasya kArakaH iti / zarIre ahitakArakaH iti (481) zarIrAhitakArakaH = zarIramA sarita. 42nAra 30 zUkAsaGkocitadRzaH = zUkayA saGkocitAdRka yAsAM tAH iti zUkAsaGkocitadRzaH dhyAmAthI saMyita dRSTipANI (sIsI) 3 pratyAkhyAya = 5zya 5400 rIna. 31. guNagurUn = guNaiH guravaH, tAn iti (tRta.pra.) u2 kaSAya = turo svAda - tikta = 53vo 24. kaTu = tIno 24. 33 yadAsaktAn = yAsu AsaktAH iti yadAsaktAH, tAn 4 (vImomai) bhAsata thayeda (bhanuSyo)ne u4 AdRtam = // 28
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIdharmanRpacaritram - sattvena vizAlaH iti satvavizAlaH = sattvathI vizAla. - uhu alpavibhUtikam = Jasya samRddhivAnA 35 dAsyaH = dAsIo 3- smaralAsyalasadRzaH = amahevathI nRtyamAM (yamatI) tersvI zreSTha dRSTi che jeonI evI te. - smarasya lAsyam = smaralAsyam smaralAsyena lasantI dRk yAsAm tAH 39 svAnta = vitta, bhana 37 sat = zreSTha, pUbhya, sAru 39 saMyamaguNasvAnta-avaSTambhastambhayantritaH = saMyamanAM guzothI cittanI sthiratArUpI TekA mATe thAMbhalAthI yantrita karAyela sevA. 223 - saMyamasya guNA:- saMyamaguNAH svAntasya avaSTambhaH svAntAvaSTambhaH saMyamaguNaiH eva svAntAvaSTambhaH sa eva stambhAH taiH yantritaH saMyamaguNasvAntAvaSTambhastambhayantritaH 40 uddvIciH = yA bhobhavANI, uchNatA bhobhavAjI. 42 digantA''gatAn = hizAnA cheDAmAMthI AvelA. 43 pitR - bhrAtR-sutIkRtya = pitA ca bhrAtA ca sutazca iti pitR-bhrAtR sutAH na pitR-bhrAtR-sutAH iti apitR-bhrAtR-sutA: - apitR-bhrAtu-sutAn pitR-bhrAtR-sutAn iva kRtvA iti pitRbhrAtR-sutIkRtya = (cvi prayoga ) pitA, bhAI ane putra ThevA karIne-mAnIne 44 akhaNDavrataH = akhaNDam vratam yasya saH iti (.zrI.)
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 45 pUrNAyuH = pUrNam AyuH yasya saH iti pUrNAyuH (ja.zrI.) 46 kluSa = pAyI 47 zrAddha = zrAva sulabhacaritrANi - 2 48 nirvyAja = hAnAvagara, niSTupaTalAve 48 susvapnasUcitaH = susvapnena sUcitaH iti susvapnasUcita: (tR. ta.pu.) = sArA svapna vaDe sUcita 50 dvAdazavArSikam = dvAdazavarSAn bhAvi iti dvAdazavArSikam (taddhita no ikaN pratyaya . ) jAra varSa sudhI thanAra. 50 durbhikSam = durlabhA bhikSA yatra tad iti durbhikSam tad = dhI dukALanA samayane 51 adbhutaprItiH = adbhutA prItiH yasya saH iti adbhutaprItiH 52 durbhikSamajjajjagaduddhAradhIraH = durbhikSe majjad iti durbhikSamajjad durbhikSamajjat ca tad jagacca iti = durbhikSamajjajjagat tasya uddhAra:, tasmin dhIraH, tatsambodhanam ! durbhikSamajjajjagaduddhAradhIra = huHaNamAM rujatA bhagatane udhdhAra vAmAM dhIra ! 52 talArakSa = senApati, oTavANa koTavALa 52 tAvakaH = tava ayam iti tAvakaH = tArA saMbaMdhI ( taddhita) 43 dhAtrIbhRtA = rAma vaDe, dhAtrIM - bibharti - dhAtIbhRt, tena, 54 caraiH = guptayaro vaDe 54 matvA = bhazIne. 54 svasvabhUmiSu = potapotAnA rAbhyomAM (sthAnomAM)
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIdharmanRpacaritram 225 56 kamalekSaNAH = kamale iva ikSaNe yAsAM tAH iti kamalekSaNAH (ma.vI.) bhagavI povANI 56 nimnagAH = nahImo 57 samagrabhUgolalolAjJaH = samaya bhU-gomanI // 3 // cha. samagraM bhUgolaM samagrabhUgolam (vi.pU.ka), samagrabhUgole lolA AjJA yasya saH 58 utpannakevalajJAnamahimA = utpanna thye| nanA mahimAvALo - utpannam ca tat kevalajJAnam ca iti utpannakevalajJAnaM, tasya mahimA yasya saH iti = (.vI..) 58 saMpAtaiH = samUDa 43
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI surasena-mahAsena caritram raudrAtadhI-zastradAna-pApazikSA-pramAditAH / anarthadaNDastattyAgaH syAttRtIyaM guNavratam // 1 // anvayaH- raudra-ArttadhI-zastradAna-pApazikSA-pramAditAH anarthadaNDaH, tat tyAgaH tRtIyaM guNavataM syAt // 1 // anarthadaNDavirAmavratadhIrA mahodayam / labhante zubhasaMbhArabhAsurAH surasenavat // 2 // anvayaH- anarthadaNDa-virAma-vrata-dhIrAH zubhasaMbhArabhAsurAH surasenavat ___ mahodayaM labhante // 2 // tathAhi devapUjodyad gandhAndhairmadhupairmuhuH / gItaprazastirasti zrIbandhurA bandhurA purI // 3 // anvayaH- tathAhi- devapUjA-udyad gandhAndhaiH madhupaiH muhuH gItaprazastiH zrIbandhurA bandhurA (iti) purI asti // 3 // zrIvIrasena ityugravIrasenAziromaNiH / vRttaiH pavitrairazyAmastasyAmajani bhUdhavaH // 4 // anvayaH- tasyAM pavitraiH vRttaiH azyAmaH ugravIrasenA-ziromaNiH zrI vIrasenaH iti bhU-dhavaH ajani // 4 // 1. zrIbandhurA=zriyA bandhurA lakSmIthI suMdara atyaMta dhana saMpattithI samRddha lokovaalii| 2. vRttaM = AcaraNa / 3. azyAmaH (na zyAmaH iti azyAmaH) ujjvl|
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 227 zrI surasena mahAsena caritraM antarAriprahAreSu dharmakANDAdbhutau sutau / surasena- mahAsenau tasyAbhUtAmubhau zubhau // 5 // anvayaH- tasya antarAri-prahAreSu dharmakANDAdbhutau surasena- mahAsenau ubhau zubhau sutau abhUtAm // 6 // upamAnopameyatvamabhidhAnAbhidheyatA / rUpe ca sAhacarye ca vyacAryata tayorjanaiH // 6 // anvayaH- tayoH rUpe ca sAhacarye ca upamAnopameyatvam, abhidhAnAbhidheyatA janaiH vyacAryata // 6 // dRzau sadavalokeSu bAhU mohAdimardane / caraNau saccaritreSu tau dharmasya vyarAjatAm // 7 // anvayaH- sadavalokeSu dharmasya dRzau mohAdi-mardane dharmasya bAhU saccaritreSu dharmasya caraNau tau vyarAjatAm // 7 // ajAyata rasajJAyAmanyeyuH zvayathuH pRthuH / akasmAdvismayakaro mahAsenasya duHsahaH // 8 // anvayaH- anyeSuH mahAsenasya rasajJAyAM pRthuH vismayakaraH, duHsahaH 3zvayathuH akasmAd ajAyata // 8 // upazAntyai vyadhurvaidyA yadyadauSadhamuccakaiH / vavRdhe tena tenApi jihvAzophaH sa lobhavat // 9 // anvayaH- vaidyAH upazAntyai yad yad auSadham uccakaiH vyadhuH tena tena api lobhavat sa "jihvA-zophaH vavRdhe // 9 // 1. dharmakANDa = dharmarUpI bANa / 2. rasajJAyAM jIbhamAM / 3. zvayathuH sojo / 4. jihvAsopha: jIbhano sojo /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 sulabhacaritrANi-2 auSadhaM dharma evAsya yuktamityuktayastataH / taM vaidyA mumucuniHsvaM bhujaGgaM gaNikA iva // 10 // anvayaH- dharmaH eva asya auSadham yuktam ityuktayaH vaidyAH / niHsvaM bhujaGgam (muJcantyaH) gaNikAH iva taM mumucuH // 10 // krameNa kuthitA tasya rasajJA rAjajanmanaH / makSikANAmanirvArasatrAgAratvamAyayau // 11 // anvayaH- krameNa tasya rAjajanmanaH kuthitA rasajJA-makSikANAm anirvArasatrAgAratvam Ayayau // 11 // ugradurgandhabhUH kAntApitRmAtRbhirapyasau / cANDAlapATaka ivAdhvagairdUdamucyata // 12 // anvayaH- 5adhvagaiH (mucyamAnaH) cANDAla-pATakaH iva, ugra-durgandha bhUH asau kAntA-pitR-mAtRbhiH api dUrAd amucyata // 12 / / taM tathAbhUtamudbhAvya bhrAtRsnehavazaMvadaH / durgandhaM duHsahaM jitvA surasenaH samIpagaH // 13 // rogo'sau yAvadasyAsti na kiJcittAvadAhare / mriyate yadyanenaiSa mriye'nazanatastataH // 14 // iti nyavizata bhrAturagre sa dRDhanizcayaH / vIjayanvasanAntena makSikA mukhapAtinIH // 15 // tribhirvizeSakam // 1. niHsvaM nirdhanam / 2. bhujaGga jAra / 3. rAjajanmanaH rAjakumAranI / 4. anirvArasatrAgAratvaM rokaToka vinAnI dAnazALApaNAne / 5.adhvagaiH=musApharo vdde| 6. cANDAlapATakaH = caMDAlo jyAM rahetA hoya te vibhAga /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 229 zrI surasena mahAsena caritraM anvayaH- tathAbhUtaM tam udbhAvya, bhrAtR-sneha-vazaMvadaH, duHsahaM durgandhaM jitvA samIpagaH // 13 // 'asau rogaH yAvad asya asti tAvat kiJcid na Ahare, yadi eSaH anena mriyate, tataH anazanataH mriye' // 14 // iti dRDhanizcayaH mukhapAtinI-mIkSikAH 'vasanAntena vIjayan sa surasenaH bhrAtuH agre nyvisht||15||tribhiH vishesskm|| namaskArAkhyamantreNAbhimantrya prAsukaM payaH / taM muhaH smArayaMzcAsya siSeca rasanAmasau // 16 // anvayaH- asau-namaskArAkhyamantreNa prAsukaM payaH abhimantrya muhuH taM smArayan ca asya rasanAM siSeca // 16 // seke seke vyathAzAntirvizeSaM samajAyata / kramAttasya kSudhArtasya kavale kavale yathA // 17 // anvayaH- kSudhArtasya yathA kavale kavale (tathA)2 seke seke kramAt tasya vizeSaM vyathA-zAntiH samajAyata // 17 // nirvyathaM nivraNaM nIrug nirgandhaM ca sugandhi ca / muhUrtAttanmukhaM jajJe va na dharmaH prabhAvabhAk // 18 // anvayaH- tanmukhaM muhUrtAd nirvyathaM nivraNaM nirug nirgandhaM sugandhi ca jajJe, dharmaH kva prabhAvabhAg na ? // 18 // dharmeNAstaH sa rogaH zrAgmukto vaidyagaNena yaH / bhAnucchedyaM tamazchettuM khadyotAH kva kila kSamAH // 19 // anvayaH- yaH vaidya-gaNena muktaH saH rogaH 3zrAg dharmeNa astaH / __bhAnucchedyaM tamaH chettuM khadyotAH kila kva kSamAH ? // 19 // 1. vasanasya antena vastranA cheDAthI, 2. seke seke chAMTatA chAMTatA, 3. zrAg=turaMta /
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 rAhumuktaM ravimiva prAptapUrvacchavicchaTam / taM rogamuktaM vIkSyAbhUllokaH sarvo'pi sotsavaH // 20 // anvayaH - rAhu-muktaM ravim iva rogamuktaM taM prApta - pUrva-cchavi-cchaTaM vIkSya sarvaH api lokaH sotsavaH abhUt // 20 // vizeSatastatastAre dharmabhAre sahodarau / tau babhUvaturuddhAsau zaradIvendu - bhAskarau // 21 // anvayaH - tataH zaradi indu - bhAskarau iva tau sahodarau tAre dharmabhAre vizeSataH udbhAsau babhUvatuH // 21 // zrIbhadrabAhurAcAryo'vadhijJAnamadhiSThitaH / sulabhacaritrANi - 2 kadApi tatpurodyAnaM dyAmivendurabhUSayat // 22 // anvayaH - kadApi avadhijJAnam adhiSThitaH zrIbhadrabAhuH AcAryaH tat purodyAnaM dyAm induH iva abhUSayat // 22 // pradakSiNAtrayeNopabhrematurnematuzca tam / upavizya tato dharmadezanAM papatuzca tau // 23 // anvayaH- tataH tau taM pradakSiNAtrayeNa upabhrematuH nematuH ca upavizya dharmadezanAM papatuH // 23 // surase surasenena nipIte dezanAmRte / apRcchayata gururbhrAtarasanArogakAraNam // 24 // anvayaH - 'surase - dezanA'mRte nipIte ( sati) surasenena guruH bhrAtRrasanA - rogakAraNam apRcchayata // 24 // 1. surasa=rasALa=AhlAdaka |
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI surasena mahAsena caritram sa ca pravacanakSIrArNavavIcinibhaM vacaH / upAdade bhavadavodbhavaklezaharaM guruH // 25 // anvayaH - sa ca guruH pravacana - kSIrArNava- vIcinibhaM bhavadava-udbhava-kleza - haraM vacaH upAdade // 25 // 231 bhUbhUSAbhUtamAhUta-puruhUtapuraprabham / puraM maNipuraM nAma vidyate vizvavizrutam // 26 // anvayaH - bhUbhUSAbhUtam 'AhUta' puruhUtapuraprabhaM vizvavizrutaM maNipuraM nAma puraM vidyate // 26 // tasminkazmalitArAtivadano madano bhaTaH / babhUva bhagavaddharmasudhAmbudhisudhAkaraH // 27 // anvayaH - tasmin 'kazmalita- 'arAtivadanaH bhagavaddharma-sudhA-ambudhi-sudhAkaraH madana: bhaTaH babhUva // 27 // tulyAkRtI tulyazaktI tulyArthI tulyatejasA / dhIra-vIrAbhidhau tasya sutau jAtau bhujAviva // 28 // anvayaH- tasya bhujau iva tulyAkRtI tulyazaktI tulyArthoM tulyatejasau dhIra-vIrAbhidhau sutau jAtau // 28 // jinapravacanasvAdAnandAmandasudhArasau / tau bhavAhibhuvA grastau na mohaviSamUrcchayA // 29 // anvayaH- jinapravacanasvAda-Ananda- amanda- sudhArasau tau bhavaahi-bhuvA moha-viSa-mUrcchayA na grastau // 29 // 1. AhUta=(A+ve+ktam) / 2. puruhUtapura - ( puruhUta = indra ), indrapurI / 3. kazmalita = kALA karyA che / 4. arAtivadanaH = zatrunAM mukha / 5. bhavAhibhuvA = (bhava = saMsAra, ahi = sApa, bhuvA= thayela) saMsArarUpI sApathI utpanna thayela /
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 sulabhacaritrANi-2 kadApyetau gatAvAtmodyAne dadRzaturmunim / svamAtulaM vasantAkhyaM puMvRttaM patitaM bhuvi // 30 // anvayaH- kadApi AtmodyAne gatau etau puMvRttaM bhuvi patitaM vasantAkhyaM svamAtulaM muni dadRzatuH // 30 // kimabhUtkimabhUdetaditi vyAkulacetasi / dhIre'tha pRcchati pumAnekastatrAzrumugjagau // 31 // anvayaH- atha kim abhUt ? kim abhUt ? iti vyAkula-cetasi dhIre pRcchati, tatra azrumug ekaH pumAn jagau // 31 // pratimAsthamimaM sAdhuM daSTvaiko duSTapannagaH / durge nRpAparAdhIva praviSTo'sminmahAbile // 32 // anvayaH- durge (praviSTaH) nRpAparAdhI iva ekaH, duSTa pannagaH pratimAsthaM imaM sAdhuM daSTvA asmin mahAbile praviSTaH // 32 // atha mAtulamohena krudhA dhIrAnujo'bhyadhAt / re raGkAH kimasau nazyannahiH pApI hato na hi // 33 // anvayaH-atha mAtula-mohena dhIrAnujaH krudhA abhyadhAt re raGkAH ! asau nazyan pApI ahiH kiM na hi hataH ? // 33 // dhIrastamabhyadhAtsarvaM gate jIvati karmataH / / hahA mahAtman ! kiM pApaM mudhA badhnAsi jihvayA // 34 // anvayaH-dhIraH tam abhyadhAd hahA mahAtman ! karmataH sarpa jIvati gate, mudhA jihvayA pApaM kiM badhnAsi ? // 34 // krudhAbhyadhi vIro'pi duSTe daSTamahAmunau / tasmin hate'pi dharmaH syAddhativAcA kva pAtakam // 35 //
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI surasena mahAsena caritram 233 anvayaH- vIraH api krudhA abhyadhi, daSTa-mahAmunau tasmin duSTe hate ___api dharmaH syAt, hativAcA pAtakaM kva ? // 35 // kSatradharmo hyayaM sAdhupAlane duSTanigrahe / ityasatyaM yadi tato majjihvAmetu pAtakam // 36 // anvayaH- sAdhupAlane, duSTanigrahe ayaM hi kSatra-dharmaH iti yadi asatyaM tataH majjihvAM pAtakam etu // 36 // dhIrastvacintayanvAcaM tasyApArakRpArasaH / yatIndraM jIvayAmAsa maNimantrauSadhIbalAt // 37 // anvayaH- tasya vAcam acintayan (avagaNayan) maNi apArakRpArasaH dhIraH tu mantra-auSadhI-balAd yatIndraM jIvayAmAsa // 37 // yatIndrajIvanAtprItiM mahAnandasya varNikAm / dhArayantau bhaTasyaitau sutau sarvajanastutau // 38 // pAlayantau zubhaM dharmaM jvAlayantau ca pAtakam / kSAlayantau ca kIrtyA svaM suciraM tau nanandatuH ||39||yugmm|| anvayaH- yatIndrajIvanAd mahAnandasya 'varNikAM prItiM dhArayantau, etau bhaTasya sutau sarvajanastutau (abhUtAm) // 38 // zubhaM dharmaM pAlayantau pAtakam ca jvAlayantau / kIrtyA svaM kSAlayantau suciraM tau nanandatuH // 39 // yugmm|| dhIraH krameNa pUrNAyuH suraseno bhavAnabhUt / anAlocitatAdRgvAgvIrastveSa tavAnujaH // 40 // 1. varNikAM= vAnagI, namUno /
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 sulabhacaritrANi-2 anvayaH- krameNa pUrNAyuH dhIraH bhavAn surasenaH abhUt, anAlocita __tAdRg-vAga, vIraH tu eSaH tava anujaH (abhUt) // 40 // asAdhyaH sarvavaidyAnAmanavadyauSadhIvidAm / sarpaprahativAkpApAjjihvArogo'sya jAtavAn // 41 // anvayaH- anavadya-auSadhIvidAM sarvavaidyAnAm asAdhyaH asya jihvA rogaH sarpa-prahativAkpApAd jAtavAn // 41 // yatisaMjIvanAdeva labdharugbhaGgalabdhinA / nirAsi rasanArogo mahAsenasya sa tvayA // 42 // anvayaH- yati-saMjIvanAd eva labdha-rugbhaGga-labdhinA tvayA mahAsenasya sa rasanA-rogo nirAsi // 42 // iti jJAtvA svavRttAntaM jAtajAtismRtI tadA / surasena-mahAsenau bhavAttauM bhejatuvratam // 43 // anvayaH- iti sva-vRttAntaM jJAtvA jAtajAtismRtI surasena-mahAsenau tadA bhvaatto vrataM bhejatuH // 42 // vrataM vratativat siktvA tau cAru caritAmRtaiH / dharmaprasUnajaM muktiphalaM kAlAdavApatuH // 44 // anvayaH- cAru-caritAmRtaiH vrataM 'vratativat siktvA tau kAlAd dharma prasUnajaM mukti-phalam avApatuH // 44 // surasena-mahAsenadRSTAntenAmunA janAH / anarthadaNDaM duHkhaughahetuM tyajata dUrataH // 45 // 1. vratativat (vratati=latA, velaDI) velaDInI jema / 2. prasUna puSpa /
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI surasena mahAsena caritram anvayaH - (he) janAH amunA surasena mahAsenadRSTAntena, duHkhaughahetum anarthadaNDaM dUrataH tyajata // 45 // iti surasenamahAsenacaritraM samAptam // abhyAsaH (1) anarthadaNDaH katamaM guNavratamasti ? (2) anarthadaNDaH iti kim ? (3) surasenamahAsenayoH janakaH kaH tu pUH kA ? (4) mahAsenasya kasminnaGge rug AsIt ? kena kAraNena ? (5) mahAsenavyAdhiH kathaM zazAma ? (6) dhIra-vIrayoH mAtulamuneH AhvayaH kim ? 235
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI surasena-mahAsena caritram-9 2. mahodaya = mokSa 2. zubhasaMbhArabhAsurAH = zubha sAmagrIthA. dIvAnA svamAqqual 3. madhupa = (mabharo. 3. devapUjodyadgandhAndhaiH = hevapUthI. 12 thaye. gaMthI janetA. - devasya pUjA = (Sata.) devapUjA, devapUjayA ud eti devapUjodyan (75.) - deva...gandhena andhAH-deva...gandhAndhAH taiH - gIta prazastiH = [pAyedI prazastivANI - gItA prazastiH yasyAH sAH 6. abhidhAnAbhidheyatA = namana viSayata. (nAmarnu viSaya5j) abhidhAnasya abhidheyatA (pa.ta.) 7 sadAlokeSu = sAraM vAmai 8. pRthu = bhoTaM, viNa 11. kuthitA = 52 hundhavAjI, oDavAyehI 12. ugradurgandhabhUH = u hundhanI bhUmi35 13. bhrAtRsnehavazaMvadaH = bhrAtuH snehaH iti bhrAtRsnehaH - bhrAtRsnehena vazaMvadaH iti bhrAtRsnehavazaMvadaH = mAni sneyI vaza thayelo 13 samIpagaH = samIpam gacchati iti samIpagaH = 19 deg4Ara 15 mukhapAtinIH = mukhe patantItyevaMzIlAH/ mukhapAtinyaH tAH = mukhapAtinI: moDhA 752. sAvI. 57tI, (bhAjIbhI)ne.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI surasena mahAsena caritram 237 15 dRDhanizcayaH dRDhaH nizcayaH yasya saH iti dRDhanizcayaH = 42 // nirNayavALo 16 prAsuka = bhayitta 16 abhimantrya (abhi + mantr nu saM.bhU.) = mantrI vAsita zane. 16 smArayan = yaha rAvato, smR.nu pre2 (varta...pu.me.) 18 tanmukham = tasya mukham iti tanmukham = tenuM bhuSa 18 nirvyatham = nirgatA vyathA yasmAt tad iti nirvyatham = nijI gayedI pI.vANu (bhu5) 18 nivraNam = nIjI gye| uj 18 nirgandham = nIjI gayedI hundhiquj 18 prabhAvabhAk = prabhAvam bhajati iti prabhAvabhAk = prabhAvane bhajanAro 18 vaidyagaNena = vaidyAnAm gaNaH iti vaidyagaNaH tena = vaidhonA samUha 3. 18 asta = nAza pAbhyo. 18 bhAnucchedyaM = bhAnunA chedyam iti bhAnucchedyam = sUrya 43 nAza karavA yogya 18 khadyotAH = bhAgiyAmI (9q4ntu vizeSa) 18 zrAg = 48hIthA. 20. rAhumuktam = rAhuNA muktaH iti rAhumuktaH taM, = thI. mUkAyela (mahAsena)ne 20 prAptapUrvacchavicchaTam=prApta thayesa pUrvanI sinnI paraMparA chave: chaTA iti chavicchaTA / pUrvA chavicchaTA iti pUrvacchavicchaTA
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 sulabhacaritrANi-2 prAptA pUrvachavicchaTA yena saH iti prAptapUrvacchavicchaTaH, tam 21 tAra = atyaMta yo savA4 22 tatpurodyAnam = tasya puram iti tatpuram tatpurasya udyAnam iti tatpurodyAnam = tenA n||2|| udyAnane. 23 papatuH, pA = prathama, parokSA 52.56. u.pa.dvi.pa. 24 surase = s||2|| rasavANu = zobhana: rasaH yasya tad (ma.pra.) surasam tasmin 24 bhrAtRrasanArogakAraNam = bhrAtuH rasanAyAH rogasya kAraNam iti / bhrAtRrasanArogakAraNam = (mAnI manA roganA ||29||ne 25 pravacanakSIrArNavavIcInibham = avayana 35. kSIrasamudranA taraMga s.25|| (vayanane) - pravacana eva kSIrArNavaH = pravacanakSIrArNavaH, kSIrArNavasya vIcayaH = kSIrArNavavIcayaH tAbhiH nibham = | 25 bhavadavodbhavaklezaharam = bhava eva dava iti bhavadavaH, bhavadavAt udbhavaH yasya saH = bhavadavodbhavaH bhavadavodbhavazcAsau klezazca iti| tam harati iti bhavadavodbhavaklezaharam - tad, bhavadavodbhavaklezaharam = saMsA235 dAvAnalamAM utpanna thatAM klezane dUra karanAra. 26 bhUbhUSAbhUtam = pRthvInI bhUSa135 - AhUtapuruhUtapuraprabham = ivAna 42||yediiche indrapurInA pramA senA 3. puruhUtasya purasya prabhA - puruhUta pura prabhA AhUtA puruhUtapuraprabhA yena tad
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI surasena mahAsena caritram - AhUtapuruhUtaprabham (upamA ba. vrI.) - vizvavizrutam = vizvamAM viSyAta 30 svamAtulam = potAnA bhAbhAne - puMvRttam = 53SothI gherAyela 239 31 azrumug = azrune bhUDato. 32 durga = Dillo bheTa , 33 mAtulamohena = mAtulasya mohaH = iti mAtulamoha:, tena = bhAbhAnA moha vaDe 33 dhIrAnujaH = dhIrasya anujaH iti dhIrAnujaH = dhIrano nAnolAI (vIra) 40 anAlocitatAdRgvAg = na AlocitAH iti anAlocitaH = AlocanA karyA vagaranI. anAlocitA tAdRg vAg yena saH = tevA prahAranI vAzInI AlocanA jeNe karI nathI. 42 labdharugbhaGgalabdhinA = rujaH bhaGgaH, tasya labdhiH = labdhA rugbhaGgalabdhi: yena saH prApta thayelI roga nAzanI sabdhivANA (tArA va3) - 42 bhavAtta = bhavena Atta iti bhavArtau = saMsArathI pIDAyelA je 44 dharmaprasUnajam = dharma eva prasUnAni / tebhyaH jAyate iti, tad = dharmarUpI puSpomAMthI utpanna thayela (thayela)ne 45 duHkhaughahetum = duHpanA samUhanA jharA 35 (anarthahaMDa) ne...
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ | zrIkezarIkevalicaritram | sudhyAnAnAmasAvadyakRtAM mauhUrtikaM hRdi / yatsAmyamAdyaM tacchikSAvrataM sAmAyikAbhidham // 1 // anvayaH- asAvadyakRtAM sudhyAnAnAM hRdi yad 'mauhUrtikaM sAmyaM tat sAmAyikAbhidham AdyaM zikSAvratam // 1 // AbhAti yatidharmazrIkSaNakhelanabhUmikA / dUritormivirAmAya vrataM sAmAyikaM punaH // 2 // anvayaH- punaH yatidharma-zrI-kSaNakhelana-bhUmikA sAmAyikaM vratam dUrita-urmi-virAmAya AbhAti // 2 // mokSazrImamatArambhaH samatAbhyAsaraGgabhUH / karuNArasasindhUmirAdyaM zikSAvrataM matam // 3 // anvayaH- mokSa-zrI mamatA-ArambhaH samatA-abhyAsa-raGgabhUH, karuNA-rasasindhu-urmi: AdyaM zikSAvrataM matam // 3 // krUrAcAro'pi saMsArakArAyA mucyate drutam / kezarIva truTatkarmadAmA sAmAyikavratI // 4 // anvayaH- krUra-AcAraH api kezarI iva truTatkarma dAmA sAmAyika-vratI saMsAra-kArAyAH mucyate // 4 // 1. mauhUrtikaM=(muhUrtena bhavam) = eka muhUrta=be ghaDI=48 minITanu / 2. yatidharmazrIkSaNakhelanabhUmikA zramaNadharma rUpI lakSmIne kSaNa mATe ramavA mATenI bhUmikA jevU / 3. karmadAma karmarUpI doraDuM /
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI kezarIkevalicaritram tathAhi zatrulokAhibarhaNaH kSINagarhaNaH / bhUpo'bhUd vijayo nAma dharmI kAmapure pure // 5 // anvayaH - tathAhi - kAmapure pure 'zatruloka ahi- barhaNaH kSINagarhaNaH vijayaH nAma dharmI bhUpaH abhUt // 5 // taM zreSThI siMhadattAkhyo natvAcakhyau kadAcana / kezarI nAma me svAminputro'bhUccauryabhUriti // 6 // anvayaH - kadAcana siMhadattAkhyaH zreSThI taM natvA iti Acakhyau (he) svAmin! kezarI nAma me putraH 'cauryabhUH abhUt // 6 // atha sthAsyati madbhUmau yadi tadvadhya eva me / iti kezariNaM dezAnnarezo nityazyat // 7 // anvayaH- atha mad-bhUmau sthAsyati tad meM vadhyaH eva iti nareza: kezariNaM dezAd nirakAzayat // 7 // so'pi bhUpabhayAkrAntaH zrAnto dezAntaraM vrajan / kvApyapazyadvane svacchazItasvAdurasaM saraH // 8 // anvayaH- bhUpabhayAkrAntaH dezAntaraM vrajan zrAntaH, saH api vane kvApi svacchazItasvAdurasaM saraH apazyat // 8 // acauryAhRtamAsakterna payo'pi pape mayA / aho kAryaM tadapyadya dhig dhigdaivaviparyayam // 9 // iti dhyAyannayaM tatra zrAntaH kAntArapalvale / caurazcakre payaH pAnaM snAnaM ca vidadhe'dhikam // 10 // yugmam // 241 1. zatruloka-ahi-barhaNaH = zatruloka rUpI sApa mATe mora jevo / 2. cauryabhUH=corInI bhUmi jevo = cora |
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 sulabhacaritrANi - 2 anvayaH - AsakteH acauryAhRtaM payaH api mayA na pape, aho ! adya tad api kAryaM dhigdhig daivaviparyayam // 9 // iti dhyAyan zrAntaH ayaM cauraH tatra kAntAra - palvale, payaH pAnam, adhikaM snAnaM ca vidadhe // 10 // yugmam // niHsRtya sa gatazrAntirArohatpAlizAlinam / kSudhAkulaH phalasyUtataraM cUtataruM tataH // 11 // anvayaH- tataH niHsRtya gatazrAntiH kSudhAkulaH saH pAlizAlinaM phalasyUtataraM cUta - tarum Arohat // 11 // phalaistRptastato dRptaH sa cintAM klRptavAniti / hA mama kimadyAharvinA cauryeNa yAsyati // 12 // anvayaH- tataH phalaiH tRptaH dRptaH saH iti cintAM klRptavAn hahA ! adya mama ahaH kiM cauryeNa vinA yAsyati ? // 12 // iti cintApare tatra mantrasAdhitapAdukaH uttatAra sarastIre ko'pi yogIzvaro'mbarAt // 13 // anvayaH - iti cintApare tatra mantrasAdhitapAdukaH kaH api yogIzvaraH ambarAt sastIre uttatAra // 13 // sa vyomagamanAsannatapanAtapatApitaH dattvA dikSu dRzaM muktvA pAduke udake'vizat // 14 // anvayaH - vyoma - gamana- Asanna - tapana- Atapa - tApitaH saH dikSu dRzaM dattvA pAduke muktvA udake avizat // 14 // vedamIdaM pAdukAdvandvamasyAkAzagatau kSamam / yadetadiha muktvAsau padbhyAmeva jale'vizat // 15 // 1. tapana= sUrya / 2. Atapa = taDako / palvala = khAbociyu |
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI kezarIkevalicaritram tadetaccorayAmIti dhyAtvottIrya drutaM drumAt / pAdukepAdayoH kSiptvA cauro'gAdgaganAdhvanA ||16||yugmm|| anvayaH - vedmi, yad asya idaM pAdukAdvandvaM AkAza - gatau kSamam asau iha etad muktvA padbhyAM jale avizat // 15 // tad etat corayAmi iti dhyAtvA, drumAd drutaM uttIrya pAdayoH pAduke kSiptvA cauraH gaganAdhvanA agAt // 16 // yugmam // sa nirgamya dinaM vApi naktaM tatpAdukApadaH / cintAsamAnasamayaM vyomnA dhAmni yayau nije // 17 // anvayaH- cintAsamAna samayaM dinaM kva api nirgamya tat pAdukA - padaH saH 'naktaM vyomnA nije dhAmni yayau // 17 // 243 rAjJe vijJapya cauraM mAM tvaM purAnnirakAzayat / ityuktvA'tADayad daNDaiH pitaraM nitarAmasau // 18 // anvayaH - mAM cauraM (iti) rAjJe vijJapya tvaM (mAM) purAd nirakAzayat iti uktvA asau daNDaiH pitaraM nitarAm atADayat // 18 // parAsuM pitaraM tyaktvA maharddhani gRhANi saH / praviveza padArthaughaM sAraM sAraM jahAra ca // 19 // anvayaH - 'parAsuM pitaraM tyaktvA sa maharddhani gRhANi praviveza, sAraM sAraM ca padArthaughaM jahAra // 19 // antye yAme triyAmAyAH sa samAsAnpunaH / sarovaraM tadevAzu durgamA'raNyamaNDanam // 20 // 1. naktaM=rAte dhAmni=ghare ( dhAman = gRha) / 2. parAsu = mRtyu pAmelA /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 sulabhacaritrANi-2 anvayaH- 'triyAmAyAH antye 'yAme saH punaH tadeva durgamAraNyamaNDanaM sarovaram Azu samAyAtavAn // 20 // nityamityayamuddAmakrauryazcauryalasadrasaH / tadeva nagaraM gatvA'luNTadvividhaluNTanaH // 21 // anvayaH- iti uddAma-krauryaH caurya-lasadrasaH vividhaluNTanaH ayaM nityaM tadeva nagaraM gatvA aluNTat // 21 // lokaM sAdhusatImukhyaM saMtApayati pApini / yamAgama iva bhiye'bhavattatra nizAgamaH // 22 // anvayaH- sAdhusatImukhyaM lokaM pApini saMtApayati (sati) tatra, yamAgamaH iva nizAAgamaH bhiye abhavat // 22 // tatsvarUpaM parijJAya rAjJAtha vyathitAtmanA / paripRSTaH purIrakSo vailakSyanyaGmukho'vadat // 23 // anvayaH- atha tatsvarUpaM parijJAya vyathitAtmanA rAjJA paripRSTaH purIrakSaH vailakSya-nyaGmukhaH avadat // 23 // prabho ! nabho'dhvagaH ko'pi puraM mathnAtyadaH sadA / na cauracaraNanyAsaH kvApi cApyata yad bhuvi // 24 // anvayaH- (he) prabho ! nabhodhvagaH kaH api adaH puraM sadA "mathnAti, yad ca bhuvi caura-caraNa-nyAsaH na kvApi Apyata // 24 // tataH kSitipatiH kopasaMtaptaM locanadvayam / vyathAturaH puraprekSAkRpAzruSu nimajjayan // 25 // 1. triyAmA=rAtri / 2. yAme=praharamA / 3. Azu (avyaya) jhddpthii| 1. manAti pIDA upajAve che|
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 245 zrI kezarIkevalI caritram tapodhanatapaHzIlavatIzIlaprabhAvataH tatklezasodyamaH so'dya mama cauro'stu gocaraH // 26 // ityuktvAlpaparivAraH purImayamalokata / 'pratyAsthAnaM 'pratidyUtAzrayaM pratisurAlayam // 27 // . tribhirvizeSakam // anvayaH- tataH kopa-saMtaptaM locanadvayaM puraprekSA kRpAzruSu nimajjayan // 25 // tapodhanatapaH-zIlavatIzIla-prabhAvataH tat kleza-sodyamaH saH cauraH tu adya mama gocaraH astu // 26 // iti uktvA alpaparivAraH vyathAturaH ayaM kSitipatiH prati-AsthAnaM prati- dyUta-AzrayaM, prati surAlayaM purIm alokt||tribhirvishesskm||27|| cauracihna kvacit kiJcidapyanAlokayan nRpaH / jagAmAkSAmasaGkalpaH purIparisarAvanim // 28 // anvayaH- kiMcid api caura-cihnaM kvacit anAlokayan / akSAma-saGkalpaH nRpaH purIparisarAvaniM jagAma // 28 // vApI-kUpa-taDAgAdisthAneSvapi nirUpayan / na prApa bhUpatiH kvApi caurasaJcAraceSTitam // 29 // anvayaH- vApI-kUpa-taDAga-Adi sthAneSu api nirUpayan bhUpatiH kvApi caura-saJcAraceSTitaM na prApa // 29 // madhyAhna'tha dharAneturvanAntarbhuvi tasthuSaH / ' nAsAmAsAdayad gandhaH karpUrAgurudhUpabhUH // 30 // 1. pratyAsthAnaM dareka sabhAmAM / 2. pratidyUtAzrayaM jugAra ramavAnA dareka sthaLe / 3. prati surAlayam=dareka dArUnA pIThAmA /
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 sulabhacaritrANi-2 anvayaH- atha madhyAhne vanAntaHbhuvi tasthuSaH dharAnetuH nAsAM karpUra ___ agurudhUpabhUH gandhaH AsAdayat // 30 // vrajan gandhAnusAreNa caNDikAgAramAsadat / campakArcitAM tasminnapazyaccaNDikAM nRpaH // 31 // anvayaH- gandhAnusAreNa vrajan nRpaH caNDikAgAram Asadat tasmin campakAdi-acitAM caNDikAM ca apazyat // 31 // unmucya dhUpanaM tAdRg bhUpamabhyAyayau tataH / saMyojitakaraH pUjAkaraH pravaracIvaraH // 32 // anvayaH- tataH tAdRg dhUpanaM unmucya pravaracIvaraH saMyojitakaraH pUjAkaraH bhUpam abhyAyayau // 32 // kenotsavena kenedRk caNDI pUjAdya kAritA / dattAni dyutidUnendubhAMsi vAsAMsi kena te // 33 // anvayaH- adya IdRg caNDIpUjA kena utsavena kena kAritA, dyutidUnendubhAMsi vAsAMsi te kena dattAni ? // 33 // iti pRcchati bhUjAnau pUjAkArI jagAda saH / duHsthAnvayasya me svAmibhaktyA tuSTAdya caNDikA // 34 // anvayaH- iti bhUjAnau pRcchati (sati) sa pUjAkArI jagAda svAmin! duHsthAnvayasya me bhaktyA adya caNDikA tuSTA // 34 // prage pUjArthamAyAmi yadA nityaM labhe tadA / devyAH pAdAgravartIni ratnAni kanakAni ca // 35 // anvayaH- prage yadA pUjArthaM AyAmi, tadA nityaM devyAH pAdAgravartIni ratnAni kanakAni ca labhe // 35 //
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 247 zrI kezarIkevalI caritram evaM devIM trikAlaM tatpUjayAmi jayAmi ca / tatprasAdotthaniHzeSazrIpUraH zrIdamapyaham // 36 // anvayaH- tat evaM trikAlaM devIM pUjayAmi tat prasAdottha niHzeSazrIpuraH ahaM zrIdam apica jyaami||36|| naktaM caurAgamaM tatra sudhInizcitya tagirA / yayau vAsarakRtyArthamAvAsaM vAsavo bhuvaH // 37 // anvayaH- sudhIH 'bhuvaH vAsavaH tagirA tatra 'naktaM, caurAgamaM nizcitya vAsarakRtyArtham AvAsaM yayau // 37 // naktaM sAraparIvArazcaNDikAgAramAgataH / nyasya dUre nRpaH zUrAnihaikaH svayamAsthitaH // 38 // anvayaH- naktaM caNDikAgAram AgataH sAra-parIvAraH, nRpaH zUrAn dUre nyasya svayam ekaH iha AsthitaH // 38 // nizIthe stambhaguptAGgo bhUbhujaGgastato'mbarAt / uttIrNaM pAdukAsiddhaM tamAlokata taskaram // 39 // anvayaH- tataH nizIthe stambhaguptAGgaH bhUbhujaGgaH ambarAd uttIrNaM pAdukAsiddhaM taM taskaram Alokata // 39 // pAdukAdvayamAdAya so'tha vAmena pANinA / gatvA garbhagRhaM caNDImAnarca maNibhiH zubhaiH // 40 // anvayaH- atha sa vAmena pANinA pAdukAdvayam AdAya garbhagRhaM gatvA zubhaiH maNibhiH caNDIm Anarca // 40 // jagau ca svAmini ! svairacAriNazcauryakAriNaH / syAnmameyamameyarddhidAyinI kSaNadA mude // 41 // 1. bhuvaH vAsavaH rAjA (bhUmino indra) / 2. naktaM-rAtre /
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248. sulabhacaritrANi - 2 mama anvayaH - jagau ca (he) svAmini ! svaira - cAriNaH caurya-kAriNaH, iyaM kSaNadA ameya Rddhi - dAyinI mude syAt // 41 // ityuktvA valamAno'yaM dvAramAruhya bhUbhujA / kRpANapANinA jIvan re na yAsIti dharSitaH // 42 // anvayaH - iti uktvA valamAnaH ayaM kRpANa - pANinA bhUbhujA dvAraM, Aruhya 're! jIvan na yAsi' iti (uktvA ) dharSitaH ||42 || iti bhASiNi bhUpAle tadbhAlaM prati kAlavit / pAdukAdvayamevAyamastrIkRtya kuMdhA'mucat // 43 // anvayaH - iti bhUpAle bhASiNi kAla-vid ayaM pAdukAdvayam eva astrIkRtya tadbhAlaM prati kudhA amucat ||43|| tadghAtavaJcanavyagre mahIbhuji mahAbhujaH / ayaM jIvanvrajAmIti vadannevaiSa niryayau // 44 // anvayaH - mahIbhuji tadghAtavaJcanavyagre mahAbhujaH ayaM - (ahaM) jIvan vrajAmi iti vadan eva eSaH niryayau // 44 // yAtyasau kesarI caura iti bhUpagirA bhaTAH / tamAzu dUre nazyantamanvadhAvannRpAjJayA // 45 // anvayaH - asau kesarI caura : yAti iti bhUpa - girA, dUre nazyantaM taM nRpa nRpAjJayA bhaTAH anvadhAvan // 45 // cauralonAvanIM gantuM mantriNe diSTazakti tat / pradAya pAdukAdvandvaM bhUpo'pyanuyayau bhaTAn // 46 // anvayaH - diSTa-zakti tat pAdukAdvandvaM mantriNe pradAya / bhUpaH api cauraloptrAvanIM gantuM bhaTAn anuyayau // 46 //
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI kezarIkevalicaritram 249 sa tu caurastvarAdUramuktazUrasamuccayaH / puranAmAntargarmAgairevAgAtpadaguptaye // 47 // anvayaH- tvarA dUramuktazUrasamuccayaH saH cauraH tu / padaguptaye puragrAmAntargaH mArgaH eva agAt // 47 // bhayAkulitacitto'sau kiJcidvairAgyavAMstataH / dadhyAvityadya me pApamatyugraM phalitaM dhruvam // 48 // anvayaH- tataH bhayAkulita-cittaH kiJcid vairAgyavAn asau iti dadhyau 'adya ati-ugraM me pApaM dhruvam phalitam' // 48 // grAmArAmAvanau kvApi kasyApi dizato muneH / dhyAnatattvaM vacazcauraH zraddhayetyazruNottadA // 49 // anvayaH- tadA kvApi grAma-ArAma-avanau dhyAnatattvaM dizataH kasyApi, muneH vaca: cauraH zraddhayA iti azruNot // 49 // sarvatra dhyAnasamatArucirmucyate pAtakaiH / janaH sadyo'pi timiraiH kRtadIpa ivAlayaH // 50 // iti hRnmarmanirmagnaM caurastadbhAvayanvacaH / vapurutpulakaM bibhradUrdhvastatraiva tasthivAn // 51 // yugmam // anvayaH- kRta-dIpa: AlayaH timiraiH iva, sarvatra dhyAna-samatA ruciH janaH sadyaH pAtakaiH api mucyate // 50 // iti hRmarmanirmagnaM tadvacaH bhAvayan utpulakaM vapuH bibhrat, cauraH tatra eva UrdhvaH tasthivAn // 51 // yugmam // sArAsArAkhilajagannutinindAviyuktadhIH / / tasthau madhyasthatAmagnaH sa bhagnaduritakramaH // 53 //
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 sulabhacaritrANi-2 anvayaH- sAra-asAra-akhila-jagat-nutinindA viyukta-dhIH bhagna duritakramaH, saH madhyasthatAmagnaH tasthau // 53 // zeSAM rAtriM dinaM cAsthAdeSa sAmyalayastathA / yathA sthiraM mano lInaM pavitre paramAtmani // 54 // anvayaH- zeSAM rAtri dine ca sAmya-layaH eSaH tathA asthAt, yathA, pavitre paramAtmani lInaM manaH sthiraM (abhUt) // 54 // ghAtikarmakSaye sAyaM jJAnaM jajJe'sya kevalam / sarvatrAnveSayaMstatra tadA nRpatirapyagAt // 55 // anvayaH- ghAtikarmakSaye sAyaM asya kevalaM jJAnaM jajJe, tadA sarvatra anveSayan nRpaH api tatra agAt // 55 // itazcAnvapatadbhUpastaM hantuM bhaTabhArabhAk / itazcAgAnmarudvargo nantuM dattavratadhvajaH // 56 // anvayaH- itaH bhaTabhArabhAga bhUpaH taM hantuM anvapatat, itaH ca datta-vrata-dhvajaH marud-vargaH taM nantuM agAt // 56 // suraiH kRtasuvarNAbjAsIne kesariNyatha / te hantAro'pi nantAro bhUpaprabhRtayo'bhavan // 57 // anvayaH- atha kesariNi suraiH kRtasuvarNa-abja-AsIne hantAraH api te bhUpaprabhRtayaH nantAraH abhavan // 57 // dantAM'zubhiH (zUni ?) subhikSANi kurvaannshcndrrocissaam| sa vyadhAd dezanAM pApatamasaH pUrNimAM muniH // 58 // anvayaH- dantAMzubhiH (zUni) candrarociSAM subhikSANi kurvANaH sa muniH pApa-tamasaH pUrNimAM dezanAM vyadhAt // 58 // 1. marutAM varga:=devono samUha /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI kezarIkevalI caritram 251 kva tatte caritaM nAtha'kva cAyaM kevalodayaH / iti kSitibhRtA pRSTastato vyAcaSTa kevalI // 59 // anvayaH- (he) nAtha ! te caritaM kva? ayaM ca kevala-udayaH kva? iti kSitibhRtA pRSTaH kevalI vyAcaSTa // 59 // rAjannAjanma tattAdRk pApabhAjo'pyabhUnmama / zrIriyaM munivAglabdhasAmAyikamanolayAt // 60 // anvayaH- (he) rAjan ! Ajanma tat tAdRk pApabhAjaH api mama iyaM zrIH munivAk-labdha 'sAmAyika-manolayAt abhUt // 60 // yadvarSakoTitapasAmapyacchedyaM tadapyaho / karma nirmUlyate cittasamattvena kSaNAdapi // 61 // anvayaH- varSakoTi-tapasAM api acchedyaM yat karma, tad api aho ! citta-samatvena kSaNAdapi nirmUlyate // 61 // iti zrutvA pramudito jagAma nagarI nRpaH / bodhayanvasudhAM so'pi vijahAra mahAmuniH // 62 // anvayaH- iti zrutvA pramuditaH nRpaH nagarI jagAma, vasudhAM bodhayan saH mahAmuniH api vijahAra // 62 // pitRghAtakare sarvajanasaMtApakAriNi / caure'pi dattanirvANaM sevyaM sAmAyikaM budhaiH // 63 // anvayaH- pitRghAtakare sarvajanasaMtApakAriNi, caure api dattanirvANaM sAmAyikaM budhaiH sevyam // 63 // Jiti sAmAyikavatamAhAtmyopadarzane | kesarIkevalI caritraM samAptam // 1. sAmAyikamanolayAt sAmAyikamAM mana lIna thavAthI /
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 abhyAsa (1) kezariNaH tAtaH kaH ? (2) kAmapurasya dhavaH kaH ? (3) sAmAyikavrataM kIdRzam ? (4) nRpati: cauraM kutra kutra amArgayat ? (5) caNDikAdevIpUjakaH ratnAni kathamalabhata ? (6) caNDikAdevIpUjakaH kIdRza: ? sulabhacaritrANi - 2
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIkezarIkevalicaritram-10 . 3. mokSazrImamatArambhaH = mokSa35. 1kSmInA mamatAno mArama - mokSaH eva zrIH tasyAH (ava. pU.) mamatA, tasyAH (Sa.ta.pu.) ArambhaH (Sa.ta.pu.) = 3. samatAbhyAsaraGgabhUH = samatA35 sanyAsanI raMgabhUmi. (4) samatAyAH abhyAsaH (pa.ta.) - raGgasya bhUH (pa.ta.) - samatabhyAsAya raGgabhUH iva = (yatu.pu.) 4. saMsArakArAyAH = saMsA235 365AnAmAMthA. saMsAra eva kArA = saMsArakArA tasyAH saMsArakArAyAH 4 truTat karmadAmA = truTat karma iti truTatkarma truTatkarma eva dAma yasya saH iti truTatkarmadAmA = tUTevA bha35I ho2|| vANo. 5. garhaNA = nindA - kSINagarhaNaH = kSINA garhaNA yasya saH iti kSINagarhaNaH = nI. niMdA nAza pAmI che. 8 bhUpabhayAkrAntaH =bhUpAt bhayam iti bhUpabhayam bhUpabhayAd AkrAntaH iti bhUpabhayAkrAntaH 2011 (bhayathA mAyeto 10 kAntAra palvale = sanai mayA pApoyiyAmai 11. pAlizAlinam = pAli = pANa. ___ pAlau zAlate ityevaMzIlaH-pAlizAlin-tam = 5 352
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 sulabhacaritrANi-2 zomatA, 12 dRptaH = dRp pAtu bhA bhU.. kta pratyaya = mAnahita yeto 13 cintApare = cintAyAm paraH iti cintAparaH tasmin ta yintamai tatpara hote chate. 13 mantrasAdhitapAdukaH = mantraNA sAdhitA iti mantra sAdhitA mantrasAdhitA pAdukA yasya saH iti __ mantrasAdhitapAdukaH = maMtra siddha 56vAjo 13 sarastIre = sarasaH tIram iti sarastIram = tasmin = sarovaranA id 14 vyomagamanAsannatapanAtapatApitaH = vyomni gamanam iti vyomagamanam, tena AsannaH tapanaH iti vyomagamanAsannatapanaH, tasya AtapaH iti vyomagamanAsannatapanAtapaH, tena tApitaH iti vyomagamanA - sannatapanAtapatApitaH = 151 manathAna(r) 238sUryanA taDakAthI tapelA 18 nirakAzayat = nira+kAza dhAtu ya..bhU. pR., pu... 20 durgama = bhuztIthI 46 0.51ya te. - araNyamaNDanam = bananA bhUSa35 21 uddAma = maMkuza rahita, atyanta 21. krauryam = 2 // 21. krUrasya bhAvaH = krauryam krUra+Tyam pratyaya = 25y. uddAmam krauryam yasya saH (ba.vI.)
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 255 zrI kezarIkevalI caritram 21 caurye lasan rasaH yasya saH = yorImA 2savANo 23 vailakSyanyagmukhaH = vailakSyeNa nyaG mukham yasya saH iti vaimalakSyanyaGmukhaH viqu5uthAnIya thayelA mukhavALA 24 nabho'dhvagaH nabhasaH adhvagaH iti nabho'dhvagaH = mAno musAphara 26 tatklezasodyamaH = ten| dezamA dhamavANo saha vartate udyamena yaH saH (sa.ba.vI.) tasya klezaH (Sa.ta.). tatkleze sodyamaH = (sa.ta.pu.) - purIparisarAvanim = parisa2 = sAmA32 purasya parisaraH-tasya - purIparisarasya avaniH tAm = puriparisaavanim - akSAma saGkalpam = bhabhUta saMyavANo na kSAmaH = akSAmaH OM dharAnetuH / = 2 u0 nAsA = 15 31. caNDikA = pArvatI 32. saMyojitakaraH = saMyojitau karau yena saH 33 dyuti = ziln/4 - dUna = hIna 428., ti22728.. - dhutyA dUnAH indo: bhAs yaiH tAni
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 sulabhacaritrANi-2 - dyutidUnendubhAMsi = siln. 43 ti281yo che yaMdrano praza jenA vaDe evA u6 uttha = utpanna yej tatprasAdotthaniHzeSazrIpUraH, tasyAH prasAdena utthaH niHzeSaH zrINAM pUraH yasya saH u6 zrIdam = mujherane 38 zUra = sumaTa 41. kSaNadA = 2rAtri 42 kRpANapANinA = kRpANaH pANau yasya saH iti kRpANapANiH, tena= talavAra che hAthamAM jene evA tenA vaDe 46 cauralopjAvanim = yo2 vaDe yo|yes dhanavANI pRthvImA 47 tvarA dUramuktazUrasamuccayaH = zUrANAm samuccayaH iti zUrasamuccayaH dUramuktaH zUrasamuccayaH yena sa iti tvarA dUramuktazUrasamuccayaH = jaldIthI dUra mUkelA bhaTonA samudAyavALo te. 47 padaguptaye = padAnAm guptiH iti padaguptiH tsyai| = 5mAne chupAvavA mATe 48 grAmArAmavanau = grAmasya ArAmaH iti grAmArAmaH grAmAsarAmasya avaniH iti grAmArAmAvaniH tasyAm = prAmana bagIcAnI bhUmimAM 50 pAtakaiH = pApo 43. 51. utpulakam = 6[yA thye| romAMya //
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI kezarIkevalI caritram 257 53 sArAsArAkhilajagannutinindAviyuktadhIH = sAra bhane asAra sarva jagatanI stuti ane niMdAthI judI karelI buddhivALo. 53 madhyasthatAmagnaH madhyasthatAyAm magnaH iti madhyasthatAmagnaH = madhyasthapaNAmAM magna. pahu dattavratadhvajaH = vratasya eva dhvajaH iva dhvajaH vratadhvajaH datta: vratadhvajaH yena sa iti dattavratadhvajaH - - dattavratadhvajaH = khApyuM che vratadhva4 - dIkSA yina = 2bheDarae 58 dantAMzubhiH = hAMtanA Diego vaDe. dantAnAM aMzavaH = dantAMzavaH taiH - 58 candrarociSAM = rocis = 2e| yaMdranA Dirazone - candrasya rocIMSi = candrarocIMSi teSAm candrarocISAm > 8 kSitibhRtA = rAma vaDe 58 vyAcaSTa =vi+A+cakS (ravyA) = 'hevuMnuM adyatana trI. pu.je.va.
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ | zrI sumitramantrI caritraM | kriyate digvrate mAnasakSepo yo divAnizam / dvitIyaM tadidaM zikSAvrataM dezAvakAzikam // 1 // anvayaH- digvrate divA nizaM yaH mAnasakSepaH kriyate, tad idaM dezAvakAzikaM dvitIyaM zikSAvratam // 1 // dezAvakAzikaM yAvatkurute zraddhayA sudhIH / tadanyatrAtmanAM tenAbhayaM dattaM bhavettadA // 2 // anvayaH- sudhIH zraddhayA yAvat dezAvakAzikaM kurute, tad anyatra AtmanAM tena tadA abhayaM dattaM bhavet // 2 // prabhAvAdasya nazyanti vighnAH zuddhAtmanAmiha / sumitrasyeva jAyante paratra ca zubhazriyaH // 3 // . . anvayaH- asya prabhAvAt zuddhAtmanAM iha vighnAH nazyanti paratra ca sumitrasya ___iva zubhazriyaH jAyante // 3 // mukhyA purItatAvasti bhuvastilakavatpurI / candriketi caturvargazrInirargalanAgarA // 4 // anvayaH- bhuvaH tilakavat 'purItatau mukhyA, catuHvargazrInirargalanAgarA candrikA iti purI asti // 4 // nAsIravIrazvAsormisamuDDInA'rimaNDalaH / tArApIDa iti kSamApastAmapAlayadutsavaiH // 5 // 1. purItatau=nagarIonI shrennimaaN|
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sumitramaMtrI caritraM 259 anvayaH- 'nAsIravIrazvAsaUrmisamuDDIna-arimaNDalaH, tArApIDaH iti kSamApaH tAM utsavaiH apAlayat // 5 // tanmantrI kIrtikusumaM sumitrAkhyaH samantataH / vizvasaurabhyakRdreje jinabhaktilatAdrumaH // 6 // anvayaH- jinabhakti-latAdrumaH sumitra-AkhyaH tat-mantrI samantataH vizva-saurabhyakRt kIrti-kusumaM bheje // 6 // zAstramaGgaladIpodyaddhAmni hannAmadhAmani / yasyAlInau bhujastambhatoraNe mativikramau // 7 // anvayaH- zAstramaGgaladIpodyad dhAmni, bhujastambhatoraNe, yasya hRd nAmadhAmani 'mati-vikramau AlInau (staH) // 7 // nRpatirnavatAruNyaH puNyakarmaparAGmukhaH / uvAca sacivAdhIzaM kadAcidvArdhakAJcitam // 8 // anvayaH- navatAruNyaH, puNyakarmaparAGmukhaH nRpatiH, kadAcit vArdhaka-aJcitaM sacivAdhIzaM uvAca // 8 // devA svakarodAmadAnavyAkhyAzravAdibhiH / dharmakRtyairvapurmannin ! kiM mudhA bAdhyate'dhunA // 9 // anvayaH- (he) mantrin ! deva-arcA-svakara-uddAmadAna- vyAkhyAzrava, AdibhiH dharmakRtyaiH adhunA vapuH kiM mudhA bAdhyate // 9 // ka ebhirviphalairdharmakarma-klezairbhavAdRzaH / jarAkrAntamavizrAntamiti dehaM dahatyaho // 10 // 1. nAsIra agresara sainya / 2. mativikramau=buddhi ane parAkrama / 3. vArdhaka vRddha avsthaa| 4. sacivAdhIza mukhyamaMtrI / 5. vyAkhyAzravavyAkhyAna zravaNa /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 sulabhacaritrANi-2 anvayaH- aho! ebhiH viphalaiH dharma-karma-klezaiH bhavAdRzaH kaH jarA krAntaM dehaM iti avizrAntaM dahati ? // 10 // ityuktaH smitavaktro'yaM mantrI dhAtrIdhavaM jagau / kiM nRdeva ! tvamapyevamanau-cityena bhASase // 11 // anvayaH- iti uktaH smitavaktraH ayaM mantrI dhAtrIdhavaM jagau, (he) nRdeva! tvaM api evaM anaucityena kiM bhASase ? // 11 // icchAmi dharmakRtyeSu tvAM kArayitumudyamam / mAmapi tvaM tuM kiM nAtha ! niSedhayasi teSu hA // 12 // anvayaH- tvAM dharmakRtyeSu udyama kArayituM icchAmi, __ (he) nAtha ! tvaM tu hA ! mAM api teSu kiM niSedhayasi // 12 // dharmaH kiM viphalaH sa syAdyatprasAdena dhIdhanaiH / nirvinaiH svargamokSANAmapi saukhyamavApyate // 13 // anvayaH- saH dharmaH kiM viphalaH syAt ? yat prasAdena nirvighnaiH dhIdhanaiH svargamokSANAM api saukhyam avApyate // 13 // athoce sacivo rAjJA mama jJApaya mntrip!| vighnocchityAtha saMpatyA pratyakSaM dharmajaM phalam // 14 // anvayaH- atha rAjJA sacivaH Uce, (he) mantripa ! atha vighna ucchityA saMpatyA ca pratyakSaM dharmajaM phalaM mama jJApaya // 14 // ityuktibhAjaM rAjAnaM sacivastamuvAca saH / tvaM nAtho'nye tu te bhRtyAH sAkSAdetaddhi tatphalam // 15 // anvayaH- iti uktibhAjaM taM rAjAnaM saH sacivaH uvAca, tvaM nAthaH anye tu te bhRtyAH etat hi sAkSAt tat-phalaM // 15 // 1. dhAtrIdhavaM pRthvIpati raajaane|
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sumitramaMtrI caritraM 261 tato'mAtyaM jagau rAjA pASANe dvidalIkRte / bhavatyekena sopAnaM dvitIyena tu devatA // 16 // anvayaH- tataH rAjA amAtyaM jagau, pASANe dvidale kRte, (sati) ekena sopAnaM, dvitIyena tu devatA bhavati // 16 // tat kiM tasyaikadezena dharmazcakre pareNa na / siddhA svabhAvAdvizvasya bhavyAbhavyavyavasthitiH // 17 // anvayaH- tat tasya ekadezena kiM dharmaH cake? pareNa na? svabhAvAt vizvasya bhavya-abhavya-sthitiH siddhA (asti) // 17 // athAha mantrI ! nA jIvo grAvAtra syAnnidarzanam / sati dharmiNi dharmANAM sthApanA yujyate tataH // 18 // anvayaH- atha mantrI Aha, atra ajIvaH grAvA nidarzanaM na syAt, tataH dharmiNi sati dharmANAM sthApanA yujyate // 18 // ityuktastaM nRpaH kiJcit savailakSyasmito'vadat / ahaM mantrin ! vacaH zaktyA tvayA cakre niruttaraH // 19 // anvayaH- iti uktaH nRpaH kiJcit savailakSyasmitaH taM avadat, (he) mantrin ! vacaHzaktyA tvayA ahaM niruttaraH cakre // 19 // paraM pratyakSadRSTena prabhAveNaiva kutracit / niHsaMzayaM kariSyAmi dharma mantrIza nAnyathA // 20 // anvayaH- paraM (he) mantrIza ! kutracit pratyakSadRSTena prabhAveNa eva niHsaMzayaM . dharmaM kariSyAmi, anyathA na (kariSyAmi) // 20 // iti prAyastayornityaM saMlApaH kSatramantriNoH / ajAyata prajAmadhye prasiddhimadhuro'dhikam // 21 //
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 sulabhacaritrANi-2 anvayaH- iti tayoH kSatramantriNoH prAyaH nityaM saMlApaH prajAmadhye adhikaM prasiddhimadhuraH ajAyat // 21 // nirvartya sarvakRtyAni kadAcit sciveshvrH| pAkSikAvazyakaM kartuM sAyaM svAvAsamAsadat // 22 // anvayaH- kadAcit sacivezvaraH sarvakRtyAni nirvartya, pAkSikAvazyakaM kartuM sAyaM svAvAsaM Asadat // 22 // gRhAd bahirna niryAmItyAttadezAvakAzikaH / satyasaMdho mahAmAtyaH pratyAkhyAnavidhiM vyadhAt // 23 // anvayaH- AttadezAvakAzikaH satyasaMdhaH mahAamAtyaH gRhAt bahiH na niryAmi iti pratyAkhyAnavidhi vyadhAt // 23 // Avazyake kRte shuddhshrddhaan-dhyaanbndhurH| mantrIzvaro namaskAraparAvartaparo'bhavat // 24 // anvayaH- Avazyake kRte (sati) zuddhazraddhAna-dhyAnabandhuraH / mantrIzvaraH namaskAraparAvartaparaH abhavat // 24 // samAhvayati vaH svAmI gurukAryatayetyatha / nRpatipratihArastaM tadAgatya vyajijJapat // 25 // anvayaH- atha tadA, svAmI gurukAryatayA vaH samAhvayati, iti nRpatipratihAraH Agatya taM vyajijJapat // 25 // 2A prabhAtAt gRhabahirgatiM pratyAkhyAya sthitaH, prAtaH eSyAmi iti uktvA vetrI preSyata // 26 // A prabhAtAt gRha-bahiHgatiM pratyAkhyAya sthitaH (ahaM), prAtaH eSyAmi iti uktvA vetrI praiSyata // 26 / / 1. kSatra=rAjA / 2. juo 274 muM pej|
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 263 zrI sumitramaMtrI caritraM parameSThinamaskArasudhAsekavivekataH / punarmAnuSajanmadvaM sacivaH saphalaM vyadhAt // 27 // anvayaH- punaH parameSThinamaskAra-sudhA-seka vivekataH sacivaH mAnuSa janma- saphalaM vyadhAt // 27 // samupetya punarvetrI mantrIndumidamabhyadhAt / yuSmaduktairnRpaH svAjJAlopAtkopAndhatAmadhAt // 28 // anvayaH- vetrI punaH samupetya mantri-induM idaM abhyadhAt, 'yuSmad uktaiH' sva-AjJAlopAt nRpaH kopaandhatAM adhAt // 28 // iha nAyAti mAyAticitradhIH sacivaH sa cet / tatsarvaizvaryamudrA me yAcyeti prajighAya mAm // 29 // anvayaH- mAyA-aticitradhIH saH sacivaH cet iha na AyAti tat me sarva-aizvaryamudrA yAcyA iti mAM prajighAya // 29 // iti zrutapratIhAravyAhAraH sacivo hasan / tatkSaNaM preSayanmudrAM duHzIlAmiva dAsikAm // 30 // anvayaH- iti zruta-pratihAra-vyAhAraH hasan sacivaH, tatkSaNaM duHzIlAM dAsikAM iva mudrAM praiSayat // 30 // mantrI zreyaHsamudro'sminsamudre sadmato gate / rAjyacintAzalyanAzAt dRDhaM dharmaparo'bhavat // 31 // anvayaH- zreyaHsamudraH mantrI samudre asmin samataH gate (sati), rAjya-cintA-zalya-nAzAt dRDhaM dharmaparaH abhavat // 31 // 1. zrutapratihAravyAhAraH jeNe dvArapALano vArtAlApa sAMbhaLyo che / 2. samudre=mudrayA sahitaH samudraH=maMtrI mudrA sahita pratihArI bahAra gaye chate
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ sulabhacaritrANi - 2 264 mudrAM kautukato vetrI paridhAya kare tadA / mantrI jAto'hamityAtmapadAtiSu jagau hasan // 32 // anvayaH- tadA kautukataH mudrAM kare paridhAya, 'ahaM mantrI jAta:' iti vetrI hasan AtmapadAtiSu jagau // 32 // zanairmantriziroratna kuru pAdAvadhAraNam / iti hAsyamukhaiH puMbhirvRttau gehAccacAla saH // 33 // anvayaH - (he) mantrizira:ratna ! zanaiH pAdAvadhAraNaM kuru iti hAsyamukhaiH pumbhiH vRttaH saH gehAt cacAla // 33 // tadaiva daivataH kaizcidbhaTaiH prakaTitAsibhiH / Ahatya pAtito nItazcAyaM vArtAvazeSatAm // 34 // anvayaH- tadA eva daivataH prakaTitasibhiH kaizcit bhaTaiH Ahatya pAtitaH ayaM vArttAvazeSatAM ca nItaH // 34 // trastazeSaistadA tasya subhaTairjaghnire'rayaH / vetrI hato hata iti tumulazca mahAnabhUt // 35 // anvayaH - tadA trastazeSaiH tasya subhaTaiH arayaH jaghnire, vetrI hataH hataH iti mahAn tumulaH ca abhUt // 35 // iti dhAtrIdhavaH zrutvAM krodhadhUmadhvajoddhuraH / uccairjalpamanalpaM sa jvAlAkalpamakalpayat // 36 // anvayaH - iti zrutvA krodha- dhUma-dhvaja-uddharaH saH dhAtrI - dhava: jvAlAkalpaM analpaM jalpaM uccaiH akalpayat // 36 // asmatkAryamidaM kurvannatucchacchadmasadmanAM / saMhAritaH pratIhArastenAsau mantriNA dhruvam // 37 //
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 265 zrI sumitramaMtrI caritraM anvayaH- idaM asmat kAryaM kurvan asau pratihAraH dhruvaM atuccha chadmasadmanA tena mantriNA saMhAritaH // 37 // etasya yadi vRddhasya ziracchittvA svpaanninaa| ucchAlayAmi chalinastanme manasi nirvRtiH // 38 // anvayaH- yadi etasya chalinaH vRddhasya svapANinA ziraH cchitvA ucchAlayAmi tat me manasi nirvRtiH // 38 // evamuccailapan gopaH kopaattopbhttotkttH| tatrAgAdyatra te santi ghAtArtA vetrighAtakAH // 39 // anvayaH- evaM uccaiH lapan kopa ATopabhaTa utkaTa: 'gopaH tatra AgAt yatra te vetrighAtakAH ghAtArtAH santi // 39 // amAtyabhRtyA naite syuH ke'pi vaidezikA iva / iti dhyAtvA narendrastAn dIpadRSTAnabhASata // 40 // anvayaH- ete ke api 'vaidezikAH iva / amAtyabhRtyA na syuH iti dhyAtvA narendraH dIpadRSTAn tAn abhASata // 40 // ke yUyaM kiM hato vetrItyurvInAthe'tha pRcchati / Ucaste'marSadaSTauSThA vaNThAH kaNThAgatAsavaH // 41 // anvayaH- atha yUyaM ke ? vetrI kiM hataH iti urvInAthe pRcchati (sati) ___amarSadaSTa-auSThAH kaNTha Agata asavaH vaNThAH UcuH // 41 // kimasmAnpRcchasi mApa ! daivaM pRccha durAzayam / asmadIzasya yenaivaM cakre vyartho manorathaH // 42 // 1. gopaH rAjA / 2. vaidezikA (videze bhavAH) videshiio|
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 sulabhacaritrANi-2 anvayaH- (he) kSamApa ! asmAn kiM pRcchasi ? durAzayaM daivaM pRccha ! yena evaM asmat Izasya manorathaH vyarthaH ckre||42|| dhArAvAsapurAdhIzaH zUrasenaH svasevakAn / sumitraM mantriNaM hantuM praiSIdasmAn mahecchayA // 43 // anvayaH- dhArAvAsa pura-adhIzaH zUrasenaH mahecchayA sumitraM mantriNaM hantuM svasevakAn asmAn praiSIt // 43 // yadayaM daNDayatyasmannetAraM prativatsaram / tvAmapyasmad vibhoH zatru sarvadA poSayatyalam // 44 // anvayaH- yat ayaM asmatnetAraM prativatsaraM daNDayati, __ asmat-vibhoH zatru tvAM api sarvadA poSayati alam // 44 // svAmyAdezAdihAsmAbhirbabandhe'dhvAdya mantriNaH ! kuto'yamapatatsiMhabandhanaM jambuko yathA // 45 // anvayaH- svAmI AdezAt iha asmAbhiH adya mantriNaH adhvA babandhe yathA siMhabandhanaM jambukaH kutaH ayaM apatat ? // 45 // ityuktivikaTAvezAH subhaTAH prakaTAzayAH / te catvAro'pi paJcatvaM jagmustatraiva ghAtakAH // 46 // anvayaH- iti ukti vikaTa AvezAH prakaTa AzayAH te catvAraH api ghAtakAH subhaTAH tatra eva paJcatvaM jagmuH // 46 // nRpaH kRtAnutApo'yaM gatvA pauravarairvRtaH / amAtyaM kSamayAmAsa bAhU dhRtvA vadanniti // 47 // anvayaH- atha kRta anutApaH pauravaraiH vRtaH, bAhU dhRtvA iti vadan nRpaH amAtyaM kSamayAmAsa // 47 //
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sumitramaMtrI caritraM mayA te'pi nRkalpasya kalpito yo'lpabuddhinA / tvaM kSamasva kSamasva tvamaparAdhamamuM mayi // 48 // anvayaH - alpabuddhinA mayA nRkalpasya api te yaH kalpitaH, amuM aparAdhaM tvaM mayi kSamasva ! kSamasva ! // 48 // vrataM cennAcariSyastvaM nAjIviSyastataH pitaH ! | tvAM vinA naiva rAjyaM me'bhaviSyat prAjyavaibhavam // 49 // anvayaH - (he) pita: ! tvaM cet vrataM na AcariSyaH, tataH na ajIviSyaH, tvAM vinA me prAjyavaibhavaM rAjyaM na abhaviSyat // 49 // 267 tadadyAtulyakalyANakAriNaH puNyakarmaNaH / phalaM pratyakSamadrAkSamahaM pApApahaM cirAt // 50 // anvayaH- tat adya ahaM cirAt atulyakalyANakAriNaH puNyakarmaNaH pApaapahaM phalaM pratyakSaM adrAkSam // 50 // sukRtaM jIvitavyaM te vratenAnena poSitam / zoSitaM tvatkRtenAdya duHkRtaM duryazazca me // 51 // anvayaH - tvat kRtena anena vratena te sukRtaM jIvitavyaM poSitam, duHkRtaM duryazazca me zoSitam // 51 // tatsahasvAparAdhaM me prasIda vada sAttvika ! / dharmaM kAraya mAM tAta ! tArayAzu bhavArNavAt // 52 // anvayaH- (he) sAttvika ! tat me aparAdhaM sahasva vada, dharmaM kAraya (dharma) mAM (he) tAta ! Azu bhava- arNavAt tAraya // 52 // 1. nRkalpasya (nR=manuSya) kalpa = kalpavRkSa = manuSyamAM kalpavRkSa jevA tane / 2. apahaM-dUra karanAra /
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 sulabhacaritrANi - 2 uvAca sacivo'pIdaM nAparAdho'sti te dhruvam / yatkSmApa ! sAnutApastvaM dharme dhatse'dhunA dhiyam // 53 // anvayaH- atha sacivaH api idaM uvAca, (he) kSmApa ! dhruvaM te aparAdha na asti, adhunA 'sAnutApaH tvaM dharme dhiyaM dhatse // 53 // tataH saMlabdhamudreNa mantriNA prerito nRpaH / jagRhe gRhiNAM dharmaM pUrNacandraguroH puraH // 54 // anvayaH- tataH saMlabdhamudreNa mantriNA prerita: nRpaH, pUrNacandraguroH puraH gRhiNAM dharmaM jagRhe // 54 // mantriNa: zaGkamAno'tha nije kaNThe kuThAravAn / AyAtaH zUraseno'pi bhUbhujA bhUSitaH zriyA // 55 // anvayaH- atha mantriNaH zaGkamAnaH nije kaNThe kuThAravAn zUrasenaH api AyAtaH bhUbhujA zriyA bhUSitaH // 55 // devArcA - dAna- sudhyAna- rathayAtrAdikarmabhiH / nRpo mantryuipadiSTaiH svaM vidadhe janma pAvanam // 56 // anvayaH - mantri- upadiSTaiH devArcA - dAna- sudhyAna- rathayAtrAdi karmabhiH nRpaH svaM janma pAvanaM vidadhe // 56 // tatra svAmini bAlo'pi caNDAlo'pi na so'bhavat / na yo jinAdhinAthoktadharmakarmaThatAM gataH // 57 // anvayaH- tatra (rAjye) ( tasmin) svAmini (sati) bAlaH api caNDAlaH api saH na abhavat, ya: jinAdhinAtha-ukta dharmakarmaThatAM na gataH // 57 // 1. dharmakarmaThatAM=dharmamAM hoMziyArI / 2. sAnutApaH = (anutApena sahitaH) / 1
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 269 zrI sumitramaMtrI caritraM itthaM mantrIva bhUpazca kRtvA dharmaM vizuddhadhIH / mahAvidehe martyatvaM prApya lebhe zivazriyam // 58 // anvayaH- itthaM ca mantrI iva vizuddha-dhIH bhUpaH dharmaM kRtvA mahAvidehe martyatvaM prApya zivazriyaM lebhe // 58 // tataH sumitradIpena gamite'smin prakAzatAm / dezAvakAzikapathe saJcarantu sukhaM budhAH // 59 // anvayaH- tataH sumitra-dIpena prakAzatAM gamite asmin dezAvakAzika -pathe buddhAH sukhaM saJcarantu // 59 / / iti dazame dezAvakAzikAkhye vrate ___ sumitramantricaritraM samAptam abhyAsa (1) dezAvagAsikavratakartA janaH kiM kartA kathyate ? (2) candrikAnagaryAH vasupati-mantriNau kau ? (3) dharApatiH amAtyasya dharmAdharmasya phalaM nAsIt tad jJApayituM kasya dRSTAntaM adAt ? (4) nRpeNa jalpita mantrIzvaraH yadA nAgacchat tadA rAjA kimakarot ? (5) zUrasenelApatiH pradhAnasamIpaM kIdRzaH Agamat ? (6) pUrNacandraguroH sAnidhye ko dharmamasvIkarot ?
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 3 zrI sumitramantrI caritraM - 11 AtmanAm = lavone, prAzakhone |paratra = avyaya = paraso'mAM, jIbha lavamAM 4 nAgarAH = nagare bhavAH = iti nAgarAH = nAgariko 4 caturvarga zrInirargalanAgarA = caturNAM vargANAm samAhAraH, caturvargasya zrIH, tasyAm argalAyAH nirgatAH, nirargalAzvAmI nAgarAzva caturvargazriyi nirargalanAgarAH yasyAM sA = bhAravarganI lakSmIvANA janargaNa nAgariko che jemAM - argalA = jandhana, sAMDaja 5. tArApIDaH = te nAmano rAbha 6 saurabhyakRt = suratline DaranAra surabhe: bhAvaH karma vA = saurabhyam = TyaN pratyaya = saurabhyam karoti iti saurabhyakRt 5. nAsIravIrazvAsormisamuDDInArimaNDalaH = vIra sevA agresara sainyanA zvAsanI urmiothI sArI rIte uDelA che zatru samUha bhenA. -- - nAsIrazcAsau vIrazca iti nAsIravIraH tasya (@. (utta. pa.) - nAsIra vIrasya zvAsaH iti nAsIravIra zvAsaH tasya, (Sata.) nAsIravIrazvAsasya UrmayaH, iti nAsIravIra UrmayaH tAbhiH (Sa.ta.) arINAm maNDalam iti (..) - samuDDInaM arimaNDalam = (vi.pU. 5)
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sumitramaMtrI caritraM 271 - nAsIravIrazvAsormibhiH samuDDInArimaNDalaM yasya saH = nAsIravIra - zvAsomi samuDDInArimaNDalaH / jinabhaktilatAdrumaH = nilati3pI latA bhATe vRkSa jinabhaktirUpI mATe * jinabhaktiH eva latA, (ava) latAyai vRkSaH (catu.) -- vizvasaurabhyakRt = vizvanA surabhipazAne DaranAra - surabheH bhAva saurabhyam = (taddhita) saurabhyam karoti iti kvip ( (556 ) - vizvasya saurabhyakRt (Sa.ta.) 7. zAstramaGgaladIpodyata zAstra3cI maMgalI hipa mAM udyama DaranAra - maGgalazcAsau dIpazca - - zAstram eva maGgaladIpaH zAstramaGgaladIpen udyataH 8 puNyakarmaparAGmukhaH = puNyakarmaNi parAG mukham yasya saH = puNyakarmaparAGmukhaH = puSyarbhamAM javaNAmujavAjA puNyakarmamAM avaLAmukhavALA 8 - navatAruNyaH = navam tAruNyam yasya saH = gatI buvAnIvANo (ja.zrI.) - vArdhakena aJcitaH vArdhakAJcitam iti vArdhakAJcitaH tam = vRddhAvasthAthI yukta (tR.ta.) 10 avizrAntam =na vizrAntam iti avizrAntam = niraMtara, khaTajhyA vinA 11 smitavaktraH = = smitam vaktram yasya saH iti smitavaktraH hasatA mukhavALo =
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 sulabhacaritrANi - 2 12 anaucityena = na aucityam iti anaucityam / tena = auauthitya vinAnuM 12 kArayitum = 'zavavAne bhATe (kR= pre24 hetvartha gRhanta) 14 ucchittiH = ud +chid (dhAtu= nAza 12vuM . ) + ti - vighnasya ucchittiH = vighnocchittiH, tayA = vighnocchittyA vighnanA nAza vaDe 16 dvidale = dala = TuDo me TuGaDA (urAye chate ) 20 dRSTena = bhevAyeta (prabhAva) va 3 dRza dhAtu = abha ilU.lRR = dRSTaH 23_satyasandhaH = satyapratijJAvAjo 24 zuddhazraddhAnadhyAnabandhuraH zuddha zraddhA ane dhyAnathI suMdara - * zraddhAnam ca dhyAnam ca iti zraddhAna-dhyAne = (dvandva) zuddhe ca te zraddhAna-dhyAne ca iti zuddha zraddhAnadhyAne = (va.pU.5.) tAbhyAm bandhuraH iti - zuddhA zraddhAnadhyAnabandhuraH = (tR.ta.) namaskAraparAvartaparaH = namasDAranA smaraeAmAM tatpara - namaskArANAm parAvartaH namaskAraparAvartta :, (Sata.) namaskAraparAvarte paraH = (sa.ta.) - - = 24 Avazyaka = pratibhazAhi 25 gurukAryatayA = bharattvanA kAryathI 26_AprabhAtAt = savAra sudhI 26 vetrI = dvArapANa mAnuSa-janmadrum = manuSyaSThanma 35 vRkSane
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sumitramaMtrI caritraM 273 27 parameSThinamaskArasudhAsekavivekataH = parameSThinAm namaskAraH iti parameSThinamaskAraH eva sudhAsekaH iti parameSThinamaskArasudhAsekaH parameSThi namaskAra sudhAsekazca vivekazca = iti parameSThinamaskArasudhAsekavivekau tAbhyAm - (tas pra. pNymiin| arthamA mAvela che.) 28 mAyAticitradhIH = mAyayA aticitradhIH yasya saH iti mAyAticitradhIH = mAyAthI mAta viyitra buddhivANo OM duHzIlAm = 52 / 75 zIbavANI (hasInA bha) - zrutapratIhAravyAhAraH = 24sevana vAdhya samanAra ___ - pratIhArasya vyAhAraH = (pa.d.5.) - zrutaH pratIhAravyAhAraH yena saH = (ma.pra.) 31. samude = mudrayA saha vartate = samudraH tasmin = samudre u2 AtmapadAtiSu = potAnA sainioma u5 tumulaH = ghoMghATa, DolaDael u7 atuccha = gi 40 amAtyabhRtyAH = amaatyn| noro .. - dIpadRSTAn = sIvAne // 24 hovAyeci, bhopAyeci... 41 asavaH = asu = pro . 41 amarSadaSTauSThAH = amarSAt daSTau iti amarSadaSTau - amarSadaSTau oSThau yeSAM te iti - amarSadaSThauSThA : amarSayA sevA 64 41. kaNThagatAsavaH = 14 sudhI bhAve prAva
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 sulabhacaritrANi-2 41 vaNThAH = bhUpamio 44 netR = netAram = svAmI - nAya 45 jambuka = ziyANa 47 anutApa = pazcAtA5 47 bAhU dhRtvA = pApA 54Ine 48 prAjya vaibhavam = prAjyam vaibhavam yasya tad iti prAjyavaibhavam = ghai dhanavANu (2045) 50 atulya = gi 54 saMlabdhamudreNa = prApta 42|yel maMtrI mudrApA (maMtrI) 43. 58 martyatvam = mnussy54||ne 58 sumitradIpena = sumitra eva dIpaH iti sumitradIpaH tena =sumitramaMtrI rUpa dIvA vaDe 58 dezAvakAzikasya panthAH iti, dezAvakAzikapathaH tasmin 26 mo zloka azuddha che. je ame A rIte sudhAryo che. A prabhAtAd gRhAna bahirgatiM pratyAkhyAya sthitH| ahaM (tu) prAtareSyAsI-tyuktavA vetrI (sa) preSyata // 26 //
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI mitrAnanda mantrIzvara caritraM 12 kuvyApRtInAM snAnAdestyAgo brahmavrataM tapaH / AhuH zikSAvratamidaM tRtIyaM pauSadhAbhidham // 1 // anvayaH - 'kuvyApRtInAM, snAnAdeH tyAgaH, brahmavrataM, tapaH idaM pauSadha-abhidhaM tRtIyaM zikSAvrataM AhuH // 1 // tattu zuddhoktacAritrivratavatparipAlyate / ahorAtramayAzeSAM rAtriM yAvajjitendriyaiH // 2 // anvayaH - tat tu jitendriyaiH zuddha ukta cAritravratavat ahorAtramayA'zeSAM rAtriM yAvat paripAlyate // 2 // bhavoragamadacchede pauSavatpauSadhavratam / ApattApabhide mitrAnandamantripateriva // 3 // anvayaH - bhava-uraga-madacchede pauSavat pauSadhaM vrataM, mitrAnanda mantripateH iva Apat tApabhide (bhavati) // 3 // tadyathA - dharmanirmalamatyarthamarthavidyoti vidyate / puraM puSpapuraM puSpacApacApalapezalam // 4 // anvayaH - tad yathA - dharmanirmalaM atyarthaM artha vidyoti, puSpacApa - cApala - pezalaM puSpapuraM puraM vidyate ||4|| 1. kuvyApRtI=kuvyApAra / 2. pauSavat = poSa mahinAnI jema / 3. vidyoti = prakAzita / 4. puSpacApa = kAmadeva /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 sulabhacaritrANi-2 tatra yuddhasudhAsatramamitravasudhAbhRtAm / babhUva bhUvibhurbhAnurjitabhAnuH svatejasA // 5 // anvayaH- tatra 'amitravasudhAbhRtAM yuddha sudhA satraM, svatejasA jitabhAnuH bhAnuH (nAmnA) bhUvibhuH babhUva // 5 // mantrI tasya dharitrIndomitrAnanda iti zrutaH / ajAyata dhiyAM pAtraM 'chAtrIkRtabRhaspatiH // 6 // anvayaH- tasya dharitrIndoH dhiyAM-pAtraM, chAtrIkRta-bRhaspatiH mitrAnanda iti zrutaH mantrI ajAyata // 6 // madhyesadaH kadApyuccainarendra-sacivendrayoH / vyavasAyasya puNyasya pratiSThAne'bhavatkaliH // 7 // anvayaH- kadA api 2madhyesadaH narendra-sacivendrayoH 'vyavasAyasya puNyasya pratiSThAne 'kaliH abhavat // 7 // krudhAtha vasudhAnAthaH provAca sacivaM prati / vyavasAyaH pramANaM na pramANaM puNyameva cet // 8 // tataH svapuNyamAhAtmyAttvaM puNyabalagarvitaH / gRhANa mama rAjyaddhimitthaM saMvardhimatsaraH // 9 // yugmam // anvayaH- atha vasudhAnAthaH krudhA sacivaM prati provAca, vyavasAyaH pramANaM na cet puNyaM eva pramANam // 8 // tataH puNya-bala gavitaH saMvaddhimatsaraH tvaM itthaM sva -puNya-mAhAtmyAt mama rAjya RddhiM gRhANa ! // 9 // yugmam // 1. amitravasudhAbhRtAM (amitra zatru, vasudhA pRthvI, bhRt dhAraNa karanAra), zatru raajaaone| 2. chAtrIkRta bRhaspatiH brahmAne ziSya banAvanAra / 3. madhyesadaH sadasaH madhyaM madhyasadaH (sadas=sabhA) sabhAmAM / 4. vyavasAyasya puNyasya=puruSArtha ane prArabdha / 5. kaliH jhaghaDo, vivAda / M
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 277 zrI mitrAnanda mantrIzvara caritraM yazca kazcitpurImadhyAdbhavantamanuyAsyati / tatkaNThAttRSito'sau matkhaDgaH pAsyati zoNitam // 10 // anvayaH- purImadhyAt ca yaH kazcit bhavantaM anuyAsyati, tRSita: asau mat khaDgaH tat kaNThAt 'zoNitaM paasyti||10|| gaccha tucchamate ! tUrNaM pUrNaM kuru nijaM vacaH / gRhe na hanta ! gantavyamita evAnyato vraja // 11 // anvayaH- (he) tucchamate ! tUrNaM gaccha, nijaM vacaH pUrNa kuru, hanta ! gRhe na gantavyaM itaH eva anyataH vraja // 11 // iti kSitipaterAjJAM vijJAya sacivAgraNIH / ekAkyeva dRDhAvezo'caladdezAntaraM prati // 12 // anvayaH- iti kSitipateH AjJAM vijJAya dRDha-AvezaH saciva-agraNIH ekAkI eva dezAntaraM prati acalat // 12 // padbhyAmevAdibhUcAravipadbhyAmadbhutodyamaH / sa niHsasAra nagarAnagarAja ivonnataH // 13 // anvayaH- AdibhUcAra-vipadbhyAm adbhuta udyamaH nagarAja iva unnataH saH padbhyAM eva nagarAt niHsasAra // 13 // gacchannatucchapuNyo'sau zrAnto madhyaMdine'dhikam / dadarzendoriva kalAkoTIbhirghaTitaM saraH // 14 // anvayaH- atucchapuNyaH gacchan madhyaMdine adhikaM zrAntaH asau indoH kalAkoTIbhiH ghaTitaM iva saraH dadarza // 14 // yallolalaharIhastagaNaM bhRGgaghanasvanAH / . AhnAtuM tRSitAnvaktrakoTIrabjacchalAddadhau // 15 // 1. zoNitaM lohI
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 sulabhacaritrANi-2 anvayaH- yat tRSitAn AhvAtuM abjacchalAt 'lola laharIhastagaNaM 'bhRGga-ghana-svanAH vaktrakoTIH dadhau // 15 // sa kRtasnAnapAno'tra sthitaH pAlyAM tarostale / nabhaso rabhasottIrNamapazyatpuruSaM puraH // 16 // anvayaH- atra kRta-srAnapAnaH pAlyAM taroH tale sthitaH saH nabhasaH rabhasA puraH uttIrNaM puruSaM apazyat // 16 // sandhyAyAM cintitaM sainyaM dAsyatyeSa maNistava / pazcAdapi zriyaM bhUri pUrayiSyati pUjitaH // 17 // ityuktvA kiM kimityukteruccaizcitrasya mantriNaH / pANau cintAmaNiM muktvA sa dyAM divyanaro'gamat // 18 // yugmm|| anvayaH- eSa maNiH sandhyAyAM tava cintitaM sainyaM dAsyati, pazcAt api pUjitaH bhUri zriyaM pUrayiSyati // 17 // iti uktvA kiM kiM iti ukteH uccaiH citrasya mantriNaH pANau cintAmaNi muktvA saH divyanaraH dyAM agamat ||18||yugmm|| athAbjairmaNimabhyarcya romAJcitavapuzciram / viracayya camUcakra sAyaM so'gAtpuraM prati // 19 // anvayaH- atha romAJcita-vapuH saH abjaiH maNi ciraM abhyarcya camU cakraM viracayya sAyaM puraMprati agAt // 19 / / gajavAjirathAbhogamagnanisvAnanisvanaH / tairbalairvalayAmAsa mitrAnando'tha tatpuram // 20 // 1. lola laharI-capaLa lahara, 2. bhRGgaH (bhramarA) / ghana=samUha svanAH avAja) bhRGgaghanasvanAH bhamarAonA samUhano gaNagaNATa /
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 279 zrI mitrAnanda mantrIzvara caritraM anvayaH- atha gaja-vAjiratha Abhogamagna-nisvAna-nisvanaH mitrAnandaH taiH "balaiH tatpuraM 'valayAmAsa // 20 // kazcakAra purIrodhamiti bodhakRte nRpaH / .. herikAnprerayAmAsa, tAnprekSya sacivo'bravIt // 21 // anvayaH- kaH purIrodhaM cakAra ? iti bodhakRte nRpaH herikAn prerayAmAsa, tAn prekSya sacivaH abravIt // 21 // bhUjAgarvaparAbhUtabhUribhAgyabharodbhavaH / aye ! madvacasA vAcyo bhavadbhiriti bhUpatiH // 22 // anvayaH- aye ! bhavadbhiH bhUjA-garva-parAbhUta-bhUri-bhAgyabhara-udbhavaH ____ bhUpatiH mad vacasA iti vAcyaH // 22 // puNyAptasainyasandarbho mitrAnandaH samAgamat / vikramAkrAntavizvo'si saMprahartuM bahirbhava // 23 // anvayaH- puNya-Apta sainya-sandarbhaH mitrAnandaH samAgamat, (tvaM) vikrama -AkrAntavizvaH asi saMprahartuM bahiH bhava // 23 // evamAbhASya saMbhUSya prahitAH sacivena te / gatvA vyajJapayan rAjJe sarvamatha yathAtatham // 24 // anvayaH- evaM AbhASya saMbhUSya sacivena prahitAH te, atha gatvA rAjJe sarvaM yathAtathaM vyajJapayan // 24 // svasthIbhUyAtha bhUjAniH kaizcit parivRto janaiH / kRtI tatra yayau yatra mitrAnandaH svayaM sthitaH // 25 // 1. Abhogamagna jagyAmAM bharAyelA / 2. nisvAna-zabda, avAja / 3. nisvana=zabda, avAjavALo thayelo (arthAt samRddhimAna) / 4. balaM sainya / 5. valayAmAsa=(vala =javAdi, seT valate-pAchA vaLavU) / 6. herika: jAsUsa /
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ sulabhacaritrANi 2 280 anvayaH - svasthIbhUya kaizcit janaiH parivRtaH atha kRtI 'bhUjAniH yatra mitrAnandaH svayaM sthitaH tatra yayau // 25 // abhyuttasthau tadA mantrI nirmAlya nRpatiM puraH / iSTe hi darzanaM yAvadvirodho yujyate satAm // 26 // anvayaH - tadA mantrIH nRpatiM nirmAlya puraH abhyuttasthau, hi satAM virodhaH yAvat iSTe darzanaM ( tAvat) yujyate ||26|| praNipatyAtha pRthvIndurniSkapIThe nivezitaH / balAdardhAsane svasya sacivaM nyasya yo'vadat // 27 // anvayaH- atha praNipatya pRthvInduH niSkapIThe nivezitaH, saH balAt svasya ardha-Asane sacivaM nyasya avadat // 27 // vareNyaM puNyamastyeva zauryAdivyavasAyataH / puNyabhAjAM hi jAyante kiGkarA vyavasAyinaH // 28 // anvayaH- zauryAdivyavasAyataH puNyaM eva vareNyaM asti, hi vyavasAyinaH puNyabhAjAM kiGkarAH jAyante // 28 // bhavadbhAgyodayaH kazcidayamIdRk camUcayaH / yenAhaM tava bhartApi bhRtyavaddhAmi te'grataH // 29 // anvayaH - kazcid ayaM bhavat bhAgyodayaH IdRk camUcayaH, yena ahaM tava bhartA api te agrataH bhRtyavat bhAmi ||29|| kintvasAviyatI bhUtirbabhUva bhavataH kutaH / ityukto bhUbhujA mantrI svacaritramacIkathat // 30 // anvayaH- kintu bhavataH asau iyatI bhUtiH kutaH babhUva ? iti bhUbhujA uktaH mantrI sva-caritraM acIkathat // 30 // 1. bhUjAni = rAjA, 2. niSkapIThe - sonAnA Asana upara, 3. vareNyaM = zreSTha
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI mitrAnanda mantrIzvara caritraM 281 atha vismayavismeranetrapatrajanekSitaH / mitrAnandena sAnandaH pRthvInduH prAvizatpuram // 31 // anvayaH- atha vismaya-vismera-netrapatrajanekSitaH, ____ sAnandaH pRthvInduH mitrAnandena puraM prAvizat // 31 // upAyaiH phalitaM zrIbhirmaNimAhAtmyato'dhikam / vavRdhe ca narendreNa mantriNo maitryamadbhutam // 32 // anvayaH- maNimAhAtmyataH upAyaiH zrIbhiH adhikaM phalitaM ca narendreNa mantriNaH maitryaM adbhutaM vavRdhe // 32 // kadApi bhAnubhUpena sahottaMsitasaMsadam / ArAdArAmiko'bhyetya taM dharmajJaM vyajijJapat // 33 // anvayaH- kadA api bhAnubhUpena saha uttaMsita-saMsadaM taM dharmajJaM ArAt abhyetya ArAmikaH vyajijJapat // 33 // diSTyAdya vardhase svAminnaGgI dharma ivAgamat / muniH sumandharo nAma jJAnI lIlAvanIM tava // 34 // anvayaH- (he) svAmin ! adya diSTya vardhase, aGgI dharmaH iva sumandhara nAma jJAnI muniH tava lIlAvanI Agamat // 34 // prItyAtha tasmai dattvAGgabhUSaNAni kSaNena saH / jagAmArAmajagatIM jagatipatinA samam // 35 // anvayaH- atha tasmai prItyA aGga-bhUSaNAni dattvA, saH kSaNena jagatipatinA samaM ArAma-jagatIM jagAma // 35 // muni netrAmRtaM naitrairApIya nRpa-mantriNau / natvAtha nyavizetAM tau pAtuM karNAmRtaM vacaH // 36 // 1. vismera vikasita / 2. aGgI = sAkSAt /
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ sulabhacaritrANi-2 282 anvayaH - netrAmRtaM muniM naitrai: ApIya nattvA tau nRpa - mantriNau, karNAmRtaM vacaH pAtuM nyavizetAm // 36 // munIzaM dezanAnte'tha papraccha pRthivIpatiH / dhanyasya kathamasyAsanvipatkAle'pi saMpadaH // 37 // anvayaH - atha dezanA ante pRthivIpatiH munIzaM papraccha, dhanyasya asya vipatkAle api saMpadaH kathaM (abhUvan)? ||37|| athAcaSTa muniH spaSTavibhavA bhuvi bhAti pUH / dhanyabhAracyuteva dyauH padmanetreti vizrutA // 38 // anvayaH- atha muniH AcaSTa spaSTavibhavA, dhanyabhAracyutA dyauH iva padmanetrA iti vizrutA 'pU: bhuvi bhAti // 38 // tatrAditya iti kSmApastatprasAdAspadaM dhanI / zreSThI sudatta ityAsIjjinadharmadhurandharaH // 39 // anvayaH- tatra Aditya iti kSmApaH, tat prasAda - AspadaM dhanI jina - dharma - dhurandharaH sudatta iti zreSThI AsIt ||39|| so'nyadA pAparogANAmauSadhaM pauSadhaM sthitaH / tasthau nizi nizAnte'sau zAntena manasA rasAt // 40 // anvayaH- anyadA saH nizi pApa - rogANAM auSadhaM - pauSadhaM sthitaH, nizA ante asau rasAt zAntena manasA tasthau ||40|| tadA kazcidavasvApa - vidyA - vedI tadokasi / bhUribhImaparIvAraH prAvizattaskarAgraNIH // 41 // anvayaH - tadA tad okasi ' avasvApavidyA - vedI, bhUribhImaparivAraH kazcit taskara - agraNIH prAvizat // 41 // 1. dyauH=svarga / 2. pU=nagarI / 3. avasvApavidyAvedI=avasvApinI=nidrA, te vidyAno jANakAra /
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI mitrAnanda mantrI zvara caritraM vidyA caurasmRtA lokaM tatrAmUrchayatAkhilam / sudatte sA namaskAramantradhyAne tuM nAsphurat // 42 // anvayaH- tatra caurasmRtA vidyA akhilaM lokaM amUrcchayat, sA tu namaskAramantra-dhyAne sudatte na asphurat // 42 // taM pazyantamapazyanta ekAntasthaM mallimlucAH / jagRhustadgRhadravyANyakhilAnyaskhalanmudaH // 43 // anvayaH- ekAntasthaM pazyantaM taM apazyantaH, askhalan-mudaH 283 malimlucA: akhilAni tad gRha- dravyANi jagRhuH ||43|| drAgbhaJjanti sma maJjuSAH kapATaughamapATayan / dravyAya spaSTayAmAsuramI bhUmigRhANyapi // 44 // anvayaH - dravyAya (kRte) amI maJjuSAH drAg bhaJjanti sma, kapATa-'oghaM apATayan bhUmigRhANi api spaSTayAmAsuH // 44 // aho mahAtmanastasya dharmAvaSTambhayantritam / jAte'pyutpAtajAte'sminna dhyAnAccalitaM manaH // 45 // anvayaH- aho ! asmin 'utpAta - jAte jAte api tasya mahAtmanaH dharma 'avaSTaMbha-yantritaM manaH dhyAnAt na calitam // 45 // anAgateSvathAgatya gRhNatsu dhanapaddhatI: / teSu yAteSu ca dhyAnabhedo'bhUttasya na kvacit // 46 // anvayaH - atha teSu anAgateSu, Agatya dhana-paddhatI: gRhNatsu, yAteSu ca (teSu) tasya kvacit dhyAna - bhedaH na abhUt // 46 // 1. maJjuSAH=peTIo / 2. ogha = samUha / 3. utpAtajAta = utpAtano samUha / 4. avaSTaMbha - Teko /
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 jane zocatyathanidre dhananAzaM nizAtyaye / vyalasaddinakRtyeSu zreSThI pAritapauSadhaH // 47 // anvayaH - atha nizA 'atyaye 'unnidre jane dhana- nAzaM zocati, pArita-pauSadhaH zreSThI (tu) dinakRtyeSu vyalasat // 47 // kramAdarjayato bhAgyabhaGgIsaGgIkRtAtmanaH / dhanadhoraNayastasya bhUrayo'pyabhavanpunaH // 48 // anvayaH- bhAgya-bhaGgI-saGgI-kRta-AtmanaH kramAt arjayataH tasya punaH api bhUrayaH dhana - dhoraNayaH abhavan // 48 // sa kadAcidavasvApavidyAviccauracakrarAT / ekaM tallotrato hAraM vikretuM prApa tAM purIm // 49 // anvayaH- kadAcit avasvApavidyAvit saH cauracakrarAT, tat loptaH ekaM hAraM vikretuM tAM purIM prApa // 49 // taM hAraM zreSThinastasya vaNikputro dhanAbhidhaH / upalakSyArpayAmAsa talArakSAya taskaram // 50 // anvayaH - dhana- abhidhaH vaNikputraH tasya zreSThinaH taM hAraM upalakSya, taskaraM 4talArakSAya arpayAmAsa // 50 // tadvijJAya drutaM gatvA zreSThI tatra kRpAmayaH / svaM vaNikputramAkSipya talArakSamado'vadat // 51 // anvayaH - tat vijJAya kRpAmayaH zreSThI tatra drutaM gatvA, svaM vaNikputraM AkSipya talArakSaM adaH avadat // 51 // sulabhacaritrANi-2 1. atyaya = pUrNa thavuM, vinAza thavo / 2. unnidre = lako jAgyA tyAre / 3. lopjaM coreluM dhana / 4. talArakSa = koTavALa / =
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI mitrAnanda mantrIzvara caritraM dhano'yaM naiva jAnAti cauravyatikarAtpurA / asmai mahAtmane mUlyAnmayA hAro'yamarpitaH // 52 // anvayaH- dhanaH ayaM naiva jAnAti cauravyatikarAt purA asmai mahAtmane ayaM hAra: mayA mUlyAt arpitaH // 52 // tadayaM mucyatAM mA'sminnucyatAM cauryaduryazaH / rohiNIyoga mAtrAtkiM syAtkalaGkInduvadraviH // 53 // anvayaH- tat ayaM mucyatAM asmin cauryaduryazaH mA ucyatAM, 'rohiNIyogamAtrAt raviH kiM induvat kalaGkIsyAt ? // 53 // dvAdazavratadhartAyaM nAsatyaM vadatItyatha / sudattavacasA - muJcattalArakSo malimlucam // 54 // anvayaH- atha ayaM dvAdazavratadhartA asatyaM na vadati, iti sudattavacasA talArakSaH 'malimlucaM amuJcat // 54 // asatyamapi tatsatyaM yatprANihitamityasau / asatyayApi vAcAmuM zreSThI cauramamuJcat // 55 // anvayaH - asatyaM api yat prANihitaM (bhavati) tat satyaM, iti aso zreSThI asatyayA vAcA api amuM cauraM amuJcat // 55 // zreSTha taM bhojayitvA ca vare dattvA ca cIvare / nAkRtyeSu matiH kRtyetyuktvA ca prAhiNotkRtI // 56 // anvayaH- kRtI zreSThI taM bhojayitvA vare cIvare ca dattvA, akRtyeSu mati: na kRtyA iti uktvA prAhiNot // 56 // 1. rohiNI = 27 nakSatromAMnuM eka nakSatra / 2. malimlucaH = cora / 3. cIvara = vastra | 285
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 sulabhacaritrANi-2 zreSThIndorupakAreNa zikSayA ca dravanmanAH / kiM syAdakRtyamityeSa vijJAtuM dhArayan dhiyam // 57 // niryan purAbahirbhAgabhUmau zubhraprabhAbhidham / dharmopadezAn dataM munirAjamalokata // 58 // yugmam // anvayaH- zreSThIndoH upakAreNa zikSayA ca dravanmanAH akRtya kiM syAt ? iti vijJAtuM dhiyaM dhArayan // 57 // purAt niryan eSaH bahiHbhAgabhUmau dharma-upadezAn dadataM zubhraprabha ___ abhidhaM munirAjaM alokata // 58 // yugmam // zrutvA taddezanAM jJAtakRtyAkRtyavivecanaH / munIndostasya pAdAnte dIkSAM dakSo'yamagrahIt // 59 // anvayaH- tad dezanAM zrutvA jJAta-kRtya-akRtya-vivecanaH dakSaH ayaM munIndoH pAdAnte dIkSAM agrahIt // 59 // cAritraM zuddhamAsevya saudharme'sau suro'bhavat / sudattastu vipadyAyamabhavatsacivastava // 60 // anvayaH- zuddhaM cAritraM Asevya asau saudharme suraH abhavat / sudattaH tu vipadya ayaM tava sacivaH abhavat // 60 // saMpatsu hriyamANAsu yad bhaJja na pauSadham / pade pade tadatrAyaM vicitrAH prApa sampadaH // 61 // anvayaH- saMpatsu hriyamANAsu (api) yat pauSadhaM na babhaJja, tat atra pade pade ayaM vicitrAH sampadaH prApa // 61 // sa tu cauraH surIbhUta smarannupakRtIH kRtI / cintArtAya dadau ratnaM prastAvaM prApya mantriNe // 62 // anvayaH- surIbhUtaH saH kRtI cauraH tu upakRtIH smaran prastAvaM prApya cintA-ArttAya mantriNe ratnaM dadau // 62 //
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 287 zrI mitrAnanda mantrIzvara caritraM prabho drakSyati taM mantrItyukte rAjJA munirjagau / mantriNo jIvitAnte taddarzanaM bhAvi muktaye // 63 // anvayaH- (he) prabho ! taM mantrI drakSyati ? iti rAjJA ukte (sati) muniH jagau, mantriNaH jIvitAnte muktaye tad darzanaM bhAvi // 63 // yato nandIzvare devAnantumasyAbhilASiNaH / samayajJasurAnItavimAnasthasya gacchataH // 64 // zuddhadhyAnalayasyAntakRtakevalino'yujaH / lavaNAbdheruparyeva muktirbhUpa bhaviSyati // 65 // yugmam // anvayaH- (he) bhUpa ! yataH nandIzvare devAn nantuM abhilASiNaH, samaya jJa-sura-AnIta vimAna-sthasya gacchataH // 64 // zuddha-dhyAnalayasya, antakRtakevalinaH ayujaH, asya lavaNa abdheH upari eva muktiH bhaviSyati // 65 // yugmam // ityAkarNya munervAcamudaJcaddharmabuddhayaH / sarve'pyurvIzvarAdhAste sAnandA mandirANyaguH // 66 // anvayaH- iti muneH vAcaM AkarNya udaJcad dharma buddhayaH, sAnandAH urvIzvarAdyAH te sarve api mandirANi aguH // 66 / / evaM prAk puNyapUrNadhi mitrAnandanidarzanAt / bhajantu bhavapeSAya pauSadhe sudhiyo dhiyam // 67 // anvayaH- evaM prAk puNyapUrNa Rddhi mitrAnanda nidarzanAt sudhiyaH bhavapeSAya pauSadhe dhiyaM bhajantu // 67 // iti pauSadhavrata phalopadarzane mitrAnandamantricaritraM samAptam //
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 abhyAsaH sulabhacaritrANi - 2 (1) pauSadhavrataM kIdRzam ? (2) kAsArapAlyAM sthitaM mitrAnandaM divyapuruSaH kiM akathayat ? (3) divyapuruSaH ko'sti sma ? sa mantrisahAyyI kiM abhUt ? (4) zubhraprabhaguroH samIpe pravajyAM kaH prApat ? sa mRtvA kutrAgamat ? (5) puSpapurasya bhUpasya nAma kiM ?
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 zrI mitrAnanda mantrIzvara caritraM-12 2. ahorAtram = hivasa bhane rAta 2 azeSa = vi. saMpUrNa 3 bhavoragamadacchede = bhava eva uragaH iti bhavoragaH, bhavoragasya madaH iti bhavoragamadaH, tasya cchedaH iti bhavoragamadacchedaH tasmin = saMsArarUpa sarpanA garvane chedavAmAM ApattApabhide = Apad eva tApaH iti ApattApaH ApattApasya bhid iti ApattApabhid, tasyai = Apatti 35 |pne dU2 421 / bhATe (bhehavAmATa) dharmanirmalam = dharmeNa nirmalam (tu...pu.) arthavidyoti = arthena vidyoti (tR.d.5.) viziSThaH dyotaH asti asya tad vidyoti puSpa cApa cApala pezalam puSpANi eva cApaH yasya saH puSpacApasya cApalaM, tena pezalam 5 jitabhAnuH = jita: bhAnuH yena sa iti jitabhAnuH = (r)tAyo cha sUrya jenA vaDe evo te. dharitrIndoH = 2ne. svapuNyamAhAtmyAt = svasya puNyaM svapuNyasya mAhAtmyaM, tasmAt 8 puNyabalagarvitaH = puNyasya balam iti puNyabalam, tena garvitaH iti puNyabalagarvitaH = puSyana va abhimAnI thayeto. 13 nagarAjaH = zreSTha thI 16 pAlyAm = pAli = (sa...) sist
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 sulabhacaritrANi-2 23 vikramAkrAntavizvaH = vikrameNa AkrAntam vizvam yena sa iti vikramAkrAntavizvaH = 52 // va pAvelA vizvavANo. 20 gajavAjirathAbhogamagna nisvAna nisvanaH = thii-gho|-2thn| vistAramAM magna zabdothI zabdavALo - gajAzca vAjinazca rathAzca = gajavAjinarathAH teSAm (Sta-dvandva) = gajavAjirathAnAm AbhogaH tasmin magnAH (pa.ta.) / - gajavAjirathAbhogamagnAzcAmI nisvAnAzca taiH = (vi.pU.) - gajavAjirathAbhogamagnanisvAnaiH nisvanaH yasya saH (pa.vI.) 25 bhUjAniH = 20% 26 nibhAlya = na - nir+bhala = 10 5 / 7.5. saM ..bhU.. 27 pRthvInduH = 20% 30 bhUtiH = saMpatti, samRddhi - acIkathat kath 100 / 7 / magha. anyabhate. svamate - acakathat= u1. vismayavismeranetrapatrajanekSitaH = vismayena vismeram iti vismayavismeram cAdaH netraM ca iti vismayavismeranetrasya patram iti vismayavismeranetrapatram / vismaya vismeranetrapatram yasya saH iti vismayavismeranetrapatraH, vismayasmeranetrapatraH janaH iti tena IkSitaH iti, vismayavismeranetrapatrajanekSitaH = vismayathI. visita thayelA netrarUpa patravALA mANasa vaDe jovAyelo. u2 maitryam = mitrasya bhAvaH iti maitryam = mitratA (taddhita) 32 zrIbhiH = saMpattimI paDe 33 uttaMsita = suzobhita - saMsad - strI = satmA
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI mitrAnanda mantrI zvara caritraM 291 - uttaMsitA saMsad yena saH, taM = suzobhita janI che sabhA bhenA vaDe. 35_ArAmajagatIm = jagIyAnI pRthvI (bhAM) ArAmasya jagatI ca = ArAmajagatI, tAm = ArAmajagatIm 36 netrAmRtam = netrayo: amRtam iva iti netrAmRtam, tam = netrane viSe amRta sarakhA 38 dhanyabhAracyutA =samRddhinA samUhanA bhArathI svargamAMthI vyavesI hoya tevI - 42 caurasmRtA = caureNa smRtA iti caurasmRtA = yaura vaDe smarae karAyelI 42 nAsphurat = 292yamAna (zaktimAna) na tha 44 apATyan = paT dhAtu = ughaDI gayA. 47 vyalasat = las dhAtu = aryarata hovu. 48 bhAgyabhaGgIsaGgIkRtAtmanaH = bhAgyanA prArathI saMyoga35 urAyo che AtmA jenA vaDe te = - bhAgyasya bhaGgI = bhAgyabhaGgI, tayA saGgIkRtaH AtmA yena saH bhAgyabhaGgIsaGgI kRtAtmA / tasya = 51 AkSipya = 4paDo khAyIne A+kSip dhAtu saM.lU.I. 57 dravanmanAH dravad mana: yasya sa iti dravanmanAH = lInA thayelA manavANA/pazcAtApa vANA. 58 jJAtakRtyAkRtya vivecanaH = kRtyam ca akRtyam iti kRtyAkRtye, tayoH vivecanam iti kRtyAkRtyavivecanam, jJAtam kRtyAkRtyA vivecanaM yena sa: iti jJAtakRtyAkRtyavivecanaH bharosA nRtya ane addhRtyanAvive vistAra ) vANA. =
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 sulabhacaritrANi-2 62 upakRtIH = 35.rone 62 prastAvam = avasarane 62 .cintAya = cintayA ArttaH iti cintArttaH tasmai = yiMtAthI pIDAyelAne 67 bhavapeSAya = saMsArane (pASA mATe) n||425 mATe - saMsAno yUro 421 / bhATe. - bhavasya peSaH = bhavapeSaH, tasmai = bhavapeSAya
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sumitrA caritraM (13) dAnaM caturvidhA''hAra-vastra-pAtrokasAM munau / zikSAvrataM tadatithisaMvibhAgaM turIyakam // 1 // anvayaH- munau caturvidha-AhAra-vastra-pAtra-okasAM dAnaM, tad atithisaMvibhAgaM turIyakaM zikSAvratam (smRtam) // 1 // ekAvayavato'pyetatsevitaM zraddhayAdhikam / sumitrAyA ivonnatyai jAyate dvAdazaM vratam // 2 // anvayaH- zraddhayA eka avayavataH api sevitaM dvAdazaM vrataM, sumitrAyAH iva adhikaM unnatyai jAyate // 2 // tadyathA-pRthivIbhUSA zrIvasantapurAbhidham / purandarapurazrINAM vivarto vartate puram // 3 // anvayaH- tadyathA-pRthivIbhUSA 'purandarapurazrINAM vivartaH zrI vasantapura abhidhaM puraM vartate // 3 // vikramAkrAntadikacakraH kSamAzako vikramAbhidhaH / nRpaH kRpApavitro'bhUttatra kSatraziromaNiH // 4 // anvayaH- vikrama-AkrAntadikcakraH kSamAzakraH kRpApavitraH / kSatraziromaNiH vikrama-abhidhaH nRpaH abhUt // 4 // 1. okas=ghara-vasati (upAzraya) / 2. purandarapurazrI indrapurInI lakSmI (devalokI zobhA) / 3. vivartaH rUpAntara /
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 sulabhacaritrANi-2 tanmantrIzo vasurjajJe yabuddhibharanIraje / rAjyalakSmIH sukhaM tasthau vikAzADhye divAnizam // 5 // anvayaH- vasuH tad mantrIzaH jajJe, yad vikAza-ADhye 'buddhi-bhara nIraje rAjyakSmIH divAnizaM sukhaM tasthau // 5 // jinadAsAbhidhaH zreSThI tasya pRthvIpateH priyaH / babhUva tIrthakRddharmadhaureyaH zreyasAM nidhiH // 6 // anvayaH- tasya pRthvIpateH priyaH tIrthakRddharmadhaureyaH zreyasAM nidhiH ___jinadAsa abhidhaH zreSThI babhUva // 6 // tadarjitairasaMkhyAtaiH svarNaratnairapi dhruvam / niSpAdyete kSitau meru-rohaNAvaparAvapi // 7 // anvayaH- tad arjitaiH asaMkhyAtaiH api svarNaratnaiH kSitau dhruvaM api aparau rameru rohaNau niSpAdyate // 7 // yakSarAjo dhanAdhyakSa ityeva khyAtimarhati / dhanado jinadAsastu sa stuto'rthigaNairapi // 8 // anvayaH- yakSarAja (dhanadaH) dhana adhyakSaH iti khyAtaM marhati (loke), sa jinadAsastu 'dhanadaH (iti) arthigaNaiH api stutaH // 8 // dhanasya sArthavAhasya sutAM kAzinivAsinaH / khyAtAM ratnavatIM nAmnA vyavahArI vyuvAha saH // 9 // .1. buddhibharanIraje (buddhibhara buddhino samuha, nIrajaM=kamaLa) buddhinA samUharUpI kmlmaaN| 2. dhaureyaH agresara / 3. meru rohaNau merU ane rohaNAcala parvato / 4. dhanadaH kubera deva, ahIM dhana ApanAra, artha karavo.
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sumitrA caritraM anvayaH - saH vyavahArI kAzinivAsinaH dhanasya sArthavAhasya ratnavatIM nAmnA khyAtAM sutAM 'vyuvAhaH // 9 // jinadAsasya vizvAsapAtraM lakSmIdharAbhidhaH / vipro babhUva bhrAteva caramaH paramaH suhRt // 10 // na mantrI na kalatraM na putro dhAtrIpateH punaH / nAnyatkiJcicca tasyAbhUjjinadAsa iva priyam // 11 // anvayaH- tasya dhAtrIpateH na mantrI, na kalatraM, na putraH, na ca anyat kiJcit, jinadAsaH iva priyaM abhUt // 11 // mitre nRpaH kadApyatra mantritAmapi dAsyati / rAjamantrIti taM hantuM viruddhaM vidadhe manaH // 12 // anvayaH- nRpaH kadA api atra mitre mantritAM dAsyati, iti rAjamantrI taM hantuM viruddhaM manaH vidadhe // 12 // jinadAsastu dAkSyeNa paracittopalakSakaH / cakSurvaco vikAreNa taM viruddhamabudhyata // 13 // anvayaH - paracittaupalakSaka: jinadAsaH tu dAkSyeNa cakSuH- vaco vikAreNa taM viruddhaM abudhyata // 13 // tato bhUpAlamApRcchya tIrthayAtrApadezataH / patnIM ratnavatIM praiSIdasau pitRgRhaM prati // 14 // anvayaH - tataH bhUpAlaM ApRcchya asau tIrthayAtrA - apadezataH ratnavatIM patnIM pitRgRhaM prati praiSIt ||14|| atha cauracchalenAsau tamAlabdhuM kRtAdaraH / mantrI nizi tadAvAsamArgaM bhRtyairarodhayat // 15 // 1. vyuvAhaH=paraNyo / 2. apadezataH = bahAne / 295 ''
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 sulabhacaritrANi - 2 anvayaH- atha cauracchelana taM AlabdhuM kRtAdaraH asau mantrI nizi tad AvAsamArgaM bhRtyaiH arodhayat // 15 // `matveti karmakRdveSaH saha lakSmIdhareNa saH / prabhAvavanti ratnAni gRhItvA niHsRtaH purAt // 16 // anvayaH- iti karmakRt dveSaH (SaM) matvA saH prabhAvavanti ratnAni gRhItvA lakSmIdhareNa saha purAt niHsRtaH // 16 // ajAnnapi panthAnaM gacchanneSa nirantaram / araNye patitaH kvApi tRSNAtaralalocanaH // 17 // anvayaH - panthAnaM ajAnan api nirantaraM gacchan, tRSNAtaralalocanaH eSaH kvApi araNye patitaH ||17|| tatra vastralavAbaddhAM ratnAlIM suhRdaH kare / No'yamarpayAmAsa jIvitavyamivAtmanaH // 18 // anvayaH- tatra Atmana: jIvitavyaM iva vastralavAbaddhAM ratnAlIM suhRdaH kare rINaH ayaM arpayAmAsa ||18|| kvApi pazyanpayaH kUpe ratnalobhAt dvijena saH / karAbhyAM pAtitaH prerya vizvAsaH ko'stu jIvatAm // 19 // anvayaH- kva api payaH pazyan saH ratnalobhAt dvijena karAbhyAM prerya kUpe pAtitaH jIvatAM vizvAsaH kaH astu // 19 // sa tadA patitaH kUpe ko'yamityazRNodvacaH / upalakSya svareNAtha prAha ratnavatIM priyAm // 20 // 1. cchalena=bahAnAthI / 2. matvA karmakRtaM dveSaM AvuM pada hovuM joIe / 3. rINa = pIDita (tarasathI) /
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sumitrA caritraM 297 anvayaH - kUpe patitaH sa tadA 'ayaM kaH' iti vaca: azRNot, atha svareNa ratnavatIM priyAM upalakSya prAha ||20|| ayi ! tvamapi kUpe'tra patitAsi kutaH priye ! / sa te parijanaH kvAsti dhigdhigvidhiviDambitam // 21 // anvayaH- ayi priye ! tvaM api tatra kUpe kutaH patitA asi ?, sa te parijanaH kvAsti ? dhig dhig 'vidhiviDambitam // 21 // sApyavasthAgataM kAntaM vIkSya prAptaM ca saMnidhau / bASpaM dRzi dadhau duHkhAnandasaMkarasaMkaTam // 22 // anvayaH- sA api avasthAgataM saMnidhau prAptaM ca kAntaM vIkSya, dRzi duHkha-AnandasaMkarasaMkaTaM bASpaM dadhau // 22 // manvAnA dhanyamAtmAnaM tatrApi priyadarzanAt / Uce satIziroratnamiyaM ratnavatI tataH // 23 // anvayaH- tataH priyadarzanAt tatra api AtmAnaM dhanyaM manvAnA, satIziroratnaM iyaM ratnavatI Uce // 23 // tatsarvamaTavImadhye gRhItamiha taskaraiH / kAndizIkaH samagro'pi yayau parijanaH kvacit // 24 // anvayaH- tat sarvaM iha aTavImadhye taskaraiH gRhItaM, `kAndizIkaH samagraH api parivAraH kvacit yayau // 24 // teSu madbhogalubdheSu vegAdahamihApatam / varaM hi maraNaM strINAM na punaH zIla khaNDanam // 25 // 2. vidhiviDambitama = bhAgyano vilAsa - vidhinI vrakatA / 1. kAndizIkaH =bhayabhIta ( abhi0 cintA. 366 ) |
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 sulabhacaritrANi-2 anvayaH- teSu madbhogalubdheSu (satsu) ahaM vegAt iha Apatam, hi strINAM maraNaM varaM, na punaH zIlakhaNDanam // 25 // kRtAntamukharUpe'sminkUpe'pi patitA priya / jIvitAsmi bhavadbhaktrAlokabhoktavyakarmabhiH // 26 // anvayaH- (he) priya ! kRtAntamukharUpe asmin kUpe patitA api bhavat vaktra Alokabhoktavya karmabhiH jIvitA asmi // 26 // kathyatAM ca kathaM pAtaH kUpe'tra bhavatAmapi / sacivaH sa ca vidveSI vidadhe kiM virodhataH // 27 // anvayaH- atra kUpe bhavatAM api pAtaH kathaM (iti) kathyatAM, vidveSI ca sa sacivaH virodhataH kiM vidadhe ? // 27 // jagAda jinadAso'tha sacive mAraNotsuke / gRhataH karmakRtkUTAdeko'haM nizi niHsRtaH // 28 // anvayaH- atha jinadAsaH jagAda sacive mAraNautsuke (sati), karmakRtkUTAt ekaH ahaM nizi gRhataH niHsRtaH // 28 // nirantaravihAreNa kAntAre'tra samAgataH / tRSito'sminpayaH pazyanpAdaskhalanato'patam // 29 // anvayaH- nirantaravihAreNa atra kAntAre samAgataH, tRSitaH asmin payaH pazyan pAdaskhalanataH apatam // 29 // anuktamitradauSTayasya tadA tasyAtisattvataH / kUpe'sminnajale'pyambho nAbhidanaM daduH zirAH // 30 // anvayaH- tadA anuktamitradauSTyasya tasya atisattvataH, ajale api asmin kUpe zirAH ambhaH 'nAbhidaghnaM daduH // 30 // 1. nAbhidaghnaM nAbhi sudhii|
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 299 zrI sumitrA caritraM atha tau prathitasveda-kheda-tRSNAparamparau / jitakSIreNa nIreNa tena prItiM parAM gatau // 31 // anvayaH- atha prathitasveda-kheda-tRSNAparamparau tau, jitakSIreNa tena nIreNa parAM prItiM gatau // 31 // atha kUpe'tra kenApi sajjarajjuniyantritaH / kSipto'mbhaHkRtaye kumbhaH puNyakumbhaH ivaitayoH // 32 // anvayaH- atha atra kUpe kena api etayoH puNyakumbhaH iva sajjarajjuniyantritaH kumbhaH ambhakRtaye kSiptaH // 32 // tato'ntaHkumbharodhena tau matvA tena dhImatA / melayitvA janAnkRSTau kUpAnmRtyormukhAdiva // 33 // anvayaH- tataH antaH kumbharodhena tau matvA tena dhImatA, janAn melayitvA (tau) mRtyoH mukhAt iva kUpAt kRSTau // 33 // yAvattau niHsRtau sArthastAvadagre sthito mahAn / nirgataM mithunaM kUpAditi kolAhalaM vyadhAt // 34 // anvayaH- yAvat tau niHsRtau tAvat agre sthitaH sArthaH, 'mithunaM kUpAt nirgataM' iti kolAhalaM vyadhAt // 34 // tacchabdAtkautukI sArthavAho'pi drutamAgataH / sutAM patiyutAmagre pazyanmanasi vismitaH // 35 // tat zabdAt kautukI sArthavAhaH api drutaM AgataH, patiyutAM sutAM agre pazyan manasi vismitaH // 35 // dhanAkhyaM jinadAso'pi sArthavAhaM nirIkSya tam / zvasuro'yamiti jJAtvA namazcakre camatkRtaH // 36 // 1. ambhaHkRtaye=ambhaH pANI, kRtaye meLavavA) mATe
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 sulabhacaritrANi-2 jinadAsaH api dhana-AkhyaM taM sArthavAhaM nirIkSya, ayaM zvasuraH iti jJAtvA camatkRtaH namaH cakre // 36 // nanAma nitarAM prItyA pitaraM ratnavatyapi / aho bhAgyasya saurabhyaM cintayantI svacetasi // 37 // anvayaH- aho ! bhAgyasya saurabhyaM (iti) sva manasi cintayantI ratnavatI api prItyA pitaraM nitarAM nanAma // 37 // athAsmai sArthavAhAya kimetaditi pRcchate / jinadAsaH svavRttaM tadAdito'pi nyavedayat // 38 // anvayaH- atha 'kiM etad' iti pRcchate (sati) jinadAsaH tad svavRttaM AditaH api asmai sArthavAhAya nyavedayet // 38 // tAdRsvajanasamparkanipItavyApadUrmayaH / atha te toSapoSeNa tasthurvasanavezmani // 39 // anvayaH- atha tAdRk 'svajanasamparka nipItavyApat UrmayaH te toSapoSaNa 'vasana-vezmani tasthuH // 39 // athAsmiMzcarite citre gatvArkeNeva zaMsite / tadvIkSAkautukeneva sandhyAyAM vidhurudyayau // 40 // anvayaH- atha arkeNa gatvA asmin citre carite zaMsite (sati), tad vIkSA kautukena iva sandhyAyAM vidhuH udyayau // 40 // toyapAtraM gRhItvAtha jinadAso nizAgame / tarUnantarayAmAsa dehacintAkRte bahUn // 41 // 1. svajanasamparkanipItavyApat UrmayaH svajananA meLApathI vipattirUpI urmio (mojA) vinAza pAme che / 2. vasanavezman (vasana vastra) kApaDanA ghara (taMbu-TenTa) /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sumitrA caritraM 301 anvayaH- atha nizAAgame dehacintAkRte toyapAtraM gRhItvA jinadAsaH bahUn tarun antaH ayAmAsa // 41 // athendudyutibhirvIkSya suptaM kaJcidasau naram / yAvadyAtyagratastAvanmRto lakSmIdharaH pumAn // 42 // anvayaH- atha indudyutibhiH kaJcit naraM suptaM vIkSya, asau yAvat agrataH yAti, tAvat lakSmIdharaH pumAn mRtH||42|| mRtamakSatamevainaM vIkSyAsau mitravatsalaH / bhujaGgadazanaM tasminnizcinoti sma duHkhitaH // 43 // anvayaH- enaM akSataM eva mRtaM vIkSya duHkhitaH mitravatsalaH asau tasmin 'bhujaGgadazanaM nizcinoti sma // 43 // AdAya svAnmaNIstasmAtkRSTvA phaNimaNiM tataH / tadIya sparzapUtena payasA tamajIvayat // 44 // anvayaH- tataH svAn maNIn AdAya, tasmAt phaNimaNi kRSTvA / tataH tadIyasparzapUtena payasA taM ajIvayat // 44 // upakRtyupakurvANA dhriyante dharayA na ke| apakRtyupakArI yastena tu dhriyate dharA // 45 // anvayaH- 'upakRtyupakurvANA: ke dharayA na dhriyante, yaH 2apakRtyupakArI tena tu dharA dhriyate // 45 // vIkSya lakSmIdharo jIvaJjinadAsamayagrataH / trapAnatamukhAmbhojastatsauhArdamivAnamat // 46 // anvayaH- atha jIvan lakSmIdharaH jinadAsaM agrataH vIkSya, trapAnatamukhAmbhojaH tat sauhArda iva Anamat // 46 // athainamAha mAhAtmyamayo ratnavatIpatiH / antaHpremasudhAsindhutaraGgottarayA girA // 47 // 1. bhujaGgadazanaM sApa karaDavU / 2. upakRti=upakAra / 3. apakRti apakAra /
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 sulabhacaritrANi - 2 anvayaH - atha anta: premasudhAsindhutaraGga uttarayA girA, mAhAtmyamayaH ratnavatIpatiH enaM Aha // 47 // pAdaskhalanataH kUpe patito'haM tvayojjhitaH / iti kiM lajjase kena svo'pyanumriyate janaH // 48 // anvayaH- tvayA ujjhitaH pAdaskhalanataH ahaM kUpe patita:, iti kiM lajjase ? kena svaH api jana: anumriyate ? // 48 // milito'sminmamAraNye sArthavAho'dhunA dhanaH / kAziM yAsyAmyahaM gaccha svAvAsaM prati samprati // 49 // anvayaH - asmin araNye mama adhunA dhanaH sArthavAhaH militaH, ahaM kAziM yAsyAmi, samprati (tvaM) sva AvAsaM prati gaccha // 49 // ityuktvA preSito vipras- trapamANastadA yayau / sahaiva sArthavAhena so'pi vANArasImagAt // 50 // anvayaH- tadA iti uktvA preSitaH pamANaH vipraH yayau, saH api sArthavAhena sahaiva vANArasIM agAt // 50 // yAvallakSmIdharo yAti vasantapurapattanam / jinadAsaviyogena tAvadArtto'sti bhUpatiH // 51 // anvayaH - yAvat lakSmIdharaH vasantapurapattanaM yAti tAvat jinadAsaviyogena bhUpatiH ArttaH asti // 51 // iti lakSmIdharo matvA gatvA kSitipateH puraH / svarUpaM jinadAsasya mantriNazca nyavedayat // 52 // anvayaH- iti matvA lakSmIdharaH kSitipateH puraH gatvA, jinadAsasya mantriNaH ca svarUpaM nyavedayat // 52 // zrutveti bhUbhujA mantrI kArAgAre niyantritaH / pazyato jinadAsasya hantavyo'yamiti krudhA // 53 // 1. trapamANa:=(trapA=lajjA) = lajjA pAmato / 2. ArtaH = duHkhI /
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sumitrA caritraM 303 anvayaH - iti zrutvA bhUbhujA, ayaM mantrI jinadAsasya pazyataH hantavyaH iti krudhA kArAgAre niyantritaH // 53 // atha jaGgAlakara bhAruDho vIradvayAnvitaH / jagAma jinadAsAya kAzIM gupto nRpaH svayam // 54 // anvayaH - atha 'jaGgAla karabha AruDho vIradvaya - anvitaH, guptaH nRpaH svayaM jinadAsAya kAzIM jagAma // 54 // kAryo mantrI sa eveti vayo nizcitya dharmadhIH / sabhAryaH saha bhUpena sa vasantapuraM yayau // 55 // anvayaH- saH eva mantrI kAryaH iti vacaH nizcitya dharmadhIH, sabhAryaH sa bhUpena saha vasantapuraM yayau // 55 // sarvaizvaryaM nRpAdApya sacivAyApakAriNe / mantritvaM sa dadau dhImAna dviSTA hyupakAriNaH // 56 // anvayaH - sarva aizvaryaM mantritvaM nRpAt Apya dhImAn saH apakAriNe sacivAya dadau hi upakAriNaH dviSTA na ( bhavanti ) ||56 // athAgAdvanapAlo'tra vardhayanniti bhUpatim / vane'bhUtkevalajJAnaM zaGkararSestapasyataH // 57 // anvayaH- aya atra vane tapasyataH zaGkaraRSeH kevalajJAnaM abhUt iti vardhayan vanapAlaH bhUpatiM agAt // 57 // tuSTidAnaM pradAyAsmai vane'gAdvikramo nRpaH / sahaiva jinadAsena dhuryA dharme hi tAdRzAH // 58 // anvayaH - asmai tuSTidAnaM pradAya vikramaH nRpaH jinadAsena saha eva vane agAt, hi dharme tAdRzAH dhuryA: ( bhavanti ) // 58 // muniM natvopadezaM ca zrutvAvAdIdado nRpaH / manmitre jinadAse kiM sApadaH sampadaH prabho ! // 59 // 1. jaGghAla= vegavALA, 2. karabha=uMTa
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 sulabhacaritrANi-2 anvayaH- muni natvA upadezaM ca zrutvA nRpaH adaH avAdIt, (he) prabho! manmitre jinadAse sApadaH sampadaH kiM // 59 // atha jJAnAmRtAmbhodhirdazanadyutivIcibhiH / tatpuNyavelAvipinaM plAvayanprabhurabhyadhAt // 60 // anvayaH- atha 'dazanadyutivIcibhiH tatpuNyavelAvipinaM plAvayan jJAnAmRtAmbhodhiH prabhuH abhyadhAt // 60 // kauzAmbyAM dattanAmAbhUnmAtRbhakto dhanI vaNik / sumitrAkhyA jananyasya dayitA ca jayAhvayA // 61 // anvayaH- kauzAmbyAM mAtRbhaktaH dattanAmA dhanI vaNik abhUt, asya sumitrA AkhyA jananI, jayA AhvayA dayitA ca (abhUt) // 61 // dAnameva gRhasthAnAM mukhyo dharma iti sphuTam / svagurorvAcamAcakhyau sumitrA sunave'nyadA // 12 // anvayaH- gRhasthAnAM dAnaM eva mukhyaH dharmaH iti svaguroH sphuTaM vAcaM anyadA sumitrA sunave Acakhyau // 62 // dAnonmukhaM mano mAturmatvA matimatAM varaH / AnandAjjananIM natvA sabhAryaH sa vyajijJapat // 13 // anvayaH- mAtuH manaH dAnonmukhaM mattvA matimatAM varaH sabhAryaH saH jananIM natvA AnandAt vyajijJapat // 63 // yathAvidhi supAtreSu kRpApAtreSvapi svayam / dehi tvaM hi dhanaM dhAnyaM tvatprasAdAdgRhe bahu // 64 // anvayaH- tvaM svayaM yathAvidhi supAtreSu kRpApAtreSu api dhanaM dhAnyaM dehi, tvat prasAdAt gRhe bahu (santi) // 64 // 1. dazanadyutivIcibhiH-dAMtanI kAMtinA taraMgothI /
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 305 zrI sumitrA caritraM satphalaM niyamAnmatvetyeSAbhigrahamagrahIt / svecchayA vidhivaddAnaM dattvA bhokSye'hamanvaham // 65 // anvayaH- niyamAt satphalaM iti matvA 'ahaM anvahaM svecchayA vidhivat . dAnaM dattvA bhokSye' iti abhigrahaM eSA agrahIt // 65 // tataH suta-snuSAbhyAM cAnumatAbhimataM janam / pUrayantI mudA kAlaM kiyantaM sAtyavAhayat // 66 // anvayaH- tataH suta-snuSAbhyAM anumatA, abhimataM ca janaM pUrayantI mudA kiyantaM kAlaM sA atyavAhayat // 66 // daivajJaiH kathite'tyarthamavRSTe dAruNe'nyadA / durbhikSe sarvato jAte jayA dattamado'vadat // 67 // anvayaH- anyadA daivajJaiH atyarthaM avRSTe kathite, sarvato durbhikSe jAte jayA dattaM adaH avadat // 67 // mUle'pi rauravaH kAlo'patyapUrNaM ca te gRham / ataH svAM jananI dAnAt kuTumbAdhAra ! vAraya // 18 // anvayaH- mUle api rauravaH kAlaH, te gRhaM ca apatyapUrNa, ataH kuTumbAdhAra ! svAM jananI dAnAt vAraya // 68 // atha tena nisiddhAmbA sumitrA dAnataH kSaNAt / niHsattvatAmapi hyaGgIkurvanti strIjitA narAH // 69 // anvayaH- atha tena kSaNAt sumitrA ambA dAnataH nisiddhA, hi strIjitAH narAH niHsattvatAmapi aGgIkurvanti // 69 // saMsmRtya niyamaM sA svaM nizcikAyeti cetasi / adatte bhojyamAtre'pi na bhokSye'nte'pi janmanaH // 70 //
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 sulabhacaritrANi-2 anvayaH- svaM niyamaM saMsmRtya sA cetasi iti nizcikAya, janmanaH ante api bhojyamAtre'pi adatte na bhokSye // 70 // upavAsASTakasyAnte tasyAH sattvamahAnidheH / vRtamajJApayaddattaM duryazaH zaGkitA jayA // 71 // anvayaH- upavAsa aSTakasya ante sattvamahAnidheH tasyAH, vRttaM duryazazaGkitA jayA dattaM ajJApayat // 1 // dattena bandhubhiH sArdhaM nirbandhaM badhnatAdhikam / navame'hni bhoktumupavezitA setyacintayat // 72 // anvayaH- bandhubhiH sArdhaM adhikaM nirbandhaM badhnatA dattena, navame ani bhoktuM upavezitA sA iti acintayat // 72 // kAraNaM bhojanAtyAge vidannapi sutaH svayam / na mAM dApayate kiJcid dhigme duHkarmajRmbhitam // 73 // anvayaH- bhojanatyAge kAraNaM vidan api sutaH svayaM, mAM kiJcit na dApayate, me duHkarmajRmbhitaM dhik (astu) // 73 / / tatsvabhojyamidaM kiJcitkasmaiciccedRde'dhunA / tanme syAnniyamaH zlAghyo'zlAghyo na syAcca me sutaH // 74 // anvayaH- tat adhunA idaM svabhojyaM kiJcit kasmaicit dade, tat me niyamaH zlAghyaH syAt me ca sutaH azlAghyaH na syAt // 74|| dhyAyantyeti gRhAyAtaH sahasaiva munistadA / adRzyata tayA mUrtaH puNyarAzirivAtmanaH // 75 // anvayaH- iti dhyAyantyA tadA sahasA eva muniH gRhAyAtaH, AtmanaH mUrtaH puNyarAziH iva tayA adRzyata // 75 //
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 307 zrI sumitrA caritraM sAdho ! vizuddhamAhAraM gRhANAnugRhANa mAm / vadantyeti saharSAzru pratyalAbhi munistayA // 76 // anvayaH- (he) sAdho ! vizuddhaM AhAraM gRhANa mAM anugRhANa, ___iti saharSAzru vadantyA tayA muniH pratyalAbhi // 16 / / gandhAmbu-puSpavarSAnte'vadacchAsanadevatA / dhanye ! mAsopavAsI yatpAraNaM kAritastvayA // 77 // tatte sattvabhavAt dAnAcchAntA vRSTihato grahAH / asmAdurjiravAddivyAdRSTo durbhikSahRdghanaH // 78 // yugmam // anvayaH- gandha-ambu-puSpavarSA ante zAsanadevatA avadat, (he) dhanye! yat tvayA mAsa-upavAsI (muniH) pAraNaM kAritaH // 77 // tat te 'sattvabhavAt dAnAt 'vRSTihRtaH grahAH zAntAH, asmAt divyAt gajiravAt 'durbhikSahRd ghanaH vRSTaH // 78 // yugmam // atrotsave kRte rAjJA pauraizvAkSatapAtribhiH / mAtaraM kSamayAmAsa nattvA datto jayAnvitaH // 79 // anvayaH- rAjJA akSatapAtribhiH pauraiH ca atraM utsave kRte (sati), jayA anvitaH dattaH mAtaraM natvA kSamayAmAsa // 79 / / te'tha dharmaM vyadhuH zuddhaM zraddhAvanto nirantaram / bhuktvAyustatra jajJe'tra sumitrAtmA nRpo bhavAn // 80 // anvayaH- atha zraddhAvantaH te nirantaraM zuddhaM dharmaM vyadhuH, tatra AyuH bhuktvA sumitrAtmA bhavAn atra nRpaH jajJe // 80 // 1. sattvabhavAt dAnAt sAttvika daanthii| 2. vRSTihRtaH varasAdane haranArA (aTakAvanArA) / 3. durbhikSahaddhanaH dukAza nAzaka vAdaLa /
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 sulabhacaritrANi-2 dattAtmA jinadAso'bhUjjayAtmA ratnavatyapi / dAnarodhAdabhUlakSmIstvanmitre sakRdantarA // 81 // anvayaH- datta AtmA jinadAsaH abhUt jayA AtmA api ratnavatI, ____dAnarodhAt tvat mitre lakSmIH sakRt antarA abhUt // 81 // zrutveti prAgbhavaM smRtvA guruM natvA gatAH puram / dharmadhyAnaratAH prApuY=pAdyAste mahodayam // 82 // anvayaH- iti prAgbhavaM zrutvA guruM nattvA puraM gatAH, dharmadhyAnaratAH te nRpAdyAH mahodayaM prApuH // 82 // ityAkarNya janAH saumyaM sumitrAyA nidarzanam / vrataM sevadhvamatithisaMvibhAgaM zubhAspadam // 83 // anvayaH- iti sumitrAyAH saumyaM nidarzanaM AkarNya, (he) janAH / zubha-AspadaM atithisaMvibhAgaM vrataM sevadhvam // 83 / / / iti dvAdaze atithisaMvibhAgavate / | sumitrAkathA samAptA // abhyAsa (1) vasantapurAdhIzaH kIdRzo'bhUt ? (2) vasantapurasya mantriNaH nAma kiM ? (3) jinadAsasya zvazurasya: dayitAyAH ca nAma kiM ? (4) sumitrAyAH dAnaprabhAvAt kva kiM ca abhUt ? (5) atithi-saMvibhAgavratasya kaH arthaH syAt ?
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sumitrA caritraM-13 1. turIyakam = yo| 4 vikramAkrAntadikcakraH = vikramaiH AkrAntam iti vikramAkrAntam dizAm cakram iti dikcakram vikramAkrAntam dikcakram yena sa iti vikramAkrAntadiktrakaH = 52 // 3. havAyedA hi||34ii. cakravALo 5 mAzakraH = kSmAyAm zakraH iva iti mAzakraH = pRthvIna viSe indra Theal = 25%, 13 upalakSakaH = yojanA2, pareSAM cittasya upalakSakaH - dAkSyeNa = hoziyArIthA. 13 cakSurvacovikAreNa = cakSuSI ca vacazca iti cakSurvacaH (samA. dvanda) tasya vikAraH, tena iti / (SaSThI tatpu.) 24 kAndizIkaH = bhAra OM anuktamitra dauSTyasya = na pAyeda bhitranI husstttaan| 43, mevAtenuM - mitrasya dauSTyam iti = (pa.ta.pu.) - anuktam mitradauSTyam yena saH iti, tasya = (ma.pra.) 18 lava = cho 18 vastralavAbaddhAm = vakhane chaThe baMdhAyedI - vastrasya lavaH = vastralavaH, (pa.ta.) vastralave AbaddhA, tAm (sa..pu.)
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 sulabhacaritrANi - 2 18 ratnAlIm = ratnAnAm AlI iti ratnAlI tAm = ratnAnI zreNIne (samUhane) 22_avasthAgatam = 6zAmA rahesuM (pati) ne - saMnidhau = saMnidhi = pAse - dRzi = dRz = JAM tasyAm - - saMkaraM = mizrA - duHkhA-''nandasaGkarasaGkaTam duHkhaM Anandazca tayoH saGkaraH yasmin tad - saMkaTam = saM'NAyesa, yukta 28 karmakRtkUTAt = nokaranA upaTamAMthI - kUTa = 542, ghara. nADI, pravAha OM0 zirAH = 30 atisattvataH ghaNAM satvathI 31 prathitasveda = vistRta (vadhu), parasevo 31 prathitasvedakheda tRSNA paramparau = vistArita thayelA parasevA, kheda ane tRSNAnI paraMparAvALA te be. 33 kumbharodhena = kumbhasya rodha: iti kumbharodha: tena, kumbharodhena = ghaDAnA rokAvAthI 40 vIkSA = (strI) bhevAnI chA = - arkeNa = sUrya vaDe 41 toya = pAegI premarUpI 47 anta:premasudhAsindhutaraGgottarayA = andara rahelA prema3yI amRtanAM samudranA taraMgothI utkRSTa
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sumitrA caritraM 311 - antaH sthitam prema iti antaHprema = (ma. 5.sopI tatpu.) - antaHprema eva sudhAsindhuH, tasya = (apa.pU.) - antaHprema sudhAsindhoH taraGgAH, tebhyaH = (5.d.) - antaHprema sudhAsindhutaraGgebhyaH, uttarA, tayA (pa.ta.) 43 akSatam = kSati // 2 // , mAMDa 44 tadIyasparzapUtena = pUta = pavitra = tenA sparza 43 pavitra tasya ayaM tadIyaH, tadIyaH spardhAH = tadIyaspardhAH tadIyasparzena pUtaH = tadIya sparzapUtaH, ten|| 46 trapAnatamukhAmbhojaH = mukham ambhojam mukhAmbhojam trapayA natam mukhAmbhojam yasya saH iti 47 mAhAtmyamayaH = moTA thA yu'ta 54 vIradvaya anvita = the sumaTa sahita vIrayoH dvayaM vIradvayaM, tena anvitaH = vIradvayAnvitaH 56 dviSTAH = dveSavANA 57 vardhayan = qdhAma mA5to. 60 jJAnAmRtAmbhodhiH = nAmRta35 samudra.. ____ - dazanadyutivIcibhiH = 6idauB25onI DemothI 60 vipina = vana, 49 60 plAvayan = mAtA 60 avRSTe = vRSTi nahIM ye chate. 61 dayitA = patnI 66 snuSA = putravadhU 67 atyartham = atyaMta 67 daivajJa = nimittaza, jyotiSa
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 68 raurava = bhayaM42 / 125 71 vRttam = vAta, vRtAnta 72 nirbandham = Agrahane sulabhacaritrANi-2 74 azlAghya = nirddanIya 77 gandhAmbupuSpavarSAnte = sugaMdhI 4 khane puSpavRSTinA aMte - gandhena yuktam ca ambu ca = (bha.pa.sopI) - gandhAmbu ca puSpANi ca gandhAmbu-puSpANi teSAM varSA = ( 6. dvandva) - gandhAmbupuSpavarSAyAH antaH tasmin (..) 78 vRSTihRtaH = parasAhane haranArA 81 dAnaniSedhAt = chAnane khaTAvavAthI 82 nRpAdyA: = nRpa: Adye yeSAM te (ja.zrI.) 83 zubhAspadam = chuTyAeAnA sthAnatlUta
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ PBHARAT GRAPHICS-Ahmedabad-1 Ph. : 079-22134176, MP9925020106 : prakAzaka: bhadraMkara prakAzana 49/1, mahAlakSmI sosAyaTI, zAhIbAga, ahamadAbAda -380004