Book Title: Sthanang Sutram Part 03
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009309/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ophphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphe Bohdhodhdshondichhohosphashshobha jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajI-mahArAja. viracitayA sudhAkhyayA vyAkhyayA samalaGkataM hindii-gurjr-bhaassaa'nuvaadshitm|| zrI-sthAnAGgasUtram // STHANANE SUTRAM (tRtIyo bhAgaH) niyojaka saMskRta-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAnipaNDitamuni-zrIkanhaiyAlAlajI-mahArAjaH prakAzakaH madrAsanivAsI-zrImAn seTha zrI-khIvarAjajI sA. coraDiyA tatpradatta * dravyasAhAyyena a. bhA0 zve0 sthA0 jainazAstrodvArasamitipramukhaH zreSThi-zrIzAntilAla-maGgaladAsabhAI-mahodayaH mu0 rAjakoTa prathamA-AvRtti vIra-saMpat vikrama saMvat IsavIsan htodehJAAYS A1 24.1 XXIXkficiaxinchbachhinchochhohdhonghdhes prati 1200 2491 2021 1965 mUlyam-rU. 25-0-0 o ophphphphphphphphphphphphphphphphphphe Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAnu Azu : zrI ma. sA. jaina . sthAnavAsI samiti, zAstroddhAra 4. gareDiyAvA roDa, rAmaTa, (saurASTra ) Published by : Shri Akhil Bharat S. s. Jain Shastroddhara Samiti, Garedia Kuva Road, RAJKOT, (Saurashtra), W. Ry, India Pin ye nAma kecidiha naH prathayantyavajJa, jAnanti te kimapi tAn prati naipa yatnaH / utpatsyate'sti mama ko'pi samAnadharmA, kAlo yaM niravadhirvipulA ca pRthvI // 1 // prathama AvRtti H prata 1200 vIra saMvat H 2491 vikrama saMvat 2022 isavIsana 1965 Pin harigItacchandaH phra karate avajJA jo hamArI yatna nA unake liye / jo jAnate haiM kucha phira yatna nA unake liye // janamegA mujhasA vyakti koI tattva isase pAyagA / hai kAla niravadhi vipula pRthvI dhyAna meM bhUyaH 3. 25=00 yaha lAyagA // 1 // : zudra : maNilAla chaganalAla zAha navaprabhAta prinTIMga gresa, ghIaMTA roDa, abhahAvAha Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ } AyamurabbIzrI zrImAn seThazrI khImarAjajI sA. coraDiyA Page #4 -------------------------------------------------------------------------- Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImAn seTha zrI khImarAjajI sA. coraDiyAkA saMkSipta jIvana caritra saMsArake vizAla prAMganameM kAryarUpI krIDA karate hue vizlehI puruSa asIma saphalatAke bhAgI banate haiN| dAnavIra mahodaya zrImAna khImarAjajI sAica, coraDiyA una unnAyakoM meM se hai, jinhoMne apanI sukAryadakSatA evaM suvyavasthAse, / acchI unnati kI. ApakA janma saM. 1971 miti Asoja sudi 9 ko huA / ApakA nivAsa nAgorake samIpa candAvatoMkA nokhA hai / isa nokhA- gAvake navanirmANameM , coraDiyA parivArakA.mahatvapUrNa yoga rahA hai| Apake pitA stra0 zrImAn sIremalajI sAhaba coraDiyAkA Apa para dhArmikatAkA acchA asara par3A / bacapanase hI Apa pratibhAzAlI chAtromase the / ataH svalpa samayamehI zikSA samApta karaH vyApArakSetrameM utara paDe jisameM se Apane acchI saphalatA prApta kii| pitAke svargavAsa ke pazcAt Apa madrAsa cale gaye / ApakI vaijJAnika buddhi ke kAraNa thoDehI dinoMmeM isa kAryameM kuzalatA prApta ki " khimarAja moTarsa-jisameM veda. phorDa TUka, embesaDarakAra Tempo, oTorikzA aura velpA skuTarakI eje. nsiyAM haiM / Apane apane jIvana meM vyavasAyika kAryA atizaya unnati kii| Apa madrAsa ke eka prabhutva zrImanta vyavasAyI haiN| Apa sthAnakavAsI jaina dharmAnuyAyI evaM udAra dharmapremI sajjana haiN| sArvajanika janahita ke kAryo meM pUrI dilacaspI rakhate haiN| udAracetA hai. sAhityarasika honeke sAtha sAtha dhArmika nityaniyama va vrata, upavAsa Adi tapavaryA meM bhI acchI ruci rakhate hai| jaina hAiskUla meM 2100)kI lAgatakA eka haoNla banavAkara apane apanI zikSApremakA acchA paricaya diyA / ApakI orase madrAsameM 'khIvarAja DI. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 sarI calatI hai| nokhA meM dUsare sajjanoM kI madada ke sAtha 'siremala jorAvara - mala '' heltha senTara' cala rahA hai / dAnakI ora ApakA jhukAva itanA adhika hai ki koI bhI vyakti kisI prakArakI sahAyatA ke liye Apake pAsa pahuMcatA hai to vaha nirAza nahIM lauTatA hai| Apa jahAM vahIM bhI jAte haiM vahAMkI saMsthAoMkoM kucha na kucha sahAyatA jarUra karate haiM / vidyAdAna meM ApakI ora se hajAroM rupaye lagate haiM / kai chAtrAlayoM ko ApakI ora Arthika sahAyatA milatI hai / jaina sAhitya prakAzana kAryameM ApakI baDI dilacaspI hai| kaI granthoMke makAzanameM ApakA Arthika sahayoga rahA hai| Agama prakAzanakI jaba Apase carcA kI gaI to Apane svayameva pAMca hajAra rupayekI mahAna sahAyatA pradAna karanekI udAratA pragaTa kI / Apa svayaM dharma pravRtta haiM aura dhArmika kAryameM tana mana va dhana se sadA AgevAna rahate haiM / yahI kAraNa hai ki sthAnakavAsI samAja meM aura osavAla samAja meM ApakA nAma sarvopari AgevAna puruSoMmeM baDe sanmAna ke sAtha AtA hai / samAjasudhAra tathA jana jAgRti ke kAmoMmeM ApakI acchI ruci hai / 1 Apane a0 bhA0 ve0 sthA0 zAstroMddhAra samitiko Agama prakAzana ke hetu 5000) rupayA pradAna kara sthAI sadasyatA svIkAra kI hai, ataH samiti ApakA hArdika AbhAra mAnatI hai / Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhamurabbIzrIo =4 5 was + + + + & 1, * 1 } : zeThazrI zAMtilAla maMgaLadAsabhAI amadAvAda (sva) zeThazrI zAmajIbhAI velajIbhAI virANa-rAjakoTa 1 6 * * * zeThazrI rAmajIbhAI zAmajIbhAI vIrANI-rAjakeTa, (sva) zeThazrI harakhacaMda kAlIdAsa vAriA bhANavaha, Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (sva) rozrI dhArazIbhAi jIvaNalAla mAsI. koThArI haragAviMda jeca'drabhAi rAjakoTa. (sva) zeThazrI dinezabhAi kAMtilAla zAha sva. zeThazrI AtmArAma mANekalAla amadAvAda. amadAvAda. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghamurabbIzrIo - * ke . ' ja '. ' E '? (sva) zeThazrI chaganalAla zAmaLadAsa bhAvasAra (sva.) zeTha raMgajIbhAI mehanalAla zAha amadAvAda amadAvAda - , e ' ? * keka , - - - zeThazrI jesiMgabhAI pAcAlAlabhAI amadAvAda, sva. zrImAna zeThazrI mukanacaMdajI sA. bAliyA pAlI mAravADa, Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghamurabbIzrIo * ** 1 vacce beThelA moTAbhAi zrImAnuM mUlacaMdajI javAharalAlajI baraDiyA 2 bAjumAM beThelA bhAI mithIlAlajI baraDiyA, 3 ubhelA sauthI nAnAbhAI pUnamacaMda baraDiyA ! ! ! : ? - : zeThazrI mizrI lAlajI lAlacaMdajI sA. luNiyA tathA zeThazrI jevaMtarAjajI lAlacaMdajI sA Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AmurabbIzrIe zrI vineAdakumAra vIrANI - zrI vRjalAla durlabhajI pArekha AjakoTa. Buthwes ww sva. zeThazrI harilAla anApada zAhe vacce beThelA khaMbhAta. lAlAjI kizanacaMdbhajI sAjauharI ubhelA suputra ci. mahetAmacandrajI sA. jaina nAnA - anilakumAra jaina (AyattA ) ( Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. zeTha tArAcaMdajI sAheba gelaDA madrAsa. sang Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ran' sur) zrI sthAnAGgamUtra bhA. tIsare kI .. viSayAnukramaNikA anukramAGka viSaya sthA. 4 tIsarA uddezA udakadRSTAntase cAra prakArake bhAvoMkA nirUpaNa 1-5 pakSI ke dRSTAntase cAra prakAra ke puruSajAtakA nirUpaNa 5-14 dRSTAnta sahita puruSajAtakA nirUpaNa 14-16 dRSTAnta sahita zramaNopAsakake AzvAsa-vizrAma kA nirUpaNa 17-25 phirabhI puruSa vizeSakA nirUpaNa 25-32 bhAvase jIvokA nirUpaNa 32-34 chezyA kA nirUpaNa 25-36 yAnAdike dRSTAntase puruSajAtakA nirUpaNa 36-43 yugya-pabhAdi ke dRSTAntase dArdAntika purupajAta kA nirUpaNa 44-46 sArathI ke dRSTAntase puruSajAtakA nirUpaNa 47-51 gajake dRSTAntase puruSajAtakA nirUSaNa 52-56 puSpake dRSTAntase purupajAtakA nirUpaNa 56-57 jAtisampannAdi puruSajAvakA nirUpaNa 58-66 cAra prakArake phalake svarUpakA nirUpaNa 66-68 cAra prakArake puruSajAtakA nirUpaNa 68-79 cAra prakArake AcArya ke svarUpakA nirUpaNa 79-83 nirgrantha ke svarUpakA nirUpaNa 83-88 zramaNopAsakake svarUpakA nirUpaNa 88-92 mahAvIrasvAmIke zramaNopAsakoM ke saudharma kalpasthita aruNAbha vimAnakI sthitikA nirUpaNa manuSyalokameM devoM ke Agamana-AnA aura anAga man-nahIM Aneke kAraNoMkA nirUpaNa 94-108 lokAndhakAra-evaM lokodghota ke kAraNoMkA nirUpaNa 108-113 11 20 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 duHsthita sAdhuko duHkhazayyA aura susthita sAdhukI sukhazayayAkA nirUpaNa 114-131 23 cAra prakArake purupajAta viSayaka caudaha caturbhagIkA nirUpaNa 132-157 kanthakake dRSTAnta se pururajAtakA nirUpaNa 158-176 25 . apratiSThAna Adi narakokA AyAma aura viSkamase sAmya kA nirUpaNa 176-179 26 . urca-adhastIryaglokake dvizarIri jIvoM kA nirUpaNa 179-183 hIsatva-Adi cAra prakArake puruSajAtakA nirUpaNa 183-185 28 cAra prakAra ke abhigrahakA nirUpaNa 185-189 cAra prakAra ke zarIrakA nirUpaNa 189-193 cAra prakAra ke astikAyase utpadyamAna bAdarakAyase ___ lokaspRSTatvakA nirUpaNa 193-197 31, caturvidha astikAyAdikokA pradezAgratulyatva AdikA ___ nirUpaNa 198-199 pRthivIkAya Adi cAroMkA sUkSmazarIrake adRzyatva kA nirUpaNa 199-203 jIva aura pudgala ke gatidharmakA nirUpaNa 203-205 34.. dRSTAnta ke bhedoM kA kathana 206-258 35, adholoka-upralokameM rahe huve andhakAra aura ud yota ke kAraNoMkA nirUpaNa 259-261 cauthe sthAnakA cauthA uddezAHprasarpakokA nirUpaNa 262-265 37. nArakoMke AhArakA nirUpaNa '265-266 tiryak-manuSya-aura devoke AhArakA nirUpaNa 266-269 AzIviSa-soM ke svarUpa kA nirUpaNa 269-272 vyAdhike bhedoM kA nirUpaNa 273-277 41 cikitsakake svarUpakA nirUpaNa 277-288 , 42. . . vraNa Adi dRSTAnta se puruSajAtakA nirUpaNa 289-299 __ 43 kriyAvAdI vagairaha tIthikoM ke svarUpakA nirUpaNa 300-303 '44 . megha ke-dRSTAnta dvArA puruSajAtakA nirUpaNa 303-318 38 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 pharaNDakake dRSTAntase AcAryAdikoMkA nirUpaNa 318-320 vRkSake dRSTAntase AcArya ke svarUpakA nirUpaNa 322-325 47 ; matsyAdike dRSTAnta se puruSajAtakA nirUpaNa 326-327 48 kSudramANiyokA nirUpaNa 337-340 .49 . pakSIke dRSTAnta se bhikSukakA nirUpaNa 340-341 .50 / purupajAtakA nirUpaNa 341-348 51 cAra prakArake divyAdi saMvAsakA nirUpaNa 348-352 52 amurAdi cAra prakArake apadhvaMsakA nirUpaNa 353-363 / 53 pravajyAke svarUpakA nirUpaNa , 363-375 54' ) sajJAke svarUpakA nirUpaNa 375-378 65 ... kAmake svarUpakA nirUpaNa 379-380 56 udakake dRSTAntase purupanAtakA nirUpaNa 381-392 57 . , kumbhake dRSTAntase puruSajAtakA nirUpaNa 392-405 58. . upasargake svarUpakA nirUpaNa .. 406-413 59 karma vizeSakA nirUpaNa 413-418 60. . cAra prakAra ke saMghake.svarUpakA nirUpaNa 418-421 'cAra prakArakI buddhike svarUpakA nirUpaNa 421-432 62 'jIvake svarUpakA nirUpaNa 432-435 jIvake antargata puruSavizepakA nirUpaNa 436-441 64 dvIndriya jIvoMko asamAramamANa aura samAramamANa ke saMyamAsaMyamakA nirUpaNa 442-444 65 . nairayika jIvoMkI kriyAkA nirUpaNa 445-446 66 kriyAvAna jIvakA vidyamAna guNoMkA nAza aura avi dyamAna guNoMkA prakaTa honekA kathana 446-452 67. dharmadvArakA nirUpaNa 452-453 68 - nArakatvAdike sAdhanabhUta karma dvArakA nirUpaNa .. 454-458 .69 . vAdyAdike bhedoMkA nirUpaNa 459-467 70 sanatkumArAdikoMke vimAnoM ke svarUpakA nirUpaNa 468-471 71 jalagarbhakA nirUpaNa 472-474 72 mAnuSIke garbhakA nirUpaNa 475-478 73 cAra prakAra ke kAvyoMke svarUpakA nirUpaNa 479-480 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lf 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 samudghAtake svarUpakA nirUpaNa for rayer nirUpaNa bhagavAn mahAvIrake pUrvakA nirUpaNa kalpoMke svarUpakA nirUpaNa samudrarUpa kSetrakA nirUpaNa kapAyoM ke svarUpakA nirUpaNa karmapudgaloM ke cayanAdi nimittakA nirUpaNa pAMcaveM sthAnakA pahalA uddezA pAMca prakArake mAtrakA nirUpaNa varNAdikA nirUpaNa saMpake viSayabhUta ekendriya jIvoMga nirUpaNa avadhidarzana ke kSobhake kAraNoM kA nirUpaNa kevalajJAna darzanameM kSIbha na honekA nirUpaNa nairayika AdikoM ke zarIrakA nirUpaNa zaroragatadharmavizeSakA nirUpaNa pratighAtakA nirUpaNa uttaragugoM ke bhedoMkA nirUpaNa parIpada sahanekA nirUpaNa 868 482 detu aura ahetuke svarUpakA nirUpaNa tIrthaMkaroM ke cavanAdikA nirUpaNa // samApta // 483 484 485-486 486-490 491-494 522-530 530 - 552 nirgranthoMko mahAnirjarAdikI prApti ke kAraNakA nirUpaNa 552-555 556-561 AjJA avarAdhana ke kAraNakA nirUpaNa pAMca prakAra ke vigrahasthAnakA nirUpaNa vipayAdi sthAnoMkA nirUpaNa 562-568 569-571 devoMke pAMca prakArakA nirUpaNa 571-572 devoM ke paricAraNAkA nirUpaNa 573-575 devoM ke agramahipiyoM kA nirUpaNa 575 camarendrAdikoM ke anIka aura anIkAdhipatiyoMkA 495-503 504-511 511-514 514-521 521-522 nirUpaNa 576-584 585-588 588-589 590-602 602-610 610- 618 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhi patra majJa pAThakagaNa savinaya nivedana hai ki zAstroM meM mupha aura miTiMga sambandhI kaI galatI honA saMbhavita haiM, jo mujha vocakanda nIrakSIra nyAya se samajha kara paDhale ge, para jo zAstrIya galatI raha gaI hai jo dekhane meM agara sujJa vAcakajana dvArA dRSTigocara huI haiM, inakA zuddhipatra denemeM AtA hai| sUtrakA nAma . pR. pati azuddha zuddha samavAya mUtra 164 5 rAkhalu baladevo rAmaH khalu baladevo dvAdaza varSe ) dvAdaza varSazatAni sahasrANi sarvAyuSaM sarvAyuSaM ) 16 bAraha hajAra varSa-bArahasau varSa / 28 bAra hajAra varSa-- bAraso varSa jhAtadharmakathA sUtra 261 / 1 pahalI paMkti traimAsikI pada chaTa bhAM. 2 pUrI hone para gayA hai so traimA. sikI yaha pada vaDhAkepar3heM zAtadharmakathAGga sUtra 261 11 AThavIM bhikSupatimAke anantara prathama sAtadikarAta pramANavAlI navavIM 'bhikSupratimA yaha pATha chUTA hai so 'navavIM bhikSu paDimA' vahAM itanA jhoDa ke par3heM sAtadharma kayAnasUtra bhA. 3 397 17 pravacanasiddha pravacanaviruddha >> 21 pravacanasiddha pravacanaviruddha " Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAtadhamakathAgasUtra bhA. 2 147 17 madyapAnameM Atakta-nidrAjanaka dravyameM Asakta 147 29 madyapAnamAM - nidrAjanaka dravya Asakta mAM Asakta jJAtadharmakathAsUtra bhA. 3 334 3 bhagavatA''vazyake-bhagavatA'nuyogadvAre jJAtadharmakathAGga bhA. 3 334 17 AvazyakasUtrameM anuyogadvArasUtra meM ( 19 AvazyakasUtramAM anugadvAra sUtramAM antakRdazAGgamUtra 295 10 dasadasa dasaTTa antakRdazAMgamana sattAmAgge terasa 295 11 . usagA, itanA ' ' , pATha chUTa gapAhe . so. vahAM samana AcArAMgapUtra bhA. 2 122 8 netta pariNANA nettapariNANA aparihINA pharasa- aparihINA jIda pariNANA apari pariNANA apahINA rihINA pharisa pariNANA aparihINA AcArAMga sUtra bhA. 2 281 14 niganave ; advAnaye , 26 0 aNuM dazAzrutaskaMdha 430 20 kAlakarake kAlakarake graiveyaka Adi / devalokameM se . dazAzrutaskaMdha . 430 28 436 zana za na raiveyakaAdi devalokamAMnA ' jJAtadharmakathAsUtra bhA. 2 730-21 zuzila satya YgLAas yetya (jena zasa2) - udyAna bagIco Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI vItarAgAya namaH // zrI jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlebativiracitayA sudhAkhyayA vyAkhyayA samalaGkatam zrI-sthAnAGgasUtram . (tRtIyo bhAgaH) gato dvitIyodezaH, tatra jIvakSetrapa yA uktAH, prArabhyamANe tRtIyoddeza ke tu jIvayaryAyA ucyante, ityevaM sambandhenAyAtasyAsyedamAcaM sUtram mUlam-cattAri udagA paNNattA, taM jahA-kaddamodae 1, khaMjaNodae 2, vAluodae 3, selodae / evAmeva caubihe bhAve paNNatte, taM jahA-kadamodagasamANe 1, khaMjaNodagasamANe 2, vAluodagatamANe 3, selodagasamANe 4, kadamodagasamANaM bhAvamaNuppavihe jIve kAlaM karei gairaesu uvavajjai, evaM jAva selodagasamANaM bhAvamaNuppaviTe jIve kAlaM karei devesu ubavajjai / sU0 1 // cauthe sthAnake tIsarA uddezA prArambha__ " dUsarA uddezA samApta ho cukA isa meM jIva-aura kSetra kI paryAya kahI gaI hai, aya-prArabhyamANa tRtIya uddeze meM kevala jIva kI hI paryAya kahI jAyeMgI. isI sambandha ko lekara Agata isa uddeze kA Adya sUtra hai-" cattAri udagA paNNattA"-ityAdi-1 cothA sthAnanA trIjA udezAne prAraMbha bIje uddezaka pUro thaye temAM jIva ane kSetranI paryAya kahevAmAM AvI. have zarU thatA A trIjA uddezAmAM mAtra jIvanI paryAyanuM ja kathana karavAmAM Avaze. AgalA uddezA sAthe A prakArane saMbaMdha dharAvatA A dezAnuM prathama sUtra mA pramANe che-" cattAri udgA paNNattA " tyAha Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgasUtre ___ chAyA-catvAri udakAni prajJaptAni, tadyathA-kaImodakaM 1, khaJjanodakaM 2, vAlakodakaM 3, zailodakam 4. evameva caturvidho bhAvaH prajJaptaH, tadyathA-kAImodakasamAnaH 1, khaJjanodakasamAnaH 2, vAlukodakasamAnaH 3, zailodakasamAnaH 4 / kaI modakamamAna bhAvamanupaviSTo jIvaH kAlaM karoti nairayikepUpapadyate, evaM yAvana zailodakasamAnaM bhAvamanupraviSTo jIvaH kAlaM karoti devedhUpapadyate |mu01|| TIkA-" cattAri udagA" ityAdi atraitasmAdudakamUtrAt pUrva yadekaM rAjisUtra tadvitIyoddeze gatam udakAni - jalAni, catvAri prajJaptAni, tadyathA-kadamodakaM 1, khaJjanodakaM 2, vAlukodakaM 3, zailodakaM 4 ceti / tatra kardamodara-kadamapradhAnamudakaM, yatra praviSTaM pAdAdyaGgaM kardamavAhulyena sahasA''kraSTuM na zasyate, tat 1 / tathA-khajanodaka-khajanaM-dIpAdInAM kajjalaM. tacca pAdAdilepakAraka maI mavizeSarUpameva, tatpradhAnamudakaM khajanodakam , tacca lagnaM sat cara sUtrArtha-jala cAra prakAra ke kahe gaye haiM, kardamodaka-1 khaJjanodaka-2 vAlukodaka-3 zailodaka-4 / bhAva cAra prakAra kA kahA gayA hai, jaise-kardamodaka samAna-1 khananodaka samAna-2 bAlakodaka samAna-3 aura zailodaka samAna-4 / kardamodaka samAna bhAva meM anupraviSTa huvA jIva yadi kAlavaza hotA hai, to vaha naraka meM utpanna hotA hai, isa taraha se yAvat-zailodaka samAna bhAva meM anupraviSTa huvA jIva yadi kAla vaza hotA hai to vaha devoM meM utpanna hotA hai| TokArtha - kardama pradhAna jo udaka hotA hai vaha-kardamodaka hai. aise kardamodaka meM phasA huvA paira Adi zArIrika aGga sahasA usa se khIMcA nahIM jA sakatA hai / dIpAdikoM ke kajjala-syAhI kA nAma khaJjana hai, yaha-pAdAdi koM meM lipta karane para sUtrAtha-6 (1) yA2 pra2tuM 4thuche-(1) 46 bha64, (2) manA64, (3) vAlakedaka ane (4) zailedaka, jaLanI jema bhAva paNa cAra prakAranA kahyA che-46degma samAna, (2) mA samAna, (3) vAyu samAna mana zailedaka samAna kada mAdaka samAna bhAvamAM pravezele jIva je maraNa pAme che, te nArakamAM utpanna thAya che, paraMtu zailedaka samAna bhAvamAM pravezelo jIva je maraNa pAme che, te dezamAM utpanna thAya che TIkAI-kaImayukta pANIne kamAdaka kahe che. evAM kaI mAdakamAM (kAdavamAM) je paga Adi koI aga phasAyuM hoya te tene saraLatAthI kheMcI laI zakAtuM nathI temAM phasAyela prANuM bahAra nIkaLavAno prayatna jema vadhu kare tema temAM vadhAre ne vadhAre pU patuM jAya che. dipAdi kenA kAjaLane khaMjana kahe che. A Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u.3 sU01 udakadRSTAntena caturvidha bhAvanirUpaNam NAdikaM malinIkaroti punarjalAdinA vizodhyate 2 tathA vAlukodakaM - vAlukAprasiddhA, tatmAnamudakaM vAlukodakam, taca pAdAyane lagnaM zuSkaM ca tato'GgasacAlanamAtreNa bAlakA dUrIbhavati / tathA-zailodakaM - zilAH- pApANAH, tAsAM vikArAH zailAH-zarkarAH 'kaMkara' iti bhASAmasiddhAH, tatmadhAnamudakaM zailodakaM, zailAstu cikaNAH, te pAdAdi spRSTAH kiJcidduHkhaM kurvanto'pi kardamAdivanna leM kurvanti 4 / ityudakadRSTAntasUtram / ma - atha dASTantikamAsUtramAha - " evAmevetyAdi - evameva kardamAdyudakacadeva, bhAvaH - jIvasya rAgAdi pariNAmaH sa caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA kardamodakakardama vizeSa kA jaisA hotA hai arthAt - kajjala ko mathakara isa se paira AdikoM meM yadi lepa kiyA jAtA hai, to vaha bhI kadama jaisA hI cipaka jAtA hai aura usa sthAna ko kAlA kara detA hai isakI pradhAnatA vAlA jo udaka hai vaha - khaanodaka hai / yaha khaJjanodaka bhI yadi kahIM para laga jAtA hai, to vaha bhI usa sthAna ko malina kara detA hai, phira pAnI se use sApha karane para zuddha ho jAtA hai / vAlukApradhAna jo udaka hai vaha vAkodaka hai, paha-vAlukodaka bhI yadi kahIM aGga meM laga jAya aura zuSka ho jAya, to vaha vAlukA aGga saJcAlanamAtra se hI dUra ho jAtI hai / tathA-jisa jala meM zaila-patthara ke kaMkaDa pradhAna hote haiM ve-zailodaka haiM. kaDuDa cikane hote haiM ve caraNa- paga Adi se spRSTa hone para kucha duHkha to dete haiM to bhI kardama Adi ke jaise cipakate nahIM haiM / kAjaLane pANInI sAthe chuTIne je lepa taiyAra thAya tene hAtha, paga Adi para lagAvavAthI kAdavanI jema ja te aMgeAne kALA karI nAkhe che A prakAranA maMjananI pradhAnatAvALA pANIne khajaneAdaka kahe che A khajanAdakane je jagyAe spaza thAya che te jagyA pazu malina thaI jAya che, parantu te DAghane pANInI madadathI sApha karI zakAya che vAlukApradhAna je pANI che tene vAyukADhaka kahe che. A prakAranuM ratimizrita pANI zarIranA kei paNa bhAgane ke keI paNa vastune lAgavAthI zarIranA te bhAga athavA te vastu sAthe retI cAMTI jAya che, parantu jevuM pANI sUkAI jAya che ke turataja zarIranA sacA lana mAtrathI ja ane vastune khaMkheravAthI ja te retI kharI jAya che je pANImAM kAMkarA hoya che te pANIne rIleAdaka kahe che. te kAMkarA para paga paDa vAthI saheja pIDA tA thAya che, paNa te kAMkarA kADhava AdinI jema zarIre cATI jatAM nathI. " evameva "prema pAlanA ra arache, tema Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre samAnaH 1, khaJjanodakasamAnaH 2, vAlukodakasamAnaH 3, zailodakasamAna 4 zceti / bhAve kadamodakAdi samAnatva ca lepavattvena, tatra kardamodakasamAno bhAvaHyathA kardamo'Gge lagno mahatA prayAsena vimocyate tathA bhAvo'pi 1, tathAkhAnasamAno bhAva.-yathA khaJjanaM ( kajjalaM ) lagnaM-liptaM kardamApekSayA kiJcidAyAsenApanIyate tathA bhAvo'pi tathA-vAlukodakasamAno bhAtra:-yathA vAlukA'Gge lagnA'lpena prayAsenApanIyate, tathA bhAvo'pi 3, tathA-zailoda kasamAnobhAvaH__" evAmeva"-ityAdi, jala kI caturvidhatA jaise jIva ke rAga pariNAma bhI cAra prakAra ke hote haiN| jaise--koI eka rAgAdi pariNAma kardamodaka samAna hai, koI eka khajanodaka samAna, to koI eka rAgAdi pariNAma vAlukodaka samAna, aura-koI eka rAgAdi pariNAma zailodaka ke samAna hotA hai| bhAva meM yaha kadamodaka Adi se samAnatA prakaTa kI gaI hai, vahalepakAraka hone ke kAraNa cikanAhaTa-cikanApana se pragaTa kI gaI hai| ina meM kardamodaka samAna jo bhAva hotA hai, vaha-kardama jaise aGga meM laga jAtA haiM aura-ati prathAma se chuDAyA jAtA hai, usI taraha dUra kiyA jAtA hai| jo-khaJjanodaka samAna bhAva hotA hai, vaha-jaise khaJcana laga jAne para kizcit prayAsa se hI kardama ko apekSA dUra kara diyA jAtA hai, usI taraha dUra kiyA jAtA hai / tathA-vAlu kodaka samAna jo bhAva hotA hai vaha jaise bAlukA aGga meM laga jAne para alpa hI prayAsa rAgapariNAmane paNa cAra prakAra che. koI eka rAgAdi pariNAma kardamodaka samAna hoya che, keI eka khajadaka samAna, te kaI eka vAladaka samAna te kaI eka rAgAdi pariNAma zailedaka samAna hoya che. bhAvamAM kardamedaka AdinI sAthe je samAnatA prakaTa karavAmAM AvI che tenuM kAraNa e che ke kardama AdinI jema temAM cikAza hevAne kAraNe tene kAraNe AtmA karmone bandha kare che jema zarIra para lAgelA kAdavane ati prayAsathI dUra karI zakAya che, tema kardamedaka samAna bhAvane paNa ati prayAsathI dUra karI zakAya che jema kAdava karatAM khaMjana (kAjaLa) nA DAghane vadhAre sahelAIthI dUra karI zakAya che, tema khaMjanadaka samAna bhAvane paNa kardamodaka samAna bhAva karatAM vadhAre saraLatAthI dUra karI zakAya che. jema zarIre caTelI retI a95 prayAsathI ja dUra karI zakAya che, tema vAlakedaka samAna bhAvane thoDA prayAsathI ja dUra karI che. jema paththara, kAMkarA Adine pAdA Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u03 sU02 patridRSTAntena catuvidhapurupajAtanirUpaNam 5 yathA zailA: pASANazarkarAH pAdAdau spRSTAH kizciduHkhaM janayanti na tu lipyante, tathA bhAvo'pi / etadbhAvacatuSTayAnupraviSTajIvasya phalamAha-" kaddamodagamamANaM" - ityAdi, krameNa caturNA phalaM-nairayika-tiryaG-manuSya-devagatiprAptarUpaM bodhyam / sU01 / anantaraM bhAva uktaH, sAmta bhAvavatpurupajAtaM dRSTAntapradarzanapurassara nirUpayati mUlam-cattAri pakkhI paNNattA, taM jahA-rUyasaMpanne NAmamege No rUvasaMpanne 1, rUvasaMpanne gAmamege No rUyasaMpanne 2, ege rUvasaMpanno'vi rUyasaMpanne'vi 3, ege no rUyasaMpanne no rUvasasaMpanne 4 / evAleva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-rUyasaMpanne NAmamege No rUbalaMpanne 1-4, / 1 / cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-pattiya karegItege pattiyaM karei 1, pattiyaM karemItege apattiyaM karei 2, appattiyaM se dUra kara dI jAtI hai, usI taraha dUra kara diyA jAtA hai, aura-jo bhAva zailodaka samAna hotA hai vaha jaise-pASANa zarkarA pAdAdikoM meM spRSTa hone para kucha duHkha detI hai kintu-cipakatI nahIM hai, usI taraha cipakatA nahIM hai / ina cAra prakAra ke bhAvoM meM praviSTa jIva krama gatise nairayika-tirthazca manuSya aura devoM meM jAtA hai| arthAt kardamodaka jaise malIna bhAvavAlA narakameM, aura khAnodaka samAna bhAvavAlA tiyecameM aura ghAlukAsamAna bhAvavAlA manuSya meM evaM zailodaka samAna bhAvavAlA devatAoM meM jAtA hai| smR01|| dikene sparza thatAM saheja pIDA thAya che paNa te kAMkarA Adi paganI sAthe eMTI jatAM nathI, e ja pramANe zailedaka samAna bhAva AtmAmAM coMTI jatA. nathI-sthira thatAM nathI. A cAra prakAranA bhAmAM praviSTa jIva phamazaH narayika, tiryaMca, manuSya ane devAmAM utpanna thAya che. arthAt kardamodaka jevA malIna bhAvavALe narakamAM, tema ja kAjaLa jevA bhAvavALe tiryaMcamAM ane vAlukA retI samAna bhAvavALe manuSyamAM ane zeladaka samAna bhAvavALe devAmAM utpanna thAya che. e sU. 1 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAzAsUce kaMgamonege pattiyaM karei 3, apattiyaM karemItege apattiyaM koDa 2 / 2 / cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-appaNo NAmamege pattiyaM karai No parasta 1, parassa NAmamege pattiyaM karei No appaNA0 1, / / canAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-pattiyaM pavetAmItege pattiyaM pavesei 1, pattiyaM pavesAmItege apattiyaM pavesei0 4, cattAri purisa jAyA paNNattA, taM jahA-appaNo NAmamege pattiyaM pasaMi No parassa, 1, parassa NAmamege pattiyaM pavesei No apaNo 2-4 // sU02 // chAyA-navAraH pakSigaH prAptAH, nadyayA-rutasampanno nAmaiko no rUpasa. patraH 1, spasampano nAma ko no rutasampannaH 2, eko rUpasampanno'pi rutasa aba mRtrakAra dAntika bhAvase puruSajAta kA nirUpaNa karate haiM canAri paragvI pagattA-ityAdi-2 savArya-ranI cAra prakAra ke kahe gayehaiM, jaise koI eka pakSI aisA hotA hai, jima kA gabda no Ananda dAyaka hotA hai para-vaha svayaM sundara AkAra vAlA nahIM hotA hai -1 / koI eka pakSI aisA hotA hai jo rUpa meM nA sundara hai :para-umamA zabda Ananda dAyaka nahIM hotA hai-2| po eka palI pemA hotA hai jo rUpa meM bhI sundara hotA hai aurhave mAtra khAna ane dArzanika mRtra dvArA puruSonA prakAro . " pAri pAnI pagacA " tyA:__ -21 na prasAda yA mArA -(1) 5 5sI mej ' - dAya , suha2 lAtu nayA. (1) ke ke 15mI e hAtha che ke je suMdara hoya che paNa teno avAja 5995: it. (3) me 5 yudAya cha 2 deNApamA Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u03 02 pakSiSTAntena caturvidhapuruSajAtanirUpaNam 7 panno'pi 3, eko no rutasampanno no rUpasampanna. 4 / evameva catvAri puruSa jAtAni prajJaptAni tadyathA - rutasampanno nAmaiko no rUpasampannaH 4 | 1 || catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA- prItikaM karomItyekaH prItikaM karoti 1, prItikaM karomItyeko'mItikaM karoti 2, amItikaM karomItyekaH prItikaM karoti 3, amItikaM karomItyeko'mItikaM karoti 4 | |2| catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA- Atmano nAmaiko'mItikaM karoti no parasya 1, parasya nAmaikaH prItikaM karoti no AtmanaH 4, | 3 | zabda bhI usakA Ananda dAyaka hotA hai -3 aura koI eka pakSI aisA hotA hai. jo-to bolane meM aura na dekhane meM sundara hotA hai - 4 isI prakAra puruSa jAta cAra haiM koI eka aisA hotA hai jisakA zabda Ananda dAyaka hotA hai kintu AkAra sundara nahIM hotA hai - 1 koI puruSa aisA hotA hai jo rUpa meM to sundara, para- bolane meM nahIM - 2 koI eka aisA hotA hai jo bolane meM bhI aura AkAra meM bhI sundara hotA hai - 3 koI eka na to bolane meM-na dekhane meM sundara hotA hai -4 phira bhI - cAra prakAra ke puruSa hotA haiM, jaise koI eka aisA hotA hai jo - " maiM proti karUM " - aisA nizcaya karake prIti karatA hai - 1 koI eka maiM prIti karUM aisA nizcaya karake bhI prIti nahIM karatA hai - 2 koI eka puruSa ""maiM anIti karUM " aisA nizraya karake bhI aprIti nahIM karatA hai - 3 paNa suMdara hoya che ane tenA avAja paNa AnadadAyaka hoya che. (4) keAI eka pakSI evuM hAya che ke jenA avAja paNa madhura heteA nathI ane dekhAva paNa suMdara hAtA nathI. e ja pramANe puruSa paNa cAra prakAranA hoya che. (1) kAi eka puru SanI vANI AnaMdadAyaka hAya che, paNa dekhAva suMdara hAtA nathI . (2) kAinA dekhAva suMdara hAMya che paNa vANI madhura hAtI nathI. (3) keAinI vANI paNa madhura hoya che ane dekhAva paNa sudara hoya che. (4) keAInI vANI paNa mIThI hAtI nathI ane dekhAva paNa sudara hateA nathI puruSanA A pramANe paNa cAra prakAra paDe che---(1) kAi eka puruSa evA hAya che ke je prIti karavAne nizcaya karIne prIti karI zake che. (2) kAI prIti karavA chatAM prIti karatA nathI. (4) koI puruSa aprIti karIne aprIti ja kare che. karavAnA nizcaya karavAnA nizcaya Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgo catvAri purupajAtAni prajJaptAni, tadyathA-prItikaM pravezayAmItyekaH potika mavezayAMte prItikaM pravezayAmItyeko'prItikaM pravezayati0 4 / ___ catvAri puruSajAtAni majJaptAni, tadyathA-Atmano nAmaikaH prItikaM pravezayati no parasya 1, parasya nAmakaH prItikaM pravezayati no svasya 2-4 // mU0 2 // koI eka maiM aprIti karUM aisA nizcaya kara ke aprIti hI karatA hai-4 phirabhI- puruSa jAta cAra haiM, jaise-koI eka aisA hotA hai joapane prati prIti karatA hai, parake prati nahIM-1 koI eka parake prati pIti karatA hai, apane prati nahIM-2 koI eka apane, aura-parake prati bhI prIti karatA hai-3 eka koI nato apane prati na parake prati hI prIti karatA hai-4-3 / phira bho-purupa cAra haiM, koI eka apane sneha ko paracittameM praviSTa karAU aisA nizcaya karake paracittameM apane snehako sthApita karatA hai-1 koI eka apane snehako paracitta meM praviSTa karA nizcaya karake bhI paracita meM apanI prIti praviSTa nahIM karatA hai-2 eka aisA hotA hai jo paracitta meM aproti praviSTa karAUM nizcaya karake bhI prIti ko praviSTa karatA hai-3 koI eka paracitta meM aprIti praviSTa karAUM nizcaya na karake usake citta meM apanI aprIti hI praviSTa karatA hai-4-4 puruSanA A pramANe cAra prakAra paNa paDe che-(1) koI eka puruSa e hiya che ke je pitAnA pratye prIti rAkhe che, anya tarapha prIti rAkhato nathI. (2) keI puruSa e hoya che ke je parapratye prIti rAkhe che paNa pitAnA pratye rAkhatuM nathI (3) keI sva ane para banane pratye prIti rAkhe che. (4) keI sva ke para kaI pratye prIti rAkhato nathI. puruSanA A pramANe cAra prakAra paNa paDe che-(1) keI pitAnA nehane paracittamAM praviSTa karAvavAno nizcaya karIne paracittamAM pitAnA pratye neha utpanna karAvI zake che (2) keI pitAne mATe parayittamAM prIti utpanna karAvavAno nizcaya karavA chatAM paracittamAM pitAnA pratye prIti utpanna karAvI zakato nathI (3) keI puruSa paracittamAM aprIti utpanna karAvavAno nizcaya karavA chatA paNa pitAnA pratye prIti ja utpanna karAve che. (4) keI eka puruSa paracittamAM aprIti utpanna karAvavAno nizcaya karIne aprIti ja 6panna 42 cha. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ h sudhA TIkA sthA04 u03 sU02 pakSiSTAntena caturvidhapuruSajAta nirUpaNam 9 TIkA - " cattAri pakkhI " - tyAdi - spaSTam, navaraM - rutaM - zabdaH, rUpaM ca sarveSAM pakSiNAM bhavatyeva, ata etaddvayaM viziSTametra gRhyate, evaM ca rutaM zravaNA''hlA dako manojJazabdastena sampanno yuktaH ekaH pakSI bhavati, parantu no rUpasampannaH - sundarAsskAro na bhavati, kokilavat, iti prathamo bhaGgaH 1 | - tathA - puruSajAta cAra haiM, koI eka to aisA hotA hai jo, apane citta meM prIti ko praviSTa karatA hai, para-parake citta meM prIti ko praviSTa nahIM karatA hai - 1 koI eka aisA hotA hai jo paracitta meM prIti ko sthApita karatA hai, apane citta meM nahIM -2 koI eka aisA hotA hai jo apane citta meM prIti ko sthApita karatA hai, aura paracitta meM bhI-3 aura koI eka apane citta meM bhI aura paracitta meM bhI sthApita nahIM karatA hai - 4-4 TIkArtha - isa sUtra meM pakSI kA dRSTAnta dekara puruSa cAra prakAra prakaTa kiye gaye haiM. usa sambandha meM aisA kathana jAnanA cAhiye kiruna, zabda, AvAja, bolI pakSiyoM kA hotA hai, aura rUpa bhI pakSiyoM kA hotA hai, parantu yahAM jo ye do bAteM pragaTa kI gaI haiM, isa se ye donoM viziSTa rUpa se gRhIta huve haiM / tathA ca- jo manuSyoM ke zrotre - ndriyo kA AnandadAyaka hotA hai aisA manojJa zabda aura jo rUpa rucirasundara AkAra vAlA hotA hai use aisA manoja rata aura rUpa se samajhanA cAhiye / isa prakAra samajha kara phira isa dRSTAnta sUtra kA isa puruSanA A pramANe cAra prakAra paNa paDe che-(1) kAI eka puruSa evA hAya che ke je peAtAnA cittamAM te prIti utpanna karI zake che paNa paranA cittamAM prIti utpanna karAvI zakateA nathI (2) keAI puruSa 52mAM prIti utpanna karAvI zake che paNa peAtAnA cittamA prItine sthApita karI zakatA nathI. (3) kAi eka puruSa peAtAnA ane paranA, bannenA cittamAM prIti sthApita karI zake che (4) kAI puruSa pAtAnA cittamAM paNa prItine sthApita karI zakatA nathI ane paranA cittamAM paNa prItine sthApita karI zakate nathI. TIkA--pahelA sUtramAM pakSInu dRSTAnta ApIne cAra prakAranA puruSA prakaTa kara vAmAM AvyA che. pakSIomAM avAja ( khelI, zabda ) ane rUpa bannenA saddabhAva hAya che. parantu ahIM te banne khAtAne viziSTa rUpe graheNu kara vAmA Avela che. ahIM 'rUpa ' padathI evu samajavuM joie ke manuSyeAnI dRSTine game tevu maneAna ( rucira ) rUpa ane zakhsa ' padathI manuSyAnI kaNendriyane maneAna lAge evA madhura avAja grahaNa thavA joie. 8 sa- 2 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PO sthAnA ____ ekA-kazcit pakSI rUpasampanna:--mundarA''kAro bhavati, kintu no manasampannaH sAdhAraNazukavat , iti dvitIyo bhagaH 2 / eko mana rUpobhayasampanno bhavati mayUravat ; iti tRtIyo bhaGgaH 3 / eko no runasampano no spasampannazca bhavati phAkavat , iti caturtho bhaGgaH / ___" evAmeva " ityAdi-evameva-pakSivadeva purupajAtAni catvAri prajAtAni, tadyathA-rutasampanno nAmaiko no rUpasampanna ityAdi / atredaM voyam-purupo hi laukikalokottarabhedena dvidhA / tatra laukikapuruSapakSe canyAge bhagA evaM bodhyAH, tathAhi-ekaH puruSaH priyavAditvena rutasampanna:-manojagadayako bhavati, kintu prakAra se artha karanA cAhiye / koI eka pakSI aimA hai ki-umakI AvAja surIlI mITI, AkarSaka, AnandadAyaka, karNapriya hotI hai parantu vaha rUpa sampanna nahIM hotA, jaise-kokila-koyala 1 koI eka dekhane meM itanA sundara ki darzakoM kA mana gvIMcale, kintu-usakA kada AkArakA anurUpa nahIM, jaise sAdhAraNa zuka, (totA) 2 koI eka ubhaya thA, (donoM tarahase ) sundara hotA, jisakA zabda bhI karNa sukhAvaha aura-macirarUpa bhI, jaise-mora-3 koI eka donoM prakArase TIka nahIM hotAhai zabdase bhI - rUpa se bhI, jaise-kauvA-4 isa dRSTAnta kA samanvaya puruSoM ke sAtha karate huve sUtrakArane purupameM cAra prakArakA bheda kahA hai| purupa laukikaalaukika bhI hote haiM, so ina laukika purupoMmeM pakSI sambandhI cAra bhaGga hoNge| jaise-koI eka priya sta (zabda) sampanna hotA hai jintu-rUpa se sampanna nahIM-1 koI eka sundara rUpa vAlA hai. to-sundara bolacAla A daSTie vicAra karavAmAM Ave te pakSIone nIce pramANe cAra prakAra paDe che-(1) keI pakSIne avAja madhura, karNapriya hoya che, paNa te dekhAvamAM sudara hetuM nathI. dA. ta. keyela. (2) koI eka pakSIne dekhAva manohara hoya che paNa tene avAja mIThe hete nathI dA. ta. sAmAnya pipaTa. (3) keI eka pakSIne avAja paNa karNapriya hoya che ane dekhAva paNa manohara hoya che. dA. ta. mera. (4) keI eka pakSIne avAja paNa karkaza hoya che ane dekhAva paNa kharAba hoya che. dA. ta. kAgaDo. - pakSInI jema puruSanA paNa cAra prakAro paDe che-puruSa laukika paNa hoya che ane alaukika paNa hoya che. laukika puruSanA paNa pakSI jevA cAra prakAra samajavA-(1) keI eka puruSane avAja karNapriya hoya che paNa te suMdara hoto nathI (2) keI eka puruSa rUpanI apekSAe suMdara hoya che paNa tenI Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u03 sU02 pakSidRSTAntena caturvidhapuruSajAtanirUpaNam 11 yathoktarUpa rahitatvena no rUpasampannaH - sundarA''kAravAn na bhavati, iti prathamo bhaGgaH | 1| tathA-ekaH puruSo rUpasampanno bhavati na tu rutasampanna, iti dvitIyaH 2 eko rutasampanno'pi rUpasampanno'pi bhavati / iti tRtIyaH 3 / eko na rutasampanno nApi rUpasampanna iti caturtha: 4 / lokottarapuruSapakSetvevaM, tathAhi - ekaH sAdhupuruSo ruvasampannaH - rutena - jinaprarUpitazuddhadharma dezanAdiprabandharUpazabdena sampanna - yukto bhavati, kintu rUpasampannaH - rUpeNa - locAlpakezazirarakatva - tapaH kRzIkRtazarIratva-malamalinakA yayA'lpopakaraNatvaprabhRtisAdhucitarUpeNa sampanno na bhavati, iti prathamo bhaGgaH / evamevAvaziSTaM bhaGgatrayamapi yathAyogyaM bodhyam | 1 | " cacAri purisajAyA " ityAdi - spaSTam, navaraM prItikaM prItireva prItikaMprema karomIti nizritya ekaH prItikaM karoti 1, ekaH - anyastu prItikaM karovAlA nahIM - 2 koI eka dekhane meM bhI suhAvanA aura bola se bhI - 3 koI eka gadhA - gadahA, aura rUTa jaisA na to zabda se na to rUpa se sundara hotA hai - 4 / aba lokottara meM ghaTAnA haiM- koI eka sAdhu (zabda) se ( jinapraNIta dharmadezanA se ) sampanna hotA hai, kintu - rUpa se-loca karanA, alpa kezoMse yukta ziravAlA honA, tapa se kRza zarIra vAlA honA, zarIra saMskAra varjina honA, alpopakaraNa rakhanA, Adi sAdhUcita sampanna nahIM hotA hai -1 isI prakAra zeSa bhaGga ya ko yathAyogya samajhanA cAhiye 4 | " cattAri purisajAyA " - ityAdi sUtra spaSTa hai / yahAM prItika zabda kA artha prema hai. prIti zabda se svArtha meM hI kan vANI AnadadAyaka hAtI nathI. (3) keAI eka puruSa dekhAvamAM pazu suMdara hAya che ane tenI vANI paNa mIThI hoya che . (4) kAI eka puruSanI vANI paNa madhura hAtI nathI ane dekhAva paNa suMdara hAtA nathI. have leAkeAttara puruSAnA cAra prakAra prakaTa karavAmA Ave che--(1) kAi eka sAdhu rutathI (jina praNIta dhama dezanAthI) sa'panna hAya che, parantu rUpa sa panna heAtA nathI eTale ke leAca karavA, alpa keMzAthI yukta ziravALA hAvuM, tapathI kRza zarIra vALA hAvuM, zarIra saskAravihIna hAvu, azpApakaraNa rAkhavA, Adi sAdh cita rUpathI sa`panna hAtA nathI. e ja pramANe bAkInA traNa prakAro paNa samajI levA. " cattAri purimajAyA" ityAdi sUtrano artha spaSTa che, gaDDI pratiSTha zajDa premanA arthabhAM parAyo che. 'prIti' pahane svArtha 'un' pratyaya sabhA Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAta mIti nizcityApi amItikaM karoti 2, ekaH puruSaH aprItikaM karomIti nizcitya prItikaM karoti yena kenApi kAraNena pUrvabhAvaparivartanAt 2, ekaH puruSaH aprItikaM karomiti nizcitya aprItikaM karoti / " cattAri purisajAyA " ityAdi spaSTam, navaram - ekaH puruSaH Atmana:svasya prItikam - AnandaM bhojana na khAdibhiH karoti - sampAdayata svArthaparAyaNatvAt, kintu parasya - anyasya prItikaM bhojanavastrAdimirge karoti, iti prathamo bhaGgaH 1 / ekaH puruSa parasya prItikaM bhojananakhAdibhiH karoti paramArthaparAyaNa tvAt mohavavAdvA. kintu AtmanaH - svasya no karoti, iti dvitIyaH / ekaH pratyaya hone se banA hai, "maiM prena karUM " sana meM nizcaya karake koI eka puruSa prIti karatA hai - 1 koI puruSa to prIti karUM aisA nizcaya karake bhI aprIti karatA hai - 2 amIti karUM aisA nizcaya karake bhI koI eka mIti karatA hai, kyoMki usameM kisI kAraNa se taba taka parivartana hotA hai-3 koI eka aprIti karUM nizcaya karake aprIti karatA hai - 4 / " cattAri purisajAyA " - ityAdi spaSTa hai, isa meM aisA pragaTa kiyA gayA hai ki koI eka puruSa svArtha parAyaNatA se apane Apako hI bhojana-vastra Adi se susajjita karane meM Ananda mAnatA hai, auroM ko bhI tathA susajjita karane meM nahIM - 1 koI eka para ko hI bhojana vastrAdikoM se paraparAyaNatA ke kAraNa Anandita hotA hai, kyoMki ho sakatA hai - usake prati vaha mohavAlA ho, parantu apane prati isa prakAra ke khyAla se rahita hotA hai-2 uvAthI 'prIti' zabda janyo che, " huM prema karu " Ave| nizcaya karIne ardha vyakti prIti re che (2) " huM prema karu A prakAranA nizcaya karIne yazu ardha puruSa aprIti re che (5) " samIti 3 A prakAranA nizcaya karIne kaiAI puruSa prIti kare che kAraNa ke keAI kAraNathI tenAmAM parivartana thaI jAya che (4) 8 aprIti karU" A prakAranA nizcaya karIne koi puruSa aprIti kare che. "" " cattAri purisajAyA " tyAhi mA sUtramAM nIce prabhAye yAra a ranA puruSA kahyA che--(1) keAI eka puruSa evA hAya che ke je svAthI svabhAvane kAraNe pAte ja suMdara suMdara bhojaneA vaDe peAtAne ja tRpta karatA hAya che ane sudara vaAdithI peAtAnA zarIrane vibhUSita karate hAya che ane temAM ja AnaMda mAnatA heya che, paNa parane te vastue ApIne AnaMda mAnateA nathI. (2) kei eka puruSa parane vastrAdi ApIne AAnaMda pAmatA hAya che. mAhAdikane kAraNe evuM sa'bhavI zake che. paNa peAtAne mATe evA khyAlathI rahita hoya che. (3) kAI eka puruSa svArtha ane paramArtha parAya Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA.4 u 3 sU 2, pakSidRSTAntena caturvidhapuruSajAtanirUpaName 13 purupa' AtmanaH parasya ca prItika bhojanA''cchAdanAdibhiH karoti svArthaparamAthaMparAyaNatvAt , iti tRtIyaH 3 / tathA-ekaH puruSo na svasya prItika karoti na ca parasya, svArthaparamArtharahitatvAditi caturthaH 4 / " cattAri purisajAyA" ityAdi-spaSTam , navaram-ekaH puruSaH prI takasvasambandhi prema parakIyacitte pravezayAmItyevaM nizcitya ghItika paracitte pavezayatisthApayati 1, ekaH puruSaH mItikaM pravezayAmItyeva nizcityApi kenApi kAraNena pUrvabhAvaparivartanAdaprItika paracitte pravezayati 1, ekaH purupo'prItika paracitte pravezayAmItyevaM nizcityApi prItikaM pravezayati 3 / ekaH puruSastu aprItikaM paracitte pravezayAmItyevamapItikaM paracitte pravezayati upayatItibhAvaH 4 // koI eka ubhaya thA. svArtha-aura paramArtha parAyaNatAse apane aura para donoM ko bhojana vastrAdi se Ananda sampanna banAye rakhatA hai-3 koI eka svArtha aura-paramArtha vaJcita hone ke kAraNa bhojana vastrAdi dvArA apane Apako-aura-auroM ko bhI Ananda yukta karane karAne se vaJcina rakhatA hai-4" cattAri puri sajAyA"-ityAdi eSTa hai, isa meM-yaha samajhAyA gayA hai ki-koI eka svasambandhita sneha ko parakIyacitta meM praveza karAUM" nizcita karake paracitta meM sthApita karatA hai-1 koI eka puruSa apanA sneha " paracitta meM sthApita karUM " nizcaya karake bhI kisI kAraNa se pUrva bhAva parivartana ho jAne para paracittameM agrIti ko hI sthApita karatA hai-2 koI eka " aprIti ko hI sthApita karUM" nizcaya karake phira bhI vaha prIti ko hI paracitta meM sthApita karatA hai-3 gutAne kAraNe te paNa suMdara bhojana, vastrAdithI AnaMda mAne che ane bIjAne paNa bhejana, vastrAdi ApIne AnaMda karAve che. (4) keI eka puruSa svArtha ane paramArthathI rahita hovAne kAraNe pitAne paNa bhejana vastrAdi dvArA AnaMda karAvatuM nathI ane anyane paNa e rIte AnaMdita karate nathI ___ " cattAri purisajAyA" tyAhi sA sUtramA yAra 42nA puruSa dyA che. (1) koI eka puruSa " anyanA cittamAM mArA pratye saneha sthApita karAvuM" A prakArane nizcaya karIne anyanA cittamAM pitAnA pratye neha sthApita karI de che. (2) koI eka puruSa paracittamAM pitAnA pratye sneha sthApita karavAno nizcaya karavA chatAM paNa koI kAraNe pUrva bhAvamAM parivartana thaI javAthI paricittamAM aprIti ja sthApita kare che. (3) koI eka puruSa Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAso "cattAsi purimajAyA" ityAdi-spaSTam , navaram-ekaH puruSaH AtmanaHsvasya citte prItikaM pravezayati, kintu parasya citte prItikaM no pravezayati, iti prathamo bhaGgaH 1 / zepabhanatrayaM pUrvabodhyam / mU0 2 / punaH sadRSTAntaM puruSajAtaM nirUpayati mUlam-cattAri rukkhA paNNattA, taM jahA--pattovae 1, puSphovae 2, phalovae 3, chAyovae 4 / evAmeva cattAri parisajAyA paNNatA, taM jahA -pattovagarukkhasamANe 1, puppobamarutvasamANe 2,phalovagarukkhasamANe 3, chAyovagalakkhasamANe haasuu03| chAyA-catvAro rakSAH prajJaptAH, tayathA-patropagaH 1, puppopagaH 2, phalopagaH 3, chAyopagaH 4 / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-patropagakoI eka paracitta meM amIti sthApita karU nizcaya karake pUrva vicAra ke anusAra aprIti ko hI parakIya citta meM sthApita karatA hai-4 "cattAri purisajAyA"-ityAdi spaSTa hai, isa meM kahA gayA hai ki-koI eka apane hI citta ko prasanna rakhatA hai paracitta ko nahIM-1 zeSa bhaGga traya pUrva kI taraha jAnanA caahiye-|| 1.0 2 // "punaH sUtrakAra sadRSTAnta purupajAtakI prarUpaNA karate haiM " cattAri rukkhA pagattA"-3 mutrArya-cAra prakArake vRkSa kahe gaye haiM, jaise koI eka vRkSa patropaga hotA hai, 1 koI eka puSpopaga hotA hai, 2 koI eka phaloga hotA hai, 3 paracittamAM aprIti rathApita karavAno nizcaya karavA chatAM paNa prIti ja sthApita kare che (4) koI eka puruSa paricittamAM aprIti sthApita karavAne vicAra karIne pUrva bhAva anusAra aprIti ja sthApita kare che. ___" cattAri purisajAyA" tyAhi. 2prAre 54 puruSAnA yAra 412 kahyA che. (1) koI eka puruSa pitAnA cittane ja prasanna rAkhe che. anyanA cittane prasanna rAkhatuM nathI bAkInA traNa prakAro AgalA sUtramAM kahyA pramANe ja samajI levA | sU 2 vRkSanA daSTAnta dvArA sUtrakAra puruSanA prakAranI prarUpaNa kare che- "cattAri rukhA paNNattA" tyAhi-(sU. 3) sUtrArtha-vRkSanA cAra prakAra kahyA che(1) koI vRkSa patre paga (patrayukta) heya che, (2) / vRkSa puNyA55 hAya che. (3) a vRkSa lA5 DAya cha, Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u03 sU0 3 sadRSTAntaM puruSajAtanirUpaNabhU vRkSasamAnaH 1, puppopagakSasamAnaH 2, phalopagavRkSasamAnaH 3, chAyopagavRkSasamAnaH 4 / / 03 / ___TIkA-" cattAri rukhA" ityAdi-spaSTam , navaraM-patropagaH-patrANyupagacchati-prApnotIti patropagaH-patrayuktaH, evaM puSpopagAdayastrayaH 4 / " evAmeva" ityAdi-evameva-patropagAdi vRkSavadeva puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathApamropagavRkSasamAnaH 1, puppopagavRkSasamAnaH 2, phalopagavRkSasamAnaH 3, chAyopagaDa kSasamAnaH 4 / patropagAdivRkSasamAnatvaM laukikAnAM lokottarANAM ca puruSANAM saMbhavati / tatra laukikapakSe-yathA patropagakSaH patramAtreNa janamupakaroti tathaiva tatsa. mAnaH puruSo vacanamAtreNa janamupakarotIti prathamaH 1 / puSpopagavRkSo yathA puSpeNa aura-koI eka chAyopaga hotA hai, 4 / isI prakAra se puruSajAta cAra kahe gaye haiM, jaise-koI eka puruSa patropaga vRkSa samAna hotA hai, 1 koI eka puSpopaga vRkSa samAna honA hai, 2 koI eka phalopaga vRkSa samAna hotA hai, 3 aura koI eka puruSa chAyopaga vRkSa samAna hotA hai, 4 / isa sUtrakA tAtparya aisA hai ki koI eka vRkSa aimA hai jo patropaga patroM se yukta hotA hai, 1 koI eka vRkSa puSpopaga-puSpoMse saMyukta hotA hai, 2 koI eka vRkSa aisA hotA hai jo phalopaga, phaloM se yukta hotA hai, 3 aura-koI eka vRkSa aisA hotA hai jo chAyopaga-chAyA se yukta hotAhai, 4 inake samAna cAra puruSa hote haiM isakA tAtparya hai ki-koI eka laukika puruSa aisA hotA hai jo, patropaga vRkSa samAna honA hai, arthAtjaise patropA vRkSa kevala apane patroM se hI jana-upakAra karatA hai usI prakAra puruSa bhI kevala vacana se hI janoM kA upakAra karatA hai, 1 pusspoNane (4) koI vRkSa chApaga hoya che e ja pramANe puruSa paNa cAra prakAranA hoya che. (1) koI puruSa papaga vRkSa samAna hoya che, (2) koI pupopaga vRkSa samAna hoya che, (3) koI phalepaga vRkSa samAna hoya che ane (4) koI chApaga vRkSa samAna hoya che. : - / sUtranA bhAvArtha nIya pramANe che. (1) o me vRkSa pAnathA yukta hoya che. (2) koI vRkSa puSpothI yukta hoya che, (3) koI vRkSa phalethI yukta hoya che ane (4) koI vRkSa chAyAthI yukta hoya che. vRkSanI jema puruSe paNa cAra prakAranA hoya che. (1) papaga vRkSa samAna puruSa-jema patro paga vRkSa pitAnA pAna vaDe ja leka para upakAra kare che, e ja pramANe ke eka laukika purUSa potAnI vANuM dvArA ja lokenuM bhaluM kare che. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 sthAnaka sUtre janamupakaroti tathaiva tatsamAnaH puruSa. kaSTanivAraNopAyamadAnenopakArI bhavati, iti dvitIyaH 2 phalopagakSaH phalamadAnena yathA viziSTopakArako bhavati, tathaiva tatsamAnaH puruSa ApagatAn janAnarthAdi madAnenopakarotIti tRtIyaH 3 tathAchAyopagavRkSo yathA chAyayA janAnAM santApaM harati tathaiva tatsamAnaH puruSa AthamadAnAdinA''pavAn janAnupakaroti, iti caturthaH 4 | lokottara kSetu yaH sUtradAnena janamupakaroti sa patropagakSasamAnaH | 1| yaH punararthapradAnenopakaroti sa puSpopagavRkSamamAnaH // 2 // yastu sUtrArthobhayapradAnenopakaroti sa phalopagaTakSamamAnaH | 3 | yaH punarjanmajarAmaraNArUpA'pAyAd rakSati sa chAyopagavRkSasamAna iti / 0 3 // paga puruSa kaSTa nivAraNa upAya pradAna karatA hai jaise- puSpazepaga vRkSa apane puSpoM se janakA upakAra karatA hai, 2 tathA phalopaga vRkSa samAna vaha puruSa hai jo ApanoM ko arthAdi pradAna se usakA upakAraka hotA hai jaise-phalopaga vRkSa apane phaloM se calate janoM kA upakAra karatA hai, 3 chAyopaga vRkSa kA jaisA vaha puruSa hotA hai jo Azraya pradAna dvArA upakAra karatA hai, jaise- chAyopaga vRkSa chAyAse janoM kA santApa karatA hai, 4 lokottara puruSa ina vRkSoM ke samAna hote haiM jo lokottara puruSa sUtra dAna se jana upakAraka hotA hai vaha patropaga vRkSa samAna hai, 1 jo artha pradAna se upakAraka hotA hai vaha puSpopaga vRkSa samAna hai, 2 jo mutra - (2) puSpApaga vRkSa samAna puruSa--jema puSpa patra vRkSa pe tAnA puSpAthI ja leAkeA para upakAra kare che, tema koI puruSa kaSTa nivAraNanA upAya batAvIne leAkeAnu' bhalu kare che. (3) lepaga vRkSa samAna puruSa-jevI rIte le paga vRkSa peAtAnA le! mApIne jatAM AvatAM lekeAnA upakAra kare che, tema kaI purUSa arthAdinuM praznAna karIne leAkeAne upakAra kare che, (3) chAye|paga vRkSa samAna puruSa--jema keAi vRkSa petAnA chAyaDAmAM leAkeAne Azraya Ape che tema kAI puruSa Azraya pradAna karIne paNa leAkAne upakAra kare che. athavA saMtApa dUra kare che leAkeAttara purUSane vRkSAnI sAthe A pramANe sarakhAvI zakAya-- (1) je leAkeAttara puruSa sUtradAna dvArA jana upakAraka hAya che, tene patrApaNa vRkSa samAna kahI zakAya (2) je arthapradAna dvArA upakAraka thAya che, tene puSpApaga vRkSa samAna kahI zakAya (3) sUtra ane artha ane dvArA upakAra karanAra leAkattara puruSane klepaga vRkSa samAna kahI zakAya (4) je Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04703 sU04 sadRSTAntaM zramaNopAsakasyAzvAsanirUpaNam 17 atha zramaNopAsakasyA''zvAsa sadRSTAntamAda mUlam-bhAraM NaM vahamANassa cattAri AsAsA paNattA, taM jahA-jattha NaM aMsAo aMsaM sAharai tatthavi ya se ege AsAse paNNatte 1, jatthavi ya NaM uccAraM vA pAsavaNaM vA pariTrAvei tatthavi ya se ege AsAse paNNatte 2, jatthavi ya NaM NAgakumArAvAsaMli vA suvaNNakumArAvAsaMsi vA vAsaM uvei tatthavi ya se ege AsAse paNNatte 3, jatthavi ya NaM AvakahAe ciTThai tatthavi ya se ege AmAse paNNatte / evAmeva samaNovAsagasta cattAri AsAsA paNNattA, taM jahA-jattha NaM sIlavayaguNavayaveramaNaeccakkhANaposahovavAlAiM paDivajjei tatthavi a se ege AptAse paNNate 1, jatthavi ya NaM mAmAiyaM desAvagAsiyaM sammamaNupAlei tatthavi ya se ege AsAse paNNatte 2, jatthavi ya NaM cAuddasaTamuddiTupuNNamAsiNIsu paDipuNNaM posahaM samma aNupAlei, tatthavi ya se ege AsAse paNNatte 3, jatthavi ya NaM apacchimamAraNaMtiasaMlehaNAjosaNAjUlie bhattapANapaDiyAikhie pAovagae kAlamaNavakaMkhamANe viharai tatthavi ya se ege AsAle paNNatte 4 // sU0 4 // artha donoM se jana kalyANa karatA hai vaha phalopaga vRkSa samAna hai, 3 aura jo janma jarA maraNa rUpa apApoM se bacAtA hai, saMrakSaNa karatA hai vaha lokottara puruSa chAyopaga samAna hai, 4 // sU0 3 // janma, jarA ane maraNa rUpa apAyethI bacAve che, te lakattara puruSane chApaga vRkSa samAna kahI zakAya che. e sU0 3 | Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAstre chAyA-bhAraM khalu vahamAnasya catvAra AzvAsAH prajJaptAH, tadyathA--yatra khalu aMsAdaMsaM saMharati tatrApi ca tasya eka AzvAsaH prajJaptaH 1, yatrApi ca khallu uccAraM vA prasravaNaM vA pariSThApayati tatrApi ca tasya eka AzvAsaH prajAtaH 2. yatrApi ca khalu nAgakumArAvAse vA suparNakumArApAse vA bAsamupaiti tatrApi ca tasya esa. AzvAsaH prajaptaH 3, yatrApi ca khalu - yAvatkathayA-tiSThati tatrApi ca tasyaika AzvAsaH prajJaptaH 4 / evameva zramaNopAsakasya catvAra AzvAsAH prajJaptAH, tadyathA-yatra khalu zIlavataguNavrata - viramaNapratyAkhyAnapApadhopavAsAn pratipadyate tatrApi ca tasyaika AzvAsaH prajJamaH 1, yatrApi ca khalu sAmAyika ___ " aba sUtrakAra sadRSTAnta zramaNopAptakako azvAsana dete haiM mutrArtha-"bhAraMNaM vahamANasta cattAri AnAsA paNNattA"-ityAdi-4 eka sthAna se dUsare sthAna taka bhAra pahuMcAne vAle puruSo ke liye cAra vizrAma kahe gaye haiM jaise-vaha apane mAra ko jahAM para eka kandhe se dUsare kandhe para rakhatA hai, eka vizrAma, 1 vaha jahAM-TaTTI, yA, pezAba kI rAdhA dUra karatA hai, dasarA vizrAma, 2 tIsarA vimAna yahAM kahA gayA hai, jahAM ki nAgakumArA''cAsa meM, yA-muvarNakumArAvAsameM vaha Thahara jAtA hai, 3 cauthA vizrAma vahAM kahA gayA hai jahAM use bhAra pahuM. cAne ke liye kahA gayA hai pahuMca kara bhArako utAregA, 4 / isI taraha le cAra (AvAsa.) vizrAma zramaNopAsaka ke bhI hai-eka AvAsa vaha jayaki-zIlatrata, guNatrata, viramaNa, anadaNDaviramaNa, pratyArayAna, aura-popayopavAsa ko svIkAra karatA hai, 1 dusarA vizrAma vaha kahA have sUtrakAra daSTAnta dArA zramaNe pAkane AzvAsana de che - " bhAra NaM vahamANamsa cattAri AsAsA paNNattA" tyaa:sUvA-eka sthAnethI bIje sthAne bhAra vahana karIne laI janAra puruSa mATe cAra vizrAmasthAna kahyA che. pahele vizrAma te che ke jyAM te pitAnA bhAra (bIjA) ne eka khabhA parathI bIjA khabhA para mUke che bIjo vizrAma te che ke jyAM te jhADA, pezAba rUpa kudaratI hAjata dUra karI zake che. trIjo vizrAma e che ke jyAM nAgakumArAvAsa athavA suparNakumArAvAsa rUpa kaI sthAnamAM te zeDo samaya thobhI jAya che. e visAme e che ke jyAM te beje pahocADavAno hoya tyAM pahoMcIne bejAne kAyamane mATe khabhA parathI utArI nA che, e ja pramANe zramaNopAsakene mATe paNa cAra vizrAmasthAna (AvAsa) 4aa cha-(1) zIlavata, guNavata, mAna virabha, pratyAjyAna mana paassaapavAsa grahaNa karavA rUpa paheluM vizrAmasthAna samajavuM. (2) sAmAyika, deza Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04303 04 sadRSTAntaM zramaNopAsakasyAzvAsanirUpaNam 19 dezAvakAzikaM samyaganupAlayati tatrApi ca tasyaika AvAsaH prajJaptaH 2, yatrApi ca khalu caturdazyaSTamyuddiSTa paurNamAsISu pratipUrNa poSadhaM samyaganupAlayati tatrApi ca tasyaika AzvAmaH prajJaptaH 3, yatrApi ca khalu apazcimamaraNAntikasalekhanAjopaNAjuSTo bhaktapAnamatyAkhyAtaH pAdapopagataH kAlamanavakAGkSan viharati tatrApi ca tasyaika AzvAsaH prajJataH / sU0 4 / TIkA - " bhAraM NaM " ityAdi - bhAraM dhAnyAdInAM vahamAnasya - ekaramAt rathAnAdaparasthAnaM pApayataH puruSasya AvAsA - vizrAmAH catvAraH prajJaptAH, tattathA-yatra - yasminnavasare, 'khalu : ' vAkyAlaGkAre sarvatra aMsAt - aMse ekasmAt skandhAt aparaM skandhaM saMharati- bhAra mApayati, tatrApica- skandhAt, skandhAntare bhArasya nayanAvasare'pi ca tasya - bhAravAhakasya eka:- prathamaH, AzvAsaH prajJaptaH gayA hai jabaki sAmAyika dezAvakAzika kA sampaka rIti se vaha - pAlana karane lagatA hai, 2 tIsarA vizrAna usakA vaha kahA gayA hai jaba vaha caturdazI, aSTamI, amAvasyA, aura pUrNimA tithiyoM meM pauSadha kA pUrNa | rUpa se pAlana karatA hai, 3 tathA cauthA AvAsa vaha kahA vaha maraNakAla sambandhinI apazcima saMlekhanA ko dhAraNa bhaktapAna kA pratyAkhyAna kara detA hai. aura apane kAla kI rahita huvA pAdapopagamana " saMdhArA " - vAlA hotA hai, 4 TIkArya - dRSTAntameM Aye bhArazaharuke vizrAma jaisAzramaNopAsaka ke cAra AvAsakA tAtparya hai ki jo vyakti sAdhujanoM kI suzrUSA karatA hai vaha sevaka zramaNopAsaka kahalAtA hai, jisa prakAra bhAravAhaka bhArase akAnta rahatA hai usI prakAra zramaNopAsaka bhI sAvadyavyApAra rUpa se AkrAnta hotA hai / bhAravAhaka bhAra ko nizcita sthAnapara pahuMcAne gayA hai jaba kara letA hai AkAGkSA vakAzikanuM samyak rIte pAlana karavuM te khIjo vizrAma che (3) AThama, caudaza, pUrNimA ane amAvAsyAnI tithiomAM pauSadhavratanuM sArI rIte pAlana karavuM' te trIjo vizrAma che. (4) maraNakALa najIka AvatA apazcima salekhanA dhAraNa karavI, AhAra pANInA pratyAkhyAna karavA, ane mRtyunI AkAMkSA rAkhyA vinA pAdapApagamana sa thArA karavA rUpa ce the vizrAma samajavA TIkA-deSTAnta sUtramA darzAvavAmAM AvelA bhAravAhakanA cAra visAmA jevA zramaNeApAsakanA pazu cAra visAmA kahyAM che. je vyakti zramaNeAnI suzruSA kare che tene zramaNeApAsaka kahe che. jema bhAravAhaka bhArathI akAMta rahe che e ja pramANe zramaNeApAsaka paNa sAvadha vyApAra rUpa bhArathI AkAMta hAya che, jema Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre 54 } | 1 | yatrApi ca uccAraM vA prasravaNaM vA pariSThApayati-nivArayati, tatrApi ca tasya eka:-aparo dvitIya ityarthaH AzvAsaH prajJaptaH 2 / yatrApi ya 'nAgakumArAvAse vA suparNakumArA''vAse vA' atra nAgakumArA''vAsa - suparNa kugArA''vAsayorupalakSaNatayA'nye'pi devAvAsA gRhyante tena nAgasukumArAdideva vizepasya AvAsa-sthAne ityarthaH, vAsam upaiti = prApnoti tatrApi ca tasyaika:- anyasvatIya ityarthaH, AzvAsaH prajJaptaH 3, yatrApi ca sthAne khalu ApakathayA - Apanam ApaH prApaNaM tasya kathA, tathA mArasvAminA bhAramApaNaviSaye yasya sthAnasya nirdezaH kRtastadanusAreNa bhAravAhako bhAramavatArya tiSThati - sthitobhavati tatrApi ca tasya ekaH - aparathaturtha ityarthaH AvAsaH prajJaptaH / yadvA-' yAvatkathayA' iti cchAyA, yAtrataH - yatparimANasya sthAnasya kathA kutA - kathanaM kRtaM bhArasvAminA, tadanusAreNa ca yatra bhAraM sthApayatItyAdi pUrvavadbodhyam 4 / iti / iti dRSTAntamutram | atha dASTantikasUtram -- " evAmeve "tyAdi - evameva bhAravAha kasyA''zvAsavadeva, zramaNopAsa kasya zramaNAnAM - sAdhUnAm upAsakaH sevakaH zramaNopAsaka thAkaH, tasya sAva vyApAramArA''krAntasya AzvAsAH tadvimocanena vizrAmA:- cittasamAdhirUpAH catvAraH prajJaptAH / ayaM bhAvaH - zramagopAsako jinA''gamasambandhavimalIkRtabuddhi tathA ' narakanigodAdi vividhaduHkhaparamparAjana kAvArambhaparigrahoM yAtriti taka ke silasile meM bIca bIca meM vizrAnti lenA calatA hai, usI prakAra zramaNopAsaka bhI sAvadya vyApAra ko choDane ke liye usakA parityAga karane ke liye apane tyAga ko uttarottara baDhAtA hai basa yahI isakA vizrAma hai| vizrAma citta samAdhi rUpa hotA hai, yadyapi zramaNopAsaka jinAgama ke sambandha se, gurvAdikoM ke sadupadezoM se nirmala buddhi hokara Arambha' - aura parigraha naraka nigoda Adi vividha duHkha paramparA kA janaka hai, dekha bhI rahA hUM- Arambha, parigrahoM se abhI taka akalyANa bhAravAhaka bhArane nizcita sthAne pahoMcADatA sudhImAM vacce vacce visAmA leteA rahe che, e ja pramANe zramaNeApAsaka paNa sAvadyavyApArene cheDavAne mATe temanA parityAga karavAne mATe dhIre dhIre tyAganI mAtrA vadhAratA jAya che. khasa, eja tenA vizrAma che. vizrAma cittasamAdhi rUpa hoya che. jo ke zramaNeApAsaka jinAgamanA sabaMdhathI, zurU AdinA sadupadezAthI eTalu' te samajI zake che ke " Arabha ane parigraha naraka nigeAda Adi vividha du kha para'parAnA janaka che, Ara'bha parigraha Adine kAraNe hajI sudhI mArU aka Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA04 u03 sU04 sadRSTAntaM zramaNopAsaMkasyAzvAsanirUpaNam 31 jAnannapi durdamendriya bhaTapaTalAzIbhUtastatra pravartamAnaH sabhaya santApakalApamupaiti, bhAvayati caivam " hiyae jiNANaM ANA, cariyaM maha erisaM apunnassa / eyaM AlappAla, anco ? dUraM virAMcyai / 1 / hayamamhANaM nANaM, hayamAhANaM maNussamAhappaM / je kila laddhaviveyA, viceTThimo bAlabAlaca / 2 / hI hotA calA A rahAhai, kalyANAmilApo mere liye avazya heya tyAjya hai, aisA jAna lenA hai| tathApi-durdasa indriya samUha rUpa naTo se vazI bhUta hokara pravRtta to hotA hai phira bhI Asakti se nahIM, kintu-garama lohekA tavAko pakar3ane ke liye jaise DaratA DaratA apanI pravRtti karatA hai| usa pravRtti meM moda yukta nahIM hotA hai / kintu-pazcAttApa hI karatA hai kyoMki-usakI vicAradhArA usa samaya aisI ho jAtI hai "hiyae jiNANaM ANA"-ityAdi. are ? maiM kitanA nAsamajha hU~ jo mere hRdaya se jinendradeva kI AjJA virAjita hone para lI merA caritra-rahana sahana aisA bana rahA hai. merA yaha jJAna kisa kAmakA jaba ki jJAnake rahane para bhI merA manuSyabhava mere hAthoM naSTa kiyA jA rahA hai, maiM to-sarvathA ajJAnI jaisA hI apanI pravRtti karane meM abhI taka lagA huvA hUM, isa prakAra lyANa ja thatuM rahyuM che kalyANanI abhilASA rAkhatA evA mAre mATe te te avazya heya (tyAjya) che " chatAM paNa durdama Indriya samUha rUpa bhaTathI parAsta thaIne temAM pravRtta te thAya che. paraMtu temAM Asakta thaIne pravRtti karato nathI paNa garama leDhAnA tavAne pakaDavAnI jema DaratA DaratA pitAnI pravRtti kare che. te pravRttithI AnaMda pAmato nathI, paNa tenA hRdayamAM pazcAtApa ja karyA kare che, kAraNa ke te samaye tenI vicAradhArA A prakAranI hoya che "hiyae jiNANaM ANo" tyAha are ! huM ke aNasamaju chuM ke mArA hRdaya mAM jinendra devanI AjJA virAjita hovA chatAM paNa mAruM cAritra ane raheNIkaraNa A prakAranA banI gayAM che. mAruM A jJAna zA kAmanuM che ? kAryuM ke A jJAna hovA chatAM paNa huM mAre manuSya bhava mAre hAthe ja phegaTa gumAvI rahyo chuM? huM te bilakala ajJAnI hAuM evI rIte mArI pravRttimAM hajI sudhI lIna rahyA ja karUM chuM." A prakAranI bhAvanAthI otapreta thayelA te zrama Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgapatra chAyA-" hRdaye jinAna'mAjJA caritraM mamedRzamapuNyasya / etadAlapyAlam avyo ( aho-Azcarya ) dUraM visaMvadati / 1 / hatamasmAkaM jJAnaM hattamasmAkaM manuSyamAhAtmyam / yat kila labdhavivekA vicepTAmahe vAlavAlA ic|2|" iti, itthaM bhAvayatastasya catvAra AzvAsA bhavantIti / tadyathA -yatrApi khaluyasminnavasare zIlavata guNatra na-viramaNa-pratyAkhyAna-popayopAmAra-tatra zIlaMcinasamAdhirUpa, vratAni-sthUlapaNAtipAta-viramagAdIni paJca guNavane-digvanopabhogaparibhogatratarUpe, viramaNam-anarthadaNDaviramaNa rAgAdiviramaNaM vA, pratyAkhyAnAni-namaskArasahitAdIni, poSadhopavAmaH-aSTamyAdiparvadivasevAhArAdityAgaH, epAmitaretarayogadvandaH, tAn pratipadyate-svIkaroti, tatrApica-zIlavratAdi svIkAre'si / tasya-zrAvakasya eka AzvAlaH prajJaptaH / ___yatrApi ca khalu sAmAyika-samA-samattaM rAgadveparahitatvena sarvepu jIveSu rabasamAnatvaM, samazabdasyAtra mAvadhAnanirdiSTatvAt , tasyA''ya:-prAptiH samAya:kI bhAvanA se otaprota bane huve isa amaNopAsaka ke cAra AvAsa hote haiM / inameM isakA sarva prathama AvAla usa samaya hotA hai. jaba yaha citta samAdhi rUpa zIlako, sthUla prANAtipAta viramaNa Adi pAMca vratoM ko, digbata upabhoga paribhoga rUpa guNavratoM ko, aura-anarthadaNDa viramaNa rUpa viramaga ko, athavA-rAgAdi viramaNa ko tathA-namaskAra sahita popayopavAsa ko-aSTamI Adi parva dinoM meM AhArAdi tyAga ko svIkAra karatA hai-1 dvitIya vizrAma taya hotA hai, jaba-yaha sAmAyika ko, tathA-dezA. vakAzika ko dhAraNa kara letA hai, rAgadveSa rahita hokara saya jIvo meM pAsakane nIce pramANe cAra AvAsa (vizrAma) hoya che-zramaNopAsakano sAvadha vyApAranA tyAga rUpa pahelA vizrAma A prakArane hoya che-tyAre te cittasamAdhi rUpa zIlane, sthUla mRNAtipAta viramaNa Adi pAMca vane, digavrata upabhoga paribhega rUpa guNatrone, ane anarthadaDa viramaNarUpa viramaNane, athavA rAgAdi viramaNane tathA namaskAra sahita piSapavAsane-AThama Adi parva dinamAM AhArAdi tyAgane svIkAra kare che. bIje vizrAma A prakAra hoya che-jyAre te sAmAyika tathA dezAvakAzikane dhAraNa kare che, tyAre sAvadya vyApAranA tyAga rUpa bIje vizrAma Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 403104 sadRSTAntaM zramaNopAsakasyAzvAsanirUpaNam 23 pravardhamAnazAradacandrakalAvat pratikSaNavilakSaNajJAnAdilAbhaH, yadvA - sama-sAmyaM samabhAvajanitaH pratikSaNamapUrvApUrvakarmanirjarAhetubhUta AnmapariNAmaH, tasya AyolAbhaH samA''yaH, sa prayojanamasyeti sAmAyika vratam , yadvA-samasyA''yo yasmAt tat samAya tadeva sAmAyikam , tat yatra sthitaH zrAvakaH zramaNabhUto bhavati, tat sAvadhayogaparivarvajananiravadyayogapratisevanalakSaNaM sAmAyikamucyate / uktaMca " sAmAyikaM guNAnAmAdhAraH khamitra sarvabhAvAnAm / na hi sAmAyikahInAzcaraNAdiguNAnvinA yena / 1 / tasmAjjagAda bhagavAn sAmAyikameva nirupamopAyama / zarIramAnasAnekaduHkhanAzasya mokSasya / 2 / " iti, sAmAyikavivaraNaM vistarata upAsakadazA mUtrasyAsmatkRtAgAra-dharmasaMjIvanI TIkAto'vaseyam / apanI samAnanA kI bhAvanA kA nAma sama hai, sama zabda bhAvapradhAna hai, sama prApti samAya hai| yaha-samAya pravadhemAna zaracandra cAndanI jaisA pratikSaNa vilakSaNa jJonAdi kA lAbha rUpa hotA hai| athavA-samanoma, sAmya kA hai, yaha-sAmya samabhAva janitaAtmapariNAma hai, aura yaha pratipala anirvacanIya karmanirjarAkA hetu hotA hai, isa samakA jo Aya-lAbha hai vaha samAya hai yaha mamAya jisakA prayojana hai vaha sAmAyika hai / athavA-samakA lAbha jisase hotA hai vaha-samAya hai, yaha-samAya hI sAmAyika hai| isa sAmAyika meM sthita Avaka zramaNa samAna hotA hai, kyoMki-sAmAdhika vrata sAvadha yogakA parivarjana-aura nirapadya yogakA prati sevana rUpa hotA hai| kahA bhI hai- 'sAmAyikaM guNAnAmAdhAra"-ityAdi, isa sAmAyika kA prApta thAya che. rAgadveSathI rahita thaIne samasta jIvo pratye samAnatAnI bhAvanA rAkhavI tenuM nAma "sama" che "sama zabda bhAvapradhAna che sama prAptina nAma "samAya che te samAya pravardhamAna zara6 candranI cAndanI samAna pratikSaNa vilakSaNa jJAnAdinA lAlarUpa hoya che athavA "sama" eTale "sAmya" te sAmya samabhAva janita AtmapariNAma che, ane te pratipaLa anirvacanIya karmanirjarAnA kAraNa rUpa bane che. A samane je Aya (lAbha) che tenuM nAma samaya che A samAya jenuM prayojana che, te sAmAyika che athavA samano lAbha jenAthI thAya che te samAya che, ane te samAya ja sAmAyika che A sAmAyikanI ArAdhanA karate zrAvaka zramaNa samAna hoya che, kAraNa ke sAmAyika vrata sAvadyoganA parivajana rUpa ane nirava tisevana rUpa hoya che. kahyuM paNa che 3-"sAmAyika / ma sAmAyituM vizeSa viSaya Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnapatre tathA dezAtrakA zikaM deze ditagRhItasya dikparimANasya vibhAga avakAzosasthAnaM triyo yasya taddezAvakAzaM tadeva dezAva kAzi tat ditagRhI naraya divararimANasya pratidinaM saMkSepakaraNalakSaNa sarvata-saMkSepa karaNalakSaNaM yA samya sAvadhAnatayA anupAlayati, tatrApi ca = sAmAyikadezAtra kAzikAnupAlane'pi ca vasya eka AzvAsaH prajJaptaH 2 yatrApi ca caturdazyaSTaddiSTapaurNamAsISu caturdazI, aSTamI, uddiSTA zramAvAsyA, paurNamAsI- pUrNimA, etAsu tithiSu pratipUrNa sampUrNamahorAtraM popatha samyagajuga lapati, tatrApi - caturdazyAditithiSu pratipUrNa popadhAnupAlane'pi ca tasyaika AzvAsaH 14 - prajJapta 3 / yatrApi ca khalu zramaNopAsakaH apazcimamaraNAntikasalekhanA- jopaNAju:pazcAd-ante bhavA pazcimA na vidyate pathimA antimA yasyA sA apavimA= sA cAmau maraNAntikarmalekhanA - maragamamIpavartitaponizeSaH, tasyA joSaNA sevanaM tayA jug - sevitaH - yukto vA, juSTA avinamaraNAntikasaMlekhanAjopaNA yena sa tathA, ktAntasyAtra paranipAtaH / tathA maktapAnamatyAkhyAtaH - pratyAkhyAtevizeSa vivaraNa maiMne upAsaka dazAGga sUtra kI agAra saMjIvanI TIkA meM likhA hai vahAM dekha | dikhata meM kI gaI dizAoM meM Ane jAne kI maryAdA ko pratidina saMkSipta karanA, athavA sarva vranoMko saMkSipta karanA isakA nAma - dezAvakAzika vrata hai| isa sAmAyika evaM dezAvakAzika vrata ko sampaka rUpa se pAlanA dvitIya AvAsa vizrAma sthAna kahA gayA hai, 2 / jahAM caturdazI, aSTamI, Adi parvatithiyoM meM sampUrNa ahorAtra kA jo poSa vrata pAlana kiyA jAtA hai vaha upAsaka kA tIsarA AyAma - vizrAmasthAna hai, 3 jahAM zramaNopAsaka apazcima-sarvAntimamAraNAntika saMlekhanA rUpa tapa vizeSa kA prItipUrvaka sevana karatA hai, - upAsakadazAMga sUtranI agArasa jIvanI TIkAmAM meM lakheluM che, te! tyAMthI vAMcI levuM, amuka niyata dizAmAM avara javaranI maryAdAne pratidina sa`kSima karavI athavA sa tene sakSipta karavA tenuM nAma dezAvakAzika 1 che A sAmAyika ane dezAvakAzika vratanuM samyak rIte pAlana karavuM, ene ja khIju vizrAmasthAna kahyu che. zramaNeApAsakanu vizrAmastha na-a Ama, caudaza Adi pava tithiomAM sapUrNa aheArAtra (dinarAta) nuM je pASadhatrata karavAmAM Ave che, te tenuM trIbhuM vizrAmasthAna che (4) apazcima ( antima ) - bhArayAntiH skhebanA rUpa tapavizeSanuM prItipUrvaka sevana karavu, cAre prakAranA AhAranA para Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u03 sU0 5 punarapi puruSavizeSanirUpaNam 25 tyakte bhaktapAne yena sa tathA tyakta bhaktapAna ityarthaH, atrApi ktAntasya paramayogaH | tathA - pAdapopagataH - pAdapo - vRkSaH sa iva nirvyApAratayA upagataH - pAdapopagamananAmakAnazana vizeSaM pratipannaH, tathA kAlaM - maraNakAlam - anavakAGkSan - anabhilapan, viharati - sarvato nivRttastiSThatIti bhAvaH tatrApi ca tasya eka AzvAsaH prajJaptaH 4 / ( 0 4 ) / " punaH puruSavizeSa nirUpayitumAha mUlam - cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA- udiodie NAmamege 1, uditthamie NAmamege 2, atthamiodie NAma. mege 3, atthamitthamie NAmamege 4 / bharahe rAyA cAuraMtacakkaTTI of udiodie 1, baMbhadatte NaM rAyA cAuraMtacakkatrahI uditthamie 2 hariesavale NAmamaNagAreNaM atthamiodie kAle NaM soyariye atthamiatthabhie / / sU0 5 / " 3, chAyA - catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA - uditodito nAmekaH 1, uditAstamito nAmaikaH 2, astamitodito nAmaikaH 3, astamitAstamito nAmaika: 4 : bharato rAjA cAturantacakravartI khalu uditoditaH 1 brahmadattaH khalu tathA - bhakta pAnakA pratyAkhyAna karatA hai, evaM maraNAzaMsA rahita ho kara pAdapopagamana nAmaka anazana vizeSa ko sarvatobhAva se dhAratA hai vaha zramaNopAsakakA cauthA AvAsa vizrAma sthAna hai || sU04 // (6 punaH puruSa vizeSakA nirUpaNa " cattAri purisajAyA " ityAdi - 5 sUtrArtha - cAra puruSajAta kahe gaye haiM, jaise- prathama uditodita 1 uditAstamita-- 2 anaminodina - 3 aura astamitAstamita-- 4 / tyAga pUrvaka maraNanI AkAMkSAthI rahita banIne pAipeApagamana nAmanA saMcArAnuM sarvAMtA bhAva pUrvaka ArAdhana karavuM, te zramaNeApAsakanuM ceAthu vizrAmasthAna che sU kA puruSa vizeSanuM sUtrakAra nirUpaNa kare che-- ' cattAri purisajAyA " hatyAhi - ( sU. 4 ) 'sUtrArtha-yAra prAranA puruSa hyA che - (1) astumitAdita ane (4) astamitAstamita 30-4 hitAhita, (2) hitAstabhita, (3) Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre 26 rAjA cAturantacakravata uditAstamitaH 2, harikezavalo nAmAnagAraH khalu astamitoditaH 3, kAlaH kha saukarikaH astmitaastmitH| (mU0 5) / TIkA-" cattAri purisajAyA" ityAdi-spaSTam-navaram-ekaH puruSaH uditoditaH-pUrvamuditaH - uttamakulabala samRddhipuNyakarmAdibhirabhyudayaM prAptaH pazcAdapi uditaH-amandAnanda sandoharUpamokSodayaM prApta udinoditaH, etAdRza purupamudAharani-' bharahe rAye "-tyAdi-yathA-cAturanta-cakravartI-catvAraH-ditraye samudrAH ekasyAM himatrAMzca antAH-avadhayo yasyAH sA cAturantA pRthivI, cAturanta cakravartI bharata nareza uditodita the, 1 cAturanta cakravatI brahmadatta uditAstamita the, 2 harikeza nAmake anagAra astamito dita the, 3 evaM -sUkarakA zikAra karanevAlA kAlasaukarika astamitA. stamita thA, 4 / TIkArya-isa satradvArA jo cAra prakArake puruSa kahe gaye haiM, unake sambandha meM spaSTIkaraNayoM hai koI eka puruSa ailA hotA hai jouttama kula meM janma lenA, ghala samRddhi se sampanna honA, tathA -puNyaka AdikA anubhava karanA Adi abhyudya ko pahale se janma se hI prApta karatA hai, aura bAda meM bhI vaha atyanta Ananda samUha -avyAvAdha - mokSodaya ko prApta kara letAhai, isa prathama bhaGgameM cAturanta cakravartI RSa. bhanandana bharatarAjA huve haiN| tIna dizAoM meM samudra aura eka dizAmeM himavAn ye cAra jisake anta hai avadhiyA~ haiM, aisI caturantA pRthivI kA jo svAmI hoM ve cAturanna haiM, tathA-cakrase chagvaDa meM vartana karanA (rAjakaranA) cAturata cakravatI bharatarAjA uditadita hatA cAturanta cakravatI brahmadara uditAstamita hatA harikeza nAmanA aNugAra astamitedita hatA, ane mUvarane zikAra karanAra kAlasaukarika astamitAstamita hatA, A cAra prakAranA puruSanuM spaSTIkaraNa A pramANe samajavuM - (1) udinedita--I eka puruSa e hoya che ke je uttama kuLamAM janma le che, baLa samRddhi AdithI saMpannatA, puNyakarmane anubhava Adi abhyadaya janmathI ja prApta kare che, ane A manuSyabhavanuM AyuSya pUruM karIne atyanta AnaMdadAyaka, avyAbAdha medayane paNa prApta kare che. cAturanta cakravatI bhanandana bharata rAjAne A prakAranA puruSa kahI zakAya traNa dizAemAM samudra ane eka dizAmAM himavAnuM parvata, A cAra jenAM anta (avadhi-da) heAya che evI cAturantA pRthvIne je svAmI hoya tene Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA04 u0 3 0 5 punarapi puruSavizeSanirUpaNam ayaM (svAmI) cAturantaH, sa cAsau cakravartI - cakreNa saha vartata ityevaMzilazcakravartI ca cAturantacakravartIbharataH - RbhanandanaHprasiddho rAjA khalla uditoditobodhyaH 1 | tathA - ekaH puruSaH uditAstamitaH- uditazvAsAvastamitazca tathA=pUrva sUrya ivoditaH pazcAt sakalasamRddhibhratvAda durgatiprAptatvAca astamito bhavati / yathA-brahmadattazrAturanta dvAdaza cakravartI rAjA, sa hi pUrva sukulotpannatvAdinA nijabAhuvalopArjitamahAsAmrAjyatvena cAbhyuditaH pazcAccAnucitakAraNajjAtako pa brAhmaNamayukta pazupAla prakSiptadhanurgolikAghAtabhagnanetragorukatvena kAladharmaprAptyanantaraM saptamanara ke pratiSThAnAkhyanarakAtrAsasya mahAtIvra vedanAnumavena cAstamita iti 2 | 27 jisakA svabhAva hoM ve cakravartI, aise cAturanta cakravartI RSabhadeva tIrtha karake putra rAjA bharata uditodita kahe gaye haiM / tathA - koI eka puruSa aisA hotA hai jo uditAstamita hotA hai pahale vaha sUrya jaisA udita hotA hai- pazcAt sakala samRddhi se bhraSTa hojAne se aura durgati meM pati hone se astamita ho jAtA hai -2 aisA cAturanta cakravartI brahmadatta huvA hai, yaha pahale acche kulameM utpanna huvA, vahAMpara usane apane bAhubala pratApase paTTa khaNDakA mahAn sAmrAjya sthApita kara liyA, cakravartI bana gayA, pazcAt kisI anucita nimittavaza utpanna kopase yukta ho gayA, ityAdi aura saba kathana isakI kathAmeM niSaddha haiM / bAda meM yaha mara kara saptama narakameM apratiSThAna nAmaka narakAvAsakI mahA tIvra vedanAko anubhava karatA karatA astamita ho gyaa| isa cAturanta kahe che. cakrathI vatana karavAnA jenA svabhAva hoya tene cakravatI kahe che. evA cAturanta cakravatI RSabhadeva tIrthaMkaranA putra rAjA bharatane uttitaiti kahevAmAM Avela che (2) uditAstamita puruSa-kAI puruSa pahelAM sUrya jevA udita athavA abhyudaya saMpanna hoya che, paNa pAchaLathI sakaLa samRddhi gumAvI besavAthI ane durgatimAM javAthI astamita ( abhyudayavihIna) thai jAya che. cAturanta cakravatI brahmAtta rAjAne A prakAramAM gaNAvI zakAya. pahelAM te te sArA kuLamAM utpanna thayA hatA. teNe peAtAnA khAhubaLanA pratApathI cha khAMDanu mahAna sAmrAjya sthApyuM-cakravatI thaI gayA. tyAra khAda kAi anucitta nimittathI utpanna thayelA krodhane adhIna thayeA, ityAdi kathana tenI kathAmAMthI jANI levu. tyAra bAda te marIne sAtamI narakanA apratiSThAna nAmanA narakavAsamAM utpanna thaine mahA tIvra vedanAneA anubhava karavA lAgyA A rIte te astumita thaI Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAzAstra tathA-ekaH puruSaH astamitoditaH-astimitazcAsAvuditazca tathA pUrva hInakulotpannatva - durbhagatyAdinA'stamitaH-avanataH, pazcAt samRddhisukIrtimugatilAbhAdinodito bhavati, yathA-harikezavala:-tadAkhyaH anagAra:-sAdhurabhUta, sa hi janmAntaropArjitanIcagotrakarmaprAptacANDAlakulatvena dornogyadAridrayAkulatvena cAstamito'pi pazcAt pravrajito nizcalacaraNaguNavazIkRtadevatvena prasiddhi sugatilAbhena nodito'bhUt / 3 / / taraha udita hokara astamita honevAlA prANI isa dvitIya bhaGgameM parigaNita hotA hai / isa kathAko vistRta rUpameM maiMne uttarAdhyayanakI priyadarzinI TIkAke 13veM adhyana 725 pRSThameM likhAhai vahAM dekhaleM / koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahale hIna kulameM utpanna huvA durbhagatva-durgatyAdimeM astamita rahA bAda meM samRddhi-sugati-sukIrti lobhase udita ho jAtA hai, jaise-harikezanala anagAra / isane janmAntarameM upA. jita kauMdayase cANDAla kula meM janma liyA aura daurbhAgya dAridryAdise Akula rahA vAdameM pratrajita hokara cAritra ArAdhanAkI jisase maraNakA. lameM kAlakara devaparyAya se utpanna huvaa| yaha cAritra u. ke pArahave adhyayana meM kathita haiM aisA vyakti astamitodina kahA gayA hai / gaye. A rIte udita thaIne atamita thatA jIvanuM A bIjA bhAgamAM pratipAdana karavAmAM AvyuM chepahelAM abhyadaya ane pachI patana pAmatAM puruSanA A bhAMgAmAM samAveza thAya che. brahAdattanI kathA uttarAdhyayananI priyadarzinI TIkAnA 13 mAM adhyayananA 725 mAM pAnA para ApI che, te tyAMthI te vAMcI levI. (3) astamitAdita puruSa-kaI eka puruSa pahelAM durgatimAM hoya ane tyAMthI hInakulamAM utpanna thAya, ane tyArabAda samRddhi, sukIrti, ane sugati pAme te evA puruSane A prakAramAM gaNAvI zakAya che e puruSa patananA paMtha taraphathI utthAnane pathe vaLe che harikezabala aNagAra A prakA2nA puruSa thaI gayA. temaNe janmAntaramAM upArjita pApakarmonA udayathI cAMDAla kuLamAM janma lIdhuM hatuM, teo atizaya dAridrayathI pIDAtA hatA, paNa tyArabAda pravrajyA aMgIkAra karIne cAritrArAdhanA karIne manuSyabhavanuM Ayu pUrU karIne devanI paryAye utpanna thaI gayA temanI kathA paNa anya mAMthI vAMcI levI evA puruSane "astamitedita kahe che. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TokA sthA04u0 3 sU0 5 punarapi puruSavizeSanirUpaNam tathA - ekaH puruSaH astamitAstamitaH - astamitazcAsAvastamitastathA= pUrvamadhArmikA dharmAnurAgAdharma se vyadharmiSThA dharmAkhyAyyadharmarAgyadharmapralokayadharmajauvi duSkulotpamnatva sAvadha vyApAratvAdinA kIrtisamRddhirUpate jo rahitatvAt sAyaMkAla sUryaivAstamitaH pazcAdapi durgatigamanAdastamito bhavati, yathAnizzIlo nirmaryAdo niSThuro niSkaruNa kAlaH - tadAkhyA saukariko'stamitAstamito'bhUt, sahi sUkaraizcaratIti saukarikaH - sUkaramRgayAkArIti yathArtho prati dine paJcazatamahiSaghAtako duSkulotpannatvAt sakalalokaninditatvAt akRtyakAritvAcca pUrvamastamitaH pazcAdapi mRtvA saptamapRthivI gata iti astamita iti / 4 / ( 0 5 ) / 39 rupa tathA koI eka puruSa astamita hokara astamitahI banA rahatA hai, aisA puruSa adhArmika adharmarAgI - armAkhyAyI-adharmAnuSThAtAadharma jIvI hotA hai aura sarvadA sAvayavyApAra se kIrti-samRddhi - - tejorahita banakara sAyaM sUrya ke samAna astamita bana jAtA hai / aura phira bAda meM bhI durgati gamana se astamita bana jAtA hai| isameM dRSTAntabhUta kAlasaurika hai, yaha nizzIla - maryAdArahIta thA dayAhIna thA sUkarakI zikArakA premI thA, joki - pratidina pAMcasau bhaisA kA ghAta karatA thA, duSkulotpanna honeke nati sakalajanoM dvArA nindita thA, aura akRtyakArI thA isa kAraNa yaha pahalehI se astamita vA aura bAda meM bhI marakara saptama pRthivI meM gayA- astamita banA rahA ||su. 5 (4) astamitAstamita puruSa--kAi eka puruSa pahelAM paNa atamita ( abhyudayavihIna ) hAya che ane pachI pazu astamita ja rahe che. evA puruSa adhArmika, adhama rAgI, adharmAMkhyAyI, dharmAnuSThAtA ane adhajIvI hAya che; ane sadA sAvadha vyApAramAM pravRtta rahevAne kAraNe kIti, samRddhi, rUpa ane teja rahita ja rahevAne kAraNe sAyakAlina sUryasamAna astumita ja banI jAya che. vaLI marIne drutimAM javAne lIdhe astamita ja cAlu rahe che. uAsasauriune yA prArabhA gAvI zAya. te ni.zIsa-bharyAdAvihIna hatI. yAhIna hatA, sUvaranA zikAranA zeAkhIna hateA, te dararAja 500 pADAne ghAta karatA hateA, hIna kuLamAM janmele hAvAthI sakaLa janA tenI niMdA karatA hatA ane anRtyakArI hatA. A rIte pahelAM paNa te astamita hatA ane AkhI jiMdagI paNa aveA ja rahyo. te marIne sAtamI narakamAM utpanna thayA, A rIte teNe kruti rUpa astamitA prApta karI, / sU, pa| 1 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsa , ye evaM vicitrabhAvacintyante te sarva paya jIvAcaturpa rAziSyavatarantIti ta pradarzayitugAha mUlam-cattAri jummA paNNattA taM jahA-kaDajumme 1 teoe 2, dAvarajumme 3, kalioe / suu06|| chAyA-catvAro yugmAH prajJAtAH, tadyayA-kRtayugmaH 1, vyojaH 3, dvApara yugmaH 2, kAlyonaH 4 / (06) / TIkA-"cattAri jummA" ityAdi-yugmA:-rAzivizepAH catvAraH prAptAH tadyathA-kRtayugma:-catuSkApahAreNa apahiyamANazcataHparyavasito rAgiH 1 / tathAyoja:-triparyavasito rAziH 2, dvAparayugma:-dvi paryavAsito rAziH 3, kalyona: isa prakArake vicitra bhAvoMse jIva vicAre jAte haiM, ve hI maya jIva cAra rAziyoM meM avatarita hote haiM, yahI bAta aba sUtrakAra pradazina karate haiM-" cattAri jummA paNattA-" ityAdi- - sUtrArtha-yugma cAra kahe gaye haiM, eka-chana yugma 13.marA-oja-2 tIsarA dvApara yugma-3 aura cauthA-phalyoja TIkArtha-yugma zabdase yahA~ rAzi viThopa gRhIta hai, ye yugma cAra prakArake jo kahe gaye haiM usakA tAtparya aisA hai-jisa rAzimaiM cArako ghaTAne para antameM cAra ho vacate hoM vaha kRtayugma rUpa rAzi hai, jisa rAzimeM tInako ghaTAne para tInahI vacate hoM vaha gazi vyoja hai, jisa rAzima se do ko ghaTAne para dohI baceM yaha rAzi dvApara yugma hai, aura jisa rAzimeM se ekako ghaTAne para antameM eka hI bacatA hai vaha-gazi kalpoja hai / yahA~ gaNitakI paribhApAmeM yugma zabda se sama rAzi aura-oja vividha bhAvonI apekSAe jInI prarUpaNuM karIne have sUtrakAra saghaLA vAna yA2 2ziyAmA visatarI nANe-" cattAri jummA paNNattA" tyAli sUtrArtha -yubha yAra 4aa cha-(1) pRta yubha, (2) vyAsa, (3) dA52 yubha, mana (4) 48yo| "yugma pada ahIM rAzivizeSanuM vAcaka che tenA cAra prakAranuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-je rAzimAM cArane ghaTAvavAthI ane cAra ja vadhe che tene kRtayugma rUpa rAzi kahe che. je rAzimAM traNane ghaTAvavAthI ane traNa ja vadhe che te rAzine ja kahe che je rAzimAM bene ghaTAvavAthI be ja vadhe che te rAzine dvApara yuma kahe che je rAzimAM ekane ghaTAvavAthI ane eka ja bace che te rAzine kalya ja kahe cheahIM gaNitanI paribhASAmAM sugama zabdathI samarAzi ane oja zabdathI viSamarAzi Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA0 4 u03 sU0 7 punarapi puruSavizeSanirUpaNam 3 // ekaparyavasitI raashiH| 4 / iha gaNitaparibhASAyAM yugmazabdena samarAzirucyate, ojazabdena-tu viSamarAziH / iti siddhAntaH / sU0 6 // uktarAzIn nArakAdiSu nirUpayitumAha mUlam-neraiyANaM cattAri jummA paNNattA, taM jahA- kaDajumme 1, teoe 2, dAvarajumme 3, kalioe 4, evaM asurakumArANaM jAva thaNiyakumArANaM, evaM puDhavikAiyANaM AukAiyANaM teukAiyANaM vAukAiyANaM savasi jahA NegjhyANaM / suu07| __ chAyA-nairayikANAM catvAro yugmAH prajJaptAH, tadyathA-kRtayugmaH 1, jyoja 2, dvAparayugmaH 3, kalyojaH 4 / evamasurakumArANAM yAvat stanitakumArANAm, evaM pRthivI kAyikAnAmapkAyikAnA tejaskAyikAnAM vAyukAcikAnAM sarveSAM yathA nairayikANAm / (mU0 7) ___TIkA-" neraiyANaM cattAri" ityAdi-spaSTam / navaraM-nairayikAdArabhya vaimAnika paryantAzcaturviMzati daNDakasthAH sarve'pi jIvAH kRtayugmAdi zcaturvidhA eva bhavanti janma-maraNAbhyAM nyUnAdhikatvasambhavAt / (sU0 7) zabdase viSama rAzi kahI jAtI hai, tathA-lokameM kRtayugmAdi zabdase. to satyayuga Adi yuga catuSTaya kahA jAtA hai| suu06|| aba sUtrakAra ukta rAziyoMkA nirUpaNa narakAdikomeM karate haiM" nerayANaM cattAri jummA papaNattA" ityAdi 7 // nairadhikoM ke cAra yugma hote hai, kRtayugma-1 vyoja-2 dvApara yugma 3 aura kalyoja-4 isI taraha-asura kumAroMse lekara yAvat stanita. kumAra taka pRthivIkAyika-apkAyika-tejaskAyika-vAyukAyikoM meM kahevAmAM Ave che tathA lekamAM kRtayugama Adi zabda dvArA satyuga Adi cAra yuga ja grahaNa thAya che ke sU. 6 have sUtrakAra uparyukta rAzionuM nArakAdikamAM nirUpaNa kare che- " neraiyANaM cattAri jummA paNNattA" tyA: nAnA yAra yubha DAya cha-(1) kRtayugma, (2) vyA4, (3) 52 yugma ane (4) kAja. e ja pramANe asurakumArathI laIne svanitakumAro sudhInA, pRthvIkAyika, aprakAyika, taijaskAyika ane vAyukAyikamAM paNa cAra yuma kahyA che. A kathanane bhAvArtha e che ke nAraka Adi cAra prakAranA Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAmasUtre punarjIvAneva bhAvanirUpayati mUlam- cattAri sUrA paNNattA, taM jahA-khaMtisUre 1, tavasUre 2, dANasUre 3, juddhasUre 4 / khaMtisUrA--arahaMtA 1, tavasUrA-- aNagArA 2, dANasUre--velamaNe 3, juddhasUrA-vAsudevA / / suu08|| jAyA-catvAraH zUrAH prajaptAH, tadyathA-kSantizUraH 1, tapaHzUraH 2, dAnazUraH 3, yuddhazUraH 4 / kSantizUrAH-antaH 1, tapaHzUrAH-anagArAH 2, dAna zUraH-vaizravaNaH 3 / yuddhazUrAH-vAsudevAH 4 / (sU. 8) / ___TIkA-" cattAri sUrA" ityAdi-spaSTam, navaraM-zUrAH-vIrAH, kSAntiHkSamA-tatra zUraH, evaM tapaH zUrAdayo bodhyAH 1 krameNa tAnudAharati-khaMtimUrA' ityAdi-zAntizUrAH-arhantaH zrImahAvIrasvAmivat 1, tapaHzUrAH-anagArA:cAra yugma kahe gaye haiM / tAtparya aisA hai ki-nairayika Adi cAra prakArake yuma vAle ho karabhI janma-maraga lekara nyUnAdhika hote rahate haiN| suu.7|| atha sUtrakAra bhAvoM ko lekara jIvokI prarUpaNA karate haiM "cattAri sUrA paNNatto" ityAdi 8 sUtrArtha-zara cAra prakAra ke hote haiM, zAntizura-1 tapAzura-2 dAnazura -3 aura yuddhazUra-4 inameM-kSAntizUra ahanta haiM-1 tapAzUra-anagAra haiM-2 dAnazUra-vaizravaza haiM-3 yuddhazUra-vAsudeva haiM 4 TIkArtha-zAntimeM agremarako kSAntizura, tapasyA meM pradhAnako tapAzUra,dAna dene meM jo hicakicAhaTa nahIM kare ve dAnazUra, yuddha meM nAma kamAnevAle ko yuddhazUra kahate haiN| isI bAnako sUtrakArane dRSTAnta dekara samajhAyA haiM, yuma (rAzi) vALA hovA chatAM paNa janma-maraNanI apekSAe nyunAdhika thatA 29 che. / sU. 7 - have sUtrakAra bhAvanI apekSAe jInI prarUpaNa kare che- " cattAri sUrA paNNattA" tyAhisUtrArtha-12 yAra prA2nA hyA cha-(1) kSati2, (2) tapa:zU2, (3 haanzUra ane (4) yuddhazara kSAtizUra ahaMta hAtha che, tapa zUra aNugAra he ya che, dAnazUra vaizravaNa che ane yuddhazUra vAsudeva che TIkArya-kSAnti pradhAna puruSane kSAntizUra, ugra tapasyA karanArane tapAzura, dAna ApavAmAM je pAcho paDatuM nathI te dAnazUra ane yuddhamAM vIratA batAvanArane yuddhajUra kahe che. ahaMta mahAvIra prabhu kSAnti (kSamA) mAM zUra gaNAyA, Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u03sU0 8-9 bhAvairjIvanirUpaNam sAdhavaH dhanyanAmAnagAravat 2, dAnazUraH-vaizravaNaH-kuverAkhya uttaradiglokapAlaH, tasya tIrthaGkagadijanmapAraNaka-prabhRtikalyANakeSu ratnadRSTikAritvAta, prabhusevakadainyadarIkaratvAcca / uktaM ca-" vesamaNavayaNasaMperiyA u te tiriyajaMbhagA devA / koDiggaso hiraNNA, rayaNANi ya tatva uvaNeti / 1 / " chAya --"vaizravaNavacanasaMpreritAstute tiryagjarabhakA devaaH| koTayAgo hiraNyAni ratnAni ca tatropanayanti / 1 / " iti, yuddhazUga vAsudevAH zrIkRSNAvat, tasya paSTayadhikazatatrayasaMkhya-yuddheSu vijayitvAt / (108) / punarjIvAneva bhAvai nirUpayati mUlam--cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA- ucce NAmamaMge uccacchaMde 1, ucce NAmamege NIacchaMde 2, Noe NAmamege uccachaMde 3, jIe NAmamege NIyacchaMde 4 / // sU0 9 // ____ chAyA-catvAri puruSa nAtAni prajJaptAni, tadyathA-ucco nAmaika uccacchandaH arhanta mahAvIra svAmo kSAnti kSamA zura kahe gaye haiM 1 dhanya nAmaka anagArakI taraha sAdhujana tapAzara hote haiM-2 uttaradipAla kuvera dAnazUra haiM-3 yaha kuvera Adike janma kalyANake avasara para aura poraNa Adi samayameM ratnoM kI varSA karatA hai, isaliye-ise dAnazara kahA gayA hai usa samaya yaha prabhu sevakake bhedabhAvako dara kara detA hai| kahAbhI haiM-vesamANavayaNasaperiyA-ityAdi kaSNakI taraha vAsudeva yudvAra hote hai zrI kRSNa tInasau sATha yuddha meM vijayI huve haiM / sU0 8 // punaH bhAvoMko lekara mutrakAra jIvoMko hI nirUpaNa karate haiM"cattAri purimajAyA paNNatA"-ityAdi 9 puruSa jAta cAra kahe gaye haiM, ucca uccacchandavAlA-1 ucca nIca dhanya nAmanA aNagAra jevA sAdhu tapAzura gaNAya che. uttara dizAne dikapAla dAnazUra gaNAya che A kubera tIrtha karanA janma kalyANaka, pAraNu Adi avasare ratnonI vRddhi kare che tethI tene dAnazUra kahyo che te samaye te svAmI gane senA samApana ha2 rI nA che, paya cha -"vesamaNa vayaNa saMpariyA" tyAhi nI bha pAsuheva yuddhazUra DAya che zrI ye 360 yuddhamAM vijaya prApta karyo hato. e sU 8 bhAvanI apekSAe sUtrakAra jInu vizeSa nirUpaNa kare che- " cattAri purisajAyA paNNattA" tyaahcAra prakArane puruSa kahyA che--(1) ucca ucca chandavALe, (2) ucca Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 sthAnAsUtre 1, ucco nAmaiko nIcacchandaH 2, nIco nAmaika uccacchandaH 3, nIco nAmaiko nIcacchandaH 4 / ( su0 9 ) / TIkA - " cattAri purisajAyA " ityAdi spaSTam / navaram - ekaH kacit puruSaH uccaH - zarIrakulasamRdyAdibhirmahAn, uccacchedaH - ucca cchando'bhiprAyo yasya sa tathA=utkRSTAbhiprAyavAn bhavati, audAryAdisampannatvAt 1, tathA - eka:anyaH puruSaH uccospisan nIcacchandaH - apakRSTAbhiprAyavAn bhavati malinavicAratvAt 2, tathA - ekaH - aparaH puruSaH nIcaH - zarIrakulavibhavAdibhirDIno'pi ubacchando bhavati 3, tathA - ekaH - itaraH puruSastu nIco nIcacchando bhavati 4 / su. 9 / anantaraM nIcAbhiprAya uktaH sa ca lezyAvizeSAdbhavatIti lezyAM nirUpayatimUlam - asurakumArANAM cattAri lesAo paNNattAo, taM jahA - kaNhalesA 1, nIlalelA 2, kAulesA 3, teulesA || cchandavAlA - 2 nIca ucca cchandavAlA - 3 evaM nIca nIcacchandavAlA - 4 tAtparya yaha hai ki jo puruSa zarIra-kula-samRddhi Adi se mahAn mahAn hotA huvA bhI udAratA Adi guNoM se yukta hone ke kAraNa abhiprAya se mahAna hotA hai vaha - prathama bhaGgameM pariNata huvA hai / , tathA-jo zarIrakulAdise mahAna hotA huvA bhI malina vicAra vAlA hone ke kAraNa avakRSTa abhiprAyavAlA hotA hai, vaha dvitIya aGga meM ginA gayA hai| tathA - jo zarIra-kula- vibhava Adi se hIna hotA huvA bhI unnata vicAra vAlA hotA hai vaha tRtIya bhaGga meM ginA gayA hai / aura jo zarIrakula - Adi se hIna hotA hai aura abhiprAya se bhI hIna hotA hai vaha caturthabhaGga meM liyA gayA hai | sU09 // nIrA-chaMvANI, (3) nIya sabhya chandavANo bhane (4) nItha nIya chanhANI. have A cAre prakAranuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che (1) kaiAi puruSa evA hAya che ke je zarIra, kula ane samRddhinI apekSAe pazu mahAna hAya che ane udAratA Adi guNethI yukta hAvAne kAraNe vicArAnI apekSAe paNa mahAna hAya che (ra) kaiAi puruSa zarIra, kula AdinI apekSAe mahAna hAvA chatAM malina vicAra, lAla Adine kAraNe adhama hAya che. (3) kAI rUSa evA hAya che ke je zarIra, kula, samRddhi adinI apekSAe hIna hovA chatAM paNa unnata vicAravALA hoya che. (4) keAI puruSa zarIra, kula, vaibhava AdinI apekSAe paNa hIna hAya che ane audAya Adi guNNA ane vicArenI apekSAe paNa hIna ja hAya che. ! sU. 9 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMghA TIkA sthA04 u03 sU0 10 lezyAnirUpaNam evaM jAva thaNiyakumArANaM, evaM puDhavikAiyANaM AuvaNassaikA. iyANaM vANamantarANaM savversi jahA asurakumArANaM ||suu010|| chAyA-asurakumArANAM catasro lezyAH prajJaptAH, tadyathA-kRSNalezyA 1, nIlalezyA 2, kApotalezyA 3, tejolezyA 4 / evaM yAvat stanitakumArANAm / ' evaM pRthivIkAyikAnAmanyanaspatikAyikAnAM vyantarANAM yathA asurakumArANAm / // sU0 10 // TIkA-" amurakumArANaM " ityAdi-asurakumArANAM lezyAH-lizyatezliSyate karmaNA saMbadhyate jIvo yAbhistA lezyA:-karmaNA saha sambandhe hetubhUtA AtmapariNAmavizeSAH, catasraH prajJaptAH, tadyathA-kRSNalezyA-kRSNAcAsau lezyA kRSNalezyA 1, eva nIlalezyA 2, kApotalezyA 3, tejolezyA 4 / evam-anena prakAreNa stanitakumArAntAnAM devAnAM catasro lezyA bodhyAH / etAzcatasro lezyA asurakumArAdistanitakumArAntAnAM dravyato bhavanti / bhAvatastu sarveSAM devAnAM padma nIca abhiprAyavAlA honA-yaha lezyA vizeSa se hotA hai, ata:aba sUtrakAra lezyA kI prarUpaNA karate haiM___ "asurakumArANaM cattAri lesAo"-ityAdi-10 TIkArtha-asurakumAroM ko cAra lezyAeM kahI gaI haiN| jisake dvArA jIva karmoM se baddha hotA hai vaha lezyA hai. yaha lezyA karma ke sAtha sambandha hone meM hetu hai-AtmA kA pariNAma vizeSa hai / kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA, tejolezyA, ye lezyAeM asurakumAroM ko jaise hotI haiM. vaise-stanitakumAra taka ke devoM ko bhI hotI haiN| ina meM ye lezyAeM dravya kI apekSA se kahI gaI haiM, kyoMki-bhAva kI apekSA to cha ke vicAre athavA bhAmAM nIcatA lehyAvizene kAraNe utpanna thAya che. tethI sUtrakAra vezyAonI prarUpaNa kare che. " asurakumArANaM cattAri lessAo" chtyaahTIkArtha--asurakumAromAM cAra vezyAone sadbhAva hoya che. jenA dvArA AtmA karmo vaDe baddha thAya che, tenuM nAma lehyA che karmanI sAthe AtmAne saMbaMdha karavAmAM A lehyA kAraNabhUta bane che. eTale ke te AtmAnA pariNAma vizeSa rUpa hoya che. asurakumAromAM kRSNa, nIla, kApata ane tejezyAno sadubhAva hoya che svanitakumAra paryatana bhavanapatiomAM paNa A cAra lezyAone sadUbhAva hoya che temanAmAM dravyanI apekSAe A cAra vezyAone sadabhAva samaja. bhAvanI apekSAe te chae cha lezyAone-kRSNa, nIla, kApata, Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga lezyA zuklalezyA sahitAH pUrvoktAzcatasra iti par3a lezyA bhavanti / tathA asurakumArANAm-evameva pRthivIkAyikAnAm akAyikAnAM vanaspatikAyikAnAM sarveSAM vyantarANAM ca catastrazcatasro lezyA vodhyAH / pRthivyavanaspatiSu devAnAmutpattisaMbhavAttepA tejolezyA'pi bhavatIti catasro lezyAH proktA itiH|mu010| anantaroktalezyA vizeSeNa manuSyA vicitrapariNAmA bhavantIti yAnAdiSTAntacaturbhaGgikAbhiH puruSAn darzayitumAha mUlam-cattAri jANA paNNattA, taM jahA-jutte NAmamege jutte 1, jutte NAmamege ajutte 2, ajutte NAmamege jutte 3, ajutte NAmamege ajutte 4 / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-jutte NAmamege jutte ! jutte NAmamege ajutte 4 / 1 / cattAri jANA paNNatA, taM jahA jutte NAmamege juttapariNae, jutte NAmamege ajuttapariNae0 4 / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-jutte NAmamege juttapariNae0 4 / 2 / cattAri jANA paNNattA, taM jahA-jutte NAmamege juttarUve 1, jutte NAmamege ajuttarUve 2, ajutte NAmamege juttarUve 3,ajutte NAmamege ajuttarUve 4 / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--jutte NAmamege juttarUve0 4 / 3 / chacoM kRSNa, nIla, kApota, pIta, teja, padma, zukla lezyAeM lezyAeM hotI haiN| asurakumAroM ke jaise hI pRthivIkAyika-apkAyika, vanaspatikAyika, aura-vyantaroM ko bhI cAra lezyAeM hotI haiN| pRthivI-apU, tejaskAyikoMmeM devoMkI utpatti sambhAvanAse tejolezyA hotI haiN||suu.10|| teje, paddha ane zukla lesyAone sadUbhAva hoya che pRthvIkAyika, apUkAcike, vanaspatikAyike ane vAtavyantaromAM paNa asurakumAro jevI cAra lezyAone ja saddabhAva hoya che pRthvIkAyika, aSkAyike ane tejaskAyi. ke mAM nI utpattinI sabhAvanAnI apekSAe te jelesthAne sadbhAva ka cha. / sU. 101 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u03 su011 yAnAdidRSTAntena purupanirUpaNam 37 cattAri jANA paNNattA, taM jahA-jutte NAmamege juttasohe. 4 / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-jutte NAmamege juttasohe0 4 // sU0 11 // __ chAyA-catvAri yAnAni prajJaptAni, tadyathA-yuktaM nAmaikaM yuktaM 1, yuktaM nAmaikamayuktam 2, ayuktaM nAmaikaM yuktam 3, ayuktaM nAmakamayuktam 4 / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-yukto nAmaiko yukta', yukto naamaiko'yuktH4| catvAri yAnAni prajJaptAni, tadyathA-yuktaM nAmaikaM yuktapariNataM, yuktaM nAmaikamayuktapariNatam / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-yukto nAmaiko yuktapariNataH 4, catvAri yAnAni prajJaptAni, tadyathA-yukta nAmaikaM yuktarUpaM 1, yukta nAmaika__ anantarokta lezyA vizeSa se manuSya vicitra pariNAmavAle hote haiM, ata:-aba sUtrakAra yAnAdi dRSTAnta kI caturbhaGgI dvArA puruSoM kI prarUpaNA karate haiM-" cattAri jANA paNNattA"-ityAdi-11 isa sUtra ke antargata cAra sUtra haiM / yAna cAra kahe gaye haiM-yukta yukta-1 yuktA'yukta-2 ayuktayukta-3 ayuktA'yukta-4, aise hI yuktayukta Adi ke bheda se puruSa bhI cAra prakAra ke haiN| phirabhI-yAna cAra prakArake haiM-yuktayukta-pariNata-1 yuktA'yuktapariNata-2 ayuktayukta-pariNata-3 aura - ayuktA'yukta -pariNata-4 isI prakArase yuktayukta pariNata Adi bhedvAle puruSa bhI cAra hotehaiM 4, (2) phirabhI-yAna cAra haiM, yukta yukta-rUpa, 1 yuktAyukta-rUpa, 2 lehyAvizeSanA sabhAve karIne manuSya vicitra pariNAmavALo thAya che tethI have sUtrakAra yAtrAdinA daSTAnta dvArA cAra prakAranA puruSanI prarUpaNa kare che-" cattAri jANA paNNacA" tyAl: A sUtramAM cAra sUtrone samAvI lIdhA che. yAnanA cAra prakAra kahyA che-(1) yuktayukta, (2) yuktA'yukta, (7) ayaktayukta, (4) ayuktA'yukta the / pramANe yuktayukta AdinA bhedathI cAra prakAranA puruSe paNa hoya che. (1) yAnanA nAya pramANe yA2 52 55 hyA che. (1) yunta yuddhataparizta, (2) yuktAyukta pariNata, (3) ayuktayukta pariNata ane (4) ayuktAyukta pariNata eja pramANe puruSanA paNa yuktayukta pariNata Adi cAra bheda che ArA yAnanA nIce pramANe cAra prakAra paNa paDe che-(1) yuktayukta rUpa, (2) Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtra mayuktarUpam 2, ayuktaM nAmaikaM yuktarUpam 3, ayuktaM nAmaikamayuktarUpam / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-yukto nAmaiko.yuktarUpaH0 4, ___ catvAri yAnAni prajJaptAni, tadyathA-yukAM nAmaika yuktazobham0 4, evameva catvAri puruSajAtAni majJaptAni, tadyathA-yukto nAmaiko yuktazobhaH 4 / mU0 11 // TIkA-" cattAri jANA" ityAdi-yAnAni-zakaTAdIni, catvAri prajJatAni, tadyathA-ekaM yAnaM yukta-valIvAdibhiH sayukta tat punaryuktaM-sakalasAmagrIsahitaM, yadvA-pUrvakAle'parakAle ca valIvAdibhiryuktaM bhavati, iti prathamo bhaGgaH 1 / ekaM valIvAdibhiryuktaM sadapi ayuktaM sAmagrIrahitam aparakAle valI vardAdiyogarahitaM vA bhavati / iti dvitIyo maGgaH / 2 / tathA-eka vartamAnakAle ayuktayukta-rUpa, 3 ayuktA'yukta-rUpa, 4, isI prakAra se puruSa bhI yuktayukta-rUpa Adi cAra prakAra ke hote haiM-4, / 3 / phirabhI-yAna cAra prakArake haiM, yukta yukta-zobhAvAle-1 yuktA'yukta-zobhAvAle-2 ayuktayukta-zobhAvAle-3 ayuktAyukta zobhAvAle 4, isI prakAra se puruSa bhI cAra prakAra ke haiM, jaise-yuktayukta zobhA. vAlA-1 Adi-(4) ___TokArtha-koI eka yAna (pravahaNa ) aisA hotA hai jo-balI varda Adi se bhI yukta hotA hai aura-sakala sAmagrI se bhI yukta hotA hai| athavA--pUrvakAla meM bhI, aura-aparakAla meM bhI palIvardAdikoM se yukta hotA hai, yA-kiyA jAtA hai-1 koI eka yAna calIvAdikoM se yukta hotA to hai. para-yAna sAmagrI se rahita honA hai-2 athavA-pUrva yukta ayukta rUpa, (3) ayukta yukta rUpa ane (3) ayukta ayukta rUpa eja pramANe puruSanA paNa yukta yukta rUpa Adi cAra prakAra samajavA 13 yAnanA A pramANe cAra prakAra paNa paDe che-(1) yuktayukta zobhAvALuM, (2) yuddhata ayuta lAvANu (3) mayuddhata yuta zAlApANu mana (4) ayuta ayukta zobhAva chuM eja pramANe puruSanA paNa "yukta yukta bhAvALo" Adi cAra prakAra samajavA. 14 have pahelA sUtranA cAra bhAMgAnuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che (1) koI eka yAna ( ratha, gADuM Adi vAhana ) baLada AdithI paNa yukta hoya che ane sakaLa sAmagrIthI paNa yukta hoya che athavA pahelAM baLadAdithI yukta rahe che ane pachI paNa yukta ja rahe che. (2) keI eka yAna baLadothI yukta hoya che paNa anya sAmagrIthI rahita hoya che athavA pahelAM baLada AdithI yukta hoya che paNa pachI temanAthI rahita banI jAya che (3) keI eka yAna vartamAna kALe te baLada AdithI Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 sudhA TIkA sthA0 403 sU0 11 yAnAdi dRSTAntena puruSanirUpaNam ayuktaM - sAmagrIrahitaM balIvardAdiyogarahitaM vA sadapi aparakAle yuktaM bhavatIti tRtIya bhaGgaH / 3 / tathA - ekaM vartamAnakAle ayuktaM bhaviSyatkAle'pyayuktaM bhavatIti caturthI bhaGgaH / 4 / " evAmeve " - tyAdi - evameva puruSajAtAni catvAri prajJatAni tadyathA - ekaH puruSaH yuktaH - samRddhyAdibhiH sampannaH punarapi yuktaH - sadAcArAdibhiH sampanno bhavati, yadvA- pUrva yuktaH- dhanAdibhiH sampannaH, sa eva pazcAdapi yuktaH - dhanAdibhiH sampanna bhavati, iti sAdhAraNapuruSamAzritya prathamabhaGga vyAkhyA 1, evaM zeSAstrayospi bhaGgA bodhyAH 4 | sAdhupurupamAzritya tu pUrvaM yuktaH - dravyaliGgena bhAvaliGgena ca sahitaH sa eva pazcAdapi yuktaH - tathAbhUtaH iti prathamo bhaGgaH 1 / tathA - eko ' " kAla meM balIvardAdi se yukta hotA hai aura aparakAla meM nahIM - 2 tathAkoI eka yAna vartamAna kAla meM to sAmagrI se athavA calIvardAdikoM ke yogase rahita hotA hai, bAda meM yukta ho jAtA hai - 3, koI eka rathAdiyAna vartamAna aura bhaviSyat kAla meM bhI balIvardAdikoM ke, yAsAmagriyoM ke yoga se rahita hI banA rahatA hai -4, isI prakAra se puruSa jAta bhI cAra hote haiM, jaise- koI eka janmakAla se hI samRddhi sampanna hotA hai. aura sadAcAra Adi se bhI - 1 athavA - jo pahale se bhI sampanna hotA hai. aura bAda meM bhI apane antima kAla taka bhI dhanAdi sampanna banA rahatA hai, yaha prathama bhaGga sAdhAraNa puruSa ko lekara banAyA gayA hai / isI prakAra zeSa bhaGga traya bhI sAdhAraNa puruSa ko lekara kathita kara lenA caahiye| sAdhu puruSoM ko Azrita karake ina bhaGgoM kA vyAkhyAna isa prakAra hai - koI eka puruSa sAdhu banate samaya meM dravyaliGga, rahita hAya paNa bhaviSyamAM temanAthI yukta khanI jAya che. (4) kAI eka rathAdi yAna vartamAna kALe paNa baLada AdithI rahita hAya che ane bhaviSyamAM paNa khaLadAdithI rahita ja rahe che. eja pramANe puruSA paNu cAra prakAranA hoya che-(1) kAi puruSa janmakALathI ja samRddhi sa`panna paNa hAya che ane sadAcAra sapukhta pazu hAya che athavA je pahelA paNa samRddhi, sadAcAra AdithI yukta hoya che ane peAtAnA maraNakALa paryanta paNa tenAthI yukta ja rahe che. A pahelA bhAge sAmAnya puruSanI apekSAe samajave, eja pramANe khAkInA traNa bhAMgA pazu samajI zakAya evAM che sAdhu puruSAne A cAra bhAgA A pramANe Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre yuktaH-pUrva dravya liGgena bhAvaliGgena ca sampanno bhavati, sa pavAda. ayuktaH-bhAva liGgena rahito bhavati, yathA jamAlyAdinihavaH, ubhAbhyAM vA rahino bhavati, yathA saMyamapatitaH kaNDarIkAdiH / iti dvitIyo bhagaH 2 / tathA-ekaH puruSaH ayuktaHdravyaliGgena rahito'pi yukto-bhAvaliGgena yukto bhavati, yathA pratyekabuddhAdiH / iti tRtIyo bhaGgaH 3 / tathA-ekaH puruSaH pUrvamayuktaH-vyabhAvaligarahitaH, pazcAdapi ayuktastathaiva bhavati, yathA gRhasthAdiH / iti caturyo bhagaH / / " cattAri jANA" ityAdi-spaSTam , navaraM-yuktaM valovAdibhiH, yuktapariNatam-satsAmagryA yuktabhAvaprAptam iti prathamo bhagaH 1 / tathA yuktaM balIvAyA-bhAvaliGga se yukta hotA hai, vahI yadi usI liga se apane jIvanakAla taka bhI yukta banA rahatA hai to-aisA vaha prathama bhagavAlA hai-1 tathA-koI eka sAdhu purupa pravajyA lete samaya to dravyaliGga se yAbhAvaliGga se yukta ho jAtA hai, para-Age calakara yadi vaha usa liGga se-mAva liGga se-rahita ho jAtA hai jamAlinihnava kI taraha athavAkaNDarIka kI taraha donoM liGgoM se rahita ho jAtA hai, to aisA vaha sAdhu puruSa ddhitIya bhaGga meM ginA gayA hai-2 tathA-jo pratyeka vuddha Adi kI taraha dravyaliGga se rahita huvA bhI bhAvaliGga se mahita hotA hai usakI apekSA tRtIya bhaGga hai-3 tathA-gRhasthAdi kI taraha jo pahale bhI dravyaliGga, yA-bhAvaliGga se rahita ho, aura bAda meM bhI vaha vaisA hI banA rahe to-isakI apekSA caturtha bhaGga hai. 4 / dvitIya mUtragata cAra bhaGga isa prakAra se vyAkhyAna karanA cAhiye-jaise-koI eka radhAdiyAna lAgu paDe che (1) keI eka puruSa sAdhu banatI vakhate vyali ke bhAva liMgathI yukta hoya che ane pitAnA jIvana kALa paryanta e ja liMgathI yukta rahe che (2) keI eka puruSa dIkSA aMgIkAra karatI vakhate dravyaliMgathI ke bhAvaliMgathI yukta hoya che, paraMtu AgaLa ja che te liMgathI bhAvaliMgathI rahita thaI jAya che tevA puruSane bIjA bhAMgAmAM gaNAvI zakAya che jemakejamAli niddhava athavA kaDarikanI jema bane liMgathI rahita thaI janArane paNa bIjA bhAgamAM gaNAvI zakAya che. pratyeka buddha AdinI jema dravyaliMgathI rahita hovA chatAM bhAvaliMgathI yukta hoya evA sAdhune trIjA bhAgamAM gaNAvI zakAya che. (4) tathA gRhasthAdinI jema je pahelA paNa dravyAliMga athavA bhAvaliMgathI rahita hoya che pachI paNa e ja cAlu rahe che tene cethA bhAMgAmAM gaNAvI zakAya che. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u03 sU0 19 yAnAdidRSTAntena puruSanirUpaNam { dibhiH, ayuktapariNataM - satsAmagrIvarjitam 2, iti dvitIyo bhaGgaH 2 / evaM zeSamaGga dvayamapi bodhyam 4 / " " evAmeva " ityAdi - evameva puruSajAtAni catvAri prajJatAni tadyathAM - ekaH puruSaH yukto dravyabhAvaliGga sampannaH pazcAdapi yuktapariNataH - yuktabhAvApanno bhavati, iti prathamo bhaGgaH | 1 | ekaH puruSaH pUrva yuktaH pacAd ayuktapariNataH = bhAvaliGgarahito bhavati, yathA jamAlyAdi nihnavaH / ubhAbhyAM vA rahito bhavati yathA kaNDakaH / iti dvitIyo bhaGgaH / 2 / tathA - ekaH puruSaH ayuktaH - pUrva dravyaliGgarahitaH aisA hotA hai jo balIvarda AdikoM se yukta honA hai. aura prazastaacchI sAmagrI se bhI yukta rahatA hai, tathA koI eka rathAdiyAna balIvardAdikoM se yukta hotA huvA bhI satsAmagrI se rahita hotA hai, 2 isI taraha se zeSa do bhaGgoM ko bhI samajha lenA cAhiye | isI taraha cAra puruSa jAta kahe gaye haiM- koi eka puruSa aisA hotA hai jo dravyabhAva liGga se sampanna hone se yukta hotA hai, aura pazcAt bhI vaha yukta bhAva se yukta hotA hai, aisA yaha prathama bhaGga hai, 1 dvitIya bhaGga isa prakAra se hai, jaise koI eka puruSa pahale yukta hotA hai, dravya bhAva liGga se sahita hotA hai, pazcAt vaha ayukta pariNata ho jAtA hai, bhAvaliGga se rahita ho jAtA hai, yathA - jamAli Adi nihnatra, yA- donoM liGgoM se rahita ho jAtA hai jaise - kaNDarIka aisA vaha dvitIya bhaGga hai, 2 tRtIya bhaGga isa prakAra hai, jaise koI eka puruSa ayukta-pahale liGga se rahita bIjA sUtranA cAra bhAMgAnu spaSTIkaraNa-(1) kAi eka rathAdi yAna evu hAya che ke je baLada AdithI paNa yukta hoya che ane prazasta sAmagrIthI paNa yukta rahe che (ra) koI eka rathAdiyAna baLadAdithI yukta hovA chatAM paNa prazasta sAmagrIthI rahita hoya che trIjA ane ceAthA naMbaranA bhAgA paNa eja pramANe samajI levA, eja pramANe puruSAnA cAra prakAra paDe che-(1) kaiAi eka puruSa evA hoya che ke je dravya-bhAva liMgathI saMpanna hovAne kAraNe yukta hoya che ane pachI pazu te puruSa te bhAvathI sapanna ja rahe che (2) kAI eka puruSa pahelA yukta hoya che--dravyabhAva liMgathI sapanna hoya che paNuM pAchaLathI te ayukta pariNata thaI jAya che-eTale bhAvaliMgathI rahita thaI jAya che jema ke jamAli Adi nidbhava. athavA khanne liMgathI paNu rahita thaI jAya che. jema ke kaMDarIka A prakAranA khIjo bhAgaiA samajave, Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 sthAnAGgasUtre pacAdayukta pariNato- dravyamAvaliGga sampanno marati, yathA-matye yuddhAdiH / iti tRtIyo bhaGgaH / 3 / tathA - ekaH pUrvamayuktaH san pazcAdapyayukta pariNato bhavati, yathA - gRhasthaH, iti caturtho bhaGga 4 | epA caturbhaGgI vitriSTapuruSamAzritya / sAmAnya puruSamAzritya tu ekaH puruSaH pUrva yukta dhanadhAnyAdi sampannaH pazcAdapi yuktapa riNato bhavatIti prathamo bhaGgaH / 1 / ekaH puruSaH pUrva yuktaH pazcAd ayuktapariNato - dhanadhAnyAdirahito bhavatIti dvitIyo bhaGgaH / 2 / evaM zeSa bhAgadvayamapi bodhym4|| hotA hai pazcAt vaha yukta pariNata-dravyaliGga se sampanna ho jAtA hai jaise - pratyeka buddha Adi aisA yaha tRtIya bhaGga hai, 3 / caturthabhaGga isa prakAra hai, jaise- koI eka pahale se bhI ayukta hotA hai aura pazcAt bhI ayuktapariNata banA rahatA hai jaise gRhastha aisA yaha caturtha bhaGga hai, 4| yaha isa prakArakI caturbhaGgo, viziSTa puruSako Azrita karake kahI gaI hai| aba sAmAnya puruSa ko Azrita karake yahI caturbhaGgI isa prakAra se hai - jaise koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahale bhI dhanadhAnyAdi se sampanna hotA hai, aura bAda meM bhI vasA hI sampanna banA raha jAtA hai, yaha prathama bhaGga hai, 1 dvitIya bhaGga isa prakAra hai - koI eka puruSa pahale to dhanadhAnyAdi sampanna hotA hai bAda meM usase rahita ho jAtA hai, 2 tRtIya bhaGga isa prakAra hai - jaise- koI eka puruSa pahale to dhanadhAnyAdi rahita hotA hai aura yAda meM sampanna ho jAtA hai, 3 tathA caturtha bhaGga trIe bhAMgA-koI eka puruSa pahelAM ayukta (dravyaliMgathI rahita) hoya che, parantu pAchaLathI yukta pariNata-dravyaliMgathI sa panna thai jema ke pratyeka yuddha vagere. jAya che ceAtheA bhAMgA--kAi eka puruSa pahelA paN ayukta ( dravyakliMgathI rahita) hoya che ane pAchaLathI pazu ayukta paridyuta ja cAlu rahe che. jema ke gRhustha A prakAranI catubha gI viziSTa puruSane AdhAre kahevAmAM AvI che. sAmAnya puruSAnI apekSAe eja thatuMgIne A pramANe ghaTAvI zakAya (1) kAi eka puruSa evA hoya che ke je pahelAM pazu dhanadhAnya AdithI sapanna hoya che ane tyAramAda paNa jIvanaparyanta tenAthI yukta ja cAlu rahe che. (ra) kAI puruSa pahelAM dhanadhAnyAdithI yukta hoya che pazu pAchaLathI tenAthI rahita khanI jAya che. (3) kAi eka puruSa pahelAM dhanadhAnyAdithI rahita hoya che paNa pAchaLathI dhanadhAnyathI sapanna banI jAya che Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA gaikA sthA0 4 u03 sU0 11 yAnAdidRSTAntena puruSanirUpaNam 43 __" cattAri jANA" ityAdi-spaSTam , navaraM-yuktaM balIvAdibhiH yuktarUpaMsuracitA''kAraM bhavati 1, yuktaM sadapi ayuktarUpa sundarasaMsthAnavarjitam, evaM zeSabhagadrayaM bodhyam 4 / evameva puruSo yukto-dhanAdibhiH jJAnAdiguNairvA sampannaH san yuktarUpa:-ucitaveSaH, yadvA-suracitavepo bhavati / iti prathamo bhaGgaH / 1 / zepabhanatrayamevameva bodhyam 4 / evameva puruSo yuktaH-guNairyuktaH yuktazobhA--yuktA-ucitA zobhA yasya sa tathA bhavati 1 / evaM zepabhanatrayamapi 4 / / mR0 11 // . , isa prakAra hai-koi eka puruSa aisA hotA hai jo-pahale bhI dhanadhAnya rahita-hotA hai, aura bAda meM bhI dhanadhAnya rahita banA rahatA hai-4|| ____ "cattAri jANA"-ityAdi, sUtrArtha spaSTa hai, tAtparya isakA yaha hai ki koI eka rathAdiyAna aisA hotA hai jo balIvarda Adi se yukta hotA hai, aura-yukta rUpavAlA suracita rucira AkAravAlA bhI hotA hai ? dvitIya bhaGga meM-jaise koI eka ratha aisA hai jo, calIvarda Adi, vAhana se yukta hotA huvA bhI ayukta rUpavAlA (sundara -surucira AkAravAlA nahIM ) hotA hai, 2 isI taraha zeSa 3-- 4 -bhaGgoM ko bhI samajhanA / isI prakAra puruSa bhI cAra hote haiM, jaise--koI eka puruSa aisA hotA hai jo dhanAdi yukta huvA bhI jJAnAdi guNavAlA hotA hai, auraucita veSavAlA hotA hai, athavA-suracita veSavAlA hotA hai| dvitIya bhaGga meM-koI eka puruSa aisA hotA hai jo dhanAdi sampanna to hotA hai (4) koI eka puruSa pahelA paNa dhanadhAnyAdithI rahita hoya che ane pAchaLathI. 'paNa tanAthI 2hita 1 29 che. " catvAri jANA" tyAdi sUtrAtha: 25 cha dRSTAnta sUtrano bhAvArtha A pramANe che-(1) koI eka rathAdi yAna baLada AdithI paNa yukta hoya che ane yukatarUpa sapana-suracita rucira AkAra vALuM paNa hoya che. (2) koI eka rathAdi yAna baLada AdithI yukta hovA chatAM ayuktarUpavALuM hoya che eTale ke suMdara ane sarucikara AkAravALuM hotuM nathI eja pramANe bAkInA be bhAMgAne bhAvArtha paNa samajI zakAya evo che eja pramANe puruSe paNa cAra prakAranA hoya che-- (1) keI eka puruSa dhanAdithI paNa yukta hoya che, jJAnAdithI paNa saMpanna hoya che ane ucita veSavALa-suracita veSavALo paNa hoya che. (2) keI eka puruSa dhanAdithI saMpanna hovA chatAM ayukta rUpavALe hoya che eTale ke jJAnAdi guNothI rahita, ucita veSathI rahita athavA Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAMnAGgo iti yAnadRSTAnta puruSadAntikamUtrANi // mUlam-cattAri juggA paNNattA, taM jahA-jutte NAmamege jutte 4 / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-jutteNAmamege jutte 4, / 5 / evaM jahA jANeNa cattAri AlAvagA tahA jumgoNavi, paDivakkho taheva purisajAyA jAva sohetti ||suu012|| . chAyA-catvAro yugyA prajJaptA, tadyathA yuktaM nAmakaM yuktam 4, evameva catvAri puruSajAtAni pajJAtAni, tadyathA--yukto nAmaiko yuktaH 4, evaM yathA yAnena para-ayuktarUpavAlA honA hai-jJAnAdi guNavAlA, yA ucita veSavAlA, thA-suracita veSavAlA nahIM hotA hai / avaziSTa do bhaMga bhI isI taraha se samajha lenA caahiye| isI prakAra se koI eka puruSa aisA hotA hai, jo jJAnAdi guNoM se yukta hotA hai aura ucita zobhAvAlA bhI hotA he yaha prathama bhaGga hai, 1 avaziSTa tIna bhaGga bhI isI prakAra se jAna lenA cAhiye / / sU.11 // apa punaH sUtrakAra dRSTAnta aura--puruSadAntika sUtroM ko kahate haiM" cattAri juggA -paNNattA"-ityAdi-12 sUtrArtha-yugya cAra kahe gaye haiM, yuktayukta, 1 yuktA'yukta, 2 ayuktayukta, 3 aura .. ayuktA'yukta, 4 / aise puruSa bhI cAra kahe gaye haiM - jaise - yuktayukta, 1 ityAdi / yAna ke jaise yugya ke sAtha bhI yuktayukta pariNata, yuktarUpa, yuktazobhA. Adi padoM ko joDakara cAra AlApaka bana jAte haiM aisA samajha lenA caahiye| suracita veSathI rahita hoya chebAkInA be bhAga paNa eja pramANe samajI zakAya evAM che yAnanA "yuktayukta bhAvALuM " Adi cAra bhAMga saraLa che puruSanA paNa evAM ja cAra bhAMgA samajavA jema ke (1) keI eka puruSa jJAnAdi guNothI yukta hoya che ane ucita zobhAvALe paNa hoya che. bAkInA traNa bhAMgA paNa A pahelA bhAgAne AdhAre samajI levA. sU 11 have sUtrakAra daSTAnna ane dArjInika puruSanA sUtronuM nirUpaNa kare here cha- " cattAri juggA paNNatA " tyAha yugya (vAhanane kheMcanAra ke upADanAra baLada athavA puruSa) cAra 2nA Doya cha-(1) yutayukta, (2) yutAyuta, (3) Ayuztayuta bhane (4) ayuktAyukta eja pramANe puruSe paNa cAra prakAranA hoya che. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA0 4 u03 sU012 yugyadRSTAntena puruSadAntikanirUpaNam 46 catvAra AlApakAstathA yugyenApi / pratipakSastathaiva purupajAnAni yAvat zobheti / |mu012|| ___TIkA-" cattAri juggA" ityAdi-yugyA--yuga--rathaM vahantIti yugyAvRSabhAzvAdayaH, yadvA-yugmAni--dvihastapramANAni caturasrANi savedikAni sAlaGkArANi golladeprasiddhAni jampAnAni tAni catvAri prajJaptAni, tadyathA- ekaM yukta-- isI taraha se puruSa bhI cAra prakAra ke hote haiM ailA prArambha karake yuktaH zobhA takake samasta bhaGgoM ko puruSa sambandhI caturbhaGgI meM kaha denA caahiye.| yuktayukta, 1 yuktA'yukta, 2 ayuktayukta, 3 ayuktAyukta, 4 yuktayukta- pariNata, 1 yuktAyukta -pariNata, 2 ayuktayukta pariNata, 3 ayuktA'yukta-pariNata, 4 yuktayukta-rUpa, 1 yuktAyukta-rUpa-2 ayukta yukta-rUpa, 3 ayuktA'yukta-rUpa, 4 yuktayukta-zobhAsampanna, 1 yuktA'yukta zobhAsampanna, 2 ayuktayukta zobhAsampanna, 3 aura ayuktA'. yukta zobhAsampanna, 4, isa prakAra se saba 16 bhaGgoM ko yugya dRSTAnta meM aura--puruSa dAntika meM pratipAdaka ye sUtra haiN| isa sUtra meM .. " yugaM- rathAGga ( pravahaNAjhaM ) zivikAGgaM vA vahanti iti yugyA, 4 isa vyutpatti ke anusAra yagya zabda se vRSabhAdi, yA .. manuSya gRhIta hote haiN| kyoMki. (1) yuktayukta bAkInA traNa prakAra upara mujaba samajavA. yAnanI jema sgyanI sAthe paNa yukta, yukta pariNata, yuktarUpa ane yuktazobhA Adi padene joDIne cAra AlApaka banI jAya che e ja pramANe puruSa viSayaka paNa cAra AlApaka bane che ema samajavuM. ArIte puruSa viSayaka cAra caturbhagI bane che yugya viSayaka pahelI catu gI te upara ApavAmAM AvI che. have bIjI caturbhagI prakaTa karavAmAM Ave che-(1) yuktayukta pariNata, (2) yutAyuta pariNata, (3) Ayuztayuta pariNata ma. (4) ayutAyuta pariyata. trI yatuma on-(1) yutayuta 35, (2) yutAyuta 35, (3) ayuta. yuta 35 bhane (4) mayutAyusta 35. yAyI yatuma gI--(1) yuztayusta ,mAsa panna, (2) yutAyusta zAlA: sapanna (3) mayuktayuta lAsa panna, yane (4) ayutAyuta zAlAsa pAna. A prakAranI cAra catubhaLIe puruSanA viSayamAM paNa samajavI. A sUtramA "yuga rathAGgaH (pravahaNAjhaM) zivikAI vA vahanti iti yugyA." mA vyutpatti anusAra yugya zabdathI baLada Adi prANu athavA pAlakhI Adi Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnA vAhanA''rohaNasAmagryA sahitaM sat punaryuktaM vegAdisampannamiti prathamo bhagaH / 1 / zeSamaGgatrayaM svayamahyam 4 / evameva laukike lokottare ca puruSe catvAro bhagA vodhyAH 4 evam amunA prakAreNa yAnena yadhA-yAnabad yugyenA'pi yukta-yuktapariNata-yuktarUpa-yuktazobhAdighaTitAzcatvAra AlApakA bodhyAH / pratipakSaHdArzantikastathaiva-pUrvavadeva, tatra 'puruSajAtAni catvAri ' ityupakramya 'yuktazobha'-paryantAH sarve'pi bhaGgA vaktavyA iti / tathAhi-yuktaM yuktaM 1 yuktamayuktam 2 ayuktaM yuktam 3 ayuktamayuktam 4 / yuktaM yuktapariNataM 1, yuktamayuktapariNatam 2, ayuktaM yuktapariNatam 3, ayuktamayuktapariNatam 4 / yuktaM yukta. rUpaM, 1 yuktamayuktarUpam 2, ayukta yuktarUpam 3, ayuktamayuktarUpam 4 / yuktaM yuktazobhaM 1, yuktamayuktazobham 2, ayuktaM yuktazobham 3, ayuktamayuktazobham 4 / iti yugyadRSTAnte purupadArTInti ke'pi ca mUtraNIyamiti paryavasitam |suu012| mUlam-cattAri sArahI paNNattA, taMjahA--joyAvaittA NAmamege No vijoyAvaittA 1, vijoyAvaittA NAma mege No joyA-- dvihastapramANopeta caukora vedikA sahita alaGkArayukta "jampAna" "pAlakhI' vizeSa, joki golla dezameM prasiddha hai ve bhI " yugya" haiN| isameM prathama bhaga isa prakAra dhaTita karanA cAhiye jaise koI eka yugya aisA hotA haiM, jo yukta vAhana para ArohaNa karanekI sAdhanasAmagrI sahita hotA hai. aura vega Adi se bhI sampanna hotA hai yaha yukta yukta isa prathama bhaGgavAlA yugya hai-1 avaziSTa bhaGgoMkI ghaTanA svayaM kara lenA cAhiye-4 isI taraha laukika eka [alaukika] lokottara purUpoM me cAra bhaGga jAnanA cAhiye ||muu-12|| upADanAra manuSya gRhIta thAya che je ke be hAthanA pramANavALI gola dezamAM cekhUNa vedikA sahitanI alaMkArayukta "jampAna" (pAlakhI vizeSa)ne paNa yugya kahe che. paNa ahIM te grahaNa karavAnI nathI. yugyanA pahelA bhAMgAne bhAvArtha...koI eka yugya (baLada Adi) hoya che ke je yukta-vAhana para ArohaNa karavAnI sAdhana sAmagrIthI yukta hoya che ane vega AdithI paNa yukta hoya che A " yuktayukta" nAmane pahele bhAMge che. bAkIne bhAMgAone bhAvArtha paNa jAte ja samajI levA eja pramANe laukika puruSa ane kettara puruSane anulakSIne paNa cAra caturbhagI samajI levI. sU 12 che Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TokA sthA04303sU013 sArathidRSTAntena puruSanirUpaNam - 47 vaittA 2, ege joyAvaittAvi vijoyAvaittAvi 3, ege joyAvaittA No vijoyAvaittA / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-joyAvaittA NAmamege No vijoyAvaittA0 4 / evAmeva cattAri hayA paNNattA, taM jahA:-jutte, NAmamege jutte, jutte, NAmamege ajutte0 4) evAmeva cattAri purisajAyA -paNNattA, taM jahA--jutte NAmamege jutte 1, evaM juttapariNae, juttarUve, juttasohe, savvesiM paDivakkho purisajAyA / sU0 13 / / - chAyA-catvAraH sArathayaH prajJaptAH, tadyathA-yojayitA nAmaiko no viyo jayitA 1, viyojayinA nAmaiko no yojayitA 2, eko yojayitA'pi viyojayitA'pi 3, eko no yojayitA no viyojayitA 4 / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-yojayitA nAmaiko no viyojayitA0 4, evameva " cattAri sArahI paNNatA" ityAdi-13 / sArathI cAra prakArake hote haiM, jaise koI eka sArathi yojayitA hotA hai viyojayitA nahIM honA hai-1 koI eka viyojayitA hotA hai yojayitA nahIM-2 koI eka yojayitA-viyojayitA bhI-3 aura koI eka na to yojayitA, na viyojayitA hotA hai-4 aise hI puruSa bho cAra kahe gaye haiM jaise koI eka puruSa yojayitA hotA haiM. viyojayitA nahIM-1 ityAdi-4 / " cattArisArahI paNNattA" tyA- sU. 13 // sArathinA nIce pramANe cAra prakAra che-(1) keI eka sArathi cekayitA hoya che, vicayitA hotA nathI. (2) keI eka sArathi vijayitA hoya che paNa jayitA hotA nathI, (3) koI eka sArathi jayitA paNa hoya che ane viyejayitA paNa hoya che. keI eka sArathi jayitA paNa hoya che, ane vijayitA paNa hoya che. (4) keI eka sArathi yojayita paNa heto nathI ane vijayitA paNa hoto nathI. e ja pramANe puruSe paNa ca 2 prakAranA hoya che-(1) ke eka puruSa jayitA hoya che, paNa vizejayitA hete nathI, ItyAdi cAra prakAra samajavA Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre (82 sArathayaH - rathavAhakAzcatvAraH catvAro hayAH prajJaptAH, tadyathA - yukto nAmaiko yuktaH, yukto nAmaiko'yuktaH 4, evameva cacAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA-yukto nAmaiko yuktaH, evaM yuktapariNataH, yuktarUpaH, yuktazomaH sarveSAM pratipakSaH puruSajAtAni / mU0 13 / TIkA - " canAri sArahI " ityAdi prajJaptAH, tadyathA - eko yojayitA- ratho'zvAdInAM saMlagnIkartA bhavati kintu no viyojayitA- rathAzvAdInAM pRyakartA na bhavati iti prathamo bhaGgaH | 1 | tathAeko viyojayitA bhavati no yojayitA, iti dvitIyaH | 2| eko yojayitA bhavati vijayitA'pi iti tRtIyo bhaGgaH | 3| eko no yojayitA bhavati no triyoja isI prakAra se cAra prakAra ke 'haya' kahe gaye haiM, jaise koI eka hapa (ghoDA) yukta yukta hotA hai - 1 ityAdi 4 / isI prakAra 4 cAra puruSa jAta kahe gaye haiM, jaise yukta yukta ityAdi - 4 | isI prakAra yukta pariNata - yuktarUpa aura yukta zobhA sampanna ye sapa pad jor3akara yahAM bhaGga racanA kara lenI cAhiye tAtparya isa sUtra kA aisA hai - rathavAhaka nAma sArathikA hai ye cAra prakAra ke kahe gaye haiM so unameM koI eka sArathi aisA hotA hai jo ratha meM azva AdikoM ko saMlagna hI karatA hai kintu - rathale una azvAdikoM ko alaga nahIM karatA hai isa prakAra kA yaha prathama bhaGga hai / tathA - koI eka sArathiM aisA hotA hai jo kevala rathAdikoM se azvAdikoM ko alaga hI karatA hai unheM usameM saMlagnajoDanA nahIM karatA hai aisA yaha dvitIya bhaGga hai - 2 tathA koI eka soravi aisA hotA hai jo rathAdimeM azvAdikoM ko yojita aura viyojina bhI karatA hai aisA yaha tRtIya bhaGga hai - 3 tathA - koI aika sArathi eja pramANe gheADAnA pazu cAra prakAra kaca che--(1) keI eka gheADA yuyukta hAya che, ityAdi cAra prakAra samajavA puruSanA paN yuyukta Adi cAra prakAra sakhajavA eja pramANe yuktapariNata, yuktarUpa ane yukanazAbhA sapanna, A padene joDIne pazu bIjI vadhu catuma'gI dRSTAntasUtra ane dAntika puruSasUtra viSe samajI levI. A sUtrane bhAvArtha A pramANe --ratha calAvanArane sAta kahe che. tenA nIce pramANe cAra prakAra kahyA che--(1) keI eka sArathi evA haiya che ke je ratha sAthe azva dine joDe che kharo paNa temane rathathI chUTA karatA nathI (2) koI eka sArathi azvAdikone sthathI alaga kare che paNa temane ratha sAthe joDateA nathI. (3) koi eka sArathi azvAdikone ratha sAthe joDe che paNa kharI ane temane viyeAjita (alaga) paNa kare che (4) koI Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 473 sU013 sArathidRSTAntena puruSanirUpaNam yitA, iti cturthobhnggH4|| caturthabhaGganirdiSTaH sArathistu azvAdon cAlayatyeveti / ___" evameve "-khAdi-evameva puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathAeko yojayitA-saMyamayogeSu sAdhUnAM pravartayitA bhavati kintu no viyojayitAanucitakAryapravRttAnAM nivartayitA na bhavati, iti prathamaH 1 / tathA-eko viyo. jayitA-anucitakAryaprattAnAM nivartayitA bhavati kintu no yomayitA-saMyamayo. geSu pravartayitA na bhavatIti dvitIyaH / 2 / tathA-eko yojayitA'pi-saMyamayogeSu prAtayitA'pi piyojayitA'pi-anucitakAryamavRttAnAM nivartayitA'pi bhavati, aisA hotA hai jo-azvAdikoM ko rathameM na to saMlagna karatA hai aura na usase unheM dUra-pRthak hI karatA hai yaha caturtha bhaGga hai-4 yaha caturtha bhagavAlA sAthi kevala azyAdikoM ko calAtA hai| isI tarahase puruSajAta jo cAra kahe gaye haiM unakA tAtparya aisA hai-koI eka puruSa aisA hotA hai jo saMyamayogoMmeM sAdhujanoMko pravRtta hI karatA hai kintu-anucita kAryame pravRtta ko vahAMse haTAnevAlA nahIM hotAhai, aisA yaha prathama bhaga hai-1 tathA koI eka sAdhu puruSa aisA hI hotAhai jo-anucita kArya meM pravRtta huve janoM ko vahA~se haTAnevAlA hI hotA hai kintu-saMyamayogoMmeM pravRtti karAnevAlA nahIM hotA hotA hai aisA yaha dvitIya bhaGga hai-2 tathA-koI eka sAdhupuruSa aisA hai jo saMyamayogoM meM pravRtti bhI karAtA hai aura anucita kAryoMmeM pravRttoM ko vahAMse haTAtA bhI hai yaha-aisA tRtIya bhaGga hai-3 eka sArathI azvAdikone ratha sAthe cejita paNa karatA nathI ane temane rathathI vijita (alaga) paNa karato nathI. A cethA prakArane sArathi mAtra azvAdikone athavA rathane calAvavAnuM kAma ja kare che. eja pramANe puruSanA paNa je cAra prakAra kahyA che, temanuM have spaNI karaNa karavAmAM Ave che-(1) koI eka sAdhupuruSa e hoya che ke je sAdhuone saMyamayegomAM pravRtta ja karAve che, paNa anucitta kAryamAM pravRtta thayelA sAdhune tema karatA aTakAvatuM nathI. (2) koI eka sAdhupuruSa evo hoya che ke je anucita kAryomAM pravRtta thayelA mANasane te prakAranI pravRtti karatA aTakAve che, paNa temane saMyamomAM pravRtta karanAre che te nathI. (3) koI eka sAdhupuruSa e hoya che ke je mANasane saMyamomAM pravRtta paNa kare che ane anucita kAryamAM pravRtta thanArane te kArya karatAM aTakAve che paNa kharo. (4) koI eka sAdhu puruSa e heya che ke je sa-7 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgasUtre iti tRtIyaH / 3 / tathA-eko no yo nayitA no viyojayitA bhavati, sa ca sAdhAraNazaktisampanno muniH 4 / iti caturthaH 4 / iti lokottarapuruSamapekSya vyA. khyAnam / sAdhAraNapuruSavivakSA tu-eko yojayitA-kAcin kArye pravartayitA bhavati, kintu no vipojayitA-tato nivartayitA na bhavatIti prathamaH / 1 / evaM zepabhaGgatrayamapi bodhyam / / " evameva hayA" ityAdi-evamevayAnatradeva hayAH - azvAH catvAraH prajJaptAH, tadyathA-"yukto nAmaika ' ityAdi / etatmatraM yAnamUtrabad vyAkhyeyam / tathA-koI eka sAdhu puruSa aisA bhI hotA hai jo na saMyamayogoMmeM pravRtti karAtA hai aura na anucita kAryoM meM phaseko vahAMse haTAtA hI hai aisA caturtha bhagavAlA koI eka sAdhAraNa zaktizAlI munijana hotA hai-4 isa prakArakA yaha vyAkhyAna ina cAra bhaGgokA lokottara puruSa kI apekSA lekara kiyA gayA hai| sAdhAraNa puruSakI apekSAse inakA vyAkhyAna aizA hai-jaise koI eka puruSa aiso hotA hai jo kisI kArya meM kisIko pravRtta karAnevAlA hI hotA hai usase use nivRtta karAne vAlA nahIM-1 avaziSTa tIna bhaMga imI tarahase samajha lenA cAhiye-4 evAmeva-ityAdi thAnake samAna haya azvake bhI cAra prakAra hote haiM jaise koI eka to aisA azva hotA hai jo pahale bhI rathAdimeM jotA jAtA hai aura bAdame bhI-1 koI eka pahalehI jotA lekone sa yamAgomAM pravRtta paNa karatuM nathI ane anucita kArya karanArane tema karatA aTakAvato paNa nathI koI sAdhAraNa zakitazALI munine A cothA prakAramAM gaNAvI zakAya che. A cAra bhAMgAnuM kathana lokottara puruSanI apekSAe karavAmAM AvyuM che. have sAmAnya puruSanI apekSAe cAre bhAMgAnuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che. (1) keI eka puruSa e hoya che ke je koI kAryamAM koI vyaktine pravRtta karAvanAra ja hoya che, paNa temAMthI tene nivRtta karAvanAra heta nathI, bAkInA traNa bhAMgA paNa eja pramANe samajI levA. " evAmeva" tyAhi-yAnanI ma mazvanA 55 yAra 412 DAya che--(1) koI eka azva e heya che ke je pahelAM paNa rathAdinI sAthe jeDI zakAya che ane pachI paNa joDI zakAya che. (2) koI eka azva pahelAM joDI zakAya che paNa pachI jeDI zakAto nathI. (3) koi eka azva e Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA04303 sU0 13 sArathidRSTAntena purupanirUpaNam " evAmeva cattAri purisajAyA" ityAdi-evameva-hayavadeva puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-yukto nAmaika ityAdi laukikalokottarapekSamanusRtya vyAkhyeyam / "evaM juttapariNae " ityAdi / evaM yAnavad "yuktapariNato yuktarUpo yuktazobhaH" ityetaiH padaiH sAkaM hayamUtracaturbhaGgo bodhyA 4 / " savvesi " sarveSAM pratyekaM bhaGgAMzcaturazcaturaH kRtvAH ekaikamanacatuSTayastha 'paDiyakvo' pratipakSodArTAntiko bhaNanIyaH / tatra ko dAntikaH ? ityapekSAyAmAha-'purisanAyA! iti / puruSajAtAni-puruSajAtarUpo dArTAntikaH sarveSAM bhaNanIya iti / sU0 13 / mUlam---cattAri gayA paNNatA, taM jahA-jutte NAmamaMge jutte ___4, evAmeva cattAri purisajAyA paNNatA, taM jahA-jutte NAmamege jutte 4, evaMjahA hayANaM tahA gayANaM bhANiyavaM, paDivakkhoM taheva purisajAyA / sU0 14 / / jAtA pAdameM nahIM-2 koI eka pahale bhI, bAdame bhI, aura bhI samayameM jotA jAtA hai-3 tathA-koI eka aisA hotA hai jo nato pahale, na pAdameM hI jotA jAtA hai-4 / ayavA-ina yuktayukta Adi manokI vyAkhyA yAna jaisI jAnanI cAhiye aura-yAnake samAna hI 'yukta pariNata' 'yuktarUpa' aura 'yukta zomA sampanna' ina padoMko ghaTita karake haya caturbhaGgA jAnanI cAhiye / aura pratyeka caturbhaGgI ke samAna pratipakSa dAntika jo puruSajAta haiM ve bhI cAra prakArake haiM aimA jAnanA cahiye // stU013 // hoya che ke je pahelAM jeDI zakAtuM nathI paNa pachI jeDI zakAya che. (4) koI eka azva e hoya che ke jene pahelAM paNa joDI zakAtuM nathI ane pachI paNa joDI zakAtuM nathI. athavA A yuktAyukta Adi bhAMgAonI vyAkhyA yAnanA sUtramAM kahyA pramANe ja samajavI. ane yAnanI jema ja yukta pariNata, cutarUpa ane yuktabhA saMpana A padene javAthI azva viSayaka bIjI traNa catugI. paNa banAvI zakAya che, azvaviSayaka jevI cAra caturbhagI kahI che evI ja cAra caturbhAgI dArjIntika puruSa viSe paNa samajI levI joIe. e sU 13 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasUtra chAyA-catvAro ganAH prajJaptAH, tadyathA-yukto nAmako yuktaH 4 / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-yukto nAmako yuktaH 4 evaM yathA iyAnAM tathA gajAnAmapi bhaNitavyaM, pratipakSastathaiva puruSajAtAni / sa0 14 / TIkA-" cattAri gayA" ityAdi-mRgamam / " evAmeva cattAri purisajAyA" ityAdhapi spaSTameva / "evaM jahA-hayANaM " ityAdi-evam itthaM-pradarzitakrameNetyarthaH, yathA hayAnAM yuktAdipadayojanayA pratyekaM catvArazcatyAro bhagA bhaNitAH, tathA tena krameNa gajAnAmapi yuktAdi zobhAntapadacatuSTayayojanApurassaraM pratyekaM bhaGgacatu. pTayaM bhaNitavyam / ___"paDivakkho taheva purisajAyA " puruSa nAtarUpadArTAntiko'pi tathaiva bhaNitavyaH / sU0 14 / mUlam-cattAri juggAyariyA paNNattA, taM jahA-paMthajAi NAmamege No uppahajAI 1, uppahajAI NAmamege No paMthajAI 2, ege paMthajAI vi uppahajAIvi 3, ege No paMthajAI No uppahajAI 4, evAmeva cattAri purisajAyA / sU0 15 / " cattAri gayA paNNattA"-ityAdi 14 sUtrArtha-gaja-hAthI cAra prakAra ke haiM, yuktayukta-1 yuktA'yukta-2 ayukta. yukta-3 aura ayuktAyukta-4 / aise hI purupa jAta bhI yuktayukta Adike bhedase cAra kahe gaye haiM / TIkArtha - hayoMkI yuktAdi pada yojanAse banAI gaI caturbhaGgI ke jaise yuktAdiI padase lekara yukta zobhAsampanna taka ke padoMkI yojanA se bAjoMkI caturbhaGgI banA lenI cAhiye / aura sAtha sAtha puruSa jAta bhI cAra haiM ina saba mUtroMkA vyAkhyAna hayasUtra jaisA kara lenA cAhiye ||suu014|| sUtrArtha-" cattAri gayo paNNattA" tyAha lar (stthI) yA2 pra42nA 4 cha-(1) yutayusta, (2) yutAyukta, (3) ayukatayukta ane (4) ayutAyukta e ja pramANe puruSanA paNa yuktayukta Adi cAra prakAra samajavA. TIkArtha - azvinI jema ja yukata pariNata, yuktarUpa ane cukta zabhAsaMpanna, A padene javAthI gaja viSayaka bIjI traNa caturbhAgI paNa bane che eja prakAranI bIjI traNa catubhaga dANaMntika puruSa viSe paNa samajavI. hayasUtra (sU 13)ne je ja A sUtrane bhAvArtha samaja. sU. 14 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04303sU015 majadRSTAntena puruSa nirUpaNam chAyA-catasro yugyA''caryAH prajJaptAH, tadyathA-pathiyAyi nAmaikaM no utpathayAyi 1, utpathayAyi nAmaikaM no pathiyAyi 2, ekaM, pathiyAyyapi utpathayAyyapi 3, ekaM no pathiyAyi no utpathayAyi 4, evameva catvAri puruSajAtAni |su0 15 // TIkA-" cattAri juggAyariyA" ityAdi -yugyA''caryAH- yugaM-rathaM vahatIti yugyamazvAdi vAhana tasyA''caraNAnyAcaryAH-bahanakriyAH gamanakriyA vA catasraH prajJaptAH, tadyathA-"paMthajAI' ityAdi-eka yugyam-azvAdivAhana pathiyAyi-panthAna-mArgayati-gacchatItyevaM zIlaM tathA bhavati, kintu no utpathayAyi-utsRSTaH-tyaktaH panthAH utpatha -kumArgaH, taM gacchatItyevaMzIla mutpathayAyi na bhavati, iti prathamo bhaGgaH / 1 / ___tathA-ekam utpathayAyi bhavati, kintu no pathiyAyi, iti dvitiiyH.2| ____ "cattAri juggAyariyA paNNattA"-ityAdi 15 sUtrArtha-yugyAcaryA cAra kahI gaI haiM, pathiyAyI no utpathayAyI-1 utpathayAyI no pathiyAdhI-2 pathiyAyI bhI-utpathayAyIbhI-3 aura no pathiyAyI no utpathayAyI-4 / isI prakArase purupa jAta bhI cAra kahe gayehaiM bhAvArtha-yugyapadase ratha vahana karanevAle azvAdi vAhana yahAM gRhIta huce haiM, inakI jo vahana kriyA yA gamanakriyA hai vaha AcaryA padase gRhIta hai / ise cAra prakAra honekA tAtparya aisA hai-koI azvAdi vAhana aisA hotA hai jisakA svabhAva mArgase calanekA kumArgale nahIM hotA hai - 1 yaha padhiyAyI mArga meM calanevAlA kA prathama bhaGga hai koI eka aisA hotA hai jo kumArga se calane kA svabhAvavAlA hotA hai mArga se nahIM, 2 yaha dvitIya bhaGga hai| " cattAri juggAyariyA paNNattA" tyAha yugyAyaryA (mavAhinI Amana hiyA) yA prAranI hI che-(1) pathiyAyI nA 5yayAyI, (2) GuthayAyI nA 5thiyAyI, (3) pathiyAyI mane utpathayAyI (4) ne pathiyAyI ne utpathayAthI eja pramANe puruSonA paNa cAra prakAra kahyA che. bhAvArtha-yugya eTale rathAdine be canAra azvAdi te azvAdinI je vahana kriyA athavA gamanakiyAne "AcaryA kahe che tenA cAra prakAra have spaSTa karavAmAM Ave che-(1) ke adhAdi yugya hoya che je mArge cAlavAnA vibhAvavALuM hoya che-kumArge cAlatuM nathI. (2) koI eka adhAdi vAhana kumAge ja cAlavAnA svabhAvavALuM hoya che. mAge te cAlatuM ja nathI(3) Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsa tathA-eka pathiyAyyapi bhavati, utpathayAyyapi, iti tRtIyaH / / tathA-ekaM no pathiyAthi bhavani no utpathayAyi, iti caturthaH / 4 / yadyapi sAmAnyamUtre yugyasyAcaryAzcaturvibhajanIyatvenoktAstathApi AzrayA''zreyayorabhedavivakSayA caryA''zrayo yugyameva caturvidhatvenoktamiti / iti dravyayugyapakSe / bhAvayugyapakSetu-yugyazabdasyopacArikatvena yugyasadRzA ityarthaH, tatsAdRzyaM ca saMyamayogamAraboDhUtayA sAdhupu grAhyaM, nepAmAcaryA yugyAcaryAzca. talaH prajJaptA ityarthoM bodhyaH, atrApi yugyapadalakSitasya sAdhorAcaryAdvAreNa cAtuvidhya, tatra prathamaH pathiyAyI apramattaH, sadanuSThAyitvAt 1, utpathayAyI lijhI tathA-koI azvAdi vAhana aisA hotA hai jo mArgase jAnekA svabhAva. vAlA hotA hai aura kumArgase bhI-3 aisA yaha tRtIya bhaGga hai / koI eka azcAdi na mArgase-na kumArgale jAnekA svabhAvavAlA hotA hai-4 yadyapi isa sAmAnya sUtra meM yugyakI AcaryA cAra prakAra se kahI gaI hai phira bhI Azraya aura Aya meM abheda viSakSAse AcaryA ke AbhayabhUta yugyahI cAra prakArake kahe gaye haiM aisA samajhanA cAhiye / yaha kathana dravya yugyake pakSa meM kiyA hai, bhAvayugyake pakSameM ina bhaGgokA yoM kathana karanA caahiye| yugya zabdako aupacArika mAna ke yugya jaisA jo hoM ve yugya haiM, aise yugya sAdhu hote haiM, kyoMki-ye saMyama bhArako vahana karate haiM ataH inameM-yugya sAdRzya hai inakI caryA yugyAcaryA hai / yahAM caryA dvArA yugya padopalakSita sAdhumeM caturvidhatA isa kaI athAdi vAhana mArga para thaIne cAlavAne svabhAvavALuM paNa hoya che ane kumArge cAlavAnA svabhAvavALuM paNa hoya che (4) keI eka azvAdi (yugya) mArge thaIne javAnA svabhAvavALuM paNuM hotuM nathI ane kumArge cAlavAnA svabhAvavALuM paNa hotuM nathI, je ke A sAmAnya sUtramAM yugyanI AcaryA (azvAdinI gamanakiyA) cAra prakAranI kahI che, chatAM paNa Azraya ane ATheyamAM abhedopacAranI apekSAe AcaryAne AzrayabhUta yugya ( alpA dinAM ) ja ahIM cAra prakAra samajavA joIe. A kathana dravyayugyane anulakSIne karavAmAM AvyuM che, bha vayugyanI apekSAe A bhAMgAonuM kathana A pramANe thavuM joIe yugya zabdane aupacArika gaNIne yugya jevA je hoya tene paNa yugya kahI zakAya. saMyamabhAratuM vahana karanAra sAdhune ja evAM yugyasamAna gaNI zakAya. evAM sAdhunI AcaryAne yugyAcaryA kahI zakAya ahIM Aca dvArA yugya pade palakSita sAdhumAM caturvidhatAnuM A pramANe Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 3 3 sU 15 gaja dRSTAntena purupanirupaNa asadanuSThAyitvAt 2, ubhayayAyI pramattaH, ubhayAnuSThAyitvAt 3, anubhayayAyI siddhaH, anubhayAnuSThAyitvAditi 4 / " evAmeve "tyAdi-evameva-yugyavadeva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-eka:-kazcit puruSaH pathiyAyI-suzAstrajJAnasampanna-sugurUpadiSTasudevA''rAdhanAdimAgaMgAmI bhavati, kintu no utpathayAyI-kuzAstrajJAnopahatakugurUpadiSTa kudevA''rAdhanAdikupathagAmI no bhavati ? evaM zeSamaGgatrayaM bodhyam / 4 / prakAra hai-koI eka sAdhu aisA hotA hai jo pathiyAyI sadanuSThAna karane vAlA apramatta hotA hai-1 koI eka apadanuSThAna karanevAlA utpa. thayAyI pramatta hotA hai-1 kevala sAdhuliGgadhArI hotA hai-2 koI eka sad-asad anuSThAna karanevAlA ubhayayAyI pramatta aura apramatta bhI hotA hai-3 koI eka anubhayayAyI hotA hai kyoMki vaha ubhaya prakArake anuSThAnameM eka kAbhI anuSThAna karanevAlA nahIM hotA hai aisA vaha siddha hotA hai-4 / yugya ke sambandha se sambaddha puruSa jAtabhI cAra hote haiM, jaise koI eka puruSa pathiyAyI hotA hai suzAstra jJAna sampanna gurvAdi upadezase sudevakI ArAdhanA Adike mArgameM gamana svabhAvavAlA hotA hai, parantu utpathayAyI nahIM hotA hai kuzAstrajJAnase upahata kuguru dvArA pratipAdita kRdevorAdhana Adi kumArgameM jAnevAlA nahIM hotA hai-1 isI prakArase zeSa tIna bhaGga bhI samajhanA cAhiye / yahA pratipAdana karI zakAya--(1) keI eka sAdhu e hoya che ke je pathiya thI hoya che eTale ke sadanuSThAna karanAro apramatta saMyata heAya che (2) keI eka sAdhu e hoya che ke je asadanuSThAna karanAra utpathayAyI pramatta hoya che eTale ke kevaLa veSadhArI sAdhu ja hoya che. (3) keI eka sAdhu sadanuSThAna ane asadanukAma karanAra ubhayayAyI pramatta ane apramatta hoya che (4) kaI eka sAdhu anubhayayAyI hoya che, kAraNa ke te sadaanuSThAna paNa karate nathI ane asadanuSThAna paNa karatA nathI. e te siddha hoya che yugyanA chAtane anurUpa cAra prakAranA puruSa hoya che- (1) keI eka puruSa pathiyAyI hoya che eTale ke suzAstrajJAnasaMpanna, guru AdinA upadeza rUpa mAge ane sudevanI ArAdhanAne mArge gamana karavAnA svabhAvavALa hoya che, paraMtu utpathayAthI hoto nathI, eTale ke kuzAstrajJAnane kumArga, kuguru pratipAdita kudevArAdhanA Adi kumAge gamana karanAra hote nathI. eja pramANe bAkInA traNa bhAga paNa samajI levA. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAmAjaso ___ yadvA-pathyutpathazabdau svasiddhAnta-parasidvAntaparau, gatyarthasya 'yA' dhAtoH 'ye gatyarthAste jJAnArthAH' iti bodhArthakatvamapi, tatazcAyamarthaH-pathiyAyI-svasi. ddhAntabAyI, utpathayAyI-parasiddhAntajJAyIti, zepaM prAgvadUhanIyam / mU0 15 // mUlam-cattAri pupphA paNNattA,taM jahA-rUvasaMpanne NAmamege No gaMdhasaMpanne 1, gaMdhasaMpanne NAmamege No rUvasaMpanne 2, ege rUvasaMpannevi gaMdhasaMpannevi 3, ege No rUtrasaMpanne No gaMdhasaM. palne 4 / evAmeva cattAri purisa jAyA paNNattA taM jahA-rUvasaMpanne NAmamege No sIlasaMpanne / sU0 16 / / chAyA-catvAri puSpANi prajJaptAni, tadyathA rUpasampanna nAmaikaM no gandhasampannaM 1, gandhapsampanna nAmaika no rUpasampannam 2, ekaM rUpasampannamapi gandhamapathI aura utpatha ye do zabda svasiddhAnta paramiddhAnta paraka haiM, kyoMki gatyarthaka dhAtu jJAnArthaka bhI hotA hai, yahAM-" yA " dhAtu gatyarthaka hai ata:-yaha bodhArthaka bhI ho sakatA hai, isaliye-" pathiyAyI" isa bhaGgakA artha svasiddhAntA'nupAyI, tathA-" utpathayAyI" isakA para siddhAntapAyI aisA bhI artha hotA hai / isa prakArakA artha karake zeSa bhaGga bhI samajha lenA cAhiye // 1015 / / ____ "cattAri puraphA pattA ityAdi"-16 ___ sUtrAtha-cAra prakArake puSpa kahe gayehaiM, jaise koI eka puSpa aisA hotA hai jo kevala rUpa sampanna hI hotA hai-gandha sampanna nahIM-1 koI eka puSpa kevala gandhasampannahI hotA hai rUpa sampanna nahIM-2 tathA-koI athavA--'5thI ' 54 svasiddhAntapAya: mane -- 6-4tha' 54 52siddhaaNtvAcaka che, kAraNa ke gatyarthaka dhAtu jJAnArthaka paNa hoya che ahIM "cA" dhAtu gatyarthaka hovAthI badhAIka paNa saMbhavI zake che. tethI pathiyAyI" eTale svasiddhAntane anuyAyI ane "utpayiAyI eTale parasiddhAntane anuyAyI, A prakArane artha paNa thAya che A prakAranA arthane anulakSIne bAkInA bhAga samajI levA joIe. | sU 15 " cattAri pupphA paNNattA" tyAha cAra prakAranA kule kahyAM che-(1) koI eka phUla rUpa saMpanna hoya che, paNa gadhasaMpanna hetuM nathI. (2) keI phUla mAtra gaMdhasaMpanna ja hoya che, paNa rUpasaMpanna hetuM nathI. (3) ke I eka phUla rUpasaMpanna paNa hoya Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 703 sU016 puSpahaSTAntena puruSanirUpaNam sampannamapi 3, ekaM no rUpamampannaM no gandhasampannam 4 / evameva catvAri puruSa. jAtAni-pataptAni. nadyathA-rUpasampanno nAmaiko no zIlasampannaH 4, | suu016| ____TIkA-" cattAri puSkA" ityAdi-puSpANiM catvAri prajJaptAni, tadyathAekaM puSpaM rUpasampanna-darzane sundaraM bhavati, kintu no gandhasampanna-sugandhi na bhavati 1, evaM zeSabhaGgatrayaM svayaM vivaraNIyam / 4 / krameNa palAza-pakula-jAtIbadarIpuSpANi tadudAharaNAni / " evAmeva catAri purisajAyA " ityAdi-evameva-puSpavadeva catvAri purupajAtAni prajJaptAni, tadyathA-ekaH puruSo rUpasampannaH sundarasaMsthAnavAn bhavati, kintu no zIlapampanna:-sadvRttavAn na bhavati 1, evaM zeSabhaGgatrikaM svayamUhanIyam 4 / / mu0 16 / / eka puruSa rUpasampanna bhI aura gandha sampanna bhI hotA hai-3 aura koI eka nato rUpasampanna na gandha sampanna hI hotAhai-4 ilI prakAra se puruSa jAta bhI cAra kahe gaye haiM, jaise koI eka puruSa rUpasampanna hotA hai para-zIla sampanna nahIM-1 ityAdi-4 sUtra meM puSpa sambandhI caturbhaGgIkA tAtpartha hai ki koI eka puSpa rUpa sampanna to hotA hai arthAt-dekhane meM suhAvanA hotA hai kintusugandhavAlA nahIM, jaise palAza purupa 1 isI prakArase zeSa bhaGgAtraya banAte samaya dRSTAnta ke sthAna para bakula jAtI-badarikA puSpoMko rakha lenA cAhiye-4 isI tarahase purUSajAtameM koI eka puruSa dekhane meM ati che ane gaMdhasaMpanna paNa hoya che. (4) keI eka phUla rUpasaMpanna paNa hatuM nathI ane gadhasI panna paNa hotuM nathI. eja pramANe puruSa paNa cAra prakAranA hoya che-(1) koI eka puruSa rUpasaMpanna hoya che paNa zIlasaMpanna heta nathI e ja pramANe bAkInA traNa bhAga paNa samajI levA. puSpa viSayaka caturbhagInuM spaSTIkaraNa-(1) keI eka puSpa dekhAvamAM sudara hoya che. paNa sugaMdhavALuM hotuM nathI. jemake palAza 55. eja pramANe bAkInA traNa bhAMgA paNa samajI levA. gaMdhasaMpanna na rUpasaMpana puSpa tarIke bakula puSpa gaNAvI zakAya. gaMdha ane rUpasaM5na puSpamAM gulAba puSpa gaNAvI zakAya. na gaMdha saMpanna ane na rUpasaMpanna phUlamAM badarikA puSpa gaNAvI zakAya. e ja pramANe puruSanA cAra prakAra nIce prabhArI samanva Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgama mUlam --cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-jAisaMpanne NAmamege No kulasampanne0 4 / // 1 // cattAri purisajAyA paNNatA, jAisaMpaNNe gAmamege No valasaMpanne, balasaMpanne NAmamege No jAisaMpanne0 4, (2) / evaM jAIe sveNa 4 cattAri, AlAgA (3), evaM jAIe sueNa 4 (4), evaM jAIe sIleNa 4 (5), evaM jAIe caritteNa 4 (6), evaM kuleNa baleNa 4 (7), evaM kuleNa rUveNa 4 (8), evaM kuleNa sueNa 4 (9), kuleNasIlaNa 4 (10), kuleNa caritteNa 4 (11) // cantAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-balasaMpaNNe NAmamege No rUvasaMpaNNe 4 (12) evaM baleNa supaNa 4 (13) evaM baleNa sIleNa (14) evaM baleNa caritteNa 4 (15) cattAni purisajAyA paNNatA, taM jahA-rUbasaMpanne NAmabhege No suyasaMpaNe 4 (16) evaM rUveNa harIleNa 4 (17) rUveNa caritteNa 4 (18) __cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-suyasaMpanne NAmamege No sIlasaMpaNNe 4 (19) evaM suNNa caritteNa ya 4 (20) cattAri purisajAyA paNattA, naM jahA-tolasaMpanne NAmamege jo carittasaMpanne 4 (21) eyA ekavIsaM caubhaMgIo bhANiyacA // sU0 17 // sundara parantu savRttavAlA nahIM hotA hai 1 vAkIke tIna bhaDna svayaM samajhanA cAhiye // 16 // (1) keI eka puruSa dekhAvamAM ati suMdara hoya che, paNa saduvRttivALA heto nathI, e ja pramANe bAkInA traNa prakAre paNa samajI levA. sU. 1dA Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u 3 sU 17 jAtisampannAdi puruSanirUpaNam 69 chAyA - catvAri purupajAtAni prajJaptAni tadyathA - jAtisampatro nAmaiko no kulasampannaH 4 (1) catvAri puruSajAtAni prajJaptAni dadyathA-jAtisampanno nAmako no valasa mpanna, vaosampanna nAmaiko no jAtisampannaH 4 (2) evaM jAtyA rUpeNa catvAra AlApakAH (3) evaM jAtyA zrutena 4 (4) evaM jAtyA zIlena 4 ( 5 ) evaM jAtyA cAritreNa 4 (6) evaM kulena valena 4 (7) evaM kulena rUpeNa 4 (8) evaM kulena zrutena 4 (9) kulena zIlena 4 (10) kulena cAritreNa 4 (11) calAri puruSa nAtAni prajJaptAni tadyathA-valasampanno nAmai ho no rUpasampannaH 4 (12) evaM kleka zrutena 4 (13) evaM balena zIlena 4 (14) evaM balena cAritreNa 4 (15) catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA- rUpasampanno nAmaiko no zrutasampannaH 4 (16) evaM rUpeNa zIlena 4 (17) rUpeNa cAritrega 4 (18) catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA zrutasampanno nAmaiko no zIlasampannaH 4 (19) evaM zrutena cAritreNa ca 4 (20) catvAri puruSajAtAni majJaptAni tadyathA - zIlasampanno nAmaiko no cAritrasampannaH 4 (21) eta ekaviMzatizcaturbhaGgA bhaNitavyAH / mu0 17 // TIkA - atha puppasyaiva dArzantikarUpANi puruSamutrANi prAha " cattAri purisanAyA " ityAdi - spaSTam / ekaH puruSo jAtisampannaH - uttamajAviko bhavati, parantu no kulasampannaH - uttamakulasampanno na bhavati 1, eka: kulasampanno bhavati na jAtisampannaH 2, eka ubhayasampannaH 3, eka ubhavarjito bhavati / iti prathamA caturbhaGgI // 1 // " cattAri purisajAyA paNNattA " ityAdi - 17 puruSa jAta cAra hai jAtisampanna no kula sampanna - 1 eka uttama jAtivAlA hotA hai para uttama kulakA nahIM - 1 eka uttama kulakA hotA hai para uttama jAnikA nahIM - 2 koI eka puruSa uttama kulakA bhI aura uttama jAtikA bhI honA hai - 3 tathAkoI eka puruSa ubhaya varjita honA hai na uttama kulakA ne uttama jAtikA 4 arthAt koI dUsarA koI " cattAri purisajAyA paNNattA '" Selle- cAra prakAranA puruSa kahyA che-(1) kAi puruSa uttama jAtivALA hAya che, paNa uttama kuLavALA haiAte nathI. (2) kei uttama kuLavALA hAya che paNa uttama jAtivALA hAtA nathI (ka) kAI eka puruSa uttama kuLavALe paNa hAya che ane uttama jAtivALA paNu hAya che. (4) koI eka puruSa uttamakuLa rahita ane uttama jAta rahita hAya che. / 1 / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 sthAnAsUtre punaH " cattAri purisajAyA" ityAdi spaSTam ekaH puruSo jAvisampanna bhavati kintu no valasampannaH - vIryasampanno na bhavati 1, eko bala sampanno bhavati no jAtisampannaH 2, eka ubhayasampannaH 3, eka ubhayavarjito bhavati, iti dvitIyA caturbhaGgI / 2 / 44 evaM jAIe rUpeNa " iti - evam = amunA prakAreNa jAtyA saha rUpeNa yuktAzcatvAra AlApakA vodhyA: ? tathAhi - jAtisampanno nAmaiko no rUpasampannaH 1, rUpasampanno nAmaiko no jAti sampannaH 2, eko jAtisampanno'pi rUpalampa Frist 3, ekono jAtisampanno no rUpasampannaH / iti tRtIyA caturbhaGgo 3 " evaM jAIe suraNa ' iti -- evam = anantaroktaprakAreNa jAtyA saha zrutena yuktAzcatvAra AlApakAH, tathAhi - jAtisampanno nAmaiko no zrutamampannaH 1, phirabhI - puruSajAti cAra kahe gaye haiM jaise koI eka puruSa aisA hotA hai jo jAti sampanna hotA hai, para bala sampanna nahIM - 1 arthAt vIrya sampanna nahIM hotA hai / koI sampanna hai para - jAti sampanna nahIM - 2 koI eka ubhaya sampanna hotA hai - 3 aura koI eka ubhayavarjita hotA hai-4 evaM jAIe rUveNa ityAdi isI prakAra taraha se jAtike mAtha rUpane yukta cAra AlApaka jAnanA cAhiye, jaise koI eka puruSa jAti se sampanna hotA hai para rUpale sampanna nahIM - 1 koI eka rUpase sampanna hotA hai para jAti sampanna nahIM - 2 koI eka jAti aura rUpase bhI sampanna hotA hai-3 koI eka na to jAti sampanna hI na rUpa sampanna hohotA hai- 4 " evaM jAIe supaNa " isI tarahase jAtise tase yukta cAra AlApaka hote haiM, jaise koI eka puruSa nIce pramANe paNa cAra prakAranA puruSA kahyA che--(1) kAI eka puruSa uttama nnatisauMpanna hoya he pazu jasauMpanna (vIryasaMpanna) hoto nathI. (2) kAi khaLasa panna hoya che paNa jAtisa'panna hAtA nathI. (3) kAI khaLasa panna ane jAtisa panna hoya che. (4) kAI khaLasaMpanna pazu hAtA nathI ane jAtisa'panna paNa hAtA nathI. / 2 / 66 eva jAIe rUveNa " me prabhA latinI sAthai 3panA yogathI yAra vikA ane che, jemake (1) koi eka puruSa jAtisa'panna hoya che, paNu rUpasa'panna hotA nathI (ra) kAI rUpasaMpanna hoya che paNa jAtisa'panna hotA navI (3) keAi jAtisaMpanna paNa hoya che ane rUpasa`panna paNa hoya che. (4) kaiAi jAtisa'panna paNa hAtA nathI ane rUpasa'panna paNa hAtA nathI. / / " evaM jAIe supaNa " yoga abhA lati bhane zrutanA yogathI nIce pramANe cAra bhAMgA ane che--(1) kAI eka puruSa jAti puna DAya che, Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u03 0 17 jAtisampannAvi puruSajAtanirUpaNam 61 zrutasammanno nAmaiko no jAtisampannaH 2, eko jAtisampanno'pi zrusasampanno'pi 3, eko no jAtisampanno no zrutasampannaH 4 / iti caturthIcaturbhaGgI / 4 / " evaM jAIe sIleNa" iti-evaM-pUrvoktarItyA jAtyA saha zIlena yuktAzcatvAra AlApakA vodhyAH, tathAhi-jAtisampano nAmaiko no zIlasampannaH 1, zIlasammanno nAmaiko no jAtisampannaH 2, eko jAtisampanno'pi zIlasampanno. 'pi 3, eko no jAtisampanno no zIlasampannaH / iti paJcamI caturbhazI 5 / ___"evaM jAIe carittega " iti evaM pUrvoktapakAreNa jAtyA saha cAritreNa yuktAzcatvAra AlApakA vodhyA', tathAhi-jAtisampanno nAmaiko no cAritrasasampannaH 1, cAritrasampanno nAmaiko no jAtisampannaH 2, ekojAtisampanno'pi cAritrasampanno'pi3, eko no jAtisampanno no cAritrapsampannaH / iti paSTho cturbhnggii6| jAtiyukta hotA hai para zrutase sampanna nahIM-1 koI eka zrutasampanna hotA hai to jAtisampanna nahIM -2 koI eka jAtise bhI aura zrutase bhI sampanna hotA hai-3 aura koI eka na to jAtisampanna na zrutasampanna hotA hai-4| " evaM jAIe sIleNa" ityAdi isI prakAra zIlayukta jAtika cAra AlApaka hote haiM, koI eka puruSa jAti sampanna hotA hai parazIla sampanna nahIM-1 koI eka puruSa zIla sampanna honA hai to jAti sampanna nahIM-2 koI eka jAti aura zIla sampanna lI hotA hai-3 koI eka nato jAti sampanna hI hotA hai na zIla sampanna hI-4 / " evaM jAie carittaNaM " isI prakAra jAtike sAtha caritrase yukta cAra bhaGga hote haiM, jaise koI eka puruSa jAti sampanna hotA hai to cAritra paNa zrutasaMpana heta nathI (2) kaI kRtasapana hoya che, paNa jAtisaMpanna hite nathI (3) ke jAtisaMpanna paNa hoya che ane zrutasaMpanna paNa hoya che (4) koI jAtisaMpanna paNa nathI hota, ane mRtasaMpana paNa hete nathI jA " eva jAie sIleNa" me pramANe ti mane shaasn| yogathI nAye pramANe cAra bhAga bane che-(1) keI eka puruSa jAtisaMpanna hoya che, paNa zIlasaMpana hoto nathI. (2) kaI zIlasaMpana hoya che, paNa jAtisaMpanna hetuM nathI. (3) kaI jAtisaMpanna paNa hoya che ane zIlasaMpanna paNa hoya che. (4) kaI jAtisaMpana paNa hatuM nathI ane zIlasa pana paNa hote nathI. 5 "evaM jAIe caritteNaM" merA pramANe ti bhane sAritranA yogayI nIce pramANe cAra bhAMgA bane che-(1) ke puruSa jAtisaMpanna hoya che paNa cAritrasaMpanna hotuM nathI. (2) keI cAritrasaMpana hoya che paNa jati Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAM (f evaM kuleNa valeNa " iti - evaM kulena saha vaLena yuktAapi catvAro bhaGgA vodhyAH, tathAhi - kulasampanno nAsaiko no valasampanna 1, valasampanno nAmaiko no kulasampannaH 2, ekaH kulasampanno'pi balasampanno'pi 3, eko no kulamampanno no valasampannaH 4 iti saptamI caturbhaGgI / 7 / " evaM kulega rUveNa " iti - evaM kulena saha rUpeNa yuktAzcatvAro bhaGgA bodhyAH, ityaSTamI caturbhaGgI | 8 | evaM kulena saha zrutena yuktAsvAro bhaGgA / iti navamI / 9 / 62 sampanna nahI - 3 koI eka cAritra sampanna hotA hai to jAti sampanna nahIM - 2 koI eka jAti sampanna hotA hai aura cAritra se bhI-3 koI eka jAti cAritra ubhayase vikala hotA hai -4 | " evaM kulega baleNa " - isI prakAra kula aura balake yogase cAra bhaGga hote haiM, koI eka puruSa kula sampanna hotA hai to bala sampanna nahIM - 1 koI eka bala sampanna honA hai to kula sampanna nahIM - 2 koI eka kula sampanna hotA hai aura bala sampanna bhI-3 koI eka na to bala sampanna na kula sampanna hI hotA hai -4 " evaM kuleNa ruveNa " - isI prakAra kula aura rUpase cora bhaGga hote haiM / koI eka puruSa kula sampanna hotA to rUpasampanna nahI - 1 koI eka rUpa sampanna hotA hai to kulasampanna nahIM -2 koI eka ubhaya sampanna hotA hai - 3 koI eka ubhaya vihIna honA hai - 4 / sapanna hAtA nathI. (3) kaI jAti ane cAritra bannethI sa`panna hAya che (4) |ii lati bhane zAstri bhannethI vihIna hoya che. hA 1 (" eva kuleNa valeNa " na pramANa bhane bhajanA yogathI yAra bhAMgA ane che--(1) keAi puruSa kuLasa`panna heAya che, paNu maLasa'panna hAtA nathI, (2) keAi khaLasanna hAya che paNa kuLasa'panna hoteA nathI (3) kAI khaLa ane kuLa bannethI sapanna hoya che. (4) keAI khaLasa'panna paNa hAtA nathI ane kuLasa'panna paNa hAtA nathI. rA " evaM kuleNa ruveNa " 4 prabhAga bhane 3panA yogathI nIthe pramANe cAra bhAMgA bane che--(1) kAi kuLasa'panna tA hAya che paNu rUpasa'pata hAtA nathI. (2) kaiAi rUpasa'panna hoya che paNa kuLasa'panna hai|tA nathI. (3) koi kuLasa panna paNu hAya che ane rUpasa panna paNu hAya che (4) kAI kuLasa panna paNa hAtA nathI ane rUpasa'panna paNa hAtA nathI. 18aa eja mamANe kuLa ane zrutanA caiAgathI paNa cAra bhAMgA bane che. phA Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA kA sthA0 4 u03 sU017 jAtisampannAdi puruSajAtanirUpaNam 63 kulena saha zIlena yuktAzcatdAro bhaGgA iti dazamI / 10 / kulena saha cAritreNa yuktacatvAro bhagA inyekaadshii| 11 / " cattAri purisajAyA " ityAdi-puna: puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-balasampanno nAmako no rUpasampannaH 1. rUpasampanno nAmaiko no valasampannaH 2, eko valasampanno'pi rUpasarUpanno'pi 3, eko no balasampanno no rUpasampannaH 4 / iti dvAdazI / 12 / " eva valeNa mueNa" iti-eva balena saha zrutena yuktA api catvAro bhagA vodhyAH iti trayodazI / 13 / / ___ " evaM valeNa sIleNa" iti-evaM valena saha zIlena yuktAzcatvAro bhaGgA bodhyAH / iti caturdazI / 14 / / isI prakAra kula aura zrutake yogameM cAra bhaGga hote hai-4 isI prakAra kula zIla se bhI cAra bhaMga hote haiM-4 isI prakAra kula cAritra yukta cAra bhaGga hote haiM-4 isa prakArale yahA~ taka gyAraha catubhegI hai| 11 punazca-" cattAri purisajAyA"-puruSa jAta cAra haiM, jaise koI eka puruSa vala sampanna hai to rUpa sampanna nahIM-1 koI eka rUpa sampanna hotA hai to cala sampanna nahIM-2 koI eka bala sampanna aura rUpa sampanna bhI hotAhai-3 koI eka na to bala sampanna na rUpa sampanna hotA hai-4, 12 "evaM baleNa sueNa"-isI prakAra bala zrutake yogameM cAra bhaGga hote haiM-4, 13 ___"evaM baleNa sIleNa"-aise bala aura zIla saMyogase cAra bhaGga hote haiM-4, 14 eja pramANe kuLa ane zIlanA cegathI paNa cAra bhAgA bane che. 10 eja pramANe kuLa ane cAritranA vegathI paNa cAra bhAMgA bane che 11 A rIte ahIM sudhImAM 11 caturbhAgI prakaTa karavAmAM AvI che. " cattAri purisajAyA " yA2 42 puruSa hAya cha- 1) 0 puruSa baLasaMpanna hoya che paNa rUpasaMpanna hotuM nathI (2) koI rUpasaMpanna hoya che paNa baLasaMpanna hete nathI. (3) keI baLa ane rUpa banethI saMpanna hoya che. (4) keI baLasa na paNa hatuM nathI ane rUpasaMpanna paNa hate nathI 12 ___" evaM baleNa sueNa" me pramANe mA bhane zrutanA yogathI yAra bhAMgA bane che. 13 ., eva baleNa sIleNa " 4 prabhAya ma ane zAsanA yogathI yAra bhAMgA bane che. 14 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 sthAnAlamatra ___"enaM baleNa caritteNa " ini-evaM balena saha cAritreNa yuktAzcatvAro bhaGgA vodhyAH / iti paJcadazI / 15 / "cattAri purimajAyA" ityAdi-punaH puruSa nAnAni catvAri manaptAni tadyathA-rUpasampanno nAmai ko no zrunasampannaH 1, anayampanno nAmako no rUpasampannaH 2, eko rUpasarapanno'pi, zrutasampanno'pi 3, eko no rUpamampanno no zrutasampannaH 4] iti poDagI / 16 / " evaM sveNa sIleNa" iti-evaM rUpeNa saha zIlena yuktAzranyAro bhagA bodhyAH / iti saptadazI / 17 / " sveNa caritega" iti-rUpeNa saha cAritrega yuktAzravAro bhagA vodhyaa| ityssttaadshii| 18 / " canAri purimajAyA" ityAdi-punaH puruSa nAnAni catvAri japnAni, tadyathA-zrutasampanno nAmaiko no zIlapampannaH 1, golapamganno nAmako no zruna " evaM baleNa caritteNa"-isI prakAra bala cAritrase cAra bhAga hote haiM-4, 15 'cattAri puripa jAyA'-purupa jAna cAra kahe gayehaiM, jaise koI eka puruSa rUpa sampanna hotA hai zruta sampanna nahIM-1 koI eka zruta sampanna hotA hai rUpa sampanna nahIM-2 koI eka rUpa aura zruta lampanna bhI-3 aura koI eka donoMse rahita hotA hai-4, 16 " evaM khveNa sIleNa" isI prakAra rUpa zIla se yukta 4 mA hote haiM, 17 "sveNa caritteNa" imI taraha rUpa cAritra yukta 4 bhaGga hote haiM-18 / " evaM baleNa caritteNa" merA prabhArI mA bhane yAtrinA yAthI cAra bhAMgA bane che. 15 "cattAri purisa jAyA" puru5nA nIye prabho yAra 5452 5 paDe che-(1) keI eka puruSa rUpasaMpanna hoya che, paNa tasaMpana heta nathI. (2) keI RtasaMpanna paNa hoya che paru rUpa saMpana hete nathI. (3) koI thatasaMpana paNa hoya che ane rUpasaMpanna paNa hoya che, (4) keI rUpasaMpanna paNa hotuM nathI ane zratasaMpanna paNa hotuM nathI 16 "evaM veNa sIleNa " merI pramANe 35 gAne zAsanA yogavANA yAra Niu mane che. 1175 evaM rUveNa caritteNa" merI prabhAye 35 mane zAri. tranA rogathI paNa cAra bhAga bane che. te 18 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA ThagekA sthA04 703 sU017 jAtisampannAdi puruSajAtanirUpaNam 65 sampannaH 2, ekaH zrutasammano'pi zIlasampanno'pi 3, eko no zrutasampanno no zIlasampanaH 4 / ityekonaviMzA caturbhaGgI / 19 / " evaM suNae caritteNa ya" iti-evaM zrutena saha cAritreNa yuktAzcatvAro bhaGgA vodhyAH / iti viMzatitamA caturbhaGgI / 20 / "cattAri purisanAyA" ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyayA-zIlasampanno nAmaiko no cAritrasampannaH 1, cAritrasampanno nAsaiko no zIlasampanna 2, eka zIlapampanno'pi cAritrasampanno'pi 3, eko no zIlasampanno no cAritrasampannaH / ityekaviMzatitamA cturbhgii| 21 / itthaM jAti 1 . punazca-" cattAri purisajAyA paNNattA" puruSa jAta cAra kahe gaye haiM jaise koI eka puruSa zruta sampanna hotA hai zIla sampanna nahIM-1 koI eka zIla sampanna hotA hai to atasampanna nahIM-2 koI eka zruta sampanna bhI zIla sampanna bhI hotA hai-3 koI eka na to zrata sampanna na zIla sampanna hotA hai-4 19 ..." evaM sueNa carittaNaya"-isI prakAra zruta cAritra yukta 4 bhaGga hote haiM -20 punazca-" cattAri purisajAyA"-ityAdi puruSa jAna cAra haiM, jaise koI eka manuSya zIla sampanna hotA hai cArinna sampanna nahIM-1 koI eka cAritra sampanna hotA hai zIla sampanna nahIM-2 koI eka zIla se cAritra se bhI sampanna hotA hai-3 koI eka na to zIlase na cAritrase hI sampanna hotA hai-4 yaha ekkIsavIM caturbhagI hai / isa prakAra "cattAri purisajAyA paNNasA" puruSAnA nIce pramANe yA2 2 paNa paDe che-(1) keI eka puruSa zrutasaMpanna hoya che paNa zIlasa panna hete nathI. (2) keI zIlasaMpanna hoya che paNa zratasaMpana hete nathI (3) keI zrata ane zIla banethI saMpana hAtha che (4) koI zrata ane zIla banethI vihIna hoya che. 19 "evaM suraNa caritteNaya " me pramANe zruta bhane yAstrinA yogathI cAra bhAMgA bane che. 20 "cattAri purisajAyo " puruSAnA nIya pramANe yA2 42 4aa hai(1) puruSa zItasapanna DAya 55] yAtrisapanna jAto nathI. (2) keI cAnnisaMpanna hoya che, paNa zIlasaMpanna hotuM nathI. (3) kaI zIla ane cAritra bananethI saMpanna hoya che. (4) kaI zIla ane cAritra banethI vihIna hoya che. A 21 mI caturbhagI che. 21 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAstre kula 2 vala 3 rUra 4 zuna 5 zIla 6 cAritre 7 tipadasata ke paramparaM dvikasaMyogenaika viMzatizcaturbhaGgikAH 21 bhaginavyAH / eSAM vyAkhyA sugamA / sU0 17 / mUlam-attAri phalA paNNatA, taM jahA-Amalagamahare 1, sudinAmahare 2, khIramahure 3, khaMDamahare 4 / ekAmeva cattAri Aya. riyA paNNatA, taM jahA-Amalagamahura phalasamANe jAva khaMDamahuraphalasamANe // sU0 18 // chAyA--catvAri phalAni prajJaptAni, tadyathA-AmalakamadhuraM 1, mRddhIkAmadhuraM 2, kSIramadhuraM 3, khaNDamadhuram 4 / evaM catvAra AcAryAH prajJaptAH, tadyathA-AmalakamadhuraphalasamAnaH yAvat khaNDamadhuraphalasamAnaH / mU0 18 // TIkA--" cattAri phalA" ityAdi-phalAni catvAri prajJaptAni, tadyathAAmalakamadhuram-AmalakI-dhAtrItaruvizeSaH, tasyA idam ( phala ) AmalakaM, tadiva jAti-1 kula-2 bala-3 rUpa-4 zruta-5 zIla-6 aura cAritra ina sAta padoMmeM paraspara dvika saMyogase ye 21 caturbhaGgI hotI haiM sugama haiM / 17 " cattAri phalA paNNattA"-ityAdi phala cAra prakArake haiM-Amalaka madhura-1 mRdrIka madhura-2 kSIra madhura-3 khaNDa madhura-4 isI prakAra AcArya bhI cAra prakAra ke haiM, Amalaka madhura phala samAna-1 yAvat koI eka khaNDa madhura phala samAna-4 / isa sUtra dvArA pratipAdita Amalaka madhurakA tAtparya aisA hai-AmalakI nAmakA eka vRkSa vizepa hotA hai, isakA dUsarA nAma dhAtrItaru hai isa kA jo phala hai vaha Amalaka hai / jo phala isakA jaisA madhura mA zata (1) pati, (2) , (7) ma(4) 35, (5) zruta, (6) zIla ane (7) cAritra A sAta padene anukrame pachInA pado sAthe dvika saMga karavAthI kula 21 caturbhAgI bane che. bhAvArtha sugama che par 17nA " cattAri phalA paNNattA" tyAhi ( sU. 18) sanA nIce pramANa yA2 2 4aa cha-(1) sAmasara madhura, (2) mRddhIka madhura (3) kSIramadhura ane (4) khaMDamadhura eja pramANe AcAryanA 55 " mAsa madhu2 58 samAna thI asa 'madhu23sasamAna' parvatanA cAra prakAra samajavA. Amalaka madhurane bhAvArtha nIce pramANe che--AmalakI (AMbaLAnuM jhADa) nAmanuM eka vRkSa thAya che. tenuM bIjuM nAma Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughoDIkA sthA04 u03 sU018 catuSprakArakaphalajAtasvarUpanirUpaNam tadeva, vA, madhuramAmalakamadhuram 1, tathA - mRdvIkAmadhuraM - mRdvIkA = drAkSA seva saiva vA madhuraM tathA 2, tathA kSIramadhuraM kSIraM- dugdhaM tadiva madhuraM kSIramadhuram 3, tathAkhaNDamadhuraM - khaNDaM = zarkarA taditra madhuraM khaNDamadhuram 4, krameNemAni catvAri alpabahu - bahutara - bahutamamadhurANi bhavanti / " " evAmeva cattAri AyariyA " ityAdi - evameva - uktaphalavadeva AcAryA - catvAraH prajJaptAH, tadyathA-Amalakamadhura phalasamAnaH, yAvatpadena ' svIkArA dhurapha lasamAnA, kSIramadhuraphalasamAnaH ' iti padadvayagrahaNam, tathA - khaNDamadhuraphalasamAna iti / tatrA''malakamadhuraphalasamAnaH- Amalakavanmadhura yatphalaM tattulyaH yathA''mahai vaha Amalaka madhura hai yA svayaM vahI eka phala madhura hai - 1 isa liye vaha Amalaka madhura (phala) hai / koI eka phala mRdvIkA madhura hotA hai, mRDIkA dAkhakA nAma hai, drAkSa jaisA jo madhura ho vaha madhura hai - 2 yA yoM kahiye ki mudrIkA svayaM hI eka madhura phala hai | koI eka kSIra madhura hotA hai, kSIra - dUdhakA nAma hai dUtra jasA mIThA jo ho vaha kSIra madhura phala hai - 3 koI eka khaNDa madhura hotA hai, zakkara jaisA madhura hone se khaNDa madhura phala hotA hai - 4 ye saba kramazaH alpa bahu bahutara, aura bahuta madhuravAle hote haiM / isI prakArase AcArya bhI cAra prakAra ke hote haiM, inameM koI eka AcArya Amalaka madhura phala samAna hotA hai, Amalaka ke jaise madhura phala samAna hotA hai, jaise Amalaka tulya madhura phalameM alpa mAdhurya hotA hai vaise hI usameM bhI upazamAdi guNa alpa mAtrAmeM hotA hai ataH aise AcAryako Amalaka madhura ' dhAtrItaru" che, tenA ne Ama ( ) uDe che, tenA nevAM madhura svAdane Amalaka madhura kahe che te pAte ja eka madhura phaLa che mRddIkAmadhuranA bhAvArtha-mRdrIkA eTale drAkSa drAkSa jevAM madhura rasane sRDhIkA kahe che athavA ema kahI zakAya ke drAkSa peAte ja eka madhura phaLa che. dUdha jevAM mIThA phaLane kSIra madhura la kahe che. sAkara jevAM madhura phaLane khaMDamara phaLa kahe che A cAre anukrame alpa, mahu, bahutara ane bahutama madhuratAvALA hAya che. eja pramANe AcAya paNa cAra prakAranA hAya che--(1) TAI eka AcArya Amalaka madhura phUla samAna hoya che jema Amalaka samAna phaLamAM alpa mAya hAya che, eja pramANe kAi AcAya'mAM upazama Adi guNe alpa mAtrAmAM hoya che te kAraNe evA AcAya ne Amalaka madhura phaLasamAna kahyA che. eja pramANe je AcAryaMjana bahu mAtrAmAM, mahetara mAtrAmAM ane Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAMgasUtre lakamadhuraphale'lyaM mAdhurya tathA''cArye'pi alpa evopazamAdiguga iti tatsamAna AcAryoM vyavahoyate, evaM bahuvahutara bahutamopazamAdiguNasampannevAcAryayudvI kAmadhuraphalAdi samAnatvaM bodhyam / / / / mR0 18 / / mUlam-cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-karei NAmamaMge veyAvaccaM No paDicchai 1, paDicchai NAmabhege veyAvaccaM No karei 2, ege paDicchaivi kareivi 3, ege no paDicchai no karei / / cattAri purisajAyA paNNatA, taM jahA-ahakare NAmamaMge jo mANakare 1, mANakare, NAmamege No aTakare 2, aTTakara'vi mANakare'vi 3, ege No aTThakare No mANakare 4, cattAri purisajAyA paNNatA, taM jahA--gaNaTThakare NAsamege jo mANakare0 4, cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA- gaNasaMgahakare NAmamege jo mANakare0 4, cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--gaNasohAkare NAmamege jo mANakare0 4, cattAri purisajAyA paNNatA, taM jahA--gaNasohikare NAmoMge No mANakare0 4 // cattAri purisajAyA paNNatA, taM jahA--rUvaM NAmamege jahai phalase upamita kiyA gayA hai| isI prakArase jo AcAryajana bahumAtrA meM, bahura mAtrA, bahutama mAtrAmeM upazamAdi guNoMse yukta hote haiM unameM kramaza mRdrIkA madhura phalAdi samAnatA jAnanI cAhiye ||snu018|| bahutama mAtrAmAM upazamAdi guNethI saMpanna hoya che, temane anukrame mRddhIkA (drAkSa) madhu2, kSIramadhura bhane ma' (AU32) madhura 31 samAna samA . sU. 184 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ luMghA TokA sthA04 u03 sU0 19 catuSprakArakapuruSajAta nirUpaNam No dhammaM 1, dhammaM NAmamege jahai No rUvaM 2, ege rUvaMpi jahai dhammaMpi jahai 3, ege jo rUvaM jahai No dhammaM 4 | cacAri purisajAyA paNNattA, taM jahA -dhammaM NAmamege jahai No gaNasaMThiiM0 4, cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA -piyadhamme NAmamege No me 1, daDhamme NAsa mege jo piyadham 2, ege piyadhameva dhammeci 3, ege Nopiyadhamme No dRDhadhamme 4 sU019 // chAyA -- catvAri puruSajAtAni prajJatAni tadyathA- AtmavaiyAvRttyakaro nAmaiko no ravaiyAtyakaraH 4 | catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA - arthakaro nAmaiko no mAnakaraH 1, mAnakaro nAmaiko no arthakaraH 2, eko'rthakaro'pi mAnakaro'pi 3, eko no arthakaro no mAnakaraH 4| " balAri puruSa nAvAni prajJaptAni tadyathA-gaNArtha karo nAmaiko no mAnakaraH 0 4 // catvAri puruSajAtAni jJatAni tadyathA gaNasaGgrahakaro nAmaiko no mAnakaraH 4 / cAri puruSAvAni majJatAni, tadyathA gaNazobhA karo nAmaiko no mAnakaraH 4 | catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA gagazodhikaro nAmaiko no mAnakaraH 4 / catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA rUpaM nAmaiko jahAti no dharmaM 1, dharmaM nAmaiko jahAti no rUpam 2, eko rUpamapi jahAti dharmamapi jahAti 3, eko no rUpaM jahAti no dharmam 4 | 1, 9 catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tathA priyavarmA nAmaiko no dharmA nAmaikono dharmA 2, ekaH piyadharmA'pi dharmApi 3, eko no mirmA no dRDhadharmA 4 | 0 19 // TIkA - - " cattAri purisajAyA" ityAdi - puruSajAtAni catvAri prajJaptAni tadyathA - ekaH - kazcit puruSaH AtmavaiyAvRtyakaraH - AtmanaH - svasya vaiyAvRtya - bhakta punazca - " cattAri purisajAyA paNNattA 19 TIkArtha- puruSa cAra prakAra ke kahe gaye haiM, jaise koI eka puruSa aisA hotA hai jo Ama vaiyAvRtyakara hotA hai, bhaktapAnase svayaM kIhI sahAyatA " cattAri purisajAyA paNNattA " tyAhi- TIkA-puruSanA nAce pramANe cAra prakAra paNa kahyA che-(1) kAi eka puruSa evA hAya che ke je AtmavaiyAvRtyakara hAya che. eTale ke bhaktapAna Adi - " Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. __ sthAnAGgasUtre pAnAdibhiH sAhAyyaM karotItyevaMzIla AtmavaiyAratyakaro bhavati kintu no paravaiyAvRtyaro bhapati, sa cA'mo visambhogi ho vA 1, iti prathamo bhaga 1, tathA-paravaiyAvatyakaro nAmaiko no AtmavaiyAratyakaraH, sa ca svArtha nirapekSaH 2, tathA-eka AtmavaiyApratyAro'pi para yAvatyakaro'pi, sa ca sthavirakalpikaH 3, tathA--eko no AtmavaiyAratyakaro no paravaiyAttyakaraH, sa cAnazanavizeSapratipa. nAdiH 4 / bhakta pAnAdi varmakaH iti / / ___"cattAri purisa mAyA" ityAdi- punaH puruSajAtAni catvAri prazatAni, tadyathA -ekaH puruSo vayAttya parasya karotyeva, kintu no pratIcchati--svasya caiyA vRttyaM parato na vAJchavi niHspRhatvAt 1, tathA--pratIcchati nAmaiko ceyAttya no karanekA svabhAvavAlA hai, parakI sahAyatA karanekA svabhAvavAlA nahIM hotA hai-1 aisA jana yAto AlasI, yA visaM bhogika hotA hai-1 tathA-koI eka bhojana pAna Adise parakI sahAyatA karanevAlA hotA hai apanI sahAyatA karanevAlA nahIM hotA hai, aisA vyakti svArtha nirapekSa hotA hai-2 tathA-koI eka bhojana pAna Adise apanI aura parakI sahAyatA karane kA stra nAvavAlA hotA hai, aisA vyakti sthavira kalpita hotA hai-3 aura koI eka puruSa na AtlavaiyAvRttyakara honA hai na para vaiyAvRttyakara hI aisA vaha anazana vizeSa ko dhAraNa kiye huve vyakti vizeSa hotA hai-4 | ___ "cattAripurisa jAyA" punazca-purupa cAra prakArake hai, jaise koI eka puruSa parakA vaidhAvRttya karatA hai kintu apanA bayAvRttya dUsaroMse dvArA pitAnI ja sevA karanAre hoya che, anyane te bAbatamAM sahAyatA karavAnA svabhAvavALe hete nathI e puruSa kA teH ALasu athavA te visaMgika hoya che. (2) keI puruSa e hoya che ke je bhejanAdi dvArA anyanI sahAyatA karanAre hoya che. potAnI jAtanI ja sevA karanAro hoto nathI evI vyakti nisvArtha hoya che (3) koI puruSa e hoya che ke je bhejanAdithI pitAnI ane paranI sahAyatA karanAro hoya che evI vyakti sthavira kavipaka hoya che (4) koI vyakita evI hoya che ke je AtmavaiyAvRtyakara paNa hotI nathI ane parivaiyAvRtyakara paNa hotI nathI. anazana vizeSane dhAraNa karanAra ke viziSTa sAdhune A prakAramAM gaNAvI zakAya. ___" cattAri purisajAyA " yAra prA2nA puruSo yA cha-(1) eka puruSa e heya che ke je paranuM vaiyAvRtya kare che, paNa anyanI pAse Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05303 sU019 catuSprakArakapuruSajAtanirUpaNa 71 karoti, AcAryoglAno vA 2 / tathA-eko vaiyAvRttyaM karotyapi pratIcchatyapi, sa ca sthaviravizeSaH 3, tathA-eko vaiyAvRttyaM no karoti no pratIcchati, sa ca jinakalpikAdiH 4, iti / "cattAri purisajAyA " ityAdi-punaH purupajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-ekaH puruSo'rthakaraH-arthAn karotItyevaMzIlastathA rAjAdInAM digyAtrAdau tathopadezato hitaprAptyahitaparihArAdikArI bhavati, kintu no mAnakara:-mAnagarva karotItyevaMzIlastathA' kathamahamanabhyarthito rAnAdInevaM kathayiSyAmItyabhimAnI na bhavati. apitu tadahito bhavati, sa ca sanmantrI naimittiko vA 1, nahIM karavAtA hai, kyoMki-vaha vyakti ni:spRha hoto hai-1 koI eka apanA vaiyAvRtya karavAto hai para auroMkA vaiyAvRttya svayaM nahIM karatA hai aisA vaha yAto AcArya, yA glAna hotA hai-2 koI eka vaiyAvRttya karatA bhI hai aura apanA bhI vaiyAvRtya parose karavAtA hai, aisA svavira vizeSa hotA hai-3 koI eka na to vaiyAvRtya karatA hai na apanA vaiyAvRttya karAnAhI cAhatA hai aisA jinakalpika Adi hotA hai / -4 ___" cattAri purisajAyA"-ityAdi 'punazca-puruSa cAra kahe gaye haiM, jaise koI eka puruSa arthakara hotA hai mAnakara nahIM, arthAt rAjA AdikoM ke sAtha digyAtrA Adike samayameM usa prakArake upadeza se unakA hita prAptikArI aura ahita parihArakArI hotA hai para ahaGkArakA karanevAlA nahIM hotA hai, arthAt vaha aisA ahaGkAra nahIM karatA hai ki pitAnuM vaiyAvRtya karAvatuM nathI, kAraNa ke te puruSa niha hoya che. (2) koI vyakita evI hoya che ke je anyanI pAse pitAnu vaiyAvRtya karAve che, paNa pite anyanuM vaiyAvRtya karatI nathI AcArya athavA plAna (mAMdA sAdhune A prakAramAM gaNAvI zakAya. (3) koI puruSa paranuM vaiyAvRtya paNa kare che ane anya dvArA pitAnuM vaiyAvRtya paNa karAve che. sthavira vizeSano A bhAMgAmAM samAveza karI zakAya che. (4) koI puruSa e hoya che ke je paranuM vaiyAvRtya paNa karatA nathI ane pitAnuM avayAvRtya karAvate paNa nathI, jina kalpita Adine A prakAramAM gaNAvI zakAya che " cattAri purisajAyA" puruSamA nIya pramANe 5 yAra 412 54 haikoI eka puruSa arthakara hoya che paNa mAnakara hotuM nathI. eTale ke digvijaya Adi samaye rAjA Adine cagya salAha ApIne temanuM hita karanAra ane ahita parihArI hoya che, paNa ahaMkAra karanAra te nathI A kathanane Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 sthAnAGgayo tathA-mAnakaro nAmaiko no artha karaH abhimAnakaro bhavati kintu no arthakara:parahitAdirUpamartha na karoti, sa ca vidyAdiguNAbhimAnI 2, tathA-ekaH arthakaro'pi, mAnakaro'pi, sa cAbhimAnI mantrI, abhimAni mitraM vA 3, tathA-eko no arthakaro no mAnakaraH, sa ca guNavarjito janaH / / "cattAri purisanAyA " ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJAnAni, tadyayA-ekaH puruSo gaNArthakaraH-gaNasya-sAdhumamudAyasyArtha -bhaktapAnAdi prayo. janaM karotItyevaMzIlastathA bhavati, kintu no mAnakaraH-'kathamadamamAthito gaNasyAthai kariSyAmI'tyevamabhimAnakArI na bhavati prArthanAmantareNaiva tasya gagopakA" maiM vinA pUche rAjAdikoM se aisA kaile karUM" pelA abhimAnI nahIM hotA hai kintu abhimAna rahita hotAhai. e.mA baha puruSa yA to sanmantrI yA naimittika (jyotiSI) hotA hai-1 koI eka mAnakA hotA hai arthakara nahIM-2 aisA vyakti vidyAdiguNA'bhimAnI hotA hai, kyoMkivaha parahitAdi rUpa artha ko nahIM karatA hai| koI eka arthakara aura mANakarabhI hotA hai. aisA abhimAnI vaha mantrI, yA mitra hotA hai-3 koI eka arthakara bhI nahIM mAnakarI nahIM, aisA vaha guNavarjita jana hotA hai-4 " cattAri purisajAyA " ityAdi punazca-puruSa cAra hai, jaise koI eka puruSa gaNArthakara hotA hai mAnakara nahIM, sAdhu samudAyakA nAma gaga hai ila maNake bhaktapAna Adi prayojano sAdhane kA svbhaavbhAvArtha A pramANe che-te e ahakAra karatA nathI ke " vinA pratye mAre rAjAdikane zA mATe salAha ApavI joIe" te e nirAbhimAnI hoya che ke rAjA na pUche to paNa tenuM hita thAya evI salAha Apato ja rahe che. keI sanmatrI athavA nimittikane (tiSI) A prakAramAM gaNAvI zakAya. (2) koI puruSa mAnakara hoya che paNa arthakara hote nathI vidya dina guNanuM abhimAna karanAra puruSa A prakAranA hoya che, kAraNa ke te parahitAdi 35 artha (kArya karatA nathI paNa ahaMkAra ja karato hoya che. (3) koI arthakara paNa hoya che ane mAnakara paNa hoya che. abhimAnI maMtrI athavA abhimAnI mitrane A bhAMgAmAM mUkI zakAya (4) koI arthakara paNa hete nathI ane mAnakara paNa hotuM nathI guNahIna janane A prakAramAM mUkI zakAya. "cattAri purisajAthA" tyAdi puruSanA mA prabhAre yAra pra.2 55 paDe che-(1) keI eka puruSa gaNArthakara hoya che paNa mAnakara heta nathI. sAdhu samudAyane gaNa kahe che te gaNanA AhAra pANI Adi prajanene Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04303 sU019 catuSprakArakapuruSajAtanirUpaNam ritvAt 1, tathA - nAnakaro nAmaiko no gagArthakaraH 2 tathA - eko gaNArthaMkaro'pi mAnakaro'pi 3, tathA - eko no gaNArthakaro no mAnakaraH 4 ete sugamAH / uktaMca anantaraM gaNasyArtha uktaH, sa ca saGgraharUpa iti gaNasaGgrahakaramUtramAha" cattAri purisajAyA " ityAdi - punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni tadyathAeko gaNasaGagrahakara - gaNasya - gacchasya dravyata AhArAdinA bhAvato jJAnAdinA saGgrahaM karotItyevazIlastathA bhavati, kintu no mAnakarI bhavati 1, tathA - mAnakaro nAmaiko no gamakaraH 2, tathA - ekA gaNasaGgrahakaro'pi mAnakaro'pi 3, eko no gaNasaGgrahakaro no mAnakaraH 4 | " aisA vAlA hotA hai " binA kahe sune gaNakA prayojana kaise sAdhU abhimanakArI nahIM kyoMki vaha to prArthanA ke binA hI gaNahita sAdhana kA svabhAvavAlA haiM 1 koI eka mAnakara hotA hai para-gaNArtha kara nahIM, 2 koI eka gaNArthakara bhI mAnakara bhI hotA hai, 3 tathAkoI eka natogaNArthakara na mAnakara hI hotA hai, 4 e saba sugama haiM / gaNa saMgraha rUpa hotA hai aba sUtrakAra gaNa saMgraha sUtrakA kathana karate haiM- "cattAri purisajAyA " - puruSa jAta cAra kahe gaye haiM, jaise- koI eka puruSa gaNagaccha kA saMgraha kara hotA hai, dravya kI apekSA AhArAdi dvArA aura, bhAva kI apekSA jJAnAdi dvArA saMgraha karane kA svabhAva vAlA hotA hai, kintu, mAnakara nahIM hotA hai, 1 koI eka mAnakara hotA hai gaNasaMgrahakara nahIM, 2 koI eka gaNasaMgraha kara bhI mAnakara bhI hotA hai, 3 koI eka nato- gaNasaMgrahakara na mAnakara hI hotA hai, 4 / sAdhavAnA vabhAvavALA hoya che. koI kahe te ja gaNuhita sAdhavAne badale koInA kahevAnI apekSA rAkhyA vinA te gaNuddhita dhavAne tatpara rahe che. (2) koI eka sAdhu mAnakara hAya che paNu gaNuAkara hAtA nathI (3) koI eka sAdhu gaNAkara paNa hoya che ane mAnakara pazu heAya che. (4) keAI sAdhu gaNu kara pazu hAtA nathI ane mAnakara paNa hotA nathI artha sugama che. gaLA sagraharUpa hoya che, tethI have sUtrakAra gaNusa'graha sUtranuM kathana 4re che-" cattAri purisajAyA " hatyAhi - puruSAnA nIce pramANe yAra prahAra par3e che--(1) a puruSa gAsaDara ( gagcha saMgraha 52) hoya che 73 eTale huM dravyanI apekSAe AhAradi dvArA ane bhAvanI apekSAe jJAnAdi dvArA saMgraha karavAnA svabhAvavALA hAya che, paNu mAnakara hateA nathI. (2) koI eke puruSa mAnakara hAya che paNa gaNusa grahakara hAteA thI. (3) koi gaNusaMgrahakara paNa hAya che ane mAnakara paNu hAya che. (4) koi gaNusa grahakara paNa hAtA nathI ane mAnakara paNa hAtA nathI. sa- 40 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 sthAnAsamo "cattAri purisanAyA" ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-eko gaNazomAkaraH-gaNasya sAdhumamudAyasya-anavadyasAdhusAmAcArIpravartana yA vAditva-dhopadezitva-naimittikava-vivAmidvatvAdinA vA zobhA pharo. tItyevaMzIlatayA bhavati, kinnu no mAnaka -tadabhimAna kArI na bhavati vinavAbhyarthana yA gaNazomAkaraNaparAya gatvAd nirahaGkAratvAdvA 1, tathA-mAnakaro nAmaiko no gagazobhAkaraH 2, eko gagazobhAkaro'pi mAnakaro'pi 3, eko no gaNazobhAkaro no mAnakaraH 4 / iti / ___" cattAri purisajAyA" ityAdi-punaH puruSa nAtAni catvAri prAptAni, taghayA-eko gagazodhikaraH-gaNasya zodhi-samucitamAyazcittadAnAdinA zodhanaM punazca - " cattAri purisajAyA " - ityAdi, puruSa jAta cAra kahe gaye haiM, jaise - koI eka puruSa gaNa mAdhusamudAya kI anavadya - nirdoSa sAdhu samAcArI kI pravartanA se, dhAditva zuga se, dhopadeza karane se, naimittikasya se, yA-vidyAsiddhitva Adi le zobhA karane kA svabhAva vAlA hotA hai, phintu-"no mAnakara" mAnakara nahIM hotA hai isa bAta kA abhimAna karane kA svabhAva vAlA nahIM hotA hai, kyoMki vaha binA kahe sune hI gaNa kI zobhA karane meM tallIna rahatA hai, athavA ahaGkAra vinA kA hotA hai aisA yaha prathama bhaMga hai, 1 koI puruSa mAnakara hotA hai gaNa zobhAkara nahIM, 2 koI eka gaNa kI zobhAkara bhI hotA hai aura-mAnakara bhI, 3 koI eka nagaNakI zobhAkara hotA hai aura na mAna kara hI hotA hai, "cattAri purisajAyA"-punazca-puruSa jAna cAra kahe gaye haiM, jaise-koI eka gaNa " cattAri purisajAyA" mA prakAre purussaan| yA2 2 3 ch(1) koI eka puruSa anavadya (nirdopa) sAdhu samAcArInI pravartana dvArA, vAditva guNa dvArA, dharmopadeza dvArA, nimikatva vaDe, athavA vidyAsiddhiva Adi 54 sanI (sAdhusamudAyanI) mA vadhAranAra hAya cha 52-1 " no mAnakaraH" (e vAtanuM abhimAna karanAra) hote nathI kAraNa ke te koInI vinaMtinI apekSA rAkhyA vinA gaNanI zobhA vadhAravAne tatpara rahe che ane tenAmAM ahaMkAra hote nathI. (2) keI puruSa mAnakara hoya che. paNa gaNezabhAkara hite nathI. (3) ke puruSa gaNazobhAkara paNa hoya che ane mAnakara paNa hoya che. (4) koI puruSa gaNAbhAkara paNa hoto nathI ane mAnakara paNa che te nathI. "cattAri purisajAyA " puruSanA nIce pramANe yA2 2 ra 5 che--keI eka puruSa gaNazedhikAra hoya che eTale ke samucita gAyazcitta Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA ThokA sthA0 u03019 catuSprakArakapuruSajAtanirUpaNam karotItyevaMzIlastathA bhavati yadvA-- akalpanIyatvasaMzayAdhiSThite bhaktapAnAdau anaparthita eva gRhasthagRha gatvA pRcchAdinA gagasya bhaktAdipadArthasya zuddhiM karotItyevaMzIlastathA bhavati, kintu no mAnakarI bhavati 1, tathA - mAnakaro nAmaiko no gaNazodhikaraH 2, tathA-eko gaNazovikaro'pi mAnakaro'pi 3, tathA-eko no gaNazodhikaro no mAnakaraH 4 | " cattAri purisajAyA " ityAdi - punaH puruSajAtAni catvAri prajJatAni, tathA - eka rUpa-mAdhUnAM vepaM jahAti -rAjAdikAraNena tyajati, kintu no dharma zodha kara hotA hai, samucita prAyazcitta dAna Adi dvArA gaNa kI zuddhi karane kA svabhAva vAlA hotA hai, yahA AhArAdi meM, akalpanIyatA kI saMzIti (saMdeha) ho jAne para binA kahe sune hI jo gRhastha ke ghara para jA kara usakA nirNaya kara ke usa gaNa sambandhI AnIta bhaktAdi padArtha kI zuddhi karane kA svabhAva vAlA hotA hai, kintu - " no mAnakaraH mAnakara nahIM hotA hai, mAna karane kA svabhAva vAlA nahIM hotA hai, 1 koI eka puruSa mAnakara hotA hai para - gaNa zodha kara nahIM hotA hai, koI eka aisA hotA hai jo gaNa zodhikara bhI hotA hai aura mAnakara bhI hotA hai, 3 aura koI eka na to gaNazodhikara hotA hai, na mAnakara hI hotA hai, 4 / punazca " sAri purimAyA " - ityAdi puruSa jAna cAra kahe gaye haiM, jaise- koI eka puruSa rAjAdi vizeSa kAraNa "} " Adi dvArA gaNunI zuddhi karavAnA svabhAvavALA hAya che, athavA AhArAdimAM akalpanIyatAnA sadeha utpanna thatAM ja kAinA kahevAnI rAha joyA vinA, gRhasthane ghera jaIne tenA nirNaya karIne, te gaNune mATe vaheArI lAvavAmAM mAvesa bhADArapAlInI zuddhi uravAnA svabhAvavANI hoya che, pazu "no mAnakaraH ' paNa mAnakara hateA nathI-ahaMkAra karavAnA ravabhAvavALA hAtA nathI. (2) koI puruSa mAnakara hoya che paNu gaNazeAdhikara hAtA nathI, (3) keAI gaNuzeAdhikara paNa hAya che ane mAnakara paNa hAya 'che (4) keAI gaNuzeAdhikara paNa hotA nathI ane mAnakara paNa hAte! nathI. " cattAri purisajAyA " puruSatA nIce pramANe yA prakAra paDe che(1) kAi eka sAdhu eve hAya che ke je rAdinA bhayanA kAraNe veSane tyAga kare che, paNa cAritra dharmAMnA tyAga karatA nathI. (2) kAI eka sAdhu Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAtasUrya cAritralakSaNaM tyajati voTikamadhyasthita boTikave padhAri (bauddha sAdhu yunivat 1, eko dharma tyati no rUpaM, nihnavavat 2, eko rUpadharmo mayaM tyajati utprajitavat-mRta. pUrva gRhItasa yamagRhasthavat 3, eko no rUpaM jahAti no dharma jahAti musAdhuvat / / se bepa ko choDatA hai caritra dharma nahIM, 1 boTika (bauddha) veSadhArI yoTika madhya meM sthita muni jaise / koI eka dharma choDanA hai vepa nahIM, 2 niva jaise / koI eka donoM ko chor3a detA hai, 3 gRhastha ke jaise / koI eka dharma, aura vepa meM eka ko bhI nahIM choDatA hai, 4 khance sAdhu jaise | punazca-" cattAri purisajAyA"-pumpajAta cAra hote haiM, jaise-"jinAjJA dharma kA parityAga kara detA hai para-gaccha maryAdA nahIM " tAtparya hai ki-- " yogya sAdhu samudAya ko zruta denA cAhiye " tIrthakara kI AjJA hai| isa AjJA kI upekSA kara ke vRhatkalAdi viziSTa zruta anya gaccha vAle sAbu ko nahIM denA hai. pravartaka dvArA pravartina apanI aisI gaccha maryAdA kA anusaraNa karatA hai vaha jinAjJA virAdha hokara dharmakA parityAga karatA hai para- gaNasthiti kA parityAga nahIM karatA hai aisA vaha prathama aGga hai, 1 / koI eka gaNa sthiti kA parityAga karatA hai, dharma kA nahIM, 2 vaha yogya sAdhuoM ko zruta denevAlA hotA hai / koI eka dharma aura e hoya che ke je dharma cheDe che, paNa veSa choDatuM nathI, jemake nigva (3) keI eka sAdhu veva paNa cheDe che ane dharma paNa choDe che (4) keI eka sAdhu veSa paNa cheDane nathI ane dharma paNa choDato nathI jemake satya sAdhu "cattAri purisajAyA " puruSanA nIye pramANe yA2 2 55 53 che-(1) koI eka puruSa e hoya che ke je dharmane parityAga kare che paNa gaNusthitine parityAga karatuM nathI -"jinAjJA dharmane parityAga karI nAkhe che paNa garachamaryAdAne parityAga karato nathI. A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che-tIrthakaranI evI AjJA che ke yogya sAdhu samudAyane thatadAna devuM joIe. A AjJAnI upekSA karIne bUDatyAdi viziSTa kRtanuM anya gacchavALA sAdhune te dAna detA nathI, paNa pravartaka dvArA pravartita evI potAnI gachamaryAdAnuM anusaraNa kare che A prakArane sAdhu jinAjJAne virAdhaka hovAne kAraNe dharmane parityAga karanAre gaNAya che paNa gaNanI maryAdAnuM pAlana karanAra hovAne kAraNe gaNasthitine parityAgakartA gaNAto nathI. (2) keI eka sAdhu gasthitine parityAga kare che paNa dharmane parityAga karato nathI te yogya sAdhuone zrutadAna dete hoya che. (3) keI dharma ane gaNa Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhAM TokA sthA04303 011 catuSprakArakapuruvajAtanirUpaNam " cattAri purisajAyA " ityAdi punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA - eko dharma - jinAjJArUpaM jahAti -tyajati kintu no gaNasaMsthitiM gaNasyasvagacchasya saMsthitiM = svagacchapravartakamavartitamaryAdAM na jahAti / ihAyaM viveka:tIrthaGkarA evamupadizanti-" sarvebhyo yogyasAdhubhyaH zrutaM dAtavyamiti tadAjJAmu pekSya bRhatkalpAdi viziSTazrutamanyagacchIyAya na deyamiti svagacchapravartakapravartitamaryAdAmanusaranyo'nyagacchIyAya zruta na dadAti sa dharmaM tyajati, jinA''jJAvirAdhakatvAt, no gaNasasthitim iti prathamo bhaGga / 1 / ekaH puruSo gaNasaM - sthiti jahAti no dharma, sa ca yogyebhyaH zrutadAyakaH, iti dvitIyaH 2 | ekI dharmasaMsthityubhayaM jahAti sa cAyogyebhyaH zrutadAyakaH iti tRtIyaH / 3 / eko no dharmaM jahAti no gaNa saMsthiti, sa ca zrutAnyavacchedArtha paragacchasthaM sAdhuM svaga maryAdAyAM saMsthApya zrutadAyI / iti caturthaH / 4 / wq --- " cattAri purisajAyA" ityAdi -- punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA - ekaH priyadharmA -priyo dharmoM yasya sa tathA = prItibhAvena sukhena ca dharmasvIkArako bhavati, kintu no dRDhadharmA-dRDhalAbhAvAd vipadi dharmAt pracalito bhavati, - gaNa sthiti donoM kA parityAga karatA hai, 3 aisA vaha ayogyoM ko zruta dene vAlA hotA hai, 3 / koI eka puruSa na to dharma kA, na gaNa sthiti kA parityAga karatA hai, 4 / punaJca - " cattAri purisajAyA ".. ityAdi, puruSa jAta cAra kahe gaye haiM, jaise- koI eka puruSa dharmapriya hotA haiprIti bhAvase sAnanda dharmako svIkAra kara letA hai, kintu 'no dRDha dharmA, vipatti meM dharma se vicalita ho jAtA hai, ataH dRDha dharmA nahIM hotA hai, 1 / koI eka puruSa Apat kAla meM bhI aGgIkRta dharma kA parityAga nahIM sthiti khannenA parityAga kare che ayagya vyaktione zrutadAna denArane A prakAramA mUkI zakAya. (4) kei eka sAdhu dharmanA paNa parityAga karate nathI ane gaNusthitinA paNa parityAga karatA nathI " ccattAri purisajAyA ' puruSanA nIce prabhA yAra amara pazu udyA che--(1) kAI eka puruSa dhapriya hAya che-prItibhAvathI AnaMdapUrNAMka dharmane svIjarI se che, parantu " no dRDhadharmAH " dRDhadharmAta nathI-bheTI hai viyattimAM dhamathI vicalita thai janArI hoya che. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ f #khaanaa ____tathA-eko dRDhadharmA-Apadyapi svIkRtadharmA parityAgena sthiratharmA bhavani, kintu no priyadharmA-sukhena dharma svIkArI na bhavani, yataH sa kaNTena dhamaM gRhNAni, 2 / ekaH priyadharmA'pi dRDhadharmAs'pi 3, eko no prigadharmA no dRhadharmA 41 ___ asyAyamarthaH-dvitIyo duHkhena dharmamudgrAhyate dharmagrahaNaM kAryate, tu-punarasau gRhIta dharma tIraM pAraM nayati yAvajjIvanaM savidhi tamanutipThatItitRtIyaH ubhayAntaH priyadharmatva-dRDhadharmatyobhayasvabhAvaH kalyANaH zobhano bhavati 3 / caramaH antimazcaturthas / pratinipiTTho nivArita ityarthaH / mU. 19 / / ___ mUla-cattAri AyariyA paNNattA, taM jahA--parAyaNAcarie NAmamege No ubaTTAvaNAyarie 1, ubaTrAvaNAyarie NAmamege jo karatA hai (sthira dharmadhArI hotA hai,) para--sahasA sukha se dharma kA svIkAra nahIM karatA hai, kyoMki aisA vyakti bahuta kucha zoca samana kara dharma grahaNa karatA hai, 2 koI eka priyadharmA aura dharmA bhI hotA hai, 3 koI eka puruSa na to priyadharmA hI na dharmA hI hotA hai, 4aa isakA tAtparya hai ki yahAM jo dvitIya puruSa hai vaha saralatAse dharmako nahIM grahaNa karatA hai, bahuta hI zoca samajha kara use svIkAra karatA hai, aura--jaba svIkAra kara letA hai to phira yAvajjIvana usakA vaha savidhi pAlana krtaa| anya padoM kA bhAva sugama hai, // sU0 19 // (2) kei eka puruSa e hoya che ke je game tevI Aphata Ave te paNa dharmane parityAga karato nathI (sthira dhamadhArI heya che), paNa pUrNa vicAra karyA vinA dharma aMgIkAra karatA nathI (3) koI puruSa priya dharmo paNa hoya che ane daDha dharmA paNa hoya che. (4) kaI puruSa priya paNa hoto nathI ane daDhadharmA paNa te nathI kahyuM paNa che ke- ahIM je bIjA prakArane puruSa kahyo che te saraLatAthI dharmane grahaNa karate nathI-ghaNuM ja vicAra karIne dharmane svIkAre che. A rIte dharmane svIkAryA bAda te game tevI paristhitimAM paNa vidhipUrvaka, AjIvana tenuM pAlana kare che. bAkInA padano bhAva sugama che . sU 19 che Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u03 sU020 caturvidhAcAryasvarUpanirUpaNam 72. pacAyaNAyarie 2, ege pacAyaNAyarievi uvaTrAvaNAyarievi 3, ege No parAyaNAyarie jo uvaThThAvaNAyarie dhammAyarie 4 // cattAri AyariyA paNNattA, taM jahA--udesaNAyarie NAmamege No vAyaNAyarie, dhammAyarie0 4, cattAri aMtevAso paNNattA, taM jahA--pahAyaNaMtevAsINAmamege No ukTrAvaNaMtavAsI 1, dhammaMtevAsI 4, cattAri aMtevAlI paNNatA, taM jahA--uddesaNaMtevAsI NAmamege No vAyaNaMtevAsI 1, dhamsaMtevAsI0 4, / sU0 20 // chAyA-patyAra AcAryAH prajJaptAH, tadyathA- pravrAjanA''cAryoM nAmaiko no upasthA panA''cAryaH 1, upasthApanA''cAryoM nAmaiko no pranAjanA''cAryaH 2, ekaH pavAjanA''cAryo'pi upasthApanA''cAryo'pi 3, eko no bhavAnanA''cAryo no upasthApanA''cAryaH dharmA''cAryaH / / catvAra AcAryA. prajJaptA , tadyathA-uhezanA''cAryoM nAmaiko no vAcanA'' cAryaH dharmA''cAryaH 4 / catvAro'ntevAsinaH prajJaptAH, tadyathA-pravAjanA'ntevAsI nAmaiko no upasthApanA'ntevAsI 1, dharmAntevAsI 4 / catvAro'nnevAsinaH prajJaptAH, tadyathA-uddezA'ntevAmI nAmaiko no vAcanA 'ntevAsI 1, dharmAntevAsI 4||mu0 20 // TIkA-" cattAri AyariyA" ityAdi - AcAryAzcatvAraH prajJaptAH, tadyayA-ekaH prajAjanA''cArya:-mabAjanA-pravrajyAdAnaM tayA AcAryoM bhavati, kinnu no upasthApanA''cAryaH-upasthApanA-ziSye mahAvratA''ropaNaM tathA AcArya ___ "cattAri AyariyA paNattA "-ityAdi, 20 // . AcArya cAra kahe gaye haiM, jaise - koI eka AcArya aisA hotA hai jo - pratrAjanAcArya hotA hai - upasthApanAcArya nahIM, 1 dIkSA dene dvArA jo' AcArya hotA hai baha - prajAjanAcArya hai, tathA-ziSya meM mahAvanoMkA Aropaka jo hoM vaha-upasthA " cattAri AyariyA paNNattA" tyA (20) AcAryanA nIce pramANe cAra prakAra kahyA che--(1) kaI eka AcArya evAM hoya che ke je pravrajanAcArya hoya che, paNa upasthApanAcArya hatA Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAjapace upasthApanA''cAryaH ziSye mahAvatA''ropako na bhAti, iti prathamo bhaGgaH / 1 / eka upasthApanA''cAryoM bhavati na tu pratrAnanA''cAryaH / iti chinIyaH / 2 / eka ubhayA''cAryo bhavati / iti tRtIyaH / 3 / eko nobhayAcAryaH, ga hi dharmA'cAryo bhavati / iti caturthaH / / " cattAri AyariyA" ityAdi-punarAcAyazcitvAraH prajJAnAH, nayathA-- eka uddezanA''cArya:-uddezanam -anAdipaTanAdhikArityakaraNam , tena tatra vA''. panAcArya hai, arthAt chedopasthApanIya cAritra dene vAlA upasthApanAcArya hai| koI eka AcArya ziSya meM mahAvatoM kA AropaNa karane se upa. sthApanAcArya hotA hai, prajAjanAcArya nahIM, 2 aimA chinIya bhara hai| tathA-koI eka pravrajanA se, aura gipya meM mahAvatoM kI AgepaNAse donoM tarahoMse AcArya honA hai, 3 aimA tRtIya bhaGga hai / tathA-koI eka AcArya na to pratrAjanA se, na upasthApanAse AcArya hotA hai, 4 yatta caturtha bhaGga hai / kahA bhI hai." dhammo jeNubahaTTo." ityAdi. punazca"cattAri AyariyA, ityAdi AcArya cAra prakAra ke hote haiM, jaise-- koI eka AcArya, aisA honA hai jo, uddezAnAcArya hotA hai, AcArAGgAdi gyAraha agAdikoM ko par3hane kA adhikArI karanA, isakA nAma uddezana hai, ina uddezana se athavA-ina uddezana meM jo-AcArya hotA hai vaha-uddezanAcArya hai, kintu-vaha vAcanAcArya nahIM hotAhai 1aisA yaha nathI dIkSA aMgIkAra karAvavAne lIdhe AcArya thanArane pravrajanAcArya kahe che, tathA zimAM maha vratanuM ArohaNa karanArane upasthAnAcArya kahe che. eTale ke che pasthApanIya cAritra denArane upasthApanAcArya kahe che. (2) koI eka AcArya zikhyAmAM mahAvratanuM AropaNa karavAne kAraNe upasthApanAcArya hoya che paNa pravrajanAcArya hotA nathI. (3) koI eka zibene prajita karavAne kAraNe pravrajanA rya paNa hoya che ane mahAtranuM AropaNa karavAne kAraNe upasthApanAcArya paNa hoya che (4) koI eka AcArya pravrAjanAnI apekSAe paNa AcArya hotA nathI ane upasthApanAnI apekSAe paNa AcArya hetA nathI " cattAri AyariyA "tyAha-mAyAyanA nAya prabhArI 5 yAra prakAra paDe che-(1) ke.I eka AcArya evAM hoya che ke je udezanAca the hoya che, paNa vAcanAcArya hotA nathI. A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che-AcArAMgAdi agiyAra aMgenuM adhyayana karavAne adhikArI kare tenuM Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u03 sU0 20 caturvidhAcAryasvarUpanirUpaNam cArya uddezanA''vAryoM bhavati. kintu vAcanA''cAryoM na bhavati 1, zepAstrayo bhaGgAH sugAH 4 / tatrobhayarahito dharmA''cAryoM jJeya iti / "cattAri maMtevAsI" ityAdi antevAsinaH-ante-guroH sannidhau (gurorAjJAyAM) vasantItyevaMzIlA ante vAsinaH ziSyAH catvAraH prajJaptAH, tadyathA-ekaH prajAjanayAdIkSayA'ntevAsI tathA dIkSito bhavati, kintu no upasthApanA'ntevAsI-upasthApanA-paJcamahAvratasapAropaNA tatra tayA vA'ntevAsI tathA mahAnatA''ropaNoziSyo na bhavati 1, eka upasthApanA'ntevAsI bhavati parantu pavAjanA'ntevAsI na prathama bhaGga hai / isa sambandha ke bAkI ke tIna bhaGga sugama haiM / jaisekoI eka AcArya aisA hotA hai jo bAcanAcArya hotA hai uddezanAcArya nahIM, 2 koI eka uddezanAcArya aura vAcanAcArya bhI hotA hai. 3 koI eka na to uddezanAcArya na bAcanAcArya hI hotA hai, 4 yaha caturtha bhaGga hai| " cattAri aMtevAsI "-antevAsI cAra hote haiM, gurU kI sevA meM rahane vAlA ziSya antevAsI kahA jAtAhai, koI eka pracAjanAntevAsI hotAhai para upasthApanAnte vAlI nahIM hotAhai, jo dIkSAse antevAsI hotA hai vaha prajAjanAntevAsI kahA gayA hai, aura jo paJcalahAvatoM kI AropaNA meM, yA-AropaNA se antevAsI hotA hai vaha-upasthApanA ante vAsI kahA gayA hai, isa prakAra kA yaha prathama bhaGga hai, 1 koI eka nAma uddezana che A uddezananI apekSAe athavA A uddezanamAM je AcArya hoya che tene uddezanAcArya kahe che ane sUtrAdinuM paThana (adhyayana) karAvanArane vAcanAcArya kahe che. koI eka AcArya evAM hoya che ke je vAcanAcArya hoya che, paNa uddezanAcArya hetA nathI (3) keI eka AcArya evAM hoya che ke je udde zanAcArya paNa hoya che ane vAcanAcArya paNa hoya che. (4) keI eka cArya uddezAcArya paNa hAtA nathI ane vAcanAcArya paNa hotA nathI. __" cattari aMtevAsI " gurunI sabhAye 22nA2 ziSyane gantavAsI 33 che. te antavAsInA nIce pramANe cAra prakAra kahyA che. (1) keI eka pravAjanAtevAsI hoya che paNa upasthApanAntavAsI hete nathI je ziSya dIkSAne kAraNe antavAsI gaNAya che, tene pravrajanAntavAsI kahe che. je ziSya pAMca mahAvratonI AropaNAne kAraNe antavAsI gaNAya. che tene upasthApanAntavAsI kahe che A pahele bhAga che. sa-11 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAce bhavati 2, ekaH pravrAjanAntevAsyapi upasthApanAnte vAsyapi bhavati 3, eko no pravrAjanA'ntevAsI bhavati nApi copasthApanA'ntevAsI bhavati, caturthabhadgasthaH ziSyo dharmAntevAsI dharmamAtrasvIkAre ziSyo bhavati, yahA dharmAbhilApitayopAgatazcaturthoM bodhyaH 4] iti // "cattAri aMtevAsI" ityAdi-punarantevAsinazcatvAraH prajJaptAH, tadyathAeka uddezanAntevAsI-uddezanena aGgAdipaThanAdhikAritvakaraNena ziSyo bhavati, kintu no vAcanA'ntevAsI-vAcanA-gurubhyaH zravaNamadhigamo vA, tayA tatra vAsntevAsI tathA na bhavati 1, eko vAcanA'ntevAsI bhavati, no uddezanA'ntevAsI antevAsIhai jo ki-upasthApanAse antevAsI hotAhai, pravrAjanAse nahIM, yaha dvitIya bhaGgAhai, 2 koI eka antevAsI aisA hotAhai jo pravrAjanAse bhI aura-upasthApanAse bhI, yaha tRtIya bhada hai, 3 koI eka pravrAjanA se bhI-upasthApanA se bhI ubhaya thA antevAsI nahIM hotA hai, aisA vaha ziSya dharmAntevAsI hotA hai dharma mAtra ke svIkAra se ziSya hotA hai, aisA yaha cauthA bhaGga hai, 4 jo dharmAbhilApA se yukta ho kara guru ke pAsa meM ziSyatva aGgIkAra karatA hai, vaha bhI isa caturtha bhadga vAlA hotA hai, / punazca-" cattAri aMtevAsI-" antevAsI cAra kahe gaye haiM, jaise-koI eka antevAsI uddezanase agAdi paDhanA'dhikAritva karane se antevAsI-ziSya hotA hai, para-vAcanA se guru ke pAsa zravaNa se yA-adhigamase antevAsI nahIM hotAhai, aisA yaha uddezanAnte vAsI no vAcanAnte vAsI nAmakA prathama bhaDa hai, 1 tathA-koI eka antevAsI (2) koI eka uparathApanAntavAsI hoya che, paNa pravrajanAntavAsI hito nathI. (3) keI eka pravrajanA tevAsI paNa hoya che ane upasthApanAntavAsI paNa hoya che (4) keI eka pravAjanAnI apekSAe paNa antavAsI cheto nathI ane upasthApanAnI apekSAe paNa atevAsI hote nathI evA ziSyane dharmAntavAsI kahe che, kAraNa ke mAtra dharmanA svIkAranI apekSAe ja te antavAsI gaNAya che. " cattAri anvevAsI " mantevAsInA nIce pramANe yAra prA2 pay kadyA che-(1) keI eka anantavAsI uzanastevAsI hoya che paNa vAcanAntavAsI hoto nathI. eTale ke aMgAdinuM paThana karavAne adhikArI hoya che, parantu vAcanAnI apekSAo-gurunI samIpe zravaNanI apekSAe athavA adhi manI apekSA antavAsI khAtA nathI. sevAmA " uddezanAntevAsI no vacanAnvAmI" mA paheta mAga che. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u03 sU029 nirgranthasvarUpanirUpaNam 83 2, eka uddezanAntevAsyapi bhavati vAcanA'ntevAsyapi 3, ekono uddezanA'ntevAsI nApica vAcanAntevAsI bhavati / tatra caturthabhaGgastho'ntevAsI ko bhavatItyAha - " dhammaMtevAsI -ti, dharmAntevAsI - dharmaziSyaH, dharmamAtrAbhilASitayopapanno vA / 4 / iti // sU0 20 // mUlam - cattAri NiggaMthA paNNattA, taM jahA - rAiNiye samaNe NiggaMthe mahAkamme mahAkirie aNAyAvI asamie dhammassa aNArAhae bhavai 1, rAiNie samaNe jiragaMthe appakam appakiriye AyAvI samie dhammassa Ahae bhavai 2, omarAi - pie samaNe NiggaMthe mahAkamme mahAkirie aNAyAvI asamie dhammamsa aNArAharU bhavai 3, omarAiNie samaNe NiggaMthe apakam apakarie AyAvI samie dhammasta ArAhae bhvi4| cattAri NiggaMthIopaNNattAo, taM jahA - rAiNiyA samaNI NiggaMthI evaM ceva 4, vAcanAntevAsI hotA hai-uddezanAntevAsI nahIM, aisA yaha dvitIya bhaGga hai, tathA - koI eka antevAsI uddezanase bhI - vAcanAse bhI antevAsI hotA hai, 3 yaha tRtIya bhaGga hai / evaM koI eka antevAsI na to uddezanA se, aura na vAcanA se hI antevAsI hotA hai, aisA antevAsI dharmaziSya hotA hai, dharmamAtra kI abhilASA se yukta ho kara vaha ziSya banatA hai, aisA yaha caturtha bhaGga hai, 4 // sR020 // (2) koI eka atevAsI vacanAtevAsI hoya che, paNu uddezanAtttavAsI hAtA nathI. (3) koI eka antavAsI uddezanAntavAsI paNa hAya che ane vAcanAtevAsI paNa hoya che. (4) koI eka ziSya uddezanAntavAsI paNa hAtA nathI ane vAcanAtetrAsI paNa hAte nathI. evA antavAsI dha ziSya DAya che. mAtra dharmanI abhilASAthI yukta thavAne kAraNe ja te ziSya manyA hoya che. // sU. 20 // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAmAgace cattAri lamaNovAsagA paNNatA, taM jahA -rAiNie samaNovAsae mahAkamme taheva 4, cattAri lamaNovAsiyAo pagattAo, taM jahA--rAiNiyA samaNovAsiA mahAkammA taheba cattAri gamA / sU0 21 // chAyA-catvAro nigranthAH prajJaptAH, tadyathA-rAtnikaH zramaNo nigrantho mahAkarmA mahAkriyaH anAtApI amamito dharmasthAnArAdhako bhavati 1, rAtnikaH zramaNo nirgrantho'lpakarmA'lyakriyaH AtApI samito dharmasyA''rAdhako bhavati 2, avamarAtnikaH zramaNo nimrantho mahAkI mahAkriyo'nAtApI asamino dharmasyA''rAdhako bhavati 3, adhamarAtnikA zramaNo nirgrantho'lpa karmA'lyakriya AtApI samito dharmasyA''rAdhako bhavati / catasro nigranthyaH prajJaptAH, tadyathA-rAnikI zramagA nigrandhI evameva 4, catvAraH zramaNopAsakAH prajJaptAH, tadyathA-rAtnikaH zramaNopAyako mahAkarmA / tathaiva 4 // catasraH zramaNopAsikAH prajJaptAH, tadyathA-rAtnikI zramaNopAsikA mahAkarmA tathaiva catvAro gamAH / mU0 21 // TIkA-" cattAri NigaMthA" ityAdi-nigranthAH-vAhyAbhyantaragrandharahitAH sAdhavazcatvAraH prajJaptAH, tadyathA-rAtnikaH-ratnaiH-bhArato jJAnAdilakSaNe vyavaharatIti rAsnikaH-jJAnAdiratnavyavahArasampanno bRhatparyAyaH paryAyajyeSTha ityarthaH, TIkArtha-" cattAri NiggaMthA pnnnnttaa"-ityaadi--| 21 // nirgandha cAra prakAra ke kahe gaye haiM, jaise - koI eka nirghandha zramaNarAtnika paryAya jyeSTha hotA hai, dIkSAparyAya kI apekSA jyeSTha hotA hai, tapazcaraNazIla hotA hai nirgrantha. " cattAri NiggaMthA paNNatA" tyAha-(21) zramaNa nigraMthanA nIce pramANe cAra prakAra kahyA che - [, (1) keI eka zramaNa nigraMtha sAnika hoya che eTale ke dIkSA paryAyanI apekSAe zreSTha hoya che, tapazcaraNazIla hoya che, bAhya ane Abhyantara parigrahathI rahita hoya che, paranta jJAnAvaraNIya Adi karmonI sthitinI Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u03 lU0 21 nirgranthasvarUpanirUpaNam zramaNaH-tapazcaraNagIlA, nirgandhaH, mahAkarmA-mahAnti-gurUNi sthityAdibhistAdRzapramAdalakSitAni karmANi-jJAnA''varaNIyAdIni yasya sa tathA, yahAkriyA= mahatI-bRhatI kriyA- kravandha hetu bhUtA kAyikyAdikA yasya sa tathA, anAtApIAsamantAt tApayati-zItoSNAdisahanalakSaNAmAtApanAM karotItyevaMzIla AtApI, na AtApotyanAtApI-zItoSNAdiparIpahasahanakaraNavarjitaH mandazraddhatvAt , ata eva asamitaH-samitibhiH aipithikyAdimIrahitaH sAdhuH dharmasya-durgatipatajjantusamuddharaNaparAyaNasya cAritralakSaNasya anArAdhakA-ArAdhayatItyArAdhaka' sa na bhavatIti tathA bhavati, iti prathamo nimrantho jJeyaH / 1 / tathA-rAnimA-paryAyajyeSThaH zramaNo nirgrantho'lpakarmA-laghukarmA, alpakriyaH-alpA kriyA kAyityAdikA yasya sa tathA, AtApI-parIpahasahanadhIraH, bAhya-Abhyantara parigrahase rahita hotA hai, parantu phira bhI vaha jJAnAparaNIyAdi koMkI sthitikI apekSAle mahAkarmA hotAhai karmavandha hetubhUta prANAtipAta Adi kAyikI kriyAe~ jisakI mahatI hotI hai. bhanda zraddhAvAlA honese zIta uSNa Adi parISahoMko jItanese rahita hotA hai asamita hotA hai-IpithikI Adi samitiyoMke pAlanese vihIna hotA hai aura isIse durgati paDate hube jIvoMke uddharaNa karane meM tatpara aise cAritrarUpa dharmakA vaha ArAdhaka nahIM hotA hai aisA vaha prathama prakArakA nirgrantha hai-1 koI eka zramaNa nirgrantha rAnika dIkSAparyAyakI apekSA jyeSTha hotAhai zramaNa tapazcaraNazIla hotAhai nirgrantha bAhya Abhya. ntara parigrahakA tyAgI hotA hai, para laghukarmA hotA hai, kAyikI Adi alpa kriyAvAlA hotA hai, AtApI hotA hai, parISahA~ko sahane meM dhIra apekSAe te mahAkarmI hoya che. te kAraNe karmabaMdhanA kAraNa rUpa prANAtipAta Adi kAyikI kriyAothI adhika pramANamAM te yukata hoya che, manda zraddhA vALe hovAne kAraNe zIta, uSNa Adi parISahAne jItavAne asamartha hoya che, asamita heya che-IpathikI Adi samitionA pAlanathI vihIna hoya che ane te kAraNe durgatimAM paDatA jIne uddhAra karavAne samartha evA cAritrarUpa dhamane te ArAdhaka heta nathI A pahelA prakArane ni tha samaja. (2) keI eka zramaNa nirNaya rAtvika heya che-dIkSA paryAyanI apekSAe jyeSTha hoya che, tapazcaraNa zIla hoya che ane bAhya-Abhyantara parigrahane tyAgI hoya che, paraMtu te laghukarmA hoya che kAyikI Adi alapa kiyAvALA hoya che, AtApI hoya che-parISahone sahana karavAmAM dhIravIra hoya che, ane Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAMgasUtra ata eva samitaH-samitiguNasampannazca bhavatyato dharmasyA''rAdhako bhavati 2 / iti dvitIyo nirgranthaH 2 / tathA-aghamarAtnikA-avamo-laghuH paryAyeNa sa cAso rAtniko'vamarAtnikA-laghuparyAyaH, zramaNo nigrantho mahAkarmA mahAkriyo'nAtApI ata evAsamito bhavatyata eva ca dharmasyA'nArAdhako bhavati / iti tRtIyo nimnyaH 3 / tathA-avamarAtnikA laghurAtnikaH zramaNo nintho'lpakarmA'lyakriya AtApI ata eva samito'ta eSa dharmasyA''rAdhako bhavati / iti caturthoM nirgandhaH / 4 / vIra hotA hai, samita hotA hai-samiti guNa sampanna hotA hai ataH vaha dharmArAdhaka hotA hai, yaha dvitIya prakArakA zramaNanirgrantha hai-2 koI eka zramaNa nirgrantha dIkSAparyApakI apekSA laghuparyAyavAlA hotA hai tapazcaraNazIla hotA hai bAhya-Abhyantara parigrahase rahita hotA hai, phirabhI mahAkaryA hotA hai, mahA kriyAvAlA hotA hai, anAtApI hotA hai, ataeva-asamita hotA hai aura isI kAraNa vaha dharmakA ArAdhaka nahIM hotA hai-aisA yaha tRtIya prakArakA zramaNa nirgrantha hai-3 koI eka zramaNa nirgrantha avamarAtnika hotA hai-dIkSAparyAyakI apekSA laghu paryAyavAlA hotA hai tapazcaraNazIla hotA hai bAhyA'bhyantara parigrahakA tyAgI hotA hai, para vaha alpa kA hotA hai, alpa kriyAvAlA hotA hai AtApI hotA hai, samita hotA hai, isaliye vaha dharmakA ArAdhaka hotA hai-4 / samita hoya che-IryApathikI Adi samitionuM pAlana karanAra hoya che, te kAraNe te nithi dharmArAdhaka hoya che bIjA prakAranA zramaNa nigraMthonA A lakSaNe samajavA. have trIjA prakAranA zramaNa nigraMthanA lakSaNo batAvavAmAM Ave chekeI eka zramaNa nigraMtha dIkSA paryAyanI apekSAe laghuparyAyavALo hoya che, tapazcaraNazIla hoya che ane bAhya-Abhyantara parigrahothI rahita hoya che, parantu te mahAkarmA hoya che, mahAkiyAvALe heya che, anAtApI hoya che, parISahAne sahana karavAne asamartha hoya che, te kAraNe te asamita hoya che ane e ja kAraNe te dharmane ArAdhaka hete nathI. cothA prakAranA zramaNa nigraMthanA lakSaNe have prakaTa karavAmAM Ave che-keI eka zramaNa nigraMtha "avamArAtnika' hoya che. eTale ke laghu dIkSAparyAyavALA hoya che, tapazcaraNazIla hoya che, ane bAhya-Abhyantara parIgrahane tyAgI hoya che, paraMtu te laghukama hoya che, alpakriyAvALA hoya che, parISahene sahana karanAre hoya che ane samita hoya che te kAraNe te dharmanA ArAdhaka hoya che. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u030 21 nirgranthasvarUpanirUpaNam " cattAri NiggaMthIo" ityAdi etadvivaraNaM nirgranthasUtravadbodhyam, ityata Aha - " evaM cetra " - evameva-nirgranyavadeva bhaGgacatuSTayaM bhaNanIyam / 87 " cattAri samaNovAsagA" ityAdi - etadapi zramaNopAsakasUtraM nirgranthasUtravad bodhyam, ityata Aha - " tadeve " -ti- tathaiva - yathA nirgranthA uktAstathaiva zramaNopAsakA api caturbhaGgIyuktA vodhyA iti / saMkSepase zramaNa nirgranthoMke cAra bheda isa prakAra se haiM-- koI eka zramaNa nirgrantha dIkSA paryAyakI apekSA jyeSTha hotA hubAbhI anArAdhaka hotA hai - 1 koI eka zramaNa nirgrantha dIkSAparyAyakI apekSA jyeSTha huvAbhI ArAdhaka hotA hai - 2 / koI eka zramaNa nirgrantha dIkSAparyAyakI apekSA laghu huvAbhI anArAdhaka hotA hai -3 aura eka zramaNa nirgrantha dIkSAparyAyakI apekSA laghu huvAbhI ArAdhaka hotA hai-4 " cattAri NiggaMdhIo' ityAdi. isa sUtra kA vivaraNa nirgrandha sUtra jaisA jAnanA cAhiye ataH pUrvokta rUpasehI yahAM bhaGga catuSTaya kara lenA cAhiye / " cattAri samagovAsa " ityAdi isa zramaNopAsaka sUtrakI vyAkhyA bhI pUrvokta nirgrantha sUtrakI taraha karalenI cAhiye isIliye taheva aisA kahate huve sUtrakAra prakaTa karate haiM ki zramaNopAsakabhI nirgranthoMke samAnahI catu have zramaNa nigra thAnA cAra bheda sakSiptamAM prakaTa karavAmAM Ave che. (1) dvIdha dIkSA paryAyavALA paNu anArAdhaka hAya evA zramaNa ni" tha. (2) dIva dIkSAparyAyavALA paNu ArAdhaka hoya evA zramaNa nigra tha. (3) laghu dIkSAparyAyavALA paNu anArAdhaka hAya evA zramaNa nigraMtha. (4) laghu dIkSA paryAyavALA paNu ArAdhaka haiAya evA zramaNa nigraMtha. " cattAri NiggaMthIo " ityAhi cAra prakAranI zramaNa nigrathiNIe ( sAdhvIe ) hoya che. A sUtranu' vivaraNu nigraMtha sUtra anusAra karavu' joIe. eTale ke A sUtramAM nigrathanA je cAra prakAro kahyA che, evA ja prakArA zramaNa nigraMthiNInA paNa samajI levA, " cattAri samaNopAsage " tyAhi zramaNApAsakeAnA paNa cAra prakAra kahyA che. zramaNa nigraMthanA je prakAra AgaLa kahevAmAM AvyA che, evA ja cAra prakAra zramaNeApAsakAnA paNu sabhanavA. << taheva " Apa dvArA se vAta auTa vAmAM bhAvI che The zramaNeApAsake paNa zramaNunitra thAnI jema cAra prakAranA hAya che, Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 sthAnAnapatre " cattAri samaNovAsiyA " ityAdi - etadapi nind bodhyam, ata Aha- " tadeva cattAri gayA " - tathaiva - ninyatre yathA catvAro gamAH= AlApakA - bhaGgA uktAstathA zramaNopAsakAsUtre'pi catvAra AlApakA bhaNanIyAH / // mru0 21 // mUlam -- cattAri samaNovAsagA paNNattA, taM jahA ammApiusamA 1, bhAIsamANe 2, mittasamANe 3 savatimANe 4, | 1 | cAri samaNovAsagA paNNattA, taM jahA - addAgasamANe 1, paDAgasa mANe 2, khANumamANe 3, kharakaMTakasamANe 4 / 2 / // sU0 0 22 // chAyA- - catvAraH zramaNopAsakaH prajJatAH tayA - mAtApitRmamAnaH 1 bhrAtR samAnaH 2, mitrasamAnaH 3, sapatnIsamAnaH 4 | bhaGgI yukta hote hai / " cattAri samaNovAliyA " ityAdi isa sUtrakA kathana bhI nigreva sUtra jaisA karalenA cAhiye nirgrantha sUtra se jisa prakAra se cAra AlApaka kahe gaye haiM usI prakAra se zramaNopAsakA vRtrameM bhI cAra AlApaka kahalenA cAhiye || mu02 || " cattAri samaNovAsagA paNNattA " ityAdi - 22 sUtrArtha zramaNopAsaka cAra prakArake kahe gaye haiM, jaise koI eka zramaNo pAsaka mAtA-pitA ke jaisA hotA hai -1 koI eka zramaNopAsaka apane bhAI ke samAna hotA hai - 2 koI eka zramaNopAsaka mitra ke samAna hotA hai -3 aura koI eka zramaNopAsaka supatnI ke samAna hotA " cattAri samaNovAsiyA " ityAhi-zramapAsina (zrAvia )nA pazu cAra prakAra kahyu che. zramaNu nigraMthanA jevA cAra prakAra kahyA che, evA ja cAra prakAra zramaNeApAntrikAnA paNu samajavA. niph sUtra jevuM ja kathana zrama@ApAsikA sUtramAM paNa brahmaNa thavuM joIe, 5 s 21 5 "cattAri samaNovAsanA paNNattA " chatyAhi sUtrArtha -zramaNeApAsakAnA nIce pramANe cAra prakAra paDe che-(1) kAi zramaNeApAsaka mAtApitA samAna hoya che. (2) keAI zramaNeApAsaka bhAi jevA hAya che (3) kAi zramaNeApAsaka mitra jevA hoya che (4) koI zramaNeApAsaka sapatnInA jevA hoya che--eTale ke zAkayasamAna hAya che. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4303 sU0 22 zramaNopAsakasvarUpanirUpaNam catvAraH zramaNopAsakAH prajJaptAH, tadyathA-AdarzasamAnaH 1, patAkAsamAnaH 2, sthANusamAnaH 3, kharakaNTakasamAnaH / / TIkA-" cattAri samaNovAsagaH" ityAdi-zramaNopAsakAH-zramaNAnupAsata iti zramaNopAsakAH sAdhusevAkArakAH zrAvakA ityarthaH, catvAraH prajJaptAH, tadyathA-mAtApitRsamAnaH-mAtA ca pitA ceti mAtApitarau tayostAbhyAM vA samAna stathA mAtApitarau yathA svaputre nihetukamatyantaM vAtsalyaM kurutastathA yaH zrAvakaH sAdhupu kAraNaM vinaivaikAntena vAtsalyaM karoti sa mAtApitRtulyo bhavati, apUrvadharmAnurAgarajitahRdayatvAt 1, tathA bhrAtRmamAnaH bhrAtA yathA pratyekahai-4 punazca-zramaNopAsaka cAra kahe gaye haiM, jaise koI eka zramaNo. pAsaka Adazake samAna hotA hai-1 koI eka zramaNopAlaka patAkA ke samAna hotA hai 2, koI eka zramaNopAsaka sthANu ke samAna hotA hai-3 koI eka zramaNopAsaka kharakaNTakake samAna hotA hai-4 / TIkArtha-zramaNoMkI jo upAsanA karate haiM ve zramaNopAsaka haiM, arthAtsAdhujanoMkI sevA karanevAlA zrAvaka zramaNopAlaka haiN| inameM jo caturvidhatA hai usakA tAtparya hai ki jaise mAtApitA apane putroM para atyanta vAtsalya rakhate haiM usI prakAra jo zrAvaka sAdhuoM para vinA kAraNahI ekAnta rUpale vAtsalya rakhate haiM, ve zrAvaka mAtApitAke samAna kahe gaye haiN| kyoMki inakA hRdya apUrva dharmAnurAgase raJjita zramaNopAsakanA nIce pramANe cAra prakAra paNa paDe che-(1) keI zramaNe pAsaka Adarza (darpaNa) samAna hoya che. (2) keI zramaNopAsaka patAkA samAna DAya che. (3) me zramapAsa sthANu (vRkSatuM huhu-tha ) samAna hoya che (4) koI eka zramaNopAsaka kharakaMTaka (bAvaLanA kAMTA) samAna hoya che. TIkAI-have A sUtrane spaSTa karavAmAM Ave che-zramanI upAsanA karanArane zramapAsaka (zrAvaka) kahe che eTale ke sAdhujananI sevA karanAra zrAvakane zramaNopAsaka kahe che have tenA cAra prakAranuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che jema mAtApitA pitAnA saMtAno pratye asIma vAtsalya rAkhe che, eja pramANe sAdhuo pratye kaI paNa prakAranI spRhA vinA apAra vAtsalya rAkhanAra zrAvakane mAtApitA samAna kahyo che, kAraNa ke tenuM hRdaya apUrva dharmAnurAgathI raMjita hoya che. (2) jema bhAI pratyeka kAryamAM sahAyaka thAya sa-12 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bo sthAnAnasUtre kArye sahAyako bhavati tathA sAdhUnAM pratyeka dharmakArye yaH zrAvakaH sahAyako bhavati sabhrAtRsamAnaH- bandhusadRza ityarthaH bhrAtRbhi dharmakAryaviSaye smaraNAdikaM kartavyam uktaM ca " bhavagimajjJammi pamAyajalaNajaliammi | uddhava jo aMta so tassa jaNe paramabaMdhU ||1|| chAyA - " bhavagRhamadhye pramAdajvalanajvalite / utthApayati yaH svapantaM sa tasya janaH paramabandhuH |1| " iti |2| tathA - mitrasamAnaH- mitratulyaH- mitra yathA - sadA hitacintakaM bhavati tathA yaH zrAvakaH sAdhUnAM sadA hitacintako bhavati sa mitrasamAnaH / uktaJca - " kena ratnamidaM sRSTaM mitramityakSadvayam / ApadAM ca paritrANaM, saMsAramalanAzanam | 1|| " iti / tathA - sapatnIsamAnaH- sapatnI - ekasvAmikA strI tatsamAnaH sapatnI yathA sapatnyA dUSaNaM gavepayati apakaroti ca tathA yaH zrAkaH sAdhuSu doSamanvepayati apakaroti ca sa sapatnIsamAno bhavati || || 2 || hotA hai - 1 tathA jisa prakAra se bhrAtA pratyeka kAryameM sahAyaka hotA hai usI prakAra se jo sAdhujanoM ke pratyeka dharmakAryameM sahAyaka hote haiM, ve ca bhrAtA ke samAna kahe gaye haiM- 2 parama bandhuke viSayameM aisA kahA gayA hai " bhavagiha majjhami " - ityAdi tathA jisa prakAra se hitacintaka mitra hotA hai usI prakArase jo sadA sAdhujanoMkA hitacintaka hotA hai ve prAvaka mitrake samAna kahe gaye haiM / kahA bhI hai- " kena ratnamidaM sRSTaM " ityAdi / tathA jisa prakAra se sapatnI (sota) sapatnIke dUpaNoM kI ora nigAha rakhatI hai unakI khoja meM rahatI hai usakA apakAra karatI hai, usI prakArase jo zrAvaka che, eja pramANe pratyeka dhama kArya mAM sAdhujanAne sahAyabhUta thanAra zrAvakane bhrAtA samAna kahyo che. uttama bhrAtA viSe mA pramANe kahyuM che-- " bhavagiha majjhami " tyAhi jema mitra peAtAnA mitraneA hitacintaka hAya che, eja pramANe je zrAvaka sAdhujanAnA hitacintaka hAya che, tene mitra samAna zramaNeApAsaka udyocheuche - " kena ratnamidaM sRSTaM " tyAhi. jema sapatnI mIjI sapatnInAM (zAkacanA) dUSaNA ja thayA kare che, ane tenA apakAra ja kare che, eja pramANe je zrAvaka sAdhujanAnA dIdhe ja Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u03 su022 zramaNopAsakasvarUpanirUpaNam 96 ' punaH " cattAri samaNovAsagA " ityAdi - catvAraH zramaNopAsakAH prajJaptAH, tadyathA - AdarzasamAnaH- AdarzoM-darpaNa: tena samAnastathA = yathA-darpaNaH svasanihitAnarthAn prativimvitAn yathAvat pratipadyate, tathA yaH zrAvakaH sAdhubhirupadizyamAnAn utsargApavAdAdIn bhAvAn pratipadyate - svIkaroti sa Adarza samAnaH 1 | tathA - patAkAsamAnaH - patAkA yathA vicitrapavanena sarvatazcAtyate tathA yasya zrAvakasyAvasthitabodha vicitradezanayA cAlyate sa patAkAsamAnaH 2 / tathAsthANusamAnaH- tiSThatIti sthANuH - zaGkuH, tatsamAnaH- sthANuryathA na namrIkriyate nApi cAlyate tathA yaH zrAvakaH sugurudezanayA kutazcidapi kadAgrahAnna namrI kriyate sAdhujanoMke doSoMkAhI anveSaNa kiyA karate haiM unakI burAI yA apakAra karate haiM ve zrAvaka sapatnI samAna kahe gaye haiM / punazca - Adarza nAma darpaNa (ainaka) jaise apane samIpavartI padArthoM ke pratiferent dhAraNa karatA hai usI prakAra sAdhujana dvArA upadiSTa yA upadizyamAna utsarga aura apavAdarUpa bhAvoMko jo zrAvaka yathAvat svIkAra karatA hai vaha AdarzakA samAna kahA gayA hai - 1 tathA pattAkA jisa prakAra vicitra pavana dvArA saba ora se caJcala karadI jAtI hai vaise jina zrAvakakA anavasthita bodha vilakSaNa dezanAse nayamizrita kathana se calAyamAna kiyA jA sake vaha zrAvaka patAkA ke samAna kahA gayA hai - 2 jaise sthANu na kabhI calAyamAna kiyA jAtA hai aura na kabhI namAyA jA sakatA hai vaise to zrAvaka sugurukI dezanAse bhI zeAdhyA kare che, temanu ahita ja kare che athavA temanA upakAra kare che, evA zrAvakane sapatnI samAna kahyo che. zramaNeApAsakeAnA Adaza samAna Adi cAra prakArAnuM have spaSTIkaraNu karavAmAM Ave che--(1) Adaza eTale daza jema darpaNu peAtAnI sAmenI vastuenA yathA pratibiMbane dhAraNa kare che, eja pramANe sAdhujanA dvArA upaSTi athavA upadizya mAna, utsarga ane apavAda rUpa bhAvanA je zrAvaka yathA rUpe svIkAra kare che te zrAvakane Adaza samAna kahe che. (2) jema patAkA pavana dvArA calAyamAna thAya che--sthiratA cheADIne ca'calatA sapanna ane che, eja pramANe je zrAvakanA anavasthita medhane vilakSaNa dezanA dvArA nayamizrita kathana dvArA calAyamAna karI zakAya che te zrAvakane patAkA samAna kahyo che. (3) jema sthANune (vRkSanA ThUMThAne) kadI calAyamAna karI zakAtuM nathI ke namAvI zakAtuM nathI, eja pramANe je zrAvaka sugurunI dezanA sAMbhaLavA Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre nApi ca cAlyate duryodhatvAt sa rathANusamAnaH 3 tathA-kharakaNTakasamAnaHkharAH-tIkSNAH kaNTakA yammin tat kharakaNTakaM bavurakSazAvAdi tasya kvacida vastre vA lagnaM sanna kevalamahaM vA paTaM sahasA muJcati, api tu tanmocakapurupAdikaM karAdiSu kaNTakaividhyati, yadvA kharakaNTayati-lepavantaM karotIti kharakaNTaM tadeva kharakaNTakam-azucyAdivastu. tena samAnaH kharakaNTakasamAnaH, yathA kharakaNTakaM saMsagemAtrAdevApanayanakArakaM dopayuktaM karoti, tathA yaH pAvakaH saMsargamAtrAt sAdhu 'kuvodhakuzIlatAdijanakatvenotsUtraprarUpako'ya' mityAdyasadopaprakaTanayA dopavantaM karoti sa kharakaNTakasamAnaH / 4 / sU0 22 / apane kadAgraha anucita haThase pIche nahIM haTatA-TalatA hai namrIbhUta nahI hotA hai aisA baha durvAdhya zrAvaka sthANu-TUThA vRkSake samAna hai-3 jaise tIkSNa kAToMse bharapUra babUla AdikA DAla yadi kisI __ aGgameM yo kapaDoMmeM ulajha jAya to vaha sahasA alaga nahIM hotI kintu use chuDAnI paDatI hai aisI sthitimeM vaha chuDAnevAloMke hAthako bhI vedhatI hai aise padArthoM kA nAma kharakaNTaka hai, jo zrAzka isake samAnatAko dhAraNa kare vaha svarakaNTaka samAna hai, jaise svarakaNTaka vastu saMsarga mAtra doSayukta banA detI hai vaise jo zrAvaka apane saMsarga mAtrAlehI usa sAdhuke asadoSoMkI udbhAvanA karatA huvA " yaha chatAM paNa pitAne kadAgraha cheDate nathI-pitAnI anucita vAtane ja pakaDI rAkhe che-saheja paNa DUNe (namIbhUta) thato nathI evA zrAvakane sthANu samAna kahe che. (4) kharakaMTaka samAna zramaNopAsakane bhAvArtha--tIhaNa kAMTAothI bharapUra bAvaLa AdinI DALI kaI aMgamAM ke kapaDAmAM bharAI jAya che te saraLatAthI alaga thatI nathI, paNa prayatnapUrvaka tene alaga karavI paDe che ane e vakhate alaga karavAno prayatna karanAranA hAthamAM paNa te tIkSaNa kAMTA vAgI jAya che, A prakAranA padArthone kharakaMTaka kahe che je zrAvakane svabhAva A kharakaMTakanA jevuM hoya che tene khara samAna kahe che jema kharakaMTakane sparza mAtra ja deSayukta athavA vyathAjanaka thaI paDe che eja pramANe kharagaTaka samAna zrAvaka pitAnA saMsarga mAtrathI sAdhumAM asadoSanI (je depanuM astitva ja na hoya evA denI) uddabhAvanA kare che. A sAdhu kubodha, kuzIlatA Adine janaka hovAthI usUtra prarUpaka che" ItyAdi rUpe sAdhumAM kheTA denuM ApaNuM karanAra hoya che ane kaMTakanI jema Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA04 u03 sU023 mahAvIrasvAmizramaNopAsakAnAM saudharmakalpa. 93 zramaNopAsakamasaGgAnDromahAvIrasvAminaH zramaNopAsakAnAmaruNAbhavimAna sthiti nirUpayitumAha mUlam --tamaNasta NaM bhagavao mahAvIrassa samaNovAlagANaM sohammakappe aruNAbhe vimANe cattAri paliovamAiM ThiI paNNatA // sU0 23 // chAyA-zramaNasya khalu magavato mahAvIrasya zramaNopAsakAnAM saudharmakalpe aruNAbhe vimAne catvAri patyopamAni sthitiH prajJaptA / su0 23 // TIkA-" samaNassa NaM " ityAdi-spaSTam , navaraM-zramaNopAsakAnAM dazAnAm Ananda 1 kAmadeva 2 gAthApaticulanIpita 3 surAdeva 4 kSudrazataka 5 gAthApati-kuNDakaulika 6 saddAlaputra 7 mahAzataka 8 nandinIpitR 9 zAleyikApitRNA. 10 mupAsakadazAgoktAnAmiti // sU0 23 // kurodha-kuzIlatA AdikA janakahonese utsUtra prarUpaka hai " ityAdi rUpase sAdhuko doSavAlA kara detA hai vaha kharakaNTaka samAnahai ||suu022|| agha sUtrakAra zramaNopAsakake prasaGgasehI zrI mahAvIrasvAmIke zramaNopAsakoMkI vimAnameM vartamAnasthitikA kathana karate haiM " sammaNasa bhagavao" ityAdi 23 zramaNa bhagavAna mahAvIrake zramaNopAsakoMko saudharma kalpameM aruNAbha vimAnameM cAra palyopanakI sthiti kahI gaI hai| bhagavAn mahAvIrake 10 zramaNopAsaka the. Ananda-1 kAmadeva-2 gAdhApati culano pitA-3 surAdeva-4 kSudrazataka-5 gAthApati kuNDakolika-6 saddAlaputra-7 mahAzanaka-8 nandinI pitA-9 aura zAleyikA pitA10 ye inake nAma upAsakazAGgameM kahe gaye hai / / suu023|| temanA hadayamAM vyathA utpanna karanAra hoya che te kAraNe evA zrAvakane khara kaTaka samAna kahyo che. sU. 22 zramaNopAsakonA kathanane anulakSIne have sUtrakAra vimAnika devaparyAyane pAmelA mahAvIra prabhunA zramaNopAsakenI tyAMnI AyusthitinI prarUpaNuM kare che "samaNAsa NaM bhagavaotyAdi sU. 23 zramaNa bhagavAna mahAvIranA je zramaNe pAsake saudharma kahapanA aruNAbha vimAnamAM devaparyAye utpanna thayA che temanI tyAMnI sthiti cAra pAyamanI kahI che A prakAranA mahAvIra prabhunA 10 zramaNe pAsanA nAma A pramANe tai-(1) mAnada, (2) bhava (3) AApati yudanI 1i , (4) su21. heva, (5) kSudrazata, (6) thApati jIzi, (7) sadara putra, (8) mhaazanaka, (9) naktinI pitA (10) zAleyikA pitA, A nAma upAsaka daza gamAM ApyA che. sU 23 | Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- :: gAMva banne deva devalopana honA nAgI ca NaM saMcApaDa hAmAga. . : gorakhA deve devalopana dine kAma gari asAvayAga ne mAmA yo pamiNA jI abaMdhana ko NiyA vikA pagA. ataNAva deva devalAMga: kimi gaTie amlova nasari ko dina eme laMkane bhavai 25 palA diyamukAmabhogesu munitA mAna evaM bhayara inita ga gA, kAgamaHrAuyA mA gumalA kAlapaNa i: :: : :. .: :::: ..:": pani kAmanAmA mubhidrA nAma mANasA gaMdha , e gaM jAya namA ME , ghahi dAga nAma loga mAga. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 95 sudhATIkA sthA0 4 u03 sU0 24 manuSyaloke devAnAmanAgamanakAraNam jAva aNajjhovavanne tassa NaM evaM bhavai -- asthi khalu mama mANuear bhave Ariei vA uvajjhAei vA pavattIi vA therei vA gaNIi vA gaNadharei vA gaNAvaccheei vA, jesiM pabhAveNaM mae imA yAvA divvA deviDDI divvA devajuI laddhA pattA abhisamannAgayA, taM gacchAmi NaM te bhagavate vadAmi jAva pajjuvAsAmi 1 / aNovavaNe deve devaloesu jAva aNajjhovatrapaNe, tassa NamevaM bhavai - esa NaM mANussae bhave NANIti vA tavastIti vA aidukara dukkarakArae, taM gacchAmi NaM te bhagavaMte vaMdAmi jAva pajjuvAsAsi 2, aNovaNe deve devalopasu jAva aNajjhovavaNNe, tassa Nameva bhavai - asthi NaM mama mANussae bhave mAyAi vA jAtra suhAi vA taM gacchAmi NaM tesimaMtiaM pAubbhavAmi, pAsaMtu tA me imameyArUvaM divvaM deviddhiM divvaM devajui laMDa patta abhisamannAgayaM 3, aNovavaNNe deve devaloesu jAva aNajjhovavaNNe, tassa NamevaM bhavai -- asthi NaM mama mANussae bhave mittei vA sahIi vA suhIi vA sahAei vA saMgaiei vA, tesiM caNaM amhe annamannassa saMgAre paDie bhavai, jo me puThiMva cayai se saMboheyavve, icceehiM jAva saMcAei havvamAgacchittae 4| || sU0 24 // chAyA - caturbhiH sthAnaiH adhunopapanno devo devalokeSu icchet mAnuSaM lokaM havyamAgantuM no caiva khalu zaknoti havyamAgantum, tadyathA - adhunopapanno devo Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 sthAnAnasUtre devalokeSu divyeSu kAmabhogeSu mUcchito gRddho grathito'bhyupapannaH, sa khalu mAnuari kAmabhogaM no Ahiyate no parijAnAti no artha badhnAti no nidAna prakaroti no sthitiprakalpa prakaroti 1 adhunopapanno devo devalokeSu divyeSu kAmabhogeSu mUcchito gRddho grathitosyupapannaH, tasya khalu mAnuSyakaM prepa vyucchinnaM divya prema saMkrAntaM bhavati / 2 / devoMke anAgamanakA kAraNa " cauhi ThANehiM ahUNovavanne deve " ityAdi 24 sUtrArtha - kisI eka devaloka meM utpanna huvA deva manuSyaloka meM zIghra Ane kI icchA to karatA hai para ina cAra kAraNoM se zIghra yahAM A nahIM sakatA hai / devaloka meM utpanna hote hI vahAMke kAmabhogoM meM sRcchita -gRhagrathita - adhyupapanna ho jAtA hai, ataH - manuSya sambandhI kAmabhogoMko vaha Adara dRSTise nahIM dekhatA hai, ye mere kAma ke haiM aitA unheM nahIM mAnatA hai inase merA prayojana siddha hogA aisI buddhi unme nahIM karatA hai, ye punaH mujhe mileM aisI bhAvanA nahIM karatA hai aura unase sthitikA cikalpahI karatA hai / yaha prathama kAraNa hai- 1 dUsarA kAraNa - devaloka meM utpanna nayA deva divya kAmabhogomeM mRcchata-gRddha - adhyupapanna hokara aisA ho jAtA hai ki usako bhIta rase manuSya sambandhI prema vyucchinna ho jAtA hai aura divya prema usameM saMkrAnta ho jAtA hai -2 -devAnA nAgabhananAM ratheoca ThANehiM ahuNovavanne deve " tyAhi-- (sU. 24 ) sUtra -kAI eka devaleAkamAM utpanna thayelA deva turata ja manuSyaleAkamAM AvavAnI IcchA tA kare che, pazu A cAra kAraNeAne lIdhe turata ja ahIM AvI zakatA nathI-(1) devaleAkamAM utpanna thatAMnI sAthe ja te tyAMnA kAmabheAgAmAM mUrcchita, gRddha, grathita ane adhyupapanna thaI jAya che te kAraNe manuSyabhavanA kAmabhAgeAne te AdaranI dRSTie jotA nathI, te mATe kAmanA che evu' mAnatA nathI, te kAmabhegeA dvArA peAtAnuM prayeAjana siddha thaze evuM te mAnate nathI, te pharI peAtAne prApta thAya evI bhAvanA sevateA nathI ane huM te kAma bhAgeAnA upaleAktA ja banI rahuM, evA sthiti vikalpa paNa te icchatA nathI. A pahelu' kAraNa che bIjuM kAraNa--devaleAkamAM utpanna thayelA nave deva divya kAmalegAmAM evA te manuSyabhava pratyenA prema nyucchinna (naSTa) thai jAya che, ane deva lAka pratyenA prema sa'krAnta thai jAya che. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04703 sU024 manuSyaloke devAnAmanAgamanakAraNam 97 adhunopapanno devo devalokeSu divyeSu kAmabhogeSu mUcchito gRddho grathito'. dhyupapannaH, tasya gvalu evaM bhAti-idAnI gamiSyAmi muhUrtena gamiSyAmi, tena kAlena alpAyuSo manuSyAH kAladharmeNa saMyuktA bhavanti 3, adhunopapanno devo devalokeSu divyeSu kAmabhogeSu mUcchito gRddho grathito'dhyupapannaH, tasya khalu mAnuSyako gandhaH pratikUla pratilomathApi bhavati, arvamapi ca khalu mAnuSyako gandho yAvat catvAri paJcayojanazatAni havyayAgacchati / ityetezcaturmi sthAnaH adhunopapanno devI devalokeSu icched mAnupaM lokaM havyamAgantuM no caitra khalu zaknoti havyamAgantum / tRtIya kAraNa-aisA hai ki devaloko nayA-1 utpannadeva kAmabhogoM meM mUcchita-gRha-prathita adhyupapanna " aba jAto hUM thoDI dera yAda jAUMgA' Adi vicAratA jaba taka AnA cAhatA hai usake andara-2 yahAM jo unake mAtA-pitA Adi parivAra hote haiM ve taya taka kAladharma saMyukta ho jAte haiM ataH phira vaha nahIM AtA hai-3 ____ cauthA kAraNa-ki vaha devalokameM adhunopapannadeva vahAM ke divya kAma bhogoM meM jaba tallIna ho jAtA hai taba use manuSyagandha pratikUla bilakula amanojJa jAna paDatI hai vaha gandha manuSya lokase Upara 4-5 sau yugaliyoM ko apekSA 400 cAranau karmabhUmi kI apekSA pAMcaso yojana taka UMcI pahuMcatI hai jo unheM rucatI nahIM isase deva yahA~ Ate nahIM-4 trIju kAraNa-devalokamAM utpanna thayele na deva kAmagomAM e te Asakata, vRddha, grathita ane adbhupapana thaI jAya che ke "hamaNAM ja manuSyalokamAM jau chuM-the DI vAra A kAmaga bhegavIne manuSyalokamAM jaIza" A prakArane vicAra karatAM karatAM eTale lAMbo samaya pasAra thaI jAya che ke tyAM sudhImAM tenA mAtA, pitA Adi sagAMsaMbaMdhIo kALadharma pAmI jAya che ane temane kALadharma pAmelA jANIne te deva manuSyalokamAM AvavAne vicAra ja mAMDI vALe che cotha kAraNa-devakamAM utpanna thayele na deva jyAre tyAMnA kAmabhogamAM lIna thaI jAya che, tyAre tene manuSyagaMdha pratikULa-amanojJa lAge che. te gaMdha manuSyalakanI upara 400-500 ejana sudhI phelAyelI hoya che te gaMdha nahI cavAne kAraNe te ahIM AvatA nathI. sa0-13 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre ___caturbhiH sthAnaradhunopapanno devo devalokeSu icchen mAnupaM lokaM havyamAgantuM zaknoti havyamAgantum , tadyathA-adhunopapanno devo devalokeSu divyeSu kAmabhogepu amUcchito yAvat anadhyupapannaH, tasya khalu evaM bhavati-asti khalu mama mAnuSya ke bhave AcArya iti vA upAdhyAya iti vA pravartI iti vA sthavira iti vAgaNI iti vA gaNadhara iti vA gaNAvacchedaka iti vA, yeSAM prabhAveNa mayA imA etadrapA divyA devaddhiH divyA devadyutiH labdhA prAptA abhipsamanvAgatA, tat gacchAmi khalu tAn bhagavataH vande yAvat paryupAse 1 / ___ adhunopapanno devo devo devalokeSu yAvat adhyupapannaH, tasya khalla evaM bhavatiepa khalu mAnuSyake bhave jJAnIti vA tapasvIti vA atiduSkaraduSkarakArakA tadgacchAmi khalu tAn bhagavato vande yAvat paryupAse 2 / ___adhunopapanno devo devalokeSu yAvat anadhyupapannaH, tasya khalvevaM bhavatiasti khalu mama mAnuSya ke bhave mAteti vA yAvat snuSeti vA, tadgacchAmi khalu pApantikaM prAdurbhavAmi pazyantu tAvat meM imAmetadrUSAM divyAM devaddhi divyAM devadyuti labdhAM prAptAmabhisamanvAgatAm / 3 ___adhunopapanno devo devalokeSu yAvat anadhyupapannaH tasya khalu evaM bhavati asti khalu mama mAnuSyake bhave mitramiti vA sakheti vA suhRditi vA sahAya iti vA sAgatika iti vA, teSAM ca gvalu asmAbhiH anyonyaM saGketaH pratizruto bhavati-yo'smAkaM pUrva cyAte sa sambodhayitavyaH / ityetaiH yAvat zaknoti havya mAgantum / / 0 24 // TIkA-' cauhi ThANehi' ityAdi caturbhiH vakSyamANaiH sthAnaH kAraNaiH adhunopapanna:-acirotpannaH-tatkAlotpanna ityarthaH, devo devalokeSu mAnupaM manuSyasambandhinaM loka-martyaloka 'havya' miti dainizabdo'yaM zodhArthakaH, tena zIghramityartha, Agantum , icchet , nonaiva ca-punaH naiva sa havyaH-zIghramAgantuM zaknoti, kuno nA''gantuM zaknotItyAha" tadyathA"-adhunopapanno devo devalokepu divyeSu-manojJeSu kAmabhogeSu-kAmyanta iti kAmAH-kamanIyAste ca bhogAH-bhujyante-indriyaiH sevyanta iti bhogAH isa sUtra meM Aye huve adhunopapannaka Adi padoMkA spaSTIkaraNa tatkAla utpanna ko adhunopapanna kahA gayA hai hava zabda zIghrArthaka hai cAinAkA viSayabhUta jo ho vaha kAma hai kAmahI bhoga hai| kyoMki | bhAvArtha--tatkAla utpanna thayelA devane adhupapannaka deva kahe che. " havva" mA 56 zodhArtha che. yAnAne viSayabhUta paratune ma. 49 che ane e kAma ja bhegarUpa che kAraNa ke temane Indriyo dvArA gavAya che Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u03 sU024 manuSyaloke devAnAmanAgamanakAraNama 99 zabdAdayazceti kAmabhogAH, yadvA-kAmyete iti kAmau zabdarUpalakSaNau ca bhogA:gandharasasparzAzceti kAmabhogAH, yahA-kAmAnAM-kamanIyAnAM zabdAdInAM bhogA! sevanAni, teSu sRcchitaH-kAmabhogAnAM vinazvaratvAdi jJAtusazakyatayA mohaM gataH, gRddhaH kAmabhogecchAsamanito ghRtasiktavahirivA'tRptaH, grathitA kAyamogAnurAgarajjubaddhaH, avyupapannaH-atyantaM viSayaparibhogAdhIno bhavati ata eva sa-devaH khalu mAnuSyakAn-manuSyalokabhavAn kAmabhogAn no Adriyate AdaraM na karoti, yaha indriyoM dvArA bhogA jAtA hai athavA-jinameM cAhanA jAtI hai aise zabdarUpa kAma haiM tathA gandha rasa aura sparza ye bhoga hai| athavA kAmakA artha kamanIya hai, aise kamanIya zabdAdikoMkA jo bhoga hai baha sevana karanA hai vaha kAmabhoga hai / deva kAmabhogoMkI binazvaratA jAnanemeM asamartha hotA hai, ata:-ve unakA kAmabhogoMmeM sUcchitamohaMgata ho jAte haiN| kAmabhogakI icchAle samanvita huvA deva dhRtasikta agni jaise gRddha-atRpta bana jAtA hai / grathita kAlabhogAnurAga rUpI rasalIle yaha jakaDa jAtA hai, aura isa taraha vaha antameM adhyu. papannaka atyanta viSayabhogakA sarvathA adhIna bana jAtA hai / tAtparyaki devalokoM se kisI eka devalokameM adhunopapannaka deva vahAM ke kAmabhogoMko itanA adhika AnandadAyaka mAnane lagatA hai jisase phira vaha manuSyaloka sambandhI kAmalogoMko bilakula asAra mAnane lagatA hai aura isa tarahase vaha unako Adara dRSTise nahIM dekhatA hai kAraNaki athavA jenI cAhanA thAya che evA zabda rUpa kAma hoya che ane gaMdha, rasa ane sparza, e bhegarUpa che athavA kAmane artha kamanIya paNa thAya che evAM kamanIya zabdAdikano je bhoga che tene kAmaga kahe che deve kAmagenI vinazvaratA (aniyatA) jANavAne asamartha hoya che, tethI teo te kAmomAM mUrNita (Asakata) thaI jAya che kAmaganI IrachAthI cukata thayele deva ghatAsikata agni samAna gRddha (atRpta, lalupa) banI jAya che. kAmagarUpI doraDA vaDe jakaDAvAne kAraNe te temAM grathita thaI jAya che ane "adhyApanna viSaya bhegane sarvathA khAdhIna banI jAya che A kathanane bhAvArtha e che ke koI eka devalokamAM utpana thayela nave deva (adhunopapatraka deva) tyAMnA kAmone eTalAM badhAM AnaMdadAyaka mAnavA lAge che. ke manuSyaleka sabaMdhI kAmaze te tene bilakUla asAra lAge che, ane A rIte te temane Adara daSTithI jotuM nathI kAraNa ke te evuM mAnato nathI Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 sthAnatra no parijAtAni-ete manuSyasambandhi kAmabhogA api magopabhogyapadArthAH santIti na manyate, divyakAmabhogApekSayA tepAM tunchatvAt , tathA-mAnuSyakakAmamogeSu no artha badhnAti= amIbhiretatprayojana ' mityAkArakanizcayaM na karoti, tathAtepu no nidAnam-' ete me bhavantvi 'tyevamamilApaM no prakaroti, tathA-no sthitiprakalpam-epRpabhoktRtvenAI-tiSThAmi, yahA- mamaite tiSThantvi' tyevaMrUpamavasthAnavikalpaM na prakaroti-na prArabhate 'ma' zabdasya prArambhadyotakatvAt prArambha na karotItyarthaH 1 / iti prathayakAraNam / 1 / / "ahuNovabanne "-tyAdi-adhunopapanno devo devalokeSu divyeSu kAmabhogepu mUcchito gRdro grathito'dhyupapanno bhavatyata eva tasya devasya hRdi khalu " ye manuSya sambandhI kAmabhoga bhI upabhogya padArtha haiM" phira aisA vaha unheM nahIM samajhatA hai| kyoMki vaha unheM divyakAmabhogoko apekSA tuccha-asAra mAnane lagatAhai " ina manuSya sambandhI kAmabhogoM se merA yaha prayojana sadhegA isa prakAra kA nizcaya vizvAsa phira vaha unameM nahIM bAdhatA hai|, tathA--" mujhe ye punaH prApta hoM" aisI unameM abhilApabhI nahIM karatA hai " maiM isakA upabhoktA banA rahUM" aisA vaha sthitikA vikalpa bhI nahIM karatA hai| athavA." ye mere pAsa ghane raheM " aisA avasthAna rahane kA vikalpa takabhI use nahIM uThatA hai, yahA~ "pra" zabda ArambhakA dyotaka hai / isa prakArakA yaha prathama kAraNa hai martyalokameM svargase nahIM AnekA-1 dvitIya kAraNabhI aisAhI hai parantu-vaha deva jaba pUrvokta ina vizeSaNoMvAlA ho jAtA hai taba ke "manuSya saMbadhI kAmage paNa upagya padArtho che, kAraNa ke divya kAmagonI apekSAe te te kAmabhego tene bilakula tuccha-asAra lAge che, vaLI tene evuM paNa lAgatuM nathI ke "manuSyabhava sabaMdhI kAmagothI bhAra prayAsa siddha tharI" jI " malAgAnI bhane 21 prApti thAya", evI abhilASA paNa te rAkhatuM nathI. "huM te kAmagono upabhokatA ja banI rahuM" e te sthitine vikalpa paNa karatA nathI. athavA "te mArI pAse ja kAyama rahe" A prakArane avasthAna (sthiti) rahevAne vikalpa paNa tenA manamAM uddabhavato nathI. ahI "," zabda AraMbhane dyotaka che. A kAraNe te adhune papanna deva devalekamAMthI maryalokamAM AvatuM nathI. ahIM pahelA kAraNa spaSTIkaraNa purUM thAya che. bIjA karaNanuM spaSTIkaraNa-te adhune papana deva jyAre mUrzita Adi pUrvokata vize vaNethI yukta bane che, tyAre manuSyabhava saMbaMdhI kAmaga Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sugho TIko sthA04 u 3 2024 manuSyaloke devAnAmanAgamanakAraNam 101 mAnuSyakaM preSa-manuSyabhavamambandhikAmabhogAnurAgaH, vyucchinnaM-vinaSTa, divyaMdevalokasambandhi prema saMkrAnta-praviSTaM bhavati / iti dvitIyam / 2 // ___" ahuNovadanne " ityAdi-prAgrat navaraM-tasyaivaM bhavati-' ihi ' idAnI gamiSyAmi-adhunA martyalokaM yAsyAmi, kriyatA samayenetyAha-' muhUrtena' gamidhyAmi, tena-samayena manu'yA alpAyuSaH santaH kAladharmeNa-mRtyunA saMyuktAHsaMyutAH mRtA bhavanti, ato na mAnupyalokaM samAgacchati / iti tRtIyas / 3 / / ___"ahuNocavanne " ityAdi-bAgvat , navaraM-mAnuSyakA-manuSyasambandhI gandhaHunake hRdaya meM anuSyamaya sambandhI kAmabhogAnurAga naSTa ho jAtA hai aura devaloka sambandhI prema praviSTa ho jAtA hai / atA-vaha cAhatA cAhatAbhI nahIM ApAtA hai tRtIya kAraNa bhI ailAhI hai parantu jaba vaha deva vizeSaNase yukta ho jAtA hai taba vaha zocanA hai ki calU jahAM mere pUrvabhava sambandhI mAtA-pitA Adi parijana haiM unase mila AUM phira zocatA hai abhI calA jAUMgA tathA aisI jaldI kayA paDIhai aise socate-2 samaya nikala jAtA hai aura anta meM yahA~ unake pUrva lava sambandhI alpAyuvAle paricita manuSya manuSyalokase kAla kara jAte haiM, ataH vaha phira manuSya lokameM nahIM AtA hai-3 caturtha kAraNa bhI ailAhI hai parantu imameM pUrvokta vizeSaNa viziSTa pratyene tene anurAga utpana thaI jAya che te kAraNe te manuSyalokamAM AvavAnI IcchA thavA chatAM paNa AvI zakato nathI. trIjA karaNanuM spaSTIkaraNa-devalokamAM utpanna thayelA navA devanA manamAM evI IcchA thAya che ke "marA pUrvabhavanA mAtA, pitA Adine maLavA mATe javuM joIe ? paraMtu tene ema thAya che ke thoDI ja vAramAM ahIMthI tyAM javA upaDIza, DI vAra ahIMnA kAmone bhogavI lauM, pachI manuSyalekamAM javA mATe upaDIza. utAvaLa karavAnI zI jarUra che " A pramANe vicAra karatAM karatAM eTale badhekALa vyatIta thaI jAya che ke manuSyalakamAM rahelA tenA pUrvabhavanA mAtA, pitA Adi paricita vyakitao te alpAyuSI hovAne kAraNe manuSyabhava saMbaMdhI AyuSya pUruM thaI javAthI koI anya gatimAM utpanna thaI gayela hoya che. A vAta jANIne te manuSyalokamAM AvavAne vicAra mAMDI vALe che. cothA kAraNanuM spaSTIkaraNa-pUrvokta mUti Adi vizeSaNavALe te Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 sthAnAGgasUtre prasiddhaH ' pratikUla pratilomaH / ityubhI samAnArthI, tadarthazca-indriyamanasoranA. lAdakatvAd divyagandhamapekSya viparItagRttiH, samAnArthayoyorupAdAnaM mAtupyaka gandhe'tizayitanikRSTatA sUcanArtham , tena mAnaNyakagandho divyagandhApekSayA'tya. ntAyanojJaH, ata etra pratikUlaH 'ca api ' iti samuccane, bhavati, sa ca "uDa pi ya" illAdi-Urdhvamapi adezamavi mAnuSya ko gandhaH catvArIti - kadAcid bharatAdiSve kAntamupamAdI catyAri yojanazatAni, paJceti-kAnnasuSamAtirikta tu paJcayojanazatAni yAvat - abhivyApya havyamAgachati-manuSyakSetramAgantumicchaM devaM prati samupaiti, yato manuSyapazcandriyatirazyAM pracuratvenaudArikagarIrANAM taka tanmalAnAM ca puSkalalvena durgandho'pi varbhavatIni caturthakAraNam / 4 / ' 3cceehi ' ityAdi spssttm| vaha deva manuSya sambandhI gandhako pratikUla aura pratilora sAnane lagatA hai kyoMki-divya gandhakI apekSA manuSyagandha indriya aura manakoM AilAdakAraka nahIM hotI hai, manuSyagandha divya gandhakI apekSA atyanta amanojJa hotI hai yahI bAta pragaTa karaneke liye sUtrakArane pratikUlapratiloma samAnArthaka ina donoM zabdokA prayoga kiyA hai / manuSya gandha Upara meM bhI kadAcit cAra-pAMcaso yojana taka manuSyakSetrameM Aneke liye paryutluka devoMkI ora jAtI hai, bharatAdi kSetroM meM jaba ekAnta lupama Adi kAla hotA hai usameM to cArasI yojala taka aura jaba ekAnta suSamAse atirikta kAla hotA hai, usa samaya pAMcaso yojana taka yaha gandha jAtI hai| kyoMki manuSya kSetrameM matuppa aura paJcandriya tiryaJcoM kI pracuratA hotI hai, ata:-unake audArika zarIroMkI aura adhune papanaka deva manuSya saMbaMdhI gandhane pratikULa ane amane mAnavA lAge che, kAraNa ke divyaga manane AhlAdakAraka lAge che, jyAre manuSya ganya manane atizaya amanejha lAge che eja vAtane prakaTa karavA mATe sUtrakAre pratikULa-pratilema, A be samAnArthaka zabdone pragaTa karyo che manuSya gabdha uparanI bAju 400 thI 508 jana sudhI jAya chemanuSyalokamAM AvavAne utsuka devane te gabdha amanejha lAgavAthI te ahIM AvavAne vicAra mAMDI vALe che. bharatAdi kSetromAM jayAre ekAnta suSama Adi kALa hoya che tyAre te gabdha 400 jana UMce jAya che. paNa te sivAyanA kALamAM te te gabdha 500 ye.jana UMce jAya manuSyakSetramAM manuSya ane padriya jIvo ghaNAM hoya che. temanA audArika zarIre ane temanA maLanI durgadha upara Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u03 sU024 manuSyaloke devAnAmAgamanakAraNam 103 athA''gamanakAraNAni" cauhi " ityAdi-spaSTam , navaram-' evam '-etAdRzaM vakSyamANa prakAraka devasya mano bhavati, kiM prakArakaM tadAha-" asthiNaM" ityAdi-astividyate mama-me mAnuSyake bhave AcAryaH-prativodhakamavrajyAdAyakopasthApakAdiH unake maloMkI durgandhabhI puSkala rUpase bahuta hotI hai| isa prakArake ye cora aise kAraNa hai jo devoMko isa manuSya lokameM AnemeM bAdhaka hote haiN| ____ aba sUtrakAra devoMke Agamana kA kAraNa kathana karate haiM-" cAhiM" ityAdi ina kAraNoM meM eka kAraNa aisA hai ki devaloka meM adhunopapannadeva divya kAmalogoMmeM amUJchita yAvat anadhyupapanna hotA huvA aisA vicAra karatA hai manuSya bhavameM jaba maiM thA tabake mere yahAM AcArya haiM upAdhyAya haiM pravartA haiM, sthavira haiM-gaNI haiM-gaNadhara haiM gaNAvacchedaka haiM, maiMne jo aisI anupama devaddhi devAti labdha kI hai-prApta kI hai abhisamanyAgata ( upabhoga rUpa (sarvathA ) AdhIna ) kI haiM so yaha unhIM kA saba prabhAva hai / ataH-ucita hai ki maiM calUM aura unako vandanA karUM yAvat unakI paryupAsanA karUM isa prakAra ke vicAra se prerita vaha deva isa manuSya lokameM zIghrahI A sakatA hai| isa sUtra meM kathita AcAryAdi padoMkA bhAva aimA hai jo pratibodha detA hai pravrajyAdAyaka hotA hai upasthApaka Adi hotA hai, pAMca AcAroMkA svayaM pAlana 400-500 jana sudhI phelAya che. A prakAranA cAra kAraNo adhune papanna devane manuSyalokamAM AvavAmAM bAdhaka thaI paDe che. manuSyalakamAM devonA AgamananAM kAraNenuM nirUpaNa- " cauhi" tyAhi pa 2-vosai Spanna thayeTI navA deva divya kAmo pratye amUccha bhAva AdithI yukata thaIne evo vicAra 42 che 3-" manuSyamA bhaa2| pUrvamana (manuSya savana) mAyA cha, upAdhyAya che, pravartI che, sthavira che, gaNe che, gaNadhara che, ane gaNAvacheThaka che temanA prabhAvathI ja meM A anupama devaddhi, devaghuti Adi labdhi prApta karela che ane abhisama vAgata (mAre AdhIna) karela che te eja vAta ucita gaNAya ke mAre ahIMthI manuSyalokamAM jaIne temane vaMdaNA namaskAra karavA joIe ane temanI paryuM pAsanA karavI joIe " A prakAranA vicArathI prerAIne te deva turata ja A manuSyalokamAM AvI zake che. AcArya kone kahevAya? jeo pratibodha de che, pravrajyA aMgIkAra karAve che, upasthApaka Adi hoya che, jeo pote pAMca AcAronuM pAlana Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 sthAnAGgasUtre upAdhyAyaH-adhyApakA-sUtrAdidAtA, pravartI-pravartayati AcAryopadiSTeSu tapo vaiyArattyAdikAryeSu sAdhUniti pravartI pravartakaH / uktaM ca___" tavaniyamaviNayaguNanihi pabattayA nANadasaNacaritte / saMgahubaggahakusalA pavatti eyArisA huMti // 1 // " chAyA-'tapo niyamavinayaguNanidhayaH pravartakA jJAnadarzanacAritrepu / saGgrahopagrahakuzalAH prAtina etAdRzA bhavanti / / 1 / / iti / ___sthaviraH-pravartipravartitAna saMyamayogepu sIdataH sAdhUna jJAnAdiSvaihikA'' mumikApAyadarzanataH sthirIkarotIti tathA, gaNI-gaNaH-kati payasAdhusamudAyaH so'styasyeti gaNI, gaNadharaH-ya AcAryasadRzo gurvAdezAtsAdhugaNaM gRhItvA pRthag viharati saH, tathA gaNAvacchedakA gagasya Acchedo vibhAgo'zo'syAratIti karatA hai aura dUsare sAdhuose inakA pAlana karAtA hai vaha-AcArya hai| ziSyoM ko jo sUtrAdikA adhyayana karAtA hai vaha upAdhyAya hai, tathA-jo AcAryopadiSTa tapa-vaiyAvRttya-Adi kAryoMmeM sAdhuoMko pravRtti karAtAhai vaha pravartI-pravartakahai / kahAbhIhai-" taca niyama viNaya guNanihi" ityAdi pravartI dvArA pravartita hube sAghu jaloMko jo ki saMyama yogoM meM jJAnAdikoMmeM zithila ho rahe hoM unheM ihaloka-paralokake apA. yoMkA digdazana karAkara sthira karatAhai vaha sthvirhai| kitaneka sAdhu samudAyakA nAma gaNa hai, yaha gaNa jilako hai vaha gaNI hai, jo AcAryakA jaisA ho evaM zuruke Adeza se sAdhugaNako lekara pRthak vihAra karatA hai vaha-gaNadhara hai / jisake gaNakA vibhAga-aMza hotA hai vaha gnnaakare che ane bIjA sAdhuo pAse tenuM pAlana paNa karAve che temane AcArya kahe che. ziSyone sUtrAdinuM adhyayana karAvanArane upAdhyAya kahe che. AcAryopadiSTa tapa, viyAvRtya, Adi kAryomAM sAdhuone pravRtta karAvanArane prapatI athavA prata3 4 che 4thu 59 cha ,-" tabaniyamaviNayaguNanihi" ItyAdi. pravartaka dvArA tapa AdimAM pravartita karAyelA je sAdhu saMyama gomAM ane jJAnAdikamAM zithila thaI rahyA hoya temane Aloka-paralokanA apAyonuM digdarzana karAvIne tapAdimAM sthira karanArane sthavira kahe che keTalAka sAdhuonA samudAyanuM nAma gaNu che te gaNune je adhipati hoya tene gaNI kahe che. je AcAryanA jevo ja hoya ane gurunA AdezathI sAdhu Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sudhA TIkA sthA04303sU024 manuSyaloke devAnAmAgamanakAraNam 105 gaNAvacchedaH, sa eva gaNAvacchedakaH-jinazAsanaprabhAvane gaNakAryamAzrityoddhAvane kvacidgamane kSetropadhigaveSaNAmu cAvipAdI sUtrArthajJAyakazca / uktaM ca " prabhAvanoddhAvanayoH kSetropadhyeSaNAsu ca / ___ aviSAdI gaNAvacchedakaH mUtrArthavinmataH // 1 // " iti // yeSAm-AcAryAdInAM prabhAveNa-anubhAvena mayA-devena iyaM-sAkSAdanumUyamAnA etadrUpA-etad rUpaM yasyAH sA tathA etAdRzI divyA devaddhiH vimAnaratnAdirUpA surasampattiH tathA-divyA devadyutiH-devazarIrakAntiH labdhA-samupAjitA, prAptA-adhInA jAtA, abhisamanvAgatA-bhogyAvasthAM prAptA'sti, tattasmAt kAraNAd ahaM gacchAmi, gatvA ca tAn bhagavato vande-staumi, 'yAvat'bacchedaka hai yaha gaNAvacchedaka jinazAsanakI prabhAvanAmeM gaNakAryako lekara kahIM para jAne meM aura kSetra-upadhi inakI gaveSaNA karaneme aviSAdI-duHkha mAnanevAlA nahIM hotA hai, aura sUtrArthavettA hotA hai| kahAbhI hai-"prabhAvanoddhArabanayoH" ityAdi. vimAnaratna Adi rUpa surasaMpatti devaddhi evaM devazarIra sambandhI kAnti devadyuti hai inakA acchI tarahase upArjana karanA so labdha hai, use apane AdhIna karanA so prApta hai| tathA use apane bhogyameM lagAnA isakA nAma-abhisamanvAgata hai, " vaMde yAvat paryupAse" meM Agata yAvat zabdase namasyAmi-satkaromi-sammAnayAmi-kalyANaM maGgalaM-daivataM-caitya, ina padoMkA grahaNa huvA hai, stuti karanA isakA gaNane sAthe laIne vihAra karate heya tene gaNadhara kahe che. gaNanA vibhAgane gaNAyachedaka kahe che. evA gaNAvacchedanA agresarane gaNAvachedaka kahe che, te gaNAvacachedaka jinazAsananI prabhAvanAmAM, gaNakArya nimitte koI paNa sthaLe javAmAM, ane kSetra, upadhi AdinI gaveSaNa karavAmAM aviSAdI hoya che-eTale ke A kAryo karavAmAM dukha mAnanAra hete nathI ane sUtrArthane jJAtA paNa hoya che. kahyuM 55 che -" prabhAvanoddhAvanayoH" tyahi vimAna, ratana Adi rUpa surasaMpattine devaddhi kahe che. devazarIra saMbaMdhI kAntine devahuti kahe che. tene sArI rIte upArjita karavI tenuM nAma "labdha che tene pitAne AdhIna karavI tenuM nAma prApta che, ane tene potAnA bhego. pagamAM levI tenuM nAma "abhisamanvAgata che. " vaMde yAvat paryupAkhe" mA sUtrapAmA 15zayA ' yAvat / yathA Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAvacchabdena-jamasyAmi-paJcAAnamanapUrvaka namaskarI mi, satkaromi-AdareNa mammAnayAmi-abhyutthAnAdilakSaNayA ucitapanipanyA, kalyANaM--kalyANasvampAna mAralaM maGgalasvarUpAn, devanaM dharmadevamyarUpAna, gaM jJAnarabalapAna paryupAme-seve iti prathamamAgamanakAraNam 1 / ____" ahaNocavaNa' ityAdi-pUrvavat , navam- dhyamANaH khalu mAnudhya ke bhave, jJAnI-zrutajJAnAdinA sampannaH, napagvI-tapazcagAmIla', atidambara. duprakArakaH - kaThinAtikaTinamANigrahatapazcaryAdi kAraso'sti, udaganchAmi yAvat paryupAse / ini dvitIyamAgamanakAraNam 20 ___" ahaNocavaNNe" ityAdi-bhAgyat , navaraM-mama mAnAyake bhaye mAtA 'yAvat ' padena 'bhAyAha vA bhajjAhavA bharaNIDa yA pagAra vA dhUyAra vA' iti padAni grAyANi, tanchAyA-bhrAteti vA bhAryeti bhaginI ni vA putra ti yA duhiteti bA, snuSA-putramAryA cAmti, tan-tasmAna nepAM-mAtrAdipagviAgaNAm nAma vandanA hai, paJcAga namanapUrvaka namaskAra karanA isakA nAma namaskAra hai / odara denA isakA nAma satkAra hai, abhyumnAdipa ucita pratipatti(sevA) karanA isakA nAma mammAna hai, kalyANasvarUpa hone se AcArya AdikoMko kalyANa, majalasvarUpa honese mahala dharmadeva svampa honese daivata aura jJAnasvarUpa hone se caityaspa kahA gayA hai, sevA karanekA nAma paryupAsanA hai| aimA yaha prathama kAraNa hai-1 vinIyatAraNa bhI aisAhI hai, para isameM aimA vicAra karatA hai ki manuSyabhavameM zrutajJAnAdikase sampanna jJAnIjana haiM tapazcaraNajIla tapasvI jana haiM, aura ati duSkara duSkarakAraka-kaTinAtikaThina sAbhigraha tapazraryAdikAraka sAdhujana hai, isaliye caTaM aura yAvata unakI paryupAmanA karUM mA nAyanA sUtrapA 2Ita thy| -" namasyAmi, satkaromi, sammAnayAmi, kalyANaM, maMgalaM, daivata, caityaM " stuti karavI tenuM nAma vaMdaNA che, pAMca aMgone namAvIne namavuM tenuM nAma namarakAra che. Adara deve tenuM nAma satakAra che, alpasthAna Adi ucita vidhi karavI tenuM nAma sammAna che. AcArya Adi karayANa savarUpa hovAthI, maMgaLa svarUpa hovAthI, dharmadeva svarUpa hevAthI ane jJAnasvarUpa levAthI temane anukrame kalyANarUpa, maMgaLarUpa, devarUpa ane ciyarUpa kahevAmAM Avela che. sevA karavI tenuM nAma paJpAsanA che. A rIte pahelA kAraNunuM spaSTIkaraNa karIne have sUtrakAra bIjA kAraNane prakaTa kare che-devakamAM utpanna thayelo te navo deva evo vicAra kare che ke manuSyalekamAM zratajJAnAdithI saMpanna jJAnIjane che, tapazcaraNazIla tapasvIo che, duSkaramAM duSkara (kaThinamAM kaThina) abhigraha pUrvaka tapazcaryAdi karanArA sAdhuo che te mAre tyAM jaIne temane varaNu, namaskAra Adi karavA joIe Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 03 sU024 manuSyaloke devAnAmAgamanakAraNam 107 * antikaM samIpaM gacchAmi, gatvA ca prAdurbhavAmi prakaTo bhavAmi tAH = mAtrAdayo me mama imAM - pratyakSAmetadrUpAm etAzIM divyAM devaddhiM divyAM devarti labdhAM mAtAmabhisamanvAgatAM pazyantu / iti tRtIyamAgamanakAraNam |3| 41 " , ahuNovaNe " ityAdi - prAgvat navaraM-mabha mAnuSya ke bhave mitraM pazcAtsnehI, sakhA - bAlavayasyaH, suhat - hitaiSI sajjanaH sahAya: - saha ayate iti sahAyaH - sahacaraH ekakAryavRtta sAGgatikaH = saGgatikaH saGgataM parica yo'styasyeti sAGgatikaH - paricito vA'sti teSAM mitrAdInAM ca khalu asmAbhiH anyo'nyaM= parasparaM saGketaH pratizrutaH pratijJAna strIkRto bhavatisma = AsIt kIdRgaH saGketa ? ityAha- " jo me " ityAdi - - yaH - janaH me - asmAkaM madhye pUrva - prAcyavatedevalokAt cyuto bhavet sa janaH sambodhayitavyaH - pratibodhanIya' iti tasmAdahaM yaha dvitIya kAraNa hai - 2 tRtIya kAraNa bhI aisAhI hai, para isameM vaha aisA vicAra karatA hai ki mere manuSyabhava sambandhI mAtA yAvat bhrAtA-bhaginI -- - putra-putrI- putravadhU ye saba hai, isaliye maiM unake, pAsa jAUM, ve merI aisI isa pratyakSabhUta divya devadviko evaM divya devaghutiko ki jise maiMne labdha kI hai prAptakI hai abhimanvAgata kI hai dekheM, aisA yaha tRtIya kAraNa hai - 3 caturtha kAraNa bhI aisA hI haiM, para isameM vaha aisA vicAratA hai ki mere manuSya bhavake mitra haiM, suhRdjana haiM, sahAyaka haiM, sAGgatika haiM, unhoMne hamAre sAtha aisA saGketa kiyA thA aisI bAta svIkAra kIthI ki jo koI bhI hamalogoM ke bIca se devaloka se pahale cave vaha jana saMbodhayitavya haiahI... paryuM`pAsanA pantanA upayukta pado paNa grahaNa karavA joIe. A kAraNe Nu te anepapanna deva manuSyaleAkamAM Ave che. J trIjuM kAraNu paNa lagabhaga evuM ja che tene evA vicAra Ave che bhArA pUrvabhavanA (manuSya bhavanA) bhAtA, pitA, lAI, mena, putra, putrI, patnI vagerene maLavA mATe mAre malekamAM javuM joie te mArI A dinya devaddhi, devadyuti AdinA bhale darzana kare A rIte peAte lakhyuM, prApta ane abhisamanvAgata karelI devaddhi, devadyuti Adi temane khatAvavAnA hetuthI te anApapanna deva A malAkamAM AvavAnI IcchA kare che. ceAthu' kAraNu--te aneApapanna devane eve vicAra thAya che ke manuSyaleAkamAM pUrvabhavanA mArA mitra che, sujanA che, sahAyaka che ane sAMgatika che temaNe ane me' arasparasamAM eve! saata karyA hatA evuM vacana Apyu hatu` ke ApaNAmAMnuM je kAI dhruvalekamAMthI pahelAM cave (tyAMnuM Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 sthAnAGgasUtre pUrvacyutAn saMvodhayituM manuSyalokaM gacchAmi, sUtre 'me' ityArpatyAdekavacanam / iti caturthamAgamanakAraNam / 4 / / / sU0 24 // ___ anantaraM devA''gamanamukta, tatra tatkRtodyoto bhavatIti tadviparItaM lokAndhakAra prAha mUlam-cauhiM ThANehi logaMdhayAre liyA, taM jahA-arahatehiM vocchinnamANehiM 1, arahaMtapannatte dhamne vocchijjamANe 2, puvagae vocchijjamANe 3, jAyatee vocchijjamANe 4 // cauhi ThANehiM loujjoe siyA, taM jahA-arahaMtehiM jAyamANehiM 1, arahatehiM pavayamANehiM 2, arahaMtANaM NANuppAyamahimAsu 3, arahaMtANaM pariNivvANamahimAsu 4 // evaM devaMdhagAre devujjoe devasaMnivAe davukaliyA devakahakahe / cauhi ThANehiM deviMdA mANussaM logaM havamAgacchaMti, pratiyodhanIya hai, isaliye maiM pUrva cave huvoMko saMbodhana karaneke liye manuNya lokameM jaauuN| ___ pazcAt-snehIkA nAma mitra hai, bAla vayarayakA nAma sakhA hai, hitaipI sajjanakA nAma suhat hai eka kisI bhI kArya meM sAtha rahanevAle kA nAma sahacara hai jisase jAna pahicAna ho usakA nAma sAgatika hai, aisA yaha cauthA kAraNa hai / / muu024|| AyuSya pUruM karIne pharI manuSyalakamAM utpanna thaI jAya che, te mANasa saMbadhayitavya-pratibaMdhanIya (dha prApta karavAne pAtra) gaNu joIe. A prakAranA vicArathI prerita thaIne pitAnA pahelAM devakamAMthI jeo cavelA che temane saMbodhana karavAne mATe te adhunApapanana deva A manuSyalekamAM AvavA cAhe che. ghaNA lAMbA samayathI jenI sAthe saneha hoya tene mitra kahe che. bAlyakALathI jenI sAthe mitrI hoya tene sakhA kahe che. hitiSI sajajanane suhuddA kahe che. keI eka kAryamAM sAthe rahenArane sahacara kahe che, jenI sAthe oLa' khANu pIchANuM hoya tene sAgatika kahe che. e sU. 24 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMghA TIkA sthA.4 u 3 sU 25 lokAndhakAralokodyotakAraNanirUpaNam 109 evaM jahA-tihANe jAva logaMtiyA devA mANussaM logaM habdhamAgacchejjA, taM jahA-arihaMtehiM jAyamANahiM jAva arihaMtANaM parinivvANamahimAsu // sU0 25 // ___ chAyA-caturmiH sthAnaH lokAndhakAraH syAt , tadyathA-arhatsu vyavacchidya mAneSu 1, atmajJapte dharme vyavacchidyamAne 2, pUrvagate vyavacchidyamAne 3, jAtatejasi vyavacchiyamAne 4, ___ caturbhiH sthAnai lokodyotaH syAt , tadyathA-arhatsu jAyamAneSu 1, arhatsu pravanatsu 2, ahaMtAM jJAnosAdamahimasu 3, arhatAM parinirvANamahimasu 4, evaM devAndhakAraH, devodyotaH, devasannipAta. devotkalikAH, devakalakalaH / caturbhiH sthAnaH devendrAH mAnuSyaM lokaM havyamAgacchanti, evaM yathA tristhAne yAvat lokAntikA devA mAnuSyaM lokaM havyamAgacchanti, taprathA-arhatsu jAyamA neSu yAvat arhatAM parinirvANamahimasu / sU0 25 // TIkA--" cauhi ThANehiM " ityAdi-caturbhiH sthAnaH lokAndhakAra:loke'ndhakAraH-dravyato bhAvatazca syAt-bhavet, kaizcaturbhiH sthAnairityAha- taM jahA" ityAdi-tadyathA-arhatsu-jinevu vyavacchidyamAneSu-nirvANaM gacchatsu dravya. to'ndhakAraH syAt , tasyotpAtarUpatvAt , chatra bhaGgAdau rajauddhatavat, iti prathama lokA'ndhakArasya kAraNam // 1 // ___ tathA-arhatmajJapte dharme vyavacchidyamAne, iti dvitIyam / 2 / devakRta udyota ke abhAva meM loka meM kina-kina kAraNoMse andhakAra ho jAtA hai aba sUtrakAra isa bAtakA kathana karate haiM " cAhiM ThANehi logaMghayAre siyA" ityAdi 24 TIkArtha-ina cAra kAraNoke ho jAne para lokameM dravyase aura bhAvale andhakAra ho jAtA haiM ve cAra kAraNa ye haiM-eka kAraNa hai jinendra devakA nirvANa prApta kara lenA-1 dvitIya kAraNa hai-arhata prajJapta dharmakA devakRta udyotanA abhAve kayAM kayAM kAraNethI lekamAM adhikAra vyApI jAya che, tenuM have sUtrakAra nirUpaNa kare che- ___ " cauhi ThANehiM logaMdhayAre siyA" tyAha-(25) TakAtha-nIcenA cAra kAraNane lIdhe lokamAM dravyAMdhakAra ane bhAvAMdhakAra vyApI 14ya cha-(1) linendra hekna nialy xNe, (2) 5 ta prazasta dharma yuchinna Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wAS sthAnAnAne tathA-pUrvagate-pUrvANi-dRSTivAdAGgabhAgabhUtAni, teSu gataM praviSTa-tadabhyansarIbhUnaM tatsvarUpaM yacchUtaM tatpUrvagataM, tasmin vyavacchiyamAne sati loke'ndhakAro dravyataH syAt , tasyotpAtarUpatvAt , bhAvato'pyandhakAraH syAt , ekAntamupamA dAvAgamAderabhAvAt iti tRtIyam 3 / tathA-jAtatenasi vahI dIpAdau vA vyava cchiyamAne vidhyAyati sati loke dravpata evAndhakAraH syAt / iti caturtham / 4 // vyucchinna viccheda ho jAnA-2 tosarA kAraNahai pUrvagatajJAnakAvyucchinna honA-3 aura cauthA kAraNahai-agnikA bujha jAnA tAtparya isa kathanatA ainA hai ki jaba jilendra deva nirvANa prApta kara lete haiM taya lokameM dravdhakI apekSAse andhakAra ho jAtA hai / yaha utpAtarUpa hotA hai jaise chatra bhadga hojAne para rajakA (li) udghAta hotA hai, dRSTivAdake ana mAga bhUta pUrva haiM, inameM praviSTa jo zruta hai vaha pUrvagata zruta hai. ima pUrvagatako vyavacchidyamAna hone para lokameM andhakAra vyakI apekSAle ho jAtA hai kyoMki yaha utpAtarUpa hotA hai, bhAvakI apekSA bhI andhakAra ho jAtA hai kyoMki-ekAnta supamAdi kAlameM AganAdikakA abhAva ho jAtA hai| tathA--jaba vahnikA, yA dIpAdikakA viccheda ho jAtA hai, ye vujha jAte haiM taba inake vujhatehI lokameM dravyakI hI apekSA andhakAra ho jAtA hai / (niTa) tha pAthI, (3) pUtanA viche tha4 pAthI (4) mami muA javAthI A kathanano bhAvArtha nIce pramANe che-jyAre jinendra deva nirvANa pAme che, tyAre lekamAM dravyanI apekSAe aMdhakAra thaI jAya che te utpAta rUpa hoya che jemake chatrabha ga thaI jAya tyAre rajano ughAta thAya che, e ja pramANe chatrasamAnajinendradevanuM avasAna thavAthI lokomAM aMdhakAra vyApI jAya che. daSTivAdanA aMgabhAgabhUta pUrva che te pUrvamAM praviNa je zrata che tene pUrvagata zrata kahe che. A pUrvagata vikeda thavAthI lokamAM dravyanI apekSAe aMdhakAra vyApI jAya che, kAraNa ke te utpAta rUpa hoya che. ane bhAvanI apekSAe paNa aMdhakAra vyApI jAya che. kAraNa ke ekAta-suSamAdi kALamAM AgamAM dikano abhAva hoya che tathA jyAre agnine athavA dIpAdikene viccheda thaI jAya che, teo bujhAI jAya che tyAre teo bujhAtAnI sAthe ja lekamAM dravyanI apekSAe ja aMdhakAra vyApI jAya che. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04303sU025 lokAndhakAralokodyotakAraNanirUpaNam 111 ____ andhakAramuktvodyotamAha-" cauhiM ThANehiM loujjoe" ityAdi-caturbhiH sthAnaH lokodyotaH-loke uddyota:-prakAzaH syAt . tAni sthAnAnyAha-"tadyathe"tyAdi-arhatsu-jineSu jAyamAneSu-utpadyamAneSu devAnAmAgamanAtsvarUpeNa ca loke prakAzo bhavati, iti prathamaM prakAzakAraNam 1 // ___ tathA-arhatsu pravrajansu-pravrajyAM gRhatsu veti dvitIyam / 2 / tathA-arhatA-tIrthakarANAM jJAnotpAdamahimasa-jJAna-kevalajJAnaM tasyotpAdaHutpattiH, tasya mahimAnaH-mAhAtmyAni teSu, iti tRtIyam 3 / tathA-arhatAM parinirvANamahimasu devA''gamanAdeva loke prakAza: syAt / iti catuthai kAraNam / 4 / __ andhakArakA kathana kara aba sUtrakAra uddyotakA kathana karate haiM " loujjoe"-ityAdi cAra kAraNoM ko lekara lokameM udyota-prakAza hotA hai, unameM eka kAraNa hai jinendra devakA janma honaa| dUsarA kAraNa hai ahaMta prabhukA pravrajyA grahaNa krnaa| tIsarA kAraNa hai tIrthaGkaroMko kevalajJAnakA honA / aura cauthA kAraNa hai arhanta prabhukA nirvANa prApta karanA / jinendra deva jaba utpanna hote haiM tapa devalokase devoMkA Agamana hotA hai taba svarUpale hI loka, Aloka-prakAza ho jAtA hai| isI prakArale jaba tIrthaGkara prabhu dIkSA grahaNa karate haiM tava bhI lokameM prakAza hotA hai, kyoMki usa samaya bhI devoMkA Agamana huvA karatA hai / tIrthaGkara prabhuko jagha kevalajJAna utpanna hotA hai taba usa kevalajJAnake utpatti mahimAse samAkRSTa devoMkA Agamana ho jAtA hai taba bhI lokameM udyota hotA hai / isI tarahase jaba ahanta prabhu aMdhakAranuM kathana karIne have sUtrakAra udyotanuM kathana kare che- " loujjoe" tyAha-nayanA 2 ||2||dii sabhA dyota (54624) thA cha-(1) minendra vana ma samaye, (2) mata prabhu ananyA grahaNa kare tyAre, (3) tIrthakarone kevaLajJAna thAya tyAre, (4) ahaMta prabhu nirvANa pAme tyAre A cAra prasaMge lokamAM prakAza thAya che jyAre jinendra devane janma thAya che tyAre devalokamAMthI denuM Agamana thAya che tyAre temanI devaghutine kAraNe ja lekamAM udyota (prakAza) thAya che eja pramANe jyAre tIrthaMkara prabhu dIkSA grahaNa kare che, tyAre paNa lekamAM prakAza thAya che, kAraNa ke te prasaMge paNa devenu Agamana thatuM hoya che. tIrthakara prabhune jyAre kevaLajJAna utpanna thAya che tyAre paNa lekamAM prakAza Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 sthAnAGgasUtre ___"evaM devaMdhagAre " ityAdi-evaM lokAndhakAravad devAndhakAro'pi bhavatiahaMdAdiSu zucchidyamAneSu devaloke'pyantamuhartamandha kArasya saMmavAditi / tathAarthatAM janmAdiSu lokodyotavad devodhoto'pi vovyaH / evamarhajjanmAdipu-devasannipAtaH-devAnAM samUharUpeNa ekatrIbhavanam / devotkalikA = devAnAmekasya pazcAd aparasya nairantaryeNA''gamanam / devakalakalA=devAnAM pramodAdijanitaH kalakala: kolAhalathApi vodhyaH / "cauhi ThANehi devidA" ityAdi-devendrAH caturbhiH-ahajjanmAdibhiH sthAna:-kAraNaiH manuSyalokaM havyamAgacchanti / evam anena prakAreNa * yathA nirvANako prApta karate haiM, tara bhI nirvANa mahimA pragaTa karane ke liye devoMkA Agamana hotA hai ataH lokameM prasAThA ho jAtA hai| "evaM devaMdhagAre" ityAdi devAndhakAra bhI lokAndhakArakI taraha huvA karatA hai ahaMdAdi jaba vyucchidyamAna ho jAte-nirvANa prApta kara lete haiM taba devalokameM bhI eka antarmuharta taka andhakAra chA jAtA hai tathA--arhantoMke janmAdi hone para lokodyota jaise devodyota bhI hotAhai / devasamUhakA ekatrita honA hotAhai-devotkalikA bhI hotIhaiisI taraha se ahenta ke janmAdi hone ke samaya deva sannipAta hotA hai devoMkA ekake bAda ekakA AnA nirantara hotA hai| isI prakArase deva kalakala bhI hotA hai-devoMko pramodajanita kolAhala bhI hotA hai / " cauhiM ThANehiM devidA" ityAdi deva ahaMjjanma Adi thAya che, kAraNa ke kevaLajJAnanI utpattinA mahimAthI samAkRSTa devenuM tyAM Agamana thAya che e ja pramANe jyAre ahaMta prabhu nirvANa pAme che tyAre paNa nirvANamahimA prakaTa karavAne lIdhe devenuM A lekamAM Agamana thAya che ane te kAraNe lokamAM prakAza tha ya che. "evaM devaMdhagAre" tyA:--hevA-dharanA 42 pa att2nA kAraNe jevAM ja samajavA. arvatAdi jyAre nirvANa pAme che, tyAre devalokamAM paNa eka antarmuhUrta sudhI aMdhakAra vyApI jAya che tathA ahatanA janmAdi kALe lekedyotanI jema devedyota paNa thAya che eja pramANe ahaMtanA janmAdi kALe devasannipAta (devenuM eka sthaLe ekatrita thavAnuM) ane eja cAra kAraNene lIdhe dekAlikA paNa thAya che (devenuM eka pachI eka e prakAre nirantara Agamanane devenkalikA kahe che) eja cAra kAraNane lIdhe devane pramAnita asel paY thAya che. " cauhi ThANehi devidA " tyAhi Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04303 sU:25 lokAndhakAralokodyotakAraNanirUpaNam 113. tristhAne yAvat lokAntikA devAH 'yathA-yena prakAreNa tristhAne tristhAnake asyaiva sthAnAGgasya tRtIyasthAne prathamoddezake ahajjanmAdikAraNatrayeNa devendrAdi lokAntikaparyantAnAM devAnAM manuSyaloke zIghrA''gamanamuktaM, tathA'trApi devendrA dilokAntikaparyantAnAM devAnAM tIrthakarajanmAdikAraNacatuSTayena manuSyaloke zIghrA''gamanaM vAcyam / tatra trINi kAraNAni tristhAnakAnurodhenoktAni, iha catuHsthAnakAnurodhena parinirvANamahimarUpa caturtha kAraNamiti vizeSaH / 4 / imameva vizeSa darzayitumAha-taM jahA-arihaMtehiM jAyamANehiM " ityaadi-suu025|| anantaramahaMtAM janmAdiprasaGgena devA''gamanamuktaM, sampati ahaMtAmeva pravacane duHsthitasya sAdhoH duHkhazayyAM susthitasya mukhazayyAM ca nirUpayituM sUtradvayamAha mUlam-cattAri duhasejAo paNNattAo, tattha khalla imA paDhamA duhasejA, taM jahA-se NaM muMDe bhavittA agArAo aNa. rUpa cAra kAraNoMse bahutahI zIghra manuSya lokameM Ate haiN| isa taraha jaisA pahale isa sthAnAGgake sthAnakake prathama uddeze meM ahajjanmAdi kAraNapraya lekara devendrAdi lokAntika takake devoMkA manuSya lokameM zIghAgamana kahA gayA hai| usI prakArase yahAM para bhI devendra se lekara lokAntika takake devoMkA tIrthaGkarake janmAdirUpa cora kAraNoMko lekara manuSyalokameM zIghrAgamana kaha lenA cAhiye / vahAM tIna kAraNa tristhAnakake anurodhase kahe gaye haiM, yahAM catuHsthAnakake anurodhase una tIna kAraNoMke sAtha cauthA kAraNa parinirvANa mahimA rUpa hai| yahI bAta"taMjahA jAyamANehiM " ityAdi sUtra dvArA pragaTa kI gaI hai / suu025|| eja cAra kAraNone lIdhe devendronuM manuSyamAM ghaNuM ja tvarApUrvaka Agamana thAya che. A sthAnAMgasUtranA tristhAnakanA pahelA uddezAmAM ahaMtajanmAdi traNa kAraNone lIdhe devendrAdi kAntika paryantanA denA manuSyalekamAM zIgha AgamananuM jevuM kathana karavAmAM AvyuM che. evuM ja kathana ahIM paNa devendrathI laIne lokAntika patane denA tIrthakara janmAdi rUpa cAra,kArone lIdhe manuSyalokamAM zIgha Agamana viSe paNa thavuM joIe. tyAM traNa kAraNo prakaTa karavAmAM AvyA hatA, kAraNa ke tyAM tristhAnakanI prarUpaNA karavAnI hatI paraMtu ahIM catuHsthAnakane adhikAra cAlatuM hovAthI te traNa kAraNenI sAthe nirvANamahimA rUpa zuM kAraNa paNa ahIM prakaTa karavAmAM AvyuM che eja pAta " jahA jAyamANehi" tyAThi sUtra vA 48 42vAmA mAvasa cha. sU. 25 ma-17 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 sthAnAsUtra gAriyaM pavaie NigaMthe pAvayaNe saMkie kaMkhie vitigicchie bheyasamAvaNNe kalusalamAvaNNe NiggathaM pAvayaNaM No sadahai No pattiyai No roei, NiggaMthaM pAvayaNaM asadahamANe apattiyamANe aroemANe maNaM uccAvayaM Niyacchai viNighAyamAvajjai, paDhamA duhasejjA 1 // ahAvarA doccA duhasejjA, taM jahA-le NaM muMDe bhavittA agArAo jAva pavvaie saeNaM lAbheNaM No tussai parassa lAbhamAsAei pohei patthei abhilasai, parassa lAbhamAsAemANe jAva abhilatamANe maNaM uccAvayaM Niyacchai viNighAya-. mAvajjai, docA duhasejjA 2 // ahAvarA taccA duhasejjA, taM jahA-se NaM muMDe bhavittA jAva pavaie divve mANussae kAmabhoge AsAei jAva abhilasai divve mANussae kAmabhoge AsAemANe jAva abhilasamANe maNaM uccAvayaM Niyacchai viNighAyamAvajjai, taccA duhasejjA / / ahAvarA cautthA duhasejjA, taM jahA-se muMDe jAva pavvaie tassa NamevaM bhavai-jayA NaM ahamagAravAsamAvasAmi tayA NamahaM saMvAhaNaparimadaNagAttabhaMgagAuccholaNAI labhAmi jappabhiI ca NaM ahaM muMDe jAva pavaie tappabhiI ca NaM ahaM saMvAhaNa jAva gAuccholaNAI No labhAmi, se NaM saMvAhaNa jAva gAuccholaNAiM AsAei jAva abhilasai, se NaM saMvA Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sudhA TIkA sthA044 3026-27 sAdhoH duHkhAcyA sukhazayyAnirUpaNam 115 haNa jAva gAuccholaNAI AlAemANe jAva maNaM uccAvayaM Niyacchai viNighAya mAvajjai, cautthA duhasejjA // 4 // sU026 // cattAri suhasejjAo paNNattAo, taM jahA - tattha khalu imA paDhamA suhasejjA, taM jahA - se NaM muMDe bhavittA AgArAo aNagAriyaM pavase NiggaMthe pAvayaNe NislaMkie Nikkakhie fufa - timicchie No bheyasabhAvaNNe No kalusasamAvaNNe NiggaMthaM pAvayaNaM, sahai pattiyai roei NiggaMthaM pAvayaNaM saddahamANe pattiyamANe roemANe No maNaM uccAvayaM niyacchai No viNighAyamAvajjai, paDhamA suhasejjA / 1 // ahAvarA doccA suhasejjA, taM jahA se NaM muMDe jAva pavvaiesaeNaM lAbheNaM tussai parassa lAbhaM No AsAei No pIher3a No patthe No abhilasai parasta lAbhamaNAsAemANe jAva aNabhilasamANe No maNaM uccAvayaM niyacchai No viNighAyamAvajjai, doccA suhasejjA | 2 | ahAvarA taccA suhasejjA, taM jahA se NaM muMDe jAva pavvaie divve mANusa kAmabhoge No AsAei jAva No abhilasaha divve mANussara kAmabhoge aNAsAemANe jAva aNabhilasamANe No marNa uccAvayaM niyacchai No viNighAyamAvajjai, taccA suhasejjA | 3 | ahAvarA cautthA suhasejjA, taM jahA se NaM muMDe jAva pavvaie tassa pAM evaM bhavai-jai tAva arahaMtA bhagavaMto havA Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 sthAnAstre AroggA baliyA kallasarIrA annayarAI orAlAI kallANAI viulAiM payayAiM paggahiyAiM mahANubhAgAI kammakkhayakAraNAI tavokammAiM paDivajjati, kimaMga puNa ahaM abbhAvagamiyaM ovakamiyaM veyaNaM No sammaM sahAmi khamAmi titikkhAmi ahiyAsAmi mamaM ca NaM abbhovagamiyaM ovakamiyaM veyaNaM sammaMasahamANasla akkhamamANasla atitikkhamANassa ahiyAsamANasta kiM manne kajjai 1, egaMtamo me pAve kamme kajjai, mamaM ca NaM abbhovagamiyaM ovakabhiyaM veyaNaM samma sahamANassa jAva ahiyAsamANasta kiM manne kajjai ? egaMtaso me NijjarA kanjai, cautthA suhasejjA 4 sU0 27 // chAyA-catasro duHkhazayyAH prajJaptAH, tatra khalu iyaM prathamA duHkha zayyA, tadyathA-sa khalu muNDo bhUtvA AgArAdanagAritAM pravrajito nairgranthI pravacane zaGkitaH kAtito vicikitsito bhedasamApannaH kalupasamApanno naigranthaM prava. ___ arhantoMke janmAdi prasaga ko lekara devoMkA Agamana kahA, aba sUtrakAra ahaMtoMkehI pravacana meM duHsthita sAdhukI duHkhazayyAkA aura susthita sAdhukI sukhazayyAkA nirUpaNa do sUtroMse karate haiN| sUtrArtha--" cattAri duhasejjAo paNNattA" ityAdi 26 cAra duHkhazayyAe~ kahI gaI hai, unameM yaha pahalI duHkhazayyA hai, jaise koI eka manuSya muNDita hokara agArAvasthAse anagArAvasthAko dhAraNa kara lenA hai, aba vaha nairgranthapravacanameM zaGkAyukta hotA hai, vici aha tenA janmAdi prasaMge devonA AgamananuM kathana karavAmAM AvyuM. have eja ahaMtanA pravacanamAM dusthita sAdhunI duHkhazAnuM ane susthita sAdhunI sukhazAnuM sUtrakAra be sUtra dvArA nirUpaNa kare che-- " cattAri duisejjAo paNNattAo" tyAdi--(26) sutrArtha-cAra dAkhazayyAe kahI che. pahelI duHkhazadhyAnuM svarUpa ke eka manuNa muMDita thaIne gRhasthAvasthAnA parityAgapUrvaka aNagArAvasthA aMgIkAra ' karI le che tyAra bAda te nitha pravacana pratye zaMkA, vicikitsA, bhedasamA Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA rIkA sthA04303 2026-27 sAdhoH duHkhazayyAnirUpaNam canaM no zraddadhAti no patyeti no rocayati, naigranthaM pravacanamazraddadhAno'pratiyan arocayamAno mana uccAvacaM nirgacchati vinighAtamApadyate, prathamA duHkhazayyA / / _____ athA'parA dvitIyA duHkhazayyA, tadyathA-sa khalu muNDobhUtvA agArAd yAvat pravrajitaH svakena lAbhena no tuSyati parasya lAbhamAzayati (AzAM karoti) spRhayati prArthayati abhilapati parasya lAbhamAzayan yAvat abhilapan mana uccA. vacaM nigacchati vinighAtamApadyate, dvitIyA duHkhazayyA / 2 / / kitsita hotA hai, bheda samApanna hotA hai, kaluSasamApanna hotA hai, nairgrantha pravacanako zraddhAse nahIM dekhatA hai, usa para pratIti nahIM karatA hai, use apane rucikA viSaya nahIM banAtA hai / isa taraha naigrantha pravacana para zraddhA nahIM rakhatA huvA use pratItimeM nahIM letA huvA, usa para ruci nahIM rakhatA huvA vaha apane manako vividha viSayoM meM le jAtA hai, to aisI sthitimeM dharmabhraSTa hokara vaha saMsArameMhI paribhramaNa karane ghAlA hotA hai yaha prathama duHkhazayyA hai-1 dvitIya duHkhazayyA isa prakAra hai, jaise koI eka manuSya muNDita hokara agArAvasthAse anagArAvasthAko dhAraNa kara letA hai para vaha svakIya lAbhale santuSTa nahIM hotA parake lAbhakI AzA karatA hai-usakI spRhA karatA hai, prArthanA karatA hai, abhilASA rakhatA hai, isa taraha parake lAbhakI abhilASAvAlA huvA vaha apane manako idhara-udhara aneka viSayoMmeM le jAtA hai, to aisI sthitimeM dharmabhraSTa vaha saMsArameMhI paribhramaNa karanevAlA banatA pannatA ane kaluSabhAva saMpannatAthI yukta thaI jAya che. te kAraNe te nitha pravacana pratye zraddhA rAkhatuM nathI, tene potAnI pratIti viSaya banAvate nathI, ane tene pitAnI rucine viSaya paNa banAvatA nathI A rIte nirca - pravacana para zraddhA nahIM rAkhate e, tenI pratIti nahIM karatA e, ane tenA pratye ruci nahIM rAkhate evo te zramaNa nirthatha pitAnA manane vividha viSamAM pravRtta thavA de che. A prakAranI paristhitimAM te dharmabhraSTa thaIne saMsAramAM ja paribhramaNa karanAre thAya che. A pahelI duHkhazadhyA samajavI. bIjI lakhazayA A prakAranI che. keI eka manuSya muMDita thaIne agArAvasthAnA parityAgapUrvaka aNagArAvasthA dhAraNa kare che, paraMtu te svakIya lAbhathI saMtuSTa thato nathI, parakIya lAbhanI AzA kare che, tene mATe spRha kare che, prArthanA kare che ane abhilASA seve che. A pramANe paranA lAbhanI abhilASAthI yukta thayela te pitAnA manane ahIM tahIM aneka viSayamAM Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgasUtre athAparA tRtIyA duHkhazayyA, tathathA-sa khala muNDo bhUtvA yAvat prabajito divyAna mAnuSyakAn kAmabhogAn Azayati yAvat abhilapati divyAn mAna. dhyakAna kAmabhogAn Azayana yAva abhilapan mana uccAvacaM nigacchati vinighAtamApadyate, tRtIyA duHkhazayyA / 3 / adhA'parA caturthI duHkhazayyA, tadyathA-sa khalu muNDo yAvata pravajitaH tasya khalu evaM bhavati-yadA khala aham agAravAsam AvasAmi tadA khalu ahaM saMvA. hanaparimardanagAtrAmyaGgagAtrotkSAlanAni labhe yatprabhRti ca ahaM khalu muNDaH yAvat hai, yaha dvitIya duHkhazayyA hai-2 tRtIya duHkhazayyA isa prakAra hai jaise koI eka puruSa muNDita hokara agArAvasthAse anagArAvasthA sampanna ho jAtA hai aba yadi vaha usa avasthAmeM bhI divya manuSya sambandhI kAmabhogoMkI AzA karatAhai-yAvat abhilASA rakhatAhai to isa tarahase divya manuSya sambandhI kAmabhogoMkI AzA karatA huvA yAvat unakI abhilASA karatA huvA hai vaha manako idhara udharake aneka viSayoMmeM le jAtA hai to aisI dazAmeM dharmabhraSTa hokara vaha saMsAramehI paribhramaNa karanevAlA banatA hai-3 caturtha duHkhazayyA isa prakAra hai, jaise koI eka manuSya muNDita hokara agArAvasthAse anagArA'vasthA sampanna ho jAtA hai, aba yadi vaha isa avasthAmeM bhI aisA vicAra karatA hai ki-jisa samaya maiM gRhasthAvasthAmeM thA usa samaya zarIrakoM davavAtA thA, use malavAtA thA usa para tela AdikI mAliza karavAtA bhamavA de che. te evI paristhitimAM dharmabhraSTa thayele te nigraMtha saMsAramAM ja paribhramaNa karanAre thAya che. trIjI dukhazayyA A prakAranI je--kaI eka manuSya suDita thaIne agArAvasthAnA parityAgapUrvaka aNagArAvasthA dhAraNa kare che aNagArAvasthA dhAraNa karavA chatAM paNa je te manuSya saMbaMdhI kAmaganI AzA kare che, pRhA kare che, prArthanA kare che ane abhilASA seve che, te e prakAre divya manuSya saMbadhI kAmagonI AzA, pRhA, prArthanA ane abhilASA karato. e te manane Ama tema aneka viSayomAM bhamavA de che. te evI paristhitimAM dharmabhraSTa thaIne te saMsAramAM paribhramaNa karanAro ja bane che. cethI dukhazadhyAnuM svarUpa--kaI eka manuSya muMDita thaIne gRhasthAvakathAne tyAgapUrvaka aNagArAvasthA aMgIkAra kare che tyAra bAda evo vicAra kare che ke jyAre huM gRhasthAvasthAmAM hatuM tyAre sevakAdi pAse mArA zarIrane dabAvarAvato hato, coLAvato hato, tenA para tela Adinu mAliza karAvatA Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 2030 26-27 sAdhoH sukhazayyAnirUpaNam 119 pratrajitaH tatprabhRti ca khalu ahaM saMvAhana yAvat gAtrotkSAlanAni no labhe sa khalu saMvAhana yAvat gAtrotkSAlanAni Azayati yAvat abhilapati sa khalu saMvAhana yAvat gAtrotkSAlanAni Azayan yAvat mana uccAvacaM nirgacchati vinidhAtamApadyate, caturthI duHkhazayyA 4|0 26 / 27 chAyA - catasraH sukhazayyAH prajJaptAH, tatra khalu iyaM prathamA sukhazayyA, tadyathA - sa khalu muNDo bhUtvA AgArAdanagAritAM pravrajito nirgranthe pravacane niHzaGkitaH niSkAGkSitaH nirvicikitsitaH no bhedasamApanno no kaluSasamApanno thA, pAnI se use khUba acchI taraha nahalAtA thA - snAna karAtA thA. aya maiM jaba se muNDita yAvat pravajita ho gayA hUM tabase mujhe nato use dabavAnekA mokA milatA hai na yAvat use nahalAnekA mokA milatA hai, isa taraha se saMvAha Adi kI vaha AzA karatA hai to aisI sthiti meM usakI AzA karane AdirUpa bhAvoMvAlA vaha apane manako aneka viSayoM meM le jAtA - ataH dharmabhraSTa hokara saMsArako hI baDhAtA hai yaha cauthI duHkhazayyA hai - 4 | sukhazayyAeM bhI cAra kahI gaI haiM, unameM yaha prathama sukhazayyA hai jaise koI puruSa muNDita hokara agArAvasthAse anagArAvasthAmeM pravrajita ho jAtA hai aura vaha nairgrantha pravanacameM zaGkAse rahita nizaGkita kAGkSAse rahita niSkAGkSita vicikitsAse rahita nirvicikitsita bheda samApanna se rahita no bhedasamApanna, kaluSasamApannase rhithatA, ane pANI Adi vaDe mArA zarIre khUba ja sArI rIte snAna karAvatA hatA, paNa jyArathI huM pratrajita thai gayA chuM tyArathI mane zarIra khAvarAvavAnA meAkA paNa maLatA nathI, zarIrane ceALAvavAnA, mAliza karAvavAnA ane snAna karavAne paNa meAkA maLatA nathI. A rIte sa*vAhana AkrinI te AzA kare che. teA A prakAranI paristhitimAM te peAtAnA mananI sthiratA gumAvI bese che ane manane aneka viSayAmAM bhamavA de che te evA niSratha dha bhraSTa thaine peAtAnA sasArane vadhAre che. A ceAthI duHkhazayyA samajavI. sukhazayyAe paNa cAra kahI che prathama sukhazayyAnu A prakAranuM svarUpa kahyuM che--koi eka manuSya muDita thaIne agArAvasthAnA parityAga pUrvaka aNugArAvasthAnA svIkAra kare che. te nitha pravacana pratye zakA rAkhatA nathI, kAMkSA rAkhatA nathI, vicikitsA rAkhateA nathI, kaluSa samApanna thatA nathI ane bhedasamApana paNa thatA nathI. A rIte taitha pravacana pratye niH Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 sthAnAzAstra nainthaM pravacanaM zradadhAti pratyeti rocayati naigrandhaM pravacanaM zradadhAnaH pratiyan roca. yan no mana uccAvacaM nirgacchati no vinidhAtamApadyate, prathamA mukhazayyA / 1 / ___athA'parA dvitIyA sukhazayyA, tadyathA-sa khalu muNDo yAvat pratrajitaH svakena lAbhena tuSyati parasya lAbhaM no Azayati no spRhayati no prArthayati no abhilapati, parasya lAbhamanAzayan yAvad anabhilapan no mana uccAvacaM nirganchati no vinighAtamApadyate, dvitIyA sukhazayyA / 2 / no kalupasamApanna banA huvA naintha pravacana para zraddhA karatA hai, usa para prIti karatA hai, use apane rucikA viSaya banAtA hai, to aisI sthitimeM vaha nairgrantha pravacanakI zraddhAvAlA banA huvA usakI prItivAlA ghanA huvA usakI rucivAlA banA huvA, vaha apane manako idhara-udharake viSayoM meM nahIM le jAtA hai, isaliye vaha zrunacAritrarUpa dharmakA ArA. dhaka banA huvA saMsArameM paribhramaNa karanevAlA nahIM banatA hai yaha prathama sukhazayyA hai-1 dvitIya sukhazayyA isa prakArase hai jaise koI purupa muNDita hokara yAvat pravajita ho jAtA hai, aura apanehI lAbhase santuSTa rahatA hai, parake lAbhakI AzA nahIM karatA hai, usakI spRhAvAJchA nahIM karatA hai, usakI prArthanA nahIM karatA hai, usakI abhilASA nahIM karanA hai isa taraha parake lAbhakI AzAse rahita banA huvA zakti, nikAMkSita, nirvicikisita, medasamApanna rahita ane kaluSa samApanathI rahita hovAne kAraNe te nitha pravacana para zraddhA rAkhe che, tenI pratIti kare che, tenA pratye ruci rAkhe che. A rIte nirgatha pravacana pratye jene zraddhA utpanna thaI che, tene pitAnI pratItino jeNe viSaya banAvyuM che, ane tene pitAnI rucino viSaya jeNe banAvyuM che, e te nigraMtha pitAnA manane sthira rAkhI zake che, tene game te viSayamAM bhamavA detA nathI. A prakAre zratacAritrarUpa dharmanI ArAdhanA karanAre te nirgatha saMsAramAM paribhramaNa karanAre eTale ke pitAne saMsAra vadhAranAra hotA nathI. bIjI sukhazAnuM svarUpa-keI eka puruSa mu Dita thaIne pravrajyA aMgIkAra kare che. tyAra bAda te svakIya lAbhathI ja saMtuSTa rahe che-parakIya lAbhanI AzA karato nathI, pRhA (vAMchA, kAmanA) rAkhatA nathI, tene mATe prArthanA karatuM nathI ane tenI abhilASA paNa rAkhato nathI A rIte parakIya lAbhanI AzA, spRhA AdithI rahita banelo e te nigraMtha pitAnA Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04303 sU026-27 sAdho sukhazayyA nirUpaNam 121 athA'parA tRtIyA sukhazayyA, tadyathA - sa khalu muNDo yAtrat prabrajito divyAn mAnuSyakAn kAmabhogAn no Azayati yAvat no abhilapati divyAn mAnuSyakAn kAmabhogAn anAzayan yAvad anamilapan no mana uccAvacaM nirgacchati no vinighAtamApadyate, tRtIyA sukhazayyA | 3 | athA'parA caturthI sukhazayyA, tadyathA - sa khalu suNDo yAvat manajitaH tasya khala evaM bhavati-yadi tAvat anno bhagavanto hRSTA ArogyAvalikAH kalyazayAvat usakI abhilASAse rahita banA huvA vaha apane manako vyartha idhara udhara viSayoMmeM nahIM le jAtA hai vaha zrutacAritrarUpa dharmakA ArAdhaka banA huvA saMsAra meM paribhramaNa karanevAlA nahIM banatA hai, yaha dvitIya sukhAyA hai -2 tRtIya sukhazayyA isaprakAra hai jaise koI puruSa suNDina hokara yAvat prabrajita ho jAtA hai aura vaha divya manuSya kAmabhogoM kI AzA nahIM karatA hai yAvat unakI abhilASA nahIM karatA huvA vaha apane manako idhara udharake vyartha viSayomeM nahIM le jAtA hai, isa taraha vaha zrutacAritrarUpa dharmakA ArAdhaka banA huvA saMsAraparibhramaNa karanevAlA nahI banatA hai yaha tRtIya sukhazayyA hai - 3 caturtha sukhazayyA isa prakAra hai - jaise koI puruSa buNDita hokara yAvat prabrajita ho jAnA hai, usake manameM aisA vicAra AtA hai ki jaba hRSTa- Arogya-balika aura kalpa zarIravAle aise arhata bhagavanta manane nakAmA ane anucita viSayamAM bhamavA deteA nathI, te kAraNe zrutacAritrarUpa dharmanI ArAdhanAmAM lIna thayele te nitha sasAranuM paribhramaNa karanAra thatA nathI paNu alpa sa'sAravALA bane che trIjI sukhazayyA A prakAranI kahI che--kai eka puruSa suDita thaIne pratrayA aMgIkAra kare che. tyAra bAda te kadI paNa kri manuSya sabaMdhI kAmaeAnI AzA,pRhA, abhilASA Adi karatA nathI A rIte bya kAmalegAnI AzA na karanAre, spRhA na karanArA ane abhilASA na karanArA te nigrantha peAtAnA manane nakAmA viSayamAM Amatema bhamavA dete nathI. A prakAre zrutacAritrarUpa dhanuM ArAdhana karanAza te zramaNa vitha peAtAnA sasArane vadhAratA nathI. tene dIrgha athavA anatakALa panta A saMsAranuM paribhramaNu karavuM paDatu nathI. ceAthI sukhazayyA A prakAranI kahI che--kAi eka puruSa mu`Dita thaIne pratrajyA grahaNa kare che tenA manamAM evA vicAra Ave che ke jo huSTanIrAgI, khaliSTa ane kalpa zarIravALA aMta bhagavAna anyatara, udAra, sa-16 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAstre rIrA anyatarANi udArANi kalyANAni vipulAni prayatAni pragRhItAni mahAnubhAgAni karmakSayakAraNAni tapaH karmANi pratipadyante kimaga! punarahamabhyupagamikImopakanikI vedanAM no samyak sa he kSame titikSe adhyAsayAmi, mama ca khalu AbhyupagamikIsaupakramikoM vedanAM samyagasahamAnasya akSamamANasya atitikSaNamANasyAnadhyAsayata. kiM manye kriyate ? ekAntazaH ( ekAntena ) mayA pApa karma kiyate, mama ca khalu AmyupagamikImopakramikI yAvat samyaka sahamAnasya yAvat adhyAsayataH kiM manye kriyate !,ekAntazaH mayA nirjarA kriyate, caturthI sukhazayyA / 4 / su0 27 // anyatara-udAra-kalyANakAraka-vipula prayata pragRhIta mahAnubhAga aura karmakSayakara aile toko tapate haiM to kyA maiM zirolaMcanAdijanya AbhyupagAmikI vedanAko evaM aupakramikI vedanAko acchI tarahase kyoM nahIM sahana karUM, aura kyoM meM isase vicalina pariNativAlA banUM / yadi maiM isa A yudayikI aura aupakramikI vedanAko acchI taraha se sahana nahIM karUMgA, isa para kupita hoUMgA dIna bhAvavAlA bana jAUMgA, isale vicalita pariNativAlA ho jAUMgA, to phira maiM kyA karUMgA, maiM to ekAntataH pApI ho jAUMgA aura jo una vedanAko acchI tarahase sahana karalUMgA, kupita na hoUgA dIna bhAvavAlA nahIM banUMgA evaM apane kartavyapathase vicalita nahIM hoUMgA to ekAnta rUpase mere kalyANakAraka, vipula, prayata, pragRhIta, mahAnubhAga ane karmakSayakara evI tapasyA kare che, te mArAthI zirelucanAdi janya AbhyapagAmikI ane pakramikI vedanAnu sArI rIte vedana zA mATe na thaI zake ? tenA pratye kupita thavAnI zI jarUra che? ahIna bhAvayukta thaIne zA mATe huM tene svIkArI na lauM? tenAthI mAre zA mATe vicalita pariNativALA banavuM joIe? je huM A AbhupagAmikI ane pakanikI vedanAne sArI rIte sahana nahI karUM, tenA pratye kupitabhAvayukta banIza, dInabhAvayukta banIza, ane vicalita pariNativALe banIza, to mAruM zuM thaze? Ama karavAthI te huM ekAntatA (saMpUrNa rUpe) pApI banI jaIza. paraMtu jo huM tenA pratye kupita nahI banuM, dInabhAvayukta nahI banuM, ane mArA kartavya mArgamAMthI vicalita thayA vinA te vedanAne samatA bhAvapUrvaka sahana karI laIza te ekAntarUpe mArAM karmonI nirjarA thaze A prakAranA vicArathI prerAIne AvyudayikI ane aupakramikI vedanAne sahana karanAra nigraMtha zratacAritrarUpa Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u03 sU026-27 sAdho duHkhazAnirUpaNam 123 TIkA-" cattAri duhasejjAo" ityAdi-duHkhazayyAH-duHkhadAH zayyAH duHkhazayyAH, madhyamapadalopisamAso'trabodhyA, duHkhotpAdikAH zayyA ityarthaH, tAzca dravyato'samIcIna khaTvAdilakSagAH, bhAvatastu duHsthacittatayA duHzramaNatAsvabhAvAH-pravacanA'zraddhA 1 paralAbhaprArthanA 2 kAmA''zaMsanA 3-saMvAhanAdi prArthanA 4 vattvarUpAH, catasraH-catuH saMkhyAH prajJaptAH, tAH krameNa pradarzayitumAha" tattha" ityAdi-tatra-catamapu duHkhazayyAsu madhye khalu iyam-anupadaM vakSyamANA prathamA duHkhazayyA, tadyathA-sA-kazcita gurukarmA jIvaH 'NaM' vAkyAlaGkAre evamagre'pi, muNDa:-luzcitaziraH kezaH, bhUtvA agArAt-gRhAt anagAritAmAgArI-gRhI tadviparIto'nagArI-saMyataH, tasya bhAvo'nagAritA, tAM tathA saMya. karmA kI nirjarA hogI isa prakArake vicArale jo AbhyudayikI evaM aupakramikI vedanAko sahatA hai usakI yaha caturthI sukhazayyA hai-4 TIkArtha-yahAM duHkhazayyA padameM duHkhotpAdikI zayyA aisAmadhyamapadalopI samAsa hai / yaha du.khazayyA dravyabhAva ledase do prakArakI hai. ___asamIcIna-TUTI phUTI jo khaTiyA Adi hai ve dravyarUpa duHkhazayyA haiM, tathA duHsthacitta honese duHzramaNatA rUpa-pravacanakI-azraddhArUpa-1 paralAbha prArthanA rUpa -1 kAmazaMkhanA rUpa evaM saMvAhanAdikI cAhanA rUpa jo bhAva haiM ve bhAvarUpa duHkhazayyA haiM ye duHkhazayyAe~ cAra prakArakI haiM, prathama prakArakI vaha hai| ki jo koI gurukarmA jIva kezoMkA luzcana karake gRhasthAvasthAle anagArAvasthAvAlA ho jAtAhai gRhasthAvasthAkAtyAga kara muni bana jAtA dharmane ArAdhaka hevAne kAraNe saMsAramAM paribhramaNa karato nathI. jethI sukhazadhyAnuM A prakAranuM svarUpa che. TIkAI-ahIM "duHkhazayyA" A padamAM "dukhatpAdikI zayyA evo madhyama padalopI samAsa che te dukhazayyA dravya ane bhAvanA bhedathI be prakAranI che. bhAMgyA tUTyA khATalA vagerene dravyarUpa dukhazadhyA kahI zakAya. tathA mananA dupariNAmene kAraNe duzamaNutArUpa je bhAve utpanna thAya che temane bhAvarUpa dukhazayyA kahI zakAya che evI bhAvarUpa duHkhazayyA cAra kahI che- (1) prayana pratye saddhA35 zayyA, (2) 52sAna prArthanA35 hu.pazavyA (3) kAmazaMsatArUpa dukhazayyA ane (4) saMvAhanAdinI cAhanArUpa duHkhazo. pahelA prakAranI duHkhazayyAnuM spaSTIkaraNa-kaI gurukarmo jIva kezonuM lucana karIne gRhasthAvasthAnA parityAgapUrvaka nirmatha paryAyane savIkAra karI Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 124 sthAna , 1 tatAM pravrajitaH - adhigataH prApta ityarthaH, naigranthe - nirmantha :- bAhyAbhyantaragranthirahitA arhantaH, tepAmidaM nairgranthaM tasmin pravacane = zaGkitaH - zaGkAvAn ' AhetazAsane yaduktaM jIvAdikaM tat satyaM vA mithyA ve'ti dezasarvazaGkAvAn, tathA kAGkSitaH AItamatAtiriktamate icchAvAn-' matAntaramapi samIcInamiti matimAn vicikitsitaH - phale saMzayayuktaH, tathA bhedayamApannaH - jinoktaM sarvam itthameva anyathA ve 'ti buddhibhedavAn kalupamamApana:-' naitadeva' miti viSarItajJAnavAn nai ntha-pravacanaM no zradhAni tatra zraddhAM na karotItyarthaH, no pratyeti--pratItiM na pratipadyate, no rocayati-na rucivipayIkaroti, itthaM nairgranthaM hai aura phira bhI vaha vAhyAbhyantara parigraha vihIna nirgrantha arhanta bhagavanta dvArA pratipAdita pravacana meM aisI zaGkAvAlA banatA hai ki Arhata zAsana meM jo jIvAdika tattva kahe gaye haiM ve satya haiM yA mithyA haiM, isa prakAra se dezarUpa se yA sarva rUpase vaha zaGkAvAlA banatA hai, tathA - aisI zaGkAvAlA banatA hai ki manAntara bhI samIcIna haiM, tathAvicikitsita phalameM saMzayayukta banatA hai bhedasamApanna banatA hai, "jinokta tattva Aheta manase atirikta sabake saba prakAra se haiM yAanyathA hai" isa prakAra se buddhi bhevAlA banatA hai tathA kalupa samApanna hotA hai yaha isa taraha se nahIM hai, isa prakAra se viparIta jJAnavAlA banatA hai, isa prakArake bhAvoMse yukta hokara yaha nairyandha pravacana para zraddhA nahIM karatA hai, usa para pratIti nahIM lotA hai, use apanI le che nigraMtha khatavA chatAM mAhyAbhyantara parigrahathI vihIna evA te arhata bhagavanta dvArA pratipAti pravacanamAM azraddhA rAkhe che, tene evA vicAra Ave che ke arhata zAsanamAM je jIvAdika tattva prarUpyAM che te zu satya che ke mithyA che ? A prakAre te dezarUpe (aMzata:) athavA sarvarUpe (sapUrNa rUpe) zakAvALA bane che, tathA tene eveA sabhrama thAya che ke anya mata vAdIenI mAnyatA paNa sAcI hAI zake che. vaLI te cikitsita khanI jAya che eTale ke lanI khAkhatamAM paNu saMzayayukta banI jAya che tathA te bhedasamApanna paNa khanI jAya che, eTale ke janAkta tatva jinaprarUpita ravazAsana ane parazAsana (anya siddhAMtA) eka ja prakAranI mAnyatA dharAve che ke virUddha mAnyatA dharAve che, A prakAranI mujavaNane kAraNe buddhibhedavALeA banI jAya che, tathA te kaluSasamApanna banI jAya che eTale ke arhuta pravacana mithyA che, evI viparIta mAnyatAvALA khanI jAya che. A prakAranA bhAvethI Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 125 sudhA TIkA sthA04 303 sU026-27 sAdhoH duHkhazayyAnirUpaNam pravacanam azraddadhAnaH amatiyan arocayan sa saMyato manauccAvacam - anekaprakArakaM viSayam vividhaviSayeSu nirgacchati gameratrAntarbhAvitaNyaryatayA nirgamayatinayati tena hetunA sa vinidhAta-dharmabhraMzaM saMsAraM vA Apadyate =pnotIti prathamA duHkhazayyA 1| 13 " ahAvarA docce " - tyAdi - atha = prathamaduHkhazayyAnirUpaNAnantaram aparA - dvitIyA duHkhazayyA nirUpyate, tathAhi - " se NaM ityAdi prAgvat, navaraM svakena - sva eva svakaH - svakIyastena lAbhena - bhaktapAnAdi prAptirUpeNa, to tuSyati - santuSTo na bhavati, kintu parasya - svAtiriktasya saMyatasya sakAzAt lAbha - bhaktapAnAdi prAptirUpam Azayati tasya AzAM karoti sa ma dArayatIti saMbhAvayati, spRhayati - vAnchati, prArthayati = yAcate, abhilaSati labbe'pyannAdau punarvAvchati, zeSaM ca prathama duHkhazayyAmUtravad bodhyam / iti dvitIyA duHkhazayyA 2 | rucikA viSaya nahIM banAtA hai to aisI pariNatimeM vaha nairgrantha pravacanakI zraddhAdise vihIna banA huvA saMyata vividha viSayoMmeM apane manako le jAtA hai, isa kAraNa vaha " vinighAta " ko dharmabhraSTatAko, yA saMsArako prApta karatA hai isa prakAra kI yaha prathama duHkhazayyA hai - 1 | dvitIya duHkha zayyAmeM bhI aisAhI kathana jAnanA cAhiye, parantu isameM vaha saMyata apane prApta bhaktapAnAdimeM saMtuSTa nahIM hotA hai, kintu apanele atirikta saMyata ke bhaktapAnAdikakI AzA karatA hai ki vaha mujhe apane bhaktapAnAdika meM se de de bAkIkA kathana mUlArtha jaisA hai - 2 tRtIya --- cukta thavAne kAraNe te natha pravacana pratye zraddhA rAkhatA nathI, tene peAtAnI pratItinA viSaya manAvatA nathI ane temAM ruci paNa rAkhatA nathI. A prakAranI pariNatithI yukta thayelA ane nagraMtha pratyenI zraddhA aAdithI vihIna khaneleA te zramaNu nigraCtha vividha viSayAmAM potAnA manane bhamavA Dhe che. te kAraNe te dharmAMbhraSTa athavA dharmanA viASaka thaI javAne kAraNe saMsAramAM paribhramaNa karyAM kare che. A prakAranI pahelI bhAvarUpa duHkhazayyA che. - khIjI duHkhazayyAnuM svarUpa--ahI paNa pahelo duHkhazayyA jevu kathana samajavuM. A dukhazayyAnA vadhunamAM eTalI ja vizeSatA che ke te sayata peAtAne prApta thayelA AhArapANI AdithI sattASa mAnatA nathI paNa anya sayatane prApta thayelA AharAtinI AzA kare che. eTale ke te evI abhilASA rAkhe che ke anya sayata mane te AhArAdi ApI de. bAkInu kathana mULAmAM kahyA anusAra samajavuM, Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 . . . . . sthAnAzastra "ahAvarA tacca"-ityAdi-atha tRtIyA duHkhazayyA nirUpyate, tathAhi" se NaM" ityAdi-pUrvavat , nAraM divyAn-devaloke bhavAna manojJAn vA mAnupya kAn-manuSyaloka mavAn kAmabhogAn-zabdAdIn viSayAn Azayati-ityArabhya abhilapati yAvat ' abhilaSatipadAyantaM bodhyam , zepaM sarva spaSTam / iti tRtIyA tuHkhazayyA / 3 / / ___ " ahAvarA cautthA " ityAdi - atha-caturthI duHkhazayyA nirUpyatetathAhi-" se NaM " ityAdi-prAgvat , navaraM-yadA'ham agAravAsam - vasalyatreti vAsaH, agAraM-gRhameva vAso'gAravAsastam AvasAmi-adhitiSThAmi-tatrA'' vasAmotyarthaH, tadA khalu ahaM saMvAhanaparimardana-gAnAbhyaGgagAtrotkSAlanAni,tana-saMvAhanaM-zarIrasya mukhotpAdako mardanavizeSaH, parimardanaM-piSTAdinA zarIrodvatanam ' piitthiikrnaa| iti bhApApasiddham , gAtrAbhyaGga-tailAdinA'GgamrakSaNaM zarIre tailAbhyaGga ityayaH, gAtrotkSAlana-zarIrasya jalena zodhanam , etAni labheavAptavAnityarthaH, ca-punaH yatprabhRti-yasmAtkAlAdAramya 'NaM' iti vAkyAladuHkha zayyAmeM vaha saMyata devaloka sambandhI, yA manuSyaloka sambandhI kAmabhogoMkI, zabdAdika viSayoMkI AzA karatA hai yahAM "abhilApA" Adi padoMkA sabakA sambandha kathana kara lenA caahiye-3| caturtha prakArako duHkhazayyA isa prakArase hai ki vaha saMyata gRhasthA'vasthAmeM bhoge gaye caraNavavAnA Adi saMvAhako parimardana-mAlIza Adi sukhoMko yAda karatA hai aura aba saMyatAvasthAmeM una bAtoMkA lAbha nahIM hotA hai aisA vicAratA hai-zarIrako sukha upaje, aise mardanakA nAma saMvAhana hai, pIThI karanA isakA nAma-zarIrodvartana hai, zarIrameM telakI mardana karanA-isakA nAma gAtrAbhyaGga hai, zarIrakA trIjI duHkhazayA-A dukhazaonuM kathana mULArtha pramANe ja samajavuM ahIM devaloka athavA manuSyalaka saMbaMdhI kAmabhegonI-zabdAdika viSayanI AzA rAkhanAra saMyata pitAne saMsAra vadhAre che, evuM samajavuM thiA prakAranI dukhazayyA-ahIM evA saMtanI vAta karI che ke je pitAnI gRhasthAvasthAmAM jogavelA caraNa dabAvarAvavA Adi rUpa saMvAhanane, parimardana (mAliza) Adi sukhane yAda kare che ane saMyatavasthAmAM e lAbhe na maLavAne kAraNe manamAM duHkha anubhave che (zarIrane sukha upaje jevI rIte tene dabAvarAvavuM tenuM nAma saMvAhana che zarIre pIThI, sukhaDa Adi -LAvavI tenuM nAma zarIra dvartana che, zarIre telanuM mAliza karavuM tenuM nAma Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 sudhA TIkA sthA04 103 sU0 27 sAghoH sukhazayyAnirUpaNam DAre, 'ahaM muNDaH' ityArabhya prabajita ityantaM prAgvad vodhyam , tAvatmabhRti tasmAtmAlAdArabhya ahaM saMvAhanAdikaM na labhe, zeSaM vyAkhyAtapUrvam / iti caturthI duHkhazayayA / 4 / sU0 26 / / atha sukhazayyAnirUpyate TIkA-" cattAri suhasejjAo" ityAdi-sukhazayyA:-sukhadAH zayyAH sukhazayyAH, tA dravyabhAvabhedena dvividhAH, tatra dravyatastathAvidhasukhadapayAdirUpAH, bhAvataH svasthacittatvena suzramaNatvasvabhAvAH, tAH pravacanazraddhA 1-paralA bhAnicchA 2-kAmAnAzaMsanA 3-vedanAsamyaksahanarUpAzcatasraH prajJaptAH, tatra prathamA sukhazayyA-sa khalu muNDo bhUtvA agArAd anagAritAM pravrajito nairganthe pravacane nizzaGkito niSkAkSito yAvat no vinighAtamApadyata iti / 1 / dvitIyA zodhana jalase karanA, nhAnA snAna karanA isakA nAma gAtrotkSAlana hai| bAkI kA saba kathana mUla jaisA hai // 26 // __ aba sukha zayyAke viSayameM khUtrakAra kahate haiM, ki sukhazayyAbhI cAra prakArakI hai| yaha-sukhazayyA dravya-bhAvake medase do prakAra hai, tathAvidha sukhakAraka palyaGka-paryaGka AdirUpa dravyasukhazayyA hai, aura svastha cittase suzramaNa svabhAvarUpa bhAvasukhazayyA hai| yaha bhAvarUpa sukhazayyA-pravacana zraddhArUpase, paralAbhakI icchA na karane rUpase, aura vedanA samyak sahanarUpase cAra prakArakI hai-inameM pravacana zraddhArUpa jo sukhazayyA hai vaha isa prakArase hai, jaba muNDita hokara koI purupa gRhasthAvasthAse anagArAvasthAko prApta hotA hai taba vaha negrantha pravacana meM nizzaGkita hotA hai, niSkAGkita Adi vizeSaNoMvAlI hai, ataH vaha dharmabhraSTa nahIM hotA hai yA saMsArameM paribhramaNa nahIM karatA hai-1 gAtrAbhaMga che, jaLathI zarIranI zuddhi karavA rUpa nAnane gAtrakSAlana kahe che, bAkInuM kathana mUlArtha anusAra samajavuM. have sUtrakAra sukhaza'nuM nirUpaNa kare che-tenA cAra prakAra kahyA che. dravya ane bhAvanI apekSAe tenA be prakAra paDe che sukhakAraka palaMga Adine dravyarUpa sukhazayyA kahI zakAya, ane svasthacittanI apekSAe suzramaNa svabhAvarUpa bhAva sukhazA samajavI tenA cAra prakAra nIce pramANe che - (1) pravacana zraddhA35 (2) 52sAmanI mninch| 35, (3) bhAga pratye anAsakti rUpa ane (4) samatA bhAve vedanA sahana karavA rUpa , pravacana zraddhArUpa sukhazayyA-kaI puruSa muMDita thaIne gRhasthAvasthAnA tyAgapUrvaka aNagArAvasthA svIkAre che. te saMyata nigraMtha pravacana pratye niHzaMkita, niSkAMkSita Adi pUrvokta bhAvathI yukta manaHpariNAmavALo rahe che Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 sthAnAstre tu sa khalu suNDo yAvat svakena lAbhena tuSyati parasya lAbhaM no Azayati yAvat no vinighAtamApayate iti / 2 / tRtIyA tu-sa khalu muNDo yAvat pratrajito divyAna mAnuSya kAn kAmabhogAn no Azayati yAvat no vinidhAtamApadyata iti / etAstisro'vi vyAkhyAtamAyAH / 3 / tathA caturthI sukhazavyA evaM bodhyA, tathAhi-sa khalu kazcit muNDo bhUtvA agArAd anagAritAM manajitaH, tasya pratrajitasya manasi khalu evaM bhavati-evaM vicAro jAyate-yadi tAvat arhanto bhagavanto hRSTAH-hRSTA iva hRSTAH-vigatazoka tayA AnanditAH, tathA-ArogyAH jvarAdirogavarjitAH, tathA-balikAH-balaM dvitIyA lukhazayyAmeM muNDita Adi hokara apane lAbhalehI santuSTa rahatA hai parake lApakI kAmanA Adi nahIM karatA hai, ataH vaha binighAtako prApta nahIM honA hai-2 tRtIyA sukhazayyA rahA huvA vaha saMyata divya manuSya sambandhI kAmabhogoMko cAhanA nahIM karatA hai, unakI AzA Adile bilakula rahita ho jAtA hai ataH vahabhI vinighAtako prApta nahIM hotA hai-3, cauthI sukhazayyA valasAna saMyata manameM hRSTAdi vizeSaNocAle arhata lagavantoMke anyatarAdi vizeSaNoM. vAle tapAkarmo kA cintavana karatA huvA apanemeM aupakramikI evaM AbhyupagamikI vedanAko sahana Adi karane kI kSamatAko jAgRta krtaahai| tethI te tacAritrarUpa dharmanI samya rIte ArAdhanA karIne pitAnA saMsArane alepa karI nAkhe che. parakIya lAbhanI anicchArUpa bIjI sukhazayyA-ahIM evA saMtanI vAta karI che ke pitAne prApta thayelA AhAradithI ja saMtuSTa rahe che. anya saMyatane prApta thayelA AhArAdinI kAmanA Adi rAkhato nathI. te kAraNe te paNa dharmane virAdhaka banato nathI-ArAdhaka ja bane che ane apa saMsAravALo bane che. trIjI sukhazayyA-ahIM evA saMtanI vAta karI che ke je devasaMbaMdhI ke manuSya saMbadhI kAmabhoganI bilakula cAhanA karato nathI evo saMyata paNa dharmabhraSTa thato nathI, paNa dharmane ArAdhaka banIne potAne saMsAra ghaTADe che. cothI sukhazAsa panna saMyata hRSTAdi pUrvokta vizeSaNavALA ahaMta bhagavatanI anyatara Adi pUrvokata vizeSavALA tapa karmonuM cintavana karato thake AbhyapagamikI ane apakamikI vedanAne sahana karavAnI kSamatA pitAnA manamAM jAgRta kare che Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u03 sU0 27 lAdhoH sukhazayyAnirUpaNam -mAmayaM tacca catustriMzadatizayarUpam , tadepAmastIti balikA:-catustriMzadvidhAtizayasAmarthyavantaH, tathA-kalyazarIrA:-kalyo-mokSaH, tatpApakaM zarIraM yeSAM te tathA tadbhavamokSagAmina ityarthaH, tapaHkarmANi pratipadyante, kIrazAni tAnI ?tyAha - " anayarAI " ityAdi - anyatarANi - anyatamAni, anazanaprabhRtidvAdaza vidhatapaHkarmaNAM madhye ekatamAni, tathA - udArANi-amAptavastupAptyabhilAparUpA''zaMsA-doSavarjitatvena pradhAnAni, tathAkalyANAni-zivasukha janakAni vipulAni - bahudivasebhyo'nuSThitatayA bahUni hRSTAdi vizeSaNoMkA spaSTIkaraNa isa prakAra se hai, arhanta bhagavanta ina vedanAoM ke Ane paralI hRSTa huve kI taraha harSale yukta rahe klAnta nahIM bane, ataH unhe dRSTa vizeSaNase vizeSita kiyA gayA hai, zokase rahita honeke kAraNa unheM Anandita kahA gayA hai jvarAdi rogase varjita hone ke kAraNa unheM Arogya rUpase prakaTa kiyA gayA hai, tatho-34 atizaya rUpa sAmarthyavAle honele unheM palika kiyA gayA hai, aura tadbhava mokSagAnI honese unhe kalya zarIravAlA kahA gayA hai. tapAkarma unake kaise the yaha bAta " anyatarANi" padoMse prakaTa kI gaI hai unake tapa.kale anazana Adi 12 prakArake tapAkoM meM se ekatama the, aisA isa padase prakaTa kiyA gayA hai| ___"udAra" padase prakaTa kiyA gayA hai ki aprApta vastukI prAptikI abhilASA rUpa AzaMsA doSase varjita hone ke kAraNa pradhAna the| - have A sUtramAM AvatA haSTAui vizeSaNane artha spaSTa karavAmAM mAcha A vedanAo AvI paDI tyAre ahaMta bhagavAna harSathI yukta rahyA hatA, tethI temane "hRSTa" vizeSaNa lagADayuM che, zothI rahita hovAne kAraNe temane AnaMdita kahyA che, javarAdi rogothI rahita hovAne kAraNe temane ArogyarUpa (naregI) kahyA che ane cotrIza atizaya rUpa sAmarthya vALA hovAne lIdhe temane balika kahyA che A eka ja bhava pUre karIne mokSagAmI thanArA hovAthI temane kalya zarIravALA kahyA che. tamanA tapa:&ni ai " anyatarANi" ma vizeSAthI praTa karavAmAM Avela cheA padano bhAvArtha e che ke temanAM tapa karmo 12 prakAranA tapa karmo vaDe ekatama rUpa banI gayAM hatA. "udAra" vizeSaNa e prakaTa kare che ke temanAM tapa karmo aApta vastunI prAptinI abhilASArUpa AzaMsA deSathI rahita hevAne kAraNe uttama hatAM. " kalyANa" pada dvArA ma-17 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "" "" sthAnasUtre pANmAsikAdIni, prayatAni - prakRSTaM pramAdAticArAdirahitatathA utkRSTaM yAtaMyatno yeSu tAni tathA=pramAdAdirahita tatvenotkuSTayatnasampannAni tathA gRhItAni - prakRSTenAdarabhAvena svIkRtAni mahAnubhAgAni - mahAna anubhAga:- acintyAtizayo yeSu tAni mahAprabhAvayuktAni - karmakSayakAraNAni mokSasAdhakatvena karmonmUlana hetubhUtAni yadi etAdRzAni tapaHkarmANi ghoratapAMsi, arhanto bhagavantaH pratipadyanteAcaraNIyatvenAGgIkurvanti, tarhi kimaH / punaraham AbhyupagamikIm - abhyupagamaH- zirolocabrahmacaryAdInAM svIkAraH, tatra bhavA AbhyupaganikI, tena nirvRttAvAsssyupagamikI - brahmacarya bhUmizayana ke zolluzca nAtApanAdirUpA, tAm, tathAaupakramikIm, upakramyate kSIyate AyuranenetyupakramaH jvarAtisAraprabhRtirogaH, kalyANa " padase yaha prakaTa kiyA gayA hai ki ve zivasukha ke janaka the, age " pahale yaha pragaTa kiyA gayA hai jo ve bahuta dinoMse anuSThita hotese pANmAsika Adi rUpase aneka the, prayata pada se yaha prakaTa kiyA hai, ye pramAdAdi rahita hone se utkRSTayAna sampanna the, " pragRhIta" se mAnA jAya ki ye atyadhika AdarabhAva se svIkRta huve the, mahAnubhAga " se inameM acintya atizaya thA aisA jAnA jAtA hai| arthAt mahAprabhAvayukta the, tathA mokSa sAdhanasUna hone ke kAraNa ye karmakSayake kAraNasUta the, ataH yaha saMyata vicAratA hai ki jaba aise 2tapaHkarmo ko bhagavantoMne AcaraNIya koTi aGgIkAra kara liyA hai to kyoM meM AbhyupagamakI, brahmacarya, bhUmizayana, keAluJcana, AtApanA Adi rUpaka vedanAko, evaM aupakamikI jabara atisAra Adi rogajanya zobAta auTa yaha che te tayaH ziva suNanA na hatA. " vipula " padmathI e prakaTa karavAmAM AvyuM che ke te ghaNA ja divaseAthI anuSThita hAvAthI cha mAsika Adi aneka lAMbA kALavALA hatAM " prayata padma e prakaTa kare che ke te pramAdAdithI rahita hAvAne kAraNe utkRSTa cAna saMdeza hatAM " pragRhIta " pada e prakaTa kare che ke te tapakane Adara bhAvapUrvaka svIkAra vAmAM bhAvyo hato, " mahAnubhAga "thI temAM acittva atizayatA prakaTa thAya che eTale ke te tapaHkAM mahAprabhAva yukta hatAM ane meAkSa sAdhanabhUta hAvAne kAraNe teo ka yanA kAraNabhUta hatAM. 66 te sayata eveA vicAra kare che ke AvA AvA tapaHkarmone ahuta bhagavantAe AcaraNIya gaNIne je agIkAra karI lIdhAM hatAM te AlyupagamikI vedanAne (brahmacarya, bhUmizayana, kezalucana, AtApanA Adi janya vedanAne ) ane aupamikI vedanAne ( javara, atisAra Adi rAgajanya veda 130 " " dd Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghATIkA sthA0403 027 sAdhau sukhazayyAnirUpaNam ( tatra bhavA=paka mikI tAM vedanAM samyag no sahe mukhAdyavikAra karaNena kathaM to sahana karomi ?, samyag no kSame kopAbhAvena, tathA samyaGkano titikSe adInabhAvena, tathA - samyaG no adhyAsanAmi adhyAso'vasthAnaM taM na karomItyadhyAsayAmi, tasyAmeva vedanAyAM nizcalatayA kathaM na tiSThAmi ? ca punaH mama khalu Asyupa gAmikI aupakramika ca vedanAm, asahamAnasya - akSamamANasya, atitikSamANasya adhyAsayata kiM ' mane ' iti manye, ayaM vitarkArthI nipAta: kriyate ? = kiM bhavati ? iti vitarke mAha - " egaMtaso " ityAdi, me mama ekAntaza - ekAntena sarvathA pApaM karma kriyate bhavati / tathA ca tAmeva vedanAM samyak sahamAnasya kSamamANasya vitikSamANasya adhyAsanazca mama khalu kiM kriyate ? - kiM bhavati', ekAntazo mama nirjarA kriyate bhavati / iti caturthI sukhazayyA / 0 27 // vedanAko joki - AyuHkSayakA sAdhana hai "no sahe" bhalI bhAMti sukhAdike Upara udAsInatA lAye binA hI madhyastha bhAvale nahIM sahUM, "no kSaye" krodhAdikA abhAva karake abhivAdanapUrvaka samyak prakArase kyoM na sahUM " no titikSe " acchI taraha binA dInatA darasAye kyoM na madhyastha bhAvase sahUM, " no adhyAsayAsi " kyoM na use sahana karane ke liye maiM DaTA rahUM-aDola rahUM, yadi maiM aisA nahIM karUMgA to mujhe sarvathA jJAnAvaraNIyAdi karmale duHkharUpI kaidakhAne meM rahanA paDegA maiM karmoM se hI lipsa banA rahUMgA aura jo usa vedanA Adiko saha letA hUM to ekAntataH mere mA~kI nirjarA ho jAtI hai isa prakArakI vicAradhArA rUpa yaha caturthI sukhazayyA hai // / 3027 // nAne) zA mATe huM' samatAbhAve sahana na marU ? tene evA vicAra Ave che ke A vedanAe teA kanija rA karIne AyuSya karmAMnA kSaya karanArI che. no she'| teo te vehanAne zA bhATe samatA lAvapUrva 4-bhumAhi para uhAsInatAnA lAva sAvyA vinA hu~ sahuna na 3 ? " no kSame " dhAhinA tyAgapUrva abhi (" vAdanapUrvaka tene kema sahana na kar| no titikSe" maddIna lAve - madhyastha lAve tene zA bhATe sahana na 43 ! " no adhyAsyAmi " tene sana 42vAne zA mATe dRDhatApUrvaka tatpara na khatuM ! jo huM evuM nahIM karUM te mAre jJAnAvaraNIya Adi karUpI kArAgRhamAM dukha ja sahana karavuM paDaze-huM karmonuM AvaraNa haThAvavAne samartha thaI zakIza nahI. jo huM te vedanA Adine samatA bhAve sahana karI laiza tA mArA karmonI ekAnta rUpe nirjarA thaI jaze, A prakAranI vicAra dhArAthI prerAIne te dharmabhraSTa thate nathI, paNa dharmanA ArAdhaka manIne peAtAnA saMsAra ghaTADe che. / sU 27 ! " Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAso ___ pUrva duHkhazayyAH sukhazayyAzcoktAH tadvanto guNarahitA guNasampannAzca bhavanti, tadartha kiM karaNIyam ? iti darzayituM sUtradvayamAha-- mUlam-cattAri avAyaNijjA paNNattA, taM jahA-aviNIe 1, vigaipaDibaddhe 2, aviosaviyapAhuDe 3, sAI // cattAri vAyaNijjA paNNattA, taM jahA-viNIe 1, avigai-paDibaddhe 2, violaviyapAhuDe 3, amAI / sU0 28 // chAyA-catvAro'vAcanIyAH prajJaptAH, tabadhA, avinItaH 1, vikRtipatibaddhaH 2, avyavamitamAbhRtaH 3, mAyI 41 catvAro vAcanIyAH prajJaptAH, tadyathA-vinItaH 1, avikRtiprativaddhaH 2, vyavazamitaprAbhRtaH 3, amAyI 4||mu0 28 / / TIkA-" cattAri avAyaNijjA" ityAdi-spaSTam , navaram-avAcanIyAHvAcanAyA ayogyAH avinItaH-vinayarahitaH 1, vikRtiprativaddhaH-vikRtiH ye kahI gaI duHkhazayyAoMvAle guNarahita aura guNasampanna jIva hote haiM isake liye kyA karaNIya hai isa bAtako dikhAne ke liye sUtrakAra kahate haiM " cattAri avAyaNijjA paNNattA" ityAdi 28 ___ cAra avAcanIya kahe gaye haiM jaise avinIta-1, vikRti pratibaddha 2 avyavazAsita prAbhRta-3 aura mAyI-4, jo vAcanAke ayogya hote haiM ve avAcanIya haiN| jo vinaya rahita hote haiM-3 avinIta haiM-2 ghRtAdi rUpa vikRti vigayameM jo pratibaddha hote haiM, Asakta hote haiM ve vikRtipratibaddha haiM aura jinakA AyA huvA tItra krodha upazAnta uparyukta duHkhazavyAevALA guNarahita ane guNasaMpanna jIva hoya che temane mATe zuM karavuM joIe te vAtane prakaTa karavA mATe sUtrakAra kahe che-" cattAri avAyaNijjA paNNattA" tyA (28) cAra avAcanaya kahyA che-jemake (1) avinIta, (2) vikRti pratibaddha (3) avyavazamita prAbhUta ane (4) mAyI. je cha vAcanAne pAtra hatA nathI temane avAcanIya kahe che. jeo vinayarahita hoya che temane avinIta kahe che. ghI ADhi rUpa vikRtimAM je pratibaddha (Asakta) hoya che temane vikRtipratibaddha kahe che. jene krodha ati tIvra hoya che jene krodha kaI paNa prakAre upazAta thato nathI tene anupazAnta koSa samApanna athavA tIvra Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TokA sthA04 u.3 sU 29 caturvidhapuruSajAtaviSakacaturdazacaturbhaGgIni0 133 ghRtAdirUpA, tatra pratibaddhaH-AsaktaH 2, avyavazamitaprAbhRtaH-avyavazamitamanupazAntaM prAbhRtaM-mAmRtamiva prAbhRtam-upAyanavadAgataM tInodharUpa vastu yasya sa tathA anupazAntakopasampannaH 3, mAyI-mAyA-kapaTamasyAstIti mAyI-chalayuktaH 4 / iti / ____tathA catvAro vinItAdayo vAcanAyA yogyA bhavanti, iti pradarzayati-cattAri vAyaNijjA" ityAdinA, spaSTametat , navaraM-vinItaH-vinayasampannaH 1, avikR. tiprativaddhaH-ghRtAdivikRtyanAsaktaH, vyavazamitaprAbhUtaH-kopavarjitaH 3, amAyI. mAyArahitaH 4 / iti / sU0 28 / pUrva vAcanIyA bAcanIyAzca puruSA abhihitAH, sammati puruSAdhikArAt puruSavizeSAn pratipAdayituM caturdaza caturbhaGgIprativaddhaM sUtrapravandhamAha- mUlam-cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-Ayabhare NAmamege No paraMbhare 1, paraMbhare NAsamege No AyaMbhare 2, ege AyaMbhare'vi paraMbhare'vi 3, ege No AyaMbhare No paraMbhare 4 (1) cattAri purisajAyA paNattA, taM jahA-duggae NAmamega duggae 1, duggae NAmamege suggae 2, suggae NAmamege duggae 3, suggae NAmamege suggae 4 (2) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-duggae gAmamege duvvae 1, duggae NAmamege suvbae 2, suggae NAmamege duvvae 3, suggae NAmamege suvvae 4 / (3) cattAri purisajAyA. paNNattA, taM jahA-duggae NAmasege duppaDiyANaMde 1, duggae Namamege suppaDiyANade0 4, (4) nahIM hotA hai ve anupazAnta kopa samApana haiM, arthAt tIvra krodhI haiN| chala-kapaTavAle jo hote haiM ve mAyI haiM / inase viparIta jo hoM, arthAta vinIta Adi hote haiM ve vAcanAke yogya haiM / suu028|| phodhI kahe che jeo chaLakapaTavALA hoya che temane mArI kahe che avinIta AdithI viparIta eTale ke vinIta Adi cha vAcanAne gya gaNAya che. sArA Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 sthAnAstra cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-duggae NAmamege duragaigAmI 1, duggae NAmamege suggaigAsI0 4, (5) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-duggae NAmamage duggaiM gae 1, duggae NAmamege sugaI gae 2, (6) cattAri purisajAyA paNattA, taM jahA--tame NAmamege tame 1, tase NAmamege joI 2, joI NAmamege tame 3, joI NAmamege joI / (7) cattAri purisajAyA paNNatA, taM jahA--tame NAmamege tamabale 1, tame NAmamege joivale 2, joI NAmamege tamavale 3, joI NAmamege joilale 4 (8) ___cattAri purisajAyA paNNatA, taM jahA--tame NAmamege tamabalapalajjaNe 1, tase NAsamege joibalapalajjaNe0 4 / (9) cattAri purisajAyA paNNatA, taM jahA- pariNAyakamse NAmamege No pariSaNAyalanne 1, pariNAyasanne nAmamege no paripraNAyakamme, 2, ege pariNAyakamme'vi pariNNAyasanne'vi 3 'ege no pariNAyakamme no pariNAyasanne 4 // (10) __ cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA pariNNAyakamme NAmamege No pariNagAyagihAvAse, pariNAyagihAvAse NAmamege No pariNAyakamme0 4 / (11) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--parinnAyasanne nAmamege no parinnAyagihAvAse, parinnAyagihAvAse NAmamege no parinnAyasanne0 4 / (12) Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA kA sthA04403sU029 caturvidhapuruSajAtaviSayakacaturdazacaturbhaGgIni0 135 cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA- ihatthe NAmamege No paratthe 1, paratthe NAmamege No ihatthe0 4 // (13) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--egeNaM NAmamege vaDDai egeNaM hAyai 1, egeNaM NAmamege vaDi dohiM hAyai 2, dohiM NAmamege vaDDai egaNaM hAyai 3, dohiM NAmamege vaDDai dohiM hAyai (14) // sU0 29 // chAyA-catvAri puruSajAtAni prajAtAni, tadyathA-Atmambharinomaiko no paramaraH 1, paramaro nAmaiko no AtmambhariH 2, eka Atmambharirapi parabharo'pi 3 eko no AtmammarinoM parabharaH 4 / (1) catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA durgato nAmaiko durgataH1, durgato nAmaikaH zugataH 2, sugato nAmaiko durgataH 3, sugato nAmakaH sugataH 4 / (2) / - puruSa vizeSoMkA pratipAdana karaneke liye aba sUtrakAra caturdazI pratibaddha stra prayandhakA kathana karatehaiM"cattAri purilajAyA paNNatA" ityAdi sUtrArtha-puruSa jAta cAra kahe gaye haiM jaise Atmabhari no parabhara 1 parabhara no Atmambhari-2 Atmabhara bhI parabharabhI-3 no Atmambhari no parabhara-4 // 1 // . punazca-puruSa jAta cAra kahe gaye haiM, durgata durgata nAmavAlA 1 durgata sugata nAmavAlA 2 sugata durgata nAmavAlA 3 aura sugata sugata nAmavAlA 4 (2) puruSa vizenuM pratipAdana karavAne mATe have sUtrakAra 14 bhAMgAothI pratimaddha sUtrAnU thana 42 cha- 'cattAri purisajAyA paNNatA" tyaahsUtrArtha-cAra prakAranA puruSe kahyuM che -(1) AtmabharI ne parabhara (svArtha sAdhakane AtmasArI ane parArthasAdhakane parabhara kahe che) (2) parabhara ne mAtmamAra, (3) mAtmabhara bhane 5212 mana (4) na mAma mrin| 5212 (1) A pramANe paNa cAra prakAranA puruSo kahyA che-(1) durgata durgata nAmapANI, (2) duta sugata nAmavANA, (3) sugata-dugata nAmavANI bhane (4) sugata sugata nAbhavANI (2) Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnA catvAri puruSa nAtAni prajJaptAni, tadyathA-durgato nAmaiko dutaH 1, durgato nAmakaH sutrataH 2, mugato nAmako dutaH 3, sugato nAmai kaH suvrataH 4, (3) catvAri puruSa nAtAni prajJatAni, tadyathA-durgato nAmaiko duSpratyAnandaH 1, durgavo nAmaikaH supratyAnandaH 4 / (4) ___catvAri puruSajAnAni prajJaptAni, tadyathA-durgatI nAmaiko durgatigAmI 1, durgato nAmaikaH sugatigAmI0 4 / (5) ____catvAri purupajAtAni prajAtAni, tadyathA,-durgato nAmaiko durgatiM gataH 1, durgato nAmaikaH mugatiM gata0 4 / (6) catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-tamo nAmaikastamaH 1, tamo nAmaiko jyotiH 2, jyoti mai rustama 3, jyoti maiko jyotiH 4 / (7) phirabhI-puruSa jAta cAra kahe gaye haiM, durgana duvrata 1 durgata suvratara sugata durgrana 3 aura sugata-suvrata 4 (3) punazca-purupa jAta cAra kahe gaye haiM, durgata duSpratyAnanda-1 durgata lupratyAnanda0 (4) punazca-puruSa jAta cAra kahe gaye haiM, durgata durgatagAmI 1 durgata sugatigAmI0 4 (5) phira bhIpuruSa jAta cAra kahe gaye haiM, durgata durgatiGgata-1 durgata sugatiGgala0 4 (6) punazca-puruSa jAta cAra kahe gaye haiM, tamastama svarUpa 1 tamo jyotiH svarUpa 2 jyotistamaH svarUpa 3 jyotiyA'tiH svarUpa 4 (7) quii puruSanA mI pramANe yAra 42 pa 5 cha-(1) durgata-durbata, (2) durgata-sunata, (3) sugata-huta mana (1) sugata-suvrata (3) A pramANe paNa cAra prakAranA puruSe kahyA che-(1) durgata-dupratyAnnd, (2) durgata supratyAnanda tyAhi yA2 prA2. (4) mA pramANe 4 bAra 12nA puruSa 4aa cha-(1) huta-dugata. bhI, (2) gata-surAtabhAbhI dhyAha yA2 42 (5) mA pramANe pANu yA2 prA2nA puruSa hA cha-(1) durgata-durgAta gata, (2) huta-sugatigata tyAhi yA2 // 2 (6) A pramANe cAra prakAranA puruSe paNa kahyA che-(1) tamaratama svarUpa (2) tabhI yAti:135, (3) jyotiratama 2135 mana (4) jyoti jyoti 2135 (7) Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04403029 caturvidhapuruSajAtaviSayakacaturdaza caturbhaGgI ni0 137 catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA tamo nAmaikastamovalaH 1, tamo nAmaiko jyotirvalaH 2 jyotinimikastamovalaH 3, jyotinako jyotirvalaH 4 (8) catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA tamo nAmaikastamovalaH prajvalanaH 1, tamo nAmaiko jyotirbalaH prajvalanaH 4 / ( 9 ) 1 catvAri puruSajAtAni prajJatAni tadyathA- parijJAtakarmA nAmaiko no parijJAtasaMjJaH 1, parijJAtasaMjJo nAmaiko no parijJAtakarmA 2, ekaH parijJAnakarmA'pi pari jJAtasaMjJo'pi 3, eko no parijJAtakarmA no parijJAtasaMjJaH 4 / (10) catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA - parijJAtakarmA nAmaiko no parijJAtagRhavAsaH 1, parijJAtagRhAvAso nAmaiko no parijJAtakarmA 0 4 / ( 11 ) catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA - parijJAtasaMjJo nAmaiko no parijJAtagRhA''trAsaH 1, parijJAtagRhAvAso nAmaiko no parijJAtasajJaH 0 4 / (12) punazca - puruSa jAta cAra kahe gaye haiM jaise tamasta mobala 1 tamo jyoti balara jyoti tamo vala 3 aura jyoti jyotibala 4 (8) punazca - puruSa jAta cAra kahe gaye haiM jaise tamovala prajvalana 1 tamo jyotibala prajvalana0 4 (9) punazca puruSa jAna cAra kahe gaye haiM jaise parijJAta karmA no parijJAta saMjJa 1 parijJAta saMjJa no parijJAta karmA 2 parijJAna karmA bhI parijJAta saMjJa bhI 3 aura no parijJAna karmA no parijJAta saMjJa0 4 (10) punazca - puruSa jAna cAra kahe gaye haiM jaise parijJAta karmA no parijJAta gRhAvAsa 1 parijJAta gRhAvAsa no parijJAta karmA0 4 ( 11 ) phira bhI - puruSa jAta cAra kahe gaye haiM, jaise parijJAta saMjJa no parijJAta gRhAvAsa 1 parijJAta gRhAvAsa no parijJAta saMjJa0 4 (12) puruSAnA nIce pramANe cAra prakAra paNu paDe che--(1) tamastamA khala, (2) tabho jyotiNasa, (3) jyoti tamomaMsa bhane (4) jyoti lyotiSasa (c) puruSAnA nIce prarthe cAra prakAra paNa paDe che--(1) tameAmala prajAsn, (2) tabhI nyotiSasa anvasana ityAdi yAra prahAra (2) nIce pramANe cAra puruSa prakAra paNa kahyA che--(1) rijJAtakamAM nA parijJAta sajJa (ra) pirajJAta sauMsa ne pirajJAta karmo, (3) pirajJAtakarmo ane pirajJAta sajJa (4) ne pirajJa takamAM nA pirajJAta saMjJa (10) puruSanA A pramANe cAra prakAra paNa paDe che--(1) parajJAtakarmo nA parijJAta gRhAvAsa, (2) parijJa'ta gRhAvAsanA parijJAta karyAM ItyAdi yAra pra5|2. (11) puruSanA nIce pramANe cAra prakAra paNa paDe che--(1) parijJAta sa'jJa Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ta sthAnAGgasUtre catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA - ihArthI nAmaiko no parArthaH 1, parArtho nAmako no ihArtha : 0 4 / (13) catvAri puruSajAtAni majJaptAni tadyathA - ekena nAmaiko vardhate ekena hIyate 1, ekena nAmaiko vardhate dvAbhyAM hIyate 0 4 / (14) 0 29) / TIkA - " catAri purisajAyA" ityAdi - catvAri puruSajAtAni majhaptAni, tathA - ekaH kazcit puruSaH AtmammariH- AtmAnaM vibharti - puSNAtIti Atmamari:- svAkArako bhavati, kintu no paraMbhaH - parArthasAdhako na bhavati, sa ca jinakalpikaH / iti prathamo bhaGgaH / 1 / tathA - ekaH parabharI bhavati na tu AtmambhariH, sa ca parArthasAdhako bhagavAnaIn, tasya sakalasvArthasamAptyA pareSAM para phira bhI - puruSa jAta cAra kahe gaye haiM jaise-IhArtha no parArtha1 parArtha no ihArtha0 4 (13) phira bhI - puruSa jAta cAra kahe gaye haiM, jaise ekase barddhamAna, ekase hIyamAna 1 ekase varddhamAna dose hIyamAna0 4 (14) isa 29 sUtrakA sArAMza aisA hai prathama isake sUtrameM jo puruSa jAta cAra prakAra ke prakaTa kiye gaye haiM, unameM koI eka puruSa aisA hotA hai jo kevala AtmaMbhari hotA hai - apanAhI poSaNa karaneghAlA hotA - svArtha sAdhaka hotA hai parArtha sAdhaka nahIM hotA hai arthAt svArthI 1 isa bhaMga meM jinakalpika sAdhu Ate haiM / dvitIya bhaMga meM parArtha sAdhaka bhagavAn arhanta Ate haiM kyoMki ye AtmaMbhari nahIM hote haiM parArtha sAdhaka hote hai / inameM sakala svArtha nA parajJAta gRhAvAsa, (2) parijJAta gRhavAsa nA parijJAta saMgna ityAdi yAra 14:2 (12) - DArtha na parArtha', nIce pramANe cAra prakAranA puruSA paNu kahyA (2) parArtha nA hAtha hatyAhi yAra aThAra (13) puruSanA nIce pramANe cAra prakAra paNa paDe che--(1) ekamAM vaddhamAna ekamAM dvIyamAna, (2) ekamAM vamAna ane premAM IyamAna ityAdi te yAra prahAre. (14) pahelA sUtranA bhAvAya~pahelA bhAMgAnA bhAvAtha nice pramANe chekoi eka puruSa evA hAya che ke je kevaLa Atmabhira (peAtAnuM ja pANa karanArA athavA svArtha sAdhaka) hAya che, paNa parA sAdhaka hAtA nathI. jina kalpika sAdhune A prakAramAM gaNAvI zakAya. bIjA bhAMgAnA bhAvArtha-koI eka puruSa evA hAya che ke je parAya sASaka hoya che pazu svAsthya sAdhaka hAtA nathI. A prakAramAM asa"ta bhagavAna Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSudhA TIkA sthA05303sU029 caturvidhapuruSajAtaviSayakacaturdazacaturbhaGgIni0 136 mAnandasandohaprApakatvAt / iti dvitIyo bhaGgaH / 2 / tathA-ekaH puruSaH AtmamariH parabharazca bhavati, sa ca svaparArthakArI sthavirakalpikaH, tasya vihitAnuSThA. nena svArthakAritvAd vidhivat siddhAntadezanayA ca parArthakAritvAt / iti tRtIyaH / 3 / tathA-eko nA''tmambharinai ca parabharaH, sacobhayAnupakArI mugdhabuddhiH ko'pi puruSaH / yadA-yavAcchandaH / iti caturtha 4 / idaM bhaGgacatuSTayaM lokottarapuruSamapekSya / laukikapuruSApekSayA'pi yathAyogyaM bhaGgacatuSTayaM yojayitavyam / / 4 / (1) samApta ho jAte haiM aura ye dUsaroM ko paramAnanda saMdoha ke prApta karane vAle hote haiN| tRtIya bhaMga meM svaparArthakArI sthavira kalpika AtA hai kyoMki dhArmika anuSThAnoM se yaha apanA bhI bhalA karatA hai aura vidhivat siddhAntakI dezanA dvArA anya jIvoMkA bhI bhalA karatA hai| caturtha bhaMgameM svapara anupakArI koI bhI mugdha dhuddhivAlA (viveka rahita) puruSa AtA hai kyoMki aisA puruSa na Atmabhari hotA hai aura na parakA hita sAdhaka hotA hai athavA jo svecchAcArI hotA hai vaha bhI ima bhaMgake antargata hotA hai ye isa prakAra ke cAra bhaMga lokottara puruSakI apekSA se vyAkhyAta kiye haiN| para jo laukika puruSa haiM unakI apekSA se bhI inakA yathAyogya vyAkhyAna karanA cAhiye (1) AvI jAya che kAraNa ke teo svArtha sAdhaka hotA nathI paNa parArthasAdhaka hoya che paramAnanda saMdeha (samUha) prApti karAvanArA hoya che. trIjA bhAMgAmAM svArtha sAdhaka ane parArthasAdhaka sthavira kalpikane gaNAvI zakAya che, kAraNa ke dhArmika anuSThAnethI teo pitAnuM paNa bhaluM kare che ane siddhAntanI dezanA dvArA anya jInuM paNuM bhaluM kare che. svapara anupakArI kaI paNa mugdha buddhivALA (viveka rahita) puruSane cothA bhAMgAmAM samAveza thAya che kAraNa ke te puruSa Atmabhari (svAI sAdhaka-pitAnuM hita sAdhanAre) paNa hatuM nathI ane anyanuM hita sAdha nAre paNa hAta nathI. athavA je svecchAcArI (svachaMdI) hoya che tene paNa A bhAMgAmAM samAveza thAya che. lekettara puruSanI apekSAe A cAra bhAMgAnuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. laukika puruSanI apekSAe paNa A cAra bhAMgAnuM yathAya kathana thavuM joIe. ke. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 . sthAnAgapatra ___ anantaraM caturthabhaGge ubhayAnupakArI moktaH, sa ca durgata eva bhavitumarhanIti durgataM nirUpayitumAha-" cattAri purisajAyA " ityAdi-spaSTamU , nabaramekaH purupo durgataH-pUrva dhanahInatvAt jJAnAdiratnahInatvAdvA daridraH, sa eva pazcAdapi durgataH, athavA-pUrva dravyato durgataH, pazcAd bhArato daMgato bhavatIti prathamo bhaGgaH / 1 / evaM zeSabhaGgatrayaM bodhyam / tatra kevalaM sugataH-dravyato dhanasampannaH, bhAvatastu jJAnAdiratnasampannaH sugatapadena bodhyaH / 4 / (2) pUrva durgata uktaH, sa ca kazcid vratI bhavitumarhatIti durgatamUtraM nirUpayitumAha-" cattAri purisajAyA" ityAdi-spaSTam , navaram-ekaH puruSaH durgata:___yahA~ caturtha bhaGga meM jo donoM ke anupakArI kahA gayA hai vaha durgatA (daridra)hI ho sakatAhai ataHava mantrakAra usa durgatakI nirUpaNA karate hue kahate haiM ki koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahile se hI dhana hIna hotA hai athavA jJAnAdi rUpa ratnase rahita hotA hai daridra honA hai aura Age calakara bhI aisA hI dhanA rahatA hai athavA pahile jo durgana dravya kI apekSA daridra hotA hai yAda meM bhAvakI apekSA bhI vaha durgana dhana jAtA hai aisA vaha puruSa dvitIya sUtragata prathama bhaMga meM ginA gayA hai isI prakAra se zeSa bhaMgatraya bhI kathita kara lenA cAhiye sugata sugata nAmakA jo yahAM bhaMga hai usakA tAtparya aisI hai ki koI eka aisA hotA hai jo dravyase sugata saMpanna hotA hai aura jJAnAdi ratnarUpa bhAvase bhI saMpanna hotA hai (2) ahIM cothA bhAMgAmAM je bannenA anupakArI puruSa kahyo che te durgA ja hoI zake che. tethI have sUtrakAra te durgatanI prarUpaNa kare che- keI eka puruSa e hoya che ke je pahelethI ja dhanahIna hoya che athavA jJAnAdi rUpa ratnathI rahita hoya che-daridra hoya che ane bhaviSyamAM paNa e ja cAlu rahe che athavA pahelA je dravyanI apekSAe durgata hoya che te pAchaLathI bhAvanI apekSAe paNuM durgata banI jAya che. evA puruSane bIjA sUtranA prathama bhAgamAM samAveza thAya che. e ja pramANe bAkInA traNa bhAgAne bhAvArtha paNa samajI le, ahIM "sugata-surata" nAmane je bhAMge che teno bhAvArtha nIce pramANe che-kaI eka puruSa e hoya che ke je dravyanI apekSAe paNa sugata saMpanna hoya che ane jJAnAdi ratnarUpa bhAvathI paNa saMpanna hoya che. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA04303 sU029 caturvidhapuruSa nAtaviSayakacatudazacaturbhaGgIni0 141 daridraH san durbata:-apsamyagvano bhavati, yadvA-' duvyae' ityasya durvyaya ityarthaH, sa cA''yanirapekSavyayaH, yadvA-kusthAnavyaya iti prathamo bhaGgaH / 1 / tathA ekA puruSo durgataH san suvrataH-niraticAraniyamo bhavati, yadvA-suvyayaH-musthAne samucitavyayakArako bhavati / iti dvitIyaH / 2 / tathA-ekaH suvrataH san duvrato durvyayo vA bhavati, iti tRtIyaH / 3 / tathA-ekaH suvrataH sukhpayo vA san pazcAdapi suvrata eva suvyaya eva vA bhavati / iti caturthaH / 4 / (3) ___ "cattAri purisajAyA" ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, taghathA-eko durgataH san duSpratyAnandaH-duHkhena pratyAnandhate-Ananda prApyata tRtIya sUtragata jo cAra bhaMga haiM durgata duvrata Adi rUpase kahe gaye haiM unakA tAtpartha aisA hai ki koI eka puruSa aisA hotA hai jo daridra hotA hai aura samyag vratase rahita bhI hotA hai athavA-" duce"| kI saMskRtacchAyA " durvyaya" aisI bhI hotI hai aisA vyakti Aya nirapekSa vyaya karatA hai athavA-kusthAna meM vyaya karatA hai| koI eka vyakti aisA bhI hotA hai jo durgata hotA huA bhI niyaticAra niyamavAlA hotA hai athavA-sthAnameM samucita vyaya karanevAlA hotA hai athavA apanI AmadanIke anusAra vyaya karatAhai tathA koI eka manuSya aisA hotA hai jo suvrata saMpanna hokara bhI durvyayakAraka sAvadha vyApAra meM dravyAdi lagAnevAlA hotA hai aura koI eka puruSa aisA hotA hai jo suvrata saMpanna hI hotA hai aura suvyayakAraka bhI hotA hai (3) trIjA sUtranA cAra bhAMgAnuM spaSTIkaraNa-(1) durgata-dutane bhAvArtha keI eka puruSa e hoya che ke je daridra paNa hoya che ane samyagavratathI 2Dita 5 DAya cha athavA "duvvae" mA pahanI saMskRta cha.yA "durvyaya" durvyaya thAya che A saMskRta chAyA pramANe A bhAMgAne nIce pramANe bhAvArtha thAya che--keI puruSa e hoya che ke je pitAnA dhanano durvyaya kare che athavA Avakane vicAra karyA vinA kharca kare che, ane samyavratathI paNa rahita hoya che. (2) koI eka puruSa e hoya che ke je durgata havA chatAM paNa niraticAra niyamavALo hoya che, athavA susthAnamAM samucita vyaya karanAre hoya che athavA pitAnI AmadAnI pramANe vyaya karanAro hoya che keI eka puruSa e hoya che ke je suvrata saMpanna hovA chatAM paNa durbhaya. kAraka sAvadya vyApAramAM dravyAdine vyaya karanAro hoya che (4) koI eka puruSa e hoya che ke je suvrata saMpanna paNa hoya che ane suvyayakAraka paNa hoya che, Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 sthAnAsatra iti duSpratyAnandaH-upakAriNA kRtamupakAraM nAbhimanyate tathAvidho bhavati 1, tathA-ekaH puruSo durgataH daridraH sannapi supratyAnandaH-upakRta janakRtopakAramannA bhavati 2 / ekaH sugato duppatyAnando bhavati 3 / eka sugataH supratyAnando bhavati / 1 / (4) ____ " cattAri purisajAyA" ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-durgato nAmaikaH puruSo durgatigAmI-durgati-narakAdigati gamipyatIti durgatigAmI narakatiryagAdikugatigamanazIlo bhavati / tathA-eko durgataH muga____caturtha sUtragata jo cAra bhaMga prakaTa kiye gaye haiM-unakA tAtparya aisA hai ki koI eka puruSa aisA hotA hai jo durgata hotA hai aura ghaDI kaThinatA se Ananda ko prApta karAyA jAtA hai aisA manuSya upakAriyoMke upakAra ko nahIM mAnatA hai tathA koI eka purupa aisA hotA hai jo durgata to hotA hai para upakAra karanevAle ke upakArako mAnatA hai 2 koI eka puruSa aisA hotA hai jo sugata dhanAdi saMpanna hotA hai para vaha duSpayatyAnanda (Anandita) nahIM hotA hai 3 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo sugata bhI hotA hai supratyAnanda bhI hotA hai upakAra karanevAle ke upakArako mAnane vAlA bhI hotA hai (4) pAMcaveM sUtra meM jo cAra prakArake puruSa kahe gaye haiM-unakA sArAMza aisA hai ki eka purupa aisA bhI hotA hai jo durgata daridra hotA hai aura durgatigAmi narakAdi gatimeM jAvegA aisA hotA hai 1 naraka-tiryaga cethA sUtranA cAra bhAgAnuM spaSTIkaraNa-(1) keI eka puruSa e hoya che ke je durgata hoya che ane ghaNuM muzkelIthI AnaMdita karI zakAya e hoya che e puruSa upakArIonA upakArane ja mAnato nathI (2) kaI puruSa e hoya che ke je durgata te heAya che paNa upakArI janeno upakAra mAnanAro hoya che. (3) keI eka puruSa e hoya che ke je sugata (dhanAdithI saMpana) hoya che, paNa ghaNI muzkelIthI khuza karI zakAya e athavA upakArIne upakAra na mAnanArA hoya che. (4) keI eka puruSa e hoya che ke je sugata paNa hoya che ane saraLatAthI khuza karI zakAya e athavA upakArIne upakAra mAnanAre paNa hoya che. pAMcamAM sUtranA cAra bhAgAne bhAvArtha-(1) kaI puruSa durgata (daridra) paNa heya che ane durgatigAmI (narakAdi gatimAM janAra) paNa hoya che. (naraka Adi durgatimAM javAnA svabhAvavALA puruSane durgatigAmI kahe Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghATIkA sthA04403 sU029 caturvidhapuruSajAtaviSaya kaccaturdazaccaturbhaGgI ni0 143 tigAmI - devAdiyugatigamanazIlo bhavati / 2 / tathA-ekaH sugato durgatigAmI bhavati 3 | tathA - ekaH sugataH sugatigAmI bhavati / 4 / ( 5 ) " cattAri purisajAyA" ityAdi - punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathAM - ekaH puruSaH pUrva durgataH paJcAdapi durgatiM duSTagatiM gataH prApto bhavati, mRgAputravat 1 / enadvarNana duHkhavipAkasya prathamAdhyayanato'va seyam / 1 ekaH pUrva durgataH pazcAt sugatiM - zomanagatiM gato bhavati dRDhamahAricauravat / 2 / tathAeka: suno durgatiM gato bhavati subhUmanAmakASTamacakravartitrat 3 tathA - ekaH pUrva sugataH pacAdapi sugatiM gato bhavati bharatacakravartivat / 4 / ( 6 ) Adi durgatiyoM meM jisake jAnekA svabhAva hotA hai aisA hotA hai / tathA koI eka manuSya aisA hotA hai jo durgaMta - daridra to hotA hai para vaha sugatigAmI hotA hai- devAdi gatiyoM meM jAneke svabhAvavAlA hotA hai 2 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo sugata dhanAdi saMpanna hotA hai aura durgatigAmI bhI hotA hai 3 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo sugata bhI hotA hai aura sugatigAmI bhI hotA hai 4 (5) chaTThe sUtra meM jo puruSajAta kahe gaye haiM unakA sArAMza aisA hai ki koI eka puruSa aiso hotA hai jo mRgAputra kI taraha pahile se bhI durgaMta hotA hai aura pazcAdapi vaha durgatiko hI prApta hotA hai isake duHkhavipAkakA varNana vipAka sUtrake prathama adhyayana se jAna lenA cAhiye 1, dRDha prahAri caura kI taraha koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahile to durgata hotA hai aura bAda meM vaha zobhana gatiko prApta hotA hai 2 subhUmanAmaka aSTamacakravartI kI taraha koI eka puruSa aisA hotA che (2) hordha kheDa puruSa hurgaMta (haridra) to hoya che pazu sugatibhAbhI (hevAhi gatimAM gamana karavAnA svabhAvavALA) hAya che. (3) keAi eka puruSa evA hAya che ke je sugata (dhanAdithI sapanna) te hAya che paNa duga tigAmI hAya che (4) kei eka puruSa sugata paNa hoya che ane sugatigAmI paNa haiAya che. chaThThA sUtranA cAra bhAMgAonuM spaSTIkaraNa--(1) kAi eka puruSa eve hAya che ke je mRgAputranI jema pahelAM paNa dugata heAya che ane pAchaLathI paNa krutine prApta karanArA hAya che. tenA duHkha vipAkanuM varNana vipAka sUtranA prathama adhyayanamAthI vAMcI levu'. (2) dRDhaprahArI cAranI jema kaMI eka puruSa pahelAM te durgaMta hAya che paNa pAchaLathI sugatine prApta karanArA hAya che (3) sabhrama nAmanA AThamAM cakravatInI jema kAI puruSa pahelAM Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 sthAmAGgasUtre ___ " cattAri purisajAyA" ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-ekaH puruSaH tamaH-tama itra tamaH-pUrvamandhakAratulyo bhavati, jJAnarahitatvAta makAgarahitatvAdvA, sa pazcAdapi tamaH-tamAsadRza eca bhavatIti prathamo bhaGgaH / 1 / tayA-ekaH tamaH pUrva jJAnarahitatvena prasiddhirahitatvena vA tamastulyo bhavati, sa eva pazcAda jyotiH-jyotiriva jyoti: jyotiHsadRzo bhavati, upArjitajJAnatvAt lo ke audAryA diguNeH prasiddhimAptatyAdvA iti dvitIyaH / 2 / tathA-eko jyotiH-pUrva jJAnasampannatvena jyotistulyo bhavati, sa eva pazcAt tamaH-jJAnarahitatvena tamastulyo bhavati / iti tRtIyaH 3 / tathA-ekaH pUrva jyotiH hai jo pahile to sugata hotA hai bAdameM durgatiko prApta ho jAtA hai 3 tathA bharatacakravartIkI taraha koI eka purupa aisA hotA hai jo pahile bhI sugata hotA hai aura bAda meM bhI sugatigata hotA hai 4 (6) sAtaveM sUtra meM jo puruSa cAra prakArake kahe gaye haiM-unakA sArAMza aisA hai ki koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahile bhI jJAna rahita hone se andhakAra ke tulya hotA hai aura pIche bhI vaha ajJAnI banA rahaneke kAraNa andhakAra ke jaisA hI banA rahatA hai 1 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahile to jJAnarahita hone se yA prasiddhi rahita hone se tamastulya hotA hai para bAda meM vahI jaba jJAnakA upArjana kara letA hai yA apane audArya Adi guNAMse prasiddhi prApta kara letA hai taba vaha jyoti ke jaisA ho jAtA hai 2, tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahile to jJAna saMpanna hone se jyoti ke jaisA hotA hai aura saMgata hoya che paNa pAchaLathI durgatine prApta karanAro hoya che (4) bharata cakravartInI jema ke eka puruSa e hoya che ke je pahelAM paNa sugata hoya che ane pAchaLathI paNa sugatigata paNa hoya che sAtamAM sUtramAM puruSonA nIce pramANe cAra prakAra batAvyA che -(1) keI eka puruSa e hoya che ke je pahelAM paNa jJAnarahita hovAne lIdhe adhakAra samAna hoya che ane pachI paNa te jJAnarahita ja cAlu rahevAne kAraNe aMdhakAra samAna ja rahe che (2) koI eka puruSa e hoya che ke je pahelAM jJAnarahita athavA prasiddhirahita hovAne kAraNe aMdhakAra samAna hoya che paNa tyArabAda jyAre te jJAnanuM upArjana karI le che athavA pitAnA audArya Adi guNethI prasiddhi prApta karI le che tyAre jyotisamAna banI jAya che. (3) ke eka puruSa e hoya che ke je pahelAM jJAnAdithI saMpanna hovAne kAraNe jAtisamAna hoya che, paNa tyAra bAda keI nimittane laIne Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA04303sU029 caturvidhapuruSajAtaviSayAcaturdazacaturbhaGgIni0 145 pazcAdapi jyotireva bhavati, sarvadA jJAnaprakAzasampannatvAt / iti caturthaH / 4 (7) " cattAri purisajAyA" ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tathathA-ekaH puruSaH pUrva tamaH-kukarmakAritayA malinasvabhAo bhavati sa eva pazcAt tamovalaH-tamaH-pracchannamajJAnaM balaM sAmarthya yasya sa tamobalaH, yadvAtamaH-andhakAra eva bala tatra vA balaM yasya sa tamobalo bhavati, sa cAsadAcAravAnajJAnI rAtricaro vA caurAdiH, iti prathamo bhagaH / 1 / tathA-ekA pUrva tamaHkukarmakAritayA malinasvabhAvo bhavati, sa eva pazcAt jyotibala:-jyoti-ni bala yasya sa tathA jJAnavalapsampannaH, yadvA-jyotiH-sUryAdiprakAzaH, tadeva tatra bAda meM kisI nimitta vaza jJAna rahita ho jAnese andhakAra tunya ho jAtA hai 3 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahile jJAnavAlA honele jyoti ke jaisA hotA hai aura bAda meM bhI vaha jJAna ke prakAza se prakAzavAlA ghanA rahane ke kAraNa jyoti jaisA hI banA rahatA hai (7) ____ AThaveM satrameM jo puruSa cAra prakAra ke kahe gaye haiM-unakA sArAMza aisA hai-koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahile bhI durAcArI honese andhakAra tulya malina svabhAvakAlA hotA hai aura bAda meM bhI vaha malina svabhAvavAlA hotA hai aisA vaha puruSa asadAcAravAlA hotA hai athavA ajJAnI hotA hai yA rAtameM phiranevAlA caura Adijana hotA hai ? tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahile to tamaH-kukarmakArI hone se malina svabhAvavAlA honA hai aura vahI Age calakara jyotibala-jJAna hI hai ghala jisakA aisA hotA hai arthAt jJAnabala sampanna ho jAtA jJAna athavA prasiddhithI rahita thaI javAne kAraNe aMdhakArasamAna banI jAya che. (5) keI eka puruSa pahelAM paNa jJa nathI yukta hovAne kAraNe ti, samAna hoya che ane pachI paNa jJAnarUpa prakAzathI prakAzita rahevAne kAraNe tisamAna ja cAlu rahe che AThamAM sUtramAM puruSanA nIce pramANe cAra prakAra kahyA che-1) kaI eka puruSa e hoya che ke je pahelAM paNa durAcArI hovAthI aMdhakAra samAna malina svabhAvavALe heya che ane AgaLa jatAM paNa durAcArI ja rahevAne kAraNe aMdhakAratu malina svabhAvavALe ja cAlu rahe che. e te puruSa asadAcAravALe athavA ajJAnI athavA nizAcara (cAra Adi) hoya che (2) keI eka puruSa pahelAM te durAcArI (kukarmakArI) hovAthI malina svabhAvavALo hoya che, paNa AgaLa jatAM jatibalA jJAna ja jenuM bala che sa0-19 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAso pA balaM yasya sa tathA bhavati, saca pUrva sadAcArasampannaH pazcAd jJAnI, yahA-luNTako divasacArI, iti dvitIyaH / / tathA-ekaH pUrva jyoti -satkarmakAritayA ujjya la bhAvamampanno bhavati, sa eva pazcAt tamovalA-malinasvabhAvatayA ajJAnabalo. 'ndhakArabalo vA bhavati, ayaM ca sadAcAravAn ajJAnI kAraNAntarAdvA raatricrH| hati tRtIyaH / 3 / tathA-ekaH pUrva jyotiH pazcAdapi jyotirvalo bhavati, ayaM ca sadAcArI jJAnI divasacArI vA / iti caturthaH / 4 / (8) hai athavA-jyoti-sUryAdikA prakAzahI hai yala jisakA aisA hotA hai, aimA vaha puruSa pahale asadAcAra saMpanna phira lAnI honAhai yA-luTegaho kara divasacArI hotAhai 2,nathA koI eka puruSa aimA zetAhai jo pahile tojyoti:satsarmakArI hone se ujvala svabhAva saMpanna hotA hai aura yoda meM yaha tamomala-malina racanAvavAlA bana jAtA hai ajJAna rUpa balavAlA ho jAtA hai athavA andhakAra meM apanA dala prakaTa karanevAlA yana jAtA hai aisA puruSa sadAcArI ajJAnI jIva hotA hai, yA kAraNAntarako pAkara jo manuSya caura bana jAtA hai vaha hotA hai tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahile bhI jyotiH-satkarmakArI hone se ujjvala svamA sampanna hotA hai aura bAda meM bhI vaha jyotighala - jJAnahI hai pala jisakA aisA banA rahatA jJAnayala sampanna yanA rahatA hai athvaatene athavA jJAnasaMpana puruSane tirbala kahe che) thaI jAya che. athavA sUryAdikane prakAza ja che baLa jenuM e thaI jAya che athavA sUryAdinA prakAzamAM ja che baLa jenuM e thaI jAya che e te puruSa pahelAM asadAcAra sa panna pachI jJAnI hoya che athavA dinacArI hoya che. (3) ke puruSa e hoya che ke je pahelAM jyotisaMpanna ( satkarma kArI ) hovAthI ujavaLa svabhAvasaMpanna hoya che, paNa AgaLa jatAM te tamebala saMpanna-malina svabhAvavALa banI jAya che-ajJAnarUpa baLavALo banI jAya che athavA aMdhakAramAM potAnuM baLa prakaTa karanAro banI jAya che e puruSa sadAcArI ajJAnI jIva hoya che athavA keI kAraNane lIdhe corI karavAnA kAryamAM paDI gayela chava hoya che (4) keI eka manuSya evo hoya che ke je pahelAM paNa sakarmakArI hovAthI jetisaMpana hoya che ane pAchaLathI paNa jyotirbala ( jJAna ja che baLa jenuM e athavA satkarmakArI levAthI ujajavala svabhAvavALo ja) cAlu rahe che tibaMdha saMpanane A prakArane artha paNa thaI zake che-sUryAdine prakAza ja jenuM baLa hoya evA puruSane tirbala saMpanna kahe che. athavA sUryAdine Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhATIkA sthA03303sU029 caturvidhapuruSa jAtaviSayakacaturdazacaturbhaGgIni0 147 __ " cattAri purisajAyA" ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, taghadhA ekaH puruSaH pUrvatamaH-durAcAritayA malinasvabhAvo bhavati, sa pazcAt tamobala paraJjana:-tamo'dhakAra eva valaM tamovalaM, yadvA-tamo mithyAjJAnameva valaM tamovalaM, tatra parajyate anurakto bhavatIti tathA mithyAjJAnaratikaraH, rAtri. carazvoro vA, yahA-tamaeca balaM yasmin yasya vA sa tamobalA-asadAcArI mithyAjJAnI rAtricarazcauro vA, tatra prarajyata iti tamovalaparaJjanaH-mithyAjJAniSucaureSu vA'nurAgavAn / iti prathamaH / 1 / sUryAdikA prakAza hI hai bala jisakA aisA hotA hai athavA-sUryAdi ke prakAza hone para hai bala jisakA aisA hotA hai aisA vaha puruSa sadA. cArI jJAnI yA divasacArI hotA hai (8) AThaveM satra meM jo puruSa cAra prakAra ke kahe gaye haiM-unakA sArAMza aisA hai-koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahile se tamA-durAcArI hone se malina svabhAvavAlA hotA hai aura pIche bhI tamobala praraJjana andhakAra rUpa bala meM yA mithyAjJAna rUpa balameM hI banA rahatA hai yA mithyAjJAnameM rati karanevAlA banA rahatA hai aisA vaha jIva yA to mithyAdRSTi hotA hai yA rAtricara-caura hotA hai athavA-tama hI hai bala jisameM-yA tamahI hai bala jisakA aimA vaha manuSya tamoghala hai aisA vaha tamobala manuSya asadAcArI mithyAjJAnI yA rAtricara-caura hotA hai isa tamogala meM jisakA anurAga hotA hai vaha tamobala praraJjana hai aisA tamopala prarajana mithyAjJAniyoM meM tathA coroMmeM anurAga rakhane. prakAza thatAM ja jene baLa prApta thAya che evA puruSane ye tirbala saMpanna kahe che. e te puruSa sadAcArI jJAnI athavA divasacArI hoya che. 'AThamAM sUtramAM nIce pramANe cAra prakAranA puruSe kahyA che--(1) kaI eka puruSa e hoya che ke je pahelethI ja tama saMpane (durAcArI) hovAthI malina svabhAvavALo hoya che ane pAchaLathI paNa tamabala pu2jana ( tabala prajavalana) eTale ke aMdhakArarUpa balathI athavA mithyAjJAna rUpa balathI saMpanna rahe che eTale ke mithyAjJAnamAM ja rata rahyA kare che evo jIva kAM te micchAdaSTi hoya che, athavA rAtricara cera' heAya che. athavA tamAmalo artha A pramANe paNa chetarama (aMdhakAra)ja che baLarUpa jemAM athavA tema ja che baLa jenuM evA manuSyane tamebala saMpana kahe che. e te tamebala saMpana manuSya asadAcArI, mithyAjJAnI athavA nizAcara (cora) hoya che, A tabalamAM jene anurAga hoya che te puruSane tamebala praraMjana kahe Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 sthAnAsUtra ___tathA-ekaratamaH-pUrva durAcAritayA malinasvabhAvaH sanapi pazcAt jyoticalamaraJjana:-jyoti-ni-sUryAdiprakAzo vA, tadeva balaM jyonilaM, tatra parajyata iti tathA asadAcArI jJAnAnurAgI divAcaurI vA, pahA-jyotireva balaM yasya sa jyoti lo jJAnI divAcIro vA, tatra prarajyata iti tayA-jJAnipu divAcaureSu vA anurAgavAn / iti dvitiiyH|2|| tathA-eko jyoti:-sadAcAritayA sustramAvaH satyapi tamovalaparajano mithyAjJAnAdiratikaro bhavati, sadAcAravAn annAnI rAtricaroveni / tIyaH / / ____ tathA-eko jyoti:-pUrva sadAcAritayA susvabhAvo mapati, pazcAttu jyotivalaparaJjano bhavati, ayaM sadAcAravAn jJAnI divAcaro vA / iti caturthaH / 4 / vAlA manuSya hotA hai 1 tathA koI eka manuSya aisA hotA hai jo pahile to tamA-durAcArI honese malina svabhAvavAlA hotA hai aura pIche le jyotirSala paranjana-sUryAdike prakAzarUpa balameM anurakta hotA hai-aisA vaha manuSya asadAcArI jJAnAnurAgI athavA divAcora ( dina meM corI karane vAlA ) hotA hai athavA - jyoti hI hai bala jisakA vaha jyotirvala hai esA jyotirthala jJAnI athavA divAcora hotA hai ipsameM jo anugaga rakhatA hai vaha jyoti. bala purajjana hai / 2 / tathA koI eka purupa aisA hotA hai jo jyotiHsadAcArI honese susvabhAvavAlA hotA hai phira bhI tasocala praraJjanamithyA jJAnAdi meM rati karanevAlA hotA hai aisA yaha manuSya sadAcAraH zAlI ajJAnI hotA hai yA rAtricara manuSya hotA hai| 3 / tathA koI eka manuSya aisA hotA hai-jo pahile bhI sadAcArI honese susvbhaavche. e tabalapuraMjana mithyAjJAnIomAM athavA ceromAM anurAga rAkhanAre puruSa paNa hoI zake che. (2) koI eka manuSya evo hoya che ke je pahelAM te tama.saMpanna (durAcArI) hovAthI malina svabhAvavALo hoya che, paNa pAchaLathI tibaMlakaraMjana-sUryAdinA prakAzarUpa baLamAM anurakta thaI jAya che e te manuSya asadAcArI jJAnAnurAgI athavA divAra-sAdhu puruSa hoya che. athavA jAti ja jenuM baLa che tene tarbala kahe che. e tirbala kAMte jJAnI hoya che athavA to dinacara hoya che. temanA pratye anurAne rAkhanAra manuSyane tirbalaparaMjana kahe che. (3) koI eka puruSa jayotisaMpanna (sadAcArI) hovAthI susvabhAvavALe hoya che, chatAM paNa tame balapraraMjana-mithyAjJAna Adi pratye anurAga rAkhanAro hoya che. eve te manuSya sadAcArazALI ajJAnI hoya che athavA nizAcara hoya che. (4) keI eka manuSya e heya che ke je pahelAM paNa Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA. 4 u 3 29 caturvidhapuruSajAtaviSayaRcaturdazacaturbhahI ni0 145 palajjaNe " iti pAThasya yadvA66 malajjanaH " iticchAyA, tatra - ekaH kazcit tamaH - aprasiddhaH tamovalena andhakAravalena saMcaran malajjate lajjito bhavatIti tamovalamalajjanaH atra - prathamabhane prakAzacArI, dvitIyabhane andhakAracArI, tRtIyabhaGge prakAzacArI, caturthabhaGge tu kuto'pi kAraNAdandhakAracAryeveti | 4 | yadvA - ' pajjalaNe 'ti pAThe ' prajvalanaH ' iticchAyA, tatra - ajJAnavabalena - andhakAravacena vA, jJAnabalena prakAzavakena vA prajvalati darpito bhavati yaH sa tathA / atrApi saGgacatuSTayaM saMyojyam / (9) 88 vAlA hotA hai aura pIche jyotirbala puraJjana hotA hai esA vaha manuSya sadAcAravAlA jJAnI manuSya hotA hai athavA divAcara - sAdhu manuSya hotA hai 4 athavA 44 palajjaNe " isakI saMskRtacchAyA-" malajjanaH " aisI bhI hotI hai isa pakSa meM aisA artha hotA hai ki koI eka manuSya aisA hotA hai jo prasiddha hotA hai aura andhakAra thalase calatA huA lajjita hotA hai isa prathama bhaGga meM aprasiddhivAlA prakAzacArI sAdhu manuSya liyA gayA hai tathA dvitIya bhaGgameM andhakAra cArI caurAdi manuSya liyA gayA hai. tRtIya bhaGga meM bhI prakAzacArI sAdhujana liyA gayA hai aura caturthabhaGga meM bhI kisI kAraNavaza anyakAra meM hI calanevAlA manuSya liyA hai yahA - "pajjalaNe' isa pAThakI saMskRta chAyA prajvalana: "aisI bhI hotI hai isa pakSa meM jo ajJAnake balase yA andhakAra ke balase jJAnake bala se sadAcArI hovAthI susvabhAvavALA hoya che ane pachI paNa jyeAtilapura jana ja rahe che evo te manuSya sadAcArazIla jJAnI hoya che athavA divAcara-sAdhu bhanuSya hoya che. athavA " palajaNe " mA pahunI saMskRta chAyA thAya che A saMskRta chAyA levAmAM Ave te cAra bhAMgA A pramANe ane che - (1) a o manuSya sevo hoya he } ? tamaH (aprasiddha) hoya che ane aMdhakArarUpa khaLathI cAlatAM lajajA anubhave che A prathama prakAramAM aprasiddhivALA prakAzacArI sAdhupuruSa gRhIta thayA che (" "" pralajjana. bIjA prakAramAM aMdhakAracArI (nizAcara) cAra Adi gRhIta thayA che, trIjA bhAgAmAM prakAzacArI sAdhujana gRhIta thayA che. ane ceAthA bhAMgAmAM koI kAraNane AdhIna thaine adhakAramAM ja cAlanA| manuSya gRhIta thayA che. athavA " pajjalaNe "nIsaMskRta chAyA 'abhvasana ' pazu thAya che mA saMskRta chAyAnI apekSAe vicAra karavAmAM Ave teA je ajJAnanA khaLathI mathavA aMdhakAranA khaLathI, jJAnanA maLathI athavA prakAzanA maLathI prajavalita thAya Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 Cinema . sthAnAGgasUtra __" cattAri purisajAyA" ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-ekaH parijhAtakarmA-jJaparijJayA svarUpataH parijJAtAni-avagatAni pratyAkhyAnaparijJayA ca parihatAni karmANisAvadharUpANi yena sa tathAbhUto bhAti, kintu parijJAtasajJaH-parijJAtAH saMjJAH-AhArAdi saMjJA yena sa tathAbhUto na bhavati, sa ca rasadaH saMyataH zrAvako vA / iti prathamo bhaGgaH / 1 / / . tathA-ekaH parijJAtasaMjJo bhavati, sadbhAvanAbhAvitatvAt , kintu no parijJAtakarmA bhavati sAvadhavyApArAniTatteH, sa ca zrAvakaH / iti dvitIyaH / 2 / tathA-ekA parijJAnakarmA'pi parijJAtasaMjJo'pi bhavati, sa ca prakRSTakriyAvAna yA prakAzake balase prajvalita hotA hai-darpa yukta hotA hai aisA manuSya liyA gayA hai yahAM para bhI bhaMga catuSya lagA lenA cAhiye (9) dazave sUtra meM jo puruSajAta cAra kahe gaye haiM-unakA sArAMza aisA hai ki koI eka puruSa aisA honA hai jo parijJAtakarmA hotA haisaMgarijJAle sAvayarUpa karmoM kA svarUpa jAna letA hai-aura jAnakara pratyAkhyAna pariz2A se unakA parityAga kara detA hai parantu phira bhI vaha AhArAdi saMjJAoM ko jisane jAnA hai aisA nahIM hotA hai aisA manuSya rasagRddha saMyata hotA hai yA zrAvaka hotA hai 1 tathA koI eka manuSya aisA hotA hai jo sadabhAvanA se bhAvita honeke kAraNa parijJAna saMjJAvAlA to hotA hai para vaha sAvadyavyApAra se anivRtta honese parijJAtakarmA nahIM honA hai 2 aisA vaha manuSya Avaka hotA hai tathA koI eka manuSya aisA hotA hai jo sAvadha Adike svarUpa ko che-darpayukta thAya che, evo manuSya grahaNa karavAmAM AvyuM che, ema samajavuM. A daSTie paNa ahIM cAra bhAMgAe samajI levA joIe. - dasamAM sUtramAM puruSanA je cAra prakAra kahyA che tenuM spaSTIkaraNa A pramANe che-(1) keI eka puruSa evo hoya che ke je parijJAtakamAM hoya che eTale ke sAvadya rUpa karmonA svarUpane jJAtA hoya che, ane tenA svarUpane jANIne pratyAkhyAna pariNAthI temane parityAga karI nAkhanAro hoya che, chatAM paNa te AhArAdi saMjJAone jANakAra hete nathI. evo jIva rasamRddha (rasale lupa) saMyata hoya che athavA zrAvaka hoya che (2) keI eka puruSa evo hoya che ke je sadUbhAvanAthI bhAvita (yukta) hevAne kAraNe parijJAna saMjJAvALo te hoya che, paNa te sAvadha vyApAromAM pravRtta hovAthI parijJAta karmA hote nathI. evo te manuSya zrAvaka hoya che. (3) keI eka manuSya evo hoya che ke je sAvadya AdinA svarUpane paNa jANakAra hoya che ane Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA0430 3sU029 caturvidhapuruSajAtaviSayakacaturdazacaturbhaGgIni0 151 muniH pratimAmatipannaH zramaNopAsako vA / iti tRtIyaH / 3 / tathA-eko no / parijJAtakarmA bhavati nApica parijJAta paMjJaH, sacAsaMyataH / iti caturthaH / 4 / (10) " cattAri purisajAyA " ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-ekaH puruSaH parijJAtakarmA-sAvadhavyApArakaraNakAraNAnumatinivRtto bhavati, kintu parijJAtagRhA'vAsAmyavajito no bhavati, sa cApravrajito gRhsthH| iti prathamo bhaGgAH / 1 / tathA-ekaH parijJAtagRhA''vAso bhavati kintu no parijJAtakarmA bhavati, sa ca duSpravajitaH / iti dvitIyaH / 2 / tathA-ekaH parijJAtajAnanevAlA bhI hotA hai aura parijJAna saMjJAvAlA bhI hotA hai aisA vaha prakRSTa kriyAvAlA muni hotA hai yA pratimA pratipanna zramaNopAsaka honA 3 tathA koI eka manuSya aisA hotAhai na parijJAta karmA hotA hai aura na parijJAta saMjJAvAlA hI hotAhai aisA vaha manuSya asaMyata hotaahai| (10) __gyArahaveM sUtra meM jo cAra prakAra ke puruSa kahe gaye haiM unakA sArAMza aisA hai ki koI aika puruSa aisA hotA hai jo sAvacavyApArako svayaM nahIM karatA hai dUsaroM se bhI nahIM karAtA hai aura karanevAloMkI anu. modanA bhI nahIM karatA hai kintu pravajita nahIM hotA hai aisA vaha apraajita gRhastha hotA hai 1 tathA koI eka manuSya aisA hotA hai jo apravrajita gRhastha to hotA hai para vaha parijJAna karmA nahIM hotA hai sAvadyabyApAra ko svayaM karatA hai dUsaroM se karAtA haiM aura karanevAloMkI anumodanA karatA hai aisA manuSya duSpravajita hotA hai 2 tathA parijJAna saMjJAvALo paNa hoya che. evo jIva prakRSTa kiyAvALo muni hoya che athavA pratimApratipanna zramaNe pAsaka hoya che. (4) keI eka manuSya evo hoya che ke je parijJAta karyA paNa nathI ane parijJAta saMjJAvALo paNa nathI. e te manuSya asaMyata hoya che. 11 mAM sUtramAM je cAra prakAranA puruSe kahyA che, te cAre prakAronuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che -(1) keI eka puruSa evo hoya che ke je pite sAvadya vyApAramAM pravRtta thato nathI, anyanI pAse sAvadya vyApAra karAvate paNa nathI ane sAvavyApAra karavAnI anumodanA paNa karate nathI. chatAM pite pravrajita thato nathI Avo puruSa apravrajita gRharatha hoya che. (2) koI eka puruSa evo hoya che ke je pravajita te hoya che paNa te parijJAtaka hoto nathI tethI te pote sAvadya vyApAro kare che, anyanI pAse sAvadya vyApAra karAve che ane sAvaghavyApAra karanAranI anumodanA paNa kare che. evo manuSya dupratrajita hoya che. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 sthAnAjastra karmA'pi parijJAtagRhA'' pAso'pi bhavati, sa ca sAdhuH / iti tRtIyaH / 3 / tathAeko noparijJAtakarmA noparijJAtagRhA''vAmazca bhAti, sa cAsaMyataH / iti caturthaH / 4 / (11) " cattAri purisa nAyA" ityAdi-punaH purupanAnAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-ekaH puruSaH parijJAtasaMjJo bhavati viziSTaguNasthAnakatvAt , phintu no parijJAtagRhA''trAsaH-tyaktagRhA''Aso na bhavati, gRhasthatvAt, sa ca pratimAdhArI zrAvaka / iti prathamo bhaGgaH / 1 / / tathA-ekaH parijJAtagRhA''trAsaH-tyaktagRhA''trAso bhavati saMpatatvAt , kintu no parijJAtasaMjJaH-tyaktA''rammo na bhavati abhAvitatvAt , sa ca duppatrakoI eka manuSya esA hotA hai jo parijJAta karmA bhI hotA hai sAvadha vyApArako svayaM nahIM karatA hai dUsaroMse bhI nahIM karAtA hai tathA karanebAloMkI anumodanA bhI nahIM karatA hai-aura parijAta gRhAvAsa bhI hotA hai prajita nahIM hotA hai aisA vaha sAdhu hotA hai tathA koI eka manuSya aiso hotA hai jo na parijJAta karmA bhI hotA hai aura na parijJAnagRhAvAsa bhI hotA hai aisA vaha asaMyata hotA hai / (11) bArahaveM sUtrameM jo cAra prakArake puruSa kahe gaye haiM unameM koI eka puruSa aisA hotAhai jo viziSTa guNoMkA sthAnaka honese parijJAta saMjJAcAlA hotA hai kintu gRhastha hone se vaha to parijJAta gRhAvAsa-tyakta gRhAvAsavAlA nahIM hotA hai aisA vaha pratimAghArI zrAvaka hotA hai 1 tathA koI eka manuSya aisA hotA hai jo parijJAtagRhAvAma hotA (3) keI eka manuSya e heya che ke je parisAta karyA paNa hoya che eTale ke pite sAvadha vyApAra karatuM nathI, karAvato nathI ane karanArane anudate paNa nathI parijJAta gRhAvAsa paNa hoya chepravrajita hoya che evo te sAdhu hoya che ? (4) kaI eka puruSa evo hoya che ke je parijJAtaka paNa hoto nathI ane parijJAta gRhAvAsa paNa have navI e te asaMyata hoya che. (11) bAramAM sUtramAM je cAra prakAranA puruSe kahyA che tenuM have spaSTIkaraNa 42vAmAM Ave che-- (1) keI eka puruSa evo hoya che ke je viziSTa guNonuM sthAnaka hovAne lIdhe parijJAta saMjJAvALe hoya che, paNa gRhastha hovAne kAraNe te parijJAta mRDAvAsa (tyakta gRDAvAsavALa) hote nathI pratimAdhArI zrAvakane A prakAramAM gaNAvI zakAya che. (2) koI eka manuSya evo hoya che ke Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATokA sthA04403sU029 caturvidhapurupajAtavizyakacaturdaza caturbhaGgI ni0 153 jitaH / iti dvitIya | 2 | tathA - ekaH parijJAtasajJo'pi parijJAtagRhAvAso'pi ca bhavati, sa ca sAdhuH / iti tRtIyaH | 3 | tathA - eko no parijJAtasaMjJo nApi ca parijJAtagRhA''vAso bhavati sa ca sAmAnyagRhasthaH / iti caturthaH / 4 / ( 12 ) " cacAri purisajAyA " ityAdi - punaH puruSajAtAni catvAri prajJatAni, tayathA - ihArtho nAmai ho no parArthaH, tatra ekaH puruSaH hAtha:-ina-asminnaiva janmani artha:- bhogasukhAdi prayojanaM yasya sa ihArthaH = aiSTikabhogasukhArthI, yadvAhai- vyakta gRhAvAsavAlA hotA hai kyoMki aisA vaha saMvata hotA hai parantu vaha vyakta ArambhavAlA nahIM hotA hai kyoMki vaha abhAvita hotA hai aisA vaha duSpravrajita hotA hai 2 tathA koI eka aisA manuSya hotA hai jo parijJAta saMjJAvAlA bhI hotA hai 3 aisA vaha manuSya sAdhu hotA hai tathA koI eka aisA bhI manuSya hotA hai jo na parijJAta saMjJAvAlA hotA hai aura na parijJAta gRhAvAsavAlA bhI hotA hai 4 aisA vaha sAmAnya gRhasthajana hotA hai / ( 12 ) " cattAri purisajAyA " isa 13 veM sUtra dvArA jo puruSa jAta cAra kahe gaye haiM unakA sAraMga aisA hai inameM koI eka puruSa aisA hotA hai jisakA prayojana isI janma meM bhoga sukhAdirUpa hotA hai aisA vaha puruSa ihArtha kahA gayA hai arthAt yaha ihArtha puruSa aihika je rijJAta gRhAvAsa (tyakta gRAvAsavALe) hoya che, paNa te tyakta Ara bhavALA hotA nathI. eTale ke sAdhu hovA chatAM paNu ArabhanA parityAga na karI zakanAra duSprajita jIvane A prakAranA puruSa kahI zakAya che. (3) koI eka puruSa evo hoya che ke je pirasAta sa`jJAvALA paNa hoya che ane parijJAta gRhAvasavALA paNa hoya che evA jIva sayata (sAdhu) hoya che (4) kAi eka puruSa evA hoya che ke je parijJAta saMjJAvALA paNa DhAteA nathI ane parijJAta gRDAvAsavALe paNu hateA nathI sAmAnya gRhastha janane A prakArane puruSa kahI zakAya che. (parijJAta gRDAvAsa-gRhAvAsanA svarUpane jANIne tenA parityAgapUrvaka prathA aMgIkAra karanAra ) " cattAri purisajAthA " ityAdi. 13 mAM sUtramAM meM yAra ajharanA puruSa| kahyA tenu spaSTIkaraNa--(1) ke.i eka puruSa evA hAya che ke je A janmanA bhAgeApabhAga rUpa sukhanI icchAvALA hoya che eTale ke aihika bhAgasukhAthI hAya che paNa parabhavanA devalAka AdinA sukhanI IcchAvALA sa- 20 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 sthAnAstre 'iisthe ' ityasya ' ihA''sthaH' iticchAyA, tatpakSe -ihAstha ityasya ihaiva janmani AsthA-vizvAso yasya sa tathA ihalokapratibaddho bhavati kintu na parArtha:-paratra janmani artha:-svargAdisukhaprayojanaM yasya sa tathA na bhavati, yadvA-' paratthe' ityasya 'parA''stha' iticchAyA, iti pakSe paratra AsthA-vizvAso yasya sa tathA na bhavati, sa ca nAstikaH / iti prathamo bhaGgaH / 1 / zepabhanatrayamevaM saMyojanIbhoga sukhArthI hotA hai yadA-" ihatthe " zabdakI chAyA " ihasthaH " aisI bhI hotI hai isa pakSameM aisA artha hotA hai-ki koI eka puruSa aisA hotA hai ki jisakI AsthA isI janma para hotI hai aisA vaha IhArtha puruSa " no paratthe " parajanmameM svargAdi sukhakA prayojanavAlA nahIM hotA hai athavA-" paratthe" kI saMskRta chAyA-"parAstha" aisI hogI tapa isakA aisA artha hogA-ki vaha ihAstha puruSa paralokameM vizvAsa rakhanevAlA nahIM hotA hai aisA vaha nAstika puruSa hotA hai ? zeSa 3 bhaGga isa prakArase banA lenA cAhiye-koI eka puruSa aisA hotA hai jo " paratthe no ihatthe 2 " parArtha yA parAstha hotA hai ihAtha yA ihAstha nahIM hotA hai 2 koI eka purupa aisA hotA hai jo " ihatthe paratye vi" ihArtha yA ihAstha bhI hotA hai aura parArtha yA parAstha bhI hotA hai 3 tathA koI eka puruSa aisA bhI hotA hai jo 'no ihatthe no paratye" na ihAthai yA ihAstha hotA hai aura na parArtha yA parAstha hite nathI evA puruSane "IhArthI-no parAthI" rUpa pahelA prakAramAM gaNAvI zAya cha athavA-"Idasthe" mA pahanI sakRta chAyA " ihasthaH" para thAya che. A saMskRta chAyAnI apekSAe pahele bhAge A prakArane bane che- keI eka puruSa evo hoya che ke je A janma paraAsthA rAkhanAre hoya che paNa parabhavanA sukhAdimAM AsthAvALo hoto nathI. e puruSa nAstika hoya che. bAkInA traNa bhAMgAo A pramANe samajavA-(2) keI 4 25 " parasthe no ihasthe" vo DAya cha hai 2 52sanA sumanI abhilASA athavA AsthAvALo hoya che paNa A lekane sukhanI abhilASA athavA mAsthAvAne jAta nathI. (3) " ihatthe paranthe vi" me puruSa A lekanA sukhanI icchA tathA AsthAvALe paNa hoya che ane paralekanA sumanI 59] ch| mane mAsyAvANI hAya che. (4)"no ihatthe-no paratthe" keI eka puruSa AlekanA sukhanI IchA ke AsthAvALe hoto nathI ane paralekanA sukhanI IcchA ke AsthAvALe paNa heto nathI. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sumA TIkA 403 3 3 sU21 catudhAru prajAtaviSAcaturdazacaturbhaGgoni0 155 yam / tatra dvitIyabhAyo vAjatAstrI, tayAvidhazraddhAvAn sAdhu 2 // tRtIyamagasthaH suzrAvakaH 3 / caturthabhaGgasthastu kAlasokarikAdimUDhoveti / 4 / (13) __" cattAri purisamAyA" ityAdi-punaH puruSajAtAni caMgAri prajJaptAni, tapathA-ekaH puruSaH ekena-zrutena vardhate, ekena-samyagdarzanena hIyate-hIno bhavati, yathoktaM ca"jaha jaba bahussuo saMmao ya sIsagaNasaMparivuDo ya / aviNicchiI ya samae taha taha siddhatapariNI mo / 1 / chAyA-" yathA yathA bahuzrutaH saMmatazca ziSyagaNasaMparikRtazca / ____ avinizcitazca samaye tathA tathA siddhAntapratyanIkaH / 1 // " iti, .. ayamartha:-puruSo yathA yathA bahuzrutaH-bahuzAstrajJo bhavati, saMpataH-janairAhataH ziNyagagasaMparitaH - ziSya gaNapariveSTitazca bhavati, sa ca yadi samayehotA hai dvItIya bhaGga meM bAla tapasvIko tathAvidha zraddhAzAlI puruSa ko tRtIya bhaGga meM suzrAvakako aura caturtha bhaGga meM kAlasaukarika Adi athavA sUDhako dRSTAntameM rakhanA cAhiye (13) / caudahaveM sUtra meM jo cAra prakAra ke puruSa kahe gaye haiM-so unakA sArAMza aisA hai ki inameM koI eka puruSa aisA hotA hai jo ekasezrutase to baDhatA hai arthAt svAdhyAya karate 2 yA adhyayana karate 2 apane zrutajJAnako to baDhA lenA hai-bahuzruna ho jAtA hai para baha ekase-samyagdarzana se rahita hotA hai kahA bhI hai-- ___"jaha jaha bahussuA" ityAdi // 1 // isa gAthA kA tAtparyArtha aisA hai-puruSa jaise 2 bahuzruta bahu zAstrajJa hotA hai saMmata janoM dvArA bIjA bhAMgAmAM bAlatapasvIne, te prakAranI zraddhAvALA puruSane athavA sAdhune mUkI zakAya che trIjA bhAMgAmAM suzrAvakane ane cothA bhAMgAmAM mUDha athavA kAlasaukarika jevA puruSane mUkI zakAya che. caudamAM sUtramAM je cAra prakAranA puruSo kahyA che tenuM spaSTIkaraNa-(1) koI eka puruSa e heya che ke je eka bAbatamAM-jemake zratamAM te AgaLa vadhatuM jAya che eTale ke svAdhyAya karate karate zratajJAnamAM te AgaLa vadhatuM jAya che paraMtu bIjI bAbatamAM hIyamANa thatuM rahe che jemake samyagu zanithI 2Dita thane taya che. 5 cha hai-"jaha jaha vahussuA"tyAhi. A gAthAne bhAvArtha nIce pramANe che-puruSa jema jema bahuzruta-bahu zAstrajJa thato jAya che, saMmata (leke dvArA tenA abhiprAyane svIkAravAmAM Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 156 sthAno . - siddhAnte avinizcitaH - saMzayayukto bhavati tadA sa tathA tathA siddhAntamatyanIkaHsiddhAntapratikUlo bhavati / 1 / iti prathamaH | 1 | tathA - ekaH puruSa ekrenazrutenaiva vardhate dvAbhyAM samyagdarzana- vinayAbhyAM DIyata iti dvitIyaH / 2 / tathAeka dvAbhyAM zrutAnuSThAnAbhyAM vardhate, ekena samyagdarzanena hoyate / iti tRtIyaH | 3 | tathA-eko dvAbhyAM zrutAnuSThAnAbhyAM vardhate dvAbhyAM samyagdarzana- vinayA bhyAM hIyata iti caturthaH / 4 / (1) + yadvA-eka ekena - jJAnena vardhate, ekena - rAgeNa hIyate iti prathamaH / 1 / tathA - eka ekena - jJAnena vardhate dAbhyAM rAga-dveSAbhyAM hrIyate iti dvitIyaH |2| Ahata hotA hai aura ziSya gaNoMse pariveSTita hotA hai vaha yadi siddhAnta meM avinizcita saMzayayukta ho jAtA hai to vaha vaise 2 siddhAnta pratyanIka - siddhAnta pratikUla ho jAtA hai 1 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo kevala eka atasehI to baDhatA hai para samyagdarzana aura vinaya ina dose rahita hotA hai 2 arthAt jJAnakI to vRddhi kara letA hai para samyagdarzana aura vinaya inakI vRddhi nahIM karatA hai inase hIna hotA hai 2 tathA koI puruSa - aisA hotA hai jo zruta aura anuSThAna ina do se bar3hatA hai para eka samyagdarzana se hIna honA hai 3 tathA koI eka aisA hotA hai zruta aura anuSThAna ina doro baDhatA hai aura samyagdarzana evaM vinaya ina dose hIna hotA hai 4 - 1 athavA -- koI eka puruSa aisA hotA hai jo jJAnase bar3hatA hai- baDhA hotA hai aura eka rAmase hIna hotA hai 1 koI eka puruSa aisA hotA Ave evA) thatA jAya che, ane ziSyeAnA samUhathI yukta thatA jAya che, tema tema je te saMzayayukta paNu thatA jAya te te siddhAnta pratyenIka-siddhAnta pratikUla paNa thatA jAya che. (2) kAI eka puruSa evA hoya che ke je ekalA zrutamAM te vRddhi pAmatA rahe che, parantu samyag darzana ane vinayathI rahita thatA jAya che. eTale ke te zrutajJAna te vadhAre che paNa samyagdana ane vinayanI vRddhi karatA nathI paNa tenAthI vihIna thatA jAya che. (3) keI eka puruSa evA hoya che ke je emAM zruta ane anuSThAnamAM AgaLa vadhatA jAya che, paNu ekathI samyagdarzanathI ja vihIna thatA jAya che (4) kAi eka puruSa evA hAya che ke je zruta ane anuSThAnamAM te vRddhi karatA rahe che paNa samyagdana ane vinayathI rahita thatA jAya che. athavA--(1) kAI eka puruSa Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhAM TokA sthA04403029 caturvidhapuruSajAtaviSayakacaturdazacaturbhaGgIni0 157 tathA eko dvAbhyAM jJAna- saMyamAbhyAM vardhate, ekena rAgeNa hIyata iti tRtIyaH / 3 / tathA--eko dvAbhyAM - jJAna-sayamAbhyAM vardhate, dvAbhyAM - rAga dvepAbhyAM hIyata iti caturthaH / 4 / (2) , athavA - eka ekena- krodhena vardhate, ekena -mAyayA hIyate iti prathamaH | 1| tathA eka ekena - kopena vardhate, dvAbhyAM mAyA lobhAbhyAM hIyate / iti dvitIyaH / 2 / dvAbhyAM krodhamAnAbhyAM vardhate ekena - mAyayA hIyata iti tRtIyaH / 3 / tathA - eko dvAbhyAM = krodha - mAnAbhyAM vardhate dvAbhyAM - mAyA lobhAbhyAM hIyata iti caturthaH / 4 / ( 3 ) (14) f haiM jo eka jJAnase baDhA hotA hai aura dose rAga evaM doSa se hIna hotA hai 2 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo jJAna evaM saMyama se baDhA hotA haiM aura rAmase hIna hotA haiM - 3 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo jJAna evaM saMyama se baDhA hotA hai aura rAga evaM dveSa se hIna hotA hai 4-2 athavA -- koI eka puruSa aisA hotA hai jo ekase - krodha se bar3hA hotA hai bahuta krodhI hotA hai aura ekase mAyAse hona hotA hai 1 tathA - koI eka puruSa aisA hotA hai jo ekase kopa se baDhA hotA hai aura dose mAyA aura lobhase hIna hotA hai 2 tathA koI eka aisA puruSa hotA hai jo krodha evaM mAnase baDhA hotA hai aura ekase mAyAse hIna hotA hai - 3 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo krodha mAna ina dose baDhA hotA hai evaM mAyA aura lobha inale hIna hotA hai jJAnamAM vadhatA jAya che paNa rAgathI rahita thatA jAya che. (2) keAI eka puruSa me'bhAM (jJAnabhA) vadhano laya hai, yA memAM ( rAga bhane dveSathI ) ghaTatA jAya che. (-) kAI puruSa emAM (jJAna ane sayamamAM) vadhateA jAya che paNa rAgathI rahita thatA jAya che. (4) kAI puruSa jJAna ane sayamamAM vadhatA jAya che ane rAga ane dveSamAM ghaTatA jAya che. athavA--(1) kAI puruSa eka mAkhatamAM-kodhamAM vRddhi karatA rahe che paNa mAyAthI rahita khanatA jAya che. (ra) kAI puruSanA koSanI vRddhi thatI rahe che paNa mAyA ane lAbhanI hAni thatI rahe che. (3) kAI puruSanA krodha ane mAnanI vRddhi thatI rahe che, paNa mAyA ghaTatI jAya che. (4) kAI puruSanA krodha ane mAnanI vRddhi thatI rahe che pazu mAyA ane leAsa ghaTatA jAya che Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 sthAnAsU atredaM vodhyaM -- sAmAnyenaikeneti napuMsakaliGganirdiSTasya mAyayeti vivaraNe mAyArUpeNa vastunA -- padArtheneti liGgasAmyena bhinnaliGganAzaGkA'panodanIyA ( sU0 29 ) atha kanthakadRSTAntasUtram - mUlam - cattAri kaMthanA paNNattA, taM jahA - Aine NAmasege Aine 1, Aine NAmamege khaluMke 2, khaluMke NAmasege Aine 3, khaluMke NAmamege khaluMke | evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA - Aine NAmamege Aine caubhaMgo / (1) cattAri kaMthagA paNNattA, taM jahA - Ainne NAmamege AinayA viharai 9, Ainne NAmamege khaluMkattAe viharai 4 | evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA - Ainne NAmamege AinnayA viharai, caubhaMgo / ( 2 ) yadi yahAM para aisI AzaMkA kI jAya ki " ekena " yaha zabda sAmAnya rUpa se nirdiSTa huA hai aura jo sAmAnya rUpase nirdiSTa hotA hai vaha napuMsakaliGga hotA hai ataH jaba aisI bAta hai to phira Apa " ekena ' se "sAyA" aisA vivaraNa kaise karate haiM to isakA samAdhAna isa rUpa se kara lenA cAhiye ki " ekena mAyA rUpeNa vastunA "} eka - mAyA rUpa vastuse isa prakAra se mAyA vastu ke sAtha liGga sAmyatA AjAne se bhinnaliGgatAkI zaGkA dUra ho jAtI hai | sU. 29 // zauM-" ekena " A yaha to napuMsaliMganuM yaha che, chatAM nyAya te "" ," padma dvArA mAyayA 'bhAyAthI mA prakAranA strIliMga vAcaka zabdane kaivI rIte gRhIta karI che ? uttara--bhaDa ekena mAyArUpeNa vastunA 66 "" 'bhAyAthI ' A padma A rIte mAyA mAyArUpa eka vastuthI " A prakAranA atuM vAcaka che. rUpa vastunI sAthe 'liMganI samAnatA AvI javAthI bhinna bhinna ligatAnI zaMkAnuM nivAraNa thaI jAya che. ! sU. 295 " Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TokA sthA04 u03 2030 kanyakadRSTAntena puruSajAtanirUpaNama 159 ___cattAri kaMthagA paNNattA, taM jahA-jAisaMpanne NAmamege No kulasaMpanne0 4 // evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-jAisaMpanne gAmamege No kulasaMpanne, caubhaMgo / (3) cattAri kaMthagA paNNattA, taM jahA-jAisaMpanna NAmamege No balasaMpaNNe0 4 / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahAjAisaMpanne NAmamege No balasaMpanne 4 / (4) ___ cattAri kaMthagA paNNatA, taM jahA-jAisaMpanne NAmamaMga No rUvasaMpanne / evAmeba. cattAri purisajAyA paNNatA, taM jahA-jAisaMpanne NAsamege No rUvasaMpanne / (5) cattAri kaMthagA paNNattA, taM jahA-jAisaMpanne NAmamege No jayasaMpaNNe0 4 // evAmeva cattAri purisajAyA paNNatA, taM jahA--jAisaMpanne NAsamege No jayasaMpaNNe0 4 / (6) evaM kulasaMpanneNa ya balasaMpanneNa ya / (7) kulasaMpanneNa ya rUbasaMpanneNa ya0 4, (8) kulasaMpanneNa ya jayasaMpanneNa ya 4 // (9) evaM balasaMpanneNa ya rUvasaMpannaNa ya04, (10) balasaMpanneNa ya jayasaMpannneNa ya0 / sambattha purisajAyA paDi. vakkho / (11) cattAri kaMthagA paNNattA, ' taM jahA-rUvasaMpanne NAmamege No jayasaMpanne 4 / evAmeva cattAri purilajAyA paNNattA, taM jahA-rUvasaMpanne NAmamege No jayasaMpanne / (12) cattAri purisajAyA paNNatA, taM jahA-sohattAe NAmabhege nikkhaMte sohatAe viharai 1, sIhattAe NAmamege nikkhate Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 sthAnAnasUtra siyAlattAe viharai 2, siyAlattAe NAmamege nikkhaMte sIhatAe virahai 3, khiyAlattAe NAsamege nikakhaMte sicAlattAe viharai 4 (13) // sU0 30 // ___ chAyA-catvAraH kanthakAH prajJaptAH, tabayA-AkIrNo nAmaika AkIrNaH 1, AkIrNo nAmaikaH khaluGka. 2, khaluko nAmaika AkIrNaH 3, khaluko nAmakA khalukaH / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-akIrNo nAmaika AkIrNaH 11 caturbhaGgI / (1) catvAraH kanyakAH prajJatAH, tadyathA-AkINo nAmaika AkIrNatayA viharati, AkIrNo nAmaikaH khaluGkatayA viharati / evAmeva catvAri puruSajAtAni prajJasAni, tadyathA-AkIrNo nAmaika AkIrNatayA viharati caturbhaGgI 4 / (2) cattAri kathagA paNNattA ityAdi stra 30 // strArtha-kanyA cAra prakArake kahe gayehaiM-eka AkIrNa AkIrNa 1 dUsarA AkIrNa gbala 2 tIsarA khalaGka AkIrNa 3 aura cauthA khalaGka khaluGka isI prakAra se puruSa jAta bhI cora kahe gaye haiM-AkIrNa AkIrNa 1 . ityAdi 4-(1) punazcakanyA cAra prakArake kahe gaye hai-eka AkIrNa AkIrNa rUpase vihArI 1 dUmarA AkIrNa khalaGka rUpase bihArI 2, tIsarA khalaGga AkIrNa rUpase vihArI 3, aura caturtha khalaGga aura khalaGka rUpase vihArI 4 isI taraha se puruSa jAna bhI cAra kahe gaye haiM jaise AkIrNa AkIrNa rUpase bihArI ityAdi 4 (2) "cattAri kaMthagA paNNattA" tyAha- (sU 30) satrAtha' -4nya (ma? vipa)nA yA2 5424aa cha-(1) mA -mAdhI, (2) lef-ma, (3) manu:-mANa mane (8) madu-bhara meza pramANe puruSonA paNa cAra prakAra kahyA che. jemake "AkIrNa-AkIzuM ? vagere cAra prakAra upara mujaba samajI levA. karthIkanA nIce pramANe cAra prakAra paNa kahyA che- (1) sAdhI-sAdI 32 viDArI, (2) sAdI-- 32 viDArI (3) '4-2mI 3 vihArI mane (4) manu'4- 4 3 viDArI. eja pramANe purunA paNa "AkIrNa-AkarUpe vihArI " Adi cAra prakAra saMmajavA. riA Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u03 sU0 10 kanthakadRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 161 catvAraH kanthakAH prajJaptAH, tadyathA-jAtisampanno nAmaiko no kulasampannaH 4 / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-jAtisampanno nAmaikaH, catubhaGgI 4.3) catvAraH kanthakAH prajJaptAH, tadyathA-jAtisampanno nAmaiko no valasampannaH 4 / evameva catvAri puruSajAtAni prajJasAni, tadyathA-jAtisampanno nAmaiko no balasampannaH / / (4) catvAraH kanthakAH prajJaptA, ta thA-jAtisampano nAmaiko no rUpasampannaH 4 / evameva cakhAri puruSajAtAni prajJaptAni, tathA-jAtisampanno nAmaiko no rUpasampannaH 4 / (5) punazca-kandhaka cAra prakArake kahe gaye haiM-jaise, jAti saMpanna no kula saMpanna 1 kula saMpanna no jAti saMpanna 2 jAti saMpanna bhI aura kula saMpanna bhI 3 aura no jAti saMpanna moDala saMpanna 4 isI prakAra se puruSa jAta bhI cAra kahe gaye haiM, jaile jAtisaMpanna no kula saMpanna ityAdi 4 (3) ___ punazca-kanthaka cAra prakAra ke kahe gaye haiM-jaise jAtisaMpanna no ghalasaMpanna 1 ghalasaMpanna no jAtisaMpanna 2 jAtisaMpanna bhI aura bala saMpanna bhI 3 aura no jAtisaMpanna no balasaMpanna 4 isI prakArase puruSa jAta bhI cAra kahe gaye haiM jaise-jAti saMpana no balasaMpanna ityAdi 4-(4) ___ punazca-kanyA cAra prakAra ke kahe gaye haiM jaise-jAtisaMpanna no rUpa saMpanna 1 rUpa saMpanna no jAti saMpanna jAtisampanna bhI rUpa sampannabhI nya: (A)nA nIce pramANe yA2 5.2 55] a cha-(1) natisapanna nA sasapanna, (2) musasa -na tisa panna, (3) natisapanna ane kulasaMpanna ane (4) ne jAtisaMpanna ne kulasaMpana eja pramANe purUSane paNa "jAti patnI ne kula panna " Adi cAra prakAra samajavA sA kathakanA nIce pramANe cAra prakAra paNa kahyA che-(1) jAtisaMpanna no mapanna, (2) 53 5-na na tisa panna, (3) tisapanna bhane malA. saMpana (4) ne jAtisa panna ne balasaMpanna. e ja pramANe puruSonA paNa " jAtisaMpanna ne balasaMpana" Adi cAra prakAra samajavA 4 kathakanA nIce pramANe cAra prakAra paNa kahyA che-(1) jAtisaMpanna no 35 sapanna, (2) 35sapanna natisapanna, (3) tisanna bhane 35. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAne catvAraH kanthakAH prajJaptAH, tadyathA-jAtisampanno nAmaiko no jayasampannaH 4 / evameva catvAri purupajAtAni prajJaptAni, tadyathA-jAtisampanno nAmaiko no jayasampannaH 4 / (8) evaM kulasampannena ca balasampannena ca 4, (7) kulasampannena ca rUpasampannena ca 4 / (8) kulasampannena ca jagasampannena ca 4, (9) evaM vala. sampannena ca rUpasampannena ca 4, (10) valasampannena ca jayasampannena ca 4, sarvatra puruSajAtAni pratipakSaH / (11) / 3 no jAtisaMpanna no rUpasaMpanna 4 imI tarahase puruSa jAta bhI cAra prakAra ke kahe gaye haiM jaise-jAtisaMpanna no rUpa saMpanna 1 ityAdi 4 (5) punazca-kanthaka cAra prakAra ke kahe gaye haiM jaise-jAti saMpanna no jaya saMpanna 1 ityAdi 4 isI prakArase puruSa jAta bhI cAra kahe gaye haiM jaise-jAtisaMpanna no jayasaMpanna ityAdi 4-(6) isI prakAra se kula saMpanna aura bala saMpanna pada se caturbhahI banA lenA cAhiye (7) isI taraha se kulasaMpanna aura rUpasaMpanna padase caturbhaGgI banA lenA cAhiye (8) isI tarahase kulasaMpanna aura jayasaMpanna padale caturbhaGgI banA lenA cAhiye (9) isI tarahase bala sampanna aura rUpalampanna padase bhI caturbhaGgI banA lenA cAhiye (10) isI taraha se cala sampanna aura jaya sampanna padase bhI caturbhaGgI banA lenA cAhiye (11) yahAM saba saMpanna (4) ne jAtisaMpanna ne rUpasaM5nna eja pramANe puruSonA paNa " tisapanna na 35sa panna" mAha yA2 prA2 samapA. (5) kanvakanA nIce pramANe cAra prakAra paNa kahyA che- (1) jAtisaMpana ne jayasaMpanna ItyAdi cAra prakAra samajavA. eja pramANe puruSanA paNa "jAtisaMpanna ne jayasapana" ItyAdi cAra prakAra samajavA. 6 eja pramANe kulasaMpanna ane balasaMpanna pade vAparIne paNa caturbhAgI banAvI levI. pachI eja pramANe kulasaMpanna ane rUpajpana A be pade vAparIne paNa cAra bhAMgA kahevA joIe. 8 eja pramANe kulasaMpanna ane jayasaMpanna, A be pade vAparIne paNa cAra bhAMgA banAvavA joIe. li eja pramANe balasaMpanna ane rUpasaMpanna A be padene rogathI dasamI caturbhAgI banAvavI joIe 110 eja pramANe balasaMpanna ane jayasaMpannanA galI agiyAramI catu bhaMgI banAvavI joIe. 11 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04703 sU030 kandhakadRSTAntena puruSajAta nirUpaNam 163 catvAraH kanyakAH prajJaptAH, tadyathA - rUpasampanno nAmaiko no jayasampannaH 4 | evametra catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA - rUpasampanno nAmaiko no jayasampannaH 4 / (12) catvAri puruSajAvAni prajJaptAni tadyathA siMhatayA nAmaiko niSkrAntaH siMhatayA viharati 1, siMhatayA nAmaiko niSkrAntaH zRgAlavayA viharati 3 zRgAlatayA nAmaiko niSkrAntaH siMhatayA viharati 3 zRgAlatayA nAmaiko niSkrAntaH gAlatayAviharati / (13) / su030 // TIkA -- " cattAri kaMthagA " ityAdi - kanthakajAtIyA azvavizeSAH catvAraH prajJatAH, tadyathA - ekaH kazcidazvaH AkIrNaH -pUrva vegAdiguNairyuktatvAjjAtimAn sa meM pratipakSa dRSTAnta - dASTantirUpa puruSa jAta kahanA cAhiye, punazca - kandhaka cAra prakArake kahe gaye haiM jaise rUpasaMpanna no jayasaMpanna 1 ityAdi 4 bhaGga isI prakAra se puruSajAna bhI cAra kahe gaye haiM jaiserUpa sampanna no jaya sampanna ityAdi 4 bhaGga (12) puruSajAta cAra kahe gaye haiM jaise- siMha rUpase nikalakara siMha rUpa se vihAra karanevAlA 1 siMha rUpase nikalakara zRgAlarUpale vihAra karanevAlA 2 zRgAla rUpase nikalakara siMharUpa se vihAra karanevAlA 3 aura zRgAlarUpa se nikalakara zRgAla rUpase hI vihAra karanevAlA 4 (13) TIkArtha - isa 30 ve sUtra meM ye pUrvokta13 sUtra haiM inameM kandharUke prakAra ke sAtha puruSa prakAra kI sAmyatA pradarzita kI gaI hai ataH prathama sUtragata eja pramANe 'rUpa sapanna nA jayasaMpanna 'ItyAdi cAra bhAMgAvALI bAramI catugI paNa samajI levI. dAntika puruSa sUtramAM paNa A prakAranI ja khAra caturbha gI samajI levI joIe 1rA 11 puruSAtA nIce pramANe cAra prakAra paNa kahyA che-- (1) siMDu 3ye (gRhasthAtrA samAMthI ) nItIne siddha 3ye vihAra 420 nAra, (2) siMharUpe nIkaLIne ziyALa rUpe vihAra karanAra, (3) ziyALa rUpe nIkaLIne siMharUpe vihAra karanAra ane (4) ziyALa rUpe nIkaLIne ziyALa rUpe ja vihAra karanAra 135 TIkA A 30 mAM sUtramAM cAra bhAMgAvALA upayukta 13 sUtra ApavAmAM AvyA che te sUtreA dvArA kanvakanA prakArAnI sAthe puruSa prakAranI sAmyattA Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 sthAnAGgasUtre pazcAdapi AkIrNo bhavati / iti prathamaH / 1 / tathA-ekaH pUrvamAkIrNaH pazcAttu khaluGkaH-avinItaH vismRtazikSo bhavati / iti dvitIyaH / 2 / tathA-ekaH pUrva khalaGkaH sannapi pazcAt sa AkIrNaH-zikSakazikSayA vinayavegAdiguNasampanno bhavati / iti tRtIyaH / 3 / tathA-ekA pUrvamapi khaluGgaH pazcAdapi khaluGka eva bhavatIti cturthH|4| (1) jo cAra prakArake kandhaka kahe gaye haiM unakA spaSTArtha isa prakAra se haikanthaka jAtIya azva vizeSa hotA hai inameM koI eka kanyaka azva aisA hotA hai jo pahile bhI vegAdi guNoM se yukta hone ke kAraNa AkIrNa jAtivAlA hotA hai, aura pIche bhI vaha AkIrNa, hI banA rahatA hai ? tathA-koI eka kandhaka az aisA hotA hai jo pahile to AkIrNa vegAdi guNoM se yukta hone ke kAraNa jAtivAlA hotA hai aura bAdameM vaha khalakhA-avinIta ho jAnA hai-vista zikSAbAsA ho jAnA hai 2 tathA koI eka kandhaka azva aisA hotA hai ki pahile to yaha gvala-avinIta hotA hai aura bAdameM azva zikSaka kI zikSAse vinaya vega Adi guNoMse saspanna ho jAtA hai aura koI eka kanyaka azva aisA hotA hai jo pahile mI khala-abhinIta hotA hai aura bAda meM bhI khaluGka avinIta hI banA rahatA hai 4 isa prakArake ye prathama satra ke cAra bhaGgA haiM isI prakArase puruSajAta bhI jo cora kahe gaye haiM-unamA sArAMza prakaTa karavAmAM AvI che. kanyaka jAtine eka azvavizeSa hoya che. te azva sAthe puruSanI ahIM judI judI sarakhAmaNI karI che. pahelA sUtramAM je cAra prakAranA kanyaka kahyA che tenuM spaSTIkaraNa A pramANe samajavuM-(1), keI eka kanthaka e hoya che ke je pahelAM paNa vegAdi guNothI yukta hovAne kAraNe AkaNuM jAtivALo hoya che ane pAchaLathI paNa AkIrNa ja cAlu rahe che. . (2) koI eka kanyaka e hoya che ke je pahelAM vegAdi guNethI yukta hovAne kAraNe AkIrNa -jAtivALo hoya che, paNa pAchaLathI khaluMka (avi. nIta athavA vismRta zikSAvALo) thaI jAya che. (3) koI eka kanthaka (azva) e hoya che ke je pahelAM te khaluMka (avinIta) hoya che, paNa pAchaLathI azvapAlanI tAlIma maLavAthI vinaya, vega Adi guNothI saMpanna thaI jAya che (4) keI eka kanjaka azva e hoya che ke je pahelAM paNa khaluMka (avinIta) heya che ane pAchaLathI paNa avinIta ja cAlu rahe che. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA ThokA sthA04 u03 sU030 kanthakadRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 165 atha puruSadAntikamAha" evAmeva cattAri purisajAyA" ityAdi-evameva-kanthakavadeva purupajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-eka:-kazcit puruSa. AkIrNaH-pUrva vinayAdiguNaiApto bhavati, sa pazcAdapi AkIrNa:-taiH sampanna eva bhavati / iti prathamaH / 1 / tathA-ekaH pUrvamAkIrNaH sannapi pazcAt khaluGgaH-avinIto bhavati, iti dvitIyaH / 2 / tathA-ekaH pUrva khaluGka:-avinItaH sannapi pazcAd AkIrNa:vinayAdiguNavyApto bhavati / iti tRtIyaH / 3 / tathA-ekaH pUrvamapi khaluGkaH pazcAdapi khalu eca tiSThatIti caturthaH / 4 / ityAzayenA''ha-" caubhaMgo" iti-uktakrameNa caturbhaGgI vodhyA / 1 / punaH kanthakadRSTAntamUtram - " cattAri kaMthagA" ityAdi-kanyakAH catvAraH prajJaptAH, tadyathA-ekaHkathidazvabhAkIrNaH-pUrva vinayavegAdiguNa pampannaH pazcAdapi sa AkorNatayA-tairgu bhI aisA hI hai ki koI puruSa to aisA hotA hai ki pahile zrI vinayAdi guNoMse rahita hotA hai aura bAda meM bhI vaha vinayAdi guNoMse yukta banA rahatA hai 1 tathA-koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahile tI-AkIrNa hotA hai binayAdi guNoMse sahita hotA hai para bAdase vaha khaluGka-avinIta ho jAtA hai 2, tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahile to khalaGka avinIta hotA hai para bAdameM AkIrNa vinayAdi guNoM se sahita ho jAnA hai 3, aura koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahile bhI aura bAda meM bhI khaluGka avinIna kA avinIna hI banA rahatA hai 1 dvitIya sUtra meM jo kandhaka catumaigI kahI gaI hai usakA sArAMza aisA hai-ki koI eka azva aisA hotA hai jo pahile vinaya vegAdi dArjIntika puruSa stramAM paNa eka prakAranA cAra bhAga bane che te cAre bhAgAtu have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che- - (1) koI eka puruSa e hoya che ke je pahelAM paNa vinaya di guNethI yukta hoya che ane pachI paNa vinayAdi guNothI yukta ja rahe che. (ra) kei eka puruSa pahelA to AkIrNa (vinayadi guNethI saMpanna hoya che paNa pAchaLathI khalaka (vijayAdi guNethI rahita thaI jAya che. (3) koI eka puruSa pahelA khaluka (vinayAdi guNothI rahita) hoya che, paNa pAchaLathI AkIrNa (vinaya di guNothI yukta) banI jAya che. (4) koI eka puruSa pahelAM paNa khaluMka (avinIta) hoya che ane pachI paNa khaluMka (avinIta)ja cAlu rahe che. bIjA sUtranA kanekanA je cAra prakAra kahyA che tenuM spaSTIkaraNa A Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 sthAnAMzI NairvyAptatayA viharati-vicarati / iti prathamaH / 1 / tathA-ekaH AzIrNaH sannapi= vegavinayAdigugasampanno'pi khalu tayA-avinItatayA viharati, iti dvitIyaH / 2 / tathA-ekaH khaluGka:--avinItaH sannapi AkIrNatayA-ArohakaguNAd vegAdiguNavyAptatayA viharati, iti tRtIyaH / 3 / tathA-ekaH khaluGka:-avinItaH khaluGatayA-avinItatayA viharati / iti caturthaH / 4 / (2) atha puruSa nAtadArTAntikamUtram - " evAmeva cattAri purisajAyA " ityAdi-ekAmeva anantaroktakanthakacadeva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-ekaH pUrva vinayazIlAdiguNairAkIrNaH vyAptaH san pazcAdapi tairguNairAkIrNatayA-vyAptatayA viharati / iti prathamo maGgaH / 1 / tathA-eka AphINaH khaluGtayA viharati / iti dvitIyaH / 2 / guNoM se sampanna hotA hai aura isI taraha le baha cAla bhI calatA hai tathA koI eka azda ailA hotAhai jo vinaya vegAdi zugoMse yukta hotA hai para calane meM abinIta jaisI cAcAlA hotA hai 2 tathA koI eka azva aisA hotA hai jo avinIta hotA huA bhI cahanevAle puruSa ke guNake anusAra acchI cAla se calatAhai 3 tathA koI eka azva aisA hotA hai jo avinIta hI hotA hai aura acinIta jaisI hI cAla se palatA hai 4 isI prakAra se koI eka puruSa aisA hotAhai jo vinayazIla Adi guNoM se sahita hotA hai aura usI taraha bhI cAla calatA hai, tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo vinayazIla Adi gugoMse yukta huA bhI avinIta kI jaisI cAla calatA prakAranuM che-(1) keI eka kathaka azva e hoya che ke je vinaya, vega Adi guNothI yukta hoya che ane tenI cAla paNa vinIta hoya che. (2) kaI eka kanvaka e hoya che ke je vinaya, vega Adi guNothI te yukta hoya che paNa tenI cAla avinIta jevI hoya che (3) keI eka kanthaka e hoya che ke je avinIta hovA chatAM paNa tenA para savAra thanAra puru SanA guNa gumAra sArI cAla cAlanAre hoya che. (4) keI eka kapaka ane avinIta paga hoya che ane avinIta jevI cAla cAlanAro paNa hoya che. eja pramANe dAIntika puruSanA paNa nIce pramANe cAra prakAra samajavA(1) keI eka puruSa vinaya, zIla Adi guNothI yukta hoya che ane tenI cAla pazu eja prakAranI hoya che (2) kaI eka puruSa vinaya, zIla Adi guNothI yukta hovA chatAM paNa avinItanA jevI tenI cAlavAnI Dhaba heya Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04303 sU0 30 kanthakadRSTAnna puruSajAtanirUpaNam 167 tathA-ekaH khaluka AkIrNatayA viharati, iti tRtIyaH / 3 / tathA-ekaH khalaGka: khaluGkatayA viharati / iti caturthaH / 4 / ityAzayenA''ha-" caubhaMgo" itipradazitakrayeNa caturbhaGgI vodhyA / (2) punaH kanthakadRSTAntamUtram" cattAri kaMthagA" ityAdi-kanthakAH catvAraH prajJaptAH, tadyathA-jAtisampanno nAmaiko no kulasampannaH 1, kulasampanno nAmai ko no jAtisampannaH 2, eko jAtisampanno'pi kulasampanno'pi 3, eko no jAtisampanno no kulasampannaH 4 / ete sugamAH / (3) ____ atha puruSajAtadAntikasUtram"evAmetra cattAri purisajAyA" ityAdi-evameva-kanthakavadeva catvAri hai 2 tathA koI eka puruSa aisA honAhai avilIta AhulI vinayazIlAdi guNoM se cAla calatA hai aura koI eka puruSa aisA bhI hotA hai avinIta hotA huA avinIta kI hI cAla calatA hai 4 (2) tRtIya sUtra kathita jo kanthaka caturbhagI hai-usakA sArAMza aisA haiM-koI eka kanyaka azva ailA hotA hai jo jAtisampanna huA bhI kula sampanna nahIM hotA hai 1, koI eka kanthaka aisA hotA hai jo kula sampanna hone para bhI jAlisampanna nahIM hotA hai 2 koI eka kanthaka aisA hotA hai jo jAti sampanna bhI hotA hai aura kula sampanna bhI hotA hai 3 koI eka azva aisA hotA hai jo na jAti sampanna hotA hai aura na kula sampanna bhI hotA hai 4 isI prakArase koI eka che (3) keI eka puruSa vinaya, zIla Adi guNothI rahita hovA chatAM paNa tenI cAlavAnI Dhaba vinayazIlAdi guNasaMpanna hoya che. (4) koI puruSa vinaya, zIlAdi guNethI yukta paNa te nathI ane vinItanA jevI cAlathI cAlate paNa nathI. trIjA sUtramAM kanjakanA je cAra prakAra kahyA che tenuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-(1) koI eka kathaka azva e hoya che ke je jAtisaMpanna hoya che paNa kulasaMpana hoto nathI (2) koI eka kanjaka azva kulasaMpanna hoya che paNa jAtiya panna hotuM nathI. (3) koI eka kanthaka azva jAtisaMpanna paNa hoya che ane kulasaMpanna paNa hoya che ane (4) koI eka kanjaka azva jAtinA panna hotuM nathI ane kula pana paNa hete nathI. eja pramANe puruSanA paNa cAra prakAra paDe che-(1) koI puruSa Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 sthAnAna puruSajAtAni majJaptAni tadyathA - jAtisampanno nAmako no kulasampannaH 1 | 9 evaM catuGgI bodhyA / (3) punaH kanthakadRSTAnta mUtram " cattAri kandhagA " ityAdi -- calAraH kanyakAH prajJaptAH, tadyathA-jAtisampanno nAmaiko no valasampannaH 1, balasampanno nAmaiko no jAtisampannaH 2, eka jAtisampanno'pi balasampanno'pi 3, eko no jAtisampanno no valasaspannaH / 4 / ete sugamAH ( 4 ) atha puruSajAtadAntikasUtram - " evAmeva cattAri purisanAyA " ityAdi - evameva - anantaroktakanyakatra deva catvAri puruSajAtAni majJaptAni tadyathA-jAtisampanno nAmaiko no valasamanuSya aisA hotA hai jo jAti sampanna huA bhI kulasampanna nahIM hotA hai 1, koI eka kulasampanna hone para bhI jAti sampanna nahIM hotA hai 2, koI eka jAti sampanna bhI hotA hai aura kula sampanna bhI hotA hai 3 aura koI aisA hotA hai jo na jAtisampanna hotA hai aura na kulasampanna bhI hotA hai (4) caturtha sUtragata jo kanthaka cAra prakAra kahe gaye haiM unakA sArAMza aisA hai ki koI kanthaka aisA hotA hai, jo jAti sampanna hone para bhI cala sampanna nahIM hotA hai 1, koI eka aisA honA hai jo calasampanna hone para bhI jAtisampanna nahIM hotA hai 2, koI eka aisA hotA hai jo jAti sampanna bhI honA hai aura cala sampanna bhI hotA hai 3, tathA koI eka kandhaka aisA bhI hotA hai jo na jAtisampanna hotA hai aura jAtisa panna hAya che paNa kulasaMpanna hAteA nathI (2) kAi puruSa kulasaMpanna hAya che paNa jAtisaMpanna heAtA nathI (3) keAI puruSa jAtisa'panna paNa hAya che ane kulasa'panna paNa hAya che (4) kaiAi puruSa jAtisaMpanna paNa hotA nathI ane kulasa'panna paNa hAtA nathI cethA sUtramAM kanthaka azvanA je cAra prakAra kahyA che tenuM spaSTIkaraNu nIce prabhAche (1) kAi eka kanthaka evA hAya che ke je jAtisa panna hoya che paNa alasapanna hateA nathI (ra) kaiAi eka kanthaka evA hAya che ke je malasapanna hAya che, paNa jAtipta panna heAte nathI (3) keAi eka kanthaka eve hAya che ke je jAtisa'panna paNa hAya che ane khalasa'panna paNa hAya che. (4) Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - sudhA TIkA sthA04 u03 sU030 kanthakadRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 169, sampannaH 1, evaM-valasampanno nAmako no jAtisampannaH 2 / eko jAtisampanno'pi valasampanno'pi 3 / eko no jAtisampanno no valasampannaH / 4 / (4) punaH kanthakadRSTAntamUtram"cattAri kathagA" ityAdi-kanyakAzcatvAraHmaitAH, tadyaza-jAtisampanno nAmaiko no rUpasampannaH 11 rUpasarapanno nAsaiko no jaatismpnn:-2|| eko jAtisampanno'pi rUpasampanno'pi 3 / eko no jAtisampanno no rUpasampannaH / 4 / (5) atha puruSajAtadAntikasUtram:-.. " evAmeva cattAri purisa nAyA " ityAdi-evameva anantarokta kanyakava: deva catvAri puruSajAnAni prajJatAni, tadyathA-jAtisampanno nAmaiko no rUpasampannaH 11 rUpasampanno nAmaiko no jAvisampanaH 2 / eko jAtisampanno'pi rUpasampano'pi 3 / eko no jAtisampanno no-rUpasampannaH / 4 / (5) , ... na ghala sampanna bhI hotA haiM isI prakAra se puruSa prakAra bhI ghaTita kara lenA cAhiye (4) ___paMcama sUtragata jo kanthaka prakAra kahe gaye haiM ve isa prakAra se haiM koI eka kandhaka aisA hotA hai jo jAti sampanna huA bhI rUpa sampanna nahIM hotA hai 1, rUpa sampanna huA bhI koI eka jAti sampanna nahIM hotA 2 koI eka donoM prakAra se samla hotA hai, aura --koI azva aisA hotA hai jo na jAti sampanna hotA hai aura na rUpa sampanna -hI hotA hai 4 isI prakAra kI catubhagI puruSa dArTAnnameM bhI ghaTita kara lenI cAhiye (5) keI eka kanjaka azva e hoya che ke je jAtisaMpanna paNa heta nathI ane balasaMpanna paNa hoto nathI e ja pramANe dArzanika puruSanA cAra prakAre paNa samajI levA, pAMcamAM sUtramAM kanjakanA je cAra prakAre kahyA che tenuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che-(1) kaI eka kanjake e heya che ke je jAtisaMpanna hovA chatAM rUpa saMpanna hotuM nathI (2) koI eka kathaka rUpa hoya che paNa jAtirApanna hoto nathI (3) keI eka karthaka jAti ane rUpa banethI saMpanna haya che ane (4) koI eka kanvaka jAtisaMpana paNa hotuM nathI ane rUpasana paNa hotuM nathI e ja pramANe dAntika puruSanA paNa cAra prakAre samajavAM. la-22 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wp errated punaH kanyakadRSTAntasUtram " cattAri kaMthagA " ityAdi -- kanyakAzcatvAraH prajJaptAH, tadyathA - jAtisampanno nAmaiko no jayasampannaH 1, jayasampanno nAmako no jAtisampannaH 2, eko jAtisampanno'pi jayasampanno'pi 3 / eko no jAtisampanno no jayasa*pannaH 4 / ete sugamAH, navaraM - jayaH - parAbhibhavaH / (6) atra puruSajAtadAntika sUtram - " evAmetra cattAri purisajAyA " ityAdi - evametra - anantaroktakanyakara" deva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA - jAtisampanno nAneko no jayasa*pannaH 1| jayasampanno nAmaiko no jAtisampannaH 2 / eko jAtisampanno'pi jayasampanno'pi 3 // eko no jAtisampanno no jayasampannaH 4 (6) chaThe sUtrameM jo kandhaka caturbhAgI kahI gaI hai vaha isa prakAra se hai jaise koI eka kandhaka aisA hotA hai jo jAti sampanna huA bhI jaya sampanna nahIM hotA hai 1 koI eka kandhaka jaya sampanna hone para bhI jAti sampanna nahIM hotA hai 2, koI eka kandhaka ubhaya sampanna hotA hai 3 aura koI kanthaka aisA bhI hotA hai jo jAti sampanna hI hotA hai 4, parakA abhibhava karanA isakA nAma jaya hai ( 6 ) isI prakAra se puruSa bhI cAra prakAra ke hote haiM-jaise koI eka puruSa jAti sampanna hotA huA bhI jaya sampanna nahIM hotA hai. 1 koI eka jayasampanna hotA huA bhI jAti sampanna nahIM hotA hai 2 koI eka jAti aura jaya ina donoMse bhI sampanna hotA hai 3 aura koI eka puruSa jAti aura jatha ina donoM se bhI sampanna nahIM hotA hai 4 (6) chaThThA sUtramAM kanthakanA je cAra prakAra kahyA che tenuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che--(1) kAi eka kanthaka jAtisa'panna hoya che paNa jayasa'panna hatA nathI. (2) kAi eka kanthaka jayasa'panna vhAya che paNa jAtisa panna hatA nathI. (3) kAI eka kanthaka jAti ane jaya khannethI sapanna haiAya che ane (4) kAi eka kanyaka jAtisa'panna paNa hAtA nathI ane jayasaMpanna paNa hatA nathI eja pramANe dAntika puruSanA paNa nIce pramANe cAra prakAra paNa paDe che (1) kAI eka puruSa jAtisa'panna hAya che paNa jayasa panna hAtA nathI; (2) kaiAI puruSa jayasa'panna hAya che paNa jAtisa`panna hAtA nathI. (3) kAi puruSa jAtisa'panna paNa hAya che ane jayasa'panna paNa hoya che. (4) kAi puruSa jAtisa*panna paNu hAtA nathI ane jayasa'panna paNu hAtA nathI. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04303 sU030 kanthakaTa tena puruSajAtanirUpaNam 11 ___ " evaM kulasaMpaNNeNa ya valasaMpaNNega ya 4" iti-evaM-yathA-jAtisampannena jayasampannena ca saha caturbhaGgo proktA tathA-kulasampannena ca valasampannena ca catubheGgI bhaNanIyA, tathAhi-catvAraH kanyakAstadvat catvAri puruSajAtAni ca bhavanti, tadyathA-kulasampanno nAmaiko no balasampannaH 1, bala sampanno nAmaiko no kulasampannaH 2, ekaH kulasampanno'pi balasampanno'pi, 3, eko no kulasampanno no valasampannaH / 4 / (7) " kulasaMpaNNeNa ya rUvasaMpaNNeNa ya" iti-kulasampannena rUpasampannena ca saha caturbhaGgI prAgvadbhaNanIyAH, tathAhi-catvAraH kanthakAH-tadvat catvAri puru sAtaveM sUtra meM jaisI jAtisampanna aura jayasampanna padoMko joDakara chaThe sUtra meM caturbhagI banAI gaI hai vaisI hai caturbhagI kulasampanna aura balasampanna ina do padoMko jor3akara banAI gaI hai, jaise koI eka kandhaka aisA hotA hai jo kulasampanna hotA huA bhI balasampanna nahIM hotA hai 1 koI eka kanthaka balasampanna huA bhI kulasampanna nahIM hotA 2 koI eka kanthaka ubhayasampanna bhI hotA hai 3 aura koI eka kanthaka aisA hotA hai jo na kulasampanna hotA hai aura na balasampanna hotA 4 isI prakArase puruSoM meM bhI koI eka puruSa aisA hotA hai jo kulasampanna hotA huA bhI balasampanna nahIM hotA hai 1 koI eka aisA hotA hai jo bala sampanna hone para bhI kula sampanna nahIM hotA 2 koI eka aisA hotA hai jo ubhayasampanna hotA hai 3 aura koI eka aisA bhI hotA hai jo ubhaya sampanna nahIM bhI hotA hai 4 (7) sAtamA sUtramAM kaka-azvane nIce pramANe cAra prakAra kahyA che- (1) keI eka kanyaka kulasaMpana hoya che, paNa balasaMpana hete nathI. (2) ke eka kanthaka balasaMpanna hoya che, paNa kulasaMpanna hete nathI. (3) keI eka kathaka kulasaMpanna paNa hoya che ane balasaMpanna paNa hoya che ane (4). kei eka kathaka kulasaMpanna paNa hoto nathI ane balasaMpanna paNa nathI. eja pramANe dArjIntika puruSanA paNa nIce pramANe cAra prakAra paDe che- (1) keI puruSa kulasaMpanna hoya che, paNa balasapana hete nathI, (2) keI puruSa balasaMpanna hoya che, paNa kulasaMpana hete nathI. (3) kaI kulasaMpanna paNa hoya che ane balasaMpanna paNa hoya che. (4) koI kulasaMpanna paNa hotuM nathI ane balasaMpana paNa hote nathI. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtra pajAtAni bhavanti, tadyathA-kulapampanno nAme ko no pAsampannaH 1, rUpasampanno nAmaiko no kulasampannaH / 2 / ekA kulapampanno'pi rUpasampanno'pi 3 / eko no kulasampanno no rUpamampannaH 4 / (8) "kulasaMpaNyoNa ya jayasaMpaNNega ya" iti-mulasampannena jayasampannena ca saha prAgyacaturbhaGgI vAcyA, tathAhi-cancAraH kandhakAstacatvAri puruSajAtAni AThaveM stra meM jo kula sampanna aura rUpa sampanna padoMko jor3akara catubhaMgI prakAra kI gaI hai yaha isa prakArale hai-jaise koI eka kandhaka aisA hotA hai jo kula sampanna hotA huA bhI rUpa sampanna nahIM hotA hai 1 koI eka kanyaka aisA hotA he jora sampanna hotA huA bhI kulasampanna nahIM hotA hai 2 koI eka kandhaka pAnA hotA hai jo ubhaya sampanna hotA hai 3 aura koI eka kanyA ina donoM se bhI rahita hotA hai 4 isI prakArase puruSa jota bhI cAra hote hai jaise koI eka puruSa aisA hotA hai jo bula sampanna hotA huA bhI rUpa sampanna nahIM hotA hai 4 ityAdi (8) , 9 veM sUtroM jo kulasampanna aura jaya sampanna padoMko joDakara catubhaMgI banAI gaI hai para isa prakAra se hai jaise-koI eka kanthaka aisA hotA hai jo kula sampanna hotA huA bhI jaya sampanna nahIM hotA hai ? koI eka bandhaka jaya sampanna hone para bhI kulasampanna nahIM hotA hai 2 AThamAM sUtramAM kulasaMpana ane rUpasaMpannanA yogathI kanthaka viSayaka je cAra bhAMgA kahyA che tenuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che - (1) keI eka kanyaka e hoya che ke je kulasaMpanna hovA chatAM paNa 'rUpasaMpanna hetuM nathI. (2) koI eka kanyaka rUpasaMpanna hoya che, paNa kulasaMpanna hoto nathI. (3) keI eka kanyaka kuLa ane rUpa banethI saMpanna hoya che ane (4) kei eka kanyaka kuLa ane rUpa banethI rahita hoya che. eja pramANe dArzanika puruSanA paNa nIce pramANe cAra prakAra samajavA-(1) kaI eka puruSa e hoya che ke je kuLasaMpanna hoya che, paNa rUpasaMpana hetuM nathI. bAkInA traNa prakAro jAte ja samajI levA. navamAM sUtramAM kulasapana ane jayasa pAnanA vegathI kathakanA nIce pramANe cAra prakAra kahyA che- (1) koI eka kathaka evo hoya che ke je kulasaMpanna hoya che, paNa jayasaMpana hete nathI. (2) kaI jayasaMpanna hoya Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughoM ko sthA04303 .30 kanrthakadRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 173 ca bhavanti, tadyathA-kulasampanno nAmaiko no jayasampannaH 1, jayasampanno nAmaiko no kulasampannaH / 2 / ekaH kulasampanno'pi jayasampanno'pi 3 / eko no kulasampanno no jysmpnnH| 4 / (9) " evaM valasaMpanneNa ya rUvasaMpanneNa ya" iti-evaM-yathA kulasampannena jayasampannena ca saha caturbhaGgI proktA, tathA valasampannena ca rUpasampannena ca catubhaMDI bhaNitavyA, tathAhi-catvAraH kanthakAstadvat catvAri puruSajAtAni ca bhavanti, tadyathA-valasampanno nAmaiko no rUpasampannaH 1, rUpasampanno nAmaiko no valakoI eka kanthaka ubhaya sampanna hotA hai 3 aura koI eka kanthaka ina donoMse bhI sampanna nahIM hotA hai / isI prakArase ina cAra bhaMgoMko puruSameM bhI yojita karake kahanA cAhiye (9) 10 veM sUtra meM jo caturbhagI bala aura rUpa ina do padoMkI sampabatA karake banAI gaI hai vaha isa prakArase hai-jaise koI eka kanthaka aisA hoto hai jo bala sampanna hone para bhI rUpa sampanna nahIM hotA hai 1 koI eka kanyaka rUpa sampanna hone para bhI bala sampanna nahIM hotA hai koI eka ubhaya sampanna hotA hai 3 aura koI eka kanthaka aisA hotA hai jo na bala sampanna hotA hai aura na rUpasampanna hI hotA hai to jaise ye cAra prakArake kanthaka kahe gaye haiN| isI prakArase puruSa bhI cAra prakA. rake hote haiM jaise-koI eka puruSa aisA hotA hai jo bala sampanna hone para bhI rUpa sampanna nahIM hotA hai tathA koI eka aisA hotA hai jo rUpa che paNa kuLasa panna hetuM nathI. (3) keI kuLa ane jaya banethI saMpanna hoya che ane (4) keI kanthaka kuLasaMpanna paNa ho nathI ane jayasaMpanna paNa hete nathI. dAskRtika puruSane paNa A prakAranA ja cAra bhAMgA (prakAro) samajI khevA na . dasamAM sUtramAM bala ane rUpa, A bane nA gathI kanthaka viSaSaka je caturbhagI kahI che tenuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che (1) koI eka kanthaka balasaMpata hoya che paNa rUpa saMpanna hato nathI (2) keI eka rUpasaMpana hoya che paNa balasaMpanna hoto nathI. (3) keI eka kanthaka ubhayasaMpanna hoya che. (4) koI eka kathaka balasaMpanna paNa hite nathI ane rUpasaMpanna paNa hotuM nathI eja pramANe punA nIce pramANe paNa cAra prakAra kahyA che (1) kei eka puruSa balasapana hoya che paNa rUsaMpanna hoto nathI, Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 sthAnAve sampannaH 2, eko valasampanno'pi rUpasampanno'pi 3, eko no valasampanno no rUpasampannaH 4 / (10) ___" valasaMpanneNa ya jayasaMpanneNa ya" iti-calasaMpannena jayasaMpannena ca saha pUrvavacaturbhaGgI vodhyA, tathAhi-catvAraH kanyakAstacatvAri puruSajAtAni ca bhAnti, tadyathA-valasampanno nAmaiko no ja yasampannaH 1, jayasanpanno nAmako no balasampannaH 2, eko valasampanno'pi jayasampanno'pi 3, eko no valasaspanno no jayasampannaH / 4 / (11) sampanna hone para bhI bala sampanna nahIM hotA hai 2 zeSa do bhaga pUrvokta rUpase hI jAna lenA cAhiye 4 (10) __gyArahAve sUtra meM jo " bala sampanna aura jaya sampanna " ina do padoMko joDakara catubhaMgI banAI gaI hai vaha isa prakArase hai jaise-koI eka kandhaka aisA hotA hai jo bala sampanna huA bhI jaya saMpanna nahIM hotA hai 1 koI eka kanyaka jaya saMpanna huA bhI bala sampanna nahIM hotA hai 2 tathA koI eka kanthaka vala saMpanna bhI hotA hai aura jaya saMpanna bhI hotA hai 3 aura koI eka kandhaka na vala sampanna hotA hai aura na jaya sampanna hotA hai / isI tarahase koI eka puruSa aisA hotA hai jo ghalasampanna hone para bhI jaya sampanna nahIM hotA hai 1 koI eka aisA hotA hai jo jaya sampanna hone para bhI cala sampanna nahIM hotA hai 2tathA koI eka purupa aisA hotA hai jo cala sampanna hotA hai aura jaya sampanna bhI honA hai 3 aura koI eka puruSa aisA hotA hai jo na cala sampanna (2) kei eka puruSa rUpasa panna hoya che paNa balasaMpana hete nathI. (3) keI ubhayasaMpanna hoya che ane (4) keI uzayathI rahita hoya che. agiyAramAM sUtramAM balasaMpanna ane jayasaMpananA cogathI kanthaka viSayaka cAra bhAMga A pramANe bane che-(1) keI eka kanthaka balasaMpanna hevA chatAM paNa jayasaMpanna hoto nathI. (2) keI eka kathaka jayasaMpanna hoya che paNa balasaMpana hetuM nathI. (3) keI eka kanjaka baLasaMpanna paNa hoya che ane jayasaMpanna paNa hoya che (4) keI eka kanthaka balasaMpanna paNa nathI hotuM ane jayasaMpanna paNa nathI te eja pramANe dAntika puruSanA paNa nIce pramANe cAra prakAra paDe che-(1) keI eka puruSa balasaMpanna hoya che, paNa jayasaMpana hete nathI. (2) 7 55-1 DAya cha pazu sapanna khAtA nathI. (3) Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 4030 30 kanthakadRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 175 cattAri kaMthagA ' ityAdi - catvAraH kanyakAH prajJatAH, tadyathA - rUpasampanno nAmaiko no jayasampannaH 1, jayasampanno nAmaiko no rUpasampannaH 2, eko rUpasepanno'pi jayasampanno'pi3, eko no rUpasampanno no jayasampannaH 4 / ' evAmeva cattAri purisajAyA' ityAdi - evameva kanyakavadeva catvAri puruSajAtAni prajJatAni, tathA - rUpasampanno nAmaiko no jayasampannaH 1, jayasampanno nAmaiko no rUpasampannaH 2, eko rUpasampanno'pi jayasampanno'pi 3, eko no rUpasampanno no jayasampannaH 4 / (12) atha pravrajitamuddizya caturbhaGgImAha - " cattAri purisajAyA " ityAdipuruSajAtAni catvAri prajJaptAni tadyathA - ekaH puruSaH siMhatayA = siMhasadRzatayA - hotA hai aura na jaya sampanna hotA hai 4 isa tarahase kanthakoM ke catubhagoM kI taraha puruSa jAna bhI cAra bhaGgoMvAle hote haiM (11) (6 12 veM sUtra meM jo kanthaka rUpa sampanna no jaya sampanna " Adi rUpase catubhagI kahI gaI hai vaha isa prakAra se hai-jaise koI eka kanthaka aisA hotA hai jo rUpa saMpanna to hotA hai para jaya saMpanna nahIM hotA hai 1 koI eka kandhaka aisA hotA hai jo jaya sampanna hotA hai para rUpa sampanna nahIM hotA hai 2 koI eka kranthaka aisA hotA hai jo rUpa sampanna bhI hotA hai aura jaya sampanna bhI hotA hai3 tathA koI eka kandhaka aisA bhI hotA hai jo na rUpa saMpanna hotA hai aura na jaya saMpanna hI hotA hai 4 isI prakAra ke cAra bhaGga puruSoMkI caturvidhatA hone meM bhI banA lenA cAhiye (12) " to sUtrakArane prajita ko lakSyakara isa 13 veM sUtrameM jo catubhaigI banAI hai vaha isa prakAra se hai jaise koI eka puruSa aisA hotA hai, khalasa panna paNa hoya che ane jayasapanna paNa heAya che. (4) kei khalasa'puna paNa nathI hAtA ane jayaMsa'panna paNa nathI hotA. have khAramAM sUtramAM rUpasa panna nA jayasaMpanna " Adi je cAra kanyaka prakAza kahyA che tenuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che--(1) kAi eka anya rUpasapanna hoya che paNa jayasa panna heAteA nathI. (2) koi eka azva jayasa'panna heAya che paNu rUpasapanna hateA nathI. (3) koi eka azva rUpa sapanna paNa hAya che ane jayasa'panna paNu hAya che. (4) kAI eka azva rUpasapanna paNa hAtA nathI ane jayasa`panna paNa nathI hAtA. A kanthakaviSayaka cAra lAMgA jevA ja puruSaviSayaka cAra bhAMgA paNu jAte ja samajI levA, Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - 176 sthAnAso parAkramavRttyetyarthaH, gRhAvAsAd niSkrAntaH pratrajitaH nirgataHsan siMhatayA parAkrama. vRttyaiva viharati udyataviShAreNa viharati / iti prathamaH / 1 / tathA-pakaH siMhatayA gRhA. thAsAd niSkrAntaH zRgAlatayA zRgAlasadRzatayA zithilattyetyarthaH viharati / iti dvitIyaH / 2 / tathA-ekaH zRgAlanayA gRhAgAsAd niSkrAntaH san siMhatayA viharati / ini tRtIyaH / 3 / ekaH zagAlatayA gRhAvAsAd niSkrAntaH zrRgAlatayA viharati / iti caturthaH / 4 / (13) / / sU0 30 // __ pUrva puruSANAM jAtyAdi guNairazvAdisAmyamuktaM, sAmpratamapratiSThAnAdInAmAyAmaviSkambhAdipramANena sAmyamAha mUlam ---cattAri loge samA paNNatA, taM jahA-apaiTThANe narae 1, jaMbuddIve 2, pAlae jANavimANe 3, sabasiddhe mahAjo siMhako jailI vRttise-parAkramavRtti se gRhAvAma se niSkrAnta hotA hai aura aisI hI vRttise vaha vihAra karatA hai 1 koI eka puruSa aisA hotA hai jo siMhakI jaisI vRttise to gRhAvAsa se niSkrAnta hotA para vaha zRgAlakI jaisI vRttise-zithila vRttise-vihAra karatA hai 2 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo zRgAlakI jaisI vRttise zithila. vRttise-gRhAvAsa se niSkrAnta hotA hai para vaha siMhakI jaisI vRttise vihAra karatA hai 3 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo zRgAlakI jaisI vRttise hI to gRhAvAsa se niSkrAnta (pravrajita) hotA hai aura zRgAlakI jaisI vRttisehI vihAra karatA hai 4 (13) // sUtra 30 // . 13 mAM sUtramAM sUtrakAre pravrajita puruSanA cAra prakAranuM kathana karatI " yaMtI tana 254265 42pAmA mAcha- - (1) koI eka puruSa e heya che ke je siMhanA jevI vRttithI parAkrama vRttithI gRhavAsamAMthI nIkaLe che-pratrajyA aMgIkAra kare che ane evI ja vRttithI vihAra kare che - (2) koI eka puruSa e hoya che ke je siMhanA jevI vRttithI gRhA'vAsamAMthI nIkaLI jAya che. paNa ziyALanA jevI vRttithI (zithila vRttithI) vihAra kare che (3) keI eka puruSa evo hoya che ke je ziyALanA jevI vRttithI gRhAvAsamAMthI nIkaLI jAya che, paNa siMhanA jevI vRttithI vihAra - kare che. (4) keI eka puruSa ziyALanA jevI vRttithI gRDAvAsamAMthI nIkaLI jAya che mana ziyAnA vI vRttithI / viDA2 42 cha. // sU 30 // Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA043 3sU031 mapratiSThAnanarakAdiviSayakasAmyanirUpaNam .157 vimANe 4 / cattAri loge samA sapakkhi sapaDidisiM paNNattA, taM jahA-sImaMtae narae 1, samayakkhette 2, uDDavimANe 3, IsIpabbhArA puDhavI 4 // sU0 31 // chAyA-catvAro loke samAH prajJaptAH, raghathA-apratiSThAno narakaH 1, jambUdvIpo dvIpaH 2, pAlakaM yAnavimAnaM 3, sarvArthasiddhaM mahAvimAnam / 4 / catvAro loke samA. sapakSa sapratidik prajJaptAH, tadyathA-sImantako narakaH 1, "samayakSetram 2, urdhvavijJAnam 3 IpatprArabhArA pRthivI 4 // 31 // TIkA-" cattAri loge " ityAdi-loke catvAraH-catuHsaMkhyakAH padArthAH samAH-pramANataH samAnAH prajJaptAH tathA apratiSThAna:-tadAkhyo narakAnarakA''vAsaH, sa ca saptamanarakapRthivyAM kAla-mahAkAla-raurava-mahArauravA-'pratiSThAnAnAM paJcAnAM narakA''AptAnAM madhyavartI yojana lakSapamANaH 1, tathA-jambUddIpo isa prakArase jAtya di guNoMko lekara puruSoMkI samAnato azvAdikoMke sAtha kahI aba sUtrakAra apratiSThAna AdikoMkI samAnatA AyAma viSkambha ko lekara prakaTa karate haiM " cattAri loge samA paNattA" ityAdi sUtra 31 // lokameM ye cAra padArtha pramANakI apekSA samAna kahe gaye haiM-unake nAma isa prakArase haiM-apratiSThAna naraka 1 jambUdrIpa nAmakA dIpa 2 pAlakayAna vimAna 3 aura sarvArtha siddha mahAvimAna 4 ___ apratiSThAna nAmakA naraka-narakAvAsa-saptama naraka pRthivI meM jo pAMca ye kAla, mahAkAla, raurava, mahAraurava aura apratiSThAna narakAvAsa kahe gaye haiM unake madhyameM hai yaha eka lAkha yojanakA pramANa. A prakAre jAti Adi guNanI apekSAe azvAdikanI sAthe puruSanI samAnatAnuM kathana karIne have sUtrakAra apratiSThAna AdikanI samAnatA, Aya.ma, vijhaMbha Adine anulakSIne prakaTa kare che - ___" cattAri loge:samA paNNattA" yAha-(31) ___sabhAmA yA2 sthAna pramANunI apekSA samAna" -(1) mapratiSThAna na24, (2) dI5 namana dvIpa, (3) pAyAna vibhAna bhane (4) sAtha siddha nAmanu mahAvibhAna. sAtamI pRthvImAM (narakamA) nIce pramANe pAMca narakAvAsa AvelA che. (1) 4, (2) bh74|1, (3) zai21, (4) mahArI21 mana (5) maprati hAna. A apratiSThAna nAmane narakAvAsa uparanA pAMce narakAvAsonI madhyamAM Avela sa-23 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 dvIpaH 2, tathA-pAlaka-pAlakadevanirmitaM saudharmendrAvipTitaM yAnavimAna-yAtyane. neti yAnaM tacca tad vimAnaM ca yAnavimAnaM, yadvA-yAnAya gamanAya vimAna yAnavimAnaM, na tu zAzvatam 3, tathA-sAtha midanAmakaM paJcAnAmanunaravimAnAnAM madhyavarti vimAnam 4 / ete catvAraH pramANataH samAH santi / punaH sImantakanarakAdayazratvAraH pramANataH samAH santItyAha " cattAri loge" ityAdi-loke catvAra -sImantakanarakAvAsaH sapakSasamAnAH pakSAH pArthAH pUrvAparadakSiNottArUpA digo yasmin tat sapakSama samAnapArzvamityarthaH, 'sapakkhi ' ityatrAnurabAra ukAratha prAkRtatvAta, tathAsapratidika-samAnAH pratidizo-vidizo yasmin tat samatidikamamAnavidi gityarthaH, yadvA-'sadRzAH paraH sapakSa, sadRzAH pranidigbhiH mapratidika ' iti vigrahe sAdRzye'vyayIbhAvaH, samAsaha ye'pi kriyAvizeSaNa gena yam , tacAtyanta. sAmyajJApanArtham / tatazca sapakSa sapratidik yathA spAnathA samApramANanamtulyAH vAlA hai tathA-jambUdvIpa nAmakA dIpa pAlaka vimAna jo ki pAlaka devake dvArA nirmita hotA hai aura saudharmendra se adhiSThita hotA hai aisA yAnavimAna tathA-sarvArtha siddha nAmaka vimAna jo ki pAMca anu. ttara vimAnoMke madhyameM hai baha-isa prakAraro ce pramANa kI apekSA samAna kahe gaye haiN| pAlaka vimAna zAzvata nahIM hotA hai kyoMki saudharmendra jaya jAtA hai taba usakA nirmANa hotA hai. punazca-sImantaka naraka Adi cAra bhI pramANa kI apekSA sama kahe gaye haiM unake nAma isa prakArase haiM-sImantaka 1 samayakSetra 2uDDa vimAna 3 aura ISatmArabhArApRthivI(siddhazilA) 4 ye cAroM sapratidina che. tene vistAra eka lAkha jana pramANu kahyo che. jabUdvIpa nAmanA dvIpano vistAra paNa eka lAkha jana pramANa kahyo che pAlaka vimAna pAlaka devanA dvArA nirmita thAya che ane saudharmendra dvArA adhiSThita hoya che tene viratAra paNa eka lAkha jana pramANa kahe che sarvArthasiddha nAmanuM vimAna pAMca anuttara vimAnonI madhyamAM che tene vistAra paNa eka lAkha cojana pramANe ko che. pAlAna vimAna zAzvata hotuM nathI, kAraNa ke saudharmendra jyAre jAya che tyAre tenuM nirmANa thAya che. : vaLI sImantaka naraka Adi cAra sthAne pramANunI apekSAe sarakhAM hyA cha- yArana nAma nIye pramANe che-(1) sImanta4, (2) samaya kSetra, (3) uDu vimAna ane (4) ISatrAsArA pRthvI, A cAre sapratidi ane Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA04303032 UrdhvAdhastiryaglokastha dvizarIrajIvanirUpaNam 179 majJaptAH, tadyathA - sImantakaH - tadAkhyo narakaH, sa ca prathamapRthivyAM prathama prastaTe paJcacatpAriMzadyojanazata mahasramamANo'sti 1 tathA samayakSetra - samayaH - kAlastadupalakSitaM kSetraM samayakSetraM = manuSyakSetram 2, urdhvavimAnaM - saudharme prathamaprastaTa evedamasti 3, ISatprAgbhArA - Ipada - alpo ratnaprabhAdyapekSayA mAgbhAraH - unnatatAdirUpo yasyAM patprAgbhArA pRthivI / 4 / // sU0 31 // anantaramapatmAramArA pRthivI moktA, sA coloke bhavatItyUrdhvalokaprastAvAdidamAha - mUlam ---- uDDaloge rNa cattAri bisarIrA paNNattA, taM jahA-puDhavikAiyA, 1, AukAyikA 2, vaNassaikAiyA 3, urAlA tasA pANA 4 / ahologe NaM catAri bisarIrA paNNattA, taM jahA evaM caitra, evaM tiriyaloevi / // sU0 32 // aura sapakSa haiN| inameM sImantaka narakAvAsa prathama pRthivI meM prathama prastara meM hai isakA pramANa 45 lAkha yojana pramANavAlA hai yaha pRthivI ratnaprabhA Adi pRthiviyoM kI apekSA unnatattA (UMcAI) Adi rUpa prAgbhAra meM alpa hai isaliye isakA " ISatprAgbhArA " aisA nAma huA hai|' ina cAroMke pUrva pazcima dakSiNa aura uttara dizArUpa pakSa samAna haiM arthAt ye samAna pArzvavAle haiM, isaliye inheM sapakSa aisA kahA gayA hai tathA ye samAna vidizAvAle haiM isaliye inheM sapratidik kahA gayA hai / sU0 31| sapakSa che. sImanta narAvAsa pahelI pRthvI (nara) nA prathama astaramA chete 45 lAkha ceAjana pramANu vistAravALe che. manuSyakSetrane samayakSetra kahe che. kALathI upalakSita hAvAne kAraNe manuSyakSetranu" nAma samayakSetra paDayu che. A samayakSetranA vistAra paNa 45 lAkha ceAjana pramANu che, uDuvimAna saudha5nA pahele prastaramAM raheluM che. tenA vistAra paNa 45 lAkha ceAjana pramANa che. ISaprAgmArA pRthvI paNa 45 lAkha ceAjananA vistAravALI che A pRthvI ratnaprabhA Adi pRthvIe karatAM UMcAI Adi rUpa prAbhAramAM alpa hAvAne kAraNe tenuM nAma " iSatmAgbhArA " che, te cArenA pUrva, pazcima, uttara ane dakSiNa dizArUpa pakSa samAna che-eTale ke te cAre samAna pAzva vALA hAvAthI temane sapakSa kahevAmAM Avela che. tathA teo samAna vidizAyukta hovAthI temane sapratiki kahevAmAM Avela che. su31 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre khalu catvAroM dvizarIrAH prajJaptAH, tadyathA - pRthivIkA chAyA - Urdhvalo ke vikAH 1, akAyikAH 2, vanaspatikAyikAH 3, udArAstramAH prANAH 4 | rator khalu catvAro dvizarIrAH prajJaptAH, tadyathA - evameva, evaM diryagloke'pi / / 0 32 // TIkA - " uDUloge NaM " ityAdi - Urdhvaloke khalu catvAraH - catuHsaMkhyakA dvizarIrA:- dve zarIreM yeSAM te tathA, prajJaptAH, tadyathA- pRthivI kA thikA :- pRthivyeva kAya yeSAM te tathA 1, apphAyikAH 2, vanaspatikAyikAH 3, udArAH - sthUlAH sAH paJcandriyatrasAH prANAH prANinaH / ayaM bhAvaH kepAMcit pRthivyavvanaspati anantara kathita IparaprAgbhArA pRthivI urdhvaloka meM haiM isaliye aba sUtrakAra urdhvalokake varNana se yaha sUtra kahate haiM-- uDDhaloge NaM cattAri bisarIrA ityAdi / sUtra 32 // Urdhvaloka meM cAra do zarIravAle kahe gaye haiM- jaise- pRthivIkAyika 1 akAdhika 2 vanaspatikAdhika 3 aura udAratra saprANa 4 / punazca adholoka meM cAra do zarIravAle kahe gaye haiM jaise- pRthivIkAyika 1 Adi isI tarahase tiryagloka meM bhI samajhanA cAhiye / do zarIra jinake hote haiM ve di zarIra haiM inameM pRthivIkAyika pRthivI hI haiM kAya jinhoMkA ve pRthivIkAyika 1 isI tarahase amhI kAya jinhoMkA ke aSkAyika haiM 2 vanaspatihI hai zarIra jinhoMkA ve vanaspatikAyika haiM- evaM paMcendriya prANI sthUla basa haiM / isa kathanakA bhAva 180 - pahelAnA sUtramAM je iSatprAgmArA pRthvInI vAta karavAmAM AvI te iSa prAbhArA pRthvI uleAkamAM che te sAdhane anulakSIne have sUtrakAra uSNuleAkanuM cAra sthAnakanI apekSAe kathana kare che "uDhaloge NaM cattAri bisarIrA " ityAdi 32 udhva leAkamAM nIcenA cAra jIvAne e zarIravALA kahyA che. (1) pRthvI ayika, (2) madhumAyi4, ( 3 ) vanaspatiThAyiSTha ramane (4) udAravasamrANu 1 1 (1) pRthvIkAyika Adi uparyukta cAra prakAre ja samajavA, eja pramANe tiya blekamAM paNa eja cAra jIvAne e zarIravALA samajavA, jemane be zarIra hAya che temane dvizarIrI kahe che, jemAM pahelA pRthvIkAyikA kahyA che. pRthvI ja che kAya jenI evA jIvAne pRthvIkAyaeNka kahe che apU (jaLa)ja che kAya jemanI evA jIvene aprakAyika kahe che. vanaspati ja che. kAya jemanI evA jIvene vanaspati'Ayika kahe che. ane Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 u03sU032 UrdhvAdhastiyaglokasthadvizarIra jIvanirUpaNam 181 kAyikAnAM sthUlatrasAnAM ca pRthivyAdirUpaM prathamaM zarIraM bhavati, janmAntarabhAvi ca mAnuSaM zarIraM dvinIyam , teSAM dvitIyabhave siddhigamanAditi, ' udArA' iti vizeSaNena tejovAyurUpAH sUkSmAstrasA nirAkRtAH, tepAmanantarabhave mAnupatvA. prAptyA siddhigaterabhAvena zarIradvayAdhikazarIrasambhavAt / tathA-' udArAstrasAH' ityanena dvIndriyAdivasAnAmupasthitAvapi paJcendriyA eva sA gRhyante, tepAmeva keSAMcidanantarabhave siddhigamanAt , vikalendriyANAM tvanantarabhave siddhayabhA. vAt / taduktam-"vigalA labhejja viraI Na hu kiMci labhejja suhumatasA / " aisA hai-kitaneka jIvoMke-pRthivIkAyikoMke apkAyikoMke vanaspa tikAyikoMke aura sthUlatrasoMke pRthivyAdi rUpa prathama zarIra to hotA hI hai aura dvitIya zarIra janmAntara bhAvI manuSya zarIra hotA hai kyoMki ye dvitIya bhavameM siddhimeM gamana karate haiN| " udAra" padase tejaskAyika vAyukAyika rUpa sTUkSmatrasa inakA nirAkaraNa kiyA gayA hai kyoMki anantara bhavameM mAnuSatvakI aprAptise siddhi gatikI prApti nahIM hone ke kAraNa zarIra isase bhI adhika zarIra inameM sammavita hote hai| "udArAstrasAH" isa kathanase dvIndriyAdika trasoMkI upasthiti hone para bhI yahAM paJcendriya sa hI gRhIna hue haiM kyoMki inameM se kitaneka prasoMkA anantarabhavameM siddhi gatimeM gamana hotA hai| vikale. ndriyoMko to anantara bhavameM bhI sidvigati prAptikA abhAva rhtaahai| uktaM ca "vigalAla bhejja viraI"vikalendriya jIva anantara bhavameM manuSya picendriya prANI sthalatrasa che A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che-keTalAka jene pRthvIkAyikane, apUkAyikene, vanaspatikAyikone ane thulatrone pRthvI Adi rUpa prathama zarIra te hoya che ja, ane bIjuM zarIra janmAntara bhAvI manuSya zarIra hoya che, kAraNa ke teo bIjA bhave siddhimAM gamana kare che " udAra trasa" A padanA prAga dvArA tejaskAyika ane vAyukAyika rUpa sUkSama trasanuM nirAkaraNa karavAmAM AvyuM che, kAraNa ke anantara bhavamAM manuSya bhavanI prApti na thavAne lIdhe siddhigatinI prApti nahI thavAthI be karatAM paNa adhika zarIrane temanAmAM sadubhAva hoI zake che "udArAtrasA" A padanA prayoga dvArA zrIyiAdika trasonI upasthiti hovA chatAM paNa ahIM paMcendriya trase ja gRhIta thayA che, kAraNa ke e trasamAMnA keTalAka trasenuM anantara bhavamAM siddhigatimAM gamana thAya che vikalendrimAM (dvIndriya, trIndriya ane caturindrimAM) te anantara bhavamAM paNa siddhi gatinI prAptino abhAva ja rahe che. kahyuM paNa che ke - Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAta 682 ___ sthAnAgasUtra chAyA-vikalA labheran viratiM na khalu kiJcit labheran skssmtrsaaH|" iti, ayaM bhAvaH-vikalendriyA anantarabhave mAnupatva pAptyA virati-saMyamaM prAptuM zaknuvanti, na tu siddhim , tayA-mukSmatrasA anantarabhave mAnuSatvAprAptyA kiJci. dapi-viratimapi prAptuM na zaknuvantIti / bhavakI prApti dvArA saMghamako pA sakate haiM para ve siddhigatiko nahIM pA sakate hai tathA jo sUkSmanasa haiM ve anantara bhavameM mAnuSatvakI aprApti ke kAraNa viratiko bhI nahIM pA sakate haiN| tAtparya isa kathana kA aisA hai ki kitaneka pRthivIkAdhika apkAyika aura vanaspatikAdhika jIva tathA sthUla trasakAyika jIva jaba apanI gRhIta paryAyakA parityAga karate haiM to ve manuSya bhavameM janma lekara siddhigatikobhI propta kara sakate haiM parantu jo tejaskAdhika jIva haiM aura vAyukAyika jIva haiM ve usa paryAyase chuTakara anantarabhavoM manuSya bhavameM nahIM utpanna hote haiM ataH sidvigatikI prApti inheM ho hI nahIM sakatI hai tathA vikalendriya jIva anantara bhatra meM manuSNa paryAya prApta kara sakate haiM para ve bhI siddhi gatiko prApta nahIM kara sakate haiM isa taraha samajhakara yaha sUtra lagAnA cAhiye pRthivyAdikoM meM jo dvizarIratA yahAM pragaTa kI gaI hai vaha " vigalA labheja viraI" tyA vivandriya | manantara lamai manuSyabhavanI prApti dvArA saMyama prApta karI zake che, paNa teo siddhi gatine prApta karI zaktA nathI. tathA je sUphamatra che, te te anantara bhavamAM mAnuSatvanI aprAptine kAraNe virati paNa prApta karI zakatA nathI. A samasta kathanane bhAvArtha nIce pramANe che- keTalAka pRthvIkAyika, apakAyika, vanaspatikAyika ane skUlatrasakAyika che jyAre pitAnI gRhIta paryAyane parityAga kare che tyAre manuSyabhavamAM janma laIne siddhi gatine paNa prApta karI zake che. parantu tejaskAyika ane vAyukAthika jIve jyAre pitAnI gRhIta paryAyane parityAga kare che tyAre manuSyabhavamAM utpanna thatAM nathI. te kAraNe temane siddhigatinI prApti thaI zakatI nathI vikasendriya che anatara bhavamAM manuSya paryAya prApta karI zake che, paNa teo siddhigatine prApta karI zakatA nathI, A vAta dhyAnamAM levAthI A sUtra samajavuM saraLa paDaze pRthvIkAya Adike mAM je dvizarIratA ahIM prakaTa karavAmAM AvI che te uparyukta bhAvane dhyAnamAM laIne ja prakaTa karavAmAM AvI che te jemAM Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 4 u03 sU033 hrIsattvAdicaturvidhapuruSajAtanirUpaNam 183 anenaiva prakAreNa adholoka - tiryaglo kayodvizarIrAzcatvAravatvAro bhavanti, tatpratipAdanAyA''ha-" ahologe NaM " ityAdi spaSTam / / 0 32 // pUrvaM tiryaglokadvizarIrAvasvAra uktAH, sAmprataM tiryaglokAdhikArAttadudbhavaM saMyaMtAdipuruSaM bheda pradarzana purassaraM nirUpayitumAha mUlam - cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA -hirisatte 1, hirimaNasatte 2, calasatte 3, thirasa 4 // sU0 33 // chAyA - catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA - hIsattvaH 1, hImanaH satra: 2, calasacaH 3, sthirasava 4 | | 0 33 // isI bhAvako lekara prakaTakI gaI hai prathama zarIra to inameM ve jisa zarIra meM vartamAna haiM vahI hai aura dvitIya zarIra inake anantara janma meM prApta honevAlA jo manuSya zarIra hai usakI apekSA se kahA gayA hai / isI prakAra se ye cAra 2 adholokameM aura tiryagloka meM bhI do do zarIravAle haiM aisA kathana kara lenA cAhiye // sU 32 // aba sUtrakAra tiryaglokake adhikArasehI tiryaga loka meM utpanna hue saMyatAdi puruSa bhed pradarzana purassara nirUpaNa karate haiM 'cattAri purisajAyA paNNattA' ityAdi sUtra 33 // puruSa jAta cAra kahe gaye haiM jaise hI saccavAlA - 1 DrImanaH sattvavAlA - 2 cala sattvavAlA 3 aura sthira satvavAlA - 4 vamAna, bhavamAM je zarIra vidyamAna hoya che te zarIrane temanuM prathama zarIra samajavuM anantara bhavamAM manuSyazarIra temane prApta thavAnuM che, tene ahI dvitIya zarIra rUpe prakaTa karavAmAM Avyu che A prakAre ja pRthvIkAya Adi uparyukta cAra prakAranA javA adheAleka ane gliAkamAM paNa mukhe zarIravALA che, evu' kathana samajavuM! sU 32 / / ; tiya glAkane uparanA sUtramAM ullekha thayeA che. te saMbadhane anulakSIne tirthaMgleAkamAM utpanna thayelA sayatA puruSAnA bheddenuM nirUpaNa karatAM sUtrakAra De che - " ccattAri purisajAyA paNNattA " tyAhi-sU 33 puruSonA nIce pramANe cAra prakAra paNa kahyA che--(1) hI sattvavALe, (2) DrImanaH sattvavANI, (3) yasa sattravANI ane (4) sthira satyavANI. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sthAmAnasUtre --- TIkA - catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA - hIsaca:-hiyA - lajjayA sattvaM- parIpaDhAdisahane vA samarAGgaNe sthairya valaM vA yasya sa DrIsacaH 1, tathADrImanaH saccA hiyA - parIpadAdisahanAt samarAGgaNAdvA parAGmukhaM mAmuttamakulotpannaM lokA hasiSyantIti lajjayA manasyeva na tu kAye romAJcakampaprabhRticihna darzanAt satvaM yasya sa vhImanaHsaccA = lokalajjAnimittamAnasadhairya sampannaH 2, - TIkArtha - lajjAse jo puruSa parISahAdike sahane meM yA samarAGgaNa meM sthiratAvAlA yA calavAlA hotA hai vaha hI sacavAlA puruSa kahA gayA hai 1 uttama kulameM utpanna hue mujhako parISahAdi sahane se athavA samarAGgaNase parAGmukha huA dekhakara loga ha~seMge isa lajjAse jisake manameM dvI satva hotA hai romAzra kampa Adi bhIti cihna dekhane se jisake kAya meM satva nahIM hotA hai aisA vaha puruSa DrImanaH sattvavAlA kahA gayA hai 2 arthAt lokalAja ke nimitta se jo mAnasika dhairya se sampanna hotA hai vaha isa dvitIya bhaGgameM ginA gayA hai jisakA satva pariSahAdike upasthita hone para asthita ho jAnA vaha asthira cittavAlA tRtIya bhaGgameM liyA gayA hai 3 paroSa Adike samupasthita hone para bhI jisakA satva dRDha rahatA hai vaha caturtha bhaMgameM gRhIta huA hai isa prakArase koI eka puruSa aisA hotA hai jo hI sattvavAlA hotA hai - 1 koI eka puruSa aisA hotA hai je puruSa lajjAne kAraNe parISahArdikAne sahana karavAne athavA samarAMgaNamAM sthiratA (aDagatA) dhAraNu karavAne samartha hoya che tene vhIsattvayukta puruSa kahe che. uttama kulamAM utpanna thayelA evA mane parISaha Adi sahana karavAmAM asamatha' dekhIne athavA samarAMgaNamAMthI parAMgamukha thatA joine leAkeA mArI hAMsI karaze. A prakAranI lajjAne kAraNe ja jenA manamAM sattva ( khaLa ) utpanna thAya che. rAmAMca kapa Adi bhItinA cihna jovAthInA zarIramAM satna utpanna thatuM nathI evA puruSane hImana. sattvavALA kahyo che. eTale 'ke leAkakSAjane nimitte je mANasa mAnasika dhaiya`thI sa`panna thAya che tene A khIjA bhAMgAmA gaNAvI zakAya che, jenuM sattva ( mAnasika khaLa ) parI SahArdi sahana karavAnA AvI paDe tyAre asthira thaI jAya che evA puruSane asthira cittavALA kahe che. parISA AvI paDe tyAre jenuM sattva dRDha rahe che tene sthira sattvavALA kahe che, Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185. sudhA TIkA sthA0 5 u03 su034 caturvidhAbhiprahanirUpaNam tayA-calasattva'-calati-parIpahAdisamupasthitau iti calam asthiraM sattvaM yasya sa calasattvA=asthiracittaH 3 // tathA-sthirasattvaH-sthira-parISahAdisamupasthitAvapi dRDhaM sattvaM yasya sa sthirasattvaH 4 / iti / // sU0 33 // anantaraM sthirasattva uktaH, sa cAbhigrahAn pratipadya paripAlayati cettadA bhavatItyabhigrahAn pradarzayituM catuHsUtrImAha mUlam-cattArisijjapaDimAo paNNattAo (1), cattAri vatthapaDimAo pagattAo (2) cattAri pAyapaDimAo paNNatAo (3) cattAri ThANapaDimAo paNNattAo (4)|suu034|| chAyA-catasraH zayyApatimAH prajJaptAH(1), catasro vastrapratimAH prAptAH(2), catasraH pAtrapratimAH prajJaptAH (3), catasraH sthAnapratimA. prajJaptAH (4) ||suu034|| jo homanaH sattyavAlA hotA hai 2 koI eka manuSya aisA hotA hai jo cala sattvavAlA hotA hai 3 aura koI eka manuSya aisA hotA hai jo sthira satvavAlA hoto hai| isa prakArase ye manuSyake cAra prakAra prakaTa kiye gaye haiN| sU0 33 // aba sUtrakAra yaha prakaTa karate haiM ki " kathita sthira sattvavAlA prANI tabhI hotA hai ki jaba vaha abhigrahoM ko svIkAra kara yathAvat unakA paripAlana karatA hai " ataH ve abhigraha isa prakArase haiM "cattAri sijjhapaDimAo paNNattAo" ityAdi sUtra 34 // zayyA pratimA cAra kahI gaI hai (1) bastra pratimA cAra kahI gaI hai have cAre bhAMgAnuM pharIthI spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che (1) koI eka puruSa e hoya che ke je hI satvavALo heya che. (2) koI eka puruSa e hoya che ke je hImanA savavALo hoya che. (3) koI eka puruSa evo hoya che ke je cala satvavALe hoya che. ane (4) koI eka puruSa e hoya che ke je sthira sattvavALa hoya che A pramANe manuSyanA yA2 ghre| mahI 548 4yA cha. // sU. 33 // AgalA sUtramAM sthira satvayukta puruSanI vAta karI. jIva tyAre ja sthira satvavALe banI zake che ke jyAre te abhigrahane dhAraNa karIne tenuM vidhi anusAra paripAlana kare che. tethI have sUtrakAra te abhigrahanA svarUpanuM ni35 4re che-" cattAri sijhapaDimAo paNattAbho" tyAhi sU 34 sa-24 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasUtra TIkA:- cattAri sijjapaDimAo" ityAdi-zayyApratimA:-zayyate'syAmiti zayyA-pIThaphalakAdirUpA, tasyAH pratimA:-abhigraharUpAH zayyApratimAH catasraH prajJaptAH, tA yathA-prathamA patimA ' amukaprakArakaM pIThaphalakA dikaM mayA graahymiti| 1 / dvitIyA pratimA-'amukapakArakaM pIThaphalakAdi ced drakSyAmi tadA tadeva grAhyamiti / 2 / tRtIyA pratimA-' amukapakArakamapi yadi tasyaiva zayyAtarasya gRhe bhaveta tadA grAhAmiti / 3 / caturthI tu-amukapakArakamapi phalakAdi yadi yathAsaMstRtameva syAttadA prAdhamiti / 4 / . tatra prathama-dvitIye pratime gacchanirgatAnAM na bhavataH, kintu tRtIya-catu. thyoranyatarA pratimA bhavati / gacchasthitAnAM tu catasro'pi pratimAH kalpanta iti / 1 / (2) pAtra pratimA cAra kahI gaI hai (3) sthAna pratimAcAra kahI gaI haiM (4) jisa para zayana kiyA jAtA hai vaha zayyA hai aisI vaha zayyA pIThaphalaka Adi rUpa hotI hai, isa zayyAkI jo abhigraha rUpa pratimA hai vaha zayyA pratimA hai 1 yaha zayyA pratimA isa rUpase cAra prakArakI hotI hai-meM amuka prakArakA pIThaphalaka Adi grahaNa karUMgA 1 amuka prakArakA pIThaphalaka Adi yadi dekhUgA to vahI grahaNa karUMgA 2 yadi usI zayyAtara ke ghara para amuka prakArakA bhI pIThaphalaka Adi hogA to grahaNa karUMgA 3 amuka prakArakA bhI pIThaphalaka Adi yadi yathA saMskRta hI hogA to hI grahaNa karUMgA 4 inameM prathama aura dvitIya pratimA gacchanirgata sAdhuoMke nahIM hotI haiM kintu tRtIya aura caturthI meM se (1) zayyA pratibhA yA2 4hI che. (2) 15 pratimA yAra hI 9. (3) pAtra pratimA cAra kahI che. (4) rasthAna pratimA cAra kahI che. jenA para zayana karAya che tenuM nAma zayyA che. evI te zamyA pIThaphalaka Adi rUpa hoya che, te zAnI je abhigraha rUpa pratimA tene zayyApratimA kahe che. tenA nIce pramANe cAra prakAra che-(1) huM amuka prakAranuM pIThaphalaka Adi grahaNa karIza. (2) amuka prakAranuM pIThaphalaka Adi joIza te tene ja grahaNa karIza. (3) je eja zayyAtaranA gharamAM amuka prakAranuM paNa pIThaphalaka Adi haze te grahaNa karIza (4) amuka prakAranuM pIThaphalaka Adi je yathAsaMskRta haze te ja grahaNa karIza. A cAra prakAranI pratimA emAMnI pahelI ane bIjI pratimAonuM ArAdhana gacchanirgata sAdhuo vaDe Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | = 187 sughATIkA sthA04 403 sU024 catuvidhAbhinanirUpaNam " cattAri vatthapaDimAo " ityAdi - - vastrapratimAH- vastragrahaNaviSayA abhi grahAH, catasraH majJaptAH, tA yathA - amukaprakArakaM kArpAsikAdi vastra yAcitanyamiti prathamA / 1 / - tathA - yad dRSTaM tadeva yAcanIyamiti dvitIyA / 2 / tathA'ntaraparibhogenotta paribhogena vA gRhasthena paribhuktaM vastraM grAhyamiti tRtIyA / 3 / tathA-tadevIsRSTadharmakaM grAhyamiti caturthI / 4 / " cacAri pAyapaDimAo" ityAdi - pAtrapratimAH- pAtragrahaNaviSaye'bhigRhAH, catasraH prajJaptAH, tA yathA-amukaprakArakaM mRttikAdArupAtrAdi yAcitavyam ' iti prathama 1 / tathA yad dRSTaM tadeva yAcitavyamiti dvitIyA 2 tathA gRhasthasya koI eka pratimA hotI hai / gacchasthita sAdhuoMko to cAroM prakArakI ye pratimAeM kalpya haiM (1) cAra jo vastra pratimAe~ kahI gaI haiM ve isa 'prakAra se haiM- jaise maiM amuka prakArakA sunIyA UnI vastra mAMgUMgA 1 yA jo dekhA hai vahI mAMgU gAra yA antara paribhoga rUpase yA uttarIya paribhogapase gRhasthajana dvArA jo vastra paribhukta hogA vahI vastra lUMgA 3 tathA vastra yadi utsRSTa (pheMkane yogya) dharmavAlA hogA to hI lUMgA 4 isa tarahase jo va grahaNa viSayaka abhigraha haiM ve vastra pratimA haiM / (2) cAra jo pAtra grahaNa viSayaka abhigraha hote haiM ve pAtra pratinagae~ haiM jaise-jo mRttikAkA pAtra kASThakA pAtra tumbIkA pAtra Adi amuka prakArakA hogA to hI maiM use mAMgUMgA 1 tathA jo maine dikhA hai vahI pAtra meM ' thatuM nathI, paNa trIjI ane ceAthImAthI koI eka pratinAnuM ja temanA dvArA ArAdhana thAya che. gacchasthita sAdhuone mATe te A cAre prakAranI prati bhAgo ubhya zatru che. cAra vastrapratimA nIce pramANe che--(1) huM" amuka prakAranuM sUtarAu athavA garama vastra mAgIza. athavA (2) je vastra jJeyu' che eja mAzIza athavA (7) Antara paribhAga rUpe athavA uttarIya paribhAga rUpe gRhastha janadvArA je vastra paribhukta haze eja vasra svIkArIza athavA vasa utsaSTa dharmavALuM haze te ja tene svIkAra karIza. A rIte vasragrahaNu viSayaka je abhigraha che tene vastrapratimA kahe che. 1 pAtragrahaNa viSayaka abhigrahanA cAra prakAza nIce pramANe che (1). mATInuM ke kASThanuM ke tumbInu' pAtra jo amuka prakAranu` haze te ja caMhuNa harIza (2) athavA ? yAtra meM heyu haze tena strIara rIza, (3) Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TaTa sthAnAGgasUtra svAGgika tatparibhuktamAya vA dvitreSu pAtreSu paryAyeNa paribhujyamAnaM pAtraM yAcitavyam' iti tRtIyA / 3 / tathojjhitadharmakaM pAtraM yAcitavyamiti caturthI / 4 / / / 3 / "cattAri ThANapaDimAo" ityAdi-sthAnapratimAH-kAyotsargAdyartha sthAnagrahaNavipaye'bhigrahAH catasraH prAptAH, tA yathA-yat sthAnamacittamepaNIyamAkucanaprasAraNAdiniyAyogyaM kuDayAdyAlambanasamanvitaM cakramavikAzayuktaM bhavet tadevA''zrayaNImiti prathamA 1, cakrayaNAvakAzarahitaM pUrva nirdiSTaM sthAnaM yadi bhavettadevA. ''zrayaNIyamiti dvitIyA / 2 / tathA-kuDayAdyAlambanAdirahitaM cakramaNAvakAmAMgUMgA 2 tathA gRhasthakA jo svAGgika hogA yA paribhukta prAya hogA yA jo do tIna pAtroM meM paryAyase paribhujyamAna ho rahA hogA vahI pAtra maiM mAMgUMgA 3 tathA ujjhita dharmaka pAtra hI mAMgU gA 4 arthAt una tIna prakArakA pAtra hI sAdhuoMko kalpatA hai, imaliye tInakA nAma liyA haiM plAsTika Adi kA pAtra lenA nahIM kalpatA / (3) kAyotsarga Adike liye sthAnagrahaNa ke viSaya meM jo abhigraha hote haiM ve sthAnapratimAha, aura ye isa prakArase cAra rUpa hotI haiM-jo sthAna acitta hogA eSaNIya hogA Akuzcana prasAraNa Adi kriyAke yogya hogA kuDayAdirUpa Alambana se samanvita hogA cakramaNAvakAza yukta hogA vahI mere dvArA AzrayaNIya hogA aisI yaha prathama sthAna pratimA hai 1 yadi pUrva nirdiSTa sthAna cakramaNAvakAza (kAraNavaza idhara udhara phirane) se rahita hogA to hI mere dvArA vaha AzrayaNIya hogA aisI yaha dvitIya sthAnapratimA hai 2 tathA-pUrvokta sthAna kuDayAdi (bhikti) Alampanase rahita hogA aura caMkramaNAvakAzase rahita hotA tapa hI athavA gRhasthanuM je svAMgika haze athavA je paribhakta (vaparAzane mATe ayogya gaNIne kADhI nAkheluM) haze athavA je be traNa pAtromAM paryAyanI apekSAe paribhUjyamAna thaI rahyuM haze evuM ja pAtra huM laIza tathA ujhitadharmaka pAtra ja laIza eTale ke uparyukta traNa prakAranA pAtra ja sAdhuone 46 cha, tathI trazunA nAma mI 548 4aa cha. kAyotsarga Adine mATe sthAna grahaNa karavAnA viSayamAM je abhigraha thAya che tene sthAna prAMtamAM kahe che tene cAra prakAra nIce pramANe che-(1) je sthAna acitta haze, eSaNaya haze, Akucana prasaraNa Adi kriyAone gya haze, divAla Adi rUpa avalaMbana AdhArathI yukta haze ane cakramaNAvakAza yukta (kAraNavaza Ama tema pharavAne yogya) haze, e ja sthAna mAre mATe AzrayaNIya thaze. A prathama sthAna pratimAnuM svarUpa samajavuM. (2) je pUrvokta sthAna caMkramaNavakAzathI rahita (kAraNavaza Ama tema pharavAne mATe amegya Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04303 sU0 35 zarI zarahitaM ca pUrvoktameva yadi sthAnaM bhavet tadevA''zrayaNIyamiti tRtIyA / 3 / tathA yat sthAnam AkuJcanaprasAraNAdikriyAyA ayogyaM kuDayAvAlambanarahitaM cakra maNAvakAzarahitaM ca sat acittameSaNIyaM ca bhavettadA'zrayaNIyamiti caturthI / 4 / (4) iti / mU. 34 // anantaraM zaroraceSTAnirodha ukta iti zarIraprastAvAdidaM sUtradvayamAha___ mUlam-cattAri sarIragA jIvaphuDA paNNattA, taM jahAveuvie 1, AhArae 2, teyae 3, kammae 4 / (1) cattAri sarIramA kammummIsagA paNNatA, taM jahA--orAlie 1, veuvie 2, AhArae 3, teue / (2) // sU0 35 // ___ chAyA-catvAri zarIrakANi jIvasRSTAni prajJaptAni, tadyathA-vaikriyam 1, AhArakaM 2, taijasaM 3, kArmaNam / / (1) mere dvArA AzrayaNIya hogA aisI yaha tRtIya sthAnapratimA hai 3 tathA jo sthAna Akuzcana prasAraNa Adi kriyA ke ayogya hogA kuDyAdi rUpa Alambanase rahita hogA evaM caMkramaNAvakAzase rahita hogA acitta aura eSaNIya hogA taba vaha mere dvArA AzrayaNIya hogA aisI yaha caturthI sthAna pratimA hai / sU0 34 // aba sUtrakAra zarIrako lekara do sUtra kahate haiM"cattAri sarIragA paNNattA' ityAdi sUtra 35 / / cAra zarIra jIvaspRSTa kahe gaye haiM-jaise-vaikriya 1 AhAraka 2 taijasa 3 aura kAmaNa 4 (1) haze te ja te mArA dvArA AzraNaya thaze. A bIjI sthAnapratimA samajavI. (3) je pUrvokta sthAna dIvAla Adi avalaMbana (AdhAra)thI rahita haze ane caMkramaNavakAzathI rahita haze te ja mArA dvArA AzraNaya thaze A trIjI sthAna pratimA samajavI. (4) je pUrvokta sthAva AkuMcana prasaraNe Adi kriyAene mATe agya haze, dIvAla Adi rUpa avalaMbanathI rahita haze ane caMkramaNAvakAzathI rahita haze, acitta ane eSaNIya haze, te te mArA dvArA AzrayaNIya thaze A cothI sthAnapratimA samajavI. | sU 34 have sUtrakAra zarIra viSayaka be sUtronuM kathana kare che - " cattAri saroragA paNatto " chatyAha-sU 35 nAyanAM yAra zarI2 12YSTa 4i -(1) vazya, (2) mA24, (3) tasa bhane (4) madhu // 1 // Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 sthAnAGgasUtre catvAri zarIrakANi kAmaNonmizrakANi prajJaptAni, tadyathA-audArikaM 1, vaikriyam 2, AhArakaM 3, tainasam 4 / (2) // sU0 35 // TIkA-" cattAri sarIraMgA" ityAdi-catvAri-zarIrakANi-zarIrANyeva zarIrakANi, svArthe kan pratyayo'tra bodhyA, jIvaspRSTAni-jIvavyAptAni majJaptAni, tadyathA-kriya-vikriyA-vividharUpakaraNaM tayA nirvRttam-anekAdbhutA''. zrayaM vividhaguNaddhi sampayuktapudgalavargagAprArabdhaM vaikriyam 1, AhArakam-Ahi. yate-nirvayaM te caturdazapUrva vidA prANidayaddhidarzana-cchamasthopagrahaNasaMzayavyucchedarUpacatuSTayaprayojanavazAd yattadAhArakam , AhArakazarIraM catukRtA mokSo bhava cAra zarIra kArmaNa zarIrase unmizra kahe gaye haiM-jaise-audArika 1 vaikriya 2 AhAraka 3 aura taijasa 4 (2) jIva dvArA vyApta jo zarIra haiM ve jIya spRSTa zarIra haiM vividha rUpa karanA isakA nAma vikriyA hai isa vikriyAse jo zarIra nivRtta hotA hai vaha vaikriya zarIra hai yaha vaikriya zarIra aneka adbhutarUpoMkA AzrayabhUta hotA hai vividha guNoM se evaM RddhiyoMse samprayukta pudgala vargaNAoMse prArabdha (jisakA prAraMbha kiyA jAya) hotA hai AhAraka zarIra caudaha pUrvadhArIkehI pAyA jAtA hai vaha caudaha pUrvadhArI muni . prANidayA Rddhidarzana chadmasthopagrahaNa aura saMzayaviccheda ina cAra prayo janake vazase AhAraka zarIrakA nirmANa karatA hai isa AhAraka zarIrakA nirmANa cAra bAra hotA hai phira jIvakA mokSa ho jAtA hai| tejaH pudgaloMkA jo vikAra hai vaha taijasa hai isakA liGga uSmA hai aura yaha nIcenAM cAra zarIra kArmaNa zarIra sAthe utmizra kahyAM che- (1) mohorita, (2) vaiThiya, (3) mA.24 mana (4) tesa // 2 // , jIvadvArA vyApta je zarIre che temane jIvasRSTa zarIra kahe che. vividha rUpa karavuM tenuM nAma vikriyA che. A vikiyAthI je zarIra nirvata thAya che. tene vaikiya zarIra kahe che te vikriya zarIra aneka adbhuta rUpanuM Azraya bhUta hoya che, vividha guNethI ane RddhiothI saMprayukta pudgala vargaNAothI prArabdha (jene prAraMbha karAya) hoya che. AhAraka zarIrane sadUbhAva cau pUrva dhArImAM ja hoya che. te cauda pUrvadhArI muni prANidayA, bridarzana, chApagrahaNa ane saMzaya vicche rUpa cAra kAraNene lIdhe ahAraka zarIranuM nirmANa kare che. - A AhAraka zarIranuM nirmANa cAra vAra thAya che, tyAra bAda jIva kSamAM cAlyA jAya che. teja pudgalene vikAra che te tejasa, che. tenuM Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 5 u03 sU0 35 zarIracatuSkanirUpaNamU tIti / 2 / taijasa-tejaH pudgalAnAM vikArastaijasam-umaliGgo bhuktA''hArapariNapanahetuH zarIravizeSaH / 3 / kArmaNa-karmaNA nivRttaM kArmaNam , yadvA-zarIranAmakarmaNa uttaraprakRtirUpaM karma samudAyabhUtAt karmASTakAd bhinnameveti kamai va kAmaNam , idaM ca kArmaNazarIraM sarvakarmAdhArabhUtaM dhAnyAnAM koSThavat sarvakarmaprasavasamartham aGkurAdInAM vIjavat 1-karmabhiniSpanna karmasu bhavaM karmamujAtaM kamaiM va vA kArmaNam 4 / etAni vaikriyA''hArakataijasakArmaNAni catvAri jIvena spRSTAnyeva bhavanti, na tu yathAaudArikaM jIvamuktamapi bhavati mRtAvasthAyAM tathaitAni / (1) / khAye hue AhArake pariNamana meM hetu hotA hai yaha kArmaNa zarIra karmase nivRtta hotA hai athavA-zarIra nAmakarmakI uttaraprakRtirUpa jo karma hai vaha samudAyabhUta karmASTakase bhinna hai isaliye karmarUpahI kArmaNa hai yaha kArmaNa zarIra sarva karmoM kA AdhArabhUta hotA hai jaise dhAnyoMkA AdhArabhUta koSTha-koThI-Adi hotA hai samasta karmoMko prasava karane meM yaha samartha hotA hai jaise aGkurAdikoMko prasava karane meM bIja samartha hotA hai| karmo se jo niSpanna hotA hai karmoM meM jo hotA hai athavAkarmoM ke hone para jo hotA hai vaha kArmaNa zarIra hai athavA karmoM kA samUhahI kArmaNa zarIra hai| ye cAra vaikriya AhAraka taijasa evaM kArmaNa zarIra jIvase spaSTa hI hote haiM jaisA audArika jIva mukta bhI hotA hai vaha mRtAvasthA meM hotA hai usa prakArase ye zarIra nahIM hote hai| tAtparya lakSaNa uSmA che ane te khAdhelA AhAranA pariNamanamAM kAraNabhUta bane che. kAmaNa zarIra karmathI nivRtta hoya che. athavA zarIra nAmakarmanI, uttara prakRti rUpa je karma che te samudAyabhUta karmASTakathI bhinna che, tethI karma rUpa ja kArpaNa che. A kArmaNa zarIra sarva karmonu AdhArabhUta hoya che. jema dhAnA AdhArabhUta keThI hoya che ema karmonA AdhArabhUta kAzmaNa zarIra hoya che. -jema aMkurAdinI utpatti karavAne bIja samartha hoya che eja pramANe samasta kane prasava (utpatti) karavAne kAmaNa zarIra samartha hoya che. karmo dvArAje niSpanna thAya che athavA karmomAM je hoya che athavA karmonA saddabhAvamAM je hoya che te kArmaNa zarIra che athavA karmo samUha ja kArmaNa zarIra che. A cAra-vaikriya, AhAraka, tijasa ane kArma zarIre jIvathI pRSTa ja hoya che jema audArika zarIra jIvamukta paNa hoya che--mRtAvasthAmAM paNa hoya che ema A zarIramAM banatuM nathI. A kathananuM tAtparya e che ke Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 sthAnAle ___punaH " cattAri sarIragA " ityAdi-catvAri zarIrakANi kArmaNonimazrakANi-kAmaNena zarIreNa unmizrANi-yutAni kArmaNonmizrANi, tAnyeva kArmaNo. mizrakANi prajJaptAni, tadyathA-audArikam-udAraM-pradhAnaM, prAdhAnyaM cAsya tIrthakaragaNadharazarIrApekSayA, tato'nyasya anuttarasurazarIrasyApi anantaguNahInatvAt , yadvA-udAraM-sAtirekayojanasahasra mAnatvAt , zeSazarIrApekSayA vRhatpramANam , bRhasse yaha hai ki audArika zarIra jIvako bhI choDakara mRtAvasthAmeM banA rahatA hai ataH vaha jIva spRSTahI hotA hai aisA nahIM kahA jAtA hai isa prakArale ye cAra zarIra nahIM haiM ye to jIvaspRSTahI hote haiM jIvake yinA nahIM rahate haiN| 1 cAra zarIra jo kArmaNa unmizraka(milehuve kahe gayehaiM so isakA abhi prAya aisAhai ki ye cAra zarIra kArmaNa zarIrake sAtha rahate haiM-jahAM kArmaNa zarIra hogA vahA~ vaikriya zarIrabhI ho sakatA hai, jaisA ki deva aura nArakiyoM meM vaha hotA hai manuSyoM tiyaJcoMmeM usake sAtha AhAraka zarIra hotA hai caudaha pUrvadhArIke usake sAtha AhAraka zarIra hotA hai tathA taijasa aura kArmaNa ye sAtha 2 rahatehI haiN| jo zarIra udAra pradhAna hotA hai vaha audArika zarIra hai audArika zarIrameM pradhAnatA tIrthakara gaNadharake zarIrakI apekSAse AtI hai kyoMki isase bhinna jo anuttara devakA zarIra hai vaikriya zarIra hai vahAM ananta guNahIna hotA hai athavA svayaMbhUramaNa samudrameM rahA huA jo mahAmatsya hai usake audArika zarI. jIvane cheDyA bAda mRtazarIramAM mRtAvasthAmAM paNa dArika zarIrane sadubhAva kAyama rahe che tethI dArika zarIra jIvasRSTa ja hoya che, evuM kahI zakAtuM nathI. paraMtu vaikiya Adi uparyukta cAra zarIre te jIvanspaSTa ja hoya che, jIvanA vinA temanuM astitva ja saMbhavI zakatuM nathI. cAra zarIrane je kAmaNa unmithaka kahyA che tene bhAvArtha nIce pramANe che -te cAra zarIre kArmaNa zarIranI sAthe ja rahe che. jyAM kAmaNa zarIra haze tyAM vaikiya zarIra paNa haze. jema ke deva ane nArakomAM te hoya che. manuSya tiya"comAM tenI sAthe AhAraka zarIra hoya che. cauka pUrvadhArIne tenI sAthe AhAraka zarIra paNa hoya che, tathA taijasa ane kAmaNa A be zarIre te sAthe sAthe ja rahe che je zarIra udAra pradhAna hoya che tene dArika kahe che. audyArika zarIramAM pradhAnatA tIrthakara gaNadharanA zarIranI apekSAe Ave che, kAraNa ke tenAthI bhinna je anuttara devanuM zarIra chevikiya zarIra che te anaMtagaNuM hIna hoya che. athavA svayaMbhUramaNa samudramAM Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATI.sthA 4u 3sU 36caturvidhairastikAyairutpadyamAnavAdarakAyaizca lokaspRSTatvani 193 cAsya bhavadhAraNIyavaikriyApekSayA, tadeva audArikam / 1 / vaikriyam 2 / AhArakam 3 / taijasam 4 / etAni zarIrANi kArmaNazarIrayuktAni santi // (2) // sU0 35 // __ spRSTaprasaGgAt sUtradvayamAha mUlam-cauhiM asthikAehiM loge phuDe paNNatte, taM jahA-- dhammatthikAeNaM 1, adhammasthikAraNaM 2, jIvasthikAeNaM 3, puggalasthikAraNaM 4 (1) cauhi bAyarakAehiM uvavajjamANehiM loge phuDe paNNatte, taM jahA--puDhavikAiehiM 1, AukAiehiM 2, vAukAiehiM 3, vaNassaikAiehiM 4 / (2) // sU0 36 // __chAyA-caturbhirastikAyairlokaH spRSTaH prajJaptaH, tadyathA-dharmAstikAyena 1, adharmAstikAyena 2, jIvAstikAyena 3, pudgalAstikAyena 4, (1) rakI apekSA audArikako udAra vRhatpramANavAlA kahA gayA hai kyoMki usakA pramANa zepa zarIrakI apekSA kucha adhika eka hajAra yojanakA kahA gayA hai ataH zeSa zarIrakI apekSA yaha vRhatyamANavAlA hotA hai bhavadhAraNIya vaikriya zarIrakI apekSAse isameM vRhattA hai / suu035|| spRSTa prasagase aya sUtrakAra do sUtra kahate haiM "cauhi asthikAehiM loge phuDe" ityAdi sUtra 36 // yaha loga cAra astikAyarUpa dravyoMse spRSTa vyApta kahA gayAhai jaise dharmAstikAyase,adharmAstikAya se jIvAstikAyase aura pudgalAstikAyase 1 rahele je mahAmasyA che tenA audArika zarIranI apekSAe dArikane udArabahat pramANavALuM kahevAmAM AvyuM che, kAraNa ke tenuM pramANu bAkInA zarIranI apekSAe 1000 ejana karatAM paNa vizeSa kahyuM che. tethI zeSa zarIre karatAM te adhika pramANavALuM hoya che bhavadhAraNIya vaikiya zarIranI apekSAe temAM bRhattA che. je sU 35 che RNanI sAthe saMbaMdhita be sUtrenuM have sUtrakAra kathana kare che- " cAhiM asthikAehi loge phuDe" pratyAhi-(sU. 36) A leka nIcenA cAra astikAya rUpa dravyathI pRSTa (vyApta) kahyo -1) stithI (2) mAsti yathA (3) stiyathI bhane (4) pugasAstiyathI. sa0-25 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAmA sU caturbhirakAyairupapadyamAnairlokaH spRSTaH prajJaptaH, tadyathA - pRthivIkAyikaH 1, akAyikeH 2, vAyukAyikaiH 3, vanaspatikAyikaiH 4 / ( 2 ) // sU0 36 // ." TIkA - " cauhi~ atthikAehiM " ityAdi - caturbhiH astikAyaH lokaH spRSTaH- pratipradezaM vyAptaH prajJaptaH, tadyathA - ' dharmAstikAyene "tyAdi / (1) " cahiM vAyarakAhiM " ityAdi caturbhiH vAdarakAyaiH upapadyamAnairjIvaH lokaH spRSTaH - vyAptaH prajJaptaH, tadyathA - pRthivIkAyikaiH 1, apkAyikaiH 2, vAyukAyikaiH 3, vanaspatikAyikaiH 4 ayaM bhAvaH - bAdarA hi pRthivyanyAyuvanaspa tayaH sarvato lokAduddhRtya pRthivyAdi - ghanodadhyAdi-ghanavAtavalayAdi ghanodadhyAdiSu svakIyastra kI ye pUtpattisthAneSvanyataragatyA samutpadyamAnA aparyAptakAvasthAyAmavitvAt sakalalokaM spRzanti, te punaH paryAptA vAdaratejaskAyikAkhasAdha lokAsaMkhyeyabhAgameva spRzanti, uktaM ca prajJApanAyAm - " ettha NaM bAdarapuDhavi. kAiyANaM pajjattagANaM ThANA paNNattA, uvavAraNaM loyassa asaMkhejjaibhAge " | utpadyamAnaM bAra bAra kAryoMse yaha loka spRSTa kahA gayA hai, jaise pRthivI kAyikoM se aSkAyikoM se vAyukAyikoM se aura vanaspatikAyikoM se / inameM prathama sUtrakA abhiprAya to spaSTa hai dvitIya sUtrakA abhiprAya aisA hai - vAdakAyika pRthivI, ap, vAyu, aura vanaspati jIva samasta logase udvartanA karake pRthivI AdikoM meM ghanodadhyAdi cAtavalayAdikoM meM apane 2 utpattisthAnoM meM kisI eka gatise utpanna hote hue aparyAptAvasthA meM ati bahuta honese sarva lokakI sparzanA karate haiM aura jo paryApta bAdara tejaskAyika jIva haiM ve aura trasa jIva lokake asaMkhyAta bhAgakohI sparza karate haiM / uktaM prajJApanAyAm prajJApanA sUtrameM kahA hai- "ettha NaM bAdarapuDhavikAiyANaM pajjantagANaM ThANA paNNattA, uba ! --- utpadyamAna cAra khAdara kAryAthI AleAka pRSTa kahyo che--(1) pRthvI zrathithI, (2) madhUmAyAthI, (3) vAyuayi methI mane (4) vanaspatiprayi athI. A e sUtreAmAMthI pahelA sutrane bhAvAtha te sugama che. bIjA sUtrane bhAvArtha nIce pramANe che--mAdarakAyika pRthvIkAya, asUkAya, vAyukAya ane vanaspatikAya jIve samasta leAkamAMthI uddhRtanA karIne pRthvI AphrikAmAM dhanadadhi Adi vAtavalayAmAM peAta peAtAnA utpatti sthAnAmAM koi eka gatimAM utpanna thaIne aparyAptAvasthAmAM ghaNA vadhAre hAvAthI sarva lAkanI sparzanA kare che. ane je paryApta kha dara tejassAyika jIve che tee ane trasajIvA lAkanA asaMkhyAtamAM bhAganA sparza kare che. prajJApanAsUtramAM kahyu che ke " etthaNa vAdarapuDhavikAiyANaM pajjattagANa ThANA paNNattA, uvavAeNaM logassa asaM Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATI.sthA.4u 3sU.36caturvidhairastikAyarutpadyamAnavAdarakAyaizca lokaspRSTatvani 295 chAyA-atra khala vAdarapRthivIkAyikAnAM paryAptakAnAM, sthAnAni prajJaptAni, upapAtena lokasya asNkhyeybhaage"| tathA-" vAdarapuDhavikAiyANaM apajjattaH gANaM ThANA paNNattA, uvacAraNaM savvaloe", chAyA-" vAdarapRthivIkAyikAnAmaparyAptakAnAM rathAnAni prajJaptAni, upapAtena sarvaloke "evamavAyuvanaspatI: nAm / tathA-vAdarateukAiyANaM pajattANaM ThANA paNNattA, uvavAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge" vAdarateukAiyANaM apajjattagANaM ThANA paNNattA, loyasta dosa ur3akavADesu tiriyloyt| ya"chAyA-bAdaratejaskoyikAnAM paryAptAnAM , sthaa| nAni prajJaptAni, upapAtena lokasya asaMkhyeyabhAge, bAdaratejaskAyikAnAm aparyAptAnAM sthAnAni prajJaptAni, lokasya dvayorUrvApATayoH tiryaglokavasthe vAeNa loyasta asaMkhejjaibhAge"yahAM paryApta bAdara pRthivIkAyikoM ke sthAna kahe gaye haiM upapAtakI apekSA inake sthAna lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM haiM tathA "bAdara puDhavIkAiyANaM apajjattagANaM ThANA paNatto uva - eNaM sacaloe" bAdara pRthivIkAyika aparyAptakoMke sthAna loke asaMkhyAtaveM bhAgameM haiN| ye sthAna inake upapAtakI apekSAse kahe gaye haiN| isI tarahase paryAptaka aparyAptaka apkAyika vAyukAyika aura vanaspatikAyikoMke upapattikI apekSAse sthAna jAnanA cAhiye / tathA"cAdara teukAiyANaM pajjattANaM ThANA paNNattA upacAeNaM loghassa asaMkhejjahabhAge bAdarateukAjhyANaM apajjattagANaM. ThANA paNNattA loyasta dolu uDDha kavADesu tiriyAyataTeya " paryApta tejaskAyika jIvoMke utpattisthAna lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM kahe gaye haiN| aparyAptaka bAdara tejaskAyikoM ke sthAna UrcakapATastha-tiryamkhejjaibhAge " 2480 paryAta 62 pRthvI yinai sthAna 4hya cha. pAtanI apekSA tamanA sthAna nA 21 bhyAtamA mA che. tathA "bAdara puDhavikAiyANaM apajjattagANaM ThANA paNNattA uvavAeNaM sabbaloe " 2 pRthvii"kAyikanA pRdhIkAyika aparyAptakanAM sthAna upapAtanI apekSAe samastakamAM che. eja pramANe paryApaka ane aparyApaka aprakAyika vAyukAyika ane vana25tiyionii utpattinI apekSA sthAna sabhA me tathA-""bAdara te ukAiyANaM pajattANaM ThANA paNNattA uvavAeNaM loyasa asaMkhejjaibhAge bAdara. ukkAiyANaM apajjattagANaM ThANA paNNatA, loyassa dosu uDDhakavADesu tiriya. loyatadeya " mA2 paryAta 424 // 54 yonA utpattisthAna na sasa'. khyAtamAM bhAgamAM kahyA che. aparyAptaka bAdara tejaskAcikenA utpattisthAna udevaipATastha tiryakamAM kahyAM che. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ph sthAnAM (UrdhvapATasthatiryaglo ke ) ca " tathA " kahiNaM bhaMte! humaDhavikAiyA je pajjatagA je ya apajjattagA te savve egavidA avi se samagANattA savvalogapariyAvannagA paNNattA, samaNAuso ! | chAyA -kva khalu bhadanta | sUkSmapRthivI kAyi kAna paryAptakAnAmaparyAptakAnAM ca sthAnAni majJaptAni, gautama ! sUkSmapRthivIkAyikA ye paryAptA ye ca aparyAptakAH te sarve ekavidhA avizeSA anAnAtvAH sarvalokaparyApanakAH prajJaptAH zramaNA''yuSman !, evamanye'pi, " evaM veiMdiyANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA, unavAraNa loyassa asaMkhejjaimAge chAyA - dvIndriyANAM paryAptakAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni, upapAtena lokasyA saMkhyeyabhAge, evaM zeSANAmapi / 11 " lokameM kahe gaye haiM tathA - " kahiSNaM bhaMte ! suhamapuDhavikAyA je pajjattagA je ya apajjattagA te savve egavihA avisesamaNANattA savva logapariyAvannagA paNNattA samaNAuso " he bhadanta ! paryAptaka aparyAki sUkSma pRthivIkAyikoM ke sthAna kahe gaye haiM ? - he gautama ! jo paryApta aparyApta sUkSma pRthivIkAdhika haiM ve saba ekavidha haiM avizeSa haiM nAnA nahIM haiM aura sarva lokameM paryApanaka haiM vyApta haiM isa prakArako kathana inake viSaya meM kiyA gayA hai isI taraha anya bhI sUkSma jIva jAnanA cAhiye / 66 evaM beiMdiyANaM pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA uvavAeNaM loyassa asaMkhejjai bhAge " isI tarahase paryApta aparyApta do indriya jIvoMke sthAna kahe gaye haiM ye upapAtakI apekSA lokake asaMkhyAtave tathA - "kahiNaM bhaMte ! suhumapuDhavikAiyA je pajjattagA je ya apajjatagA sesa egavihA avisesamaNANacA savvalogapariyAvannagA paNNattA samaNAuso' he bhagavan ! paryAptaka aparyAptaka sUkSma pRthvIkAyikAnAM sthAna kyAM kahyAM che. mahAvIra prabhunA uttara--" huM zramaNAyuSman ! he gautama! je paryApta ane aparyApta sUkSma pRthvIkAyikA che, tee sau eka ja prakAranA che, temanAmAM vizeSatA nathI ke vividhatA nathI. tee sa leAkamAM paryApanakavyAsa che. A prakAranuM kathana temane viSe prajJApanA sUtramAM karavAmAM Avyu. che, eja pramANe anya sUkSma jIve viSe paNa samajavuM, "" evaM beiMdiyANaM pajjattApajjagANaM ThANA paNNatta uvatrAeNaM loyassa asaMkhejjada bhAge ?" se pramA paryApta bhane aparyApta dvIndriya lAnAM sthAna kahyAMche. eTale ke te sthAnA upapAtanI apekSAe lAkanA asaMkhyAtamAM Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATI.sthA. 4u 3 36 caturvidhairastikAyairutpadyamAnavAdakAyaizca spRSTatvani 197 nanu tejaso'pi pariNAmavizeSalakSaNavAdaratvasattvena vAdaratejaH kAyenApi utpayamAnajIvasparzI loke vaktavyaH evaM ca paJcabhirvAdarakAyairupapacamAnairlokaH spRSTa iti vaktavye caturbhirvAdarakAyairityuktau zAstre nyUnatvaM pratibhAtIticet- zrUyatAm - yadyapi sUkSmAH pRthivyAdayaH paJcApi sarvalokAt sarvaloke samutpadyante, tathApi tatra bAdarataijasAnAM sarvalokAduvRtya manuSyakSetre RjugatyA vakragatyA ca jAyamAnAnAmUrdhva kapATaye eva vAdarataijastvaM vyavahiyata iti na sarvatra vAdara"tejastvamiti caturbhirvAdarakAyairityevoktaM na tu pazcabhiriti // sU0 36 || bhAga meM haiM isI tarahakA kathana zeSa jIvoMke upapAta sthAnoMke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye / zaMkA- teja bhI pariNAmavizeSa rUpa vAdaratvameM rahatA hai ataH bAdara tejaskAya se bhI utpadyamAna jIva sparza lokameM kahane yogya hai isa taraha upapadyamAna pAMca cAdara kAryoM dvArA loka spRSTa hotA hai aisA kahanA cAhiye thA so aisA na kahakara upapadyamAna cAra bAdarakAyoM dvArA loka spRSTa hai aisA kathana nyUnatA bharA huA pratIta hotA hai ? uttara - yadyapi pAMcoMhI sUkSma pRthivyAdika jIva sarvalokase samasta lokameM utpanna hote haiM tathApi sarvaloka se utanA karake manuSya kSetra meM Rjugati se yA vakragati se utpanna hote hue bAdara tejaskAyikoM kA urdhvapATa meM hI bAdara taijasarUpase vyavahAra hotA hai sarvatra nahIM isa kAraNa cAra utpadyamAna bAdarakAryoM dvArA yaha loka spRSTa hai aisA hI kahA gayA hai pAMcoM se yaha spRSTa hai aisA nahIM kahA gayA hai || 36 // bhAgamAM che, ema samajavu.... eja prakAranuM kathana mAkInA chaveAnA uSapAta sthAnAnA viSayamAM paNa samajavuM, zakA----teja paNa pariNAmavizeSa rUpa bAdaratvamAM rahe che tethI mAdara teja kAyamAMthI utpadyamAna jIvasparza leAkamAM kahevA caiAgya che. A rIte te ahIM evu kathana thavuM joie ke upapadyamAna pAMca khAdarakAyA dvArA leAka spRSTa (vyApta) thAya che. yA pramANe uDevAne mahale " upapadyamAna yAra mAharAyo dvArA leka pRSTa che " A pramANe kahevu te nyunattAyukta lAgatu nathI ? uttara jo ke pAMce sUkSma pRthvIkAya Adi jIvA sarva leAkamAMthI samasta leAkamAM utpanna thAya che, chatAM paN sa leAkamAMthI uddhRta nA karIne manuSyakSetramAM RjugatithI ke vakragatithI utpanna thatAM khAdara tejaskAyikAnA urdhva kapa TayamAM ja khAdara taijasarUpe byavahAra thAya che--satra nahI'. te kAraNe tejaskAyika sivAyanA cAra utpadyamAna khAdarakAcA dvArA A leka pRSTa (pAsa) che, evu' kahevAmAM Avyu' che-pAMca dvArA pRSTa hovAnuM kahevAmAM Avyu nathI. sU 36 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 sthAnAparva pUrva caturbhirlokaH spRSTa ityukta, sampati lokasya dharmArikAyAdInAM ca pradezaparimANataH parasparaM tulyatAmAha- mUlam - cattAri paesaggeNaM tulA paNNattA, taM jahA-dhammatthikAe 9, ammatthikAe 2, logAgAse 3, ega jIve ||suu037|| chAyA - catvAraH pradezAgreNa tulyAH prajJaptAH, tadyathA-dharmAstikAyaH 1, adharmAstikAyaH 2 lokA''kAzaH 3, ekajIraH 4 // mru0 37 // --- TIkA - " cattAri paesamgeNaM " ityAdi - pradezAgreNa - pradezaparimANena catvAraH tulyAH samAH sarveSAM dharmAstikAyAdikAnA me pAmasaGkhyAtama dezatvena samAnAH majJaptAH, tadyathA-dharmAstikAyaH 1 adharmAstikAyaH 2, lokAkAzaH 3, ekajIva : 4 / tatrAsskAzasyAnantamadezatvena dharmAstikAyAditrayatulyatvaM na aba sUtrakAra lokakI aura dharmAstikAyAdikoM kI pradeza parimANakI apekSA paraspara meM tulyatAkA kathana karate haiM 'cattAri parasaggeNaM tullA' ityAdi sUtra 37 // pradeza pariNAmakI apekSA cAra padArtha Apasa meM tulya kahe gaye haiM lokAkAza ke, dharmAstikAyake, adharmAnikAya aura eka jIvake asaMkhyAta pradeza hote haiM isa taraha asaMkhyAta pradezoMkI apekSAse dharmAstikAyAdikoM meM samAnatA prakaTakI gaI haiM "lokAkAza" aisA jo loka pada se vizeSita AkAza kahAM gayA hai usakA kAraNa aisA hai ki AkAzake ananna pradeza hote haiM ataH dharmAstikAyAdike sAtha tulyatA isakI ghaTita nahIM ho sakatI hai isaliye dharmAstikAyAdikoM ke sAtha have sUtrakAra lAkanI ane dharmAstikAyAkrikAnI pradeza parimANanI ape kSAe parasparamAM tulyatA prakaTa kare che-- " cattAriM parakhaggeNaM tullA " hatyAhi (sU 37) pradeza parimANunI apekSa e leAkAkAza, dharmAstikAya, adharmAstikAya ane jIvAstikAyamAM samAnatA kahI che, kAraNa ke leAkAkAzanA, dharmAstikAyanA, adharmAstikAyanA ane eka jIvanA asakhyAta pradeza! hAya che. A rIte asakhyAta pradezeAnI apekSAe dharmAstikAya adi cAra padArthomAM tukSmatA atAvavAmAM AvI che. "lokAkAza" yA yahAM lopathI vizeSita ne AAAza hevAmAM Avyu che tenu', kAraNa e che ke AkAzanA anaMta pradeze! hAya che, tethI dharmAstikAya vagerenI sAthe tenI samAnatA sabhavI zakatI nathI. te kAraNe ? dharmAstikAyA Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhATIkA sthA04303sU037 caturvidhastikAyAdInAM pradezAgratulyatvani0 129 syAditi lokapadaM yojayitvA lokA''kAzapadaM proktaM, tathA sati lokA''kAzasyApyasaMkhyAtapadezatvena dharmAstikAyAditrayasAmyamupapannam / 'ekajIve - -tyatraikapadAnupAdAne sAmAnyatayA sarvanIvopasthitau sarveSAM jIvAnAmanantapradezatyA dharmAstikAyAditrayasAmyaM na syAdityekajIva iti padamupAttam , tathA sati ekasya jIvasyAnantapradezatvAbhAvenAsaGkhyAtapradezatvena tribhiH sAmyamupapannamiti vodhyam // mU0 37 // pUrva paTtriMzantamamUtre pRthivyAdibhiH spRSTo lokaH' ityuktamiti pRthivyAdInAM catuNA~ nikAyAnAmekaM zarIraM sudRzyaM na bhavatIti pratipAdayitumAha - - mUlam-cauNhamegaM sarIraM no sudassaM bhavai, taM jahA-. puDhavikAiyANaM 1, AukAiyANaM 2, teukAiyANaM 3, vaNassaikAiyANaM 4 / sU0 38 // AkAza pradezakI apekSA tulyatA ghaTita karane ke liye "lokAkAza" esA kahA gayA hai kyoMki lokAkAzake asaMkhyAta pradeza kahe gaye haiN| isI tarahase "eka jIva " aisA jo pada kahA gayA hai usakAbhI tAtparya aisAhI hai arthAt sarva jIvoMkI apekSA jIvoMke pradeza ananta hote haiM parantu eka jIyake pradeza asaMkhyAtahI hote haiM ananta nahIM hote haiM yadi jIvake sAtha eka pada na diyA jAtA sarva jIvoMkI upasthiti ho jAnese dharmAstikAyAdikoMke sAtha jIvakI pradezoMkI apekSA samAnatA nahIM banatI ataH dharmAstikAyAdikoMke sAtha eka vizeSaNa diyA gayA hai kyoMki ekajIvameM asaMkhyAta pradezahI kahe gaye haiN| su. 37 // dinI sAthe AkAzanI pradezonI apekSAe tulyatA ghaTAvavAne mATe kAra kAza" padano prayoga karavAmAM AvyA che, kAraNake lekAkAzanA asaMkhyAta 'pradezo kahyA che. eja pramANe "eka jIva" A padane prayoga karavAnuM kAraNa paNa nIce pramANe che-sarva jIvonI apekSAe vicAra karavAmAM Ave te temanAM pradeza anaMta che. paraMtu eka jIvanA pradezo asaMkhyA ja hoya che-anaMta hotA nathI je "jIva padanI AgaLa eka vizeSaNa mUkavAmAM AvyuM na hota te sarva jIvonI upasthiti thaI javAne kAraNe dharmAstikAya AdikenI sAthe jIvanI pradezonI apekSAe samAnatA ja saMbhavI zakta nahI tethI dharmA. stikAya AdikonI sAthe jIvanI samAnatA ghaTAvavAne nimitte jIva padanI AgaLa "eka vizeSaNa lagAvavAmAM AvyuM che, kAraNa ke eka jIvanA asaM khyAta pradeze ja kahyA che. e sUtra 37 che Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre chAyA - caturgAmekaM zarIraM no sudRzyaM bhavati, tadyathA- pRthivIkAyikAnAm akAyikAnAM 2, tejaskAyikAnAM 3, vanaspatikAyikAnAm 4 | 0 38 // 200 , TIkA - " cauNDamegaM " ityAdi - caturNAm - anupadaM vakSyamANAnAM pRthivIkAyikAdInAm ekaM sUkSmaM zarIraM suiyam - anumAnAdigamyatve'pi pratyakSaM no bhavati, atisUkSmatvAt, kepAM caturNAmityAkAGkSAyAmAha - " tadyathe " - tyAdi - pRthivIkAyikAnAm 1, aSkAyikAnAma 2, tejaskAyikAnAm, vanaspatikAyikAnAm 4 / atraikazabdaH sUkSmavAcakaH / nanu vAyorapi zarIraM dRzyaM na bhavatIti paJcAnAmiti vaktavye kathaM caturNAmiti nirdezaH kRta iti cedAha - vAdaravAyUnAM sUkSmANAM pRthivyantrAyutejovanaspa pRthivIvyAdikoM se loka spRSTha hai aisA kahA gayA hai- so aba sUtrakAra yaha prakaTa karate haiM ki pRthivyAdika cAroMkA eka zarIra aisAbhI hai jo suiya nahIM hotA hai - " cauNhamegaM sarIraM no sudassaM " ityAdi sUtra 38 // ina cAra pRthivyAdikoM kA eka zarIra sudRzya nahIM hotA hai ve cAra isa prakAra se haiM - pRthivIkAyika 1, aSkAyika 2, tejaskAyika 3 aura vanaspatikAyika 4 inakA eka zarIra sudRzya nahIM hotA hai usakA kAraNa aisA hai vaha anumAna Adi se hI gamya hotA hai pratyakSa se gamya nahIM hotA hai kyoMki vaha sUkSma zarIra ati sUkSma honA hai yahAM jo "eka" zabda prayukta huA hai vaha isI sUkSma zarIrakA vAcaka hai| zaMkA- vAyukA bhI to zarIra dRzya nahIM hotA hai phira yahAM sUtra meM " catuNI " aisA na kahakara " paJcAnAm " aisA kahanA cAhiye thA pRthvIkAya AdikAthI leka spRSTa che, evu' pahelAM kahevAmAM AvyuM che, have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke pRthvIkAya Adi cArenu eka zarIra mevu che? sudRzya hotu' nathI - " cauhamegaM sarIra no sudassaM ityAdi - ( sU 38) " (1) pRthvI DAyika, (2) mAthi, (3) terA bhane (4) vanaspatiH kAyika, A cAra prakAranA jIvAnuM eka zarIra sudRzya hAtu nathI, tenuM kAraNu e che ke te anumAna Adi dvArA ja gamya (naNI zakAya evu) hAya che-- pratyakSa joI zakAya evuM hAtuM nathI kAraNa ke te ati sUkSma hoya che. ahIM je " eka" zabda vaparAye che te sUkSma zarIranA vAcaka che-- mAdara zarIranA vAcaka nathI. zaMkA----vAyunuM zarIra paNa dRzya hatu... nathI. tethI A sUtramAM cAranuM eka zarIra dRzya hAtuM nathI ' ema kahevAne badale C pAMcanuM eka zarIra Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04403038 pRthivyAdivarNA sUkSmazarIrasyAdRzyatvani0 201 tikAyikAnAM paJcAnAmekamanekaM vA zarIramadRzyaM bhavati / vAdarapRthivyaptejovanaspatikAyikAnAM tu ekameva zarIramadRzyaM bhavati, ata eva caturNAmityuktaM na tu paJcAnAmiti / vanaspatayasviha sAdhAraNA eva gRhyante, tepAmevaikazarIrasyAdRzyatvAt, pratyekazarIrasyatu ekasyApi dRzyatvAditi / mU0 38 // pUrvaM pRthivyAdInAM caturNAM sUkSmazarIrasya cakSuragrAhyatvamuktaM, sAmmatamindriyaprastAvAcchrotrAdikendriyacatuSTaya zabdAdyartha catuSTayasyendriyasambaddhatvenAssso aisA na kahakara " catuNI " aimA hI kyoM kahA gayA hai ? uttara- isa kathanakA aisA bhAva pragaTa kara karaneke liye aisA kahA gayA ki jo vAyukAyika sUkSma aura bAdara hote haiM unakA to koI bhI zarIra cAhe vaha sUkSma ho yA bAdara ho sudRzya dekhane yogya) hotAhI nahIM hai parantu jo sUkSma pRthivyAdi cAra haiM unakAhI sUkSma zarIra sudRiya nahIM hotA hai bAdara pRthivyAdikoM kA vAdara zarIra to sudRzya hotA hai, ataH ye cAra aise haiM ki jinakA eka sUkSma zarIra hI sudRzya nahIM hotA hai bAdara zarIra to sudRzya hotA hI hai parantu vAyukAyikakA to koI bhI zarIra sudRzya nahIM hotA hai| yahAM vanaspati zabda se sAdhAraNa vanaspatikAyika hI gRhIta huA hai pratyeka vanaspatikAyika nahIM kyoMki unakA hI eka sUkSma zarIra adRzya hotA hai vAdara vanaspatikAyikakA vAdara zarIra to dRzya hotA hai / / sU0 38 // dRzya hatuM nathI ema kahevu joIe uttara--A kathana prakaTa karavAnuM kAraNu nIce pramANe che--vAyukAyika sUkSma ane mAdara banne prakAranA hoya che. temanuM khAdara zarIra paNa sudRzya heAtuM nathI ane sUkSma zarIra paNa sadRzya hetu nathI, A rIte temanuM eka paNa prakAranuM zarIra sudRzya hatu... nathI. parantu je sUkSma pRthvIkAya Adi pUrvokta cAra prakAranA jIvA ja che temanAM ja sUkSma zarIra sudRzya hatAM nathI, khAdara pRthvIkAya AphrikAnA khAdara zarIre| tA su hAya che ja. tethI pUrvokta pRthvIkAya Adi cAra ja evAM che ke jemanA sUkSma zarI sudRzya hAtAM nathI--temanA khAdara zarIrA te sudRzya hAya che ja. parantu vAyukAyikAnuM te kAi paNu zarIra sudRzya hetuM nathI ahIM vanaspati zabda dvArA sAdhAraNa vanaspatikAyika ja gRDIta thayela che, pratyeka vanaspatikAyika gRhIta thayela nathI kAraNa ke tenu' eka sUkSma zarIra ja adRzya hAya che-khAdara vanaspatikAyikanuM khAdara zarIra te dRzya hAya che ! sU. 38 5 sa- 26 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 sthAnAstre smajJeyatvaM pratipAdayitumAha mUlam-cattAri iMdiyatthA puTThA vedati, taM jahA soiMdiyatthe 1, pANidiyatthe 2, jibhidiyatthe 3, phAliMdiyatthe 4 / suu039|| chAyA--catvAra indriyArthAH spRSTA vedyante, tadyathA-zrotrendriyArthaH 1, ghrANendriyArthaH 2, jihvendriyArthaH 3, sparzendriyArthaH 4 / // su0 39 // TIkA--" cattAri iMdiyatthA" ityAdi-catvAraH-catuHsaMkhyakA indriyArthA:indriyairaya'nte-khaviSayIkriyanta itIndriyArthAH = zabdAdayaH spRSTAH - indriyaiH sambaddhAH santo vedyante-AtmanA jJAyante, te ke catvAra ityAha-" tadyathe"tyAdi-zrotrendriyArthaH-zravaNendriyagocaraH zabdaH 1, ghANendriyArthaH ghANendriyago___ pRthivyAdika cAroMkA sUkSma zarIra cakSu indriya dvArA grAhya nahIM hotA hai aisA kahakara ava sUtrakAra indriya prastAvako lekara aisA kathana karate haiM ki zrotrAdika cAra indriyAM hI prAptArtha prakAzaka hotI haiM anya nahIM-"cattAri iMdiyasthA puTThA vedeti" ityAdi sUtra 39 // ___ cAra indriyoM ke viSaya indriyoMke sAtha spRSTa hokara jAte haiM ve ima prakAra se haiM-eka protrendriyArtha 1, dUsarA ghrANendriyArtha 2, tIsarA jihendriyArtha aura cauthA sparzanendriyArtha 4 ____ indriyoM dvArA jo apane viSayabhUta banAye jAte haiM ve indriyArtha haiM aise ye indriyArtha zabdAdi rUpa hote haiN| ye zabdAdika viSaya jaba indriyoM ke sAtha sambaddha hote haiM tabhI AtmA jAne jAte haiM-zabda zrava. Nendriya gocara honese zrotrendriyArtha (zrotrendriyakA viSaya)hai gandha ghANendriya pRthvIkAya Adi pUrvokta cAranAM sUma zarIra cakSuIndriya dvArA grAha hetA nathI, A prakAranuM kathana karIne have sUtrakAra Indriya-prastAvane anulakSIne evuM kAma kare che ke zrotrAdika cAra indriyo ja prAptArtha prakAzaka DAya che-anya tI nathI-" cattAri iMdiyatthA purA vede ti"-(sU 38) cAra IndriyonA viSaya IndriyanI sAthe pruSTa thaIne grAhya thAya che, te yA2 viSayo nIya prabhAva cha-(1) zrotrandriyAH , (2) prANendriyArtha (3) jindriyAI ane (4) sparzanendriyArtha. Indri dvArA jene pitAnA viSayabhUta grAhya banAvavAmAM Ave che temane IndriyAI kahe che te indriyArtha zAdi rUpa hoya che, te zabdAdika viSaya jyAre IndriyonI sAthe saMbaddha thAya che tyAre ja AtmA dvArA jANI zakAya che. zabda zravaNendriya goyara hovAthI zrotrendriyArtha rUpa che. gandha dhrANendriya Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA04303 sU039 pRthivyAdivaturgA sUkSmazarIrasyAdRzyatyani0 203 caro gandhaH 2, nihandriyArthaH-rasanendriyagocaro rasaH 3, sparzendriyArthaH tvagi ndriyagocaraH sparzaH 4, ete catvAra indriyArthAH zrotrAdIndriyasambaddhA AtmanA jJAyante / cakSumanobhyAM tvaSTA evArthA AtmanA vedyanta iti " cattAri' ityuktam / uktaM ca-- "puTTa suNei .saI, rUvaM puNa pAsai apuThaM tu / ___gaMdha rasaM ca phAsaM, baddhapuSThaM viyAgare / 1 / " chAyA-" spRSTaM zaNoti zabda, rUpa punaH pazyatyaspRSTaM tu / gandhaM rasaM ca sparza, baddhaspRSTaM vyAkuryAt / 1 / " iti, 039 // pUrva jIva-pudgalayorindriyadvAreNa grAhyagrAhakabhAva uktaH, sarapati tayorgatidharma pradarzayitumAha mUlam-cauhi ThANehiM jIvA ya poragalA ya No saMcAyati bahiyA logaMtA gamaNayAe, taM jahA-gaiabhAvaNaM 1, NiruvaragahayAe 2, lukkhayAe 3, logANubhAveNaM 4||suu0 40 // gocara honese ghrANendriyArthahai, rasa rasanendriya gocara hone se jihvendriyArtha hai,aura tvagindriya gocara honele sparza, sparzandriyArthahaiM / ye cAra hI-zabda, gandha, rasa aura sparzahI zrotrAdIndriyoMke sAtha sambaddha hone para AtmA dvArA jAne jAte haiM cakSu indriya aura mana inake dvArA apane viSayabhUta padArtha apRSTa hue hI jAne jAte haiN| ataH " cattAri" aisA kahA gayA hai / uktaM ca-" puDhe sui saI " ityAdi / sUtra 39 // isa prakArase jIva aura pudagalakA grAhya grAhaka bhAva kahakara aba sUtrakAra inake gati dharmakI prarUpaNA karate haiNgocara hovAthI ghaNendriyAI rUpa che. rasa (svAda) rasanendriya gocara hovAthI jihUndriyAI rUpa che ane sparza sparzendriya gocara hovAthI sparzendriyAI rUpa che. A cAra ja-eTale ke zabda, gaMdha, rasa ane sparza ja zrotrendriya AdinI sAthe saMbaddha thAya tyAre ja AtmA dvArA jANI zakAya che cakSuIndriya ane mana, A benI sAthe pRSTa thayA vinA ja-aspRSTa rahIne emanA viSayabhuut pahAni tamanA ! tI 24ya che. yu 55 cha 4-" puDhaM suNeI sahaM "tyAdi / sU. 38 // A prakAre jIva ane pudgalane grAhya grAhaka bhAva prakaTa karIne have sUtrakAra temanA gati dharmanI prarU paNa kare che - Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 sthAMnAGgasUtre chAyA-caturbhiH sthAnairjIvAzca pudgalAzca no zaknuvanti bAhyAllokAntAda gamanatAyai, tayathA-gatyabhAvena 1, nirupagrahatayA 2, rUkSatayA 3, lokAnumA vena / / || su0 40 // ___TIkA-" caurhi ThANehiM " ityAdi-jIvAH pudgalAzca caturbhikSyamANaiH sthAnaH-kAraNaiH vAhyAllokAntAd-aloke gamanatAyai-gamanAya-gantuM no zaknuvanti, tadyathA-gatyamAvena-gatirahitatvena, lokAntAt parato jIvapudgalAnAM gati svabhAvavirahAt , adhogatisvabhAvarahitadIpazikhAvat 1, tathA-nirupagrahatayAdharmAstikAyAbhAvena tajjanitagatyupaSTambhavirahAt zakaTImabhRtirahitapaguvat 2, "cauhi ThANehiM jIvAya poggalAya' ityAdi sUtra 40 // sUtrArtha-ina cAra kAraNoMse jIva aura pudgala bAhya lokAntase alokameM jAne ke liye samartha nahIM hote haiM-ve cAra kAraNa isa prakAra se haiM-gatikA abhAva 1 gati sAdhaka kAraNakA abhAva 2 snigdha rahitatA 3 aura lokAnubhAva 4 / TIkArtha-lokAntase Age jIva aura pudgaloMkI svabhAvatAkA viraha ho jAtA hai isaliye ve alokameM jAneke liye samartha nahIM hote haiM, aisA yaha vahAM na jA sakanekA prathama kAraNa hai jaise dIpazikhAkA svabhAva adhogativAlA nahIM hotAhai, isI tarahase lokAntameM rahanevAle jIvakA bhI aisAhI svabhAva hai ki jisa kAraNa vaha lokAntase bAhara rahe hue aloka nahIM jAtA hai, dvitIya kAraNa aisA hai ki jIva aura pudgaloM kI gati kriyA nimitta kAraNa dharmadravya hotA hai vaha " cauhi ThANehi jIvA ya poggalA ya" yA (sU 40) sUtrArtha-nIcenA cAra kAraNane lIdhe jIva ane pudgala kAntamAMthI bahAra AlAkamAM jaI zakavAne samartha thatAM nathI-(1) gatine abhAva, (2) gati sAdhaka ranA manAva, (3) snigyatAthI 2Dita bhane (4) bAnubhAva. TIkAI--kAntathI AgaLa jIva ane pudgalenI gati svabhAvatAne viraha (abhAva) thaI jAya che. tethI teo alekamAM jaI zakavAne samartha thatAM nathI. AvuM alekamAM na jaI zakavAnuM paheluM kAraNa samajavuM. jema dIpa zikhAne svabhAva adhogativALA hote nathI, eja pramANe lekAntamAM virAjamAna jIvane paNa evo ja svabhAva thaI jAya che ke jenA kAraNe te lekA tathI bahAranA pradezamAM (alakamAM jaI zakato nathI. bIju kAraNa-jIva ane pudgalenI gatimAM dharmadravya nimittarUpa bane che. kAntanI bahAra Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u. 3 sU0 40 jIvapudgalayogatidharmanirUpaNam 205 tathA-rUkSatayA-snigdhatArahitanayA vAlukAmuSTivat, pudgalA hi lokAnteSu tathA pariNamanti yathA tataH parato gantuM na zaknuvanti, karmapudgalayuktA jIvA api lokAntAta parato gantuM na zaknuvanti, siddhajIvAstu dharmAstikAyAbhAvenaiva lokA. ntAt parato gantuM na zaknuvanti 3, tathA-lokAnubhAvena-lokamaryAdayA viSayakSetrAdanyatra gantuM na zaknuvanti, sUryamaNDalavat / / sU0 40 // ___ anantaroktA arthAH prAyo dRSTAntataH prANinAM pratItA bhavantIti dRSTAntabhedAna pradarzayituM paJcasUtrImAha___ mUlam-ca ubihe gAe paSNate, taM jahA-AharaNe 1, AharaNataddese 2, AharaNatahose 3, uvaNNAsovaNae / (1) dharmadravya lokAntase Age nahIM ataH ve usa kAraNake abhAvase zakaTI (gADI)Adi gati sAdhanase rahita paGgukI taraha Age alokameM nahIM jAte haiN| tathA-vAlukA muSTikI taraha snigdhatAse rahita hone ke kAraNa ve lokAntase Age nahIM jAte haiM-pudgaloMkA lokAntameM aisA pariNamana ho jAtA hai ki jisase ve usase Ageko jAne ke liye samartha nahIM hote haiM tathA karma pudgaloMse jo vahAM jIva rahatehai ve bhI lokake antase Age alokameM nahIM jA makate haiM / tathA jo siddha jIva haiM, ve to dharmAstikA. yake abhovasehI lokake antase Age nahIM jA sakate haiN| caturtha kAraNa aisA hai ki jo lokakI maryAdAhI aisI baMdhI huI haiM ki apane viSaya kSetra se Age sUryamaNDalakI taraha jIva aura pudgala nahIM jA sakate haiN| sU0 40 // alekamAM dharma dravyane sadUbhAva ja nathI. jema gheDI AdithI rahita lagaDo mANasa gati karavAne asamartha bane che e ja pramANe gatikiyAnA sAdhanarUpa dharmadravyane abhAve alakamAM jIva ane pudgalenI gatikriyA aTakI jAya che. trIjuM kAraNa-jema vAluka (retI) cinagdhatAthI rahita hoya che tema te snigdhatAthI rahita thaI javAne kAraNe lokAntanI bahAra alekamAM jaI zakatA nathI. pudgalenuM lekAtamAM evuM (snigdhatA rahita) pariNamana thaI jAya che ke jethI teo kAntathI AgaLa jaI zakavAne samartha thatAM nathI. tathA karma pudagalothI je jIve tyAM rahe che teo paNa kAntanI bahAra alekamAM jaI zakatA nathI tathA je siddha jIve che teo te dharmAstikAyanA abhA , vane lIdhe ja kAntathI AgaLa jaI zakatA nathI cothuM kAraNa evuM che ke lekanI maryAdA ja evI baMdhAyelI che ke sUrya maMDaLanI jema jIva ane pagala pitAnA niyata kSetra karatAM AgaLa jaI zaktA ja nathI. sU. 40 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasUna AharaNe cauchihe paNNate, taM jahA-avAe 1, uvAe 2, uvaNAkamme 3, paDuppapaNaviNAsI / (2) AharaNataMddese caubihe paNNatte, taM jahA-aNusidri 1, uvAlaMbhe 2, pucchA 3, nistAvayaNe 4 (3) ___ AharaNatadose catuvihe paNNatte, taM jahA-adhammajutte 1, paDilobhe 2, attovaNIe 3, duruvaNIe 4 (4) / uvaNNAsovaNae cauThivahe paNNate, taM jahA-tavvatthue 1, tayannavatthue 2, paDinibhe 3, heU 4 / (5) - heU cauThivahe paNgatte, taM jahA--jAvae 1, thAvae 2, vaMsae 3, lUsae / ahavA--heU caubihe paNNatte, taM jahA--paccakkhe 1, aNumANe 2, ovamme 3, Agame / / ahavA-heU caubihe paNNatte, taM jahA--asthi taM asthi so heU 1, asthi taM Nasthi so heU 2, NatthittaM patthi so .heU 3, NasthittaM Nasthi so heU 4 / // sU0 41 / / chAyA-caturvidhaM jJAtaM prajJaptam , tadyathA-AharaNam 1, AharaNataddezaH 2, AdaNata dopaH 3, upanyAsopanayaH 4 / (1) anantarokta artha prAyaH dRSTAntase prANiyoMko samajhameM AtA hai isa liye aba sUtrakAra dRSTAnta bhedoMko prakaTa karane ke liye paMcasUtrI kahate haiM "cauvihe gAe paNNatta" ityAdi sUtra 41 // sUtrArtha-jJAta-dRSTAnta cAra prakArakA kahA gayAhai jaise-AharaNa1 Aha anantarokta ardha (viSaya) sAmAnya rIte dazAnane dvArA samajI zakAya che. tethI have sUtrakAra dAntanA bhede prakaTa karavA nimitte nIcenAM pAMca sUtra 4 cha-" caundhihe NAe paNNatte "tyAhi (sU 41) bhUvArtha-jJAta (dAta) cAra prakAranA kahyA che. te cAra prakAre nIce pramANe che Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u0 3 sU041 dRSTAntabhedanirUpaNam 109 AharaNaM caturvidhaM majJaptam, tadyathA - apAyaH 1, upAyaH 2, sthApanA karma 3, pratyutpannavinAzI 4 / (2) AhaNatadezazcaturvidhaH prajJaptaH tadyathA - anuziSTiH 1, upAlambha: 2, pRcchA 3, nizrAvacanam 4 / (3) AhAraNataddopaJcaturvidhaH prajJasaH, tadyathA - adharmayuktaM 1, pratiloma 2, AtmopanItaM 3, durupanItam 4 / (4) upanyAsopanayazcaturvidhaH prakSaptaH, tadyathA tadvastukaH 1, tadanyavastukaH 2, pratinibhaH 3, hetuH 4 / (5) hetuzcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA - yApakaH 1, sthApakaH 2, vyaMsakaH 3, lUpakaH 4 | athavA- - hetu caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA - pratyakSam 1, anumAnam 2, aupamyam 3, AgamaH 4 / raNataddeza2 AharaNataddoSa 3 aura upanyAsopanaya 4 inameM AharaNa cAra prakArakA kahA gayA hai jaise - apAya 1 upAya 2 sthApanA karma 3 aura pratyutpannavinAzI 4 - (2) AharaNa deza bhI cAra prakArakA kahA gayA upAlambha 2 pRcchA 3 aura nizrAvacana 4 - ( 3) C hai jaise - anuziSTa 1 AharaNataddoSa bhI cAra prakArakA kahA gayA hai jaise- adharmayukta 1 pratiloma 2 AtmopanIta 3 aura durupanIta 4 (4) upanyAsopanaya bhI cAra prakArakA kahA gayA hai jaise - tadvastuka 1 tadnyavastuka 2 pratinibha 3 aura hetu 4 ( 5 ) inameM hetu cAra prakArakA kahA gayA hai jaise-yApaka 1 sthApaka 2 (1) mAIra], (2) mADuratadeza, (3) mAherathutaddoSa, ane (4) upanyAsopanaya (1) temAM mAranA nIce prabhAra ache - (1) ayAya, (2) upAya, (3) sthApanAbha bhane (4) pratyutyannavinAzI, (2) AharaNutadezanA paNa nIce pramANe cAra prakAra kahyA che-(1) anuziSTa, (2) upAsAla, (3) pRthchA, ane (4) nizrAvayana (3) AharaNataddoSanA paNa nIce pramANe cAra prakAra kahyA che-(1) adhama - yukta, (2) atilobha, (3) AtmopanIta ane (4) hurupanIta. (4) upanyAsopanayanA pazu yAra akSara udyA che - ( 1 ) tadvastu, (2) tahanyavastu, (3) pratinila bhane (4) hetu. tebhAthI hetu thAra aAranA udyA che - ( 1 ) yApaDa, (2) sthApaDa, (3) Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 sthAnAstre athavA-hetuzcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-astitat , astyasau hetuH 1, asti tat nAstyasau hetuH, nAsti tat astyasau hetuH 3, nAsti tat nAstyaso hetuH 4|| / / sU0 41 // TIkA--'caubihe gAe ' ityAdi / jJAta (nyAyaH)caturvidha prajJaptaM tadyathA-" AhAraNe" ityAdi, AharaNam 1, AharaNataddezaH 2, AharaNataddopaH 3, upanyAsopanayaH 4 sAmAnyato jJAtaM dvividhaM vyaMsaka 3 aura lUSaka 4 athavA hetu cAra prakArakA kahA gayA hai-pratyakSa 1 anumAna 2 aupamya 3 Agama 4 ___ athavA-isa prakArale bhI hetu cAra prakArakA kahA gayA hai astitat asti asau hetuH 1 astitat nAstyaso hetu 2 nAstitat astyaso hetuH 3 aura nAstitat nAstyaso hetuH 4 / vizeSArtha-jJAta zabdakA artha dRSTAnta udAharaNahai yaha jo prathama mUtra dvArA AharaNa Adike bhedase cAra prakArakA kahA gayA hai usakA tAtparyAya isa prakArase hai dRSTAnta sAdhyako batAnevAlA hotA hai vaha sAdhya sAdhanake saMbaMdha vAdI evaM prativAdIkA buddhisAmya kA sthAna hotA hai ataH sAmAnya rUpase yaha dRSTAnta sAdhamya dRSTAnta aura vaidhayaM dRSTAnta isa tarahase do prakArakA hotA hai sAdhya se vyApta sAdhana jahAM dikhAyA jAtA hai vaha sAdharmya dRSTAnta hai imakA dUsarA nAma anvaya dRSTAnta bhI vyaMsaka ane (4) bhUSaka. athavA hetunA nIce pramANe cAra prakAra paNa kadA cha-(1) pratyakSa, (2) anumAna, (3) mau5bhya, mana (4) bhAgama. ___ mathavA tunA nIya prabhAra yA2 2 59 4aa cha-(1) ' astitat asti asau hetuH", (2):" astitat nAstyasau hetuH ", (3) " nAstitat astyasau hetuH" mana (4) " nAstitat nAstyaso hetu." vizeSA-'jJAta' 074 ma Gals (-1)nA pAya - yaantane AharaNa Adi je cAra bhede kahyA che temanuM have spaSTIkaraNa karavAmAM bhAva cha deSTAnta sAdhyane batAvanAruM hoya che. te sAdhya sAdhananA saMbaMdhamAM vAdI ane prativAdInA buddhisAmyanuM sthAna hoya che. tethI sAmAnya rIte tenA sAmya daSTAnta ane vaidhamma daSTAnta nAmanA be prakAra paDe che sAdhya dvArA vyApta sAdhana jyAM batAvavAmAM AvyuM hoya che tenuM nAma "sAdhamya daSTAnta che. tenuM bIjuM nAma anvaya dRSTAnta" paNa che kahyuM paNa che ke Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 sudhATIkA sthA0 4 u03 sU041 dRSTAntamedanirUpaNam sAdharmyavaidhaya'bhedAt , yathA-yatra yatra dhUmastatrAgniyathA mahAnasaH, yatra vati nAsti tatra dhUmopi na bhavati yathA jlaashye| taduktam-- . " sAdhye nAnugamo hetoH, sAdhyAbhAve ca naastitaa| khyAyate yatra dRSTAntaH sa sAdharmyataro dvidhA // 1 // hai| ukta ca-"sAdhyavyApta sAdhanaM yatra pradaryate so'nvayadRSTAntaH" jaise" yatra 2 dhUmastatra tatrAgniH yathA mahAnasaH yahAM para mahAnasa (rasoI. ghara) yaha anvaya dRSTAnta hai kyoMki-dhUma aura agnikA sAhacarya sambandha hama una donoMko mahAnasameM dekhane ke sAtha hotA hai jahAM 2 dhUma hotA hai vahAM2 agni hotI hai isa bAtaphI pranIti hama mahAnasa-rasoIgharameM una donoMko sAtha 2 rahanese karate haiM-rasoI gharameM dhUma bhI hotA hai aura agni bhI hotI hai, isaliye dhUma agnike binA nahIM ho sakatA hai yadi hogA to vaha agnike sadbhAvameM hI hogA-jaisA ki vaha rasoI gharameMhai sAdhanake abhAva meM sAdhyakA abhAva jahAM prakaTa kiyA jAtA hai vaha vaidhamrya vyatireka dRSTAnta kahalAtA hai jaise-" yantra bahinasti tatra dhUmo'pi nAsti yathA jalAzayaH" yahAM para jalAzaya tAlAba Adi vaha vyatireka dRSTAnta hai kyoMki jalAzaya sAdhyakA bahnikA bhI abhAva hai aura dhUmakA bhI abhAva hai yahI bAta "sAdhyenAnugamo hetoH" " sAdhyavyAptaM sAdhanaM yatra pradaryate so'nvayaSTAntaH " bha-" yatra yatra dhUmastatratatrAgniH yathA mahAnasaH" maha mahAnasa (raDuM) anvaya daSTAnta rUpa che, kAraNa ke dhUma ane agnine sAhacarya saMbaMdha ApaNe te bannene mahAnasamAM joIe tyAre samajI zakAya che. "jyAM jyAM dhumADe heya tyAM tyAM agni hoya che," A vAtanI pratIti ApaNe te banene rasoDAmAM sAthe sAthe ja jevAthI karI zakIe chIe-rasoDAmAM dhumADo paNa hoya che ane agni paNa hoya che, tethI e vAtanI pratIti thAya che ke agni vinA dhumADe saMbhavI zakato nathI, je dhumADAne sadUbhAva haze te agnine paNa sadUbhAva ja haze. sAdhanane abhAve jyAM sAdhyane abhAva prakaTa karavAmAM Ave che, evA ghaTAntana vaidhabhya vyati34 dRSTAnta 49 cha. ma -" yatra vahi nAsti tatra dhUmo' pi nAsti yathA jalAzaya. " ma tApane vyatire STAnta 3 prakaTa karyuM che, kAraNa ke temAM sAdhyane-agnino paNa abhAva hoya che ane sAdhanA-dhumAuna 5 manAva hAya'che the| pAta "sAdhye nAnugamo hetoH" ItyAdi glaeNka dvArA pRSTa karavAmAM AvI che. sa-27 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 sthAnAnasUtre athavA AkhyAnakaM jJAtaM tat-caritakalpitabhedAd dvividham / tatra caritaM yathA ' nidAnaM duHkhAya brahmadattasyeva ' kalpitaM yathA - ' pramAdavattAM pratibodhanAya " anityaM yauvanAdikam" ityAdyupadezanaM; yathA pANDupatreNa kizalayAnAM dezitam / tathAhi- (6 jada tumbhe vaha amhe, tumbhe vi ya hohihA jahA amhe / appA paData, paMDuyapattaM kirAyANaM ||1|| " iti / chAyA -- yathA yUyaM tathA vayaM, yUyamapi bhaviSyatha yathA vayam / adhyApayati (zikSayati ) patat, pANDupatraM kizalayAnAm // 1 // iti / reate | isa loka dvArA puSTa kI gaI hai athavA jo AkhyAnaka hotA hai vaha jJAta hai yaha carita aura kalpita ke bheda se do prakArakA hotA hai jaise"nidAnaM duHkhAya brahmadattasyeca" brahmadattakI taraha nidAnabandha (niyANA) duHkhake liye hotA hai yahAM brahmadatta caritarUpa AkhyAnaka hai kyoMki yaha prasiddha hai aura use hI yahAM dRSTAnta rUpameM rakhA gayA hai kalpita AkhyAnaka isa prakAra se hai - jaise pramAdapatita vyaktiyoMko pratiyodhana karaneke liye aisA kahanA ki yauvanAdika anitya hai jaisA ki pIle poMne jIrNazIrNa pattoMne kizalayoM se koMpaloMse kahA "jaha tumbhe taha amhe " ityAdi / jaise tuma ho vaise hamabhI the aba tuma bhI Age calakara hama jaise ho jAoge yahAM pANDupatoM (pIle parasoM) ne kizalayoM (koMpaloM) 1 athavA--je mAththAnaka (udAharaNa) hAya che tene jJAta kahe che. tenA vyakti bhane 'sthita sevA meM leha paDe che prema - " nidAna duHkhAtha brahma dattasyeva " " zrahmahattanI bhesa nidhAnamaMntra duH354 hoya che. " sahIM prajJAdatta caritarUpa AkhyAnaka (dRSTAnta) che, kAraNa ke tenI kathA jANItI che, che, tethI tene ahIM dRSTAnta rUpe mUkavAmAM Avela che. kalpita AkhyAnakanuM svarUpa A prakAranuM che-- kAI pramAdI mANasane pratikheAdhita karavA mATe A pramANe kahevAmAM Ave che ke yauvanArdika anitya che' A anityatA prakaTa A prakAranuM kalpita dRSTAMta ApavAmAM Ave che-- karavA mATe pILAM paDI gayelAM paNa e jINu zINu pa[e-DhAMpaLAne (navAM phUTI nI4jesAM yAne ) yA pramANe 4 - " jaha tumbhe tadda amhe " tyAhi " jevAM tame che! evAM ame pazu hatAM bhaviSyamAM tame paNa amArAM jevAM ja khanI jaze. " ahI pILAM paNIe harita kapaLAne temanI ati Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vATIkA sthA0 u0 sU042 dRSTAntameva nirUpaNam 211 yadvA jJAtamupapattimAtraM jJAtahetutvAt yathA - " karamA dhAnyAni krIyante ? yasmAnmudhAna labhyante" / yadvA-' kimarthaH dharmaH kriyate, mudhA kalyANaM na jAyate" iti / athavA - upamAnamAtra jJAtam, yathA-sukumAraH karaH kamalavat, iti / evako jo upadeza diyA hai vaha kavine apanI tarapha se kalpita kiyA haiM ataH isa prakAra ke AkhyAnaka kalpita dRSTAnta haiM / aura ye pramAdapatita vyaktiyoMke dhanayovanAdika anitya haiM isa vAtako samajAne ke liye kahe jAte haiM / tuma 'dhAnyako uttara meM kahA athavA-dharma athavA - jJAtako hetu hone se jo upapatti mAtra hotA hai vaha jJAta hai jaise- " kasmAt dhAnyAni krIyante ? yasmAt dudhA na labhyante " yadvA-" kimarthaH dharmaH kriyate ? sudhA kalyANaM na jAyate " kyoM kharIda rahe ho ? isa prakArake prazna ke hai ki vinA kharIde cAvala nahIM milate haiM kyoM kiyA jAtA hai ? vinA dharmakA kiye kalyANa nahIM hotA hai isa prakArakA yaha saba kathana upapatti mAtra hai, kyoMki yaha jJAtakAhI hetu hai / athavA- jo upamAna mAtra hotA hai vaha jJAta hai jaise-" sukumAraH karaH kamalavat " kamalakI taraha kara - hAtha sukumAra hai yahAM kamala upamAna honese jJAta svarUpa hai isa prakArase sAdhyake tyatA viSe upadeza ApavAnI vAta kavi kalpita hovAthI tene kalpita dRSTAnta rUpa gaNI zakAya. pramAdapatita vyaktiene dhana, yautrana adinI anityatA khatAvavA mATe A prakAranuM dRSTAnta ApavAmAM Ave che athavA--jJAtanA heturUpa hAvAthI je upapatti mAtra rUpa hAya che, te jJAta che. prema ke " kasmAt dhAnyAni kIyanve 1 yasmAt mudhA na labhyate " athavA - " kimartha dharmaH kriyate 1 mudhA kalyANaM na jAyate " tabhe dhAnyane zA mATe kharIdi rahyA che ?'" A praznanA uttara rUpe kahevAmAM Ave che ke te kharidhyA vinA cAkhA maLatA nathI athavA dhama zA mATe karavAmAM bhAve che ? " " uttara - " dharma ryA vinA bhavatu dayAlu tu nathI. " mA aThAranu' samasta kathana upapatti mAtra ja che kAraNa ke te jJAtanA ja hetu che. athavAupamAna mAtra hAya che te jJAta che-jema ke-" sukumAraH karaH kamalavat hAtha kamaLanA jevAM sukumAra che " ahIM kamala upamAna hAvAthI jJAta svarUpa che. A prakAre sAdhyanA meAdhaka svarUpavALu' jJAta upAdhi bhedanI ape 16 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 sthAnAgapatre manekaprakAreNa sAdhyayodhanasvarUpaM jJAtamupAdhibhedAt caturvidhaM bhavati "Aha. raNa" mityAdi / tatra A-samantAt hIyate pratItipathamAnIyate ajJAtaH sAdhya. rUpo'rthA'ne netyAharaNam arthAd yatra sthale samudita eca dASTAntiko'rthaH prApyate tadAharaNam yathA-pApe kAlasokarikasyeveti 1 // dvitIyabhedamAha-'AharaNataddese' iti / ' AharaNatadesa' iti / tasyAharaNArthasya dezastaddezaH satva asau AharaNaM cetyupacArAd ADharagatadopa iti, atra prAkRtatvAtAraNapadasya puurvnipaatH| atrAyamabhisandhiH yatra dRSTArthasya kenarAvayavena dArTAntikArthasyopanayanaM kriyate taddezodAharaNam yathA candra iva mukhamiti, atra hi dArTAnte candre vahavo dharmAH santi tebhya ekasyaiva saumyatvasya mukhe upanayanaM na vAyAmaviSkambhAdInAmityekadezenainopanaya iti 2 / tRtIyabhedamAha-" AharaNata. bodhaka svarUpavAlA jJAta upAdhi bhedase cAra prakArakA prakaTa kiyA gayA hai-jisake dvArA ajJAta sAdhyarUpa artha acchI tarahale pratIti mArga meM lAyA jAtA hai vaha AharaNa jJAta hai arthAt jisa sthala meM samuditahI hASTAntikakA artha prApta kiyA jAtA hai vaha AharaNa jJAta hai jaise pApameM kAlasaukarikakA samudita saMpUrNa artha prApta ho jAtA hai / jisameM dRSTAntArthake ekahI avayavase dATontika ardhakA upanayana kiyA jAtA hai vaha AharaNataddeza jJAta hai jaise-" candra iva sukham " sukha caMdramAke samAna hai yahAM dRSTAnta caMdra meM yadyapi aneka dharma haiM parantu unameM se eka saumya dharmakAhI sukha meM upanayana Aropa kiyA gayA hai AyAma vi. kambha (laMbAI cauDAI) Adi dharmo kA nahIM, isa taraha dAntike eka dezase jo upanayana hotA hai vaha taddezAharaNa-AharaNataddeza jJAta hai| kSAe cAra prakAranuM kahyuM che-jenA dvArA ajJAta sAdhya rUpa arthanI sArI rIte pratIti karAvAya che, tene AharaNa jJAta kahe che. eTale je sthaLe samudita ja dAbdantikane artha prApta karavAmAM Ave che, evA dRSTAntane AharaNa jJAta kahe che. jemake pApamAM kAlasaukarikano samudita saMpUrNa arthe prApta thaI jAya che. jemAM daSTArthanA eka ja avayavathI rASTratika artha nuM upanayana (ApaNa) karavAmAM Ave che tenuM nAma "AharaNatadeza jJAta" che rema hai-" candra iva mukham " " bhuma yandranA samAna cha." maDA yandramA aneka guNo hovA chatAM paNa temAMthI eka mAtra saumya guNanuM ja mukhamAM upanayana (maare|54) 42vAmA mAvyuche-yandranI CHS, 57, vistAra adinuM sukhamAM AropaNa karavAmAM AvyuM nathI. A rIte dArTIntanA eka deza (aMza)thI je upanayana thAya che tene zAharaNa (AharaNatadeza) kahe che. Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughaTI sthA 4 u. 3 sU 49 iSTAntamedanirUpaNam 213 dosa " iti / tarayAharaNasya sAkSAtsambandhI dopastaddoSaH sa cAsau AharaNaM ceti AdaraNavaddazeSaH, ihApi prAkRtatvAdevaharaNasya pUrvanipAtaH / yadvA tasyaAharaNasya doSo yasmin tattathA AharaNatadoSa iti / ayamAzayaH - yat sAdhyavikalatvAdi doSa duSTaM tat-tadopAharaNam yathA nityaH zabdaH amUrtatvAt ghaTavadityatra dRSTAnte nityatvamamUrtatvaM ca nAstIti sAdhyasAdhana vaikalyaM nAma dRSTAntadoSaH / athavA sAdhyasiddhiM saMpAdayan doSAntaramapyupanayati tadapi taddopAharaNameva yathA" varaM kUpazatAdvApI, varaM vApIzatAt kratuH / varaM kratuzatAtputraH, satyaM putrazatAdvaram " ||1|| iti lokoktiH, 39 isakA tAtparya aisA hai jo jJAta udAharaNa sAdhya vikala Adi dona se duSTa hotA hai vaha udAharaNamadoSa-tadoSAharaNa jJAta hai jaise- " nityaH zabdaH amUrtasvAt ghaTavat " yahAM " ghaTa yaha jJAta hai isameM nityatvarUpa sAdhya aura asUrtatvarUpa sAdhana ye donoM nahIM pAye jAte kyoMki ghaTa kArya hone se anitya hai aura paudgalika hone se vaha mUrta hai / isa taraha yaha ghaTa dRSTAnta-jJAna-sAdhya aura sAdhana donoMse vikala (hIna) hai sAya sAdhanase vikala (hIna) honA yaha dRSTAntakA doSa hai / isa dRSTAnta doSavAlA ghaTa hai, ataH yaha ghaTa jJAta taddoSAharaNa bhedavAlA hai / athavA - jo jJAta sAdhya siddhiko karatA huA bhI doSAntara meM sAdhyasiddhi kara denA hai vaha bhI tadopAharaNa jJAta hai jaise- " varaM kUpazatAdvApI " ityAdi / yaha lokokti hai isa kathana se zrotAoMke mana meM 8 have AharaNatadoSa ( taddoSAharaNu-taddoSa uDhAharaNa)nA bhAvArtha prakaTa karavAmAM Ave che--je jJAta-udAharaNa sAdhyavikala Adi dekhAthI duSTa (duSita) hAya che tenu nAma taddoSADuraNa jJAta' che ma " nityaH zabdaH amUrta svAt ghaTavat " sahI " ghaTa" se jJAta (uDhADera) che tesAM nityatva 35 sAdhya ane amRta rUpa sAdhana e annene sadbhAva dekhAtA nathI, kAraNu ke ghaTa kArya rUpa hAvAthI anitya nathI ane paudgugalika hAvAthI mUrta paNa nathI. A rIte ghaTatu dRSTAnta sAdhya ane sAdhana mannethI rahita che. sAmya ane sAdhanathI vikala (hIna) hevu' eja dRSTAntane doSa gaNAya che. A prakAranA dRSTAnta doSavALA ghaTa (ghaDA) che. tethI A ghaTanuM dRSTAnta taveSAharaNu (AharaNutoSa) bhedavALu gaNAya che athavA je jJAta (dRSTAnta) sAyasiddhi karatu' thayuM. pazu doSAntaramAM sAdhyasiddhi karI nAkhe che tene pazu taddoSAharaNa sAta kahe che. jemake Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 sthAnAGga ___anena kathanena zrotRgAM manasi saMsArakAraNeSvArambhaparigrahepvapi vApIputrA diSu dharmajanakatvaM sthApitamiti bhavatyeva tasyApi-AharaNatadopateti / 3 / caturthabhedamAha-' upannAsovaNae' iti / vAdinA svAbhimatasAdhyasya sAdhanAya hetUpanyAse kRte tadviSaTanAya prativAdinA yad viruddhArthasyopanayanaM kriyate sa upanyAsopanayaH, yathA AtmA aphartA amUrtatvAdganavaditi vAdinokte sati tadvighaTanAya prativAdinocyate yadi gagana dRSTAntena tvayA Atmani akartRtva sAdhyate saMsArake kAraNa Arambha evaM parigraha rUpa vApI putrAdikoM meM bhI dharmajanakatA sthApita hotI hai| ataH yaha AharaNatadoSavAlA hai tAtparya isakA aisA hai ki yahAM Rtu (yajJa) aura satyake prAntale vApI evaM putroM meM dharmajanakatA puSTako gaI hai, ataH ye donoM dRSTAnta dRSTAntake doSavAlehaiM / "uvanAsovaNae" yaha caturtha bheda hai isakA tAtparya aisA hai ki kisI vAdIne apane sAdhyako siddha karane ke liye hetukA prayoga kiyA aura use vighaTana(nivA raNa) karaneke liye prativAdIne viruddhArthakA upanayana kiyA jaise-"AtmA akartA amUrtatvAt gaganacat" aisA kisI vAdIne-sAMkhyane kahA isake viruddha prativAdIne usake mantavyako haTAne ke liye aisA kahA ki yadi tuma gaganake dRSTAntako lekara AtmAmeM aphaI tva siddha karate ho " vara kUpazatAdvApI" yAha- vAhita cha. mA 4thana dvArA zrotA onA manamAM saMsAranA kAraNabhUta AraMbha ane parigraha rUpa vApI putrAdikemAM paNa dharmajanatA sthApita thAya che. tethI A AharaNatAvALuM dRSTAMta che A kathananuM tAtparya e che ke ahIM kratu (yajJa) ane satyanA daSTAta dvArA vApI (vAva) ane putromAM dharmajanatA puSTa karavAmAM AvI che tethI A banne daSTAnta daSTAtanA delavALAM che. " ubannAkhovaNae " 'panyAsIpanaya' mA yAthA prAranA mApAtha have spaSTa karavAmAM Ave che-kaI vAdIe pitAnA sAdhyane siddha karavAne mATe hetune prayoga karyo tene toDI pADavAne mATe prativAdIo viruddhArthanuM Gdhanayana (maa2|5) 41, rema " AtmA akartA amUrtatvAt gaganavat" "amUrta hovAne kAraNe AmA AkAzanI jema akartA che", A prakAranuM kathana keI sAMkhyamatavALAe karyuM. tenA A matanuM khaMDana karavAne mATe tenA karatAM virUddha abhiprAya dharAvanAre A pramANe dalIla karI. "je tame gagananA duSTAtane AdhAre AtmAmAM akatRtva siddha karatA ho te eja Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TI sthA. 43 3151 dRSTAntamedanirUpaNam tadA tenaiva dRSTAntenAbhoktakRtvamapi siddhayatu, taccAniSTamiti / yathA vA mAMsa bhakSaNam aduSTaM prANyaGgatvAt odanavaditi prayogeNa vAdinA mAMsabhakSaNe doSAbhAvaH pratipAdyate. tatra prativAdinA kathyate prANyaGgatvAvizeSAt svaputrAMsabhakSaNamapi vidheyaM syAditi AharaNopanyAsaH / yadvA-yatkicitsAdharmyamAdAya bhavatamAnaM prati yatkiMcitsAdhayeNaiva pratyavasthAnamAharaNopanyAsa iti / to isI dRSTAntase abhoktakRtvanI siddha ho jAnA cAhiye kyoki gaganameM akRrtRtva aura abhoktakRtva ye donoM bAte haiM parantu sAMkhya AtmAmeM abhoktakRtva mAnatA nahIM hai yaha use aniSTahai "akartA nirguNo moktA AtmA kApiladarzane " aisA usakA kathana hai athavA-aisA kahanA ki mAMsa bhakSaNaM aduSTaM prANyatvAt odanavat " odanakI taraha mAMsakA bhakSaNa aduSTa hai kyoMki usakI taraha vaha bhI prANIkA aGga hai isa prakArake kathana meM odana dRSTAnta lekara prANyaGga hetudvArA vAdIne mAMsa akSaNa meM doSAbhAva pratipAdita kiyA taSa prativAdIne aisA kahA-prANIke aGgakI avizeSatA honese sthAnakA mAMsa bhakSaNabhI vidheya ho jAtA hai isa tarahase yaha kathana viruddhArthakA upanayana-upanyAsopanaya rUpa hai athavA cAhe jo kucha sAdhartha lekara pravartamAnake prati cAhe kisI sAdhahsehI pratyavasthAna karanA yaha upanyAsopanaya AharaNopanyAsa hai dRNAta dvArA AtmAmAM abhakatRtva paNa siddha thaI javuM joIe, kAraNa ke AkA zamAM akartava ane abhephatRtva, A bannene sadbhAva che paraMtu sAMkhya matane mAnanArA loke AtmAmAM akatRtva mAnatA nathI-e vAta temane mATe mI cha. " akartA niguNo bhoktA, AtmA kapiladarzane " teyA to AtmAne akartA. nirguNa ane bhaktA mAne che. athavA evuM kahevuM ke " mAMsa bhakSaNa aduSTaM prANyaGgasvAt odanavat " sAhananI rebha bhAMsatuM sakSa paNa adRSTa che, kAraNa ke tenI jema te paNa prANInuM aMga che A prakAranA kathana vaDe odana dRSTAntane AdhAra laIne prAyaMga heta dvArA vAdIe mAMsa bhakSaNamAM deSanA abhAvanuM pratipAdana karyuM tyAre prati vAdIe evI dalIla karI ke "prANunA aMganI avizeSatA hovAthI svapatranA mAMsanuM bhakSaNa paNa vidheya thaI jAya che eTale ke svaputranuM mAMsa khAvAno paNa niSedha saMbhavI zake nahIM." A rIte A kathana virUddhArthanA upanayana (ApaNu) rUpa eTale ke upanyAsopanaya rUpa che. athavA-koI paNa sAdhamyanI apekSAe pravartamAnamAM koI paNa sAdhamya vaDe ja pratyavasthApana karavuM tenu nAma upanyAsapanaya AharaNe panyAsa che. Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 sthAnAsUtre ___ arthapA pratyekaM cAturvidhyamAha-' AharaNe' ityAdi AharaNaM caturvidhaM prajJaptaM tadyathA-' avAe ' ityAdi / ' bApa' apAyA anarthaH, sa yatra dravyAdiSu kathyate tadAharaNamapAyaH yathA eneSu dravyavizeSevastyapIyaH vivakSitadravyAdiSadeceti / athavA-dravyAdInAM heyatA kathyate tadAharaNamapAyaH / apAyazcaturvidho dravyakSetra kAlabhAvabhedAt / tatra dravyAdapAyo dravyApAyaH, dravye apAyaH dravyameva vA apAyo dravyAgAyaH etaddhe yatA sAdhakamenatsAyakaM vA AharaNamucyate tatra dravyApAyasyAya prayogaH dravyApAyaH parihAryaH dravye vA apAyo nirAkaraNIyaH / dezAntaragamaneno. pArjitadraviNayoH bhrAtRvANijoriva (1) aba sUtrakAra ina sabake pratyeka cAra cAra bhedoM ko prakaTa karate hue kahate haiM jo AharaNa jJAta hai baha cAra prakArakA kahA gayA hai jaise"aghAe" ityAdi apAya nAma anarthakA hai yaha apAya jahAM dravyAdikomeM kahA jAtA hai vaha AharaNakA bheda apAya hai jaise-vivakSita dravyAdikI tarahahI ina dravya vizeSoMmeM apAya hai / athavA-dravyAdikoMkI heyatA jisake dvArA kahI jAtI hai vaha AharaNakA bheda apAya hai yaha apAyasI dravya, kSetra, kAla aura bhAvake bhedase cAra prakArakA hai dravyase yA dravyarUpa jo apAya hai vaha dravyApAya hai dravya kI heyatAkA sAdhaka athavA dravyakA sAdhaka jo udAharaNa hotA hai braha apAya AharaNa hai dezAntara gamana se upArjita dravyavAle do vaizya bhAiyoM kI taraha dravyApAya parihArya haiM yA dravyameM apAya nirAkaraNIya have sUtrakAra te pratyekanA cAra cAra bhedonuM spaSTIkaraNa kare che...Aha. 25jJAtanA " avAe " 24pAya tyAhi yA2 412 4aa che sapAya meTale anartha. te apAyanuM jyAM dravyAdimAM kathana karavAmAM Ave che tyAM te AharaNanA apAyabheda rUpa hoya che, jemake-vivakSita dravyAdinI jema ja A dravyavizeSamAM apAya che athavA-dravyAdinI heyatAnuM jenA dvArA pratipAdana karAya che te AharaNanA bheda apAyarUpa che. A apAya paNa dravya, kSetra, kALa ane bhAvanA bhedathI cAra prakArane kahyo che dravya vaDe, dravyamAM athavA dravyarUpa je apAya che tene dravyApAya kahe che dravya kSetrAdikanI heyatAnuM sAdhaka athavA dravyanI heyatAnuM sAdhaka je udAharaNa hoya che tene apAya AharaNa kahe che. paradeza jaIne jemaNe ghaNuM ja dhana upArjana karyuM hatuM evAM be vaizyabhAIonA dRSTAntanI jema dravyApAya parihArya che athavA dravyamAM apAya nirAkaraNIya che. Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA04303sU041 dRSTAntamedanirUpaNam. . . ... ... .217 tathAhi-kasmizvinagare dvau vaNijau staH tau dezAntarAd dhanamupAyaM gRhasa. mIpamAgato, tatrakena vicAritaM bhrAtaraM mArayitvA sarvameva dhana neyaM, tatra dvayonivAdo jAtaH tadanantaraM dhanaM jale prakSiptam tatra matsyena nigalitaM taddhanam , matsyazca dhIvareNa vyApAditaH / taM cAnyaH krItvA svagRhe nItavAn / tadgRhe mAtRpunyau militvA matsyaM vidArayitumArabdhavatyau, tadudare tAza dhanaM dRSTvA pucyA mAtA vyApAditAH etatsarvaM dRSTvA tau bhrAtarau vaNijauM samutpannavairAgyau pravajitauM / tatparihArazca pravrajyA grahaNAditi AharaNatA caikadezena, upanayasya , tyAgAt 16 hai isa dRSTAntakA spaSTIkaraNa isa prakArase hai-kisI nagara meM do vaizya rahate the jaba ve dezAntarase dhana upArjita kara apane gharake pApta A pahu~ce taba ekane vicAra kiyA ki bhAIko mArakara. saba dhana le lenA cAhiye itane meM donoM meM vivAda ho gayA taba usa dhanako jalameM pheMka diyA vahAM matsyane use nigala liyA, dhIvarane usa matsyako pakar3ane se vaha matsya mara gayA usa matsya ko kisI dUsarene usase kharIda liyA jaba vaha use lekara ghara AyA to mAM aura beTIne milakara use cIrA cIratehI usake peTa meM dhana dekhakara putrIne mAMko mAra diyA yaha saba hAla dekhakara ve donoM bhAI saMsAra zarIra aura bhogoMse virakta hokara pratrajita ho gaye 1 yaha vyApAya parihArya hai. kSetrase kSetra meM jo apAya hai vaha yA kSetrarUpa jo have te chattanuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che -keI nagaramAM be vaizya rahetAM hatA. teo dhana kamAvA paradeza gayA. dhanapArjana karIne teo pitAne gAma pAchA pharavA mATe ravAnA thayA. gharanI pAse AvatAM ja ekanA manamAM e vicAra Ave ke bhAIne mArI nAkhIne badhuM. dhana huM ja kabaje karI lauM. A dhanane kAraNe banne bhAIo vacce bhAre jhagaDe thaye. temaNe gusse thaIne te dhanane kaI jaLAzayamAM pheMkI dIdhuM. jaLAzayamAM rahelA keI matsya te dhanane gaLI ga. ke I eka mAchImAre te mAchaaone pakaDIne mArI nAkhyuM ane tene keI bIjA mANasane vecyuM. te mANase te matsya pitAne ghera laI jaIne rAMdhavA mATe patnIne seMpyuM. tenI patnI ane putrIe te masyA jyAre TukaDA karyA tyAre tenA peTamAMthI peluM dhana temane hAtha lAgyuM te dhanane khAtara putrIe mAtAne mArI nAkhI A samasta hakIkata jyAre te vaizya bhAIoe jANI tyAre temane saMsAra para vairAgyabhAva AvI javAthI bhegathI virakata thaIne temaNe pratrajyA aMgIkAra karI lIdhI. A dravyApAya parihArya che. sa0-28 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna 13 sa kSetrApAyamAha- kSetrAt kSetre kSetra vA apAyaH kSetrApAyaH yathA saMbhavatyapAyaH sazatru kSetre sasarpagRhavat " sasarpe ca gRhe vAso mRtyureva na saMzayaH " iti / yathA ca jarAsandhAbhidha mativAsudevAt saMbhAvitApAyaM sauryapuraM parityaktavanto dazAhI iti / kAlApAyamAha - kAlApAyo yathA sApAyakAlavarjane prayatnaM kuryAta dveSAnavat yathA dvAdazavarSeNa dvArakA, vinazyatIti neminAthavacanazravaNena dvaipAyano uttarApathamavRtto'bhUt / bhAvApAyamAha - bhAvApAyo yathA - kopabhAvaM pariharet caNDakauzikavaditi yathA - samutpanna - jAtismaraNDakauzikaH koparUpaM bhAvApAyaM parihRtavAniti / 1 / tsu dvAdazavalakSaNa sApAya kAlaparihArecchayA. apAya hai vaha kSetrApAya hai jisa prakAra sarpa sahita gRhameM nivAsa karane se mRtyu saMbhAvita hai usI prakAra zatru sahita kSetra meM rahane se bhI apAya saMbhAvita hai - " sasarpe ca gRhe vAso mRtyureva na saMzayaH " jisa kSetra meM apAya saMbhavita honA hai use chor3a denA cAhiye jaise - jarAsaMdha prati vAsudeva se saMbhAvita apApavAle sauryapura nagarako dazAhoM ne choDa diyA dhA yaha kSetrApAya hai apAya sahita kAlake tyAgameM dvaipAyanakI taraha prayatna karanA cAhiye jaise ki 12 varSake bAda dvArakA nagarI naSTa ho jAvegI aisI bhaviSyavAtI jaya dvaipAyanane neminAthake muMhase sunI to ve usa sApAkAlako choDane kI icchA se uttarApathameM cale gaye the yaha kAlApAya hai kopabhAva (krodha) kA caNDakauzikakI taraha choDa denA bhAvApAya hai caNDakauzikako jaba jAtismaraNa jJAna ho gayA taba usane koparUpa bhASA kSetra vaDe, kSetramAM ke kSetrarUpa je apAya che tene kSetrApAya kahe che. jevI rIte sarpavALA gharamAM nivAsa karavAthI mRtyunA sa bhava rahe che. eja pramANe zatrusahitanA kSetramAM rahevAthI apAyanA sabhava rahe che. kahyuM paNa che -" sarpe ca gRhe vAso mRtyureva na saMzayaH " ne kSetramAM apAya (anartha) sabhavita hAya te kSetranA tyAga karavA joie. jemake-prativAsudeva jarAsa'gha dvArA apAya (anatha) thavAneA sabhava lAgavAthI dazA''e sau pura cheDI dIdhu hatu. A kSetrApAyanA dRSTAntarUpa samajavu. kAlApAyanA tyAgamAM dvaipAyananI jema prayatnazIla rahevu' joie. neminAtha bhagavAne evI bhaviSyavANI uccArI ke 12 varSa pachI dvArakA nagarIneA nAza thaze, tyAre te apAyacukta kALathI khacavAne mATe dvaipAyana uttarapathamAM cAlyA gayA hatA. A pAyanu dRSTAnta che, caMDakauzikanI jema kApabhAvane parityAga karI nAkhavA asA.. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA04 u03 sU041 dRSTAntabhedanirUpaNam ... 219 atha dvitIya bhedamAha-'utrAe' tti. upAyaH prAptavyapadArthaprati puruSavyApArAdirUpA sAdhanasAmagrI, sa yasmin dravyAdau upeye vidyate ityabhidhAna, yA ghaTAdi dravyavizeSeSu sAdhyeSu vidyate upAyo vivakSitadravyavaditi, athavA yatropAdeyatA kathyate dravyAdestadAharaNamupAyaH / upAyopi caturdhA dravyakSetrakAla bhAvabhedAt / taMtra dravyasya suvarNAdeH prAsukodakAdervA upAya:-dravyameva vA upAya iti dravyopAyaH yathA'sti suvarNAdiSUpAyaH upAyenaiva vA suvarNAdau prayatno vidheyaM iti / athavA prAmukodakAdi dravyameSaNopAyena grahItavyamiti 1 // evaM kSetraparikarmaNA upAyaH pAyakA parihAra kara diyA thA, isa prakArale ce AharaNajJAta ke apAya bheda ke cAra bheda hai 1 AharaNa jJAtakA dvitIya bheda jo upAya hai-vaha isa prakAra se haiMprAptabdhapadArthake prati jo puruSa vyApArAdirUpaM sAdhana sAmagrI hotI hai vahI upAya hotI hai ataH isa dravyAdirUpa upeyameM yaha upAya hai aisA AharaNa upAya hai jaise ghaTAdi dravya vizeSa sAvyoM meM vivakSita vRttikAdi dravya upAyarUpa hotA hai athavA-dravyAdikoMkI jahAM upAdeyatA kahI jAtI hai vaha AharaNa upAya hai yaha upAya bhI dravya, kSetra, kAla aura bhAvake bhedase cAra prakArako hai suvaNodi dravyakA yA prAmuka udaka Adi dravyapakA jo upAya hai vaha yA dravyarUpa jo upAya hai vaha dravyopAya hai jaise-suvarNAdikoM ke viSaya meM upAya hai upAyasehI suvarNAdikoMmeM prayatna vidheya hai atharA-prAsuka udakAdi dravya eSaNopAyase tenuM nAma bhAvApAya che caMDakauzikane jyAre jAtimaNa jJAna utpanna thayuM tyAre teNe kaparUpa bhAvApAyane parityAga karI nAkhyuM hato. A rIte apAye AharaNajJAtenA cAra bhedonuM spaSTIkaraNa ahIM samApta thAya che. AharaNaphAta (AhiraNa' udAharaNa)no je bIjo upAya nAmane bheda che tekuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-prAdhya padArthane nimitte puruSa vyApAra Adi rUpa sAmagrI hoya che, tenuM nAma ja upAya che. tethI A dravyAdi rUpa upeyamAM (prAptavya padArthamAM) e upAya che ema kahevuM te nAma eharaNa upAya che. jemake-ghaTAdi draSyavizeSa rUpa sAdhdhamAM virakSita mATI Adi dravya upAya rUpa hoya che. athavA-dravyAdikanI jema upAdeyatA" -pratipAdita thAya che te haraNa upAya che, te upAya parNa dravya, kSetra, kALa ane bhAvanA bhedathI cAra prakArane kahyuM che suvarNAdi dravyano arthava prAMka udaka (pANI) Adi dravyane je upAya che athavA dravyarUpa je upAya che taine dravye pAya kahe che, Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 sthAnAgasUtre kSetropAyaH yathA vidyate'sya kSetrasya kSetrIkaraNopAyo lAMgalAdiH, yadvA jAMgalAdinaiva pravartitavyaM tathAvidhAnyakSetravaditi / athavA-mithyAtvasamAkrAntakSetrasya sadupadezAdhupAyena samyaktvIkaraNam 2, kAlajJAnopAyaH kAlopAyaH yathA asti kAlasya jJAne upAyo dhAnyAderiva, yadvA jAnIhi kAlaM chAyAdinopAyena tathAvidhagaNitajJavaditi / yadvA pratilekhanAdikAlaM jJAnaM kAlopAyaH 3 / evaM bhAvo. pAyo yathA bhAvajJAne'sti upAyaH, bhAvaM vA upAyato jAnIyAt yathA bRhatkugrahaNa karanA cAhiye aisA yaha kathana AharaNa upAyakA prathama bheda dravyopAya hai / kSetra parikarmase jo upAya hai vaha kSetropAyahai jaise kSetrako kSetrIkaraNa karane meM upAyarUpa lAgala (hala) Adi haiM adhavA-jisa prakA. rase anya kSetrAdimeM lAgala Adise pravRtti kI jAtI hai usI prakAra se isa kSetrAdimeM bhI usIse pravRtti karanI cAhiye aisA kathana kSetropAya hai athavA-mithyA samAkAnta kSetrako sadupadezanAdi upAyase samyaktvayukta karanA yaha kSetropAya hai 2 jisa prakAra dhAnyAdikake jJAnakA upAya hai usI prakArase kAlake jJAnakA bhI jo upAya hai vaha kAlopAya hai athavA - jisa prakAra tathAvidha gaNitajJa (gaNitavidyA ko jAnane vAlA ) chAyAdirUpa upAya se kAlako jAna letA hai usI prakArase jo chAyAdi dvArA kAlako jAnatA hai vaha kAlopAya hai athavA-pratilekhanAdi kAlakA jo jJAna hai vaha kAlopAya hai 3 bhAvajJAnameM jo upAya hai vaha bhAvopAya hai athavA jemake suvarNAdikanA viSayamAM upAya che, upAya dvarAje suvarNAdikamAM prayatna vidheya che. athavA-prAsuka udakAdi dravya eSaNe pAya dvArA grahaNa karavuM joIe, evuM A kathana AharaNa upAyanA prathama bheda ( dra pAya) rUpa che. kSetraparikarma rUpa je upAya che tenuM nAma kSetrapAya che. jemake-A kSetrane kheDavAnA upAya rUpa haLa Adi che. athavA-je prakAre anya kSetrAdimAM haLa vaDe pravRtti karavAmAM Ave che e ja pramANe A kSetrAdimAM paNa tenA dvArA ja pravRtti karavI joIe, evuM kathana kSetrapAya che. athavA mithyAvayukta kSetrane sadupadeza Adi upAya dvArA samyakatvayukta karavuM tenuM nAma kSetre pAya che. jema dhAnyAdikanA jJAnano upAya che e ja pramANe kALanA jJAnane paNa je upAya che tenuM nAma kAlepAya che. athavA-je prakAre tathAvidha gaNitajJa, chAyAdi rUpa vaDe kALane jANI le che eja pramANe je chAyAdi dvArA kALane jANe che te kAlepAya rUpa che athavA pratilekhanA Adi kALanuM je jJAna che tenuM nAma kAlepAya che. bhAva-jJAnamAM je upAya che tenuM nAma bhAve pAya Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u03 su034 dRSTAntabhedanirUpaNam 222 mArikAvArtA kathanena vijJAtacorabhAvA'bhayakumAravaditi / athavA bhAvena kalyANopAya parijJAya bhagavatA neminAthena gajasukumAlamuneH kAyotsargArthaM zmazAnagamananidezaH kRta iti / 2 / tRtIyabhedamAha - 'ThavaNAkamma ' tti sthApanaM sthApanA, tasyAH karma = saMpAdanamiti sthApanA karma, arthAt yad jJAtvA paramata pradRSya svamatasya sthirIkaraNaM sthApanA karma | etacca sUtrakRtAGgasUtre dvitIyazrutaskandhe puNDarIkAkhyaM prathamamadhyayanam / tatra- kAcitpuSkariNI svalpajalA paGkabahulA tanmadhye caikaM mahatpuNDarIkamAsIt taduddharaNArthaM catasRbhyo digbhyaH samAgatAzcatvAraH puruSAH pUrvAdikrameNa kardamamAupAya se jo bhAvakA jAnanA hotA hai vaha bhAvopAya hai, jaise bRhakumArikAko bAta kahane se abhayakumArane corakA bhAva jAna liyA thA athavA bhAva se kalyANake upAyako jAnakara bhagavAn neminAthane gajasukumAra muniko kAyotsarga karaneke liye imazAna bhUmimeM jAne kI AjJA dIthI 2 sthApanA karma - sthApanAkA jo karma-saMpAdana hai vaha sthApanA karma hai arthAt paramatako jAnakara jo phira usameM dUSaNa batalA kara apane matakI sthApanA kI jAtI hai vaha sthApanA karma hai, yaha sthApanAkarma sUtrakRtAgasUtra meM dvitIya zrutaskandhameM puNDarIka nAmaka prathama adhyayana rUpa hai vahAM aisA prakaTa kiyA gayA hai-eka puSkariNIke bIca meM jo ki svalpajalavAlI aura pabahula (bahuta kIcaDavAlI ) thI eka baDA puNDarIka che. athavA upAya dvArA je bhAvane jANavAnu` thAya che tenu nAma bhAveApAya che. jemake bRhatkumArIne vAta karavAthI abhayakumAre cAranA bhAva jANI lIdhA hatA athavA bhAva vaDe kalyANanA upAya jANI laIne neminAtha bhagavAne gajasukumAra munine kAcAtsaga karavA mATe zmazAna bhUmimAM javAnI anumati ApI hatI. A rIte AharajInnatanA upAya nAmanA khIjA bhedanu vana ahI 53 thAya che. have AharaNanA trIjA bhedanuM-sthApanAkanuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che--sthApanAnuM ne bha-saMpAhana che tenu' nAma sthApanA ubha che. goTo The paramatane jANI laIne ane temAM dUSaNe khatAvIne peAtAnA matanI sthApanA karavI tenu nAma sthApanAkama che te sthApanAkama sUtrakRtAMga sUtranA dvitIya zrutarkandhamAM puMDarIka nAmanA prathama adhyayana rUpa che, tyAM evuM prakaTa karavAmAM AvyuM che ke-thADA pANI - ane ghaNA ja kAdavathI bharapUra eka puSkaraNI (jaLAzaya vizeSa)nI vacce Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 / sthAnAsUtra prema praveSTumArabdhAH ne ca kRtataduddharaNA evaM paGke nimgnaaH| anyastu taTastha evAsaMspRSTakaI mo'moghapacanastadudhRtavAniti sthApanAkarmaNi jJAtam / atropanayazcentham-kardamasthAnApanA vipayAH, puNDarIkaM rAjAdibhavyapurupaH, paratIthi kAzcatvAraH purUSAH taTastha ekaH paJcamaH puruSaH sAdhuH amoghavacanaM dharmadezanA puSkariNI saMsAraH, taduddhAro nirvANamiti / itthe paradUpaNena svamata sthApitamitoda jJAtaM sthApanAkarmeti / lagA huA thA use leneke liye cAra dizAoMse cAra puruSa Aye ye jisa 2 dizAse Aye the usI 2 dizAvAle kadama mArga (kIcaDayAle bhAna)se hokara usa puSkariNI meM praveza kiyA aura praveza karake unhoMne usa kamalako ukhADa liyA parantu ve kIcar3a meM phaMsa gaye vahIM para koI eka manuSya aura taTa para khar3A huA thA, vaha amogha vacanavAlA thA ataH usane unheM usa kardama ne bAhara nikAla liyA isa prakArakA yaha sthApanAviSaya hai, puSkariNIke sthAnApanna saMsAra hai, kamalake sthAnApanna. karmameM jJAta hai yahAM isakA upanaya isa prakArase hai-kardamake sthApanApanna rAjAdirUpa bhavya puruSa hai cAra puruSoM ke sthAnApanna paratIrthika haiM eka puruSa jo taTa para khar3A huA hai usake sthAnApanna zrI sAdhu puruSa hai amodhavacanake sthAnApanna dharmadezanA hai aura uddhAra ke sthAnApanna nirvANa hai isa prakAra parake duSaNase svamatakI sthApanA isa dRSTAnta hArAkI. gaI hai isaliye yaha svamatasthApanA karma hai| eka moTuM puMDarIka (kamala vizeSa) ugeluM hatuM tene levAne mATe cAra dizAmAMthI cAra mANasa AvyA. je je dizAomAMthI teo AvyA hatA te te dizAovALA kardama (kAdavavALa) mArge thaIne teo te puSkariNuMmAM AgaLa vadhyA. ane game te prakAre te puMDarIka pAse pahoMcIne temaNe tene teDI lIdhuM. paNa kAdavamAM phasAI javAne kAraNe teo te puSkariNImAMthI bahAra nIkaLI zakyA nahIM. te puSkariNIne kinAre kei eka mANasa Ubho hato te ameghavacanavALo hatA. tethI teNe temane koI paNa prakAre te kaIma (kAdava)mAMthI mahAra yasa. mA 42nu sthApanA bhanu yA jJAta (861529) cha. mI tene upanaya (ApaNa) pramANe karI zakAya che-kardamanA samAna' viSaya che; puSkariNuM samAna saMsAra che, kamala (puMDarIka samAna rAjAdi rUpa madhya puruSa che, cAra puruSe samAna paratIthike che, kinAre UbhelAM puruSanA samAna sAdhupuruSa che; ameghavacana samAna dharmadezanA che ane uddhAranAM samAna nirvANa che. A prakAre paranA dUSaNane prakaTa karIne sarvamatanI sthApanA A daSTAnta dvArA karavAmAM AvI che. tethI te dRSTAMta sthApanAkarma rUpa che. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA u03 sU0 41 dRSTAntabhedanirUpaNam 223 , 1 , tathAhi -- anityaH zabdaH kRtakatvAt, atra kRtakatvena zabde'nityatvaM sAdhayati tatra kathite bho ! varNAtmake zabde kRtakatvaM nAsti teSAM nityatAyAH pratipAdanAt ityevaM sakalapakSe heturna yAtIti vibhAvya sthApanA hetuvAdI vadati varNAtmakaH zabdaH kRtakaH kAraNabhedena bhidyamAnatvAt ghaTapaTAdivat yathA sva sva kAraNabhedAd ghaTAdayo bhidyante tathA zukasArikAdikAraNabhedAd varNAtmakaH zabdopi bhiyata eveti ghaTAdidRSTAntena varNAnAM kRtakatvaM sthApitamiti bhavatyatra sthApanA karmeti // athavA - jaise - " anitya zabdaH kRtakatvAt " isa prakAra ke anumAna prayoga se koI vAdI zabda meM kRtakatva hetuse anityakI siddhi karatA hai taba koI usase aisA kahatA hai ki varNAtmaka zabda meM " kRtahea " nahIM hai kyoMki-mImAMsakakI apekSA unameM nityatAkA pratipAdana kiyA gayA hai isa taraha kRtakatva yaha hetu apane varNarUpa sampUrNa pakSa meM nahIM jAtA hai isa prakAra sunakara jo sthApana hetuvAdI hai vaha kahatA hai jo varNAtmaka zabda hai yaha kRtakahI hotA hai kyoMki kAraNabheda se vaha ghaTapaTAdikI taraha bhedavAlA hotA hai jaise apane 2 kAraNake bheda ghaTapaTAdikoM meM bheda hotA hai, usI taraha zukasArikA AdirUpa kAraNa ke bheda se varNAtmaka zabda bhI bhedavAlA hotA hai isa prakAra ghaTAdi dRSTAntase varNoM meM kRtakatAkI sthApanAkI jAnI hai isaliye yaha dRSTAnta sthApanAkarma hai| athavA--" anityazabdaH kRtakatvAt " mA prAznA anumAna prayAga dvArA jyAre koi vAdI zabdamAM kRtakatva hetudvArA anityatAnI siddhi kare che, tyAre koi tene evu' kahe che ke varNAtmaka zabdamAM "kRtakatva " hAtuM nathI, kAraNa ke sImAMsakanI apekSAe temanAmAM nityatAnuM pratipAdana karavAmAM Avyu che. A rIte kRtakavahetu pAtAnA vaghu rUpa saMpUNuM pakSamAM jatA nathI. A prakAranI dalIla sAMbhaLIne je sthApanA hetuvAdI che te kahe che ke je varNAtmaka zabda che te kRtaka ja hAya che, kAraNa ke kAraNabhedathI te ghaTapaTAdanI jema bhedavALA thAya che jema pAt peAtAnA kAraNanA bhedathI ghaTapaTAdamAM bheda hoya che, eja pramANe zuka sArikA (pApaTa, menA) Adi rUpa kAraNanA bhedathI varNAtmaka zabda paNa bhedavALA hAya che. A pramANe ghaTAnA dRSTAnta dvArA varNamAM, kRtakatAnI sthApanA karavAmAM Ave che. tethI tenuM nAma 'dRSTAntasthApanA ka" che. Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 sthAnA vanaviNAmi' ti-pratyupAnavinAgIti pratyutpannasya-tatkAle eva sammAnapyAno vinAzo catra bhavati vAcyatayA sa pratyutpannavinAzI yadhAciTa gavastuvizeSa zipyasyAktimupalabhya duSkaratapazcaraNavihArAdI niyokara zipamyAganikAraNa vinAganIyamityevaM pratyupanavinAganIyatA sAdha. pacAramA pratyutpatravinAzinAtatA bhavati / athavA AtmA artA amUtanyAdipamAnanA nano'kana ye mAdhita anuvApattilakSaNadopasya vinAzAyocyate vAmA kara bhavani kathaMcinmunyAt , devadattavadityanumAnena tatkAlotpannenA. manoDara dhamapi nIyate iti bhavati pratyutpannavinAzitAyA jJAtamiti samApta madamAraNAbhiya jJAnam // 1 // 'payanaviNAmiti" pratyupannakA (tatkAla meM hI jAyamAna vastukA binA ri para vAparUpa hotA hai vaha pratyupanna vinAzI hai jaima pAI guna yAtu vizepameM zipyako azaktiko jAnakara use duSkara tapa araNa vihAra Adi meM niyukta karatA hai isa vicArase ki " ziSyakI agani.kA kAraNa vinaSTa karanA cAhiye " isa taraha pratyupannakI binAzanIyatAkA mAdhaka honese hamameM pratyutpannavinAzijJAtatA jotIazyA-" AtmA amRta honese akartA hai| isa anumAnamAga AtmAmeM amartRtva sAdhya karake isa akartutyApattirUpa dopakA vinAza karane ke liye jaya aimA kahA jAtA hai ki AmA kathita mana hone se devadattakI taraha karttAbhI hai, isa prakAra manamAnApanna anumAnase jo AtmAkA amRtatva haTA diyA jAtA pA pratyutpanna vinAzitAkA jJAta hai| hama prahArase yahAM taka AharaNake vigAmini 'nyunanI-tase nayabhAna paratunA vinAza japa 15 . che ne duSTAtane pratyutpanavinAzI " kahe che jemake ke pimAM zighanI azaktine jIne tene duSkara tapazcara, Me.. 3. mAsa 425 // 54 tamanA govA yA DAya in la nir mA3 vinaya 42 nasaNe" mAre - vinAza karavAmAM saghaka levAthI temAM pratyutpana vinAzI 1-" bhA 141 mata," 21 anumAna dvArA ...... na mAtRtvApatti 35 // vinA 42. " .. 5. .. AI " citta (yasarI prA. ___ 5... ..... 42 ID amRta 42 11.. ..: ers . . mI Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TI. sthA. 4 u 3 sU. 41 dRSTAntamedanirUpaNam 225 saMprati AharaNataddezo vyAkhyAyate - 'AharaNatade se' ityAdi / AharaNa- tadezacaturvidhaH anuzAstyupAlaM mapRcchA nizrAvacanabhedAt / tatrAnuzAstiH anuzAsanamanuzAstiH sadguNakIrttanenopavahaNam sadguNasaMkIrttanameva yatra vidheyatayopadizyate sA anuzAsti, yathAye guNavantaste'nuzAsanIyA bhavati, yathA-campAnagaryA kadAci jjinakalpiko munibhikSArtha subhadrAgRhe samAgataH tannetre rajaHkaNaM patitaM dRSTvA subhadrA svajihayA tanniHsAritavatI / tatsamaye tallalATagatakuGkuma vindurmu ni lalATe saMlagnaH / tad dRSTvA loke tadviSaye zIlabhaGgazaGkA samutpannA / tAmapanetuM sA lokasamakSaM cAlata AmasUtreNa kUpAjjalaM nissArya tajjalAcchoTanena zAsacAra bhedoM kA kathana samApta kara aba AharaNatadeza kA kathana kiyA jAtA hai- yaha AharaNataddeza bhI cAra prakArakA kahA gayA hai anuzAsti 1 upAlambha 2 pRcchA 3 aura nizrAvacana 4 jahAM sadguNa saMkIrtanahI vidheyatA rUpase upadiSTa hotA hai vaha anuzAsti hai jaise-jo guNavAn hote haiM ve anuzAsanIya hote haiM- isa para dRSTAnta isa prakAra se hai caMpAnagarI meM kisI samaya jinakalpika muni gocarIke liye subha drAke ghara para Aye unakI AMkha meM rajaHkaNa (dhUlikaNa ) gira gayA thA subhadrAne rajaHkaNako unakI akhimeMse apanI jIbha dvArA nikAla diyA nikAlate samaya usake lalATakI kuGkumavindu munike lalATameM laga gaI isa bAta ko dekhakara lokameM unake zIlabhaGgakI carcA prArambha ho gaI isa carcAko - zIlabhaGgako zaMkAko dUra karane ke liye subhadrAne lokoMke samakSa sudhImAM AharaNa dRSTAntanA cAra bhedanuM varNana karavAmAM Avyu che. AharaNatadezanA deSTAntanuM pratipAdana karavAmAM Ave che. AharaNatadezanA nIthe prabhAai yAra prahAra hyA che - (1) anuzAsti, (2) upAsana, (3) pRcchA ane (4) nizrAvacana jyAM sasa'kItana ja viSayatA rUpe upaSTi thAya che tenuM nAma anuzAsti che jemake-je guNavAna hAya che te anuzAsanIya hAya che. ASayane anulakSIne nIce pramANe dRSTAnta che-- capA nagarImAM keAI eka samaye eka jinakalpita muni gecarI karavA nimitte pharatA karatA subhadrA zeThANIne tyAM padhAryA. temanI AMkhamAM raja (kannu) paDavAne kAraNe temAMthI Asu nIkaLI rahyA hatAM. subhadrAe pAtAnI jIbhanA TeravA vaDe temanI AkhamAMthI te rajane kADhI nAkhI, paNa raja kADhatI vakhate tenA lalATane kakune cAMllA muninA kapALamAM lAgI gayA. muninA kapALamAM te nizAna joIne leAkeAmA temanA zIlabha ganI carcA cAlavA mAMDI A zIlabhaganI vAta kheATI che e sAmIta karavAne mATe subhadrAe kAcA sUtara sa- 29 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAkSasUtre nadevatAmudritaM campAnAryA gopuratrayaM samudghATitavatI tena ' aho ! subhadrA mahA. zIlavatI'-ti nagarajanenAnuzAsiteti 1 / prakRte rajAkaNApanayanarUpavaiyAvRttyakaraNAdapyupanayaH saMbhavati tatyAgena ca nagarajanAnuzAstimAtreNAtropanayaH kRta ityAharaNataddezateti / evamanabhimatAMzatyAgAdadhimatAMzagrahaNAdupanayanam / evamuttareSvapi vijJeyamiti / atha dvitIya bhedamAha-'uvAlaMbhe' iti / upAlaMbhanam upAlaMbhaH prakArAntareNAnuzAsanameva / tad yatrAbhidhIyate sa upAlaMbhaH yathAAsItkAcinmRgAvatI nAmnI sAdhvI, sA bhagavato mahAvIrasya samavasaraNasamaye kacce mRtako cAlanImeM bAMdhakara usase kue~ meM se pAnI khIMcA aura usa pAnIko caMpAnagarIke tIna daravAjoM para chir3akA, kyoMki zAsanadevatAne una darabAjoMko pahilesehI kIla diyA thA (dhanda kara diyA thA) ataH ve darabAje khula gaye taya subhadrA mahAzIlavatI hai isa prakArase lokane phira anuzAsita kiyA ? __ prakRtameM rajAkaNako nikAlane rUpa vaidhAvRtya karanese bhI upanaya saMbhAvita hotA hai kyoMki usa rajAkaNake nikAlanese jo nagarajanoMne usakI anuzAstikI hai, itane mAtrase yahAM upanaya kiyA gayA hai, yaha isa prakAra anabhimata aMzake tyAgase aura abhimata aMzake grahaNase upanaya hotaahai| isI prakArase AgebhI jAnanA cAhiye " uvalaMbhe" ulhAnA prakArAntarase anuzAsanahI upAlambhahai yaha anuzAsana jahAM 'kahA jAtAhai vaha upAlambhaI jaise koI eka sRgAvatI sAdhvIdhI,vaha bhagavAn vaDe cAlIne bAMdhIne lokanI samakSa te cAlaNI vaDe kavAmAMthI pANI kheMcyuM. te "nagaranA traNa daravAjAo zAsana devatAe baMdha karI dIdhA hatA. subhadrAe cAlaNa vaDe kUvAmAMthI kheMcelA pANIne te traNa daravAjA para chAMTayuM ane pANI chAMTatAnI sAthe ja te daravAjA ughaDI gayA. tyAre ke e pharIthI evuM 'anuzAsita karyuM ke subhadrA mahA zIlavatI che A dRSTAtamAM rajane kADhavA rUpa vaiyAvRtya karavA rUpa upanaya paNa saMbhavita thAya che, kAraNa ke te rajane kADhavAthI je nagarajane e tenI anuzAsti karI che eTalA mAtrathI ja ahI upanaya karavAmAM Avyo che. A rIte anabhimata aMzanA tyAgathI ane abhimata aMzanA grahaNathI temAM upAya thAya che e ja pramANe AgaLa paNa samajI levuM. "uvAlabhe" prArAntaranI apekSA anuzAsana pAsa 35 che. A anuzAsana jyAM kahevAya che tene upAlaMbha kahe che. tenuM nIce pramANe Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA0 4 u03 sU0 41 dRSTAntamedanirUpaNam samAgatA savimAnacandrAdityaprakAzena kAlavibhAgamajJAtvA samavasaraNe eva sthitA, tatastadgamane ' atikAlo'ya'-miti saMbhrAntacittA sAdhvIbhiH sahAryacandanA samIpe smaagtaa| tayA-' ayuktamidaM bhavAzInAmuttamakulasamutpanAnAmityupAlavdheti / atra kAlAtikramarUpaikadezagrahaNAd AharaNataddezatetiH / ___ atha tRtIyabhedamAha- pucchA iti / pRcchA praznaH kiM kathaM kena kRtamityAdi, sA. yatra vidheyatayopadizyate sA pRcchA yathA koNikA zreNikarAjaputro bhagavantaM mahAvIraM pamaccha-bhadanta ! apa; rityaktakAmAzcakravartino mRtAH kva yAnti, bhagavatA kathitam saptamyAM-pRthivyAm / mahAvIrake samavasaraNake samayameM AI vahA~ savimAnacandra aura sUrya Adi: ke prakAzase kAlakA jJAna nahIM rahA, so vaha samavasaraNa hI, baiThI rahI isake bAda jaba vaha vahAMse calI to vaha " atikAlo'yam " aisA samajhakara saMbhrAntacittavAlI bana gaI, saba sAdhviyoM ke sAtha vaha Arya candanAke pAsa AI, usane use aisA upAlambha diyA ki Apa jaisI uttama kulodbhUta sAdhvIoMko yaha ayukta hai yahAM kAlAtikrama rUpa ekadezatAke grahaNase AharaNataddezatA hai " pRcchA "-kyA kiyA kaisA kiyo kisane kiyA ityAdi prazna kA nAma pRcchAhai yaha pRcchA jahAM vidheyarUpase upadiSTa hotIhai vaha pRcchAhai jaise-zreNi rAjaputra koNikane bhagavAna mahAvIrase pUchA-he madanta ! cakravartI kAma bhogoMkA parityAga dRSTAnta che- mRgAvatI nAmanI kaI eka sAvI hatI. te ke eka vakhate mahAvIra prabhunA samavasaraNamAM gaI hatI tyAM savimA 1 candra ane sUryanA prakAzane lIdhe tene kALanuM bhAna na rahyuM. tethI te samavasaraNamAM ghaNI vAra sudhI bhI rahI tyA2 mA nyAre te tyAMthI yAdI nANI tyAre " atikAlo'yam" "gha 5 Na vyatIta tha' gayA-bhUma mAya gathu" samajIne saMbhrAnta cittavALI banI gayelI te sau sAThavIonI sAthe A candanAnI pAse AvI tyAre temaNe (AryA candanAe) tene e Thapake Ape ke "ApanA jevI uttama kulempa sAdhvIone mATe ghaNuM ja ayakta gaNAya." A dRSTAntamAM kAlAtima rUpa ekatAnA grahaNanI apekSAe AharaNatadezatA che " ch|"-shu yu. 1 OMvI rIta iyu 1 aNe yu ? tyAdi prazana: nAma pRcchA che. A pRcchA jemAM vidheya rUpe upadiSTa hoya che tene pRcchA kahe che. jemake-zreNika rAjAnA putra keNike mahAvIra prabhune e prazna pachI ke "he bhagavana! cakravartI je kAmo parityAga karyA vinA maraNa pAme Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 sthAnAGgasUtre koNikaH pRSTavAn-ahaM kva yAsyAmi ? bhagavAnAha-paSTayAm / koNikaH prAhaahaM kathaM na saptabhyAM yAsyAmi ? / bhagavatA kathitam-cakravartinastatra gacchaMti / tataH koNikaH papraccha-kimahaM na cakravartI ? mamApi ganAzvAdikaM cakravarti sAdhanaM vidyate / bhagavatoktam- tava ratnanidhayo na santi / tato'sau kRtrimANi ratnAni kRtvA bharatakSetrasAdhanAya pravRttaH kRtamAlikayakSeNa vyApAditaH paSThI gata iti / atra paSThIpRthivIgamanarUpAnabhimatAMzatyAgAt saptamIpRthivIgamanarUpa svAbhimatAMzagrahaNAd, AharaNataddezateti 3 / kiye vinA yadi mara jAte haiM to ve kahAM jAte haiM ? taba bhagavAnne kahA ve sAtavIM pRthivImeM jAte haiN| punaH koNikane pUchA maiM marakara kahA~ jAUMgA? taba bhagavAnne kahA-tuma marakara chaThI pRthivI meM jAoge, punaH koNikane prazna kiyA-meM sAtavIM pRthivImeM kyoM nahIM jAUMgA? prabhune kahAcakravartIhI vahAM jAte haiM / koNikane kahA to kyA maiM cakravartI nahIM hai ? mere pAsa bhI to cakravartIke sAdhanabhUta gaja azvAdika ratna haiM / bhagavAnne kahA tumhAre pAsa ratna aura nidhiyAM nahIM haiN| tapa isane kRtrima ratnoMko karake bharatakSetrako sAdhanake liye pravRtti kI (aura tamasaguphA para pahuMcA, ) usI samaya kRtamAlika devane ise mAra DAlA so yaha chaThI pRthivImeM gayA yahAM chaThI pRthivImeM gamanarUpa anabhimata aMzake tyAgase aura sAtavIM pRthivImeM gamanarUpa svAbhimata aMzake grahaNase AharaNataddezatA hai / "nizrAvacana " kisI te kaI gatimAM utpanna thAya che" tyAre bhagavAne javAba Apyo- sAtamI narakamAM utpanna thAya che. " kuNike bIje prazna pUchyo "he vAgavan! huM marIne kyAM jaIza?" tyAre bhagavAne javAba Ape- tame marIne chaThThI narakamAM jaze." tyAre kuNike pUchayuM-"he bhagavan! huM sAtamI narakamAM zA kAraNe nahIM jauM ?" prabhue javAba Apyo-"cakavatI ja marIne sAtamI narakamAM jAya che." tyAre kuNike pUchayuM "zuM huM cakravartI nathI ? mArI pAse paNa cakravartInA sAdhanarUpa gaja, azvAdika che." tyAre bhagavAne tene e javAba Apyo ke "tamArI pAse rana ane nidhio nathI " tyAre teNe kRtrima ratnane ekatra karIne bharatakSetrane jItavAnI pravRtti zaru karI. tyAre kRtamAlika nAmanA deve tene mArI nAkhyo. te marIne chaThThI narakamAM utpana thayo. A dantamAM chaThThI narakamAM gamanarUpa anabhimata aMzanA tyAganI apekSAe ane sAtamI narakamAM gamanarUpa svAbhimata aMzanA grahaNanI apekSAe AharaNataddezatA samajavI joIe. Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u03 sU041 dRSTAntabhedanirUpaNam 226 caturthabhedamAha-'nissAvayaNe ' ityAdi / nizrayA vacanaM nizrAvacanam / ayamAzayaH kamapi vinItavineyamAlaMvya yadanya mavodhAya vacanaM tadyatra vidheyatayocyate tadAharaNaM nizrAvacanam / yathA mArdavAdi guNasaMpannavineyanizrayA asahamAnAnanyAn vineyAn prati kathanam / yathA gautamamabhilakSya bhagavato mahAvIrasya kathanamiveti / yathA sadyaH prabajitasya gAgalimuneH kevalajJAnotpattAvanutpannakevalajJAnatvena parityaktadhRti gautamaM prati bhagavAn kathitavAn-cirasaMzliSTo'si gautama | ciraparicito'si gautama ! mAtvamadhRti kArSIH' ityAdi vacanaprakAreNa gautamamanuzAsayatA bhagavatA'nye'pyanuzAsitA iti / atrAdhRtirUpAnabhimatAMzatyAgAd dhRtirUpArmimatAMzagrahaNAdAharaNa taddezateti ityAharaNataddezodAharaNam / / 2 / / "vinIta ziSyako lekara anyake prabodhanake liye vacana jahAM vidheyarUpase kahA jAtAhai vaha AharaNa nizrAvacana hai jaise-mArdavAdi(komalatA) guNasaMpanna vineya ziSyakI nizrAse asahamAna anya ziSyoMke prati gautamako lakSyakara jaisA bhagavAna mahAvIrane kahA thA, usa tarahase kahanA jaise jaba turatake dIkSita gAgalimuniko kevalajJAna utpanna ho gayA taba kevalajJAna nahIM honese parityakta tivAle gautamale bhagavAna ne kahA-bahuta dinoM saMzliSTa ho gautama ! ciraparicita ho gautama! tuma adhRtiko prApta mata hoo ityAdi vacana prakArase gautamako anuzAsita karanevAle bhagavAnne anyoMko bhI anuzAsita kiyA yahAM adhRtirUpa anabhimata ___"nizrAvacana" vinAta ziSyano mato sAdhIna anyane pramAdhita karavA nimitte vidheya rUpa je vacane kahevAmAM Ave che tenuM nAma AharaNanizrAvacana che. jemake-mArdavAdi guNasaMpanna vinIta ziSyanI nizrAne sahana na karanArA anya ziSyane gautama svAmIne laya karIne je vacane mahAvIra prabhue kahyA hatAM te vacanane nizrAvacana kahe che. te prasaMga have prakaTa karavAmAM Ave che-turatanA dIkSita gAgali munine jayAre kevaLajJAna thayuM tyAre parityakta yutivALA gautamasvAmIne mahAvIra prabhue A pramANe kahyuM hatuM-ghaNA ja dinethI saMzliSTa che gautama ! ciraparicita che gautama! tuM atisaMpanna na thaIza parityakta dhutivALA thavuM tAre mATe ucita nathI" ItyAdi vacane dvArA gautamane anuzAsita karanAra mahAvIra prabhue anya munijanene paNa anuzAsita karyA hatA ahIM anabhimata rUpa ati rUpa Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 sthAnAstre ___atha tRtIyamAharaNatadopajJAtamAha-' AharaNatadose' ityAdi / AdaraNataddopaH, sa ca cturdaa-adhrmyukt-prtilomaatmopniit-durupniitbhedaat| tatra prathamabhedamAha-' adhammajutte' ityAdi / yadudAharaNaM pApAbhidhAnasvarUpaM kasyacidarthasya sAdhanAyopAdIyate yena ca pratipAditena zrotaradharmabuddhijanyate tadadharmayuktamudAharaNam , yathA kathAprasaMge kenaciduktaM saptarAtropitaM kAMsyapAtrasthita dhRtaM vipAyate tacchUkhA kazcittathAvidhaM dhRtaM pravepiNe bhrAtre datvA mArita iti AharaNadopatA cAsyAdharmayuktattvAt-tathAvidha zroturadharmajJAnotpAdakatvAcceti / aMzake tyAgase evaM dhRtirUpa abhimata aMzake grahaNase AharaNataddezatA hai isa prakArase AharaNanaddezakA yaha sabheda kathana hai AharaNatadoSakA kathana isa prakArase hai-adharmayukta 1 pratiloma 2 AtmopanIta 3aura durupanIta-4 ye isake cAra bheda haiM-jo udAharaNa pApa kathana svarUpa ho aura kisI arthakI siddhi ke liye diyA gayA hai ki jinake pratiyAdita hone para zrotAko adharmabuddhi ho jAya, aisA vaha udAharaNa adharmayukta udAharaNa hai jaise kathA prasaGgameM kisIne aisA kahA ki sAla rAta taka kAMsekI thAlI meM rakhA gayA vRta viSake tulya ho jAtA hai isa bAtako sunakara kisIne aisAhI kiyA aura usa ghRtako apane dveSI bhAI ke liye de diyA taba vaha usake khAnese mara gayA isa udAharaNameM AharaNadoSatA adharmayukta honese hai| anabhimata aMzanA tyAga ane tirUpa abhimata aMzanA grahaNanI apekSAe AharaNatazatA che, A prakAre AharaNatazatAnA cAre bhedanuM kathana ahIM samApta thAya che AharaNatoSanuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-tene nIce pramANe yA leha cha-(1) madhamayusta, (2) pratisAbha, (3) mAmAnAta, mana (4) rupanAta je udAharaNa pApakathana svarUpa hoya, ane koI evA arthanuM pratipAdana karavA nimitte ApavAmAM AvyuM hoya ke jenuM pratipAdana thaI javAthI zrotAnI buddhi adharmayukta thaI jAya, evA udAharaNane adharmayukta udAharaNa kahe che jemake koI eka kathAkAre evuM kahyuM ke sAta dinarAta sudhI kAMsAnI thALImAM mUkI rAkheluM ghI viSasamAna thaI jAya che A vAta sAMbhaLIne ke I mANase e pramANe ja karyuM -dhIne kAMsAnI thALImAM sAta dinarAta rAkhI mUkayuM. tyAra bAda teNe te ghI pitAne dveSa karanAra bhAIne mArI nAkhavA mATe vAparyuM. te ghI khAvAthI tene bhAI marI gaye A udAharaNamAM adharmayuktatAne kAraNe tathA zrotAmAM adharmajJAna utpanna karanAra hovAne kAraNe aharaNadeSatA che. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA kA sthA0 u03:41 dRSTAntamedanirUpaNam 231 dvitIyabhedamAha-' paDilome' iti / pratilomaH-pAtikUlyaM, sa yatropadizyate tatyatilomodAharaNam, yathA " jati te mUDhadhiyaH parAbhavaM bhavanti mAyAviSu ye na mAyinaH" ityAdi / yathA caNDapradhotaM prati tadapahatAbhayakumA reNa yathA kRtaM tadvat taddoSatAcAsya zrotuH parApakaraNanipuNabuddhijanakatvAditi / -athavA-'jIvo'jIvazceti dvAveva rAzI' ityukte'nyaH ko'pi tannigrahArthamAhasRtIyo'pi nojIvAkhyo rAzirasti gRhagodhikAdicchinnapucchavaditi / asyA haraNatadoSatA cotsUtraprarUpaNAditi / atha tRtIyabhedamAha- attovaNIe' iti / AtmopanItam AtmA upanIto viyojito yasmistattathA arthAt yena "pratiloma" pratikUlatA jahAM upadiSTa hotIhai vaha pratilomodAharaNahai jaise- "brajanti te mUDhadhiyaH parAbhavaM bhavanti mAyAviSu ye na mAyinaH " ityAdimeM kahA gyaahai|athvaa-cnnddprdyotke prati usake dvArA apahata hue abhayakumArane jaisA kiyA hai vaisA karanA yaha saba bhatilomodAharaNa hai isameM AharaNatadoSatA otAko parApakaraNa (dUsareko nukasAna karane) meM nipuNa aisI buddhi kI janakatAse AtI hai athavA-"jIva aura ajIva aisI ye do rAzI haiM " aisA kahane para isake nigraha nimitta 'anya koI bhI yadi aisA kahatA hai ki nahIM gRhagodhikAdi chinna pucchakI taraha nojIvarAzibhI tIsarI rAzi hai aise kathana meM AharaNa. tadoSatA utsUtra prarUpaNAse AI hai " AtmopanIta"-jisameM AtmA "svayaMhI upanIta ho jAya vaha AtmopanIta hai arthAt-aisA vaha jJAta pratikSAma"-remA pratizata vie thAya che te na pratikSAmAhA ra 4 che. ma-"vrajanti te bhUdadhiyaH parAbhavaM bhavanti mAyA* vipa ye na mAyina." tyAhimA vAmAM mA0yu cha. athavA pAtAne mapAIta karanAra (apaharaNa karanAra) caMDapradyotanI sAthe abhayakumAre jevuM karyuM evuM karavuM te pratimAnA udAharaNa rUpa che temAM AharaNataddoSatA hevAnuM kAraNa nIce pramANe che-A prakAranuM udAharaNa zrotAnI parAkaraNa (anyane nukasAna)mAM nipuNa evI buddhinuM janaka thaI paDe che. athavA-"jIva ane ajIva evI A be ja rAzI che" A pramANe jyAre kahevAmAM Ave tyAre tenA nigraha nimitta keI evuM kahe ke "gRhagedhikAdi chinna puchanI jema najIvarAzi paNa trIjI rAzi che." A prakAranA kathanamAM usUtra prarUpaNAne lIdhe AharaNataddoSatA ramelI che. AtmAnIta"--jemAM AtmA pote ja upanIta thaI jAya evA udAharaNane AtmAnIta kahe che. eTale ke paramatanA khaMDanane mATe kaI Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 sthAnAne jJAtenAnyadIyamatanirAkaraNAya parigRhItena svakIyamatameva duSTaM bhaved yatra tad AtmopanItA / yathA paripadi kenApi kathitam-atra sarve mUrkhA ' iti / atrasarvapadena svAtmA'pi mUrkhatayopAtta iti / AharaNatadopatA cAtra svavacanadopAt / yathAvA " savve pANA na haMtavyA" sarva prANino na hantavyAH asya pakSasya dapaNAya kazcidAha-abhyadharmasthitAstu hantavyA viSNunA rAkSasA iva, evaM vadatA tenAsmaiva hantavyatayA upanItaH tasyApi dharmAntarasthitatvAta / athavA-kenApi rAjJA pRSTaH- taDAgo'yaM kathamabhedyo bhavati ? ' anyena kathitam-dvAtriMzallakSaNe purughe'tra nikhAte satyabhedyo bhavatIti / amAtyena tu-sa eva tatra tAdRzaguNasampannatvA. ki jo anya matake nirAkaraNa ke liye diyA gayA hai parantu usase svayaM kA matahI duSTa ho jAya vaha AtmopanItahai jaise kisI sabhAmeM kisIne kahA-yahA~ sabahI mUrkha hai so isa prakArake kathanase kahanevAleko bhI sUrkhatA prApta ho jAtI hai kyoMki sarva padase vaha bhI gRhIta ho jAtA hai aile kathanameM AharaNatadoSatA svavacana doSase hai athavA-jaise-"sabve pANA na hatavA' isa kathanako dRSita karane ke liye koI aisA kahe ki anya dharmasthita prANIko to viSNune jaise rAkSasoMko mArA hai vaise mAra denA cAhiye, isa prakArake usake kathanake anusAra vaha svayaM bhI hantavya rUpase upasthita ho jAtA hai kyoMki vaha svayaM bhI dharmAntarameM sthita hai athavA-kisI rAjAne pUchA-yaha tAlAva amogha kaise ho sakatA hai taba kisIne kahA-battIsa lakSaNoMvAlA yadi koI puruSa yahAM para jItA gAr3a deSTAnta ApavAmAM AvyuM hoya, paraMtu tenA dvArA potAnA matanuM ja khaMDana thaI jatuM hoya, te evA daSTAntane AtmAnIta kahe che. jemake keI sabhAmAM keI mANasa evuM bele ke "ahIM badhAM mUo ekatra thAya che. to tenA A kathana dvArA te pote paNa mUrkha Thare che kAraNake "badhA mUkhe che" ema kahevAmAM kahenAra pite paNa mUrkha rUpe gaNAI jAya che. A kathanamAM svavayana Sane sIdhe sAtadoSatA cha. athavA-" savve pANA na tavvA" kaI paNa jIvane haNa joIe nahIM, " A kathanane dUSita karavAne mATe kaI evuM kahe ke "jema bhagavAna viSNue rAkSasone mArI nAkhyA hatA, tema anya dharma sthita chane mArI nAkhavA joIe, A kathana anusAra te AvuM kahenAra paNa haNI nAkhavAne egya pratipAdita thAya che, kAraNa ke anya dharmane mAnanArA lokonI dRSTie to te paNa vidhamI ja che. athavA-kaI rAjAe pUchyuM. "A taLAva amogha kevI rIte banI zake?" tyAre keIe evo javAba Ape ke "koI batrIsa lakSaNa Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'sudhATIkA sthA0 4 u03 sU041 dRSTAntamevanirUpaNam .233 nikhAta iti tena yAtmaiva tatra niyuktaH strasyaiva vavanadoSAdata AtmopanItatvamati / caturthabhedamAha-'duruvaNIe' iti / durupanItam duSTapnupanItaM yojitaM yasmin iti durupanItam-yathA kenacitkasmaicit kimapi pRSTam tasmai tenAsaMgata. muttaraM pradattaM bhavet , yathA kasmaicid mikSukAya kenApi pRpTe sati mikSorasaMgata muttaram , yathA"bhikSo / mAMsaniSevaNaM prakuruSe ? kiM tena madha vinA, madyaM cApi tatra priyaM ? priyamaho vArAGganAbhiH saha / vezyA dravyaruciH kutastava dhanaM ? -chUtena-cauryeNa vA, cauyattaparigahopi bhavataH 1 bhraSTasya kAnyA gtiH||1||" itiH| yadvA kenaciddhana kanizcin hastagatajAle bhikSu ke pRSTe tenAsaMgataputtaraM dattaM yathAdiyA jAye to yaha tAlAba amogha ho sakatA hai, usakI aisI bAta sunaphara amAtyane usakohI battIsa lakSa ga saMpanna hone se vahAM gAr3a diyA isa taraha usane apane Apako hI apane bacanadoSase vipattimeM DAla 'diyA, isa taraha svavacanadoSasehI AharaNataddoSatAmeM AtmopanItatA AtI hai "duruvaNIe" jisameM uttaradAtA apane ApakA durASTra rUpase 'yojita karatA hai vaha durupanIta hai arthAt-kisIne kisIke liye acha bhI pUchA ho, yadi vaha usakA asaMgata uttara detAhai to aisI avasthA , vaha durupanIta kahA jAtA hai jaise-kisIne eka bhikhArIse kucha pUchA to usane mAMsa bhavana kI zaMkAle usako uttara kucha hI diyA jaise "bhikSo! mAMsaniSeNa prakuruSe" ityAdi / he bhikSo ! kyA tuma mAsakA nilekama-sevana karate ho ? usa bhikhArIne kahA madya vinA puruSano ahIM bhoga AmavAmAM Ave te A taLAva amogha thaI zake tenAM A zabdo sAMbhaLIne amAtye, 3ra lakSaNethI saMpana hovAne kAraNe evI salAha ApanArajhu ja baLidAna ApI dIdhuM. A rIte teNe pitAnA vacanadoSane kAraNe pitAne ja jAna gumAvyA A rIte svavacana deSatAne lIdhe ja AharaNataddoSatAmAM abhepanItatA AvI jAya che "durUvaNI "35nAta'-mA uttaratA pAtAna: ivita ithe cejita kare che, tenuM nAma "durUpanIta" che. jema ke koIne koI prazna pUchavAmAM Ave ane te teno asaMgata javAba Ape, te evI paristhitimAM tene kuMpanIta kahevAmAM Ave che jema ke koIe eka bhikhArIne kaI pUchayuM te teNe mAMsa sevAnI zaMkAthI tene bIje ja uttara Ape jema ke - " bhikSo ! mAMsanipevaNa' prakurupe" tyAdi-" mikSu ! zu tame bhAsana sa-30 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 sthAnAne "kanyA''cAryA'ghanA te nanu zapharavadhe jAlamanAsi matsyAn ?, te me mayopadazAH pibasi nanu ? yuto vezyayA yAli vezyAm / datvA'rINAM gale'dhiM varanu taba ripatro ? yepu sandhi chinadima, caurastvaM ? dyUtahetoH kitava iti kathaM? yena dAsI suto'smi" ||1||iti / vahaacchAhI nahIM lagatA hai to kyA pradya sevana bhI karate ho ? hAM karatA hUM kiMtu akelA nahIM vaha to vezyAke sAthahI priya lagatA hai, to kyA vezyAke pAsa bhI jAte ho ? vaha to dravyase hI prema karanevAlI hotI hai to tuma dravya kahAMse lAte ho ? jue~ aura corIse lAtA hUM, to kyA Apa juA~ aura corI bhI karate ho? hAM, bhraSTa purupakI anya gati hI kyA ho sakatI hai ? isameM kevala yahI dikhalAyA gayA ki kisIke kucha pUchane para uttara dene vAlene kitanA adhika alaMgana uttara diyA hai isI tarahase hAthameM macchI pakar3ane kI jAla liye jAte huve bhikhArIko kisI dhUrtane pUchA to usane use isa prakArakA uttara diyA. "kandhA's cAryAdhanA te" ityAdi / jo kanyA lekara ghUmanevAle he bhikSuka ! terI kanthA ye jagaha 2 cheda kyoM ho rahe haiM 1 nahIM 2 yaha to macchI pakar3anekI jAla hai, to kyA tU macchI bhI khAte ho ? hAM, vaha binA maJcake acchI nahIM lagatI hai, to kyA tuma madhabhI pIte ho sevana kare che kharA? te zikhArIe kahyuM madirApAna sivAya te temAM majA ja kevI rIte paDe? te zuM tame madirAnuM paNa sevana kare che? hA karuM chuM paNa ekalo nahI te to vezyA sAthe ja priya lAge che te zuM tamo vezyA sevana paNa kare che? te to dhanathI ja prema karavAvALI hoya che, te tame dhana kyAMthI lAve che ? jugAra ane cerIthI lAvuM chuM to zuM tamo cerI paNa kare che ? hA bhraSTa puruSanI bIjI gatI ja zuM thaI zake ? A daSTAntamAM kevaLa eja vAtane prakaTa karavAmAM AvI che ke eka sAmAnya praznanA uttara rUpe kevI asaMgata vAto uttara denAra dvArA karavAmAM AvI che. A prakAranuM e bIjuM daSTAnta have ApavAmAM Ave che. koIe eka bhikhArIne kaMI pUchayuM te teNe mAMsasevananI zaMkAthI tene bIje - tta2 mA-yA 25 - phanthA''cAryApanA se"-"8 nyA. 'mArI bhikSuka ! tArI kanthAmAM sthaLe sthaLe chidra kema dekhAya che? nA nA A to mAchalA paDavAnI jALa che, ne zuM ? tamo mAchalI paNa khAva che? hAM paNa te madya sevana vagara barobara lAgatI nathI to zuM tame madya Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 265 sudhA To sthA. 4 u 3 sU 41dRSTAntamedanirUpaNam yat prakRtasAdhyAnupayogi dAntikena saha sAdhAbhAvAttad durupanItam , yathA nityaH zabdaH kAryatvAd ghaTavadityatra dRSTAnte ghaTe nityatvadharmoM nAsti iti tatsAdharmyAt zabdasya nityatvaM kathaM siddhayet anityataiva paryavasyatIti tRtIyaM jnyaats3|| ___ atha caturtha jJAtamAha- ubannAsodaNae .' ityAdi / 'uvannAsovaNae ' upanyAsopanayazcaturdA bhavati-tadvastu-tadanyavastu, pratinibha-hetu-bhedAt / tatra prathamaM bhedamAha- tabathue ' iti tadvastukam tadeva= hAM kintu akelA nahIM vaha vezyAke sAthahI pItA hUM, to kyA tuma vezyAke yahAM bhI jAte ho? duzmanoMke gale para paira rakhakara jAtA hai, tumhAre duzmana kahA~le huve ? meM jinake ghara para khAta lagAtA hUM ve mere zatru ho jAte haiM / to kyA tuma corIbhI karate ho ? hAM, juveke liye saba kucha karanA par3atA hai aisA kyoM karate ho ? maiM dAsI putra hUM isaliye // 1 // dArzanika dRSTi se isa durupanItakA tAtparya ailAhI nikalatA hai ki jo prakRta sAdhyameM upayogI nahIM hotA hai anupayogI rahatA hai vaha durupanItahai kyoMki dArTAntikameM isake sAdharmyakA abhAva rahatA hai jaise-" nityaH zabdaH kAryatvAt ghaTavat" kArya honese ghaTakI taraha zabda nitya hai / yahI ghaTa dRSTAntameM nityatva dharma nahIM hai isaliye usake sAdharmyase zabdameM nityatA kaise siddha ho sakatI hai isase to anityatAhI siddha hotI hai 3 paNa pIvo che? hA, paNa ekale nathI pIte vezyAnI sAthe ja pIuM chuM, to zuM tame vezyAne tyAM paNa jAya che ? hA duzmanane gaLA para paga rAkhIne jAuM chuM, tamAre vaLI duzmana kayAthI ? huM jenA gharomAM khAtara pADuM chuM teo mArA duzmana bane che. te zuM ? tame khAtara paNa pADe che ! jugAra mATe tema karavuM paDe che. te che dhUrta AvuM tuM zA mATe kare che? huM dAsIne putra chuM e mATe ?" A paNa durUpanItanuM daSTAnta che. dArzanika daSTie A durUpanItane bhAvArtha e thAya che ke je prakRti sAdhyamAM upayogI thatuM nathI paNa anupayegI ja thaI paDe che, tene durUpanIta kahe che, kAraNa ke prAntinI sAthe tenA sAdhamyane abhAva rahe che. bhaDe-" nityaH zabda kAryatvAt ghaTavat " " ya pAthI ghaTa (431)nI jema zabda nitya che ahIM ghaTa daSTAtamAM nityatva dhamane ja abhAva hovAthI tene sAmya vaDe zabdamAM nityatA kevI rIte siddha thaI zake ? A daSTAna vaDe te zabdamAM anityatA ja siddha thAya che. Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 sthAnAnAsUtra paropanyastasAdhanameva vastu . iti uttarabhUtaM vastu yasminnupanyAsopanaye sa tadvastukaH / athavA tat paropanyastaM vastu. iti tadvastu, tadeva tadvastukaM tena yukta upanyAsopanayopitahastuka iti kathyate / yathA kazcidAha-bho bhoH zRNuta madIyagrAme mahadekaM saraH, tatparisare mahAn zAlmalItarurvidyate tasya yAni parNAni jale pataMti tAni jalacarA jIvA bhavanti, yAni ca sthale patanti tAni ca sthalacarA bhavantIti lokAnAM kutUhalArthamitthaM niveditam , tatra tadupanyastameva tAdRzatarupatrapatanavastu; adhikRtya kenaciduktaM bho ? yAni patrANi bhUmijalayorantarAle patanti tepAM kA sthitiriti, upapattimAtramuttarabhUtaM vastu tadvastupha upanyAso cauthA jJAta jo upanyAsopanayahai vaha cAra prakArakAhe jaise-tadvastuka 1, tadanyavastula 2 pratinibhA3 aura hetu.4 jila upanyAsopanayameM parake dvArA diyA gayA sAdhanahI vasturUpa hotA hai arthAt uttararUpa hotA hai vaha tadastuka hai| athavA-paropanyastavastukhya vastukale yukta jo upa nyAsopanaya hai yaha bhI tabastuka kahalAtA hai| jaise kisIne kahAhe bhAIo ! suno mere gAMvameM eka bar3A bhArI tAlAva hai usake taTa para eka bahuta bar3A semarakA vRkSahai usake patte jitane jalameM giratehaiM ve saya. jalacara jIvoMke rUpameM pariNataho jAte haiM, aura jitane patte jamIna para girate haiM ve saba sthalacara jIvoMke rUpameM pariNata ho jAte haiM aisA jo usane kahA so lokoMko kutUhala utpanna karAne ke liye kahA isa para kisI dUsarene usase kahA ki bhAI ! yaha to batAo ki jo patte bhUmi aura cethA jJAta (udAharaNa) rUpa je upanyAsapanaya che, tenA nIce pramANe yAra prA2 ch|-(1) taratu, (2) tanyaratu4, (3) pratinila mana (4) hetu je upanyAsa5nayamAM rAjyanA' dvArA ApavAmAM AveluM sAdhana ja vasturUpa hoya che eTale ke uttara rUpa hoya che, tenuM nAma takatuka upanyAsonaya che. athavA-pApanyasta vasturUpa vastukathI yukta je upanyAse paya che tene paNa tadastaka kahe che. jemake-keI puruSe A pramANe kahyuM-"he bhAIe ? mArA gAmamAM eka ghaNuM vizALa taLAva che. tenA kAMThA para eka moTuM semara (zImaLAnuM vRkSa che. tenAM jeTalAM pAna pANImAM paDe che, te badhAM jalacara jI rUpe pariNamI jAya che ane jeTalAM pattAM jamIna para paDe che te badhAM sthalacara jI rUpe pariNamI jAya che." teNe A prakAranuM je kathana karyuM te lekemAM kutUhala utpanna karavA nimitte kahevAmAM AvyuM hatuM. tyAre keIe tene A pramANe prazna pUcha-"e to batAvo ke je pAna bhUmi Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TI. sudhA 27 panaya itiH / dvitIyabhedamAda - ' tadannavatthue ' iti / paropanyastavastuno bhinna muttarabhUtaM vastu yasminnupanyAsopanaye sa tadanyavastukaH yathA-tatraivodAharaNe jale patitAni parNAni jalacarAH iti kathite tadvighaTanAya parNapatanAd bhinnamuttarasAha - yAni parNAni punaH daNDAdinA pAtayitvA khAdati nayati vA svagRhaM tasya gatirbhavati na kApItyarthaH / yadyevaM tarhi yAni patrANi jale sthale vA jalake antarAla meM girate haiM unakI kyA dazA hotI hai isa prakArakA upapatti mAtra jo uttarabhUta vastu hai vahI tadvastuka upanyAsopanaya hai kyoMki kahanevAle jo semarake vRkSa ke patroMke giraneke bAremeM kahA hai use hI lekara dUsare ne usase aisA kahA hai isa uttararUpa kathana se yahI siddha kiyA gayA hai ki jisa prakAra antarAlapatti patra pattoMke rUpameM rahate haiM usI prakAra se pAnI aura sthalapara patita patra bhI pattoMkehI rUpameM rahate haiM isa prakArakA yaha uttara kathana tadvastuka upanyAsopanaya hai sthA. 4u. 341 dRSTAnta medanirUpaNam "" tadannavatthue " jisa upanyAsopanaya meM paropanyasta vastuse bhinna uttarabhUta vastu hotI hai, aisA vaha upanyAsopanaya tadanyavastuka hai / jaiseisI pUrvokta udAharaNameM jaba usane aisA kahA ki jalameM patita pase jalacara ho jAte haiM to jina pattoM ko vaha daNDAdika se girAkara khAtA hai yA apane ghara para le jAtA hai usakI kyA hAlata hotI hai ? yahAM jo ane jaLanA antarAlamAM paDe che, temanI zI dazA thAya che ?' A prakAranI je upapatti mAtra rUpa uttarabhUta vastu che, tenu' nAma ja tadvaMstuka upanyAseApanaya che kAraNa ke kahenAra vyaktie semara vRkSanA pAna paDavAthI temanu zuM thAya che te kahyu che ane bIjI vyaktie paNa e semara vRkSanA pAna jamIna ane pANInA antarAlamAM paDavAthI temanu zuM thAya che evA prazna pUchyA che. A uttara- rUpa kathanathI eja vAta siddha karavAmAM AvI che ke je prakAre antarAlapatita pattAM pAna rUpe ja rahe che eja pramANe jalapatita ane sthala patita pattAM paNa' pAnarUpe ja rahe che A prakAranuM A uttara kathana taddaka upanyAsApanaya rUpa che; "( tanyavastuka ''--je upanyAse panayamAM parApanyasta vastu karatA bhinna uttarabhUta vastu - hAya che, evA upanyAse panayane tAnyavastuka kahe che, jemake-pUrvokta udAharaNamAM pahelI vyaktie jyAre A prakAranuM kathana "samAM paDela pattA sayara 3ye paribhI laya che, " tyAre tene A pramANe prazna pUchI zakAya-" je pattAMte tame lAkaDI Aphri vaDe pADIne khAo che. athavA tamAre ghera lai jAo che temanI zI hAlata Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 Fritter patanti tAnyapi jalacarajIvatvena sthalacarajIvatvena vA bhavituM nArhanti manuSyAdyAtritapatrANI / yathA manuSyAcAzritAni patrANi manuSyAdibhayayUkAdi rUpatayA na sampadyante tathaiva jalasthalapanitAni patrANyapi jalacararathalacarajIvatvena cituM nArhanti, yadi tAni tathA saMpadyante tarhi manuSyAdyAzritAni patrANyapi yUkAditayA saMpadyantAm manuSyAdyAzritAni tu na tathA bhavanti iti jalasthalapatitAnyapi tAni na jalacaratvena sthalacaratvena ca bhavitumarhantIti / tRtIya bhedamAha-'paDinibhe' iti / pratinima iti yatropanyAsopanaye vAdinA upanyaratapUchane vAle ne usase jo pUchA hai vaha apane Apa gire hue pattoMse bhinna rUpase girAye gaye pattoMke viSaya meM pUchA hai ataH isa prakArakA yaha bhinna rUpa se uttara pUchanA rUpa kathana usakA yahI bAta sAbita kara detA hai ki unakI jaisI vaha gati honekI bAta kahanA hai, vaisI unakI gati nahIM hotI hai ve to manuSyAzrita pattoM kI tarahasehI pattoM ke rUpameM bane rahate haiM nato ve jalacara jIva rUpase pariNamita hote haiM aura na sthalacara jIva rUpase pariNamita hote haiM arthAt jisa prakArase manuSyAdikoM meM honevAle yUkAdi rUpase ve patte nahIM pariNamate haiM usI prakAra se jalasthala patita patte bhI jalacara sthalacara jIva rUpase nahIM pariNama sakate haiM yadi ve usa rUpase pariNamate hote to manuSyAdyAzrita patte bhI yUkAdi rUpase pariNamita hone cAhiye parantu ve to usa prakAra se pariNamita hote nahIM hai / " paDinibhe " - jisa upanyAsopanaya meM vAdIke dvArA upanyasta thAya che ? " ahI prazna kartAe pahelI vyaktine je prazna pUchayeA che te peAtAnI jAte tUTI paDelAM pattAMthI bhinna rUpe nIce pADavAmAM AvelAM pAna viSe pUchyA che. tethI A prakArane A bhinna rUpe uttara jANavA rUpa tenuM kathana eja vAta siddha kare che ke jevI rIte manuSyAzrita pAna jude rUpe pariNamatAM nathI eja pramANe jalapatita pAna paNa jalacara jIve rUpe pariNamana pAmatAM nathI, ane sthalapatita pAna sthalacara jIvA rUpe pariNamatA nathI. eTale ke jema manuSyAdi jIveAnI pAse rahelAM pAna cUkAda rUpe (ju' lIkha Adi rUpe) pariNamatAM nathI, eja pramANe jaLa ane sthalapatita pattA paNu ' jalacara ane sthalacara jIve rUpe pariNamatAM nathI, je tee te rUpe pariNamatAM hAta tA manuSyAdine Azrita pattAM paNa jU, lIkha Adi rUpe pariNumita thavAM ja joIe. parantu evuM banatu nathI. " pAMDenibhe " " atinila " -je upanyAse panayamAM vAdI dvArA upa Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA04 u03 sU049 dRSTAntabhedanirUpaNam 239 3 padArthasyottaradAnAya sadRzameva vastu upanIyate sa pratiniyaH, yathA - AsItkazci drAjA sa itthamaghoSayat yaH apUrva zlokaM AvaviSyati tasmai lakSaM dAsyAmi / tacchrutvA apUrvAn lokAn zrAvayituM bahavopi samAgatA athAvayaMzca zlokAn / tacchulA rAjovAca ete tu mayA zrunA eva tato'nyaH kopi gatvA itthaM gAthAmapaThattujha piyA majjapiuNo, dhArei aNUNayaM sayasahassaM / jara suputra dijjau, ahna na suyaM khorayaM dehi " // 1 // chAyA - tava pitA mama pitu rdhArayatyanUna zatasahasram / yadi zrutapUrve dadAtu atha na zrutaM kaThorakaM dehi // 1 // " upasthita kiye gaye padArtha uttara deneke liye sadRzahI vastukA upanaya hotA hai sahAhI vastu upasthita kI jAtI hai vaha - praninibha upanyAsopanaya hai jaise kisI rAjAne aisI ghoSaNA kI jo mujhe apUrva iloka sunAvegA usake liye maiM eka lAkha rupayA pradAna karUMgA isa usakI ghoSaNAko sunakara aneka vidvAnoMne apUrva 2 ilokoMkI racanA karake use unheM sunAyA uttara meM rAjAne kahA- ye iloka to maiMne sunehI haiM taba kisIne jAkara isa gAthAko use sunAyA - 46 tujjha piyA majjha piuno " tumhAre pitA para mere pitAke eka lAkha rupayA lenA hai, yadi yaha bAta tumane pahile se suna rakhI hai to 1 lAkha rupayA mujhe do aura jo nahIM sunI hai to bhI mujhe 1 lAkha rupayA do kyoMki maiMne Apako yaha apUrva zloka sunAyA hai / nyasta upasthita karavAmA AvelA padArthanA uttara devAne mATe sadeza (samAna) vastunA ja upanaya thAya che--samAna vastu ja upasthita karAya che te pratinibha upanyAsApanaya che. jemake kaiAi eka rAjAe evI jAherAta karI ke je kAi mANurA ane apUrva (pahelAM na sAMbhaLyo hoya eve) zrleka sabhaLAvaze tene hu' eka lAkha rUpIAnuM inAma ApIza. mA gheSaNA sAbhaLIne aneka vidvAnAe apUva laikA manAvIne tene sabhaLAvyA. temane rAjA A pramANe javAba ApatA ... A zleka te me pahelAM sAMbhaLelA che '" tyAra bAda koi e mANase te rAjA pAse jaIne tene yA zloTha salajAnyo " tujjha piyA majjhapiuNo " tyAhi 66 tamArA pitAjI pAse mArA pitAjInA eka lAkha rUpIyA leNA che je A vAta Ape pahelAM sAMbhaLelI heAya te te leNA peTe eka lAkha rUpI Ape, ane A vAta tame sAMbhaLelI na hoya te apUrva sleka sAMbhaLavAnA InAma tarIke mane eka lAkha rUpIA Ape. Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 sthAmA % 3D - - '5 api ca svasti zrI bhojarAja ! tribhuvana vijayI dhArmikaste pitA'bhUt , pitrA te se gRhItA navanayaMti yutA ratna koTirmadIyA / tAstvaM dehi pradeyaiH sakalacudhagaNe Ayate vRttametat , no vA jAnanti nUnaM navakRtamathavA dehi lakSaM tato me" // 1 // iti evaM prakAreNa tatra nigRhIto rAjA, pratinibhatA cAsyAsatyavacanaM truvANa pratyasatyavacanasyaivopanyAsAditi / caturthabhedamAha - ' heu ' iti, hetuH - yatropanyAsopanaye tathA-" svasti zrI bhojarAja" ityAdi / isa zlokakA bhAva bhI pUrvokta zlokade anusArahI hai isameM bhojarAjake pitAko tribhuvana'vijayI aura dhArmika prakaTa kiyA gayA hai ninyAnave 99 karoDa ratna una para mujhe lenA hai pemA karjA isameM kahA gayA hai ataH vaha tuma mujhe do yaha bAta yahAM ke saba vidvAnoMko jJAta hai aura yadi ve isa rAtase anabhijJa haiM to hamArI kRti yaha apUrva hai ataH ise apUrva hone ke kAraNa Apa hameM apanI ghoSaNAke anusAra 1 lAkha rupayA pradAna kiijiye| isa prakArale rAjA nigRhIta parAsta ho jAtAhai yahAM isa kathanameM jo pratinibhatA AI hai, vaha amatya vacana gholane ke prati "maiMne ye zloka-tI sunehI haiM-isa prakAra se kahanevAle rAjAke prati asabhya vacanake upanyAsa karanesehI AI hai, kyoMki-vAdIke dvArA upanyasta padArthakA uttara tathA-" svastizrI bhojarAja" tyAla. 5. sana lApA 55 Jkata ka je ja che A phlekamAM bhejarAjAnA pitAne tribhuvanavijayI ane dhArmika kahyA che, ane temanI pAse pitAnuM (A apUrva zleka banA vanAranuM) 99 karoDa rananuM leNuM che. mArI A vAta ahInA sarva paMDita jANe che. je tee A vAtane na jANatA hoya to mArI A kRti apUrva hovAne kAraNe Ape jAhera karyA anusAra eka lAkha rUpIAnuM InAma mane maLavuM joIe A prakAre rAjA parAsta thAya che evuM banAvavAmAM AvyuM che. A kathanamAM pratinibhatA kevI rIte AvI che te have samajAvavAmAM Ave che -" meM A leka pahelAM sAMbhaLe che, " A prakAranA asatyavacana bolanAranI sAme mArA bApAnuM tamArA pitAzrI pAse eka lAkha 3pIAnuM zuM che ? A prakAranA asatya vacanane upanyAsa karavAthI temAM praninibhatA AvI che. kAraNa ke vAdInA dvArA upanyasta padArthane uttara tenA jevI ja vastu vaDe apAye che. jemAM pahelAM rAjAe jUThANAno Azraya lIdhe Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 241 sudhA TIkA sthA043034041 dRSTAntabhedanirUpaNam paryanuyogasya (praznasya ) heturuttaratayA kathyate sa heturiti, yathA kenApi kazcit pRSTaH-aho ! tvayA yavAH kiM krIyante ? sa prAha-yena sudhaiva na labhyante, evaM kasmAd brahmacaryAdikamanuSThIyate uttaramAi-akRtatapasAM narake vedanA bhavati / yadvA-kasmAtvayA patrajyA gRhItA 1 tAM vinA mokSo na bhavatIti / iha upapattimAtramevedaM jJAnatvenoktamarthajJApakatvAditi 4 / / usakI jaisI sadRza bAtusehI diyA gayA hai rAjAne pahile jhUTha kahA bAdameM zloka upasthita karanevAloMne bhI usameM usake jaisAhI asatya vastukA ullekha kara use parAsta kiyA hai| . "heu"-jisa upanyAsopanayameM paryanuyoga-praznakA hetu uttara rUpase kahA jAtA hai vaha hetu upanyAsopanaya hai jaise-kisIne kisI se pUchA tuma yavoMko kyoM kharIda karateho ? uttarameM usane kahA ye binA kharIda kiye prApta nahIM hote haiN| brahmacaryAdikakA pAlana kyoM kiyA jAtAhai ? uttarameM kahA gayA hai jo tapasyA nahIM karate haiM unheM narakameM vedanA bhoganI par3atI hai athavA-tumane pravrajyA kyoM grahaNa kI hai ? uttarameM kahA gayA hai-usake vinA mokSa nahIM hotA hai / ina saba kathanoMmeM praznahI uttara rUpameM kahA gayA hai kyoMki jaba pUchanevAlene aisA pUchAhai ki jau ko tuma kharIda kyoM karate ho ? tama uttara meM aisA kahA gayAhai ki ve vinA kharIda kiye prApta nahIM hote haiM isaliye unheM kharIda kiyA jAtAhai isI tarahase hate tema apUrva ke upasthita karanAra puruSe paNa asatyane ja Azraya laIneleNa rUpa asatya vastune te kamAM ullekha karIne-te rAjAne parAsta karyo hate. "he"-' '-2 panyAsopanayamA 5nuyA prazna uttara rUpe kahevAmAM Ave che tene " hetu upanyAsopanaya " kahe che. jema ke - keIe keIne pUchayuM--" tame java zA mATe kharIda kare che ?" uttara - pA 12 bhAta nathI." prazna - " prAya AdinuM pAlana zA mATe karAya che? " uttara - " jee tapasyA karatA nathI temane narakamAM vedanA bhegavavI paDe che." prazna-"tame pravajyA kema grahaNa karI che ?" uttara-pravajyA grahaNa karyA vinA mekSa maLatuM nathI. " A badhAM kathanamAM prazna ja uttara rUpe kahevAmAM Avyo che. kAraNa ke jyAre praznakartA e prazna kare che ke "tame zA mATe java kharIda kare che ?" tyAre uttara rUpe evuM kahevAmAM AvyuM che ke "kharIda karyA vinA java maLatA nathI, tethI tene kharIda karavAmAM Ave che. " e ja pramANe anya Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 Ana atha hetozrAturvidhyamAha - 'heUcauvhei' ityAdi / hetuH - hinoti gamayati jJeyamiti hetuH sAdhyanirUpitavyAptimAn anyathA'nupapattilakSaNaH yathA parvato vahnimAn dhUmAnyathAnupapatteriti, taduktam - " anyathA'nupapannatthaM hetorlakSaNamIritamtadaprasiddhisandeha viparyAsaistadAbhatA " // 1 // atra lokapUrvArddhana hetorlakSaNam, anya praznoM ke uttara meM bhI aisAhI samajhanA cAhiye jo prazna kiyA gayA hai vahI uttara rUpameM yahAM prakaTa kiyA gayA hai / "heU cautrihe" hetu cAra prakAra kA kahA gayA hai - yApaka 1, sthApakara, vyaMsaka3 aura lUSaka4 jo jJeyakA gamaka-catAnevAlA hotA hai vaha hetu hai| yaha hetu apane sAMdhya ke sAtha avinAbhAva sambandha rUpa vyAptivAlA hai " mAdhyAvinAbhAvitvena nizcito hetuH " aisA hetukA lakSaNa kahA gayA hai jo apane sAdhya ke sAtha avinAbhAva saMbandhavAlA hotA hai vahI hetu hotA hai yaha hetu anyathAnupapatti hai lakSaNa jisakA aisA hotA hai yahAM anyathA zabda se sAdhya ke binA liyA gayA hai aura anupapatti zabda se hetukA nahIM honA liyA gayA hai jaise- " parvato'yaM vahnimAn dhUmAnyathAnupapatteH " yaha parvata agnivAlA hai kyoMki dhUma kI anyathA (agnike binA) anupapatti hoto hai vinA agni ke dhUma hotA nahIM hai, para vaha hai, isase parvatameM agni hai yaha bAta pramANita - anumita ho jAtI hai yahI bAta - "anyathAnupapannatvaM hetorlkssnnpraznonA uttarA viSe paNa evuM samajavu' joI e ke je prazna karavAmAM AvyA che, tene ja uttara rUpe ahIM prakaTa karavAmAM Avye che. " deU cauvvihe " hetunA nIce prabhASe yAra prahAra hyA che - (1) yAya, (2) sthAya, ( 3 ) vyAsa bhane (4) sUSapu. je jJeyane patAvanAra hAya che tenuM nAma hetu che. A hetu peAtAnA sAdhyanI sAdhe avinAbhAva saMbaMdha 35 vyAsivANA hoya che. " sAdhyAvinAbhAvitvena nizcito hetu " mevu hetunuM vakSAya che. potAnA sAdhyanI sAthe avinAbhAva saMbadha vALA hoya che enuM nAma ja hetu che. te hetu anyathAnupapatti lakSaNavALA hAya che. ahI anyathA" pada sAdhya vinAnu vAcaka che ane ' anupapatti zabda hetunA abhAvane vAcaka che. eTale he sAdhyano abhAva hoya to hetunA yA malAva 4 hoya che. nemaDe - " parvato6yam vahnimAn dhUmAnyathAnupapatteH A paryaMta agnivALA che, kAraNa dhUmADAnI anyathA (agni vagara) anupapatti ja hAvI joie eTale ke dhUmADA vinA agni hai|tI nathI, dhUmADA che eTale agni paNa hAvI joie, A vAta tenA dvArA prabhAvita -- anumAnita yaha laya che bheTa vAta-" anyathAnupapa 29 6. Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 2 3 sU0 41 dRSTAntamedanirUpaNam aparabhAgena tu hetvAbhAsAgAM lakSaNaM pratipAditam / upanyAsopanaye utto hetuH pRSTasyottararUpamupapattimAtram, atra tu ayaM sAdhya prati apayavyatirekavAn dRSTAntadarzitavyAptimAn / asau yadyapi ekasvarUpopi kiMcidvizeSAt caturdhA bhavati-yApaka-sthApaka-vyaMsakalUpakabhedAt / tatra 'jAie' iti-yApayati vAdinaH kAlayApanAM yaH karoti sa yApako hetuH / yathA sacetanA vAyavaH parapreraNeSvasatsu tiryaganiyatatvAbhyAM gatimattvAt gozarIravat, atra heturvizeSaNa mIritam, tadaprasiddhilandehaviparyAstadAtA" isa loka dvArA prakaTakI gaI hai| yahAM zlokake pUrvAddhase hetukA lakSaNa kahA gayA hai aura apara bhAgase hetvAbhAloMkA lakSaNa kahA gayA hai| upanyAnopanaya meM ukta hetukA pRSTa prazna ke uttararUpameM upapatti mAtra-kathana mAtra hotA hai parantu yahAM vaha sAdhyake prati anvayavyatireka sambandhavAlA aura dRSTAntase darzita vyAsivAlA hotA hai yaha yadyapi eka svarUpa hotA hai to bhI kizcit vizeSatAko lekara yApaka Adike bhedale cAra prakArakA ho jAtA hai- jo hetu,dAdIkI kAlayApanA karatA hai vaha yApaka hetu hotA hai kAlayApaka vahI hetu hotA hai jo vizeSaNa bahala hotA hai aise hatake uccAraNa karane meM vAdIko vizeSa samaya lagatA hai jaise-".sacetanA vAyavaH parapreraNeSvasatsu tiryaganiyatatvAbhyAM gatimattvAt gozarIravat" vAyu sacitta hotA hai, vinA preraNA hI tiyoM aura aniyata, gamana karane vAlA hone se, gAya ke zarIra ke samAna isa anumAnaprayogameM "gatimatvAt " hetuke " parapreraNe asati ava hetolakSaNamIritam tadaprasiddhisandeha viparyAsaistadAbhatA" mA zvAsa prakaTa karavAmAM AvI che ahI phlekanA pUrvArdha dvArA hetunuM lakSaNa kahevAmAM AvyuM che ane aparArdha dvArA hetvAbhAsonuM lakSaNa kahevAmAM AvyuM che. upanyApanamAM ukata hetunu pRSTa praznanA uttara rUpamAM upapatti mAtra-kathana mAtra hoya che, parantu ahIM te sAdhyanI sAthe anvayavyatireka saMbaMdhavALe ane dehAnta dvArA darzita vyAptivALA hoya che. te jo ke eka ja savarUpa vALa hoya che, chatA paNa theDI theDI vizeSatAne lIdhe tenA yApaka Adi cAra bheda kahyA che , je hetu vAdInI kAlathApanA kare che-ghaNe kALa gumAve le che te hetanuM nAma "yApaka hetu che. kAlayApaka e ja hetuM hoya che ke je vizeSaNonI vipulatAvALe hoya che. evA hetunuM uccAraNa karavAmAM vAdIne ghaNe samaya sA cha bha hai-" sacetanA vAyava parapreraNeSvasatsu "tiryaganitayatvAbhyAM gatimattvAt gozarIravat" vAyu sathita DAya che, mInA preraNa! 12 tiya mana mAnayatAbhana 42vAvANI DApAthamA manumAna prayogamA gatimatvAt"tuna mA vizeSa hai-" parapreraNe asati tiryaganiyatattva'' PARge vizeSa the. mA Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 sthAnAsa bahulatayA pratipAditaH duradhigamatvAt kAlaM yApayati ato yApako heturiti / yadvA- kAcitkulaTA svapateH kAlayApanAM karttuM kathitavatI - aho sAMpratamundi NDAni mahANi jAtAnyatastAni gRhItvA nagare gaccha tatra ekaikarUpyakeNa ekaikaM fooDaM deyamiti dvikrayArthaprepaNopAyena jArasevAyAM kAlayApanAM kRtavatIti yApako hetuH / athavA-yo hetu rjhaTiti sAdhyaM na pratyAyayati kintu kAlakSepeNa, sa kAlayApakatvAt yApako hetu:, yathA- ' sarva vastu kSaNikaM sattvAt ' ityatra tiryaganiyatattvaM " ye bahula vizeSaNa haiM vizeSaNavala hetu duradhigama ho jAtA hai usakA samajhanA bar3A kaThina ho jAtA hai isaliye aisA hetu duradhigama hone se kAla ghApaka hotA hai arthAt prativAdI usa hetuko bar3I dera meM samajha pAtA hai isaliye usake bhI kAlakI yApanA hotI hai yahA - kisI kulaTAne apane kAlakI yApanA karaneke nimitta patise aisA kahA -dekho isa samaya UMTa ke meMgaNAoMkI bahuta kImata baDha gaI hai isaliye tuma unheM lekara nagara meM jAo aura vahAM eka 2 rupayAmeM unheM beca Ao isa prakAra usane apane patiko meMgaNeM becane ke vahAnese usake vApisa Ane taka ke samaya meM apane samayako upapatti ke sAtha kAla vyatIta kiyA / isa prakAra yahAM yaha hetu kAlayApaka hotA hai athavA jo hetu zIghratAse apane sAdhyakA gamaka nahIM hotA hai, kintu derI se apane sAdhyakA gamaka hotA hai aisA vaha hetu kAlayApaka hone se 1 prakAranA vizeSaNAnI vipulatAvALA hetu duradhigama (samajavA ghaNNA kaThina) thaI jAya che. te kAraNe dudhigama hAvAne kAraNe evA hetu kAlayApaka hoya che--tene sama javAmAM ghaNuMA samaya lAge evA hAya che, eTale ke prativAdI te hetune samavaamaaN dho| Aja vyatIta purI nAce che, tethI tenA ajanI pazu yAyanAthAya che. V athavA--kAI kulaTAe peAte icchita samaya vyatIta karavAne mATe tenA patine kahyuM --" hAlamAM UTana lI'DA enI kImata khUba ja vadhI gaI che. tethI tame atyAre ja ApaNA UMTanA lIDAe laIne nagaramAM jAge ane tene eka rUpIAnA ekanA bhAve vecI AvA " A prakAre teNe tenA patine UMTanA lIDAe vecavAne bahAne gAmamAM meAkalIne, te pAche pha tyAM sudhInA kALa peAtAnA yAranI sAthe vyatIta karyA. A prakAre ahI A hetu kAlayApaka thaI paDe che. athavA je hetu zIvratAthI peAtAnA sAdhyanA gamaka (jANanArA ) hAtA nathI, paNa ghaNA samaya pachI peAtAnA sAdhyane jANanArA hAya che evA te hetu kAlayApaka hAvAthI yApaka rUpa hAya che. Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u0 3 sU041 dRSTAntamedanirUpaNam sarvavastunaH kSaNikatvaM sAdhayituM bauddhaH 'satvAt ' iti heturupanyastaH / nahi kazcit sattvazravagAdeva kSagiphatvaM pratyeti, ato vauddhAH sattvaM kSaNikatvena sAdhayanti, sattva nAmArthakriyAkAritvameva, anyathA, bandhyAmRtasyApi satttaprasaGgaH, arthakriyAkAritvaM tu nityasyaikarUpatvAnna kathaMcidapi saMbhavati, ato nityabhinnasya kSaNikasyaiva arthakriyAkAritvarUpaM sattvaM sidhyati / itthaM ca sattvaM kSaNikatvavyAptayApaka hotA hai jaise "sarva vastu kSaNikaM satvAt " samasta yastue~ sattva viziSTa honese kSaNikahaiM, isa prakArake anumAnase bauddhoMne samasta padArthoM meM kSaNikatA-kSaNavinazvaratAkI siddhi jo sattva hetuse kI hai so isa hetuke sunatehI koI bhI vyakti isa hetuse padArthoM meM kSagikatAkI pratIti jhaTiti nahIM kara pAtAhai ataH phira vaha samajhAtAhai ki "yadevArthakriyAkAri tadeva paramArthasat " jo arthakriyAMkArI artharUpa kriyAko karanevAlA hotAhai vahI paramArthataH sat hotAhai yadi artha kriyAkArIkohI sat na mAnA jAve to bandhyAke putrameM bhI sattva mAnanA par3egA ataH jaba yaha bAta mAnalI jAtI hai ki jo artha kriyAkArI hotA hai vahI paramArthase sat hai to phira jo sarvathA nitya padArtha hai kUTastha nitya hai usameM arthakriyAkAritA AtI hI nahIM hai, kyoMki vaha nitya to eka rUpahI hotA hai yadi usameM arthakriyAkAritA mAnI jAve to vaha kira ekarUpa nahIM raha sakatA hai ekarUpa nahIM raha sakanese vaha nitya nahIM rebha.-" sarva vastu kSaNika savAt " samasta 120ii satpaviziSTa bAthI kSaNika che, " A prakAranA anumAnathI baudadhe samasta padArthonI kSaNikatA- kSaNabhaMguratAnI siddhi je sahetu dvArA karI che, te hetune sAMbhaLatAM ja ke paNa vyakti te hetu dvArA padArthomAM kSaNiktAnI pratIti jaladIthI (turata ja) karI zakatI nathI tethI ja temaNe A prakAre tenI vizeSa spaSTatA karI che-" yadevArtha kriyAkAri tadeva paramArtha sat " " ma ThiyArI DAya che e ja paramArthAta (svabhAvataH) rata hoya che je artha kriyAkArIne sata na mAnavAmAM Ave te vaMdhyA patramAM paNa sarva mAnavuM paDaze eTale ke vaMdhyAne putra hovAnI vAta paNa svIkAravI paDaze. tethI jo A vAta mAnI levAmAM Ave ke "je artha kriyAkArI hoya che e ja paramArthataH sata rUpa che," te je sarvathA nitya padArtha che phUTastha nitya che temAM artha kriyAkAritA sabhavatI ja nathI, kAraNa ke te nitya te eka rUpa ja hoya che. je temAM akriyAkAritA mAnavAmAM Ave che te eka rUpa rahI zakatuM nathI, ane eka rUpanahIM rahI zakavAthI tene nitya kahI zakAtuM nathI, kAraNa ke nityanuM Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 sthAMnA meva / evaM sAdhyasAdhane kAlo yApito bhavatIti kAlayApanAkAritvAdayaM sava. lakSaNo heturyApaka iti / dvitIyabhedamAha-yAvae' iti / sthApayati pakSa zIghrata yA arthAt masiddhavyAptikatayA samardhayateti sthApako heturiti / yathA parvatokahA jA sakatA hai, kyoMki nityakA to lakSaNa " apracyutAnutpanna sthira karUpaM nityaM " apracyuta-nAga na ho utpanna na lo aura sthira rahe vaha nitya hai aisA kahA gayA hai imaliye yaha mAnanA par3atA hai ki apracyutAnutpannasviraipharUpavAle padArthameM kisI bhI tarahase na kAlakI apekSAse na dezakI apekSAse artha kriyA hotI hai ataH nityase bhinna jo kSaNika padArtha hai usameMhI artha kriyAkAritA AnI hai aura isIse usI meM sattva vyavasthApita hotA hai isa prakArase satva aura kSaNikatvakI vyApti siddha hokara vaha satva, kSaNikatvasehI vyApta siddha ho jAtA hai / isa prakAra kahakara vaha auddha apane abhISTa sAdhyako siddha karane meM pradatta satya hetukI siddhi karane meM samaya vyatIta karatA haiM ataH sattva yaha hetukAla yApanAkArI hone se apane sAdhyakI siddhi karAne meM adhika samayako kharca karanevAlA hone se yApaka honA hai____ "thovae " jo hetu apane sAdhya ke sAtha prasiddha vyAptivAlA honese zIghratAke sAtha umakA sthApaka hotA hai samarthana karane vAlA hotA hai aisA vaha hetu sthAnaka hetu hotA hai / jaise-" parvato'yaM vahinAn dhUmasakSay pramANe madhu cha-"aprayutAnuvannasthiraikarUpaM nisya" yA ema mAnavuM paDe che ke " jene nAza nathI ane jenI utpatti nathI evA sthira rUpa vALA padArthamAM kaI patra rIte-kALanI apekSAe athavA dezanI apekSAe--artha kiyA hotI nathI tethI nityathI bhinna e je kSaNika padArtha che temAM ja artha kriyAkAritA saMbhavita che ane tethI ja temAM sarva vyavasthApita thAya che. A prakAre satva ane kSaNikattvanI bApti siddha thaIne satvakSaNikatvathI ja vyApta siddha thaI jAya che. A prakAre kahIne te bauddha pitAnA abhISTa sAdhyane siddha karavA mAM-pradatta sattva hetunI siddhi karavAmAM samaya vyatIta kare che tethI satvarUpa hetu kALayA nAkArI hovAthI potAnA sAthanI siddhi karAvavAmAM adhika samaya vyatIta karanAra hovAthI yApaka rUpa hoya che. ___. " thAvae " sthA54 hetunA bha Ta 42pAmA Ava cha-2 hetu potAnA sAdhyanI sAthe prasiddha vyAptivALo hoya che, ane te kAraNe zIghratAthI tene sthApaka athavA samarthana karanAre hoya che, evA hetunuM nAma Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 247 sughATIkA sthA04303-041 dRSTAntabhedanirUpaNam vahnimAn dhUmAt, tathA nityAnityaM vastu dravyaparyAyatastathaiva pratIyamAnalAt anayo pratipAditatvorjJAtavyAptitayA jhaTityeva sAdhyasya samarthanAt bhavati sthApakatvamubhayorhetvoH / yadvA kasmiMzcid dhUrte parivrAjake -' lokamadhyabhAge dattaM bahuphalaM bhavati, taccAhameva jAnAmi iti mAyayA pratigrAmamanyAnyalokamadhyaM prarUpayati sati tannigrahAya kathinmunirAha - bho parivrAjaka ! lokamadhyabhAgastveko vatvAt, athavA nityAnityAtmakaM vastu dravyaparyAyatastathaiva pratIya" yahAM dhUma aura vahnikI "patra 2 dhUmastatra tatra bahniH" isa rUpa se vyApti prasiddha hai ataH dhUma " hetu zIghratA se apane sAdhya agnikA sthApaka hotA hai isI prakAra pratyeka vastu dravyako apekSA se free aura paryAyakI apekSAse anitya mAnI gaI hai to isase yaha bAta jhaTiti sthApita ho jAtI hai vastu nityAnityAtmaka hai / ataH ye donoM hetu apane sAdhyake zIghratA se gamaka hone ke kAraNa use batAne meM samartha hone se sthApaka hote haiM / mAnatvAt 66 yadvA-kisI dhUrta parivrAjakane mAyAse aisI prarUpaNA pratyeka grAma meM haraeka lokake samakSa kI ki lokake madhya bhAgameM diyA gayA dAna bahuta phalavAlA hotA hai isa bAtako kevala maiM hI jAnatA hUM taba usakI isa prarUpaNA nigraha karane ke nimitta usase kisI munine kahA- bhA sthAya hetu che. nema - " parvato'yaM vahnimAn dhUmavattvAt " athavA " nityA nityAtmakaM vastu dravyaparyAyatastathaiva pratIyamAnabhAvAt " ahIM ghumADA mane agninI " jyAM jayAM dhUmADe DAya che tyAM tyAM agni Aya che ' A rUpe vyApti prasiddha che. tethI dhUmarUpa hetu potAnA agnirUpa sAdhyanA zIghratAthI sthApaka ane che. e ja pramANe pratyeka vastu dravyanI apekSAe nitya ane paryAyanI apekSAe anitya manAya che tethI e vAta zIvratAthI sthApita thaI jAya che vastu nityAnityAtmaka che. A banne hetu potAnA sAdhyane zIvratAthI grahaNu karAvanArA hovAthI temane batAvavAmAM samatha hAya che te kAraNe A prakAranA hetune sthApaka kahyo che athavA-keAi eka dhUta parivrAjake mAyAbhAvathI yukta thaIne pratyeka gAmamA pratyeka manuSyanI samakSa evI prarUpaNA karavA mAMDI ke " leAkanA madhya bhAgamAM arpaNu karavAmAM Avelu dAna mahAphala pradAna karanArU hAya che, A vAta kevaLa huM... ja jANu' chuM'' tyAre tenI A mithyA prarUpaNAne rAkavAne mATe keAi munie tene A pramANe kahyu--" huM parivA Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 240 sthAnAgAvaye bhavati tat kathaM bahupu grAmAdiSu tatsaMbhava, ityevaM yuktyA tvadarzito lokamadhyabhAgo na bhavanIti pakSa sthApitavAniti sthApako hetuH / tRtIyabhedamAha-sae' iti / vyaMsaka-vyaMsayati parAn vyAmohayatIti vyaMsako hetuH yathA-kenacit prayuktam asti jIvo'stighaTaH iti svIkAre jIvaghaTayorastitvaM samAnarUpatayA vartate iti jIvaghaTayorekatA-mApyate abhinnagabdaviSayatvAt , ghaTazabdaviSayaghaTasvarU. parivrAjaka ! lokakA madhyabhAga to ekahI hotA hai phira vaha pratyeka grAmameM alaga 2 rUpameM kaise saMbhavita ho sakatA hai ataH tumhAre dvArA pradarzita loka madhyabhAga ThIka nahIM hai isa tarahase usane apane pakSako sthApita kara liyA isa prakArase apane pakSakA sthApana karanevAlA hetu sthApaka hotA hai| "vaMsae " jo hetu parako vyAmohita kara letA hai-vyAmugdha kara detA hai-vaha vyaMsaka hetu hai jaise kisI ne kahA-" asti jIvaH asti ghaTaH" isa para kisIne kahA yadi jIva aura ghaTameM samAna rUpase astitva rahatA hai to jIva aura ghaTameM ekatA prApta hotI hai, kyoMki una donoMkA astitva abhinna zabdakA viSayabhUta hotA hai arthAt jIva aura ghaTameM rahA huA astitva " astitva" isa ekahI zabdake dvArA vAcya hotA hai jaise ghaTa zabdase ghaTa aura ghaTakA svarUpa vAcya hotA hai ataH eka zabda vAcya honese ghaTa aura ghaTake svarUpameM abhinnatA jaka ! lekane madhya bhAga to eka ja hoya che. te te pratyeka gAmamAM alaga alaga rUpe kevI rIte saMbhavI zake che? te kAraNe tame pratyeka gAma lokanA madhya bhAga rUpa havAnI je prarUpaNa kare che te mithyA che" A rIte te munie potAnI mAnyatAnuM pratipAdana karyuM. A prakAre potAnA pakSanuM sthApana karanAre hetu sthApaka rUpa hoya che. "vasae" yasa hetu-28 522 vyAbhaDita (vyAbhu05) nAkhe che te hetunuM nAma "bhUMsaka hetu " che jema ke--koIe evuM kahyuM ke "asti jIvaH asti ghaTaH " " 0 55 cha ma ghara para che banenuM astitva che" tyAre keIe evI dalIla karI ke -"jIva ane ghaDAmAM je samAna rUpe astitva raheluM hoya te jIva ane ghaDAmAM ekatA prApta thAya che, kAraNa ke te banenuM astitva abhinna zabdane viSayabhUta hoya che-eTale ke jIva ane ghaDAmAM raheluM astitva "astitva" A eka ja zabda dvArA vAgye thAya che. jema ghaTa zabdathI ghaTa ane ghaTanuM svarUpa vAgye thAya che, te kAraNe eka zakhavA hovAthI ghaTa ane ghaTanA svarUpamAM abhinnatA prApta Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 sudhA TIkA sthA0430 sU0414 hetubhedanirUpaNam . pavat yadi jIvAdau astitA na svIkriyate tadA jIvAdInAmabhAva eva syAt astitvAbhAvAt iti prativAdino vyAmohakaraNAd vyaMsakoya heturiti / kazci dantarAlalabdhatittirIyuktena zakaTena nagara paviSTaH / tatraikena dhUtena kathitamzakaTatittirI katha labhyate 1 tena jJAtam-' ayaM kila zakaTasthitAM tittirIyAcata ityabhiprAyeNa kathitavAn-tarpaNAloDikayeti / tato dhUrtaH satittirika AtI hai isI prakArase jIva aura ghaTakA astitva bhI eka astitva zabda vAcya hone ke kAraNa ekahI mAnA jAvegA aura isakI ekatAse jIva aura ghaTa meM bhI ekatva AnekA prasaGga prApta hogA yadi kahA jAve ki hama jIvAdikameM astitva svIkAra nahIM karate haiM to jIvAdikoMmeM anastitva Anese unakA abhAvahI svIkAra karanA par3egA, ataH isa taraha ke kathanase jo prativAdIkA hetuvAdIko vyAmoha utpanna kara detAhai vaha hetu vyaMsaka kahA gayA hai isa para dUsarA dRSTAnta isa prakAra se bhI haikoI zakaTavAhaka gAr3IcAna apanI gAr3I ko jotakara kisI dUsare gAva jA rahA thA rAste meM usane eka tittirI pakar3a kara apanI gAr3I meM rakhalI calate 2 vaha kisI nagara meM pahu~ca gayA vahAM kisI eka dhartane usase kahA-isa zakaTa tittirIkA kyA lete ho? arthAtU zakaTa tittirI kitanemeM dete ho ? taba usakI bAtako sunakara zakaTavAhakane aisA samajhA ki yaha zakaTameM rakkhI huI isa tittirIko mAMga rahI hai taba usane thAya che, e ja pramANe jIva ane gharanuM astitva paNa eka astitva zabda dvArA vA hevAthI eka ja mAnavuM paDaze ane tenI ekatAne lIdhe jIva ane ghaTamAM paNa ekatva mAnavAne prasaMga prApta thaze. je ema kahevAmAM Ave ke ame jIvAdikanA astitvane svIkAra karatA nathI, te jIvA dikamAM astitva prApta thavAne kAraNe temane abhAva ja svIkAra paDaze." A prakAranA kathana dvArA prativAdIne hetu vAdImAM vyAha utpanna karI nAkhe che, tethI te hetune dhaka kahevAmAM Avyo che. A vAtanuM pratipAdana karavAne mATe nIce pramANe dAnta ApavAmAM AvyuM che--keI eka gADAvALe pitAnuM gADuM joDIne kaI bIje gAma jaI rahyo hato. rastAmAM teNe eka tittirI pakaDI. te tittirIne pitAnA gADAmAM mUkIne te tyAMthI AgaLa vadhyo, ane koI eka nagaramAM AvI pahoMcyA. tyAM kaI eka dhUte tene pUchayuM. A zakaTatittirIne keTalAmAM vecavAnI che?" (A di athI zabdaprayoga cha. (1) 248 sAthai tittirI (2) 248mA 27dI tittirI) tyAre gaavaaLAe tene kahyuM-A zakaTatittirI (gADAmAM rahelI tittirI) huM tarpaNa Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 sthAnAsa zakaTaM grahItuM pravRttaH / tenoktaM madIyametat zakaTam / dhUrtenoktam-tvameva zakaTatittirIti kathayitvA danavAn ato'haM zakaTahitAM tittirI gRhNAmIti sAkSiNa AhUya satittirIkaM zakTaM jagrAha / tato viSaNNaH zAkaTika iti zAkaTikavyAmohakaraNAdayaM vyaMgako hetuH / caturthabhedamAha-' lUmae' iti / lUpakA-lUpayati khaNDayati dhRSpAditamaniSTamiti lapako hetuH yathA-sa eva zAkaTiko'nyadhRtasamIpe gatvA yuktiM zikSitvA samAgatastaM dhRtamayAdIt-bhoH ! tarhi dehi kahA isa zakaTa tittirIko maiM tarpaNAloDikA....(latta)meM detA hUM taya vaha dhUrta tittirI sahita zAkaTako lene lagA, zakaTavAhakane kahA-yaha tumakyA karate ho ? gADI to merI hai taba dhUrta ne kahA-tumanehI to "zakaTatittirI" aisA kahakara ise tarpaNAloDikA denA svIkAra kiyA hai isaliye maiM zakaTa sahita tittirIko leto tuma nahIM sAno to ina gavAhoMse pUcha lo isa prakArase usane usakI satittirIka gADIko le liyA taba vaha zAkaTika cintita ho gayA isa taraha se zAkaTikako vyAmoha kara dene ke kAraNa yaha vyaMsaka hetu hai| ___ "lUsae" jo hetu dvArA dhUrtajana opAdita aniSTakA khaNDana kara detA hai aisA vaha hetu lUpaka hotA hai-jaise jaba usa zAkaTikakI vaha dhUrta gADI le letA hai taba vaha zAkaTika anya dhUttoM ke pAsa jAtA hai aura unase yuktiko sIkhakara punaH usa dhUrttake pAsa AtA hai aura loDikAmAM (tAvaDI ke kaDAhI agara sAthavAne badale vecuM chuM" tyAre te dhUrta gADA tathA tittirIne laIne cAlavA mAMDyo tyAre gADAvALAe tene kahyuM - "A tame zuM karo cho ? mArI gADI zA mATe laI jAo che ?" pelA pUrve javAba mAyA- tame 1 zatittirI (gAI bhane tittirI) galsslil badalAmAM ApavAnI vAta kabula karI che, tethI huM zakaTa ane tittirI laI jAuM chuM. je tane mArI vAta mAnavAmAM na AvatI hoya te A badhAM sAkSIone pUchIne khAtarI karI le " A pramANe te pUrve tenA zakaTa ane tittirIne paDAvI lIdhAM. tethI te gADAvALo citita thaI gayo A prakAre gADI vALAne vyAmohita karI nAkhanAra hovAne kAraNe A hetu cuMsakatu rUpa che. ___ "lUsae " sUpa tu-2 hetu dhUta- 21 mAAhita maniTarnu khaMDana karI nAkhe che evA hetune lUSaka hetu kahe che. jema ke - uparyukta dAntamAM gADIvALAnI gADI te dhUrta laI jAya che ema kahe vAmAM AvyuM che. tyArabAda te gADIvALo kaI bIjA dhUrta pAse jaIne gADI pAchI meLavavAnI yukti zIkhI le che ane tyAra bAda pitAnI gADI Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA04 u03 su0 41 hetumedanirUpaNam ra tarpaNADikAmiti / dhUrtena svabhAryA proktA - asmai saktUnAlo dehIti / tAM ca tathA kurvatIM tadbhAryA gRhItvAsau gantuM pravRto'vAdIca dhUrtam - madIyeyaM bhAryA tarpaNamiti saktUnAloDayatIti tarpaNAloDiketi tvayaiva dattatvAditi lUpa - ko'yaM hetuH / sacAyaM jIvaghaTayorekattvaM vyaMsakaH sthApitavAn tatra lUpako vadati yadi astitvAdizeSAjjIvaghaTayorekasvamApAdyate tadA sarvabhAvAnAmevaikathaM syAt yataH sarvatrAstittravRtteH samAnatvAt nacaivaM dRzyate saMbhAvyate vA tatoyaM jIvakahatA hai hai bhAI lAo tuma mujhe tarpaNAloDikA de do, ne jAkara apanI bhAryA se kahA- tU ise sakta sAnakara de de| jaba vaha sakta sAnane lagI to yaha usa strIko lekara calane lagA aura dhUrta se bolAyaha bhAryA merI hai, kyoMki tarpaNake nimitta jo sattuko sAnatI hai vaha tarpaNAloDikA hai tarpaNAloDikA ko tumhIMne mujhe kImata meM denA svIkAra kara liyA hai | isa prakAra se yaha hetu lUSaka hai vyaMsakane jo jIva aura ghaTa meM pUrvokta rUpase ekatva sthApita kiyA hai ataH lUSaka isa para usase kahatA hai ki yadi astitvakI avizeSatA lekara tuma jIva aura ghaTameM ekatvakI sthApanA karate ho to sarva bhAvoM meM hI ekatva ho jAvegA kyoMki sarva bhAvoM meM astitva rahatA hai parantu aisI bAta na kahIM dekhI jAtI hai aura na saMbhavita hI hotI hai isa taraha se jIva ghaTaneM ekanAkA laI janAra pelA zveta pAse jaIne kahe che ke " bhAI, lAe mane taNAlADikA ApI do " tyAre te dhUta tene peAtAne ghera lai gayeA ane teNe peAtAnI patnIne kahyuM--tu' kaNeka khAMdhIne Ane tarpaNuAleDikA daI de ' jyAre te kaNeka khAMdhavA mAMDI tyAre pelA gADIvALA te dhUtanI strIne laIne cAlatA thaye. jatAM jatAM teNe te dhUtane kahyu-- A mArI bhAryA che. te tapaNune nimitte satta (leATanI kaNeka athavA sAthave!) bAMdhatI hatI mATe te tapa`NAlADikA che, zakatittarInA badalAmAM mane taNAlekA ApavAnI vAta teM kabUla karI hatI ( ahI tenA khIjo atha leADhI ke kaDAhI thAya che). A prakAranA A lUSaka hetu samajaveA. vyasaka hetu dvArA jIva ane ghaTamAM pUrvokta rUpe je ekatva sthApita karavAmA Avyu che tenuM lUSaka hetu dvArA A pramANe khaDana karAya che je astitvanI vizeSatA ( samAnatA ) ne lIdhe tame jIva ane ghaTamAM ekavanI sthApanA karatA hA, teA sarva bhAveAmAM paNa ekatva mAnavAne prasaga upasthita thaze, kAraNa ke satra bhAvezamAM astitva rahe che parantu evuM kadI jovAmAM paNa AvatuM nathI ane evu ekatva sa`bhavita paNa hAtuM nathI. A prakAre jIva ane ghaTamA ekatAnu Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre ghaTayorekatvApAdanarUpasyAbhAvApattirUpasya vA parApAditAniSTasyAnena luSitatvAt lRpako hetu bhavatIti / " , / " punardevozrAturvidhyamAha - ayA deU cauntrihe ' ityAdi / athavA hetuzvatuviMdha ityatra athavAzabda hetoH prakArAntarayotakastataH - ' athavA hetuzruturvidhaH ' iti / hinoti gamayati padArthamiti hetuH ddIyate'dhigamyate padArtho'neneti hetuH padArthAvagamaM prati pramANamiti / sa caturvidhaH pratyakSAnumAnaupamyAgamabhedAt / tatra prathamaM bhedamAha - pacakhakhe ' ityAdi / pratyakSam - aznute vyApnotyarthAniti akSaH bhAtmA taM prati yadvartate jJAnaM tatpatyakSam - nizcayanayato'vadhimanaH paryaya kevalajJAApAdana karanevAlA athavA abhAvakI Apatti prakaTa karanevAlA jo parokta aniSTa hai usako yaha lUSita kara detA hai- haTA detA hai isaliye yaha lUSaka hetu hai aba anya prakAra se bhI hetukI caluSprakAratA prakaTa karane ke liye sUtrakAra kahate haiM / para 66 'ahavA heU cauvvihe" ityAdi - yahAM athavA zabda, prakArAntarakA dhotaka hai, jo padArthakA gamaka (bodhaka) hotA hai athavA padArtha jisake dvArA jAnA jAtA hai vaha hetu hai / yaha hetu padArtha ke jAnane meM pramANarUpa hotA hai | pratyakSa anumAnaupamAna aura Agamake bheda se yaha pramANarUpa hetu cAra prakArakA hai inameM "paccakkhe" pratyakSa pramANakA svarUpa aisA hai jo jJAna akSa- AtmAkI prati-sahAyatA se utpanna hotA hai indriyAdikoM kI sahAyatA nahIM vaha pratyakSa hai aise pratyakSa avadhi, mana:paryaya, kevalajJAna ye ApAdana karanAruM athavA abhAvanI Apatti prakaTakaranArU' je parokta aniSTa che tene A prakArane hetu kRSita karI nAkhe che dUra karI nAkhe che, tethI A prakAranA hetune lUSaka hetu kahe che (( have sUtrakAra hetunA khIjI rIte paNu cAra prakAra prakaTa kare che ahavA heU cantri " ityAhi-aDI "" athavA padma prakArAntaranuM dyotaka che. padAnA jenA dvArA medha thAya che tenuM nAma hetu che. A hetu padArthane jANavAmAM pramANu rUpa hAya che. A pramANu rUpa hetunA nIce pramANe yAra ra che. (1) pratyakSa, (2) anumAna, (3) upamAna bhane (4) Agama, sva35 mA prAstu che ? mogha) bhkssindriyAnI sahAyatAthI utpanna thatA avadhijJAna, manaHpayajJAna ane " paccakkhe "---pratyakSa prabhAnuM AtmAnI sahAyatAthI utpanna thAya che. nathI, tene pratyakSa kahe che. evA pratyakSa Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 sudhA TIkA sthA04 20390 41 hetubhedanirUpaNam nAtmakam / athavA akSANi-indriyANi, tAni prati vartate yat tatpratyakSam vyavahA. ratazcakSurAdijanitaM jJAnam / lakSaNa punaridaM tasya " aparokSatayAthesya, grAhakaM jJAnamIdRzam / / pratyakSamitarat jJeyaM, parokSaM grahaNekSayA // 1 // grahaNekSayA grahaNApekSayetyarthaH / dvitIya bhedamAha-' aNumANe' iti / anumA nam-anu-pazcAt liGgadarzanavyAptismaraNayoH pazcAt mAna-jJAnamanumAnam / lakSaNamidamtIna jJAna hai inameM pratyakSatAkA yaha kathana nizcaya nayako apekSAle hai vyavahAra nayakI apekSAse to jo jJAna akSa indriyoMkI prati-sahAyatAle utpanna hotA hai vaha pratyakSa hai aisA pratyakSajJAna matijJAna aura zrutajJAna hai pratyakSakA lakSaNa isa prakArase kahA gayA hai "aparokSatayA'rthastha" ityaadi| jo spaSTa rUpase sarvathA vizadarUpase arthakA grAhaka hotA hai vaha jJAna pratyakSa hai tathA jo jJAna spaSTarUpase padArthakA grAhaka nahIM hotA hai vaha parokSa hai isa gAthAkA tAtparya aisA hai matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, manaHparyayajJAna, aura kevalajJAna isa prakArase jJAnake pAMca bheda mAne gaye haiN| inameM Adike do jJAna erokSa haiM aura bAkI ke 3 jJAna pratyakSa haiN| pratyakSake bhI sakala pratyakSa aura vikala pratyakSake bhedase do bheda haiM avadhi manaHparyaya ye do deza pratyakSa haiM aura kevalajJAna sakala pratyakSa haiM matijJAna aura zrutajJAnako sAMvyavahArika pratyakSa mAnA gayA hai vaise to ye parokSa haiN| kevaLajJAna che. temane nizcayanayanI apekSAe pratyakSa kahyA che, vyavahAra nayanI apekSAe te je jJAna indriyanI sahAyatAthI utpanna thAya che tene pratyakSa kahe che matijJAna ane zrutajJAna A prakAranA pratyakSa che. pratyakSanuM lakSaNa A pramANe kahyu che - "aparokSatayA'thasya " tyAla-2 spaTa 32-sarvathA viza: 33 arthanuM grAhaka hoya che te jJAna pratyakSa gaNAya che, tathA je jJAna spaSTa rUpe padArthanuM grAhaka hotuM nathI tene parokSa kahe che A gAthAne bhAvArtha nIce pramANe che-jJAnanA pAMca bheda kahyA che. matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, mana paryayajJAna ane kevaLajJAna temAMthI matijJAna ane zrutajJAna parokSa che ane bAkInAM traNa jJAna pratyakSa che. pratyakSanA paNa be bheda che-(1) sakala pratyakSa ane (2) vikalapratyakSa avadhijJAna ane mana paryajJAna vikala pratyakSa (deza pratyakSa) che ane kevaLajJAna sakala pratyakSa che. matijJAna ane zrutajJAna parokSa hovA chatAM te bannene sAMvyavahArika pratyakSa mAnavAmAM AvyA Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 " sAcyAvinAzutra liMgAta, sAMdhyanizcAyakaM smRtam / anumAnaM tadabhrAntaM pramANasyAt samakSavat " // 1 // iti / etAdRzaM jJAna hetu janita minyupacArAddhe turevAnumAnam / tRtIyabhedamAha - 'omme ' iti / aupamyam - upamA=sAdazyaM tatsAdhanamaupamyam / anena gAyena sadRzo'sau gauriti sAdRzyapratipattirUpam, tathoktam"gAM dRSTvA'yamaraNye'nyaM, gavayaM vIkSate yadA / bhUyo'vayavasAmAnya bhAjaM vartulakaNTakam // 1 // tasyAmevatvavasthAyAM yadvijJAnaM pravartate / pazunaitena tulyo'sau, gopiNDa iti sopamA // 2 // " turnip sUtre " " aNumANe " liGga darzana aura vyAptike smaraNake pazcAt jo jJAna hotA hai vaha anumAna hai| isa anumAnakA aisA lakSaNa kahA hai " sAdhyAvinAbhuvo liGgAt ityAdi / sAdhya ke sAtha avinAbhAvI liGga se jo sAdhyakA niyyAyaka jJAna hotA hai, vaha anumAna hai yaha anumAna abhrAnta hone se samakSa pratyakSakI taraha pramANa mAnA gayA hai, anumAna jJAna yadyapi hetu se janita hotA hai parantu use jo yahAM heturUpa kahA gayA hai vaha upacAra se kahA gayA hai " ovambhe " gavaya (roga) ke samAna yaha gAya hai aisI sAipa pratipatti-samAnatAkA jJAna jisase hotA hai vaha upamAna pramANa hai sohI kahA hai / " gAM dRSTvA'maraNye " ityAdi / koI manuSya gAyako dekhakara jaMgala meM gayA, vahAM usane 'gavaNa' rojha ko dekhA, to dekhakara usane vicAra bhane vyApsinA anumAnanuM nIce tyAhi- sAdhyanI che. " aNumANe " anubhAna - siMgadarzana ( lakSazunuM darzana ) smaraNu bAda je jJAna thAya che tenuM nAma anumAna che. te prabhANe sakSaSu 4hyu N che- " sAdhyAvinAbhuvo liGgAt " sAthe avinAbhAvI liMgathI je sA"nuM nizcayAtmaka jJAna thAya che te anumAna che. A anumAna abhrAnta hAvAthI samakSa joile pratyakSanI jema pramANabhUta mAnavAmAM Avyu che, anumAna jJAna jo ke hetunita hAya che, parantu teneahI' je heturUpa kahevAmAM Avyu' che te upacAranI apekSAe-aupacArika rIte kahyuM che " ovamme " apamAnapramANu - " bhI gAya rAJa nevI che " evI sAdaNya pratipatti-samAnatAnuM jJAna jenA dvArA thAya che te pramANune upamAna pramANa kahe che. e ja vAta "rgA vA'yamaraNye " ityAdi gAthA dvArA makaTa karI che. koi eka mANasa gAyane teI ne ja galamAM gayA. tyAM teNe Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA kA sthA0 4 u0 3 sU0 41 hetumevanirUpaNam ___ caturtha bhedamAha-' Agame' iti, AgamaH-Agamyante nirNIyante padArthAane netyAgamaH AptavacanasaMpAditaM viprakRSTArthaviSayakaM jJAnam / taduktam-" dRSTeSTAvyAhatAdvAkyAtparamArthAbhidhAyinaH / tatva grAhitayotpannaM jJAnaM zAbdaM prakIrtitam " // 1 // AptoSajJamanullaGghya mahaNTeTavirodhakam / tattvopadezakRtsA zAkhe kApathaghaTTanam // 2 // iti 41 'kApazaghaTTana '-miti kupathavyAvarttakamityathaH / kiyA jaise-gAyake avayava haiM usakA kaNTha gola hai, isI taraha se isake bhI haiM isa tarahase avayavoMkI samAnatAvAle vartula kaNThavAle usa rojhako dekhakara yaha aisA jJAna kara letA hai ki isa pazuke tulya gopiNDa hai, isa tarahakA jo usa manuSyako jJAna huAhai vaha upamAna hai "Agame " padArthoM kA nirNaya jisase kiyA jAtA hai vaha Agama hai yaha aisI Agala zabdakI vyutpatti hai tAtparya isase yahI nikalatA hai ki " AptavacanAdiniyandhanamarthajJAnamAgamaH" Aptake vacanase utpanna huA jo viprakRSTArthakA sUkSma antarita aura dUrArthakA jJAna hai vaha Agama hai| ___taduktam-" dRSTeSTAvyAhatAdvAzyAt " ityAdi / jisake vacanameM dRSTa aura iSTa pramANase-pratyakSa aura anumAna pramANase vAdhA nahIM AtI hai aura jo padArthakA svarUpa jaisA hai, vaisAhI use kathana karatA keI eka rejha joyuM tene joIne tenA manamAM e vicAra thayo ke - jevAM gAyanAM avayavo che, evAM ja A rojhanA avayava che. gAyanI jema rejhano kaMTha paNa vartuLAkAra che " A prakAre avayanI samAnatAvALA ane vartulAkAra kaMThavALA te rajhane joIne tene evuM bhAna thAya che ke A paza samAna gepiMDa che. A prakAranuM te manuSyane je jJAna thAya che te upamAna rUpa che. "Agame " hAtha nA niyanA 2 // 42pAmA mAve cha / mAgama che," evI Agama padanI vyutpatti thAya che. tenuM tAtparya nIce pramANe che-" AptavacanAdinivandhanamarthajJAnamAgama " pAsapuruSAnA (mata va. lInA) vacana dvArA utpanna thayeluM je vikRNArthanuM sUma antarita ane dUrathn jJAna cha, ta mAgama cha yu 55 che -" dRpTeSTAvyAhatAdvAkyAt " ItyAdi-jemanAM vacanamAM daSTa ane ISTa pramANathI-pratyakSa ane anumAna pramANathI-kaI bAdhA (vA) naDatI nathI, ane je padArthanA svarUpane jevuM Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 sthAnAgo punarapi hetozcAturvidhyamAha--' ahayA heU caubihe ' ityAdi / atratvanyathAnupapannattalakSaNa hetu janyatvAdanumAnameva kArya kAraNopacAgat hetuH / sa catuvidhaH caturbhagIrUpatvAt / tatra prathamaM bhedamAha-' atyittaM asthi so he' iti / hai aile Apta puruSake vacanase utpanna huA jo yathArtha jJAna hai vaha zAda Agama jJAna hai / yaha ogama vItarAga sarvajJa aura hitopadezIse praNIta hotA hai vAdI prativAdI isakA khaNDana nahIM kara sakate haiN| pratyakSa aura anumAna inameM se kisIbhI pramANase isameM bAdhA nahIM AnI hai vastuke yathArtha svarUpakA yaha pratipAdaka hotA hai saya jIvoMkA hita sAdhaka hotA hai aura mizyAmatarUpa jo kupaya usase dUra karAne vAlA hotA hai| __ "ahavA-heca ubihe" yahA~ anyathAnupapatti lakSaNavAle hetuse utpanna hone ke kAraNa anumAnahI kArya meM kAraNa ke upacArame hetu kahA gayA hai tAtparya hama kathanakA aisA hai ki anumAna jo hotA hai vaha anyathAnupapatti lakSaNavAle hetu se utpanna hotAhai, ataH isa anumAnakA kAraNa anyathAnupapatti lakSaNavAlA hetu hai, parantu yahAM para jo anumAna rUpa kAryako heturUpase kahA gayA hai vaha kAryameM anumAnameM kAraNakA anyathAnupapatti lakSaNavAle hetukA Aropa kara liyA gayA hai, isaliye che evuM ja prakaTa kare che evAM A puruSanA vacanathI utpanna thayeluM je yathArtha jJAna che tene Agama jJAna kahe che. A Agama vItarAga sarvajJa ane hitopadezI dvArA praNIta hAtha che, vAdI pratIvAdI tenuM khaMDana karI zakatA nathI. pratyakSa ke anumAna pramANa dvArA paNa temAM kaI paNa bAdhA AvatI nathI, te padArthane yathArtha svarUpanuM pratipAdana karanAru che, samasta jIvonuM ditasAdhaka hoya che ane mithyAmata rUpa je kupatha che tenAthI dUra karAvanAra hoya che. " ahavA-heU caubihe " maha manyathA manu55tti sakSavA tu vaDe utpanna hovAne kAraNe anumAna ja kAryamAM kAraNanA upacArathI hetu rUpa kahyuM che. A kathananuM tAtparya nIce pramANe che-je anumAna thAya che te anyathA papatti (bIjI rIte sAdhya vagara utpattine abhAva) lakSaNavALuM hoya che tethI A anumAnanuM kAraNa anyathAnupatti lakSaNavALe hetu che, paraMtu ahIM anumAna rUpa kAryane je heturUpa kahevAmAM AvyuM che, te kAryamAM-anumAnamAM kAraNanA anyathAnupapatti lakSaNavALA chetunuM AropaNa karIne kahevAmAM AvyuM che te kAraNe tene hetu rUpa kahevAmAM AvyuM che e A anumAna rUpa tu yA2 54 / 2 / jho hai-temA 5DesI 412 mA pramANe cha-" asti tat Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04403 sU0 41 dRSTAntabhedanirUpaNam .257 asti vidyate taditi liGgabhUtaM dhUmAdivastu iti kRtvA asti vahnayAdirUpaH sAdhyo'rtha ityevaM heturityanumAnam 1 / dvitIyabhedamAha-asthittaM natthi so heU ' iti| astitvaM nAsti sa heturiti / astivahnirUpaM vastu tasmAnnAsti yativiruddhaH zItAdirartha ityapi heturanumAnam 2 / tRtIyabhedamAha- natthittaM asthi so heU' iti, nAstitvamasti so hetuH, tathA nAstivahnayAdikothaiH ata' zItakAle vidyate zItAdirartha ityayamapi heturanumAnam 3 / caturthabhedamAha-' natthittaM natthi so heU' iti, nAstita nAsti sa heturiti / tathA nAsti vRkSarUpo'tha ivi nArita zizapArUpopyarthaH ityayApi heturanumAnamiti 4 / / / sU0 41 // use hetu kaha diyA gayA hai aimA yaha anumAna rUpa hetu cAra prakArakA hai-inameM prathama prakAra " asti tat astyasau " aisA hai-isakA tAtparya aisA hai ki eka anumAna aimA ho. sAdhana ke hone para vayAdi rUpa sAdhyavAlA hotA hai 1 dvitIya prakAra " asti tat nAstyaso" aisA hotA hai isakA bhAva aisA hai ki vahnirUpa vastu ke hone para vahni viruddha zItAdi sparzavAlA nahIM hotA hai 2 tRtIya prakAra-" nAstitvaM a. ssyasau" aisA hotA hai isakA bhAva aisA hai ki vahike abhAvameM zItAdi spazavAlA hotA hai aura caturtha prakAra-" nasthi taM nasthi" aisA hotA hai isakA bhAva aisA hai ki jahAM vRkSarUpa arthakA abhAva hAtA hai vahAM zizapArUpa arthakA bhI abhAra hotA hai isa tarahase ye saya hetu anumAnarUpa hote haiM / tAtparya isakA aisAhai-" parvato'yaM vahni mAn dhUmavatvA " yahAM dhUmavattva hetu prathama prakAravAlA hai " atra zItaasyasau" meTa hai me, manumAna se DAya cha re sAdhananA sdmaavamAM vahni Adi rUpa sAdhya vALuM hoya che eTale ke " dhumADA rUpa sAdhano sadUbhAva hoya te agnine paNa sadbhAva hoya che, " A prakAranA arthanuM atipAhana 42nAra hAya che bhAna 4.2 2 pramANe cha,-" asti tat nAsyasau" bheTa pali35 12tuna samAmA palivi3 zItala 25shvALuM hotuM nathI. trIle prA2 mA pramANe cha-" nAstitaM amtyasau" meTa vahninA abhAve zItAdi sparzavALuM hoya che yaa| prA2 prabhArI cha-" nAsthi taM nathi" cha. sa hai crii vRkSa rUpa padArthane abhAva hoya che tyAM ziMzapArUpa (zIsamarUpa) artha paNa abhAva hoya che " A pramANe A badhA hetu anumAna rUpa hoya che. mA samarata 4thananu tAtparya nAthe pramANe cha-" parvato'yaM vahimAn dhUmavatvAt " mahI dhUmADAnA samApa 35 uta prathama pANI che "matra zItasparzI Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAstre mUlam - caunivahe saMkhANe paNNatte, taM jahA paDikammaM 1, vavahAre 2, rajjU 4, rAsI 4 sU0 42 // chAyA - caturvidhaM saMkhyAnaM prajJatam, tadyathA - parikarma 1, vyavahAraH 2, rajjuH 3, rAziH 4| || sU0 42 // TIkA - " caubihe saMkhANe " ityAdi-saMkhyAnaM - saMkhyAyate - gaNyate'neneti saMkhyAnaM = gaNitaM taccaturvidhaM prajJaptam, tadyathA - parikarma-saMkalanavyavakalanayojana - vibhajanAdirUpaM pATIprasiddham 1, tathA - vyavahAraH - mizrakavyavahArAdiranekavidhaH 2, tathA-rajjuH - razmiH, taskRtagaNitaM = kSetragaNitam 3 | tathA - rAzi:trairAzika - paJcarAzikAdigaNitamiti / // sU0 42 // 358 - (4 " sparzo nAsti agni sadbhAvat " yaha agni sadbhAvarUpa hetu dvitIya prakAravAlA hai atra agnirnAsti zItasparzasadbhAvAt ra yaha anumAna tRtIya prakAravAlA hai aura " nAstyatra zizapA vRkSAbhAvAt' yaha caturtha prakAra vAlA hai yaha kevala kathana kIhI vicitratA hai vaise to avinAbhAvI sAdhana se jo bhI sAdhyakA jJAna hotA hai vaha saba anumAna rUpa hI hai || sU0 4 1 // 'cavihe saMkhANe paNNatte, ityAdi' sUtra 42 // jisase ginA jAtA hai vaha saMkhyAna gaNita hai yaha saMkhyAna rUpa gaNita cAra prakArakA hai, saMkalana 1, vyavakalana 2, yojana 3 vibhajana4 Adi rUpa pATI prasiddha gaNita parikarma hai, saMkalana nAma guNA karane kA hai, yAMkI karanekA nAma vyavakalana hai joDakA nAma yojana hai aura bhAgAkArakA nAsti agnivadbhAvAt " yA agni sahabhAva 35 hetu mIla khANe che. 66 ane "" atra agnirnAsti zItasparzasrabhAvAt " mA anumAna zrIla amaravANu hai, nAstyatra zizA vRkSAbhAvAt A ceAthA prakAravALu' anumAna che A teA kevaLa kathananI ja vicitratA ( vividhatA) che. Ama te avinAbhAvI sAdhana vaDe je kAi sAdhyanu jJAna thAya che te badhAM anumAna rUpa ja DAya che // sU. 41 // 66 cavi saMkhANe paNNatte " dhatyAhi - ( sU. 42 ) mAM gatarI 42* vAmAM Ave che tenuM nAma sakhyAna-gaNita che. te sa khyAna rUpa gaNita yAra aAranu 'dhuM che- (1) sasana, (2) vyavasana, (3) yojana bhane (4) vibhajana. A cAra prakAranuM gaNita parikama che. saMkalana eTale guDDAkAra, vyavakalana eTale mAdabAkI, ceAjana eTale saravALA ane vabhajana eTale bhAgAkAra mizra vyavahAra Adi aneka prakAranuM vyavahAra gaNita che. mApa Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkAsthA04303 sU043 adhaUrdhvalokagatAndhakArodyotanirUpaNam 259 anantaraM rajjupadena kSetragaNitamuktamiti kSetrasambandhAzlokalakSaNakSetrasya vidhA vibhastasyAndhakArodyotAvAzritya sUtratrayeNa nirUpaNAmAha mUlam-ahologe NaM cattAri aMdhagAraM kareMta, taM jahAM-- naragA 1, NerayA 2, pAvAiM kammAI 3, asubhA poggalA 4 (1) tiriyaloge NaM cattAri ujjoyaM karoti, taM jahA--caMdA 1, sUrA 2, maNI 3, joI 4 / (2) uDDaloge cattAri ujjoyaM kareMta, taM jahA- devA 1, devIo 2, vimANA 3, AbharaNA 4 / (3) / sU0 43 // - chAyA-adholoke khalu catvAri andhakAraM kurvanti, tadyathA-narakAH 1, nairayikAH 2, pApAni karmANi 3, azubhAH pudgalAH 4 / (1) / tiyagloke khalu catvAri udhotaM kurvanti, tadyathA-candrAH 1, sUryAH 2, maNayaH 3, jyotiH 4 / (2) / Urdhvaloke khalu calAri udyotaM kurvanti, tadyathA-devAH 1, devyaH 2, vimAnAni 3, AmaraNAni 4 / (3) // sU0 43 // TIkA-" ahologe NaM " ityAdi-adholoke-adhogasthitaloke 'khalu'. vakyiAlaGkAre, catvAri vastUni anupadaM vakSyamANAni andhakAraM kurvanti, tadyathAnAma vibhjnhai| mizra vyayahAra Adi aneka prakArakA vyavahAra gaNita hai rassI Adise nApane rUpa jo gaNitahai vaha rajju gaNitahai tathA rA. zika evaM paJcarAzika Adi rUpa jo gaNitahai vaha rAzi gnnithai|suu042|| rajjupadase jo kSetra gaNita kahA gayA hai so kSetrake sambandhase tIna prakArase vibhakta lokarUpa kSetrake andhakAra aura udyotako lekara aba sUtrakAra tIna sUtroMse nirUpaNa karate haiNpaTTI Adi vaDe mApavA rUpa je gaNita che tenuM nAma rajaju gaNita che. cera zika, paMcarAzika Adi rUpa je gaNita che tenuM nAma rAzigaNita che sU.4rA. rajupada dvArA je kSetra gaNitanuM kathana karavAmAM AvyuM che, te kSetranA saMbaMdhane anulakSIne have sUtrakAra traNe lekarUpa kSetranA aMdhakAra ane udyotanuM nirUpaNa karavA nimitta traNe sUtreAnuM kathana kare che Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAM sUtre --- - narakA:-narakA''vAsAH 1, tathA nairayikAH = niraye bhavAstathA - nArakA jIvAH, te ca kRSNarUpatvAdandhakAraM kurvanti 2 tathA pApAni pApajanakAnikarmANi - jJAnAvaraNIyAdIni tvAdandhakAraM kurvanti 3 | tathA-azubhAH gamazastAH pudgalAH - andhakAratayA paritAH santo'ndhakAraM kurvanti / pudgalaLakSaNaM ca aprai mithyAtvAjJAnarUpabhAvAndhakArajanaka 60 (6 sadhavAraujjoo paddA chAyA''taveha vA / nagaMdharasA phAsA puggalANaM tu lakkhaNaM // 1 // " -" zabdo'ndhakAra uddyotaH prabhA chAyA''tapo vA / varNa- gandha - rasAH sparzAH pUlAnAM tu lakSaNam |1| iMti, ebhirlakSaNaiH pudgalA lakSyante / (1) chAyA "aho loge NaM cattAri ityAdi" sUtra 43 // adholoka meM ye cAra vastue~ andhakAra karatI haiM jaise- naraka narakAvAsa 1 nairayika- nirayameM rahe hue nAraka jIva 2 pApakarma jJAnAvaraNIya Adi pApajanaka karma 3 aura azubha pudgala - aprazasta pudgala 4 inameM nAraka jIva kRSNa svarUpa hone se andhakAra karate haiM tathA jJAnAvaraNIya Adi ATha pApakarma mithyAtva ajJAna rUpa bhAvAndhakAra ke janaka hone se andhakAra karate haiM aura jo aprazasta pudgala hote haiM ve andhakAra rUpase pariNata hote hue andhakArako karate haiM pudgalakA lakSaNa isa prakAra se hai - " saddadhayAra ujjoo " ityAdi / zabda andhakAra udyota prabhA chAyA aura Atapa ye saba pudgala dravyakI paryAya haiM kyoMki rUpa gaMbha rasa aura sparza ina guNoMvAlA pudgala hotA hai ataH ina paryAyoMmeM ye saba guNa pAye jAte haiM / aho logeNaM cattAri " tyAhi - ( sU 43 ) adhosoma bhA yAra vastugyo adhAra reche (1) na24 narAvAMsa, (2) nairathi - narazubhAM raDelA nA24 vo, (3) pAyAbha - jJAnAvaraNIya mAhi pAu bhane (4) azubha pudgala-aprazasta pudgalA nAraka jIvA kRSNava vALA haiAvAne kAraNe adhakAra kare che, jJAnAvaraNIya Adi ATha pApakamAM mithyAtva ajJAna rUpa bhAvASakAranA janaka hAvAthI aMdhakAra kare che. ane je aprazasta yuddhe hAya che te adhakAra rUpe pariNumita thaine adhakAra kare che. pudgalanu lakSaNa nIce pramANe che-" sadadhayAra ujjoo " tyiAhi - zabda, andhakAra, prabhA, chAyA ane Atapa, A pudgaladravyanI paryAye che, kAraNa ke pudgala rUpa, rasa, gaMdha ane paza, A guNAthI yukta hAya che. tethI A paryAyAmAM e badhAM guNA hAya che. 66 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ su~dhATIkA sthAM04 u01 sU043 adhaUrdhvalokagatAndhakAroyo nirUpaNam 261 " tiriyaloge NaM " ityAdi - tiryaglo ke ' khalu ' prAgvat, catvAri vastUni udyotaM - prakAzaM kurvanti, tadyathA - candraH 1, sUryAH 2, maNayaH candrakAntasUryakAntAdayaH 3, jyotiH - vahniH 4 ete catvArastiryaglokaprakAzaM kurvanti, andhakAranAzakatvAt / (2) " 1 " uDUMloge NaM " ityAdi -- Urdhvaloke catvAri vastUni udyotaM - prakAza kurvanti, tadyathA - devAH, tejasazarIratvAt tathA devyazva prakAzaM kurvanti tathAvimAnAni - saudharmeza nAdInAM devAnAM tathA AmaraNAni - maNiracitAlaGkArAH, etAni catvAri vastUni Urdhvaloke prakAzaM kurvanti // su0 43 // iti zrI vizvavikhyAta - jagadvallabha - prasiddhavAcaka - paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-mavizuddha gadyapadyanekagrantha nirmASaka - vAdimAnamardaka - zrIzAhU chatrapati kolhApura rAjamadatta 'jainazAstrAcArya padabhUSita - kolhApu rarAjaguru bAlabrahmacAri- jainAcArya -- jainadharma divAkara-pUjyazrI -- ghAsIlAlavativiracitAyAM ' sthAnAGgasUtrasya ' sudhAkhyAyAM vyAkhyAM caturthasthAnasya tRtIyoddezaH samAptaH ||4-3 / / " " tiriyalogeNaM " ityAdi - tiryagloka meM ye cAra vastue prakAza karatI haiM jaise - candramA 1 sUrya 2 candrakAnta, sUryakAnta Adi maNi 3 aura jyoti agni4 ye saba andhakAranAzaka haiM isaliye ye tiryagloka meM prakAza pradAna karatI haiM / 66 'uDalogeNaM " ityAdi - Urdhvaloka meM ye cAra vastue~ prakAza karatI -haiM jaise taijasa zarIra vAle honese deva 1 deviyAM 2 saudharma IzAna Adi devoMke vimAna aura maNiracita alaGkAra || sU043 // zrI jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja racita " sthAnoGgasUtra " kI sudhA nAmakI vyAkhyA ke cauthe sthAnakA tIsarA uddezA samApta 4-3 // " tiriyalogeNa " tyAhi tiryagbhAM mA yAra vastumA aAza re che. (1) zundramA, (2) sUrya, (3) yandraanta, sUrya anta Adi bhaSi bhane (4) agninI AAti A cAra vastuo aMdhakAranA nAza karIne tiya glAkamAM prakAza pradAna kare che. "C uDhalogeNaM " 4tyAhi--- sobhAM A yAra vastuo prakAza re che--(1) hevA, aratha tethe tensvI zarIravAjA hoya che (2) deviio|, (3) saudharma, izAna Adi devonAM vimAneA ane (4) maNiracita alakAre. sU 43mA jainAca zrI ghAsIlAlajI mahArAje racelA " sthAnAMga sUtra"nI sudhA nAmanI vyAkhyAnA ceAthA sthAnanA trIne uddeza samAsa 5 4-3 lu Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61 sthAnA " // atha sthAnAGke caturthasthAne caturthoddezaH prArabhyate // uktastRtIya uddezaH, sammati caturtha Arabhyate, pUrvodezakena ca sahAsyAyamamisambandhaH - tRtIye vividhA mAvAcatuHsthAnakatayA proktA, ihApi vividhA eva bhAvAJcatuHsthAnakatayA nirUpyante ' ityanena sambandhena samAyAtasyAsyoddezakasyedaM prathamaM sUtram - mUlam - cattAri pasappA paNNattA, taM jahA -aNupapannArNa bhogANaM utpAtA ege pasappae 1, puSpannANaM bhogANaM avippaogeNaM ege pasapae 2, aNupapannANaM sokkhANaM uppAittA ege pasappa 3, punnANaM sokkhANaM avippaogeNaM ege pasappae 4| || sU0 1 // chAyA - catvAraH prasarpakAH prajJaptAH, tadyathA - anutpannAnAM bhogAnAmutpAdayitA ekaH sarpaka. 1, pUrvotpannAnAM bhogAnAmaviprayogeNa ekaH prasarpakaH 2, anutpannAnAM saukhyAnAm utpAdayitA ekaH prasarpakaH 3, pUrvotpannAnAM saukhyAnAmavimayogeNa ekaH sapaikaH 4 | sU0 1 / TIkA - " cattAri pasappagA " ityAdi - asyAnantarasUtreNAyaM sambandhaHanantarasUtre devA devyazca nirdiSTAH, te ca bhogavantaH sukhitAzca bhavantIti bhogacauthe sthAnakA cauthA uddezA tRtIya uddeza kahA aba caturtha uddeza prArambha honA hai pUrvodezake sAtha isa uddezakA sambandha aisA hai ki tRtIya uddeza meM aneka prakAra ke bhAva cAra sthAnarUpase kahe gaye haiM so yahAM para bhI vividhahI bhAva cAra sthAnarUpase nirUpita kiye jAte haiM, so isI sambandhase isakA prArambha huA hai. 'cattAri pappA paNNattA' ityAdi || sUtra 1 // TIkArtha - isa prathama sUtrakA anantara sUtra ke sAtha aisA sambandhahai ki anceAthA sthAnanA cothA zA trIjo uddezaka pUrA thayA. have ceAthA uddezakanA prArabha thAya che. trIjA uddezaka sAthe A uddezAnA saMbadha A pramANe de-trIjA uddezAmAM aneka prakAranA bhAveAnI cAra sthAnAnI apekSAe prarUpaNA karavAmAM AvI che. A uddezAmAM paNa vividha bhAvAnuM cAra sthAnAnI apekSAe nirUpaNa karavAmAM Ave che. " cattAri pappA paNNattA " ityAdi - ( 1 ) TIkA 1 A sUtranA pUrvasUtra sAthe A prakAranA saMbaMdha che-pUrva devamAMsUtra Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 404 sU01 prasarpakanirUpaNam 62 sukhAzrayaNena prasarpakabhedAn nirUpayati tathAhi - prasarpakAH - pra-prakarSeNa sarpanti - gacchanti bhogArtha dezAnudezaM saJcaranti yadvA - Arambhaparigrahato vistAraM mAtuvantIti prasarpakAH jIvAtvAraH prajJaptAH, tadyathA - ekaH kazcit sarpako jIva anutpannAnAm bhogAnAM bhujyante - sevyante indriyairiti bhogAH - zabdAdayaH, teSAM - zabdAdInAm, utpAdayitA - janayitA bhavati 1, iti prayamo bhaGgaH | 1 | tathA - ekaH prasarpaka pUrvotpannAnAM - mAksampannAnAM bhogAnAM - zabdAdInAm aviprayogeNa - avipayogAya - rakSaNAyetyarthaH, prAkRtatvAccaturthyarthe tRtIyAvidhAnAt bhogArtha prasarpati / 2 / , ntara sUtrameM deva aura deviyoMkA nirdeza huA hai ye deva deviyAM bhogayukta aura sukhita hotI haiM anaH bhogasukhake Azrayase sUtrakAra prasa koMke bhedoMkA nirUpaNa karate haiM jo prakarSa rUpa se bhogAdikake nimitta ekadezase dUsare dezako jAte haiM saJcaraNa karate haiM ve prasarpaka haiM athavA Arambha aura parigrahase jo vistArako prApta hote haiM ve prasarpaka haiM aise prasarpaka jIva hote haiM ye cAra prakArake kahe gaye haiM inameM eka prasarpaka jIva aisA hotA hai jo anutpanna (bhogoMkA utpAdaka hotA hai indriyoM dvArA jo sevita kiye jAte haiM ve bhoga haiM aise bhoga zabdAdika hote haiM yaha prathama bhaGga eka prasarpaka jIva aisA hotA hai, jo pUrvotpanna zabdAdirUpa bhogoMke aviprayogake liye rakSaNake liye ekadeza se dUsare dezameM jAtA hai 2 eka sarpaka aisA hotA hai jo zabdAdi bhogoM dvArA honevAle sukha vizeSoM kA utpAdayitA hotA huA ekadezase dUsare dezameM jAtA hai 3 aura koI ane devIenA nirdeza thayA che. te deva, devIe bhAgayukta ane sukhI hAya che. A saMbaMdhane anulakSIne have sUtrakAra bhAgasukha nimitta dezavidezamAM gamana karanArA prasapa'konA bhedonuM nirUpaNa kare che. jema praka rUpe bhAgabhAgAdika bhAgavavAne mATe eka dezamAMthI bIjA dezamAM jAya che temane 'sa' 'che. athavA--AraMbha ane parigrahamAM jee vadhune vadhu vRddhiyukta thatA rahe che temane 'prasapaka ' kahe che. AvA prasapaka jIvA hAya che. temanA cAra prakAra nIce pramANe kahyA che--(1) kAI eka sarpaka jIva evA hAya che ke je anutpanna bhAgeAnA utpAdaka hAya che. (IndriyA dvArA jenuM sevana thAya che te bhAge che. evA bhegA rAkhvAdika rUpa hAya che (2) kAI prasapa ka jIva evA hAya che ke je pUrvottpanna zabdAdi rUpa bhegAnA rakSaNa mATe eka dezathI khIjA dezamAM sa'caraNa kare che. (3) kaiI prasapaka jIva evA hoya che Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 sthAnAsUtre tathA - ekaH prasarpako'nutpannAnAM saukhyAnAM - zabdAdibhogaM sampAdya pukhavizeSANAm utpAdayitA san prasarpati 3 | tathA -- ekaH prasarpakaH pUrvotpannAnAM saukhyAnAm avimayogeNa- rakSaNAya prasa pati 4 | masarpakAzca pralobhana eva bhavanti, taduktam (6 dhAva rohaNaM taraha sAgaraM bhamara giriniku jesu / mAre vadhapi hu puriso jo hojna dhaNaludro / 1 / aDara bahuM baha bharaM, sahai chu pAtramAyara ghio / kuLasIlanApacayadvica, lobhadduo cayaH / 2 / " chAyA - " dhAvati rohaNaM tarati sAgaraM bhramati girinikuH kheSu / mArayati bAndhavamapi hi puruSo yo bhaved dhanalubdhaH | 1 | 1 eka prasarpaka aisA hotA hai jo pUvepina sukhoM ke saMrakSaNa ke liye ekadeza se dUsare deza meM jAtA hai| prasarpaka jIva pralobhIhI hote haiM / taduktamkahA bhI hai "ghAi rohaNaM taraha" ityAdi / jo jIva dhanalubdha hotA hai yaha 'kyA 2 kAma nahIM karatA hai yahI ina zlokoM dvArA prakaTa kiyA gayA hai, dhana lugdhaka jIva rAtadina idhara se udhara bhamatA rahatA hai samudra mArga se jAne meM bhI vaha apane jIvanakI paravAha nahIM karatA hai bhayaMkara se bhI bhayaMkara giri nikuJjoM meM jAnemeM vaha nahIM DaratA hai yahA~ taka kukRtya vaha dhana lubdhaka kara detA hai ki vaha apane bandhujanoM kA bhI galAghoTa DAlatA hai, bhUkha kI vedanA vaha saha lenA hai ghorase ghora pApa vaha kara sakatA hai apane kulakI maryAdA vaha toDatA hai aura zIla aura ke je zabdAdi lAgeA dvArA prApta thanArA sukhavizeSAnA utpAdaka banatA thakA eka dezamAMthI khIjA dezamAM jAya (4) kAi praznaka jIva evA hAya che ke je pUrvotpanna sukhanA sarakSaNa nimitte eka dezamAMthI khIjA dezamAM jAya che, asarpa va bolI hoya cheu pazu che - " dhAvai rohaNaM tarai " ityAdi-dhanaleAbhI jIva dhanane mATe zuM zuM nathI karatA e vAta A blekamAM prakaTa karavAmAM AvI che. dhanaleAbhI jIva rAtadine dhanaprApti mATe bhaTakacA kare che. samudramALe paradeza javAnuM jokhama paNa te kheDe che, bhayaMkaramAM bhayaMkara pahADA ane vanAne ALagatA paNa te DaratA nathI. dhanalubdhaka mANasa game tevu' duSkRtya karatA pAchA haDatA nathI. are! dhanane khAtara te te peAtAnA saheADharanI paNa hatyA karI nAkhe che! tene khAtara te bhUkhanI vyathA sahuna karI le che, bhayaMkaramAM bhayaMkara pApa paNa karI zake che, peAtAnA kuLanI maryo Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ supA dIkA sthA04 u04 sU02 nArakANAmAhAranirUpaNam 26 aTati vahu vahati bhAraM sahate kSudhAM pApamAcarati dhRSTaH / kulazIlajAtipratyayasthitiM ca lobhopadrutastyajati / / " iti |mu01|| pUrva prasarpakA uktAH, te ca bhogasaukhyalobhenaiva prasarpanti, lobhinazca narakAnuvandhikarma samupAyaM nArakatvenotpadyanta iti nArakANAmAhAranirUpaNAmAha mUlam--NeraiyANaM caubihe AhAre paNNate, taM jahA-- iMgAlovame 1, mummarovame 2, sIyale 3, himatIyale 4 / suu02|| . chAyA-narayikANAM caturvidha AhAraH prajJaptaH, tadyathA-aGgAropamaH 1, murmuropamaH 2, zItalaH 3, himazItalaH 4' sU0 2 / / TIkA-"NeraiyANaM " ityAdi-spaSTam , navaram-aGgAropamaH-aGgAratulyaH, alpakAladAhatvAt 1, tathA-murmuropamaH-surmuraH-karIpAgniH, tadupamaH-tattulyaH, svabhAvameM Aga vaha lagA sakatA hai usako to dhana milanA cAhiye isa prakorase baha jaghanya se bhI jaghanya nIca se bhI nIca kArya karanemeM jarA sAbhI saMkoca nahIM karatA hai / / 01 / / ____ kathita prasarpaka jIva bhoga evaM sukhake lobhalehI idharase ughara jAte haiM, lobhI jIva narakAnubandhI karmako upArjita karake nArakakI paryAyase utpanna hote haiM ataH aba sUtrakAra nArakoMke AhArakI prarUpaNA karatehaiM-'NeraiyANaM ca ubdhihe AhAre paNNatte' ityAdi sUtra 2 // nairayikoMkA cAra prakArakA AhAra kahA gayA hai jaise-aGgAropana 1 muropama 2 zItala 3 aura himazItala 4 jo AhAra alpa kAlataka dAha karanevAlA hotA hai vaha AhAra aGgAropama hai / jo AhAra karISAgnike jaisA sthiratA dAhaka hotA hai vaha musuropama AhAra hai 2 jo dAno lepa paNa karI zake che, zIla ane svabhAvamAM Aga paNa lagAvI zake che. A rIte dhanane khAtara adhamamAM adhama kArya karatAM paNa te pAchA haTha nathI. | sU 1 che pUrvokta prasarpaka jIva bhoga ane sukhanA lobhathI ja dezavidezamAM . saMcaraNa kare che. e jIva narakAyubandhanuM upArjana karIne nArakanI paryAye utpanna thAya che. A saMbaMdhane anulakSIne have sUtrakAra AhAranuM nirUpaNa kare che- "NeraiyANaM caravihe AhAre paNNatte" tyahi-(sU. 2) nAnA pAhA yA2 cho 2-(1) ma |||5m, (2) bhubhu25bha, (3) zItala, mane (4) mizItasa. je AhAra ceDA kALa sudhI zarIramAM dAha utpana karanAro hoya che te AhArane aMgAropama kahe che. je AhAra karISAgni samAna dIrghakAlina dAhakatAne janaka hoya che tene yuropama AhAra kahe che. je AhAra zIta sa-34 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %3 sthAnAne sthirataradAhatvAt 2, tathA-zItalA-zItaH, zIta vedanAjanakatvAt 3, tathAhimazItalaH-himavacchItaH, atyantazotavedanAjanakatvAta, ayamAhArakramaH pramazo'dhovartinAM nArakANAM bodhya iti / sU0 2 / AhArAdhikArAt tiryagmanuSyadevAnAmAhAranirUpaNArtha sUtratrayamAha mUlam-tirikkhajoNiyANaM cauvihe AhAre paNNatte, taM jahAkaMkovame 1, vilovame 2, pANasaMsovame 3, puttamaMsovame 4 / (1) manuslANaM caubihe AhAre paNNatte, taM jahA-asaNe jAva sAime0, (2) devANaM caubihe AhAre paNate, taM jahA-vannamaMte 1, gaMdhamaMte 2, rasamaMte 3, phAsamaMte 4 / / sU0 3 // ___ chAyA-tiryagyonikAnAM caturvidha AhAraH prajJaptaH, tadyathA-kaDopamaH 1, vilopamaH 2, pANamAMsopamaH 3, putrAMsopamaH 4 / (1) ___manuSyANAM caturvidha AhAraH prajJaptaH, tadyathA-azanaM yAvat svAdimam 4 devAnAM caturvidha AhAraH prajJaptaH, tadyathA-varNavAn 1, gandhavAn 2, rasavAn 3, sparzavAn 4 (3) // sU0 3 // TIkA-tirikvajoNiyANaM " ityAdi tiryagyonikAnAM-pakSiprabhRtInAm , AhArazcaturvidhaH prajJaptaH tadyathA-kako pamaH-saGka:-pakSivizeSaH tasyA''hAraH kaGkA''hAraH tenopamA yasya sa kaGkopamaH AhAra zItapedanAkA janaka hotA hai vaha zItala AhAra hai 3 aura jo atyanta zItavedanAkA janaka hotA hai vaha himazItala AhAra hai 4 ila prakArakA yaha AhAra krama kramazaH adho'dhovI nIce rahanevAlenArakoM ko hotA hai aisA jAnanA cAhiye / suu02|| AhArake adhikArako lekara aba sUtrakAra niryag manuSya aura vedanAne janaka hoya che tene zItala AhAra kahe che, je AhAra hima jevI atyaMta zItavedanAne janaka hoya tene himazItala AhAra kahe che. AhArane A prakArano krama anukrame vadhune vadhu adhevatI nArakanA nAramAM samaja eTale ke te sauthI nIcenI narakamAM-sAtamI narakamAM-himazItala AhAra sbhaakaa.|| sU 2 // - AhAranuM nirUpaNa cAlI rahyuM che tethI have sUtrakAra tica, manuSya Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TokA sthA04 u 4 sU 3 tithe manuSyadevAnAmAddAranirUpaNam , kaGkAsshAropama ityarthaH, atrA''hArarUpamadhyamapadalopaH, zAkapArthivAditvAt, tirathAmAhAre kaGkA''hAra sAdRzyaM ca - durjaratvena subhakSatvena ca grAhyam, ayaM bhAvaHyathA - kaGkasya svarUpeNa durjaro'pyAhAraH subhakSaH sRpariNAmazca bhavati tathA tepAmapi ya AhAro sa kaGkopamo bodhya iti 1 | devoMke AhArakI prarUpaNA tIna sUtrase karate haiM-- 267 - 'tirikkhajoNiyANaM cavvihe ityAdi' sUtra 3 // TIkArtha- pakSI Adi niryaJcakA Ahora cAra prakArakA kahA gayA hai jaisekaGkopama 1 cilopana 2 pANamAMsopama 3 aura putra mAMsopama : kaGkanAma pakSI vizeSakA hai isakA jo AhAra hai vaha AhAra kaGkAhAra hai isa AhAra ke sAtha jisa AhArakI upamA hotI hai arthAt kaGkAke AhArake jaisA hotA hai yaha kaTTAhAra hai tiryaJcoMke AhArameM kaGkAhArakI samAnatA durjara hone se subhakSa hone se aura sukhapariNAma hone se grahaNa karanA cAhiye, kaGkAhAra durjara hotA hai arthAt ghar3I kaThinatA se pacatA hai phira bhI khAne meM vaha acchA hotA hai evaM isakA pAkabhI sukhakArI hotA hai isI prakAra se tiryaJcoM kA bhI eka AhAra aisA hotA hai jo durjara hone para bhI sukha bhakSa hotA hai aura sukhada pariNAmavAlA hotA hai aisA unakA vaha AhAra kaGkopaya AhAra hai 1 zabda cilameM jAte hue bilopama AhAra meM vila ane devAnA AhAranuM nirUpaNa kare che "tirikta joNiyANaM cauvviche " tyAhi- (sU. 3) TIkA-pakSI Adi tiya cAnA AhAra cAra prakAranA kahyo che-(1) ka kApatra, (2) misopasa, (3) cAzubhAsopabha bhane (4) putramasoma 55 ardha pakSI vizeSanuM nAma che te pakSo je AhAra le che tene kakAhAra kahe che. te kaka pakSInA jevA AhAra je tiyacA le che te tiya cAnA AhArane kApama AhAra kahe che. tiryaMceAnA AhAramAM kakAhAranI samAnatA dura hAvAthI, subhakSa hAvAthI ane sukhaparaNAmarUpa hAvAthI gRhIta thavI joie. kakAhAra dura hAya che eTale ke pacavA muzkela hAya che paNu khAvAmAM sukhAkArI hAya che. A rIte tiya cAnA eka AhAra evA hAya che ke je pacavA muzkela hAya che paNa khAvAmAM sukhetpAdaka hoya che ane sukhada pariNAmavALA hAya che. evA AhArane kakAyama AhAra kahe che. Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 sthAMnA ___tathA-vilopama:-atra vilazabdo vile pravizadravyaparaH tena vilaM vile praviza. dravyamityarthaH, tenopamA yasya sa vilopamaH-yathA-vile zIghra pravizadvyam ala. dharasA''svAdaM bhapati tathA galabile zIghra pravizan tepAmAmAro'labdhAsA''. svAdo bhavati / tathA-pANamAMsopamaH-pANa:-zvapacANDAla ityarthaH, tanmAMsa cANDAlazarIramAMsaM jugupsitatvena duHkhAcaM duHkhena khAdyaM tadaHkhAdyatvena tadupamastirazrAmAhAraH sa iti 3 / tathA-putramAMsopamaMyathA putramAMsaM snehaparatayA duHkhAdhataram atyantaduHkhena khAdya bhavati tadguHkhAdyattvena tadupamastirazcAmAharo bhavati, iti / / ete krameNa-samA-'zubhA-'zubhatarA bodhyAH / (1) ___maNussANaM ' ityAdi-manuSyANAmAhArazcaturvidhaH prajJaptaH, tadhadhA-azanaM, ' yAvat '-padena pAnaM khAdimaM tathA svAdimam 4 / (2) dravyakA yodhaka hai, isa bila meM jAte hue dravyase jisa AhArako upamA hotI hai vaha cilopama AhAra hai arthAt pilameM praveza karatA huA dravya jisa prakAra apane rasAsvAdakA pradAtA nahIM hotA hai usI prakArase jo AhAra galemeM zIghratAse praveza pAtA huA apane rasAsvAdakA janaka nahIM hotA hai aisA vaha AhAraki jisake rasakA AsvAda upabhoktAko alabdha ho vaha bilopana AhArahai 2 tathA tRtIya prakArakA jo pANamAMsopama AhAra hai yaha cANDAlake zarI. rake mAMsa jaisA hotA hai 3 aura jo cauthe prakArakA AhAra hai vaha putrake mAMsa jaisA hotA hai 4 ye AhAra kramase zubha, sama, azubha aura azubhatara hote haiM aisA jAnanA cAhiye. manuSyoMkA AhAra cAra prakArakA hotA hai jaise azana pAna khAdima tathA svAdima. bilopama AhAra-bila eTale dara ahIM bila zabda bilamAM praviSTa thatAM dravyane vAcaka che. A bilamAM praveza karatAM dravyanI sAthe je AhArane sarakhAvI zakAya che te AhArane "bilopama AhAra" kahe che. eTale ke khilamAM praveza karato padArtha je prakAre potAnA rasAsvAdanuM pradAna karAvanAra heto nathI eja pramANe je AhAra gaLAmAM zIghratAthI praviSTa thavAne kAraNe pitAne rasIvAdane pradAtA thatuM nathI evA AhArane bilopama kahe che. upalektA evA AhAranA rasane AsvAda karI zakato nathI. pANamAM pama AhAra- A AhAra cAMDALanA zarIranA mAMsa je hoya che. putranA mAsa jevA AhArane putramAMsepama AhAra kahe che - A cAre prakAranA AhAra te anukrame zubha, sama, azubha ane azubhatara gaNAya che, Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04 sU04 AzIviSasvarUpanirUpaNam 262 " devANaM " ityAdi - devAnAmAhArazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-varNavAn = prazasta varNasampanno vA'tizayitavarNa sampannaH, prazaMsAyAM vA'tizAyane matuvvidhAevamagre'pi 1, tathA - gandhavAn 2, rasavAn 3, sparzavAn 4 / ( 3 ) || 03 || pUrvamAdAra uktaH, sa ca bhakSaNIya iti bhakSaNAdhikArAdAzIviSAn nirUpayitumAha nAt mUlam - cattAri jAi AsIvisA paNNattA, taM jahA - vicchuajAi AsIvise 9, maMDukkajAi AsIvise 2, uragajAi AsIvise 3, maNussajAi AsIvase 4 vicchuyajAi AsI - visassa NaM bhaMte ! kevaie visae paNNatte ? pabhU NaM vicchujAi AsIvise addhamarahapamANamettaM boMdiM viseNaM visapariNayaM visahamANi karita visae se visayAe no cetra NaM saMpattIe kAsI vA karei vA karissai vA / 1 maMDukkajAi AsIvisassa pucchA, pabhU NaM maMDukakajAi Asovile bharahappamANametaM boMdi viseNaM visapariNayaM visahamANi sesaM taM caiva jAva karissai vA 2 / uragajAi pucchA, pabhU NaM uragajAi AsIdise jaMbUdIvapamANamattaM bodita va jAva karissai vA 3 | maNustajAipucchA, devoMkA AhAra cAra prakArakA hotA hai jaise- prazasta varNavAlA, prazasta gaMdhavAlA, prazasta rasavAlA aura prazasta sparzavAlA athavA vaha prazasta varNasampanna hotA hai atizayita varNase yukta hotA hai isI prakAra gandhAdikoM meM bhI jAnanA cAhiye || sU0 3 // manuSyanA AhAranA nIce pramANe cAra prakAra kahyA che--(1) azana, (2) pAna, (3) mAhima ne (4) svAhibha.. deveAnA AhArane nIce pramANe cAra prakAra kahyA che--( 1 ) prazasta pazuvANI, (2) prazasta gaMdhavANI (3) prazasta rasavANI mane (4) prazas sparzIvALA eTale ke temanA AhAra prazasta vaNu sa panna hAtha che, ane atizayatta vadhu yukta hAya che evu' ja kathana gandhAdimAM paNa samajavuM. sU 3 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 sthAnAso pabhU NaM maNussAjAiAsIvise samayakhettapamANamettaM vodi viseNaM visapariNayaM visahamANi karittae, visae se visadRyAe no ceva NaM jAva karissai vA / sU0 4 // chAyA-cayAro jAtyAzIvipAH prajJaptAH, tadyathA-vRzcikajAtyA''zIviSaH maNDUkajAtyA''zIvipaH 2, uragajAtyA''zIviSaH 3, mnussyjaatyaa''shiivie:4| vRzcikajAtyA''zI vipayasya khalu bhadanta ! kiyAn viSayaH prajJaptaH 1, prabhuH khalu vRzcikanAtyA''zIvipaH abhiratapramANamAtrAM bondi viSeNa vipapariNata vidalayantI kattu, vipayastasya vipArthatayA naiva khalla sampattyA akAdvA karoti vA kariSyati vA 11 maNDUkanAtyA''zI vipasya pRcchA, prabhuH khalu maNDUkajAtyA''zIviSaH saratapramANamAtrAM yondi viSeNa tripapariNatAM vidalayantI zepaM tadeva yAvat kariSyati vaa| uragajAtipRcchA, prasuH khalu uragajAtyAzIvipaH jambUdvIpapramANamAtrAM yondi tadeva yAvat kariSyati vA, 3 __manuSyajAtipRcchA, pramuH khalu manuSyajAtyAzI vipaH samayakSetrapramANamAtrAM vondi viSeNa vipapariNatAM vidalayantI kartu, viSayaH sa viparyatayA naiva khalu yAvat kariSyati vA / sU04 / TIkA-" cattAri jAiAsIvisA" ityAdi-jAtyAzIvipAH-jAtitaH janmataH AzIvipAH-viSadharAH prANinazcaturvidhAH proktAH, tadyathA-vRzcikajAtyA aba sUtrakAra bhakSaNake adhikArako lekara AzIviSoMkI prarUpaNA karate haiM-'cattAri jAi AsIvisA paNNattA' ityAdi sUtra 4 // AzIviSa cAra prakArake hote haiM jaise-vRzcika jAtyAzIviSa 1 maNDUkajAtyAzIviSa 2 uragajAtyAzIvipa 3 aura manuSyajAtyAzIviSa 4 jo prANI jAtise janmase AzIviSa viSadhara hote haiM ve jAtyAzIviSa haiM. bhakSaNane adhikAra cAlI rahyo che. A saMbaMdhane anulakSIne have sUtrakAra AzIviSenI prarUpaNa kare che- " cattAri jAi AsIvisA paNNattA" tyAha-(4) / mAzIviSa yA2 prAranA 4aa che-(1) vRzciH latyAzIviSa, (2) maka jAtyAzaviSa, (3) uragajAtyAzIviSa ane (4) manuSya jAtyAzaviSa, je jIva janmathI ja AzIviSa (viSadhara) hoya che tene "jAtyAzIviSa" kahe che, Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04 sU04 AzIviSasvarUpanirUpaNam 271 zIviSaH 1, maNDUkajAtyAzIviSaH 2, uragajAtyAzIvipaH 3 manuSyajAtyAzI viSaH / tatra pratyekaviSayapraznaH " vicchuyajAI AsIvisasse "-tyAdi-he bhadanta ! vRzcikajAtyAzIviSasya kriyAn viSasya viSayaH prajJaptaH 1 iti praznaH, prabhurAha-he gautama ! vRzcikajAnyAzIviSaH khalu arddhabharatapamANamAtrAm-arddhabharatasya pamANaM sAtirekatripapaSTaya. dhikazejanazatadvayalakSaNameva mAtrApramANe yasyAstAM bondi-zarIraM viSeNa-karaNabhU. tena viSapariNatAM viSavyAptAm,vidalayantI-vidalakaraNasamarthA paravinAzanazIlAmityarthaH kartuM prabhuH-samartho'sti / tasya-vRzcikasya viSayaH viSArthatayA-viSamevArthoM viSAthastasya bhAvo viSArthatA tayA naiva khalu sampattyA-etAdRzazarIramAptyA vRzcikaH ____0-he bhadanta vRzcika jAtyAzIviSake viSakA viSaya kitanA kahA gayA hai ? ___u0-vRzcikajAtyAzIviSakA viSa, bharatakSetrakA jitanA pramANa hai usake Adhe pramANavAle zarIrako vyApta kara sakatA hai use vidalana arthAt vinAza karane kI zakti se yukta kara - sakatA hai bharatakSetra kA vistAra 526,6 yojanakA kahA gayA hai isakA AdhAse kucha adhika 263 yojana hotA hai itane baDe zarIrako bhI vRzcika apane viSase viSarUpameM pariNata kara sakatA hai use pUre rUpa meM vyApta kara sakatAhai use dUsareko vinAza karanevAlA kara sakatAhai yaha aisA kathana usake viSakI zaktiko prakaTa karane ke liye kahA gayA hai yadyapi Aja taka aisA dekhA nahIM gayA hai na dekhA jAtA hai aura na dekhA jAvegA parantu yadi usakA viSa vyApta honA cAhe to prazna-he bhagavana ! vRzcika jAtyAzIviSane viSane viSaya keTale kahyo che. uttara-vRzcika jAtyAzIviSanuM viSa bharatakSetra karatAM ardhA pramANuvALA zarIrane vyApta karI zake che ane tene vilana arthAt vinAza karavAnI zakatIthI yukta karI zake che. bharatakSetrane vistAra para6 janane kahyo che tenAthI ardhA eTale ke 263 ejana karatAM thoDe vadhAre janane vistAra samaja. eTalA moTA zarIrane paNa vIMchI potAnA viSathI viSa rUpe pariNuta karI zake che tene saMpUrNa rUpe vyApta karI zake che ane tenAthI bIjAne vidI avasthAvALuM karI zake che. A kathana tenA viSanI zakti batAvavA mATe ja karavAmAM AvyuM che je ke evuM kadI banyuM nathI, banatuM nathI ane banavAnuM paNa nathI. sUtrakAra ahIM e vAta ja prakaTa karavA mAge che ke tenuM viSa adha jaMbupramANu zarI Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hara sthAnAjastre akApI davA karoti vA kariSyati vA / trikAlanirdezazcAzIvipANAM trikAlavartitvasUcanArthaH / (1) ___" maMDakanAiAsIvisasse " tyAdi-prAgvat , navaram-maNDUkasUtre 'bharata kSetrapramANamAtrAM bondi ' iti, uragasUtre jambUdvIpapramANamAtrAM vondi, iti, manuSyasUtre samayakSetrapramANamAtrAM vondim , iti bodhyam / / sU0 4 // itane baDe zarIrameM bhI vaha pUrNarUpase vyApta ho sakatA hai aisI usakI zakti hai aisA kathana usakI zaktike prabhAvako prakaTa karane ke liyehI sUtra kArane kahA hai| "maMDakajAha AsIvise" ityAdi-isa sUtrakA praznodabhAvana pahile jaisAhI hai arthAt he bhadanta ! maNDUkake viSakA viSaya kitanA kahA gayA hai ? uttara meM prabhune kahA hai ki-maNDUkakA viSa bharata. kSetra pramANavAle zarIrako bhI apane prabhAvase prabhAvita kara sakatA hai yadyapi aisI bAta abhI taka huI nahIM hai, na hotI hai aura na honevAlI hai parantu yaha usakI zakti mAtrakA pradarzana kiyA gayA hai isI tarahase uraga (sarpa)kA jo viSa hai vaha apane prabhAvase jambUdvIpa pramANavAle zarIrako prabhAvita kara sakatA hai arthAt itane baDe zarIrameM vaha vyApta ho sakatA hai use vicalita kara sakatA hai parantu yaha kevala usake prabhAvakA pradarzana mAtra hai kyoMki aisA na pahile kabhI huA hai na hone vAlA hai aura na hotA hai isI prakArase manuSya kA jo viSa hai vaha bhI ramAM paNa saMpUrNa rUpe vyApta thaI zake che. tene viSanI zaktine prabhAva batAvavA mATe ja A kathana karavAmAM AvyuM che, ema samajavuM., " maMDukkajAiAsIvise" tyaa:prazna-he bhagavana ! deDakAnA viSane viSaya keTalo kahyo che? uttara--deDakAnuM viSa bharatakSetranA jeTalA pramANuvALA zarIrane paNa vyApta karI zake che. jo ke evI vAta kadI banI nathI, banatI paNa nathI ane banavAnI paNa nathI. A vAta te tenA viSanI zakti batAvavA nimitti ja kahevAmAM AvI che. e ja pramANe uraga (sarpa)nuM jhera paNa ja bUdvIpapramANa zarIrane vyApta karI zake che, tene vikIrNa karI zake che. A vAta paNa tenA viSane prabhAva prakaTa karavA nimitte karavAmAM AvyuM che, paraMtu evuM kadI banyuM nathI, banatuM nathI ane banavAnuM paNa nathI. e ja pramANe manuSyanuM viSa paNa samayakSetra (aDhI dvIpa) pramANa zarIrane pitAnA prabhAvathI Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 273 supA TIkA sthA04 u04 sU0 5 vyAdhibhedanirUpaNam viSapariNAmo hi vyAdhiriti tadadhikArAd vyAdhibhedAnirUpayitumAha-- mlam-cauvihe vAhi paNNatte, taM jahA-vAie 1, pittie 2, siMmie 3, saMnivAie 4 // cauThivahA tigicchA paNNattA, taM jahA-vijo 1, osadhAI 2, Aure 3, paricArae 4 // sU0 5 // chAyA-caturvidho vyAdhiH prajJaptaH, tadyathA-vAtikaH 1, paittikaH, zlaiSmikA 3, sAnipAtikaH / / caturvidhA cikitsA prajJaptA, tadyathA-vaidyaH 1, auSadhAni 2, AturaH 3, paricArakaH / // sU0 5 // / samaya kSetra (aDhAI dvIpa) pramANavAle zarIrako apane prabhAvase prabhAvita kara sakatA hai aisA jAnanA cAhiye yaha saba kathana kisake viSakA kitanA viSaya hai isa bAtako prakaTa karane ke liye kiyA gayA hai ||suu04|| viSakA pariNAma vyAdhirUpa hotA hai ataH aba sUtrakAra vyAdhike bhedoMkA nirUpaNa karate haiM-"caubihe vAhI paNNatte" ityAdi sUtra 5 // sUtrArtha-vyAdhi cAra prakArakI kahI gaI hai-jaise-vAtajanya vyAdhi 1 pittajanya vyAdhi 2 kaphajanya vyAdhi 3 aura sannipAtajanya vyAdhi 4 cikitsA cAra prakArakI kahI gaI hai jaise--vAtakI cikitsA 1 pittakI cikitsA 2 kaphakI cikitsA 3 aura sannipAtakI cikitsA 4 prabhAvita karavAne samartha hoya che. A kathana paNa tene prabhAva batAvavA nimitte ja karavAmAM AvyuM che, ema samajavuM. A kathana vichI AdinA viSane keTalo viSaya che te prakaTa karavA mATe ja karavAmAM AvyuM che. e sUtra 4 - viSanuM pariNAma vyAdhi rUpa hoya che. tethI have sUtrakAra vyAdhinA sahAnu ni35 42 cha-" caunvihe bAhI paNNata" tyAha-sU. 5 sUtrA-vyAdhinA yA2 542 4 cha-(1) vAtanya, (2) pittanya, (3) kaphajanya ane (4) sanipAta janya. zirisA yAra prA2nI 4DI 2-(1) vAtanI misA, (2) pittanI (AssA, (3) 43nI yirisA mana (4) sannipAtanI vihisA. sthA0-35 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27% sthAmAGgasUtre D TIkA-" caudhihe vAhI" ityAdi vyAdhiH-rogaH caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-vAtikaH-bAto-vAyuH, tasmAjjAto vAtikA vAyuprakopotpannaH 1, paittikaH-pittaprakopabhavaH 2, zlaiSmikaHkaphaprakopajAtaH 3, sAnipAtika vAtAdipu dvayostrayANAM vA saMyogajaH / vAtAdInAM svarUpamanyatrAbhihitam / tatra vAtasvarUpaM yathA "tatra rUkSo laghuH 1 zItaH 2 kharaH 3 sUkSma 4 zcalo 5 'nila " iti / pittasya yathA-pittaM sasneha 1 tIkSNo 2 SNaM 3 laghu 4 vitha 5 saraM 6 dravam 7 / " iti, kaphasya-yathA-kapho guru 1 hiMmaH 2 snigdhaH 3 prakchedI 4 TIkArtha-vyAdhi nAma rogakA hai vAtake prakopase jo roga hotA hai vaha vAtika vyAdhi hai, pittake prakopase jo vyAdhi utpanna hotI hai vaha paitika vyAdhi hai, kaphake prakopase jo roga utpanna hotA hai vaha zlaiSmika vyAdhi hai, evaM vAta AdikoMmeM do yA tInake saMyogase jo vyAdhi utpanna hotI hai vaha sAnnipAtika vyAdhi hai / vAtAdikoM kA svarUpa anyatra kahA gayA hai jaise-vAtakA svarUpa aisA hai "tatra rUkSo laghuH zItaH" ityAdi anila arthAt vAyu, halakA ThaMDA khara karkaza sparzavAlA, sUkSma aura cala-calana svabhAvavAlA hotA hai / pittakA svarUpa aisA hai-"pittaM sasneha tIkSNoSNaM " pitta cikanA, tIkhA, uSNa-garama, halakA, kacco gandhavAlA sara-saraNa-gamana svabhA. vavAlA, drava-tarala aura DhIlA hotA hai / TakAtha-vyAdhi eTale re. vAyunA prakopathI je roga thAya che tene vAtajanita vyAdhi kahe che. pittanA prakopathI je roga thAya che tene pittajanya vyAdhi kahe che. kaphanA prakopathI je roga thAya che tene lembika vyAdhi (kapha janita vyAdhi) se che. vAta, pitta ane kapha, A traNenA prakopathI athavA temAMthI game te benA prakopathI janita raMgane sAni pAtika vyAdhi kahe che. vAtAdikanuM svarUpa anyatra prakaTa karavAmAM AvyuM che. vAtanuM svarUpa nIce pramANe kahyuM che "tatra rUkSo laghuH zItaH " tyA manisa-pAyu-pavana-6aal,831, khara-Thera sparzavALa, sUkSma ane cala-calana svabhAvavALo hoya che. pitta 2135 mA pramANe cha " pittaM sasneha tIkSNoNaM " ,tyAdi pitta thi4', tIe, , garama, isa, 4AyI vANu, sa2-22-gamana svabhAvavALu drava-tarala ane DhIluM hoya che, Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 4 sU05 vyAdhibhedanirUpaNam rahe sthira 5 picchilaH / " iti sannipAtasya yathA - sannipAtastu saGkIrNalakSaNo dvayAdimIlakaH " iti / (4 vAtAdInAM kAryANyapi tatrA'bhihitAni tatra vAtasya kAryaM yathApAruSya-saGkocana - toda - zUla - zyAmatva - maGgavyatha- ceSTabhaGgAH / suptatva-za -zItala-1 - kharatva-zoSAH karmANi vAyoH pravadanti tajjJAH | 1|" iti / pittasya yathA - parisrava - sveda - vidAha-rAgA vaigandhya-saMkleda - vipAka - kopAH / pralApa - mUrcchA - bhrami- pItabhAvAH pittasya karmANi vadanti tajjJAH | 2 | " iti kaphasya yathA-zvetatva- zItatva - gurutva - kaNDU - snehopa deha - stimitatvalepAH kaphakA svarUpa aisA hai- " kaphI gururhimaH snigdhaH " ityAdi kaphaguru- bhorI ThaMDA cikanA klinna-gIlA sthira hotA hai / sannipAtakA svarUpa aisA hai - " sannipAtastu saMkIrNa lakSaNo dvayAdi mIlakaH " vAtAdikoMke kArya bhI vahAM kahe gaye haiM- vAtakA kArya aisA kahA hai- " pAhaNyasaMkocanatodazula " ityAdi arthAt zarIra meM kaThinatA, saMkoca, sUjana, chUla, zyAmatA aMgapIDA aura ceSTAkA bhaMga, adhika nidrA honA. zarIra meM ThaMDApana, kharadarApana aura kaMThazoSa honA ityAdi hai / pittakA kArya " parisravasvedavidAharAgA " ityAdi arthAt lAra Adi TapakanA, pasInA, dAha, taga, durgandha, gIlA, pAkakupita honA, bakanA mUcrchA, cakkara caDhanA, zarIra meM pIlApana ityAdi hai / kanuM svarUpa A pramANe kahyu' " kapho gururhimasnigdhaH " ityAdi 43 gui-lAre, 'DA, thitheo, usInna-narama bhane sthira hoya che. sannipAtanuM sva3 mA aAranuM dvayAdi mIlakaH " udhu che-" sannipAtastu saMkIrNalakSaNo vAcutuM kArya A pramANe kahyu che " pAruNyasaMkocanatodazala " tyAhi arthAt zarIramAM NutA, sabheya, sole, zuddha, ajAza, saMgayIDA mane ceSTAnA bhaMga temaja uMgha vadhAre AvavI, zarIramAM ThaMDApaNuM, kharabacaDApaNuka ane kaThoASa-gaLu' sukAvu' e rIte kahyuM che. pittatu DArtha-" parisratrasvedavidAharAgA " chatyAhi arthAt sAja sahituM Tapamvu, parasevA, DhADa, rAga, durgandha DhIsAyAyeM, hucita thavu, javu, bhUrchA AvavI cakkara AvavA, zarIra pILuM paDavu ItyAdi hAya che. Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasUtre utsedha-sampAta-cirakriyAca kaphasya karmANi vadanti tajjJAH | 3 |" iti / anantaraM vyAdhiruktaH, adhunA taccikitsAmAha - " caundhidA timicchA " ityAdi - cikitsA - vyAdhimatIkAraH, caturvidhA prajJatA, tadyathA - vaidyaH - prasiddhaH 1, auSadhAni - harItakyAdirUpANi 2, AturaH- rogArta. 3. paricArakaH-zuzrUSuH, etatsUtroktamaparairapyanuditam - 29: "( bhiSag dravyANyupasthAtA rogI pAdacatuSTayam / cikitsitasya nirdiSTaM pratyekaM taccaturguNam / 1 / dakSo vijJAtazAstrArtho dRSTakarmA zucirbhiSak / bahukalpaM bahuguNaM sampannaM yogyamauSadham | 2 | anuraktaH zucirdakSo buddhimAn paricArakaH / reat rogI bhaquareo jJApakaH sattvAnapi / 3. / " iti, iti dravyarogacikitsA / kaphakA kArya isa prakAra hai- " zvetatva gItatva gurutva kaNDU " ityAdi zarIrameM saphedI, ThaMDaka, bhArIpana, kaNDU-khAja, cikanApana, ityAdi hai " cauvihe timicchA " vyAdhi pratikArarUpa cikitsA cAra prakAra kI kahI gaI hai aisA kathana karate haiM- inameM eka kAraNa vaidyahai, dUsarA kAraNa auSadhiyAM haiM, tIsarA rogArta hai, aura cauthA paricArika zuzrUSA karanevAlA hai / isa cikitsA sUtrameM jo kaho gayA hai dUsare janoMne bhI ise isa prakAra se anumodita kiyA hai -- 46 bhiSaka dravyANi upasthAtA " ityAdi / vaha jo vaidya Adike bhedase cikitsA cAra prakArakI kahI gaI hai| vaha dravyarogakI cikitsAko lekara kahA gayA hai, moharUpa bhAvarogakI muinu kArya A pramANe kahyuM che "vetatvazItattva gurutvakaNDU " ItyAdi zarIramAM saGgRhI, uDaGa, lAreyAlu eDU- manavA bhAvavI, ziSyAyAgu ItyAdi che. A pramANe vyAdhienuM nirUpaNu karIne have sUtrakAra vyAdhionA atiAra 35 thatsAnu' uthana re che - " cauvviA timicchA " cikitsA cAra prakAranI kahI che--(1) cikitsA karavAmAM pahelo madadagAra vaida ane che, (2) auSadhie pazu cikitsAmAM kAraNabhUta bane che, (3) rAgAta (regI) paNa temAM kAraNabhUta khane che ane (4) paricAraka ke paricArikA paNu cikitsAmAM kANu rUpa ane che A vAtane anya lokoe anumohita urI che.- " bhiSaka dravyANi upasthAtA " ityAdi vaidha mAhinA Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 sudhA TIkA sthA04704sU05 vyAdhimedanirUpaNam moharUpabhAvarogacikitsAtvevam" nivigai nibbalome tava uddhaTThANameva ubhAme / veyAvaccAhiMDaNamaMDalikappaTThiyAharaNaM / 1 / chAyA-" nirvikRtiH nirbalam avamaM tapa UrdhvasthAnameva udbhrAmaH / vaiyAvRttyA''hiNDanamaNDalI kalpasthitA''haraNam / 1 / / ayamartha:-nirvikRtiH-vikRtipatyAkhyAnam , nirvalam-vallacaNakAdyannavizeSaH' atramaM-nyUnam avamodarI, tapaH-AcAmAmlAdi, UrdhvasthAnaM kAyotsargaH, udbhrAmomikSArthabhramaNam , vaiyAvRttyam-annapAnAdibhiH sAhAyyakaraNam , AhiNDanaM-dezeSu vihAraH, maNDalI-mUtrArtha samUhaH, eSA mohacikitsA / atra AdaraNam udAharaNaMkalpasthitA-maryAdAsthitA kulavadhUH / mU0 5 // pUrva cikitsoktA, sA ca cikitsakAdhIneti cikitsakaM nirUpayati mUlam-cattAri tigicchayA paNNattA, taM jahA- Aya tigicchae nAmamege no paratigicchae 1, paratigicchae nAmamege cikitsA isa prakArase hai--" nimvigai tivvalome ityAdi ) isakA artha isa prakArase hai-ghRtAdi vikRtiyoMkA pratyAkhyAna karanA nirbala ballAdi anna vizeSakA upayoga karanA, arthAt bhArI khorAka na lenA avama-bhUkhase kAma karanA, Unodara tapa karanA, AcAmAmla AdikI tapasyA karanA kAyotsarga karanA, bhikSAke nimitta bhramaNa karanA, annapAna Adise vRddhaglAna Adi sAdhujanoMkI sevA karanA eka dezasedUsare dezameM vihAra karanA aura sutrakA arthakA aura tadubhayakA paThana pAThana karanA Adi ye saba moharUpa bhAvarogakI cikitsArUpa hai |suu05|| bhedathI cikitsA je cAra prakAranI kahI che te dravyAroganI apekSAe kahevAmAM Avela che. meharUpa bhAvaroganI cikitsA A prakAranI che- "nivigai tivvalome" tyAha. gAthAnI bhAvArtha naye prabhArI che-jI Adi vikRtionA pratyAkhyAna karavA, niHsattva anAvizene upayoga kara, bhukha hoya tenA karatA alepa AhAra kara, UdarI tapa karavuM, Aya bila Adi tapasyA karavI, kAyotsarga karo, bhikSA nimitte bhramaNa karavu, vRddha, lAna (bimAra) Adine mATe anapAna lAvI daIne temanI sevA karavI, ekadezamAMthI bIjA dezamAM vihAra kare, tathA sUtranuM, arthanuM ane te bannenuM paThana pAThana karAvavuM, Adi kAryo meharUpa bhAvaganI cikitsA rUpa che ema samajavuM. je sU pA Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 sthAnAsa no Ayaticchie / Ayatimicchavi, paratigicchavi 3 / no Ayatigicchae to paratigicchae 4 / ( 1 ) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA - vaNakare NAmamege No vaNaparimAsI 1, vaNaparimAsI nAmamege No vaNakare 2, ege vaNakareNaparamAsI vi 3, ege No vaNakare No varNaparimAsI 4 ( 1 ) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-vaNakare NAmamege No vaNasArakhI 4 (2) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA vaNakare NAmamege No vaNasarohI 4 ( 3 ) - tArivaNA paNNatA, taM jahA- aMtosale nAmamege No bahasale 4 ( 1 ) evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA -- aMtosalle NAmamege No bAsile 4 (2) cattAri vaNA paNNattA, taM jahA - aMtoduDe NAmamege No hiMduDe, bAhiMduDe NAmamege No aMtoduTTe, 4, ( 3 ) evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA - aMto duTTe NAmamege No bAhaduTThe 4 ( 4 ) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA - seyase NAmamege seyaMse 1, seyaM se NAmamege pAvaMse 2, pAvase NAmamege seyaM se 3, pAvase NAmamege pAse 4, ( 1 ) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA - seyaMse NAmamege seyaMseti sAlisae, seyaM se NAmamege pAvaseti sAlisae 4 (-2) Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 4 6 cikitsaka svarUpanirUpaNam 271 cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA -seyaMse NAmamege seyaMsetti maNNai, seyaMsetti NAmamege pAvasetti maNNai 4, (3) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA - saMyaMse NAmamege seyaMseti sAlisae maNNai, seyaMse NAmamege pAvaMsetti sAlisae maNNai 4 ( 4 ) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA - AghavaittA NAmamegaM No paribhAvaittA, paribhAvaittA NAmamege No AghavaittA 4 (5) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA - AghavaittA NAmamege No uMchajIvisaMpanne, uMchajIvisaMpanne NAmamaMge No AghavattA 4 (6) vA kkhaviguvvayA paNNattA, taM jahA pavAlattAe 1, pattattAe 2, puSkattAe 3, phalattAe 4 (7) // sU0 6 // chAyA - catvArazcikitsakAH prajJaptAH, tadyathA - Atmacikitsako nAmaiko no para cikitsakaH 1, paracikitsako nAmaikaH no AtmacikitsakaH 2 / eka Atma cikitso'pi paracikitsako'pi 3, eko no AtmacikitsakaH no paracikitsakaH 4, (1) catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA-vraNakaro nAmaiko no vraNaparimarzI 1, vraNaparimarzI nAmaiko no vraNakaraH 2, eko vraNakaro'pi vraNaparimapi 3, eko no vraNakaro no vraNaparimarzI 4 / ( 1 ( catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA-vaNakaro nAmaiko no vraNa saMrakSI 0 4 / (2) " catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA-traNakaro nAmaiko no vraNasaMrohI 0 81(3) Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasUtre (1) catvAro vraNAH prajJAH, tadyathA - antaHzalyo nAmaiko no vahiH zalyaH, evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA - antaHzalyo nAmako no vahiH zalya: 4, ( 2 ) 280 catvAro vraNAH prajJatAH, tadyathA-antarduSTo nAmako no vahirdaSTa, vahirdaSTo nAmaiko no antarduSTaH 0 4 ( 3 ) / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathAantarduSTo nAmaiko no vahirduSTa0 4, ( 4 ) 1 catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA - zreyAn nAmaikaH zreyAn 2, zreyAn nAmaikaH pApIyAna 2, pApIyAn nAmakaH zreyAn 3, pApIyAn nAmaikaH pApI. yAn 4 / ( 1 ) 1 catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA zreyAn nAmaikaH zreyAniti sadRzakaH, zreyAn nAmakaH pApIyAniti sadRzaka0 4 ( 2 ) catvAri puruSajAtAni majJatAni tadyathA zreyAniti nAmaikaH zreyAniti manyate, zreyAniti nAmaikaH pApIyAniti manyate 0 4 ( 3 ) catvAri puruSajAtAni majJaptAni tadyathA-zreyAn nAmakaH zreyAniti sadRzakaH manyate, zreyAn nAmakaH pApIyAniti sadRzako manyate 0 4, ( 4 ) catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA - AkhyAyako nAmaiko no paribhAvayitA, paribhAvayitA nAmaiko no AkhyAyakaH 0 4, (4) catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA-AkhyAyako nAmaiko no uJchanI. vikA sambannaH 1, ujIvikA sampanno nAmaiko no AkhyAyakaH 0 4 ( 6 ) caturvidhA vRkSavikurvaNA prajJaptA, tadyathA- pravAlatayA 1, patratayA 2, puSpatayA, phalatA | | 0 6 // TIkA - " cattAri timicchgA " ityAdi cikitsakAH rogapratikArakAH, te ca dvidhA - dravyato bhAvatazca / tatra - dravyatojvarAdirogANAm bhAvatastu rAgAdInAM bodhyAH, te catvAraH prajJaptAH, cikitsA roga pratIkAra cikitsakake AdhIna hotI hai ataH tadyathA 2 3 aba sUtrakAra cikitsakakI nirUpaNA karate haiM-" cattAri timicchayA paNNattA" ityAdi sUtra 6 // TIkArtha-cAra cikitsaka kahe gaye haiM jaise koI eka cikitsaka aisA hotA hai jo apanI cikitsA karatA hai parakI cikitsA nahIM karatA hai 1 cikitsAnA AdhAra cikitsaka para rahe che tethI have sUtrakAra ciki sanu ni3 42 che - " cattAri timicchayA paNNatto" ityAhi--(sU 6) TIkA -cikitsaka cAra prakAranA kahyA che-(1) kAi eka cikitsaka evA hAya che ke je peAtAnI cikitsA kare che, paNa paranI cikitsA karatA nathI. (2) Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04 sU06 cikitsakasvarUpanirUpaNam ra8ra eka:-kazcicikitsakaH AtmacikitsakaH-Atmano jvarAdeH kAmAdervA cikitsakaH-pratikArako bhavati, kintu no paracikitsakaH-parasya-anyasya jvarAdeH kAmAdervA no cikitsakaH 1, iti prathamaH 11 - ekaH paracikitsako bhavati na tu AtmacikitsakaH 2, eka Atmaciki koI eka cikitsaka aisA hotA hai jo parakI cikitsA karatAhai, apanI cikitsA nahIM karatA hai / tIsarA cikitsaka aisA hotA hai jo apanI bhI cikitsA karatA hai, aura parakI bhI cikitsA karatA hai / aura koI eka cikitsaka aisA hotA hai jo na apanI cikitsA karatAhai, aura na parakI cikitsA karatAhai 4|arthaat cikitsaka vahI hotAhai jo rogakA pratIkAra karanevAlA hotA hai, ye cikitsaka dravya aura bhAvakI apekSA do prakArake kahe gaye haiM-jo jvarAdi rogoMkA pratIkAra karate haiM, ve dravya cikitsaka haiM aura jo rAgAdi rUpa rogoMkA pratIkAra karate haiM ve bhAva cikitsaka haiN| ina cikitsakoM kehI yahAM ye cAra prakAra kahe gaye haiM inameM koI eka cikitsaka aisA hotA hai jo apane jvarodikoMkA yA kAmA. dikakA pratikAraka hotAhai para-anyake jvarAdikA athavA kAmAdikakA cikitsaka nahIM hotA hai / 1 aisA yaha prathama vikalpa hai| dasarA koI eka cikitsaka aisA hotA hai jo parake jvarAdikoMkA yA . keI cikitsaka e hoya che ke je paranI cikitsA kare che paNa pitAnI | cikitsA karate nathI (3) keI eka cikitsaka evo hoya che ke je pitAnI cikitsA paNa kare che ane paranI cikitsA paNa kare che. (4) keI cikitsaka e hoya che ke je pitAnI cikitsA paNa karatuM nathI ane paranI cikitsA paNa karatA nathI. ". cikitsaka ene ja kahI zakAya che ke je pitAnA roganA nivAraNane upAya kare che. tenA dravya ane bhAvanI apekSAe mukhya be prakAra paDe che je navarAdi (tAva Adi) gonA nivAraNane upAya kare che tene dravya" cikitsaka kahe che, ane rAgAdi rUpa raMgonA nivAraNano upAya karanArane bhAvacikitsaka kahe che te pratyekanA ahIM cAra cAra prakAra kahyA che- (1) koI eka cikitsaka e hoya che je pitAnA javarAdine athavA kAmAdika vikArene pratikAra karanAre hoya che paNa pa-bIjAnA varAdine ke kAmAdi. kane pratikAra karavAvALA detA nathI. (2) koI eka cikitsaka e hoya che ke je anyanA javarAdi rogane athavA kAmAdika vikArone cikitsaka sthA-36 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 sthAmA tsako'pi paracikitsako'pi 3, eko no Atmacikitsako no paracikitsakaH / 4 / iti / ___athA''tmacikitsakAn bhedataH sUtratrayeNA''ha-" cattAri purisajAyA" ityAdi-catvAri purupajAtAni prajJaptAni, tadyathA-eka:-AtmacikitsakaH, vraNakara:-varNa-zarIre kSataM svayaM karotItyevaM zIlo vraNakaro sapati, kintu no vraNaparimarzI-traNaM parimRzati-spRzatItyevaM zIlo vraNaparimargI vraNasparzI na bhavati / iti prathamaH 1 / tathA-eko-traNaparimarzI bhavati kintu vraNakaro na bhavati, iti kAmAdi vikAroMkA cikitsaka hotA hai apane jvarAdikoMkA yA kAmAdikoMkA cikitsaka nahIM hotA hai 2 / tRtIya prakArakA koI eka cikitsaka aisA hotA hai jo apane jvarAdikoMkA yA kAmAdikoMkA bhI cikitsaka hotA hai aura parake svarAdikoMkA yA kAmAdikoMkA bhI cikitsaka hotA hai 3 / tathA koI eka cikitsaka aisA hotA hai jo na apane jvarAdikoMkA yA kAmAdikoMkA cikitsaka hotA hai , aura na. parakehI jvarAdikoMkA yA kAmAdikoMkA cikitsaka hotA hai 4 / . / apa.sUtrakAra AtmacikitsakoMkA unake bhedoMko lekara tIna sUtrase kathana karate haiM-" cattAri purisajAyA" ityAdi-- ... puruSa jAta cAra kahe gaye haiM inameM koI eka Atmacikitmaka aisA hotA hai jo vraNakara hotA hai vraNaparimarzI nahIM hotA hai arthAt jo zarIra meM kSata-ghAva svayaM karatA hai para vraNasparzI nahIM hotA hai 1 / tathA hoya che, paNa pitAnA javarAdike athavA kAmAdikane cikitsaka heta nathI. (3) koI eka cikitsaka e hoya che ke je pitAnA ane anyanA varAdika rogo ane kAmAdika vikArane cikitsaka hoya che. (4) koI eka cikitsaka e hoya che ke je pitAnA varAdika rogone athavA kAmAdika vikArone cikitsaka paNa heta nathI ane paranA javarAdika rAgane athavA kAmAdika vikArone paNa cikitsaka hetuM nathI. have sUvakAra AtmacikitsakenA bhedanuM traNa sUtra dvArA nirUpaNa kare cha-" cattAri purisajAyA" tyAdi-puruSAMnA nIye pramANe yA2 12 yan che-(1) keI eka Atmacikitsaka e heya che ke je vaNakara hoya che paNa traNa parimazI leto nathI. eTale ke je pote zarIramAM kSati (vAva) kare che paNa ghaNurUzI heta nathI, (2) koI eka Atmacikitsaka e hoya che Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283 sudhA TIkA sthA0 4 u040 6 cikitsaka svarUpanirUpaNam dvitIyaH 2 | tathA-eko vraNakaro'pi vraNaparimayapi ca bhavati / iti tRtIyaH 3 / eko no vraNakaro no vraNaparimarzI ca bhavatIti caturthaH / 4 / iti dravyatraNamAzritya vyAkhyA | bhAvavraNamAzritya tu - vraNakaraH - vraNam - aticAralakSaNaM karoti kAyenetyevaMzIlo bhavati kiM tu na vraNaparimarzI - vraNamaticArarUpaM parimRzati - punaH punaH smaraNena spRzatItyevaM zIlo na bhavati iti prathamaH 1 | tathA -ekaH - vraNaparimarzI - aticArasya smaraNena punaH punaH sparzanazIlo bhavati kintu na vraNakaraH - aticArakaraNazIlo na bhavati kAyataH saMsArabhayAdibhiH / iti dvitIyaH 2 / evaM zeSabhaGgadvayam / 6 'koI eka Atmacikitsaka aisA honA hai jo vraNako ghAvako sparza karatA hai para vraNako karanevAlA nahIM hotA hai 2 / koI eka tIsarA Atmacikitsaka aisA hotA hai jo vraNako karanevAlA bhI hotA hai aura vraNakA sparza karanevAlA bhI hotA 3 | aura koI eka Atmacikitsaka aisA hotA hai jo na vraNakara hotA hai aura na vraNaparimarzIhI hotA hai | yaha vyAkhyA dravya vraNako Azrita karake kI gaI hai bhAvavraNa ko ozrita kara ke vyAkhyA isa prakAra se hai koI eka Atmacikitsaka aisA hotA hai jo kAyase aticAra rUpa vraNako karaneke svabhAvavAlA hotA hai para aticAra rUpa usa vraNako vaha punaH punaH smaraNase sparza nahIM karatA hai 1 koI eka Atmacikitsaka aisA hotA hai jo aticAra rUpa vraNako punaH punaH smaraNa se sparza na karane ke svbhaake je NuspazI hAya che paNa zukara (ghAva karanArA) hAtA nathI. (3)kAi eka Atmacikitsaka eve! hAya che ke je vaNakara paNa hAya che ane traNa- spazI paNa DeAya che. (4) kAi eka Atmacikitsaka evA hAya che ke je maNukara paNa hAtA nathI ane traNaspazI paNa hAtA nathI. A cAra prakAre dravyatraNane anulakSIne pADavAmAM AvyA che. bhAvatraNanI apekSAe AtmacikitsakanA nIce pramANe cAra prakAra paDe che-(1) kAI eka Atmacikitsaka evA hAya che ke je kAyA vaDe aticAra rUpa traNu karanArA hoya che, parantu aticAra rUpa te traNanuM karI pharIne smaraNa karanArA hAtA nathI. eTale ke te aticAranA smaraNu vaDe sparzI karanArA hAteA nathI. (2) koI eka Atmacikitsaka evA hAya che ke je aticAra rUpa traNanA pharI pharIne smaraNa vaDe sparza karavAnA svabhAvavALA haiAya che. pazu sa sAranA bhaya smAdine kAraNe - Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 __sthAnAjasatre "cattAri purisajAyA " ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-eka:-kazcitpuruSo vraNakara:-dravyataH zarIre kSatakaraH, bhAvato'ticAralakSaNavaNakaro bhavati, kintu na vaNasaMrakSI-dravyato vraNasya pavandhanAdinA saMrakSaNakArI bhAvato'ticArasya sAnuvandhIbhavataH kuzIlAdijanasaMsargatannidAnApanayanataH saMrakSaNakArI na bhavati / iti prathamaH 1 / tathA-vraNasaMrakSI nAmaiko no vraNakaraH iti dvitIyaH 2, tathA-eko vraNakaro'pi vraNasaMrakSyapi 3 iti tRtIyaH 3 / tathA-eko no vraNakaro no vraNasaMrakSIti caturthaH / bhaGgatrayaM prathamabhaGgamanusRtya vivaraNIyam / vavAlA hotAhai, para saMsArake bhaya Adise aticAra karaneke svabhAvavAlA nahIM hotAhai isI tarahase zeSa do bhaGgoMkA kathana bhI kara lenA caahiye| " cattAri purisajAyA" ityAdi-punaH puruSa jAta cAra kahe gaye haiM inameM se koI eka puruSa aisA hotA hai jo dravyakI apekSA apane zarIrameM vraNakara hotA hai aura bhAvakI apekSA aticAra rUpa vraNa karanevAlA hotA hai, kintu vaha dravyakI apekSA usakA paTTI bAMdhane Adi rUpase saMrakSaNakArI nahIM hotAhai, aura bhAvakI apekSA anubandha sahita honevAle aticArakA kuzIla Adi janake saMsargako evaM aticArake kAraNoMko haTAnese saMrakSaNakArI nahIM hotA hai aisA yaha prathamabhaGga hai / tathA koI eka Atmacikitsaka aisA hotA hai jo vraNasaMrakSI hotA hai para vraNakara nahIM hotA hai 2 / koI eka Atmacikitsaka aisA hotA hai jo na vraNakara hotA hai, aura na vraNasaMrakSI hotA hai 3 / tathA koI aticAra karavAnA vibhAvavALa hete nathI, eja pramANe bAkInA be bhagA pazu samajI levA. __ " cattAri purisajAyA "tyAha-puruSAnA nAya pramANe yA2 2 paNa kahyA che-(1) keI eka puruSa e hoya che ke je dravyanI apekSAe pitAnA zarIramAM traNa karanAro hoya che ane bhAvanI apekSAe aticAra rUpa vraNa karanAro hoya che, paraMtu te dravyanI apekSAe tenA para pATe Adi bAMdhavA rUpa saMrakSaNakArI hete nathI ane bhAvanI apekSAe aticAranA aticAranA kAraNone dUra karavAnA svabhAvavALo-saMrakSaNakArI hotuM nathI, kAraNa ke e mANasa kuzIlavALA jenene saMsarga rAkhanAro ane aticAronuM sevana karanAro hoya che. (2) koI eka Atmacikitsaka e hoya che ke je traNa saMrakSI hoya che paNa vaNakara heto nathI. (2) keI eka Atmacikitsaka e hoya che ke je vaNakara hoya che paNa traNasaMrakSI hoto nathI. (4) kei eka Atma Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u4 sU06 cikitsakasvarUpanirUpaNam 28 ___ " cattAri purisajAyA " ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, taghayA-ekaH puruSo vraNakaraH dravyataH kSatakaraH, bhAvato'ti vArakaro bhavati, kintu vraNarohI-dravyato vraNaM saMrohayati-auSadhadAnAdinA nairujya karotItyevaMzIlo vaNasarohI na bhavati, bhAvato vraNamaticAraM saMrohayatItyevaM zIlo na bhavati, prAya zcittApratipatteH iti prathamaH 1 / / tathA-eko vraNasarohI-dravyataH kSatanarujyakArI, bhAvato'ticArasaMzodhI ca pUrvakRtAticAraprAyazcittapatipattyA bhavati, kintu vraNakara-dravyataH kSatakaraH, bhAvatastu aticArakaro na bhavati, iti dvitIyaH 2 // eka Atmacikitsaka aisA hotA hai jo na vraNakara hotA hai aura vraNasaMrakSI hotA hai 4 ina tIna bhaGgoMkI vyAkhyA prathama bhaGgakI vyAkhyAko hRdayaMgama karake kara lenI caahiye| ____ " cattAri purisajAyA " ityAdi-punaH puruSa jAta cAra kahe gaye haiM inameM eka puruSa aisA hotAhai jo vraNakara hotAhai, dravyakI apekSA vraNa- . ghAvako karanevAlA hotA hai, aura bhAvakI apekSA aticAra karanevAlA hotAhai, kintu vaha vraNa saMrohI (rujhAnevAlA) nahIM hotAhai-dravyakI apekSA auSadhidAna Adise use niroga avasthAvAlA nahIM karatAhai / aura bhAva kI apekSA una aticAroM kI prAyazcitta Adi nahIM lenese zuddhi nahIM karatA hai, aisA yaha prathamabhaGga hai / koI eka puruSa aisA hotA hai jo dravyakI apekSAse vraNako ThIka karatA hai aura bhovakI apekSAse aticArakI zuddhi karatAhai kyoMki pUrvakRta aticAroMkI zuddhi prAyazcittalenese cikitsaka e hoya che ke je vaNakara paNa hotuM nathI ane saMrakSI paNa heto nathI. bIjA, trIjA ane cothA vikalpanI vyAkhyA pahelA vika9 nI vyAkhyAne AdhAre samajI levI. "cattAri purisajoyA " - VtyA - puruSonA nIce pramANe yAra prakAra paNa paDe che-(1) kei eka puruSa vaNakara hoya che paNa traNasarohI hoto nathI. eTale ke dravyanI apekSAe traNa (vAva) karanAre hoya che ane bhAvanI apekSAe aticAra sevanAro hoya che, paraMtu dravyanI apekSAe auSadhi Adi dvArA tene rogarahita karanAro hatA nathI ane bhAvanI apekSAe prAyazcitta Adi dvArA te aticArenI zuddhi karanAre hete nathI. (2) koI eka puruSa e hoya che ke je ghaNusaMDI hoya che paNa vaNakara heto nathI. eTale ke dravyanI apekSAe traNane auSadhi Adi dvArA rUjhava. nA hoya che ane bhAvanI apekSAe prAyazcitta Adi dvArA aticAronI Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 sthAnAgasUtre ___ evaM-eko vraNarohyapi praNa karo'pi iti tRtIyaH 3, tathA-eko no vraNasaM. rohI no vraNakaraH / iti caturthaH / 4 / ityAtmacikitsakanirUpaNA / atha cikitsyatraNaM dRSTAntIkRtya purupabhedAnAha " cattArivaNA" ityAdi-vraNAzcatvAraH pratratAH, tadyathA-eka:-kazcid vraNaH antaHzalyaH-anta:-madhye zalyaM-yasyAdRzyamAnatayA so'ntaHzalyo bhavati, kintu bahiHzalyo-vahiH-traNasyAntargatAlpazalyApekSayA vahi:pradeze zalyaM yasya sa bahiHzalyo na bhavati iti prathamaH / 1 / tathA-eko bahizalyo bhavati hotIhai kintu vraNakara dravyakI apekSAkSatakara(ghAva karanevAlA)nahIM hotA hai aura bhAvakI apekSA aticAra kara nahIM hotA hai aisA yaha dvitIya bhaGga hai / koI eka puruSa aimA hotAhai,jo vraNa saMrohI bhI hotAhai, aura vraNakara bhI hotA hai aisA yaha tRtIya bhaGgahai / tathA koI eka purupa aisA hotA hai jo na vraNasarohI hotA hai aura na vraNakara hotA hai 4 isa prakArase yaha AtmacikitsakakI nirUpaNA hai .. aba sUtrakAra cikitsAke yogya vraNako dRSTAntabhUta karake puruSa bhedoMkA kathana karate haiM " cattAri vaNA" ityAdi-vraNa cAra prakArake kahe gaye haiM jaisekoI eka vraNa aisA hotA hai jo antaHzalyavAlA hotA hai, kintu yahiHzalyavAlA nahIM hotA hai adRzyamAna honese nahIM dikhalAI paDanesemadhyameM hai zalya-duHkha jisako aisA vaha vraNa antaHzalyavAlA kahA gayA , zuddhi karanArA hoya che paraMtu dravyanI apekSAe traNa (kSata-ghAva) karanArA hetuM nathI ane bhAvanI apekSAe aticAganu sevana karanAro paNa have nathI. (3) keI eka puruSa e hoya che ke je vaNakara paNa hoya che ane ghaNusarohI paNa hoya che. (4) keI eka puruSa e hoya che ke je vaNakara paNa hoto nathI ane traNasohI paNa hoto nathI. A pramANe Atmaciki sakanuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra cikitsAne cepagya traNanA dRSTAnta dvArA puruSa bhedanuM kathana kare che- " cattAri vaNA" tyAhi-mAnA nIce pramANe yAra 542 4aa cha'(1) me praNa (dhAva) anta:zayavANe DAya cha 55 "no vahiH zalya." bahirzalyavALo hote nathI eTale ke kaI vraNa e hoya che ke je adazya mAna havAthI aMdara aMdara vyathA karanAre hoya che, paNa zarIranA bAhA bhAgamAM pIDA karanAro hoto nathI. athavA koI traNa e hoya che ke je AMtarika vedanA utpanna karanAre hoya che paNa bAhadanA utpanna karanAre Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA rIkA sthA04304 sU06 cikitsakasvarUpanirUpaNam 287 na tu antaHzalyaH, ini dvitIyaH / 2 / tathA-eko'ntaHzalyo'pi vahiHzalyo'pi bhavati, iti tRtiiyH| tathA-eko no antaHzalyo na bahiHsalyaH,iti cturthH4| ___evAmeva cattAri purisajAyA" ityAdi-evameva-vraNavadeva puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-ekaH kazcit puruSaH antaHzalya-anta:-antaHkaraNavati zalyam-aticAralakSaNaM yasya sa tathA-anAlocitAticAro bhavati na hai bAharameM jisakI vedanA nahIM hotI hai aisA vaha vraNa " no bahiH zalyaH " aisA kahA gayA hai tAtparya aisA kahA gayA hai ki kitaneka vraNa aise hote haiM jo bhItarahI bhItara duHkha dete haiM-bAharameM unakI vedanA nahI hotI hai bhItarameM jitanI vedanA hotI hai utanI vedanA bAharameM-bAharake sthAnameM nahIM hotI hai aisA yaha prathamabhaGga hai| koI eka vraNa aisA hotA hai ki jo bahiHzalyavAlA hotA hai bhItarameM zalyavAlA nahIM hotA hai arthAt jahAM vaha hotA hai utanehI UparI sthAnameM vaha vedanAkAraka hotA hai, bhItarameM vaha vedanAkAraka nahIM hotA hai aisA yaha dvitIya bhaGgahai tathA koI eka vraNa aisA hotA hai jo bhItara bAhara donoM sthAnoMmeM vedanAkArI hotAhai aisA yaha tRtIyabhaGga hai| tathA koI eka vraNa aisA hotA hai jo na bhItarahI vedanAkArI hoto hai aura na ghAharahI vedanAkArI hotA hai aisA yaha cauthA bhaGga hai| "evAmeva cattAri purisajAyA" ityAdi-isI tarahase puruSa jAta - bhI cAra hote haiM jaise koI eka puruSa aisA hotAhai jo kevala antaH zalyavAlAhI hotA hai bahiH zalyavAlA nahIM hotA hai arthAt aticAra rUpa hite nathI. athavA adhika Antarika vedanA ane ochI bAhya vedanA karanArA hoya che. (2) koI eka traNa e hoya che ke je bahirzalyavALo hoya che paNa antazalyavALo heto nathI. eTale ke zarIranA je bAhya bhAgamAM traNa paDa heya eTalA bhAgamAM ja vedanA utpanna karanAra hoya che paNa AMtarika vedanA utpanna karanAre heta nathI. (3) keI eka vraNa e hoya che ke je AMtarika ane bAhya, ane prakAranI vedanA utpanna karanAre hoya che. (4) keI eka e hoya che ke je AMtarika vedanAkArI paNa te nathI ane bAhya vedanAkArI paNa heta nathI. "evAmeva cattAri purisajoyA" tyAha-mAnA nyA2 prata 21 puruSanA paNa cAra prakAre kahyA che-(1) kaI eka puruSa e hoya che ke je kevaLa anta zalayavALa hoya che paNa bahi zalyavALa hote nathI eTale ke aticAra Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 sthAnAne tu vahiHzalyaH-kriyApariNatAticAra-AlocitAticAro na bhavati, iti prathamaH 1, tathA-eko bahiHzalyo pahiH zalyamAlocitatayA yasya sa tayA-AlocitAticAro bhavati na tu antaHzalyaH-anAlocitAticArI bhavati, iti dvitIyaH 2 / tathA-eko'ntaHzalyo'pi-anAlocitAticAro'pi vahiHzalyo'pi AlocitAticAro'pi bhavati, iti tRtIyaH / tathA-eko no antaHzalyo na yahi shlyH| iti caturthaH 4 (2) zalya jisake antaHkaraNameMhI rahatA hai bAhara meM nahIM rahatA hai, yAharameM to vaha jitanI bhI kriyAe~ karatA hai unameM aticAra nahIM lagAtA hai ataH aisA vaha manuSya kriyA pariNata aticAravAlA nahIM honese Alocita aticAravAlA nahIM hotAhai, isa prakArakA yaha prthmbhngghai| tathA koI eka purupa aisA hotA hai jo bahiHzalyavAlAhI hotAhai, antaHzalyavAlA nahIM honA hai, aisA vaha puruSa bAhirI kriyA jo aticAra lagate haiM, unakI to AlocanA nahIM karatA hai, kevala mAnasika aticAroMkA hI AlocanA karatA hai aisA vaha puruSa dvitIyabhaGgameM liyA gayA hai / tathA tIsare prakArakA purupa aisA hotA hai jo kAyika aura mAnasika donoM prakArake bhI aticAroMkI AlocanA nahIM karatA hai arthAt mAnasika aticAroMkI AlocanA nahIM karanese antaHzalyavAlA bhI hotA hai, aura bAhirI kriyAmeM Agata aticAroMkI AlocanA nahIM karanese bahiHzalyavAlA bhI hotA hai aisA vaha puruSa tRtIyabhaGgavAlA hotA hai / tathA caturthabhaGgameM vaha puruSa rUpa zalya kevaLa tenA ataHkaraNamAM ja rahe che, paNa bahAra rahetuM nathI. eTale ke tenI bAhya kriyAo aticAra rahita hoya che. tethI te manuSya kiyA pariNata aticAravALe nahIM hovAthI Alocita aticAravALo hota. nathI, A prakArano A pahele bhAMge che (2) keI eka puruSa e heya che ke je bahi zalyavALA hoya che paNa antaHzalyavALa hato nathI. e puruSa bAhya kriyAkAMDamAM je aticAre lAge che temanI AlocanA to karatA nathI, paNa mAnasika aticArenI ja AlocanA kare che. A prakArane puruSa bIjA bhAMgAmAM gaNAvI zakAya che. (3) koI eka puruSa evo hoya che ke kAyika ane mAnasika ane prakAranA aticAronI AlocanA karatA nathI. eTale ke mAnasika aticAronI AlocanA nahIM karavAne kAraNe te aMtaHzalyavALo paNa hoya che ane bAhya kriyAkAMDone lIdhe lAgelA aticAronI AlecanA nahIM karavAne kAraNe bAhyazalyavALo paNa hoya che. A prakArane puruSa trIjA bhAMgAvALe gaNAya che. (4) koI eka puruSa e hoya che ke Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04 sU06 vRNAdidRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 289 ___punarbaNadRSTAntasUtram- . - " cattArivaNA" ityAdi-vraNAzcatvAraH prajJaptAH, tadyathA-eko vraNaH antaduSTaH-anta:-madhye duSTaH-lUtAdi doSayukto bhavati, kiMtu na bahirduSTaH-vahiAtoktadoSayukto na bhavati, iti prathamaH / 1 / tathA-eko bahirduSTo bhavati na tvantarduSTaH, iti dvitIyaH 2, tathA-eko'ntarduSTo'pi vahirduSTo'pi ca bhavati, iti tRtIyaH 3 // tathA-eko no antarduSTo no vahirduSTaH / iti caturthaH 4 (3) AtA hai jo na antaHzalyavAlAhI hotA hai, aura na yahiH zalyavAlA hI hotA hai, aisA puruSa kevalajJAnI AtmA hI hotA hai| punazca-" cattAri vaNA" ityodi-vraNa cAra prakArake kahe gaye haiM-jaise eka antarduSTa no bahirduSTa, 1 bahirduSTa no antarduSTa 2 anta 1STa bhI aura bahirduSTa bhI 3 aura na antarduSTa no bahirduSTa 4 inameM prathama prakArakA jo vraNa hotA hai vaha bhItarameM to lUnAdi (vAtAdi roga) doSase yukta hotA hai, para bAharameM lUtAdi (vAtAdi roga) doSase yukta nahIM hotA hai, dvitIya prakArakA jo vraNa hotA hai vaha bAharameMhI lUtAdi doSase yukta hai bhItarameM lUtAdi doSase yukta nahIM hotA hai / tRtIya prakArakA vraNa bhItara yAhara dono jagahameM lUtAdi doSase yukta rahatA hai aura cauthe prakArakA vraNa na bhItarameM lUnAdi doSavAlA hotA hai aura na bAharameMhI lUtAdi doSavAlA hotA hai 4 je antaHzalyavALe paNa hotuM nathI ane bahiHzalyavALo paNa hote nathI." kevaLajJAnI jIvane A prakAramAM mUkI zakAya che A cotho bhAMge samaje. "cattAri vaNA" tyAha-pradhunI nIya prabhAra yA2 12 pahA cha-(1) mata no maDiTa, (2) maDiTa no mataTa, (3) mtduSTa ane bahiSTa ane (4) aMtardaSTa bahiSTa A cAre prakAranuM spaSTIkaraNa-pahelA prakAranA traNa aMdarathI te vAtAdika dezathI yukta hoya che paNa bahArathI vAtAdi deSathI yukta heta nathI, bIjA prakArano je vraNa kahyo che te bahArathI te vAtAdi deSathI yukta hoya che paNa aMdarathI vAtAdi deSathI yukta hote nathI trIjA prakArane vraNa aMdara ane bahAra ane jagyAe vAtAdi deSathI yukta hoya che cothA prakArane traNa bahAra paNa vAtAdi doSathI yukta hotuM nathI ane aMdarathI paNa vAtAdi doSathI yukta hote nathI sthA0-37 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 atha dASTantikapurupasUtram - " evAmeva cacAri purisajAyA " ityAdi ---------- sthAnAvasUtre evameva praNavadeva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA - ekaH kacit puruSo'ntarduSTaH zaThatayA bhavati kiMtu vahirduSTo na bhavati saMgopitAkAratvAt iti prathamaH 1, tathA - eko bahi duSTa:- kenacitkAraNena bahirevopadarzitapArupyAditvAduSTo bhavati kintu antarduSTo na bhavati, iti dvitIyaH 2 tathA - eko'ntarduSTo'pi vahi duSTo'pi ca bhavati, iti tRtIyaH 3. tathA - eko no antarduSTo no yahi duSTaH, iti caturthaH / 4 ( 4 ) puruSAdhikArAtpuruSa bhedanirUpaNAya pasUtrImAha "" cattAri purisajAyA" ityAdi - puruSajAtAni catvAri prajJaptAni tapathAekaH puruSaH zreyAn - pUrvamatizayena prazasyaH - prazasya bhAvo bhavati, tadbodhasampanna isI taraha se puruSajAta bhI cAra hote haiM- jaise koI eka puruSa aisA hotA hai jo zaThatA se bhItara meMhI duSTa hotA hai bAhara meM saMgopita AkAravAlA honese duSTa nahIM hotA hai, 1 koI eka puruSa aisA hotA hai jo kisI kAraNavaza bAhara se hI kaThoratA Adi dikhAne se duSTa hotA hai bhItara se duSTa nahIM hotA hai 2, koI eka puruSa aisA hotA hai, jo bhItarasebhI duSTa hotA hai, aura bAhara se bhI duSTa hotA hai, 3 tathA koI eka puruSa aisA hotA jo na bhItarase duSTa hotA hai aura na bAhara se hI duSTa hotA hai 4 | SaT sUtrI dvArA puruSa bheda nirUpaNa -- "vattAri puruSajAyA" ityAdi puruSajAta cAra kahe gaye haiM jaiseeka zreyAn zreyAn 1 zreyAn pApIyAn 2 pApIyAn zreyAn 3 aura artha eja pramANe puruSAnA paNa cAra prakAra kahyA che--(1) kAI eka puruSa evA hAya che. ke je tenI AMtarika zaThatAne kAraNe antaduSTa hAya che, paNa mRbhAvayukta mukhAkRtine kAraNe khahiduSTa hAtA nathI. (2), eka puruSa evA hAya che ke jenI mukhAkRti ja kaThAra hAya che paNa tenu aMtaHkaraNa duSTatAyukta hAtuM nathI. (3) kaiI eka puruSa evA hAya che ke antaduSTa paNa hoya che ane mahiSTa paNa heAya che. (4) keAI eka puruSa evA hAya che ke je antardaSTa paNu hAtA nathI ane hiMduSTa pazu hotA nathI, khAkInA bhAMgAonu spaSTIkaraNa pahelA bhAMgAne AdhAre samajI levuM. cha sUtreA dvArA puruSa bhedonuM nirUpaNu~~~ " cattAri purisajAyA " puruSonA nIce prabhA yAra prahAra yazu tha che (1) " zreyAn zreyAn " a ye puruSa sevA hoya che ! ? sahayodha Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 0 4 sU06 vRgAdidAntena puruSajAtanirUpaNam 291 vAta, sa eva punaH pacAdavi zreyAn prazaMstAcaraNatvAdbhavati sAdhuvat iti prathamaH 1 / tathA - ekaH - zreyAn - pUrva prazasyabhAvo bhavati sa eva pazcAt tu pApIyAn 'bhavati aviratatvena duSkriyAvyasanitvAt iti dvitIyaH 2 tathA ekaH pApIyAna-bhAvato mithyAtvAdibhirupahatatvAdatizayena pApaH- pApakarmavAsanAvAsitAntaHkaraNo bhavati sa eva kenApi karaNena sadAcAritvAcchreyAn prazasyabhAvo bhavati, udAyinRpaghAtavat iti tRtIyaH / 3 / tathA ekaH pUrvamapi pApIyAn pazcAdapi pApIyAneva bhavati, iti caturthaH // 4 // " pApIyAn pApIyAn 4 inameM prathama prakArakA jo puruSa hotA hai, vaha sabodhayukta hone se pahile se hI prazasya bhAvavAlA hotA hai aura antartaka 'bhI prazasta AcaraNavAlA banA rahane se sAdhukI taraha prazasta bhAvavAlA "banA rahatA hai| dUsare prakArakA jo puruSa hotA hai vaha pahile to prazaMsya bhAvavAlA hotA hai aura pAdameM nimittavaza duSkriyA AdimeM phaMsa * jAne ke kAraNa aviratiyukta ho jAnese atyanta pApI bana jAtA hai ! tRtIya prakArakA jo puruSa hotA hai vaha pahile to atyanta pApI hotA - mithyAtva Adi bhAvoM se Ahata hone ke kAraNa pApakarmoM kI vAsanA se atizaya dUSita antaHkaraNavAlA hotA hai, para bAda meM vahI kisI nirmi"veza sadAcArI bana jAne se prazasta bhAvavAlA ho jAtA hai, jaise udAyi "rAjoko mAranevAlA puruSa 3 tathA koI eka puruSa aisA hotA jo apane jIvana meM pahile bhI pApo rahatA hai aura bAda meM bhI pApI banA rahatA hai4 arthavA yukta hAvAthI pahelAM paNa prazasyabhAvayukta hAya che ane pAchaLathI paNu (mAjIvana) prazasta AcaraNavALA ja rahevAne kAraNe sAdhunA jevA prazasta lAvavANI yAsu rahe che (2) " zreyAna- pApIyAna " me puruSa paDelAM tA-prazasta bhAvavALA hAya che paNa pAchaLathI kAI paNa kAraNe daSkriyA 'AdimAM lapaTAI javAthI aviratiyukta thai javAthI atyaMta pApI banI jAya che, ( 3 ) " pApIyAn zreyAn " artha kheDa. puruSa pasAM dha pApI hoya chemithyAtva Adi bhAveAthI yukta thaI javAne kAraNe pApakarmonI vAsanAthI atizaya kRSita anta karaNavALA hoya che, paNa pAchaLathI kAi saodha Adi (nimitta maLavAthI sadAcArI khanI javAthI prazasta 'bhAvavALA nI jAya che. hAthI nRpane sAravAvAjA puruSanI bhA34. (4) "pApIyAn pApIyAn " puruSa pAtAnA jIvanamAM pahelAM pAyI hAya che ane pachI paNa pApI ja rahe che, Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 . sthAnagisUtre ., yadvA-ekaH puruSaH pUrva gRhasthatve vA gRhato niSkramaNakAle zreyAn bhavati, sa eva punaH pratrajyAyAM vA vihArasamaye zreyAn-prazasvabhAvo bhavati, iti prathamaH / 1 / tathA-ekaH pUrva-gRhasthatve vA niSkramaNakAle pApIyAn bhavati sa eva punaH pravrajyAyAM vA vihArakAle zreyAna bhavati iti dvitIyaH / 2 / evaM bhagadvayamapi yojanIyam / 4 / (1) : "cattAri purisajAyA " ityAdi-punaH purupajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-ekaH puruSo bhAvataH zreyAn bhavati, dravyatastu zreyAn-atiprazasya iti. ityevaM buddhijanakatayA sadRzakaH-zreyasA tulyo na tu sarvathA'tiprazasya eva bhavatIti koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahile gRhasthAvasthAmeM athavA gRhase niSkramaNa (dIkSA) kAlameM jaise prazasyabhAvoM yukta hotA hai, vaisehI prazastha bhAvoMse yukta hotA hai, basehI prazasta bhAvoMse yukta vaha pravrajyAmeM yA vihAra samayameM banA rahatA hai, aisA yaha prathamabhaGga hai / tathA koI 'eka aisA hotA hai jo pahile gRhasthAvasthAma yA niSkramaNakAlameM atizaya pApI hotA hai vahI bAdameM pravrajyA yA vihArakAla prazasta bhAvavAlA ho jAtA hai ailA yaha dvitIyabhaGga hai| isI tarahase zeSa do bhaGgoMko bhI samajha lenA cAhiye 1 "cattAri purisajAyA" ityAdi-punazca-puruSa cAra kahe gaye haiM jaise inameM koI eka purupa aisA hotA hai jo bhAvakI apekSA zreyAn prazasta hotA hai para dravyakI apekSA to yaha " atiprazasta hai " aisI vuddhikA janaka honese prazasta tulya hotA hai ati prazastake jaisA hotA athavA A cAra bhAMgIne nIce pramANe artha paNa thaI zake che-(1) koI eka puruSa gRhasthAvasthAmAM athavA dIkSA aMgIkAra karatI vakhate prazasta bhAvethI yukta hoya che ane tyAra bAda potAnA samasta dIkSAkALamAM paNa prazasta bhavothI ja yukta rahe che. (2) keI eka puruSa potAnI gRhasthA-vasthAmAM atizaya pApI hoya che paNa pravajyA aMgIkAra karyA bAda pitAnI - zramaNuparyAyamAM prazasta bhAvayukta ja rahe che. e ja pramANe bAkInA be - "cattori purisajAyA"-puruSAMnA nIce pramANe yA2 2 5] 53 che-(1) koI puruSa e hoya che ke je bhAvanI apekSAe zreyAna (prazasya) hoya che, ane dravyanI apekSAe "A mANasa ati prazasta che" A prakAranA bhAvane janaka hovAthI ati prazasta jevo lAge che-sarvathA ati Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 704 sU06 vRNAdiSTAntena puruSajAtanirUpaNam 293 prathamaH / 1 / tathA-eko bhAvataH zreyAn bhavannapi dravyataH pApIyAn ati pApa iti-ityevaM buddhijanakatayA-sadRzakaH-pApIyasA tulyo na tu sarvathA'tipApa eva bhavatIti dvitIyaH / 2 / tathA-pApIyAnnAmaikaH zreyAniti sadRzakaH ekaH pApI. yAn-bhAvato'tipApo bhavannapi saMgopitAkAratayA zreyAniti-atiprazasya ityAkArakabuddhijanakatayA sadRzakaH zreyasA puruSeNa tulyo na tu zreyAn bhavati, iti tRtIyaH 3 / tathA-ekaH pApIyAn pApIyAniti sadRzakaH ayaM bhAvato- dravyatazca pApIyAneva bhavati / iti caturthaH 4 (2) hai sarvathA ati prazastahI nahIM hotA hai 1 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai-jo bhAvakI apekSA zreyAn prazasta hotA huA bhI dravyakI apekSA pApIyAn-" atipApI hai" isa prakArako buddhikA janaka honese sadRzaka-pApIyasA tulya hotA hai atipApIke jaisA hotA hai-sarvathA atipApIhI nahIM hotA hai 2 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo bhAvakI apekSA atipApI hotA huA bhI apane AkArako chipAnevAlA honese " yaha atiprazasta hai " isa prakArakI buddhikA janaka honese ati prazastake jaisA hotAhai, ati prazasta nahIM hotA hai 3tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo bhAvakI apekSA atipApI hotA huA bhI " yaha atipApI hai " isa prakArakI buddhikA janaka honese atipApI jaisA hotA hai sarvathA atipApI nahIM hotA hai, yaha bhAvakI apekSAse aura dravyakI apekSAse donoM apekSAse atizaya pApIhI hotA hai 4 prazasya hoto nathI. (2) koI eka puruSa evo hoya che ke je bhAvanI apekSA zreyAn (prazasya) ddaa| chatai 54] dravyanI apekSA "pApIyAna" A mANasa ati pApI che, A prakAranA bhAvane janaka hovAthI ati pApI je hoya che-sarvathA atipApI hotuM nathI. (3) keI eka puruSa e hoya che ke je bhAvanI apekSAe atipApI hovA chatAM paNa potAnA manabhAvane mukha para prakaTa nahIM thavA devAne kAraNe "A mANasa ati prazasya che ? A prakAranA bhAvane janaka hovAthI ati prazasya jevo lAge che paNa kharI rIte ati prazasya hoto nathI. (4) keI eka puruSa e hoya che ke je bhAvanI apekSAe atipApI hoya che, ane pitAnA mane bhAvene chUpAvI nahIM zakavAne kAraNe "A mANasa ati pApI che. A prakAranA bhAvane janaka hovAthI ati pApI jevo lAge che-sarvathA atipApI hotuM nathI. te mANasa bhAvanI apekSa e paNa atipApI hoya che ane dravyanI apekSAe paNa atipApI ja hoya che. ke . " Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'sthAnAne __" cattAri purisajAyA " ityAdi-spaSTam-navaram ekaH zreyAn-atipaza. syabhAvo bhavati sadvRttatvAttasmAdahaM zreyAn-prazasyabhAvo'smItyAtmAnaM manyate, yathAvarodhAt , yadvA-prazasyatarAcaraNAt sa zreyAniti lokena manyate svIkriyate, asmin pakSe karmaNi pratyaye yak / prathamapakSe tu devAdikaH zyan katari, / iti "prathamaH 1 / ekaH zreyAn bhavannapi AtmanyarucitatparatvAt pApIyAnehamityAtmani 'manyate-strIkaroti, yadvA-yAn sannapi lokena pUrvalabdhataddopeNa pApIyAnitimanyate-svIkriyate, dRDhapahAricoravat / iti dvitIyaH 2 / tathA-ekaH pApIyAnapApataro'pi mithyAtvAdyupahatatayA'haM zreyAn ati prazasyo'smItyAtmAnaM manyate punazca-" cattAri purisajAyA" ityAdi-spaSTa hai inameM koI eka puruSa aisA hotA hai jo atizaya prazasta (acche) bhAvavAlA hotA hai kyoMki yaha savRttavAlA hotA hai, isaliye maiM prazasta bhAvavAlA hUM isa prakArase apaneko yathAvabodhase mAnatAhai athavA-atiprazasta ciraNavAlA honese vaha atizaya prazastabhAvavAlA hai, aisA lokoM dvArA svIkAra kiyA jAtA hai 1 koI eka purupa aisA hotA hai jo ati prazasta bhAvavAlA hotA huA bhI apanemeM arucivAlA honese maiM ati'pApIhU" aisA apane Apako mAnatA hai athavA ati prazasta bhAvavAlA hotA huA bhI yaha lokoM dvArA pUrvake prApta usake doSase "yaha atipApI hai " aisA svIkAra kiyA jAtA hai 2 koI eka puruSa aisA "hotA hai jo atipApI hotA huA bhI mithyAtva Adi doSoMse upa / hata hone ke kAraNa maiM ati prazasta hai aisA apane Apako 'mAnatA hai, , "cattAri purisajAyA" tyAha-puruSanA nIce pramANe yA2 // 2 54 paDe che-(1) I puruSa saduvRttivALo hovAne kAraNe atizaya prazasta bhAva vALa hoya che. te pite ema mAnatA hoya che ke " huM prazasta bhAvavALo 'i che ane tenuM prazasta AcaraNa joIne leke paNa ema kahetA hoya che ke A mANasa atizaya prazasta bhAvavALe che" (2) keI eka puruSa e hoya che ke je atizaya prazasta bhAvavALo hovA chatAM paNa pite ema mAne che ke "huM atizaya pApI chuM" athavA te atizaya prazasta bhAva, vALe rahevA chatAM paNa tene pUrva jIvananA doSane kAraNe ke ema kahetA hoya che. 4 " 24 mAsa matipApI cha." . (3) keI mANasa atipApI hoya che, paNa mithyAtva Adi dethI yukta hovAne kAraNe ema mAnatA hoya che ke "huM atizaya prazasya chuM" Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TokA sthA0 4 u0 4 sU0 6 vRNAdidRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 295 svIkaroti, kutIthikavat , yadvA-pApiSThajanasevakena. pApIyAnapi. zreyAniti manyate lokena / iti tRtIyaH / 3 / ___ tathA ekaH pApIyAn-aviratatvAt , pApIyAnahamityAtmAnaM manyate sodhAt , yadvA-ekaH pApIyAn aviratatvAt / saMyatalokena pApIyAniti-asaMyata iti manyate-svIkriyate / iti caturthaH (3) ___" cattAri purisajAyA" ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni tadyathA-ekaH puruSaH zreyAn-bhAvato'tiprazasyaH, dravyatastukiJcitsadanuSThAyitvAt zreyAniti-prazasyataro'yamityevaM vikalpajanakatayA sadRzakaH-zreyasA puruSeNa tulyo jaisA kutIrthika apane Apako ati prazasta mAnatA hai athavA-pApiSTa janakI sevA karanevAle lokake dvArA atipApI bhI zreyAn-ati prazasya, bhAvavAlA mAnA jAtA hai 3 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo avirati honese atipApI hotA hai, aura maiM atipApIha, aisA sadabodhase apaneko.mAnatA hai athavA-avirati honese ati pApI banA huA vaha saMyatajana dvArA yaha pApIhai asaMyatahai aisA svIkAra kiyA jAtAhai.4 ___ " cattAri purisajAyA " ityAdi-puruSa jAta cAra kahe gaye haiMinameM koI eka puruSa aisA hotA hai jo zreyAn bhAvakI apekSA ati prazasya hotA hai para dravyakI apekSA kiJcit sadanuSThAyI honese arthAt sadanuSThAna karanevAlA honese-"yaha prazasyatarahai" aisA vikalpa utpanna kara detA hai so isa vikalpakA janaka honese loka. use aisA jAnate jema ke kutIrthika pitAne atiprazasya mAne che. athavA-pApIjananI sevA karanArA loko tene pApI mAnavAne badale ati prazasya bhAvavALo mAnatA, hoya che. (4) koI eka puruSa e hoya che ke je aviratithI yukta hovAnekAraNe atipApI hoya che ane sadudhane kAraNe te potAne ati pApI ja, mAnate hoya che athavA aviratine kAraNe ati pApI banelA te jIvane viSe saMyata mANasa A pramANe mAnatA hoya che-"A mANasa asaM. yata cha-mati pApI che." / ____cattAri purisajAyA " tyAha-puruSAMnA nIya prabhArI yA2. prAra 56. hA cha-(1) me puruSa sevA hoya che , 2 zrayAn-mAsa patA hovAne lIdhe bhAvanI apekSAe atiprazasya hoya che ane dravyanI apekSAe thADA ghaNA sadanuSThAna karanAro hovAthI "A mANasa prazasyatara che," evuM:leke kahetA hoya che. eTale ke tene atiprazasya puruSa je gaNatA hoya, Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 sthAnAsUtre 3 janena manyate--zAyate, yadvA - mahazakamAtmAnaM manyate svayam / iti prayamo bhaGgaH | 1 | tathA-ekaH zreyAn pApIyAniti sadRzako manyate 2 tathA - ekaH pApIyAn zreyAniti sadRzako manyate 3, ekaH pApIyAna pApIyAniti manyate 4, ete trayo'pi bhaGgAH prathamabhaGgamanusRtya vijJeyAH ( 2 ) ko " catAri purisajAyA" ityAdi catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathAekaH puruSaH AkhyAyakaH - pravacanopadeSTA bhavati kintu paribhAvayitA- zAsanasya prabhAvako na bhavati udArakriyA-pratibhAprabhRtirahitatvAn / yadvA - ' paribhAvaitte ' tyasya ' paribhAjayite = ticchAyA, tatpakSe pravacahaiM ki yaha ati prazasya puruSake jaisA hai athavA vaha svayaM Apako maiM ati prazas puruSa hUM aisA mAnanA hai 1 tathA koI eka puruSa aimA hotA hai jo yeSAn bhAvakI apekSA ati prazasya hotA hai, para apaneko maiM atipApI jaisA hUM aisA mAnatA hai 2 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo pApIyAna atipApI hotA huA bhI apane ko zreyAn ani prazaspa bhAvavAle ke jaso mAnatA hai 3 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo atipApI hotA huA bhI apaneko atipApI jaisA mAnatA hai 4 phirabhI - " cattAri purisajAyA" ityAdi puruSa jAta cAra kahe gaye haiM- jaise koI eka puruSa aisA hotA hai jo AkhyAyaka- pracacanakA upadezaka hotA hai parantu vaha paribhAvayitA- zAsanakA prabhAvaka nahIM hotA hai kyoMki vaha udAra kriyA-pratimA Adise rahita hotA hai athavA " paribhAvaitte " isakI saMskRtacchAyA " paribhAjayati " aisI bhI - che. athavA te pAte ema mAnane hoya che ke " huM... atiprazasya chuM " (2) koI eka puruSa zreyAna--bhAvanI apekSAe atyaMta prazasya hoya che, chatAM pAte ema mAnatA hAya che ke "huM ati pApI chuM" (3) kaeNAi eka puruSa pApIyAna--atiyApI hAya che, chatAM te ema mAnate hoya che ke " hu zreyAnati prazasya bhAvavALAdhu 66 "" (4) kAI eka mAzusa atipApI hAya che ane te pote paNa ema ja bhAne che 'hu~ yati pAyI chu " " " cattAri purisajAyA " tyAhi- puruSanA nIthe prabhA bhAra prAra pazu paDe che-(1) keAi eka puruSa AgnyAyaka hAya che eTale ke pravacananA upadeSTA hoya che, paNa te pirabhAviyetA hAtA nathI-eTale ke te zAsananA prabhAvaka hAtA nathI kAraNa ke te udAra kriyA-pratimA AdithI rahita hAya che. athavA - " paribhAvaitte " mA pahanI saMskRta chAyA " padibhAjayati " sevAbhAM Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA ThokA sthA04 u04 sU06 vRNAdidRSTAntena puruSajAtanirUpaNam nArthasya nayotsargApavAdAdidvAreNa vivecayitA na bhavati, iti / yadvA -- AkhyAyakaH - sUtrasyopadezakaH, sa bhavati kintu na paribhAvayitAsUtrArthasya na vicArayitA, yadvA-sUtrArthasya na paribhAjayitA - vivecayitA na bhavatItyarthaH, iti prathamaH / evaM zeSabhaGgatrayaM bodhyam / 4 / (5) " cattAri purisajAyA" ityAdi - punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-ekaH puruSaH AkhyAyakaH - sUtrArthasyopadezako bhavati, kintu no u chajIvikAsampannaH - eSaNAdinirato na bhavati, sa cApadgataH saMvignaH saMvignapAkSiko vA, yaduktam " hojja u vasaNaM patto, sarIradubballayAe asamattho / caraNakaraNe amuddhe, suddhaM maggaM parUvejjA // 1 // 297 hotI hai taba isa pakSa meM isakA artha aisA hotA hai, ki vaha pravacana ke arthakA naya mArga se evaM utsarga aura apavAda Adi mArgase vivecaka nahIM hotA hai, athavA - AkhyAyaka hotA hai sUtrakA vaha upadezaka hotA hai para sUtrArthakA vaha vicAraka nahIM hotA hai athavA sUtrArthakA, vaha paribhAjayitA - vivecana karanevAlA nahIM hotA hai aisA yaha prathama bhaGga hai isI taraha zeSa tIna bhaGga bhI jAnanA cAhiye 5 phirabhI - " cattAri purisajAyA" ityAdi puruSa jAta cAra kahe gaye haiM jaise inameM koI eka puruSa aisA hotA hai jo AkhyAyaka- sUtrArthakA upadezaka hotA hai kintu vaha uJchajIvikA sampanna eSaNAdi doSa TAlameM tatpara nahIM hotA hai aisA vaha puruSa yA to Apatti meM par3A huA saMvigna (vairAgyavAlA) hotA hai yA saMvigna pAkSika hotA hai-uktaM ca Ave te tenA artha A pramANe thAya che- te pravacananA arthanA naya. mAgathI ane utsaga tathA apavAda AdimAgathI vivecaka hAtA nathI, athavA-te sUtrane upadezaka hAya che paNa sUtrAnA vicAraka hote| nathI. athavA-te sUtrane upadezaka haiAya che paNa paribhAvitA (vivecana karanArA) hAtA nathI. A prakAranA A paheleA bhAgA samajavA eja pramANe bAkInA traNa bhAMgA paNu samajavA " cattAri purisajAyA " tyAhi-puruSAnA nIce pramANe yAra prahAra paNa kahyA che--(1) kei eka puruSa nyAyaka hAya che-pravacananA upadezaka hoya che, paNa u'chavikAsa'panna hAtA nathI eTale ke eSaNAhinirata hAtA nathI, evA te puruSa kAMtA Apadamasta saMvigna (vairAgyavALA) hoya che, athavA teA sa vignapAkSika hoya che. kahyu paNa che phai sa- 38 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnane tathA-" osanno'vi vihAre kamma siDhilei sulahaboDI ya / caraNakaraNaM visuddhaM ucavRhaMto parUgheto // 2 // " chAyA-bhaved hi vyasanaM prAptaH zarIradurvalatayA asamarthaH / caraNakaraNe azuddha zuddhaM mArga marUpayet // 1 // / tathA-avasanno'pi vihAre karma zithilayati sulabhavodhizca / caraNakaraNaM vizuddham, upavayana prarUpayan / 2 / " iti, iti prathamaH 1 / tathA-eka uncha jIvikAsampanno bhavati, natvAkhyAyakaH, sa ca yathAcchandaH, iti dvitIyaH 2 / tathA-ekA AkhyAyako'pi ucchajIvikAsampanno'pi, saca " hojja u basaNaM patto" ityAdi / tAtparya ina gAthAoMkA yahI hai jo saMvigna vyasanagrasta-kaSTa prApta hotA hai yA zarIrase durbala honeke kAraNa asamartha ho jAtA hai usake caraNakaraNa azuddha ho jAte haiM, avasanna bhI vihArameM apane kartavyameM zithila ho jAtA hai para usakI bodhi zithila nahIM hotI hai vaha caraNa. karaNakI vizuddhiko baDhAnekI ceSTAmeM rahatA hai aura zuddha mArgakI prarUpaNA karatA hai ? ___ tathA koI eka manuSya aisA hai jo uJchajIvikAsampanna hotA haieSaNAdi nirata hotAhai, para vaha AkhyAyaka (pravacanakA upadezaka) nahIM hotA hai-aisA vaha yathAcchanda hotA hai 2 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo AkhyAyaka bhI hotA hai aura unchajIvikAsaMpanna bhI hotA hai aisA vaha sAdhu hotA hai 3, tathA koI eka aisA puruSa hotA hai, "hogja uvasaNaM patto'tyAdimA gAthAmAna bhAvArtha naye prabhArI cha-2 savina vyasanabrasta athavA Apadubasta hoya che, athavo zarIranI kamajorIne kAraNe azakta thaI gaye hoya che, tenA caraNakaraNa azuddha thaI jAya che, e sAdhu pitAnA zramaNane gya kartavyapAlanamAM paNa zithila banI gayela hoya che, paraMtu tenI bedhi zithila thatI nathI, tethI te caraNukaraNanI vizuddhi vadhAravAnI ceSTA karyA kare che ane zuddha mArganI prarUpaNa kare che (1) keIeka puruSa e hoya che ke je uchajIvikAsaMpanna hoya che-eSaNAdi nirata hoya che, paNa te AkhyAyaka (pravacanane upadezaka) heta nathI e puruSa yathAzmada heAya che (2) keI puruSa e hoya che ke je AkhyAyaka paNa hoya che ane uchachavikAsaMpana paNa hoya che e jIva sAdhu hoya che. (3) Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04 sU06 vRNAdidRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 299 sAdhuH / iti tRtIyaH 3 / tathA-eko no AkhyAyako no unchajIvikAsampannaH, saca gRhasthAdiH, iti caturthaH / 4 / (6) . iti SaTstrIpUrvamunchajIvikAsampannaH sAdhupuruSa uktaH, tasya ca vaikriyalabdhimataH prayojanavazAd vRkSaM vikurvato yAdRzI vRkSavikrayA syAttAmAha-" caubihe " tyAdi____ yadvA - pUrvamutra sAdhupuruSasyAkhyApakatvocchajIvikAsampannatvarUpavibhUpaNamuktaM samprati tattulyatvAd vRkSavibhUSaNamAha-"caubihe" tyAdi-caturvidhA vRkSavikuveNA majJaptA, tadyathA-pravAlatayA 1, patratayA 2, puSpatayA 3, phalatayA ca 4||suu06|| jo na AkhyAyaka hotAhai aura na ucchajIvikA sampannahIM hotAhai4-6 isa prakArase yaha SaTUsUtrI hai unchajIvikAsampanna sAdhupuruSa kahA gayA hai-so inameM jo vaikriyalandhisampanna hotA hai, vaha prayojanavaza vRkSakI bhI vikurvaNA kara sakatA hai taba usakI jaisI vRkSavikriyA hotI usako aba sUtrakAra "cavihe" ityAdi sUtra dvArA prakaTa karate haiM yadvA-pUrvokta sUtra meM sAdhu puruSako AkhyApaka aura uJchajIvikAsampanna ina do vibhUSaNoMse yukta prakaTa kiyA gayA hai so aba tattulya honese vRkSake vibhUSaNa sUtrakora kahate haiM vRkSa vikurvaNA cAra prakArakI kahI gaI hai jaise-eka pravAlarUpa dusarI patrarUpa tIsarI puSparUpa aura cauthI phala rUpa ||suu06|| kaI eka puruSa evo hoya che ke je AkhyAyaka paNa heta nathI ane vipanna para khAtA nathI. // 4-6 // A prakAre cha sUtra dvArA ahIM puruSaprakAranuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che sAdhu puruSane uchajIvikAsaMpanna kahevAmAM Avela che. je sAdhu vaikiyalabdhisaMpanna hoya che te koI prayajana udubhavavAthI vRkSanI vikrvaNA paNa karI za cha. tyAre tenA dvArA 2 vRkSati yA thAya chetenusUtrA2 " cauvihe" ItyAdi sUtra dvArA kathana kare che-athavA pUrvokta sUtramAM sAdhupuruSane AkhyApaka ane uchajIvikAsaMpanna, A be vizeSaNothI yukta prakaTa karavAmAM Avela che. vRkSa sAdhusamAna hovAthI have sUtrakAra vRkSavikuNAnA cAra prakAranI pite prarUpaNa kare che- (1) pravAda (55) 35 viNA , (2) 5535 vibhuyA, (3) 45. rUpa vikuvaraNa ane (4) phalarUpa vikavaNA AMsU dA Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thagAna pUrva vRkSavibhUpaNaM proktaM dharmasya vibhUSaNaM tIrthikA bhavantIti tatsvarUpaM nirUpayitumAha- mUlam -- cattAri vAisamosaraNA paNNattA, taM jahA - kiriyA - vAI 1, akiriyAvAI 2, annANiyAvAI 3, veNaiyAvAI 4 | // sU0 7 // chAyA -- catvAri vAdisamavasaraNAni prajJaptAni tadyathA - kriyAvAdinaH 1, akriyAvAdinaH 2, ajJAnikavAdinaH 3, vainayikavAdinaH 4 // 07 // TIkA - " cattAri bAisamosaraNA" ityAdi - vAdisamavasaraNAni - vAdinaHvAdi - 1 prativAdi -2 sabhya - 3 sabhApati - 4 rupAyAM caturaGgAyAM sabhAyAM paramatakhaNDanapUrvakaM svamatasthApanArthamavazyaM vAdo'styeSAmiti tayA, nirupasavAdilabdhisa 100 vRkSa vibhUSaNa kahakara aba sUtrakAra " dharmake vibhUSaNa tIrthika hote haiM " isa kAraNa unake svarupakA nirUpaNa karate haiM "cattAri vAisamosaraNA paNNattA " ityAdi sUtra 7 // vAdi samavasaraNa cAra kahe gaye haiM-jaise eka kriyAvAdIkA eka akriyAvAdIkA eka ajJAnikavAdIkA aura eka vainayikavAdIkA vAdI prativAdI, sabhya aura sabhApatirUpa cAraprakArakI sabhA meM jo paramatako khaNDana karate hue apane mata kI sthApanA avazya karatA hai usakA nAma vAda hai arthAt caturaGga cAra prakAra kI sabhA meM paramata khaNDanapUrvaka jo svamata sthApana hai usakA nAma vAda hai isa prakArakA vAda jo karatA hai vaha vAdI nirUpama vAdi labdhivAlA hotA hai ataH vAcAlavAdi vRnda bhI vAgvaibhavako vRkSavibhUSaNunu kathana karIne have sUtrakAra dharmonA vibhUSaNa rUpa tIthihonaa sva3yanuM nizyAya re - " cattAri vAisamosaraNA paNNattA" ityAhi-sU. 7 vAdisamavasaraNa cAra prakAranA kahyA che-kriyAvAdInuM (2) akriyAvAdInuM, (3) ajJAniSThavAhItuM mane (4) vainayimvAhItuM vAdI, prativAdI, sabhya ane sabhApati rUpa caturaMga sabhAmAM je paramatanuM khaMDana karIne peAtAnA matanI avazya sthApanA kare che tenuM nAma vAdI che. eTale ke catura'ga sabhAmAM paramatanA khaDana pUrvaka svamatanuM sthApana karavA mATenA je vivAda cAle che tenu' nAma vAdya che. A prakAranA vAda karanAra vyaktine vAdI kahe che te vAdI nirUpama vADhilabdhisa`panna haiAya che tezrI vAcAla vAdivrunda paNa tenA vAvaiMbhavane manda pADI zakatuM nathI eTale ke tenA matanu' khaMDana karavAne kAi sama hAtuM nathI. evA vAdI tarIke Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saighATIkA sthA04 u04 sU07 kriyAvAdyAditIrthikasvarUpanirUpaNam 301 mpannatvena vAcAlavAdivRndairapyamandIkRtavAgvibhavAH, te cAtra tIthikA, te samavasaranti-samyagavataranti-samupasthitA bhavanti eJciti samavasaraNAni, vAdinAM samavasaraNAni vAdisamavasaraNAni-vAdisamupasthitisthAnAni, teSAM tadAyiNAM cAbhedopacArAdvAdisamavasaraNapadenehavAdino gRhyante, tAni catvAri prajJaptAni / vAdinazcatvArA prajJaptA iti cAturvidhyamevAha-' tadyathe' tyAdi-kriyAvAdinaH kriyAM - jIvAjIvAdipadArtho'stItyAkArikA - jIvAjIvAdipadArthasattAtmikAM vadantItyevaM zIlAH kriyAvAdina:-AstikAH 1, akriyAvAdinA-na kriyAvAdina:-kriyAvAdiviparItA nAstikAH 2, ajJAnikavAdinaH-ajJAnaM svIkaraNIyatayA'styeSAmityajJAnikAsta evaM vAdino'jJAnikavAdinaH ajJAnamevAtiprazasya. mityevaM pratijJAkAriNaH 3, tathA-vainayikavAdinaH-vinayaH-vinayanaM karmApanayana, manda nahIM kara sakate haiM aise vAdI yahAM tIthika liye gaye haiM, ye jahAM para samupasthita hote haiM ve vAdisamavasaraNa haiM arthAt vAdi janoMkI jo upasthitike sthAna haiM ve vAdisamavasaraNa haiM parantu yahAM vAdi samavasaraNa padase una sthAnoMko grahaNa nahIM kiyA gayA hai kintu una sthAnoMmeM aura vAdijanoM meM abheda sambandhake upacArase vAdi janoMkohI grahaNa kiyA gayA hai isa taraha vAdisamavasaraNahai vAdijana cAra prakA. rake kriyAvAdI Adike bhedase prakaTa kiye gaye haiM, jo jIva ajIva Adi padArthoM kI "asti" isa rUpa kriyAko-jIva ajIva Adi padArthoM kI sattAtmaka sthitiko kahane ke svabhAvavAle haiM ve kriyAvAdI haiM arthAt Astikajala kriyAvAdI haiM inase viparIta akriyAvAdI hai ve akriyAvAdI nAstika haiM / ajJAnahI atiprazaMsanIyahai isa prakArase ahI tIrthikane grahaNa karavAmAM Avela che. teo je sabhAmAM hAjara hoya che te sabhAne vAdIsamavasaraNa kahe che. eTale ke vAdi ja vivAda karavA mATe jyAM ekatra thAya che te sthAnane vAdisamavasaraNa kahe che. - ahI vAdisamavasaraNa pada vaDe te sthAne grahaNa karavAnA nathI, paNa te sthAnomAM ane vAdIjamAM abheda saMbaMdhanA upacAranI apekSAe vAdIjanane ja grahaNa karavAmAM AvyA che. A rIte vAdisamavasaraNa athavA vAdIjanonA ahIM kriyAvAdI Adi cAra prakAra kahevAmAM AvyA che- ke jIva, ajIva AdinI sattAmaka sthitine svIkAra karanArA hoya che-jIva, ajIva AdinA astitvane svIkAranArA hoya che ane tenuM pratipAdana karanArA hoya che temane kriyAvAdI kahe che. eTale ke Astikane kriyAvAdI che temanA karatAM viparIta mAnyatAvALA leke akiyAvAdI athavA Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 sthAnAzastra sa eva vainayikam , svArthika Thak pratyayo'tra vinayAditvAt , tadeva mokSAya kalpata ityevaM vadantItyevaM zIlAH vainayikavAdinaH 4, eteSAM bhedasaMkhyA ceyam"asiyasaya kiriyANaM, akiriyAvAINa hoi culsiiii| annANiya sattahI veNaiyANaM ca vattIsA // 1 // chAyA--" azIti-zataM kriyANAmakriyAvAdinAM bhavati caturazItiH / ___ ajJAninAM saptapaSTiH vainayikAnAM ca dvAtriMzat / / 1 / / tatrAzItizatam-azItyadhikaM zataM kriyANAM kriyAvAdinAm, anyatsugamam iti / eSAM svarUpamanyato'vaseyam / / sU0 7 // pUrva vAdisamavasaraNAni nirUpitAni, samprati tAnyeva caturviMzatidaNDakenirUpayitumAha ___ mUlam--NeraiyANaM cattAri vAdisamosaraNA paNNattA, taM jahA-kiriyAvAI jAva veNaiyavAI 4 evamasurakumArANaM vi jAva thaNiyakumArANaM, evaM vikaliMdiyavajjaM jAva vemANiyANaM // sU0 8 // ____ chAyA-nairayikANAM catvAri vAdisamavasaraNAni prajJaptAni, tadyathA-kriyAjo usako maNDana karake use svIkAra kiye rahate haiM ve ajJAnikavAdI haiM vinayakohI jo mokSa prAptikA kAraNa mAnate haiM ve vainayika haiM inake bhedoMkI saMkhyA isa prakArase hai " asiyasayaM kiriyANaM " ityAdi / kriyAvAdiyoMke bheda 180 haiM akriyAvAdiyoMke 84 haiM ajJAnavAdiyoMke 67 aura vainayikavAdiyoMke 32 haiN| ina sabakA svarUpa Sadarzana samuccaya Adi granthoMse jAna lenA cAhiye / 07 / nAstika che. "ajJAna ja ati prazasya che," A prakAranI mAnyatAvALA ane te mAnyatAnuM pratipAdana karanArA lokone ajJAnikavAdI kahe che. vinayane ja je loko ekSaprAptinuM kAraNa mAne che temane vaiyika kahe che. temanA bhedanI saMkhyA nIce pramANe che " asiyasaya kiriyANaM " tyAhi-yAvAhImAnA 180 le cha, mA. yAvAdIonA 84 bheda che, ajJAnIonA 67 bheda che ane nainacikenA 32 bheda che. A badhAnuM svarUpa parzana samuccaya Adi graMthamAMthI samajI levuM joIe. e sU7 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u 4 sU 8 kriyAvAdyAditIthikasvarUpanirUpaNam 303 vAdI yAvat vainayikavAdI 4 // evamasurakumArANAmapi yAvat stanitakumArANAm / evaM vikalendriyavarja yAvat vaimAnikAnAm / / m 0 8 // TIkA-" NeraDyANa " ityAdi, spaSTam , navaraM-nArakAdipaJcendriyANAM samanaskatvAdetAni catvAri api vAdisamavasaraNAni bhavati, " vikaliMdiyavajja" iti eka dvi tricaturindriyANAmasaMkSipaJcendriyANAM jIvAnAmamanaskatvA. detAni catvAri na sambhavantIti / / sU0 8 // puruSAdhikArAt puruSavizeSAnnirUpayituM prAyo dRSTAntasUtrapurassarANi tricatvAriMzataM (43) puruSasUtrANyAha___mUlam -cattAri mehA paNNattA, taM jahA-gajittA gAmamege No vAsittA 1, vAsittA NAmamege NogajjittA, 2, ege gajjittA'vi vAsittA'vi 3, ege No gajittA No vAsittA 4 / (1) / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-gajjittA NAma mege No vAsittA 4, (2) vAdi samavasaraNoMkA kathana karake aba sUtrakAra unheM 24 daNDakoMmeM nirUpita karate haiM-"NeraDyANaM cattAri vAdisamosaraNA paNNattA ityAdi - nArakAdi paJcendriyoMke kriyAvAdI thAvat vainayikavAdI Adi cAra vAdisamavasaraNa hote hai / isI tarahase asurakumAroM ko lekara yAvat stanitakumAroMke bhI ye cAra vAdisamavasaraNa hote haiN| tathA vikalendriya-do indriya teindriya cauindriya ina jIvoMko tathA ekendriyako aura asaMjJI paJcendriya jIvoMko chor3akara yAvat vaimAnikajIvoM taka yehI cAra vAdisamavasaraNa hote haiM / ye saba ekendriyAdika jIva amanaska (asaMjJI) hote haiM ataH unameM ye sambhavita nahIM hote haiM ||stuu08|| vAdi samavasaraNanuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra temane 24 daMDakamAM ni3pita 42 cha " NerajhyANaM cattAri vAdisamosaraNA paNNattA " dhyAna-sU 8 nArakAdi paMcendriyanA kiyAvAdIthI laIne vanayikavAdI paryantanA cAra vAdisamavasaraNa hoya che eja pramANe asurakumArathI laIne stanatakumAre paryantanA paNa cAra vAdisamavasaraNe hoya che tathA vikalaeNndriyo (dvIndriya, trIndriya ane caturindriya), ekendri ane asaMjJI paMcendriya jIva sivAyanA"vamAnika paryantanA samasta jIvonA paNuM eja cAra samavasaraNa hoya che. ekendriya, vikalendriya ane ajJI paMcendriya jI amanaraka hoya tethI temanAmAM te saMbhavI zakatA nathI. pAsa 8 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 sthAnAzastre cattAri mehA paNNattA taM jahA-gajjittA NAmamege No vijjuyAittA 1, vijjuyAitA NAmamege No gAjjittA 4 / (3) evAmeva cattAri purisajAyA paNNatA, taM jahA-gajjittA NAmamege No vijjuyAittA 4, (4) / cattAri mehA paNNattA, taM jahA--bAsittA NAmamege no vijjuyAittA 4 / (5) evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--vAsittA NAmalege No vijjuyAittA 4, (6) cattAri mehA paNNattA, taM jahA-kAlavAsI NAmamege No akAlavAsI 4, (7) evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-kAlavAlI NAmamege NoM akAlavAsI 4, (8) / - cattAri mehA paNNattA, taM jahA--khettavAsI NAmamege No akhettavAsI 4, (9) / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA taM jahA- khettavAsI NAmamege No akhettavAsI 4 (10) . cattAri sehA paNNattA, taM jahA-jaNaittA gAmamege No jimmavaittA, jimmavaittA NAmamege No jaNaittA 4, (11) evAmeva cattAri ammApiyaro paNNatto, taM jahA--jaNaittA NAmamege No NismavaittA 4 (12) / cattAri mehA paNNattA, taM jahA-desavAsI NAmamege No savvavAsI 4, (13) evAmeva cattAri rAyANo paNNattA, taM . jahA--desAhibaI NAmamege No savvAhivaI 4 (14)||suu09 // Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sudhA TIkA sthA04304 sU09 meghadRSTAntena gurupajAtanirUpaNam 305 chAyA-catvAro preghAH prAptAH tadyathA-gajitA nAmako no varpitA 1, varSitA nAmaiko no garjitA 2, eko garjitA'pi varpitA'pi 3, eko no garjitA no varSitA 4 / (1) evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-garjitA nAmaiko no varpitA 4 / (2) / / ___ catvAro meghAH prajJaptAH, tadyathA-garjitA nAmaiko no vidyayitA 1, vidyayitA nAmako no garjitA 4, (3) evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathAgarjitA nAmaiko no vidyayitA 4 (4) / / catvAro meghAH prajJaptAH, tadyathA-varpitA nAmaiko no vidyayitA 4 / (5) evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-varpitA nAmaiko no vidyayitA 4, (6) |catvAro meghAH prajJaptAH, tadyathA-kAlavI nAmaiko no akAlavarSI 4 / (7) evameva catvAri purupajAtAni prajJaptAni, tathyA-kAlavI nAmaiko no akAlavarSI 4 (8) catvAro meghAH prajJaptAH, tadyathA-kSetravI nAmaiko no akSetravarSI 4 (9) evameva catvAri puruSajAtAni prajJasAni, tadyathA-kSetravarSI nAmaiko no akSetravarSI 4 / (10) / catvAro meghAH prajJaptAH, tadyathA-janayitA nAmaiko no nirmApayitA, nirmApayitA nAmaiko no janayitA 4 (11), evameva catvAri mAtApitaraH prajJaptAH, tadhathA-janayitArau nAmaiko no nirmApayitArau 4, (12) / catvAro meghAH prajJaptAH, tadyathA-dezavarSI nAmaiko no sarvavI 4 (13) evameva catvAro rAjAnaH prAptAH, tadyathA-dezAdhipati nAmako no sarvAdhipatiH 4, (14) mu09|| TIkA-" cattAri mehA" ityAdi-meghAH-catvAraH prajJaptAH, tadyathAeka:-kazcinmeghaH gaNitA-garjanakArI bhavati, kintu-carSitA-jalavarSaNakArI no puruSa adhikArako lekarahI aba sUtrakAra puruSa vizeSoMkA nirUpaNa karaneke liye prAyaH dRSTAntasUtra purassara 43 puruSa sUtra kahate haiM TIkArtha-'cattAri mehA epaNattA' ityAdi stra 9 // megha cAra prakArake kahe gaye haiM-jaise koI eka megha aisA hotA hai jo garjanA karatA hai para vaha jala barasAnevAlA nahIM hotA hai / koI - puruSa adhikAra cAlI rahyo che tethI have sUtrakAra puruSa vizenuM nirUpaNa karavA mATe daSTAnta sUtra sahitanA 43 puruSa sUtre kahe che- sAtha-" cattAri mehA paNNattA" tyA sU 8 meghane nIce pramANe cAra prakAra kahyA che-(1) keI megha e hoya che ke je garjanA kare che paNa varasate nathI. (2) ke I megha e hoya che sa-39 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 sthAmAha bhavati, iti prathamaH 1, eko varpitA na ta, garjineni dvitIyaH 2, eko garjitA''pi varpitA'pIti tRtIyaH 3, eko no garjitA no yarpitA'pi ca bhavatIti caturthaH 4 (1) evAme ye' tyAdi.----.meva meghavadeva puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyayA-eka:-kazcit garjitA-dAnajJAnavyAkhyAnAnuSThAnaganigrahAdivipaye uccaiH pratijJAkArI bhavati, kintu no varpitA-pratisAtakArako na bhavati / iti prathamaH 1 / tathA-eko barpitA-kAryakartA ani, kinnu no ganitA-uccaiH pratijJAtA na bhavatIti dvitIyaH rA tathA-eko garjinApi varNitA'pi, iti tRtIyaH 3 / tathA-eko no garjitA no varpitA ca bhAti / ini caturthaH / (2) eka megha aisA hotA hai, jo jala barasAnevAlA honA hai, para vaha garnanakArI nahIM hotA hai / koI eka megha aisA honAI, jo garajatA bhI hai aura barasatA bhI hai 3 / aura koI eka medha ainA hotA hai jo na garajatA hai aura na barasatAhI hai 4 (1) isI tarahase puruSa jAta bhI cAra kahe gaye haiM inameM koI eka purupa aisA hotA hai jo dAna jJAna vyAkhyAna anuSThAna evaM zatrunigraha Adike viSayameM UMcI pratijJA karanevAlA hotA hai parantu vaha pratijJAta arthakA karanevAlA nahIM hotA hai 11 tathA-koI eka purupa aisA hotA hai jo kevala kAryakA karanevAlA hotA hai, kintu vaha UMcI pratijJA karanevAlA nahIM hotAhai 2 tathA koI eka purupa aisA hotA hai jo kArya karatA bhI hotA hai aura UMcI pratijJA karanevAlA bhI hotA hai 3 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo na UMcI pratijJA karatA hai aura na usakA nirvAha karanevAlAhI hotA hai 4(2) ke je varase che khare paNa garjate nathI. (3) ke I megha evA hoya che ke je garje paNa che ane varase paNa che () koI megha e hoya che ke je garjate paNa nathI ane varasate paNa nathI. 1 meghanI jema puru paNa cAra prakAranA kahyA che-(1) koI eka puruSa e hoya che ke je jJAna, dAna, vyAkhyAna, anuSThAna, zatrunigraha Adi viSe UMcI pratijJA karanAre hoya che, paraMtu pratijJA anusAra AcaraNa karanA hete nathI. (2) ke puruSa e hoya che ke je kevaLa kArya karanAre hoya che ane UMcI UMcI pratijJA karanAre hote nathI. (3) koI puruSa e hoya che ke je kArya karanAre paNa hoya che ane UMcI UMcI pratijJA karanAre paNa hoya che. (4) koI puruSa e hoya che ke je UMcI UMcI pratijJA karanAre paNa te nathI. ane evAM kAryo karanAre paNa te nathI.rA Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA04 u07 sU09 meghadRSTAntenapuruSajAtanirUpaNam 307 " cattAri mehA " ityAdi-catvAro meghAH prajJaptAH, tadyathA-eko megho garjitA bhavati na tu vidyayitA-vidyutkartA 1, evaM zepabhaGgatrayam 4 (3) / 'evAmeve " tyAdi-evameva puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-eka:-kazcit puruSaH garjitA uccaiH pratijJAtA bhavati, kintu na vidyayitA-vidyutkartA-vidyuta:vidyutsadRzasya-dAnajJAnavyAkhyAnAnuSThAnazatrunigrahAdiviSaye uccaH pratikSAtA. rambhADambarasya katI na bhavati iti prathamaH 11 tathA-eko vidyayitA-ArambhADambarasya kartA bhavati kintu garjitA-pratijJAtA na bhavati iti dvitIyaH 2 // tathA-eko garjitA'pi vidyayitA'pi bhavati iti tRtIyaH / tathA-eko no garjitA no vidyayitA ca bhavatIti caturthaH 4 / (4) punazca-" cattAri mehA" ityAdi-cAra megha kahe gaye haiM-jaise koI eka megha aisA hotA hai jo garajatA hai para camakanA nahIM hai 1 koI eka aisA hotA hai jo camakatA hai para garajatA nahIM hai 2 koI eka megha aisA hotA hai jo garajatA bhI hai aura camakatA bhI hai 3 tathA. koI eka megha aisA hotA hai jo na garajatA hai aura na camakatA hai 4 (3) isI tarahase puruSa jAta bhI cAra kahe gaye haiM jaise koI eka puruSa aisA hotA hai jo garjitA-UMcI pratijJA karanevAlA hotA hai kintu camakaneke jaise dAna, jJAna, vyAkhyAna, anuSThAna evaM zatrunigraha Adike viSayameM ucca pratijJAta arthake Arambhake ADambarako karanevAlA nahIM hotA hai / koI eka puruSa aisA hotA hai jo Arambhake ADambarakA karanevAlA hotA hai kintu vaha pratijJA karanevAlA nahIM hotA hai / koI " cattAri mehA" tyAhi-meghanA nIya pramANe yA2 2 5y Hal che-(1) kaI megha e hoya che ke je gaje che khare paNa camaktA nathI. koI megha e hoya che ke je camake che kharo paNa garjate nathI. (3) koI megha e hoya che ke je gaje che khare ane camake che paNa kharo. (4) koI megha e hoya che ke je garjata paNa nathI ane camakato paNa nathI. 3 eja pramANe puruSanA paNa cAra prakAra kahyA che- (1) koI eka puruSa e hoya che ke je UMcI pratijJA karanAra hoya che paNa camakanAro hoto nathI. eTale ke dAna, jJAna, vyAkhyAna, anuThAna ane zatru nigraha AdinA viSayamAM ucca pratijJA rUpa arthanA AraMbha ADaMbara karanAre hote nathI. (2) keI eka puruSa e hoya che ke je AraMbhano ADaMbara karanAre hoya che, paNa pratijJA karanAra hoto nathI. (3) Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 sthAnAzastra ____"cattAri mehA" ityAdi-meghAzcatvAraH prajJaptAH, tadyathA-eko megho varpitA-na tu vidyayitA bhavati iti prathamaH 1 // evaM zeSabhanatrayaM bodhyam 4, (5) / evAmeve ' tyAdi-evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathAekaH purupo varpitA-dAnAdibhi bhavati, kintu no vicayitA-dAnAdyArambhADambarakartA na bhavati iti prathamaH 1 / tathA-eko vidyayitA na tu gaNiteti dvitIyaH eka puruSa aisA hotA hai jo garjanevAlA bhI hotA hai aura vidyayitA bhI hotA hai 3 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo na garjitA hotA hai aura na vidyayitA hotA hai 4 (1) punazca-" cattAri mehA" ityAdi-megha cAra prakArake kahe gaye haiM jaise-eka megha aisA hotA hai jo varpitA-barasatA hai para vaha vidyayitA nahIM hotA hai camakatA nahIM hai 1 zeSa tIna bhaGga isI prakArase lagA lenA cAhiye 4 (5) isI prakArase puruSa jAta bhI cAra hote haiMinameM koI eka puruSa aisA hotA hai, jo dAnAdikoM dvArA barasatA hai, kintu vaha dAnAdikoMke ArambhakA ADamparakartA nahIM hotA hai ? tathA koI eka puruSa aisA hotA hai, jo vidyayitA dAnAdikoMke ArambhakA ADambarakartA hotA hai para vaha gajitA dAna, jJAna, vyAkhyAna, anu'SThAna, zatrunigraha Adike viSayameM ucca pratijJAkArI nahIM hotA hai / tathA koI eka aisA bhI hotA hai, jo gajitA bhI hotA hai aura vidykoI eka puruSa e hoya che ke je pratijJA karanAro paNa hoya che ane AraMbhane ADaMbara karaMnAro paNa hoya che (4) koI eka puruSa pratijJA karanAre paNa hotuM nathI ane AraMbhane ADaMbara karanAro paNa hete nathI. jA __" cattAri mehA" tyATi-bhavanA nAya pramANe 5 yA2 2 4aa che-(1) koI megha e hoya che ke je varase che kharo paNa camakato nathI. 'uparanA kramane anusarIne bAkInA traNa bhAMgA paNa samajI levA. pA eja pramANe cAra prakAranA puruSe kahyA che-(1) koI eka puruSa e hoya che ke je dAnAdika dvArA varase che khare paNa dAnAdikonA AraMbhane "ADaMbarakartA hote nathI (2) koI eka puruSa e hoya che ke je camake che khare paNa varasato nathI. eTale ke dAnAdikonA AraMbhane ADaMbarakartA hoya che, paNa dAna, jJAna, vyAkhyAna, anuSThAna ane zatrunigraha AdinA viSayamAM ucca pratijJAkArI hotuM nathI. (3) koI eka puruSa varase che paNa "bara ane camake che paNa khare (4) koI eka puruSa e hoya che ke je Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhAM TIkA sthA0 4 704 su09 meghadRprAntenapuruSajAtanirUpaNam 309 2 / tathA-eko garjitA'pi vidyayitA'pi ca bhavatIti tRtIyaH 3 tathA eko no garjitA no vidyayitA'pi va bhavatIti caturthaH 4 (6) " cattAri mehA " ityAdi -- spaSTam - navaram - kAlavarSI avasaravarSI, evamanye'pi bodhyAH 4 (7) evameva puruSajAtAni catvAri tadyathA - ekaH puruSaH kAlavarSI - kAlavarSIya kAlavarSI avasare dAnavyAkhyAnAdiparopakArArthamavRttikaH, na tu akAlavarSI bhavatIti prathamaH 1, tathA - ekaH akAlavarSI - anavasaravarSI bhavati na tu kAlavarSIti dvitIyaH 2 (7) tathA - eka: kAlAkAlavarSI bhavati iti tRtIya. 3 / eko no kAlavarSI no akAlavarSIti caturthaH / 4 / (8) yitA bhI hotA hai 3 tathA koI eka aisA puruSa hotA jo na garjitA hotA hai, aura na vidyayitA bhI hotA hai 4 (6) phirabhI - " cattAri mehA " ityAdi-megha cAra prakAra ke kahe gaye haiM jaise - koI eka megha aisA hotA hai, jo kAlavarSI avasara para varasatA hai, vinA avasarake nahIM varasatA hai / isI prakAra se zeSa tIna bhaGga bhI samajha lenA cAhiye (7) isI prakAra se puruSajAta cAra kahe gaye haiM- inameM koI eka puruSa aisA hotA hai jo kAlavarSI meghakI taraha avasara para dAna detA hai, vyAkhyAna detA hai aura parake upakAra Adi karanemeM pravRttivAlA hotA hai, para vaha akAlavarSI nahIM hotA hai 1 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo akAlavarSI hotA hai, avasaravarSI hotA hai vinA avasara kehI dAna detA hai vyAkhyAna Adi detA hai aura parake upakAra karane Adi sukArya meM pravRtti karanevAlA hotA hai, para kAlavarSI varasatA paNu nathI ane camakatA paNa nathI. pahelA e bhAMgAne AdhAre trIjA ane ceAthA bhAgAnA bhAvArtha samajI ledhe. dA " cattAri mehA " hatyAhi-bhedhanA nIthe prabhAbe yAra amara pazu udyA che-(1) koi megha eve! hoya che ke je kAlavI hoya che paNa akAlavI hotA nathI. eTale ke cegya avasare varasanArA hoya che paNa aceAgya ava sare varasatA nathI. eja krame khIjA traNu bhAMgA paNu samajI levA. zALA eja pramANe puruSa paNa cAra prakAranA kahyA che-(1) koI eka puruSa eveA hoya che ke je kAlavI meghanI jema avasara Ave tyAre dAna de che, ane paropakAra Adi kare che, paNa te akAlavI hAtA nathI. eTale ke cegya avasara AvyA vinA evI pravRtti karatA nathI. (2) koI puruSa akAlavarSI hoya che paNa kAlavI hAtA nathI. eTale ke ceAgya avasara vinA paNu dAnAddhi pravRttie karanArA hoya che paNu cegya avasare dAnAdi surkAya Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnA __" cattAri mehA " ityAdi-spaSTam , navaram-eko meghaH kSetravIkSetredhAnyAdyutpattisthAne varpatItyevaM zIlaH kSetravapI bhavati kiMtu no akSetravarSI kSetrabhinnapradeze varpaNakArI na bhavati iti prathamaH 1 / tathA-ekaH akSetravarSI na tu kSetravarSI ti dvitIyaH 2 / tathA-ekA kSetrAkSetra vapIti tRtIyaH 3, eko no kSetravarSI no akSetravarSI ti cturthH|4| (9) 'evameva ' ityAdi-evameva purupajAtAni cavAri prajJaptAni, tadyathA-ekaH purupaH kSetravarSI -kSetre-pAtre varpati-dAnazrutAdinikSipatItyevaMzIlastathA bhavati, nahIM hotA hai 2 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo kAla akAla donoM avasaroM para varasanevAlA hotA hai 3 tathA koI eka purupa aisA hotA hai jo na kAlavarSI hotA hai aura na akAlavI hotA hai 4 (8) phirabhI--" catvAri mehA" ityAdi-megha cAra prakArake hote haiM jaisA-koI eka megha aisA hotA hai jo kSetrameM-dhAnyAdi utpattike sthAnabhUta khetameM varSI-barasaneke svabhAvavAlA hotA hai akSetravarSI nahIM hotA hai, kSetrale bhinna pradezameM barasaneke svabhAvavAlA nahIM hotA hai ? tathA koI eka megha aisA hotA hai jo akSetravarSI hotA hai. kSetravarSI nahIM hotA hai 2 tathA koI eka megha aisA hotA hai jo kSetra aura akSetra ina donoMmeM varasaneke svabhAvavAlA hotA hai 3 / tathA koI eka megha aisA hotA hai jo kSetra aura akSetra ina donoM meM bhI varasane ke svabhAva vAlA nahIM hotA hai (4) 9 isI prakArase puruSa bhI cAra prakArake kahe gaye haiM-jaise koI eka puruSa aisA hotA hai jo kSetravarSI hotA hai kSetrameM-pAtrameM dAna, zruta AdikA nikSepaNa krkaranAre heta nathI. (3) koI puruSa e hoya che ke je kAlava paNa hoya che ane akAlavaNa paNuM hoya che (4) koI puruSa e hoya che ke je kalivaSI paNa hoto nathI ane akAlavavI paNa hete nathI. 58 "cattAri mehA" chatyAhi-meghanA nAya pramANe yAra / 59 4hyA che-kaI megha evo hoya che ke je kSetramAM-dhAnyAdi utpanna karanArAM khetaromAM varasanAre hoya che, paNa akSetramAM-verAna-pradezamAM varasanAra hoto nathI. (2) I megha akSetravaSI hoya che paNa kSetravaSI heta nathI. (3) kaI megha kSetravaSI paNa hoya che ane akSetravarSa paNa hoya che. (4) kaI megha kSetravathI paNa hoto nathI ane atravathI paNa hoto nathI eja pramANe puruSanA paNa nIce pramANe cAra prakAra kahyA che-(1) kaI eka puruSa kSetravavI hoya che paNa akSetravavI hoto nathI. eTale ke Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u03 sU09 meghadRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 311 kiM tu no akSetravarSI - apAtre dAnazrutAdInAM nikSepI na bhavatIti prathamaH 1| tathAeko'kSetravarSI na tu kSetravarSI bhavati iti dvitIyaH 2 tathA eko mahaudAryAt pAtrApAtra vicArarahitatayA pravacanaprabhAvanAdikaraNAdvA kSetrAkSetravarSI - pAtrApAtravarSI bhavati iti tRtIyaH 3 tathA - ekaH pAtrApAtravarSI - dAnAdAnamavRttikaH kRpaNaH iti caturthaH (10) " cattAri mehA " ityAdi - spaSTam, navaram - eko megho janayitA - dhAnyAkutpAdayitA bhavati kintu nirmApayitA - sasyAdisampAdayitA na bhavati ante dRSTivarjitatvAt iti prathamaH 1 | neke svabhAvavAlA hotA hai akSetravarSI nahIM hotA hai-akSetra meM apAdAnazrutAdikA nikSepa karaye vAlA nahIM hotA hai 1 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai, jo akSetravarSI hotA hai, kSetravarSI nahIM hotA hai 2 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai, jo mahAn udAratAdi guNavAlA hone se yA pravacanakI prabhAvanAdi rUpa kAraNase pAtra apAtrakA vicAra kiye vinAhI kSetrAkSetravarSI hotA hai pAtrApAtravarSI hotA hai 3 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo na pAtravarSI hotA hai aura na apAtravarSIhI hotA hai aisA vaha dAnAdAna ina donoMmeM apravRttibAlA hotA hai-arthAt kRpaNa hotA hai 4 (10) phira bhI - " cattAri mehA " ityAdi - megha cAra prakAra ke hote haiM inameM koI eka megha aisA hotA hai jo janayitA hotA hai- dhAnyAdi aGkuroMkA utpanna karanevAlA hotA hai, kintu nirmApayitA nahIM hotA te cAgya pAtramAM dAna, ta AdinA nikSepa karanArA hAya che paNu aAgya pAtramAM dAna, zruta AdinA nikSepa karanArA haiAteA nathI. (2) DhAi puruSa evA hAya che ke je akSetravaSI hoya che, paNa kSetravI' hAte nathI. (3) kAi puruSa evA hAya che ke te kSetra-akSetranA vicAra karyA vinA pAtra-apAtrane vicAra karyAM vinA dAna denArA ane pravacananI prabhAvanA karanArA hAya che eTale ke te kSetravI" paNu hAya che ane akSetravI paNa heAya che. (4) kAI puruSa evA hAya che ke je kSetravaSI paNa hAtA nathI--yeAgya vyaktine dAnAdi denArA paNa hAtA nathI, ane akSetravaSI yAgya vyaktine dAnAdi denArA paNa hAtA nathI. evA puruSa kRpazu hoya che. 10nA " cattAri mehA " tyAhi- bhedhanA nIce pramAo yAra prahAra pazu paDe che(1) kAi megha eve! hAya che ke je janiyatA ( dhAnyAdinA aMkurAne utpanna karanArA hoya che paNa nirmApayitA (sa'pAdayitA) hAtA nathI eTale Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 sthAnAgasUtre ___ tathA-eko'nte varSaNena nirmApayitA-sasyasampAdayitA bhavati kintu janayitA-dhAnyAkurAdInAmudgamayitA na bhavatIti, dvitIyaH 2 / tathA-eko janayitA'pi nirmApayitA'pi ca bhavatIti tRtIyaH 3 // tathA-eko no janayinA nApi ca nirmApayitA bhavatIti caturthaH 4 (11) 'ecAmeva ' cattAri amApiyaro" ityAdi-evameva-pUrvoktameghavadeva mAtApitarazcatvAraH prajJaptAH, tadyathA-eko-prathamau-mAtApitarau janayitArau-janmadAtArau bhavataH, kintu nirmApayitArau-guNasampannakartArau na bhavataH iti prathamabhaGgaH 1 // tathA-eko-anyau dvitIyau kau cit tau nirmApayitArI bhavataH na tu janayitAro, iti dvitIyo bhaGgaH 2 / evaM zeSAvapi / evaM ziSyaM pratiprAcAryo'pi yojanIyaH / 4 / (12) hai annameM vRSTivarjita honele unakA sampAdayitA nahIM hotA hai 1 tathA koI megha aisA hotA hai jo annameM varasane se nirmApayitA hotA hai sasyAdikA sampAdayitA hotA hai, para janayitA nahIM hotAhai-dhAnyAkurAdikoMkA udgamayitA-ugAnevAlA nahIM hotAhai 2 tathA-koI eka megha aisA hotA hai jo janayitA bhI hotA hai aura nirmApayitA bhI hotA hai 3 tathA koI eka megha aisA hotA hai jo na janayitA hotA hai aura na nirmApayitAhI hotA hai 4 (11) isI prakArase "cattAri ammApiyaro" ityAdi-mAtApitA bhI cAra prakArake hote haiM-koI ' eka mAtApitA aise hote haiM-jo janayitA hote haiM-janmadAtA hote haiM para ve nirmApayitA nahIM hote haiM-guNoM se yukta karanevAle nahIM hote haiM 1 tathA koI eka mAtApitA aise hote haiM-jo nirmApayitA hote haiM ke pAchatara vRSTine abhAve DAMgara Adi dhAnyane utpAdaka. hoto nathI. (2) keI eka megha evA hoya che ke je varSAntakALe varasanAre hovAthI DAMgara Adi dhAnyanA bIjene saMpAdayitA (utpAdaka) hoya che paNa dhAnyakarone janayitA (ugADanAra) hoto nathI. (3) keI eka megha dhAnyAMkurone janayitA paNa hoya che ane bIjene saMpAdayitA paNa hoya che ane (4) kaI megha evo hoya che ke je janayitA paNa hoto nathI ane saMpAdayitA paNa hotA nayI. // 11 // " cattAri ammApiyaro" tyAla-me prabhAdhe mAtApitAnA paNa nIce pramANe cAra prakAra hoya che keI mAtApitA janmadAtA hoya che paNa bALakamAM sArA guNonuM siMcana karanArA detA nathI (2) kAI mAtA pitA nimapayitA (sArA sArA guNonuM siMcana karanArA) hoya che paNa janayitA Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04304609 meghadRSTAntena puruSajAtanirUpaNam ___ "cattAri mehA" ityAdi-spaSTam , navaram catvAro bhagA yathA-dezavarSI no sarvavarSI 1 sarvanI no dezavarSI 2, dezavayapi sarvavarNyapi3, no dezavo nau sarvavarSI 4 / tatrAcaM bhaGgAdvayaM spaSTameva yastRtIyo bhaGgaH- dezavarNyapi sarvavarNyapi ityevarUpa tasya kSetrakAlAtmazabdAnAzritya nava vikalpAH bhavanti yathA-yo vivakSitabharatAdikSetrasya varSAdikAlasya caikadeze Atmano'pyekadezena varSati sa dezavarSI 1, kSetrakAlayoH sarvayoH Atmano'pi sarvato varpati sa sarvavarSI 2, kSetrato janayitA nahIM hote haiM 2 isI prakArase zeSa do bhaGgoke viSayameM lagA lenA cAhiye 4 isI prakAra se zipyake prati AcAryako bhI lagA lenA cAhiye (12) phirabhI-" cattAri mehA" ityAdi-megha cAra prakArake kahe gaye haiM jaise- dezavarSI no sarvavarSI 1, sarvavarSI no dezavarSI 2, dezavayapi; sarvavayapi 3 no dezavarSI no sarvavarSI4 / unameM prathama do bhAMge spaSTahI hai| dezavaSyapi sarvavarNyapi isa prakArakA jo tIsarA bhAMgA hai unakA kSetra-kAla-Atma zabdoMko Azrita karake nava vikalpa hote haiM, jaiseki jo vivakSita bharatAdi kSetrake evaM varSAdi kAlake ekadezameM aura AtmAkebhI ekadezase varase vaha dezavarSI hai 1 kSetra-kAla-AtmAse sarvataH barase vaha sarvavarSI hai 2 kSetrase dezameM kolase aura AtmAse sarvataH 3 kAlase dezameM, kSetra se aura AtmAse savatra aura sarvataH / hatA nathI. e ja pramANe bAkInA be bhAgA paNa samajI levA. eja pramANe AcArya ziSya saMbaMdhI cAra bhAMgA paNa samajI levA joIe. 1ra ___" cattAri mehA" tyAha-meghanA nIya pramANe yA2 12 pAcha jemake-dezavarSo no sarvavapIra 1, sarvavarSine dezavarSa 2, dezavarSepi sarvavaSya 3'no dezavarSI no sarvavI 4, te paDatAnA meM bhI spaSTa , 'dezavayapi sarvavaSyapi' se zatanA 2 zrI RL cha tenA kSetramA AtmA e zabdane Azraya karIne nava vikalpa bane che. jemake-je vikSita bharatAdi kSetranA ane varSAdikALanA ekadezamAM ane AtmAne paNa ekadezathI varase te dezavarSa che. 1, kSetra-kAla AtmAthI sarvataH varase te sava. varSa che 2, kSetrathI dezamAM kAlathI ane AtmAthI sarvataH 3, kAlathI dezamAM kSetrathI ane AtmAthI sarvatra ane sarvatAra 4 AtmAthI dezamAM kSetra ane Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAzAstra deze kAlataH Atmanazca sarvataH 3, kAlato deze kSetratA:-Atmanazca sarvatra sarvataH 4, Atmano dezena kSetrataH kAlatazca sarvatra 5, kSetrakAlato dezena Atmanazca sarvataH 6, kSetrata Atmanandha dezena kAlataH sarvatra 7, kAlataH kSetrato dezena Atmanazca sarvataH 8. kAlata Atmanazca dezena kSetrataH sarvatra 9 / ityevaM navanirvikalpairvapati sa dezavarNI sarvavarSI ceti tRtIyo bhaGgaH 3 / caturtharatu dvidhA'pi dezataH sarvato niSedharUpaH sugama eveti / ____" evAmeva cattAri rAmANo" ityAdi-evameva-uktameghavadeva rAjAnazcasvAraH prajJaptAH, tadyathA-eko rAjA' dezAdhipatiH-vivakSita dezamya adhipatiHtatraiva yogakSemakaraNe prabhudezAdhipati bhavati, kintu sarvAdhipatiH-sarvayogakSemakaraNaprabhuna bhavati, sa ca pallIpatyAdiriti prathamaH 11 tathA-ekaH sarvAdhipatiH svadeze'nyatra vA sarvatra prabhavati yaH sa bhavati kintu na dezAdhipatiH-dezamAtrasyAdhipatinaM bhavati, iti dvitIyaH 2 / tathA-eko dezAdhipatirapi sarvAdhipatirapi AtmAle dezama, kSetra aura kAlase sarvatra 5, kSetra aura kAlase dezameM AslAse sarvataH 6, kSetra aura AtmAle dezameM kAlase sarvatra 7, kAlase aura kSetrale dezamai AtmAse sarvata: 8, kAlase aura AtmAse dezameM kSetra sarvatra 9, isa prakAra nau vikalpoMse barasaneke svabhAvavAlA hotA hai vaha, dezavarSI aura sarvavI hai, isa prakAra tIsarA bhaMgahai / aura cauthA bhaMga dezase aura sarvale niSedharUpase sugamahIhai 4 / (13) -: " evAmeva cattAri rAyANo" isI prakArase rAjA cAra prakAra ke hote haiM, jaise koI eka rAjA dezAdhipati hotA hai sarvAdhipati nahIM hotA hai 1 koI eka rAjA ailA hotA hai jo sarvAdhipati hotA hai kALathI sarvatra pa, kSetra ane kALathI dezamAM AtmAthI sarvataH 6, kSetra ane AtmAthI dezamAM kALathI sarvatra, kALathI ane kSetrathI dezamAM AtmAthI sarvataH 8, kAlathI ane AtmAthI dezamAM, kSetrathI sarvatra 9, A rIte nava vikalpathI varasavAne svabhAvavALo je hoya te dezavaSI ane sarvavarSa che. A rIte trIjo bhaMga che. cothe bhaMga dezathI ane sarvathI nivedha rUpe saraLa ja che.13 . "evameva cattAri rAyANo tyAha-sakA prabhArI rAtanA patha yAra prakAre kahyA che-(1) kaI eka rAjA dezAdhipati hoya che paNa sarvAdhipati hete nathI (2) koI eka rAjA e hoya che ke je sarvAdhipati hoya che paNa dezAdhipati hote nathI (3) keI eka rAjA e hoya che ke Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u0 4 sU010 meghadRSTAntena purupaMjAtanirUpaNam 365 ca yadvA-dezAdhipatirbhUtyA sarvAdhipatibhavati, vAsudevAdivat sa deza-sarvobhayA. dhipatiriti tRtIyaH 3 / tathA-eko no dezAdhipatinApi ca sarvAdhipati bhavati sa ca rAjyaparibhraSTaH / iti caturthaH / 4 / (14) // su0 9 // .. mUlam-cattAri mehA epaNatA, taM jahA-pukkhalasaMvaTTae 1 pajjule 2 jImUe 3 jinhe 4 pukkhalavaTTae gaM sahAmehe dezAdhipati nahIM hotA hai 2 tathA koI eka rAjA aisA hotA hai, jo dezAdhipati bhI hotA hai, aura sarvAdhipati bhI hotA hai 3 aura koI rAjA aisA hotA hai jo na dezAdhipati hotA hai aura na sarvAdhipati hotA hai 4 inameM prathama prakArakA rAjA philI eka vivakSita dezakA adhipati hotA hai, vaha vahIM para yogakSema karanemeM samartha rahatA hai sarvatra yogakSema (alabdha lAbha - yoga, labdha . kA rakSaNa' + kSema) karane meM samartha nahIM hotA hai ailA vaha, pallIpati Adi rUpa hotA hai hitIya prakArakA jo rAjA hotA hai vaha svadezameM bhI aura anyatra bhI sarvatra yogakSema karane meM samartha hotA hai vaha kevala dezamAtrakA adhipati nahIM hotA hai-tRtIya prakArakA jo rAjA hotAhe vaha vAsudeva AdikI taraha dezodhipati hokara sarvAdhipati ho jAtA 3 tathA caturtha prakArakA jo rAjA hotA hai vaha jaba rAjya se paribhraSTa ho jAtA hai taba vaha kahIMkA bhI adhipati nahIM hotA hai (14) sUtra 9 // dezAdhipati paNa hoya che ane sarvAdhipati paNa hoya che. (4) keI rAjA evo hoya che ke je dezAdhipati paNa hotuM nathI ane sarvAdhipati paNa hete nathI A cAra vikalpanu spaSTIkaraNa nIce pramANe che-pahelA - prakArane rAjA keI amuka dezane adhipati hoya che ane eTalA ja dezanuM - yogakSema karavAne samartha hoya che, paNa sarvatra gakSema karavAne samartha hete nathI. e te rAjA pakSIpati Adi rUpa hoya che. (2) bIjA prakArano je rAjA kahyo che te svadezamAM paNa gakSema karavAne samartha hoya che. ane anyatra paNa gakSema karavAne samartha hoya che te kevaLa deza mAtrane ja adhipati hotuM nathI. trIjA prakArano rAjA vAsudeva AdinI jema dezAdhipatimAMthI sarvAdhi pati banI gayo hoya che. cedhA prakAramAM padabhraSTa rAjAne gaNAvI zakAya che kAraNa ke te dezAdhipati paNa heta nathI ane sarvAdhipati paNa hotuM nathI ke 14vasUla Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 sthAsUtre egeNaM vAseNaM dasavAsa sahassAiM bhAvei 1, pajjunnerNa mahAmehe egeNaM vAseNaM dasavAsasayAI bhAvei 2 jImUe NaM mahAmehe egeNaM vAseNaM dasavAsAIM bhAvei 2, jimheNaM mahAmehe bahuhiMvAsehiM egaM vAsaM bhAvei vANavA bhAvei 4 (15) // sU0 10 // chAyA - catvAro meghAH prajJatAH, tadyathA- puSkarAvartaH 1, parjanyaH 2, jImUtaH 3 jilaH 4 | puSkarAvartaH khalu mahAmeghaH ekayA vRSTayA dazavarSasahasrANi bhAvayati 1, parjanyaH khalu mahAmeghaH ekayA varSayA dazavarSazatAni bhAvayati 2, jImUtaH khalu mahAmeghaH ekayA varpayA dazavarSANi bhAvayati 3, jihmaH khalu mahAmegho vahubhirvarpAbhirekaM varSaM bhAvayati vA na vA bhAvayati 4 (15) ||010 // TIkA - " cattAri mehA " ityAdi - meghAthatvAraH majJaptAH, tadyathA- puSkarAva : 1, parjanyaH 2, jImUtaH 3, jillava 4 / tatra puSkarAvartI nAma khalu -mahAmeghaH ekayA dRSTayA sakRdvarpaNena dazavarSasahasrANi dazasahasrasaMkhyaka varSaparyantam pRthivIM bhAvayati - jalAdAM karoti-dhAnyAdiniSpattisamartha sampAdayatIti bhAvaH 1 / tathA - dvitIyaH parjanyo mahAmegha ekayA varpayA dazavarSazatAni - ekasahasravarpa - "cattAri mehA paNNattA" ityAdi sUtra 10 // megha cAra prakArake kahe gaye haiM- jaise- puSkarAvarta 1, parjanya 2 jImUta 3 aura jilla 4 inameM puSkarAvarta yaha mahAmeva hotA hai aura yaha ekabArahI barasane para dasa hajAra varSa taka bhUmiko jalase Ardra Adi kara detA hai, use dhAnyAdi niSpatti meM samartha kara detA hai dvitIya prakArakA jo megha hotA hai vaha bhI mahAmegha rUpa hotA hai yaha bhI eka bArakI varSA se pRthivIko eka hajAra varSa taka dhAnyAdi niSpatti meM samartha kara detA hai " cattAri mehA paNNattA " ityAdi - (sU. 10) bhedhanA nIce prabhAai yAra akSara hyA che - (1) puSTurAvarta, (2) yanya, (3) jImUta ane (4) jihma- puSkarAvata mahAmedha rUpa hoya che te megha eka ja vakhata varasavAthI 10 hajAra varSa sudhI bhUmimAM bhInAza rahe che te kAraNe te megha bhUmine dhAnyAdi utpanna karavAne samartha karI nAkhe che. bIje 2 pujanya nAmanA megha che te paNa mahA megharUpa che. te eka ja vakhata parasavAthI jamInane eka hajAra varSa sudhI dhAnyAdi utpa" karavAne lAyaka Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - sudhATIkA sthA04 u0 4 sU010 meghadRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 317 paryantaM bhUtraM bhAvayati / tathA jImUto mahAmegho dazavarSANi bhuvaM bhAvayati / tathA-jihmastu mahAmegho bahubhirvarSAbhirekaM varSam-ekavarSa paryantameva bhuvaM bhAvayati, pA-yadvA na bhAvayati rUkSajalatvAt , iti caturthaH / 4 / / ___ atrAntare puruSAdhikArAt puSkarAvartAdivat puruSAzcatvAraH UhanIyAH / tatra puSkarAvartasamAnaH puruSaH sakRdupadezena sakRddAnena vA bahukAlaparyantaM pANinaM bhAvayati-zubhasvabhAvasampannaM karoti, yadvA-samRddhaM karoti 1, tathA-parjanyasamAnaH puruSo'lpakAlaparyantameva sakRdupadezena sakRdAnena vA dehinaM bhAvayatizubhasvabhAvaM dhaninaM vA karoti 2 / tathA-jImUtatulyaH puruSo'lpatarakAlaparyantatathA jImUta nAmakA jo mahAmegha hotAhai,vaha dasa varSa taka pRthivIko apanI ekabArakI varSAse dhAnyAdikI niSpatti karane meM samartha banA detA hai aura jo jihma nAmakA mahAmegha hotA hai vaha apanI aneka varSAoMse eka varSa takahI pRthivIko dhAnyAdikI niSpatti karane meM samartha banAtA hai athavA nahIM bhI banAtA hai kyoMki isakA jala rUkSa hotA hai| ___isI prakArase puruSAdhikArako lekara yahAM aisA kathana kara lenA cAhiye ki puruSa bhI cAra prakArake hote haiM puSkarAvarta mahAmeghake samAna vaha puruSa hai jo ekabArake upadezase yA eka bArake dAnase prANiyoMko bahata samaya taka zubha svabhAvase yukta kara detA hai athavA samRddha kara detA hai 1 parjanya samAna vaha puruSa hai jo eka bArake upadezase yA eka bArake dona alpakAla takahI prANiyoMko yA prANIko-zubha svabhAvase yukta kara detA hai 2 jImUtake samAna vaha puruSa hai jo alpatara kAla banAvI de che. trIjo jImUta nAmane je megha kahyo che te paNa mahAme rUpa che te eka ja vakhata varasavAthI bhUmimAM 10 varSa sudhI dhAnyAdinI utpatti thaI zake che. cothe je jilpa nAmane mahAmeLa che, te pitAnI aneka varSo othI bhUmine eka varSa sudhI ja dhAnyAdi utpanna karavAne samartha banAve che khare ane nathI paNa banAvatA, kAraNa ke tenuM pANI. rUkSa hoya che. eja pramANe puruSanA paNa nIce pramANe cAra prakAra paDe che-(1) puSkarAvata meghasamAna puruSa-je mANasa eka ja vAra upadeza ApIne jIvene lAMbA samaya sudhI zubha svabhAvavALe karI nAkhe che athavA eka ja vAra dAna ApIne jIne lAMbA samaya sudhI samRddha karI nAkhe che te puruSane puSkarAvarta megha samAna gaNavAmAM Ave che. (2) parjanya samAna puruSa-je paNa eka ja vAra upadeza ApIne athavA dAna ApIne jIvane alpakALa paryakta zubha svabhAva yukta athavA samRddha karI nAkhe che, evA puruSane pajanya samAna Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 / ' sthAnAkSasUtra meva sakRdupadezena sakRdAnena vA avinaM bhAvayati samRddhizAlina vA karoti / / tathA-jihmasamAnaH puruSo'sakRdupadezenAsadAnenApi cA'lpatamakAlaparyantaM jantuM bhAvayati vA na mAnayati, upakaroti vA nopakarotIni 4 / (15)||suu010|| mUlam --cattAri karaMDagA paNattA, laM jahA sovAgakaraMDagA 1, vesiyAkaraMDae 2, gAhAvaikaraMDae 3, rAyakaraMDae 4, (16) / evAmeva cattAri AyariyA paNNatA, taM jahA--sovAgakaraMDagasamANe 1, beliyAkaraMDagasasANe 2, mAhAvaikaraMDagasamANe 3, rAyakaraMDagalamANe 4 (17) ||suu0 11 // chAyA-catvAraH karaNDakAH prajJaptAH, tadyathA-zvapAkakaraNDakaH 1, vezyAkara___NDakaH 2, gRhapatikaraNDakaH 3, rAjakaraNDaka: 4 / (16) evameva catvAra AcAryAH prajJaptAH, tadyayA-yapAkakaraNDakasamAna. 1, vezyAkaraNDakasamAnaH .2, gRhapatikaraNDakasamAna: 3, rAjakAraNDakasamAnaH 4! (17) // 10 11!! 'TIkA- cattAri krNddgaa| ityAdi-karaNDa:-vaMzazalAmAdinirmito bhAjanavizepaH.karaMDiyA' iti bhASAprasiddhaH sa eva karaNDakaH, te catvAraH prajJatAH, takahI eka bArake upadezale yA 'eka cArake dAnase prANIko zubha bhAvase yukta kara detA hai yA samRddhizAlI banA detA hai 3 tathA jihma megha samAna vaha puruSa hai jo cAra 2 ke upadeza yA cAra 2 ke dAnase ..bhI alpatasa kAla takahI prANIko zubha svabhAvavAlA yA paise vAlA banA detA hai athavA nahIM bhI banA detA hai aisA manuSya kisIkA . upakAra karatA bhI hai nahIM bhI karatA hai 15 stU. 10 . "cattAri karaMDagA paNNattA" ityAdi sUtra 11 // vaMzakI zAlAkAoMse nirmita hue pAtra vizeSakA nAma karaMDaka hai, jise bhASAmeM karaMDiyA kahate haiM ye karaMDaka cAra prakAra ke hote haiNkahe che (3) jImUta samAna puruSa-je puruSa eka ja vAra upadeza ApIne athavA dAna ApIne jIvane alapatara kALa sudhI zubha svabhAvavALA athavA samRddha karI nAkhe che te puruSane jImUta samAna kahe che. (4) jihma megha samAna puruSa-je mANasa vAraMvAra upadeza athavA dAna devA chatAM paNa ne alpatama kALa sudhI zubha svabhAvavALA athavA samRddhizALI banAvI zake che athavA banAM pI zakatuM nathI evA puruSane jihmasamAna kahe che. (15) sU. 10 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 . 4 sU0 11 karaMDakadRSTAntena AcAryanirUpaNam 319sadhathA-zvapAkakaraNDakaH sa ca kacavacchiSTAzuciprabhRtvasArastvAzrayatayA'tya tamapAro bhavati 1, tathA-vezyAkaraNDakaH sa tu janupUritasuvarNanirmitAlaGkArAdhAzrayata pA zvapAkakaraNDApekSayA kiJcitvAro'pi gRhapati-rAjakaraNDApekSayA lasAra eva bhAti 2, tathA-gRhapati karaNDakaH-gRhapatiH-sampattizAlI kauTumbikA tasya kANDa kastathA, sa ca viziSTamaNisvarNAbharaNAdhAzrayatayA pUrvoktakaraNDadvayAt sArataro bhavati 3, tathA-rAjakaraNDakA-sa tu bahumUlyaratnAdyAzrayatayA pUrvoktakaraNDatrayAtsAratamo bhavati / / . . . . . eka zvapAkakaraNDaka 1 dUsarA vezyA karaNDaka, tIsarA gRhapati karaNDaka aura cauthA rAjakaraNDaka inameM jo zvapAko cANDAlakA karaNDaka hotA hai, vaha kUDA vagairaha ke rakhe jAne ke kAraNa yA jhaTha vagairahake rakhe * jAne ke kAraNa yA apavitra haTTI Adike bharaneke kAraNa atyanta asAra hotA hai 1 vezyAkA jo karaNDaka hotA hai vaha lAkha se yukta capar3I ke yuktaM soneke bane gahanoM alaMkAroMse yukta hone ke kAraNa-ve usameM ghare rahate haiM-isa kAraNase zvapAkake karaNDakakI apekSA kucha sAravAlA hotA hai para gRhapatike yA rAjAke karaNDakakI apekSA to asAra hotA hai 2 jo sampattizAlI kauTusdhika gRhapati hotA hai, usakA karaNDaka viziSTa maNiyoMke gahanoMse yA svarNake gahanokhe bharA rahaneke kAraNa pUrvokta karaNDaka iyase sAratara hotA hai 3 tathA rAjAkA - jo karaNDaka hotA hai vaha bahumUlyakAle ratnAdikole arA rahane ke kAraNa pUrvokta tIna karaNDakoMkI apekSA sAratama hotA hai 4 (16) / " cattAri karaDagA paNNattA " yAha-(sU. 11) / - 42 DiyAnA yAra 4.2 4 // cha-(1.) vA 4232-yAMnA karaMDiyAne zvapAka kaDaka kahe che. temA kacaro, suMTha, maLa Adi apavitra cIjo bharavAmAM Ave che te kAraNe te asAra hoya che (2) vezyA karaMDaka - vezyAnA karaMDiyAne vezyAkaraMDaka kahe che. temAM lAkha AdithI, yukta sonAnAM AbhUSaNe bharelA hovAne kAraNe te zvapAka kaDaka je asAra heta nathI. te zvapAka karaMDaka karatA sArayukta hoya che paNa gRhapatikaraMDaka ane 2 jakaraMDaka karatAM te asAra hoya che (3) gRhapatikaraDaka-saMpattizALI gRha sthanA kara DiyAne gRhapatikaraMDaka kahe che. te viziSTa maNionA ke suvarNanA AbhUSaNothI bhareluM hoya che. te kAraNe pUrvokta be karaDiyA karatAM te vadhAre sArayukta hoya che. (4) rAjakara Daka-rAjAne karaMDiye bahu mUlyavAna ratnAdike thI bharelo hevAne kAraNe pUrvokta traNe karaMDiyA karatA vadhAre sArayukta hoya che.16 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 sthAnAnasUtre " evameva catvAra AyariyA " ityAdi - evameva - ukta karaNDakacatuSTayadeva AcAryAtvAraH prajJaptAH, tadyathA zvapAkakaraNDakasamAnaH-ya AcArya ustUtrAdirUpatvAdunmArgagAmitayA cAritraparibhraSTo bhavati so'tyantAsArayAzrANDAlakaraNDakatulya ucyate / 1 / iti prathamaH 1 | tathA - vezyA karaNDakasamAnaHyastu kiJcidevazrutaM yathA kathaMcitmaThitvA bAgADambareNa mugdhajanamAkRSTaM karoti sa parIkSAyAmadakSatA'sAratvAdeva vezyA karaNDakatulyaH / iti dvitIyaH 2 tathAgRhapatikaraNDakasamAnaH- yastu sva- parasiddhAntajJaH kriyAdiguNasampanna bhavati sa sArasampannatvAd gRhapatikaraNDakatulyaH / iti tRtIyaH 3 tathA - rAjakaraNDakasamAnaH- yastu sarvairapyAcAryaguNairalaGkRtavayA tIrthaGkarasadRzaH sa sAratamatvAd nRpati karaNDakatulyaH surmAdivat iti caturthaH 4 (17) || sU0 11 // isI prakAra se AcAryajana bhI cAra prakArake hote haiM - zvapAka karaNDaka tulya vaha AcArya hai, jo utsUtra zAstraviruddha prarUpaNA karatA haiM unmArgagAmI hotA hai ataH cAritra se bhraSTa hotA hai 1 vezyA kara. ise tulya vaha AcArya hai jo thor3AsAhI zruta yathAkathaJcit rUpa se paDhakara apane vacana Dambara se mugdhajanako AkRSTa karatA hai vaha parIkSA meM adakSa acatura hone ke kAraNa asAra kahA gayA hai 2 gRhapati karaNDakake samAna vaha AcArya hai jo svasiddhAnta aura parasiddhAntakA jAnanevAlA hotA hai, aura kriyAdi guNoMse sampanna hotA hai aisA vaha sArasampanna AcArya gRhapati kaNDaka jaisA kahA gayA hai 3 tathA rAjAke karaNDaka samAna vaha AcArya hai jo samasta AcAryoM ke guNoMse alaGkRta hone ke kAraNa eja pramANe AcA paNu cAra prakAranA hoya che--(1) zvapAka karaka samAna AcAya --je AcAya utsUtra (zAstra virUddhanI) prarUpazu kare che, unmAgagAmI hoya che ane te kAraNe cAritrabhraSTa hoya che evA AcArya ne zvapAka kara'ka samAna kahe che. (2) vezyAkaraDaka samAna AcAya je AcAya thADA thaiDA zrunanA jJAtA haiAya che, ane peAtAnA vacanArDa bhara dvArA mugdhajanAne AkanArA hoya che teme zrutajJAnamAM pUrNa na hAMvAne kAraNe zvapAkakaraDaka karatA vadhAre sArayukta ane trIjA ane ceAthA prakAranAM AcAryonI apekSAe asArayukta gaNAya che. (3) gRhapati karaThaka samAna AcAya --je AcAya sthasiddhAMta ane parasiddhAMtanA jANakAra hAya che ane kriyAdi guNeAthI sa'panna hAya che, temane gRhapatikaraka samAna kahe che. (ra) rAjakaraDaka samAna AcAya--je Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04 sU012 vRkSadRSTAntena AcAryasvarUpanirUpaNam 321 mUlam -- cattAri rukkhA paNNattA, taM jahA - sAle NAmamege sAlapariyAe 1, sAle NAmamege eraMDapariyAe 2, eraMDe NAmamege sAlapariyAe 3. eraMDe NAmamege eraMDapariyA 4 ( 18 ) / evAmeva cattAri AyariyA paNNattA, taM jahA - sAle NAmamege sAlapariyAe 1, sAle NAsa mege eraMDapariyAe 2, eraMDe NAmamege sAlapariyAe 3, eraMDe NAmamege eraMDapariyAe 4 ( 19 ) / cattAri rukkhA paNNattA, taM jahA - sAle NAmamege sAlaparivAre 4 ( 20 ) / evAmeva cattAri AyariyA paNNattA, taM jahAsAle NAmamege sAlaparivAre 4 ( 21 ) / sAladumamajjhayAre jaha sAle NAma hoi dumarAyA / iya suMdara Arie suMdara sIse muNeyavve // 1 // eraMDamajjhayAre jaha sAle NAma hoi dumarAyA / iya suMdara Ayarie maMgula sIse suyavve // 2 // sAladumamajjhayAre eraMDe NAma hoi dumarAyA / iya maMgula Ayariya suMdarasIse muNeyavve // 3 // eraMDamajjhayAre eraMDe NAma hoi dumarAyA / iya maMgula Ayarie maMgulasI se muNeyavve |8| sU0 12 // chAyA - catvAro vRkSAH prajJaptAH, tadyathA - sAlo nAmaikaH sAlaparyAyaH 1, sAlo nAmaka eraNDaparyAyaH 2, eraNDo nAmekaH sAlaparyAya: 3, eraNDo nAmaika tIrthaMkara jaisA hotA hai, aisA vaha sudharmAsvAmIkI taraha sAratama honese nRpatikaraNDaka jaisA kahA gayA hai 4 (17) sUna 11 // mAgAI~nA samasta gu@AthI vibhUSita hAvAne kAraNe tIrthaMkara jevAM hAya cheevA sudharmAsvAmI jevA sAratama AcAryane nRpatikara'Daka samAna kahe che|17AsU 115 sa- 41 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parara sthAnAzAstra eraNDaparyAyaH (18) / evameva catvAra AcAryAH prajJaptAH, tadyathA-sAlo nAmaikaH sAlaparyAyaH 1, sAlo nAmaika eraNDaparyAyaH 2, eraNDanAmakaH sAlaparyAyaH 3, eraNDo nAmaika eraNDaparyAyaH 4 (19) catvAro vRkSAH prajJaptAH, tadyathA-sAlo nAmaikA sAlaparivAraH 4 (20) evameva catvAra AcAryA prajJaptAH, tadyathA-sAlo nAmakaH sAlaparivAraH 4 (21)! sAladrumamadhyakAre yathA sAlo nAma bhavati drumarAja / iti sundara AcArya sundaraH ziSyo jnyaatvyH||1|| eraNDamadhyakAre yathA sAlo nAma bhavati drumarAjaH / iti sundara AcAyaH maGgulaH (asundaraH) ziSyo jJAtavyaH / 2 // sAladrumamadhyakAre eraNDo nAma bhavati drumarAjaH / iti maGgula AcAryaH sundaraH zipyo jJAtavyaH // 3 // eraNDa madhyakAre eraNDo nAma bhavati drumraajH| iti.maGgula AcAryaH maGgulaH ziSyo jJAtavyaH // 4 // sU0 12 // TIkA- cattAri rukkhA" ityAdi-puna kSAzcatvAraH prajJaptAH, tadyathAeko vRkSaH sAla:-sAlAkhyadvakSajAtimattvAt sAlo bhavan sAlaparyAyaH-sAlagataniviDacchAyatvasaMsevyatvAdi dharmasampanno bhavatIti prathamaH / 1 / / tathA-ekaH sAlo savannapi eraNDaparyAyaH-eraNDagatAlpacchAyatvAsevyatvAdidharmavAn bhavati / iti dvitIyaH / 2 / tathA-eka eraNDaH san ghanacchAyatvAdi 'cattAri rukkhA paNNattA' ityAdi sUtra 12 // TIkArtha-vRkSa cAra prakArake kahe gayehaiM jaise-sAla lAla paryAya 1 sAla eraNDa paryAya 2 eraNDa sAla paryAya 3 aura eraNDa eraNDa paryAya 4 inameM jo prathama prakArakA vRkSahai vaha sAla nAmaka vRkSakI jotivAlA honese sAla hotA huA sAlagata jo nibiDa chAyA Adi dharma hai tathA logoMke dvArA Azraya lenA Adi jo bAte haiM unase yukta hotA hai // 1 // dvitIya prakArakA jo vRkSa hai vaha sAla hotA huA bhI eraNDake jaisI paryAyavAlA hotA hai jaise-eraNDa alpa chAyAvAlA hotA hai ata "cattAri rukkhA paNNattA" tyAhi-(sU 12) - vRkSa yA2 42nA 4aa cha-(1) sAsa-sAsaryAya, (2) sAsa-2' paryAya, (3) sa-sAsaryAya, (4) me2- me245ryAya. tamAthI paDasA ! 2nuM vRkSa sAla nAmanA vRkSanI jAtinuM hoya che ane sAlavRkSanA guNothI yukta hoya che eTale ke ghADa chAyAthI yukta hevAne kAraNe loke ane prANIone Azraya ApanAruM hoya che mATe tene "sAla-sAlaparyAya, rUpa kahyuM che. (2) bIjA prakAranuM vRkSa sAla jAtinuM hovA chatAM paNa eraMDAnA Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMghAM TokA sthA04 u04 sU012 vRkSadRSTAntena AcAryasvarUpanirUpaNam 323 dharmasampannatvAt sAlaparyAyo bhavatAti tRtIyaH 3, tathA - eka eraNDaH san punare-parataparyAyaH - eraNDagatAlapacchAyatvAdi dharmopeto bhavatIti caturthaH 4 (18) " evAmeva cacAri AyariyA " ityAdi - evameva sAlavadeva AcAryAMzcatvAraH majJaptAH, tadyathA-ekaH - kazcidAcAryaH sAla:- sAlasadRzaH - sAlo yathA sAlajAtIyo vRkSo bahucchAyastathA''cAryo'pi satkulotpannaH sadgurukulazca sAla evocyamAnaH sAlaparyAyaH - sAladharmA, yathA hi sAlaH sacchAyatvAdi dharmayuktastathA zArIrika mAnasikaduHkhajvAlAdahyamAnabhavinAM tapAnAM jJAnAmRtenApahArakatayA svayaM jJAnakriyAjanitayazaH - prabhRti guNasampanna AcAryo'pi sAla eva vyapadieva asaMkhya hotA hai aisehI dharmavAlA vaha hotA hai tRtIya prakArakA vRkSa eraNDa hotA huA bhI aisA hotA hai ki ghanI chAyAvAlA hotA hai ataeva janoM dvArA saMsevya hotA hai ityAdi rUpase sAlavRkSa gata dharmoM vAlA hone se vaha sAla paryAyavAlA hotA hai / tathA caturtha prakArakA vRkSa eraNDa huA bhI eraNDa gata alpa chAyAvAle dharmase asaMsevyatva Adi bAtoM se yukta banA rahatA hai (18) isI prakAra se cAra AcArya hote haiM inameM sAla sAlaparyAyavAlA vaha AcArya hotA hai jo satkulameM utpanna huA hotA hai, sat gurukulavAlA hotA hai tathA zArIrika evaM mAnasika duHkharUpa jvAlAse atyanta jalate hue bhavya janoM ke tApako jo apane jJAnAmRta ke siMcana se zAnta kara detA hai aura svayaM jJAna kriyA ke nirdoSa (niraticAra) rUpa pAlana se janita yaza Adi guNoM se sampanna hotA hai / sAla huA bhI eraNDaparyAyavAlA vaha jevI paryAyavALuM hAya che, eTale ke eraMDAnI jema alpa chAyAyukta hAya che. te kAraNe prANIo dvArA masasenya hoya che-temanA AzrayasthAna rUpa hAtu' nathI. (3) trIjA prakAranu` vRkSa era'DAnI jAtinu hAvA chatAM ghADa chAyAyukta havAne kAraNe sAta paryAyavALuM (sAlanA dharmothI sa`panna) hAya che ane te kAraNe prANIe dvArA sasainya hAya che. ceAthA prakAranuM vRkSa eraDAnI jAtinuM hAya che ane alpa chAyAdi era'DAnA dharmothI yukta levAne kAraNe prANIo dvArA asasenya hAya che 18aa mena pramANe mAyArya pazu yAra aAranA udyA he - ( 1 ) sAla - saasparyAyavALA AcAya --je AcAya saskulamAM utpanna thayA hAya che--sat guru kulavALA hAya che, tathA zArIrika ane mAnasika dukharUpa javALAthI baLI rahelA bhavyajanAnA tApane jee pAtAnA jJAnAmRtanA siMcana dvArA zAnta karI nAkhe che ane jee pAte jJAnakriyAnA nirdoSa pAlanathI janita yUza Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 sthAnAzAstra zyate, iti prathamaH 1 / ekaH sAlo bhavannapi eraNDaparyAyaH-eraNDadharmA-alpajJA nAdirUpacchAyatvAd bhavatIti dvitIyaH / evaM zeSabhaGgadvayamapi bodhyam / 4 / (19) ___ " cattAri rukkhA " ityAdi - vRkSAzcatvAraH prajJaptAH, tadyathA-eko vRkSaH sAla:-sAlakSajAtIyaH san sAlaparivAra:-sAla evaM parivAro yasya sa tathA bhavati iti prathamaH / evaM zepabhagatrayamapi 4 / (20) AcArya hai jo satkulameM utpanna huA bhI sat gurukulabAlA huA bhI alpa jJAnAdi rUpa chAyAvAlA hotA hai 2 isI prakArase zeSa do bhaGgakA bhI vyAkhyAna kara lenA cAhiye 4 (12)-" cattAri mayakhA" vRkSa cAra prakArake kahe gaye haiM-jaise-sAla sAla parivAravAlA 1 Adi 4 isI tarahase AcArya bhI cAra kahe gaye haiM sAla sAla parivAravAlA 1 Adi 4 tAtparya isa kathanakA aisA hai ki jaise koI eka vRkSa-solavRkSa aisA hotA hai jo svayaM sAlavRkSa hotA huA bhI sAlavRkSake parivAravAlA hotA hai 1 koI eka ghRkSa sAlavRkSa aisA hotA hai jo eraNDake parivAra vAlA hotA hai 2 koI eka vRkSa aisA hotA hai jo eraNDa haA bhI sAla parivAravAlA hotA hai 3 aura koI eka vRkSa aisA hotA hai, jA eraNDa Adi guNothI saMpanna hoya che evA AcAryane sAla-sAlaparyAya rUma pahelA bhAgamAM gaNAvI zakAya che. / (2) sAsa-2 paryAya samAna mAyAya--2 mAyA sasabhA satpanna thayelA hovA chatAM paNa ane sat gurukulavALA hovA chatAM paNa ghaNuM ochAM jIne temanA jJAnAdi rUpa chAyAne lAbha ApanArA hoya che, evA AcAryane "sAla eraMDaparyAya samAna" kahI zakAya che. (3) eraMDa-sAlaparyAya samAna ane (4) eraMDa-eraMDaparyAya samAna A banne bhAMgAne bhAvArtha jAte ja samajI levo. 19 , "cattAri rukkhA" tyAhi-vRkSa yAra ana hA cha -- / (1) sAta-sAta parivAravANu (2) sAsa-24 parivAravANu, (3) eraMDa-sAlaparivAravALuM ane (4) eraMDa-eraMparivAravALuM eja pramANe AcArya paNa cAra prakAranA kahyA che-(1) sAla-sAlaparivAravALA ItyAdi cAra prakAra samajavA deSTAnta sUtranA cAre bhAgAnuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che-kei eka vRkSa, jAtinI apekSAe sAlavRkSanI jAtinuM hoya che ane sAlavRkSanA parivArathI yukta hoya che. (2) koI eka vRkSa, jAtinI apekSAe sAlavRkSanI jAtinuM hoya che paNa parivAranI apekSAe eraMDA jevuM hoya che. (3) keI eka vRkSa, eraMDAnI jAtinuM hovA chatAM sAlavRkSa jevAM parivAravALuM Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA04304 sU812 vRkSadRSTAntena AcAryasvarUpanirUpaNam 325 / " evAmeve " tyAdi-evameva catvAra AcAryAH prajJaptAH, tadyathA-eka:sAlA-sAlasamazaH sadgurukulazrutAdimiruttamatvAt sa punaH sAlaparivAraH-sAlAyamAnamahAnubhAva sAdhuparijanatvAt bhavati iti prathamaH 11 tathA ekaH-sAlaH sanneraNDaparivAraH eraNDAyamAnaniguNasAdhuparivArakatvAt, iti dvitIyaH 2 / tathAekaH zrutAdihInatayA eraNDaH sannapi sAlaparivAro bhavati / iti tRtIyaH 3 / tathA-eka eraNDaH sana punareraNDa parivAro bhavatIti caturthaH 4 / (21) / mAguktamathai draDhayituM gAthA upanyasyati-" sAladumamajjhayAre" ityAdisyaSTam , nvrm-saalgummdhykaare-saaldrummdhye| mnggulshbdo'sundraarthH|||mu012|| huA bhI eraNDa parivAravAlA hI hotA hai / isI prakArase koI eka AcArya aisA hotA hai jo sAlavRkSa ke jaisA hoto hai-sadguru kulavAlA hotAhai zrutAbhyAsa Adi guNoMse uttama hotA hai aura sAlavRkSake jaise parivArase-tapasvI Adi mahAnubhAvavAle sAdhu parijanoMse yukta hotA hai tathA koI eka AcArya aisA hotA hai jo svayaM sAlake jaisA hotA huA bhI eraNDa ke parivAra jaise-nirguNa sAdhu parivArase yukta hotA hai koI eka AcArya aisA hotA hai jo eraNDake jaisA huA bhI zrutAdise hIna huA bho-sAlake parivAra jaise mahA prabhAvazAlI sAdhu parivAravAlA hotA hai tathA koI eka AcArya aisA hotA hai ki jo svayaM eraNDake tulya hotA hai aura eraNDake jaile ziSya parivAravAlA hotA hai 4 (20) isa kathanako dRDha karaneke liye sUtrakArane ina gAthAoMko kahA haihoya che. (4) keI eka vRkSa eraMDAnI jAtinuM hoya che ane eraMDAnA jevA parivAravALuM hoya che. ve hoTanti sUtrI mAvArthaspATa 42vAmA mAcha-(1) eka AcArya sAlavRkSa samAna hoya che-sad gurukulavALA hoya che ane kRtAbhyAsa Adi guNothI saMpanna hoya che, ane sAlavRkSa jevA parivArathI paNa yukta hoya che eTale ke mahAnubhAvavALA (prabhAvazALI) sAdhuone parivArathI yukta hoya che. (2) koI AcArya evA hoya che ke jeo pite sAlavRkSa samAna hoya che paNa nirguNa sAdhujane rUpI eraDa parivArathI yukta hoya che. (3) keI AcArya pite eraMDavRkSa samAna eTale ke kRtAdithI rahita hoya che paNa sAlavRkSa jevA parivAra rUpa mahA prabhAvazALI sAdhuonA parivArathI yukta hoya che () keI AcArya pite erADavRkSa samAna hoya che ane eraMDa samAna parivArathI yukta hoya che paravA A kathananuM samarthana karavA mATe Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtra mUlam-cantAri acchA paNNattA, taM jahA-aNusoyacArI 1, paDisoyacArI 2, aMtacArI 3, majjhacArI 4 / (22) evAmeva cattAri bhikkhAgA paNNattA, taM jahA-aNusoyacArI 1, paDi. soyacArI 2, aMtacArI 3, majjhacArI 4 (23) cattAri golA paNNattA, taM jahA-mahusitthagole 1, jaugole 2, dArugole 3, sahiyAgole 4 (24) / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-mahusitthagolasamANe 4 (25) / " sAladumamajjhayAre" ityAdi / ina gAthAoMkA bhAvArtha aisA hai ki jaise sAladrumauMke bIcameM koI eka drumarAja hotA hai, usI prakArase koI eka AcArya aisA hotA hai jo svayaM sundara hotA hai aura unakA ziSya bhI sundara hote haiM / eraNDadmoM ke bIca meM jaise sAladrumarAja hotAhai usI prakArase AcArya to sundara hotA hai, para ziSya sundara nahIM hotA hai| jisa prakAra sAladrumake vIcameM eraNDa drumarAja hotAhai, usI prakAra koI eka AcArya aisA hotA hai, jo svayaM to asundara hotAhai, aura ziSya (parivAra) sundara hotA hai, tathA jaise eraNDoMke bIca meM eraNDahI drumarAja hotAhai, usI prakAra AcArya bhI asundara hotAhai aura ziSya bhI asundara hotA hai| yahAM madhyakAra pada bIcakA vAcaka aura maGgula pada asu. ndara arthakA vAcaka hai / sUtra 12 // sUtramAre nAyanI gAthA mApI cha-" sAladumamajzayAre" yAha. mA gAthAone bhAvArtha nIce pramANe che-(1) jema sAladramonI vacce raheluM keI eka sAlamarAja (uttama sAlavRkSa) zobhe che eja pramANe uttama zinI vacce rahelA uttama AcArya paNa zobhatA hoya che (2) jema eraMDavRkSonI vacce keI eka uttama sAlavRkSa hoya che, tema kaI eka AcArya te suMdara (uttama) hoya che paNa temanA ziSe suMdara hotA nathI. (3) jema sAlavRkSanI vacce koI eka eraMDa dumarAja hoya che, tema keI suMdara ziSya samudAyathI yukta evA asuMdara AcArya hoya che. (4) jema eraMDavRkSonI vacce koI eraMDalUmarAja hoya che tema keI AcArya pote paNa asuMdara hoya che ane temanA ziSya paNa asuMdara hoya che. ahIM "madhyakAra" pada vacacenuM vAcaka cha bhane " majula" 54 asu42nA garnu pAya4 cha, mema sabhA. // 12 // Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 604013 matsyAdidRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 327 cattAri golA paNNattA, taM jahA-ayagole 1, taugole 2, taMbagole 3, sosagagole 4 (26) / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-ayagolasamANe, jAva sIsagagolasamANe 4, (27) / cattAri golA paNNatA, taM jahA-hiraNNagole 1, suvaNNagole 2, rayaNagole 3, kyaragole 4 (20) / evAmeva cattAri purisajAyA papaNattA, taM jahA-hiraNNagolasamANe jAva vairagolasamANe 4 / (29) / cattAri pattA paNNattA, taM jahA--asipatteya 1, karapatte 2, khurapatte 3, kalaMbacIriyApatte 4 (30) / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-asipattanamANe jAva kalaMbacIriyApattasamANe 4 (31) ___ cattAri kaDA paNNattA, taM jahA--suMbakaDe 1, vidalakaDe 2, cammakaDe 3, kaMbalakaDe 4 (32) / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--subakaDasamANe jAva kaMbalakaDasamANe 4 / (33) // sU0 13 // chAyA-catvAro matsyAH prajJaptAH, tadyathA-anusrotacArI 1, pratIsrotavArI 2, antacArI 3, madhyacArI 4 / (22) evameva catvAro bhikSAkAH prajJaptAH, tadyathA-anusrotavArI 1, pratisrotavArI 2, antacArI 3, madhyacArI 4 (23) / ' catvAro golAH prajJaptAH, tadyathA-madhusikthagolaH 1, jatugolaH 2, dArugolaH 3, mRttikAgolaH 4 / ( 24 ) / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-madhusikthagolasamAnaH 4 (25) / ___ catvAro golAH prajJaptAH, tadyathA-ayogolaH 1, trapugolaH 2, tAmragola: 3, sIsakagolaH 4 (26) / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathAayogolasamAnaH yAvat sIsakagolasamAnaH 4 (27) / Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 sthAnAzastra ___ catvAro goThAH prajJaptAH, tadyathA-hiraNyagola: 1, suvarNagolaH 2, ratnagola: 3, banagolaH 4 (28) / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathAhiraNyagolasamAnaH yAvat vajragola samAnaH 4 / (29) / catvAri patrANi prAptAni, tadyathA-amipatraM 1, karapatraM 2, surapatraM 3, kadambacIrikApatram 4 / (30) / evameva catvAri purupajAtAni prajJaptAni, tadyathAasipatrasamAnaH yAvat kadambacIrikApatrasamAnaH 4 (31) / ___ catvAraH kaTAH prajAtAH, tadyathA-mumbakaTaH 1, vidalakaTaH 2, carmakaTaH 3, kambalakaTaH 4 / (32) / evameva catvAri puruSajAtAni pranaptAni, tadyathAmumbakaTasamAnaH yAvat kambalakaTasamAnaH 4 ( 33 ) / / 10 13 // TIkA-" cattAri macchA" ityAdi-catvAro matsyAH manaptAH , tadyathAanusrotazcArI-anusrotasA caratItyevaMzIlamtathA-nadyAdi pravAhagAmI 1, tathA"pratisrotavArI-nadyAdipavAhAbhimuvigAmI 2, tathA-antacArI-pAzcacArI 3, tathA-madhyacArI-mavye-abhyantare caratItyevaMzIlastathA 4 (22) / - 'evAmeve ' tyAdi-evameva-mansyavadeva bhikSAkA:-mikSAzIlAH sAdhavaH catvAraH prajJaptAH, tadyathA-anusrotavArI-yo mikSAko'bhigrahavizeSAdupAzrayasamI. cattAri macchA paNNattA ityAdi stra 13 / / 'TIkArtha-matsya cAra prakArake kahe gayehaiM jaise-anusrotacArI1 pratisrotacArI 2 antacArI 3 aura madhyacArI4 inameM jo nadI Adike prayAhake mAtha calatA hai vaha anusrotazcArI matsya hai, jo nadI Adike pravAhake sAmane jAtA hai vaha pratisrotacArI matsyahai nadIke pAsameM pArzvabhAgameM jo calatA hai vaha antacArI matsyahai / aura jo nadIke bhItarameM madhya bhAgameM nIce calatA hai vaha madhyacArI matsya hai isI prakArase bhikSAka-bhikSAzIla sAdhu bhI cAra prakAra ke hote haiM jaise-koI eka bhikSAka-aisA " cattAri macchA paNNattA " tyA-(sU. 13) - matsyanA nIce pramANe yAra prasAra 4 cha-(1) manusrotayArI, (2) pratilotayArI, (3) mantayArI mane (4) madhyayArI je matsya nadI AdinA pravAhanI dizAmAM cAle che tene anusrotacArI kahe che. je matsya pravAhanI sAmenI dizAmAM cAle che tene pratisrotacArI kahe che. je matsya nadInA kinArA pAse ja saMcaraNa kare che tene antacArI kahe che. ane je matsya nadInA madhya bhAgamAM pANInI nIce saMcaraNa karanAruM hoya che tene madhyacArI kahe che. Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA04 u04 sU013 matsyAdidRSTA tena puruSajAtanirUpaNam 329 pAt krameNa gRheSu bhikSate so'nusrotazcArIti prathamaH 11 tathA pratisrotazcArIyastUtkrameNa-prathamaM gRheSu bhikSate tato nijasthAnasamIpasthagRhamAyAti bhikSArtha sa tathA dUrAdArabhyopAzrayasamIpacArItyarthaH2, tathA-antacArI-yastu kSetrasyAnteavasAne bhikSArthaM caratItyevaMzIlastathA 3, tathA-madhyacArI-kSetrAbhyantare caratI. tyevaMzIlastathA 4 / (23) / " cattAri golA" ityAdi-golAH-vRttapiNDAzcatvAraH prajJaptAH, tadyathAmadhusikthagolA-madhusikthaM-madanaM 'moma' iti bhApAyAM prasiddha dravyaM tasya gola: hotA hai jo anusrotacArI hotA hai, aisA vaha bhikSAka abhigraha vizeSake vaza upAzrayake pAsase lagAkara kramazaH gRhoMmeM bhikSA mAMgatA hai| koI eka bhikSAka aisA hotAhai, jo pratisrotacArI hotAhai-aisA bahasAdhu utkramase pahile gRhoMmeM bhikSAkI yAcanA karatA hai bAdameM upAzraya Adi apane sthAnake samIpastha gRha para Akara bhikSA yAcanA karatA hai| yaha bhikSA yAcanA pahile dUrase prArambha karatAhai aura bAdameM upAzrayake pAsa rahe hue gharoMse bhikSA karatAhai, koI eka zikSAka aisA hotA hai jo antacArI hotA hai aisA vaha bhikSAka kSetrake antameM bhikSAke liye paryaTana karatA hai koI eka sAdhu aisA hotA hai jo madhyacArI hotA haiaisA vaha bhikSA kSetrake bhItarahI bhikSAke liye phiratA hai 4 (23) ___"cattAri golA" ityAdi-golA-vRttapiNDa-cAra prakArake kahe gaye haiM jaise-madhusikya gola 1 jatugola 2 dArugola 3 aura mRttikA gola 4 momakA meNakA jo golA hotAhai vaha madhusiktha golahai, lAkhakA eja pramANe bhikSAka (bhikSAzIla sAdhu) paNa cAra prakAra hoya che(1) anusotacArI-koI eka sAdhu e hoya che ke je abhigrahavizeSane kAraNe upAzrayanI samIpanA gharathI zarU karIne kramazaH bhikSA mAgavA mATe gamana kare che. (2) pratistrotacArI bhikSuka-kaI eka bhikSuka (sAdhu) e hoya che ke je utkramathI (ulTA kramathI) bhikSA mAgavI zarU kare che. eTale ke upAzrayathI dUra AvelA gharathI bhikSA mAgavAnI zarU karIne kamazaH upAzrayanI samIpanA sthAna tarapha bhikSA prApti mATe saMcaraNa karanArA hoya che (3) antacArI bhikSAka-te kSetranA ata bhAgamAM bhikSA mAgavA mATe gamana karato hoya che (4) madhyacArI bhikSAka - kaI sAdhu e hoya che ke je kSetranA madhyabhAganA sthaLamAM bhikSA mAgavA mATe pharatA hoya che 23 ' cattAri golA" tyATina nIya pramANe yA2 2 dyA cha-(1) madhusitha gANI-bhAna jAne bhasitha gANI 43 che. (2) sa0-42 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAmA 1, tathA-jatugolA-jatu lAkSA-'lAkha' dani mApAyAM pamidaM dravyam-tasya golaH 2, dArugola:-kAThagolaH 3, mRttikAgolA, pane krameNa mRdu-kaThinatarakaThinatamA bhavanti / (24) / " ecAmeva cattAri purisajAyA" islAdi-ebameva-uktagolacatuSTayavadeva purupajAtAni catvAri prajJaptAni, tahAthA-madhusikthagolasamAnaH-madanagolo yathA'lpatApenApi dravito bhavati tathA-parIpahAdinA yaH puruSo mRdumatvo bhAti sa tatpadavyapadezyaH 1, tathA-jatugolasamAnaH-jatugolo yathA'lpatApenAdravanmadanagolApekSayA kaThino mAti tathA yaH purupa parIpahAdipu dRDhasatyo bhavati sa tatpadavyapadezyaH 2, tathA-dArugolasamAnaH- yathA-dArugolA-kApTagolaH, sa jo golA honA hai vaha jatugola hai 2 kAThakA jo golA hotA hai vaha dArugola hai 3 aura miTTI kA jo golA hotA hai vaha mRttikA gola hai 4 ye cAroM gole kramazaH mRdu, kAThina, kaThinatara aura kaThinatama hote haiM (24) isI tarahase purupa bhI cAra prakAra ke hote haiM inameM madhusikdha gola samAna vaha purupa hai jo parIvaha Adise kamajora balavAlA bana jAtA hai, jaise momakA golo thoDese bhI tApase pighala jAtA hai isIliye aise purupako madhusiktha golA jaisA kahA gayA hai 1 / jaise jatu golA alpa tApase nahIM pighalatA hai, kyoMki vaha momake golAkI apekSA kaThina hotA hai usI prakAra jo parIpaha Adike Ane para calA. yamAna nahIM hotA hai, vaha puruSa jatugolAke samAna kahA gayA hai 2 jaise-kASThakA golA tApase pighalatA nahIM hai, kyoMki vaha kaThinatara jatoLa-lAkhanA goLAne jatugoLe kahe che (3) dArugoLa-lAkaDAnA goLAne dArugoLe kahe che (4) mRttikAgaLa-mATInA goLAne mRttikAgoLo kahe che. te. cAre goLA anukrame mRdu, kaThina, kaThinatara ane kaThinatama hoya che 24 eja pramANe puruSa paNa cAra prakAranA kahyA che-(1) mINanA goLA samAna puruSa-jema maNane geLA thaDA tApathI paNa pIgaLI jAya che tema koI kaI puruSa evA hoya che ke je parISaha Adi vaDe kamajora banI jAya che evA puruSane mINanA geLA samAna kAA che. (2) lAkhanA goLA samAna puruSalAkhane gaLe kaThaNa hoya che tethI theDA tApathI pIgaLI jato nathI eja pramANe je puruSa parISaha AvI paDatAM aDaga rahe che-bilakula calAyamAna thatuM nathI, evA puruSane lAkhanA gaLA samAna kahyo che. (3) lAkaDAnA zaLa samAna puruSa-jema lAkaDAne gaLe adhikamAM adhika tApathI paNa Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA Tau sthA 4 u 4 sU 13 matsyAdidRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 331 tApenAdravaNAtkaThinataro bhavati tathA yaH puruSaH parISahAdiSu dRDhatarasattvo bhavati - satatpadavyapadezyaH 3, tathA mRttikAgolakasamAnaH - yathA mRttikAgolaH pracuratA-penApyadravaNAtkaThinatamo bhavati tathA yaH puruSaH parISadAdiSu dRDhatamasattvo bhavati sa tatpadavyapadezamA 4 | (25) / cacAri golA ' ityAdi -- punargolAzcavAraH prajJaptAH, tadyathA - ayogola: 1, pugola: 2, tAmragola: 2, sIsakagola: 4 / ete guru- gurutara - gurutamAStyantaguravo bhavanti ( 26 ) / (( evameva cattAri purisajAyA " ityAdi - evameva - ukta golavadeva - puruSa - jAtAni catvAri prajJaptAni tadyathA - ayogolasamAnaH - ayogolo yathA guruvati tathA yaH puruSo guru bhUtArambhAdivicitrapravRtyupArjitakarmamAraH, yadvA- pitRmAtR' hotA hai usI prakAra se jo puruSa parISaha AdikoMke Ane para dRDhatara satvavAlA hotA hai vaha puruSa dArugolAke jaisA kahA gayA hai 3 aura mRttikA golA ke samAna vaha puruSa kahA gayA hai jo puruSa parISaha AdikoMke Ane para dRDhatama balavAlA banA rahatA hai, jaise miTTIkA golA pracura tApase bhI nahIM pighalanA hai kyoMki vaha dRDhatama hotA hai 4 (25) punazca - " cattAri golA " ityAdi-golA cAra prakArake kahe gaye haiM jaise- ayogola 1 napugola 2 tAmugola 3 aura sIsakagola 4 ye kramazaH guru, gurutara, gurutama aura atyanta guru hote haiM (26) isI tarahale puruSa bhI cAra prakAra ke hote haiM- inameM ayogolake samAna vaha puruSa hai jisane gurubhUta Arambha AdimeM apanI vicitra pravRtti se pIgaLatA nathI-pAte maLI jAya che paNa pIgaLatA nathI, eja pramANe AkarAmAM AkarAM parISahe sAme paNa je mAjIsa ati dRDhatAthI TakI rahe che-- prANa jAya tA paNa calAyamAna thatA nathI evA dRDhatara sattvavALA puruSane lAkaDAnA gALA samAna kahyo che (4) mATInA gALA samAna puruSa-jema mATIne gALeA praznaDamAM pracaMDa tApathI paNu pIgaLatA nathI ema dRDhatama sattvavALA puruSa ugramAM ugra parISaho sAme paNa aDagatAthI TakI rahe che. rapA " cattAri golA " ityAdi -- gojAnA nIce prabhA yAra prahAra 4hyA che- (1) ayogosa (soDhAneo goNe, (2) trayugosa (4thIrano gojI) (3) tAgosa (tAnA goNI), bhane (4) sIsamgosa (sIsAno goNI) gA gojaao| vajananI apekSAe anukrame guru,gurutara, gurutama ane atyanta guru hAya che. AradA eja pramANe puruSAnA paNa cAra prakAra kahyA che-(1) leADhAnA geALa samAna puruSa-jeNe bhAre bhAre AraMbha AdimAM pravRtta thaIne kArane " Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 sthAnAso * putrakalatrAdipu gurusnehabhArAkrAnto bhavati sa tathA 1, tathA-trapugolasamAnaHtAmragolasamAnaH sIsagolasamAnaH, ete trayaH krameNa gurutara-gurutamA-'tyantagurubhUtArambhAdivicitrapravRtyupArjitakarmabhArAH, yadvA-pitrAdipu gurutarAdisnehabhArA''krAntAH puruSA bodhyAH 4 (27) / - 'cattAri golA' ityAdi-punazcatvAro golAH prajJaptAH, tadyathA-hiraNyagola: 1, suvarNagolaH 2 ratnagola: 3, vajragolaH 4 // ete cA'lpaguNA'dhi :guNA-'dhikataraguNA-'dhikatamaguNA bhavanti, (28) / karmabhArako upArjita kiyA hai arthAt jisa prakAra lohekA golA bhAravAlA vajanavAlA hotA hai usI prakArase jo prANI Arambha Adi kAryoM meM pravRtti karanese upArjita karmabhArase bhArI ghana jAtA hai aisA vaha puruSa ayogolake samAna kahA gayA hai athavA-pitA, mAtA, putra, kalatra AdikoMmeM bahuta adhika mamatA rUpa snehake bhArase jo AkrAnta hotA hai, vaha ayogolake sagAna puruSa hai pugola samAna, tAmugola samAna aura sIsagola samAna puruSameM gurutara, gurutama aura atyanta gurubhUta ArambhAdi kAryoM meM apanI vicitra pravRttise upArjita karmabhArase AkrAnta hote haiM athavA-mAtA pitA AdikoMmeM gurutara Adi bhevAle snehake bhArase ve rahate haiM-isaliye ve kramazaH pugolAke jaise kahe gaye haiM (27) " cattAri golA " punazca--golA cAra prakArake kahe gaye haiM jaise-hiraNya golA 1 suvarNagolA 2 ratnagolA 3 aura upArjita karyo hoya che-eTale ke jema loDhAne gaLe vajanadAra hoya che tema je jIva AraMbha AdimAM pravRtta thavAne kAraNe upArjita karelA karmabhArathI bhAre banelo che evA puruSane leDhAnA geLA samAna kahe che athavA mAtA, pina, putra, putrI, patnI Adi pratye adhika mamatA rUpa nehanA bhArathI je mANasa jakaDAyela hoya che tene leDhAnA goLa samAna kahe che. eja pramANe gurutara, gurUtama ane atyaMta gurubhUta AraMbhAdi kAryomAM pravRtta thaIne kamabhArane upArjita karanArA puruSane athavA mAtA, pitA Adi pratyenA gurutara, gurutama ane atyanta gurubhUta sneha bhAvathI jakaDAyelA puruSane anukrame trapugeLA samAna, tAMbAnA gaLA samAna ane sIsAnA goLA samAna kahe che. rikA / "cattAri golA" mAnA nIya pramANe yAra 412 55 dhA cha(1) yahI kA, (2) sAnA gANA, (3) 2tnana gaNa mana (4) Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sudhA, TI. sthA. 4 u. 4 sU 13 matsyAdidRSTAntena puruSa ( tanirUpam 333 " evAmeva cattAri purisajAyA ' ityAdi - evameva - ukta golavadeva puruSa - jAtAni catvAri prajJaptAni tadyathA - hiraNyagolasamAnaH - rajata golatulyaH- yAvatpadena - ' suvarNa golakasamAnaH ratnagolakasamAnaH' iti padadvayaM grAhyam, tathA-vajragolasamAnaH / etaccatuSTayasamAnAH puruSAH krameNAlpAdisamRddhisampannatvena yadvA- SepAdijJAnAdiguNasampannatvena vodhyAH | 29| 9 '_' " cattAri pattA " ityAdi - patrANi catvAri prajJaptAni tadyathA - asipatram - khaGgarUpapatram 1: tathA - karapatra - dArucchedanaM krakacam ' ArA karavata ' iti bhASAmasiddham 2, tathA kSurapatra - kSurarUpapatram 3, tathA - kadambacIrikApatram - kadambacIriketi tannAmakaH zastravizeSaH tadupapatram / 4 / (30) / " evAmeva cattAri purisajAyA" ityAdi - evameva patravadeva puruSajAvajragolA 4 ye cAroMhI gole kramazaH alpa guNavAle adhika guNavAle, adhikatara guNavAle aura adhikatama guNavAle hote haiM (28) isI tarahase inake samAna jo puruSa hote haiM, ve bhI kramazaH alpa samRddhivAle, adhika samRddhivAle, adhikatara samRddhivAle aura adhikatama samRddhivAle hote haiM / athavA alpa jJAna guNavAle, adhika jJAna guNavAle, adhikatara jJAna guNavAle aura adhikatama jJAna guNavAle hote haiM (29) " cattAri pattA " patra cAra prakAra ke kahe gaye haiM jaise- asipatra 1 khaDgarUpa patra - karapatra- karauMtarUpa patra2 kSurapatra- kSurarUpapatra3 aura kadambacIrikA rUpapatra 48 kadambacIrikA isa nAmakA eka vizeSa zastra hotA hai " evAmeva" ityAdiisI prakAra se puruSa bhI cAra prakArake hote haiM, asipatrasamAna 1. krptrsvajInA gALA. A cAre gALA anukrame alpa guNavALA adhika guNavALA, adhikatara guNuvALA ane adhikatama guNavALA hoya che. 128aa eja pramANe puruSAmA paNa cAMdINA kheALA samAna Adi cAra prakAra paDe che. teo anukrame alpa samRddhivALA, adhika samRddhivALA,adhikatara samRddhivALA aneadhika tama samRddhivALA hoyache, athavA teo anukrame alpa jJAna guNavALA, adhika jJAnaguNavALA,adhikatara jJAnaguNavALA ane adhikatama jJAnaguNavALA hoyache. 29 . I " cattAri pattA " tyAhi patra (yAna) yAra aAranAu che - ( 1 ) asipatra (tasavAranA devI dhAravANu pAna), (2) 35 patra - 12patra (puravata nevu pAna) (3) kSurapatra (askhA nevu yAna) (4) ahamathIri3ya patra ( bhJa cIrikA nAmanA zastra jevuM pAna). Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 - sthAnAsa tAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-asipatramamAnaH-khagarUpapatraM yathA rajjyAdi zIghra chinatti tathA-yaH puruSaH snehapAzaM zIghraM chinatti sa zIghanchedakatvadharmaNAsipatrasamAno vyavahiyate, avadhAritadevavacanamanatkumAracakravarnivat / iti prathamaH 1 / tathA-karapatrasamAnaH-karapatraM-krakacaM tad yathA dAru zanaiH zanaicchinatti, tathA yaH purupaH pratibodhakena vAraMvAramupadizyamAnastadupadiSTabhAvanAmabhyasan putrakalatrAdisnehaM vilamvena chinatti sa vilambacchedakatvena tatpadavyapadezyaH, tathAvidha. zrAvakavat / iti dvitIyaH 2 / tathA-kSurapatrasamAnaH yathA- cararUpapatraM kezamAtraM mAna2 kSurapannasamAna aura cIrikApatra samAna4 jisa taraha asipatra,rajju Adiko zIghra kATa detA hai, usI prakArase jo manuSya snehapAzako zIghratose kATa detA hai, vaha manuSya asipatra samAna kahA gayA hai / jisa prakAra sanatkumAra cakravartIna devake vacana sunakara jaldIse jaldI lehapAza kATa DAlA / usI prakAra aisA manuSya bhI zAstraguru AdikI vANI sunanele snehapAza zIghra naSTa kara AtmakalyANake mArgakA pathika bana jAtAhai / karoMta jaise lakar3Iko dhIre 2 cIratAhai, valehI jo purupa prati. 'bodhakake vacanase vAra 2 samajhAyA jAne se usake upadezapUrNa vacanoMkA vicAra karate 2 putra kalana AdikoMke snehapAzako dhIre 2 chedatA hai, aura AtmAke hitake mArgameM lagatA hai, aisA vaha purupa vilambase cheda katAke sAdharmyako lekara karapatrake jaisA kahA gayA hai / kSurapatrasamAna, * - "evAmeva" tyAha-2 prabhArI puruSonA 5 2 4.2 4hyA * cha-(1) masipatra samAna, (2) 425tra samAna, (3) bhurapatra samAna bhane r (4) kadamba cIrika patra samAna. have A cAre prakAranI spaSTatA karavAmAM Ave che-jema asipatra deraDA Adine turata kApI nAkhe che, e ja pramANe je mANasa nehapAzane turataja kApI nAkhe che evA mANasane asipatra samAna kahyo che. jema sanaskumAra cakravartIe devanAM vacana zravaNa karIne nehapAzane jaladImAM jaldI kApI nAkhyuM hatuM, e ja pramANe asipatra samAna manuSya paNa zAstra, guru AdinI vANI sAMbhaLatAnI sAthe ja nehapAzane teDI nAkhIne AtmakalyANane mArge AgaLa vadhavA mAMDe che, jema karavata lAkaDAne dhIre dhIre care che, tema guru AdinA upadezane vAraMvAra sAMbhaLIne ane tenA para vicAra karIne dhIre dhIre putra, putrI AdinA nehapAzane toDate tene je mANasa AtmakalyANane mArge saMcare che tene karapatra samAna kahyo che. karapatra ane karapatra samAna manuSyamAM vilambathI chedavAnuM sAdharyuM hovAthI vilambapUrvaka nehapAza teDanAra puruSane karapatra samAna kahyuM che, surapatra samAna Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u04 sU013 matsyAdidRSTAnena puruSajAtanirUpaNam 335 chinatti na tu kAthadi tathA yaH puruSo dharmamArga zrunvA'pi sarvathA snehapAzacchedane'samarthoM dezasnehamAtra chinatti dezaviratimevAGgIkaroti na tu sarvavirati so'. lpacchedakatvadharmeNa kSurapatratulya ucyate 3 / tathA- kadambacIrikApatrasamAnaH--yathA-- kadambacIrikAkhyo'stravizepo nAmagotreNAstraM na tu chedanakAryeNa tathA yaH puruSaH saMkalpamAtreNa snehaM chinatti na tu kriyayA sa chedakatvena svarUpasaddharmeNa tatsamAna ucyate sa cAviratasamyagdRSTiH 4, yahA-ete catvAraH purupA evam-ye gurvAdiSu krameNa zIghra-manda-mandataramandatamatayA snehaM chindanti te'sipatrAdisamAnAH4(31) jaise kSurA kezamAtrako kATatA hai kASThAdikoMko nahIM kATatA hai, usI prakAra jo puruSa dharmamArgako sunakara bhI sarvadhA snehapAzako naSTa karanemeM asamartha hokara kevala deza snehakohI naSTa karatA hai-dezaviratikohI dhAraNa karatA hai sarvaviratiko dhAraNa nahIM karatA hai, aisA vaha puruSa snehako alpa mAtrAmeM chedanevAlA honese kSurapatrake jaisA kahA gayA hai| alpa rUpase chedaka dharmako samAnatA lekarahI use kSurapatra tulya kahA gayAhai / kadambacIrikApatra samAna jaise-kadambacIrikA nAmaka zastra, nAma mAtrasehI zastra kahalAtA hai, vaha kisIkA chedana nahIM kara sakatA hai usI prakAra jo puruSa saMkalpa mAtrase snehakA chedana kiyA karatA hai kriyAse nahIM arthAt snehako chedaneke manorathahI banAyA karatA hai use kriyArUpameM pariNata nahIM karatA hai aisA vaha avirata lamyagdRSTi jIva kadambacIrIkApatra samAna kahA gayA hai athavA-jo puruSa guru Adi. puruSa-bha. kssu2|| (matro) bhAna zAna apavAna samartha DAya ch-31081dikene kApavAne samartha heta nathI, eja pramANe dharmamArganuM zravaNa karavA chatAM paNa je puruSa nehapAzane pUrepUra teDI zakato nathI, aMzataH ja teDI zake che, athavA sarvaviratine dhAraNa karavAne badale dezavirati ja dhAraNa karI zake che, evA puruSane surapatra samAna kahe che. - evo puruSa nehanuM alpa mAtramAM ja chedana karanAre hoya che. te banemAM alpa rUpe chedaka dharmanI samAnatA hovAthI A prakAranA puruSane kuMrapatra samAna kahyo che ' - kadambacIrika patra samAna puruSa-kadambacIrika nAmanuM zastra keIpaNa vastunuM chedana karavAne samartha hotuM nathI. tethI tene nAmanuM ja zastra kahevAya che. e ja pramANe je mANasa nehapAza teDavAne saMkalpa ja karyA kare che paNa tene toDavAne samartha hote nathI-tenA vicArone kriyArUpe pariNata karI zakate nathI, evA avirata samyagRSTi jIvane kadamba cIrikA patra samAna kahyo che. Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 sthAnAgasUtre 'cattAri kaDA' ityAdi-kaTAzcatvAraH prajJaptAH, tadyathA - zumbakaTa:zumbaH-tRNavizeSaH, tanirmitaH kaTastathA 1, vidalakaTaH-vaMzakhaNDanirmitakaTaH 2, carmakaTaH-carmakRtakaTaH-carmamayarajjjuvyUtamaJcakAdiH 3, kambalakaTa:-kambala ekkaTaH 4 / (32) / "evAmeva cattAri purisajAyA' ityAdi-evameva-kaTavadeva puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-gumbakaTasamAna:-zumbakaTo yathA-'lpabandho bhavati tathA yaH purupo gurvAdiSvalpaprativandhaH svalpapratikUlavyApAreNAvigamAt sa zumbakaTakoMke viSaya meM kramazaH zIghrarUpase manda rUpale mandatararUpase aura mandatama rUpate snehakA chedana karanevAle hote haiM ve asipatrAdike samAna hote haiM 4 / 31 // "cattAri kaDA" ityAdi-kaTa cAra prakArake kahe gaye haiM jaisezumbakaTa 1 vidala kaTa 2 camakaTa 3 aura kambalakaTa 4 tRNa vizeSoMse jo kaTa caTAI banAyA jAtA hai vaha zumbakaTa hai, vaMzakI paMcoMse jo kaTa banAyA jAtA hai vaha vidalakaTa hai, camaDekI rajjuse yA tAMtose vunA gayA jo maMcaka Adi hotA hai vaha carmakaTa hai aura jo kambala hai vaha kambala ktthai| isI prakArase puruSa cAra hote haiM, jisakA pratibandha gurvAdikoM meM alpa hotA hai, jaisA ki tRNavizeSoMse dhanI huI caTTAIkA hotA hai, vaha thor3IsI bhI pratikUlanAmeM zithila ho jAtA hai khula jAtA hai aimA vaha puruSa zumbhakara samAna hotA hai zumbakaTa kI apekSA vidala. kaTakA vandha dRDha hotA hai yaha thor3IsI pratikUlatAmeM zithila DhIlA nahIM athavA je mANasa guru AdinA upadezathI kramazaH zIdhra rUpe, manda rUpe, madatara rUpe ane mandatama rUpe nehapAzanuM chedana karanAre hoya che tene anukrame alipatra, karapatra, surapatra ane kadambacIrika patra samAna kahe che. 31 " cattAri kaDA" yA yA2 12nI hI -yAne bhATe mahI 44' za54 vApa cha ) (1) zuma48-tRNavizeSAnI mAthI 2 yA manA. vavAmAM Ave che tene "zumbakaTa" kahe che (2) vidalakaTa-vAMsanI cIpamAMthI banAvelI cAIne "vidalakaTa' kahe che. (3) camakaTa-cAmaDAnI derIne gUMthIne banAvelI caTTAIne "carmakaTa" kahe che (4) ane "kambalakaTa"--Una AdinI kAmaLane "kambala kaTa" kahe che eja pramANe puruSanA paNa cAra prakAra kahyA che-(1) zumbakaTa samAna puruSa-jema tRNavizemAMthI banAvelI caTTAI DI pratikULatAmAM paNa zithila thaI jAya che tene taMtuo chUTA paDI jAya che e ja pramANe guru Adi pratye Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04 sU014 catuSpada-pakSI-kSudraprANinirUpaNam 337 tulya ucyate 1, evaM krameNa bahu-bahutara-bahutamaprativandhavanto gurvAdiSu trayaH puruSA vibhAvanIyAH 4 / (33) // sU0 13 // mUlam-caubihA cauppayA paNNattA, taM jahA. egakhurA 1, dukhurA 2, gaMDIpayA 3, saNaphayA 4, (34) / caubihA pakkhI paNNatA, taM jahA cammapakkhI 1, lomapakkhI 2, samuragapakkhI 3, vitatapakkhI 4,35 / hotaahai| isI prakArase jisakA pratibandha gurvAdikoMmeM thor3IsI pratikUlatAmeM zithila nahIM hotAhai, vaha vidala sambandha kaTake jaisA puruSahai carmakaTakA bandha zumbakaTakI apekSA bhI dRDha hotAhai vaha muzkilale DhIlA hotA hai isI prakArase jisakA pratibandha gurvAdikoMmeM adhika pratikUlatAmeM bhI zithila nahIM hotA hai vaha carmakaTake jaisA puruSa hai, kambalakaTakA bandha bahuta adhika dRDha hotAhai / usI prakorase jisakA pratibandha gurvAdikoMmeM bahuta adhika hotA hai aisA vaha puruSa kambala kaTake jaisA kahA gayAhai / tAtparya isakA aisAhai ki jisa purUSoMkA pratibandha gurvAdikoMmeM alpa, bahu, bahutara aura bahutama hotA hai ve pUrvakti prakArase cAra prakArake kahe gaye haiM (33) // sUtra 13 // jemane pratibaMdha (anurAga) a5 kALamAM ja tUTI jAya che evA puruSane zumbakaTa samAna kahe che zasmakaTa karatAM vidalakaTane badhe vadhAre dRDha hoya che, tethI te thoDI pratikULatAmAM zithila thaI jato nathI. e ja pramANe guru Adi pratyene jene pratibaMdha cheDI pratikULatAmAM zithila thatuM nathI evA puruSane vidalakaTa samAna kahe che. carmakaTano bandha vidalakaTanA badha karatAM paNa daDhatara hoya che tethI te jaladIthI zithila thatuM nathI. te eja pramANe guru Adi pratyene jene pratibandha adhika pratikULatAmAM paNa zithila thatuM nathI evA puruSane carmakaTa samAna kahe che. kalakaTa (Una AdinI kAmaLIne baMdha ghaNo ja vadhAre hoya che eja pramANe guru AdimAM jene pratibaMdha ghaNuM ja adhika hoya che evA puruSane kambalakaTa samAna kahevAmAM Avyo che. A sUtramAM gurnAdika pratyenA a5. baha, bahatara ane bahutama pratibaMdhanI apekSAe cAra puruSa prakAra batAvavAmAM AvyA che, ema samajavuM 3rA e sU. 13 . sthA0-43 Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 stha / stra caucihA khuDDapANA paNNatA, taM jahA--veiMdiyA 1, teIdiyA 2, cauridiyA 3, saMmucchimapacidiyatirikkhajoNiyA 4 / 36 / sU0 14 // chAyA-caturvidhAzcatuSpadAH prAptAH, tathadhA-ekakhurAH 1, dvikhurAH 2, gaNDIpadAH 3, sanakhapadAH 4 (34) / catuvidhA pakSiNaH prajJaptAH, tadyathA-carmapakSiNaH 1, lomapakSiNaH 2, samudgakapakSiNaH 3, vitatAkSiNaH 4 (35) / caturvidhAH kSudramANAH prajJaptAH, tadyathA-dvIndriyAH 1, trIndriyAH 2, caturindriyAH 3, saMmUchimapaJcendriyatiyagyonikAH 4 (36) / mU0 14 // TIkA-" caucihA cauppayA " ityAdi - catuppadAH-catuzcaraNAH catu. vidhAH prajJaptAH, tadyathA-ekakhurAH-pratyekapade eka khuro yeSAM te tathA-prazvAdayaH 1, tathA-dvikhurA:-khuradvayavanto gavAdayaH 2, gaNDIpadA:-gaNDIsvarNakArAdInAmadhikaraNI 'ghana' iti bhApA prasiddhA gaNDikA, tadvat padAni cepAM te tathA istyAdayaH 3, sanakhapadAH-nakhayuktapAdavantaH siMhAdayaH 4 // iti (34) / 'caunvihA cauppayA paNNattA' ityAdi 14 // TIkArtha-caupAye cAra-prakArake kahe gayehaiM jaise-eka khurabAle 1 do khuravAle 2 zaMDI padavAle 3 aura nakhayukta padAle 4 cAra caraNa jinake hote haiM ve catuSpada kahe jAte haiN| pratyeka padameM jinake eka rakhara hotA hai, aise ghoDe Adi jAnavara eka khuravAle jAnavara haiN| pratyeka padameM jinake do khura hote haiM aise ve gAya Adi jAnavara do khuravAle jAnavara haiM / ghanakA nAma gaNDI hai ghanake samAna jinako caraNa hotA hai ve gaNDI padavAle jAnavara haiM, jaise hAthI Adi, nakhoMse yukta jinake paira hote haiM ve sanakhapadavAle jAnavara haiM jaise-siMha Adi (34) " cauvvihA cappayA paNNattA" tyA-(sU 14 ) yA navarInA yA2 2 4 cha--(1) me Nani (2) be kharIvALAM, (3) gaMDI padavALA (4) nakhayukta pagavALAM., cAra pagavALAM jAnavarane catuSpada kahe che. jene paganI kharImAM phATa hotI nathI evA prANIone eka kharIvALAM kahe che jemake ghoDe. je prANInA pratyeka paganI kharImAM phATa hoya che evAM prANIone be kharIvALAM kahe che, jemake gAya Adi prANuo (3) hAthInA jevI goLAkAranI kharIvALAM prANuone gaMDIpagavALAM kahe che. (4) je prANuonA paga nahora (nakha)thI yukta hoya che te prANIone nakhayukta pagavALAM kahe che, jemake vAgha, siMha vagere 34 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 104 sU014 catuSpada-pakSI-DaMdraprANinirUpaNam 339 " caubihA ekkhI" ityAdi-pakSiNazcaturvidhAH prajJaptAH, tadyathA-carma pakSiNaH-camamayapakSasahitAH-balgulIprabhRtayaH 1, tathA-lomapakSiNaH-lomayuktapakSavantaH-iMsAdayaH 2, samudgakapakSiNaH-samudkau-sampuTaMko tAviva pakSI yeSAM te tathA-sampuTakayuktapakSasahitAH, tathA-vitatapakSiNaH-vistRtapakSayuktAH, antimA ubhaye'pi samayakSetrato bahireva bhavanti / (35) / " caucihA khuDDapANA" ityAdi-kSudraprANAH-prANantIti prANAH kSudrAzca te pANAH kSudraprANAH adhamaprANinA, anantarabhave siddhigamanAbhAvAt, caturvidhA prajJaptAH, tadyathA-dvIndriyAH-indriyadvayavantaH kamyAdayaH 1, tathA-trIndriyA:indriyatrayavantaH-pipIlikAdayaH 2, caturindriyA:-indriyacatuSTayavatto bhramarAdayaH 3, sammUcchimapaJcendriyatiryagyonikAH-sammUchenaM sammUchaH, tena nittAH pakSI cAra prakArake kahe gaye haiM jaise-carmapakSI 1 lomapakSI 2 samu. dvakapakSI 3 aura vitatapakSI 4 (35) carmamaya pakSa (paMkha) sahita jo pakSI hote haiM, ve carmapakSI haiM jaise-camagAdar3a vagairaha / lomayukta pAMkhoMvAle jo pakSI hote haiM ve lomapakSI haiM jaise-haMsa Adi / sampuTake jaise paMkha jinake hote haiM, ve samudraka pakSI haiM aura jo vistRta (phaile hue) pAMkhoMvAle pakSI hote haiM, ve vitatapakSI haiM / ye samudgakapakSI aura vitatapakSI ye donoM aDhAI dvIpake bAharahI hote haiM (35) __ " cauvivahA khuDDapANA" ityAdi-adhama prANI jo cAra prakArake kahe gayehaiM anantara bhavameM inheM siddhi prApta nahIM hotI hai isaliye inheM kSudraprANI kahA gayA hai, inake cAra prakAra ye haiM dIndriya jIva jaise-kRmI Adi jIva1 teindriya jIva jaise-pipIlikA (kIDI) AdijIvara caui. ndriyajIva jaise bhramara Adi jIva 3 aura saMcchima paJcendriya tiryazca 4 pakSInA yAra 2 4aa cha-(1) yamapakSI, (2) bAmapakSI, (3) samudaka pakSI ane (4) vitatapakSI. carmamaya pAMkhavALA pakSIne cama pakSI kahe che, jemake cAmaDaciDiyuM, lemathI yukta pAMkhavALA pakSIne lemapakSI kahe che, jemake haMsa Adi pakSI. saMpuTanA jevI pAMkhevALA pakSIne vitatapakSI kahe che te samugdakapakSI ane vitatapakSI aDhI dvIpanI bahAranA pradezamAM ja hoya che 3yA "unvihA khuDupANA" tyA:-kSudra chayA2 42 xa che. anantara bhavamAM temane siddhi gatinI prApti thatI nathI. te kAraNe temane kSudra kahyA che. temanA cAra prakAra nIce pramANe che-(1) kIndriya jIva-kRmI Adi ja, (2) triIndriya jI-jemake kIDI vegere jI, (3) caturindriya - je-jemake bhamare (4) samUchima pacendriya tiryaca. saMpUrNana janmathI Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 sthAnAGgo saMmUchimAH-saMmUrchanajAH te ca te paJcendriyAH indriyapaJcakavantazcate tiryagyonikAH-tirazvAM yoniryapAM te tathA-bhUtAzca te iti sammUcchimapaJcandriyatiryagyonikAH, atra-padatrayakarmadhArayasamAso vodhyaH 4 (36) / / sU0 14 // ___ atha puruSavizeSAnirUpayituM dRSTAntabhUtAn pakSiNo nirUpayati __mUlamcattAri pakkhI paNNattA, taM jahA--NivaittA NAma. mege jo parivaittA 1 parivaittA NAmamege No nivaittA 2, ege nivaittA'vi varivai. vi 3, aige No nivaittA No parivaittA 4 / 37 / evAmeva cattAri bhikkhAgA paNNattA,taM jahA-NivaittA NAmamege No parivaittA 4 / 38 / / sU0 15 // chAyA-catvAraH pakSiNaH prajJaptAH, tadyathA-nipatitA nAmaiko no pariva jito 1, parivrajitA nAmaiko no nipattitA 2, eko nipatitA'pi parivrajitA'pi 3, eko no nipatitA no parivrajitA 4,(37) / evameva catvAro bhikSAkAH prajJaptAH, tadyathA-nipatitA nAmaiko no parivrajitA 4 (38) / / mU0 15 // TIkA-' cattAri pakkhI" ityAdi-pakSiNazcatvAraH prajJaptAH, tadyathAeka: pakSI nipatitA-nIDAdavatarItA-adhaH patanazIlo bhavati dhRSTatvAt ajJatvAdvA, saMmUrcchana janmase joutpanna hote haiM ve saMmRcchimahaiM, aise samUcchima pAMca indriyoMvAle tiryaJca jIvahI yahAM kSudraprANiyoM meM liye gaye haiM (36)sUtra 14 ____ 'cattAri pakkhI paNNattA ityAdi' sUtra 15 / / TIkArtha-pakSI cAra prakArake kahe gayehaiM-jaise-nipatitAno parivrajitA? parivrajitA no nipatitA 2 nipatitA bhI aura parivrajitA bhI 3 aura no nipatitA no parivrajitA 4 inameM jo pakSI dhRSTa honese yA ajJa honese nIDase avataraNake svabhAvavAlA hotA hai, arthAt nIce jamIna para gira paDaneke svabhAvavAlA hotAhai, bAlabhAva honese ur3aneke svabhA. je jI utpanna thAya che temane saMmUchima kahe che evA paMcendriya tiryaMca jIne ja ahIM kSudra jI rUpe prakaTa karavAmAM AvyA che. 3i6 sU. 14 TIrtha-" cattAri pakkhI paNNattA" tyA-(sU. 14) pakSIna naye pramANe yA prA2 55 hA cha-(1) "nipatitA no parivajitA" 2 5kSI paTa DopAthI mathavA bhajJa DAvAthI bhASAmAthI nIya avataraNa karavAnA svabhAvavALuM hoya che eTale ke nIce paDI javAnA svabhAvavALuM hoya che, paNa bAlyAvasthAne kAraNe uDavAnA svabhAvavALuM hotuM nathI Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TAkI sthA04 u04 sU015 kSadRSTAntena bhikSAkanirUpaNam 341 kintu sa nau parivajitA-uDDayanazIlo na bhavati vArabhAvAt , tathA-ekaH paribajitA bhavati kintu no nipatitA 2, tathA-ekonipatitA'pi parivrajitA'pi ca bhavati 3 / tathA-eko no nipatitA nApi ca parivrajitA bhavatIti / (37) / ___ 'evAmeve ' tyAdi-evameva-uktapakSivadeva bhikSAkAH-sAdhavazcatvAraH prajJaptAH, tadyathA-eko bhikSAko nipatitA-bhikSAcaryAyAmavatarItA bhavati bhojanArthitvAt , kintu no paribajitA-paribhramaNazIlo na bhavati glAnatvAdalasattvAllajjAvatcAdvA iti prthmH|1| tathA-ekaH parivrajitA-paribhramaNazIla AzrayAnnirgataH san bhavati, kintu no nipattitA-bhikSArthabhavatarItA na bhavati sUtrArthA''saktatvAt iti dvitiiyH2|| vavAlA nahIM hotA hai, aisA vaha pakSI prathama bhaGgameM liyA gayA hai jo ur3aneke svabhAvavAlA hotA hai para giraneke svabhAvavAlA nahIM hotA hai aisA vaha pakSI dvitIya bhaMgameM liyA gyaahai| jo pakSI parivrajanake svabhA. vavAlA aura nipatanake svabhAvavAlA hotA hai vaha tRtIya bhaMgameM liyA gayAhai / tathA jo na nipatanake svabhAvavAlo hotAhai aura na paritrajanake svabhAvavAlA hotA hai aisA vaha pakSI caturtha bhaMgameM liyA gayA hai (37) ___" evAmeva"-isI prakArase sAdhu bhI cAra prakArake kahe gaye haiM unameM koI eka sAdhu aisA bhI hotA hai, jo bhojanArthI honese bhikSA caryA meM utaratAto hai, para vaha glAna honese . yA AlasI hone se yA lajjAzIla honese paribhramaNa nahIM karatA hai 1 koI eka sAdhu aisA hotA hai jo paribhramaNa zIla hotA hai-AzrayasthAnase bhikSAke nimitta tana mA pai ain (412wi) gAvI zaya che. (2) " parivrajitA no nipatitA" 2 5kSI 5vAnA lAvaNuDIya cha 54 57vAnA smA. qatNa hAnathI te2 mA bhI prArabha gAvI zAya che. (3) "nipatitA'pi parivrajitA'pi" 2 pakSI nigananA mana nipatananA svamAthI yuta DAya cha tara mAtrI 12bhA bhUDI zaya cha (4) "no nipatitA no parivrajitA" 2 pakSI nipatananA svabhAvAmu 5 lAtunathI mane pridhrnanA svabhAvavALuM paNa hotuM nathI tene A cothA prakAramAM mUkI zakAya che. ka7 "evAmeva " me pramANe sAdhu 5] yA2 mAranA 46 cha-(OTS eka sAdhu e hoya che ke je bhejanAthI hevAthI bhikSAcaryAmAM utare che te kharo, pitAnA Azraya sthAnamAMthI bahAra nIkaLe che te kharo, paNa bImArI, mANasa Hornne 42] parina (parizrama) 42 nathI. (2) 4 me sAdhu e hoya che ke je paribhramaNazIla hoya che-AzrayasthAnamAMthI bhikSAne Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ...... ... sthAnAsa 242 eko nipatitA paripUjitA'pi ca bhavatIti tRtIyaH 3 / tathA-eko no nipatitA nApi ca parivrajitA bhavatIti caturthaH / (38) mU0 15 // . puruSAdhikArAt punaH puruSavizeSAnirUpayitumAha mUlam-cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-NikaTe NAsamege NikaTe, NikaTe NAmamege aNikaTe 4 (39) / ... cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--NikaTe NAmamege NikaTTappA, NikaTe NAmamege aNikaTTappA 4 (40.) . cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA:-buhe NAmamege buhe 1, buhe NAmamege abuhe 4 (41) catvAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--buhe NAmamege buha hiyae 4 (42) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--AyANukaMpae NAmamege No parANukaMpae 4 (43 ) // sU0 16 // chAyA-catvAri purupajAtAni prajJaptAni, tadyathA-niSkRSTo nAmaiko niSkRSTaH, niSkRSTo nAmaiko'niSkRSTaH 4 (39) / / ___ catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-niSkRSTo nAmako niSkRSTAtmA, niSkRSTo nAmaiko'niSkRSTAtmA 4 (40) / uThatA to hai, para vaha bhikSA lAne ke liye nahIM jAtA hai, kyoMki vaha sUtrArthameM Asakta hotA hai| koI eka sAdhu aisA hotA hai jo zikSAke nimitta jAtA bhI hai aura parizramaNa bhI karatA hai 3 / aura koI eka sAdhu aisA hotA hai jo na nipatitA hotA hai aura na parivrajitA hotA hai (38) / / sUtra 15 // nimitte uThe te khare paNa bhikSA levAne mATe jatuM nathI, kAraNa kete svArtha mAM Asakta hoya che. (3) koI eka sAdhu e hoya che ke je bhikSAprApti mATe upAzrayamAMthI nIkaLe che paNa kharo ane paribhramaNa paNa kare che. (4) koI eka sAdhu nipatitAM paNa hoto nathI ane parijitA paNa hotuM nathI-bhikSAprApti mATe upAzrayamAMthI nIkaLate paNa nathI ane paribhramaNa paNa karatA nathI. 38 : sU. 15 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u040 16 puruSajAtanirUpaNam 343 catvAri puruSajAtAni yajJavAni, tadyathA cudho nAmako budhaH, budho nAmai - kosar: 4, ( 41 ) / catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA - budho nAmaiko budhahRdayaH (42) | catvAri pururajAtAni majJaptAni tadyathA- AtmAnukampako nAmaiko no parAnukampakaH 4, ( 43 ) || sU0 16 // maiM TIkA - ' cattAri purisajAyA ' ityAdi puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA - ekaH puruSo niSkRSTa : - durbala: - tapasA kRzazarIro bhavati, punaH sa niSkRSTaH-bhAvataH kRzIkRtakaSAyatvAdupazAntacitto bhavatIti prathamaH 1, tathArat niSkuSTaH sannapi bhAvato'jita kaSAyatvAdaniSkRSTaH- caJcala manovRrttibhavatIti punaH puruSa vizeSoMkA nirUpaNa karate haiM'cattAri purisajAyA' ityAdi sUtra 16 // TIkArtha- puruSa jati cAra kahe gaye haiM- jaise koI eka puruSa aisA hotA hai jo niSkRSTa 2 hotA hai / koI eka puruSa aisA hotA hai jo niSkRSTa aniSkRSTa hotA hai / koI eka aisA hotA hai jo aniSkRSTa niSkRSTa hotA hai / aura koI eka aisA hotA hai jo aniSkRSTa aniSkRSTa hotA hai 4 / tapase jisakA zarIra kRza ho gayA hai aisA vaha puruSa durbala padavAcya huA hai aisA huA bhI vaha vaMza kaSAyako karalenese upazAnta cittaMvAlA hotA hai to vaha prathama bhaMga meM liyA gayA hai 1| tathA koI eka puruSa jo tapasyAse kRza (dUvalA) zarIravAlA hone para bhI yadi kaSAyoM para vijaya nahIM pAtA hai to vaha caMcala manovRttivAlA dvitIya bhagameM puruSavizeSAnuM nirUpaNuM AgaLa cAle che-- " cattAri purisajAyA paNNattAM " ityAha-- (sUM' 16) TIartha-puruSonA * nIce prabhAai yAra prahAra hyA che- (1) niSThuSTha-niSpRSTa, (2) niSThuST-aniSTRSTa, (3) aniSkRSTa - niSkRSTa bhane (4) niSpRSTa-aniSThuSTa tapane lIdhe jenuM zarIra kuza athavA dukha`La thaI gayuM hoya evA puruSane niSThaSTa' he pahelAM bhAMgAnuM spaSTIkaraNu~tapane lIdhe jenu zarIra kRza thai gayelu hoya che evA sAdhu je kAcA para kAbU rAkhIne upazAnta cittavALA thai jAya teA tene " nikRSTa-niSkRSTa " rUpa paDelA bhAMgAmAM gaNAvI zakAya che. (2) je sAdhunu* zarIra tapane lIdhe kRza thai gayelu hoya che, chatAM pazu je kaSAyA para vijaya meLavI zakatA nathI evA caMcaLa vRttivALA sAdhune niSkRSTa--aniSkRSTa " rUpa khIjA lAMgAmAM mUkI zakAya che. (3) je puruSa "" " Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 sthAnAGgasUtre dvitIyaH 2 tathA - eko'niSkRSTaH sannapi punarniSkRSTo bhavatIti tRtIyaH 3, tathA - ekaH pUrvamapi aniSkRSTaH pacAdyaniSkRSTa eva bhavatIti caturthaH 4 ( 39 ) / etatsUtroktArthameva draDhayituM parametatsUtramupanyasyati - ' cattAri purisajAyA ' ityAdi - spaSTam, naMvaram - eko niSkRSTa :- kRza zarIratayA bhavati, punaH sa kapAyAdinirmUlanena niSkRSTAtmA - niSkRSTa AtmAno yasya sa tathAbhUto bhavatIti prathamaH 1, evaM zeSabhaGgatrayam 4, yadvA - niSkRSTaH - pUrva tapasA kRzIkRtadeho bhavati sa eva pazcAdapi niSkRSTo bhavati, iti zeSaM yathoktameva ( 40 ) / ginA gayA hai / tathA jo koI puruSa aniSkRSTa hoto huA bhI kapAyoM para vijaya nahIM pAtA huA bhI yadi bAdameM kaSAyoM para vijaya pA lenA hai to vaha tRtIya bhaMga meM liyA gayA hai| tathA jo na tapa karatA hai aura na kapAryo para hI vijaya prApta karatA hai vaha caturtha bhaMga meM liyA gayA hai 4 (39) isI kI dRDhatAke liye sUtrakAra yaha dUsarA sUtra kahate haiM" cattAri purisajAyA" ityAdi puruSa jAta cAra kahe gaye haiM jaise niSkRSTa niSkRSTAtmA 1 niSkRSTa anikRSTAtmA 2-4 - (40) jo koI puruSa tapasyA se zarIrako kRza (durbala) kara detA hai aura kaSAyako bilakula nirmUla kara detA hai aisA vaha prathama bhaMgameM kahA gayA hai| isI prakAra se jo puruSa tapasyAse kRza zarIravAlA huA bhI kaSAyoMkA nirmUlana nahIM aniSkRSTa (sakhaLa-zaktisa'panna) hAvA chatAM paN zarUAtamAM kaSAye para vijaya prApta karI zakatA nathI paNa pAchaLathI kaSAyA para vijaya prApta karI le che evA puruSane " aniSkRSTa-niSkRSTa ' rUpa trIjA bhAMgAmAM mUkI zakAya che. (4) je puruSa tapa paNa karatA nathI ane kAcAne jItatA paNa nathI tene ceAthA prakAramA mUkI zakAya che. 39aa yA sUtranI puSTi nimitte sUtrAra mA bhI sUtra he che-" cattAri purisajAyA" tyAhi-nIye prabhA pazu yAra puruSaprA hyA che- (1) niSThuSTa - niSThuSTAtmA, (2) niSpRSTha - aniSTRSTAtmA, (3) aniSThuSTAtmA - niSThuSTa ramane (4) aniSTaSTAtmA-aniSThuSTAtmA. spaSTIkaraNa--(1) kAI eka puruSa evA hAya che ke je tapasyAthI zarIrane kRza karI nAkhe che ane kaSAyAne bilakula nirmULa karI nAkhe che (2) koi eka puruSa eve. hAya che ke je tapasyAthI zarIrane kRza karI nAkhavA chatAM paNa kAcAne nirmULa karI zakatA nathI. eja pramANe khAkInA e bhAMgA paNa samajI levA. ra4na Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA5304 sU016 puruSajAtanirUpaNam 345. 'cattAri purisajApA" ityAdi punaH puruSajAtAni catvAri prAptAni, tadyathA-eko ghudhaH-satkriyApaNDito bhavati, uktaM ca- - karatA hai vaha dvitIya bhaMgameM liyA gayAhai / isI prakArase avaziSTa do bhaMga bhI samajha lenA cAhiye athavA-niSkRSTa niSkRSTa aisA jo 39 vAM mUtra kahA gayA hai usakA aisA bhI artha ho sakatA hai, ki koI eka puruSa aisA hai jo pahile bhI tapasyAse kRzIkRtadehavAlA hotA hai, aura bAdameM bhI tapasthAse kRzIkRta dehavAlA banA rahatA hai, arthAt pahile bhI vaha tapasyA karatA hai aura tapasyA Age bhI karatA jAtA hai jaba taka jIvita rahatA hai taba taka tapasyA karanA nahIM choDatA hai, aisA artha lekara isa sUtrakI vyAkhyA karalenI cAhiye aura jo yaha 40 vAM sUtra kahA gayA hai usameM jaisI abhI vyAkhyAMkI gaI hai vailIhI vyAkhyA kara lenI cAhiye 39 veM sUtra meM " kRzIkRtakaSAyatvAt upazAntacitto. bhavatIti" aisI vyAkhyA nahIM karanI cAhiye aisI vyAkhyA to yahAM 40 veM sUtrameM karanI cAhiye / phirabhI-"cattAri purisajAyA' ityAdi, puruSajAta cAra kahe gayehaiM jaise budha. budha 1 vudha avudha2 ayudha vudha3 aura adhudha avudha4 inameM jo sat kriyAmeM paNDita hotA hai aura viveka sampanna manavAlA hotA hai, aisA vaha budha 39 mAM sUtramAM nikRSTa-niSkRSTa" je pahele bhAge che tene nIce ? pramANe artha paNa thAya che.--keI eka puruSa e ya che ke je pahelAM paNa tapasyAthI kuzakRta dehavALo hoya che ane pachI paNa tapasyA cAlu rAkhIne kRzIkRtadehavALo ja rahe che. eTale ke pahelAM paNa tapasyA kare che ane pachI paNa tapasyA cAlu ja rAkhe che eTale ke jIve tyAM sudhI tapasyA karyA ja kare che. A prakArane arthe karIne sUtranI vyAkhyA karavI joIe ane A je 40 muM sUtra kahyuM che, temAM AgaLa batAvyA pramANe ja vyAkhyA 42vI ne me. 36 sUtramA " kRzIkutakaSAyatvAt upazAntacitto bhavatIti " mA prakAranI vyAkhyA karavI joIe nahIM,evI vyAkhyA te 40mAM sUtramAM karavI joIe. ___" cattAri purisajAyA" tyAha-puruSAnA nAya pramANe yA2 12 595 4aa cha-(1) adha, sudha, (2)- sudha-masudha, (3) masudha-budha bhane (4) abudha-abudha have A cAre bhAMgane artha spaSTa karavAmAM Ave cheje puruSa sa&iyA saMpanna hoya che ane vivekasaMpanna manavALA hoya che tene "budha budha" rUpa pahelA bhAMgAmAM mUkI zakAya che kahyuM paNa che kes-44 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . . . . , sthAmAro 346 " paThaka pAThakazcaiva ye cAnye ttvcintkaaH| " : sarve vyasanina' santi / yaH kriyAvAn sa paNhitaH / 1 / " iti. sa punarbudhaH-vivekasampannamanastvAt paNDito bhavati,- iti mathamaH 1, tathA-eko budho bhavannapi vivekaSikalamanastvAdayudho bhavatIti dvitIyaH 2, tathA--ekaH sankriyArahitatvAvudhaH sannapi vivekasampannamanastvAd vudho bhavatIti tRtIyaH 3, tathA-ekA satkriyAvivekaitadubhayarahitatvAdabudhaH sanmayudho bhavatIti caturthaH / / (41) / " cattAri purisajAyA ?" ityAdi spaSTam , navaram-eko budhaH-sakriyatvAt paNDito bhavati sa punarbudhahRdayaH-budha-sadasadbodhasampanna hadayaM mano yasya sa tathA bhavati vivekakArakamanastvAt 1, . . ghudha isa prathama bhaMgameM liyA gayA hai uktaMca--" paThakaH pAThakazcaiva" ityAdi-he bhavya jo paDhAnevAlA hai, pahalevAlA hai, tathA jo tatvokA cintavana karanevAle haiM, ve saba vysniihaiN| papiData to vahI hai jo kriyAvAlA hai, dUsarA vaha puruSa jo budha hotA huA bhI viveka vikala mana. vAlA hotA hai vaha dvitIya bhaMgameM liyA gayA hai| tIsarA puruSa vaha jo sakriyA rahita honese avudha hotA huA bhI viveka sampanna manavAlA hole dhudha hotA hai, aisA yaha purupa tRtIya bhaMgameM liyA gayA hai| aura jo saskriyA aura viveka ina donoMse rahita hotA hai vaha ayudha ayudha aise caturtha bhAga liyA gayA hai (41) / / phirabhI- cattAri purihajAyA" ityAdi-puruSajAta cAra kahe gaye haiM jaise budha budha hRdaya 1 budha avudha hRdaya 2 abudha budha hRdaya 3 evaM " paThaka pAThakazcaiva " tyAhi-"3 24 ! 2 54na 42naa| cha, 54na karAvanArA che tathA tenuM cintana karanArA che, teo to vyasanI che. paMDita to tene ja kahI zakAya che ke je kriAsaMpanna hoya che. (2) je puruSa budha hevA chatAM paNa vivekazUnya manavALe hoya che tene "budha-abudha" rUpa bIjA bhAMgAmAM gaNAvI zakAya che. (3) je puruSa sakiyA- rahita hovAthI abudhuM hovA chatAM paNa vikasaMpanna manavALe hovAthI budha hoya che tene MYdha-sudha" 35 zrIan inwi bhUThI zAya che...(4)-2 125 shiddyAthI paNa vihIna hoya che ane vivekathI paNa vihIna hoya che tene "abudha madha" 35 yAthA RinbhA bhUmI zaya che. 1418 . . " cattAri purisajAyA " tyAhinIya prabhAye yAra 12nA purA 5 -(1) sudha-budha dRzya, (2) bhuya-amudhahasya, (3) amudhadhakSya ane (4) samudha-masudhAiya. Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhAM ThIkA sthA0 4 404 sU016 puruSajAtanirUpaNam 47 -eko, budhaH - zAstrajJAnasampannaH senU kriyAyAM budhahRdayaH - kiMkartavyatAvimUDhatArahitatvAlakSyajJAnasampannamanA bhavatIti - prathamaH 1 / evaM zeSabhaGgatrayamUhanIyam / 4 / (42) / " cattAri purisajAyA 17 ityAdi spaSTam, ., navaras - ekaH puruSa AtmAnukampako - svAtmarakSako bhavati, kintu no parAnukampakaH - pararakSako na bhavati, sa pratyekabuddhI jinakalpiko trA, parAnapekSo nirdayo cA 1, tathA - ekaH parAnuabudha abudha hRdaya 4 inameM jo sakriyAvAlA honese paNDita honA hai aura sat aura asat ke bodhale sampanna hRdayavAlA hotA hai, vaha prathama bhaMga meM liyA gayA hai / , aisA yaha puruSa vivekakAraka mAnavAlA hotA hai / athavA jo puruSa zAstrIya jJAna se sampanna hotA huA kriyAmeM budha , hRdayavAlA hotA hai, kiMkartavyatAmeM vimUDhatA rahita honese lakSya jJAnase sampanna - manavAlA hotA hai, aisA vaha puruSa prathama bhaMgameM liyA gayA hai isI taraha se zeSa bhaMgatraya bhI samajha lenA cAhiye (42) yadvA Sys phirabhI - " sAri purisajAyA" ityAdi - puruSajAta cAra kahe gaye haiM-jaise AtmAnukampaka no parAnukampaka 1 parAnukampaka no AtmAnukampaka 2 ubhayAnukampaka 3- aura anubhavAnukampaka 4 inameM prathama bhaMga meM vaha puruSa liyA gayA hai jo svAtmarakSakahI hotA hai- pararakSaka nahIM hotA hai jaise- pratyeka budha athavA jinakalpika athavA dUsarekI pahelA bhAMgAnu spaSTIkaraNa--je puruSa sakriyAvALA hAvAthI pati hAya che ane sat ane asA kheAdhathI yukta hRdayavALA hAya che, tene pahelA bhAMgAmAM laI zakAya che. evA puruSa vivekakAraka manavALe jAya che athavA je puruSa zAstraya jJAnathI sa panna paNa hoya che, ane kriyAmAM paNa budha hRdayavALA hAya che kartavya vimUDha hateA nathI ane lakSyajJAnathI sapanna manavALeA hoya che tene pahelA bhAMgAmAM mUkI zakAya che eja pramANe bAkInA traNa bhAMgA paNa jAte ja samajI levA. 54ra " cattAri purisajAyA" ityAhi- nIce pramAye yAra prahAranA puruSo hyA che- (1) mAtbhAnum nA parAnupa, (2) anu44 no AtmAnu 454, (3) layAnupa sune (4) anubhavAnu454. 1 pahelA bhAMgAmAM evA puruSane levAmAM Avye che ke je svAtmarakSaka ja hAya che paNa pararakSaka hateA nathI, jemake pratyeka budha, athavA jinakalpika athavA anyanI paravA na karanArA niya puruSa, khIjA bhAMgAmAM eve puruSa Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 yAMnAGgasUtre kampakaH kintu no AtmAnukampaka:-svAtmAnukampako na bhavati, sa ca tIrthaGkaraH, AtmAnapekSo vA dayAluH megharathavat , iti dvitIyaH 2 / tathA-ekaH svaparAnukampako bhavati, sa ca sthavirakalpika-iti tRtIyaH 3, tathA-eko no AtmAnuH kampako nApi ca parAnukampako bhavati, sa ca pApAtmA kAlasaukarikAdivaditi catuthaiH / / (43) // sU0 16 // ___ pUrva puruSavizepA abhihitAH, sampati devAdInAM vedasaMpAcaM vyApAravizeSa nirUpayituM saptasUtrImAha mUlam-caubihe saMvAse paNNatte, taM jahA-divve 1, Asure 2, rakkhase 3, mANusle 4 (1) caubihe saMvAse paNNatte, taM jahA--deve NAmamege devIe saddhiM saMvAsaM gacchai 1, deve NAmamege asurIe saddhiM saMvAsaM gacchai 2, asure gAmamege devIe saddhiM saMvAsaM gacchai 3, asure NAmamege asurIe saddhiM saMvAsaM gacchai 4 (2) / . .caubihe saMvAse paNNatte, taM jahAM--deve NAmamege devIe saddhiM saMvAsaM gacchai 1, deve NAmamege rakkhasIe saddhiM saMvAsaM apekSA nahIM karanevAlA nirdaya puruSa 1 dvitIya bhaMgameM vaha purupa liyA gayA hai, jo parAnukampaka hotA hai AtmAnukampaka nahIM hotA hai| jaise tIrthaMkara athavA apanI paravAha nahIM karanevAlA megharathake jaisA puruSa / tRtIya bhaMgameM vaha puruSa liyA gayAhai, jo sva aura para ina donoMke prati anukampAvAlA hotA hai, jaisA sthavira kAlpika muni / caturtha bhaMgameM vaha puruSa liyA gayA hai jo svAnukampA aura parAnukampA ina donoMse rahita hotAhai,jaise kAlasaukarika kasAI Adi puruSa 43 sU.16 levAmAM AvyuM che ke je paranI anukaMpA rAkhanAro hoya che paNa pitAnI anukaMpA rAkhanAre hete nathI, jemake tIrthakara athavA pitAnI paravA na karanAra megharatha jeva puru. trIjA bhAgamAM e puruSane levAmAM AvyuM che ke je pitAnA ane paranA pratye anukaMpAvALo hoya che, jemake vira kAlpika muni cethA bhAMgAmAM evA puruSane levAmAM Ave che ke je sva ane parabane pratye anukaMpA vinAne hoya che. 43 | sU. 16 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0470 4 sU017 diyAdi caturvighasaMvAsanirUpaNam gacchai 2, rakkhase NAmamege devIe saddhiM saMvAsaM gacchai 3, rakkhase NAmamege rakkhasIe saddhiM saMvAsaM gacchai 4 (3) / ___ cauThivahe saMvAse paNNatte taM jahA-deve NAmamege devIe saddhiM saMvAsaM gacchai 1, deve. NAmamege maNussIe saddhiM saMvAsaM gacchai 2, maNusse NAmamege devohiM saddhiM saMvAsaM gacchai 3, maNusse NAmamege mANussohiM saddhiM saMvAsaM gacchai 4 (4) / caubihe saMvAse paNNatte, taM jahA-asure NAmamege asurIe saddhiM saMvAsaM gacchai, asure NAmamege rakkhasIe saddhiM saMvAsaM gacchai 4 (5) / cauvihe saMvAse paNNatte, taM jahA-asure gAmamege asurIe saddhiM saMvAsaM gacchai, asure NAmamege maNussIe saddhiM saMvAsaM gacchai 4 (6) caubihe saMvAse paNNatte, taM jahA-rakkhase NAmamege rakkhasIe saddhiM saMvAsaM gacchai rakkhase NAmamege mANussIe saddhiM saMvAsaM gacchai 4, (7) // sU0 17 // chAyA-caturvidhaH saMvAsaH prajJaptaH, tadyathA-divyaH 1, AyuraH 2, rAkSasaH 3, manuSaH 4 (1) / __caturvidhaH savAsaH prajJaptaH, tadyathA-devo nAmaiko devyA sAI saMvAsaM gacchati 1, devo nAmakaH asuryA sAddha saMvAsaM gacchati 2, asuro nAmaiko devyA sAI saMvAsa gacchati 3, asuro nAmaika amuryA sAI saMvAsaM gacchati 4, (2) / ____caturvidhaH saMvAsaH prajJaptaH, tadyathA-devo nAmako devyA sAdha saMvAsaM gacchati 1, devo nAmaiko rAkSasyA sAI saMvAsaM gacchati 2, rAkSaso nAmaiko devyA sAI saMvAsaM gacchati 3, rAkSaso nAmaiko rAkSasyA sArdU saMvAsaM gacchati 4, (3) / Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 -: ... .. . sthAnAsatre caturvidhaH saMsaH prajJaptaH, tadyathA-devo nAmako devyA saddha saMvAsaM gacchati 1, devo nAmako mAnuSyAH sArdhaM saMvAsaM gacchati. 2, manuSyo nAmaiko devyA sAddha saMvAsaM gacchati 3, manuSyo nAmako mAnuSyAsAI saMvAsaM gacchati 4, (4) / caturvidhaH saMghAsaH prajJaptaH, tadyathA-asuro nAmaiko'suryA sAddhaM saMvAsaM gacchati, asuro nAmaiko rAkSasyA sAI saMvAsaM gacchati 4, (5) / ___ caturvidhaH saMvAsaH majJaptaH, tadyathA-anuro nAmaiko'muryA sAI saMvAsa gacchati, asuro nAmaiko mAnuSyA sAddha saMvAsa gacchati 4, (6) caturvidhaH saMvAsaH prajJaptaH, tadyayA-rAkSaso nAmaiko rAkSasyA sAI saMvAsaM gacchati, rAkSaso nAmaiko mAnuSyA sADhe saMvAsaM gacchati 4 (7) ||suu0 18 // TIkA-''caubihe saMvAse" ityAdi-paSTam , navaraM-saMvasana-saMvAsa:striyA saha saGgamaH, 'divyaH'-dhauH-svargaH, tahAsI devo'pi upacArAd dhauH, 'caubihe saMvAse paNNatte ityAdi' stra 17 // TIkArtha-saMvAsa cAra prakArakA kahA gayA hai jaise-divya1 Asura rAkSasa 3 evaM mAnupa4 striyoMke sAtha jo saMgama kiyA jAtA hai usakA nAma saMvAsa hai " divi bhavaH divyaH" isa vyutpattike anusAra devaloka honevAlA jo saMcAsa hai vaha divya saMcAsahai / parantu yahAM vaimAnika deva sambandhI saMvAsa liyA gayAhai "chau" nAma devala.kakAhai, devaloka meM rahanevAle deva bhI upacArase " chau" kaha diye gayehaiM / ina devoM meM jo saMvAsa hotA hai, vahIM divya saMvAsa hai / isa prakAra kahanese navaveyaka Adi vimAnoM meM bhI saMvAsa hone kI Apatti A sakatIhai, parantu vahAM saMvAsa devalogoMse Age navaveyaka AdikoMmeM nahIMhai, ataH yahAM divya saMvA " cauvihe saMvAse paNNatte" tyA-(sU 17) TIkArthI-puruSa ane strInA mithuna sevanane saMvAsa kahe che. tenA nIce pramANe yA2 2 4aa cha-(1) yi savAsa, (2) mAsu2 sAsa, (3) rAkSasa savAsa mana (4) bhAnuSa savAsa. "divi bhavaH divyaH " mA vyutpatti mnu:sAra svargamAM (devalokamAM) je saMvAsa thAya che tenuM nAma divyasaMvAsa che mADI bhAni 5 samadhI sapAsa ra 42vAbhAM mAyA che. " dhau" meTale sva. svargamA 27 / 2 / hevAne 55] mI mopAri zata. "gho?" kahevAmAM Avela che A devemAM je mithuna sevana thAya che tene divya saMvAsa kahe che A prakAranA kathanamAM navaaivecakavAsI devAmAM paNa saMvAsa levAnI vAta mAnavAne prasaMga uddabhavaze. paNa tyAM saMvAsane sadUbhAva hote ja nathI, tethI ahIM vaimAnika deva saMbaMdhI saMvAsa ja , divyasaMvAsa", 5da dvArA gRhIta Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA04 704 sU017 divyAdi caturvidhasavAsanirUpaNam 351 tatra bhavo divyA-vaimAnikadevasambandhI saMvAsaH, AmuraH-aMgcharasya-bhavanapativizeSasyAyam AsuraH, rAkSasaH-rakSo rAkSaso vA vyantaravizeSaH, tasyAyaM rAkSasa: saMvAsaH, evaM mAnuSyaH-manuSyasyAyamityarthaH, iti prathamaM sAmAnyasUtram / ataH sase vaimAnikadeva sambandhI saMvAsa kahA gayA hai aisAhI jAlanA cAhiye bhavanapati vizeSa sambandhI jo saMdAsa hai vaha Atura saMvAsa hai astu ekA saMcAla Asura saMvAsa hai, asura ye bhavanapatikA eka bheda hai vyantarakA bheda rAkSasa hai isa rAkSasakA jo saMvAsa hai vaha rAkSasa saMvAsa hai aura jo manuSyakRta. saMvAsa hai vaha mAnuSa saMvAsa hai. phirabhI-saMvAsa cAra prakArakA kahA gayA hai-jaise-koI eka deva devIke sAtha saMvAsa karatA hai 1 koI eka deva asturIke sAtha saMvAsa karatA hai koI eka asura devIke sAtha saMvAsa karatA hai koI eka asura asurIke sAtha saMvAla karatA hai 4 (2) / phirabhI-saMvAta cAra prakArakA kahA gayA hai-jaise-koI eka deva devIke sAtha saMvAsa karatAhai, koI eka deva rAkSasIke sAtha saMvAsa karatA hai 2 koI eka rAkSasa devIke sAtha saMvAsa karatA hai 3 koI eka rAkSasa rAkSasIke sAtha saMvAsa karatA hai 4.(3) thavo joIe tyAMthI AgaLa naveyaka AdimAM saMDAsano bhAva ja hite nathI bhavanapati deva ane devIonA saMvAsane AsurasaMvAsa kahe che. asura e bhavanapatione eka bheda che. te asurakumAranA asurakumArI sAthenA saMgane paNa AsurasaMvAsa kahe che. vyantarano rAkSasa nAmane bheda che. te rAkSasanA saMvAsane rAkSasa saMvAsa kahe che. manuSyakRta saMvAsanemanuSya jAtine puruSa ane strImAM mithuna sevann-bhaanupaas 4 cha. 15 saMvAsanA nIce pramANe cAra prakAra paNa kahyA che--(1) keI eka deva devInI sAthe saMvAsa kare che. (2) keI eka deva asurI (asurakumArI) sAthe saMvAsa kare che. (3) keI eka asura devInI sAthe saMvAsa kare che (4) koI eka asura asurI sAthe saMvAsa kare che. mArA ____jI savAsanA nAya pramANe yAra prA2 pa 4aa cha-(1) me deva devInI sAthe saMvAsa kare che. (2) kaiI eka deva rAkSasI sAthe saMvAsa 42 cha. (3) 7 me 2rAkSasa vAnI sAthe sapAsa 42 cha bhane (4) 4 eka rAkSasa rAkSasI sAthe saMvAsa kare che. 3 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 sthAnAnasUtre paraM caturbhaGgAtrANi devAsurAdi saMyogataH paThiti sAmAnyasUtreNa saha saMkalanena saptasUtrI / 7 / sU0 17 // punazca saMvAsa isa prakAra se bhI cAra prakArakA kahA gayA hai jaisekoI eka deva devI ke sAtha saMvAsa karatA hai ? koI eka deva mAnuSIke sAtha saMvAsa karatA hai 2 koI eka manuSya devIke sAtha saMvAsa karatA hai 3 koI eka manuSya mAnupIke sAtha saMvAsa karatA hai 4 (4) isa rIti se bhI saMvAsa cAra prakArakA kahA gayA hai jaise- koI eka asura asurI ke sAtha saMvAsa karatA hai 1 koI eka asura rAkSasIke sAtha saMvAsa karatA hai 2 ityAdi 4 - (5) iMsa rUpase bhI saMvAsa cAra prakArakA kahA gayA hai - jaise- koI eka asura asurI ke sAtha saMvAsa karatA hai 1 koI eka asura manuSya strIke sAtha saMvAsa karatA hai 2 ityAdi 4 - ( 6 ) isa paddhati se bhI saMvAsa cAra prakArakA kahA gayA jaise - koI eka rAkSasa rAkSasI ke sAtha saMvAsa karatA hai 1 koI eka rAkSasa manuSya strIke sAtha saMvAsa karatA hai 2 ityAdi 4 (7) inameM prathama sUtra sAmAnya sUtra hai bAkIke 6 sUtra caturbhagake sUtra vaLI savAsanA nIce pramANe cAra prakAra paNa kahyA che--(1) kAi eka deva devI sAthe savAsa kare che. (2) kaiAi eka dhruva mAnuSI (manuSya jAtinI strI) sAthe savAsa kare che. (3) koi eka manuSya devInI sAthe saMvAsa kare che ane (4) kAi eka manuSya mAnuSI sAthe savAsa kare che. jA vaLI savAsanA nIce pramANe cAra prakAra pazu ka aa che--(1) krAi eka asura asurInI sAthe savAsa kare che. (ra) kAI eka asura manuSya strI sAthe savAsa kare che. (3) kAI eka manuSya asurI sAthe sahavAsa kare che. (4) kAi eka manuSya manuSya strI sAthe sahavAsa kare che. utu savAsanA nIce pramANe cAra prakAra paNa kahyA che--(1) phAI eka rAkSasa - rAkSasI sAthe savAsa kare che. (2) kAI eka rAkSasa manuSya strI sAthe savAsa kare che. (3) kAI eka manuSya rAkSasI sAthe savAsa kare che. (4) kei eka manuSya manuSyasrI sAthe savAsa kare che. zALA A sAta sUtreAmAMnuM paheluM sUtra sAmAnya sUtra che. bAkInA je cha ko satre che temAM deva asura, deva rAkSasa, deva manuSya, asura rAkSasa, asura manuSya ane rAkSasa manuSyanA saceAgathI cartubha'gIe khanI che. A prakAre Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . 'paNa na sudhA TIkA sthA04 u04 mU018 AsurAdicaturvidhApadhvasanirUpaNam 353 puruSAdhikArAdevApadhvaMsasUtramAha mUlam-cauvihe avaddhaMse paNNatte taM jahA-Asure 1, abhioge 2, saMmohe 3, devakibbise / . cauhiM ThANehiM jIvA asurattAe kammaM pagareMti ta jahA--, kobasIlayAe 1, pAhaDasIlayAe 2, saMsattatabokammeNaM 3, nimittAjIvayAe 4, cauhiM ThANehi jIvA AmiogattAe kammaM pakareMti, taM jahA-attukoseNaM 1 paraparivAeNaM 2 bhUikammeNaM 3 kouyakaraNeNaM / cauhiM ThANehiM jIvA saMmohattAe kamme pagati, taM jahA-- ummaggadesaNayAeM 1 maragaMtarAeNaM 2, kAmAsaMsappaogeNaM 3, bhijAniyANakaraNeNaM 4 // cauhiM ThANehiM jIvA devakibisiyattAe kamsa pagareMti, taM jahA-arahaMtANaM avannaM vayamANe 1, arahaMtapannattassa dhammasta avannaM vayamANe 2, Ayariya uvajjhAyANamavannaM vadamANe 3, cAuvannassa saMghasta AvannaM vayamANe 4 // sU0 18 // ___ chAyA-caturvidho'padhvaMsaH prajJaptaH, tadyathA-AsuraH 1, AbhiyogaH 2, sAmmohaH 3 daivakilviSaH 4 // ___ caturbhiH sthAnarjIvA AsuratAyai karma prakurvanti, tadyathA-kopazIlatayA 1 prAbhRtazIlatayA 2 saMmaktatapAkarmaNA 3, nimittAjIvatayA / caturbhiH sthAnarjIvA AbhiyogatAyai karma prakurvanti, tadyathA-AtmotkarSeNa 1, paraparivAdena 2, bhUtikarmaNA 3, kautukakaraNena 4, haiM ye deva asura Adike saMyogase hue haiN| isa prakAra ye 6 sUtra aura eka sAmAnya sUtra milakara kula 7 ye sUtra haiN| sUtra 17 // cha sUtra ane eka sAmAnya sUtra maLIne kula sAta sUtronuM pratipAdana ahI 42vAmAM mAvyu che. // sU. 17 // Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAzAstra 354 ____ catubhiH sthAnarjIvAH sAmmohatAyai karma prakurvanti, tadyathA-unmArgadezanatayA1, mArgAntarAyeNa 2, kAmA''zaMsAprayogeNa 3, abhidhyAnidAnakaraNena 4, __caturbhiH sthAnarjIvAH devakilvipatAyai karmaprakurvanti, tadyathA-arhatAyavarNa vadana arhatprajJaptaraya dharmarayAvarNa vadan AcAryopAdhyAyAnAmavarNa vadan , cAturvarNyasya saGghasyAvaNa vadana // ma0 18 // __TIkA-'vauvihe abaddhase" ityAdi-apaJcasa:-cAritrasya-tatphalasya vA vinAzaH, caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-Asura amurabhAvanAjanitaH. yadvAyeNyanuSThAnepu vartamAno jIvo'suratvamarjayati tairanuSThAnairAtmano bhAvanamAmuraH .1, tathA-AbhiyogaH-abhiyogabhAvanAjanitaH AbhiyogaH AjJAkArI(varyaH 2 tathAsAmmohaH-saMmudyantIti saMmohAH-mUDhAtmAno mithyAdRSTayo devavizeSAH, tepAmayaM 'caucihe avadase paNNatte' ityAdi sUtra 18 // TIkArtha-cAra prakArakA apadhvaMsa kahA gayAhai jaise-Asura 1 abhiyoga 2 sAmmoha 3 aura devakilviSa 4 cAritra athavA cAritrake phalakA vinAza honA, isakA nAna apadhvaMsa hai / jo apadhvaMsa.asura bhAvanAse hotA hai, vaha Akhara apadhvaMsa hai athavA-jina anuSThAnoM meM vartamAna jIda aluratvakA upArjana karatA hai una anuSThAnoMse AtmAko bhAvita pharanA so Alurahai / jo apacala abhiyoga bhAvanAse jalita hotA hai, vaha Abhiyoga apadhvaMsa hai 2 jo apadhvaMsa saMsoha bhAvanAse utpanna hotA hai, vaha sAmmoha apadhvaMsa hai, mRDhAtmAyAle jo mithyAdRSTi devavizeSa haiM ve yahAM saMmoha padase liye gaye haiM unakI jo bhAvanA hai vaha " cauvvihe apaddhaMse paNNatte" tyAhi-(sU 18) cAritra athavA cAritranA phaLano vinAza thavo tenuM nAma "aparvasa" che te apavaMsanA nIce pramANe cAra prakAra kahyA che- (1) mAsu2, (2) maliyA, (3) sAyAha ana (4) aslery apabhraMsa asura bhAvanAthI thAya che te apavaMsane Asura apavAsa kahe che athavA je anuSThAmAM vartamAna (rahele) jIva asuratvanuM upArjana kare che evA anuSThAnothI AtmAne bhAvita (yukta) kare tenuM nAma AsurabhAva che. je davasa abhiga bhAvanAne lIdhe janita hoya che tene Abhiga apavaMsa kahe che. bIjo apavaMsa saMmoha bhAvanAne lIdhe utpanna thayela hoya che tene sAmeNaM apadaHsa kahe che. mUDhAtmAvALA je mithyAdaSTi devavizeSa che temane ahIM saMmeha padathI grahaNa karavAmAM AvyA che temanI je bhAvanA che tenuM nAma saMmoha che je Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 355 ghATI sthA. 4 uM. 4 18 AsurAdi catuvidhA pavasanirUpaNam sAMgohaH, sAMmohabhAvanAjanitaH ajJAnabhAvanA janita ityartha: 3, tathA - devakilviSaHdevakilbiSabhAvanAjanitaH, iti, iha kandarpabhAvanAjanitapaH kAndarSo'padhvaMsaH paJcama Agamokto'pi noktacatuHsthAnakAnurodhAt, Aga me hi pazca bhAvanA Aha" kaMda 1 devakivvisa 2 abhiyogA 3 AsurA 4 ya saMmohA / esA u kiliDA paMcavihA bhAvaNA bhaNiyA // 1 // chAyA - kandarpa 1 daiva kilviSAmayogyA 3 AsurI ca sAmmohA | eSA saMkliSTA paJcavidhA bhAvanA bhaNitA // 1 // AsAM bhAvanAnAM madhye yaH saMyato yasyAM bhAvanAyAM varttate sa tadvidheSu deveSu gacchanti cAritralezamabhAvAt / yadyetadbhAvanAyuktazcAritrahIno bhavettadA tasya devalokagamane bhajanA bhavati - deveSutpadyate na veti sa bhajanIyo bhavati / uktaJcasAMmoha hai 3 tathA jo apadhvaMsa devakilviSa bhAvanAse janita hotA hai vaha daivakilviSa apadhvaMsa hai 4 / kandarpabhAvanA se janita bhI 'apadhvaMsa hotA hai para vaha yahA~ isaliye nahIM liyA gayA hai ki yahAM catusthAnakA anurodha hai | AgasameM pAMca bhAvanAe~ isa prakAra se kahI gaI hai / kaMda devakioi" ityAdi / ina bhAvanAoMmeMse jisa bhAvanA meM saMyata jIva vartamAna rahatA hai, vaha usa prakAra ke devoM meM jAtA hai, kyoMki usake pAsa cAritrakA leza rahatA hai, ataH usake prabhAvase vaha marakara vahAM jAtA hai yadi ina bhAvanAoMse yukta huA jIva cAritrahIna ho jAtA hai to aise usa jIvakI devaloka gamanameM bhajanA hotI hai, arthAt . vaha devaloka meM utpanna hotA bhI hai, aura nahIM bhI hotA hai kahA bhI haiapavasa devakilviSa bhAvanAthI janata hoya che tene daivakilpiNa pava'sa kahe che. 4 kapa bhAvanAthI janita apavaMsa paNa hoya che, paNa cAra sthAnanA adhikAra cAlatA hovAthI tene ahI gaNAvavAmAM Avela nathI. 'mAgabhabha yA aAratI pAMtha bhaavnaao| uDI ghe - "kaMdappa devakivvisa " ItyAdi. A bhAvanAemAMnI je bhAvanAmAM sayata jIva vartamAna rahe cheje bhAvanAthI yukta rahe che-te prakAranA devAmAM te uttpanna thaI jAya che, kAraNa ke te cAritranA prabhAvathI marIne devaleAkamAM utpanna thai jAya che. kadAca A bhAvanAothI yukta thayelA jIva cAritrahIna thaI jAya tA Ave! jIva devalAkamAM jAya paNa kharA ane nathI paNa jatA. eTale ke evA jIvanuM devalAkagamana avazya thAya che ja evuM nathI, paNa bhajanAthI (vikalpa) thAya che, mesa saMbhavu adhu " so saMjao Si sayA su" ityAhi-bhe - Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 sthAMnAGgasUtre __ " jo saMjaovi eyAsu appasatthAsu baTTai kahaMci / so tadhihesu gacchai, suresu bhaio caraNahINo // 1 // " chAyA-yaH saMyato'pyetAsu, amazastAsu vartate kathaJcit / sa tadvidheSu gacchati, sureSu bhajanIyazcaraNahInaH // 1 // iti / pUrvamAsurAdirapadhvaMsa uktaH, sa cAcaratvAdinivandhana ityamurAdibhAvanAsvarUpabhUtAnyanurAditvasAdhanakarmaNAM kAraNAni caturbhiH-sUtrairAha-" cauhi ThANehiM " ityAdi-jIvAbhAbhiH sthAnarAmaratAyai-asura eva AsuraH, tadbhAvastattA, tamyai karma-asurAyuSkAdi prakurvanti, tadyathA-kopazIlatayA-krodhasvabhAvatayA 1, " jo saMjao vi sayA su" ityAdi / jo saMyata jIva ina aprazasta bhAvanA rahatA hai vaha marakara una devoMmeM jAtA hai aura caraNahInacAritrahIna-jIvameM vahAM jAnekI bhajanA hai| AsurAdi rUpa jo apadhvaMsa kahA gayA hai vaha asuratvAdi hai, kAraNa jisakA aisA hotA hai| isaliye aba sUtrakAra aturAdi bhAvanAke svarUpabhUta jo kAraNa haiM arthAt asuratA Adike sAdhanabhUta karmoM ke jo kAraNa haiM unakA kathana cAra sUtroMse karate haiM-" cAhiM ThANehiM " ityAdi-jIva ina vakSyamAga. cAra kAraNoMse asuratAke sAdhanabhUta karmoM kA upArjana karate haiM-ve cAra kAraNa ye haiM-kopazIlatA, krodha svabhAvatA jarA jarAsI bAtameM krodhakA Avega AjAnA cehare Upara sadA AkhoMkA caDhA rahanA ityAdi rUpase jo jIvakA svabhAvahai vaha kopazIlatA hai / iskopshiisaMyata jIva A aprazasta bhAvanAomAM rahe che te marIne uparyukta devAmAM utpanna thAya che, paNa caraNahIna (cAritrahIna) jIvanuM tyAM vikalpa gamana thAya che. eTale ke evo jIva devalekamAM jAya che paNa kharo ane nathI paNa jato. asurAdi rUpa je apavaMsa kahyA che, te asurava Adi rUpa kAraNavALA hoya che. tethI have sUtrakAra asurAdi bhAvanAnA svarUpabhUta je kAraNe che eTale ke asuratA AdinA sAdhanabhUta karmonA je kAraNe che temanuM cAra sUtra dvaa2|| 4thana 42 cha-" cauhi ThANehiM" tyAha jIva nIcenA cAra kAraNane lIdhe asuratAnA sAdhanabhUta karmonuM upAjaMna kare che-(1) kepazIlatA athavA krodha svabhAvatA-vAta vAtamAM gusse , thavuM, phodhathI AMkha lAla karavI, DoLA kADhavA, krodhane lIdhe lAlacoLa mukhAkRti karavI, ityAdi rUpa jIvane je svabhAva hoya che tenuM nAma kepazIlatA che te pazIlatAne kAraNe jIva asuraparyAyanA kAraNabhUta AyuSka Adi Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhAThIkA sthA04 u04 sU018 osurAdicaturvidhAyadhvasanirUpaNam 357 prAbhRtazIlatayA kalahazIlatayA 2, saMsaktatapAkarmagA-AhAropadhizayyAdipratibaddhabhAvatapazcaraNena 3, nimittAjIvatayA-bhUkampAdinimittaM kathayitvA jIvananirvAhakatayA 4, iti ayamartho'nyatraivamuktaH / . " aNubaddhaviragahovi ya, saMsaktatavo nimittmaaesii|| NikiraNirANukaMpo, AsuriyaM bhAvaNaM kuNai // 1 // " chAyA-anubaddhavigraho'pi ca, saMsaktatapA nimittAdezI / niSkRpo niraNukampaH, AyurikI bhAvanAM karoti // 1 // iti // latAle jIva asuraparyAyake kAraNabhUta AyuSka Adi karmoM kA bandha karatA hai| dUsarA kAraNa hai prAbhRtazIlatA kalahazIlatAkA nAma prAbhUtazIlatA hai / jarAsA bhI nimitta milAki kleza karane ke liye taiyAra ho jAnA AgepIchekA kucha bhI vicAra na karake jo bhI manameM Ave, bakane laganA ityAdi rUpale jo pariNati hotI hai vaha kalahazIlatA hai, isa kalahazIlatose bhI jIva asuraparyAyake sAdhanabhUta karmo kA upArjana krtaahai| tIsarA kAraNa hai AhAra upadhi zayyA AdimeM pratibaddhabhAvase tapazcaraNa krnaa| tathA cauthA kAraNa hai bhUkampAdikA kathana karake jIvanakA nirvAha karanA 4 / yaha kathana anyatra isa prakArase kahA huA hai-" anubaddha viggaho vi ya" ityAdi / jo vyakti anubaddha vigrahavAlA hotA hai rAtadina kalaha-kajiyA karaneke svabhAvase baMdhA rahatA hai / jo saMsakta tapasyA karatA hai, AhArAdi meM jisakI lolupatA rahatI hai, aura karmone anya kare che, ane tethI marIne asuremAM utpanna thAya che. (2) prAnazIlatA-vAta vAtamAM jhagaDo karavAne taiyAra thavuM, AgaLa 5 chaLane vicAra karyA vinA phAve te bakavATa kare ItyAdi rUpa je pariNati thAya che tenuM nAma kalahazIlatA athavA prANatazIlatA che. A kalahazIlatAne kAraNe paNa jIva asuraparyAyanA sAdhanabhUta karmonuM upArjana kare che. (3) AhAra, upadhi, zayyA AdimAM lolupatApUrvaka tapazcaraNa karavAthI paNa jIva asuraparyAyamAM javA karmonuM upArjana kare che (4) bhUkaMpa Adi thavAnuM bhaviSya bhAkhIne leke para prabhAva pADIne khAvApIvAnI sArI sArI sAmagrI ekatra karanAra jIva paNa asuraparyAyamAM javA gya kamena bandha kare che. sA viSaya anusAra anya anyamA 2 pramANe ghucha-" anubaddhaviggaho viya" yAti-2 1 manumaddha vihANe DAya cha, rAtadina saDa karavAnA svabhAvavALo hoya che, 1 saMsakta tapasyA kare che-tapasyA karavA chatAM AhArAdimAM jenI lolupatA cAlu ja rahe che, 2 je lokaraMjanane mATe nimittA Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAjaso ___ tathA-caturmiH sthAnarjIvA AbhiyogyatAyai abhiyogaH - vyApAraNaM, tadhogyA:-abhiyogyAH, ta evAbhiyogyA-ziGkaradevavizeSAH, tadbhAva AbhiyogyatA, tasyai karma prakurvanti, tadyathA-AtmotkarSeNa-svaguNagaSeNa 1, paraparivAdena-anyadIyadopaparikIrtanena 2, bhUtikarmaNA-mUlyA-bhasmanA, upalakSaNatvAlatapasyA karatA hai, lokaraMjanake liye jo nimittAdezI hokara acche 2 khAne pIne ke sAdhanoMko juTAtA rahatAhai3, jo dayAle aura anukaMpAse rahita hotA hai 4, aisI vaha vyakti AjurI bhAvanAvAlA mAnA gayA hai| ina cAra kAraNoM se jIva AbhiyogyalA mRtyapaneke yogya kA~kA bandha karatA hai-le-AtmotkarSa apane guNoMke gauravakA kathana jharanA arthAt apanI jhUThI zlAghA karanA apane bhItara rahe hue mAmUlI guNako asAdhAraNa samajhanA, vRSA ahArase kAle hue rahanA yaha saba yahA~ AtmotkarSase liyA gayA hai / svotkarSa svAbhimAnameM aura isameM antara hai svotkarSa bhAvanAvAlA vyakti apane dvArA aise kArya karanese apane Apako bacAtA rahatA hai ki jisameM usakI AtmAkA patana hotA ho gRhIta cAritrameM bAdhA AtI ho sadAcArameM dRSaNa lagatA ho, kaSApAdikoMkI vRddhi hotI ho 1 dUsarA kAraNa hai-para parivAda-dUsareke doSoMko prakaTa karanA arthAt dUsaroMke vAstavika guNoMko yA niMdAke abhiprAyase dezI ( bhaviSyavANI bhAkhanAre) thaIne sArI sArI khAvApIvAnI sAmagrI ekatra karate rahe che, ke je dayA ane anukaMpA bhAvathI rahita hoya ja che, evA jIvane AsurI bhAvanAvALo mAnavAmAM Avyo che - nIcenA cAra kAraNone lIdhe jIva abhigatAne kamena banya kare che-(1) AtmazlAghA-pitAnA guNonuM gaurava karavuM, pitAnA sAmAnya guNane paNa asAdhAraNa samaja, beTI baDAI hAMkavI ane mithyAbhimAnamAM ja lIna rahevuM tenuM nAma AmotkarSa (AtmazlAgha) che. tkarSa, svAbhimAna ane amotkarSamAM ghaNo taphAvata che skarSa bhAvanAvALo mANasa te pitAnA AtmAnuM patana thAya, gRhIta cAritramAM doSa lAgI jAya, sadAcArane lepa thaI jAya ane kaSAyAdikanI vRddhi thAya, evI pravRttithI dUra ja rahe che, tyAre AtmakalAghA karanAra che te uparyukta pravRttimAM ja lIna rahe che. jI 41261-525rivA-manyanA hoSAne 48 4218 tenu nAma. 52. parivAra che para5rivAda karanAre jIva anyanA vAstavika guNane jevAne badale Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TI.. sthA. 4 u. 4 sU 18 AsurAdicaturvidhApadhvasanirUNapam 352 , mRttikA sUtreNa vA karma-rakSArthaM vasatyAdipariveSTanaM bhUtikarma tena 3, kautukakaraNena saubhAgyAdinimittaM snapanakAdikaraNeneti / iyaM bhAvanA'nyatraivamuktA - " ko bhUkamme, pariNApasiNe nimittamAjIvI / iDDirasasAyaguruo, abhiogaM bhAvaNaM kuNaH // 1 // chAyA kautukabhUtikarmA, praznApaznaH nimittAjIvI / "" (6 RddhirasazAtagurukaH, AbhiyogyAM bhAvanAM karoti // 1 // iti / tathA - caturbhiH sthAne jIvAH sAmmohatAye karma prakurvanti, tadyathA - unmArga dezanatayA - kumArgadezanayA 1, mArgAntarAyeNa - mokSamArgamavRtta janavighnakaraNena 2, usake doSa rUpa meM prakaTa karanA 2 maiM mantrazAstra AdikA vettA hUM, aisA prakaTa karaneke liye mRttikAse yA sUtra se apanI vasatikA Adiko rakSA karaneke abhiprAya se paraveSTita karanA yaha bhUti karma hai 3 cauthA kAraNa hai- kautukakaraNa saubhAgya Adike nimitta dUsaroMko snAna Adi karAnA ye cAra kAraNa anyatra isa prakAra se kahe gaye haiM " kouyabhUIkamme " ityAdi / kautuka karma karanese bhUtikarma karane se hAtha Adi dekhakara kisIkA zubhAzubha kahane se Rddhirasa AdimeM gauravazAlI hone se jIva abhiyogya bhAvanAvAlA mAnA jAtA hai, isa bhAvanA ke vazavartI huAjIca Abhiyogya (bhRtya) jAtike devoM meM utpanna karAnevAle karmokA bandha karatA hai ina cAra kAraNoM se jIva sAMmohatA ke liye karmokA bandha karatA hai jaise - kumArgakA upadeza denA 1 mokSamArgaka sAdhanameM pravRtta janako tenA doSA ja zeAdhyA kare che, ane tenI nidA karavA nimitte te kaiSAne prakaTa karyAM kare che. bhIlu razu - bhUtimbha-" hu maMtrazAstra mAhibhAM niyuSya cha,' bu prakaTa karavAne mATe vRttikA (mArI)thI athavA sUtrathI (deArAthI) peAtAnA rahe ThANu Adine rakSA karavAnA abhiprAyathI pariveSTita karavuM tenuM nAma bhUtikama che, cAkSu' kAraNa kautukakaraNa--saubhAgya Adine nimitta anyane snAnAdi karAvavu tenuM nAma kautukaNuM che A cAra kAraNeAne anyatra A pramANe jatAnyA che - " kouyabhUI kamme " dhatyAhi-tummma 42vAthI, bhUtimrbha karavAthI, hAtha Adi joIne kAinu zubhAzubha kahevAthI ane Rddhi, rasa AdimAM gauravazALI thavAthI, mithyAbhimAna karavAthI jIva abhiyAgya bhAvanAvALo gaNAya che te bhAvanAthI yukta thayeleA jIva abhiceAgya jAtinA devAmAM utpanna karAvanArA karmanA anya kare che. A cAra kAraNeAne lIdhe jIva sAMmehatAne cAgya karmAnuM upArjana Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre kAmAzaMsAprayogeNa - zabdAdikAmAbhilApakaraNena 3. abhidhyA nidAnakaraNenaabhidhyA - lobhaH - abhikAGkSA, tena nidAnakaraNam -' etasmAttapaH prabhRte zakrava tyodikA Rddhi meM bhavatu ityevaM parabhavasaMvandhicakravatyadipadamArthanam, tena / iyamapi bhAvanA'nyatraivamuktA - 360 vighna upasthita karanA 2 zabdAdi kAmoM kI abhilASA karanA 3 aura lobhake vazavarttI hokara nidAna (niyANA) karanA 4 jIva kumArgakI dezanAse sumArgakA eka prakArase lopa karatA hai, aisA jIva svayaM bhI kumArgagAmI hotA hai tathA dUsaroMkA usa para calane se usake dvArA upArjita pApa karmo kA bhAgI hotA hai, ataH vaha sAmmohanA ke liye karmoM kA bandhaka hotA hai, mokSamArgakI ArAdhanAmeM pravRttizAlI jIvake dvArA sanmArgakA pracAra hotA hai, jIva usake kahane se kumArgakA tyAga kara sumArga para calate haiM / ataH aise jIvake liye jo vighnabhUta hotA hai usakI ArAdhanA meM vighna upasthita karatA hai vaha bhI sAmmohatA ke yogya karmo kA upArjana karatA hai / isI prakAra se kAmAzaMsAprayoga AdimeM bhI samajha lenA cAhiye / tapa karate hue isa tapasyA Adi ke phalase cakravartI AdikI vibhUti mujhe mile aisI cAhanA karanA isakA nAma nidAna hai| yaha bhAvanA bhI anyatra isa prakAra se kahI gaI hai - kare che--(1) kumArganA upadeza devAthI, (2) meAkSamArganA sAdhanamAM pravRtta mANasanI pravRttimAM vighna nAkhavAthI, (3) zabdAdi kAmalegAnI abhilASA karavAthI ane (4) lAbhane AdhIna thaIne nidAna (niyANu) karavAthI kumAnI dezanA ApanAra jIva sumAnA lepa kare che evA jIva pAte kumArgagAmI hAya che, te kAraNe anya dvArA upArjita karmonA paNa bhAgIdAra khane che. tethI evA jIva sa mAhatAne cAgya karmInA adhaka mane che. mAkSamArganI ArAdhanAmAM pravRtta jIva dvArA sanmArganA pracAra thAya che tenI preraNAthI jIva kumAganA tyAga karIne sanmArge caDI jAya che evA jIvanI pravRttimAM vighna nAkhanAra jIva sAMmeAhatAne ceAgya karmonuM upArjana kare che. eja pramANe kAmAza`sA prayAga AdimAM pazu samajI levu. tapasyA karatI vakhate evI bhAvanA sevavI ke tapasyAnA phaLarUpa mane cakravatI AdinI vibhUti prApta thAya, te prakAranI bhAvanAnuM nAma ja nidAna athavA niyANu che A bhAvanAne paNa anyatra A pramANe varNavI Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u05 sU018 AsurAdicaturvidhApadhvasanirUpaNam 361 " ummaggadesao magganAso mggvippddiivttii| moheNaM mohettA, saMmohaM bhAvaNaM kuNai / / 1 / / " chAyA-unmArgadezako moganAzako mAgavipratipattiH / mohena ca mohayitvA, sAMmohI bhAvanAM karoti // 1 // iti / tathA-caturbhiH sthAnai jIvA devakilbipikatAyai cANDAlasthAnIyadevavizepatvAya karma prakurvanti tadyathA-arhatA-jinAnAm avarNa vadan-nindA kurvan / ayamartho'nyatraivamuktaH " ummagga desao" ityAdi / isa kArikAkA artha spaSTa hai ina cAra kAraNoMse jIva-saMyata prANI-devakilpipikatAke liye-cANDAla ke jaise sthAnApanna devavizeSatvake liye karmoM kA bandha karatA hai / jaisearhantadevakA avarNavAda karanA, 1 arhatprajJapta dharmakA avarNavAda karanA 2 AcArya upAdhyAyakA avarNavAda karanA 3 aura caturvidhasaMghakA avarNavAda karanA 4 jisameM jo doSa nahIM ho unakA unameM prakaTa karanA isakA nAma avrnnvaadhai| antadevake viSayameM aisA kahanAki ye kevalI huehI nahIM hai, sarvajJa yadi ye hote to unhoMne mokSakA sarala upAya kyoM nahIM kahA ? jinakA AcaraNa karanA zakya nahIM hai aise durgama kaThina upAya kyoM kahehaiM ? isI prakArase ahatvajJapta dharmake viSayameM AcArya upAdhyAyake viSayameM evaM sAdhu sAdhvI zrAvaka AvikArUpa caturvidha saMghake viSayameM bhI avarNavAda samajha lenA cAhiye / ukta " ummanagadesao" tyAdi-sA yAra 412zana sIdhe 75 (sayata jIva) devajhibiSikemAM utpanna thavAne gya karmone bandha kare che-( kivaSika de halakI keTinA de gaNAya che. devemAM temanuM sthAna cAMDAla jevuM che.) (1) jinendra devane avarNavAda karavAthI, ahaMta prajJasa dhamane avarNavAda 42vAthI, (3) mAyArtha pAdhyAyanI apavAda 42vAthI, mane (4) yaturvidha saMghane avarNavAda karavAthI je vyaktimAM je deSa na hoya te doSanuM AropaNa karavuM tenuM nAma avarNavAda che. jinendra devanA viSayamAM kadAca ke A pramANe kahe ke "teo kevaLajJAnI hatA ja nahIM. je te sarvajJa hoya te mokSaprAptine saraLa mArga batAvavAne badale jenuM AcaraNe zakaya ja na hoya evA durgama kaThina upAya temaNe zA kAraNe batAvyA haze !" A pramANe kahenAra jinendra devane avarNavAda karanAra gaNAya che. e ja pramANe ahaMta prajJasa dharmanA viSayamAM, AcArya ane upAdhyAyanA viSayamAM, tathA caturvidha saMghana, viSa camAM paNa avarNavAda viSenuM kathana samajavuM. kahyuM paNa che ke- sa-46 Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 45 nAsa kelI dhammAyariyANaM saMghasAhUNaM / mAI anavAI kicisiyaM bhAvaNaM kuNaI // 1 // 1 chAyA - jJAnasya kevalinAM dharmAcAryANAM sarva-sAdhUnAm / 1 ThaniiN bhAvanAM karoti // 1 // " iti, tathA - arhasprajJaptasya dharmasya ava vadan tathA - AcAryopAdhyAyAnAmavarNa vadan 2, tathA cAturvarNyasya saGghasyAvarNe vadan 4 / iti / yadyapI kandarpabhAvanA catuHsthAnakAnurodhAnoktA, tathA'pi bhAvanAmasaGgAt sAmadayate 66 kaMdappe kukku, vasIle yAvi hAsaNakareM ya / sthAnAnasUtre " vimhAtoya paraM, kaMdaSpaM bhAvaNaM kuNai // 1 // chayA--kAndarpaH kaukuciyataH dravazIlacApi dAsanakarazca / fare paraM kandarpI bhAvanAM karoti // 1 // iti / ayamarthaH kandarpaH kandarpakathAkArakaH, kaukuciyataH- bhANDavacceSTAkArI dravaca-- atree kevalaNaM " ityAdi / tAtparya isa gAthAkA yahI hai, ki mAyI avarNavAdI arhantakA arhanta prajJapta dharma AdikA avarNavAda karatA huA kilbiSakI bhAvanAvAlA hotA hai / yadyapi yahAM catuHsthAnaka ke anurose kandarpa bhAvanA nahIM kahI gaI hai, phira bhI bhAvanA ke prasaGgase vaha aisI hotI hai yaha prakaTa kiyA jAtA hai 6" kaMdappe kukkui" ityAdi -- jo kandarpakI kathA karanevAlA hotA hai bhANDakI taraha kAyase kuceSTA karatA hai ahaGkAra ke vaza hokara LL nANassa kevalINaM " ityAhi 46 A gAthAnA bhAvAtha nIce pramANe che--mAyI avarNavAdI adbhuta bhagavAnanA, kevalIprajJAdhanA ane AcAya AdinA avaLuvAda karavAne lIdhe kaiviSikI bhAvanAthI yukta thAya che. tethI te kilTiSika devAmAM utpanna thavA caiAgya karmonA anya kare che. jo ke ahIM cAra sthAnAnA adhikAra cAlI rahyo che tethI pAMcamI kadapa bhAvanAnuM nirUpaNa karavAmAM Avyu nathI. chatAM bhAvanAonuM pratipAdana cAlatuM hAvAthI ahIM prasa'ga sAthe anurUpa hAvAthI ka'da bhAvanAnuM kevuM svarUpa hoya che te TIkAkAra prakaTa kare che. << kaMdApe kukkuie " ityAdi je kaMpanI kathA karanArA hAya che, bhAMDanI jema zarIra vaDe kuceSTAo pharanArA hAya che, ahaMkArane adhIna thaine zIghra gamanakArI hAya che, bhASa Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhAM TIkA sthA0404 sU019 pratrajyAsvarUnikapaNam 363 zIla:- parvAcchIghragamanabhASaNAdikArI, hAsanakara - veSavacanAdinA svaparahAsotpAdakaH param-anyaM vismApayan vismayamutpAdayaM kAndapa bhAvanAM karoti // su. 18 // pUrvamapadhvaMsa uktaH, sa ca pravrajyAsampannasya bhavatIti pravrajyAsvarUpaM nirUpayitumaSTasUtrImAha ' mUlam - vihA pavvajjA paNNattA, taM jahA - ihalogapaDibaddhA 1, para loga DibaddhA 2, duhaologapaDibaddhA 3, appADa - baddhA 4 / ( 1 ) " vivahA pavvajjA paNNattA, taM jahAM, purao paMDibA 1, magao paDibA 2, duhao paDivaddhA 3, appaDibaddhA 4, (2) / caDavviA pavvajjA paNNattA, taM jahA- ovAyapavvajjA 1 akkhAya pavvajjA2, saMgarapavvajjA 3, vihagagaipavvajjA 4, ( 3 ) cauvivahA pavvajjA paNNattA, taM jahA- tuyAvaittA 1, pUyAvaittA 2, moyAvaittA 3, paripUyAvatA 4 (4) / cauvhiA pavvajjA paNNattA, taM jahA - naDakhaiyA 1, bhaDakhaiyA 2, sohakhaiyA 3, siyAlakhaiyA 4 ( 5 ) / cautrihA kisI paNNattA, taM jahA - vAciyA 1, parivAviyA 2, niMdiyA 3, pariniMdiyA 4, (6) evAmeva cauvvihA pavvajjA paNNattA, taM jahA - vAviyA 1, parivAviyA 2, niMdiyA 3, pariniMdiyA 4 (7) / jo zIghra gamanakArI evaM bhASaNAdikArI hotA hai apane veSa aura vacana Adile jo sva aura parako hAsyakA utpAdaka hotA hai, tathA jo haraeka taraha se dUsaroMko vismaya (Azcarya ) kA utpanna karanevAlA hotA hai vaha kAndarpI bhAvanA vAlA hotA hai | sU0 18 // NAdi karanAra hAya che, pAta nA veSa ane vacanathI je svane ane anyane hasA vanArI DAya che, tathA je aneka prakAre anya leAmAM vismaya ( Azcaya ) utpanna karanArA hAya che, evA puruSane kAndI bhAvanAvALA kahe che. sU, 18 Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAzAstra cauvihA pavajjA paNNattA, taM jahA-dhannapuMjiyasamANA 1, dhanaviralliyasamANA 2, dhannavikkhittasamANA 3, dhannasaMkaDDiyasamANA 4 // sU0 19 // ___ chAyA-caturvidhA pravrajyA prajJaptA, tadyathA-ihalokapratibaddhA 1, paralokaprativaddhA 2, dvidhAto lokaprativaddhA 3, aprativaddhA 4 / (1) / ___caturvidhA pravrajyA prAptA, tadyathA-purataH prativaddhA 1, mArgataH prativaddhA 2 dvidhAtaH prativaddhA 3, aprativaddhA 46 (2) caturvidhA pravrajyA prajJaptA, tadyathA-avapAtapravrajyA 1, AkhyAtapatrajyA 2, saGgArapravrajyA 3, vihagagatimavrajyA 4 / (3) caturvidhA pravrajyA prajJaptA, tabadhA-todayitvA 1, plAvayitvA 2, moca. yitvA 3, pariplutayitvA 4 / (4) / ___caturvidhA pravrajyA prajJaptA, tadyathA-naTakhAditA 1, bhaTakhAditA 2, siMhakhAditA 3, gAlakhAditA 4 / (5) ___caturvidhA kRSiH prajJaptA, tadyathA-uptA1, paryuptA2, ninditA 3, parininditA 4 / (6) / evameva caturvidhA pravrajyA prajJaptA, tadyathA-uptA 1, paryuptA 2, ninditA 3, parininditA 4 / (7) / caturvidhA pravrajyA prajJaptA, tadyathA-dhAnyapuJjitasamAnA 1, dhAnyavirelitasamAnA 2, dhAnyavikSiptasamAnA 3, dhAnyasaGkarpitasamAnA 4 / (5) // sU0 19 // TIkA-" caubihA payajA" ityAdi-pratrajyA-paJcamahAvratagrahaNalakSaNA, sA caturvidhA prajJaptA, tadyathA-ihalokaprativaddhA-ihaloke ihajanmani ye jIvananirvA yaha apadhvaMsa pravrajyAlampanna manuSyako hotA hai ataH aba sUtrakAra pravajyAkA svarUpa aSTa mantrIse kahate hai-- TokArtha-" caubdhihA padhvajA-paNNattA" ityAdi sUtra 19 // pravrajyA cAra prakArakA kahA gayA hai jaise-ihalokapratibaddhA 1 paralokapratibaddhA 2 ubhayalokapratighaddhA 3 aura apratibaddhA 4 paMca A apadhvaMsano sadUbhAva pravajyA saMpanna manuSyamA ja hoya che. tethI . have sUtrakAra pravajyAnA svarUpanuM ATha sUtre dvArA nirUpaNa kare che- sArtha-" caubihA pavvajjA paNNatA" tyAha- . prajyA cAra prakAranI kahI che-(1) Ihaloka pratibaddhA, (2) paraleka - atimaddhA, (3) GAud4 pratimA, (4) mapratibhA Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 365 sudhA TIkA sthA04 u04 sU012 pravrajyAsvarUpanirUpaNam hAdayastanmAtraprayojane prativaddhA-manasi saMkalpitA yA sA ihalokaprativaddhA pravajyA, sA ca etajjanmajIvananirvAhAdimAtrArthinAM bhavati 1, tathA-paraloka prativaddhA-paraloke-janmAntare ye-kAmAdayastatprayojane prativaddhA yA sA paralokapratibaddhA, sA ca janmAntarakAmAdyarthinAM bhavati 2, tathA-dvidhAto lokapativaddhA-dvidhAtaH-dviprakArau yo loko-etajjanma-janmAntare tatra ye kAmAdayastana prativaddhA yA bhannajyA sA tathA, sA caihalaukikapAralaukikasukhAdyarthinAM janAnAM bhavati 3, tathA-apratibaddhA-ihalokaparalokAzaMsArahitalakSaNA, pravrajyA, sA ca viziSTasAmAyikasampannAnAM mokSArthinAM bhavati 4 (1) / mahAvratoMkA grahaNa karanA isakA nAma prvrjyaahai| jo pravrajyA isa lokameM jIvananirvAhAdi rUpa prayojanase pratibaddha hotIhai, vaha ihaloka prativaddhapravrajyA hai 1 arthAt jo manameM saMkalpita hotI hai vaha ihaloka pratiyaddhapravrajyA hai aisI yaha pravrajyA iha janmameM jIvananirvAhAdi mAtrake abhilASiyoMkI hotI hai / jo pravrajyA paraloka sambandhI kAmAdika bhogane rUpa prayojanase pratibaddha hotIhai, vaha paralokapratibaddhapatrajyA hai aisI yaha pravrajyA paralokameM kAmAdikoMke bhoganeke abhilApiyoMkI hotI hai|jo pravrajyA ihaloka sambandhI aura paralokasambandhI kAmabhogAdika bhoganekI abhilASAse pratibaddha hotIhai, vaha usayaloka pratibaddha pravajyA hai 3 / aisI yaha pravrajyA ihaloka aura paralokake sukhAbhilASI puruSoM kI hotiihai| tathA jo pravrajyA ihaloka aura parakoka sambandhI sukhoMko bhoga pAMca mahAvratane grahaNa karavA tenuM nAma pravajyA che. je pravajyA A lekamAM jIvananirvAha Adi rUpa prajanathI pratibaddha hoya che, eTale ke A lekanA sukhanI AkAMkSApUrvaka levAmAM AvI hoya che, te pravrayAne Ihaloka pratibaddhA kahe che. je pravajyA paraloka saMbaMdhI kAmAdika bhegarUpa prajanathI pratibaddha hoya che, te pravajyAne paralokapratibaddhapravrayA kahe che. paralokamAM (devaleka AdimAM) kAmaga bhegavavAnI abhilASAvALAnI pravrayA A prakAranI hoya che. je pravajyA Aleka saMbaMdhI ane paralekasaMbaMdhI kAmAdika bhogavavAnI IcchAthI pratibaddha heya che te pravajyAne ubhayaka pratibaddhA pravajyA kahe che. Aleka ane paralokanA sukhanI abhi lASAvALA jInI pravajyA A prakAranI hoya che. je pravajyA Aloka ane paralokanA sukhane bhogavavAnI AzaMsAthI rahita hoya che, te prajyAne Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAstre 366 " cauntrihA pantrajjA " ityAdi - punaH pravrajyA caturvidhA prajJAtA, tadyathApurataH pratitra dvA- purataH - agrataH prAjyAparyAyabhAviSu ziSyAhArAssdiSu yA pativedvA sA purataH prativaddhA 1, tathA mArgataH prativaddhA mArgataH - pRSThataH svajanAdiSu prativaddhA svajanAyAzaMsA sahitalakSaNA mArgataH prativaddhA 2 tathA dvighAtaH pratinekI AzaMsA se icchAse rahita hotI hai yaha apratibaddha pravrajyAhai aisI caDha pravrajyA viziSTa sAmAdhikavAle mokSAbhilApI jIvoM ke hotI hai 4 (1) phira bhI -- pravrajyA cAra prakArakI kahI gaI hai - jaise purataH pratibaddha 1 mArgataH pratibaddha 2 ubhayataH pratibaddha 3 aura aprativaddha 4 inameM jo pravajyA pravrajyA paryAya meM Age honevAlI vastuoMkI prAptikI cAhanA AkAGkSAse pratibaddha hotI hai jaise- maiM pravajyA lekara amuka 2 prakAra ke AhAra prApta karUMgA aise2 ziSya banAUMgA Adi 1| jo pravrajyA pIchekI vastuoM meM pratibaddha hotI hai, vaha mArgataH pratibaddha vrajyA hai | jaise dIkSA lekara bhI apane sage sambandhiyoMkI cAhanAse baMdhe rahanA yaha dIkSA pravrajyA mArgataH pratibaddha isaliye kahI gaI hai ki pravajyA leneke bAda svajana saMdhiyoMke mohase prANI sarvathA rahita ho jAtA hai, vaha samasta jIvoM meM samabhAvI bana jAtA hai, parantu pravrajyA lekara bhI apane sage apratibaddhA pravrajyA kahe che evI pravrajyA viziSTa sAmAyikavALA mAkSAbhilASI jIveAnI hAya che. / 1 / " vaLI prarnayAnA nIce pramANe cara prakAra paNu kahyA che--(1) purataH aMtimaddha, (2) bhArgataH pratimaddha, ( 3 ) ulayataH pratimaddha, (4) apratimaddha., je pravrajyA sAdhuparyAyamAM prApta thanArI vastuenI AkAMkSAthI pratibaddha hAya che evI pratrajyAnuM nAma purataH pratizraddhA pravrajyA che. jemake pratrajyA agIkAra karavAthI mane sArA sArA AhAranI prApti thaze, ziSyAnI prApti thaze A rIte AgAmI bhautika lAlunI AkAMkSApUrvaka je pravrajyA grahaNa karAya che tene purataH pratibaddhA pravrajyA ' kahe che. 1 je pratrayA pAchaLathI ( pUrvaasina ) vastubhAM pratibhaddha hoya che, te vayAne "bhogataH atibuddhA pravrajyA ' kahe che. jemake dIkSA aMgIkAra karyA bAda paNa peAtAnA sAMsArika sagAsabaMdhIenA snehapAzamAM baMdhAyelA rahevuM tenuM nAma mAta pratidvA pratrayA che. te prayAne mAgataH pratibaddhA kahevAnuM kAraNa nIce pramANe che-pratrajayA lIdhA pachI te sagasa kha'dhIeAnA mehathI rahita thaI javuM joIe ane samasta jIveA pratye samabhAva rAkhavA joie. paNa prayA 88 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA ThokA sthA04 u04 sU019 mannajyAsvarUpanirUpaNam 367 vadA - purato mArga pratibaddhA 3, tathA - aprativaddhA - kvacidapi na prativaddhAsakalAzaMsavarjitA 4 | ( 2 ) | " cauvvihA parajjA " ityAdi -- punaH mAjyA catuvidhA majJaptA, tadyathAavapAtapravrajyA - atrapAtAtsadgurusevanataH prAptA yA pravajyA sA avapAtapratrajyA 1, AkhyAtatratrajyA - AkhyAtena dharmopadezena yA pravajyA sA, yadvA- pravajyAzabdazravaNena yA prannajyA sA'khyAta brajyA, AryarakSitabhrAtuH phalgurakSitastra 2 sambandhiyoM mohase ba~dhA rahatA hai usakI vaha pravrajyA isI kAraNa mArgataH pratibandha kahI gaI hai 2 / jo pravrajyA pravrajyA, paryAyake Age samaya meM honevAlI vastuoMkI cAhanAse aura mArgataH pIche kI vyakta vastuoM kI cAhanA se pratibaddha hotI hai, vaha ubhayataH pratiSaddha pravrajyA hai 3 tathA jisa pravrajyAmeM sakala AzaMsA icchAse rahitatA rahatI hai vaha pravrajyA apratibaddha hai 4 (2) phirabhI -- pravrajyA cAra prakora kI kahI gaI hai jaise- avapAta pravrajyA 1 AkhyAta pravajyA 2 saGgarapravrajyA 3 aura vihagagatipravrajyA 4 inameM jo pravrajyA avapAta se - sadgurukI sevAse prApta hotI hai, vaha avapAta pravrajyA hai / jo pravrajyA AkhyAta-dharmopadezase prApta hotI hai, vaha AkhyAta pravrajyA hai| jaise AryarakSita ke bhAI phalgurakSitako prApta huI pravrajyA AkhyAtapravrajyA kahI gaI hai / jo pravajyA saMketase prAptakI laine paNa je mANasa petAnA sagAMsaMbadhIenA mAhamAM jakaDAyelA rahe che tevI pratrajyAne A kAraNe ja mAgataH pratimaddhA kahI che, kAraNa ke mAgataH ( pUrNAMkAlina ) meha Adi 'dhane temAM cAlu ja rahe che. 2 je pravrajyA zramaNu paryAyamAM prApta thanArA bhAvI lAbheAnI cAhanAthI ane pUrvakAlina tyakta vastuonI cAhanAthI pratibaddha hAya che te dIkSAne ubhayataH pratikhaddhA kahe che. 3 je pratrajayA sakaLa Aza'sAmethI (IcchAethI) rahita hAya che. eTale ke mAtra mAkSaprAptinI abhilASAvALI je pratrajyA hAya che tene apratibaddhA pravrajyA kahe che. 4 / 2 / pratrajyAnA nIce pramANe cAra prakAra paNa paDe che--(1) avapAta pramA syAdhyAta avalyA, (3) saMgara avalyA, (4) vidugagati avalyA. he pravrajyA AvapAtane lIdhe ( sadgurunI sevAne lIdhe ) prApta thAya che, tene avapAta pravrajyA kahe che je pravrajyA AkhyAnathI-dharmapadezanA zravaNuthI prApta thAya che tene athavA--" pratrajayA '' zabda sAbhaLavAthI prApta thAya chetene AkhyAta pratrajyA kahe che. jemake ArakSitanA bhAI phalgurakSitane prApta Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 sthAmAzAstra nathA-saGgApatrajyA-saGgarAt-saGketAt pravajyA sagarapravanyA, metAryAdInAmeva, yadvA-' yaditvaM pravrajasi tadA'hamapi pratraniSyAmI ' tyevaM saGketAt patrajyA sAra pravrajyA 2, tathA-vihagagatipravajyA-vihAsya-pakSiNo gati:-prakAro nyAyo vihagagatiH tathA pravajyA vidagagatimatrajyA-parivArAdi viyogenaikAkina:, tepAM dezAntaragamanena vA yA pravajyA sA (3) / yadvA-pitrAdInAM pratrajyAgrahaNena putrAdInAmapi krameNa yA pratrajyA sA 4(3) / " caubdhihA payajjA" ityAdi-punaH pravajyA caturvidhA prajJaptA, tadyatha-todayitvA-vyathAmutpAtra yA pratrayA dIyate, municandraputrasya sAgaracandrejAtI hai jaise-pretArya AdikoMne prAptakI hai vaha-athavA-yadi tuma pratra. jita hote ho, to maiM bhI prabajita hotA hai / isa prakArake saGketa se jo pratrajyA prAptakI jAtI haiM vaha sagara pravrajyA hai aura jisa pravrajyAmeM parivAra Adi janoMkI upasthiti na ho unakA viyoga ho aisI ekAkI avasthAkI jo pratrajyA hai, vaha vihagagati pratrajyAhai kyoMki aisI pravrajyA pakSIkI jaisI gati hotI hai usa gatise lI gaI hotIhai / athavA gharako choDakara dezAntarameM jA karake jo pravrajyoM lI jAti hai, vaha vihagagati pravajyA hai (3) athavA-pitA Adike dvArA pravrajyA grahaNa kara lene para jo putrAdikoM dvArA bAdameM dIkSA lelI jAtIhai vaha vihagagati pravrajyA hai arthAt pitAke dIkSita hone para putra bhI dIkSita ho jAtA haiM / phira bhI--pravrajyA cAra prakArakI hai jaise-todayitvA1 plAvayitvA 2 mocayitvA 3 aura pariplunayitvA 4 (4) vyathAko utpanna karAkara thayelI pravajyAne AkhyAta pravrajyA kahI che. metArya AdinI jema je pravajayA saMketathI prApta thAya che tene saMgara praajyA kahe che. athavA tame pravajyA aMgIkAra kare te huM paNa pravrajyA aMgIkAra karIza. A prakAranA saMketapUrvaka je pravajyA levAmAM Ave che tene "saMgara pravrayA' kahe che. parivAra AdinI anupasthitimAM athavA tenA viga rUpa ekAkI avasthAmAM je pratrajyA levAmAM Ave che tene vihagagati pravajyA kahe che, kAraNa ke pakSInI jevI gati hoya che evI gatine kAraNe evI pravrA levAmAM AvI hoya che. athavA ghara choDIne paradezamAM jaIne je pravajyA levAmAM Ave che tene vihagagati pravrajyA kahe che. athavA pitA Adi dvArA pravrajyA levAmAM AvI hoya ane tyArabAda putrAdika dvArA je pravajyA levAmAM Ave che tenuM nAma vihagagati prajyA che. 3 ! vaLI pravajyAnA nIce pramANe cAra pakAra paNa kahyA che-(1) tedavivA (2) sApayitvA, (3) mAyayitvA, (4) patiyitvA. vyathA utpanna 421 Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TokA sthA04 2049019 pravrajyAsvarUpanirUpaNam -- vasA todayitayA pravajyocyate 1 tathA plAvayitvA - gamayitvA'nyatranItveti yAvat yA pravrajyA dIyate sa plAvayitvA matrajyA, AryarakSitavat, yadvA - 'puyAvaItA' ityasya pUtayitveticchAyA, tatpakSe- prAyazcittAdinA dopamapahRtya pUtaM kRtvA - pavitraM kRtvetyarthaH yA matrajyA dIyate sA pUtayitvA pravrajyetyucyate / 'buvAvaittA' iti pAThe tu uktvA yA pratrajyA dIyate sA gautamena karSakavat, yadvA- pUrvapakSarUpaM vacanaM kArayitvA yA matrajyA dIyate sA yadvA-nigRhya pratijJAvacanaM kArayitvA yA mavajyA sA uktvA pravrajyA 2 tathA - mocayitvA - kasmAccikAryAdviyojya yA jo pravrajyA dI jAtI hai vaha todayitvA pravrajyA hai, jaisI pravrajyA municandra putrako sAgaracandra ne dI hai| jo pravrajyA dUsarI jagaha le jAkara dI jAtI hai vaha plAvayavA pravajyA hai, jaise AryarakSitako pravrajyA dI gaI hai athavA " yAvatA " kI saMskRta chAyA pUtayitvA " aisI bhI hotI hai, so isake anusAra aisA artha hotA hai ki prAyazcitta Adise doSoMkI zuddhi karake jo pravrajyA dI jAtI hai, vaha pUtayitvA pravajyA hai "butA" isa prakAra ke pAThaseM to kaha karake jo pratrajyA dI jAtI hai vaha " uktatvA" pravrajyA hai jaise gautamane karSaka (kisAna) ko dI hai athavA - pUrvapakSarUpa5 vacana karavAkara jo pravrajyA dI jAtI hai vaha athavA-nigR hIta ( parAjita ) kara ke pratijJA vacana karavA karake jo pratrajyA dI jAtI hai vaha uktavA pravrajyA hai athavA kisI kArya se chur3Akara jo pravrajyA dI jAtI hai (" 369 vIne je pratrayA ApavAmAM Ave che tenuM nAma teyitvA pratrajyA kahe che. municandra putrane sAgaracandre A prakAranI pravrajyA ApI hatI. dIkSArthIne khIjI jagyAe laI jaIne je pravrajyA ApavAmAM Ave che te pratrajyAne plAyitvA praznayA kahe che A prakAranI pravrajyA Aya rakSitane devAmAM AvI hatI. athavA 88 puyAvaittA " A padanI saMskRta chAyA " punayitvA " thAya che. tenA artha e pramANe thAya che-prAyazcita Adi dvArA doSAnI zuddhi karIne je pravrajyA ApavAmAM Ave che tenuM nAma ' pUtayiA pratrajyA ' che. "" buyAvaittA A prakAranA pAMThe gRhIta karavAmAM Ave te kar3Ine je pravrajyA ApavAmAM Ave che tene uktvA ukA pratrayA '" kahe che. A prakAranI pratrajyA gautame kheDutane dIdhI hatI athavA-pUrva pakSa rUpa vacana karAvIne je pravajyA apAya che tenuM nigRhIta karIne pratinAbaddha karIne pAte laine je pravrajyA apAya che tene utlA pravrajyA prayA ' kAine zukAmI, dAsatva AdimAMthI mukta "C nAma katlA pravrajyA che. athavA sa- 47 188 dIkSA leze evA vacanathI mAMdhI kahe che. mecivA " karAvIne je pratrajyA Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ana pravrajyA dIyate sA morcAlA patrajyA pathaikena sAdhunA tailArthadAsatvamAsabhAginyai pravajyA dattA, pariplutayitvA - pariSvataM kRtvA = ghRtAdibhiH paripUrNa kRtvA ghRtAdi yojayitvetyarthaH yA pravajyA dIyate sA pariStutayitvA pratrajyocyate, hastinA raGkavat / 4 / (4) / " cA pA" ityAdi --- punaH mayA catuvidhA prajJaptA, tadyathAParatfar-cette vegavikaladharmakayAkaraNopArjitabhojanAdInAM khAditaM= bhakSaNaM yasyAM sA naTavAditA, evaM bhaTavAdita bhaTasyeva - vIrasyeva tathAvidhavalopadarzanalabdhabhojanAdInAM khAditaM sakSaNaM yarayAM sA bhaTakhAditA 2 tathA siMhakhAditA siMhasyeva khAdita sauryAtizayAdavajJayopAttaraya bhakSaNaM vA yathAmArabdhaM bhakSaNaM vaha motyA yA hai / jaise eka sAdhune tailake nimitta dAsatAko bhAsa hue bhaginIko chuDavAkara dIkSA dI, ghRtAdise paripUrNa karake hRtAdikA bhojana karavA karake jo pratrajyA dI jAtI hai vaha paripatayitvA pravrajyA hai jaise suhastIne raGgako dI 4 (4) -- phira bhI -- "vavihA pavvajjA" pravrajyA cAra prakArakI kahI gaI hai jaise- naTavAditA 1 bhaTakhAditA 2 siMhakhAditA 3 aura zRgAlakhAdinA 4 jisa pravrajyAmeM naTakI taraha saMvega vikala vairAgya rahita dharmakathA ke karane se upArjita bhojanAdikoMkA sevana hotA hai, vaha naTakhAditA prajyA hai? jisa kathAmeM vIra kI taraha tathAvidha palake dikhAne se lavdha bhojanAdikoM kA sevana hotA hai vaha bhaTakhAditA pravrajyA hai 2 jisa bhikSA siMhakI taraha zauryAtizayase avajJApUrvaka prApta bhojanakA apAya che tenuM nAma mAyitvA pratrajyA' che. jemake telane bahAne dAsa banelI bhaginIne apAyelI dIkSA, ghI AdithI paripUrNa karIne-ghI AdinA bhAjana jamADIne je pravrajyA ApavAmAM Ave che tene " parivrutayiA pravrajyA ' kahe che. mA prakAranI pravrajyA suhastIe rakane IdhI hatI / 4 / " " cavviA pavvajjA prajyAnA nIce pramAze cAra prakAra paNa kahyA - (1) namajAhitA, (2) bhaTamAhitA, (3) siMhamAhitA, (4) shRgaalkhAditA. je pratrajyAmAM naTanI jema sa`vega rahita vairAgya rahita dhama kathA karIne je leAjana prApta thAya tenuM sevana karavAmAM Ave che, * nakhakhAditA pravrajyA ' kahe che je kathAmAM vIranI jema prakAranuM) khala darzAvIne prApta thatAM bheAjanAdikanuM sevana thAya bhaTakhAditA pravrajyA ' kahe che, je bhikSAmA siMhanI jema te pratrajyAne tathAvidha ( te te pratrajyAne zauryAtizayathI Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bATokA sthA04 u04 019 prArUpanirUpaNam G yasyAM sA tathA 3 tathA - mRgAlakhAditA-zupAlasyeva nIcavRtyopAttasya khAditaM bhakSaNaM yasyAM vA'nyAnyasthAne bhakSaNaM yasyAM sA tathA / 4 / "" " cavviA kisI " ityAdi - kRSiH - dhAnyArthaM kSetrakarSaNaM, sA caturvidhA prajJaptA, tadyathA - uptA - godhUmAdidhAnyavapanavatI 1, paryuptA dvitrirvA utpATaya sthAnAntarA''ropaNataH paripanavatI zAlivat 2 | ninditA - ekadA vijAtIya tRNAdyapanayanena godhitA, parininditA-hitrirvA vRNAdidUrIkaraNena zodhitA 4 | ( 6 ) sevana hotA hai, vahasiMha khAditA pravajyA hai 3 jisa bhikSAmeM zRgAlakI taraha nIcavRttile prApta bhojanakA sevana hotA hai athavA anya anya sthAna meM sevana hotA hai vaha zRgAlavAditA pravrajyA hai 4 caccidA kisI" ityAdi - kRSi ( khetI cAra prakArakI kahI gaI hai dhAnyake vibhita kSetra karSaNa (jotanA hala calAnA) karanA isakA nAma kRSi (khetI) hai yaha kRSi usA 1 paryusA 2 ninditA 3 aura paraninditA 4 isa rIti se cAra prakAra kI hai| gehUM Adi kI taraha jo boI jAtI hai, vaha usA kRSi hai 1 / dhAnya jisa prakAra se do bAra athavA tIna bAra ukhAr3akara anyatra lagAyA jAtA hai usI prakAra se jo eka sthAna se ukhAr3akara dUsare sthAna meM ropI jAtI hai, vaha parivapa navatI - paryuptA kRSi hai 2, jo kRSi vijAtIya tRNa ghAsa vagairaha ukhAr3akara zodhita kI jAtI hai vaha ninditAkRSi hai 3 jisa kRSile do avajJApUrNAMka prApta thayelA bhejananuM sevana thAya che te pratravAne siMhappAditA pravrajyA kahe che. je bhikSAmAM ziyALanI jema nIca vRttithI prApta thayelA seAjananuM sevana karAya che, athavA-anya anya sthAnamAM sevana karAya che, tenuM nAma 'zRMgAsamAhitA avalyA' ! che. // 5 // " 66 "cavviA kisI " tyAhi-kRSi melI yAra prahAranI uhI che, dhAnyAdine nimitte khetarane je kheDavAnI yA thAya che tene kRzi kahe che. (1) usA, (2) paryusA, (3) ninditA mane (4) parininditA. < ghauM AddhinI jema jenuM vAvetara karavAmAM Ave che tenuM nAma Gal Si' che. (2) DAMgaranA choDane ( dharune ) umADIne bhebha irIdhI ropavAbhAM Ave che, te pramANe dhAnyanA zApane be ke traNavAra ukhADIne khIjI jagyAe rApIne je khetI karavAmAM Ave che tene " parivapanavatIyu mA kRSi kahe che. vijAtIya cheADa, ghAsa Adine ukhADI nAkhIne je kRzi thAya che tene " ninditA kRSi '' kahe che. je khetImAM nakAmA ghAsa Adine be traNavAra Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 sthAnAne "evAmeva caubdhihA padhajjA" ityAdi-evameva-kRpitradeva pravrajyA caturvidhA prajJaptA, tadyathA-uptA-sAmAyikA''ropaNena 1, paryuptA-mahAvatA''ropaNena niraticArasya sAticArasya vA mUlaprAyazcittadAnataH 2, tathA-ninditAsakRdaticArAlocanena 3, tathA-parininditA-punaH punaraticArAlocanena 4 / (7) / " caunihA pancajjA" ityAdi -- dhAnyapuJjitasamAnA-pujaH - rAziH saMjAto'syAmiti pujitaM, pujitaM ca tad dhAnyaM dhAnyapujitam-atra prAkRtatvAtIna cAra ghAsa vagairaha ukhADA jAtAhai, aura use zodhita kiyA jAtA hai aisI vaha kRSi parininditA kapi 4 (6) ecAmeva caundhihA bajjA" ityAdi-inlI prakArase pravrajyA bhI cAra prakAra kI hotI hai--jina pravajyA sAmAvikakA AropaNa kiyA jAtA hai vaha pravrajyA uptAhai ? jisa pravrajyAmeM mahAnatokA AropaNa kiyA jAtA hai, vaha paryuptA patrajyA 2 jipta pravrajyA sAnidhAra athavA niraticAra hue prANImeM mRla-prAyazcitta dekara mahAvanoMkA AropaNa kiyA jAtA hai, jisa pravrajyAmeM ekahI bAra aticAroMkI AlocanA kI jAtI hai vaha ninditA pravrajyA hai 3 aura jisa pravajyAmeM punaH punaH aticAroMkI AlocanAkI jAtI hai vaha parininditA pravajyA hai 4 (7) ___" cavyihA~ pancajjA" punaH-pratrajyA cAra prakArakI kahI gaI hai jaise dhAnya puzcita samAla 1 dhAnya virellita samAna 2 dhAnya vikSipta kheMcI kADhIne khetaranI zuddhi karavAmAM Ave che, evI khenIne "parininidAtA kRSi 4 . / / " evAmetra cauvyihA pavyajjA" tyAha-vRzinA 14 prayAnA paNa cAra prakAra paDe che-(1) je pratrajyAmAM sAmAyikanuM AropaNa karavAmAM Ave che tene "utA-pravajyA" kahe che. (2) je pravajyAmAM mahAvratanuM AropaNa karavAmAM Ave che te pravajyAne payuta pravajyA kahe che. (3) je prajyAmAM sAticAra athavA niraticAra jIvane mULa prAyazcitta daIne mahAvanuM AropaNa karavAmAM Ave che, athavA je pravajyAmAM eka ja vAra aticAranI AlocanA karAya che te pravajyAne "niditA pravajyA" kahe che. te pramrajyAmAM vAraMvAra aticAronI AlecanA karAya che, te pravrayAne " parinihita anya 4 cha. / 7 / , "cauvihA pavvajjA " pratyAnA nAya pramANe yA2 // 2 5 hyA --(1) dhAnyanita samAna, (2) dhAnyavirasita samAna, (3) dhAnyavikSita Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u4 sU 19 pravrajyAsvarUpanirUpaNam 373 puJjitapadasya paraprayogaH, puJjitadhAnyamityarthaH tena samAnA dhAnyapUjitasamAnA= lUnapUnavizudbhapuJjIkRtadhAnyatulyA-sarvAticArarUpakacaraviraheNa labdhasvabhAvatvAda iti prathamA pravrajyA 1 / tathA-dhAnyavirelitasamAnA-virellitaM-vistRtaM ca tad dhAnyaM dhAnyabirellitaM yad dhAnyaM vistRtaM pavanena zodhitamapuJjIkRtaM tadvirellita. dhAnyaM tena samAnA-tulyA dhAnyavirellitasamAnA-pravrajyAyAM dhAnyavirellita. sadRizyaM ca svalpenA'pi yatnena svabhAvalAbhitvena, tathAhi-yathA-vistRtaM bAyunA samAna 3 aura dhAnya karSita samAna4 jo pravrajyA rAzikRta dhAnyake samAna hotIhai arthAt kATakara kUr3A (bhUsA)palAva vagairaha saba haTAkara aura sApha kara jisa prakAra dhAndhakI rAzi kara dI jAtI hai, isI prakAra jo pratrajyA sarvAticAra rUpa kUr3AkI saphAIse bilakula zuddha svabhAvapAlI hotI hai vaha dhAnyapuJjita samAna pravrajyA hai 1 / jo dhAnya vistRta ho pacanameM uDAvanI karake jile zuddha kara liyA gayA ho, aura jisakI rAzi nahIM kI gaI ho vikharA huA par3A ho aisA yaha ghirellita dhAnya hai isake samAna jo pravrajyA hai vaha dhAnya virellita samAna prvrjyaahai| pratrajyAmeM dhAnya virellita sazatAhai, vaha thoDese bhI prayatmase usameM svabhAva lAbhavAlI ho jAnele hai| jisa taraha vistRta vAyuse pUta zuddha kiye binA rAzi kA dhAnya alpasemI prayatnale rAzirUpameM hokara apanI prakRtimeM ojAtA hai usI tarahale jo pravrajyA aticArale kSita hone para bhI thoDela bhI prAyazcitta Adi dvArA punaH zuddha ho jAtI hai, aisI vaha pratrajyA dhAnya samAna, (4) dhAnyakarSita samAna. je pravrayA dhAnyanA DhagalA jevI hoya che eTale ke dhAnyanI kApaNI karIne temAMthI nakAmAM taNakhalAM, kAMkarA vagere padArtho dUra karIne te dhAnyane jema Dhagale TharavAmAM Ave che, e ja pramANe samasta aticAra rU5 kacarAnI zuddhi thaI javAne kAraNe bilakula zuddha svabhAvavAnI je pravajyAM hoya che tene dhAnyapaMjita samAna pratrajyA kahe che. je dhAnyane pavanamAM upaNIne temAMthI ghAsa, phetarA vagere dUra karI nAkhIne jamInapara Dhagale karyA vinA vistRta rUpe patharAyelI sthitimAM paDayuM rahevA devAmAM AvyuM hoya evA dhAnyane vireliyata dhAnya kahe che. tenA samAna che pramajyA hoya che tene dhAnyavilita samAna pravrajyA kahe che. A samAnatA kevI rIte cagya che te have spaSTa karavAmAM Ave che. jema tRNAdithI yukta vistRta dhAnya thaDA pavanathI paNa zuddha thaI jAya che. temAMthI tRNAdi UDI jaIne dhAnyane zuddha karI nAkhe che, e ja pramANe ja pravaca aticArathI dUSita hovA chatAM paNa thoDA sarakhA prAyazcitta Adi Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - BE sthAnAGgasUtra pUtamapuJjIkRta dhAnyamalpenApi prayatnena punaH pRSIkutaM san svakRtimApadyate tathA-pravrajyA'pi yA'ti vArapitAsato svalpenApi prAyazcittAdinA punaH zuddhA bhavati sA pravrajyA dhAnyavirelitasamAnA'bhidhIyate / 2 / tathA-dhAnyavikSiptasamAnA-vikSiptaM balIvaIkhurakSudakSuNNatayA vikiNa ca tad dhAnyaM dhAnyavikSiptaM, vikIrNadhAnyamityarthaH, tena samAnA dhAnyavikSiptasamAnA-yathA-vikIrNadhAnyaM saha. jakacavarayuktatvAt zUdi sAmagryapekSitatayA vilamvena svaprakRtimAyAti, tathA yA pravajyA svAbhAvikAti vArayuktatvAt prAyazcittAdisAmagryapekSitatayA vilambana sva svabhAvaM labhate sA dhAnyavikSiptasamAnocyate 3 / tathA-dhAnyasaGkarpitasamAnAsaGkarSita-kSetrAdAkarpita-khalamAnItaM ca tat dhAnyaM dhAnyasaGkarpita-saGkapitadhAnyavirellita samAna kahI jAtI hai tathA java dhAnya balIyoM ke bailoMke khugese kSuNNa (mardita)hotAhai arthAt jaya anAjakI dAya hotIhai taba vaha idhara udhara vikIrNa ho jAtAhai-vikhara jAtAhai-phaila jAtA hai / isa taraha idhara udhara phaila jAnese vaha dhAnya anAja kUr3Akara kaTavAlA ho jAtA hai, aura phira sUpa Adi dvArA zuddha kiyA jAtA hai, isa taraha vaha spAdi sAmagrIkI apekSAvAlA hone se vilambase sApha hotA hai-apanI prakR. timeM AtA hai, isI taraha se jo pratrajyA svAbhAvika aticAra yukta hone se prAyazcitta Adi sAmagrIkI apekSAkAlI hone ke kAraNa vilambase apane svabhAvako pAtI hai, vaha pravajyA dhAnyavikSipta samAna kahI jAtI hai 31 jisa prakAra khetameMse khalihAnameM lAyA gayA anAja bahuta adhika dvArA paNa pharIthI zuddha thaI jAya che, evI pravayAne "dhA vilita samAna " ananyA hI che. jyAre anAjanI kApaNuM karIne tenA hUMDAMo upara baLadone calAvavAmAM Ave che tyAre anAjanA phetarAM judA paDI jAya che ane te anAja eka rAzi-DhagalA rUpe rahevAne badale patharAI jAya che, te vakhate te dhAnya sAthe je taNakhalAM, phetara vagere bhaLelA hoya che temane pavanamAM sUpaDA vagere vaDe upaNIne alaga karavAmAM Ave che. A rIte tene sApha karavAmAM sUpaDA Adi sAmagrInI AvazyakatA rahe che, te kAraNe tenI sAphasUphImAM vilaMba thAya che. e ja pramANe je pravrajyA svAbhAvika aticArathI yukta hovAthI prAyazcita Adi sAmagrInI apekSAvALI hovAne kAraNe pe tAnA svabhAvane prApta karavAmAM vilaMba kare che, te pravajyAne dhAnyavikSipta samAna kahI che. jema khetaramAMthI khaLAmAM lAvavAmAM AveluM dhAnya ghaNAM ja taNakhalAM, kAMkarA AdithI yukta Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ luvA TIkA sthA04 4 sU020 saMjJAsvarUpanirUpaNa mityarthaH, tatsamAnA = dhAnyasaGkarSitasamAnA-saGkarpitadhAnyaM yathA bahutaraRcavapetatvAdaticirakAlalabhyasvasvabhAvaM bhavati tathA yA pravrajyA bahutarAticAropetatvAdvahutarakAlamAptavyasyasvabhAtrA sA dhAnyasaGkarpitamAnA 4 / (8) 019 // pUrva prayoktA, sAvaM vicitrA saMjJAvazAd bhavatIti saMjJA nirUpayituM pazcasUcImAha -- 375 cattAri sannAo paNNatAo, taM jahA--AhArasanA 1, bhayasannA, 2, mehuNasannA 3, pariggahasannA 4 / ( 1 ) cauhiM ThANehiM AhArasannA samuppajjaha, taM jahA - omakoTTayAe 1, chuhAveyaNijjassa kammassa udayaNaM 2, saIe 3, tayovaogaNaM 4 ( 2 ) cahiM ThANehiM bhayasannA sasuppajjai, taM jahA - hINasatta tAe 1, bhayaveyaNijjassa kammarula udaNaM 2, saIe 3, tayahooge 4 / (3) / uhiM ThANehiM mehuNasannA samuppajjai, taM jahA - ciyamaMsasoNiyattAe 1 mohaNijjasta kammassa udae 2 maIe 3 tayaTTovaogeNaM 4 ( 4 ) cahiM ThANehiM pariggahasannA samupajjai, taM jahA - avimuttayAe 1, lobhaveyaNijassa kammassa udapaNaM 2 maIe 3 tayaTTovaogeNa 4 ( 5 ) // sU0 20 // kUDA karakaTavAlA hone se bahuta samayake (pIche) apane svabhAvameM AnA hai usI prakAra jo pravrajyA bahutara aticAroMse yukta honeke kAraNa bahutara kAla meM prAptavya ( prApta hone yogya) svabhAvavAlI hotI hai vaha pravrajyA dhAnyasaMkarSita samAna hotI hai 4 (8) hai, sUtra 19 // hAvAne kAraNe ghaNA samaya sudhI sAphasUphI karyAM bAda peAtAnI mULa prakRtimAM AvI jAya che, e ja pramANlR je pravrajyA ghaNuA ja aticArethI yukta hAvAne kAraNe dIrgha kALe peAtAnA svabhAvane prApta karanArI hAya che te prayAne dhanya sakarSita samAna kahI che. ! 8 5 | sU0 19 ! Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAMga chAyA-catasraH saMjJAH prajJatAH, tadyathA-AhArasaMjJA 1, bhayasaMjJA 2, maithuna saMjJA 3, parigrahasaMjJA 4 / (1) catubhiH sthAnarAhArasaMjJA rAmutpadyate, tadyathA-avamakoSThakatayA 1, sudhAveda nIyasya karmaNa udayena 2, matyA 3, tadarthopayogena 4, (2) caturbhiH syAnarbhayasaMjJA samutpadyate, tadyathA-hInasattvatayA 1 bhayavedanIyasya pharmaNa udayana 2 matyA 3 tadarthopayogena 4 (3) / caturbhiH sthAnamathunasaMjJA samutpadyate, tadyathA-citamAMsanoNitatayA 1, mohanIyasya karmaNa udayena 2 matyA 3 tatharthopayogena 4 (4) / catubhi syAnaiH parigrahasaMjJA samutpadyate, tadyathA-avimuktatayA 1, lobhavedanIyasya vArmaNa udayena 2 matlA 3 tadarthopayogena 4 / / mU0 20 // TIkA-' cattAri sannAbho" ityAdi-saMjJAnAni saMnAH-ceSTA:-abhilApA iti yAvat , tA asAtavedanIyamohanIyakarmoda gajanyavikArayuktAH satya AhArAdi saMjJAtvaM labhante, iti tAzcatastraH prajJaptAH, tadyathA-AhArasaMjJA-AhArA. milApaH 1, bhayasaMjJA-mayamohanIyajanyo jIvapariNAmaH2, maithunasaMjJA-vedodayajanito maithunAbhilApaH3, parigrahasaMjJA-cAritramohodayajanitaHparigrahAbhilApaH4!iti(1) ukta pravrajyA saMjJAke vAse isa prakAra vicitratAdAlI hotI hai isaliye agha sUtrakAra saMjJAkA nirUpaNa karaneke liye paMcasUtrI kahate haiM 'cattAri sannAo paNNattAo' ityAdi mUtra 20 // TIkArtha-saMjJAe~ cAra prakArako kahI gaIheM jaise-AhAra saMjJA1 bhaya saMjJA 2 maithuna saMjJA 3 aura parigraha saMjJA 4 ceSTA abhilApA-isakA nAma saMjJA hai, yaha jaba asAnAvedanIya mohanIya karmake udyase janya vikAra yukta ho jAtI hai taya AhArAdi saMjJApaneko prApta karatI hai, inameM AhArakI abhilApArUpa AhAra saMjJA hotIhai / bhaya mohanIya janya jo uparyukta pravajyA saMjJAne adhIna thaIne A prakAranI vicitratAvALI thAya che, tethI have sUtrakAra saMjJAnuM nirUpaNa karavA nimitta paMcasUtrInuM kathana 4recha " cattAri sannAo paNNattAo" tyAdi saMjJAnA nIya pramANe yA2 2 46 cha-(1) mADA2 saMjJA, (2) bhaya sattA, (3) maithuna saMjJA ane (4) parigraha saMjJA ceka athavA abhi lASAne saMjJA kahe che. te jyAre asAtA vedanIya me hanIya karmanA udayathI janya vikAra yukta thaI jAya che, tyAre AhArAdi saMjJA rUpatAne prApta kare che. AhAranI abhilASA rUpa saMjJAne AhAra saMjJA kahe che. bhayamahanIya Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 377 suMdhA TIkA sthA04304 sU030 saMjJAsvarUpanirUpaNama ___ " cauhi ThANehi " ityAdi-caturvikSyamANaiH sthAnai kAraNaiH, AhArasaMjJA samutpadyate-jAyate, tadyathA - abamakoSThatayA-riktodaratayA''hArAbhilApo jAyate 1, tathA-kSudvedanIyasya karmaNa udayena 2, tathA-matyA-AhArakathAzravaNAdijanitayA buddhayA 3, tathA-tadarthopayogena sadA''hArArthacintanena / (2) "cauhi ThANehi bhayasannA" ityAdi-catubhivakSyamANaiH sthAnarbhayasaMjJA samutpadyate, tadyathA-hInasatvatayA-hInaM-nyUna sattva-valaM yasya sa hInasattvastasya. bhAvo hInasattvatA tayA=nirbalatayA 1, tathA-bhayavedanIyasya karmaNa udayena 2, jIva pariNAma hai vaha bhayasaMjJAhai / vedake udayase janita jo maithunAbhilApArUpa pariNAmahai, vaha maithunasaMjJA hai aura cAritra mohanIyake udyase janita jo parigrahAbhilASA hai vaha parigraha saMjJA hai 4 (1) ___ " cauhiM ThANehiM " ityAdi cAra kAraNoM se AhAra saMjJA utpanna hotI hai ve cAra kAraNa ye haiM-peTa jaba khAlI ho jAtAhai, taba AhArA. bhilASA hotI hai 1 kSudhAvedanIya karmakA jaba udaya hotA hai taya AhA. rAbhilASA hotI hai 2 AhArakathAke zravaNase janita vuddhise AhArA. bhilASA utpanna hotI hai 3 aura sadA AhArArthake cintvanase AhArA. bhilASA utpanna hotI hai 4 (2) isI tarahase cAra kAraNoM dvArA bhaya. saMjJA utpanna hotI hai 1 bhaya vedanIya karmake udayase apasaMjJA hotI hai 2 bhayakI yAta sunanese tathA bhayaGkara padArthoM Adike dekhanese janitaM janya je jIvapariNAma che tenuM nAma bhaya saMjJA che. vedanA uddezyathI janya je maithunAbhilASA rUpa pariNAma che tenuM nAma maithuna saMjJA che, ane cAritra mehanIyanA udayathI je parigrahAbhilASA che tene parigraha saMjJA kahe che. 1 " cahi ThANehi" tyAdi-nayanA yAra 412zana dIdhe mAra sajJA utpanna thAya che-(1) jyAre peTa khAlI thaI jAya che tyAre AhArAbhilASA utpanna thAya che. (2) kSudhA vedanIya karmane jyAre udaya thAya che tyAre AhAra bhilASA thAya che. (3) AhAra kathAnuM zravaNa karavAthI AhArAbhilASA utpanna thAya che. (4) sadA AhAra viSayaka vicAra karyA karavAthI AhArAbhilASA utpanna thAya che. / 2 / nIcenA cAra kAraNethI bhayasaMjJA utpanna thAya che- (1) balAhIna hovAthI bhayasaMjJA utpanna thAya che (2) bhayavedanIya karmanA udayathI bhayasattA utpanna thAya che. (3) bhaya lAge eTvavAta sAMbhaLavAthI ane bhayaMkara padArtha Adi sthA-48 Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 sthAnAGgasace tathA--matyA-bhayavAta zravaNa-bhayaGkaradarzanAdijanitayA buddhayA 3, tathA-tadarthopayogena-ihalokAdibhayarUpArthavicAreNa 4, iti (3) / . " cauhi ThANehi mehuNasanA" ityAdi--caturbhikSyamANaiH sthAnamadhunasaMjJA samutpadya ne, tatrayA-citamAMsazoNitatayA-cite-upaci te vRddhi prApte mAMsa. zoNite yasya sa citamAMsagoNitastasya bhAvazcitamAMsazoNitatA tayA 1, tathAmohanIyasya karmaNa udayena 2, tathA-manyA paithunakathAzravaNAdijanitabuddhathA 3, tathA-tadarthopayogena-maithunarUpArthacintanena 4, (4) / ___ " cauhi ThANehiM pariggahasannA" ityAdi-caturvikSyamANaiH sthAna parigrahasaMjJA samutpadyate, tadyathA-avimuktatayA-padArthasaGgrahAdaviyukAnayA parigrahitetyarthaH 1, tathA-lobhavedanIyasya karmaNa udayena 2, tathA-matyA-macetanAdi parigrahadarzanAdijanitabuddhayA 3, tathA tadarthopayogena-parigraha rUpArthAnucintanena 4 iti (5) / / sU0 20 // buddhise bhayasaMjJA utpanna hotI hai 3 aura ihalokAdi sambandhI bhayarUpa athake vicArase bhayasaMjJA utpanna hotI hai 4 (3) maithuna saMjJA ina cAra kAraNoMse utpanna hotI hai-zarIra meM mAMsa aura zoNita khUnakI vRddhi honese maithuna saMjJA utpanna hotI hai 1 mohanIyakarmake udayase maithunasaMjJA utpanna hotI hai 2 / maithunakI kathA zravaNa se janita buddhi se maithunasaMjJA utpanna hotI hai / aura maithunarUpa arthake cintavanase maithuna saMjJA utpanna hotI hai 4 (4) / tathA-ina cAra kAraNoMse parigraha saMjJA utpanna hotI hai jaise padArtho ke saMgraha karanese tatpara rahane se rAtadina padArthoM kA saMgraha karate rahanese 1 lobha vedanIya karmake udayase sacetana parigrahake dekhane Adise janita dekhavAthI bhayasa jJA utpanna thAya che. (4) Aleka Adi viSayaka bhayarUpa arthane vicAra karavAthI bhayasaMjJA utpanna thAya che. | 3 | nIcenA cAra kArathI mithuna saMjJA utpanna thAya che-(1) zarIramAM bhAMsa bhane 24tanI vRddhi thavAthI, (2) mohanIya bhn| yathI, (3) bhaithuna viSayaka kathA zravaNa karavAthI ane (4) mithuna rUpa arthanuM cittavana karyA karavAthI mithuna saMjJA utpanna thAya che. | 4 | A cAra kAraNone lIdhe pariDa saMjJA utpanna thAya che-(1) padArthone saMgraha karavAmAM lIna rahevAthI, rAtadina padArthone saMgraha karyA karavAthI, (2) labha vedanIya karmanA udayathI, (3) sacetana parigrahane dekhavAne lIdhe janita Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04 sU021 skrAmavarUpanirUpaNam 379 * pUrva saMjJA proktA, sA ca zabdAdikAmaviSayA bhavantIti kAmAn nirUpayitumAha mUlam-ghaubihA kAmA paNNattA, taM jahA-siMgArA 1, kalluNoM 2 bIbhacchA 3, roddA 4 siMgArA kAmA devANaM, kaluNA kAmA maNuyANaM, bIbhacchA kAmA tirikkhajoNiyANaM, rodA kAmAM NeraiyANaM // sU0 21 // ' chAyA-caturvidhAH kAmAH prajJaptAH, tadyathA-zRGgArAH 1, karuNAH 2, cIbhatsAH 3, raudrAH 4 / zRGgArAH kAmA devAnAm 1, karuNAH kAmA manunAnAm2, . vImatsAH kAmAstiryagyonikAnAm 3, raudrAH kAmA nairayikANAm 4 // 21 // TIkA--" caubihA kAmA" ityAdi--kAmA:-kAmyante'bhilaSyanta iti kAmA:-zabdAdayazcaturvidhAH-catuSpakArAH prajJaptAH, tadyathA zRGgArAH 1, karuNAH 2, vIbhatsAH 3, raudrAH 4 iti, tatra-zaGgArAH kAmA devAnAM bhavanti, aikAntikA. 'tyantamanojJatvena prakRSTaratirasAzrayatvAditi, yataH zaGgAro ratirUpo bhavati, yadAhaghuddhise aura parigraharUpa arthaka bAra 2 cintavanase parigraha saMjJA utpanna hotI hai 4 (5) / / sU0 20 // kathita ye saMjJAe~ zabdAdirUpa kAma viSayavAlI hotI haiM, ata: aba sUtrakAra kAmoMkA nirUpaNa karate haiM-" cavihA kAmA paNNattA" ityAdi sUtra 21 // TIkArtha-kAma cAra prakAra ke kahe gayehai-jaise zRGgAra 1 karuNAra bIbhatsa 3 aura raudra 4 jo cAhanA abhilASAke viSaya hote haiM ve kAma haiN| ve kAma zabdAdirUpa hote haiN| ye zabdAdirUpa kAma-jo zRbhAra Adike sedase cAra prakArake kahe gaye haiM, so zRGgArarUpa kAma, devoMko hote haiM, kyoMki matithI ane (4) paricaDa rU5 arthanuM vAraMvAra cintavana karyA karavAthI pariyaDa sajJA utpanna thAya che. // sU. 20 // uparyukta saMjJAo zabdAdi rUpa kAma viSayavALI hoya che, tethI have sU32 AmA (viSaye) tuM ni359 42 che. "caubihA kAmA paNNattA" tyAha sAtha-ma yA2 prazna cha-(1) shrRN||2, (2) 4211, (3) bhImasa ane (4) raudra cAhanA (abhilASA) nA viSaya rUpa je hoya che temane "kAma" kahe che. te kAma zabdAdi rUpa hoya che tene zRMgAra Adi je cAra prakAra kahyA che tenuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che-gAra rUpa kAmane sadbhAva Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D sthAnA ___" vyavahAraH puM-nArinyo'nyaM raktayoratiprakRtiH zazAraH" iti 1, tathAkaruNAH kAmA manujAnAM manuSyANAM bhavanti, yataste tAdRzamanojJA na bhavantIti tathA kSaNena dRSTAH santo napantIti tathA-zukrazoNitaprabhRtizarIrAzraviNo bhavantIti zocanarUpA avantIti karuNo hi rasaH zokasvabhAvo bhavati. uktaM ca"karuNaH zokaprakRti-riti 2, tathA-bIbhatsAH kAmAstiryagayonikAnAtiryagyonijAtAnAM mANinAM pakSiprabhRtInAM bhavanti, vIbhatsakAmAnAM nindanIyatvAt , vIbhatsaraso hi jugAsAtmako bhavati, yadAha--" bhavati jugupsAprakRti. vIbhatsaH " iti 3, tathA-raudrAH-dAruNA atyantamaniSTatvena krodhotpAdakatvAt , zRMgAra ratirUpa hotAhai, aura deva aikAntikarUpase atyanta manojJa hote haiN| isaliye ve prakRSTa ratirasake AzrayabhUta hote haiN| so hI kahA hai vyavahAraH puM-nArinyonyaM raktayoratiprakRtiH gaMDAraH" parasparameM rakta strI puruSoMkA jo vyavahArahai vaha rati hai, kAraNa jisakA aisA hotA hai vaha ratihI shRnggaarhai| karuNArUpa jo kAmahaiM ve manuSyoMko hote haiM, kyoMki ve devoM ke jaise manojJa nahIM hote haiN| dekhate 2 ve eka kSaNabharameM naSTa ho jAte haiM zukra zoNitake sambandhase janita zarIravAle hote haiM aura jJAcanarUpa hote haiM karuNarasa zoka svabhAvavAlA hotA hai kahA bhI hai" karuNaH zokaprakRtiriti" 21 bIbhatsakAma tiryazca yonimeM utpanna hue pakSi Adi prANiyoMke hote haiM / vIbhatsakAma niMdanIya hote haiM kyoMki bIbhatsarasa jugupsAtmaka hotaahai| kahA bhIhai-" bhavati jugupsI prakRtiH vIbhatsarasaH " jugupsA prakRtivAlA vIbhatsarasa hotA hai raudrdevamAM hoya che, kAraNa ke zRMgAra ratirUpa hoya che ane devo ekAtika rUpe pUrNataH) bhanAza DAya cha, tathI to aTa 2tirasathI sapanna DAya . 44 cha -" vyavahAraH pu-nArinyonyaM raktayoratiprakRtiHzrRMgAraH" pirasparamAM rakta (Asakta) strI puruSane je vyavahAra che tenuM nAma rati che, ane te rati ja mRgAra rUpa che. karuNarUpa kAmane sadUbhAva manuSyamAM hoya che, kAraNa ke teo devanA jevA maNa hotA nathI, teo jotajotAmAM eka kSaNa mAtramAM ja naSTa thaI jAya che, ane zocanarUpa hoya che -:.45 28 4 mAvANI DAya che. madhu 55 cha hai-" karuNA zIprakRtiriti " bhIla bhinA samApa tiya ya yonibhA utpanna yeai pakSIo prANIo AdimAM kAya che bIbhatsa kAma niMdanIya hoya che, kAraNa yAsa)zusAsana DAya che. 4yu 5 cha hai-" bhavati juguptA prakRti bIbhatsarasaH" zusA prativANI bhImasarasa DAya che. Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uSA TIko sthA04304 sU022 udakadRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 381 te kAmA nairayikANAM-narakotpannAnAM jIvAnAM bhavanti, raudraso hi krodharUpo bhavati, " raudraH krodhaprakRti "-rityukte riti / 4 / // sU0 21 // pUrva kAmA uktAH, te caM tuccha-gaMbhIrayo dhakAvAdhakA bhavantIti tau pratipAdayituM sadRSTAntAmaSTasUtrImAha-- mUlam-cattAri udagA paNNattA, taM jahA-uttANe NAmamege uttANodae 1, uttANe gAmamege gaMbhIrodae 2, gaMbhIre NAmamege uttANodae 3, gaMbhIre NAmamege gaMbhIrodae / (1.) evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--uttANe NAmamege uttANahiyae, uttANe NAmamege gaMbhIrahiyae 4, (2) / cattAri udagA paNNattA, taM jahA-uttANe NAmamege uttANobhAsI uttANe NAmamege gaMbhIrobhAsI 4 (3) evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-uttANe NAmamege uttANobhAsI, uttANe NAmamege gaMbhIrobhAsI 4, (4) __cattAri udahI paNNattA, taM jahA-uttANe NAmamege uttANodahI, uttANe NAmamege gaMbhIrodahI 4, (5) evAmeva cattAri purisajAyApaNNattA, taM jahA-uttANeNAmamege uttANAhiyae 4(6) / cattAri udahI paNNattA, taM jahA-uttANe NAmamege uttANo. dAruNa hotA hai vaha atyanta aniSTa honese krodhotpAdaka hotA hai, isaliye dAruNa kAma nairathikoMke nArakotpanna jIvoMke hotehaiM raudrarasa krodharUpa hotAhai, kyoMki raudrAH krodhaprakRtiH " aisA kathana hai / snU0 21 / / raudra atyaMta dAruNa hoya che. te atyaMta aniSTa hovAthI kopAdaka hoya che. tethI nAraka mAM rI kAmane sadabhAva hoya che. razadra rasa krodha 35 DAya 2. yuM para che ..." raudrAH krodhaprakRtiH // // sU0 21 // Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasUtre 382 bhAsI, uttANe NAmamege gaMbhIrobhAsI 4 ( 7 ) evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA -- uttANe NAmamege uttANobhAsI 4 ( 8 ) // sU0 22 // ' chAyA - catvAri udakAni prajaptAni tadyathA- uttAnaM nAmaikamuttAnodakam uttAnaM nAmaikaM gambhIrodakaM 2, gambhIraM nAmaikamuttAnodakaM 3 gambhIraM nAmaMka gambhIrodakam 4 ( 1 ) / evameva catvAri puruSajAtAni praptAni tadyathA - uttAno nAmai uttAnahRdayaH, uttAno nAmaiko gambhIrahRdayaH 4, ( 2 ) / catvAri udakAni prajJaptAni tathA uttAnaM nAmaikamutAnAmAsi, uttAnaM nAmaikaM gambhIrAvabhAsi 4 ( 3 ) evameva calAri puruSajAtAni matAni, tadyathAuttAno nAmai uttAnAvabhAsI, uttAno nAmaiko gambhIrAvabhAsI 4 ( 2 ) / catvAra udadhayaH prajJaptA, tadyathA - uttAno nAmaka uttAnodadhiH, uttAno nako gambhIrodadhi. 4, (5) evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathAuttAno nAmaika uttAnahRdaya 4, (3) / catvAra udadhayaH prajJaptAH, tadyathA - uttAno nAmeka uttAnAvabhAsI, uttAno nako gambhIrAbhAsI 4 (7) / evameva catvAri puruSajAtAni majJaptAni tadyathAuttAno nAmai uttAnAvabhAsI 4 (8) // sU0 22 // TIkA -- --" cattAri udagA " ityAdi - udakAni = jalAni catvAri pra sAni tadyathA - ekamudakamuttAnaM tucchatvAt pratalaM bhavati, tadeva punaruttAnodakaM bhavati, svacchatayopalabhyamadhyasvarUpatvAt / 3 ukta ye kAma tuccha aura gambhIrake bAghaka aura abAdhaka hote haiM isaliye inako pratipAdana karaneke liye sUtrakAra dRSTAnta sahita aSTa sUtrI kahate haiM - cattAri udagA paNNA ityAdi sUtra 22 // TIkArya - jala cAra prakAra ke kahe gaye haiM, inameM koI udaka aisA hotA hai jo uttAna tuccha hone se pratala patalA hotA hai halkA hotA hai aura svaccha honese upalabdhike yogya hai, madhya svarUpa jisakA aisA hotA hai| tathA uparyukta kAma tuccha ane gaMbhIranA bhASaka ane abAdhaka hoya che, tethI temanuM pratipAdana karavA nimitte sUtrakAra dRSTAnta sahitanI aSTasUtrI he che. " cattAri udgA paNNattA " ityAdi TIkA-jaLanA cAra prakAra kahyAM che--(1) kAI jaLa evuM hAya che ke je uttAna-tuccha hAvAthI pratala ( pAtaLuM) hAya che ane svaccha hAvAthI jenuM madhya svarUpa upalabdha thaI zake evuM hAya che. (2) DhAI jaLa evu hoya che Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suSAkA sthA04 704 sU022 udakaSTAntena puruSajAtaniLapaNam 383 / tathA-ekamudakamuttAnaM sad gambhIrodakam agAdhatvAdanupalabhyamAnasvarUpaM bhavati 2, tathA ekamudakaM gambhIram-agAdhaM pracuratvAt satpunaruttAnodakamsvacchatayopalabhyasvarUpatvAt 3, tathA ekamudakaM-gambhIramagAdhatvAt punargambhI rodakaM bhavati agAdhatvAditi / / " evAmeva cattAri purisajAyA" ityAdi-evameva-udakavadeva puruSajA tAni cavAri prajJaptAni, tadyathA-ekA puruSaH uttAnaH-gAmbhIryarahito bhavati vahi darzitamadadainyAdijanyavikRtakAyavAkceSTatvAt sa eva punaruttAnahRdayo bhavatidainyAdi yukta gopanIyadhAraNAzakterasamarthacittatvAditi prathamaH 1 // eka udaka aisA hotA hai, jo uttAna hotA huA gaMbhIrodaka hotA haiagAdha (UMDA) honese jisakA svarUpa upalabhyamAna nahIM hotAhai, aisA hotaahai| eka udaka aisA hotAhai jo pracura honese agAdha hotAhai, aura svaccha honese jisakA madhya upalabdhike yogya svarUpavAlA hotA hai / tathA eka udaka aisA hotA hai jo gaMbhIra-gaMbhIrodaka hotA hai / agAdha honese jisakA svarUpa upalabdhike yogya nahIM hotA hai, aura svaccha hone para bhI jisakA madhyabhAga nahIM dikhAtA hai 4 " evAmeva cattAri purisajAyA" ityAdi-jaise ye jalake cAra prakAra prakaTa kiye gaye haiM vaisehI puruSa prakAra cAra hotehaiM-inameM koI eka puruSa prakAra aisA hotAhai jo uttAna hotAhai gaMbhIratAse rahita hotAhai aura bAharameM mada evaM dainya Adise janya vikRta kAyakI aura vacanakI ceSTA dikhalAnevAlA honese uttAna hRdayavAlA hotAhai dainyAdi yukta apanI gopanIya sthitiko chipA ke je uttAna hovA chatA gaMbhIra hoya che-agAdha hovAthI jenuM madhya svarUpa upalabdha na thaI zake evuM hoya che. (3) keI udaka khUba gaMbhIra hovAthI agAdha hoya che, ane svaccha hovAne kAraNe jenuM madhya svarUpa upalabdha thaI zake evuM hoya che (4) keI udaka evuM hoya che ke gabhIra-ga bhIrodaka vALuM hoya che, agAdha hovAthI tenuM svarUpa jANI zakAtuM nathI ane svaccha hovA chatAM paNa tene madhyabhAga dekhAtuM nathI. " evAmeva catvAri purisajAyo " tyAhi jevAM jaLanA cAra prakAra kahyA che evA ja manuSyanA paNa cAra prakAra kahyA che-(1) koI eka puruSa evo hoya che ke je uttAna hoya che gaMbhI. ratAthI rahita hoya che ane mada ane dainya Adi janya kAya ane vacananI vikRta ceSTA batAvanAra hovAthI bahArathI uttAna hRdayavALA hoya che-denyA Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAne tathA-ekaH puruSa uttAno bhavati, kAraNavazAddarzitavikRtacepTatvAt , sa etra punargambhIrahRdayo bhavati prakRtyA gAMbhIryaguNasampannacittatvAt iti dvitIyaH 2 / tathA-eko gambhIraH-dainyAdiyukto'pi gAmbhIryaguNasampanno bhavati, sa eva punaH kAraNavazAt sazopitAkAratayA uttAnahadayo bhavati, iti tRtIyaH 3, tathAeko gambhIro bhavan gambhIrahRdayo bhavatIti caturthaH / 4 / (2) / " cattAri udagA" ityAdi--punarudakAni catvAri prajAtAni, tadyathAekamadamattAnaM bhavati pratalatvAt , tadeva punaruttAnAvabhAsi-uttAnamavabhAsata ityevaM zIlamuttAnAvabhAsi bhavati, sthAnavizeSAt iti prathamo bhagaH / 1 / tayAne meM sarvathA asamartha cittavAlA hotA hai (1) koI eka puruSa aisA hotA hai jo uttAna aura gaMbhIra hRdayavAlA hotA hai-kAraNavaza darzita ceSTAvAlA honese uttAna hotA hai aura svabhAvase gAMbhIrya guNasaMpanna cittavAlA honese gaMbhIra hRdayavAlA hotA hai 2 tIsarA puruSa aisA hotA jo dainyAdise yukta hone para bhI gAMbhIryaguNase yukta hotA hai aura kAraNavaza vahI apane AkArako chipAlenevAlA honese uttAna hRdayavAlA hotA hai 3 tathA cauthA puruSa prakAra aisA hotA hai jo gaMbhIra hotA huA gaMbhIra hRdayavAlA hotA hai 4 (2) phirabhI-"cattAri udgA' ityAdi udaka cAra prakArake kahe gaye -jaise uttAna-uttAnAvabhAsI1 uttAna gaMbhIrAvabhAsI2 gaMbhIra utsAnAvabhAsI3 aura gaMbhIra gaMbhIrAvabhAsI4 inameM jo udaka pratala(patalA) dithI yukta pitAnI gepanIya (chupAvavA lAyaka) sthitine chupAvavAne bila kula asamartha hoya che. (2) keI eka puruSa e hoya che ke je uttAna ane gaMbhIra hRdayavALo hoya che-kAraNavaza darzita ceSTAvALo hovAthI uttAna hoya che ane svabhAve gAMbhIrya guNasaMpanna cittavALe hevAthI gaMbhIra hadaya. vALo hoya che. keI eka puruSa e hoya che je dainyAdithI yukta hovA chatAM gAMbhIrya guNathI yukta hoya che ane kAraNavaza e ja pitAnI ceSTAone chupAvI zakanAro hovAthI uttAna hRdayavALe hoya che. (4) koI puruSa gaMbhIra paNa hoya che ane gaMbhIra hRdayavALA paNa hoya che ! 2 vajI " cattAri udagA" tyA6i-664 (pI) nIce pramANe yAra nu pAya cha-(1) uttAna-uttAnAmAsI, (2) uttAna-mIrAmAsI (3) ||2-uttaanaavaasii bhane (4) mIra-bhImAsI (1)2 Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04 sU022 udakadRSTAntenapuruSajAtanirUpaNam 385. ekamudakamuttAna-prAgvat ,-bhavati, punastan gambhIrAvabhAsi-agAdhAvabhAsisaGkIrNasthAnAzritatvAdinetidvitIyaH 2 / tathA-ekamudakaM gambhIram-agA, saduttAnAvabhAsi-vistIrNasthAnAzrayatvAdineti tRtIyaH 3 / tathA-ekamudakaM gambhIram-agAdhaM sad gambhIrAvabhAsi-agAdhAvabhAsi bhavati gambhIrasthAnAzritasvAdinaiveti caturthaH 4 (3) / ___ "evAmeva cattAri purisajAyA" ityAdi-evameva-udakavadeva puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-ekaH puruSa uttAnaH-tuccho bhavati sa eva punaruttAnAvabhAsI-uttAna evAvabhAsata ityevaMzIlauttAnAvabhAsI bhavati, pradarzitatucchatvavikAratvAt, iti prathamaH / 1 / tathA-eka-uttAno gambhIrAvabhAsI hotA hai parantu sthAna vizeSase uttAna jaisA pratIta hotA hai vaha prathama bhaMgameM parigaNita huA hai 11 jo udaka pratala-patalA hotAhai vaha saMkIrNa sthAnameM rahanese agAdha jaisA pratIta hotA hai vaha dvitIya bhegameM ginA gayA hai / jo udaka gaMbhIra agAdha hotA huA bhI vistIrNa sthAnameM rahanese uttAna jaisA pratIta hotA hai vaha tRtIya bhaMgameM liyA gayA hai 3 aura jo udaka agAdha hotA huA bhI gaMbhIra sthAnake Azrayase agAdha jaisA pratIta hotA hai vaha caturtha bhaMgameM liyA gayA hai 4 (3) ___"evAmeva cattAri purisajAyA" ityAdi-jaise ye udakake prakAra kahe gaye haiM, vaisehI puruSake bhI cAra prakAra hote haiM-inameM eka purupa aisA hotA hai jo uttAna tuccha hotA hai aura apanI tucchatArUpa vikArake dikhAnese uttAnAvabhAsI hotA hai / dUsarA puruSa prakAra aisA chAcharuM hoya ane sthAna vizeSamAM rahevAne kAraNe uttAna (chAcharuM) dekhAtuM hoya te udakane pahelA bhAgamAM mUkI zakAya che. (1) je udaka pratala haiyA paNa saMkIrNa sthAnamAM rahevAne kAraNe agAdha jevuM lAgatuM hoya tene bIjA prakAranuM gaNI zakAya (2) je udaka gaMbhIra. (agAdhI hovA chatAM paNa vistIrNa sthAnamAM raheluM hovAthI uttAna jevuM lAgatuM hoya tene trIjA prakA2mAM mUkI zakAya che. (3) je udaka agAdha hoya ane saMkIrNa sthAna vizeSamAM raheluM hovAne kAraNe agAdha lAgatuM hoya tene cethA prakAramAM mUkI zAya che. (4) / 3 / / "evAmeva cattAri purisajAyA" tyAhi-puruSAnA 5Y mevA yAra prakAra kahyA che-(1) keI puruSa uttAna (tu) hoya che ane pitAnI svacchatAne ceSTAo dvArA prakaTa karate hevAthI uttAnAbhAsI paNa hoya che. Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAmA saMtatvAt iti dvitIyaH 2 / tathA-eko gambhIra uttAnAvabhAsI bhavati kAraNavazAt madarzitavikAratvAditi tRtIyaH 3 / tathA-eko gambhIro bhavati sa punargambhIrAvabhAsI bhavatIti caturthaH 4 / (4) / ___" cattAri udahI " ityAdi-udhayaH-samudrAthatvAraH prajJaptAH, tadyathAeka udadhiH uttAna:-tucchatvAtmatalobhavatIyAdhudakamutravadvivaraNaM bodhyam / yadAeka udadhiH-pUrvamuttAnaH-pratalo bhavati sa eva pazcAdapi uttAnodadhiH-uttAnodadhipradezo bhavati, taraGgasya samudrAvahirasatvAt iti prathamaH / 1 / tathA-ekaH pUrvamuhotA hai jo-uttAna hotA huA bhI apane AkArako chupA lenevAlA hone ke kAraNa gaMbhIra pratIta hotAhai / tIsarA purupa prakAra aisA hotA. hai jo gaMbhIra hotA huA bhI kAraNavaza vikArake dikhAnese uttAnake jaisA pratIta hotA hai / aura caturtha purUpaprakAra aisA hotA hai jo gaMbhIra hotA huA bhI gaMbhIra hI jaisA pratIta honA hai 4 (1) ____ " cattAri udahI " ityAdi / samudra cAra prakArake kahe gaye haiM jaise-uttAna uttAnodadhi 1 uttAna gaMbhIrodadhi 2 ityAdi 4 yaha saba bhaMga kadhana, udaka mRnakI taraha kara lenA caahiye| yahA-eka udadhi aisA hotA hai jo pahile bhI uttAna hotA hai pratala hotA hai aura yAdameM bhI vaha taraGgIkA sanase yAhara asatva honese uttAnodadhi pradezavAlA hotA hai / 1 tathA-eka udadhi aisA hotA hai jo pahile uttAna hotA hai aura pIche bhI taraGgoMke Agamanase vaha agAdha hone ke kAraNa gaMbhIro dadhi pradezavAlA ho jAtA hai / 2 eka udadhi aisA hotA jo gambhIra (2) koI puruSa uttAna (tuccha) te hoya che, paNa pitAnI chatAne chupAvanAro hevAthI gaMbhIra lAge che. (3) kaI puruSa e hoya che ke je gaMbhIra hovA chatAM paNa koI kAraNe pitAnA manabhAvane chupAvI zakato nathI tethI uttAna jevo lAge che. (4) keI puruSa gaMbhIra hoya che ane pitAnA manebhAne mukhapara prakaTa nahIM thavA devAne kAraNe gabhIra ja lAge che. 14 pacAri udahI" tyA6i-abhudra yAra 42 4hyo che-(1) uttAna uttAnedadhi, (2) uttAna-gaMbhIradadhi, ItyAdi cAre prakAra uMdaka sUtramAM kazA pramANe rAmajavA. athavA-kaI eka udadhi (samudra) e hoya che ke je pahelAM paNa uttAna (tuccha) hoya che ane pachI paNa majAMonuM samu nI bahAra astitva nahIM levAthI uttAnedadhi pradezavALA hoya che. (2) keI eka samudra e hoya che ke je pahelAM uttAna hoya che ane pAchaLathI 5 tagArnu mAgabhana vAthI jaladhi pradezavANI ya taya cha. () Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIko sthA04 u04 sU023 tarakasvarUpanirUpaNam ttAnaH pazcAd gambhIrodadhiH-gambhIrodadhipradezo bhavati taraGgAgamanenAgAdhatvAta, iti dvitIyaH / 2 / ___tathA-ekaH pUrvaM gambhIraH pazcAt taraGgApasaraNena uttAnodadhiH-uttAnodadhi pradezo bhavatIti tRtIyaH / tathA-ekaH, pUrva gambhIraH pazcAd gambhIrodadhiHgambhIrodadhipradezaH sadA'gAdhatvAditi caturthaH 4 / 5 / evaM puruSadAntiko'pi yojniiyH|6| dRSTAntadASrTAntikamUtradvayaM sugamam / 8 / // sU0 22 // . pUrvamudadhaya uktAH, samprati tattarakAnnirUpayituM sUtracatuSTayamAha- . mUlam cattAri taragA paNNattA, taM jahA-samudaM tarAmItege samudaM tarai 1, samuiMtarAmItege goppayaM tarai 2, goppayaM tarAmItege samudaM tarai 3, goppayaM tarAmItege goppayaM tarai 4 // (1) evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA taM jahA-samudaM tarAmItege samudaM tarai 4 / (2) / - cattAri taragA paNNattA, taM jahA--samudaM tarittA NAmamege samudde visIyai 1 samudaM ttarittA NAmamege goppae visIyai 2, goppayaM tarittA NAmamege samudde visIyai 3, goppayaMtarittA hotA hai aura pIche se vaha tarajhoMke apasaraNase uttAnodadhi pradezavAlA hotA hai / aura eka udadhi aisA hotA hai jo pahile gambhIra hotA hai aura pIche bhI agAdha honese gambhIrodadhi pradezavAlA hotA hai / isI tarahase puruSa dArTAntika sUtra bhI samajha lenA cAhiye ye dRSTAnta dATI. ntika sUtradvaya sugama hai / suu022|| eka samudra e hoya che ke je gaMbhIra hoya che paNa tyArabAda temAMthI taronuM apasaraNa thavAne kAraNe uttAnedadhi pradezavALa banI jAya che. (I. keI samudra e hoya che ke je pahelAM paNa gaMbhIra hoya che ane pachI paNa agAdha ja rahevAne kAraNe gabhIredadhi pradezavALA rahe che. e ja pramANe dAskRtika puruSanA cAra prakAre paNa samajI levA. A bane sUtra sugama hevAthI vadhu spaSTIkaraNa karyuM nathI. A sU0 22 , Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '388 sthAnAle NAmamege goppae visIyai 4 / (3) / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--samudaM tarittA NAmamege samudde visIyai 4(4) // sU0 23 // chAyA-catvArastarakAH prajJaptAH, tadyathA-samudra tarAmItyekaH samudra tarati 1, samudraM tarAmItyeko goSpadaM tarati 2, goppadaM narAmItyekaH samudra tarati 3 goSpadaM tarAmInyeko goSpadaM tarani 4 / (1) / evameva catvAri purupajAtAni prajJaptAni tadyathA-samudraM tarAmItyekaH samudraM tarati 4 / (2) / catvArastarakAH prajJaptAH, tadyathA-samudraM tarItvA nAmakaH samudra vipIdati 1, samudraM tarItvA nAmaiko goSpade vipIdati 2. goSpadaM tarItvA nAmakaH samudre vipIdati 3, gopadaM tarItvA nAmaiko gopade vipIdati / (3) / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-samudraM tarItvA nAmaikaH samudre vipIdati 4 (4) // mU0 23 // ____TIkA-cattAri taragA" ityAdi-tarakA:-tarantIti tarAsta eva tarakAH te catvAraH prajJaptAH, tadyathA-eka:-kazcit tarakaH taraNazIlaH samudra tarAmIti kRtvA samudraM tarati 1, ekaH kazcittarakaH samudraM tarAmIti kRtvA tattaraNAsamoM goSpadaM-gokhuraparimitajalayuktaM jalAzayaM tarati 2, ekaH kazcittarakaH goppadaM tarAmIti nizcitya sAmarthyavAhulyAt pazcAt samudraM tarati 3, ekaH kazcid agha sUtrakAra inake taraNazIloMkA nirUpaNa karaneke liye sUtra catuSTayakA kathana karate haiM'-cattAri taragA paNNattA ityAdi sUtra 23 // TIkArtha-taraka-tairanevAle cAra prakArake hote haiM-jaise-eka taraka aisA hotA hai jo " maiM samudra meM tairUM" aisA vicAra karake samudrameM tairatA hai ? eka taraka aisA hotA hai jo-"meM samudra meM tairUM" isa prakAra vicAra karake gobpadA tairatA hai 2 eka taraka aisA hotA hai jo " meM goSpadameM tairUM" aisA vicAra karake samudrameM tairatA hai 3 eka taraka aisA hotA hai jo " maiM goSpadameM tairUM" aisA vicAra karake goSpadameMhI tairatA hai 4 have sUtrakAra te samudrane tarI javane prayatna karanAra taravaiyAonuM - yAra sUtra dvArA ni35ya 42 cha. " cattAri taragA paNNattA " tyaahTIkAtarakanA (taravaiyAonA) nIce pramANe cAra prakAra kahyA che- (1) koI '4 ta24 " I samudrabhA tarIza," me viyA2 4Ine samudramA tare che. "koI eka taraka e vicAra kare che ke "huM samudramAM tarIza, dhAre che" paNa te goSpadamAM tare che. (3) kaI taravaiye "huM gepadamAM tarIza" A prakA Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaiTara sudhA .TI. sthA. 4 u. 4 sU 22 udakadRSTAntena puruSajAtanirUNapam goori arAmIti nizcityA'lpazaktikatvAda goSpadameva tarati 4 (1) / samudrasamudravada dustaraM sarvaviratyAdikaM kAryaM tarAmi- dhAtunAmanekArthatvAt karomItyevaM nizcitya tatra samarthalAt samudra - samudravad dustaraM sarvaviratyAdikaM kAryameva tarati - tatra samartho bhavatIti prathamaH 1| tathA -- ekastaraka: samudra - samudravat dustaraM tarAmIti nizcitya tatrAsAmarthyAd goSpadaM-goSpadavat sutara dezaviratyAdikamalpatamaMtarati - nirvAhayatIti dvitIyaH 2 tathA-eko goSpadaM-goSpadavat sutaraM tarAmIti kRtvA sAmarthyAtizayAt samudrasamudravaddustaraM kAryaM tarati sAdhayati, dhAtUnAma- eka taraka jo prathama bhaMga meM prakaTa kiyA gayA hai, vaha jaisA vicAra karatA hai vaisA nahIM karatA hai / tRtIya bhaMgameM jo taraka prakaTa kiyA gayA hai vaha bhI aisA hI hai| aura caturtha bhaMgagata puruSa jaisA vicAra karatA hai vaisA hI kAma karatA hai / gokhura parimita jalase yukta jo jalAzaya hai, vaha yahAM goSpadase gRhIta huA hai / jo jisameM taranekA vicAra karatA hai vaha usameM isaliye nahIM taratA hai ki yo to usameM tairanekI usameM azakti hai yA usameM tairanekI zaktikI bahulatA hai - jaise- jo isa prakA rakA vicAra karatA hai ki maiM samudra meM tairU aura vaha tairatA hai gokhura - parimita jalayukta jalAzaya meM to isakA kAraNa yahI hai ki usameM usako tairanekI zakti nahIM hai / tathA jo aisA vicAra karatA hai ki maiM tairU gokhuraparimita jalavAle jalAzaya meM, aura vaha tairatA hai samudra meM, ranA vicAra karIne samudramAM tare che. ane (4) kAI puruSa gASpakamAM tarIza" A prakAranA vicAra karIne gASpadrumAM ja tare che 66 ge khur parimita jaLathI yukta jaLAzayane goSpada kahe che. pahelA ane cothA prakAranA puruSA jevA vicAra kare che evuM ja kAryo karI batAve che khIjA ane trIjA prakAranA puruSa jevA vicAra kare che evuM karI zakatA nathI. samudramAM taravAnA vicAra karIne temAM nahIM taranAra mANasamAM tenI zaktine abhAva samajave. gepadamAM taravAnA vicAra karIne temAM nahIM taranAramAM taravAnI zaktinI adhikatA samajavI je mANasa evA vicAra kare che ke 'huM samudramAM taruM, " paNa samudramAM taravAne badale gApura i mita jalayukta jaLAzayamAM tare che--nAnakaDA jaLAzayamAM tare che, tenuM kAraNu e che ke samudramAM taravAne te asamatha che. kAI mANasa evA vicAra kare " huM gopura parimita bhAzayamA ta, parantu evA jaLAzayamAM taravAne badale te samudramAM tare che, tenuM kAraNa e che ke tenAmAM taravAnI " Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 sthAnAgane to isakA kAraNa yahI hai ki usameM zaktikA bAhulyahai / tathA jo" samudra meM tairUM " aisA vicAra karatA hai aura phira samudrameM hI tairatA hai, to isakA bhI kAraNa zaktikI bAhulyatAhai,aura maiM goSpadameM terUM, aisA vicAra kara vaha goSpadameM tairtaahai| yahAM para bhI usameM usake tairanekI zaktikA abhAva kAraNa hai, arthAt usameM alpa zakti hai isI tarahase puruSajAta bhI cAra haiM, jaise jo isa bAtako socatA hai ki " samudraM tarAbhiH" maiM samudra kI taraha dustara sarvavirati AdirUpa kArya karUM, aisA nizcita karake bhI jo usehI karatA hai arthAt sarvaviratirUpa cAritrako pAlatA hai vaha prathama bhaMgameM liyA gayA hai / isa pakSameM "tarAmi "kA artha "karomi" aisA jo kiyA gayA hai vaha dhAtukI anekArthatAko lekara kiyA gayA hai| saMkalpAnusAra jo kArya karatA hai vaha usake karane meM samartha hai isaliye karatA hai / dUsarA puruSa aisA vicAra karatAhai maiM samu. drakI taraha dustara sarvaviratirUpa cAritrako dhAraNa karUM, parantu usake dhAraNa karane meM usakI azakti hone se vaha goSpadakI taraha sutara ( sukhapUrvaka tairane yogya ) dezavirati AdirUpa alpatama cAritrakA nirvAha karatA hai / tIsarA puruSa jo aisA vicAra karatA hai ki maiM goSpadakI samAna sutara jo dezavirati zakti apAra che samudramAM taravAne vicAra karIne samudramAM ja taranAra mANasamAM paNa zaktinuM bAhulya samajavuM. go5damAM taravAne vicAra karIne gopadamAM ja taranAra mANasamAM taravAnI zaktino abhAva athavA tenI zaktinI alpatA che ema samajavuM. have sUtrakAra A cAra puruSa prakAranuM bIjI rIte spaSTIkaraNa kare che- (1) keI eka puruSa e hoya che ke je samudranA jevI dutara sarvavirati dhAraNa karavAne nizcaya kare che ane sArvavirati rUpa cAritranI ArAdhanA kare cha. mA Arana puruSa " samudraM tarAmi" chatyAdi 5sA mAmA kI zAya cha "tarAmi" mA pahanA artha " karomi" vAmAM mAyA cha te dhAtunI anekArthatAnI apekSAe levAmAM AvyuM che saMka95 anusAra je mANasa kAma kare che te mANasa te kAma karavAne samartha hevAne kAraNe te kAma karI zake che. (2) keI eka puruSa e vicAra kare che ke "huM samudranA jevuM dustara evuM sarvavirati rUpa cAritra dhAraNa karuM," paNa sarva virati rUpa cAgnine dhAraNa karavAmAM pitAne asamartha samajIne te gespada samAna saraLa evA dezavirati rUpa a5tama caritranuM pAlana kare che. (3). (3) keI puruSa e vicAra kare che ke "huM gaSpadanA samAna saraLa evA Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04 sU022 udakazAntanapuruSajAtanirUpaNam nekArthatvAt iti tRtIyaH 3 / tathA-ekastarako goSpada-goSpadacat mRtara-musA, kArya tarAmi-karomIti nizcitya goSpadaM-goSpadavat sutara-susAdha taratisAdhayati / iti caturthaH 4 (1) / - " cattAri taragA" ityAdi-catvArastarakAH prajJaptAH, tadyathA-ekaH kazcittarakaH pUrvaM samudraM tarItyA pazcAt zaktihAsAtsamudre viSIdati na tarItu samarthoM bhavati 1, ekaH kazcitsamudraM tarItvA goSpade vipIdati, zakteratyantahAsAt 2, ekaH kazcid goSpadaM tarItvA pazcAt pracurazaktimabhAvAtsamudramapi tarati 3, Adi hai unakA pAlana karUM, parantu vaha sAmarthyakI adhikatAle samu. drakI taraha dustara sarvavirati AdirUpa cAritrakA dhAraNa kara lenA hai yaha tRtIya bhaMgameM ginA gayA hai 3 tathA jo puruSa aisA vicAra karatAhai ki maiM goSpadatulya susAdhya dezavirati Adi rUpa cAritrakA pAlana karU aura vaha usehI pAlatAhai to aisA vaha puruSa caturtha aMgameM liyA gayAhai 4(2) ___ "cattAri taragA" ityAdi-taraka cAra kahe gaye haiM-inameM koI eka tarapha aisA hotA hai, jo pUrvameM samudrako tira karake pazcAt zaktike hAsase samudrameM duHkhI ho jAtA hai, use phira taranemeM samartha nahIM hotA hai 1 koI eka taraka aisA hotA hai, jo goSpadako tira karake goSpada hI zaktike atyanta hAsa ho jAnese duHkhI ho jAtA hai 2 koI eka taraka aisA hotA hai, jo goSpadako tira karake pazcAt pracura zaktike prbhaavsedezavirati rUpa cAritranuM pAlana karUM, " paraMtu tene ema lAge che ke sarva virati Adi rUpa cAritranuM pAlana karavAne paNa pite samartha che, tethI te samudranA jevA dastara sarvavirati Adi rUpa cAritrane dhAraNa karI le che (4) keI eka puruSa e vicAra kare che ke "geASpada samAna susAdhya deza virati Adi rU5 cAritranuM huM pAlana karu," A pramANe te vicAra karIne te dezavirati rUpe cAritrane ja dhAraNa kare che, kAraNa ke te pite ema mAne che ke sarvavirati rUpe cAritranuM pAlana karavAne pite samartha nathI - "pattAri taragA" tyAhi-yAra pra.12nA tazyA 4aa cha---(1) cha eka tarake e hoya che ke je pahelAM te samudrane tarI jAya che, paNa pAchaLathI tenI zaktine hAsa thaI javAthI te samudramAM dukhI thaI jAya che tene pharI tarIne pAra karavAne asamartha banI jAya che. (2) keI eka taravaiye gekhara parimita jaLayukta jaLAzayane taravAno prayatna kare che paNa ema karatAM karatAM tenI zakitane hAsa thaI javAthI te jaLAzayane pAra karatAM karatAM duHkhI thAya che. (3) keI eka taravai gaSpadane taryA bAda pracura zakitanA prabhAvathI samudrane Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 sthAnAnayatre ekaH kazcit goSpadaM tarItvA goSpade'pi vipIdati-alpazaktimatvAt 4 (3) / evameva tarakavadeva catvAri puruSajAtAni, prajJaptAni tadyathA-ekaH kazcit tarakaH kArya karaNasamarthaH puruSaH samudra-samudramiva dustaraM-duHsAdhaM kAya tarItvA pArayitvA samudesamudrasadRze duHsAdhe kAryAntare vipIdati-kSayopazamalakSaNyAtkAryAntaraM na pAra. yati 1 evaM bhaGgAtrayamUhanIyam / 2 / / su0 23 / / pUrva tarakA uktAH, te ca puruSavizeSA eva bhAntIti puruSavizeSAneva kumbha dRSTAntapradarzanapUrvakaM nirUpayitumAha mUlam-cattAri kuMbhA paNNattA, taM jahA-puNNe NAmamege puNNe 1, puNNe NAmamege tucche 2, tucche NAmamege puNNe 3, tucche NAmamege tucche 4 / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-puNNe NAmamege puNe 4 / / cattAri kuMbhA paNNattA, taM jahA-puNe NAmamege puNNobhAsI 1, puNNeNAmamege tucchobhAsI 2, tucche NAmamege puNNo. bhAsI 3, tucche NAmamege tucchobhAsI / evaM cattAri purisa. jAyA paNNatA, taM jahA-puNNe NAmamege puNNobhAsI 4 // samudra meM bhI taira jAtA hai 3 aura koI eka taraka aisA hotA hai jo alpa zaktivAlA honese gopadako taira karake bhI goSpada meM hI duHkhI ho jAtA hai 4 (3) isI prakArale puruSa jAta bhI cAra kahe gaye haiM-inameM koI ekataraka kArya karane meM samartha huA puruSa samudra kI taraha du stara du sAdhya kAryako samApta karake samudra jaise duHsAdhya kAryAntarameM kSayopazamakI vilakSaNatAse nahIM lagatAhai 1 isI prakArase tIna bhaMga samajha lenA caahiye|mu.23|| paNa tarI jAya che. (4) keI eka taravaiyo e hoya che ke je Apa zaktivALe hevAthI gaSpadane tarIne gempamAM ja duHkhI duHkhI thaI jAya che. taravaiyAnI jema purunA paNa cAra prakAra kahyA che-kaI eka puruSa e hoya che ke je samudrane taravA jevuM dustara-duHsAdhya kArya pUrNa kare che, paNa kSapazamanI vilakSaNatAne lIdhe evAM ja ke bIjA sAdhya kAryamAM paDate nathI. e ja pramANe bAkInA traNa bhAMgA paNa samajI levA. e sUtra 23 che Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA04 u04 sU024 kumbhadRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 393 cattAri kuMbhA paNNattA, taM jahA-puNNe NAmamege puNNarUve puNNe NAmamege tuccharUve 4 // evAseva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--puNe NAmamege puNNarUve 4 // vattAri kuMbhA paNNattA, taM jahA--puNNe'vi ege piyaThe 1, puNNe'vi ege avadale 2, tucche'vi ege piyaTTe 3, tucche'vi ege avadale 4 // evAmeva cattAri purisajAyA paNNatA, taM jahA-- puNNe'vi ege piyaDhe 4, . taheva cattAri kuMbhA paNNattA, taM jahA--puNNe'vi ege vissaMdai 1, puNNe'vi ege No vissaMdai 2, tucche'vi ege vissaMdai 3, tucche'vi ege No vissaMdai / evAmeva cattAri purisajAyA paNNatA, taM jahA--puNNe'vi ege vissaMdai 4 // taheva cattAri kuMbhA paNNattA, taM jahA--bhinne 1, jajarie 2, parissAI 3, aparissAI 4, evAmeva caubihe carite paNNatte, taM jahA--bhinne jAva aparistAI // pattAri kuMbhA paNNattA, taM jahA--sahakuMbhe NAmamege mahuppihANe 1, mahakuMbhe NAmameMge visapihANe 2, visakuMbhe NAmamege mahupihANe 3, visakuMbhe NAmamege visapihANe / evAmeva cattAri purisajAyA paNNatA, taM jahA--mahukuMbhe NAmamege mahIpahANe 4 // hiyayamapAvamakalusaM jIhA'vi ya mahurabhAsiNI nicca / / jami purisaMmi vijai se mahukuMbhe mahupihANe // 1 // Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hiyayamapAvamakalusaM jIhA'vi ya kaDuyabhAsiNI niccha / jaMli purisaMmi vijjai se mahakuMbhe visapihANe // 2 // jaM hiyayaM kalusamayaM johA'viya mahurabhAsiNI niccha / . jami purisami vijai se visakuMbhe sahupihANe // 3 // jaM hiyayaM kalulamayaM jAhA'vi va kaDuyabhAsiNI nicch| jAma purisaMmi vijai se vimukuMbhe visapihANe // 4 // suu024|| chAyA-catvAraH kumbhAH prajJasAH. tadyathA-pUrNo nAmaikaH pUrNaH 1, pUNoM nAmaikaratunchaH 2, tuccho nAkaH pUrNaH 3, tuccho naamrstucch| 4 / evamevacatvAri puruSajAtAni majJaptAni, tadyathA-pUrNoM nAmakaH pUrNaH 4 / . : catvAraH kumbhAH prajJaptAH, tadyathA-pUNoM nAmaikaH pUrNAvabhAsI 1, pUgoM nAmaikastucchAyabhAsI 2, tuccho nAmakaH pUrNAvabhAsI 3, tuccho nAmakastucchAvabhAsI 4 / evaM catvAri purupajAtAni prajapnAni, tadyathA-pUrNo nAmaikaH pUrNAvabhAsI 4 // catvAraH kumbhAH prajJaptAH, tadyathA-pUrNo nAmaikaH pUrNarUpaH 1, pUrNA nAmakaH stuccharUpaH / evameva catvAri purapajAtAni prAptAni, tadyathA-pUrNA nAmaka: pUrNarUpaH 4 / - catvAraH kummAH prajJaptAH, tadyathA-pUrNo'pyekaH priyArthaH 1, pUrNo'pyeko'pa (ca)dakaH 2, tuccho'dhyekaH priyArthaH 3, tuccho'dhyeko'pa(va)dalaH 4 / enameva catvAri purupajAtAni prajJaptAni, tadyathA-pUrNo'pyekaH priyArthaH / / tathaiva catvAraH kumbhAH prajJaptAH, tadyathA-pUrNo'pyeko viSyandate 1, pUrNo''pyeko no viSyandate 2, tuccho'pyeko viSyandate 3, tuccho'pyeko na viSyadate 4 / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-pUrNo'pyeko vipyandate4, / tathaiva catvAraH kRmbhAH prajJaptAH, tadyathA-bhinnaH 1, jarjaritaH 2, parisAvI 3, aparikhAvI 4 / evameva caturvidhaM cAritraM prajJaptam, tadyathA-bhinnaM yAnA aparisrAvi 4 / - catvAraH kumbhAH prajJaptAH, madhukumbho nAmaiko maghupidhAnaH 1, madhukumbho nAmako vipapidhAnaH,2 viSakumbho nAmaiko madhupidhAnaH 3, vipakumbho nAmaiko vipapidhAnaH 4 / evameva catvAri purupajAtAni prajJaptAni, tadyathA-madhukummo nAmako madhupidhAnaH 4 / / Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TI. - sthA. 4 u. 4 sU 24 kustaSTaSTAntena puruSajAtanirUpaNam hRdayamapApamakaluSaM jivA'pi ca madhurabhASiNI nityam / yasmin puruSe vidyate sa madhukumbhoM madhupidhAnaH // 1 // hRdayamapApa kaluSaM jihvA'pi ca kaTukabhApiNI nityam / smin puruSe vidyate sa madhukumbho vipapidhAnaH // 2 // rai aani jihvA'pi ca madhurabhASiNI nityam / yasmin puruSe vidyate sa viSakumbho madhuvidhAnaH // 3 // yahRdayaM kaluSamayaM jihvA'pi ca kaTukabhASiNI nityam / yasmin puruSe vidyate sa viSakumbho viSapidhAnaH // 4 // 24 // 'TIkA - ' cattAri kuMbhA ' ityAdi - kumbhAH - ghaTAH, catvAraH prazatAH, eko ghaTaH pUrNaH sarvAGga sampannaH, yadvA - pramANasampanno bhavati sa eva punaH pUrNa:- madhughRtAdibhRto bhavatIti prathamaH 1, nAyazabdo vAkyAlaGkAre, evamagre'pi, tathA - ekaH kumbhaH pUrNaH samastAvayavayukto'pi tuccha - madhvAdivasturikto bhavatIti : dvitIya: 2, tathA - ekastuccha. apUrNAGgo, yadvA-laghuH sannapi pUrNaH - madhvAdi bhRto bhavatIti tRtIyaH 3 tathA ekastucchasaMtuccha eva bhavatIti caturthaH 4 / ; 315 f. taraka jo cAra kahe gaye hai ve vizeSa puruSarUpahI hote haiM, isaliye aba sUtrakAra una puruSavizeSoMkA kumbha dRSTAntako lekara nirUpaNa karate haiM 'cattAri kuMbhA paNNattA' ityAdi sUtra 24 // TIkArya - kumbha cAra prakArake kahe gaye haiM-jaise koI eka kumbha ghaTa aisA hotA hai, jo pUrNa sarvAMse yukta hotA hai athavA pramANa saMpanna hotA hai, vahI punaH pUrNa-madhu ghutAdise bharA huA rahatA hai | koI eka kumbha aisA hotA hai jo pUrNa hotA hai - samasta avayavoMse yukta hotA hai, taba bhI tuccha madhvAdi (zahada Adi) vastuoM se rikta hotA hai tathA koI eka kumbha aisA hotA hai jo tuccha apUrNa aGgavAlA hotA yahA choTA hotA - 135 hai 2 3 aDI ?, trhai| ( tapaiMyA ) tu uthana bhyu, tethe viziSTa, puruSo rUpaja hAya che, A sa'khadhane anulakSIne have sUtrakAra kuMbhanA dRSTAnta dvArA puruSa vizeSonu ni35Nu ure che. " cattAri kubhA paNNattA "Salle + {' TIkorya-kuMbhanA cAra prakAra kahyA che--(1) kAI eka kuMbha evA hoya che ke pUrNa ( sarvAMga sapUrva athavA prabhAva sauMpanna ) DAya che, bhane dhA, madha AdithI bharelA hoya che. '(2) koI eka kuMbha pUrNa, ( samasta avayavethI 'yukta) DAya 'che,' yara'tu 'bhadhe, dhI Ahi dravyoM temAM larekSAM na DAvAne, ThAraze khAlI hoya che. (3) kAI eka kuMbha evA hoya che ke je apUrNa (apUrNa f Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAMnAGgale yadvA-ekaH kumbhaH pUrva pUrNaH-madhvAdi bhRto bhavati, sa punaH pazcAdapi pUrNa ityevaM catvAro'pi bhaGgA vivaraNIyAH / 4 / " evAmeva cattAri purisajAyA" ityAdi-evameva-kumbhavadeva-puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-ekaH puruSo jAtyAdi guNaiH pUrNaH san puna nAdiguNaiH pUrNA bhavatIti prathamaH 1 / yadvA-ekaH purupo dhanena guNa vA pUrNa san padhAdapi sa dhanena guNe vA pUrNA bhavati, evaM zepAstrayo'pi bhaGgAH bodhyAH / 4 / " cattAri-kuMbhA" ityAdi-punaH kumbhAzcatvAraH prajJaptAH, tadyathA-ekA kumbho'khilAvayavairdadhyAdinA vA pUrNaH sana pUrNAvabhAsI-pUrNa eva darzakadRSTo'trahuA bhI pUrNa madhvAdise bharA hotA hai 3 tathA koI eka ghaTa aisA hotA hai, jo tuccha holA huA bhI tucchahI rahatA hai 4 ___yadA-eka kumbha pahile pUrNa madhuAdise bharA hotA hai aura pIche bhI vaha pUrNa hotA hai / isI prakArase zeSa aMga bhI samajha lenA cAhiye ? " evAmeva cattAri purisajAyA" ityAdi-isI prakArase puruSa jAta bhI cAra kahe gaye haiM-jaise-koI eka puruSajAta aisA hotA hai jo jAtyAdi guNoM se pUrNa hotA huA bhI punaH jJAnAdi guNoMse pUrNa hotA hai 1 yahA-pahile dhanase yA guNoMse pUrNa hotA huA bhI pIche bhI vaha dhanase yA guNoMse pUrNa banA rahatA hai isI prakAra zeSa tIna bhaMga bhI samajha lenA caahiye| aMgovALe athavA nAne) hovA chatAM paNa madha, ghI AdithI pUrNa hArya che. (4) keI eka kuMbha e hoya che ke je apUrNa aMgavALo athevA tuccha) heya che ane temAM ghI, madha Adi dravya bharelAM nahIM hovAne kAraNe paNa apUrNa ja hoya che. athavA A rIte paNa cAra bhAMgA bane che-(1) kaI eka kuMbha pahelAM paNa madha AdithI bhareluM hovAne kAraNe pUrNa hoya che ane pachI paNa te dravyathI bharelo hovAne kAraNe pUrNa ja hoya che. e ja pramANe bAkInA traNa bhAMgA paNa samajI levA. " evAmeva cattAri purisajAyA " tyAha- 1 prabhArI puruSAMnA 55 cAra prakAra kahyA che-(1) keI eka puruSa evo hoya che ke je jAtyAdi guNethI pUrNa hoya che ane jJAnAdi guNothI paNa pUrNa hoya che. athavA te pahelAM dhana athavA guNothI pUrNa hoya che, ane pachI paNa tenAthI pUrNa ja rahe che. e ja pramANe bAkInA traNa bhAga paNa samajI levA, , , Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vadhA dIko sthA04304 sU024 kubhamdRSTAmtena puruSajAtanirUpaNam 397 bhAsata ipyevaM zIlo bhavatIti prathamaH 1 / tathA-ekaH kumbhaH pUrNo'pi kenApi kAraNenAbhipretArthasAdhakatvAbhAvAt tucchAvabhAso-tuccha ivAvabhAsata ityevaM zIlo bhavatIti dvitIyaH 2 / evaM zeSabhaGgadvayamapi bodhyam / 4 / "evaM cattAri purisajAyA" ityAdi-evaM-kumbhavat, puruSajAtAni catvAri prAptAni, nadyathA-ekaH puruSo dhanazrutAdibhiH pUrNaHsan dhanazrutAdivini yogAt pUrNAvabhAsI-pUrNa evAvabhAsata ityevaM zIlo bhavatIti prathamaH 1 / tathAekaH puruSaH pUrNaH sannapi dhanazrutAdisahitatvAt , tucchAvabhAsI-dhanazrutAdihIna badavabhAsanazIlo bhavatIti dvitIyaH 2 // tathA-eka stuccho'pi-dhanazratAdi rahi punazca-" cattAri kuMbhA"ityAdi-kumbha cAra prakArake kahe gaye hai-jaise-eka kumbha aisA hotA hai jo sampUrNa avayavoMse athavA dahI Adise pUrNa hotA huA-pUrNAvabhAsI darzakajanoMkI dRSTimeM pUrNahI hai aisA pratIta hotA hai / eka kumna aisA hotA hai jo pUrNa hone para bhI 'kisI kAraNavaza usameM abhipreta-iSTaM arthakI sodhakatA nahIM honese tucchAvabhAsI vaha tucchakI taraha pratIta hotA hai 2 isI tarahase zeSa do bhaMga bhI samajha lenA cAhiye 4 " evaM cattAri purisajAyA" isI prakArase puruSajAta cAra kahe gaye haiM, jaise koI eka puruSa aisA hotA hai jo dhana zruta Adise pUrNa hotA huA dhana zruta Adike viniyogase-vyayase pUrNAva"bhAsI pUrNahIhai aisA pratIta hotA rahatAhai 11koI eka puruSa aisA hotA hai, jo pUrNa hotA huA bhI dhanazruta Adise sahita hotA huA bhI dhanazruta "cattAri kuMbhA " tyAhi-julanA nIye pramANe yA2 42 55 5 che. (1) koI eka kuMbha e hoya che ke je samasta avayathI saMpanna hoya che athavA dahIM AdithI pUrNa hoya che ane pUrNAbhAsI paNa hoya che eTale ke darzakanI dRSTie paNa te pUrNa ja lAge che. (2) keI eka kuMbha pUrNa hovA chatAM paNa tucchAvabhAsI hoya che, eTale ke temAM bhareluM dravya keI kAraNe najare nahIM paDatuM hovAthI te kuMbha khAlI ja hevAne bhAsa thAya che. e ja pramANe bAkInA be bhAMga paNe samajI levA. . "evaM cattAri purisajAyA " tyAha- 1 pramANe yA2 - hAranA puruSo kahyA che-(1) kaI puruSa evA prakAranA hoya che ke teo dhanazrata AdithI pUrNa(saMpanna) hoya che ane dhanazrata AdinA viniyegathI pUrNa vabhAsI-pUrNa ja che evuM darzakone lAge che (2) keI eka puruSa e heya che ke je dhanakSata AdithI pUrNa hovA chatAM paNa turachAvabhAsI-dhanakRta AdithI Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 sthAnAsUtra to'pi kenApi prakAreNa prasaGgocitamavRtteH pUrNAvabhAsI - pUrNa ivAvabhAsata ityevaM zIlo bhavatIti tRtIyaH 3 tathA ekara tuccho dhanazrutAdisahito bhavatIti dhanazrutAdisahitatvAt tucchAvabhAsI tuccha evAvabhAsata ityevaM zoko bhaveafa caturthaH 4 / " cattAri kuMbhA " ityAdi - punaH kumbhAvatvAraH majJaptAH, tadyathA - ekaH kumbhaH pUrNaH - jalAdinA bhRto bhavati sa punaH pUrNarUpaM - pUrNa rUpaM yasya sa tathAavikalasaMsthAnakaH, yadvA- puNyarUpaH zobhanasaMsthAnako bhavatIti prathamaH 1, tathAeka: pUrNe'pi sana tuccharUpaH - hInA''kAro bhavatIti dvitIyaH 2 evaM zeSabhaGgadvayaM bodhyam ||4| + Adi se hIna kI taraha pratIta hotA hai 2 koI eka puruSa aisA hotA hai jo tuccha hone para bhI dhanathuna Adise rahita hone para bhI kisI prakAra se prasagocita pravRtti se pUrNAvabhAsI pUrNakI taraha pratIta hotA hai 3 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo tuccha dhana zrutAdise rahita hotA hai aura tucchAvabhAsI tucchakI tarahahI pratIta hotA hai 4 phirabhI - " cattAri kuMbha" ityAdi-kumbha cAra prakAra ke kahe gaye hai - jaise- eka kumbha aisA hotA hai jo jalAdise bharA huA hotA hai aura pUrNa rUpavAlA - avikala saMsthAnavAlA hotA hai yahA-puNya rUpavAlA zobhana-saMsthAnavAlA hotA hai 1 / eka kumbha aisA hotA hai- pUrNa hotA huA bhI tuccharUpavAlA hona AkAravAlA hotA hai 2 isI prakArate zeSa do bhaMga bhI samajha lenA cAhiye 4 rahita ja hAya evA lAge che. (3) kAi eka puruSa dhanazrata AdithI rahita hAvAne kAraNe tuccha hAya che, parantu prasa MgeAcita pravRttine kAraNe pUrNAMvabhomI lAge che eTale ke dhanazruta AdithI sapanna lAge che. (4) kAi eka puruSa / tuccha ( dhanazruta smAdithI rahita ) hoya che ane tucchAvabhAsI ja lAge che eTale ke leAkA paNa tene dhanazcaMta AdithI rahita ja lAge che. " cattAri kumA" mulanI zrI amApa aura akSara paDeM che-- (i) koi eka ku la jalAdithI parNa pUrNa hAya che ane pUrNa rUpavALA saMpUrNa ( avisa - ay uitaM ), sauMsthAnavANI hoya che athavA 'puNya rUpavALA sudara AkAravALA hoya che. (2) koI eka kuMbha dahIM dithI pUrNa' hAvA chatAM paNa tuccha rUpavALA asuMdara AkAravALA hoya che, e je pramANe bAkInA melAMgI yA sarmaka sevA. ' Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA, TIkA sthA04704 sU064 kummadRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 399 4 " evAmeva cattAri purisajAyA" ityAdi - evameva - kumbhavadeva puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA - ekaH puruSo jJAnAdinA pUrNaH san pUrNarUpaH puNyarUpo vA bhavati viziSTara joharaNAdidravyaliGgasampannatvAt, sa ca susAdhuriti prathamaH 1 | tathA - ekaH pUrNaH san rAjAdikAraNavazAt tuccharUpaHbhavati saca sAdhureveti dvitIyaH 3 / tathA ekastuccho- jJAnAdi virahito'pi san pUrNarUpaH puNyarUpo vA bhavati, sAdhuliGgasampannatvAt sa ca zivAdiriti tRtIyaH 3 / tathA - erustucchaH - jJAnAdi rahitaH san tuccharUpa:dravyaliGgarahito bhavati sa ca gRhasthAdiriti caturthaH / 4 / " evameva cattAri purisajAyA" ityAdi isI prakAra se puruSajAta cAra kahe gaye haiM- inameM koI eka puruSa aisA hotA hai jo jJAnAdikhe pUrNa hotA hai aura pUrNa rUpavAlA yA puNyarUpavAlA hotA hai, arthAt viziSTa rajoharaNAdi rUpa dravyaliGgase sampanna honeke kAraNa puNyarUpavAlA hotA hai aisA vaha puruSa sAdhu hotA hai 1 / tathA kAI eka puruSa aisA hotA hai jo pUrNa hotA hai para rAjA AdirUpa kAraNake vazase tuccha rUpa tyakta liGga chor3a diyA hai liGga-deSa jisane aisA ho jAtA hai jo tuccha-jJAnAdise rahita huA bhI pUrNarUpa yA sAdhuliGga se yukta hone se puNyarUpa hotA hai, aisA vaha nihavAdi hotA hai 3 tathA - koI eka aisA hotA hai jo tuccha-jJAnAdise rahita hotA hai aura tuccharUpa- dravyaliGga se bhI rahita hotA hai aisA vaha gRhastha Adi hotA hai 4 I pavAmeva cattAri purisajAyA " tyAhi -- me 4 pramANe yAra amaranA puruSA kahyA che--(1) kAi puruSa evA hAya che - ke je jJAnAdithI sa'panna paNa hoya che ane pUrNa rUpavALA athavA puNya rUpavALA hAya che, eTale ke rannuhara, mukhastrikA Adi rUpa dravyaliMgathI paNa sa`panna heAvAne kAraNe puNya rUpavALA hAya che, evA puruSamAM sAdhune garNAvI zakAya che (2) koI eka puruSa evA hoya che ke je jJAnAdithI pUrNa te hoya che paNa puNyarUpa khAtI 'nathI- tucha 35 hAya che bheTate haiM rAmahinA bhayane ra pAMtAnA sAdhu veSanA parityAga karyo che evA puruSane ahIM tuccha rUpavALA kahyo che. (3) kAi eka puruSa evA 'heya che ke je jJAnAdithI rahita hAvA chatAM paNa pUrNarUpa hAya che athavA sAdhunA veSathI yukta hovAne kAraNe puNya rUpa hAya che niHvAdine A prakAramAM mUkI zakAya che (4) kAI - eka puruSa tuccha ane tuccharUpa `hAya che, eTale ke jJAnAdithI rahita hAvAne kAraNe tuccha hoya che ane dravyaliMga ( rajoharaNu Adi, sAdhunI upadhi) thI rahita hovAthI, tumchaipa hoya che. gRhasthane yA aramAM bhUDI zAya che. Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAne 'cattAri kuMbhA ityAdi-punaH kummAzcatvAraH prajJaptAH, tadyathA-ekaH kazcit kumbhaH pU"jalAdinA bhRta san piyArthaH-piyazabdasya bhAvadhAnanirdezatvApriyatvamarthaH, tena miyatvArthaH-prItyartho bhavati svarNAdimayatvapUrNatvasArasampanna tvAditi prathamaH / 1 / tathA-ekaH pUrNA'pimpUrNaH sannapadala:-kutsitamRtti kAdidravyanirmitaH, yadvA-avadala. abadalyate-virdIryata ityavadala:-svalpa pakvatayA so'sAro bhavatIti dvitIyaH 2 / tathA-ekastucchaH kumbhaH priyArtha:prItyartho bhavati kanakAdimayatvena sArasvAditi tRtIyaH / 3 / tathA-eka stuccho'pi apadalo bhavatIti caturthaH / 4 / " evAmeva cattAripurisajAyA " ityAdi-evameva-kumbhavadeva puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tayathA-eka:-kazcit puruSo dhanazrutAdibhiH pUrNaH san punazca-" battAri kuMbhA" ityAdi-kuMbha cAra prakAra ke hote haiM jaise-koI eka kumbha aisA hotA hai jo pUrNa hotA hai jalAdise bharA hotA hai aura priyArtha hotA hai yahAM priya zabda bhAvapradhAna nirdezavAlA hai isaliye vaha priyatvArtha svarNAdimaya honese aura sArasaMpanna honese prIti ke liye hotA hai 1 koI eka kuMbha aisA hotA hai jo pUrNa huA bhI apadala hotA hai-kharAdha miTTI AdikA banA huA hotA hai yahAabadala hotA hai-svalpa pakA huA honese asAra hotA hai 2 koI eka kumbha aisA hotA hai jo tuccha hotA huA bhI priyArtha prItyartha hotA hai kyoMki aisA ghaTa suvarNa AdikA banA honese sAravAlA hotA hai 3 tathA koI eka ghaTa aisA hotAhai jo tuccha hotAhai aura abadala hotA hai| __" evAmeva cattAri purisajAyA" ityAdi-isI tarahase puruSajAta ___cattAri kubhA " tyAha-manA ! prabhAre yAra 452 55 5 che-(1) koI eka kuMbha pUrNa (jalAdithI bharelo) hoya che ane priyAI (prItijanaka) hoya che, eTale ke suvarNa AdithI nirmita levAthI ane sArasaMpanna hovAthI priya lAge te hoya che. ahIM "priya" zabda bhAvapradhAna nidezavALo che. (2) keI eka kuMbha pUrNa hovA chatAM paNa a5dala hoya che-kharAba mATI AdimAMthI baneluM hoya che, athavA avadala hoya che eTale ke pUrepUre pAkela nahIM hovAthI asAra hoya che (3) keI eka kuMbha pUrNa nahIM hovAne kAraNe tuccha hoya che, paNa suvarNa Adine banAvela hevAne kAraNe sArayukta hovAthI prItijanaka heya che. (4) keI eka kuMbha tuccha paNa hoya che ane apahala athavA avadala paNa heya che. " eSAmeva pattAri purimajAyA " yAha- prabhArI puruSonA 55 Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ supArIkA sthA04 u04 sU024 kuMbhadRSTAntena puruSajAtanirUpaNamA 401 priyArthaH priyevacanadAnAdibhiH pItijanako bhavatIti prathamaH / 1 / tathA-ekaH , purupaH pUrNo'pi apadalaH paropakAraM pratyayogyo bhavatIti dvitIyaH / 2 / tathAekastaccho'pi-jJAnAdivihIno'pi piyArtha:-bhItyarthI bhavati paropakAraparA. yaNatvAditi tRtIyaH / 3 / tathA-ekastuccho'pi apadalo bhavatIti caturthaH / 4 / 'taheva cattAri kuMbhA" ityAdi-tathaiva-pUrdavadeva kumbhAzcatvAraHprajJaptAH, tayathA-ekA-kazcit kumbhaH pUrNo'pi-jalAdinA bhRtaH viSyAdate sravati sacchidratvAditi prathamaH / 11 tathA-ekaH pUpi no viSyandate-na sravati nizchidratvAt iti dvitIyaH / / tathA-ekastuccha:-tuccha:-tucchajalAdiyukto bhavati, bhI cAra-hote haiM jaise-koI eka puruSa aisA hai jo dhanazruta Adise pUrNa hotA hai aura priyArtha priyavacana Adise prItijanaka hotA hai ? koI eka puruSa aisA hotA hai jo pUrNa hotA hai para vaha paropakArake prati ayogya hotA hai 2 koI eka puruSa aisA hotA hai jo tuccha hotA hai jJAnAdise hIna hotA hai phira bhI prItyartha paropakAraparAyaNa hotA hai.3 aura koI eka puruSa aisA hotA hai jo tuccha bhI hotA hai aura apaMdala bhI hotA hai paropakArake prati ayoga hotA hai 4 ..."taheva cattAri kuMbhA" ityAdi-pahilekI tarahasehI kumbha cAra prakArake hote haiM-inameM koI eka kumbha aisA hotA hai pUrNa-jalAdise bharA hotA hai.para vaha chidrasahita honese cUnAhai 1 koI eka kumbha aisA hotA hai jo jalAdise bharA hotAhai para vaha nizchidra rahita honese cUtA nahIM hai 2 koI eka ghaTa aisA hotA hai jo tuccha thoDese jalAdise bharA cAra prakAra kahyA che-(1) kaI eka puruSa e hoya che ke je dhanazrata AdithI pUrNa hoya che ane priyAI paNa hoya che eTale ke priyavacana Adine lIdhe prItijanaka paNa hoya che. (2) keI eka puruSa dhanakRta AdithI 5 DAya cha 5 5254ArI nahI pAthI priyA DAta nathI. (3) 4 eka puruSa dhana AdithI pUrNa hotuM nathI paNa prItyartha-paropakAra parAyaNa hoya che. (4) keI eka puruSa tuccha (jJAnAdithI rahita) paNa hoya che ane apadala (papakArI vRttithI rahita) paNa hoya che. ' " taheva cattAri kubhA " dhyAha-manA mA prabhArI yA2 42 paNa paDe che-(1) koI eka kuMbha jalAdithI pUrNa hoya che paNa temAM chidra paDeluM hovAthI temAMthI pANI jalAdi jhamatuM hoya che. (2) keI eka kuMbha jalA dithI pUrNa hoya che ane chidrarahita hoya che tethI temAMthI pANI TapakatuM nathI. (3) koI eka kuMbha tuccha-cheDA jalAdithI bhareluM hoya che, chatAM yukta sthA0-51 Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsa sa eva viSyandate-savatIti tRtIyaH / 3 / tthaa-ekstucch| na viSyandate-na stravatIti caturthaH / 4 / "evAmeva cattAri purinajAyA" ityAdi-evameva-kumbhavadeva puruSajA. tAni catvAri prajJaptAni, tathathA-ekaH puruSaH pUrNaH san viSyandate-dhanaM yadvAzrutaM dadAtIti prathamaH 1 tathA-ekaH pUNe'pi-dhanazruta-sampanno'pi no viSyandate-dhanaM zrutaM vA na dadAtIti dvitIyaH / 2 / tathA-ekastuccho'pi alpadhanazruto'pi viSyandate- dhanaM zrurI bA dadAtIti tRtiiyH|3| tayA-ekastucchaH san dhanaM zrutaM vA na vijyandate na dadAtIti caturthaH / 4 / / huA hotA hai phira bhI vaha cUnA hai 3 aura koI ghaTa aisA hotA hai jo tuccha-dhoDese jalAdise bhare hone para cUtA nahIM hai 4 ____ " ekAmeva cattAri purilajAyA" ityAdi-isI tarahase puruSa jAta bhI cAra kahe gaye haiM-jaise-koI eka puruSa aisA hotA hai jo pUrNa hotA hai aura dhanako yA zulako dUsaroMke liye hotA hai-dhanazruta Adise saMpanna hotA hai phira bhI dUsaroM ke liye dhana yA zruta nahIM hotA hai 2 koI eka puruSa aisA hotA hai jo tuccha-alpa dhana tathA zrutavAlA hotA hai phira bhI dUsaroMkI bhalAI ke liye dhana yA zrutako detA hai 3 tathA koI eka puruSa aisA hai jo tuccha hotA hai aura apane dhana yA zrutako dUsaroMke liye nahIM detA hai 4 hevAthI temAMthI pANI TapakatuM hoya che. (4) keI eka kuMbha e hoya che ke je thoDA pANIthI bhareluM hoya che paNa cheda vinAne hoya che, tethI temAMthI pANI TapakatuM nathI. __ " evAmeva cattAri purikhajAyA " tyAha- pramANe puruSAna para cAra prakAra kahyA che-(1) keI puruSa e hoya che ke je dhanazrata AdithI pUrNa hoya che ane tenA dhana, jJAna Adine anyanA hita mATe upayoga kare che. (2) koI eka puruSa dhanAdithI pUrNa hoya che paNa anyanA hitane mATe tenA te dhana Adine upaga karatA nathI. (3) keI eka puruSa evo hoya che ke je tuccha hoya che. a5 dhana ke zrutavALa hoya che, paNa anyanA kitane mATe tene upaga kare che. (4) koI eka puruSa alpa dhana, zrata AdithI saMpanna hevAne kAraNe tuccha hoya che ane te panAdine anyane hitane mATe upaga karanAre heta nathI. Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI kA sthA0 4 u04 sU024 kubhadRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 403 " taheva cattAri kuMbhA " ityAdi-tathaiva-kumbhAH punazcatvAraH prajJaptAH tadyayA-bhinnaH-sphuTitaH 1, tathA-jarjaritaH-rAjIyuktaH 2, tathA-parisrAvIkSaraNazIlo'samyakpakvatvAt 3, tathA-aparisAvI-akSaraNazIla: mupakvatvena dRDhatvAditi // ___ " evAmeva caubihe caritte" ityAdi- evameva-kumbhavadeva cAritraM caturvidhaM prAptam , tapathA-bhinna-khaNDitaM mUlaprAyazcittA''patyA 1, yAvatpadena 'jarjaritaM, parisrAvi ' ityubhayaM grAhyam , tatra jarjaritaM-chedAdi prAptyA 2, ___"taheva cattAri kumbhA " ityAdi-pahilekI tarahasehI kumbha cAra prakArake kahe gaye haiM-jaise-koI eka kumbha aisA hotA hai jo bhinna phUTA hotA hai 1 koI eka aisA hotA hai jo jarjarita rAjIyukta ( lAkha Adi ) cipakAkara ThIka hotA hai, bahuta purAnA hotA hai 2 koI eka kumbha aisA hotA hai jo parisrAvI hotA hai, acchI tarahase pakA huA na honese kSaraNazIla hotA hai 3 tathA koI eka ghaTa aisA hotA hai jo aparitrAvI-acchI tarahase pakA huA honese majabUtIke kAraNa kSaraNazIla nahIM hotA hai 4 . ____ "evAmeva caunvihe caritte" ityAdi-isI tarahale cAritra bhI cAra prakArakA hotA hai-inameM koI eka cAritra aisA hotAhai, bhinna hotA hai mUla prAyazcittakI prApsise khaNDita hotAhai / yahAM yAvatpadale-"ja. jerita aura parisrAvI" ina do padoMkA grahaNa huA hai| tathA koI eka cAritra aisA hotA hai jo chedAdi prAptise jarjarita hotA hai / koI eka " taheva cattAri kubhA" tyAhi- pramANe asanA mA yA 2 paNuM kahyA che-(1) keI eka kuMbha e hoya che ke phUTelo hoya che (2) keI eka kuMbha e jarjarita ane purANe thaI gayo hoya che ke tene sthaLe sthaLe lApI, lAkha Adi vaDe sAMdhIne upayogamAM levA gya karyo hoya che. (3) keI eka kuMbha paristrAvI hoya che eTale ke barAbara pakavela na hovAthI temAMthI pANI jhamatuM hoya che. (4) koI eka kuMbha aparisAvI hoya che eTale ke sArI rIte pakavela ane rIDha hovAthI temAMthI pANI jhamatuM nathI. " evAmeva caubihe caritte" yAha-2. 08 pramANe yAtri. paNa yAra prakAranuM hoya che. (1) bhagna ghaDA jevuM-kaI cAritra evuM hoya che ke je bhinna kAya che-mUvI prAyazcittanI prAptithI khaMDita thAya che. (2) keI eka cAritra Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre parisrAvi-sUkSmAticAratvena 3 tathA aparisrAvi-kSaraNarahitaM niraticAratayeti 4 / iha puruSAdhikAre'pi puruSasya cAritrarUpadharmapratipAdanaM dharma - dharmiNoH kathaJcidabhedAbhyupagamAt / " cattAri kuMbhA " ityAdi - punaH kummAzcatvAraH prajJaptAH, tadyathAeko kumbho madhukumbhaHmadhuna AdhArabhUtaH kumbho madhukumbhaH - madhupUrNa san madhupidhAnaH madhye vidhAnamAcchAdanaM yasya sa tathA madhubhRtapAtrapidhAno vA bhavatIti prathamaH / 1 / tathA-ekaH kumbho madhukumbhaH san vipapihito bhavatIti dvitIyaH | 2 | tathA-eko vipakumbho madhupidhAno bhavatIti tRtIyaH 3 / tathA-eko vipakumbhaH san vipapidhAno bhavatIti caturthaH 4 / 404 - cAritra aisA hotA hai sUkSma aticArase parisrAvI hotA hai 3 / aura koI eka cAritra aisA hotA hai jo aparisrAvI niraticAravAlA hone se parisrAvI nahIM hotA hai 4 / yahAM puruSAdhikArameM bhI puruSake cAritrarUpa dharmakA jo pratipAdana kiyA gayA hai vaha dharma aura dharmameM kathaMcit abheda hai isa mAnyatAko lekara kiyA gayA hai " cattAri kuMbhA " ityAdi - punazca - kumbha cAra prakArake kahe gaye haiM- jaise - koI eka kumbha aisA hotA hai jo madhukA AdhArabhUta hone se madhukumbha ho jAtA hai aura usakA Dhakkana bhI madhukA - zahada hI hotA hai athavA madhu se bharA huA pAtra usakA Dhakkana hotA hai| koI eka kumbha aisA hotA hai jo madhukumbha hotA huA bhI viSake Dhakkana se DhakA huA hotA hai 2 / koI eka kumbha aisA hotA hai jo viSase bharA huA evuM hAya che ke je chedyAdinI prAptithI jarjarita thAya che. (3) koi eka cAritra evuM hAya che ke je sUkSma aticAra vaDe parisAvI heAya che. (4) koi eka cAritra aparisAvI hoya che eTale ke niraticAravALuM hAvAthI parisAvI hAtuM nathI. ahIM puruSanA adhikAra cAlI rahyo che, chatAM paNa ahIM cAritra rUpa dharmanuM je pratipAdana karavAmAM Avyu che te dharma ane dharmamAM abhedya mAnIne karavAmAM AvyuM che, ema samajavuM. " cattAri kuMbhA " tyiAhi -- kuMlanA nIce pramANe yara praara pazu paDe che--(1) kAI eka kuMbha evA hoya che ke jemAM ma bharavAmAM AvatuM hovAthI tene madhukubha kahevAmAM Ave che, ane tenuM DhAMkaNu paN madhuruM ja hAya che eTale ke madhathI bharelu pAtra tenA DhAMkaNA rUpa hoya che (ra) kAI eka kuMbhamAM madha bhareluM hAya che paNa tenA DhAMkaNA rUpe viSathI bhareluM pAtra mUkelu hAya che. (3) kAI eka kuMbha evA hAya che ke je viSathI pUrNa hoya Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04 sU024 kuMbhaTAntena puruSajAtanirUpaNam ka " evAmeva cattAri purisajAyA" ityAdi - evametra - uktakumbhanadeva puruSajAtAni catvAri prajJaptAni tadyathA- madhukumbho nAmaiko madhupidhAnaH 1, madhu kumbho nAmaiko vipapidhAnaH 2, viSakumbho nAmaiko madhupidhAnaH 3, vipakumbho nAmaiko viSapidhAnaH 4 / etadbhaGgacatuSTayasyArtha gAthAcatuSTayena vizadayati" hiyayamapAva " mityAdi, AsAM mUloktAnAM catasRNAM gAthAnAM vyAkhyA sugama ||24|| hotA hai, aura madhuke vidhAna-Dhakkana vAlA hotA hai 3 / tathA koI eka kumbha aisA hotA hai jo viSasehI bharA rahatA hai aura viSakehI DhakkanavAlA 'hotA hai 4 hai " evAmeva cattAri purisajAyA" ityAdi isI tarahase puruSajAta -bhI cAra kahe gaye haiM- jaise koI eka puruSa aisA hotA hai, jo ladhukumbha ke jaisA hotA hai, aura madhupidhAna - DhakanavAlA hotA hai 1 / koI eka puruSa aisA honA hai - jo madhukumbha jaisA hotA huA bhI viSa vidhAna vAlA hotA hai 2 / koI eka puruSa aisA hotA hai jo viSakumbha jaisA hotA huA bhI madhupidhAna vAlA hotA hai 3 / aura koI eka puruSa aisA hotA hai, jo viSakumbha jaisA hotA hai aura viSapidhAnavAlA hotA hai ina cAra bhaGgokA 'artha' 'hiyayamapAcamakalusa' ina gAthAoM dvArA isa prakAra se vizada kiyA gayA hai - jisa puruSakA hRdaya pAparahIta aura kaluSatAhIna hotA hai, aura jihA jisakI madhura bhASiNI hotI hai vaha puruSa madhu pidhAnavAle madhukumbhake jaisA kahA gayA he 1 hiyayamapAvamakalu jIhAvi ityAdi jisakA hRdaya pApavihIna aura kaluSatAhIna hotA hai parantu jihvA jisakI kaTukabhASiNI hotI hai vaha viSapidhAnavAle madhukumbhake jaisA kahA C 9 che, paNa madhathI bharelu' pAtra tenA para DhAMkaNA rUpe rahelu hoya che. (4) kAI eka kuMbha viSathI bharelA hAya che, ane tenuM DhAMkaNuM paNu viSapUrNa pAtra ja hAya che. " evameva cattAri purisajAyA " tyAhi-- me 4 pramANe puruSAnA pazu cAra prakAra kahyA che. (1) kAi eka puruSa madhukuMbha samAna hoya che ane madhupidhAna ( mayukta DhAMkaNAvALA ) vALA hAya che. je puruSanuM hRdaya pApahIna ane kaluSatAhIna hoya che ane jenI jIbha madhurabhASiNI hAya che evA puruSane madhupidhAnayukta madhukula samAna gaNavAmAM Ave che (2) kAi eka puruSa evA hoya che ke je madhukula samAna hovA chatAM paNa vizvavidhAnavALA hAya che. je mANasanuM hRdaya pApahIna ane kaluSatAhIna hAya che, paNa jenI vANI kaDavI athavA apriya lAge che evA puruSane viSapa dhAnavALA madhukuMbha samAna kahyo che. Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 sthAnAsUtre pUrva vipakumbho vipapidhAnaH puruSa uktaH sacopasargakArIti upasargAnirUpayitumAha mUlam -caubihA uvasaggA paNNattA, taM jahA--divA 1, mANusA 2, tirikkhajoNiyA 3, AyasaMceyaNijjA 4 // divA uvasaggA caubihA paNattA, taM jahA--hAsA 1 pAosA 2, vasiMsA 3, puDhovemAyA | mANussA uvasarago caubihA paNNattA, taM jahA-hAsA 1, pAosA 2, vImaMsA 3, kulIlapaDisevaNayA 4 // tirikkhajoNiyA uvalagA caubihA paNNattA, taM jahAsAyA 1, pAosA 3,AhAraheuyA 3, avaccaleNasArakkhaNayA| AyasaMcaNijjA uvasaramA cauThivahA paNNattA, taM jahAghaTTaNayA, 1, pavaDaNayA 2, thaMbhaNayA 3, lelaNayA | ||suu0 25 // caturvidhA upasargAH prajJaptAH, tadyathA-divyAH 1, mAnupAH 2, taiyagyonikA 3, AtmasaMcetanIyAH 4 / (1) divyA upasargAzcaturvidhAH prajJaptAH, tadyathA hAsAH1, prAdvepAH 2, vaimAH 3, pRtharicamAnAH 4 / (2) / gayA hai / jaM hiyayaM ityAdi, jisakA hRdaya kaluSatAse bharA hotA hai, parantu jo mIThA bolatA hai aisA vaha puruSa viSakumbhake jaisA madhupidhAnavAlA kahA gyaahai| ja hiyayakala samaya i. tathA-jisakA hRdaya phalupatAse bharA hotAhai, aura jIbha bhI jisakI kaTukabhASiNI hotIhai aisA, vaha puruSa viSa pidhAnavAle viSakumbhake jaisA kahA gayAhai 4 // 024 // - (3) keI eka puruSa viSakuMbha samAna hoya che, paNa madhupidhAnavALo hoya che. je mAsanuM hRdaya kaluSatAthI pUrNa hoya che paNa jenI vANe mIThI hoya che evA puruSane madhupidhAnavALA viSakuMbha samAna kahyo che. (4) koI eka puruSa viSakubha samAna hoya che ane viSapidhAnavALe hoya che. eTale ke jenuM hRdaya paNa kaluSatAthI bhareluM hoya che ane jenI jIbha paNa kaDavI vANuM bolanArI hoya che evA puruSane viSapidhAnavALA viSakuMbha samAna kahevAmAM Avye che ke sUi 24 Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA04 u04 sU025 upasargasvarUpanirUpaNam fo7 mAnuSA upasargAzcaturvidhAH prajJaptAH tadyathA hAsAH 1, prAdveSAH 2, vaimarzAH 3, kuzIlapratisevanakA 4 // tiryagyonikA upasargAcaturvidhAH prajJaptA, tadyathA-mAyAH 1, prAMdveSAH 2, AhArahetukAH 3, apatyalayanasaMrakSaNakAH 4 / ___AtmasaMcetanIyA upasargAzcaturvidhAH prajJaptA, tadyathA-paTTanakAH 1, prapatanakAH 2, stambhanakAH 3, zleSaNakAH 4 // sU0 25 // ____TIkA-" caubihA uvasaggA" ityAdi--upasarjanAni-upasagAHyadvA-upasRjyate-dharmAt pracyAvyate jIva ebhirityupasargAH=upadravavizepAH, te caM kartRbhedAcaturvidhAH prajJaptAH, Aha ca" usajjaNasutrasaggo jega jo ya urvasijjae jamhA / so dinamaNuya-tericcha AyasaMveyaNAbhebho // 1 // chAyA-upasarjanamupasargaH yena yatazvopasRjyate yasmAt / sa divya-mAnuja-tairazvA-''tma saMvedanAbheda // 1 // iti, tadyathA-divyAH-devasambandhinaH 1, tathA-mAnuSA:-manuSyasambandhinaH 2, __ 'cauvihAM uvasaggA paNNattA' ityAdi sUtra 25 // TIkArtha-upasarga cAra prakArake kahe gayehaiM jaise-divya 1 mAnuSa 2 tiryagyonika 3 aura AtmasaMcetanIya 4 jIva jinake dvArA zrutacAritrarUpa dharmase calAyamAna kara diyA jAtAhai, ve upasarga haiN| ye upasarga upadravavizeSarUpa hote haiM, yahAM karttAke bhedase inheM cAra prakArakA kahA gayA hai uktaM ca-"uvasajjaNamuvasaggo" ityAdi-isakA artha speSTa hai| jo upasarga devoM dvArA kiyA jAtA hai vaha divya upasarga hai 1 manuSyoM dvArA jo upasarga kiyA jAtA hai vaha mAnuSa upasarga hai 2 jo upasarga tiryaJca jIvoM dvArA kiyA jAtA hai vaha tiryazca saMbandhI upasarga " caumvihA uvasaggA paNNattA" tyaadi| sAtha-5nA yAra 2 cha-(1) hiya- heta, (2) bhAnuSI-manuSyakRta, (3) tiya vyAniza (tiyaya kRta) (4) mAtbha saMyatanIya (1kRta) jIva jenA dvArA zrata cAritra rUpa dharmamAMthI calAyamAna karAya che tene upasaga upadrava vizeSa rUpa hoya che. ahIM rtAnA bhedanI apekSAe temanA cAra 12 4aa cha. udhu paya cha hai-" " utrasajjaNamutrasago" tyAhi tanA artha spaSTa che. je upasarga devanA dvArA karavAmAM Ave che, tene divya upa saga kahe che. je upasarga manuSyo dvArA karavAmAM Ave che tene mAnuSI Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgasUtre 108 tadhA-tairyagyonikA:-tiryasambandhinaH3, tathA-AtmasacetanIyAH-AtmanA svena saMcetyante-kriyanta ityAtmasaMcetanIyAH AtmasambandhinaH 4 / / tatra--'divvA uvasaggA' ityAdi-divyA upasargAzcaturvidhAH prajJaptAH, tadyathA-hAsAH-hAsena-hAsyena nirvatA hAsAH, yadvA-hAsAdbhavA hAmAH 1, tathA-prAdvepA:-pradveSo-vipriyam , tasmAdbhavAH 2, tathA-caimarzAH-vimarzI vicAraH dhairyaparIkSArUpaH, tasmAdbhavAH-caimarzAH3, tathA-pRthagvimAtrAH-pRthag-bhinnA mAtrA hAsAdivastulakSaNA yepUpasargeSu te pRthagvimAtrAH 4 / tatra-hAsA upasargAH prasiddhAH 1, pAdvepA-yathA-saGgamako devo bhagavato mahAvIrasyopasargAnakApIn 2, vaimarzA yathA-kvacid vyantarAyatane svakarmanirja hai 3 aura jo upa parga svayaM se kiyA jAtA hai vaha AtmasaMcetanIya upasarga hai| inameM jo divya upasarga hai ve cAra prakArake kahe gaye haiM jaisehAsa 1 prAdeSa 2 vaimarza 3 aura pRthagvimAtra 4 jo upasarga hAsyase nirvartita hote haiM-ve athavA jo hAsya ke dvArA utpanna hote haiM ve upasarga hAsa haiM 1 / jo upasarga pradveSase - utpanna hote haiM ve prAdveSa upasarga haiM 2 / jo upasarga dhairya parIkSA karanerUpa vicArase utpanna hote haiM-kiye jAte haiM-ve caimarza upsrghaiN| tathA-jina upasargoM meM hAsAdi rUpa mAtrA alaga 2 rahatI hai ve pRthagvimAtrA upasarga haiM 4 inameM jo hAsa upasarga hai vaha to prasiddhahI hai| prAdeSa upasarga aise hote hai ki jaise-upamarga saMgamadevane bhagavAna mahAvIra para kiye the vaimarza upasarga aise hote haiM ki jaise-koI muni kisI vyantarake sthAna para upadrava--upasarga kahe che je upasarga tiryaMca cha dvArA karavAmAM Ave che tene tiryaMca saMbaMdhI upasarga kahe che. je upasarga pitAnA dvArA ja karavAmAM Ave che tene AtmasaMtanIya upasarga kahe che havya sAnA nAya prabhAre yAra 2 4aa cha-(1) DAsa, (2) prAdeSa, (3) vaimarza ane (4) pRthaSyimAtra, je upasarga hAsya vaDe nirvartita hoya che temane athavA hAsya dvArA je upasarga utpanna thAya che temane hAsasarga kahe che. je upasarga praSa dvArA utpanna thAya che temane prAdheSa upasarga kahe che. je upasarga dharyanI kasoTI karavA mATe karAya che te upasargane vimarza upasarga kahe che. je upasargamAM upahAsa Adi rUpa mAtrA alaga alaga rahe che tene pRthaSyimAtrA upasarga kahe che. "hAsa upasarga" te jANatA hovAthI tenuM vadhu spaSTIkaraNa ahIM karyuM nathI. saMgama deve bhagavAna mahAvIra para je upasargo karyA hatA temane prAdeSa upasargo kahI zakAya. vaimarza upasarganuM svarUpa Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 5 u040 25 upasargasvarUpanirUpaNam rAthai kazcinmuniH kAyotsarga kRtvA sthitaH, tadanantaraM vyantaro devastasya devatA kIzo'yamiti vicArAdupasargAnakaroditi 3 // pRthagvimAtrA yathA-saGgamaka eva devo hAsenopasargAn kRtvA pradveSeNa cakAra, punarvimarSeNa kRtvA pradveSeNa kRtavAniti / 4 / ityupasargacatuSTayodAharaNAni // "mANussA ughasaggA" ityAdi-spaSTam , bhavaraM-mAnupA DAsA upasargA yathA-vezyAputrI kSullakarayopasarga kRtavatI, tataH kSullako vezyAduhitaraM daNDena tADayAmAsa, vivAde pravRtte ca rAjJaH pArzva zrIgRhapTAnto''munA sAdhunA nivedita iti 1 apane karmoM kI nirjarAke liye kAyotsarga karake baiTha gayA, aura usake bAda vahA~kA vyantaradeva "yaha kaisA dhairyazAlI hai" isa bAtakI parIkSAke vicArase usa para upasarga kareM, to aise upasarga vaimarza upasarga kahalAte haiN| pRthagyimAtrA upasarga aise hote haiM jaise saMgamadevahIne pahile hAsase upaloM ko kiyA, phira unhe praveSase karanA zurU kara diyA, punaH vimarzase upasargoM karake phira usane unhe pradveSase karanA zurU kara diyaa| isa prakArase kiye gaye ye upasarga pRthagvimAtra upasarga haiM ye cAra upasarga ke dRSTAnta haiN| mamuya sambandhI upasarga bhI isI tarahale cAra prakArale hai-hAsa, prAdeSa, caimarza aura ashiilprtisevnk| inameM jo mAluSa sambandhI hAsa upasarga haiM ve isa prakAra ke hotehaiM, jaise vezyAkI putrIne kisI kSullakake A prakAranuM che. dhAro ke koI muni pitAnA karmonI nija karavA mATe koI vyantaranA sthAnamAM kaye tsarga karIne besI jAya che tyArabAda tenA gheryanI kasoTI karavA mATe vyantara deva judI judI rIte herAna karIne calAyamAna karavAne prayatna kare che A prakAre te munine je upasargo sahana karavA paDe che, te upasargone vaimaza upasargo kahe che. pRthagnimAtrA upasarganuM svarUpa A 542tuMDAya cha saMgama deve pahelAM hAsa dvArA mahAvIra prabhune parezAna karyA, tyArabAda praASathI upasarga karyo, tyArabAda vimarzathI upasargo karyA vaLI pahepathI karavA zarU karyA. A prakAre je upasargo karavAmAM Ave che temane pRthaSyimAtra upasaga kahe che. A prakAranA cAra prakAranA daivI upasargonA dekhAte ahIM ApavAmAM AvyA che manuSyata pani 5 yApramANe yAra 2 cha-(1) khAsa, (2) prAdveSa, (3) vaibhaA mana (4) 4zIra pratisevana hAsa upasarganuM daSTAnta-keI vezyAnI putrIe kaI kSullaka upara upas-52 Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAmAtre tathA -prApA upasargA yathA-somilAkhyatrAhmaNena gajakumAro vyaparopita iti 2 | tathA-vaima 410 yathA-cANakyatindraguppo dharma parIkSituM sarvamatAnuyAyisAdhUna antaHpure pravezya taddvArA dharmamAkhyApayAmAsa anya kSomayAmAsa parantu jainamunIna kSobhayituM nAzaknot iti / 3 / upama tathA -kuzIlamatisevanatA--kuzIlasya pratisevanaM yeSu te kuzalaprati sevanakA upasargAH - vyadhikaraNa bahuvrIhiH, yathA kathitsAdhuH sArALe pravAsagatasya kasyacidIrSyAlonarasya gRhe vArthaH tatreyakhIcanuSTayena samarpitA'vAso'sau sAdhurnizi pratyekaM caturo'pi maharAnupasargito na ca kSomaM nAptaiti, | upara upasarga kiyA, taba zullakane use daNDe se tADita kiyaa| vivAda yaha jAne para rAjAke bAlaka zrIgRhakA dRSTAnta kahA | mA isa prakAra-somila brAhmaNane gaja sukumArako mAra diyA 2 / baisarI upakAra jaise kase prerita hue candra rAjAne dharmI parIkSA karaneke liye sarva matake anuyAyI sAdhuoMko antaHpura pradeza karAyA-bulAyA aura praveza karAkara phira unase dharmakA upadeza kahalavAyA tathA vAda kitane oMko usane kSubhita kraayaa| parantu jaina sAdhuoMko kSubhita karane meM samartha nahIM ho sakA / jinameM kuzIlakA pratisevana hotA hai ye tIlamatisevanaka upasarga haiN| ye isa prakAra ke hote haiM jaise- koI sAdhu sAyaMkAla ke samaya kilI pravAsagata IrSyAlu vyaktike ghara para Thaharane ke abhiprAya se ghusa gayA --trA sa karyo. tyAre te kSullake tene lAkaDI vaDe mArI, tethI meTA jhagaDA thaye ane rAjA pAse phariyAda karAI. tyAre kSullake rAjAnI samakSa zrIgreDanuM dRSTAnta kahyuM. prAdveSa upAga'--seAmila brAhmaNe je prakAranA upasarga vadhu gajasuku mArane mArI nAkhyuM, ne prakAranA upasane prAdveSa upasarga kahe che. vaimarza upasarganuM dRSTAnta----cANAkayanI preraNAthI eka vakhata candragupte saCmatanA anuyAyInI seTI karI. teNe temane peAtAnA ataHpuramAM elAvyA. tyAraSAda temanI pAse dharmopadeza apAvyeA. tyArabAda teNe keTalAka sAdhuene kSubhita karAvyA. paNa jaina sAdhuone kSubhita karAvavAne te sama thayA nahIM, je upasI dvArA saMyamI AtmAne kuzIla pratisetrI banAvavAnA prayatna karAya che, te uparmAne kuzIla pratisevanaka upasargA kahe che jemakekrAI eka sAdhu sAya kALe kAi eka gAmamAM AvI paheAMccA ane kAI eka bahAragAma gayelA irSyALu puruSanA gharamAM temaNe Azraya lIdheA, te ghara mAlikane cAra strIe hatI. Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04404025 upasargasvarUpanirUpaNam o tathA- -" tirikkhajoNiyA uvasaggA" ityAdi -- spaSTam, navaraM bhAyAHbhayAjjAtA bhAyA upasargAH, te copasargAH zvAdidazanabhayajanyAH 1 tathAprAdveSA yathA caNDakauzikAkhyasarpakRto mahAvIramabhordazanopasargaH ityAdirUpAH 2 / tathA AhArahetukAH- AhAro - bhakSaNameva hetuH kAraNaM yatra te AhArahetukA upa sargAH te ca siMhAdisrijantukRtAH 3, tathA - apatyakayana saMrakSaNakAH- apatyasya - oright cAra striyAM thI, so unhoMne use Thaharaneke liye jagaha de dI so vaha vahA~ Thahara gayA / parantu uka cAroM striyoMne usa para rAta bhara upasarga kiye parantu yaha kSobhako prApta nahIM huA / " tirikkhajoNiyA uvasaggA " tiryazcoM dvArA kRta upasarga cAra prakAra ke hote haiM jaise bhAya 1 prAdveSa 2 AhArahetuka 3 aura apatyala yanasaMrakSaNaka 4 jo upasarga bhayase utpanna hote haiM ve bhAva upasarga haiM | aise ye upasarga kuttA Adike dvArA kATa khAneke bhaya se utpanna hote haiM 1 / prAdveSa upasarga ve haiM jo madveSase utpanna hote haiM jaise- caNDakauzika sarpane mahAvIra prabhuko kArakhAnese kiye haiM ityAdi / jina upasagoMke hone meM AhArahI hetu hotA hai, aise ve upasarga AhAra hetuka hote haiM jaise - AhArake nimitta siMhAdi hiMsaka jantu karate haiN| jina upasargo meM apatya - saMtAnakA aura layana-sthAnakA saMrakSaNa karanA kAraNa honA hai temaNe tene gharaneA amuka bhAga utaravA mATe ApyuM| te sAdhu te bhAgamA utaryAM te cAre ame te sAdhune cAritrabhraSTa karavA mATe AkhI rAta upa saga karatI rahI. chatAM te sAdhu calAyamAna thayA nahIM A prakAranA upa sane kuzIla pratisevanaka upasargA kahe che. tirikkhajoNiyA uvasaggA " tiryathA dvArA ne upasargo rAya che tebhanA yAra prahAra che - ( 1 ) lAya upasarga, (2) prAdveSa upasarga, (3) mahAra hetuka upasarga ane (4) apatyalayana sarakSaNuka upasa, je upasargo bhayane lIdhe utpanna thAya che, temane bhAya upasaga kahe che jemake kUtarA Adi karaDhavAnA bhayathI je upasarga utpanna thAya che temane bhAya upasarga kahe che prAdveSa upasagare upasarga pradveSathI utpana thAya che tene prAdveSa upasaga kahe che. jemake caMDakauzika nAge mahAvIra prabhune DaMsa devA rUpa je uparAga karyAM hatA tene prAdveSa upasarga kahI zakAya. je upasargomAM AhAra ja kAraNa rUpa hoya che-eTale ke AhArane nimitte siMhArdika hiMsaka pazuo je upadrava kare che tene AhArahatuka upasarga kahe che. je upasa karavA pAchaLa sattA 66 Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre 412 santAnasya layanasya=sthAnasya saMrakSaNaM yeSu te tathA, kAkyodayo hi svasantA - nalayanasaMrakSaNArthamupasargAn kurvantIti / " AyasaMveyaNijjA uvasaggA " - ityAdi - spaSTam, navaraM - bahana kA - iti saMgha saMgharSitaM tada vidyate yeSu te yathA yathA-netre rajakaNe patite sati tannayanaM haratena marditaM sat duHkhamutpAdayati tathA-mapatanakAH - prapatana saMbhavAH, yaya: sAvadhAnatayA saMcarato janasya prapatanaM bhavatIti tato duHkhaM bhavati 2, tathA - svammanakAH - stambhana - stabdhatA, yathA- suptaH - musaeva, upaviSTa eva viSThati, tatra vAtAdiprakopeNa pAdAdInAM stambhanaM bhavatItyupasargAH ve upasarga apatyalayana saMrakSaNaka hote haiM jaise - kAgalI Adi pakSI apanI saMtAna aura layana ghoMsalA ke saMrakSaNa ke liye upadravoM ko karatI hai| " AyasaMveyaNijjA uvasaggA " ityAdi - AtmasaMcetanIya upasarga bhI cAra prakAra ke hote haiM jaise ghaTTanaka 1 prapatanaka 2 stambhanaka 3 aura zleSaNaka 4 | jina upasargoM kA kAraNa saMghaTana hotA hai jaise AMkha meM patita rajaHkaNa saMghaTita kiye jAne para use dUra karane ke liye hAthase mardita kiye jAne para netrameM duHkhakA janaka hotA hai ve upasarga ghaTanaka hote haiM | jina upasargokA kAraNa prapatana hotA hai ve upasarga prapata naka upasarga hote haiM jaise- asAvadhAna hokara calanevAle manuSya ke gira paDane se use duHkha hotA hai, aisA upasarga prapatanaka upasarga kahalAte nAnuM rakSaNa athavA mALA Addhi raheThANunuM sa rakSanu kAraNabhUta hoya che, te upasane apatyalayana sa rakSaNuka upasa` kahe che. jemake cIbarI, kAgaDI Adi pakSIe temanAM baccAe ane mALAonA rakSaNane mATe A prakAranA upasarga kare che. " AyasaMveya NijjA uvasaggA " tyAhi- AtmasaMyetanIya upasarga zu yAra prahAranA hyA che - (1) ghaTTana, (2) prapatana, (3) stalata bhane ( 4 ) zleSaNuka. je upasagenuM kAraNu saMghaTTana hAya che, te upayagone ghaTTanaka kahe che. jemake AMkhamAM paDela Nune sa`ghaTTata karavAthI-eTale ke tene kADhavA mATe hAtha vaDe AMkha ceALavAthI netramAM pIDA thAya che. A prakAranA upasane ghaTTanaka upasaga kahe che. je upasarga prapatanane kAraNe thAya che. jemake erakArIthI cAlatAM cAlatAM paDI javAthI hAtha paga bhAMge che ke makeADAya che, A prakAranAM upane prapatanaka upasaga kahe che. Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA0 4 u04 sU026 karmavizeSanirUpaNam stambhanAkhyAH 3, tathA-zleSaNakA:-yatra-yathA prAdaM saMkocya sthito bhavati, vAtAdinA tathaiva pAdaH saMzliSTo bhavati te 4 // mU0 25 // pUrvamupasargA uktAH, tatsahanAta karmANi kSIyanta iti karmavizeSAnnirUpayitumAha____ mUlam-caubihe kamme paNNatte, taM jahA-subhe NAmamege subhe 1, subhe NAmamege asubhe 2, asubhe NAmamege subhe 3, asubhe NAmamege asubhe 4 / (1) caubihe kamme paNNatte, taM jahA-subhe NAmamege subhvihaiN| jina upasagoM kA hetu stambhana zarIrAdi avayavoMkA raha jAnA hotA hai ve upalarga stambhanaka upasarga hote haiM jaise-koI sotA hai to sotAhI rahatA hai vaha apane Apa nahIM uTha sakatAhai / baiThatA hai to baiThA hI rahatAhai apane Apa khar3A nahIM ho pAtAhai / isa kAraNa vAta Adike prakopale caraNAdikoMkA stambhana ho jAnA hotAhai, aise jo upasarga hote haiM ve stambhanaka upasarga hote haiM / zleSaNaka upasarga ve jo kisI nimi ttase caraNa Adike juDa jAnese hote haiM jaise-koI jahAM jisa tarahase pairoMko saMkoca karake baiTha jAve aura usake paira vahAM vaisehI vAna A. dise saMkucita bana jAveM uThA nahIM jAve to aise upasarga saMzleSaNaka upasarga kahe jAte haiM 4 // sUtra 25 // je upasargone kAraNe zarIranA avayavo kAma karatAM aTakI jAya che, te upasargone staMbhanaka upasargo kahe che jemake vAtAdikane kAraNe hAtha paga akaDAI javAM, pakSaghAtane kAraNe adhuM aMga cheTuM paDI javuM. A prakAranA upasargone staMbhanaka upasargo kahe che. AvA upasargone kAraNe mANasa jAte halanacalana karI zakatuM nathI. zleSaNaka upasarga keI vakhata hAtha, paga Adi ane amuka sthitimAM goThavyA bAda e ja sthitimAM rahe che, dA. ta. pagane saMkecIne besI gayA bAda paNa e ja sthitimAM rahe, tyAMthI khaseDI zakAya nahIM ke lAMbe Treka karI zakAya nahIM, A prakAranA upadravane zleSaNuka upasarga kahe che. A upasargamAM eka aMga sAthe jANe ke bIju aMga joDAI gayuM hoya evuM lAge che. te sU. 25 che Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgasUtre vAge,1, subhe NAmamege asubhavivAge 2, asubhe NAmamege subhacitrAge 3, asubhe NAmamege asubhavivAge 4 (2) cauvihe kamme paNNate, taM jahA-pagaDikamme 1, Thiikamse 2, aNubhAvakamme 3, paelakalme 4 / (3) // sU0 26 // chAyA-caturvidhaM kama prajJaptam , tadyathA-zubhaM nAmaikaM zubhaM 1, zubhaM nAmaikamazubham 2, azubhaM nAma zubham 3, azubhaM nAmaikamazubham 4 / (1) caturvidha karma prAptam , tadyathA-zubhaM nAmaikaM zubhavipAkaM 1, zubhaM nAmaikamazubhavipAkam 2, azubhaM nAsaikaM zubhavipAkam 3, azubha nAmaikramazubhavipAkam 4(2) caturvidhaM karma prajJasam , tadyathA-prakRtikarma 1, sthitikarma 2, anubhAtrakarma 3, pradezakarma 4 / (3) / / sU0 27 // TIkA-" caubihe kamme " ityAdi-kriyate-anuSThIyate AtmanA iti karma-jJAnAvaraNIyAdi, taccaturvidha prajJaptam, tadyathA-eka-kizcit karma zubha-puNya prakRtispaM bhavati tadeva punaH zubha-kalyANakAraka bhavati zuAnuvandhitvAt , ina kahe gaye upalagauMko sahanele kA~kA vinAza hotA hai| aba sUtrakAra karma vizeSoMkI nirUpaNA karate haiM 'caubihe kamme paNNatte' ityAdi sUtra 26 // TIkArya-karma cAra prakArake kahe gayeha jaise-zubha zubha1 zubha azubha2 azubha zubha 3 aura azubha azubha 4 AtmAke dvArA jo kiyA jAtA hai baha karma hai aisA vaha karma jJAnAbaraNIyAdi rUpa hotAhai / isa jJAnAvaraNIyAdimeM koI karma ailA hotAhai jo puNya prakRtirUpa hotA hai, aura zubha kalyANakA karAnevAlA hotA hai 1 / aisA paha karma zubhAnuvandhI hotA hai aura isIse vaha jIvoMke kalyANakA kAraka hotA hai jaise uparyuMkata upasargone sahana karavAthI kamene kSaya thAya che, tethI have sUtrA2 4 vizeSAnu ni35 42 cha-"caubihe kamme paNNatte "tyAha A - yA2 rana hai cha-(1) zubha-zuma, (2) zubha-azubha, (3) khazubha-zubha, ane (4) azubha-azubha. AtmA dvArA je karavAmAM Ave che tenuM nAma kama che. evAM te karma jJAnAvaraNIya Adi rUpa hoya che. te jJAnAvaraNIya AdimAM kaI karma evuM hoya che ke je puNya prakRtirUpa hoya che ane zubha (kalyANakAraka) hoya che. evuM te karma zubhAnubandhI hoya che, ane tethI ja te chonA kalyANanuM kAraNa bane che. jemake bharatAdinuM karma temanA Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ supA TIkA sthA0 u0 4 sU026 karmavizeSanirUpaNam yathA-bharatAdInAm, iti prathamo bhaGgaH 1 / tathA-eka karsa zubhaM-puNyAtmakaM sadapi azubham-akalyANakaraM bhavati azubhAnubandhitvAt yathA-brahmadattAdInAm iti dvitIyo bhaH 2 / tathA-eka kama azubha yApaprakRtirUpaM bhavati, tatpunaH zubha-zubhAnuvandhitAt yathA-kaSTaprAptAnAM vinA'pi karmanirjarecchAM svayaMjAyamAnakarma nirmarANAM gavAdInAm iti tRtIyo bhaGgaH 3, tathA-ekaM karma-azubhaM-pApaprakRtirUpaM bhavati tatpunarazubham bhavati,azubhAnubandhitvAt yathA dhIvarAdInAmiti caturthaH 4 / (1) ___ " caubihe kamme " ityAdi-karma punazcaturvidhaM prajJaptam , tadyathA-ekaM karma bharatAdikoMkA karma unake kalyANakA kAraka huA hai / koI eka kArya aisA hotA hai jo puNyaprakRtirUpa huA bhI azunAnubandhI honese kalyA. NakA kAraka nahIM hotaahai| jaise brahmadattAdikoMkA karma ulake kalyANakA kAraka nahIM huA hai 2 koI eka kara aisA hotA hai jo azubha prakRtirUpa hone para bhI zubhaAnuvatdhI honele zubha kalyANakAraka hotA hai jaise-kaSTameM patita gAya Adi jAnavaroMkA karma azubha hotA huA bhI vaha unake kalyANakA kAraka hotAhai kyoMki ve usa samaya karmoM kI nirjarA karaneke abhilASI to hole nahIM haiM, svayaMhI unake karmoM kI nirjarA hotI rahatI hai 3 tathA-koI eka karma aisA hotA hai jo azubha pApa prakRtirUpa hotA hai aura azubhAnuvandhI honele azubha akalyANakAraka hotA hai jaise dhIvaroMkA karma azubha hotA humA unake azubhA. tubandhI honese azubhakArakahI hotA hai 4 / punazca-" caubihe kamne" ityAdi-karma cAra prakAra kA kahA kalyANanuM kAraka banyuM hatuM keI eka karma evuM hoya che ke je puNya prakRtirUpa hovA chatAM paNa azubhAnubaMdhI hovAthI kalyANakAraka hotuM nathI jemake brahmadatta cakravartI AdikanuM karma temanA kalyANanuM kAraka banyuM hatuM. koI eka karma evuM hoya che ke je azubha prakRtirUpa hovA chatAM paNa zubhAnubandhI hovAthI zubha kalyANakAraka hoya che jemake kaSTapatita (kaSTa sahana karatI) gAya Adi jAnavaranuM karma azubha hovA chatAM paNa te temanA kalyANanuM kAraka bane che, kAraNa ke te samaye te ja kamanI nija karavAnI abhilASAvALAM hatAM nathI, chatAM paNa ApoApa temanAM karmonI nirjarA thatI rahe che. kaI eka kama evuM hoya che ke je azuma pApaprakRti rUpa hoya che ane azubhAnubandhI hevAthI azubha-akalyANakAraka hoya che. jemake mAchI mAronuM karma azubha hoya che, azubhAnubandhI hoya che ane azubhakArakaja hoya che. " calabihe kamme " bhanI ma pramANe yA2 52 55 4aa cha Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sthAmAGgasUtre zubhaM-sAtavedanIyAdi bhavati, tadeva punaH zubhavipA-zubhapariNAmaM zumatayaiva sAtavedanIyAdirUpatayaiva baddhaM sat sAtavedanIyAdirUpatayaivoditaM bhavatIti prathamaH 1, tayA-eka karma zubha-zubhatvena vaddhaM sad azubhavipArka-saMkramanAmakaraNazAda. zubhatvenoditaM bhAti, tatra saMkramaNaM-ekasmin karmaNyaparasya kamaNo'nupadezaH, saca saMkramAkhyAraNavazAdbhavati, uktazca"mUlaprakRtyabhinnAH saMkramayati guNata uttarAH prakRtIH / nannAtmA'mUrtatvAdadhyavasAnamayogega // 1 // iti, tathA matAntaram-" mottaNa AuyaM khala, dasaNamohaM carittamohaMca / sevANaM payaDINaM, uttaravihisaMkramo maNio // 1 // " chAyA- muktA AyuH khalu darzanamohaM cAritramohaM ca / zevagA prakRtInAguttaravidhisaMkramo bhnnitH||1|| iti dvitIyo bhnggH| gayA hai, jaise zubha zubha vipAkavAlA 1 zubha azubha vipAkavAlA 2 azubha zubha vipAkavAlA 3 aura azubha azubha vipAkavAlA 4 inameM jo karma zubha hotA hai sAtavedanIyAdirUpa hotA hai aura vahIM sAtavedanIyAdirUpase baddha hotA huA sAtavedanIyAdi rUpase hI udita hotA hai| aisA karma zubha zubha vipAkavAlA kahA gayA hai / jo karma zubha rUpasne ghaddha huA bhI azubha vipAkavAlA hotA hai-saMkramaNa nAmaka karaNake vazase azubha rUpase udita honAhai, vaha aisA karma zubha azubha vipAkavAlA kahA gayA hai 2 / eka karmameM dUsare karmakA praveza ho jAnA arthAt eka karmakA dUsare kamarUpameM badala jAnA isakA nAma saMkramaNa hai aisA parivartana kame meM saMkramaNa karaNake vazase hotA hai| uktaM ca (1) zubha-zuma (153pANu, (2) zubha-azubha vivANu', (3) pazu-zuma vimana (4) azubha-azubha vivANu je karma zubha heya che, te sAtavedanIya rUpa hoya che, ane sAtavedanIya rUpe baddha thaIne sAtAdanIya rUpe ja udayamAM Ave che te karmane zubhazubha vipAkavALuM kahe che je karma zubha rUpe baddha thavA chatAM paNa azubha vipAkavALuM hoya che. saMkramaNa nAmanA karaNane lIdhe azubha rUpe udayamAM Ave che--evA karmane zubha-azubha vipAkavALuM kahyuM che. eka karmamAM bIjA karmane praveza thaI ja athavA eka karmanuM bIja karma rUpe parivartana thaI javuM tenuM nAma saMkramaNa che. saMkramaNa karaNane lIdhe karmomAM evuM parivartana thAya che. kazu paNa che ke Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u. 4 sU0 26 pharmavizeSanirUpaNam ..... 417 "mUlaprakRtyabhinnA" ityAdi / isa zlokakA bhAva aisA hai ki aisA niyama hai ki ATha mUlaprakRtiyoMkA parasparameM saMkramaNa nahIM hotA hai, arthAt eka mUlaprakRti dUsarI mUlaprakRtirUpa nahIM badalatI, vaha svamukhasehI nirjarAko prApta hotI hai, kintu uttaraprekRtiyoMmeM yaha niyama nahIM hai, unameM samAnajAtIya prakRtiyoMkA apanI samAnajAtIya dUsarI prakRtiyoM meM bhI saMkramaNa dekhA jAtA hai arthAt eka prakRti badalakara dasarI prakratirUpa ho jAtI hai jaise-matijJAnAvaraNa badalakara atajJAnAvaraNarUpa ho jAtA hai, taba udayakAlameM vaha apanA phala usa zrutajJAnarUpa rUpase detAhai, isI prakArase saba uttaraprakRtiyoMke viSayameM jAnanA cAhiye, phira bhI kucha aisI uttaraprakRtiyAM haiM, jinakA parasparameM saMkramaNa nahIM hotAhai jaise-darzana mohanIyakA cAritramohanIyarUpameM,aura cAritramohanIyakA darzana mohanIyake rUpameM saMkramaNa nahIM hotA hai| hAM darzanamohanIyake avAntara bhedovhA paraspara meM aura cAritra mohanIyake avAntara bhedoMkA paraspara meM saMkramaNa honA avazya saMbhava hai| isI prakArale nArakIya deva tiryaga manuSya rUpa cAroM AyuokA paraspara meM saMkramaNa nahIM hotA, arthAt eka Ayuke paramANu badalakara dUsarI AyurUpa kabhI nahIM hote, kintu pratyeka Ayu svamukhasehI phala "mUla prakRtyabhinnA" tyAha. // 23 lAvAya nAthe prabhArI che-ATha mULa karma prakRtionuM parasparamAM saMkramaNa thatuM nathI, eTale ke eka mULa prakRti bIjI mULa prakRti rUpe badalAtI nathI-te svamukhe ja nirjara pAmatI rahe che paratu uttaraprakRtiomAM A prakArane niyama nathI. jAtIya uttara pravRtionuM parasparamAM saMkramaNa thAya che kharUM eTale ke eka prakRtinuM bIjI prakRti rUpe parivartana thatuM jovAmAM Ave che paNa kharuM. jemake matijJAnAvaraNa badalAIne zrutajJAnAvaraNa rUpa thaI jAya che, ane AvuM parivartana thAya tyAre udayakALe te tenuM phaLa te rUpe Ape che. A pramANe saghaLI uttara pravRtio viSe paNa samajavuM. kaI kaI evI uttara prakRtie paNa che ke jemanuM parasparamAM saMkramaNa thatuM nathI. jemake darzana mohanIyanuM cAritra mehanIya rUpe ane cAritramohanIyanuM darzana mehanIya rUpe saMkramaNa thatuM nathI. hA, darzana mohanIyanA avAntara bhedanuM parasparamAM saMkramaNa avazya thaI zake che, ane cAritramehanIyanA avAntara bhedanuM paNa parasparamAM saMkramaNa saMbhavI zake che. e ja pramANe cAre AyuenuM paNa parasparamAM saMkramaNa thatuM nathI. eTale ke eka AyunA paramANuo badalAI jaIne bIjA AyunA paramANuo rUpe kadI paNa parimita thatAM nathI, paraMtu pratyeka Ayu svamukhe ja phaLa sthA0-53 Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 sthAnAsUtre tathA - ekaM karma azubham - azubhatayA baddhaM sadapi zubhavipAkaM = zubhatayoditaM bhavatIti tRtIyaH 3 tathA ekamazubhamazubhavipAkaM bhavatIti caturthaH 4 / (2) / "canhe kamme " ityAdi - tRtIyamidaM karmasUtramasyaiva caturthasthAnasya dvitIyo dezakoktavandha sUtramanusRtya bodhyam / / sU0 26 // pUrva caturvidhaM karmanirUpitaM tacca saGgha eva jJAtumaItIti saGgha nirUpayitu mAha yalam - cauvi saMghe paNNatte, taM jahA - samaNA 1, samapIo 2, sAvagA, 3, sAviyAo 4 // sU0 27 // dekara nirjarAko prAha hotI hai yaha saba AtmA ke adhyavasAyase hotA hai yahI viSaya isa gAthA dvArA prakaTa kiyA hai " bhottUNa AuyaM khalu " yAdi / sA ha tIya saMga hai jo karma azubha rUpale paddha huA bhI zubha rUpase udita hotA hai vaha tRtIya maMgavAlA karma hai 3 | tathA jo karma azubhase baddha hotA huA azubharUpasehI vipAkavAlA hotA hai yaha caturtha bhaMga meM liyA gayA hai : punaJca - " uvi samme " ityAdi karma vAra prakArakA kahA gayA hai| prakRtikarma 1 sthitikarma 2 anubhAvakarma 3 aura pradezakarma 4 isa tRtIya karmakA vyAkhyAna caturtha sthAnake dvitIya udezaka meM kahe gaye bandhasUtra ke anusAra kara lenA cAhiye || lU 26 // daIne nirjarA pAmatuM rahe che. mAtmAnA adhyavasAya dvArA ja AvuM anyA are ho ye 4 viSayane sUtramare " bhottUNa AuyaM khalu " ityAdi gAthA dvArA prakaTa karyo che. A rIte khIjA bhAMgAnuM spaSTIkaraNa karIne have sUtrakAra khAkInA sAMgAnu spaSTIkaraNa kare che-- je krama azubha rUpe baddha thavA chatAM paNa zubha rUpe uyamAM AvIne zubhavipAka Ape che tene azubha-zubha vipAkavALuM kahe che. je kama azubha rUpe ja khaddha thaIne azubha vipAka ApanAru hAya che, te kamane azubhaazubha vipAkavALuM kahe che, Si kamme " ityAdi - ubhaMnA bhA prabhAra prAra che- (1) amRti ubha, (2) sthiti bha, (3) anubhAva ubha bhane (4) aheza krama ceAthA sthAnanA khIjA uddezAmAM je anyasUtra ApavAmAM AvyuM che tene AdhAre A cAre prakAranA karmonI vyAkhyA samajI levI // sU 265 88 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA04 u04 sU027 caturvidhasaGgha svarUpanirUpaNam chAyA-caturvidhaH saGghaH prajJaptaH, tadyathA-zramaNAH 1, zramaNyaH 2, zrAvakAH 3, zrAvikAH 4 / / mU0 27 // ____TIkA-" caubihe saMghe " ityAdi- saGghA guNaratnapAtrabhUtajIvasamUhaH, caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-zramaNAH-zrAmyanti-tapasyantIti zramaNAH, yahA-- 'samaNA' ityasya ' samanasa' iticchAyA, tadarthazcAyam-saha manasA-zobhanena nidAnapariNAmalakSaNapAparahitena ca cetasA vartanta iti samanasaH, yadvA-samAnaMsarveSu svaparajanAdiSu tulyaM mano yeSAM te samanasaH / athavA saM-samatayA zatrumitrAdiSu aNanti-pravartanta iti samaNAH / evaM ' samaNIo' zramaNyaH 2, tathAzrAvakAH-zaNvanti jinavacanamiti zrAvaka :, uktaM ca caturvidha nirUpita isa karmakA svarUpa sAmehI jJAta ho sakatA hai ataH aba sUprakAra saGghako nirUpaNA karate haiM___ 'cavihe saMghe paNNatte' ityAdi mUtra 27 // TIkArtha-saMgha cAra prakAra kA kahA gayAhai jaise-zramaNa1 zramazIra zrAvaka 3 aura zrAvikA 4 guNarUpakA pAtrabhUta jo jIvakA samUha hai vaha saca hai, inameM "zrAmyanti iti zramaNAH "jo vividha prakAra ke tapoMkA AcaraNa karate haiM ve zramaNa haiM athavA-"samaNA" isakI saMskRta chAyA " samanasaH" aisI jaba hotI hai taba isakA artha aisA hotA hai zobhana manase nidAnapariNAmarUpa pApale rahita cintAle jo yukta hote haiM, ve "samanasaH" haiM athavA-svapara janAdirUpa samasta janoM jinakA mana tulya hotA hai, ve "samanasaH" haiM athavA-"saM aNanti iti samabhA" zatru mitra AdikoMmeM jo samAna rUpase pravRtti karate haiM ve lamaNa haiN| A cAre prakAranA karmonuM svarUpa saMghamAM ja jANI zakAya che. tethI have sUtrA2 sapanA sva35nu ni35] 42 cha." caubihe sadhe paNNate "tyAha Atha-sa yA prazna ho cha-(1) zrama (sAdhu), (2) zrama (sAvI) (3) zrAvaka ane (4) zrAvikA guNane pAtra evA che je samUha che tenuM nAma sa cha. shrmaan| ma nIya prabhArI che-"zrAmyanti iti zramaNAH" / jemAM vividha prakAranI tapazcaryA kare che temane zramaNa kahe che. athavA " samaNA" mA pahanI sa241 chAyA " samanasaH " mA ma.ne, to tenA artha A pramANe thAya che-zobhana manathI-nidAna pariNAma rU5 pApathI rahita cittavALA jIvane "samasa" kahe che-athavA svajane ane anya leke pratye samA1 rAmanA2 bhAsana samanasa 4 che. mathA "saM aNanti Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 46 avApta dRSTyAdi vizuddhasampat paraM samAcAramanuprabhAtam / 1 zRNoti yaH sAdhujanAdatandra-staM zrAvakaM prAhuramI jinendrAH // 1 // iti, yadvA-zrAnti = tatvArtha zraddhAnaM pacanti = paripArka - niSThAM nayantIti zrAH, tathA - vapanti caturvidhasaMghe dhanavIjAni nikSipantIti vAH, tathA kiranti hiSTakarmarajo vikSipantIti kAH, tataH zrAva te vAtha te kAceti zrAvakAH, pRSodarAditvAdayaM sAdhuH / yathAha -s------ --- isI prakAra se " zramaNI " inake saMbandha meM bhI aisAhI kathana jAnanA cAhiye 2 jo jina vacanako sunate haiM ve zrAvaka hai 3 kahA bhI hai " avAsadRSTyAdi vizuddhasampat " inyAdi / isa lokakA tAtparya aisA hai ki samyagdarzanAdirUpavizuddha sampattizAlI jo manuSya pratidina prAtaHkAla Alasyarahita hokara sAdhujanase dharmopadezakA zravaNa karatA hai, jinendradevane use zrAvakakI koTi meM rakhA hai| athavA tattvArthazraddhAnarUpa samyaktyakA jo pUrNarUpase nirdoSa rUpa se pAlana karate haiM tathA caturvidha saMgharUpa kheta meM jo apane dhanarUpa bajako bote haiM, aura kliSTa karmarUpa rajako jo haTAte haiM ve zrAvaka hai, pAkArthaka zrI dhAtuse, vapanArthaka vapU dhAtuse aura vikSepArthaka kR dhAtuse isa zrAvaka zabda kI niSpatti huI hai| isakI vyutpatti"" zraca te vAcate kAzca te zrAvakAH" aisI hai / yaha karmadhAraya samAsa hai iti samaNAH zatru ane mitra pratye samAna vartAva rAkhanArane zramaNa kahe che. e ja pramANe zramaNInA artha paNa samajavA jee jitavacanAnuM zramaNu kare che temane zrAvaka kahe che. kahyu paNa che - " avAptaya (divizuddha sampat " chatyAhi-mA unI lAvArtha nIce pramANe -- "" " " , , 'zrI' dhAtu, vacanArtha' ' Sap' dhAtu zrAvaka' padanI utpatti thai che tenI " samyagdarzana Adi rUpa vizuddha sa'pattizALI je manuSya ha MmezA pramA danA tyAga karIne prAtaHkALe sAdhue pAse dharmopadezanuM zravaNa kare che evA puruSane ja jitendra bhagavAne zrAvakanI koTimAM mUkayA che. athavA tattvA zraddhAna rUpa samyaktvanuM je pUrNa rUpe nirdoSa rUpe pAlana kare che tathA caturvidha sagha rUpa je kSetramAM je peAtAnA dhanarUpa bIjanu vAvetara kare che, vApare che, ane kilaSTa ka`rUpa rajane dUra kare che evA puruSAne zrAvaka kahe che. pAkA ka bhane vikSepArtha' ' 'kR' dhAtumAMthI bhA vyutpatti A pramANe thAya che, " bhAgya Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA04 704 sU0 28 dhanurvidhavuddhisvarUpanirUpaNam 421 " zraddhAlutAM zrAti padArthacintanAd dhanAni pAtreSu vapatyanAratam / kiratyapuNyAni musAdhusevanA - dathApi taM zrAvakamAhu raJjasA // 1 // " iti, 3, evaM zrAvikA api 4 / // su0 27 // pUrva saJcaH uktaH, sa ca sarvajJavacanasaMskRtayA buddhayA yujyata iti buddhiM vivektumAha mUlam-cauvvihA buddhI paNNattA, taM jahA-uppattiyA 1, veNayiyA 2, kammiyA 3, pAriNAmiyA 4 // caunvihA maI paNNattA, taM jahA-uggaharAI 1, IhAmaI 2, avAyamaI 3, dhAraNAmaI / ahavA-cauThivahA laI paNNattA, taM jahA--araMjarodagasamANA 1, viyarodagalamANA 2, sarodagalamANA 3, sAgarodazaH samANA 4 / // sU0 28 // lo hI kahA hai-"zraddhAlutAMzrAti padArthacinnanAt" ityAdi jinendradeva dvArA kahe gaye jIvAdirUpa tattvoMkA cintavana karanese jo apane meM unake svarUpake prati zraddhAluko pacatA hai-arthAt jinendradeva dvArA kathita tatvoMkA jo zraddhAna karatA hai, una para dRDha AsthA-vizvAsa rakhatA hai pAtroMmeM nirantara dhanakA sadupayoga karatA hai, niSparigrahI sAdhu kI sevAle jo pApa prakRtiyoMko vikheratA hai use zrAvaka kahA gayA hai| isI tarahakA kathana " zrAvikA" ke saMghandhameM bhI jAnanA cAhiye / / sUtra 27 // te vAzca te kAzca te zrAvakA." 20 56 4madhAraya samAsa 35 cha. 21 pAta nIyatA sUtra54 dvArA pra48 rIcha-" zraddhAlunA zrAti padArthacintanAt "tyAdi. jinendra deva dvArA pratipAdita jIvAdi rUpa tattanuM jeo gintana kare che ane temanA vacane pratye zraddhA rAkhe che tenA para daDha AsthA ( vizvAsa) rAkhe che ane supAtrane dAna ApIne pitAnA dhanane niraMtara sadupayoga kare che, ane niSparigrahI sAdhuonI sevA dvArA jeo potAnI pApaprakRtione vikheratA rahe che, temane zrAvaka kahe che. A prakAranuM kathana zrAvikA (varSa para sabhA. // sU. 27 / / Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaalaam chAyA-caturvidhA buddhiH prajJaptAH, tadyayA-autpattikI1, vainayikI2, kAmikA3, pAriNAmikI / caturvidhA matiH prajJaptA, tadyathA-avagrahamatiH 1, IhAmatiH 2, avAyamatiH 3, dhAraNAmatiH 4 // ___adhavA-caturvidhA matiH prajJaptA, tadyathA-araJjarodakasamAnA 1, vidarodakasamAnA 2, saraudakasamAnA 3, sAgarodakasamAnA 4 / // 28 // TIkA-" ca ubihA buddhI" ityAdi-buddhizcaturvidhA prajJaptA, tadyathAautpattikI-utpattireva prayojanamasyA ityautpattikI, nanu kSayopazamo buddhayutpatti prati kAraNaM bhavatIti sa heturasyA iti kSayopazamikyapi vaktumucitA, kathaM na sokteti cecchRNu nahi autpattikImevabuddhi prati kSayopazamo hetuH, api tu sarvabuddhiH pratyayaM pradhAno heturiti kSayopazamakAraNAvivakSayotpattimAtraprayojanaM viva kahA gayA yaha saMgha sarvajJake vacanase bhejI (sphIta-nirmala) huI buddhivAlA hotA hai| ataH aba sUtrakAra buddhi kI vivecanA karate haiM 'cauvivahA buddhI paNNattA' ityAdi sUtra 28 // TIkArtha-buddhi cAra prakAra kI hotI hai jaisI-autpattikI vainayikI kAmiktA 3 aura pAriNAmikI 4 inameM jisa buddhikA prayojana utpattihI hotI hai, vaha aulattikI buddhi hai, isa autpatti kI buddhi meM jJAnA varaNIya kAryakA viziSTa kSayopazama hotA hai| zakA-kSayopazama buddhikI utpattike prati kAraNa hotA hai, to phira yahI kSayopazama hai hetu jisasA, aisI kSAyopazamikI buddhi use camoM mahIM kahI hai ? uparyukta saMgha sarvajJanA vacanathI vizuddha buddhivALe thAya che. tethI ve sUtrA2 muddhinu ni359 42 cha. " caubihA buddhI paNNattA" tyAha Attha-muddhina nIye pramANe yA2 542 4 cha-(1) motpAtiI , (2) vaitavidhI, (3) bhi, bhane (4) pAribhi. 2 muddhina pryo| yattira hoya che, te buddhine autpAtikI buddhi kahe che. A autpAtikI buddhimAM jJAnAvaraNIya karmane viziSTa kSapazama thatuM hoya che. zaMkA-je autpattikI buddhinI utpattinuM kAraNa pazama heya, te tene kSApazamikI buddhi kema kahI nathI ? jenuM kAraNa zopazama hoya evI buddhine autpattikI zA mATe kahI che? Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 sudhA TIkA sthA0474 sa 28 caturvidhavuddhisvarUpanirUpaNam kSitvA autpattikImevabuddhiM tadbhedatayA''ha / autpattikIvuddhihi yathA kSayopazamamapekSate tathA tadanyacchAstraM vA karmavA'bhyAsAdikaM nApekSata iti, ____ yadvA-autpattikI buddhiH lokadvayA'viruddhaikAntikaphalazAlinI sA yathA buddhayA buddhayutpattitaH pUrva svayamadRSTo'paramukhAdanAkarNito manasA'pyacintito'rthI yathAvat sadyo'vabudhyate, yadAha " punbamadimamuyA veiyttklnnvimuddhghiyhaa| abAhayaphalajogA buddhI uppattiyA nAma // 1 // " chAyA-" pUrvamadRSTAzrutAvidita tatkSaNavizuddhaSTahItArthA / avyAhataphalayogA buddhirautpattikI nAma // 1 // " iti / u0-keyala autpattikI buddhi ke prati hI kSAyopazama kAraNa hotA ho aisI bAta to nahIM hai vaha to samasta buddhiyoM ke prati pradhAna kAraNa hotA hai, parantu yahAM jo usakI vivakSA nahIM kI hai usakA kAraNa usameM utpatti mAtra prayojanakI vivakSA hai, yaha autpattikI buddhi kSAyopazamika buddhikAhI eka bheda hai| autpattikI buddhi jisa prakArale kSAryopazamakI apekSA rakhatI hai, usa prakAra se vaha anya zAstrako yA abhyAsAdirUpa karmakI apekSA nahIM rakhatI hai| yahA-yaha autpattikI buddhi donoM lokomeM avirUddha aikAntika phalavAlI hotI hai| yaha apanI utpattike pahilehI svayaM aSTa parake mukhase azruta aura manase acintita aise viSayako yathAvat jAna letI hai sohI kahA hai-" puccamadinasuyA" ityAdi / yaha buddhi pUrvameM kabhI uttara-kevaLa autpattikI buddhinI ja utpattimAM pazama kAraNabhUta bane che, evI keI vAta nathI. paraMtu te te samasta buddhionI utpattimAM mukhya kAraNarUpa bane che. paraMtu ahIM je tenuM vairNana karavAmAM AvyuM nathI tenuM kAraNa e che ke temAM utpatti mAtra rUpa prajananI ja vivakSA thaI che. te parikI buddhi kSApazamikI buddhinA ja eka bheda rUpa che. autpattikI buddhi jeTalA pramANamAM pazamanI apekSA rAkhe che eTalA ja pramANamAM anya zAnI ke adhyAya Adi rUpa kamanI apekSA rAkhatI nathI. athavA A autpattikI buddhi ane lekamAM ( Aloka ane paralokamAM) avirUddha ane ekAtika phala ApanArI hoya che. A buddhi aSTa, adbhuta ane agnitita viSayone paNa yathArtha rUpe jANI le che. kahe che ke- " pubvamadiTThamasuyA " tyA-pUrva 46ii nahI deNe, nayI nahIM Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAstre yathA-naTaputrarohakAdInAmiti / 1 tathA-cainayikI-vinayo-guruzuzrupA, tena nitA vainayikI vinayarUpakAraNajanyA, yadvA-vinaya eva vainayikA, vina yAdilAhaka, sa pradhAno yasyAH sA vaiyikapradhAnA, saiva vainayikI atra 'vinA'pi pratyayaM / pUrvottarapadayo vA lopo vAcyaH' iti vArtikena pradhAnapadalope striyAM ThagantatvADIpi sAdhutA vodhyaa| ____ yadvA-kAryamAtrasAdhanasamarthA dharmArthakAmazAsammutrArthasAragrahaNavatI lokadvayaphalasampannA buddhi vainayikI, yadAhanahIM dekhe hue hAnase kabhI nahIM sune, aura manase bhI kabhI nahIM vicAre hue padArthakA usI kSaNameM vizuddha rUpale grahaNa kara letI hai, yaha avyA. hata (saphala) phalabAlI hotI hai, laTaputra gohaka AdikoMke yaha buddhi huI hai ailA zAstroM kA lekha hai| gurukI zuzrUSA karanA yaha vinaya hai, isa vinayase jo buddhi utpanna hotI hai vaha vainayikI buddhi hai ataH yaha vilayarUpa kAraNase janya hotI hai athavA-vinayahI vainayika hai vinayase Thaka pratyaya karane para yaha " vainayika" zabda bana jAtA hai yaha binayahI jisameM pradhAna hotA hai vahIM bainayikI hai-bainayika pradhAna buddhi vainayikI hai pahA-kArya mAtrake sAdhana karane meM samartha aura dharmazAna, arthazAstra evaM kAmazAstra inake nUnoMke artharUpa sArako grahaNa karanevAlI jo lokalayake phalale sampanna buddhi hotI hai, vaha bainayikI ghuddhi hai| sAMbhaLelA ane manathI kadI nahIM vicArelA padArthane paNa A buddhi vizuddha rUpe grahaNa karI le che ane avyAhata (saphala) phalavALI hoya che. naTaputra rehakamAM A prakAranI buddhine sadUbhAva hatuM. te hakanI autpattikI buddhinA keTalAka dekhAteM nandIsUtramAM ApavAmAM AvyAM che. gurunI zuzruSA karavI tenuM nAma vinaya che. te vinayane lIdhe je buddhi utpanna thAya che te buddhine vainacikI buddhi kahe che. te buddhi vinaya kAraNathI utpana thatI hoya che athavA vinaya ja nayika cha vinaya ika" pratyaya gAvAthI " vainayi" 174 sane che. te vinaya ja jemAM mukhya rUpe hoya che tene vainacikI buddhi kahe che. eTale ke vinayika pradhAna buddhi ja vinavikI che. athavA kAryamAtrane sAdhavAmAM samartha evI ane dharmazAstra, arthazAstra ane kAma zAstranAM sUtronA artha rUpa sArane grahaNa karanArI ane banne lekamAM phaladAyI evI je buddhi hoya che tene vainAyikI buddhi kahe che. kahyuM paNa che ke - Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 425 sudhA TIkA sthA0 474 sU028 caturvidhavuddhinirUpaNam " bharanittharaNasamatthA trivaggamuttatthagahiyapeyAlA / ubhaologaphalavaI viNayasamutthA havai buddhI / / 1 // " chAyA-" bharanistaraNasamarthA trivargamUtrArthagRhItasArA / ___ ubhayalosaphalavatI vinayasamutthA bhavati buddhiH // 1 // " iti / yathA-naimittikasiddhaputraziSyAdInAmiti / 2 tathA-kAmikA-karmaNo jAtA kArmikA karmajA, tatra - karma anAcArya kAdAcitkaM vA, zilpa-sAcArya nityavyApAro vA bhavati, karmaNo jAtA buddhiH| yadvA-sA karmA''grahaprAptakarmatattvA karmAbhyAsaparyAlocanAmyAM vistAramAsA prazaMsAphalazAlinI ca, yadAha " uvayogadiTThasArA, kammapasaMgaparigholaNavisAlA / ___ sAhukkAraphalabaI, kammasamutthA havai buddhI / / 1 / / " sohI kahA hai-" bharanittharaNasamattho" ityAdi / isa gAthA kA artha spaSTa hai yaha buddhi naimittikake siddhaputra aura usake ziSya AdikoMke huI kahI gaI hai jo dhuddhi kamase utpanna hotI hai vaha kArmikA ghuddhi hai, yahAM anA. cAryaka (vinA AcArya) athavA kAdAcitka yA sAcAryaka (AcArya sahita) athavA nityavyApAra ye karmazabdase liye gayehaiM, jaise zilpa yaha sAcAryaka hai, kyoMki yaha vinA gurUke nahIM AtAhai, yahA yaha buddhi karmako sIkhaneke Agrahase prApta kArya ke sAravAlI ho jAtI hai, aura abhyAsa karate 2 yA usakA vicAra karate 2 bhI yaha prApta ho jAtI hai, hara jagaha isa buddhivAleko prazaMsA prApta hotI hai / so hI kahA hai-" uvaogadisArA" ityaadi| " bharanittharaNasamatthA " tyA-! prAnI muddhimattanA siddhiputra ane tenA ziSya vageremAM hatI, evuM zAstromAM kahevAmAM AvyuM che. je buddhi karma dvArA utpanna thAya che, te buddhine kAmikA buddhi kahe che. ahIM anAcArya, (vinA AcAryanA) athavA kayAreka sAcAyaka (AcArya yuktatA) athavA nityavyApAra Apane karma zabdathI grahaNa karavAmAM Avela che. jemake zilpakaLA e sAcArya, kama gaNAya che, kAraNa ke gurunI sahAyatA vinA te kaLA zIkhI zakAtI nathI. athavA A kArmikA buddhi evI hoya che ke kaMI karmane zIkhavAne mATe AgrahavALI hoya che tethI svaprayatnathI paNa te prApta thaI jAya che eTale ke gurunI sahAyatA vinA jAte ja abhyAsa karyA karavAthI ane te viSe vicAra karavAthI prApta thaI jAya che. A prakAranI buddhithI saMpanna vyaktinI badhe prazaMsA thAya che. kahyuM paNa che ke sa0-54 Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAzA chAyA-upayogadRSTasArA karmaprasaGgaparigholana (vicAra) vizAlA / sAdhukAraphalavatI karyasamutthA bhavati buddhiH // 1 // " iti / payA-suvarNakAra-kRSIvalAdInAmiti 3 / / tathA-pAriNAmikI-pariNAmaH-sucirakAlapUrvAparArthadarzanAdi bhavaAtmadharmavizepaH, sa prayojanamasyA, yadvA-pariNAmapadhAnA buddhiH pAriNAmikI, yadvA-anumAnahetudRSTAntaH sAdhyasAdhikA vayovipAke ca prAptaparipuSTirabhyudayaniHzreyasaphala. zAlinIbuddhiH pAriNAmikI, yadAha tAtparya isakA kevala yahI hai ki kArmikA vuddhivAlA manuSya haraeka kAryameM vizeSa paTu hotA hai, cAhe vaha usa kAryako guru AdikI sahAyatAse sIkhe, cA vinA gurukI sahAyatAse bhI sIkhe usa kAryameM upayoga lagAne se nirantara usakA abhyAsa karate rahane se vaha kArya usake hAthameM A jAtA hai| yaha buddhi suvarNakAroMmeM yA kisAna AdimeM hotI hai| . jo buddhi bahuta dinoM taka pUrvApara padArthoM ke dekhane Adise prApta anubhavarUpa AtmadharmavizeSase hotI hai athavA-vadha Adike yadane ke kAraNa vizeSa anubhavarUpa pariNAma pradhAnatAvAlI hotI hai, vaha pariNAmikI buddhi hai, athavA-anumAna hetu dRSTAnta inase sAdhyako sAdhanevAlI evaM cayake paripakvameM prApta puSTivAlI jo buddhi hotI hai, vaha "uvaogavinArA" tyAha--- no mApA se , kArmika buddhivALe manuSya dareka kAryamAM vizeSa paTu (praviNa) heya che te te gurunI sahAyatAthI puNa zIkhI zake che ane kayAreka gurunI sahAyatA vinA paNa zIkhI le che. te kAryamAM sadA upayukta rahevAthI tene ja sadA vicAra karyA karavAthI, ane tene abhyAsa karatA rahevAthI te kArya karavAnI tene phAvaTa AvI jAya che. A prakAranI buddhine saddabhAta suvarNakAre, kheDUto Adi kArIgaramAM hoya che. je buddhi ghaNA dina sudhI pUrvApara padArthone dekhavA AdithI prApta anubhava rUpa Atmadharma vizeSathI utpanna thAya che, athavA umara AdinI vRddhi thavAne kAraNe vizeSa anubhavarUpa parima-pradhAnatAvALI hoya che, te buddhine pariNAmikI buddhi kahe che. athavA-anumAna, hetu ane daSTAnta dvArA sAdhyane sAdhanArI ane paripakava umarane kAraNe puSTiyukta banelI je buddhi heya che Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMbA TIkA sthA04304028 catuvidhabuddhinirUpaNam aNumA udita sAhiyA vayavivAgapariNAmA | yinisseya saphalavaI buddhI pAriNAmiyA nAma / 4 // chAyA - " anumAnahetudRSTAntasAdhikA kyovipAkapariNAmA / hitaniHzreyasaphalavatI buddhiH pAriNAmikI nAma // 1 // iti / yathA-abhayakumArAdInAmiti 1 | 3 427 // iti buddhisUtram // pUrva buddhiruktA sA ca mativizeSa iti marti nirUpayitumAha" cA maI " ityAdi -- matiH - mananaM, sA catuvidhA prajJaptA, tadyathAavagrahamatiH- avagrahaH = sAmAnyArthasyAzeSa vizeSa nirapekSasyAnirdezyasya rUpamabhRteH pAriNAmikI buddhi hai / yaha buddhi abhyudayarUpa yA niHzreyasa (mokSa) rUpa phala se suzobhita hotI hai, sohI kahA hai- "aNumA udita" ityAdi / anumAnase hetu se evaM dRSTAnta se apane abhISTa arthako siddha karalenevAlI aura dhIre 2 jaise 2 vaya baDhatI jAtI hai, usake anusAra prApta vizeSa anubhavavAlI evaM AtmahitakI sAdhanA meM jor3anevAlI jo buddhi hotI hai vaha pAriNAmikI buddhi hai / yaha abhayakumAra AdikoMke thI ukta yaha vuddhi mativizeSarUpa hotI hai isaliye aba sUtrakAra usa matikA nirUpaNa karate haiM-" cauvhiA saI " ityAdi - manana karanekA nAma mati hai, yaha mati cAra prakArakI hotI hai jaise- avagrahamati 1 IhAmati 2 avAghamati 3 aura dhAraNAmati 4 jisa jJAnase samasta tene pariNAmikI buddhi kahe che. te khuddhi abhyudaya rUpa athavA niHzreyaca (mokSa) 35 isathI vibhUSita hoya cheu che - "C aNumANa cheu ti " tyAhi--anumAna dvArA, hetu dvArA, mane deSTAnta dvArA abhISTa ane siddha karanArI ane dhIre dhIre umaranI vRddhi sAthe pirapakava anubhavathI puSTa thayelI evI, AmahitanA sAdhanAmAM pravRtta karanArI je buddhi hoya che, tene pariNAmikI buddhi kahe che. A prakAranI buddhinA sadbhAva abhayakumAra vageremAM hatA. uparyukta buddhi matavizeSa rUpa hoya che, tethI have sUtrakAra matinu nipatha re che. " cautrihA maI " tyAhi " manana karavuM tenuM nAma mati che. te matinA nIce pramANe cAra prAra udyA 4- (1) avathaDa bhati, (2) dhaDA bharti, (3) avAya bhati bhane (4) dhAraNA ti. je jJAna vaDe samasta prakAranA vizeSAnI apekSAthI rahita eTale 14 Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 sthAnAsUtre aveti - prathamato grahaNaM = paricchedanam avagrahaH, sa eva matiravagrahamatiH, evamagre'pi / tathA IhA matiH tatra - IhAkSayopazamatastadarthavizeSaparyAlocanam saitramatirIhAmatiH2, tathA avAyamatiH- avAyaH kSayopazamataH prakrAntArthavizepanizcayaH sa etra matisvAyamatiH 3, tathA - dhAraNAmatiH- dhAraNA - kSayopazamato jJAtArthavizeSadharaNaM saitramavirghAraNAmatiH 4 | " 31 uktaMca--" sAmannatthAvagahaNamoggaho bheyamaggaNamiheDhA / tassAgoST aviccuI dhAraNA tassa // 1 // chAyA - sAmAnyArthAvagrahaNamavagraho bhedamArgaNamidehA / tasyAvagamosvAyosvicyuti rdhAraNA tasya // 1 // iti etadabuddhimatisUtradvayasya vizeSato vivaraNaM matkRtAyAM nandImutrasya jJAnacandrikAyAM TIkAyAM vilokanIyam / ( 2 ) / prakAra ke vizeSoMse nirapekSa ataeva zabdAdi dvArA anirdezya aise sAmAnya rUpa se rUpAdikoMkA sarva prathama grahaNa jJAna hotA hai vaha ava graharUpamati hai / avagraha mati se jAne hue padArthako kSayopazamakI vizepatAke anusAra jo vizeSa rUpase jAnatI hai vaha IhArUpamati hai, IhAmati se jAne hue padArthako kSayopazamakI vizeSatA ke anusAra jo vizeSa rUpa se nizcaya rUpase jAnanevAlI mati hai, vaha avAya rUpa mati hai 3 | evaM avAyamati se jAne hue padArthako kSayopazamake anusAra avismaraNarUpa se dhAraNa karanevAlI jo mati hai vaha dhAraNAmati hai 4 | kahA bhI hai "sAmatyAgahaNa 'ityAdi isa gAthAkA artha spaSTa ina vuddhi aura mati viSayaka sUtroMkA vizeSa rUpa se kathana nandIsUtrakI TIkA jnyaanke zabdAdi dvArA anirdezya evA sAmAnya rUpe rUpAdikAnu sarva prathama grahaNu ( jJAna ) thAya che, te bhatinu nAma Avaddha bhati che, atragraha bhati dvArA je padArthane jANavAmAM Avye hAya tene kSayeApazamanI vizeSatA anusAra vizeSa rUpe jANanArI je mati che, tene IhAmati kahe che. IhAmati dvArA jALelA padArthIne kSayaiApazamanI vizeSatA anusAra vizeSa rUpe nizcaya rUpe jANanArI je mati che tene avAyarUpa mati kahe che. avAya mAta vaDe jANelA padArtha ne kSayApazamanI vizeSatA anusAra avismaraNa rUpe dhAraNa karanArI je mati che tene dhAraNA mati kahe che. kahyuM paNu che << sAmannatthA "tyAhi yA gAthAnA artha spaSTa che, mAmuddhi ane mativiSayaka sUtrAnuM vizeSa kathana nandIsUtranI TIkA jJAnacandrikomAM karavAmAM AvyuM che, tA tyAMthI vAMcI levuM Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u04 sU0 28 caturvidhabuddhinirUpaNam pratha " ahavA cauhi maI " ityAdi - ayatrA - matizcaturvidhA prajJatA, tadyathAaraJjarodakasamAnA- araJjaram - jalaghaTaH, tadaliJjaramityapi prasiddham, tasmin yadudakaM tatsamAnA tattulyA matiH, tatsAdRzyaM ca vahnarthagrahaNotprekSaNadharaNAzaktatvA dalpatvenA'sthiratvena ca bodhyam, ayaM bhAvaH - yathA - araJjarodakaM - svalpaparimANaM sacchIghraM vyayameti tathA-matirapi svalpamevArthe gRhNAti utprekSate dharati ca zIghrameva cApaitIti tatsadRzI vyapadizyate iti prathamA matiH 1 | tathA-vidarodakasamAnAcandrikAmeM kiyA gayA hai - ataH vahAMse dekha lenA cAhiye " ahavA vhiA maI" ityAdi athavA mati cAra prakArakI kahI gaI hai / jaise- araJjarodaka samAna 1 vidarodaka samAna 2 sara udaka samAna 3 aura sAgarodaka samAna 1 araJjara nAma ghaTakA hai ise aliJjara bhI kahA jAtA hai, isake pAnI ke jaisI jo buddhi hotI hai vaha araJjarodaka samAna buddhi hai, vuddhi meM jo yaha araJjarodaka samAnatA prakaTa kI gaI hai, vaha alpanA aura asthiratAkI apekSAse prakaTa kI gaI hai, kyoMki aisI buddhi ha artha grahaNa nahIM karatI hai usakA utprekSaNa evaM usakI dhAraNA bhI nahIM karatA hai, bhAva yaha hai ki jisa prakAra se aravjodaka svalpaparimANavAlA hotA hai, aura zIghrahI kharca ho jAtA hai usI prakAra se aisI mati bhI svalpahI arthako grahaNa karatI hai utanehI arthakA vaha vicAra karatI hai aura utanehI ardhakI vaha dhAraNA karatI hai evaM zIghratA me naSTa ho jAtI hai| isa prakAra se yaha arabjodaka jaisI buddhike viSayakA Eat at maI " ityAhi--athavA bhatinA nIce pramANe yAra akAra yAgu hyA che- (1) saraha samAna, (2) viharoha samAna (3) saraka samAna ane (4) sAgara|daka samAna, r * arajara ' eTale DA--tene aliMjara paNa kahe che tenA pANInA jevI je buddhi hAya che, tene arajAika samAna buddhi kahe che. ghaDAnA pANImAM jevI alpatA ane asthiratA DAya che evI alapatA ane asthiratAvALI buddhine ara'jarAka- samAna kahe che. A prakAranI buddhi bahu ane grahaNu karatI nathI, tenu utprekSaNa ane tenI dhAraNA paNu karatI nathI. jema ghaDAnuM pANI svalpa pramANuvALuM hAya che ane jaldI vaparAI jAya evu' hAya che, e ja pramANe evI mati paNa sUtra5 ane ja grahaNa kare che, eTalA ja arthAMnA te vicAra kare che ane eTalA ja anI te dhAraNA kare che, ane zIvratAthI naSTa thai jAya che. A prakAranu` arajodaka samAna buddhitu' ahIM spaSTIkaraNa karavAmAM AvyuM che, 66 Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre 430 varI nadI nadI jalArtho gartaH kUSikAdiH janasthAnavizeSaH tasmin yadudakaM samAnA yathA-vidarodakaM nadyAdi srotaH sambandhe punaH punarjalamiLitaMsadalpamapi zIghraM na vyayameti tathA yA matiH svalpApyanyAnyAryatarkamAtrakuzalA jhaTiti nApaitIna nyAnyArthohanamAtradakSatvAjyadityavyayatvAcca tatsamAnA vyavahiyata iti dvitIyA mavi 2 tathA-sara udakaMsamAnA- yathA - sarogatajalaM puSkaLatvAdvahu svIkaraNa hai| tathA bidarodaka samAna jo buddhi hotI hai vaha aisI honI hai-vidara nAma usakA hai jo nadI ke taTa Adi para jalake khaDDA honA hai, yA kUpa Adi jalakA sthAna vizeSa hotA hai usake udakake jaisI jo buddhi hotI hai vaha vidodaka samAna vRddhi hai| vidarodaka jisa taraha nadI Adi ke srotake sambandhase pAra 2 mila jAne para svalpa honA huA bhI zIghra payako nAzaprApta nahIM hotA hai, usI prakAra jo masvipa hotI huI bhI anya anya arthake tarka mAtra se kuzala ho jAtI hai aura jaldI naSTa nahIM hotI hai vaha vidarodaka samAna buddhi hai / yaha virodaka samAna vRddhi bhI yadyapi mAtrAmeM alpa hotI hai parantu anya anya artha sambandhI kahApoha se tarka se yaha dakSa ho jAtI hai, una 2 viSaya tarkaNA gaveSaNA Adi karate rahane se vaha thor3I hotI I bhI vistRta vizAla jaisI jJAta hotI hai, aura yaha zIghra naSTa bhI nahIM hotI hai isaliye ise vidara ke udaka jaisA kahA gayA hai| tAlAbakA , have vizadaka gamAna buddhinuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che- vidura eTale nadInA paTamAM gALeaA viraDA ( khATA ) athavA kUve. jema nadImAM acA nInA kinAre gALelu khATA nadInI sAthe ghasaDAI AvatI retIne lIdhe pUrAI pUrAine nAnA anate jAya che paNu temAM pANInI Aya te cAlu ja rahe che, ane te zIghra naSTa thai jateA nathI, e ja pramANe je mati svalpa hovA chatAM paNuM anya anya anA ( viSayanA ) tA mAtrathI puSTa ghanI jAya che, pazu jaldI nA pAmatI nathI, evI matine vidarAdaka samAna karI che. A vizadaka samAna buddhi paNa jo ke alpa mAtrAvALI hoya che, parantu anya anya artha Sayaka uDApA (tarka) thI dakSa thai jAya che. te viSayamAM tarka, gaveSabhu! Adi karatA rahevAthI alpa hovA chatAM pazu vistRta rAya evI lAge che ane zIghra nAza pAmatI nathI. tethI tene varanA pANI jevI karyuM che. Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u.4 sU028 caturvidhabuddhi nirUpaNam 439 janAnupakaroti na ca zIghraM vyayameti tathA yA mati rvipulA bahujanopakAriNI na zIghramapaiti sA pracuratvAdbahujanopakAritvAcchIghravyayarahitatvAcca tatsamAnocyata iti tRtIyA 3 | tathA - sAgarodaka samAnA - samudragatajalatulyA- tajjalaM yathA - samastaratnamilitaM puSkatamaM kSayarahitamagAdhaM ca bhavati tathA yA matiH sarvapadArthAvagAhinI jala jisa prakAra se puSkala hotA hai, aura aneka janoMkA upakAraka hotA hai evaM zIghratA se usakA nAza nahIM hotA hai, usI prakAra jo mati vipula hotI hai jJAnAvaraNIya karmake adhikatara kSayopazama se yukta hotI hai aneka janoMkA upakAra karatI hai aura zIghra naSTa nahIM hotI hai aisI vaha pracura pramANavAlI bahujanopakAriNI evaM zIghratAse naSTa nahIM honevAlI buddhi sara udaka samAna kahI gaI hai, arajodaka samAna buddhi meM jJAnAvaraNIya karmakA kSayopazama alpa mAtrAmeM rahatA hai vidarodaka samAna buddhimeM isakA kSayopazama adhika mAtrAmeM rahatA hai, sara udaka samAna buddhimeM isakA kSayopazama adhikatara rahatA hai, aura jo buddhi sAgarodaka samAna hotI hai, usameM jJAnAvaraNIyakarmakA sarvathA ekAntika atyanta vinAza rahatA hai ataH vaha samudrodaka samAna kahI gaI hai jaise samudrakA jala samasta raznoMse milita hotA hai puSkalatama hotA hai kSarahita hotA hai aura agAdha hotA hai / usI prakArase jo sarauttaka samAna buddhi--sarAvara athavA taLAva jema khUkha pAzuIthI yukta DAya che, ane tenu pANI aneka jIvAne upakAraka thai paDe che ane tene jaldI nAza paNa thatA nathI, e ja pramANe je mati vipula hAya che-jJAnA varaNIya krama nA adhikatara kSayeApazamathI yukta hAya che, aneka janane mATe upakAraka hAya ane zIghra naSTa paNa thatI nathI, evI vipula pramANuvALI, bahujanApAriNI ane zIvratAthI naSTa nahIM thanArI buddhine saraudaka samAna kahI che. arajodaka samAna buddhimAM jJAnAvaraNIya karmonA kSayApazama apa pramANamAM thayelA hAca che. vidyAka samAna matimAM jJAnAvaraNIya kramanA kSarcApazama adhika pramANamAM thayA hAya che. saraudaka samAna matimAM tene kSaceApazama adhikatara mAtrAmAM thaye| hAya che, ane je sAgarazadaka samAna mati hAya che temAM jJAnAvaraNIya karmInA adhikatama athavA sapUrNataH vinAza thayelA hAya che. jema samudranu' jaLa vipula, agAdha, kSayarahita ane samasta rahnAthI yukta hAya che, e ja pramANe je mati samasta padArthImAM avagAhinI DAya Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgasUtre vipulatamA'kSINAnAdhA ca bhavati sA'khilapadArthavipayatayA'tizayitavahusvAdakSayatvAdagAdhatvAca sAgarodakasamAnA kathyata iti caturthI / 4 / // mU0 28 // pUrva matiruktA, tadvanto jIvA eva bhavantIti jIvAnnirUpayitumAha mUlam-caDabihA saMsArasamAvannagA jIvA paNNattA, taM jahA-NeraiyA 1, tirikkhajoNiyA 2, maNussA 3, devA 4 // caucihA savvajIvA paNNattA, taM jahA maNajogI 1, vaijogI 2, kAyajogI 3, ajogI / ahavA--baubihA saghajIvA paNNattA, taM jahA- itthiveyagA 1, purisaveyagA 2, NapuMsagaveSagA 3, aveyagA / ___ ahavA--caubihA sabajIvA paNNattA, taM jahA- cakkhudaMsaNI 1, acakhudaMsaNI 2, ohidaMsaNI 3, kevaladasaNI 4 // ahavA--caubvihA savvajIvA eNNattA, taM jahA--saMjayA 1, asaMjayA 2, saMjayAsaMjayA 3, No saMjayA No asaMjayA 4 // // sU0 29 // chAyA-caturvidhAH saMsArasamApanakA jIvAH prajJaptAH, tadyathA-nairayikAH 1, tiryagyonikAH 2, manuSyAH 3, devAH / / caturvidhAH sarvajIvAH prajJaptAH, tadyayA-manoyoginaH 1, vAgyoginaH 2, kAyayoginaH 3, ayoginaH / / aisI mati hotI hai yaha samasta padArthoM meM avagAhinI hotI hai, unhe jAnanevAlI hotI hai / akSINa aura agAdha hotI hai isa taraha akhila padArthoM ko viSaya karanevAlI honese aneka atizayoMvAlI honese akSaya evaM agAdha hone se aisI buddhi ko lAgarodaka samAna kahA gyaahai|suutr28|| che, temane jaNanArI hoya che, vipulatI hoya che, akSaNa ane agAdha heya che, A rIte aneka padArthone baMdha karAvanArI te buddhi aneka atizavALI, akSaya ane agAdha hovAthI evI buddhine sAgarodaka samAna kahI che. e sR. 28 Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04 sU029 jIvasvarUpanirUpaNam 433 athavA - caturvidhAH sarvajIvAH prajJaptAH, tadyathA - strIvedakAH 1, puruSavedakAH 2, napuMsakavedakAH 3, avedakAH 4 | athavA - caturvidhAH sarvajIvAH prajJaptAH, tadyathA cakSurdarzaninaH 1, acakSurda - zaniH 2, avadhidarzaninaH 3, kevaladarzananaH 4 | athavA - caturvidhAH sarvajIvAH prajJaptAH, tadyathA - saMyatAH 1, asaMyatAH 2, saMyatAsaMyatAH 3, no saMyatA no asaMyatAH 4 // sU0 29 // TIkA - " cauvvihA saMsArasamAvannagA jIvA " ityAdi saMsArasamApannakAH - saMsaraNaM saMsAraH - bhavAdbhavAntaragamanaM caturvidhagatibhramaNamityarthaH, taM samApannAH= prAptAH saMsArasamApannAstA eva tathA, jIvAH caturvidhAH majJaptAH, tadyathA - nairavikA:- nArakAH 1, tiryagyonikA :- tiryagyonibhavAH 2, manuSyAH 3, tathA devAH 4 | ime catvAraH sva svakarmacakra parivartitA nirayAdi bhramaNasamApannA bhavanti / " sajIvA " ityAdi - sarvajIvAH sarve ca te jIvAH sarvajIvAH = sakalapANinaH caturvidhA prajJaptAH, tadyathA - manoyoginaH - mano yogasampannAH sama ukta caturvidha mativAle jIvahI hote haiM ataH aba sUtrakAra jIvoM kI nirUpaNA karate haiM-' cavvihA saMsAramAvanagA ' ityAdi sUtra 29 // TIkArtha - eka bhavasedvitIya bhavameM gamana karanA-naraka tiryaJca Adi pvAra prakArako gatiyoM meM bhramaNa karanA isakA nAma saMsAra hai / isa saMsArarUpa sthAnako prApta hue jo jIva haiM ve saMsArasamApanaka jIva haiM, ye saMsAra samApanaka jIva saMsArI jIva cAra prakArake kahe gaye haiM jaise-tairayika 1 tiryagyonika 2 manuSya 3 aura deva 4 ye saba saMsArI jIva apane 2 karmarUpI cakrase ghumAye gaye narakAdi bhavako prApta karate haiM " cavivahA savvajIvA " ityAdi - samasta jIva cAra prakArake uparyukta cAra matinA sadbhAva chavAmAM ja hAya che, tethI have sUtrakAra vana apAreche " cauvhiA saMsArasamAvannaga / " tyaahiTIkAtha-eka bhavamAMthI khIjA bhavamAM gamana karavuM-naraka, tiryaMca Adi cAra prakAranI gatiemAM bhramaNu karavuM tenu' nAma sa'sAra che. te sa'sAra rUpa sthAnane je jIve e prApta karyu che te jIvAne sasAra samApannaka jIvA athavA sa'sArI lavaDe che. te sasArI konAM yAra prahAra che - (1) nairayi4, (2) tiryagyoniH (3) manuSya, ane (4) deva yA samasta sauMsArI ko cotpeAtAnA karmAM rUpI cakra vaDe bhamAvatAM bhamAvatAM nirayAdi bhaveAmAM utpanna thAya che " caunviddA savvajIvA " tyAhi- samasta kavanA nIce pramAye yAra aThAra paDe che--(1) manoyogI manoyogavANA samanas avo, (2) bAjyogI la - 55 Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre 434 naskA: 1, evaM vAgyogino-dvIndriyAdayaH 2, kAyayogina ekendriyAH 3, ayo ginaH - niruddhayogAH siddhAya 4 iti / 'ahadA caunnihA sancajIvA' ityAdi - athavA sarvajIvAzcaturvidhAH prajJatAH, tadyathA - strIvedakA 1, - puruSavedakAH 2, napuMsakavedakAH- ye na strIvedakA na purupavedArate napuMsakAH3, tathA - avedakA :- strI puMnapuMsakavedarahitAH siddhAdayaH | 4 | kahe gaye haiM jaise- manorogI manoyogavAle samanaska ? vAgyogavAledvIndriyAdika jIva 2 kAyayogI - kAyayogavAle ekendriya jIva 3, aura ayogI-nirUddha yogavAle siddha jIva 4, tAtparya isa kathanakA aisA hai ki jo jIva manoyogavAle hote haiM, ve kAya aura vacana ina do yogoMvAle bhI hote haiM, arthAt jo samanaska paJcendriya paryApta jIvahai, ve tInoM yogavAle hote hai tathA jo amanaska asaMjJI jIva haiM unameM ekendriyake to kevala ekahI kAyayoga hotA hai aura jo chIndriya indriya cauindriya aura ajI pazcendriya jIva haiM, ve vacanayogI aura kAyayogI hote hai manoyogI nahIM hote haiM / tathA yogoM se rahita jo jIva hote haiM, ve siddha jIvahI hote haiM / isa prakAra se ye jIvake cAra bheda kahe gaye haiM 4 achayA cauvhiA lavajIvA " athavA sarva jIva isa tarahase bhI cAra prakAra ke hote haiM jaise- zrIvedavAle 1 puruSa vedavAle 2 napuMsaka teers 3 aura avedaka jIva-tInoM vedase rahita siddha Adi jIva 4 vAgyAvALA dvIndriyAkrika jIvA, (3) kAyayeAgI-kAyayegavALA ekendriya jIve ane (4) ayAgI jIva-niruddha caiAgavALA siddha jIve. 44 je jIvA manAyeAgavALA haiAya che, tee vAgyeAga ane kAyayeAgavALA pathru hAya che. eTale ke je samanaska pacendriya paryAsa jIve che, te traNe ceAgavALA hAya che, ane je amanaska-asaMgI jIve che temAMnA ekendriyAne te mAtra kAyAne ja sadbhAva hAvAthI tee kAyayeAgI jAya che, ane zrIndriyA, trIndriyA, caturindriya ane annanI pacendriya jIve kAyayegI ane vacanayeAgI DhAya che, pazu manacegI hAtA nathI. siddha jIvAmAM ceAgAnA saddabhAva hai|| nathI. A rIte cegane AdhAre jIveAnA cAra prakAra paDe che. ahavA - caunvidA savyajIvA " athavA samasta lavonA bhI prabhA yAra prahAra pazu pare che - (1) zrI behavAjA, (2) puruSa dehavAjA, (3) nthusaka veDhavALA ane vedaka siddha jIve traNe vedothI rahita hAya che. "L - * Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 435 suMghATIkA sthA04 u04 sU029 jIvasvarUpanirUpaNam " ahavA caunihA sajIvA " ityAdi--athavA sarvajIvAzcaturvidhAH prAptAH, tadyathA-cakSurdarzaninaH-caturindriyAdayaH 1, tathA-acakSurdarzaninaH-sparzanAdidarzanavantaH ephendriyAdayaH 2, tathA-avadhidarza ninaH-zakendrAdayaH 3, tathAkevaladarzaninaH-RSabhAdayaH / / ____ ahavA caunvihA sanmajIvA ' ityAdi-spaSTam , navara-samatAH-paJcamahAvratadhAriNa:-sarvaviratAH 1, tathA-asaMyatA:-aviratAH 2, tathA-saMyatAsaMyatA:saMyatAyate'saMyatAstathA dezaviratAH 3, tathA-no saMyatA no asaMyatAH sarvaviratAvirata-dezaviratabhinnAH siddhAH 4 // mU0 29 / / 'pUrva jIvAH uktAH tadadhikArAjjIvAntargatapuruSavizeSAnirUpayituMcatuHsUtrI maah| mUlam---vattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--nitte NAmamege mitte 1, bhinte NAsaMmege Amitte 2, amite NAmalege mile 3, asitte NAmamege amite 4 / (1) ____ " ahavA caubihA savvajIvA " azyA isa tarahase bhI sarva jIva cAra prakArake kahe gaye haiM jaise-cakSurdarzanavAle-cauhandriyAdika jIva 1 tathA acakSurdarzanavAle jIva-sparzana Adi darzanavAle ekendriyAdika jIva 2 avadhi darzanacAle zakrendrAdi jIva 3 aura kevala darzanavAle RSabha bhagavAna Adi 4 / __ " ahavA cauvivahA sadhajIvA" ityAdi athavA sarva jIva cAra prakArake kahe gaye haiM jaise-saMyana-pazca mahApratadhArI-sarva viratighAle jIva 1 tathA-asaMyana jIva-aviratajIva 2 saMyatAsaMyata jIva-dezavirativAle jIva 3 aura no saMyata no asaMyata jIva sarvavirata avirata dezavirata inale bhinna siddha jIva // khU0 29 / / "ahavA ca ubihA savvajIvA" athavA samasta vAnA mA prabhArI para yA2 pra42 54 cha-(1) yakSuza nava-yaturindriya mAwial. (2) acakSudarzanavALA jI-sparzendriya AdithI yukta paNa cakSudarzanathI rahita evA ekendriyAdika . (3) avadhidarzanavALA zabda Adi che ane kevaladarzanavALA RSabha bhagavAna Adi " ahavA caubihA savvajIvA" atha samasta jvaan| ma prabhArI cAra prakAra paNa paDe che-saMta-paMca mahAvratadhArI sarva virativALA ja (2) asaMyata che eTale ke avirata jI, (3) saMyatAsaMyata che eTale ke uparanA traNa prakArothI bhinna evA siddha che. je sU. 29 che Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre vAri purisajAyA paNNattA, taM jahA -- mitte NAmamege mitta 1, umaMgo 4 / ( 2 ) cAri purisajAyA paNNattA, taM jahA -mutte gAsamege mutte 1, mutte NAmamege azutte 4, ( 3 ) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--mutte NAmamege mutarU 4|| 4 || sU0 30 // chAyA - catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA - mitraM nAmaiko mitraM 1, mitraM nAmaikosmitram 2, amitraM nAmaiko mitram 3, amitraM nAmaiko'mitram 1 | ( 1 ) cAri puruSajAtAni prajJatAni tadyathA - mitraM nAmaiko mitrarUpaH caturbhaGgI 4/2) catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tathA-mukto nAmaiko muktaH mukto nAmai - komuktaH 4 / (3) 9 436 catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA-mukto nAmaiko muktarUpaH 4 (4) / / sU0 30 // TIkA - " cattAri purisajAyA " ityAdi -- spaSTeyaM catuHsUtrI, navaramekaH puruSaH pUrvamidalokopakAritvAnmitraM bhavati, sa eva punaH paralokopakAritvAdamitraM bhavati, yathA sadguruH / iti prathamaH 1 / ina kathita jIvoMke antargata jo puruSa vizeSa haiM, unakA aba cAra sUtroM dvArA sUtrakAra kathana karate haiM 'cattAri purisajAyA paNNattA' ityAdi sUtra 30 // TIkArya - puruSajAta cAra kahe gaye haiM jaise- mitra mitra mitra amizra 2 amitra mitra 3 aura amitra amitra 4 inameM prathama bhaMgake manuSya ve haiM jo jIvoMkA isa loka sambandhI kalyANa karate haiM, aura paraloka sambandhI bhI kalyANa karate haiM / arthAt isa loka meM tumhArI bhalAI uparyukta jIvAmAM jemanA samAveza thAya che evA puruSa vizeSAnu have sUtrabhara pyAra sUtroM dvArA nizyayu 4re che. "cattAri purisajAyA paNNattA" ityAhiTIDArtha-puruSAnA nIthe prabhA yAra prahAra udyA - (1) mitra-bhitra, (2) mitra-abhitra, (3) abhitra-bhitra ane (4) abhitra amitra. pahelA prakAranuM spaSTIkaraNa--je jIve A leAkamAM paNa ApaNuM kalyANu kare che ane paraleAkamAM paNa ApaNuM kalyANa kare che, eTale ke peAtAnA sadgu pudeza dvArA AleAkamAM ApaNuM kalyANu kevI rIte thaI zake che e paNa matAve Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sutrATI sthA. 4 u. 4.30 jIvAntargata puruSavizeSanirUpaNam 47 tathA - ekaH puruSaH pUrvaM snehavattvAnmitraM bhavati, kintu pazcAt sa paralokasAdhanavighAtakatvAdamitraM bhavati, yathA putrakaLatrAdiH / iti dvitIyaH |2| tathA-ekaH puruSaH prAk pratikUlatvAdamitraM bhavati, sa eva pathAdvairAgyabhAgyabhAjanIkaraNena paralokasAdhana sahAyakatvAnmitraM bhavati yathA'vinItakalatrAdiriti tRtIyaH 3 | tathA - ekaH puruSaH pratikUlatvAt pUrvamapyamitraM saMklezahetutvena durgatinimittattrAt pazcAdapyamitrametra bhavati, yathA - avinItaputrakalatraprabhRtiriti caturthaH 4 (1) kaise ho sakatI hai / yaha bAta apanI dezanAse prakaTa kara upakArI hote haiM aura paraloka meM bhI tumhArI bhalAI kaise ho sakatI hai / yaha karakara paralokake nimitta bhI upakArI hote haiM, aise ve jIva sadguru hote haiM / dvitIya aMgake manuSya ve haiM, jo pahile to isa loka snehI hokara 'mitra hote haiM, para vehI paraloka sambandhI hitakArI sAdhanoMke vighAtaka hone ke kAraNa amitra zatru ho jAte haiM, jaise putra strI Adi jana / tRtIya bhaMga ke manuSya ve haiM jo pahile pratikUla honese amitra hote haiM aura behI phira da vairAgya yogya banA deneke kAraNa paraloka sudhArane meM sahAyaka bana jAne se mitra bana jAte haiM, jaise- avinIta kela Adi jana / aura caturtha bhaMga manuSya ve haiM jo pratikUla hone se pahile che, ane paraleAkamAM paNa ApaNuM kalyANu kevI rIte thAya te batAve che, tevA jIvAne A pahelA prakAramAM gaNAvI zakAya che. sadguru ja A prakAranA hAya che. khIjA prakAranuM spaSTIkaraNuje jIve AlekamAM te ApaNe neDI banIne ApaNuM hita karanArA hAya che, paNa paraleAkanA hitanA vighAtaka hAya evAM jIvAne mitra amitra rUpa khIjA prakAramAM gaNAvI zakAya che. jemake putra, zrI Adine A bhAMgAmAM mUkI zakAya. bhI amitra rahatA trIjA prakAranuM spaSTIkaraNa--je jIvA pahelAM pratikULa hAvAne kAraNe amitra rUpa hoya che, paNa temane kAraNe ja ApaNane sauMsAra pratye vairAgyabhAva utpanna thatA hovAne kAraNe, ApaNA parabhava sudhAravAmAM jee kAraNubhUta ane che, evA jIvAne trIjA prakAramAM mUkI zakAya che. jemake avinIta patnI, putra dine A prakAranA jIvA gaNI zakAya che. cAthA bhAMgAnuM spaSTIkaraNu--je jIve pahelAM paNa pratikULa hAvAthI amitra rUpa hoya che, ane pAchaLathI paNa sa'kaleza pariNAmeAnA utpAdaka Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 sthAnAstra tathA- cattAri purisajAyA' ityAdi-eko mitram-antaHsnehakRttyA muhasavati sa punarvAyopacArakaraNAt mitrarUpa-muhadAkArI bhavati 1, tathAeko mitramantacyA, kintUpariNTAnmitropacArAkaraNAdamitrarUpaH-zatrurUpo bhavatIti dvitIyaH / tathA-eko'mitram-gAtruHsneharahitatvAtsapunarmitrarUpaH-muha dAkAro bhavatIti tRtI? 3, tadhA-eko'mitramamitrarUpazca bhavatIti cturthH|4|(2) hai aura saMkleza pariNAmoMkA hetu hokara bAdameM bhI durgatikA nimitta ho jAnese amitra hotA hai / jaise avinIta putra kalana Adijana 4 ___ punazca-" cattAri purisajAyA" ityAdi-purUpajAta cAra kahe gaye haiM -jaise-mitra mitrarUpa 1 mitra amitra rUpa 2 anitra mitra rUpa 3 aura abhinna amitra rUpa 4 / inameM koI eka manuSya aisA hotA hai, jo bhItarameM bhI sneha vRttivAlA hotA hai, evaM bAhya meM bhI prema rUpa pravRtti yA vyavahAra Adi karanekI pravRtti uttama rakhatA hai| vaha mitra mitrarUpa manuSya hai 11 koI eka manuSya aisA hotA hai, jo antaraGgakI vRttile to mitra hotA hai, para ghAyameM Uparase vaha mitrake yogya upacAra karanekI vRttile rahita hotAhai, ataH vaha zanurUpa pratIta hotAhai / koI eka manuSya aisA hotAhai jo vAstava meM antaraGgameM rahase to zUnya honA hai para UparI vyavahAra se sulata honekA DhoMga krtaahai| hevAne kAraNe durgatinA nimitta rUpa hovAne kAraNe amitra rUpa ja rahe che, evAM avinIta putra, patnI Adine A cethA prakAramAM mUkI zakAya che. " cattAri purisajAyA" tyAdi-mA pramANe pAya yA2 pu25 pra! che-bhatra-bhitra35, (2) mitra-mabhitra35, (3) mamatra-bhitra35 bhane (4) mabhitra-bhitra35. have A cAre bhAMgAnuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-(1) koI eka manuSya e heAya che ke jenA hRdayamAM ApaNA pratye sAro prema hoya che ane tene bAhya vyavahAra, hAvabhAva Adi pravRtti paNa nehapUrNa ja hoya che evA manuSyane mitra-mitrarUpa kahI zakAya che. (2) kaI mANasa e hoya che ke jenA hRdayamAM te ApaNA pratye saneha hoya che, paNa tenuM bAhya vartana mitrane gya nahIM hovAthI te amitrarUpa lAge che. (3) keI eka manuSya evo hoya che ke jenuM hRdaya vAstavika sneha vinAnuM hoya che, paNa tenA bAhA vartanane kAraNe-nehanA daMbhane kAraNe te ApaNane mitrarUpa lAge che. (4) keI eka manuSya Antarika ane bAhya bane rUpe saneha Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkAsthA04304 sU030 jIvAntargatapuruSavizeSanirUpaNa tathA-' cattAri purisajAyA ' ityAdi-spaSTam navaram-ekaH puruSaH muktaH= dravyataH parivarjitasaGgo bhavati, sa punarmukta:-bhAvataH saGgarahitatvAt tyaktA''. sakti bhagati, yathA-susAdhuriti prathamaH / / ___ tathA-ekaH puruSo mukto-dravyatastyaktarAGgo bhavanapi sA''saktikatvAdamukto bhagati yathA rakhaH / iti dvitIyaH / tathA-eko dravyato'mukto bhavannapi mAratantu suktaH tyaktA''saktibhavati, yavA-rAjyAvasthotpatrake valajJAnasampanno bharatacakapIti tRtIyaH 3 / tathA-eko'muktosavana punaramukta eva tiSThatIti yathA aura koI eka manuSya aisA hotA hai, jo donoM bhI rUpase-antaraGga rUpale aura yahiraMga rUpase amitrahI banA rahatAhai 4 / yaha saba kathana ApekSikA hai| punazca-" cattAri purisajAyA" ityAdi-puruSajAta cAra kahe gayehaiM jaise-koI eka puruSa aisA hotA hai, jo dravya aura bhAva donoM rUpase parigrahakA tyAgI hotAhai jaise-susAdhu-cAritrasaMpanna muni aisA vaha puruSa mukta mukta kahA gayA hai, kyoMki aisA puruSa dravyakI apekSA bhI saGgakA tyAgI hotA hai, aura bhAvakI apekSA bhI Asakti rUpa-lamedaM rUpaM (yaha rUpa merAhai) sUcchAbhAvakA sthAgI hotAhai 11, koI eka puruSa ailA hotAhai jo kevala dravyakI apekSAsehI tyAgI hotA hai, bhAvakI ape. kSAle tyAgI nahIM hotA hai jakhe-rajana 2 / koI eka manuSya aisA hotA hai, jo dravyakI apekSAle tyakta lagavAlA nahIM hotA hai, para vihIna ja hovAne kAraNe amitra-amitra rUpa lAge che. A samasta 4thana mApekSita cha. / "pattAri purisajAyA " tyA pramANe 5 yA2 puruSa pr43|| kahA -(1) koI eka puruSa e hoya che ke je bane rUpe dravyanI ane bhAvanI apekSAe parigrahano tyAgI hoya che. jemake susAdhu cAritrasaMpanna muni A prakAranA hoya che. evA puruSane ahIM mukta-mukta kahyo che, kAraNa ke e puruSa dravyanI apekSAe paNa saMgane (parigrahane) tyAgI hoya che ane bhAvanI apekSAe paNa Asakti rUpa mUrachabhAvathI rahita hoya che "A mArU che " e bhAva te jIvamAM hoto nathI. ' (2) koI eka puruSa e hoya che ke je dravyanI apekSAe parigrahane tyAgI hoya che, paruM bhAvanI apekSAe parigrahane tyAgI hotuM nathI. jemake garIba mAsa. (3) koI eka puruSa dravyanI apekSAe parigrahane tyAgI hotuM nathI, Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 % D sthAnAstre raGkaH / iti caturthaH 4 / yadvA-pUrvAparakAlamapekSyedaM sUtraM vivaraNIyam / yathAekA pUrva dravyato muktaH pazcAdbhAvato'pi mukto bhavatItyAdirItyA / (3) / ___ vathA-cattAri purisajAyA' ityAdi-puna: purupajAtAni catvAri yathAekaH purupa AsaktirahitatayA mukto bhavannapi vairAgyapizunAkAratayA yuktarUpaHmuktarayeva rUpaM yasya sa tathA bhavati natu vAstavikamuktaH, yathA-yati:-sa hi putrA. disArahito'pi vairAgyasUcakasAdhurUpamAtradhArako natu yukto muktavadrapa. dhArakaH iti prathamaH / bhAvakI apekSAse tyakta saGgavAlA hotA hai, jaise rAjyAvasthAmeM utpanna hue kevala jJAnavAle bharata cakravartI 3 // koI eka manuSya aisA hotA hai jo dravya aura bhAva ina donoM kI apekSAole tyakta saGgavAlA nahIM hotA hai, jaise raGkajana / athavA-isa sUtrakA vyAkhyAna pUrva apara kAlakI apekSAse bhI vyAkhyA zukta kara lenA cAhiye, jaise koI eka puruSa aisA hotAhai, jo pahile samaya meM bhI dravdhakI apekSA mukta rahatA hai, aura bAda meM bhI vaha dravyakI apekSA mukta rahatA hai ityAdi - - phirabhI "cattAri purisajAyA" ityAdi-puruSa jAta isa prakArase bhI cAra kahe gaye haiM jaise-koI eka manuSya aisA hotA hai, jo Asaktise rahita honese mukta hotA huA bhI vairAgyasUcaka AkArase muktake jaise rUpavAlA hotAhai, vAstavika vaha mukta nahIM hotA hai| jaile yatijana paNa bhAvanI apekSAe parigrahane tyAgI hoya che. jemake jemane rAjyamALa daramiyAna kevaLajJAna thayuM hatuM e bharata cakravatI (4) keI eka puruSa dravyanI apekSAe paNa parigrahane tyAgI hotuM nathI ane bhAvanI apekSAe paNa parigrahane tyAgI hotuM nathI. jemake raMkajana A sUtrane pUrvApara kALanI apekSAe paNa A pramANe samajAvI zakAya. (1) keI eka puruSa pahelAM paNa dravyanI apekSAe mukta (aparigrahImacchamAva rahita) rahe che, ane pachI paNa dravyanI apekSAe sukta ja rahI che bAkInA traNa prakAre paNa e ja pramANe samajI levA. ____cattAri purisajAyA " tyAdi-mA pramANe yA puruSa 54.2 4al --(1) koI eka puruSa e hoya che ke je AsaktithI rahita hovAne kAraNe mukta hoya che, ane vairAgya sUcaka AkAra, veSa Adine kAraNe muktanA jevA rUpavALe (lakSaNavALA) hoya che, paNa vAstavika rIte te mukta hote Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIpA sthA04304 sU010 jIvAttargatapuruSavizeSanirUpaNam 441 .. tathA-eko mukkA-tyaktasaGgo bhavannapi amuktarUpaH amuktA''kAraH varatu tastu mukta eva bhavati yathA-gRhasthAvasthAyAM zrI mahAvIraH / iti dvitiiyH| tathA-eko'muktAsA''saktitvAnna mukto bhavati kintu sa muktarUpaH-muktA ''kAro bhAti, yathA kapaTIsAdhuriti tRtIyaH 3 / tathA-eko'mukto'muktarUpazca bhavati, yathA gRhastha iti caturthaH 4 / (4) mU0 30 // jIvAdhikArAt paJcendriyasiryagmanuSyAnnirUpayi sUtradvayamAha mUlam - paMcidiya .. tirikkhajoNiyA caugaIyA ghauAgaIyA paNNatA, taM jahA-paMciMdiyatirikkhajoNiyA paMciMdiyatirikkhajoNiesu ukvajamANA gairaiehiMto vA tirikkha. joNiehiMto vA aNussehiMto vA devehiMto vA uvavajejA, se cevaNaM se paMciMdiyatirikva joNie paMcidiyatirikkhajoNiyattaM ye yatijana putrAdirUpase rahita hote hue bhI kevala UparasehI sAdhu. rUpamAtrake dhAraka hote haiM, mukta huekI taraha rUpake dhAraka nahIM hote haiM / koI eka puruSa aisA hotA hai, tyakta saGgavAlA hotA huA bhI amukta rUpavAlA honA / amuktake jaise AkAravAlA hotA hai, jaisegRhasthAvasthAmeM zrI mahAvIrasvAmI the 2 / / koI eka manuSya aisA hotAhai,jo AsaktivAlA ho vaha mukta to hotA nahIM hai, kintu muktake AkAravAlA hotAhai jaise koI kapaTayukta yati / aura koI eka manuSya aisA hotAhai, jo amukta huA hI amuktake jaise rUpadAlA hotA hai, jaise gRhasthajala 4 // sU0 30 // nathI. jemake yatijana teo putrAdi rUpa saMgathI rahita hovAne kAraNe mAtra bAhA daSTie ja sAdurUpanA dhAraka hoya che paNa vAstavika rIte muktarUpa hotA nathI. (2) koI puruSa e hoya che ke je tyakta saMgavALA hovA chatAM pa amukta rUpavALe-muktana jevA AkAravALo hoya che. jemake gRhasthAvasthAmAM mahAvIra svAmI A prakAranA puruSa hatA. (3) koI puruSa e hoya che ke je AsaktivALo hevAthI mukta te hoto nathI, paNa mukta je dekhAto hoya che jemake kaI kapaTI yati (4) keI eka manuSya e hoya che ke je amukta hoya che ane amukta je ja dekhAya che jemake gRhasthajana. | sU. 30 che Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bara sthAnAne vippajahasANe NeraiyattAe vA jAva devattAe vA uvAgacchajjA, maNullA caugaIyA cauAgaIyA, evaM ceva maNussAvi ||suu031|| chAyA-paJcendriyatiryagyoni kAzcaturgatikAzcaturAgatikAH prajJaptAH, tadyathApaJcendriyatiryagyonikAH paJcendriyatiryagyonikeSu upapadyamAnA nairayikebhyo vA tiryagyonikebhyo vA manuSyebhyo vA devebhyo vA upapadheran , teSAmeva khala sapaJcendriyatiryagyonikaH paJcandriyatiyagyonikatvaM vipranahat nairayikatayA pAyAvat devatayAyopAgacchet , manuSyAzcaturgatikAzcaturAgatikAH evameva mnussyaaapiaasuu032|| TIkA-paMcidiyatirikkhajoNiyA' ityAdi-sUtradvaya spaSTam , navarapazcendriyAzca te tiryagyonikAH paJcendriyatiryagyonikAH, nairayikatayA vA yAvat' ityatra yAvatpadena ' tiryagyonikatayA, manuSyataye '-ti saGgrAhyam // mU0 31 // jIvAdhikArAda dvIndriyAn asamArabhamANasya samArabhamANasya ca saMyamA. saMyamAn nirUpayituM sUtradvayamAha mUlam-veiMdiyANaM jIvA asamArabhamANassa cauvihe saMjame kajjai, taM jahA-jibbhAmayAo sokkhAo avavarovittAbhavai1, jibbhAmaeNaM dukkheNaM asaMjogettA bhavai 2, phAsamayAo sokkhAo avarovettA bhavai 3, phAsamaeNaM dukkheNaM asaMjo jIvake adhikArako lekara hI apa ssUtrakAra pazcendriya tiryazca aura manuSyokA nirUpaNa karane ke liye do sUtra kahate haiM TIkArtha-paMcidiya tirikkhajoNiyA ityAdi' sUtra 31 // paJcendriya tiryaJca-cAroM gatimeM AnevAle aura cAroM gatiyoMse Akara paJcendriyatiryazvarUpase utpanna honevAle hote haiM-ityAdi rUpase isa dUdhakI vyAkhyA sugama hai / / sU0 31 // jIvane adhikAra cAlI rahyo che, tethI have sUtrakAra paMcendriya tiyA ane manuSyanuM nirUpaNuM karavA nimitta be sUtro kahe che. "paMciMdiyatiriksyajoNiyA" tyaa:TIkArtha-paMcendriya tiryaMce cAre gatimAM gamana karanArA hoya che ane cAre gatiomAMthI AvIne patiya tiryaMcAmAM utpanna thanArA hoya che. A sUtranI vyAkhyA sugama hovAthI ahIM vadhu vivecana karavAnI jarUra nathI. che sU. 31 Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhAsthA.u.45 32dvIndriyAn asamArama-lamArabhamANasyalayamAsaMni 443 gettA bhavai 4, veiMdiyArNa jIvA samAramamANasa ghaDavihe asaMjame kajjai, taM jahA--jibhAmayAo sorakhAo bavarovittA bhavai, 1, jibbhAmaeNaM dukkheNaM saMjogitA bhavai 2, phAlamayAo sokkhAo vavarovettA bhavai 3, phAlamaeNaM dukkheNaM saMjogittA bhavai 4 // sU0 32 // chAyA-dvIndriyAn khalu jIvAna asamArabhamANasya caturvidhaH saMyamaH kriyate, tadyayA-jihAmayAt saukhyAt avyaparopayitA bhavati ? jihAmayena duHkhena asaMyojayitA bhavati 2, sparzamayAt saukhyAt avyaparopayitA bhavati 3, sparzamaye'na duHkhena asaMyojayitA bhavati / dvIndriyAn khalu jIvAn samArabhamANasya caturvidho'saMyamaH kriyate, tadyathA-jihAmayAt saukhyAt vyaparopayitA bhavati 1, jihvAmayena duHkhena saMyojayitA bhavati 2, sparzamayAt saukhyAt vyaparopa. yitA bhavati 3, sparzamayena duHkhena saMyojayitA bhavati 4 // sU0 32 // TIkA-' veiMdiyANaM ityAdi-spaSTam , navara-dvIndriyAn jIvagan asamArabhamANasya-avirAdhayatazcaturvidhaH-catuSpakAraH sayamaH kriyate-vidhIyate, tadyathA-jihAmayAt-saukhyAt-rasAsvAdanajanyamukhAt avyaparopayitA-dvIndri___jIvake adhikArako lekarahI aba sUtrakAra dvIndriya jIvoMkI virAdhanA nahIM karanevAle jIrake aura unakI virAdhanA karanevAle jIvake saMyama asaMyamakI nirUpaNA do sUtrase karate haiM___ 'beiMdiyANaM jIvA asamArabhamANassa' ityAdi sUtra 32 // TIkArtha-do indriya jIvoMkI virAdhanA nahIM karanevAlA jIva cAra prakArakA saMyama karatAhai / jaise-vaha unakA jihA sambandhI sukhakA aviyoga karanevAlA hotA hai, arthAt-jo jIva dvIndriya jIvakI virAdhanA nahIM karatA hai vaha unheM rasanA indriya janya sukhase rasAsvAdanase jAyamAna sukhase jIvane adhikAra cAlu che tethI have sUtrakAra hIndriya jIvonI virAdhanA nahIM karanArA saMyamI jIvanA saMyamanuM ane temanI virAdhanA karanArA asaMyamI jInA asaMyamanuM be satra dvArA nirUpaNa kare che "ve iMdiyArNa jIvA asamArabhamANassa" tyaahTIkArtha-dvIndriya jIvonI virAdhanA nahIM karanAre jIra cAra prakArano saMyama kare che-(1) te temanA jihuvA saMbaMdhI sukhano viyoga karanAre hote nathI eTale ke jIva dvIndriya jIvonI virAdhanA karato nathI, te temane rasanendriya janya sukhathI (rasAsvAdathI prApta thatAM sukhathI) vaMcita karatuM nathI, Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 graanaai yAna jIyAn avinAzayitA-aviyojayitA bhAti 1, jihvAmayena duHkhena asaMyojayitA bhavatItyarthaH / 2 / sparzamayAt saukhyAdavyaparopayitA bhavati 3, sparzamayena duHkhenAsaMyojayitA bhavati 4 ini caturvidhaH sNymH| dvIndriyAn jIvAn samArabhamANasya caturvidho'saMyamo yathA-jihAmayAt saukhyAd vyaparopayitA bhavati 1 jihAmayena duHkhena saMyojayitA bhavati , sparzamayAt saukhyAd vyaparopayitA bhavati 3, sparzamayena duHkhena saMyojagitA bhanati 4 / |s0 32 / / vaMcita nahIM krtaahai| yadi vaha aisA karatA hai, to baha-unakI cirAdhanA karatA hai / tathA-jihAMmaya duHkha se vaha unakA asaMyojayitA hotAhai / imI tarahale vaha unake spazana indri ke sukhakA aviyoga karanevAlA hotA hai 3 aura sparzana indriyake duravase vaha unake saMyukta karAnevAlA nahIM hotA hai / isa prakAra vaha unake sparzana aura rasanA indriyake sukhakA avidhvaMsaka hone se inake duHkhakA saMyojaka nahIM honese saMghamakA pAtra banatAhai, aura jaba vaha dvIndriya jIvoMkI virAdhanA karatA hai, taba vaha caturvidha asaMyamakA pAtra hotA hai-vaha jaya unakI jihAke sukhakA vyaparopaNa karanevAlA hotAhai, 1 jihAke duHkhase unheM saMyojita karatA hai, 2 sparzake sukhase unhe vyaparopita karatA hai evaM sparzanendriyako duHkha pahuce aisA kArya jaba vaha karatA hai, to isa prakArakI unake prati kI gaI pravRttipse yaha unakA virAdhaka honese cAra ethI UlaTuM temane A prakAranA sukhathI vaMcita karanAra jIva temane virAdhaka gaNAya che. (2) te jihuvAnA dukhathI temane sojIta karato nathI eTale ke temane jihavAthI rahita karIne dukhI karatA nathI. (3) te temanA sparzendriyanA sukhane aviyega karanAre hoya che eTale ke temane sparzendriyajanya sukhathI vaMcita karanAro hete nathI (4) te temane sparzendriyanA duHkhathI yukta karanAre paNa hoto nathI A prakAre te temanA sparzendriya ane rasanendriyajanya sukhane avidhvaMsaka hovAthI temanA dukhano sojaka nahIM hevAthI saMyamI gaNavAne cagya bane che. kIndriya jIvonI virAdhanA karanAre jIva cAra prakArano asaMyama seve che-(1) te temanI jihavA saMbaMdhI sukhathI temane vaMcita karanAra hoya cha, (2) te tabhane sivAnA huthI sAta (yuta) 42 cha. (3) te temane sparza saMbaMdhI sukhathI vaMcita karanAro hoya che. (4) ane temane pandriya saMbaMdhI duHkhathI saMyejIta karanAre hoya che A cAra prakAre temanI virAdha karanAre jIva cAra prakAranA asaMyamathI yukta thavAne kAraNe Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04504 su033 nairavikAdijIvAnAM kriyAnirUpaNam 445 jIvAdhikArAdeva samyagdRSTInAM nairayikAdInAM jIvAnAM kriyA nirUpayitumAha mUlam - sammaddiTTiyArNa raiyANaM cattAri kiriyAo, paNNattAo, laM jahA- AraMbhiyA 1, pariggahiyA 2, mAyAvattiyA 3. apaJcakakhANAkiriyA 4 | sammaddiSTriyANamasurakumArANaM cattAri kiriyAoM paNNattAo, taM jahA evaM cetra, evaM vigaliMdiyavajaM jAva vemANiyANaM ||suu033|| chAyA - saMmyagdRSTInAM nairayikANAM catasraH kriyAH prajJaptAH, tadyathA - AramikI 1, pArigrahikI 2, mAyApratyayikI 3, apratyAkhyAnakriyAH 4 | 3 samyagdRSTInAmasura kumArANAM catasraH kriyAH prajJaptAH, tadyathA- evameva evaM vikalendriyavarja yAvat vaimAnikAnAm // 033 // TIkA - " sammaddiTTiyA NaM " - samyagdRSTInAM nairayikANAM nArakANAM jIvAnAM catasro'nupadaM vakSyamANAH kriyAH prajJaptAH, midhyAtvakriyAyA virahAt, tadyathAArambhikI, pArigrahikI, mAyApratyayikI, apratyAkhyAnakriyA 4: / prakAra ke asaMyamakA pAtra hotA hai / isa kathanakA sArAMza aisA hai ki do indriya jIvake sparzana aura rasanA ye doho indriyAM hotI haiM - unakI ina do indriyoMko kisI bhI tarahase kaSTa na pahu~ce aisI pravRtti karanevAlA aura una do indriyoMko ArAmahI pahuMce aisI pravRtti karanevAlA jIva cAra prakAra ke saMyamakA aura unake pratikUla pravRtti karanevAlA jIva cAra prakAra ke asaMyamakA pAtra hotA hai / sU0 32 / / } arah adhikArako lekarahI aba sUtrakAra samyagdRSTi nairacika jIvoM kI kriyAkA nirUpaNa karate haiM - asayamI gaNAya che. A kathananA bhAvArtha A pramANe che-TvIndriya jIvAne jIla ane sparze ndriya, A che indriyA ja hAya che. temanI A e indriyAne kAI paNa prakAre kaSTa na paheAMce ane temane ArAma ja maLe evI pravRtti karanAra jIvane cAra prakAranA sayamane pAtra ' gaNyA che ane emane pratikULa thaI paDe evI pravRtti karanAra jIvane cAra prakAranA asayane pAtra kahyo che. sU, 32 jIvatA adhikAra cAlu hAvAthI have sUtrakAra samyagdRSTi nairayika jIvaeNAnI chiyAnuM nizcayu are che. " sammadiTThiyANaM neraiyANaM " tyAha Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 yaalaai "sammadhiSThiyANamasurakumArANaM " ityAdi-spaSTam , navaray-evam narayikANAmitra, vikalendriyavarja-vikalendriyAH-ekadvitricaturindriyajIvAH, tAn varjitvA-vihAya anurakumArebhya Arabhya vaimAnikaparyantAnAmArambhikyA dayazcatasraH kriyAH kintu mithyAdarzanamatyayikI kriyAmAzritva pazcApi kriyA bhavanti / / sU0 33 / / pUrva kriyA uktAH tadvAn jIvaH vidyamAnAn guNAnnAzayati asataHguNAn prakaTayati ceti pradarzayituM sUtradvayamAha mUlam -cauhiM ThANehiH saMte guNe nAsejjA, taM jahA-- koheNaM1,paDiniveseNa2, akayaNNuyAe3,micchattAbhiniveseNa4,1) cauhi ThANehiM asaMteguNe dIvejjA, taM jahA-abhAsavattiyaM paracchandANuvattiyaM 2, kajaheuM3,kayapaDikaiyei 4vA (2)suu034|| TIkArtha-sammaddiSTiyANaM nerahayANa' ityAdi sUtra 33 // jo samyagdRSTi nairayika haiM, unake cAra kriyAe~ hotI hai-ve isa prakArase haiM-jaise-ArambhikI 1 pArigrahikI 2 mAyA pratyayikI 3 aura apratyakhyAna kriyA yahAM mithyAtva kriyA nahIM hotI hai| samyagdRSTi asurakumAroMke bhI yehI pUrvokta cAra kriyAe~ hotI haiN| yahAM para bhI mithyAtva kriyA nahIM hotiihai| tathA yehI cAra kriyAe~ ekendriya doindriya. teindriya aura cauindriya jIvoMko choDakara cAkIke vaimAnika paryanta jIvoMko hotI haiM aisA jAnanA cAhiye vikalendriya jIvoMko mithyASTi honese cAra kriyAe~ nahIM hotI haiM kintu mithyA. darzana pratyayikI kriyAko Azrita karake pAMcoM bhI kriyAe~ hotI haiN|mu.33|| TIkAI-samyagudaSTi nArakamAM cAra prakAranI kriyAone sadUbhAva heya che, te yAra 43 / nIye pramANa che-(1) bhArammizrI, (2) pArizra, (3) mAyA pratyaki ane apratyAkhyAna kriyA, temanAmAM mithyAtva kriyAne sadubhAva hetuM nathI. samyagdaSTi asurakumAramAM paNa uparyukta cAra kriyAone ja saddabhAva hoya che. temanAmAM paNa mithyAtva kriyAne abhAva hoya che tathA A kriyAono saTTabhAva ekendriya, hIndriya, trIndriya ane caturindriya sivAyanA vimAnika paryAnA chamAM paNa hoya che. vikalendriya jI mithyAdaSTi ja hoya che, te kAraNe temanAmAM pUrvokta cAra kriyAone te sadUbhAva hoya che ja, paNa te uparAMta bhidhyAzana pratyAya liyAnA 5 sadamA DAya che. // sU. 33 // Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04 sU033 nairayikAdijIvAnAM kriyAnirUpaNam 447 chAyA-caturbhiH sthAnaH sato guNAn nAzayati, tadyathA-krodhena 1, prati. nivezena 2, akRtajJatayA 3, mithyAtvAbhinivezena c| (1) caturbhiH sthAnairasato guNAn dIpayati, tadyathA-abhyAsapratyayaM 1, paracchandAnuttikaM 2, kAryahetoH 3, kRtapratikRtiteti 4 (2) // 34 // TIkA-' cauhi ThANehiM ' ityAdi caturbhiH-vakSyamANaiH sthAna:-kAraNaiH jIvaH sato-vidyamAnAn guNAn nAzayati, tadyathA-krodhena 1, tathA-pratinivezena ahaGkAreNa ' ayaM pUjyate'he. tune ' tyevaM parasatkArA'sahanarUpeNa 2, tathA-akRtajJatayA parakRtopakAravisma. ukta kriyAzAlI jIva vidyamAna guNoMko naSTa kara detA hai aura dUsaroMmeM avidyamAna guNoMko pragaTa karatA hai yahI ghAta aba sUtrakAra prakaTa karate haiM-'cauhi ThANehi saMte guNe nAlejjA' ityAdi sUtra34 // TIkArtha-cAra kAraNoMse jIva vidyamAna guNoMkA nAza karatAhai jaise krodhale 1 pratinivezase 2 akRtajJanAse 3 aura mithyAtvAbhinivezase 4 inameM krodha yaha kaSAyahai, kSamAke viparIta jitanI bhI AtmAkI vikR. tirUpa pariNati hai vaha krodhahai 1 pratiniveza nAma ahaGkArakA hai " yaha vinAhI kAraNake mAnanIya ho rahA hai " isa prakArakI jo parake satkA. rako asahana karanerUpa jo vRtti hai vaha ahaGkArahai / 2 dUsareke kiye hue upakArako bhUla jAnA isakA nAma akRtajJatA hai 3 aura mithyAdarzanake pUrvokta kriyAzAlI jI vidyamAna guNone nAza karI nAkhe che ane anya jIvomAM je guNo vidyamAna na hoya tenuM temanAmAM AropaNa kare che. e ja vAta sUtrakAra have prakaTa kare che " cauhiM ThANehi saMte guNe nAsejjA" tyAla TIkAI-nIcenA cAra guNane lIdhe jIva vidyamAna guNene nAza kare che- (1) dhana 12, pratinivezane // 20, (3) tajJatAne 12, (4) mithyAtva abhinivezane kAraNe phodha kaSAyarUpa che, kSamAthI viparIta evI AtmAnI je vikRtirUpa pariNati che tene koI kahe che. pratiniveza eTale ahaMkAra. koIne mAna maLatuM joIne manamAM A prakAranI vRtti utpanna thavI ke "A mANasa vinA kAraNuM mAnanIya banI rahyo che, tenuM nAma ahaMkAra che. A ahaMkArane lIdhe anyane satkAra Adi sahana thatuM nathI. anya dvArA karavAmAM AvelA upakArane bhUlI javAM, tenuM nAma akRtajJatA che. mithyAdarzananA udayathI je Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 sthAnAmasUtra raNena 3, tathA-mithyAtvAbhinivezena-mithyAtvAt-mithyAdarzanodayAda yo'bhiniveza Agrahastena bodhaviparyAsena, uktazca-" roseNa paDi niveseNa tahaya akayaNNumicchamAveNa / ___ saMtaguNe nAsittA bhAsai aguNe asate vA // 1 // chAyA-roSeNa pratinivezena tathaivA'kRtajJamithyAbhAvena / sadguNAn nAzayitvA bhApate'guNAnasataH // 1 / / iti / (1) " cauhi ThANehiM asaMte " ityAdi-caturbhiH sthAnaH parasyAsato guNAn dIpayati, tadyathA-abhyAsamatyayam-abhyAsaH-guNavarNanakaraNasvabhAvaH sa pratyayonimittaM yatra guNadIpane tadabhyAsamatyayaM, yato'bhyAsAnnivipayA'pi niSprayojanA'pica pravRttirbhavatIti loke dRzyate 1, tathA-paracchandAnuvRnika-paracchandasya anyajanAbhiprAyaspAnuttiH-anugamanaM yatra dIpane tat paracchandAnuttika dIpanam 2 udayase jo abhiniveza Agraha hotA hai usakA nAma mithyAtvAbhi nivezahai 4 yaha mithyAtvAbhiniveza bodhase ulTA hotA hai kahA bhI hai"roleNaM paDiniveseNa" ityaadi| jIva ropa-krodhase pratinivezase akRtajJatAse aura mithyAtvabhAvase vidyamAna guNoM ko naSTa karake dUsaroke avidyamAna durguNoMko prakaTa karatA hai // 1 // jIva cAra kAraNoMse parake asat guNoMko prakAzita karatA hai, aura unhe caDhA baDhAkara kahatA hai-ve cAra kAraNa ye haiM-abhyAsapratyaya 1 paracchandAnuvRttika 2 kArya hetu 3 aura kRtapratikRtitA 4 (2) jisa guNavarNanameM guNavarNana karanekA svabhAva kAraNa hotAhai,vaha guNadIpana abhyAsa pratyayahai kyoMki abhyAsase vinA viSayake bhI aura vinA prayojanake bhI lokameM pravRtti hotI dekhI jAtI hai / tAtparya yaha hai ki Abhiniveza-durAgraha utpanna thAya che tene mithyAtvAbhiniveza kahe che. A mithyAtvAbhiniveza bodhathI uTe hoya che kahyuM paNa che ke - "roseNaM paDiniveseNa" tyAdi "71 dhathI, ma rathI, akRtjnytAthI ane mithyAtvabhAvathI vidyamAna guNane naSTa karIne anyanA avidyamAna dazAne prakaTa kare che. jIva cAra kAraNethI anyanA avidyamAna guNene prakaTa kare che athavA temane vadhArI vadhArIne kahyA kare che. tayAra 4 / 22 / nIya pramANe 4i cha-(1) azyAsa pratyaya, (2) 5227nhAnuvRtti:, (3) Ayatu bhane (4) tatititA je guNavarNanamAM guNavarNana karavAne svabhAva kAraNabhUta hoya che, te guNaprakAzanane abhyAsa pratyaya (abhyAsa rUpa kAraNathI yukta) guNaprakAzana kahe che, kAra ke Tevane kAraNe prajana vinA paNa kyAM AvI pravRtti thatI Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04 sU034 vidyamAnaguNanAzAvidhamAnaguNaprakaTam 449 tathA-kAryahetoH- kAryameva hetuH kAryahetustasmAt-svAbhilapita-kAryasAdhanAya paramanukUlayituM parasyAsato guNAn dIpayatItyarthaH 3, tathA-kRtapatikRteti-kenacijjanena kasyacidupakRtaM sa tasyopakarturasato'pi guNAn pratyupakArAthautkIrtayatIti kRtapratikRtiH tasyAbhAva kRtamatikRtiteti hetoH // 4 // 34 // jinameM jo guNa nahIM haiM, unakA vahAM para kathana karanA yaha bAta abhyA. sase bhI hotI hai / jaise cAraNa AdikoMmeM yaha bAta pAI jAtI haiM unakA svabhAvahI kucha aisA hotA hai ki jisase ve asat guNoMkA atizaya rUpase varNana kiyA karate haiN| tathA jisa asat-guNakathana meM dUsare janake abhiprAyakA anugamana (pIche calanA) kAraNa hotA hai, vaha paracchandAnuvRttika dIpana hai 2 / isa paracchandAnuvartanameM guNadIpana kartAkA aisA bhAva rahatA hai ki dUsaroMne inake guNoM kA varNana kiyAhai, ataH hameM bhI isake guNoMkA varNana karanA cAhiye / tathA eka guNadIpana aisA hotA hai jo apane abhilaSita kAryako siddha karaneke liye kiyA jAtA hai, isase vaha apane anukUla ho jAtA hai| aura phira abhilaSita kArya siddha karA liyA jAtA hai, aura asat eka guNadIpana aisA hotA hai, jo apane upakArIjanake pratyupakArake nimitta kiyA jAtA hai, isIkA nAma pratikRtitA hai / mU0 34 // jovAmAM Ave che. eTale ke je lokomAM je guNone sadUbhAva na hoya te guNonuM AropaNa karavAnuM kArya abhyAsathI paNa thaI zake che. cAraNa vageremAM A prakArane abhyAsa levAmAM Ave che. temane svabhAva ja e hoya che ke avidyamAna guNAnuM vyakti mAM AropaNa karIne tenI atizakti bharI prazaMsA karavAnI temane phAvaTa AvI gaI hoya che je guNakathanamAM anyanA abhiprAyane ja anusaravAmAM Ave che evA guNakathanane parachAnuvRttika kahe che. A prakAre anyanA guNene prakaTa karanAranI vRtti evI hoya che ke bIjA leke tenA guNonI prazaMsA kare che, te mAre paNa ema ja karavuM joIe. (3) koI vakhata pitAnA Icchita kAryane pAra pADavA mATe paNa anyanA avidyamAna guNene prakaTa karavAmAM Ave che. A prakAre te vyakitane pitAne anukULa banAvI daIne dhAryuM kArya tenI pAse karAvI levAya che. (4) pitAno. upakAra karanAra pratye kRtajJatAne bhAva prakaTa karavA mATe paNa tenA avidyamAna zAne pra48 42pAmA mAve che. tetuM nAma 1 pratititA che. // sU. 34 // sthA-57 Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAka sUtre pUrvaM sadguNanAzatA sadguNadIpane ukte, te ca jIvasya zarIrotpattinirvRttI vinA na sambhava iti zarIrotpanini cikAraNAni nirUpayitumAhamUlagraiyANaM cauhiM ThANehiM sarIruppattIsiyA, taM jahA- koheNaM 1, mANeNaM 2, mayAe 3, lobheNaM 4, evaM jAva mANiyANaM / rayANaM cauhiM ThANehiM nivattie sarIre paNNatte, taM jahAkohanivvattie jAtra lobhanivvattie, evaM jAva vaimANiyANa sU. 35 / chAyA - nairayikANAM caturbhiH sthAnaiH zarIrotpattiH syAt tayathA - krodhena 1, mAnena 2, mAyayA 3, lobhena 4 / evaM yAtrat vaimAnikAnAm / nairayikANAM caturbhiH sthAneH nirvartitaM zarIra majJaptam, tadyathA-krodhA nirvartita yAvat lobhanirvartitam evaM yAvada vaimAnikAnAm // 35 // TIkA -- cauhi ThANehiM sarIruppattI' ityAdi - caturbhiH anupadaM vakSyamANaiH krodhAdibhiH catubhiH sthAneH - kAraNaiH zarIrotpattiH syAt, tadyathA- krodhena 1, mAnena 2, mAyayA 3, lobhena 4 ceti, iha krodhAdayaH karma 450. sadguNoM kA nAza aura asadguNoM kA dIpana ye do bAteM jIvako jaba taka zarIra kI utpatti yA usakI nivRtti nahIM ho jAya, taba taka nahIM hotI haiM, ataH aba sUtrakAra zarIrakI utpatti aura nirvRttike jo kAraNa unakA nirUpaNa karate haiM- 'NerayANaM cauhiM ThANehiM' ityAdi nairathikoMke cAra kAraNoMse zarIrakI utpatti hotI hai, jaise-krodha se 1 mAnase 2 mAyAse 3 aura lobhase 4 isI tarahakA kathana yAvat vaimAnika jIvoMke bhI jAnanA cAhiye / yahAM jo krodhAdikoMko zarIrotpattikA hetu kahA gayA hai, usakA kAraNa aisA hai ki krodhAdika karma sadguNuAnA nAza ane asadguNNAnuM (avidyamAna guNNAnuM) prakAzana, A che vAta jyAM sudhI jIvanA zarIranI utpatti athavA tenI nivRtti thaI na jAya tyAM sudhI sa'bhavatI nathI. tethI have sUtrakAra zarIranI utpatti ane nivRttinA je kAraNeA che tenuM nirUpaNa kare che. (( 'raiyANa cauhi ThANehi " ityAdi nArakAne cAra kArAne lIdhe zarIranI utpatti thAya che. (1) krodhathI, (2) bhAnathI, (3) bhAyAthI bhane (4) solathI. mA prakAranuM kathana vaimAnika paryantanA jIveA viSe paNa samajavuM, ahIM je koSa Adine zarIrazatpattimAM kAraNarUpa gaNyA che, tenuM kAraNa e che ke Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA044045034 vidyamAnaguNanAzAvidyamAnaguNaprakaTam 451 vandhanahetavaH, karma ca zarIrotpattinimittamiti zarIrotpattikAraNI-bhUtakarmaNaH kAryasya kAraNIbhUteSu krodhAdiSu caturdA zarIrotpattikaraNatvamupacarya zarIrotpatti kAraNatayA krodhAdhupAdAnamiti / "cauhiM ThANehiM nimAttie " ityAdi-spaSTam-navaram-nirvatitaM-niSpAditaM, kaistadityapekSAyAmAha-caturbhiH krodhAdibhiriti yadyapi krodhAdinirvatitaM karmatanirvatitaM zarIraM tathA'pi zarIranirvatanakAraNakAraNe zarIranirvartanakAraNatvamupacaya zarIranirvartanakAraNatayA krodhAdhupAdAnam ityAzayenAha- krodha pandhanake hetu hote haiM aura karma zarIrotpattimeM nimitta hotAhai, isaliye zarIrakI utpattikA kAraNabhUta jo karma hai, usa kAryabhUta karmake kAraNa krodhAdika cAroMmeM zarIrotpattike kAraNatvakA upacAra karake unheM zarIrotpattikA kAraNa kahA gayA hai| ____"ca uhi ThANehiM nivvattie " ityAdi--cAra kAraNoMle nirvartita zarIra kahA gayA hai ve cAra kAraNa ye haiM-jaise krodhase nirmitI yAvat lobhase nirtita / isI tarahakA kathana yAvat vaivAnikoMke jAnanA cAhiye / yadyapi krodhAdikoMse nirvartita karma hotA hai, aura karma se ni tita zarIra hotA hai, phira bhI jo yahAM krodhAdikase nirtita niSpA. dita zarIrako kahA gayA hai, yaha zarIra nirvatanake kAraNa jo karma haiM una karmoM ke kAraNa jo krodhAdika haiM, unameM zarIra nivananake prati kAraNatAkA upacAra karake una modhodikoMkA kAraNarUpase upAdAna krodhAdika karmabandhananA heturUpa hoya che ane karma zarIratpattimAM nimitta rUpa hoya che. tethI zarIranI utpattinA kAraNabhUta je karma che te kAryabhUta karmanA kAraNarUpa krodhAdika cAremAM zarIrotpattinA kAraNatvane upacAra karIne temane ja (krodha, mAna, mAyA ane lebhane) ja zarIratpattinAM kArarUpa apAmA mAvasa cha. " ca uhi ThANehi nivvattie " tyAha zarIrane cAra kArathI nirvartita (niSpAdita) kahyuM che te cAra kAgaze nIce pramANe cha-(1) aSayI ni1i , (2) bhAnathI nitita, (3) bhAyAthI nirvartita ane (4) lebhathI nirvartita. A prakAranuM kathana vimAnike paryantanA samasta jI viSe paNa samajavuM che ke kodhAdi ke vaDe nirvartita karma hoya che ane karma vaDe nirvartita zarIra hoya che, chatAM paNa ahI zarIrane kodhAdikathI nirvartita (niSpAdita) kahevAnuM kAraNa e che ke zarIra nirvatanane kAraNabhUta je karyo che te karmonA kAraNabhUta je krodhAdike che, temAM zarIra Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 'sthAMnA sUtre 7 niti ityAdi yAvatpadena mAnanirvartitaM mAyAnirvartitaM iti padadvayaM grAhyaM tathA-lobhanirvartitam (nanu pUrva mutpattiruktena tatraivAsyApi gatArthatAspAdeva pRthanirRtti kathanaM kimarthamiti cecchrayatAm tatrotpattizabdenA''rambhogRhyate'tra nivRttizabdena tu niSpattirgRhyata iti tayorbhedo bodhyaH ||35|| pUrva krodhAdayaH zarIrahetava uktAH krodhAdinigrahAstu dha pa hetavaH iti dharma' dvArANi nirUpayitumAha tsu mUlam - cattAri dhammadArA paNNattA, taM jahA khaMtI 1, muttI ajave 3, madave 4 // sU0 36 // 2, chAyA - catvAri dharmadvArANi majJaptAni tayayA - kSAntiH 1, mukti: 2, Aja 3, mArdavam 4 // bhrU0 36 // - kiyA gayA hai, yahAM yAvatpadase mAna nirvartina aura mAyA nirvartita ina padoMkA grahaNa huA hai / zaMkA -- pahile jo utpatti kahI gaI hai, so usake hI kahane se krodha nirvartita Adi zarIrakA kathana ho hI jAtA hai, phira ise svatantra rUpase kahane kI kyA AvazyaktA huI ? u0- - pahile jo utpattikA kathana kiyA gayA hai so vahAM utpatti zabdase Arambha mAtra gRhIta huA hai, aura yahAM nirvartita zabdase niSpatti gRhIta huI hai isaliye donoMkA pRthak rUpase kathana kiyA gayA hai || sU0 35 // krodhAdikoM meM zarIra hetutAkA kathana karake aba sUtrakAra krodhAdikokA nigraha dharmakA hetu hai, isa abhiprAya se dharmadvAroMkA nirUpaNakarate haiM nivRtana pratye kAraNutAnA upacAra karIne te dhAdikAne kAraNa rUpe grahaNu karavAmAM Avela che. zakA--pahelAM je zarIreAtpattinuM kathana karyu che, te kathana dvArA ja krodha nivartita Adi zarIranuM kathana teA thaija gayuM che, chatAM ahI' tenuM svataMtra rUpe kathana karavAnI zI AvazyakatA che ? uttara--pahelAM je utpattinuM kathana karyu che, tathA utpatti zarIra vaDe mAtra Arabha ja gRhIta thayeA che, ane ahI nitina zabda vaDe niSpatti gRhIta thaI che tethI bannenuM alaga alaga rUpe kathana karavAmAM AvyuM che. sU. 35 krodhAdikAne ja zarIrAtpattinA kAraNabhUta khatAvIne have sUtrakAra e prakaTa karavA mAge che ke krodhAdikezane nigraha ja dharmanA hetu rUpa che. tethI Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' suMdhA TIkA svA0 4 904 036 dharmadvAranirUpaNam chuM ke " TIkA - " cattAri dhammadArA " ityAdi - dharmasya - zrutacAritralakSaNasya dvArANi - dvArANIva dvArANi-dvArasazAni- upAyabhUtAni catvAri vastUni prajJaptAni tAni kAni ? ityapekSAyAmAha - tadyathetyAdi - kSAntiH - kSamA AkrozAdizravaNe'pi krodhatyAgaH - krodhodaya nirodhaH 1, tathA - mukti : - mocanaM muktiHvAhyAbhyantaravastuSu tRSNAvicchedaH 2, tathA - Arjavam - RjutA = saralatA - mAyA rAhityam 3, tathA-mArdatraM - mRdutA - mAnaparihAraH 4 // sU0 36 // pUrva kSAntyAdIni dharmadvArANItyuktAni, sAmpratamArambhAdIni nArakatvAdisAdhanakarmadvArANi nirUpayitumAha mUlam - cauhiM ThANehiM jIvA NeraiyattAe kammaM pakareMti, taM jahA - mahAraMbhayAe 1, mahApariggahayAe 2, paMcidiyavaNaM 3, kuNimAhAreNaM 4 (1) 'cattAri dhammadArA paNNattA' ityAdi sUtra 36 // TIkArtha - dharmake dvAra cAra kahe gaye haiM- jaise- kSAnti 1 muktira Arjava 3 aura mArdava / tacAritra rUpa dharma hai, yaha prakaTa kiyA jA cukA hai, aise dharma ke dvArake jaise-dvAra ye kSAnti Adi haiM / Akroza Adike sunane para bhI krodha kA tyAga honA krodhakI utpatti nahIM honA isakA nAma kSAnti hai, bAhya aura Abhyantara vastuoM meM tRSNAkA viccheda honA isakA nAma mukti hai / mAghApUrNa vyavahAra karanekA tyAga honA arthAt AtmAmeM RjunA yA saralatA AnA, isakA nAma Arjava hai, aura mAnakA parihAra karanA mRdutAkA AnA isakA nAma sArdava hai | sva0 36 // have sUtraparadharmaM dvArAnuM ni35 4re che. ' cattAri dhammadArA paNNattA' tyA TIartha-dharmanA yAra dvAra' hyA che - (1) kSAnti, (2) bhukti, (3) Ava ane mAva zrutaca ritrarUpa dharma che, e vAta teA AgaLa prakaTa thaI cukI che. te dhanAM dvAra samAna kSAnti Adine batAvyAM che Akroza Adi sAMbhaLavA paDe tyAre krodha na karavA paNa zAnta rahevuM tenuM nAma kSAnti che. bAhya ane Abhyantara vastuonI tRSNAne tyAga karavA, tRSNAnA viccheda karavA tenuM nAma mukti che. mAyApUrNa vyavahAranA kapayukta vyavahAranA tyAga karavA eTale ke AtmA RjutA ( saraLatA ) nA guNuthI yukta thavA tenuM nAma Ava che, mAnane parityAga karIne mRdutA dhAraNa 42vI tenuM nAma bhAI che. sU. 36 // Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 sthAnAno cauhi ThANehiM jIvA tirikkhajoNiyattAe kammaM pakareMti taM jahA-mAilyAe 1 NiyaDillayAe 2, aliyavayaNeNaM 3, kuDatulakuDamANeNaM 4 (2) / cauhi ThANehiM jovA maNussattAe kammaM pagati, taM jahA-- pagaibhadayAe 1, pagaiviNIyayAe 2, sANukosayAe 3, ama. cchariyayAe 4, (3) cauhi ThANehiM jIvA devAuyattAe pagaroti, taM jahAsarAgasaMjameNaM 1, saMjamAsaMjamaNaM 2, bAlatavokammeNaM 3, akAmaNijarAe 4 // sU0 37 // chAyA-caturbhiH sthAnarjIvA nairayikatayA karma prakurvanti, tadyathA-mahA''rambhatayA 1, mahAparigrahatayA 2, paJcandriyavadhena 3, kuNimA ( mAMsA )''hAreNa tathA 4 / (1) caturmi : sthAnarjIvA stiryagyonikatayA karma prakurvanti, tadyathA-mAyitayA 1, nikRtimattayA 2, alIkavacanena 3, kUTatulAkUTamAnena 4 (2) caturbhiH sthAna vA manuSyatayA karma prakurvanti, tadyathA-prakRti madatayA 1, prakRtivinItatayA 2, sAnukrozatayA 3, amatsarikatayA 4 (3) / caturbhiH sthAnIMvA devAyuSyatayA karma prakurvanti, tayathA-sarAgasaMyamena 1, saMyamAsaMyamena 2, bAlatapAkarmaNA 3, akAma nirjarayA 4 (4) // 37 // TIkA- cauhi ThANehiM jIvA' ityAdi-caturbhiH sthAnaH jIvAH narayikatayA-nArakatvena karma AyuSkAdi, prakurvanti, tadyathA-mahA''rambhatayA-mahAn jisa prakAra se ye kSAnti Adi dharmake dvAra haiM, usI prakArase A. ramma Adi kArakatvake sAdhana cUta karmoM ke dvAra haiM-yahI bAna aya sUtrakAra nirUpita karate haiM-'ca uhi~ ThANehiM jIvANeraiyattAe'ityAdimatra371 TIkArtha-jIba cAra kAraNoMse nArakAyukA banda karate haiM jaise mahArambhanAle jema phAti Adi dharmanA dvAra che, e ja pramANe AraMbha Adi nArakatvanA sAdhanabhUta karmonAM dvAra che e ja vAtanuM have sUtrakAre nIcenA sUtra / 48 42 cha-" cAhi ThANehi jIvA paraiyattAe " tyaa:TIkAI-ve cAra kAraNone lIdhe nArakAyune bandha kare che. te kAraNe nIce Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthAna 4 u0 4 037 nArakatvAdi sAdhanakarmadvAranirUpaNam 455 icchA parimANenAvihitamaryAdatvena vRhat ArambhaH - pRthivyAdyupamarddanalakSaNo ya'sya sa mahA''rambhaH = cakravarttyAdiH, tasya bhAvo mahA''rambhatA, tayA mahA''rambhatayA 1, evaM parigrahatayA = parigRhyata iti parigraha - hiraNyavarNadvipadacatupadamabhRtiH padArthaH, sa mahAn yasya sa mahAparigrahastattayA, tathA - paJcendriyavadhena 3, tathA - kUNimA''hAreNa - mAMsabhakSaNena 4 (1) " cauhi ThANehiM jIvA tirinakhajogiyattAe " ityAdi caturbhiH sthAnairjIvastiryagyonikatayA karma prakurvanti, tapathA- mAyitayA - mAyA manaH kauTilyaM, sA'styasyeti mAyI, tasya bhAvo mAyitA tayA mAyi - ' 1 mahAparigrahatA se 2 paMcendriya vadha se 3 aura kuNimAhAra se mAMsAhAra se 4 | jisane parigrahakA pramANa- icchAparimANa nahIM kiyA hai aura isI kAraNa jisakA Arambha pRthivyAdi jIvoMkA vadha- vRhat hai vaDhA huA hai, aisA cakravartI Adijana yahAM mahArambhase liyA gayA hai / isa mahArambhakA jo bhAva hai, vaha mahArambhatA hai / isI prakAra se hiraNya, suvarNa dvipada catuSpada Adi padArtha jisako adhika mAtrA meM hai, aisA manuSya mahAparigraha se liyA gayA hai, isakA jo bhAva hai vaha mahAparigrahatA hai, tathA paJcendriya jIvoMkI jo hiMsA hai vaha paJcendriya vadha hai, aura mA~sakA AhAra karanA vaha kuNimAhAra hai| inase jIva narakAyukA bandha karatA hai- " cauhiM ThANehiM jIvA tirikkhajoNiyattAe " ityAdi jIvacAra kAraNoMse tiryagAyukA bandha karatA hai, jaise - mAyAvI honele 1 prabhASe che--(1) bhaDDA saralatA, (2) bhaDA parizraDatA, ( 3 ) yathendriya vadhathI, bhane (4) zibhADArathI ( mAMsAhAra ) jeNe parigrahanuM pramANa icchA parimANu karyu" nathI ane eja kAraNe jenA AraMbha ( pRthvIkAya Adi jIvAnA vadharUpa AraMbha ) vizeSa pramANavALA che evA cakravartI Adine mahA Arabha karanArA, samajavA te mahA raMbhanA je bhAva che tene mahAra'bhatA kahe che. e ja pramANe jenI pAse sAnuM, cAMdI, dvIpada, catuSpada Adi padA adhika pramANamAM hoya che evA manuSyane mahAparigrahavALA kahyo che. mahAparigrahanA je bhAva che tene mahA parigrahatA kahe che pacendriya jIvAnI hatyA karavI tenuM nAma paMcendriya vadha che ane mAMsAhArane kurNimAhAra kahe che A cAre kAraNeAne lIdhe jIva narakAyunA anya kare che. " cauhi ThANehiM tirikkhajoNiyattAe " tyAhi chatra nIcenA cAra kAraNeAne lIdhe tiyacAyunA anya kare che. (1) bhAyAvI hovAthI, (2) nitivANI hovAthI, ( 3 ) asatya vayanathI bhane (4) Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAstra tayA 1, tathA-nikRtimattayA-nikRti:-vazvanAtha zarIracepTAdi anyathAkaraNarUpA sA'styasyeti nikRtimAn tamya bhAvo nikRtimattA, tayA nikRtimattayAgRhamAyitayA 2, tathA-alIkavacanena-asatyabhApaNana 3, tathA-kUTatulAkUTamAnena-chalayuktatulayA kapaTamAnena 4 / (2) 'cauhi ThANehiM jIvA maNussattAe " ityAdi caturbhiH sthAnIMvA manuSyatayA karma prakurvanti, tadyathA-prakRtibhadratayAprakRtyA svabhAvena bhadratA-parapIDA'nutpAdakatA prakRtibhadratA tayA1, evaM prakRti vinIvatayA-svabhAvena suzIlatayA vinayasampannatayA 2, tathA-sAnukrozatayAdayAlutayA 3, amatsarikatayA-matsarikatA=paraguNAsahiSNutA na massarikatA amatsarikatA tayA paraguNasahiSNutayA 4 / (3) nikRtivAlA honese 2 alIkavacanase 3 aura kUTatulA kUTamAnase | manakI kuTilatAkA nAma mAyAhai, yaha mAyA jisako hotI hai vaha mAyI hai, isa mAthIkA jo bhAva hai vaha mAyitAhai / dUsaroM ko Thagane ke liye zarIra ceSTA AdikA anyathA karanA isakA nAma nikRti hai, yaha nikRti jisako hotI hai vaha nikRtimAna hai, isa nikRtimAnkA jo bhAva hai vaha nikRtimattA hai 2 mithyAbhApaNa karanA isakA nAma alI. kavacana hai, nAMpane taulane ke bAMToM AdikoMko kamatI vaDhatI rakhanA isakA nAma kUTatulA kUTamAna hai, inase jIva tiyaMgAyukA bandha karatA hai (2) " ca uhi ThANehiM jIyA maNuslattAe" ityAdi---cora kAraNoMse jIva manuSyAyukA yandha karatA hai-jaise-prakRtibhadratAse 1 prakRtivinItatAse2 sAnukrozatAse 3 aura asatsarikatAle 4) svalAvale hI dUsare boTAM tolamApa karavAthI mananI kuTilatAne mAyA kahe che. te mAyAthI yukta jIvane mAyI kahe che. te mAyIno je bhAva che tene mAyitA kahe che. anyane ThagavAne mATe je vikRta zarIra ceSTA Adi karavAmAM Ave che tene nikRti kahe che. te nikRti jemAM hoya che tene nikRtimAna kahe che. A nikRtimAnane je bhAva che tene nikRtimattA kahe che. mithyA bhASaNa karavuM athavA asatya vacana balavA tenuM nAma alIkavacana che. telavA ane mApavA mATe khATAM trAjavA, kATalAM ke gaja, Adi vAparavA tenuM nAma "phUTa tulA phUTa mAna" che. A prakAranA cAra kAraNone lIdhe jIva tiryagAyune bandha kare che. ___" cauhi ThANehi jIvA maNussattAe" tyAha--yA2 ||22ne sIdhe 7 mnussyaayune| man542 cha-(1) prakRti manAyI, (2) prakRti vinIta. tAthI, (3) sAnuzatAthI bhane (4) mamatsa2i4tAthI. Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u010 37 nArakatvAdisAdhanakarmadvAranirUpaNam 457 " cauhi ThANehi jIvA devAuyattAe" ityAdi caturbhiH sthAnarjIvAH devA''yuSkatayA pharma prakurvanti, tadyathA-sarAgasaMyamena=sakaSAyacAritreNa-rAgarahitasaMyamavatAmAyuSo bandhAbhAvAt 1, tathA-saMyamAsaMyamena-dvisvabhAvatvAddezasaMyamena 2 tathA-bAlatapaHkarmaNA vAlA iva bAlA:mithyAdRSTayasteSAM tapAkarma-tapazcaryA vAlatapaHkarma tena bAlatapaHkarmaNA 3 / tathA-aAmanirjarayA-akAmena-nirjarAM pratyanicchayA nirjarA-karma nirjaraNa hetukA bubhukSAdi sahanarUpA akAmanirjarA tayA 4||suu0 37 // jIvoMko pIDA utpanna karane kI pariNatikA nahIM honA isakA nAma prakRtibhadratA hai, svabhAvataH suzIlatAkA honA arthAt vinaya saMpannatAkA sadbhAva isakA nAma prakRti vinItatA hai, yAse yukta pariNatikA honA isakA nAma sAnukrozato hai, eva dUsaroMke guNoMko sahana karanekI kSamatAkA nahIM honA isakA nAma matsarikatAhai, aura isase viparIta dhRttikA honA dUsaroMke guNoMko sahana karanekI kSamatAkA honA isakA nAma amatsarikatAhai ina cAra bAtose jIva manuSyAyukA vandha karatAhai(3) " cAhiM ThANehiM jIyA devAuyattAe" ityAdi-cAra kAraNoMse jIva devAyukA bandha karate haiM-jaise-sarAgalaMyamake pAlanale 1 saMyamAsaMyamake pAlanale 2 yAlatapake karanese3 aura akAmanirjarAse4 rAgarahita saMyamakI ArAdhanAle AyukA bandha nahIM hotA hai, parantu rAgasahita kaSAyasahita saMyamake pAlanase devAyukA bandha hotA hai, dezasaMyamake pAlanase bhI devAyukA pandha hotAhai, sarAgasaMyama10 ve dasa guNa anya ane pIDA utpanna karavAnI parikRtine svabhAvaH ja abhAva he tenuM nAma prakRti bhadratA che svabhAvataH vinaya, zIlatA athavA suzIla tAne sadbhAva che tenuM nAma prakRtivinItatA che dayAthI yukta parivruti hAvI tenuM nAma sAnukAzatA che. anyanA guNene sahana karavAnI kSamatA nahIM hevI tenuM nAma matsarikatA che ane tenA karatAM viparIta vRttine saddabhAva ha, anyanA guNane sahana karavAnI kSamatA chevI tenuM nAma amatsarikatA che. uparyukta cAra kAraNone lIdhe jIva manuSpAyune bandha kare che. __ "cauhi ThANehiM jIvA devAutAe" tyAhi-mAyA2 ||2||ne dIdhe vaayun| badhu kare che. rAgasaMyamanA pAlanathI (1) saMyamAsa yamanA pAlanathI, (2) bAla tApanI ArAdhanAthI, (3) akAma nirjarAthI ane (4) rAga sahita saMyamanI ArAdhanA karavAthI, (rAga rahita saMyamanI ArAdhanAthI devAyune bandha thata nathI, paNa rAgasahita, kaSAya sahita saMyamanA pAlanathI devAyune bandha thAya sthA0-58 Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnA#sUtre 458 sthAna taka aura saMyamAsaMyama 5 pAMca ve guNasthAna meM ( dezavirati zrAvaka ) hotA hai / bAla zabda se yahAM mithyAdRSTiyoMkA grahaNa huA hai, inakA jo tapa hai vaha vAlatA hai, nirjarA karanekI icchA nahIM hone se jo nirjarA hotI hai, vaha akAmanirjarA hai, jaise vubhukSA ( bhUkha ) Adi janya kaSToMkA sahana karanA, bAlatapase aura akAmanirjarAse bhI devAyukA bandha hotA haiM, isa sUtra kA Azaya aisA hai ki sarAgasaMyama aura saMyamAsaMyama ye samyagdarzanake hone parahI ho sakate haiN| isaliye ye to vaimAnika devoMkIhI Ayuke kAraNa haiM anya Ayuke kAraNa nahIM haiM / bAlatapa Ayu akAmanirjarA ye bhavaTera tara aura jyotiSI inakI Ayubandhake kAraNa haiN| yahAM aisI zaMkA ho sakatI hai ki deva aura nArakI samyagdarzanake sadbhAvameM manuSyAyukAhI bandha karate haiM, aura manuSya evaM tiryaJca devAyukAhI bandha karate haiM, to isakA abhiprAya kyA hai ? isakA abhiprAya aisA hai ki samyagdarzana AtmAkA eka nirmala pariNAma hai, isaliye vaha to karmabandhakA kAraNa hotA nahIM hai, parantu usake sadbhAvameM yadi AyukA hotA hai to vaha niyamase vaimAnika devAyukAhI bandha hotA hai| che. ) dezamayamanA pAlanathI paNa jIva devAyune anya kare che. sarAgasaMyamanA sabhA 10 dasamAM guNusthAna sudhI ane sayamAsayamanA sadbhabhAva pAMcamAM gurusthAna sudhI hAya che.' khAla ' zabda ahIM mithyASTie mATe vaparAye che temanA tapane pAlatapa kahe che. nirjarA karavAnI IcchA karyA vinA je nirjarA thAya che tene akAma nirjarA kahe che. jemake bhUkha Adi janya kaSTAne sahana karavAthI akAmaneijaza thAya che. khAlatapa ane kAmanirjarA vaDe pazu devAyunA anya thAya che. A sUtranA lAvA nIce pramANe che -sarAgasaMyama ane sayasAsaMyama A Sane samyagdarzananA sadabhAvamAM ja sabhavI zake che, tethI te banne te vaimAnika devAmAM ja utpatti karAve che, anya devAyuonA kAraNabhUta banatAM nathI. parantu khAlatapa ane akAmanirjarA Adine lIdhe jIva bhavanavAsI, vyantara, ane cetiSI devAnA AyunA mantra kare che. ahI kadAca evI zakA karavAmAM Ave ke deva ane nArakI samyaglRinanA sadbhAvamAM manuSyAsune ja anya kare che ane manuSya ane tiyaMca devAyunA ja anya kare che, te A kathananuM kAraNa zuM che ? te zaMkAnu' samAdhAna karatAM sUtrakAra kahe che ke-samyagadarzIna AtmAnu eka nima`La pariNAma che. tethI te te krama bandhanuM kAraNu khanatuM nathI, parantu tenA sadbhAvamAM paNa je AyunA anya thatA hAya teA niyamathI ja vaimAnika devAyunA ja anya thAya che. Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u04 sU038 vAdyAdimedanirUpaNam pUrva devotpattikAraNAnyabhihitAni, devAzca vAyanATyAdi ratimanso bhavantIti vAyAdi bhedAnnirUpayituM SaT sUtrImAra mUlam-cauvihe vajje paNNatte, taM jahA-tate 1, vitate 2, ghaNe 3, jhusire 4 / (1) ghaubihe gaTTe paNNatte, taM jahA-aMghie ra, rilie 3, ArabhaDe 3, bhasole 4 / (2) caubihe gae paNNate, taM jahA-urikhattae 1, pattae 2, maMdae 3, roviMdae / (3) ghauvihe malle paNNate, taM jahA-gaMthiko 1, raDhime 2, pUrise 3, saMghAibhe 4 (4) caubihe alaMkAre pAte, taMjabAsAlaMkAre 1, vatthAlaMkAre 2, mallAlaMkAre 3, AbharaNAlaMkAre 4(5) cauThivahe abhiNae papaNatte, taM jahA-divatie 1, paMDsue 2, sAmaMtovaNivAie 3, logamajjhAvasie / (6) sU0 38 // yadi isa para phirase aisA pUchA jAve ki yadi sampadarzanale sadbhAvameM vaimAnika devAyukAhI bandha hotA hai| to phira devanArakiyoMke jo abhI manuSyAyukAhI usake sadbhAvameM bandha kahA gayA hai, so usakA nirvAha kaise hogA ? to isakA samAdhAna aisA hai ki yahAM jo aisA kahA gayo hai, ki jo prANI marakara cAroM gatiyoM meM janma le sakate haiM unakI apekSAse kahA gayA hai, aise janmavAle manuSya aura tiyaJcahI haiM devanArakI nahIM // mU0 37 // zakA-je samyagadarzananA sadUbhAvamAM vaimAnika devAyune ja bandha thata hoya, te tenA sadUbhAvamAM (samyagadarzananA sadUbhAvamAM) deva ane nArakIyAne manuSpAyune bandha thavAnI je vAta Ape hamaNAM ja kahI che te kevI rIte TakI zake che? - uttara- ahIM je evuM kahevAmAM AvyuM che, tene marIne cAra gatiomAM janma laI zakanArA nI apekSAe kahyuM che. evA janmavALA te manuSya ane tiryaMca hoya che. devanArakI evAM janmavALAM hotA nathI. sU. 3chA Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 sthAna chayA-caturvidhaM vAdya prajJaptam , tadyathA-tataM 1, vitataM 2, dhanaM 3, zupi. ram 4 / (1) caturvidha nATayaM prajJaptam , tadyathA-azcitaM 1, ribhitam 2, AramaTa 3, bhasolam 4 / (2) caturvidhaM geyaM prajJaptam , tadyathA-utkSiptakaM 1, patrakaM 2, mandakaM 3, rovindakam 4 / (3) caturvidhaM mAlyaM prAptam-tathathA-granthimaM 1, vepTimaM 2, pUrimaM 3, saGghAtimam / (4) caturvidho'laGkAraH prajJaptaH, tadyathA-kezAlaGkAraH 1, vastrAlaGkAraH 2, mAlyAlaGkAraH 3 AbharaNAlaGkAraH 4 / (5) caturvidho'bhinayaH prajJapta', tathathA-dAntikaH 1, pANDumRtaH 2, sAmantopani rAtikaH 3, lokamadhyAvasitaH 4 // 38 // ____TIkA-" caubihe vajje " ityAdi-yAcaM-vAcate-dhvanyata iti vAcaM tacaturvidhaM prajJaptam , tadyathA-tataM-tanyate-vistIryata iti tataM vINAdikam 1, vitataM-paTahAdikam 2, dhanaM-inyata iti ghanaM-phrAMsyatAlaghaNTAdikam 3, zupirazupizchidramasyAti zupiraM-vaMzAdi 4 / 38(1) ___ isa prakAra devoM meM utpattike kAraNoMkA kathana karake aba sUtrakAra devavAdya nATya AdimeM rati Ananda vAle hote haiM, isa abhiprAyase vAdya Adike bhedokA 6 chaha sUtroM dvArA nirUpaNa karate haiM-- 'caubdhihe vajje paNNatte' ityAdi sUtra 38 // TIkArtha-bAya cAra prakArake kahe gaye haiM jaise-tata 1 vittata2 dhana3 aura zuzira 4 camaDe maDhe hue Dhola vINA Adi tata vAdya haiN| padaha Adi vilatahaiM, jhAlara ghaMTA Adi ghana haiM, aura chidravAle zaMkha bAlurI Adi A prakAre devagatimAM utpattinA kAraNonuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra vAghonA bhedanuM nirUpaNa kare che. deve vAgha ane nATaka AdimAM rativALA heya che, te saMbaMdhane lIdhe have cha sUtro dvArA nirUpaNa karavAmAM Ave che. " cavdhihe vajje paNNatte" tyAhi____ tha-vAyanA nAya pramANe yA2 pra.2 4 cha-(1) tata, (2) vitata, (3) dhana mAne (4) zuSira. yAmAthI bhadai. dasa, pIARE tata pAyo che. paTa Adi vitata che. jhAlara ghaMTa Adi ghanavAdyo che. ane chidrovALAM zaMkha vAMsaLI Adi zuSira vAdyo che. Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04 2038 vAdyAdimedanirUpaNam 461 ___ " caubihe naTTe" ityAdi-nATya-naTasyedaM nATayaM nRtyagIta-vAdyaM, karacaraNAdiviziSTaparispandavizeSaH, taccaturvidha prajJaptaM, tadyathA-aJcitaM 1, ribhitam 2, ArabhaTaM 3, bhasolam 4 ete bharatAdi naattygrnthebhyo'vseyaaH| ___"caubihe gee" ityAdi-geyaM-gAtuM yogyaM geyaM-svarasaJcAreNa gIti pAyaM nibaddham svarakaraNasvarasaMcAro vA geyaM, taccaturvidhaM prajJaptaM, tadyathA-utkSi. ptakaM 1, patrakaM 2, mandakaM 3, rovindayam 4 tatra rovindayeti dezIyazabdaH / geyasyASTau guNAnAha-- " puNNaM rattaM ca alaMkiyaM ca vattaMca taddeva mavighuTaM / mahuraM samaM sulaliaM aTThaguNAhauti geyassa // 1 // - urakaMThasiravisuddhaM ca, gIyae mauaribhiapayabaddhaM / sayatAlapaccukhe sattarasarasIbharaM geyaM // 2 // zuSira haiM / (1) " ca ubihe naTTe " nATaya cAra prakArakA kahA gayA hainaTase sambandhita nRtya, gIta, vAdya, evaM kara caraNa AdikI viziSTa ceSTAe~ the saba yahAM nATaya zabdale gRhita hue haiN| azcita 1 ribhita 2 ArabhaTa 3 aura bhalola 4 ina bhedole nATaya cAra prakArakA honA hai| ina sapakA varNana bharatAdi nATyagranthoM jAna lenA caahiye| ____" caubihe gee ityAdi-geya-gAneke yogya jo hotA hai vaha geya hai geyane-gAne meM svarakA saJcAra Adi hotAhai, vaha geya urikSa saka 1 patraka 2 mandaka 3 aura rovindayake bhedale cAra prakArakA hai inameM rovindaya yaha dezIya zabda hai geyake ATha guNa ye haiM--- " caubihe nade" nATya yA2 2nA cha naTanI sAthai sadha dharAvanArAM nRtya, gIta, vAgha ane kara caraNa AdinI viziSTa ceSTAone ahIM nATayapadathI grahaNa karavAmAM Avela che te nATayanA cAra prakAre nIce prabhArI cha-(1) bhayita, (2) mita, (3) - mAramaTa bhane sasAsa. mA cAre bhedenuM varNana bharatAdi nATayagranthamAMthI vAMcI levuM. " caubihe gee " tyAhi-04 (gIta) yA2 rana DAyathe. gAvAne cetavya je hoya che tene geya kahe che. geyamAM-gIta gAvAmAM svarane saMcAra Adi thAya che. tene nIce pramANe cAra prakAra kahyA che-(1) udbhisaka, (2) 54, (3) bhan64 bhane (4) vinhaya. tabhA 'zavinya' mA AmahI. za54 che. geyanA mA8 zukSya nIya pramANe 4i che. " puNNaM rattaM ca alaMkiaMca" ItyAdi. A kone bhAvArtha nIce pramANe che. Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 - - sthAnAGgasUtre akkharasamaM padasamaM tAlasamalayasamagahasama vAvi / nIsAsi osasiasamaM saMcArasamaM sarA satta // 3 // chAyA-pUrNa raktaM cAlakRtaM ca vyaktaM ca tathaivamavighuTam / madhuraM samaM mUlalitam aSTa guNA bhavanti gevasya // 1 // uraH kaNThazirovizudvaM ca, gIyate mRdukarimitapadabaddham / samatAlapatyutkSepaM saptasvarasIsaraM geyam / / 2 // akSarasamaM padasama tAlasamalayasamagrahasamam / / niHzvasitocchvasitasamaM saJcArasamaM svarAH sapta // 3 // " iti / ayamartha:-pUrNa geyarayAGgaM sakalasvarakalAbhiyuktam 1, rakta-geyarAgeNa bhAvi. tasya geyasyAGgaM raktamityucyate 2, alaGkRtam-anyAnyasphuTasvaravizepazobhitam 3, vyaktam-akSaraskaraprakaTanasaMyutam 4, tathA-evam-avijuSTaM-vikrozanamiya yad visvara na bhavati tat 5, madhuraM-gadhumattakokilArutavanmadhurasvaram 6, samaMtAlazasvarAdisAmyopetam 7, sulalitaM-svaragholanAprakAreNaM zuddhAtizayena kala. ___ " puNNaM rattaM ca alaMkiaM ca" ityAdi / ina zlokoMkA ailA bhAva hai, jo geya samatA strara evaM kalAoMse yukta hotA hai vaha geya pUrNa kahalAtA hai 1 / geya rAgase yukta jo peya hotAhai, vaha rakta kahalAtA hai / anya anya sphuTa svara vizeSoM se jo zobhita hotAhai, vaha vyakta kahalAtA hai 3 / jo akSara svara inakI spaSTatAse yukta hotAhai, vaha vyakta kahalAtA hai / cillAne kI taraha se jo geya visvara lahIM hotAhai, vaha geya avighuSTa kahalAtAhai 5 / madhukAlameM vasanta matta kokilAke svarakI taraha jo madhura svaravAlA hotAhai, vaha geya madhura khlaataahai| jisameM svaroMkA saMcAra khelatA sA pratIta hotA ho, vaha geya sukumAra kahalAtAhai 7 aura jisameM tAlakI evaM vAMsurI Adi ke svaroMkI samAnatA ho vaha (1) je geya samasta svaro ane kalAothI yukta hoya che, te geyane pUrNa kahevAya che. (2) geya rAgathI yukta je geya hoya che tene rakta kahe che (3) anya anya skuTa svara vizeSethI zobhAyamAna je geya hoya che tene vyakta kahe che (4) je geya akSara ane varanI spaSTata thI yukta hoya che tene vyakta kahe che. (5) je geyamAM svara tUTatA nathI-sUra phATI jato nathI te geyane avighuNa kahe che. (6) varSAkALe matta evI koyalanA svaranA jevo je madhura svara hoya che te geyane madhura kahe che. (7) jemAM svarone (sU ) saMcAra ramata ramAtI hAya-sUronI ramata jAmI hoya evI pratIti thAya che te geyane sukumAra kahe che. (8) je geyamAM tAlanI ane vAMsaLI Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATokA sthA04 u04 sU03. vAdyAdimedanirUpaNa 463 tIva yat , sukumAlaM tat 8 / ete'STau guNA geyasya-gItasya bhavanti / etadvirahitaM tu viDambanamAtraM taditi / kiJcopalagatvAdanye'pi gItaguNA bhavanti, tAnAha'cakAro'nuktasamuccayArthaH / " urakaMThasiravimuddhaM " ityAdi-urakaNThazirovizuddhaM - vizuddhazabdasya dvandvAnte yamANatayA pratyeka yogaH, tathAhi uro vizudaM-kaNThavizuddhaM zirovizuddha ca tatrorovizuddha-svaro yathurasi vizAlo bhavati-tadorovizuddham , kaNTha vizuddhaM ca-kaNThe vartito'tisphuTaH svaraH, zirovizuddha tu-zirasi pApto yadinA'nunAsikaH svarastadAzirovizuddham / / yadvA-udgeyamuraH kaNThazirovizuddhaM gIyate yacca zleSmaNA''vyAkulepUraHkAThazirassu vizuddheSu gIyate, ki viziSTamityAha-mRdukaribhitapadavaddha-tatra-mRdukaMgeya sAmya kahalAtA hai / isa prakAra ke ye ATha guNa gItake hote haiN| inase virahita gIta kevala viDambanA mAtra hotA hai| upalakSaNase anya bhI gItake guNa hote haiM jo isa prakArale " urakaMThalirovisuddhaM" ityAdi dvArA prakaTa kiye gaye haiM dvandva ke antameM prayukta vizuddha zabdakA sambandha pratyeka zabdake sAtha yahAM lagA lenA cAhiye-tathAca-jo svara chAtI meM vizAla hotA hai vaha urovizuddha svara hai / jo svara kaMTha meM battita huA ati sphuTa hotA hai vaha kaMTha vizuddha svara hai aura jo svara zira meM prApta ho, aura paha anunAsika na ho vaha svara ziro vizuddha svara hai / ____ yahA-urovizuddha kaMTha vizuddha evaM ziro vizuddha geya vaha hotA hai jo zleSmA kaphase rahita hue urobhAgake kaNThake evaM zirake vizuddha Adi vAdyonA sUranI samAnatA hoya che te geyane sAmya kahe che. gItamAM A prakAranA ATha guNa hoya che, te ATha guNothI rahita je gIta hoya te viDambanA rUpa ja hoya che. upalakSaNathI gItanA anya guNe paNa kahyA che, 2 nAya prabhArI cha. " urakaMThakhiro visuddha" tyA- A kamAMnA pratyeka padanI sAthe vizuddha zabdane lagADIne A pramANe kathana thavuM joIe--je svara chAtInA UMDANamAMthI nIkaLato hoya che tene uravizaddha svara kahe che. je svara kaMThamAMthI phuTa rUpa uccAsti thatuM hoya che tene kaThavizuddha svara kahe che. je svara ziramAMthI prApta thatuM hoya che evA anunAsika svarane ziravizuddha svara kahe che. athavA ure vizuddha, kaMThavizuddha ane zivizuddha geya tene kahe che ke je zleSmAthI rahita evA urobhAga, kaMTha ane zirobhAga vizuddha thaI jatAM gavAya che. je gIta gAvAmAM Ave Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sthAnAGgasUtre kaThoratA hInasvareNa gIyamAnaM komalam, rimitam - yatrAkSareSu gholanayA saMcarana svaro bhavati gholanAbahulam, padabaddhaM geyapadeddhaM viziSTaracanayA yojitaM tatatha mRdukaM rimitaM ca tat padavaddhaM ceti mRdukarimitapadavaddhamiti karmadhArayaH / samatAlapratyutkSepaM - tAlo hastasamutpannaH zabdaH upalakSaNatvAd pratyutkSepaHmitoSakArakANAM murajakAMsyAdInAM zabdaH, yadvA-nartakI padaprakSepaH tau samau = gItasvareNa samAnau yatra tat samatAlapratyutkSepam saptasvarasImaraM - akSarAdibhiH samaM yatra gIte taGgItam, akSarasamam - akSarairvaNaiH samaM yatra dIrghe'kSare dIrghaH svaro gIyate, haske, havaH plute plutaH svaraH sAnunAsike sAnunAmikastadakSarasamaM gItaM, pada , " ho jAne para gAyA jAtA hai| jo gIta gAyA jAve vaha mRduka vibhita aura padabaddha honA cAhiye / jo gAnA kaThoratA se rahita svarase gAyA jAtA hai, vaha mRduka hai| jahAM akSaroM para gholanA se svarakA saMcAra hotA hai vaha gholanAbaddala ribhita hai, aura geya padoMkI viziSTa racanAse yojita jo gAnA hai vaha padavaddha gAnA hai / hAtha se utpanna huA jo zabda hai, usakA nAma tAla hai mRdaMga kAMsya Adi gItopakAraka vAdyoMkA jo zabda hai vaha pratyukSepa hai yahA - nartakI ke padakA jo prakSepa hai vaha pratyutkSepa hai / tAla aura pratyukSepa ye donoM jahAM gIta svarake sAthara cala rahe hoM, aisA vaha gAnA samatAla pratyutkSepavAlA hai / akSarAdikoM ke sAtha jo gIta sAta svaroMse yukta ho vaha gAnA saptastrarasIbhara hai / dIrgha akSara ke sAtha jisa gAne meM dIrgha svara gAyA jAtA ho hrasva akSara para hrasva svara gAyA jAtA ho pluta akSara para jahAM pluta svara gAyA jAtA ho aura sAnunAsika te mRduka, ribhita ane padabaddha haiAvuM joie. je gIta kaMThAratAthI rahita eTale ke mRduM svarathI gavAya che tene mRduka kahe che. jyAM akSarAne ghuTavAthI svarane sacAra thAya evI te akSarAne chu'TavAnI kriyAne ribhita kahe che, geya padAnI viziSTa racanAthI cAjita je gAvAnI kriyA che tene padamahu gIta kahe che. hAtha vaDe utpanna thayelA avAjane tAla kahe che. mRga, macharA Adi gItApakAraka vAdyonA je avAja che tene pratyutsepa kahe che. athavA natakInA paganA je prakSepa thAya che tene pratyutzeSa kahe che. tAla ane pratyekSepa jyAre gItanA sUranI sAthe sumeLapUCka cAlI rahyAM hAya, tyAre te gItane samatAla pratyutlepavALu kahevAya che. akSarAdikanI sAthe je gIta sAta svarAthI yukta hAya che tene sasyarasIbhara kahe che. je gItamAM dvIdha akSaranI sAthe dIvra svara gavAtA hAya, hasva akSara Ave tyAre hastra svara avAtA hAya, zruta akSara Ave tyAre dyuta svara gavAtA hAya ane sAtu Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 465 sudhA ThIkA sthA0 4 u04 038 vAdyAdimedanirUpaNam samam-yadgItapadaM yatra strare'nupAti bhavati tatraiva gIte tatpadasamam, tAlasamalaya samagrahasamaM - taMtra - tAlasamaM - parasparAbhihatahastatAlasvarAnusAreNa gIyamAnam, layasamaM - tatrayaH-dAdyanyataravastumayenAGgulikozena samAdatatantrIsvaraprakAraH tadanusAriNA sareNa yadgIyate tallayasamam, grahasamam - prathamato vaMzatantryAdibhi ryaH svarogRhItastatsamAnena svareNa gIyamAnaM niHzvasitocchvasitasamaM - niHzvasitocchvasitamAnamanuladhya geyam, saJcArasamam -vazatantryAdiSvaGgulisaJcArasamaM gIyamAnam, 39 (2) cauvi malle " ityAdi - mAlya - puSpaM, tadraracanA'pi mAlyaM, taccaturvidha prajJam, tadyathA - granthimaM- grantha:-sUtreNa granthanaM, tena nirRttaM mAlya granthisaM 1, 44 akSara para sAnunAsika svara gAyA jAtA ho vaha akSarasamagIta hai / jisa svara meM jo gItapada calatA hai usI svara se usa gItapadakA gAnA padama gIta hai paraspara meM abhihata hastake tAlake svara ke anusAra jo gIta gAyA jAtA hai, vaha lAlasama gIta hai / gRGgake tathA dAru lakar3I ke bane hue aMgulikoza se samAhata tantrIke svara ke anusAra calate hue svara se jo gAnA gAyA jAtA hai, vaha layasama gAna hai, jisa gAne meM pahile svara vaMzatantra Adi ke svara ke sAtha milAyA jAye phira bAda meM usake svara se sAtha hI jo gAnA gAyA jAtA hai vaha gAnA niHzvasitocchvasitasama gAna hai / jo gAnA sAraMgI Adipara aMguliyoM ke saMcArake sAtha sAtha gAyA jAtA hai vaha saMcAra samagAna hai (2) nAsika akSara Ave tyAre sAnunAsika svara gavAtA hoya te gItane akSara samagIta kahe che, je svaramAM je gItapanna cAlatuM hAya eja svarathI te gItapadane gAvuM tenuM nAma padasama gIta che. parasparamAM abhihata hAthanA tAlanA starane anu sarIne je gIta gavAya che tene tAlasama gIta kahe che. zRMga athavA lAkaDImAMthI 5nAvelI ane aMgulikeAzathI samAhata taMtrInA svaranA anusAra nIkaLatA svarathI je gIta gAvAmAM Ave che tene layasamagAna kahe che. je gItamAM pahelAM masarI AdinA svaranI sAthe sUranA meLa meLavavAmAM Ave ane tyArakhAda tenA svaranI sAthe ja je gIta gAvAmAM Ave che tene nizvAsitAzrvasitasama gIta kahe che. je gIta sAraMgI Adi para AMgaLIene sacAra karIne sAragI AdinA avAjanI sAthe sAthe gAvAmAM Ave che te gItane sacAra samagAna kahe che. sthA0-59 Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre 466 tathA - veSTima-veSTananirRta mukuTAdi 2, tathA pUrima- pUraNanitaM mRnmayAdikamanendraM puSpaiH pUryamANam 3 tathA saMGghAtimaM - parasparaM puSpamAlAdisaGghAte. nopajanyamAnam 4 iti (3) / " caubihe alaMkAre " hatyAdi - alaGkAraH - alaGa kriyate bhUpyate'nenetyalaGkAraH, sa caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA - kezAlaGkAraH - kezA eva alaGkAraH 1, eva vastrAlaGkAraH 2, mAlyAlaGkAraH 3, AbharaNAlaGkAraH 4 / saut malle " ityAdi / phUloM se racI gaI mAlAkA nAma mAlya hai | yaha mAlA cAra prakArakI kahI gaI hai jaise-granthima 1, veSTima 2 pari 3 aura saMghAtima 4 jo mAlA sUtra se - DorA se gUMthakara banAI jAtI hai vaha granthima mAlA hai 1| jo mAlA veSTana se nivRtta hotI hai jaise sukuTa vaha veSTita mAlA hai 2 / jo mAlA miTTI Adi se banAI jAtI hai, jisameM aneka chidra hote haiM, aura una chidro meM jo phUloMse bharI huI hotI hai vaha pUrita sAlA 3 / aura jo puSpoMke nAla Adike pArasparika saMghAta se banAI jAtI hai vaha saMghAtima mAlA hai (4) " cajabihe alakAre " ityAdi / -- jisase zarIra zobhita kiyA jAnA hai vaha alaGkAra hai, yaha alaGkAra ghAra prakArakA kahA gayA hai, jaise - kozAlaGkAra, 1, vastrAlaGkAra 2, mAlyAlaGkAra 3, aura AbharaNAlAra 4 | keza hI jahA~ alaGkAra rUpa ho vaha kezAlaGkAra hai, vastra hI cauni malke " tyAhi- samAMthI manAvelI bhAjAne bhAsya mu che te mAlyanA cAra akSara 4hyA che--(1) anthima, (2) peSTima, (3) pUrima ane (4) sa`ghAtima 1 je mALA sUtrathI ( deArAthI ) gUMthIne manAvavAmAM Ave che, te mALAne granthima mAlya kahe che. je mALA vebjhanathI nivRta hAya che tene veSTima bhAsya, bhaTThe bhuTa 46 88 je mALA mATI Adi vaDe manAvavAmAM Ave che te mATImAM aneka chidro hAya che ane te chidrone phUlAthI bharI devAmAM AvyAM haiAya che, evI mALAne pUmi mAlya kahe che. je mALAne nAla ADhinA pArasparika saceAjanathI banAvavAmAM Ave che te mALAne sadyAtima mAlya kahe che, sort alaMkAre " ityAdi - bhenA vaDe zarIrane vibhUSita karavAmAM Ave che tenu nAma alaMkAra che. te alaMkAra cAra prakAranA kahyAM che-- (1) dezAsA2, (2) vastrAta 2, (3) bhATyAta 42 mate (4) malarayAta 42. keza ja jyAM ala`kAra rUpa hAya te alakArane kezAlaMkAra kahe che. vastro ja 66 Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TokAM sthA04 u04 sU038 vAdyAdibhedanirUpaNam " 9 ucca abhiNae " ityAdi - abhinayaH - abhinayati- vyajayatyarthamityabhinaya: = manogata bhAvAbhivyaJjakaH hastAdivyApAraH sa caturvidhaH prazasaH, tadyathA - dASTantikaH - iha dRSTAntaH sadharmavastuprativimbanaM tatra kuzalo niyukto vAdAntikaH, tathA-pANDusutaH - pANDusutA abhineyatvena yatra sa pANDusutaH, yadvApari' iti pAThaH, tatpakSe prAtizrutika iti cchAyA, tadarthazva-pratizrutaMpratijJAtaM tatra niyuktaH prAtizrutika iti 2 tathA sAmantopanipAtikaHsamantAnAM rAjapradhAnapuruSANAmupanipAtaH upasthitiH - sAmantopanipAtaratatra kuzalo niyukto vA tathA, yadvA-' samaMtovaNivAie ' ityasya samantAdupanipAtika iti cchAyA, tatpakSe- samantAt sarvata upanipAto'styatreti tathA yadvA-'samaMtoSaNivAie' ityasya sAmAnyata upanipAtikaH - sAmAnyataH nirvizeSatvAdupanipAto'styatreti tathA 3 tathA - lokamadhyAvasitaH - lokamadhye - lokAntarAle avasitaHsamAptastathA, ete abhinaya bhedA bharatAdinATyazAstrajJebhyo vijJeyAH ||80 38 // devAdhikArAddevavizeSa sanatkumArAdInAM vimAnanarNAdI nirUpayitu dvimutrIyAha " ' 467 mUlam - ruNakumAramA hiMdesu NaM kappesu bimANA cauvaNNA paNNattA, taM jahA--pIlA 1, lohiyA 2, hAliddA 3, sukilA4 (1) jahAM alaGkAra rUpa ho vaha vakhAlaGkAra hai, isI prakAra se mAlyAlaGkAra aura AbharaNAlaGkAra bhI jAnanA cAhiye / "cauccihe abhigae" ityAdi abhinaya cAra prakArakA kahA gayA hai, manogata bhAvakA abhivyaJjaka jo hastAdi vyAra hai vaha abhinaya hai, yaha abhinaya dAntika 1, pANDuguna 2, sAmantopanipAtika 3 aura lokamadhyAvasita 4 ke bheda se cAra prakArakA hai, ye abhinaya ke bheda bharatAdi nATya zAstrajJoM se samajha lenA cAhiye || sU0 38 // jyAM alakAra rUpa hAya te ala kArane vastrAlaMkAra kahe che. e ja pramANe mAlyAla'kAra ane AbharaNAla'kAra viSe paNa samajI levuM. 1 4 " cauvvidde abhiNae " abhinaya cAra prakAranA 'kahyo che. maneAgata bhAvAne vyakta karavA mATe hastAhinI je ceSTAo karavAmAM Ave che tene abhinaya Ikhe che. tenA yAra prahAro nIce pramANe che - (1) hASTanti, (2) pAMDusuta, (3) sAmantopanipAtika, bhane (4) somadhyAvasita A lehe| viSe bharatAhi nATaya zAstrajJo pAsethI vizeSa mAhitI meLavI levI. // sU. 38 u Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgapatra 468 mahAsukkasahassAresu NaM kappesu devANaM bhavadhArANajjA sarIragA ukkoseNaM cattArirayaNIo uDDauccatteNaM paNNattA (2) suu.||39|| chAyA-sanatkumAramAhendrepu khalu kalpeSu vimAnAni caturvarNAni majJaptAni, tadyathA-nolAni 1, lohitAni 2, hAridrANi 3, zuklAni 4 (1) / ___ mahAzukrasahasrAreSu khalu kalpeSu devAnAM bhavadhAraNIyAni zarIrakANi utka peNa catasro ratnaya Urdhvamu catvena prajJaptAni // 39 // ____TIkA- saNaMkumAramAdidesu " ityAdi-spaSTam , navaraM-sanatkumAramAhendrayozcaturparNAni, nIlAdIni kalpAntareSu tu anyaprakAreNa vimAnAni bhavanti / uktaJca-" sohamme paMcavaNNA ekagahANI u jA sahassAre / do do tullA kappA teNapara puMDarIyAo // 1 // chAyA-saudharme paJcavarNAni ekaikahAnistu yAvatsahasrAram / dvayoIyostulyAni kalpayo. tena paraM puNDarIkANi // 1 // " ayamartha-saudharme prathame devaloke paJcavarNAni vimAnAni bhavanti, yAyat sahasrAram-sahasrAravimAnaparyante tu varNAnAM madhye kramazaH ekaikavarNahAni bhavati devoM ke adhikArase agha sUtrakAra sanatkumAra Adi devavizeSoMke vimAnoM kA nirUpaNa do sUtroM dvArA karate haiM-- TIkArtha-" saNekumAramohiMdelu" ityAdi / sanatkumAra evaM mAhendra ina do kalpo meM vimAna cAra varNavAle kahe gaye haiM, ve cAra varNa isa prakAra se haiN| nIla 1, lohita 2, hAridra 3, aura zukla 4 / avaziSTa kalpo meM anya prakAra se vimAna haiN| kahA bhIhai-"sohamme paMcavaNNA" ityAdi-isa gAthA kA artha aisA hai saudharma devalokameM pAMco hI varNoM vAle vimAna hai, IzAnakalpameM bhI devano adhikAra cAlu che. tethI sUtrakAra have sanakumAra Adi deva vizenAM vimAnanAM varNa AdinuM nirUpaNa kare che. sAtha-" saNaMkumAra mAhi desu" tyA sanaskumAra ane mAhe, A beMkamAM cAra varNavALAM vimAna hoya cha-te yA2 nAya prabhAye cha-(1) nAsa, (2) sADita ( ala), (3) DAridra (pAnI) mana (4) zuda. mADIna yomA ganya prazna vibhAnA che. 4 5 cha ? " sohamme paca vaNNA " tyAha Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA kA sthA04304 sU039 sanatkumArAdInAM vimAnanirUpaNam 469 teSu saudharmAdi sahastrAraparyanteSu dvayodvayoH kalpayoH vimAnAni tulyavarNAni bhavanti, tataHparaM-sahasrAradevalokAtparataH sthiteSu devalokeSu vimAnAni puNDarIkANi-zvetavarNAni bhavantIti / __ayaM bhAva:-saudharmezAnayoH kalpayoH vimAnAni paJcavarNAni kAla-nIlalohita-hAridra-(pIta) zuklavarNa yuktAni bhavanti, sanatkumAramAhendrayoH kalpayovimAnAni caturvarNAni nIlAdi caturvarNayuktAni bhavanti, brahmalAntakayoH vimAnAni trivargAni lauhityAditrivarNayuktAni bhavanti, zukrasahastrArayoH vimAnAni dvivarNAni hAridra-zuklavarNayuktAni bhavanti, Anata-prANatAraNAcyuteSu vimAnAni zvetavarNAni bhavantIti / "mahAmuksapahassAresu NaM " ityAdi-spaSTam , navara-bhavadhAraNIyAnibhave dhAryanta iti bhavadhAraNIyAni, yadvA-bhavaM dhArayantIti bhavadhAraNIyAni janmata Arabhya maraNaparyantaM zarIrANi tiSThanti, tAni kiyatparimANAni ? iti pradarzayati-'ukoseNaM ityAdi-utkarSaNa catasraH ratnayaH-catuhasta-pramANAni / yadyapi ranirvaddhamuSTiko hasto'nyatra, atra ratnistu prasAritAbaguliko hasta ucyate, pAMco hI varNoM vAle vimAna haiM / sanatkumAra aura mAhendra ina do devaloko meM cAra varNoM vAle vimAna haiM / brahma aura lAntaka meM tIna varNo - vAle vimAna haiN| zukra aura sahasrAra meM do varNoM vAle vimAna haiN| Anata, prANata, AraNa aura acyuta ina kalpoM meM kevala zveta varNavAle vimAna haiN| __"mahAlukkasahaslArelu NaM" ityAdi--mahAzukra aura sahasrAra ina do kalpoM meM devoMke bhavadhAraNIya zarIra ukRSTa se cAra ratnipramANa UMcAIvAle kahe gaye haiN| jo zarIra janma se lekara bharaNa paryanta rahatA hai, vaha bhavadhAraNIya zarIrahai / inake zarIrakI UMcAI kA pramANa cAra ratni-cAra hAtha haiM / yadyapi baddha muSTivAle hAtha ko anyatra eka ratni A gAthAne artha nIce pramANe che--saudharma ane izAne devalokamAM pAMce varNanAM vimAne che sanakumAra ane mahendra kapamAM cAra varNavALAM vimAne che brahmale ka ane lAntakamAM traNa varNavALAM vimAne che zukra ane sahastrAramAM be varsovALA vimAne che. Anata, prANata, AraNa ane amRta A kalpamAM kevaLa zukala varNavALAM vimAne che. "mahAsukka sahassAresu NaM " tyAhi-mAzu bhane sannAra 48pAnA devenuM bhavadhAraNIya zarIra adhikamAM adhika cAra raniprama Na ucAIvALa hoya che je zarIra janmathI laIne maraNa paryanta rahe che, te zarIrane bhavadhAraNIya zarIra kahe che cAre patnipramANu uMcAI eTale cAra hAthanI UMcAI samajavI. jo ke keTalAka zAstromAM muThThI vALelA hAtha jeTalA pramANane eka Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 sthAnAsUtre tathApyatra ratnazabdena hastamAtraM gRhyate, Urdhvamuccatvena prajJaptAni zukrasahasrArayoH kalpayordevAcaturhastA bhavanti, anyeSu tu anyathA, yata uktam - bhavaNa 10 vaNajjo 5 sohamIsANe satta hoMti rayaNIo | ekekahANi se se duduge ya duge cauke ya // 1 // " gevijjetuM donI ekA rayaNI aNuttaresu / chAyA - bhavanavAnajyotiSka saudharmezAne sapta bhavanti ratnayaH / ekaikAniH zeSeSu dvike dvike ca dvi- caturake ca // 1 // graiveyake dve ratnI ekA ratniranuttareSu / ayamarthaH - bhavanapati - vyantara- jyotiSka- saudharme-zAna devAnAM zarIrANi saptaratnayo bhavanti / tataHparaM zeSeSu sanatkumArAdiSu dazakalpeSu dvike= sanatkumArasAhendra dvaye, dvike brahmalAntakadvaye, hike = zukrasahasrAradvaye ca catuSke - AnataprANatAraNAcyutacatuSTaye ca kramazaH ekairatni hAnirbhavati / ayaM bhAvaHsanatkumAra mAhendrayordevAnAM zarIrANi patni pramANAni bhavanti, brahmalAntayo devAnAM zarIrANi paJcaratni pramANAni bhavanti, zukrasahastrArayordevAnAM zarIrANi kahA gayA hai | parantu yahAM para pasArI huI aMguliyoMvAlA hAtha rani zabda se kahA gayA hai / isaliye yahAM ratni zabda se hasnamAtra liyA gayA hai / isI taraha aisA jAnanA cAhiye ki zukra aura sahacArakalpa ke deva cAra hAthavAle UMbe hote haiM, anya devoM meM aisA niyama nahI hai / kahA bhI hai- " bhavaNavaNa joisa " ityAdi - - inakA artha aisA hai bhavanapati, vyantara, jyotiSka, saudharma aura IzAna devoM ke zarIra sAta ratnapramANacAle hote haiM arthAt sAta hAthakI UMcAIvAle hote haiM sanatkumAra aura mAhendra ke devoM ke zarIra 6 ratni Uce hote haiN| brahman devoM ke zarIra 5 ratnipramANa Uce hote haiM / zukra sahastrAra ratipramANu kahyuM che, paNa ahIM khullI muThThIvALA ha tha pramANu mApane eka rabhipramANu kahyu che A prakAre ahIM evuM samajavAnu` che ke zukra ane sahasrAra kalpanA devAnA bhavadhAraNIya zarIranI ucAI cAra hAthapramANu hAya che, anya kalpAnA deveAnI uMcAi eTalI hAtI nathI. kahyu paNa che ke~~ bhavaNavaNajoisa " ityAhi- lavanapati, vyantara, jyotiSDa, saudharma kalpavAsI ane izAna kalpavAsI devAtA zarIranI uMcAi ( sAta hAtha ) DAya che. satakumAra ane mAhendra kalpanA hanIpramANa hoya che. brahmaleAka ane lAntaka kalpanA devenI uMcAI pAMca "" sa.ta raEipramANu DhavAnI uMcAI cha Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 471 sudhA TIkA sthA04 404 sU039 sanatkumArAdInAM vimAnanirUpaNam caturarina pramANAni bhavanti, AnataprANatAraNAcyuteSu caturSu devalokeSu devAnAM zarIrANitriratnapramANAni bhavantIti / tathA graiveyakeSu devAnAM zarIrANi dviratnapramANAni bhavanti tathA caturvvanuttaravimAneSu devAnAM zarIrANi ekaratnipramANAni bhavanti / sarvArthasiddhavimAne tu devAnAM zarIrANi baddhamuSTirani pramANAni bhavantIti / . evaM dhAraNIyAni zarIrANi bhavanti, uttaravaikriyANi tu utkRSTatvena lakSayojana parimitAnyapi sambhavanti, jaghanyatastu upapAdakAle'GgulA saMkhyemabhAgapramANAni bhavadhAraNIyAni bhavanti, uttaravaikriyANitu aGgulA saMkhyeyabhAgapramANAni bhavantIti // su0 39 // ke devoM ke zarIra 4 ratnipramANa UMce hote haiM / Anata, prANata, AraNa aura acyuta ina cAra devalokoM meM devoM ke zarIra tIna ratnipramANa Uce hote haiN| tathA caivedhakavAsI devoM ke zarIra dvIratnipramANa UMce hote haiN| cAra anuttara vimAnoM meM rahe hue devoM ke zarIra eka ratnipramANa UMce hote haiM / parantu sarvArthasiddha vimAna meM devoM ke zarIra baddhamuSTivAle eka hAtha pramANa UMce hote haiM / yaha bhavadhAraNIya zarIroM kI UMcAI kahI gaI hai / uttaravaikriya zarIroM kI UMcAI to eka lAkha yojanataka kI bhI ho sakatI hai / tathA jaghanya kI apekSA upapAda kAlameM agula ke asaMkhya bhAga pramANa UMcAI hotI hai / aura usara vaikriya zarIroM kI UMcAI bhI jaghanya kI apekSA aMgula ke asaMkhyAnaveM bhAga pramANa hai || sU0 39 // radghipramANa hoya che, zukra ane sahasrAra kalpanA devAnA zarIranI uMcAI cAra ratnaprabhANu hoya che. jJAnata, Azuta, khAie bhane abhyuta, bhA yAra devleAkanA devAnAM zarIranI 'cAI traNa raddhipramANa hoya che. traiveyakanivAsI devAnI uMcAI e ratnipramANu hAya che. sarvAM-siddha sivAyanA cAra anuttara vimAnAnA devenI ucAi eka ratnipramANu hAya che, parantu sarvAsiddha vimAnanA devenI uMcAI muThThI vALelA eka hAthapramANu hAya che. ahI je ucAi kahI che te bhavadhAraNIya zarIranI ja 'cAi samajavI. uttara vaikriya zarIrAnI uMcAI te vadhAremAM vadhAre eka lAkha ceAjana sukhInI hAi zake che, ane echAmAM ochI ucAi upapAda kALe aMgulanA asa khyAtamAM bhAga pramANu hoI zake che, ane uttara vaikriya zarIranI jaghanya uMcAi paNa azulanA asakhyAtamAM bha gapramANu hAya che. ! sU, 39 5 Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAtasUtre pUrva devavaktavyatA'bhihitA, devAzthAkAyatayA'pyutpayanta iti jalagabhIn nirUpayituM dvisUtrImAha mUlamca ttAri udagagambhA paNNatA, taM jahA--ussA 1, mahiyA 2, sIyA 3, usiNA 4 / cattAri udgagambhA paNNattA, taM jahA-hemagA 1, abbhasaMthaDA 2, sIyosiNA 3, pNcruuviyaa| mAhe u hemagA gabmA, phagguNe anmasaMthaDA / loyokhiNA ucinte, vaisAhe paMcarUviyA // 1 // // sU0 40 // chAyA-catvAra udakagarmAH prajJaptAH, tadyathA-avazyAyaH 1, mihikAH 2, zItAH 3 uSNAH 4 / catvAra udakagarbhAH prajJaptAH tadyathA-hamakAH 1 abhrasaMstRtAH 2, zItoSNAH 3 paJcapikAH / / " mAdhe tu haimakA garbhAH, phAlgune asaMsthitAH / zItoSNAstu caitre, vaizAkhe paJcarUpikAH // 11 // sU0 40 // TIkA--' cattAri udagagambhA' ityAdi-udakasya-jalasya garbhAH gI iba garbhAH-garbhA thayA jantRtpattihetavo bhavanti, tathA-kAlAntare jalavapaNanimittarUpAH catvAro'nupadaM vakSyamANAH prajJaptAH, te ke ? ityAha-' taMjahe ' tyAditadyathA-avazyAyAH-rAtripatitajala kaNarUpAH, tathA-mihikA-dhUmikA 2 tathA deva apazAyarUpa se bhI utpanna ho jAte haiM / anaH sUtrakAra jlgbho kI nirUpaNA do sUtroM dvArA karate haiM-" cattAri udgagambhA paNattA" ityaadi| TIkAtha-udaka garbha cAra prakArake kahe gayehaiM jaise avazyAya1, mihikA 2, zIto 3, aura uSNA 4 / jisa prakAra garbha jantu kI utpatti kA kAraNa hotA hai, usI prakAra jo kAlAntara meM jalavarSaNa kA nimitta hotA hai vaha jalagarbha hai / jo rAtri meM gire hue jalakaNa ke rUpa hotA hai, vaha avazyAyarUpa jalagarbha hai / dhUmikArUpa jo jalakaNa hote haiM, ve deva apUkAya rUpe paNa utpanna thaI jAya che, tethI sUtrakAre be sUtre dvArA ranAnu ni35 4re che. " cattAri udgagambhA paNNattA " tyAhi TIkAI-udaka garbha cAra prakAranA kahyA che, te prakAre nIce pramANe che- (1) ma1zyAya, (2) bhiDi2, (3) tA, (4) SY2 re gantunI utpattinuM kAraNa hoya che, e ja pramANe je garbha kAlAntare jalavarSaNanuM nimitta bane che tenuM nAma jalaga che. je rAtre paDelAM jalakaraNarUpa hoya che Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subA DokA svA04 u04 sU040 jalagarbhanirUpaNam 4 | zItAH - AtyantikahimakaNarUpAH 3 tathA - uSNAH - AtyantikoSNarUpAH yadyete'vazyAyAdayazvatvAro yasmin divase bhavanti, na ca vicchinnA bhavanti tadA tasmAddinAdArabhya sArdhaSamimasaruDakavRSTi janayanti / 273 .4 punaH cattAri udagagamA " ityAdi, spaSTam, navaram haimakAH hima-tu pAraH, himameva himakaM, himakasyese hamakA : himanipAtarUpA : 1, tathA - abhrasaMstRtAH - meghADambararUpAH 2 tathA - zItoSNAH zItoSNarUpAH 3, tathA-pazcarUpikA- garjitavidyujjalanAta megharUpANAM paJcAnAM rUpANAM samAhAraH paJcarUpaM tadastyeSAmiti paJcarUpikA udakagarbhAH 4 | 4 mihikA rUpa jalagarbha hai / atyanta himakaNa rUpa jo jalakaNa hote haiM, ve zItarUpa jalagarbha haiM / evaM atyanta uSNarUpa jo hote haiM, ve uSNagarbha haiN| yadi ye avazvApAdika jisa dina hote haiM aura vicchina nahIM hote haiM, taba usa dina se lekara sADhe cha mAsa bItane para udakavRSTi karate haiM / phirabhI -- -- " cattAri udgagabhA" udaka garbha cara prakAra ke kahe gaye haiM- jaise haimaka 1, abhrasaMstRta 2, zItoSNa 3, aura paJcarUpika 4 / jo haimaka jalagarbha haiM meM tuSAra par3hane ke rUpa meM hote haiM 1 / abhrasaMstRta jalagarbha meghoM ke ADambara ke rUpa meM hote haiM 2 / zItoSNa jalagarbha zIta uSNa donoM rUpameM hote haiM / jo paJcarUpika jalagarbha hai ve garjanA, vidyut, jala, vAta, aura megha ina pAMcoM rUpavAle hote haiM / tene avazyAya rUpa jalagala kahe che bhUmikA rUpa je jalakaraNa DhAya che tene mihikA rUpa ( dhumasa rUpa) jalagama kahe che atyanta himakaNu rUpa je jalakaNA hoya che temane zIta rUpa jalaga kahe che atyaMta uSNu rUpa je. jalakaNA hAya che temane uSNuga kahe che. A avasthAkrika cAra je divase DAya che te divase jo tee vicchinna na thAya teA te divasathI zarU karIne // bhAsa sudhI dRSTi are che. " cattAri udgaganbho " udaka garbhanA A prabhAze yAra prahAra pazu uhyA che - (1) ImaGa, (2) abrasaMstRta, (3) zItaSNu ane (4) pacarUpika hemaka jalaga tuSAra ( jhu kaLa ) paDavA rUpa hoya che. abrasa smRta jalagabha* meghAnA A bara rUpa hoya che. zIvaiSNu jalagabha' zIta ane uSNu banne rUpe haiAya che. je pAMcarUpika jalagama che te garjanA vidyuta, jala, vAtuM ane megha A pAMca rUpALA hAya che, Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 - - sthAnAGgasUtra / tAnebodakagIna mAsabhedena pradarzayati--'mAhe u hemagA' ityAdi mAghamAse himapAtarUpA garmA yAnti 1, evaM phAlanamAse abhrasaMmtRtA meghADammararUpA garbhAH 2, caitramAse zItarUpA uSNarUpA vA gA bhavanti 3, caizAkhamAse ca paJcarUpikA:-gaNita-vidhu-jalayAta-megharUpAH paJcavidhA api garmA bhavantIti // 2 // iha matAntaramevam - " paupe samArgazIrSe sandhyArAgo'mbudAH sapariveSAH / / nAtyarthaM mArgazire zotaM paupe'ti himpaatH||1|| mAghe pravalo vAyustupArakalupa dhutI ravi-zazAGkauM / ati zItaM saghanasya ca bhAnorastodayau dhanyau / / 2 / / phAlgunamAse rUkSazcaNDaH pavano'bhrasamplavAH rinagdhAH / parivepAzcA'sakalAH kapilastAmro ravizca zubhaH / 3 // pavanadhanadRSTiyuktAzcatre garbhAH zubhAH saparivepAH / dhanapavanasalila vidyutstanitezca hitAya vaizAkhe / / 4 / / iti // 4 // pUrvamudagI uktAH, sampati garbhAdhikArAnmAnupIgarbhAgnirUpayitumAha mUlam-cattAri mANussI gambhA paNNattA, taM jahA--isthitAe 1, purisattAe 2, NapuMsagattAe 3, vivattAe / appaM sukaM bahuM oyaM itthI tattha pajAyaI / appaM oyaM bahuM sujhaM puriso tattha pajAyaI // 1 // . "mAhe u hemagA', isa zloka dvArA sUtrakArane haimaka Adi jalagoM ko mAsabheda se prakaTa kiye haiN| haimaka jalagarbha mAgha mAsameM hote haiN| phAlguna meM abhrasaMsthita-abhrasaMstRta jalaga hote haiN| caitra ke mahInAmeM zItoSNa jalagarbha hote haiM, aura vaizAkha meM paJcarUpika jala garbha hote haiM isa viSayameM matAntara aisA hai-" pauSe samArgazIrSe " ityAdi- // 0 40 // ___" mA u hemagA" mA 4 dvA21 sUtra ibha mAna mAsabhedanI apekSAe prakaTa karyA che-hemaka jalagabharanuM astitva mA (mahA) mAsamAM hoya che, phAgaNa mAsamAM azvasaMtRta jalagarbhanuM, citramAM zIteNa jalagarbhanuM ane vaizAkhamAM paMcarUpika jalagarbhanuM astitva hoya che A viSayaa anya mAnyatA 241 prabhArI cha. " paudhe samargazIye . yAhi-sU.40 Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 474 sU041 mAnuSIgarbhanirUpaNam dopi rattasukkANaM tulabhAve NapuMsao / itthI oyasamAoge biMbaM tattha pajAyaI ||2|| sU0 41 // chAyA - catvAro mAnuSIgarbhAH prajJaptAH, tadyathA - strItayA 1, puruSatayA 2, napuMsakatayA 3, vimbatayA 4 | alpaM zukraM bahu bhojaH strI tatra prajAyate / alpamojo bahuzukraM puruSastatra majAyate |1| dvayorapi rakta-zukrayostulyabhAve napuMsakaH / strayojaH samAyoge vimbaM tatra prajAyate ||2|| su0 41 // TIkA - " cattAri mANussIganbhA " ityAdi - 475 manuSyAH - nAryA, garbhAH catvAraH prajJaptAH, tadyathA - strItayA - strIne ko garbhaH 1, puruSatayA 2, napuMsakatayA 2, evaM vistayA-vimbaM - garbhaprativimbaM - garbhAkRtirArtavapariNAmaH, na tu garbha eva tasya bhAtro visvatA tayA kI nirUpaNA garbha ke adhikArako lekara aba sUtrakAra mAnuSI karate haiM / " vAri mANustI bhA" ityAdi TI kArtha- mAnuSI garbha cAra prakAra ke kahe gaye haiM / jaise- strIvAlA garbha 1, puruSavAlA garbha 2, napuMsakavAlA garbha 3 aura ripavAlA garbha 4 / jisa garbha se kanyAkI utpatti hotI hai, vaha strIvAlA garbha hai, jisa garbhase putra kI utpatti hotI hai vaha puruSavAlA garbha hai / jisa garbha se napuMsaka kI utpatti hotI hai vaha napuMsakavAlA garbha hai / aura jo garbha kI AkRti jaisA Artava pariNAma hotA hai, vaha vimbayAlA garbha hai, yaha vAstava meM garbha nahIM hotA hai, khUna hI isa prakAra ke piNDarUpa meM garbhanI prarUpaNA cAlI rahI che, tethI have sUtrakAra mAnuSI gaoNnI 3pare che " cattAri mANussI ganbhA " chatyAhi TIkA -mAnuSI garbhanA nIce pramANe cAra prakAra kahyA che--(1) srIvALA gabha, (2) puruSavANI garbha, (3) nathu samvANo garbha bhane (4) mibhyavANI garbha, je gabha mAMthI kanyAnI utpatti thAya che, te garbhane strIvALA gabha kahe che, je garbhamAMthI putranI utpatti thAya che, te garbhane puruSavALe garbha kahe che je garbhamAMthI napu sakanI utpatti thAya che te garbhane napu MsakavALA gama kahe che. jyAre A pariNAma garbhanA jevA AkAra mAtraja dhAraNa kare che, tyAre te gAne bimbavALA gabha kahe che. kharI rIte te te garbha ja hAtA nathI, paNa rudhira ja A prakAranA piMDarUpe ekaThuM thai jAya che, Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaalaa uktaJca avasthitaM lohitamAnAyA, vAtena garbha bruvate'nabhijJAH / garbhA''kRtitvAt kaTukoNatIkSNaH, khute punaH kevala eva rakte // 1 // garbha jaDA bhUtahRtaM vadantI"-tyAdi / ayamarthaH- anamijJAH janA anAyA udare vAtena vAtavazAt piNDarUpeNa avasthitaM zoNitaM garbhAkRtitvAt garbhasamAnAkAratvAd garbha truvate kathayanti / punaH-kaTukoSNatIkSNaiH kaSNatIkSNapadArtha sevanena rakta eva kevale sute-nirgate jaDAH ajJa puruSA garbha bhUtahRtaM vadantIti / / garbhasya kAraNabhedena vailakSaNyaM bhavati, tatpadyadvayena prakaTayati " appaM mukaM bahuM oyaM, itthI tattha pajAyaI / appaM oyaM vahuM sukaM, puriso tattha pajAyaI // 1 // dohaM pi rattamukkANaM tullbhaavennpuNso| itthIbhoyasamAoge vivaM tattha pajAyaI // 2 // ikaTThA ho jAtA hai| kahA bhI hai " avasthitaM lohitamaGganAyA " ityAdi tAtparya aisA hai ki garbhazAstra ko nahIM jAnanevAle mUDhajana strIke peTa meM jo vAyuke vaza se zoNita garbha ke AkArameM avasthita ho jAtA hai, aise garbha ke jaisA AkAravAlA hone ke kAraNa garbha kahate haiM / jaba vaha rakta kaTu uSNa tIkSNa padArtha ke levanase bAhara nikalatAhai, toajJAnI loga aisA kahane lagate haiM ki garbha kA haraNa bhUtane kara liyA hai| garbha meM kAraNa ke bheda se vilakSaNatA hotIhai, isa pAtako sUtrakAra " appa sukkaM " ityAdi zloka dvArA prakaTa karate haiM-- 4 5 cha / " avasthita lohitamaganAyA" tyAha A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che-strInA peTamAM vAyunA kAraNe zeNita jyAre garbhanA AkAramAM-piMDanA AkAramAM AvI jAya che, tyAre tene garbhanA je AkAra levAthI abudha ke tene garbha mAnI le che. jayAre te rakta garama, kaDavA Adi padArthonA sevanane lIdhe bahAra nIkaLe che tyAre mUDha jo evuM kahe che ke keI bhUta pretAdie garbhanuM haraNa kaNa che. Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 417' sudhA TIkA sthA0 4 104 sU0 41 mAnuSIgarbhanirupaNa zukra-puruSasambandhiretaH, tadanaM, tathA onalIsambandhi rajo yadi pahu-zukrApekSayA'dhikaM bhavati, tadA tatra-garbhAzaye strI-kanyA prajAyate-utpadhate / tathA-ojo'lpaM zukraM ca bahu yadi bhavati tatra puruSaH prajAyate / tathA-dvayorapi rakta-zukrayostutyabhAve-samAnaparimANatve napuMsakaH majAyate, tathA-yoja: samAyoge-striyA oja yojastena saha samAyogaH-ghAyuprakopavazena ojasaH sthirIbhavanalakSaNaH yojaH samAyogastasmin sati tatra-garbhAzaye vimbamAMsapiNDarUpa prajAyate / 2 / ihA'parairuktam "ata evaca zukrasya vAhulyAjjAyate pumAn / raktasya strI, tayoH sAraye klIvaH zukrAtave punH||1|| vAyunA vahazo minne yathAsvaM bhptytaa| viyoni vikRtAkArA jAyante vikRtairmalaiH // 2 // " iti / " appaM sukkaM bahuM oyaM " inakA bhAvartha aisA hai--jaya puruSa kA vIrya alpa hotA hai, aura strI kA raja zuka kI apekSA adhika hotAhai, taba garbhAzaya meM kanyA utpanna hotI hai / jaba isase viparIta vAna hotI hai arthAt puruSakA zukra-vIrya adhika hotA hai aura strI kA raja zukra kI apekSA alpa hotA hai, taba garbhAzayoM putra utpanna hotA hai / jaba zukra aura raja ye donoM parimANa meM samAna hote haiM, taba garbhAzayameM napuMsaka utpanna hotA hai / aura jaba strI kA oja vAyu ke prakoSa ke vaza se sthira ho jAtA hai taba garbhAzaya meM maulapiNDarUpa bimba utpanna hotA hai| isa viSaya meM anyajanoM kA aisA kathana hai-- ___"ataeva ca zukrasya " ityAdi--inakA bhAvapUrvokta jaisA hI hai, jaya zukra aura AtaMtra gAyu ke vaza se aneka rUpameM bhinna 2 ho garbhamA kAraNanA bhedane lIdhe je vilakSaNatA hoya che te have sUtrakAra 548 42 cha-" appa sukaM bahuM oyaM" jyAre puruSaSanuM vIrya a5 heya che ane strInuM ja vIrya karatAM adhika pramANamAM hoya che, tyAre garbhAzayamAM kanyA utpanna thAya che. jyAre AnA karatAM viparIta vAta bane che-eTale ke jyAre puruSanuM vIrya strInA raja karatAM adhika pramANamAM hoya che, tyAre garbhAzayamAM putra utapanna thAya che. jyAre zukra ane raja ane sapramANu hoya che, tyAre garbhAzayamAM napuMsaka pedA thAya che. jyAre strInuM eja vAyunA prakepane kAraNe sthira thaI jAya che, tyAre garbhAzayamAM mAMsapiMDa rUpa bisma utpanna thaI jAya che. A viSayane anulakSIne anyane evuM kahe che ke Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 sthAnAzAstra vatra raktasya vAhulyAt strIjAyata ityarthaH, zukrarajasi same sati klIna ityarthaH / / / 0 41 // pUrva garbha uktaH, saca prANinAmutpAda ucyate, sacotpAdAkhyapUrve vistareNa pratipAdita iti tatsvarUAvizeSa nirUpayitumAha-- mUlam-upAyapuvassaNaM cattAri cUliyA vatthU paNNattA |suu.42 chAyA--utpAdapUrvasya khalla catvAri cUlikAvastUni prajJaptAti // 50 42 // TIkA--' uppAyapuvassa' ityAdi-utpAdapUrvasya - utpAdamatipAdakaM pUrvamutpAdapUrva taca pUrvANAM madhye prayamaM pUrvam, tasya khalu cUlikAvastUnicUlikAH agrANi tadvat AcArasya pradhAnAni, tadrUpANi vastUni-paricchedavizeSAH adhyayanavat-cUlikA vastUni catvAri prajJaptAni / / sU0 42 // jAte haiM, taba vikRta hue maloM dvArA gaDabaDa yoni aura AkAravAlI aneka santAna utpanna hotI hai| yahAM para bhI rakta kI adhikatA meM kanyA utpanna hotI hai aura zukra raja kI samAnatAmeM napulaka santAna hotA hai, aisA hI prakaTa kiyA gayA hai / / sU0 41 / / . kathita yaha garbha prANiyoM kA utpAda rUpa hotA hai-ilakA kathana utpAda pUrva meM vistAra se kiyA gayA hai, isaliye aba sUtrakAra usa utpAdapUrvakA svarUpa kahate haiM / " upapAyapurasaNa" ityAdi-- TokArtha-utpAda pUrva phrI cAra cUlikA rUpa vastue~ kahI gaIha, usmAda kA pratipAdaka jo pUrva hai vaha utpAda pUrva hai, yaha pUrvo ke bIca meM prathama pUrva " ataeva ca zukrasya " mA 4thananA mAvArtha 10 sol mA . jyAre zuka (vIrya) ane Artava (24) vAyune kAraNe aneka rUpe bhinna bhinna thaI jAya che, tyAre vikRta thayelA maLo dvArA vicitra nI ane AkAravALA aneka saMtAne utpanna thAya che, ahIM paNa vIryanI adhikatA hoya te putra utpanna thAya che, rajanI adhikatA hoya te kanyA utpanna thAya thAya che ane zuka ane rajanI samAnatA hoya tyAre napuMsaka saMtAna pedA thAya che, evuM ja prakaTa karavAmAM AvyuM che. | sU. 41 1 pUrvokta garbha ja chonI utpattimAM kAraNabhUta bane che. A viSayanuM kathana "utpAdapUrvamAM" vistArapUrvaka karavAmAM AvyuM che tethI have sUtrakAra te utpAdaparvanA svarUpanuM nirUpaNa kare che " upAyapuvassa NaM cattAri" tyaaTIkAI-utpAda pUrvanI cAra cUlikA kahI che. utpAdanuM pratipAdana karanArUM je pUrva che tenuM nAma utpAdapUrva che. badhAM pUmAM te prathama pUrva che. jema Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subA ThIkA sthA0 4 u 4 sU043 caturvidha kAvya svarUpanirUpaNam utpAda pUrve kAvyasya samAveza iti tadvibhAgAnAha-mUlam - cauhi kaDe paNNatte, taM jahA gaje 1, pajje 2, karathe 3, gee 4 // sU0 43 // chAyA -- catarvidhaM kAvyaM majJaptam, tadyathA - gadyaM 1, padyaM 2, kathyaM 3 geyam 4 // 43 // 1 TIkA - - ' cauni kavve " ityAdi - - kAvyaM - kavayati-varNayatIti kaviH, tasya bhAvaH karma vA kAvyaM - granthaH, tavvaturvidhaM prajJaptaM tadyathA - gadyam - chandobandharahitaM vAkyam, zastraparijJAdhyayanaM yathA 1, tathA-padyaM - chandobaddhaM vAkyaM, yathAvimuktayadhyayanam 2, tathA-kathyaM - kathAyAM sAdhu kathyaM yathA - jJAtAdhyayanam , hai, adhyayana kI taraha isakI cUlikArUpa vastue~ - pariccheda vizeSa cAra haiM || sU0 42 / utpAda pUrva meM kAvya kA samAveza hotA hai, isaliye sUtrakAra kAvya ke vibhAgoM ko kahate haiM / " cauvvihe kavve paNNatte " ityAdiTIkArtha-kAvya cAra prakArakA kahA gayA hai, jaise-gadya1, pacara, kathya 3 aura geya 4 / jo varNana karatA hai vaha kavi hai, kavikA jo bhAva yA karma hai vaha kAvya granthahai, inameM jo kAvya chandobhaddha se rahita hotA hai vaha gadyakAvya hai / jaise - zastraparijJAdhyayana 1, jo vAkya-kAvya chandobaddha hotA hai vaha onion hai / jaise-bhAcArAMga sUtra kA AThamA vimukti nAmakA adhyayana 2, jo kathA meM sAdhu hotA hai arthAt jisameM kathAe 2 11 472 koI pazu granthanA prakaraNa ( adhyayana ) hAya che tema utpAdapUrvanA pazu je ayayana jevAM paricchede ( prakaraNA, vibhAge ) che temane cUlikA kahe che utyAhapUrvanI mevI yUsia yAra hai // sU: 42 // utpAda pUmAM kAvyane paNa samAveza thAya che tethI have sUtrakAra kAvyanA vibhAge nuM kathana kare che. " cavi kavve paNate " tyAhi TIDaartha - - avyayAra prahArana hyAMche - (1) gadya, (2) yadya, (3) pRthya ne (4) geya. je varSoMna kare che tene kavi kahe che. kivatA je bhAva athavA tenu je kama te kAvyagraMtha che. je kAvye chandobaddhathI rahita hAya che te gadyakAvya kahe che, jemake zastraparijJAdhyayana. je vAkaya hAya che, tene padyakAvya kahe che, jemake AcArAMga sUtranuM AThamuM vimurtya dhyayana je kAvyamAM ( sAhityamAM) kathAene sadbhAva hoya che, tene kaththa kAvya kahe che, jemake jJAtAyana, je kAvya gAi zakAya evuM hoya che tene athavA kA5 chandobaddha Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 sthAnAnasUtre tathA-geyaM-gAtuM yogyaM geyam-' adhuve Asamayammi '' iti padarAgapratira kApilIyAdhyanam / yadyapi gadyapadhayodvayoreva kathya-geyayorapyantarbhAvastathApi pRthak tadubhayo. pAdAnaM kathAgAnadharmaviziSTatayA vizeSa sUcanAya // 0 43 // pUrva geyamukta, taca mApAsvabhAvatvAddaNDamandhAdikrameNa lokaikadezAdi pUrayati, tena samudghAto bhavatIti samudghAtaM nirUpayitumAha-- mUlam--NeraiyANaM cattAri samugghAyA paNNattA, taM jahA-- veyaNAsamugyAe 1, kasAyasamugghAe 2, mAraNatiyasamugghAe 3, veubviyasamugghAe / evaM bAukAiyANavi / / sU0 44 / / chAyA-aurayikANAM catvAraH samudghAnAH prajJaptAH, tadyathA-vedanAsamu. dghAtaH 1, kapAyasamudghAtaH 2, mAraNAnti sasamudghAtaH 3, vaikriyasamudghAtaH 5 // eva vAyumArikAnAmapiM / 44 // rahatI haiM vaha kathyakAvya hai, jaise-jAtAdhyayana 3, jo gAne ke yogya hotA hai yaha gepa kAvya hai, jaise-" adhuye alAvayammi" aise dhruva padarAgale pratibaddha kApilIya uttarAdhyayana kA AThamA adhyayana hai / / yadyapi gatha aura padya kAvyo meM hI kathya aura geya kAvyoM kA bhI antarbhAva ho jAtA hai / phira bhI pRthakarUpase jo inakA kathana kiyA gayA hai, vaha kathA aura gAnadharma viziSTa ye donoM se rahita haiM, aisI vizeSa sUcanA ke liye kahA gayA hai| skU0 43 / / geya mahA yaha geya mApAkA svabhAva hone se daNDa, mandhAna Adi krama se loka ke ekadeza Adiko pUrita karatA hai, isase samudrAta hotA hai, ataH aba sUtrakAra samudaghAta kA nirUpaNa karate haiM-- gayA05 43 cha, ma " adhuve asAsayammi" mA 6154 sAthI prati. baddha kapilIya uttarAdhyayananuM AThamuM adhyayana. jo ke gadya ane padya kAvyamAM ja kazya ane geya kAvyane paNa samAveza thaI jAya che, chatAM paNa ahIM temanuM alaga alaga rUpe pratipAdana karavAnuM kAraNa e che ke kathA ane gAnadharmathI rahita hoya te te banne hIna banI jAya che, evuM sUcana karavA nimitta sUtrakAre temane alaga alaga vimA 33 pra48 4aa cha. / sU. 43 // geyanuM nirUpaNa karyuM. te geya bhASAsvabhAva hovAthI daMDa, manthAna Adi krame lekanA ekadeza Adine pUrita kare che, tenA dvArA samuhUvAta thAya che. tethI have sUtrakAra samudraghAtanuM nirUpaNa kare che. Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04304sU044 samudghAtasvarUpanirUpaNam ___TIkA-NeraiyANaM cattAri' ityAdi-nairayikANAM-nArakANAM samudghAtAH yathAsvabhAvasthitAnAmAtmapradezAnAM vedanAdimiH saptabhiH kAraNaiH sas-samyag udghAtanAni-svabhAvAdanyabhAvena pariNayanAni samudghAtAH zarIrAdahirjIvapradeza prakSeparUpAH,catvAraH prajJaptAH, tadyathA-vedanAsamudghAtaH-vedanayA samudghAtaH1, tathAkapAyasamudghAtaH kapAyaiH samudghAtA2, tathA-mAraNAntika samudghAta:-maraNamevAnto maraNAntaH, tatra bhavo mAraNAntikaH sa eva samudghAtastathA 3, tathA-caikiyasamu. dghAtaH-vaikriyAya samudghAto vaikriyasamudghAtaH 4 // 44 // vaikriyasamudghAto hi labdhirUpa iti labdhiprastAvAdviziSTazrutalabdhisampa "gairaiyANaM cattAri samugghAyA" ityAdi / TIkArtha-nairayikoM meM cAra samudghAta kahe gayehaiM, jaise-vedanA samudaghAta? kaSAya samudghAta 2, mAraNAntikasamudghAta 3 aura vaikriyamamudghAta 4 / yathA svabhAva se sthita AtmapadezoM kA vedanA Adi sAta kAraNoM se jo anya svabhAvase pariNamana hotA hai vaha samudghAna hai / isakA tAtparya aisAhai ki zarIrase bAhara jIva pradezoM kA jo prakSepa (nikAlanA) hotAhai vaha samudghAna hai, isameM vedanA se jo samudghAta hotA hai vaha vedanA samudaghAta hai 1, kaSAyoM se jo samudaghAta hotA hai vaha kaSAya samu-da ghAta hai 2, maraNarUpa anta samaya meM jo samudghAta hotA hai vaha mAraNAnitaka samudghAta hai 3, evaM vikriyA ( aneka AkAra banAnA) ke liye jo samudghAta hotA hai vaha vaiphiyasamudghAtahai / / sU0 44 // yaha vaikriyasamudghAta ladhirUpa hotA hai, ataH labdhi ke sambandha ___"NeraiyANa cattAri samugghAyA " tyaaTIkArya-nArakamAM cora samudaghAtane sadbhAva hoya che- (1) vedanA samuddaghAta, (2) 4pAya samuddhAta, (3) bhArAnti samuddhAta ane (4) vaiThiya samuddhAta yathA svabhAve rahelA AtmapradezanuM vedanA Adi sAta kAraNothI je anya vabhAva rUpe pariNamana thAya che tenuM nAma samudraghAta che. eTale ke zarIranI bahAra jIvapradezano je prakSepa thAya che tenuM nAma samudraghAta che temAM vedanAthI je samudraghAta thAya che tene vedanA samudraghAta kahe che kaSAthI je samudraghAta thAya che tene kaSAya samudughAta kahe che maraNa rUpa ata samayamAM je samuddaghAta thAya che tene mAraNAtikasamughAta kahe che vikriyAne mATe je samuddaghAta thAya che tene vikriya samughAta kahe che ke su 44 A vaikiya samaghAta labdhirUpa hoya che, A labdhinA saMbaMdhane anulakSIne have sUtrakAra viziSTa kRtalabdhithI yukta jIvanuM nirUpaNa kare che. sthA0-61 Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - 482 sthAnAjaso mAn nirUpayituMdvimatrImAha mUlam-arihao NaM ariTunemissa cattAri layA caudasapuvINamajiNANaM jiNasaMkAlANaM sabakkharasannivAINaM jiNo iva avitahavAgaramANANaM ukosiyA uddasapuvisaMpayA hotthaa||suu045 // chAyA-arhataH khalu ariSTaneyeH catvAriMzanAni caturdazapUrSiNAmajinAno jinasakAzAnAM sarvAkSarasannipAtinAM ginAnAmina avinayaM vyAkurvatA mutkaSTA caturdazapUrvisaMpad vabhUghuH / / 45 / / ___TIkA-" arihao NaM " ityAdi-arhato'riSTanemeH caturdazapUrviNAcaturdazapUrvadharANAm ajinAnAm asarvajJasvAjinabhinnAnAM punarjinasaMkAzAnAjinatulyAnAm avisaMvAdivacanavAda yathA pRSTanirvaktRtvAca sarvAkSarasannipAtinAM-sarvAkSarasaMyogavedinAM jinAnAM-sarvajJAnAmica-astitha-pathArtha vyAkuvatA-marUpayatAM catvAri zatAni, babhUvuH tAni unkaSTA caturdazapUrvi saMpatcaturdazapUrvirUpa-sampadrUpeNa babhUvuH // 40 45 / / ko lekara apa sUtrakAra viziSTa zrutalabdhi se yukta jIvoM kA nirUpaNa karate haiM - " arihao NaM arihanemissa" ityAdiTIkArtha-ahanta ariSTanemike 400 cArasau caturdaza pUrvadhara the, ye caturdaza pUrvadhara ajina the-asarvaz2a hone se jina se bhinna the, jinarUpa nahIM the,kintu avisaMvAdI vacanavAle hone se aura prazna ke anusAra uttara denevAle hone se jinake jaise the / tathA sarvAkSara saMghogoMke vettA the, arthAt kisa arthake milAne se kauna artha hotA hai isakA vettAthe, jina sarvajJa kI taraha yathArtha prarUpaNA karanevAle the| ye unake caturdazapUrvirUpa sampat rUpa se the / / sU0 45 // " arihao NaM aridvanemissa" tyA TIkArya-ahaMta ariSTaneminA 400cAraso cauda pUrva dhara hatA te cIka pUrvadhara zi ajina hatA, eTale ke teo sarvajJa nahiM hovAne lIdhe jinathI bhinna hatA eTale ke teo jinarUpa na hatA paraMtu teo asaMvAdI vacavALA hovAne lIdhe tathA praznane anurUpa uttara denArA hovAne lIdhe jinanA jevA hatA teo sarvakSara sonA vettA hatA ane sarvajJa jinanA jevI yathArtha prarUpaNA karanArA hatA. temanA te ziSya cauda pUrvarUpa saMpathI yukta hatA | sU 45 . Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA04 40 4 046 bhagavato mahAvIrasya pUrvadharanirUpaNam 483. pUrvamariSTaneme caturdazapUrvarAH parigaNitA uktAH samprati bhagavato mahAvIrasya tAn pratipAdayitumAha mUlam - samaNassa NaM bhagavao mahAvIrasta vattAri sayAvANaM sadevamaNuyAsurAe parisAe aparAjiyANaM ukkosiyAvAhasaMpayA hotthA || sU0 46 // chAyA - zramaNasya khalu bhagavato mahAvIrasya catvAri zatAni vAdinAM sadevamanujAsurANAM pariSadi aparAjitAnAmutkRSTA vAdisampad vabhUvuH || 46 // TIkA - samaNassa NaM bhagavao ' ityAdi -- spaSTam, navaraM sadevamanujAsurANaM- devAca manujAvAsurAcaivAmitaretarayoge devamanujAsurAstaiH saha devamanujAsurAH, tasyAM tathAbhUtAyAM pariSadi aparAjitAnAM vAdinAM catvAri zatAni babhUvuH tAnyeva utkRSTA vAdisampan babhUvuH | | 0 46 // pUrvaM caturdazapUrviNa uktAH, teca kalpeSu sambhavantIti kalpAnnirUpayitumAhamUlam - heTillA cantAri kappA addhabaMdasaMThANasaMThiyA paNNattA, taM jahA- sohamme 1, IsANe 2, laNaMkUmAre 3, mAhide 4 majhilA battAri kappA paDipuNNacaMda saMThANasaMThiyA paNNattA, taM jahA -- babhaloge 1, laMtae 2, mahAsukke 3, sahassAre 4| isa taraha ariSTanemike- caturdaza pUrvadhAriyoM kI saMkhyA prakaTa kara atha sUtrakAra bhagavAna mahAvIra ke caturdazapUrvadhAriyoM kI saMkhyA prakaTa karate haiM - samaNassa NaM bhagavao mahAvIrassa " ityAdi -- TIkArtha zramaNa bhagavAna mahAvAra kI deva manuSya evaM asuroMse yukta sabhAmeM 400 cAraso aparAjita vAdiyoM kI utkRSTavAdi sampatti thIM / 0 46 / (6 A rIte ariSTaneminA cauda pUrvAdhArIenI sakhyA prakaTa karIne huMve sUtrakAra mahAvIra prabhunA cauda pUrvadhArIeAnI sakhyA prakaTa kare che samaNassa NaM bhagavao mahAvIrassa " ityAdi - TIkA zramajI bhagavAna mahAvIranI deva, asura ane manuSyAthI yukta sabhAmAM aparAjita vArIonI utkRSTa sa'patti 400 cAraseAnI hatI eTale ke temanA 400cArase| ziSyA evI zrutalabdhi sa'panna hatA ke temane vAdavivAdamAM parAjita devAne artha samartha na tu // sU. 46 // 66 Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 - sthAnAGgasUtre uvarillA cattAri kappA addhacaMdasaMThANaMThiyA paNNattA, taM jahA-ANae 1, pANae 2, AraNe 3, accue 4 / / suu047|| chAyA-adhastanAzcatvAraH kalpA arddhacandrasaMsthAnasaMsthitAH prajJatAH, tadyathA-saudharmaH 1, IzAnaH 2, sanatkumAraH 3. mAhendraH / / madhyamAzcatvAraH kalpAH paripUrNacandra saMsthAnasaMsthitAH prajJaptAH, tapathAbrahmalokaH 1, lAntakaH 2, mahAzukraH 3, sahasrAraH / / uparitanAzcatvAra. kalpA arddhacandrasaMsthAnasaMsthitAH prajJaptAH, tadyathA-AnataH 1, mANataH 2, AraNaH 3, acyutaH 4 // 10 47|| ____TIkA--" hehilA" ityAdi--kalpasUtracatuSTayaM sugamam , navaramardacandrasaMsthAnasaMsthitAH-arddhacandrAkArasthitAH saudharmAdayazcatvAraH kalpAH santi pUrvapazcimato madhyabhAge sImA satvAditi / sU0 47 // caturdaza pUrvadhArI kahe ye kalpoM meM utpanna hote haiM / ataH apa sUtrakAra kalpoM kI prarUpaNA karate haiM-" hehillA cattAri kappA" ityAdiTIkArtha-nIceke ye cAra kalpa saudharma 1, IzAna 2, sanatkumAra 3 aura mAhendra 4 / arddhacandra ke AkAra jaise-AkAravAle haiM, kyoMki inakI sImAkA sadbhAva pUrvase pazcima taka madhyabhAga meM hai, isa taraha se inako AkAra arddhacandramA ke AkAra jaisA ho jAtA hai| ___"majhillA casAri " ityAdi-madhya cAra kalpa paripUrNa candramA ke AkAra jaise-AkAravAle haiM, unake nAma isa prakArase haiM / brahma loka 1, lAntaka 2, mahAzukra 3, aura sahasrAra 4 / . " uparillA cattAri" ityAdi-nuparitana cAra kalpa ardha candra cauda pUrva dhArie kalpamAM utpanna thAya che, tethI have sUtrakAra konI 3355 / 4re che. " heDillA cattAri kappA" tyaaTIkArtha-saudharma, izAna, sanakumAra ane mAdra, A nIcenA cAra kalpa ardha candrAkAranA che, kAraNa ke temanI sImAne sadUbhAva pUrvathI pazcima sudhI madhyabhAgamAM che. A rIte temane AkAra ardhacandramAnA AkAra jevuM che. " mamillA cattAri' tyAhi-madhyanA yA2 48 pUrNa yandrabhAnA jevA AkAravALAM che te cAra kalpanAM nAma A pramANe che. brahmaloka, aldz, bhAzu, bhane sahasA2. " uparillA cattAri" tyAhi-sIthI 652nA yA2 48 a andra Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ budhA TIkA sthA04 u0 sU0 48 samudrasapakSetranirUpaNam 485 ___ pUrva kalpA uktAH, teca devalokAH kSetrabhUtA iti kSetrapastAvAtsamudrarUpakSetraM nirUpayitumAi-- mUlam-battAri samuddA patteyarasA paNNattA, taM jahA-lava. Node 1, varuNode 2, khIrode 3, dhaMyode 4 // sU0 48 / / chAyA--catvAraH samudrAH pratyekarasAH prajJaptAH, tadyathA-lavaNodaH 1, vAruNodaH 2, kSIrodaH 3, ghRtodaH 4 // 48 // TIkA--" cattAri samuddA" ityAdi--catvAraH samudrAH pratyekarasA:bhinnarasasampannAH prajJaptAH, tadyathA-lavaNodaH-lavaNaM-kSAramudakaM-jalaM yasmin yasya vA sa lavaNodaH, lavaNarasodakatvAt 1, tathA-vAruNodaH-vAruNI madirAvizeSa-, tadvadudakaM yatra sa tathA 2, kSIrodaH-kSIramitrodakaM yatra sa tathA 3, mAke AkAra jaise AkAravAle haiM, unake nAma ye haiM-Anata 1, prANata, 2 AraNa 3 aura acyuta 4 // 40 47 // ukta ye kalpa devaloka rUpa hote haiM aura devaloka kSetra bhUta haiN| ataH kSetrake sandhase aba sUtrakAra samudrarUpa kSetrakA nirUpaNa karate haiM TIkArtha-" cattAri sanudA patteparasA" ityAdi-- cAra samudra bhinna bhinna rasavAle kahe gaye haiM, unake nAma ye haiM-- lavaNoda 1, thArUgoda 2, kSIroda 3, aura dhRtoda 4 / lavaNa sadrakA jala jase rUSaNa kA rasa hotA hai vaisA hai| vAruNodakA jala madirAkA jaisA rasa hotA hai vailA hai| arthAt madirA tulya jalavAlA hai| kSIroda kA jala kSIrake jaisA rasavAlA hai-arthAt kSIrake jaisA pAnIvAlA hai mAnA jevA AkAravALA che temanA nAma A pramANe che-Anata, prAkRta, bhA2bhane bhayuta, // sU. 47 // pUrvokta kalpa devaleka rUpa hoya che ane devaloka kSetrabhUta hoya che, tethI have sUtrakAra kSetranA saMbaMdhane lIdhe samudrarUpa kSetranuM nirUpaNa kare che TI-" cattAri samuddA paNNattA " tyA cAra samudra judA judA rasavALA kahyA che, te cAra samudronAM nAma nIce prabhAra cha-(1) Aqt, (2) pArA, (3) kSIro mana (4) tA. lavaNa samudranA jaLane svAda lavaNa-mIThAnA svAda je heAya che. vAruNedanA jaLane svAda madirAnA svAda jevo hoya che. eTale ke te madirA samAna jaLavALe samudra che. kSIrAdanuM jaLa kSIranA (dUdhanA) jevuM hoya che, ane Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre 486 tathA - ghRtodaH - ghRta mitrodakaM yatra sa tathA 4 kAloda - puSkaroda - svayambhU ramaNAkhyAstrayaH samudrA udkaralAH, zeSAstu ikSuralA iti, uktaJca -- " vAruNivaratIravaro ghayavaralavaNIya hoti patteyA / kAlo punaraudahI sayaMramaNo ya udagarasA // 1 // " chAyA -" vAruNIvara- kSIravarI ghRtavara-kaNau ca bhavanti pratyekam / kAlaH puSkaraudadhiH svayambhUramaNatha udakarasAH || 1 // 48 // pUrva samudrA uktAH, te ca sA''varttA bhavantItyAvartAn daSTAntAn pradarzayasta dAntika pAyAnirUpayituM dvisUtrImAha- mUlam - cantAri AvattA paNNattA, taM jahA kharAva 1, unnayAvat 2, gUDhAvate 3, AmisA 4 / evameva vAri kasAyA paNNattA, taM jahA - kharAvatasamANe kohe 1, unnayAvantamANe mANe 2, gUDhAcamANA mAyA 3, AmisAntamA lohe 4, kharAvantamANe kohaM aNuSpaviTTe jIve kAlaM karei Neraiesa uvavajjai, unnayAvattatamANaM mANaM evaM va gUDhAvantamANaM mAyaM, evaM ceva AbhisAvatsamANaM lohamaNuppaviTTe jIve kAlaM karei neraiesu uvavajei // sU0 49 // chAyA -- catvAra AvatIH zaptAH, tadyathA-kharAvartaH 1, unnatAssvartaH 2, gRhAvartaH 3, AbhipAvartaH / evameva catvAraH kapAyAH prajJaptAH, tadyathAaura chatoda samudrakA jala ghRta ke jaise rakhavAlA hai arthAt ghRta jaise pAnIbAlA hai ' kAloda, puSkaroda aura svayaMsUramaNa ye tIna samudra pAnIphA jaisA rasa hotA hai vaise rasayukta pAnavAle haiM aura phIke saba samudra ikSu ke jaise rasase yukta pAnIvAle hai | kahAnI hai "vAruNivara vIravaro " ityAdi / sU0 48 // ghInA jevA A gru khAkInA kahyuM paNa ghUneda samudratu' jaLa ghInA jevA rasavALu hAya che-eTale ke pANIthI te samudra bharapUra che. kAleAda, puSkarAda ane svayaMbhUraNa, samudro je pANIne rasa hoya che evA rasayukta pANIvALA che badhA samudro itu (zeraDI ) nA jevA rasathI yukta pANIvALA che che" vAruNivaravIravaro " ityAdi // sU. 48 // Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u4 sU41 kaSAyasvarUpanirUpaNam 4.7 kharA''vasamAnaH krodhaH 1, unnatA''vartasamAno mAnaH 2, gRhAvarta samAnA mAyA 3, AmiSA''vartasamAno lobhaH / / ___ kharA''stasamAna krodhamanupraviSTo jIvakAlaM karoti nairayikeSu upapadyate 1, unnatA''vataMsamAna mAnam 2, evameva gRhA''vasimAnAM mAgAs 3, evamevA. mipA''vartasamAnaM lobhamanupraviSTo jIvaH kAlaM karoti nairayikepUpapadyate 4 // 49 / / TIkA--' cattAri AvattA' ityAdi--AvartA-jalazramAzcatvAraH prajJaptAH, tadyathA-kharAvartaH-varaH-prayalavegayuktatayA niSThuraH, sa cAsAvAvartaH-AvartanaM kahe gaye ye laSudra Avarta sahita hote haiM, ataH sunnakAra dRSTAntabhUta bhAvanoM ko dikhalAte hue dAntika rUpa kaSAyoM kI nirUpagA karate haiM / " cattAri AvatA paNNattA" ityAdisUtrArtha-Avata cAra prakArake kahe gayehaiM / jaise-kharAvarta1, unnatAvatara, gUDhAvarta 3 aura mAmiSAvarta 4 / isI prakAra se cAra kapAyeM kahI gaI haiM, jaise-kharAvartasamAna krodha 1, unnatAvatalamAna mAna 2, gUDhAvartasamAna mAyA 3 aura AmiSAvartasamAna lobha 4 / / ___ kharAvartasamAna krodha meM anupraviSTa hubhA jIva yadi kAlagana hotA hai, to vaha nairapikoM meM utpanna honA hai| isI tarahale unnanAvartasamAna mAna meM gaDAvartasamAna mAyAmeM aura AmiSAvartasamAna lomameM anupaviSTa huA jIva yadi kAlagana hotAhai, to vaha bhI nairayikoMmeM utpanna hotaahai| uparyukta samudra Avata sahita hoya che, tethI have sUtrakAra daSTAntabhUta AvatIne prakaTa karIne da rkAntika rUpa kaSAyonuM nirUpaNa kare che. sUtrAtha-" cattAri AvattA paNNattA" tyA mArata yA2 5442 hyA cha--(1) rAvata, (2) unnatAvata, (3) gUDhAvata, ane (4) AmiSAvarta. e ja pramANe kaSAnA paNa cAra prakAra hyA cha-(1) bhApata samAna Adha, (2) bhannatA samAna mAna, (3) guddhaavartamAna mAyA ane (4) AmiSAvartasamAna lebha. kharAvarta samAna krodhathI yukta banele jIva je maraNa pAme che, te nara cikemAM utpanna thAya che e ja pramANe ujJAtAvartasamAna mAnamAM, gUDhAvartasamAna mAyAmAM ane AmiSAvarta samAna lobhamAM anupraviSTa thayelo jIva je kALadharma pAmI jAya che, te te paNa narayikamAM ja utpanna thAya che. Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 syAmAnayatre kharA''vataH, Avatri samudranadyAdevakravizepANAM vA yodhyaH 1, tathAunnatA''vataH-unnataH-uccaH sa cAsAvAyateM unnatA''vataH, sa ca girizikharA''rohaNamArgasya, yadvA-vAtyayA bhavatIti jJeyam 2, tathA-gRdA''vatI-gRha:pracchannaH, sa cAlAvAvatazca gRDhAvataH, saca kandukaDorakasya vA dArugrandhyAdevodhyaH 3, tathA-AmipA''vataH-AmipaM-mAMsa tadarthamAvarta AmipAvata', saca zyenAdi pakSiNAM bhavati / TIkArtha-jala meM jo bhaMvaraM par3atIhai unakA nAma Avarta hai, ye Avarta jo kharAvarta Adi ke bhedase cAra prakAra kI kahI gaI hai, unakA bhAva aisA hai ki jala jaba prabalavega se yukta hotA hai, taba usameM jo parata gharA Avarta par3atA hai ki jIsameM kaisA hI catura tairanevAlA bhI kyoM na ho, yadi phasa jAtA hai to usakI bhI kuzalatA bAhara Ane ke liye samartha nahIM hotI hai, aisA vaha Avarna niSThura hotA hai / yaha Avarta samudra nadI Adike cakravizepoMkA hotA hai tathA-jo unnatAvarta hotA hai, vaha girike zikharake orohaNavAle mArgakA hotA hai, athavA-jaba vAyu calatA hai taya dhUla vagairaha kI golAkAra rUpameM jo Uce ko uDAna hotI hai, jise cakravAta yA bhabhUlA kahA jAtA hai vaha unnatAvarta hai / jo Avarta pracchanna hotA hai, vaha gUDhAvata hai, yaha gUDhAvata yA to geMda ke DorA kA hotA hai yA dAru lakar3I kI gAMTha Adi ke hotA hai| mAMsa prApta karaneke liye jo Avarta hotA hai vaha AmiSAvata hai, yaha mAMsAvarta zyena pAja Adi pakSiyoM ke hotA hai / TIkArtha-pANImAM je bhamarIo (vamaLa) pedA thAya che tene Avate kahe che have kharAvarta Adi cAra bhedane bhAvArtha samajAvavAmAM Ave che jayAre pANIne vega ati prabaLa hoya che tyAre pANImAM vamaLe uThe che jyAM A prakAranI vamaLo uThe tyAM pANI prabaLa vegathI cakkara cakakara kare che. te jagyAe caturamAM catara taro paNa tarI zakatA nathI. A prakAranA vamaLamAM phasAyele mANasa ke heDI bahAra nIkaLI zakatA nathI, e te Avarta niSThura hoya che. A kharAvata samudra nadIAdinA jaLamAM thAya che girinA zikharane ArehaNavALA mArga para unnatAvartane sadUbhAva hoya che athavA jyAre khUba pavana thAya che tyAre dhULa, parNa-pAna Adi cakkara cakkara pharatAM pharatAM AgaLa vadhe che tene cakravAta, vaMTeLIo athavA DamarI kahe che, A prakAranA Avatana unnatAvata kahe che. je Avarta pracchanna hoya che tene gUDhAvatuM kahe che te Avarta daDAnA derane athavA lAkaDAnI gAMTha Adine hoya che mAMsa prApta karavAne mATe je AvatA hoya che tene AmiSAvarta kahe che. A prakArane Avarta bAja, samaDI Adi zikArI pakSIonI cAMcane hoya che Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 4 0 41 kaSAyasvarUpanirUpaNam karuM f - evAmeva cattAri kasAyA ' ityAdi - evameva - uktA''vartatradeva krodhA dayaH kapAyAzcatvAraH prajJatAH- tattulyatvenoktAH, tadyathA - krodhaH kapApaH kharA''vartamAnaH krodhe kharAsssAbhyaM ca parApakArakaraNakaThoratvena bodhyam 1, tathAmAna unnatAssvarta samAnaH-mAne tatsAmyaM / patratRNAdi vastuna iva manasa unnatatvasthApakatvena 2, tathA mAyA gRhAvartasamAnA- mAyAyAM tatsAmyaM ca parama durlakSyatvena 2, tathA - lobha AmipAvartasamAnaH, tatsAmyaM ca anartha paramparApAtasamAkrAnte'pi jane punaH punaH patanakAraNatvena / kharAssvartAdisAmyaM krodhAdInAM mokta natu sAmAnyAnAmiti, " evameva cattAri kasAyA " isI prakAra se krodhAdika cAra kaSAyeM kahI gaI haiM / kaSAya karAvartasamAna hotI hai, krodhakabAga meM kharAvarta kI samAnatA parake apakAra karane se aura kaThora honese kahI gaI jAnanI caahiye| mAna mnanAvarta ke samAna hotA hai, so mAnameM unnatAvarta kI samAnatA patra tRNAdi vastu kI taraha sanako unnarUpase sthApaka honeke kAraNa kahI gaI hai / mAyAmeM jo gUDhAvarta samAnatA kahI hai vaha use paramadurlakSya hone ke kAraNa kahI gaI hai, aura jo lobha meM AmiSAvarta samAnatA kahI hai vaha anarthakI paramparA ke Ane para bhI punaH punaH usImeM girAneke kAraNa se kahI gaI hai, yaha sAmAnya krodhAdikA~ meM nahIM kahI hai, kintu jo utkRSTa kodhAdika haiM unameM hI kahI gaI hai aisA samajhanA cAhiye / " evAmetra cattAri kasAyA e ja praka ranA krodhAdika cAra kaSa cene batAvyA che. krodhakaSAya kharAvata samAna hoya che. krodhakaSAyane kharAvata samAna kahevAnu kAraNa e che ke te kharAvata samAna kaThora ane apakAra karanArA hoya che. mAnakaSAyane unnatAvata samAna kahevAnu kAraNa e che ke jema unnatAthata patra, tRNAdine unnata sthAne caDADe che, tema A kaSAya pazu mananuM unnata rUpe sthApaka hAvathI tene unnatAvRta samAna kahyu che mAnathI yukta khanele jIva abhimAnathI yukta manavALA mane che sAcA kaSayane gUDhAva samAna kahevAnuM kAraNa e che ke mAyA e parama durlakSya hAya che mAyAyukta mANu-sanA maneAbhAvane pArakhavAnuM kArya duSkara hoya che. leAbhane AmiSAvata samAna kahevAnu kAraNa e che ke ana"nI paramparA AvavA chanA pazu jIva pharI. pharIne leAbhakaSayamAM paDayA ja kare che, tene cheDavAne sama banI zakatA nathI dhAdikAmAM je kharAvata Adi sAthe samAnatA prakaTa karavAmAM AvI che, te sAmAnya kAdhAkrikamA graDaNu karavAnI nathI, parantu utkRSTa dhArdikAmAM ja A samAnatA samajavI joie. sthA0-12 Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasUtre pariNAmamAha krameNa kharAdyApa samAnakrodhAdirupAyAnupraviSTa jIvasya 'kharAvattasamANaM ityAdi - kharAyAvartasamAna- krodhAdicatuSTayamanupraviSTo jIvaH kAlaM karoti cettadA nairayikepUpapadyate azubha pariNAmasyAzubhakarmavandhanimittatayA durgatihetutvAditi |4| 0 49 // pUrvaM nArakA uktAH tetha vaikriyAdinA sadharmANo devA bharatIti devavizeSabhUtanakSatradevAnAM paricayArthaM catuHsthAnakamAha- mUlam - aNurAhAnakakhatte cauttAre paNNattaM putrAsAThe evaM veva, uttarAsAde evaM ceva // sU0 50 // chAyA -- anurAdhA nakSatra catustAra majJaptam, pUrvASADhA evameva. uttarApADhA ekameva ||0 ||50 || TIkA - - ' aNurAdA nakkhate' ityAdi -- anurAdhA pUrvApADhottarApAdAkhyanakSatravayaM catustArakamityarthaH // 50 // kramase kharAdiAvarta samAna krodhAdika kapAyoM se yukta hue jIvakI yadi usa avasthAmai mRtyu ho jAtI hai, to vaha nairayikoM meM utpanna hotA hai| kyoMki jo azubha pariNAma hotA hai, vaha azubha karmabandhanakA kAraNa hotA hai aura isase vaha durgatikA hetu hotA hai || sR0 49 // nAraka kahe aba sUtrakAra vaikriya Adi dvArA inake samAna dharmavAle honeke kAraNa devavizeSa nakSatra devoMke paricaya ke liye cAra sthAna kahate haiM aNuhA nakkhate uttAre " ityAdi "( TIkArtha - anurAdhA nakSatra pUrvASADhA nakSatra aura uttarASADhA nakSatra ye tIna nakSatra cAra 2 tArAoMvAle hote haiM / / 0 50 / / kharAvata Adi samAna krodhAdika kAceAthI yukta thayele jIvo eja avasthAmAM kALadharma pAmI jAya che, te neriyakAmAM ja utpanna thAya che, kAratu ke tenuM je azubha pariNAma hoya che. te azusabandhanuM kAraNa bane che ane azubhakhanya durgatinuM kAraNu bane che ! sU. 49 5 nArakAnuM kathana karyuM. temanA jevA ja vaikriya Adi dhamermavALA devavizepAnuM-nakSatra devAnu have sUtrakAra cAra sthAnAnI apekSAe nirUpaNuM kare che. agugi apad szar" deuile-- 46 TIkA -anurAdhA nakSatra, pUrvASADhA nakSatra ane uttara SADhA nakSatra, A traNa nakSatrA cAra cAra tArAvALAM hAya che ! sU 50 5 Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA ThIkA sthA04704 sU0 11 karmaputralacayanakAraNanirUpaNam pUrva devavizeza uktAH, devavizeSatvaM ca jIvAnAM karmapudgalacayanAdivazAdbhatIti karmapula yanAdi nimittAni pradarzayitumAha mUlam - jIvA NaM cauThANaNivvattie poggale pAvakammayAe ciNisu vA citi vA ciNissaMti vA NeraiyaNivvattie tirikkhajoNiyaNivvattie, maNussaNivattie, devaNivvattie, evaM uvacirNisu vA uvAviti vA uvaciNistati vA0, evaM ciNa uvaciNa baMdha udIraya taha Nijjare kSetra // sU0 51 // 22 chAyA - jIvAn khalu catuHsthAnanirvartitAn pudgalAn pApakarmatayA acinvan vacinvanti yati vA, nairayikanirvartitAn, tiryagyonikanirvartitAn manuSya nirvartitAn devanirvartitAn evamupAcinyana vA upacinvanti vA umacevyanti vA, evaM caya, upacaya, bandha, udIra, veda tathA nijarA caitra / / sU0 51 // TIkA - " jIvANaM cauThANa " ityAdi - sUtrapaTkaM sugamam navaraM jIvAH khalu catuHsthAnanirvartitAn vaturbhinarakasthAdibhiH sthAneH paryAyaiH kAraNaiH nirvartitAH - karmapariNAmaM prApitAH - tathAvidhAzumapariNAmavazAd baddhAH catuHsthAnanirvarttitAH, tAn catuHsthAna nirvarttivAn pudgalAn pApakarmatayA = azubharUpajJA -- devavizeSa kahe devavizeSatA jIvoM ke pudgaloM ke cayana Adike vaza se hotI hai, isaliye aba sUtrakAra karmavRdgala ke cayanAdi ke nimittoM ko dikhAne ke lIye sUtra kahate haiN| "jIvANaM caudvANaM Nivasie" ityAdi TIkArtha-jIvane catuHsthAna nivartita cAra nAraka Adi paryAyarUpa kAraNoMse karmarUpa pariNAma ko prApta karAye gaye tathAvizva azubha pariNAma ke se bAMdhe gaye puloMkA pApakarSarUpa se azubha jJAnAvaraNIpAdi rUpase cayana kiyA hai, arthAt bhUtakAla meM tathAvidha apara puloMse alpa prade devivazeSAnuM kathana karyu. devavizeSatA jIvAnA karmAMpudgalAnA cayana Adine kAraNe peDhA thAya che. tethI have sUtrakAra ka pudgaleAnA cayanADhi nimittone matAvavAne mATe nIcenu' sUtra kahe che "faoi aggroi fosfag" Sculle TIkA-jIvAne cAra sthAna nivastRita-nArakAdi cAra paryAya rUpa kAraNeAthI kramarUpa pariNAmane prApta karAvavAmA Avela tathAvidha ( te prakAranA ) azubha pariNAmane kAraNe khAdhelA putlAnu pApakama rUpe azubha jJAnAvaraNIya Aphri Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 dhAnAzastra nAvaraNIyAdirUpatayA, acinyat bhUtakAle tathAvidhAparakarmapudgalaizvitayantaH pApaprakRtIralpapradezA bahupradezIkRtavantaH, vartamAnakALe cinvanti, evaM bhaviSyatkAle ceSyanti vA / iti cayanamUtram 1 // evaM cayanamUtravat upacindhana upacinvanti upaceSyanti vA tatropacayanam paunaH punyena pudgalasagrahaNam 2, evaM 'ciya upaciya' ityAdi-ecayopacayavat avaghnan vadhnanti bhansyanti-undhavipayIkariSyanti vA 3, evamudIrayan-udIrayanti udIrayiSya nti vA 4, evamavedayan vedayanti vedayiSyanti vA 5, tathA-nirajarayan nirjarayanti ninarayiSyanti vA iti cayamabhRtighaTitamutrapaJcakaM bodhyam / 6 / / / 051 // zavAlI pApaprakRtiyoM ko bahupradezavAlI banAyA hai| vartamAnakAla meM ve isI prakAra se unheM banAte haiM, aura bhaviSyakAla meM bhI ve unheM isI prakAra se bnaavege| yaha cayana mUtra hai, isI cayana sUtrakI taraha upa cayana sUtra kA bhI vyAkhyAna kara lenaa| arthAt jisa prakAra se jIvoMne pUrvoktarUpa se azubha karma prakRtiyoM kA trikAla meM cayana kiyA hai, usI prakArase unhoMne azubhakarma prakRtiyoM kA trikAla meM upacaya kiyA hai| bArambAra pugaloM kA grahaNa karanA isakA nAma upacaya hai, isI prakArase jIvoMne bhUtakAla meM karmaputaloMkA bandha kiyA hai, vartamAnameM ve una karmaH pudgaloM kA bandha karate haiM, aura Age bhI ve una karmapudgaloM kA vadha kreNge| isI prakAra kA trikAlasambandhI kathana udIraNA vedana aura nirjarA karane ke sambandha meM lI kara lenA cAhiye // sU0 51 / / rUpe cayana karyuM che eTale ke bhUtakALamAM tathAvidha apAra pulathI a5 pradezavALI pApakRtine bahupradezavALI banAvI che, vartamAnakALamAM paNa teo temane A prakAranI ja banAvI rahyA che, ane bhaviSyamAM pazu teo temane e ja prakAranI banAvaze A cayanasUtranuM je prakAre kathana karavAmAM AvyuM che, e ja pramANe upacayana sUvanuM paNa kathana samajI levuM joIe eTale ke je pramANe jIvee pUrvokta rUpe azucha kama prakRtinuM trikALamAM cayana karyuM che, e ja pramANe temaNe azubha karmaprakRtine trikALamAM upacaya karyo che. vAraMvAra pudgalene grahaNa karavA tenuM nAma uparAya che. e ja pramANe jIe bhUtakALamAM karmapulene balpa karyo che, vartamAnakALamAM paNa teo te karmaputalena bandha kare che, ane bhaviSyamAM paNa teo te karma pudgalene banca karaze e ja prakAranuM traNe kALa saMbaMdhI kathana udIraNA, vedanA ane nirja karavA viSe paNa samajI levuM joIe. sU. 51 che Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdhI TokA sthA04 4 4 sU 52 dravyakSetrAdinA punanirUpaNam punalAdhikArAt pudgalAneva dravyAdibhinirUpayitumAha mUlam-vaupaesiyA khaMdhA aNaMtA, caupaesogADhA poragalA aNaMtA, usamayahiiyA poggalA aNaMtA, cauguNakAlagA poggalA aNaMtA, jAva cauguNalakkhA poggalA aNaMtA paNNatA // sU0 52 // chAyA--catuSpadezikAH skandhAH anantAH catuSpradezAvagADA punalA anantAH catuHsamayasthitikAH pudgalA anantAH, caturguNakAlakAH pudgalA anantAH, yAvat caturguNarUkSAH pudgalAH anantAH pajJaptAH // 52 // TIkA--' caupaesiyA' ityAdi-mugamam / / su. 52 // cauttho uddeso sammatto / / cautthaM ThANaM samattaM // 4 // caturtha uddezaH samAptaH, // caturtha sthAnaM samAptam // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhApAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-bAdimAnamardaka - zrIzAhUchatrapati kolhApurarAjamadatta jainazAstrAcArya ' padabhUSita-kolhApurarAjaguru vAlabrahmacAri-jainAcArya - jainadharmadivAkara-pUjyazrI -- ghAsIlAlavrativiracitAyAM ' sthAnAsUtrasya ' sudhAkhyAyAM vyAkhyayA caturtha sthAnaM sampUrNam // 4-4 // pudgala ke adhikArako lekara aba sUtrakAra dravya kSetra Adise pudgaloM kI hI prarUpaNA karate haiM / " caupaesiyA khaMdhA aNaMtA" ityAdi-- TIkArtha-cAra pradezoMvAle skandha ananta kahe gaye haiN| cAra pradezoM meM ava. gADha hue pugalaskandha ananta kahe gaye haiN| cAra samayakI sthitivAle pulanuM kathana cAlI rahyuM che, tethI have sUtrakAra dravya, kSetra AdinI apekSAe pulanI ja prarUpaNa kare che. " gharapaesiyA khaMghA aNatA" tyaaTIkAthe-cAra pradezavALA kandha anaMta kahyA che. cAra pradezamAM avagAhita thayelA (rahelA) kapa ana ta kahyA che. cAra samayanI sthitivALA ska anaMta kahyA che. caturguNa (cAra gaNA) kRSNa guNavALAM pudgala anaMta kahyAM che, yAvat Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnane pudgala skandha ananta kahe gaye haiM, caturguNa kRSNavAle pudgala ananta kahe gaye haiM, yAvat caturguNa rUkSa guNavAle pugala ananta kahe gaye haiN| sU0 52 / / zrI jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja racina " sthAnAGgamantra" kI sudhA nAmakI vyAkhyAke cauthe sthAnakA cauthA uddezA samApta / / 4-4 / / ||cauthaa sthAna sapUrNa // caturgadhu rukSaguNavALA putale anaMta kahyA che ahI (yAyata) padathI badhAM varNa, paze Adi grahaNa karavA joIe che sU. para che zrI jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAje racelA "sthAnAMgasUtra nI sudhA nAmanI vyAkhyAnA cothA sthAnane ceze uddeza samApta 4-4 cothuM sthAna saMpUrNa Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha paMJcamaM sthAnakaM prArabhyateuktaM caturtha sthAnakam / sampati saMkhyAkramamanusRtya paJcamasthAnakamucyate / asya ca pUrveNa sahAyamabhisambandhaH-pUrvasmin sthAnake hi jIvA ajIvAstaddharmAzca padArthAzcatu sthAnakatvenoktAH, atrApi ta eva paJcasthAnakasvenocyante, ityanena saMbandhenAyaryAtasya asya sthAnakasyedamAdimaM sUtram mULam-paMca mahatvayA paNNatA, taM jahA--savvAo pANAivAyAo veramaNaM 1 jAva sabAo pariggahAo deramaNaM 5 / paMcA- . NuvvayA paNNNatA, taM jahA-thUlAo pANAivAyAo veramaNaM 1, thUlAo musAvAyAo veramaNaM 2, thUlAo adinnAdANAo veramaNaM 3, sadArasaMtose 4, icchAparimANe 5 // sU0 1 // chAyA--paJca mahAvratAni prajJaptAni, tadyathA -sarvasmAt mANAtipAtAd viramaNaM 1 yAvat sarvasmAt parigrahAda viramaNam 5 / paJcANuvratAni prajJaptAni, tadyathAsthUlAt mANAtipAtAd viramaNam 1, sthUlAt mRpAvAdAd viramaNaM 2, sthUlAt adattAdAnAd viramaNam 3, svadArasantoSaH 4, icchAparimANam 5||suu0 1 // // pAMcave sthAnake pahalA uddezekA prAraMbha // caturtha sthAna kahA aba saMkhyAphasako lekara paMcama sthAna kahA jAtA hai| isakA pUrva sthAnake sAtha aiso sambandha hai ki pUrvasthAnameM jIva ajIva inake dharma aura padArtha ye saba catu:sthAna rUpase kahe gaye haiMso vehI yahAM paJcasthAna rUpase kahe jAveMge, isI sambandhase AyA huA isa paMcama sthAnakA yaha prathama sUtra hai-paMca mahandhayA paNNattA pAMcamA sthAnano pahele uddeza cAra sthAnanuM kathana parU thayuM. have pAMca sthAnanuM kathana zarU thAya che tene pUrvathAna sAthe A prakArane saMbadha che-caturtha sthAnamAM jIva ane ajIvanA dharma ItyAdinI prarUpaNa cAra sthAna rUpe karI che. have ahiM pAMca sthAna rUpe temanI prarUpaNa karaze A paMcama sthAnanA pahelA uddezAnuM praya sUtra mA prabhArI cha-"paMca mahavvayA paNNatA" tyAhi Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 sthAnAgasatre TIkA---'paMca mahavyayA' ityAdi-- _ mahAvratAni-mahAnti ca tAni vratAni ceti mahAvatAni, aNuvratApekSayA sarvajIvarakSaNAdiviSayatvena caiSAM mahat bodhyam / yadvA-pahabatAnIticchAyA / mahataH-dezaviratApekSayA bRhato guNino vratAni mahadvratAni / etAni paJcasaMkhya. kAni prajJAptAni=prarUpinAni bhagavatA pabheNa mahAvIreNa ca tanAvidha ziSyAnapekSya, na ta taditarrAviMzatiminaiH tacchiSyANAm RjuprAnvena caturmahAvratasabhavAditi, tadyathA-sarvasmAt trasasthAvarasUkSmavAdarabhedabhinnAt kRtakAritAnumatibhedabhinnAca samastAt , yadvA-dravyataH paijIvanikAyavipayAta , kSetrataH trilokasaMbhavAt , vratoMmeM mahA aura aNukA kathana viSayaka vicAra isa prakArase hai" mahAnti vratAni mahAvratAni " isa vyutpattikI apekSA jo vrata mahAna haiM-aNuvanoM kI apekSAse sarva jIva rakSaNa Adike viSayavAle hone se bar3e haiM ve mahAvata hai, adhavA-" mahataH vratAni mahAvatAni" isa vyutpattike anusAra dezaviratakI apekSA baDe zuNijanoMke jo vratahaiM ve mahAvata haiM. prANAtipAta basa sthAvara jIvoM kA hotA hai, aura sUkSma bAdara jIvoMkA hotA haiM, yaha prANAtipAta jIva svayaM karatA hai, dasaroMse bhI karavAtA hai, aura karanevAle kI anumodanA karatA hai, isa taraha kRma kArita aura anumodanAvAle isa sthAvara jIzeke pAdara sUkSma jIvoM ke prANAtipAtase jo virakta honA hotAhai vaha-" sarvasmAt prANAtipAtAt vigmaNaM" kahalAtA hai, athavA-dravyakI apekSA-SaT jIvanikAyarUpa dravya prANAnipAnase kSetrakI apekSA-trilokameM saMbhavita vratamAM mahA ane ANunA kathana viSayaka vicAra A pramANe che- " mahAnti banAni mahAvratAti" ! vyutpatti bhanumA2 re bane mahAna cha, sarvajIva rakSaNa AdinA viSayavALAM hovAthI aNuvrato karatAM mahAna che, te nasAna mahAvata 4441-" mahataH vratAni mahAvratAni " mA vyutpatti anusAra dezaviratanI apekSAe mahAguNIjananA sAdhuonAM je vrata che temane mahAvrata kahe che. traNa sthAvara jIne prANAtipAta thAya che, ane sUkSmabAdara jIvono prANAtipAta paNa thAya che te prANAtipAta jIva pite kare che, bIjA pAse karAve che ane karanAranI anumodanA kare che A traNa prakAre-kRta, kArita ane anamedanA rUpa traNa prakAre trasa, sthAvara, sUkSma ane bAdara chavAnA prAyAtipAtathI (tathI) 2 vi24ta vArnu mana cha tetuM nAma " sarvasmAt prANAtipAnAt viramaNaM " 'sabhara liyAtayI virama' cha athavA dravyanI apekSAe chakAyanA jIvonI hiMsAne sarvathA tyAga kare, kSetranI apekSAe Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA0 5 u0 1 sU01 paJcamahAvratanirUpaNam 42.7 kALata anItAderAjyAdi prabhavAdvA bhAvato rAgadvepasamutthAcca samagrAt prANAtipAtAt prAgAnAm - indriyocyasArAdInAm atipAtaH prANinaH sakAzAd viyojanaM prANAtipAtaH - mANiprANaviyojanavyApAra ityarthaH tasmAda viramaNa = samyagjJAnazraddhAnapUrvikA viratiH nivRttiriti yAvat, na tu pariradhUlAdeva virati / idaM prathamaM mahAvratam 1 | 'jAva' zabdAd dvitIyatRtIyacaturthAnAM mahAvratAnAM sagraho prANAtipAtase, kAlakI apekSA atItAdikAlameM hue prANAtipAtase athavA rAtri Adi jAyamAna prANAtipAta se aura bhAvakI apekSA rAgadveSAdi utpanna honerUpa prANAtipAta se jo viramaNa hai, vaha "sarcasmAna prANAtipAtAt viramaNam " hai, prANa vyavahAra nayakI apekSA pAMca indriya 3, pala Ayu aura zvAsocchvAsake bheda se 10 hote haiM, ekendriya doindriya teindriya cauindriya asaMjJi paJcendriya aura saMjJI pazca ndriya ina jIvoM meM apanI 2 yogyatA ke anusAra 4 Adise lekara 10 prANata kahe gaye haiM, arthAt ekendriyameM cAra prANa sparzendriyabala prANa, phAyabala mANa, zvAsocchvAsabala prANa, AyuSyabala prANa ghANendriyameM cha prANa pahileke cAra rasanendriyabala prANa - vacanabala prANa teindriyameM sAta prANa ghANendriyabala prANa baDhA, caudandriyameM ATha cakSurindriyala prANa bar3hA, asaMjJI paJcendriyameM nau zrotrendriyabala prANa bar3hA, saMjJI * trileAkamAM sa'bhavita prANAtipAtane tyAga karavA, kALanI apekSAe atItAdi kALamAM thai gayelA prANAtipAtathI athavA rAtri Adi kALe thaI jatA prANAtipAtathI viramaNu thavuM, ane bhAvanI apekSAe rAga dveSa Adi utpanna thavA; 35 praatipaatne| tyAga 42vA, tenuM nAma " sarvasmAt prANAtipAtAt viramaNam".. che vyavahAra nayanI dRSTie nIce pramANe 10 dasa prANa kahyAM che-pAMca indriya rUpa - pAMca prANu, traNu khala rUpa traNa prArthu, Ayu rUpa eka prANa ane zvocchvAsa rUpa eka prANa, ekendriya, Indriya, zrIndriya caturindriya, asajJi pa`cendriya ane sanni pacendriya jIveAmAM pAtapAtAnI ceAnyatA anusAra cArathI laIne 10 prANa sudhInA sadbhAva hAya che jemake ekendriyamAM sparzendriyabala prANu, kAyabala prANu, zvAseASTravAsakhala prANu ane AyuSyamaa prANanA, A rIte, cAra prANunA sadbhAva hAya che dvIndriyemAM nIcenAM cha prANeAne sadbhAva hoya che--cAra prANu ekendriyA pramANe, rasanendriyala trANu ane vacanakhala prANu, zrIndriyAmAM ghrANendriya prANa ane upayukta cha prAtha, caturindriyAmAM ATha prANunA sadnabhAva hoya che upayukta sAta prANu ane cakSurindriyakhala prANu, Tuto Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAso bodhyH| yathA-sarvasmAt mRpAvAdAt-sadbhAva pratiSevAsadbhAvodbhAvanArthAnAroktigahI bhedAt kRtAdi medAca samagrAt asatyabhApaNAt , athavA-dravyataH sarvadharmAstikAyAdi dravyavipayAt , kSetrataH sarvalokAlokaviSayAt, kAlataH atItAde. rAjyAdivartino vA, bhAvataH kapAya nokapAyAdi samudbhavAcca samagrAt asatyamApaNAta viramaNaM-vinivRttiriti dvitIya mahAvatam / / tayA-sarvasmAt kRtAdi paJcandriyameM daza-sanabala prANa bar3hA mo ina prANoM kA viyoga karanA jisa kriyAke dvArA hotA hai, vaha prANAtipAta hai, samyagjAn aura advAna pUrvaka jo isa prANAtipAtale sarvadhAnivRtta hotAhai,vaha samasta prANAtipAta viramaNa hai| yaha prathama mahAvata hai zayahAM yAvat zabda se dvitIya mahAvratakA tRtIya mahAvratakA aura caturtha mahAvratakA grahaNa huA hai / jaisesamasta mRSAvAdase sadbhAvake pratiSedhale asadbhAbake udbhAvanase arthAnta. rake kazcanase aura gardA ke karanese aura kRtAdike bhedase isa tarahake samagra asatya bhApaNase athavA dravya kI apekSA samasta dharmAstikAyAdi dravya viSayaka asatya bhASaNase kSetrakI apekSA-samasta lokAloka viSayaka asatya bhApaNase kAlakI apekSA atItAdi kAlaviSayaka asatya bhApaNase yA rAtrI Adi saMbandhI asatya bhASaNase tathA bhAvakI apekSA-kaSAya no kaSAya Adise udbhUta asatya bhASaNase asaMjJI paMcendriyamAM nava prANane sadbhAva hoya che. uparyukta ATha praNa ane zrendriyabala prANa, saMjJI paMcendriyamAM dasa prANane sadbhAva hetha che, asaMjJI paMcendriya jevA nava prANu ane manabala prANa - A prANene atipAta (nAza) kare tenuM nAma prANAtipAta che samyajJAna ane zraddhApUrvaka A prANutipAtathI sarvathA nivRtta thavuM tenuM nAma ja samasta prANAtipAta viramaNa che. A prathama mahAvata che. samasta mRSAvAdathI sarvathA nivRtta thavuM tenuM nAma samasta mRSAvAda viramaNa che. A bIjuM mahAvrata che, tenuM svarUpa A prakAranuM che-sadbhAvanA pratiSedhathI (jene sadbhAva hoya tene sadabhAva nathI ema kahevAthI) abhAva hoya tene saddabhAva prakaTa karavAthI, viparIta arthanuM kathana karavAthI, asatya bhASaNathI, athavA dravyanI apekSAe samasta dharmAstikAya Adi dravyaviSayaka asatya bhASAthI, kSetranI apekSAe samasta kaleka viSayaka asatya bhASaNathI, kALanI apekSAe atIta Adi kALavika asatya bhASaNathI, athavA rAtrI Adi saMbaMdhI asatya bhASaNathI, bhAvanI apekSAe kaSAya, ne kaSAya Adi vaDe jAyamAna asatya bhASaNathI-A prakAre samasta Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u01 sU01 paJcamahAvratanirUpaNam bhedAd , athavA dravyataH sacetanAcetanadravyaviSayAt , kSetrato grAmanagarAraNyAdisamudbhavAt , kAlata:-atItAdeH rAjyAdinabhavAd vA, bhAvato rAgadveSamohodbhavAcca samagrAta adattAdAnAt-adattasya-svAminA avitINasya vastuna AdAnaM grahaNam-adattAdAnaM tasmAd viramaNamiti vatIyaM mahAvratam / 3 / tathA-sarvasmAt= kRtAdibhedena trividhAt, yadvA-dravyato divyamAnupatairazvabhedAt rUpa rUpasahagata-bhedAd vA, tatra-rUpANi-paSTikAdau citrAdirUpeNa parikalpitAni nirjIisa prakArake asatya bhASaNase-jo vinivRtti hai vaha dvitIya mahAvrata hai 2 // tathA samasta adattAdAnase kRnAdike bhedse adattAdAnase athavAdravyakI apekSA sacetana acetana dravyasambandhI adattAdAnase kSetrakI apekSA-grAma nagara araNya Adise udabhUta adattAdAna se kAlakI apekSA atItAdi kAla sambandhI adattAdAnase athavA-rAtri Adise udbhuta adattAdAnase yA bhAvakI apekSA rAgadveSa aura moha inase udbhUta adattAdAnase isa prakArake samasta adattAdAnase jo viramaNa hai, vaha tRtIya mahAvata hai 3 / tathA kRtakArita Adike bhedase trividha rUpa maithunase athavA dravyakI apekSA-deva sambandhI maithunase, mAnuSa sambandhI maithunase aura tiryazca sambandhI maithunale athavA rUpa rUpasahagata sambandhI maiyunase-paTTikAdike Upara citrakAdi rUpale parikalpita kiye gaye asatya bha SaNathI je sarvathA nivRta thavAya che tenuM nAma ja samasta mRSAvAda viramaNa mahAvrata che. A bIju mahAvrata che samasta adattAdAnathI nivRta thavuM tenuM nAma samasta adattAdAna viramaNa che A trIjuM mahAvrata che, tenuM svarUpa A prakAranuM che. dravyanI apekSAe sacetana acetana dravya saMbaMdhI adattAdAnathI nivRta thavuM, kSetranI apekSAe grAma, nagara, araNya Adi vaDe uddabhUta adattAdAnathI viramaNa thavuM, kALanI apekSAe atItAdi kALa saMbaMdhI athavA rAtridivasa saMbaMdhI adattAdAnathI viramaNa thavuM, bhAvanI apekSAe rAga, dveSa ane meha vaDe uddabhUta adattAdAnathI viramaNa thavuM, traNe kAraNa dvArA (kRta, kArita ane anumodanA) adattAdAnathI viramaNa thavuM tenuM nAma ja samasta adattAdAna viramaNa rU5 trIjuM mahAvrata che. kuta, kArita Adi bhedanI apekSAe trividha rUpe mithunane parityAga kare tenuM nAma samasta maithuna viramaNa vrata che. eTale ke dravyanI apekSAe manuSya, tirthaM ca ane devasa baMdhI mithunane parityAga karo, athavA rUpa rUpasIMgata saMbaMdhI mithunane-vastra, pATiyA Adi para citrAdi rUpe parikalpita karAyela nijIva citrAdike sAthe abrahmanA sevanane parityAga karo, athavA rUpa sahagata sajInI sAthe maithunane parityAga kare, bhUSaNa vihIna rUpanI Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 sthAnAgAra vAni, rUpasahagatAni tu sajIvAni, athavA-nirbhU paNAni rUpANi, sabhUpaNAni rupasahagatAnIti, kSetrato lokatrayasaMbhavAd, kAlato'nItAde rAjyAdi saMbha. vAd vA, bhAvato rAgadvepasamutthAcca samagrAd maithunAt viramaNamiti caturtha mahAvratam / 4 / tathA-sarvasmAt kRtAdibhedena trividhAt-athavA-dravyataH "sarvadravyaviSayAt , kSetrato lokasaM bhavAt , kAlato'tItAde rAtryAdibhavAd vA, bhAvato rAgadveSavipayAca samagrAn parigrahAt-parigRhyane AdIyate iti parigrahaH parigrahaNaM vA parigrahaH-dhanadhAnyAdirnavavidhaH tasmAt viramaNamiti paJcama mahAvratamiti / 5 / itthaM paJca mahAbratAni nirUpya samprati vrataprastAvAt paJcANunirjIva citrAdikoMke sAtha kRta maithunase aura rUpa sahagata sajIvoMke sAtha kRta maithunase-athavA bhUSaNa vihIna rUpoMke sAtha aura bhUSaNa sahita rUpasahamatoMke sAtha kRta maithunase kSetrakI apekSA lokatraya sambandhI maithunase kAlakI apekSA atIta maithunase athavA-rAjyAdi saMbhava maithunase bhAvakI apekSA-rAgadveSa samuttha maithunase isa prakArake maithunale jo viramaNa hai, vaha caturtha mahAvata hai 4 / tathA samasta parigrahase kRtakArita Adike bhedase vividha parigrahase athavA-dravyakI apekSA sarvadravya sambandhI parigrahase kSetrakI apekSA loka sambandhI parigrahase kAlako apekSA atInAdi kAla sambandhI parigrahase rAjyAdimeM honevAle parigrahale bhAvakI apekSA-rAgadveSa sambandhI parigrahase isa prakArake samasta parigrahase jo viramaNa hai vaha pAMcavAM mahAvrata hai, sAthe ane bhUSaNa sahita rUpanI sAthe mithunano tyAga karavo kSetranI apekSAe traNe le. saMbaMdhI maithunane parityAga kare, kALanI apekSAe atIta mithunane athavA rAtrI Adi saMbaMdhI maithunane parityAga kara, bhAvanI apekSAe rAgadveSathI udbhUta maithunane parityAga kare-A prakAre samata prakAranA mathunathI nivRtta thavuM tenuM nAma samasta maithuna viramaNamahAvrata che. have pAMcamAM mahAvratanuM svarUpa spaSTa karavAmAM Ave che-kRta, kArita ane anumAdita rUpa traNe prakAranA parigrahane, dravyanI apekSAe sarva dhana, dhAnya AdinA parigrahane, kSetranI apekSAe leka saMbaMdhI parigrahane, kALanI apekSAe atI. tAdi kALa saMbaMdhI parigrahane athavA rAtrI AdimAM saMbhavita paribrahane, bhAvanI apekSAe rAgadveSa saMbaMdhI parigrahane, A rIte samasta prakAranA parigrahane parityAga kare tenuM nAma samasta parigraha viramaNa mahAvrata che. Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA DIkA sthA05 01 01 pazcAta nirUpaNam 501 1 tAnyAda - ' paMcANuvvayA' ityAdinA / aNuvratAni - aNUni laghUni ca tAni vratAni, aNutvaM ca mahAvratApekSayA alpaviSayatvAdinA bodhyam / yadvA-aNoH= laghorguNino vratAni - aNuvratAni / athavA anuvratAnIticchAyA / anu mahAvatakathanAnantara' tadgrahaNAzaktAnuddizya punaryAni vratAni kathyante tAni anuvratAni / tAni ca paJcavidhAni prajJaptAni tadyathA-sthUlAt - dvIndriyAdayo jIvAH sthUlAucyante / sthUlatvaM caiSAM sakalalaukikAnAM jIvatvamasidhyA bodhyam / sthUlajo grahaNa kiyA jAtA hai vaha parigraha hai, athavA grahaNa karanA isakA nAma parigraha hai, aisA yaha parigraha dhanadhAnyAdike bheda se nau prakArakA hai / isa parigrahase viramaNa honA yaha parigraha viramaNa mahAvrata hai / isa prakAra se pAMca mahAvratoM kA nirUpaNa karake aba sUtrakAra vratake prakaraNako lekara pAMca aNuvratoMkA kathana karate haiM paMcANubvayA " ityAdi - laghu jo vrata haiM - mahAvratoMkI apekSA alpaviSayavAle hone se jo aNu haiM, ve aise vrata aNuvrata haiM mahAvratoMkA viSaya inakI apekSA mahAn hai, aura inakI apekSA aNuvratoMkA viSaya alpa thor3AsA hai - isaliye inheM aNuvrata kahA gayA hai, athavA laghu jIvake thor3e se guNavAle jIvake jo vrata haiM ve aNuvrata haiM / athavA(6 anuvrata " aisI chAyA pakSa meM aisA artha hotA hai ki mahAvrata kathana ke antarahI mahAvratoMke grahaNa karane meM azakta hue manuSyAdiko lakSya " je grahaste karAya che-athavA jenA sagraha dharAya che tevu' nAma parigraDa che te parigrahanA dhana, dhAnya AdinA bhedathI nava prakAra kahyA che. te parigrahathI viramaNa thavuM-nivRta thavuM, tenuM nAma parigraha viramaNu mahAvrata che. A rIte pAMca mahAvratAnuM nirUpaNu karIne have sUtrakAra pAMca aNuvratAnuM nirUpaNa kare che "" paMcANuvvayA" ityAhi vrata sadhu che-yAMtha bhaDAvratAnI apekSA je tratA alpa viSayavALA hovAne kAraNe aNurUpa che, te tene aNuvrate kahe che. temanA karatAM mahAvratAnA viSaya mahAna che, mahAvrato karatAM aNu tenA viSaya alpa che. tethI te tene aNuvrata kahyAM che. "C athavA--laghu jIvanA zaiADa sarakhA guNusa'panna chatrananA je vrato che temane vana De che. athavA " aNuvrata" yA pahanI saMskRta chAyA anuvrata" levAmAM Ave, te tene atha A pramANe thAya che. mahAvratAnA pAlananA Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 sthAnAGgo jIvaviSayaH prANAtipAto'pi sthUlaH, tasmAt-prANAtipAtAd viramaNamiti prathamamaNuvratam / tathA-sthUlAt mRpAvAdAta-viramaNam-paristhala vipayo mahAnartha hetubhUto yo smRpAvAdaH sa sthUlo mRpAvAdaH, tasmAnnivRttirityarthaH / iti karake phira jo vrata kahe jAte haiM ve anuvrata haiN| tAhArya isa kathanakA aisA hai ki sarva prathama jIvako muni dharmakAhI upadeza denA cAhiye aisI jinapravacanakI AjJA hai, isase viparIta upadeSTA nigrahake yogya kahA gayA hai| yadi vaha munitrana grahaNa karane meM asamartha hai, to phira usake liye aNuvratoMkA upadeza hai| iso apekSA aNuvratoMko anuvrata aisA kahA gayA hai / ye aNuvrata pAMca prakAra ke kahe gaye haiM dvIndriyAdika jIva sthUla kahe gaye haiM, inheM sthUla kahanekA kAraNa yaha hai ki-sakala laukika jana inheM jIva mAnate haiM, sthUla jIva viSayaka jo prANAtipAta hotA hai, vaha bhI sthUla hotA hai, usa sthUla prANAtipAtase jo viramaNa hai vaha prathama aNuvrata hai| sthUla mRSAvAdase jo viramaNa hai, vaha sthUla mRSAvAdaviramaNa hai, yaha sthUla mRSAvAda mahAna anarthakA hetu hotA hai, jisa vacanase yaha jhUThA hai, upadeza karavAmAM Ave, paNa temanuM pAlana karavAne asamartha evA manuSyone joIne temane lakSya karIne je vrata pALavAne upadeza ApavAmAM Ave che, te vratane anutrane (aNuvrata) kahe che. A kathanano bhAvArtha nIce pramANe che--sauthI pahelA jIvone munidhane ja upadeza Apa joIe, evI jipravacananI AjJA che A upadezathI viparIta upadeza kare joIe nahIM paNa je upadeTAne ema lAge ke zrotA mahAvra grahaNa karavAne samartha nathI, te teNe temane aNuvratone upadeza Apa joIe A rIte mahAvratone upadeza ApyA bAda jene upadeza a5 ya che, evAM vratone aNuvrata kahe che temanAM nIce pramANe pAMca prakAra che-(1) sthUla prANAtipAta viramaNa DhIdriyAdika jIvone sthUla kahyAM che, temane sthUla kahevAtuM kAraNa e che ke sakaLa laukikajana temane jIvarUpa mAne che skUla jIva viSayaka je prANAtipAta, thAya che te paNa sthUla hoya che. A sthUla prANAtipAtathI je viramaNa thAya che jIva hiMsAne je tyAga thAya che tene sthUla prANAtipAta viramaNa vrata kahe che. A paheluM aNuvrata samajavuM (2) sthUla mRSAvAda viramaNa vrata-zUla mRSAvAda (vadhu paDatuM jUThuM bolavuM te) mA anarthanuM kAraNa bane che je vacanathI belanAra jUThA mANasa tarIke khyAti pAme, je vacanane kAraNe Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 503 sudhATIkA sthA05u01sU01 paJcamahAvratanirUpaNam dvitIyamaNuvratam / 2 / tathA-sthUlAt adattAdAnAd viramaNam-sthUla adattAdAne hi paristhUlavastuvipayaM cauryAropaNa hetutvena prasiddham , atiduSTAdhyavasAyAtmakaM bhavati, tato yannivartana tattRtIyamaNuvratamiti mAtraH 3 / tathA-svadArasantopaH-svadArebhyo 'nyatra maithunanivRttiH / anena sanathA paradAranivRttiH sacitA / idaM caturthamaNuna. tam / tathA-icchAparimANam-icchAyA-dhanAdiviSayAbhilApasya parimANa = niyamanam-dezataH parigrahaviratirityarthaH // sU0 1 // aisI apanI khyAti ho jAve, loka apane vacanakA vizvAsa nahIM kareM dUsaroM para Apatti A jAve, aise jitane bhI vacana haiM ve saba sthUla mRSAvAda rUpa haiN| isa sthUla svRSAvAdase jo viramaNa hai vaha dvitIya aNuvrata hai 2 / sthUla adattAdAnase viramaNa honA baha sthUla adattAdAna viramaNa hai, yaha sthUla adattAdAna sthUla vastukI corI karaneke kAraNa sthUla mAnA gayA hai| yaha atiduSTa adhyavasAya rUpa hotA hai, lokameM jo " corI" isa nAmase prasiddha hai, jisake karanese rAjadaNDa Adi milatA hai aisI corI karane kA tyAga karanA vaha sthUla adattAdAna viramaNa hai, aura yaha tRtIya aNuvrata hai / apanI strIke sivAya anyatra maithunakA tyAga karanA yaha caturtha svadAra saMtoSa nAmakA aNuvrata hai, isa aNuvratameM parastrI sevanakA sarvathA parityAga ho jAtA bIjAne vizvAsa te gumAvI bese, je vacanane kAraNe anya jIvo muzkelImAM mUkAI jAya, evAM vacanene sthUla mRSAvAda rUpa gaNavAmAM Ave che A prakAranA sthUla mRSAvAdane tyAga kare tenuM nAma sthUla mRSAvAda viramaNa che A prakAranuM bIju aNuvrata kahyuM che (3) sthUla adattAdAnane grahaNa na karavuM tenuM nAma sthUla adattAdAna viramaNa che skUla (moTI) vastunI cerI karavAne kAraNe te sthUla adattAdAna rUpa mAnavAmAM Avela che te ati due adhya vasAya rUpa hoya che tene leke "corI" ne nAme oLakhe che te corI karavAne kAraNe aparAdhI karIne rAjadaMDane pAtra thavuM paDe che evI cerI karavAno tyAga kare tenuM nAma sthUla adatta dAna viramaNe che. tene trIju aNuvana kahyuM che. (4) piotAnI patnI sivAya anya koI paNa strI sAthe maithunanuM sevana karavAne tyAga kare tene brahmacarya vrata kahe che. A vrata lenAre sahArAmAM ja sate Sa mAnIne parastrI sevanane sarvathA tyAga karavo paDe che, A prakAranuM zuM aNuvrata kahyuM che (5) dhana, dhAnya AkinA saMgraha Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre 504 icchAparimANam indriyAgocaraM zreyo mayatIti indriyArthavaktavyatAdha paMca. vannA' ityAdIni trayodaza avAntarasUtrANi mAha mUlam-paMca vannA pANattA, taM jahA-kiNhA 1 nIlA 2, lohiyA 3 hAliddA 4 sukillA 5 // 1 // paMca rasA paNNattA, taM jahA--tittA jAva mahurA // 2 // paMca kAsaguNA paNattA, taM jahA--sadA 1, rUvA 2, gaMdhA 3, rasA 4 phAlA 5 // 3 // paMcahiM ThANehiM jIvAsatti,taM jahA--sadehi jAva phaashi||4||evN rajati 5, succhati 6, gijhaMti 7, ajjhovavati // 8 // paMcahi ThANehiM jIvA viNighAyamAvati, taM jahA--sadehiM jAva phAsehiM // 9 // paMca ThANA apariNagAyA jIvANaM ahiyAe 10, asuhAe 2, akhamAe 3. aNisteyasAe 4 aNANugAmiyattAe 5 hai, icchAparimAga-dhana vAnyAdi viSayaka abhilApAkA parimANaniyamana karanA arthAt ekadeza parigraha kA tyAga karanA-yaha pAMcavAM aguvana hai, isa samasta kayana kA sArAMza yahI hai ki manava vana kAyase kanakArita anumodanAse dravyakSetra kAla aura mAtra saMbaMdhI hiMsAdika pAMcoM pApoMkA jo tyAga hai, vaha mahAvata hai yA mahAvana sarvavirati rUpa hotA hai aura himAdika pAMca pApoMkA ekadezase tyAga karanA yaha annuvrhai| mahAvata 5 aura aNuvasara hote haiM, icchAparimANa indriyoMke artha viSaya meM hotA hai, aura yaha kalyANa ke liye hotA hai|50 1 // karavA viSe maryAdA nakkI karavI, amuka pramANu karatAM vadhAre parigraha na rAkha. eTale ke parigrahane aMzata: tyAga karavo tenuM nAma parigraha viramaNa athavA IcchA parimANa vrata che. A pAMcamuM aNuvrata samajavuM. A samasta kathanane sArAMza nIce pramANe che mana, vacana ane kAyathI, kRta, kArita ane anumedanA rU5 traNa karathI, dravyakSetrakALa ane bhAvasaMbaMdhI hiMsAdika pAMca pApane je parityAga che tene mahAvata kahe che te mahAvrata sarvavirati rUpa hoya che. hiMsAdika pAMca pApane eka dezanI apekSAe (aMzataH) tyAga karo te aNuvrata che te dezavirati rUpa hoya che. mAtra pAMca che ane aNutrane paNa pAMca che. Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u01 sU02 varNAdinirUpaNam bhavaMti, taM jahA sahAjAva phAsA // 10 // paMca ThANA suparinAyA jIvANaM hiyAe suhAe jAva ANugAmiyattAe bhavati, taM jahA - sahA jAva phAsA // 11 // paMca ThANA apariNNAyA jIvANaM duggaigamaNAe bhavaMti taM jahA -- sahA jAva phAsA // 12 // paMca ThANA parivaNAyA jIvANaM suggaigamaNAe bhavati, taM jahA -saddA jAva phAsA // 13 // sU0 2 // chAyA - paJca varNAH prajJatAH, tathathA - kRSNAH 1, nIlA: 2, lohitAH 3, dAridrAH 4, zuklA: 5 // 1 // paJca rasAH prajJaptAH, tadyathA- tiktA yAvad madhurAH // 2 // pazca kAmAguNAH prajJaptAH, tadyathA - zabdAH 1, rUpANi 2, gandhAH 3, rasAH 4, sparzAH 5 / / // paJca sthAneSu jIvAH sajanti tathathA - zabdeSu yAtrat sparzeSu // 4 // evaM rajyanti 5, mUrcchanti 2, gRdhyanti 7, adhyupapadyante TA paJcasu sthAneSu jIvA viniyAmApadyante, tadyathA - zabdeSu yAvat sparzeSu // 9 // paJca sthAnAni aparijJAtAni jIvAnAm ahitAya 1, anukhAya 2, akSamAya 3, aniHzreyasAya : anAnugAmikatAyai bhavanti tadyathA - zabdA yAvat sparzAH // 10 // paJca syAnAni suparijJAtAni jIvAnAM hitAya sukhAya yAvat AnugAmikatAyai bhavanti tUcathA - zabdA yAvat sparzAH // 11 // paJca sthAnAni aparijJAtAni jIvAnAM durgatigamanAya bhavanti, tadyathA - zabdA yAvat sparzAH // 12 // paJca sthAnAni parijJAtAni jIvAnAM sugatigamanAya bhavanti tadyathA - zabdA yAvat sparzAH 13 // 0 2 // 1 TIkA--' paMcavannA' ityAdi - -- kRSNAdi zuklAntAH paJcavarNA bhavanti // 1 // tiktakaTukaSAyAmlamathurA' pezvarasA bhavanti / rasAnAM paJcasaMkhyakaravamihAnyeSAM saMyogikatvenAvivakSaNAda patrakAra indriyArtho kI vaktavyatA ke nimitta 13 avAntara sUtroMko kahate haiM- 'paMca vaNNA paNNattA' ityAdi sUtra 2 / / TIkArtha- varNa 5 hote haiM jaise- kRSNa1 nIlara lohita 3 hAridra4 aura zukla 5 / rasa 5 hote haiM, jaise- tikta 1 yAvat madhura 5, kAmaguNa pAMca ve sUtrAra chandriyArthonI vaktavyatAne nimitte " paMcavannA" ityAdi 13 bhavAntara sUtre tu uthana ure che paMcavaNNo paNNattA " tyAhiTIartha - vAyupAya hAya hai- (1) 3STya, (2) nIsa, (3) sohita (sAsa), (4) hAridra ( cIjo) mane (4) zuusa rasa paNa pAMca kahyAM che--tikta sthA0-64 Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 sthAnAGgasUtre yodhyam // 2 // tathA-kAmaguNA:-kAmyante iti kAmAH, te gha te guNAti / yadvA-kAmasya madanAbhilApatya abhilApamAtrasya vA utpAdakA guNA: pudgaladharmAH kAmaguNAH, te ca zabdAvAtmakAH paJcasaMkhyakA bodhyA: // 3 // tathA-jIvAH hote haiM-jaise-zabda 1 rUpa 2 gandha 3 rama 4 aura sparza 5 jIva pAMca sthAnoM meM Asakta hote haiM, jase-ThAyameM yAvat sparzameM isI tarahase jIva zabdAdika pAMca sthAnoM meM rAga karate haiM, unameM mohita hote haiM, unameM gRddha hote haiM, unameM ekacitta hote haiM, aura inhIM pAMca sthAnoM meM ye vinighAtako prApta hote haiM, yahAM takake kathana kA tAtparya aisA hai-yadyapi vargoM meM evaM rasoMmeM saMyogajana varNoM kI apekSA aura saMyogI rasokI apekSA pAMca saMkhyAse bhI adhikatA AtI hai parantu yahAM unakI vivakSA nahIM huI hai, isaliye unheM 5-5 kahA gayA hai "kAmyante iti kAmAH te ca te guNAzca iti kAmaguNAH" iti karmadhAraya samAsake anusAra jo guNa kAmanAke viSayabhUta ghanate haiM ve kAmaguNa haiM, athavAmadanAbhilASake yA abhilApa mAtrake jo utpAdaka hote haiM, aise pudagala dharma kAmaguNa haiM, ve kAmaguNa zabdAdi svarUpa hote haiM, aura saMkhyAmeM (tIkhA) thI laIne madhura paryantanA pAMca rasa ahIM zahaNuM karavA kAmagas pAya Deya cha-(1) 074, (2) 35, (3) 5, (4) 25 mane (5) 21'. ja pAMca sthAnamAM Asakta thAya che-zabaithI laIne sparza parvatanA pAMca sthAno ahIM samajI levA. jIva zabdAdika paMca sthAne pratye rAga kare che, temanA pratye mohita thAya che, temanA pratye gRddha (lelupa) thAya che, ane te pAMcamAM ja jIva ekacitta thAya che. A pAMca sthAnonI tarapha AkarSita - rahelA jIva ane vinighAta (mRtyu) prApta kare che. A samasta kathanane - bhAvArtha nIce pramANe che ke varSomAM ane ramomAM saMgajanya varNonI apekSAe ane saMyogI rasanI apekSAe pAMca karatAM paNa adhika prakAre saMbhavI zake che, paraMtu ahIM pAMca sthAnanuM kathana cAlatuM rahevAthI pAMca mukhya va ane pAMca mukhya rasenuM ja kathana karyuM che. . "kAmyase iti kAmAH te pate guNAzva iti, kAmaguNAH" AL madhAraya samAsa anusAra je guNa kAmanAnA viSayabhUta bane che, temane kAmaguga kahe che. athavA madanAbhilASAnA agara abhilASA mAtranA je utpAdaka hoya che, evAM pudagalama kAmathaNa che, te zabdAdi svarUpa hoya che, ane temanI saMkhyA Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TI. sthA. 5 u 1 sU.2 varNAdinirUpaNam 507 zabdAdi sparzAnteSu paJcasu sthAneSu-rAgAthAzrayeSu sananti AsaktA bhavantisaGgaM kurvantIti / 'paMcahiM ThANehi ' ityAdiSu sarvatra saptamyarye tRtIyA vodhyaa| yadvA-'paMcahiM ' ityatra tRtIyA svArtha eva bodhyaa| 'ThANehi ' ityAdiSu tu saptamyarthe vodhyA / atra pakSe-paJcabhirindriyairjIvAH rAgAdhAzrayabhUteSu zabdAdiSu saGgaM kurvantItyartho bodhyaH // 4 // evam amunA prakAreNaitra jIvAH zabdAdiSu paJcasu sthAneSu rajyante sAkAraNaM rAgaM kurvanti / 5 / mUrcchanti zabdAdidopadarzane'zaktyA teSu moham acetanattramitra yAnti, saMrakSaNAnubandhavanto vA bhavantItyarthaH // 6 // gRdhyanti prAptavastuSvasantoSAdaprApteSu prabhUnAkAGkSAvanto bhavanti // 7 // tathA adhyupapadyante tadekacittA bhavanti, tadupArjanAya vA'dhikaM ceSTamAnA bhavantIti pAMca hote haiM / jIva zabdAdi sparzAntoM meM pAMca sthAnoMmeM Asakta hote haiM, isa pakSameM aisA artha hotA hai ki pAMca indriyoMse jIva rAgAdikoMke AzrayabhUta zabdAdikoM meM Asakta hote haiM 4 / isI tarahase jIva zandAdika pAMca sthAnoM meM Asaktike kAraNabhUta rAgako karate haiM 5 / una zabdAdika rUpa viSayoMmeM anekavidha doSoMko dekhate hue bhI jIva apanI azaktike vaza unameM mUcchita hote haiM, acetanakI jaisI avasthAko prApta karatehaiM athavA-unake saMrakSaNa karane ke liye AgrahavAle hote / "gRdhyanti" prApta vastuoMmeM asantoSase aura aprApta vastuoMmeM adhikase adhika AkAGkSAse baMdhe rahate haiM 7. " adhyupapadyante" unameM ekacittavAle hote haiM athavA unake upArjanake liye adhikase adhika ceSTAmeM lage rahate haiM 8 jisa prakAra mRgAdika zabdAdika viSayoM meM AkRSTa pAMcanI che je zabdathI laIne sparza paryantanA pAMca sthAnamAM Asakta thAya che. A pakSe ahIM e artha thAya che ke pAMca Indriya vaDe jIva rAgAdi kenA kAraNarUpa zabdAdi kemAM Asakta thAya che. (4) A rIte jIva zabdAdika pAMca sthAnamAM AsaktinA kAraNabhUta rAgathI yukta bane che te dAdika rUpa viSayamAM aneka de jevA chatAM paNa jIva potAnI azaktine kAraNe temAMthI chUTavAne badale temAM vadhArene vadhAre mUchita (Asakta) thatA rahe che. acetana jevI avasthAne prApta kare che athavA temanuM rakSaNa 42vAne bhATe mAyA mane cha (6) "gRdhyanti" tasA pAsa pastumAthI saMtoSa pAmatAM nathI ane aprApta vastuonI adhikamAM adhika lAlasAthI mAyA 27 . (7) " adhyupapadyante" to temA meyitta panI gayA heya che, athavA tenI prApti mATe adhikamAM adhika prayatnazIla rahe che. (8) jevI rIte mRgAdi che zAdika viSayamAM lubdha thaIne pitAnA priya Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtre 508 | 8 | tathA - jIvAH paJcabhirindriyai gandAdisparzAnteSu paJcasu rAgAyAzrayeSu viniH ghAtaM = mRgAdInAmiva maraNaM saMsAraM vA Apadyante = prApnuvanti / uktaM caraktaH zabde hariNaH, sparze nAgo rase ca vAricaraH / kRpaNa pataGgo rUpe, bhujago gandhe nanu vinaSTaH // 1 // paJca raktAH paJca viniSTA yatrAgRhIta paramArthAH / 51 ekaH paJcasu raktaH, prayAti bhasmAntatAM mUDhaH // 2 // kiMca-" kuraGgamAtaGgapataGgabhRGga mInA hatAH paJcabhireva paJca / ekaH pramAdI sa kathaM na hanyate yaH sevate paJcabhireva paJca ||1|| " iti // 9 // hokara apane priya jIvanase rahita bana jAte haiM, usI prakAra rAgAdikake AzrayabhUta zabdAdi sparzAnti taka ke pAMca viSayoMmeM pAMca apanI indriyoM dvArA khIMce jAkara antameM unhoMmeM mRtyuko prApta ho jAte haiM, yA unake vazavartI banakara punaH punaH isI saMsArameM janma maraNa Adi karate rahate haiM / kahA bhI hai- " raktaH zabde hariNaH " ityAdi / hariNa zabda meM jo karNa indriyakA viSaya hai, anurAgI banakara apane prANoMko naSTa kara detA hai, hAthI sparzana indriyake viSayabhUta sparzameM adhika anurAgI banakara apane jIvanako naSTa kara detA hai, vAricaramachalI rasmeM jo ki jihA indriyakA viSaya hai, anurAgI huA apane jIvanako samApta kara detI hai, tathA rUpameM jo ki cakSuindriyakA viSaya hai, anurAgI huA vicArA pataMga apane jIvanako naSTa kara detA hai, bhujaga-sarpagandha meM - jo ki ghrANa indriyakA viSaya hai, adhika anurAgI prANeAthI paNa rahita thaI jAya che, e ja pramANe rAgAddikanA AzrayabhUta zabdathI laIne sparze pantanA pAMca viSayeAmAM peAtAnI pAMca indriyA dvArA AkarSita thayelA jIveA paNa ante mRtyu pAme che eTalu ja nahI paNa temane adhIna banelA jIvA A saMsAramAM vAraMvAra janma-maraNu rUpa AvAgamana cheu che -' rakta zabde hariNaH " ityAdi. zabda ke je kandriyane viSaya che temAM anurAgI banIne haraNuM peAtAnA prANeAne gumAvI de che. sparzendriyanA viSayabhUta sparzImAM adhika anurAgayukta khanIne hAthI peAtAnAM praNAne gumAvI bese che, prANI, ke je svAdendriyanA viSaya che, temAM Asakta khanIne mAchalI peAtAnAM praNeAne gumAve che tathA cakSuindriyanA viSayarUpa rUpamAM Asakta thatrAthI pataMgiyuM pAtAnA jAna gumAvI bese che prANendriyanA viSayabhUta gandhamAM adhika anu Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ supA TIkA sthA0 5 u0 sa02 varNAdinirUpaNam 506 tathA-zabdAdisparzAntAni paJca sthAnAni aparijJAtAni-aparijJayA svarUpato'jJAtAni apatyAkhyAnaparijJayA vA'pratyAkhyAtAni ahitAya anupakArAya asukhAya duHkhAya akSamAya=asAmAMya aniHzreyasAya akalyANAya amo kSAya vA, anAnugAmikatAyai-A-samantAd anugacchati-kAlAntaramuphkAritvena anupAti yattadAnugAmikam , na AnugAmikam-anAnugAmikaM, tasya bhAvastattA tasyai, janmAntare'sahagAmitvAya ca bhavati // 10 // etAni paJca sthAnAni suparijhAtAni jIvAnAM hitasukhAdibhyo bhavanti // 11 // tathA-etAnyeva paJca huA apane jIvanako naSTa kara detA hai, isa prakArase eka indriyake viSayameM phaMse jIva jaba apanA jIvana kho baiThate haiM, to phira jo prANI pAMcoM indriyoMke viSayoM meM Asakta banA huA hai, usakI durdazAke viSayameM kyA kahA jAve ? tathA zabdase lekara sparza takake ye pAMca sthAna svarUpase ajJAta hue athavA-apratyAkhyAna pratijJAse apratyAkhyAta hue jIvoMke ahitake liye anupakArake liye alukha-duHkhake liye akSamaasAmarthya ke liye aniHzreyasa-akalyANake liye athavA amokSake liye hote haiM, evaM anAnugAmikatAke liye parabhavameM sAtha jAneke liye nahIM hote haiM 10 ye zabdAdi sparzAnta takake pAMca sthAna jaba suparijJAta hote haiM, taba ve jIvoMke hita Adi vAtoMke liye hotehaiM 11 / tathA rogayukta banIne sarSa pitAnAM prANa gumAve che. A rIte eka ja IndriyanA viSaSamAM Asakta thayelA jIva je pitAnuM jIvana gumAvI bese che, to pAMce indriyanA viSayanA gulAma banelA je jIve che, temanI durdazAnI te vAta ja zI karavI ! zabdathI laIne paze paryantanA A pAca sthAnanA svarUpathI ajJAta hoya evA athavA apratyAkhyAna pariNAthI apratyAkhyAta hoya evAM jIvone bhATe te pAya sthAna malita, manu542, masuma (4), sakSama (masAmarthya) anizreyasa (akalyANa) athavA amokSane mATe kAraNarUpa bane che, ane anugAmitA-parabhavamAM sAthe javAne mATe kAraNabhUta banatAM nathI (10). A zabaithI laIne sparza paryantanA pAMca sthAna jyAre suparijJAta thaI jAya che, tyAre te jInA hita, upakAra Adi karavAmAM kAraNabhUta bane che (11). Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAstre sthAnAni aparijJAtAni jIvAnAM durgatigamanAya nArakAdimatraprAptaye bhavanti, parijJAtAni tu etAni mugatigamanAya-siddhayAdimAptaye bhavantIti ||12|13muu02|| durgatimRgatI ca kAraNAntareNApi bhavata iti pratipAdayitumAha- mUlam-paMcahiM ThANehiM jIvA doggaiM gacchati, taM jahA-- pANAivAeNaM jAva parigahaNaM / paMcahiM ThANehiM jIvA soggaiM gacchaMti, taM jahA -pANAvAyaveramaNeNaM jAva prighvermnnennaasuu.3| . chAyA-paJcabhiH sthAne yA durgatiM gacchanti, tadyathA-prANAtipAtena yAvat parigraheNa / paJcabhiH sthAnIvAH sugati gacchanti, tathathA-prANAtipAtaviramaNena yAvat parigrahaviramaNena / / sU0 3 // TIkA-'paMcahi ThANehi ' ityAdi-vyAkhyA sugamA / / su0 3 // yehI pAMca sthAna aparijJAta hone para jIyoM ko durgatigamanake liye hote haiM, arthAt nArakAdi bhavoMkI mAsike liye hote haiM, tathA jama ye parijJAta hote haiM, arthAt jJaparijJAse anarthakA sUla jAnakara pratyAkhyAna parijJAnase zabdAdika kAmabhogoM kA tyAga kara dete haiN| taba ye sugatikI prAptike liye-siddhi AdikI prAptike liye hotehaiM 12-13 / 02 / / durgati aura sugati ye dUsare kAraNale bhI hotI hai, isa pAtako pratipAdana karane ke liye aba sUtrakAra kahate haiM 'paMcahi ThANehi~ jIvA' ityAdi stra 3 // TIkArtha-pAMca kAraNoM se jIna durgatimeM jAte haiM, jaise-mANAtipAtase yAvat pariMgrahase tathA pA~ca kAraNoM se jIva lugatiko prApta karate haiM, jaiseprANAtipAta viramaNase yAvat parigraha viramaNale / / sU0 3 / / e ja pAMca sthAne aparijJAta ja rahe che ane durgatimAM javAnA kAraNabhUta bane che eTale ke nArakAda bhanI prApti karAve che, tathA jyAre te pAMce sthAna suparijJAta thaI jAya che, arthAt jJaparijJAthI tene anarthanA kAraNarUpa jANI pratyAkhyAna pariNAthI zabdAdika kAmabhegene tyAga karI de che. tyAre jIvane sugatinIsiddhi AdinI prApti karAve che. (12-13) sUrA bIjA kAraNene lIdhe paNa jIva durgati ane sugatinI prApti kare che. e ja vAtanuM have sUtrakAra nIcenA sUtra dvArA pratipAdana kare che. " paMcahi ThANehi jIvA " tyaahTIkAtha-prANAtipAtathI laIne parigraha paryantanA pAMca kAraNene lIdhe jIva gatimAM jAya che prANAtipAta viramaNathI laIne parigraDa viramaNa paryantanA pAca kAraNene lIdhe jIva sugati prApta kare che. sU. 3 ! Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA05 u01 sU02 parNAdinirUpaNam 511 saMvaratapasormokSasAdhanatyaM prasiddham / tatrAnantarasAmanirodhalakSaNaH saMvara uktaH / adhunA pratimArUpAn tapomedAnA___mUlam--paMca paDimAo paNNattAo taM jahA--mahA 1 subhadA 2 mahAbhaddA 3 savao bhaddA 4 aduttarapaDimA 5 // sU0 4 // chAyA-paJcapratimAH prajJaptA', tadyathA-bhadrA 1 subhadrA 2 mahAbhadrA 3 sarvatobhadrA 4 bhadrottarapratimA 5 // 0 4 / / TIkA-paMca paDimAo' ityAdibhadrAdayaH paJcapratimA vijJeyAH / AsAM vyAkhyA grnthaantraadbseyaa||suu04|| itthaM karmanirjaraNahetu tapovizeSamabhidhAya sampati. karmAnupAdAnahetubhUtasya saMyamasya viSayabhUtAn ekendriyajIvAnAha mUlam--paMca thAvarakAyA eNNatA, taM jahA-iMde thAvarakAe 1 baMbhe thAvarakAeM 2 sippe thAvarakAe 3, saMmatI thAvarakAe 4 pAjAvacce thAvarakAe 5 / paMca thAvarakAyAhibaI paNNattA, taM jahA-iMde thAvarakAyAhivaI 1 jAva pAjAvacce thAvarakAyAhibaI 5 // sU0 5 // saMvara aura tapa ye mokSake sAdhana haiM, yaha bAta prasiddha hai, inameM AsravakA nirodha honA yaha laMbara hai, yaha bAta to kahI jA cukI hai, ataH aba patrakAra pratimArUpa tapoMke bhedoMkA kathana karate haiM 'paMca paDimAo paNNattAo' ityAdi sUtra 4 || TIkArtha-pratimAe~ pAMca kahI gaI hai-jaile-bhadrA1 subhadrAra mahAbhadrA 3 aura sarvatobhadrA 4 aura bhadrottara pratimA 5 ina pratimAoMkI vyAkhyA anya granthoMse jAna lenI cAhiye / sU0 4 // | saMvara ane tapane mokSanA sAdhanarUpa kahyAM che Asavane nirAdha kare tenuM nAma saMvara che, e vAtanuM te AgaLa pratipAdana thaI gayuM che. tethI have sUtrakAra tapanA bheda rUpa pratimAnuM kathana kare che. "paMca padimAo paNNattAo" tyAha1 TI -pratibhAmA nIya prabhA pAMya hI cha-(1) mI, (2) subhadrA, (a) mahA bhadrA, (4) sarvate bhadrA ane (5) bhadrotara pratimA. A pratimAonuM varUpa anya agraMthomAMthI jANuM levuM. e sU. 4 Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAstre 512 / chAyA-paJca sthAvarakAyAH prajJaptAH, tadyathA-indraH sthAvara kAyaH 1, brahmA sthAvarakAyaH 2, zilpaH sthAvarakAyaH 3, sammatiH rathAvarakAyaH 4 mAjApatyaH sthAvarakAyaH 5 / paJca sthAvarakAyAdhipatayaH prajJaptAH tadyathA-indraH sthAvarakAyA dhipatiH 1 yAvat prAjApatyaH sthAvarakAyAdhipatiH 5 // sU0 5 // TIkA--'paMca thAvarakAyA' ityAdi sthAvarakAyAH-sthAvaranAmakarmIdayAt sthAvarA:-pRthivyAdayaH, tepA kAyA rAzayaH yadvA-sthAvara sthAvaranAmakarmodaya janitaH kAyA zarIraM yepAM te tathA / isa prakArase kAma nirjaraNakA hetu tapo vizeSako kahakara aya sutrakAra ko ke kSayakA hetubhUta jo saMyama hai, usa saMyamake viSaya bhUta jo ekendriya jIva haiM unheM kahate haiM___ 'paMca thAvara kAyA paNNattA' ityAdi sUtra 5 // mutrArtha-pAMca sthAvarakAya kahe gaye haiM, jaise-indra sthAvara kAya 1 brahmA sthAvara kAya 2 zilpa sthAvarakAya 3 sammati sthAvarakAya 4 aura prAjApatya sthAvarakAya 5 / pAMca sthAvara kAyAdhipati kahe gaye haiM-jaise-indra sthAyara kAyAdhipati 1 yAvat prAjApatya sthAvarakAyAdhipati 5 / / TIkArya-sthAvara nAmakarma ke udayase sthAvara jIva hotehaiM, ye jIva pRthivI AdirUpa hote haiM, inakI jo rAzi hai, vaha sthAvarakAya hai, athavA sthAvara nAmakarmake udayase janita hai, kAya-zarIra jinhoMkA ve sthaavrne A prakAre karmaniraNanA heturUpa vizeSanuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra karmone anutpAdanA hetubhUta je saMyama che, te saMyamane viSayabhUta je ekendriya jIve che temanuM kathana kare che. sUtrAtha-"paMca thAvarakAyA paNNattA" tyaahsUtrArtha-sthAvarakAyanAnIce pramANe pAMca prakAra kahyA che-(1) Indra sthAvarakAya (2) prakSA yAva25ya, (3) zi65 sthA1241ya, (4) samati syA5245ya, ane (5) prAjApatya sthAvarakAya pAMca sthAvara kAyAdhipati kahyAA che-(1) Idra sthAvara kAyAdhipati thI laIne prAjApatya sthAvarakAyAdhipati parvatanA pAMca sthAvara kAyAdhipati samajavA. TIkAI-sthAvara nAmakarmanA udayathI sthAvara nI utpatti thAya che. te che pravI Adi rUpa hoya che. temanI je rAzi che tene sthAvarakAya kahe che. athavA sthAvara nAmakarmanA udayathI janita jemanI kAyA (zarIra) che, te Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . saMdhATIkA sthA05u01sU0 / saMyamasya viSayabhUta pakendriyajIvanirUpaNam / 513 te ca paJcasaMkhyakAH prajJaptAH, tadyathA-indraH sthAvarakAya ityAdi / tatra-indra sthAvarakAyaH pRthivIkAyaH / ayam indrasaMmbandhitvAdindra ityucyate // 1 // tathAbrahmA sthAvarakAyA apkAyaH / brahmadevasaMbandhitvAdayaM brahmetyucyate // 2 // zilpaH sthAvarakAyA-taijasakAyaH / zilpadevasambandhitvAdayaM zilpa ityucyate // 3 // sammatiH sthAvarakAyA-vAyukAyaH / ayaM sammatidevasamvandhitvAt sammatirityucyate // 4 // tathA-prAjApatyaH sthAvarakAyA vnsptikaayH| prajApatidevasaMvandhitvAdayaM prAjApatya ityucyate // 5 // iti / eSAM pazcAnAM sthAvarakAyAnAmindrAdayaH paJca adhipatayaH svAminaH krameNa vijJeyAH / amumevArtha sUcayitumAha'paMca thAvarakAyAhibaI paNNattA' ityAdi / atredaM bodhyam-yathA dizAmindrAnyAkAya haiM, ye sthAvarakAya pAMca kahe gaye haiM, inameM indra sthAvarakAya pRthivIkAya hai isakA indra adhipati hone se indra aisA kahA gayA hai / brahmA sthAvarakAya apkAya hai 2 / isakA brahmAadhipati honese brahmA aisA kahA gayA hai / zilpa sthAvarakAya tejaskAya hai 3 / isakA zilpadeva adhipati honese zilpa so kahA gayA hai, sammati sthAvarakAya vAyukAya hai, isakA sammatideva adhipati honese sammati aisA kahA gayA hai| aura prAjApatya sthAvara kAya vanaspatikAya hai, isakA prajApatideva adhipati honese prAjApatya aisA kahA gayA hai 5 / ina pAMca sthAvarakAyoMke indrAdika pAMca adhipati svAmI kramase haiN| yahI ghAta-"paMca thAvarakAyAhivaI paNNattA " isa sUtra se prakaTa kI gaI hai yahAM aisA samajhanA cAhiye-jisa prakArase svAmI indra Adi nakSatroMke adhipati azvi yama Adi haiM, dakSiNottara lokA| ke adhipati zakra aura 7vAne yaa124|| 49 cha. tanA upayuta pAya 54.2 4aa -(1) -dra sthAvarakAya prakiAyane kahyAM che, kAraNa ke tene adhipati Indra che. (2) apakAyane brahma sthAvarakAya kahe che, kAraNa ke tenA adhipati brahmA che. (3) tejaskAyane zilpa sthAvarakAya kahela che, kAraNa ke tene adhipati zilpadeva che. (4) vAyukAyane sammati sthAvarakAya kahela che, kAraNa ke tene adhipati sammatideva che, (5) vanaspatikAyane prAjApatya sthAvarakAya kahevAmAM Ave che, kAraNa ke tene adhipati prajApati deva che uparyukta pAMca sthAvarakAnA adhipati Indra Adi de che e ja pAta sUtrare "paca thAvarakAyAhivaI paNNattA " tyA sUtrI mA prasTa karI che. ahIM ema samajavuM joIe ke jema nakSatranA adhipati azvi sthA0-65 Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 sthAnAGgasUtre dayo, nakSatrANAmazvimAdayo, dakSiNottara lokArdhayoH zakrezAnau, tathaina indrabrahmAdayaH pRthivyAdInAM sthAvara kAyAnAmadhipatayo bhavanti, ata eva indrAdrayaH paJca sthAvarakAyAdhipatitvenoktA iti // mu0 5 // ete ca avadhimanto bhavanti, parameSAM kadAcidadhidarzanobho'pi bhavatI tyAha mUlam - paMcahi ThANehiM ohidaMsaNe samuppajiukA mevi tappaDhamayAe khaMbhAejA taM jahA - appabhUyaMcA puDhatriM pAsitA tappaDhamayAe khaMbhA ejjA 1, kuMthurAsiM vA puDhavi pAlittA tappaDhamayAe khaMbhA ejjA 2, mahAmahAlayaM vA mahoragasarIraM pAsittA tappaDhamayAe khaMbhAejjA 3, devaM vA mahiDDiyaMjAva mahAsokkhaM tappaDhamayAe khaMbhAejjA 4, puresu vA porANAI mahaimahAlayAI mahAnihANAI pahINasAmiyAI pahINaseuyAI pahINaguttAgArAI ucchinnasAsiyAI ucchinnaseuyAI ucchinnaguttAgArAI jAI imAI gAmAgara nagarakheDakavtraDadoNamupaTTaNAsamasaMvAhasannive sesu siMghADagatigacaukka vaccaraca ummuha mahApahapa hesu nagaragiddhamaNesu sukhANasunnAgAragirikaMdara saMti selovaDAvaNabhavaNagihesu saMnikkhittAiM citi tAI vA pAsittA tappaDhamayAe khaMbhAejjA 5 / icceehiM paMcahiM ThANehiM ohidaMsaNe samupajjiu kAmevi tappaDhamayAe khaMbhAejA // sU0 6 // IzAna haiM, usI prakAra se indra brahmA Adi pRthivI Adi sthAvara kAryoM ke haiN| isIliye indrAdika pAMca sthAvarakAyoMke adhipatirUpase kahe gaye haiMsU05 // cama Adi hAya che, leAkanA dakSiNa ane uttarAnA adhipati zukra ane izAna nAmanA indro hoya che, e ja pramANe pRthvI Adi sthAvarakAyAnA adhipati praznA Adi pAMca che tethI indrAdika pAMca devene sthAvarakAcAnA adhipati rUpe prakaTa karavAmAM Avela che, sUpa Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516 sudhA TIkA sthA0 5 u010 6 avadhidarzanakSobhakAraNanirUpaNam chAyA - paJcabhiH sthAnaiH avadhidarzanaM samutpattukAmamapi tatprathamatAyAM skanIyAt tadyathA - alpabhUtAM vA pRthivIM dRSTvA tatprathamatAyAM skanIyAt 1, kunthurAzi vA pRthivIM dRSTvA tatprathamatAyAM skanIyAt 2 mahAtimahat vA mahoragazarIraM dRSTvA tatprathamatAyAM skamnIyAt 3, devaM vA mahardika yAvat -mahAsaukhyaM dRSTvA tatprathamatAyAM skanIyAt 4, pureSu vA purANAni mahAtimahAnti mahAnidhAnAni mahINasvAmikAni prahINa sektRkAni prahINagotrAgArANi ucchinnasvAmikAni ucchinnasevakAni ucchinnagotrAgArANi yAni imAni grAmAkaranagara kheTakaTa droNamukhapanAzrama saMvAdasannivezeSu zRGgATakatrikacatuSkacatvaracatumukhamahApathapatheSu nagara nirddhapaneSu zmazAnazUnyAgAra girikandarazAntizailopasthApanabhavanagRheSu sannikSiptAni tiSThanti tAni vA dRSTvA tatprathamatAyAM skannIyAt / ityetaiH paJcabhiH sthAnaiH avadhidarzanaM samutpattukAmaM tatprathamatAyAM skasnIyAt / / 06 / / TIkA--' paMcahi ThANehiM ityAdi. paJcabhiH sthAnaiH avadhidarzanam = avadhireva darzanaM rUpisAmAnyagrahaNam atradhidarzanam tat samutpattukAmamapi bhavitukAmamapi tatvathamatAyAm = avadhidarzano samaye kanIyAt kSubhyet-caledityarthaH / yadvA-avadhidarzage samutpatukAme sati tatprathamatAyAm = avadhidarzanotpAdamathamasamaye avadhimAn skamnIye avadhi vAle hote haiM, parantu inake kadAcit avadhidarzanakA kSobha bhI hotA hai - yahI bAta sUtrakAra kahate haiM TIkArtha- paMcahi ThANehi ohidaMsaNe' ityAdi sUtra 6 // utpanna hone kI icchAvAlA huA bhI avadhidarzana apane utpanna hone ke prathama samaya meM calAyamAna ho sakatA hai, isameM ye pAMca kAraNa haiM - avadhijJAna se pahile rUpI padArthako sAmAnya rUpa se grahaNa karanevAlA jo usakA darzana hai vaha avadhidarzana hai, yaha avadhidarzana utpanna honeke teo avadhivALA hoya che, paNa kayAreka temanA avadhidarzananA kSAbha paNa thatA heAya che. e ja vAta have sUtrakAra have prakaTa kare che, TIartha - "paMca hiM' ThANehi ohidaMsaNe " ityAdi utpanna thavAnI IcchAvALu hAvA chatAM paNa peAtAnI utpattinA prathama samayamAM nIcenA pAMca kAraNeAne lIdhe adhidazana calAyamAna thai zake che. avadhijJAna thayA pahelAM rUpI padArthane sAmAnya rUpe grahaNa karanAru je tenu dana che tene avidhana kahe che. te avadhidarzIna utpanna thavAne ceAgya hovAthI Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAso yAt=kSubhyet / avadhimAniti gamyatvenAkSiptam / kSobhamakAramevAha-taM jahA' ityAdinA / tathayA-alpabhUtAm-alpAni=stokAni bhUtAni-prANino yasyAM sA tAm-alpasaMkhyakamANisahitAM bhUmiM dRSTvA avadhijJAnavato'vadhidarzana tatprathamatAyAm avadhidarzanaprathamotpAdasamaye skabhnIyAt-nubhyet / ayaM bhAvaHbahusaMkhyakasatvasamAkulA bhUriyamiti saMbhAvanA samanvito'smAdalpasattva sahito bhUmim avadhidarzanotpAdamathamasamaye dRSTvA " AH kimetadevam " ityevaM saMkSubdhAvadhidarzano bhavati, akSINamohanIyatvAditi 1 / vA athavA kundhuyogya hone se utpanna huA bhI jo vaha apanI Apattike prathama samayameM kSubhita ho jAtA hai, athavA avadhidarzana utpattike yogya honese utpanna hotA bhI jo usakI utpattike prathama samayameM avadhijJAna bAlA jIva kSubhita ho jAtAhai, to usake kSubhita honeke kAraNa yehaiM-java avadhijJAnI alpasaMkhyaka prANiyoMse sahita bhUmiko dekhanAhai, taba usakA avadhidarzana usake dekhanese apanI utpattike prathama samayameM zcabhita ho jAtA hai-calAyamAna ho jAtAhai / isako bhAva aisA hai, yaha bhUmi aneka saMkhyAvAle prANiyoMse samAkula-vyApta hai, aisI saMbhAvanAse samanvita avadhijJAnI akasmAta alpasattva sahita bhUmiko avadhidarzanake utpAdake prathama lamayameM jaba dekhatA hai, to dekhakara " oha kyA yaha aisA hai " isa prakAra se vaha avadhidarzanavAlA saMkSubdha ho jAtA hai, utpanna thAya che paNa kharuM, paraMtu je te pitAnI utpattinA prathama samayamAM kSabhita thaI jAya che athavA je jIva avadhidarzananI prAptine pAtra hoya che tene avadhidarzana utpanna thaI paNa jAya che, paraMtu kayAreka tenI utpattinA prathama samayamAM avadhijJAnavALo jIva kuMbhita thaI jAya che, te mubhita thavAnA kAraNo nIce pramANe hoya che-(ahIM avadhijJAna ane avadhijJAnImAM dhama ane dharmInI apekSAe abheda mAnavAmAM Avyo che ) (1) tyAre avadhijJAnI alpasaMkhyaka prANIovALI bhUmine dekhe che, tyAre temane jevAthI tenuM avadhijJAna utpattinA prathama maye mubhita thaI jAya che-calAyamAna thaI jAya che. A kathananuM tAtparya A pramANe che A bhUmi aneka saMkhyAvALA prANIothI vyApta che evI saMbhAvanAmAM mAnanAre te avadhijJAnI akasmAt alpa saMkhyaka prANIovALI bhUmine avadhidarzananI utpattinA prathama samaye jyAre dekhe che, tyAre tene evuM Azcarya thAya che ke "zuM A bhUmi ATalA ja prANIovALI che ! " A prakAre te avadhinAnI saMkSubdha thaI jAya che, kAraNa ke te akSINa mohavALe Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhArIkA sthA05301 sU06 bhavadhida nakSobhakAraNanirUpaNama 517 rAzibhUtAm-kunthurAzimayoM kunthubhiAptAM pRthivIM dRSTvA'tyanta vismayadayAbhyAM skannIyAta // 2 // vA athavA-mahAtimahAlayam-mahato'pyatimahata mahoragazarIraM mahAsarpakAyaM vAyadvIpavarti yojanasahasrapamANaM dRSTvA vismayabhayAbhyAM skabhnI. - yAtU / / 3 // vA athavA mahaddhikaM yAvacchandagrAhya-mahAdyutika mahAnubhAgaM mahAvalaM tathA mahAsaukhyaM devaM dRSTvA vismayAt skannIyAt // 4 // vA athavA purepa= nagareSu purANAni-prAcInAni mahAtimahAlayAni-vizAlAtivizAlAni mahAnidhAnAni-mahAmUlyaratnAdInAM nidhAnasthAnAni bhavanti, kIdRzAni tAni bhavanti ? kyoMki vaha akSINa mohavAlA hotA hai 1 / athavA kunthurAzibhUna kunthurAzise vyApta pRthibIko dekhakara vaha atyanta vismaya evaM dayA inase saMkSubdha avadhidarzanavAlA ho jAtA hai 2 / athavA-jaba vaha apane avadhidarzanase mahAsarpakAyako bAhyadrIpavarti yojana sahasra pramANavAle bahu tahI adhika vizAlakAyavAle sarpakAyako dekhatA hai, to dekhakara vismaya aura bhaya ina donoMse saMkSubdha avadhidarzakavAlA ho jAtAhai 3 / athavAjaSa yaha apane avadhidarzanale maharddhika yAvat-mahAyutika mahAprabhAvayukta mahAghala saMpanna tathA mahAsaukhyayukta kisI devako dekhatA hai, to dekhakarake vaha avadhijJAnI jIva vismayase saMkSubdha abadhidarzanavAlA avadhidarzanakI utpattike prathama samayameM bana jAtA hai, athavA nagaroM meM isa prakArake mahAtimahAn prAcInatama gaDhe hue yA rakhe hue nidhAnoMko dekhatA hai, to dekhakara vaha avadhidarzana apane prathama samayameM saMkSubdha ho jAtA hai 5 / nidhAnake ina-vizeSaNoMkA artha isa prakAra se hai jaisehoya che (2) athavA kuntha rAzi rUpa athavA kuntha rAzi vaDe vyApta pRthvIne jeIne atyaMta vismaya ane dayAthI te sa kSubdha avadhidarzanavALo thaI jAya che (3) athavA jayAre te bAhya dviIpamAM jana sahastra pramANavALA mahAsarpakAyane jove che, tyAre tene joIne vismaya ane bhaya, A bane kAraNe saMkSubdha avadhidarzanavALa thaI jAya che. (4) athavA jyAre te avadhidarzanathI mahaddhika, mahAdyutika, mahA prabhAvayukta, mahA balayukta, mahA sukhasaMpanna evAM devane dekhe che, tyAre te avadhidarzanavALo jIva avadhidarzananI utpattinA prathama samayamAM vimayane lIdhe saMkSubdha avadhidarzanavaLa banI jAya che. (5) athavA nagarAdimAM mahAtimahAna prAcInatama jamInamAM dATI rAkhelA ke bhUgarbhamAM khanIja rUpe rahelA bhaMDArone jayAre te avadhidarzananA prathama samaye jove che, tyAre vismayane kAraNe tenuM avadhidarzana saMkSubdha thaI jAya che. Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 sthAnAstre ityAha-prahoNapAmikAni-pahINAH parikSINAH naSTaprAyAH svAmino yeSAM tAni tathoktAni, tathApahINa sektta kAni-pahINAH sektAra:-secakAstepvatra upayuparidhanaprakSekAH punAdayo yepA tAni tathoktAni / ayatrA-' mahINasetukAni' iticchAyA / prahINAH setavA tadabhijJAnabhUtAH pAla yastanmArgI yA atipurANatvena prati nAgarakAbhAvena ca yeSAM tAni tathoktAni, tathA-mahINagotrAgArANiprahAgAni gotrAgArANi-nidhAyakAnAM kulAni gRhANi ca yeSAM tAni tathoktAni / uktamevArtha vizadayati-' ucchinnasAmiyAI' ityAdi, ucchinnamyAmikAniucchinnAH unyUlitAH strAgino yeSAM tAni tathoktAni / anyat pUrvavad bodhyam / evaM vidhAni puravartIni purANAni nidhAnAni dRSTvA, cA=athavA-grAmAkaranagarakheTakaryaTadroNamukhapaTTanAzramavAhasannivezepu-tatra-grAmaH-gata karAdihyate, jo nidhAna purAne hoM, bahuta pahileke hoM, prAcIna hoM, mahAti-mahAlaya hoM-bahutahI adhika vizAla hoM jinakI dravya rAzikA koI pramANa na ho, aura jinake svAmI naSTa prAya ho cuke hoM, tathA jo prahINotaka hoM, jinakI vRddhi karanevAle unake svAmiyoM ke bhI koI putra pautrAdi na rahe hoM-sabake saba (mara) ho cuke hoM athavA jo prahINa letuka hoM-una nidhAnoMke jAnanevAle taka bhI koI na bace hoM tathA jo prahINa gotrAgAravAle hoM-jinake adhikAriyoM ke gotrake ghara taka bhI naSTa ho gaye hoM aise ucchinna (naSTa) svAmI Adi vizeSaNoMvAle mahAmRtyavAle ratnAdikoMke vidhAnoMko-khajAnoMko dekhakara athavA-grAmameM-karAdi Teksa Adi ahIM je nidhAna (dhana bhaMDAra ) 50 vaparAya che, tenA vizeSaNone artha A pramANe che-te nidhAne prAcInakALathI jamInamAM rahelA hovAthI temane purANu kahyA che te nidhAna ghaNu ja vizALa hovAthI tene mahAti mahAna kahyA che te bhaMDAramAM apAra dravyarAzi rahelI che te bhaMDAronA mAlike naSTa thaI cukyA che, eTaluM ja nahIM paNa te dhanabhaMDAronI vRddhi karanAra puruSanA putra, pautra Adi koI bacyuM nathI tenA eke eka vArasa kAladharma pAmI cukyA che. A kAraNe temane "prahaNa sekatRka" kahyA che. athavA te nidhAne "prahaNa setuka che-eTale ke te nidhAnanA astitvane jANanAra paNa kaI vidyamAna nathI, tathA je prahaNa gAtrAgAravALA che, eTale te bhaMDAronA svAmInA gotra (kuLa) nI kaI paNa vyaktinA ghara paNa mejUda nathI, evAM uchinna svAmI Adi vizeSaNothI yukta mahAmUlyavAna ratnAdi kethI yukta khajAnAone grAma, nagara AdinA bhUgarbhamAM rahelA ane tenuM avadhidarzana kSubdha thaI jAya che. Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 5 u01 sU06 avadhidazanakSobhakAraNanirUpaNam 19 AkArAlAdInAmutpattisthAnam , nakaram nAstikaro yasmistat , yadvA nagaraMprasiddham , kheTam-dhUlipAkArapariveSTitam kaTara-kutsitaM nagaram , maDambam - sarvato'rdhattIyayojanaM yAvad vasatirahinam , droNamukham jalasthalobhayapathayuktam , paTTanama-jalasthalapathayoranyatareNa nirgamapravezau yatra tat AzramaH-tApasajananivAsasthAnam , saMvAhaH paracakrabhayena rakSArtha yatra parvatanitaravAdidurge dhAnyAdIni janAH saMvahanti saH, saMniveza:-yatra prabhUtAnAM bhANDAlA sanivezaH saH, epAmitaretarayoga dvandvaH, teSu tathokteSu, tathA-zRGgATakatrikacatuSkacatvaracaturmugvamahApathapatheSu-tatra-zRGgATakam-trikoNamArgaH, trika-trietham-yatra trayo mArgA milanti tatsthAnam , catuSkam catuSpatham-yatra catvAromArgA milanti tatsthAnam , catvajinameM se vasUla kiyA jAtA hai, aise sthAna meM Akara meM-ratnAdikakI utpattike sthAnabhUta khAnoM meM nagarameM kheTameM-dhUliprAkArase pariveSTita sthAnameM, karSaTameM-kutsita nagarameM maDambameM cAroM ora aDhAI 2 yojanataka vasatI rahita sthAna droNAkhameM-jalapakSa evaM rathalapatha ina donoM mArgoM vAle sthAna meM pahanameM-jalapatha evaM sthalapatha inameM se koI ekapathase hokara jinameM AnAjAnA hotA ho, aile sthAna meM Azrama meM tapasvijanoMke sthAnameM saMvAhameM-paracakrake bhayale manuSya rakSAke liye jina parvatAdike madhyabhAgoM meM dhAnyAdi chipAkara rakhate haiM aise sthAna meM, saMnivezameM jo aneka bhANDAdi vastuoMke rakhane ke AzrayasthAna hote haiM, aise sthAnameMtathA zrRddhATakameM-trikoNavAle mArga, trikameM-tIna rAste jahAM para Akara milate hoM aikhe rAste meM, catvara meM aneka mArgoM ke saMgama sthAnameM mahA ahIM je prAmAdi sthAna batAvyAM che, temane artha have spaSTa karavAmAM bhAva cha jyAM AvatA jatA mAla para kara vasUla karAya che evA sthaLane gAma kahe che, ratnAdikanI utpatti jyAM thAya che evI khANene Akara" kahe che mATInA killAthI rakSita gAmane kheTa kahe che, kutsita nagarane kaMTa kahe che, jenI cAre tarapha ardhA ejananA vistAramAM vastI na hoya evA sthAnane maDao" kahe che jyAM jaLamArga ane jamIna mArge jaI zakAya che, evA sthaLane droNamukha" kahe che jyAM mAtra jaLamArge ja athavA mAtra jamIna mAge ja jaI zakAtuM hoya evA sthaLane "paTTana" kahe che tapasvI jananA sthAnane Azrama kahe che, paracakanA bhayathI manuSya potAnA dhanadhAnyane parvatAdinI vacce AvelA je surakSita sthAnamAM rAkhe che te sthAnane saMniveza kahe che. traNa khUNAvALA mArgane zragATaka (zigaDAnA AkArane mArga) kahe che, traNa rastA jyAM maLatA hoya te jagyAne trika kahe che. jyAM cAra mArgo Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 720 sthAnAnapatre ram=anekamArgamagamasthAnam , mahApathaH rAjamAgaH, panthAH mAgaH, eSAM indaH, tepu tathoktepu, tathA-nagarani manepu-nagarajalanirgamanasthAneSu, nagaranAlikAsvityarthaH / , tathA - zmazAnazUnyAgAragirikandarazAntizailopasthApanabhavanagRheSutatra-zmazAnam zavapariSThApanasthAnam , zUnyAgAram=zunyagRham , girikandarA parvatAhA, zAntigRham yatrarAjJAmaniSTagAntaye zAntikamahomAdi kriyate tat , zailagRham-parvatapmutkIrya gRharUpeNa yannirmIyate tat, upasthApanagRham AsthAnamaNDapaH, athavA-zailopasthApanagRham zailanirmitAsthAnamaNDapaH, bhavanagRham-yatra kuTu bino nivasanti tata , etepAmitaretarayogadvandvaH, teSu / eteSu grAmAdipu yAni imAni mahINasvAmikAdivizeSaNaviziSTAni purANAni mahAtimahAkayAni mahA nidhAnAni sannikSiptAni saMsthApinAni tiSThanti tAni dRSTvA adRSTapUrvatayA pathameM rAjamArga meM pathameM-sAmAnya mArgameM tathA nagara nirddhamanoM meM-nagarake jalako nikalane ke liye banAye gaye mArgoM meM-nagarake tAlAoMmeM-tathA zmazAnoMmeM zUnyAgAroM meM, girikI kandarAoMmeM, zAntigRhoM meM, jahAM para rAjAbhoM ke aniSTako zAnta karane ke liye zAntikamarUpa homAdika kiye jAte haiM aise sthAnameM, zailagRhoM meM-parvatako toDakara jo gRharUpase banAye jAte haiM aise sthAnoMmeM upasthAnagRhameM-bhAsthAna maMDapameM-athavA-zailopasthAna gRhameM, zailanirmita AsthAna maMDapameM, yAhara baiThane ke maNDapoMmeM, avanagRhameM jahAM kuTumpIjana nivAsa karate hoM aise sthAnameM aise ina grAsAdikoMmeM, rakhe hue gaDhe hue prahINasvAmika (svAmI rahita ) Adi vizeSaNoMvAle purAne mahAtimahAlaya aise nidhAnoMko dekhakara adaSTa pUrva hone ke kAraNa unake jAyamAna vismbhegAM thatAM hoya te sthAnane catuSka (eka) kahe che, aneka mArgonA saMgama sthAnone catvara kahe che. rAjamArgane mahApatha kahe che sAmAnya mArgane patha kahe che. nagaramAMthI pANI bahAra kADhavAnI gaTarane niddhamana kahe che. A prakAranAM sthAnamAM tathA smazAnamAM, nyAgAramAM (nirjana sthaLomAM), girikaMdarAomAM AvelAM zAnitagRhamAM ( tyAM rAjAonA aniSTane zAnta karavAne mATe zAntikama rU5 homa havana Adi jyAM karavAmAM Ave che evA sthAne mAM), parvatene ketarIne banAvelAM zailagRhamAM, upappAnagRhamAM, AsthAnamaMDapamAM athavA zailepasthAna gRhamAM-zaivanirmita AsthAna maMDapamAM ane zAnagRhamAM (kuTuMbIo jyAM nivAsa kare che evA bhavanomAM ) dATelA prahIzasvAmika Adi pUrvokta vizeSaNovALA, purANuM mahAtimahAlaya nidhA nene joIne avadhidarzananI utpattinA prathama samayamAM avadhidarzanavALo jIva Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u01 207 kevalajJAna darzanaviSayAmakSobhatAnirUpaNam 521 vismayAda lobhAd vA adhi darzanotpAdaprayamasamaye'vadhimAn saMkSubdhAvadhidarzano bhavatIti // 5 // ityetaiH pUrvoktaH paJcabhiH syAnaiH avadhidarzanaM samutpattukAmam tatpathamatAyAm avadhidarzanotpAdaprathamasamaye skamnIyAt kSubhyediti // sU06 / / sampati kevalajJAnadarzanavipayAmakSobhatAmAha mUlam--paMcahi ThANehiM kevalavaranANadasaNe samuppajiukAme tappaDhamayAe no khaMbhAejjA, taM jahA- appabhU taM vA puDhaviM pAsittA tappaDhamayAe No khaMbhejjA, sesaM taheba jAva bhavaNagi. hesu saMnikkhitAI ciTuMti tAI vA pAsittA tappaDhamayAe No khaMbhAejjA, icceehiM paMcahi ThANehiM jAva no khNbhaaejjaasuu07| ___ chAyA-paJcabhiH sthAnaH kevalaMvarajJAnadarzanaM samutpattukAmam tatpathamatAgAM no kamnIthAt , tadyathA-alpabhUtAM vA pRthivIM dRSTvA tatprathamatAyAM no skannI. yAt , zepaM tathaiva yAvad bhavanagRheSu sannikSiptAni tiSThanti tAni vA dRSTvA tatmathamatAyAMno skamnIyAt , ityetaiH paJcabhiH sthAnaiH yAvat no skbhniiyaat||s.7|| yase athavA unake lobhale avadhidarzanakI utpattike prathama samayameM avadhijJAnavAlA jIva saMkSubdha avadhidarzanavAlA ho jAtA hai, isa prakArake ina pUkti pAMca kAraNoMse utpattike yogya huA avadhidarzana apanI utpattike prathama samayameM kSubhita ho jAtA hai, yA kSubhita ho sakatA hai, 6 / tAtparya isa kathanakA aisAhai, ki avadhijJAnIko avadhi darzana hotA hai, para vaha ina nirdiSTa pAMca kAraNoMse apane utpanna honeke prathama samayameM kSubhita bhI ho sakatA hai, isI tarahale avadhijJAna bhI kSubhita ho sakatA hai / sU0 6 // saMkSubdha avadhijJAnavALA thaI jAya che-te prakAranA bhaDAro te pahelAM karI paNa jayAM nathI, tethI vismayane lIdhe athavA te prApta karavAnA lobhane lIdhe te saMkSubdha avadhidarzanavALo thaI jAya che. A prakAranA uparyukta pAMca kAraNone lIdhe utpattine evuM avadhidarzana paNa utpattinA prathama samayamAM subhita (calAyamAna) thaI jAya che athavA calAyamAna thaI zake che A kathanane bhAvArtha e che ke avadhijJAnIne avadhidarzana thAya che kharU, paNa uparyukta pAMca kAraNone lIdhe utpanna thayA bAda prathama samayamAM ja tenuM avadhidarzana mukita paNa thaI zake che, ane eja rIte avadhijJAna paNa mubhita thaI zake che. sUtra 6 che sthA0-66 - Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre TIkA - paMcahi ThANehi ' ityAdi / samutpattukAmaM kevalavarajJAnadarzanaM kevalI vA pazcabhiH sthAnai rno kamnIyAda, yAthAtmyena vastudarzanAt kSINa. mohanIyatvena bhayavismayalobhAdyabhAvena atigambhIratvAcceti / zeSaM vyAkhyAtaprAyamidaM sUtram // 7 // tathA - kevalajJAnadarzanaM nArakAdInAM bIbhatsAdizarIrANi dRSTvA'pi na kSubhya tIti zarIrarUpaNA mAha mUlam - raiyANaM saroragA paMcavannA paMcarasA paNNattA, taM jahA - kinhA jAva sukillA, tittA jAva mahurA / evaM niraMtaraM jAba vaimANiyANaM / paMca sarIragA paNNattA, taM jahA - orAlie 1 uvi 2 AhArae 3 teyae 4 kammae / orAliya sarIre 1 522 aba sUtrakAra yaha prakaTa karate haiM, ki kevalajJAna aura kevaladarza nameM kSobha nahIM hotA hai- paMcahi ThANehi kevalavara nANadaMsaNe' ityAdi TIkArtha - kevalajJAna aura kevaladarzana utpanna hone ke yogya hone para ina pUrvokta pAMca kAraNoMse apane prathama samaya meM kSubhita nahIM hote haiM, aura na kevalI kSubhita hotA hai| kyoMki unake dvArA vastuko yathArtharUpa jAna liyA jAtA hai, tathA molnIya sarvathA kSaya ho jAne se unameM bhaya, vismaya, lobha AdikA sarvathA abhAva ho jAtA hai, isase ve atyanta gaMbhIra hote haiN| isa sUtra meM jo pada Aye haiM, una sabakA spaSThIkaraNa chaTThe sUtra meM kiyA jA cukA hai | sU0 7 // have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke kevaLajJAna ane kevaLadeza na kSumita ( yasAyabhAna ) thatAM nathI. artha - " paMcahi ThANedi kevalavaranANadaMsaNe " chatyahi tyAre utpanna thAya utpattinA prathama kaivalajJAna ane kevaladezana utpanna thavAne ceAgya haiAya che. pazu adhidarzananI jema pUrvokta pAMca kAraNeAne lIdhe samayamAM te kSubhita thatAM nathI ane kevalI paNa kSubhita thatA temanA dvArA vastunuM yathArtha svarUpa jANI levAmAM Ave che ka'nA sarvathA kSaya thaI javAthI sarvathA abhAva rahe che, tethI tee nathI, kAraNa ke ane meAhanIya temanAmAM bhaya, vismaya, leAbha AdinA atyaMta gaMbhIra hAya che. A sUtramAM je pAMca kAraNeAnA ullekha karyo che, tenuM chaThThA sUtramAM spaSTIkaraNa thaI gayuM che.sU, chA Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghATIkA sthA05 70 1 sU08 narayikAdInAM zarIrAnarUpaNam 523 paMcavanne paMcarase paNNatte, taM tahA - kiNhe jAva sukille, titte jAva mahure, evaM jAtra kammayasarIre / soci NaM bAdarakhoMdidharo kalevarA paMcavannA paMcarasA duggaMdhA aTTha phAsA // sU0 8 // chAyA - nairayikANAM zarIrakANi paJcavarNAni paJcarasAni prajJaptAni tadyathAkRSNAni yAvat zuklAni, viktAni yAvat madhurANi, evaM nirantara yAvad vaimA-nikAnAm / paJca zarIrakANi prajJaptAni tadyathA - audArikam 1, vaikriyam 2, AhArakam 3, taijasam 4, karmajam 5 / aurArikazarIraM paJcavarNa paJcarasaM praptaM, tadyathA-kRSNaM yAvat zuklam, tiktaM yAvad madhuram, evaM yAvat karmazarIram | sarvANyapi khalu bAdararUpadharANi kalevarANi paJcavarNAni paJcarasAni dvi gandhAni aSTasparNAni // sU0 8 // , TIkA -' rahANaM ' ityAdi - nairayikANAm = nArakANAM zarIrakANi kRSNAdizuklAnta paJcavarNamayAni, tikAdi madhurAntapazcarasamayAni ca vijJeyAni / evaM caturviMzatidaNDakoktAnAM vaimAnikAntAnAM sarveSAmapi zarIrANi paJcavarNamayAni paJcarasamayAni ca vijJe aba sUtrakAra zarIrakI prarUpaNA karate haiM, kyoMki kevalajJAna aura kevaladarzana nArakAdikoMke vIbhatsa AdirUpa zarIroM ko dekhakara bhI kSubhita nahIM hote haiM, ataH isa prakaraNako lekara yaha prarUpaNA kI gaI hai 'raiyANaM sarIragA paMcavannA' ityAdi sUtra 8 // TIkArtha-nairayika jIvake zarIra pA~ca varNavAle evaM pAMca rasavAle kahe gaye haiM, kRSNavarNa se lekara zuklavarNa taka 5 varNa hote haiM, aura tikta rasa se lekara madhura rasa taka 5 rasa hote haiM / ina pAMcoM varNoM vAle aura pAMcoM rasavAle nairayikoM ke zarIra hote haiM, aisA bhagavAn ne kahA hai / isI prakAra se 24 daNDakoMmeM ukta vaimAnika taka ke samasta jIvoMke kaivalajJAna ane kevaladena nAkAdinA khIbhatsa Adi rUpa zarIrane joIne paNu kSubhita thatAM nathI. A prakAranA pUrvasUtra sAthenA sabadhane laIne have sUtrakAra zarIrAnI prarUpaNA kare che. TIartha'-" NeraiyANaM sarIragA pacavannI " chatyAhi nArakAnAM zarIra kRSNAthI laine zukala pantanA pAMca vaSuvALAM ane tikta ( tIkhA ) thI laIne madhura paryantanA pAMca rasavALAM kahyAM che, e ja pramANe vaimAnika paryaMtanA 24 dUkAnA jIveAnA zarIrA viSe paNlR samajavuM. Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 sthAnAGgo yAni / nArakAdivaimAnikAntAnAM paJcavarNatvaM yadabhihitaM tat nizcayanayamAzritya, vyavahAranaye tu eteSAM pratyekamekavarNa mAcuryAt kRSNAdipratiniyata varNatA boddhvyeti| zarIrANi caiSAM katividhAni ? ityAha-'paMca sarIragA ' ityAdi / zarIrakANi paJcavidhAni prajJatAni, tadyathA-audArikam-udAraM pradhAnam , tadevaudArikam / mAdhAnyaM cAsya tIrthakarAdizarIrApekSayA / yadvA-" aurAlikam" ityevacchAyA / urAlam-vizAlam , tadeva aurAlikam / urAlatvaM cAsya sAtirekayojanA sahasramamANatvAt / anyas7 caivaMvidhasya zarIrasyAvasthiterasambhavAt / / zArIra bhI pAMca varNoM vAle evaM pAMca ramoMvAle hote haiM, aisA jAnanA cAhiye / yahA~ jo nArakase lekara vaimAnika takake samasta jIvoMke zarIrakA pAMca varNoM vAlA aura pAMca rasoMvAlA kahA gayA hai, vaha nizcayanayako Azrita karake kahA gayA hai, kyoMki vyavahAra nayakI apekSAse to hana jIvoMke pratyekake zarIrameM eka varNakI pracuratA honese kRSNAdi pratiniyata varNavAlA hai, aisA jAnanA caahiye| jIvoMke zarIra pAMca hote haiM, jaise-audArika 1-pradhAna zarIrakA nAma audArika zarIra hai, audArika zarIra meM jo pradhAnatA kahI gaI hai, vaha tIrtha kara Adike zarIrakI apekSAse kahI gaI hai, yahA-" orAlie"kI chAyA aurAlika aisI sI hotI hai, urAla nAma vizAlakA hai, aisA jo vizAla zarIra hai, vaha aurAlika zarIra hai, kucha adhika eka hajAra yojanakI eTale ke 24 dakenA samasta jIvonA zarIra paNa pAMca varNavALAM ane pAMca rasavALAM kahyAM che, ema samajavuM aDI narayikothI laIne vimAnika paryantanA samasta jIvonAM zarIrane je pAMca varNovALAM ane pAMca rasavALAM kahyAM che, te nizcayanayane AdhAre kahevAmAM Avela che, tema samajavuM, vyava hAranayanI mAnyatA anusAra te A 24 da DakanA jIvomAMnA pratyeka daMDakanA - jenA zarIramAM eka varNanI pracuratA hoya che, te kAraNe temane kRSNAdi - pratiniyata vANA upAmA mAve che. vana zarIra pAMya 42ri ya cha-(1) sauhAra. (2) vaizya, (3) mA.24, (4) bhaera mana (5) tesa. .. pradhAna (mukhya) zarIrane audArika zarIra kahe che. audArika zarIramAM je pradhAnatA kahI che te tirtha kara AdinA zarIranI apekSAe kahI che. matha-" orAlie " nI saMskRta chAyA "morAsi" 5 .thAya che. "urAla" eTale vizALa, je zarIra vizALa hoya che tene dArika Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATokA sthA05 u01 sU08 nairayikAdInAM zarIranirUpaNam uktaMca-joyaNasahassamahiyaM, ohe egidie tarugaNe su / macchajuyale sahassaM, uragesu ya gambhajAesu" // 1 // chAyA-yojanasahasramadhikam odhe ekendriye tarugaNeSu / ____ matsyayugale sahasramuragepu ca garbhajAteSu // 1 // iti / / vaikriyazarIrasya lakSayojanapramANatve'pi sarvadA'vasthAnAbhAvAditi // 2 // athavA-uralam=alpapradezopacitatvAd bRhatvAcca bhiNDavaniti, tadeva aurAlikam / prayogasiddhistu nipAtanAd yodhyaa| yadvA-orAlaM-mAMsAsthisnAyabAdimiravanaddhaM, tadeva aurAlikamiti // 3 // avagAhanA isakI utkRSTa kahI gaI hai, ataH isa apekSAse yaha aurAlika kahA gayA hai, aura kisI zarIrakI sthiti aisI nahIM hai| kahA bhI hai-" joyaNalahassamAhiyaM " ityAdi / yadyapi vaiziSa zArIra eka lAkha yojana pramANavAlA ho sakatA hai, parantu isa sthiti meM vaha sadA avasthita nahIM rahatAhai, isaliye usakA prahAM prahamA nahIM huA hai athavA-' usalameka aurAlikam / " isa vyutpattike anusAra alpa pradezoMse upacita honese aura vRhat hone se bhiNDakI taraha ise aurAlika kahA gayA hai " orAlika" isa padakI siddhi nipAtanale huI hai| athavA-" aurAlameva aurAlikam" isa vyutpattike anusAra jo zarIra orAla hotA hai, mAMsa, asthi, snAyu Adise baddha honA hai, vaha aurAlika kahA jAtA hai, pA~ca zarIroM meM kevala audArika zarIrahI mAMsa, asthi Adise yukta kahA gayAhai zeSa zarIra nahIM / kahA bhI haikahe che. tenI utkRSTa avagAhanA eka hajAra yojana karatAM paNa adhika kahI che. A rIte A zarIra bIjA zarIre karatAM adhika avagAhanovALuM hovAthI -tera mauli cha { 5 cha 3-" joyaNasahassamahiya ""tyAdi-' jo ke vikriya zarIra eka lAkha yojanAnI utkRSTa avagAhanAvALuM hoI zake che, paraMtu evI sthitimAM te sadA avasthita rahetuM nathI, tethI tene maDI e 42vAmA mAvyu nthii-424|| " urAlameva aurAlikam " sA vyutpatti anusAra aha5 pradezathI ucita hovAthI ane vizALa hovAthI siMnI 25 tAlivAmA Ayucha " aurAlika " bhI pahanI siddhi nipAtanathI / cha. mathA-aurAlameva aurAlikam " mA vyutpatti anusAra je zarIra orala heya che, mAMsa, asthi, snAyu Adi vaDe badhA yela hoya che tene rAlika kahevAmAM Ave che pAMca zarIramAM mAtra dArika zarIra ja mAMsa, athi AdithI yukta hoya che--anya zarIra Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAhI uktaMca-tatthodAramurAlaM, uralaM orAla mahava vinneyaM / orAliyaM tu paDhamaM, paDucca titthesarasarIraM // 1 // bhannai ya tahorAlaM, vityaravaMta vaNassaiM pappa / pagaIe natthi annaM, eihamettaM visAlaMti // 2 // uralaM thevapae socaciyapi mahallagaM jahA bhiddN| maMsadviNhArapaddhaM, orAlaM samayaparibhAsA // 3 // chAyA-tatrodAramurAlamuralamorAlamathavA vijJeyam / audArikamiti prathamaM pratItya tIrthezvarazarIram // 1 // bhaNyate ca tathorAlaM vistaravantaM vanaspatiM prApya / prakRte nAsti anyat etAvanmAnaM vizAlamiti / / 2 / / uralaM stokapradezopacitamapi mahad yathA bhiNDam / mAMsAsthisnAyubaddhamorAlaM samayaparibhASA / / iti // zarIrasya dvitIya bhedamAha-vaikriyam-vividhA viziSTA vA kiyA vikriyA, tasyAM bhavaM vaikriyam / uktaMca-"vivihA va visiTThA vA, kiriyA vikiriyA, tIe jaM bhavaMtamiha beunniyaM, tayaM puNa nAragadevANa pagaIe // " chAyA-vividhA vA viziSTA vA kriyA vikriyA, tasyAM yad bhavaM tadihavaikriya, tatpunaH nArakadevAnAM prakRtyA / / iti // vividhazarIrANAM vividhakriyANAM ca karaNe samartha zarIramityarthaH // 2 // atha tRtIyamedamAha-AhArakama-Ahriyate viziSTaladhyA upAdIyate "tatthodAramurAlaM" ityAdi / ina gAthAoMkA artha pUrvokta rUpase hI hai| vividha athavA viziSTa kriyAko nAma vikriyA hai, isa kriyAmeM jo hotAhai, vaha vikriyaahai| kahA bhIhai-"vivihAva visihAvA" vikriyAse jo zarIra nAraka aura devoMko hotA hai, vaha vaikriya zarIra hai 2 // jo zarIra caturdaza pUrvadhAriyoM dvArA viziSTa labdhike prabhAvase tathAvidha bhAMsAdhthiI yuta utai nathA. 4dhu 55cha -" tatthodAramurAlaM" yAla. A gAthAone artha upara kahyA pramANe ja samaje. vividha athavA viziSTa kiyAnuM nAma vikriyA che. A kriyA vaDe je zarIranuM nirmANa thAya che tene vaidiya zarIra kahe che. kahyuM paNa che ke"vivihaa va visAdA vA" yA vaiThiya zarIramA smaanaar| mana vAmAM khAya che. cauda pUrvadhArIo dvArA viziSTa labdhinA prabhAvathI, kaI khAsa prajana uddabhavavAthI tIrthakara AdinI samIpe javAne mATe je zarIranuM nirmANa Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 5 u01 sU08 nArakAdInAM zarIranirUpaNam tathAvidha kAryotpattau tIrthakaraprabhRtisamIpagamanAya caturdazapUrvadhAribhiryat tat zarIramAhArakam / uktaM ca " kanjammi samuppaNNe, suyakevaliNA visiTThaladdhIe / jaM estha Aharijjai, bhaNati AhAragaM taMtu // 1 // chAyA-kArye samutpanne zruta kevalinA viziSTalabdhyA / yadatra Ahiyate bhaNanti AhArakaM tattu // 1 // iti / AhArakazarIrakaraNe cAmUni kAraNAni bhavanti / - pANidaya raddhidarisaNa chaumatthovaggahaNa heuM vA / saMsayavoccheyatthaM, gamaNaM jiNapAyamUlammi // 1 // " chAyA-prANidayaddhi darzanArtham chadmasthovagrahaNa heto vA / saMzayavyucchedArtha vA gamanaM jinapAdamUle // 1 // iti / idaM ca kAryasamAptau punarmucyate yAcitopakaraNavat / etaccAhArakaM loke kadAcit sarvathA'pi na bhavati / tasya virahastu jaghanyata eka samayam utkarpataH kArthakI utpattike samaya tIrthaGkara Adike samIpa jAne ke liye nirmita kiyA jAtA hai, yaha AhAraka zarIra hai| kahA bhI hai-"phajjasmi samupapaNe " isa gAthAkA artha pUrvokta jaisAhI hai| ohAraka zarIrake karanemeM ye cAra kAraNa haiM-" pANiyariddhidarilaNa" ityAdi / prANiyoMke Upara dayAke nimitta Rddhi darzanake liye2 chamasthoMke Upara anugraha karane ke liye 3 saMzaya nirAkaraNa karane ke liye 4 bhagavAnake samIpa jAte haiM / isase AhAraka zarIrakA nirmANa hotAhai, jaba ye pUrvokta kArya samApta ho jAte haiM, taba yaha AhAraka zarIra jisake zarIrameMse prakaTa hotA hai, usI meM samA jAtA hai, yaha AhAraka zarIra lokameM karavAmAM Ave che te zarIrane AhAraka zarIra kahe che. kahyuM paNa che ke" kajjammi samuppaNNe " tyAta mA sAyAnI artha 59sA pramANe 04 cha. mADA24 zarIra vAmana mA yAra 412Ne! che. " pANidayariddhidarisaNaM " tyAha-prANImA 52 cyA 42vAne sibhitta, Rddhi darzanane mATe, chaThThastha para anugraDa karavAne mATe, ane zaMkA nivAraNa karavA bhagavAnanI pAse javAne mATe teo AhAraka zarIranuM nirmANa kare che jyAre temanuM te kArya siddha thaI jAya che tyAre te AhAraka zarIra jenA zarIramAMthI prakaTa thayuM hoya che tene ja zarIramAM samAI jAya che. kayAreka te lekamAM Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 sthAnAGgasUtre pAmAsAna yAtrat / AhArakazarIraM caturvAraM kanvA'vazyamevamukto bhavatIti bhAvaH tathA na sarne caturdazapUrva vida AhArakazIra kartumarhanti, apitu kecideveti 3 / atha caturda me damAha-taijasam-tejasobhAvastaijasam - UmAdiliGgasiddham / uktaMca-" sabassa umhasiddhaM, rasAi AhArapAgajaNagaM ca / teyagaladvinimittaM ca-teyagaM hoi nAyavyaM // 1 // " chAyA--sarvaya unmasiddhaM rasAdyAhArapAkajanakaM ca / tainasalabdhinimittaM ca taijasazarIraM bhavati jJAtavyam // 1 // iti / zarIrasahacArisadamArIravizeSa ityarthaH 4 / aya paJcamaM zarIrabhadamAhakamaja-kArmiNaM zarIram / uktaMca-- " kammavigAro kammaNa,-maDhaviha vicittakammaniSphanna / savvesi pi sarIrANa kAraNabhUyaM muNeyacvaM / / 1 / / " kadAcit sarvathA bhI nahIM honA hai, isakA virahakAla jaghanyase eka samaya aura utkRSTale 6 mAsa takakA hai, AhAraka zarIravI labdhi cAra cAlata rUjhoraNa karake jIva mokSa meM jAtA hai, samasta caturdaza pUrva. dhArI ina AhAraka zarIrako nahIM karate haiM, kintu koI 2 hI karate haiN| tejakA jo bhAva hai, vaha taijasa zarIra hai, isakI siddhi uSmAdi__ rUpa glise hotI hai / kahA bhI hai-" savvasna umsiddha" ityAdi yaha taijasa zarIra tejAma labdhike nimittase hotA hai, tathA AhArAdike paripAkakA hetu hotA hai, yaha anya zarIroM ke sAtha rahanevAlA vRkSma zarIra cizeSa hai| jJAnAvaraNIyAdi kamoM kA samUha khya phArmeNa zarIra hotA hai| kahA bhI hai-" kammavigAro karamaNa" ityAdi / karmakA jo AhAraka zarIrane bilakula sadubhAva heta nathI. tene virahakALa ochAmAM e che eka samayano ane vadhAremAM vadhAre 6 mAsane kaho che AhAraka zarIranI labdhi cAra vAra prakaTa karIne jIva mokSamAM jAya che. samasta coTa parvadhArI, AhAraka zarIranuM nirmANa karatA nathI, paNa kaI kaI cauda pUrvadhArI ja tenuM nirmANa kare che tejane je bhAva che te tejasa zarIra che. unmAdi rUpa cihna vaDe tenuM mastita siddha thAya che. 4yuM cha 3-" savvassa umhasiddha" tyaahitejasa labdhinA nimittathI A tejasa zarIranuM nirmANa thAya che, tathA ahArAdinA paripAkamAM te zarIra kAraNabhUta bane che. anya zarIranI sAthe rahenAruM te eka sUkSma zarIra vizeSa ja che. jJAnAvaraNIya Adi karmonA samUha rUpa ma 2212 14 che. 4ghu paY cha " kammavigAro kammaNa" tyAha Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA gaikA sthA05 u01 sU08 nArakAdInAM zarIranirUpaNam chAyA--karmavikAraH kArmaNam aSTavidhavicitrakarmaniSpannam / - sarveSAmapi zarIrANAM kAraNabhUtaM jJAtavyam // 1 // iti / karma pudgalainirmita sakalazarIrakAraNabhUtaM zarIramityarthaH / audArikAdi krameNa nirdezastu yathottaraM sUkSmatvAt pradezavAhulyAca bodhya iti / sampati' audArikAdi zarIrANAM paJcavarNatvaM paJcarasatvaM cAstIti pratipAdayitumAha-orAliyasarIre paMcavanne ' ityAdi / arthaH speSTaH / atha bAdarazarIrANAM varNavikAra hai, vaha kArmaNa hai, yaha kArmaNa zarIra samasta zarIroMkA kAraNabhUta hotA hai, tAtparya yaha ki jo zarIra karma pudgalole nivartita hotA huA samasta zarIroMkA kAraNabhUta hotA hai, vaha kArmaNa zarIra hai / audArika Adi zarIroMkA jo isa prakArake kramase nirdeza huA hai, vaha audArika zarIrakI apekSA vaikriya zarIra sUkSma hai, vaikriyakI apekSA AhAraka sUkSma hai, AhAra kI apekSA taijasa zarIra sUkSma hai, aura audArika apekSA vaikriya zarIrake pradeza asaMkhyAtaguNe hote haiM, vaikriyakI apekSA AhAraka zarIrake pradeza asaMkhyAta guNe hote haiM, AhAraka zarIrakI apekSA taijasa zarIrake pradeza anantaguNe hote haiM, aura taijasa zarIrakI apekSA kArmaNa zarIrake pradeza anantazuNe hote hai. ___ ina audArika Adi zarIroM meM paMcavarNavattA aura paMcarasavattA hai, isa bAtakA kathana karaneke liye aba sUtrakAra-"orAliyasarIre paMcavanne pannatte" aisA sUtra kahate haiM-tAtparya isakA yahI hai, ki audA. kamane je vikAra che te kAmaNa che. te kAmaNanuM ATha prakAranA vicitra karmo vaDe nirmANa thAya che. te kAmaNa zarIra samasta zarIranA kAraNabhUta hoya che. A kathanane bhAvArtha e che ke je zarIra karmapata vaDe nivartita thaIne samasta zarIranI utpattimAM kAraNabhUta bane che, te zarIrane kAmeNuM zarIra kahe che. audArika Adi zarIranuM A prakAranA kramathI je nirUpaNa karavAmAM AvyuM che tenuM kAraNa A pramANe che- dArika zarIra karatAM vaikriya zarIra sUma che. vakriya zarIra karatAM AhAraka zarIra sUkSama che ane rasAhAraka karatAM tajasa zarIra sUkama che pradezanI apekSAe vicAra karavAmAM Ave te audArika karatAM vaikiya zarIranA pradeza asaMkhyAgaNuM hoya che, vakriya zarIra karatAM AhAraka zarIranA pradeza asaMkhyAtagaNuM hoya che, AhAraka zarIra karatAM tejasa zarIranA pradeza anaMta. gaNuM hoya che ane taijasa zarIra karatAM kAmaNa zarIranA pradeja anaMtagaNa hoya che. A audArika Adi zarIra pAMca varNavALAM ane pAMca rasavALAM che, mA pAtanuM pratipAdana 42vAne bhATa suutr||2 mA sUtra 4 cha-" orA sthA-67 Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 gAnAzAce sparzAdisaMkhyAmAha---' savvevi NaM' ityAdi-sarvANyapi vAdagrUpadharANi paryAptakatvena rathUlAkAradhArINi kalevarANi zarIrANi pazcavarNAni manumyAdInA. mavayavabheda bhinnAni kRNAdi zuklAntAni paJcavarNAni, yakSigolakAdiSu tathaivopalacdheH, tathA-dviga pAni surabhidurabhimaMdagandhadvayavimiSTAni, aSTa. sparzAni-kaThinamRduzItoSNaguruLapusnigyarakSAtmakAni ca bhavanti / avAdararUpadharANi zarIrANi tu na niyata-varNa rasagandhasparzasaMpannAni bhavanti, thapa. ptitvena arayavibhAgAbhAvAditi ||muu0 8 // ___zarIrANi prarUpitAni, samnati zarIragatAna dharmavizeSAna 'paMcahi ThANehi / ityArabhya 'paca ajjabahAgA' ityantena sandarbhagAha mUlam ----paMcahi ThANehiM purimapacchimagANaM jiNANaM duggamaM bhanai, taM jahA-duAiyavaM duvibhajnaM dupassaM dutitikkhaM durarika zarIra meM pAMca varNa aura pAMca rasa hote haiN| yAdararUpako dhAraNa karanevAle paryAtaka honese syUlAkArako dhAraNa karanevAle samasta zarIra pAMca varNoM vAle manuSyArikoM ke zarIroMke varNo ke bhedase bhinna 2 kRSNAdi zuklAntavarNoM vAle hole jaise-akSigolaka AdikoMmeM dekhA jAtA hai, tathA do gaMdhoMvAle suna durabhi gaMdhoMvAle hote haiM, evaM kaThina, mRdu, zIta, uSNa, tula, lasa, minagdha aura rukSa ina ATha sparzo vAle hote haiN| parantu jo sAdara rUpako dhAraNa karanevAle zarIra haiM, ve niyata vargI, rasa, gaMba, aura pana ina vAle nahIM hote haiM, kyoMki ye aparyAptaka hote haiM, ataH inameM apayada vibhAgakA abhAva rahatA hai |mR.8|| liyasarIre pacavanne paNNatte " mA thananA bhAvArtha meM mohAri zarIramAM pAMca varNa ane pAMca rasane saddabhAva hoya che bAdara rUpane dhAraNa karanArA paryAptaka hovAthI sthUlAkArane dhAraNa karanArA samasta zarIre pAMca varNavALA manuSAdikenA zarIranA varSonA bhedathI bhinna bhinna evAM kRSphathI laIne zakala paryantanA varNavALAM hoya che. akSigolaka vageremAM evuM jovAmAM Ave che, tathA temanA zarIre be gavALAM-sumi ane surabhi gavALa DAya cha, bhane ni, bhRDha, zIta, Got], guru, madhu, vinaya bhane 3kSa, mA ATha sparzIvALAM hoya che paraMtu je abAdara rUpane dhAra karanArAM zarIra che, teo niyata varNa, rasa, ganya ane sparzavALAM hetA nathI, kAraNa ke teo aparyAptaka hoya che. tethI teomAM avayava vibhAgano abhAva rahe che sU0 8 Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 5 sa01 sU09 zarIragatadharmavizeSanirUpaNam 531 NucaraM / paMcahi ThANehiM majjhimagANaM jiNANaM sugamaM bhavai, taM jahA-suAikkhaM suvibhajjaM supassaM sutitikkhaM suraNucaraM / paMca ThANAI samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM samaNANaM NiragaMthANaM NiccaM vaNiyAiM NiccaM kittiyAI NiccaM buiyAiM NiccaM pasatthAiM NiccamabbhaNunnAyAI bhavaMti, taM jahA-khaMtI 1, suttI 2, ajjave 3, mahave 4, lAghave 5 / paMjaDANAI samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva asaNunnAyAI bhAvaMti, taM jahA-sacce 1, saMjame 2, tave 3, ciyAe 4 baMbharavAle 51 paMca ThANAI sammaNeNaMjAva abbhaNunnAyAI bhavaMti,taM jahAunihattacarae1,nikkhittavarae 2, aMtacarae 3, paMtacarae 4, lUhacarava 5paMca ThAgAI jAva abbhaNuNNAyAiM bhavati, taM jahA- aNNAyacarae 1, annailAyacarae 2, moNacarae 3, saMsahakApie 4, tajjAyasaMsaTTA kappie 5 / paMca ThANAI jAva abbhaNucAyAI bhavati, taM jahA-- ovaNihie 1, suddhesaNie 2, saMkhAdattie 3, diThulAbhie 4, puTThalAbhie 5 / paMca ThANAiM jAva abmaNuSaNAyAI bhavaMti, taM jahA--AyaMbilie 1, nivigiie 2, purimaDDie 3, parimiyapiMDavAie 4, bhinnapiMDavAie 5 // paMca ThANAI jAva abbhaNunAyAiM bhavaMti, taM jahA--arasAhAre 1, virasAhAre 2, aMtAhAre 3, paMtAhAre 4, lUhAhAre // paMca ThANAiM jAva abbhaNuNNAyAI bhavati, taM jahA.-arasajIvo 1, virasajIvI 2, aMtajIvI 3, Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 sthAnA paMtajIvI 4, luhajIvI || paMcaThANAI jAva abbhaNuNNAyAI bhavaMti taM jahA - ThANAie 1, ukkuDuAsaNie 2, paDimahAI 3, vIrAsaNie 4 sajjie 5 / paMca ThANAI jAva abbhaNupaNAyAI bhavaMti, taM jahA- daMDAyaie 1, lagaMDasAI 2, AyAvae 3, avAuDae 4, akaDUyae 5 // sU0 9 // , chAyA -- pazcabhiH sthAnaiH pUrvapazcimakAnAM jinAna durgamaM bhavati, tadyathAdurAkhyeyaM 1, durvibhAjyaM 2, durdarza 3, dustitikSaM 4, duranucaram 5 / paJcasu sthAneSu madhyamakAnAM jinAnAM sugamaM bhavati, tadyathA - svAkhyeyaM 1, suvibhAjyaM 2, sudarza 3, sutitikSaM 4, svanucaram 5 / paJca sthAnAni zramaNena bhagavatA mahAvIreNa zramaNAnAM nirgranthAnAM nityaM varNitAni nityaM kIrtitAni nityam uktAni nityaM prazaMsitAni nityamabhyanujJAtAni bhavanti, tadyathA - kSAntiH 1, muktiH 2, ArjavaM 3, mArdavaM 4, lAghavam 5 / paJca sthAnAni zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat abhyanujJAtAni bhavanti, tadyathA - satyaM 1, saMyamaH 2 tapaH 3 tyAgo 4 brahmacaryavAsaH 5 / paJca sthAnAni zramaNena yAvat abhyanujJAtAni bhavanti, tadyathAuttara: 1, nikSiptacarakaH 2, antacarakaH 3, prAntacarakaH 4, rukSacarakaH 5 / paJca sthAnAni yAvat abhyanujJAtAni bhavanti, tadyathA - ajJAtacarakaH 1, annaglAyakacarakaH 2, maunacarakaH 32, saMSTaSTakalpikaH 4, vajjAva saMprakalpikaH 5 / paJca sthAnAni yAvat abhyanujJAtAni bhavanti, tadyathA - aupanidhikaH 1 zudvaipaNikaH 2 saMkhyAdattikaH 3 dRSTalAbhikaH 4 pupTalAbhika: 5 / paJca sthAnAni yAvat abhyanujJAtAni bhavanti, tathathA - AcAmAlikA 1, nirvikRtikaH 2 paurvAkiH 3, parimitapiNDapAtikaH 4 bhinnapiNDapAtikaH 5 / paJca sthAnAni yAvat abhyanujJAtAni bhavanti, tadyathA - arasAhAraH 1 virasAhAraH 2 antAhAraH 3 prAntAhAraH 4, rUkSAhAraH 5) paJca sthAnAni yAvat abhyanujJAtAni bhavanti, tathA - arasajIvI 1 virasajIvI 2 antajIvI 3 prAntajIvI 4 rUkSajIcI 5 // paJca sthAnAni yAvat abhyanujJAtAni bhavanti tadyathA - sthAnAtigaH 1 utkuTukAsanikaH 2 pratimAsthAyI 3 vIrAsanikaH 4, naivadhikaH 5| paJca sthAnAni yAvat abhyanujJAtAni bhavanti, tadyathA daNDAyatikaH 1, lagANDazAyI 3 AtApakaH 3 amAvRtakaH 4 akaNDUyakaH 5 // sU0 9|| Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 5 u0 1 sU09 zarIragatadharmavizeSanirUpaNam 513 TIkA--' pahi ThANehi ' ityAdi paJcabhiH sthAnaH pUrvapazcimakAnAM jinAnAM bharatairavateSu pratyekaM ye caturviMzatirjinAsteSu prathamAntimajinAnAM durgamaM bhavati / duHkhena gamyate-jJAyata iti durgama kAThinyaM kRcchravRttiH,, tAnyeva sthAnAnyAha-tadyathA-durAkhyeyam-duHkhena AkhyAyate kathyate yad vastutatvaM tat-AsevanazikSAgrahaNazikSArUpamityarthaH / ziSyANAm RjujaDatvena vakrajaDatvena ca vastutatvAkhyAne prathamAntimatIrthakRtAM kAThinyaM bhavatIti bodhyam 1 / tathA-durvibhAjyam-ziSyANAM buddhau, vastu isa prakArase zarIroMkA pratipAdana karake aba sUtrakAra zarIragata dharma vizeSoMkA " paMcahi ThANehiM" yahA~se lagAkara "paMca ajjavaTThANA" yahAM taka sandarbha dvArA pratipAdana karate haiM___ 'paMcahi ThANehiM purimapacchimagANaM' ityAdi sU0 9 // TIkArtha-bharatakSetra evaM airavata kSetra saMbaMdhI jo caughIsa tIrthaGkara haiM, unameMse prathama aura antima jo jina haiM, unako pAMca kAraNoMse kaThinatA hotI hai-ve pAMca kAraNa isa prakArase haiM-durAkhyeva 1 durvibhAjya 2 durdaza 3 dustitikSa 4 aura duranucara 5 / jo vastutattva duHkhase-kaThinatAse kahA jAtA hai, vaha durAkhyeya hai, yaha Asevana zikSA evaM grahaNazikSArUpa hotA hai, tAtparya isakA aisA hai, ki ziSyoMko RjujaDa honese aura vakrajaDa hone se vastutattvake kathanameM prathama aura antima ina do tIrtha A prakAre zarIranuM pratipAdana karIne have sUtrakAra zarIragana dharmavishebaan " paMcahi ThANehi " ! sUtrathI ra " paMca ajjavaTThANA " AL sUtra paryantanA sUtra dvArA pratipAdana kare che- "paMcahi ThANehiM purimapacchimagANaM " tyA TIkAI-bharatakSetra ane eravata kSetranA je 24 tIrthakara thayA che, temAMnA pahelA ane chellA tIrtha karone nIcenA pAMca kAraNone lIdhe upadeza Apaqaam 6natA-42480- 56 80-(1) (27yeya, (2) duKielorya, (3) 6 (4) dustitikSa bhane (5) hunuya2. . (1) je vastutatvane khapUrvaka-ghaNuM muzkelIthI pratipAdita karI zakAya che, tene rAkheya kahevAya che. te AsevanazikSA ane grahaNuzikSA rUpa hoya che. A kathananuM tAtparya e che ke pahelA ane chellA tIrthaMkaranA ziSya bAju jaDa ane vajaDa hevAthI vastutatvanuM kathana karavAmAM pahelA ane chellA tIrthaMkarane Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 che crime , tavaM vibhAgazaH saMsthApayituM duHzakamiti 2 tathA durdarzam - duHkhena darzyate = ayodhyate yat tat ziSyAna vastutasthaM darzayituM te kAThinyamanubhavantIti 3| tathA - dustitikSam - duHkhena titikSyate = sadyate yat tat utpannaM parIpadAdikaM ziSyaistitikSayituM mahAntamAyAsamanubhavantIti 4| tathA dugnucaram - duHkhena anucaryate = anuSThApyate yattat / ziSyairAcAramanuSThApayituM te mahAparizramavanto bhavantIti / atra caratirantarbhAvitaNyartho bodhyaH / yadyapI sthAnAni durAkhyAnAdIni vaktavyAni tathApi yeSu sthAneSu kRcchravRtti bhavati sthAnAnyapi kRcchravRttiyogAt AzrayAzramiNorabhedopacAreNa kRcchravRttItyucyante / int kaThinatA huI hai / durvibhAjya ziSyoM kI buddhimeM jo vastuko vibhAgazaH saMsthApana karanA duHzakya hotA hai, yaha durvibhAjya hai 2 jo vastu ziSyoM ko bar3I kaThinatA se digvalAyA jAtA hai, arthAt jisa vastu ko samajhAne meM unhoMne kaThinatAkA anubhava kiyA hai, yaha durdarza hai, jina utpanna hue parIpaha AdikoM kA sahana ziSyoM se unhoMne kaThinatA se karAyA hai, arthAt utpanna hue parIpoko ziSyoMse sahana karAne meM jisa kaThinAIkA unheM anubhava huA hai vaha dustitikSa hai 4 / tathA ziSyajanoMse unhoMne jisa AdhArakA paripAlana ghar3I kaThinatAse pAyA hai vaha duranucara hai 5 / yadyapi yahAM ina pAMca sthAnoMko durAkhyAna Adi rUpase kahanA cAhiye thA, durAkhyeya Adi rUpase nahIM kahanA cAhiye thA, parantu phira bhI dhalI 4 mahinatAnA anubhava aravA payeo hato. (2) " durvibhAnnya "-- ziSyAnI buddhimAM je vastutatvanuM' vibhAgazaH saMsthApana karavAnu` kA` duHzakya hoya che, tenu nAma duvilAya che. ( 3 ) ne vastutatva ziSyAne dhaNI bhuz lIthI dekhaDI zakAya che-eTale ke je vastutatva ziSyAne samajAvavAmAM temane natAnA anubhava karyAM hatA, tene duza kahevAmAM Avela che. (4) utpanna thayelA je parISahAne ziSyA dvArA sahana karAvavAmAM temane kiThanAIne anu. bhava karavA paDacA hatA, te parISahAne ahIM dustitikSa kahyAM che. (5) temaNe ziSyeA pAse je acArAnu` pAlana ghaNI muzkelIthI karAvyuM hatuM te AcArene ahIM duranucara kahyAM che. jo ke A pAMca sthAnAne ahIM durAkhyAna Adi rUpe -kahevA joitAM hatAM, durAgyeya aAdi rUpe kahevA joItA na hatAM, parantu ahIM Azraya ane Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u01 109 zarIragatadharmavizeSanirUpaNam ataevAtra-durAkhyeyamityAdIni sthAnatvenoktAnIti / athavA-prathamAntimatIrthakRtAM tIrthe AcAryAdInAM ziSyAn mati durAkhyeyaM duvimAjyaM ca bhavati, AtmanA'pi ca durdaza dustitikSaM duranucaraM ca bhavati / atra pakSe antarbhAvitaNyathatA nAzrIyate iti / tathA-madhyamakAnAM dvAviMzatitIrthakarANAm AkhyAnAdiSu paJcasu sthAneSu sugamam akRcchUTatti bhavati / tAnyevAha- svAkhyeyaM muvibhAjyam ' akRcchattiyogAt etAni sthAnAni akRcchttItyucyante, ata evAtra aisA jo inheM kahA gayAhai, usakA kAraNa Azraya (AdhAra)aura AzrayImeM abhedake upacArase kahA gayA hai / arthAt jina sthAnoM meM kRcchra (duHkha) vRtti hotI hai, ve sthAna bhI kRcchravRttike yogale kRcchravRttirUpa (duHkharUpa) mAna liye gaye haiM / isI kAraNa durAkhyeya Adi rUpase ina sthAnoM ko. kahA hai, athavA-prathama aura antima tIrthakaroMke tIrthameM AcArya Adike ziSyoM ke prati tatvakA durAkhyeya aura duvibhAjya hotA hai, aura svayaMke dvArA bhI yaha durdarza dustitikSa aura duranucara hotA hai tathA madhyake jo 22 tIrthaMkara haiM unakI AkhyAna Adi pAMca sthAnoM meM akRcchravRtti hotI hai, inameM unheM kaThinatA nahIM hotI hai, ve ina pAMca sthAnoM meM akRcchakRttivAle hote haiM, ve pAMca sthAna ye haiM-svAkhyeya 1 suvi. bhAjya 2 sudarza 3 sutitikSa4 aura su anucara5 akRcchravRttike yogase AzrayImAM abhedanA upacArathI temane durAgyeya Adi rUpe kahevAmAM Avela che. eTale ke je sthAnamAM ku (kha) vRtti hoya che te sthAnane paNa kRcchavRttinA gathI kacchavRtti rUpa (du:kharUpa) mAnavAmAM AvyAM che. e ja kAraNe ahIM te sthAne durAgyeya Adi rUpa ahIM kahyAM che. athavA-pahelA ane chelA tIrthakaronA tIrthamAM AcArya Adikene mATe ziSyone vastutava kahevAnuM durAgyeya hatuM ane temanI buddhimAM vastutatvanI vibhAgazaH sthApanA karavAnuM kArya paNa muzkela hatuM. ane pitAne mATe paNa te duza, dusti tikSa ane duranucara hatuM. A pramANe artha paNa ahIM grahaNa karI zakAya che. je vaccenA 22 tIrtha kero thaI gayA temanI AkhyAna Adi pAMca sthAnomAM akRcchavRtti (sukharUpa vRtti) hatI. temane AkhyAna AdimAM kaThinatAno anubhava kare paDayo na hato. teo A pAMca sthAnamAM akaccha vRttivALA (sukharUpa vRttivALA) hatA. (1) su mAdhyeya, (2) su vimAnya, (3) suza, (4) sutitikSa (5) su anucara, akucchavRttinA rogathI A sthAnane avRttirUpa kahyAM che. Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 536 FrAna svArUpeyamityAdIni sthAnatvena nirdiSTAni / madhyamakAnAM tIrthakarANAM ziSyA RjupajJA bhavanti, ata eva teSAM bhagavatAmAkhyAnAdau akRcchravRtti rbhavati / antarbhAvitaNyarthatA pUrvavadeva bodhyA / yadvA - madhyamakAnAM tIrthakRtAM tIrthe AcA rthANAmArupAnAdiSu paJcasu sthAneSu akRcchravRtti rbhavati / atra kSeta tapatAnAzrIyate / pUrvAnusAreNaivAtrA'pi vyAkhyA bhAvanIyeti / 'suraNucaraM ' ityatra rephAgamaH prAkRtatvAd bodhyaH // sammati bhagavatA mahAvIreNa zramaNAnAM nirgranthAnAM karttavyatvena yaduktaM tadAha'paMca ThAgoI ' ityAdinA / Arda bhagavatA mahAvIreNa zramaNAnAM nirgranthAnAM paJca sthAnAni nityaM sarvadA varNitAni, phauna nityaM kIrttitAni= saMzaditAni nAmataH, nityam uktAni= ( sukhase samajhAne ke yogya) honese ina sthAnoM ko akRcchravRttirUpa kahA hai, isIliye svAkhyeya Adi sthAnarUpale nirdiSTa hue haiM, madhyake 22 tIrthakaroM ke ziSya RjuprAjJa hote haiM, isIliye unake prati vastutava kathanameM bhagavAnko akRcchravRtti hotI hai, kaThinatA nahIM hotI hai, yadrA - madhyake tIrtha karoMke tIrthameM AcAryoM kI AkhyAna Adi pAMca sthAnoM meM akRcchravRtti rahatI hai, isa pakSameM antarbhAvita vyarthatA Azrita gRhIta nahIM huI hai| pUrva ke anusAra hI yahAM vyAkhyA kara lenI cAhiye aba sUtrakAra bhagavAna mahAvIrake dvArA zramaNajanoMko kartavya rUpase jo kahA gayA hai, sUtrakAra use prakaTa karate haiM-zramaNa bhagavAn mahAvIra zramaNa nirgranthoMke pAMca sthAna sarvadA phalakI apekSA varNita kiye haiM, nAmakI apekSA kIrtita kiye haiM, svarUpakI apekSA spaSTavANI se tethI te sthAne ne su Akhyeya Adi rUpe ahIM khatAvavAmAM AvyAM che vaccenA 22 tIrthaMkarAnA ziSyeA RjuprAgya hatA tethI temane vastutatva kahe vAmAM-samajAvavAmAM bhagavAnane kiThanatAnA anubhava thate nahI. ahI chu upara mujabanA pAMce sthAnanuM kathana thavuM joIe. athA vaccenA 22 tIkAnA tImAM AcAryone AkhyAna Adi pAMca sthAnAmAM kaMThanatA anulavavI paDatI nathI A pakSe AgaLa pramANe ja ahIM vyAkhyA samajI levI. have mahAvIra prabhue zramazu nithAnA je kavyA khatAvyAM che, tene sUtrakAra prakaTa kare che--zramaNa bhagavAna mahAvIre nIcenAM pAMca sthAna zramazene mATe sadA phaladAyI rzita karyAM che, nAmanI apekSAe kIrtita kahyAM che, svarUpanI apekSAe spaSTavANIthI kahyAM che, nitya prazasAne cAgya kahyAM Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 537 - subhA kA sthA05301 sU9 zarIragatadharmavizeSanirUpaNam vyaktavAcA kathitAni svarUpataH, nityaM prazaMsitAni=zlapitAni, nityam abhyanujJAtAni-kartavyatayA anumatAni ca bhavanti / tAni paJca sthAnAni kAni ? ityAha-tadyathA-kSAnti. 1 muktiH 2 Arjavam 3, mArdavas 4 lApatram 5 iti / tatra-kSAntiH kSamA, iyaM hi krodhatyAgato bhavati / muktiH nimitA, iyaM lobhatyAgataH, Arjavam-RjutA, idaM mAyAtyAgataH, mAI-mRdutA, idaM mAnatyAgataH, tathA-lAghavaM laghutA, idamalyopakaraNataRddhirasasAtagauravanayatyAgatazca bhavati / ito'gre'pi pratisUtraM 'paMghahi ThANehiM samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM' ityAdi sUtrotkSepasyArthaH- pUrvavad vibhAvanIyo vaiyAvRtyamUtraparyantam / kahe haiM, nitya ve prazaMsita kiyehaiM aura kartavyarUpase ve mAne haiM, ve pAMca sthAna ye haiM-kSAnti 1. sukti 2 Arjava 3 mArdava 4 aura lAghava 5 inameM kSamAkA nAma kSAnti hai, yaha kSAnti krodhake tyAgase hotI hai, RjutAkA - (saralatA) nAma Arjava hai, yaha mAyAke tyAgase hotA hai, mRdutAkA nAma mAdeva hai, yaha mAnake tyAgase hotA hai, laghutAkA nAma lAghava hai, yaha alpa upakaraNase aura Rddhi rasa sAta tIna prakArake gauravake tyAgase hotAhai, yahA~se Ageke jo sUtra vaiyAvRtya sUtra tarUhaiM, unameM pratyeka satra meM "paMcahi ThANehiM samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNa" ityAdi sUtrokSepakA artha pahilekI tarahase vibhAvita kara lenA cAhiye-lagA lenA caahiye| arthAta jisa prakArase pUrvokta sthAnoM meM aisA kahA gayA hai, kithe sthAna zramaNa bhagavAna mahAvIra dvArA yAvat abhyanujJAta AjJApita hue haiM, usI che ane kartavya rUpa (karavA gya) batAvyAM che. te pAMca sthAne nIce pramANe cha-(1) zAnti, (2) bhuti, (3) bhASa, (4) bhAI mana (5) sAdhaq. kSamAne kSAti kahe che, te krodhanA tyAgathI uddabhave che, temanA tyAganuM nAma mukti che, ajutAnuM nAma Arjava che, mAyAnA tyAgathI jutA Ave che. mRdutAnuM nAma mAva che, te mAnanA tyAgathI utpanna thAya che. laghutAnuM nAma lAghava che, athavA alpa upakaraNa ane vyakti rasa ane gauravanA tyAgathI A guNa utpanna thAya che. have pachInA yAvRtya sudhAnA pratyeH sUtramA pay "paMca hi ThANehi samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNa " tyA sUtrA4 mA 2 pramANe 4i te pramANe kahevuM joIe. eTale ke je prakAre pUrvokta sthAnamAM evuM kahe vAmAM AvyuM che ke zramane mATe A sthAne zramaNa bhagavAna mahAvIra dvArA pArzata, jAti, ta, prazasita mane taya (421yAya) manAyA cha, me / sthA-68 Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 - khatra-satyaM 1 saMyamaH 2 tapaH 3 tyAgo 4 brahmacaryavAsaH 5, iti paJca sthaanaani| tatra-satyaM-yathArthamApaNam, taccaturvidhamuktam / tathAhi" avisaMvAdanayogaH 1, bhAya 2 manovAga 3 jilatA 4 caitra / satyaM caturvidhaM tapa jinabaramate'sti nAnyatra / / 1 // " iti / avisaMvAdanayogaH aGgItaparipAlanam, kAyamanovAgajihmatA kAyamanovacasAmakuTilatA ceti caturvidhaM satyaM vijJeyamiti bhAvaH / tathA-saMyamaHsaMyamanaM saMyamaH-pRthivyAdirakSaNa lakSaNaH, sa ca saptadazavidhaH / taduktam -- " puDhavidagaagaNimAruyayaNapphaiviti caupacidiaMjIve / pehopehapamajjaNa parisRSNa maNovaIkAe // 1 // . chAyA-pRthvIdakAgnimArutavanaspati dvitricatuHpaJcendriyA jIveSu / prekSotprekSapramArjana pariSThApanamanovAkkAyeSu / / 1 // prakArale satya 1 saMghamara tapa3 tyAga aura brahmacaryavAma ye pAMca sthAna bhI zramaNa bhagavAna mahAvIra dvArA yAvat abhyanujJAna hue haiN| yahAM samasta satroM meM grAvatpadase " varNinAni, kIrtitAni, uktAni, prazaM. sitAni " ina cAra padoMkA saMgraha huA hai, yathArtha bhApaNakA nAma satya hai ? yaha satya cAra prakArakA kahA gayA hai-jaise-' avisaMvAdanayogaH" ityAdi aGgIkRtakA (svIkAra kiye huvekA) paripAlana karanA isa kA nAma avisaMvAdanayoga hai, evaM kAya, mana vacanakI akuTilatA saralatA kA kAya manovAgajismatA hai, isa prakArase satyake ye cAra bheda haiN| pRthivyAdikoMkA rakSaNakarane rUpa saMyama hotA hai, arthAt chaha kAyake jIvoMkI rakSA karanA yaha saMyama 17 prakArakA kahA gayA hai, jaise-"puDhavidaga agaNi" ityAdi / pramANe satya, saMyama, tapa, tyAga ane brahmacaryavAsa rUpa A pAca sthAne paNa varNita, kIrtita Adi rUpa mAnavAmAM Avela che yathArtha bhASaNa athavA payananu nAma satya . mA satya nyA2 542nu 4[ cha-" avisaMvAdanayogaH" ItyAdi. agIkRtanuM pAlana karavuM tenuM nAma avisaMvAdana ga che. ane mana, varAna ane kAyAnI akuTilatA rUpa bIjA traNa bhedo maLIne satyanA kula cAra bheda paDe che. pRthvIkAya AdinuM rakSaNa karavA rUpa saMyama hoya che. eTale ke chakAyanA jAnI rakSA karavI tenuM nAma saMyama che. te saMyamanA 17 sattara prakAra cha. bha? " puDhavidAjagaNi" chatyAdi. AsAthI vi24|| thA 35 Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u01 sU09 zarIragatadharmavizeSanirUpaNam athavA-saMyamaH-AsravaviramaNAdirUpaH so'pi sasadazavidhaH / " paJcAsravAda viramaNaM 5, paJcendriyanigrahaH 10 kapAyajaya' 14 / daNDatrayaviratizceti saMyamaH saptadazabhedaH ||iti|| tathA-tapa-tapyante rasarudhirAdIni azubhakarmANi mA'neneti tapaH / uktaMca-" rasarudhiramAMsa medosthimajjazukrANyanena tapyante / karmANi vA'zubhAnItyatastapo nAma nairuktam ' ||iti| Asravase viramaNa-virakta hone rUpa jo AtmapariNati hai, vaha saMyama hai| isa prakArakA bhI saMyama 17 prakArakA kahA gayA hai-jaise "paJcAstraghAda viramaNaM" saMyamake satraha prakAra isa tarahase hai-pUkti pAMca sthAvara jIvoMke aura cAra basa jIvoM ke viSayameM yatanA rakhanA nau to ye saMyamake bheda hue tathA ajIvake viSayameM saMyama prekSA saMyama, utpekSA saMyama pramArjana saMyama pariSThApana saMyama evaM manakA saMyama vacanakA saMyama aura kAyasaMyama evaM ATha bheda ye hue, isa prakArase 17 bheda ye saMyamake "puDhavidaga" Adi gAthA dvArA prakaTa kiye gaye haiM, tathA pAMca AsravoMse virakta honA pAMca iMndriyoMkA nigraha karanA unheM vazameM rakhanA-cAra kaSAyoMkA jItanA evaM mana vacana kAyakI azubha kriyA oMse virakta honA, isa prakArase bhI ye 17 prakArake saMyamake bheda prakaTa kiye gaye haiM, jisake dvArA zarIragata rasa rudhira Adi athavA azubha karma tapAye jAte haiM, vaha tapa hai| kahA bhI hai-" rsje AtmapariNati che, tene saMyama kahe che. A prakAranA saMyamanA paNa 17 sattara 12 zan cha. rema " paJcAnavAdaviramaNa " tyAhi-sayabhanA 17 praa| nIce pramANe che-pRthvIkAya Adi pAMca sthAvara jInA viSayamAM yatanA rAkhavI, cAra prakAranA trasa jIvenI yatanA karavI, A prakAre nava bheda samajavA bAkInA ATha bheda nIce pramANe che-prekSA saMyama, uprekSA saMyama, pramArjana saMyama, parijhApana saMyama, mana saMyama, vacana saMyama, kAya saMyama mana viSayamA sayama "puDhavidaga" tyAdi gAthA dvA21 sayamanA sattara bheda ahIM prakaTa karavAmAM AvyA che tathA pAMca AstrothI virakta thavuM, pAMca Indriyane nigraha karavo-temane vaza rAkhavI, cAra kaSAyone jItavA ane mana, vacana ane kAyAnI azubha kiyAethI virakta thavuM, e prakArane A thI virakta thavA rUpa je saMyama che tenA paNa 17 sattara bheda prakaTa karavAmAM AvyA che. jenA dvArA zarIramAM rahelA rasa, rudhira Adine athavA azubha bhane tapAAma mA cha, tena ta54 cha. yuM paNa che , rasarudhira. Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540 sthAnA etaca bAhyAbhyantaramedena dvAdazavidhaM bhavati taduktam-" aNasaNamRNo yariyA, vittIsaMkhevaNaM rsccaao| kAyakileso saMlINayA ya vajjho tavo hoi // 1 // pAyacchittaM viNao, veyAvaccaM taheva sajjhAo / zANaM ussaggo vi ya, abhitarao tavo hoi ||2||" chAyA-anazanamUnodarikA vRtti saMkSepaNaM rasatyAgaH / kAyaklezaH saMTInatA ca bAhyaM tapo bhavati // 1 // prAyazcittaM vinayo vaiyAvRttyaM tathaiva svAdhyAyaH / dhyAnaM vyutso'pi ca AbhyantarikaM tapo bhavati // 2 // iti| tathA-tyAgaH-tyajanaM-pradAna-tyAgaH-sAMbhogikebhyo bhaktAdidAnaM tadi. tarebhyaH zrAddhAdikulapradarzanaM c|| taduktam-" to kaya paccakkhANo, AyariyagilANavAladhuNaM / dejjA'saNAi saMte, lAbhe kayavIriyAyAro // 1 // rudhiramAMsado" ityAdi / isakA artha spaSTa hai| yaha tapa vAdyatapa aura Abhyantara tapake bhedase do prakArakA hotA hai -bAdyatapa aura A. bhyantara tapake bheda isa prakArase haiM-" aNasaNamUgoyariyA" ityAdi / anazana 1 Unodara 2 vRttisaMkSepa 3 rasatyAga 4 kAyakleza 5 aura saMlInatA ye vAyatapake 6 bheda haiN| . - prAyazcitta 1 vinaya 2 vaiyAvRttya 3 svAdhyAya 4 dhyAna 5 aura vyutsarga 6 ye Abhyantara tapake 6 bheda haiN| sAMbhogika sAdhujanoMke liye bhaktAdi lAkara denA aura inase bhinna sAdhuoMko zrAvaka AdikoMkA ghara dikhAnA yaha tyAga hai, tadumAMsado" tyAhi-tanA artha 254 cha. mA tapanA bhu5 me chbAhya tapa ane Abhyantara tapa bAhya tapanA nIce pramANe cha bheda kahyA che " aNasaNamUNoyariyA" tyAha (1) anazana, (2) AQEN, (3) vRtti 25, (4) rasatyA (5) ya4veza mAne (6) dInatA. mAjhyanta2 tapana nI2 pramANe cha se che-(1) prAyazcitta, (2) vinaya, (3) vaiyAkRtya, (4) svAdhyAya, (5) dhyAna gane (6) Stsa. sAMgika sAdhuone mATe AhAra pANI lAvI devAM ane sAMgika na hoya evA sAdhuone zrAddha (zrAvaka) AdikanAM ghara banAvavA tenuM nAma Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA. 5 u. 19 zarIragatadharmavizeSanirUpaNam saMvigga annabhoiyANa desijja saGkagakulANi / ataraMto vA saMbhoiyANa de se jahasamAhI ||2|| " chAyA - tataH kRtapratyAkhyAnaAcAryaglAnabAlavRddhebhya. / dadhAt azanAdi sati lAbhe kRtavIryAcAraH // 1 // saMvignAnyabhogikebhyo dezayet zrAddhakakulAni / azaktovA (svayaM) sAMbhogikebhyo dezayet yathAsamAdhi || 2 || iti | brahmacaryavAsaH - brahmavarSe maithunaviramaNarUpe vAsaH = avasthAnam, brahmacaryeNa brahmacaryavAsaH-brahmacarye 541. vAsaH / itthaM kSAntyAdi brahmacaryavAsAnto dazavidhaH zramaNadharma proktaH || sampati vRttisaMkSepanAmakasya dharmarUpavAdyatapovizeSasya bhedAnAha - " uticarae " ityAdinA / utkSiptacarakaH - ukSiptam- gRhasthena svArthI pAkabhAjaktam- " to kayapaccakkhANo " ityAdi / ina zlokoMkA bhAva aisA hai ki jisane pratyAkhyAna kara liyA hai, aisA sAdhu AcArya glAna evaM vRddha sAdhujanoMke liye bhikSA lAkara deve tathA apane sAMbhogika sAdhuase anya sAMbhogika sAdhuoMke liye vaha zrAvakake gharoMko batAve aura yadi vaha svayaM azakta ho, to sAMbhogika ke liye apanI samAdhike anusAra zrAvakoM ke gharoMko batAve brahmacaryameM maithunaviramaNarUpa vratameM- jo vAsa avasthAna hai, vaha yA brahmacarya se jo rahatA hai, vaha brahmavAsa hai, isa prakAra yaha kSAnti se lekara brahmacarya taka daza prakArakA zramaNa dharma kahA gayA hai. - aba sUtrakAra sAdhukA dharmarUpa jo vRtti saMkSepa nAmakA bAhyatapa hai, usake bhedoMkA kathana - " ukkhintacarae " ityAdi sUtradvArA karate haiM tyAga che. ahyu' yache ! " tokayapaccakkhANo " tyAhi mA sodhno bhAvArthaM eve che ke jeNe pratyAkhyAna karI lIdhAM che evA sAdhu AcAya, glAna ane vRddha sAdhuone mATe bhikSA vaDerI lAvIne temane ApI de. tathA peAtAnA sAMbhAgika sAdhune, anya sAMbhAgika sAdhuo mATe AhAra pANI prApta karavA ceAgya zrAvakanA ghare batAve ane je pete azakata hAya, teA sAMbhAgikane peAtAnI samAdhi anusAra zravakenAM gharo khatAve tene tathA brahmacaryoMmAM-maithuna viramaNu rUpa vratamAM je vAsa (avasthAna) che tene brahmacavAsa kahe che, eTale ke brahmacaryanA pAlanapUrvaka rahevu tenu nAma brahmacaya vAsa che. A prakAranA kSAntithI laIne brahmacaya prayantanA dasa prakA ranA zramaNa dhama kahyA che. have sUtrakAra sAdhunA dharUpa je vruttikSepa nAmanu bAhyatapa che, tenA Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAharu nAd yad bhojanam udghRtam abhigrahavazAt tad gaveSayituM yazvarati saH / tathAnikSiptacarakaH-nikSipta-pAkapAtrAduddhRtyAnyabhAjane sthApitaM tadagrahaNAya abhigrahavazAd yazvarati saH / tathA-antacarakaH-yo bhikSurabhigrahavizeSAd anta-krodravAdinissAradhAnyarUpamAhAraM gaveSayitaM carati saH / tathA-prAntacarakaH mAntaM-paryupitatakramizritavallacaNakAdirUpabhojanaM gavepayitumabhigrahavazAd yazcarati sH| tathA-rukSacarakaH-yo'bhigrahavizeSavaMzAd rUkSaM=niH zramaNa bhagavAna dvArA ye pAMca sthAna yAvat abhyanujJAta hue hai-AjJAdI hai jaise-utkSiptacaraka 1 nikSiptacaraka 2 antacaraka 3 prAntacaraka 4 evaM rUkSacaraka 5 inameM gRhasthake dvArA apane liye pAka bhAjana se jo bhojana dUsare bhAjanameM rakha liyA ho, sAdhu abhigrahavAzase usakI gavepaNAke liye jo vicaraNa karatAhai, vaha utkSiptacarakahai / pAka bhAjanase uThAkara anya pAtrameM sthApita kiyA bhojana nikSipta haiM, use grahaNa karane ke liye jo sodhu abhigraha vazase vicaraNa karatA hai, vaha nikSiptacaraka hai| jo bhikSu abhigraha vizeSake vaza krodravAdi nissAra dhAnyarUpa AhArakI gavepaNA karane ke liye vicaraNa karatA hai, vaha annacaraka hai / jo bhikSu abhigrahavazase paryuSita ThaMDA (vAsI) chAcha mizrita bAlacanA Adi annarUpa bhojanakI gavepaNA karaneke liye vicaraNa karatA leTonu 4thana 4re cha-ukkhittacarae " yAhi-zrama lagavAna mahAvIra dvArA nIcenA pAMca sthAna varNita, kIrtita Adi rUpa gaNAvyA che -(1) ukSipta 524, (2) nikSiH A24, (3) manta ya24, (4) prAnta ya24 bhane (5) 36 524 graha pAka bhejanamAMthI (jemAM koI bhejana banAvyuM hoya te patramAMthI) bIjA bhAjanamAM je bhejana mUkI rAkhyuM hoya evAM bheja nI gavAne mATe vicaraNa karatA sAdhune ukSipta caraka kahe che. A prakAranuM bhajana grahaNa karavAne teNe abhigraha karyo hoya che. pAka bhAjanamAMthI laIne anya pAtramAM sthApita karI nAkhavAmAM AvelA bhajanane nizcita kahe che. evA bhejanane grahaNa karavAnA abhigrahapUrvaka je sAdhu vicaraNa kare che, AhAranI gaveSaNa kare che, tene nizcita caraka kahe che je sAdhu abhigraha vizeSane lIdhe kekarA Adi niHsAra dhAnyarUpa a hA ranI gaveSaNa karavAne mATe vicaraNa kare che, te sAdhune antacaraka kahe che. je bhikSa abhigrahapUrvaka paryuMSita ThaMDA (vAsI) chAzamizrita, vAla, caNuM Adi annarUpa bhejananI gaveSaNa karavAne mATe vicaraNa kare che, tene prata Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'sudhA TIkA sthA05 u01 sU09 zarIragatadharmavizeSanikhapaNam snehamAhAraM gaveSayituM carati saH / rukSAhAramAtragrahaNazIlo bhikSurityarthaH / tathAajJAtacarakAdIni paJca sthAnAnyevaM vijJeyAni, tatra-ajJAtacaraka -ajJAta: anupadarzitasaujanyAdi bhAvaHsan yo'bhigrahavazAd bhikSArtha carati,ajJAteSu vA gRheSu tathAvidhAbhi grahavazAda bhikSArthaM yazcarati sH| tathA-anaglAyakacaraH-annaM vinA glAyatimlAyati yaH so'nnaglAyakaH abhigrahavazAttathAvidhaH san AhArArtha yazcarati saHrAtriparyupitAnnabhojItyarthaH tathA-maunacara:-abhigrahavazAd yo maunena bhikSArtha hai, vaha praantcrkhai4| jo bhikSu abhigraha vazase ni:sneha (vigayarahita) AhArakI gaveSaNAke liye vicaraNa karatA hai, vaha rUkSacaraka hai| sakSagharaka bhikSu rukSa AhAra mAtrako grahaNa karanevAlA hotA hai tathA ajJAta caraka Adi jo pAMca sthAna haiM, ve isa prakAra se haiM, jo bhikSu apane saujanyAdi bhAvako dikhAye binAhI abhigrahavAzase zikSAke liye bhramaNa karatAhai, vaha 1 athavA ajJAta gharoM meM tathAvidha abhigrahake vazase bhikSAke liye bhramaNa karatA hai, vaha ajJotacaraka hai 21 annake vinA jo mlAnamukha ho jAtA hai, kumhalAsA jAtA hai, aisA vaha bhikSu annaglAyaka hai, aisA vaha annaglAyaka bhikSu abhigrahake vazale jo tathAvidha hotA huA AhArake liye bhramaNa karatA hai, vaha annaglAyakacara hai 2. yaha annaglAyakacara rAtri paryuSita (vAsI) annakA bhogI hotA hai, arthAt khaTTI chAchameM milAyA huA vAla caNA Adike bane hue vAlI caraka kahe che. je sAdhu abhigrahapUrvaka niraneha-ghI, tela Adi nigdhatAthI rahita-AhAranI gaSaNane mATe vicaraNa kare che tene rUkSacaraka kahe che. te mAtra rUkSa (khA) AhArane ja grahaNa kare che. tathA ajJAta caraka Adi je pAMca sthAna che tenuM sUtrakAra have spaSTIkaraNa kara che--je sAdhu pitAnA saujanya Adi bhAvene dekhADayA vinA ja abhigraha dhAraNa karIne zikSAne mATe bhramaNa kare che tene ajJAtacaraka kahe che, athavA ajJAta gharamAMthI je bhikSA prApta karavAne abhigraha dhAraNa karIne zikSAne mATe bhramaNa kare che tene ajJAtacaraka kahe che. anna vinA je sAdhu jJAnamukha thaI jAya che, jenuM mukha jANe ke karamAI jAya che, evA bhikSune annaglAyaka kahe che. e te annaglAyaka bhikSa abhigraha vizeSane adhIna rahIne te prakAranI sthiti thavA chatAM paNa bhramaNa karyA kare che, evA bhikSane annaglAyacara kahe che. te annaglAyaka cAra rAtri paryASita (vAsI) annane bhegI hoya che. eTale ke khATI chAza Adi vaDe sa Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 sthAnAma carati saH / tadhA-saMspRSTakalpikA-saMsRpTenakAvaraNTinena hastabhAjanAdinA dIya. mAnasyaiva bhaktAdehiNe kalpo niyamo'bhigrahadazAda yasya saH, tathAvidhAbhigraha vizeSadhArakAH sAdhurityarthaH tathA-tajjAtamaMsaSTa kalpikA-tajjAtena devadravyAvirodhinA dAtavyadravyeNaivetyarthaH yat saMmaSTa-varaNTinaM hastabhAjanAdi, tena dIyamAnasyaiva bhaktAde grahaNe kalpo-niyamo'bhimahatrazAd yasya saH / tathAaupanidhikAdIni paJca sthAnAnyevaM vijJeyAni, tathAhi-aupanidhikA-upanidhIyate ityupanidhiH-pratyAsannaM yathAsthaMcitAnota, na tu sAdhartha, tena yazcarati abhigrahavagAt sa aupanidhikaH / yadvA-auSanihita iti calAyA / upanihitaM annakI gaveSaNA karatA hai, jo bhikSu abhigraha vizeSase maunapUrvaka bhikSAke liye bhramaNa karatA hai, vaha launacara hai, tathA jisakA saMmRSTa annAdi bhare hue hasta bhAjana Adise diye gayehI AhAra Adiko lenekA kalpa niyama hai, aimA vaha tathAvidha abhigrahakA dhArI sAdhu saMsRSTa kalpika hai, tathA jisa lAdhukA dene yogya dravyase hI saMsRSTa hue hasta bhAjanAdi se diye jAte hI bhaktAdike grahaNameM abhigrahavaza niyAna hai, vaha sAdhu tajjAta saMsRSTa kalpika hai, tathA-aupanidhikAdi pAMca sthAna isa prakArale hai-aupanidhika 1 zuddhaSaNika 2 saMkhyAdattika 3 iNTa lAbhika 4 aura puSTa lAbhika 5 inameM jo likhu dAtA apane pAsa meM bhojana ke samaya annAdi rakhA ho usa annAdiko leneke liye niyamavAlA hotA hai, vaha yA jo cAhe jisa kisI taraha le lAye gaye bhAhAra mizrita vAla, caNa AdivAsI annanI gaSaNA kare che je sAdhu abhigraha vizeSa dhAraNa karIne maunapUrvaka bhikSAne mATe bhramaNa kare che, tene maunacara kahe che. jeNe saMsada annAdi bharelA hastabhAjana Adi varu devAmAM Avela AhAra Adine grahaNa karavAne ka95 (niyama) karelo che, evA prakAranA abhigrahadhArI sAdhune saMskRSTa kalpika kahe che. arpaNa karavA egya dravyathI ja saMsUi evA harata bhAjanAdi vaDe ApavAmAM AvatA AhArAdine ja grahaNa karavAno jeNe abhigra dhAraNa kare che evA sAdhune "tajajAta saMsRSTa kalpika kahe che. tathA aupanidhika Adi pAMca sthAna A pramANe che (1) mIpanidhi4, (2) zuddhapani, (3) sAtti:, (4) ya HY ane (5) puchalAjika. dAtAe bhejana karatI vakhate je annAdine pitAnI pAse rAkhela hoya te annadine ja grahaNa karavAnA niyamavALe je sAdhu heya che tene athavA teNe je prakArane abhigraha karyo hoya te prakAre AhAra Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u0 1sU09 nArakAdInAM zarIragatadharmavizeSanirUpaNam 545 yathAkathaMcidAnItaM, tena yazvarati abhigrahavazAt sH| pajJAditvAdaNpratyayena pryogsiddhiH| tathA-zudvaipaNikaH-zuddhapaNA-zuddhasya-nivyaJjanasya bhaktAderepaNA, tayA yazcarati abhigrahavazAt saH / tathA-saMkhyAdattikA-saMkhyApradhAnA:ekadvitrAdi saMkhyAparimitA dattayA dIyamAnAhArAderavicchinnarUpeNa-nikSeparUpAH tA grAhyA yasya saH, tathAvidhAbhigrahadhArakaH sAdhuH / dattilakSaNaM tu " dattI u jattie vAre, khivaI hoti tattiyA / ayocchinna NivAyAo, dattI hoi daveyarA // 1 // " chAyA-dattayastu yAvato vArAn kSipati bhavanti tAvatyaH / avyucchinnanipAtAd datti bhavati dravetarA // 1 // iti / drayetarA-pAnIyAnnarUpA / tathA-pRSTala bhikA-dRpTasyaiva bhaktAdelAbhaHyadvA-dRSTAt-prathamadRSTAdeva dAtu hAhA lAbho dRSTalAbhaH yadartha yo'bhigrahaAdi vastuko lenekA abhigrahavAlA hotA hai, vaha aupanidhika yA aupanihita bhikSu hai, jisa bhikSukA aisA niyama hai, ki maiM niyaMjanahI AhAra lUMgA, vaha isa prakArake AhArakI gaveSaNA karanevAlA sAdhu zuddha SaNika hai, jisa sAdhukA aisA abhigraha hai, ki maiM diye jAte hue AhA. rakI avicchinna rUpase pAtrameM DAlI gaI do tIna Adi dattiyAMhI lUMgA aisA vaha tathAvidha AhArakA abhinahadhArI sAdhu saMkhyAdattikahai, dattikA lakSaNa isa prakArase hai-"dattI u jattie vAre" cinA kisI vyava. dhAnake annapAnI jitanI vAra dAtA pAtrameM DAlatAhai, vaha dattihai, jisa bhikSukA aisA niyama hai, ki maiM dekhe gayehI bhaktAdiko lUgA, yA prathama dRSTa dAtAke gRhasehI AhAra lUMgA, isa prakArakA abhigrahadhArI vaha Adine grahaNa karavAnA niyamavALo hoya che, tene opanidhika athavA aupa nihita bhikSu kahe che je sAdhune e abhigraha hoya che ke hu niceMjana AhArane ja grahaNa karIza, ane te prakAranI AhAranI te gaveSaNa karatA hAya, te tene zuSaNika kahe che. je sAdhue evo abhigraha karyo hoya ke hu avicchinna rUpe pAtramAM naMkhAyelI AhAranI eka, be, traNa ema amuka dariye ja grahaNa karIza, evA abhigrahadhArI sAdhune saMkhyAdattika kahe che dattinuM svarUpa nIce pramANe kahyuM che- " dattI u jattie vAre" yAhi dat vyavadhAna dina (AMtarA vinA) dAtA annapANI Adine sAdhunA pAtramAM nAkhe te eka dattI gaNAya. Ataro paDe tyAre bIjI dattI gaNAya je bhikSune e niyama hoya ke hu mArI najare dekhAya evI jagyAethI lAvavAmAM AvelA AhAs-69 Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAce vazAccarati saH / tArA-kRSTalAbhikA-pRSTasyaiva-' he sAdho / kiMbhavate dIyate ?' ityAdirUpeNa prazinaratra mAna lAmA, tadartha yazcarati saH / sampati AcAmAmila kAdi viSayANi paranAma AcAmAmlikA-vikRtirahitasya acitte jale kSiptasya bhaninayamAnatya madhyAhe pakavAramAharaNam-AcAmAmlaM, tena yazvarati-abhinayAtmaH / tapA-navikRtikA-nirgatA vikRtayo ghatAdi. rUpA yasmAt sa AhAro nitikaH, tena cAni yaH sH| tathA-paurvAdika:pUrvArddha-pUrvAhna evAbhigrahabazAda bhikSArtha yazcarati saH / tathA-parimitapiMDapAtikaH sAdhu dRSTalAMbhika hai / tathA jisa sAdhukA niyama hai, ki maiM jaya koI mujhase aisA pUchegA ki zikSo! Apake liye maiM kyA daM to hI AhAra Adi grahaNa karUMgA, vaha isa prakArake abhigrahase pAna hokara usakI gaveSaNA karanevAlA sAdhu lAbhika sAdhu hai, aba ArAmAmlika AdiviSayaka jopAMca sthAna kahe gaye haiM, unakA spaSTIzaraNa kiyA jAtA hai vikRti rahita arthAt lUkhe anna Adi athavA bhune hue caNeko acitta jala meM DAla kara do paharameM ekavAra bhojana karanA yaha AcAmAmlahai, aisA AcAmArala jo karatAhai, vaha AcAmAmlikaDe, jisa AhArameM dhutAdirUpa vikRti (vigaya)nahIMhai,aisA baha AhAra nirvikRtika hai, isa prakArake AhArakI jo apane niyamake anusAra gavepaNA karane ke liye vicaraNa karatA hai, vaha naivikRtika hai, tathA jisakA rane ja rahaNa karIza athavA je dAtA prathama najare paDaze tene tyAMthI ja AhAra gRhaNa karIza evA abhigrahayArI zizune dachalAmika kahe che jyAre keI bhikSu evo niyama kare che ke keI dAtA jyAre mane evuM pUchaze ke he bhikSo hu Apane mATe zuM arpaNa karu?" tyAre ja huM tene tyAMthI AhAra grahaNa karIza, A prakAranA abhigrahapUrvaka tenI gaveSaNa karatA sAdhune pRSThalAmika kahe che. have AcAmAjJika Adi viSayaka je pAMca sthAna kahyAM che, temanuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che- | vikRti rahita eTale ke lukhAM anna AdinuM athavA zekelA caNAne acitta pANImAM palALI rAkhIne be praharamAM eka vAra bhojana karavuM tenuM nAma AcAmAmsa che. evuM AcAmA je kare che tene AcAmAglika kahe che je AhAramAM ghI Adi rUpa vikRtine abhAva che te AhArane nirvikRtika kahe che A prakAranA abhigrahapUrvaka je bhikSu AhAranI gaveSaNa karavAne mATe vicaraNa kare che, tene nirvikRtika bhikSu kahe che pUrvAhaNakALa Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMghA TIkA sthA. 5 u. 18. 9 nArakAdInAM zarIragatadharmavizeSanirUpaNam 547 parimito yaH piNDapAta: bhaktAdilAbhaH sa parimitapiNDapAtaH, tena carati yaH sH| tathA-bhinnapiNDapAtikaH-bhinnasya khaNDIbhUtasya piNDasya-modakAde: pAto lAbha:-bhinnapiNDa pAtaH, tadarthamabhigrahavazAd yazcarati saH / tathAvidhAbhigrahadhArakaH sAdhurityarthaH / sampati-bharasAhArAdiviSayANi pazca sthAnAnyAhaarasAhAraH-arasA-hiGgyAdibhirasaMskRtaH, sa AhAro yasya saH / hiGgyAya. saMskRtAhAragrahaNAbhigrahavAn bhikSurityarthaH / tathA-virasAhAraH-virasa:-vigatarasaH aisA niyama hai, ki maiM pUrvAhnakAlameM hI bhikSAke liye jAUMgA, isa prakAra ke niyamase baddha hokara jo sAdhu pUrvAhna kAlamahI bhikSAke liye upAzrayase nikalatA hai, vaha paurvAGgika sAdhu hai / tathA jisa sAdhukA aisA niyama hai ki maiM parimita piNDakAhI AhAra lUMgA, isa niyanase baddha hokara jo bhikSAke liye vicaraNa karatA hai, vaha sAdhu parinitapiNDapAtikahai, tathA jisakA aisA niyamahai, ki modakAdika (laDDu) khaNDa 2 kiye jAne para hI maiM AhArake nimitta grahaNa karUgA, isa prakAra ke niyamase yukta hokara jo usa prakArake AhArakI gaveSaNA karane ke liye vicaraNa karatA hai, vaha bhinnapiNDapAtika lAdhu hai, arasAkSArAdi viSayaka jo pAMca sthAna kahe gaye haiM, ve isa prakArase haiM-arasAhAra hiMgu Adise asaMskRta hue AhArakohI maiM lUMgA, isa prakAra ke niyamase baddha hokara jo sAdhu isI prakArake AjhArakI gaveSaNA karane ke liye dAtA. oMke gRha para bhramaNa karatA hai, vaha arasAhAra bhikSu hai, arthAt arasAhArI sAdhu arasAhAra hai / jo sAdhu virasa vigata rasabAle purAne mAM ja bhikSA prApti mATe huM nIkaLIza, A prakAranA niyamapUrvaka je bhikSu pUrvAhUNakALe ja zikSA prApti mATe upAzrayamAMthI nIkaLe che, tene pauhika sAdhu kahe che. je sAdhune e niyama che ke huM parimita piMDa ja (amuka pramANamAM ja) AhAra grahaNa karIza, A prakAranA niyamapUrvaka gocarIne mATe vicaraNa karatA pAdhune parimitapiMDa pAtika kahe che. je sAdhuno e niyama che ke huM lADu Adi AhAranA kakaDA karyA bAda ja tene grahaNa karIza, te te prakAranA niyamapUrvaka te prakAranA AhAranI gaveSaNa karatA sAdhune bhinnapiMDa pAtika kahe che. arasa AhAradi viSayaka je pAMca sathAna kahyAM che te nIce mujaba che hiMga AdithI rahita AhArane ja huM grahaNa karIza, A prakAranA niyamapUrvaka je sAdhu A prakAranA AhAranI gaveSaNa karavA nimitte dAtAone ghera jAya che, te sAdhune arasAhArI bhikSu kahe che. je sAdhu virase (rasa rahita) Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsU purANadhAnyakulatthAdiniSpanna AhAro yasya saH / antAhAraH - antaH - krodrAdi nissAradhAnyaniSpannaH AhAro yasya saH / mAntAhAraH-- prAntaH- :- paryupita takramizritavallacaNakAdirUpaH AhAro yasya saH / rUkSAhAraH- rUkSaH niHsnehaH - vRtAdirahita AhAro yasya saH / tathA-arasajIvyAdi vipayAni paJca sthAnAni mAdaarase jIvI - arasena AhAreNa jIvituM zIlamasyeti maraNaparyantam arasAhArAbhigrahadhArako muniH / evameva virasajIvyAdiradhAnacatuSTayamapi bhAvanIyam / sampati sthAnAtigAdirANi paJca sthAnAnyAha - sthAnAtigaH-sthAnaM kAya tsargam atigacchati = prakaroti yaH saH, kAyotsargakArItyarthaH / ' sthAnAtidaH ' dhAnya kulatthAdise bane hue AhArako letA hai, vaha birasAhAra hai, started fresAra dhAnyase niSpanna hue AhArako grahaNa karatA hai, vaha antAhAra hai / prAntAhAravAlA vaha sAdhu hai, jo paryupita taka mizritacalla canA AdikAhI AhAra letA hai| tathA rukSAhAravAlA par3ha sAdhu hai, jo ghRtAdi snehase rahita AhArako letA hai / arasa jIvI Adi pAMca sthAna isa prakAra se haiM jisakA jIvana paryanta takakA aisA niyama hai, ki maiM rasavihIna hI AhAra lUMgA vaha bhikSu arama jIvI hai / isI prakAra se cirasajIvI Adi cAra sthAna samajha lenA cAhiye sthAnAtiga Adi pAMca sthAna isa prakArase haiM jo sAdhu kAyotsarga karatA hai, vaha sthAnAtiga sAdhu hai "sthAnAtida " aisI chAyAke pakSa meM - thI Adi junA dhAnyamAMthI nirmita ( banAvela ) AhArane ja grahaNu karavAnA niyamapUrvaka te prakAranA AhAranI gaveSaNA karatA vicare che, tene virasAhArI sAdhu kahe che je sAdhu keAdarA AdinissAra dhAnyamAMthI taiyAra karelA AhArane ja grahaNa kare che, tene antAhArI kahe che je sAdhu vAsI chAzamizrita vAla, caNA AdinA ja AhAra kare chetene prAntAhArI kahe che. je sAdhu ghI Adi snigdha padArthothI rahita vastuoneA ja AhAra grahaNa kare che tene rUkSAhArI kahe che. 548 1 arasajIvI Adi pAMca sthAna nIce pramANe che--jeNe evA niyama karyo che ke hu jIvanaparyaMnta rasavihIna AhAra ja laiza, evA sAdhune arasajIvI kahe che. e ja pramANe virasatI Adi cAra sthAne viSe paNa samajI levuM joIe, sthAnAtiga Adi pAMca sthAna nIce pramANe che--je kare che, te sthAnAniMga sAdhu che. sthAnAtiganI saMskRta chAyA sAdhu kAryAtsaga " sthAnAtiH " Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkAsthA05u0 1 sU09 nArakAdInAM zarIragatadharmavizeSanirUpaNam 542 iticchAyApakSe tu-sthAnam atidadAti-iti vigrahaH, arthastu sa eva / tathA- utkuTukAsanikaH-utkuTukAsanam-putasya alaganena upavezanam , tad yasyAsti saH / tathA-matimAsthAyI-pratimayA ekarAtrikyAdikrayA kAyotsargavizeSarUpayaiva tiSTha. tItyevaM zIlo yaH kAyotsarga sthito bhikSurityarthaH / tathA-vIrAsanikA bIrA sanaM dhIrasyedamAsana vIrAsanaM, yathA siMhAsanopari samupaviSTasya siMhAsanApanayane kRse siMhAsanopaviSTavat kAyasya ya AkAro bhavati tadAkArakamAsanaM vIrAsanamu " sthAnaM ati dadAti" iti sthAnAtida, aisA vigraha hotA hai, isakA artha sthAnAtigake jaisAhI hai, utkuTukAsanika-jo hara prakAra se hai, ki baiThaka jamIna para jisa baiThane meM nahIM lagatI haiM, aisA Asana jisakA hotA hai, vaha utkRTukAsanika hai, pratimAsthAyI-eka rAtrika Adi kAyotsarga vizeSarUpa pratimAse rahanekA jisakA svabhAva hai, aisA vaha kAyotsarga vizeSameM sthita huA sAdhu pratimAsthAyI hai, vIrAsanika-dIrake Asana jaisA Asana jisakA hotA hai, vaha dhIrAsanika hai, siMhAsana ke Upara baiThe hue vyaktike nIcese siMhAsanako haTA lene para baiThe huekI tarahase ho jatA hai, aisA hI AkAra jisa AsanameM hotA hai, vaha vIrAsana hai / yaha Asana ati kaThina hotA hai, vIra puruSahI isa Asanako kara sakate haiM, aisA Asana jisakA hotA hai, vaha vIrAsanika hai| isa AsanameM kurasI ke jaise A. devAmA mAtA, "sthAnaM ati dadAti iti sthAgAtidaH" mevA vigraha thAya che tene artha paNa sthAnAtiga jevo ja thAya che ukuTuMkAsanika" je Asane besavAnI jANe jamIna para beThaka ja na jamAvI hoya evuM lAge che, evA Asane je sAdhu beThe hoya che tene ukuTukAsanika kahe che A AsanamAM ubhaDaka besavuM paDe che. "pratimAthAyI"--eka rAtrika Adi kAryotsarga vizeSarUpa pratimA dhAraNa karIne rahevAne jene niyama che evA kAyotsarga vizeSamAM sthita sAdhune pratimA sthAyI kahe che. vAsanika-vIranA Asana jevuM jenuM Asana hoya che, tene virAsanika kahe che. siMhAsana para beThelI vyaktinA nIcethI siMhAsanane khaseDI levAthI zarIrane jevo AkAra-siMhAsana para ja beThA hoya evo AkAra je AsanamAM thaI jAye che, te Asanane vIrAsana kahe che. te Asana ghaNuM ja kaThaNa che, vIra puruSa ja te Asana karI zake che evuM Asana jenuM hoya che tene vIrAsanika kahe che. A Asane beThelA mANasane AkAra khurasI jevo Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAhI cyate, ati kaThinatayA vIrapurupeNevAdaraNIyatvAt , tayasyAsti saH / tathA-nepadhiH-nipadyA AsanavizeparUpA, sA paJcadhA bhavati, tatra-yasyAM pAdayoH punayozca sparzaH samo bhavati sA samapAdaputA // 1 // yasyAM tu goriyopavezanaM bhavati sA goniSadhikA // 2 // yasyAM tu putAbhyAmupaviSTaH san ekaM pAdamutthApya Aste sA hastizuNDikA / / 3 / / paryA'rthaparyave tu prasiddha etra / / 4 // etAdRzI nipayA AsanaM yasya saH naipadhikaH / atha daNDAyatikAdivipayANi pazvasthAnAnyAhakArameM manuSyakA AkAra bana jAtA hai, kurasIke pIcheke do pAda haTA dene para aura Ageke do paira rakhane para usakA jaisA AkAra isa A. sanameM hotA hai, yaha Asana bahuta kaThinatAse yukta hotA hai, ne. dhika nipayA AsanavizeSa rUpa hotI hai, yaha pAMca prakArakI hai, jisa niSAmeM donoM caraNoMkA aura hAthoMkA sparza chUnA samAnarUpale hotAhai, vaha samapAdapUtA niSacAhai, jisa nipadyAmeM gAyake dUhane ke jaisA paiThA jAtA hai, vaha moniSadhikA hai 2 jima nipaTAmeM donoM caraNoMko jamIna para rakhakara baiThanA hotA hai, aura eka pairako uThAyA jAtA hai, ghuTaneko UMcA kiyA jAtA hai, vaha hastizuNDikA nipayA hai 3 paryazAsana aura ardhaparyaGkAmana ye do Asana to prasiddhahI haiN| aisI niSadyA Asana jisake hote haiM, vaha naiSadhika hai, daNDAyatika Adi pAMca Alana isa thaI jAya che. khurasInA pAchalA be pAyA khaseDI levAthI ane AgalA be pAyA rahevA devAthI tene je AkAra thaI jAya che, te ja AkAra A Asane beThelI vyaktine thaI jAya che. tethI ja A Asane besavuM ghaNuM ja musa gAya che. pedhika-niSadyA Asana vizeSarUpa hoya che, te pAMca prakAranI che- (1) je AsanamAM bane caraNane ane hastone sparza samAnarUpe thAya che tenuM nAma "samapAdapUtA niSadyA che (2) je AsanamAM gAyane detI vakhate bee tema mesAmA mAche, mAsanane "gAniSadhi" 4 cha. (3)2 mAsanamA bane caraNene jamIna para rAkhIne besavuM paDe che ane tyArabAda eka pagane UMcA karavAmAM Ave che-ghuMTaNane UMce karavAmAM Ave che, te Amanane hastizuDikAniSadyA kahe che (4) paryakAsana ane ardha paryakAsana, A be sana te jANItAM che. A prakAranI niSadyA (Asana) jemanI hoya che, temane niyadhika kahe che. daMDAyatika Adi pAMca Asana nIce pramANe che(1) yati, (2)- zAyI, (3) mAtA5, (4) apAvRtamane (5) ma4ya Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhIkA sthA05 u01 sU09 nArakAThInAM zarIragatadharmavizeSanirUpaNam 559 daNDAyatikaH-daNDasyeva AyatiH dIrghatvaM caraNaprasAraNena yatra bhavati tad daNDAyati. tadyasyAsti saH / tathA-lagaNDazAyI-lagaNDaM cakrakASTham , tadvat-arthAnmastaka pArdhAdibhAgAnAM bhUmisaMvandhena pRSThasya ca tadasaMbandhena yadAsanaM bhavati tad lagaNDam , tena yaH zete sH| tathA-AtApakA-AtApayati-zItAtapAdisahanarUpAmAtApanAM karoti yaH saH / tathA-apAtakA na vidyate pAhataMbhAvaraNaM yasya saH / tathA-akaNDUyakA-na kaNDUyatItyakaNDUyakaH-kaNDUtau saMjAtAyAmapi gAtrasaMgharSaNavarjitaH / 'sthAnAtigaH' ityArabhya * akaNDUyakaH' ityantAH sarve'pi prakAra se haiM-daNDAyatika 1 lagaNDazAyI 2 AtApaka 3 apAvRtaka 4 aura akaNDUyaka 5 jisake AsanameM paira pasAranese daNDakI taraha dIrghatA hotI hai, vaha daNDAyatikahai / vakra kASThakA nAma lagaNDa hai, isa vakra kASThakI taraha jo Asana hotA hai, vaha lagaNDa Asana hai| isa lagaNDa Asanase jo sotA hai, vaha lagaNDazAyI hai| arthAt jo mastaka aura eDI Adi bhAgoM ko to jamIna para lagAtA hai, evaM pRSTha bhAgako jamIna para nahIM lagAtA hai, usako UMcA rakhatA hai, aise Asanase jo sotA hai, vaha lagaNDazAyI hai, arthAta vakra kASThake donoM kone to jamIna para Tike rahate haiM, aura bIcakA bhAga jamInale Upara uThA rahatA hai, isI prakArase jo sotA hai, vaha lagaNDazAyIhai / jo zIta Atapa Adi sahane rUpa atApanAko karatA hai, vaha otApakahai / jisake prAvaraNa nahIM haiM, vaha aprAvRtaka hai, jo khujalI calane para bhI zarIrako nahIM khujalAtA hai, vaha akaNDUyaka hai, - je prakAranA AsanamAM paga pahoLA karavAthI daMDanA jevI dIrghatA thAya che, te AsanavALAne daMDAyetika kahe che. vakra kANane lagaMDa Asana kahe che. A vakra kASThanA jevuM je Asana hoya che tene lagaMDa Asana kahe che. A lagaMDAsane zayana karanArane lagaMDazAyI kahe che. A AsanamAM mastaka ane eDI Adi bhAge te jamInane sparza kare che, paraMtu pRSThabhAga jamInane aDakatuM nathI, te te jamInathI addhara ja rahe che. A prakAranA Asane zayana karanArane lagaMDazAyI kahe che. eTale ke jema varka kASTanA bane cheDA te jamInane TekavIne rahelA hoya che, paNa vaccene bhAga jamInathI addhara rahele hoya che, A prakAre zayana karanAra vyaktine lagaMDazAyI kahe che. je sAdhu zIta, uSNatA Adi sahana karavA rUpa AtApanA kare che tene AtApaka kahe che. je sAdhune prAvaraNa hotuM nathI tene aprAvRtaka kahe che. khaMjavALa AvavA chatAM paNa je zarIrane khaMjavALa nathI, te sAdhune akayaka Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 552 sthAnAstre abhigrahadhArakAH sAdhayo bodhyAH / yadyapi sthAnAtigatvAdInAmAnApanAyAmantaA~vo bhavati, tathApi pradhAnAdhAnAnAM bhedavivakSayA'tra bhedena nirdezaH, gana eva nAtra pInarutya zalyamiti / / mU0 9 // - saMmati yaH sthAnaH zramaNA nirgandhA mahAnirjaga mahAparyavasAnAzca bhavanti, tAni sthAnAnyAha-- mUlam-paMcahi ThANehiM samaNe niragaMthe mahAnijjare mahAejjavasANe savai, taM jahA-agilAe AyariyaveyAvaccaM karemANe 1, evaM ubajjhAyaveyAvaccaM karemANe 2, theraveyAvaccaM karemANe 3, tarasliveyAvaccaM karemANe 4, gilANaveyAvaccaM karemANe 5 / paMcahiM ThANehiM samage nigaMthe mahAnijjare mahApajjavasANe bhavai, taM jahA-agilAe sehave yAvaccaM karemANe 1, agilAe kulavedhAvaccaM karemANe 2, agilAe gaNaveyAvaccaM karenANe 3, agilAe saMghaveyAvaccaM karemANe 4, agilAe sAhammiyaveyAvaccaM karemANe 5 // sU0 10 // sthAnAtigase lekara akaNDUyaka takake samasta sAdhujana abhigrahadhArI haiM, aisA jAnanA cAhiye yadyapi sthAnAniga Adi sAdhu manokA anta Ava AtApakameM ho jAtA hai, to bhI pradhAna apradhAnake bhedakI vikakSAse yahAM unakA bheda rUpase nirdeza kiyA gayA hai, isaliye hama katha. nameM punarukti dopakI saMbhAvanA nahIM karanI cAhiye / / stU0 1 // ava sUtrakAra ukta sthAnoMko prakaTa karate haiM, ki jina sthAnoM dvArA zramaNa nigrantha mahAnirjarAvAle aura mahAparyavasAnavAle hote haiM-- kahe che. sthAnAtigathI laIne akaDUcaka parvatanA samasta sAdhuo abhigraha. dhArI hoya che, ema samajavuM. jo ke sthAnAtiga Adi sAdhujanene AtApakamAM samAveza karI zakAya che, chatAM paNa pradhAna apradhAnanA bhedanI vivakSAnI apekSAe ahIM temanuM alaga bheda rUpe kathana karyuM che. tethI AmAM punarukti doSanI saMbhAvanA rahetI nathI. che sU 9 ! have sUtrakAra e sthAne (kAraNe)ne prakaTa kare che ke je sthAno dvArA zramaNa nirgathe mahAnirjarAvALA ane mahAparyavasanavALA (te bhavamAM ja Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u01 sU010 nirgranthAnAM mahAnirjarAdiprAptikAraNam 553 chAyA- paJcabhiH rathAnaH zramaNo ninantho mahAnirjage mahAparyavasAno bhavati, tadyathA-aglAnaH AcAryavaiyAkRtyaM kuNaH 1, evara upAdhyAyathaiyAkRtyaM kurvANa 2, sthaviravaiyAvazyaM kurvANaH 3. tapasvivaiyAkRtyaM kurvANaH 4, glAnauyAvRtyaM kurvANaH // 5 // pazcabhiH sthAnaH zramaNo nirgrantho mahAnirjaro mahAparyavasAno bhavati, tadyathA-aglAnaH zaikSavayAsatyaM kurvANaH 1, aglAnaH kulaveyAvRttyaM kurvANaH 2 aglAno gaNavaivAtya kurmANaH 3, aglAnaH saGghayAvRtyaM kurvANaH 4, aglAnaH sAdharmikaveyAvatyaM kurvANaH 5 // sU0 10 // TIkA-'paMcarhi ThANehiM '. ityAdi paJcabhiH sthAnaH kAraNaiH zramaNo nindho, mahAnirjaraH mahatI nirjarA karma kSayo yasya saH-bRhatkarmakSayakArI, ataeva-mahAparyavamAnaH-mahat-Atyantikam , punarutyattyabhAvAt , tam paryavasAnam anto yasya saH-apunarjanmA-taddharamokSagAmI bhavati / tAnyeva sthAnAnyATha-tadyathA-aglAna:-akhinnaH bahumAna yuktaH sal AcArya veyAvatyaM dharmopagrahakArivastubhirbhaktAdibhirUpagrahakaraNaM, tatkurvANa iti prathama 'paMcahiM jehi samaNe niggaMthe mahAnijjare mahApajjavalANe' ityAdi TIkArtha-zramaNa nirgrantha pAMca kAraNoMse mahA nirjarAvAlA aura mahAparyava sAnabAlA hotAhai, samasta karmoM kA sarvathA kSayahI mokSahai, aura usakA aMzataH kSaya nirjarA hai, isa taraha nirjarA mokSakA pUrvagAsI aGga hai| mahAnirjarAvAlA hotAhai, isakA tAtparyahI yahahai, ki vaha bRhatkarmakSaya karanevAlA hokara mahAparyavasAnavAlA hotA hai, tadbhavamokSagAmI hotA haiapunarjanyA hotA hai, ve pAMca kAraNa isa prakArase haiM aglAna hokara AcAryakI vaiyAvRtti kara nA 1 AcAryakI vaiyAvRtti karanemeM aglAna - khedakhinna nahIM honA arthAta usa kAryoM bahumAna bhAkSAbhI thanA21 ) thAya che. TI14-"pa'cahi ThANehi samaNe nigathe mahAnijjare mahApajjavasANe" tyAha nIcenA pAca kAraNone lIdhe zramaNa nirca tha mahAnirjarAvALA ane mahAparyAvasanavALo thAya che samasta karmone sarvathA kSaya tha tenuM nAma ja mokSa che, temane aMzataH kSaya thavo tenuM nAma nirjarA che A rIte nirjarA mekSanuM pUrvagAmI aMga che moTA pramANamAM karmono kSaya karanArane mahAnija'rAvALe kahe che A prakArano mahAni. rAvALA jIva ja mahAparyAvasanavALA--e ja bhavamAM mokSa prApta karanAra apunarjanma hoI zake che. have te pAMca kAraNe prakaTa karavAmAM Ave che (1) azkAna bhAve ( khinnatA athavA khedanA parityAgapUrvaka) AcAryanuM vaiiyAvRtya karavAthI te mahAni jarAvALe ane mahAparyavasAnavALA banI zake che. sthA0-90 Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554 sthAnAGgo sthAnam 1 / evamuttaratrApi bhAvagIgam / vigepamvayam-upAdhyAyaH sUtramadAtA / sthavira saMyamanAgAt pracalanaH sAdhUna punaH saMyage sthirIkartA, athavA-janmanA paSTivApikA, paryAyeNa viMgatiyarpaparyAyaH, zrunena sthAnAgasapavAyaGgadhArI / tapastrI-mAsakSapaNAdi kI, yAvajjIvamesAntaranapaHkartA vA / glAnA=vyA. dhyAdibhirazaktaH / dvitIyarayAvAntaramatrasyApyarthaH pUrvavadeva bodhyaH / vige paratvayukta honA yaha prathama sthAna - kAraNa hai AcAryakA vaiyAvRtya karanevAlA dharmApagraha karanevAlI vastuoM mArA bhaktAdikoM dvArA upagraha karanevAlA isI prakArale satra pradAtA upAdhyAyakI aglAna bhAvase vaidhAvRtti karanevAlAra saMghama mArgasa zithila bane hue yA usa mArgase calAyamAna hue sAdhujanoM ko punaH saMyama mArgameM sthira karanevAle sthavirakI athavA janma se 60 varSakI dIkSAparyAyavAle evaM zrutakI apekSA sthAnAga aura samavApADake dhArI sthavira janakI vaiyAvRtti karanevAlA3 mAsakSapaNa AditI tapasyA karane thAle athadhA-yAvajjIva ekAntara tapa karanevAlekI vaiyAvRtti karanevAlA aura glAnakI vyAdhi Adise azakta sunikI vaiyAvRtti karanevAlA5 zramaNa nirghandha mahA nirjarAvAlA aura mahAparyavasAnavAlA hotA hai| aisA isa kathanakA sArAMzA hai| na AcAryanI vaiyAvRtya karanAra eTale ke dharmopagreDa karanArI vastuo dvArA AhAra pANI Adi dvArA upagraha karanAra zramaNa nigraMtha mahAnirjarAvALA ane mahAparyavasAnavALo bane che e ja pramANe sUtra pradAna karanAra upAdhyAyanI aglAna bhAve sevA karanAra, sayama mArgethI calAyamAna thayelA sAdhuone upadeza dvArA pharI saMyama mArga sthira karanAra sthavironuM aglAnabhAve vaiyAvRtya karanAra, athavA 60 varSanI umara jeNe vyatIta karI nAkhI che evA sthavirenuM vaiyAvRtya karanAra athavA stha nAMga, samavAyAMga Adi zratadhArI sthavirenuM vaiyAvRtya karanAra zramaNa nigraMtha mahAnirjarAvALo ane mahAparyavasAnavALe bane che. mA khamaNa Adi tapasyA karanAranuM athavA AjIvana ekAntara tapa karanAranuM tathA glAna-bIma 2 sAdhunuM vaiyAvRtya kara nAra zramaNa nitha paNa mahAnirjarAvALe ane mahAparyavasAnavALo hoya che mA thananA sArAMza che-(1) mAyAya nu, (2) adhyAyanu, (3) sthavirnu, (4) ta52vInu, mane (5) vyAdhiya sAdhuna mAnAve vaiyAvRtya karanAra zramaNa nigraMtha mahAnirjarAvALo ane mahAparyavasAnavALe (adhunamA ) gane che. Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subhA TIkA sthA05 u01 mu010 nigraMthAnAM mahAnirjarAdiprAptikAraNam 555 yam-zaikSA abhinavaH sAdhuH / kulam ekagurukaziSyasamudAyarUpam / gaNa = kulasamudAyaH / sadhogapasamudAyaH / sAdharmikaH-mukhanivaddhasadorakamakhavatrikatvAdiliGgataH samAnazraddhAprarUpaNAdirUpapravacanatazca samAnadharmA / iti / anena avAntarasUtradvayena AbhyantaratapobhedAtmakaM dazavidhaM vaiyAvRttyaM patipAditam / taduktamanyatrApi " Ayariya uvajjhAya thera tavassi gilANa sehANaM / sAhammi ya kulagaNasaMghasaMgaya tamiha kAyadhvaM // 1 // chAyA-AcAyopAdhyAyasthaviratapasviglAnazakSANAm / ' . sArmikakulagaNasaMghasya saMgataM tadina kartavyam // iti / / sthAnasthAninorabhedAt sthAnI evAtra sthAnatvenoktaH iti // sU0 10 // punazca-ina pAMca sthAnarUpa kAraNoM se bhI zravaNa nirgrantha mahAnirjarAvAlA evaM sahAparyavasAnavAlA hotA hai, jaise-aglAna bhAvase zaikSakI-navIna ziSyakI vaiyAvRtti karanevAlA 1 aglAna sAbase kulakI-evaM guruke ziSya samUhakI vaiyAvRtti karanevAlA 2 aglAnabhAvale gaNakI 3 kula samudAyakI vaiyAvRtti karanevAlA aglAna bhAvase saMghakI 4-gaNasamudAyakI vaiyAvRtti karanevAlA aura AglAna bhAvase mukhanidhaddhasadoraka mukhastrikAdi liGga se evaM samAna zraddhA tathA prarUpaNA Adi rUpa samAna dharmoM vAle munijanoMkI vaiyAvRtti karanevAlA zramaNa nizca mahA nirjarAbolA aura - mahAparyavasAnavAlA hotA hai, arthAt apunarjanmA hotA hai / isa avAntara vanyase Abhyantara taekA bheda jo vaiyAvRtya tapa hai, usake ye 10 ada pratipAdita hue haiN| anyanna sI aisAhI kahA gayA hai-- nIcenAM pAMca sthAnarUpa kAraNone lIdhe paNa zramaNa nitha mahAnirjarA. vALe ane mahAparyavasAnavALe thAya che -(1) azkAna bhAve zaikSanuM (nava dIkSitanuM) vaiyAvRtya karavAthI, (2) alAna bhAve kulanuM (eka ja gurunA ziSya samUhanuM) vaiyAvRtya karavAthI, (3) aglAna bhAve gaNanuM (kulasamudAyanuM) viyAvRtya karavAthI, (4) agyAna bhAve saMghanu ( gaNasamudAyanuM) vaiyAvRtya karavAthI, (5) aglAnA bhAve mukhanibaddha sadaraka mukhatrikAdi liMgathI ane samAna zraddhA tathA prarUpaNa Adi rUpa pravacanathI samAna dharmovALA munijanenuM vaiyAnRtya karanAra zramaNa nirgatha mahAnirjarAvALA ane mahAparyavasAnavALe (adhunamA ) mana cha A be avAtara sUtro dvArA Abhyantara tapanA be bheda rUpa je paiyAtya tapa che, tenA 10 lenuM pratipAdana karavAmAM Avyu che. kahyuM paNa che ke- Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre 556 zramaNo nirgrantho yaiH sthAnaH sAmbhogakAna sAdharmikAna visaMmogikAn pArAJcitakAM kurvANa AjJAyA virAdhako na bhavatIti tAni sthAnAnyAha -- mUlam - paMcahi ThANehiM samaNe NiggaMthe sAhammiyaM saMbhoiyaM visaM bhoi yaM karesANe NAikamai, taM jahA sakiriyadvANaM paDisevittA bhavar3a 1, paDisevittA No AloeDa 2, AloinA No paTTaveI 3, paTTavittA No Najii 4, jAI imAI therANaM Thir3akappAI bhavati tAI ayaMci 2 Disebei se hRda'haM paDilevAmi kiM maM therA karistaMti ? || paMcahi ThANehiM samaNe NiggaMthe sAhammiyaM pAraciyaM karemANe NAikamai, taM jahA sakule vasai sakulassa bheSAe ansuhitA bhavai 1, gaNevasai gaNassa bheyAe acyutA bhai 2, hiMsapehI 3, chippehI 4, abhikkhaNaM 2, pariNAyayaNAI paraMjitA bhavai 2 // sU0 11 // " chAyA - paJcabhiH sthAnaiH zramaNo nirgranthaH sAdharmikaM sAMbhogi visAMmogikaM kurrANo nAvikrAmati, tathathA sakriyasthAnaM pratisevitA bhavati 1, pratisevya no Alocayati 2, Alocya no prasthApayati 3, prasthApya no nirvizati 4, yAni imAna sthavirANAM sthitikalpyAni bhavanti tAni atikramya 2 prati - " Ayariya uvajJAya 19 ityAdi / AcArya, upAdhyAya, sthavira, tapasvI, glAna, zaikSa, sAvarmika, kula, gaNa aura saMgha inakI vaiyAvRtti karane se vaiyAvRtya tapa 10 prakArakA hotA hai / yahA~ sthAna aura sthA nImeM abheda hone kI vivakSA se sthAnIkohI sthAnarUpase kahA gayA hai| suu10|| " Ayariya utrajjhAya " ityAdi -- vaiyAvRtya tapanA 10 leTa nIce prabhAze che - (1) mAyAryanuM, (2) upAdhyAyanu, (3) straviranu, (4) tapasvIlu, (4) gyAnanu' ( vyAdhigrastanu ), (6) zaikSanu ( navahatIkSitanu ), (7) sAdhabhijnu, (8) sanu, (8) gathunu bhane (10) sauMdhanu, bhAisa prakAra vaiyAvRtya kahyuM che. ahIM sthAna ane sthAyI vacce abheda mAnI laIne sthAnIne ja sthAnarUpe kahevAmAM Avela che. ! sU. 10 | Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TI. sthA. 5 u 1 sU.11 AzAyA'virAdhakakANam sevate, tat hanta ! ahaM patile ve kiM mAM sthavirAH kariSyanti ? ||5|| paJcabhiH sthAnaH zramaNo nirgranthaH sAdharmikaM pArAzcitaM kurvANo nAtikAmati, tadyathAsvakule vasati radakulasya bhedAya abhyutthAtA bhavati 1, gaNe vasati gaNasya bhedAya abhyutthAtA bhavati 2, hiMsAprekSI :, chidraprekSI 4, abhIkSNaM 2 praznAyatanAni prayoktA bhavati 5 ||suu011|| * TIkA-paMcahi ThANehiM ' ityAdi / paJcabhiH sthAnaH kAraNaiH zramaNo nigranthaH sAdharmika-samAnadharmANaM sAMbhogikam ekamaNDalasthitaM samAnasAmAcArImuktaM sAdhu vitAMmogikaM-maNDalIvAyaM kurmANaH nAtikAsati-jinAjJAM no llaGghayati / tadyathA-tAnyeva sthAnAnyAha-sakriyasthAnam-kriyayA sahitaM sa jina kAraNoM se zramaNa nintha lAmogika sArSika sAdhuoMko vilAsogika (saMbhogane alaga karanA) karate haiM, una kAraNoM ko sUtrakAra kahate haiM-'paMcahiM ThANehiM sakSaNe NiggaMdhe sAhanmiyaM saMbhoiyaM ityAdi TIkArtha-ina pAMca kAraNoM ko lekara sAdharmika kisI sAMbhogika sAdhuko yadi visAMbhogika kara diyA jAtA hai, to karanevAlA jilAjJAkA ullainakA nahIM hotA hai, arthAt eka maMDalameM sthita samAna samAcArI yukta jo sAdhu hai, vaha sAdharmika lAbhogika kahA gayA hai, ise yadi dilAMbhogika-maMDalIse bAhara kara diyA jAtA hai, to aisA karane meM ye pAMca kAraNa haiM, ina kAraNoMle use maMDalI se bAhara karanevAlA jinA jJAkA virAdhaka nahIM hotA hai, una pAMca kAraNoM meM eka kAraNa aisA hai, je kAraNone lIdhe zramaNa nigraMtha sAnika sAdharmika sAdhuone visAnika ( sa bhogathI alaga karavo te) jAhera karavAmAM Ave che, te kAraNonuM have sUtrakAra nirUpaNa kare che- ___"paMca hi ThANehi samaNe NiggaMthe sAhammiyaM sabhoiyaM " tyA. TIkA-nIcenA pAMca kAraNone lIdhe koI paNa sAdharmika sAMgika sAdhune visAMgika jAhera karavAmA Ave, te evuM karanAra jinAjJAne virAdhaka gaNAto nathI eTale ke eka ja maMDaLamAM- aNumAM rahelA samAna samAcArI yukta je sAdhuo che temane sAdharmika sAgika kahe che. nIcenA pAMca kAra ne lIdhe kaI paNa sAgika sAdhune visAme trika jAhera karI zakAya che, eTale ke maDaLa apavA gaNamAMthI kADhI mUkI zakAya che. A prakAre tene visAMgika jAhera karanAra jinAjJAne virAdhaka gaNane nathI. te pAca kAraNe Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 558 sthAnAGgasUtre kriyaM-prastAvAdazubhakarmavandhayuktaM sthAnam-prAyazcittasthAnaM pratisevitA bhavatIti prathamaM sthAnas 1 / pratisevya-sakriyasthAnasya sevana kRlyA, na Alocayati gurave na nivedayatIti dvitIya sthAnam / Alocya-gurUve nivedyApi tadapadiSTaM prAyazcittaM no prasthApayati=kartuM naivArabhate, iti tRtIya sthAnam 3 / prasthApya= gurUpadiSTaM prAyazcittamArabhyApi no nirvizati-samagraM no paripAlayati, iti caturtha sthAnam 4 / tathA yAni imAni gacchapa siddhAni sthavirANAM sthavira ki yadi usa lAdhune " sakriyasthAna pratisevitA bhavati"1 azubha pharmakA bandha jisa sthAnale-kAraNale honA hai, aise kAraNakA sevana kara liyA hai, prAyazcitta sthAna kA vaha pratisevana karanevAlA bana gayA hai, to vaha isa sthiti meM visAMbhogika kara diyA jAtA hai, aisA yaha prathama sthAna hai, dUsarA sthAna-" pratisevya no Alocayati" sakriya sthAnakA sevana karake bhI jo usakI baha AlocatA nahIM karatA hai, to aisI sthiti meM bhI vaha cilAbhogika kara diyA jAtA hai, 2 / gurule nivedana karanA isakA nAma AlocanA hai| tRtIya kAraNa aisA hai "Alocya no prasthA0 " gurUse nivedana karane para bhI unake dvArA pradatta prAyazci tako jo prArambha nahIM karatA hai, aisI sthitima yaha cisAMbhogika kara diyA jAtA hai| caturthe kAraNa aisA hai "prasyApya no nirvi" guru pradatta prAyazcittako prArambha karakebhI jo use pUrNa rUpase nahIM pAlatA hai, aisI sthiti bhI baha visAMbhogika kara diyA jAtA hai| nAye prabhArI cha-(1) se te sAdhu " sakriyasthAna pranisevitA bhavati" je kAraNe azubha karmane badhuM thatuM hoya enA kAraNanuM eTale ke duSkRtyanuM pratisevana karyuM hoya, te tene visAMgika jAhera karI zakAya che. (2) " pratisevya no Alocayati " saThiya sthAna-tyatuM sevana 432 55 ne te tenI AlecanA na kare, to tene visa bhagika jAhera karI zakAya che kRta 5|54mn zuru samakSa 2 2 tenu nAma sAyanA che. (3) " Alocya no prasthA0 " gurunI pAse saavaayt| 42 DAya 5 zuru 22 praayzcitta ApavAmAM AvyuM hoya te prAyazcitta levAne prAraMbha na karanAra sAdha bhi samAjika sAdhune 5Y vimoies 12 42 zaya che. (4) " prasthApya no nirvi" guru dvArA re prAyazcita 42Anu sUyana rAyu DAya, te prAyazcittane prAraMbha to karavAmAM Ave, paNa je tenuM pUrNa rUpe pAlana karavAmAM na Ave, te prAyazcittanuM pUrNa rUpe pAlana nahIM karanAra sAdhune visAMbhogika jAhera karI zakAya che. Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA05 u01 sU011 AzAyA'virAdhakakAraNam 559 kalpikasAdhUnAM sthitiprakalpyAni-sthitau sAmAcAryA prakalpyAni AsevanIyAni vizuddhapiNDazayyAmanAdIni, yadvA-sthiti: mAsakalpAdirUpA, prakalpyAnica vizudvapiNDazayyAsanAdIni-bhavanti, tAni atikrasya atikrasya prati pAMcavAM kAraNa ailAhai-'yAni imAni sthavirANAM sthiti kalpyAni" gaccha prasiddha sthavira kalpika sAdhuoMke sthiti prakalpayoMko yadi vaha bAra 2 atikramaNa karake anya akalpayakA sevana karatAhai, to aisI sthitimeM bhI vaha vimA bhogika kara diyA jAtA hai, tAtparya kahanekA yahI hai, ki jisa kAraNale usle prAyazcitta lelA paDe aise prAyazcittAha kAraNakA jaba koI sAMbhogika sAdhu prani sevana karanevAlA hotA hai, sakriya sthAnakI pratisevanA karake bhI yadi vaha gurUse nivedana nahIM karatA hai, nivedana karake bhI yadi vaha gurU dvArA kathita prAyazcittakA sevana karanA prArambha nahIM karatA hai, prAyazcittakA sevana karanA prArambha karake bhI yadi vaha use pUrNarUpale nahIM pAlatAhai, aura acchaprasiddha sthavira kalpika mAdhuoMkI sthiti meM sAmAcArImeM AlekhanIya vizuddha piNDazacyA A sana AdikoMko yahA-mAsakalpodi rUpa sthitiko aura vizuddha piNDazayyA Anana AdikoMko bAra 2 ullaGghana karake sAdhujanake liye akalpya AcArakA sevana karatA hai, to vaha isa sthitimeM visAMbho have pAya // 26 aTa 42vAmA mAve cha-" yAni imAni sthavi rANAM sthitikalpyAni" 27prasiddha sthavira 454 sAdhusAnA sthitiyAnu je te vAraMvAra ullaMghana kare che-eTale ke sAdhuone mATe je akalaya gaNAya evA AcArane vAraMvAra sevana kare che, te tene visAMgika 12 '4 saya che. A kathanano bhAvArtha e che ke je kAraNe tene prAyazcitta levuM paDe. evA prAyazcittanA kAraNabhUta sthAnanuM (duSkRtyanuM) je kaI sAdhu pratisevana karanAre hoya che, sakriya sthAnanuM pratisevana karavA chatAM paNa je guru pAse tenI Alecana karato nathI, AlocanA karavA chatAM paNa je guru dvArA pradatta prAyazcittanuM sevana karavAne prAraMbha karIne je tenuM pUrNarUpe pAlana karato nathI, ane gacchaprasiddha sthavirakadipaka sAdhuonI sthitimAM-samA. cArImAM sevanIya vizuddha piMDazayyA Asana vagerenuM athavA mAsakampAdi rUpa sthitinuM ane vizuddha piMDa, zayyA, Asana Adi kenuM je vAraMvAra ulaMghana karIne sAdhuone mATe akathya gaNAya evA AcAronuM sevana kare che, tene visAMgika jAhera karI zakAya che, eTale ke tene gaNamAMthI kADhI Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAmasUtre =madhu malyAni parityajya nadanyAni sevate ? ityAha-' sehandra'haM 'myAdi-hanta ! ani soma yAjanA kalyaM matiseve, hi mAM svaniH kariSyanti ? iti / uni pa sthAnam 5 / tathA zramaNo nirgranthaH payebhiH svAnaH sAmikaM pAzcima= apahRta liGgAdirUpadamamAyavittamevavantaM kuNI nAvikrAmati / tayA-tA nyeva sthAnAmyAdasvakuLe - eka kaviSyamudAne sati mannati svakugbhavAya anyonyamadhityAyanena "phoTanA abhyu sthAtAnyayatnazam savatIti prathama sthAnama vAkulamudAyarUpe gati banna 560 kI svAstIti dvitIyaM jika kara diyA jAtA hai "sepaTisevAsi "jo mApusA. mAcArIke ayogya AcArakA sevana karatA hai usa samaya vicAra karatA hai ki maiM jo sAdhujanoM liye karatA hai, to isa para mere gurujana ve kyA kara sakate hai| punavya-ya nirbrantha pAMva ko sArmika sAdhuko pAtira denA hai ki jisameM sAdhukAli liyA jAtA hai, kara detA hai nameM vaha jinAlAkA virAdhakahIM hotA hai, ye aisA sevana d yadi kisI tavAya karane pAMca kAraNa isa prakAra se haiM- "svamasya sadAya abhyutyAnA bhavati 1 eka gumvA samupa apane meM rahanA huA bhI jo uma kulako bhinna 2liye parasparamiti Adipa kalahake utpAdana meM prayatnazAlI hotA hai arthAt saMgha chedmUkavAmA Ave che te mAdhu tyAre samacArIne mATe arthagya gaNI zakAya evA AcArenu sevana kare che tyAre tenA manamAM eve vicAra thAya che "se hadas paDi sevAmi " ityAdi-huM sAdhuene mATe apeAgya gaNuAya evA AcArAnuM setrana karU chu', pazu mArA guru mane zuM karI zakavAnA che? nIcenA pAMca kAraNeAne lIdhe keI sAdharmika sAdhune pAAMcita karI DhavAmAM Ave tene sAdhu veSa cheDAvI devAmAM Ave te ema karanAra jitA jJAnA virAdhaka gaNAtA nathI. sAdhune parAMcita karavA cegya kAraNeA nIce prabhA 4zrAM che-(1) svakuLevamati vakulasya bhedAya abhyuravAptA bhavati " eka ja gurunA samudAya rUpa peAtAnA kuLamA rahevA chatA pa! je sAdhu te kuLane chinnabhinna karAvavAnI pravRtti karatA ya-parasparamAM kalahanA khIja Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ budhArIkA sthA05 u01 sU012 AzAyA'ghirAdhikakAraNam 561 sthAnam 2 / tathA-hiMsAprekSI-hiMsAM AcAryAdevadhaM prekSate anveSayati yaH saH, AcAryAde baMdhArthamayasaragarepItyarthaH / iti tRtIya sthAnam 3 / badhA-chidraprekSIchidrANi-pramattatAdIni prekSate yaH saH, dhAmapamAnArtha vA AcAryAdechidra. gaveSaka ityarthaH / iti caturtha sthAnam 4 // tathA-abhIkSNam abhIkSNam-punaH punaH praznAyatanAni-praznA-aGguSThakuDayapraznAdayaH sAyadyAnuSThAnapRcchayA cA, ta eva AyatanAni asaMyamAnAM sthAnAni tAni prayoktA-anuSThAtA bhavatIti pazcama sthAnam 5 iti // 10 11 // bheda karanevAlA 1 / dvitIya kAraNa-"gaNe vasati gaNasya bhedAya abhyusthAtA bhavati 2"aisA hai, ki jo kula samudAya rUpa gaNameM rahatA huA bhI uttI gaNako chinnabhinna karaneke liye prayatnavAlA hotAhai, 2 / tIsarA kAraNa-"hiMsAprekSI" aisA hai-ki jo apane AcArya Adike vadha karaneke avasarakI pratIkSAmeM rahatA hai, 3 / caturtha kAraNa-" chidrapekSI" aisA hai. ki jo AcArya Adike vadhake liye yA unhe apamAnita karaneke liye unake prasattatA Adi chidroMkI gaveSaNA karane meM lagA rahatA hai, pAMcavAM kAraNa-" abhIkSNaM 2 praznAyatanAni prayoktA bhavati" aisA hai, ki jo bAra 2 aGguSThakuDyapraznAdi rUpa yA sAvadha anuchAna pRcchArUpa asaMyama sthAnoMkA anuSThAtA hotA hai 5 / ina pAMca kAraNoMse sAdharmika sAdhuko pArAzcita karanevAlA jinojJAkA virAdhaka nahIM hotA hai||0 11 // pataDAya, tene pAyita 41 zaya cha (2) "gaNe vasati gaNasya bhedAya abhyu thAtA bhavati" (sanA samUDane ra 4 cha) re sAdhu gAbhA 2hIna, gaNane ja chinnabhinna karavAmAM prayatnazIla rahe che, tene paNa pArAMcita karI zaya che. (3) "hiMsApremI" 2 sAdhu pAtAnA mAyA mAhinA 15 karavAnA avasaranI pratIkSAmAM rahe che, tene paNa pArAMcita (sAdhunA liMgathI 2hita ) za zAyacha. (4) "chidra kSIre sAdhu mAyAya mAhina a5mAnita karavAne mATe temanA chidro ja-pramattatA Adi de ja zodhyA kare che, te 55 pAyita 431 zaya cha (5) " abhIkSNaM 2 praznAyatanAni prayoktA bhavati "re sAdhu pAra :2 aY4475 prazna 35 athavA sAvadha anuSThAna pRcchArUpa asaMyama sthAne anuchAtA hoya che, tene paNa pArAM cita karI zakAya che A pAMca kAraNone lIdhe sAdharmika sAdhune pArAMcita karanAre zramaNa nirca tha jinAjJAne virAdhaka banato nathI. che sU. 11 che sthA0-71 Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tra myAmAgama AcAgapAdhyAyayogaNe yathA pA vyudayarasthAnAni paJca acyugrahasthA. nAni ca bhavanti, nAni prAda-~ mRlam-mAyariya uvajjhAyasta NaM gaNaMmi paMcavuragadANA paNNatA, taM jahA-AyariyauvajhApaNaM garNani ANaM vA dhAraNaM vA no samma pauMjittA bharaDa 1, Ayariya yajjhAya gaM gaNasi AhArAiNiyAe kiikammaM no gummaM pauMjinA bhavai 2, Ayariya uvajjhAe gaNasi je uttapanavajAe dhAgi ne kAle kAle No lamsamaNuSpavAittA navai 3, Ayariya uvamA gaNaMti gilANasehaveyAvacaM no sammamabhuSTritA bhavar3a, 2 AvariyaubajjhAe gaNali aNApucchyicArI yAvi havai. no Apunchiya. cArI 5 / AyariyaubajjhAyarasa NaM garNasi paMca avuragahaTANA paNNatA, taM jahA-Ayariya ujjhAe gaNami ANaM vA dhAraNa vA samma pauMjittA bhavai, evaM AhArAiNiyAe samma kiikamna pauMjittA bhavai 2, Ayariya uvajjhAe NaM naNaMsi je suyapajjavajAe dhArei te kAle kAle sammaM aNuppabAittA bhavai 3, Ayariya uvajjhAe gaNaMsi gilANaseharayAvaccaM namnaM ambhudvittA bhavai 4, AyariyauvajjhAe gaNasi ApucchiyacArI yAvi bhavai No aNApucchiyacArI 6 // sU0 12 // chAyA-AcAryopAdhyAyasya khalu gaNe paJca vyudyahasthAnAni prajAtAni, tadyathA-AcAryopAdhyAyaM khalu gaNe AjJA vA dhAgNAM vA no samyak prayokta bhavati 1, AcAryopAdhyAyaM khalu gaNe yathArAnikatayA kRtima no samyak prayokta bhavati 2, AcAryopAdhyAyaM gaNe yAni zrutaparyavanAtAni dhArayati tAni kAle kAle no sampara anupAvAcagi bhavati 3, AcAryopAdhyAyaM gaNe Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05301 sU012 paJca vigrahasthAnAdinirUpaNam 563 glAnazaikSavaiyAvRtyaM no samyak abhyutthAt bhavati 4, AcAryopAdhyAya gaNe anApRcchayacAri cApi bhavati no ApRcchayavAri 5 / AcAryopAdhyAyasya khalla / gaNe paJca avyudgrahasthAnAni, tadyathA-AcAryopAdhyAyaM gaNe AjJA vA dhAraNA vA samyak prayokta bhavati 1, evaM yathArAnikatayA samyaka kRtikane prayokta bhavati 2, AcAryopAdhyAyaM khalu gaNe yAni zrutaparyavajAtAni dhArayati tAni kAle kAle samyak anupravAcayita bhavati 3, AcAryopAdhyAyaM gaNe glAnazaikSavaiyAvRttyaM samyak abhyutthAtR bhavati 4, AcAryopAdhyAyaM gaNe ApRcchayacAricApi bhavati no anApRcchayacAri 5 // 10 12 // TIkA-'Ayariya uvajjhAyalsa' ityAdi AcAryopAdhyAyasya-AcAryazca upAdhyAyazca-AcAryopAdhyAyaM, samAhAradvandvaH, tasya AcAryakhya upAdhyAyasya ca khalu nizcayena paJca vyudgrahasthAnAni-vigrahasthAnAni kalahotpAdakAni prajJaptAni / tadyathA-tAnyAha-AcAryopAdhyAyam-AcArya upAdhyAyazca pRthaka pRthak samudito vA gaNegaNavipaye AjJAm-'he sune ! bhavatedaM vidheyam ' ityevaM rUpAm, yadvA-dezAntarastha gItArthanivedanAya agItArthasyAne gItArthoM gUDhArthapadaiyadaticAranivedanaM karoti sA AjJA, tAM tathAbhUtAmAjJAm , vA-athavA dhoraNAm-' neda vidheyam ' iti rUpAm , asakRdAlocanAdAnena AcArya aura upAdhyAyake gaNameM jaise pAMca vyugraha (kleza)ke sthAna hote haiM vaisehI pAMca ajyugrahake lI sthAna hote haiM, isI yAtako apa sUcakAra kahate haiM-'Ayariya ukjhAyamaNaM gaNasiityAdi sUtra 12 // TIkArtha-yahAM AcArya aura upAdhyAyameM samAhAravandva samAsa hai, ina AcArya aura upAdhyAyake gaNameM pAMca vyutgraha sthAla vigrahake sthAna kalahako utpanna karanevAle kAraNa kahe gaye haiM, unameM prathama kAraNa-"A. cAryopAdhyAyaM khalu gaNe AjJA vA dhAraNAM vA no samyak prayokta bhavati ' AcArya ane upAdhyAyanA gaNamAM cudragrahanA (kalezana) jema pAMca sthAna hoya che, e ja pramANe abudugrahanA (akalezana) paNa pAMca sthAna hoya che, e ja vAtane haryuM sUtrakAra prakaTa kare che. ---" Ayariya uvajjhAyasva Na gaNaMsi" tyaahAcArya upAdhyAya ahI samAhAra drasamAsa rUpe vaparAyela che. AcArya ane upAdhyAyanA gaNamAM pAMca yudgrahasthAna eTale ke kalaha utpanna karanArA kAraNe kahyA che. temAMnuM paheluM kAraNa nIce pramANe che-- " AcaryopAdhyAyaM khalu gaNe AjJA vo dhAraNA vA no samyak prayokta bhavati " Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAmAtra yat mAyazcittavizepAvadhAraNaM sA dhAraNA tAM vA no naiva samyak yAthAtathyena prayokta bhavati / iti prathama sthAnam 11 tazA-AcAryopAdhyAyam gaNe, yathA. rAnikatayA-ratnAni dravyato bhAvatazca dvidhA / tatra--rannAni dravyanaH karkatanA1 ' pRthak pRthaka jo AcArya aura upAdhyAya athavA samudita jo AcArya upAdhyAya gaNameM gaNake viSayameM Az2Ako-" he mune ! Apako yaha karanA cAhiye " isa prakArakI AjJAho yadA-dezAntarastha kisI gItArthale nivedana karane ke liye-" agItArthake Age jo gItArtha gaDhArya padoM dvArA jisa aticArakA nivedana karatA hai" aisI AjJAko athavA dhAraNAko-" yaha tumheM nahI karanA cAhiya" ina rUpa dhAraNAko dhAravAra AlocanA denele jo mAyazcitta vizeSakA avadhAraNa hai, vaha dhAraNA hai, isa dhAraNAko acchI taraha se prayoktA kaganevAlA nahIM hotA hai, muni janoMse pAlana karAnevAlA nahIM hotA hai, usa AcArya aura upAdhyAya ke gaNameM kalahako utpanna karAnakA yaha prathama kAraNa hai| dvitIya kAraNa-" AcAryopAdhyAyaM gvaTa gaNe yathA rAnipatayA kRtikarma no samyak prayottR bhavati 2 " aisA hai, ki jo AcArya yA upaapRthaka pRthapha je AcArya ane upAdhyAya athavA samudita je AcArya upAdhyAya gaNamAM gaNanA viSayamAM AjJAnuM athavA dhAraNAnuM pAlana karAvanArA hotA nathI, te AcArya ane upAdhyAyanA gaNamAM kalaha thavAnI saMbhAvanA rahe che. A rIte AcArya ane upAdhyAyanI temanI AjJA athavA dhAraNAnuM pAlana karAvavAnI azakti temanA gaNamA kala utpanna karavAmAM 42bhUta gane cha. " u bhuni! tamAre yA pramANe 42 me , " tenu nAma AjJA che athavA dezAntarastha kaI gItArtha sAdhu samakSa nivedana karavAne mATe agItArthanI samakSa gItArtha gUDhArtha pade dvArA je aticAranuM nivedana kare che, tenuM nAma AjJA che. ___" yA tamA na 427 me," tenu nAma dhAraNA cha. 24441 vAraMvAra AlocanA devAthI je prAyazcitta vizeSanuM avadhAraNa thAya che tenuM nAma dhAraNA che. A prakAranI AjJA ane dhAraNAnuM pitAnA gaNanA sAdhuo pAse pAlana na karAvI zakanAra AcArya ane upAdhyAyanA gaNamAM kalaha utpanna thAya che. bhIbhu 124 nI2 prabhArI hai-" AcAryopAdhyAyaM slu gaNe yathArani ittayA kRtikarma no samyak prayokta bhanati " 2 mAyA mA adhyAya Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 565 sudhA TIkA sthA0 5 01 sU012 paJcaM vigrahasthAnAdinirUpaNam dIni, bhAvato jJAnAdIni atra bhAvarasnAdhikArAda ratnaiH=jJAnAdibhiH vyavaharatIti rAtnikaH, tam anatikramya yathArAtnikaM, tasya bhAvastattA tayA paryAyajyeSThAnusAreNetyartha, kRtikarma-vandanakaM na samyak prayoktR - antarbhAvitaNyarthatvAt prayojayitR bhavatIti dvitIyaM sthAnam 2 | tathA - AcAcepiAdhyAyaM yAni zrutaparyavajAtAni= sUjArthaprakArAn sUtrabhedAn dhArayati - avagacchati tAni kAle kAle = yathAvasaraM no samyak pravAcayitR=pAThayi bhavatIti tRtIyaM sthAnama 3, samprati ' AcAryeNa upAdhyAyena ca kasmai kasya sUtrasya anumavAcanAdAtacyA ' iti procyate / tathAhi trivarSaparyAyebhyaH sAdhubhya AcArakalpanAmAdhyAya apane gaNa meM paryAya jyeSTake anusAra bandanA Adi kRtikarmakA samyak rIti se prayoktA-pharAnevAlA nahIM hotA hai, usa AcArya upA dhyAyake gaNameM kalahako utpanna karAnevAlA yaha dvitIya kAraNa hai 2 / tRtIya kAraNa aisA hai- "AcAryopAdhyAyaM gaNe yAni zranaparyavajAtAni dhArayati tAni kAle kAle no samyak anupravAcayitA bhavati 3 " hi jo AcArya aura upAdhyAya jina zrutaparyayajanoM ko sUtrArtha prakAroMkosUtra bhedoMko jAnatA hai, unako vaha yadi samaya 2 para acchI taraha se apane ziSyoM nahIM pAtA hai, to isase bhI AcArya yA upAdhyAya ke gaNameM kalahako utpanna karAnevAlA yaha tRtIya kAraNa hai, aba AcArya aura upAdhyAyako kisa ziSya ke liye kisa sUtrakI anupravAcanA denI cAhiye, yaha prakaTa kiyA jAtA hai-tIna varSakI jisakI dIkSA ho gaI hai, aise sAdhuke liye AcArakalpa nAmaka adhypeAtAnA gaNumA dIkSAparyAyanI apekSAe jyeSThatA anusAra vaNA Adi kRtika nu sArI rIte pAlana karAvanArA hAtA nathI, temanA gaNumAM kalahu utpanna thavAne! saMbhava rahe che. trInu 42 - " AcAryopAdhyAyaM gaNe yAni zrutaparyavajAtAni dhArayati tAni kAle kAle no samyak anuzvAcayito bhavati " ke mAyArya ane yA dhyAya je zruta paryaM vAtAne-je sUtrA prakArAne-je sUtra bhedane jANe che, paNa peAtAnA zicene cegya samaye tenA sArI rIte abhyAsa karAvatA nathI, te AcArya ane upAdhyAyanA gaNamAM pazu kalahe utpanna thavAnA sabhava rahe che. have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke AcAya athavA upAdhyAye kayA ziSyane kayAre ThayA sUtranI anupravAcanA devI eie, eTale ke kayA zAstranA abhyAsa karAvave! joie Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 566 sthAnAsUtre dhyayanasya anupravAcanA dAtavyA / tathA caturvarSaparyAyebhyaH sUtrakRtAGgasya, paJcavarSaparyAyebhyo dazAkalpavyavahArANAm, aSTavarSaparyAyebhyaH sthAnAGgasamacAyAGgayoH, daza varSa paryAyebhyo bhagavatIsutrasya, ekAdaza varSaparyAyebhyaH kSullakavimAnAdInAmadhyayanAnAm, dvAdazavarSaparyAyebhyaH aruNopapAtAdInAM paJcAdhyayanAnAm, trayodaza varSaparyAyebhyaH utthAnazrutAdInAM caturNAmadhyayanAnAM caturdazavarSaparyAyebhyaH svapnabhAvanAyAH, paJcadaza varSaparyAyebhyaH caraNa bhAvanAyAH, poDazayanakI anupravAcanA denI cAhiye / cAra varSakI jisakI dIkSAparyAya ho gaI hai, aise sAdhuke liye sUtra kRtAGgakI anupravAcanA denI caahiye| pAMca varSakI jisakI dIkSA paryAya ho gaI hai, aise sAdhuke liye dazAkalpa vyavahArakI anupravacanA denI caahiye| jisakI dIkSAparyAya ATha varSakI ho gaI hai, aise sAdhuke sthAnAGga aura samavAyAGgakI anupravAcanA denI cAhiye daza varSakI jisakI dIkSAparyAya ho cukI hai, aise sAdhuke liye bhagavatI sUtrakI anupravacanA denA caahiye| jisakI dIkSAparyAya 11 varSa kI ho cukI hai, aise sAdhuke liye kSullakavimAna Adi adhyayanoM kI anupravAcanA denI caahiye| jisakI dIkSAparyAya 12 varSakI ho cukI hai, aise laghuke liye aruNopapAta Adi pAMca adhyayanoMkI anupravAcanA denI cAhiye / jisakI dIkSAparyAya 13 varSakI ho cukI hai, aise sAdhuke liye utthAna zuta samAna sUtra, devidopapAtAnAgaparicAra ya cAra adhyayanoMkI anumAnA denI cAhiye | jisakI dIkSA paryAya 14 varSa kI ho cukI haiM, aise sAdhu ke je ziSyanI dIkSAparyAya traNu varSanI hAya, evA ziSyane AcAra 35 nAmanA adhyayananA abhyAsa karAve joie cAra varSanI dIkSAparyAyavALA ziSyane sUtrakRtAMganI anupravAcanA devI joie. pAMca vaSa~nI dIkSAparyAyavALA sAdhune dazAkakSa vyavahAranI anuprAvacanA devI joie. ATha varSanI dIkSAparyAyavALA sAdhune sthAnAMga sUtranI ane samavAyAMga sUtranI anuprAvacanA devI joIe. dasa varSanI dIkSAparyAyavALA sAdhune kSulla vimAna Adi ayya cAnI anuprAvacanA devI joIe. khAra varSanI dIkSA paryAyavALA sAdhune aruNApapAta Adi pAMca adhyayanenI atupAvacanA daivI joie ane tera varSanI dIkSA paryAyavALA sAdhune utkhana zruta samutthAna sUtra, devidepApAta nAgaparicAra cAre adhyayanAnI anupravAcanA devI joIe. je sAdhune pratrajyA agIkAra karyAMne varSanA A 14 Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 567 sudhA TIkA sthA0 5 u010 12 paJca vigrahasthAnAdinirUpaNam varSaparyAyebhyastejonisargasya saptadaza varSaparyAyebhyaH AzIviSabhAvanAyA, aSTAdazavarSaparyAyebhyo dRSTivipabhAvanAyAH, ekonaviMzativarSaparyAyebhyazca dvAdazAGgasya dRSTivAdasyAnupravAcanA dAtavyA / tathA-trizativarSa paryAyebhyazca sakalamUtrANAmapravAcanA dAtavyA / ayamevArtho vyavahAra - trasya dazamoddeze proktaH / iti / tathA - AcAryopAdhyAyaM gaNe glAnazailavaiyAvRtyaM prati no svayam samyak abhyutthAtR= prayatnagIlo bhavatIti caturtha sthAnam 4| tathA - AcAryopAdhyAyaM liye svapnabhAvanAkI anupravacanA denI cAhiye | jisakI dIkSAparyAMya 15 varSakI ho cukI hai, aise sAdhuke liye varaNabhAvanAkI anuprAvAcanA denI cAhiye | jisakI dIkSAparyAya 16 varSakI ho cukI hai, aise sAdhuke liye tejo nisargakI anumanAcanA denI caahiye| jisakI dIkSAparyAya 17 varSakI ho cukI hai| aise sAdhuke liye AzIviSa bhAvanAkI anupravAcanA denI cAhiye / jisakI dIkSAparyAya 18 varSakI ho cukI hai, aise sAdhuke liye dRSTiviSa bhAvanAkI anupravAcanA denI caahiye| jisakI dIkSA 19 varSakI ho cukI hai, aise sAdhuke liye dvAdazAGga dRSTivAdakI anupravAcanA denI cAhiye / tathA jisakI dIkSAparyAya 20 varSakI ho cukI hai, aise sAdhuke liye samasta sUtroMkI anupravAcanA denI co hiye / yahI artha vyavahArasUtrake 10 deM uddezemeM kahA gayA hai 1 tathA - caturtha dhAraNa - " AcAryopAdhyAyaM gaNe glAnazaikSavaiyAvRttyaM no samyak abhyutthAtA bhavati 4 " aisA hai, ki jo AcArya yA samaya vyatIta thai gayeA hAya, te sAdhune svapna bhAvanAnI anupravAcanA devI lekhe. 15 varSanI dIkSA paryAyavALA sAdhune bhagavatI sUtranI ane agiyAra varSanI dIkSA paryAyavALA sAdhune caraNu bhAvanAnI anupra vAcanA devI joie. 16 vaSa~nI dIkSA paryAyavALA sAdhune temaNe nisaganI anupravAcanA devI joie. 17 varSanI dIkSA paryAyavALA sAdhune temaNe AzI viSa bhAvanAnI anuprAvayanA devI joIe. 18 varSanI dIkSA paryAyavALA sAdhune temaNe dRSTiviSa bhAvananI anupravAcanA devI joie. 19 vaSa~nI dIkSA paryAyavALA sAdhune dvAdazAMga dRSTivAdanI atupravAcanA devI joie. je sAdhune dIkSA a'gIkAra karyone 20 varSanA samaya thaI gayA haiAya temane samasta sUtreAnI anuprAvacanA devI oIe. A viSayanu vyavahAra sUtranA 10 mAM uddezAmAM pratipAdana karavAmAM Avyu che have gaNumAM kaleza thavAnuM cAthuM sa~kAraNa prakaTa karavAmAM Ave che-- " AcAryopAdhyAyaM gaNe gjAnazaizvavaiyAvRtyaM nA samyak abhyutthAtA bhavati " Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568 sthAnAne gaNe anApRcchayacAri-anApRcchaya-apRSTvA caratItyevaM gIlaM bhavati, no ApRcchayacAri-pRSTvAcaraNazIlaM na bhavati / AcArya upAdhyAyazca gaNam apRSdaiva kSetrAntarasaMkramaNazIlo bhavati, na tu pRSTratyarthaH / iti paJcasaM sthAnam 5 / 'taparItyena AcAryopAdhyAyogagapipaye paJca avyudgraharathAnAni aklezakararazAnAni pAha- AyariyauvajjhAyassa NaM gaNaMsi paMca abuggahANA paNNattA' ityaadi| vyAkhyA sugamA // 10 12 / / upAdhyAya gaNa meM glAna evaM zaikSake vaiyAvRtyake prati svayaM acchI tara hase prayatnazIla nahIM hotA hai, usa AcArya aura upAdhyAyake gaNameM yaha cauthA kalahakA kAraNa hai / pAMcavAM kalahakA kAraNa--" AgoM . pAdhyAyaM gage anApRcchaya cAri cApi bhavati, no ApRcchayacAri" aisA hai, ki yadi AcArya aura upAdhyAya gaNameM binA pUchehI kSetrAntarameM gamanazIla hotA hai, pUcha karake galanazIla nahIM hotA hai, to yaha bhI gaNa meM kalaha utpanna karane kA pAMcavAM kAraNa hai, ina pUrvokta kAraNoMse viparIta jo pAMca kAraNa hai, ve gaNameM avyudgrahake sthAna hai-aklezake kAraNa haiM, zAMti aura saMpake kAraNa haiN| "Ayariya uvajjhAyassa gaM gaNaMmi paMca ayuggahavANA paNNattA" ityAdikIvyAkhyA sugama hai / sU0 12 // je AcArya athavA upAdhyAya gaNane glAna (vyAdhigrasta) ane zaikSa (bAladIbita) ne vaiyAvRtya mATe jAte ja sArI rIte prayatnazIla hotA nathI, te AcArya athavA upAdhyAyanA gaNamAM kalaha utpanna thavAnI saMbhAvanA rahe che. 4Anu' 5.yabhu 12-' AcAryopAdhyAya gaNe anopRcchayacAri cApi bhavati no a pRncha yacAri" mAyA maya41 6pAdhyAya ne apane pUcyA vinA zretrAntaramAM gamanazIla rahe che gaNanA anya sAdhuone pUchIne gamanazIla thatA nathI, te evI paristhitimAM paNa temanA gaNumAM kalaha utpanna thavAne saMbhava rahe che A pAMca kAraNethI viparIta kAraNone lIdhe gaNamAM AkalezanuM vAtA 12 . 21 mA zAnti TI 29 cha. " Ayariya uvajjhAya. ravaNa gaNaMsi paca avuggahaTThANA paNattA" tyA sUtrAMnI yAcyA sugama che uparyukta 5ca kAraNethI ulaTAM pAMca kAraNone lIdhe gavamAM zAnti jaLavAI rahe che, ema samajavuM. che sU. 12 che Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA0 5 u01 sU013 niSadhAdisthAnanirUpaNam / sampati niSadyAdi sthAnAni nirUpayati mUlam-paMca nisijAo paNNattAo, taM jahA-ukkuDuI 1, godohiyA 2, samapAyaputA 3, paliyaMkA 4, addhapaliyaMkA // paMca ajjavaTThANA paNNattA, taM -jahA-sAhu ajjavaM, 1 sAhu mahavaM 2, sAhu lAghavaM 3, sAhu khetI 4, sAhu muttI 5 // suu013|| ____ chAyA-paJca nipayAH prajJaptAH tadyathA-utkuTukA 1, godohikA 2, samapAdaputA 3. paryakA 4, arddha paryaGkA 5 / paJca ArjavasthAnAni prajJaptAni, tadyathAsAdhvArjavam 1, sAdhu mArdavam 2, sAdhu lAghavam 3, sAdhu zAntiH 4, sAdhu muktiH 5 // 90 13 // - TIkA-paMca nisijjAo' ityAdi nipadanAni-upavezanAni niSadhAH AsanavizeSarUpAH, tAH paJcavidhA: prajJaptAH / tA evAha-utkuTukA-putasya alaganena upavezanam / godohikA-godo. inakAle yayA upavezanaM bhavati, tadvad ya AsanavizeSaH sA godohiketyucyate aba sUtrakAra niSadyA Adi sthAnoMkA nirUpaNa karate haiM-- 'paMca nisijjAo paNNattoo' ityAdi sUtra 13 // sUtrArtha-Asana vizeSa rUpa joniSadyAhai, ve pAMca prakArakIhaiM jaiseuskuTukA 1 godohikA 2 samapAdapUtA 3 paryaGkA 4 aura arddha paryaGkA5 / pAMca Arjava sthAna kahe gaye haiM, jaise-sAdhvArjava 1 sAdhumArdava 2 sAdhu lAghava 3 sodhukSAnti 4 aura sAdhu mukti 5 / / TIkArtha-jamIna para jisa AsanameM puta(baiThaka)nahIM lagatehaiM, aisA vaha paiThane rUpa Asana utkuTukAsana hai, gAyakA dohana jisa Asanase baiTha have sUtrakAra niSavA Adi sthAnenuM nirUpaNa kare che. sUtrAtha-"paMca nisijjAo paNNattAo" tyaahsUtrAtha-AsanavizeSa rUpa je niSadyA che, tenI nIce pramANe pAMca prakAra kahyAM 8-(1) , (2) all, (3) samAyUtA, (4) 55 // mana (5) a yaya". - nIya pramANe pAya mA sthAna hyAM cha-(1) sApA, (2) sApa bhA, (3) sAMdhu vAdhava, (4) sAdhu zAnti ane. (5) sAdhu bhulita. TIkArya-je AsanamAM jamIna para putane (kulAne) rAkhavAmAM AvatA nathIte Asanane "utkaTakAsana" kahe che. A AsanamAM ubhaDaka besavuM paDe che. sthA-72 Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsasa 2 / samapAdaputA-samau-samatayA bhUmisparzayuktau pAdau putau ca yasyAM sA / 3 / paryakA-padmAsanamiti prasiddhA // 4 // tathA-aparyA-karAve pAdaM nivezya ya upavezanamakAraH saH 'ardhapayaDA / ityucyate / tathA-ArjavasthAnAni-Rjo:rAgadvepavakratva-varjitasya sAmAyikavataH karyabhAno vA ArjavaM saMvara ityarthaH, tasya sthAnAni bhedAH paJca- prajJaptAni / tadyathA-sAvAjavam-sAdhu-samyagU darzanapUrvakatayA zobhanam , tacca Arjavam mAyAnigraharUpaM ca / yadvA-sAghorArjavaM sAdhvAjacam / evaM sAdhumArdavAdi sthAnacatuSTayamapi 'vijJeyam / tatra-mArdavaM mAnanigrahato kara kiyA jAtAhai, aisA vaha Asana godohikA Asanahai, jisa Asana meM donoM paira evaM donoM puta (adhobhAga)bhUmiko samAnarUpase sparza karate haiM, aise AsanakA nAma samapAdaputA Asana hai, padmAsanakA nAma paryaGkAsana hai, jaMghA para eka caraNa rakhakara jo baiThA jAtAhai, vaha arddhapadmAsanahai,isI kA naam-addhpyeNddaalnhai| rAgadveSarUpa vakratAse jita sAmAyikavolekA jo karma yA bhAnahai, usakA nAma Ajavahai, (saralatA) yaha Arjava saMvara rUpa hotA hai, isa ArjavarUpa saMvarake pAMca sthAna haiM, jo Arjava samyagdazanapUrvaka hotA hai, yaha zobhana Arjava sAdhvArjava hai, yaha Arjava mAyA kaSAyake nigraharUpa hotA hai, arthAt-mAyA kaSAyake abhAvameM hotA hai, yadA-sAdhukA jo Arjava hai, vaha sA vArjava hai, isI tarahakA kathana sAdhumArdava ( sampam vinaya ) Adi padoMke viSaya meM bhI samajha lenA cAhiye / mAna mAyake nigrahase mArdava hotAhai, upakaraNase aura gaurje Asane besIne gAyane dehavAnI kriyA thAya che, te prakAranA AsananuM nAma dehikA, Asana che. je AsanamAM banne paga ane bane puta jamInane samAna rUpe sparza kare che, evA AsananuM nAma "samapAdapatA Asana che. padmAsanane paryakAsana paNa kahe che. jaMghA para eka paga gaThavine je beThaka jamAvavAmAM Ave che, te Asanane "ardha paryakAsana" kahe che. , rAgadveSa rUpa vakatAthI rahita sAmAyikavALAne je-bhAva che, tenuM nAma Arjava che. te, Arjava suMvara rUpa hoya che. A Arjava rUpa saMvaranA pAMca sthAna che. je Arjava samyadarzanapUrvaka udbhave che, te zobhana Arjavane sAvAjaMla kahe che. te ArjavuM. mAyA kaSAyanA nigraha rUpa hoya che eTale ke mAyA kaSAyanA abhAvamAM ja saMbhavI zake che. athavA sAdhunuM je AjIva che tenuM nAma sAdhavA jevI che. e prakAranuM kathana sAdhubhAIva Adi viSe paNa samajavuM. mAnakaSAyanA nigrahathI mArdava Ave che, upakaraNa ane gauravannayanA Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghATIko sthA. 5 . 1 14 devAnAM paJcavidhatvanirUpaNam bharvati lAghatram - upakaraNa to gauravatrayasyAgatazca kSAntiH krodhanigrahataH tathAmukti:-lobhanigrahato bhavati iti // sU0 13 // 6 yuktA maraNAnantaraM prAyo devA bhavantIti devAnAM paJcavidhatvaM cavihA jo siyA' ityArabhya IsANassa NaM' ityantena sUtrapaJcakena prAhamUlam - paMcavihA joisiyA paNNattA, taM jahA - caMdA 1 sUrA 2 gahA 3 nakkhattA 4 tArAo pApaMcavihA devA paNatI, taM jahA- bhaviyadavva devA 1 NaradevA, 2. dhammadevA 3 devAhidevA 4 bhAvadevA // sU0 14 // in chAyA - paJcavidhA jyotiSkAH prajJaptAH, tadyathA candrAH 1 sUryA 2, mahA 3 nakSatrANi 4, tArAH 5 / paJcavidhA devAH, majJatAH, tadyathA - bhavyadravyadevAH 1, naradevAH 2, dharmadevAH 3 devAdhidevAH 4, bhAvadevAH 5 // sU0 14 // TIkA - paMcavihA' ityAdi jyotiSkAH-jyotIpi=vimAnabhedAH, tatra bhavAH, devavizeSA ityarthaH / te paJcavidhAH prajJaptAH, tadyathA - paJcavidhatvamevAha - candrAH sUryA ityAdi / tathAke tyAga se lAghava hotA hai, krodha kaSAya ke nigrahase kSAnti hotI hai, tathA lobhake nigrahase mukti (nilonA) hotI hai | sU0 13 // Arjavayukta jIvaprAyaH maraNake bAda deva hote haiM, isaliye sUtrakAra aba " paMcaviha joisiyA " yahA~se lekara " IsANassa NaM " yahAM ash sUtrapaJcase unakI paMca vidhatAkA kathana karate haiM } TIkArtha- paMcavihA joisiyA paNNattA' ityAdi sUtra 14 / / vimAnavizeSakA nAma jyoti hai, isa jyotimeM jo deva hote haiM ve jyotiSkadeva hai, ye jyotiSkadeva pA~ca prakAra ke kahe gaye haiM--:' lAghava udbhave che, krodhakadhAyanA nigrahathI zAnti uddabhave che ane lAbhanA nigrahathI mukti udbhave che. 5 se. 13 5 G jaiva yukta jIva sAmAnya rIte devanI pAMca utpanna thAya che. tethI 'Dave sUtrAra "pacaMvihA joisiyA" mA sUtrathI sapane " IsAMNassa NaM " A sUtra pantanA pAMca sUtrA dvArA devAnI paMcavidhatA prakaTa kare' che.-- TIkArtha-" paJcaviddA joIsiyA paNNattA " dhatyAhi- vimAna bhedanuM nAma cAti che, te caiAtimA je vA hAya che.temane jyAtiSka deve kahe che; te haMAAtika devenA nIce pramANe pAMca prakAra nA che. Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- __-572 sthAnAsUtre devAH-dIvyanti-krIDanti ye te, dIvyante stUyante ye te vA devAH / te-ca paJcavidhAH prajJaptAH / teSAM paJcavidhatvamAha-tadyathA-bhavyadravyadevAH-dravyabhUtA devA dravyadevAH, bhavyAzca te dravyadevAzceti samAsaH / devatayotpatsyamAnatvAd bhAvidevaparyAyayogyA ityarthaH 1 / naradevAH-narANAM devAH cakravartimabhRtayaH 2 / dharmadevAH-dharmeNa-zrutAdidevAH, dharmapradhAnAvA devAH, cAritravantaH 3 / devAdhidevAHdevebhyo'pi-indrAdibhyo'pi adhi-adhikAH zreSThAH, taiH pUjyamAnatvAt devAH, devAdhidevAH ahanta ityarthaH 4 / tathA bhAvadevAH-bhAvena-devagatyAdikarmodayajAtaparyAyeNa devAH-bhAvadevAH devAyuSkAdikamanubhavanto vaimAnikAdaya ityrthH5||2014|| candra 1 sUrya 2 graha 3 nakSatra 4 aura tArA / deva pAMca prakArake kahe haiM, jaise-bhavyadravyadeva 1 naradeva 2.dharmadeva 3 devAdhideva 4 aura bhAva. deya 5 / jo vividha prakArakI krIDAe~ karate haiM, athavA jisakI stuti kI jAtI hai ve deva haiM, jo jIva Age devarUpa paryAyase utpanna hone vAlA hotA hai, abhI vartamAnameM usa paryAyavAlA nahIM hai, aisA jIva bhavyadravyadeva haiM, cakravatI Adi naradeva haiM, kyoMki ye manuSyoMmeM deva. tulya mAne jAte haiM, dharmase zrutAdise-jo deva haiM, athavA-dharmapradhAna jo deva haiM, ve dharmadeva haiM, aise dharmadeva cAritradhArI :munijana hote haiN| jo devoMse bhI indrAdikoMse bhI adhika zreSTha haiM kyoMki ve unake dvArA pUjya hote haiM, aise deva devAdhideva hote haiM-aise devAdhideva ahanta haiN| tathA devagati nAmakarmake udayase jinakI devaparyAyameM sthiti haiM, ve . (1) yandra, (2) sUrya, (3) aDa, (4) nakSatra mane (5) tArA. devonA nIce pramANe pAMca prakAre paNa kahyAM che - (1) bhavya dravyadeva, (2) na231, (3) bhava, (4) devAdhideva mana (5) mAhe. 2 vividha prakAranI kIDAo kare che, athavA jenI stuti karAya che, te deva che. je jIva bhaviSyamAM devanI paryAye utpanna thavAno hoya che-vartamAna samaye te devaparyAyavALe nathI, evA jIvane bhavya dravyadeva kahe che. cakravatI Adine naradeva kahe che, kAraNa ke temane manuSyamAM devatulya mAnavAmAM Ave che. dhamanI daSTie | zratAdinI apekSAe je deva che athavA dharmapradhAna je deva che temane dharmadeva kahe che. cAritradhArI zramaNa nirgathe ja evAM dharmadeva rUpa che. jeo deve karatAM paNa zreSTha che ane deve paNa jemane pUjanIya ane vandanIya gaNe che, . sevA vAna devAdhideva 49 cha. savA devAdhideva mahato cha. devazati nAma: karmanA udayathI jemanI devaparyAyamAM sthiti che, temane bhAdeva kahe che. deva Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u0 1 sU015 devaparicAraNAnirUpaNam devaprastAvAdeva parivAraNAmAha - mUlam - paMcavihA pariyAraNA paNNattA, taM jahA- kAyapariyAraNA 1. phAsapariyAraNA 2, rUvapariyAraNA 3, sadapariyAraNA 4, maNapariyAraNA 5 // sU0 15 // chAyA - paJcavidhA paricAraNA prajJaptA tadyathA - kAya paricAraNA 1, sparzaparicAraNAH 2, rUpaparicAraNA 3, zabdaparicAraNA 4 manaHparicAraNA 5 // 0 15 // TIkA - paMcavidyA' ityAdi paricAraNA - paricAraNaM paricAraNA - devamaithuna pravRcirityarthaH / sA paJcavidhA prajJaptA / tadyathA - paJcavidhatvamAha - kAya paricAraNA - kAyena paricAraNA, - kAyena devadevyoH maithunamavRttiH / iyaM paricAraNA - bhavanapati - vyantara jyotiSkaprayamadvitIyasaudharmezAna devalokasthitAnAM devAnAmeva bhavati / ete hi devAH bhAvadeva haiM, aise ve bhAvadeva deva sambandhI AyukA anubhava karanevAlA vaimAnika Adi deva haiM / sU0 14 // devake prastAva ko lekara aba sUtrakAra devaparicAraNAkA kathaka karate haiM. 'paMcavihAra pariyAraNA - paNNattA' ityAdi sUtra 15 // TIkArtha- parivAraNA pAMca prakArakI kahI gaI hai, jaise- kAyaparicAraNA. 1 rUpaparicAraNA 3 zabdaparicAraNA 4 aura mana: 573 1 sparzaparicAraNA paricAraNA 5 / devoMkI jo maithuna kriyAmeM pravRtti hai, usakA nAma paricAraNA hai, zarIra se jo deva deviyoMkI maithuna kriyAmeM pravRtti hotI hai, manuSya aura mAnavIkI taraha vaha kAyaparicAraNA hai, yaha paricAraNA bhavanapani vyantara jyotiSka aura saudharma evaM IzAnadeva lokasthita devoMkohI hai, sabadhI Ayune anubhava karI rahelA vaimAnika Adi deve A prakAranA bhaavheve|' 35 che. // sU. 14 // devanA adhikAra cAlI rahyo che, tethI have sUtrakAra devaparicAraNAnuM " tyiAhi 4thana 4 . " paMcavihA pariyAraNA paNNattA TIkA-devAnI maithuna kriyAmAM je pravRtti che, tenuM nAma paricAraNA che. te paricAraNAnA nIce pramANe pAMca prakAre che--(1) kAyaparicAraNA, (2) sparza pariyAra, (3) 35pariyArA, (4 zabdapariyAra, (5) manaHpariyArathA. mAnava srIpuruSanI jema zarIrathI devadevInI maithuna kriyAmAM je pravRtti che, te avRtti arthapariyAra ! che bhavanayati vyantara, jyotiNDa, saudhama ane IzAna leAkasthita devAmAM kAyaparacAraNAnA sadbhAva hAya che, Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Gee sthAna saMkliSTodaya purUpa vedakarmamabhAvAt manuSyatradeva kAyenaiva maithunaM sevante iti bodhyam / tathA sparzaparicAraNA sparzena zarIrasparzamAtreNaiva paricAraNA = | iyaM paricAraNA tRtIyacaturtha sanatkumAra- mAhendra phalpasthitAnAM devAnAM bhavati / tathArUpaparicAraNA-rUpe garUpamAtradarzanena paricAraNA - iyaM paJcamapaSTavAntakasthitAnAM devAnAM bhavati / tathA zabdaparicAraNA-zabdena devAGganAzabdazravya mAtreNaiva yA paricAraNA sAM / iyaM saptamAtRmamA zukrasaddamA skalpasthitAnAM devAnAM bhavati / tathA - manaH paricAraNA-manasA manaH saMkalpenaiva paricAraNA / anya devoMko nahIM hotI hai, kyoMki saMkliSTa udayavAle puruSa vedake prabhAva se manuSya kI tarahahI kAyase maithuna kriyAmeM pravRtta hote haiN| jo paricAraNA sparzase zarIra ke chUne mAtra se hI hotI hai, yaha sparzaparicAraNA hai, yaha paricAraNA tRtIya aura caturtha devaloka meM sthita devoMko hotI hai, sanatkumAra aura mAhendra ye do devaloka tRtIya aura caturtha devaloka haiM / rUpamAtra ke dekhane se jo paricAraNA hotI hai, vaha rUpaparicAraNA hai, yaha paricAraNA pAMcaveM devaloka hma devaloka meM aura chaTThe devaloka meM lAntaka devaloka meM sthita devoMkohI hotI hai, tathA zabda se devAGganAoM ke zabda sunane mAtra se hI jo paricAraNA hotI hai, yaha zabda paricAraNA hai, paha paricAraNa sAtaveM aura AThaveM devaloka meM sthita devoMke hotI hai, manaH paricAraNA kevala saMkalpase eI paricAraNA Anata prANata AraNa aura acyuta ina nauveM dAveM gyArahaveM kAraNa ke saMkilaSTa udayavALA puruSarvedanA prabhAvathI teo manuSyeAnI jemaja kAyA vaDe maithuna kriyAmAM pravRtta rahetA DAya che. je pariyArazuA mAtra spa zarIranA spa dvArA ja thAya che, te paricAraNAnA kAyaparicAraNA kahe che. sanatyumAra ane mAhendra nAmanA trIjA ane ceAthA devaakamAM je deva-devIe rahe che, temanAmAM kAyaparicAraNAnA sadbhAva DAya che. mAtra rUpa jene je paricAraNA thAya che, tene 355ricAraNA kahe che. pAMcamAM brAleAka ane chaThThA lAntaka devalAkanA devAmAM A prakAranI paricAraNAne sadbhAva hoya che. zabda dvArA ja eTale ke devAMganAenA zabdane zravaNu karavA mAtrathI ja je para cAraNA thAya che tene zabda paricAraNA kahe che. sAtamAM ane ArTamAM devadevaleAkamAM rahelA devAmAM zabda paricAraNAne sadnabhAv ya che. je para cAraNA kevaLa saMkalpa dvArA ja thAya che te pracAraNAne manA paricAraNA kahe Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 701 sU016 devAnAmagramahiSInirUpaNam iyaM navamadazamaikAdazadvAdazA''jata prANatAraNAcyutakalpasthitAnAM devAnAM bhvti| praiveyakAdi sthitAnAM devAnAM tu paricAraNA na bhavatIti bodhyam // sU0 15 // 'atha devAdhikArAdevAnAmagramahiSIprarUpaNAmAha malam-~-camarasa NaM asuriMdassa asurakumArarapaNo paMca aggamahitIoM paNNatAo, taM jahA-kAlI 1, rAI 2, rayaMNI 3, vijjU 4, mehA 5 / balissa NaM vairoyaNiMdasta vairoyaNaraNo paMca aggamahisIo paNNattAo, taM jahA-sumA 1, NisuMbhA 2, raMbhA 3 NiraMbhA 4, mayaNA 5 // sU0 16 // chAyA- camarasya khalu asurendrasya asurakumArarAjasya paJca agramahiSyaH' majJaptAH, tathathA-kAlI 1 rAtrI 2, ujanI 3, vidyut 4, meghA 5 / baleH khalu vairocanendrasya vairocanarAjasya paJca agramahiSyaH prAptAH, tadyathA-zumbhA 1,. nizumbhA 2, rambhA, 3, nirambhA 4, madanA 5 0 16 // evaM bArahaveM devalokoMmeM sthita devalokoMke hotI hai, veyaka AdimeM sthita devoMko to paricAraNA hai hI nahIM // sU0 15 // ava devoMkI agramahiSiyoMkI prarUpaNA sUtrakAra karate haiM-- 'camarassa NaM asuriMdassa asurakumAraraNo' ityAdi sUtra 16 // . TIkArtha-asuroMke indra asurakumAra rAja camarakI pAMca anatahiSiyAM kahI gaIhaiM, jaise-kAlI 1 rAtrI 2 rajanI 3 vidyut 4 aura.meghA 51. dakSiNanikAyakA yaha camara indra hai, tathA uttara nikAyakA indra jo. che. navathI laIne 12 mAM devalokanA devomAM manaH paricArazune sadUbhAva * hoya che. veyaka Adi vimAnamAM te paricAraNane sadUbhAva ja ' DAta nathI. // sU. 15 // have sUtrakAra nI amISIonI prarUpaNa kare che- . . " camasaNaM asuri'dassa asurakumAraraNNo" tyAha TIkAI-asuronA Indra, asurakumAra rAya camarane pAMca aThThamahiSIo che. tamanA nAma mA prabhArI che-(1) tel, (2) rAtrI, (3) 24 nI, (4) vidhuta ane (5) maghA. A camara dakSiNanikeyane Indra che. uttaranikAyane je bali Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 sthAnAzastre TIkA - ' camaressa NaM' ityAdi -- vyAkhyA mrugamA, navaram - camaro dakSiNanikAyendro, calistu uttara nikAyendraH || sU0 16 // samprati camarendrAdInAM sAMgrAmikAn anIkAn anIkAdhipatIMzca nirUpayati mUlam - camarasta paNaM asuriMdasta asurakumAraraNNo paMca saMgAmiyA aNiyA, paMca saMgrAmiyANiyAhivaI paNNattA, taM jahApAyattANie 1, pIDhANie 2, kuMjarANie 3, mahisANie 4, rahANie 6 | dume pAyANiyAhivaI sodAmI AsarAyA pIDhANiyAhivaI, kundhU hatthirAyA kuMjarANiyAhivaI, lohiyakkhe mahilANiyAhivaI, kinnare rahANipAhivaI / balissa NaM vairoyaniMdassa vairoyaNaraNNo paMca saMgAmiyA aNiyA paMca saMgAmiyANiyAhivaI paNNattA, taM jahA - pAyattANie jAMva rahANie / mahaddume pAyatANayAhivaI, mahAsoyAmo AsarAyA pIDhANiyAhivaI, mAlaMkAro hatthirAyA kuMjarANiyAhivaI, mahAlohiyakkho mahisANiyAhivaI, kiMpurise rahANiyA hivaI / dharaNassa NaM NAgakumAriMdassa nAgakumAraNNo paMca saMgAmiyA aNiyA paMca saMgAmiyANiyAhivaI paNNattA, taM jahA - pAyattANie jAva rahANie / bhaddaseNe pAyattANiyAhivaI, jasodhare AsarAyA poDhANiyAhivaI, sudaMsaNe hattharAyA kuMjarANiyAhivaI, nIlakaMThe mahisA - NiyAhivaI, ANaMde rahANiyAhivaI / bhUyANaMdassa nAgakumA pali hai, isakI bhI pAMca agramahiSiyAM kahI gaI haiN| jaise- zumbhA 1 nizummA 2 rambhA 3 nirambhA aura madanA 5 // nU0 16 // 1 nAmanA Indra che tenI pAMca agramahiSIonAM nAma nIce pramANe che-- (1) zumbhA, (2) nizumlA, ( 3 ) 2'lA, (4) nira'lA mane (4) mahanA. sU. 19 Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkAsthA05301 sU017 camarendrAdInAM anIkAn anIkadhipatI zcani0 577 riMdasta nAgakumAraraNo paMca saMgAmiyA aNiyA paMca saMgAmiyAhivaI paNNatA, taM jahA-pAyattANie jAva rahANie / dakkhe pAyattANiyAhibaI, suragIve AsarAyA pIDhANiyAhibaI, subikame hasthirAyA kuMjarANivAhivaI, seyakaMThe mahilANiyAhibaI, naMduttara rahANiyAhibaI / veNudevasla NaM suvaNidassa suvaNNakumAraraNo paMca saMgAliyA aNiyA paMca saMgAmiyANiyAhibaI paNNatA, taM jahA-pAyantANie jAva rahANie, evaM jahA dharaNassa sahA veNudevassa vi / veNudAliyasta jahA sUyANaMdasta / jahA dharaNasta tahA savvesiM dAhiNillANaM jAva gholala / jahA bhUyANaMdassa tahA lavvesiM uttarillANaM jAi mahAgholassa / lakarala jaM deviMdasta devarajNo paMca saMgAmiyA aNiyA paMca saMgAmiyANiyAhibaI paNNattA, taM jahA-pAyattANie jAva usaANie rahANie / hariNegamesI pAyattANiyAhivaI, vAU AlarAyA pIDhANiyAhivaI, erAvaNe hatthirAyA kuMjarANiyAhibaI, dAmaDnI usamANiyAhibaI, mADharo rhaanniyaahibii| IsANassa NaM deviMdala devaranno paMca saMgAmiyA aNiyA jAva pAyattANie 1, pIDhANie 2, kuMjarANie 3, usamANie 4, rahAgie 5 / lahuparakAme pAyattANiyAhibaI, mahAbAU AsarAyA pIDhANiyAhivaI puSpadaMte hatthirAyA kuMjarANiyAhibaI, sahAdAmaDI usabhANiyAhivaI, mahAmADhare rahANiyAhibaI / jahA sakassa tahA savvesi dAhiNilANaM, jAba AraNalsa / jahA IsANassa tahA saThaneti uttarillANaM jAva accuyassa // sU0 17 // sthA-73 Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 578 sthAnAmasUtre chAyA-camarasya khalu asurendrasya asurarAjasya paJca sogrAmikA anIkAH paJca sAMgrAmikA'nIkAdhipatayaH prajJaptAH, tadyathA-pAdAtAnIkA, pAganIkaH, kuJjarAnIruH, mahipAnIkA sthAnIkaH / humaH pAdAtAnIkAdhipatiH saudAmI azvarAjaH pIThAnIkAdhipatiH, kunyuhastirAjaH kuJjarAnIkAdhipatiH, lohitAkSo mahipA nIkAdhipatiH, kinnaro sthAnIkAdhipatiH yaleH khalu vairocanendrasya vairocanarAjasya paJca sAMgrAmikA anIzAH paJca sAMgrAmikA nIkAdhipatayaH prajJaptAH, tadyathA-pAdAtAnIko yAbadradhAnIkaH / mahAdrumaH pAhAtAnIkAdhipatiH, mahAlaudAmaH azvarAjaH aba bannakAra canarendra AdikoM ke sAMghAlike anIkoM evaM anIkAdhipatiyoM kI prarUpaNA karate haiM-- __'canarala aridala asurakumArarago' ityAdi sUnArtha-asurakumAra indra evaM anurakumAra rAja camarakI pAMca sAMyA nika anIka senAe~ aura pAMcahI unake adhipati senApati kahe gaye haiM, jaise-pAdAtAnIka 1 pIThAnIka 2 kuJjarAnIka 3 mahiSAnIka 4 aura rathAnIka 5 / pAhAtAnIkakA adhipati druma hai, azvarAja saudAmI pIThAnIkakA adhipati hai, haritarAja kunyu kuJjarAnIkakA adhipati hai, mahiSAnIkakA adhipali lohitAkSa hai, rAnIkakA adhipati kinnara hai, vairocanendra vairocanarAja bali indra ke pAMca sAMprAmika anIkahaiM, aura pAMcahI sAMgrAmika anIkAdhipati hai, jaile-pAdAtAnIka yAvat rathAnIka pAdA have sUtrakAra camarendra AdinA sAMjhAmika anIka (senAo) nI ane anAkAdhipationI prarUpaNa kare che. sUtrA-" camassa NaM asuridasta arakumAraraNo" yAha asurakumAranA Indra asurakumArarAya camaranI pAMca sAMjhAmika senAo che ane temanA adhipati (senApati) paNa pAMca kahyA che. pAMca anake (senAsA) nIce pramANe che--(1) pAhAtAnI, (2) cInI:, (3) 21nI, (4) mahIpAnI mane (5) 2thAni. pAhAtAlI (pAma senA) nA adhipati druma cha. pAnI (38) no adhipati hastirAja kuLyuM che. mahISAnIka (pADAo para savAra thanAruM sainya) ne adhipati lehitAkSa che, ane rathAnikane adhipati kinnara che. vaicinendra vairacanarAya balinI paNa camaranI senAo jevI ja pAMca senAe che, ane te sAMjhAmika senAnA pAMca adhipati che. tenI pAyadaLa Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0501017 camarendrAdInAM anokAn anIkAdhipataJcani0 579 pIThAnIkAdhipatiH, mAlaMkaro dastirAnaH kuJjarAnIkA vipatiH mahAlohitAkSI mahipAnIkAdhipatiH kiMpuruSo sthAnIkAdhipatiH / dhazNasya khalu nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya paJca sagrAmakA anIkAH paJca sAMgrAmikAnIkAdhipatayaH prajJAH tathA - pAdAtAnIko yAvad rathAnIkaH / bhadrasenaH pAdAtAnIkAdhipatiH, yazodharaH azvarAjaH pIThAnIkAdhipatiH sudarzano hastirAjaH kuJjarAnIkAdhipatiH, nIlakaNTho mahipAnIkAdhipatiH Anando sthAnIkAdhipatiH / bhUtAnandasya nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya paJca sAMgrAmikA anIkAH paJca sAMgrAmikAnI kAdhipatayaH majJatAH, tadyathA - pAdAtAnIko yAvad sthAnIkaH / dakSaH pAdAtAnItAnIkakA adhipati mahAduma hai, ityAdi saba nAma kathana camarake anIkAdhipatike jaisAhI jAnanA cAhiye arthAt pAdAtAnIkakA adhipati mahAma hai, pIThAnIkakA adhipati azvarAja mahAsaudAma hai, kuJjarAareer adhipati hastirAja mAlaGkAra hai, mahipAnIkakA adhipati mahAlohitAkSa hai, aura rathAnIkakA adhipati kiMpuruSa hai, nAgakumArendra nAgakumArarAja dharaNake pAMca sAMgrAmika anIka haiM, aura pAMcahI sAMgrAmika anIkAdhipati haiM, pAdAtAnIka yAvat rathAnIka ye pAMca anoka haiM, aura inake adhipati kramazaH bhadrasena yazodhara sudarzana nIlakaNTha aura Ananda haiM, arthAt pAdAtAnIkakA adhipati bhadrasena haiM, pIThAother adhipati azvarAja yazovara hai, kuMjarAnIkakA adhipati hastirAja sudarzana hai, mahiSAnIkakA adhipati nIlakaNTha hai, aura radhAnIaar adhipati Ananda hai, nAgakumArendra nAgakumArarAja bhUtAnanda ke pA~ca sAMgrAmika anIka aura pAMcahI ina ke sAMbhA senAnA adhipati mahAkuma che hayadaLanA adhiti azvarAja mahAsaudAma hastidaLanA adhipati hastirAja mAla'kAra che mahiSAnIkane adhipati mahAleAhitAkSa che, ane rathAnIkanA adhipati kiMpuruSa che. nAgakumArendra nAgakumArarAya dharaNunI pAMca sAMgrAmika senAe che, temanAM nAmeA paNa pAdAtAnIka ( pAyadaLa sainya ) mADhi che. te senAnA paNa pAMca adhipati che temanAM nAma anukrame bhadrasena, yoAdhara, sudarzana, nIlaka ane AnaMda che eTale ke tenI pAyadaLa senAnA adhipati bhadrasena hayadaLanA adhipati avarAja yazeAdhara, kujarAnIkanA adhipati hastirAja sudarzana, mahiSAnIkane adhipati nIlaka'Tha ane rathAnIkanA adhipati a nandva che. nAgakumArendra nAgakumArarAya bhUtAnandanI pAse pazu asurendra camaranA Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 580 sthAnAGgasUtre kAdhipatiH, sugrIvaH azvarAjaH pIThAnIkAdhipatiH, suvikramo hastirAjaH kuJjarA. nIkAdhipatiH, nIlakaNTho mahipAnIkAdhipatiH, nandottaro rathAnIkAdhipatiH / veNudevasya khalu suparNendrasya suparNakumArarAjasya paJca lAgrAmikA anIkAH paJca sAMgrAmikAnIkAdhipatayaH prajJaptAH, tadyathA-pAdAtAnIkA, yAvad rathAnIkaH, evaM yathA dharaNasya tathA vennudevryaapi| veNudAlikasya, yathA bhUtAnandasya / yathA dharaNasya tathA sarvepo dAkSiNAtyAnAM yAvad ghopasya / yathA bhUtAnandasya tathA mika anIkAdhipati haiM, anIka ke nAma pAdAtAnIka yAvat sthAnIka hai, aura inake adhipaniyoMke nAma dakSa sugrIca ludhikrama nIlakaNTha aura nandottara haiM, inameM dakSa pAdAlAnIkakA adhipati hai, azvarAja lugrIva pIThAnIkakA adhipati hai, hastirAja suvikrama - jarAnIkakA adhipati hai, nIlakaNTha mahipAlIkakA adhipati hai, aura nandottara sthAnIkakA adhipati hai, suparNendra suparNakumArarAja deNudevake pAMca sAMgAnika anIkAdhipati haiM, dharaNake anIkAdhipaliyoMkSA jaisA nAma hai, vaisAhI nAma veNudevake sAMgrAmika anokAdhipatiyoMkAbhIhai, veNudAlikake anIka aura anIkAdhipatiyoMke nAmakA kathana jaisA bhUtAnanda ke anIka aura anIkAdhipatiyoMkA nAma kahA gayA hai, bailA hI hai / jaisA dharaNake anIka aura anIkAdhipatiyoM nAmakA kathana hai, vaisAhI samasta dakSiNake ghoSa takake anIka aura anIkAdhipati. jevI ja pAMca sAMDyAmika senAo (anIke) che. ane pAMca sAMgramika anIkA dhipati che. tenA nAma pAdAnAnIka yAvata rathAnIka tenA pAdAtAnIka (pAyadaLa sainya ) madhipati 61 cha, pInI ne| (yahanA) adhipati ma. rAja sugrIva che, kuMjarAnIkane adhipati hastirAja suvikrama che, mahiSAnIkano adhipati nIlakaMTha che ane rathAnIkane adhipati nandAttara che. supaNedra suparNa kumArarAya veNudevanI paNa evI ja pAMca sAMjhAmika senAo che. tenI senAnA adhipationAM nAma dharaNanI senAnA adhipationAM nAma pramANe ja samajavA. gudAlikanI senAo ane senAdhipationA nAmanuM kathana bhUtAnaMdanI senAe ane senAdhipatinI anusAra ja samajavuM. jevuM dharaNanI sAMjhAmika senAonuM ane te senAonA adhipationA temanuM kathana karavAmAM AvyuM che, evuM ja kathana zeSa paryAnA samasta Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMghATokA sthA053019017 camarendrAdInAM anIkAn anIkAdhipazciti0 5.1 sarveSAm uttarIyANAM yAvad mahAghopasya / sakalpa khalu devendrasya devarAjasya paJca sAMgrAmikA anIkAH paJca sAMgrAmikAnIkAdhipatayaH prAptAH, tadyathA-pAdA tAnIko yAvad pabhAlIko sthAnIkaH / hariNaigamaipI pAdAtAnIkAdhipatiH, vAyurazvarAjaH pIThAnIkAdhipatiH airAvaNo hastirAnaH chAjarAnIkAdhipatiH, dAmaddhi: vRSabhAnIkAdhipatiH, mATharo sthAnIjAvipatiH / IzAnatya khalu devendrasya deva rAjasya pazca sAMgrImikA anIkAH yAvat pAdAtAnI 1 pIThAnI : 2, jhuJjarAnIka., 3 vRSabhAnIkaH 4, sthAnIsaH 5 / laghuparAmAmaH pAhAtAnIkAdhipati', mahAvAyurazcarAna pIThAnIkAdhipatiH puSpadanto haritarAjaH kunyjraaniikaadhiptiH| yoMke nAsakA kathana hai, aura jaisA bhUnAnandake anIka aura anIkAdhipatiyoMkA nAma hai, vaisAhI nAma samasta utsarake mahAghoSa tasake nikAyendroMke anIka aura anIkAdhipatiyoMkA hai| devendra devarAja zakake pAMca sAMgrAmika anIka aura pAMcahI mAnAbhika anIkAdhipati kahe gaye haiN| pAMca anIkA isa prakAra haiM-pAdAsAnIka yAvat vRSabhA. nIka rathAnIka / inakA pAdAtAnI zAdhipati harigaleSI hai, ambarAja vAyu pIThAnIkAdhipati hai / haritarAja airAvaNa kuJjarAnIkAdhipati hai, dAmaddhi vRSabhAnIkAdhipati hai, aura mAThara rathAnIkAdhipati hai, devendra devarAja IzAnake pAMca sAMgrASika anIka haiM, thAvat pAMcahI sAMghAmika anIkAdhipati haiM, inameM pAdAnIkakA adhipati laghuparAkama hai, azva. rAja mahAvAyu pIThAnIkakA adhipati hai, puSpadanta haslirAja kunyjraadakSiNanA IdronI senAo ane senAdhipanio viSe paNa samajavu. jevAM bhUtAnandanI sAMdyAmika senAonA nAma kahevAmAM AvyAM che, evAM ja mahAgheSa paryantanA uttaranikAyanA IndronI senAo ane senAdhipationAM nAma samajI levAM devendra devarAja zukranI paNa pAMca ja sAMzrAmika senAe kahI che. te senAonA adhipati paNa pAMca ja kahyAM che. bhanI pAMya senAmAnA nAma nAthe pramANe cha-(1) pAhAtAnI, (2) pAnI, (3) rAnI, (4) vRSalAnI mane (5) 2thAnI.. temane pAdAtAnIkAdhipati harigamilI che, pIThAnikAdhipati abdharAja vAyu che, kuMjarAnIkAdhipati hastirAja arAvaNa che, vRSabhAnIkAdhipati dAmaddhi che ane rathAnIkAdhipati mAThare che. devendra devarAja IzAnanI paNa zakanA jevI ja pAMca sAMjhAmika senAe che. te senAonA adhipationAM nAma Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 582. sthAnAzaya mahAdAmaddhiH kRpabhAnIkAdhipatiH mahAmATharaH rathAnIkAdhipatiH yathA zakasya tathA sarve pAM dAkSiNAtyAnAM yAvat AraNasya / yathA IzAnasya tathA sarva pAm uttarIyANAM yAvadacyutasya // 17 // TIkA- sararahaNaM' ityAdi upAkhyA sugA / vizapastayAm--anIkA sainyAni / 'mAMdhAmike-ti vizeSaNopAdAnaM gAndharvanATayAnIkayovryavacchedArtham / pAdAtAnIkAdhipatiH-padAtInAM samUhaH pAdAtaM, tadrUpasyAnIkasyAdhipati svAmI / ayaM padAtireva bovyH| pIThAnIkAdhipatiH-pIThAnIkam-azvasainyaM, tasyAdhipatiH / ayamazva eva bodhyaH / nIkakA adhipati hai, jisa prakArase zakake anIka aura anIkAdhipatiyoMke ye nAma kahe gaye hai, usI prakAra se samarata dAkSiNAtyoMke yAvat AraNa takake indroM ke anIkake aura anIkAdhipatiyoM ke nAma jAnanA cAhiye aura IzAnake anIka aura anIkAdhipatiyoMke jaisenAma kahe gaye haiM vaise hI samasna uttarake indroMke cAvat avyuta taka indra ke anIka aura anIkAdhipatiyoM ke nAma jAnanA cAhiye TokArtha-isa sUtra meM jo sAMgrAmika vizeSaNa diyA gayAhai, vaha gAndharvA nIka aura nATayAnIkake vyavacchedake liye diyA gayA hai, pAdAtiyoMkApaidala calanevAloM kA jo samUha hai, vaha pAdAti hai, ina pAdAtoMkI jo lenA hai, vaha pAnAtAnIka hai, isa pAdAtAnIkakA jo adhipati-svAmI hotA hai, vaha pAdAtAnIkAdhipati hai, yaha pAdAtAnIkAdhipati bhI padAti ho hotA hai, pIThAnIka azva sainyarUpa hotA hai, isa azvasanyakA jo nIce pramANe che-AdAnIkanA adhipati ladhuparAkrama che, pIThAnIkanA adhipati azvarAja mahAvAyu che, kuMjarAnIkane adhipati hastirAja puSpadanta che. zakanI sAMjhAmika senAo ane senApationAM jevA nAma ApavAmAM AvyAM che, evAM ja AraNa paryantanA dakSiNanA IndrItI senAo ane senA. dhipationAM nAma samajI levA. IzAnendranI sevAo ane senAdhipatinA jevA nAma ApavAmAM AvyAM che e ja amyuta paryantanA uttaranA IdronI sevAo ane senAdhipationA nAma samajavA joIe. TIkAI-A sUtramAM anIkenI AgaLa je sAMgrAmika vizeSaNane prayoga karavAmAM Avyo che, te gAndharvonIka ane nATayAnIkane vyavachera karavA nimitte karavAmAM Avela che. pAdati athavA pAyadaLa senAne pAdAtAnIka kahe che. te pAdAtAnIkane je avipati heca che tene pAdAtAnIkAdhipati kahe che. te pAdAtAnIkAdhipati paNa padAti ja hoya che. azvadaLane pIThAnIka kahe che. te Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dudhATIkA sthA05301sU017 camarendrAdInAM anIkAn anIkAdhipatIMzcani0 583 evameva kuJjarAnIkAdhipatiH kuJjaraH, mahipAnIkAdhipatirmahiSaH, kRpabhAnIkAdhipatiSabhaH, sthAnIkAdhipatizca ratho bodhya iti / bhavanapatinikAyeSu daza dakSiNanikAyendrA dazauttaranikAyendrAzca santi / tatra dakSiNanikAyendrAH camaro 1, dharaNo 2, veNu devo 3, harikAntaH 4, agnizikhaH 5, pUrNaH 6, jalakAntaH 7, amitagatiH 8, velasvo 9, ghopazca 10 / uttaranikAyendrAzna-baliH 1, bhUtAnandaH 2, veNudAliH 3, harisahaH 4, agnimANaH 5, vasiSThaH 6, jalapramaH 7, amitavAhanaH 8, prabhaJjanaH 9, mahAghopazceti 10) saudharmAdiSu kalpeSu daza adhipati hotA hai, vaha pIThAnIkAdhipati kahA gayA hai| yaha pIThAnI. kAdhipati azvarUpahI hotA hai, isI prakAra se jo kuJjarAdhipati hotA hai, vaha bhI kuMjara rUpahI hotA hai| mahiSAnIkakA jo adhipati hoto hai vaha mahiSa-mailA rUpa hotAhai, aura vRSabhAnIkakA jo adhirati hotAhai hai, vaha vRSabha hotA hai| tathA rathAnIkakA jo adhipati hotAhai, vaha ratha hotA haiN| bhavanapati nikAyameM daza dakSiNa nikAyake indra hote haiM aura daza uttara nikAyake indra hote haiN| inameM dakSiNa nikAyake indroM ke nAma isa prakArase haiM-camarendra 1' dharaNa 2 veNudeva 3 harikAnta 4 agnizikha 5 pUrNa 6 jalakAnta amitagati8 velamba9 aura ghoSa 10 uttaranikAyake indroMke nAma isa prakArase haiM-bali 1 bhUtAnanda 2 veNudAli 3 harisaha 4 agnimANava 5 vasiSTha 6 jalapa 7 amitavAhaya 8 maJjana 9 evaM azvadaLanA adhipatine pIDAnIkAdhipati kahe che. te pIThAnIka vipati azvarUpa ja hoya che. haktidaLane kuMjarAnIka kahe che ane tenA adhipatine kuMjarAnIkAdhipati kuMjara rUpa (hAthI rUpa) ja hoya che mahIpa eTale pADo. evI pADAonI senAne mahISAnIka kahe che. tene adhipati paNa mahISa rUpa ja hoya che. vRSabha eTale baLada, vRSabhenI senAne vRSabhAnika kahe che ane tene adhipati paNa vRSabha ja hoya che. rathAnIkane adhipati paNa ratha ja hoya che. bhavanapati nikAyamAM uttaranikAyanA dasa Indro hoya che. dakSiNanikAyanA dhandrIna nAma nAye prabhArI cha-(1) yasarendra, (2) 525, (3) vo deva, (4) 42al-d, (5) bhagnizipa, (1) 50, (7) 46zl-d, (8) mabhitagati (6) vesamma bhane (10) pa. uttaniyana -dronai nAma nIya prabhA 2-(1) mAla, (2) bhUtAna-4 (3) hAli, (4) risa, () animAtra, (6) pasiSTa, (7) Aver, (8) mabhitavADana, (6) Art bha2 (10) mA. Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnane indrA bhavanti / tatra dAkSiNAtyAnAM sau varmasanatkumAra brahmalokazukAnatAraNAnAM paNAM catvAra indrA bhAnti / tathA uttarIyANAm IzAnamAhendralAntakasahasrAraprANatAcyutAnAM paSNAM paDindrA avanti / AnatAraNo yadhapIndrAnadhiSThitau tathApi mANatAnyunendrAdhInatvAdevAvayatra sendrAyuktAniti na kazcid doSa iti ||suu017|| ___ sampani zakarayAbhyantaragarigadgatinAM devAnAm , IzAnasyAbhyantarapariSadcartinInA devInAM ca sthitipramANAmAha___ mUlam --sakala pA devidAsa devaranno abhitaraparisAe devANaM paMca palionalAI TipaNNatA / IsAgasta taM deviMdasta devaranno atirimAe devINa paMca paliovasAI diI eNNatA // sU0 18 // mahAbodha 10 sodharmAdi karagoMmeM 10 indra hote haiM, inameM dAkSiNAtya kalpoMke saudharma sanatkumAra brahmaloka zuka Anata aura AraNa ina chaha devalokoMke cAra indra hote haiM, lathA uttara dizAke kalpoMke-IzAna, mAhendra, lAntaka, sahakAra, pANata aura AraNa ye do kalpa indrase anadhiSThita haiM, to bhI prANatendra aura acyutendra inake adhIna honese ye donoM bhI indra sahita kahe gaye haiM isa tarahase isa kathanameM koI doSa nahIM hai| sU0 17 // aba strakAra zakakI Abhyantara pariSadAke devoMkI aura IzAnakI Aradhantara paripadAkI deviyoM kI sthitikA pramANa kahate haiM sIdharmAdi kapanA 10 indra hoya che. temAMthI saudharma, sanakumAra, brahmaka, zuka, Anata ane prANata, A cha dAkSiNAtya kape che. te che konA 4 Indro hoya che, ane IzAna, mahendra, lAntaka, sahasAra, prANata ane amRta, A che uttara dizAna kare che. te cha kapanA cha Indro hoya che. jo ke Anata ane AraNa A be kapa Indra dvArA anadhiSita che, chatAM paNa prANatendra ane amRtendra temane adhIna hovAthI, e bane kone Indra sahitanA kahevAmAM AvyAM che A rIte A kathanamAM kaI deSa nathI. che sU. 17 che have sUtrakAra zakanI A yantara pariSadanA devenI tathA IzAnanI Ajyacra pariSadanA devonI sthiti keTalI che te prakaTa kare che. Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 585 sudhA TIkA sthA. 5 u. rasU. 19 pratighAtanirUpaNam chAyA-zakrasya khalu devendrasya devarAjasya AbhyantarapariSado devAnAM pazca parayopamAni sthitiH prajJaptA / IzAnasya khalu devendrasya Abhyantaraparipado devInAM pazca palyopamAni sthitiH prajJaptAH ||suu0 18 // TIkA-'sakassa NaM" ityAdi / vyAkhyA spaSTA / / sU018 // itthaM devavaktavyatA proktA / duSTAdhyavasAyavataH pANinastu tadgatisthityAdInAM pravighAto bhavatIti tannirUpaNAya pAha mUlam-paMcavihA paDihA paNNattA, taM jahA-gaipaDihA 1, ThiipaDihA 2, baMdhaNapaDihA 3, bhogapaDihA 4, balabIriyapurisakAraparakamapaDihA // 5 // sU0 19 // __ chAyA--paJcavidhaH pratiSaH prajJaptaH, tadyathA-gatipratighaH 1, sthitipratighaH bandhanapavighaH 3, bhogapratighaH 4, balavIrya puruSakAraparAkramapratighaH5 sU19 TIkA-paMcavihA' ityAdi pratihananaM pravighA, 'anyatrApi zyate' iti sUtreNa handhAto Ga pratyaye nyakavAditvAt kutvam , patighAta ityarthaH, sa ca paJcavidhaH prajJaptaH / tadyathA 'sakkassa NaM deviMdassa devaranno' ityAdi sUtra 18 // sUtrArtha-devendra devarAja zakrakI Amdhantara pariSadAke devoMkI sthiti poca palyApama pramANa kahI gaI hai, isI prakAra devendra devarAja IzAnakI Abhyantara pariSadAzI deviyAM haiM, unakI bhI sthiti pAMca palpopama mamANa kahI gaI hai / / sU0 18 / / isa prakArase deva vaktavyatA kahakara aba sUtrakAra duSTa adhyavasAyavAle prANIke devagatikA aura usakI sthiti AdikA pratighAta hotA hai, isa bAtakI aba prarUpaNI karate haiM " sakasma Na devidassa devaraNNo" tyaahsUtrArtha devendra devarAya zakanI Abhyantara pariSadanA devanI sthiti pAMca patye pama pramANu kahI che. e ja pramANe devendra, devarAya IzAnanI Abhyantara paripadAnI devIonI sthiti paNa pAMca palyopama pramANu kahI che. e sa. 18 A prakAre devavaktavyatAnuM kathana karIne have sUtrakAra duSTa adhyavasAyavALA jInI devagatine tathA temanI sthiti Adine je pratighAta thAya che, tenu ni35 43 cha. " paMcavihI paDihA paNNattA" tyAhi - - Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAna paJcavidhatvaM yathA-gati-pratighaH-gate prakaraNavazAt zubharUpAyA devAdigateH pratiyaH, zubhadevAdigatiprAptiyogyanAyAM satyAmapi viparIta-karmakaraNAda tadamAptirUpo gatitighAtaH kaNDarIkasyeva bodhya iti 1 / tathA-sthitipratighaH sthite| zubha devAdi gatimAyogyakarmavandhanarUpAyAH sthiteH pratighaH badAnA. meva zubhadevagatimAyogyakarmaNAm adhyavasAyavizepA pratighAto bhavati / taduktam "dIhakAlaThiIyAo hassakAlaThiIyAo pagarei // " chAyA-dIrghakAlasthitikAH (prakRtI:) svikAlasthitikAH prakaroti / 'paMcavihA paDihA paNNattA' ityAdi satra 19 // TIkArtha-pratighAta pAMca prakArakA kahA gayAhai-jaise-gati pratighAta1 sthiti pratighAta 2 bandhanapratighAta 3 bhogapravighAta 4 aura thalavIryapuruSakAraparAkrama pratighAta 5 pratihananakA nAma pratigha hai, isakA artha pratighAta hotA hai, yaha pAMca prakArakA kahA gayA hai-galikA prakaraNake vazale devAdigatirupa zubhagatikA jo pratighAta hai, yaha gatipratigha hai, zubhadevAdi gatikI prAptikI yogyatAke hone para bhI jo viparIta karmake karanese usakI prApti nahIM hotI hai, vaha gatipratighAta hai, jaise kaNDarIphako yaha gatipratighAta huA hai, zubhadevagatike prAyogya karmavandhana rUpa sthitikA jo pratigha-pratighAta hai, vaha sthitipratighAta hai, kyoMki ghaddhahI zubhadevagatike pAyogya kaukA adhyavasAya vizeSase pratighAta hotA hai, kahA bhI hai-" dIhakAlaThiIyAo" ityAdi / Attha-pratidhAta ( vinAza) pAMya prAna! yA cha-(1) gati pratidhAta4, (2) sthiti pratiyAta, (3) manTana pratidhAta, (4) sAsa pratipAta bhane (5) balavIya puruSakAra parAkrama pratighAta, pratihanananuM nAma pratigha che. tene artha pratighAta thAya che. tenA pAMca prakAra kahyA che. gatinI apekSAe je vicAra karavAmAM Ave, to devAdigati rUpa ja gatine je pratighAta (vinAza) che, tene gatipratiSa kahe che. zubha devAdi gatinI prApti thavAnI gyatA hovA chatAM paNa viparIta karma karavAne kAraNe tenI prApti na thAya, te te pratighAtane gati pratighAta kahe che. jemake kaMDarIkane A prakArane gati pratighAta thayo hate. zubha devagatine vegya karmabandhana rUpa sthitine je pratighAta che, tene sthiti pratighAta kahe che, kAraNu ke baddha devagatine evAM karmone adhyavasAya vizeSa dvArA prativAta thAya che. 4thu che ?-" dIhakAlaThiIyAo" tyAla, Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA kA syA5301 sU019 pratighAtanirUpaNam iti 2 // tathA-pandhanamatighaH bandhanaM nAmakarmaNauttaraprakRtirUpam audArikAdi paJcamedabhinnam , iha prazastasya prakramAt prazastaM candhanaM gRhyate, tasya pratiSaH= pratighAto bandhanapratighaH / bandhanagrahaNamupalakSaNam , tena tatsahacaritAnAM prazasta zarIratadahopAGgasaMhananasaMsthAnAnAmapi pratighAto vodhya iti / tathA-bhogapratiSaH-bhogAnA-prazastagatyAdihetukAnAM pratiSaH patighAtaH / prazastagatyAdi rUpahetutvabhAve tatkAryabhUtAnAM bhogAnAmapyabhAvo vodhyaH / bhavati hi kAraNAmAce kAryAbhAva iti / tathA-utthAnakramabalavIrthapuruSakAraparAkramapratiSaH-tatra dIrghakAlakI sthitivAlI prakRtiyoMko jo alpakAlakI sthitivAlA panAnA hotA hai, vahI sthitipratighAta hai, bandhana pratighAta-nAmakarmakI uttarA prakRtirUpa yaha bandhana hotA hai, audArika bandhana Adike bhedase yaha bandhanakarma pAMca prakArakA hotA hai, prazastake praphamase yahAM prazastavandhanahI gRhIta huA hai, isa prazasta bandhanakA jo pratighAta hai, vaha bandhana pratigha hai| yahAM ghandhana grahaNa upalakSaNa hai, isase isake jo prazasta zarIra prazasta aGgopAGga, prazasta saMhanana aura prazasta saMsthAna haiM, unakA bhI pratighAta grahaNa huA samajha lenA cAhiye tathAprazasta gati Adi haiM, kAraNa jinhoMke aise logoMkA jo pratighAta hai, vaha bhogapratigha hai, prazastagati AdirUpa hetuke abhAva meM isake kAryabhUta bhogoMkA bhI abhAva ho jAtA hai, kyoMki kAraNake abhAvameM kAryakA abhAva hotA hI hai 4 tathA-utthAnakA kramakA balavIrya puruSa dIrdhakALanI sthitivALI karmaprakRtione je alpakALanI sthitivALI banAvavAmAM Ave che, tenuM nAma ja sthiti pratighAta che. bandhana pratighAta- nAmakarmanI uttara prakRtirUpa te bAna hoya che (audArika bana AdinA bhedathI te bandhana karma pAMca prakAranuM hoya che) prazastanA prakramanI apekSAe ahIM prazarata bana ja gRhIta thayuM che. te prazasta bandhanane je pratighAta che, tene bandana pratigha (banadhana pratighAta) kahe che. ahIM badhUna grahaNa upalakSaNa che. tethI ahIM prazasta zarIra, prazasta agopAMga, prazAMta saMhanana, ane prazasta sa sthAna rUpa tenAM je carita che, temane pratighAta paNa grahaNa the joIe. prazasta gati Adi jemanA kAraNe che, evA bhegone je pratighAta che, tenuM nAma bhegapratigha che. prazasta gati Adi rUpa hetu (kAraNa) nA abhAvamAM tenA kAryabhUta bhegone paNa abhAva thaI jAya che, kAraNa ke kAraNano abhAva hoya te kAryane paNa abhAva ja rahe che. tathA utthAnane, Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thAnAmasUtre 1 utthAnam-UrdhvobhavanarUpakAyaceSTAvizeSaH kramaH - paribhramaNAdikriyA, balaM = zArIram, vIrya = jIvajanitaM puruSakAraH = paurupaM, parAkramaH - balavIryayorvyApAraNam teSAM pratighaH =pratighAtaH, zubhadevagatyAderabhAve utthAnakramabalavIrya purupakAraparAkramANAmapyabhAvo bhavatIti 5 // sU0 19 // ' cAritrAticAvatAM ca devagatyAdipratighAto bhavatIti uttaraguNAnAzritya tabhedAnAha mUlam - paMcavihe AjIve paNNatte, taM jahA- jAi AjIve 1, kulAjIve, 2, kammAjIve 3, sippAjIve 4, liMgAjI 4 // // sU0 20 // chAyA -- paJcavidha AjIvaH prajJaptaH, tadyathA jAtyAjIvaH 1 kulAjIvaH, 2 karmAjIvaH 3, zilpAjIvaH, 4 liGgA jIvaH 5 // sU0 20 // TIkA - paMcavihe ' ityAdi - ' AjIvaH - AjIvati - Azrayati labdhipUjatAkhyAtyA 14922 tapazcaryAdikaM yaH saH AjIvaH - pAkhaNDivizeSaH, sa ca paJcavidhaH prajJaptaH / tadyathA - paJcavidhatvaM yathAparAkrama pratidha hai, khaDe honekA nAma utthAna hai, paribhramaNa Adi kriyAkA nAma kama hai, zArIrika zaktikA nAma bala hai, Atmika zaktikA nAma vIrya hai, puruSArthakA nAma - pauruSakA nAma - puruSakAra hai, aura bala evaM dhIryako kisI kArya meM lagAnA isakA nAma parAkrama hai, ina sabakA bhI zubhadevagati Adike abhAva meM abhAva hotA hai || sU0 19 // cAritra meM jo aticAra lagAte haiM, aise cAritrAcAravAle jIvoMkI devagati AdikA pratighAta hotA hai, isa bAta ko cittameM dhAraNa kara aba sUtrakAra uttaraguNoM ko lekara unake bhedoM ko kahate haiM kramaneA, khalavIyanA ane puruSakAra parAkramanA je pratiSThAta che, tene utthAna krama alavIya puruSa parAkrama prativra kahe che. UbhA thavuM tenuM nAma utthAna che, paribhramaNa Adi kriyAnuM nAma krama che, zArIrika zaktinuM nAma maLa che, Atmika zaktinuM nAma vIya che, puruSArtha (pauruSa ) nuM nAma puruSakAra che, tathA kha3 ane vIne kAi kAmamAM lagADavu tenuM nAma parAkrama che. A badhAnA pazu zubha devagati AdinA abhAvamAM abhAva ja rahe che. / . 19 // je jIvonA cAritramAM aticAra lAgI jAya che evA cAritrAticAravALA jIvAnI devagati AdinA pratighAta thAya che. A vAtane cittamAM Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 549 sughATIkA sthA05 u01 sU020 uttaraguNamedanirUpaNam jAtyAjIvA-jAti kSatriyAdi jAtiSyAjIvati-tajjAtIyamAtmAnaM nirdizya tebhyo bhaktapAnAdikaM gRhNAtIti jAtyAjIvaH / AtmIyAM kSatriyAdijAtimupadarya jIvikopArjaka ityarthaH / evaM kulAjIvAdayo'pi vodhyaaH| vizeSatva yam-kulam-ugrAdikaM gurukulaM vA / karma-kRSyAdikam / zilpa-citrAdi vijJAnam / athavA-sArvakAlikaM karma / kAdAcitkaM zirapam 5 / liGgam jJAnAdi zUnyAnAM rajoharaNamukhavastrikAdirUpaM sAdhuliGgamiti ||suu0 20 // _ 'paMcavihe AjIve paNNatte' ityAdi sUtra 20 // TIkArtha-jo labdhi pUjyatA khyAti Adike nimitta tapazcaryAAdiko karatAhai, vaha AjIvahai, yaha AjIva pAkhaNDi vizeSarUpa hotAhai, isake jAsyAjIva 1 kulAjIva 2 karmAjIva 3 zilpAjIva 4 aura liGgAjIvake bhedase 5 hote haiM, jo AjIva apanI kSatriya Adi jAtikA nirdeza karake arthAt meM kSatriyajAtikA hUM, aisA prakaTa kara jo kSatriyAdikoM se bhojanAdi letA hai, vaha jAtyAjIva hai, yaha AjIva apanI kSatridhAdi jAtiko kahakara AjIvikAkA upArjaka hotA hai, isI tarahase kulAjIvAdikoMke viSaya meM bhI mamajha lenA cAhiye yahA~ kulase ugrAdikula yA guru sambandhI alakA grahaNa karanA cAhiye karmase kRSI Adiko zilpase citra Adike vijJAnako athavA-sArvakAlika karmako aura dhAraNa karIne have sUtrakAra uttaraguNanI apekSAe evA cAritrAticAravALA khAnA hAnu ni3555 42 cha-" paMcavihe AjIve paNNatte" tyAha jeo labdhi, pUjyatA, khyAti AdinI prApti nimitte tapasyA Adi kare che temane AjIva' kahe che. te AjIva pAkhaMDi vizeSarUpa hoya che tamanA pAMya prA2 nAya pramANe cha-(1) tyA71, (2) sudApa, (3) 401, (4) ziEI mane (5) vi . je AjIva pitAnI jAtine nirdeza karIne eTale ke "huM kSatriya jAtine zuM che evuM prakaTa karIne kSatriyAdikanA gharamAMthI bhejanAdinI prApti kare che, tene jAtyAjIva kahe che. te potAnI kSatriya Adi jAti prakaTa karIne AjIvikAnuM upArjana karato hoya che. e ja pramANe kulAiva Adi viSe paNa samajavuM. ahIM kula pada dvArA ugrAdi kula athavA guru saMbaMdhI kula bahaNa karavuM joie. kamara pada vaDe khetI Adi dhaMdhAone, zilpa 5da vaDe. citra Adi kalAone athavA sArvakAlika karmane ane liMga pada vaDe jJAnA Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAmasUtra liGgaprakramAt rAjJaH paJcaliGgAni prAha mUlam-paMca rAyakakuhA paNNattA, taM jahA-khaggaM 1, chattaM 2, upaphesaM 3, upAgahAo 4 bAlavIyaNI 5 // sU0 21 // chAyA-paJca rAjakakudAni prAsAni, tadyathA-kha 1 chatram 2, uSNIpam 3, upAnahau 4 vAlavyajanI 5 // sU0 21 // TIkA--'paMca rAyakakuhA' ityAdi / rAjakakudAni-rAjJaH kakudAni= cihnAni paJca prajJaptAni / tayathA-tAni yathA-khaGgaM chatramityAdi / tatra uSNIpaMmukuTam / vAlavyajanI-cAmaramiti // mU0 21 // anantaraM rAjJAM paJca cihAnyuktAni, tAjazca aikSvAkAdayo rAjAno bhavanti, teSu gRhItadIkSaH kazcit sarAgo'pi san satvAdhikyAd yAni vastUnyAlambya parIpahAdIn sahate tAnyAha-- mUlam -paMcahi ThANehiM chaumatthe gaM udipaNe parisahovasagge sammaM sahejA khamejA titikkhejA ahiyAsejjA, taM jahA-udipaNakamme khalu ayaMpurise ummattagabhUe, teNa me esa purise akolaikA avahalaivA NicchoDei vA NimaMchei vA baMdhA vA liGgase jJAnAdise zUnyoMkA rajoharaNa sadoraka sukhavastrikA Adi rUpa sAdhuliGgako grahaNa karanA cAhiye // sU0 20 // liGgake sambandhako lekara aba sUtrakAra rAjAke pAMca liGgokA kathana karate haiM-'paMca rAyakukuhA paNNattA' ityAdi sUtra 21 // TIkArtha-rAjAke kakuha-cihna pAMca-kahe gaye haiM-jaise-khaga-talacAra, chantra, uSNISa-mukuTa, upAnaha aura cAlavyajana cAmara ||suu021|| dithI rahita mukhavacikA, rajoharaNa Adi rUpa sAdhunA liMgane (cihane) 4 42 . // sU. 20 // liMganA saMbaMdhane anulakSIne have sUtrakAra rAjAnA pAMca liMga ( yinI) nu thana 42 hai-"paMca rAyakukuhA paNNatA "tyA. rAjAnA nIce pramANe pAMca ciha kahyAM che-(1) khaDraga (talavAra) (2) chatra, (3) bhu48, (4) pAna ( 52mAM-bhADIsI) mana (5) mAlayana (nyAbha2). // sU. 21 // Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 30 12022 parISadsahananirUpaNam 591 rubhai vA chaviccheyaM karei vA, pasAraM vA nei udavei vA vatthaM vA paDiggahaM vA kaMbalaM vA pAyapuMchaNaM vA acchidai vA vicchida vA dii vA avahara vA 1 / akkhAiTTe khalu ayaM purile, teNaM me esa purise akkosa vA taheva jAva avaharai vA 2 mamaM ca tavbhavaNije kamme udiSNe bhavai, teNa se esa purise akkosa vA jAva avaharai vA 3 mamaM ca SaNaM sammaM asahamANassa akkhamamANassa atitikkhamANassa aNahiyAsamANassa kiM manne kajjai 1, egaMtaso me pAve kamme kajai 4 mamaM caNaM sammaM sahamANassa jAva ahiyAsemANassa kiM mantre kajjai ?, etaso me nijjarA kajjai / icce ehiM paMcahi ThANehiM chaumatthe udipaNe parIsahovasagge sammaM sahejA jAva ahiyAsejjA / paMcahi ThANehiM kevalI udiSNe parIsahovasagge sammaM sahejA jAva ahiyAsejA, taM jahA - khittacit khalu ayaM purise, teNa me esa purise akosa vA taheva jAva avaharai vA ? | dattacitte khala ayaM purise, teNa me esa purise jAva avaharai vA 2 jasA khalu ayaM purise, teNa me ela purise jAva avaharai vA 3 / mamaM NaM tabbhavaveyaNije kamme uiSaNe bhavai, teNa se esa purise jAva avaharai vA 4 / mamaMca NaM sammaM sahamANaM khamamANaM titikkhamANaM ahiyA semANaM pAsittA bahave aNNe chau matthA samaNA NiggaMthA udiSNe udiSNe parIsahovasagge evaM sammaM sahissaMti Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAzayatre jAva AhiyAsissati 5 / icceehiM paMcahi ThANehiM kevalI uipaNe parIlahovasange sammaM sahejA jAba ahiyAsejjA // sU0 22 // chAyA--paJcabhiH sthAnaH chagasthaH khalu udINIn parIpahopasargAn samyak sahate kSamate titikSate adhyAste, tadyathA-udIrNakarmA khalu ayaM unmattakabhUtaH, tena me epa puruSaH Akrozati vA apahasati vA nizchoTayati vA nirbhayati vA vadhnAti vA ruNaddhiyA chavicchedaM karoti vA pramAraM vA nayati upadravayati vA vastraM vA patadgrahaM vA kambalaM vA pAdapouna vA Acchinatti vA vicchinatti vA bhinatti vA apaharati vA 1 / yakSAviSTaH khalu ayaM purupaH tena me epa puruSaH Akrozati vA tathaiva yAvadapaharati vA 2 / mama ca khalu tadbhavavedanIyaM kama udINaM bhavati tena me epa puruSaH Akrozati vA yAvat apaharati vA 3 / mama ca khalu sampaka amahamAnatya asamamANasya atitikSamANasya anadhyAsInaspa kiM manye niyate ? ekAntazo mayA pApaM karma kriyate 4 / mama ca khala samyaka sahamAnasya yAnata adhyAsInastha kiM manye kriyate ? ekAntazo khayA nijarA kriyate 5 / ityetaiH paJcabhiH sthAnaH chamastha udIrNAn parImahopasargAn samyak sahate yAvat adhyAste / paJcabhiH sthAnaH kevalI udIrgAn parIpadopasargAn samyaka mahate yAvadadhyAste, targhathAkSiptacittaH khalu ayaM puruSaH tena me epa puruSa Akrogati vA tathaiva yAvat apaharati vA 1 / isacittaH khalu ayaM puruSaH tena me epa puruSo yAvat apaharati vA 2 / yakSAviSTaH khalu ayaM puruSaH, tena me epa puruSo yAvat apaharati vA 3 / mama ca khalu tadbhavavedanIyaM karma udINa bhavati, tena me eSa puruSo yAvata apaharati cA 4 / mAM ca khalu samyak sahamAnaM kSamamANa titikSamANam adhyAsInaM dRSTvA bahavo'nye chadmasthAH zramaNA nirgranthA udIrNAn udINAn parIpahopasargAn evaM samyak sahiSyante yAvadadhyAsiSyante 5 / ityetaH paJcabhiH sthAnaH kevalI udIrNAn parIpahopasargAn samyak mahate yAvat adhyAste // sU0 22 // ina cihnoMvAle rAjA hote haiM, aura ye ikSvAku Adi kuloMmeM janma. ghAle hote haiM, inameM se jisa kisIne dIkSA gRhItakI hotI hai, vaha sarAga hotA huA bhI satva zaktikI adhikatAse jina vastuoMkA avalambana kara ke parISaha Adiko sahatA hai, unakA agha sUtrakAra uparyukta cilovALA rAjAo hoya che. teo IvAku Adi kuLamAM utpanna thayelA hoya che. temanAmAMthI je keIe dIkSA grahaNa karI hoya che te sarAga hevA chatAM paNa sarva zaktinI adhikatAne lIdhe je vastuonuM Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 593 sudhA TIkAsthA0570 1 sU022 parIpahasahananirUpaNam TIkA-paMcahi ThANehiM ' ityAdi- . chamasyA-chAdayati jJAnAdiguNamAtmana iti chadmaH jJAnAvaraNadarzanAvaraNamohanIyAntarAyAtmakaM ghAtikarmacatuSTaya, tatra tiSThatIti chamasthA-sakapAya ityarthaH / sa pazcamiH sthAnaH udIrNAn-udayaM prAptAn parISadopasargAn pari samantAt svahetubhirudIritA mokSamArgApraskhalananirjarArtha sAdhyAdibhiH samante ye te parIpahAbhUtAdi janitAH pIDAH, upasRjyante-kSipyante-pAtyante prANino dharmA. dibhyo yaste upasargAH=devAdikRtopadravarUpAH, ubhayordvandvaH tAn samyak kapAyodayanirodhAdinA sahate-yodho yodhamiva nirbhIkatayA'vicalaH san mahate, kSamatekSamAvalena sahate, titikSate adainyena sahate, tathA-adhyAste-parIpahopasargeSu saprApteSu adhi-Adhikyena Aste=tiSThati na tu tataH prcltiiti| tadyathAkathana karate haiM-paMcahi ThANehiM chaumatthe NaM udiNNe' ityAdi sUtra 22 // _____TIkArtha-AtmAke jJAnAdika guNoMkA jo chAdana-AvaraNa kare usakA nAma chama hai, aisA yaha chadma jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya aura antarAya ina cAra dhAtiyA karmo rUpa hotA hai, isa chadmameM jo rahatA hai, isa chadmavAlA jo hotA hai, vaha chagastha hai, kaSAya sahita jIva chamastha hotA hai| yaha chamastha udita hue parISahoM ko evaM upasargoM ko acchI taraha se sahatA hai, kSamA dhAraNa karake sahatA hai, dInatA rahita ho karake sahatA hai| jaise 2 ye Ate haiM vaise 2 vaha dRDhatA ke sAtha unakA avicalita bhAvase sAmanA karatA hai| isameM ye pAMca kAraNa haiM, inameM pahilA kAraNa isa prakArase haiavalaMbana karIne parISaha Adine sahana kare che, te vastuonuM (te avalaMbananA kAraNenuM have sUtrakAra kathana kare che- "paMca hiM ThANehi chaumatthe NaM udiNNe " tyAha TIkArya-AtmAnA jJAnAdika guNanuM je chAdana (AvaraNa) kare tenuM nAma chagha che. jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNaya, mohanIya ane attarAya, A cAra ghAtiyA. kamarUpa ja te cha hoya che. A chaghamAM ja rahe che-eTale ke je jIve A cha% (AvaraNa) vALA hoya che, temane chadmastha kahe che. kaSAyayukta jIne chadyastha kahevAya che. je parISaha ane upasargo AvI paDe che temane chavAstha jIva sArI rIte sahana kare che, samatAbhAvapUrvaka temane sahana kare che, dInabhAvane tyAga karIne temane sahana kare che, ane je je parISaha ane uparArgo AvI paDe tene avicalabhAve (daDhatApUrvaka) sAmane kare che, evuM sthA0-75 . Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAne nAni rayAnAni yathA-ayaM saMmuvasthitaupadArtA puruSaH khalu-nizcayena udIrNamAmAM-udIgam-udayAvanikAyAM praviSTa karma yaraya sa:-uditamithyAtvamohanIyA. vikarmA, unakabhUnaH-unmanA=adirAdinA titacittaH sa iva saeva vA cAsti; na hetunA pata puruSoM se mAra, sambandhamAmAnye pAThI, Akrozati-gAlyAdikaMdadAni vA athavA asati-upahAmaM karoti, nizchoTayati-mama hastAdito rabAdika balAda viyojayati vA, nirbhasaMpati-durvacanaistarjayati vA, vanAtirAdinA kamAyunaM karoni vA, rugaddhi-kArAgArAdI mama nirodhaM karoti vA, lapi-vegarIrAvayavasya hastAde cheda karttanaM karoti vA, pramAraM-mUrchAvinayaM mAganyAnaM yA na patipArayani bA, upadravayati-upadravaM karoti vA, tathA "viSNakam svalu ayaM purile ammattagabhUe " ityAdi yAM udIrNa ganda se jo karma udayAvalikA meM praviSTa ho gayA hai, Paa vaha karma udIrNa kahA gayA hai| jisakA mithyAtva mohanIyAdi karma udayArambAvAlA ho rahA hai, aura isIse jo madirAdikake sevana se vikSipta cittAle ke jaisA banA huA hai / aisA koI puruSa yadi mere liye gAlI Adi detA hai, ayavA merI haMsI karatA hai, athavA mere hAtha meM le vanna pAna Adiko balAtkArase chaDAnAhai,yA mujhe durvacanole tarjita pAranA hai yA rassI Adise bAMdhatA hai yA kArAgAra AdimeM mujhe canda para detA hai, adharA mere zarIra ke avayava pa hasta AdikA chedana karatA yA mujhe liMga kara detA hai, yA mujhe maraNa sthAna para le jAkara paTaka denA hai| athavA nahIM karane yogya upadrava mere Upara karatA hai| nA pAca kA ne lIdhe bane che temAM paheluM kAraNa A pramANe che- " aviNakarage rajanu ayaM purine ammanagabhUe " tyAdi a " ' pada dvArA udayAvalikAmAM praviNa thaI gayelA kamane - 2 0\7. "renu bhilyA bhAratIya gAyA . vaDA praviNa thaI zake che, ane te kAraNe madirAnuM sevana karanAra vyaktinA che, jenuM vitta vizita thaI cukhyuM che, e puruSa je mane gALe re, ika , mArI pAvathI ba, pAtra Adi vastune parANe paDAvI che, evA mArI sAme durvacanane prayoga kare, mane deraDI aAdi vaDe rAdhe, ane karane 2 Adima parI , athavA vAgha Adi zarIranA avayavane chetI ma nANe, 144 bhane bhane 25 paBina 1, 51.71 : 423 // 2:25 354ozana bhane suzana 42vAnI prayatna re, Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA05 u01 sU022 parIpahasahananirUpaNam 595 vastraM-colapaTTAdikaM vA. patadgrahaM yAtraM vA, kambalaM vA, pAdaponchana pAdaparimAjanArtha sAdhUpakaraNarUpaM vastrakhaNDaM vA Acchinatti balAdAdatte vA, vicchinatti= - vicchinnaM vA karoti, bhinatti-pAtrAdikaM sphoTayati, vastrAdikaM sphATayati vA, vastra-colapaTTaka Adiko pAtroM ko kambala ko evaM pAdapronchana pairoM ko poMchane ke liye sodhanabUta sAdhuke upakaraNarUpa vastrAkhaNDako balAtkAra se chuDAtA hai, unheM phADa detA hai, yA naSTabhraSTa kara detA hai, pAtrAdikako phoDa DAlatA hai yA curA letA hai, to aise upasargoM ko aura parISahoM ko mujhe samatAbhAva pUrvaka sahana karanA cAhiye / apane kartavya se isa sthitimeM vicalita nahIM honA cAhiye / isa prakArakI dRDha dhAraNA se jo upasarga aura parISahoM ko sahana karatA hai| aisA vaha sAdhu gRhIta mokSamArga se vicalita nahIM hotA hai / aMgIkAra kiye hue dharma mArgameM sthira rahane aura karmabandhanoM ke vinAzArtha jo sthiti samabhAva pUrvaka sahana karane yogyahai, use parISaha kahate haiM, evaM devAdikRta upadravoM ko upasarga kahatehaiM / tAtparya kahane kA yahahai ki chadmastha mokSAbhilASI munijanoMko upasarga evaM parISahoM ko isaliye acchI tarahase sahana karanA cAhiye ki ve samajhadAra prANiyoM dvArA udIrita nahIM kiye jAte haiM, kintu ajJAnI prANiyoM dvArA ki jo mithyAtva mohanIyAdi karmake udya cela paTTaka Adine, pAtrone, pAdauchana (paga lUchavA mATenA sAdhunA upakaraNa rUpa akhaMDa) Adine baLajabarIthI paDAvI le che, tene phADI nAkhe che, naSTa-bhraSTa karI nAkhe che, athavA pAtrone phADI nAkhe che, mArA upakaraNone carI jAya, to mAre evAM upasargo ane parISahene samabhAvapUrvaka sahana karavA joIe. tene kAraNe mAre mArA kartavya mArgamAMthI vicalita thavuM joIe nahIM, " A prakAranA daDha manobaLapUrvaka je sAdhu upasarga ane parISahene sahana kare che, te sAdhu gRhIta mokSamArgethI vicalita thato nathI. te te pite aMgIkAra karelA dharmamArgamAM sthira rahe che. kamabanyonA vinAzane mATe je sthiti samabhAvapUrvaka sahana karavA yogya che, tene parISaha kahe che ane devAdikRta upadravone upasarga kahe che. A kathanane bhAvArtha e che ke-chavAstha suni upasargo ane parISahene samabhAvapUrvaka e kAraNe sahana kare che ke te evuM samaje ke A upasargo ane parISaha samajadAra jIvo dvArA utpanna karAtAM nathI, paNa ajJAnI cho Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAmasUtra apaharati corayati vA / iti prathama sthAnam 1 / tathA-yakSAviSTaH-yakSeNa devavi. zepeNa AviSTo'dhiSThito'yaM puruSaH, tena hetunA'yaM puruSo memAm Akrozati vetyAdi / arthaH pUrvavadvodhyaH / iti dvitIya sthAnam 2 / tathA-mama ca khala ke vazavartI ho rahe haiM, utpanna kiye jAte haiM, ataH ve ropa ke kAraNa nahIM haiM yaha prathama kAraNahai 1 / dvitIya kAraNa isa prakArase hai___ "yakSAviSTaH khalu ayaM puruSaH tena me eSa puruSaH Akrozati" ityAdi yaha puruSa yakSa se devavizepa se adhiSThita ho rahA hai, isa kAraNa __ yaha mere prati Akroza kara rahA hai, mujhe gAlI Adi de rahA hai, merI haMsI kara rahA hai, ityAdi saba kathana yahAM para bhI kaha lenA caahiye| ataH mujhe isake dvArA kiye upadravoM kA yA parISahoM ko zAntipUrvaka acchI taraha se sahana karanA cAhiye / aise vicAra se unheM sahana karatA hai, usake prati vaha kaSAya nahIM karatA hai, kSamAyala se unakA sAmanA karatA hai, unake Ane para vaha apanI dInatA prakaTa nahIM karatA hai, pratyuta eka vIra ke samAna vaha unako sahana karatA hai, aisA yaha dvitIya kAraNa hai| isa dvitIya kAraNa meM kevala yahI pradarzita kiyA gayA hai / parISahAdi pradAtA apane svabhAvameM nahIM hai, kyoMki vaha kisI yakSake Aveza se AkrAnta ho rahA hai| dvArA ja utpanna thAya che. ajJAnI cha mithyAtva, mehanIya Adi karmonA udayanA kAraNe A upasargo ane parISaha utpanna karatA hoya che. tethI teo reSa karavAne pAtra nathI paNa dayA khAvAne pAtra che. ____bhA 4 / 20 2 // prabhArI che-" yakSAviSTaH khalu ayaM puruSaH tena me eSa puruSa Anozati" tyA-te sAdhunA bhanamA savI viyAradhArA yAve che ke A puruSa yakSa vaDe adhiSita thaI rahyo che, eTale ke kaI yakSa tenA zarIramAM praveza karIne tenA dvArA upasI karAvI rahyA che. te kAraNe ja te mArA pratye krodha karI rahyo che, mane gALa daI rahyo che, mArI majAka karI rahyo che, vagere kathana ahIM paNa AgaLa mujaba ja samajavuM. tethI A prakAranA parISaha ane upasargo mAre zAntipUrvaka sahana karavA joIe. A prakAranI vicAradhArAthI prerAIne te temane samabhAvapUrvaka sahana kare che ane pasarga karanAra pratye te phodha karato nathI, dainyabhAva prakaTa karatuM nathI, paraMtu kSamAbhAvapUrvaka eka vIranI jema te parISaha ane upasargono aDagatApUrvaka sAmano kare che. A bIjA kAraNamAM e prakaTa karavAmAM AvyuM che ke parISaha Adi utpanna karanAra vyaktinA zarIramAM yakSano praveza thavAne kAraNe te pitAnA mULa svabhAvane gumAvI beThI hoya che. Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA05 u01 sU022 parIpahasahananirUpaNam 597 tadbhavavedanIyaM-tena bhavena-mAnuSya keNa janmanA vedhate anubhUyate yattat karma-pUrvopArjitaM karma udIrNam udyAvalikAM praviSTaM bhavati, tena hetunA ayaM puruSo me AkrozatItyAdi / iti - tRtIya sthAnam / etatpuruSakRtAkrozanAdikam samyaka asahamAnasya akSamamANasya atitikSamANasya anadhyAsInasya ca mama khalu, 'manye' tRtIya kAraNa-mama ca khalu tadbhavavedanIyaM karma udINa bhavati tena me" ityAdi--aisA hai ki parISahAdi sahana karanevAlA sAdhaka aisA vicAratA hai ki-maiMne pUrvajanmameM aise hI karma kiye haiM ki jinakA vedana mujhe isa prApta manuSya bhavameM karanA yogya hai / ataH vahI karma mere isa samaya udyameM A rahA hai, isa kAraNa yaha purUSa mujhe gAlI Adi de rahA hai, mero haMsI Adi kara rahA hai / aisA vicAra kara vaha parISaha aura upasargoM ko sahana karatA hai| cauthA kAraNa isa prakAra hai--"mamaca khalu samyaka asahamAnasya akSamamANasya atitikSamANasya anadhyAsInastha" ityAdi-vaha mokSAbhilASi sAdhu upasargAdikake Ane para aisA vicAra karatAhai ki maiM yadi ina puruSa kRta Akroza AdikoMko jo acche prakAra se nahIM sahatA iM, kSamA dhAraNa nahIM karatA hUM, dInatA pradarzita karatA hUM aura apane kartavya pathase vicalita hoto hUM vo mujhe ekAntataH pApa kA upArjana zrI 126-" mama ca khalu tadbhavavedanIya karma udIrNa bhavati tena se" ItyAdi-upasarga Adi sahana karanAra te sAdhaka evo vicAra kare che ke meM pUrvabhavamAM evAM karmo karyA che ke jemanuM vedane mAre A prApta manuSya bhavamAM karavA gya che. mArA te karmo A bhavamAM A samaye udayamAM AvI rahyAM che. tethI ja A puruSa mane gALa Adi daI rahyo che ane mArI majAka uDAvI rahyo che. A pramANe vicAra karIne te parISaho ane upasargone sahana karI le che. yAthu 426-" mama ca khalu samyak asahamAnasya akSamamANasya atitikSamANasya anadhyAsInasya " yAha-5sa mAha sahana 42vAnI prasa Ave tyAre te sAdhaka sAdhu evo vicAra kare che ke "je huM A vyakti dvArA prakaTa karAta krodha Adi samatApUrvaka sahana nahIM karU, kSamA dhAraNa nahI karUM, dInatA prakaTa karIza ane mArA kartavyamArgethI calAyamAna thaIza, to bhAre meAntata: 55nu pAna 2 57. " mI " manye " mA Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568 dhAnAmadhe iti nipAto vitarka, kiM kriyatesampadyate ?, itthaM vitarkaNAyAM vinizrayArthamAhaekAntazaH nizcayena mayA pApaM karmakriyate-upAya'te / iti caturtha sthAnam / pUrvaparItyenAha-etatpurupakRtAkrozanAdikaM samyak sahamAnasya kSamamANasya titi kSamANasya adhyAsInasya ca mama-mayA khalu manye kiM kriyate ?, ekAntazo mayA nirjarA kriyate-maya nirjarA bhavatItyarthaH / iti paJcamaM sthAnam 5 / ityeteH paJcabhiH sthAnaH chadmastha udIrNAn parIpahopasargAn samyak sahate yAnta adhyAste iti nigamanam / sampani kevalI tIrthakaragaNadharAdiH yaiH sthAnaH udIrNAn parIpahopasargAn samyak sahate yAvadadhyAste tAni paJca sthAnAni prAha-tadyathA-kSiptacittA hogaa| yahAM " sanye" yaha vitarka meM nipAta hai. aise vicAra se bhI vaha Agata parIpahAdikoM ko acchI tarahase sahatA hai| pAMcavAM kAraNa ailA hai-" mama ca khalu samyak sahamAnasya yAvat adhyAsInastha " ityAdi--vaha purupa aisA vicAratA hai ki yadi maiM ina puruSoM Adi dvArA kRta upasarga AdikoM ko acchI taraha se sahana kara letA hUM, yAvat apane kartavya karma se vicalita nahIM hotA hU~, avicalita banA rahatA hUM, to yaha bAta nizcita hai ki mere kamoM kI ekAntataH nirjr| hogii| isa prakArake ye pAMca sthAna haiM, ina pAMca kAraNoM ko lekara chadmastha saMyata udIrNa parISaha aura upasargoM ko samyak prakAra sahana karatA hai, yAvat unase apane gRhIta mArgase vicalita nahIM hotA hai| aba sUtrakAra una sthAnoM ko prakaTa karate haiM, ki jina sthAnoM ko lekara tIrthaMkara aura gaNadhara Adi udIrNa parISahoM ko aura upasargoM pada A prakArane vitarka prakaTa kare che A prakAranA tenA vitakane lIdhe paNa te parISaha ane upasargone aDagatAthI sahana kare che. yAM, 4122-" mama ca khalu samyaka sahamAnAsa yAvat adhyAsInasya " ItyAdi-te sAdhaka sAdhu evo vicAra kare che ke "je A puruSe Adi dvArA utpanna karAyelA upasarga Adine huM samabhAvapUrvaka sahana karIza, mArAM kartavya mArgamAM (saMyama mArgamAM) daDhatApUrvaka AgaLa vadhIza, te e vAta te nizcita ja che ke mArAM karmonI ekAntataH nirjarA thaze ? A prakAranA vicArathI prerita thaIne paNa te parISaha tathA upasargone sahana kare che, dInabhAvane tyAga karIne samabhAvapUrvaka temane sahana kare che ane saMyama pathe DhatApU' mAga dhe cha. 2. sthaan| (2)-2 sIdhe tItha / mane gdhre| hI parI baha tathA upasargone sArI rIte sahana kare che, te sthAnonuM have sUtrakAra Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 301 sU022 parISahasahananirUpaNam 599 putrakalatrAdizokena vinaSTacittatvena unmatta eva eSa puruSaH, tena eSa puruSo meMAkrozanItyAdi / iti prathamaM sthAnam 1 / tathA-cittaH hapte-darpayuktam-ahajhArayuktaM cittaM yasya saH, putrajanmAdinA uddhatacittatayA unmatta epa eva puruSaH, tena hetunA epa puruSo me AkrozatItyAdi / iti dvitIya sthAnam 2 / tRtIyaM caturthaM ca sthAnadvayaM vyAkhyAtaprAyam / tathA-eta puruSakatAkrozanAdikaM samyaka ko acchI taraha se sahana karate haiM, yAvat apane mArga se vicalita nahIM hote haiM, aise ye sthAna bhI pAMca haiM, jo isa prakAra se hai___"kSiptacittaH khalu ayaM puruSaH tena me eSa puruSaH Akrozati tathaiva apaharati vA" upasargAdika ke kiye jAne para ve aisA vicAra karate haiM-putra kalatra Adi ke zoka se vinaSTa cittavAlA hone se yaha puruSa kSipta cittavAlA ho gayA hai / ataH yaha puruSa unmatta hI hai, isa kAraNa yaha puruSa mere prati AkrozAdi rUpase vyavahAra kara rahA hai, yaha prathama sthAna hai| dvitIya sthAna aisA hai ki " dRptacittaH" ityAdi-- . yaha upasargAdi karanevAlA manuSya ahaGkArayukta cittavAlA hai, athavA putra janmAdise uddhata cittavAlA hai, isaliye yaha unmattahI hai, ina kAraNa yaha mere prati upasargAdi kara rahAhai, tRtIya sthAna isa prakAra se hai, parISahAdi sahanevAle tIrthaMkara Adi aisA vicArate haiM, ki maiMne pUrvajanma meM aisehI karma kiye haiM, ki jinakA vedana chujhe isa prApta manuSya kathana kare che. te sthAne paNa pAMca che. paheluM kAraNa nIce pramANe che "kSiptacittaH khalu ayaM puruSaH tena epa puruSaH Akrozati tathaiva apaharati vA " 5 mA 42vAmA mAve tyAre tamA sevA vicAra kare che ke "putra, patnI AdinA zakane kAraNe A mANasanI buddhi bhamI gaI che-te magaja parano kAbU gumAvI beThe che. tethI te puruSa unmana ja che. te kAraNe te mArI sAthe A prakArane Akroza karavA rUpa, gALe devA rUpa vagere vyavahAra karI rahyo che. " mI 24-"ptacittaH " tyAha. te viyA2 42 cha, "ma! upasarga Adi karanAra manuSya ahaMkArayukta cittavaLe che. athavA putra janmAdine kAraNe uddhata cittavALe banI gayo che, tethI te unmatta ja che. te kAraNe ja te mane upasargAdi dvArA herAna karI rahyo che." e trIjuM kAraNa-parISahAdi sahana karanAra tIrtha kara athavA gaNadhara e. vicAra kare che ke pUrvajanmamAM meM je karmo karyA che, te A lavamAM atyAre udayamAM AvI rahyAM che. tethI ja A puruSa ane gALa daI rahyo che, mArI Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 600 sthAnAstre sahamAnaM kSamamANaM titikSamANam adhyAsInaM ca khalu mAM dRSTvA anye'pi vavachazramaNA nirgranthAH mamAnukaraNaM kRtvA bhUyo bhUya udayAvasthAM prAptAn parIpahopasargAn evam=anena prakAreNa yathA mayA te sahyante tathaiva sahiSyante yAvat adhyAsipyante / ayaM bhAvaH - sAdhAraNA janA uttamAnuyAyina evaM prAyo bhavanti, bhava karanA yogya hai, ataH vahI karma mere isa samaya udayameM A rahA hai, merI ha~sI Adi kara rahA hai, aisA vicAra kara vaha parIpaha aura upasargo ko sahana karatA hai 3 / caudhA kAraNa isa prakAra se hai - vaha sAdhu upasargAdikake Ane para aisA vicAra karatA hai, ki maiM yadi ina puruSakRta Akoza AdikoMko jo acchI tarahase nahIM sahatA hU~ kSanA dhAraNa nahIM karatA hU~ dInatA pradarzita karatA hU~ aura apane karttavya patha se vicalita hotA hU~ to mujhe ekAntataH pApakA upArjana hogA | pAMcavAM sthAna aisA hai, ki ve vicArate haiM, yaha puruSa jo hamAre prati upasargAdi kara rahA hai, inheM samyaka rIti se sahana karate hue kSamAbhAvapUrvaka sahana karate hue dIna bhAvarahita hokara mahana karate hue evaM apane mArga se vicalita na hokara sahana karate hue mujhe dekhakara aura bhI anya anya aneka chadmasthajana merA anukaraNa karake yAra 2 udayAvasthA prApta parISaha aura upasargo ko merI tarahasehI sahana kareMge yAvat apane mArga se vicalita nahIM hoMge isakA bhAva aisA hai, sAdhA hAMsI uDADI rahyo che. " tethI te upasargAdikAne te sahana kare che. ceAthu' kAraNa A pramANe che--te upasargADhi sahana karanAra sAdhu peAtAnA manamAM eve vicAra kare che ke "jo huM A puruSakRta Akroza Adine sArI rIte sahana nahIM karU, kSamA dhAraNu nahIM karUM. dInatA prakaTa karIza, ane mArA kanya mAga mAMthI vicalita thaIza, teA mAre ekAntataH thAyanuM upArjana thaze. " pAMcamu. kAraNa A pramANe che--te evA vicAra kare che ke " A puruSa mane je parISaheA ane upasaryAM pahoMcADI rahyA che te upasargA ane parISahAne samabhAvapUrNAMka sahana karavAthI, kSamAbhAvapUrvaka sahana karavAthI, dainyabhAvanA tyAgapUrvaka sahana karavAthI ane sayamanA mArgethI calAyamAna thayA vinA sahana karavAthI, anya sAdhuepara paNa sArA dAkhaleA besaze, anya aneka chadmastha sAdhue paNa mArU anukaraNu karIne vAraMvAra udayAvasthAmAM AvatA parISA ane upasargAne mArI jema ja sahana karaze, ItyAdi samasta pUrvokta kathana ahIM. grahaNu thavu. teie, teo peAtAnA saMyama mAthI 66 Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadhA TIkA sthA05 u01 sU022 parISahasahananirUpaNam 601 ata evaM-uttamapuruSAH pratikartuM samarthA api nIcakRtaparipahopasargAn pratikartuM nodyatante / yadi te patIkAraparAyaNA bhaveyustadA tadanuyAyino'pyevaM kuryuH, tatastadanuyAyino'nantakAlaM yAvat saMsArAvarte nimajjeyuH / teSAmuddhArArthameva karUNAparAyaNAH kevalino ajJAnikRtApakArAn sahante, tA~stathA sahamAnAn dRSTvA chamasthA api sahante / uktaM ca " jo uttame hiM maggo, pahao so dukaro na sesANaM / , Ayariyammi jayaMte, tayaNucarA keNa sIejjA ? // 1 // " chAyA-ya uttamai giH prahataH sa duSkaro na zeSANAm / - AcArya yatamAne tadanucarAH kena sIdeyuH ? // iti / raNa manuSya uttamajanoMkA prAyaH anukaraNa karanevAle hote haiM, uttama puruSa yadyapi pratikAra karane kI zaktivAle hote haiM, phira bhI ve nIcajana kRta parIpaha aura upasargokA pratIkAra karane ke liye udyata nahIM hote haiM, yadi ve pratikAra karane meM kaTivaddha hone lage to phira jo unake anuyAyIjana haiM ve bhI isI prakAra se karane lagege to phira unake anuyAyiyoMkA ananta saMsAra sAnta kaise ho sakegA anantakAla taphahI ve isa saMsArarUpI bhaMvara meM DUbe raheMge, ataH inakA uddhAra ho isa abhiprAyasehI kRpAparAyaNa kevalI ajJAnIjala kRta apakAroMko sahana karate haiM, aura unheM sahana karate hue dekhakara chadmasthajana bhI unheM sahana karate haiN| kahA bhI hai " jo uttamehiM maggo pahao" ityAdi / isa gAthAkA pUrvakti calAyamAna nahIM thAya" A kathana paryantanuM samasta kathana ahIM grahaNa karavuM joIe. A kathanane bhAvArtha e che ke sAmAnya manuSya sAmAnya rIte uttamajanenuM anukaraNa karanArA hoya che. uttama puruSe che ke pratikAra karavAne samartha hoya che, chatAM paNa teo nIce puruSo dvArA karAtA pazaSa ane upasIne pratikAra karavA prayatna karatA nathI. je teo temane pratikAra karavA mAMDe, to temanA anuyAyIo paNa e ja pramANe karavA lAgI jAya. jo teo e pramANe vartatA thaI jAya, te temane saMsAra pazu kevI rIta sAnta (atayukta ) banI zake ! evuM karanArane te anaMtakALa paryA saMsAra rUpI vamaLamAM DUbakIo khAdhA ja karavI paDe. tethI temane uddhAra karavAmAM AvatA apakArone sahana karyA kare che, ane temane te sahana karatA joine chasthajane paNa temane sahana kare che. kahyuM paNa che ke - ___"jo uttamehi mago paho" ityAdi-25 thAnA 652 Bal sthA0-76 Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 602 sthAnAgapatra ityetaiH paJcabhiH sthAnaH kevalI uditAn parIpahopasIna, samyak sahate yAvat adhyAste / iti / sU0 22 // samprati mithyASTi samyagdRSTayorekaikamAzritya hetoH paJcavidhatvaM, chamasthakevalinoH pratyekamAzritya ahetozca pazcavidhatvamAha mULam-paMca heU paNNattA, taM jahA-heDaM na jANai, 1 herDa Na pAlai, 2 heDaM Na bujjhai 3, heDaM NAbhigacchai 4, heDaM annANamaraNaM marai 1 // paMca heU paNNattA, taM jahA-heuNA Na jANai jAva heuNA apaNANasaraNaM marai / paMca heU paNNattA, taM jahA-heDaM jANai jAva heDaM chaumasthamaraNaM marai / paMca heU paNattA, taM jahA-heuNA jANai jAva heuNA chaumatthamaraNaM parai / paMca aheU paNNatA, taM jahA-aheDaM Na jANai jAva aheDaM chaumatthamaraNaM marai / paMca aheU paNNatA, taM jahA-aheuNA na jANai jAva aheuNA chaumatthamaraNaM marai / paMca aheU paNNattA, taM jahA-aheDaM jANai jAva AheDaM kevalimaraNaM marai / aheuNA jANai jAva aheuNA kevalimaraNaM marai / kevalissa NaM paMca aNuttarA paNNattA, taM jahA-aNuttare jaisAhI bhAvahai, isa taraha ke vicArakhe tIrtha kara bhagavAn udita parIpahoM aura upasargoM ko acchI taraise sahate haiM, yAvat sahate hae apane mArgale vicalita nahIM hote haiM-pratyuta inake Ane para aura adhika dRDhatAke sAtha apane gRhIta mArga para aTalahI pane rahate haiM / sU0 22 // pramANe ja che. A prakAranA vicArathI prerita thaIne kevalI bhagavAna ulata parISaha ane upasargone sArI rIte sahana kare che, (yAvata) teo parISaha A paDe tyAre pitAnA mArgethI vicalita thatA nathI, paraMtu parISa tathA upasargone daDhatApUrvaka sAmane karIne pote grahaNa karelA ja mAge aDagatA pUrvaka AgaLa vadhe che. je sU. 22 che Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA kA sthA05 u01 sU023 hetvahetvoH svarUpanirapaNam 603 NANe 1, aNuttare dasaNe 2, aNuttare caritte, 3 aNuttare taye 4, aNuttare vIrie 5 // sU0 23 // chAyA-paJca hetavaH prajJaptAH tadyathA-hetuM na jAnAti 1, hetuM na pazyati 2, hetuM na budhyate 3, hetuM nAbhigacchati 4, hetumajJAnamaraNaM mriyate 5 / paJca hetavaH majJaptAH, tadyathA-hetunA na jAnAti, yAvat hetunA ajJAnamaraNaM niyate / pazca hetavaH prAptAH, tadyathA-hetu jAnAti yAvat hetuM chanasthamaraNaM mriyate / paJca hetavaH prajJaptAH, tadyathA-hetunA jAnAti yAvat hetunA chanasthamaraNaM niyate / paJca ahetavaH majJatAH, tapathA-ahetuM na jAnAti yAvat ahetuM channasthamaraNaM mriyate / paJca ahetavaH prajJaptAH, tayathA-ahetunA na jAnAti yAvat ahetunA chamasthamaraNaM mriyate / pazca ahetavaH majJaptAH, tayathA ahetuM jAnAti yAvat ahetuM kevalimaraNaM mriyate / patra motayaH prAptAH, tadyathA-ahetunA jAnAti yAvat ahetunA kevalimaraNaM mriyate / kevalinaH paJca anuttarANi prajJaptAni, tavathA-anuttaraM jJAnam 1, anuttaraM darzanam 2, anuttaraM cAritram 3, anuttaraM tapaH 4, anuttaraM vIryam 5 / 023 / / TIkA-'paMca heU ' ityAdi hinoti gamayati pameyarUpamartha, hIyate-gamyate prayeyarUpo'rtho'neneti vA hetuHprameyasya agnyAdeH kAraNaM sAdhyAvinAbhUtaM dhUmAdirUpa liGgam , tatra vartamAnA: ___ aba sUtrakAra mithyAdRSTi aura samyagdRSTimeMse eka 2 kA Azraya karake hetu, pAMca prakAratA aura chamastha evaM kevalImeM se eka 2 kA Azraya karake ahetumeM pAMca prakAratA kahate haiM-- 'paMca heU paNNattA' ityAdi sUtra 23 // TIkArtha--hetu pAMca kahe gaye haiM, prameyarUpa arthako jo kahatA hai, vaha hetu hai, athavA-prameyarUpa artha jisake dvArA jAnA jAtA hai, vaha hetu hai, aisA hetu apane sAdhyake sAtha avinAbhAva sambandhavAlA hotA hai, jaise dhUmarUpa hetu apane sAdhya agnike sAtha avinAbhAva lambandha have sUtrakAra mithyANi ane samyagRSTi, e pratyekanA hetumAM pacavidhatAnuM ane chavAstha ane kevalInA ahetumAM paNa paMcavidhatAnuM kathana 42 cha.. " paca heU paNNattA tyAha TIkAtha-hetu pAMca kahyA che. prameyarUpa arthane je kahe che te hetu che. athavA prameya rU5 artha jenA dvArA jANI zakAya che, te hetu che. e hetu pitAnA sAdhyanI sAthe avinAbhAva saMbaMdhavALe heya che. jemake dhUmarUpa hetu pitAnA Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasutre 903 purupA api tadupayogAnanyatvAda hetavaH te ca paJcavidhAH prajJaptA, tadyathAhetu = dhUmAdiM na- naJaH kutmArthatvAt asamyak jAnAti = samyaktayA nAvabudhyate / tathA - hetuM na pazyati dhUmAdimasamyak pazyati / atrApi nala kutsArthaH / evamagre'pivodhyam / hetuM na budhyate = asamyak zraddhatte, vodheH zraddhAnaparyAyatvAt / hetuM na samabhigacchati bhavanistaraNakAraNatayA na prApnoti / itthaM mithyAdRSTimapekSya caturvidho heturuktaH / atha tadapekSayaiva paJcamaM hetumAha - hetum =adhyavasAnAdihetu yuktatvAda hetum ajJAnamaraNaM mriyate = karoti - midhyAdRSTitvenAsamyagjJAnatvAditi vAlA hotA hai, isa liGgameM vartamAna jo puruSa haiM, ve bhI hetu ke upayoga se abhinna hone ke kAraNa heturUpa hote haiM, ye pAMca prakArake hote haiM-jo hetuko nahIM jAnatA hai, arthAt dhUmAdirUpa hetuko jo asamyak rUpase jAnatA hai, hetuko samyak rUpase nahIM jAnatA hai | tathA jo hetukodhUmAdirUpa liGgako asamyakrUpase dekhatA hai, 2 isI tarahase Age bhI samajhanA cAhiye " hetuM na budhyate " yahAM vudh dhAtu zraddhAnArthaka hai, ataH jo hetu para samyak zraddhA nahIM rakhatA hai, 3 " hetuM nAbhi gacchati " aura jo hetuko " bhavase yaha pAra karAnevAlA hai " isa rUpase prApta nahIM karatA hai, isa prakAra se mithyAdRSTikI apekSA se yaha cAra prakAkA hetu kahA hai, aba prakAra se " usIkI apekSA se pAMcavAM hetu isa hai - " hetumajJAnamaraNaM mriyate 5 adhyavasAna Adi hetuse yukta honeke kAraNa jo ajJAnamaraNa karatA hai; mithyAdRSTi hone se jo smysAdhya agninI sAthe avinAbhAva sabadhavALA hAya che, A liMgamAM vartamAna je puruSA che tee paNa hetunA upayAgathI abhinna hAvAne kAraNe heturUpa hAya che. te pAMca prakAranA hAya che--(1) je hetune jANate nathI eTale ke dhrumAdi rUpa hetune je asamyak rUpe jANe che-hetune samyak rUpe jANutA nathI. (2) je hetune dhUmAdi rUpa liMgane asamyak rUpe dekhe che, e ja pramANe bhAgaNa yazu samabhavu leye (3) hetuM na budhyate aDIM' dhU' dhAtu zraddhA thaka che tethI ahIM A pramANe artha thAya che-" je hetupara samyak zraddhA rAkhatA nathI, (4) hetu nAbhigacchaMti bhane ? hetune lathI pAra uzavanAra 3ye gaNatA nathI. A pramANe mithyASTinI apekSAe cAra prakAranA hetuonuM kathana karIne have tenI ja apekSAe pAMcamA hetu prakaTa karavAmAM Ave che-- hetumajJAnamaraNaM mriyate " jayavasAna Ahi hetuthI yukta DovAne ara eTale ke samyagdRSTithI rahita AvAne kAraNe je ajJAnAvasthAmAM ja mRtyu 66 Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhI TIkA sthA05 u01 sU023 hetvahetvo' svarUpanirUpaNas 605 ! mithyAdRSTimapekSyaiva prakArAntareNa punaH paJca hetUnAha - hetavaH paJcavidhAH prajJaptAH, tathA - hetunA = dhUmAdinA anumeyamarthaM na jAnAti samyaktayA nAvagacchati / evamanye'pi catvAro bhAvanIyAH / yo hi hetunA asamyagjJAnAdimAn bhavati so'pi hetureva bodhya iti 5 / atha samyagdRSTayapekSayA hetoH paJcavidhatvamAhatavaH paJcavidhAH prAptAH / tadyathA - hetuM dhUmAdi jAnAti = samyagdRSTitvAt vizeSataH samyagavagacchati / hetuM pazyati = sAmAnyataH samyagavagacchati / hetu budhyate= samyakUzraddhatte / hetum abhigacchati = sAdhyasiddhau vyApAraNAt samyak prApnoti / tathA - hetuM chamnasthamaraNaM zriyate- hetuH - adhyavasAnAdimaraNakAraNaM, tadyogAnmaraNamapi hetuH tam =adhyavasAnAdiyuktaM chadmasthamaraNaM mriyate = karoti / chadmastho hi samyagdRSTitvAdajJAnasaraNaM na karoti, anumAtRtvAca kevalimaraNaM na karoti / iti jJAna rahita hokara ajJAnamaraNa ajJAnAvasthA meM maraNa karatA hai, yaha pAMca hetu hai, aba punaH mithyAdRSTikI apekSA karakehI prakArAntara se punaH sUtrakAra pAMca hetu oMkA kathana karate haiM jo dhUmAdirUpa hetudvArA anumeyarUpa arthako acchI tarahase nahIM jAnatA hai / isI prakAra se cAra aura bhI hetu jAnanA cAhiye tathA jo hetudvArA asamyaka jJAnAdivAlA hotA hai, vaha bhI hetu hI hai, aisA yaha pAMcavAM hetu hai| samyadRSTikI apekSA hetukI paMca prakAratA isa prakAra se hai - jo samyagdRSTi hone se dhUmAdirUpa hetuko vizeSa rUpase acchI taraha jAnatA hai ?, sAmAnya rUpa se jo hetuko acchI tarahase dekhatA hai2, hetukI sampaka rUpa se zraddhA karatA hai, sAdhya siddhimeM hetuko acchI taraha se prayukta karatA hai4, aise ye cAra sthAna haiM, aura adhyavasAna Adi se yukta chadmasthamaraNako jo karatA hai, kyoMki chadmastha samyagdRSTi hone se ajJAnamaraNa nahIM pAme che, A pAMcamA hetu che. have sUtrakAra mithyArdaSTinI apekSAe pAMca hetuonuM anya prakAre kathana kare che--(1) je dhUmAdi rUpa hetu dvArA anumeya rUpa (anumAna karavA rUpa) ane sArI rIte jANute nathI e ja pramANe anya Ara hetue paNa samajavA joie tathA je hetu dvArA asamyak jJAnAdivALA hoya che te paNa hetu ja che, eve pAMcame hetu che. 1 samyagdaSTinI apekSAe hetunA pAMca prakAra nIce pramANe che--(1) je samyagdaSTi hovAthI dhUmAdi rUpa hetune vizeSa rUpe-sArI rIte jANe che. (2) sAmAnya rUpe je hetune sArI rIte rRkhe che. (3) je hetunI samyak rUpe zraddhA 42 che, (4) sAdhya siddhimAM ne DeTane 'sArI rIte prayukta hare che. (5) mdhyvasAna AdithI yukta chadmasthamaraNu je prApta kare che, kAraNu ke chadmastha sabhya + Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 606 sthAnA samyagdRSTInAzritya paJca hetavo bodhyAH / tAnevAzritya punaH prakArAntareNa paJca hetUnAha-hetunA anumAnotpAdakena dhUmAdinA linena anugeyamathai banyAdikaM jAnAti-vizeSataH samyagavagacchati / evaM pazyati, budhyate, abhigacchati, iti sthAnatrayamapi bodhyam / tathA-akevalitvAd hetunA=adhyavasAnAdinA chAmdhamaraNaM mriyate iti paJcamaM myAnam 5 / ityamasamyagdRSTIn samyagdRSTIMcAzritya deta. ruktaH, atha samyagdRSTInAzrinya ahetUnAha- paMca aheU' ityAdi / atiyaHhetu=anumAnotpAdako dhupAdiH, sa yatra nAsti nAgo yodho'hetaH pratyakSabodha ityarthaH / tatropayuktA api ahetavaH, te pazcavidhAH zatAH / tAnevAha-'aheu' karatA hai, tathA anumAtA honese kevalI maraNa nahIM karatA hai, vaha pAMcavAM sthAna hai| samyagdRSTikI apekSA puna: prakArAntarase hetu isa prakArase bhI pAMca haiM-jo anunAnake utpAdaka dhUmAdiligase yahi AdirUpa anumeya arthako vizeSarUpase acchI tarahase jAnatA hai 1, eka vaha hetu hai, isI prakArase jo sAmAnyarUpase jAnatAhai2, acchI tarahase usa para zraddhA karatAhai3, aura sAdhyasiddhi meM usakA acchI tarahase vyApAra upayoga karatAhai4, tathA akevalI honese jo adhyavasAna Adi kAraNase chadmastha maraNa karatAhai4, aise e cAra sthAna haiM, isa tarahase asabhyarudRSTi aura samyagdRSTiko Azrita karake ye pAMca hetu kahe gaye haiM, aba samyagdRSTiko Azrita karake ahetu isa prakArase pAMca hotehaiM-yaha kahA jAtA hai-anumAnotpAdaka dhUmAdi hetu jahAM nahIM hotA hai, aisA dRSTi hovAthI ajJAnamaraNa prApta karatA nathI tathA anumAtA (anumAna karanAro) hovAthI kevalimaraNa paNa prApta karato nathI, samyagdaSTinI apekSAe sUtradhAra pharI anya prakAre pAMca prakAranA hetunuM kathana kare che-(1) je anumAnanA janaka dhUmAdi liMga dvArA agni Adi rUpa anumeya arthane vizeSarUpe jANe che. (2) e ja pramANe sAmAnya rUpe jANe che. (3) sArI rIte tenA pratye zraddhA rAkhe che, (4) sAdhyasiddhimAM tene sArI rIte upayoga kare che, tathA (5) te akevalI hevAthI adhyavasAya Adi kAraNe chastha maraNa prApta kare che. A rIte asamyak daSTi ane samyak daSTine anulakSIne hetunA pAMca sthAnenuM kathana ahIM pUrU thAya chehave samyagdaSTine Azrita karIne pAMca ahetuonuM sUtrakAra kathana kare che - , anumAnatpAdaka dhUmAdi, hetuone jyAM sadbhAva hete nathI, evA pratyakSa jJAnane ahIM "ahetu" pada dvArA grahaNa karavAmAM Avela che. A Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA. 57.1 sU.23 hetvahetvoH svarUpanirUpaNam 607 ityAdi / dhRmAdikaM hetum ahetum ahetumAvena-pratyakSatayA na jAnAtina sarvathA jAnAti, kathaMcidevajAnAtIti bhAvaH / jJAtA cAna avadhyAdikevalitvena anumAnAvyavahatA, ato'tra nala dezaniSedhArthako bodhya iti / evam ahetuM, na pazyati, na budhyate, nAbhigacchattIti sthAnatrayamapi bodhyam / tathA-ahetum AyuponirupakramatayA adhyavasAnAdi hetunirapekSa chamasthamaraNaM mriyate / anumAnAvyavahata - tve'pi akevalitvAcchadmasthamaraNaM bodhyam / iti paJcamaM sthAnam / samyadRSTInevA. zritya prakArAntareNa punarahetUnAha-ahetunA hetvabhAvena na jAnAti sarvathA na jAnAti, kathacideva jAnAtItyarthaH / yo hi ahetunA kaya cijjAnAti so'pi ahetureva vodhyaH / evaM na pazyati, na budhyate, nAmigacchatIti sthAnatrayaM bodhyam / tathA-ahetunA-upakramAbhAvena chadmasthamaraNaM briyate / iti paJcamaM sthAnam / vaha pratyakSajJAna yahAM ahetuse liyA gayA hai, isa ahetumeM jo upayukta haiM, ve ahetu haiM, inameM jo dhUmAdirUpa hetuko pratyakSarUpase nahIM jAnatA hai, arthAt jo dhUmAdirUpa hetuko sarvathA pratyakSarUpase nahIM jAnatA hai, kintu kathaJcit rUpasehI pratyakSarUpase jAnatA hai, kyoMki yahAM avadhijJAnavAlA Adi honese yA kevalI honese jJAtA alumAnase vyavahAra nahIM karatA hai, isaliye yahAM ahetumeM jo na hai, vaha dezaniSedhArthaka hai, aisA jAnanA cAhiye isI tarahase " ahetuM na pazyati na budhyate nAbhigacchati" ye tIna sthAna bhI samajha lenA cAhiye "jAva aherDa chaubhasthamaraNa marei " vinA hetuke Ayule nirUpakrama honese jo adhyavasAta AdihetukI apekSA vinAke-chamasthaparaNase maratAhai, vaha pakSama sthAna hai, yaha anumAnase avyavahAM hone para bhI akevalI hotese ahetumAM je upayukta che, temane ahIM ahetu rUpa kahyAM che. pahelu sthAna nIce pramANe che-() je dhUmAdi rUpa hetune pratyakSa rUpe jANatA nathI eTale ke je dharmAdi rUpa hetune sarvathA pratyakSa rUpe jANato nathI, paNa amuka aMze ja tene pratyakSa rUpe jANe che, kAraNa ke ahIM avavijJAna AdivALe athavA kevalI hovAthI jJAtA anumAnathI vyavahAra karato nathI. ahIM ahetumAM je nakAra vAcaka "a" che, te dezaniSedhArthaka che ema samApu. me 4 prabhArI mAtra sthAna pA sabha an RA. " ahetu na pazyati, na budhyate, nAbhigacchati " pAyabhu sthAna nIce pramANe cha" jApa ahe chaupatthamaraNa mareDa" mAyunA nirupama yAthI re 256yvasAna Adi hetunI apekSA vinAnA chadrastha maraNathI mare che, te ahetunuM pAMcamuM sthAna che. te anumAna vaDe avyavahartA hovA chatAM paNa akevallI hovAthI chAstha maraNathI mare che. Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 608 sthAnAGgasthe atha kevalyapekSayA paJcAhetUnAha-ahetavaH paJca prajJazAH, nayadhA-ahetuM jAnAti kevali. nvena anumAnAnyavadAritvAd dhUmAdikam ahetuMahetubhAvena pratyakSatayA jAnAti / dhUmAdikam ahetubhAvena yo jAnAti so'pyaheturena / evam addetaM pazyati, ahetuM. budhyate, ahetum abhigacchati-iti sthAnatrayamapi bodhyam / tathA-ahetamupakramAbhAvAt heturahitaM yathAsyAttathA ke valimaraNam-anumAnAvyavahAritvAt kevalino yanmaraNaM mriyate-karoti, iti paJcamaM sthAnam / kevalyapekSayaiva punaH chAsthaptaraNase maratA hai, samyagdRSTiyoMkI apekSAse punaH ahetuke pAMca prakAra isa prakArase haiM-" aheuNA na jANaha jAva ahe uNA cha umasyamaraNaM parai " jo hetuke abhAvale ahetuse-kathaJcit jAnatA hai, vaha bhI ahetuhI hai, isI taraha se " na pazyani na budhyate nAbhigacchati" ina tIna sthAnoMko bhI rAmajhanA cAhiye, tathA upakramake abhAvase jo chaasthamaraNase maratA hai, yaha pAMcavAM sthAna hai, aba kevalIkI apekSAse pAMca ahetu prakaTa kiye jAte haiM - " ahetuM jAnAti " jo kevalI hone se atumAnale vyavahAra karatA nahIM hai, vaha dhUmAdikako ahetubhAvase pratkSarUpale jAnatA hai, so vaha bhI ahetuhI hai, isI prakArase "ahetuM pazyati ahetuM budhyate ahetuM abhigacchati" ye tIna sthAna bhI samajha lenA cAhiye tathA-"aheraNA cha umatthamaraNa marei" jo upakramake abhAbase heturahita hue kevalI maraNase maratA hai, anumAnase avyavahAraphartA honese kevalIkA jo maraNa hai, usa maraNase jo saratA hai, vaha samyagdaSTionI apekSAe ahetunA pAMca prakAre A pramANe paNa matA0yA cha-" ahetraNA na jANai jAtra ahe uNA chaumatyamaraNaM marei" 2 hatanA abhAvamAM ahetu vaDe DuM thoDuM jANe che, te paNa ahetu ja che. me 04 pramANe " na pazyati, na budhyate, nAbhigacchati" mA sthAnAna paNa samajI levA, tathA upakamane abhAve je chaghastha maraNathI mare che te pAMcamuM sthAna che. have kevalInI apekSAe pAMca ahetu prakaTa karavAmAM Ave - ahetu jAnAmi" | upakSI vAthI bhanumAnathI vyavahAra 42tA nathI. teo dhUmAdikane ahetu bhAve pratyakSa rUpe jANe che, to te paNa ahe. tara. 1 pramANe " ahetu pazyati, ahetu budhyate, ahetu abhigacchati" mAtra sthAna 5 sabha sevai DJ taya "ahe uNA cha umatthamaraNaM marei" ra upakramanA abhAve heturahita thaIne kevalimaraNathI mare che, eTale ke anumAna vaDe avyavahAra kartA hovAthI kevalInuM je maraNa che, te maraNathI je mAre che, te ahetunuM pAMcamuM sthAna samajavuM. Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA05 u01 sU023 hetvahetvoH svarUpanirUpaNam 609 prakArAntareNa pazcAhetUnAha-ahetunA hetvabhAvena-pratyakSatayA dhUmAdikaM jAnAti sarvathA'vagacchati / evam-ahetunA pazyatItyAdi sthAnacatuSTayamapi vodhyamiti / sampati kevalino'dhikArAt tasya paJcAnuttarANi mAha- kevalisa NaM' ityAdi / kevalinaH svalu paJca anuttarANi-nAsti uttaraH pradhAno yebhyastAni-sarvathA''va. raNakSayAt sarvotkRSTAni prajJaptAli, tadyathA-tAnyevAha-anuttaraM jJAnamjJAnAvaraNIyasya sarvathA kSayAt sarvotkRSTaM jJAnam 1 / anuttaraM darzanam-darzanAvaraNIyasya sarvathoparamAt sarvotkRSTaM darzanam 2 / anuttaraM cAritram 3, anuttaraM tapaH 4 / etadadvayaM mohasya sarvathA'pagamAd bhavati / tapastu cAritrabheda eva / kevalinAmanuttaraM tapaH pAMcavAM sthAna hai, punaH kevalIkI apekSAsehI prakArAntarase pAMca ahetu prakaTa kiye jAte haiM, jo ahetule-hetuke abhAvarUpase dhUmAdiko pratyakSa rUpase sarvathA jAnatA hai, vaha prathama sthAna hai, isI prakArase jo " ahe. tunA pazyati" Adi rUpa cAra sthAna haiM ve zrI samajha lenA cAhiye / ___ apa sUtrakAra kevalIke jo pAMca anuttara hote haiM, unheM prakaTa karate haiM, jinakI apekSA aura koI pradhAna nahIM hotA hai, arthAt jo sarveskRSTa hote haiM, ve anusara haiM-inameM sarvotkRSTatA isaliye kahI gaI hai, ki ye apane pratipakSI karmake sarvathA kSayase utpanna hote haiM, ve pAMca anuttara isa prakArase haiM-anuttara jJAna kevalajJAna-yaha jJAnAvaraNIya karmake sarvathA kSayase utpanna hotA hai anuttara cAritra-aura anuttara tapa-ye donoM mohanIya karmake sarvathA kSayase hote haiM, tapa yaha - have sUtrakAra kevalInI apekSAe pAca ahetunuM anya prakAre kathana kare che-je ahetu vaDe hetunA abhAva rUpe dhUmAdine pratyakSa rUpe sarvathA jANe che, te prathama sthAna cha / pramANe " ahetunA pazyati" mA yAra sthAna paNa samajI levAM have sUtrakAra kevalInA pAMca anuttarane prakaTa kare che. jenA karatAM koI pradhAna heya nephTI eTale ke je sarvotkRSTa hoya che tene anuttara kahe che. te anuttaramAM sarvotkRSTatA e kAraNe kahevAmAM AvI che ke teo pitAnA pratipakSI karmonA sarvathA kSayathI utpanna thAya che. te pAMca anuttara nIce pramANe che-(1) anuttara jJAna (kevaLajJAna) te jJAnAvaraNIya karmanA sarvathA kSayathI utpanna thAya che (2) anuttara dazana-te darzanAvaraNa karmanA sarvathA kSayathI utpanna thAya che. (3) anuttara yAritra mAne (4) Anuttara ta5-te mana mohanIya karmanA kSayathI utpanna thAya che. te cAritrarUpa hoya che ane te spA-77 Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 610 sthAnAkasUtre Aarati zukladhyAnabhedasvarUpaM vodhyam / dhyAnamapi tapa eva, AbhyantaratapobhedarUpatvAditi 4 tathA anuraM vIryam / etattu vIryAntarAyakSayAd bhava tIti bodhyamiti // sru0 23 // kevalyadhikArAt tIrthakarasambandhIni caturdazAtrAntarasUtrANi mAha mUlam - eDamappa NaM arahA paMcacitte hotthA, taM jahA - citAhiMcue caitA gavbhavate 1, cittAhiM jAte 2 cittAhiM muMDe bhavettA agArAo aNagAriyaM pavaie 3 citAhiM aNate aNuttare NivAghApa NirAvaraNe kasiNe paDipunne kevalavaranA - daMsaNe supa 4, cittAhiM pariNi / puSpadaMte NaM arahA paMcamUle hotthA, taM jahA- sUleNaM cue caitA gavrbha vakate, evaM pleva, evaseSaNaM abhilAveNaM imAo gAhAo aNugaMtavAo / paDasapaharU cittA 1, mUle puNa hoi pupphadaMtassa 2 / puvvAI AsADhA, sIyalassuttara vimalassa bhaddadayA 4 // 1 // revaiyA anaMta jiNo 5, puso dhammassa 6 saMttiNo bharaNI 7 / kuMthussa kattiyAo 8, arasta taha revaIo ya 9 // 2 // " muNi sumrayassa savaNo 10, assiNi NamiNo 11 ya nemiNo cittA 12 | 4. array hotA hai, aura yaha zailezI avasthAmeM zukla dhyAnakA eka bhedarUpa kahA gayA hai, dhyAna bhI tapakAhI eka prakAra hai, kyoMki yaha Abhyantara tapakA bheda hai, anuttara vIrya -yaha vIryAntarAya karmake kSayase hotA hai, isa taraha anuttara jJAna 1 anuttara darzana 2 anuttara cAritra 3 anuttara tapa aura anuttara vIrya 5the kevaliyoM ke pAMca anuttara hai || su. 23 // zailezI avasthAmAM zukaladhyAnanA eka bheda rUpa kahyu che. dhyAna pazu tapanAja eka prakAra che, kAraNa ke te Abhyantara tapanA bheda che. (5) anuttara vIya te vIryAntarAya kramanA kSayathI utpanna thAya che. A rIte kaivalIenAM pAMca anuttaramA prabhA che. (1) anuttara jJAna, (2) anuttara harzana, (3) anuttara cAritra, (4) anuttara taya bhane (4) anuttara vIrya // sU. 23 // Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u09 su024 tIrthaGkarANAM canAdinirUpaNam 6 pArasa visAhAo 13, paMcayatyuttaro vIro 14 // 3 // samaNe bhagavaM mahAvIre paMca hatthusare hotthA - hatthuttarAhiM cue caitA garbha vakte 1, hatthuttarAhiM gabhAo gandhaM sAharie 2, hatthuttarAhiM jAe hatthuttarAhiM muMDe bhavittA jAva pacaie hatthutarAhiM anaMte aNuttare jAva kevalavaranANadaMsaNe sasuppaNNe | sU0 34 // // ii paMcamadvANassa paDhamo uddesao samato // 1 // chAyA - padmaprabhaH khalu arhan paJca citro'bhavat, tadyathA - citrAlu cyutaH, garbhakAntaH 1, citrAsu jAtaH 2 citrAsu muNDo bhUtvA agArAt anagAritAM pratrajitaH 3, citrAsu anantam anuttaraM nitryaghAtaM nirAvaraNaM kRtsnaM pratipUrNa kevalavarajJAnadarzanaM samutpannam 4, citrA parinirhataH 5 / puSpadantaH khalu arhan paJcamUlo'bhavat * mUle cyutaH, cyulA garma vyutkrAntaH 1, evarodha, ekametena abhilApena imA gAthA anugantavyAH - padmamabhasya citrAH, mUlaM punarbhavati puSpadantasya / pUrvASADhA : zItalasya, uttarA vimalasya bhAdrapadAH // 1 // revatikA anantajinasya, puSpoM dharmasya zAnte bharaNI / kuntho kRttikAH, araraya tathA revatyazca // 2 // nisuvratasya zravaNA, azvinI namezva nemezvitrAH / pArzvasya vizAkhAH paJcaka hastottaro vIraH // 3 // zramaNo bhagavAn mahAvIraH paJcahastottaro'bhavat hastottarAsu cyutaH, cyutvA garbhaM vyutkrAntaH 1, hastottarAsu garbhA garbha saMhRtaH 2, hastottarAsu jAtaH 3, hastottarAsu muNDo bhUtvA yAvat prabrajitaH 4, dastottarAsu anantam anuttaraM yAvat kevalavarajJAnadarzanaM samutpannam 5 // 0 24 // // iti paJcamasthAnakasya prathama udezakaH samAptaH // 1 // aba sUtrakAra kevalI adhikArako lekara tIrthaGkara sambandhI 14 avAntara sUtroMkA kathana karate hai - devalIone adhikAra cAlatA hAvAthI have sUtrakAra tIrthaMkarA sakha dhI 14 sUtrAnuM na re che - " paramapadeNaM arakSA paMcacitte hotyA " tyAhi Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 612 ' TIkA-' paumapade NaM ityAdi - sthAnAnupatre padmaprabhaH khalu arhan=padmaprabhanAmA paSTho jinaH khalu nizcayena pazcacitra:paJcasu cyavanAdidineSu citrA yasya sa tathA abhavat / tadyathA-yathA'bhavattathAdacitrAsu mAghakRSNapaSThayAM cyutaH = ekatriMzatsAgaropamasthitikAt navamAd upari - moparimagraiveyakAt avatIrNaH / cyutvA = avatIrya garbhaM vyutkrAntaH kauzAmbI nagaryAM rAjJo dharasya bhAryAyAH susImAdevyAH kukSau vyutkrAntaH = samAgataH 1 | citrAsu kArttikakRSNadvAdazyAM jAtaH = janma gRhItavAn 2 | citrAsa kArttikazuklamayodazyAM suNDo bhUtvA dravyataH kezApekSayA, bhAvataH kaSAyAdyapekSayA ca muNDito bhUtvA agArAta = prAsAdAdirUpadravyagRhAt mUrcchAdirUpabhAvagRhAcca niSkramya anagA 'paumapahe NaM arh| paMcacitte hotthA' ityAdi sUtra 24 // TIkArtha -- padmaprabhu jinendra jo ki 6chaDe tIrthaMkara hai, ve cyavanAdi dinoM meM pAMca citrA nakSatravADe hue haiM, jaise ve citrA nakSatra meM mAgha kRSNaSaSThI tithi 21 sAgaropamakI sthitivAle navama graiveyakameM ava tIrNa hue haiM, aura avatIrNa hokara ve kauzAmbI nagarImeM rAjA dharakI dharmapatnI suSamAdevIkI kukSimeM garbharUpase utpanna hue haiM 1 citrAnakSatrahI kArtika zukla 13 ke dina inakA janma huA hai 2 kArtika zukla trayodazI ke dinahI inhoMne muMDita hokara agArAvasthAse anagArAvasthA dhAraNakI hai, kezoMkA upADanA ye dravyakI apekSA muMDita honA hai, aura kaSAyAdise rahita honA yaha bhAvakI apekSA suMDita honA hai, prAsAdAdi rUpa dravya gRhase chUTanA yaha gRhase niSkramaNa hai, aura sUrcchAdirUpa bhAvagRha se chUTanA yaha bhAvagRha se niSkramaNa hai, chaThThA tIrthaMkara padmaprabhu jinendra thai gayA. teo cyavanAdi dinAmAM pAMca citrA nakSatravALA thayA che. A vAtanuM spaSTIkaraNa nIce pramANe samajavuM. (1) citrA nakSatramAM mahA vadI chaThThanI tithie te 31 sAgaropamanI sthitivALA navamAM grevayakamAMthI eTale ke uparimeAparima jaiveyakamAMthI cyavIne kauzAmbI nagarImAM rAjA gharanI dharmapatnI suSamAdevInI kukSimAM garbharUpe utpanna thayA hatA (2) citrA nakSatramAM ja kAtaka zuda 13 ne divase temane janma thayeA hateA (3) citrA nakSatramAM ja ka tika zui 13 ne divase temaNe su'Dita thaIne agArAvasthAnA parityAgapUrvaka aNugArAvasthA dhAraNa karI hatI. kezAnA lUcanane dravyanI apekSAe muMDana kahevAya che ane kaSAyaiAthI rarhuita thavuM tenuM nAma bhAvanI apekSAe muDana che. prAsAda Adi rUpa dgazyagharanA tyAga karavA tenu nAma draSyagRDamAMthI nimaNu che ane mUrchAda rUpa bhAvagRhamAMthI chUTavuM tenuM nAma bhAvagRhamAMthI niSkramaNu che. Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA05u0rasU024 tIrthaGkarANAM cadhanAdinirUpaNam ritAm anagArabhAvaM-zramaNatvaM prabajitA prAptaH 3 / citrAmu caitrapaurNamAsyAM tasya anantam-ananta paryAyatvAt , anuttaraM-sakalajJAnaprAdhAnyAt , nivyAghAtam-apa tipAtitvena vyAghAtarahitatvAt , nirAvaraNam-sarvathA svAvaraNakSayAt kaTakuDayAghAvaraNAbhAvAdvA, kRtsnam sakalapadArthaviSayatvAt , paripUrNa-svAvayayApekSayA paurNamAsIcandrapadakhaNDatvAt , anantAdiparipUrNAntavizeSaNaviziSTaM kim ityAhakevalavarajJAnadarzanam-kevalaM-jJAnAntarasAhAyyAnapekSatvAt saMzuddhanvAdavA, ataevacitrAnakSatrarmehI caitra paurNamAsIke dina inhoMne kevalajJAna aura kevala darzana prApta kiyAhai, yaha kevalajJAna kevaladarzana anantaparyAyako viSaya karanevAlA honese ananta hotA hai, sakala jJAnoM meM pradhAna honese anuttara hotAhai, apratipAtI honese niyAMdhAna hotAhai,apane pratipakSI karmake sarvathA vinAza honese nirAvaraNa hotA hai, athavA kaTa caTAI kuDyAdi (divAla) rUpa AvaraNase isakA pratighAta nahIM hotA hai, rUpI arUpI samasta padArthoM ko aura samasta unakI paryAyauMko yaha viSaya karanevAlA hotAhai, isaliye kRtsna hotAhai, paurNamAsIkA candramaNDala jisa prakAra apane avayavoMse paripUrNa hotA hai, usI prakAra se yaha bhI apane avayavoMse paripUrNa hotA hai| kevala isaliye kahA gayA hai, ki yaha apane viSayako jAnane ke liye anya jJAnoMkI sahAyatAvAlA nahIM hotA hai, athavA atyanta zuddha hotA hai, ataeva anya jJAnoMkI apekSA (4) citrA nakSatramAM ja citrI pUnamane divase ja temaNe kevaLajJAna ane kevaLadarzananI prApti karI hatI, te kevaLajJAna ane kevaLadarzana anaH paryAyane viSaya karanArU-temanuM pratipAdana karanArU hovAthI ananta hoya che te sakaLa jJAne mAM zreSTha hovAthI anuttara hoya che te aprativA nI hovAthI nighAta hoya che. pitAnA pratipakSI kamane sarvathA vinAza thaI javAthI te nirAvaraNa hoya che. eDale ke caTTAi, dIvAla Adi AvaraNathI tene pratighAta thata nathI. rUpI arUpI samasta padArthone ane temanI samasta paryAne te viSaya karanAruM hoya che, tethI te kRzna hoya che. pUnamane candra jema sebe kalAethI paripUrNa hoya che- samasta avayathI paripUrNa hoya che, tema A jJAna paNa pitAnA samasta avayathI paripUrNa hoya che tene kevaLa vizeSaNa lagADavAnuM kAraNa e che ke te pitAnA viSayane jANavA mATe anya jJAnanI sahAyatAnI apekSA rAkhatuM nathI. athavA atyaMta zuddha havAne kAraNe tene Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phaijha sthAnaiver varaM=zreSThaM-mabhAnam, jJAnaM ca - vizeSAvabhAsam, darzanaM ca - sAmAnyAvabhAsam, jJAnadarzanayordvandve kevala varazabdena saha karmadhArayo bodhyaH / etAdyAvizeSaNaviziSTaM kelavaraprAnadarzanaM samutpannaM jAtam / tathA citrANu mArgazIrSa kRSNaikAdazyAM pari nirvRtaH = nirmANaM prAptaH 5 // 1 // tathA-puSpadantaH khalu navamaH arhan paJcamUla:paJcasu pavanAdiddineSu mUla = mUlanakSatraM yasya sa tathA abhavat / tadyathA-yathA'bhavatavAha - mUla nakSatre phAlgunakRSNa navamyAm ekonaviMzatisAgaropamasthitikAt AnatakalpAt cyutaH cyutvA garma vyutkrAntaH kAkandI nagaryAM rAjJaH sugrIvasya mAyA rAmAdevyAH kukSau samAgataH 1 evameva = anena prakAreNeva janmAdikamapi yojanIyam / arthAt mUlanakSatre mArgazIrSa kRSNapaJcamyAM jAtaH 2, mUlanakSatre mArga. yaha zreSTha pradhAna kahA gayA hai, aura vizeSako yaha viSaya karatA hai, isaliye jJAnarUpa kahA gayA hai, isI prakArakA kevaladarzana bhI hotA hai, kevaladarzana padArtho ko sAmAnya rUpa se viSaya karatA hai | jJAnadarzana meM incha samAsa karake phira kevalavara zabda ke sAtha unakA karmadhAraya samAsa kara denA cAhiye | tathA citrA nakSatra meMhI mArgazIrSa kRSNapakSakI ekAdazI ke dina unhoMne mukti prAptakI hai, tathA puSpadanta raai suvidhinAtha tIrthakara, jina mUla nakSatra meM phAlguna kRSNa ke dina 19 sAgarakI sthitivAle Ananakalpase ( navave devaloka meM ) cave haiM - garbhameM Aye haiM, kAkandI nagarI meM rAjA sugrIvakI bhAryA rAmAdebIkI kSimeM avatIrNa hue haiM, mUlanakSatra meM hI ve mArgazIrSa kRSNapakSakI paMcamI dina utpanna hue haiM, mUlanakSatrameM hI ve mArgazIrSa kRSNapakSakI anya jJAneA karatAM zreSTha kahyuM che, ane vizeSatu te pratipAdana karU che, tethI tene jJAna? kahyu che. e ja prakAranu` kennardezana paDyu hrAya che. kevalardezana paDAtuM sAmAnya rUpe pratipAdana kare che. jJAnakanamAM dvandva samAsa karIne kevala vara zabdanI sAthe tene kamadhAraya samAsa karave joie, (5) citrA nakSatramAM ja mAgazara vaDhI 11 ne ne temaNe mukti prApta karI hatI. 1 have sUtrakAra e prakaTa kare che ke puSpadanta jinezvaratA jIvataMtrA pAMca prasaMge skUla nakSatramAM ja banyA hatA, mukhya (1) te mUla 'nakSatramAM phaeNAgaNu vaDhI 9 ne dine 19 sAgarApamanI sthiti vALA azruta kalpamAMthI cyavIne, kAkaDhI nagarInA rAjA sugrIvanI rAmAdevI nAmanI rANInA garbhamAM 'gabharUpe utpanna thayA hatA. (2) mUla nakSatramAM ja mAgazara vadI pAMcame temanA janma thayeA hate. (3) mUla nakSatramAM ja mAgazara Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 101 sU024 tIrthakarANAM cavanAdinirUpaNam 615 zIrSa-kRSNaSaSThayAM luNDo bhUtvA agArAta anagAritAM prabajitaH 3, tathA-mUlanakSatre kArtika zuklahatIyAyAM tasya anantAdi vizeSaNaviziSTa kevalabarajJAnadarzanaM sammutpanam 4, tathA ca sUlanakSatre bhAdrapada zuklanavasyAm , parinitaH 5 / evam anayA rItyA etenaiva abhilApena-sUtrapAThena imAH dakSyamANAritamro gAthA anu. gantavyAH abhyayAH / tA eva gAthAH prAha-'paumappabharasa' ityAdi / padApramaya cyavanAdipaJcakalyANakanakSatraM citrAnakSatraM bhavati / punA tathA puSpadantasya mUlaM nakSatraM bhavati / zItalasya dazamatIryakarasya pUrvASADhA bhavanti / sa hi bhagavAn vizatisAgaropamasthitikAta prANatakalpAta pUrvASADhAsu vaizAkhakRSNapAThayAM cyutaH, cyutvA mahilapure rAjJo dRDhasthasya mAyA nandAyA devyA garne vyutkrAntaH paSThIke dina muMDita hokara agArAvasthAle anagArAvasthAvAle hue haiN| mRlanakSatrameMhI unhoMne kArtika zukla tRtIyAke dina anantAdi vizeSaNoMvAle kevala varajJAnako kevala ghara darzanako prApta kiyA hai, aura mUlanakSatra hI unhoMne yAdrapadakI zukla navamIke dina nirvANapada pAyA hai, isI rItise isI abhilApase-cUtrapAThase-ye tIna gAthAe~ kahI gaI haiM, jinakA bhAva aisA hai-ki padmaprabha svAmIke garbha, janma, tapa kevala aura nirvANa ye pAMcoM kalyANaka citrA nakSatrameMhI hue haiM, puSpa dantake pAMcoM kalyANaka mUlanakSatra meMhI hue haiN| dazaveM zItalanAtha bhagavAnanne garbha janma Adi pAMco kalyANaka pUrvASADhA nakSatra meM hue haiM, zItalanAtha bhagavAn 20 sAgaropamakI sthitivAle prANatakalpase pUrvISADhA nakSatrameM cava kara ve ahilapurameM rAjA dRDharathakI bhAryA nndaavidI 6 ne dine amArAvasthAne parityAga karIne temaNe muDita thaIne aNa. gArAvasthA dhAraNa karI hatI (4) mUla nakSatramAM ja kAtika sudI trIjane dine temaNe anaMta Adi vizeSAvALAM kevaLavarajJAna ane kevaLavaradarzana prApta karyA hatAM. (5) mUva nakSatramAM ja bhAdaravA suda 9 ne dine temaNe nirvANa prApta karyuM hatuM. A prakAranA bhAvArthavALI traNa gAthAo kahevAmAM AvI che. te gAthAone bhAvArtha e che ke pAsa svAmInA garNAvataraNa, janma, pravajyA, kevaLajJAna ane nirvANa A parI kalyANake mUla nakSatramAM ja thayA hatAM. puSpadanta jinezvaranA e pAMce kalyANaka pUla nakSatramAM ja thayAM hatAM. dezamAM zItalanAtha jinezvaranA garbhavataraNa, janma Adi pace kalyA. ke pUrvASADhA nakSatramAM thayAM hatAM. teo 20 sAgaropamanI sthitivALA prANuta kalpamAMthI cavIne bhahilapuranA rAjA daMDharathanI rANuM nandAdevInA Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 613 sthAnAmutre 1, tathA pUrvASADhAsu gAmakRSNa dvAdazyAmutpannaH 2, tasminneva nakSatre tatraiva mAse tithau ca mAghakRSNadvAdazyAmeva niSkrAntaH 3 tasminneva nakSatre popakRSNacatudezyAM palajJAnaM prAptaH 4, tarimanneva nakSatre ca vaizAkha kRSNa dvitIyAyAM nirRtaH 5 / tathA vimalasya trayodazatIrtha karasya cyavanAdi - paJcakalyANakanakSatram uttarA bhAdrapadAH / ananvajinasya caturdazatIrthaMkarasya yavanAdi paJcakalyANaka nakSatra revatI bhavati / dharmanAthasya paJcakayAkanakSatra puNyaH / zAntinAthasya bharaNI / kunthunAthasya kRttikAH / aranAthasya revatyaH / suvratanAthasya zravaNaH / naminAthasya devIke garbha meM Aye pUrvASADhA nakSatra meM hI ve mAghakRSNa dvAdazIke dina utpanna hue usI nakSatrameM ve mAghakRSNa dvAdazI ke dinahI dIkSita hue usI nakSatra meM pauSakRSNa caturdazIke dinahI unhoMne kevalavarajJAnadarzana prApta kiye aura usI nakSatra meM hI unhoMne nirvANapada vaizAkha kRSNa dvitIyA ke dina prApta kiyA hai / tathA 13 veM tIrthakara vimalanAtha bhagavAke pAMcoM kalyANa koMmeM utarAbhAdrapadA nakSatra thA tathA 14 veM tIrthakara ananta jinake bhI pA~coM kalyANaka revatI nakSatra meM hue haiM, dharmanAtha ke bhI pAMco kalyANaka puNya nakSatra meM hue haiM zAntinAthake pAMcoM kalyANaka bharaNI nakSatrameM hue haiM / kunthunAtha ke pAMcoM kalyANaka kRtikA nakSatra meM hue haiM, aranAtha bhagavAn ke pA~coM kalyANaka revatI nakSatra meM hue haiM, suvratanAtha bhagavAn ke pAMcoM kalyANaka zravaNa nakSatra hue haiM, naminAtha bhagavAn ke pAMcoM kalyANaka azvinI nakSatra meM garbhamAM pUrvASADhA nakSatramAM ja utpanna thayA hatA. e ja nakSatramAM mahA vadI khAraze temane janma thayeA hateA. e ja nakSatramAM mahA vadI mAraze temaNe pramA aMgIkAra karI hatI. e ja nakSatramAM peSa vadI caudaze temaNe kevala. vara jJAnadarzana prApta karyAM hatAM. ane e ja nakSatramAM vaizAkha vada bIje te nirvAhyu pAmyAM hatAM. 13 mAM tIrthaMkara trimalanAtha bhagavAnanA pAMce kalyANuke uttarAbhAdra padmanakSatramAM ja thayAM hatAM. 14 mAM tIthakara ana ta jinezvaranA pAMca kalyANaka revatI nakSatramAM thayAM hatAM. dharmAMnAtha jinezvaranA pAMce kalyANakA puSya nakSatramAM thayAM hatAM. zAntinAtha bhagavAnanA pAMce kalyANaka bharaNI nakSatramAM thayA hatAM. aranAtha bhagavAnanA pAce kalyANuke revatI nakSatramAM thayA hatAM. suvratanAtha bhagavAnanA pAMce kalyANukA zravaNa nakSatramAM thayA hatAM. hatAM. naminAtha bhagavAnanA pAMce kalyANukA azvinI nakSatramAM thayA hatAM. neminAthanA pAMce kalyANuke citrA nakSatramAM thayA hatAM. Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 5 u. 1 sU024 tIrthaGkarANAM cavanAdinirUpaNam adhinI / neminAthasya citrA / pAzvanAthasya vizAkhAH / tathA-vIraH antimatI rtha karo varddha mAnasvAmI paJcaka hastottaraH-hastopalakSitA uttarAH-hastottarAH, uttarAphAlgunya ityarthaH, cyavanAdi paJcakalyANakatvena paJcakAH paJcasakhyakA hastottarA yasya sa tathA'bhavat / bhagavato mahAvIrasya cyavanAdi paJcakalyANakamabhilApapUrvakamAi-'samaNe bhagavaM' ityAdinA / zramaNo bhagavAn mahAvIraH paJcahastottaro' bhavat / yathA paJcahastottaro'bhavattathAha-' ityuttarAhiM ' ityAdinA / hastottarAsucyutaH, cyutvA garbhe'vatIrNaH 1, tasminneva nakSatre garbhAt brAhmaNIgarbhAt garbhAntaraM-kSatriyAgarbha saMhRtaH nItaH zakrAjJayA hariNaigameSidevena 2 / evaM janma 3 pravrajyA 4 kevalajJAnaprAptiSu 5 hastottarA bodhyAH / nirvANaM tu bhagavataH svAti nakSatre kArtikAmAvasyAM vodhyam // mU0 24 // iti zrI vizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadhapadhanakAndhanirmApaka-bAdimAnamardaka - zrIzAichatrapati kolhApurarAjamadatta 'jainazAstrAcArya ' padabhUpita-kolhApurarAjaguru vAlabrahmacArI-jainAcArya - jainadharmadivAkara-pUjyazrI -- ghAsIlAlacativiracitAyAM 'sthAnAGgasUtrasya' sudhAkhyAyAM vyAkhyayAM paJcamasthAnasya prathamoddezaH sampUrNaH / / 5-1 // hue haiM / neminAthake citrA nakSatrameM pAMcoM kalyANaka hue hai| pArzvanAthake pAMcoM kalyANaka vizAkhA nakSatra meM hue haiM, tathA antima tIrthaMkara vIra prabhuke pAMcoM kalyANaka uttarAphAlgunI nakSatrameM hue haiN| "samaNe bhagavaM mahAvIre " ityAdi sUtrakA artha spaSTa hai-yahI saba viSaya ina gAthAoM dvArA prakaTa kiyA gayA hai-"paumappahassa cittA" ityAdi / vIranAtha bhagavAn hastottarA nakSatrameMhI-uttarA phAlgunI nakSatra meMhI cavakara garbhameM Aye,usI nakSatra meM ve brAhmaNIke garbhase kSAtriyANIke garbha meM rakhe gaye yaha kArya indra kI AjJAse hariNaigameSI devane kiyA bhagavAnake pArzvanAtha bhagavAnanA pAMcekalyANaka vizAkhA nakSatramAM thayA hatAM tathA antima tIrthakara mahAvIra prabhunA pAMce kalyANake uttarA phAlyunI nakSatramAM thayA hatAM. se vAta nAyanI yAsa dvArA spaSTa 42vAma mAvI cha-" samaNe bhagavaM mahAvIre" tyAhi. bha. yAsAnA matha sugama che. "paumappahassa cittA" tyAha vIranAtha bhagavAna hastittarA nakSatramAM ja-uttarA phAllunI nakSamAM ja eNvIne mAtAnA garbhamAM AvyA hatA. e ja nakSatramAM temane brAhmaNInA garbhamAMthI trizalA kSatriyANane garbhamAM mUkavAmAM AvyA hatA. te kArya IndranI AjJAthI harigamelI deve karyuM hatuM. bhagavAnanA janma samaye, bhaga sthA0-78 Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 618 sthAnAgastre janmake samaya pravajyAke samaya kevalajJAna prAptike samaya hastotarA nakSatra thA, parantu nirvANa prAptike samaya svAti nakSatra thA kArtika vadI amAvAsyAke dina inhoMne mukti prApta kI hai ||suu0 24 // zrI jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja racita " sthAnAgamana" kI sudhA nAmakI vyAkhyAke pAMcaveM sthAnakA pahalA uddezA samApta // 5-1 // vAnanI pravajyA samaye ane bhagavAnane jyAre kevaLajJAna prApta thayuM tyAre paNa hastattarA nakSatra ja cAlatuM hatuM. paNa temanA nirvANakALe svAti nakSatra cAlatuM hatuM kArtaka vadI amAvAsyAne divase temaNe nirvANa prApta 430 tu. // sU. 24 // zrI jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja racita "sthAnAgasUtra" nI sudhA nAmanI vyAkhyAnA pAMcamA sthAnane prathama uddezaka samApta che 5-1