Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna bhAratI prakAzana kavivara samayasundara kRta sItArAma caupAI sampAdakaagaracanda nAhaTA maeNvaralAla nAhaTA A paraza . jJAnI U PI sTIkSya mAila rAjA syAnI . . zisava bIkAnera prakAzaka : sAdUla rAjasthAnI risarca insTITyUTa bIkAnera prathama saMskaraNa ] saM0 2016 mUlya 1)
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka :lAlacanda koThArI sAdula rAjasthAnI risarca insTITyUTa vIkAnera mudraka surAnA priNTiga varksa, 402, apara citapura roDa, __ kalakattA-7.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAjakIya zrI sAdUla rAjasthAnI risarca insTITyUTa bIkAnera kI sthApanA san 1944 meM bIkAnera rAjya ke tatkAlIna pradhAna maMtrI zrI ke0 ema0 paNikkara mahodaya kI preraNA se, sAhityAnurAgI bIkAnera-nareza svargIya mahArAjA zrI sAdUlasiMhajI vahAdura dvArA saMskRta, hindI evaM vizeSataH rAjasthAnI sAhitya kI sevA tathA rAjasthAnI bhASA ke sarvAGgINa vikAsa ke liye kI gaI thii| bhAratavarSa ke suprasiddha vidvAno evaM bhApAzAstriyo kA sahayoga prApta karane kA saubhAgya hame prArabha se hI milatA rahA hai / saMsthA dvArA vigata 16 varSoM se bIkAnera me vibhinna sAhityika pravRttiyAM calAI jA rahI haiM, jiname se nimna pramukha haiM1. vizAla rAjasthAnI-hindI zabdakoza , isa saMbaMdha meM vibhinna sroto se sasthA lagabhaga do lAkha se adhika zabdo kA saMkalana kara cukI hai| isakA sampAdana Adhunika kozo ke DhaMga para, lave samaya se prArabha kara diyA gayA hai aura aba-taka lagabhaga tIsa hajAra zabda sampAdita ho cuke haiM / koza me zabda, vyAkaraNa, vyutpatti, usake artha, aura udAharaNa Adi aneka mahatvapUrNa sUcanAe dI gaI haiN| yaha eka atyata, vizAla . yojanA hai, jisakI satoSajanaka kriyAnviti- ke liye pracura dravya aura zrama kI, AvazyakatA hai / AzA hai rAjasthAna sarakAra kI ora me, prArthita dravya-sAhAyya upalabdha hote hI nikaTa bhaviSya meM isakA prakAzana prAraMbha karanA sabhava ho sakegA / 2. vizAla rAjasthAnI muhAvarA koza- rAjasthAnI bhASA apane vizAla zabda bhaDAra ke sAtha muhAvaro se bhI samRda hai| anumAnata pacAsa hajAra se bhI adhika muhAvare dainika prayoga me lAye jAte haiN| hamane lagabhaga dasa hajAra muhAvaro kA, hindI me artha aura rAjasthAnI me udAharaNoM sahita prayoga dekara sapAdana karavA liyA hai aura zIghra hI ise prakAzita karane kA pravaMca kiyA jA rahA hai.| yaha bhI pracura dravya aura zrama-sAdhya kArya hai|
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 2 ] yadi hama yaha vizAla saMgraha sAhitya-jagata ko de sake to yaha sasyA ke liye hI nahIM kintu rAjasthAnI aura hindI jagata ke lie bhI eka gaurava kI bAta hogii| 3 AdhunikarAjasthAnIkAzana racanaoM kAna isake antargata nimnalikhita pustakeM prakAzita ho cukI hai1. kaLAyaNa, Rtu kAvya / le0 zrI nAnUrAma saMskartA 2 Abhai paTakI, prathama sAmAjika upanyAsa / le0 zrI zrIlAla jozI / 3 barasa gATha, maulika kahAnI sagraha / le0 zrI muralIdhara vyAsa / 'rAjasthAna-bhAratI' me bho Adhunika rAjasthAnI racanAmro kA eka alaga stambha hai, jisame bhI rAjasthAnI kavitAye, kahAniyA aura rekhAcitra Adi chapate rahate haiN| 4 'rAjasthAna-bhAratI' kA prakAzana isa vikhyAta zodhapatrikA kA prakAzana saMsthA ke liye gaurava kI vastu hai| gata 14 varSoM se prakAzita isa patrikA kI vidvAno ne mukta kaTha se prazasA kI hai / bahuta cAhate hue bhI dravyAbhAva, presa kI eva anya kaThinAiyo ke kAraNa, traimAsika rUpa se isakA prakAzana sambhava nahIM ho sakA hai| isakA bhAga 5 aGka 3-4 'DA. luiji pino taissitorI vizeSAMka' bahuta hI mahatvapUrNa eva upayogI sAmagrI se paripUrNa hai / yaha aGka eka videzI vidvAna kI rAjasthAnI sAhitya-sevA kA eka bahumUlya sacitra koza hai / patrikA kA agalA 7vAM bhAga zIghra hI prakAzita hone jA rahA hai / isakA aGka 1-2 rAjasthAnI ke sarvazreSTha mahAkavi pRthvIrAja rAThoDa kA sacitra aura vRhat vizeSAka hai / apane Dhaga kA yaha eka hI prayala hai / patrikA kI upayogitA aura mahatva ke sambandha me itanA hI kahanA paryApta hogA ki isake parivartana me bhArata evaM videzo se lagabhaga 80' patra-patrikAeM hame prApta hotI haiN| bhArata ke atirikta pAzcAtya dezo me bhI isakI mAMga hai va isake grAhaka haiN| zodhakartAyo ke liye 'rAjasthAna bhAratI' anivAryata: sagrahaNIya zodhapatrikA hai / isame rAjasthAnI bhASA, sAhitya, purAtatva, itihAsa, kalA Adi para lekho ke atirikta saMsthA ke tIna viziSTa sadasya DA0 dazaratha zarmA, zrInarottamadAsa svAmI aura zrI agaracanda nAhaTA kI vRhat lekha sUcI bhI prakAzita kI gaI hai|
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 3 ] 5. rAjasthAnI sAhitya ke prAcIna aura mahatvapUrNa granthoM kA anusadhAna, sampAdana evaM prakAzana hamArI mAhitya-nidhi ko prAcIna, mahatvapUrNa aura zreSTha sAhityika kRtiyo ko surakSita rakhane eva sarvasulabha karAne ke liye susampAdita eva zuddha rUpa me mudrita karavA kara ucita mUlya me vitarita karane kI hamArI eka vizAla yojanA hai| saskRta, hiMdI aura rAjasthAnI ke mahatvapUrNa graMtho kA anusaghAna aura prakAzana sasthA ke sadasyo kI ora se niratara hotA rahA hai jisakA sakSipta vivaraNa nIce diyA jA rahA hai6. pRthvIrAja rAso pRthvIrAja rAso ke kaI saskaraNa prakAza me lAye gaye hai aura uname se laghutama saskaraNa kA sampAdana karavA kara usakA kucha aza 'rAjasthAna bhAratI' me prakAzita kiyA gayA hai / rAso ke vividha saskaraNa aura usake aitihAsika mahatva para kaI lekha rAjasthAna-bhAratI me prakAzita hue haiN| 7. rAjasthAna ke ajJAta kavi jAna (nyAmatakhA) kI 75 racanAo kI khoja kI gii| jisakI sarvaprathama jAnakArI 'rAjasthAna-bhAratI' ke prathama aka me prakAzita huI hai / usakA mahatvapUrNa aitihAsika.kAvya 'kyAmarAsA' to prakAzita bhI karavAyA jA cukA hai| 8. rAjasthAna ke jaina saskRta sAhitya kA paricaya nAmaka eka nibagha rAjasthAna bhAratI meM prakAzita kiyA jA cukA hai| 6. mAravADa kSetra ke 500 lokagIto kA sagraha kiyA jA cukA hai| bIkAnera eva jaisalamera kSetra ke saikaDo lokagIta, ghUmara ke lokagIta, vAla lokagIta, loriyA aura lagabhaga 700 loka kathAe~ sagrahIta kI gaI haiN| rAjasthAnI kahAvato ke do bhAga prakAzita kiye jA cuke haiM / jINamAtA ke gIta, pAbUjI ke pavADe aura rAjA bharatharI Adi loka kAvya sarvaprathama 'rAjasthAna-bhAranI' me prakAzita kie gae haiN| 10 vIkAnera rAjya ke aura jaisalamera ke aprakAzita abhilekho kA vizAla sagraha 'bIkAnera jaina lekha saMgraha' nAmaka vRhat pustaka ke rUpa me prakAzita ho cukA hai|
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 4 ] 11. jasavata udyota, muhatA naiNasI rI khyAta aura anokhI pAna jaise mahatvapUrNa aitihAsika gratho kA sampAdana eva prakAzana ho cukA hai| 12 jodhapura ke mahArAjA mAnasiMhajI ke saciva kavivara udayacaMda bhaDArI kI 40 racanAo kA anusaMdhAna kiyA gayA hai aura mahArAjA mAnasiMhajI kI kAvya-sAvanA ke savadha me bhI sabase prathama 'rAjasthAna-bhAratI' meM lekha prakAzita huA hai / 13. jaisalamera ke aprakAzita 100 zilAlekho aura 'bhaTTi vaza prazasti' Adi aneka aprApya aura aprakAzita gratha khoja-yAtrA karake prApta kiye gaye haiN| 14. bIkAnera ke mastayogI kavi jJAnasArajI ke gratho kA anusaghAna kiyA gayA aura jJAnasAra grathAvalI ke nAma se eka graya bhI prakAzita ho cukA hai / isI prakAra rAjasthAna ke mahAna vidvAna mahopAdhyAya samayasundara kI 563 laghu racanAyo kA sagraha prakAzita kiyA gayA hai / 15. isake atirikta sasyA dvArA- ., (1). DA0 luiji pino taissitorI, samayasundara, pRthvIrAja, aura lokamAnya tilaka, Adi sAhitya-sevivo ke nirvANa divasa aura jayantiyA manAI jAtI haiN| (2) sAptAhika sAhityika goSThiyo kA Ayojana bahuta samaya se kiyA jA rahA hai, isame aneko mahatvapUrNa nivadha, lekha, kavitAe~ aura kahAniyA Adi paDhI jAtI haiM, jisase aneka vidha navIna sAhitya kA nirmANa hotA rahatA hai / vicAra vimarza ke liye goSThiyo tathA bhASaNamAlAro Adi kA bhI samaya-samaya para Ayojana kiyA jAtA rahA hai| 16. vAhara se khyAtiprApta vidvAno ko bulAkara unake bhApaNa karavAne kA Ayojana bhI kiyA jAtA hai / DA. vAsudevazaraNa agravAla, DA0 kailAzanAtha kATajU, rAya zrI kRSNadAsa, DA0 jI0 rAmacandran, DA0 satyaprakAza, DA0 DablU0 elena, DA0 sunItikumAra cATuA, DA0 tiveripro-tiverI Adi aneka antarrASTrIya syAti prApta vidvAno ke isa kAryakrama ke antargata bhApaNa ho cuke haiM / gata do varSoM se mahAkavi pRthvIrAja rAThoDa Asana kI sthApanA kI gaI hai| dono varSoM ke Asana adhivezano ke abhibhApaka kramazaH rAjasthAnI bhASA ke prakANDa
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 5 ] vidvAn zrI manohara zarmA ema0 e0, bisAU aura paM0 zrIlAlajI mizra ema0 e0, hUMDaloda, the| - isa prakAra saMsthA apane 16 varSoM ke jIvana-kAla me, saskRta, hindI aura rAjasthAnI sAhitya kI niraMtara sevA karatI rahI hai| Arthika saMkaTa se grasta isa saMsthA ke liye yaha saMbhava nahIM ho sakA ki yaha apane kAryakrama ko niyamita rUpa se pUrA kara sakatI, phira bhI yadA kadA lar3akhar3A kara girate paDate isake kAryakartAmo ne 'rAjasthAna-bhAratI' kA sampAdana evaM prakAzana jArI rakhA aura yaha prayAsa kiyA ki nAnA prakAra kI cAdhAmo ke vAvajUda bhI sAhitya sevA kA kArya niraMtara calatA rhe| yaha ThIka hai ki sasthA ke pAsa apanA nijI bhavana nahI hai, na acchA saMdarbha pustakAlaya hai, aura na kArya ko sucAru rUpa se sampAdita karane ke samucita sAdhana hI haiM, parantu sAdhano ke abhAva me bhI sasthA ke kAryakartAo ne sAhitya kI jo mauna aura ekAnta sAdhanA kI hai vaha prakAza me Ane para sasthA ke gaurava ko nizcaya hI baDhA sakane vAlI hogii| rAjasthAnI-sAhitya-bhaDAra atyanta vizAla hai| aba taka isakA atyalpa aMza hI prakAza me pAyA hai| prAcIna bhAratIya vAGamaya ke alabhya, eva anargha ratno ko prakAzita karake vidvajjano aura sAhityiko ke samakSa prastuta karanA eva unhe sugamatA se prApta karAnA saMsthA kA lakSya rahA hai| hama apanI isa lakSya pUrti kI ora dhIre-dhIre kintu dRDhatA ke sAtha agrasara ho rahe haiM / - yadyapi aba taka patrikA tathA katipaya pustako ke atirikta anveSaNa dvArA prApta anya mahatvapUrNa sAmagrI kA prakAzana karA denA mI abhISTa thA, parantu arthAbhAva ke kAraNa aisA kiyA jAnA sabhava nahIM ho skaa| harSa kI bAta hai ki , bhArata sarakAra ke vaijJAnika sazodha eva sAskRtika kAryakrama matrAlaya (Ministry of scientific Research and Cultural Affairs) ne apanI mAdhunika bhAratIya bhApAyo ke vikAsa kI yojanA ke aMtargata hamAre kAryakrama ko svIkRta kara prakAzana ke liye ru0 15000) isa mada me rAjasthAna sarakAra ko diye tathA rAjasthAna sarakAra dvArA utanI hI rAzi apanI ora se milAkara kula ru0 30000) tIsa hajAra kI sahAyatA, rAjasthAnI sAhitya ke sampAdana-prakAzana
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ hetu isa saMsthA ko isa vittIya varSa meM pradAna kI gaI hai| jisase isa varSa nimnokta 31 pustako kA prakAzana kiyA jA rahA hai / / 1. rAjasthAnI vyAkaraNa zrI narottamadAsa svAmI 2. rAjasthAnI gadya kA vikAsa (zodha pravava) / DA0 zivasvarUpa zarmA acala 3. acaladAsa khIcI rI vacanikA zrI narottamadAsa svAmI 4. hamIrAya pu-~ zrI bhavaralAla nAhaTA 5. padminI caritra caupaI " " " 6. dalapata vilAsa zrI rAvata sArasvata 7. DiMgala gIta " " , 8. pavAra vaza darpaNa DA0 dazaratha zarmA 6. pRthvIrAja rAThor3a graMthAvalI zrI narottamadAsa svAmI aura zrI badrIprasAda sAkariyA 10. harirasa zrI badrIprasAda sAkariyA 11. pIradAna lAlasa grathAvalI zrI agaracanda nAhaTA 12. mahAdeva pArvatI vaili zrI rAvata sArasvata 13. sItArAma caupaI zrI agaracanda nAhaTA 14. jaina rAsAdi saMgraha zrI agaracanda nAhaTA aura DA0 harivallabha bhAyAraNI 15. sadayavatsa vIra pravandha pro0 maMjulAla majUmadAra 16. ninarAjasUri kRtikusumAjali zrI bhaMvaralAla nAhaTA 17. vinayacanda kRtikusumAjali " " " 18. kavivara dharmavarTana graMthAvalI zrI agaracanda nAhaTA 16. rAjasthAna rA dUhA-- zrI narottamadAsa svAmI 20. vIra rasa rA dUhA-~ " 21. rAjasthAna ke nIti dohA-- zrI mohanalAla purohita 22. rAjasthAna vrata kathAeM23. rAjanyAnI prema kathAeM " " " 24. caMdAyana-- zrI rAvata sArasvata
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 7 ] 25 bhaDDalI zrI agaracanda nAhaTA ma:vinaya sAgara 26. jinahapaM graMyAvalI zrI agaracanda nAhaTA 27. rAjasthAnI hastalikhita gratho kA vivaraNa / 28. dampati vinoda , 26. hIyAlI-rAjasthAna kA vuddhivardhaka sAhitya 30. samayasundara rAsAya zrI bhavaralAla nAhaTA 31 durasA ADhA graMthAvalI zrI badarIprasAda sAkariyA - jaisalamera aitihAsika sAdhana saMgraha (saMpA0 DA0 dazaratha zarmA), IzaradAsa grathAvalI (saMpA0 vadarIprasAda sAkariyA), rAmarAso (pro0 govarddhana zarmA ), rAjasthAnI jaina sAhitya (le0 zrI agaracanda nAhaTA), nAgadamaNa (sapA0 badarIprasAda sAkariyA), muhAvarA koza (muralIghara vyAsa) Adi gratho kA sapAdana ho cukA hai parantu aryAbhAva ke kAraNa inakA prakAzana isa varSa nahI ho rahA hai / ___ hama AzA karate haiM ki kArya kI mahattA eva gurutA ko lakSya meM rakhate hue agale varSa isase bhI adhika sahAyatA hame avazya prApta ho sakegI jisase uparokta saMpAdita tathA anya mahatvapUrNa gratho kA prakAzana sambhava ho skegaa| ___ isa sahAyatA ke liye hama bhArata sarakAra ke zikSAvikAsa sacivAlaya ke prAmArI haiM, jinhoMne kRpA karake hamArI yojanA ko svIkRta kiyA aura grAnTa-inaeDa kI rakama maMjUra kii| rAjasthAna ke mukhya mantrI mAnanIya mohanalAlajI sukhADiyA, jo saubhAgya se zikSA mantrI bhI haiM aura jo sAhitya kI pragati evaM punaruddhAra ke liye pUrNa saceSTa haiM, kA bhI isa sahAyatA ke prApta karAne me pUrA-pUrA yogadAna rahA hai| ataH hama unake prati apanI kRtajJatA sAdara pragaTa karate haiN| rAjasthAna ke prAthamika aura mAdhyamika zikSAdhyakSa mahodaya zrI jagannAthasiMhajI mehatA kA bhI hama AbhAra pragaTa karate haiM, jinhoMne apanI ora se pUrI-pUrI dilacaspI lekara hamArA utsAhavardana kiyA, jisase hama isa vRhad kArya ko sampanna karane meM samartha ho sake / sasthA unakI sadaiva RNI rhegii|
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ itane thADe samaya me itane mahatvapUrNa grantho kA sapAdana karake sasthA ke prakAzana-kArya me jo sarAhanIya sahayoga diyA hai, isake liye hama sabhI granya sampAdako va lekhako ke atyata AbhArI haiN| anUpa saMskRta lAibrerI aura abhaya jaina granyAlaya bIkAnera, sva0 pUrNacandra nAhara sagrahAlaya kalakattA, jaina bhavana sagraha kalakattA, mahAvIra tIrthakSetra anusaMdhAna samiti jayapura, oriyaTala insTITya Ta baDodA, bhADArakara risarca insTITya Ta pUnA, / kharataragaccha vRhad jJAna-bhaDAra vIkAnera, motIcada khajAncI maMthAlaya vokAnera, kharatara AcArya jJAna bhaNDAra bIkAnera, eziyATika sosAiTI baMbaI, AtmArAma jaina jJAnabhaDAra baDodA, muni puNyavijayajI, muni ramaNika vijayajI, zrI sItArAma lAlasa, zrI ravizakara derAzrI, pa0 haradattajI goviMda vyAsa jaisalamera Adi aneka sasyAo aura vyaktiyo se hastalikhita pratiyA prApta hone se hI uparokta grantho kA sapAdana sabhava ho sakA hai / ataeva hama ina sabake prati AbhAra pradarzana karanA apanA parama kartavya samajhate haiN| ___ aise prAcIna grantho kA sampAdana zramasAdhya hai evaM paryApta samaya kI apekSA rakhatA hai| hamane alpa samaya me hI itane grantha prakAzita karane kA prayatna kiyA isaliye truTiyo kA raha jAnA svAbhAvika hai / gacchata: skhalanakvapi bhavayyeva pramAhataH, hasanti durjanAstatra samAdadhati sAghavaH / ___ AzA hai vidvadvanda hamAre ina prakAzano kA avalokana karake sAhitya ko rasAsvAdana kareMge aura apane sujhAvo dvArA hameM lAbhAnvita kareMge jisase hama apane prayAsa ko saphala mAnakara kRtArtha ho sakeMge aura puna. mA bhAratI ke caraNa kamalo meM vinamratApUrvaka apanI puSpAMjali samarpita karane ke hetu puna. upasthita hone kA sAhasa baTora skeNge| nivedaka bIkAnera, lAlacanda koThArI mArgazIrSa zuklA 15 . pradhAnamaMtrI sa0 2017 sAdUla rAjasthAnI-insTITyUTa disambara 3,1660. bIkAnera
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIya mahopAdhyAya kavivara samayasundara satarahavIM zatI ke mahAn vidvAna aura sukavi the| prAkRta, saMskRta, rAjasthAnI, gujarAto aura hindI me nirmita ApakA sAhitya bahuta vizAla hai| idhara kucha varSoM meM usake anusandhAna va prakAzana kA prayatna bhI acche rUpa me huA hai / maulika granthoM ke sAtha sAtha inhone bahuta se mahatvapUrNa evaM vividha viSayaka grantho para TIkAeM bhI racI hai| rAjasthAnI bhASA me racita inakI rAsa caupAI, stavana, sajjhAyAdi anekoM padyabaddha racanAe~ to hai hI para sAtha hI SaDAvazyaka vAlAvabodha jaisI gadya racanAe~ bhI prApta haiN| ApakI padya racanAoM me sItArAma caupAI sabase bar3o racanA hai isakA parimANa 3700 zloka parimita hai| jaina paramparA ko rAmakathA ko isa kAvya meM gupita kiyA hai| kaI varSoM se isa mahatvapUrNa grantha ke prakAzana kA prayatna cala rahA thA aura anUpa saMskRta pustakAlaya kI sAdUla granthamAlA dvArA prakAzita karane ke lie lagabhaga 15 varSa pUrva isakI presakApI bhI vahIM kI eka prati se karavA lI gaI thI para ukta granthamAlA kA prakAzana sthagita ho jAne se vaha presakApI yoMhI par3I rahI, jise aba sAdUla rAjasthAnI risarca insTITya Ta dvArA prakAzita kiyA jA rahA hai| prastuta jaina rAmAyaNa (kAvya) kA aneka dRSTiyoM se mahatva hai| isakA mUlAdhAra prAkRta bhASA kA sItA caritra hai jo abhI taka prakAzita nahIM ho pAyA hai| jaina rAma kathA kA sabase
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ kha ] pahalA grantha vimalamUri kA paumacariyaM hindI anuvAda ke sAtha prAkRta granthamAlA se prakAzita ho cukA hai| isa grantha kA bhI ullekha prastuta sItArAma cau0 me bhI kiyA gayA hai para sItAcaritra-jisake AdhAra se isa caupAI kI racanA huI kA prakAzana honA bhI atyAvazyaka hai| donoM grantha prAkRta bhASA me aura prAcIna hai para kathA eva nAmoM meM kahIM-kahIM antara mI hai| prastuta sItArAma cau0 kI kathA ko sarva sAdhAraNa samajha sake isalie usakA saMkSipta sAra bhI grantha ke prArambha me de diyA gayA hai| pro0 phUlasiMha aura DA0 kanheyAlAla sahala ke prastuta grantha sambandhI prakAzita lekhoM ko isa grantha me dene ke sAtha sAtha rAjasthAnI bhASA kI rAmacarita sambandhI racanAe~ aura kavivara samayasundara kA vistRta paricaya bhI bhUmikA meM diyA gayA hai / anta se caupAI meM prayukta dezI-sUcI bhI de dI gaI hai| zabdakoSa dene kA vicAra thA para grantha bar3A ho jAne se vaha vicAra sthagita rakhanA par3A hai| yoM kathAsAra de dene se grantha ko samajhane meM koI kaThinAI nahIM rhegii| ___ anUpa saMskRta lAibrerI kI jisa prati se pahale nakala karavAyI thI usame lekhana prazasti nahIM thii| phira hamAre saMgraha kI saM0 1731 kI likhita prati se presakApI kA milAna kiyA gyaa| anta me anUpa saMskRta lAibrerI me hI kavi ke svayaM likhita prastuta caupAI kI eka aura prati prApta huI, sarasarI taura se usase bhI milAna kara liyA gayA hai / evaM sva0 pUraNacandajI nAhara ke saMgraha kI prati kA bhI isake saMpAdana meM upayoga kiyA gayA hai|
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ ga ] usa taraha apanI cirakAlIna icchA ko phalavatI hote dekhakara hameM var3o prasannatA kA anubhava ho rahA hai| rAjasthAnI zabdakoSa ke nirmANa evaM prakAzana kA prayatna kaI sthAnoM me kAphI varSoM se ho rahA hai para usame rAjasthAnI jaina racanAoM ke zabdo kA upayoga jahA~ taka nahIM hogA, vahA~ taka vaha kArya adhUrA hI rahegA isalie aise granthoM kA prakAzana bahuta hI Avazyaka hai| netara rAjasthAnI rAma kAvyo me cAraNa kavi mAdhodAsa kA rAma rAso vizeSa mahatva kA hai| use bhI insTITya Ta se prakAzita karane kI yojanA thI aura DaoN0 govarddhana zarmA ko usake sampAdana kA kAma bhI sApa diyA gayA thA para vaha samaya para pUrA nahIM ho sakA isalie use prakAzita nahIM kiyA jA sakA hai| agalI yojanA me insTITya Ta ko sarakAra se prakAzana sahAyatA milI to use bhI pAThakoM kI sevA me prastuta kiyA jaaygaa| prastuta graMtha sampAdana meM jina saMgrahAlayoM kI pratiyoM kA va jina vidvAno ke lekhoM kA upayoga kiyA gayA hai unake prati AbhAra pradarzita karanA hamArA kartavya samajhate haiN| agaracanda nAhaTA bhavaralAla nAhaTA
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA (1) prakAzakIya (2) rAjasthAnI kA eka rAmacarita kAvya - pro0 phUlasiMha himAMzu (4) sItArAma caritra sAra (5) sItArAma cau0 me prayukta (6) sItArAma caupaI (3) bhUmikA (1) rAjasthAnI bhASA me rAmacarita sambandhI racanAe~ 13 (2) kavivara samaya sundara 1-8 1-12 prathama khaNDa DhAla 7 dvitIya khaNDa DhAla 7 tRtIya khaNDa DAla 7 caturthakhaNDa DhAla 7 paMcama khaNDa DhAla 7 chaThA khaNDa DhAla 7 sAtava khaNDa DhAla 7 AThava khaNDa DhAla 7 navA~ khaNDa DhAla 7 (7) sItArAma cau0 me prayukta dezI sUcI (8) zuddhi patraka 31-60 1 - 78 rAjasthAnI kahAvatA - DA0 kanhaiyAlAla sahala 1-4 1-22 23-43 43-62 65-85 85-100 120-166 166-167 168-235 236-206 280-285 206
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAnI kA eka rAmacarita kAvya samayasuMdara racita sItArAma caupAI (pro0 phUlasiha "himAMzu") kavivara samayasuMdara kA yaha rAjasthAnI rAmakAvya saM0 1677 se 83 ke bIca racA gayA hai isakA kathAsAra isa prakAra hai : rAjA zreNika ke pUchane para gautama muni unheM kathA kahate haiMvegavatI evaM madhupiMgala ke jIva rAnI vaidehI ke gabha se kramazaH sItA aura bhAmaMDala ke nAma se utpanna huye| ayodhyA ke rAjA dasaratha kI rAnI aparAjitA se padma (rAma ) sumitrA se lakSmaNa tathA kaikeyI se bharata aura zatrughna utpanna hue| rAma evaM sItA kA pariNaya / rAma ko rAjya de dazaratha dvArA jina dIkSA grahaNa ke nizcaya para apane svayambara meM rAjA dazaratha kA kauzala se ratha hA~kane para kaikeyI dvArA prApta vara ko bharata ke rAjyatilaka ke rUpa meM maaNgnaa| rAma lakSmaNa kA sItA sahita vanavAsa gamana / dazaratha dvArA dIkSA grahaNa / kaikeyI dvArA glAni anubhava / bharata ko bheja rAma ko lauTAne kA prayatna / kaikeyI kA bhI rAma ke pAsa prAyazcita karane hetu phuNcnaa| kintu rAma dvArA samajhA kara vahIM bharata kA rAjatilaka / banavAsa - kAla meM kaI kthaa-prsNg| lakSmaNa dvArA kaI vivaah| nandAvarta ke rAjA ativIrya aura bharata ke bIca hone vAle yuddha meM rAma-lakSmaNa dvArA naTa veza banA, ativIrya ko bandI banAnA daNDa
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 2 ] kAraNya meM jaTAyu-milApa / kisI nadI taTa para sthAyI nivAsa / lakSmaNa dvArA zamcuka vadha / rAvaNa kI vahina candranakhA (zamcuka kI mAtA ) dvArA putra zoka bhUla kara rAma-lakSmaNa se praNaya nivedana / kharadUSaNa (candranakhA kA pati ) lakSmaNa ke bIca yuddha / lakSmaNa dvArA vipatti kA nirdhArita saketa 'siMhanAda, rAvaNa dvArA chala se kara diye . jAne para rAma kI anupasthita meM sItA-haraNa / jaTAyu yuddha / nakalI sugrIva 'sahasagati' kA rAma dvArA vadha | rAma sugrIva maitrii| hanumAna dvArA sItA ke pAsa laMkA pahuMca rAma kA sandeza lenA va laMkA ujAr3anA / lakSmaNa dvArA koTizilA uThAnA, nArAyaNa ke avatAra kI puSTi / rAma rAvaNa yuddha me lakSmaNa kI mUrchA kA vizalyA dvArA mocn| isI bIca rAvaNa dvArA vahurUpaNI vidyA siddha karanA / rAvaNa ke cakra se hI lakSmaNa dvArA rAvaNa vadha / mandodarI, candranakhA Adi kA jina dIkSA grahaNa karanA / vibhISaNa kA rAjyAbhiSeka / ayodhyAAgamana bharata dvArA dIkSA grhnn| ___ sItA ke sambandha me lokApavAda ko suna kara rAma dvArA garbhavatI sItA ko vanavAsa / vajajaMgha dvArA vahina mAnakara sItA kA svAgata / lava kuza kA janma | donoM kA vivAha, donoM kA ayodhyA para aakrmnn| pitA putroM kA milana / sItA dvArA agniparIkSA meM saphala hone para jina dIkSA grahaNa / indra kI prazaMsA para do devoM dvArA rAma lakSmaNa ke bhrAta prema kI parIkSA me lakSmaNa kI mRtyu / Age cala kara rAma dvArA dIkSAgrahaNa tathA kevalya prApta kara mokSa gamana / granthAnta meM grantha mahimA evaM kavi paricaya 'sItArAma caupaI kI rAma kathA saMkSepa me yahI hai| rAma kathA se jur3I huI aura ghaTanAyeM bhI grantha me
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 3] __ vahuta hai sampUrNa racanA nau khaNDoM meM vibhakta hai| jinakA nAmakaraNa kavi ne pratyeka khaNDa ke anta meM kiyA hai| ___ mahAkAvya sarga vaddha kiyA jAtA hai| yaha racanA aneka khaMDoM meM / likhI gaI hai aura bahuta bar3I hai| jIvana kA sarvAMgINa citraNa hameM isameM milatA hai| nAyaka svayaM rAma hai jinake vIratva meM dhIratva meM sandeha kA koI sthAna nhiiN| vRta aitihAsika hai hI jisameM pIche kavi kA mahaduddezya rAma guNagAna spaSTa hai| chanda kI vividhatA, rasoM kA pUrNa paripAka, yaha saba isa racanA ko prabandha kAvya kI koTI meM lA khar3A karate haiN| kavi ne svaya isa ora sargAnta meM saMketa kara diyA hai-iti zrI sItA rAma prvndhe|" isa prakAra prastuta grantha eka caritAtmaka pravandha kAvya siddha hotA hai jisameM aneka kA sambandha sutra nAyaka (rAma) kI kathA se jor3a diyA gayA hai| caupAI chanda kI adhikatA ke sAtha-sAtha anya chanda bhI prayukta kiye gaye haiM ataH caupAI kI pradhAnatA hone para bhI evaM prabandha' ke paryAya ke rUpa meM bhI 'caupaI' nAma rakhA gayA hai| grantha kA prArambha-grantha kA prArambha kavi ne paramparAnusAra maMgalAcaraNa se kiyA hai| svastizrI sukha sampadA, dAyaka arihaMta deva nija gurucaraNa kamala namu, triNha tatva dAtAra samarU sarasati sAminI, eka karU~ aradAsa /
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhApA-vicAra-prastuta grantha kI bhASA zuddha madhya yugIna rAjasthAnI hai| kavi kI bhramaNazIla pravRtti ke kAraNa bIca-bIca meM gujarAtI zabdoM kA bahula prayoga evaM siMdhI, urdU, phAramI Adi ke zabda bhI svabhAvataH A gaye haiM calatI bolacAla kI bhASA hone ke kAraNa grantha adhika sarasa evaM madhura ho gayA hai| zabdoM meM laya kA unmeSa hai, karNa kaTutA nahIM / ukArAnta evaM ikArAnta zabdoM kA bahula prayoga / hai yathA-lIghau, pAmau, kAjarau, sAtha, cAlai, sohara, mAthaDa aadi| vibhaktiyAM bhI lupta hI rahI hai, yathA- lagi, pari. ghare aadi| ___phArasI Adi ke videzI zabda bhI A gaye I yathA-phauja, balima, dilgiir| sambhavataH kavi ke sindha pravAsa kA yaha prabhAva hai| varNana ke anukUla zabdAvalI kA nirmANa kavi kI apanI vizepatA hai| anukaraNa mUlaka zabda dvArA bhayAnakatA aura bhI baDha gaI hai 'par3atai muvana dharA piNa kA~pI, sepanAga salasaliyA laMkA loka savala khalabhaliyA, udadhi nIra uuchliyaa| zailI-Rvi kavi kI zailI sarala hai| kathA kI dIrghatA ke kAraNa sarala, sIdhI sAdI paddhati meM kavi kathA ko kahatA calA gayA hai| hA~, jahAM use varNana kA thor3A bhI avakAza milA hai, vahIM bahuta lAghava se kucheka zabdoM meM varNana dvArA citra khar3A kiyA gayA hai jo apane Apa meM pUrNa hai, Akarpaka hai| ___ kahAvata evaM muhAvaro ke prayoga se zailI aura bhI AkarSaka bana gaI hai| sItA ke prati lokApavAda ke cakravAta ke mUla me kavi ne
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ jANa31 [ 5 ] sahaja tarka paddhati kA Azraya liyA hai jisakI satyatA meM svayaM rAma bhI sandeha na kara sake the| bhUkho bhojana khIra, viNa jimyA choDai nahI, ima jANai sahI re tarasyo cAtaka nIra, supaDita subhASita rasiyo kima tajai re daridra lAdho nidhAna, kima choDai / jANai ima vali nahiM sapajai re tiNa tu nizcaya jANi, bhaugavinai ___ mukI parI sItA rAvaNai re aura taba kisIke dvArA sItA ke saundarya ke kAraNa rAma dvArA usako rakha lene kI bAta kahI jAtI hai to dUsarA tarka aura bhI prabala ho sammukha AtA haiN| 'peTai ko ghAlai nahI ati vAlhI churI re lo|' aura sItA ko vanavAsa de diyA gyaa| 'ApadA paDyA na ko. ApaNo, re lAla kuNa giNai sagapaNa ghaNo, re lAla kahAvata evaM muhAvaroM kI isa tarka-paddhati dvArA kavi svAbhAvikatA kA spaSTa svarUpa khar3A karane meM saphala huA hai jo inakI zailI kA sahaja guNa bana gayA hai| . varNana-varNanoM kA vAhulya nahIM hai| jahA~ kahIM varNana kiyA hai, vahAM vilakula nape tule zabdoM meM hI.kavi eka citra khar3A kara gayA hai| eka, do varNana dekhiye jo kitane svAbhAvika bana par3e haiM
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ sane nagara kA vrnnn| 'gAi bhaisi chaTI bhamai, dhAna cUna bhattyA ThAma gohanI gorasa sUM bharI, phala phUla bhar2yA ThAma mAriga bhAgA gADalAM, chuTyA par3ayA valada ThAmi ThAmi dIsai ghaNA, paNi nahiM manupa sabadda putra janmotsava varNana 'ghara vAri vannaramAla bA~dhI, kukUnA hAthA dharai mujha gUDha garamA goraDI e, putra jAyau ima kahai sahu milI sUhava gIta gAyaI, hIyau harakhai ghgh|' prakRti-varNana-prakRti varNana meM kavi ne kahIM rasa nahIM liyA hai| daNDakAraNya bana kA varNana kevala inhIM paMktiyo meM samApta kara diyA hai| "girI bahu rayaNe bharyo, nadI te niramala nIra vanakhaDa phala phUle bhayA, ihA~ bahu sukha sarIra / ' bhAva vyaMjanA--kavi kI painI dRSTi sabhI rasoM para gaI hai| vastutaH ghaTanAo kA itanA vistRta dharAtala mila jAne para hI kavi kI pratibhA khula kara grantha meM AdhAnta vikhara sakI hai rasoM kA paripAka dekhiye kitanA svabhAvika pratIta hotA hai| zRGgAra-zRGgAra ke donoM pakSoM saMyoga evaM vipralambha ke bahuta hI AkarSaka evaM mArmika citra sahaja rUpa se aMkita ho gaye haiN| paramparAgata sItA kA nakha sikha varNana to zRGgAra kA eka saMyata rUpa lie hue hai hI, para garbhavatI sItA kA yaha citra to apane Apa me pUrNa sajIva hai, svAbhAvika hai
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 7 ] 'vajrajagha rAjA ghare, rahatI sItA nAri garbha liMga paragaTa thayo, pADura gAla prakAri thaNamukha zyAmapaNo thayo, guru nitaMba gati mada nayana sanehAlA thayA, mukhi amRta rasaviMda / , laMkA meM rAma ke viraha meM rAkSaso se ghirI sItA kI avasthA meM kitanI dayanIyatA hai 'jehavI kamalanI hima valI, tehavI tanu bichAya A~khe A~sU nAkhatI, dharatI dRSTI lagAya kesa pAsa chUTai thakaI, DAvai gAla de hAtha / nIsAsA mukha nAkhatI, dIThI dukha bhara saath|' viyoga kI dasoM dazAoM kA citraNa hame grantha meM milatA hai nirvAsita sItA ke guNoM kA smaraNa kara rAma vilApa karane laga jAte haiM"priya bhASiNI, prItama anurAginI sadhau ghaNu suvinIta nATaka gIta vinoda saha muka tujha viNa nAvai cIta sayane rambhA vilAsa gRha kAma-kAja / dAsI mAtA avihar3a neha maMtrivI buddhi nidhAna dharitrI kSamA nidhAna ___ sakala kalA guNa neha aisI nirdopitA hote hue bhI banavAsa de dene ke kRtya para rAma ko Atma glAni ho uThatI hai
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 8] ghiga-dhiga mUr3ha siromaNI hu~ thayo dukha taNI mahA khANi durajaNa soki tapo duravacane hui hAsI ghara hANi / vAtsalya-vipralaMbha kA eka mArmika prasaMga dekhiye| rAnI vaidehI kA, putra bhAmaNDala ke haraNa para yaha vilApa mAta hRdaya kI ghanIbhUta vedanA ko hamAre antaratama me utAratA calA gayA hai|viirrs-raam rAvaNa yuddha kA eka sajIva citra / 'saraNAi vAjai siMdhUDaI, madana meri paNi vAjai Dhola damAmA ekala ghAI, nAdai ambara gAjai siMhanAda karaI raNasUrA, hAka buMva hukArA kAne savada pajyo suNiyai nahIM, kIdhA raja baMdhArA buddha mAhomAhi savalo lAge, tIra sahAsaDi lAgI jora karInaI de mAratA, subhaTe taruyAri bhAgI aura bhISaNa yuddha ke bAda raktakI nadI yaha gii| 'bahA rudhira pravAha / nU mAyA ho| mAyA mANasa tirajaca bahuparI ho / ' bhayAnaka-rAma dvArA dhanubhaMga hone pr| dharaNI dhUjI parvata kApyA, zeSanAga salasaliyA gala garajArava kIdhara diggaja, jalanidhi jala machaliyA apacara bIhatI jai AliMgyA, Apa ApaNa bharatAra rAkhi rAkhi prItama ima kahatI, amhanai tuM AdhAra karuNa-lakSmaNa kI mRtyu para rAniyoM kA vilApa, zambuka-vadha para
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ [6] candranakhA vilApa, rAvaNa kI mRtyu para mandodarI Adi rAniyo kA vilApa bahuta hI karuNa bana gyaa| lakSmaNa kI rAniyoM kA yaha rulA denevAlA vilApa ghanIbhUta vedanA kA,eka atikramaNa hai| pokAra karatA hIyo phATaI, hAra bor3ai ApaNA AbharaNa deha thakI utArai, maraI A~sU ati ghaNA aura taba isa taraha kI azrudhArA meM kavi nirveda kI eka dhArA aura milA detA hai| zAnta rasa-lakSmaNa para cakra vyartha jAne para rAvaNa AtmaglAni ke sAtha saMsAra kI nissAratA kA samarthana karane lagatA hai| 'dhiga muma vidyA teja pratApA rAvaNa iNa pari karai pachatApA hA hA e sasAra asArA, bahuvidha dukhu taNA bhaNDArA hA hA rAja ramaNI paNi cacala, jauvana ulo jAya nadI jala solai roga samAkula dehA, kAramA kuTumba sambandha sanehA alaMkAra yojanA-alaMkAroM kI ora kavi kA Agraha nahIM huA karatA, kavivara samayasundarakA bhI nahIM hai / bhASA aura zabdAvalI hI aisI hai ki jaba kavi bhAva vibhora ho uThatA hai to anuprAsa tathA alaMkAra svayaM khice cale jAte haiN| astu, yaha alaMkaraNa bilakula svAbhAvika huA hai dekhiye
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 10 ] anuprAsa(ka) "sAta kSetra mili sAmaThA, tara sagalA sukha hoya tiNa kAraNi kahu~ sAtamo, khaDa suNo sahu koy|" (kha) "hiva vIjau khaMDa bolasyU , vihu~ vAdhaI bahu prema" (ga) "sItAnI pari sukha lahau, lAbhau lIla vilAsa / " upamA(ka) jehavI kamalanI himavalI, tehavI tanu vichAya paramparAgata upamAnoM ke sAtha-sAtha naye upamAnoM kA prayoga kavi kI sUjha hai (kha) jhAli page pachADise~, vastra dhovI dhoyai jema (ga) mata cAlaNI sarikhA hojyo re utprekSA yuddhabhUmI meM maratA huA rAvaNa aisA lgaa| jANe prabala pavana kari bhAgo rAvaNa tAla jyuM dIsivA lAgo jANe ketu graha uparatI kiMvA truTi paDhyo e dharatI atizayokti (ka) hanumAna dvArA laMkA vidhvaMsa'par3atai muvana dharA piNa kApI zeSanAga salasaliyA lakA loka savala khalamaliyA udadhi nIra UchaliyA
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 11 ] . dRSTAnta tathA udAharaNa(ka) najari najari bino milI, jimi sAkara suM dUdha mana mana suM vihunau milyau, dUdha pANI jima sUdha sandeha (ka) ke devI ke kinnarI, ke vidyAdhara kAi isI taraha saMpUrNa grantha meM alaMkAro kA samAveza prayatna nahIM, valki spaSTataH svAbhAvika hai| chanda yojanA-hamAre Alocya grantha meM anuSTupa chandoM kI gaNanAnusAra kula 3700 zloka hai jisakI ora kavi ne svayaM saMketa kiyA hai triNha hajAranai sAtasai, mAjanai granthano mAno re sampUrNa grantha rAjasthAnI loka gItoM kI vibhinna DhAla rAgarAganiyo kI tarja para adhikAzataH caupAI chanda meM likhA gayA hai grantha meM lagabhaga 50 deziyA~ haiM jinako pratyeka naye pada ke prArambha meM kavi ne spaSTa kara diyA hai eka udAhaNa dekhiye prathama khaNDa kI tIsarI DhAla ke prArambha meM kavi likhatA hai| DhAla trIjI soraTha desa sohAmaNau, sAhelar3I e devA taNau nivAsa gaya sukumAlanI, cauDhAliyAnI athavA sobhAgI sundara tujha bina ghar3Iya na jAya, e dezI gIta enI ddhaal| * grantha ke prArambha meM maMgalAcaraNa dUhA chandame hai aura usake bAda eka DhAla hai jisake bAda punaH dohA chanda prayukta hai| isa taraha grantha me Adyanta eka dUhA chanda ke bAda eka r3hAla aura phira dUhA chanda phira DhAla yaha krama calatA rahatA hai pratyeka naye khaNDa kA prArambha dUhA chanda se tathA anta saptama DhAla ke sAtha hotA hai| isa prakAra nau khaNDoM
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 12 ] ke isa grantha meM kula 63 DhAle haiM grantha kA anta kramAnusAra 63vIM DhAla ke sAtha hotA hai| kavi ne aneka devI zasyioM kA sahArA lekara atiprAkRta tatva kA bhI samAveza kiyA hai| aneka vidyAoM Adi ke prayoga se kavi ne mantramugdha kI bhAMti staMbhita karanA svecchAnusAra veza banA lenA jaise vidyAdharoM ke mAyAvI kautukoM kA varNana kiyA hai isa atiprAkRta tatva ne ghaTanAoM me kautuhala kI yatheSTa vRddhi kI hai| vastutaH kavi kI pratibhA ne jAnI pahacAnI jaina rAma kathA ko bhI eka naye Akarpaka rUpa meM prastuta kiyA hai| vahumukhI pratibhA ke dhanI mahAna gItakAra samayasundara ne aneka viSayoM para likhA hai jisameM lagabhaga daza hajAra rAsa sAhitya granthoM meM se hamArA yaha Alocya grantha apane virATa rUpa mArmika prasaMga evaM sahaja sarasatA ke kAraNa apanA mahAna astitva rakhatA hai sarasa sarala bhASA ke sAMce meM rAma kathA ko r3hAla gAkara sunAne kA kavi kA yaha prayAsa aneka dRSTikoNoM se stutya hai| [maru bhAratI varSa 7 aMka 1 se ]
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA rAjasthAnI bhASA meM rAmacarita sambandhI racanAe~ f puruSottama rAma aura kRSNa bhAratIya dhArmika evaM sAMskRtika cetanA ke pratIka haiM / do tIna hajAra varSo se inake Adarza caritro ne bhAratIya janatA ke jIvanastara ko pragatimAna banAne me mahatva kA kAma kiyA hai / inake sambandha meM vibhinna prakAra ke sAhitya kA nirmANa huA / jinameM se rAmAyaNa aura mahAbhArata bhAratIya sAhitya meM bahuta hI mahatvapUrNa sthAna rakhate haiM / ina graMthoM meM varNita kathAo evaM prasaMgoM para aura bhI choTe-bar3e saikar3oM graMtha race gaye, pratyeka bhAratIya bhASA meM rAma aura kRSNa caritra pAe jAte haiN| Age calakara to ye mahApuruSa, avatAra ke rUpa meM prasiddha hue aura inakI bhakti ne karor3oM mAnavoM ko AplAvita kiyA / bhaktoM ke hRdayodgAra ke rUpa me jo bhaktikAvya va gIta pragaTita hue unakI saMkhyA bhI bahuta vizAla hai / puruSottama zrI kRSNa se maryAdApuruSottama rAma kA caritra mAnava ke naitika stara ko U~cA uThAne me adhika sahAyaka huA hai| zrI kRSNa kI lIlAoM se kucha kharAviyAM bhI AIM, para rAma carita ke Adarzo ne vaisI koI vikRti nahIM kI / isIlie hamArI dRSTi meM rAma kathA ko AdaraNIya * pa0 zivapUjanasiMha, siddhAntazAstrI, vidyAvAcaspati, kAnapura vedavANI varSa 13 aka 4 meM prakAzita kRSNAvatAra kI kalpanA' nAmaka lekha meM likhate haiM - " rAma va kRSNa kI pUjA sarvatra bhAratavarSa meM pracalita hai / rAmacandra jI ko maryAdA puruSottama kahA jAtA hai kyoMki ve sarvatra maryAdAo kA pAlana karate the / apane jIvana meM unhoMne kabhI burA karma nahI kiyA / kRSNajI ke
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 14 ] va UMcA sthAna milanA caahiye| rAma rAjya eka Adarza rAjya mAnA mAnA jAtA hai usakA bakhAna hara vyakti karatA hai| mahAtmA gAMdhI ne bhI apane svarAjya kA Adarza, rAmarAjya hI rakhA thaa| unhoMne rAma nAma kI mahimA ko bhI adbhuta mAnA hai| gAMdhIjI aura vinovA jaise saMta saba rogoM ke nivAraNa kA ise amogha upAya mAnate hai / sAdhAraNatayA janaruci bhoga-vilAsa kI ora adhika AkarSita najara AtI hai aura usameM kRSNa kI lIlAoM se bahuta sphUrti aura preraNA milane se vigata kucha zatAbdiyoM se kRSNa-bhakti kA pracAra adhika bar3hA hai| para idhara 300 varSoM meM tulasIdAsa kI rAmAyaNa ne janatA ko bahuta bar3I naitika preraNA dI hai| rAma-bhakti ke pracAra meM isa rAma carita kA bahuta bar3A hAtha hai| rAma kathA kA pracAra bhI bahuta hI vyApaka evaM vistRta rahA hai| isa kathA ke aneka rUpa vividha dharma, sampradAyoM evaM deza-videzoM meM prApta haiN| bhArata ke sabhI bhASAoM ke prAthamika kAvya prAyaH rAmacaritra ko lekara banAe gae hai| vAlmIki kA rAmAyaNa saMskRta kA Adi kAvya mAnA jAtA hai| isI prakAra vimalasUri kA 'pauma cariya' bhI prAkRta bhASA kA Adi kAvya mAnA jA sakatA hai / jaina-graMthoM nAma para Aja kitanA anAcAra phailA huA hai| ise sabhI jAnate haiM / jisako dhanopArjana karanA hotA hai aura apanI kAma-pipAsA zAta karanI hotI hai vaha apane ko kRSNAvatAra ghoSita kara detA hai| kRSNajI ko yogIrAja kahA jAtA hai| ve vedamatroM ke pracAraka, rAjanItijJa, kUTanItijJa aura jJAnI the| para, zrImada bhAgavata ekAdaza skadha meM unakA jIvana-caritra kucha vikRta rUpa meM diyA gayA hai|"
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 15 ] meM rAma kA apara nAma "pauma" yA padma pAyA jAtA hai aura yaha kAvya unake sambandhI hone se hI usakA nAma 'pauma cariyaM' hai| isI prakAra apabhraMza kA upalabdha pahalA kAvya bhI mahAkavi svayaMbhU kA 'paThamacariu' hai| kannar3a Adi anya bhAratIya bhASAoM meM bhI rAmakathA kI pradhAnatA milatI hai| tAmila, telugu, malayAlama, siMhalI kazmIrI, baMgAlI, hindI, ur3iyA, marAThI, rAjasthAnI, gujarAtI, AsAmI, ke atirikta videza-tibbata, khotAna, hindeziyA, hindacIna, syAma, brahmadeza Adi dezoM kI bhApAoM meM rAmakathA pAI jAtI hai| dharma sampradAoM ko le to hindU dharma meM to isakI pradhAnatA hai hI para jaina evaM bauddha granthoM meM bhI rAmakathA pAI jAtI hai| jainoM meM to rAmacarita mAnasa sambandhI pacAsoM graMtha hai| hindU dharma sampradAyoM me to zaiva evaM zAkta Adi sampradAyoM kA prabhAva rAmakathA para par3A hai| rAma kathA kI itanI vyApakatA kA kAraNa usakI Adarza preraNAtmakatA hai| deza videza meM sthAna sthAna para pracArita ho jAne se isa kathA ke aneka rUpa pracalita ho gae aura prAcIna kathA ke sAtha bahuta sI naI vAteM jur3atI gii| bauddha-dazaratha jAtaka Adi meM varNita rAma kathA, jaina paramparA kI rAma kathA Adi se hindU dharma meM pracalita rAma kathA kA tulanAtmaka adhyayana karane se bahuta se nae tathya prakAza meM Ate haiN| ina saba bAtoM kI chAna-cIna san 1950 meM bhAratIya hindI paripada, prayAga se prakAzita revarenDa phAdara kAmila vulke likhita rAmakathA (utpatti aura vikAza) meM bhalI bhAMti kI jA cukI hai| suyogya lekhaka ne prastuta zodha prabaMdha kI taiyArI meM bar3A bhArI zrama kiyA hai| anya zodha pravandhoM se isakI tulanA karane para, dUsare
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 16 ] nibaMdha isake sAmane phIke mAlUma par3ate haiN| eka videzI vyakti dvArA bhAratIya rAmacarita para itanA vizada prakAza DAlanA vAstava meM bahuta hI prazaMsanIya evaM anukaraNIya kArya hai| isa grantha kA abhI parivarddhita saskaraNa bhI prakAzita ho cukA hai| rAma bhakti-sampradAyoM va unake sAhitya ke sambandha meM do tIna mahatvapUrNa grantha prakAzita ho cuke haiN| vAlmIki rAmAyaNa bhArata ke sAMskRtika itihAsa ke nirmANa meM mahatvapUrNa sthAna rakhatA hai| jodhapura ke DA0 zAMtisvarUpa vyAsa ne 'vAlmIki rAmAyaNa meM bhAratIya saMskRti zIrpaka thIsisa likhakara sarAhanIya kArya kiyA hai| isa sambandha meM unake do mahatvapUrNa graMtha sastA-sAhitya maMDala, naI dillI se prakAzita ho cake hai| maiMne kAmila bulke ke ukta grantha ko bhI par3hA to dekhA ki usameM gujarAtI ke eka-do sAdhAraNa rAmacaritra sambandhI graMthoM kA ullekha AyA hai para rAjasthAnI bhASA ke rAmacarita sambandhI graMtha unakI jAnakArI meM nahIM aae| ataH maiMne isa viSaya ko apane zodha kA viSaya banAyA aura harpa kI bAta hai ki mujhe acchI sAmagrI prApta huii| maiM apane zodha ke pariNAma ko vidvAnoM ke sammukha upasthita kara rahA huuN| yaha lekha 'rAjasthAnI bhASA meM rAma carita' kI sAmagrI kA paricaya dene vAlA hI hogaa| una granthoM kA svatantra adhyayana karake vizada vivecana karanA to eka zodha pravandha kA hI viSaya hai| DA0 kanhaiyAlAla sahala ne pro0 phUlasiMha caudharI ko isa viSaya meM mArga darzana lene ke lie mere pAsa bhejA thA aura kucha kArya unhoMne kiyA bhI thA para ve apanA zodha prabaMdha pUrA nahIM kara paaye|
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 17 ] rAjasthAnI bhASA kI sarvAdhika sevA cAraNoM aura jaina yatiyoM ne kI hai| isake pazcAt brAhmaNa Adi vaidika vidvAnoM kA sthAna AtA hai| hindI bhASA meM bhI rAjasthAna meM rAmacaritra sambandhI aneka grantha race gaye hai| rAjasthAnI bhASA ke rAmacaritra granthoM kA AdhAra vAlmIki rAmAyaNa, adhyAtma rAmAyaNa aura jaina rAmAyaNa hai| tulasIdAsa kI rAmAyaNa se bhI unheM preraNA avazya milI hogI, para una racanAo meM usakA ullekha nahIM pAyA jAtA hai| rAjasthAna meM santa kaviyo Adi dvArA jo hindI meM rAmacaritra likhe gae hai una para tulasI rAmAyaNa kA prabhAva adhika honA sambhava hai| rAjasthAna meM gata kaI zatAbdiyoM se rAmabhakti, kRSNa bhakti, zaiva upAsanA aura zakti sAdhanA kA pracAra kabhI kahIM adhika, kahIM nyUna rUpa meM calatA rahA hai| isameM rAjyAzraya kA bhI pradhAna hAtha rahA hai| jaba jahAM ke rAjAoM ne jisa upAsanA ko apanAyA va bala diyA to vahIM kI prajA meM bhI usane jora pakar3a liyA, kyoMki yathA rAjA tathA prajA ukti ke anusAra khAsa taura se rAjyAzrita hajAroM vyakti to rAjAoM kI prasannatA para hI Azrita the| ataH rAjasthAna meM rAjAoM me rAmabhakta adhika nahIM hue para kaI santa sampradAyoM ke hI kAraNa rAmabhakti kA pracAra ho sakA hai| rAmabhakti kA pracArabhaktoM evaM saMtoM ke dvArA hI adhika huA aura santoM kA pracAra kArya sAdhAraNa janatA me hI adhika rhaa| isalie rAjAoM meM rAmabhakta vizeSa ullekhanIya jAnane meM nahIM aae| zaiva aura zAkta ye rAjasthAna ke prAcIna aura mAnya sampradAya hai / kSatriya loka zakti ke upAsaka to hote hI hai| yoga mAyA karaNIjI kI
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 18 ] prasiddhi ke bAda zakti upAsanA kA svarUpa hI kucha badala gyaa| prAcIna zakti rUpiNI devI suDA, cAmuMDA Adi ke prAcIna mandira' jodhapura rAjya meM prApta haiN| vizeSataH suMDA lAmaka parvata aura osiyA sojata Adi ke mandira ullekha yogya haiN| osiyAM kI cAmuMDA, jaina zrAvakoM meM saccikA devI ke rUpa meM mAnya huii| kRSNa bhakti kA bhI rAjasthAna meM acchA pracAra rahA hai, rAjagharAno va vilAsapriya janatA kI ruci to usa ora honA svAbhAvika hI thii| rAjasthAna ke aneka kSatriya rAjavaMza apane ko rAmacandrajI ke, vaMzaja mAnate haiN| suprasiddha rAThaura sIsodiyA Adi sUryavaMzI rAmacandrajI se apanI vazAvalI jor3ate haiN| rAjasthAna kA prasiddha pratihAra vaMza apane ko rAmacandrajI ke anuja lakSmaNa kA vaMzaja mAnatA hai| isa rUpa me to rAjasthAna meM maryAdA-purupottama rAmacaMdra kA mahatva bahuta adhika honA hI caahiye| kirADU Adi sthAnoM meM rAmAvatAra kI mUrtiyA~ 13vI 14vIM zatAbdI kI milI hai| aura 11vIM, 12 zatAbdI ke devAlayoM me bhI rAmAyaNa sambandhI ghaTanAe~ utkIrNita milatI hai aura una se rAjasthAna meM rAma kathA ke pracAra va loka priyatA kA patA cala jAtA hai| rAjasthAna ke loka gItoM meM jo rAma kathA sambandhI aneka gIta milate haiM, unase bhI rAmakathA kI lokapriyatA kA paricaya milane ke sAtha-sAtha kucha nae tathya bhI prakAza meM Ate hai| udAharaNArtha-- sItA ke vanavAsa meM usakI nanada kAraNabhUta huI isa prasaMga ke gIta jaise anya prAntoM meM milate hai vaise hI rAjasthAna meM bhI prApta hai|
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 16 ] rAjasthAnI bhASA meM rAmacarita sambandhI racanAoM kA prArambha 16vIM zatAbdI se hone lagatA hai aura 20vIM taka usakI paramparA nirantara calatI rahI hai| upalabdha rAjasthAnI bhASA ke rAmacaritra gadya aura padya donoM prakAra ke hai| isI prakAra jaina aura jenetara bheda se bhI inheM do vibhAgoM meM bAMTA jA sakatA hai| inameM jaina racanAoM kI prAcInatA va pradhAnatA ullekhanIya hai| rAmacaritra sambandhI rAjasthAnI jaina racanAoM meM se kucha to sItA ke caritra ko pradhAnatA detI hai kucha rAmacaritra ko pUrNarUpa meM vistAra se upasthita karatI hai to kucha prasaMga vizepa ko saMkSipta rUpa me| 1-di0 brahma jinadAsa racita rAmacaritra kAvya hI rAjasthAnI __ kA sabase pahilA rAma kAvya hai / isa rAmAyaNa kI racanA saM0 1508 meM huI, isakI hastalikhita prati DuMgarapura ke jaina mandira ke bhaNDAra me hai| 2--isake bAda jaina gurjara kavio bhAga 1 ke pRSTha 166 meM upakeza gaccha ke upAdhyAya vinayasamudra racita padmacarita kA ullekha pAyA jAtA hai| yaha rAmacaritra kAvya jo saM0 1604 ke phAlgunameM bIkAnera meM racA gayA hai| donoM abhinna hI hai| padmacarita ke AdhAra se banAyA gyaa| vinayasamudra ke padmacarita kI prati gaur3IjI bhaMDAra udayapura meM hai| " 3-piMgala ziromaNi-suprasiddha kavi kuzalalAbhane jaisalamera ke mahArAjakumAra hararAjake nAma se yaha mAravAr3I bhASA kA sarva prathama chaMda pratha vanAyA hai udAharaNa rUpa meM rAma kathA varNita hai| rAjasthAnI zodha saMsthAna, jodhapura se prakAzita ho cukA hai|
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 20 ] 4-sItA caupaI -yaha 327 padyoM kI choTI racanA hai| isameM sItA ke caritra kI pradhAnatA hai, kharatara gaccha ke jinaprabhasUri zAkhA ke AcArya jinabhadrasUri ke samaya meM sAgaratilaka ke ziSya samayadhvaja ne isakI racanA saMvat 1611 me kii| zrImAla maradulA aura gUjaravaMzIya gar3hamala ke putra bhISaNa aura daragahamalla ke lie isakI racanA huii| isakI saMvat 1702 me likhita 16 patra kI prati haMsavijaya lAibrerI, bar3audA meM hai| 5-sItA pravandha-yaha 346 padyoM meM hai| saMvat 1628 raNathaMbhora meM zAha cokhA ke kahane se yaha racA gyaa| 'jaina gUrjara kavio' bhAga 3 pRSTha 733 meM isakA vivaraNa milatA hai| prati nAharajI ke saMgraha (kalakatte ) me hai| 6-sItA caritra-yaha sAta sargoM kA kAvya pUrNimA gacchIya hemaratnasUri racita hai| mahAvIra jaina vidyAlaya, tathA anaMtanAtha bhaMDAra bambaI evaM bar3audA meM isakI pratiyAM haiN| padmacaritra ke AdhAra se isakI racanA huI / racanAkAla kA ullekha nahIM kiyA para hemaratna sUri ke anya graMtha saM0 1636-45 meM mAravAr3a me racita milate hai ataH yaha bhI isake Asa pAsa kI hI racanA hai| 7-rAma sItA rAsa-tapAgacchIya kuzalavarddhana ke ziSya nagarSi ne isakI racanA 1646 meM kii| hAlAmAI bhaMDAra, pATaNa me isakI prati hai aura jaina gurjara kavio bhAga 1 pRSTha 260 me isakI kevala eka hI paMkti uddhata hone se grantha kI padya saMkhyAdi parimANa kA patA nahIM cltaa|
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 21 ] 8-jaina rAmAyaNa-rAjasthAnI bhASA ke viziSTha kavi jinarAja sUrijI ne AcArya pada prApti se pUrva (rAjasamudra nAma thA, saM0 1674 meM AcArya pada ) isa rAmacarita kathA kI saMkSepa meM racanA kii| isakI eka mAtra samakAlIna likhita 28 patroM kI prati koTA ke kharatara gacchIya jJAnabhaMDAra meM hai, para usameM prazasti kA aMtima padya nahIM hai| -lava kuza rAsa-pIpala gaccha ke rAjasAgara racita, isa rAsa meM rAma ke putra lava kuza kA carita varNita hai / padya saMkhyA 575 (graMthAgrantha 100) hai| saMvat 1672 ke jeTha sudi 3 budhavAra ko thirapura meM isako racanA huii| uparyukta pATaNa bhaMDAra meM isakI 12 patroM kI prati hai| 10-sItA viraha lekha-isameM 61 padyo meM sItA ke viraha kA varNana patra preSaNa ke rUpa meM kiyA gayA hai| saMvat 1671 kI dvitIya AsADha pUrNimA ko kavi amaracanda ne isakI racanA kii| jana gUrjara kavio bhAga 1 pRSTha 508 meM isakA vivaraNa milatA hai| -- 11-sItArAma caupaI-mahAkavi samayasundara kI yaha viziSTa kRti hai| racanAkAla va sthAna kA nirdeza nahIM hai para isake prArambha meM kavi ne apanI pUrva racanAo kA ullekha karate hue nala damayaMtI rAsa kA ullekha kiyA hai jo saMvat 1673 meDate meM rAyamala ke putra amIpAla, khetasI, netasI, tejasI aura rAjasI ke Agraha se racA gyaa| ataH sItArAma caupai saMvata 1673 ke bAda ( inhIM rAjasI Adi ke Agraha se racita hone se) racI gii| isake chaThe khaNDa kI tIsarI DhAla me kavi ne apane janma sthAna sAcora meM banAne kA ullekha kiyA hai| kavivara ke racita sAcaura kA mahAvIra stavana saMvat 1677 ke
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 22 ] mAgha meM racA gyaa| sambhava hai ki usIke Asa pAsa sItArAma caupaI kI ukta DhAla bhI vahAM racI gaI ho| isa sItArAma caupaI kI saMvat 1683 kI likhita to prati hI milatI hai, ataH isakA racanAkAla saMvat 1673 se 83 ke vIca kA nizcita hai| prastuta caupaI nava khaNDa kA mahAkAvya hai| navoM rasoM kA popaNa isameM kie jAne kA ullekha kavi ne mvaya kiyA hai| prasiddha loka gItoM kI deziyoM (cAla) meM isa graMtha kI DhAleM banAI gaI, unakA nirdeza karate hue kavi ne kaunasA loka gIta kahA~ kahA~ prasiddha hai, ullekha kiyA hai| jaise (1) nokhA rA gIta-mAravADi DhADi, mAhe prasiddha ch| (2) sUmarA rA gIta-jodhapura, meDatA, nAgaura, nagare prasiddha ch| (3) tillI rA gIta-meDatAdika deze prasiddha ch| "(4) isI prakAra "jesalamera ke jAdavA" Adi gIto kI cAla meM bhI DhAleM banAI gii| prastuta grantha pAThakoM ke samakSa upasthita hai ataH vizeSa paricaya graMtha ko par3hakara svayaM prApta kre| 12-rAma yazo rasAyana-vijayagaccha ke muni kesarAja ne saMvat 1683 ke Azvina trayodazI ko antarapura me isakI racanA kii| graMtha cAra khaNDoM meM vibhakta hai| DhAle 62 haiN| isakA sthAnakavAsI aura terahapaMthI sampradAya meM bahuta pracAra rahA hai| unhoMne apanI mAnyatA ke anusAra isake pATha meM raho-badala bhI kiyA hai| sthAnakavAsI samAja kI ora se isake do tIna saMskaraNa chapa cuke haiN| para mUla pATha AnaMda kAvya mahodadhi ke dvitIya bhAga meM ThIka se chapA hai| isakA
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 23 ] parimANa samayasundara ke sItArAma caupAI ke karIva kA hai| isakI 2 hastalikhita pratiyAM hamAre saMgraha meM haiN| 13-rAmacandra caritra-loMkA gacchIya trivikrama kavi ne saMvat 1666 sAvaNa sudi 5 ko hisAra pirojA draMga meM isakI racanA kii| 'trisaSTi zalAkA puruSa caritra' ke AdhAra se nana khaNDoM evaM 135 DhAloM me yaha racA gayA hai| isakI 130 patroM kI prati zrI motIcanda jI ke saMgraha meM hai| jisake prArambha ke 25 patra na milane se tIsa DhAle prApta nahIM hai| isa zatAbdI ke prApta granthoM meM yaha sabase bar3A hai| 18vIM zatAbdI 14-rAmAyaNa-kharataragacchIya cAritradharma aura vidyAkuzala ne saMvat 1721 ke vijayadazamI ko savAlakSa desa ke lavaNasara meM isakI racanA kii| prApta jaina rAjasthAnI racanAoM me isakI yaha nirAlI vizeSatA hai ki kavi ne jaina hone para bhI isakI racanA jaina granthoM ke anusAra na karake vAlmIki rAmAyaNa Adi ke anusAra kI hai : vAlmIka vAziSTarisi kathA kahI subha jeha / tiNa anusAre rAma jasa, kahiye ghaNo saneha / / suprasiddha vAlmIki rAmAyaNa ke anusAra isameM vAlakANDa uttarakANDa Adi sAta kANDa hai| racanA DhAlabaddha hai| grantha kA parimANa cAra hajAra zloka se bhI adhika kA hai| sIrohI se prApta isakI eka prati hamAre saMgraha meM hai| 15-sItA AloyaNA-loMkA gacchIya kuzala kavi ne 63 padyoM meM sItA ke banavAsa samaya meM kie gae Atma vicAraNA kA isameM
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 24 ] gumphana kiyA hai| kavi kI anya racanAeM saMvat 1746-86 kI prApta hone se isakA racanAkAla 18vIM zatAbdI nizcita hai| 16-sItAharaNa cauDhAliyA-tapAgacchIya daulatakIrti ne 46 padyoM va 4 DhAla meM sItA haraNa ke prasaMga kA varNana kiyA hai| racanA bIkAnera me saMvat 1784 meM banAI gaI hai| isakI do patroM kI prati hamAre saMgraha me hai| 17-rAmacandra AkhyAna-isame dharmavijaya ne 55 chappaya kavitto meM rAmakathA saMkSepa me varNana kI hai| isakI pA~ca patroM kI prati (16vIM zatAbdI ke prArambha kI likhita ) motIcandajI khajAMcI ke saMgraha meM hai, ataH racanA 18vIM zatAbdI kI honA sambhava hai| bra0 jinadAsa ke rAmacarita ko chor3a kara upayukta sabhI racanAeM zvetAmbara vidvAnoM kI hai, digambara racanAoM me saMvat 1713 meM racita / 18-sItA caritra hindI meM hai jo kavi rAyacanda ke racita hai| usakI 144 patroM kI prati Amera bhaNDAra me hai / govinda pustakAlaya, bIkAnera meM bhI isakI eka prati prApta hai| 16-sItAharaNa-di0 jayasAgara ne saM0 1732 me gaMdhAra nagara meM isakI racanA kI bhApA gujarAtI mizrita rAjasthAnI hai| usakI 114 patroM kI prati upayukna Amera bhaNDAra meM hai| 16vIM zatAbdI 20-DhAla maMjarI-rAma rAsa-tapAgacchIya sujJAnasAgara kavi ne saMvata 1822 migasara sudI 12 ravivAra ko isakI udayapura meM racanA kii| bhApA me hindI kA prabhAva bhI hai| caritra kAphI vistAra se
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 25 ] varNita hai| grantha 6 khaNDoM meM vibhakta hai| isakI prati lIbaDI ke jJAnabhaNDAra meM 181 patroM kI haiN| sambhavataH rAjasthAnI jaina rAmacarita granthoM meM yaha sabase bar3A hai| granthakAra bar3e varAgI evaM saMyamI the| inakI cauvIsI Adi racanAe sabhI prApta hai| 21-sItA caupaI-tapAgacchIya cetanavijaya ne saMvat 1851 ke vaisAkha sudi 13 ko vaMgAla ke ajImagaMja meM isakI racanA kii| inake anya racanAoM kI bhASA hindI pradhAna hai| prastuta caupaI kI 18 patroM kI prati bIkAnera ke u0 jayacandajI ke bhaMDAra va kalakatte ke zrI pUrNacanda nAhara ke saMgraha meM hai| parimANa madhyama hai| 22-rAmacarita-RSi cauthamala ne isa vistRta grantha kI racanA kii| zrI motIcandajI ke saMgraha me isakI do pratiyAM patra 65 va 84 kI hai| jinameM se eka meM aMta ke kucha patra nahIM hai aura dUsarI meM aMta kA patra hone para bhI cipaka jAne se pATha naSTa ho gayA hai isakA racanAkAla saM0 1862 jodhapura hai| inakI anya racanA pidattA caupAI saMvat 1864 devagar3ha (mevAr3a) meM racita haiN| prArambhika kucha padyoM ko par3hane para jJAta huA ki samayasundara ke sItArAma caupAI ke kucha padya to isame jyoM ke tyoM apanA liye hai| ___23-rAma rAso-lakSmaNa sItA banavAsa caupAI-mRpi zivalAla ne saMvat 1882 ke mAgha vadi 1 ko bIkAnera kI nAhaToM kI vagIcI meM isakI racanA kI, isameM kathA saMkSipta hai / 12 patro kI prati yati mukanajI ke saMgraha meM hai| 20 vIM zatAbdI 24-rAma sItA DhAlIyA-tapAgacchIya nRpabhavijaya ne saMvat
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 26 ] 1603 migasara vadi 2 budha ko sAta DhAlo meM saMkSipta caritra varNana kiyA hai| bhASA gujarAtI pradhAna hai| __ 25~-vIsavIM ke uttarArddha meM amolaka api ne sItA caritra banAyA hai vaha maiMne dekhA nahIM hai usakI bhASA hindI pradhAna hogii| vIsavIM zadI meM (26) zukla jaina rAmAyaNa-zuklacandajI (27) sarala jaina rAmAyaNa-kastUracandajI (28) Adarza jaina rAmAyaNacauthamalajI ne nirmANa kI hai| phuTakara satI sItA gIta Adi to kaI milate hai| gadya meM kaI vAlAvabodha graMthoM meM 'sItA caritra' saMkSepa meM milatA hai unakA yahAM ullekha nahIM kiyA jA rahA hai| kevala eka maulika sItA caritra kI kI apUrNa prAcIna prati hamAre saMgraha meM hai, usIkA kucha vivaraNa Age diyA jA rahA hai| gadya ___ 26-sItA carita bhASA-isakI 58 patroM kI apUrNa prati hamAre saMgraha se hai, jo 16-17vIM zatAbdI kI likhita hai ataH isakI racanA 16vIM zatAbdI kI honI sambhava hai| isI taraha kA eka anya saMkSipta sItA caritra (gadya) muni jinavijayajI saMgraha (bhAratIya vidyA bhavana, bambaI ) meM hai| isa prakAra tathA jJAta jaina racanAoM kA paricaya dekara aba jainetara gadya aura padya racanAoM (rAmacaritra sambandhI granthoM) kA paricaya diyA jA rahA hai| 17vIM zatAbdI 1 rAmarAso-mAdhavadAsa dadhavADiyA racita yaha kAvya khUba
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 27 ] prasiddha rahA hai| prArambhika maMgalAcaraNa meM kavi ne muni karmANaMda ko namaskAra kiyA hai patA nahIM ve kauna the ? antima padyoM meM 'rAja hukama jagatesare zabdoM dvArA jagatasiMha rAjA kA ullekha kiyA hai ve bhI kahAM ke rAjA the ? nizcita jJAta nahIM huaa| isakI padya saMkhyA prazasti ke anusAra 1138 hai| hamAre saMgraha meM bhI usakI kaI pratiyAM haiN| DA0 motIlAla menAriyA ne mAdhodAsa kA kavitAkAla 1664 nizcaya kiyA hai| rAma rAso kI padya saMkhyA 1601 aura udayapura kI prati kA lekhana samaya 1667 diyA hai| unake uddhRta pada vAstava meM mUla grantha ke samApta hone ke bAda likhA gayA hai| udayapura prati meM rAjyAbhiSeka kA varNana adhika hai| 18vIM zatAbdI 2-rugharAso saM0 1725 ke migasara me mAravAr3a ke vAlarave meM isakI racanA rUghapati (rughanAtha ) ne kii| isakI prati koTA bhaMDAra meM hai| 3 rAghava sItA rAsa-isa 225 padyoMvAlI racanA kI prati saMvat 1735 kI likhI milI hai / isakI bhApA va zailI vIsaladeva rAso kI taraha hai| rAma rAso DiMgala zailI kA grantha hai, to yaha bolacAla kI bhASA meM lokagIta kI zailI kaa| isakI prati bIkAnera ke bar3e jJAnabhaMDAra meM hai| .4 rAma sItA rAsa-34 padyoM kI isa laghu rAsa kI do patroM kI - saMvat 1733 likhita prati hamAre saMgraha me hai|
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 28 ] sUraja prakAza (kaviryA karaNIdAna racita) isa kAvya meM rAThor3o ke ke pUrvaja ke rUpa me rAma kA carita diyA hai| 16vIM zatAbdI raghunAtharUpaka-sevaga kavi maMcha ne savat 1863 meM ise racA hai| rAjasthAnI gItoM kA yaha prasiddha chanda zAstra hai| udAharaNa me kavi ne rAmacaritra ko liyA hai| isIlie isakA nAma raghunAtha rUpaka rakhA hai| nAgarI pracAriNI sabhA se yaha chapa bhI cukA hai| 6 raghuvara jasa prakAza-yaha bhI rAjasthAnI chanda zAstra hai| racayitA kisanajI Ar3hA hai| saMvat 1781 meM isakI racanA huI / kavitA praur3ha aura bhASA zailI sarasa hai| rAjasthAna prAcya vidyA pratiSThAna, jodhapura se yaha prakAzita ho cukA hai| 20vIM zatAbdI (7) gIta rAmAyaNa-jodhapura ke sva0 kavivara amRtalAla mAthura ne samvat 1955 me vahIM ke pracalita mAravAr3I lokagItoM kI cAla me vnaaii| isameM prasiddha rAmAyaNa kI bhAMti sAta kANDa haiM aura kramazaH 51, 38, 13, 4, 16, 3 aura 11 kula 136 gIta haiM / bAla-kANDa, avadhakANDa, araNya-kANDa, kiSkiMdhA-kANDa, sundara kANDa, laMkAkAMDa aura uttarakADa me rAma ke rAjya taka kI kathA AI hai| sItA banavAsa kA prasaMga nahIM diyA gyaa| loka gItoM kI cAla meM isake gIta hone se striyoM meM isakA pracAra vahuta adhika huaa| racanA bahuta sundara hai| paoNkeTa sAIja ke 212 pRSThoM meM chapa cukI hai|
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ [26] gadya rAmAyaNa (8) rAmacaritra vAlAvabodha - adhyAtma rAmAyaNa ke 6 adhyAyoM kA yaha rAjasthAnI anuvAda hai / samvat 1747 kI likhita prati prApta hone se racanA isase pUrva kI nizcita hai para anuvAdaka kA nAma nahIM pAyA jAtA / bhASA sarala hai / isakI eka zuddha prati bIkAnera ke vRhad jJAna bhaNDAra meM 58 patro kI hai / jo 18vIM zatAbdI kI likhI pratIta hotI haiM / anUpa saMskRta lAyabrerI ke guTake naM0 240 ke patrAMka 180 se 270 me yaha bAlAvavodha likhita milatA hai / vaha prati samvat 1747 meM likhI gaI hai / (1) rAmacaritra - anUpa saMskRta lAyabrerI meM eka anya gadya rAmacaritra bhI hai jisakI prati ke prArambhika pA~ca patra nahIM hai aura patrAka 125 meM kathA pUrNa hotI hai / para anta kA upasaMhAra bAkI raha jAtA hai / (10) rAmacaritra - zrI motIcandajI khajAMcI ke saMgraha meM samvat 1832 jodhapura meM likhita prati meM yaha gadya rAmacaritra milatA hai 1 jisameM brahmADa purANa ke ullekha hai / isameM rAmakathA bahuta vistAra se cAra hajAra zloka parimita hai / (11) rAmacaritra gadya kI eka sacitra prati khajAcIjI ke saMgraha meM hai / (12) gadya rAmAyaNa kI eka prati jodhapura ke kaviyA badrIdAnajI ke saMgraha meM prApta huI hai /
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 30 ] rAjasthAna prAcya vidyA pratiSThAna, jodhapura ke saMgraha meM rAjasthAnI gadya rAmAyaNa kI sacitra prati hai| (13) mAnava mitra rAmacaritra- isake lekhaka sva0 mahArAja sAhaba caturasihajI hai| bhASA mevADI hai| isakI dvitIya AvRti manoharalAla zarmA saMskRta granthAgAra cAMda pola, udayapura se 203 pRSThoM meM prakAzita huI hai| pRSTha 161 taka ( vijaya taka ) kA vRtAnta caturasiMhajI ne vAlmIki rAmAyaNa, yoga vaziSTha, tulasI rAmAyaNa aura mahAvIra catura ke AdhAra se upanyAsa kI bhAMti likhA hai| uttara kA caritra zrI giradharalAla zAstrI ne likhakara grantha ko pUrNatA dI hai| (14) bAla rAmAyaNa-suprasiddha vrajalAlajI viyAnI ne vidyArthI avasthA meM ise likhA, yaha chapa bhI cukA hai| isa prakAra jaina aura jainetara rAjasthAnI rAmacaritra antho kA paricaya yahA~ diyA gayA hai| isase spaSTa hai ki jaina vidvAnoM kI racanAe~ jyAdA hai aura 16vIM zatAbdI se gadya aura padya me milane lagatI hai| jainetara racanAoM kA prArambha 17vIM ke uttarArddha se hotA hai, jo 20vIM taka nirantara calatA rahatA hai| rAjasthAna meM hindI bhASA kA pracAra bhI 17vIM zatAbdI se prArambha ho gayA aura 18vIM se saikar3oM grantha race gaye ataH hindIbhASA ke rAmacaritra granthoM kI saMkhyA bhI acchI honI caahiye| bhakta evaM santa kaviyoM ne bhI kaI rAmacaritra hindI me likheM haiM inameM se santa kavi jagannAtha racita rAmakathAkA paricaya meM prakAzita kara cukA huuN| yoM naraharidAsa ke avatAra caritra me zrI rAmacaritra milatA haiN|
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 31 / rAmacaritra sambandhI rAjasthAnI sAhitya kI jAnakArI karAne ke pazcAt isa prakAzyamAna sItArAma caupaI ke nirmAtA mahAkavi samayasundara kA paricaya yahIM diyA jA rahA hai| kavivara samayasuMdara rAjasthAna kI pavitra bhUmi apanI yuddhavIratA ke liye vizvavikhyAta hai| paga-paga para hajAroM smAraka Aja bhI apanI mAtRbhUmi para prANa nichAvara karanevAle vIroM aura vIrAganAoM kI amara kIrti kI yAda dilA rahe haiN| isI prakAra apanI dAnavIratA ke liye bhI rAjasthAna prasiddha hai| Aja bhI bhArata kI adhikAMza pAramArthika saMsthAe~ yahIM ke dAnavIroM kI sahAyatA se jana-kalyANa kara rahI haiN| yahA~ ke cAraNa sukaviyoM kI khyAti bhI kama nahIM hai| unake vIrakAvyoM ne yahAM ke puruSoM meM jisa pracaMDa vIratA kA saMcAra kiyA use sunakara Aja bhI kAyara hRdayo meM vIrocita utsAha umar3a par3atA hai| parantu saccA mAnava banane ke liye vIratA ke sAtha-sAtha vizvaprema, bhakti, sadAcAra. paropakAra Adi sadguNoM kA vikAsa bhI paramAvazyaka hai / isa AvazyakatA kI pUrti saMtoM ne kI, jinameM jaina vidvAna saMto kA sthAna sarvotkRSTa hai| jaina vidvAnoM ne ahiMsA kA pracAra to kiyA hI, rAjasthAna kI vyApArika unnati ke mUla kAraNa prAmANikatA para bhI unhone bahuta jora diyaa| ina muniyoM ke upadezoM ne janatA meM vairAgya, dharma, nIti Adi AdhyAtmika saMskAroM kA vikAsa kiyaa| kavi samayasudaropAdhyAya bhI unhIM jaina muniyo meM eka pradhAna kavi haiN| samayasuMdara kI kavitA bar3I hI sarala evaM ojapUrNa hai| inake
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 32 ] pADitya aura inakI pratibhA kA vikAsa vyAkaraNa, alaMkAra, chaMda, jyotipa, jaina sAhitya, anekArtha Adi aneka viSayoM meM dikhAI par3atA hai aura prAkRta, saMskRta, rAjasthAnI, gujarAtI, hiMdI, siMdhI tathA pArasI taka meM inakI lekhanI samAna rUpa se calatI hai| inhone aneka graMtha racakara bhAratIya vADmaya kI vRddhi kii| sAhitya ke ye apratima sevaka the| janmabhUmi-kavi kI mAtRbhUmi hone kA gaurava mAravAr3a prAnta ke sAMcaura sthAna ko prApta hai| yaha sAMcaura bhagavAn mahAvIra ke tIrtha-rUpa me jaina sAhitya me prasiddha hai / ' kavi ne svayaM apanI janmabhUmi kA ullekha sapanI viziSTa bhASA-kRti 'sItArAma-caupAI' meM ina zabdoM meM kiyA hai mujha janma zrI sAcora mAhi, tihA cyAra mAsa rahyA ucchAhi / vihA DhAla e kIdhI ekeja, kahai samayasudara dharI heja / kavi-racita 'sAcaura-maMDana-mahAvIra-stavana' kA racanAkAla saM0 1677 hai| yaha DhAla bhI sambhavataH usI samaya racI gaI hogii| inake ziSya vAdI harpanaMdana aura devIdAsa ne bhI gurugItoM meM kavi kI janmabhUmi kA varNana isa prakAra kiyA hai sAca sAcore sadguru janamiyA re / (harSanadana ) janmabhUmi sAcore jehanI re| ( devIdAsa ) vaMza-jainoM meM tIna prasiddha jAtiyAM haiM-zrImAla, osavAla, porvaadd'| purAne kaviyo meM inakI vizeSatAoM kA varNana karate hue 1-draSTavya-jaina-sAhitya-sazodhaka, khaDa 3 yaMka 3
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 33 ] poravAr3a jAti ke buddhi-vaibhava kI vizeSatA 'prajJAprakarSa prAgvATe' vAkya 'dvArA vatalAI hai| vimala-prabaMdha meM poravAr3a jAti ke sAta guNoM meM cauthA guNa "catuH prajAprakarpavAn" likhA hai jo prAcIna itihAsa ke avalokana se sArthaka ho siddha hotA hai| gujarAta ke mahAmantrI vastupAla, tejapAla ne arisiMha Adi kitane hI kaviyoM ko Azraya diyA, utsAhita kiyA aura svayaM vastupAla ne bhI 'vasaMtavilAsa' nAmaka sundara kAvya kI racanA kara apane anya sukRtyoM para kalaza car3hA diyaa| isase pUrva mahAkavi-cakravartI zrIpAla ne bhI zatArthI, sahasraliMga sarovara, durlabha sarovara, rudramAlA kI prazasti mahArAja siddharAja ke samaya meM aura bar3anagara-prazasti tathA kaI stavanAdi mahArAja kumArapAla ke samaya meM saM0 1208 meM bnaae| inakA potra vijayapAla bhI acchA kavi thaa| isakA racA draupadI-svayaMvara nATaka jaina-AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara se prakAzita hai| satarahavIM zatI meM isI vaMza meM 'zrAvaka mahAkavi apabhadAsa" hue, jo kavi ke samakAlIna the| prAgvATa ( poravAr3a) jAti ko prajJAprakarpatA ke ye udAharaNa hai| isI poravAr3a 2-bar3odA oriyaMTala sIrIja se prakAzita / sabaMdhita kaviyoM ke viSaya meM draSTavya-DA0 bhogIlAla sADesarA kRta 'vastupAla kA vidyAmaDala' (jainasaskRti-sazodhaka-maMDala, vnaars)| 3--'jaina-satya-prakAza', varSa 11 aka 10 4-'bAnada-kAvya-mahodadhi', mauktika 8 5-'anekAta', varSa 4 aMka 6 eva 'bosavAla', varSa 12 aMka 8.10 me prakAzita lekhaka ke lekh|
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 34 ] vaMza meM mahAkavi samayasuMdara kA janma huA thA jisakA ullekha unake ziSyavAdI harpanaMdana ne isa prakAra kiyA hai prajJAprakarSa prAgvATe iti satyaM vyadhAyi yaH ( madhyAhna vyAkhyAna paddhati) prAgvATa-vaMza-ratnA dharmazrI majikAsUnuH / (RpimaDala vRtti) prAgvATa zuddhavazA paDbhApA gItikAvyakartAraH / ( uttarAdhyayana vRtti) paragar3a vaza poravAr3a / (zrI samayasudaropAdhyAyAnA gItam ) devIdAsa ne bhI apane gIta meM 'vaMza poravADa vikhyAto jI' likhA hai| mAtA-pitA aura dIkSA-kavi ke pitA kA nAma rUpasI aura mAtA kA lIlAde yA dharmazrI thA, jinakA ullekha vAdI harSanaMdana ne "rUpasI jI rA naMda" aura devIdAsa ne "bhAta lIlAde rUpasI janamiyA" zabdoM dvArA kiyA hai| kavi ke janma athavA dIkSA kA samaya adyAvadhi ajJAta hai| parantu inakI prathama kRti 'bhAvazataka' ke racanAkAla ke AdhAra para zrI mohanalAla dalIcaMda desAI ne usa samaya inakI Ayu 20-21 varSa anumAnita kara janma-kAla vi0 1620 hone kI saMbhAvanA kI hai jo samIcIna jAna par3atI hai| vAdI harpanaMdana ke "nava yauvana bhara saMyama saMgrahyau jI, saI hathe zrI jinacaMda" isa ullekha ke anusAra dIkSA ke samaya inakI avasthA kama se kama 15 varSa honI caahie| isa anumAna se dIkSA-kAla vi0 1635 ke lagabhaga vaiThatA hai| inakI dIkSA zrIjinacaMdrasUri ke karakamaloM se honA siddha hai| sUrijI 6-draSTa0 hamArA 'yugapradhAna jinacadrasUri' grNth| inhoMne samrATa akavara ko jaina dhama kA vodha diyA thA aura samrATa jahA~gIra tathA anya rAjAyoM para mI inakA bacchA pramAva thaa|
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 35 ] ne inheM apane prathama ziSya rIhar3a-gotrIya zrI sakalacaMdra gaNi ke ziSya rUpa meM dIkSita kiyA thaa| vidyAdhyayana-inake guru zrI sakalacaMdra jI inakI dIkSA ke kucha hI varSoM bAda svargavAsI hue, ataH inakA vidyAdhyayana sUrijI ke pradhAna ziSya mahimarAja aura samayarAja ke tatvAvadhAna meM huaa| isakA ullekha kavi ne svayaM isa prakAra kiyA hai zrI mahimarAja vAcaka vAcakavara samayarAja guNyAnA madvidya kagurUNA prasAdato sUtrazatakamidam / / (bhAvazataka, 111) zrI jinasiMha munIzvara vAcakavara samayarAja gaNirAjAm madviye kagurUNAmanugraho me'tra vijJa yaH / / ( aSTalakSI, 28) saMghapati somajI ke saMgha ke sAtha zatrujaya-yAtrAsaM0 1644 meM zrI jinacandrasUri khaMbhAta meM cAturmAsya kara ahamadAvAda aae| unake upadeza se zatrujaya kA mAhAtmya zravaNa kara poravAr3abAtIya somajI aura unake bhAI zivA ne zatrujaya kA saMgha nikAlA, jisameM mAlava, gujarAta, siMdhu, sirohI Adi nAnA sthAnoM ke yAtrIsaMgha Akara sammilita hue the| isa sagha meM kavi samayasuMdara bhI apane dAdA-guru aura vidyAguru Adi ke sAtha zatrujaya gae aura caitra vadI 4 budhavAra ko mahAtIrtha zatrujaya girirAja kI yAtrA kI / isakA ullekha kavi ne apane 'zatrujaya bhAsadvaya' se isa prakAra kiyA hai-- 7-kharataragaccha paTTAvalI ke anusAra inakI dIkSA vi0 1612 meM bIkAnera meM huI thii| 8-drapTa0 'yugapradhAna jinacadrasUri', pR0 240
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 36 ] savata sola cimAla maI re, caitra mAsa vali cautha budhavAra re / jinacaMdrasUri yAtrA karI re, caturvidha zrIsagha parivAra re // 8 // akavara ke AmantraNa para lAhora-yAtrA-vi0 1647 me samrATa akabara ne jaina dharma kA vizeSa vodha prApta karane ke uddezya se. mantrI kamacaMdra dvArA jinacandrasUri kA kar3I dhUpa meM AnA kaSTakara jAna, unake mukhya ziSya vAcaka mahimarAja ko bulAne ke nimitta do zAhI puruSoM ko vijJaptipatra dekara sUrijI ke pAsa bhejaa| unhoMne vijJaptipatra pAte ho mahimarAja ko cha. anya sAdhuoM ke sAtha lAhora bhejaa| inameM hamAre kavi samayasuMdara bhI eka the, jinhoMne 'zrI jinasiMhasUri aSTaka' meM isa yAtrA kA varNana kiyA hai eju praNamyA zrI zAtinAtha guru zira ghoM hAtha, samayasudara nAtha cAle nIkI variyA~ / yanukrami cali Ae sIrohI me sukha pAe sulatANa mani mAe dekhata ba~khariyA~ / jAlora medinAtaTa paisArau kiyau prakaTa DIDavANai jIte bhaTa jayasiri variyA~ / riNI taI sarasapura Avata phirojapura laghata nadI kasUra mArnu jaisI dariyA~ // 2 // eju bAvata suzobha lInI lAhora badhAI dInI matrI ku mAlima kInI kahai esAu pthiyaaN| mAnasiMha guru Ae pAtasAha kuM suNAe vAjina priMdhuM vajAe dAna TIyai duthiyA~ /
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 37 / samayasuMdara bhAyau paisArau nIkau vaNAyau zrI sagha sAmha Ayau sajjakari hathiyA~ / gAvata madhura sara rUpai mAnu apachara mudara sUva karai guru Agai sathiyA~ ||3|| isake pazcAt akabara aura jahAMgIra kI zraddhA vA0 mahimarAja ke prati uttarottara bar3hatI gaI aura java akavara ne saM0 1646 meM kAzmIravijaya ke liye svayaM jAnA nizcita kiyA to usane zrI jinacaMdrasuri se vA0 mahimarAja ko dharmopadeza ke liye apane sAtha bhejane kI vijJapti kii| tadanusAra zrAvaNa sudI 13 ko saMdhyA samaya kAzmIravijaya ke uddezya se prayANa kara saba loga rAjA zrIrAmadAsa kI vATikA meM tthhre| usa samaya aneka sAmaMtoM, maMDalIkoM tathA vidvAnoM kI sabhA me kavi samayasundara ne apane advitIya graMtha 'aSTalakSo' ko par3hakara sunaayaa| ise suna samrAT vahuta camatkRta huA aura bhUri-bhUri prazaMsA karake isakA sarvatra pracAra ho' kahate hue usane apane hAtha se usa graMtharatna ko grahaNa kara use kavi ke hAthoM meM samarpita kiyaa|, isa abhUtapUrva graMtha meM "rAjAno dadate saukhyaM" isa ATha akSara vAle vAkya ke 1022407 artha kie gae hai| kahA jAtA hai ki kisI samaya eka janetara vidvAn ne jaina dharma ke "egasta suttassa anaMto attho" vAkya para upahAsa kiyA thA, usI ke pratyuttara meM kavi ne yaha graMtha raca ddaalaa| 6-yaha atha devacada lAlabhAI pustakoddhAra phaMDa, sUrata se prakAzita huA hai| isameM kavi ne svaya upayukta vRttAta likhA hai|
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 38 ] 'vAcaka'-pada-kazmIra vijaya kara lAhaura vApasa Ane para samrAT ne zrIjinacaMdrasuri se vA0 mahimarAja ko 'AcArya' pada dene kA anurodha kiyaa| saM0 1646 phAlguna kRSNa 10 se aSTAhnikA mahotsava Arambha huA aura usameM phAlguna zukla 2 ko vA0 mahimarAja ko 'AcArya' pada dekara unakA nAma 'jinasiMhasUri prasiddha kiyA gyaa| isI mahotsava me zrI jinacandrasUri ne jayasoma tathA ratnanidhAna ko 'upAdhyAya' evaM samayasundara tathA guNavinaya ko 'vAcaka' pada se alaMkRta kiyaa| isakA ullekha 'karmacandra-vaMza prabaMdha aura 'caupAI12 meM isa prakAra pAyA jAtA hai teSu ca gaNi jayasomA ralanidhAnAzca pAThakA vihitaa| guNavinaya samayasuMdara gaNi kRtI vAcanAcAryA // 62 / / vAcaka pada guNavinava nai, samayasudara nai dIghau re / yugapradhAna jI nai karai, jANi ramAyaNa sIdhau 2 / / grantha-racanA aura vihAra-saM0 1651 se gar3hAlA ( nAla )-maMDana zrI jinakuzalasUri ke darzana kara unakA bhaktigarbhita aSTaka drutavilaMvita chanda meM banAyA aura isI varpa stambhana pArzvanAtha-stava' kI 10-draSTa0 nemidatta kAvyavRtti kI prstaavnaa| 11-isakA mUla omAjI ne hindI anuvAda sahita thArTapepara para chapavAyA thA, para vaha prakAzita na ho skaa| muni jina vijaya ne ise vRtti ke sAtha chapavAyA hai| - 12-jana rAsasagraha mAga 3 tathA aitihAsika jaina gurjara kAvya-sacaya meM prkaashit|
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 36 ] racanA kI jisameM cauvIsa tIrthaGkaroM aura cauvIsa guruoM ke nAma samAviSTa haiN| saM0 1652 kA caumAsA khaMbhAta meM kiyA aura vijayadazamI ke dina 'zrIjinacandrasUri gIta' banAyA, jisakI kArtika zukla 4 kI svayaM kavi dvArA likhita prati upalabdha hai| saM0 1653 meM ApAr3ha zukla 10 ko ilAdurga meM racita evaM kavi kI svalikhita 'maMgalavAda' kI tIna panne kI prati jaisalamera ke kharataragaccha paMcAyato bhaMDAra me vidyamAna hai| saM0 1656 me ve jesalamera Ae aura vahAM akSaya-tRtIyA ke dina sataraha rAgoM me 'pAzcejinastavana' kI racanA kii| saM0 1657 meM zrI jinasihasUri ke sAtha caitra kRSNa 4 ko AvU aura acalagar3ha ge| vahAM se zatrujaya aura phira ahamadAvAda aae| saM0 1658 kA cAturmAsya yahIM kiyA aura vijayadazamI ke dina yahIM 'caubIsI' kI racanA kii| isI varSa manajI sAha ne yahIM aNTApada tIrtha kI racanA karAI, jisakA ullekha kavi ne 'aSTApadastavana" meM kiyA haiN| yahA~ se pATaNa aae| yahA~ saM0 1656, caitra pUrNimA kI inake hAtha kI likhI narasiMhabhaTTa-kRta zravaNa-bhUpaNa graMtha kI prati hamane yati cunnIlAla ke saMgraha me 30-35 varSa pUrva dekhI thii| aba yaha prati zrI motIcanda khajAnacI ke saMgraha meM hai| ___saM0 1656 kA cAturmAsya khaMbhAta me huA aura vahAM vijayadazamI ke dina 'zAMva pradya mna caupAI' kI jo inakI 'rAsa caupAI Adi var3I bhASAkRtiyoM meM sarvaprathama racanA hai| inhoMne isa caupAI me ise prathama abhyAsa rUpa racanA vatalAyI hai-- sagati nahI mujha tehavI, buddhi nahIM suprakAsa / vacana vilAsa nahI tisyaTha, e paNi prathama abhyAsa //
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ [40] saMvat 1661 meM caitra kRSNa 5 ko bhagavAn pArzvanAtha kA stavana vnaayaa| 1662 se sAgAnera Ae aura dAna-zIla-tapa-bhAvanAsaMvAda'13 kI racanA kii| isa grantha meM dharma ke ina cAra prakAroM se honevAle lAbhoM aura dRSTAMtoM kA saMvAda rUpa me vaNana karate hue anta meM bhagavAn mahAvIra ke mukha se cAroM kA samajhotA karAyA gayA hai| yaha racanA sundara aura kavitvapUrNa hai| ___saM0 1662 me ghaghANI tIrtha me bahuta sI prAcIna pratimAe~ prakaTa huI jinakA mAgha mAsa me darzana kara inhoMne eka aitihAsika stavana 14 bnaayaa| isakA sAra nIce diyA jAtA hai 'saM0 1662 jyeSTha zukla 11 ko dUdhelA tAlAba ke pAsa khokhara ke pIche bhUmi kI khudAI karate samaya bhUmigRha niklaa| jisameM jaina 13--jaina-stavana Adi ke kaI saMgrahAtmaka graMthoM meM yaha prakAzita ho cukA hai| aisI savAda sajJaka anya racanAyoM ke viSaya meM lekhaka kA 'jaina-satyaprakAza', varSa 12 aMka 1 meM prakAzita lekha draSTavya hai| 14-yaha stavana ghaghANI tIrtha-samiti kI ora se muni jJAnasudarajI ke prAcIna jaina itihAsa meM prakAzita huyA thaa| ghaMghANI jodhapura riyAsata meM prAcIna sthAna hai| kisI samaya yaha bar3A samRddhizAlI nagara rahA hogA, jisake bhagnAvazeSa Aja Aja bhI yahA~ vidyamAna haiN| samayasudarajI dvArA ullikhita pratimAe~ ava prApya nahIM hai, kintu dazavIM zatI kI eka vizAla dhAtu-mUrti ava bhI ullekhanIya hai| kucha varSa pUrva isa sthAna kI khudAI meM padrahavIM zatI kI eka jaina pratimA nikalI thI, jo jaina upAzraya meM rakhI huI hai| anveSaNa karane para yahA~ prAcIna zilAlekha Adi prApta hone kI samAvanA hai|
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 41 ] aura ziva kI 65 pratimAe~ prApta huI / iname mUlanAyaka padmaprabhu, pArzvanAtha, caubIsaTA, caumukhajI, 23 anya pArzvanAthajI kI pratimAe~ jinameM do kAyotsarga mudrA kI thIM, evaM 16 anya tIrthaMkaroM kI - kula 46 jana tIrthaM kara pratimAe~ thiiN| inake atirikta iMdra, brahmA, Izvara, cakrezvarI, aMbikA, kAlikA, ardhanArIzvara, vinAyaka, yoginI, zAsana-devatA aura pratimAo vanavAnevAle caMdragupta, saMprati, vindusAra, azokacandra tathA kuNAla, ina pAMca nRpatiyoM kI pratimAe~ evaM kaMsAla jor3I, dhUpadAna, ghaNTa, zaMkha, bhRMgAra, usa samaya ke moTe trisaTie Adi prAcIna vastue~ nikliiN| inameM padmaprabhu kI saparikara sundara mUrti mahArAja saMprati kI banavAI huI aura Arya suhastisUri dvArA pratiSThita thii| dUsarI, arjuna pArzvanAtha kI, pratimA zveta sone (plATinama ) kI thI, jise vIra saM0 170 meM samrATa caMdragupta ne vanavA - kara caudaha pUrvadhara zrutakevalI zrI bhadrabAhu se pratiSThita karAyA thA / ' saM0 1663 kA cAturmAsya vIkAnera meM huA / yahA~ kArtika zukla 10 ko 'rUpakamAlA' nAmaka bhASA - kAvya para saMskRta me cUrNi vanAI, jisakA saMzodhana zrIjinacandrasUri ke ziSya zrI ratnanidhAna ne kiyA / inake dvArA cATasU meM caitra pUrNimA 1664 kI likhI isa cUrNi kI prati pUnA ke bhaNDArakara risarca iMsTITyUTa meM haiM / saM0 1664 meM ye AgarA Ae aura 'cyAra pratyekabuddha caupAI 15 kI racanA kI / inakA racA AgarA ke zrI vimalanAtha kA stavana bhI upalabdha hai / 15 - yaha pahale bhImasI mANaka kI ora se prakAzita huI thI, phira 'AnaMda kAvya - mahodadhi' ke sAtaveM mauktika meM zrI desAI ke lekha ke sAtha prakAzita huI hai|
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 [ 42 ] saM0 1665, caitra zukla 10 ko amarasara meM unhoMne 'cAtumArmika banAyA / vahA~ ke zrI zItalanAtha 4666 se ye vIramapura Ae aura vyAkhyAna paddhati' nAmaka grantha , svAmI kA stavana bhI upalabdha hai / vaha 'zrI kAlikAcArya kathA' kI racanA kI / saM0 1667 meM unhone siMdha prAnta meM vihAra kiyA aura mArgazIrSa zukla 10 guruvAra ko maroda me jaMsalamerI saMgha ke liye 'paudha vidhi stavana' bnaayaa| isI varSa ye uccanagara jAe aura apane ziSya mahimasamudra ke Agraha se 'zrAvakArAdhanA' banAI / 1668 meM mulatAna Ae aura vahA~ prAtaHkAla ke vyAkhyAna meM 'pRthvIcandra caritra' yAMcA isa grantha kI ukta prati bIkAnera ke rAjya-pustakAlaya meM hai / yahIM 'satI mRgAvatI rAsa' bhI rcaa| isa samaya siMdhI bhASA para inakA acchA adhikAra ho gayA thaa| nRgAvatI rAsa kI eka DhAla aura do stavana inhoMne siMdhI bhASA meM banAe / caitra kRSNa 10 ko sulatAna meM inakI likhAI huI 'nirayAvalI sUtra' kI prati hamane yati cunnIlAla ke saMgraha me dekhI thI / mAgha zukla ko yahIM jesalamerI aura siMdhI zrAvako ke liye 'karmachattIsI' bnaaii| saM0 1666 meM ye siddhapura ( sItapura ) Ae aura bhakhanUma muhammada zekha kAjI ko upadeza dekara siMdha prAnta me gojAti kI rakSA karavAI aura paMcanadI ke jalacara jIvoM kI hiMsA baMda kraaii| anya jIvoM ke liye bhI inhoMne amAripaTaha vajabAkara puNyArjana ke sAtha-sAtha vimala kIrti prApta kI / 16- yaha sthAna zekhAvATI meM hai / draSTa0 'jaina - satya - prakAza', varSa ma aka 1, isa viSaya para hamArA lekha /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 43 ] zItapura mAheM jiNa samamAviyau, makhanUma mahamada sekho jii| jIvadayA par3aha pherAviyo, rAkhI cihu~ khaDa rekho jI // 3 // ( devIdAsa, samayasudara gIta) siMdhu vihAre lAbha liyo ghaNo re, rajI makhanUma sekha / pAce nadiyA jIvadayA bharI re, vali ghenu vizeSa || 5 || (vAdI harSanadana, samayasuMdara gIta ) siMdha prAMta me ye lagabhaga do-DhAI varSa vicare the| inakI viziSTa kRti 'samAcArI zataka 17 kA prArambha siddhapura meM hokara kucha bhAga mulatAna meM racA gyaa| siMdha18 me hI vihAra ke samaya eka bAra ye naukA meM baiThakara uccanagara jA rahe the| adherI rAta me akasmAt bhayAnaka tUphAna aura varSA ke kAraNa nadI ke vega se naukA khatare se par3a gii| usa samaya inakI bhakti se Akarpita ho dAdAguru zrI jinakuzalasUri ne tatkAla derAvara se Akara usa saMkaTa meM inakI sahAyatA kI / usa ghaTanA kA varNana inhone 'Ayo Ayo rI samaraMtA dAdo jI Ayo' ityAdi pada se svayaM kiyA hai| zrI jinakuzalasUri meM inakI aTUTa zraddhA thI19 aura unakA smaraNa inhoMne 'rAsa caupAI Adi kRtiyoM meM bar3I bhakti ke sAtha kiyA hai| ___siMdha prAMta se ye mAravADa aae| usI samaya bilAr3A meM zrI jinacandrasUri kA svargavAsa ho gyaa| dUra hone ke kAraNa ye apane 17-~'zrI jinadattasUri pustakoddhAra phaDa', sUrata se prakAzita / 18-draSTa0 'varNI abhinaMdana gratha' meM 'siMdha prAta tathA kharataragaccha' zIrSaka lekh| 16-draSTa0 hamArI 'dAdA zrI jinakuzalasUri' pustaka /
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 44 ] gurudeva ke aMtima darzana na kara sake, jisakA unheM bar3A kheda rhaa| AlijA gIta me inhoMne apane guru-virahako vyakta kiyA hai| yathA bAlU mAsa vali yAviyo pUja jI, yAyo dIvAlI parva / kAtI caumAsau bAviyara pUja jI, yAyA avasara narva / / tuma bAvo ho sIriyAde kA nadana, tuma vina ghar3iya na jAya / bAlino milavA ati ghaNau, bAyau siMgha thI eth| nagara grAma sahu nirakhiyA, kaho kima na dIsai pUjya ketha / / mUyau kahai te mUr3ha nara, jIvai jinacadrasUri / jaga jaMpai nasa tehanau ho, puhavI kIrati paddhari / / caturvidha saMgha citAratyai, jAM jIvasyai tA sIma ! vIsAryA kima vIsarai ho, nirmala japa tapa nIma || saM0 1671 kA cAturmAsya inhoMne vIkAnera meM kiyA aura yahIM 'anuyoga dvAra' evaM 'praznavyAkaraNa' kI pratiyAM apane praziSya jayakIrti ko paThanArtha arpita kI, jinake puSpikA-lekhoM me isakA ullekha hai| laverA (jodhapura) me zrI jinasiMhasUri ne inheM 'upAdhyAya' pada se alaMkRta kiyA thA, jisakA ullekha rAjasoma gaNi ne apane gurugIta meM kiyA hai - "zrI jinasiMhasUriMda sahara laverai ho pAThaka pada kiiy'| isameM saMvat kA ullekha nahIM hai, parantu 'anuyogadvAra' (1671) kI puSpikA meM 'vAcaka' aura 'RSimaMDala vRtti' ( 1672 ) kI puSpikA meM 'upAdhyAya' pada ullikhita hone se isI bIca inakA
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 45 ] 'upAdhyAya' pada pAnA nizcita hai| padmamaMdira kRta 'RSimaMDala vRtti' / inheM 1672 meM bIkAnera-nivAsinI zrAvikA rekhA ne samarpita kI thii| isakI prati jayapura ke paMcAyatI bhaMDAra meM hai| - bIkAnera se ye mer3atA aae| yahA~ saM0 1672 meM 'samAcArI zataka' tathA 'vizeSa zataka'20 graMtho kI racanA samApta huii| "priyamelaka caupaI21 tathA sambhavataH 'puNyasAra caupaI' kI racanA bhI yahIM isI varSa huii| saM0 1672 kA cAturmAsya inhoMne meDatA me hI kiyA aura kArtika zukla 5 ko yahA~ ke jJAnabhaNDAra ko 'jambU-svAmI caritra' pradAna kiyA, jisakI prati Ajakala bIkAnera ke zrI kSamAkalyANa jJAnabhaMDAra me| yahIM saM0 1673 me vA0 harpanandana ke sAhAyya se 'gAthAlakSaNa' grantha likhA, jisakI pratilipi haMsa vijayajI phrI lAyaberI, bar3odA me hai| isI varSa yahA~ vasanta Rtu meM 'nala-damayantI caUpaI bhI bnaaii| saM0 1674 me yahIM 'vicAra-zataka' bhI banAyA / isa prakAra mer3atA ke cAra caumAsoM meM ye nirantara sAhitya-nirmANa karate ___saM0 1675 meM inhoMne jAlora meM dAdA zrIjinakuzalasari kI caraNapAdukAoM kI pratiSThA karavAI, jisakA ullekha pAdukAoM ke abhilekha meM hai| 1676 meM rANakapura tIrtha kI yAtrA kI aura 1677 me punaH mer3atA aae| isa varSa cAturmAsya apanI janmabhUmi sA~cora me kiyaa| yahIM 'sItArAma caupAI' kI DhAla banAI aura 'nirayAvalI 20-isa graMtha meM 100 saiddhAtika prazno ke uttara hai| yaha prakAzita hai| 21-isakI kaI sacitra pratiyA~ bhI milatI haiN|
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra' kA vIjaka likhA jo vAhar3amera ke yati zrI nemicandra ke pAsa hai| 1678 meM AbU tIrtha kI yAtrA kii| 1676 meM pATaNa gae, kintu vahA~ mugaloM kA upadrava hone se pAlanapura Ae aura vahIM cAturmAsya kiyaa| inakA sahaja vimala ke paThanArtha saM0 1676, bhAdrapada kRSNa 11 kA likhA 'paTTAklI patra' hamAre saMgraha (bIkAnera) meM hai| 1681 kA cAturmAsya jaisalamera meM huA aura yahA~ inhoMne 'valkalacIrI caupaI raco aura 'maunekAdazI stavana 22 Adi jina-stavana23 vnaae| isI varSa kArtika zukla 15 ko laudravA kI yAtrA kI aura saMghapati thAharUzAha24 dvArA nikAle gae zatrujaya saMgha meM sammilita hue| saM0 1682 meM nAgora Ae aura 'zatrujaya rAsa'25 banAyA tathA tivarI meM 'vastupAla-tejapAla rAsa'26 rcaa| 1683 meM jaisalamera meM 'paDAvazyaka vAlAvabodha' bnaayaa| isI varSa meM inake race hue do aSTaka 'bIkAnera AdinAtha stavana' aura 'zrAvaka vrata kulaka' upalabdha haiN| 1684 kA cAturmAsya lUNakaraNasara meM kiyA aura 'duriyara vRtti 27 kI racanA kii| yahAM ke saMgha meM pAMca varSoM se manomAlinya thaa| 22-babhayaralasAra, samayasundarakRti kusumAjali Adi meM prakAzita / 23-jaina-lekha-sagraha, mAga 3 24. inakA pustaka-mahAra ava mI jaisalamera meM vidyamAna hai| inake sambandha meM eka gIta yaura do prazastiyA~ prApta hai| 25-~abhayaralasAra, samayasundara kR0 ku. meM yAdi meM prakAzita / 26-~"jenayuga' (mAsika, jaina zvetAmbara kAnphreMsa, bambaI ) /
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 47 inhoMne 'mantopachattIsI' kI racanA kara saMgha ke samakSa upadeza diyA, jisase saMgha meM aikya aura prema sthApita ho gyaa| yahIM inhoMne 'kalpasUtra para 'kalpalatA 28 nAmaka TIkA prArambha kI tathA 1685 meM jayakIrti gaNi kI sahAyatA se 'dIkSA-pratiSThA-zuddhi' nAmaka jyotiSa grantha rcaa| isI varSa yahA~ 'vizeSa saMgraha', 'visaMvAda zataka' aura 'bAraha vrata rAsa' grantha vnaae| 'yati-ArAdhanA' tathA 'kalpalatA' kI racanA isI varSa riNI meM samApta kii| saM0 1686 meM 'gAthAsahastrI' nAmaka saMgraha-grantha taiyAra kiyaa| 1687 meM pATaNa Ae aura 'jayatihuaNa vRtti' tathA 'bhaktAmara stotra' para 'subodhikA' vRtti bnaaii| yahA~ se ye ahamadAvAda aae| 1687 meM gujarAta meM bhayaMkara duSkAla par3A thA, jisakA sajIva __evaM hRdaya-drAvaka varNana kavi ne vizeSazataka' kI prazasti (zloka 7) tathA 'caMpakaveSThi caupAI' meM saMkSepa me evaM 'satyAsiyA duSkAla varNana chattIsI'29 meM vistAra ke sAtha kiyA hai| 1688 kA cAturmAsya unhoMne ahamadAvAda meM kiyA aura vahA~ 'navatatva-vRtti vnaaii| 1686 kA cAturmAsya bhI yahIM kiyA aura sthUlibhadra sajjhAya' kI racanA kii| 1660 meM khaMbhAta gae aura vahAM 'savaiyA chattIsI', 'staMbhana pArzva stavana' tathA 'kharataragaccha paTTAvalI' kI racanA kii| 1661 kA cAtu syi khambhAta ke khAravApAr3A sthAna me kiyA aura vahA~ 'thAvaccA caupaI', 'saitAlIsa doSa samAya' tathA dazavekAlika sUtravRtti' kI racanA kii| 27-28-'jinadattasUri pustakodvAra phaDa, sUrata se prakAzita / 26-'bhAratIya vidyA, varSa 1 aMka 2
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 48 / 1692 meM bhI ye khaMbhAta hI meM rahe aura vaizAkha mAsa meM apane ziSya meghavijaya-sahajavimala ke liye 'raghuvaMza' kAvya para 'arthalApanikA vRtti' vnaaii| 1693 meM ahamadAvAda meM sahajavimala likhita 'sandeha dolAvalI' ke pATha para saskRta paryAya likhe| isI varSa yahA~ 'viharamAna vIsI' ke padoM kI racanA kii| 1664 kA cAturmAsya jAlora meM huaa| vahAM inakA ASAr3ha sudI 10 kA likhA 'zrI jinacandrasUri gIta' hamAre saMgraha meM hai| isI varSa vahA~ inhoMne 'vRttaratnAkara' chanda-prantha para vRtti tathA 'kSallakakumAra caupaI kI racanA kii| 1665 meM 'caMpaka zreSTi caupaI' banAI aura 'saptasmaraNa' para 'sukhabodhikA' vRtti likhI, jisakA saMzodhana inake ziSya vA0 harSanandana ne kiyaa| isake bAda A~keTha grAma (pAlanapura se pAMca kosa) Ae, jahA~ 'gautamapRcchA caupAI, kI racanA kii| yahAM se 'pralhAdanapura' bhAkara 'kalyANamandira vRtti likhii| zepa jIvana-vRddhAvasthA evaM tajjanya azakti ke kAraNa vihAra karate rahanA saMbhava na thA, ataH 1666 meM ye ahamadAvAda gae aura vahIM zeSa jIvana vyatIta kiyA, para sAhitya-racanA pUrvavat karate rhe| saM0 1666 meM unhoMne 'daMDakavRtti', aura vyavahAra-zuddhi para 'dhanadatta caupaI' kI racanA kii| paiMtAlIsa AgamoM meM jina-jina sAdhuoM ke nAma pAe jAte haiM unakI vaMdanA ke rUpa me 1667 meM sAdhuvaMdanA' banAI aura usI samaya airavata kSetra ke caubIsa tIrthaMkaroM ke stavana rce| isI saMvat me phA0 zu0 11 ko vahIM saMkhavAla nAthA bhArcA dhannAde ne parimANa vrata grahaNa kiye|
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ -[ 46 ] isa Tippanaka kI prati kavivara ke svayaM likhita prApta hai jisakI prazasti :-saM0 1667 varSe phAguNa sudi 11 guruvAre zrI ahamadAbAda nagare zrI kharataragacche bhaTTAraka zrIjinasAgarasari vijayarAjye saMkhavAla gotre saM0 nAthA bhAryA suzrAvikA puNyaprabhAvikA zrA0 dhannAde sA0 karamasI mAtA mahopAdhyAya zrI samayasundara pArzve icchAparimANa kIdhA chai| shriirstu| kalyANamastu / / . kavivara bar3e guNAnurAgI the| apane se avasthA, jJAna, pada Adi ___ meM choTe tathA bhinna-gacchIya puMjApi kI utkaTa tapazcaryA kI prazaMsA meM unhoMne 1668 me pujA RSi rAsa' bnaayaa| isI varSa 'AloyaNA chattIsI' bhI bnaaii| inake race 'kezI-pradezI-prabandha' kI saM0 1666 caitra zukla 2 kI hapaMkuzala kI sahAyatA se likhI prati ' hamAre saMgraha meM hai| ASAr3ha kRSNa 1, saM0 1700 kI inakI likhI 'tIrthabhAsa chattIsI' kI prati vambaI-sthita rAyala eziyATika sosAyaTI ke pustakAlaya me hai| 1700 ke mAgha me likhI inakI antima racanA 'dropadI' caupAI upalabdha hai| isameM apanI pUrva racanAoM kA nirdeza karate hue inhoMne vRddhAvasthA me isakI racanA kA hetu sUtra, satI aura sAdhu ke prati apanA ananya bhaktirAga vatalAyA hai pahilaM sAdhu satI taNA, kIdhA ghaNA pravandha / hiva vali sUtra thakI kahu~, draupadI nau sambandha / / vRddhapaNaI mai caupai, karivA mAMDI eha / sUtra satI nai sAdhu tyu, mujha mani adhika saneha //
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 50 ] anta meM likhA hai dropadI nI e caupai mai, vRddhapaNai praNi kIdhI re / ziSya taNai Agraha karI, maI lAbha Upari mati dIdhI re / / eka satI vali sAdhavI, e bAta yeU ghaNu moTI re| drUpaDhI nAma letA thakA, tiNa karma nI tUTai koTI re / / isa caupAI ke lekhana aura saMzodhana meM unakI vRddhAvasthA ke kAraNa harSanandana aura hapekuzala se sahAyatA milI thI, isakA inhoMne spaSTa zabdoM meM ullekha kiyA hai vAcaka harpanandana vali, harSakuzalai sAnidha nIdhI re| likhana zodhana sAhAyya thakI, tiNa turata pUrI kari dIdhI re / / apane ziSya-praziSyoM ke protsAhana ke liye tathA kRtajJatA-jJApana kI apanI sahaja vRtti ke kAraNa unase thoDA bhI sahayoga kisI kArya me prApta karane para inhoMne usakA nimsaMkoca ullekha kaI avasaroM para kiyA hai| para ye bar3e spaSTavaktA bhI the| duSkAla ke samaya jina ziSyoM ne inakI sevA kI thI unakI inhoMne prazaMsA kI hai, parantu usake pazcAt ziSyoM ke tathAvidha sevA-zuzrUSA na karane kA inheM mArmika duHkha thaa| isa viSaya me apane spaSTa udgAra inhoMne 'duHkhita-guruvacanam' ke zlokoM meM prakaTa kie haiN| mRtyu---'dropadI caupAI ke vAda kI inakI koI racanA upalabdha nahIM hai / inhoMne apanA sampUrNa jIvana sAhitya-sAdhanA evaM dharmapracAra meM bitaayaa| saM0 1702 meM caitra zukla 13 ( bhagavAn mahAvIra ke janma-dina) ke dina ye ahamadAbAda meM anazana-ArAdhanApUrvaka svargavAsI hue, jisakA ullekha rAjasoma kRna gIta meM hai
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 51 ] aNasaNa kari aNagAra, saMvata satarai saya bIr3ottare / yahamadAvATa majhAra, paraloka pahu~tA ho caita sudi terasai || ahamadAbAda meM inake svargavAsa ke sthAna tathA pAdukAoM kA / abhI taka patA nahIM calA, para bIkAnera ke nikaTavartI nAla eva jaisalamera meM do pAdukAo ke darzana hamane kie haiN| ziSya-paramparA-eka prAcIna patra ke anusAra inake ziSyoM kI saMkhyA vayAlIsa thI, jinameM vAdI harSanandana pradhAna the / nyAyazAstra ke 'ciMtAmaNi' graMtha taka ke adhyetA ke rUpa meM inakA ullekha kavi ne svayaM kiyA hai / inake race tIna vizAla TIkA-graMtha (RSimaMDala vRtti, uttarAdhyayana vRtti, sthAnAMga gAthAgata vRtti) tathA kaI anya grantha haiN| harSanandana ke ziSya jayakIti dvArA viracita suprasiddha rAjasthAnI bhaktikAvya 'kRSNa rukmiNI veli vAlAvabodha' upalabdha hai| jayakIti ke ziSya rAjasoma kI bhI 'pArasI-bhApA-stavana' tathA gurugItAdi racanAe~ milatI hai| harpanandana ke dayA vijaya nAmaka ziSya the, jinake liye 'RSimaNDala vRtti' kI racanA huI aura jinhoMne 'uttarAdhyayana vRtti' kA prathamAdarza likhaa| samayasuMdarajI ke meghavijaya nAmaka eka vidvAn ziSya the, jinake ziSya harSakuzala kI 'vIsI' Adi kRtiyAM milatI hai| inake ziSya harpanidhAna ke ziSya jJAnatilaka ke ziSya vinayacandra aThArahavIM zatI ke pramukha kavi the, jinakI 'uttamakumAra caupaI', 'caubIsI' Adi sabhI racanAe~ vinayacandra kRti kusumAjali me prakAzita haiN| kavi ke apara ziSya meghakIrti kI paramparA meM AsakaraNa ke
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 52 ] ziSya Alamacanda kI bhI kRtiyAM milatI hai| AsakaraNa kI paramparA meM kastUracanda gaNi kI racI 'jJAtAsUtra vRtti' upalabdha hai| kavi ke anya ziSyoM meM sahajavimala, mahimAsamuha, sumatikIni, mAIdAsa Adi kA ullekha prazastiyoM meM pAyA jAtA hai| Alamacanda kI paramparA me yati cunnIlAla kucha varSa pUrva bIkAnera meM vidyasAna the| haidarAvAda rAjya ke sevalI sthAna meM rAmapAla nAmaka yati samayasuMdarajI kI paramparA meM aba bhI vidyamAna hai| inakA ziSyaparivAra khUba vistRta hokara phuulaa-phlaa| usame saikar3oM sAdhu yati ho gae, jinameM kaI acche guNI vyakti the| bhArata ke sabhI prAcIna jaina jJAna-bhaNDAroM meM inakI kRtiyAM pAI jAtI hai aura jahA~ bhI inakI ziSya-saMtati rahI ho vahIM anusaMdhAna karane para bhI navIna kRtiyA~ upalabdha hone kI saMbhAvanA hai| sAhitya - uparyukta carcA ke antargata kavi kI racanAkAlaullikhita pramukha racanAo kA yathAsthAna nirdeza-kiyA gayA hai| inhone sATha varSa nirantara sAhitya-mAdhanA karate hue bhAratIya vADamaya ko samRddha vnaayaa| stavana gIta Adi inakI laghu kRtiyAM saikar3o kI saMkhyA meM hai jo jahA~ kahIM bhI khoja kI jAya, milatI hI rahatI hai| isI se lokokti hai ki 'samayasuMdara rA gItar3A, kuMbhe rANe rA bhItar3A, (athavA bhItoM kA cItar3A) arthAt kavivara kI racanAe~ aparimita hai| inakI samasta jJAta racanAo kI sUcI yahA~ ekatra dI jAtI hai, pustaka ke Age, jahA~ jJAta hai, usakI racanA kA vikramIya saMvat aura racanA-sthAna tathA vartamAna prApti sthAna de diyA gayA hai
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 53. ] saskRta maulika 1-bhAvazataka, sa0 1641 , presa-kApI nAhaTA-sagraha, bIkAnera meM vartamAna / 2-aSTalakSI, 1646, lAhora ; de0 lA0 pu0 phaMDa, sUrata se prakAzita / 3-cAturmAsika vyAkhyAna, 1665, amarasara , prakAzita / 4-kAlikAcArya kathA, 1666, bIramapura ; zrI jinadattasUri jJAnabhaMDAra, sUrata se prakAzita / 5-zrAvakArAdhanA, 1667, uccanagara, koTA se prakAzita / 6- samAcArI zataka, 1666-72, siddhapura-mer3atA, jinadattasUri jJAnabhaDAra se prakAzita / 7 -vizeSa zataka, 1672, meDatA, jinadattasUri prA0 pu0 phaDa se prakAzita / 8-vicAra zataka 1674, meDatA; bar3A jJAnabhaNDAra, bIkAnera meM / 6-yati ArAdhanA, 1685; hamAre saMgraha meM / 10-vizeSa sagraha, 1685; hamAre saMgraha me| 11-dIkSA pratiSThA zuddhi, 1685 lUNakaraNasara; presa-kApI hamAre saMgraha meN| 12-visavAda zataka, 1685, hamAre saMgraha meM / 13-kharataragaccha paTTAvalI, 1660, khabhAta, presa-kApI hamAre saMgraha meN| 14-kathAkoza, ( apUrNa de0 lA0 pu0 phaDa sUrata presa-kApI) pUrNa prati jinaRddhisUri sagraha, svayaM likhita apUrNa prati vinayasAgarajI sa0 / 15-sArasvata rahasya; presa-kApI hamAre saMgraha meN| 16-praznottara 2887, yaprApya (sUcI kA antima patra hI praapt)| 17-praznottara-sAra-sagraha, hasavijaya lAinnerI, vddodaa|
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ hamAra [ 54 ] 18-Rpama bhattAmara, pra0 tamayasudara kRti kutumaajlii| 16-vIra 27 bhava, " " 20-- magalavAda, , 21-zrI jinasiMhari padotsava ( raghuvaMza, tRtIya sarga, pAdapUrti ); presa-kApI - hamAre saMgraha meN| 22-dropadI-saharaNa / 23-alpAvahunagarmitastava svopana vRtti, yAtmAnada sabhA, bhAvanagara se prkaashit| 24-24 jina-guru nAmagamita stotra svopajJa vRtti, pra0 sa0 kR0 ku. / 25--stotra sNgrh| sagraha gratha 1-gAthAsahasrI, sa0 1686; jinadattasUri jJAnabhaDAra, surata se prakAzita / TIkAe~ 1-rUpakamAlA vRtti, saM0 1663, bIkAnera, presa kApI hamAre saMgraha / 2-duriyara stotra vRtti, 1684, lUNakaraNasara, jinadattasUri jJAnabhaDAra se pra0 3 kalpasUtra vRtti, ( kalpalatA ), 1684-85, riNI, , , 4-jayatihuaNa vRtti, 1687, pATaNa; 5-~bhaktAmara subodhinI vRtti, 1687, hamAre saMgraha me| 6-navatala zabdArtha vRtti, 1688 ahamadAvAda; hamAre saMgraha meN| 7-dazavakAlika vRtti, 1661, khamAta / 8- raghuvaMza vRtti, 1662. khaMbhAta; var3A jJAnabhaDAra / 6-sadeha dolAvalI paryAya, 1663 / 10-~-vRttaralAra vRtti, 1664, jAlora; hamAre saMgraha /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 5 ] 11-saptasmaraNa vRtti, 1665, jinadattasUri pu0 phaDa se prkaashit| ' 12-kalyANamadira vRtti, 1665, pralhAdanapura, " , 13-daDaka vRtti, 1666, ahamadAvAda, hamAre saMgraha me|| 14-vAgbhaTTAlaMkAra vRtti (apUrNa bIkAnera jJAnabhaDAra) pUrNa prati esiyATika so0 vambaI, sa0 1662 ahamadAvAda, harirAma ke liye racita / 15-vimalastuti vRtti, presakApI hamAre saMgraha meM / 16-cattAri paramaMgANi vyAkhyA; hamAre saMgraha meM / 17-meghadUta prathama zloka ( tIna artha ), hamAre saMgraha meM / 18-mAgha-kAvya vRtti; tRtIya sarga kI prati surANA pustakAlaya, cUrU meM / 16-liMgAnuzAsana cUNi / aniT kaarikaa| 20-RSimaMDala TippaNa sa0 1662, Azvina sagrAmapura meM likhita / 21-verathaya vRtti, vivecana sa0 1684 akSayatRtIyA vikramapure patra 2 svayaM li / , 22-meghadUta vRtti| 23-kumArasambhava vRtti| vAlAvabodha 1-paDAvazyaka bAlAvavodha, 1683, jaisalamera, bAlotarA bhaDAra, AcArya zAkhA bhaDAra, tathA hamAre saMgraha meN| 2-dIvAlIkalpa vAlAvabodha saM0 1682 sUrata patra 16 / bhASA kRtiyA~ (rAsa, caupAI Adi) 1-caubIsI, 1658 ahamadAvAda; pUjA-sagraha, sa0 kR0 ku0 me prakAzita / 2-zAva pradyumna caupaI, 1656, khamAta; hamAre saMgraha / 3-dAnAdi cauDhAliyA, 1662, sAgAnera, sa0 0 0 meM prakAzita {
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 56 ] ___4-cAra pratyekabuddha rAsa, 1664-65 ghAgarA, Ananda-kAvya mahodadhi meM prakAzita / 5-mRgAvatI rAsa, 1668, mulatAna; hamAre saMgraha meM | 6-siMhalasuta priyamelaka rAsa, 1672, hamAre saMgraha / pra0 samayasuMdara rAsa pazcaka / 7-puNyasAra rAsa, 1672; hamAre saMgraha me| " 8-nala-damayantI caupAI, 1673, mer3atA; hamAre saMgraha meM / ha-sItArAma caupAI, 1677, sA~cora yAdi, prastuta grantha meM pra0 / 10-valkalacIrI rAsa, 1681, jaisalamera samayasudara rAsapacaka meM pra0 / 11- zatru jaya rAsa, 1682, nAgora prakAzita / samaya0 kR0 ku. 12-vastupAla-tejapAla rAsa, 1682, timarIpura; jaina-yuga meM prakAzita / " 13-thAvaccA caupAI, 1661, khabhAta, hamArA saMgraha / 14-~-viharamAna vIsI stavana, 1663, ahamadAbAda; pra0 samaya0 kR0 ku0 15-tullakakumAra rAsa, 1364 jAlora; 16-capakaveSThi caupAi, 1665, jAlora, pra0 samaya 0 rAsa paMcaka / 17-gautamapRcchA caupAI, 1665, A~keTha, hamAre sa graha meN| 18-vyavahArazuddhi dhanadatta caupAI, pra0 samaya rAsa pacaka / 16-sAdhuvadanA, 1667, ahamadAvAda hamAre saMgraha meM / 20-airavata kSetra cauvIsI, 1667, yahamadAvAda / pra0 sa0 kR0 ku0 21-puMjA (rala ) RSi rAsa, 1668, , , 22-kezI pradezI prabandha, 1668, ahamadAvAda, " " 23-dropadI caupAI, 1700, ahamadAbAda, hamAre saMgraha meN|
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 57 ] chattIsI sAhitya - * 1-kSamA chattIsI, nAgora, prkaashit| 2- karma chattIsI, 1668, multaan| 3-puNya chattIsI, 1666, siddhpur| 4-santoSa - chattIsI, 1684 lUNakaraNasara / 5-duSkAla varNana chattIsI, 1688 / 6savaiyA chattIsI, 1660, khaMbhAta / 7-yAloyaNA chattIsI, 1668 ahamadAvATa / sabhI sa0 kR0 ku0 meM prakAzita / inake atirikta tIrthabhAsa chattIsI, sAdhugIta chattIsI Adi kaI saMgraha haiN| hamane 500 ke lagabhaga stavana, gIta, padAdi saMgRhIta kie haiN| jo samayasundara kRti kusumAMjalI meM prakAzita hai / kucha vidvAnoM ne kavivara kI kaI anya racanAoM kA ullekha kiyA hai, para unameM adhikAza saMdigdha pratIta hotI hai| yahAM unakA nirdeza kiyA jAtA hai 1-desAI jI-(1) puNyADhya rAsa, (2) saMvAdasundara, (3) guNaratnAkara chanda, (4) gAthAlakSaNa, (5) revatI samAya, (6) bIkAnera AdinAtha vInati aadi| 2-lAlacanda bha0 gAdhI-(1) zIla chattIsI, (2) vAraha vrata rAsa, (3) zrIpAla rAsa, (4) praznottara caupAI, (5) haMsarAja-baccharAja rAsa, (6) jambUrAsa, (7) nemi-rAjimatI rAsa, (8) aMtarikSa gaur3I chnd| , 3-hIrAlAla rasikadAsa-jIvavicAra vRtti / 4-pUraNacanda nAhara . jinadattarSi kathAM / .
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 58 ] kavi kI svalikhita pratiyA~ kavivara ne kevala granthoM kI racanA hI nahIM kI, sva-racita evaM anya-racita aneka grantho kI svayaM pratilipiyAM bhI kI, jiname kaI eka upalabdha haiN| kaI graMthoM kI inake dvArA saMzodhita pratiyAM bhI milI hai| inake svalikhita jAta granthoM kI sUcI yahAM dI jAtI haiM nAhaTA saMgraha meM-(1) karakaNDu caupAI (8 patra ), 1664, yAgarA; (2) phuTakara gIta ( 27 patra ), 1676, (3) khaNDita prati, 1688, (4) jinacandrasUri rAgamAlA, 1664, jAlora; (5) prastAvika savaiyA chattIsI (4 patra), 1668, pArzvacadra upAzraya ahamadapura; (6) kezI pradezI prabandha ( 4 patra ) 1666, ahamadAbAda, (7) rAtrijAgaraNa gIta (8 patra ); (8) nemigIta chattIsI (6 patra ), (6 ) sAdhu gItAni; (10 ) anta samaye jIvapratibodha gItam ; (11) airavata kSetre 24 tIrtha kara gItam ; (12) kalyANamandira vRtti, prAramma, (13) zrI jinacandrasUri gIta, 1652 khabhAta; (14) paTTAvalI patra, 1676, pralhAdanapura / anyatra prApta-(1) rUpakamAlA cUrNi (bhADArakara insTITyUTa, pUnA) (2) dIkSA pratiSThA zuddhi, 1685, lUNakaraNasara ( AcArya zAkhA bhaNDAra ) viikaaner| (3) gAthAsAhalI (yA0 zA0 bh0)| (4) kathAsaMgraha (bA0 zA0 bh0)| (5) praznottara patra (A0 zA0 bh0)| (6) mahAvIra 27 bhava, do patra ( avIrajI bhaDAra ) / (7) sArasvata rahasya ( mahimAti bhnnddaar)| (8) sItArAma caupAI ( anUpa saMskRta pustakAlaya, nityamaNi jIvana jaina pustakAlaya, kalakattA; vijayadharmasUri jJAnabhaNDAra, yaagraa)| (6) vAgmaTAlaMkAra vRtti, madhya patra (mahimAbhakti bhnnddaar)|
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 56 ] (10) guru-duHkhita vacanam ma0 bha0 bh0)| (11) aSTaka, do patra ( ma0 ma0 bh0)| (priyamelaka cau0, 5 patra ( ma0 bha0 bhN0)| (13) tIrthabhAsa chattIsI (rA0 e0 so0 bambaI ) / (1) sA~jhI gIta ( pAlanapura bhnnddaar)| (15) sAdhugIta chattIsI ( phUlacandajI jhaavk)| (16) kumArasambhava vRtti, 1676 ( harisAgarasUri bhaNDAra, lohAvaTa ) / (17) gIta, patra 1 tathA 8, sa0 1663, pATaNa (yati nemicanda jI, vaahddmer)| (18) zatrujayarAsAdi (hAlA bhnnddaar)| (16) raghuvaMza TIkA, 6 patra (DUMgarasI bhaNDAra, jeslmer)| (20) aSTotarI dazAkaraNa vidhi, tIna patra (DU0 bha0) (21) mAgha kAvya vRtti ( surANA pustakAlaya, cuuruu)| (22) zrI jina siMha padotsava kAvya, nau patra ( yati sumeramala jI, bhInAsara ) / (23) priyamelaka caupAI (AgarA jnyaanmndir)| (24 ) draupadI caupAI (anantanAtha bhaNDAra, bmbii)| (25) kAlikAcArya kathA ( jayacanda bhaNDAra, biikaaner)| (26 ) pArzvanAtha laghu stavana, 8 patra sa0 1700, ahamadAvAda / (27) liMgAnuzAsana cUrNi, 6 ptr| (28) sArasvata rUpANi, 5 patra / (26) saptaninhava sambandha / (30) kathA-saMgraha (26-30 AcArya zAkhA bhnnddaar)| saMzodhita evaM 'paryAya' likhita prati 1-dazavakAlika paryAya (hamAre sNgrh)| 2-liMgAnuzAsana paryAya, 8 patra ( mahimAbhakti bhnnddaar)| 3-sandeha-dolAvalI paryAya (jayacanda jI maNDAra / 4-caturmAsika vyAkhyAna padvati ( hamAre saMgraha / 5-priya. melaka caupAI (hamAre saMgraha ) / anya-racita graMthoM kI pratiyA~ 1-dopAvahAra vRtti ( hamAre sNgrh)| 2-zravaNabhUpaNa, 1656 vi0 ( yati cunnIlAla jI ke saMgraha meN)| 3- bharaTaka dvAtriMzikA, 7 patra ( DaMgarasI bhaNDAra, jaisalamera ) /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAkavi samayasuMdara kA sAhitya atyanta vizAla hai, unake sambandha me hamane gata 35 varSoM meM paryApta zodha kI hai, phira bhI navIna zodha karane para kucha na kucha prApti hotI hI rahatI hai| yahIM sImita sthAna meM unake sAhitya kA vistRta vivecana denA sambhava nahIM hai| hamane samayasundara kRti kusumAMjali kA sampAdana kara prakAzana kiyA hai, jisameM mahopAdhyAya vinayasAgarajI dvArA likhita 'mahopAdhyAya samayasundara' nivandha va unakI ava taka prApta 563 laghu kRtiyAM de dI haiN| sAdUla rAjasthAna risarca insTITyUTa, bIkAnera se prakAzita samayasundara rAsa paMcaka meM unake 5 rAsa sAra sahita de diye hai, mRgAvatI rAsa ke sAra rUpa "satI mRgAvatI" pustaka lagabhaga 35 varSa pUrva prakAzita kI thii| aba sItArAma caupaI nAmaka kavivara kI viziSTa kRti ko rAsasAra sahita prakAzita karate atyanta harpa ho rahA haiN| pAThakoM ko kavivara kI kRtiyoM kA rasAsvAdana karane ke lie samayasundara kRti kusumAJjali graMtha avazya avalokana kara apane nitya ke bhakti krama meM sammilita karanA caahie| pro0 phUlasiMha himAzu ne sItArAma cau0 kA saMkSipta paricaya marubhAratI varpa 7 aMka 1 meM prakAzita kiyA thA jise yahA~ sAbhAra prakAzita kiyA jA rahA hai| maNidhArI jayantI -agaracanda nAhaTA mA0 tu0 14, sa0 2020 -~-maeNvaralAla nAhaTA
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ sItArAma caritra sAra pUrvakathA prasaMga ___eka bAra gaNadhara gautama rAjagRha nagara meM smausre| mahArAjA zreNikAdi pariSad ke samakSa unhoMne aThAraha pApa sthAnakoM kA parihAra karane kA upadeza dete hue kahA ki sAdhyAdi ko mithyA kalaMka dene se sItA kI bhAMti prabala duHkha jAla meM par3anA hotA hai| zreNika ke pUchane para gautama svAmI ne sItA ke pUrvabhava se lagA kara unakA sampUrNa jIvana-vRtta vatalAyA jo yahAM saMkSipta kahA jAtA hai| vegavatI aura mahAtmA sudarzana bharatakSetra meM mRNAlakuMDa nagara meM zrIbhUti purohita kI putrI vegavatI nivAsa karatI thii| eka vAra vahA~ sudarzana nAmaka uccakoTi ke munirAja ke padhArane para sArA nagara vandanArtha gayA aura unake nirmala saMyama aura upadezoM kI sarvatra prazaMsA hone lgii| mithyA dRSTivaza vegavatI ko sAdhu kI prazaMsA asahya huI aura vaha logoM kI dRSTi me munirAja ko girAne ke lie mithyA pracAra karane lagI ki ye sAdhu pAkhaNDI hai| maiMne inheM strI ke sAtha vrata bhaMga karate dekhA hai| vegavatI ke pracAra se sAdhu kI sarvatra nindA hone lgii| munirAja ke kAnoM me java yaha prabAda pahuMcA to unheM mithyA kalaMka aura dharma kI nindA kA bar3A kheda huaa| unhoMne jaba taka yaha kalaMka na utare, anna jala kA parityAga kara diyaa| zAsanadevI ke prabhAva se vegavatI kA muMha phUla gayA aura vaha atyanta duHkhI hokara apane kiye kA phala pAne lgii| usake mana me pazcAtApa huA aura apanA duSkRtya svIkAra karate hue
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 2 ] usane munirAja ko nirdoSa ghoSita kara diyaa| logoM meM sarvatra hape vyApta ho gayA / vegavatI ne dharma zravaNa kara saMyama svIkAra kiyA aura AyuSyapUrNa kara prathama devaloka me utpanna huii| vegavatI aura madhu-piMgala bharatakSetra meM mithilApurI nAmaka samRddhanagarI thI jahA~ dAnI aura tejasvI janaka rAjA rAjya karate the| unakI bhAryA vaidehI kI kukSi / meM vegavatI kA jIva-kanyA ke rUpa meM va eka anya jIva putra ke rUpa me utpanna hue| pUrvabhava ke vairavaza eka deva ne putra ko haraNa kara liyaa| zreNika rAjA dvArA vaira kA kAraNa pUchane para gautama svAmI ne kahA ki - cakrapura ke rAjA cakravartI aura usakI rAnI mayaNasundarI kI putrI atyanta sundarI thii| lekhazAlA meM adhyayana karate hue purohita ke putra madhupiMgala se usakA prema ho gyaa| madhupiMgala use virdabhApurI le gayA aura ve donoM vahA~ AnandapUrvaka rahane lge| kucha dinoM meM madhu pigala vidyA vismRta hokara dhana ke vinA duHkhI ho gyaa| rAjakumAra ahikuNDala ne java sundarI ko dekhA to vaha use apane mahaloM meM le gayA / madhupiMgala ne jaba apanI strI ko nahIM dekhA to usane rAjA ke pAsa jAkara pukAra kI ki merI strI ko koI apaharaNa kara le gyaa| Apa usakI zodhakara mujhe prApta karAne kI kRpA kreN| rAjakumAra ke kisI purupa ne kahA-maiMne use polAsapura meM sAdhvI ke pAsa dekhA hai| madhupiMgala use khojane ke lie polAzapura gayA aura na milane para phira rAjA ke pAsa Akara pukAra kI aura jhagar3A karane lagA to rAjA ne use piTavA kara nagara ke bAhara nikAla diyaa| madhupiMgala
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 3 ] - virakta hokara sAdhu ho gayA aura tapazcaryA ke prabhAva se marakara svargavAsI huaa| rAjakumAra ahikuNDala ne dharma sunA aura sAdhu saMgati se sadAcArI jIvana bitA kara vaidehI kI kukSi meM putra rUpa meM utpanna huA jise pUrvabhava kA vaira smaraNakara madhupiMgala ke jIva deva ne janmate hI apaharaNa kara liyaa| deva kA vicAra thA ki ise zilA para pachAr3a kara mAra diyA jAya para mana me dayAbhAva A jAne se vaha aisA na __ kara sakA aura use kuNDala hAra pahanA kara vaitADhya parvata para chor3a diyA / candragati nAmaka vidyAdhara ne jaba use dekhA to usane tatkAla grahaNa kara rathaneurapura le jAkara apanI bhAryA aMzumatI ko dekara logoM me prasiddhi kara dI ki merI strI gUDhagarbhA thI aura usake putra utpanna huA hai| vidyAdhara logoM ne putra janmotsava kiyA aura usa bAlaka kA nAma bhAmaMDala rkhaa| vaha kumAra vaitAThya parvata para candragati ke yahA~ var3A hone lgaa| sItA kA nAma saMskaraNa tathA pUrvAnurAga idhara jaba rAnI vaidehI ne putra ko na dekhA to vaha mUrchita hokara nAnA vilApa karane lgii| rAjA janaka ne use samajhA-bujhA kara zAta kiyA aura putrI kA janmotsava manAkara usakA nAma sItA rkhaa| rAjakumArI sItA pA~ca dhAyo dvArA pratipAlita hokara kramazaH yauvana avasthA meM praviSTha huii| sItA lAvaNyavatI aura advitIya guNavatI thii| rAjA janaka ne usake lie vara kI zodha karane ke hetu maMtrI ko bhejaa| maMtrI ne rAjA se kahA ki ayodhyA nareza dazaratha ke cAra putra hai jinameM kauzalyAnaMdana rAmacaMdra apane laghubhrAtA sumitrA
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 ] naMdana lakSmaNa aura kaikayI ke putra bharata zatrughna yukta parivRta hai / inameM rAmacaMdra ke sAtha sItA kA saMbaMdha sarvathA yogya hai| rAjA janaka ne rAjapuruSo ko ayodhyA bhejakara sItA kA sambaMdha kara liyaa| sItA ne jaba yaha sambaMdha sunA to vaha bhI atyanta pramudita huii| nArada muni kA Agamana apamAna tathA vairazodhana kI ceSTA ___ eka dina nArada muni sItA ko dekhane ke lie aaye| sItA ne unakA bhayAnaka rUpa dekhA to vaha daur3akara mahala meM calI gii| nArada muni java pIche-pIche gae to dAsiyoM ne apamAnita kara dvArapAla dvArA vAhara nikalavA diyaa| nArada muni kruddha hokara sIdhe vaitADhya parvata para rathaneura nareza ke yahAM gae aura sItA kA citra banAkara bhAmaMDala ke Age rkhaa| bhAmaMDala ne sItA para mugdha hokara usakA paricaya prApta kiyA aura usakI prApti ke lie udAsa rahane lgaa| candragati ne bhAmaNDala ko samajhA-bujhAkara Azvasta kiyA aura sItA kI mAga karane me kadAcit janaka asvIkAra ho jAya, to apanA apamAna ho jAne kI AzaMkA se capalagati vidyAdhara ko chala-balapUrvaka rAjA janaka ko hI bulA lAne ke lie mithilA bhejaa| vidyAdharoM kA Sar3ayantra aura vivAha kI zarta capalagati ghor3e kA rUpa dhara mithilA gyaa| rAjA janaka ne lakSaNayukta sundara azva dekhakara apane yahAM rakha liyaa| eka mahIne vAda rAjA svayaM usa para ArUr3ha hokara vana me gayA to azva ne rAjA janaka ko AkAza mArga se candragati vidyAdhara ke samakSa lAkara upasthita kara diyaa| candragati ne bhAmaNDala ke lie sItA kI mAMga kI to janaka
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 5 ] ne kahA-dazaratha rAjA ke putra rAmacandra ko sItA dI jA cukI hai, ataH aba yaha anyathA kaise ho sakatA hai ? vidyAdharoM ne kahAkhecara ke sAmane bhUcara kI kyA bisAta hai ? rAma yadi devAdhiSThita dhanupa caDhA sakegA to sItA use milegI anyathA vidyAdhara le jAyeMge! vidyAdhara loga sadala bala mithilA ke udyAna meM A phuNce| rAjA janaka bhI khinna hRdaya se apane mahaloM meM Aye aura rAnI ke samakSa kahA ki rAma yadi bIsa dina ke andara dhanupa caDhA sakA to ThIka anyathA sItA ko vidyAdhara le jaaveNge| sItA ne kahA-Apa koI cintA na kareM, vara rAma hI hogeN| vidyAdhara loga apanI ijjata kho "kara jaayeNge| dhanuSa-bhaMga Ayojana tathA sItA vivAha mithilA nagarI ke bAhara 'dhanupa-maNDapa' banavAyA gyaa| rAjA dazaratha apane cAroM putroM ke sAtha A phuce| meghaprabha, harivAhana, citraratha Adi kitane hI rAjA Aye the| dhAya mAtA ne sItA ko sabakA paricaya diyaa| mantrI dvArA dhanuSa car3hAne kA AhvAna zravaNa kara rAjA loga bagaleM jhAMkane lge| atulabalI rAma siMha kI taraha uThe aura tatkAla dhanuSa car3hA diyaa| TaMkAra zabda se pRthvI aura parvata kaoNpane lage, zeSanAga vicalita ho gye| apsarAeM kAMpatI huI apane bhartAoM se AliMgita ho gii| AlAna staMbha ukhar3a gaye, madonmatta hAthI chuTakara bhaga ge| thor3I dera meM sAre upadrava zAnta ho gae AkAza meM deva suMdubhi bajI, puSpavRSTi huI sItA praphullita hokara rAmacandrake nikaTa A phuNcii| dUsarA dhanuSa lakSmaNane caDhAyA, vidyA
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhara logoM ne prasanna hokara aThAraha kanyAoM kA sambandha kiyaa| rAma sItA kA paNigrahaNa huA, saba loga apane-apane sthAna lautte| rAjA dazaratha apane putrAdi parivAra saha janaka dvArA vipula samRddhi pAkara ayodhyA lautte| mahArAjA dazaratha kI virakti mahArAjA dazaratha zuddha zrAvaka dharma pAlana karate hue kAla nirgamana karate the| eka vAra jinAlaya meM unhoMne aThAI mahotsava prArambha kiyA to samasta rANiyoM ko utsava darzanArtha bulAyA gyaa| saba ko vulAne ke lie alaga-alaga vyakti bheje gaye the| sabhI rAniyAM Akara upasthita ho gii| paTTarAnI ke pAsa bulAvA nahIM jAne se vaha kupita hokara AtmaghAta karane lgii| dAsI kA kolAhala sunakara rAjA svayaM pahuMcA aura rAnI se kahA ye kyA anartha kara rahI ho ? itane me hI rAnI ko bulAne ke lie bhejA huA vRddha puruSa A phuNcaa| usake dera se pahuMcane kA kAraNa vRddhAvasthA kI azakti jJAta kara rAjA ke mana me samaya rahate Atmahita kara lene kI tamannA jgii| isI avasara para udyAna me sarvabhUtahita nAmaka cAra jJAnadharI munirAja samausare / rAjA saparivAra munirAja ko vandanArtha gye| unakI dharmadezanA zravaNa kara rAjA kA hRdaya vairAgya se otaprota ho gayA aura ve ghara Akara cAritra grahaNa karane ke liye upayukta avasara dekhane lge| bhAmaMDala kI Atma-kathA jaba bhAmaNDala ne sunA ki sItA kA rAma ke sAtha vivAha ho gayA to vaha apane ko adhanya mAnane lagA aura jisa kisI prakAra
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 7 ] se sItA ko prApta karane kA dRr3ha nizcaya kara sainya sahita ravAne huaa| mArga meM vidarbhA nagarI meM jaba pahuMcA to use vahAM ke dRzyoM ko dekhakara IhA poha karate hue jAtismaraNa jJAna utpanna ho gyaa| use apanI hI sahodarA sItA ke prati labdha hone kA bar3A pazcAtApa huA aura vairAgya pUrvaka sasainya vApasa rathaneurapura phuNcaa| pitA candragati ne use ekAnta meM lauTa kara Ane kA kAraNa puuchaa| bhAmaNDala ne kahAhe tAta ! maiM pUrva janma me rAjakumAra ahimaMDala thA aura maine nirlajjatAvaza brAhmaNI kA apaharaNa kiyA thaa| maiM mara kara janaka rAjA kA putra huA, sItA merI sahodarA hai| pUrva janma ke vaira vizepa se deva ne merA apaharaNa kiyA aura prArabdhavaza Apane mujhe apanA putra kiyaa| hAya ! mujha ajJAnI ne apanI bhaginI kI vAMchA kI, yahI merA vRtAnta hai| vidyAdhara candragati isa vRtAnta ko zravaNa kara virakta citta se bhAmaNDala ko rAjyAbhiSikta kara saba ke sAtha, ayodhyA ke udyAna meM aayaa| munirAja ko vaMdanakara candragati ne unake pAsa dIkSA le lii| bhAmaNDala ne yAcakoM ko pracura dAna diyA jisase ve janaka-vaidehI ke nandana bhAmaNDala kA yazogAna karane lge| mahaloM me soyI huI sItA ne jaba bhAToM dvArA janaka ke putra kI virudAvalI sunI to usane socA-yaha kauna janaka kA putra 1 mere bhAI ko to janma hote hI koI apaharaNa kara le gayA thA / isa prakAra vicAra karate hue rAma ke sAtha prAtaHkAla udyAna me gyii| mahArAjA dazaratha bhI Aye aura unhone candragati muni ko dekhakara jJAnI guru se sArA vRtAnta jJAta kiyaa| saba loga janaka-putra bhAmaNDala kA paricaya pAkara prasanna hue| bhAmaNDala ke harSa kA to kahanA hI kyA / rAmane svAgatapUrvaka bhAmaNDala
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 8 ] ko nagara meM praveza kraayaa| bhAmaNDala ne pavanagati vidyAdhara ko mithilA bhejA aura mAtA-pitA ko badhAIpUrvaka vimAna me ArUr3ha kara . ayodhyA bulA liyaa| mAtA-pitA ke caraNoM meM namaskAra kara sArA vRttAnta sunAyA, saba loga paraspara milakara Anandita hue| dazaratha ke Agraha se pAMca dina ayodhyA meM raha kara janaka rAjA bhAmaNDala sahita mithilA Aye, utsava-mahotsava pUrvaka kucha dina mAtA pitA ke pAsa raha kara bhAmaNDala pitA kI AjJA se rathaneurapura calA gyaa| rAjyAbhiSeka kI kAmanA aura kaikeyI kI vara yAcanA eka dina rAjA dazaratha pichalI rAtri meM jaga kara vairAgya pUrvaka cintana karane lagA ki vidyAdhara candragati dhanya hai jo saMyama svIkAra kara Atma sAdhana me laga gye| maiM mandabhAgya abhI bhI gRhasthI meM phaMsA paDA hU~, kSaNa-kSaNa me Ayu ghaTa rahI hai aura na mAluma kaba kSaya ho jaaygii| ataH ava rAmacandra ko rAjya sambhalA kara mujhe bhI saMyama grahaNa karanA zreyaskara hai| usane prAtaH kAla sabake samakSa apane vicAra prakaTa kiye| aura sabakI anumati se rAma ke rAjyAbhiSeka kA muhurta dekhane lge| itane hI meM kaikayI rAjA ke pAsa gayI aura __ yaha soca kara ki rAma lakSmaNa ke rahate mere putra ko rAja nahIM milegA-rAjA se apanA amAnata rakhA huA vara maaNgaa| usane kahA-rAma ko vanavAsa aura bharata ko rAjya dene kI kRpA kreN| rAjA dazaratha yaha suna kara bar3I bhArI cintA meM paDa gye| rAmacandra ne Akara pitA ko cintA kA kAraNa pUchA to unhoMne kaikayI ke vara kI vAta batalAte hue isa prakAra pUrva vRtAnta sunAyA
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 1 ] kaikeyI vara kathA prasaMga eka bAra nArada muni ne hamAre pAsa Akara kahA ki laMkApati ne naimittika se pUchA ki maiM sarvAdhika samRddhizAlI hUM, deva dAnava merI sevA karate hai to aisA bhI koI hai jisase mujhe khatarA ho ? naimittika ne kahA-dazaratha ke putroM dvArA janaka sutA ke prasaMga se tumheM bar3A __bhaya hai| rAvaNa ne turanta vibhISaNa ko bulA kara AjJA dI ki dazaratha aura janaka ko mAra kara merA udvega dUra karo! ataH aba Apa sAvadhAna raheM ! svadharmI ke sambandha se mujhe va janaka ko sAvadhAna kara nArada muni cale gye| maine mantrI kI salAha se dezAntara gamana kiyA aura mere sthAna para lepyamaya mUrti baiThA dI gyii| janaka ne bhI Atma rakSArtha aisA hI kiyaa| vibhIpaNa ne Akara donoM kI pratikRtiyAM bhaga kara dI, hama donoM kA bhAra utara gyaa| maiM dezATana karatA huA kautukamaMgala nagara meM phuNcaa| vahA~ zubhamati rAjA kI bhAryA pRthivI kI putrI kaikayI kA svayaMvara maNDapa banA huA thA, bahuta se rAjAoM kI upasthiti meM maiM bhI eka jagaha chipa kara baiTha gyaa| kaikayI ne sabako chor3a kara mere gale meM varamAlA DAlI jisase dUsare sava rAjA kruddha hokara caturaMginI senA sahita yuddha karane lge| zubhamati ko bhAgate dekha kara maiM rathArUr3ha huA, kaikayI sArathI banI aura raNakSetra meM bANo kI varSA se samasta rAjAoM ko parAsta kara kaikayI se vivAha kiyaa| usa samaya maiMne kaikayI ko AgrahapUrvaka vara diyA thA jise usane dharohara rkhaa| Aja vaha vara mAMga rahI hai ki bharata ko rAjya do| para tumhArI upasthiti meM yaha
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ [10] kaise ho sakatA hai ? isI bAta kI mujhe cintA hai| rAma ne kahAApa prasannatApUrvaka bharata ko rAjya dekara apane vacanoM kI rakSA kareM, mujhe koI Apatti nhiiN| dazaratha ne bharata ko bulA kara rAjya lene ke liye smjhaayaa| usane kahA-mujhe rAjya se koI prayojana nahIM, merA dIkSita hone kA bhAva hai, Apa rAma ko rAjya diijiye| rAma ne kahA maiM jAnatA hU~ ki tumheM rAjya kA lobha nahIM hai para mAtA ke manoratha aura pitRvacanoM kI rakSA ke liye tumheM aisA karanA hogA! bharata ne kahA-bar3e bhrAtA ke rahate merA rAjya lenA asambhava hai| rAma ne kahA-maiM vanavAsa le rahA hU~, tumheM AjJA mAnanI hogI! sItA vanavAsa java lakSmaNa ne yaha sunA to vaha dazaratha ke pAsa jAkara isakA ghora virodha karane lagA para rAma ne use samajhA kara zAnta kara diyaa| rAmacandra aura lakSmaNa vanavAsa ke liye prasthAna karane lage, sItA bhI pIche calane lgii| rAma ke bahuta samajhAne para bhI sItA kisI bhI prakAra rukane ko rAjI nahIM huI aura chAyA kI bhAMti sAtha ho gii| tInoM mila kara dazaratha ke pAsa gae aura namaskAra pUrvaka apane aparAdhoM kI kSamA yAcanA karate hue bidA maaNgii| dazaratha ne kahAsuputro ! tumhArA kyA aparAdha ho sakatA hai ? maiM to dIkSA legaa| tumheM jaise ucita lage karanA, para aTavI kA mArga var3A viSama hai sAvadhAna rahanA / isake bAda donoM mAtAoM se mila kara unheM Azvasta kara deva pUjA guru vadanAntara sabase kSamatakSAmaNA pUrvaka nirdoSa vana - kI ora gamana kiyaa| unheM pahuMcAne ke liye rAjA, sAmanta, mantrI
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ nA [ 11 ] va sAre prajAjana azrupUrNa netroM se sAtha cle| rAma kA viraha asahya thA, rAja parivAra, rAniyAM aura mahAjana loga sabhI vyAkula hokara rudana kara rahe the| sabake mukha para rAma ko nikAlane vAlI kaikayI ke prati ropa aura ghRNA ke bhAva the| rAma ke viyoga se duHkhI ayodhyAvAsiyoM kA duHkha dekhane meM asamartha hokara bhagavAna aMzumAlI bhI astAcala kI ora cle| rAma sItA aura lakSmaNa ne jinAlaya meM Akara rAnivAsa kiyaa| mAtA pitA milane Aye jinheM ravAnA karake kucha vizrAma kiyA aura pichalI rAta meM uTha kara jinavandana karake dhanuSa bANa dhAraNa kara pazcima kI ora ravAnA ho gye| virahAtura sAmanta loga paira khojate hue A pahuMce aura rAmacandrajI kI sevA karate hue kitane hI grAma nagara ullaMghana kiye| jaba gaMbhIrA taTa AyA to vastI kA anta jAna kara sAmantAdi ko vApasa lauTA diyA aura sItA aura lakSmaNa ke sAtha rAmacandra nadI pAra hokara dakSiNa kI ora cle| sAmantAdi bhArI mana se vApasa lauTa kara jinAlaya meM tthhre| tatra virAjita munirAja se kitanoM ne hI saMyama va vratAdi grahaNa kiye| mahArAja dazaratha ne bhUtasaraNa guru ke pAsa dIkSA le lI aura kaThina tapa karane meM laga gye| bharata rAma sammilana tathA bharata kA AjJA-pAlana putroM ke vanavAsa aura pati ke dIkSita hone se khinna citta sumitrA va aparAjitA bar3A duHkha karane lgii| unheM phlAnta dekha kara kaikayI ne bharata se khaa-bettaa| rAma lakSmaNa ko bulA kara lAo,
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 12 ] unake vinA tumheM rAja zobhA nahIM detaa| kaikayI ko sAtha lekara bharata rAma kI zodha meM niklaa| gaMbhIrA pAra hokara viSama vana meM rAmacandra jI ke pAsa jA pahuMcA aura ghor3e se uttara kara caraNoM meM gira par3A rAma ne unheM AliMgana aura lakSmaNa ne sanmAnita kiyaa| bharata ne azrupUrNa netroM se prArthanA kI ki-Apa mere pitRtulya haiM, ayodhyA cala kara rAjya kIjiye maiM Apa para chatra va zatrughna cAmara dhAraNa karegA / lakSmaNa santrI hoMge! itane meM hI kaikayI ratha se utara kara A pahuMcI aura putro ko hRdaya se lagA kara kahane lagI-merA aparAdha kSamA kara ayodhyA kA rAja sambhAlo! para rAmacandra ne kahA-hama kSatriya haiM, vacana nahIM palaTate / bharata ko rAjya karane kI AjJA dekara rAmane sabako vApasa lauTA diyaa| avanti kathA prasaMga rAma lakSmaNa aura sItA kucha dina bhayAnaka aTavI meM raha kara kramazaH calate hue avantI deza aaye| eka zUnya nagara ko dekha kara unheM bar3A Azcarya huA, jahAM dhana, dhAnya, dugdha, gAya, bhaisa Adi saba vidyamAna the para manuSya kA nAma nizAna nahIM thaa| rAma, sItA zItala chAyA meM baiThe aura lakSmaNa jAnakArI prApta karane ke liye dUra se Ate hue udAsa pathika ko bulA kara rAma ke pAsa laayaa| rAma ke pUchane para usane kahA yaha deza dazapura kA eka nagara hai, isakA sUnA hone kA kAraNa yaha hai ki yahAM vajaMgha nAmaka nyAyI rAjA rAja karatA thA jise zikAra kI burI lata lagI huI thii| eka dina rAjA ne eka garbhavatI
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 13 ] hariNI ko mArA jisake tar3apate hue garbha ko dekha kara rAjA kA hRdaya cItkAra kara utthaa| vaha virakta citta se Age bar3hA to zilA para eka munirAja mile jinase prativodha pAkara usane samyaktva mUla zrAvaka dharma svIkAra kiyaa| tatpazcAta vaha dharmArAdhana karatA huA rAjya pAlana karane lgaa| usane mudrikA meM munisutrata svAmI kI mUrti banavA kara anya ko namaskAra na karane kA vrata pAlana kiyaa| avantIpati sIhodara ko jisakI adhInatA meM vaha thA, namaskAra karate samaya jinavandana kA hI adhyavasAya rakhatA thaa| kisI cugalakhora zatru ne sIhodara ke kAna bhara diye jisase vaha kupita hokara dazapura para car3hAI karake banajaMgha ko mArane ke liye sasainya avantI se nikala pdd'aa| isI bIca eka vyakti zIghratApUrvaka banajaMgha se Akara milA aura use sIhodara ke AkramaNa se avagata karAte hue apanA paricaya isa prakAra diyA ki maiM kuNDalapura kA adhivAsI vijaya nAmaka vyApArI huuN| mere mAtA-pitA zuddha zrAvaka haiM, maine ujjayinI meM Akara pracura dravya kamAyA para anaMgalatA nAmaka vezyA se Asakta hokara sava kucha kho baitthaa| eka dina maiM vezyA ke kathana se rAnI ke kuNDala curAne ke liye rAjamahala meM praviSTa huA aura chipa kara khar3A ho gayA-maiM isa phirAka meM thA ki rAjA so jAya to rAnI ke kuNDala hastagata kruuN| para vicAramagna rAjA ko nIMda na Ane se rAnI ne pUchA to rAjA ne kahA maiM dazapura ke rAjA vanajaMgha ko mArUMgA jo mujhe praNAma nahIM karatA ! mere mana me svadharmI bandhu ko cetAvanI dekara upakRta karane kA vicAra AyA aura maiM vahA~ se Apake pAsa Akara gupta khavara de rahA hUM, Apa apanI rakSA kA yathocita upAya kreN| rAjA ne
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 14 ] usakA AbhAra svIkAra kiyaa| bajajaMgha ne anna pAnI kA saMcaya karake nagara ke dvAra vanda kara liye| sIhodara kI senA ne Akara nagara ko ghera liyaa| sIhodara ne dUta bheja kara vanajaMgha ko kahalAyA ki tuma mujhe namaskAra karo aura rAja bhogo| para vanajaMgha ne kahA-maiM apanA niyama bhaMga nahIM kara sktaa| isIliye donoM rAjA eka vAhara aura eka bhItara akar3e baiThe hai, yahI kAraNa hai ki yaha deza abhIabhI sUnA ho gayA hai| aisA kaha kara vaha vyakti jAne lagA to rAma ne use kaTi kA kaMdorA inAma dekara vidA kiyaa| rAma kI vajrajaMgha kI sahAyatA rAma lakSmaNa svadharmI vandhu vanajaMgha kI sahAyatA karane ke uddezya se dazapura ke bAhara candraprabha jinAlaya meM Aye aura jina vaMdanAntara lakSmaNa nagara me jAkara rAjA se milaa| rAjA ne use bhojana karane ko kahA to lakSmaNa ke yaha kahane para ki mere bhrAtA nagara ke bAhara hai, rAjAne taiyAra miSTAnna bhojana bheja diyaa| bhojanAntara lakSmaNa sIhodara ke pAsa gayA aura usase kahA ki maiM bharata kA bhejA huA dUta hUM, tumane anyAyapUrvaka vanajaMgha para gherA DAla rakhA hai, aba bharata kI AjJA se virodha tyAga do, anyathA kAla kRtAnta ke hastagata huA smjho| sIhodara ne kruddha hokara subhaToM ko saMketa kiyA / lakSmaNa ke sAtha yuddha chir3a gayA, akele vIra ne sIhodara kI senA ko parAsta kara sIhodara ko bAMdhakara rAmake sAmane upasthita kiyA, rAmane vanajaMgha ko AdhA rAjya dilA kara usakA mela karA diyA aura upakArI viju ko rAnI ke kuNDala dilaaye| sIhodara ne 300 kanyAe~ evaM vanajaMgha ne
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 15 ] 8 kanyAeM lakSmaNa ko dI jinheM dezATanakI avadhi paryanta vahIM rakhane kA Adeza diyaa| rAjA vAlikhila kathA prasaMga rAma-sItA aura lakSmaNa vahAM se vidA hokara kUpacaNDa udyAna meM pahuMce jahA~ sItA ko bhUkha pyAsa laga gii| lakSmaNa sarovara kI pAla para gayA, jahAM rAjakumAra pahale se AyA huA thaa| rAjakumAra ke puruSa lakSmaNa ko bulA le gae aura sammAnapUrvaka rAjakumAra ne paricaya pUchA to lakSmaNa ne kahA mere bhrAtA bAhara baiThe hai, unake pAsa jAne para sArI vAtaM kruuNgaa| rAjakumAra ne rAmako bulAkara Adara pUrvaka bhoja nAdi se bhakti kI phira rAjakumAra ne kahA-isa nagarI me vAlikhila aura usakI paTarAnI pRthvI rAjya karate the| eka bAra rAjA ko yuddha meM mlecchAdhipa bandI banAkara le gaye taba rAjA sIhodara ne kahA ki garbhavatI rAnI ke yadi putra hogA to use rAjya diyA jaaygaa| rAnI ke maiM putrI huI para rAjya kI rakSA ke lie mujhe putra ghopita kara kalyANa mAlI nAma rakhA gyaa| merI mAtA aura mantrI ke sivA isa bheda ko koI nahIM jaantaa| mujhe puruSa veza pahanA kara rAjagaddI para baiThA diyaa| maine yaha guma bAta Apake samakSa isalie prakaTa kI hai ki aba maiM taruNI ho gaI, Apa kRpayA mujhe aMgIkAra kreN| lakSmaNa ne kahAkucha dina tuma puruSa veza meM rAjya saMcAlana karo, tumhAre pitA ko hama vindhyATavI jAkara mlechAdhipa se chur3AlAte haiN| isake bAda rAma sItA aura lakSmaNa vindhyATavI kI ora ravAnA hue| sItA ne kaue ke zakuna se bhAvI vijaya kI sUcanA dii| vindhyATavI pahu~ca kara lakSmaNa
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ ne vANoM kI varpA dvArA mlecchAdhipa indrabhUti ko parAsta kara diyA, rAma ke Adeza se usane vAlikhila ko bandhanamukta kara diyaa| brAhmaNa kapila kathA prasaMga vAlikhilla ko apane nagara pahuMcA kara eka aTavI meM jAne para sItA ko pyAsa laga gii| rAma lakSmaNa use aruNa gAMva meM kapila brAhmaNa ke ghara le gaye jahA~ brAhmaNI ne zItala jalAdi se satkRta kara tthhraayaa| itane hI meM brAhmaNa ne Akara strI ko gAlI dete hue ulAhanA diyA ki ina mlecchoMko ThaharAkara merA ghara apavitra kara diyaa| lakSmaNa usakI gAliyoM se kruddha hokara TAMga pakar3a kara ghumAne lagA to rAma ne use chur3A diyA aura tInoM ne jaMgala kA mArga liyaa| sudUra aTavI meM pahuMcane para ghanaghora ghaTA, gAja, vIja ke sAtha mUsaladhAra varSA hone lgii| ThaMDha ke mAre java zarIra kAMpane lagA to rAma, sItA, lakSmaNa ne eka ghanI chAyA vAle vaTa-vRkSa kA Azraya liyA / isa vRkSa me eka yakSa rahatA thA jo rAma-lakSmaNa ke teja ko na saha sakA aura bar3e yakSa ke pAsa jAkara zikAyata karane lgaa| bar3e yakSa ne avadhijJAna se pahicAna kara palaMga-zayyA Adi sukha suvidhAeM sone ke lie prastuta kara dii| prAtaHkAla jaba uThe to yakSa dvArA nirmita samRddhizAlI nagara sItA, rAma, lakSmaNa ne sAzcarya dekhaa| isameM rAjabhavana, mandira aura koTyAdhIzoM ke makAna suzobhita the| yakSa nirmita rAmapurI me inhoMne varSAkAla vyatIta kiyaa| _____eka dina jaMgala me ghUmate huye kapila brAhmaNa ne isa navya nagarI ko dekhA to eka mahilA se usane isa nagarI kA paricaya pUchA /
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 17 ] yakSiNI ne kahA yaha rAma kI nagarI hai rAma lakSANa yahA~ AnandapUrvaka rahate haiM aura dIna hIna ko pracura dAna dete haiM, svadharmI bhAI kI to vizeSa prakAra se bhakti kI jAtI hai| brAhmaNa ne kahA-maiM rAma kA 'darzana kaise karUM, yakSiNI ne kahA-rAta meM isa nagarI meM koI praveza nahIM karatA, tuma pUrvI daravAje ke bAhara vAle jinAlaya meM jAkara bhakti karo va mithyAtva tyAga kara sAdhuoM se dharma zravaNa karo jisase tumhArA kalyANa hogaa| brAhmaNa yakSiNI kI zikSAnusAra dharmArAdhana karatA huA pakkA zrAvaka ho gyaa| sarala svabhAvI bhalI brAhmaNI bhI prativodha pAkara zrAvikA ho gii| eka dina kapila apanI strI ke sAtha rAjabhuvana kI ora AyA aura lakSmaNa ko dekhakara vApasa palAyana karane lagA to lakSmaNa ke bulAne se Akara namaskAra pUrvaka kahane lagA-me vahIM pApI hU~ jisane Apako karkazatA pUrvaka ghara se ' bAhara nikAla diyA thaa| Apa merA aparAdha kSamA kreN| rAma ne - miSTa vacanoM se kahA-tumhArA koI doSa nahIM, usa ajJAnatA kA hI doSa hai, aba to tumane jinadharma svIkArakara liyA ataH hamAre svadharmI bandhu ho ge| tadantara use bhojana karAke pracura dravya dekara bidA kiyaa| kAlAntara meM kapila ne saMyama mArga svIkAra kara liyaa| varSAkAla bItane para jaba rAma aTavI kI ora jAne lage to yakSa ne rAma ko svayaMprabha hAra, lakSmaNa ko kuNDala va sItA ko car3AmaNi hAra bheMTa kiyA evaM eka vINA pradAna kara avinayAdi ke lie kSamA yAcanA kii| rAma ke vidA hote hI nagarI indrajAla kI bhAMti lupta ho gii|
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 18 ] banamAlA aura lakSmaNa kathA prasaMga aTavI pAra karake vijayApurI ke bAhara pahu~cakara vaTa vRkSa ke pAsa rAma ne rAtrivAsa kiyaa| lakSmaNa ne vaTa vRkSa ke nIce kisI virahiNI strI kA vilApa sunakara kAna lagAyA to sunA ki-he bana devii| maiM baDI bhAgyahIna hUM jo isa bhava meM lakSmaNa ko vara rUpa meM na pA sakI, aba para bhava meM mujhe ve avazya prApta hoN| aisA kaha kara cah gale meM phAMsI lagAne lagI to lakSmaNa ne zIghratApUrvaka apanA Agamana sUcita kara phAMsI ko kATa ddaalaa| lakSmaNa use rAma ke pAsa lAye, aura sItA ke pUchane para kahA ki yaha tumhAro devarAnI hai| sItA ke paricaya pUchane para usane kahA-isI nagarI ke rAjA mahIdhara kI paTarAnI indrANI kI mai vanamAlA nAmaka putrI huuN| vAlyakAla me rAjasabhA me baiThe hue lakSmaNa kI virudAvalI zravaNa kara maiMne lakSmaNa ko hI pati rUpa meM svIkAra karane kI pratijJA kara lii| pitAjI anyatra sambandha kara rahe the para maiMne kisI kI vAlA nahIM kii| java pitAjI ne dazarathajI kI dIkSA, aura rAma lakSamaNa kA vanavAsa sunA. no unhoMne khinna hokara merA sambandha indrapurI ke rAjakumAra se kara diyaa| maiM apanI pratijJA para aTala thI, ataH najara bacA kara nikala bhAgI aura vaTa vRkSa ke nIce jyoMhI phAMsI lagAI, mere puNyodaya se lakSmaNa ne Akara mujhe bacA liyaa| vanamAlA sItA ke sAtha uparyukta vArtAlApa kara rahI thI itane hI me rAjA ke subhaTa A pahuMce aura vanamAlA ko dekhakara rAjA ko sArA vRttAnta sUcita kara diyaa| mahIdhara rAjA ne prasannatApUrvaka Akara
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 16 ] sAkSAtkAra kiyA aura una sabako apane mahaloM meM lAkara tthhraayaa| vanamAlA ko lakSmaNa kI prApti hone se sarvatra Ananda chA gyaa| ativIrya kA AkramaNa Ayojana aura parAjaya uso avasara para nandAvarta nagara se ativIrya rAjA kA bhejA huA dUta mahIdhara ke pAsa AyA aura sUcanA dI ki hamAre bharata ke sAtha virodha huA hai ataH yuddha ke liye sainya sahita zIghra Ao! lakSmaNa dvArA pUchane para dUta ne kahA rAma lakSmaNa kI anupasthiti kA avasara dekha kara hamAre svAmI ne bharata se adhInatA svIkAra karane ke liye khlaayaa| bharata ne kupita hokara dUta ko apamAnita karake nikAla diyaa| ativIrya isIliye sainya ekatra kara bharata se yuddha karegA aura mahIdhara mahArAja ko bulA rahA hai| mahIdhara nehama A rahe haiM, kaha kara dUta ko vidA kiyaa| rAma ne mahIdhara se kahA bharata hamArA bhAI hai, ataH hameM sahAyya karane kA yaha samaya hai, Apa apane putra ko hamAre sAtha deM tAki ativIrya ko hAtha dikhAyA jaay| mahIdhara ne apane putra ko rAma lakSmaNa ke sAtha bheja diyA aura naMdyAvarta nagara ke bAhara pahu~ca kara sandhyA samaya DerA ddaalaa| prAtaHkAla jinAlaya me vandana pUjanoparAnta adhiSThAtA deva dvArA kArya siddhi kI sUcanA ke sAtha-sAtha sakriya sahayoga kA vacana milaa| devI ne subhaTo kA nartakI rUpa banA diyaa| rAma ne rAjAnA se nartakI dvArA nRtya prArambha krvaayaa| nartakI ne apane rUpa kalA se savako mugdha kara diyaa| avasara dekha kara nartakI ne rAjA se kahA
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 20 ] mUrkha ! ahaMkAra tyAga kara bharata kI AjJA svIkAra kro| rAjA ne kupita hokara khaDga nikAlI to nartakI ne rAjA kI coTI pakar3a lii| lakSmaNa ativIrya ko rAma ke pAsa le gayA, sItA ne use chudd'aayaa| ativIrya ne virakta hokara rAma kI AjJA se putra ko rAjya dekara dIkSA le lii| putra vijayaratha bharata kA AjJAkArI ho gyaa| jitapanA ke lie lakSmaNa kA zakti-santulana rAma lakSmaNa kucha dina vijayapura jAphara rahe phira vanamAlA ko vahIM chor3a kara khemaMjali nagara gye| rAmAjJA se lakSmaNa nagara meM gayA to usane sunA ki zatrudamana rAjA ne yaha pratijJA kara rakhI hai jo merA zakti prahAra sahana karegA, use apanI putrI duuNgaa| lakSmaNa ne rAjasabhA me jAkara bharata ke dUta ke rUpa me apanA paricaya dete hue rAjA ko paMcazakti prahAra karane ko khaa| jitapadmA ne lakSmaNa para mugdha hokara zakti prahAra ke prapaMca me na par3ane kI prArthanA kii| lakSmaNa ne use nizcita rahane kA saMketa kara diyaa| rAjA ne kramazaH paMca zakti chor3I jise lakSmaNa ne donoM hAtha, donoM kAkha aura dA~toM dvArA grahaNa kara lii| devo ne puSpavRSTi kii| lakSmaNa ne jaba kahA-rAjA! ava tuma bhI merA eka prahAra saho! to rAjA kAMpane laga, jitapadmA kI prArthanA se lakSmaNa ne use chor3a diyaa| rAjA ke putrI grahaNa karane kI prArthanA para lakSmaNa ne kahA-mere jyeSTha bhrAtA jaane| rAjA rAmacandra ko prArthanA kara nagara meM lAyA aura lakSmaNa ke sAtha jitapadmA kA vyAha kara diyaa| kucha dina vahAM raha kara rAma lakSmaNa ne phira vana kI rAha lii|
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 21 ] munirAja upasarga tathA vaMzasthala nagara kathA prasaMga jaba ye loga vaMzasthala nagara pahuMce to rAjA prajA sabako bhayabhIta ho bhAgate dekhA aura pUchane para parvata para mahAbhaya jJAta kara mahAsAhasI rAma, lakSmaNa aura sItA ke sAtha pahAr3a para gye| unhoMne dekhA eka munirAja dhyAna meM nizcala khar3e hai, jinheM sAMpa, ajagara Adi ne caturdiga ghera rakhA hai| rAma dhanuSAna dvArA unheM haTA kara munirAja ke Age gIta, vAdya, nRtyAdi dvArA bhakti karane lge| pUrvabhava ke vaira ko smaraNa karake bhUta pizAcoM ne nAnA upasargoM dvArA bhayAnaka dRzya upasthita kara diyaa| rAma lakSmaNa ne unheM bhagA kara nirupadrava vAtAvaraNa kara diyaa| munirAja ko uso rAtri meM zukladhyAna dhyAte hue kevalajJAna prakaTa ho gyaa| devoM ne kevalI bhagavAna kI mahimA kI, rAma ke pUchane para munirAja ne upadrava kA kAraNa isa prakAra btlaayaa| amRtasara ke rAjA vijayaparvata ke upabhogA nAmaka rAnI thii| jisase vasubhUti nAmaka vipra lubdha rahatA thaa| rAjA ne eka bAra dUta ke sAtha vasubhUti ko videza bhejaa| vasubhUti ne mArga meM dUta ko mAra diyA aura vApasa Akara rAjA se kahA-data ne kahA ki maiM akelA jAU~gA, ataH maiM lauTa AyA huuN| brAhmaNa rAnI ke sAtha lipta thA hI, usane eka dina rAnI ke Age prastAva rakhA ki tumhAre udita, mudita donoM putra apane sukha me antarAyabhUta hai ataH inheM mArga lagA do| brAhmaNI ne rAjakumArI ko bheda kI bAta batalA dI jisase rAjakumAroM ne brAhmaNa ko talavAra ke ghATa utAra diyA / saMsAra ke svarUpa se virakta rAjakumAroM ne mativaddhana muni ke pAsa dIkSA le lii| brAhmaNa mara kara
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 22 ] mlecchapallI meM utpanna huaa| udita, mudita munirAja sametazikhara yAtrAtha jAte hue mlecchapallI ke mArga se nikale to vaha mleccha inheM khaDga dvArA mArane ko prastuta huaa| muni-bhrAtAoM ne sAgArI anazana le liyaa| pallIpati ne karuNApUrvaka mleccha dvArA mArane se munirAjoM ko bacA liyaa| mametazikhara pahuMca kara munirAjoM ne anazana ArAdhanA pUrvaka deha tyAgA aura prathama devaloka meM deva hue| mleccha ne saMsAra bhramaNa karate hue manuSya bhava pAyA aura tApasI dIkSA lekara ajJAna tapa kiye jisase duSTa pariNAmI jyotiSI deva huaa| udita, mudita ke jIva ariSTapura nareza priyavandhu kI rAnI padmAbhAke kukSi se utpanna hue| brAhmaNa kA jIva bhI rAjA kI dUsarI rAnI kanakAbhA ke udara se anuddhara nAmaka putra utpanna huaa| priyabandhu rAjAne bar3e putra ko / rAja dekara dIkSA le lI aura yathAsamaya svargavAsI hue| anudhara donoM : bhrAtAoM ke prati mAtsarya dhAraNa kara deza ko lUTane lgaa| rAjA dvArA . nirvAsita hokara usane tApasI dIkSA lelI / ratnaratha aura vicitraratha bho dIkSA lekara prathama devaloka me gaye aura vahAMse cyava kara siddhArathapura ke rAja kSemaMkara ke yahA~ vimalA rAnI kI kukSise dezabhUSaNa, kulabhUSaNa nAmaka putra huye| jinheM rAjA ne vidyopArjanArtha gurukula meM bheja diyA pIche se rAnI ke kamalUsavA nAmaka putrI huyii| rAjakumAra jaba kalAbhyAsa karake lauTe to kamalUsavA ko dekha kara isa anumAna se ki hamAre liye pitAjI kisI rAjakumArI ko yahAM lAye haiM, usake prati Asakta ho gye| thor3I dera meM java virudAvalI suna kara unheM apanI hI vahina hone kA jJAta huA to donoM ne virakta citta se suvratasUri ke pAsa cAritra grahaNa kara liyaa| rAjA kSemaMkara putra viyoga se duHkhI'
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 23 ] hokara udAsIna rahane lgaa| anta meM mara kara garuDAdhipa deva huaa| aNudhara eka vAra ajJAna tapa karatA huA kaumudInagara aayaa.| vahA~ kA rAjA vasudhArA tApasa kA bhakta thA kintu usakI rAnI zuddha jinadharma parAyaNA thii| eka dina rAjA ko tApasa kI prazaMsA karate dekha rAnI ne kahA- ye ajJAna tapasvI hai, sacce sAdhu to nigraMtha hote haiN| rAjA ne kahA-tuma asahiSNutA se aisA kahatI ho / rAnI ne kahAparIkSA kI jaay| rAnI ne apanI taruNa putrI ko rAtri ke samaya tApasa ke pAsa bhejaa| usane namaskAra pUrvaka tApasa se nivedana kiyA ki mujhe mAtA ne niraparAdha ghara se nikAla diyA hai, aba Apake zaraNAgata hU~, kRpayA mujhe dIkSA deN| aNuddhara usake lAvaNya ko dekha kara mugdha hokara kAma prArthanA karane lgaa| kanyA ne kahA-yaha akArya mata karo! maiM abhI taka kumArI kanyA huuN| yadi tumheM merI cAha hai to tApasa-dharma tyAga kara merI mAM se mujhe mAMga lo| isameM . koI doSa kI bAta nahIM hai| tApasa kanyA ke sAtha ho gayA, vaha use kisI gaNikA ke yahA~ le gii| tApasa gaNikA ke caraNoM meM gira kara bAra-bAra putrI kI mAga karane lagA, rAjA ne gupta rUpa se sArI ghaTanA svayaM dekha lI aura use bAMdha kara nibhraMchanA pUrvaka deza se nikAla diyaa| rAjA ne pratibodha pAkara zrAvaka-dharma svIkAra kara liyaa| logoM meM nindA pAtA huA tApasa kumaraNa se mara kara bhava bhramaNa karane lgaa| eka bAra usane phira mAnava bhava pAkara tApasadharma svIkAra kiyA aura kAla karake analaprabha nAmaka deva huaa| usane pUrva bhava kA vaira yAda kara hamAre ko upasarga kiyA hai| yaha vRtAnta suna kara sItA, rAma, lakSmaNa ne kevalI bhagavAna kI bhaktipUrvaka pUjA stuti kii|
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 24 ] garur3Adhipa deva ne pragaTa hokara vara mAMgane ko khaa| rAma ne kahAkabhI ApattikAla meM hameM sahAyya krnaa| vaMzasthalapura nareza sUraprabha ne Akara rAma, sItA, lakSmaNa kI bahuta sI Adara bhakti kii| rAma kI AjJA se parvata para jinAlaya vanavA kara ratnamaya pratimA virAjamAna kI gaI, isa parvata kA nAma rAmagiri prasiddha huaa| rAma kA daNDakAraNya prasthAna rAmagiri se cala kara rAma, sItA, aura lakSmaNa daNDakAraNya pahuMce aura kannaravA ke taTa para bAMsa kI kuTiyA banA kara sukhapUrvaka rahane lge| isa vana meM jaMgalI gAya kA dUdha evaM ar3aka dhAnya, Amra, kaTahala, dADima, kelA va jaMbhorI pracuratA se upalabdha thii| eka vAra do AkAzagAmI tapasvI munirAja pdhaare| sItA, rAma, lakSmaNa ne atyanta bhaktipUrvaka AhAra dAna kiyaa| devoM ne dundubhinAda pUrvaka vasudhArA vRSTi kii| eka durgandhita pakSI ne Akara munirAjoM ko vandana kiyA jisase usakI deha sugandhita aura niroga ho gii| rAma ke pUchane para trigupti sAdhu ne usake pUrva janma kA vRtAnta isa prakAra sunAyA : jaTAyudha kathA prasaMga kuNDalapura kA rAjA daNDakI var3A uddaNDa thaa| usakI rAnI makkhari vivekI zrAvikA thii| ekabAra rAjA ne vana meM kAyotsarga sthita munirAja ke gale meM mRtaka sAMpa DAla diyaa| munirAja ne abhigraha kara liyA ki jahA~ taka galemeM sAMpa vidyamAna hai, kAyotsarga nahIM paaruuNgaa|. dUsare dina jaba rAjA ne munirAja ko usI avasthA meM dekhA to use apane kRtya para bar3A pazcAtApa huA aura vaha sAdhu-bhakta ho gyaa|
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 25 ] rudra nAmaka eka tApasa usa nagarI meM rahatA thA, rAjA ko sAdhuoM kA bhakta huA jJAta kara mAtsaryapUrvaka sAdhuoM ko maravAne ke abhiprAya se usane sAdhu kA veSa kiyA aura antaHpura meM jAkara rAnI kI viDambanA kii| rAjA ne kupita hokara kevala use hI nahIM, sabhI sAdhuoM ko pAnI meM pIlA kara mAra ddaalaa| eka zaktizAlI muni ne Akara tejolezyA choDI jisase sArA nagara jala kara smazAna ho gayA aura daNDakAraNya kahalAne lgaa| rAjA daNDakI bhava bhramaNa karatA huA isI vana meM durgandhita gRddha pakSI huaa| hameM dekhakara ise jAtismaraNa jJAna ho gayA aura vandana, pradikSaNAntara dharma prabhAva se sugandhita zarIra ho gyaa| gRddha pakSI mAsa aura rAtribhojanAdi tyAga kara dharmArAdhana karane lgaa| munirAja anyatra cale gaye, pakSI sItA ke pAsa rahane lgaa| usake zarIrapara sundara jaTA thI isase usakA nAma jaTAyudha ho gyaa| sAdhu-dAna ke prabhAva se rAma ke pAsa maNiratnAdi kI samRddhi ho gaI evaM devoM ne rAma ko cAra ghor3oM sahita ratha diyaa| rAma, sItA, lakSmaNa sukhapUrvaka rahane lge| -- daNDakAraNya meM ghUmate hue rAma, sItA aura lakSmaNa eka nadI taTavartI vanakhaMDa meM ge| samRddha ratnakhAna vAle parvata, phala phUloM se lade vRkSa aura nirmala nadI jala ko dekhakara rAma ne vahIM nivAsa karanA prArambha kara diyaa| laGkAdhipa rAvaNa kathA prasaMga usa samaya laMkAgar3ha meM rAvaNa rAjya karatA thA / laMkA ke caturdika samudra thaa| rAvaNa kA nAma dazamukha bhI kahalAtA thA, jisakI utpatti isa prakAra hai
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 26 ] vatAcya parvata para rathaneura nagara meM meghavAhana vidyAdhara rAjya karatA thA, jisake indra se zatrutA thii| ajitanAtha svAmI kI bhakti se prasanna hokara rAkSasendra ne meghavAhana se kahA ki rAkSasadvIpa meM trikUTagiri para laMkAnagarI hai, vahA~ jAkara nirupadrava rAjya karo! pAtAlapurI, jo daMDagiri ke nIce hai, vaha bhI maiM tumheM detA huuN| meghavAhana vidyAdhara vahIM rAjya karane lgaa| rAkSasadvIpake kAraNa ve vidyAdhara rAkSasa kahalAne lge| usI ke vaMza me ratnAva kA putra rAvaNa huaa| bacapana meM pitA ne use divyahAra pahanAyA, jisameM nau muMha prattivimbita hone se vaha dazamukha kahalAne lgaa| ekavAra aSTApada parvata para bharata cakravartI dvArA vanavAye caityoM ko ullaMghana karate dazamukha kA vimAna ruka gyaa| usane dhyAnastha bAli muni ko isakA kAraNa samajha kara aSTApada ko U~cA uThA liyaa| caitva rakSA ke lie vAli RSi ne pahAr3a ko davA diyA jisase dazamukha ne rava (rudana) kiyA, to vaha rAvaNa nAma se prasiddha ho gyaa| rAvaNa ne apanI bahina candranakhA kharadUSaNa ko vyAha kara use pAtAla laMkA kA rAjya de diyaa| divya khaga kA patana aura lakSmaNa kA paritApacandranakhA ke saMva aura saMbukka nAmaka do putra the, saMvuka vidyAsAdhana ke nimitta daNDakAraNya meM kaMcuravA ke taTasthita vaMzajAla meM ulaTe laTaka kara vidyA sAdhana karatA thaa| use bAraha varSa cAra mAsaM bIta gae, vidyA siddha hone me tIna dina avaziSTa the| bhavitavyatA vaza lakSmaNa ne vaMzajAla meM laTakate hue divya khaGgako dekhA to usane grahaNa kara vaMzajAla para vAra kiyA jisase saMvuka kA kuNDala yukta mastaka
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 27 ] chinna hokara A giraa| lakSmaNa ko isa ghaTanA se apAra dukha huaa| usane socA-mere paurupa ko dhikkAra hai| maiMne eka niraparAdha vidyAdhara ko mAra kara bhayaMkara pApa upArjana kara liyaa| usane rAma ke samakSa sArI bAta kahI to rAma ne kahA-isa prakAra jina pratiSiddha anarthadaNDa kabhI nahIM karanA cAhie, bhaviSya me khyAla rkhnaa| jaba candranakhA putra ko saMbhAlane AI aura use marA huA dekhA to putra zoka se abhibhUta hokara nAnA vilApa karane lgii| anta meM rone pITane se kucha hRdaya halakA hone se saMbuka ko mArane vAle kI khoja meM daNDakAraNya me ghUmane lgii| rUpagarvitA candranakhA kA patana candranakhA ne ghUmate hue jaba dazarathanandana ko dekhA to saundaryAsakta hokara putra zoka ko bhUla kara kanyA kA rUpa dhAraNa karake rAma ke pAsa phuNcii| vaha nAnA hAva-bhAva, vibhrama se rAma ko mugdha karane kI ceSTA karane lgii| rAma ne use vana meM akelI dhUmane kA kAraNa pUchA to usane kahA-maiM vaMzasthala kI vaNikaputrI hUM, mere mAtA-pitA mara gae, aba maiM ApakI zaraNAgata hUM, mujhe grahaNa kareM! nirvikAra rAma ne jaba mauna dhAraNa kara liyA aura usakI mohinI na calI to usane kSubdha hokara svayaM apane zarIra ko nakha-dAtoM se kSata vikSata kara liyA aura vaha rotI kalapatI apane pati ke pAsa phuNcii| kharadUpaNa sainya patana aura sItA-haraNa candranakhA ne kharadUpaNa se kahA-kisI bhUcara ne candrahAsa khaGga lekara saMbuka ko mAra DAlA aura merI yaha durdazA kara dI, maiM kisI
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 28 } prakAra Apake puNyoM se zIla-rakSA karake yahAM lauTI hU~! kharadUpaNa caudaha hajAra subhaToM ke sAtha cala kara daNDakAraNya pahuMcA, evaM rAvaNa ko bhI dUta bhejakara sahAyatAtha Ane ko sUcita kara diyaa| rAma ne jaba dhanupa saMbhAlA to lakSmaNa ne kahA- mere rahate Apa mata jAiye, Apa sItA kI rakSA kreN| yadi AvazyakatA par3anepara siMhanAda karUM to Apa serI sahAyatA kreN| zUravIra lakSmaNa ne akele kharadUpaNa kI senA ko parAsta kara diyaa| candranakhA kI pukAra se rAvaNa puSpavimAna meM baiThakara AyA aura rAma ke pAsa sItA ko dekha kara usake rUpa se mugdha ho gyaa| usane avalokanI vidyA ke bala se lakSmaNa kA saMketa jAna liyA aura lakSmaNa ke svara meM siMhanAda kiyaa| rAma ne jaTAyudha se kahA-maiM lakSmaNa kI tarapha jAtA hU~, tuma sItA kI rakSA krnaa| rAma ke jAne para rAvaNa sItA ko haraNa kara turanta puSpavimAna me baiThAkara le uddaa| jaTAyudha pakSI ne isakA ghora virodha kiyA aura rAvaNa ko ghAyala kara DAlA para rAvaNa ke sAmane usakI zakti kitanI ? rAvaNa ne jaTAyudha ko dhanupa se pITa kara bhUmisAt kara diyaa| usakI haDDI pasalI saba TUTa gii| rAvaNa ke sAtha jAte hue sItA nAnA vilApa karatI huI ro rahI thii| rAvaNa ne socA abhI yaha dukhI hai, pIche merI riddhi dekha kara svayaM anukUla ho jaaygii| maiMne munirAja ke pAsa vrata liyA thA ki balAtkAra se kisI bhI strI ko nahIM bhogUgA ! ataH merA vrata avicala rkhuugaa| sItA-zodha prasaMga - rAma java saMgrAma meM lakSmaNa ke pAsa pahuMce to lakSmaNa ne kahAsItA ko chor3a kara Apa yahAM kyoM Aye 1 rAma ne siMhanAda kI bAta
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 26 ] kahI to lakSmaNa ne kahA-dhokhA huA hai, Apa zIghra lauTa kara sItA kI rakSA kareM / rAma ne java lauTa kara sItA ko na dekhA to vaha mUcchita hokara gira pdd'e| thoDI derI meM saceta hone para maraNAsanna jaTAyudha ne unheM sItAharaNa kI bAta khii| rAma ne use karuNAvaza navakAra maMtra sunAyA jisase vaha mara kara deva ho gyaa| rAma ne sItA ko daNDakAraNya meM sarvatra khojA para koI anusandhAna na milaa| isI samaya candrodaya-anurAdhAnandana birahiyA nAmaka vidyAdhara raNakSetra meM lakSmaNa ke pAsa aayaa| vaha bhI kharadUSaNa kA zatru thA, ataH lakSmaNa kA sevaka hokara yuddha karane lagA / kharadUpaNa ne lakSmaNa ko phaTakArA to lakSmaNa ne use yuddha ke lie llkaaraa| vaha lakSmaNa para khaDga prahAra karane lagA to lakSmaNa ne candrahAsa khaDga se usakA ziroccheda kara ddaalaa| kharadUSaNa ke marane se usakI senA titira bitira ho gii| vijetA lakSmaNa virahiyA ke sAtha rAma ke pAsa phuNcaa| usane sItA ko na dekha kara sArA vRtAnta jJAta kiyA aura sItA ke anusandhAna nimitta virahiyA ko bhejaa| virahiyA ko Age jAte eka ratnajaTI nAmaka vidyAdhara milA jisane rAvaNa ko sItA ko hara le jAte dekhA thaa| usake ghora virodha karane para rAvaNa ne usakI vidyAe~ naSTa kara dI thI jisase vaha mUcchita hokara kaMbuzaila parvata para gira gyaa| samudrI havA se saceta hokara ratnajaTI ne virahiyA ko sItAharaNa kI khabara btaaii| virahiyA ne rAma ko pAtAlalaMkA para adhikAra karane kI rAya dI, jahA~ se sItA ko prApta karane kA upAya sugama ho sakatA hai| phira virahiyA ke sAtha rathArUr3ha hokara rAma pAtAlapurI gae aura candranakhA ke putra sunda ko jIta kara pAtAlapurI para adhikAra kara liyaa|
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 30 ] kAmAzakta rAvaNa kI vyAkulatA rAvaNa ne sItA ko haraNa karake le jAte hue use prasanna karane ke lie nAnA prakAra ke vacana prayoga kiye para sItA ne use karArI phaTakAra batA kara nirAza-sA kara diyaa| phira bhI vaha use laMkA le gayA aura devaramaNa udyAna meM chor3a diyaa| jaba rAvaNa rAjasabhA meM jAkara baiThA to maMdodarI Adi ko sAtha lekara rotI huI candranakhA AI aura kahane lagI ki mujhe pati kharadUpaNa aura putra saMbuka kA . duHkha upasthita ho gayA, tumhAre jaise bhAI ke vidyamAna rahate aisA ho jAya, to phira kyA kahA jAya ? rAvaNa ne kahA sahodare ! bhAvI prabala hai, AyuSya koI ghaTA var3hA nahIM sakatA para maiM thor3e dinoM meM tumhAre zatru ko yama kA mehamAna banA kara chodd'egaa| isa prakAra vahina ko Azvasta kara jaba rAvaNa maMdodarI ke pAsa gayA to usane usase gahana udAsI kA kAraNa puuchaa| rAvaNa ne kahA-maiM sItA ko apaharaNa karake lAyA hUM, para vaha mujhe svIkAra nahIM krtii| usake binA maiM hRdaya phaTa kara mara jAUgA ! mandodarI ne kahA-sItA yA to nirI mUrkha hai jo tumhAre jaisA pati svIkAra nahIM karatI athavA vaha satI ziromaNi hai / para tuma usase jabaradastI bhI to kara sakate ho ? rAvaNa ne kahAmaiM anantavIrya muni ke pAsa niyama le cukA hUM, ataH maiM niyama bhaMga kadApi nahIM karUMgA! maiM AzApUrvaka lAyA hUM, yadi tuma kucha upAya kara sako to kro| sItA kA Atmabala tathA mandodarI vAda-prasaMga mandodarI ne sItA ke pAsa jAkara na karane yogya dUtI kAye kiyaa| sItA ne kahA koI bhI satI strI isa prakAra kI zikSA de
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 31 ] sakatI hai ? tumhAre yogya yaha kArya hai ? mandodarI ne kahA-tumhArA kathana yathArtha hai para pati kI prANa-rakSA ke lie ayukta kArya bhI karanA par3atA hai ! rAvaNa ne bhI svayaM Akara sItA ko bahuta samajhAyA / nAnA pralobhana, bhaya dikhAye para sItA ne use nibhraMchanA kara nikAla diyaa| rAvaNa ne siMha, vaitAla, rAkSasAdirUpa vikurvaNa karake use DarAne kI ceSTA kI para usakI sArI ceSTAe~ niSphala gii| prAtaHkAla java vibhISaNa ko jJAta huA to usane sItA ko AzvAsana dekara kahA ki-maiM rAvaNa ko samajhAkara tumheM rAma ke pAsa bhijavA dUMgA / usane rAvaNa ko isa paranArIharaNa ke anartha se bacane kI prArthanA kI para rAvaNa ne eka na sunii| rAvaNa sItA ko puSpa-vimAna meM baiThAkara puSpagiri sthita sundara udyAna le gayA aura nRtya, gIta, vAjinAdi ke Ayojana dvArA use prasanna karane kI ceSTA kii| sItA ne snAna bhojanAdi tyAgakara ekAnta dhAraNa kara liyaa| usane abhigraha kiyA ki jaba taka rAma lakSmaNa ke kuzala samAcAra na mile, anna kA sarvathA tyAga hai| nartakI ne jaba rAvaNa se yaha samAcAra kahA to rAvaNa sItA ke viraha me vikSipta ceSTAe~ karane lgaa| rAma-sugrIva milana prasaMga jaba kiSkindhA nareza sugrIva ne kharadUSaNa ko mAranevAle rAma, lakSmaNa kI vIratA kA yazogAna sunA to vaha apanA duHkha dUra karane ke lie pAtAlapurI aayaa| rAma dvArA kuzala samAcAra pUchane para jamvUnanda mantrI ne kahA-ye kiSkindhApati Adityaratha ke putra mahArAjA sugrIva hai / inake jyeSTa bhrAtA bAli bar3e vIra aura manasvI the, jinhoMne
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 32 ] rAvaNa kI bhI AdhInatA svIkAra nahIM kii| unake vairAgya se dIkSita ho jAne para sugrIva rAjA hue / eka bAra koI vidyAdhara sugrIva kA rUpa karake tArA ke pAsa AyA / tArA ne usakI ceSTAoM se kapaTa jAnakara mantrI ko sUcita kiyA / kapaTa-sugrIva rAjyAsana para jA baitthaa| asalI sugrIva ke Ane para donoM meM bhiDaMta ho gaI / mantrI ne asalo rAjA ko na pahicAnakara donoM ko manA kiyaa| rAnI ke zIla rakSArtha vAli ke putra candrarasmi ko pradhAna sthApita kiyaa| asalI sugrIva hanumAna ke pAsa sahAyatArtha gayA para use bhI donoM ko ekase dekhakara sandeha ho gayA ataH aba Apake zaraNAgata hai| rAma ne kahA-tuma nizcinta raho, tumhArA , kAma hama kara deMge, yaha sAdhAraNa vAta hai| para hama abhI dukhI ho rahe hai kyoMki sItA ko koI duSTa chala karake apahRta kara le gayA hai, yadi tumhAre se kucha bana sake to anusandhAna lgaao| sugrIva ne kahAmaiM eka saptAha meM sItA kA patA na lagA sakA to agnipraveza kara jaauuNgaa| sugrIva nAmadheyI vidyAdhara kA anta rAma prasanna hokara sugrIva ke sAtha kiSkindhA aae| nakalI sugrIva ne yuddha meM utarakara asalI sugrIva ko gadA ke prahAra se mUcchita kara diyaa| phira saceta hokara sugrIva ne rAma se kahA-maiM Apake pAsa hI thA, Apane merI sahAyatA nahIM kI ? rAma ne kahA-maiM bhI tuma donoM meM asalI nakalI kA nirNaya na kara sakA, aba maiM akelA hI tumhAre zatru ko maaruuNgaa| rAma ke teja pratApa se usakI vidyA naSTa ho gaI aura use apane prakRta rUpa meM logoM ne pahacAna liyA ki yaha sAhasagati vidyAdhara hai / sugrIva ke sAtha usakA yuddha hone lgaa| vAnara
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 33 ] dala bhagna hote dekha rAma ne use pakar3akara yamapurI pahuMcA diyA / sugrIva ne harSita hokara rAma lakSmaNa ko udyAna meM ThaharAyA aura azvaratna Adi bheMTa kara svayaM tArA rAnI ke pAsa jAne ke pazcAt rAmase kI huI apanI pratijJA vismRta ho gyaa| sugrIva kI candraprabhAdi teraha kanyAe~ pati varane kI icchA se rAma ke Age Akara nATaka karane lgii| rAma to sItA ke viraha meM dukhI the ataH unheM A~kha uThAkara bhI nahIM dekhaa| rAma ne lakSmaNa se kahA-kArya siddha hone para sugrIva pratijJAbhraSTa aura nizcinta hokara baiTha gyaa| lakSmaNa ne sugrIva ke pAsa jAkara use karArI phaTakAra vtaaii| sugrIva kSamAyAcanA-pUrvaka rAma ke pAsa AyA aura unheM Azvasta karake sItA kI zodha ke lie cala paDA / bhAmaNDala ko bhI sItAharaNa kA samvAda bheja diyA gyaa| sugrIva dvArA sItA-zodha sugrIva apane sevakoM ke sAtha nagara, pahAr3a, kandarAoM me khoja karatA huA kambuzaila parvata para pahuMcA to usane ratnajaTI ko karAhate hue dekhA / usane sugrIva se kahA-java maiMne rAvaNa ko sItA ko haraNa kara le jAte dekhA to usakA pIchA karake llkaaraa| rAvaNa ne merI vidyAe~ chedana kara mujhe azakta kara diyaa| ava to rAma ke pAsa jAkara khabara dene meM bhI asamartha huuN| sugrIva use uThAkara rAma ke pAsa le gyaa| usane sItA kI khabara sunAkara rAmacandra ko prasanna kara diyaa| rAma ne use aMga ke sAre AbhUSaNa dekara pUchA ki laMkAnagarI kahA~ hai ? yaha hameM btlaao|
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 34 ] laMkA kI zakti aura rAvaNa-mRtyu rahasya vidyAdhara ratnajaTI ne kahA-lavaNa samudra ke bIca, rAkSasoM ke dvIpa meM trikUTa parvata para laMkAnagarI vasI huyI hai| vahA~ rAjA rAvaNa-dazAnana apane vibhISaNa, kumbhakaraNa bhrAtA va indrajIta, meghanAda putroM sahita rAja karatA hai| vaha vaDA bhArI zaktizAlI hai, usane nIgrahoM ko apanA sevaka banA rakhA hai aura vidhi usake yahAM kodrava dalatI hai ! usa trailokya kaMTaka rAvaNa ke samakakSa koI nahIM! rAma-lakSmaNa ne kahA-para strI haraNa karane vAle kI kyA prazaMsA karate ho, hama use hanana kara va laMkA ko lUTakara sItA ko lIlA mAtra meM le aavNge| use aisI sIkha dage ki bhaviSya meM koI parastrI haraNa karane kA sAhasa nahIM karegA! jaMbuvaMta ne kahA-ye Apase prIti dhAraNa karane vAlI vidyAdhara kanyA prastuta 'hai, ise svIkAra karo aura sItA ko lAne kI bAta chodd'o| anyathA mahAna kaSTa meM par3oge / lakSmaNa ne kahA- udyama se saba kucha siddha hotA hai ! hama sItA ko nizcaya prApta kara leNge| sugrIva ke mantrI jaMbuvanta ne kahA-eka bAra rAvaNa ne anantavIrya muni ko pUchA thA ki mujhe kauna mAregA to unhoMne kahA thA ki jo koTizilA ko uThAvegA usI se tumheM marane kA bhaya hai ! yaha suna kara rAma, lakSmaNa aura sugrIva sindhu deza gye| koTizilA prasaMga tathA lakSmaNa dvArA zatti pradarzana koTizilA eka yojana utsedhAgula U~cI aura itanI hI pRthula hai, yahA~ bhArata kI adhiSThAtR devI kA nivAsa hai| zAntinAtha svAmI ke cakrAyudha gaNadhara aura usake 32 pATa, kunthunAtha tIrtha kara ke 28,
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 35 . aranAtha svAmI ke 24, mallinAtha ke 20 pATa, manisunnata svAmI aura naminAtha svAmI ke nIrtha ke bhI karor3oM munirAja yahAM se nirvANa pada prApta hue ataH isakA koTizilA nAma prasiddha huaa| prathama vAsudeva ise bAyI bhujA se U~cI uThAte hai, dUsare mastaka taka, tIsare kaNTha taka, isa taraha chAtI, hRdaya, kaTi, jAMgha, jAnu paryanta AThavA va navama vAsudeva cAra aMgula U~cI uThAte hai| lakSmaNa ne sabake samakSa vAMyI bhujA se U~cI uThA dI, devoM ne puSpavRSTi kI! koTizilA tIrtha kI vandanA kara sammetazikhara tIrtha gaye, vahA~ se vimAna meM baiTha kara saba loga kiSkindhA A phuNce| AkramaNa mantraNA rAma ne kahA-ava nizcinta na baiTha kara laMkA para zIghra car3hAI kara denA hI ThIka hai| sugrIva ne kahA--rAvaNa vidyA vala se paripUrNa hai ataH pahale yuddha na cher3a kara yadi usake bhAI vibhIpaNa jo ki nyAyavAna aura parama zrAvaka hai-dUta bheja kara prArthanA kI jAya, aisI merI rAya hai| rAmacandra ne kahA-aisA dUta kauna hai jo yaha kArya kara sake ? sabakA dhyAna pavana ke putra hanumanta kI ora gayA aura zrIbhUti dUta ko bheja kara hanumanta ko bulaayaa| usane jaba sArI bAteM kahI to hanumanta kI strI anaMgakusumA jo kharadUpaNa kI putrI thI, pitA aura bhAI kI mRtyu kA duHkha karane lagI jise sabane dhIraja bNdhaayaa| dUmarI strI kamalA sugrIva kI putrI thI jisakI mAtA tArA aura sugrIva ko sukhI karane ke kAraNa usane dUta kA bahuta Adara kiyaa| hanumAna kA dautya aura zakti pradarzana tathA sItA-santuSTi hanumanta bhI rAma ke guNoM se raMjita hokara turaMta vimAna dvArA kiSkindhA gyaa| rAma lakSmaNa se Adara pAkara hanumanta rAma kI
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ mudrikA aura sandezalekara laMkA kI ora sasainya AkAzamArga se claa| rAkSasoMne U~cA gaDa prAkAra va kUTayantra meM asAliyA va upaviSa dADhA vAlA mahAsarpa rakha chor3A thaa| hanumAna ne vaz2a kavaca pahina kara kUTa yaMtra ko cakacUra kara DAlA aura mukha meM praviSTa hokara udara vidIrNa kara niklaa| usane asAliyA vidyAke ArakSaka vajamukhake bhir3ane para usakA mastaka ur3A diyaa| pitA kA badalA lene, laMkAsundarI Akara hatumAna se lar3ane lgii| hanumAna usake hAtha se dhanupa chInane lagA to ve paraspara eka dUsare ke prati mugdha ho gye| yuddha praNaya rUpa meM pariNata ho gyaa| hanumAna eka rAta vahA raha kara prAtaHkAla laMkA jAkara vibhIpaNa se milA aura use sItA ko lauTAne ke liye rAvaNa ko samajhAne kA bhAra sauNpaa| isake anantara hanumAna sItA ke pAsa gayA, vaha atyanta duvela, cintita aura karuNa avasthA me baiThI huyI thii| hanumAna ne zrI rAsa kI mudrikA usake aMka meM girA kara praNAma kiyA aura apanA paricaya dete huye rAma-lakSmaNa ke sAre samAcAra sunAye, mandodarI ne kahA-ye hanumAna bar3e vIra hai, inhoMne rAvaNa ke sAmane varuNa ko harAyA, jisase usane apanI vahina candranakhA kI putrI anaMgakusumA ko inheM paraNAyA hai, para inhoMne bhUcara kI sevA svIkAra kI, yaha zobhanIya nahIM! hanumAna ne kahA-hamane upakArI ke pratyupakAra rUpa jo dUtapanA kiyA yaha hamAre liye bhUSaNa hai para tuma sItA ke bIca dUtIpanA karane AI to yaha mahAdUSaNa hai| mandodarI rAvaNa kI bar3AI karatI huI rAma kI burAI karane lgii| sItA ke sAtha bolacAla ho jAne se vaha muSTi prahAra karane lagI to hanumAna ne use khUba phttkaaraa| sItA ne sasainya hanumAna ko bhojana karavA ke svayaM abhigraha pUrNa hone
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 37 ] se pAraNA kiyaa| hanumAna ne use skandha para baiThA kara le jAne kA kahA para sItA ne para puruSa sparza asvIkAra karate huye apanA cUDAmaNi cinha svarUpa diyA aura zIghra rAma ko Ane kI prArthanA pUrvaka hanumAna ko vidA kara diyA tAki mandodarI kI zikAyata se rAvaNa hanumAna ke prati kucha upadrava na kre| meghanAda dvArA nAgapAza prakSepa aura hanumAna bandhana hanumAna sItA ko namaskAra karake ravAne huA to rAvaNa ke bheje huye rAkSasoM ne use ghera liyaa| usane vRkSo ko ukhAr3a kara prahAra karate huye rAkSasoM ko bhagA diyA aura vAnara rUpa se logoM ko trAsa pahuMcAtA huA rAvaNa ke nikaTa aayaa| rAvaNa ne laMkA ko naSTa karate dekha subhaTo ko taiyAra hone kI AjJA dii| indrajita aura meghanAda senA sahita hanumAna se yuddha karane lge| hanumAna ne apanI senA ko bhagate dekhA to svayaM yuddha karane lgaa| jaba rAkSasa loga bhagane lage to indrajita ne tIroM kI bauchAra lagA dI, hanumAna ne unheM arddhacandra vANa se chinna kara diye| indrajit dvArA prakSipta zakti ko jaba hanumAna ne laghu-lAghavI kalA se niSphala kara diyA to usane nAgapAza se hanumAna ko bA~dha kara rAvaNa ke samakSa prastuta kiyA aura kahA ki isane sugrIva kI preraNA se dUta rUpa meM laMkA meM sItA ke pAsa Ane se pUrva bajamukha rAjA ko mAra kara laMkAsuMdarI le lI evaM padmavana ko naSTa kara laMkA meM upadrava macAkara logoM ko trasta kiyA hai, aba ise kyA daMDa diyA jAya ? hanumAna rAvaNa vivAda aura laMkA meM upadrava rAvaNa ne usake aparAdha suna kara kahA-tuma pavanaMjaya-aMjanA
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 38 ] ke putra na hokara adhamaziromaNi vAnara ho, jo bhUcara ke dUta bane / hanumAna ne use kahA - athama aura pApI tuma ho, uttama puruSa paranArI sahodara hote haiM / tumhAre meM ratnAzrava ke putra hone ke lakSaNa nahIM, para kulAgAra ho / rAvaNa ne use sAkaloM se bA~dha kara sAre nagara meM ghumAne kA Adeza diyA / hanumAna ne kSaNa mAtra meM bandhana mukta hokara sahastra stambhoM vAle bhuvana ko dhArAzAyI kara diyA aura AkAza mArga se ur3a kara aifokandhA nagara jA phuNcaa| sItA kI puSpAMjali aura snehapUrNa AzIrvAda hanumAna kA saMvala thA / sugrIva use bar3e Adara ke sAtha rAma ke pAsa le gayA / hanumAna ne cUr3AmaNi sauMpate sItA ke saMdeza aura mArga ke sAre vRtAnta sunAye / hue laMkA para AkramaNa Ayojana rAma ko yaha bAta adhika khaTakatI thI ki usakI priyA zatru ke yahA~ hai| lakSmaNa ne sugrIvAdi subhaToM ko bulA kara zIghra laMkA para car3hAI karane ke lie prerita kiyA / ve loga bhAmaNDala kI pratIkSA meM the / samudra pAra kaise kiyA jAya yaha bhI samasyA thI / kisI ne rAvaNa ke kopa kI zaMkA kI to candrarasmi ne kahA- hamAre pAsa paryApta senA hai, bhaya kA koI kAraNa nahIM / rAma kI senA meM ghanarati, siMhanAda, ghRtavaraha, pralhAda, sukra, bhImakUTa, asanivega, nala, nIla, aMgada, vajravadana, mandaramAla, candrajyoti, siMharatha, vajradatta, lAgUla, dinakara somadatta, jukItti, ulkApAta, sugrIva, hanumAna, prabhAmaNDala, pavanagati, indraketu, prahasanakIrti Adi subhaTa the / rAma ke siMhanAda ko sunakara senA meM utsAha kI lahara A gii| mArgazIrSa kRSNa 5 ko ,
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 36 ] vijaya yoga meM zubha zakunoM se sUcita hokara rAma ne sainya sahita laMkA kI ora prayANa kiyaa| rAmacandra tArAgaNa se veSTita candra kI bhAMti suzobhita the| sugrIva, hanumAna, nala, nIla, aMgada kI senA kA cinha vAnara thaa| virohiya ke hAra, siMharatha ke siMha, meghakAnti ke hAthI, dhvaja eva gaja, ratha, ghor3A, Adi ke cinha the| una cinhayukta vimAnoM meM baiThakara ve samudra taTa para phuNce| eka rAjA ne yuddha meM AdhInatA svIkAra kara lakSmaNa ko cAra kanyAe~ samarpita kara dii| haMsadvIpa jAne para rAjA haMsaratha ne rAma kI bar3I sevA kii| idhara bhAmaMDala ko bulAne ke lie dUta bhejA gyaa| haMsadvIpa prasaMga aura laGkA prayANa rAmacandra kI senA jaba haMsadvIpa pahuMcI to laMkA meM bhagadar3a maca gii| rAvaNa ne bhI raNabherI vajA kara senA ekatra kii| vibhISaNa ne rAvaNa ko yuddha me na utaranekI samayocita zikSA dI kintu use kisI prakAra bhI sItA ko lauTAnA svIkAra nahIM thaa| vibhISaNa kI zikSAoM ne rAvaNa kI kopAgni meM ghRta kA kAma kiyaa| jaba donoM meM paraspara yuddha chiDa gayA, to kumbhakaraNa ne bIca meM par3akara donoM ko alaga kiyaa| vibhISaNa apanI tIsa akSauhiNI senA lekara haMsadvIpa gyaa| vAnara senA meM khalabalI macane se rAma apane dhanupa aura lakSmaNa ravihAsa khaGga ko dhAraNa kara sAvadhAna ho ge| vibhISaNa ne rAma ke pAsa dUta bheja kara kahalAyA ki sItA ke viSaya meM hita zikSA dete hue merA rAvaNa se virodha ho jAne se maiM ApakA dAsatva svIkAra karane AyA huuN| rAma ne mantrI logoM kI salAha lekara vibhIpaNa ko sammAnapUrvaka apane pAsa bulA liyA jisase hanumAna Adi
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 40 ] sabhI vIroM meM prasannatA chA gii| itane me hI bhAmaMDala bhI sadalacala A pahuMcA, rAma ne usakA var3A satkAra kiyaa| kucha dina haMmadvIpa meM rahakara rAma lakSmaNa ne sasainya laMkA kI ora prayANa kiyaa| bIsa yojana kI paridhi vAle raNakSetra meM senA ke par3Ava DAle gye| laMkA yuddha prasaMga kumbhakarNAdi sabhI sAmanta apanI-apanI senA ke sAtha rAvaNa ke pAsa ge| rAvaNa ke pAsa 4 hajAra akSauhiNI senA tathA eka hajAra akSauhiNI vAnaroM kI senA thii| akSauhiNI senA meM 21870 hAthI, ratha, 106350 paidala, 65610 azvArohI hote the| meghanAda, indrajita gajArUr3ha the| jyotiprabha vimAna meM rAjA kumbhakaraNa subhaToM ke sAtha evaM rAvaNa puSpaka vimAna meM baiThakara claa| bhUkampAdi apazakuna hone para bhI rAvaNa ne bhavitavyatA vaza unheM amAnya kara diyaa| rAkSasa aura vAnara senA ke vIra paraspara eka dUsare para TUTa pdd'e| rAma kI senA meM jayamitra, harimitra, sabala, sahAvala, rathavarddhana, rathanetA, dRDharatha, siMharatha sUra, mahAsUra, sUrapravara, sUrakaMta, sUraprabha, candrAbha, candrAnana, damitAri, durdanta, devavallabha, manavallabha, ativala, prItikara, kAlI, subhakara, suprasanacandra, kaliMgacaMdra, lola, vimala, guNamAlI, aMgratighAta, sujAta, amitagati, bhIma, mahAbhIma, bhAnu, kIla, mahAkIla, vikala, taraMgagati vijaya, susena, ratnajaTI, manaharaNa, virohiya, jalavAhana, vAyuvega, sugrIva, hanumanta, nala, nIla, aMgada, anala Adi subhaTa the| aneka vidyAdharoM ke sAtha vibhISaNa bhI sannaddhavaddha the| rAmacandra svayaM saba . se Age the| raNabheroM va vAjinoM tathA senA ke kolAhala va siMhanAda
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 41 ] se kAnoM meM kisI kA zabda taka sunAI nahIM par3atA thA, sainya padaraja se sarvatra andhakAra-sA vyApta thaa| nAnA prakAra ke zastrAstroM se susajjita bAnaroM ne rAvaNa kI senA ke chakke chur3A die| rAkSasoM ko bhAgate dekha hattha, vihattha A DaTe, jinheM rAma dvArA prerita nIla aura nala ne mAra bhgaayaa| sUryAsta hote hI yuddha banda ho gyaa| viSama yuddha aura zakti hetu lakSmaNa kA devArAdhana dUsare dina yuddha karate hue java vAnara senA ke paira ukhar3ane lage to pavana putra hanumAna turanta raNakSetra meM kUda pdd'aa| rAjA bajodara ne hanumAna kA kavaca va sannAha bheda DAlA to hanumAna ne usakA khaga dvArA ziroccheda kara diyaa| rAvaNa ke putra jaMbumAli ko java hanumAna mArane lagA to kumbhakaraNa trizUla lekara daudd'aa| use Ate dekha candrarazmi, candrAbha, ratnajaTI aura bhAmaNDala Age Aye jinheM darzanAvaraNI vidyA se kumbhakaraNa ne nidrA ghUmita kara diyaa| sugrIva ne paDibohiNI vidyA se unheM jAgRta kara diyA jisase unhoMne yuddharata hokara kumbhakaNe ko vikala kara diyaa| indra jit jaba Age AyA to sugrIva bhAmaNDala usase A bhidd'e| usake dvArA prakSipta kaMkapatra ko sugrIva ne cheda ddaalaa| meghavAhana bhAmaDala se yuddha karane lgaa| usane bhAmaNDala ko, indrajit ne sugrIva ko tathA kuMbhakaraNa ne hanumAna ko nAgapAza se , bAMdha liyaa| vibhISaNa ne rAma lakSmaNa se kahA-rAvaNa ke putroM ne hamAre pradhAna vIroM ko bA~dha liyA, rAkSasoM kA palar3A bhArI ho rahA hai| rAma ne aMgada ko saMketa kiyA to vaha kuMbhakaraNa se yuddha karane lgaa| itane hI meM hanumAna ne apanA nAgapAza tor3a ddaalaa| lakSmaNa aura
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 42 ] virohI vidyAdhara raNakSetrameM utara par3e aura pAzavaddha vIroM ko Azvasta kiyaa| vibhIpaNa indrajit se java A bhir3A to vaha apane pitRtulya cAcA se yuddha na kara bhAmaMDala aura sugrIva ko bAMdhakara le gyaa| lakSmaNa. ne cintita hokara rAma se kahA-ina vIroM ke vinA vidyAvalI rAvaNa ko kaise jIteMge ? rAma kI AjJA se lakSmaNa ne deva ko smaraNa kiyA / deva ne prakaTa hokara rAma ko siMha vidyA va hala, mUsala eva lakSmaNa ko garur3a vidyA va vajravadana gadA ke sAtha-sAtha zastrAstra va kavaca pUrita do ratha diye| una rathoM para hanumAna ke sAtha ArUr3ha hokara jaba rAma lakSmaNa saMgrAma meM utare to garur3adhvaja dekhakara nAgapAza palAyana kara gae jisase sugrIva bhAmaDalAdi mukta ho ge| unhoMne rAma ke caraNoM meM namaskAra kara pUchA ki yaha zakti kahA~ se prAdurbhUta huI ? rAma ne kahA-parvata zRMga para upasarga sahate hue dezabhUpaNa munirAja ko kevalajJAna huA usa samaya garuDAdhipa ne hame vara diyA thA, vahI vara Aja mAMgane para hameM yaha saba prApti huI hai| saba loga rAma ke puNya kI prazaMsA karane lge| ___ yuddharata rAvaNa, lakSmaNa kI mUrchA aura rAma roSa sugrIva ne yuddharata hokara rAkSasoM ko jIta liyA to rAvaNa roSapUrvaka rathArUDha hokara saMgrAma meM utarA aura usane vAnara senA ko pIche Dhakela diyaa| java vibhIpaNa sannaddhabaddha hokara rAvaNa ke sAmane AyA to usane kahA-bhAI ko mAranA ayukta hai, ataH merI dRSTi se haTa jAo! tumane zatru kI sevA svIkAra kara ratnAva ke vaMza ko tyAga diyaa| vibhISaNa ne kahA-zatru ke bhaya se pUTha denA kAyara kA kAma
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 43 ] hai aura maiMne nyAya kA pakSa liyA hai, tuma anyAyI ho jo parastrI ko haraNa kara laaye| aba bhI merA kathana mAnakara sItA lauTA do! / rAvaNa vibhISaNa para kruddha hokara usake sAtha yuddha karane lgaa| indrajit se lakSmaNa, kumbhakaraNa se rAma aura dUsare yoddhAoM se anyAnya subhaTa bhir3a gye| thor3I hI dera meM indrajit, meghavAhana aura kumbhakaraNa ko nAgapAza se bAMdhakara vAnara kaTaka meM lA rkhaa| rAvaNa ne vibhISaNa para jaba trizUla phaikI to lakSmaNa ke vANa ne use niSphala kara diyA aura svayaM gajArUr3ha hokara rAvaNa se yuddha karane lgaa| rAvaNa ne agnijvAlAyukta zakti kA prahAra kiyA, jisakI asahya vedanA se lakSmaNa mUchita hokara dharAzAyI ho gyaa| rAma ne bhAI ko bhUmisAt dekhate hI rAvaNa ke sAtha dhanaghora saMgrAma cher3a diyaa| rAma ne usake chatra, dhanuSa aura ratha ko chinnabhinna karake kaThora prahAra kiye jisase laMkApati bhayabhIta hokara kAMpane lagA / naye-naye vAhanoM para yuddha karane para bhI rAma ne use 6 vAra ratharahita kara diyA aura anta meM dhikkAra khAtA huA bhaga kara laMkAnagarI meM praviSTha ho gyaa| usake hRdaya meM lakSmaNa ko mArane kA apAra harSa thaa| lakSmaNa hita rAma kA zoka rAma jaba lakSmaNa ke pAsa Aye to use mRtakavat dekhakara bhrAtR viraha ke asahya duHkha se mUcchita ho gye| jaba unheM zItala jala se saMceta kiyA to nAnA prakAra se karuNa-krandana aura vilApa karate hue usake guNoM ko smaraNa kara anta meM hatAza ho gaye aura sabako apane
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 44 apane ghara jAne kA kahate hue kalpAnta duHkha karane lge| jAbavanta vidyAdhara ne kahA-Apa mahAsatvazIla haiM, sUrya kabhI udya aura astakAla meM apanA teja nahIM chor3atA, isa vajUghAta ko pRthvI kI sAMti sahana kreN| lakSmaNa abhI marA nahIM hai, yaha to zakti prahAra kI mUrchA hai, jise upacAra dvArA rAtorAta ThIka kiyA jA sakatA hai| yadi prAtaHkAla taka ThIka na huA to yaha zarIra sUrya kiraNa lagate hI prAtaHkAla ke bAda niSprANa ho jaayegaa| rAma ne dhairyadhAraNa kiyA, unake Adeza se vidyAdharoM ne vidyA-vala se sAta prAkAra banAkara sAta senAoM se surakSita kiyaa| nala, nIla, atibala, kumuda, pracaNDasena, sugrIva aura bhAmaMDala sAto dvAroM para zastrAstroM se susajjita hokara lakSmaNa kI rakSA ke lie tainAta ho gae aura udhara kumbhakaraNa, indrajita aura meghanAda vAnara senA me kaida the, jinake lie rAvaNa ko duHkha karate va lakSmaNa ke zakti dvArA mUJchita hone kI bAteM sItA ke kAnoM meM par3I to vaha devara ke lie karuNa svara se Akrandana karane lgii| use vilApa karate dekha vidyAdharoM ne dhairya ba~dhAyA aura maMgala-kAmanA va AzIrvAda dene ke lie prerita kiyaa| rAmacandrajI kI senA me eka vidyAdharane Akara lakSmaNa ko saceta karane kA upAya batalAne ke lie milane kI icchA prakaTa kii| bhAmaNDala ne use rAma se milAyA usane kahA lakSmaNopacAra Ayojana tathA vizalyA kA kathA prasaMga maiM suragIta nagara ke rAjA zazimaMDala-zaziprabhA kA putra candramaNDala huuN| eka vAra gagana maMDala meM bhramaNa karate hue pUrvavairavaza
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 45 ] sahasavijaya ne mere para zakti prahAra kiyA jisase maiM mUrchita hokara ayodhyA ke udyAna meM jA giraa| bharata ne mujhe kisI viziSTa jala ke prabhAva se saceta kara upakRta kiyA, usa jala kI mAhAtmya kathA Apako batalAtA huuN| bharata ke mAmA droNamukha kI nagarI meM mahAmArI kA upadrava thA, koI bhI upAya se roga zAnta nahIM hotA thaa| droNa rAjA bhI rugNa thA, java vaha svastha ho gayA to bharata ne use pUchA ki Apake yahA~kI bImArI kaise gaI? to usane kahA-merI putrI vizalyA atyanta puNyavAna hai, usake garbha meM Ate hI mAtA kA roga ThIka ho gayA, snAna karate dhAyake usake snAnajala ke chITe laga gae to snAnajala prabhAva se vahabhI niroga ho gii| jaba isa bAta kI nagara meM khyAti huI to usakA snAnajala sabhI nAgarikoM ne le jAkara svAsthya lAbha kiyaa| bharata ne mana.paryavajJAnI munirAja ke padhArane para isa Aryajanaka camatkAra kA kAraNa puuchaa| munirAja ne kahA-vijaya puNDarIkaNI kSetra ke cakranagara me tihuNANaMda nAmaka cakravartI rAjA thA, jisake anaMgasundarI nAmaka atyanta sundara putrI thii| eka bAra jaba vaha udyAna mekrIr3A kara rahI thI, to pratiSThanagarI ke rAjA puNavasu vidyAdhara ne use apaharaNa kara liyaa| cakravartI ke subhaToM ne prabala yuddha kiyA jisase vaha jarjara ho gyaa| usakA vimAna bhagna ho jAne se vaha anaMgasundarI DaMDAkAra aTavI meM jA girii| usa bhayAnaka jaMgala me akelI rahate hue usane aSTama aura dazama tapa prArambha kara diyaa| vaha pAraNe ke dina phalAhAra kara phira tapa prArambha kara detii| isa prakAra tIna sau varSa paryanta usane kaThina tapa kiyaa| anta meM jaba usane saMlekhaNa pUrvaka cauvihAra anazana le liyaa| meru parvata ke
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 46 ] jina mandiroM ko vandanakara lauTate hue kisI vidyAdhara ne usase kahA ki maiM tumheM pitA ke yahAM pahuMcA dUM? anaMgasundarI ke asvIkAra karane para usane cakravartI ko jAkara kahA / cakravartI jaba taka pahuMcA use ajagara nikala cukA thaa| cakravartI ko putrI ke dukha se vairAgya ho gayA, usane bAIsa hajAra putroM ke sAtha saMyama mAge grahaNa kara liyaa| anaMgasundarI yadi cAhatI to Atmazakti se ajagara ko roka sakatI thI para usane zAnti se upasarga sahA aura anazana ArAdhanA se mara kara devI huii| puNavasu vidyAdhara bhI virakta pariNAmoM se dIkSita ho kara tapa ke prabhAva se deva huaa| vahI devI cyavakara droNamukha kI putrI vizalyA aura deva cyavakara lakSmaNa ke rUpa me utpanna huA hai| pUrva tapazcaryA ke prabhAva se usake snAnodaka se sabhI prakAra ke roga dUra ho jAte haiN| bharata dvArA mahAmArI roga paidA hone kA kAraNa pUchane para munirAja ne kahAgajapura ke vimau vaNika kA bhaMsA atibhAra se rugNa hokara gira pdd'aa| para kisI ne usakI sAra sambhAra nahIM kii| vaha akAma nirjarA se mara kara vAyukumAra deva huaa| vaha jAtismaraNa se pUrvabhava kA vRtAnta jJAta kara kupita huA aura mahAmArI roga phailA diyaa| kintu kanyA ke nhavaNa se jaise sava ke roga gae vaise hI vidyAdhara ne kahA ki lakSmaNa bhI jIvita ho jaaygaa| rAmacandra ne jambunadAdi mantriyoM kI salAha se bhAmaMDala ko turanta ayodhyA bhejaa| bhAmaMDala se jaba bharata ne lakSmaNa ke zakti lagane kI vAta sunI to vaha rAvaNa para kupita hokara talavAra nikAla kara mArane daudd'aa| bhAmaMDala ne kahA-rAvaNa yahA~ kahA~ ? vaha to samudra pAra hai| taba
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 47 ] bharata ne svastha hokara vizalyA ke snAnajala ke liye Ane kA kAraNa jhAta kiyA aura jala le jAne meM jokhama hai ataH vizalyA ko hI bhijavAnA taya kiyaa| bharata ko munirAja ke ye vacana yAda A gaye ki vizalyA lakSmaNa kI strIratna hogii| usane droNamukha se vizalyA ko bhejane kA khlaayaa| para jaba vaha vizalyA ko bhejane ke liye rAjI nahIM huA to kaikeyI ne jAkara bhAI ko samajhAyA aura vizalyA ko saheliyoM ke sAtha vimAna meM baiThA kara laMkA kI raNabhUmi meM bhejaa| rAmacandra ne saheliyoM se parivRtta vizalyA kA svAgata kiyaa| usane lakSmaNa kA aMga-sparza kiyA to 'zakti' hRdaya se nikala kara agni jvAlA pheMkatI huI vAhara jAne lgii| hanumAna ne jaba zakti ko pakar3A to usane strI rUpa meM prakaTa hokara kahA-maiM amogha vijayA zakti hU~ ! eka bAra aSTApada para prabhu ke sanmukha mandodarI ke nRtya karate hue vINA kA tAta TUTa jAne se rAvaNa ne apanI bhujA kI nasa nikAla kara sAMgha dI jisase nAgarAja ne use yaha ajeya zakti dI thii| Aja taka isa zakti ko kisIne nahIM jItA para vizalyA ke tapa prabhAva se maiM parAjita huii| zakti ke kSamA yAcanA karane para hanumAna ne use mukta kara diyaa| lakSmaNa java saceta huA to usane rAmase zakti prahAra aura vizalyA dvArA jIvanadAna kA sArA vRtAnta jJAta kiyaa| maMdira Adi subhaTa loga utsava manAne lage to lakSmaNa ne kahA- vairI rAvaNa ke jIvita rahate yaha utsava kaisA ? rAma ne kahA-tumhAre kesarI siMha ke gUjate rAvaNa mRtaka jaisA hI hai| vizalyA ne saba subhaToM ko bhI svastha kara diyA, mandira Adi subhaToM ne vizalyA kA lakSmaNa ke sAtha pANigrahaNa karavA diyaa|
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 48 / rAvaNa kI mantraNA aura zakti saMcaya kA prayatna rAvaNa ne jaba lakSmaNa ke jIvita hone kA sunA to mRgAMka mantrI ko bulA kara maMtraNA kii| mantrI ne rAma lakSmaNa ke pratApa aura bar3hatI huI zakti ko dekhate hue sItA ko loTA kara sandhi kara lene kI rAya / dii| rAvaNa ne sItA ko lauTAne ke atirikta rAma se mela karane kI Azika rAya mAna kara rAma se kahalAyA ki-sItA to yahA~ rahegI, Apako laMkA ke do bhAga de dUMgA, mere putra va bhrAtA ko muktakara sandhi kara lo! rAma ne kahA mujhe sItA ke sivAya rAjyAdi se koI prayojana nahIM, tumhAre putrAdi ko chor3ane ko prastuta hU~! dUta ne kahA-rAvaNa kI zakti ke samakSa rAjya aura sItA donoM ga~vAoge! dUta ke vacanoM se kruddha bhAmaNDala ne khaDga uThAI to lakSmaNa ne dUta ko avadhya kaha kara chur3A diyaa| dUta apamAnita hokara rAvaNa ke pAsa gayA aura jAkara kahA ki rAma jIte jI sItA ko nahIM chodd'egaa| rAvaNa ne bahurUpiNI vidyA siddha karake durjeya rAma ko jItane kA nirNaya kiyaa| rAvaNamandodarI ne zAntinAtha jinAlaya me bar3e ThATha se aSTAnhiko mahotsava prArambha kiyaa| nagara me sarvatra amAri aura zIla vrata pAlana karane kI AjJA dekara AyaMbila tapa pUrvaka rAvaNa jinAlaya ke kuTTima tala para baiTha kara nizcala dhyAna pUrvaka jApa karane lgaa| vAnara senAko jaba rAvaNa ke vidyA siddha karane kI bAta mAlUma huI to isake liye unameM cintA cyAma ho gii| vibhISaNa ne rAma se kahA-rAvaNa ko abhI kabje meM karane kA acchA avasara hai| nIti-nipuNa rAma ne kahA-yuddha ke binA aura phira zAntinAtha jinAlaya meM sthita hone se use mAranA yogya nahIM ! hAM vidyA siddha na ho, isake liye anya upAya karttavya hai|
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 46 ] rAvaNa tapa bhaMga prayatna vibhISaNa ne vAnara senA ko laMkA meM jAkara upadrava karane kA Adeza diyaa| udva ga pAkara laMkA ke nAgarika kolAhala karane lge| devoM ne rAma ko isake liye upAlaMbha diyA ki Apa jaise nyAyapriya vyakti ko aisA karanA ucita nahIM / lakSmaNa ne kahA-bahurUpiNI vidyA siddha na ho, isI uddezya se yaha upadrava kiyA jA rahA hai| he deva ! Apa anyAyI kA pakSa na lekara madhyastha vRtti rkheN| deva-prajA ko kaSTa na dene kA nirdeza karake cale ge| rAma ne aMgada Adi vIroM ko rAvaNa ko kSubdha karane ke uddezya se lakA meM bhejaa| aMgada ne zAntinAtha jinAlaya meM jAkara rAvaNa ko phaTakArate hue kahA ki-sItA kA apaharaNa karake yahA~ dambha kara rahe ho! maiM tumhAre dekhate tumhAre antaHpura kI durdazA karake le jAU~gA ! aMgada ne mandodarI ke vastrAbharaNa chIna lie aura coTI pakar3a kara khIMcanA prArambha kiyaa| mandodarI nAnA vilApa karatI huI rAvaNa se pukAra-pukAra kara chur3Ane kI prArthanA karane lgii| para rAvaNa apane dhyAna meM nizcala baiThA thaa| usake sAhasa aura dhyAna se bahurUpiNI vidyA siddha hokara usakI AjJAkAriNI ho gii| rAvaNa kA sItA para asaphala siddha-zakti prayoga rAvaNa vidyAsiddha hokara parIkSA karane ke liye padmodyAna meM gayA aura nAnA rUpa dhAraNa karane lgaa| sItA rAvaNa kA kaTaka dekhakara yahI cintA karane lagI ki isa duSTa rAkSasa se kaise chuTakArA hogA? rAvaNa ne sItA se kahA-maiM tumheM prema meM abhibhUta hokara yahAM lAyA thA para vrata
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 50 ] __ bhaMga ke bhaya se tumheM bhoga na sakA para ava bhI nahIM mAnogI to maiM vala prayoga kruuNgaa| sItA ne kahA-yadi mere para tumhArA sneha hai to paramArtha kI bAta kahatI hUM ki jaba taka rAma, lakSmaNa aura bhAmaNDala jIvita haiM tabhI taka maiM jIvita rahU~gI! sItA yaha kahate hue maraNAsanna ho gira pdd'ii| rAvaNa ke mana meM baDA pazcAtApa huaa| vaha kahane lagA-mujhe dhikkAra hai, maiMne rAma sItA kA viyoga karAke bahuta hI burA kiyaa| bhAI vibhISaNa se bhI virodha huaa| maiMne vAstava meM hI kumativaza ratnAzrava ke kula ko kalaMkita kiyA hai| aba yadi sItA ko lauTAtA hUM to loga kaheMge ki laMkApati ne rAma lakSmaNa ke bhaya se sItA ko lauTA diyA ! ___ ava mujhe yuddha to karanA hI hogA para rAma lakSmaNa ko chor3akara dUsaroM kA hI saMhAra kruuNgaa| yuddha-kRta saMkalpa rAvaNa kI vIratA rAvaNa yuddha ke lie kRta saMkalpa hokara laMkA se niklaa| mArga meM use nAnA apazakuna hue| mantrI, senApati aura mahAjana logoM ke vAraNa karane para bhI bahurUpiNI vidyA ke vala se vaha apane Age hajAra hAthI aura dasa hajAra apane jaise vidyAdharoM kI racanA karake raNakSetra meM utarA / kezarIratha para rAma aura garur3a para lakSmaNa ArUDha ho gye| bhAmaNDala, hanumAna Adi sabhI subhaTa sannaddha hokara uttama zakunoM se sUcita ho rAkSasa senA se jA bhidd'e| rAkSasa aura bAnara senA me .. bhayaMkara yuddha chiddaa| rakta kI nadiyAM bahane lgii| hanumAna dvArA rAkSasoM ko kSata-vikSata hote dekha mandodarI kA pitA Age AyA, hanumAna ne use tIroM se bIMdha kara ratha kA cakanAcUra kara DAlA / rAvaNa ne vidyA
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 51 ] bala se use nayA ratha de diyA usane java bhAmaNDala, hanumAna aura sugrIca ko ratha rahita kara diyA to vibhISaNa Age aayaa| rAvaNa ke masura ne jaba use bhI tIro se viddha kara diyA to rAmane vibhISaNa kI sahAyatA ke lie vANa varSA karake rAvaNa ke sasura ko bhagA diyaa| rAvaNa kruddha hokara Age AyA to lakSmaNa ne use jA llkaaraa| rAvaNa ke kI huI vANa-varSA ko lakSmaNa ne kaMkapatra dvArA niSphala kara diyaa| rAvaNa jaba ni zastra ho gayA to usane bahurUpiNI vidyA ko smaraNa kiyaa| rAvaNa ke meha zastra ko lakSmaNa ne pavana se, andhakAra ko sUrya teja se, sAMpa ko garur3a se haTA diyA tava bahurUpiNI vidyAvala se rAvaNa ne use chalanA prArambha kara diyaa| kahIM, rAvaNa mRtaka par3A dIkhatA to kabhI hajAroM bhujAoM se yuddha karatA huA, isa prakAra, nAnA prakAra ke agaNita rUpa karanevAle rAvaNa dvArA prakSipta zastroM ko bhI jaba lakSmaNa ne niSphala kara diyA to usane apane antima upAya cakraratna ko smaraNa kiyaa| cakraratna sahastra ArovAlA maNiratnamaya jyotipUrNa aura amogha thaa| rAvaNa ne lakSmaNa ke sAmane cakra pheMkA, lakSmaNa ke pAsa sabhI subhaTa upasthita the, unake dvArA dUsare sabhI hathiyAro ko chinnabhinna kara dene para bhI cakraratna avAdha gati se lakSmaNa ke pAsa Akara usake hAthoM para sthita ho gyaa| sArI senA meM lakSmaNa ke vAsudeva prakaTa hone se Ananda kI lahara chA gii| anantavIrya muni ke vacana satya hue| ahaMkArI rAvaNa kA patana rAvaNa jo prativAsudeva thA, lakSmaNa ke vAsudeva rUpa me prakaTa hone se apanI karaNI para mana-hI-mana pazcAtApa prakaTa karane lgaa| vibhISaNa
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 52 ] ne avasara dekhakara phira rAvaNa ko samajhAyA, para usane ahaMkAra ke / vazIbhUta hokara kahA-cakraratna kA bhaya dikhAte ho ? lakSmaNa ne usakI dhRSTatA carama sImA para pahuMcI dekhakara usa para cakraratna chor3A jisake prahAra se rAvaNa marakara dharAzAyI ho gyaa| rAvaNa ke marate hI usakI sArI senA rAma kI senA me mila gii| rAma vijayI hue| vibhIpaNa-zoka tathA rAvaNa kI antyeSTi rAvaNa ko marA dekhakara vibhISaNa bhrAtR-zoka se abhibhUta hokara 'vilApa karatA huA Atma-ghAta karane lagA jise rAma ne samajhA-bujhAkara zAnta kiyA / mandodarI Adi rAniyoM ko bhI karuNa-krandana karate dekha rAmacandra ne Akara samajhAyA aura rAvaNa ke dAha saMskAra kI taiyArI kii| indrajit va kumbhakaraNa Adi ko mukta kara diyA gyaa| rAma, lakSmaNa ne rAvaNa kI antyeSTi me zAmila hokara use padmasarovara para jalAMjali dii| rAvaNa parivAra kA cAritra-grahaNa dUsare dina laMkApurI ke udyAna me aprameyavala nAmaka muni chappana hajAra muniyoM ke sAtha padhAre, jinheM vahA~ arddharAtri ke samaya kevalajJAna utpanna ho gyaa| rAma, lakSmaNa, indrajit , kumbhakaraNa, meghanAda Adi sabhI loga kevalI bhagavAna ko vandanArtha aae| kevalI bhagavAna kI vairAgyavAsita dezanA zravaNa kara kumbhakaraNa, meghanAda, indrajit ne unake pAsa cAritra-grahaNa kara liyaa| mandodarI pati putrAdi ke viyoga se duHkha vihvala thI, use saMyamazrI pravartinI ne prativodha dekara aThAvana hajAra candranakhAdi striyoM ke sAtha dIkSita kiyaa|
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 53 ] rAma kA laMkA praveza sugrIva hanumAna aura bhAmaNDalAdi ke sAtha rAma lakSmaNa laMkAnagarI meM praviSTa hue| unake svAgata meM sArA nagara abhUtapUrva DhaGga se sajAyA gyaa| rAma puSpagiri parvata ke pAsa padmodyAna me jAkara sItA se mile| rAma ke darzana se sItA kA viraha duHkha dUra huA, devoM ne puSpavRSTi kii| sarvatra sItA satI ke zIla kI prazaMsA hone lgii| lakSmaNa ne sItA kA caraNa sparza kiyA, bhAI bhAmaNDala, sugrIva, hanumAna Adi savase milane ke pazcAt gajArUr3ha hokara sItA, rAma, lakSmaNa rAvaNa ke bhavana me aaye| sarvaprathama zAntinAtha jinAlaya me pUjana stavana karake zoka santapta ratnAzrava, sumAli vibhIpaNa, mAlavanta Adi ko Azvasta kiyaa| rAma ne vibhIpaNa ko laMkA kA rAjya diyaa| vibhIpaNa ne savako apane yahIM bulAkara khUba bhakti kii| sabane mila kara rAma kA rAjyAbhiSeka karane kI icchA vyakta kI to rAma ne kahA- mujhe rAjya se prayojana nahIM, bharata rAjya karatA hI hai| sItA ke sAtha rAma aura vizalyA ke sAtha lakSmaNa laMkA meM sAnanda rhe| lakSmaNa kI anya sabhI pariNItAoM ko bhI bulA liyA gyaa| rAma lakSmaNa ke sAtha sahasroM vidyAdhara putriyoM kA pANigrahaNa huaa| nArada muni dvArA ayodhyA kA varNana eka dina nArada muni AkAza mArga se ghUmate hue laMkA Aye / rAma ne unheM ayodhyA se Aye jJAtakara bharata ke kuzala samAcAra puuche| nArada ne kahA-aura to saba kuzala hai para sItAharaNa aura lakSmaNa ke saMgrAma meM mUcchita hone ke bAda vizalyA ko ayodhyA se le jAne
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 4 ] ke pazcAt ApakA koI samvAda na milane se bharata aura mAtAoM ko apAra cintA ho rahI hai| ayodhyA ke samAcAroM se rAma lakSmaNa ne nArada muni kA AbhAra mAnate hue unheM satkAra-pUrvaka vidA kiyaa| nadanantara rAma ne vibhISaNa se ayodhyA jAne ke lie pUchA to vibhISaNa ne solaha dina aura Thaharane kI prArthanA kii| bharata ke pAsa dUta bhejakara kuzala samAcAra khlaayaa| bharata dUta ko mAtA ke pAsa le gayA, mAtA ne kuzala samAcAra sunakara dUta ko vastrAbharaNo se satkRta kiyaa| ayodhyA nagara me rAma lakSmaNAdi ke svAgata kI joradAra taiyAriyAM hone lgii| ayodhyAkA svAgata Ayojana aura rAma kA praveza vibhISaNa ke Agraha se 16 dina aura laMkA meM raha kara rAma, lakSmaNa, sItA aura vizalyAdi sArA parivAra puSpaka vimAna meM baiThakara ayodhyA aayaa| mArga meM rAmacandrajI ne hAtha ke izAre se apane pravAsa sthAnoM ko ghaTanAcakra sahita btlaaye| ayodhyA pahuMcane para caturaMgiNI senA ke sAtha bharata svAgata karane ke lie sAmane aaye| nAnA prakAra ke vAjina dhvani va mAnava-medinI ke jaya-jayakAra yukta vAtAvaraNa meM ayodhyA me rAma, lakSmaNa saparivAra praviSTa hue| ayodhyA kI vIthikAe~ sugandhita jala se chIMTI gii| gRha dvAra kezara se lIMpe gaye, paMcavarNa ke puSpa varaSAye gye| muktAo se cauka pUrA kara toraNa vAdhe ge| dhvajA-pAtAkAe~ aura ratnamAlAe~ laTakAI -gii| jinAlayoM me sataraha prakArI pUjA va mahotsava prArambha hue| vibhISaNa kI AjJA se vidyAdharoM ne maNiratnAdi kI vRSTi kI / sthAna
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 55 ] * sthAna para nATaka hone lage / sadhavA striyA pUrNa kumbha dhAraNa kara vadhA rahI thiiN| saba loga rAma lakSmaNa, sItA, vizalyA, hanumAna, bhAmaMDala Adi ke guNoM kI bhUri-bhUri prazaMsA kara rahe the| sarvaprathama rAma jaba saparivAra mAtAoM ke mahala me gae to sumitrA, aparAjitA aura kaikayI ne putro va putra-vadhuo kA svAgata kiyA, rAma, lakSmaNa saparivAra mAtAoM ke caraNo meM gira pdd'e| sarvatra harpa aura utsAha kI lahareM umaDane lagI / bharata zatrughna ne bhrAtAoM ke caraNoM me namaskAra kiyaa| rAma lakSmaNAdi kI rAniyAM bhinna-bhinna mahalo me Ananda-pUrvaka rahane lgii| bharata cAritra-grahaNa ___ eka dina bharata ne prabala vairAgyavaza rAma ke pAsa Akara dIkSA lene kI AjA mAgate hue kahA-yaha rAjapATa saMbhAliye, maiM asAra saMsAra ko tyAga kara muni-dIkSA luuNgaa| merI pahale se hI muni banane kI icchA thI, para mAtA ke Agraha se rAjya bhAra svIkAra karanA par3A aba kRpA kara mujhe apane cira manoratha pUrNa karane kA avasara deN| rAma ne bharata ko bahuta samajhAyA para usakI AtmA saMyama raga me raMjita thii| kulabhUSaNa kevalI ke ayodhyA padhArane para bharata ne hajAra rAjAoM ke sAtha cAritra grahaNa kara liyaa| nimrantha rAjarSi bharata tapa saMyama se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lge| rAma-rAjyAbhiSeka sugrIva Adi vidyAdharoM ne rAma ko rAjya grahaNa karane kI prArthanA kI to rAma ne kahA-lakSmaNa vAsudeva hai, usakA rAjyAbhiSeka karo,
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 56 ] usake rAjA honese meM svataHhI rAjA ho gayA kyoMki vaha merA vinIta va AnAkArI hai| tadanantara vidyAdharoM ne rAma lakSmaNa kA abhiSeka kiyaa| rAma baladeva va lakSmaNa vAsudeva hue| sItA aura vizalyA paTarAniyAM huii| rAma ne vibhISaNa ko laMkA kA rAjya, sugrIva ko kiSkindhyA, hanumAna ko zrIpura, candrodara ke putra ko pAtAla laMkA, ratnajaTI ko gItanagara, bhAmaNDala ko dakSiNa vaitAvya kA rAjya dekara santuSTa kiyaa| arddha bharata ko sAdhakara rAma lakSmaNa sukhapUrvaka ayodhyA kA rAjya karane lge| sItA kalaMka upakrama va sItA kI sautoM kA vidveSa eka dina sItA ne svapna me siMha ko AsamAna se utara ke apane mukha meM praviSTa hote dekhA evaM apane ko vimAna se girakara pRthvI para par3ate dekhaa| usane turaMta rAma se apane svapna kI bAta khii| rAma ne usake putra yugma hone kA phalAdeza batalAte hue vimAna se girane kA phala kucha azubha pratIta hotA hai, btlaayaa| sItA ne socA, na mAlUma maiMne pUrva janma meM kaise pApa kiye the jinakA abhI taka anta nahIM aayaa| tadanantara vasanta Rtu Ane se saba loga phAga khelane ke lie prastuta hue| rAma, sItA aura lakSmaNa, vizalyA ko phAga khelate dekha prabhAvatI Adi sItA kI sapaniyA sautiyA DAha se jalane lgii| unhoMne paraspara vimarza karake sItA ko rAma ke mana se utAra dene kA par3ayaMtra racA aura sarala svabhAvI sItA ko bulAkara pUchA ki-rAvaNa kA kaisA rUpa thA ? tumane padmavAr3I meM baiThe avazya hI use dekhA hogA? sItA ne kahA-maiM to nIcA mukha kiye azrupAta karatI rahatI thI, maiMne usake sAmane
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 57 ] najara uThA ke bhI nahIM dekhA! sautane pUchA-koI to rAvaNa kA aMgopAMga dRSTigocara huA hI hogaa| sItA ne kahA-nIcI dRSTi kiye hone se usake pA~va to anAyAsa hI dIkha gaye the| sauta ne kahA-hameM caraNa hI Alekhana kara dikhAo, hamAre mana meM use dekhane kA bar3A autsukya hai| isa prakAra sItA ko bhramA kara usase citrAlekhana karavA ke rAma ko dikhAte hue kahA ki Apa jisake prema me lubdha haiM vaha sItA to aharniza rAvaNa ke dhyAna meM, caraNa-sevA me nimagna rahatI hai| hamane kaI vAra use aisA karate hue dekhA para socA kauna kisIkI burAI kare, Aja avasara pAkara Apa se kahA hai| strI-caritra bar3A vikaTa hai, yadi vizvAsa na ho to ye caraNoM ke citra kA pratyakSa pramANa dekha leN| rAma ke mana me sItA ke zIla kI pUrI pratIti thI, ataH unhoMne sItA para leza mAtra bhI sandeha na lAkara anya rAniyo ke kathana ko kevala sautiyA DAha hI smjhaa| eka dina garbha ke prabhAva se sItA ko dohada utpanna huA ki maiM jinezvara kI pUjA karUM, zAstra zravaNa karU', munirAjoM ko dAna huuN| isa dohada ke pUrNa na hone se use duvela aura udAsa dekha kara rAma ne kAraNa jJAta kiyA aura bar3e samAroha ke sAtha usakA dohada pUrNa kiyA / ekadA sItA kI dAhinI A~kha pharakane lgii| usane rAma ke samakSa bhAvI cintA vyakta kara rAma ke kathanAnusAra dAna pUjA Adi kA upacAra kiyaa| sItA kalaMka kathA prasaMga evaM rAma vikalpa tathA sItA kA araNya niSkAzana bhAvI pravala hai| rAma ke antaHpura me aura vAhara bhI sItA ke
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 58 ] sambandha meM AzaMkAe~ phaila gaI ki parastrIlapaTa rAvaNa ke yahA~ itane dina raha kara avazya hI vaha zIla vacA nahIM sakI hogI, para rAma ne kevala prema va abhimAnavaza hI use punaH svIkAra kiyA hai| isa prakAra nagara kI nAnA aphavAheM sevaka dvArA rAma ne sunI aura duHkhI hokara svayaM rAtricaryA ke liye nagara meM nikala pdd'e| rAma kisI kArU ke gRha dvAra para kAna lagA kara sunane lge| usa gRhasvAmI kI patnI vilamba se ghara se lauTI thI aura vaha use gAlI dete hue kahane lagA ki mujhe rAma jaisA mata samajha lenA, maiM tumheM ghara meM nahIM praviSTa hone duuNgaa| rAma ne apane prati mehaNA suna kara bar3A kheda kiyA aura jale para namaka chir3akane jaisA anubhava kiyaa| rAma ne socA, loga kaise tuccha buddhi aura avaguNagrAhI hote hai ? duSTa va dujenoM kA kAma hI parAyA ghara bhAMgane kA hai / ullU ko sUrya nahIM suhAtA / sarvatra sItA kA apayaza ho rahA hai, bhale hI jhUTha hI ho para logoM me nindA to ho hI rahI hai, ataH ava bhI maiM sItA ko chor3a dUM to acchA hI hai| isa prakAra vikalpa jAla meM rAma ko cintAtura dekhakara lakSmaNa ne cintA kA kAraNa puuchaa| rAma ne nagara meM phaile hue sItA ke apayaza kI bAta kahI to lakSmaNa ne kuMpita hokara kahA-jo sItA kA apavAda karegA usakA maiM vinAza kara duuNgaa| rAma ne kahA-loka voka hai, kisa-kisa kA muha pakar3oge? lakSmaNa ne kahA-loga bhakha mAreM, sItA saccI zIlavatI hai, paramAtmA sAkSI haiN| rAma ne kahA-tumhArA kahanA ThIka haiM para aba sItA kA tyAga kiye vinA apayaza dUra nahIM hogaa| lakSmaNa ne vahuta manA kiyA para rAma ne usakI eka na sunI aura sArathI kRtAntamukha ko bulA kara AjJA dI ki tuma tIrthayAtrA kI dohada pUrti ke bahAne sItA
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ [6] ko le jAkara DaMDAkAra aTavI meM chor3a aao| usane sItA ko ratha me baiThA kara satvara aTavI kA mArga liyaa| rArate maiM nAnA apazakuno ke hote hue bhI grAma, nagara, parvatoM ko ullaMghana kara sArathI ne sItA; ko DaMDAkAra aTavI meM lAkara pahuMcA diyaa| vahIM nAnA prakAra ke phala phUloM ke vRkSa aura ghanA jaMgala thA aura siMgha vyAghrAdi hiMsra pazupracuratA se nivAsa karate the| sItA ne sArathI se pUchA-rAma Adi sava parivAra kahAM raha gayA va mujhe akelI ko yahA~ kaise lAye ? sArathI ne kahA-cintA na kareM mAtAjI sava loga pIche A rahe hai| nadI pAra hone ke anantara sArathI ne A~kho meM A~sU lAkara sItA ko ratha se utAra kara rAma ke kupita hokara tyAgane kA sandeza sunA diyaa| sItA bajrAhata kI bhAMti sunate hI mUcchita ho gii| thor3I dera meM saceta hokara kahA-mujhe ayodhyA le jAkara satya pramANita hone kA avasara do| sArathI ne dukhita hokara apanI asamarthatA prakaTa karate hue sItA ko rote kalapate chor3akara ayodhyA kI ora ratha ko ghumA liyaa| zoka saMtapta sItA kI vajrajaMgha se bheTa aura sakuzala AvAsa prApti sItA akelI va asahAya avasthA me bhayAnaka aTavI me vaMThI huI nAnA vilApa karane lgii| kabhI vaha pati, devara, pIhara, sasurAla. vAlo ko upAlaMbha detI aura kabhI apane pUrvakRta pApo ko doSa detI huI pazcAtApa karane lgtii| anta me vaha vairAgya pariNAmoM se navakAra maMtra smaraNa karatI huI eka sthAna para baiTha gii|
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 60 ] idhara puNDarIkapura kA rAjA bajaMgha hAthiyoM ko pakar3ane ke liye isa uMgala meM AyA huA thaa| usane sItA ko rote hue dekhaa| adbhuta saundaryavAlI mahilA ko isa aTavI meM dekha kara usake Azcarya kI sImA nahIM rhii| usane apane mana meM vicAra kiyA ki yaha avazya hI kisI rAjA kI rAnI hai, aura garbhavatI bhI hai, na . mAlUma kisa kaSTa meM par3I huI hai ? rAjA ne apane sevakoM ko sItA ke nikaTa bhejaa| usane bhayabhIta hokara AbharaNa phekate hue kahA ki-mujhe sparza na karanA / sevakoM ne kahA-vahina tuma kauna ho ? hameM AbhUSaNoM se koI prayojana nahIM, hamAre svAmI rAjA vajaMva ne tumhArI khavara karane bhejA hai| itane meM hI banajaMgha svayaM mantrI bhatisAgara ke sAtha vahA A phuNcaa| usane sItA se paricaya pUchA to usane mauna dhAraNa kara liyaa| maMtrI ne kahA-vipatti kisame nahIM AtI, tuma ni:saMkoca apanA dukha kho| ye mere svAmI rAjA vajUjagha Arhat dharmopAsaka sadAcArI aura bar3ha samyak dRSTi haiM, svadharmI ke prati atyanta sneha rakhate hai / tuma nirbhaya hokara apane bhAI se volo / maMtrI kI bAtoM se Azvasta hokara sItA ne vajUjagha se apanI sArI kathA kaha sunaaii| vanajaMgha ne sItA ko dhairya baMdhAte hue kahA-tuma merI dharmavahina ho, mere nagara meM calakara ArAma se apane zIla kI rakSA karate hue dharmArAdhana kro| isa samaya svadharmI bandhu ke zaraNa me jAnA hI zreyaskara samajhakara rAjA ke sAtha sItA puNDarIkapura calI gii| rAjA ne bar3e sammAna se dAsa dAsiyoM ke sahita use alaga mahala de diyA, jisame vaha sukhapUrvaka kAla nirgamana karane lgii| sabhI loga sItA ke zIla kI prazaMsA aura rAma ke avicArapUrNa durvyavahAra kI nindA karane lge|
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 61 ] dhIra evaM saMyamI rAma kI gambhIra vikalatA kRtAntamukha sArathI ne sItA ko vana me chor3ane aura sItA dvArA kahe hue vAkyoM ko rAma ke sanmukha nivedana kiyaa| usane kahA-sItA ko nadI pAra hone ke pazcAt jaba maiMne aTavI meM chor3A to usane rudana aura vilApa ke dvArA vana ke mRgoM taka ko rulA diyaa| usane kahalAyA hai ki maiMne jAna yA anajAna meM koI aparAdha kiyA ho to kSamA karanA va mujha jaise vinA parIkSA kie hue aTavI meM chor3a diyA vaise AI ta dharma rUpI ratna ko mata chor3a denA / sItA kA sandeza suna kara rAma mUcchita hokara gira par3e aura thor3I dera meM saceta hone para sItA ke guNoM ko smaraNa kara nAnA vilApa karane lge| unako nAnA vilApa karate dekha lakSmaNa ne dhairya vaidhaayaa| rAma ne kahA-usa bhayaMkara aTavI me use hiMsra pazuoM ne mAra DAlA hogA, kisI taraha unase baca bhI gaI to vaha mere viraha meM jIvita nahIM bacI hogii|-atH usake nimitta puNya kArya va deva-guru-vandana karake zoka tyaago| rAma sItA ke guNoM ko smaraNa karate hue rAjakAja me laga gye| lava-kuza janma aura unakI vIratA kA kathA prasaMga bajUjaMgha rAjA ke yahA~ rahate hue sItA ne garbhakAla pUrNa hone para putra yugala ko janma diyaa| rAjA ne bhAnajoM ke janma kA utsava kiyA aura pracura vadhAIyAM baaNttii| dasUThana ke dina samasta kuTumba parivAra ko bhojana karAke anaMgalavaNa aura madanAkuza yaha kumAroM kA nAmakaraNa saMskAra kiyaa| siddhAratha nAmaka kSullaka jo jyotiSa-nimittameM pravINa the, tIrtha yAtrA ke nimitta ghUmate hue sItA ke yahA~ aaye| sItA ne
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 64 ] ke pAsa gayA aura paraspara milakara saba prasanna hue| phira sItA ko / sAtha lekara lavakuza ko samajhAne ke uddezya se usake pAsa aaye| lava kuza ne sammAnapUrvaka bhAmaNDalAdi ko apane pakSa meM kara liyaa| lava kuza kA rAma se yuddha kesarIratha para rAmacandra va garur3aratha para lakSmaNa ArUr3ha hokara raNabherI bajAte hue sasainya nikle| unake sAtha vanhisikha, bAlikhilla, varadatta, sIhodara, kulisa, zravaNa, haridatta, surabhadra, vidrama Adi pAMca hajAra subhaTa the| lava kuza kI senA meM aga, kuliMga, jAlaMdhara siMhala, nepAla, pArasa, magadha, pAnIpata aura vabbara deza ke rAjA the| donoM dala paraspara bhiDa gye| khUna kI nadiyA bahane lagI, gaganagAmI vidyAdharoM meM bhAmaMDala lava kuza kA sahAyaka ho gayA aura usane vidyutprabha, sugrIva, pavanavega Adi ko lava kuza kI utpatti vatalAkara saba ko udAsIna kara diyaa| lava kuza rAma lakSmaNa se yuddha karane lge| tIroM kI varSA se azvoM ko mArakara va rathoM ko cakanAcUra karake unhoMne rAma lakSmaNa ko vismita kara diyaa| vanajaMgha aura bhAmaMDala lava kuza kI sahAyatA kara rahe the| baladeva, vAsudeva ke devAdhiSThita astra usa samaya kASTa sahaza ho ge| lakSmaNa jaisA vIra jisane koTizilA uThAI va rAvaNa ko mArA thA vaha bhI kuza ke sAmane nirAza hokara antima upAya cakra-gla ko chor3ane ke lie prastuta ho gyaa| cakra ke chor3ane para vaha tIna pradikSaNA dekara vApasa lakSmaNa ke pAsa lauTa aayaa| logoM ne kahA-sAdhu ke vacana asatya ho rahe hai, mAlUma hotA hai ki bharatakSetra me naye valadeva,
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 65 ] vAsudeva pragaTa ho rahe hai| siddhArtha ne kahA-cintA kI koI bAta nahIM / apane gotra meM kabhI cakraratna prabhAva nahIM dikhAtA / lakSmaNa ke pUchane para nArada aura siddhArtha ne kahA ki ye donoM mahAnubhAva rAma ke putra haiN| rAma aisA sunakara turanta astra tyAga kara putroM se milane ke lie Age vddh'e| itane meM hI lava kuza ne ratha se utara kara pitA ko namaskAra kiyaa| rAma ne prasannatA pUrvaka putro ko Aligana pUrvaka sItA ke kuzala samAcAra pUche / lakSmaNa ke nikaTa Ane para kumAro ne unheM praNAma kiyaa| sarvatra maMgalamaya vAjina vajane lage, vadhAiyAM baMTane lgii| sItA bhI pitA putroM kA milApa suna kara vimAna dvArA vApasa calI gii| saba ne vanajaMgha kA bar3A bhArI AbhAra maanaa| sAre parivAra ke sAtha parivRtta lava kuza vaDe samAroha ke sAtha ayodhyA me praviSTa hue| sarvatra sItA aura lava kuza kI prazaMsA hone lgii| ayodhyA nivAsa ke liye sItA saMkalpa eka dina rAma ke samakSa sugrIva, vibhIpaNa ne nivedana kiyA ki pati aura putroM kI viyoginI sItA jo puMDarIkanagarI meM baiThI hai, mahAna dukha hotA hogaa| rAma ne kahA-maiM jAnatA hU~ aura merA bhI hRdaya kama duHkhI nahIM hai para kyA karU~ maine lokApavAda ke kAraNa hI prANavallabhA sItA ko chor3A to aba kisI prakAra usakA kalaMka utare, aisA upAya karo ! rAma kI AjJA se bhAmaMDala, sugrIva aura vibhISaNa sItA ke pAsa gaye aura use ayodhyA calane ke lie khaa| sItA ne gadgad vANI meM kahA- mujha niraparAdhinI ko chor3A, isa apAra duHkha se Aja taka merA kalejA jalA rahA hai| aba mujhe priyatama ke sAtha mahaloM me
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 62 / unheM AhAra pAnI se prtilaabhaa| kSullaka ne putroM kA paricaya prApta kara bhAvI sukha kI bhaviSyavANI kii| donoM kumAra bar3e hokara vahatara kalAoM me pravINa, zUravIra aura sAhasI hue| rAjA bajagha ne anaMgalavaNa ko zazicUlAdi apano vattIsa kanyAe~ dI evaM sAtha hI madanAMkuza kA pANigrahaNa karane ke liye pRthivIpura ke pRthu rAjA ke pAsa usakI putrI kanakamAlA kI mAMga kii| rAjA pRthu ne kupita hokara ajJAta kulazIla ko apanI putrI denA asvIkAra karate hue dUta ko apamAnita karake nikAla diyaa| vanajaMgha ne pRthu ke deza me lUTapATa va utpAta macA kara use yuddha ke liye vAdhya kiyaa| vanajaMgha ke putra buddha ke nimitta taiyAra hue to lavaNa aura aMkuza bhI sItA ko samajhAvujhA kara yuddha ke liye sAtha ho gye| DhAI dina paryanta kUca karate hue pRthu se jA bhidd'e| dono ora kI senAoM meM tumula yuddha huaa| laba aura aMkuza dono zera kI taraha TUTa par3e aura alpakAla meM zatru senA ko parAsta kara diyA-pRthu rAjA ne kumAroM ke praur3ha parAkrama se hI unake kulavaMza kI uccatA kA paricaya pAkara kSamA yAcanA kii| nArada dvArA lava-kuza kA vAstavika paricaya tathA lava-kuza kI ayodhyA jijJAsA isI avasara para nArada muni Aye aura unake dvArA sItArAma ke nandana dono kumAroM kA paricaya prApta kara saba loga prasanna hue| lava, aMkuza donoM ne nArada se pUchA ki ayodhyA yahAM se kitanI dUra hai ? nArada ne kahA-eka sau yojana kI dUrI para ayodhyA hai jahA~ tumhAre pitA rAma aura cAcA lakSmaNa kA rAjya hai| apanI mA ko
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 63 ] niraparAdha chor3ane kI bAta se kupita hokara unhoMne vanajaMgha se ayodhyA para car3hAI karane ke liye sahAyya maaNgaa| vanajaMgha ne paira lene ke liye AzvAsana diyA / pRthu rAjA ne apanI putrI kanakamAlA kuza ko paraNA dii| kucha dina vahA~ raha kara lava, kuza sasainya vijaya ke nimitta nikala pdd'e| vanajaMgha kI sahAyatA se gagA sindhu pAra hokara kAzmIra kAvula, kailAza paryanta dezoM ko vazavartI kara liyaa| phira mAtA ke pAsa vijetA lava kuza ne Akara caraNa vaMdanA kI / sItA bhI putroM kI samRddhi dekhakara prasanna huii| nArada muni ne Akara rAma lakSmaNa kA rAjya pAne kA AzIrvAda diyaa| lava kuza ke mana meM ayodhyA para car3hAI karane kI utkaTa tamannA hone se turaMta raNabherI bajA kara senA ko susajjita kara liyaa| sItA ne A~khoM meM A~sU lAkara pitA va cAcA se yuddha karane meM anathe kI AzaMkA vatalAI to putroM ne pitA va cAcA ko yuddha meM na mAra, sainya saMhAra dvArA mAna bhaMga karane kA nirNayakahakara sItA ko Azvasta kiyaa| lava kuza kA ayodhyA prayANa lava kuza kI senA ke Age dasa hajAra purupa per3a paudhe haTAkara jamIna samatala karane vAle cala rahe the| yojanAntara meM par3Ava DAlate hue kramazaH senA ayodhyA ke nikaTa phuNcii| rAma ne kupita hokara siMha aura garur3a vAhana tayyAra krvaaye| nArada muni ne bhAmaMDala ke pAsa jAkara sItA vanavAsa, vanajaMgha ke saMrakSaNa me lava kuza ke bar3e hokara pratApI hone kA sArA vRtAnta sunAte hue unake dvArA ayodhyA ___ para car3hAI hone kI sUcanA dii| bhAmaMDala mAtA, pitA ke sAtha sItA
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 66 ] nahIM rahanA hai, ayodhyA se merA AnA kevala dhIja karake apanI satyatA pramANita karane ke lie hI ho sakatA hai anyathA mere liye dharma dhyAna ke atirikta dUsarA koI prayojana avaziSTa nahIM hai| sugrIva dvArA yaha zarta svIkAra karane para sItA unake sAtha Akara ayodhyA ke udyAna meM tthhrii| sItA-zIla kI agni parIkSA dUsare dina prAtaHkAla antaHpura kI rAniyoM ne Akara sItA kA svAgata kiyaa| rAma ne Akara apane aparAdho kI kSamAyAcanA kii| sItA ne caraNoM meM gira kara kahA priyatama! Apako maiM kyA khuuN| Apa para dukha kAtara, dAkSiNyavAn aura kalAnidhi hai, saMsAra meM Apa advitIya mahApurupa hai, para mujha niraparAdhinI ko vinA parIkSA kiye Apane raNa meM chor3a diyaa| agni, pAnI Adi pAca prakAra kI parIkSAeM karA sakate the, para aisA na kiyA aura mujhe apane bhAgya bharose aTavI meM Dhakela diyaa| vahAM mujhe hiMsra pazu mAra DAlate to maiM Arta raudra dhyAna se marakara durgati me jaatii| kintu ApakA isame koI doSa nahIM, mere prArabdha kA hI doSa hai / merA AyuSya prabala thaa| puMDarIkapura nareza ne bhrAtA ke rUpa meM Akara merI rakSA kI aura Azraya diyA / ava sugrIva mujhe yahA lAyA hai to maiM kaThina agniparIkSA dvArA apane ubhayakula ko ujvala kruuNgii| rAma ne azrupUrNa netroM se kahA-maiM . jAnatA hUM ki tuma gaMgA kI bhAMti pavitra ho para apayaza na sahana kara sakane ke kAraNa hI maiMne tumhArA tyAga kiyaa| aba tuma ni:saMkoca / jalatI agni meM praviSTa hokara apane ko niSkalaMka pramANita kro|
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 67 .] sItA ne rAma ke vacanAnusAra agniparIkSA dvArA dhIja karanA svIkAra 'kiyaa| rAma ne eka sau hAtha dIrgha vApI khudavA kara use agara candana ke kASTa se bharavA dI aura usake cAroM ora se agni prajvalita kara dI gyii| sItA dhIja karane ke lie prastuta huI / sAre nagara ke loga milakara hAhAkAra karate huye rAma ke isa anyAya kI nindA karane lge| nimitta-prabhAvaka siddhArtha muni ne Akara kahA-zIla guNAdi se satI sItA ekAnta pavitra hai| cAhe meru parvata pAtAla meM calA jAya, samudra sUkha jAya to bhI sItA me koI lAMchana nahIM! yadi maiM mithyA kahatA hU~ to mujha pratidina paMcameru kI caitya-vandanA karake pAraNA karanevAle kA puNya niSphala ho| maiM nimitta ke bala para kahatA hUM ki sItA ke zIla ke prabhAva se turanta agni jala rUpa me pariNata ho jaaygii| sakalabhUpaNa sAdhu ke kevalajJAna utpanna hone para indra vandanArtha AyA aura usane sItA kI agniparIkSA kI bAta sunakara hariNegamepI deva ko AjJA dI ki nirmala zolAlaMkAradhAriNI satI sItA ko agni parIkSA meM sahAya karanA | indra kI AjJA se hariNegameSI deva sItA kI sevA meM Akara upasthita ho gyaa| rAma ke sevakoM ne vApI meM agni pUrNatayA prajvalita hone kI khavara dii| rAma agni jvAlA ko dekhakara bar3e cintita hue aura nAnA vikalpa karane lge| agni kI pracaNDa jvAlA kA prakAza ekaeka koza taka phaila gayA aura dhaga-dhagATa zabda hone lagA, dhUmra ghaTA AsamAna meM chA gaI / logoM ke hAhAkAra ke bIca sItA ne snAnAdi
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ kara arhanta bhagavAna kI pUjA kii| namaskAra mantra kA dhyAna karake tIrthapati munisuvrata svAmI ko namaskAra kara vApI ke nikaTa AI aura kahane lagI he lokapAlo, manuSyoM aura deva-deviyoM! maiMne zrI rAma ke sivA anya kisI purupa kI mana, vacana, kAyA se svapna se bhI vAMchA kI ho, rAga dRSTi se dekhA ho to mujhe agni jalA kara bhasma kara denA, anyathA jala ho jAnA! sItA ne agnipraveza kiyA, usake zIla-prabhAva se havA banda ho gaI, agni jvAlA me se jala kA ajasra pravAha phUTa pdd'aa| pAnI kI bADha se loga DUbate hue hAhAkAra karane lge| vidyAdhara loga to AkAza meM ur3a gae, bhUcaroM kI pukAra sunakara satI sItA ne apane hAtha se jala-pravAha ko stambhita kara diyaa| logoM meM sarvatra Ananda utsAha chA gyaa| logoM ne dekhA vApI ke madhya me deva nirmita svarNamaNi poThikA para sahasra dala kamalAsana para sItA virAjamAna hai ! deva dundubhi aura puSpa vRSTi ho rahI hai / sItA ke nirmala zIla kI prasiddhi sarvatra phaila gaI, ubhaya kula ujjvala hue| sItA kA cAritra-grahaNa rAma ne sItA se kSamAyAcanA karate hue use solaha hajAra rAniyoM meM pradhAna paTTarAnI sthApana karane kI prArthanA kii| sItA ne kahA-nAtha ! yaha saMsAra asAra aura svArthamaya hai ava mujhe sAMsArika bhogoM se pUrNa virakti ho gaI hai| aba mujhe kevala cAritra-dharma kA hI zaraNa hai| usane apane dezo kA turanta loca kara liyaa| sItA ke luMcita kezoM ko dekhakara rAma mUcchita ho ge| zItopacAra se saceta hone para vilApa karane lge| sarvagupti munirAja ne sItA ko dIkSA dekara caraNazrI
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 66 ] pravartinI ko sauMpa diyA aura vaha nirmala cAritra kA pAlana karane lgii| rAma ko lakSmaNa ne samajhA-bujhA kara zAnta kiyaa| rAma saparivAra sakalabhUSaNa kevalI ko vandanArtha gajArUr3ha hokara Aye, sAdhvI sItA bhI vahA~ baiThI huI thii| kevalI bhagavAna ne rAga, dvaSa kA svarUpa samajhAte hue dharmadezanA dii| rAjA vibhISaNa ne kevalI bhagavAna se sItA ke prasaMga se rAma lakSmaNa aura rAvaNa ke sAtha saMgrAma Adi hone kA paramArthika kAraNa puuchaa| kevalI bhagavAna ne pUrva janma kI kathA isa prakAra btlaaii| sItA kA pUrvabhava kathA prasaMga kSemapurI nagarI me vyApArI nayadatta nivAsa karatA thA jisakI bhAryA sunandA kI kukSI se dhanadatta aura vasudatta nAmaka do putra the| usI nagara me sAgaradatta nAmaka eka vyApArI thA jisakI strI ratnAbhA ke guNavatI nAmaka lAvaNyavatI putrI thii| pitA ne usakI sagAI vasudatta ke sAtha va mAtA ne dravya lobha se zrIkAnta nAmaka usI nagarI ke eka vyApArI se kara dI / brAhmaNa mitra se samvAda pAkara vasudatta ne zrIkAnta ko talavAra ke ghATa utAra diyaa| zrIkAnta ne marate-marate vasudatta ke peTa meM churA bhoka diyA, donoM mara ke jaMgalI hAthI hue aura pUrva janma ke vaira se paraspara lar3a mare / phira mahipa, vRSabha, bAnara, dvIpI mRga Adi bhava kiye aura krodhavaza jalacara, sthalacara Adi jIva yoniyoM meM bhaTakane lge| bhAI ke viyoga se duHkhI dhanadatta ne bhramaNa karate hue sAdhu ke samIpa dharmazravaNa kara zrAvaka vrata le lie aura Ayu pUrNa hone para vaha svarga gyaa| vahAM se mahApura meM padmaruci nAmaka seTha ke rUpameM utpanna
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 70 ] huaa| eka dina seTha ne gokula meM marate hue bala ko dekhakara use navakAra mantra sunaayaa| jisake prabhAva se vaha usI nagarI ke rAjA chatrachinna kI rAnI zrIkAntA kA vRSabha nAmaka putra huaa| eka dina rAjakumAra gokula me gayA, vahAM use jAtismaraNa jJAna hone se pUrvabhava smaraNa ho aayaa| usane apane ko anta samaya meM namaskAra mahAmantra sunAnevAle upakArI seTha kI khojake lie eka mandira banavAkara usameM apanA pUrvabhava citrita karavA diyA aura sevakoM ko nirdeza kara diyA ki jo isa citra ko dekhakara paramArtha vatalAve, usase mujhe milAnA ! eka dina padmaruci seTha usa mandira me AyA aura citra ko gaura se dekhate hue samajha gayA ki jisa baila ko maine navakAra mantra sunAyA thA vahI marakara rAjA vRSabha huA hai aura jAti-smaraNa se pUrva bhava jJAta kara yaha citra banavAyA mAlUma detA hai| seTha kI ceSTAoM ko dekhakara sevaka ne rAjakumAra ko khabara dI / rAjakumAra ne jinezvara bhagavAna ko namaskAra kara seTha ke manA karane para bhI use vandanA kI aura upakArI ke prati AbhAra pradarzita kiyaa| seTha ne use zrAvaka vrata grahaNa karane kI preraNA kii| rAjA va seTha dono vrata pAlana kara dvitIya svarga me gye| padmaruci vahA~ se cyavakara naMdyAvartta gAMva ke rAjA nandIzvara kA puna nayaNAnanda huA, vahAM se caturtha devaloka gayA phira cyavakara mahAvideha kSetra ke kSemapurI meM vipulavAhana kA putra zrIcandakumAra huaa| vaha samAdhiguptasUri ke pAsa cAritra grahaNa kara pAMcaveM devaloka kA indra huaa| usa samaya guNavatI ke kAraNa bhavabhramaNa karate hue vasudatta aura zrIkAnta me se zrIkAnta mRNAlanagara ke rAjA vajUjambu kI rAnI hemavatI kA putra sayaMbhU huA aura vasudatta
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIzama purohita kA putra zrIbhUti huaa| jisakI bhAryA sarasvatI kI kukSI se guNavatI kA jIva vegavatI nAmaka putrI huii| vaha mRgalI ke bhava se manuSya bhava meM Akara phira hathiNI huI thI, vahA~ kAde me phaMsa jAne se cAraNa muni dvArA navakAra mantra prApta kara vegavatI kA avatAra paayaa| usane sAdhu munirAja kI nindA gardA kI, pazcAt pitR vacanoM se dharma dhyAna karane lgii| rUpavAna vegavatI ko rAjakumAra mayaMbhU ne pitA se maaNgaa| zrIbhUti ke mAga asvIkAra karane,para sayaMbhU ne use rAtri me mAra kara vegavatI se bhoga kiyaa| vegavatI ne kSubdha hokara use bhavAntara me maravA kara badalA lene kA zrApa diyaa| vegavatI saMyama lekara tapa ke prabhAva se brahma vimAna me devI utpanna huii| sayabhUkumAra bhI bhava bhramaNa karatA huA kramazaH manuSya bhava meM AyA aura vijayasena muni ke pAsa dIkSita huaa| eka vAra usane sametazikhara yAtrArtha jAte hue kanakaprabha vidyAdhara kI Rddhi-dekhakara tAzImRddhi prApta karane kA niyANA kara liyaa| vahIM se tIsare devaloka me deva huaa| vahAM se cyavakara vaha rAvaNa ke rUpa meM samRddhizAlI prativAsudeva huaa| dhanadatta kA jIva pAMcave devaloka se cyavakara dazarathanandana rAmacandra huaa| vegavatI brahma vimAna se cyavakara sItA huii| guNavatI kA bhAI guNadhara sItA kA bhAI bhAmaNDala huaa| vasudatta kA brAhmaNa yajJavalka mara kara vibhISaNa aura navakAra mantra se pratibodha pAnevAle baila kA jIva sugrIva rAjA huaa| isa prakAra pUrvabhava ke vaira se sItA ke nimitta ko lekara rAvaNa kA saMhAra huaa| sItA ne vegavatI ke bhava meM muni ko mithyA kalaMka diyA thA khisaka karma vipAka se use cirakAla taka kalaMka kA dukha bhoganA pdd'aa|
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 2 ] usane jaise sAdha kA kalaMka vApasa utArA, vaise hI sItA agni parIkSA dvArA niSkalaMka ghopita huii| isa prakAra sakalabhUSaNa kevalI ne zubha va azubha karmoM ke phala vatalAte hue dharmopadeza dekara pApasthAnakoM se bhavya jIvo ko vacane kI preraNA dii| kevalI bhagavAna kI dezanA suna kara lava kuza aura kRtAntamukha ne dIkSA le lii| rAma, lakSmaNa, vibhISaNAdi ne sItA ko vandana karake aparAdho kI kSamA yAcanA kI zAnta citta se rAja bhogane lge| sAdhvI sItA ne nirmala aura niraticAra cAritra pAlana kara anazana ArAdhanA pUrvaka AyuSya pUrNa karake vArahaveM devaloka meM indra rUpa meM avatAra liyA, jahA~ 22 sAgaropama kI Ayusthiti hai| rAma-lakSmaNa cirakAla taka prema pUrvaka rAjya sampadA bhogate hue kAla nirgamana karane lge| rAma lakSmaNa kA ananya prema, indra dvArA parIkSA eka dina indra ne devasabhA me mohanIya-kame ke sambandha me bAta calane para use bar3A duddharSa batalAyA aura mahApuruSa bhI usake jabaradasta vazIbhUta hote hai isake udAharaNa svarUpa kahA ki rAma lakSmaNa kA prema itanA gADhA hai ki eka dUsare ke viraha me apanA prANa tyAga kara sakate hai| indra ke vacano kI parIkSA karane ke lie kautuhala pUrvaka do deva ayodhyA me Aye aura rAma ko devamAyA se mRtaka dikhA kara antaHpura me hAhAkAra macA diyaa| lakSmaNa ne jaba rAma kA maraNa jAnA to usane tatkAla prANa tyAga diyaa| lakSmaNa ko marA dekhakara devoM ke mana me bar3A bhArI pazcAtApa huA, para gaye hue prANa vApasa
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 73 ] nahIM lauTa skte| lakSmaNa kI rAniyoM kA cItkAra sunakara rAma ne use mUrchita kI bhAMti samajha kara kahA-mere prANavallabha bhrAtA ko kisane ruSTa kara diyA ? rAma ne pAsa meM Akara mohavaza use uThA kara hRdaya se lagAyA, cumbana kiyaa| pukArane para jaba lakSmaNa na bolA to pAgala kI bhAMti pralApa karate hue ve mUrchita hokara gira pdd'e| thor3I dera meM zItopacAra se saceta honepara unhone phira vilApa karanA prArambha kiyaa| lakSmaNa kI rAniyAM bhI cItkAra karatI huI kalpAnta vilApa karane lgii| rAma ne lakSmaNa ke mRtaka kalevara ko mohavaza kisI prakAra nahIM chodd'aa| ve use apane para ruSTa ho gayA samajha rahe the| sugrIva, vibhIpaNa Adi ne lakSmaNa kI antyeSTi ke hetu rAma ko samajhAne kI bahuta ceSTA kI para rAma ne kahA-duSTa paapiyo| apane gharavAloM ko jalAo, merA bhAI jIvita hai, mere se ruSTa hokara isane mauna pakar3a lI hai| rAma-lakSmaNa ke kalevara ko kaMdhe para uThAkara mahaloM se nikala pdd'e| ve kabhI lakSmaNa ko snAna karAte, vastra pahanAte, mu~ha me bhojana dene kI ceSTA krte| isa prakAra moha mUrchita rAma ko lakSmaNa ke kalevara kI paricaryA me bhaTakate cha mAsa bIta gye| idhara sambuka, kharadUSaNa kA vaira lene ke lie vidyAdharo ne ayodhyA para caDhAI kara dii| rAma ko jaba AkramaNa kA vRtAnta jJAta huA to ve lakSmaNa ke kalevara ko ekAnta me rakha kara zatruoM ke sAmane yuddha ko prastuta ho gye| deva jaTAyudha aura kRtAntamukha kA Asana kaMpAyamAna hone se unhoMne devamAyA se gaganamaMDala meM agaNita subhaTa prastuta kara rAma ko acintya sahAya kiyA jisase vidyAdharoM kA dala hAra kara bhAga gyaa| devo ne rAma
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 74 ] ko prativodha dene ke lie nAnA prakAra se upakrama kiyaa| devoM ne sUkhe. sarovara se siMcana, mRtaka baila se hala jotanA, zilA para kamala ugAne, ghAnI meM bAlU pIlane Adi ke viparIta kRtya dikhaaye| rAma ne kahA -ye mUrkhatApUrNa ceSTAeM kyoM karate ho ? devoM ne kahA-mahApuruSa ! Apa pairoM meM jalatI na dekha kara parvata jalatA dekhate ho, svayaM mRtaka ko lie hue phirate ho, dUsaroM ko zikSA dete ho| rAma ne kahA-mUryo, amaMgala mata bolo, mere bhAI ne mere se ruSTa hokara kadAgraha kara rakhA hai| deva jaTAyudha rAma ke tIvra mohanIya kA udaya jAnakara aura koI upAya karane kA socane lgaa|| deva ne eka mRtaka strI ke mukha meM kavala dete huye dikhaayaa| rAma ne kahA-mUrkha / mRtaka ko kyA khilAte ho ? usane kahA-yaha merI strI mere se ruSTa ho gaI hai, duzmana loga ise mRtaka kahate hai ataH unake vacana asahya hone se maiM Apake pAsa AyA huuN| rAma ne apane jasA hI rogI use samajha kara apane pAsa rakha liyaa| eka dina donoM kahIM gaye aura vApasa Ate deva-mAyA se lakSmaNa ko strI se ha~sate-bolate kAma-keli karate dikhAyA aura rAma se kahA-tumhArA bhAI var3A pApI hai, merI strIke sAtha hAsya vinoda karatA hai, merI strI bhI bar3I capala hai| ina donoM ke phera meM apana donoM bhUla kara rahe hai| Apane isake pIche rAjapATa chor3A aura ye lAja zarma va maryAdA tyAga baiThe haiN| saMsAra asAra hai, koI kisIkA nahIM, vItarAga bhagavAna kA dharma ArAdhana karanA hI zreyaskara hai| maraNa ke bhaya se koI bhI svajana samvandhI vacA nahIM skte| tumhAre bhAI ko jese tuma lAkha upAya karane para bhI na bacA sake to tumheM kauna bacAvegA ? devatA ke prati
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ vodha se rAma kA moha dUra ho gyaa| usane AbhAra mAnate huye kahAmujhe durgati se bacAne vAle tuma kauna ho mahAnubhAva / devoM ne apanA prakRta rUpa prakaTa karake kahA-maiM jaTAyudha deva hU~ jo Apake navakAra maMtra sunAne se caturtha devaloka meM utpanna huaa| aura dUsarA yaha ApakA sevaka kRtAntamukha deva hai| Apako isa prakAra lakSmaNa kA mRta deha lekara ghamate dekhakara hamaloga pratibodha dene Aye haiN| . . rAmakA cAritra grahaNa rAmane lakSmaNa kI antyeSTi karake vairAgya pariNAmoM se saMsAra tyAga karane kA nizcaya kiyaa| unhoMne zatrughna ko bulA kara rAjya sauMpanA cAhA / zatrughna ne kahA-maiM to svayaM rAjya se virakta aura Apake sAtha cAritra lene ko utsuka huuN| rAma ne anaMgalavaNake putra ko rAja pATa sauMpa diyaa| sugrIva aura vibhISaNa bhI apane putroM ko rAjyAbhiSikta kara rAma ke sAtha dIkSita hone ke liye A gye| arahadAsa zrAvaka ne munisuvrata svAmI ke zAsanavartI suvrata sAdhuke padhArane kI sUcanA dI aura unake pAsa cAritra lene kA sujhAva diyaa| rAma ne usako isa samAcAra ke liye dhanyavAda dekara ayodhyA me saMvapUjA, aSTAnhikA mahotsavAdi prArambha kara diye aura nirdiSTa muhUrta me solaha hajAra rAjA aura saMtIsa hajAra striyoM ke sAtha suvratamuni ke pAsa cAritra grahaNa kara liyaa| rAma kA kevalajJAna, dharmopadeza va nirvANa ___ mahAmuni rAmacandra paMca mahAvrata lekara utkRSTa rUpa se pAlana karane lge| ve kUrma kI bhAMti guptendriya aura bhAraNDa pakSIkI bhAMti apramatta
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 76 ] the| ve zItakAla me khule zarIra zIta paripaha va uSNakAla meM zilAo para AtApanA lekara indriya damana karate the| niryatha rAma tIvra tyAga vairAgya kI pratimUrti the| ve sutratasUri kI AjJA lekara akele parvata aura bhayAnaka aTavI meM kAyotsarga dhyAna karate evaM nAnA abhigraha lekara pariSaha upasarga sahate hue tapa saMyama se AtmA ko bhAvita karate the| unheM eka dina aTavI me tapa karate hue avadhibAna utpanna huA, jisase unhoMne lakSmaNa ko naraka kI asahya vedanA sahate huye dekhA aura socA karmoM kI gati kaisI vicitra hai, mahApuruSa bhI unase nahIM chuuttte| karma vipAka aura saMsAra svarUpa ko pratyakSa dekha kara rAma ke tyAga vairAgya meM khUba abhivRddhi huii| zuddha bhAvanAyeM aura dharma-dhyAna zukla-dhyAna dhyAte hue muni rAmacandra koTizilA para yoga nirodha kara kAyotsarga dhyAna me tallIna ho gye| sItendrane java avadhijJAna se rAmacandra muni ko dhyAna zreNi me car3hate hue dekhA to usake mana me mohavaza yaha vicAra AyA ki rAma ko kSapaka zreNi se nIce girA dUM tAki ve mokSa na jAkara devaloka meM mere mitra rUpa me utpanna hoM aura hamaloga premapUrvaka rhe| ina vicAroM se prerita hokara sItendra rAma ke nikaTa AyA aura puSpavRSTi karake sItA kA divya rUpa dhAraNa kara battIsa prakAra ke nATaka karane prArambha kara diye / nAnA hAvabhAva, vibhrama karake kabhI sItA ke rUpa me, kabhI vidyAdhara kanyAoM ke pANigrahaNAdi kA pralobhana dekara rAma ko kSubdha karane kA bharasaka prayatna kiyA para sarAga vacanoM ko suna kara bhI rAmacandra apane dhyAna meM nizcala .. rahe aura kSapaka zreNi ArohaNa kara cAra ghanaghAtI karmoM kA kSaya kara / kevalanAna kevaladarzana pragaTa kiyaa| devoM ne kaMcanamaya kamala sthApana /
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 77 ] kara kevalI bhagavAna rAmacandra kI mahimA kii| evaM sItendra ne / vAramvAra apane aparAdhoM kI kSamA yAcanA kii| bhagavAna rAmacandra ne kamalAsana para virAjamAna hokara dharmadezanA dI, jise sItendrAdi sabhoM ne sunI aura pratibodha pAkara dharma ke prati vizeSa niSThAvAna huye| kevalI rAmacandra pRthvI meM vicaraNa kara bhavya jIvoM kA upakAra karane lge| _____eka vAra sItendra ne avadhijJAna kA upayoga dekara lakSmaNa aura rAvaNa ko tIsarI naraka me asahya vedanA sahana karate dekhaa| sItendra ke mana meM karuNA bhAva Ane se unheM naraka se nikAlane ke lie jAkara kahA ki maiM tumheM svarga le jaauuNgaa| unhone kahA-hame apane kie huye kamoM ko bhoga lene do| sItendra ne kahA-maiM ApalogoM kA duHkha nahIM dekha sakatA, aura devazakti se mai saba kucha karane meM samartha huuN| aisA kaha kara usane donoM ko uThAyA para unakA zarIra makkhana kI bhAMti galane lgaa| unhoMne kahA-yahA~ deva dAnava kA kRta karmoM ke mamakSa jora nahIM cltaa| anta me sItendra ne unheM vaira virodha tyAga kara ke samyaktva meM dRDha rahane kI preraNA karake svarga kI ora prasthAna kiyaa| rAvaNa aura lakSmaNa upazama bhAva se apanA narakAyu pUrNa karane lge| eka dina sItendra ne bhagavAna rAmacandra kevalI ko pradakSiNA dekara vandana namaskAra pUrvaka pUchA ki lakSmaNa aura rAvaNa naraka se nikala kara kahAM utpanna hoMge, evaM mere se kahA kaba milana hogA ? tathA hamaloga kisa bhava me mokSagAmI hoMge ? rAmacandra ne kahA- lakSmaNa va rAvaNa .
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 78 ] naraka se nikala kara vijayanagara meM naMda zrAvaka ke putra arahadAsa aura zrIdAsa hoNge| phira svargavAsI hokara dAna ke prabhAva se ve mara kara yugaliyA rUpa meM paidA hoNge| vahA~ dIkSA lekara tapa ke prabhAva se lAtaka devaloka meM deva hoNge| usa samaya tuma apanA AyuSya pUrNa kara cakravartI hooge tathA ve donoM tumhAre putra hoNge| phira svarga kA bhava karake rAvaNa kA jova manuSya bhava pAkara tIrthaMkara hogaa| tathA tuma cakravatI ke bhava meM cAritra pAlana kara vaijayaMta vimAna me jAoge aura taitisa sAgaropama kA Ayu pUrNa kara rAvaNa ke jIva tIrthakara ke gaNadhara rUpa meM utpanna hooge| lakSmaNa kA jIva cakravattI putra sukumAla bhoMgaratha kitane hI bhava kara puSkaradvIpa ke mahAvidehastha padamapura meM cakravatI aura tIrthakara pada pAkara mokSagAmI hogaa| sItendra kevalI bhagavAna kI vANI suna kara svasthAna lautte| bhagavAna rAmacandra AyuSya pUrNa kara nirvANa pada pAye, siddha, buddha mukta hue| __ sItendra apanA vAIsa sAgaropama kA AyuSya pUrNa karate hue kaI tIrthaMkaro ke kalyANakotsavoM meM bhAga leNge| vahIM se cyavakara uttama kula meM janma lekara tIthe kara vasudatta se dIkSita hokara unake gaNadhara hoMge aura AyuSya pUrNa kara siddhi sthAna prApta kregeN| anta meM gaNadhara gautama svAmI ne mahArAjA zreNika se kahA ki isa sItA caritra kA zravaNa kara zIla vrata dhAraNa karanA evaM kisIko mithyA kalaMka na dene kA guNa grahaNa karanA caahie|
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ sItArAma caupAI meM prayukta rAjasthAnI kahAvateM DA0 kanhaiyAlAla sahala apane grantho me kahAvato ke pracura prayoga kI dRSTi se rAjasthAna ke kaviyoM meM kavivara samayasundara kA nAma sabase pahale liyA jAnA caahie| inake prasiddha grantha "sItArAma caupAI" kI racanA saM0 1677 ke lagabhaga me huii| yaha grantha sarala-subodha bhASA me likhA gayA hai jisame loka pracalita DhAloM kA prayoga huA hai| sampUrNa grantha hai khaNDoM me samApta huA hai aura pratyeka khaNDa meM sAta-sAta DhAla hai| lokoktiyoM ke prayoga kI dRSTi se isa grantha kA vizeSa mahatva hai| isameM prayukta bahuta sI kahAvateM yahA~ uddhata kI jA rahI hai .(1) uMdha taNai vichANau lAdhau, AhINai dUjhANau be / mUganai cAula mAhi, ghI ghaNai prIsANau ve / / (prathama khaNDa, DhAla 6, chanda 5) (hi0 bhA0 U~ghatI huI ko bichaunA mila gayA / ) ___ (2) chaThThI rAta likhyau te na mitti| (prathama khaNDa, chanda 11) (chaThI kI rAta jo likha diyA gayA, vaha amiTa hai|) (3) karama taNI gati kahiya na jAya / ( dRmarA khaNDa, chanda 24) / (karma kI gati kahI nahIM jA sktii|) (4) timiraharaNa surija thakA, kuMNa dIvAnau lAga / (dasarA khaNDa, DhAla 3, chanda 12) (sUrya ke hote dIpaka ko kauna pUche ?)
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 2 ) (5) ratana cintAmaNi lAbhatAM, kuNa grahai kahaTha kAca / dUdha thakAM kuNa chAsinai, pIyai, sahu kahai sAca // (ciMtAmaNi milate, kAca kauna grahaNa kare ? dUdha milate chAcha kauna pie 1) (6) bharatanai tAta kisI e karaNI, ApaNI karaNI pAra utrnnii| (khaNDa 3, DhAla 4, chanda 6) (apanI karanI se saba pAra utarate haiN|) (7) bAlaka vRddha nai rogiyau, sAdha vAmaNa nai gAi / avalA eha na mArivA, mAyA~ mahApApa thaai|| (khaNDa 3, DhAla 7, chanda 13) (vAlaka, vRddha, rogI, sAdhu, brAhmaNa, gAya aura avalA inheM nahIM mAranA cAhie kyoMki inheM mArane se mahApAtaka hotA hai|) (8) mahidhara rAya sukhI thayo, muMga mAhi Dhalyo ghiiy| vichAvaNoM lahyo UMghatAM, dhAna pachautre siiy|| (khaNDa 4, DhAla 4, chanda 4 ) (ghI vikharA to mUMgoM me| uMghate ko vichaunA mila gayA / ) (9) pAcoM mAI kahIjiyaI, paramesara parasAda / (khaNDa 5, DhAla 1, chanda 1) (paMcoM meM paramezvara kA prasAda kahA jAtA hai|) (10) sAdhu vicAryo re sUtra kahei, samaratha sajjA deii|| ( khaNDa 5, pRSTha 88) ( samartha sajA detA hai|) (11) likhyA miTaI nahiM lekha / (khaNDa 5, DhAla 3, chanda 1) (likhe lekha nahIM miTate / )
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ (12) mUrchAgata thai mAvar3I, dohilo putra viyogi / (khaNDa 5, DhAla 3, chanda 11) (putra viyoga du saha hai|) (13) pAlA nAva je muaa| (khaNDa 5, DhAla 3, chanda 20) (mare hue vApisa nahIM aate|)| (14) mai matihINa na jANyo, truTaI ati ghaNo tANyo / (khaNDa 5, DhAla 7, chanda 45) ( adhika tAnane se TUTa jAtA hai|) (15) kIr3I Upara kehI kttkii| (kIDI (cIMTI ) para kaisI phauja 1) (16) e tatva paramAratha kahyo maI, truTisyA ati taanniyo| (khaNDa 6, DhAla 12, chanda 12) (adhika tAnA huA TUTa jAtA hai|) (17) ukhANau kahai loka, peTai ko ghAlai nahIM ati vAlhI churI re lo (khaNDa 8, DhAla 1, chanda 17) (pyArI (sone kI) churI ko bhI koI peTa me nahIM rkhtaa|) (18) khata Upari jima khAra, dukha mAhe dukha lAgo rAmanai ati ghaNI re lo| (khaNDa 8, DhAla 1, chanda 22, pRSTa 162) / (ghAva para namaka, isI prakAra rAma ko duHkha me duHkha adhika lgaa|)
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ [.4 ] (16) chaThThI rAti likhyA je akSara kUNa miTAvai soi / (chaThI rAta ko jo akSara likha diye gaye, unako kauna miTA sakatA hai ?) (20) AbhaI vIjali upamA ho| (pR. 176) (vAdala kI bijlii|) (21) thUki gilai nahi kodd| (khaNDa 6, DhAla 3, chanda 11) ( thakakara koI nahIM caatttaa|) Upara dI huI sabhI kahAvatoM ke rAjasthAnI rUpAnta ra Aja bhI upalabdha haiN| usase kama se kama itanA spaSTa hai ki kavivara samayasundara / ke jamAne me ukta kahAvataM pracalita thiiN| kavi ne kahAvatoM ke sAtha sAtha sUktiyo aura muhAvaroM kA bhI prayoga kiyA hai| kahIM-kahIM saskRta sUktiyoM kA anuvAda bhI kara diyA hai| udAharaNArtha .___ "jIvato jIva kalyANa dekhai" (pRSTha 104) vAlmIki rAmAyaNa ke "jIvanbhadrANi pazyati" kA anuvAda mAtra hai| "sItArAma caupAI' meM yaha ukti rAma kI hanumAna ke prati hai| rAma hanumAna se kahate haiM ki aisA prayatna karanA jisase sItA jIvita rhe| vAlmIki rAmAyaNa meM AtmahatyA na karane kA nizcaya karate hue svaya hanumAna kahate hai ki yadi manuSya jItA hai to kabhI na kabhI avazya kalyANa ke darzana karatA hai isI prakAra "bIsAryo aMgIkAra nahi, utamanai AcAra" "aMgIkRtaM sukRtinaH paripAlayanti' kA smaraNa dilAtA hai| kahAvata ke lie kavi ne 'ukhANa' kA prayoga kiyA hai| eka sthAna para sUja zabda kA prayoga hubhA hai| kahAvata bhI vastuta. eka prakAra kA vAkasUja hI hai|
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopAdhyAya kavivara samayasundara viracita ... sItArAma caupAI ||duuhaa // svasti zrI sukha sapadA, dAyaka arihata deva / / kara joDI tehanai karU , namasakAra nitameva // 1 // nija guru caraNakamala namu , triNha tatva dAtAra / ' kIDI thI kujara kiyau, e, mujha nai upagAra // 2 // samarU~ sarasati sAmiNI, eka karU~ aradAsa // mAtA dIjai mujha nai, vArUM vacana vilAsa // 3 // saMbapajUna (1) kathA sarasa, pratyekabuddha (2) prabandha / naladavadanti (3) mRgAvatI(4), caupaI cyAra sabadha // 4 // AI tu prAvI tihA~, samar2yA dIdhau sAda / / sItArAma sabadha pariNa, sarasati kare prasAda // 5 // kalaMka na dIjai kehanai, valI sAdha nai vizeSi // pApavacana sahu pariharau, duHkha sItA nau dekhi / / 6 / / sIla ratana pAlau sahU, jimi pAmau jasavAsa // sItA nI pari sukha lahau, lAbhau lIla-vilAsa / / 7 / / motArAma sabaMdha nA, nava khaMDa kahIsi nibadha / sAvadhAna thaI sAbhalau, sIla vinA sahu dhadha // 8 //
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 DhAla pahilI rAga sAraMga', DhAla-sAhelo prAMbau maurIyau jaMbUdIpa jihAM Ape, uttama puruSa nuThAmo re| bharatakSetra tihA ati bhalau, nagara rAjagRha nAmo re| gautama sAmi samosA , giruyA zrIgaNadhAro re / sodhu saMghAti paravar2yA, zrutakevalI suvicAro re / / 2 / / gau0 vAdivA zreNika Aviyau, dyai gaNadhara upadezo re|| vANI amRta zrAviNI, nizcala suNai narezo re // 3 / / gau0|| jIva nai mArai jAriNanai,(1) kUDa volai bahu bhago re (2) paradhana corI pApiyau (3), parastrI karai prasago re (4) ||4||gau0|| rAkhai parigraha raga su (5), karai vali krodha vizeSo re (6) / mAna7mAyA lobhamanidharai, rAta divasa rAgadveSo10 re 11 // shaagau0|| veDhi karai 12 vali Ala dhai (13) karai niMdA dina rAto re (14) / rati nai15arati16vetau rahai, mAyAmRSA17mithyAto re 18||6||gau0|| e aDhAra pApa ehavA, je karai pApI jIvo re| bhavasamudra mAhe te bhamaI, duHkha dekhai karai rIvo re / / 7 / / gau0|| valI vizeSa koI sAdha nai, Apai kUDau Alo re / sItA nI pari dukha sahai, sabala paDai jajAlo re / / 8 / gau0 // 1 gaur3I
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ kara joDI zreNika kahai, kahau bhagavana te kemo re / suriNa zreNika gautama kahai, e pUrava bhava emo re ||6|gau0|| bharatakhetra mai ridhibharayara, nAmai nagara mRNAlo re| zrIbhUti prohita nI sutA, vegavatI sukamAlo re // 10 // gau0 / / tiNa avasari pAnyau tihA~, sAdha sudarasaNa nAmo re / kAnana mai' kAusagi rahyau, uttama guNa abhirAmo re // 11 / / vrata nI rakSA karai, (6) vali chajjIva nikAyo re (12) idrI pAca prANyAM vasi, (17) niralobhI kahivAyo re (18)||12||gau|| kSamAvata (19) subha bhAvanA, (20) kaThina kriyA guNapAtro re (21) saMyama yoga sUdhA dharai, (22) trikaraNa suddha sugAtro re (25) / / 13 / / gau0 sIta tAvaDa pIr3A sahai, (26) maraNasIma upasargo re (27) sattAvIsa guNe karI, roDai karama nA vargo re / / 14 / / gau0|| pahalI DhAla pUrI thai, kiyA sAdha nA guNa grAmo re / samayasundara kahai e sAdha nai, nita 2 karau praNAmo re // 15 // gau0|| [ sarva gAthA 23 ] sAdhu taNau pAgama suNI, harakhyA sahu nara nAri / vAdaNa pAyA sAdha nai, haya gaya ratha parivAri // 1 // dIdhI sAdhajI desaNA, e sasAra asAra / gharama karau re prAraNIyA, jima pAmau bhava pAra // 2 // 1 vana mAhe 2 samaTha
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka prasasA sahu karai, dhana e sAdha mahata / utakRSTI rahaNI rahai, jina sAsana jayavata // 3 // dukha jAya i mukha dekhatA, nAma thakI nistAra / vachita sIjhai vAdatAM, e moTau araNagAra // 4 // [ sarna gAthA 27 / 2 DhAla bIjI DhAla-puraMdara rI viseSAlI vegavatI te bAbhaNI, mahAmithyAmati mohI re| sAdha prasasA sahI nahI, jinasAsana nI drohI re // 1 // sAdha nai bAla kUDau dIyau, pApa karI piMDa bhAryau re / phiTa 2 loka mAhe thaI, hAhA nara bhava hAryau re / / 2 / / saa0|| vegavatI mana citavai, e mUrikha loka na jANaI re / bAMbharaNa nai mAnai nahI, mu Da nai mUDha bakhANai re // 3 // saa0|| e pAkhaMDI kapaTIyau, loka nai bhAmai ghAlai re| siva sAsana khoTai karai, te ko nahiM je pAlai re // 4 // saa0|| tau hu~ eha nai tima karUM, jima ko loka na mAnai re / pAla deu koI ehavau, jimi saha ko apamAnai re // / // saa0|| vegavatI ima citavI, gai lokAM nai pAsai re| strI setI vrata bhAjatau, mai dIThau ima bhAsai re / / 6 / / saa0|| * zrI jinavadana nivAsinI e dezI
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 5 ) eha nahiM sAdha ma jANijyo, e pAkhaDI kapaTI re / nagara mAhi sagale ThAme e pApa nI ta pragaTI re // 7 // saa0|| loka kahai viratA thakAM, karama tarapI vAta dekhau re / karama viTaMbai, jIva nai, karama taNau nahi lekhau re / / 8 / / saa0|| viSayArasa luvadhai thakai, sAdha akAraja kIghau re / sAdha nai bhu Dau bhavADiyau, kalaka kUDau siri. dIdhau re ||saa0 eha uDDAha suragI karI, sAdhu ghaNau vilakhANau re / anaratha mujha thI Upanau, jina zAsana hIlAraNau re // 10 // saa0|| . eha kalaMka jau Utarai, tau annapAraNI leuM re / nahi tari tauM ApaNA kIyA, vedanI karama hu beu re // 11 // saa0|| AvI sAsana devatA, sAdha nai sAnidhi kIdhI re| vegavatI nai vedanA, ati ghaNu sabalI dIdhI re // 12 // saa0|| tuba thaya u mukha sUji nai, pApa nA phala paratakSo re / karivA lAgI ehavA, vali pachatAvA lakSo re // 13 / / saa0|| hAhA ! mai mahA pApiNI, kAM dIyau kUDau Alo re| sAdha samIpi jAi karo, melyA bAlagopAlo re / / 14 / / saa0|| bho bho ! loka sako suNau, mai dIdhau pAla kUDau re / paratakhi mai phala pAmIyA, pariNa sAdhajI e rUDau re / / 1 / saa0|| e mAnabhAva moTau jatI, eha nai pUjau arcau re / jimi sasAra sAgara tarau, mana kou iNa thI viracau re // 16 / / saa0||
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka suraNI haraSita thayA, sonai sAmi na hoI re| e moTA araNagAra mai, kima dUparaNa hui koI re||171 saa0|| sAThI cokhA sUpaDai, chaDatAM UjalA thAyaDa re / rUpaiyA kharA Agi mai, ghAlyAM kasamala jAyai re // 18 // saa0|| pUjA aracA sAdha nI, vali sahu karivA lAgau re / jina sAsana thayau Ujala u, bharama sahU nau bhAgau re // 16 // saa0|| vegavatI dhrama sAbhalI, sayama lIghau sAro re / pahilai devaloki UpanI, devo rUpa udAro re // 20 // saa0|| bIjI DhAla pUrI thaI, paNi paramAratha lejyo re| samayasu dara kahai sahu bharaNI, sAdha nai bAla ma dejyo re // 21 / / saa| [ sarvagAthA 48 tiNa avasara iNa bharata mai, mithilApurI prasiddha / vibudha virAjita jayasahita, saragapurI samariddha // 1 // janaka nAma rAjA tihA, janaka samau hitakAra / rUpaI ratipati sArikhau, karaNa samau dAtAra // 2 // sItala cada taraNI pari, teja tapai jima sUra / idra sarIkhau riddha kari, pAlai rAja paDUra // 3 // vaidehI tasu bhArijA, rUpai rabha samAraNa / bhagata ghaNu bharatAra nI, rAjA nai jIvaprANa // 4 // iMdrANI jimi idra nai, hari nai lakhamI jema / canda taNai jimi rohaNI, rAjA rANI tema / / 5 / /
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ tehavai te devI cavI, vegavatI nau jIva / vaidehI kukhai UpanI, bhogavi sukkha atIva // 6 // anya jIva pariNa Upanau, te setI tiNa ThAmi / rANI jAyau belaDau, putra putrI abhirAma / / 7 / / ekai devai apaharyau, jAtamAtra tatakAla / pUrava bhava nA vayara thI, te bAlaka sukamAla ||8|| zreNika rAjAi pUchiyau, kuNa vayara tiNa sAthi / zrI gautama gaNadhara kahai, sAmali tu naranAtha / / 6 / / {sarvagAthA 57 ] 3 DhAla trIjI soraTha desa sohAmau, sAhelaDI e devAM tagaDa nivAsa // gaya sukamAli nA. cauDhAliyA no|| athavA / / saubhAgI sundara tujha bina ghar3I ya na jAya e dezI cakrapurai rAjA hutau, pUrava bhava, cakkavai riddhi pabhUya / mayaNasudarI kukhi UpanI, puu0|| ati sundarI tasu dhUya / / Taka tasu dhUya rUpai devakuvari, nesAlai bhariNavA gaI ati catura causaThi kalA sIkhI, jovana bhara juvatI thaI / / prohita nau pagi putra tihA~ kariNa, madhupiMgala nAmai bhagai guNagoSThi karatA najari varatAM, lapaTANA premai gharagai // 1 //
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8) najari najari vihuM nI milI, |puu0|| jANi sAkara sudUdha / mana mana suvihuM nau milyau, |pU0|| dUdhapANI jima sUdha / / jimi suddha timi vali jIva jIva sa, milyaubhAraMDa nI pri| komI thakau UpADi teha nai, le gayau vidrabhAri / / / kAma bhoga nA saMyoga sagalA, sukkha bhogavatau rhi|| vidyA hu~tI te gaI vIsari, dhana vinA te dukha sahai / / 2 / / tihAM rAjA nau putra huMtau |puu0|| ahiku Dala iNa nAmi / tiNa dIThI te suMdarI ||puu0|| ati su darI abhirAma / / abhirAma dekhI rUpa suMdara, kAma vihvala te thayau / dUtikA mu kI chala karI nai, mahula mAMhi le gayau / sukha bhogavai tiNa sAthi kuyara, corAM vica paDyA mora e| e dekhai nahI ApaNI astrI, madhupiMgala karai sora e // 3 // rAjA pAsi jAi kahai / puu0|| deva suNau aradAsa / astrI kiraNa mujha apaharI ||puu0gaa tumhe karau nyAya tapAsa / / tapAsa nirati karau naresara, mujha labhADara goraDI / vala dUvalo nai kahyau rAjA, te pakhai na sarai ghaDI // tihAM kumara nau koi puruSa kapaTI, madhupiMgala nai ima kahai / mai sAdhavI naI pAsi dIThI, polAsapuri jA jima milai // 4 // tatakhiraNa te tihAMkariMga gayau |puu0|| joI sagalI ThAma / rAjA pAsi pAvyau phirI ||puunaa kahai tihAM na lAbhI sAma / / kahai tihAM na lAbhai mujha pramadA, rAjA sujhagaDau kIyauM / rAjA kahai huM kisu jANu, rIsa kari nai bhddkiiyu||
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ DhIkA pATa karI mArai muhakama, nagara thI bAhira kiyau / tihAM dharama sAMbhalai sAdhu pAsai, vairAgai sajama liyau // 5 // tihA tapa kIdhA prAkarA ||puu0|| Upanau saraga majhAra / ahiku Dala pariNa ekadA ||puu0|| sAbhalyau jina dhramasAra // sAMbhalyau jina dhrama sAgha pAsai, bhadraka bhAva paNudharI Upanau vaidehI uyari te, putrayugala paNai karI // pAchilA bhava nau vayara samarI te vAlaka tiraNa apaharyau / mArIsi eha nai dukkha deisi, cittavicAra isyau dharyau // 6 // jhAli page pachADisyu ||puu0|| vastra dhobI dhoyai jem| athavA khADa uDI kharaNI ||puu0|| gADi nai mArisi ema // mArisi ema haiM vayaravAlisi, e lahisyai ApaNau kIyau / ima citta mAMhi vicAra karatAM dayA pariNAma prAviyau / jina dharama nA parasAda thI, mai devatA padavI lahI / vAla nI hatyA nahi karU paNi, kAika pari karivI sahI // 7 // kuDala hAra phiraaviiyu-|| puu0|| mukiyau vaitADhya bAla / candragati nAma vidyAdharai / / pU0 // dIThau te tatakAla / / tatakAla vAlaka nai upADyau, rathaneurapuri le gayau / asumatI ApaNI bhArijA nai, kahai e tujha putra thayau // hu~ vAjhi mAharai putra kihA thI vAta samajhAvI khii| volaje mAnukhA sUyAvaDi, anta panta levau nahI / / 8 / / mAthau bAghi mAhe sutI / / pU0 / / phosU sUyAvaDi khAya / putra nai pAsi sUyADiyau // pU0 / / prANada agi na mAya / / +
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ ANaMda agi na mAya putra nau, vidyAdhara mahuchaba karai / ghara bAri vannaramAla vAdhI, kukU nA hAthA dharai / mujha gUDhagarabhA goraDIe, putra jAyau ima kahai / sahu milI sUhaba gIta gAyai, hIyau harakhai gahagahai ll dasUThaNa kari dIpatau // pU0 / bhAma ila dIyau nAma / bIja taNA cada nI pari / / pU0 / / kumara vadhai tiNa ThAma / / tiriNa ThAma kumara vadhai bhalI pari, sukha samAdhi su guNanilau / zreNIka pUchayau gautama pUravilau bhava etalau // e DhAla trIjI thaI pUrI, vAta nau rasa lIjIyai / ima samayasudara kahai kiraNa su , vayara virodha na kIjIyai // 10 // [sarvagAthA 67] dUhA 3 vaidehI rANI hivai, putra na dekhai pAsi / hAhA kiraNahI apaharyau, dharaNi DhalI nIrAsa ||shaa tata khiraNa murachAgata thaI, suta nau dukha na khamAya / sItala upacAre karo, thaI sacetana sAya // 2 // rANI doyai ramavaDai*, vIsari gayau viveka / hIyaDau phATai du.kha su, karai vilApa aneka // 3 // [sarvagAthA 70 ] * raDavaha
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 DhAla cavathI DhAla-dhari pAva re manamohana dhoTA // ehanI DhAla hAhA | deva tai syu kIyu , mujha Akhi de lIdhI kADhi // hai hai | bhUsakato nAkhI bhu hiM, mujha nai meru Upari cADhi ||hai hai||1|| kiraNa pApI re mhAru ratana udAlyu , hA hA hu~ hiba kethI thaaN||hai| kahau hu~ hiva kiNa disa jAu, hai hai / kiNa pA0 aaknnii0|| hAthi nidhAna deI karI, mujha lIdhu bUsaTa mAri hai| rAja deI tribhuvana taNu , mujha khosyu kA karatAra hai||2||ki0|| gaja upari thI uttAri nai, mujha nai khara cADI Aja hai| rANI pheDi dAsI karI, bhara dariyai bhAgau jihAja ||||shaaki0|| gayau AbharaNa karaDiyau, gayau ratana amUlaka hAra hai|| Aja bhUlI paDI rAna mai, Aja vUDI samudra mjhaarihaigaa4||ki0|| deva nai UlabhA kisA, mai kIdhA pApa aghora hai|| pUravilai bhavai pApiNI mai, sauki ratana lIyA cori hai||5||ki0 ke thApariNa mosA kIyA, kai mai dIdhA kUDA pAla hai| kai chAnA prabha gAliyA, kai bhAjI taru DAli hai||6||ki0|| kai kAcA phala troDIyA, kai khaNi kATyA kada // 10 // kai mai sara draha sokhIyA, kai mAr2yA jala jIva vRda hai||7||ki0|| kaI maMi mAlA pADiyA, ke kiu khetra vinAza // kai mai iMDA phoDiyA, kai mRga pADyA pAza saahiki0||
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ kai jIvANI DholyA ghaDA, kai (mai) mArI jU lIkha hai| kai sakhArau sokhavyau, kai bhAjI rAkabhIkha hai|ki0 // kaha tila pANI pIliyA, kai kIyA rAgaNi pAsa hai| khANi khaNAvI dhAta nI, kai vAlAvyA kAsa hai0||10||kioll kai mai dAvAnala dIyA, kai mai bhAMjyA gAma hai||11||ki0|| kai aAgi dodhI hAtha sU , kai bhAjyA ArAma hai0||11|ki0|| kai riNa bhAgau keha nau, kai peTi pADI jhAla hai| kai mai jhAlA mAchalA kai mai mAr2yA vAla hai|12||ki0|| kai mai moThyo karaDakA, kai dIdhI nibhrAsa hai|| kai koI viSa de mArIyau, kai DhAyA AvAsa hai0||13||ki0 kai bachaDA dUdha dhAvatA, mA thI vichohyA sAhi / hai|| ke maDa balada mukha bAMdhiyA, vahitA gAhatA mAhi ||hai||14||ki0 ke tApasa ripi duhavyA, mujha nai dIghau sarApa hai| ke sAdha nI niMdA karI, e lAgA mujha pApa hai|1shaaki0|| ima vilApa karatI dhako, vali samajhAvI bhUpa hai| dukkha ma kari tu vApaDI athira satAra sarUpa ||hai|16||ki0|| kIdhA karama na chUTIyai, sukha dukha sarijyA hoya hai| rAgI mana haThakI lIyau, sAcau jinadhrama soi hai||17||ki0|| cavathI DhAla pUrI thaI, e vAtana Abhoga hai| samayasu dara sAcu kahai, dohilau putra vijoga ||0||18||ki|| [ sarvagAthA 88]
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiva rAjA mahuchava karai, beTI taNau pragaTTa / dAna mAna dIjai ghaNA, gIta gAna gahagaTTa ||1|| kIyau dasUThaNa anukramai, bhojana vidhi abhirAma / sakala kuTuMba satoSIyau, sItA dIdhau nAma / / 2 / / girikadara mAhi jima rahI, vAghai capAveli / tima sItA vAdhai sutA, nayaNa amIrasa reli // 3 // paca ghAi pAlIjatI, sukhai vadhai sukamAla / mahilA nI cavasaThi kalA, tiraNa sIkhI tatakAla ||4|| deha 1 lAja 2 guNa 3 cAturI 4, kAma 5 vadhyau ragareli / bhara jovana AvI bhalI, cAlai gajagati geli // 5 // [ sarnagAthA 63] 5DhAla pAMcavoM DhAla-naNadala vidalI rI sItA ati sohai, sItAtau rUpai rUDI / jANe ambA DAliM sUDI ho ||sii0|| beNI sohai lAvI, ati syAma bhamarakaDi prAvI ho |sii0|| mukha sasi cAMdrAu koghau, adhArai pAsau lIghau ho ||1||sii0|| rAkhaDI sohai mAthai, jAraNe seSa cUDAmaNi sAthai ho |sii0|| sasidala bhAla virAjai,vici vidalI sobhA kAjai ho |raasii|
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayanakamala aNiyAlA, vici kokI bhamarA kAlA ho ||sii0|| sUyaTA nI cAca sarekhI, nAsikA ati trIkhI nirakhI ho ||3||sii0|| nakavesara tihA lahakai, giruyA nI sagati gahakai ho |sii0|| kAne ku Dala nI joDI, jeha nau mUla lAkha nai koDI ho ||4||sii0|| adhara pravAlI rAtI, data dADima kaliya kahAtI ho|sii0|| mukha pu nima nau cadau, tasu vacana amIrasa vidau ho ||shaasii0|| kaMTha kadalavalI trivalI, dakSaNAvata sakha jyu savalI ho ||sii0|| ati komala be bAMhAM, rattopala sama kara tAMhAM ho // 6 // sii0|| ghaNa thaNa kalasa visAlA, Upari hAra kusama nI mAlA ho |sii0|| kaTi laka kesari sarikhau, bhAvai koi paDita parikhau ho // 7 // sii0|| kaTi taTa mekhalA pahirI, jovana bhari jAyai laharI ho ||sii0|| roma rahita ve jaghA ho, jANe kari keli nA thabhA ho ||6||sii0|| unnata paga nakha rAtA, jANe kanaka kUrama be mAtA ho ||sii0|| sItA tau rUpai sohai, nirakhatA sura nara mohai ho ||||sii0|| kavi kallola nahI chaI, e gnathe vAta kahI chaI ho ||sii0|| jovana vaya mana vAlai, rUpavata huI sIla pAlai ho ||10||sii0|| e vAta nI adhikAI, kurUpa nI kehI vaDAI ho ||sii0|| sIla pAlai te sAcA, sIlavaMta taNI phurai vAcA ho ||11||sii0|| pAMcamI DhAla e bhAkhI, ihAM (sItA) padamacarita chai sAkhI ho ||sii samayasu dara ima volai, sItA nai koi na tolai ho ||12||sii0|| [ mrngaayaa|105]
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ jovana vaya sItA tarAu, dekhI janaka naresa / bharaNai sumati muhatA bhaNI, dekhau desa pradeza // 1 // koi vara sItA sArikhau, rUpa kalA guNa jANa / hui tau kojai nAtarau, pacchai bhAga pramANa // 2 // kara joDI muhatau kahai, vara joyau chai vagga / sakhara sonA nI mudrar3I, Upari jAraNe nagga // 3 // [sarvagAthA 108] 6 DhAla chaTThI ||raag gauDI jAti-jakaDI nI viseSAlo / / nagarI ayodhyA ihA tho dUkar3I kahAI be|| riSabha nA rAjakAji dhanadai nIpAI be / / dhanadai nIpAI nagarI sAi dasaratha nAma chai bhUpa nau / / putra padama nAmai nAri aparAjitA nI kukhi upanau / ati sUravIra mahA parAkramI, dAna guNa kari dIpatau // ati rUpavata mahA sobhAgI, zatru nA dala jIpatau / / 1 / / jeha nai lahuhaDu bhAI lakhamaNa kahIjai ve| sumitrA rANI nau beTau balavata sukhI jaibe // balavata suNiyai mAta dIThA supana ATha manoharU // AThamau e vAsudeva uttama cakrAdika lakSaNa dharU / atyata vallabha rAmacadra nai ve vAdhava bIjA vlo| kekeI nA suta bharata saghana beU ati mahAvalI // 2 //
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ ehave kAghoghara bhAi e parivarayara sohaave| baladeva AThamau rAmacada manamohaive // manamohai ve rAmacaMda vara, e yogya chaha sItA bhgii| rajiyau rAjA matri vacane, vAta kahI sohAmaNI / mukiyA mAraNasa rAya dazaratha, bharaNI kahaI avadhAriyai / kIjIyai sagapaNa rAma nai, sItA kanyA pariNAviyai / / 3 / / pahilu pariNa prIti hu~tI tumha setA amhArai ve|| valIya vizeSai vAghai sagaparaNai tumhaarive|| sagapaNai vAghai prIti adhikI, pacchima dina jima chaaNhddii| ghaTA zavada jima jAi ghaTatI, aochA mAraNasa priitddii|| haraSiyau bhUpati bhagai dazaratha, vAta jugatI kahI tumhe / mAgyA DhalyA ehIja sagaparaNa, karaNahAra ehuMtA amhe // 4 // uMghatai vichANau lAghau, pAhINai vUjhAraNau ve / / muga nai cAula mAhi, ghI gharAu prIsAraNau ve|| ghI gharAu prIsAeu dUdha mAhi, sakhara sAkara bhelvii| ghRtapUra Upari ghaNau bUrau, jImatA mana nI ralI // cAlatA DAvI devI bolI, paisatA jimaNau huyau / / e kIyau sagapaNa kahau jai nai, vIvAha nau muharata juyau // 5 // nAtarau sAvatau kari te nara AyA be| rAjA nai rANI nai sagalA sarUpa jaNAyA ve| sagalA sarUpa jaNAvIyA nai, sItA paNi harakhI ghaNu hAra vici padaka milyu manohara, bhAga vaDu sItA taNu
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ e DhAla chaTTI thaI pUrI, samayasu dara ima kahai / / savadha strI bharatAra nau e, sako vakhata likhyau lahai / / 6 / / [sarvagAthA 114 ] tiNa avasari nArada munI, pahiraNa valakala cIra / mArthai muguTa jaTA taNau, hAthi kamaDalu nIra ||shaa sItA nau rUpa dekhivA, pAyau gati azrAta / dekhI rUpa bIhAmaNau, sItA thai bhayabhrAta / / 2 / / ghara mAheonAsI gaI, nArada kIdhI keDi / dAsI rokyau bAraNau, gala ahi nAkhyau geDi ||3|| bhAMDa vigoyau mADiyau, dAsI su nirabhIka / pITyau kAThau polie, de jhAjhI bhrama DhIka ||4|| nArada savalau kopiyau, UDi gayau AkAsi / dukha devausItA bhaNI, vIjI kisI vimAsi ||zA vegi gayau vetALyagiri, jihA rathaneura bhUpa // bhAmaMDala Agai dharyau, likhi sItA nau rUpa // 6 // rUpa dekhi vihvala thayau, jAgyau kAma vikAra / nArada nai pUchyau namI, e kehanau aNuhAra / / 7 / / ke devI ke kinarI, ke vidyAdhari kAi // kahai nArada e ko nahI, e nArI kahivAi / / 8 / / janakarAya mithalA dharaNI, vaidehI tasu nAri / / sItA putrI teha nI, apachara nau avatAra / / 6 / / bahini puraNa jANai nahI, hA hA / dhiga aganyAna / hIyai na jANaihita ahita, jima pIdhai madapAna // 10 // [ sarnagAthA 128]
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 DhAla sAtamI // jAti trATaka velino // rAga-prAsAvarI // bhAmaMDala nai bhojana pANI, bhAvai nahiya lagAra / rAta divasa rahai AmagadUmaNau, kahai he. he karatAra // tajyA vali rAmati khela tamAsA, snAna majana adhikAra / nAThI nIda nAkhai nIsAsA, ai ai kAma vikAra // 1 // bApa kahai tu sAbhali beTA, sakati gharapI chai mujjh| dAva upAya karI nai sItA, pariNAvIsi huM tujjha / managamatI vAtai bhAmaMDali, vali pANyau mana ThAma / cadragatti vidyAdhara cItavai, kima thAsyai e kAma ||2|| jau hu tihA jAi nai mAgisi, tau dIsai nahi vArU / khecara Agai bhUcara kAsu, mahuta dIjai kiraNa saaruu| dUri thakAM mAgIsi kadAcita, tau nahiM dhai ahakArI / mAna bhagau husyaMi tau mAharau, kIjai kAma vicArI // 3 // vegi vidyAdhara teDi capala gati, mukyau mana hulAsa / jA mithalA nagarI ta chali kari, AriNa janaka muMpAsa / / kIdhu rUpa turaMgama terAi, loka nai pADyau trAsa / rUpavata dekhI nai bhUpai, ANyau nija AvAsa // 4 // mAsa sIma rAkhyai rUDi pari, prANada agi uchAhe / ika dina te upari caDi rAjA, pahutau vanakhaDa mAhe / /
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 16 ) ghoDau uDi gayau AkAsai, janaka nai mu kyau tethi / caMdragatti vidyAdhara aparaNau, sAmI baiThau jethi / / 5 / / Adara dei kahai vidyAdhara, mata Dara mana mai ANe / chalakari nai jyAgau chai ihA~ tu, pariNa mujha vacana pramANe // bhAmaDala beTA nai Apau, pApaNI sItA kanyA / Agraha kari mAMgA chAM etau, vAta nahI kA anyA // 6 / / dasaratharAya taNau suta kahiyai, rAmacada parisiddha / pahalI sItA dIdhI teha nai, hivae vAta nipiddha / / te sarikhau nara Aja na koI, rUpavata balavata / vidyAdhara sagalA mili AyA, janaka nai ema kahata ||7|| bho ! bho ! khecara Agai bhUcara jANe kIDa pataga : vidyAdhara vidyAvali adhikA, vAta ma tAriNa ekaga / athavA achatA pariNa guNa bhAkhai, rAgI mANasa rAgaDa / guNa pheDI nai avaguNa dAkhai, doSI lokA aagi||8|| kahai vidyAdhara' kehau jhagaDau, eha pratijJA kIjai / devatAdhiSThita dhanuSa caDhAvai, rAma tau sItA dIjai / / sagalA mili AyA vidyAdhara, mithilApura pArAma ! hAtha bAtha hathiyAre pUrA vidyAvala abhirAma / / 6 / / janakarAya Ayau apaNe ghari, pariNa mana mai dilagIra / sahu viratAMta kahyau rANI nai. pariNa sItA mana dhIra / / 1. candragati
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 20 ) vIsa divasa nI avadhi badI chai jau rAma dhanuSa caDhAvai / tau sItA paraNai nahitari tau vidyAdhara le jaavi-||10|| sItA kahai ma karau ko citA vara te rAmaja hosyai / / chaTThI rAta likhyau te na miTai mAma vidyAdhara khosyai / / gAma bAhira dharatI samarAvI dhanuSamaMDapa tihAM maMDyau / / dasaratha turata teDAyau Ayau nija abhimAna na chaDyau / / 11 / / lakhamaraNa rAma bharata satrUghana sahu sAthi parivAra / meghaprabha harivAhana vIjA rAjAM nau nahi pAra // Agati svAgati ghaNusatokhyA baiThA maDapa pAse / / khalaka loka milI nai AyA dekharaNa tethi tamAse / / 12 / / tiraNa avasari AvI tihAM sItA kIdhA sola siMgAra / sudara rUpai sAtamaya kanyA teha tAu parivAra / / dhAvi mAta kahai suriNa ho putrI e vaiThA raajaan'| e lakhamaraNa e rAma bharata e saghana bahumAna // 13 / / e meghaprabhu e harivAhana e cittaratha bhUpAla / ' tujha kAraNi e milyA vidyAdhara jiNa mAMDyau jaMjAla | matrI bolyau sakati huyai te eha dhanupa nai cADau / sItA paraNau nahitari ihA thI bhIDAsahU ko chAMDau // 14 // abhimAnI rAjA ke ghyA dhanuSa car3hAvA laagaa| balatI Agi nI jhAlA UThI te dekhI nai bhaagaa|| ati ghora bhujaMgama aTTahAsa pizAca upadrava hoii| re re rahau hu~siyAra pAnai kUDa mAMDyau chai koI // 15 //
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAMparaNai kAma nahI chai.koI kahai saha ko vilkhaannaa| ghara nI baiyari sarisai varisyai phokaTa citta lobhANA // lAkha pAyau jau jIvatAM jAsyA bahu jotI husyabATa / rAmacaMdra uThyau atulIvala sIha sAdulA ghATa // 16 // vidyAdhara nara sahu dekhatA rAmai cAnya u-cApa / TakArava kIdhau tAraNI nai pragaTyau teja pratApa || dharaNI dhUjI parvata kApyA seSanAga slsliyaa| gala garajA rava kIghau diggaja jalanidhi jala UchaliyA // 17 // apachara bIhatI jai AliMgyA Apa apaNA bharatAra / rAkhi rAkhi prItama ima kahatI amha nai AdhAra / AlAna thaMbha utheDhI nAkhyA gaja chUTa mayamatta / baMdhana troDi turaMgama nAThA khalabala paDIya turanta // 18 // upasAMta thayA khiNa mai upadrava varatyA jaya jaya kAra / deva du dabhi AkAsai vAjI puSpavRSTi parakAra / sItA pariNa haraSita thai pahutI rAma samIpa salajja / / vIjau dhanupa caDAyau lakhamaNa vidyAdhara acarijja vidyAdhara raMjyA guNa dekhI sabala sagAI kiidhii| rUpavata aTThAraha kanyA rAmacada nai' dIdhI / / vidyAghara kinnara sura sahu ko pahutA nija nija ThAma / pANIgrahaNa karAyau rAma nai sIdhA vachita kAma // 20 // 1. lakSmaNAya dattA
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 22 ) raMlIya raMga suvIvAha kIghau dAyajau jhAjhau dIghau / saMtokhI nai sahu sapreDyA janaka gharau jasa lIghau / / putra saha parivAra su dasaratha nagara ayodhyA pahuMtau / / sAtamI DhAla kahai ati moTI samayasu dara gahagahatau // 21 // pahilau khaDa thayau e pUrau sAta DhAla susuvaad| jugapradhAna jiNacada prathama ziSya sakalacaMda suprasAda / / gacha nAyaka jinarAja sUrIsara bhaTTAraka vddbhaag| samayasudara kahai sIla pAlatAM vAdhai jasa sobhAga // 22 // [ sarvagAthA 146 } iti zrI sItArAmaprabaMdhe sItAvIvAha sItArUpavarNano nAma prathama khaDaH // 1 //
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaNDa // dUhA // hiva vIjau khaDa bolasyu, vihu vAvai bhuprm| sAnidhi karije sarasatI, [joDu vegau jema // 1 // sItArAma sabhAgiyA, bhogavai bhoga sayoga / lIlA nA e lADilA, ghaNubakhANai loga // 2 // zrAvaka nau sUdhau gharama, pAlai dasaratharAya / aTThAI mahuchava karaDa, jiraNavara dehare jAi // 3 // jiNa majjaNa karivA bharaNI, mahuchava dekhaNa kAji / teDAvI ateurI, sagalI sagalai sAni // 4 // mAraNasa mukyA jU juya, teDaNa bhaNI turatta / sahu prAvI ateurI, bhagavata karaNa bhagatti // 15 // rAjAnara mukyau hutau, paNina gayau kiNa heti| paTarANI prAvI nahI, jhUri marai rahI tethi / / 16 / /
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 DhAla pahalI kaiyai pUji padhArityai, e gIta nI DhAla paTarAgI ima citavai, joyau 2 re rAjA nI vAta / navajuvona ateurI, teDI 2 re mana mAMhi suhAta // 1 // vIsArI mu nai vAlahai, huM marisyure karisyuaAMpaghAta / dhUDi jIvyu hiva mAharu , mai tau ivaDu re dukha sahya na jAta ||2||vii0|| hu garaDhI bUDhI thayai na suhANI re rAjA nai teriNa / paNa na gaNayau mujha kAyadau sU salIdhaure atra pANI leriNa ||3||vii kujasa thayAM jIvai jika, vali jIvaDa re parAbhava dii| vAlhesara thIvIchaDyAM, je jIvai re te mANasa dhITha // 3 // rANI kopAtura thakI, levA mAMDI re jehavai galai pAsi / hAhAkAra huyau tisyau, royai pITai re pAsai rahI dAsi // 2 // vI0 rAya kolAhala sAbhalI, drauDo prAvyau re rANI nai sNgi| hAhA e tu syu karai, tANI lIdhA re ApaNai.uchaMgi // 6 // vI0 tu kopI kiraNa kAraNai, rAya pUchai re Agraha karI jAma / paramAratha rANI kahai, te Ayau re nara teDaNa tAma / / 7 / / vii0|| teu pari rAjA kupyau, kahai mauDau re tuAvyau kem| jarA karI thayau jAjarau, UjAnau re huM nAnyau tema 10 vI01 kuraNa bhaginI kuraNa bhArijA, kuraNa nAtA re kuraNa bApa nai vIra / vRddhapaNai vasi ko nahI, potAnu re je poSyu sarIra // l vIol
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 25 ) pANI jharaiM bUDhApagaI, prAMkhi mAhi-re varai dhU-dhali chAya. kAne surati nahI tisI, volatA re jIbha laDaDi jaay||10|| vii0|| haluyA paga vahai hAMlatA, sUgAlI re muhaDai paDai lAla / dAMta paDai dADha ukhaDai, vali mAthai re huyaiM dhaulA baal||11||vii0|| kaDi thAyai vali kUvaDI, vali ucI re upaDai nahi mITi / sagalai DIlai sala paDai, nita Avai re vali nAke riitti-||12|| vI0 hAla hukama hAlai nahIM, koI mAnai re nahi vcn-lgaar| dhiga bUDhApana dIhaDA, koI na karai re maratAM nI sAra ||13||,vii0 vRddha vacana imA sAMbhalI, rAjA nau re Avyau savega / sAca kAu iNa Dokarai, e choDu re sasAra udega // 14 // vii0|| kuTu ba sahU ko kArimau, AUkhau re ati athira asAra / hiva kAi Atama hita karU , huM leuM re sayama nau bhAra // 15 // vIjA khaDa taNI bharaNI, e pahilI re mai DhAla rasAla / samayasuMdara kahai dhrama karau, nahiM thAyai re bUDhA tatakAla ||16||vii0 [ sarva gAthA 22 ] dUhA 6 iNa avasari udyAna mai, caunAraNI cita ThAma / sAdha mahAMtasa mosar2yA, sarvabhUtahita nAma / / 1 / / sAdha tarAu Agama suraNA, pAmyau paramANaMda / ' haya gaya ratha su parivaryau, vAMdaNa gayau nariMda / / 2 / / triNha pradakSiNa de karI, vAdyau sAdha mahAta / 'janama 2 nA dukha gayA, riSi darasaNa dekhata / / 3 / /
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ ima socA karatA parabhAti / gaI udyAna zrIrAma saghAti / dasaratha rAjA paNa tihA pAyau, candragati rikhi dekhI sukha paayu||14|| sAdhu, vAdI nai puchayaI ema | candragati dIkSA lIdhI kema / muni kahai bhAmaNDala nI vAta / iha bhava para bhava nA avadAta / / 1 / / sahu loke jANyu nisandeha / janaka nau putra bhAmaNDala eha / - vahinI jANI nai pAe lAgau, sItA milI soi e dukha, bhAgau // 16 // paisArauM kari nagara mai prANyauM / rAmai sagapaNa sAcau jANyau / bhAmaNDala mukariya vicAra / mukyau pavana gati khecara sAra // 17 // mithilA jAi vadhAI dIghI / janakai aAbhraNa vagasIsa kiidhii| janaka rAjA vaidehI veI / vimAna baisAri tihAM gayau leI // 18 // janakai bhAmaNDala nai nirakhyau / putra nai he jai hIyamau hrkhyu| mAM bApa caraNe nAmyau sIsa / vaidehI mani pUgI jagIsa // 19 // harakhai mA kholai vaisAkhau / mAthau cumbi beThau nAma sAryaU / pUchayau mA bApa vAta vicAra / AmUla cUlakahyau parakAra / / 20 / / mA bApa putra putrI saha miliyAM / puNya pramAriNa huMyAM rNgrliyaa| dAratha Agraha kari paMca rAti / janaka ayaM dhyA rahyau sivatAti-IIRAI bhAmaNDala leI nai sAthi / prAyau janaka mithilA jihA Athi / patra pravesa mahochava kIghau / dAna dunI lokA nai dIghau // 22 // bhAmaNDala rahi keika dIha / mA vApa sIkha leI nai aviih| sohara gayau prApagai gAmi / mana vachita bhogavai sukha kAmi // 23 //
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 26 ) bIjA khaNDa tagI DhAla bIjI / sugatA~ dharama sU bhIjai mIjI / samayasundara kahai sahu samajhAya / karama taNI gati kahiya na jAya // 24 // [sana gAthA 55 / ihA 15 dasaratha rAjA ekadA jAgyau pAchili rAti / cita mAhe ima cintavai vaDa vayarAga nI bAta / / 1 / / ghanya vidyAdhara candragati jiNa triNa jyutajyau rAja / sayama mAraga aAdaryau sArayA mAtama kAja // 2 // mandabhAgya hU~ mUDhamati khUnau mAhi kuTumba / karI manoratha vrata taNau ajI karU vilamba // 3 // gharama vilamba na kIjIyai khiraNa 2 trUTaI aay| "Akhi tarAipharUkaDai ghaDI gharU thala thAya // 4 // rAmacandra nai rAja de saha pUchI parivAra / sayama mAraga AdarU jima pAmu bhava pAra // 5 // ima cintavatAM ciMtta maI pragaTa thayau parabhAta / saMkala kuTaba melI karI kahI rAti nI bAta // 6 // kuTaba sahu ko imaM kahai tumha virahau na khamAya / tau pariNa dhrama karatAM thakA ku Na karai antarAya // 7 // rAma rAja nai yogya chai paga nau vaDau sakanja / vali cita prAvaI rAji nai teha nai dIjai ranna / / 8 / / jitaraMi dasaratha rAmanai rAja dyai dekhi vkhtt|' titaraha kekeMI gaI rAjA pAsi turatta // 6 //
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 26 ) sAdha kahai dhrama sAMbhalau, e saMsAra asAra / janama maraNa vedana jarA, dukhu taNau bhaDAra // 4 // kAcau bhADau nIra kari, jiNa vegau gali jAya kAyA roga samAkulI, khiraNa mai kherU thAya ||shaa bIjali nau jhavakau jisyau, jisyau nadI mau vega / jovana vaya jANau tisyau, UlaTa vahai udega / / 6 / / kAma bhoga sayoga sukha, phalaki pAka samAna / jIvita jala nau biMduyau, sapada saMdhyAvAna // 7 // maraNa pagA mAMhi nita vahai, sAcau jina dhrama sAra / sayama mAraga Adarau, jima pAmau bhava pAra 8 . sAdha taraNI vAraNI suraNI, pAyau ati vairAga / ghari aAvI rAjA joyai, vrata levA nau lAga / / 9 / / [ sarvagAthA 31 ] 2 DhAlabIjI jAtijattino / valI timarI pAsai vaDalu gAma ehanI DhAla // valo / pratyeka buddhanA / trIjA khaMDa nI pAThamo DhAla / __ jaMbU dvIpa pUrava suvideha / / ehanI DhAla ehavai bhAmaNDala suNI vANi / rAmai sItA paraNi prANi // mujha jIvita naI paDau dhikkAra, jau mujha nahI sItA ghari nAri // 1 // tau hU~ le prAvi sIkara jora / kaTaka karI cAlyau prati ghora / vicamaI vidarmA nagarI AvI / e dIThI tI kiraNa prastAvi / / 2 / /
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 27 ) IhApoha karatA dhyAna / Upanau jAtI samaraNa nyAna / hA hA hU~ bhaginI su ludhau / ima vayarAga dharI prativudhau ||3|| kaTaka leI nai pAchau valiyau / ghari Avyau sahu satApa Taliyau / candragati vApa pUchaI ekAnta / bhAmaNDala kahaI nija viratAnta // 4 // hU pAchilaI bhavi nau tAta / ahikuNDala maNDita suvikhyAta / apaharI vAbhaNa nI maI bhannA / kAmAtura thakai nANo lajjA // 5 // hU~ marI naI thayaU janaka nau putra / sItA sahodara veDalai atra / devatA apaharyau vayara viseSa, tumheM suta kIghau miTai nahiM lekha / / 6 / / mai aganyAnai bAchI sItA / hivapAchilI vAta prAvI ciitaa| hA hA huM thayau aganyona adha / mai mAharau kahyau eha sambandha / / 7 / / e viratAnta suraNI naI rAya / athira sasAra thI viratau thAya / bhAmaNDala nai dIghau rAja / tihA thI cAlyau le sahasAja ||8|| Ayau ayodhyA nagari udyAna / tihAM dINa munivara dhramadhyAna / sAghu vAdI naI ema payapai / janama maraNa nA bhaya thI kNpi||ll tAri ho sAdhajI mujha nai tAri / de dIkSA bhava pAra utAri / candragati rAya nai dIdhI dIkSA / sIkhAvI sAdhajI vehuM zikSA // 10 // bhAmaNDala mahimA karai sAra / yAcaka nai dyai dAna apAra / janaka pitA vaidehI mAta / sundara rUpa jagata vikhyAta // 11 // cirajIve bhAmaNDala bhUpa / bhATa bhAkhai Asosa anUpa / rAti sU to thakI sayana makAra / sItA viruda suNyA suvicAra // 12 // citavaI e ku Na janaka nau putra / athavA mujha vAdhava. su pavitra / apahari gayau te hanai tau koI, ihAM kihAM thI pAvai vali soii||13||
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 30 ) cita mAhe iha citavai mujha veTA nai raaj| jau hoyai ta ati bhalau sIjhaI vachita kAja, // 10 // ati valavanta mahA sakaja lakhamaNa nai vali rAma / rAja karI sakai kihA thakI eha thakAM nahi ThAma // 11 // iNa nai bA~chai loka sahu e dIpatA athaag| timira haraNa sUrija thakA kuraNa dIvA nau lAga // 12 // ratana cintAmaNi lAbhatA kuNa grahai kahau kAca / dUdha thakAM kuNa chAsi nai pIyai sahu kahaiM sAca // 13 // lApasi chADi nai lihaMgaTau khAyai kuNa gamAra / kUrI kAraNi kUNa nara tajai ju gandha ujAri // 14 // tau vara mAgIsi mAharau thApariNa leta na khoDi / ApaNa priyu nai ima kahai kekei rANI kara joDi / / 15 / [sarvagAthA 7 3 DhAla trIjI rAgaprAsAurI sIdhUDau mizra caraNAlI cAmaMDa raNi cddi| cakha karI rAtA colore viratI dAraNava dala vici / ghAu dIyai ghmrolo| caraNAlI cA0 ehanI DhAla // kekei rANI vara mAgai / Apau prItama pAjo re| desauThau dyai rAma nai / bharata bhaNi dhai rAjo re // 1 // kelA. vara nI vAta suNI karI / dasaratha thayau dilagIro re / rAja mAMgada rANI sahI / vAta taNau e hIro re // 2 // ke0||
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ kima divarAyai bharata ni| rAma thakA e rAjo re / aNadIdhI pariNa nahi rahai / mujjha pratijJA prAjo re // 3 // ke0|| kahau kehi pari kiijiyi| ve taTa kima scvaayaare| iNagI vAgha ihAM khAI / kehI disa java rAyo re // 4 // ke0|| tau pariNa vAcA aapnnii| pAlai sAhasa dhIro re| jIvita pariNa jAtau khamai / kehai gAni sarIrore / / 5 / / ke0 / / vara dIghau rANI bhaNI / pariNa mana mai dilagIro re| iNa avasari pAvyau tihaa| rAma pitA nai tIro re / / 7 / / ke0|| tAta nA caraNa namI khi| kA cintAtura Ajo re| AganyA jiraNa mAnI nahi / tesU kaheu kAjo re / 1811 ke0|| kivA desa ko upadravyau / ke rANI kIyau kileso re / ke kiraNa suta na kahyau kiiyu| ke koi vAta visesore ||8ke.|| ke jau kahivA sarikhU huyi| tau mujha nai kahau tAto re / kahai dasaratha putra tujha thI kU Na akahaNI vAto re / / 6 / ke putra taiM kAraNa je kahyau / te mAhe nahi koyo re|| pariNa kekaDa vara mAgai / kahyau paramAratha soyo re / / 10 / / ke|| rAma kahai rAja vInavau / vara dIvau tumhe kemo re| suNi tu putra dasaratha kahai / jimi dhuri thI thayau temo re // 11 // ke0|| eka divasa nArada munI Avyau amhArai pAso re| kahai lakApati pUchiyau / eka nimitti ulAso re // 12 // ke0||
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 32 / hU~ lakAgaDha nau dharaNI / samud khAi cihu pAso re| jagasiri akSara je likhi| te mAharai ghari dAso re / / 13 / / ke|| devatA pariNa DaratA rahai / navagraha kIdhA jero re|| hUtau trailokya kttkii| konahi mujha adhikero re / / 14 / / ke0|| bhAI vibhISaNa sArikhA / putra valI meghanAdo re| , bairI mAri pralaya kiyaa| teja taNI parasAdo re // 15 // ke011 hU rAvaNa rAjA var3au dasamAthA chai mujho re // hU pariNa bIhU~ jeha thI te sUjha2 ko tujjho re // 16 // ke0 ' bolyau turata nimittiyau / jAraNI moTau Dara jago re|| dasaratha nAM veTAM thakI / janaka sutA parasago re // 17 // ke0|| vAta suNI vilakhau thayau / teDyau vibhIkharaNa vego re| jA dasaratha nai janaka nai / mAri Talai jyu udego re // 18 // ke0|| hUM tuma pAsai AvIyau / tihA suNyau eha prakAro re| ' sAha mInA sagaparaNa bhaNI / tumhe rahijyo husiyAro re||19| ke0|| janaka nai pariNa ima hija kahi / nArada gayau nija ThAmo re| gupta maMtra kari matri su / hU chor3I gayau gAmo re // 20 // ke0|| .. mujha mUrati kari lepanI / vaisArI mujha ThAmo re / - .. janaka nai pariNa ima hija kIyau Apa rakSA hita kAmo re // 21 // ke0 . A-vibhISaNa ekadA / dIghau khar3aga prahAro re|| be mUrati bhAMjI karI / utaryau amha nai bhAro re // 22 // ke0|| trIjI DhAla pUrI thai / buddhi phalI vihuM rAyo re| ' samayasundara kahaibhrama karau / jima Talai ali antarAyo re / 23|0
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 33 ) [ sarvagAthA 63] dUhA 4 hUM tihAthI phiratau thakau, pRthivI mAMhi apalla / / kautuka maMgala nagara mai, Ayau ekala malla // 1 // subhamati rAyanI bhArijA, pRthivI kUkhi upanna / kekei nAmai tihAM, kanyA eka ratanna // 2 // saMvarA maMDapa mADiyaTa, vaiThA bahu rAjAna / hUM paNitihAchAnau thakau, vaiThau ekai thAna // 3 // rUpavanta kanyA adhika, causaTha kalA nidhAna / sola zRGgAra saji karI, AvI bhara jUvAna // 4 // [ sarvagAthA 67] . DhAla cauthI desI-varasAlau sAMbharai, athavA-hariyA mana lAgo etau kumarI sahunai dekhatI, vahi Avi mAharai paasire|| kekei vara lAdhau / tU sAbhali veTA emare / ke0 etau mujha nai dekhi mohi rahI, mRgalI jANe paDI pAsire // 1 // 0 / / etau bhra bhamarI lAgI rahI, muma vadana kamala rasa maahire| ke0 etau varamAlA mAharai galai, ghAlI bihuM hAthe sAhi re // 2 // 0 // etau rAjA tUra vajADiyAM, bhalau kumarI vasyau bharatAra re // 0 // etau rUThA vIjA rAjavI, kahai ANi ghaNau ahaMkAra re // 30 //
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ etau e paMthI koi bApaDa, kula vaMsa na jANai koi re ||ke0|| etau jau kumaro cUkI vastyAu, paNi mAMsahu~ nahi amhe toure / / 4 / 0 etau rAjA kahai kisU kIjiu, vali pAlI lIjai kema re // oll etau bhUpa kahai kula pUchIyai, tu kuNa kahi jima cha: temo re // 5 // oll etau huM volyau vaMsamAharu, kahisa hivAhanau bala mujha re / / 0|| etau caturaMga senA sajikrI, subhamati sU mADya: jujha re // oll etau subhamati bhAjatau dekhinai, huM ratha baiTha tatakAla re ||ke0|| etaDa kekei thaI sArathI, ratha phesya kaTaka vicAla re 80|| etau mai tIra nAMkhyA tehanai, jANe varasaNa lagAu meha re ||ke| etau vAyai mAtyA vAdalA, sahu bhAjigayA tRpateha re ||haa|| etau jaya jaya sabada vaMdI bhagaI, guNa pragaTa thayA suviveka re|| etau putrI paraNAvI tihA, ADambara kariya aneka re // 10 // oll etau kekei guNa raMjiyau, mai kAu huM tuThau tujhare |kegaa| etau mAMgi koi vara sundarI, tujha sAnidhi jItau jujjha re ||11||ke0 etau kekei kahyai vara lAu, mai tujha sarIkhau nAha re / kegA etau vara vIjai huM sUM karUM, tujha dIThA aMgi uchAha re // 12 // oll etau paNi vara koi mAMgi tuM, raMgIlI hAsau muMki re ||ke0| etau prANI chai nava nADiyA, e avasara thI tUM na cUki re ||1||ke0 1-vara bIjai hu~ sU karU, lahyau mai tuma sarIkhau nAha re / prANa achai nava nAr3iyA, e avasara thI aga uchAhi re // 12 // 0 // 2-mAni vacana priyA mAharau, e avasara moTima cUki re /
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 35 ) etau kekei kahai ehavaM, mAharau vara thopaNi rAkhi re ||ke0|| etau jada mAMguM dejyo tade, canda sUrijanI chai sAkhi re0 // 14 // 0 // etau te vara hevaNA mAMgiyo, kahai bharata nai Apau rAja re||0|| etau tU baiThA te kima lahaiM, tiNa cintAtura hu~ Aja re ||1shaake etau rAma kahai rAji dIjiyai, kekeI pUrau jagIsa re ||ke|| etauvola pAlau tu ApaNau, mujhanai nahiM chai kA rIsa re||16||oll etau vacana suputranAM sA~bhalI, harakhita thayau dasaratha rAya re |kegaa etau bAta bhalI ter3au ihAM, tumhe bharatanai kaha samajhAya re ||17kioll etau bharata kahai suNau mAharai, nahIM rAja saMghAti' kAja re / ke0|| etau mujha dIkSA nau bhAva chai, e bAMdhava nai dyau rAja re||18||0|| etau rAma kahai suNi bharata tU, tAharai nahi rAjanau lobha re // oll etau tau paNi mAM manoratha phalai, bApa vola nai cAr3au sobha re||16||ke0 etau bharata bhaNai hu~ tuma thakA, kima rAja lyU joyau vimAsa re||0|| etau rAma kahai bAMdhava suNau, amhe tau lesyU~ vana vAsa re / / 20 / / etaTha cauthI DhAla pUrI thai, kahI kekeyI vara vAta re|ke|| etau samayasuMdara kahai sAMbhalau, khoTI vaiyari nI jAti re ||2shaakegaa [ sarva gAthA 118] dUhA 4 bAta sunI nai kopiyau, lakhamaNa nAma kumaar| dasaratha pAsi jaI kahai, kA tumheM lopau kAra // 1 // 1 rAma thkaa|
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAma thakAM vIjA taNaTa, rAjanau nahIM adhikaar| sIha sAdUlai guMjatai, kuNa vIjau miragAri // 2 // kalpavRkSa AMgaNi phalyata, taru vIjai sya3 kAji / ska rai ber3I vApar3I, je sarai kAma jihAji // 3 // rAma vinA devA na dyu, kiNanai rAjya hu~ eha / samajhAyala rAmai balI, lakhamaNa bAMdhava teha // 4 // [sarvagAthA 122] DhAla pAMcavoM DhAla-ceti cetana kari, athavA-dhana padamAvatI (pratyekavuddhanA pahalA khaMDanI AThavIM r3hAla ) lakhamaNa rAma veU milI re, hiva cAlyA vnvaaso| sItA pANi pUMThi calI re, samajhAvai rAma taasore||1|| rAma desauTai jAya, hiyar3ai duHkha na mAyo re| sAthi sItA calI, jANi sarIranI chAyo re // 2 // rA0 amhe vanavAsai nIsarayAre, tAta taNai Adeza / tU sukumAla chai ati ghaNuM re, kima duHkha sahisi kolesore // 3 // rA0 bhUkha tRSA sahivI tihAre, sahivA tAvar3a siit| vana aTavI bhamivau valI re, na ko tihAM ApaNau mIto re // 4 // rA0 te bhaNI ihAM baiThI rahe re, amhe jArvA prdes|| prastAvai AvI karI re, ApaNai pAsi rAkhesore ||shaaraa0 sItA kahai prItama suNau re, tumhe kahau te to sAMca / paNi virahau na khamI sakuMre, ekalar3I pala kAco re||6||raa0
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 37 ) ghara manuSya bhatyau tasyau re, paNi sUnau viNa kNt| prItama aTavI bhalI re, nayaNe prIyU nirakhaMto re ||7||raa0|| jobana jAyai kula diire, prIyusU vibhrama prema / paMcadihAr3A svAda nA re, te Avai vali kemore // 8 // rAnA kaMta vihuNi kAmani re, pagi pagi pAmai dop| sAcau paNi mAnai nahi re, jau bali te pAyai kosore |rA0 vara bAlApaNai dIhar3A re, jihA mani rAganai rosa / jovana bhariyAM mANasAre, pagi pagi lAgai chai dosore // 10 // rA0 mai prItama nizcaya kiyaure, hu~ Avisi tuma sAthi / nahi tari choDisi prANa hure, mujha jIvita tuma hAtho re // 1 // rA0 pAlI na rahai padaminI re, sItA lIdhI saathi| sUra vIra mahA sAhasI re, nIsatyA sahu tajI Atho re // 12 // rA0 lachamana rAma sItA triNhere, pahutA tAtanai pAsi / pAya kamala praNamI karIre, karaiM triha aradAso re ||13||raa0|| aparAdha ko kIdhau hui re, te khamajyo tumheM tAta / dasaratha gadagada svarai kahai re, kisauM aparAdha sujAto re ||4||raa0|| jima sukha tima karijyo tumhe re, huM leisi vrata bhaar| viSama mAraga aTavI taNau re, tumheM jAjyo husiyAro re ||1shaaraa0|| ima sIkha mAthai cADinai re, pahutA mAtA pAsi / mAta vihu~ rotIthakI re, hIyaDai bhIDyA ulAso re ||16||raa0|| mAta kahai manoratha huMtAre, amhanai aneka prkaar| vRddhapaNai thAsyAM sukhI re, tumheM choDyAM niradhAro re ||17||raa0||
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 38 ) amhanai dukha samudramai re, ghAli calyA tumheM putra / kima viyoga sahisyA amhe re, kuNa vanavAsa kau sUtro re // 18 // kaiyai vali mukha dekhasyA re, amheM tumhArU vcch| vegA milijyo mAtanaI re, athira AukhuM chai tuccho re ||16||raaoll rAma kahai tumheM mAtajI re, adhRti makarisyau kaai| nagara vasAvI tihA vaDau re, tumhanai lesyAM teDAyore ||20||raa0|| vihuM mAte kiyA putranai re, maMgalIka upacAra / AsIsa dIdhI ehavI re, putra hujyo jayakAro re ||21||raaol sItApaNi sAsUtaNA re, caraNa namI sasaneha / sAsU jaMpai dhanya tuM re, priya sAthi calI jehore ||22shaaraaoll devapUji guru vAdinai re, mili mili sahu santopi / khamI khamAvI loka suM re, nIsatyA hui niradoso re ||23shaaraaoll pAMcamI DhAla pUrI thai re, rAya rANI andoha / samayasundara kahai dohilau re, mAta pitA nau vichoho re ||24||raa0 [ sarva gAthA 146] dRhA 3 saMpreDaNa sAMthi calyA, sAmantaka bhUpAla / maMtri mahAmantri maNDalI, vAla anai gopAla // 1 // prajAloka sAthi calyA, vali calyA varaNa aDhAra / pavana chatrIsa pukAratA, karatA hAhAkAra / / 2 / / aMgataNA vali olagU, dAsI dAsa khavAsa / / kima karisyAM Ape hivai, kuNa pUresyai Asa // 3 // [ sarva gAthA 146]
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 36 ) DhAla chaThI desI--olagaDInI / rAga-malhAra / / mahAjana 2 milInai sahu Avyau tihA re, vidA na mAMgo jAya / hiyaDu phATai dukha bhare bolatA re, A~sU A~khi bharAya / / 1 / / rAmajI 2 rAjesara vahilA Avajyo re, tuma virahau na khamAya / vIchaDiyAM 2 vAlhaisara melaDa dohilau re, tuma dIThAM dukha jAya ||2|| sagalI 2 rANI royai hUbake re, royaI sagalA log| nIdraDI 2 nAThI anna bhAvai nahI re, vyApyau viraha viyoga / / 3 / / kekei 2 nai kahA~ loka pAtarI re, rAmanai vAhira kADhi / bharata nai 2 divarAyau bhAra rAja naure, virUI strI veDhi rADhi ||4raa0|| purUSa 2 pradhAne nagarI sobhatI re, dIsai Aja vichAya / candramA 2 vihuNI jehavI yAminI re, kanta viNa nAri kahAya ||shaaraa0 jaladhara 2 vihuNI nehavI medanI re, viNa priyu sijyA jem| padaka 2 vihuNI hAralatA jisI re, Aja ayodhyA tema ||6aaraa0 e jihA 2 jAsyaiM purupa tihA husyai re, aTavI nagara samAna / asaraNa 2 husyA paNi Aye hivai re, nagara ayodhyA rAna ||7|| raa0|| lokanA 2 vacana ima suNatA thakA re, sItA lakhamaNa rAma / jinavara 2 prAsAdai AvInai rahyA re, kIdhau jina paraNAma ||Boll tiNasamai 2 sUrija devatA Athamyau re, jANe eNi vizepi / rAmanai 2 viyogai loka AraDaI re, te dukha na saku dekhi harAnA 1-ayodhyA nagarI tema
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 40 ) khiNa eka 2 kIdhau rAga sandhyA taNau re, jANi jaNAyau em| athira AuSu athira e sampadA re, rAga sandhyA nau jema ||10ArA0 timira 2 karInai syAmavadanathai re, disavadhU dukha pramANi / kumara 2 viyogai loka dukhI gha] re, te dekhinai jANi ||1zArAoll rAtinau 2 vAsau rAmajI tihA~ rahyA re, jihaM zrI jinavara geh| mA bApa 2 AyA putra mukha dekhivA re, e e putra saneha ||12||raa0|| mA bApa 2 saMtoSI sahu baulAvIyA re, Apa sutA khiNa eka / pAchilI 2 rAta uThI cAliyA re, vAMdI jina suviveka ||13zArAkA pachima disa 2 sAmhA cAliyA re, dhanuSa bANa le hAthi / kiNahI 2 na jANyA kaeNyara cAlatA re, sItA lIdhI sAthi ||14aaraa0ll prahasamai 2 cAlyA paga leI karI re, sAmaMtaka bhUpAla / / virahau 2 najAyai khamyau rAmanau re, Ai milyA tatakAla ||1shaaraaoll rAmajI 2 saMghAtai mAraga hIMDatA re, sevA sArai dhIra / nagarai 2 gAme pUjA pAmatA re, gayA gaMbhIrA tIra ||16||raa0|| rAmajI 2 nadI naDa tIri ubhA rahyA re, Avyau vasatI aMta / bharata 2 nI sevA karijyo ati bhalI re, vaulAvyA sAmaMta ||17aaraalaa e DhAla 2 chaThThI vIjA khaMDanI re, rAma lIyo vanavAsa / samaya 2 sundara kahaI sahu karai re, vali milivAnI Asa ||18ArA) [ sarvagAthA 167] rAmaiM lAMghI te nadI, sItAnaMI grahi hAthi / / dakSiNa disa bhaNi cAliyA, vAMdhava lakhamaNa sAthi // 1 //
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 41 ) sAmaMtaka pAchAM valyA, paNi mana maI viSavAda | rAmaviyoga dukhI thayA, sagalau gayau savAda ||2|| tIrthakara naI deharas, AvI vaiThA teh| dIu sAdha sohAmaNo, aTakalyo tAraka eha ||3|| kiNahI saMyama Adasyau, kiNahI zrAvaka dharma | ke pahutA sAketapuri, te tara bhArI karmma // 4 // tiNa viratAta sahu kAu, te suNi naI mA-bApa // karivA lAgA rAmana, sahu ko dukkha vilApa ||5|| dazaratha dIkSAAdarI, bhUtasaraNa guru pAsi / tapasaMyama karas AkarA, troDai karmma nA pAsa ||6|| DhAla sAtavIM DhAla -- thAMkI avalU Avar3a jI, [ sarvagAthA 173 ] putra vanavAsai nIsakhyAjI, dazaratha lIdhI dIkha, mhArA rAmajI / sumitrA aparAjitAjI, dukha karaI vehuM sarIkha ||1|| mhArA rAmajI tumha viNa sunau rAja / mA sagalI alajara karaI jI, AvaDa AjodhyA Aja ||2||mhA0|| pAkha vihUNI paMkhiNI jI, kAya sirajI karatAra || putra anaI pati bIhaDyAjI, amhanaI kuNa AdhAra || mhA||3|| nayaNeM nAThI nIMdaDIjI, anna na bhAvai lagAra | pANI paNi nUtaraha galaijI, hIyaDa phATaNahAra || mhA0||4||
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 42 ) himanI vAlI kamalinIjI, jimadIsaI vichaay| putra viyoga jhUrI muMIjI, tumha viNa ghaDIya na jAya ||shaamhaaNgaa dukhakaratI rANI suNIjI, kekeI thayo duHkha / bharatanakahai rotI thakI jI, rAma vinAM nahi sukha mhApA tujhanai rAja sohaDa nahIM jI, viNa lakhamaNa viNa rAma // mA paNi marisya3 faratI jI, paDisyA savala virAma ||khAmhAlA tiNaputra jA tu utAvalA jI, rAma manAvI ANi / kekeI sAthai karI jI, bharata cAlyau hita jANi ||8|| mhaa0|| capala turaMgama caDI bUhura jI, pagi 2 pUchai rAma / gaMbhIrA nadI UtarI jI, AvI viSamo ThAma mhaa0|| ghoDauM muki AghaTa gayau jI, rAma dekhI gayaU dhAya // AMkhe AMsU nAkhato jI, bharata paDyau rAma pAya ||1||mhaa0|| rAmai hIDau bhoDiyaujI, lakhamaNa dIyo sanamAna / karajoDI naI vInavai jI, tumheM mujha tAta samAna ||1shaamhaalaa rAja karo tumheM AvinaI jI, hU~ chatra dhArIsi tumha / satrudhana cAmara DhAlasyaI jo, eha manoratha amha ||12shaamhaaN| lakhamaNa maMtrI thAisyaI jI, tumheM muMkara vanavAsa / kekeI AvI tisaMDa jI, utarI rathathI ulhAsa ||13|||mhaa0|| hIyaDaI bhIDI nai kahaI jI, pAchA Avau putra / rAja ayodhyAnau bhogavaTa jI, vAta paDai jimi sUtra ||14aamhaaoll nArInI jAti tochaDI jI, kUDa kapaTanau geha / aNakha adekhAI kara jI, aparAdha khamajo eha ||1shaamhaa0||
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 43 ) rAma bhaNai khatrI amhejI, na tajau aMgIkAra / bharata karo rAja ApaNa jI, amheM grAu DaMDAkAra ||16mhaa0|| rAmaI bharatanai teDinaiMjI, dIdhara hAtha su rAja / saMtopI saMpreDIyA jI, sahu karo ApaNA kAja ||17||mhaa0|| sAtamI DhAla pUrI thaI jI, rAma rahyA vanavAsa / samayasundara kahai sahu milI jI, bharatanai dyau sAvAsa ||18mhaa0|| bIjau khaMDa pUraTha thayo jI, saMnidhi zrI jincNd| sakalacaMda supasAulai jI, dina 2 adhika ANaMda ||1haamhaa0|| zrI kharatara gacha rAjIyojI, zrIjinarAjasurIsa' / samayasundara pAThaka kahai jI, pUravau saMgha jgiis| [ sarvagAthA 163 ] itizrI sItArAma pravandhe rAma-sItA-vanavAsa varNane nAma dvitIyaH khaNDaH smpuurnnH| tIsarA khaNDa dahA 12 triNa vina gIta na gAiyaI, triNa vina mukti na hoii| kahuM trIjau khaMDa te bhaNI, jima laha svAda sakoi / / 1 / / rAmacanda Azrama rahyA, pahilI rAta mjhaar| AvI Agali cAlatA, aTavI DaMDAkAra ||2|| paMchI kolAhala karaI, sIha karaI guMjAra / kesari kumbha vidAriyA, gajamotI aMbAra // 3 / / 1-zrI jinsaagrsuuriish|
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ cihuM disi dIsacItarA, vali dAvAnala TAha / vAnara vokArava karaI, vanamai viDhai varAha // 4 // vyagracitta vana lAMghiyata, cAli gayA ciitruddi| nAnA vidha vanarAi jihAM, citrAMgadanI ThauDi // // adbhuta phala AsvAdatAM, karatAM vividha vinoda / sItArAma tihAM rahyA, keika dina manamoda // 6 // tihAthI anukrami cAliyA, AyA ' avatI desa / tihAM ikadesa sUnau thakau, dekhI thayo aMdesa ||7|| gAi bhaisi chUTI bhamai, dhAnacUna bhasyA ThAma / gohanI gorasa sU bharI, phalaphUla bhasyA ArAma ||8|| mAriga bhAgA gADalA, chUTA paDyA valada / ThAmi 2 dIsai ghaNA, paNi nahi manuSya savada / / 6 / / vaiThA sItala chAMhaDI, sItAsu zrI rAma / lakhaNa bAMdhavanai kahai, kima sUnau e Ama // 10 // dekhInaiM ko mANasa ihAM, pRchAM kuNa nimitta / lakhaNa jaI uMcau caDyaTha, ekaNi rukhi turatta / / 1 / / dUrithakI ika Avatau, dIThau puruSa udAsa / tenaranaI le AvIyaTha, lakhamaNa vAMdhava pAsi // 12 // kari praNAma ubhau rahyaU, rAmaiM pUchayau em| paramAratha kahu~ paMthiA, sUnau desa e kema // 13 / / 1-gayA 2-gAma
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 45 ) DhAla pahalI rAga rAmagirI [ cAla-jinavara syuM merau citta lINau / amhanai amhArai priyu gamai / kAjI mahamadanA gItanI-DAla ] kahA paMthI vAta vekara joDI, dasapura nagara e khAsa re| rayaNAyara choDo jaladUpaNi, lakhamI kIdhara nivAsa re // 1 // ruuddaaraamjii| desa sUnau iNa melire, kahatA lAgasya veli re| kahatA thAsyaiM aveli re |rUlAAoll riddhi samRddha saragapura sarikhau, vivudha vasaI jihA~ loka re| sukha saMtAna sugurunI sevA, manavaMchita sahu thoka re zArUoll saraNAgata vajra paMjara sarikhau, bajjajagha rAya tatra re| nyAyanipuNa vinayAdika guNamaNi, sobhita sujasa pavitra re / / 2 / / paNitemaI savalau eka dUSaNa, nahiM dayA dharama ligAra re| rAta divasa AheDa hIDaI, karaI bahu jIva saMhAra re||4||ruuoll eka divasa mArI eka mRgalI, garabhavatI hutI teha re| garabha paDyau taDaphaDatau dekhI, rAjA dhUjI deha re ||shaaruukaa manamAhe rAjA ima cItavaI, maikIdhau mahApApa re| niraparAdha mArI mRgalI prabha,' devanaI kavaNa jabAva re ||6||ruu bAMbhaNa 1 sAdha 2 naistrI 3 vAla 4 hatyA, e moTA pApa joi re| tADana tarajana bhedana chedana, naragataNA dukha hoi re ||jaaruu0|| 1-e|
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ huM pApI huM duragati gAmI, huM niradaya huM mUDha re / ima vayarAga dharI rAya calyaU, Agai turaga ArUr3ha re ||8 || ehavai sAdha dIThau sila Upari, karataTha AtApana eka re| kari praNAma rAjA ima pUchai, jAgyau parama viveka re||6||ruu0|| syu karai chai ujADimai vaiThau, kAM sahaI tAvaDa sIta re| kA sahaiM bhUkha triSA tuMsavalI, vAtatorI viparIta re ||10||ruu0|| sAdha kahatuM sAbhali rAjA, Atama hita karUM eha re| tapa saMyama karI paraloka sAdhU, chIjatI na gaNu deha re ||11||ruuoll jIva mArInaI je mAMsa khAyaI, madya pIyaI valI jeha re| nara bhava lAdhau niphala gamADaI, duragati jAyai tehare / / 12 / / ruu0|| mAMsa bhojana te ahita kahIjai, tAva mAMhe ghI pAna re| tapasaMyama Atama hita kahIyaI, mAMdAnai muga dhAna re // 13 // ruu0|| sAdha vacanai rAjA pratibUdhau, pabhaNaIve karajoDi re| sAdhajI dharama suNAvi tuM sUdhau, pApa karama thI chor3i re // 14|| ruu0|| trIjA khaMDa taNI DhAla pahilI, pUrI thaI e jANi re| sAdhu saMsAra samudra thI tAraI, samayasundaranI vANi re / / 1 / / rU0 // [sarvagAthA 28] dahA 4 deva tau zrIvItarAga te, guru susAdha bhagavaMta / dharma te kevali bhAkhIyau, samakita ema kahaMta // 1 // eka tIthaMkara devatA, vIjA sAdha pravuddha / trIjAnai praNamai nahIM, tehanau samakita suddha // 2 //
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 47 ) jIvanai mArauje nahIM, jUTha na bolaI jeha / aNadIdhara je lyai nahIM, na dharai nArI neha // 3 // AraMbha karma karaI nahIM, na karaI pApa karamma / vali je indrI vasa karaI, dharamanau eha maramma ||4|| [sarvagAthA 32] DhAla bojI 2 rAjamatI rANI iNipari volai, nemi viNA kuNa dhuMghaTa kholai ehanI DhAla dharama suNI rAjA prativUdhau, niramala samakita pAlai sUdhau ||shaa dhaol ehavau rAjA abhigraha kIdhau, sAdhataNaI pAsaI rA~sa lIdhau // 2 // dha0 arihata, sAdha vinA nahiM nAmuM, sira kiNanaI sudha samakita pAmuM / / 3 / / sAdhu vAdI rAjA ghari Ayau, lAghau nidhAna jANe sukha pAyau // 4 // deva juhAraI gurunaI vaMdaI, jinadharma karatau mani ANadai / 5 / dh0| zrAvakanA vrata sUdhA pAlaDa, zrIjina sAsana naI ajuyAlaI // 6 // dha0 // eka divasa mana mAhi vicAraI, kima mujha saeNsa e paDisyai pArai 7 / 10 UjeNI nagarI nau rAjA, sIhodara tiNasuM mujha kAjA ||8|| dh0|| sIsa namAr3a tau susa bhAjai, praNamyA bina kima paDaganau khAjaiha / mudrikAmaI munisuvrata mUrati, rAya karAvI sudara sUrati / / 10 / / dha0 sIhodaranA praNamaI pAyA, paNi pratimA nA adhyavasAyA / 11 / dha0 iNa karatAM dina vaThalyA ketA, sAvatau samakita suprasananetA // 12 // 10 dusamaNa bheda kahyo rAjAnaI, ghAlI ghAta pApai pacivAnaiM / 13 dha0 kuTila cAlai parachidra gavepai, do jIbhau upakAra na dekhai // 14 // dha0
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 48 ) sIhodara rAjA suNI rUThau, kAlakRtAta jimi' te jUThara ||15|| gha0 dasapura nagara naTha deza utArU, bajajaMca rAjAnaI maaruuN| 16 10 vAjA caDhata taNA vajaDAyA, vAgiyA sarva disodisa dhAyA // 17 // dha0 gayaguDIyA ghoDA pAkhariyA, nAli golA setI ratha bhariyA // 18 // dha0 mujha praNamaI nahi te bola sAlyau, rAjA kaTaka karInaI caalyu||16|| dasapura nagara bhaNIte AvaI, tehavai eka puruSa tihAM jAvaI // 20 // 30 vajUdattanaH pAye lAgI, kahai eka bAta sAMbhali sobhAgI ||2shaa dha0 rAya bhaNaIkuNatuM vAta kehI, puruSa kahaIkuNa tUM suNi kahu~ jehI / / 22 / / kuMDalapura nagarI nau hu~ vAsI, dhurathI sakala kalA abhyAsI // 23 / / dha0 mAta-pitA mujha sdhA zrAvaka, hu~ tehanaDa putra puNya prabhAvaka ||24|| dha0 vijau nAma jobana madamAtau, paNi vItarAga ne vacane raatu||25|| dha0 vyApAra heti ujenI Ayara, tihA~ mai dravya paNa upaayu||26|| dha0 trIjA khaMDanI DhAla e vIjI, samayasuMdara kahai suNikaraujI jI // 2| sarvagAthA 56 dUhA 11 ikadina mujha dRSTaI paDI, keligarabha sukumaal| caMdavadanI mRgaloyaNI, tilaka virAjata bhAla // 1 // rUpai raMbhA sArakhI, madamAtI asarAla / anaMgalatA vezyA isI, hU~ cUkala tatakAla // 2 // kuNa-kuNa nara cUkA nahIM, zrAvaka naI aNagAra / aMta letAM e vAta nau, na par3aI samajhi ligAra // 3 // 1-jisya
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 46 ) hu~ lubadhau kAmI thakau, gaNikAsu dinarAti / viSayataNAM sukha bhogavu, vigaDyau tehanI vAta / / 4 / / dhana saghalau khUTI gayuM, niradhana thayau nittol| anya divasa gaNikA kahaI, sAMbhali prIya mujha' bola // 2 // paTarANI nA kAnanA, kanaka kuDalanI joDi / ANI dai UtAvalI, pUri priyU mujha koDi // 6 // corIiMpaiThalaM rAti hu~, rAjAnai AvAsi / rAya rANI sUtA jihAM, bhogavi bhoga vilAsa // 7 // hUM chAnu chipa naI rahyo, jANyuM sovaI raay| tau rANI nA kAnanA, kuDala lyuM dhavakAya / / 8 / / rAjA ciMtAtura hutau, nidrA nAvaI teNi / rANI pUchaI prIyu tumheM, ciMtAtura sA keNa / / 6 / / strInai guhya na dIjIyaI, valI vizeSai rAti / tiNi rAjA bolai nahIM, bolAyau bahubhAti // 10 // rANI haTha leI rahI, guhya kahyo nRpa tAma / hu~ mArisu banajaMgha naI, na karai muma paraNAma // 11 // sarvagAthA 70 DhAla 3 cAla-1 suNa merI sajanI rajanI na jAvai re, 2 piyur3A mAnau vola hamArau re / suNa merA sAhamI vAta tau hitanI re| sAhamI mATaI kahu~ chu citanI re // 10 //
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ maI ima jANyu dhana te rAyA re / vajUi samakita sUdhA pAyA re // 2 su0|| hu~ pApIje corI paiThau re| AMgamI maraNau hu~ ihIM vaiThau re // 3 sumA vezyA lubadhai dravya gamAyau re| ApaNau kIya iha loki pAyau re // 4 su0|| jina dhrama jANyau naTha phala lIjai re|| sAhamInai upagAra karIjai re // 5 sunA ima jANInai bheda jaNAMvA re| hu~ Aya chu vAta suNAvA re // 6 sunA sIhodara rAjA tu Avai re| tiNa AgaI kuNa jIvata jAvaI re||7 su0|| je jANai te tuM hiva karije re| dhIraja samakita upari dharije re // 8 su0|| rAya kahai tuM para upagArI re| dhana vijjA tuM ati suvicAro re|| sunA sAbAsi tujha naI bheda jaNAyau re| sAhamI sagapaNa sAca dikhAyau re // 10 su0|| vAta suNInaI tatakhiNa rAjA re| desa ucAlyau kaTaka AvAjA re||11 su0|| Apa rahyau rAya nagarI mAhe re / sakhare pahire Topa sanAhe re // 12 su0||
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ anapANI nA saMcA kIdhA re| nagarI nA daravAjA dIdhA re // 13 su0|| sIhodara ati kopai car3hayau re| nagarI cihuM disa vIMTI paDayau re // 14 su0) dUta suM muMkai rAya saMdezA re| caraNa namInai bhogavi desA re // 15 su0|| rAya kahaI hu~ rAja na mAgu re| caraNa na lAguM suMsa na bhAgu re / / 16 su0|| sIhodara suNi ati ghaNuM kopyau re / iNi mAharau vola dekhau lopyau re / / 17 su0 // hiva hu~ ehanai desa utArU~ re| jIvata jhAlI garadana mAru re // 18 su0|| ima veU rAya akhasyA baiThA re| eka bAhira eka mAhi pazThA re // 16 su0 / / desa e hu~tau pahilau e dhUnau re / iNa kAraNa hIvaNA thayau sUnau re / / 20 su0|| e vRtAMta kahyau mai tumnre| hiva rAjesara sIkha dyau mujha nai re / / 21 su0|| hu~ jAuMcha strInaI kAmaI re| imakahI rAmanai mastaka nAmai re / / 22 su0|| kaDi kaMdorau rAmaI dIdhau re / sIkha karInaI cAlyau sIdhau re // 23 su0 //
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 52 ) trIjI DhAlai khaMDa trIjAnI re| samayasuMdara kahai dhrama dRr3hatAnI re // 24 su0 / / [sarvagAthA 64] // DhAla cauthI caMdAyaNanI // paNi dahai 2 cAla // ||raag kedAra guddii| rAma bhaNai lakhamaNa bhaNI, cAlau dasapura gAma / sAhamI naI sAnidhi karau, gharama taNuM e kAma / / |caal|| dharamataNuM ekAma kahIjaI, sAhamIvachala vegi vhiijii| dasapura nagara vAhira be bhAI, candraprabha deharaI rahyA jAI / 1 / / candraprabha praNamI kari, lakhamaNa nagara majhAri / rAjabhavani bhojana bhaNI, pahutau parama udAra / / ||caal|| pahutau parama udAra kumAra dekhI rAjA kahai sUyAra / ehanai bhojana dyau ati sAra, ekoi puruSa ratana avatAra ||2|| kahaI lakhamaNa vAhari achai, mujha vAMdhava parisiddha / aNajImyAM jImU nahIM, dyai mujha bhojana siddha / ||caal|| dyai bhojana rAjA ati tAjA, paMcAmRta lADu nai khAjA // lakhamaNa rAma samIpa le Avas, bhojana jiminaI ANaMda pAvai / / 4 / / rAma kahaI lakhamaNa prataI, bhalapaNa dekhi bhUpAla // aNaolakhyAM paNi ApIyau, tujha bhojana tatakAla / /
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ ||caal|| Aghau tujha bhojana lAu mAhija, tuhivakari sAhamInaiM sAhija / gayau lakhamaNa sIhodara pAsaI, bharatai muMkyau dUta ima bhAsai // 4 // hU sagalI pRthivI nau ghaNI, sahuko mujha chatrachAya / brajajaMghasuM kAM karaI, evaDau jora anyAya // // cAla / / evar3au jora anyAya ma kari tu, ma kari sagrAma pAchau jA ghari tuN| sIhodara kahai bharata na jANai, guNa dUSaNa tehanA tiNa tANai ||shaa sIhodara kahai mAharau, e tau cAkara raay| haThiyau haTTa leI rAu, na namai mAharA pAya / / // caal|| na namai mAharA pAya te mATai, mAri karisa ehanai dhvaatti| bharatanai tAta kisI e karaNI, ApaNI karaNI pAra utaraNI // 6 // kahaI lakhamaNa tu bharatanI, jau navi mAnaiM ANa / muMki virodha tuM kari hivai, mujha agatyA pramANa // |caal|| mujha AjJA tujau nahIM mAnai, tau tu paDIsi kRtAta nai pAnaI iNavacane sIhodara rUThaDa, jamarANai sarikhau te jhUThala ||7|| re re kaTaka subhaTa tumheM, ehanaI mArau mAli / viTavA lAgA subhaTa bhaTa, lakhamaNa chUTIM caali||
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 54 ) // cAla // lakhamaNa chUTI cAli nivArayA, muThi bhujAdaMDa keI mAsyA / mArata 2 keI nAThA, kaMIka mukha lIdhA triNa kAThA ||8|| sIha Agali jima miragalA, ravi Agali nakSatra / gaja gaMdhahastI Agali, trAsi gayA yatra-tatra / // cAla // trAsi gayA yatra-tatra kaTaka bhaTa, kupyA sIhodara vala utkaTa | gaja ArUr3ha thiku dhasi Ayau, caturaMga vala paNi cihuM disa dhAu || lakhamaNanai vIMTI lIyau, meghaghaTA jimasUra / AlAna thaMbha utheDinaI, kaTaka kAyau cakacUra // // cAla // kaTaka kIyau cakacUra hajUrI, vajrajaMgha dekhe rAu dUri / ai ai dekhau atula parAkrama, ekalai kaTaka bhAjyau iNi nara kima ||10|| enara sura ke asura ke vidyAdhara koi, tehavai lakhamaNa pADIyaDa sIhodara paNisoi / // cAla // sIhodara paNi nIcaTha pADyau, pAche vAhI bAdhI pachADyau / ANyau rAma samIpa sIhodara, rAma kahara sAvAsi sahodara ||11|| sahodara aMterI, karas vilApanI koDi | pUThai AvI ima kahai, devadayApara choDi ||
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ // caal|| deva dayApara choDi amhArau, prItama, upagAra giNasyA tumhaaru| sIhodara olakhyau e rAma, hA maI muMDu kI, kAma / / 1 / / ne kahau te hiva hu~ karUM, rAma kahai suNi rAya / vajUjaMva suM meli kari, jimi tujha ANada thAya / ||caal|| jimi tuma ANada tehavaI te nara, AvInai praNamai rAma siitaavr| rAma kuzala khema pUcha vAta, mujha parasAdi kahai sukhasAta // 13 // rAma kahatU dhanyaje, kIdhara sAhamI kAma / vanajaMgha baiThau tihA, rAmanaI kari praNAma / caal|| rAmanaI kahai vajUjagha nisuNi pahu, iNi mujhanaI upagAra kIyau bahu / / sIhodara vanajaMghanai bhelAkari, mela karAyau rAmaI bahupari // 14 // divarAyau vanajaMghanai, vihicI Adhau rAja / hayagaya ratha pAyaka sahU, sIdhA vaMchita kAja // ||caal|| sIdhA vaMchita kAja sahUnA, vijuAnaI kuMDala nija bahUnA / sahodara rAya triNasaya kanyA, vajUI ATha Agadhari anyA // 12 // kahaI lakhamaNa ehA rahala, kanyA ni jokhIma / amhe paradesaI bhamI, jA AvA tA sIma / / 1-utthyo|
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 56 ) ||caal|| jAM AvAM tAM sIma aMgIkari, pahutA vi rAjA nija-nija puri| sAhamIvachala rAmai kIyau ima, kahai gautama zreNika suNi bar3hadharma |16| rAma sItA lakhamaNasahU tihA~ thI calyA uchAMha / kUpacaMDa udyAnamaI, pahutA baiThA chAha / / vazThA choha sahuko jehavai, trIjAkhaMDanI cavthIDhAla teivii| pUrIthaI sAhamI nuM vacchala, samayasuMdara kahaI kari dhrama nizcala / / 17 // [sarvagAthA 111] dahA 8 sItA naI lAgI vaNI, bhUkha-tRSA smkaali| lakhamaNa jala jovA bhaNI, gayau sarovara pAli ||shaa tihA~ pahilau Ayau hu~tau, rAjakuMyara sahu sAji / lakhamaNa dekhI maMkIyau, cAkara teDaNa kAji ||2|| lakhamaNa nai te ima kahaI, amha sAmI suvicAra / tumhanai teDai te bhaNI, tihA~ Avau ikavAra ||3|| lakhamaNa cAli tihA~ gayau, tiNa dIdhau bahumAna / nija AvAsa teDI gayau, kari Agraha asamAna // 4|| siMhAsana vaisAranai, pUcha vinaya vacanna / tuMkuNa kihIM thI AvIyau, dokhaI puruSa ratanna / / 5 / / mujha vAMdhava lakhamaNa kahaI, vAhira baiTha jethi / 'tehinaI pAsi gayAM pachI, vAta kahisi hu~ tethi // 6 //
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 57 ) tuma bhAI teDu ihAM, mAnI lakhamaNa bAta / mANasamuMkI rAmanai, teDAyau nRpajAta ||7|| rAjakuMyara Adara ghaNaI, praNamaI rAmanA pAya / ekAtai karaI vanatI, bhojana bhagati karAya ||8|| sarvagAthA 116 DhAla pAMcavoM rAga malhAra merA sAhiba ho zrI zItalanAtha ki vInatI suNo e0 // rAjesara ho suNa vInatI eka ki, manavAchita pUri maahraa| bhAga jogaI ho mujhanaI milyau Ajaki, caraNana choDUM taahraa| 1 rA0 iNanagarI ho vAlikhilla nariMda ki, paTarANI pRthivI dhnnii| tiNa vAdhyau ho mlecchAdhipa rAyaki, raNi viDhatAMvayarI bhaNI zarANa prabhavaMtI ho rANInaI jANiki, sIhodara rAjA kahyau / putra hosyai ho je ehanai tAsaki, rAja deIsa nizcau grAu // 3 raa0|| hu~ putrI ho hui karama saMyogi ki, rAjA putra jaNAviyau / sahu sAjaNa ho saMtoSI nAmaki, kalyANa mAlI aapiiyu||4 raa0|| majha mAtA ho maMtrI viNa bhedaki, kehanaiM te na jaNAvIyau / pahirAvI ho mujha puruSa nau vesaki, muma nai rAjA thApIyau / / 5 raa0|| e tumha nai ho kahI guhyanI vAtaki, strInau rUpa pragaTa kIyau / hu~ AvI ho jovana bharapUraki, tumha dekhI harakhyau hiiyu|| 6 raa0||
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ mujhanai tumhe ho karu aMgIkAraki, prArathanA saphalI karau / bhAga jogaiho milyA puruSa pradhAnaki / hiva mujha nai tumhe Adarau / / 7 raa0|| lakhamaNa kahai ho dhari puruSanau vesaki, keika dina rAja pAli tuN| choDAvAM ho amhe toro tAtaki, tA sIma ciMtA TAli tuM / / 8 raa0|| samajhAvI ho ima cAlyA tehaki, vidhyATavi pahutA shuu| sItA kahai ho suNau kiNahIka sAthaki, veDhihusyai tumhanaI bahU harA0 tumhArau ho husyai jayakAraki, kima jANyauM taI te kahaI / sItA kahai ho kaDuyai tarukAgaki, bolyau iNa vAmaI pahaI ||10raa0 khIrarUMkhai ho volyau eka kAgaki, vijaya jaNAvaI tumhnii| vAyasa ruta ho Agama anusAraki, jANapaNu chaI amhanaI // 11 rAnA khaMDa tIjau ho tasu pAcamI DhAlaki, rAma sItA lakhamaNa bhamaI) samayasundara ho kahai karai upagAra ki / nAma lIjai tiNa prahasamaI ||12||raagaa [sarvagAthA 131] dUhA 7 lakhamaNa rAma AdhA gayA, viMdhyATavI mAhi / / AgaI dIThau ati ghaNau, mleccha kaTaka atthAha / / 1 / / tIra saDAsar3a nAkhatA, trUTa paDyA tatakAla / paNa lakhamaNa tima trAsavyA, jima hari nAdi zRgAla // 2 // tiNa mlecchAdhipanaI kAu, te car3I Avyau vegi| mArina kIdhara adhamUyau, lakhamaNa mArI tega // 3 //
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 56 ) sUravIra tumheM sAhasI, mukhi karatau guNa grAma // Agali AvI Ubhau rahyau, rAmanaI karai praNAma // 4 // mujha Agai ripu AjathI, ubhau na rahyau koi| helAmaIjItau tumheM, indrabhUti hU~ soi // 5 // ne kahau te hiva huM karU~, pabhaNai ve kara jor3i / / rAma kahaI indrabhUti tu vAlikhillanau choDi | turata teDAvI teha nai, choDyau rAma hajUra / vAlikhilla harapita thayau, rudra naI kIyau sanUra // 7 // [sarvagAthA138 DhAla chaThI DhAla-IDariyai 2 ulagANai AbU ulagyau A0 re lAla / karajor3I rAjA kahai, kihA thI aaviiyaa|| kihAM thI AvIyA re lAla, kihAM thI AvIyA // kuNa tumheM 2 maIvAsI mleccha harAviyA / mle0 lAla / vi0 // 11 // kima jANyau 2 kahau rAjA vAlakhilla vAdhiyau / vA0 lAla vA0 viNa olakhyA 2 ivar3au upakAra tumheM kiu lAla u0 ||2|| rAma kahai 2 tU jANisa ApaNai dhari gayau A0 lAla A0 / / vAlhesara 2 kahisyai viratAta jikaDa thyu| vi0 lAla vi0 // 3 / / ima kahi nai 2 rAjAnai ghara pahucADiyau / gha0 lAla / gha0 paramAratha 2 vAlhesara sahu smjhaaddiyu| sa0 lAla s0||4|| puravilI 2 paripAlai vAlakhilla rAjanai / vA0 lAla / vAlA sApurasA 2 sarikhau kuNa para kAja nai / pa0 lAla / p0||5||
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMcAlyA 2 aTavI maI jihAM pANI nhiiN| ji0 lAla |jilA sItA naI 2 trisa lAgI te na sakai sahI / te0 lAla / te0 // 6 / / kahai sItA 2 suNi prItama hU~ tirasI marU / huM0 lAla / hu~ / jIbhar3alI sukANI hivahu~ kima karUM / hi0 lAla hi0 // 7 // ANInaI 2 pANI pAi utAvalau / / pA0 lAla / pAnA chUTaichai 2 mAharA prANa sUkANau galau / / sU0 lAla | suu08|| AgherI 2 sItA cali kari mATI paNau || ka0 lAla |k0|| u dIsaI 2 gAmaDala tihAM pANI ghaNau ti0 lAoll ti0 // 6 // tihAM pANI 2 hu~ pAisi sItala tujha nii| sI0 lA0 sii| rAma kahai 2 dhari dhIraja jhAli tuM mujma nai mA0 lA0 jhA0 // 10 // ima kahi naI 2 sItAnaI rAma leI gayau // rA0 laa0raa0|| gAmaDalu 2 nAmaite arUNa paDyau Dhahyau ||a0 lA0 a0 // 11 // vAbhaNIyara 2 nAmai te kapila tihAM vasai / ka0 lA ||kaoll sItAnaI 2 nala pAyutasu gharaNI rasaI / ta0 lA0 ta0 // 12 // e chaThThI 2 DhAla choTI khaNDa trIjA taNI // khaM0 lAla khN0| sItAnaI 2 pANInI samayasuMdara bhaNI / / sa0 lA0 / s0||13|| sarvagAthA 151] dahA 2 rAma sItA lakhamaNa sahU, tihA~ lIghau AsAsa // sItala pANI bAMbhaNI, pAyau parama ulAsa ||1|| tihA sahUko sukhIyA thayA, thAkelau uutaari|| vipra ghare vAsau rahyA, mIThA volI nAri // 2 // [sarva gAthA 153]
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ DhAla sAtavoM DhAla-nAhaliyA ma jAe gorIrai vaNahaTai rAga-malhAra sItA kahA tumhe sAMbhalau / rAma jI ||ek karU~ ardaas|| ihAM thI ApAnau bhalau rAnA aTavInau vanavAsa // 11 // prIyuDA na rahiyaI maMdira pArakaI, ihAM nahi ko ulakhANa / mAhInara najANaI ihAM koi ApaNo / mUrakha lokaI ajANa // 2 priyA A0 tehavai te ghara nau dhaNI ||raall Ayau kapila piNa vipra // phalaphUla iMdhaNa haathmii|| dekhi risANau khipra ||3||||priy|| krodha karI naI dhmdhmyu||raa0aa vAbhaNI naI ghai gAli / / re re gharamaI ghAliyA ||raa0|| ekuNa ghara sambhAli ||4|| priy|| vacana kaThora kahyA ghaNA |Roll mAraNa uThyau DIla / / ghara mAhi kA paisivA dIyA ||raagaa ghUli dhUsariyA bhIla |||||priyA re re ihA thI nIsarau ||raa0|| ghara kIdhau apavitra / vAMbhaNI lAgI vArivA ||raa0 tima valI loka vicitra ||6||||priy|| bAbhaNa na rahai bolatau ||raa0aa muMhaDA chUTI gAli // sItA kahai na sakuM sahI ||raaaa choDikholaDa veDhiTAli ||7||pri0|| vasatI thI aTavI bhalI ||raaoll jihAM duravacana na hoi / / icchAI rahiyaiM ApaNI ||raa0 phalaphUla bhojana soi ||8||||pri0|| dhiga dhiga e pANI piyau |rA0ll bhalau nijharaNa na nIra / durajaNa mANasa saMga thii||raa0aa bhalau mrigalA nauM tIra ||pri0||
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ kakkari pANI kari dhj|| raa0|| dhaNa nai na melhai pAsa / / kuvacana kAni na saabhlaaraa0|| vArU pullidaha vAsa |10|| pri| sItA vacana suNIkari ||raaoll kIdhau lakhamaNa krodha // vAMbhaNa TAMga jhAlI karI ||raa0aa uMcau bhamADyau jodha // 11 / / pri0|| rAma kahai lakhamaNa mA mA rA0|| muMkI de tU eha / / e bAta tujha jugatI nahI ||raa0aa uttama dyai nahi cheha // 12 // ||pri0|| bAlaka vRddha nai rogiyaurA0 sAdha 4 vAMbhaNa 5 nai gaai||6|| abalA 7 ehana mArivA ||raa0|| mAkhyA mahApApa thAi // 13 // ||pri0|| ima kahi rAma muMkAviyau ||raa0|| te vAbhaNa tatakAla / te ghara choDinai nIsatyA raa0|| rAma kahIjai kRpAla ||14|| ||priyaa trIjA khaDanI sAtamI // raa0|| DhAla pUrI thai tema / tIjau khaMDa pUro thayau ||raamaa samayasundara kaii ema // 12 // sarvagAthA 168 itizrIsItArAmapravandhe vanavAse paropakAra varNano nAmastRtIya khaNDa smpuurnnH| dahA 15 dAnazIla tapa tinha bhalA, piNi vina bhAva na siddhi / tiNa karaNe kAu joIjai, cauthau khaMDa prasiddha ||shaa lakhamaNa sItArAma sahu, gayA AgherA jethi, gAjavIja kari varasivA, lAgau jaladhara tethi / / 2 / / sigalaI aMdhArau thayau, musaladhAra kari meha / vUThau nai vAhalA cUhA,dhajaNa lAgI deha // 3 //
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 63 ) vaDa dIThau uka tihAM vaDau, bahula patra rahyau chAi / / vaDa Azraya baiThA jaI, triNhe ekaThA thAi // 4 // yakSa vasaI ika tiNa vaDai, paNi tasu teja paDUra / aNasahataTha uThI gayo, vaDAyakSa hajUra / / 5 / / te kahai kuNa varajI sakai, etau puruSa pradhAna / avadhijJAna mai olakhyA, dIjaI Adara mAna // 6 // baDau yakSa Ayau vahI, paliMga vichAyo pAsa / sakhara talAI pAtharI, usIsA vihuM pAsa ||7|| sukhasetI sUtA triNheM, praha Ugamatai suur| sahuko bhabakI jAgIyA, vAgA maMgala tUra // 8 // rAmacaMdanai puNyai kari, tiNa yakSai ttkaal| / devanImI nagarI navI, nIpAI suvisAla || gaDhamaDha mandira mAlIyA, U~cA bahuta' AvAsa / rAjabhuvana raliyAmaNA, lakhamI lIla vilAsa // 10 // koTIdhaja vivahAriyA, vasaI lakhesarI sAha / gItagAna gahagaTa ghaNA, naranArI uchAha // 11 // sItA lakhamaNa rAmanaI, dekhI thayo acNbh| aTavI mAMhi aho 2, pragaTI nagarI sayaMbha // 12 // nagarI kIdhI maiMnavI, yakSa kahaI susaneha / masakati eha chai mAharI, puNya tumhArA eha // 13 / / 1 mahana
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ lakhamaNa rAma sItA rahyA, tihAM barasAlA siim| rAmapurI parasiddha thaI, nagarI niHjokhIma // 14|| aTavImaIbhamatau thakau, vIjai divasa aduur| kapila vipra tihoM AvIyo, dekha nagarI nUra // 15 // DhAla 1: rAga-prAsArI vesara sonA kI ghari deve catura sonAra / ve0 / vesara pahirI sonA kI rajhe nadakumAra / ve0 / e gIta nI DhAla / nagarI tihAM dekhI navI, Upano kapila saMdeha / pUchai nagarI nArinaI, kuNanagarI kahau eha // 1 // nagarI rAmakI, suNi vAMbhaNa suvicAra n0| nagarI rUDI rAmakI, saragapurI avatAra / / 2 / / na0|| nagarI kari dIdhI navI, devai rAmanai eha / lakhamaNa rAma sukhaI rahai, taI sAbhalI nahIM teha // 3 n0|| sUravIra ati sAhasI, vaDa dAtA vaDa citta / dIna hInanaI UdharaI, dhai mana vaMchita vitta 14 n0|| vali vizeSa sAhamI bhaNI, dyai bahu Adara mAna / bhojana bhagati karaI ghaNI, Upari phophala pAna ||5 n0| kahaI vAbhaNa lobhI thakau, kiNahI pari lahuM rAma / suNi bAMbhaNa kahaI yakSiNI, ima sarisaI tujha kAma / / 6 na0 // iNanagarI paisai nahIM, sAMjhanI velA koi / pUpiNi raba disi bAraNai, jiNamadira chai joi // 7 nA
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ tihAM je jiNa pUjai namai, sAdha vAMdai kara joDi / sUdhai mani jina dhrama karai, mUDha mithyAmati choDi |8 n0|| kapila bheda lahai sAMbhalI, jina dhrama sUdhaI citta / sAdha samIpi jAyai sadA, deva juhAraI nitta / n0|| prativUdhaDa dhrama sAbhalI, kIdhau gAMThinau bheda / zrAvakanA vrata AdasthA, samakita mUla umeda // 10 n0|| lahi jina dharma khusI thayo, dalidrI jema nidhAna / vipra Ayo ghari ApaNai, kahai viratAMta vidhAna // 11 n0|| cauthA khaMDa taNI bhaNI, pahilI DhAla ima joi / samayasundara kahai puNyathI, rani velAula hoi // 12 // n0| [ sarvagAthA 27 ] dahA 6 vAMbhaNI bAta suNI karI, saMtoSANI citta / kahai priyuM mai piNa Adasyau, jina dhrama sAcau tatta // 1 // kapila vAMbhaNa nai' vAbhaNI, veDaM zrAvaka siddha / deva juhAraI dAna dyai, guru vacane pratibuddha // 2 // anya divasa arathI thakau, kapila lei nija nAri / rAmano darasaNa dekhivA, Avyo nagara majhAri // 3 // dharama taNai parabhAva thI, rokyo nahI kiNa loki / rAjabhuvani Anyo vahI, rahyo lakhamaNa avaloki // 4 // 1-anaite
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ nija karatUta saMbhArato, pAcho nATho jAma / nija nArI kI gayau, teDyau lakhamaNa tAma // 5 // mahApuruSAnai dekhinaI, kIghau caraNa praNAma / pUchyo rAma kihA~thakI, Avyau syuM tuma nAma || te kahaI hu~ chu pApiyau, kapila chai mAharu nAma / gharathI bAhara kADhiyA, jiNa tumhanai gaI mAma ||7|| karakasa vacana mai boliyA, AgaNa vaiThA dekhi / Ayo kima UThADiyaiM, vali sApuruSa vizekhi 8 // hu~ aparAdhI hu~ pApiyo, tumhe khamajyo aparAdha / avaguNa kIdhAM guNa karaI, anama nANaI SAdha // 6 / sarvagAthA 36 // DhAla 2 bojI rAga vayarADi 11) jAjAre vA~dhava tu vaDau e gujarAtI gItanI DhAla / athavA vIsArI munheM vAlahai tathA hariyAnI rAmamIThe vacane karI, saMtoSyo re deI Adara mAna / tujha dUSaNa vipra ko nahI, pAMtarAvai re naranaI aganyAMna / / 1 / / sagapaNa moTara sAhamI taNau, kAMI kIjaI re tehanai upagAra / bhojana dIjai ati bhalA, vali dIjai re dravya aneka prakAra // 2 sa0 / / dhana-dhana tuMjinadhrama liyo, vali muphyo re aganyAna mithyAta / kapila janama ta saphala 3 kIyo, amhAro re sAhamI tuM kahAta ||3s0
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ ima parasaMsI tehanai, jImADyaure bhojana bharapUra / strI bharatAra pahirAviyA, dhana deI re ghaNau kIdhA sanUra // 4 s0|| saMpreDyA ghara ApaNaI, kara sAhamI re bachala suvisAla / kapilaI saMyama Adasyo, ketalai ikare vali jAtai kAli ||5soll varasAlo pUro rahI, vali cAlyore rAma aTavI majhAri / yakSa karaI pahirAvaNI, rAma dIdhaure svayaMprabhahAra / / 6 s0|| lakhamaNanaI kuDala dIyA, sItAnaI re cUNAmaNi sAra / vINA paNi dIdhI valo, valikhAmyore avinaya adhikAra 7 sa0|| rAma calyAM pachi apaharI, te nagarI re jANe indrajAla / cauthA khaMDa taNI bhaNI, e bIjere samayasundara DhAla |8s0| sarvagAthA // 44 // dUhA 2 rAma tihAthI cAliyA, vijayapurI gayA pAsi / vaDa pAsai vizrAmiyA, rAti taNI rahavAsi // 1 // baDa heThai lakhamaNa suNyo, virahaNi nAri vilApa / lakhamaNa Adherau gayo, saMbhalivAnI TApa / / 2 / / sarvagAthA // 46|| DhAla trIjI3 (3) dekho mAI AsA merai manakI saphala phliire| Ananda agi na mAya, egItanI DhAla || suNa vanadevI morI vInatI, sAmho joi re| hu~ nirabhAgiNi nAri, iNa bhavi nAha na pAmiyara lakhamaNa kumAra re, parabhava hoijyo soi // 1 // su0 A0 //
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 68 ) ima kahinai U~cI caDhI, pAsI galai lyaiMjAma / lakhamaNa droDi pAsaI gayo, jAi bolAvI tAma / / 2 / su0|| mAM mAM maraIkAM kAminI, pAsI nAkhI noDi / tujma puNye hu~ ANIyo, pUri tuM bachita koDi // 3 / sunA lakhamaNa pharasai khusIthaI, jhIlI amRtakuMDa jANi / lakhamaNa leI AvIyo, rAma pAsa hita ANi // 41 sugA caMdai kIgho caMdraNo, sItA dIThI te nAri / kahai hasi deura e kisI, caMdrarohiNI aNusAri // 5 // su0|| lIlAmaI lakhamaNa bhaNai, e derANI tujjha / bAta kahI pAsItaNI, thai astrI mujjha / / 6 / su0|| sItA vAta pUchaMi valI, tu kuNa kehanI putri / kahi tujha dukha kehau hu~tau, pAsI lIdhI kuNa sUtri / / 71 su0| te kahai suNi nagarI iNai, rAjA mahIdhara nAma / indrANI nAma ehavau, paTarANI abhirAma ||8su|| vanamAlA vallabha ghaNu, huM tasa putrI cNg| bAlapaNai baiThI hutI, bApa taNa uchaMgi / / 6 / su0|| rAjasabhA savalI juDI, mAMgaNa karaI guNagrAma / bolai ghaNI virudAvalI, lakhamaNano leI nAma // 10 su0|| lakhamaNa Upari Upano, mujha mani ati mahAprema / dUrithakA paNi DhUkaDA, kamalinI sUrija jema // 11 // su0|| eha pratijJA mai karI, iNa bhavi e bharatAra / dasaratha suta lakhamaNa jiko, priyu deje karatAra / / 12 / sunA
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 66 ) bApa vIjA kumarA bhaNI, detau hu~to dina rAti / paNi maMi ko vAchyo nahI, lakhamaNanI mana vAta // 13 // su0 anya divasa vApai suNyo, dIkSA dasaratha lIdha / bharatanai rAjA thApIyo, rAma dezavaTau dIdha // 14 // su0|| sItA lakhamaNa sAthi le, vnmiibhmiNnisdiis| vApa viSAda pAmyo ghaNo, syuM kIdho jagadIsa // 15 // su0|| indrapurI nagarI dhaNI, sundara rUpa kumaar| cApa dIdhI muma tehanai, mai mani kIdhau vicAra / / 16 / su0|| kai lakhamaNa parazuM sahI, nahI tari maraNanI bAta / dRSTi vaMcI paravAranI, huM nIsarI gaI rAti // 17 su0|| vaDa vRkSa heThi ubhI rahI, pAsI mADI jAma / kiNahI puNya udaya karI, lakhamaNa Avyo tAma / / 18 / su0|| vanamAlA vAta ApaNI, sItAnai kahI teha / DhAla trIjI cauthA khaMDanI, samayasundara kahai eha / / 16 / su0 sarvagAthA / 65 / dUhA 7 jehavai vanamAlA kahai, sItA Agali vAta / tehavai pokArI sakhI, banamAlA na dekhAta // 1 // subhaTa cihu~ disi doDiyA, jobA lAgA tAsa / jotA jotA AvIyA, rAmacaMdanai pAsa // 2 // vanamAlA dIThI tihA, rAjAnai kAu aai| lakhamaNa rAma AyA ihA, vanamAlA milI jAi // 3 //
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 70 ) mahidhara rAya sukhI thayo, muga mAMhi Dhalyo vIya / vichAvaNo lahyo ughatAM, dhAnapachau tresIya // 4 // rAma samIpai avIyo, rAjA karI praNAma / svAgata pUchai rAmanaI, bhalai padhAtyA svAma / / 5 / / paisAro kari ANiyo, ApaNai bhuvana majhAri / ralIya raMga vaddhAmaNA, Adara mAna apAra // 6 // rAmacaMda nai ApIyA, U~cA mahala AvAsa / banamAlA mahilA milI, lakhamaNa lIla vilAsa / / 7 / / sarvagAthA ||72 // DhAla 4 (4) rAga guddii| hiva zrIcada sakala vana jotuM e desii| iNa avasari Ayo ika dUta, naMdAvarta nagarI thI nUta / ativIrija rAjA muMkiyo, mahidhara pAsi AvI kUkiyo / // 1 // amha sAmI bolAya tumheM, tumhanai teDaNa AvyA amhe / bharata saMghAti thayau virodha, vIjA paNi volAyA jodha // 2 // bahu vidyAdhara jasa sAdUla, pramukha teDAyA je anukUla / hiva tumheM Avau utAvalA, bharata mArinaI joDA talA // 3 // sIhodara nai lIdhara sAthi, haya gaya ratha paNi melI Athi / bharata ayodhyA thI nIsarI, sAmhau Avyau sAhasa krii||4|| mahidhara suNi aNavolyo rahyau, paNi lakhamaNa thI nagayau sahyau / kahe dUta kimi thayo virodha, bharata Upari ativIrija krodha ||shaa
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 71 ) dUta kahai tu suNi mahAbhAga, amha sAmI dIThau e lAga / lakhamaNa rAma gayA vanavAsa, bharatanaI pADu ApaNa pAsi || dUta mukinai bharatanai kAu, mAni ANi kima baiThau rahyau / ANa na mAnai tau thA sajja, lahuM Apala dekhi sakajja || dUta vacana rAjA kopiyo, bharata kahai krodhAtura thyo|' ativIrija nai kahatAM ema, sata khaMDa jIbha thaI nahI kema // 8 // kesari sIhana sevai syAla, ravinaiM kisI tArAosipAla / durabhASita nai deisi daMDa, mAri karisI bayarI satakhaMDa // 4 // dUta kahai tuM gehe sura, te rAjAno sabala par3a / ima kaThora kahatai te dUta, jhAli galai nAkhyau rajapUta // 10 // pachokaDi mAro kADhIyo, tiNa jAI prabhu kopai caaddhiiyo| bharata giNai nai tujha naIgAMna, phokaTa kehala karai gumAna // 12 // dUta vacana suNi kopau caDyo, meli kaTakanai sAmyau addyo| thayo virodha the kAraNa eha, tiNa mahidhara nai teDai teha / / 12 / / kahai mahidhara AvA chA amhe, dUta Agai thI pahucI tumheM / rAma kahai suNi mahidhara rAja, etau Aja amhAro kAja / / 13 / / bharata amhArau bhAI teha, sAhijanI belA chai eh| dyau tumheMputra amhArai sAthi, ativIrijanaiM dikhADAhAtha / / 14 / / mahidhara suta dIdhA ApaNA, sItA sahita rAma lkhmnnaa| ratha baisI nai sAthai thayA, chAnA sA tina nagarI gayA // 15 // naMdyAvarta nagaroM nai pAsi, DerA tANyA sakhara pharAsa / siMhAsaNa vaisAsyA rAma, sItA lakhamaNa uttama ThAma // 16 //
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ samI sAMjha kodho Aloca, sItA kahai mujha Upani soca / ativIrija sAMbhaliyai savala, bharata jaddhakima karisyai nivala // 17 // bharata kadAcita jau hArisyai, tara tumhanai mehaNau lAgisyai / lakhamaNa kahaI ciMtA mata karai, jayahosyai paramesara karai // 18 // rAma kahai sUrija prakaTai, kAla vilaMba na karivau ghttii| koika karivau sahI upAya, rAti gaI iNa adhyavasAya // 19 // prahaUThI jina maMdira gayA, devajuhArI ni.pApathayA / / pUjA kIdhI bhalai prakAra, saphala thayau mAnava avatAra // 20 // adhiSTAyaka devI gaNa pAli, rAmanai pragaTa thaI tatakAla / kahai tumhe ciMtA ma karau kAI, ativIrija pADisi tumha pAi // 21| cajthA khaMDanI cauthI DhAla, rAma ajI vanavAsa bicAla / / samayasuMdara kahai jau hui puNya, tu te vasatI thAI araNya // 22 // [ sarvagAthA 64] dUhA 4 devI sahu subhaTAM taNaTha, kIghau naTuI rUpa / devI hukamai rAma te, le cAlyau jihAM bhUpa // 1 // rAja sabhA savalI jur3I, vici baiThau rAjAna / rAma jAI UbhA rahyA, pracchana rUpa pradhAna ||2|| naduI paNi ubhI rahI, rAjA Agali teha / ativIrija Adara dIyo, dIThI suMdara deha / / 3 / / rAma rUpa nAyaka kahyau, jau karai rAji hukamma / / tau naTuI nATaka karaI, bhAjai sahU bharamma ||4|| [ sarvagAthA 4]
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ DhAla pAcavoM // rAga guddii|| vAjyau vAjyau mAdala kau dhokAra, e gItanI jAti / mahimA nai mani bahu dukha dekhI, volyau mitra juhAra e desI // rAjA hukama kIyo nATaka kau, naduI bAla kumAri / / caMdavadana mRgaloyaNi kAmiNI, pagi jhAjhara jhaNakAra // 11 // tatattheI nAcata naduI nAri, pahilyA sola shRNgaar| rAma nAyaka mana raMgI nacAvate, apachara ke aNuhAri // 2 ta0 gIta gAna madhura dhvani gAvati, saMgIta ke anuhaari| hAva bhAva hastaka dekhAvati, ura motiNa kau hAra // 2 t0|| sIsa phUla kAne do kuNDala, tilaka kIyo atisaar| nakavesara nAcati naka apari, huM savama siradAra / / 4 tk| tAla khAva vajAvati vAsulI, aru mAdala dhoNkaar| aMga bhaga desI dekhAvata, bhamarI dyai vAra-vAra / / 5 tanA tAla upari pada ThAvati padamini, kaTi pAtali thaNabhAra / ratana jaDita kaMcukI kasa vAMdhati, Upari oDhaNisAra // 6 t0|| caraNAcIri cihUM disi pharakai, solasajyA sinngaar| mukha mulakati calati gati malapati, nirakhati najari vikAra ||7 taoll nATaka dekhi mohI rahyo rAjA, mohyA rAjakumAra / rAja sabhA paNi sagalI mohI, kahaIe kavaNa prakAra / / 8 taoll ai ai vidyAdharI e koI, ke apachara avtaar| ke kinnara ke pAtAla suMdarI, suMdara rUpa apAra / / tanA
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 74 ) tiNa avasari naTui nRpa pUchayo, bharata virodha vicAra / mAni hivaI tU ANa bharata kI, mu~ki mUrikha ahaMkAra // 10 t0|| amha vacane tu mAni bharata nai, e tuma saraNa adhaar| lAgi-lAgi re bharata ne caraNe, nahi tari gayo atavAra // 11 t0|| kopa karI rAjA UpADyo, mAraNa khaDaga prhaar| naTuI mila coTI thI jhAlyo, hUyo hAhAkAra // 12 tA khaDaga upADi kahai ima naTuI, mAni ke nAkhisyAM mAri / lakhamaNa coTI jhAli leI gayo, rAma taNai daravAri // 13 ta0] rAma sItA hAthI vaisI naI, gayA jinarAja vihaar| sItA kahaI muki 2 garIvanai, e nahiM tujha AcAra / / 14 tk| sItA vacane muMphyo ativIrija, varatyA jaya jaya kAra / samayasuMdara kahaI DhAla e pAMcamI, nATakano adhikAra / / 15 ta0ll [ sarvagAthA 113] dUhA 22 kahai lakhamaNa tuM bharathano, sAcA sevaka thaai| ativIrija vayarAga dhari, rAma samIpai jAi // 1 // kahai iNa rAjaI muma satyo, e apamAnano ThAma / hu~saMsAra thI Ubhagyo, saMyama leisi sAmi ||2|| rAma kahai te dohilo, saMyama khaDaganI dhAra / hivaDA bhogavi rAja tu, hue Agai aNagAra / / 3 / / rAjA vayarAgai caDyo, putra nai dodho raaj| guru samIpa dIkSA grahI, sAtyA Atama kAja ||4||
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ / ( 75 ) tapa saMyama karai AkarA, udyata karaI vihaar| putra vijayaratha te thayau, bharata nau aganyAkAra // 5 // lakhamaNa rAma vijayapuraI, rahi ketalA eka doh| banamAlA tihA muki naI, AghA cAlyA sIha / / 6 / / khamaMjali nagarI gayA, bAhira rahyA udyAna / lakhamaNa pUchI rAma naI, mAhi gayau suNai kAni // 7 // satrudamana rAjA kahaI, je mujha sakati prakAra / suravIra sahai tehanaI, putrI ati sAra // 8 // lakhamaNa kotuka dekhivA, gayau rAjA nai pAsi / Adara mAna ghaNau dIyau, vaiThau mana ulhAsa // 6 // rUpa adhika dekhI karI, rAjA pUchyo ema / kima AvyA tumheM kavana chau, kaho vAta dhari prema / / 10 / / bharata taNau hUM dUta chu, Ayo kAma vizeSi / pAMca sakati tu muki hu~, sahisi tamAso dekhi / / 11 / / jitapadamA rAjA sutA, dekhI lakhamaNa rUpa / sUrapaNo kAne suNI, apano rAga anUpa // 12 // lakhamaNanaI chAno kahaI, rAjakuMyari kara jodd'i| mahApurupa tuM mata marai, jIvi varasanI koDi / / 13 // kahai lakhamaNa tuM vIhi mA, UbhI dekhi tamAsa / kahai rAjA naI kAM ajI, Dhola karau nahi hAsa // 14 // ima kahai rAjA uThIyo, rahyo ThANa vaya sApa / muMkI pAca anukramai, sakati parAkrama dAkhi / / 15 / /
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka sakati jimaNa karaI, vIjI DAyaI hAthi / trIjI cauthI kAkha maI, pAcamI dAtAM sAthi // 16 // lakhamaNa sakati saha grahI, lAgo na ko prahAra / kusama vRSTi deve kerI, pragaTya Ta jaya-jaya kAra / / 17 / / lakhamaNa kahai eka mAharaTa, sahi tuM sakati prahAra / rAjA lAgo kAMpivA, hUu te hAhAkAra || 18 / / jitapadmA kahai choDide, khami aparAdha kRpaal| hiva hu~ to thaI tAharI, bhagata thayo bhUpAla / / 16 / / kahai rAjA hiva paraNi tuM, mujha putrI guNa geha / kahai lakhamaNa chai mAharaI, bhAI jANai teha / / 20 / / satrudamana tihAM jAinaI, praNamI rAmanA paay| teDI Avyau nagara mai, rAmacandanai rAya // 21 // jitapadmA paraNI tihAM, lakhamaNa lIla vilAsa / keika divasa tihA rahI, vali cAlyA vanavAsa / / 22 / / srvgaathaa|| 135 // DhAla ||raag gudd'ii|| jaMbudvIpa majhAra ma0 e suvAhu saMdhinI DhAla nagara vaMsasthala nAma, pahutA pAdharA, rAma sItA lakhamaNa sahUe, tiNa avasari tihA~loka, dIThA nAsatA vAlavRddha taruNA bahUe / // 1 // rAmai pUchayA loka, kehanai bhayakarI, nAsai bhAjai vIhatAe, rAjA rANI maMtri, dhasamasatA thakA, AtamanaI hita IhatAe // 2 //
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 77 ) kiNa ko paravata pAsi, ruDa mahA nisi, suNiyai zavada vIhAmaNaue matako karaiM viNAsa, Avi amhAraDau, maraNataNau bhaya ati ghnnue| kahai sItA suNi nAha, Ape piNi hivaI, ihA~ sunAsAM tau bhalaue / rAma kahai matabIhi, nAsai nahiM kade, uttama nara mAMDaikilaue ||4|| sItAnau ahi hAtha,rAma ucyo caDyau, lakhamaNa naI Agai kIyo e| giriUparigayA tethi, dIThA sAdhavI, dekhata hiMyaDa harakhIyalae // 5 // kaThina kriyA tapa japa, karai AtApanA, carama dhyAna tatpara thakAe / tiNhi pradakSiNa dei, rAmasItA sahU, vAMdai sAdhanai uchakAe // 6 // uraga bhuyagama bhIma, goNasa ajagara, sAdhu bIThyau sopakarI e| dhanuSa agra suM rAma, cheDi dUraiM kIyA, deha ughAr3I sAdharIe / // 7 // phAsU pANI seti, caraNa pakhAliyA, sItA kIdhI cNdnaae| rAmai vAI vINa madhura suraI karI, munigaNa gAyA ikamanAe // 8 // sItA kari zRMgAra, sAraMgaloyaNA, sAdhu bhagati nATaka krie| pUrava vayara vizekhi, koI sura nisibhara, upasarga karaiMtiNa avasaraie hai| agani sIrISA kesa, Akhi vilI jisI, nipaTa nAsikA ciipddiie| kAtI sarikhI dADha, ati bIhAmiNI, bhAla uparibhRkuTI caDIe // 10 // kAtI nai karavAla, kari jhAlI karI, nAcaI kUdaI aaNphlie| kAyA manuSyanI kATi mAMsa, khAyamukhi, hasai ghaNuMnai hUkalaie / 11 / mukaI aMginI jhAla, khAMu khAu khAMu karai, bhUtapreta aMvara tliie| krUramahA vikarAla, bhIma bhayakara kAla, kRtAMta rIsaI balaie // 12 // sItA dekhI bhUta, vIhatI rAmanai, AliMgana deI rhiie| rAmakahai mata vIhi, kara sAhasa priyA,rahimunivara nA pAya grahIe / / 13 / /
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 78 ) jA lagi bhUta pisAca, amhe trAsavAM, ima kahi rAmanai lakhamaNAe / lAThI lIdhI hAthi, anai AphAlI UMcI, tebhUta nAThA tatakhiNAe // 14 // upasarga-kArI deva, jANyo e nara, rAma anai lakhamaNa shiie| jora na cAlai mujjha turata nAsI karI,apaNaiM ThAmi gayo vahIe // 15 // te munivara tiNarAti, sukala dhyAna naI caDyA, ghAtika karama naukhaya kiiyoe| pAmyo kevalanyAna, bhANa samopama, lokAloka prakAsIyoe // 16 // kanaka kamala vaisAri, vAI DhuMdubhI, kevala mahimA surakaraie / rAma kahai kara joDi, kahau tumheM bhagavana, e kuNa sura dvaSa kAM dharaie / chaTTho DhAla rasAla, cauthA khaDanI, sAdhunai kevala uupnoe| samayasundara kahai ema, dvepano kAraNa, bhilo sahu ko ikamanoe / / 18 / / [ sarvagAthA 52] DhAla 7 (7) kapUrahuvai ati Ujalore vali re anUpama gadha egItanI DhAla // rAma sItA lakhamaNa suNaure, pAMchalA bhavano vayara / vijaya paravata rAjA hUM tore, upabhogA tasu vayara // 1 // pUrava vayara kevali ema kaha ti, etau upasarga sAdhu sahati / pU0 / kIdhA karama na chUTIyaire, sukha-dukha sahuko sahati / / 2 pU0 lA0 // amRtasara rAjA taNaure, dUta hutau suvicitra / rANIsulubaghau rahaire, vasubhUti nAmai mitra / / 3 puu0|| bhUpa hukammi vasubhUti su re, dUta cAlyo paradeza / viprai dUtanai mAriyore, pApI pADuI lesa / / 4 / pU0 / /
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 76 ) pAchai Avo ima kahaire, rAjA Agali vAta / dUta pAchau munai vAliyore, kahai vIjau na suhAta // 5 / pU0 / / rANI ati haraSita thaIre, vAMbhaNa su bahu prem| kAma bhoga sukha bhogavaire, vipra kahai vali ema / / 6 / puu0|| udita 1 mudita 2 suta tAharAre, ekarisya aMtarAya / mAri parA tehanai re, jima sukha bhoganyA jAya // 7 |puu0|| vAbhaNI bheda jaNAvIyore, uditakumara nai teh|| tujha mAtA muma nAha suM re, kukarama karaI nisaMdeha // 8 / pU0 // khaDaga su mAtho bADhiyo re, uditai mAsyo vipra / vitra marInaI apano re, mlecchapallI nai khipr|| / pU0 // udita mudita bihu~ bAdhave re, Avyo mani sNveg| dhiga 2 e saMsAranai re, anaratha pApa udega / / 10 / pU0 / / vihu~ bA~dhaba dIkSA grahI re, mativarddhana muni paas| ugra tapai tapa AkarA re, moDai bhavano pAsa // 11 / puu0|| sametasikhara jAtrA bhaNI re, cAlyA munivara vei / mleccha pAli mAhe gayA re, mlecche dveSa karei / / 12 / pU0 / / sAdhunai mAraNa uThIyo re, krodhI kADhi khaDagga / sAgArI aNasaNa karI re, muni rahyA meru aDigga // 13 / pU0 // satru mitra saripA giNa re, bhAvanA bhAvai anitya / dehI paMjarai dukhanau re, mugati taNA sukha satya // 14 / puu0|| . pallIpati nai apanI re, karuNA parama saneha / mAratau rAkhyo mlecha nai re, uttama karaNI eha // 15 / pu||
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 82 ) kAIka dharama virAdhiyo re, kIdho anukrami kAla / guruDAdhipa devatA thayAM re, khemaMkara bhUpAla / / 38 / puu0| te aNuddhara paNi ekadA re, kaumudI nagara majhAra / tApasa setI AvIyo re, aganyAna kaSTa apAra / / 36 / pU0 / vasudhArA rAjA tihIM re, piNa tApasano bhakta / madanavegA tasu bhArijA re, te jina dharama suM rakta / / 40 puu0| ika dina rANI AgalaI re, vasudhArA rAjAna / tApasa parasaMsA karaI re, ko nahi eha samAna / / 41 / pa0 / / rANI tau sudha zrAvikA re, saha na sakaI kahai rAya / e aganyAMna mithyAmatI re, muma nai nAvai dAya / / 42 / pU0 / sAcA sAdha to jainanA re, jIvadayA prtipaal| niramala sIla pAlai sadA re, viSaya thakI mana vAla / / 43 / pU0 satru mitra sariSA giNai re, nahi kiNasuM rAga rosa / Apa taraI naI tAravai re, nirupama guNa niradosa / / 44 / pU0 / rANI vacana suNI karI re, rIsANau nara rAya / tuM jinadharama nI rAgINI re, tiNa tApasa na suhAya // 45 // pU0 / rANI kahai rAjana suNau re, tApasanI eka vAra / dRDhatA dekhau dharamanI re, sagalI lahisyau sAra // 46 / pU0 / ima kahi rANI ApaNI re, beTI rUpa nidhAna / mukI,tApasanI maDhI re, nisi bhara nava jovAna // 47 / pU0 // te kanyA gaI ekalI re, praNamyA tApasa pAya / karajoDI karai vInato re, sAbhalo kari supasAya / / 48 / puu0||
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 83 ) mujha nai kADhI bAhirI re, mAtA viNa aparAdha / saraNa AvI tumha taNaIre, ghau dIkSA mujha sAdha // 46 | puu0|| nava jovana dIThI' bhalo re, kuMk varaNI deh| candravadani mRgaloyaNI re, apachara jANo eha // 50 pU0 / / te kanyA dekhI karI re, tApasa paNi tiNa vAra / cUkaTha aNudhara cittamaI re, jAgyau madana vikAra / / 51 / pU0 // kahai aNaddhara suNi sundarI re, mujhanai saraNo tujma / kAmaagani kari vali rahI re, TADhI kari tanu mujma / / 52 | pU0 / / Avi AliMgana de maeNnai re, mAni vacana khai ema / AliMgana devA bhaNI re, vAMha pasArI prema / / 53 / pU0 // titaraiMtiNa kanyA kahyo re, aho akajja akajja / mujha nai ko ajI nAbhaDyo re, huM to kanyA salajja || 54 / puu0|| jai saMga vAMchai mAharo re, tau tApasadhrama chodd'i| munai mA pAsi mAMgIlaI re, mAgatA kA nahi khoDi // 55 // pU0 / / amukai ghari chai mAharI re, mAtA cAli tuM tethi| kanyA pUThaI cAliyo re, te gaI gaNikA jethi / / 56 / pU0 // gaNikAnaI pAye paDI re, vonati karaI vAra-vAra / e putrI dya mujha bhaNI re, mAnisi tujha upagAra / / 57 / pU0 // chAMnau rahyo rAjA suNai re, tApasa vacana sraag| pAchI vAhe bAMdhiyo re, phiTa niralaja nirabhAga / / 58 / pu0|| desathI bAhira kADhiyo re, thayo tApasathI viratta / mayaNavegAnaI ima kahii re, tU kahitI te tatta // 56 / puu0|| 1 jorai caDhI 2 mA
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 80 ) sAdha tihAthI cAliyA re, pahutA giri sameta / vidhi setI jAtrA karI re, aNasaNa lIdhau tethi / / 16 / pU0 / / pahilai devaloki devatA re, upanA veu udAra / mlecha saMsAra bhabhI karI re, Avyo nara avatAra / / 17 / pU0 / / tApasI dIkSA AdarI re, kIdho aganyAna ksstt| jyotipIyAM mAhi Upanore, paNi pariNAme duSTa / / 18 / puu0|| nagara ariSTapura tisai re, priyavandhU rAjAna / teha taNai ve bhArijA re, jIvana prANa samAna / / 16 puu0|| padamAbhA nai kanakAmA re, apachara jANi pratikhi / te sura devaloka thI cavIre, UpanA padamAmA kUkhi // 20 / pU0 // eka ratanaratha rUyar3aure, nAmaI vicitra ratha anna / jotiSI surapaNi tiNa samaire, kanakakAbhA kUkhi upanna / / 21 / pU0 / / nAma aNudhara ehavore, mA vope tasu dIdha / rAjadeI vaDA putranai re, rAjA saMyama lIdha // 22 / pU0 / / priyabandhU muni pAmIyA re, saraga taNA sukha sutttth| aNuddhara ati macchara dharaI re, vihuM bhAI upari dutttth|| 23 / puu0|| lAgau desanai lUTivAre, bAhira kADhyo bhuup| tApasa vrata lIdhau tiNaI re, paNi pradveSa sarUpa / / 24 / pU0 // rAjA ratanaratha avasaraI re, vicitraratha saMyogi / rAja chor3I saMyama lIyo re, gayA pahilai devalogi // 25 / pU0 // sukha bhogavi devAtaNA re veDaM cavyA smkaali| siddhArathapurano dhaNI re, khemaMkara bhUpAla / / 26 / puu0||
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimalA paTarANI taNA re, upanA putraratanna / desabhUpaNa kulabhUpaNA re, nAma guNoniSpanna / / 27 / pU0 / / rAjA bhaNivA ghAliyA re, nesAlaI ve putra / kAla ghaNe te tihA rahyA re, bhaNi guNi thayA suvicitra // 28 // puu| pUThaI mAM beTo jiNI re, kamalUsavA tasu nAma / rUpa lAvaNya guNe bharI re, sakala kalA abhirAma // 26 | puu|| sakala kalA sIkhI karI re, nija ghari AyA kumaar| dITho kanyA rUbar3I re, jAgyo madana vikAra / / 30 / puu| vahinipaNuM jANai nahI re, mana mAhi ciMtavaI ema / tAta kanyA ANI uhA re, amha nimitta saprema / / 31 / puu| putrI kiNahI bhUpanI re, mRgaloyaNi sukumAla / sukha bhogavisyAM ehasuM re, hiva amhe cirakAla / / 32 / puu0| tiNa avasari jasa voliyo re, kiNahI bhUpano em| dhana-dhana khamaMkara prabhU re, dhana-dhana vimalA tema / / 33 / puu0| uttama kanyA jehanai re, kamalUsavA kahavAya / ve bhAI te sAMbhalI re, kahai anaratha hAya-hAya / / 34 / pU0 / aho amhe aganyAMna adhile re, vahinasuM vAchyo bhoga / ghiga dhiga kAma-viTaMbanA re, kAma viTaMvyA loga / / 35 / pU0 / ima manamAhe citavaI re, jANyo athira sNsaar| suvratasari pAsaI jaI re, lIdhara saMyama bhAra / / 36 / pU0 / khemaMkara dukhiyo thayo re, dohilo putra viyog| rAta divasi rahai jhurato re, parihatyA bhoga saMyoga / / 37 / pU0 /
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ (84 ) e viratAta dekhI karI re, prativRdhyo nrraay| zrAvakano bhrama yAdaryo re, mithyAta dUri gamAya / / 60 / pU0 / / tApasa piNi niMdIjato re, kumaraNa muMvo teha / bhUri saMsAra mAhe bhamI re, dIThA dukkha acheha / / 61 / pU0 / / vali mAnava bhava pAmIyo re, lIdho tApasa dharma / kAla karI thayo devatA re, analaprama suma karma / / 62 / pU0 // avadhijJAna prajujutA re, amhanaI dIThA eti / pUravalau vayara sAbharayo re, upasarga kIyA iNa heti // 63 / pU0 // upasarga karitau vAriyo re, rAma tumhe te deva / viNa bhogavyAM kima chUTaI re, karama savala nitameva / / 64 / pU0 / / kevali sAso bhajiyo re, sAMbhalyo sahu viratAta / rAma sItA lakhamaNa kahai re, dhana-dhana sAdha mahaMta / / 65 / puu0|| kevalInI pUjA karaI re, rAma bhagati mani ANi / sItA kahaI dhana-dhana tumhe re, janama tumhAro pramANa / / 66 / pU0 / / mahAnubhAva moTA tumhe re, devatA naI pUjanIka / rAga dveSa jItA tumhe re, upasarga sahyA nirabhIka / / 67 / pU0 // kevala lakhamI pAMmiyA re, je jagamai durlNbh| sItA sAdha prasaMsatI re, ziva sukha kIdhA sulaMbha // 68 ||puu0|| [iNa avasari ihAM Aviu re, garuDAdhipa zubha manna / kevali nai praNamI karI re, rAma kahai suvacanna // ] sAdha bhagati kIdhI bhalI re, tiNai tUTho tumha / je mAMge te dyu, amhe re, aciMta sakati chai amha / / 66 / /
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 85 ) rAma kahaI kiNa ApadAre, sAnidhi karijyo sAMmi / kevalI mahimA sAbhalI re, nagarI-nagarI ThAma-ThAma // 70 / puu0| nagara-nagara nA rAjavI re, tihA~ AyA sahu koya / rAma kIdhI pUjA sAdhanI re, te dekhI rahyA joya / / 71 / pU0 / vaMsatthala purano dhaNI re, Ayo suraprabha bhUpa / rAma sItA lakhamaNa taNI re, kIdhI bhagati anUpa // 72 / pU0 rAma Adeza tiNi girai re, sahu rAjavIye taar| jinaprAsAda karAviyo re, pratimA ratana udAra / 73 / puu0| kIdhI rAmai tiNi girai re, krIDA aneka prkaar| te bhaNI rAmagiri tehanata re, pragaTyo nAma udAra / / 74 / pU0 / sAtamI DhAla pUrI thaI re, sAbhalijyo ika manna / cauthau khaMDa pUro thayo re, samayasuMdara suvacanna / / 75 / pU0 / [ sarvagAthA 228] itizrI sItArAma pravandhe kevali mahimA varNano nAma caturtha khNddH|| khaMDa 5 dahA 5 hiva volyuM khaMDa pAcamo, pAca milyA jasavAda / pAMcAmAI kahIjiyaI, paramesara parasAda // 1 // sItArAma sahU balI, AgaI cAlyA dhIra / daNDakAraNya vanai rahyA, kannaravAna tIra // 2 // nadI snAna majjana karaI, vana phala mIThA khaaii| vasa kuTIra karI rahai, sukhai divasa tihA~ jAiM // 3 //
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 86 ) aDakadhAna AMbA phaNasa, dADima phala jNbhiir| lakhamaNa ANai ati bhalA, vana surabhInA khIra // 4 // khAtA pItAM vilasatAM, keka dina gayA jethi| tehavaI sAdhu vi AviyA, puNya yoga karI tethi // 5 // DhAla 1 ||raag kedAro goDI // cAla-yAvo juhAro re amArau pAsa, mananI pUrai Asa / sAdha ve Ayore aMbaracAri, pahucAi bhava pAra / tapa kara dIpaI tehanI deha, nirupama guNa maNi geha / / 1 / saa0| vaMdanA kIdhIre lakhamaNa rAma, ve kara joDI tAma / AnaMda pAMmyore darasaNa dekhi, caMda cakora vizeSi / / 2 / saa0| sItA vAMdyA re munivara vei, trihi pradakSiNA de|| sItA volI re dyo mujha lAbha, vaisau tau sUjhato DAma // 3 / saa0| sItA thai re romaMca sarIra, sakhara viharAvI khiir| nAraMga kelA re phaNasa khajUra, phAsU diyA re bharapUra // 4 / sA0 sAnidhi kIdhI re samakita dRSTi, thai vasudhArA vRSTi / duMdubhI vAgI re divya akAsa, aho dAna savala ulAsa / / 5 / saa0| sItA kIdho re saphala janamma, troDyA azubha karamma / duragaMdhau hutore paMkhI eka, thayo riSI dekhi viveka // 6 / saa0| AvI vAMdyA re sAdhanA pAya, turata sugaMdha te thAya / sAdha prabhAvai re ratana samAna, deha taNo thayo vAna // 71 saa0||
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAmacaMda dekhI re paMkhI sarUpa, aciraji pAmyo bhUpa / rAmai pUchyo re sAdha trigupti, nAmaI karau bhavalupti // 8 // sA0 / bhagavana bhAkho re e viratAta, kautuka cittana mAta / kahata kima paMkhI re tumhAro pAya, paDiyo dUra thI Aya / / 6 / sA0 duragaMdha dehI re thaI kyoM sugaMdha, sAdha kahau saMbaMdha / sAdha jI bhAkhai re madhurI vANi, rAma pUrava bhava jANi // 10 saa0| rAjA huMtau re daMDakI nAma, kaDalapuranau~ sAmi / makkhari nAmAre tasu paTarANi, zrAvaka dharamani jANi // 11 / saa0| piNi mithyAtI re rAjA teha, sAdhasu tasu nahI saneha / eka dina dITho re sAdha mahAta, kAusiga rahyo ekAta / / 12 / sAna rAjA ghAlyo re sAdhu naI kaMThi, sApa muyo gali gaMThi' / sAdhanu dekhI re aganyAna aMdha, rAjA karaI krama baMdha / / 13 / saa0| sAdhai kIghau re abhigraha Apa, jA lagi chai galaI sApa / hu~nahiM pAlaM re kAusaga tAma, rahisyuM suddha praNAma / / 14 / saa0| rAjau dITho re vIjaI dIha, timahIja sAdha avIha / rAjyA raMjyo re upasama dekhi, valI vayarAga vizepi / / 15 / saa0| daMDakI rAjA re citavai ema, e muni kuMdana hema / tapasI moTau re e aNagAra, guNamaNi rayaNa bhaMDAra / / 16 / saa0| hA mai kIdho re moTA pApa, sAdhanai kIdho satApa / huM mahApApI re AsAtanAkAra, chuTisi keNa prakAra / / 17 / saa0| mai to jANyo re Aja hI marma, sAco zrI jina dharma / sApa utAsyo re kaMThathI teha, sAdhu vAdyA susaneha / / 18 / saa0| 1-lei ultthi|
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 88 ) aparAdha khAmyo re caraNelAgi, jina dhrama Adasyo bhaagi| rAjA Ayo re ApaNai geha, sAdha bhagata karateha / / 16 / sA0 / tiNa nagarI mai tApasa rudra, rahaiM paNi manamA kSudra / nRpanai dITho re sAdhanai bhakta, macchara ANyo virakta / / 20 / sA0 sAdhanai mAre keNa prapaMca, ima ciMtavi kiyo saMca / tApasa kIdho sAdhano vepa, sAdha upari dhasyo dvaSa // 21 / sA0 / jai nai paIThAre aMteura mAMhi, rANI viDaMvI sAhi / rAjA dITho re ApaNI mITi, bAhira kADhyo pITi / / 22 / saa0| mUlathI mAsyo re tApasa sAdha, apaNo kIdho lAdha / rAjyA kopyo re teNaI meli, sAdhanaI ekaThA bheli // 23 / / sA0 ghANI pIlyA re sagalA sAdha, ekataNaI aparAdha / aganyAna AMdhaure anyAI rAya, na karI vicAraNA kAya ||24|| sA0 sAdha eka koI gayo tho anethi, te piNi Ayo tethi / loke vAryo re tethi ma jAya, AgaI anaratha thAya // 22 // sA0 sAdha vahInai re gayo tiNa ThAma, anaratha dITho tAma / pApI rAjA re riSi niradoSi, polyA caDyo tiNa roSi // 26 / / sA0 sAdha vicAtyo re sUtra kahei, samaratha sajjA dei / cakravati senA re cUrai sAdha, lavadhi pulAka arAdha // 27 // sA0 sAdhaI mAtyo re rAti abIha, cihuM pahure cAri sIha / sAdhamAsyo re machIgara ega, TAlyo maccha udega ||28|| sA0 sumaMgala dahisyai re muni pratyanIka, rAjAnai nirabhIka / namucinaI mAkhyo re viSNukumAra, dUpaNa nahIya ligAra / / 26|| sA0
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 86 ) tejolezyA re muMkI teNa, nagara vAlyo sahijeNa / rAjArANI re balyo sahu koi, sarvatra samasAna hoi // 30 // sA0 deza balyo re sahu te ThAma, daMDakAraNya thayo nAma / daMDakI rAjA re bhamI saMsAra, daMDakAraNya mamAra // 31 / / sA0 paMkhI hUyo re gRddha kubaMdha, karama karo duragaMdha / amhanai dekhI re thayo subha dhyAna, jAtIsamaraNa nyAna // 32 // sA0 e prativUdho re vaMdanA kIdha, triNahi pradakSiNA dIdha / dharama prabhAvai re suMdara deha, thaI pakhI vAta eha // 33 / / sA0 . rAmanai suNI re sAdha vacanna, romaMcita thayo tanna / kahai tumheM vArure kahyo viratAMta, amhanaI sAdha mahAMta // 34 // sA0 muni pratibodhyo re paMkhI gRddha, Adatyo jinadhrama suddha / pADUyA jANyA karma vipAka, jehavA phala kiMpAka ||3shaa sA0 sUdhau pAlai re samakita dharma, na karaiM hiMsA karma / mUTha na bolai re pAlai sIla, parigraha nahI viNa DIla // 36 // sA0 rAti na khAyai varajjai maMsa, na karai pApa no aNs| e dhrama pAlai re Atama sAdha, mugati taNai abhilASa // 37 // sA0 sAdha bhalAyo re paMkhI teha, sItAnai susaneha / sAra sudhi karije re ehanI nitya, sItA kahai pUjya satya // 38 // sA0 sAdha sidhAyA re ApaNI ThAma japa tapa karaI hitakAma / sItA kIdhI re tasu sujagIsa, paricarijA nisidIsa // 39 / sA0 paMkhI thayo re sItA sakhAya, managamato sukhadAya / tasa tanu sohaI re jaTA abhirAma, paMkhI jaTAyudha nAma // 40 // sA0
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ (60 ) sAdhanaI dIdho re bhalaI prastAva, dAnataNaI parabhAva / rAmana thaI re ridhi adabhUta, mANika ratana' parabhUta, // 41 // sA0 devatA dIdho re ratha zrIkAra, capala turaMgama cyAra | ratha vaisInai re sItArAma, mana vaMchita bhamai ThAma // 42 / / sAka mamatA dekhai re kotuka vRMda, pAmaI paramANaMda / khaMDa pAMcamAnI re pahilI DhAla, samayasuMdara kahairasAla // 43 // sA0 [sarvagAthA 48] dUhA 6 sItA lakhamaNa rAma bali, daMDakAraNya mmaari| pahu~tA tihA koika nadI, tihIM vana khaMDa udAri / 1 // rAmacaMda sItA sahita, uttama maMDapa mAhi / baiThA lakhamaNa naI kahai, ANI mana ucchAhi // 2 // giri bahu rayaNe bhanyo, nadI te niramala nIra / vanakhaMDa phala phUle bhasyA, ihA~ bahu sukha sarIra / / 3 / / mAtA bAdhava mitra sahu, le Au iNi ThAma / Ape sahu rahisyAM ihA~, navo vasAvI gAma // 4 // tau valato lakhamaNa kahai, e mujha gamyo vicAra / mujhanai piNa ihIM upajai, rahatAM haraSa apAra // 2 // ima te AlocI karI, dasaratha rAjA putra / jAu tihIM rahai tehavai, je thayo tesuNo tatra // 6 // [ sarvagAthA 54] 1-maNi mANika
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 61 ) DhAla 2 DhAla :-suNaure bhavika upadhAna vRhA viNa, kima sUjhai navakAra jI / athavA-jinavara su mero mana lIno, e desI / tiNa avasari laMkAgar3ha kero, rAvaNa rAja kareijI / samudrataNI pAkhatiyAM khAI, dasasira nAma dhareijI / / 1 / / ti0 tehataNI utapati tumheM suNijyo mUlathakI cirakAlajI / vaitADhya paravata upari pura ika, rathaneura cakravAlajI // 2 // ti0 / meghavAhana vidyAdhara rAjA, indra suM vayara chai jAsajI / ajitanAthanaI saraNaiM pazTho, indra taNo paDyo trAsa jI // 3 // tika caraNakamala vAdInai baiTho, bhagati karaI karajoDi jii| meghavAhana rAjA ima vInavaI, bhava saMkaTa thI chor3i jI // 4 // ti0 tIrtha karanI bhagati dekhInaI, raMjyo rAkSasa iNdjii| meghavAhana rAjAnai kahai ima, suNi meTuM tuma daMda jI // 2 // ti0 lavaNa samudra majhAra trikUTagiri, upari rAkSasadIpa jii| sargapurI saripI chai nagarI, tihAM lakA jihAM jIpa jI // 6 // ti0 tihAM jA tuM kari rAja naresara, mujha AganyAM chaI tujhjii| tihAM rahatAM thakAM kou nahi thAyaI, avara upadrava tuma jI ||nnaa ti0 vali pRthvInA vivara mAhe chai, ATha joyaNa ucaanijii| pAtAlapura paI daMDagiri heThai, dupravesa zubha zAMtijI / / 8 / ti0|| te paNi nagarI maMi tuma dIdhI, jA tuM kari ANaMdajI / meghavAhaNa laMkA jai baiTho, rAja karaI niradaMdajI // 6 / ti0||
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 62 / rAkSasadIpa rAkhai vidyAdhara, tiNi rAkSasa kahavAi jii| piNi rAkSasa anlerA keI, suranahIM chai iNa ThAijI / / 10 / ti0|| meghavAhana vidyAdhara vasaI, bahu rAjA huyA keijii| tasu krami ratanAva aMgaja, rAvaNa rAja karei jI / / 11 / ti0|| pravala pracaNDa trikhaMDa taNo dhaNI, trailokya kaMTaka tehjii| teja pratApa tapaI ravi sarikhau, arivala gaMjaNa ehajI / / 12 / ti0|| vAlapaNa vApai pahirAyo, deva saMbadhI haarjii| tasu ratane bAlaka navamuhar3hA, pratibimbA ati sAra jI // 13 / ti0|| dasamuhaDA dekhI bAlakanA, ratanAva thayo premajI / dIdhau nAma dasUThaNa divasai, e dasavadana te emajI // 14 / tinA ikadina aSTApada giri Upari, bahatA thamyo vimAnajI / bharata karAyA caitya manohara, ullaMghyA apamAnajI // 15 / tioll cita camaphyo tihAM dekhi dasAnana, tapa karato riSi vAli jii| iNa ripi sahIya vimAna thamyo mujha, kIdhau kopa caNDAlajI |16tikaa aSTApada UpADyo uMcaDa, bhujAdaMDa kari jennjii| caitya rakSA bhaNI vali kari cApyo, bAli ripIsarateNajI / / 17 / tioll mukyo moTo rAva savada tiNi, rAvaNa bojo nAma jii| te rAvaNa rAjA laMkAgaDha, rAja karaI abhirAmajI / / 18 / ti0|| candranakhA nAmai tasu bhaginI, candramukhI rUpavanta jii| kharadUpaNa nai te paraNAvI, jIvasamI giNai kantajI / / 16 / tioll pAtAla laMkAno rAja dIdho, rAvaNa nijamani rNgjii| candranakhA agajAta ve veTA, saMgha saMyukta sucaMgajI / / 20 / ti0||
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyukta vidyA sAdhaNa cAlyo, vArIto sUravora jii| daMDakAraNya gayo ekelo, kuMcaravA nadI tIra jI // 21 / ti0|| gupilamahAvaMsajAli mAhe jaI, vidyA sAdhai eha jI / paga ucA mukhanocaurAkho, dhUmrapAna kare tehajI // 22 / ti0|| bAraha varasa gayA sAdhantA, vali upari cyAra maasjii| tIna divasa thAkai pUrai thayai, lahiyai lIla vilAsajI ||23|tilaa paMcamA khaNDa taNI DhAla vIjI, rAvaNa utapati jaannjii| samayasundara kahai hu~cha, chadamastha, kevali vacana pramANajI // 24 / ti0 sarvagAthA | dUhA 12 tiNaavasari lakhamaNa tihA, bhavitavyatA vizepi / vanamAhi bhamato avIyo, likhyA miTaiM nahI lekha // 1 // divya khaDaga dITho tihAM, vaMsa uparilI jAli / kesara candana pUjiyau, tejai mAkajhamAla // 2 // lakhamaNa te hAthe liyo, vAhyo tiNa basa jaali| te chedaMtai chediyo, mastaka baMsa vicAla // 3 // kanaka kuNDala kAne vihu~, mastaka kamala sugandha / dITho pRthivItali paDyo, uMco tAsu kabandha // 4 // lakhamaNa paNi vilakho thayo, dhiga mujha purupAkAra / dhiga vIraja dhiga vAhavala, dhiga dhiga mujha AcAra // 5 // e koi vidyA sAdhata, vidyAdhara japa jaap| niraparAdha maI mAriyo, moTo lAgo pApa // 6 //
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ (64 ) iNapari Apo niMdato, karato pazcAttApa / rAma samIpai Aviyo, khaDaga lei naI Apa / / 7 / / rAmabhaNI lakhamaNa kahyo, te sagalo viratAMta / rAma kahai kIjai nahIM, e anaratha ekAMta / / 8 // tIthaMkara pratiSedhiyo, anarathadaMDa ekati / Aja pachaI tuM mata karaI, ehavau pApa abhrAMta / / 6 / / caMdranakhA AvI tihAM, prati jAgaraNa nimitta / muyo dekhi nija putra nai, dharatI DhalI turtt||10|| mUrchAgata thaI mAvaDI, dohilo putra viyogi| vali pAchI vali cetanA, karivA lAgI soga / / 11 / / karama viTaMbai mohanI, karaI aneka vilApa / caMdranakhA vilikhI thaI, vyApyo soga saMtApa // 12 // sarvagAthA // 10 // DhAla 3 torA naDau rajyo re lASIraNa jAtI 'e gItanI DhAla' torA kIjai mhAMkA lAla dArU piaijI, par3avai padhAraTha mhAkAlAla / lasakara lejyoMjI torI ajaba sUrati mhAko manar3au rajyore lobhI lajyo jaa|| bolaDau deyo saMvukka putra, sAmho jovo jI / vidyApUrI sAdhau putra, kAM tuma soyo jii| torI mAvaDI jhUrere putra jI bolar3o dyo jii| hA putra hA aMgajAta hA hA vAlesara jI / / 1 // 1---dukhinI
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 65 ) hA mana vacchala hA jIvana prANa rAjesara jii| torI mAvaDI roire putra jI raNa maIjI // 2 // vo0|| vidyApUrI diko putra kihAM tuM cAlyau jii| daMDakAraNya meM jAi putra mai tU naI pAlau jii| torI mAvaDI dukhI re putra jI Avi naI jii||3| vo0 / sAja lai hu~ AvI putra pahirau vAgo jii| mIThA bhojana jImo putra, sUtA jAgo jI / / torI mAvaDI teDai re putra uThi nai jI / / 4 / vo0 / tuM kuladIvo tuM kulacaMda, tuM kula maMDaNa jii| tuM AdhAra tu sukhakAra, tu dukha khaMDaNa jii| torI mAvaDI kahai re putra, to viNa kyuM saraIjI / 5 / / bo0 // tuM kA rIsANo vAlibha putra, Avo manAvu jii| bhAmaNo jAvU bolo putra, hu~ dukha' pAva jii| torI mAvaDI marai re putra, bolyA vAhirI jI / / 6 / vo0| hA pApI hA diradaya deva, hA hatyArA jii| hA gomArA hA durAcAra, hA saMhArA jii| mhArau ratana udAlyo kA taMDa, pApiyA jI // 7 / bo0 / hA pApiNa bhai pApa aghora, keI kIdhA jii| thApaNa mosA kIdhA kei, para dukha dIdhA jii| ratana udA lIdhA kei koI kehanA jI / / 8 / vo0 // athavA kehanA putra viyoga, kIdhA pApiNI jii| athavA keI rAjakumAra, khAdhI sApiNI jii| kAdamiyA viSa vichathaI mANasa mAriyA jI // // vo0|| 1 sukha
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ athavA keI tApasa sAdha, maI sNtaapyaajii| athavA lUTI lIdhA dravya, galA kehanA kApyAjI / Aga lagADI vAlyA gAma, triyaMca vAliyAjI / / 10 // vo0|| ko mai mArI jUnai lIkha ke vrata bhAMgAjI / ke grabha gAlyA cokhyA dravya, e pApa laagaajii| putranaI viyoga monai dukha pADyAjo / / 11 / vo0 // candranakhA ima kIyA vilApa mohanI vaahiijii| putra na volaI mu~yo kUNa, rAkhai sAhI jii| pITI kUTI rahI roI raDavaDI jI / / 12 / / vo0 // kiNa mAsyo e mAharo putra DhuMr3hI kADhU jii| jau dekhu to tehanai mAli, mAru vaaddhuujii| jotI bhabhai re daMDakAraNya maire / / 13 / vo0 // paMcamA khaNDanI trIjI DhAla pUrI kIdhI jii| ihAM thI hiva anarathanI koDi, cAlI sIdhI jii| samayamundara kahai te suNau jI // 14 / vo0 // sarvagAthA ||104 // dahA 6 candranakhA bhamatI thakI dIThA dasaratha putra / rUpa anopama dekhi kari, vismaya par3I turatta // 1 // putrasoga vIsari gayo, jAgyo madana vikAra / iNa setI sukha bhogavu, nahI tara dhiga avatAra / / 2 / /
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ (67 ) kanyArUpa karI navo, pahuMcI rAma samIpi / hAvabhAva vibhrama karaiM, kAmakathA udIpi // 3 // ai ai kAma viTaMbanA, kAma na chUTai koi / puruSa thakI e aThaguNo,' astrInaI e hoi / / 4 / / rAmauM pUchyo kavaNa tu, suMdari sAco boli| kiNa kAraNa vanamaI bhamaI, ekalI nipaTa niTola / / 5 / / vaNika sutA huM te kahai, vaMsasthala mujha gAma / mAvApa mAharA marigayA, huM AvI iNa ThAma // 6 // kAmI 1 liMgI 2 vANiyo 3, kapaTI 4 anaI kunaari| sAMca na bola pAMca e, chaTThau valI tayAra 6 // 7 // hiva mujha saraNo tumha taNo, hAthasuM jhAlau hAtha / prArathiyA pahiDai nahI, uttama karaiM sanAtha / / 8 // maunakarI vaisI rahyA, rAMma uttama aacaar| paDauttara dIdho nahI, paNi kuNa thayo prakAra / / h|| sarvagAthA / / 123 // DhAla 4 sahara bhalo paNi sAkaDo re, nagara bhalo paNi dUra re / haThIlA vayarI nAha bhalo paNi nAnhaDore lAla | Ayo 2 jobana pUrare haThIlA vayarI | lAho2 lai harapAlakA re laal| ehanI DhAla nAyakAnI DhAla sArikhI chaha / paNi yAkaNI laharakau chai // candranakhA vilakhI thai re, volAvI nahIM rAma re caturanara / phokaTa Apo hAriyo lAla, paNi ko na satyo kAmare cturnr|||1|| 1 cauguNau 2 hIrau re
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ (68 ) astrIcarita na ko lahai re lAla / jovo 2 citta vicaarire||c0aaoll khuda-khuda zavada turaMganore, guhira jalada grjaarre| c0| kona lahai bhavitavyatAre lAla, varasaNa rahaNa vicAra re / ca0 rAmaupari rIsaI caDIre, rAcI viracI nArire / ca0 // ApasuM Apa vilUriyorelAla, ura kari adhara vidArire / / 2 / ca0 / rotI raDavaDatI' thakIre, pahuMtI ApaNa gehre| c0| kharadUpaNa vidyAdharaI re lAla, priyA pUchI sasaneha re|4| c0| tujhanaI saMtApI kNii re, kahite nAkhuM mAri re / gadagada sari rotI kahai re lAla, caMdranakhA te nAri re / / 5 / / kiNahI bhamate bhUcare re, khaDaga liyo caMdrahAsa re / ca0 / saMvuka mAsyo mAharo re lAla, huM gaI putranaI pAsi re / / 6 / ca0 / hu~ avalA aNa vAMchatI re, joraI ANI hari re / c0| kIdhI mujha kAyA isI re lAla, nakha daMtAsu vilUri re / / 7 / ca0 / hu~ chuTI kiNahI dukhe re, jima tima rAkhyo sIla re| c0| priyaDA puNya tumhAraDaMi relAla, huM AvI avahIli re||8| c0|| kharadUSaNa kopai caDyo re, dIdhI damAMme coTa re| c0| caDatarA tUra vajADiyA re lAla, dhadusamaNa sira doTa re| 8 / ca0 cauda sahasa sAthe caDyA re, subhaTa kaTaka sUravIra re / ca0 / dUtamukyo rAvaNa bhaNIre lAla, Avijyo ahmArI bhIrare / / 10 / c0| , gayaNAgaNi UDI gayo re, kharadUSaNa jihA rAma re / ca0 / dekhI kaTaka sItA DarI re lAla, bAjaI tUra virAma re / / 11 / c0| 1 rasavatI
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 88 ) rAmacaMdra ima ciMtavai re, lakhamaNa mAtyo jehare / tehanA vAdhava AvIyA re lAla, veDhi kAraNa nahi ehare // 12 // ce0 e anaratha tiNa kAminI re, kIdhau priyu bhaMbheri re|| ca0 dhanuSa leu nija hAthamaI re lAla, nahitara lesya ghera re / / 13 / ce0 tehavaI lakhamaNa UThiyo re, kahai bAMdhava nai ema re c0|| mujha vAMdhava vaiThAM thakAM re lAla, juddha karo tumhe kema re||14 / c0| lakhamaNa dhanuSa caDAviyu re, sAmhau gayau sUravIra re / c0|| sIhanAda ju hUM karu re, tu mujha kariyo bhIra re / / 15 / c0|| tumheM sItAnai rAkhijyo re, hUM jhajhisi jAIvIra re / c0| dekhI lakhamaNa Avato re lAla, cAcyA vidyAdhara tIra re| 16 / c0| subhaTe hathiyAra vAhiyA re, mogara nai trvaarire| c0| lakhamaNa nai lagA nahire lAla, jima giri jaladhara dhArare // 17 / c0| tIra saDAsaDa muMkiyA re, lakhamaNa vajAkAra re / c0| subhaTa kaTaka upari paDaire lAla, karai yama bhaDa jyu saMhArare / / 18 / c0| mastaka chedaI kehano re, kehanI dADhI muMcha re / c| vali chedaI rathanI dhajA re, kehanA hayanI puMcha re / / 16 / c0| capala turaMgama trAsavare, nIcA paDaI asavAra re| c0| ratha bhAjI kuTakA karaI re lAla, kAyara karaiMpokAra re / / 20 / c0| UMcI suMDi ullAlatA re, hAthI pADaI cIsa re / c0| pAyaka dala pAchA paDaI re, AdhA nAvaI adhIsa re / 21 / ca0 lakhamaNa paradala bhAMjiyo re, ekalai aDiga avIha re / c0| hata prahata kari nAMkhIyo re lAla, hasti ghaTA jimi sIha re / 22 /
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 100 ) cadranakhA dauDI gai re, bhAI dasAnana pAsi re| ca0 / puSpa vimAna vaisI karI re lAla, rAvaNa Ayo AkAsa re / / 23 / ca / rAvaNa doThI AvataI re, sItA rAma samIpi re / c0| kAyA kaMcaNa sArikhI re lAla, rUpa rahI dedIpa re / / 24 / c0| rati ratipati pAsai rahI re, iMdrANI indra pAsi re / ca0 caMdrana pAsai rohiNI re lAla, jima sohai suprakAsa re||25|| ca0 capala locana aNiyAlaDA re, mukha pUnimakau canda re / c0| adhara pravAlI UpamA re lAla, vacana amIrasa vida re / 26 / ca0 pona payodhara padaminI re, gaMgApuliNa nitaMva re| c0| uru kelI thabha sArikhA re lAla, paga kUrama prativimbare / / 27 / c0|| ehavI sItA dekhinaI re. kAmAtura thayo teha re / c0| rAvaNamanamAMhe cintavai re lA0 dhiga mujha jIvata eha re / / 28 / c0|| dhiga mujha vidyA joranaI re lA0, dhiga mujha rAja paDUra re| jasa mRganayaNI ehavI re lA0, nahiM nayaNa hajUra re // 26 / ca0 / / athavA priyupAsaIthakAre, kima sAmho jovAya re| e bAMchai kima mujhanaI re lA0, tau karUM kou upAya re||30 [cA avalokani vidyA balaI re, jANyo sarva sNketre| lakhamaNa je kIdho hutau re lAla, rAmasetI abhipretare // 31 / c0|| siMhanAda sabalo kIyo re lAla, rAvaNa rAkSasa temre| rAma savada te sAMbhalyore lA0, sItAnai kahai emare // 32 / ca0 / / hu~ lakhamaNa bhaNI jAuM chu re, tuM rahije iNa ThAma re / e tu jaTAyudha jAlave re lA0, Aja paDyo tujhakAma re / / 33 / c0||
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 101 ) lakhamaNa sAmhaTha cAlatAM re, kusukana vAsyo rAma re| to paNi dhanupa AphAlatorelA, gayo bAMdhava hita kAmare // 34 / c0|| sItA dIThI ekalI re, hAtha suM jhar3aphI liidhre| mayaMgalai jyuM kamalanI relA, rAvaNa kArija kIdhare // 35 / ca0 / / dIdhA jaTAyudha paMkhIyai re, pAMkhA setI prahAra re|| rAvaNa tanu kIyo jAjaro re lA, sAmibhagata adhikAra re // 36 / c0|| tiNa taDaphaDato paMkhIyo re, kATho dhanupa suM kUTi re|| nIco dharatI nAkhiyo re lA, kaDivAMso gayo truTi re // 37 / c0|| puSpa vimAna vaisAranai re, le calyo sItA nAri re| sItA dIna dayAvaNI re lA, vilabai aneka prakAra re / / 38 / c0|| rAvaNa jAtau citavai, eto dukhiNI aajre| jora karU~ to mAharo re lA, susa jAi sahu bhAjire / / 36 / ca0 / / sAdha samIpai maiMlIyo re, pahilo eDavo susa re / hu~ astrI aNabAchatI re, bhogavu nahi kari hu~sa re|| 40 / c0|| rahyA ati saMtopatA re, anukUla thAsaI ehre|| mujha ThakurAI dekhinai relA, dharisyai mujha su saneha re||41 / c0|| rAma saMgrAmai Aviyo re, lakhamaNa dITho taamre| kahai sItA maeNkI tihAre lA, kAM AyA iNi ThAmare // 42 / ca0 / / rAma kahai hu~ Aviyore, sAMbhali tujha siMhanAda re / mai na kIyo lakhamaNa kahai re lA, karivA lAgo viSAda re|| 43 c0|| tuhmanai chetarivA bhaNI re, kIdho kiNa parapaMca re / tumhe jAvo utAvalAre lA, sItA rAkho susaMcare // 44 / c0|| 1-kasaka
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 102 ) bAMdhava vAta suNIkarI re, pAlo Ayo rAma re| sItA tihA dekhai nahIM re lA, joI sagalI ThAma re / / 45 / c0|| cauthI DhAla pUrI thaI re, pAcamA khaNDanI ehare / rAma vipalApa jike kIyA re lA, samayasundara kahai teha re // 46 |c0 [ sarvagAthA 158] dUhA 8 dhrasakai syu dharatI paDyo, murachAgata thayo rAma / khiNa pAchI valI cetanA, viraha vilApa karai tAma // 1 // hAhA priyA tU kihAM gaI, ati utAvali eha / viraha khamyo jAyai nahIM, mumanai darasaNa dehi / / 2 / / ma kari rAmati chAMnI rahI, mai tU nayaNe dotth| hAMso makari sabhAgiNI, boli vacana ve mITha // 3 // prAMNa chuTaI to vAhirA, tUM mujha jIvana praann| tuma pAkhai jIvU nahIM, bhAvaI jAMNi ma jAMNi // 4 // ima vilApa karatA thakAM paMkhI dITho teha / sItA haraNa jaNAvato, maratAM taNo saneha // 5 // rAmanai karuNA UpanI, dIdho maMtra naukAra / paMkhI sudho saradAu, e bhujhanai AdhAra // 6 // tirajaMca dehI choDinai, pAmI dehI divya / devaloka sukha bhogavaI, jIva jaTAyudha bhavya // 7 // sItA virahe rAmavali, karai vilApa aneka / jIvanaprANa gayo pachI, kihAMthI rahai viveka / / 8 / / sarvagAthA // 167 //
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 103 ) DhAla 5 ||raag maarunnii|| "mAphi re bAbA vIragosAI" egItanI DhAla / / rAmaI sItA khabara karAvI, daNDakAraNya bhamAri jii| vali AsaI pAsaI DhuMDhAvI, na lahI vAta ligAra // 1 // re koI jANaDa re| koI khavari sItAnai ANai re| kiNa apaharI rAya rANaI / ko0| A0 / / iNa samai eka vidyAdhara Ayo, lakhamaNa pAsi udaasjii| candrodaya anurAdhA nandana, rAma virahiyo jAsajI // 2 // re0 kharadUSaNa saMtApyo tehanai, vayara vahai tasu sAthi jii| karI praNAma kahai lakhamaNanau, dyo mujha vAsai hAtha / / 3 / / re0 hu~ sevaka toro thayo sAmI, lakhamaNa kIdho temajI / savala vidyAdhara milyo sakhAI, puNyaudaya kari ema // 4 // re0 leI virahiyo sAthai lakhamaNa, karivA lAgo juddha jii| kharadUpaNa dekhI lakhamaNanaI, kahivA lAgo kruddha // 5 // re0 re re dUTha dhIThare bhUcara, muma aMgajanai mAri jii| vali mujha sAmhau juddha karaItUM, dekhi manAvuhAri / / 6 / / re0 kahai lakhamaNa re jIbha vAhai te, nara nahi paNi nirvuddhijii| subhaTAtaNA parAkrama kahisyaiM, sagalI kArija siddhi // 7||re0 vacana suNI ati kupyo vidyAdhara, karuM lakhamaNa siMhAra jii| khaDaga vAhai kharadUSaNa jehavaI, lakhamaNa dIyo prahAra jI // 8 / re0
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 104 ) cadrahAsa khaDagasyu chedyo, kharadUSaNano sIsa jo| beTA pAsi vApanaI mukyo, lakhamaNa lahI jagosa jI // 6 / re0 vIjo kaTaka disodisi bhAgo, jIto lakhamaNa jodha jii| karaI praNAma rAmanai AvI, TAlI vayara virodha jI / / 10 / / re0| kihAM sItA dIsaI nahI pAsaI, rAma kaha suNi bAta jI / mo AvatAM pahilI kiNa apaharI, bheda na ko samajhAta jI // 11 // re0 vali kaharAma kavaNae khecara, mahApurupa mahAbhAga jo|| kahaI lakhamaNa sagalI vAtanI, yuddha sIma sobhAga jI / / 12 // re| kari sItAnI khabara virahiyA, sItA viNa zrI rAma jii| choDaI prANa tivAraIhu~ piNi, kASThabhakSaNa karu tAma jI // 13 // re0 te bhaNI jA tuM desa pradese, jala samudra majhAri jI / paisi pAtAli DhuMdi giri kAnana, kari sItAnI sAra jI / / 14 / / re0 tahati kari virahiyo cAlyo, jovaI sagalI ThAmajI / tehavaI eka vidyAdhara varataI, rayaNajaTI tasu nAma jI / / 15 / / re / tiNi rAvaNa le jAtI dIThI, karatI koDi vilApa jo / hAka va kari tiNi hAkoTayo, re kihA jAyasi pApa jI / / 15 / / re rayaNajaTI te pUThavaI droDyo, kahivA lAgo ema jii| rAmataNI astrI sItA e, tu lejAyaI kema jI / / 1 / / re0 / rAvaNa maMtra aMjujI tehanI, vidyA nAMkhI chedi jii| kaMbusela paravata upari paDyo, thayo mUrchita tiNi bhedi jI / samudravAya kari thayo sacetana, te khecara rahai tethi jI / / tiNi sItAnI khabari kahI piNi, vIjai na lahI kethi jI / / 19 / / re0
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 105 ) maNi paDI samudra mohi kima lAbhai, karai rAma ati dukkha jii| makari dukkha kahaI vidyAdhara, hUM karisu tujha sukhujI / / 20 / / re / sItAnaI ANisI utAvali, cAlo ihA thI vegi jii| lyau pAtAlapurI tumhe nagarI, mAro muhakuma tega jo // 21 / / re / vacana mAni rAmaratha vaiMsI, cAlyA citta udAsa jii| lIdho sAthi virahiyo khecara, pahutA nagarI pAsi jI / / 22 // 20 / candranakhA suta sudi viDhaMto, jIto tatakhiNi raamjii| sahu paiThA pAtAlapurI mai, jANI nirabhaya ThAma jI / / 23 / / re / maMdira mahula lahyA ati suMdara, saragapurI paratakSa jii| __ sItA viraha karI dukha sAlyA, rAmacaMdra naI lakSa jI // 24 // re0 / pAMcamA khaMDataNI DhAla pAMcamI, sItArAma viyoga jii| karamathakI chUTai nahI koI, samayasuMdara kahai loga jI / / 25 / / re / [ sarvagAthA 162 ] dUhA 23 hiva sItA roto thakI, rAvaNa rAkhai ema / mAraga mai joto thako, madhura vacana dhari prema // 1 // kAmI rAvaNa ima kahai, suNi suMdari sujgiis| cIjA nAmaI eka sira, hUM nAmu dasasIsa // 2 // muki soga tu sarvathA, ANi tu mana ulhAsa / sAmho joisi rAgasu, huM tujha kiMkara dAsa // 3 // kAM bolai nahi kAminI, ghara mujha ko Adeza / somho joi sabhAgiNI, mujha mani ati aMdesa // 4 //
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ jau tuM haMsi bolaDa nahI, to paNi kari eka kAma / de nija caraNa prahAra tuM, mujha tana AvaI ThAma // 5 // sItA suMdari dekhi tu, pRthivI smudraasiim| tehano hu~ adhirAjIyo, bhAju durajaNa bhIma // 6 // rAjariddhi ati rUyar3I, tu bhogavi bharapUra / iMdra iMdrANInI paraI, paNi mujha vaMchita pUri // 7 // ima vekhAsa ghaNA kIyA, rAvaNa kAmI rAya ! sItA uparAThI rahI, kahai kopAtura thAya / / 8 / / hA hatAsa hA pApamati, hA niralaja nirbhaag| pararamaNI vAMchaIjiko, te to kAlo kAga / / 4 // Aja pachI mujha ehavI, mata kahai bAta sapApa // kAM mailo karai baMsa naI, kAM lAjaviImAbApa // 10 // naraga paDaI kA bApaDA, kAi lagAi khoDi / rAvaNa huyo kusIliyo, kahisya kaviyaNa koDi / / 11 / / kAM tu paraNI ApaNI, choDi kUlInI naari| paraNI bAMchai pArakI, mUrakha hiyai vicaari|| 12 // iNa pari ghaNu nibhraMchiyo, rANo rAvaNa sIti / bAra-bAra pAe paDaI, kahai mujhasu kari prIti // 13 // sItAi tRNa sarikhau giNyauM, sIdho uttara diddh| to paNi laMkA le gayo, rAvaNa AsA vaddha / / 14 // devaramaNa udyAnamaI, muMkI sItA naari| ADaMbarakheM Apa ' piNa, pahuto bhavana majhAri / / 15 / / 1-yApaNai
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 107 ) siMhAsana baiTha sabhA, rAMNo rAvaNa jAma / caMdrAnakhA rotI thakI, tatakhiNa AvI tAma / / 16 / / sAthe le maMdodarI, pramukha dasAnana nAri / suNi vAdhava hu~ dukha bharI, mujha vInati avadhAri // 17 // kharadUSaNa muma prANapati, vali savuka suputra / e vihuMno muma dukha paDyo, nahi jIvaNano sUtra / / 17 // ari kari gajaNa kesarI, tUjha sarIkhA jasu bhaaii| tasu bhagiNI naIdukha paDai, tara hiva syuM kahivAi / / 16 / / rAvaNa kahai tu rou mAM, makari sahodari dukhu / pAchA nAvaiMje muA, sarijyA huvaI sukhu dukhu // 20 // huvanahArI vAta tevai, karama taNai paraNAmi / dAnavadeva lAghai nahI, maraNa belA thiti ThAma / / 21 // thor3A dinamAhi dekhi hu~, mArU dusamaNa tujjha / muMku yamaghari prAhuNo, tau hu~ vAdhava tujjha / / 22 / / vahinabhaNI AsAsanA, ima de vahu parakAri / Apa aMteura mAhi gayo, jihAM maMdodari nAri / / 23 / / sarvagAthA ||21|| DhAla rAga baMgAlo "imasuNi dUtavacana kopiu rAjAmanna" emRgAvatI nI caupainI vIjA khaDanI dasamI DhAla / dITha3 maMdodari kaMta, dilagIra citAvaMta / kahai anya vAlibha loka, muMA na kIdho soka // 1 //
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 108 ) jima kharadUSaNanai nAsa, nAkhaI ghaNA nIsAsa / bhojana na bhAvaI dhAna, khAyaI nahIM tuM pAna / / 2 / / Avai nahIM tujha uMgha, nyAya nIti nAkhi ullNdhi| mosu na melai mITi, muMkai ghaNI mukhisITi / / 3 / / taba muMki sagalI lAja, bolIyo rAvaNa rAja | jo karaI nahiM tuM rosa, jo karaI mujha saMtoSa / / 4 // tau kahuM mananI vAta, viNa kahyA nAvaI dhAta / bharatAnI tuM bhakta, te bhaNI kahivo yukta // 5 // maMdodarI kahaiM nAha, sAca kAi mujha uchAha / mani rIsa na karai koi, je manuSya DAho hoi // 6 // prItama jiko priya tujjha, te bAta atipriya mujma / tu kahaiMje mujha kAja, te karUM turata hu~ Aja // 7 // taba kahaI rAvaNa ema, apaharI sItA jem| ANI ihAM mai teha, paNi dharai nahIM te neha / / 8 // jo tehanAdarai mujma, to sAca kahuM chu tujjha / mujha prANajAsya chUTi, huM marisi hiyar3o phUTi / / 6 / / tAtai tavaI jalaviMda, navi rahai tima mujha jiNdi| maikahI mAharI bAta, tu karijyu muma' posAta // 10 // maMdodarI kahai nAri, sItA nahIM suvicaari| tu sArikho je bhUpa, devatA sarikho rUpa // 11 // 1--tuma
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 106 ) khAsa karato jANi, nAdaraca to tasu hANi / / athavA te subhagA nAri, ramaNI siromaNi sAra / / 12 / / to sArikhA jihAratna, jogIndra jANo (joga ) tatra / athavA kiso jaMjAla, te nAri abalA vAla / / 13 / / joraI AliMgaNa dehi, manataNI sAdha puurehi| taba kahai rAvaNa ema, suNa priyA ima hui kema / / 14 / / anaMtavIraja sAdha, maI dharamano marama lAdha / te pAsi lIvara suMsa, ehavau ANI huMsa / / 15 / / karijori pArikI nAri, bhogavu nahiM avtaari| e paNijau suMsaabhagga, pAla kadAci sumagga / / 16 / / mujha paDyA duragati mAhi, kADhai tANI sahi sAhi / vrata bhAMjatA bahu dopa, vrata pAlatA saMtopa // 17 // saMsa lIyo moTau koi, bhAgo to duragati hoi / laghu suMsa lIdhau toi, pAlyo to subhagati hoi / / 18 // tiNa karUM nahI hu~ jora, navi karu pApa aghora / vali kahaI maMdodari ema, to ethi ANI kema / / 16 / / pADIyau nAha viyoga, vaiThI karai chai soga / rAvaNa kahaI priyA jANi, AsAvadhai mai ANi // 20 // jANyo husyai mujha eha, bhArijA ati susaneha / madodarI DAhiyAra, cita kIyo eha vicAra // 21 // jo paNi na kIjai Ama, to paNi karUM e kAma / vahi gaI sItA pAsi, sAthe sahelI jAsa / / 22 // 2-icchA
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 110 ) vaisI karI kahai ema, dilagIra thAI kema / rAvaNa jiso bharatAra, puNya hui to dya3 karatAra / / 23 / / kalpavRkSa duralabha jema, prItama dasAnana tem| e ratanAzravano putra, ehana rAjasa sUtra / / 24 // e rUpa to kaMdarpa, rUTho to kAlo sarpa / apacharAnai duralaMbha, bAchate tuMnau acaMbha // 25 // bhogavi tuM bhoga suramma, kari saphala ApaNo jamma / kahai janaka tanayA tAma, e tAharo nahi kAma || 26 / / je satI huvai lavalesa, te na ghai e updes| je huyai subhagAcAra, te na dyai kumati ligAra / / 27 / / maMdodarI tu jANi, kima prIti hovaI prANi / maMdodarI kahai jema, tuM kahai vAta chai tema / / 26 // jo paDaI kAraNa koi, tau ajugato paNi hoii| pati prANa dhAraNa kajji, ima kahyo mai niralajji // 26 / / munivrata virAdhana nitta, nija jIvitavya nimitta / vali kari dasAnana Asa, AvIyo sItA pAsi // 30 // tujha patithakI kahi keNa, ochaTha cha guNe jeNa / tuM nAdaraI mujha kAi, e niphala dina sahu jAMI / / 31 / / sItA kahaI kari rIsa, tu sAbhale dasasIsa / muma dRSTi thI jAi dUri, mata chivai aMga hajari / / 32 // jo huyai sAkSAta iMda, athavA tu huyaI asuriNd| vali huvaI tu kAmadeva, jaTha karaI ahanisi seva / / 33 / /
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 111 ) tau paNi na vAchutujma, kari sakate kari mujmA pApiSTa ihAthI gacchi, nAkhIyo ima nibhraMchi / / 34 // citavai vali UpAya, kelavu mAyA kAya / vIhatI jima te Aya, mujha AliMgana dyai dhAya // 35 / / Athamyo sUrija jethi, aMdhakAra pasatyo tethi| rAvaNa vikuA sIha, betAla rAkSasa vIha / / 36 / / ima kiyA upasarga eNi, sItA na vIhI teNa / navi Avi rAvaNa pAsi, navi thaI citta udAsi / / 37 / / vilakhA thayo dasasIsa, hAtha ghasai hA jagadIsa / syu thayo he jaganAtha, dharatI paDyA be hAtha / / 38 // phAlathI cUko sIha, ehavai agau dIha / AyA vibhISaNa sarva, vara subhaTa dharatA garva / / 36 / / praNamati rAvaNa pAya, puchai vibhISaNa raay| e nAri rotI kavaNa, rAvaNa rahyo kari muMNa / / 40 // sItA kahai sahu vAta, rAvaNa taNa avadAta / hu~ janakarAjA putri, bhaginI bhAmaNDala sUni // 41 // rAmanI pahilI nAri, nAma sItA suvicaarii| apaharI AMNI eNa, rAvaNa kAmavaseNa / / 42 // sadaguru' taNaI parasAda, mata karaI tu viSavAda / dasasiranaI kari aradAsa, melhIsi patinaI pAsa / / 43 / / AsAsanAM ima dei, rAvaNa bhaNI pbhnneii| parakI nArI eha, taiM kAMi ANI teha / / 44 // 1-devaguru
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 112 ) jehavI Agino mAla, visakandalI vikarAla / vAghaNi mujaMgo hoi, paranAri kahi sahu koi // 45 // e nAri rAvaNa jANi, anaratha dukhanI khAMNi / kA kulanaI caItuM klaka, kA khoyaI apaNI laMka / / 46 / / kAM jasa gamAGa kurAhi, kA paDaduragati mAMhi / pa nAri pAchI maeNki, masalati thakI ma cUki // 47 // rAvaNa kahaI e bhUmi, moharI chai kari phami / te mAhe apanI sAi, parakI kima kahavAi // 48 // nama gati kahato pApa, caDyo mahala upari Apa / vanAri puSpa vimANi, le gayo sItAprAMNi || 46 / / naturaMga senA sAthi, rAvaNau lIdhI Athi / bAjina bAjaraM tara, ati sabala prabala paDUra // 50 // gayau puSpagirinagi , udyAna tihA ati cNg| nAglana nAriMga, bahu phaNasa capaka cNg|| 51 / / bahu nAganaI punnAga, jihA~ ghaNA saralA laag| Aloga nilaka utaMga, sahakAra vRnna suraMga / / 52 / / kaMgaNa taNA mopAna, jihA jala amRta samapAna / eDavI vAvaDI nIra, sItA mukI dilagIra // 53 // rAyA tagara Adena, sundara vaNAvI vem| yogA ravApa rasAla, cAmalI mAdala tAla || 4 || nA le nATaya mAja, naI bhAvI sugva kaashi| gItA sAgara sarata gAna, AlApatAnanaI mAna vil
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ sItA khusI huyai kema, laMkesa su dharaI prema / tau paNi na bhIjai sIta, rAma vinA nAvaiM cIta // 56 / / navi karai bhojana pAna, navi karaI deha sanAna / navi karai kusamano bhoga, baiThI karai eka soga // 57 / / vali kahai muDai ema, mai kIyo ehavo nema / zrIrAma lakhamaNa doya, kahai kusala khema chai soya // 58 // jA sIma na suNu kanna, tA sIme na jimuM anna / sItAtaNo virataMta, naTuvI kAu jai tata // 56 // bhojana na vAchai jeha, kima tumhanaI vAchai teha / ima suNI rAvaNa rAya, thayo tahavai kahivAya // 60 // khiNa royai karai vilApa, khiNa kahai potaI pApa / khiNa karai gItanaI gAna, khiNa karai jApanaIdhyAna // 61 / / khiNa eka dhai hu~kAra, kAraNa vinA vAra baar| nAkhaI mukhai nIsAsa, khiNa khaMcinai paDai sAsa / / 62 / / khiNa AgaNai paDai Ai, khiNa eka nIsari jaai| khiNa caDaba jAi AvAsi, pAtAli paisai nAsi // 63 // khiNa hasaI tAlI dei, khiNa milai sAI lei / khiNa dyai nilADai hAtha, khiNa galahatho khiNa bAtha // 64 // khiNa kahai hA hA deva, ima kIjIyai vali naiva / eka vasI hIyaDai sIta, nahi vAta vIjI cIta // 65 / / virahI karai je vAta, te kiNa kavI kahavAta' / maI kahI thoDIsI eha, rAvaNai kIdhI jeha / / 66 / / 1 tekiNai kahI na jAta
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 114 ) apADiyo kelAsa, jiNa bhujAsu sukhAsa / jiNa bhAjiyA ari bhUpa, tehano eha sarUpa / / 67 // vali karaI rAvaNa khipra, tihAM nagara cihu~ disi vapra / bhuraje caDAvI nAli, dArU bharI suvisAla / / 67 / / mukhi dIyA golA loha, kAMgare kAMgare joha / mADyA satanI jaMtra, vali koyA maMtranaI tNtr|| 66 / / rAvaNai sItA tethi, rAkhI rUDI pari ethi AjI paNi na muMkai Asa, sItA rahai AvAsa / / 70 // e kahI chaTThI DhAla, rAvaNa viraha vikarAla / kahai samayasuMdara ema, pAiyo pramadA prema / / 71 // sarvagAthA // 28 // dUhA 6 tiNa avasari Ayo tihA, rAjA zrI sugrIva / kikiMdhAnagarI thakI, piNa dilagIra atIva // 1 // kharadUpaNa mAsyo jie, te moTA sUravIra / rAma anaI lakhamaNa kumara, e karimyaI mujha bhIra / / 2 / / ima ciMtavi pAtAlapuri, gayo sugrIva nresh| sAthaI senA ati ghaNI, paNi manamaI aMdesa / / 3 / / rAma caraNa praNamI karI, Agai vaDaTho aavi| kusala khema ch| pUchIyo, rAma tiNa prastAvi // 4 // jaMbUnaMda nAma nipuNa, maMtrI kahai kari joDi / deva tumhArau darasaNaI, mIdhA vaMchita koDi // 5 //
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 115 ) paNi amha kusala kihAM thakI, te suNijyo suvicaar| tumhe samaratha sAhiba var3A, karo amhanai upagAra // 6 // kiMpikadha paravata uparaI, kiMkvidha nagara sadIva / AdItarathanA putra ve, vAli anai sugrIva / / 7 // vAlI balasAlI savala, moTI jehanI mAma / rAMvaNa khavi khIjI rahyo, paNi nakarai paraNAma / / 8 // vayarAgaI saMyama lIyo, sugrIva pAlaI raaj| nAma sutArA tehanaI, paTarANI subha kAja // 8 // / / sarvagAthA 165 // DhAla 7 ullAlAnI, athavA bharata thayoRpi rAyA re| athavA "jagi chai ghaNAighaNerA, tIratha bhalA bhalerA" etavananI DhAla / / iNa avasari eka koI, kapaTai sugrIva hoii|| vidyAdhara tArA pAse, Avyo parama ulhAse // 1 // tArA jANyo e anna, te nahIM lakSaNa tanna / nAsInai gai dUri, jaI kahai maMtri hari // 2 // te vidyAdhara duTTha, siMhAsana upaviTTha / tehavai bAlino bhAI, Avyo mahalamai dhAI // 3 // dITho Apa sarUpa, bIjo sugrIva bhUpa / turata thayo lathapatha, nAkhyo de galahattha / / 4 / / bIjai kIyo siMhanAda, lAgo mAho mAhi vAda / muMhate vihunai dhikkAtyA, juddha karatA te vAkhyA // 5 //
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 116 ) nirati paDai nahi kAi, ve sugrova khaaii|| 6 // dakSiNa disi gayo sAco, uttara disi gayo kaaco| tArA rakSA udissi, vAli nadana caMdarassi // 7 // thApyo maMtri pradhAna, sahuko rahai sAvadhAna / ima tArA thakI veU, viyoga pamADyA chai teU / / 8 / / sAcau sugrIva vahato, hanumata pAsi phuto| ApaNo dukkha jaNAyo, kaTaka karI naI te Ayo / / 6 / / kiMkidha nagarInaI pAsi, alIka lAu bheda tAsa / sAmho kaTaka kareI, Ayo dvaSa dhareI // 10 // karivA lAgA ve juddha, kuNa maTho kuNa suddh| sarikhI dekhI ve deha, hanumaMta paDyo saMdeha / / 11 / / hanumaMta aNa kIdhai kAma, pahuto ApaNaI gAma / hiva eka tumha taNuM saraNaM, sugrIva praNamati caraNaM / / 12 / / bolyA rAghava tAma, amhe karisyA tumha kAma | tumheM AvyA bhalai ethi, mata jAvo hiva kethi // 13 // karivau tehano ghAta, e chathoDIsI vAta / paNi hiva sAMbhalo tumhe, dukhiyA chu Aja amhe / / 14 / / sItA legayo apahari, duSTa durAtamA chala kri| te ripuno koI nAma, jANai nahI tasu ThAma / / 15 / / te bhaNI tumhe paNi nirati, thAyai to karo kiNa dharati / / bolyo sugrIva rAya, rAma tumhArai pasAya / / 16 / / 1-rAti
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 117 ) sAte divasa mAhe dekho, nirati ANisi lejyo lekho| nahi tari Agi mAM paisuM, volyuM pAlisi aisu // 17 / / eha vacana abhirAma, suNi haraSita thayo rAma / sugrIva sArtha turatta, kiMkiMdha nagarI saMpatta / / 18 // Avato sAMbhali ema, jhUTho sugrIva tema / / ADai thaI nai juddha, karivA lAgo te kruddha // 16 // mAyA sugrIva sIdhau, sata sugrIvanaiM diidho| sabala gadAno prahAra, pADyo dharatI niradhAra // 20 // mUrchita thayo te acetana, khiNa mAhi valiya sacetana / pahutau rAmanaIpAsaI', mananI vAta prakAsaI // 22 // kima na karI mujha bhIra, tumheM hu~tA mujha tIra / rAma kahai nahi nirati, kuNatta, chai kuNa kudarati // 22 // tiNa mai teha na mAtyo, hivatuMihA rahi hAsyo / huM ekalo tihAM jAisi, tujha vayarInaIhUM ghAisi // 23 // ima kahi zrIrAma tethi, gayA te sugrIva jethi / rAmano teja pratApa, sahina sakaI teha Apa // 24 // turata vidyA gai nAsI, mUlagI deha prakAsI / sAhasagati nAmai leha, vidyAdhara huto jeha / / 25 // loke olakhyau turatta, eto tehIja kudarata / dekhi bAnarapati Rddha, tiNa setI mADyo yuddha // 36 // biDhato vAnara rAya, vAsyo lakhamaNa dhAya / sAhasagati karI garva, vAnara bala bhAgo sarva // 27 //
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 118 ) rAmai jIvato jhAlyo, yama rAMNAnai le aalyo| sAhasagati muyo dekhyo, sugrIvano hiyo harakhyo / / 28 // sugrIva lakhamaNa rAma, AvyA ApaNai gAma | rAkhyA udyAna mAhe, ghari gayo Apa uchAhe / / 26 / / tArA rANI nai miliyo, virahataNo dukha ttliyo| azva ratana bahu bheTi, dIdhA rAMmanai neTi / / 30 // lubadho rahai tArA setI, kahu~ tehanI bAta ketii| paNi pratijJA vIsArI, cUko sugrIva bhArI / / 31 // subhaTa tihA sahu miliyA, virahiya pramukha je vliyaa| teraha sugrIva kanyA, caMdraprabhAdika dhanyA // 32 / / rAMma Agali AvI teha, ima vonavai susaneha / amhAro bharatAra, di sAmI karatAra / / 33 / / rAma upari dRSTi potI, pAsi UbhI rahI jotii| piNa zrIrAma na joyaDa, sotA viraha viyogai // 34 // rAma vinoda nimitta, nATaka karaI eka citta / tau piNi dRSTi devaI, kehanai na bolAvaI // 35 / / sItAno eka dhyAna, te vina sahu suno rAna / lakhamaNanai kahai rAma, sIdho sugrIva kAma / / 36 // paNi sugrIva niciMta, kima baiTho grahI ekaMta / paravedana kuNa jANai, kAma kIdho kavaNa pichANai / / 37 / / kAma sakhyA vaidya vairI, thAyai ima dIsaI chairI / tAM lagi sahu karai seva, tA ArAdhaIjyuM deva / / 38 //
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 116 ) tAM lagi pragaTai saneha, tAM pagi jhaTakai kheha / jAM lagi potAno kAja, sImA nai sahu sAja // 36 / / kAma sIdhA pachai soI. vAta cItAraI nahi koii| ehavA rAMma vacanna, sAbhali lakhamaNa kanna // 40 // gayo sugrIvanaI pAsai , ehavo Akaro bhAsaI . re tuM kRtaghana khecara, tU to adhama naresara // 41 // vIsAsyo AgIkAra, nahi uttamanai aacaar| tuM ApaNo bolyo pAli, uThi tUM Alasa TAli // 42 // nahi tara sugrIva (sAhasagati ) jema, tujhanaI karisi hu~ tema / iNa pari nibhraMchayo bahupari, sugrIva tharahasyo bhaya kari // 43 // lakhamaNa nai kahaipraNamI, sAmI aparAdha mujha khmii| hu~ lAjyo hiva ati ghaNu, te paramAratha hu~ bhaNuM // 44 // mai matihINa na jANyo, trUTaI ati ghaNo tANyo / hu~ rahuM mahala AvAsi, rAma rahai banavAsi // 45 // tArA mujha priyA sukhiNI, sItA virahiNI dukhinnii| mujha vayarI mAsyA rAma, rAmanau vayarI samAma // 46 // tumha kiyo muma upagAra, mujhathI na sasyo lgaar| pahilo karai upagAra, amUlika teha saMsAra // 47 // upagAra kiyAM upagAra, kraya vikraya vyvhaar| upagAra kIdhA je koI, pAcho na karaI te hoi // 48 // sIMga vinA sahi Dhora, bhUmikA bhAra kaThora / ima ApaNI niMdA karato, upagAra cittamaI dharato // 4 //
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 120 ) lakhamaNa suM ima kahato, rAmataNai pAsi phuto| kIdho rAma naI praNAma, karajoDI kahai Ama ||5|| hiva huM jAuMchaM svAmi, nirati karisi ThAmi ThAmi / tumheM dhIrapa dharijyo, mujha upari kRpA krijyo||51|| ehavaI sAtamI DhAla, pUrI thaI tatakAla / samayasuMdara ima bolaI, sItAnaI koi na tolaI // 52 / / pAcamo khaMDa rasAla, pUruM thayo sAta ddhaal| samayasuMdara kahai AgaI, kahatAM dina ghaNA lAgaI // 53 / / sarvagAthA |34|| iti zrI sItArAma prabandhe sItA saMharaNanAma pacama khaDaH samAptaH / / khaMDa 6 dahA 14 mAta pitA praNameM sadA, janama dIyo mujha aNa / vAMTuM dIkSAguru valI, dharamaratana dIyo teNa ||1|| vidyAguru vAMdu valI, jJAna dRSTi daataar| jagamAhiM moTo jANijyo, e bihu~no upagAra / / 2 / / e trihunaI praNamI karI, chaTTho khaMDa kahesi / paTarasa melI ekaThA, sagalA svAda lahasi / / 3 / / sugrIva sevaka sAthi le, nisasyo khabari nimitta / bhAmaMDala bhAI bhaNI, muMkyo lekhu turatta ||4|| 1-mudA
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 121 ) gAma nagara vana giri guhA, joto thako sugrIva / kaMbusela sikharaI caDhyo, suNI ratanajaTi rova ||shaa sugrIva pRchyo kA ihA, dukhiyo rahai atyanta / te kahai suNi sugrIva taM, sagalo mujhama virataMta // 6 // rAvaNa sItA apaharo, le jAto thako diitth| mai sItAnaI rAkhivA, keDai kIdhI pUThi // 7 // juddha karatAM rAMvaNai, dIdho sakati prahAra / vidyA chedI mAharI, tiNa hu~ karuM pokAra ||8|| rAma samIpaiM paNi hivaI, jA na sakaM karu kema / sugrIva UpADI gayo, rAma samIpi saprema ||6|| ratanajaTI vidyAdharaI, praNamI rAmanA pAya / kahai sItAna le gayo, rAvaNa laMkArAya ||10|| vAta kahI sahu ApaNI, jhagaDaTha kIdho jema / muma vidyA chedI tiNaI, AvI na sakyo tema ||11|| sItA khavari suNI karI, haraSyo shriiraamcNd| romAcita deho thaI, siMcI amRta biMda // 12 // sItA AliMgana sArikho, sukha pAyo sujagIsa / DIlataNA AbharaNa sahu, kara rAma vagasIsa // 13 // rAmacandra pUchyo valI, vidyAdhara kaho mujma / laMkA nagaro chaI kihAM, kihA te satru abujma // 14||
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 124 ) malli tIratha taNA vIsapATAM taNI', koDi SaTa sAdha sIdhA saMthArai / koDi triNa sAdhanI vIsamA jina taNI, mugati gaI bAta sahuko sakArai eka koDi sAdha mugati gayA namitaNA, iNidhaNI koDivali sivanivAsI nAma e koDisila teNi kAraNa kahI, e sahu vAta prakaraNa prakAsI // 20 // vAma bhujadaMDa kari prathama vAsudeva te, koDisila gagani uMcIupADaI / / sIsa vojai trijaI kaNThatAMI karI, ura lagI jora cauthau dikhaaddii| hRdaya lagi pAMcamo karaI chaTho kaDaI, sAtamo sAthalAM sIsa ANai AThamo jAnu lagi ema navamo valI, bhUmi thI AMgulA cyAra tAMNai / koDisila pAsi kohuko milyo AvinaiM,lakhamaNAkumara navakArasamarI vAma bhujadaMDa sU koDissilai uddharI, dhanya ho dhanya kahaI amara amrii| devatA phUlanI vRSTi karI UparaI, rAma sugrIva sahu subhaTa hrnnyaa| koDisilavAdi sammetasikharaiM gayA, nayaNa jinarAjanA dhuMbha nirakhyA rAma lakhamaNa vimAne sahu vaisinai, nagari kekiMdha pahutA skoii| rAma kahaI suNo sugrIva sahu ko tumhe, vaisi rahyA kema nizcita hoI / / laMkagar3ha leNa cAlau sahu ko subhaTa, mata kade mujha viraha agati taatii| sIta vali jAisyai to maraNa mAharo, thAisyai phATasyai dukha chAtI / / subhaTa mugrIva kaha deva suNo vInatI, juddha rAvaNa saMghAtaima maDau / jeNa vidyAvalaI teNa adhiko sadA, Ajalagi teja tehanau akhaMDaTha / / tebhaNI tehano bhAi chaDa ati valara, parama zrAvaka anai parama nyaaii| parama upagArakArI vibhISaNa sabala, prArthanA bhaMga na karaI kadAI / / 1-peDhI lagai
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 125 ) dUta muMkI karI tehana prAratho, teha rAvaNa bhaNI sIkha desy| rAma kahaI ihA~ kuMNa ehavo dUta cha, jeha iNa kAma sobhAga lesy|| eha khecara mAhe ko nahI ehavo, je laMkA jAinaI kAma saarii| jeNa duragama viSama laMkagaDha paisatA, daitya dekhai tutA jhAli mAraI / / paNi achaI pavanano putra eka ehavo, nAma hanumaMta ehavo khiijii| te sApurasanaI deva uhA teDiyA, tehanI bAta sahuko pattIjai / / 3 / / bAta e citta mAnI sahU ko taNaI, muMkiyo dUta sirabhUti naamaa| jAi hanumaMtanai bAta sagalI kahaI, lakhamaNAkumara su thayA saMgrAmA / / kharadUpaNa saMvuka mAsyA suNI, anaMgakusumA hanumata nArI / vApa vAdhava taNo dukkha lAgo savala, roNa lAgI ghaNu vAravArI // 33 // sarva aMteurI sahita maMtrI milI, dukkha karatI thakI teha raakhii| protikara bhUtikara pUchiyo dUtanaI, te kaha bAta sahu satyabhAkhI // 34 mAri mAyAvi sugrIvana rAmacaMda, nAri tArA mu~kAvI mhaatii| hiva zrI sumrova upagAra karivA bhaNI, sIta muMkAvivA karaI ekAtai / sutA sugrIvanI nAri hanumatano, nAma kamalA ghaNu dUta maaniN| rAmaguNi rajiyo gayo kiMkiMdhapuri, vegi hanumaMta vaisI vimaanii| kIyo paraNAma sugrIvanaI jAikari, teNa zrI rAmanaI pAsi ANyo / Avato dekhina rAma UbhAthayA, ApaNo kAma mITho pichANyo // 37 dei Adara ghaNo rAma sAIe milyA, kusala khema pUchinaI haraSa paamyo| lakhamaNa kumara sanamAna dIdho ghaNo, hanamaMta rAmanaIsIsa nAmyo / / bhaNaI hanumaMta zrIrAmana tumhataNA, guNa suNyA caMdrakiraNA srokhaa| janaka dhanupa cADhiyo pragaTa pachADiyo, kapaTa sugrIva kIdhI parIkhA // 1 jehanau
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 122 ) DhAla 1 / rAga rAmagirI / / 'bhaNai madodarI daitya dasakadha suNi' e gItanI DhAla / athavA cabyau raNa jUmivA caDapradyota nRpa-e bIjA pratyekvuddha nA khaDanI, DhAla / suNau zrIrAma laMkApurI chai jihAM, badai vidyAdharA hAtha jodd'ii| daitya rAvaNa tihA rAya ati dIpato, koi na sakaI tasumAna moDI | lavaNanAmai samudra mAhi rAkSasataNo, dIpa eka deva moTau sunniijii| sAta joyaNa sayAMte teha pihulappaNai, ihA thakI dUri teto kahIjaDa / 2 / tehamAhe trikUTanAma paravata tihIM, pAMca joyaNa sayApihulamAna / baliya nava joyaNa uMcapaNa tehano, teha upari laMkApurI thAna ||3|| tethi paracaMDa rAjA dasAnana achaI, teha trailokya kaMTaka khaavii| navagraha neNa sevaka kIyA nijataNA, vidhi taNaI pAsi kodradalAvai / / vali vibhISaNa kuMbhakarNa nRpa sArikhA, jehanai bhAI jagamaMi vdiitaa| atisavala iMdrajitai meghanAda sariSA', subhaTa piNa tehanA kiNa na jiitaa| viSamagar3ha nAligolA viSama bhuumikaa|| vali vipama cihuM disai samudra khAI / abhaMga bhaDa atulabala kaTaka akSauhiNI prathamathI kuNa sakai tethi jaaii||6|| su0 je tumhAraI rucai te karo hiva tumhe, tehanai Aja koI na tolii| daitya rAvaNa taNI bAta sagalI suNI, lakhamaNA kumara taba ema bolai 7 1-aganA
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 123 ) je harai pArakI nAri niralaja nipaTa, adhama tehanI kisI kaho bdd'aaii| rAma kahai re subhaTa suNahu vidyAdharA, dekhi kuNa heli karUM tethi jAI 8 pArako strI haraI ko nahI Aja thI, ehavI vAta karUM huM prmaannu| laMkAgar3ha lUTinai mAri pAdhara karu , chedi dasa sosanai sIta ANu / / 8 / / bhaNi jaMbuvata sAhiba suNo vInato, catura vidyAdharI e kumaarii| tumhataNI rAgiNI Avi AgaI khar3I, Adaro vAta mAno hamArI 10 bhoga saMjoga tumhe ehasuM bhogavo, sIta vAlana taNI bAta muuko| anyathA dukkha bhAgI husyo ehavA, mUr3ha nara pathikanara jemavUko ||1|| bhaNai lakhamaNa ima ma kahi bhuM jaMbuvaMta tu, udyame jeNa dAlidra nAsai / goha pannaga bhaNI mArinai auSadhI, valailIdho loka ema bhAsaI 12 jema tiNa aupadhI valaya lIdho nipuNa, tema amhe mAri ripu sAta lesyAM japai jaMvavaMta maMtrIsa sugrIvano, eha uppAya amhe kahesyAM // 13 // ekadA rAvaNai anaMtavIraja muNI, pUchiyo kehathI mujma maraNaM / te kahyo koDisila jeha UpADisyaI, tehathI maraNa Dara citta dharaNaM 14 bhaNaI lakhamaNa bhujAdaMDa AphAlato, dekhi tu mAharo vala pracaMDaM / siMdhu desai gayo rAma sugrIva suM, khecare bhUcare kari ghamaMDaM // 1 / / su0 koDisila nAma ekAsilA tethi chaI, bharatakhaMDavAsi devI nivAsAM / eka joyaNa uchedhAMgule UMcapaNi, pihUla paNi tetalI suprakAsA / / 16 / / zAMti gaNadhara cakrAyudha muni parivarayo, siddhi pAmI tihAsuddha bhAvaI battIsa pATAMgulI tehathI tihAM valI, muni taNI koDi bahu mugatipAvaI kuMthu tIratha aThAvIsa jugasIma vali, siddhigai sAdha saMkhyAta koddii| arataNA sAdhavali pATa cauvIsa lagi, vArakoDi mugatigayA kamaMtroDI
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 126 ) hu~ jAuMhukama dyo ekalo lakAgaDhi, mAri bhAMjaM bhujAdaMDa setii| vegi rAvaNa haNI sIta ANuM ihAM, tumhe raho ethi evAta ketI // 40 // bhaNai zrIrAma hanumaMta eka vAra tuM, tethi jA sItanai kahi sNdeso| tujha viraha karI rAmajIvaI dukkhaI, mujjha virahaI jiso tujma aMdeso / / 41 // tu priyA jimatimakarI rahe jIvatI, jIvato jova kalyANa dekhii| jAma lakhamaNa leI sAthi Avu tihAM, dharma vItarAga naI karI vizeSa mAharA hAthanI A deje muMdraDI, sItanaI jema vesAsa hoii| Avato tehanI rAkhar3I ANije, mujha naI paNi huvaI sukhu soI / / 43 'ema samajhAvinaI rAmacaMda mukiyo, vIra hanumata senA saMghAtai / khaMDa chaThAtaNI DhAla pahilI isI, 'samayasaMdara bhaNo bhalIya bhaaNtii|| sarvagAthA // 5 // dahA 25 AkAsaI UDI gayo, hanumaMta sena sameta / pahuto gaDha laMkApurI, paNi rudhyo gaDha tethi // 1 // hanumaMta pUchayo keNa kiyo, e U~co gar3ha sNc| kahai. maMtrI rAkSasa taNo, sahu mAyA parapaMca / / 2 / / kUDa yaMtra mAhe tisai, asAliyA mukha ditttth| dADha viDaMvita ugra viSa, ahi veDhiyo aniTTha ||3|| vaz2a kavaca pahirI karI, hanumaMta gayo hajUra / kUDa yaMtra prAkAra sahu, bhAMji kiyA cakacUra // 4 //
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 127 ) tasa mukhamai pazTho turata, gadA hAthi hathiyAra / udara vilUrI nIsasyo, nakhanA diyA prahAra || AsAliyA vidyAtaNo,, vajramukha suNI pokAra / juddha karaI hanumaMta suM, ArakSaka ahaMkAra // 6 // hanumaMte vajramukha mAriyo, cakra suM chediu sIsa / adho laMka suMdaro sutA, AvI vApanI rIsa ||7| hanumaMta suM raNa maMDiyo, jehavaI nAkha tIra / tehavai tehanai hAtha thI, dhanuSa pU~Ti lyaMi vIra / / 8 / / mogara sakati muMkai valI, laMkAsudari jAma / hathiyAra hAtha thI i~TatA, dRSTi paDyo rUpa tAma || kAmAtura hanumaMta thayo, te paNi hanumaMta deSi / ' kaMdarpane vAMNekarI, vIMdhANI suvizeSi ||10|| laMkAsuMdarI ciMtavaI, iNa viNa jIvyu 'phok| . kahai jima taI mujha mana mohiu, maI paNi tuma sahu thoka / / 11 / / hAtha saMghAtaiM hAtha mujha, hivai tu jhAli sujANa / hanumaMta laMkAsuMdarI, , kodho vacana pramANa ||12|| kholaI vaisArI karI, gADhAliMgana diddha / vidyAvali tiNa bikuravI, nagarI tethi samRddha / / 13 / / rAta te sAthe rahI, hanumaMta cAlyo prabhAta / adho laMkasuMdari bhaNI, juddhataNI kahi vAta / / 14 / / pahutau te laMkApurI, gayo vibhISaNa geha / kari praNAma Umo rahyo, kara joDI susaneha / / 15 / /
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 128 ) Adara denaI pUchiyo, rAya vibhISaNa teha / kahau kiNa kAma AvIyA, taba hanumaMta kahaI eha / / 16 / / rAMma sugrIva huM muMkiyo, prabho tumhAraI pAsi / nIti nipuNa tumheM sAMbhalyo, suNo eka aradAsa // 17|| rAmataNI sItA ramaNi, ANI rAvaNa raay| paNi pararamaNI pharasatA, nija kula mailau thAya // 18 // kuNa na karaiM ridhi gAravau, nAri suM kuNa na mujma / vidhinA kuMNa na khaMDIyo, kuNa cUko nahi bujma / / 16 / / jaupiNi jagata iso achai, tara piNi jANau ema / nija vAdhava rAvaNa taNI, karau upekSA kema // 20 // rAMvaNa samajhAvI karI, pAchI muMkau siit| kahai vibhIpaNa mai kahI, pahilI ghaNI kaphIta / / 21 / / taupaNi te mAMnai nahI, valihu~ kahisi vizeSi / visanI rAMvaNa ati haThI, syuM kIjaI tuM dekhi / / 22 / / hanumaMta cAlyo tihAMthakI, pahuto sItA tiir| dIThI sIta dayAmaNI, duravala kSINa zarIra // 23 / / jehavI kamalanI himavalI, tehavI tanu vichAya / AMkhe AMsU nAkhatI, dharatI dRSTi lagAya // 24 // kesapAsa chUTai thakaI, DAvaI gAla de hAtha / nIsAMsA mukha nAkhatI, dIThI dukha bhara sAthi // 25 // sarvagAthA / / 83 //
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 126 ) DhAla bojI rAga mAruNI ___ laMkA lIjaigI, suNi rAvaNa lakA lIjaigI / o Avata lakhamaNa kau lasakara, jya ghana umaTe zrAvaNa / e gItanI DhAla / sItA harikhIjI, nija hIyaDai sItA hrikhiijii| hanumaMta dIdha rAmanA hAthanI, muMdraDI nayaNe nirakhIjI // 1 // sI0 haluyai 2 hanumaMta jAI, sIta praNAma kareI / mudrI kholA mAhe nAkhI, ANaMda agi dhareI // 2 // sI0 muMdraDI dekhi sItA mana haraSI, jANi huyo priya sagama / amRtakuMDamAhe jANe nAhI, vihasyo tanu thayo saMbhrama / / 3 / / sI0 ratana jaDita raMgIlo oDhaNA, sItA vagisya uttama / hanumaMtanai vali pUchai harapai, kuzalakhema chai prItama // 4 // sI0 kahai hanumaMta saMdeso sagalo, rAma kahyo je raMga bhari / suNi sItA vali atighaNuM harapI, dekhi bhaNai maMdodari // 5 // sI0 suMdari Aja tu kima harapita thaI, saMtoSI mujha priyuDai / kopa karai sItA kahai kA tu, phokaTa phATai hiyaDai / / 6 / / sI0 harapano hetu jANi tuM e mujha, priyunI kuzali khemii| iNi sApurasa mudraDI ANI, ANaMda teNa karemI / / 7 // sI0 pUchau sItA kahi tu kuNa chaiM, kehano putra tuM prkj| kahai hu~ pavanaMjaya no naMdana, aMjanAmuMdari aMgaju / / 8 // sI0 hanumaMta mAharo nAma kahojai, sugrIvanau hUM caakr| sugrIva paNi rAmano cAkara, rAma sahUno ThAkura / / 6 / / sI0
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 130 ) tuma virahai mujha priyu dukha mAnaI, adhiko dukhu nrgthii| vedhaka jana kahaI prItama saMgama, adhiko sukhu saragathI / / 10 sI0 tiNa kAraNa munivara vAchaha nahI, prItama saMgama koii| je bhaNI prItama viraha dukhano, pAlaNa pachai na hoI / / 11 // sI0 kahai sItA suNi e vAta ima hIja. taupaNi viralA te nara / na karaI prema taNo je pratibaMdha, paNi huM nahi sAhasadhara / / 12 // sI0 bali Akhe AsU nAkhatI, kahA sItA hnumNtnii| lakhamaNa sahita rAmacaMdakahitau, kihAM dITho mujha kaMtana / / 13 / / sI0 sarIra samAdhi achaMi mujha priyunai, ke mudraDI paDi paaii| kahai hanumaMta sAMbhali tuM sAmiNi, Arati ma kare kAI / / 14 / / sI0 kuzala khema tujha prItamanaI chai, vasaI kikiMdha vizepa / paNi priyunai eto chai akusala, tuma mukha kamala na dekhaI / / 15 / / sI0 paNi zrIrAma kahyo chaI imare, jAnA tujha paas| tujha saripA kahi subhaTa kitA tihA, vali sItA ima bhAsa3 ||16||sii0 kahai hanumaMta mujha mAhe tau chai, subhaTapaNo nija gehaI / rAma samIpi je subhaTa abhaMga bhaDa, teha taNai huM chehai / / 17 / / sI0 iNa avasari mandodarI volI, suNi ehana bala etala / rAvaNa Agai varuNAdika ripu, mAri bhAjyA ekalamala / / 18 / / sI0 e sarikho koI subhaTa nahIM ihA, tuSTamAna thayo rAvaNa / caMdranakhA nija bhaginI tanayA, paragAvI sukhapAvana / / 16 / / sI0 1-nagarI
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 131 ) pati anaMgakusamAno e nara, paNi thayo dharaNIdhara vara / kahai hanumaMta sabhili madodarI, tasu upagAra adhikatara // 20 // sI0 pratyupakAra karaNa bhaNI suMdari, dUtapaNau amha bhUSaNa / paNi tusItA vici thai dUtI, te moTo tujha dUpaNa |21|| sI0 jiNa kAraNi kaviyaNa kahai ehavA, anya ramaNi nI saMgati / astrI prItama nai vAMchai nahIM, vara tajaI prANa ahaMkRtti // 22 // sI0 kopakarI maMdodarI kahA kima, sugrova vAnara pramukhA / dasamukha paMcAnana sevA taji, rAma muMbaka bhajaI vimukhA // 23 / / sI0 tiNa kAraNi tu choDi rAmanaiM, bhaji rAvaNa rAjesara / suNi hanumaMta tuM kari Atama hita, e mujha pati paramesara // 24 // sI0 ahaMkAra vacana suNi sItA kahaI, kAM tuMmujha pati nidai / vajAvarata dhanupa jiNa cADyo, jagata sahU pada vaMdai / / 2 / / sI0 ripu gaja ghaTA viDAraNa kesari, lakhamaNa jAsa shodr| thoDA divasamaItu paNi dekhisi, pragaTa rUpa paramesara // 26 // sI0 tujha pati aparAdhI naI desyai, mujha pati DaMDa prbltr| pApI jIva bhaNI jima prAyazcitta, dhai gItAratha sadagura // 27 / sI. vacana suNI sItA nA kopI, maMdodari karai bharachana / pApiNi mAharA patinai ima tu, kA bolai e kuvacana // 28 // sI0 yaSTi muSTi prahArai sItA, mAraNa mADI pApiNI / phiTa phiTa kari hanumaMta nibhraMchI, niraparAdha saMtApaNi ||26|| sI0 kahai maMdodari jai rAvaNanai, hanumaMta dUta samAgama | senA suM hanumaMta nai bhojana, sItA dyai sumanogama ||30|| sI0
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 132 ) Apa ekAtai vaisI sItA', rAma nAma dhari hiyaa| guNi naukAra pachar3a kara bhojana, avadhi pUgI tiNa liiyiN||31|| sI0 hanumaMta sItA nai ima vinavai, vaisI khavai mujha svAminI / jima zrIrAma pAsiI leiM jAU~, sukha bhogivI tu suhAginI // 32 // sI0 kahai sItA rotI hanumaMta naI, eha bAta nahIM jugtii| para purupa su pharasunahiM kidihuM, UDaNa kI nahiM sagatI // 33 / / mI0 Apa rAma Avai jo yahAM kiNI, to jAuMtiNa setii| jA hanumaMta rAvaNa karaI upadrava, DhIla ma kari khiNa jetI // 34|| sI0 mujha vacane kahije prItama naI, paDilAbhyo guru gyaanii| thayo nIroga jaTAyudha paMkho, vRSTi thaI sonA nI ! // 3 // sI0 vali deje cUDAmaNi mAharI, sahinANI prItama nii| ima kahinai kIdhI sIkha tiNasu, hanumaMta kalyANa tumhanaI // 36 // sItA rotI naI hanumaMta dyai, ima mA bIhisi2 vahupari / AyA dekhi rAma naI lakhamaNa, ihA~ baiThI dhIraja dhari // 37 // sI0 hanumata sItA caraNa namInaI, cAlyo saMdezA hAraNa / rAvaNa keDi mu~kiyA rAkSasa, sUla thI mAraNa kAraNa // 38 // sI0 vana mAhe gayo hanumaMta vAnara, titaraI dIThA paradala / vividha vRkSa unamUlI mADyA, gadA hAthi atulI bala // 36 // sI0 ripu dala truTi paDyA samakAlaI, hanumaMta upari ttkssnn| hanumaMta ripudala bhAjI nAkhyA, vRkSa prahAra vicakSaNa ||40|| sI0 1-ikavIsamai divasai sItA 1-jA tu mata 2-vAmI si
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 133 ) vali sahu subhaTa milInaI dhAyA, hanumaMta Upara asidhara / hanumaMta haNyA gadA hathiyArai, aMdhakAra jimi dinakara // 41 // mI0 subhaTa disodisI bhAji gayA sahu, sIha sabada jima mRgalA / nAsai nAga garuDa dekhInaI, athavA sena thI bagalA // 42 // so0 __ vali hanumaMta caDyo ati kopaI, vAnara rUpa karI nii| pAcho vali laMkApuri Ayo, kautuka citta dharI naI // 43 / / sI0 dhara pADatau toraNa tehanA, toDato hAthA suN| trAsaMto gaja turaga subhaTa bhaTa, vIhAvato vAthA suM // 44 // mI0 laMkA lokanakSobha upajAvato, gayo rAMvaNanaI pAsaI / rAMvaNa nija nagarI bhAjatI, dekhI nai ima bhAsaI // 4 // sI0 re re subhaTa iMdra varuNa yama, ima maI helai jiitaa| kelAsagiri uMcau apADyo, e mujha viruda vadItA // 46 // sI0 te mujha viruda gamADyA vAnara, muma nagarI traasNtii| vAI vegi caDhata rI bherI, keDi karUM nAsaMtai // 47 // sI0 gaya gUDau pAkharo turaMgama, ratha samUha jotraavo| pAlihAra pAce hathiyAre, sanaddha vaddha hui' dhAvo // 48 // sI0 vegi karI vAnaraDo mAruM, ima kahinai caDai jitarai / kara joDI vInavai pitAna', kumara iMdrajita titrii||46|| sI0 kIDI Upari kehI kaTakI, hukamma karo e amhanai / jimahu~ vAnara mAli jIvato, turata ANI dyu, tumhanaI // 50 sI0 1-thA
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 134 ) le Adesa pitAno iMdrajita, gaja caDi hanumaMta sanamukha / pahari sannAha zastra le cAlyo, sAlyo sabalo ari dukha // 51 / / so0 meghanAda paNi sAthaI cAlyo, gaja caDi senA setii| aridala milyA mAMhomahi veDaM, vica thor3I sI chetI / / 52|| sI0 yuddha karatA hanumata ApaNI, nAsatI senA nirkhii| Apa UThi atulIvala sagalI, rAkSasa senA dharakhI / / 5 / / sI0 nijasenA bhAgI dekhInaI, indrajita caDyo amrsii| tIra saDAsaDi nAkhaI tatapara, jima nava jaladhara varasai / / 54|| sI0 hanumaMta addhacaMdra vANa su, AvatA chedyA te sara / vali mukaI rAvaNasuta mogara, tema silA li vAnara / / 5 / / sI0 rAkSasa suta mukai vali sabalo, sagati prahAra dhari mcchr| laghalAghavI kalA kari TAlyo, hanumaMta kapi vidyAdhara // 56 / / sI0 indrakumari nAgapAse kari, hanumaMta dehI vaadhii| rAMvaNa pAsi ANi Ubho kIyo, kahai e tumha aparAdhI / / 57) bAta kahai sagalI hanumatanI, rAvaNa Agali rAkSasa / sItA dUta e sugrIva muMkyo, gar3ha bhAgo jiNa dhasamasa // 58 / sI0 iNa mAsyo vali vajamukha rAjA, laMkAsuMdari liidhii| bAnara rUpa padamavana bhAgara, lakAmai hela kIdhI / / 56 / / sI0 ima aparAdha suNInaI rAvaNa, rUThau hoTha daMta grhi| sAkali suM bAMdho mAraI, kahai apaNau kIdhau eha lahi // 60 // sI0 re pApiSTa duSTa niralaja tuM, adhama siromaNi vAnara / bhUcara nau tu dUta thayo, to nahi pavanaMjaya kuyara / / 61 / / sI0
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ nahi aMjaNAsudara agaja, AcAre olkhiyi| vali dasa divase dohilo sahiyaI, paNi apaNI mAma rakhiyai // 62 // hanumaMta kahai hasInai tujha mAhi, nahi uttamano lakSaNa / asamaMjasa bolai kA muhaDai , kA karaI apavitra bhakSaNa / / 63 // sI0 uttama hUi paranAri sahodara, adhama harai prnaarii| nahi tU ratanAva no naMdana, kA huyau kula kSayakArI // 64 // sI0 iNa vacane rAMdaNa ati kopyo, hukama karaI subhttaan| dekho duSTa vacana volato, pAlaNa mAri kaTAnaiM // 65 // sI0 sAMkala vA~dha sihara maI sagalai, ghara-ghara galI bhamAMDau / laMkA loka pAsi hIlAvau, dukha vAnaranai dikhADau / / 6 / / sI0 rAvaNarIsa vacana suNI vAnara, vala kari baMdhana choddii| jima munivara subha dhyAna dharI naI, turata karama vadha troDai / / 67|| sI0 UDi gayo uMco AkAsaI, sItA dUta jima samalI / bhAMjyo bhuvana sahasa jihA thAbhA, caraNa latA de savalI ||6||sii0 paDatai bhuvana dharA piNa kaoNpI, seSanAga slsliyaa| laMkA loka sabala khalabhaliyA, udadhi nIra UchaliyA / / 6 / / sI0 ima hanumaMta mahAtama apaNo, dekhADI lNkaam| kiMkiMdhanagarI naI cAlyo, rAma vadhAvaNi kaamii||7|| sI0 sItA hanumaMta jAtau jANI, asIsa dyai jasa leje| dyai puSpAjali sAmho huI naI, kuzala khema pahuceje // 71 / / sI0 khiNa eka mAhi gayo UDInaI, kiMkiMdha nagarImai / sugrIva pAsi gayo sukhasetI, bhalo kAma kIyo bhImaI // 72 // sI0
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 136 ) sugrIva uThi dIyo bahu Adara, rAma pAsi le aayo| UThyo rAma dekhi AvaMto, paramAnaMda mani pAyo ||73|| sI0 kari praNAma hanumaMta cUDAmaNi, rAmacaMda naI diidhii| sItA milaNa samo sukha pAyo, hIyaDaI Agali lodho / / 74|| sI0 vIjI DhAla bhaNI ati moTI, hanumaMta dUta gamana kI / samayasuMdara kahai khaMDa chaThA nI, rasika mANasa sukhajanakI / / 7 / / sI0 sarvagAthA / / 158 // dahA 11 kahai sItA naI kuzala chaI, hanumaMta volai ema / tihAM jAtA nai AvatAM, vAta thaI chai jema ||1|| saMdeso sItA kahyo, thoDA divasa mNjhaari| jo nAyA tau jIvatI, nahi dekho nijanAri // 2 // sItA sahinANI suNo, suNI tAsa saMdesa / Apo nidai rAmajI, ANai mani saMdeza / / 3 / / dhiga dhiga jIvita tehano, dhiga dhiga tasu avatAra / jasu mahilA ripu maMdire, nivasanita niradhAra ||4|| rAmanai AmaNadUmaNo, dekhI lakhamaNa tAma / kahai socA' ma karo tumheM, sItala paranA kAma ||5|| lakhamaNa teDAyA subhaTa, sugrIvAdika jhatti / te kahaI bhAmaMDala ajI, nAyo karo niratti / / 6 / / DhIla nahi chaha amha taNa, cAlo laMkA jethi / piNa kima tarisyA bhuja karI, ADo samudra chaIethi ||7|| 1-cintA
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 137 ) siMhanAda khecara kahaDa, eto vAta ayukta / Atama hita te kIjiyaI, saMta taNo e sUkta / / 8 / / hanumaMta bhAgA jehanA, laMkA bhuvana prAkAra / te rAvaNa kopI rahyo, amhanai nAkhisyamAri // 6 // caMdarasami tetai kahai, siMhanAda suNi eha / kuNa vIhai rAvaNa thakI, amha vala kaTaka acheha / / 10 // rAma taNakaTakaI milaI, kuNa kuNa subhaTa abhaMga / nAma suNo hiva tehanA, je kara savalo jaMga // 11 / / || savagAthA 166 / / DhAla 3 paddhaDI chadanI ati savala ghanarati siMhanAda, ghRtapUraha' kevali kila pralhAda / kurubhImakUTa naI asanivega, nali nIla aMgada savala tega // 1 // vajU badana maMdaramAli jANa, cadrajoti ketA karUM bakhANa / raNasIha siMharatha vajUdatta, lAgUla dinakara somadatta // 2 // rijukIrti ulakApAtu dhora, sugrIva naI hanumaMta viir| vali prabhAmaMDala pavanagatti, iMdraketa nai prahasaMta kitti / / 3 / / bhalabhalA ehavA subhaTa bhaTTa, vAnara kaTakamai ati pragaTTa // caMdrarasami vidyAdhara vacanna, suNi karaI vAnara raNa jatanna / / 4 / / tiNa veli kopai caDyA rAma, cADiyo trisali najari syAma / / AphAliyo nija dhanupa cADi, siMhanAda kIdho bala dikhADi / / 5 / / 1-ghRtavaraha
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 138 ) jiso pralayakAla sUrija pracaMDa, tiso rAma dekhI tapa akhaMDa / sugrIva pramukha vAnara salajja, dasavadana upari thayA sajja // 6 // bhagasira taNau je prathama pakSa, ravivAra pAcama dina prtykss| zubha lagana veli vijaya yoga, rAma kIyo cAlaNaro prayoga // 7 / / bhalabhalA zakuna thayA samasta, niradhUma agani sAmhI prazasta / / AmaraNa pahire sadhava nAri, hAsalA ghor3aDa karai hepAra / / 8 // nigraMtha darasaNa nayaNa dichu, vAyau pavana anukUla piTTha / / cAmara dhajA toraNa vicitra, gajarAja pUraNa kuMbha chatra // 6 // saMkhanau savada savacchi gAya, navalIyo dakSiNa disaI jaay| ativRddha puruSanaIsiddha anna, sAbhalyo bherI savada kanna / / 10 / / khIra vRkSa Upari calita pakSa, vAsiyo vAyasa vAma pakSa / bIjA thayA vali zakuna jeha, sahu kahaI kArija siddha teha / / 11 // cAlyo laMkA disi rAmacaMda, sAthai vidyAdhara taNA vRNd| nakSatra vITyo caMda jema, AkAsa sohai rAma tema / / 12 / / sugrIva hanumaMta nai suseNa, nalanIla aMgada zatruseNa / ehanai vAnara cinha jANi, vAjate tUre vahai vimANi / / 13 / / khecara virohiya cinha hAra, siMharatha taNa tosiihsaar| meghakaMta nai mAtaMga matta, raNasura khecara dhvajAratta // 14 / / iNa pari vimAne vAhaneSu, gajaratha turaMgama cinha dekhu / Apa ApaNe vaisI vimAna, vidyAdhara kIdhuM prayANa / / 15 / / lakhamaNa sahodara sAthi liddha, vAnare mAraki phoja kiddha / jima lokapAle karIya iMda, sohai tyuM subhaTe rAmacaMda // 16 //
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 136 ) gayaNe va sahu jANi pakSi, devatA dIsaIte prtykss| anukamai belaghara samIpa, gayA samudra kAThai' tihAM mahIpa / / 17 / / Avato vAnara sainya dekhi, karaI juddha savalo nRpa vizepa / tatakAla jIto naliIteha, rAmanA praNAsaDa pAya eha / / 18 // ApaNI kanyA catura cyAra, lakhamaNa bhaNI ghai ati udaar| tihA rahyA raMga su eka rAti, vali cAliyA uThI prabhAti / / 16 / / tatakhiNa gayA laMkA samIpi, utasyA nIcA haMsadIpi / rAjA tihA haMsaratha prasiddha, sevaka thaI bahu bhagati kiddha / / 20 / / mukiyo mANasa rAmacaMda, vegi Avi bhAmaMDala nriNd| rAmai kiyo tiNaThAmi melhANa, paNi paDyo laMkApurI bhaMgANa / / 21 // UchalI samudranI jANi vela, khalabhalI laMkA teNa mela / AviyA bAnara dala ulaTTi, khiNa mAhi nagarI thaI palaTTi // 22 // dasabadana vAI madana bheri, tatakAla subhaTe liyo gheri / vAyA valI raNa taNA tUra, tiNa milyA raNa jhUmAra sUra / / 23 / / AvIyA sagalA sUravIra, vaDavaDA rAvaNa taNA vjiir| hiva eNa avasari kari praNAma, vAdhava vibhISaNa kahai Ama / / 24 // indra samo rAma nI riddhi Aja, ati savala vAnara taNau avAja / rAma suM rAvaNa ma kari jhujma, tuM mAni hita nI bAta mujha / / 25 / / kA sujasa khovaI AlimAli, kA pApa kari paIsa pyaali| bhalabhalI tAharaI navala nAri, tiNA thakI adhikI nahi saMsAri // 26 // 1nAma
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 140 ) sItA bhaNI pAchI saMpreDi, nahItari na choDaI rAma keDi / ima suNi vibhIpaNa taNA vola, kahaI indrajIta tu rahaI abola / / 27|| ihA~ tujha Upari nahiM baMdhANa, bIhA to vaisI rahi ayANa / saMgrAma kari bahu subhaTa mAri, ANI jiNai e sIta nAri // 28 // rAvaNa tiko kima tajai teha, paramAnna bhUkhyo jema eha / kima amRta muMkaI triSyo jeha, dasasIsa tima sItA saneha / / 26 / / valato vibhISaNa kahai ema, tuM satrubhUta suta thayo kem| je vacana tu ehabA jaMpei, te Agi mAMhi iMdhaNa khivei // 30 // laMkA taNo gar3ha bhAji bhUka, kari mahala maMdira Traka-Traka / jadi Avi lakhamaNa kIgha hela, tadi sIta desyo muMki khela // 31 // ekalo rAma jIto na jAya, lakhamaNa sahita kima yuddha thAya / eka sIhanaI pAkhasyo hoi, kuNa sakai sAmho tAsa joi / / 32 / / e milyA subhaTa milyA aneka koDi, sugrIva hanumaMta sAtha joDi / nalanIla aMgada analavega, tehanI ati AkarIja tega / / 33 / / pAchI sItA detA ja bhavya, ApaNo rAkho jIvitavya / hu~ kahu~ ketI adhika bAta, bIjI na sUjhaI kAIdhAta / / 34 // ima suNI vibhISaNa kaThina bola, kopIyo rAvaNa ati nittol| uThIyo ApaNo khaDaga kADhi, mAru vibhIpaNa sosa vADhi / / 35 // tetai vibhISaNa vaki, sUravIra sAmho thayo saTakki' / unamUli thayo thaMbha eka, mAra dasAnana Talai udega / / 36 / / 1-~maTaki
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 141 ) juddhakaraNa lAgA tatakAli, kuMbhakarNa bhAI paDyo vicAli kATyo vibhISaNa rAMvaNeNa, nija nagara thI kopAtureNa / / 37 // rAjA vibhISaNa kariya rIsa, akSohiNI le sAthi tIsa / gayo haMsadIpa savalaDa paDUri, vAjate vAje navala tUra / / 38 / / par3o khalabhalI vAnara kaTaki, cADiu dhanupa rAmai jhttki| lakhamaNa liu ra vihAsa khagga, sAvadhAna subhaTTa thayA samagga / / 36 / / vAMnarA kero kaTaka dekhi, vIhyo vibhIpaNa ati vizepi / rAmacaMdranai mukiyo dUta, jaI kahaI vInati te prabhUta // 40 // sItA taNo detA prabodha, mujha thayo bhAI suM virodha / hu~ Aviyo hiba tumha pAsa, tuM sAminaIhUM tujha dAsa / / 41|| sAbhalo dUtanA vacana sAra, rAma maMtri su mADayo vicAra / maMtrIsa matisAgara kaheDa, kaho vAta kUDa nI kuNa lahei // 42 / / mata rAvaNa kari kapaTa koi, muphyo vibhIpaNa bhAI hoi / vesAsa karivo nahIM teNa, paMDita vRhaspati kahai jeNa // 43 // matisamudra kahai jala paNi chaI ema, to paNi na thAyai ema kema / sItA virodha suNiyai prasiddha, dharamI vibhIpaNa naya samRddha / / 44 // te bhaNI niradUpaNa kahAya, pachai tumheM jANo mahArAya / suNi rAma mukaI pratIhAra, teDa vibhIpaNa saparivAra / / 45 // Ayo vibhISaNa turata tethi, zrIrAma baiThA hu~tA jethi| kara joDi caraNe kIyo praNAma, ati ghaNa Adara diyo rAma // 46 // kahai sIta kAji virodha mujjha, thayau teNa Ayo saraNi tujha / harapiyA hanumaMta subhaTa sarva, sUrimA jAgI caDyA gave / / 47 //
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 142 ) tehavai bhAmaMDala bhuvAla, Aviyo mAkajhamAla bhAla / zrIrAma Adara mAMna diddha, bAnare bahu pratipatti kiddha / / 48 // tihAM haMsadIva' kitAka dIha, rahyA rAma lakhamaNa abIha / / e khaMDa chaTThA taNI DhAla, trIjI pUrI thaI tiNa vicAla / / 46 / / mujha janama zrI sAcora mAMhi, tihAM-cyAra mAsa rahyA uchAMhi / tihA DhAla e kIdhI ikeja, kahai samayasuMdara dhariya heja / / 50 // sarvagAthA // 21 // dUhA 31 laMkA sAmhA sahu calyA, pahutA saMgrAma ThAma / vIsa joyaNa mAhe rahyo, kaTaka taNo AyAma // 1 // kuMbhakaraNa sAmaMta sahu, nija-nija kaTaka le sAthi / rAvaNa naI pAsaiM gayA, sahu hathiyAre hAthi // 2 // rAkSasapati pUjyA sahU, vastrAbharaNa vizeSi / Adara mAna ghaNo dIyo, cathA yugati te dekhi / / 3 / / ekavIsa sahasa naI AThasaI, sattari gajaratha saar| eka lAkha nava sahasa vali, saDha triNasaya pAlihAra // 4 // pAMsaThi sahasa chasai valI, dasa adhikA kekANa / saMkhyA eka akSohiNI, tehano e parimANa // 5 // 1-haMsadIva yATha dIha
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 143 ) cyAri' sahasa akSohiNI, rAvaNa kIdhI sajja / eka sahasa akSohiNo, vAnara taNI sakajja // 6 // pAMca' sahasa akSohiNI, thaI ekaThI pragaTTa / tehavaI rAmataNo kaTaka, Ayo nagarI nikaTTa / / 7 // ghara thI nIsaratA thakA, khiNa eka thayo vilaMva / Apa AMpaNI astrI kIyau, pAsaI milyau kuTaMba / / 8 / / kAcita nArI ima kahaI, protama kaMThai laagi| sAmhe ghAye jhajhije, paNi mati AvaiM bhaagi||||| kAcita nArI ima kahai, jima taI mujha nai pUThi / nahIM dodhI tima zatrunaI, paNi deje mA UThi // 10 // kAcita nArI ima kahai, tima karIjye tU kata / ghA dekhI tujha pUThinau, sakhiyaNa mujha na hasaMta / / 11 // kA0 kAcita nArI ima kahai, raNamai karatau jhUjma / premapiyArA prANapati, mata cItArai mujjha / / 12 / / kAcita nArI ima kahai, tima mugvi lene ghAya / jima mukha deto mAharaI, nakha khiti sAmho Aya // 13 / / kAcita nArI ima kahai, pAghaDI mUke mujma / jimahuM ati vahilI milu, saragapurI maI tujha // 14 // kAcita nArI ima kahai, jaya pAmI ghari Avi / e astrI vIra bhArijA, mujhanai viruda kahAvi // 15 // 1- mAmaDala senA sahita vAnara taNI skj| eka sahasa akSohiNI, rAma kaTaki thaI sajja / 6 / 2-cAra sahasa akSohiNI, rAvaNa kaTaka prakaTTa /
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAcita nAge ima kahara, e bAta tuja vasANa / mata diva muma raMDApaNo, jayazrI lahe. sujANa ||16|| kAcita nAro ima kADa, re kAluyA kekANa / bhara raNa mAhe bhelije, ghA vAjatA samAMNa || 17 // kAcita nArI uma kahara, bhAgau nuNyo vryaann| tau sagapaNa e ApaNaI, tuM bhAi hu bhayaNi || 18 / / kAcita nArI uma kahai, raNa tUM bhUmi marIsi / apachara mai mujha olakhe, hu~ tujha valI varImi / / 16 // kacita nArI ima kahai, viraha khamesi hu~ kama / prItama gali vilagI rahI, gaja galaka kamalinI jema // 20 // kAcita nAri uma kahai, bhAgA nahIM bhaya kou| jima tima Ave jIvatau, sukha bhogavasyAM doi // 21 // kAcita nArI ima kahai, jima jhUma jhUmAra / jema pavAr3e gAijaI, le paDije siradAra / / 22 / / subhaTa kahai suNi kAminI, ma karau amha asUra / amha pahilI lejAisya, jasa koI mata sUra / / 23 / / subhaTa tike ja sarAhiyarDa, je raNa pahilo bheli| senA bhAMjai satrunI, aNie aNie meli // 24 // ari kari daMta upari caDI, haNai Upari siradAra / dhar3a viNa ghA mArai dhasI, te sAcA jhUjhAra // 25 // eka jora amarasa taNau, bIjau astrI prema / mAMho mAMhi bhATa bhaDi, huI thoDI-sI ema // 26 //
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 145 ) samajhAvI sahu kAminI, subhaTa calyA sahu koi / valI rAvaNa nA kaTaka mai, kuNa-kuNa bhelo hoi / / 27 // sADhI cyAra kumAranI, koDi suM rAvaNa putra / meghanAda naI indrajita, gajArur3ha gayA tatra / / 28 // caDi vimAna jotIprabhai, le trisUla nija hAthi / kuMbhakaraNa rAjA calyo, subhaTa taNo le sAthi / / 26 / / rANau rAvaNa cAliyo, vaisI puSpa vimAna / pRthivI nabha ApUratau, bAjate nIsANa // 30 // bhUkapAdika cAlatA, huyA mahA utapAta / rAMvaNa te mAnyA nahIM, bhAvI na miTai bAta / / 31 / / sarvagAthA ||250 // DhAla 4 / rAga soraTha jAti jAMgar3AnI // ho saMgrAma rAma nai rAvaNa maMDANA, jalanidhi jala uuchliyaa| iMdra taNA AsaNa khalabhaliyA, zeSanAga salasaliyA // 1 ho sN0|| pravala veuM dala dIsaI pUrA, aNie aNie miliyaa| sUravIra uMcA UchaliyA, hAka buMva hUMkaliyA // 2 ho sN0|| samudraveli sAriSau rAkSasa bala, dIThau sAmhara aayo| rAMma taNau paNi vAnara naTha dala, trUTinai sAmho dhaayo|| 3 ho saMgA kuNa kuNa rAma kaTaka naI bAnara, nAma suNau kahu~ ketaa| jayamitra 1 harimitra 2 savala 3 mahAvala 4, rathavarddhana 5 rathanetA 6 // 10
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 146 ) bar3haratha 7 siMharatha 8 sUra : mahAsura 10, sUrapavara 11 sUrakatA 12 / sUraprabha 13 caMdrAbha 14 caMdrAnana 15, damitArI 16 duradaMtA 17 zaho0 devavallabha 18 manavallabha 16 ativala20, subhaTa prItikara21 kAlI 22 subhakara 23 suprasanacaMda 24 kaliMgacaMdra 25, lola 26 vimala 27 guNa mAlI 28 / / 6 / / ho0 apratighAta26 sujAta30 amitagati 31, bhIma32 mahAbhIma33 bhA[34 kIla 35 mahAkIla 36 vikala 27 taraMgagati 38, vijaya 36 suseNa 40 bakhANuM // 7 // ho0 ratanajaTI 41 manaharaNa 42 virohiya 43, jala vAhana 44 vAyuvegA 45 sugrIva 46 hanumaMta 47 nala 48 nIla 46 aMgada 50, anala 51 atulIvala tegA // 8 // ho0 // ima aneka vidyAdhara vAnara, valI vibhISaNa 51 raajaa| sannaddha vaddha huyA sagalAI, karatA vahuta AvAjA // 6 // ho0 pUrA sahu pAce hathiyAre, subhaTa vimAne vaiThA / rAmacaMda Agai thayA raNa maI, prathama phoja mai paiThA // 10 // ho. saraNAI vAjaI siMdhuDaI, madana bheri paNi vaajii| Dhola damAmAM ekala ghAI, nAdaI aMbara gAjai // 11 // ho0 siMhanAda karaI raNasUrA, hAka dhuMba huMkArA / kAMne savada paDyo suNiyai nahIM, kIdhA raja aMdhArA // 12 // ho0 yuddha mAhomAhi savalo lAgo, tIra saDAsaDi lAgI / jora karInaI ghA mAratA, subhaTe taruyAri bhAgI / / 13 / /
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 147 ) kuhaka vAMNa chUTai nAli golA, biMdUka vahai bihu~ paase| rITha paDai mogara khaDagAMrI, agani UDai AkAse // 14 // ho0 sAmhe ghAe jhUjhai sUrA, dhaDa viNa rANI jaayaa| dala rAMvaNa rau bhAjata dekhI, hattha vihattha bhaDa dhAyA // 15 // ho tiNa bAnara no kaTaka dhakAyA, pAchA paga divraayaa| titarai rAma taNAM halakAsyA, nIla anai nala dhAyA / / 16 / / ho0 hattha vihatya hathiyAre mAsyA, rAkSasa bala mckoddyo| rAti paDI Athamiyo surija, ve dala viDhavo choDyo // 17 // ho0 vIjai dina vali raNa jhUjhatA, bAnara senA bhaagii| hAka mAri nai hanumata UThyo, sabala surimA jAgI // 18 // ho0 pavanaputra Avau pekhI, kahaiM rAkSasa kopNtaa| kAla kRtAMta jiso e kopyo, Aja karai amha aMtA / / 16 / / ho. sAmho thaI muMkai sara' dhoraNi, subhaTa siromaNi maalii| hanumaMta vANa kSurapra saMghAtaI, bAr3hI nAkhaI vicAlI / / 20 / / ho0 vajodara rAjA bahi Ayo, hanumaMta sannAha bhedyo / kAr3hi khaDaga kopAtura hanumaMti, vajodara sira chedyo // 21 // ho0 rAvaNa suta jaMbumAli pramukha naI, haNaiM hanumaMta vali hel| hAtha trisUla leI nai dhAyo, kubhakaraNa tiNa velaI // 22 // ho0 kuMbhakaraNa Avato dekhI, caMdarasa mi cNdraabhaa| ratanajaTI bhAmaMDala dhAyA, jima bhAdrava nA AbhA // 23 // ho0 1-badRkA chUTai cihu pAsi 2--raNa
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 148 ) dazanAvaraNI vidyA thaMbhA, kuMbhakaraNai chali liidhaa| hAtha thakI hathiyAra paDyo sahu, nidrA ghUrmita kIdhA // 24 // ho0 te Upari trUTIna dhAyo, sugrIva vAnara raajaa| muMkI nija paDivohiNI vidyA, jAgarUka thayA sAjA // 25 // ho0 subhaTavalI sAvadhAna thaI nai, juddha karaNa raNa sUrA / kuMbhakaraNanai subhaTe bhAgo, vali vAgA raNa tUrA ||26 / / ho indrajita viDhatA ADa Ayo, kahaI vInati avdhaaro| tumha AgaI saMgrAma karisi huM, tumhe vAsovapukAro / 27 / ho0 ima jaMpaMta gaja upari caDi, ripasena sara viidhii| bhAmaMDala suM sugrIva dhAyo, savala jhaDAjhaDi lIdhI // 28 // ho0 turagI turagI suM taruyAre, rathI rathI suM prhaare| gajI gajI su jaMga maMDANo, pAlihAra pAlihAre ||26|ho. kahai indrajita tujha mastake chedisi, suNi tuM sugriivraayaa| kAM tuM laMkApati choDInaI, sevai bhUdhara pAyA // 30 // ho0 kaMkapatra sara mu~kai indrajita, sugrIva AvatA chedii| meghavAhana bhAmaMDala paNi vali, eka ekanaI bhedaI // 31 // ho0 vatanAma virohI rudhyo, vidyA vali raNa maahe| sugrIvanaI vAMvyo nAgapAsaI, vidyA hathiyAra vAhe // 32 // ho0 ghanavAhana bhAmaMDala bAMdhyo, dekhi kaTaka ddmddolyo| lapamaNa rAma samIpaI AvI, ema vibhISaNa bolyo // 33 // ho0 subhaTa amhArA rAvaNa beTe, nAgapAsa kari bAMdhyA 1 kumbhakaraNa hanumanta nai bAMdhyo, balarAkSa nA vAdhyA / / 34 // ho?
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 146 ) rAMma hukama aMgada nRpa UThyo, kuMbhakaraNa dala moddii| hAka mAri hanumanta vIra titaraI, nAgapAsi nijtroddiN||3shaaho0 hanumanta vIra anai aMgada nRpa, veU vimAne vazThA / lakhamaNa kumara virohI vidyAdhara, bhara raNa mAhe paiThA // 36 // ho0 lakhamaNa sahu saMto'yA vacane, pAsa baMdhaNa je pddiyaa| indrajita kumara vibhISaNa tehavaiM, ve mAhomAMhi aDiyA ||37||ho. indrajita kumara ciMtavA lAgo, e mujha vApa nI tthaamii| juddha karI jItA paNi nahi jasa, osarivo iNa kAMmaI // 38 // ho| osarato bhAmaMDala sugrIva nai vAMdhI nai niisriiyo| dekhI rAMmabhaNI kahai lakhamaNa, Arati ciMtA bhariyo / / 3 / / ho0 isA subhaTAM viNa kima jIpAyai, rAvaNa vidyA pUrau / rAMma hukama lakhamaNa sura samasyo, Ayo volatau suuro||40||ho0 cauthI DhAla thaI e pUrI, piNi sagrAma adhUro / samayasuMdara kahai sura karaI sAnidhi, puNya huyai jau pUro ||4shaaho. sarvagAthA // 26 // dUhA 18 rAmacanda nai devatA, dodhI vidyA sIha / guruDa taNI lakhamaNa bhaNI, tehathI thayA avIha / / 1 / / praharaNa sannAhe bhasyA, ratha dIdhA vali doya / nAmaI vajUvadana gadA, lakhamaNa nai dhai soya // 2 // hala mUsala dIyA rAma nai , ratha jotrAyA sIha / vihuM ratha vaiThA ve jaNA, hanumanta sAthi grahIha // 3 //
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ gayAsaMgrAma mAMhe valI, lakhamaNa rAma ulhAsa / garuDa ghajA tasudeyatAM, nAgapAmi gayA nAsi // 4 // bhAmaMDala sugrIva sahu, mukANA tatakAla / Ai milyA zrIrAma nai, gayo jIva jaMjAla / / 5 / / pUchai kari joDI prabho, sakati kihA thI eha / rAma kahaI tumhe sAbhalo, jima bhAjaIsandeha / / 6 / / jalabhUSaNa desabhUpaNA, munivara paravata shRNgi| upasarga sahatA Upano, kevalajJAna suraMga / / 7 / / amhanai vara dIdho hu~to, guruDAdhipa tiNa ThAma / Aja amhe te mAMgiyo, sIdhA vaMchita kAma / / 8 // vidyAdhara ima sAbhalI, raMjyA sAdhu guNeNa / parasasA karai puNyanI, puNya karo sahu teNa ||6|| karavA lAgA juddha vali, kaTaka deuM bahu baar| sugrIva subhaTe jIpiyA, rAkSasa nA jhUmAra // 10 // rAvaNa uThyo rIsa bhari, ratha baisI raNa sUra / subhaTa sahU vAnara taNA, bhAMji kIyA cakacUra / / 11 / / vAnara kaTaka dhakeliyo, dekhi vibhiisnnraay| sannaddha vaddha huI kari, rAvaNa sAmhau dhAya / / 12 / / rAvaNa kahai jA mAharI, dRSTi thakI tU duuri| vAdhava vadha jugato nahIM, nAve mujma hajUri // 13 // vadai vibhISaNa ema paNi, jugati nahI' chai kaaii| ripu naI bIhato pUThi dhai, kAyara te kahavAi // 14 // 1-na dosai
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 151 ) rAMvaNa kahaI jugato kiso, taI kIdho chai kAja / taji ratanAva vaMsa nai, ari cAkara thayo Aja ||15|| vadai vibhISaNa dasavadana, suNi taijugata na kIdha / parastrI ANI pApiyA, kulana lAMchana dIdha / / 16 / / jugata bAta tau maI kerI, diyo anyAI choDi / nyAyavaMta pAsaI rahyo, mujhanaI kehI khoDi / / 17 // ajI sIma gayo phyuM nahIM, mAni amhArau vol| sItA pAchI sUpi tu, bhUli mAnipaTa niTola // 18 // sarvagAthA // 206 // DhAla pAMcamo // khelAnI // imasuNi rAvaNa kopiyo jIho, mADiyo juddha vibhIpaNa sAthi ke| bAMNa vAhai te vihaMgamA jIho, tIra bhAthA bharI dhanuSa le hAthi ke ||shaa rAma rAMvaNa raNa mADiyo jIho, jhUjhai chai rANI rA jAyA jhUmAra ke| hAka mAraI mukhi hukalaIjIho, sUra nai vIra vaDA siradAra ke // 2 // indrajita lakhamaNa su aDyo jIho, kubhakaraNa karaI rAma su juddhake / sIha aDyo sAmho nIlasu jIho, nala su aDyo duramada ati kruddhake // 3 // sayaMbhu subhaTa aDyo suMbhu suM jIho, ima anerI vali subhaTa nI koDi ke| sUra puruSa caDyA sUrimA jIho, kAyara kApai chai nija vala chor3i ke // 4 // lakhamaNai indrajita vAdhiyo jIho, rAma bAdhyo kuMbhakarNa sagarva ke / ima meghavAhana pramukha nai jIho, vAdhIyA nAgapAse karI sarva ke // 5 //
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 152 ) vAnare ApaNaI kaTaka maIjIho, ANiyA rAkSasa bAMdhaNe vaMdhi ke / iNa avasari vibhIpaNa pratai jIho, krodha karI nai kahaI dasakaMdha ke || sahi tuM prahAra eka mAharo jIho, jo raNasura chaH sabala jUmAra ke| kahaI vibhISaNa eka ghAi sujIho, muMki prahAra aneka prakAra ke l vAMdhava mAraNa makiyo jIho, rAvaNaI savala trisUla hathiyAra ke| lakhamaNa Avato te haNyo jIho, vAMgasuM capu puNyaprakAra ke ||8|| kopIyaI rAvaNaI kari lIyo, amogha vijaya mahA sagati hathiyAra ke| Agali dIThe Ubhau rahyo jIho, marakata maNi chavi varaNa udAra ke 118|| zrIvacha kari sobhita hiyo jIho, garajadhvaja lakhamaNa mahAsUra ke| laMkApati kahaI phyu Ubha rahyo jIho, re dhITha mAharI dRSTi hajara ke 1101 gajacaDI lakhamaNa mADiyo jIho, saMgrAma rAvaNa suM tatakAla ke / sakati muMki rANaiM rAvaNaiMjIho, UchalI aganinI jhAla asarAla ke|11 lakhamaNa naI lAgI hoyaI jIho, UchalI vedanA sahiya na jAya ke| dhusaki naidharaNI upari paDayo jIho,murachita thayo gayA nayaNa mIcAyake lakhamaNanai dharatI paDyo jIho, dekhinaI rAma kAI raNa ghora ke| chatra dhanupa ratha chediyA jIho, dIyA dasa sira naI prahAra kaThora ke||13|| laMkapati bhaya karI kAMpiyo jIho, mAli sakai nahIM dhanupa hathiyArake / nave-nave vAhane jhUjhato jIho, rAma kIdho ratha rahita chavAra ke // 14 // mAra sikyuM nahi mUlathI jIho, piNi nibhraMchiyo vacana vizeSi ke| re re ta lakhamaNanaI haNyo jIho,hivAI hutunai karuyate dekhi ke||1|| ratha thakI rAvaNa usakhyo jIho, pauTho laMkApurI mAMhi turanta ke / maI mAharo ripu mArIyo jIho, teNa harapita thayo tehano citta ke // 16 //
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 153 ) rAma suNI sahodara taNI jIho, vadha taNI vAta droDI Ayau pAsake / sagatimAtyo pRthivI paDyo jIho, dekhinaIdukhu lAyo ghaNo taaske|17/ viraha vilApa karato thako jIho, nAkhato Asu nora pravAha ke| mUrchita thaI pRthivI paDyo jIho, savala sahodara no dukha dAha ke // 18 // sItala jala sacetana karayo jIho, rAma vilApa karaI valI ema ke| hA vacha e raNabhUmikA jIho, aThi sahodara sUijai kema ke // 16 // rA0 samudra lAgho ihA AvIyA jIho, savala saMgrAma mAhe paDyA Aja ke| tu kAM aNavolyai sI rahyo joho ,kima sarissaiima A~paNa kAja ke|| viraha khamuM kima tAharo, jIho volitu vaccha jima dhIraja hoi ke / rAja nai riddhi ramaNI kisI jIho, vAdhava sariso sasAri na koi ke athavA pUrava bhava maI kIyA jIho, jANIyai chai koI pApa aghora ke sItA nimitta ihA~ AvIyA jIho, paDyo lakhamaNa hiva keha nuM jora ke re hIyA kA tuM phATai nahI joho, vajU samo huvo keNa prakAra ke| je vinA khiNa sarato nahI jIho, teha bolyAM thaI atighaNo vAra ke // pAca sakati muMkI tujjha nai jIho, satrudamani tetau TAlI turanta ke| eka rAvaNa taNI sakati taIjIho, jhAli na rAkhI vAdhava kima mattike UThi vAdhava dhanuSa e hAthi lai, sAdhi hu~ tIra lagAi mA vAra ke| e mujha mAraNa AvIyo jIho, satrunai kahi kuNa vAraNahAra ke / / 2 / / iNi pari bAdhava dukha bhatyo jIho, rAma karai ghaNA viraha vilApa ke| kahai sugrIva nai hiva tumhe jIho, Apa ApaNI ThAma sahu jAya Apa ke mujha manoratha sahu manamAhi rahyA jIho, suNi vibhIpaNa rAjA kahu~ teha ke taI upagAra mujha naI kiyo jIho, mujha pachatAvo rahyo ehake / / 27|
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 154 ) pratyupakAra maI tujjha naI jIho, karina sakyo te sAlai ghaNu vola ke / nahI sItA dukha tehavo jIho, jehavo e bola dahai chai niTola ke 28 sugrIva pramukha subhaTa sahU jIho, ApaNai ghari jAtyaI sahu koi ke| tuM paNi jA ghari ApaNajIho, hiba mujha thI kAMi siddhi na hoDa ke| rAma vacana ima sAbhalI jIho, jaMpai jaMbavaMta vidyAdhara ema ke / rAma aMdoha dukhu kA karo jIho, viraha vilApa karo tumhe kema ke // huvo husiyAra dhIraja dharo jIho, uttama sukha dukha eka sabhAva ke| sUrija teja muMkai nahIM jIho, jagatai Athamai teNa prastAva ke ||3shaaraa0 ati sabala saMkaTa paDyo sahaijIho, sAhasaMvata puruSa saMsAri ke|| vajUno ghAta pRthivI sahai jIho, navi sahai tu tU ema vicAra ke ||32|| lakhamaNa sakati vidyA haNyo jIho, mUrchita thayo paNI nahI muMyo eha ke| ko upacAre karI jIvisyaI, jIho e vAtano ihAM nahIM saMdeha ke // 33 // te bhaNI upacAra kIjIyai jIho, rAti mAhe tumheM mata karo DhIli ke| nahi taulakhamaNamarisvai sahI jIho,jauravikiraNa tasu lAgisai Dolike. rAma Adesa vidyAdhare, jIho vidyA baliikIyA sAta prakAra ke| sAta senA savalI sajI, joho sAta senAnI savalA siradAra ke // 3 // nala pahilai rahyo vAraNai, jIho dhanuSa caDAvI naI khaMci kari tIra ke nIla vIjai rahyo vAraNaI, jIho hAtha gadA leI sAhasa dhIra ke ||36/ativl hAthi trisUla le, jIho trIjai bAraNai rahyo sUravIra ke| kumuda rahyo cauthaI vAraNaiM, jIho pahari sannAha kaDi vAMdhi tUNIra ke hAthi bhAlau grahI nau rahyo, jIho pA~camaI bAraNai paracaMDasena ke| sugrIva chaTTaI vAraNai, joho jhAli rahyo hathiyAra valena ke // 38 // rA0 bhAmaMDala rahyo sAtamaI, jIho bAraNai viruda vA~cI rahyo sUra ke| subhaTa rahyA sagalI disai, jIho abhaMga bhaDa atulabala pravala paDUra ke|
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 155 ) lakhamaNanI rakSA karai, jIho sahu sAvadhAna rahai suvizeSa ke| Avi rAvaNa tihA~ dukhakarai, bAMdhava putra ve vAdhiyA dekhi ke // 40 // hAM kuMbhakaraNa hA vAdhavA, jIho indrajita putra hA meghanAda ke / mo jIvatai tumheM vAdhIyA, jIho dhiga mujhanai paDyo karai vipavAda ke dhiga vilasita vidhAtA taNo, jIho jiNa mujhanaIdukha evaDau dIdha ke jau kadAcita lakhamaNa muMyo, jIho tuu karisya kA e kisuM sIdha ke // bAMdhava putra vAdhe thake, jIho paramAratha thakI huM vAdhIyau neTi ke| rAMvaNa ciMtAtura thako, jIho kahai paramesara saMkaTa meTi ke // 43 // rA0 tiNa avasari vAta bhilI, joho sItApaNi karaI dukhu vilApa ke| lakhamaNa sakati suM mAriyo, jIho pRthivI paDyo mAharai potaI pApa ke karuNasari AkraMda karaI, jIho dIna dayAmaNI vacana kahai ema ke| hu~ hIna puNya abhAgiNI, jIho mAharaI kAraja thayo duHkha kema ke / 45 // he lakhamaNa jalanidhitarI, jIho Aviyo hu~ nija bAdhava kAji ke| e avasthA (hiva) pAmIyo, jIho bAMdhavanai kuNa karisya sahAji ke| hai hai hu vAlaka thakI, jIho kAi mArI nahIM phiTa karatAra ke| jehanA paga thakI mArIyo, jIho mujha priyu nai jIva prANa AdhAra ke 1. he devara tumhanai devatA, jIho rAkhijyo suguru taNI AsIsa ke|| sIla satIyAM taNo rAkhijyo, jIho jIvijyo lakhamaNa koDi varIsa ke iNapari sItA rotI thakI, jIho rAkhI vidyAdhare bAMbhIsa de ke| tujma deThara marisyai nahIM, jIho vacana amagala mAta na kahei ke ||4|| chaThThA khaMDanI pAcamI, jIho DhAla moTI kahI eNi prakAra ke| samayasudara kahaI huM syu karUM, joho gahana rAmAyana gahana adhikAra ke / / sarvagAthA 356 //
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 156 ) dahA 12 mItAyai dhIraja dhatyo, tevai khecara ek| rAma kaTaka maI Aviyo, mani dharI parama viveka // 11 // paNi bhAmaMDala rokiyo, AvaMtA drvaari| ghUchayo kahi kima Aviyo, te kahai suNi suvicAra // 2 // lakhamaNa nai jau jIvato, tuM vAMchai subhamatti / tau jAvA de mujha nai, rAMma samIpai jhatti // 3 / / jima hu~ tihAM jAI kahu~, sAla udharaNa upAya / bhAmaMDala harapita thakau, rAma pAsi le jAya // 4 // vidyAdhara ima vInavai, rAma nai karI praNAma / ciMtA ma karau jIvisthaDa, lakhamaNa te vidhi Ama // 5 // ANaMda rAmanaI apano, kahai tujha vacana pramANa / bhadraka tujha hoijo bhalo, tuM tau catura sujANa ||6|| kahi tuM kihA~ thI Aviyo, lakhamaNa jIvai kama / rAmaI iNa pari pUchiyo, vidyAdhara kahai ema ||7|| suragIta nAma nagara dhaNI, sasimaMDala supavitra / udara zasiprabhA apanaDa, huM caMdramaMDala putra |8| gagana maMDala bhamatai thaka3, mai tasu lAdhI vir| sahasavijaya nai jA~gIyo, mupha naI dekhI vaira / / 6 / / veda karatA teNa muMma, dIghau sakati prahAra / paDyo ayodhyA pura taNai, hu~ udyAna majhAra // 10 // dukhiyo bharatai dekhiyo, mujha na paDyo sasalla / caMdanarata chAMTI karI, kIdho turata nisalla // 11 //
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 157 ) mai pUchayo zrI bharatanaI, kaho e jala parabhAva / kima jANyo kihAM pAmIyo, te kaho sahu prastAva / / 12 / / sarvagAthA // 371 // DhAla prohitiyArI athavA saghavIrI rAMma kaha suNa vidyAdhara vAta ho, pahile iNa nagarI mai marakI huMtI prajA pIDAmI dinarAti ho, dAya upAya vihA~ lAgai nahIM // 1 // rA0 thayo nIroga droNa bhUpAla ho, parivAra setI bharatai sAbhalyo te teDAyo tatakAla ho, pUchayo mAmA kima roga gayo TalI // 2||raa0 droNamukha rAjA kahyo ema ho, mAharai beTI visalyA chai ghare tiNa garabha thakI paNi khema ho, kIdhomAtA no roga gamADIyo ||shaaraa0 te jinasAsana siNagAra ho, mAnai tehanai sahu~ ko jima devtaa| te snAna karatI nAri ho, lAgau pANI no dhAvi nai bittuyo||4||raa0 tehano tatakhiNa gayo roga ho, tiNa nagarI mai vAta prasiddha thii| te jala leI gayA loga ho, roga rahita sahu naranArI thayA ||shaa rA0 thayo bharatanai ati acarajja ho, tehavai caunANI sAdha samosasthA / gayau bharata vAdaNa thaI sajja ho, pUchai ve kari joDI sAdhanai |||raa0 kahau bhagavana pUrava janami ho, iNa kanyAyai puNya kisA kiyaa| e kanyA kareu dhammi ho, sura nara nArI sahu visamaya paDyA ||7|| rA0 kahai nyAnI ema murNida ho, vijaya puNDarIkaNi cakranagara bhlo| tihAM rAjA tihuMNANaMda ho, cakravartI kerI padavI bhogavai / / 8 / / rA0 tehanI putrI ruvavata ho, anaMgamudarI nAmai ati bhlii| te sakala kalA sobhaMta ho, jovana lahare jAyai ullaTiu ||| rA0
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 158 ) te ramatI ghara udyAna ho, dIThI pratiSTa nagarI naDa raajiiyi| puNavasu tehanau abhidhAna ho, savalo vidyAdhara te kAmI ghaj ||10rA0 tiNa apaharI kumarI teha ho, cakravarti subhaTe juddha sabalo kIyo / tasu jAjarI kIdhI deha ho, bhAgau vimAna naI kanyA bhUpaDI ||1|| te aDavI DaMDAkAra ho, paDatA dukhINI kumarI ati ghnnuN| karai dukhu aneka prakAra ho, avANa asaraNa tihA rahai ekalI / / 12 / / varaI arihaMta nau dhyAna ho, sahuM saMsAra asAra karI ginnii| tamu sUdhU samakita jJAna ho, tapa karai aTThama dasama te AkarA ||1|| te bhojana karai ikavAra ho, phala phUla khAyai tapa nai pAraNa: / uNa rahaNI rahatA apAra ho, triNasai varasAM sIma tapa kIyo Akaro 14 saMlepaNa kIdhI ema ho, aNasaNa kI, cauvihAra yaakruuN| tasu dharama Upari vahu prema ho, vali tiNa kIdhau abhigraha evau // 13 // sau hAtha upari muma nIma ho, ihAthI adhikI dharatI jAuM nhiiN| ima divasa chaThThA lagI sIma ho, rahatAM caDate paraNAme caDI / / 16 / rA0 tehavai meru pratimA vAdi ho, Avatai dIThI kiNa vidyaadhrii| te pabhaNaIema ANaMda ho, cAli pitA pAsi mukuM tujma naI ||17aaraa0 kahai kanyA tAharI ThAma ho, tuM jA tAharau adhikAra ihA nhiiN| te pahuto cakrapura gAma ho, vAta kahai sagalI cakravarti nai / / 18 // rA0 putrI nai te gayo pAsi ho, cakravati prema ghaNau putrI taNo / ajagira AvI galI tAru ho, kimahI na Talai e bhavitavyatA ||16||raa0 te viratAMta dekhI vApa ho, drauDI naI Ayo nagarI ApaNI / ve karatau koDi' vilApaho, vairAga Ayau mana mAhe Akarau / / 20 / / 1-viraha
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 156 ) rAya lIyo saMyama bhAra ho, bAisa sahasa beTA suM parivasya / te jANatI maMtra apAra ho, paNi tiNa ajigaranai vAsyo nahIM ||21||raa0 tasu meru aDiga rahyo manna ho, sukha samAdhi saMghAta te mu~I / te dharamaNi kanyA dhanna ho, te devaloka mAhe devI te thaI / / 22 / / rA0 te khecara puNavasu nAma ho, kanyA nai viraha kari dukhiyo thyo| tiNa vrata lIdho abhirAma ho, tapajapa kIdhA tiNa ati ghnnaa||23shaaraa0 te kAla karI thayo deva ho, tihAthI cavI nai te lakhamaNa thyo| tihAM bhogavi sukha nitameva ho, te paNi devI tihA kaNi thI cavIM // 24 // thai droNa nariMdanI dhUya ho, nAmai visalyo kumarI vistrii| tasu pUrava punya prabhUya ho, tiNa nhavaNodaki roga Talai sahU // 2 // rA0 vali pUchyo munivara teha ho, kahau kima bhagavana maragI UpanI / kahai munivara kAraNa eha ho, gajapura vAsI vimau vANiyau 2ArA0 te poThabharInai ethi ho, Ayo vahu bhAra karI naI aakrmyo| eka bhai sau paDiyo tethi ho, kiNahI tasu sAra naI suddha karI nahI 27 te muMyo sahi bahu dukhu ho, karama thoDA kiyA akAma nirajarA / lahyA vAyukumAra nA sukhu ho, jAtIsamaraNa kari pUravabhava jANoyo / / te kopa caDyo tatakAla ho, maragI upajAvaI sagalI gAma mii| paNi sIla prabhAva visAla ho, roga visalyA nhavaNoda ki gayA / / 26 / / e bharatanaI kahyo virataMta ho, sAdhai bharatai paNi mujha nai daakhiyo| maI te tumha kahyo turanta ho, tumha nhavaNodaka ANo tehano // 30|| rA0 1-sabalA
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 160 ) te pANI taNai prabhAvi ho, sahiya sahodara lakhamaNa jIvisya / ima jANyo bheda te jIva ho, ati ghaNau rAmanaI saMtopa Upano ||31|| e chaThThA khaMDanI DhAla ho, chaTThI pUrI thaI vAta chatI khii| te suNatA sakhara rasAla ho, samayasuMdara kahai catura sujANa na3 // 32 // rA0 sarvagAthA ||403|| dUhA 13 jaMbu nadAdika matri suM, AlocI nai rAma / bhAmaMDala muMkyo tihA, nagara ayodhyA ThAma // 1 // bharata dekhi nai UThiyo, pUchai kuzala nai khema / te kahaI kuzala kihA thakI, vAta thaI chai ema // 2 // sItA rAvaNa apaharI, sabalau thayo sagrAma / lakhamaNa nai lAgI sakati, dukhiyo varatarAma // 3 // bharata vAta e sAbhalI, kopa caDyo tatakAla / UThyo ati utAvalo, kari jhAlI karavAla // 4 // re re kihAM rAvaNa tiko, te dekhADo mujjha / jiNa muma vAMdhava nai haNyo, tiNa setI karu jhujjha // 5 // bhAmaMDala ADai par3I, bharata nai varijyo taam| viSama samudra khAI viSama, viSamo laMkA ThAma // 6 // bharata kahai to syu karu, bhAmaMDala kahai ema / ANi visalyA snAnajala, jIvai bhAI jema // 7 // bharata kahai e ketalo, nhavaNodaka nI bAta / jAvo visalyA le tumhe, jala jokhIma kahAta // 8 //
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 161 / munivara piNa bhAkhyo huto, cItA Avyo teha / lakhamaNa naI mahilA ratana, homyaI kanyA eha // 6 // ima kahinai muMkya u turata, droNamegha nai dUta / te kanyA Apai nahIM, sIha jagAo sUta ||10|| juddha karaNa tatapara thayo, gaI kekeI tAma / ati mIThe vacane karI, samajhAyo hita kAma ||11|| bahini vacana bahu mAniyo, muMkI kanyA teh| sahasa sahelI parivarI, rUpavaMta guNa geha / / 12 / / sakhara vimAna vaisArinaI, pahutI kIdhI tethi / saMgrAmaI sakataI haNyo, lakhamaNa sUto jethi // 13 // sarvagAthA ||416 / / DhAla 7 rAga malhAra 'zrAvaNa mAsa sohAmaNau e caumAsiyA' e gItanI DhAla / rAma naI dIdhI badhAvaNI, AI visalyA ethyojii| harakhita zrIrAmacaMda huyA, pUchayo kaho kaho kethyo jI / kaho kethi tevai rAjahaMsI, parivarI hasI karI / UtarI nIcI mAnasaravara, jema tima te kuyarI / / cihu~ disaIcAmara vIjatI nai, sahelI sAthaI ghnnii| padamaNI lakhamaNa pAsi pahu~tI, rAma nau dIdhI vadhAvaNI / / 1 / / lakhamaNa nau aMga pharasIyo, hAtha visalyA laayojo| sakati hIyA thI nIsarI, agani muMkatI jAyojI / /
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ muMkati jAyai agani mAlA, hanumaMta kAThI grho| kAminI rUpai kahai suNi tuM, dosa mAharau ko nahI / / tu muMki mujha nai vAta sAMbhali, maI sahu ko sNtaapiiyo| hu~ sakati rUpa amogha vijayA, lakhamaNano aMga pharasiyo / / 2 / / aSTApada nATaka kIyo, rAvaNa ANI rNgojii| nRtya karai maMdodarI, bhagavaMta bhagati abhagojI / / bhagavaMta bhagati abhaMga karatA, vINa tAta trUTI gii| tiNa mujA thI nasa kADhi sAdhI, bhagati bhagavaMta nI thaI / e sakatI dIdhI nAgarAjA, rAvaNa apari raMjIyo / e Aja pahilI kiNa na jItI, aSTApada nATaka kIyo ||3|| Aja visalyA mujha taNo, jItau teja prtaapojii| pUrava bhava tapa AkarA, iNa kanyA kIyA Apojo / / kIyA AkarA tapa eNi hu~. hiva jAuMchu mujha choDi de / sApuruSa khami aparAdha mAharau, bAta jugatI jor3i de| ima choDi dIdhI sakati nai hiva, AgalA saMbandha sunno| kIyo rAma nai paraNAma kanyA, Aja visalyA mujha taNo ||4|| lakhamaNa pAsi vaiThI jaI, Adara dIdho rAmojI / kara suM lakhamaNa pharasIyo, suracaMdana abhirAmojI // abhirAma lakhamaNa thayo vaiTho, sAvadhAna thayo tadA / pUchiyo kaho e viratAta kuga, e kahai rAma suNo mudaa| rAvaNai sakati prahAra mukyo, tuM paDyo acetana thaI / iNa kuMyari tujha nai dIyo jIvita, pIDA sahu dUrai gaI / / 5 / /
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 163 ) maMdira pramukha subhaTa milyA, pragaTyA parama prmodojii| lakhamaNa kuMmara nipedhiyA, kIjai kissA vinodojI / / kIjIyai jhUTha vinoda kehA, jIvatai rAvaNa arii| kahaI rAma rAvaNa haNyaI sarikho, guMjataI taI kesarI / / zrIrAma vacanai subhaTa sAjA, visalyA kIdhA valI / kanyA te lakhamaNa nai praNAvI, madira pramukha subhaTA milI // 3 / / e viratAta suNyo sahU, rAvaNa sevaka pAsojI / uMDau Aloca mADiyo, mahetA setI vimAsojI // suvimAsi naI miragAka maMtrI, karai ehavI bontii| tu rUsi bhAvaI tusi sAmI, kahisu tujha nai hita matI / / e rAma lakhamaNa savala dokhaI, einai lasakara bahU / jiNa tujjha vAMdhava putra bAdhyA, e viratAMta suNyo sahU / / 7 / / sakatI vidyA nAkhI haNI, tehanai kima phucaayojii| sItA pAchI supiyai, tara sahu jaMjAla jAyojI // jaMjAla jAyaiM mola thAyaI, to bhalo huyai sarva no| tehanai AgalI bhAjIyai tau, kiso vahivo garva no / / laMkesa kahai mai vAta mAnI, paNi sItAnai melhaNI / anai mela karisyuM rAma setI, sakrati vidyA nI haNI ||8|| uma AlocI mukiyo, dUta eka prdhaanojii| kari praNAma zrIrAma naI, vInati karaI vahumAnojo / / vahumAna rAvaNa ema bolai, meli kari pAchA valo / raNa thakI manuSya saMhAra thAsya3, pApa karama thakI Talo //
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 164 ) mAharo mahAtama adhika jANa', indra neNa harAviyau / mata karai rAma saMgrAma mujha suM, ima AlocI muMkiyara // 6|| paMcamukha paNi giravara rahate, gajI na sakai koyojii| tau dasamukha kima gajiyai, rAma vimAsI joyojI / / vimAsa naI tu muki mAharA, subhaTa putra sahodarA / tu sAsahi sItA mAharai ghari, mela kari sumanoharA // laMkAtaNA do bhAga desyu, dUta vacana na srdhyo| rAma kahyo te suNijyo sahU ko, paMcamukha paNi giravara rahyo // 10 // rAja suM kAma koI nahIM, anya ramaNi nahi kAmojI / tuma putrAdika choDisyu, dyai sItA kahai rAmojI / / kahai rAma tehavai dUta volyo, ma kari rAma tuMgava e| tu juddha karato sahiya hArisi, rAja sItA sarva e| e dUta nA duravacana sAbhali, bhAmaMDala kopyo shii| kAr3hiyo khaDaga prahAra devA, rAja suM kAma koI nahIM // 11 // lakhamaNa ADau Aviyo, dRta na mArai koyo jii| dUta nibhra chI nAsIyo, le gayo mAma gamAyo jI / / gayo dUta mAMma gamAi sagalI, vAta rAvaNa nai khii| jIvatau rAma kade na mu kai, sItAna jANe shii| e tatva paramAratha kahyo maI, truTisyai ati taanniiyo| tAharaI AvaI cinta te kari lakhamaNa ADo Aviyo / / 12 / / rAvaNa ema vimAsae, paNi mana mAhi udaasojii| jau vayarI huM jIpisyu, tara piNa putra no nAsojI / /
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ sau putra no paNi nAsa thAsai, kahara kisI para kIjIyai / suraMga deI suta ANIjai, tara paNi kujasa lahIjIyai / / bahurUpiNI sAdhinyu vidyA, karisutasu aradAsa e| hu~ devatA naI ajeya thAsyu, rAvaNa ema vimAsa e // 13 // durajaya vayaro jopi naI, suta ANI nija gehojii| sItA suM sukha bhogavaM, mani dharI adhika sanehojI / / mani dharI adhika saneha savalo, sAhivI lakA taNI / sahuputra mitra kalatra setI, karisi sukha sAtA bhaNI / / ima citavI naI sAtinAtha no deharo uddIpinai / caMdrayA toraNa turata bAdhyA, durajaya vayarI jIpinaI / / 14 / / phUlaharo guMthAviyo, pUjA satara prkaarojii| vAra munisuvrata taNai, jina mandira adhikaarojii|| jina maMdire maMDita karAvI, dharA desa pradesa e / laMkA taNe deharai dIdhau maMdodari Adesa e|| sA karai nATaka snAtrapUjA, mahucchava mNddaaviyo| dina ATha sIma karaI aThAI, phUlaharo guMthAviyo // 15 // bAjina tUra vajADiyA, mahimA maMDI saarojii| naMdIsara jimi devatA,, karai aThAI udArojI / / udAra nija gRha pAsi zAMti naI, deharai paisai mudA / kari snAna majana laMka sAmI, kari praNAma mana mai tadA / / kuTTima talaI laMkesa baiTho, bhagati bhAva dikhADiyA / deharo phaTika ratana taNau te, vAjina tUra vajADiyA / / 16 / /
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 166 ) nagara DhaMDhero pheriyo, vali varatAvI amaarojii| Avila tapa japa AkhaDI, hukma kIyo tasu nArojI / / tasu nAri maMdodari nagarI, mAhi dharama karAvae / dina ATha sIma lagI ahisA', sIla varata palAvae / vali kahaI je koi pApa karisyaI, teha U~cau tterit| jANijyo gUdarisya nahIM ko, nagara Dha Dhero pherai / / 17|| loka sako laMkA taNo, lAgo karivA dhrmojii| loka thakI lahyo bAnare, rAvaNa vidyA no marmojI / / rAvaNa vidyA no marma lAdho, jau vidyA e siijhisy| to devatA piNa ehanai kA, sahI saMgrAma na jiipisy| te bhaNI laMkA mAhi jaI naI, trAsa upajAvA ghaNo / bahU rUpiNI vidyA na sImai, loka sako laMkA taNau // 18 // valiya vibhISaNa ima kahai , avasara vArU ehojii| deharaI zrIzAtinAtha naI', baiThau rAvaNa tehojo // baiThau te rAvaNa jAi jhAlo, pachai ko na sakai grhii| zrIrAma kahaI tu suNi vibhIpaNa, bAta kahai sAcI sahI / / paNi juddha kIdhA viNa na mAru, vali vizepai dehrii| paNi karisi koI upAya bIjo, valiya vibhIpaNa ima kahaI // 16 // sugrIvAdika mukiyA rAvaNa, kSobha nimitto jii| laMkA nagara mAhe gayA, senA sajI vicitro jii| 1-dina ATha lagai ehavu karAvI 2-mehala sii
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicitra senA sajI sabalI, gayA dekhai loka e| mudamudita krIDA karai sagalA, nahIM tila paNi soka e|| aho putra bhAI kuMbhakaraNAdika subhaTa saha baoNdhiyA / taupaNi na koI karaI ciMtA, sugrIvAdika maeNkiyA ||8|| vibhISaNa suta subhISaNa kahai, vaira binA sahu koyo jii| hatAhata para jAta karau, jima kolAhala hoyojI / / karau sabala kolAhala nagara maI, lakAgar3ha bhAjo tumheM / AvAsa maMdira mahula DhAvo, hita vacana kahuM chaM amhe / / sahu milI subhaTa tima hIja kIdho, eha upadrava kuNa sahai / samakAla sagalai sora UThyA, vibhISaNa suta subhISaNa kahaI / / 2 / / rAkhi rAkhi laMkA dhaNI, loka karai pukaarojii| dauDo dauDo' vAharU, caDi Avau asavArojI / / asavAra Avo karau rakSA, vAnare gaDha bheliyo| e nagara mAri vidhvaMsa nAkhyo, dhUDi dharmANI meliyo / / aThiyo rAvaNa cuMba sabhili, jodha jaMga karaNa bhnnii| vAriyo maMdodarI nAri, rAkhi rAkhi laMkA dhaNI // 20 // sAti bhuvana sAnidhikarA, devatA UThyA vegojii| sabala kolAhala khalabhalI, dekhI loka udegojI / / udegi dekhI devatAe, vibhISaNa vAnara bhaDA / khiNa eka mAhe mAri bhAgA, sura Agai kima rahai khaDA / / devatA vIjA deharAnA, UThIyA krodhAturA / karaI juddha sAtinA deva setI, sAti bhuvana sAMnivikarA / / 2 / / 1-ghAu dhAu
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 168 ) sAtino deva harAvIyo, nAsi gayo tatakAlojI / vAnara vali gaDha bhAMjivA, r3hakA karai Dhaka cAlojI / / Dhaka cAla vAnara taNo, devatA doi aaviyaa| pUrNabhadranaI mAMNibhadra nAmai, rAvaNa disa te dhAviyA / / vAnara UThyA veTikAre vAmANi bhai taba bolIyo / re suNo vAnara bAta mAharI sAtinau deva harAvIyo / / 24|| rAMvaNa dhyAna dharama dharI, baiThau deharA maahojii|| indra sAkSAta Avai ihA~, te paNi na sakai sAhojI / / koi sAhi na sakai kade tehanai, khobhAvai paNi ko nahI vAnare rAvaNa pAsi jAtA, maMdhi naI rAkhyA sahI / / vali juddha karatAM devate piNa, gayA nAsI Dara krii| paNi pAthare vAnara pachADyA, rAvaNa dhyAna dharama dharI / / 2 / / deva bhaNai rAghava bhaNI, dii olaMbhau ehojii| zAMti jiNesara deharaI, rAvaNa baiThau tehojI / / vaiThau dasAnana deharA maI, nagara kema vidhNsoyo| dasaratha taNA aMgaja kahIjau, nyAya dharama rahIjoyo / / praja pIDa karatAM vAnarA nai, tumheM rAkho jaga dhaNI / lakhamaNa kahai suNi devatA tuM, deva kahai rAghava bhaNI / / 26 / / nyAya dharama mAhi je rahai, tehanau kIjai pakSojI / tuM viparIta paNo karaiM, te nahi jugata pratakSojI / / te nahI jugata pratakSa tuM hiva, rahi madhyastha paNai sadA / mahAbhAga kopa tuM muMki manasuM, vAta mujha sAMbhali mudA / /
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 166 ) vahurUpaNI vidyA thaI taDa, teja ehano kuNa sahai / te bhaNI karisyai vighana ehanai, nyAya dharama mAhi je rahaI / / 27 // deva bhaNaI lakhamaNa aNI, prajAloka naI muukojii| vIjau je rucaIte karaI, nyAya dharama thI ma cUkojI / / ma cUka dharama thakI karau sahu, ima kahI gayA suravarA / hiva rAmacaMda upAya karisyai, mu~kisya sevaka kharA / / e khaMDa chaThTho thayo pUro, sAta DhAla sohAvaNI / kahai samayasuMdara sIla pAlo, deva bhaNaI lakhamaNa bhaNI // 28 // sarvagAthA ||444|| iti zrI sItArAma pravadhe rAma rAvaNa yuddha, vimalyA kanyA samuddhata, lakhamaNa zakti, rAvaNa samAdhArita bahu rUpiNI vidyAdi varNanoM nAma SaSThaH khaNDa : samApta : - khADa 7 dUhA 22 sAta kSetra milai sAmaThA, tau sagalA sukha hoi| tiNa kAraNi kahu~ sAtamo, khaMDa suNo sahu koya // 1 // hu~ nahi thAtau Akhato, joDaMto e jodd| rAmAyaNa moTA huvaI, suNijyo Alasa choDi / / 2 / / aMgada pramukha kumara ghaNA, haya gaya ratha AruDha / rAMvaNa nai khobhAvivA, mUkyA rAma amUDha / / 3 / / paiThA laMkA mAhi te, karatA koDi kilesa / nirakhyo rAvaNa bhuvana tihA, ati duragama paravesa // 4 //
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 170 ) tihA jaMtra puruSa khalIjatA, mohItA citrAma / marakata maNi thAme karI, raMdhItA ThAma ThAma / / 5 / / dekhA eka phaTika dharai, taruNI suMdara deh| disa bhUlA pUchai kihAM, zAtinAtha no geh|| 6 / / te atara pAchau na ghai, mAlI kumara kareNa / titaraI dekhI lepamaya, lAjyA paraspareNa / / 7 / / AgaI jAtA ekanA, dITho deto saad| pUchayo tiNa dekhADiyo, zAMtinAtha prAsAda // 8 // senA vAhira muMkinai, kumara je aMgada nAma / deharA mAhe paisi nai, kIdho jina paraNAma // 6 // rAvaNanaiM nibhrAMchi nai, dIghau savala ulNbh| re sItA nai apaharI, e syaTha mAMDyo dabha / / 10 / / jau tuM tribhuvana nAtha nau, Agai rahyo na huMta / taure adhama karaMta hu~, yama paNi te na karaMta // 11 // ima aneka nibhraMchanA, kIdhI teNa kumaar| vAMdhI pAche bAhiyAM, aMteurI udAra / / 12 / / AbhraNa UtArI lIyA, vastra lIyA UtAri / vAMdhI coTI su sahU, kAminI karaI pokAra / / 13 / / / re pApI taI chala karI, apaharI sItA naarii| hu~ tujha nArI dekhatA, le jAu chu vAri // 14 // jara tujha mAhe sakati chai, tara tuM ADau aavi| kesa jhAli maMdodarI, nisaryau ima bolAvi / / 15 / /
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 171 ) ' vAli kahai rAvaNa dekhi tu, tuma vAlhesara nAri / hu~ vAnara pati thAisuM, dhigadhiga tujha avatAra / / 16 / / hIyo hAtha suM DhAkatI, khosyA AbhraNacIra / A~khe AMsU nAkhatI, dekhi tuM nAri dilagIra // 17 / / karaI vilApa maMdodaro, he vAlhesara saar| vAnara jAyaI apaharI, kari bAhara bharatAra / / 18 / / lakA gaDhano tuM dhaNI, ivaDI tAharI riddhi / vali mAMDo ta sAdhanA, kehI thAsyai siddhi / / 16 / / kA vaiThI tu mauna kari, aThi - UThi prIu vegi| chedi sIsa vAnarataNo, jema mujha Talai udeg|| 20 // ima vilApa mandodarI, kIdhA aneka prakAra / rAvaNa suNi Dolyo nahIM, dhyAna thI eka ligAra // 21 // aDiga rahyo rovaNa ihA, jANe meru giriNd| sAhasoka siromaNI, ratanAzrava kulacanda / / 22 / / DhAla 1 / rAga rAmagirI // 'chAno nai chipI nai vAlho kihA rahiu' egItanI DhAla / vidyA naI sIdhIre bahurUpiNI, rAMvaNa puNya vishepire| sabala rAvaNa sAhasa karI, meru aDiga mana dekhire / / 1 / / vi0|| pragaTa thaI paramesarI, kaI karajoDI emare / dasamukha dyai mujha AganyA, tuM kahai te karUM temare / / 2 // vi0||
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 172 ) ima kahinai re gaI devatA, ApaNai ThAma ANaMda re| aThAra sahasa anteurI, tehavaI jANAvaDa te danda re ||3||vi0 // caraNa namI nai karaI vInatI, kaMtajI suNau pokAra re| amhAnai vigoi iNa vAnare, tuma sira thakAM bharatAra re||4||vi0 // kahai re rAvaNa kopai caDyo, tumheM karau lIla vilAsa re / nAma pheDu re vAnara taNo, tau mujha dejyo sAbAsire / / 5 // vi0|| nIsasyau zAti nA caitya thI, snAna majjana kari sAra re / pUjA kIdhI vItarAganI, AbhraNa pahilyA udAra re|| 6 / / vi0 // bhojana kIdhA rAvaNa ati bhalA, sajjana saMtoSyA sahu koi re / AnaMda vinoda karatuM thaku, subhaTa sAthii thayA soi re ||7||vi0|| vidyAnI parIkSA karivA gayo, rAvaNa krIDA udyAna re / hya gaya rathasuM parivasthara, mani dharatau abhimAna re|| 8 // vi0 // rAMvaNa rUpa kIdhA ghaNAM, mahiyala sumArai hAthi re| padama udyAna mAhe gayo, sevaka lIdhA sahu sAthi re // // vi0|| kaTaka dekhI rAMvaNataNo, sItA vIhatI ciMtavai ema re| indra paNi jIpI na sakai ehanai, mujha priyu jIpisyai kema re||10||violl chUTIsi kima rAkSasa thakI, savala citA karaI sIta re| tiNa avasari rAvaNa bhaNaI, suNi sudari suvidIta re ||11||vi0|| rAga magana maI ANI ihA, paNi na sakyo karI bhoga re| vrata bhaMga thakI vIhatai thakaI, vali viruyo kahi loga re ||12||vi0|| paNi hiva bhogavisyuM sahI, kAraNi vrata bhaMga jANi re / puSpavimAna vaiThI thakI, tu paNi mana sukha mANi re ||13||vi0 //
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 173 ) suNi rAvaNa sItA bhaNaiM, mujha Uparitu tAharu saneha re / thoDoI paNi jo dharai, jANi paramAratha eha re ||14||vi0|| lakhamaNa rAma bhAmaMDalA, jA jIvisyai tA sIma re / hu~paNi jIvisi tAM lagI, ehavo jANijo nIma re ||15||vi0|| ima kahatI dharaNo DhalI, e e mohanI karma re| maraNa samAna sItA thaI, rAvaNa jANyo te marma re ||16||vi0|| avasara dekhinaI ima kahaI, hA hA maI kIdhau anyAya re / niramala kula mai kalaMkiyo, kumati UpanI mujha kAi re||1nnaavi0|| atyanta rAga magana thakA, hA hA vichohyA sItA rAma re / bhAI vibhISaNa dUhavyo, mai kIdho bhuNDo kAma re ||18||vi0|| jau hu~ sItAnai pAchIsupasyu, taU loka jANisya u Ama re / dekho laMkApati vIhataI, e kIdho asamattha kAma re ||16||vi0|| hiva mujha ima jugato achai, saMgrAma karU eka vAra re / lakhamaNa rAma maeNkIkarI, vIjA no karUM saMhAra re ||20||vi0|| ima mana mai aTakala karI, uThyo saMgrAma nimitta re| tiNi samaItihA upadrava huvA, bhUkaMpA digdAha nitta re||2shaavi0 ADau kAlau sApa Utasyo, cAlatA paDyo sira chatra re / seTha senApati maMtravI, vArIjato yatra tatra re // 22 // vi0|| nagarI laMkA thakI nIsasyo, saji saMgrAmano sAja re| bahurUpiNi indraratha sajyo, tihAM baiTho jANe surarAja re||23||vi0 Agai hajAra hAthI kIyA, pA~ca pUre hathiyAra re| mAthai mugaTa ratane jaDyo, kAne kuDala ati sAra re ||24||vi0||
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 174 ) meghADambara sira dhattyo, cAmara vIjato sAra re / / vAjina vAjai ati ghaNA, bhedI madana bhaMkAra re ||2||vi0|| Apa samA vidyAdharA, subhaTa sahasadasa sAthi re| indra taNI pari sohato, rAvaNa hathiyAra hAthi re ||26||vi0|| ehavai ADambara rAvaNa Avato, dITho dasaratha taNe putri re / jagatra pralaya jaladhara jisau, kAlakRtAnta nai sUtri re ||27||vi0|| bhaNaI lakhamaNa bho bho bhaDa, vAvo madana bheri vegire| sahu ko mahAratha saja karo, gaya guDo bAdhava tega re||28||vi0|| capala turaMgama pAkharo, praguNA' thAvo pAlihAra re| Topa sannAha pahiro tumhe, vegi ma lAvo vAra re ||26||vi0|| hukama suNI sahu ko jaNA, AyA zrIrAma naI pAsi re / kesarI rathaI rAmacaMda caDyA, lakhamaNa garuDa ulhAsa re ||30||vinaa haya gaya ratha vayasI karI, vIjA subhaTa siradAra re| bhAmaNDala hanumanta sahu, rAjavI raNa jhUjhAra re ||31||vi0|| sahu milI AyA raNabhUmikA, raNakrIDA rasika apAra re| sakhara sakuna thayA cAlatA, jayata jaNAvai niradhAra re ||32||vi0|| sAtamA khaMDa taNI bhaNI, e pahilI maI DhAla re| samayasudara kahai Agai suNo, kuNa-kuNa thayA Dhaka cAla re||33|| sarvagAthA ||55| -saja
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 175 ) dahA 17 aridala sAmho Avato, dekhI rAvaNarAya / kari AgaI ratha ApaNo, sAmho Ayo dhAya / / 1 / / Amho sAmho ve milyA, dala vAdala asarAla / nija-nija dhaNI hakAriyA, te jhajhaI tatakAla // 2 // yuddha thayo te kehavo, te kahiya adhikAra | kahatAM pAra na pAmiyaI, paNi kahuM eka ligAra / / 3 / / rudhira taNI bUhI nadI, nara saMhAra nisIma / / rAmAyaNa savalo macyo, mahAbhAratha raNa bhIma // 4 // iNa avasari gaja ratha caDyo, rAkSasa kaTaka pragaTTa / hata prahata hanumaMta kIyo, dUri gayo dahavaTTa // 5 // kopa karI Avyo tihAM, mandodarI no bApa / tore mAre tehanai, kari kAThau grahi cApa / / 6 // sara vIMdhI hanumanta sakala, kaMcaNa ratha kIyo cUra / bali rAvaNa dIdhau navo, vidyAbala bharapUra // 7 // ratha rahita kIdhA tiNaI, bhAmaNDala hanumanta / sugrIvAdika paNi subhaTa, paNi pAlA mamjhana // 8 // dekhi vibhISaNa UThiyo, sabala karata saMgrAma / rAvaNa susaraI vIMdhiyo, tIrA su tiNa ThAma / / 6 / / bhedi vibhopaNa bhediyo, kesarIratha tiNa tIra / rAmacaMda uThyA turata, karuM vibhIpaNa bhIra / / 10 / / 1-soma
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 176 ) tIra saDAsaDa mArinaI, turata kIyo te dUri / rAvaNa uThyo rIsa bhari, najari karI atira / / 11 / / rAMvaNanai dekhI karI, lakhamaNa uThyo vegi / re tasakara Ubhau rahe, dekhi morituM tega / / 12 / / re bhUcara rAvaNa kahaI, tujhasuM karaMtA yuddha / hu lAju tuM jA parau, vidyA mujjha visuddha / / 13 // lakhamaNa kahaI lAjyo nahI, para nI harato nAri / re pApI iNa pagi rahe, Aq garva utAri / / 14 / / re pApiSTa nikRSTa tuM, niramarajAda nilajja / ima nibhraMchI nAkhiyo, rAvaNa kiyo akajja / / 15 / / rAvaNa ati kopyo thako, bhalakA nAkhaI bhIDa / gagana sare kari chAiyo, jANo aDyA tIDa // 16 // lakhamaNa vAryA AvatA, kaMkapatra kari teh| / zastra rahita rAvaNa kiyo, rAkhI savalI reha / / 17 // sarvagAthA ||72 // DhAla bIjI // ho raMga lIyA~ ho raMga lIyAM nalada0 ehanI jAti / / rAvaNa vahu rUpiNI bolAvI, te paNi vegi UbhI rahI AvI // 1 // rAvaNa lakhamaNa setI mamai, piNa kAI agalI bAta na sUjhaI // 2 // 2--yAvyA
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 177 ) rAvaNa mehazastra naI mUkaI, lakhamaNa pavaNa uDADI phuukii||3|| rAvaNa andhakAra bikuravaI, lakhamaNa sUrija teja suM haravai // 4 // rAvaNa sApa mu~ko vIhAvaI, lakhamaNa guruDa muMkI nai harAvaI // 5 // iNa pari kheda khinna ghaNo kIdho, lakhamaNa rAvaNa naI dukha dIdho / / 6 / / saMnidhi karivA tiNa prastAvaDa, devI baharUpiNI tihAM Avai / / 7 // bahurUpiNI parabhAva vizepai, lakhamaNa raNa mAhe ima dekhai / / 8 // sundara mukuTa ratana kari maMDita, rAvaNa sIsa paDyA ati khaNDita / / 6 / / keUra vIra valayakarI sundara, maNimaya mudrikA zreNi manohara / / 10 / / ehavI vIsa bhujA paDi dIkhai, lakhamaNa jANai mujma jagIsai // 1 // lakhamaNa ApaNaI citta vicAsyo, maI to rAvaNa rAkSasa mAsyo / / 12 / / tehavaI rAvaNa UThI Ayo, tatakhiNa beTi paDInai dhAyo / // 13 // apaNA sahasa bhujAdaNDa kIdhA, bhuja-muja sahasa zastra tiNa liidhaa||14|| taruyAri tIra bhAlA aNIyAlA, tomara cakra mogara vikarAlA / / 15 / / rAvaNa zastra mukai samakAlai, lakhamaNa AvatA sagalA TAlai // 16 // laMkAnAtha caDyo ahaMkAraI, ApaNo cakraratana cItAraI // 17 // tatakhiNa cakra AvI kari baiTho, rAvaNa locana amIya paiTho // 18 // te cakra sahasa Are karI sohai, manohara motI mAlA mohai / / 16 / / te tau cakra ratanamaya dIpaI, te thakAM vayarI koi na jIpaI // 20 // rAvaNa cakra muphyo tiNa velA, lakhamaNa subhaTa kIyA sahu bhelA ||2zA rAghava sugrIva hanumaMta vIrA, bhAmaMDala nRpa sAhasa dhIrA // 22 // tiNa milI rAvaNa hathiyAra chedyA, subhaTe sAmhA AvatA bhedyA / / 2 / / to piNa cakra vahInai Ayo, lakhamaNa kara apari te ThAyo / / 24 / /
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 178 ) dekhI subhaTa sahu ko haraSyA, e sahI vAsudeva kari parakhyA / / 2 / / amhanaI anantavIrija kahyo pahilo, te paNi vacana thayo sahu vahilo e to vAsudeva baladevA, UpanA suranara karisyai sevA / / 27 // lakhamaNa hAthi rahyo cakra dekhI, rAvaNa citavaI citta vidvepI / / 28 / / jehanai cakra ratana huyai hAthaI, jehanai puNDarIka chatra nai mAthaI // 26|| tehanI seva karai rAya rANA, tehanI Ana karai paramANA / / 30 // dhiga mujha vidyA teja pratApA, rAvaNa iNa pari karaI pachatApA // 31 // mujhanaI bhUmigocara nibhraMbaI, mujhanaI lakhamaNa jIpivA vAMchai // 32 // hAhA e saMsAra asArA, bahu vidha dukhu taNA bhaMDArA // 33 // hAhA rAja ramaNi paNi caMcala, jovana ulaTyo jAya nadI jala ||34|| hAhA kaDuA karama vipAkA, jehavA niMba dhatUrA AkA // 3 // dhiga dhiga kAma bhoga saMyogA, duragati dAyaka aMti viyogA // 36 // solai roga samAkula dehA, kArimA kuTuMba saMbaMdha sanehA // 37 // ima hu~ jANato paNi murachAMNo, pArakI strI harato pAMtarANo // 38 // hA hA dhiga dhiga mujma jamAro, maI to niphala gamADyo sAro ||3|| ima vairAga caDyo laMkesara, vibhISaNa bolyo dekhI avasara // 40 // rAjana mAMni ajI mujha vacanaM, sItA pAchI supi suracanaM // 41 // bhogavi rAja paDUra laMkA no, mAni vacana e lAkha TaMkAno // 42|| to piNa rAMvaNa vAta na mAnaI, kima hI sItA paDaI mujha paanii||43 lakhamaNa kahai bho rAvaNa rANA, tu hiva kAM karaI khAcAtANA ||44|| hiva tuMmAni vacana bAdhava no, jo tuputra chai ratanAva no // 4 // jara tuM jIvata vaach| apaNau, tara tuM thAre rAkSasa samajhayo ||46 / /
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 176 ) rAvaNa rosa kari kahai jANyo, taI tau cakra taNo bala ANyo // 47 // ima volai to rAvaNa dITho, lakhamaNa jANyo e to dhITho // 48|| lakhamaNa cakraratana le muMkaI, te paNi rAvaNa thakI na cUkai // 46 // e cakra rAvaNa nai thayo ehavo, para Asakta nArI jana jehavo // 20 // je tiNa kari jhAlyo suvicArI, tehija phiri nai thayo kSayakArI / / 1 / / rAvaNa lakhamaNa cakra prahAraI, tatakhiNa Dhali paDyo dharatI tivAraI / / jANe prabala pavana kari bhAgo, rAvaNa tAla jyu dIsivA lAgo // 53 // jANe ketu graha UparatI, kiMvA truTi paDyo e dharatI // 54 // rAvaNa sohai paDiyo dharatI, jANe Athamata u sau dinapatI // 55il rAvaNa paDatau dekhI trAThA, rAkSasa subhaTa sahu jAyaiM nAThA / / 6 / / tava sugrIva vibhISaNa bhAkhaI', ima AzvAsana deI rAkha // 5 // tumhanai e nArAyaNa saraNaM, mata ko ANo Dara bhaya maraNaM // 58|| sagalau rAvaNa kaTaka nau melo, jaI thayo rAmacada nai bhelo 56 DhAla e sAtamI khaMDanI jANo, bIjI DhAlai mAsyo rAvaNa rAMNo // 60 pAmI jayata patAkA rAmaI, ima kahai samayasudara iNa ThAmaI // 61 / / // sarvagAthA 133 / / DhAla trIjI re ragarattA karahalA mo, prIu ratta ANi / hu to Upari kADhinai, prANa karUM kuravANa ||1|| suraMgA karahA re, mo prIu pAchau vAli, majIThA karahA re e gItanI DhAla rAga mArutI rAvaNanai dharatI paDyau, dekhi vibhISaNa rAya / ApaghAta karatau thakau, rAkhyo ghaNe upAya // 1 //
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 180 ) rAjesara rAvaNa ho, ekarasau mukhi boli / haThIlA rAvaNa ho, sAmhara joi saneha suN| tuM kA thayo niThura niTola // rA0 / akiNI / / murachAgata thaI nai paDyore, dohilo vAdhava dukhu / vAya saceta kIyo valI re, piNa vilApa karai lakkhu / / 2 / / rA0 to sarikhA mahArAjavI re, laMkAgaDha nA nAtha / navagraha nija vasa ANiyA, tu indra naiM ghAlato vAtha / / 3 / / rA0 ehavo tuM paNi pAmIyore, e avasthA Aja / tau jaga maI thira kA nahIM re, uThi uThi mahArAja ||4|| rA0 iha loka paraloka hita taNo taI, vacana na mAMnyo mujma / tau paNi vAdhana UThi tuM, hu~ balihArI jAuM tujma // 5 // ! rA0 khammi aparAdha tuM mAharo re, kAM thAyai kaThina nittol| hIna dIna mujha dekhinaI, tuM dii mujha vAMdhava bola // 6 // rA0 iNa avasari aMteurI, maMdodari de Adi / saparivAra AvI ihA~, karaI vilApa viSAda |7|| piyArA prItama ho eka rasau // aaknnii| dharaNI Dhali aMtaUrI re, mUrchAgati thaI teha, bali saceta thaI sudarI re, karai vilApa dhari neha |8pI0 hA jIvina hA vallahAre, hA amha jIvanaprANa / hA guNa garuyA nAhalAre, hA priyu catura sujANa ||6|| pi0 hA rAjesara kihAM gayo re, amhanai kuNa AdhAra / nayaNa nihAlo nAhalA re, vInati karAM bArabAra / / 10 // pi0
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 181 ) re hatiyArA deva taI, kAM hatyo purupa pradhAna / amha avalAnaI evaDu, tai dukhU dIdha asamAna // 11 // pi0 uma vilApa karatI thakI re, aMteura nai dekhi| kehanai karuNA na UpajaI re, vali virahI nai vizekhi / / 12 / / pi0 vibhIpaNa maMdodarI re, dukhu karaMtA dekhi| rAmacandra AvI tihAre, samajhAvaI suvizeSa // 13 // pi0 bhAvI vAta Talai nahIM re, vayara huvai maraNAta / mana hTakI lyau ApaNau re, ma karau soka azrAMta ||14|| rA0 preta RtUta karo tumhe re, rAma kahai suvicAra / vibhISaNa sahu ko milI re, karaI rAvaNa saMsakAra / / 15 / / rA0 vAvanA caMdana ANIyA re, ANyA agara udaar| caya upari pauDhADiyo re, kIyo kisuM karatAra / / 16 / / rA0 rAvaNa nai saMsakAri naI re, lakhamaNa rAma udAsa re| pahutA padama sarovaraI re, dyai jala aMjala tAsa // 17 // rA0 iMdravAhana kubhakarNa nai re, muMkAvyA zrIrAma / soka muMkau sukha bhogavau re, dyai AsAnanA Ama / / 18 // rA0 e saMsAra asAra maI re, kavaNa na pAMmai dukhu / ima ciMtavatA citta maI re, gayA mandira mana lukhu / / 16 / / rA0 trIjI DhAla pUrI thaI re, sAtamA khaMDa nI eh| lamayasuMdara kahaI sAbhalo, vayarAga nI vAta jeha // 20 // rA0 // sarvagAthA 153 //
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 182 ) dahA 6 tiNa avasari vIjA dinaI, laMkApurI udyAna / aprameyavala nAma muni, AyA uttama dhyAna // 1 // sAtha chappanna sahasa muni, sAdhu guNe abhirAma / zubha lezyA caDyo sAdhajI, aprameyavala nAma / / 2 / / anitya bhAvanA bhAvatAM, dharatAM niramala dhyAna / AdhI rAtai apano, niramala kevalanyAna / / 3 / / kevala mahimA sura karaI, vAyaDa bAjitra tUra / muni vAMdaNa Avai bhavika, graha Ugamatai sUra // 4 // deva taNI suNi dundubhI, lakhamaNa rAma sameta / vidyAdhara sAthe sahU, AyA vaMdaNa heta / / 5 / / kuMbhakaraNa vali indrajita, meghanAda suvilAsa / triNha pradakSiNa dekarI, vaThA kevali pAsa // 6 // sarvagAthA || 156 // DhAla 4 rAga baMgAla // // jAnI etA mAna na kIjIyai e gIta nI DhAla | lakhamaNa rAma vibhISaNa vaiThA, vaiThA sugrIva rAya re / kuMbhakaraNa meghanAda sahuko, baiThA Agai Aya re|| 1 // dyai kevalI bhagavaMta desanA, hAM e saMsAra asAra re| janma maraNa abhavAsa jarAdika, dukhu taNo bhaMDAra re / / 2 / / ya0 // DAbha aNI Upari jala jehavo, tehavo jIvita jANi re / saMdhyArAga sarIkho yauvana, garatha te anaratha khAMNi re / / 3 / / dya0 //
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 183 ) indradhanuSa sarikhI ridhi jANo, athira anitya saMsAra re| AsU nA AbhalA sarIkhA, priya saMgama parivAra re // 4 // dya0 // kAma bhoga gADhA ati bhaMDA, jehavA phala kiMpAka re| mukha mIThA pariNAmai kaDuyA, jehavo nIMva nai Aka re // // dya0 // viraha viyoga dukha nAnAvidha, soga saMtApa sadAI re / solaha roga samAkula kAyA, kArimI sahu ThakurAI re / / 6 // dya0 // jarA rAkSasI pratidina pIDai, maraNe AvaI neDau re| chAyA misa mANasa tiNa muphyA, jamarANA no teDau re ||nnaa dya0 / mAyAjAla jaMjAla muki dyo, vali muMko viSavAda re| vali mAnava bhava lahatAM dohilo, ma karo dharama pramAda re // 8 // dh0|| viSaya thAkI viramau tumheM prANI, viSaya thakI dukha hoi re| sItAsaMgama bAchA karato, rANo rAvaNa joI re||6|| dya0 // sAdhataNI desanA sAMbhali, Upano parama vayarAga re| kuMbhakaraNa meghanAda indrajita, iNa lAdho bhalau lAga re / / 10 // dy0|| parama saMvegai kevali pAsaI, lodho saMyama bhAra re| mandodari pati putra viyogai, dukhu karaI vAra vAra re / / 11 / / dya0 // saMyamasirI pahutaNo pratibodhI, pAmyo parama saMvega re| mandodari paNi dIkSA lIdhI, alaguM Talyo udega re / / 12 / / dya0 // sahasa aThAvana dIkSA lIdhI, candranakhAdika nArI re| tapa japa sUdho saMyama pAlaI, Atama hita sukhakArI re // 13 dya0 // pratibUdhA bahulA tihAM prANI, sAbhali dhrama upadesA re| samayasundara kahai e DhAla cauthI, sAtamA khaNDanI esA re // 14 // 10 // sarvagAthA // 173 //
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 184 ) DhAla 5 ||raag parajiyo kAlaharo mizra / / siharA sirahara tivapurI' re, gaDhA baDo girinAri re| rANyA sirahari rukamiNI re, kuMyarA nanda kumAra re||1|| kasAsura mAraNa yAvinai, prahlAda udhAraNa, rAsa ramaNi ghara Ajyo / ghari Ajyo ho rAmajI, rAsa ramaNi ghari Ajyo / / 2 / / // egItanI DhAla // jayatasirI pAmI karI re, lapamaNanai zrIrAma re| sugrova hanumanta sAthi le re, bhAmaNDala abhirAma re // 1 // laMkAgar3ha lIdhau, leI nai vibhIpaNa nai dIdhau / rAma laMkAgar3ha lIdhau / gar3ha lIdhara ho ho raamjii| rAma laMkAgar3ha liidhu| aaN0|| laMkAgaDha raliyAmaNau re, suMdara poli prakAra re| caurAsI cauhaTA bhalA re, saragapurI avatAra re // 2 // le0 lakhamaNa rAma padhAriyA re, laMkA nagarI mAhi re| paisAro savalo sajyo re, ati ghaNo aMgi uchAha re // 3 // le0 gaDakhi caDI kahai goraDI re, U lakhamaNa U rAma re| cAmaradhArI pUchiyau re, kahau sItA kiNa ThAma re // 4 // laM0 puSpagiri paravata taNaI re, pAsaI padama udyAna re| sItA tihAM vaiThI achai re, dharatI priyuno dhyAna re ||shaal. 1-mdhupurii|
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 185 ) rAma khusI thakA cAliyA re, turata gayA tiNa ThAma re| gaja thI nIcA UtatvA re, sItA dIThI zrIrAma re ||6|lN0 dukha karatI ati dUvalI re, viraha karInai vichAya re / sItApaNi zrI rAmajI re, AvatA dIThA dhAya re // 7 // laM0 dUra thakI dekhI karI re, ANaMda aMgi na mAya re / akhi A~su nAkhatI re, UbhI rahI sAmhI Aya re ||8|| laM0 viraha mAhi dukha je huyai re, saMbhAtyo thakau soi re| te vAlhesaranai milyA re, koDi guNau dukha hou re // 6 / / laM0 sItA nai rotI thakI re, rAmajI hAthe jhAli re| hai dayitA dukha muki dere, kahai priyu sAmho nihAli re // 10 // laMka hiva tuM dhari dhIraja paNo re, sukha phATI huyai dukhu re| jaga sarUpa ehavo achai re, dukha phITI huyaDa sukhu re / / 11 / / laM0 puNya vizeSa prANIyA re, pAMmai sukhu apAra re / pApa vizepaI prANIyA re, pAmai dukha kivAra re / / 12 / / laM. iNapari samajhAvI karI re, de AliMgana gADha re|| sItA saMtopI ghaNu re, hIyo huyo ati tADha re / / 13 / / laM0 lAMNe sIMcI caMdanaI re, jhIlI amRta kuMDa re| chAMTI kapUra pANI karI re, ima sukha pAmyo akhaMDa re // 14 // laM0 sItA rAma sAmho joyo re, rAma thayA ati hRSTa re| cakravAka jima praha samaihai, cakavAkI nI dRSTi re // 15 / / laM0 rAma sItA gheuM milyA re, jethayo sukhu saneha re / te jANai eka kevalI re, ke vali jANaItehare // 16 // laM0
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 186 ) sItA sahita zrIrAma nai re, nirakhI sura harakhaMta re| kusuma vRSTi Upari karai re, gaMdhodaka varapaMti re / / 17 // laM0 parasaMsA sItA taNI re, vali karai devatA ema re| dhana dhana e sItA satI re, sAco sIla suM prema re / / 18 / / laMka rAvaNa khobhAvI nahI re, aThi koDi romarAi re| meru cUlA cAlai nahI re, pavana taNI kaMpAi re / / 16 / / laM0 lakhamaNa sItAnai milyo re, kIghau caraNa praNAma re| sItA hiyaDai bhIDIyo re, bolAyo lei nAma re||20| laMka bhAmaMDala Avo bhilyo re, vahina bhAI vahu prema re| sugrIva hanumaMta sahu milyA re, ANaMda varatyA ema re||21|| laM0 hiva zrIrAma hAthI caDI re, sItA sahita uchAha re| lakhamaNa naI sugrIva su re, pahutA laMkA mAhi re / / 22 / / laM0 sIsa upari dharatA thakA re, meghADaMvara chatra re|| cAmara vIja bihuM disai re, bAjaI bahu vAjina re / / 23 / / laM0 jaya jaya zavada baMdI bhaNai re, suhava dyai AsIsa re // rAMmacaMda rAjesarU re, jIvau koDi varIsa re ||24|lNk rAvaNa bhuvaNa padhAriyA re, rAmacaMda nararAya re| gaja thI nIcA UtarI re, pahilA deharai jAya re||2shaa laMka sAMtinAtha pratimA taNI re, pUjA kIdhI sAra re| tavanA kIdhI tihAM ghaNI re, pahucAi bhavapAra re / / 26 / / laMka tavanA kari baiThA tihAM re, lakhamaNa naI hanumaMta re| ratanAva sumAli nai re, vibhISaNa mAlavaMta re // 27 // laMka
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 187 ) rAmacaMdra paricAviyA re, sahU sokAtura teha re / soka muMkI UThI karI re, pahutA nija nija geha re // 28 // laM0 iNa avasari vibhISaNai re, saparivAra zrIrAma re| ApaNaI ghara padharAviyA re, sahasa ramaNI abhirAma re // 26 // laMka snAna majjana bhojana bhalA re, bhagati jugati suvicitra re / sahu milI kIdhI vInatI re, rAjyAbhiSeka nimitta re // 30 // laMka rAmacaMda kahai mAharai re, rAja su keho kAja re| paMca milInaIthApIyo re, bharata karai chai rAja re||3shaa laM0 rAmacaMda laMkA rahyA re, sItA su kAma bhoga re| iMdra iMdrANI nI paraI re, sukha bhogavai sura loga re // 32 // laM0 lakhamaNa paNi sukha bhogavai re, rANI visalyA sAtha re| bIjA vidyAdhara vahU re, pAsi rahai le Athi re // 33 / / la. rAma anai lakhamaNa valI re, de ApaNo sahinANa re| pUravalI kanyA sahU re, ANAvI ati jANa re // 34|| laM0 te sagalI paraNI tihAM re, ke lakhamaNa ke rAma re| sukha bhogavaI laMkApurI re, rAja karaI abhirAma re // 3 / / laMka pacamI DhAla pUrI thaI re, sAtamA khaMDanI eha re| kahaI (samaya) 'sudara' sIlavaMtanI re, paga taNI hu~ chu khehare ||36||aalN.. sarvagAthA // 20 // dUhA 17 anya divasa nArada riSI, kalikAraka parasiddha / valakala vastra dIragha jaTA, hAtha kamaMDala kiddha / / 1 / /
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 188 ) labha thI nIcaDa Utasyo, Ayo sabhA majhAri / Adara mAna ghaNo dIyo, rAmacaMda suvicAra ||2|| rAmaI pUchya kihA thakI, AyA ripi kahai em| nagara ayodhyA thI kahau, bharata nai kuzala chai khema ||3|| kuzala khema tihA kaNi achaDa, paNi tihAM akuzala eha / tumha darasaNa dIsai nahI, sAla adhika saneha / / 4|| sotA rAvaNa apaharI, lakhamaNa paDyo saMgrAma / iho thI visalyA le gayA, dukhI suNyA zrIrAma // 5 // Agai khabari kA nahIM, tiNa citA karai teha / jhUri bhUri mAtA marai, dukhu taNo nahi chaha // 6 // nArada vacana suNI karI, lakhamaNa rAma dayAla / sahu dilagIra thayA gha[, nayaNe nIra praNAla ||7|| nArada tumhe bhalo kIyo, bAta kahI sahu Aya / nArada ripi saMpreDiyo, pUjI aracI pAya ||8|| rAma ayodhyA jAivA, uchaka thayA atyaMta / rAma' vibhISaNa pUchiyo, te vInavai vRtAMta // 6 // . solaha dina UbhA raho, rAmai mAnI bAta / bharata bhaNI muMkyA turata, dUta calyA parabhAta // 10 // turata ayodhyA te gayA, bharata nai kiyo praNAma / sagalI bAta tiNai kahI, le le nAma nai ThAma // 11 // 1-rAya
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 186 ) teha visalyA kanyakA, tihA~ AvI tatakAla / lakhamaNa nai jIvADiyo, kADhI sakati karAla // 12 // lakhamaNa rAvaNa mArIyo, muMkI pAlo ckr| sItA su sukha bhogavai, rAmacaMda jima zakra // 13 // vidyAdhara rAjA taNI, kanyA strI siratAja / paraNI rAma nai lakhamaNaI, bhogavaI laMkA rAja ||14 // bharata dUta nai le gayo, mAtA pAsi ulhAsa / vihA~ piNi vAta tikA kahI, lAdhI lIla vilAsa // 1 // dUta bhaNI mAtA dIyA, ratana amalika cIra / ati saMtopyo dUtanaI, begA Avo cIra // 16 // bharata rAma bhaiyA taNo, suNi Agamana AvAja / paisAro karivA bhaNI, sajai sAmagrI sAja // 17 // // sarvagAthA 226 // DAla6 // rAga malhAra / / vadhAvArI DhAla bharata mahochaca mADiyau, cuharAvI he galI nagara mmaari| ayodhyA rAma padhAriyA, padhAkhyA he vali lakhamaNa vIra ||a0|| gaMdhodaka chAMTI galI, vikhasyA he phUla paMca prakAra ||1|| a0 kesara rai gArai karI, lIpAvyA he maMdira taNA vaar| motI cauka pUrAvIyA, vAri vAdhyA he toraNa tiNa vAra ||2|| a0 2-bhAyA
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 160 ) ghari ghari gUDI uchalai, hATa chAyA he paMcavaraNa pttkuul| chatau bAjAra chAyAviu, caMdUvA he cihuMdisi vahumUla // 3 // a0 bAdhyA motI muMbakhA, maNi mANaka he ratanAM taNI mAla / laMvI bAMdhI lahakatI, ThAma ThAma he vali lAla paravAla // 4 // a0 keli thAmA UMcA kiyA, sonA nA he tihAM kalasa visaal| vanaramAla vAdhI valI, loka bolai he Ayo pRthivI no pAla ||5|| a0 iNa avasari vidyAdhare, AvInai he vibhIpaNanai Adeza / / a0 // ratanavRSTi kIdhI ghaNI, ghare ghare he trika cauka pradesa / a06|| uttuMga toraNa deharA, ati UMcAhe aSTApada giri jes| kaMcaNamaya kIdhA tihA, kosIsA he maNi ratana nA tema / / 7 / / a0 jina maMdira mahochava ghaNA, maMDAvyA he pUjA strprkaar| nagarI ayodhyA ehavI, siNagArI he surapurI avatAra // 8 // a0 hiva dina solA gayehu~te, laMkAthI he cAlyA zrIrAma / sItA visalyA sAthile, sahodara he lakhamaNa abhirAma // 6 // a0 sahu parivAra le ApaNo, caDI baiThA he rAma puSpa vimAna / sAketa sAmhA cAliyA, vidyAdhara he sAthi ati sobhamAna ||10||a0 haya gaya ratha vAhana caDyA, vibhISaNa he hanumaMta sugrIva / rAma saMghAta cAliyA, dekhatA he giri vana pura dIva // 11 // a0 rAma dikhADai hAtha suM, astrInai he ApaNA ahiThANa / ihAM sItAnaI apaharI, paDilAbhyA he ihAM sAdhu sujANa // 12 a0|| AyA AkAsa mAragai, khigamAhe he nija nagara sAketa / caturaMgiNI senA sajI, sAmho Ayo tihAM he bharata suheta // 13 / / a0
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 161 ) subhaTa vidyAdhara sahu milyA, sahu haraNyA he nagarI nara naar| Dhola damAmA duDabar3I, bheri vAjai he bhalA bhuMgala sAra // 14 // a0 tAla kaMsAla nai bAMsulI, saraNAI he caha cahai sirikAra / sara maMDala mAdala ghumai, vINA vAjai he jhAlari jhaNakAra // 15 // a0 batrIsa baddha nATaka paDai, gIta gAyai he guNiyaNa aticNg| baMdI jaNa jaya-jaya bhaNaDa, ruDI bolai he virudAvalI raga // 16 / / a0 AkAsa mAriga AvatA, dekhInaI he loka harapa apAra / pUraNakaMbha le padaminI, badhAvai he gAyai sohalau sAra / / 17 // a0 gaukha upari caDI goraDI, kahai keI he dekha u e rAmacaMda / e lakhamaNa keI kahai, e sugrova he e vibhISaNa nariMda // 18 // a0 e hanumata sItA satI, visalyA he e lakhamaNa nAri / baDavakhatI keI kahai, ve bhAI he rAma lakhamaNa balihArI / / 16 / / a0 aTavI mai gayA ekalA, paNi pAmI he ridhi eha anaMta / ke kahai sotA sabhAgiNI, cUkI nahi he rAvaNa su ekaMna / / 20||a0 dhanya visalyA keI kahai, jIvADyo he jiNa lakhamaNa kaMta / hanumaMta dhanya keI kahai, sItA nai he kahyo priyu virataMta / / 21 / / a0 puSpavimAna thI UtarI, sAbhalatA he ima jana suvacanna / pahutA mAtA maMdiraI, mA dIThA he beu putra ratanna / / 22 / / a0 saumitrA aparAjitA, kekaI he thayo ANaMda tAma / UThInai UbhI thaI, putre kIdhau he mAtA caraNa praNAma / / 23 / / a0 mAtA hiyaDaI bhIDiyA, beTA nai he pucakAsyA bolAi / bahU sAsU ne page par3I, kahai sAsU he putravaMtI tUM thAi // 24 // a0
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 162 ) bharata satruvana Avinai, U bhAI he namyA ati bahu prema / vAta pUchI mA pAchilI, te dAkhI he maha thaI jima tama ! 25 / / a0 snAna majjana bhojana bhalA, jImAcyA he kara dIdhA taMbola ! ghari-ghari raMga vadhAmaNA, rAja mAhe he thayA ati raMgarola ||26|| 10 sItAdika strInai diyA, rahivAna he ruDA kanaka AvAsa ! dAsI dAsa dIyA ghaNA maNi mANika he sahU lIla vilAsa ||27a0 ima mAtA vAdhava priyA, paravAra nA he puravara mnkotti| mana vaMchita sukha bhogavaDa, zrIrAma naI he lAkhamaNa taNI joDi ||28||a0 ika dina bharata nai apano, manamAhe he vArU ati vyraag| karajoDI kahai rAmanaI, mupha vInati he tumheM suNo mahAbhAga rahAyaka eha tumhe rAja mogayo, hu~ lesi he saMyama taNo bhAra / e saMsAra asAra cha, ma jANyo he bahu dukha bhaMDAra // 30 // sa0 pahilo paNi mujha naI huto, dIkSA no he manoratha atisAra / dasaratha rAjA rAja nai, choDI naI he lIdho saMyama bhAra / / 31 / a0 paNi jaNaNI Agraha karI, rAja lIdho he mai to mana viNa eha / hiva e rAja naI lyaTha tumheM, amhArai he mani dharama saneha ||32||a0 rAjalIlA sukha bhogavara, mana mAnyA he karau vachita kAja / rAma kahai vApaI dovo, kAMi choDau he bhAI bharata e rAja // 33 // 10 vRddhapaNaI saMyama grahe, jubAMnI he mAhe nahi vrata lAga / iMdrI damatA dohilA, vali dohilo he sahu svAda no tyAga ||34|| aba bharata kahai bhAI suNo, saMyama he dohilo kahyo teha / vRddhapaNa paNi nAdaraI, bhArI kramA he nara saMyama eha // 3 / / a0
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 163 ) taruNA kei halukamA, vrata Adarai he ApaNa uchrNg| te bhaNI mujha Adesa dhau, mana mAnyo he amha saMyama raMga // 36 // a0 Adesa lIdho rAma no, tiNa velA he tasu bhAga sNyog| zrIkulabhUpaNa kevalI, padhAsyA he gayo vAMdivA loga // 37|| a0 bharata naresara bhAvasuM, vrata lIdho he nRpa sahasa saghAti / sAmagrI sabalI sajI, rAma kIdho he mahuchava vahu bhAMti / / 38 / / a0 tapa saMyama karai AkarA, sudha sAdhai he rAjariSi sivapaMtha / Apa taraI aurA tAravaI, nita vAMdu he te hu~ bharata nigraMtha // 36 // a0 chaThThI DhAla pUrI thaI, rAma lAdhA he ayodhyA sukha liil| bharataI dIkSA AdarI, samayasuMdara he kahai dhana pAlai je sIla ||400 sarvagAthA ||266|| dahA 12 iNa prastAvaI vInavyo, rAma naI rAjya nimitta / sugrIva pramukha vidyAdhare, te kahai rAma turanta // 1 // rAjya dyau lakhamaNa naI tumheM, vAsudeva chai eha / tiNa pAmyaI maIpAmiyo, mujha pada praNamaI teha / / 2 / / sahu rAjA sahu matravI, sahu adhikArI lok| milI mahochava mAMDiyo, melyA sagalA thoka // 3 // gIta gAna gAIjate, vAjaMte vAjina / vali cAmara vIjIjate, siri Upari dhari chana / / 4 / / kanaka padama' vaisAri nai, ve vAMdhava susaneha / kanaka kalasa jalasu bharI, milyA vidyAdhara teha // 5 // 1-paTTa 13
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 164 ) tiNa kIdho abhiSeka tihAM, rAma huvA baladeva / paTarANI sItA satI, lakhamaNa paNi vAsudeva // 6 // paTarANI lakhamaNa taNI, thaI visalyA nAri / loka sahU haraSita thayA, varatyA jaya-jayakAra // 7 // rAma vibhISaNa nai diyo, laMkAnagarI rAja / kIyo kiMkidha no dhaNI, sugrIva sahu siratAja / / 8 // hanumaMta naI zrIpura dhaNI, kIyo mayA kari rAma / cadrodara suta naI diyo, pAtAla laMkA ThAma // 6 // ratanajaTI naI thApiyo, gItanagara ro raay| dakSiNa zreNi vaitADhya nau, bhAmaMDala supasAya // 10 // yathAyoga bIjA bhaNI, dIdhA desa nai gAma / vidyAdhara saMtoSIyA, sIdhA vaMchita kAma // 11 // ardha bharata sAdhI karI, ari vasi kari AvAja | lakhamaNa rAma ve bhogavai, nagara ayodhyA rAja / / 12 / / sarvagAthA ||278|| / hAla 7 rAga sAraMga // AMbo mausyo he jiNa taNai e gItanI DhAla / / sItA dIThau he sudaNau, anya divasa parabhAta / pati pAsai gaI pAdharI, sahu kahI supana nI bAta // 1 // sI0 // sAmI sIMha maI dekhIyo, aMgai adhika uchAha / te utarato AkAsa thI, paisato mujha mukha mAhi / / 2 / / sI0 //
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 165 ) vali hu~ jANuM vimAnathI, dharatI paDI dhasakAya / jhavaki jAgI nai hu~ jhalaphalI, kahau mujha kuNa phala thAya ||shaasii0|| rAma kahai suNi tAharai, putra yugala husyaDa sAra / paNi tuM paDI je vimAna tho, te koi asubha prakAra // 4 // so0|| te tU upadrava TAlivA, kari koi dharama upAya | priyu pAsai ima sAMbhalI, sItA ciMtAtura thAya // 5 // sii0|| sItA mana mAhe citavaI, aho mujha dukha nau aMta / aji lagi dekho Ayai nahIM, potai pApa dIsaMta // 6 // sI0 // re deva kA tUM keDara paDyo, kuNa mai kIyo aparAdha / tripatau na thayo re tuM ajo, vandi pADI dukha dAdha / / 7 / / sI0 // athavA syauM dosa devano, apaNA karamano dosa / bhava mAhe bhamatAM thakAM, sukha taNo kiso sosa / / 8 // sI0 / / ima mana mAhe vimAsatAM, Ayo mAsa vsNt| chayala chavIlA raMgaI ramaI, guNiyaNa gIta gAyaMta / / 6 / / sI0 // kesara nA karai chAMTaNA, UDaI abala aviir| lAla gulAla uchAliyaI, sundara sobhai sarIra // 10 // sI0 / / naranArI taruNI milI, khelai phUTarA phAga / mIla nIra khaMDokhalI, ramali karai dhari rAga / / 11 // sI0 // lakhamaNa rAma tiNai samai, krIDA karaNa nimitta / anteura parivAra le, pahutA vAga pavitta / / 12 / / sI0 // sItA suM ramai rAmajI, visalyA suM vAsudeva / eka sItA setI mohIyA, rAma ramai nitameva // 13 // sI0
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 166 ) pekhI sauki prabhAvatI, pramukha dharaI mani dvss| sItA vasi kIyo vAlaho, amhanai najari na dekha // 14 // sI0 sauki milI mani cIMtavyau, e dukha sahyau re na jAya / citta utArisyAM ehathI, kari koi dAya upAya / / 15 / / sI0 // ramali karI ghari AvIyA, ika dina mahula majhAri / sauki milI sahu ekaThI, sItA teDI saMbhAri / / 16 / / sI0 // Adara mAna deI karI, pUchI sItA nai vAta / kaho rAvaNa hu~to kehavo, dasamukha jeha kahAta // 17 // sI0 padamavADI maI baiThAM thakAM, sItAjI tumheM teh| rAvaNa avisi dITho husyaiM, rUpa adhika tasu deha / / 18 // sii0|| tehanau rUpa likhI karI, dekhADau amha Aja / kahai sItA mai dIThau nahI, tiNasaM nahi muma kAja !! 56 / / sI0 // maiM rotI te joyo nahI, sauki kahai vali tAma / tau paNi aMga upAMga ko, je dITho abhirAma // 20 // sii0|| te dekhADaunai sAminI, kahai sItA suviveka / maI nIcai mukhi nirakhIu, rAvaNa padayuga eka // 21 // sI0 // bIjo kyu maI dITho nahI, tau valato kahai teh| paga paNi amhanai dikhADi tUM, amhanai manoratha eha / / 22 / / sii0|| tava sItAyaiM AlikhIyA, rAvaNa nA paga beu|| soki gaI ghare ApaNe, rAMvaNa nA paga leu / / 23 / / sI0 // anya divasa milI ekaThI, kahyo zrIrAma naI ema / tumha sarikhA paNi rAjavI, rAcai kArimai prema / / 24 / sI0 //
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 167 ) lapaTANA prema jehasuM, jiNa tumhanaI vasi kiddha / te sItA tumhe jANIjyo, rAvaNa naI prema viddha // 25 // so0 // rAma kahai kima jANiyai, astrI kahaI suNi deva / rAvaNa nA paga mADinai, dhyAna dharaI nitameva / / 26 / / sii0|| dIThI vAra ghaNI amhe, paNi cADI kuNa khaaii| Aja kahI amhe avasaraI, aNahuMtI na kahAya // 27 // sii0|| astrI carita vicAriyaI, astrI caMcala hoi / anya puruSa suM krIDA karai, citta aneraDaTha koi / / 28 // sI0 // anya purupa suM sAmho jovai, anerA no lyai nAma / dUSaNa dyai avarAM siraI', kUDa kapaTa no e ThAma // 26|| sI0 // jo e vAta mAno nahIM, to dekho paga doya / rAma vimAsyu e kima ghaTai, dUdhamA pUrA na hoi / / 30 / / sI0 // kima varasai Agi candramA, kima cAlai giri mera / kima ravi pacchima agamai, kima ravi rAkhai aMdhera // 31 // sI0 // jo sItA paNi ehavI, taba strI keho vesAsa / te bhaNI sauki asAMsatI, kahai chai kUDI labAsa // 32|| sI0 // paNi e sItA satI sahI, rAma nai pUrI pratIti / sAtamI DhAla pUrI thaI, samayasaMdara bhalI rIti // 33 // sI0 // sAtamo khaMDa pUro thayo, sAte DhAla rsaal| samayasudara sIlavaMtanA, caraNa namai triNhakAla // 34 // sii0|| sarvagAthA // 312 // iti zrI sItArAma pravandhe rAvaNavadha, sItApazcAdAnayana / zrIrAmalakhamaNAyodhyApraveza, sItAkalaMkapradAna varNanonAma saptama khnndd||
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 168 ) [khaNDa 8 // dUhA 14 ATha pravacana mAtA milyA, sUghaTa saMyama hoi| AThamo khaNDa kahUM ihAM, salahai sIla sa. koi / / 1 // ima ciMtavatAM rAma naI, anya divasa prstaavi| sItA Dohalo upanau, garabha taNaI parabhAvi // 2 // jinavara nI pUjA karUM, dInA naI dhudAna / sUtra siddhanta he sAbhalu, sAdhu nai ghusanamAna / / 3 / / tiNa Dohalai aNapUjataI, durvala thaI apAra / rAmaI miNadUmaNI, dIThI sItA nAri // 4 // rAmai pUchayo he ramaNi, tujhanaI dUhavI keNa / kiMvA roga ko Upano, kai kAraNi aMvareNa / / 5 / / je chai bAta te mujma kahi, kahyo sItA virataMta / ehavaMu Dohalau Upano, te pahucADo kaMta // 6 // rAMma kahai hu pUrisyuM, ma kare dukhu ligaarre| turata maMDAvI dehare, pUjA satara prakAra / / 7 / / deto dAna dInA bhaNI, muni vAdivA nimitta / aMteura suM cAliyo, rAma dharama dhari citta / / 8 // dehare deva juhAri kari, pUjA karI pradhAna / guru vAMdI ghari AvIyA, rAma sItA bahumAna // 6 // sItA Dohalau pUrIyo, dharama sambadhI teha / sukha bhogavai saMsAra nA, rAma sItA susaneha // 10 //
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 166 ) ehavai sItA nAri nI, phurakI jimaNI AMkhi / kahivA lAgI kaMtanaI, mukha nIsAsA nAkhi / / 11 / / kahaI prItama e pADuI, asubha jaNAvai eh| . eha upadrava jima Talai, kari upacAra tuM teha // 12 // tIrthasnAna kari dAna de, bhaji bhagavaMta abhidhAna / sItA sagalo te kiyo, paNi te karama pradhAna / / 13 / / astrI mAhe UchalI, ehavI sagalai vAta / pUrvakarma prerI thakI, sItA nI dina-rAti / / 14 / / DhAla 1 ||raag mAruNI // amA mhAkI citrAlaMkI joi| amAM mhAko / mAruDai maivAsI ko sAda suhAmaNo re lo|| e gIta nI DhAla / sahiyAM morI suNi sItA nI vAta / sahiyA morii| ApaNa ghari rAvaNa rAjIyai re lo| s0|| te kAmI kahavAi ||s0|| te pAsai baiThA paNi loka maI lAjIyai re lo / / 1 / / s0|| tItA satIya kahAi / s0|| paNi rAvaNa bhogavyAM viNa saho muMkai nahI re lo / / s0|| bhUkhyo bhojana khIra / / s0|| biNa jImyA choDai nahI ima jANau sahI re lo // 11 // sa0 // 1-nau nAma
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 200 ) sa0 tirasyo na choDai nIra / / s0|| paMDita subhASita rasiyo kima tajai re lo // 2 // s0|| daridrI lAdho nidhAna // sa0 // kima choDai jANai ima vali nahi saMpajai re lo||3|| s0|| sa0 tiNa tuM nizcaya jANi / / s0|| bhogavi naI muMkI parahI sItA rAvaNai re lo / sa0 // rAmai kIdhau anyAya // sa / / sItA nai ApaNai ghara mAhi ANinai re lo|| 4 // s0|| sa0 lokAM maI apavAda // s0|| sagalai hI sItA zrIrAmano vistasyo re lo|| sa0 / / sa0 aMteura parivAra // s0|| vIhate loke ima kahyo tene manai dhasyo re lo // 5 // s0|| sa0 eka divasa eka ThAmi / / s0|| nagarI maI mahilA nA Tola milyA ghaNA re lo / / s0|| tihAM eka volI nAri / / s0|| astrI maI sabalA puNya Aja sItA taNA re lo / / 6 / / s0|| sa0 devI nai duralaMbha // sa0 / / te rAvaNa rAjA suM sItA sukha lahyo re lo / / s0|| sa0 sItA satIya kahAya / / sa0 // e na ghaTai evaDI bAta ima vIjI kyo re lo||| 7 // s0|| eka kahai vali ema // s0|| astrI no sIla tAlagi kahiyai sAvato re lo|| s0||
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 201 ) jAM lagi kAmI koi // s|| prArathanA na karaI bahupari samajhAvato re lo|| 8 // s0|| ehanai rAvaNarAya // sa0 // vInati nava nava vacane vasi kIdhI ghaNuM re lo / / s0|| rAcI astrA raMgi // s0|| tana mana dhana sagalo Apai ApaNuM re lo|||| sa0 // eka kahai vali ema // s0|| sItA nai jANo tumhe jagi sobhAgiNI re lo / / sa0 // nArI sahasa aDhAra ||s0 // maMdodari sArikhI sahu nai avagaNI re lo||10|| sa0 // laMkAgaDha no rAya s0|| sItA suM lapaTANo rAti divasa rahyo re lo| sa0 // manavAMchita sukha mANi // s0|| sItA paNi kIdho sahu jima rAvaNa kahyo re lo|| 11 // s0|| sAco te sobhAga // s0|| sIlaratana sAcai mana pUrau pAlIya re lo| s0|| na karai vacana vilAsa // s0|| para puruSA saMghAta paracau TAliyai re lo|| 12 // s0|| jugati kahai vali eka / / sa0 / / kusatI jau sItA tara kima ANI dhaNI re lo / / s0|| kahai aparA vali ema // sa0 // . abhimAnaI ANI ramaNI ApaNI re lo // 13 / / sa0 //
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ (,202 ) kahai kAmiNI vali kAI / sa0 / / ANItau mAnI kAM rAMma sotA bhaNI re lo| s0|| kahai vali vIjI kAMi / / s0|| sItA suM pUravalI prIti huMtI ghaNI re lo / / 14 / / sa0 // je huyai jIvana prAMNa / / sa0 // te mANasa mUkaMtA jIva vahai nahIM re lo / / s0|| apajasa sahai aneka // s0|| prema taNI jAiyai kima vAta kiNa kahI re lo|| 15 / / sk| eka kahai hita vAta // sa0 // lokAM maI anyAI nRpa rAma kahIjIyai re lo / / s0|| kula nai hoi kalaMka ||s0|| te ramaNI rUDI paNi kima rAkhIyai re lo|| 16 / / sa0 // UkhANau kahai loka // s0|| peTai ko ghAlai nahIM ati vAlhI churI re lo|| sa0 // rAma naI jugatau ema / / s0|| ghara mai thI sItA naI kADhai bAhirI re lo / / 17 // s0|| sevake ehavI vAta // s0|| nagarI mai sAbhalinai rAma Agai kahI re lo / / sa0 // rAma thayA dilagIra // s0|| ehavI kima apajasa nI bAta jAyai sahI re lo|| 18 // s0|| 1-nyaaii|
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 203 ) anya divasa zrIrAma // sa0 / / naSTa carita nagarI maI rAtaI nIsakhyA re lo| s0|| kiNahI kArabAri // sa0 // chAnA sA UbhA rahi kAna UMcA dhatyAre lo / / 16 / / sa0 // tehavaI tehanI nAri // s0|| vAhirathI asUrI AvI te ghare re lo / s0|| rIsa karI bharatAra // s0|| astrInai gAlI de UThyau bahupare re lo // 20 // sa0 // re re niralaja nAri // s0|| tuM itarI velA lagi bAhira kima rahI re lo|| sa0 // pasivA nahi ghumAMhi / / sa0 // hu~ nahiM chu rAma sarikhau tuM jANe sahI re lo / / 21 / / s0|| suNi kuvacana zrIrAma // s0|| ciMtavivA lAgA mujha dekhodya mehaNo re lo / / s0|| khata upari jima khAra / / s0|| dukhamAhe dukha lAgo rAma nai ati ghaNo re lo / / 22 / / s0|| rAma vicAsyo ema ||s0|| apajasa kima lokAM mAMhi ehavau Uchalyo re lo / / s0|| sItA ehavI hoi // s0|| sahu koI volai loka kujasa Tole milyo re lo ||23||s0 // para ghara bhaMjA loka / s0|| guNa choDI avaguNa eka volapArakA re lo / / s0||
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 204 / cAlaNi maidau muMki / s0|| chAtI nai thUlA dekhADai asArakA re lo|| 24 // s0|| te ko nahIya upAya / sa0 // dusamaNa nau kiNahI pari citta raMjIjIyai re lo / / s0|| sUrija paNi na suhAi // s0|| ghuyaDa naI rAtaI kehI pari kIjIyai re lo|| 25 ||s0|| sIta no pAlaNa Agi / sa0 / / tAvaDa no paNi pAlaNa tADhI chAhaDI re lo|| s0|| tarasa no pAlaNa nIra / / s0|| mANasa nA avesAsa pAlaNa bAhaDI re lo // 26 // s0|| sahu nA pAlaNa ema / / s0|| paNi durajaNa nA mukhano pAlana ko nahI re lo|| s0|| sAcau sAcai' jhUTha / / s0|| maI mailo mAharo kula vaMsa kiyo sahI re lo|| 27 / s0|| kujasa kalaMkyo Apa ||s0|| ajItAI sItA nai choDutau bhalI re lo // s0|| ima ciMtavatAM rAma // sa0 // iNa avasari AvyA tihAM lakhamaNa mana ralI re lo // 28 ||s0|| ciMtAtura zrIrAma ||s0|| dekhInai dukha kAraNa lakhamaNa pUchIya3 re lo|| s0|| 1-bhaavi|
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 205 ) tumha sarikhA paNisUra / / s0|| socA naI ciMtA kari mukha vilakho kiyo re lo / / 26 / / s0|| kahivA sarikhau hoi / s0|| tau mujhanaI paramAratha bAMdhava dAkhIyai re lo / sa0 // rAma kahai suNi vIra / / s0|| tesyu cha je tumha thI chAno rAkhiyai re lo / / 30 // s0|| loga taNau apavAda // sa0 s0|| sItAno sagalI vAta te rAmai kahI re lo| sa0 rAvaNa laMpaTa rAya // sa0 s0|| sItA tihA sIlavaMto kahi te kima rahI re lo||31|| ehavI sAmali vAta // sa0 s0|| kopAtura lakhamaNa kahaiM loko sAbhalo re lo / s0| sItA nau apavAda / sa0 s0|| je kahisyai tehanau hu~ mAri toDisI talo re lo||32| sa0 rAma kahai suNi vaccha / sa0 sa0 // lokAM nA muhaDA tau voka samA kahyA re lo| s0| kima budIjai teha / / sa0 s0|| kuvacana paNi lokAM nA kima jAyaI sahyA re lo||33|| sa0 suNau lakhamaNa kahai raam|| sa0 s0|| bhakha mArai nagarI nA loka abhAgiyo re lo| sa0 / sAcau sItA sIla / / sa0 s0|| e vAta nau paramesara thAsyai sAkhiyo re lo|| 34|| sa0.
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 206 ) jau paNi vAta chaDa ema // s0s0|| tau paNi viNa choDyA muma apajasa nUtarai re lo / s0| iNa pari citta vicAri / / sa0 s0|| vAta sahu lyAI rAma suNijyo je karai re lo / / 3 / / pahilI DhAla rasAla || sa0 s0|| sAbhalattAM sughar3A nau hIyaDau gahagahai re lo / sa0 . kIdhA karama kaThora / / sa0 s0|| viNa veyAM chUTai kuNa samayasuMdara kahai re lo / / 36 // sa0 sarvagAthA // 50 // dahA 26 lakhamaNa tau vAsyA ghaj, paNi na rahyA zrIrAma / turata volAyau sArathI, jasu kRtAMtamukha nAma ||zA re re suNi tu sArathI, sItA vahili visaari| choDi Avi tuM ehanai, aTavI DaMDAkAra // 2 // loka mAMhi tu ima kahei, DohalA pUraNa kAji / tIrathanI jAtrA bhaNI, le jAuM chaM Aja // 3 / / rAma vacana mAMnI karI, sArathi sItA pAsi / AvI nai ima vInavaI, devi suNau aradAsa // 4 // muma Adeza diyau iso, zrIrAmai suNi mAta / sItA Dohalo pUri tUM, tIratha jAtra suhAta ||shaa ratha vaisau tumhe mAtajI, sItA guNi naukAra / ratha baisI cAlI turata, le arihaMta AdhAra / / 6 / /
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 207 ) sArathi thayau utAvalo, kheDayo pavana nai vegi| sItA samami paDai nahIM, paNi mana maI udvega / / 7 / / Agai jAtAM dekhIyo, sukA rUMkha nI ddaali| kAlau kAga karuMkato, pAMkha ve U~cI vAli // 8 // nArI vali nirakhI tihAM, karati koDi vilaap| ravi sAmhI UbhI rahI, chUTe kesa kalApa || phekArI paNi bolatI, suNi sItAyaI kAni / azubha jaNAvai apazakuna, niratI vAda nidAna // 10 // bhavitavyatA Talisyai nahIM, kisI karu hiva soca / gAma nagara giri nirakhatI, calI citta saMkoca // 12 // 'pahutI sItA anukramai, aTavI mAhi udAsa / aMva kadaMbaka AbilI, U~cA tAla AkAsa / / 12 / / cAMpaDa maruyau kevaDau, kuMda anai macakuMda / khayara khajUrI nAriyala, bakula anai araviMda // 13 // bhAra aDhAra vanaspati, guhira gabhIra karAla / sIha bAgha nai cItarA, bhIpaNa zabada bhayAla // 14 // ehavI aTavI dekhatI, kahai sArathi naI em| kima ANI mujha ekalI, rAma na dIsaI kema // 1 // nahiM pUThai parivAra ko, e kuNa bAta vicaar| kahai sArathi pUThai thakI, Avisyai tujha parivAra // 16 //
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 208 ) mata ciMtA karaI mAtajI, iNi pari dhIrapa dei / nadI lAMdhi pailai taTaI, gayo sIta naI lei // 17 // ratha thI UtArI karI, kahai sArathi kara joddi| AMkha A~sU nAkhato, vasi ihIM ratha choDi // 18 // hIna bhAgya sItA nisuNi, bAta kisI kahu~ tujma / rAmacaMda Thai thakaI, hukma kIyo e mujha ||1|| sItA naI tuM chAMDijo, aTavI ddNddaakaar| sItA eha vacana suNyo, lAgo vana prahAra / / 20ll murachAgata dharaNI paDI, vali khiNa thaI saceta / kahi re sArathi mujma naI, ihA ANI kiNa heta |2|| kahi re ayodhyA ketalaI, jaI naI ApuM sAca / sArathi kahai alagI rahI, rAma nI viruI vAca // 22 // rAma kRtAMta jisara kupyo, na juyai sAmhau tujma / kaThina karama AyA udaya, tuM choDI vana majjhi / / 23 / / hu~ niradaya hu~ pApIyo, je karUM ehavo kAma / kIdhA viNa paNi kima saraI, sAmi rIsAyai rAma ||24|| cAkara kUkara sArikhA, ghiga e sevA vRtti| sAmi hukama mArai sayaNa, bAMpa naI bAMdhava jhatti / / 2 / / sItA chor3I rAMna maI, sArathi pAchau jAi / viraha vilApa sItA kiyA, te ketalA kahavAya // 26 // sarvagAthA // 7 //
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 206 ) DhAla bojI // rAga maarunnii|| mAMkhara dIvA na valai re kAlari kamala na hoi| chori mUrikha merI bAhaDiyA, mIyA joraIjI prIti na joi / kanhaivA ve yAra lavAsiyA, jovana jAsiyA ve, vahura na aasiyaa| e gItanI DhAla / e gIta siMgha mAhe prasiddha ch|| sItA vilApa isA karai re, rotI rAMna mjhaari| viNa aparAdha kA vAlahA, mu~naI choDI DaMDAkAra / / 1 / / piyArA ho vAlhesara rAmajI, ima kima kIjayai ho, cheha na dIjayai / / AkaNI / / hA vallabha hA nAhalA re, hA rAghava kulcNd|| muma avalA nai evaDau, tai kA dIdhau dukhadaMda // 2 // pi0 viNa pati viNa parivAra hu~ re, kima rahu~ aTavI maoNhi / kuNa saraNo mujha naI hivai re, jA re jIvita jAhi // 3 / / pi0 sAbAsi lakhamaNa tujha naI re, kAM tai upekSA kIdha / tuM mAharo sIla jANato kA, rAma naI haTaki na lIdha // 4 // pi0 bhaujAI naI vAlaho re, deura hAsA ThAma / tujha suM paNi kahi maI kade re, hAso kIdho sakAma ||5|| pi. he tAta taI rAkhI nahIM re, he bhAmaMDala bhAi / sAsarai pahiDyai pAdharI re, astrI pIhari jAi // 6 // pi0 tau paNi tAta rAkho nahIM re, nANyo putrI saneha / pahiDyA pIhara sAsarA re, muma saMkaTa paDyo eha // 7 // pi0 14
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 210 ) sneha bhaMga kIdhau nahIM re, avinaya na koyau koi / saradahaje mata suMhaNaI, piyu sIla khaDyau paNi hoi ||8pi0 athavA kata tumheM kade re, viNa avicAsyo kAja / kIdho nahiM paNi mAharA ke, pApa pragaTa thayA Aja pi0|| athavA maI bhavi pAchilaI re, vrata bhAgau cira paali| ratana udAlyo kehanau ke, mAM tho vichohyA vAla ||10||pioll athavA kiNahI sAdha naI re, dodho kuDau aal| astrI naI bharatArasumaI, pADyo vichohau vicAla ||11shaapi0|| ehavA pApa kIdhA ghaNAre, tiNa e avasthA lAdha / nahi tari mujhanaI vAlahau kima, choDai viNa aparAdha ||12||pi0l athavA dosa deUM kisA re, nahiM chai kehano dos| dosa chai mAharA karma no, hiva rAMma suM keho rosa ||13shaapi0ll kIdhA karama na chUTIyai re, viNa bhogavyA kadeya / tIrthakara cakravarti paNi sahu, bhogavi chUTI teya ||14||pi0|| sukha dukha kehanai ko na ghare, chai apanA kiyA kama / dosa nahIM hiva kehano re, vAta taNo e marma ||1shaapi0|| dhana dhana nArI te bhalI re, tehano janama pramANa / bAlapaNai saMyama lIyo jiNa, choDyo prema baMdhANa ||16||pikaa prema kAdama khUtA nahIM re, viSaya thakI mana vAli / kAja samAr2yA ApaNA re, tehanaI vAdu trikAla ||17||pinaa ima vilApa karatI thakI re, sItA rAna mjhaar| 'tihA bIhatI vaisI rahI re, samaraMtI naukAra ||18||pi0||
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 211 ) puMDarIkapura rAjIyo re, vajrajaMgha jasu nAma / gaja jhAlaNa tihAM Aviyo re, tasu nara AyA tiNa ThAma ||16aapi0|| tiNa dIThI rotI tihA re, sItA dukhiNI nAri / paNi rUpai ati khyaDI re, maraMtI lAvaNya dhAra ||20||pinaa dekhI sItA te ciMtavai, kiM iMdrANI eh|| kiMvA pAtAla sundarI re, kiMvA apachara teha / / 22 / / pi0|| kiMvA kaMdrapa nI priyA re, acaraji thayo apAra / jaI rAjA naI vInavyo re, sItA sakala prakAra ||22||pi0|| suNi rAjA cAlyo tihA re, sabada suNyo Asanna / kahai rAjA kAIka chai re, eto nAri ratanna ||23||pi0|| rAjA nI aMteurI re, garbhavatI chaDa kaai| svara lakSaNa kari aTakalI re, kiNi kAraNa ihAM Ai ||24||pi0|| ima kahinaI nRpa mUkiyA re, nija nara sItA aMti / te dekhI nara AvatA re, sItA thaI bhayabhraMti ||25||pi0|| tharahara lAgI kAMpivA re, AbhraNa dUri utaari| mata chivajo mujha nAri naI re, ima kahai sItA nAri ||26||pi0|| te kahai AbhraNa ko na lyai re, nahiM ko kehanai kAma | amhanaI vajrajaMgha muMkiyA re, kuNa e kima iNa ThAma ||27||pi0|| kuNa tu kehanI kAminI re, kima ekalI rahI aithi / ima pUchatAM Aviyo re, vanajaMgha paNi tethi ||28||pi0|| dekhI visamaya pAmIyo re, ai ai rUpa apAra / hA hA kima e kAminI re, dukhiNI eNa prkaar||26pi0||
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 212 ) kahai rAjA je pApIyo re, astrI eha ratanna / ihA muMkInai ghare gayo re, yaMtramaya tehano manna ||30|pikA rAjA vaisI pUchIyo re, kiNa choDI iNa ThAma / taI aparAdha kiso kiyo re, kahi ApaNo tuM nAma ||31||pi0|| sokAtura bolai nahIM re, sItA nAri ligaar| matisAgara mahato kahai re, suNi suMdari suvicAra ||32|| pioll soka muMki tuMsavethA re, e saMsAra asAra / khiNabhaMgura e bhAva ch| re, jIvita athira apAra ||33||pikaa lakhamI paNi caMcala ghaNuM re, jANe gaMga trNg| bhoga saMyoga te suMhaNo re, vihaDai prItama saMga ||34||pikaa bhava mAhe bhamatA thakA re, kehanai dukhu na hoi / kehanai roga na Upajai re, vAlhau bihaDai soi ||3shaapikaa sukha dukha sau naI sarikhA re, ma kari dukhu ligaar| dhIrapaNo mana maIdharI re, boli tuM bola vicAra ||36||piok sAmI eha chai mAharo re, vajrajaMgha jasu nAma / puDarIkapura rAjIyo re, jina dharamI abhirAma / 37||pi0|| para upagAra siromaNI re, mahAbhAga dAtAra / dRDha samakita dhara dRDhavratI re, ati uttama AcAra ||38||pitaa e ati uttama sAhamI re, sAhamIvacchala eha / ehanI saMgati tujjhanaI re, Avisyai dukhu nau cheha ||36||pioll te bhaNI ehasuM boli ture, kahi apaNI tuvAta / ima maMtrI samamAvatAM re, sItA apanI sAta ||40||pi0||
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 213 ) sAhamI sabada suNI karI re, harapI hIyaDai mujma / kara joDI sItA kahai re, sAhamI vaMdanA tujha ||41||pi0|| sItA vAta sahu kahI re, apanI AmUla cUla / jima rAvaNa gayo apaharI re, rAma huvo pratikUla ||42||pi0|| sauki loka apajasa suNI re, rAma muMkI vnvaas| bAta kahai rotI thakI re, nAkhaMtI nIsAsa ||43||pinnaa bAta suNI sotA taNI re, bajrajagha kahai eha / he ramaNI tuM roi mA re, kArimo kuTaMba saneha ||44||pi0|| kahi saMsAramai kuNa sukhI re, nAriki nA dukha hoi| kuMbhIpAka pacAvaNo re, tADanA tarjanA joi ||45||pi0|| tirajaMca dukha sahai bApaDA re, bhUkha tripA sI taap| bhAra vahai parivasa paDyA re, karatA koDi vilApa ||46||pi0|| devatA paNi dukhiyA kahyA re, viraha viyoga vikaar| eka ekanI astrI harai re, muhakama mArAmAri ||4aapi0ll manuSyataNI gati maI kahyA re, viraha viyoga nA dukkha / janama maraNa vedana jarA re, tADana tarjana tikkha ||48||pi0|| Apa thakI tu joinaI re, sukha dukha huyai jaga mAhi / bhava vana mahi bhamatAM thakAM re, kadi tAvaDa kadi chAMha ||4aapi0|| e saMsAra sarUpa chaDa re, jAMNinaI tuMjIva vaali| dharama bahini tu mAharai re, sIla sudhai mani pAli // 50 // pinA
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 214 ) cAli nagara tuM mAharai re, dukhu jalaMjala dehi| jinadhrama kari baiThI thakI re, narabhavano phala lehi ||5shaapi0) pachai kare tuM tAharai re, je mani mAMnA teh| sItA vAdhava jANi naI re, ima bolai susaneha ||52||pi0|| he vAMdhava tuM mAharau re, maI tuma saraNo kIdha / vajrajaMgha nRpa pAlakhI re, turata aNAvI dIdha ||53||pi0|| paisAro savalo karI re, puDarIkapura maahi| sItA AMNI AvAsamaI re, aMgai adhika uchAha ||4aapi0|| vIjI DAla pUrI thaI re, AThamA khaMDanI eha / samayasundara kahi kArimo re, astrI puruSa no neha ||5||pitaa sarvagAthA || 131 // dUhA 15 nagara loke sItA taNo, dekhI rUpa udAra / acaraji pAmI citta maI, bolai vividha prakAra ||1|| ke kahai guNa avaguNa taNoM, bheda na jANai rAma / duralaMbha devA naI jikA, te sItA tajI Ama ||2|| puNyahIna pAmI thakI, bhogavi na sakai lcchi| ratana rahai kihA~thI ghare, AvaNahAra alacchi // 3 // ke kahai astrI ehavo, re re daiva suNei / jara dyai mAgyo rUpa to, to sItA sarikho deva // 4 // dUSaNa saMbhAvIjato, nahi chai iNa maI koi / piNa dusamaNa kiNahI dIyo, Ala iso chidra joi // 5 //
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 215 ) vanajaMgha rAjA ghaNo, dodho Adara mAna / snAna manjana bhojana bhalA, saMtoSI suvidhAna // 6 // . mahula dIyo rahivA bhaNI, dhaNa kaNa riddhi samRddhi / dAsI dAsa dIyA ghaNA, rahai tihA suprasiddha ||7|| bhAgyavaMta jAyai jihA, rAna velAula tethi| puNya kiyA pahar3ai nahIM, sukha lahai sItA ethi / / 8 / / hiva kRtAMta mukha sArathI, sItA naI vana choDi / rAMmacaMda Agai kahI, bAta sahU kara joDi ||6|| nadI lAghi jima UtarayA, jima choDI vana mAhi / jima murachANI jima thaI, valI saceta niruchAha // 10 // rotI mRga rovarAvIyA, vali tujha nai kahyo ema / / sItA nA mukhathI kahuM, jhUTha kahuM to nema / / 11 / / jema parIkSA viNa kIyA, mujha nai chor3I ranna / tima mata choDe kaMta tu, zrI jina dharama ratanna // 12 // vali aparAdha ajANatI, maI koi kIdho hoi| miliyai kai miliyai nahI, prItama khamijo soi // 13 // rAmacaMda ima sAbhalI, sItA taNA vacanna / guNa grahato gahilo thayo, rAmacaMda no manna ||14|| vajrAhata dharaNI paDyo, mUrchAgata thayo rAma / viraha vilApa karai ghaNA, thayo sacetana jAma / / 1 / / sarvagAthA // 14 //
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 216 ) DhAla trIjI / nokhA rA gIta nI jAti / / mAlyADa, dRDhAr3a maI prasiddha ch| rAga--malhAra hA caMdravadanI hA mRgaloyaNI, hA gorI gajageli / catura sujANa re sItA nAri, kanaka kalasa jisA / / payodhara juga tisA hA! manamohani veli ||1|| catura sujANa re sItA nAri, mahula padhAro re sii0| viraha nivAro re sii0| nisi sUtAMnIMda nAvaI, divasaI anna na bhAvaI / tuM mujha jovana prANa ||c0 bhaa0| kesari kaTi laMkAlI kAminI, vacana sudhArasa reli| c0| apachara sAkSAta eha, prItama suM susaneha / / ca0 guNa tAharA cItAru ketA, hAlati cAlati Dheli // 2 // ca0 priyabhASiNI prItama guNarAgiNI, sughar3a ghaNuM suvinIta / ca0 nATaka gIta vinoda sahU muma, tujhaviNa nAvai cIta // 3 // ca0 sayane raMbhA vilAsI, gRhakAma kAja dAsI, mAtA avihar3a neha / maMtrivI buddhi nidhAna / dharitrI kSamA nidhAna, sakala kalA guNa geha // 4 // ca0 guNa tAharA'cItAru ketA, tuma sama nahiM ko saMsAri / ca0 hA huM hiva kahau kadi dekhisi, sItA mukha sukhakAra // 5 // ca0 astrIratana kihAM rahai mAharai, hA hA huM puNyahIna / ca0 tujha viNa sUno rAja amhAro, vacana kahai mukha dIna // 6 // ca0
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 217 ) dhiga-dhiga mUDha siromaNi huM thayo, dukha taNI mahAkhANi / ca0 durajaNa soke taNe duravacane, huI hAMsI ghari hANi ||7|| ca0 hA hA ratana paDyo hAthAM thI, kima lAbhaI kahau eha / ca0 je nara loka taNaI kahaI lAgaI, hAtha ghasai pachai teha / / 8 / / ca0 te rUpa te sIla te gati te mati, te vinaya viveka vicaar| ca0 sItA mAMhi jike guNa dIThA, te nahIM kihA niradhAra // 6 // ca0 kadi jIvatI sItA nai dekhisi, dhana velA ghaDI saai| ca0 kima ekalI rahatI husya3 rana mai, koi jIva nA khisyai khAi ||10c0 svApada jIva thakI jo jIvati, chUTisyai sItA naari| ca0 to paNi mAharo viraha mArisyai, jIvisyai keNa prakAri ||1shaac0 ima vilApa karatA tihA Ayo, lakhamaNa rAma naI paasi| dukhu ma kari dhari dhIrapa vAdhava, suNi morI aradAsa // 12 // ca0 jiNa jIvanai sarijyo huyai je dukha, te dukha tehanai hoi / ca0 chaThI rAti likhyA je akSara, kuNa miTAvai soi / / 13 / / ca0 iNa pari ati samajhAvyo lakhamaNa, alapa soga thayo rAma / nagarI dukhu karai sItA naI', samari samari guNa grAma // 14|| ca0 phiTa-phiTa deva vidhAtA tujha naI, kuNa kIdho e kAma / ca0 kAM taI kaSTa satI sItA naI', ivaDo dIdho Ama // 15 // ca0 nagara mAhi astrI no maMDaNa, rUpa sIla abhirAma / ca0 sItA eka huMtI te kADhI, kuNa kIdho taI kAma / / 16 / / ca0 nagarI loka nipedhyA sagalA, gIta vinoda prabhUta / ca0 rAma kahai lakhamaNa karo sagalo, sItA preta RtUna // 17 // ca0
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 218 ) deva pUjo munivara naI vAdo, soga mUMko paraho Aja / ca0 sItA guNa samaraMtara varatai, rAMmacaMda karai rAja ||18|| ca0 kitareke divase paDyo ocho, sItA Upari rAga / pAca divasa huvaDa prema no raNako, pacha3 darasaNa lagi lAga ||1dhAca0 trIjI DhAla pUrI thaI itaraI, AThamA khaMDa nI eha ! ca0 samayasuMdara kahaI te dukha pAmaI,je karaI adhika saneha // 20 // ca0 sarvagAthA // 166 // dahA 23 vajrajaMgha rAjA ghare, rahatI sItA naari| garbhaliMga paragaTa thayA, pAMDura gAla' prakAra ||1|| thaNa mukhi zyAma paNo thayo, guru nitaMba gati mNd| nayana sanehAlA thayA, mukhi amRta rasa vida // 2 // supana bhalA dekhai sadA, pekhai paMjara sIMha / garbha prabhAvai Upajai, subha DohalA sudIha / / 3 / / pUre mAse janamiyA, putra yugala ati saar| dekhI devakumari jisA, harakhI sItA nAri // 4|| vanajaMgha rAjA kiyA, vaddhAvaNA pragaTTa / uchava mahocchava ati ghaNA, gIta gAna ghgtttt||| sahu kuTaMva saMtopIyo, bhojana bhagati jugtti| sakhara dasUThaNa tihAM, rAjA yathA sakatti // 6 // 1-saatmii| 2-naal|
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 216 ) anaMgalavaNa ehavo dIyo, prathama putranA nAma madanAMkusa bIjA taNo, nAma dIyo abhirAma jA mAtA mAthaI muMkiyA, sarasava rakSA kAji / sukhai samAdhi vadha tihA, ve bhAI bahu sAji IIll iNa avasari tihAM AvIyo, vidyA vala sapanna / nAma siddhAratha jotiSI, khullaka ati suprasanna ||6|| tIratha caitya juhAra naI, AvaDa nija AvAsa / khiNa mAhe sAdhaka kharau, te UDai AkAsa // 10 // te Ayo bhikSA bhaNI, sItA maMdira maahi| kari praNAma paDilAbhiyo, ANI adhika uchAha ||1|| bhalI paraiTha bhojana kiyo, khusI thayo suvizeSa / sItAnaiM puuch| irA~, beTA beuM dekhi // 12 // kahi vAlaka e kehanA, kahai sItA viratAMta / khi sAMsa nAkhatI, jima choDI nija kAta / / 1 / / ma kari dukhu khullaka' kahai, bakhatavaMta e putra / tuM paNi sukha pAmisi sahI, sagalo husyai sasutra // 14 // jANa pravINa kumara thayA, bahuttari kalA nidhAna / suravIra ati sAhasI, suMdara rUpa juvAna // 1 // bajajaMgha rAjendra paNi, nija kanyA sujagIsa / dIdhI lavaNAkusa bhaNI, sasicUlAdi batrIsi / / 16 / / 1-ligAra tu |
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 220 ) madanAkusa pANigrahaNa, ekaTho karaNa nimitta / muMkyo dUta utAvalo, pRthivIpura saMpatta / / 17|| pRthu rAjA tihAM rAjIyo, kanakamAlA tasu dhUya / vanajaMgha mAgai nRpati, aMkusa naI kahai dUya' // 18 // vacana suNI rAjyA kupyo, kahai sAbhali re duut| kula aganyAta naI kuNa diyai, nija kanyA rajapUta / / 1 / / tuma naI ima kahatai thakaiM, jIbha chedaNa no dNdd| paNi avadhya kahyA dUta nara, ehavI nIta akhaMDa // 20 // doThai mAragi jA paro, kahi sAmI naI jaai| pRthu putrI Apa3 nahIM, kari tujha thI je thAya / / 21 / / vanajaMgha rAjA bhaNI, kahyo dUta viratAMta / lAgau tehanA desa nai , lUTaNa bhaNI azrAMta // 22 // suNI desa nija bhAjato, mukyo vajUratha rAya / vajUjagha te vAMdhIyo, biDhato sAmho thAya // 23 // sarvagAthA // 18 // DhAla caupaI nI pRthu rAjA sAmagrI meli, raNa nimitta uThyo tiNa veli| vanajaMgha suta teDAvIyA, te paNi turata uThI dhAvIyA || raNa nimitta vajaDAvI bheri, subhaTa milyA saba cihuM disi gheri| ravaNa aMkusa paNi cAlyA sAthi, sUravIra nahIM kiNa hI rai hAthi ||2|| 1-deya / 2-~vAya
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 221 ) kahai mAta bAlaka cho tumhe, tumha AdhAra vaiThAM chAM amhe| caukaDiyA gADA no bhAra, bachar3A kima niravahai niradhAra // 3 // tiNa kAraNa tumhe baiThA rahau, mAto no jIvita niravahau / kahai putra tU bolai kisuM, ehavaM vacana dayAmaNi jisu // 4|| baDA lahuDA no kiso vicAra, lahuDA paNi karaI kAja apAra / aMkusa laghu paNi gaja vasi karai, lahuDau vajU paNi giri apaharai // 5 // dIvau lahuDo paNi tama harai, sApa muMbai to mANasa marai / gaja bhAjai hari no chAvaDo, teja pratApa baDo tevaDo lll putra taNI suNi ehavI vAta, AsIsa dIdhI putra naI mAta / kari saMgrAma naI jasa pAmijyo, kusale kheme gheri Avijyo / kumare snAna majjana sahu kIyA, bhojana kari AbhraNa phiriiyaa| jaraha jota naI siri Upari Topa, raNa caDhatA ro bAdhyo kopa | mAtA naI kIdho paraNAma, lIdho siddhi taNo vali naam| ratha Upari vaiThA te sura, bajaDAyA caDhatA raNa tUra / / 6 / / divasa aDhI nA cAlyA gayA, vanajaMgha naI bhelA thayA / aNIe aNI kaTaka ye milyA, mAhomAhi subhaTa UchalyA // 10 // savala thayo bhAratha saMgrAma, teha mai varNavyo ghaNI hi ThAma / truTi paDyA lava aMkusa vei, satru suM savalo veDhi karei / / 1 / / siMhanAda nAsai gaja ghaTA, tima nAThA vayarI utkttaa| ajJAta vaMsa bala dekho rahI, kumara kahai kA jAvau vahI / / 12 / / - 1-isu|
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 222 ) sakala kaTaka bhAgo dekhiyo, kumara parAkrama thI cmkiiyo| pRthu rAjA AvI naI milyo, saha saMtApa hiva alago Talo ||13|| nija aparAdha khamAvai rAya, praur3ha parAkrama vaMsa jaNAya / uttama kuli upannA tumhe, e vAta jANI nizcaya amhe // 14 // vanajaMgha nai pRthu rAjAna, mAhomAhi milyA bahu mAna / ehavai nArada ripi Aviyo, sagalAhI naI mani bhAviyo / / 1 / / vajaMgha pUchI utapatti, kumara taNI nArada kahai jhatti / surija vaMsI eha kumAra, sItA rAma thakI avatAra // 16 // ni.kalaMka sItA naI Ala, loke dIdho thayo jaMjAla / apajasa rAkhaNa bhaNI apAra, rAmaI muMkI DaMDAkAra // 17 // ehavA kumara taNA avadAta, sahu harakhita thaI naI kahai baat| sIhaNi nA sIha ehavA hoi, jugata parAkrama ehano joi // 18 // ripi nai pRchyo kumara hajUri, nagarI ayodhyA keto dUri / so joyaNa te ihA thI hoi, kahai nArada jANai sahu koi // 16 // jihA tumha pitA rahaI zrIrAma, kAko lakhamaNa paNi tiNa ThAma / kumara bAta suNI kopIyA, dAkhiNa vApa taNA lopIyA // 20 // mAta amhArI chor3I rAma, kuNa akhana kIdho iNa kAma / vanajaMgha suNo vInatI, lava kahai sajja thAvo amha vatI // 21 // nagara ayodhyA jAsyA amhe, madata amhArI karijyo tumhe / juddha karI naI lemyA vayara, Ajatho ko choDai nahIM vayara / / 22 / / vajajaMdha kahai prastAvi, sarva husyai susatA' smbhaavi| ehavaI pRthu putrI ApaNI, kanakamAlA dIdhI kusa bhaNI // 23 // 1-sama sAsatai samAvi /
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 223 ) paraNAvI ADambara ghaNaI, keika divasa rahyA sukhapaNaI / ihAthI cAlyA kumara avIha, sAhasIka sAdUlA sIha // 24 // desa pradesa taNA rAjAna, haTaki manAvI apaNI aann| gaMgA siMdhu nadI UtarI, sAdhyA desa disodisa phirI / / 25 / / kAsamIra kAvali khaMdhAra, giri kailAsa taNA vasaNAra / javana sabara babbara sakarAya, sahu sAdhyA vanajaMgha sahAya / / 26 / / sagale ThAme jaya pAmIyA, kusale kheme dhari aaviiyaa| paisAro kIdho paragaTTa, nagara mAhi thayA gahagaTTa / / 27 // mAtA naI kIdho paraNAma, hIyaDai mAtA bhIDyA tAma / pAchalI sagalI pUchI vAta, vanajaMgha kahyA avadAta // 28 // haya gaya ratha pAyaka paravAra, teha taNo lAbhai nahiM pAra / rAjA cAkarI karai hajUra, kusa lava kero pravala praDara / / 26 / / rUpavaMta naI raliyAmaNA, kusa lava veUM sohaamnnaa| rAja riddhi gaI atihi bAdhi, ve bhAI rahai sukhai samAdhi / / 30 // AThamA khaMDa nI cauthI DhAla, kahyo kusa lava saMbandha vicaal| samayasuMdara kahai huyai jo puNya, rAjariddhi pAmIyai agaNya / / 31 / / sarvagAthA ||220 // dahA 18 vali Avyo nArada tihAM, anya divasa ripirAya / Adara mAna ghaNo dIyo, kusa lava Ubhe thAya / / 1 / / ima nArada AsIsa ghai, sImo vaMchita kAja / lakhamaNa rAma taNA tumheM, lahijyo avicala rAja // 2 //
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 224 ) 6 kumara kahai nArada kahau, kuNa te lakhamaNa rAma / valI vAta kahi pAchilI, nagarI nAma naI ThAma // 3 // kumara veu kopai caDyA, karisyA rAMma suM veDhi / lesyAM vayara mAtA taNo, raNa maI nAkhisyA reDhi // 4 // vanajaMgha naI jaI karo, amhe jAvAM chAM tethi / kahai vanajaMgha jaya pAmi naI, vahilA Avijyo ethi / / 5 / / turata bheri vajavAi naI, kumara caDyA kopAla / haya gaya ratha senA sajI, milyA sImAla bhUpAla / / 6 / / ADambara suMcAlatA, suNi sItA nija vAta / rAmacanda priyu guNa samari, mana maIdukha na mAta // 7 // sItA rotI ima kahai, anaratha hosyai eh| siddhAratha kahai bhaya nahIM, guNa Upajisyai cheha // 8 // kumara kahai mAtA prataI, kAM rovai he mAya / dIsai dIna dayAmaNI, vilakhai badana vichaay||6|| tujhanaI kahi kiNa dUhavI, athavA vedana vyAdhi / amhathI avinaya ko huvo, athavA kAI upAdhi / / 10 // kahai sItA je the kahyA, kAraNa nahiM te koi / paNi jhUmo cho bApa sUM , e mujha naI dukha hoi / / 11 / / vApa veTA bihu mAMhi je, bhAjaya marai saMgrAma / jima tima dukhu mujjha nai, kuDhaga paDyo e kAma // 12 // putra kahai suNi mAtajI, ma karisi dukha ligaar| rAma anai lakhamaNa pratai, nahiM mAra niradhAra / / 13 / /
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 225 ) paNi senA bhAMjisa sahI, karisi mAna no bhNg| tuM baiThI ANaMda kari, suNije je karUM jaMga / / 14 // ima mAtA samajhAvinai, gaja Upari caDyA geli / nagara ayodhyA sAmuhA, kumare dIdhI Theli / / 15 / / dasa hajAra nara vipama sama, dharatI karatAM jaai| kari kuThAra taru chedatA, pUTha senA thAi // 16 // kaTaka ghaNo kihAM pAra nahi, bahulA paDai bAjAra / joyaNa joyaNa antarataraI2, dhai melhANa kumAra // 17 // nagara ayodhyA DhakaDA, jitara gayA kumaar| titaraI khabari kiNai kahI, AyA kaTaka apAra // 18 // sarvagAthA / / 238 // DhAla 5 ||raag tilaMga dhanyAsirI // 'koi pUcho vAMmaNa josI re, hari ko milaNa kadi hosI re / / 1 / / // egItanI DhAla || kei AyA kaTaka paradesI re, rAma kI ayodhyA lesI re||1|| ke0 kopyo rAma kahai koI re, akAla maraNahAra hoI re||2|| ke0 rAma hukama sevaka naI dIdho, siha garuDa vAhana saja kIdho re||shaake0 sAmaMta bhUpAla bolAyA re, rAmacaMda pAsaI mili AyA re // 4 // 10 ati savala kaTaka rAma pAsai re, nArada dekhI naI vimAsai re // 5 // ke0 bhAmaMDala pAsai riSi jAI re, sagalI yuddha vAta suNAI re||6|| ke0 1-heli 2-aatri| 15
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ jima rAmai sItA kADho re, vajUdha santoSI gADhI re / / 7 / / ke0 lava kuza ve veTA jAyA re, tapa teja pratApa savAyA re // 8 // ke0 tiNa sAdhyA desa pradesA re, paNi mAtA nAmani desA re / / 6 / / ke0 ApaNai vApa Upari AyA re, kaTakI kari sAmhA dhAyA re||10||ke0 moTo mata anaratha thAI re, samajhAvai tihA koi jAI re||1shaa ke0 tumhanamai vAta jaNAvI re, hivai jugata kIjai tihAM jAi re // 12 // bhAmaNDala suNanai dhAyo re, cita mAMhe acaraja pAyo re / / 13 / / ke0 uDyau te turata AkAsai re, Ayo sItA nai pAsai re / / 14 / / ke0 vApa vAMdhava nai nirakhI re, sItA paNi ati ghaNaM harakhI re // 15 // UThI naI sAmhI AvI re, rotI te vAta jaNAvI re||16|| ke0 mAtA pitA naI bhAI re, kahai dukha ma kari tu vAI re / / 17 / / ke0 tujha aMgaja jIpivA locai re, paNi kima rAMma saM pahucai re // 17 // ke0 kima bhuja suM jalanidhi tariya re, AkAsa aMgula kima bhariya re // 16 // merugiri trAkaDi kuNa tolai re, jalanidhi kuNa rAkhai kacolA re ||20|| cAlo Ape tihA jAvAM re, sahu sAtha naI jaI samajhAvAM re ||2shaake0 sItA naI vimAna baisArI re, cAlyo te ambaracArI re / / 22 / ke0 jAtAM lAgI nahi vArI re, leI putra nai pAsi vaisArI re // 23 // ke0 janaka rAjA vaidehI re, bhAmaMDala suM sasanehI re // 24 // ke0 sItAdika sahu ko haraNyAM re, kumara pratApI nirakhyA re ||2shaa ke0 kumara Adara mAna dIdhA re, 'sahu ko ApaNai pakSa kIdhA re / / 26 / / ke0 / pAMcamI e DhAla sai bhAkhI re, 'kahai sundara gratha nI sAkhI re ||27||ke0 . sarvagAthA // 26 //
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 227 ) dahA 7 ehavai kesari rathacaDyA, rAmacaMda raNa sUra / garuDa rathaI lakhamaNa caDyA, vAjaMte raNatUra / / 1 / / vidyAdhara vali vanhisikha1, vAlikhilla2 varadatta3 / sIhodara4 sIha vikramI, kulisa6 zravaNa haradatta8 // 2 // sUrabhadraha vidruma10 pramukha, pAca sahasa jhuumaar| subhaTa mugaTamaNi ati savala, nija-nija ratha parivAra / / 3 / / pAMca sahasa te subhaTa suM lakhamaNa naI zrIrAma / nagarI vAhira nIsasyA, megha ghaTA jima syAma ||4|| te dala dekhI Avato, lavaNAkusa paNi veu / sUravIra sAmhA thayA, subhaTa naI sAtha leu ||shaa aMga1 kalaMgara jalaMdharI3, siMhala naI4 nepAla5 / pArasa mAgadha7 pANipatha8, babaradesaha bhUpAla || ityAdika ati subhaTa nara, sAtha sahasa igyaar| aNie aNi AvI milA, juddha kara jhUmAra ||7|| sarvagAthA // 27 // DhAla 6 ||raag khNbhaaitii|| . "sUbarA tuM sulatANa, vIjA ho| vIjA ho thArA sUbarA olagU ho." ___e gIta nI DhAla, jodhapura, nAgora, meDatA, nagare prasiddha chi| - lAgo savala saMgrAma, vedala ho, vedala jhUjhai nagarI vAhiraI ho // vahai golA nAli tIre ho tIre ho, varasai meha taNo parai ho| 1 //
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 228 ) bhAlA mArai bhIma bhA0 bhedai ho| bhe0 vagatara Topa vihuM gamA ho / kari lavakai' karivAlaka ka0 kAlai ho| kAlai Abhai vIjali UpamA ho ||2|| UDaI lohaDe agi| U hAthI ho / hA0 pADai cIsa cihuM disAho / hAka bUMva huNkaar| hA0 subhaTA ho| su0 Upara subhaTa paDai dhasyA ho // 3 // aMdhArau AkAsa / a0 chAyA ho| chA0 ravi sasI bahulI raja karI ho / cUhA rudhira pravAha / bU0 mAtyA ho / mAtyA mANAsa tirajaMca bahuparI ho // 4 // paDai damAmAM rol| pa0 ekala ho| ekala ghAI bAjai UtAvalI ho||| siMdhuDai vali raag| siM0 saravi ho / sa0 saraNAI cahacahai bhalI ho / / 5 / / dharatI nara saMgrAma / dha0 gayaNe ho| ga0 khecara saMgrAma tima thayo ho / / bhAmaMDala bhuupaal| bhA0 kuMyarAM ho| ku0 kerI bhIra karaNa gayo ho // 6 // vidya prabha sagrIva / vi0 mahAvala ho| ma0 rAjA pavanavega khecarA ho / / 1--mtrki|
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 226 ) suNi kusa lava utapatti / su0 hUvAho / hU. udAsIna vRtti anAdarA ho // 7 // suraselAdika bhuup| su0 sItA ho / sI0 dekhI santopa pAmiyA ho| aciraji dekhaI Ai / a0 nija sira ho / ni0 sItAcaraNe nAmiyA ho // 8 // ehavai kusa lava veDaM / ra0 UThyA ho| U0 saMgrAma karivA sAhasI ho| lakhamaNa rAma naI dekhi / la0 Upari ho| U0 veDaM trUTi paDyA dhasI ho // 6 // AyA dekhI raam| A0 mUMkai ho / muM0 tIra saDAsaDi sAmaThA ho|| kIdho leva paNi kopa / kI0 tore ho| tI0 noDyA rAma nA kAmaThA ho // 10 // ratha kIdho ckcr| ra0 vIjA ho / bI0 lIdhA dhanuSa naI ratha valI ho / te paNi bhAgA tema / te0 visamaya ho| vi0 pADyo rAma mahAbalI ho // 11 // tima lakhamaNa suM juddha / ti0 lAgo ho / lA0 kusa naI kAMkala pAdharai ho / vajUjaMdha karai bhiir| va0 lava nI ho| la0 kusa no bhAmaMDala karai ho / / 12 //
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 230 ) re sArathi kahai rAma / re0 sAmhA ho| sA0 ghoDA ratha nAkheDi tUM ho|| ari nAkhaM ukheDi / a0 sArathi ho / sA0 kahai rAjendra ma cheDi tUM ho / / 13 / / tIre mAr2yA azva | tI0 na vahA ho| na0 mAharI ve paNi bAhaDI ho| kahi imahija zrIrAma ! ka0 mAharA ho / mA0 hala musala thayA lAkar3I ho / / 14 / / huvA sahu hthiyaar| hu0 devatA ho / devatAdhiSThita paNi niphala sahU ho| lakhamaNa rAma nA srv| la0 lakhamaNa ho| la0 sAsaI mAMhi paDyo bahU ho / / 15 / / UpADI silkoddi| U rAvaNa ho| rA0 mArayo laMkA gaDha lIyo ho| hivaNAM hAra kema / hi0 kusa naI ho| ku0 mAraNa nija cakra mUkiyo ho / / 16 / / te gayo kumaranai pAsi / te0 dIdhI ho / dI0 cakra trihi pradakSiNA ho|| pAlo Ayo vegi| pA0 prabhavyau ho| pra0 nahi te sagapaNa ati ghaNA ho // 17 // subhaTa kahai sahu ema / su0 vANI ho / vA0 khoTI sAdhutaNI huI ho|
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . . ( 231 / e hosyai vAsudeva / e0 lakhamaNa ho| . , la0 huvo dilagIrI aI aI ho / / 18 / / baladevanai vAsudeva / ba0 vIjA ho|' . bI0 keI bharatamai avatatvA ho|| siddhAratha kahai aaii| si0 lakhamaNa ho| la0 dIsau kAM ciMtA bhasyA ho / / 16 / / tu sAco vAsudeva / tuM0 valadeva ho| ba0 sAco rAma jANo sahI ho / / sAcI sAdhanI vANi / sA0 gotramaI ho| go0 kaIyai cakra prabhava nahIM ho 2011 kahai lakhamaNa te kema ! ka0 nArada ho / nA0 siddhAratha te sahu kahai ho / / e zrI rAmanA putra / e0 kuza lava ho / ku0 sItAnA putra gahagahai ho // 21 // rAma tajyA hathiyAra / rA0 pAchilI ho| pA0 vAta saMbhArI sItAtaNI ho|| ANaMda aMgi na mAya / A0 sAmho ho / sA0 cAlyA putra milaNa bhaNI ho // 22 // kuza lava paNi suNi vAta / kusa0 rathathI ho| ra0 utari sAmhA AvIyA ho / praNamyA rAmanA paay| pra0 hiyaDai ho| hi0 bhIDI satopa pAmiyA ho ||3||
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 232 ) rAma karai pachatApa / rA0 dhiga dhiga ho| dhi0 sItA choDI nirAzrayA ho| garbhavatI guNavaMta / ga0 jehanI ho| je0 kUkhi putraratana thayA ho // 24 // dhana dhana vanajaMgha raay| dha0 sItA ho / sI0 ANI jiNa apaNe ghare ho / vahina karI bolAvi / va0 rAkhI ho| rA0 rUDai jIva taNI pare ho // 25 // mAharai potai puNya / mA0 tumhAM ho| tu0 sarIkhA putra sakaja isA ho| kahau sItA nI baat| ka0 kiNapari ho| ki0 rahai chai hiva jAgI dizA ho / / 26 / / lava kahai jehavai vAta / la0 tehavai ho / te0 lakhamaNa tihAM AvyA vahI ho| kusa lava kIyo praNAma / ku0 jaInai ho| ja0 lakhamaNa miliyo gahagahI ho // 27 // varatyA jaya jaya kAra / ba0 vAgA ho / vA0 vAjina tUra sohAmaNA ho| pragaTyo ANaMda pUra / pra0 vihuMdali ho| vi0 mAhe raMga vaddhAvaNA ho // 28 // sItA suNyo melApa / sI0 veTA ho| ve0 milIyA vApanA raMgai ralI ho / /
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 233 ) vaisI divya vimAna / va0 pahutI ho / pa0 sItA tiNa nagarI valI ho ||26|| AThamA khaMDanI eha / A0 chaThThI ho / cha0 DhAla rasAla pUrI thaI ho || samayasuMdara kahai ema / sa0 ciMtA ho / ci0 Arati sahu dUraI gaI ho ||30|| sarvagAthA ||302|| dahA 6 hiva zrI rAma suputrano, melApaka sukha khANi / lakhamaNa suM harakhita thayA, bajaDAyA nIsAMNa // 1 // ralIraMga vaddhAvaNA, vAgA naMdI tUra | dala veDa bhelAthayA, pragaTyA ANaMda pUra // 2 // rAma bhAmaMDala ve kahai, vajrajaMghanai ema | tu bAMdhava tu mitra tu, tUM vAlhesara prema // 3 // e taM kumara uTheriyA, moTA kIdhA Ama / amhanara AMNI melIyA, sIdhA vaMchita kAma // 4 // sahajai paNi hovai suhRda, caMda sUra jima ke | aMdhakAra dUrai harai, jaga udyota karei // 5 // mahocchava moTo mADiyo, nagara ayodhyA mAMhi / kuza lava kumara padhAriyA, gItagAna gahagAMhi // 6 // sarvagAthA // 308 //
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 236 ) | khADa 9 // dahA 10 hiva navamo khaMDa bolisyu, navarasa milyAM nidAna / mana vaMchita sukha pAmiyai, niramala nave nidhAna / / 1 / / anya divasa zrI rAmanaI, jaMpave kara joDi / sugrIva vibhISaNa pramukha, hita kahatAM nahi khoDi // 2 // puMDarIka nagarI rahai, sItA dukhiNI sAmi / patinai putra viyoginI, kima rAkhai mana ThAmi / / 3 / / rAma kahai suNi mujjhanaI, sItA viraho thAya / dukhu ghaNo dAmaI hIyo, paNi kuNi karu upAya |4|| mai choDI vallabha thakI, loka kujasa bhddvaay| tumhe milInai tima karau, jimavetar3a sacavAya ||5|| dAya upAya karo tiko, milai sItA jima mujma / kalaMka sItAno utaraI, sahu jima paDai smjhi||6|| rAma vacana ima sAMbhalI, bhAmaMDala su teha / sugrIva vibhISaNa pramukha, vidyAdhara susaneha // 7 // sItA pAsi gayA turata, kIdhau caraNa praNAma / AgaI baiThA AvinaI, tina bolAyA tAma // ll kara joDI nai te kahaI, sabhali sItA vAta / Avau nagarI ApaNI, rAma dukhI dina rAti // tumha darasa dekhaNa bhaNI, ati UmAhyo loka / tarasaI mehataNI paraI, vali dinakara jima koka // 10 //
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 237 ) DhAla 1 ||tillii rA giitnii|| // meDatAdika nagare prasiddha chai / / ho sugrIva rAjA suNo morI bAta, gadgada svari sItA kahai re lAla / ho su0| dukhu savalau mujhanai dahai re lAla ||1| ho su0 / viNa aparAdha mujhanaI tajI re lAla / ho su0| te dukhu mujha sAli ajI re lAla ||2|| ho su0| huM dukha nI dAdhI ghaNu re laal| ho su0 kAma kahuM AvaNa taNau re lAla // 3 // ho su0| nagarI ayodhyA mAlie re lAla / ho su0| priya suM na vaisu paTasAlie re lAla ||4|| ho su0 / athavA tihA ekai kAmaI AvaNo re lAla / ho su0 kari dhIja sAca dikhAr3aNo re lAla ||5|| ho su0 / kalaMka utArU~ tihA ApaNo re lAla / ho su0 / pachai karU~ dharma jina taNo re lAla ||6|| ho su0 / cAlo tumhArA bola mAMniyA re lAla / ho su0| sItA sAthi le cAliyA re lAla ||7|| ho su0| ANI ayodhyA udyAnamaI re lAla / ho su0 / muMkI sItA subha dhyAnamai re lAla ||8|| ho su0 / rAtigaI praha phUTiyo re laal| ho su0| aMtarAI krama truTiyo re lAla || ho su0| AvI vanamaI ateurI re lAla / ho su0 / Agati svAgati tiNa karI re lAla // 10 // ho su0 / /
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 234 ) DhAla 9 / / rAga khaMbhAyatI sohalAnI jAti / / dezI-"ammA morI mohi prnnaavihe| ammA morI jesalamerA jAdavA he|| jAdava moTArAya, jAdava moTArAya he / ammA morI kaDimoDI nai ghoDai caDai he||" DhAla e gItanI suNa sakhI morI vAta he, suNa tkhii| kusa lava kumAra padhAriyA he| cAlo jovA kAji, cA0 su0 / sahara sakala siNagAriyA ho / / 1 / / bAMdhyA toraNa vAri he, vAM0 su0 khalaka lokAI dekhaNa nai gaI he| vaiThA kumara vimAna, va0 su0 darasaNa dekhI ati harapita thaI he // 2 // lakhamaNa nai zrIrAma, la0 su0 kumara saMghAtai vidyAdhara ghaNA he / apachara dekhaI Avi / a0 su0 rUpa manohara kumara sohamaNA he // 3 // nArI nirakhaNa rUpa / nA0 su0 kAma adhUrA muMkI UlalI he| kAcita muMkI thAla / kA0 su0 Adhai bhojana kIdhai malaphalI he // 4 // kAcita ekaiM Akhi / kA0 su0 kAjala ghAlI nAri nIsarI he| kAcita roto bAla / kA0 su0 dUdha dhAvaMto thaNa thI pariharI he / / 5 / / kAcita chUTe kesa / kA0 su0 naNadala pAsaI sira guMthAvatI he| ' kAcita ekaI vaahi| kA0 su0 pahirI kaMcukI nIsari dhAvatI he // 6 // kAcita ulaTau ciir| kA0 su0 paharI oDhaNA lIdho hAthamai he| kAcita kuMDala ek| kA0 su0 kAne ghAlyo vIjai hAthamai he||7||
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 235 ) kAcita khADatI sAli / kA0 su0 mUsala muMkI akhala Uparai he| kAcita UphaNato dUdha / kA0 su0 bho mukI droDI bahu parai ho ||8|| kAcita gharano baar| kA0 su0 muMkI UghADau gaI dekhaNa bhaNI hai| kAcita truTohAra / kA0 su0 jANai nahI halaphalI ati ghaNI he / / 6 / / ima dhasamasatI naari| i0 su0 gaukhi caDI ke ke galie rahI hai| dekhaI kumara sruup| de0 su0 aciraji ANI hIyaDai gahagahI he // 10 // kahai vali deI ema / ka0 su0 dhanya sItA jiNa ehavA jaNamIyA he| dhanyAkanyA paNi eh| dha0 su0 ji0 / caurI caDikara melAviyA he||1| ima salahItA teha / i0 su0 bApa kAkA su cihuMdisa parivaryA he| pahutA nija AvAsi / pa0 su0 sakala kuTuMva kerA mana ThasyA' he // 12 // gayA aMteura mAhi / ga0 su0 hejai aMteUrI sahU AvI milI hai| de AliMgana gADha / de0 su0 raMga vadhAmaNa pugI manaralI he / / 13 / / AThamA khaMDanI eha / A0 su0 DhAla thaI e pUrI sAtamI he| kahI kumaranI bAta / ka0 su0 samayasuMdara kahI mujha manaramI he // 14 // etau AThamau khaMDa / e0 su0 pUre kIdho iNapari ati bhalau he| sAcau sItA sIla / sA0 su0 samayasuMdara kahisya3 mAmalau he // 1 // __ sarvagAthA // 323 / / iti zrI sItArAma pravadhe sItA parityAga 1 varjaghagRhAnayana kuza lava yuddha kuzalava kumArAyodhyApravezAdi varNanonAma aSTamaH khaDaH sampUrNaH / 1-uchA / sa Tv
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 238 ) 'tiNa avasari rAma AvIyA re lAla / ho su0| nija aparAdha samAviyA re lAla ||11|| ho su0 / priyuDA suNi morI aradAsaM, sItA kahA pAe paDI relAla ho pri| kara joDI Agai khaDI re lAla ||12|| ho pri0 / tujhanaI vacana hu~ kisA kahU~ re lAla / ho pri0| viraha viyoga ghaNA sahUM re lAla // 13 / / ho pri0 / tu sudAkhiNa kalAnilo re lAla / ho pri0| tuM vachala sahajaI bhalo re lAla ||14|| ho pri0| paradukha kAtara tuM sahI re lAla / ho pri0 / tuma guNa pAra pAmuM nahI re lAla ||1shaa ho pri0 / ko nahi priyu tujha sArikho re lAla / ho pri0| 'paNi na kIyo mujha pArikho re lAla ||16|| ho pri0 tai munai choDI rAnamai re lAla / ho pri0 viNa gunahai na giNI gAnamai re lAla // 17 // ho ni / aparAdhai daMDa dIjiyai re lAla / ho pri0|| te viNa ima kima kIjoyai re lAla // 18 // ho pri0 / aparAdha jehanau jANIyau re lAla / ho pri0 / pAMca dhIje paramANiya re lAla // 16 // ho pri0 / 1-"jagAda jAnakI divya pacaka svIkRtaM payA pravisAmi vanho balate bhakSayAmyatha tadulAna" tulA samAdhi rohAmita tadA kosa pivAmya ca gahAsi jihvayAphAla ka tutparo catevada yugma padmacaritre navama sarge
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 236 ) Agi pANI dhIja jAgatA re lAla / ho pri0 / saMdeha mananA bhAgatA re lAla ||20|| ho pri0 / te dhIja taIna karAviyA re lAla / ho0 mujha tajatAM prema nAviyA re lAla // 26 // ho0 taI to kaThora hiyo kIyo re lAla / ho0 taI mujhanai vichohau dIyo re lAla // 22 // ho0 jo vana mAhe sIha mAratA re lAla / ho0 tau tehanai kuNa vAratA re lAla // 23 // ho0 dhyAna bhaMDai huM muMI thakI re laal| ho0 duragati jAtI hu~ ThAvakI re lAla / / 24 / / ho| taI kIdho tena ko karai re lAla / ho0 paNi khaTI viNa kima marai re lAla / / 25 / / ho0 dosa kiso deuM tujjhanaI re lAla / ho0 daiva rUTho eka mujjhanaI re lAla // 26 // ho0 ApadA paDyAM na ko ApaNo re lAla / ho0 kuNa giNai sagapaNa ghaNo re lAla || 27 // ho. dukhu samudramaI tai dharI re lAla / ho0 paNi pUrava puNya karI re lAla // 28 // ho. puMDarIkapurano dhaNI re lAla / ho0 miliyo parivAdhava taNI re lAla || 26 // ho0 tiNa rAkhI rUDI parai re lAla ho0 vali sugrIva ANI gharai re lAla // 30 / / ho0
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 240 ) dhIjakaruM kahai Akaro re lAla | ho. niramala karUM pIhara sAsaro re lAla // 31 // ho. etI bAta sItA kahai re laal| ho. rAmacandai sahu saradahI re lAla / / 32 // ho. pahalI DhAla pUrIthaI re lAla / ho0 samayasuMdara Arati gaI re lAla // 33 // ho. savegAthA // 43 // dahA 8 A~khe AMsU nAkhato, rAma kahai sumaneha / / tuM kahai te sAco sahU, tiNamaI nahi sandeha // 1 // hu~ jANuM chu tAharo, sIla suddha kula suddh| premaghaNo mujha uparaI, e sahu bAta prasiddha // 2 // paNi tuma apajasa Uchalyo, kiNahI kameM vizepa / te na sakuM zravaNe suNI, nayaNe na saku dekhi // 3 // tiNamai tujhanai pariharI, karuNA nANI citta / dosa nahI ko tAharaDa, tuM chai sIla pavitta // 4 // jima aTavI saMkaTa Talyo, sIlai taNai parabhAvi' / tima jasa thAsyaI tAharau, dhIraja taNai samAvi // 5 // valatI Agimai paisina, nIsari tuM nissaMka / hemataNI para he prie, kari Apau nikalaMka // 6 // tujha kalaMkapiNa UtaraI, mujhanai ANaMda puur| . loka kahai dhanadhanya e, bAjaI maMgalatUra / / 7 // 1-samAvi
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 241 ) ehavA vacana zrIrAmanA, sAbhali sItA nAri / harakha suM Agi nA dhIjano, kIdhau aMgIkAra // 8 // sarvagAthA ||5|| DhAla bIjI || rAga mAruNI // ' galiyArai.sAjaNa milyA / mArurAya / do nayaNAM de coTa re / dhaNavArI lAla / hasiyA paNa bolyA nhiiN| mArUrAya / kAika manamohe khoTa ro11 dhagavArI lAla / Ana rahara raMgamahalamai / mA0|| e gItanI DhAla / / hiva zrIrAma hukama karai / sItAnAri / nija puruSAM nai eha re / dhana sItA nAri / jAvo khaNAvo vAvaDI / sItA nAri / / sau hAtha dIragha tehare // 1 // dhana sItAnAri / dhIja karai je AginI / sItA nAri / / A0 / / agaracandanane iNdhnne| sI0 / pUrI kAThI bharIja re / pU0 / Agi lagAvo cihuMgamA / so0 sItA karisya dhIja re // 2 // dha0 rAma kahyo te tima kiyo / sI0 sevake sagalI savIla re / dha0 te vAta sagale saabhlii| sI0 vAta paraMtA na DhIla re // 3 // dha0 dhI0 hA hA rava karato thko| sI0 loka Ayo mili tethi re / dha0 ANi jihA jhAle blii| sI0 sItA UbhI jethi re||4|| dha0 dhI0 loka kahaI rAma sAMbhalo / sI0 dhIja ajugato Ama re / dha0 kAi karAvA mADiyo / sI0 sItAsIlaI abhirAma re // 5 // dha0 dhI0 ke ityuktvA khAnayadrAmo gartahasta zatatrayaM / purupatrayaM dadhra ca puuryccNdnaighnaiH| 167 / (padmacarite hame sarge) 16
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 242 ) sIla guNe rahI jIvatI / sI0 aTavI saMkaTa mAhi re / dha0 e paratIti nANI tumheM / sI0 rAkho sItAnai sAhi re // 6 // dha0 siddhAratha paNi aaviiyo| sI0 munivara kahato nimitta re / dha0 rAMmaprataI ehavo kahai / sI0 sItAsIla pavitta re // 7 // dha0 dhI0 jau pAtAli paisai kde| sI0 mera jihA sura koDi re| dha0 samudra kade sokhIjiyai / sI0 to sItAnai khoDi re // 8 // dha0 dhI0 jau jhUTho bolu kade / sI0 to mujhanai nIma sAta re / dha0 pAMca mere deva vAdinai / sI0 pAraNo karUM parabhAta re // 1 / / dha0 dhI0 te puNya mujhanai ma thAicyo / sI0 jhUTha kahuM jau koi re |dh0 manavacane kAyAkarI / sI0 sItA mahAsatI hoi re // 10 // dha0 dhI0 e bAtano e paarikho| sI0 e bhAkhu chu nimitta re / dha0 agani mAhe balisyai nhii| sI0 jalaNa husyaijalajhatti re / / 11 / / gha0 siddhAratha vANI sunnii| sI. vidyAdhara nA vRda re| dha0 / kahai sahuko tai bhalo kiyo / sI0 sAca kahyo sukhakaMda re||12|| dha0 sakalabhUSaNa shriisaadhniN| sI0 upasargathayA asamAna re| dha0 tiNa avasari tihA Upano / sI0 niramala kevalagyAna re||13|| dha0 te munivaranaI vAdivA / sI0 Avinai iMdramahArAja re| dha0 bAta sItAtaNI saaNbhlii| sI0 dhIjanA mAMDyA sAja re // 14 // dha0 haraNegasepI nai khyo| sI0 indra teDInai ema re|dh0| dhIja karAvaNa maaNddiyo| sI0 kahau sItAnai kemare // 15 dha0 trikaraNa zuddha sItA satI / sI0 tehanai kare tuM sahAja re |dhaa hu~ jAvu chu utAvalo / sI0 muni vAdaNa mahA kAja re // 16 / / dha0
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 243 ) indra Adeza leI krii| sI0 hariNegamepI devare dhi0) turata sItA pAse gyo| sI0 sItAnI karivA sevare ||17|dh0 tehabaI rAma ne sevake / sI0 AvInai kahyo emare dha0 vAvi lagAyA IdhaNA / sI0 DhIli karo tumhe kemare / / 18 / / dha0 valatI Agi dekhI karI / sI0 rAma thayo dilagIra re |dh0 hAhA kaSTa moTo paDyo / sI0 kima sahisai e sarIra re||16|| dha Agi nahI kade aapnnii| sI0 dusamana jima dukhadAya re dhina kalaMka utArayo jouyi| sI0 bIjo na sujhaDa upAya re // 20 // dha0 loka to boka samA kahyA / sI0 kuNa rAkhaDa mukha sAhi re |dh0|| apajasa aNasahatI thkii| sI0 sItA valI AgI mAMhi re / / 2 / / hAhA kadAci sItA vlii| sI0 to vali kadi dekhIsa re |dh0| jo sUdhI dhIjaI karI / sI0 tau lahisyai sujagIsa re // 22 // dha0 rAmanaI ema vimAsatAM / sI0 Agi badhI suprakAsa re|dh0|| jhAlo mAla milI gii| sI0 dhUma chAyo AkAsa re / / 23 / / dha0 dhaga dhaga savada biihaamnno| sI0 aganino Uchalyo tAma re| eka gAUno caaNdrnno| sI0 cihu~disi thayo ThAma ThAma re // 24 / / dha0 vAya DaMDula' vAyovalI / sI0 je vAlI karaI khaMbhare |dh0| kAyaranA kApyA hiyaa| sI0 sunanara pAmyA acaMbha re / / 2 / / dha0 tiNa velA AvI tihA / sI0 sItA vAvaDI pAsi re |dh0| snAna karI parighala jalai / sI0 arihaMta pUjI ulhAsi re||26|| dha0 siddha sakala praNamI krii| sI0 AcArija uvajhAya re| sAtha namo tIratha dhnnii| sI0 munisuvratanA pAya re // 27 // va0 1-ddol|
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ .( 244 ) valatI Agi pAsai rhii| sI0 sura nara nArI samakSi re|dh0 sItA kahai suNijyo tumhe| sI0 bho lokapAla pratakSi re||28|| dha0 maI zrIrAma vinA kade / sI0 purupa anerau koi re|dh0 / mana mAMhi piNa vAMchyau huvai / sI0 rAgai sAmho joyo hoi re / / 2 / / tau Agi mujha nai baalijyo| sI0 nahitara sItala thAu re| dha0 Agi nahI kehanI sagI / sI0 nahi sago DaMDulA vAya re // 30 // dha0 ima sItA kahatI thkii| sI. samaraMtI nokAra re |dh0|| jitarai sItA utAvalI / sI0 paisai Agi mamAri re / / 31 / / dha0 titarai bAya thaMbhI rhyo| sI0 chUTA pANI pravAha re dhi0 loka sahUnai dekhatAM / sI0 UMco vAdhyo athAha re // 32 // dha0 , loka lAgA jala buuddivaa| sI0 hUyo hAhAkAra re |dhaa vidyAdhara UDo gyaa| sI0 bhUcara karai te pokAra re // 33 // dha0 rAkhi rAkhi sItA stii| sI0 tuM saraNo tuM trANa re|dh0) . ima vilApa lokaatnnii| sI0 sItA suNata pramANa re||34|| dha0 kari karuNA nija pAMNi su| sI0 thaMbhyo pANi pravAha re dha0) vAvi rahI pANI bhrii| sI. ulaTyo aMgi uchAha re // 3 // , loka lAgA sahu dekhivA / sI0 khuzI thakA te vAvire dh| niramala nIra bharI tarI / sI0 haMsa sevA kari Avi re // 36 / / maNimaya baraDI moklii| sI0 pAvaDI kanaka prakAra re dha0 vAvi vici kIyo devatA / sI0 sahasa kamala dala sAra re||37|| siMhAsana mAMDyo tihAM / sI0 sItA vaisArI ANi re |dhaa . AbhraNa vastra pahirAviyA sI0 lakhamI baiThI jANi re // 38 // dha0
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 245 ) devatA vAI dudu bhI / sI0 kIdhI kusumanI vRSTi re |dh0 / sUdhI sUdhI sItA stii| sI0 kahai sahu ko abhISTa re // 36 / / dha0 nATaka mADyo devatA / sI0 karaI sItA guNa prAma re dhi0|| sIla sItAnA saarikho| sI0 nahi jagamai kiNaThAma re ||40||dh0 satIyAM mo sItA lhii| sI0 rekhA jagata prasiddha re / dha0 / AgimaI paisi diikhaaddiiyo| sI0 sAca jINai suvisuddha re / / 41 camatakAra upajAviyo / sI0 suranara nai paNi jeNa re / dha0 kIdhA kula ve UjalA / sI0 niramala sIla guNeNa re / / 42|| dha0 sobha caDAvI raamnii| sI0 putranaI kIdho pramoda re / gha0 lakhamaNa lAdho paarikho| sI0 thayo ANaMda vinoda re / / 43 / 10 tehavai kuza lava aaviiyaa| sI0 ANiMda aMgi na mAya re 10 sItAnA caraNo namyA / sI0 hIyaDai bhIDyA mAya re / / 4 / gha0 sItAnI mahimA krii| sI0 devatA rAma te dekhi re| dha ati harakhita huto kahai / sI0 pAmI prIti vizeSi re|45|| gha0 he priye tujha thAyo bhalo / sI0 tuM jIve cirakAla reH dha0 sukha bhogavai nija kaMta su| sI0 rAjariddhi suvisalAre // 46 // dha0 eka gunaha e maahro| sI0 khami tuM sadAkhiNa bhAri re / dha0 Aja pachI hu nahi kruuN| sI0 aparAdha iNa avatAri re ||47||dh0 thAsuprasana hasi boli tuN| sI0 tU mujha jIva samAna re| dha0 solaha sahasa aNtetrii| sI0 te mAhi tuM parathAna re / / 48 // dha0 tujha AganyA lopuM nhii| sI0 ma vinavara zrIrAma re| dha0 paNi sItA mAnai nahI / sI0 kahaI muma dhrama suM kAma re ||4aadh0
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 246 ) navamA khaMDataNI bhaNI / sI0 bIjI DhAla visAla re / dha0 samayasudara karaI vaMdanA / sI0 sItAsatInai trikAla re / / 50|| 10 sarvagAthA ||10|| dahA 13 kahaI sItA prItama suNo, tumhe kahyo te tema / paNi hu~ bhogathI ubhagI, citta amhAro ema / / 1 / / aimaI lapaTANI hutI, pahilI tumha suM kaMta / / NitaI mujhanai pariharI, te sAbharaI vRtAMta / / 2 / / tucha sukhu saMsAranA, dukhu ghaNo dIsaMta / sarava meru paTatara, kaho mana kima hIsaMta / / 3 / / tiNanApurise parihasyo, kuTambataNo pratibaMdha' / aMtakali dukha UpajaI, prItama prema sambandha // 4 // hA hA tAvo karaI', jau pahilo prati prema / chADyo huna to mujjhanau, e dukha par3atA kema // 5 // bhoga ghaNehIbhogave, jIvanai tripati na hoi / / supana sArIpAsukha e, duragati dukha dyai soDa // 6 // te sukhanahi cakre tinai, je sukha sAdhanai jANi / maI mani vAlyomAharo, ma kahisi mujhanai tANi / / 7 // ima kahatI sItA ratI, kIdho mastaka loca' / kesa klesa dUra kyiA, sahu TalI mananI soca // 8 // 1-paribandha / 2~ rho| 3- ityuktavA maithilI kezAnuncaravAna svamuSTinA / / rAmayaMcArpayAmAsa zakrasyeva jinezvara. (padamacaritre navam sarge)
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 247 ) rAma dekhi sItA taNA, syAma bhamarate kesa / mUrachAgata dharatI paDyA, ANI mana aMdesa // 6 // caMdanapANI chAMTinai, ghAlyA sItala vAya / bahi jhAli baiThA kIyA, rAma kahai hAya hAya // 10 // tehavai tihA AyovahI, sarvagupti munirAya / tiNa dIkSA dIdhI turata, sItAnai sukhadAya // 11 // / caraNasirI tihA pahutaNI, tehanai supI eh| sItA pAlai sAdhavI, saMyama sUdho jeha / / 12 // pAMcasumati triha gupati suM, niramala nyAna caritra / sAdhaI sItA sAdhavI, Irata anaI parata / / 13 / / sarvagAthA // 114 // DhAla 3 // rAga knddo|| 'Thamaki-Thamaki pAyaneurI vajAvai, gajagati vAha ga0 laDAvai // 1 // raMgalI mAlaNi Avai // ' e gItanI DhAla // rAMmacaMdana dekhai sItA, nayaNe nIra / na0 varasItA // 1 // mohi sItA nAri melAvo, virahI rAma karai pchtaavo| sItAnai / sI0 smjhaavo| mo0 aaN0|| kuNa pApI sItA gayo leI, kuNa gayo, ku0 dukha deI sAmo0 dIkhaInahIM sItA kima nayaNe, bola nahIM, bo0 kimavayaNe ||3|| mo0 loca kIyo keNi pAchI ANo, kuNaleNahArA, ku0 pichANo ||4mo0 devataNo devadattaNa pheDu, rAjA mAri utheDu // 5 / / mo0
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 248 ) dhUtAro kuNa gayo dhUtarI, te kaho, te0 nAma kharI / mo0 / koI apahari gayo kapaTa vizeSaDa, paNi huI sAdhavI vepai ||7|mo0 pAlI ANi rAkhisi gharamAhe, depisi, de0 dRSTi uchAhe ||8|| mo0 ima vilApa suNi tihA Avai, lakhamaNi paNi la0 samajhAci / / 6 / / mo0 ma kahi vacana ehavA tu bhAI, taitajI mujjhatau bhaujAI ||10||mo0 hiva vekhAsa kiyA kyA hoI, thUki gilai, thU0 nahi koI ||1shaa mo0 dhana sItA jiNa saMyama lIgho, dukhu jalaMjali dIdho // 1 // mo0 Apa taraI avarAnaI tAraI, kaThina kriyA, ka0 vrata dhaar||13||mo0 ehana hiva paraNAma karIjaI, bhava samudra, bha0 tarIjaI ||14||mo0 ima rAmacaMda bhaNI samajhAyo, rAma saMvega, rA0 mai Ayo // 1 / / mo0 kuza lava khecara sAthai leI, lakhamaNa rAma, la0 eveI / / 16 / / mo0 gaji caDi gayA mananai ullAsai, sakalabhUpaNa, sa0 muni pAsai / / 17 / / navamA khaMDataNI DhAla trIjI, suNata sabhA sahurImI / / 18 / mo0 samayasuMdara kahai sItA sAcI, veda purANe re vAcI / / 1 / / mo0 sarvagAthA // 13 // dahA 10 sakalabhUSaNa zrI kevalI, sAtha guNe abhirAma / paMcAbhigamana sAcavI, tehanai kiyo praNAma ||1|| Agai vaiThA Avinai, lakhamaNa rAma sakoi / tihA baiThI thakI olakhI, sItA sAdhavI hoi // 2 // tehavai kevalI desanA, devA sAMDI tethi| lakhamaNa rAma sugrIva sahu, parapadA vaiThI jethi / / 3 / /
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 246 ) rAga dvapa vAhyA thakA, viSaya sukha aaskt| astrI kAjaI adhamanara, dhA mArai Arakta !|4|| mAho mAhe mArinai, mUDha bhamaI saMsAri / dukha dekhaiM duragati gayA, pADatA pokAra ||5|| rAga dveSa muMkI karI, sudho Adarai dhammai / / pApa aDhArai pariharaI, bhAjai mithyA bharma // 6 // saMyama pAlaI tapa tapaI, sAdhanai zrAvaka jeha / puNyaM taNaI parabhAva thI, subhagati pAmai teha ||7|| ityAdika dhrama desaNA, suNi parihari prmaad| , prasana vibhISaNa nRpa karai, bhagavana karau prasAda / / 8 / rAma anai lakhamaNa taNai, rAvaNa suM raNa ema / sItA sambandhai thayo, kahau te kAraNa kem / / . sakalabhUSaNa zrI kevalI, bhASai nyAna ananta / rAMma anaI rAvaNa taNo, pUrava bhava virataMta // 10 // sarvagAthA // 14 // DhAla 4 // rAga husenI dhanyAsirI mizra // dillI ke darabAra mai , lakha AvaI lakha jaai| eka na AvaI navaragakhAna, jAkI pagharI Dhali-Dhali jAvaive // 1 // navaraMga vairAgIlAla / e gItanI DhAla / kSemapurI nagarI hu~to, vyApArI nayadatta / / tAsa sunaMdA bhArijA, suviveka kalA supavitta vezA
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 250 ) pUrava bhava suNijyo ema, rAga dvepa chai pADuyA / viDhavAno lejo nema ve // pU0 A0 / / putra thayA ve tehanai, dhanadatta anai vasudatta / tethi vasaI vivahAriyo, vali bIjosAgaradatta ve ||2||puu0 ratanAmA tasu bhArijA, kanyArUpaDa kari rNbh| guNavatI nAmai guNabharI, dekhatA thAyai acaMbha ve ||3|| pU0 bApa dIdhI vasudatta nai, guNavatI kanyA eha / dravyataNai lobhai karI, mAtA vali dIdhI tehave // 4 // pU0 tiNa nagarI vivahAriyaDa, vala anya hu~to zrIkaMta / brAhmaNa mitra jai kahyo, vasudatta nai virataMta ve ||shaa pU0 bAta suNI nai kopiyau, nijakara lIdhara karavAla / prahAra diyau zrIkaMta nai, vasudattai jai tatakAla ve // 6 / / pU0 zrIkaMtai paNi le churI, maratai mAri tasu peTi / ima beU viDhatA thakAM, mArI tA muyA neTi, be // 7 // pU0 be vanamai gaja UpanA, dekhI naI jAgyo kop| ekaekanaI mAriyo, tihApaNi thayo bihuMnolopa ve // 8 // pU0 mahipa vRSabha vAnara thayA, dvIpI mRga anukrami jeha / mAhomAhi viDhImuMyA, sahu krodhataNA phala teha ve 18|| pU0 ima jalacara thalacara bhave, bhamate dIThA bahu dukhu / vayara virodha mahAburA, kihAthI pAmIjai sukhu ve // 10 // pU0 hiva dhanadatta bhAI hu~to, te bAMdhava taNaI viyoga / ati dukhiyo bhamato thako, sahato saMtApanaI soga ve // 11 // pU0
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 251 ) sAdha samIpai te gayo, tihA sAbhalyo dharma vicAra / vrata pAlI zrAvaka taNA, te pahuto saraga majhAra ve ||12|| pU0 devataNA sukha bhogavI, mahApura nagarI avatAra / nAma padamaruci te thayo, tihAM seTha taNo suta sAra ve // 13 / / pU0 goyalamai gayo ekadA, tihA marato eka valaha / dekhInaI saMbhalAviyo, tehanai nokAra savada ve // 14 // pU0 . naukAranA parabhAva thI, te balada jIva tiNa ThAma / rAjA chatrapatI bhalo, tasu chanachinna e nAma ve // 15 / / pU0 zrIkAtA tasu bhArijA, te vRSabha thayo tasu putra / nAmaI vRSabha sabhAvate, AcAra vicAra vicitra ve // 16 // pU0 kuMyarapaNai goyali gayo, tihA dIThI tehija ThAma / jAtIsamaraNa Upano, te sAbhatyo ThAmanai gAma ve // 17 // pU0 bhUpa triSA je tihAM sahI, mujhanai dIdho naukAra / bodhi bIja tihA pAmIyo, paNi kiNa kIdhau upakAra ve ||18||puu0 (piNa) tehanai UlakhivA bhaNo, maDAvyau deharau teNa / pUrava bhava cItarAciyo, apaNo sagalo kumareNa ve // 16 / / pU0 nija sevakanai ima kahyo, je dekhai e citraam| paramAratha kahai pAchilo, te mujhanai kahijyo tAma ve // 20 // te sevaka tatapara thakA, rahai deharA mAMhe nitta / kumara padamaruci Aviyo, tihA vaMdana karaNa nimitta ve / / 21 / / ghaNIvAra citrAmanai, te padamaruci rahyo joi| naukArajadIdho tehanai, e rAjA vRpabha tikoDa ve // 22 //
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 252 ) jAtImamaraNa pAmIyo, tiNa baladataNo avatAra / nRpa kumaranai cItarAviyo, ma ciMtavara cittamajhAra ve / / 23 / / tehavai tiNa puruSA tihAM, te dITha seTha amUha / rAjA kumaranai jaI kaho, te Ayo gajaArUDha ve } 24 // jina pratimA praNamIkarI, nirakhyaTa te pdmkumaar| upagArI guru jANinaI, praNamyo caraNe triNabAra ve // 25 // praNamaMto tiNavAriyo, tuM rAjakumara nararAya / kuMmara kahaI tUM mAharaI, guru dharamAcArija thAya ve // 26 // tujha prasAda tirajaca huM, thayau chatrapatino putra / tuM kahaI te hiMva huM karu', tuM paraupagAra pavitra ve / / 27 / / kahara zrAvakanau dharmakari, jima pAmai bhvnistaar| Avakano dhrama Adatyo, te pAlai niratIcAra || 28 // zrAvakano dhrama pAlinaI, te vihu kIdhA kAla / bIjai devaloki UpanA, te ve sura suvisAla ve // 26 // padamarucI tihA~ thI cavI, naMdyAvata gAmanArada / naMdosara khecara taNo, thayonadana nayaNANaMda ve // 30 // rAjalIlA sukha bhogavai, saMyama lIvo atisAra / cauthai devaloki Upano, laho devataNo avatAra ve / / 31 / / mahAvideha maDa avatasyo, tihAM thI cavinau te tatra / kSemapurI nagarI bhalI, tihAM vipulavAhUna, no putra ve // 32 // zrIcandakumara sohAmaNo, bahu bhogavai sukha saMpatti / tiNa avasari tihAM AvIyA, zrIhari samAdhigupatti ve // 33 //
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 253 ) tasu pAMsai bhramasAbhalI, tasu Ayomani vayarAga / saMyamamAraga Adasyo, tapari kIdho tanu tyAga ve // 34 // pAMcamai devaloka Upano, te indrapaNa ANaMda / / dasasAgaranaiM AyuSaI, Agai apacharanA vRnda ve // 35 // tiNa avasari te guNavatI, kanyAnA vayara vizeSi / vasudatta zrIkaMta ve jaNA, hariNAdibhave dekhu dekhi ve // 36 // . bhavamAhe bhamatA thakA, kiNahI te puNya prbhaavi| nagara mRNAlataNo dhaNI, vanajaMvU sarala sabhAva ve // 37 // hemavatI tasu bhArijA, hivatehanI kukhi teha / zrIkaMtano jIva avatasyo, amidhAna sayaMbhU jeha ve // 38 // prohita eka tihA~ vasaI, zivasame dayAla sadova / zrIbhUta nAmai' suta thayo, te vasudatta taNo te jIva ve // 36 / / jinadharamI zrIbhUta te, tiNarai ghari sarasati nAri / guNavatI kanyA je hutI, te lahi mRgalI avatAra ve||40|| bhUri saMsAra mAhe bhamI, vali AcI narabhava teh| tihA~thI marithaI hAthiNI, khUtI tasu kAdama deha ve // 41 // cAraNa zravaNa munIsaraI, maratI dIdho nukaar| zrIbhUtinI putrI thaI, naukAranI mahimA sAra ve // 42 / / mAM bApa dIdho tadA, vegavatI abhiyAna / eka divana tihAM Aviyo, atimalina vastra paridhAna ve // 43 // hIlA karatI sAdhanI, bApai vArI tatakAla / pUjanIka eka sAdhacha', e jIvadayA pratipAla ve // 44 // 1-suta thayo tehno|
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 254 ) vApavacana suNi upasamI, karivA mADyo dhrmsaar| rUpavanta dekhI karai, prArathanA rAjakumAra ve // 45 / / mithyAmati te mohiyo, tiNa tehanai vApana dei / sayaMbhu kumara kAmI thako, te kumarInai nirakheDa ce // 46 // eka divasa tihAM jAinaI, rAtaI mAryo zrIbhUti / te kanyA bAchai nahIM, to paNi lAgothaI bhUta ve / / 47 // vegavatI rotI thakI, tiNa bhogavI adhmkumaar| tiNa sarApa dIdho tihAM, tuM suNi vAta vicAra ve / / 48 // mAsyo vApataI mAharo, mujhanaI tai kIdho ema / tAharI mAraNahu hujyo, janamaMtari vayara lyu jema ve ||46 !! ima kahatI muMkI tiNaI, manamai Ayo sNveg| saMyama mAraga Adasyo, dhamakaraMtA TAlyo udega ve // 50 // tapajapa karinai UpanI, te baMbha vimANA devi / bhava aneka bhamato thako, te sayaMbhukumara tiNa deva ve // 51 / / karamataNai upasama karI, tiNa lAdho narabhava saar| vijayasena munivara taNaiM, pAsaiMsuNyo dharama vicAra ve / / 52 // dIkSA le nai cAliyo, sametasikharanI jAtra / kanakaprabha mAraga milyo, vidyAdhara Rddhino pAtra ve / / 53 / / riddhi dekhi ati ruyaDI, nIyANo kIdho eha / dhramano phala cha to hujyo, mujha ehavI riddhinai deha ve / / 54 / / mugati suM kAma koi nahIM, ima kAgaNi hArI koDi | trIjai devaloki Upano, paNi neTi niyANA khoDi ve / / 55 / / 1-tiNa
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 255 ) tihAM thI cavinai te thayo, rANo rAvaNa parisiddha / dhanadattanojI pAcamaI, suraloki hu~to samRddha ve // 56 / / te tihA cavinai thayo, dasaratha naMdana zrIrAma / zrIbhUtijIva devI hu~to, te babhavimANA nAma ve / / 57 / / te cavinai sItA thaI, zrIrAmacandanI nAri / / sIlaguNe salahIjIyai, je sagalA hI saMsAri ve / / 58 / / guNavatI bhavi bhAI hu~to, guNadhara ehavai abhidhAna / sItAno bhAI thayo, bhAmaNDala vidyAvAna ve // 56 / / vasudattanai vAMbhaNa hu~to, je yajJavalka vali tatra / rAya vibhISaNa tuMthayo, te jANa pravINa bicitra ve // 6 // prativUdho naukAra thI, tihA balada 'taNo' je jIva / upagArI sahunaIthayo, te rAjA tu sugrIva ve // 61 / / ima pUrava bhava vayara thI, e sItA nAri nimitta / maraNa thayo rAvaNa taNo, e karamanI vAta vicitrave // 63|| sItAvegavatI bhavaI, je sAdhanai dIdho aal| satI thakI siri Aviyo, te kalaMka sabala cirakAla ve ||3| vali tiNa kalaMka utAriyA, te sAdhataNo sudha bhAvi / sujasa valI sItA lahyo, te dhIjataNai prastAvi // 6 // sakalabhUpaNa ima kevalI, kahyA karamanA kaThina vipAka / kalaMka na dIjaI kehanai, barajaya mAri nai hAka ve // 6 // navamA khaMDa taNI bhaNI, e cauthI moTI DhAla / samayasudara kahaba sAbhalo, hiva Agali bAta rasAla ve // 66 // sarvagAthA // 206|| - - HRT
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 256 ) dahA 6 kevalI vacana suNI karI, sahu pAMmyA saMvega / lava kuza kumara kRtAMtamukha, lyai dIkSA ativega ||1|| lakhamaNa rAma vibhIpaNAdika vidyAdhara vRnda / sItA pAsi jaI karI, praNamaDa paya araviMda / / 2 / / nija aparAdha khamAvinai, vAdI ANaMda pUra / / Apa ApaNe ghari sahu gayA, bhogavai rAja paDUra / / 3 / / hiva te sItA sAdhavI, pAlaI saMyama saar| sUtra siddhAMta bhaNai guNai, pAlaI paMcAcAra // 4 // karai veyAvaca nai vinaya, kiriyA karai kaThora tapai valI tapa AkarA, brahmacarya paNi ghora // // / sUdhau saMyama pAlinaI, aNasaNa kIdho aMti / pApa AloI paDikamI, saraNA cyAra karaMti // 6 // kAla karInai UpanI, sItA dhari subhadhyAna / devaloki te bAramai, bAvIsa sAgara mAna // 7 // ehavai lakhamaNa rAma te, nagara ayodhyA mAhi / premaiM lapaTANA rahaI, bhogavA rAja uchAhi / / 8 / / manaha manoratha pUratA, prajA taNA prtipaal| sukha bhogavatA tehanai , gayo ghaNo tihAM kAla ll sarvagAthA // 218 //
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 257 ) DhAla 5 // rAga gauDI jAti jakaDInI / "zrI naukAra mani dhyAIyai // egItanI DhAla / / eka dina indra kahai isau, devatA Agai kivaaro| mohinI jIpatAM dohilI, sahu karamA siradAro jI / / siradAra sagalA karama mAhe, mohinI vasi je pddyaa| te jANatA piNa dharma na karai, neha baMdhaNa mai aDyA / / saMsAra eha asAra jIvita, capala jala vidu jiso| saMpadA saMdhyArAga sarikhI, eka dina indra kahai isau / / 1 / / maraNo to pagamaI vahaI, kArimI kAyA eho jii| vipayArasa lubadhA thakA, popai karimI deho jI // 2 // kAraMmI deha samAri sakharI, naranArI rAtA rahai / paNi dhanya te je choDi mAyA, suddha saMyama nai grahai / / vali viSaya sukha thI jeha viramyA, dhanya dhanya sako khii| cakravarti sanatakumAranI pari, maraNo to pagamaI vahaI // 20 // indra vacana ima sAbhalI, i drANI kahai emojii| vAravAra kahau tumhe, dohilo choDatAM premojI / / choDatA dohilo prema prItama indra kahara sAbhali priyA / nagarI ayodhyA mAhi lakhamaNa rAma bAdhava nirikhIyA // e prema lapaTANA rahai jIvai nahI (jima) jala maachlii| te viraha choDaI prANa apaNA indra vacana ima sAMbhalI // 3 //
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 258 ) iMdranA vacana suNI karI, kautuka ANI cittojii| turata ayodhyA nagaramaI, do devatA saMpatto jI / / saMpatta do devatA tihA kaNi rAmanaI ghari AvIyA / devanI mAyA kelavI nai aMteura rovarAviyA / / te karau hAhAkAra sagalI rAmanI aNteurii| hA rAma prItama kiNa hasyo tuM indra nA vacana suNI karI // 4 // hAhAkAra lakhamaNa suNI, dhAI Ayo pAso jii| kahai muma vAMdhavakiNahatyo, rANI royai udAso jii|| udAsa rANI kema royai ima kahato lakhamaNa tadA / vAdhava taNo ati dukha karato paDyo jANi haNyo gadA // aNa bolato rahyo AMkhi mIcI muyo' jANyo bhnnii| pachatAva karivA devalAgA hA hA kAra vacana suNI // 5 // avicAsyo amhe kIyo, e kautukano kaamojii| amhe lakhamaNanA maraNanA, hetu thayA iNa ThAmo jI / / iNa ThAmi lakhamaNa maraNa pAsyo pApa lAgo amha bhnnii| hAsA thakI e thaI veSAsI vAta vAdhI ati ghaNI / / 1-bhavesminmeva sudatta jIvo bhUllakSmaNo'nujaH / tatrApya mukhya kaumAremughAgAccharadA zata ||1|| zatatraya maDalitve catvAriMzatu digjaye / vakAdaza sahasrAsAddharAjye'ndaSTi ca ||2|| dvAdazAbda sahasrANi srvmaayuritikrmaa| yayAvira tasyaiva kevala narakAvaham // 2 // iti padmacaritre dazamasa lkssmnnaayu.||3||
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 256 ) huNahAra vAta Talai nahi jiNa jIve jeha nibaMdhIyo / te sukhu nai dukhu lahai timahija avicAryoM amhe kIyo ||6|| ima citavatAM vahuparI jIvADhaNa asamattho jI / deva gayA devalokamaI jihAthI AyA tetho jI // AyA jihAthI teNi avasari milI sahu aMtevarI / amha kaMta snehakarI rIsANo manAvai pAe parI // je kirs bholI ko kAi te khamijyo kirapA karI / kari joDi karinai page lAgI ima citavatA bahu parI ||7|| iNa pari vividha vacana kahyA, sahu aMteurI tAso jI mRtaka kalevara Agalai, niphala thayo te nirAso jI // nIrAsa sahu aMtevarI thaI, tiNa samai tihAM AviyA | zrIrAma hAhA rava suNI nai, pAsevANa pUchAviyA // Aja kA badana vichAya dIsaha, sahodara avacana rahyA / kiNa savyo mujha prANavallabha iNa pari vividha vacana kA ||8| 1 kima sAmha jovara nahI, kima UThaI nahI Ajo jI / kima kopyo mujha Upara, kima lopI mujha lAjo lo || kima lAja lopI mAharI ima kahI sira su cuMviyo / voli tu bAdhava vAha jhAlI, hIyAsetI bhIDiyo || ko kiyo mujha aparAdha khami tuM, tujha vinA na sakuM rahI / mujhe prANa chUTa tuma pAkhai kima sAmhara jovai nahIM // 6 // rAma muyo jANI karI, lAgo vajra prahAro jI / saDi paDyo dharaNItalaI, mUrchita thayo niradhAro jI //
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ niradhAra sItala pavana yogaI cetanA pAmI vlii| mohinI karama saneha jAgyo UThiyo vali jhalaphalI / / , ApaNA hAtha suM deha pharasI cikicchA kari bahu prii| vali muMyo jAMNinaIthayo murachita rAmaI muyo jANI karI // 10 // vali rAmai cetana lahI, karivA mADyA vilApo jii| hA bacha hA vAMdhava mujha, mujhanai dehi alApo jI / / alApa mujhanai dehi tuma biNa, prAMNa chUTaI maahraa| bolAvi mujhanaI kahI bAdhava viraha na khamuM tAharA // lakhamaNa ajI tuM kima na bolai, kima rahyo tuM haTha grhii| ' ima rAmacanda vilApa kIdhA vali rAmai cetana lahI / / 11 / / ima hAhArava sAMbhalI, lakhamaNa kerI nAro jii| ekaThI milI AcI tihA, karaI AkraMda pokAro jii|| pokAra karatA hIyo phUTai, hAra noDai ApaNA / AbharaNa dehathakI utArai, jharaI AMsu atighaNA / / vali paDaDa dharatI dukhu karatI, thaI Akula vyAkulI / hA nAtha hA prItama gayo kihAM ima hAhArava sAMbhalI / / 12 // he priyu kA dIsai nahI, nirasata nayaNANaMdo jii| dyai darasaNa dasarathasuta, rAghava vaMsa diNado jii|| diNada sudara rUpa tAharo sUravIrapaNo kihAM / guNa tAharA kethena dIsaI, prANajIvaNa jaga ihAM // kima apahatyo tujhanai te kuNa chaI devatA pApI shii| iNapari vilApa aneka kIdhA he priyu kAM dIsai nahIM // 13 //
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAma rAjana choDIyo, vyApyo mohinI karmo jii| jIvarahita lakhamaNataNo, deha AliMgai paDyo bharmo jii| paDyo bharma deha upADi UMcara, vaisAraI kholai vlii| karajoDI vInati karai ehavI, vAta kari mujha suM milii| paNi te kalevara kema bolai rAmano sUno hiyo| mohinI karama viTaMba sagalo rAma rAjana choDIyo // 14 // ehavI vAta suNI sahu, te vidyAdhara rAjo jii| sugrIvarAya vibhIpaNa, pramukha milI hitakAjo jo // hita kAja te AyA ayodhyA, rAma nai praNamI karI / karana vInatI tuM muMki mRtakanara soga citA pariharI / / tuM jANi bAMdhava muyo mAharo athira AUpo bahu / tiNa dharama udyama kari vizeSai ehavI vAta suNI sahu / / 15 / / rAya vibhIpaNa ima kahai, suNi zrIrAma nisaMko jo| sahunai maraNo sAdharaNa, kuNa rAjA kuNa raMko jI / / kuNa raMka tIrtha kara kihA gaNadhara kihAM cakravati kihaa| vAsudevanai baladeva chatrapati kuNa muyo nahi kahi ihA / / jau tumha sarikhA mahApuruSa paNi ema sogAtura rahai / tara avara mANasa kisI gaNaNA rAya vibhISaNa ima kahai / / 16 / / tiNakAraNi soga mukinaDa, karau lakhamaNa saMsakAro jii| eha vacana suNI kopIyo, rAma kahai avicArojI / / avicAra rAma kaha suNo re duSTa pApiSTo tumhe / calo ApaNo kuTamba bAlo kahuM chaM tumhanai amhe / /
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 262 ) UThinai Ape jAisAM koI na kaha kuvacana bakinai / tiNa desinai paradesa bhamasyA tiNa kAraNa soga mUkina3 / / 17 / / ima khecara nibharaMchiyA, le lakhamaNanI deho jii| kAMdhai ghAlI nIsasyo, vali vaisAtyo teho jii|| vaisAri majjaNa pIDha Upari anerI ThAmaI jii| nhadarAvIyo jala kanaka kalasa kalevara susatai thaI / / valivastra uttama sakhara AbhraNa lakhamaNanai pahirAviyA / bhojana bhalA mukhamAhi ghAlyA ima khecara nibhraMchiyA / / 18 // iNapari rAma sevA karai, lakhamaNa mRtakanI nitto jii| mohanI karama vAhyo thako parihA rAja kalatto jii|| parihA rAjakalatra sagalA mAsa cha gayA jehvii| saMvuka kharadUpaNa taNo lahyo vayara avasara tehavai / / tehanAputrAdika vidyAdhara kaTaka karinai nIsaraha / tatakhiNa ayodhyA nagari AvaI iNa pari rAma sevA karai / / 16 / / rAma vRtAnta te jANinaI lakhamaNanai Thavi tethyo jii| dhanupa caDAvi sAmho thayo, vidyAdhara ripu jethyo jI / / ripu jethi kopAruNa thaInai krUradRSTi karI ydaa.| suravara jaTAyudha kRtAtamukhano kApiyo Asana tadA / / tiNa Avi rAmanai diyo sAhija kaTaka sabalo Avinai / AkAsa mAragi le vikuravyA rAma vRtAMta te jANinai // 20 // sura vali coTa sabala karI, vidyAdharanA vRndo jii| tatakhiNa te nAsI gayA, jIto zrIrAmacaMdo jii|
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAmacaMda jIto deva Agai vidyAdhara nara kima rahai / te hAri mAnI gayA nAsI Apa ApaNapai kahaI / / vali rAma prativodhaNa bhaNI upAya mAMDyo bhuprii| te deva veDaM karai upakrama sura vali coTa sabala karI / / 21 / / sUko sara sIMcIjato, dekhADai te devo jo|| valada muMyo hala jotaryo, kamala silAtali Tevo jI / / taTiTeva ghANI mAhi velU pIlatI giri uuprii| gADalo cADa te dekhADai devatA tiNa UparaI / / kahai rAma mUrikha tumhe dIso kAma Udho kiijto| kima siddhi thAsyai tumhe joyo sUko sara sIMcIjato // 22 // te kahaI suNi mahApuruSa tu, pagamai balatI te koyojii| dekhaI dUri balatI sahU, hRdaya vicArI joyojI / / hRdaya vicArI joinai tuM muyo kima jIvai vlii| kA bhamaI mRtaka upADi kAdhai akali dosai chai clii| tuM jANi lakhamaNa muMyo nizcaya mRtakanaI syuM karisa huN| ko loka mAhe lahai hAsI te kahai suNi mahApurupa tuM // 23 // rAma kahai amaMgala tumhe, kA kaho mUrikha thAyo jii| mujha bAMdhava jIvai acha3, rahyo mujhathI rIsAyojI / / mujhathI rIsAya rahyo vAMdhava ima kadAgraha le rhyo| vali sura jaTAyudha mani vimAsaI rAma mAnai nahi kahyo / vali karU koI upAya bIjo rAma samajhai jo kimhe / ekanara dikhADyo maDa lIdhai, rAma kahai amaMgala tumhe // 24 //
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 264 ) mRtakanai deto kaThalIyo, rAma pUchayo tehojii| phiTa muMDA tujANai nahI, kima jImai maDau ehojI // kima maDo jIma kahai te nara mujjha nArI vaalhii| mujhathI rIsANI e na bola dusamaNa loka muMI khii| tehanA aNasahatau vacana huM tumha pAsai aaviyo| jehavo hu tehavo tu paNi mRtaka nai deto kaulIyo / / 2 / / sarisA nara sariseNa tu, rAcai kuNa dyai sIkhojI / Ape ve DAhA ghaj, mai tujha kIdhI parIkho jI / / kIdhI parIkSA tAharI maI huM tujha pAsi rahisi khi| rAmacaMda Adara ghaNo dIdho ekaThA veuM rahA / / eka divasa te veLa maDAnai muMkinai hariseNa su / gayA kethi keNi ThAmai anerai sarisA nara sariseNa tuM // 26 / / pAche valate sAbhalyau, devanI mAyA melyojI / lakhamaNa nAri suM bolato, karato kAminI kelyojii|| kAminI karato keli dITho rAmanai suravara khii| tujha baMdhu mahApApiSTa mAharI nArikhaM hasato rhii| mujha nAri paNi aticapala caMcala maI hivaI ima attklyo| kuNa kAma iNasaM ApaNa hiva pAche valate sAMbhalyau ||27|| rAja choDyoM kA taIApaNo, e vAMdhava nai kAjo jii| volAyA bolai nahIM, na giNai kAyado lAjojI / / na giNai e kAyado lAla ApaNo ika pakho neho kiso| saMbhAri zrI vItarAga devano vacana amRta rasa jiso||
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 265 ) saMsAra eha asAra kArimo rAga sakala kuTaMba taNo / svAratha taNo sahu ko milyA tiNa rAja choDyo kAta ApaNo // 28 mAta pitA vAMdhava sahU, bhArijA bhaginI putrojii| maraNathI ko rAkhai nahI, nahi Irata naI paratro jii|| Irata paratta rAkhaDa nahi ko, kari Atamahita tuhivii| tu choDi rAjanaI riddhi sagalI jima lahana sukha parabhavaH / / jima tujjha vAMdhava muMyo tima kuNa tujjhanai rAkhar3a pahU / tu ceti ceti ho catura naravara mAta pitA bAMdhava sahU / / 6 / / ima sabhilatA rAmanaI, nAThau moha pisAco jii| adhyavasAya Ayo bhalo, saTha e kahai chai sAco jI / / sahu sAca kahai chai eha mujhanaI baMdhu prema utAriyau / saMsAra dukhu majhAra e sahi muyo lakhamaNa jANiyau / / mujha kahI vAta tumhe tikAto mAharA hita kaamnaa| duragati paDato tumhe rAkhyo ima sAbhalatA rAma nai ||30|| kuNa upagArI chau tumhe, kihA thI AyA ethojii| upagAra kima mujhanai kIyo, kima bhAi muyo tethojI / / kima bhAI muyo mAharo ima pUchatA pragaTa kiiyo| devatA kero rUpa kuMDala calata AbharaNa alNkiyo| zrIrAma sAbhali tujjhanai pratibodhivA AyA amhe| kahaiM ApaNI te vAta sagalI kuNa upagArI chaTha tumhe / / 3 / / teha jaTAyudha paMkhIyo, tuma naukAra prbhaavojii| cauthaMi devaloki Upano, sItAharaNa prastAvo jI / /
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvi sItAharaNa karaI ra paNi sevaka tumha taNo / kRtAtamukha je huno tiNa cArina pAlyo ati vaNo / / Upano e paNi teNa ThAma avadhijJAna pryuNjiiyo| dIThI avasthA ehavI tujha teha jaTAyudha paMkhoyo // 32 // tulakhamaNanaI muyo thako, kAdha lIdhara bhamaDa teho jii| tiNa tujhanai pratibodhivA, mAyA kelavI eho jI / / kelavI mAyA amhe sagalI, tujjhanai prati buujhyo| bali kahai tu te karUM amhe, eha avasara sAcanyo / kahai rAma mujhanai sahU kIdho dIyo pratibodha ThAvako / ApaNI ThAmai tumhe pahuco tu lakhamaNa naI muyo thako // 33 // lakhamaNanai saMsakArinaI, rAma caDyo vayarAgo jii| kAmanai bhogathI ubhagyo, rAjataNaDa karata tyAgo jii|| karai rAjariddhino tyAga cAritra leNanai uchaka huyo| kahai satrudhananaI rAjalyai tuM mai diyo tumanai duyo / / hu grahisi cAritra tapa tapInai pApa karama nivaarnii| sAsatA pAmisi sukhu mugatinA lakhamaNa nai saMsakAri nai // 34 // sadhana balato bhaNa, rAja rUDo nahi ehojI / tiNa kAraNi choDayo tumhe, dhai dukha narakano teho jI // ghara dukha naraka no valiya lakhamaNa taNo dukhu thayo ghaNo / tiNa rAjariddha thakI sahodara Ubhago mana amhtnno|| (hu~) paNi tumhAM suM leisi cAritra suddha saMvegai ghnn| zrIrAma jANyo jugata kahai chaha satrudhana valato bhaNai // 35 //
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 267 ) rAma anaMgalavaNa taNaiM, veTAnai dIyo raajojii| sugrIvarAya vibhIpaNa, pramukha khecara zubha kAjo jii| subha kAja khecara rAjadeI, ApaNAM veTAM bhnnii| cAritralevA bhaNI AyA utAvali kari atighaNI // ehavaI zrAvaka tihA AvI arahadAsa isu bhaNai / suni vInatI zrIrAma morI rAma anaMgalavaNa taNaI // 36 // zrImunisuvrata svAmino, tIratha varataI ehojI / cAraNa zramaNa munIsara, suvratanAma chai jeho jI / / nAma chai suvrata jehana te sAdhu saMprati chaDa uhA~ / tAsu pAsi dIkSA lyau tumhe to vAta jugatI chai tihA // . sAvAsi zrAvaka tujjhanaI taI, kahyo vacana prstaavno| dIkSAtaNo mahocchava mADiyo zrI munisuvrata svAmino / / 37 / / sakalanagara siNagAriyA, dehare pUjA snAtro jii| aTThAI mahucchava bhalA, nAcai naTuyA pAtro jI / / nAcai te naTuyA pAtra sagalaI, saMgha pUjA kiijiiyii| jImADiyai bhojana bhalo pari, vastra AbharaNa diijiiyii| atighaNA dInanai dAna deI sujama jaga vistaariyaa| zrIrAma cAritra leNa cAlyA sakala nagara siNagAriyA // 38 // ADaMbara su AvIyA, sutrata munivara pAso jii| vidhi suM kIdhI vaMdanA, ApaNaI manamai ulaasojii|| ullAsa mananaI rAmacaMdai AdarI saMyama sirI / sugrIva' pramukha vidyAdhare paNi rAmanI pari AdarI / 1-zatrughna sugrIva vibhIpaNa virAdhita pramukha SoDaza sahala nRpe| samaM rAmovataM jagRhe saptatriMzatsahasrANi nArINA nAbhizca rAma ||1||
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 268 ) cAritra pAlai doSa TAlai mugati suM mana lAviyA / / zrIrAmacaMda mahAmunIsara ADaMbara suM AvIyA / / 36 / / jIvataNI yatanA karaI, bolaI satya vacanno jii| adata na lyaI methuna tajaI, nahi parigraha dhanadhanno jI / / parigraha na rAkha nahiya, mAyA ukRSTI rahaNI rahai / AtapanA karai uSNakAlA, sItakAlasI shi|| kUramataNI parigupta kAyA, varasAlaI tapa Adarai / apramatta saMyama rAma pAla jIvataNI yatanA krii||40|| sugrIva pramukha vidyAdharA, solasahasa rAjAno jii| rAma saghAtai saMcama lIyo, manidhara niramala dhyAno jii|| manidharI nirasala dhyAna saMyama pAlatAM te tapa tpii| sainIsa sahasa aMteurI paNi lei saMyama japa japai / / sahu sAdhunai sAdhavI apaNo aratha sAdhai ttpraa| taraIApanaI tAraI vIjAnaI sugrIva pramukha vidyAdharA / / 41 / / suvratasUrinA pacanamI, karai ekalla vihAro jI' / nAnA vidhi abhigraha karai, rahai giri aTavI majhArojI / / aTavo majhAraI tapatapatAM avadhijJAna te apno| jiNakarI jANyo vaMdhunai e narakano dukha saMpano / / manacitavaI lakhamaNa sarIkho aradhacakro duradamI / bhogavI sukhunai paDyo narakai sutratasUri nA paya namI / / 42 // 1-pavandA gurupAdAnte tapastasa vA rAmaH / ekAkI bane pUrvAGga zrutabhAvitaH satrapi jahAra / /
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 266 ) vasudattAdi pUrava bhavaI, mujha hu~to ati neho jii| satrunai mitra sarikhA hivaI, tiNamaI choDyo neho jI / / mai choDiyo hiva neha sagalo ima vimAsI upsmi| AhArapANI sUjhato lyaI gocarI nagarI bhamaI / / vali rahaI aTavI mAMhi ahinisi apacharA guNa sNstvii| * * * * * * * * vasudattAdi pUrava bhavaI / / 43 // eka dina viharato Aviyo, koDi silAtala rAmo jii| karama chedana kAugi rahyo, eka mugati suM kAmo jii| eka mugatisetI kAma tehanai dhyAna niraMjaNa dhyaave| bhAvanA sUdhI citta bhAvai, karama koDi khapAvae / / pAMcamI DhAla e jAti jakaDI, rAga goDI vaadhiyo| rAmanai praNamai samayasundara eka dina viharato Aviyo / / 44 / / sarvagAthA // 262 / / dahA 37 koDisilA kAusagi rahyo, rAma nilaMdhI yog| sItendra dITho tihAM, avadhijJAna upayogi / / 1 // premarAgamani apano, mar3ha vimAsyo ema / yoga dhyAnathI cukavU, rAmanaIhu~ jimatema // 2 // bhapaka zreNithI pADinai, nIce nAkhu raam| jAto rAkhuM mugati thI, jima mujha sIjhara kAma / / 3 / / mujha devaloka upanai, mAharo thAyai mitra / premaI lapaToNA thakA, amhe rahuM ekatra // 4 //
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 270 ) ima citavinai attasyo, saraga thakI sItendra / kAmarahita zrIrAma jihA, tihA Aviyo atiMdra // 5 // rAma Upari phUlAtaNA, gaMdhodakanI vRSTi / kIdhI sItendra tihA, dhArI rAganI dRSTi / / 6 / / sItA rUpa pragaTa karI, divya vikurvI riddhi / rAmacada AgaI koyA, nATaka vatrIsabaddha // 7 // nRtya karaI apch| tihA, gAyaI gIta rasAla / hAva bhAva vibhrama karaI, vArU nayana' visAla // 8 // sItA kahaI thAvo tumheM, mujha Upari suprasanna / sAmho jovo he priyU, mukhi bolo suvacanna / / 6 / / AliMgana dyA Avinai, mumatai apaNI jANi / virahAnala mujha vAri tuM, he jIvana he prANa || 10 // e vidyAdhara kanyakA, rUpaDaM rambha samAna / tujha Upari mohI rahI, ghaDa tehanaI sanamAna / / 11 / / prItama kari pANigrahaNa, bharajovana e nAri / bhogavi bhoga sabhAgiyA, lyai jovana phalasAra // 12 // dharama karojai sukhabhaNI, te sukha bhogavi eha / kara AyA sukha kA tajI, prItama paDaI sandeha / / 13 / / vacana sarAga sItA kahyA, ima nAnA parakAra / vIjA nara cUkai turata, vacana suNI savikAra // 14 // 1-vinaya /
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 271 ) paNi zrIrAma munIsarU, rahyA nizcala kAusaga / rAmarAya cUkA nahIM, jimi giri meru aDigga / / 15 // rAma kSapaka zreNaDa caDI, dhasyo niraMjana dhyAna / cyAri karama cUrI karI, pAmyo kevala nyAna // 16 / / kevali mahimA sura karaI, kaMcaNa kamala Thavei / pada vaMdai sItendra paNi, triha pradakSiNA dei / / 17 // karajoDInai guNastavai, tuM moTo aNagAra / aparAdha khAmai ApaNo, page lAgi bahubAra // 18 // kamala Upari vaisI karI, kevalI dharma khe| sItendrAdika tihAM sahu, sUdhai citta suNei / / 16 / / e saMsAra asAra chaI, dukhu taNo bhaNDAra / madhuvindU dRSTAnta jima, nahi ko sukhu ligAra // 20 // mokSa taNo mAraga kahyo, sudho sAdhano dharma / bIjo zrAvakano dharama, trIjo sagalo bhrama / / 21 / / sAbhaline sItendra tu, rAga-dvaSa e beya / pApamUla ati pADuyA, dukhu naraganA deya // 22 // rAga-dvaSa choDI karI, kari zrI jinavara dharma / sukhu pAmai jima sAsatA, bAta taNo e marma / / 23 / / prativUdho sItendra paNi, pahuto saraga mmaari| kevalanyAnI paNi karaI, vasudhA mAhi vihAra // 24 // anya divasa sItendra valI, dIThA upayoga dei / trIjI naraka mai te paDyA, lakhamaNa rAvaNa bei // 25 //
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 272 ) vahulI narakanI vedanA, chedana bhedana dukha / kuMbhIpAka pacAvaNo, tADana taNa tikkha // 26 / / dayAdukhu mani upanA, hA hA karama vicitra / kuNa ThakurAI bhogavI, saMkaTa paDyA paratra / / 27 / / lakhamaNa rAvaNa paNi tihAM, socA karaI atyaMta / hA hA dharama kiyo nahIM, je bhASyo bhagavaMta / / 28 / / amhanai narakanA dukha paDyA, eto nyAyaja ho / e lakSaNa samakita taNo, saradahijyo sahu koi // 26 // lakhamaNa rAvaNa sAbhalo, kahaI sItendra subhaas| / tumha nai kADhI' naraga thI, saragamAhi le jAsi / / 30 // ciMtAmata karijyo tumheM, sagalI deva sagatti / dekhI na sa dukhiyA, bhalI karUM bhagatti // 31 // ima kahinai UpADiyA, lakhamaNa rAvaNa vei / hAthAma jAyaDa galI, mAkhaNa vanhi vilei / / 32 / / te kahai suNi sItendra tu, muMki muki amha deha / amhe dukha pAmu adhika, teha taNau nahi cheha // 33 // deva anai dAnava taNo, uhA cAlai nahI jor| . narakathakI chUTai nahI, kIdhA karama kaThora / / 34 // eha bAta imahila achai, kahai sItApaNi toi / samakita sUdho saradaho, jima nistAro hoi / / 35 / / sItA vacana suNI karI, bar3ha samakita thayA teh| vayara virodha tajyA turata, pUrava bhavanA jeha // 36 // 1-naraka thI uddhrii|
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 273 ) lakhamaNa rAvaNa ve jaNA, ANI upasama saar| kAla gamADaI ApaNo, rahatA naraka majhAra // 37|| sarvagAthA ||26|| ||raag kedArA gauDImizra // "vIrA ho thArai seharaI mohyA puruSa viyAra / lADaNa vI0 ||e vIvAha rA gatanI DhAla / / eka divasa AvI karI, rAmanai pradakSiNA dei / kevalI / vidhiseto dAdI karI, sItendra prasana kareI / / 1 / / 30 AgilyA bhava ima kahai, zrIrAmacaMda muNiMda keoll AM0 kaho sAmI e naraka thI, nIsari upajisyai kethi kelA mugati lahisya kiNa bhavai, milisyai valI mujha kethi / / 2 / / ke0 mujhana mugati kade husvai, te pUjya karo parasAda / ke0 zrIrAma volyA kevalI, sItendra suNi tuM ataMdra // 3 // ke0 lakhamaNa rAvaNa ve jaNA, naragathI nosari teha / ke0 vijayanagara' zrAvaka kulaI, avatAra lesyaieha / / 4 / / ke0 naMda nArinaMdana husyai, arahadAsa 1 zrodAsa ||2|| ke0 zrAvakano dharama samAcarI, lahi saraga lIla vilAsa zAke0 vali devaloka5 thI cavI, nagarI tiNai nara hodd| ke0 dAnanA parabhAva thI, hutyai yugaliyA vali soi / / 6 / ke0 . . . 1--pUrva videha 2-rohiNI 3-jinadAsa 4-sudarzana 5-prathama 6-vijaya 7-harivaH 18
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 274 ) jugaliyA harivarpanA, husyaI deva vali teha / ke0 tihAthI vali cavinai husyaI, tiNanagarI nRpa putra eha / / 7 / ke0 jayakaMta 1 jayaprabha 2 ehavA, vihu~ bAMdhavano husyai nAma | ke0 cAritra leI tapatavI husya, lAMtaka sura abhirAma ||8|| ke0 iNa avasari sItendra tuM, sukha bhogavi suraloki / ke0 tihAthI cavi cakravati' thaI, pAmisi sagalA thoka ||6|| ke0 te sura lAMtaka thI cavI, tAharA thAsyai puna / te rAvaNa thAsyaItihAM, indraratha AcAra pavitra // 10 // ke0 dRDha samakitadhari sura hasyai, apacharA karisyai seva / kiNahI bhavi narabhava lahI, thAsyaI tIrthakara deva ||1shaa ke0 causaTha indra milI karI, pUjisyai paya araviMda / ke0 anukrami tIratha ApaNo, pravarttavisyai te jiNiMda // 12 // ke0 tuM cakravati nai bhava tihAM, cAritra pAlI sAra / ke0 vaijayaMta vimAnanA, sukha lahisi tuM zrIkAra ||13|| ke0 tetrIsa sAgara Aukho, bhogavi pUrU tethi / ke0 tihAthI cavinai tuM valI, Avisi nara bhava ethi // 14 // rAvaNa jIva jiNidaMnai, tuM gaNadhara thAisi mukhya / ke0 karama cUri kevala lahi, tuM pAmisi mokSanA saukhya // 1 / / ke0 lakhamaNa no jIva je husvai, cakravarti suta sukumAla / ke0 bhogaratha" nAmai bhalo. te paNi AgAmI kAli / / 16 / ke." 1-bharatakSama sarvaratnamati nImA 2-indrAyudha, megharathau 3-indrAyudha / 4-sItAjIvasya putr| 5- megharatha /
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 275 ) ketalAeka bhava karI, puSkarai trojai dIpa / ke0 mahAvideha mAhe tihA, pura padama' surapura jIpi ||17|| ke0 tiNa nagarI cakravati husyai, sukha pAmisyai tihA soya / ke0 tIrthakkara paNi tiNa bhavaI, pAmisyai padavI doya // 18 // ke0 ima kevali vANI suNo, kari joDi kari paraNAma | ke. hiyai ati haraSita thaI, sIteMdra gayo nija ThAma / / 16 / / ke0 zrIrAmacaMda mugataiM gayA, pAmiyo avicala rAja / ke0 sukha lAdhA ati sAsatA, sArIyA Atama kAja // 20 // ke0 lakhamaNa naI rAvaNa bhaNI, e kahI chaTThI DhAla / ke0 samayasuMdara vaMdanA karaI, tIrthaGkara naI trikAla / / 2 / / ke0 sarvagAthA ||320 // dUhA 8 hiva sIteMdra tihAM rahaiM, sukha bhogavato sAra / vAvIsa sAgara AuSu, pUru karaI apAra // 11 // tIrthaGkara kalyANake, AvI karai aneka / ucchava mahucchava atighaNA, vArU citta viveka / / 2 / / tihAthI cavi nai pAmisyaI, uttama kuli avatAra / torthaGkara vasudatta tasu, desyai dIkSA sAra / / 3 / / gaNadhara thAsyai tehano, sura nara naI vNdniik| siva sukha lahisyai sAsatA, prathama uhA pUjanIka / / 4 / / 1-rtncitraa|
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 276 ) e navakhaMDanI vAta sahu, kahIM gautama gaNadhAra / zreNika rAjA AgaliM, ANI mani upagAra // 5 // paramAratha e pIchajyo, kiNahIno kUDo Ala | dIjai nahi, vali pAliyaDa,-sIla varata surasAla / / 6 / / sIlaI saMkaTa savi Talai , sIlai saMpatti thAya / praha uThinai praNamIyaI, solavaMta nA pAya / / 7 / / satIyA mAhe salahIyaI, sItA nAmaiM nAri / sItA saripo ko nahI, sahu jotA saMsAri / / 8 / / sarvagAthA ||328 DhAla 7 / rAga dhanyAsirI // DhAla~sIla kahai jagi hu bar3o e saMvAdazataka nI vIjI DhAla athavA pAsa jiNada juhAriyai / / e tabananI DhAla || sItArAmanI caupaI, je catura huyai te vAco re| rAga ratana javahara taNo, kuNa bheda lahai je kAco re // 1 // sI0 navarasa poSyA maI ihAM, te sughaDo samajhI lejyo re| je je rata poSyA ihA, te ThAma dIkhADI dejyo re / / 2 / / sI0 ke ke DhAla viSama kahI, te dUpaNa mati gho koii| svAda sAvUnI je huyai, te lihaMgaTa kade na hoi re / / 3 // sI0 je darabAri gayo husyAI, DhuMDhADi sevADinaI dillI re| gujarAti mAruyADi mai, te kahisyai DhAla e bhallI re // 4 // sI0
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 277 ) mata kaho mATI kA joDI, bAcantA svAda lahesyo re / navanavA rasa navanavI kathA, sAbhalatA sAvAsi desyo re ||shaasii0 guNa lejyA tuNiyaNa taNo, mujha masakati sAmho joDyo re / aNasahatA avaguNatrahI, mata cAlaNi sarikhA hojyo re / / 6 / / sI0 Alasa abhimAna choDinaI, sudhI prati hAthe leI re| DhAla lejyA tumhe guru mukhai, bali rAgano upayoga deI re |jaasii0 sakhara sabhA mAhe vAciyo, vijaNA milI miltiisaadiire| naranArI sahu rIbhisyaI, jasa lahimyo suguru prasAda re||8|| sI0 Adara mAna ghaNo hUmyaI, vali nyAna darasaNano lAbho re| vAcaNahArA taNo jama, vistarisya jima jala Abho re / / / / sI0 navakhaNDa pRthivI nA kahyA, tiNa caupaI nA navakhaNDo re| vAcaNahArAno tihAM, pasaro paratApa akhaNDo re // 10 // sI0 sItArAmanI caupaI, vAcInai e lAbha lejyo re| sAbhalaNahArAnai tumheM, kAMi solavarata suMsa dejyo re // 11 // sI0 jina sAsana zivasAsanaI, sItArAma carita suNIjai re| bhinna 2 sAsana bhaNI, kA kA vAta bhinna kahIjaI re / / 12 / / sI0 jina sAsana paNi jU juyA, AcArijanA abhiprAyo re / nItA kahI rAvaNa sutA, te padamacarita kahanAyo re / / 13 / / sI0 paNi vItarAga devai kahyo, te sAco kari saridahijyo re| sItAcarita thI maI kahyo, mAharo chehaDo mata ahijyo re // 14 // hu matimUDha kisu jANuM, mujha vANI paNi nisavAdo re| paNi je joDamai rasa paDyo, te devaguruno parasAdo re / / 1 / / sI0
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 278 ) hu~ sIlavaMta nahIM tiso, mujha potai bahu sasAro re| paNi sIlavaMtanA salahatA, mujha thAmI sahI nistAro re // 16 // sI0 capala kavIsaranA kahyA, eka mananai e vacana eveI re / kavikallola bhaNI kahai, rasanA vAhyA paNi keI re / / 17 / / sI0 acho adhiko mai kahyo, koI virudha vacana paNi hoI re| to mujha micchAmi dukaDaM, saMgha sAbhalijyo saha koI re ||28||sii0 trihi hajAranai sAtasai, mAjanai granthano mAno re| likhatAM nai likhAvatAM, pAmIjai nyAna pramANo' re||14|| sI0 / zrI kharataragaccha mAhidIpatA, mer3atAnagara majhAro re / gotra golachA gahagahai sAmagrImai siradAro re / / 20 / / sI0 nagara thaTai ghaNo nAmagau, atavAra ghaNau daravArau re| gurugaccha nA rAgI ghaNa, uttama gharano AcAro re / / 2 / / sI0 putraratana rAyamalataNA, te lyai lakhamI nau lAho re| amIpAlanai netasI, bhalau bhatrIja rAjasI sAho re / / 22 / / sI0 sItArAmanI caupaI, ehanai Agraha kari kIdhI re| desapradesa vistarI, jJAna buddhi likhavaMtA lIdhI re|| 23 / / sI0 zrI kharataragaccha rAjIyA, zrIyugapradhAna jinacando re| prathama ziSya zrIpUjyanA, gaNisakalakaMda sukhakaMdo re // 24 // sI0 samayasuMdara ziSya tehanA, zrI upAdhyAya kahIjai re| tiNa e kIdhI caupaI, sAjaNa mANasa salahojai re ||25sii0 vartamAna gacchanA dhaNI, bhaTTAraka zrI jinarAjo re / jinasAgarasUrIsarU, AcArija adhika divAjo re // 26 / / sI0 1-pradhAno re|
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 276 ) e gurUnai supasAulaI, e caupaI caDI pramANo re / bhaNatAM suNatA vAcatAM, huyai ANaMda koDi kalyANo re / / 27|| sI0 sarvagAthA // 355|| iti zrI sItArAma pravadhe sItAdivyakaraNa 1 sItAdIkSA 2 lakSmaNamaraNa 3 rAmanirvANa 4 lakhamaNa rAvaNa sItAgAmibhavapRcchA varNanonAma navamaH khaNDaH samApta. prathama khaMDe DhAla 7 gA0 146 dvitIya khaMDe DhAla 7 gA0 162 tRtIya khaMDe DhAla 7 gA0 168 caturtha khaMDe DhAla 7 gA0 228 paMcama khaMDe DhAla 7 gA0 248 SaSTha khaMDe DhAla 7 gA0 444 saptama khaMDe DhAla 7 gA0 312 aSTama khaDe DAla 7 gA0 323 navama khaMDe DhAla 7 gA0 355 sarvaDhAla 63 sarvagAthA // 2417 // grantha saMkhyA 3704 [kavi ke svaya likhita patra 111 kI prati ( anUpa saM0 lAibrerI ) se milAna kiyaa|] // iti sItArAma caupaI sapUrNAjajJe / / prati lekhanaprazasti :-savat 1738 varSe kArtika mAse zukle pakSe 2 tithI budhavAsare zrI kAnhAsara madhye maTTAraka zrI jinacadasUri vijayamAnarAjye / zrI sAgaracadasUri satAnIya vA0 zrI sukhanidhAna gaNi tacchiSya pa0 zrI zrI zrI 108 guNasenagaNigajendrANAmantevAsI pa0 yazolAbha gaNinAlekhi / vAcyamAna ciranadyAt bhadra bhUyAt / tailAdrakSe jalAdrakSelakSe zithila vadhanAt / parahastagatA rakSedeva vadati pustikA ||1|| zrI pArzvanAtha prasAdAt zrI jinakuzalasUri prasAdAcchyostu
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ sItArAma caupaI meM prayukta desI sUcI buNDa 1 DhAla desI pRSTha 1-sAhelI Avau marIyau rAga sAraMga 2 2-puraMdara rI visepAlI, yA zrI jina badana nivAsinI 3-soraTha desa sohAsaNau sAhelaDI e devA taNau nivAsa, (gajasukumAla caur3hAnI ) / sobhAgI suMdara tuma binaghar3Iya na jAya 4-ghari Ava re mana mohana dhoTA 5-naNanala vIMdalI rI / hai-rAga-gaur3I jakaDI nI visepAlI 7-jAti nATaka velinI rAga-AsAvarI khaNDa 2 1-kauyai pUji padhArisyai 2-(1) jattinI, (-) timarI pAsai vaDalU gAma, yA (3) jaMbUdvIpa pUrava suvideha (pratyeka buddhanA khaM0 3 DhA0 8) 26 3-rAga AsAvarI siMdhar3a mizra caraNAlI cAmaDa raNi car3hai, cakha karI rAtA colo re viratI dANava dala vici, ghAu dIyai ghamarolo re ca0 30 4-varasAla sAbharai, athavA-hariyA mana lAgo 33 5-ceti cetana kari, athavA-dhana padamAvatI (pratyeka buddhanA khaMDa 3 DhA08) 6-olagar3I nI rAga-malhAra 7-thAMkI avalU AvaijI 1 222
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 281 ) . khaNDa 3 1--jinavara syaM merau citta lINau rAga rAmagirI 45 amhanai amhArai priyu gamai, kAjI mahamada nA gItanI DhAla 2-rAjamatI rANI iNi pari bolai, nesi viNa kuNa dhuMghaTa kholA 3-suNa mero sajanI rajanI na jAvada re, yA / piyuDA mAnau bola hamArau re / 4-DhAla caMdAyaNAnI paNa dUhe dUhe cAla rAga kedAra gar3I 5--merA sAhiva ho zrI zItalanAtha ki 6-IDariyai 2 TalagANai AbU ulagyau A0 7-nAhaliyA ma jAe gorI ra3 vaNahaTai khaNDa 4 1-vesara sonA kI dhari de ve catura sonAra ve0 ____ vesara pahirI sonA kI raMjhe naMdakumAra ve0 2-jA jA re vAMdhava tu vaDau ( e gujarAtI gItanI) athavA-vIsArI munheM bAlahai tathA hariyAnI 3-dekho mAI AsA meraI mana kI laphala phalI re AnaMda saMgi na mAya 4--diva zrIcaMda sakala vana jotuM, rAga gauDI 5-~-vAjyau vAjyau mAdala kaudhoMkAra e gItanI jAti mahimA nai mani bahu dukha dekhI bolyau mitra juhAra 6-jaMbUdvIpa majhAra ma0 e subAhu saMdhinI DhAla / 7-kapUra huvai ati Ujalore vali re anupama gaMdha
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 282 ) 61 64 khaNDa 5 1-Avau juhAro re ajhArau pAsa, mananI pUraI Asa 86 2-suNaure bhavika upadhAna cUhAM viNa, kima sUjhai navakArajI athavA-jiNavara suM mero mana lIno 3-torA nauM raMjyo re lAkhIraNa jAtI torA kIjai mhAMkA lAla dArU piaijI, paDavai padhArau mhAkA lAla lasakara lejyojI torI ajava sUrati mhAko manar3au raMjyo re lobhI laMjyojI 4-sahara bhalo paNi sAkar3o re, nagara bhalo paNi dUri re haThIlA vayarI nAha bhalo paNi nAnhar3o re lAla Ayo 2 jovana pUri re ha0 lAho lai harapAlakA re lAla ehanI DhAla, nAyakAnI DhAla sarIkhI cha paNa AkaNI laharakata ch| 17 5-mAjhi re vAvI vIra gosAI 6--ima suNi dUta vacanna kopiu rAjA manna ( mRgAvatI cau0 khaM0 2 DhA0 10) 107 7-ullAlAnI athavA-bharata thayo RSirAyA re| athavA jagi chai ghaNAi ghaNerA, tIratha bhalA bhalerA khaNDa 6 1-bhaNaDa maMdodarI daitya dasakadha suNi e gItanI athavA-cavyau raNa jUjhivA caMDapradyota nRpa (vIjA pratyeka buddhanA khaMDanI DhAla ) 103
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 283 ) 2-laMkA lIjaigI, suNi rAvaNa, laMkA liijgii| __ o Avata lakhamaNa kau lasakara, jyuM dhana umaTe zrAvaNa 126 3-paddhar3I chadanI 137 4-rAga soraTha jAti jAMgar3AnI 145 5-khelAnI 151 6-prohitIyArI athavA saMghavIrI 157 7-zrAvaNa mAsa sohAmaNau ecaumAsiyA, e gItanI rAga malhAra khaNDa--7 1-chAMno nai chipI nai vAlho kihA rahiu 2-ho raMga lIyA ho raMga lIyA naNada 3-re raMga rattA karahalA, mo prou rattau ANi / hu~ to Upari kADhinai, prANa karU kurvaann| 1 / suraMgA karahAre mo prIu pAchaTha vAli, majIThA karahA re e gItanI DhAla 176 4-jAnI etA mAna na kIjIyai e gItanI, rAga baMgAlu 182 5-siharAM sirahara sivapurI ( madhupurI) re gaDhA var3a gira nAri re rANyA sirahari rukamiNI re, kuMyarA nanda kumAra re! kaMsAsura mAraNa Avinai, pralhAda udhAraNa rAsa ramaNi ghari aajyo| ghari Ajyo ho rAmajI, rAsa ramaNi ghari aajyo| 184 I-vadhAvArI rAga-malhAra 186 7-AMvo maurayo he jiNa tiNai 164
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 284 ) maNDa 8 1-amA mhAkI citrAlaMkI joi amA mhAkI mAruDai mai bAsI ko sAda suhAmaNo re lo, e gItanI 166 2-jhAMkhara dIvA na valai re, kAlari kamala na hou| chori mUrikha merI vAhaDiyA, mIyA jorajI proti na joi / janhaiyA ve yAra lavAsiyA, jobana jAsiyA be, vahura na aasiyaa| e gItanI ddhaal| e gIta sidha mAMhe prasiddha ch| 206 3-nokhArA gItanI jAti ( mAravAr3a DhuMDhAr3a maI prasiddha chai ) rAga-malhAra 216 4-cupiinii| 5-koI pUcho vAMbhaNa josI re, hariko milaNa kada hosI re rAga tilaMga dhnyaasirii| 225 6.-sUbarA tU sulatANa, vIjA ho vIjA ho thArA suMbarA olagU ho e gItanI DhAla jodhapura, nAgora, mer3atA nagare prasiddha cha 227 7--ammA morI mohi paraNAvi he ammA morI jesalamera jAdavAM he| jAdava moTA rAya, jAdava moTA rAya he ammAM morI kaDi moDI nai ghor3e caDhe he| e gItanI DhAla-rAga khaMbhAyatI sohalAnI / 234
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 285 ) khaNDa 6 1-tillI rA gItanI DhAla meDatAdika nagare prasiddha ch|| 235 2-galiyAre sAjaNa milyA mArurAya, do nayaNI de coTa re dhaNavArI lAla / hasiyA paNa volyA nahIM mArurAya, kAika mana mAMhi khottre| Aja rahaTha raMgamahala maI mA0 e gItanI DhAla 241 3-Thamaki Thamaki pAya neurI vajAvai, gaja gati bAha ga0 luDAvai raMgIlI gbAlaNi Avai e gItanI DhAla 247 4-dillI ke darabAra maI lakha Avai lakha jaai| eka na Avai navaraMga khAna jAkI patharI Dhali Dhali jAvai ve navaraMga vairAgI lAla / e gItanI DhAla 246 5-zrI naukAra mani dhyAya rAga gauDI jAti jakaDInI 257 6-rAga kedArA gaur3I mizra vIrA ho thArai seharaimohyA purupa viyAra lADaNavI0 e vivAha rA gItanI DhAla 7-sIla kahai jagi huM bar3o e saMvAdazataka nI vIjI DhAla athavA-pAsa jiNaMda juhArIyai e tavananI DhAla 276 ___ 273 -
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ tumhe zuddhi-patraka pRSTha pakti azuddha zuddha pRSTha pakti yazuddha zuddha 16 vAlaeN vArU 42 17 tumheM __7 16 maghupiMgala madhupiMgala 53 20 viTavA viDhavA 16 7 setA setI 54 10 kAyau cakacara kIyau cakacUra 17 22 puNa paNuM 62 21 dhajaNa dhUjaNa 16 4 jyANau ANyau 64 15 vitta vitta ___20 1 vadI vadI 64 21 pUpiNi raba piNi pUrava 21 2 dhara ghara 64 21 niNa madira jiNa madira 23 11 jUjuya jUjuyA 77 16 aMginI aginI 26 5 nadI mau nadI nau 76 13 bAMdhava 26 16 dhari ghari 80 4 bhabhI 27 3 valiyau valiyau 80 13 vope vApe 27 4 vApa vApa 86 12 trihi trihi 27 6 nANA nANI 86 7 triNahi trihi 28 11 hIyamau hIyaDau 86 15 varanai varajai 28 13 vaisAkhau vaisAtya 60 6 vali vali 30 1 veTA veTA 65 4 pAlau pAlyau 28 12 aya dhyA bayodhyA 65 20 udA lIdhA udAlIyA 31 11 kivA kiMvA 66 12 bhabhai bhamai 36 15 nIsarayA nIsakhyA 66 12 maire maijI 36 16 yAye yApe 100 8 vida vAghava LE1991 mamI biMda
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddha vali jhUmai mahezAstra phITI ghari mANasa [ 287 ] u paMkti azuddha zuddha pRSTha paMkti azuddha 02 4 vipalApa vilApa 171 1 vAla 02 15 dIThA dITho 176 16 jhUmai 02 18 mujhanai mujhanai 177 1 mahezastra 03 4 bhajhAri mamAri 185 11 phATI 05 21 somho sAmho 223 7 dhari -16 10 maTho jhUTho 228 12 mANAsa :17 21 vAsyo vAkho 228 21 sagrIva 217 22 garva garva 226 15 cakacara 122 12 kodra dalAvai kodrava 231 6 gotramaI dalAva 124 15 agati agani 242 6 thAicyo 141 21 virodha virodha 245 5 mo 141 22 gava garva 262 1 cakinai 143 5 vilaMva liMva 268 6 AtapanA sugrIva cakacUra gotramaI thAijyo mA cUkinai yAtApanA
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI abhayajaina granthamAlA ke mahatvapUrNa prakAzana : 1-aitihAsika jaina kAvya saMgraha 2-bIkAnera jaina lekha saMgraha 3-yugapradhAna jinadattanUri 4-dAdA jinakuzalasUri 5-samayasudara kRti kumAjalI * 7-jJAnamAra graMthAvalI 250 sAdula rAjasthAnI risarca insTITyUTa ke prakAgana : 1-vinayacaMda kRti kumumAJjali 2-padminI caritra caupaI 3-dhamavarddhana graMthAvalI 4-samayasuMdara rAsa paMcaka 5--jinarAjasUri kRti kusumAJjali 6-jinaharpa graMthAvalA zrImad devacaMdra granthAvalI ca upAzraya kameTI prakAzana : 1-cauvIsI vIsI stavana 2-aSTa pravacana mAtA sajjhAya 3-paMca bhAvanAdi sajhAya saMgraha presa me 4-zAta sudhArasa 5 - rAI devasI pratikramaNa 6-pUjA saMgraha 2)50 7 -dAdA gurudeva kI pUjA 12 prApti sthAna : nAhaTA bradarsa 4, jagamohana mallika lena, kalakattA-7 )31
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
_