Shreesen Prashnasar Sangraha

Author(s): Kumudsuri
Publisher: Jain Gyanmandir Linch
Catalog link: https://jainqq.org/explore/020672/1

Page #1

૫. મણિવિજયજી ફઆઈ૪.
શ્રી સેના પ્રશ્ન. સાર સંગ્રહું FON
શ્રી વિષ્ણુ કુમુદસૂરિ

Page #2

.
1
પં. મણિવિજ્યજી ગ્રંથમાળા નં. ૪. શ્રી “તપ” ગચ્છાધિપતિ પરમગુરુ-ભટ્ટારક
શ્રીવિજયસેનસૂરીશ્વર-પ્રસાદીકૃતપં. શુભવિજયગણિ વિરચિત
એનપ્રશ્ન
પં. મણિવિજયજીગણિના શિષ્યાગ્રણી પરમ–પૂજ્ય આચાર્ય મહારાજ શ્રી શ્રી શ્રી ૧૦૦૮ વિજયકુમુદસૂરીશ્વરજી મહારાજ
કૃત-ગુર્જરભાષા-પર્યાયાત્મક–
સાર-સંગ્રહ :
: પ્રકાશક : માસ્તર હાલચંદ ઠાકરશી વ્યવસ્થાપક–જૈન જ્ઞાન-મંદિરઃ
લીંચક
પ્રત ૧૦૦૦ :
આવૃત્તિ ઃ ૧ લી : વરસંવત ૨૪૬૬ઃ વિક્રમ સંવત ૧૯૯૬ : સને ૧૯૪૦ :

Page #3

મુદ્રક: શા. મણિલાલ છગનલાલ નવ પ્રભા ત પ્રીન્ટ ગ મે સઃ છે. નેવે ટી સીનેમા પાસે..
: અ મ દા વા ૬ :

Page #4

શાન્ત મતિ મહા મુનિરાજ શ્રી નિત્ય વિજયજી મહારાજના પ્રશિષ્ય
પન્યાસજી મહારાજ શ્રી વિનય વિજયજી ગણિવરના શિષ્ય :
પરમોપકારી : શાસૂ-વિશારદ : પ્રખર-તત્વવિવેચક : પન્યાસજી મહારાજ શ્રી મણિવિજયજી ગણિવર :
૨૫-૦% 7. "JEો - પં !
દીક્ષા : ૧૯૪૫ : કાસીંદ્રા : વડી દીક્ષા ? - ૮૬ : મહા સુદ ૫ : રાજનગર :
. $ ; ફ ાં૨ી ૨ છોણી ;
જ-મ : ૧૯ર ૯ પડવંજ : સ્વગ વીસ : ૧-૭૮ : કારતક સુદ ; ત્રાપુર ,
કપડવંજ નિવાસી:શેઠ મંગળદાસ ભાઈચંદ તરફથી ગુરુભક્તિ નિમિત્તે સમર્પણ

Page #5

ॐ अहम्
પરમ-ગુણુિગુરુ-ગુણગણ-માલા-સ્મરણ– ચૂજ્યપાદ પ્રાતઃ સ્મરણીય: વિદ્વજનમાન્યઃ નિર્મળજ્ઞાનચારિત્રાડરાધક અત્રીશ વર્ષ સુધી સુદીર્ઘ ચારિત્ર્ય પર્યાયના પાલક તેમાં શાસન સેવાના અનેક શુભ કાર્યોના જકા પ્રસિદ્ધ કીર્તિઃ તત્વમય દેશના શક્તિથી અનેક ભવ્યજીને શ્રીવીતરાગ પ્રભુના ધર્મમાર્ગમાં સુપ્રવર્તક શ્રી જિનાગમની વાચના પ્રદાયક અને શ્રીજિનાગમના સંશોધક પુનિત નામધેય પરમગુરુ અનુગાચાર્ય: પન્યાસજી મહારાજ શ્રી શ્રીશ્રી ૧૦૦૮ શ્રીમણિવિજયજી ગણિવર મહદય શ્રીના હૃદયંગમેપદેશથી આકર્ષાઈ, આ સંસાર સાગરથી નિસ્તાર પામવા અનિર્વચનીય અને સદા અબાધિત પરમ પવિત્ર સમ્યગુ ચારિત્રરૂપી ઉત્કૃષ્ટ પ્રહણ મને પ્રાપ્ત થયું છે, તે ઉપકારને ક્ષણેક્ષણે યાદ કરી, અનેક ગુણગણાલંકૃત-તે પરમ પવિત્ર ગુરુ મહારાજ નું ભક્તિભર હૃદયથી વારંવાર નામસ્મરણ કરી, તેઓશ્રીના ચરણકમલમાં-ગંભીરાર્થ શ્રી સેન–પ્રશ્નને આ ગૂર્જરભાષા પર્યાયરૂપ સાર-સંગ્રહ તૈયાર કરવાના પ્રારંભમાં અનેકશ: ભાવવંદનાકરી જીવનભરની કૃતજ્ઞતા વ્યક્ત કરું
હ છે. તેઓશ્રીના પાદપદ્રની સેવાને અતિતૃષ્ણાળુ સેવક-લવઃ
કુમુદવિજય.

Page #6

પ્રસ્તાવના આ સેનપ્રશ્ન ગ્રંથને ગુજરાતી ભાષા પર્યાય પૂજ્યપાદ આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજ્યકુમુદસૂરીશ્વરજી મહારાજે સં. ૧૯૯૫ ના કાતિક વદી ૧૩ ને દિવસે મૂલાગ્રંથ ઉપરથી લખવાની શરુઆત કરી હતી. અને માહ સુદ ૫ મે ટુંક વખતમાં જ સતત પરિશ્રમ લઈ સમાપ્તિ કરી હતી.
સં. ૧૯૯૪ ની ગ્રીષ્મ ઋતુમાં એક ભાવિક શ્રાવકની આ ગ્રંથ સાંભળવાની પૂર્ણ ઈચ્છા થવાથી તેની સંપૂર્ણ વાચના મહેસાણામાં કરવામાં આવી. તે વખતે તેઓશ્રીને એ વિચાર સ્ફર્યો કે-“આવા અત્યુત્તમ ગ્રંથની વાચનામાં અલ્પ શ્રાવકે લાભ લઈ શક્યા. પરંતુ જો આ ગ્રંથને ગુજરાતી ભાષા પર્યાય લખી તેનું પ્રકાશન કરવામાં આવ્યું હોય, તે ઘણું શ્રદ્ધાળુ જનને લાભ થાય.”
તેથી શ્રી દેવચંદ લાલભાઈ પુસ્તકેદ્ધાર કુંડ તરફથી છપાયેલા સેનપ્રશ્નના મૂળગ્રંથ ઉપરથી લખવાની શરૂઆત કરવામાં આવી. અને પૂ. આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયવીરસુરીશ્વરજી મહારાજના ભંડારની સુશ્રાવક વકીલ પ્રભુલાલ મછારામ દ્વારા રાધનપુરથી બે હસ્તલિખિત પ્રતે મંગાવવામાં આવી. આ ત્રણ પ્રતની મદદથી ગ્રન્થ પૂરો કર્યો.
ત્યારબાદ શ્રીમદ્ મહોપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી જેમ સંત પાઠશાલાના વિદ્વાન મેનેજર પ્રભુદાસ બેચરદાસભાઈને જણાવવામાં આવ્યું કે –“આ ગ્રંથ તમે શે અને ભાષાશુદ્ધિ વિગેરે જે કરવા જેવું લાગે. તે કરે.” તેઓએ આ વાત સહર્ષ સ્વીકારી. અને સંસ્થાના સંચાલકોએ સમ્મતિ આપી. તેઓ જૈન શાસનની ઉન્નતિ અર્થે વારંવાર વર્તમાનપત્રમાં પિતાના ગંભીર વિચારે પ્રગટ કરે છે, અને શ્રી વીતરાગ ધર્મની નિર્ભેળ શુદ્ધ પ્રણાલિકા કેમ વહેતી રહે તે માટે પરિશ્રમ, વેઠીને પણ યુક્તિપૂર્ણ સત્ય બાબતમાં જૈન સંધને જાગ્રત રાખવામાં ધમધગશથી પ્રયાસ કરી રહ્યા છે. જૈન શાસનની સેવા એ એમને મંત્ર છે. શ્રી જિનેશ્વર પ્રભુએ પ્રગટ કરેલા જીવાજીવાદિક તત્વજ્ઞાનને શુદ્ધ લાભ સુધારક યા શ્રદ્ધાલુજને કેવી રીતે સંપાદન કરે છે અને ક્રિયામાર્ગ સાથે જ્ઞાનની ખીલવણી કે જે પરમ કલ્યાણકારી છે, તેમાં જેન ભાઈએ રુચિવાળા અને પ્રવૃત્તિવાળા કેમ બને? યા બન્યા રહે? તે માટે અનેક જનાઓ

Page #7

પિતાના અમૂલ્ય વખતની પરવા કર્યા સિવાય ઘડી રહ્યા છે. “પ્રખર સાધુઓ સંગીન અને તલસ્પર્શી અભ્યાસ કરે, તે જ હાલના વાતાવરણ સામે જેનસત્યને અને એકંદર આર્યસંસ્કૃતિને તથા આર્યપ્રજાને સારે ટકાવ થઈ શકે તેમ છે.” વિગેરે તેમના હિતકર વિચારે ઘણું ઉપગી છે. અમદાવાદ પ્રેસમાં કામ તેઓ મારફત અપાયું અને મુફ સુધારવા વિગેરેને અમૂલ્ય વખત આપી સહકાર આપે છે. તેથી તેઓશ્રીના સહકારની નોંધ લેવાનું ઉપકાર અમે આ પ્રસંગે ભૂલી શકીએ નહિ.
છપાવવા માટેની મદદ બાબત પ્રથમ દ્રવ્ય સહાયક તરીકે રાધનપુરવાળા ધર્મપ્રેમી વકીલ પ્રભુલાલ અંબાલાલ છે. તેઓએ પૂ. આચાર્ય મહારાજશ્રીને વિનંતી કરી કે “મારા હસ્તકના રૂપીઆ ૨૦૦) વાપરવાનું સ્થાન બતાવો.” તેથી આચાર્ય મહારાજશ્રીએ કહ્યું કે–“અત્યારે તે સેનપ્રશ્ન ગ્રન્થને ગુજરાતી પર્યાય લખી રહ્યો છું, તે છપાવવાનું કાર્ય મારી સામે છે. જે પસંદ પડે તે તેમાં વાપરે.” તેમણે તે વાત કબૂલ કરી, એટલે છપાવવાની શરૂઆત થઈ. પછી નીચે પ્રમાણે વધુ સહાયકે મળવાથી આ ગ્રંથ છપાયો છે.
નામ સુશ્રાવિકા મેતીબહેન બુલાખીદાસ !
મહેસાણું બબુબહેન લીલાચંદ મેસાણા જૈન પાઠશાળાના એક સેક્રેટરી ડો. મગનલાલભાઈ લીલા
સાલડી ચંદની હાર્દિક પ્રેરણાથી સુશ્રાવક શેઠ કંકુચંદ તથા હરગોવન:ઝુમખરામ) શ્રી જૈનસંઘનું જ્ઞાન ખાતું ?
ખેરવા
૨૦૦ શેઠ તલકચંદ પુંજીરામ હસ્તક ઈ શ્રી મીઠાભાઈ કલ્યાણચદની પેઢી
૨૫૦ કપડવંજ -સુશ્રાવક શેઠ માણેકલાલ પુંજીરામ ) અને
૧૦૧ મહેસાણા , શેઠ મંગળદાસ ભાઈચંદ !
આ મોંધવારીના વખતમાં પણ લગભગ ૫૫-૬૦ ફર્માને દળદાર : -ઊંચા કાગળ ઉપરઃ સુંદર છપાઈવાળો ગ્રંથ અમે રૂ. ૧૨૦૦ ઉપરાંતના ખર્ચે બહાર પાડી શક્યા છીએ, તેથી તે સર્વ દ્રવ્ય સહાયકોની પણ અમે આ સ્થળે અનુમોદના કરીયે છીએ.
ગામ
JP
૨૦ o

Page #8

“શ્રી મણિવિયાજી જૈન ગ્રંથમાળાનુંઆ ચેાથું મોતિક ઘણુંજ ટુંક સમયમાં બહાર પાડી શકયા છીએ, તે માટે અમે અને ભાગ્યશાળી સમજીએ છીએ. આશા રાખીએ છીએ કે-દરેક શ્રી. એ. મૂ. જૈન સંઘના દરેક સભ્ય આ ગ્રંથથી પિતાના આત્માની ઉન્નતિને લાભ ઉઠાવશે, જેથી પ્રશ્રકારઃ ઉત્તરકારઃ ગ્રંથકારઃ સંગ્રહકારઃ સંશાધકઃ પ્રકાશક: વિગેરેના પ્રયાસની સફળતા થશે.
લી. જૈન સંધને સેવક – માસ્તર હાલચંદ ઠાકરશી. માન્યમન્તી જેન જ્ઞાનમંદીર: લીંચ.

Page #9

લેખકનું વક્તવ્ય
આ જગતમાં સર્વ જીવા સુખ ચાહે છે, અને દુઃખા દૂર કરવા ઇચ્છે છે. પારમાર્થિક સુખના કારણેા મહાપરાપકારી તારક શ્રી જિનેશ્વર દેવાએ પ્રકાશિત કરેલી દ્વાંદાંગીના અધ્યયન સિવાય જાણી શકાતા નથી. કેમકે તે દાંદશાંગીમાં જગત્ નું સંપૂણૅ વન દ્રવ્યઃ ગુણુઃ પર્યાયે કરી સ્પષ્ટપણે બતાવેલ છે. શા કારણથી જીવે અનાદિકાલી રખડથા ? અને રખડે છે? કેવા કેવા દુઃખો સહન કર્યાં? અને કરે છે? અને તે દુઃખાથી મુક્ત થવાના શા ઉપાય * ? તેના ઉપાય તરીકે સમ્યગ દર્શનજ્ઞાન અને ચારિત્ર સમુદ્રિત માક્ષમા બતાવેલ છે, તેમેાક્ષમાની આરાધના ભવ્ય જીવા ત્યારે જ કરી તુકે, કે વિશ્વના અનેક પદાર્થા સબંધી અશય રહેવા ન પામે, તે યથા તત્ત્વ શ્રદ્ધાન થાય. માટે આ ગ્રંથમાં પૂજ્યપાદ શ્રી તપાગચ્છાધિપતિ ભટ્ટારક શ્રીમાન વિજયસેનસૂરીશ્વરજી મહારાજે અનેક ઉપાધ્યાયઃ પન્યાસા: ગણિવરે તથા શ્રી શ્રાવક સાઃ એ પૂછેલા પ્રશ્નોના જવાખા આગમે તદ્દનુસારી–પૂર્વાચાર્યાં વિરચિત પ્રૌઢગ્રન્થા: યુક્તિઃ અનુભવઃ અને પર પણ અનુસાર: આપ્યા છે. જેથી મક્ષમા'ની આરાધના તથા તેમાં સ્થિરતા ભવ્ય પ્રાણી સુખેથી કરી શકે તેમ છે. પ્રશ્નો મુખ્યપણે દ્રવ્યાનુયાગ—ચરણકરહ્માનુયાગ—ગણિતાનુયાગ અને ધર્મ કયાનુયાગને લગતા
છે. પણ તેના પેટાવિભાગમાં પૃથક્કરણ કરીએ ત્યારે અમારી દૃષ્ટિએ અનેક પ્રકારે વહેંચી શકાય છે. સારાંશ કે વિવિધ પ્રકારના વિવિધ દષ્ટિબિંદુથી પ્રશ્નો પૂછાયેલા છે. અને ઉત્તરા પશુ તેવા જ છે. તે પરિશિષ્ટ ૧ લા માં તેની વિષયવાર વહે ંચણી ચાલુ સળંગ પ્રશ્ન નંબરેા સહિત બતાવેલ છે. તેથી જેઓને જે પ્રશ્નોત્ત। જોવા હાય, ને સુલભતાથી જોઇ શકશે. આ ગ્રન્થના સંગ્રહકાર શ્રીમાન્ પ'. શુભવિષ્યજી ગણિવરે ગ્રંથના ચાર વિભાગો પાડેલા છે. જેની ઉલ્લાસ સંજ્ઞા રાખી છે. પ્રથમ ઉલ્લાસમાં પ્રશ્નોત્તર ૧૩૬ છે. પ્રશ્નારા ૯ છે. દરેક પ્રશ્નને પહેલા આંકડા ઉલ્લાસના, બીજો પ્રશ્નકારને, ત્રીજો પ્રશ્નકારના પ્રશ્નોને, અને ચેાથે પ્રશ્નોત્તરના ચાલુ સળંગ ક્રમના છે. ખીજા ત્રીજા અને ચેાથા ઉલ્લાસમાં પણ તેજ પ્રમાણે છે. પરંતુ તેમાં એ વિશેષતા છે કે-એક આંકને વધારા કરવામાં આવેલ છે. એટલે પહેલા આંક ઉલ્લાસન, બીજો પ્રશ્નકારના, ત્રીજો દરેક પ્રશ્નકારના પ્રશ્નની સ'ખ્યાના, ચેાથેા ઉલ્લાસના ચાલુ સળંગ આંકને, અને પાંચમા અખા ગ્રન્થના ચાલુ ક્રમના છે, ખીજા

Page #10

ઉલ્લાસમાં પ્રશ્નકારે ૧૭ છે, પ્રશ્નો સંખ્યા ૨૧૩ છે; ત્રીજામાં પ્રશ્નકારે ૪૫ છે, પ્રશ્નોની સંખ્યા ૪૯૭ છે. ચોથા ઉલ્લાસમાં પ્રક્ષકારો ૨૮ છે. પ્રશ્નસંખ્યા ૧૭૧ છે.
- કુલ પ્રશ્રકારની સંખ્યા ૯૯ અને પ્રશ્નોની સંખ્યા ૧૦૧૭ છે. સળંગ અનુક્રમણિકાથી પ્રશ્નોની વિશેષતા સ્પષ્ટ જોઈ શકાશે.
આ ગ્રન્થમાં પ્રશ્નકારો પણ વિદ્વાનો છે, અને ઉત્તરદાતા પણ જૈન પ્રવચનના અસાધારણ ગાતા છે. તેની જૈનાગમ: પૂર્વાચાર્ય કૃત ગ્રન્થઃ વ્યાકરણ ન્યાય તથા ગચ્છમર્યાદાઃ ને લગતા પ્રશ્નોના ઉત્તરો સાક્ષી પુરે છે કે કેટલાક ગંભીર પ્રશ્નોના સચોટ રદીયા ઘણીજ ગંભીરતાપૂર્વક સમતોલપણે આપવામાં આચાર્ય મહારાજનું ગચ્છાધિપતિ તરીકેનું અસાધાર સામર્થ્ય અને વિદ્વત્તા બતાવી આપે છે. અને તેથી જ આ ગ્રન્ય જૈન સંઘમાં પ્રથમથી જ માન્ય ગણુને આવ્યો છે. વળી ગચ્છમાર્યાદા જાણવા માટે પણ ખજાનારૂપ આ ગ્રન્થ એક માર્ગદર્શક દીપક છે. તથા ચાલી આવતી પરંપરાઓ પણ ઘણું ચક્કસ રૂપમાં વ્યક્ત કરે છે. જે ગ્રાહ્યબુદ્ધિથી વિચારવામાં આવે, તે તિથિ વિષયક શી પરંપરા ચાલતી હતી તે પણ આ ગ્રંથમાંથી સ્પષ્ટ સમજાય તેમ છે. પૃષ્ઠ ૩૨૫ તથા ૩૨૮ પ્રશ્ન ૮૮૮ અને ૯૪ માં શ્રાવક પડિમા વહેનાર શ્રાવક શ્રાવિકાને ચોથી પડિમાથી. ચાર પવી પિષધ કરવા પડે છે, તેમાં “ચૌદશ-પુનમ તથા ચૌદશ અમાસ જેલે છઠ્ઠ કરી પસહ કરવાનું ” બતાવ્યું છે. “શક્તિના અભાવે તે બે પિસહમાં ચૌદશને ઉપવાસ અને પુનમે આયંબિલ અથવા નિવી કરવા સામાચારી ગ્રન્થ અનુસાર બતાવ્યું છે. તેથી ચોક્કસ થાય છે, કે-ચૌદશ–પુનમ યા ચૌદશ-અમાસની જોડલે આરાધના પ્રથમથી જ ચાલી આવે છે. અને તે અવિચ્છિન્ન પરંપરા અદ્યાવધિ ચાલતી છે. છતાં ચૌદશ-પુનમ અને ચૌદશ-અમાસને જેલે આરાધવાનું છોડી દેવાથી પરંપરા અને સામાચારી સાથે શી રીતે બંધ બેસતું થશે? તે ભવભિરુઓએ અને ગચ્છમર્યાદાને માન આપવાની ઇચ્છાવાળાઓએ ખાસ વિચારવા જેવું તે છે. છે. આવા અમૂલ્ય ગ્રંથને સંગ્રહ સંગ્રહકાર શ્રીમાન પં. શુભવિજયજી ગણિવરે કરેલે ન હેત, તે શ્રી જૈન સંધ આ ગ્રન્થના લાભથી વંચિત જ રહેત. માટે સંપ્રકારે પણ મહાન ઉપકાર કરેલું છે. તે ભૂલી ન જ શકાય. ખરેખર, પૂર્વના મહાપુરુષ અપ્રમત્તભાવે સદા એગ્ય કર્તવ્ય કરવામાં અચૂક સાવધાન રહેતા આવ્યા છે.'

Page #11

આ ગ્રન્થને ગુજરાતી ભાષા પર્યાય લખ્યા બાદ પ્રેસપી શેધી યુફે તપાસવા તથા ઉપોદ્દઘાત લખવા વિગેરે બાબતેમાં શ્રીમદ્ મહેપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી જૈન સંસ્કૃત પાઠશાળાના વિદ્વાન મેનેજર પ્રભુદાસ બેચરદાસ ભાઈએ અમૂલ્ય સેવા અર્પણ કરી છે. આ સ્થળે તેની નોંધ લેવાનું અસ્થાને ગણી શકાશે નહીં.
છેવટ આ ગ્રંથને ગુજરાતી અનુવાદ જે મુદ્દાથી કરવામાં આવ્યો છે, તે મુજબ આ ગ્રન્થને વાંચા, વિચારી, મોક્ષમાર્ગની આરાધનામાં ભવ્ય પ્રાણીઓ સ્થિર થાઓ. એજ મહેચ્છા.
વિજયકુમુદસૂરિ

Page #12

સાર–સંગ્રહકારની ગુરુ વંશપરંપરા
પૂજ્યપાદ બુરાયજી-બુદ્ધિવિજયજી મહારાજ
પૂ. મૂલચંદજી પૂ. વૃદ્ધિચંદજી પૂ. મહામુનિરાજ નીતિવિજયજી મહારાજ પૂ. આત્મારામજી મહારાજ ગણિવર મહારાજ
પૂ. પંન્યાસજી વિનયવિજયજી ગણિવર પૂ. તિલકવિ. પૂ. સિદ્ધિવિજયજી
પૂ. દીપવિત્ર | . હર્ષવિજયછે પૂ. વિજયવીરસૂરિજી પૂ. પંન્યાસજી મણિવિજયજી ગણિવર પૂ. વિજયજી ગણિતવિદ્દ
| આચાર્ય વિજયકુમુદસૂરિ, કમળવિજયજી મેરુ વિ૦ માન વિ. નિપુણ વિ. શિવ વિ.
પ્રેમવિજય

Page #13

પૂજ્યપાદ આચાર્ય દેવ શ્રી વિજયકુમુદસૂરીશ્વરજી મહારાજ.
-6.
Gl૭.
જનમ ૧૯૩૭ ફાગણ સુદી ૫ ખડસલીયા-દીક્ષા ૧૯૫૮ કાર્તિક વદી ર અમદાવાદ ગણિપદ. ૧૯૭૬ સુરત-પન્યાસપદ. ૧૯ ૭૮ વૈશાખ સુદી ૩ પાલીતાણા.
ઉપાધ્યાય. ૧૯૯૧ ચૈત્ર વદી પ કદંબગિરિ આચાર્ય પદ પાલીતાણા. ૧૯૯૨ વૈશાખ સુદી ૪
लार्ड कीन प्रीन्टरी :: अमदावाद,

Page #14

ઉપઘાત.
મુસલમાની રાજ્યકાળમાં થયેલી રાજ્યક્રાતિઓની અસરને લીધે જૈન સંધમાં કોઈ કઈ સ્થળે અને કઈ કઈ વ્યક્તિઓના મનમાં જે કાંઇ અવ્યવસ્થા, અસંગતિઃ ઉત્પન્ન થયેલી હતી, તે સર્વશ્રી હીરપ્રશ્ન અને થી સેનમનઃ એ બે થી બરાબર વ્યવસ્થામાં અને સંગતિમાં આવી જતું શ્રી સંઘનું સર્વતત્વ આપણે જોઈ શકીએ છીએ.
સેનાન-એ હીરપ્રશ્નની પૂતિ રૂપેજ જણાય છે.
શિવાજી મહારાજાએ સમર્થ સ્વામી રામદાસ સ્વામિને શુભ આશીર્વાદ પામીને સંપૂર્ણ સ્પર્ધા કરે તે હિંદુઓને-વાવટો આકાશમાં રિકા. પરંતુ તેના બીજ તે શ્રી હીરવિજય સૂરીશ્વરજી મહારાજની પ્રતિભાથી રપાઈ ચૂક્યા હતા. શ્રી હરવિજય સૂરીશ્વરજી મહારાજની અકબરશાહ સાથેની મુલાકાત અને તેના ઉપર પડેલી અસરકારક છાપ, આખા ભારત વર્ષના આર્ય રાજા મહારાજાઓને અને આખી આર્ય પ્રજાને તે કાળે એક પરમ આશ્વાસન રૂ૫ બનેલ છે. હિંદુઓ ને કાફિર કહેનારા બાદશાહને હૃદય ઉપર આર્યવની ભવ્ય છાપ પાડીને એક પ્રકારની લાગવગ ઉભી કરી હતી, અને તેઓના હૃદયે આદ્ર બનાવી વિજય પ્રાપ્ત કર્યો હતો. તે તેને સાર તે વખતના આપણે-હિંદવા સૂર્ય મહારાણા પ્રતાપના ઉકત. સૂરીશ્વરજી ઉપરના ભક્તિ ભર્યા પત્રમાંથી મેળવી શકીએ છીએ. આખ. દેશની ઈસ્લામ પ્રજા ઉપર પણ આવા સતેની ભવ્ય છાયા પથરાઈ ગઈ હતી. રાજ્યદ્વારિ હેતુ સરની લડાઈઓ સિવાય કેટલેક અંશે પ્રજાએ પ્રજાને વિરોધ શમી આર્ય પ્રજાની ભવ્યતાની છાયામાં તેઓ અંજાય છે. પરિણામે પાછળના બાદશાહે વધુને વધુ આર્યભાવના અને સંસ્કારની અસર નીચે આવતા જાય છે, તેની ઇતિહાસ સાક્ષી પૂરે છે. મૂર્તિવિધિ લુખ્ખા મત છોડીને મેઘજી ઋષિ છે. મૂપૂિજક સંઘમાં શ્રી હીરવિજયજી સૂરીશ્વરજી પાસે દીક્ષા લે છે, ત્યારે મૂર્તિ તેડનાર ઈસ્લામને અનુયાયી અકમ્બરશાહ તે મહત્સવમાં પોતાની વાછત્રાદિ સર્વ સામગ્રી આપી ખુશીથી સહકાર આપે છે. મુસલમાનોએ કઈ પ્રકારના આવેશમાં આવીને અમદાવાદ પાસેના અસારવામાં પાડી નાખેલું શ્રી ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથનું મંદિર

Page #15

શાન્તિદાસ શેઠની દથી ઔરંગજેબ બાદશાહ જે ચુસ્ત ઈસ્લામી ગણાતા બાદશાહ પણ ફરીથી બંધાવી આપ્યાનું આપણે ઈતિહાસમાં જઈ શકીએ છીએ.
શ્રી વિજયહીરસૂરીશ્વરજી મહારાજ શ્રી જૈન સંધ માટે જ નહીં, પરંતુ આખા ભારતવર્ષ માટે એક યુવાવતારી વ્યક્તિ તરીકે તે વખતના વાતાવરણની ભૂમિકા ઉપર સ્પષ્ટ અલગ તરી આવે તેવી પિતાની વિજય પ્રશસ્તિ છાપે છે. પરિણામે તે વખતના જન સમાજની તમામ વિશિષ્ટ વ્યક્તિઓમાં સૌથી મોખરે તે પવિત્રતમ આત્માનું વ્યક્તિત્વ આગળને આગળ તરી આવે છે, અને ઇસ્લામ સંસ્કૃતિની પ્રાથમિક ભભક આર્ય સંસ્કૃતિને તાપમાં ધીમે ધીમે ઓગળવા માંડે છે. મરાઠી સત્તાન ઉદય પછી તે કાયમી નબળી જ પડી જાય છે. પાણીપતના ૧૭૫૭ના પેશ્વા સાથેના યુદ્ધમાં મુસલમાને બહારથી વિજયી થાય છે, પરંતુ ખરી રીતે તે વિજય બ્રીટીશ સત્તાને જ ગણાવો જોઈએ. કેમકે પછી તરત જ તે સત્તા પિતાની સર્વોપરિ સત્તા તરીકે કાર્યક્રમ અમલમાં લાવવાની શરૂઆત કરે છે. પિશ્વાદ અને મુસલમાનઃ એ બન્નેય સત્તાઓ બાજુએ જ રહી જાય છે.
આખી આર્ય પ્રજામાં છે. મૂ. જૈન સંઘના આગેવાન શ્રાવકે ભારતની સમસ્ત પ્રજાકીય ખરી કે ગેસ રૂપ-મહાજન સંસ્થાના પણ મુખ્ય અને આખી પ્રજાના વિશ્વાસપાત્ર કાર્યવાહકે અને સંચાલકે હતા. ભારતમાં પ્રથમથી જ પ્રજાસત્તાક ચાલી આવે છે. અને તે તે સ્થળોની પ્રજાની સત્તા નીચેના પ્રદેશના એક અંગભૂત રાજય સંસ્થાનું જ તંત્ર માત્ર રાજાઓના હાથમાં હતું. કેન્દ્રસ્થ રાજ્યસંસ્થા પણ પેટા રાજ્યસંસ્થાની જ ઉપરિ સત્તા હતી, નહીં કે આખી પ્રજાના તમામ તત્તની. તેવી સત્તાધીશ સંસ્થા કદ્દી હતી નહીં. પ્રજા સ્વતંત્ર છતાં રાજયસંસ્થા પૂરતી તેના સત્તાધીશના તાબામાં રહેતી હતી, પ્રજાકીય શિસ્ત પાલનની દૃષ્ટિથી તેમ રહેવું પણ જોઈએ. પરંતુ રાજ્ય સ્થાને લગતા તંત્રશિવાની બાબતમાં પ્રજા ઉપર રાજ્યની સત્તા બિલકુલ નહેતી જ. આ ખરી વાતને આજના લેખકેએ ગુંચવી નાંખીને એક પ્રકારને ગુંચવાડે અને ભ્રમ ઉભો કર્યો છે. ધાર્મિક સત્તા ધર્મગુરુઓના હાથમાં હતી. સામાજિક સત્તા જ્ઞાતિના નેતાઓના હાથમાં હતી, પ્રજાની સત્તા મહાજનના હાથમાં હતી. પરંતુ એ દરેક સંસ્થાઓ ઉપર એક એવી સમસ્ત ભારતની શાસન સંસ્થા રહેતી હતી કે જેના આગેવાને આચાર્યો હતા. અંતિમ સત્તા મુખ્ય મુખ્ય

Page #16

૧૩
ખાચાયૅ રૂપ મહાપુરુષાના હાથમાં હતી, રાજાઓને, જ્ઞાતિના આગેવાને ને-મહાજનના આગેવાનાને ધાર્મિક સÊાના આગેવાનેાને તેઓશ્રીની આધીનતામાં રહેવાનું હતુ. કેમકે તેઓ પ્રજાના ખરા હિતચિંતક અને શાસક હતા. તેઓમાં પણ પ્રધાનતા શ્વે. મૂ. જૈન આચાર્યંની રહ્યા કરી છે, કેમકે-દરેક તેને અનુસરતા હતા. ગચ્છામાં પણ બંધારણીય દષ્ટિથી તપાગચ્છ, અગ્રેસર રહે તા આવ્યે છે. કેમકે–સ`ગોના સામુદાયિક કાર્ય. પ્રસંગે તેનું પ્રાધાન્ય જળવાતું આવ્યું છે.
એ ઉપરથી, આખા જગમાં આ પ્રજાજ જ્યારે વિશિષ્ટ પ્રજા છે, અને તેની વિશિષ્ટ વ્યક્તિઓમાં પણ આચાર્યોઃ અને તેમાંય જૈનાચાર્યું : અગ્રેસર હેાય છે, અને શાસન રધર આચાય તે આખા દેશમાં કે જગતમાં સર્વોપરિ વ્યકિત હોય તે જ મહા પુણ્ય-પ્રભાવીજ એ ગાદી ઉપર આવી શકતા હતા. એટલે આખા જગતના તાત્કાલીન સમસ્ત માનવ સમૂહમાં તે શાસન ધુરંધર આચાર્ય મહારાજ સર્વોપર અને અજોડ જગમાન્ય વ્યકિત તરીકે તરી આવતા હતા. માટે તાત્કાલીન સમસ્ત જગતના તેઓજ સર્વોપર સત્તાધીશ અને માન્યનેતા હતા, અને મનાતા હતા. આ ઉપરથી કાઈ રાજા કે શેક શાહુકારનું વ્યકિતત્વ વધારે પડતું જળકયું હાય, તેટલા ઉપરથી તેનું સર્વોપરિપણું સ્થાપિત થઇ શકતું નથી. અલબત્ત વ્યકિતગત તેટલા પ્રભાવ તે તેમને પડ્યો ગણાયજ
આજે પણ બહુજ સૂક્ષ્મ તપાસ કરવામાં આવે, તે પણુ જગતમાં જગનું કલ્યાણચિંતક સવેર્વોપરિ વ્યક્તિ જૈનાચાર્યાંજ મળી શકે તેમ છે, પરંતુ અજ્ઞાનાધીન જગત્ આજે તે જોઇ શકે તેમ નથી. આજની પ્રજાકીય કચડાંકચડીમાં હિંદની પ્રજા હજુ પેાતાનું વ્યકિતત્વ જાળવી રહી છે, તેમાં તે સુરપુ`ગવાની દૌ`દિષ્ટ અને તપોબળજ કામ કરી રહ્યું છે, નહીંતર આ દેશની પ્રજા પશુ સંસ્થાનિક સ્વરાજ્ય સ્થાપવાથી અમેરિકા ઓસ્ટ્રેલિયા: વિગેરેની મૂળ પ્રજાની જેમ કયારની લગભગ નાખ઼ુદ્દ–આજની સ્થિતિ કરતાં વધુ પડતી નામુઃ-થઇ ચૂકી હેાત. કાઈ કહેશે કે “ પ્રજાના જીવનમાં વણાયેલી આ સંસ્કૃતિ એ રક્ષણ કરી રહી છે.” પરંતુ, આ સંસ્કૃતિનું રક્ષણ કાણુ કરી રહ્યું છે? તેના રક્ષણના પ્રતિકા ધર્માંચાયે? અને તેમાં અગ્રેસર જૈનાચાર્યો છે. એ કષુલ કરવુંજ પડશે. માટે જ તેમની સામે આજના જમાનાને નામે તમામ માચા મ`ડાયેલા છે.

Page #17

સર્વોપરિ પુણ્યવંત આત્માઓ હોય, તેજ એ સ્થાન ઉપર આવી શકે છે, તેઓની કલ્યાણભાવના જેમ ઉચ્ચ હોય છે, તે જ પ્રમાણે તેઓની જવાબદારી પણ ઘણી જ ઉચ્ચ હેય છે, તેઓને સમતોલપણું અને દૂરદેશીપણું પણ એટલું જ ઉચ્ચ રાખવું પડે છે, ત્યારેજ દરેક પ્રકારના લેકે ઉપર એક સરખા પ્રભાવ તેઓને પડે છે. તે પણ તેનું ઉચ્ચ કક્ષાના આત્મા હેવાનું સાબિત કરી આપે છે.
વિજયહીર સૂરીશ્વરજીને જગતના ઇતિહાસના પૃષ્ઠ પરને યશ કે નિર્મળ વિશુદ્ધ ચાંદની જે ચમકે છે? કેવા નિખાલસ અને બાલક જેવા વિશુદ્ધ પવિત્ર પુરુષ તરીકે ઉપર તરી આવે છે ? અને તેમના ઉત્તરાધિકારી વિજયસેનસૂરીશ્વરજી અને વિજયદેવસૂરિજી મહારાજ પણ બરાબર જોડાજોડ પિતાનું વ્યક્તિત્વનેંધાવે છે. એ ગુરુ શિષ્યની જેડી તાત્કાલીન ભારતના ઇતિહાસ–સમુદ્રમાં એક સ્વચ્છ રાજહંસ અને તેના બાળ મરાલ જેવા ઉપર તરતાં નજરે પડે છે. ખરેખર તેઓ તે વખતની પ્રજાને સન્માર્ગમાં સ્થિર રાખવા માટે પ્રચારક્ષક દિવ્ય પુરુષ તરીકે પોતાનું દિવ્ય જીવન વીતાવીને ચાલ્યા ગયા છે. પરંતુ તેના સુફળ પ્રજા હજુ સુધી ભોગવે છે. તદન બાલ્યાવસ્થામાં દીક્ષા ગ્રહણ કરી પ્રૌઢ ઉમ્મર સુધી નિર્મળ ચારિત્ર પાળી જગત ઉપર કેવળ ઉપકાર ખાતરજ જીવ્યા છે, તેમાં લેશ માત્ર પણ કેને શંકાને સ્થાન છે ? તેવા પુરુષોને મૃત્યુ બાદ જે કાંઈ પણ ફળ મળતું ન હેય, અને આ જન્મમાંજ સુકૃત-દુષ્કતના ફળ ભેગવવાના હેય, તે આ પુરુષોના અત્યન્ત ઉચ્ચ અને પરોપકારી જીવને અંગત લાભની બાબતમાં લગભગ નિષ્ફળ ગયા ગણાય, પરંતુ ખરી વાત એ છે કે–આવા ઉચ્ચ જીવનનું ફળ સ્વર્ગીપવર્ગ પણ અવશ્ય છે જ.
વિજ્યસેન સુરીશ્વરજી મહારાજનું દૂધ જેવું નિર્મળ જીવનચરિત્ર ટુંકમાં નીચે આપીએ છીએ –
“શ્રી વિજયસેનસૂરિજી તપાગચ્છની ઓગણસાઠમી પાટે થયા છે.
“સં. ૧૬૦૪ માં ફાગણ સુદ ૧૫ ના દિવસે ભારતીય ખમીરના કેન્દ્ર જેવી મેવાડ ભૂમિમાં નારદીપુર ગામમાં વિશાઓશવાલ કુટુંબમાં “તેઓશ્રીને જન્મ થયે છે.
તેમના પિતાનું નામ કમશાહ હતું અને તેમની માતાનું નામ કેમિદેવી હતું. પુત્રનું નામ જયસિહ રાખવામાં આવ્યું હતું.

Page #18

કર્માશેઠે સં. ૧૬૧૧ માં વિજયદાનસૂરીશ્વરજી મહારાજ પાસે ખંભાતમાં દીક્ષા લીધી હતી. ત્યાર બાદ જયસિંહ અને તેની માતા માસાળમાં રહેતા હતા. જયસિંહની ઇચ્છા દીક્ષા લેવાની હતી અને માતાને સમજાવવા પ્રયત્ન કર્યો, પહેલાં તે માતાએ ઘણી આનાકાની કરી, પરંતુ ભાવિ મહા પુરુષ થવા સર્જાયેલ પુત્રની પ્રબળ ઈચ્છાશકિતની અસર માતા ઉપર થઈ, અને તે પણ દીક્ષા લેવા તૈયાર થયા. બંને મા દિકરે મેવાડ જેવા દૂરના પ્રદેશમાંથી તે વખતના મુસાફરીના સાધનોની મદદથી ઠામઠામ જિનામ“દિરના દર્શન કરતા કરતા સુરત જઈ પહોંચ્યા. જ્યાં શ્રી વિજયદાનસૂરિજીમહારાજ ચાતુર્માસ બિરાજ્યા હતા. ત્યાં તેઓશ્રીએ સં.૧૬૧૩માં જે સુદ ૧૧ના દિવસે પોતાના શિષ્ય તરીકે જયસિંહ કુમારને ૯ વર્ષની ઉમરમાંજ દીક્ષા આપી અને નામ જયવિમળ રાખવામાં આવ્યું હતું. “જયવિમળ મુનિએ બાળપણમાં ઘણે સારે અભ્યાસ કર્યો હતો. કાવ્ય,
વ્યાકરણ, કેષ, સાહિત્ય, દેનુ શાસન, સંમતિતર્ક, સ્યાદ્વાદ રત્નાકર, “અનેકાન જયપતાકા, પ્રમાણ મીમાંસા, સ્યાદ્વાદ કલિકા વિગેરે
જૈન ન્યાયને ગ્રન્થ, તથા તત્વચિંતામણિ, કીરણવલી, પ્રશસ્તપાદ “ભાષ્ય, વિગેરે જેનેતર ન્યાય ગ્રન્થ, ત્રિશતી વિગેરે ગણિતના ગ્ર, “અનેક પ્રકારના શકુન શાસ્ત્રો અને જ્યોતિષ શાસ્ત્રનું જ્ઞાન મેળવ્યું “હતું, અને પંચાંગી સહિત ૧૧ અગ, ૧૨ ઉપાંગ વિગેરે જન આગ“મોનું સારું જ્ઞાન મેળવ્યું હતું.
મુનિ જયવિમળને વિજ્યહીરસૂરિ પાસે આચાર અને શાસ“અનુભવ માટે પાટણ રાખવામાં આવ્યા.
વિજયદાનસૂરિ મહારાજ વડાવલીમાં સં. ૧૬ર૧પૈસાક સુદ ૧૨ “ના દિવસે કાળધર્મ પામ્યા, અને ત્યાંના સાથે ત્યાં સ્તુપ કરાવ્યો. તેમની પાટે વિજયહીરસૂરિજી બિરાજ્યા. હીરસૂરીશ્વરજી મહારાજ જયવિમળ સાથે ડીસા ગયા, ત્યાં જઈ વ્યાખ્યાન, ઉપધાન, ગદ્દવહન “વિગેરે પિતાના સર્વ કાર્યો જયવિમળ મુનિને ભળાવીને ત્રણ મહીના
સુધી સૂરિમંત્રના ધ્યાનમાં બેઠા. સૂરિમંત્રના અધિષ્ઠાયિક દેવ યક્ષરાજે “પ્રગટ થઈને કહ્યું કે “જયવિમળમુનિ આપના પદધર થવાને લાયક છે.”
ત્યાંથી વિહાર કરી વિમળમુનિ સાથે ખંભાત ગયા, ત્યાં પુની નામના શ્રાવિકાએ પ્રતિષ્ઠા કરાવી, અને જયવિમળ મુનિને પંડિતપદ

Page #19

“ આપવા આચાર્ય મહારાજને વિજ્ઞપ્તિ કરી. તેથી સં. ૧૬૨૬ ના ફાગણ “સુદ ૧૦ ને દિવસે તેમને પંડિતપદ આપવામાં આવ્યું, તે વખતે પુની
શ્રાવિકાએ હે ઉત્સવ કર્યો, અને ગુરુ. અંગપૂજા શિષ્ય અંગપૂજા “શ્રી સંધપૂજા, અને રૂપીયાની પ્રભાવના વિગેરે કાર્યો કર્યા.
“ત્યાંથી કુબેરની અલકાનગરી જેવી ધર્મપૂરી અમદાવાદમાં “પધાર્યા અને શાખાપુરમાં (શાહપુરમાં) ચાતુર્માસ રહ્યા. ત્યાં પણ રાતમાં “સૂરિમંત્રના અધિષ્ઠાયિક દેવ યક્ષરાજે “પંડિત જયવિમળ પ્રભુ મહાવીરના શાસનમાં મહા પ્રભાવક થશે, માટે તેમને પટ્ટધર બનાવવા માટેની ખાસ તૈયારી કરે.” એમ કહ્યું, તથા બીજા પણ ઉપાધ્યાય અને “પંડિતે વિગેરે ગીતાર્થ મુનિઓએ આવીને જયવિમળ મુનિને પધર
બનાવવાને વિનંતિ કરી, પછી ચોમાસું પૂરું થયે અમદાવાદ શહેરમાં પ્રવેશ “ કર્યો, ત્યાં મૂળા નામના શેઠે માટે ઉત્સવ કર્યો, અને જયવિમળ મુનિને “સં. ૧૬૨૮ ફાગણ સુ. ૭ ને સોમવારે ઉપાધ્યાયપદ આપીને તરતજ “આચાર્ય પદવી આપી અને નામ વિજયસેનસૂરિ રાખવામાં આવ્યું. “મૂળ શેઠે શત્રુંજય પર્વતના મુખ્ય શિખર ઉપર આદીશ્વર ભગવાનના “મૂળ દેરાસરના વાયવ્ય ખૂણામાં જિનમંદિર બંધાવે છે. તે જ વખતે વિમળહર્ષ પંડિતને ઉપાધ્યાયપદ આપવામાં આવ્યું અને પદ્મસાગરગણિ લબ્ધિસાગર વિગેરે છ ગણિઓને પંડિતપદ આપવામાં આવ્યાં. મૂળ શેઠે રૂપીયાની પ્રભાવના કરી અને યાચકેને ઘણું દાન આપ્યું.
હવે ત્યાંથી ગુજરાતમાં વિહાર કરતા મેઘજી ઋષિ નામના “Úપાકના અગ્રેસર મુનિને પ્રતિબોધ પમાડી અમદાવાદમાં એકી “સાથે લગભગ ૨૬-૨૭ મુનિઓને સાથે દીક્ષા આપી અને ત્યાંથી આચાર્ય “મહારાજ પાટણ તરફ પધાર્યા અને ચાતુર્માસ પણ ત્યાં જ કર્યું. ચાતુર્માસ “ઉતર્યા પછી સં. ૧૯૩૦ ના પિસ સુદ ૪ ના દિવસે નવીનાચાર્યના વંદનને માટે ઉત્સવ થશે, અને તે વખતે દેશદેશના સંઘે વંદન કરવા આવ્યા હતા. તે વખતે આચાર્ય મહારાજે નવીનાચાર્ય મહારાજ શ્રી “વિજ્યસેનસૂરિજી મહારાજને ગચ્છની સર્વ અનુજ્ઞાઓ આપી વિહાર કરવાની આજ્ઞા આપી. .
વિહાર કરીને તેઓ ચાંપાનેર ગયા, ત્યાં જયવંત શેઠે વૈશાખ સુ. ૧૩ ના દિવસે સૂરિજી મહારાજ પાસે પ્રતિષ્ઠા કરાવી. ત્યાંથી વિહાર કરી સુરત ચોમાસું કર્યું, તે વખતે શ્રી ભૂષણ નામના દિગબરાચાર્ય

Page #20

બસાથેના વાદમાં શ્રી ચિંતામણિ ભટ્ટ વિગેરે સભ્યોની હાજરીમાં વિજય
મેળવ્યો. ત્યાંથી કોંકણ દેશમાં થઈને પુનઃ પાટણ આવ્યા, અને હીર“વિજયસૂરિજી તે વખતે ગધારમાં ચાતુર્માસ રહ્યા હતા.
અતિમૂતખાન નામના સુબાએ વિજ્યહીરસૂરિની અકમ્બર બાદશાહ “પાસે ઘણી પ્રશંસા કરી, એટલે અકમ્બરે આચાર્ય મહારાજને પિતાની પાસે “બેલાવ્યા. એટલે ગંધારથી ૧૬૩૯ના માગસર સુ. ૭ના દિવસે વિહાર કર્યો,
અને ફતેહપુરસિકી પહોંચ્યા. તે વખતે તેમની સાથે, વિમળહર્ષગણિ “વિગેરે સિદ્ધાંતના પારગામી, શતાવધાની શાંતિચંદ્રગણિ, પં, સહજસાગર,
પં. સિંહવિમળગણિ, મહાકવિ હેમવિજયગણિ, વ્યાકરણ ચૂડામણિ “પં. લાભવિજયગણિ, ગુના પ્રધાન ધનવિજયગણિ વિગેરે મુનિઓઃ અને
શાહ થાનસિંહ, શાહ માનસિંહ, શાહ કલ્યાણજી વિગેરે મોટા મોટા “સદ્દગૃહસ્થો પણ હતા, ને અકબરના રાજમહેલમાં મળવા ગયા. અકમ્બર “બાદશાહડા પગલાં સામા આવ્યા. આચાર્ય મહારાજના ચરણકમળમાં “વંદન કર્યું. આચાર્ય મહારાજે ધર્મલાભ આ.શેખુજીઃ પહાડીઃ અને “દાનીઆર વિગેરે રાજકુમારોએ પણ આચાર્ય મહારાજને વંદન કર્યું. “ત્યાં અમ્બરને પ્રતિબોધ આપી અનેક પ્રકારની હિંસા છોડાવી “દયામાં એનું ચિત્ત સ્થિર કર્યું. વિજયહીરસૂરિજી મહારાજ ત્રણ ચાર “ચોમાસાં આગ્રા અને ફતેહપુર સિકીની બાજુમાં કરી બાદશાહને
વારવાર બોધ આપી ગુજરાતમાં પાછા ફર્યા, તે વખતે શ્રી નેમિનાથ “ભગવાનની જન્મભૂમિ શૌરિપુરીમાં ચિંતામણિ પાશ્વનાથ પ્રભુની “પ્રતિષ્ઠા કરી, ત્યાંથી મથુરા વિગેરે થઈ ફરતા ફરતા નાગોર જઈ શિરેહી આવ્યા. તે વખતે પાટણમાં રહેલા વિજયસેનસૂરિ મહારાજ ગુમહારાજને મળવા માટે સામે આવતા હતા, તે શિહીમાં મળ્યા. જે વખતે હીરસૂરિજી “ફતેહપુર સિકી ગયા, ત્યારે આ તરફ પાટણથી વિહાર કરીને વિજ્ય
સેનસૂરિ બે ચોમાસાં કરીને ફરીથી ૧૬૪રમાં પાટણમાં ચોમાસું કર્યું “અને ત્યાં ધર્મસાગર ઉપાધ્યાયે રચેલા પ્રવચન પરીક્ષા ગ્રન્થ વિષે
ખરતર ગચ્છવાળાઓની સાથેના વાદમાં વિજય મેળવ્યો. ફરી કલ્યા“ણરાજ અને વત્સ એ બે નામ ધારણ કરનાર રાજ્યના અધિકારી શ્રાવકની મદદથી તેઓએ વાદ માગે, ત્યારે પણ અમદાવાદમાં ખરતરગચ્છીએની સાથેના વાદમાં વિજય મેળવ્યો, અને ખાનખાનાની મદદથી સંઘે તેને માટે ઉત્સવ કર્યો. ખાનખાના સુબાએ તેમાં સારે સહકાર

Page #21

"6.
(6
૧૮
..
આપ્યા. ત્યાંથી આભાજી વિહાર કરી પુનઃ અમદાવાદ આવ્યા. ત્યારે સથે પ્રવેશોત્સવ કર્યાં અને ખાનખાનાએ દરેક જાતના માપના “ આપ્યા. તે ચામાસુ ત્યાંજ કર્યું. તે વખતે ખાનખાના વારવાર મળવા આવતા હતા અને ગુરુને ઉપદેશ શ્રવણ કરતા હતા. ક્રાઇ “દાઈ વાર ઉપદેશ શ્રવણુ કરવા પોતાના મહેલમાંયે ખાલાવી જતા હતા.
cr
66
"6
t
64
(4
"C પાછા
66
ઇડરના સ્થિર શેઠની રૂપાઈ નામની પત્નીથી સંવત ૧૬૩૪ પાસ * સુદ ૧૩ ના દિવસે જન્મેલા વાસાક કુમારને ૧૬૪૩ માં આચાર્ય મહારાજે દીક્ષા આપી અને વિદ્યાવિજય નામ રાખ્યું. ફાગણુ સુ. ૧૧ ના દિવસે અહિવદે નામની શ્રાવિકાએ આચાર્યાં મહારાજ પાસે 'જિન' મદિરમાં પ્રતિષ્ઠા કરાવી, તે વખતે ગાંધારના ઇંદ્રજી નામના શેઠ મહાવોર “ સ્વામીની પ્રતિષ્ઠા કરાવવા માટે અમદાવાદમાં વિનતિ કરવા આવ્યા. “ત્યાં જઈ ૧૬૪૩ જેઠ સુદ ૧૦ મહાવીર સ્વામીની પ્રતિમાની પ્રતિષ્ઠા કરી. તેજ વર્ષમાં જેઠ વદ ૧૧ ના દિવસે ખંભાતમાં ધનાઈ શ્રાવિકાના મદિરમાં પ્રતિષ્ઠા કરાવી અને ત્યાં ચામાસુ રહ્યા. “ શિાહીમાં શ્રીહીરસૂરિજી મહારાજને મળ્યા પછી ત્યાંથી તેમની આજ્ઞા લઇને વજીયારાજી પારેખની વિનંતિથી પ્રતિષ્ઠા કરવા વિજયસેનસૂરિ ખંભાત આવ્યા. અને ૧૬૪૫ જેઠ સુદ ૧૨ ના દિવસે ચિતામણિ પાર્શ્વનાથ તથા મહાવીર પ્રભુની પ્રતિષ્ઠા કરી, અંતે ત્યાંથી વિહાર કરી ગાંધારમાં ચામાસું કર્યું. ત્યાંથી વિહાર કરી આચાય “મહારાજશ્રી વિજયહીરસૂરિજી મહારાજને ફરીથી મળ્યા, અને ૧૬૪૯માં બન્નેયે સાથે રાધનપુરમાં ચેામાસું કર્યું`. તેવામાં લાહેારથી અક્બર બાદશાહના સૂરીશ્વરજીને મેલાવવાના પત્ર આવ્યા. પરંતુ વૃદ્ધાવસ્થાના “કારણે પાતે ન જતાં-હીરવિજયસૂરિજીએ વિજયસેનસૂરીશ્વરજીને પાદશાહ પાસે જવાની આજ્ઞા આપી, એટલે માગસર સુદ-૩ ના દિવસે વિહાર “ કર્યાં. પાટણ આવ્યા, ત્યાં શ્રી પંચાસરા પાર્શ્વનાથની જાત્રા કરીતે આ ગયા, ત્યાં દેલવાડાઃ અચલગઢઃ અને તલાટીમાં રહેલ કુભાર વિહાર વિગેરેની યાત્રા કરી, શિરહી ùાંચ્યા, ત્યાંના રાજાએ તથા સધે “ ભવ્ય સામૈયું કર્યું. થાડા દિવસ રહી રાણકપુરજીની યાત્રા કરી, “પાતાની જન્મભૂમિ નારદીપુરમાં ચાંડા દિવસ રહી મેડતા * ગયા, મેડતીયા રાજા અને સરદારાએ ગુરુની સારી ભક્તિ કરી, “ ત્યાંથી વિહાર કરી વૈરાઢનગર મહીમ નગર ગયા, અને ત્યાંથી અનુક્રમે વિહાર કરતા, લાહેારથી ૬૦ ગાઉ આ તરફ લાધીયાણા
66
tr
<<
"
t
"
.
Page #22

.66
46
46
36
હાંચ્યા. ત્યાં શેખ અબુલફેજલના ભાઇ શેખ ફૈ-વિગેરે સૂરીશ્વરને વંદન કરવા આવ્યા. ધ્રુિવિજય નામના મુનિએ અવધાન કરી બતાવ્યા. તે અને ગુસ્ના પ્રભાવ જોઈ હૃદયમાં આનંદ પામી લાહેર 'જઈ અકમ્મર માદશાહને બધી વાત કરી. તે સાંભળી બાદશાહ ગુરુમહારાજને મળવા ઘણા ઉત્સુક થયા. તેવામાં ગુરુમહારાજ પણ રસ્તામાં ' બાદશાહી મહેલમાં આવીને ઉતર્યાં. ભાનુ, ઉપાધ્યાય પણ આવીને મળ્યા અને શ્રી સંધ પણ તમામ રાજસેના સાથે સામે આવ્યા. ત્યાંથી આચાર્યાં મહારાજ લાહેાર પાસેના ગંજીપુરામાં આવી પહેાંચ્યા. ઉપાધ્યાય ‘ભાનુચંદ્રગણિ બાદશાહ પાસે ગયા અને આચાર્ય મહારાજ પધાર્યાની વાત
14
"6
66
<<
કરી. એટલે અકથ્થરે નદિવિજય મુનિને પોતાની સભામાં અવધાન કરવા ખેલાવ્યા, તે વખતે મારવાડના મંડાવરના રાજાશ્રી મહ્લદેવના પુત્ર · ઉદ્દયસિ હુઃ સાઇહાર સૈન્યના નેતા માસિ હુઃ ખાનખાના શેખ અણુલલઃ આઝમખાનઃ જાલેારનાગજનીખાનઃ તથા બીજા પણ કેટલાક બાદશાહને માનનીય હિંદુ રાજાએ અનેમેગલ સરદારા, મેટામેટા ન્યાય ~‘ અને વેદેશને જાણનારા બ્રાહ્મણેા, પડિતા, કાજી, કાયસ્થા, તથા કાવ્યા અને
<<
<<
**
‘ સાહિત્યની પડિતાની હાજરીમાં નિિવજય મુનિએ અવધાન સાધી બતાવ્યા. - પછી જેઠ સુદ ૧૫ના દિવસે આચાય' મહારાજે લાહેારમાં પ્રવેશ કયો, તેજ દિવસે શેખજી: દરબારી રામદાસ વિગેરે માટા પુરુષોની સાથે કાશ્મિરી “મહેલમાં અમ્મર બાદશાહને સૂરિજી મળ્યા, અકöર બાદશાહે વિજય‘હીરસૂરિજીના સમાચાર પૂછ્યા, અને આચાય મહારાજે હીરસૂરિજી મહારાજ તરફના ધર્મલાભ કહ્યો. ફરીથી પણ બાદશાહની અવધાન જોવાની “ ઇચ્છાથી આચાર્ય મહારાજની આજ્ઞા મેળવી નદિવિજય મહારાજે
''
પ
"C
.""
45
-46
<<
tr
66
મા
૧૯
અવધાન કરી બતાવ્યા. તેવખતે બાદશાહે તેમને ખુશમનું બિરુદ આપ્યું. શ્રાવકા તરફથી રૂપીયાની પ્રભાવના વિગેરે અનેક પ્રકારે ધર્મોની પ્રભાવના “ થઈ હતી.
66
'यं शैवाः स्त्रमुपासते०
“તે વખતે બાદશાહને કેાએ સમજાવ્યું હતું કે—
"6
આ જૈના સૂર્યને, ઈશ્વરને, અને ગંગાને માનતા નથી. ” “ત્યારે આચાર્ય મહારાજે સમજાવ્યું કે અમે જેવી રીતે ઇશ્વર
વિગેરેને માનીએ છીએ, તેવી રીતે કાઇ પણુ માનતું નથી.

Page #23

૨૦.
ઈત્યાદિ હનુમાન નાટકને લેક બતાવીને જેને “અહન “અનએમ કહીને પરમેશ્વરને પૂજે છે.” એવા બ્રાહ્મણના બનાવેલા “તે લેકમાંજ “જેને ઈશ્વરને માને છે” તેવી તેમની કબુલાત બતાવી.
અને તીર્થકરપણે વિચરતા દેવાધિદેવ અને સિદ્ધોનું સ્વરૂપ સમજાવ્યું. જેનેની પરમેશ્વર સંબંધી માન્યતા કેટલી ઉચ્ચ છે?” તે સાંભળી. “બાદશાહને ઘણું જ આનંદ થશે. સૂર્યને માનવા વિશે આચાર્ય મહા“જાએ સમજાવ્યું કે –“સૂર્યને પણ અમે બહુ માન આપીએ છીએ, કેમકે
સૂર્ય ઉદય થયા વિના અને સૂર્યને અસ્ત થયા પછી એટલે તેના “વિયેગમાં અમે અન્નપાણુ જ લેતા નથી. ગંગાજળ વિના “અમારા દેવની પ્રતિષ્ઠા થઈ શકતી નથી.” એ રીતે બાદશાહના મનનું.
સમાધાન કરવાથી જે લોકોએ બાદશાહને ખોટે ખ્યાલ આવે છે, તે “લેકે પણ શરમાઈ ગયા. અને ગુજરાતમાંથી આવેલા જૈન આચાર્યના “તેજનો પરિચય થતાં તેનાથી અંજાઈ ગયા.
ત્યાર પછી બાદશાહના આગ્રહથી આચાર્ય મહારાજે લાહેરમાં બે માસાં કર્યા “દુધ આપવા અને ભાર ઉપાડવામાં તથા ખેતીમાં ઉપયોગી હેવાથી ગેસંતાન, તથા ભેંસ અને પાડાને મારવા નહીં. મરેલાનું “ધન લેવું નહી. ગુલામ પકડવા નહી. જકાત અને જીજીઆરે ન “લેવા.” એ છ મુદ્દા ઉપરનાં શાહી ફરમાને આચાર્ય મહારાજના નામથી જ “બાદશાહે દેશદેશમાં ફેલાવ્યા. આ અરસામાં ભાનચંદ્ર ઉપાધ્યાયના નંદી “મહત્સવને તમામ ખર્ચ બાદ શાહના મુખ્યમંત્રી શેખ અબુલફજલ“ફેંજીએ કર્યો હતો.
“આ તરફ હીરવિજયસૂરિજી મહારાજ પાટણથી વિહાર કરી. “શત્રુંજયની યાત્રા કરી ઉના ગયા. ત્યાં તેમનું શરીર લથડયું અને પિતાના “કાળધર્મને સમય જાણી અનશન સ્વીકાર્યું. સંવત ૧૬૫ર ના ભાદરવા “સુદ ૧૧ ના દિવસે કાળધર્મ પામ્યા. આ અનશન સ્વીકાર્યાના સમાચાર “લહેરથી વિહાર કર્યા બાદ મહીમ નગરમાં વિજય સેનસૂરીશ્વરજીને “મળ્યા. તેથી ત્યાંથી વિહાર કરી ગુજરાતમાં પાટણ પહોંચ્યા. અને ત્યાં “ગુરુ મહારાજના કાળધર્મને સમાચાર મળ્યા. તેમને આઘાત તે થયે, “પરંતુ મનનું સમાધાન કરી પિતાના કર્તવ્યમાં વધારે સાવધાન થયા.
પછી પાટણથી વિહાર કરી ખંભાત જઈ એ માસું રહ્યા. ત્યાંથી “વિહાર કરી અમદાવાદ આવ્યા, ત્યાં ભટક નામના શ્રાવકે મેટે ખર્ચ “ કરી પ્રતિષ્ઠા કરાવી, તે વખતે લબ્ધિસાગરગણિને ઉપાધ્યાય પદ આપવામાં આવ્યું. વચ્છા નામના ઝવેરીએ પણ મટે ખર્ચ કરી પ્રતિષ્ઠા

Page #24

૨૧
“કરાવી. ત્યાં ચોમાસુ કરી કાળુપુરમાં ગયા, ત્યાં ઢીવાના પાડામાં “શ્રી વિજયે ચિંતામણિ પાશ્વનાથની પ્રતિમા છુપી હતી, પરંતુ “આચાર્ય મહારાજના કહેવાથી અને હુસેન કાજીની મદદથી તે પ્રતિમાજી “શ્રાવકેએ બહાર પ્રગટ કર્યા. તેની સિકંદરપુરમાં શ્રી સંઘે પ્રતિષ્ઠા કરી.
ને ત્યાં હીરસૂરિજીની પાદુકાથી પવિત્ર થયેલા સિદરપુરમાં ચોમાસું “ કર્યું. સિકંદરપુરમાં લહૂઆ (લવજી) શેઠે પાર્શ્વનાથ ભગવાનની પ્રતિમા
નવી કરાવી આચાર્ય મહારાજ પાસે પ્રતિષ્ઠા કરાવી. તે વખતે નંદિવિજય “મહારાજને વાચક પદ અને વિદ્યા વિજય મુનિને પંડિત પદ આપ્યું. ત્યાંથી વિહાર કરી આચાર્ય શ્રી લાડોલ ગયા. ત્યાં ત્રણ માસ સુધી આયંબિલ અને છ અઠ્ઠમની તપશ્ચયો કરી સૂરિમંત્રનું ધ્યાન કર્યું. “યક્ષરાજે પ્રગટ થઈ પિતાના પટ્ટ ઉપર વિદ્યાવિજય ગણિને સ્થાપન “ કરવાની સૂચના આપી. અંતર્બાન થયા. ધ્યાન પૂર્ણ થયું, ત્યારે સર્વે “સાર મહેન્સવ કર્યો. ત્યાંથી ઈડર આવ્યા, ત્યાં તેના અમાત્ય તથા રાજાએ
સારૂં સન્માન આપ્યું. ત્યાંથી તારંગા પધાર્યા. તારંગાની યાત્રા કરી “સૌરાષ્ટ્ર દેશ તરફ વિહાર કરી તેમાં પ્રવેશ કર્યો. પવિત્ર તીર્થ શ્રી શત્રુંજય “ગિરિરાજની યાત્રા કરી ઉના ગયા. ઉન જઈને આચાર્ય મહારાજની “પાદુકાને પ્રણામ કર્યા, અને ત્યાં પ્રતિષ્ઠા કરાવી. પુનઃ શ્રી શત્રુંજયગિરિએ “ આવ્યા. ત્યાંથી ખંભાત તરફ ગયા અને ત્યાં મહાન પ્રવેશોત્સવ પૂર્વક પ્રવેશ “કર્યો. અહંત બિંબ પ્રતિષ્ઠા: તીર્થયાત્રા અને ગચ્છાચાર્ય સ્થાપનાને
પ્રસંગે પ્રસંગે ઉપદેશ આપવામાં આવ્યો. મલ નામના ગૃહસ્થે મોટી " કકોત્રી લખી તમામ દેશદેશાવરના સને બેલાવી આચાર્ય પદ પ્રતિષ્ઠાને “મહોત્સવ કર્યો. પંડિત વિદ્યાવિજ્યને ૧૬૫૬ ના વૈશાખ સુદ ૪ ના “દિવસે ઉપાધ્યાય પદવી અને આચાર્ય પદવી આપી. નામ વિજયદેવ સૂરિ રાખવામાં આવ્યું. તે વખતે મેઘવિજયજી તથા વિજયરાજ પંડિતને ઉપાધ્યાય પદવી આપવામાં આવી.
તે વખતે તપાગચ્છના સાતસે મુનિઓ એકઠા થયા હતા. તેજ “દિવસે મલ્લશેઠે દશહજાર રૂપિયાનો ખર્ચ કર્યો હતો, અને આગલે દિવસે “ઠાર કિકાશેઠે આઠ હજારને ખર્ચ કરી પ્રતિષ્ઠા કરાવી હતી. એકંદર “વિજય દેવસૂરિના આચાર્ય પદ વખતે પચાસ હજાર મહમદી સિક્કા
એને ખર્ચ થયો હતે. ચોમાસુ ત્યાં કર્યું. પછી પાટણ ગયા. “૧૬૫૭માં પાટણમાં પારેખ સહસવીરે ૫૦ હજાર મહમુદિકા ખરચીને

Page #25

“ગાનુજ્ઞાની નંદીમડાવી આચાર્ય વંદનાને મેટે મહત્સવ કર્યો. તે “મહત્સવમાં વિજયદેવ સૂરિજીને વિજયયસેનસૂરિજીએ છ લાખ છત્રીસ હજાર ગ્રંથપ્રમાણુ આગમની વાચનાની આખાય આપી.
નંદીસૂત્રની વાચના આપી. અને પહેલાં ગૌતમસ્વામીના વખતમાં “એકવીશ અક્ષરને સૂરિમંત્ર હતા, જે હાલ માત્ર અગ્યાર લેક “પ્રમાણુ જ છે, જે ગચ્છાધિપતિને જ ગણવાને હેય છે, તે આપે. ત્યાંથી “શ્રી શંખેશ્વરજીની યાત્રાએ ગયા. ત્યાં લુપ મત છેડીને આવેલા
મુનિનયવિજયને ઉપાધ્યાય પદ આપ્યું. તેવામાં મારવાડમાંથી “બારસે ગાડા, સાતસો સુભટ, પાંચશો ઉંટ સાથે સંઘપતિ હેમરાજ
શેઠને સંધ શ્રી શત્રુંજ્યની યાત્રાએ જતા હતા તેણે શંખેશ્વરમાં “આવીને આચાર્યશ્રીને વંદના કરવાને લાભ લીધે. ત્યાંથી વિહાર કરી “ગુરુ મહારાજ અમદાવાદ આવ્યા. ત્યાં પુણ્યપાળના ભાઈ ઠાકરસીએ
૭૫ અંગુળ પ્રમાણુની શ્રી સંભવનાથ પ્રભુની પ્રતિમા કરાવી અને “પુણ્યપાળશેઠે એકાવન અંગુળની શીતળનાથ ભગવાનની પ્રતિમા કરાવી. “તેને ત્રીજા ભાઈ નાકરાશેઠે ૫૧ અંગુળની સંભવનાથ પ્રભુની. “પ્રતિમા કરાવી. એ ત્રણે પ્રતિમાની આચાર્ય મહારાજે પ્રતિષ્ઠા કરાવી. “તે વખતે ખંભાતના તે વછઆ પારેખે પણ ૬૩ અંગુળની સંભન “પાશ્વનાથની પ્રતિમા કરાવી. તેની પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા પુણ્યપાળશેઠના
મહત્સવ વખતે આચાર્ય મહારાજ પાસે કરાવી હતી. જે પ્રતિમા “ખંભાતમાં સાગરાના પાડામાં ચિંતામણિ પાશ્વનાથના મંદિરના
ભેંયરામાં છે. ચોમાસું સૂરિજીએ અમદાવાદમાં જ કર્યું. અને સંઘૂછશેઠે. “ઘણી પ્રતિમાઓની સાથે અજીતનાથ ભગવાનની મેટી પ્રતિમાની
પ્રતિષ્ઠા કરાવી. ત્યાર પછી શ્રીપાળ નામના ઝવેરીએ ૬૭ અગિળની “મેટા ફણાવાળી શ્રી જગવલ્લભ પાર્શ્વનાથની પ્રતિમા કરાવી. તેજ “વખતે ખંભાતના સોની તેજપાળ જેમણે શત્રુંજયનાં મુખ્ય ચૈત્યને.
ઉદ્ધાર કરાવ્યું હતું, તેણે આદિનાથ ભગવાનની ૭૧ અંગુળની પ્રતિમા “કરાવી, પાટણના બીજા તેજપાળ સોનીએ ૪૭ અંગુળની સુપાર્શ્વનાથ “ભગવાનની પ્રતિમા કરાવી. તે વખતે સૂરશેઠે આબુને મેટ સંધ કાઢયે.
અને રસ્તામાં દરેક શ્રાવકને ઘેર ઘેર એક એક મહમુરિકાની પ્રભાવના કરતા “ગયા. આબુતીને તીઃ શ્રીફળઃ સેનામહોરે: રૂપીયા અને કુલેર “વડે વધાવી યાત્રા કરી. ત્યાંથી શિરોહીનારદીપુર વાકાણ વિગેરેની અને રાણકપુરજીની યાત્રા કરી, પાછા સ્વદેશ આવ્યા. તે ૧૬૫૯ માં એકંદર ૧ લાખ મહદિયાના ખર્ચ કર્યો હતો.

Page #26

૨૩
?
-
-
ત્યાંથી વિહાર કરી સૂરિજી રાધનપુર ગયા, ત્યાંના પહાડખાન રાજા “સામે આવ્યા. તે વખતે વખત ઉપદેશ સાંભળવા સૂરિજી પાસે આવતા. “હતા. ત્યાં ઉપધાનઃ બાર વતઃ ઉચ્ચારવા વિગેરેના મેટા મેટા ઉત્સ “થયા ને ચેમાસ પૂર્ણ કર્યું. ૧૬૫૯ માં ડીસાની બાજુમાં રામસણુ
ગામમાં મંદિર ખંડિત થવાથી તેની અંદરની આદીશ્વર ભગવાનની “તેજસ્વી પ્રતિમાને ભયરામાં મૂકાવી હતી. તેની યાત્રાએ રાધનપુરથી “સંધ લઇને મહેમદાવાદ નગર પારકર પારપાર વિગેરેમાં પાર્શ્વનાથ “ભગવાનની અને દધિપદ્રમાં શાતિનાથ ભગવાનની યાત્રા કરી રામસણ પહોંચ્યા. યાત્રા કરી પાછા રાધનપુર આવ્યા. ત્યાં વાસણ જોડાએ મેટે પ્રતિષ્ઠા મહત્સવ કર્યો અને આચાર્ય મહારાજે નવા જિન મંદિરમાં પ્રતિષ્ઠા કરાવી. ત્યાંથી વિહારકરી વડાવળી આવ્યા. ત્યાં વિજય દાનસૂરિજી અને વિજ્ય હીરસૂરિજીની મૂર્તિઓ ભરાવી, બે સ્તુપ કરાવ્યા. સંઘે “મેટો ઉત્સવ કર્યો. અને આચાર્ય મહારાજે હીરસુરિની પાદુકાની સ્તુતિ કરી. ત્યાંથી પાટણ ગયા. ત્યાં વિજયે સૂરિએ પહેલા વિજય હીરસૂરિજીએ મેઘજી ઋષિને પ્રતિબોધ આપીને દીક્ષા આપી હતી, તેના “Úપાક મતના પ્રશિષ્ય મેઘરાજ મુનિને પ્રતિષેધ આપી વિજયસેન “સૂરીશ્વર મહારાજને પરીચય કરાવ્યું. અને જ્યારે તેનું મન સંપૂર્ણ “સંતુષ્ટ થયું, ત્યારે તેણે વિજયદેવસૂરિજીએ પાસે દીક્ષા લીધી. પછી કુણગરના સંધની વિનંતિથી ત્યાં જઈ ચેમાસું કર્યું. તે દરમ્યાન પાટણને સંધ પણ ત્યાં વંદન કરવા, “આવ્યો હતે. ચોમાસું પૂર્ણ થયે શ્રી શંખેશ્વરજીની યાત્રા કરી પાટણ “આવી ફાગણ ચોમાસું કર્યું. પછી ખંભાત તરફ વિહાર કર્યો. “રસ્તામાં ચાણસ્મા ગામે ભટેવા પાર્શ્વનાથની યાત્રા કરી. અમદાવાદ
થઈ ખંભાત ચેમાસું કર્યું અને ત્યાંથી અકબર નામના પરામાં “પ્રતિષ્ઠા કરી. ત્યાંથી ગંધારમાં ચોમાસું રહ્યા અને ત્યાંથી સુરત તરફ
ગયા. રસ્તામાં ભરૂચ અને સંદેર થઈ નાવડાથી તાપી નદી ઉતરી “સુરત પહોંચ્યા. ત્યાં જિનપ્રતિમાઓના પ્રતિષ્ઠા મહેત્સ શ્રીધે કર્યા અને “માસું કર્યું. ત્યાંથી શત્રુંજય આવ્યા. ખંભાત, અમદાવાદ, પાટણ, “દીવ, જામનગર વિગેરેના સંધે પણ ત્યાં આવેલા હતા. ત્યાંથી દીવના “સંધના આગ્રહથી ઉના પધાર્યા. ગુજરાતના સંધના આગ્રહથી વિજય “વસુરિજીને ગુજરાત તરફ વિહારની આજ્ઞા આપી. ઉનામાં શ્રી વિજય હીરસુરિજીની પાદુકાને ત્રણ પ્રદક્ષિણા દઈ પ્રણામ કર્યા. દીવમાં મેઘજી.

Page #27

પારેખ બહુ પ્રસિદ્ધ અને ત્યાંના રાજાના માન્ય મિત્ર મેટા શેઠ હતા, “અને તેની સ્ત્રી લાડકી નામે હતા, ત્યાંના યવન રાજા પણ તેને “બહુ માન આપતા હતા. બન્નેએ દીવના સંઘ સાથે ઉનામાં આવીને “પ્રતિષ્ઠા કરાવી. ઉનામાં અમુલ શેઠાણુએ પણ પ્રતિષ્ઠા કરાવી. દીવના “કાળા કે ઉનામાં આવી પ્રતિષ્ઠા કરાવી. એ માસું ત્યાં થયું. ત્યાંથી
પ્રતિષ્ઠા કરવા માટે દેવ પાટણ ગયા કે જ્યાં પૂર્વે ચંદ્રપ્રભ પ્રભુના “વખતમાં ચંદ્રશેખર રાજાના પુત્ર ચંદ્વયશાએ સમવસરણમાં બીરાજમાન “દેઢસો ધનુષની ઉચી ચંદ્રકાન્ત રત્નમય જીવિત સ્વામી શ્રી ચંદ્રપ્રભ “પ્રભુની પ્રતિમા કરાવી અને મેટું મન્દિર બંધાવી ચંદ્રપ્રભાસ નામનું “નગર પ્રસિદ્ધ થયું હતું. જેનું નામ પાછળથી પ્રભાસ તીર્થ તરીકે “પ્રસિદ્ધ થયું હતું અને હાલ દેવ પાટણ કહેવાય છે. ત્યાંના અમરદત, “વિષણુ, અને લાલજી નામના શેઠે એ આચાર્ય મહારાજ પાસે પ્રતિષ્ઠા “કરાવી. ત્યાંથી વિહાર કરી દીવની પાસેના દેલવાડામાં આવ્યા. ત્યાં પણ “હીરજી શેઠ અને શેમાં શ્રાવિકાએ પ્રતિષ્ઠા કરાવી. ફીરંગી (પટું. “ગીઝ) લેકેએ કાજી (જજ), કેપ્ટન, કલાસ, પાદરી વિગેરેએ મળીને
દેલવાડા આવી “આપને કેઈ પણ જાતની હરક્ત નહી આવે” “એવું વચન આપીને દીવ આવવા વિનંતી કરી. અને “જે આપ ન “આવી શકે તે આપના શિષ્યને મોકલે” એટલે નંદિવિજય વાચકને “ત્યાં મોકલ્યા. તેમના ઉપદેશથી તેઓ ખુશ થયા. ત્રણ દિવસ રહીને નંદિ“વિજય વાચક પુનઃ દેલવાડા પાછા આવ્યા. ત્યાંથી દીવના સંઘ સાથે “જુનાગઢની યાત્રા કરવા ગયા. ભરત ચક્રવતીના પુત્ર સુરાષ્ટ્ર “કુમારે વસાવેલા જુનાગઢમાં આવ્યા, ત્યાં અકબર બાદશાહના માન્ય “ઉમરાવ આજમખાનને પુત્ર ખૂરમ નામને સુબો હતો. તે જુલ્મી
હત, તે પણ આચાર્ય મહારાજના ઉપદેશથી શાન્ત થયા. સુબાએ “આચાર્ય મહારાજનું બહુમાન કર્યું. પછી ગિરનાર ઉપર ચડીને સિદ્ધ“રાજ જયસિંહે અને સજજન મંત્રિએ કરાવેલા પૃથવી નામના “મંદિરમાં નેમિનાથ ભગવાનની યાત્રા કરી. જુનાગઢમાં આવી “ખુરમની સાથે ખુબ ધર્મ ગણી કરી. પછી દેવ પટ્ટણમાં આવીને આચાર્ય “મહારાજ ચોમાસા માટે રહ્યા. દીવનો સંઘ ક્ષેમકુશળ ઘેર પહોંચી ગયો. “દેવ પાટણમાં બે પ્રતિષ્ઠા કરાવી અને ત્યાંથી દેલવાડા ગયા. ફરીથી “પણ ફિરંગી લેકેને ગુને મળવાની ઈચ્છા થઈ, કેમકે ગયે વર્ષે પિતાના “ શહેરને સંધ જુનાગઢ ગયે હતું અને તે ક્ષેમકુશળ પાછો આવ્યો,

Page #28

“ગુરુના પ્રભાવથી સુબા ખુરમ તરફથી કોઈ પણ જાતની અડચણ ન આવી, માટે અમારે પણ તેવા ગુરુને મળવું જ જોઈએ.” એમ વિચારી ત્યાંના મુખ્ય ગવર્નરે પાદરી મારફત વિનંતિપત્ર લખાવ્યું. પરંતુ “મેઘજી શેઠની સંમતિ વિના ગુરુ ગયા નહીં. છેવટે મેઘજી રોઠે ગવ“નરના હાથને પત્ર લખાવી આચાર્ય મહારાજને વિનંતિ કરાવી. અને “આચાર્ય મહારાજ પણ “સંઘની પ્રભાવના થશે તથા સંઘ ઉપર ફીરંગી “લેકેને જુલ્મ ઓછો થશે, અને ધર્મની પ્રભાવના થશે” એમ જાણી દીવ તરફ ગયા. તેના અધિકારીએ ખાસ પિતાના કિંમતી મળવા મેકલ્યા તેમાં બેસી સમુદ્ર ઉતરી તેઓ દીવમાં જાહેર મહત્સવ પૂર્વક પ્રવેશ્યા. ત્યાં ઘણું જ જૈન ધર્મની પ્રભાવના થઈ, ત્યાંના લોકોએ રત્નોથી “ગુરુને વધાવ્યા. તેના અધિકારીને જેનશાસનની સત્યતા સમજાવી, તેથી
તે લે છે પણ ગુરુને વશ થઈ ગયા. કેટલાક દિવસ રહી ધર્મપ્રભાવના “કરી તમામ નગર લકે અને ફીરંગી લેકે વળાવવા આવ્યા. ગુરુ મહારાજે
દેલવાડામાં આવી જેમાસું કર્યું. મારું ઉતર્યે જામનગરના રાવલજામે “ગુરુ મહારાજને વિનંતિ કરવા શ્રાવકને મેકલ્યા હતા, તે વિનંતિને માન “આપી જામનગર તરફ જતાં કેટલાક દિવસ ભાણવડ રહ્યા, ત્યાંના સંધે “મટે ઉત્સવ કર્યો. ત્યાંથી હાલારમાં થઈ જામનગર પહોંચ્યા, અને
માસું કર્યું. ત્યાં રાવળ જામ પણ ગુરુ મહારાજનો ધર્મોપદેશ સાંભળવા “વારંવાર આવતા હતા. ચોમાસું પૂર્ણ થયે-અમદાવાદ, પાટણ, ખંભાત,
રાધનપુર વિગેરે સંઘના આગ્રહથી તે દરેકના શહેરના સંધ સાથે શ્રી “શંખેશ્વરની યાત્રા કરી, અમદાવાદ ગયા. સંધમાં બાર વરસને મેટ વિરોધ હતો, જે કોઈ કાઢી શકતું ન હતું, તે વિરોધ દૂર કરીને ચોમાસું “પૂર્ણ કરી બે પ્રતિષ્ઠા માઘ મહિનામાં અને બે પ્રતિષ્ઠા વૈશાખમાં કરાવી.
આ પ્રમાણે અનેક સુકૃત્યોથી જૈન શાસનની પ્રભાવના કરી, પચાસ પ્રતિષ્ઠાઓમાં અનેક જિનપ્રતિમાઓની પ્રતિષ્ઠા કરાવી, શત્રુંજય તારંગા “નારંગપુર, સંખેશ્વર, પંચાસર, રાણપુર, આરાસણ, વિદ્યાનગર “વિગેરે સ્થાને જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યા. આઠ ઉપાધ્યાય પદવી, દેઢ પંડિત“પદવી આપી અને બે હજાર સાધુ સાધવીની પરિષદ્ યુક્ત અકબર “બાદશાહે આપેલું સવાઈ હીરવિજયસૂરિનું પદ ધારણ કરતા, વીશ વરસ સુધી ગચ્છની બરાબર વ્યવસ્થા સાચવી ૫૮ વર્ષ ચારિત્ર પાળી ૧૬૭૧ ના
જેઠ વદ ૧૧ ના દિવસે ખંભાત પાસેના અકબર૫રામાં ૬૭ વર્ષની “ઉમરે કાળધર્મ પામ્યા. પરંતુ તે વખતથીજ શ્રી વિજયદેવસૂરીશ્વરજી

Page #29

“મહારાજને પ્રતાપી સૂર્ય શાસન ગગનાગણના મધ્ય ભાગમાં “આરૂઢ થઈ ચૂક્યું હતું.”
આ પ્રમાણે અતિ સંક્ષેપમાં શ્રી વિજયસેન સુરીશ્વરજી મહારાજના જીવનની રેખા અત્રે બતાવવામાં આવી છે. ૯ વર્ષની નાની ઉમ્મરમાં દીક્ષા લઈ ૬૭ વર્ષ લગભગની વૃદ્ધ ઉમર સુધી ચારિત્રપાળી જે પવિત્રતા અને પ્રભુત્વ સંપાદન કરેલ હશે, તેનું મૂલ્ય આંકવાને કણ સમર્થ છે? ૧૬૦૪ માં તેઓશ્રીને જન્મ હતઃ વિજ્યાશસ્તિ કાવ્યની સમાપ્તિ વખતે તેઓશ્રી વિદ્યમાન છે. એમ કવિ પતિ પદ મૂકીને સૂચન કરે છે. તે વખતના જન સમાજમાં કલ્યાણકાર અને હિતચિંતક અગ્રેસરનેતા અને સર્વ પ્રાણુઓના શરણભૂત તેઓ હતા. એ વાત અમેજ કહીએ છીએ, તેમ નથી પરંતુ તેમનું ચરિત્ર લખનાર શ્રી ગુણવિજય ગણિ મહારાજ પણ સાક્ષાત નજરે જોયેલે અને અનુભવેલે પોતાને અનુભવ વર્ણવે છે કે – श्रीभारतं खण्डमखण्डमेतत् प्रोल्लासयन्पङ्कजिनोश इव । तमो हरन् विश्वगतं समन्ताच्चिरं जयत्येष गुरुर्गरीयान् ॥सर्ग २१-६७.
“ચારેય તરફથી આખા વિશ્વનું અંધારું-અને અજ્ઞાન દૂર કરનારા સૂર્ય જેવા આ મહાન ગુરુશ્રી આ અખિલ ભારત વર્ષને આનંદ પમાડતા. અત્યારે ખૂબ વિજય પામે છે.”
૨૧-૬૭ વિજ્યપ્રશસ્તિ કાવ્યઆવા મહાપુરુષે ખરેખર તે વખતે ભારત વર્ષની અપૂર્વ પ્રતિષ્ઠા રૂપ હતા. તેઓને પ્રતાપ અને પ્રભાવ અપૂર્વ હતું. જનસમાજ ઉપર સપરિ અસર હતી. તે વખતના દેશી વિદેશી રાજાઓ અને તેના કર્મચારિઓ તેઓ તરફ અપૂર્વ માન ધરાવતા હતા. તેમાં શંકાને લેશ માત્ર સ્થાન નથી. તેને લાભ એકલા જેનેને જ મળે છે, એમ માનવાને કારણુ નથી, પરંતુ તેને લાભ હિંદની સમસ્ત પ્રજાને અને અનેક પ્રાણીઓને મળેલો છે. મુસલમાન બાદશાહીની ચૂડમાંથી તેઓના પ્રભાવે ઘણી રીતે પ્રજાને બચાવ થઈ શકે છે. અને આર્ય પ્રજાની મહાન રચનાને અનેક રીતે લાગવાના ફટકામાંથી પ્રજાને બચાવ થઈ શક્યો છે. પ્રજાનું આખું તંત્ર મહાજનના હાથમાં લેવાથી મહાજનના પૂજ્ય આવા આચાર્યોએ મહાજનના વહીવટ માટે ઘણું સરળ માર્ગો કરી આપ્યા છે, અને હિંદુ રાજાઓના બળમાં પણ તેથી વધારે થવા પામ્યો હતે. અકબ્બર બાદશાહ જેવા મુત્સદી બાદશાહે ભલે હિંદુ પ્રજાને ચાહ મેળવી પિતાની સત્તા મજબૂત બનાવવાની યુકિત માટે કદાચ આવા મહાત્માઓને પરિચય કર્યો હેય, એમ “તુષ્યતુ દુર્જન”,

Page #30

ન્યાયે ઘડીભર કલ્પી લઈએ; પરંતુ આ મહાત્માએ પણ તેના ઉપર પિતાને અપૂર્વ પ્રભાવ પાડોજ છે, અને જીવદયાની બાબતમાં જે અસર તેના દિલ ઉપર પાડી છે, તેમાં અકમ્બરની મુસદ્દીગીરી ચાલી શકી નથી. તે વખતને જન સમાજને આચાર્યશ્રીને જ પ્રભાવ મુખ્યપણે અનુભવી શકે છે. પિતાની પ્રજામાં આવા મહાપુરુષે હેવાને માટે મગરૂર થયો છે. ત્યારે પાછળના વખતમાં ભેદનીતિના ભેગ બનેલા અને દેશની ખરી આંતરસ્થિતિના અજ્ઞાત કેટલાક સુંઠને ગાંઠીયે ગાંધી બનેલા પરદેશીઓના હથિયારરૂપ કેટલાક ઓછા પાત્રાએ વનરાજ ચાવડાઃવીરમતી નાટકઃ પાટણની પ્રભુતા : ગુજરાતનો નાથઃ વિગેરે લખી ભારતના રત્નની નિંદા કરી ખરેખર સ્વદેશ બાંધને દ્રોહજ કર્યો. કહી શકાય : - પૂર્વે પોતપોતાની માન્યતામાં કટ્ટર ચુસ્ત છતાં પ્રજામાં પણ તે ભેદ છે કે “પ્રજાનું ભલું જેન કરે છે, કે બ્રાહ્મણુ?” સૌ એકી અવાજે એકંદર પરસ્પરના સહકારમાં રહેતા હતા.
એ પણ સમજાય છે, કે- મુસલમાની બહેનું દુસ્સહ તેજ આમ પ્રજાના જીવનમાં એટલું ઊંડું અને સ્થાયિ હેતું ઘુસ્યું કે જેટલું આજની યુરોપીય પ્રજાનું તત્વ યુક્તિથી ઘુસ્ય જાય છે. દેશની સંપત્તિ ઉપર માઠી અસર આટલી હેતી થઈ, કેમકે સંપત્તિને બહાર જવાનું હતું. બહારથી અહીં આવવાનું હતું, તેમજ યાંત્રિક બળની અજમાયશ નહેતી. જેથી દેશીઓના ધંધા સામે સ્થાથિ નુકશાનકારક કઈ પણ ત
તા. ધરતીકંપના આંચકા જેવા આંચકા આવીને શાંતિ થઈ જાય ને ડું ઘણું જે કાંઈ તત્કાળ નુકશાન થવું હોય, તે થઈ જાય. પાછું પૂરાઈ જાય, એટલું જ હતું, કારણ એકજ હતું કે-રાજાઓની નબળાઈને લીધે રાજ્યતંત્રને વહીવટ મુસલમાન બાદશાહેના હાથમાં જવા છતાં પ્રજાના હિતસ્વી નેતાઓ પિતાની શક્તિ-સામર્થ્ય અને પ્રભાવ વધારવા પ્રયત્ન કરી રહ્યા હતા. ઈસ્લામ પ્રજા ઉપર આર્ય પ્રજાની સરસાઈની છાપ પડે તેને માટે અનેક પ્રયાસે પ્રજામાં ચાલુ હતા, આજના કરતાં અનેક ગણું વધારે ત્યારે પ્રજામાં ખમીરય હતું. પ્રજામાં ટકી રહેવાની તાકાત હતી, એવા સમયમાં જૈનમંદિરે તથા દેવસ્થાનો તુટયા છે. તે જ પ્રમાણે ઘણા બચી ગયા છે, ટકી રહ્યા છે. તેમાં પ્રજાનું ખમીર પણ ખાસ કારણભૂત બન્યું છે. આજની ખુબી તે એવી છે કે–પ્રજાને અમુક ભાગજ પિતાના

Page #31

વિનાશના ત ઉપર પિતાને જ હાથે પ્રગતિને નામે બડી રાજીખુશીથી સહી કરે છે.
પરદેશીઓએ શરૂઆતમાં ઠામઠામ પિતાને નેટીવ એજ ગોઠવ્યા હતા, ત્યાર પછી દેશી અમલદારે અને ત્યાર પછી દેશી કેળવાયેલા દેશનેતાઓ અને કેન્સેસ વિગેરે તેઓની બનાવેલી સંસ્થાઓ મારફત પિતાના હેતુઓની અજબ સિદ્ધિ કરી છે.
લગભગ હિંદના તમામ રાજ્યનું તંત્ર પાર્લામેન્ટની સીસ્ટમ ઉપર ચાલે છે. આર્ય રાજ્યપદ્ધતિ કઈ કઈ સામાન્ય અપવાદ સિવાય લગભગ નામ શેષ રૂપમાં જ જણાય છે, ત્યારે મુસલમાની બાદશાહના વખતમાં રાજવહીવટમાં કેટલાક પારિભાષિક શબ્દ ફારસી વપરાતા હતા. છતાં પદ્ધતિ લગભગ એકજ હતી. આથી કરીને, ધર્મ સંસ્થાઓને સર્વોપરિ માન આપવામાં આવતું હતું, અને તેનું સર્વોપરિત્વ સર્વ કોઈને કબુલમંજુર હતું.
આજે વેપાર પણ લગભગ દેશીઓના હાથમાંથી ચાલ્યા ગયા છે. ખેતી અને પશુ ઉછેર જવાની શરૂઆત થઈ ચૂકી છે. ખેડુતોને અને રબારી વિગેરે લેકેને ફરજીઆત ભણવવા લઈ જઈ તેઓને અનાયાસે મળતું તેને ધંધાનું જ્ઞાન બંધ પડવાની તૈયારીમાં છે, અને મોટા પાયા ઉપર પરદેશી હળે અને ડેરી કંપનીઓ મારફત ખેતી અને પશુ ઉછેર પરદેશીઓના હાથમાં જવાની તૈયાર થઈ રહ્યો છે.
જ્ઞાતિઓ અને સમાજે તથા ધાર્મિક સંસ્થા એની સામે જ્ઞાતિસંમેલને-કેન્ફરન્સ-એશીએશન-મંડળ વિગેરે મારફત મૂળ સંસ્થાઓ ઉપર ઘા પડી ગયા છે, તે સંસ્થાઓને પાર્લામેન્ટ સાથે સીધે સંબંધ ગોઠવવાના સંજોગે નજીક આવતા જાય છે. ને હવે તેના મુખ્ય મFકે હાથ કરવાને યુવકને આજથી ઉશ્કેરાટ મળ્યા કરે છે, તેઓ પ્રૌઢ અને વૃદ્ધ થતાં સુધીમાં અને જુના વૃદ્ધો રીટાયર થતાં સુધીમાં ઘણીખરી મુદ્દાની સંસ્થાઓ ઉપર કાબુ મેળવી શકશે–આજના કાયદાને તેઓને ટકે છે.
મ્યુનિસીપાલીટીઓ, મહાજન અને સ્થાનિક પ્રજાની મૂળ સંસ્થાઓની સત્તાઓ ઉપર કાપ મૂકે છે, તેના પ્રમુખ વિગેરે પણ તેનું બળ જમાવવા પ્રયાસ કરે છે, ત્યારે તેઓના ધ્યાનમાં નથી રહેતું કે-“આમ કરવામાં આપણુ પ્રજાનું જ મૂળબળ તુટે છે.”
જેન મેયરની બહારનાં પ્રદેશમાં નિમણુંક થાય, તેની ખુશાલી જાહેર કરીને આપણે એ પદ્ધતિને ટેકો આપી કાયમી વંશ વારસાના નગરશેઠે અને પટેલની સત્તા અને એમની પદ્ધતિને તેડવામાં ટેકે આપીએ છીએ, તે આપણું ભાઈઓ જોઈ શકતા નથી.

Page #32

ર૯
શ્રી હીરસૂરિજી મહારાજ અને વિજય સેનસૂરિજી મહારાજ શ્રીએ મેળવેલા અનેક બાદશાહી ફરમાનાને પુરાતત્ત્વની જાળ મારફત અપ્રામાણિક હરાવી દઈ આપણતે કાર્યમાં લડવાનું આપણી જ કાન્ફરન્સ મારફત ઉશ્કેરાવીને શીખવ્યું છે. આપણી તે તે જ્ઞાતિએ પાતાની જ્ઞાતિમાં ગમે ત્યાં કન્યા આપી શકતી હતી. તેના ગાળેા બંધાવવાનું પણ આપણને એ સંસ્થાએ મારફત શીખવ્યું. અને હવે “ લડામા, જે હેાય તે આપીને પણ સમાધાન કરે. અને ગમે ત્યાં ગમે તે ન્યાતમાં ગમે તે પ્રજામાં કન્યા આપવામાં હરકત નથી.” એવા ઉપદેશો પુછુ એ સંસ્થાના માના જ ધ્યેયમાં છે. સબબ કે પ્રથમ આપણને એ સંસ્થાએએ આપણા રૂઢ વિચારાને વધારે પડતું ઉત્તેજન આપીને આપણને છાપરે ચડાવ્યા. અને હવે એવી સંકડામણમાં મૂકયા ક્રે-આપણે આપણા રૂઢ સિદ્ધાંત મૂળથીજ છેડવાની જરૂર ઉભી થાય. એટલે હવે આપણને પટકવા પણ એ સંસ્થાઓ જ તૈયાર છે. એમ કેટલીયે બાબતામાં બન્યું છે.
વેપાર આપણા હાથમાં રહ્યા નથી. ખીજા ધંધા હતા તે પણ રહ્યા નથી. ગામડાના ધંધા છુટી ગયા છે. શહેરમાં પણ હવે આપણે માટે જગ્યા નથી. ત્યાંથી પણ કરા—ઇન્કમટેક્ષ વિગેરે વિવિધ કરા–અને ખર્ચાળપાને લીધે વેપારી લાઈસન્સના કાયદાઓના અમલની શરૂઆત, આપણી મૂડીની ઋત વિગેરે કારણેાથી ખસવું પડે છૅ. “ વેપાર ખીલે છે, એવી ખૂમા મારી અર ચડાવીને તદ્દન વેપારી ઝુંટવાઈ ગયા છે. નોકરી પણ મળે તેમ નથી. પાછળની કામનાઓને મળ્યા પછી કદાચ પાછળના ખાતાંની મળે. મજુરમહાજન, સ્ત્રી સંધ, વિગેરેને આગળ લાવીને એવા ધાંધાટ થાય છે કે આપણે આપણા અવાજ જ કાઢી શકતા નથી. જો કે આપણા અવાજમાં દરેક વર્ગાનું હિત છે. પણ તે અજ્ઞાન વર્ષોં તે સમજી શકતે નથી. ગામડાઓમાં પણ રાજ્ય સત્તા સહકારી મંડળીઓ મારફત ધીરધાર શરૂ કરવાની તૈયારીમાં છે. એટલે ત્યાંથી પણ ઘેાડા જ વખતમાં મોટી જૈનયુવકેાની સખ્યાતે છુટા થઈ બહાર આવવું પડશે. નિશાળામાં ભણો નવા પરદેશી ધધાએાના કારખાના અને ચેાજનાઓમાં નાકરી મળે તે મળે. કેમકે બીજી પ્રજાને મળતા જગ્યાએ વધે તે આપણને મળે. જેમ જેમ આપણા હાથમાંથી મૂળ ધંધા જતા જાય છે. તેમ તેમ ખેાડી ગો વિગેરેમાં ભણનારની સંખ્યા વધતી જાય છે, એજ એકારીનેા પ્રત્યક્ષ પુરાવા છે. પ્રથમ આપણા શેઠીયાઓને મેહુ 'માન આપવામાં આવતું હતું, તેનું કારણ એ હતું કે—આપણા હાથમાં પ્રજાની સત્તા જ હતી. હવે તે બીજી કામાને ભણાવીને તેમને દેશનાયા બનાવી

Page #33

૩૦
તેમને સત્તામાં લાવી સામાન્ય પ્રજાને તેના આધાર ઉપર મૂકવામાં આવત જાય છે. અને પ્રજા મંડળા વિગેરે મારફત વચ્ચે ફ્રાંસ પડે તેવા કાયદાએની માંગણી કરાવી પ્રજાને જ નામે તેવા કાયદા કરવામાં આવે છે, ક પછી એ ફ્રાંસ નીકળે જ નહી. લાંખેાકાળ ટકીને બન્નેય વર્ગોને કાયમ ખુદા જ રાખ્યા કરે. આમ સંગઠન કરવા જતાં પ્રજાનું સંગઠન મજબૂત રીતે તૂટે છે.
સોવિલમૅરેજ વિગેરે કાયદાએથી જ્ઞાતિઓની સત્તા ઉપર ફટકો પડે છે. દીક્ષાના કાયદાથી ધમ સંસ્થાઓ ઉપર ફટા છે. ટ્રસ્ટ ૨૭ ટ્રેશનના કાયદાએથી આપણું દ્રસ્ટપણું કે આપણા આચાર્યોનું સહજ ટ્રસ્ટપણું અને આખરે આપણી કાઈ પણુ સંસ્થા ઉપર આપણી સત્તા ટકવા પામતી નથી.
"
બેકારી ઉત્પન્ન થવાના સાધનાને કોન્ગ્રેસ ટેકો આપે છે. એટલે તેની ઉપરની અધ શ્રદ્ધાએ કોમી કાન્ફરન્સ વિગેરે પણ એજ રસ્તા લે છે. કોઇ કહેવા જાય કે “ ભાઇએ હાલના કેટલાક કાયદાએથી આપણી કામેાને ગામડામાં નુકશાન થાય તેમ છે.” તે આપણા જ ભાઇએ કહેશે કે “ એવી નજીવી બાબતમાં અમે કોન્ગ્રેસની વચ્ચે આવવા માંગતા નથી. આપણે ખેડુતાને બહુ લુંટયા છે. તે તેના ફળ ભોગવવા પડે જ ને ? ” પરંતુ એ લુંટના દાખલા પણ જેટલા હાલની કાર્ટો પછી મળશે. તેટલા પહેલાં મળે તેમ નથી જ. અને ખરી રીતે તેા લુંટ ન થાય, તેવા મા લેવા જોઇએ, પરંતુ આખી કામના હાથમાંથી ધંધા જ ચાલ્યેા જાય અને આખી કામ કાયમ એકાર પડે. તેવા માને શી રીતે ઉપેક્ષિત કરી શકાય ? પરંતુ આ બાબત તેમના આગેવાનનું અજ્ઞાન જ હોય છે. ખરી રીતે આજની સંસ્થાઓમાં પ્રજાના સેવાને નામે ઘણાજ બિન અનુભવી અને પરિસ્થિતિના અજ્ઞાન મારફત જ પરદેશી લેકા પોતાની ઈચ્છાસિદ્ધિ કરી શકે છે. એવા કૃત્રિમ આગેવાના છેતરાય એટલેપ્રજા છેતરાય, એમ ભૂલાવા ખવડાવવા માટે તેને આગેવાન તરીકે માન આપવામાં આવે છે. “ અમુક પ્રદેશમાં અમુક દેશનેતા ગયા. અને ત્યાંના સ્થાનિક આગેવાને મળ્યા અને બધી પરિસ્થિતિ સમજાવી. ” આવું છાપામાં વાંચીએ, એટલે હસવા સાથે દીલગીરી થાય કે− વાહ ! વાહ ! જેને કશી પ્રજાની પરિસ્થિતિની ખબર નથી, માત્ર ધાળી ટાપી પહેરીને અને લગભગ મુચ્છા મુડાવેલી ડી વ્યક્તિએમાં ખેંચાર વકીલા અને ખેંચાર નવજુવાને હાય, અને તે બધાંના
',

Page #34

૩૧
આગેવાન બની ગયા. જેને કઈ ભાવ પણ ન પૂછનું હેય. ખરેસ આગેવાને તે દરેક ઠેકાણે જુદા જ હોય છે. આમ તૂતૂત ચાલ્યા કરે છે. બેટી રીતે છાપાંઓ નવા આગેવાને ઉભા કરી બેસે છે. બિહાર વિગેરેમાં ધર્મસ્થાનના વહીવટ માટે સરકારી કાયદે થયે છે. જ્યાં આપણું મુખ્યમાં મુખ્ય ધર્મ સ્થાને છે. આ તરફ સંધના પરંપરાના વહીવટના બિન અનુભવી જૈન આગેવાનોની કમીટી વહીવટ શરૂ કરે. અને તે ગોઠવણથી સરકારીતંત્ર સતેષ જાહેર કરે. તેને અર્થ એ થયે, કે “ જુના અનુભવી વહીવટદારો વચ્ચેથી ખસી ગયા. એટલે હવેથી તેઓ બહુ જુની વાતને પકડી જુના હક્કો રક્ષવા આગળ આવી શકે નહી, કેમકે-નવી કમીટી જ કામ કરે, તે પણ ધીમે ધીમે નવી સીસ્ટમ ઉપર આવતી જાય. અને જેમ જેમ તે કામ કરતી જાય, તેમ તેમ સત્તા તેને સહાનુભૂતિ આપતી જાય. તેમ તેમ નવી કમીટી સતાના હાથ નીચે વધુને વધુ જતી જાય. અને આપણું સત્તાના મૂળ તત્તે નબળા પડતા જાય. આમ બહારથી સત્તા દેખાય, પરંતુ અંદરના તંત્રમાં એવી ગોઠવણ ગોઠવાતી જાય કે આપણે માત્ર મુનિ જેવા જ વહીવટદારે હેઈએ. હવે આ તરફ ખેતી સુધારણાના અંગે મશીનરી હળ હાંકવાની અનુકૂળતા માટે નાના ખેતરના મોટા ખેતરે કરવાની સ્કીમને સ્થાનિક અમલ કરવાને -વખત આવ્યે જાય છે. ત્યારે વચ્ચે આવતા દેવસ્થાને, તેના પગલાં વિગેરે રહેવા દેવા કે કાઢી નાખવા ? આ પ્રશ્નનો નિકાલ સરકારી અમલદારોની કમીટી તેની પાછળના બળને ખ્યાલ કરીને કરે. જે પાછળ પ્રજાની નબળાઈ દેખાય તે કાઢી નાંખવાનું કહે, નહીતર પણ મુશ્કેલીઓથી ટકાવી શકાય.
બીજી તરફ કોન્ટેસના નેતાઓના મનમાં એવું આર્થિક ભૂત ભરાનું હેય છે. કે- દેશહિતને માટે સરખી નજરથી દરેકને જોવાની એવી મગજમાં પીચકારી મારી હોય છે કે- “દેશની ખેતીની ઉન્નતિના સર્વના લાભના પ્રશ્ન ખાતર આવા કામી ધર્મસ્થાને દેશ જતા કરવા જોઈએ.” પરંતુ સ્થાને ટકાવમાં દેશનું અને પ્રજાનું કયાં ભલું છે? તેની તેઓને માલુમ નથી હતી, અને કમીટીમાં તેવાજ માણસે લગભગ હેય, એટલે કાયદેસર કર્યું ગણાય અને આ મહત્વના સ્થાનને ભવિષ્યમાં ફટકે પડી જવાના સંજોગે ઘેરાતા જાય. ખરી રીતે આપણે એવી લાગવગ લગાડીને પાર્લામેન્ટ મારફત
સ્પેશ્યલ કાયદો કરાવી લેવો જોઈએ કે “ખેતી, વેપાર, શહેરરચના ગ્રામ્યરચના કારખાનાને વિકાસ, કે એવા કોઈ પણ કાયદાને લગતી ગમે તે કલમ એવી

Page #35

૩ર હેય છતાં આપણું કલ્યાણક સ્થાને તીથથાને કે કેઈપણ પવિત્ર ભૂમિએને અસર ન કરે.” નહીંતર કાળાન્તરે તે સ્થાને ઉપર મેટે ફટકે પડવાના સંજોગે ઘેરાતા જાય છે. આજે કેટલાક ત્યાંની દુરસ્તી કરાવવાને વિચાર કરી રહ્યા છે. પરંતુ તેમાં ત્યાંની સત્તાની મંજુરી માંગવી પડે. કદાચ મંજુરી મળે પણ ધર્મસ્થાનની રક્ષા માટે નહીં. માત્ર આજની આપણી શરમને લીધે મંજુરી મળે. પરંતુ આજે મંજુરી માંગવાનું આપણે સ્વીકાર્યા પછી આપણું ભાવિ સંતતિને મંજુરી આપવામાં કેટલાં ગલ્લાં તલ્લા કરવાની રીત અખત્યાર થશે, તે આપણને ભયરૂપ નિવાડવા માટે સંભવ છે. જ્યારે પ્રથમ આવી મંજુરી લેવાની આવશ્યકતા જ નહતી, મંજુરી લેવા સામે કદાચ વધે ન લઈએ. પરંતુ તે મંજુરી પૂરત જ અંકુશ નથી. ભાવિમાં “જેની મંજુરી માંગવી પડે છે તે વાસ્તવિક રીતે આપણું નથી.” એવો તેને ગર્ભિત અર્થ થવાને છે. ધારો કે ભવિષ્યમાં રાજ્યક્રાંતિ થાય, પરંતુ તે દરમ્યાન આવા મુખ્ય સ્થાને ઉચ્છિન્ન થઈ જાય, તે તેનું શું થાય ? માટે ઉપેક્ષા કરવા જેવું નથી.
આપણે આજે આપણી અંદર અંદર એવા ગુંચવાઈ ગયા છીએ કે આપણી આજુબાજુ શું ચાલી રહ્યું છે? અને તેનું અમૂક શું પરિણામ આવવાની તૈયારીમાં છે? કેટલુંક આવી ચૂકયું છે? અને કેટલુંક આવવાની તૈયારીમાં છે ? તેને ખ્યાલ રહેતો નથી. અરે આજે આપણે કેટલાક સ્થાને સ્થાનના આગેવાનોને કેટલાક યુવાન પુત્રે જ વિચારથી આ વાત સમજતા નથી. અને તેનાથી વિરોધી વિચારો ધરાવી જુદાજ વિચાર કરતા હોય છે, જે સાંભળતાં જ આપણું મિક્ત અને પવિત્ર સ્થાને માટે ખરેખર આપણને ભય લાગે.
સંઘમાં લગભગ ઠામઠામ કુસંપ, ઉછરતી પ્રજાની ધર્મ વિમુખ વૃત્તિ, પરાશ્રિત ધંધા, પરાશ્રિત બુદ્ધિ: શારીરિક નબળાઈ, અનારોગ્યકર ખાનપાનઃ અવ્યવસ્થિ જીવન ચર્યા. આર્ય જીવનમાં બુદ્ધિભેદ કરનારા સાહિત્યને પ્રચાર. લાયબ્રેરીઓ વિગેરમાં એવોજ પ્રચાર. પ્રાચીન પઠન પાઠન લેખન લખાવન પદ્ધતિને હાસઃ નવા જમાનાના વિજ્ઞાનને પ્રજામાં આગળ લાવવા, પ્રાચીન સાહિત્ય અને તેના ભંડારોને કબજે કરી ધીમે ધીમે પ્રજામાંથી અદશ્ય કરવા અથવા તેની પ્રસ્તાવના મારત ભળતા જ વિચારે રજુ કરી પ્રજાને ભૂલાવામાં નાંખવાની રીતે આ બધું ભય ઉપજાવનારું નથી કે ?
સર્વ ધર્મ સમભાવની વાત કરી ચુસ્તતા ઢીલી કરાવી પ્રીસ્તી

Page #36

૩૩
ધમ તરફ આકર્ષવાની મેટી મોટી યોજનાઓ, તેમાં આપણું મેટા આગેવાનેને સહકાર લેવાજ વિશ્વધર્મ પરિષદ અને સર્વધર્મ પરિષદ મારફતની સજજડ જનાઓ ચાલે છે.
દેશી રાજાઓને માત્ર પેલેસ ખર્ચ આપી એક સદગૃહસ્થ જેવા આપણામાંના જ ભાઈઓ બનાવી રહ્યા છે, અને મહાજન મારફતની પ્રજાકીય સત્તાઓ વચ્ચે પડીને, ઘણું લોકોને મતાધિકાર રદ કરનાર બેટા પ્રતિનિધિત્વથી રચાયેલી નવી પ્રજા પરિષદ મારફત જે સત્તા મળે, તે માંગીને જુની સત્તા જે કાંઈ છે, તે ગર્ભિત રીતે ગુમાવવાની ઘટનાના અંગભૂત બનીને આપણુ જ ભાઈઓને હાથે આપણું પગમાં કુહાડ મારવા દઈએ છીએ. પ્રજાને બાજુએ રાખીને દેશી રાજાઓએ ગમે તેવી કરી આપેલી સંધિઓને વગર વિચાર્યું પ્રજાને નામે કબુલાત આપણું ભાઈઓ જ આપી બેસે છે. તે સર્વને આપણે કેમ વિચાર નથી કરતા ? પ્રજાને બાજુએ રાખીને કરેલી સંધિએમાં તે વખતે પ્રા કબુલ થઈ શકે તેમ નહેતી. માટે જ તેને બાજુમાં રાખવામાં આવી હતી, અને તેવા કરારે આજ સુધી ગુપ્ત રાખવામાં આવ્યા હતા. તે વગર વિચારની કબુલાત ઉપર પિતાનું મતું મારી આપવા પ્રજાને એક ભાગ તૈયાર થયેલ છે, તેથી આપણે કેમ ચેતતા નથી?
કેન્સેસ ભારત બહારની પ્રજાઓને અહીંના વતની તરીકે સ્વીકારવાનું ત્રિરંગી વાવટાને વંદન કરાવવા મારફત પ્રજામાં મેટા પાયા ઉપર પ્રચાર કાર્ય કરે છે. અને અહીંના લોકોને બેકાર થઈને ધંધા માટે બહાર જવું પડે, તેવી સ્થિતિ ઉત્પન્ન કરી છે. પરદેશીઓની સંતતિ વધે તેવી સ્થિતિ અહીં ઉત્પન્ન કરવામાં આવે છે, અને અહીંના વતનીઓના સંતતિનું નિયમન કરાવી અંકુશમાં રાખવા કેઝેસના આગેવાનોની મદદથી કાયદાઓ થવાની હિલચાલે ચાલી રહી છે.
સરકાર સીધી રીતે હાથ ન નાંખી શકે તેવા ધાર્મિક, સામાજિક, કૌટુંબિક અને સ્ત્રી પુરુષના વ્યક્તિગત જીવનની તેમજ પ્રજાકીય અને સાંસ્કૃતિક તમાં ડખલ કરનારા કાયદાઓ કદાચ ઈડિયા ઓફીસે ખરડા રૂપે તૈયાર કરેલા હોય, તે કોગ્રેસના પ્રધાનેને સત્તા ઉપર લાવવાથી પસાર થઈ ગયા છે. અને પ્રજા તેની સામે ચૂં કે ચાં ન બોલી શકે તેવી સર્વ ઉપર ઉપરથી વિધિસરની ઘટના બની ગઈ છે.
તેટલા માટેજ ગ્રેસવાદીઓને પ્રધાને નિમવામાં આવ્યા હતા. તેમજ શ્રી વૈઈસરોય ગવર્નર જેવા મેટા અમલદારો તેમના કામની પ્રશંસા કરતા હતા. તેથી તે તે પ્રધાને ખૂબ ફૂલાતા હતા. અને વારંવાર રાજીનામાની ધમકીઓ

Page #37

૩૪
બહાર પાડતા હતા. કેમકે–તેમને થોડા વખત પછી ખસેડવાના હતા તે જ. વારંવાર ધમકીઓ દેવરાવીને એક વાર સાચું પાડી દેવાનું હતું. એટલે છેવટે પ્રધાને ખસી ગયા છતાં, એક સેંકડનો પણ વિલંબ થયા વિના સરકારી તંત્ર જેમનું તેમ ચાલતું રહ્યું. જરાય તેમાં ખટકારે ન થયો. દેશ સેવાને નામે ટુંકા પગારથી નવા હેદાઓ કાઢી તેમાં રોકી લઇ એટલા થડા ખર્ચથી સેંકડે
જનાઓ તેમના મારફત પસાર કરાવી લીધી છે. હાલ તે એ જનાઓ માત્ર કાયદા પોથીઓમાં દાખલ જ થઈ છે, પરંતુ તેના અમલ થતી વખતે આપણું પ્રજાના અને સંસ્કૃનિના મૂળ તો ઉપર ખુબી પૂર્વક શાંત પણ તિક્ષ્ણ કાતર આપોઆપ ફરી વળશે. જેની કેને કલ્પના એ આવશે નહીં, અને આ દેશ સાથેનું હાલની પ્રજાનું હિતસ્વી તંત્ર છુટું પડી જઈ, બીજી પ્રજાઓનું હિત સંકળાઈ જશે. આપણી પ્રજાની પવિત્રતા, સત્તા, ધર્મ સંસ્કારઃ ઘણા જોખમમાં આવી ગયા હશે. વિજયહીર સૂરીશ્વરજી મહારાજ અને શ્રી વિજયસેન સૂરીશ્વર મહારાજના સમય કરતાં આજને સમય વધારે ભય
ભરેલે જણાય છે. છતાં આજે આપણે છુટા છુટા વર્ગમાં છુટી છુટી સંસ્થાઓને નામે વહેંચાઇને આપણું પગમાં જ કુહાડા મારી રહ્યા છીએ, જે પરમ આશ્ચર્ય છે. સૌ પિતાપિતાની જ ધૂનમાં ચકચૂર છે. આજની આપણી સામેની તમામ સ્થિતિને પ્રજાકીય સંરક્ષણની દૃષ્ટિથી આપણે સ્વતંત્ર વિચાર કરવાની જરૂર છે. અને તેને માટે યોગ્ય અને ધોરણસરના શક્ય અને પરમ હિતાવહ જે માર્ગ હોય, તે લેવાને ક્ષણવારને વિલંબ કરે જરાપણ યોગ્ય નથી. આજે આપણે દિવસે દિવસે વિષમ વિટંબણામાં ઉતરતા જઈએ છીએ. આપણું અને આપણી સંસ્કૃતિની આજુ બાજુ ઘેરે ઘલાને જાય છે. તેમાંથી આજની કોઈ પણ કાન્ચેસ વિગેરે સંસ્થા, ધારાસભાઓ, પ્રજાપરિષદ, કોમી કેન્સર, એસોશીએશને, સંસાઈટીઓ, મંડળ, પ, વર્તમાનપત્ર શિક્ષણ સંસ્થાઓ, વિગેરે કોઈપણ બચાવી શકે તેમ નથી. પરંતુ એ સર્વ ઉલટા આપણને વધુ ગુચવે તેમ છે. આપણને થતું નુકશાન આપણી નજરે ચડવા દેતા નથી, તેમજ તેમાંથી બચવાનો માર્ગ પણ સૂજવા દેતા નથી. ઉલટા ભળતેજ રસ્તે આપણું બુદ્ધિને દેરી જાય છે. આ બુદ્ધિ ભેદ થાય, માટે જ આ જમાનાના પરદેશી ધુરંધરોએ એવા સાધને લેકસમાજમાં લેકપ્રિય બનાવ્યા છે. માટે તેવા લાક્ષાગૃહ જેવા આશ્રય સ્થાનોથી સો ગાઉ દૂર હાસીને, પચ્ચાસ વર્ષ પહેલાના ભૂતકાળ અને પચ્ચાસ વર્ષ પછીના ભવિષ્ય કાળને બુદ્ધિથી અનુસંધાન કરીને બચાવના સંગીન માર્ગો શોધી કાઢવા જોઈએ. આજની સભાઓ ફસાવવાની જાણે છે, અને આપણી

Page #38

૩૫
મૂળ સંસ્થાઓને તેડવા માટે લેકોને આકર્ષિ બુદ્ધિભેદ કરવાનું સાધન છે. આપણું મૂળ સંસ્થાઓમાં બંધાયેલા આપણને એવી સભાઓમાં જવાને કાયદેસર હક નથી, છતાં જેમાં જાય છે, તેઓ સ્વદ્રોહ કરે છે. એ ઝેરી જાળો છે. - હવે પછીના ભવિષ્યમાં આર્યપ્રજાએ અને તેના ધુરંધરેએ કઈ દિશાએ પ્રજાની દેરવણ કરવી તેને માટે કંઈક કર્તવ્ય દિશા જણાવીએ છીએ. જે કે હવે પછીના વખતમાં કેટલાક પરદેશી લેકે બહારથી આવીને આપણી સંસ્કૃતિના વખાણ કરતા અને તેના વિકાસમાં મદદ કરતા તથા તેના ઊંડા રહસ્યો સમજાવતા આપણને માલૂમ પડવાના છે. પરંતુ તે કઈને વિશ્વાસ કરવાને નથી. કેમકે-આપણું હિત આપણે જેટલું સમજી શકીયે તેટલું બીજા ન સમજી શકે. કદાચ તેને પ્રતિકાર ન કરી શકાય, તે પણ વિશ્વાસ તે નજ કરે. આપણું જ કેટલાક ભાઈઓને એજટ બનવાને પ્રસંગ આવ્યો હોય, તે તેને પણ વિશ્વાસ કરો નકામો પડશે. માટે પૂરા સાવચેત રહેવું પડશે. કેમકે-આપણું સંસ્કૃતિ આપણું જીવનમાંથી ખસી જાય, અને બીજા તે ધારણ કરે, તેથી આપણે આર્ય પ્રજાને તે નારાજ થાય. આપણી સંસ્કૃતિ આપણે જીવન પ્રાણ છે. આપણને આપણું જીવનમાં રહેવા દઈને બીજા સ્વીકારે તે વાંધે નહીં, પરંતુ સ્વાથી પ્રજાઓ તેમ કરી શકે નહીં. આ જમાનામાં આપણું રક્ષક કર્તવ્ય દિશા
આર્ય સંસ્કૃતિને ટકાવી રાખવા માટે આર્યસંસ્કૃતિ અને પૂર્વાપરના પવિત્ર સંસ્કારની વારસદાર આર્યપ્રજાને જગતમાં ટકાવી રાખવા માટે આર્ય સંસ્કારને-વળગી રહેલી આદર્શ માનતી અને જીવનમાં સાક્ષાત્ જીવતી: ભારતીય આર્ય લોહીવાળી: પ્રજાને ભારતવર્ષ સાથે સંબંધ કાયમ ટકાવી રાખવા માટે અને તે સર્વના અતિમહત્વના કેન્દ્રભૂત જૈનશાસન તેના તો તેને પૂર્વાપરને વહીવટ અને તેના મુખ્ય મુખ્ય પ્રતિકે ટકાવી રાખવા માટે મુનિ મહારાજાઓએ પણ દર્શનશુદ્ધિના કર્તવ્યની દષ્ટિથી હાલના જમાનામાં હવે પછી કઈ જાતના ઉપદેશ આપવા તરફ વલણ ધરાવવું જોઈએ? અને આર્ય પ્રજાનું તદનુકુળમાનસ ઘડવા માટે કયા પ્રયત્નને સમ્મત થવું જોઈએ? તે વિષે અત્યન્ત ટુંકાણમાં નિર્દેશ કરી આ ઉપદ્યાત સંપૂર્ણ કરીશું.

Page #39

૧. ધર્મ ૧. પતતાના ધર્મને વળગી રહેવું–દરેકે પોતપિતાના ચાલુ ધર્મમાં સ્થિર રહેવું. ધર્મ પરિવર્તન કરવું કે કરાવવું નહીં. વિશ્વધર્મ પરિષદઃ સર્વધર્મ પરિષદ સંપ્રદાયની એક્તા: વિગેરે પ્રવૃત્તિને ટેકે ન આપો. પરંતુ તે તે ધર્મવાળાઓની સમગ્ર પ્રતિનિધિભૂત જે જે મુખ્ય સંસ્થા હોય તેની સાથેની એકસંપી સંધિથી જાળવી રાખવી. તેમાં પ્રથમ આર્યધર્મો અને પછી અનાર્ય ધર્મોવાળાઓ સાથે, સર્વ આર્યધર્મોની નીતિને અનુસરીને તેમની મર્યાદા પ્રમાણે એકસંપી જાળવવા બેઠવણ કરવી. શ્રીસંઘની પૂર્વ પરની નીતિ અને મર્યાદાઓ ધ્યાનમાં લઈ તેના સિદ્ધાંત અનુસાર જ તાત્કાલિન સંજોગોમાં વર્તવું.
૨. ધમેની ક્રિયામાં રત–દરેક ધર્મવાળાઓ પિત-- પિતાની ધાર્મિક માન્યતામાં રહીને પિતાપિતાના ધર્મની ક્રિયા કરશે, તેજ તે તે ધર્મો ટકી શકશે. ક્રિયા–આચાર છોડશે, કે પ્રજાના. જીવનમાં બીજા ભળતાજ આચારે-વતને દાખલ થઈ જશેને પિતાના મૂળ ધર્મોને પિતામાંથી લેપ થઈ જશે. કેઈપણ ભાવનાને જીવવાને. આધાર પ્રજાના રાજના જીવનમાં વણાયેલી તેની ક્રિયા ઉપર છે.
૩. ધર્મના ચાલુ પર્વો-અને આચા–ધર્મના ચાલ. પ-અને આચાર વિગેરે હોય, તે મૂળ પદ્ધતિ પ્રમાણે ચાલુ રાખવા, નવા ઉમેરવા નહીં. જયંતી માત્રને ત્યાગ થવો જોઈએ.
૪. નવા મત-પંથ ન પાડવા–નવાનવા મત-પંથ-જમાવવા નહીં. અને જમાવવાનું વાતાવરણ કેઈ ઉત્પન્ન કરે, તે ખુબીથી ઉત્પન્ન ન થવા દેવું. ગમે તે મૂળ વર્ગમાં રહીને તેની મર્યાદાને અનુસરીને ભલે પિતાને ગમે તે બીજા કેઈપણ મૂળ વર્ગની ક્રિયા બીજાની ટીકા કર્યા વગર કરે. તેની સામે વાંધો લેવાને ન હોય. જીવનમાં ધર્મ જેતે હેય, તેણે, પિતાની જેના ઉપર શ્રદ્ધા હોય, તેની જ કિયા તે કરવી જ જોઈએ.

Page #40

૩૭
૫. જેનધર્મના અગે-ટકાવવાના મુખ્ય પ્રતિકે કરેમિ નભતે સૂત્રઃ પંચાંગીની માન્યતા: શત્રુંજય તીર્થ વીશય તીર્થકરેને પૂજ્યદેવ માનવાની ભાવનાઃ પાંચ પ્રતિક્રમણ પર્યુષણું પર્વ સંવત્સરી પર્વ ક્ષમાપનાની પત્રિકાઓ કલ્પસૂત્ર સાંવત્સરિક જાહેર પ્રતિક્રમણ આયંબીલની ઓળી: અયાગ્નિક તીર્થયાત્રાના સંઘ કાઢવા કાયમી બચાવ માટે આગમ લખાવવા નવા પ્રતિમાં અને મંદિરે ભભરાવવા તે તરફ પૂજ્યબુદ્ધિ: સાધુ-સાધ્વી વર્ગ તરફ પૂજયતા કલ્યાણક ભૂમિએની વાસ્તવિક રક્ષા: સામાયિક વિગેરે ક્રિયાઓની ચાલુ પ્રવૃત્તિ ધાર્મિક સાત ક્ષેત્રની રક્ષા અને ઉપદેશ: સાધર્મિક વાત્સલ્યના જમણઃ દેશી ચોપડાની સોપાંગ પદ્ધતિ સંઘના પૂર્વ પરના બંધારણ સકળ સંઘના એક આચાર્ય પ્રતિનિધિ: પ્રાચીન શાસ્ત્રો
ખીને મેઢે કરીને ભણવાર ચાલતી આવતી પરંપરા પ્રમાણે જ તેના અર્થ સમજવાઃ મેંબરને બદલે કાર્યવાહકે નીમીને કામ કરવાની પદ્ધતિ ટકાવી રાખવી. ગુરુઓ મારફતજ ખાસ ધર્મોપદેશ સાંભળોઃ મુખ્યપણે ઉપાશ્રયમાં જ વ્યાખ્યાન ચાલુ રાખવા સંયમી-ક્રિયાપાત્ર અને તપસ્વીઓની ભક્તિ શ્રાવકેમાં અનુકષ્કતાની ભાવનાને અભાવઃ ચતુર્વિધ સંઘની અપૂર્વ સંસ્થા તરફ સંપૂર્ણ વફાદારીઃ જ્ઞાતિઓની પવિત્રતા અને પરંપરાના વહીવટને ટકાવી અને તેના તરફ વફાદારી જ્ઞાન ભંડારે ઉપર તદ્દન સ્વતંત્ર શ્રી ચતુર્વિધ સંઘને જ કબજે કમીટીએ અને ટ્રસ્ટીઓને બદલે કાર્યવાહકની નિમકથી તીર્થોને વહીવટ કરઃ વિગેરે.
૬ નુકશાનકારક પ્રતિકો પ્રગતિઃ ઉન્નતિ આગળ વધવું: વિગેરે વિચારે આધુનિક કેળવણી: જે શૈલીને અનુસરતા ગમે તેવા સાહિત્ય તરફ પ્રેમઢળઃ યાત્રાને બદલે ટુ-મુસાફરીની ભાવના આર્યપ્રજાના પૂજ્ય પુરુષને બદલે સીવીલાઈઝ નેતાઓને માન આપવું ધાર્મિક ક્રિયાને બહાને અવિહિત પ્રવૃત્તિઓ કરવીઃ જયંતી વિગેરે નવા પર્વો એસોશીયેશનઃ કેન્ફરન્સઃ મંડળે વિગેરે નવી સંસ્થાઓ અ૭ મતવાદ પત્રકને ખાસ વહીવટઃ પની આરાધનામાં અંતરાય પાડનારી જુદી જુદી પ્રવૃત્તિઓઃ પરંપરાથી ચાલ્યા આવતા કૌટું

Page #41

૩૮
બિક, સામુદાયિક, અને જાહેર ધાર્મિક રીત રીવાજોના ત્યાગ કરી નવાનવાના અમલ કરવા આગમા છપાવવાઃ ગીતા શિવાયના મુનિ મહારાજએમાં છાપા વાંચવા-છપાવવાની પ્રવૃત્તિઃ પ્રાચીન શેાધ ખાળને નામે શીલ્પ અને કળાને નામે જ પ્રાચીન વસ્તુઓ શેાધવીઃ સાધુ— સાધ્વીની નિંદા અને તેમને સુધારવા સાધુ થયા વિના મહાર પડવું: કલ્યાણુક ભૂમિએના વહીવટો કમીટીને સોંપવાઃ સામાયિકાદિને બદલે ધ્યાન ધરવાની પ્રવૃત્તિ નગર મદિરમાં જવાની આળસે ઘરમાં પ્રતિમાજીની સગવડ રાખવી: ફોટા અને અપ્રતિષ્ઠિત પ્રતિમાઓના દર્શીનથી સતાષ માનવાઃ સાત ક્ષેત્ર શિવાય ખીજા કામામાં તેમજ મનમાં આવે તેવા ખાતાએ ઉભા કરવા તથા તેમાં નાણા ધબુદ્ધિથી આપવાઃ સ`સ્થાઓના ક્રૂડમાં પૈસા આપવામાં જ સાધર્મિક વાત્સલ્ય માની લેવું: ક્રિયાના વિરાધ તરીકે જ્ઞાનને પ્રચાર: નજીવા કારણે સથેાના વંશવારસાના આગેવાનાને રદ કરવાના વિચારો અને પ્રવૃત્તિઓ: સંઘના ખ’ધારણના સૂક્ષ્મતત્ત્વાના સ્વીકાર ન કરવેશઃ અને બહુમતીના ધેારણે બંધારણા અમલમાં લાવવા: નાની માટી નવી નવી સામુદ્દાયિક મ`ડળાદિ સંસ્થાએ સ્થાનિક ગામડાઓમાં પણ સ્થાપવી: સાતક્ષેત્રના વિપરીત અર્થઃ દ્રવ્ય ક્ષેત્ર કાળ ભાવના વિપરીત અઃ અલગ અલગ સ’ઘાડાના અલગ અલગ પ્રતિનિધિઓના યે પ્રતિનિધિના અભાવઃ ગાખવાની પદ્ધતિ સામે ટીકા અને વિરોધી પ્રચારઃ-ગેાખણપટ્ટી” શબ્દમાં નિન્દાના ધ્વનિ છે. યુરાપીય શૈલી, દૃષ્ટિ અને તેની તુલનાને મુખ્ય રાખીને પ્રાચીન શાસ્ત્રોના અર્થ વિચારવા: આજની ખેાટે રસ્તે દારનારી શોધખેાળને ઉત્તેજન અને તેના ઉપર અધશ્રદ્ધા કાઇ પણ નાના મોટા કામમાં સમિતિ—કમીટી નિમવાની હાનિકારક ટેવા ગમે તેના ભાષણા સાંભળવાઃ ઉપાશ્રયમાં ગમે તેને ભાષ કરવા દેવું। સુનિ મહારાજાઓએ જાહેર ભાષણ આપવાની પ્રવૃતિને પાષવી, ધર્મ કરતાં આધુનિક વિજ્ઞાનને ચડીયાતું, અને વધુ હાનિકારક માનવાને બદલે હિતકારક માનવું: લાઉડસ્પીકરાદિના ઉપચાગ ભક્તિને મદલે સેવાના નામ નીમે ધંધાદારી પદ્ધતિને ઉત્તેજન: શ્રાવ

Page #42

૩૦
કેને ધાર્મિક અને ધર્માદા ખાતામાં નેકરી રાખવા અને શ્રાવકોએ રહેવું: દહેરાઓમાં પૂજારી તરીકે પગારદાર શ્રાવકે: આશ્રિત ખાતાઓ અને ફડે ઉપર વધતે જતો શ્રાવકેની આજીવિકાઓને આધાર અનાથાશ્રમે બાળાશ્રમે સીદાતાઓ માટે સ્થાયિ ફંડે ઉભા કરવા ચતુર્વિધ સંઘની સંસ્થાનું અસ્તિત્વ છે? કે નહીં? તે વિષે ઉછરતી પ્રજાની ઉપેક્ષા વધે તેવા પ્રયાસઃ જ્ઞાતિઓ તેડવાના પ્રયાસો અને તેડનાર કાયદાને ટેકાઃ રોટી બેટી વ્યવહારમાં સેળભેળપણું જ્ઞાતિના મૂળ બંધારણ ફેરવી કમીટીના રૂપમાં લઈ જઈ બહુમત ઉપર બંધારણે રચવા જ્ઞાતિના હાલની પદ્ધતિના સમેલને જ્ઞાતિઓના બંધારણે તેડવા માટે પ્રથમ ભળતા બંધારણ ઉપર ચડાવી દઈ મૂળ બંધારણ તેડી જ્ઞાતિઓ જ તેડી નાખવાના રસ્તે ચડી જવું: જ્ઞાતિઓ સામે કેસ માંડવાઃ તેમાં અખેડા થાય તેવા પ્રસંગે ઉભા કરવાઃ જ્ઞાતિના નિયમઃ હુકમે; ઠરાવને અમાન્ય ગણવા: પોતાની જ્ઞાતિ શિવાય બીજે કન્યા વ્યવહાર કરવા લલચાવું જ્ઞાન ભંડારેને સાર્વજનિક જાહેર લાઇબ્રેરી તરીકેનું રૂપ ધીમે ધીમે લે, તેવા સ્વરૂપમાં મૂકવા સકળ સંઘના જ્ઞાન ભંડાર છતાં ખાસ ટ્રસ્ટી તરીકે રક્ષણ કરતા અમુક ગામના જ માનવા અને ગમે તેમ કરવાની તેની સત્તા માનીને પરંપરાની રીત શિવાય બીજી રીતે સંઘની મર્યાદા બહારની રીતે તેને ઉપગ થવા દે: પ્રજાને બુદ્ધિભેદ કરનારી ફરતી કે સ્થાચિ લાઈબ્રેરીઓને ટેકે. નવા પ્રતિમા નવા, મંદિરે, નવા દીક્ષિત, પરંપરા અનુસાર નવા ગ્રંથોની રચના, વિગેરે સામે વિરોધઃ નાશ કરનારી આજની પરિવર્તનની ભાવનાને ટેકેઃ જમાનાને નામે ચાલતી કેઈપણ વાતને ટેકે:
આમાંના કેટલાક સીધી રીતે નુકશાનકારક છે. ત્યારે કેટલાક બહારથી લાભકારક જણાય છે, છતાં મૂળસ્થિતિથી એક બે પગથિયા ઉતારીને ભળતે જ માર્ગે લઈ જઈ આગળ નુકશનિના રાજમાર્ગ ઉપર ચડાવી દેવાના પ્રાથમિક પ્રયાસ રૂપે લેવાથી પરિણામે નુકશાનકારક છે, તેથી અમે નુકશાનકારક પ્રતિકેની ટીપમાં એવા કેટલાક મુદ્દાઓ પણ સામેલ રાખ્યા છે. મુનિઓ, ત્યાગીઓ,

Page #43

સાધુ, સંતે, બાવાઓ, બ્રાહ્મણ, ફકીરે તરફ તે તે વર્ગમાંના સુધારકેના અભાવને, અને આર્ય સંસ્કૃતિના રીતરીવાજો, માન્ય દે, સામાજિક સ્થિતિ, વિગેરે ઉપર સીધી કે આડકતરી ટીકા કરનારા સાહિત્યને, પણ આ નુકશાનકારક પ્રતિકામાં સમાવેશ થાય છે. તે સર્વથી જેમ બને તેમ દૂર ભાગવું. ગમે તેવા લાભથી લલચાવું નહીં. કેમકે–તેથી પરિણામે અહિત થાય, એ પણ એક જાતનું અસત્ય છે.
૨. અર્થ ૧. ધંધા–દરેકે પોતપોતાના પરંપરાના મૂળ ધંધાને વળગી રહેવું જોઈએ.
૨. અર્થશાસ્ત્રના સિદ્ધાંતે-કોલેજમાં ચાલતા અર્થશાસ્ત્રના સિદ્ધાંતને અમલ આ દેશની આખી પ્રજાને મૂળધનથી બેકાર બનાવે છે. છતાં કેટલુંક બાહા ધનને ધંધા દેખાય છે, તે ક્ષણિક હાઈ બ્રમણામાં નાખે છે. કેમકે તે પરદેશીઓએ ધંધા માટે પોતાનું ધન અહીં રોકેલું છે
૩. ખરા સિદ્ધાંતની શોધ–આર્યપ્રજાના ખેતી: વેપાર વિગેરે ધંધાઓમાં હજારો વર્ષથી ગુંથાયેલા અર્થશાસ્ત્રના સાધક અને સર્વ પ્રજાને હિતકર અજબ સિદ્ધાંતની પાકે પાયે શોધ કરી અમલ કર જોઈએ.
૪. આ દેશમાં પાકે પાયે બેકારી ઉતપન થવાના પ્રતિક—બેંકેઃ રેકડાને વ્યવહારઃ ઉધાર વ્યવહારની ઘટતી જતી પદ્ધતિ: રાજ્યને સંસ્થાન કે સ્ટેઈટ ગણવા: કેટલાક જકાતી ત: વિઘટીની પદ્ધતિઃ ઘરના આજના લેખ: પરદેશી માલની વપરાશ પરદેશી કળાઓને ઉત્તેજનઃ દેશી મિલોના માલને વપરાશકોગ્રેસ સાથે સંબંધ ધરાવતા ચરખાસંઘ વિગેરે સંસ્થાઓ મારફત વેચાતા શુદ્ધ સ્વદેશી ગણાતા માલને વપરાશ થાંત્રિક ધંધાએની કેળવણીઃ યાંત્રિક ધંધાઓને વિકાસ યાંત્રિક ખેતીઃ દુધાળા ઢોરને બચાવવા, અને બીજાને ન બચાવવા કે તેને માટે તટસ્થ રહેવું આજની પશુઉછેરની સંસ્થાઓ કે કેટલ કેમ્પની સંસ્થાઓને ઉત્તેજના પાંજરાપોળને વિરોધઃ ખેડુત અને પશુપાલકપ્રજાને ભણવા માટે ફરજ પાડી તેઓને ચાલુ ધધાથી ચૂકવવાની શેઠવણને પ્રચાર

Page #44

૪૧
વકીલાત, ડાકટરી, ઇજનેરી, એગ્રીકલચર, વિગેરે ધધાના શિક્ષણ આપનારી સસ્થાઓમાં આપણી દરવર્ષે વધુ ભરતી થવી: સહકારી મંડ ળીઓના પ્રચાર: વેઠ તરફ વિરાધઃ ક ંપની સીસ્ટમના ધંધાઃ પ્રથમની, અને વર્ષોસ્કીમની હાલની કેળવણી: વ્યક્તિગત શાખ અને ધંધાઓને અનુત્તેજન: દરેક ધંધા માટે પરવાના પદ્ધતિ: મુખ્ય પ્રજાને બદલે અહારના યાહૂદી: યુરોપીય: વિગેરે લેાકાને ધંધાની સગવડા કરી આપવીઃ હાલના પ્રદશના: વિગેરે આર્યપ્રજામાં હજી વધુ ને વધુ એકારી ફેલાવવાના મુખ્ય મથક છે.
ફેલાતી બેકારીને માત્ર ઢાંકવાના[અટકાવવાના નહીં જ ] ઉપાચા—મેર્ડિંગા: અનાથાશ્રમેઃ ખાળાશ્રમઃ સસ્તા ભાડાની ચાલીએઃ દવાખાનાએ ચેરીટેબલ કૂંડા; વિગેરેને બદલે કુરૂઢિએ કુરીવાજોઃ અંધશ્રદ્ધા: અજ્ઞાનઃ સ્થિતિ ચુસ્તતાઃ ધર્મગુરુઓઃ વિગેરે એકારીની ઉત્પત્તિના કારણેા ન છતાં, તેને ગણવા-ગણાવવા પટેલેને બદલે તલાટીઓને સીધા યા આડકતરા ગામડાના પ્રમુખા -મનાવવાઃ પ્રાચીન ગ્રામ્ય પંચાયતાને અઢલે નવી ગ્રામ્ય પંચાયતા વિગેરે ધંધામાં ઉત્થલપાથલા એક ધાંધામાંથી ખીજામાં, ખીજામાંથી ત્રીજામાં પ્રવેશ: મહેનત સાથેના ધંધા છૂટી જવા: ચેાગ્ય ખાનપાનની સત્રવડાના અભાવ થતા જવે! અને ચિંતાવધતી જવી શહેરી અને અ સ્વાભાવિક જીવન થવાઃ તેથી ધતી જતી શારીરિક નમળાઈના ટાપલી વ્યાયામશાળાઓના અભાવ ઉપર નાંખવા ખર્ચાળ ન્યાયામશાળાઓ ઉપર આખી પ્રજાના શારીરિક વિકાસને આધાર રાખતા થવું.
યુરાપની ગારી પ્રજાઓના આર્થિક હિતેા તથા પરદેશી વ્યાપારીઆના આર્થિક હિતા તેમજ ખુદ ઈંગ્લાંડના અને તેની પ્રજાના આર્થિક હિતેાના પ્રચારમાં આપણી પ્રજાના હિતા માનીને ભેાળા ચઈને સહકાર આપવા હવે પછીના તેઓના સ્વાર્થી માટે ગાઠવાતી એવાજ પ્રકારની આજની પ્રજાકીય અને રાજ્યકીય સત્તાઓના નામ નીચે ચાલતી કોંગ્રેસ વિગેરેની પ્રવૃત્તિઓમાં રસ લેવાઃ આ દેશમાંના ગારી પ્રજાના વ્યાપક વસવાટના માર્ગને ઉત્તેજન આપવાની હૃષ્ટિથી ઈંડિયા આપીસ મારફત ઘડાયેલા કાયદાએને દેશી રાજ્યાની

Page #45

સર
અને બ્રીટીશ રાજ્યાની કે, વકીલા, અમલદારા વિગેરે મારફત આપવામાં આવતા મજબુત ટેકા કે જે કેટલાક ધીમેધીમે આ દેશની હિંદુ શબ્દની વ્યાખ્યામાં સમાતી ભારતીય આર્યપ્રજાના જીવનના અનેક અંગામાં અને હિતના માર્ગમાં પ્રવેશ કરી વિઘ્નભૂત ખની શકયા હાય છે, અને બનશે દેશી રાજાએ સામેના કેટલેક ખાટી પ્રચારઃ લઘુમતી અને યુરાપીય પ્રજાના સ્પેશ્યલ હકકા વિષેના, અને મૂળ એક સપી તેાડી હિંદુ મુસલમાનની આજની કૃત્રિમ એકસ’પીના પ્રયાસા: સંપૂર્ણ કે સ ંસ્થાનિક સ્વરાજ્યની સ્થાપનાના પ્રયાસેાઃ પ્રથમની કે વર્ષો સ્કીમની કેળવણી એકારી ઉત્પન્ન કરનાર અને બેકારીથી ઉત્પન્ન થયેલ છે, તેને ટેકા: “હિંદુઓએ મસ્જીદ આગળ વાજાં ન વગાડવા, અને મુસલમાને એ ગોવધના સંબધમાં હિંદુઓની લાગણીને માન આપવું.” એ જાતની મહાજનની એકસ'પીની સંધિમાં સ્વત ંત્રતાને નામે પાડવામાં આવતા ગામડાઓની હિલચાલને સારી માનવી : હિંદુઓની સત્તા અને મર્યાદાએ તેાડવા મુસલમાનને આડે ધરવા ધંધાના તથા સામાજિક કાયદાઓને ટેકે: વિગેરે
આપણી એકારી ટાળવાના ખરા ઉપાચા—બેકારી ફેલાવનારા અને ફેલાતી એકારીને ખોટી રીતે ઢાંકવાના માર્ગો ન હાવા, તેને ઉત્તેજન ન આપવું, એ જ આપણી બેકારી એચ્છી થવાના ઉપાય છે. નાનામેટા યંત્રાની મદદથી ખીલતા ધંધા અને હુન્નર ઉદ્યોગો વધુ એકારી લાવશે. પરદેશગમન આ પ્રજાને! આ દેશ સાથેના વસવાટને હક નાબુદ કરશે. વિદ્યાટિની પદ્ધતિ રાજ્ય સંસ્થાને ઉત્પન્નમાં ભાગીદારને બદલે માલિક બનાવે છે. “ ખેડે તેની જમીન ” એ કામચલાઉ સિદ્ધાંત પરદેશી ખેડુતાને અહીંની જમીન અપાવવા માટે થશે. સહકારીમડળીચે અને લેણાદેણાના આજના કાયદા પરદેશી મૂડી ખેતીમાં રેકી, દેશી વેપારીઓને નિદી તે ધંધામાંથી છુટા કરવા માટે જાય છે.
૩. કામ
૧. સંયમ ધર્મ, પૂના મહા પુરુષા, પૂર્વજો, ધર્મગુરુઓ, આ ભાવનાવાળા મામા), પ્રાચીન સંસ્કૃતિ તરફ પ્રેમ, જીવનની

Page #46

સાદાઈ, આર્યસંસ્કૃતિને અનુસરતા દરેક પ્રકારના રીતરીવાજો, આર્ય કુટુંબની લજજા, શરમ, મર્યાદાઓ પાળવા, વિગેરે તરફ પ્રજાને આદર ટકાવી રાખ જોઈએ.
૨. પહેરવેશ, ઘર, શહેર, ગામડાં, વિગેરેની રચનામાં સાદાઈ અને આર્ય રીતભાત અને શિલ્પના નિયમ વિગેરે ટકી રહેવા જોઈએ.
૩. પૂર્વકાળથી ચાલ્યા આવતા લગ્નાદિ વ્યવહાર અને તેના ઉત્સવ ચાલ્યા આવતા રીતરીવાજ પ્રમાણે જ ચાલુ રહેવા જોઈએ.
૪. પુરોહિતઃ ગેરે: ધર્મસંસ્થાઓ વિગેરેના જે સંબંધ અને લેવડદેવડ, કર વિગેરે હોય તે ચાલુ રહેવા દેવા જોઈએ. તોડવા નહી, ને નવી રીત દાખલ થવા ન દેવી. અમલદારની જાળ ઓછી કરી, પ્રજાને આર્થિક શેષણને ભાર ઓછો કરી, વેઠ વિગેરે ચાલુ રહે, તેમાં એટલું નુકશાન નથી. અમલદારોના પગાર પૂરા પાડવા, અને વેઠ બનેય બોજા ઉપડી ન શકે. વેઠ શબ્દમાં સહકાર સહાનુભૂતિ સેવા અને મદદને ભાવ છે, છતાં તેને હાલમાં ખટા. રૂપમાં ગોઠવી નિંદવામાં આવ્યે છે.
૫. જેન લગ્નવિધિ, ઓછા ખર્ચના લગ્ન, સીવિલ મેરેજ, લગ્ન કરાર, આંતરજાતિય-આંતરરાષ્ટ્રીય લગ્ન, મુક્ત વિહાર વિગેરે, તને સિદ્ધાન્ત તરીકે ઉત્તેજન આપવા જેવું છે જ નહીં.
૬. આજના–એક પત્નીત્વઃ વિધવા પુનર્લગ્નઃ છુટાછેડા સ્ત્રીઓની આર્થિક સ્વતંત્રતા સ્ત્રીઓના વારસા હકઃ લલિત કળાઓની ખીલવણી: સ્ત્રીકેળવણું સંતતિનિયમન: સ્ત્રીઓના હક્કો બાળલગ્ન નિષેધ વૃદ્ધવિવાહ અટકાયત: બાળસંરક્ષણ મરણ પાછળ રડવું કુટવાને નિષેધ: આધુનિક અક્ષરજ્ઞાન યોજના અને દારુ નિષધની હીલચાલઃ એ વિગેરે વિચારો તરફ પ્રજા ન દેરાય, તેને
ખ્યાલ રાખવો જોઈએ. અને તેના વાસ્તવિક દેશે અને તેથી પરિણામે આપણી પ્રજાને નાશ સાબિત કરી આપવા જોઈએ. પરંતુ ચાલતા રીવાજો અને વ્યવહારો ટકી રહે તેમાં કેવી રીતે હિત છે? તે સમજાવવું જોઈએ.

Page #47

૭. હુંટેલે નાટક-સીનેમા જુગારખાના પાનસોપારી, અને બીડીની દુકાને ચાની હોટેલે શરબત વિગેરે પીણાની દુકાને આધુનિક યાંત્રિક વાહનો: દેશી વિલાયતી દારુઓ-સેડાલેમન આઈસક્રીમ-સીગાર-બીસ્કીટે-ડબલરેટી–ડબ્બાના શાક ને દુધે ઈલેકટ્રીક સાધનઃ આધુનિક કપડા: કપડાની આધુનિક શિલાઈટ આજના વેશના મુખ્ય પ્રતિક રૂપ માથે આગળ પડતા વાળ રાખવા તેના આધુનિક વિવિધ સંસ્કાર: જાહેર ખબરીયા દવાઓ ખુરશી ટેબલ, નોવેલે, જરૂર વિના લાગણું ઉશ્કેરનારા પુસ્તકે, વ્યવહારમાં પ્રાંતિક માતૃભાષા શિવાયની હદી વિગેરે ભાષા: આધુનિક ખેલ તમાસા: ખેરાકમાં વિટામીનની જ દષ્ટિઃ વિગેરેને ઉપયોગ પ્રજા ન કરે તે ઉપદેશ ચાલુ રહે જોઈએ.
૮. ક્ષુધા, પીપાસા,જશેખ, રમતગમત વિગેરેની, તથા ગાર, હાસ્ય, કરણ, અદ્ભુત, ભયાનક, બિભત્સ, વીર, રૌદ્ર, શાંત, એ નવ રસની, લાગણીઓને વગર જરૂરીઆતે તેમજ જરૂરીઆત ઉપરાંત અને અકાળે ઉશ્કેરણી મળે તેવા કેઈપણ તોથી પ્રજાને દૂર રહેવા ઉપદેશ આપી શકાય, કેમકે એ બાબત સાવચેત રહેવામાં નહીં આવે, તે પ્રજાની શક્તિમાં હાલ થાય છે, અને લાંબે કાળે પ્રજાને નાશ થાય છે. કેમકે તે અનર્થ દંડ છે. પરંતુ એગ્ય વખતે, જરૂરીયાત પૂરતીજ અને ખરી જરૂરીઆત હોય ત્યારે જ, લાગણી ઉશ્કેરાય તે જ પ્રજા જીવનને વિકાસ મળે છે. લાગણી ઉશ્કેરનાર વાલે વાંચવા, નાટક-સીનેમા જેવા, મશાલાવાળા ખોરાક ખાવા, વિગેરેને નિષેધ આટલા માટે છે.
૯. લજજા, શરમ, મર્યાદા, દાક્ષિણ્યતા, ઉદારતા, અશુદ્ધ સ્વભાવ, પરેપકારવૃત્તિ, ધર્મસેવા, ધર્માનુસારી દેશસેવા, તદનુસારી જ્ઞાતિસેવા, તદનુસારી કુટુંબસેવા, તદનુસારી વ્યક્તિગત જીવન, તદનુસારી પ્રતિષ્ઠિત જીવનમાં ટકી રહેવા, પ્રજાને ઉપદેશદ્વારા માર્ગ બતાવવા જોઈએ. કેમકે-સંસ્કૃતિની રક્ષામાં ધર્મની રક્ષા છે. ધર્મ રક્ષામાં પ્રજાની દેશ વિગેરેની રક્ષા છે. અને દેશ રક્ષામાં બીજી અવાંતર રક્ષા એ છે.

Page #48

૧૦. કુટુંબની આબરુ નાણા પ્રકરણીય શાખ-અટ, નાતજાતમાં કુટુંબને ભે, ધર્મ, સંસ્કાર, સ્થાવર જંગમ મિલ્કતે, ધનસંપત્તિ,ઘર વિગેરે જેવારસાથી મળ્યા હોય તે ન વાપરતાં દરેક આર્ય વ્યક્તિએટ્રસ્ટી તરીકે તેનું સંપૂર્ણ રક્ષણ કરી, ઉત્તરોત્તર વારસામાં સુરક્ષિત રીતે જાય, અને આગળ પણ સુરક્ષિત રહે, તેને માટે સંપૂર્ણ ખબરદારી રાખી આગળ લંબાવવા. અને તેમાંનું પોતે જે જે વિશેષ ઉપાર્જન કર્યું હોય, તેમાંથી અમુક સ્થાયિ અંશ વારસામાં જાય તેમ કરવું. સંતાનને શિક્ષણ પણ વારસો સંભાળવાનું અને સંભાળી શકે તેવું આપવું.-શિવાયના સ્વપાર્જિત વધારામાંથી પિતાના જીવન વિકાસ માટે બીજાઓના જીવન વિકાસમાં મહત્વના ધાર્મિક સાત ક્ષેત્રમાં ઉપગ કરીને સ્વાર કલ્યાણ સાધી શકાય છે. માટે એ તત્વ તરફ આર્યસંતાનનું લક્ષ્ય રહેવું જોઈએ.
૧૧. આહાર-ખાન-પાન ભક્ષ્ય ભેજ્ય વિગેરે ચીજોને ઉપયોગ અને ત્યાગ જેને ભક્ષ્યાભર્યો વ્યવસ્થાની દષ્ટિથી પ્રજાને શીખવો જોઈએ. વીટામીનના તના ખ્યાલથી ન શીખવા દેવો જોઈએ.
પ્રાણિજન્ય પદાર્થોથી મોટે ભાગે બનતા યુનાની કે પરદેશી ઔષધે પ્રજા ન વાપરે તે સારૂં. તે ઉપદેશ આપે એ કર્તવ્ય છે. - બ્રહ્મચર્યના ફાયદા સમજાવવા કરતાં તેની પ્રતિજ્ઞાઓ લેવડાવવી વધારે ઉત્તમ છે, કેટલીકવાર ફાયદા સમજાવવા જતાં તેનું વિવેચન કરવું પડે, તે બ્રહ્મચર્યની બાબતમાં એગ્ય નથી.
૧૨. યાત્રિક ધંધાઓના પ્રચારથી, પ્રથમના ધંધામાં જ આખે દિવસ પ્રજાને ચગ્ય વ્યાયામ મળતું હતું, તે મળતું બંધ પડતું જાય છે, બેકારીને અંગે પૌષ્ટિક ખાનપાન અને નિશ્ચિત જીવન ઘટતા જાય છે, ત્યારે કારખાનાઓમાં વધુ પડતો વ્યાયામ અને ગુંગળામણ ભરેલા જીવનને લીધે લાખે વર્ષથી સંગઠિત થયેલું પ્રજાના મોટા ભાગનું આરોગ્ય નદીના પૂરની માફક વહી જઈ દિવસે ને દિવસે હીનકેટિ ઉપર પહોંચી રહ્યું છે, તેને આજના અખાડાઓ અને વ્યાયામ શાળાઓ ટકાવી શકે તેમ છે જ નહીં. ઉલટા આજે તે નાશ પામતા.

Page #49

પ્રજાના આરોગ્ય તરફ પ્રજાનું ધ્યાન જવા ન દેતાં પ્રજાને ભૂલાવામાં પાડી આશામાં ને આશામાં ગફલતમાં રાખે છે. અને અમુક સંખ્યાને જ લાભ આપી શકે છે. આ બેકાર દેશ તેના ખર્ચને પૂરો પહોંચી વળી શકે તેમ નથી, વ્યાયામના વિદેશી સાધના વકરાની અખાડા પણ એક નાની છતાં ધીમે ધીમે વિકાસ પામતી એજન્સી છે.
પ્રજાની સ્વાભાવિક સ્થિતિમાં અખાડા અને વ્યાયામશાળાઓ પિોષક થાય, ત્યારે અત્યારે નુકશાનકારક થાય છે, અને તે આખી પ્રજાના નાશ પામતા આરોગ્યને સાંધવાને સર્વગ્રાહી ઉકેલ પણ નથી. આ તત્ત્વ માર્મિક માણસો સમજી શકશે. માટે જેમ બને તેમ પ્રજાનું સ્વાભાવિક જીવન ન તુટે, તે ખ્યાલમાં રાખવાનું છે. અને તેટલા આરોગ્યથી સંતોષ માને. નહીંતર કડી લેવા જતાં પાટણ ખાવાને વારે આવશે. માટે તેમાં પ્રજા ન દોરાય, અને “વ્યાયામના અખાડામાં ન જવાથી એકંદર નુકશાન” માનવાની ભ્રમણ દૂર કરવા જેવી છે. આજના અખાડાઓ અને વ્યાયામ શાળાઓની મદદ વિના ઉભતજાત મહેનતના કામથી જે પ્રજા જેટલે વ્યાયામ મેળવે, તો તેની સામે વાંધે લેવા જેવું નથી.
મોક્ષ, ૧. તત્વજ્ઞાની, પરમતપસ્વી, ક્રિયાપાત્ર, વ્યાખ્યાની, શાસ્ત્રજ્ઞ, લેકશ, વિવિધ વિદ્યાવારિધિ, આચારશીળ, વિધિનાખપી, સંસ્કૃતિજ્ઞ, સંસ્કૃતિના રક્ષક: વિગેરે જુદી જુદી શક્તિ ધરાવતા મુનિમહાત્માઓ-બાળ, મધ્યમ અને બુધ પાત્રને મેક્ષમાર્ગની અભિમુખ રાખી શકે, તેવા દરેક સંઘડાઓમાં હોવા ઈષ્ટ છે.
૨. ઉપાશ્રયના ભૂષણભૂત પ્રતિક્રમણ અને વ્યાખ્યાનમાં, મંદિરના ભૂષણભૂત મહાપૂજા અને ઉત્સવોમાં, જૈનશાસનના ભૂષણભૂત વરઘોડાઓ અને ઉદ્યાનાઓ વિગેરેમાં, અને જૈન ધર્મની આરાધનાના ભૂષણભૂતપર્યુષણ પર્વ તથા આયંબિલની ઓળીઓ વિગેરેમાં જેમ બને તેમ વધારે જીવો લાભ લે, તેવા દરેક પ્રકારે શાસ્ત્રમર્યાદા અને સંઘમર્યાદાને અનુસરતા તાત્કાલીન સાધને અનુસાર આકર્ષક બનાવવા જોઈએ. તેના દરેક અંગ બળવત્તર આકર્ષક અને

Page #50

વ્યવસ્થિત બનાવવા પ્રથમથી જ એવા પ્રયાસ ચાલુ રહેવા જોઈએ કે જેથી કરીને ઉપર જણાવેલા ભૂષણે દરેક વખતે વધારેમાં વધારે સારી રીતે શોભી ઉઠે. આગ લાગે ત્યારે કુ ખેદવા ન બેસાય.
ટી, કૃત્રિમ, અને અમુક વખત પૂરતી કામચલાઉ દેખાવ થાય, તે વેગ ન આપતાં ચાલતી સ્થીતિ સ્થાયિ ટકી રહે તેવી વ્યવસ્થા કરવી.
૩. સામાયિક, પ્રતિક્રમણ, સિહ, બ્રહ્મચર્યવ્રત, પૂજા, પ્રતિછાઓ, અંજનશલાકાઓ, મહાપૂજા, ઉપધાન વહન, તપનુષ્ઠાને, ગુરુ સામૈયા, સાધર્મિક વાત્સલ્ય, વિવિધ ધર્મારાધકેની ભક્તિ કરનારા ભજન પ્રસંગે, કિંમતી પ્રભાવનાઓ, વિગેરેથી શાસનનું વાત્સલ્ય ચાલુ રહે, તેમજ દરેક પિતાના ધનને સર્વોત્તમ ઉપગ માને, અને તેને માટે સારી રકમ કાઢે, તેવી સાચી અને હિતકારક સમજ આપવાની સાથે સાથે પ્રયાસો થવા જ જોઈએ.
૪. પૂર્વષિ પ્રણેત શાસ્ત્રોના ચગ્યતાનુસાર પઠન–પાઠન અર્થચિંતન અને તત્વવિચારણા ભર્યા સંવાદ–તત્વવાદે પ્રશ્નોતર વિગેરે નિરંતર ચાલુ રહેવા જોઈએ.
૫. આત્મા, આત્માનું નિત્યત્વ, કમ વસ્થતા, તેનો કર્મોથી મોક્ષ, તેના ઉપાયો, વિગેરે વિષે એવા સટ અનુભવે અને આભાસ પ્રજામાં ઉત્પન્ન કરવા જોઈએ કે–ભવ નૈણુણ્ય અને સમ્યક્ત્વના શમ સંવેગાદિ લક્ષણે સરસ રીતે પિતાનામાં કેળવવા પ્રજા તૈયાર રહે. આધુનિક વિજ્ઞાન તરફ તેનું મન જરા પણ ન લલચાય, ઉલટું ધર્મ અને આત્મકલ્યાણકર ત તરફ સહજ સિદ્ધ વલણ રહ્યાજ કરે, એવા હસ્તામલકવત્ અનુભવ કરાવી દેવા જોઈએ. ચિત્તમાં એક મેક્ષની જ અભિલાષા રમતી થવી જોઈએ. એજ જીવનને આદર્શ, તેજ સિદ્ધિ, તેજ સર્વસ્વ, અને તેજ પ્રગતિ સમજાઈ જવી જોઈએ.
૬. હાલની કેળવણું, હાલનું વિજ્ઞાન, હાલની પ્રાચીન શોધખોળ, હાલના કેટલેક અંશે ખેટા ઈતિહાસ ભૂગોળ, હાલનું અર્થશાસ્ત્ર યાયશાસ્ત્ર વિગેરે મોક્ષમાર્ગથી અવળે રસ્તે લઈ જનારા ત

Page #51

પ્રજાને તુચ્છ અને અહિતકર લાગે, તેવી રીતે વાસ્તવિક સત્ય છે, તે સમજાવવું જોઈએ.
૭. સર્વધર્મ સમભાવ અને સર્વના તત્ત્વ સમજવાની વાતે, તેવા પુસ્તકે, તેવા ઉપદેશો પ્રજા ન સાંભળે, ન વાંચે, તે ઈચ્છવા જેવું છે. કેમકે તેમાં પરિણમે કશો વાસ્તવિક સાર નથી, હાલની સાહિત્ય સંસ્થાઓ, ફરતી લાયબ્રેરી, ટાઉનહોલના ભાષણ, વિગેરેને ઉત્તેજન આપવું એટલે આર્ય પ્રજાની બુદ્ધિને ડહાળનારા સાધને ઉભા કરવા, એ અર્થ થાય છે. પ્રજાને બુદ્ધિભેદ પણ પ્રજાના નાશનું મેટું કારણ થાય છે.
પ. પ્રકીર્ણ ૧ સીવીલાઈઝની સંસ્કૃતિ–એટલે હાલને જમાનાવાદ. જેના
ઉત્પન્ન કરવામાં આવેલ છે, તે કુદરતી નથી. જે તે જગતમાં વ્યાપક કરો હેય, તો આર્ય સંસ્કૃતિ ટકી શકે જ નહીં? આર્ય સંસ્કૃતિએ ટકવું હોય, તે સિદ્ધાન્ત તરીકે જમા
નાવાદને ટેકે આપી શકાય નહીં. ૨ એતિહાસિક શોધખે–આજની ઐતિહાસિક શોધ ખેળ
અને પુરાતત્વ આપણને અવળે માર્ગે દેરનાર છે. તેની સાથે આપણા શાસ્ત્રના સમયે તેની જોવાની જરૂર નથી. પરંતુ આપણું સત્ય વિધાનને મદદ મળે તેવી અતિહાસિક શેખે અને પ્રાચીન અવશેની શોધખોળ સ્વતંત્ર પણે કરવી જોઈએ. યુરોપીયનેએ શેાધેલી એતિહાસિક શોધોને સાચી માની તેની સાથે આપણા શાસ્ત્રો ઘટાવીશું, તો તે લગભગ બોટ માલુમ પડવાના. આપણું શાસ્ત્રોની બિના ઉપર દઢ શ્રદ્ધા રાખી તેની સાથે સંવાદક શોધખોળ શોધી તેની સાથે ઘટાવીશું, તે-આપણા શાસ્ત્રો ખરા લાગશે, અને શાસ્ત્રો ઉપર દઢ શ્રદ્ધા ટકી રહેશે. બુદ્ધિભેદ થવાના કારણને આ સૂક્ષ્મ માનસિક પ્રકાર છે. આપણે એક લખાણ લખીને સામાને સુધારવા આપીયે, તે ગમે તે સુધારો કરે, છતાં મેંટે ભાગે આપણું ગોઠવણમાં તે આવી જાય છે. અને તેમના

Page #52

લખાણમાં આપણે ગમે તેટલા ફેરફાર કરીયે, તો પણ આપણે મેટે ભાગે તેની ગોઠવણમાં આવી જઈએ છીએ. એવા કેટલાક દસ્તાવેજી લખાણે થાય છે. તેવી બારીક ગોઠવણ આ પુરાતત્વની આજની ગોઠવાયેલી શોધખોળમાં છે. એની એ વાત એવી ખુબીથી મૂકાય, કે તેમાંથી અનુકૂળ કે વિપરીત જેવી અસર ઉપજાવવી હોય, તેવી ઉપજાવી
શકાય છે. ૩ જીવદયા-આપણી જીવદયા સર્વ પ્રાણીઓને બચાવવાની છે.
મનુષ્યને પણું. પરંતુ મનુષ્ય પ્રાણી બુદ્ધિશાળી હોવાથી પોતાની જાતે પિતાને બચાવ કરી શકે છે. વળી, સમાજ વ્યવસ્થા, કુટુંબ વ્યવસ્થા, રાજ્ય વ્યવસ્થા, વિગેરે મનુષ્ય જાતે મનુષ્યોના બચાવ માટે ગોઠવેલ છે. માત્ર મુંગા પ્રાણુઓનું કઈ બેલી ન હોવાથી તેને માટે આપણે અનેક પ્રકારે દયા પળાવીએ છીએ.
ધંધામાં ઉપયોગમાં આવતા ગાય બળદ વિગેરે પાળેલા પ્રાણીઓ જન સમાજના ધંધાનું અંગ હોવાથી કે તેનું રક્ષણ કરે છે. એટલે એ પણ છે જે આપણે માથે ન રાખતાં માત્ર તુલા લંગડા પૂરતી પાંજરાપોળ મારફત જીવદયાને પ્રશ્ન ઉકેલીયે છીએ.
ત્યારે આજે યાંત્રિક વાહને થતાં અને લેકે માં બેકારી ફેલાતાં પાંજરાપોળના ખર્ચને ન પહોંચી વળવાના કેટલાક દાખલા બનતાં તેને ઈરાદાપૂર્વક “કસાઈખાનાની ઉપમા આપી, ખેતરો રાખી, ઘાસ ઉગાડી, દૂધ વેચી નિભાવ કરવો.” વિગેરેથી ધંધાદારીને રસ્તે ચડાવી દઈ તેની દયામયતા ફેરવી નાંખવાના પ્રયાસ થાય છે. પશુ ઉછેર પ્રજાએ ધંધાની દ્રષ્ટિથી કરે જોઈએ. નહીં કે દયાની દષ્ટિથી. અને નબળાની રક્ષા દયાની દષ્ટિથી થવી જોઈએ. પાંજરાપેળે ખર્ચને ન પહોંચી શકતી હાય, તે તેમ મૂળ રેગ યાત્રિક ધંધા છે. પાંજરાપોળને

Page #53

પ.
દૂધાળા ઢેર ઉછેરની ધંધાદારી પશુ શાળાઓ બનાવવા માટે તેને સાર્વજનિક બનાવરાવી હાથમાં રાખવાની ગોઠવણ કરવામાં આવી છે. દયાનું સાચું ઝરણું રંધાવાને ભય ઉત્પન્ન થયો છે.
તેમજ મહાજનની અસરથી આખા દેશમાં જીવદયા જુદા જુદા સ્વરૂપમાં પળતી હતી, અને આજે પળે છે. આખા દેશના હિંદુ રાજાઓને માટે ભાગ મહિના મહિના સુધી લગભગ પયુંષણા જેવા પર્વોની આસપાસ જીવદયા પળાવે છે. એટલી મહાજનની [ પ્રજાની ] અસર છે. અર્થાત મહાજનની અસર આડે છવદયાની બાબતમાં રાજયના કાયદાઓ આવી શક્તા નથી. કેમકે-પ્રજાને માન આપવાની રાજપસંસ્થાની
ફરજ છે.
ત્યારે મુંબઈની-જીવદયા મંડળી–અને તેને અનુસરતી સંસ્થાઓ:(૧) સમસ્ત મહાજનની પરવાનગી વિના જીવદયાની બાબ
તમાં રાજયના હિંસા પોષક કાયદા આડે આવે, તે
આવવા દેવાનું ગર્ભિત રીતે કબુલી લે છે. (૨) લંડનમાં સ્થપાયેલી હ્યુમીનીટી લેજ નામની સંસ્થાની
પિટા શાખા જેવી એ સંસ્થા છે. (૩) તેણે આપણી પાંજરાપોળ ઉપર ટીકા કરનાર ઠરાવ
કર્યો છે. (૪) માનવદયાને ઉત્તેજન આપવાની નીતિ સ્વીકારીને બીજા
પ્રાણુઓની દયા પાળવાને સિદ્ધાન્ત ગર્ભિત રીતે
ઢીલે કર્યો છે. (૫) મનુષ્યની સગવડ માટે કુતરા-રખડતાં ગધેડાં-ગાયો કે
બીજા ઢેરો પક્ષિઓ-વાંદરા-હરણ–રેજ-માકડ-ચાંચડમચ્છર તીડ-કાતરા વિગેરે જતુઓને નાશ કરવાના કરાવને અનુકૂળ વાતાવરણ ફેલાઈ રહ્યું છે, તેવા આજના

Page #54

જમાનાના આદર્શને લગતા રાજ્યના કાયદાની દેશ ઉપર થતી અસર એ મંડળી અટકાવી શકતી નથી. અને તેનાથી વિશ્વાસમાં રહીને મહાજન પણ કાંઈ
કરી શકે નહીં. (૬) ખેતીવાડી કોલેજોમાં અને ખાસ ઉઘાડવામાં આવેલા
તાલીમ વર્ગોમાં ખેતીને નુકશાન કરનાર ગણાતા તીડ, કાતરા, ઉંદર, વિગેરેને મારી નાંખવાની યુકિતઓ અને શિક્ષણે મોટા પાયા ઉપર અપાઈ રહ્યા છે. અને તે સંસ્થા સાર્વજનિક કે સરકારી હોય છે. એટલે તેમાં આપણે જીવદયાના ખાસ હિમાયતી જેનોને અવાજ
જ ખાસ ન આવે. (૭) આપણને અને આપણી અહિંસાને અવ્યવહારુ ગણુને
હસી કાઢે છે. એટલે પત્યું. સવાલ જવાબ જ ન રહે. તે કેમ હસી કાઢવામાં આવી? તેના ખરા કારણે હવે
બહાર આવતા જાય છે. (૮) આપણા જેન ભાઈઓ આવી સંસ્થાના કાર્યવાહકે હોય
છે. પરંતુ તેઓને પણ તે કામમાં સાર્વજનિક સિદ્ધાન્તને અનુસરીને જીવદયાની દેરવણું કરવાની હોય છે, એટલે ઉલટા તેઓ તો તેમ કરવાને બંધાઈ જાય છે. સાર્વજનિક આજના આદર્શની જીવદયા અને જેન આદર્શની જીવદયા એ બેની વચ્ચેથી પસંદગી કરવાની હોય, ત્યારે જૈન આદર્શની દયાને તેમણે પિતાની હાલની ફરજની રૂએ બાજુએ મૂકવી પડે છે. જો કે
એટલું તેઓનું અજ્ઞાન છે. (૯) વળી આજે આપણા જેના ભાઈ એ તેના કાર્યવાહકે છે,
તેનું મુખ્ય કારણ તે એ છે કે શરૂઆતમાં એવી જીવદાયાની સંસ્થાની પ્રતિષ્ઠા માટે એમ થવું જરૂરી હતું. તેને સ્ટાફત નવા વિચારની અહિંસાના વિચારને જ મોટે ભાગે હોય છે.

Page #55

પ૨
(૧૦) જેમ જેમ વખત જશે, તેમ તેમ તેની જીવદયાના મૂળ
આદર્શો બહાર આવતા જાય છે, ને જશે, તેમ તેમ તેમાં અને જેન આદર્શની જીવદયામાં આકાશ પાતાળનું અંતર દેખાશે. અને વાસ્તવિક અહિંસાથી તે સંસ્થાઓ એટલી હર માલુમ પડશે કે-પછી સાચા હૃષ્ટાને હિંસામય.
લાગ્યા વિના નહીં રહે. (૧૧) માત્ર આપણું અહિંસાને પલટો આપવા માટે, અહિંસાની
વ્યાખ્યા બદલવા માટે, અહિંસાનું સુકાન જેનેના હાથમાંથી શેરવી લેવા માટે, એ સંસ્થાનું અસ્તિત્વ
થયું હોય, એમ જાણી શકાય તેમ છે. (૧૨) દુધાળા પશુઓના ઉછેર માટે તે સંસ્થા પ્રયાસો કરે
છે. તેમાં ધંધાનું તત્વ છે, પણ જીવદયાનું તત્ત્વ ગૌણ છે, યા નથી. પરદેશી ડેરી કંપનીઓ મોટા પાયા ઉપર થવાની. છે, તેની એ પ્રાથમિક ભૂમિકા રચી આપે છે, અને આ દેશના રબારી ભરવાડે ગવળી વિગેરેના હાથમાંથી પશુધન છોડાવી લેવાનું છે, તેની પણ એ સંસ્થા તૈયારી કરી આપે છે. એમ કરીને તે-પશુ ઉછેર કરવાની હિમાયત કરતાં છતાં, લાખા વર્ષની ચાલી આવતી પશુ ઉછેરક અને તે બાબતમાં નિષ્ણાત કોમના લાખે માણુની હિંસા નેતરી લે છે. આજના કેટલ કેમ્પ, પશુ ઉછેરની સંસ્થાઓ, પરદેશી પદ્ધતિની ડેરીએ, આજના દુધની તપાસણી માતાનું પણ છેવટે પરિણામ એજ છે દુધાળાને જ બચાવવાની હિલચાલમાં, ખેતી અને
વાહન વ્યવહાર માટે ગર્ભિત રીતે મશીનને સ્વીકાર છે. (૧૩) વધતી જતી બેકારી અને વિષમ જીવન સંજોગોને
લીધે માનવોની આપઘાત વિગેરેથી હિંસાને સંભવ ઉત્પન્ન થયા છે, તેવા પ્રસંગમાં માનને બચાવનાર સરકારી અમલદારે કે જાહેર સજજનેને ચાંદ આપવાના મેળાવડા કરી માનવદયા કરવાને યશ એ સંસ્થા,

Page #56

૫૩
લઈ શકશે. પરંતુ માનવ હિંસા થવાના બેકારી વિગેરે સંજોગેની ગર્ભિત રીતે એ સંસ્થાએ બરદાસ કરી ગણાય જ. જો કે નામદાર વાયસરોય સાહેબ દ્વારા અમેરિકન બાઈના મળેલા ડેલરમાંથી ઈનામ અપાતું હોવાથી, આદેશના આદર્શને બદલે એ દેશના આદર્શની અહિંસા તે
સંસ્થા મારફતે મુખ્યપણે સચવાય, એ પણ દેખીતું જ છે. (૧૪) પરમાત્મા મહાવીરદેવના જન્મ દિવસને જીવદયાને દિન
રાખવામાં પિતાની સંસ્થા તરફ જેનોની સહાનુભૂતિ ખેંચવાની યેજના માત્ર છે. અને જીવદયાને નામે પરમાત્મા મહાવીર દેવની વધુ જાહેરાત કરીને એ દિવસ પબ્લીકને બનાવી તેને પબ્લીક ઉપગ કરવા માટે છે. એટલે-પરમાત્મા મહાવીર અને તેનું શાસન પબ્લીકનું બનાવવાને એ માર્ગ છે. અર્થાત્ જેનો સ્વતંત્રપણે તેની વ્યવસ્થા કરે છે, તેમાં પબ્લીકને ડખલ કરવાને માગ કરી આપવામાં આવે છે. સુધારા વધારાને નામે
પબ્લીક તેને અને તેની મિલ્કતને” પછી ગમે તે ઉપગ કરી શકે. એમ કહીને મૂળ સંસ્થાને બગાડવાને માર્ગ મેળે કરવામાં આવ્યું છે. શાસનના ખાસ ટ્રસ્ટી જેનોના હાથમાંથી જૈન ધર્મની મિલક્તા અને સત્તાઓ
સેરવી લેવાની એ એક જાતની પરવી છે. (૧૫) મ્યુનિ. તે દિવસે કતલખાના બંધ રાખે તેને સંતોષ
આજના જીવદયા પ્રેમીઓ અનુભવે, તેને બીજો અર્થ એ થાય છે, કે-યુઇ ના કતલખાના ૩૬૪ દિવસ ચાલે, તેમાં પબ્લીકને સાથ છે, કેમકે-મ્યુપબ્લીક સંસ્થાઓ ગણાવી છે, અને તેમાં જેને પણ મતદાર અને પ્રતિનિધિઓ હવે થતા જોવાય છે. એવી સંસ્થાઓ હિંદમાં આ મ્યુ. પહેલાં જાહેરની નહતી, એટલે છુપા ચાલતા કસાઈખાનાઓમાં પબ્લીક હિંદુઓને અને જેનેને સહકાર નહે. પરંતુ આજે ૩૬૪ દિવસની હિંસામાં સહકાર

Page #57

થાય છે. ૧ દિવસ દયા પળે છે. તેની ખુશી આપણી પાસે મનાવીને બાકીના દિવસોમાં આપણે સહકાર જીવદયા.
મંડળી આપણી પાસેથી યુગ ને અપાવે છે. (૧૬) દુધાળા ઢેરેનેજ બચાવવાના તાર કરાવીને બીજાઓની
હિંસા કરવાનું આપણું પાસે જ સરકાર આગળ એ
સંસ્થાએ કબૂલ કરાવરાવ્યું છે. (૧૭) આજે એ સંસ્થા શાળા કોલેજોમાં અહિંસા વિષે વિ
ઘાર્થીઓ પાસે નિબંધો લખાવીને દયાનું જ્ઞાન પ્રચારતી, હાવાનું આપણને કહે છે. પરંતુ એ નિબંધામાં પ્રાય: કરીને આપણી દયાની સીધી કે ગર્ભિત ટકા હોય છે. પરંતુ ખેતીની યુટ ની જનસુખાકારી વિગેરેને નામે. કેટલી બધી હિંસા પ્રચાર પામે, તેવી જનાઓ ઘડાઈ રહી છે. ખેતી પશુ ઉછેર: વ્યાપાર ઉન્નર ઉદ્યોગ: કળા: વિગેરે પરદેશીઓના હાથમાં જઈ રહ્યા છે, અને જાય છે. તેને માટે મોટી મોટી જનાઓ ઘડાઈ રહી છે, જેને લીધે લાખો કરડે હિંદુ ધંધારથીઓની બેકારી ઉત્પન્ન થવાની તૈયારી થઈ રહી છે. અને તેમાં જે મોટી માનવ હિંસા પડી છે. તેના નિબંધ કે લખાવતું નથી, ને કઈ લખતું યે નથી. તે વાત પક્ષ હિંસાની બાજુએ મુકીએ, તે પણ પ્રત્યક્ષ હિંસા પણ ઘણું વધી છે.
ઉલટા દેશનેતાઓ તેવી વાતને ટકે આપે છે, ત્યારે તેમની સલાહ પ્રમાણે એ જીવદયાની સંસ્થાઓ ચાલે છે. (૧૮) કેંગ્રેસની અહિંસાની વાતમાં અહિંસાની તરફેણમાં શબ્દો
શિવાય કાંઈ પણ પરિણામ આવ્યું નથી. ઉલટી અહિંસા વિષે જનસમાજમાં ગેરસમજ ઉભી કરીને સાચી અહિંસાને ગુંગળાવવા પ્રયાસ થયો છે. સારાંશ કે-હિંસા, વધી છે, પણ ઘટી નથી. માત્ર અમુક વખત પૂરતી જ એ હિલચાલ હતી. તેમાં કોઈ સ્થાયિ સુંદર તત્વ નથી. એ જણાતું આવે છે.

Page #58

૫૫
(૧) આ સિવાય પણું બીજા અનેક એવા કારણે બેઠવાયા
છે, કે એ સંસ્થાઓથી જીવદયા કરતાં જીવ હિંસાને પરિણામે લાંબે કાળે વધારે સંભવ લાગે છે. જો કે સૂક્ષમ અભ્યાસ વિના એ સમજી શકાય તેમ નથી.
સબબ કે--આવી સંસ્થાઓને ટેકે આપતાં પહેલાં પૂર્વી પરને ખૂબ વિચાર કરીને, જીવદયાના શુભ અને શુદ્ધ હેતુઓ સીધા અને પરંપરાએ જે રીતે સચવાય તે રીતે હિંસાટકાદિ શાસ્ત્રોને પૂર્વાપર વિચાર કરીને જીવદયાને ઉપદેશ આપ જોઈએ. નહીંતર લાભને
બદલે હાનિ પણ થવાનો સંભવ ગણાય. ૪ સ્ત્રી કેળવણી આજની સ્ત્રી કેળવણું–અને તેની સંસ્થાઓ
આપણું સ્ત્રીઓમાં જે ખરા સંસ્કાર છે, તે ક્રમસર યોજના પૂર્વક તેડવામાં ઉપયોગમાં આવી રહ્યાનું જણાઈ આવેલ છે, અને સ્ત્રીઓને બિન જરૂરી, આપણુ આર્ય બાળાઓને બિન જરૂરી, આજે આપણે જરૂરીઆતને બિન જરૂરી, સંસ્કારો પાડવામાં આવે છે. આપણુ ઘરમાં આર્ય સંસ્કાર અને ખાનદાનીને ટકાવ એ જ સંપૂર્ણ સ્ત્રી કેળવણું અને બાળ કેળવણીનું સાધન છે. ખરી રીતે એવા લખાણે, પુસ્તક, છાપાએ, ચર્ચાઓ, વાતચીત, આપણા સારા કુટુંબમાં અને ધર્મ સ્થાનમાં થવાજ ન દેવા જોઈએ, એવી વાતે થવા દેવી, એ પણ એક જાતને આપણુ મત મેળવવાને પ્રચાર છે. આજની સ્ત્રી ઉન્નતિ સ્ત્રીઓની માનસિક અવનતિ કરે છે.
૫. કેટલીક હીલચાલે વિષે સાચી સમજ ધર્મ સેવામાં દેશ સેવા વિગેરે સેવાઓ સમાય છે. દેશ સેવામાં પ્રજા સેવા વિગેરે સમાય છે. પ્રજા સેવામાં જ્ઞાતિ વિગેરેની સેવા સમાય છે. જ્ઞાતિ સેવામાં કુટુંબ વિગેરેની, કુટુંબ સેવામાં ઘરની, અને ઘરની સેવામાં કુટુંબની વ્યક્તિની, અને પિતાની વ્યક્તિની સેવામાં દરેકની સેવા સમાય છે.

Page #59

૫૬
કઈ પણની સેવા તે તે વ્યાપક તત્વની અવિધિ રીતે સેવા કરી શકાય. વિધિ રીતે ને કરી શકાય. બધી સેવાઓની વ્યવરથા અને ઉપદેશ ધર્મ આપે છે. એટલે ધર્મથી વિરુદ્ધ હોય, તે રીતે કોઈ પણ સેવા ન કરી શકાય. દેશની સેવા કરવાનું પણ ધર્મજ શિખવે છે. માટે ધર્મને હાનિકર થાય, તેવી દેશ સેવા વિગેરે સેવાઓ ન કહી શકાય. આજના રાષ્ટ્રવાદમાં-ખરી દેશ સેવા, ધર્મ સેવા, પ્રજા સેવા કે એવી કઈ પણું સેવા છે જ નહીં. માટે જ કેટલાક સમજુ મહાનુભાવો તેનાથી દૂર રહે છે, નહીં કે-નબળાઈઃ કે-દેશ સેવાની લાગણીને અભાવ: સમજવાના છે. પણ તેમ કરવોમાં મહાપાપ સમજીને તેવી પ્રવૃત્તિઓથી દૂર રહેવામાં આવેલું છે. જો કે ધર્મ દેશ કે પ્રજાની ખરી સેવા કરવાનું કર્તવ્ય દરેકે બજાવવું જોઈએ. આજની દેશોન્નતિ એટલે “ગારી પ્રજાઓની આ દેશમાં
ઉન્નતિ” એ અર્થ સમજવાને છે. ૪. એ જ પ્રમાણે આજની પ્રજા ઉન્નતિમાં પણ ગેરી પ્રજાની
ઉન્નતિ ગોઠવાઈ છે. અને તે કાર્યમાં આજના આગેવાને . અને દેશનેતાઓ પ્રયાસ કરી રહ્યા છે. એજ પ્રમાણે--આર્થિક, સામાજીક, રાજકીય, શારીરિક, વિગેરે આધુનિક ઉન્નતિઓના એ પ્રમાણે જ અર્થ સમજવાના છે. સ્વરાજ્યને અર્થ સંસ્થાનિક સ્વરાજ્ય છે, એટલે કે ગેરી પ્રજાઓના વસવાટ માટેનું સ્વતંત્ર-કેઈની પણ દરમ્યાનગીરી વિનાનું સ્થાન. તે સસ્થાનિક સ્વરાજ્ય. જેથી ભારતીય આર્ય પ્રજાના આ દેશ સાથેના વતન હક્કને ઘણું નુકશાન થાય તેમ છે. આ દેશમાં સંસ્થાનિક સ્વરાજ્ય એટલે ગોરી પ્રજાની
વસાહત બનવું. ૬ ત્રિરંગી વાવટે–દુનિયાની દરેક પ્રજાના આ દેશમાં વતન હક્ક
કબુલ કરાવવાની હિલચાલનું પ્રતીક છે પરંતુ ભારતીય આર્ય પ્રજાને વતન હક્ક બીજે બધે મળવા જોઈએ ને ? બધેય

Page #60

કદાચ વતન હક્ક મળે. એટલે આ આખી પ્રજા દેશે દેશમાં વહેંચાઈ જાય. એટલે તેનું સંગઠન તુટી જ પડે. એટલે એક પ્રજા તરીકેની તેની આજની એક્તા નાબુદ થાય, અને આ દેશ સાથે સંબંધ છુટતાં તેની સંસ્કૃતિને પણ નાશ થાય. માટે ગામમાં અરધે મળે તે આખો લેવા બહાર ન નીકળવાને, અને દેશમાં અરધો મળે તે આખે લેવા પરદેશ ન જવાને, ઉપદેશ
પરિણામે આર્ય પ્રજાને હિતાવહ છે. ૭. હિંદુ અવિભક્ત કુટુંબ ટકાવવું. ૮. દરેક વ્યક્તિએ નિત્ય ધાર્મિક કૃત્યમાં અપ્રમાદી રહેવું. ૯ જ્ઞાતિ મહાજન, સંઘ વિગેરે કામમાં યથાશક્તિ આગળ
પડતો ભાગ લે અને ફાળે આપે. તેઓની પ્રતિષ્ઠા
ટકાવવા યથાશક્તિ મદદ અને ભેગ આપવા. ૧૦. આરોગ્યના દરેક નિયમ જાળવવા. પણ અખાડામાં જવું નહીં
તેને ઉત્તેજન ન આપવું, બીજી રીતે વ્યાયામ લે; વ્યાયામ શાળાના પડદા પાછળ પ્રજાના પિષક ખાનપાન, અને
નિશ્ચિત જીવનને નાશ ન થાય, તે માટે સાવચેત રહેવું. ૧૧. આહારમાં બે ત્રણ પેઢી સુધી દાળભાત, માલ મશાલા ખાવા
મળે, તેના કરતાં હજારો પેઢી સુધી રેટ ને મીઠું ને જાડા કપડાં મળે, તે વધારે ઈચ્છવા યોગ્ય છે. ભેજ, ગેરી, બારેટે, માત્માએ, સેવક, ખેડુત, વિગેરે
ઉચ્ચ કેમેથી જુદા ન પાડી દેવાય, તેની સાવચેતી રાખવી. ૧૩. ખેડુત ને વેપારી-બ્રાહ્મણે ભિક્ષુકો છે. કારીગરો વસવાયા છે.
શૂદ્ર કે મજુરે છેરાજાઓ ચકાયા છે. એટલે-વેપારી; અને ખેડુતઃ એ બે જ દાનેશ્વરી અને ઉત્પાદક તથા જવાબદાર પ્રજા છે, તે આર્યપ્રજાને પ્રાણ છે. તે બેની વચ્ચે ભેદ પાડનારા પ્રયાસોને અટકાવવા પ્રયાસ થાય, તે પ્રજાના પ્રાણ બચાવવા તુલ્ય છે, કેમકે લાખો વર્ષોને સંબંધ ચાલ્યો આવે છે, તે તુટયા પછી કયાંય સાંધા મળશે નહીં.

Page #61

૧૮
૧૪. સેળ સંસ્કાર–જે જ્ઞાતિમાં, સમાજમાં, કે વર્ગમાં પૂર્વ
પરથી જે પ્રમાણે ચાલતા હોય, તે પ્રમાણે ચાલુ રાખવા
તેમાં સુધારા વધારાની જરૂર નથી. ૧૫ શ્રાવક–જન્મતાંની સાથે હવે સુવાવડખાનાઓના પરિચયથી
માંડીને, નર્સેથી ઉછેર મેળવીને, બાલમંદિરમાં થઈને નિશાળમાં દાખલ થતાં જ ભણીને તૈયાર થયા બાદ પણ આધુનિક લાઈબ્રેરીઓ, પુસ્તકે, દેશ નેતાઓના ભાષણે, કોલેજોમાં પ્રોફેસરના ભાષણો, શહેરી જીવને, છાપાઓમાંની જાહેરાતે, નાટક, સીનેમાઓ, અને હટેલે, ચિત્ર, અને મુસાફરીએ, પરદેશી સંસ્કૃતિ પિષકધંધા, મિત્ર અને કુલ, પરદેશી મિત્રો અને ફૂલો, પત્રમિત્રપરિષદુ વિગેરે આધુનિક સાધના પરિચયથી દિવસેને દિવસે વધુને વધુ વિચારથી અને આચારથી પરદેશી ટાઈપના નમુના બનતા જાય છે. એટલે એ. અંધકારને તેઓમાં પ્રવેશ થાય છે, તેટલે જ શ્રાવકત્વને વારસાથી મળેલે પ્રકાશ ઓસરતા જાય છે. માનવપણું, તેમાં આર્યપણું, તેમાં સભ્ય પ્રજાજનપણુ સંસ્કારી પ્રજાજનપણું, સગ્ગહસ્થપણું, માર્ગાનુસરિતા, શ્રાદ્ધપણું, અને પછી શ્રાવકપણું, તેમાંયે પરિણત શ્રાવકપણું. આટલી ઉચહદ શ્રાવકપણાની છે. તેને બદલે આર્ય સંસ્કારને પ્રકાશ જીવનમાંથી ઉડતે જાય, પછી માનવપણું પણ નહીં જોખમાય તેની શી ખાતરી? આશ્રિતપણું વધતું જાય, તે માનવપણું પણ જોખમાય. માટે આવા સંજોગોમાં હજુ બહુ જ આ અંધકાર પ્રવેશ પામતે આવે છે, તેમાંથી બચી જઈને, શ્રાવકે શ્રાવકપણું બચાવી શકે, તેવા માર્ગો અને પ્રયાસો
થવા જોઈએ. . . સંઘના કે નાનજાતના કે સાર્વજનિક પ્રકારના ફંડ ઉપર શ્રાવક નભવાનો વિચાર સરખોયે ન કરે, પોતાની નાતજાતની પવિત્રતા જાળવીને આખી દુનિયામાં કોઈપણથી સ્વતંત્ર શક્તિથી ધ કરી ખાય, જેમ બને તેમ ઉચ્ચ ધંધા પસંદ કરે, તે ન

Page #62

મળે તે ઉતરતા કમને ધંધો કરીને પણ આશ્રિત, અનુકંખ્ય કે દયાપાત્ર ન બને, ગમે તે કેળવાયો હોય છતાં ભિક્ષુક જેવું અને માંગણ તેનું મન ન થવું જોઈએ. તેનું મન ધનપ્રાપ્તિમાં અને અંગત ખર્ચમાં લેભી-કરકસરયું, અને ધનના સદુપગમાં દાતાર દાનવૃત્તિ વાળું હોવું જોઈએ. કેમ આપું? કેમ ભલું કરું? તેનું મન સદા જાગ્રત આજની દુનીયાને પીઈ ગયેલું, અને સ્વધર્મ કર્મનિષ્ઠ રાખવું જોઈએ. શ્રાવકે મૂળથી જે ધંધા કરતા હોય, તે છોડાવવા નહીં. મૂળથી ખેતીના ધંધા કરતા હોય, તે પણ તે છોડાવવા નહીં. ને નવા લેકોને તેમાં દાખલ થવા દેવા નહીં. જેમ બને તેમ ચાલુ ધંધા ચાલુ રહે, તેને માટે સાવચેત રહેવું. ધાર્મિક સંસ્થાઓમાં આગેવાન તરીકે આર્ય સંસ્કૃતિના પક્ષપાતી ગૃહસ્થાને બેઠવી દેવા જોઈએ.
શ્રાવિકાએ આજના સ્ત્રી સ્વાતંગ્યને લગતા કાયદાઓને આશ્રય લેવાને મનથી તે વિચાર ન રાખે, પરંતુ “તેવા આર્યા અને પ્રજાત્વ વિધ્વંસક કાયદાઓ ન હોય, તે સારૂં” એમ મનથી ઈચ્છે. અને પોતાના આદશ ચારિત્રથી અને ઉંડી સમજશક્તિથી. બીજીઓને પણ તે જાળમાંથી બચાવે. શ્રાવિકાને છાજતા વિચાર અને આચારને દઢ આગ્રહ રાખે. તે ખાતર સુખદુઃખની પરવા ન કરે. દુઃખને કુલની માળા સમજે. હજુ વધુ કસોટી ઉપર પિતાના આર્ય સ્ત્રીત્વને ચડાવે, ને તેમાં કંચનની માફક વધુ ચમકી ઉઠે. મહેનત મજુરીના ઘરકામથી કંટાળવું નહીં. કુટુંબનિક રહેવામાં દેશ સેવા અને સર્વ સેવા છે. પતિને દેવ માનવામાં દુન્યવી સર્વ નીતિ રીતિ સમાયેલી છે. તે વાક્યમાં આર્યસ્ત્રીના દુન્યવી સર્વ આદર્શ કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યા છે. દેવગુરુ ધર્મનું શરણ સર્વ દુઃખમાં દિલાસે છે. અને પરમ શાંતિનો એજ માર્ગ છે. એ ભૂલવું નહીં. આર્ય સંસ્કારવાળું એક ઘરજ સેંકડે કોલેજોને સરવાળે છે. તેની રક્ષા કરવી, આજની બોડીંગ, હોટેલ, નિશાળે તેને નાશ નેતરી આપે છે. : - પૂજ્ય સાધ્વીજી મહારાજાઓ-માનસિક ઉન્નતિ ભેગવતી આર્ય સ્ત્રી જાતિને એ જગમાં અપૂર્વ નમુને છે. તે પદ જળવાઈ રહે

Page #63

૬૦
અને શ્રાવિકાવગ શ્રાવિકા બની રહે, પરદેશના અને પરપ્રજાને પરસ’સ્કારના ચેપ શ્રાવિકા વર્ગમાં પ્રવેશવા ન પામે, તેની ખુબ ખખરદારી રાખે, અને તે ખાતર પોતાના જીવનને વધુ ક્રિયામય, વધુ સમજદાર રાખે. આર્ય સંસ્કૃતિની ભવ્યતાનું વિગતવાર જ્ઞાન, પાલન; અને સમજવાની શક્તિ કેળવે. પેાતાનું માહ્ય જીવન આજની ઉચ્છરતી શ્રાવક બાળાઓને ટીકા કરવા જેવું ન લાગે, તેવું રાખે. કેમકે સાધ્વીજીઓના આંતર જીવન તે પવિત્ર જ હાય જ છે. પરંતુ સ્ત્રીસ્વભાવ સુર્લભ કોઇ કોઈ વ્યક્તિમાં કઇ કઇ ખાખતમાં કયાંક કયાંક પરસ્પર વૈમનસ્ય વિગેરે તત્ત્વા હાય, તે પશુ એચ્છા થાય, તે હુવે પછીના વખત માટે જરૂરી છે. કેમકે, આર્યત્વ અને આય સંસ્કૃતિ ઉપર એક જાતના મેટા હલ્લા ચાલ્યે! આવે છે. એવા સમયમાં દરેકે ખુષ જાગ્રત રહી, પોતપાતાના કે વ્યમાં એટલા અધા નિષ્ઠ રહેવાની જરૂર છે કે, એ ઝેરી તત્વ કાઇપણ ઠેકાણેથી પેસવા ન પામે. તેને માટે દરેકે સંપૂર્ણ ભાગ આપવાની અને સાવચેત રહેવાની જરૂર છે, જેમ અને તેમ કષાયા ( ક્રોધ માન માયા લાભ ) અને નાકષાયા ( હસવુ, રાવું, ખુશી, આનંદ, નાખુશો, ગમગીની, કંટાળા, બીકણુપણું, અને દુગચ્છાવૃત્તિ વેદકામવાસના ) ને અલ્પ પણુ સ્થાન ન આપવામાં આપણી વિશેષ વિશુદ્ધિ છે. અને જેમ વિશેષ વિશુદ્ધિના દીવેા સળગશે, તેમ તેમ અધકાર નાશ પામશે. હજી આપણી આંતરવિશુદ્ધિનુ માપ આજના પરદેશીઓને નથી આવ્યું. ગોચરી વિગેરે પ્રસગાએ વિદ્વાન્ અને ચારિત્રપાત્ર તથા કુશળ સાધ્વીજી મહારાજાએએ આજની નિશાળામાં ભણતી શ્રાવક ખાળાઓના પરિચયમાં આવવું, તેને ઉપાશ્રયે આવવાના આકર્ષણભૂત અનવું, અને શ્રાવક કુટુંબમાં જૈન ધર્મના સંસ્કાર ટકાવવાના પાયા ન ડગી ઉઠે તેની સાવચેતીના પગલાં અવશ્ય ભરવા.
મુનિમહારાજાઓ—ચાલુ વ્યવહાર ક્રિયામાં ખરાખર નિષ્ઠા: નિત્ય ક્રિયાઓ, પર્વની ક્રિયાઓ વિગેરેમાં રસપૂર્વક જાહેરમાં ભાગ લેવા અને એકાંતમાં પણ રસ પૂર્વક દરેક ક્રિયાએ કરવી; શા

Page #64

૧
જ્ઞાન ઉડા રહસ્યા પ્રાપ્ત થાય તેવી રીતે સંગીન અને પરિણત થાય તેવી રીતે કરવું: ચેાગેાહન વિગેરે પરિપાટી ચાલુ રાખવી: તેના આદર અને જાતે પાલન કરવું વચન પાલન: વખતસર કામ કરવામાં ચાક્કસ કાર્ય વિભાગમાં મક્કમતા અપૂર્વ શાંતિઃ અલ્પ ભાષિત્વ: સચાટવ્યાખ્યાન શક્તિ: પ્રિય ભાષિત્વ: ખરે અવસરે સત્ય ખાતર અપ્રોય ભાષિત્વઃ સદાજાગ્રત ભાવઃ અનાલસ્ય: અંતરન્યારા: છતાં મળતાવડાપણું: બ્રહ્મચર્યની રક્ષા માટે આરોગ્યના નિયમ જાળવવા: આરાગ્યના નિયનાના મુખ્ય આધાર ચેાગ્ય આહાર ઉપર છે. અને આહારપાણીને ઉપયાગ, જૈન આચાર વિચાર અને મુનિ જીવનને અનુસરીને બરાબર કડકપણે પળાય તેવી રીતે, અને આરોગ્ય સાધક થાય તેવી રીતે, કરવેશ: મધ્યાન્હ અને સાય આહારકાળમાં અલ્પ અંતર રહેતુ હેાવાથી, સાય આહારમાં બનતા સુધી આટાની બનાવટો આછી લેવાનું રાખવું અથવા ન રાખવું: મુનિમહારાજાઓમાં પણ હાલ જે દાંતના રોગા, મસા, આંખના રોગ, સ્વપ્નદોષ, ફીકાશ, પીળાશ, ચશ્માની જરૂરિઆત, ક્ષય, વિગેરે કવચિત્ કવચિત્ જોવામાં આવે છે, તે પણ તેથી રહેવા પામશે નહી.
आहार-निद्रा- ब्रह्मचर्याणि त्रीणि उपष्टम्भानि
“આહાર, આરામ અને બ્રહ્મચર્ય એ ત્રણ શરીર મહેલને ટકવાના મુખ્ય થાંભલા છે, અથવા મુખ્ય પ્રાણ છે.” એમ કહીએ તે ચાલે. તેમાં પણુ દ્વન્દ્વ સમાસમાં પૂર્વ પટ્ટમાં આહાર શબ્દ મૂકેલે હાવાથી નિદ્રા અને બ્રહ્મચય ના આધાર પણ આહાર ઉપર જ છે.” એમ. આરગ્ય શાશ્ત્રકારનું સૂચન જણાય છે. આહાર પાત પાતાના શરીરની પ્રકૃતિ અનુસાર સમ હશે, તેા બ્રહ્મચય એક સહેલામાં સહેલી વસ્તુ થશે. અને તેથી જરૂર પૂરતી જ અલ્પ અને સુખપ્રતિબેાધા નિદ્રા આપે!આપ થઇ જાય છે. અત્યશન, અધ્યશન વિષમાશન, અલ્પાશન, અનશન, આટલા તત્ત્વા આહારની વિષમતા જન્ય દોષ! ઉત્પન્ન કરે છે. સમાશન સર્વ રોગોના નાશનું અને આરોગ્યનુ અમેઘ કારણ છે.
બ્રહ્મચર્ય, તપશ્ચર્યા, વિહાર, અગુરુકુળવાસ અને રાજની

Page #65

વખતે વખતની ક્રિયામાં સમ્યમ્ વ્યાયામ, આટલા તત્વે શરીરને તથા આત્માને દિવ્ય બનાવવાને પૂરતાં છે. પર્વ દિવસેએ ચૈત્ય પરિવાટી વિગેરેના નિયમથી જગજાહેર જૈન મંદિર સંસ્થાનું જાહેરમાં બહુ માન કરવાથી બાલાજી તેમાં દેરાય છેઃ ગુરુભક્તિ, સમુદાયનિષ્ઠા ઉગ્રવિહાર વિગેરે સાધુ જીવનના પ્રાણ છે. પિતાના મુનિ જીવનમાં “ગણિપન્યાસ, પ્રવર્તક, ઉપાધ્યાય, આચાર્ય વિગેરે પદવી પ્રાપ્ત થાય, તે સારૂ.” એમ ઈચ્છવું: એવી મહત્વાકાંક્ષા રાખવી: એવી સુંદર જીવનની તૈયારી કરવી એવી પદવી પ્રાપ્ત થાય, તે પિતાને ભાગ્યશાળી માનવા અનન્ત પુણ્ય રાશિઓ હોય, ત્યારે એ પદવીઓ પ્રાપ્ત થાય છે. એ પદવીઓને લાયક થવા જીવન ઘડાય, તેવી જાતની તૈયારીઓ કરવી. પરંતુ તે સર્વ શાસ્ત્રોક્ત-સંઘ, ગચ્છ, અને શાસનની મર્યાદાને અનુસરીને પદવીઓ મેળવવા મથવું જોઈએ. બીજી રીતે લેવા નજ મથવું પદવીઓ મળ્યા બાદ પરમ નમ્રતા–જાણે તે પદવી નથી જ, એવી રીતે વર્તન રાખવાથી પદવીઓ એર શોભે એ સ્વાભાવિક છે. વ્યવહારમાં પણ આવા મોટા પદનું બહુ માન અને ભક્તિ જન સમાજમાં જળવાઈ રહે, અને તેના પ્રત્યે સમુચિત આચાર વ્યવહાર જનસમાજ જાળવતો રહે, તેને માટે યોગ્ય પ્રયાસો ચાલુ રહેવા જોઈએ? જૈન શાસનની ઉજળામણ તાજી ને તાજી રહે માટે બાળજીને આકર્ષક થાય તેવા સામૈયા, વરઘોડા, ઉદ્યાપન, મંદિર તથા પ્રતિમા નિમણ, પ્રતિષ્ઠાઓ, માટી પૂજાઓ, સ્નાત્રો, ઉત્સ યાત્રાસ, સાધનિક વાત્સલ્યના જમણે, ઉપધાન ક્રિયાઓ, વિગેરે કાર્યો ચાલુ રહેવા જોઈએ. અને તેમાં શાસન તરફની ભક્તિથી મુનિમહારાજાઓ યથાગ્ય સહકાર રસપૂર્વક આપે, તે ઈષ્ટ છે. | સર્વ વ્યવહાર ક્રિયા ચાલુ રાખવા સાથે આત્મનિરીક્ષણ અને ઉત્તરોત્તર વધતું જતે સ્વવિકાસ ધ્યાનમાં રાખે જ જો જોઈએ. દીક્ષા લીધી કે તુરત આખી જીંદગીને સામાન્ય કાર્યક્રમ નિશ્ચત કરી લેવું જોઈએ. પઠન, પાઠન, વિહાર, શાસ્ત્રજ્ઞાન, યોગ, વહન, પદવી પ્રાપ્તિ, અને શાસનસેવાના કાર્યો, આત્મચિંતન, શાતિ વિગેરે કાર્યોમાં અમુક અમુક વર્ષો સુધી કામ કરવું એમ સામા

Page #66

૬૩
ન્યતઃ નિશ્ચત કર્યું " હાય, તેા ઠીક, રાજના કાર્યક્રમમાં–રાજની ક્રિયાઓ, અભ્યાસ, ગુરુભકિત, સમુદાયનુ મૈયાનૃત્ય, શાસન સેવાના ફા માં સહકર, દર્શનશુદ્ધિ-જ્ઞાનશુદ્ધિ-ચારિત્રશુદ્ધિ-માટે જાગ્રતી વ્યાખ્યાન, વિગેરેને લગતા દૈનિક કાર્યક્રમ પણ ચાલુ સ ંજોગ અનુસાર ગેાઠવી રાખેલા હાય, તે ઠીક.
પર્વ તિથિઓના તપશ્ચર્યા, વિશિષ્ટ ક્રિયા, અધિક ચૈત્ય દર્શન, સકળ સંઘ સાથે કરવાના અનુષ્ઠાનામાં સહકાર વિગેરેને ઉદ્દેશીને અલગ કાર્યક્રમા ગોઠવાયેલા હૈાવા જોઇએ.
મુનિ જીવનમાં જરૂરી ઉપકરણ બનાવી લેવાની કળા અને જ્ઞાન, શીખી લીધેલા હાય, તેા ઠીક,
વિહાર, વૈયાવૃત્ય, ઉપધિ જાતે ઉપાડી લેવી, વિગેરે કષ્ટ સાધ્ય પ્રવૃત્તિઓના આરોગ્ય-સેવા ભાવના-સ્વાશ્રયિત્વ અને પરિણામે નિર્જરા રૂપ હેતુએ સમજીને તે કરવાથી આનંદદાયક લાગશે. અને તેમાં વધુ વધુ આગળ વધવાનુ મન રહ્યા કરશે.
આખી જીંદગીમાં બીજું કાંઈ પણ કરવાનું ન હેાવાથી આ જ સાધના નિશ્ચિત ધેારણથી, શાંત મનથી, એકાગ્રતા પૂર્વક, કેમ થાય ? તેની જ ગોઠવણુ સહેલાઇથી કરી શકાય તેવી છે.
પદસ્થા—શ્રી આચાર્ય ભગવંતા, શ્રી ઉપાધ્યાયા, પ્રવત કે, પન્યાસ, મહારાજાઓ, ગણિ મહારાજાએ, વિગેરે પદસ્થ પુરુષા રાજ્યતંત્ર કરતાં પણ વધારે સૂક્ષ્મ તત્ત્વવાળુ અને આંટી ઘુટીથી ભરપૂર શાસન રૂપ. રાજ્યત ંત્રના મુખ્યમાં મુખ્ય અમલદારા જેવા હાવાથી, જૈન શાસન મારફત આખા જગત્ના ધિમ”ક જીવન તત્ત્વના મહાનૢ રક્ષક, વ્યવસ્થાપક, સંચાલક, અને પ્રેરક વર્ગ છે. વ્યવસ્થિત ગોઠવાયેલી શ્રી સંધની આંતર સ્થિતિ ઉપર ખરાખર કાબુ મેળવવા સાથે, શ્રી શાસનના હિતને માટે—એક અદના મુનિ તરીકેની સફરજોમાં સતાષકારક રીતે સિદ્ધ થઈ ચૂકવા ઉપરાંત આહા સજોગો તરફ નજર રાખી પેાતાની દન શુદ્ધિ કરવામાં તત્પર રહી શકે.
તીર્થી મદિરાઃ આગમા: નીરક્ષાઃ અને પ્રતિષ્ઠા: માં વધારો થાય

Page #67

તેવા પ્રયાસ કરી શકે. શ્રી સંઘની પ્રતિષ્ઠા અને સકળ જગતમાં માનબુદ્ધિ ઉત્પન્ન કરી શકેવધરાવી શકે ઈતર ધર્મોવાળા સાથે મર્યાદિત સંબંધ કેળવી શકે. કેઈની વિરુદ્ધ પ્રચાર કાર્ય ન કરે, પણ દરેકને સહકાર ઉચિત મર્યાદામાં જાળવી રાખે. પરંતુ કેઈપણની તરફથી આપની પહેલ થાય, તે જરૂરીઆત વિચારીને યોગ્ય પ્રસંગ હોય, તો તેના સચોટ પ્રતિકાર કરે: શાસન ઉપર આવી પડતી કેાઈ પણ આફત સામે સંપૂર્ણ બચાવ કરી શકવાની તમામ સામગ્રી શાસનમાં ગોઠવી રાખે: શાસનના કાર્યમાં ગમે તેવા મતભેદ વચ્ચે પણ અટુટ એકતા કેળવવામાં પાછી પાની ન જ કરે રાજ્યસત્તા જે સ્થળે જે જાતની હેય, તે તે સ્થળની રાજ્ય સત્તાઓ. સાથે વિરોધ ન કેળવે પરંતુ સહકાર કેળવે અને ઉપદેશ શક્તિ, -તપોબળ, પ્રભાવ, કાર્યકુશળતા વિગેરેની મદદથી શાસનના હિતના કાર્યો કરાવી લેવા, અને અહિતના પ્રસંગો દૂર કરાવી લેવા, ગામે ગામના સ્થાનિક સંઘે અને તેમાંની ધાર્મિક-મંદિર, ઉપશ્રય વિગેરે સંસ્થાઓની વ્યવસ્થા અને બંધારણે ચાલુ છે, તેવા વ્યવસ્થિત કરી આપવા. નવા કરવાની જરૂર છે જ નહીં. તેના ઉપર વિહારના ક્રમે મુનિ મહારાજાઓની દેખરેખ રહે અને દરેકની એક વાક્યતાથી તેમાં પ્રગતિ કરાવે, તેવી ગોઠવણ કરવી જોઈએ: કલ્યાણક અને તીર્થ સ્થાને કઈ પણ કાયદાની ચુંગાલમાં આવી જઈ નુકશાન ન થાય, તેને માટે કોઈ પણ ભેગે પ્રયાસો કરવા:
ગામડાઓ નવા બાંધવા અને ખેતીની સુધારણું માટે નાના ખેતરના મેટા ખેતર કરવાના કાયદામાં વચ્ચે આવતા દેવસ્થાને કાઢી નાખવાનું કાયદામાં ધોરણ ર્યાનું ખ્યાલમાં આવ્યું છે. તે વખતે કલ્યાણક સ્થાનેનું શું? . દુનિયામાં ચાલતી દરેક હીલચાલ ઉપર તેઓની નજર રહેવી જોઈએ. અને ધર્મઘાતક, પુણ્યશાષક, પાપપ્રચારક જવાળા કયાંથી ઉઠે છે? તે જાણુને તેને બુદ્ધિ પૂર્વક એ પ્રતિકાર ગોઠવે જોઈએ કે-જે છેવટે જૈન શાસનને દઝાડી શકે નહીં. જગને એ અભેદ્ય પવિત્ર કિલ્લે જ્યાં સુધી સુરક્ષિત હશે, ત્યાં સુધી જગતમાં ગમે

Page #68

તેટલી અવળી સવળી ઉથલ પાથલે થાય, પરંતુ પરિણામે એ બધું શાંત થતાં-શ્રી જૈન શાસન હમેશના નિયમ પ્રમાણે પોતાનું વિશ્વ રક્ષણ કાર્ય શરૂ રાખે જ જવાનું છે. પરંતુ તેને કઈ સળગતી આગની જાળ ન અડી જાય, તેની સંપૂર્ણ ખબરદારી રાખ્યા વિના એ આશા સંપૂર્ણ સફળ ન થાય, એ સ્વાભાવિક છે. *
ઉપરથી લાભના જણતાં છતાં કેટલાક એવા તો હોય છે, કે જે ઘુસી ગયા પછી કાઢવા મુશ્કેલ પડે છે, અને પાછળથી ઝેરી કીડની માફક વધીને સારાં તને ય ધક્કો લગાડે છે. કેટલીક રચના. એજ એવી હોય છે કે, બહારથી રચનાત્મક જણાય, છતાં પરિણામે ખંડનાત્મક હોય છે. આ બધા વિચિત્ર કેયડાઓ સૂક્ષમ વિચારથી પદસ્થ મહાત્માઓ વિચારી શકે, અને શ્રી સંઘને દોરી શકે. શ્રી સકળ ચતુર્વિધ સંઘ
પરસ્પરના અધિકાર પ્રમાણે અને પૂર્વાપરના બંધારણ પ્રમાણે શ્રી સકળ સંઘનું સંગઠન રહેવું જોઈએ. દહેરા, ઉપાશ્રય, તીથે, વિગેરે મિલકતો ચતુર્વિધ સંઘની ગણાવી જોઈએ. અને તેના મુખ્ય ઉત્પાદો પૂર્વના અને હાલના મુનિ મહારાજાઓ છે. તેથી સર્વ મુનિઓ અને એકંદર સકળ સંઘના મુખ્ય પ્રતિનિધિ તેના મુખ્ય સંચાલક અને પ્રતિનિધિ ગણાવા જોઈએ. સ્થાનિક શ્રાવકેથી જે લતુ સાચવી ન શકાય, તે ચતુર્વિધ સંઘને પવી જોઈએ. બનતા સુધી જે કે એક સંઘે બીજા સંઘની સત્તામાં માથું મારવું નહી જોઈએ. તેમજ દરેક સંઘે પોતે પોતાની જવાબદારી ઉપાડવી જોઈએ. તેમજ સર્વને લાગુ પડતી સૂચનાઓ કે ફરજો બજાવવાની સૂચનાઓ પણ યોગ્ય કેન્દ્ર મારફત જ ફેલાવી જોઈએ. ગમે તે સંસ્થા નવી ઉભી થઈને પિતાના પ્રચારકે ફેરવીને મનફાવતે પ્રચાર કરે, તે અટકવું જોઈએ. તથા બીજી કઈ પણ સંસ્થા કે સત્તાને સપી શકાય નહીં. તેમજ રાજ્ય સંસ્થાને વચ્ચે હાથ ઘાલવાને ન્યાયને ધરણે અધિકાર નથી, તે સ્પષ્ટ કરવું જોઈએ.
શ્રી સંઘના સર્વ સામાન્ય કાર્યોમાં આગેવાન આચાર્યો અને ગ્રહસ્થાને અનુસરવાની શિસ્તનું પાલન થાય, તે જ શાસનમાં

Page #69

એવાકયતા રહી શકે. દરેક સભ્યને આ ફરજ બરાબર સમજાવવી જોઈએ. શિસ્તનું પાલન ન કરે, તે ગમે તેવો મેટો માણસ હેય, છતાં શ્રી સંઘે તેની પરવા ન કરવી જોઈએ. - દરેક સ્થાનિક સંઘની મર્યાદામાં આવેલા શ્રાવકની વસ્તિવાળા ગામડા, ધર્મસ્થાને, તીર્થો મુનિ મહારાજાએ કે સાધ્વીજી મહારાજાઓ કે શ્રાવક-શ્રાવિકાઓની ધાર્મિક પ્રતિષ્ઠા, માનમરતબે બરાબર રાચવાવા જોઈએ. અને દરેક શાસનની મિલકતનું દરેક રીતે રક્ષણ કરવું જોઈએ. સ્વાશ્રયીપણે બીજાની મદદ વિના રક્ષણ કરી શકાય, તેવી દરેક સંઘે અને વ્યક્તિએ શક્તિ કેળવવી જોઈએ. પૂર્વીપરને તે રીવાજ જાળવવાથી બધા ઉપરની એક સામટી આફતમાંથી સૌ રક્ષણ કરી શકે.
વળી, લિખિત શાસ્ત્રોના ગુમ ભંડારે કરાવવા જોઈએ. અથવા શ્રાવકોના ઘરમાં તેવા લિખિત શાસ્ત્રો રખાવવા જોઈએ. જેથી ભવિષ્યમાં કઈને કઈના ઘરમાંથી મળી આવે.
ઉપરાંત, શ્રી સંઘે મુનિમહાત્માઓની સંગીન તૈયારી પાછળ સંગીન સાધવાળી ચેજના જવાની જરૂર છે. કેમકે એ વર્ગ તૈયાર હશે, તેજ બુદ્ધિપૂર્વક પ્રજાનું અને શાસનનું રક્ષણ કરી શકશે. આજે એ વર્ગને તૈયાર કરવાને પૂરા સાધનોનો ઉપયોગ થતો નથી. ભૂતકાળમાં શ્રાવકેના ધનને ઘણો મુખ્ય ભાગ એ વર્ગના અભ્યાસ અને માન પ્રતિષ્ઠા ખાતર ખર્ચાતું હતું. આજે તે શ્રાવકોના ધાર્મિક અભ્યાસ માટે મેટી મોટી રકમ કાઢવામાં આવે છે, તે પણ અંગ્રેજી કેળવણી લેનારાઓને અંગ્રેજી કેળવણી લેવા માટે મદદમાં અપાયાના દાખલા મળશે, અને બહુ તે કોલેજમાં અર્ધમાગધી ભાષા ભણુતા વિદ્યાથીન્કેજે વર્ગ પાછળથી પૂજ્ય આગ ઉપર ચુંથણું ચુંથવાને છે, અને પરંપરા પ્રમાણે ચાલ્યા આવતા પઠન, પાઠન, અર્થની આસ્નાય, ભક્ત, ક્રમ વિગેરેને નષ્ટ કરી, જુઠી ઐતિહાસિક ગષણાઓને નામે પ્રસ્તાવનાઓ અને લેખે ભારત આગમ ઉપરથી ઉછરતી ભાવિ પ્રજાની શ્રદ્ધા ચલિત કરી અશ્રદ્ધા ઉત્પન્ન કરનાર છે-તેઓને મદદ આપવા ખર્ચાય છે. આ એક કેવી વિચિત્ર ખુબી ગેઠવાયેલી છે ?

Page #70

ખરી રીતે મુનિ મહાત્માઓને દુનિયાનું અને સકળ શાસ્ત્રોનું સાંગોપાંગ જ્ઞાન મળે, તેવી ગોઠવણ શ્રી સંઘે કરવી જોઈએ. - આને અર્થ એ નથી કે, “શ્રાવકેને ધાર્મિક જ્ઞાન વિનાના બુડથલ રાખવા” પરંતુ મુનિમહાત્માએ સમર્થ હશે, તે તેઓના. જ્ઞાન પ્રવાહ અવશ્ય શ્રાવકોને મળશે. અને યોગ્ય માર્ગે દોરવણ પણ મળશે, કુવામાં હશે તે હવાડામાં આવશે. જોકે જરૂર પૂરતું શ્રાવકને માટે ખર્ચવામાં પણ વાંધો નથી, તે પણ ઈષ્ટ છે. પરંપરાની આજ્ઞાય અનુસાર ધર્મ પ્રભાવના કરે તેવા અમુક સંખ્યામાં શ્રાવકો વિદ્વાને થાય, તેની સામે કોને વધે હોય?
. પરંતુ, અમુક રકમમાંથી અમુક સંખ્યાના શ્રાવક બાળક અમુક હદ સુધીનું મધ્યમ જ્ઞાન મેળવી શકે. કેમકે- બધી સંખ્યા ઉચ્ચ જ્ઞાન તે ન જ મેળવી શકે. ' ત્યારે તેટલી જ રકમમાં થોડી સંખ્યા ઉંડા જ્ઞાનના ખજાના સુધી પહેચી શકે. શાસનને જરૂર પડે, ત્યારે બધાય મધ્યમ જ્ઞાનવાળ ખરે વખતે મદદ ન આપી શકે, પરંતુ એકાદ બે વિશિષ્ટ વ્યકિત હિય, તે જ તે ખરે વખતે સંઘને માર્ગદર્શક થઈ શકે છે. પાશ્ચત્તજોતિ ને ૪ તાજેત “એક ચંદ્ર અંધકારનો નાશ કરી શકે છે, પરંતુ સેંકડો તારાઓ પણ અંધકારને નાશ કરી શકતા નથી.” માટે જ વિશિષ્ટ વ્યક્તિઓ ઉત્પન કરવી જોઈએ, “ પરમાત્મા મહાવીર દેવ એકજ થયા, પરંતુ શું તે વખતે બીજા સેંકડે વિદ્વાને નહી હેાય ? હશે જ. પરંતુ અજ્ઞાન અંધકારને જેટલી પ્રબળતાથી તેમણે નાશ કર્યો, તેટલે કેણ કરી શકયું? * સારાંશ કે-આપણું શ્રી સંઘની પૂર્વાપરથી આ જ નીતિ ચાલી આવે છે, કે-આપણી પાસે જેટલા સાધન હોય, તેટલાથી પ્રખર મુનિ મહાત્માઓ ઉત્પન્ન કરવા, અને તેમ કરતાં સાધને વધે તે મધ્યમ, ને જઘન્ય ઉત્પન્ન કરવા. અને તેથી વધે તે પછી શ્રાવકે માટે ઉપયોગ કરવાને હરકત નથી. પરંતુ ખરી ગુંચવણ વખતે પ્રખર મુનિ મહારાજાઓ જેટલા શાસનને માટે ભેગ આપી બુદ્ધિ પૂર્વક દરવણું કરી શકે તે રીતે બીજા પાસેથી આશા રાખવી

Page #71

વધારે પડતી છે. અને શાસનનું રક્ષણ થયું કે-તેમાં દુન્યવી સ રક્ષણા પણ સમાયેલા જ છે. એટલે શ્રાવકાનું પણ ખરું' હિત તેમાંજ છે. ધન ધાન્યની સ ંપત્તિની ચાવી પણ એજ છે. શ્રાવકા વ્યવહારમાં આગળ પડતા થાય ને ધર્મના ભકત ટકી રહે તેવા જ તૈયાર થવા જોઇએ.
માટે મુનિ મહાત્માઓને તૈયાર કરવા માટે જગમાં જે જે સાધના બીજા માટે વપરાતા હાય, તે સર્વ કરતાં ખાસ વિશિષ્ટ પ્રકારના સાધનાની ચેાજના શ્રી સંઘે કરવી જ જોઇએ. એજ સતુ શરણુ છે. દરેક જમાનામાં દેવ અને ધર્મ ની ઓળખાણુ પણુ એને જ આધીન છે. અને દ્રવ્ય ક્ષેત્ર: કાળ: અને ભાવ: ના સજોગામાં માર્ગ કાઢવાનુ પણ એનું જ કામ છે. બીજાનું નથી.
નજીકના ભવિષ્યમાં એવા સોગા ગેાઠવાઇ રહ્યા છે, કે જેમાંથી શાસનના ચેાગ્ય માર્ગે ખચાવ કરવાની ઘણાજ મહત્ત્વની પરિસ્થિતિ ઉભી થાય, તેવા સજોગે લાગે છે. તેા સારા કુટુખના યુવકાએ અને કિશારોએ “શાસન સેવામાં-જગત્ની, પ્રાણીમાત્રનીઅને પેાતાના આત્માની સેવા છે, દેશની, કુટુંબની, અને જ્ઞાતિની સેવા છે. આ સંસ્કૃતિ અને આર્ય પ્રજાની સેવા છે. ” એમ. સમજીને સ્વેચ્છાથી મુનિવર્ગમાં ભરતી થઈ મુનિવર્ગની જગમાં શૈાભા ઉત્પન્ન કરવી જોઇએ. અથવા કટાકટીના સમયમાં શાસન નાવને ભર દરીયામાંથી પસાર કરાવીને કૃતકૃત્ય થવુ જોઇએ.
આજે મુનિમહાત્માઓ અને સાધ્વીજીઓ માટે અભ્યાસના કશા સુગીન સાધના છેજ નહીં કાઈ કોઈ ઠેકાણે પાઠશાળાઓમાં એકાદ પંડિતની ગાઠવણુ હાય છે. પરંતુ આ પદ્ધતિ શ્રી સંઘના હિતની નથી, આવી પદ્ધતિથી મુનિ મહાત્માએ પાઠશાલાઓના નિશાળીયા મની જશે. પરંતુ જગત્ની સર્વ સંસ્થાઓ કરતાં “મુનિએ તદૃન સ્વત ંત્ર છે.” એ ભાવ ઉડી જશે. આપણે મુનિમહાત્મા તરીકેનું ઉદ્ધારક ખમીર ગુંગળાવીને નિશાળીયા કે સુપ્રીન્ટેન્ડેન્ટ અનાવવા નથી ઈચ્છતા, પણ સ્વતંત્ર અને નિરપેક્ષ, ત્યાગી, તપસ્વી, જ્ઞાની, પ્રભાવક, મહાત્મા તરીકે ટકાવી રાખવા ઇચ્છીએ છીએ. મુનિએને શાસ્ત્રજ્ઞાયુક્ત ગુČજ્ઞા શિવાય કશુ બંધન જ આ જગતનું હાઈ શકે નહીં, તે છે પણ નહીં.

Page #72

પરંતુ, ખરી રીતે એવી ગોઠવણ કરવી જોઈએ-કે-જે મુનિ મહારાજ જે વિષયમાં તૈયાર થઈ શકે તેમ હોય, તેના સાંગોપાંગ સંગીન સાધન અને અધ્યાપકે તેમની પાસે તેઓ જ્યાં હોય, ત્યાં બેઠવી આપવા જોઈએ, કે-જેથી એક એક મુનિરાજ તે તે એક એક વિષયમાં પારંગત થઈ શકે. દાખલા તરીકે, કઈ ધર્મશાસ્ત્રમાં– કઈ કર્મગ્રંથમાં, કેઈ ન્યાયમાં, કેઈ વ્યાકરણમાં, કઈ શિ૯૫માં, કોઈ
તિષમાં, કેઈ વૈવકમાં, કઈ સંગીતમાં, કેઈ પ્રતિમા નિર્માણના શાસ્ત્રમાં, કેઈ પ્રતિષ્ઠા--શાંતિસ્નાત્રાદિમાં-કઈ મંત્રશક્તિ, વ્યાખ્યાન કળા, ઉપદેશસેલિ, શાસ્ત્રનિર્માણ, પ્રતિબંધ શક્તિ, કાયદા, બંધારણ, સંઘ વ્યવસ્થા, સ્થાનિક સંઘમાં વ્યવસ્થા, આચાર, ક્રિયાઓ, ગણિ તાનુગ, વિધિઓના હેતુઓ, સંઘની મિલ્કત, દ્રવ્યાનુયોગ, કથાનુચોગ, સત્ય ઈતિહાસ, પ્રાચીન સત્ય સંશાધન, વિગેરે વિવિધ વિષ
માં જેની જે શક્તિ હોય, તેમાં આગળ વધારવા સંપૂર્ણ સાધને તેમની પાસે જ પહોંચાડવા જોઈએ, જેથી થોડા ખચે એક એક વિષયમાં સારા નિષ્ણાત મુનિરાજે તૈયાર થઈ શકે. અને તેઓ .શાસનનું તમામ ચાલુ કામ સંભાળી શકે.
આ વ્યવસ્થા વિના થતો ખર્ચ સંગીન પરીણામ નિપજાવી શકતા નથી,નિપજાવી શકશે નહીં. આ આપણી પ્રાચીન શૈલિ પણ છે.
આ ઉપરાંત-શ્રી સંઘે એક એ વર્ગ તૈયાર કરવું જોઈએ કે-જેમ મલ્લવાદી મહારાજ ભેંયરામાં ભણીને તૈયાર થયા અને પછી વલ્લભીપુરમાં બિદ્ધવાદીને હરાવીને ઉત્તર ગુજરાત અને સૌરાષ્ટ્રમાંથી કાઢી મૂકાયેલા વે. મૂ. જેને પાછા લાવી શક્યા હતા. તેવી રીતે–સર્વ ધર્મ પરિષદ અને વિશ્વધર્મ પરિષદના
ઘાટે બંધ પડે, તેઓના પ્રયાસોના પરિણામો ન છૂટકે જે આવવાના હોય તે આવી જાય, ત્યાર પછી પણ નીચે પ્રમાણે તૈયાર થયેલા મુનિ મહાત્માઓ-જૈન ધર્મને પ્રતાપ જગમાં ફેલાવી શકે તેવા તૈયાર કરવા જોઈએ, અને તેને ક્રમ નીચે પ્રમાણે –
૧. નાની ઉમ્મરના બાળ અને કુળવાન શ્રાવક પુત્રને વૈરાગ્ય વાસી કરી દીક્ષિત બનાવવા જોઈએ, અને તે માટે સારા સારા કુબેએ પિતાના પુત્ર પવા જોઈએ. સેવાભાવના વાળા. ઐચ્છિક રીતે સમર્પિત થવા જોઈએ.

Page #73

૨. તેઓને એવા શાંત અને એકાંત વાતાવરણમાં રાખવા જોઈએ, કે જેથી–તેઓ ઉપર દુનિયાના ઝેરી વાતાવરણની અસર ન થાય.
૩. તેમના ખાનપાન અને જાળવણીની એવી ગોઠવણ થવી જોઈએ કે-તેઓને રેગ તે ન થાય, પરંતુ શરીર એવા સુદઢ અને શાંત ઠંડા વીર્યથી ગુંથાઈ જાય, કે તેઓ લગભગ ઉર્ધ્વરેતા યોગીજેવા બની જાય. [ ગ્ય પ્રયાસથી બની શકે છે.]
તેઓની તથા પ્રકારની દૈનિક જનાઓ અને મુનિ દ્વારા સગવડ આપવાની એવી સુંદર ભેજના હોય, કે તેઓને વિકાસજ થતું રહે, કેઈ પણ જાતની ત્રુટી તેમને ન જણાય. જે જોઈએ તે તેમની પાસે વગર વિલંબે હાજર થવું જોઈએ. પરંતુ એટલું ખરું કે-તે સર્વ, મુનિ જીવનના ધોરણે જ હોવું જોઈએ.
તેઓને એવા અષ્ટયાન રાખવા જોઈએ કે-તેઓનું અખંડ બ્રહ્મચર્ય જીદગી ભર નભી શકે-અને વૈરાગ્ય વાસનાને દીપક સદા પ્રજવલિત રહે. કદી ક્ષતિ થવાને સંભવ ઉભું ન થાય. શાસનભક્તિ અને આર્ય સંસ્કૃતિ તરફનું વલણ ઠેઠ સુધી જાગતું રહે, તેવી ગોઠવણે પણ કરવી જોઈએ.
૬. એવી એક-નાની પણું સંગીન સંખ્યાને-દરરેજ મુખ્ય મકાનના ત્રણ વિભાગમાંથી કે ત્રણ જાતના આદર્શ પુરુષના પરિચયમાંથી પસાર થવા દેવી જોઈએ. એટલે કે સમ્યગદર્શનવિભાગ, સમ્યગ્રજ્ઞાન વિભાગ-અને સમ્યક્ ચરિત્ર વિભાગમાંથી.
૧ લા વિભાગમાં–શાસનને હરકત કરતા દુનિયામાં શું શું બની રહ્યું છે તેને સંગીન અને વ્યવસ્થિત સાચે અનુભવ મળ્યા કરે, અને તેને માટે શા શા પ્રતિકાર છે? અને હેઈ શકે ? તેની સમજ પડતી રહ્યા કરે. પરિણામે એ આખી સંખ્યામાંથી કઈ કઈ વ્યક્તિઓ, શાસન ખાતર મહાન કામો કરી શકે તેવા ધુરંધર તૈયાર થાય, બાકીના મધ્યમ અને જઘન્ય રહે. ' ૨ બીજા વિભાગમાં આજે જે જે શાસ્ત્રો જાણવા જેવા છે, અને જગતમાં જે જે જાણવા જેવું છે, તે દરેકનું તલસ્પર્શી જ્ઞાન તે આખી સંખ્યાને મળવું જોઈએ. તેમાં કેઈ ઉત્કૃષ્ટ વિદ્વાન થશે, કેઈ મધ્યમ અને કઈ જઘન્ય થશે.

Page #74

૭૧
ટુંક વર્ષોમાં સર્વ શાસ્ત્રોનું જ્ઞાન કેવી રીતે કરાવી શકાય? એ મુખ્ય પ્રશ્ન છે, પરંતુ સાધનેથી સર્વ કાર્યો સાધ્ય થઈ શકે છે.
દા. ત.-તેતે વિષયના પ્રખર વિદ્વાને પાસે તે તે વિષયના તલસ્પર્શી અને સોપાંગ સમજ આપે, તેવા ટુંકા પણ મુદ્દાસર સૂિત્રાત્મક નિબંધ તૈયાર કરાવવા જોઈએ. અને તે નિબંધ ભારત દરેકને તે તે વિષયની રૂપરેખાનું જ્ઞાન મળી જ જાય, જરૂર જણાય તે સંગીન રીતે મુખપાઠકરાવીને પણ તે જ્ઞાન આપવું જોઈએ. પછી તેમાંના જે જે વિષયમાં જેની શક્તિ હોય, તે રીતસર તે તે વિષયના ગ્રન્થોને અભ્યાસ વિસ્તારથી કરે. એમ દરેક પ્રાચીન શાસ્ત્રોના વિષયે, આધુનિક વિજ્ઞાનને લગતા શાસ્ત્રોના વિષય વિગેરે આજની અને પ્રાચીન દુનિયાનું જે જે જાણવા જેવું હિય, તે દરેકનું જ્ઞાન આપવાના સંપૂર્ણ સાધને ગઠવવા જોઈએ. વિદ્યાનું કઈ પણ ક્ષેત્ર આ સર્વજ્ઞપુત્ર મુનિઓથી અજ્ઞાત ન રહેવું જોઈએ. જેથી ભવિષ્યમાં દુનિયાના કેઈપણ વિદ્વાનથી તેઓ અંજાય નહીં.
આ જાતના નિબંધ તૈયાર કરવાને અને ભણાવવાને તે તે વિષયના પ્રખર વિદ્વાન જ્યારે જ્યારે જરૂર હોય ત્યારે ત્યારે રોકી લઈ, તેઓને ઉપગ પૂરો થયે તેઓને છુટા કરી દેવા જોઈએ. તથા, જગતમાં તે તે વિષયના જે જે પ્રખર વિદ્વાને હાય, તેને બેલાવીને તેમને અને તેમના જ્ઞાનને પરિચય પણ કરાવવો જોઈએ.
આ વિભાગમાં તૈયારી માટે મેટા ખર્ચની આવશ્યક્તા રહે. ' નામદાર ગાયકવાડ સરકાર સયાજીરાવ મહારાજાને સરકાર તરફના નિબંધ મારફત શિક્ષકે આ રીતે તૈયાર કર્યા હતા, ... ૩ જા વિભાગમાં પસાર થતી વખતે=જોએ—અંગત ચારિત્ર, આત્મભાવના, આત્મધ્યાન, આચાર, ક્રિયાઓઃ વિધિઓનું જાતે પાલન કરે. તપોવન, ધ્યાન, વિગેરેને લગતી તાલિમ મેળવી શકે અને તે સાથે સંયમી, શાંત અને પવિત્ર જીવનની જૈન શાસ્ત્રો અનુસાર ઉચ્ચ તાલીમ મેળવી શકે, તેવી તમામ પ્રકારની વ્યવસ્થા જોઈએ. ભૂલની શિક્ષા કે ઠપકા ન આપતાં શાસ્ત્રમાં સૂચવ્યા

Page #75

પ્રમાણે પ્રાયશ્ચિત્તોનું ધારણ ગ્રેવી લઈને તે પ્રમાણે વર્તાવ કરાવવે જોઇએ. તેમાંથી પશુ-ફાઇ ઉત્કૃષ્ટ મહાત્મા મળી આવશે. અને માકીના મધ્યમ અને જધન્ય મળી આવે, એવા પાત્રવિભાગ પડી જશે.
આમ ત્રણેય વિભાગમાં પસાર થવાથી ત્રણેયને લાયકુની મન વચન કાયાની તાલિમ મળે, ત્યારે જ તે સમ્યગ્દર્શનજ્ઞાન કે ચારિત્ર ગણાય. જો, એક કે એ હાય, અને એ કે એકની ઉપેક્ષા હાય, તેા જન સૃષ્ટિથી તે મિથ્યા ગણાય છે. ત્રણે યના મેળ ગાઠવવાથી જ સમ્યગ્દ્નત્રયીના પ્રયાસ યાગ્ય છે.
૭. તે ઉપરાંત તે તે વખતના જ્ઞાની, ત્યાગી, શાસન પ્રભાવક, જે જે મુનિએ કે ગૃહસ્થો શાસનમાં હેાય, તેમના પણ પ્રસગે પ્રસગે પરિચય કરાવવા જોઇએ. આ આખી પ્રવૃત્તિ એક એવી વ્યવસ્થિત અને પ્રથમથી જ સુસંગઠિત રીતે ગોઠવણુ પૂર્વક ચલાવવી જોઈએ, કે જેથી ધારેલુ પિરણામ આવી જ શકે, કયાંય અવ્યવસ્થાને સ્થાન ન હે!વું જોઇએ. આજે સીનેમાની એક એક ફીલ્મ ઉતારવામાં કરાડાના ખચ કરવામાં આવે છે, અને પદ્ધતિસર કામ કરીધાર્યો પ્રમાણે પરિણામ લાવી શકાય છે. તેા આવા પરમામાં કેમ પ્રયાસ ન કરવા ? અને પરિણામ ન લાવવું ? મુનિએના આ મંડળને વિહાર ક્રમ, કષ્ટ સહન, સ્થાનિક કાર્યકર શક્તિ, સંઘની મિલ્કત, વિગેરેની પશુ સજ્જડ માહિતી અને તાલીમ આપવી જોઈએ, તેમજ ગીતા તાની પરીક્ષા કરી શ્રી સંઘના વહીવટની આંટીઘુંટીનું પડ્યુ સમર્થ હાય, તેને જ્ઞાન આપવું જોઇએ.
૮. હીટલર જેમ પોતાના નવા ધર્મ પથમાં દાખલ કરેલાઓને ટેકરી ઉપરથો હડસેલીને તથા ખીજા કઢે આપીને ઘડે છે. અને àાકમાં ચમત્કાર ઉત્પન્ન કરે તેવા ઉપસર્ગ અને કષ્ટ સહન કરવાની તાલિમ આપે છે. તેમ નહીં, પણ ચેમ્પ સ તાલિમ આપવી જોઈએ. ભવિષ્યના પાંડીચરીના પ્રચારકો, ખ્રીસ્તી પ્રચારક, થીએસેફ્રીસ્ટ પ્રચારકા, હીટલરના પથના માણસા, તથા જુદા જુદા હિંદુ, બૌદ્ધ, મુસલમાન, વિગેરે ધર્મ પથેામાં દાખલ થયેલા પરદેશી પ્રચારકે, એક વખત ગમે તેવા ઘોંઘાટ મચાવે, પર ંતુ ત્રણ રત્નમાં પલેટાયેલા

Page #76

આ સાચા બ્રહ્મચારી તેજસ્વી મહાત્માઓ બહાર આવે કે-તેના તપોબળ, ચારિત્રબળ, જ્ઞાન બળ,કુશળતા અને કુનેહ, તેજસ્વિતા અને પવિત્રતાથી જગત અંજાઈને પાછું ઠેકાણે આવ્યા વિના રહે જ નહીં. એવી સંગીન તૈયારી કરોડના ખર્ચે એકાન્તમાં શાંત ચિત્તે કરવી જોઈએ. દહેરા ઉપાશ્રયમાં જરૂરી સંપૂર્ણ ખર્ચ શિવાયને ચેરીટેબલ સંસ્થાઓમાં થતો ખર્ચ અટકાવીને તથા બીજે ઉમેરે કરીને લાખે કરોડોના ખર્ચે એવી વ્યવસ્થા કરવી જોઈએ, કે તેઓના આત્મામાં રત્નત્રયોની તાલિમના ધંધના ધોધ દાખલ કરી શકાય, અને તે એવી રીતે કે “તે તેમને પચી જાય અને એ જસરૂપે પરિણમીને જગમાં દિવ્ય પ્રકાશ ફેલાવી શકે. ધન જેવી નજીવી વસ્તુથી જરાતમાં દિવ્ય તેજ પ્રગટાવી શકાતું હોય, તે તેને માટે શામાટે પ્રયાસ ન કરવા ? કાંઈક તો ફળ અવશ્ય મળશેજ. કઈને કઈ મહાપાત્ર નીકળી આવશે, છેવટે તે મુનિ મંડળમાંથી નહીં, તે તેમના શિષ્ય પ્રશિષ્યાદિકમાંથી મલી આવે ખરા. અને તેજ ભવિષ્યમાં છાયા પાડી શકાશે. નહીંતર મુશ્કેલીઓ ઘેરો ઘાલતી આવે છે, તેમાં લાખ માણસે બીજા ધર્મોમાં ખેંચી લેવાની યુક્તિઓ ગોઠવાઈ રહી છે, અને તે વખતે જુના ધર્મો જોર ન કરી શકે, તેવી રીતે તેના ઉપર કાયદાથી કબજે ગોઠવાતે જાય છે. એ બધું જે થવું હોય, તે ભલે થાય, તેની પરવા ન કરતાં આ એક વર્ગ તૈયાર કર્યો હોય તે પાછું બધું ઠેકાણે આવી શકે, પરંતુ તેમાં પ્રમાદ કર્યો હોય, તે શાસનના આગેવાનોને કદાચ પસ્તાવું પડે.
હ. પૂર્વાચાર્યો–મ વિગેરેની આખાયે જાણતા હતા અને તેને પ્રભાવ પડતો હતે-તે વસ્તુ પાછી શ્રી સંઘમાં શરૂ કરવી જોઈએ. યુરેપના કેટલાક વિદ્વાને તે તરફ હવે વળ્યા છે. વચલા કાળમાં આપણે એ શકિત કંઈક બહાર આવી શકી નથી. તે સતેજ કરવાની જરૂર છે, શ્રી ધર્મઘોષસૂરિ શ્રી શાંતિચંદ્રોપાધ્યાય વિગેરે પાસે એવા સાધને હેવાના સાચા પૂરાવા આપણને મળે છે, તે લાખેને ગે એ શાખાનો પણ ઉદ્ધાર કરવાની જરૂર છે, બીજાઓ ગમે તેટલી સાધના કરે, પરંતુ જન સાધનાને કઈ પહોંચે તેમ નથી.

Page #77

કારણ કે-ઉચ્ચ સાધના માટે ઉચ્ચ ચારિત્રબળ જોઈએ, અને તે જેને મુનિઓમાં ખાસ સંભવે છે. તેમજ જેન મંત્ર અને જૈન દેવેની તાકાત વધારે પ્રબળ હોય છે, કેમકે તે દે પણ પવિત્ર અને શુદ્ધ જીવનવાળા હોય છે. માટે ઋદ્ધિવાળા અને વધારે લાગવગ પહોંચાડે તેવા હોય છે. અને તે જન મુનિઓને સિદ્ધ થાય તેવા બીજાને ન થાય, એ સ્વાભાવિક છે. માટે બીજાની હરિફાઇમાં આપણે જ વિજય થાય તેવું એ સાધન આપણી પાસે છે. તેને લાખાને ભેગે, અને સેંકડોની આખી જીંદગીની સેવાને ભેગે, બુદ્ધિપૂર્વકની વ્યવસ્થાના બળથી, લાભ આપણે પ્રાપ્ત કરી લેવા જોઈએ.
જ્યારે જ્યારે કષ્ટ કે મુશ્કેલી આવી પડે, ત્યારે ત્યારે દરેક વખતે સબળ રાજ્યસત્તા આપણને મદદ કરી શકે તેવી હોય જ, એમ માની લેવાનું નથી, પારકી આશ સદા નિરાશા, આપણે આપણે છેવટના રક્ષક સાધનોથી સ્વતંત્રપણે જ સાદ્ધ રહેવું જોઈએ.
આજના વિજ્ઞાનના ચમત્કારિક પ્રયેગે આજે જગતને અચંબામાં નાખે છે અને આંજી નાખે છે, તેની સામે આપણી પાસે કાંઈપણ સાધન નહીં હોય, અને અપંગ જેવા રહીશું, તે શાસનની રક્ષા કેમ કરી શકીશું? આજનું વિજ્ઞાન ગમે તેવું પણ સ્થૂલ તો ઉપર ખડું છે, ત્યારે મંત્ર વ્યવસ્થા વધારે રક્ષક અને વધારે સંગીન તથા અલ્પખર્ચાળ છે. અને તે બીજા બધા કરતાં આપણને કેટલાક સાધને વારસામાં એવા મળ્યા છે. તે ઉપરથી વધારે સરળતાથી સુસાધ્ય થાય તેમ છે. માટે આની પાછળ નાણુની, વ્યવસ્થા શક્તિની, અને સાધકપણે અંદગીઓ આપનારાઓની જરૂર છે. આવું સાધન આપણા હાથમાં આવ્યા પછી વિજ્ઞાનને જેટલું કુદવું હોય, તેટલું ભલે કુદે, જેટલા ચમત્કાર બતાવવા હિય, તેટલા ભલે બતાવે, પરંતુ સત્યમાર્ગ ધર્મધ્વંસક તોથી નિર્ભય છે.
શાસન તંત્રમાં આ સાધન વ્યવસ્થિત નહીં હોય, ત્યાં સુધી તેને પ્રભાવ પડવામાં ખામી રહ્યા કરશે, એમ મારું અંતઃ કરણથી માનવું છે. “ત્યાગી સાધુને આવું ન શોભે!” એ પ્રચાર

Page #78

૭૫
કરાવીને આપણને ભડકાવીને એ ભૂલાવી દીધું છે. તેની ઘણું આમ્બા પરંપરાથી મળતી અટકી ગઈ છે. અને બીજી તરફ યુરેપે વિજ્ઞાન ખીલવી મંત્રવાદ જેવા જ ચમત્કારે જગતને બતાવીને આંજિ નાખેલ છે. આપણે તેમાં તેઓને પહોંચી શકીએ તેમ લાગતું નથી. અને તેઓ આપણને મંત્ર શક્તિમાં પહોંચી શકે તેમ નથી. કેમકે-એ સાધન હજુ આપણને સહજ સાધ્ય છે, અને આપણને સ્વતંત્ર છે. પછી તે પ્રમાદજ આપણને નબળા રાખી શકે.
આપણે કોઈની સાથે હરિફાઈ કરવી નથી. પરંતુ જગતના મહાન કલ્યાણ માર્ગ ઉપર આવી પડતી આફતમાંથી બચાવીને જની સેવાજ કરવાની છે.
આજે ઘણા કહે છે કે “જૈન ધર્મ માત્ર જૈનેને જ નથી તીર્થકરેએ આખા જગતના કલ્યાણ માટે ઉપદે છે. માટે સર્વને છે. જેને એકલા જ તેને ઈજા લઈને બેઠા છે, તે કેમ સાંખાય? ”
આ શબ્દોથી જેને સામે પરચુરણ પ્રજાને ઉશ્કેરવાની કેઈએ યુક્તિ કરી લાગે છે. એમ કરીને જેનેના હાથમાં જૈન ધર્મની જે જે મિલકત અને વસ્તુઓ હોય, તેના ઉપર કબજે મેળવવાને સામાન્ય પ્રજાને આમ ઉશ્કેરી લાગે છે.
પરંતુ જે માણસ એમ કહે છે, કે-“જેન ધમ આખા જગતના તમામ પ્રાણીઓ માટે છે” એ વાત તદૂત ખરી છે. અને જેનો પણ જૈન ધર્મનું રક્ષણ આખા જગતના તમામ પ્રાણીઓ માટે જ કરે છે. પરંતુ જૈન ધર્મ એક એવી ગહન વસ્તુ છે, કે તેનો વહીવટ, તેના ટકાવના માર્ગો, તેના સાધને, એગ્ય ઉપયોગ, વિગેરે પૂર્વ પરંપરાથી જેનેજ જાણી શકે છે. અને તેના ગીતાર્થ આચાર્યોની દોરવણી જ તેમાં ઉપયેગી થાય તેમ છે. બીજાની એ તાકાત જ નથી.
માટે, ચતુર્વિધ જૈન સંઘ જેન ધર્મના ટ્રસ્ટી તરીકે તેની ઉપર પિતાનો કબજે રાખે છે, જેથી કરીને તેને ભવિષ્યમાં પણ નુકશાન ન પહોંચે તેવી ખબરદારી રાખી જગતુ ખાતર જ એ મિતે કાયમને માટે બચાવી સુરક્ષિત રાખે છે. માટે તે સર્વ જેના જ હાથમાં રહે તે ન્યાયક્ષરજ છે. બીજાએ તેમાં માથું મારવાની જરૂર

Page #79

નથી. અને માથું મારે, તે જગતને નુકશાન થાય માટે જગન્ના ભલા માટે તેનું માથું મારનારને હરેક ભેગે દૂર રાખવા જે કઈ પ્રયાસ કરવામાં આવે, તે જરૂરી અને ન્યાયસરના જ છે. માટે બીજાને ઘુસવાની કે ઘુસાડવા દેવાની જરૂર નથી જ. શહેરમાં ચાલતું વીજળીના દીવા કરવાનું કારખાનું આખા શહેરને માટે હેવા છતાં, મોટામાં મોટી રકમને ચાર્જ ભરનારને પણ તે કારખાનામાં પેસવા દેવામાં નથી આવતો. માત્ર તેમાં નિયુક્ત થયેલા અધિકારીઓ, અમલદારે, અને કારીગરીના હાથમાં તે સર્વ સંચાઓનું યંત્રણ હોય છે. જે ગમે તેને પેસવા દે તે મહાન અનર્થ થઈ જાય.
તેવી જ રીતે રૂપિયાની થેલી લઈ જતા હોઈએ, ત્યારે રસ્તામાં સ્તુતિ કરનારા કે નિંદા કરનારા મળે, તેથી ફૂલાઈને કે ગભરાઈને આપણે થેલી સેંપી દેતા નથી. પરંતુ જીવને જોખમે પણ બચાવીને શેઠને ઘેર પહોંચાડીએ છીએ. તે પ્રમાણે શાસનના સર્વ તત્વોનું રક્ષણ કરવાનું છે, કેમકે-તે આપણું ઘેલી છે. એટલે કદાચ રૂપિયાની થેલી કેઈ લઈ જાય, તે જાન બચાવીએ, પરંતુ સર્વકલ્યાણુકર શાસનના પાકા ટ્રસ્ટી હોવાથી જાનને અને સર્વસ્વને ભેગે પણ તેના એકે એક સુતત્વને બચાવ કરવાની આપણી ફરજ છે. આમ સમજીને બીજાઓએ જૈન ધર્મ જગતના હિતને માટે છે” માટે તેની મિલ્કત ઉપર હાથ નાંખવાની જરૂર નથી. જગતની એ મિલક્તનું જૈનો ચમત્કારીક રીતે સર્વસ્વને ભેગે જેવું રક્ષણ કરશે, તેવું બીજાથી થવું સંભવિત નથી. માટે તેના હાથમાં રહેવા દેવામાં જગની સલામતી છે. અજ્ઞાન પ્રજાને ઉશ્કેરી જેનેની મિલ્કત પડાવી લેવાની કોઈ સ્વાર્થીની આવી યુક્તિથી ચેતતા રહેવા જેવું છે.
આ અને આવી જેજે પિલીસીથી પૂર્વના મહાન આચાર્યોએ શાસનનું રક્ષણ કરી આપણને વારસામાં જે જે ત આપેલા છે, તે સર્વ તો સૂક્ષમ વિચાર શકિત અને ઉંડા અભ્યાસથી ડાકેએ પણ જાણી લઈ, તેના માટે તત્પર રહેવું જોઈએ. જેમ વિજયહીરસરી.
રજીઃ વિજયસેનસૂરીશ્વરજી અને વિજયદેવસૂરીશ્વરજીએ ત્રિપુટીએ પોતાની ફરજ બજાવી હતી, તેજ પ્રમાણે ફરજ બજા

Page #80

S9
વનારા નીકળી આવે, અને તેને આ લખાણમાંથી કાંઈ પણ ચેાગ્ય પ્રેરણા મળે, તેા પ્રયાસ સફળ માની વિરમું છું.
આ કન્ય દિશામાં બતાવવામાં આવેલા માર્ગોના સક્ષિમ સૂચનાજ અત્રે કરવામાં આવેલા છે. તે દરેક ઉપર એકએક નિબંધ થઈ શકે તેમ છે, અને ખાસ અભ્યાસીઓ એકએક મુદ્દો લઇને વિદ્યાર્થી તરીકે અભ્યાસ કરશે તેાજ દરેકની સંગતિ સમજાશે, માટે ન સમજાય તેઓએ સમજવા પ્રયાસ કરવા વિજ્ઞપ્તિ છે.
આપણી સર્વ અવાન્તર પ્રવૃત્તિએને ગૌણ બનાવી દરેકે શ્રી જૈન શાસનને પોતાના જીવનના સર્વ પ્રસંગામાં કેન્દ્રિત કરવું જોઇએઃ આજે તેની વિચિત્ર ઉપેક્ષા: અને નાની પ્રવૃત્તિઓમાં જરૂરીઆત કરતાં મનવચન કાયાના વધારે પડતા રાકાણુ:થી ઘણું આશ્ચર્ય થાય છે. પરંતુ શ્રી જૈનશાસનમાં એવા તત્ત્વા ગુંથાયેલા છે કે—જે પ્રસ ંગે પ્રસંગે બહાર આવી જઇ શાસનને જાગતુ અને જયવંતુ અનાવે છે, ને ખનાવશે. છતાં સૌના પ્રયાસની અપેક્ષા તા સર્વકાળે રહે છે.
જૈન જયતુ શાસનમ્
સંવત્
વવિધ ાણા પ્રભુદાસ ચરદાસ પારેખ.

Page #81

ઇ
પ્રકારના નામે-સંખ્યા અને અનુક્રમણિકા. દ્વારા લે પ્રક્ષકારના નામે
પ્રાસં પૃષ્ઠ ૧ મહેપાધ્યાય શ્રી વિમલહર્ષગણિ ૨ , મુનિવિજયગણિ ઉપાધ્યાય કલ્યાણુવિજયગણિ
૬. ૧૦ ઉપાધ્યાય મેઘવિજયગણિ
૩. ૧૧ ઉપાધ્યાય સેમવિજયગણિ
૫૮. ૩૬ મહેપાધ્યાય ભાનુચણિ
૬. ૩૭ ઉપાધ્યાય વિવેકહર્ષગણિ
૧૮. ૪૪ ઉપાધ્યાય વિજયરાજગણિ
૩. ૪૫ ઉપાધ્યાય ધર્મવિજયગણિ
૩૦. ૫૪
• ટ ૯
- ૨ જ છે "
કે, ૧૩૬ ઉલ્લાસ-ર જે પ્રકારના નામે
પ્રાસં પૃષ્ઠ ૧ પંડિત આનંદવિજયગણિ
૪૨. ૭૩ ૨ , રવિસાગરગણિ
૪. ૭૬ ૩. વૃદ્ધ પતિ કમલવિજયગણિ
- ૧. ૭૬ - , કનકવિજયગણિ
૪૮. ૯૧ પહિત હાર્ષિગણિ
૧૨. ૯૫ ૬ , નગર્ષિગણિ
૧૧. ૯૮ , વિષ્ણુઋષિગણિ
૧૧. ૧૦૦ - રત્નચણિ
૨૫. ૧૦૯ , જયવિજયગણિ
૮. ૧૧૪ ૧૦ ,, ધનવિજયગણિ
૨૪. ૧૨૨ વૃદ્ધ પતિ શુભવિજયગણિ
૧૦. ૧૨૪ પતિ દેવવિજયગણિ
૧, ૧૨૫ , કાનજીગણિ
૩. ૧૨૫ , કનકકુશલગણિ
૫. ૧૨૭ , દર્શનસાગરગણિ
૨. ૧૨૮ પતિ વિવેકસાગર ગણિ
૨. ૧૨૯ ૧૭ શ્રી વિજય હીરસૂરિજીશષ્ય પતિ રામવિજયગણિ . ૧૩૧
- - ૮
& 2 2 2 8 8 8 8
કુલ ૨૧૩

Page #82

ઉલ્લાસ-૩ જો
૧
૩
*
८
૧૦
૧૧
૧૨
૧૩
૧૪
૧૫
૧}
૧૭
:૧૮
૧૯
૨૦
૨૧
3
૨૩
: ૨૪
૨૫
૨૬
૨૭
• ૨૮
૨૯
: ૩૦
૩૧
9.9
ge
પ્રશ્નકારનાં નામા આ ગ્રન્થકર્તી પણ્ડિત શુભવિજયગણિ પણ્ડિત દૈવવિજયગણિ વિનયકુશલણુ રત્ન ગણિ પદ્માન દણ વિદ્યાવિજયગણિ કા`િણિ
જયાનૠગણિ કુંવવિજયગણુ ચારિત્રાદયગણિ ક્રીતિ વિજયગણિ ધન ગણ જયવન્તર્ષિ ગણ ભક્તિસાગરગણુ શુભકુશલણ પણ્ડિત પ્રેમવિજયગણિ
99
મુનિવિમલણિ દૈવજયગ્રણ વટ્ટપક્ષીય પણ્ડિત પદ્મવિજયણ
$5
19
પણ્ડિત મેધ્ધવજયગૂણ શ્રુતસાગરણ કનકવિજયગણિ વિજયસેનસૂરિ શિષ્ય પણ્ડિત કનકવિજયગણિ
"7
""
13
""
'
""
,,
,,
""
33
35
''
""
પતિ દયાવિજયગણિ
""
22
.
35
}"
??
.
ગુણવિજયરણુ ચન્દ્રવિજયગણિ અમરચન્દ્રર્ગાણુ સત્ય સૌભાગંણ જીવવિજયગણિ જસસાગરણ હ ચન્દ્રણ
પ્રસ પૃષ્ઠ
૧૨૦, ૧૮૮
૯. ૧૯૦
૪૭. ૨૦૬.
૨. ૨૦૦
૨૦. ૨૧૩
૬. ૨૧૫
૮. ૨૧૭
૧. ૨૧૭
૧. ૨૧૮
૧૦, ૨૨૩
૩૦. ૨૩૩
૫૪. ૨૫૨
૩. ૨૫૩
૪. ૨૫૬
૧. ૨૫૦
૨. ૨૫૦
૧૦. ૨૬૧
૨૨. ૨૬૯
૬. ૨૭૦
૬. ૨૦૨
૭. ૨૭૪
૧. ૨૭૪
૩. ૨૭૫
૮, ૧૫૯
૩, ૨૮૦
૪. ૨૮૨
૭. ૨૮૩
૨. ૨૮૪
૨. ૨૮૫
૯. ૧૮૮
૧૩, ૨૯૧

Page #83

R
જ
પ્રાસ પૃષ્ઠ. ૨. ૨૯૨ ૬. ૨૯૪ ૭. ૨૯૬ ૧. ૨૯૬ ૭. ૨૯૯
છે
૩૫
છે.
૦
ه
ધર્મવિજયગણિ
વિદ્યાવિજયગણિ - ધીરકુશલગણ
,, સેમવિમલગણિ શ્રી હેમસાગરગણિ શ્રી રંગવર્ધનગણિ શ્રી પ્રેમવિજયગણિ પડિત નાકર્ષિગણિ શ્રી માણિજ્યવિજયગણિ શ્રી સૌભાગ્યહર્ષગણિ શ્રી દમર્ષિગણિ પડિંત જ્ઞાનસાગરગણિ શ્રી ભાણવિજ્યગણિ-જીવવિજ્યગણિ શ્રી સુરવિમલગણિ
૩૯
૯. ૩૦૩ ૮. ૩૦૫ ૨. ૩૦૫
૪૦
م
૦
૪૧
+ + $ %
૪૩
|૮, ૩૦૮ ૩. ૩૯ ૭. ૩૧૦ ૨. ૩૧૨
જ
ર
કુલ. ૪૯૭ ઉલ્લાસ-૪ થે પ્રશ્રકારના નામે
પ્ર.સ. પૃષ્ઠ ૧ જેસલમેરુ સંધ ૫૬. ૩૧૩ ૧૫ દીવ બંદર સંધ ૧૦. ૩૫૮ ૨ મુલતાન સંધ ૩. ૩૩૧ ૧૬ નવાનગર સંધ ૩. ૩૬૨ ૩ દેવગિરિ સંધ ૧૩. ૩૩૩ ૧૭ સીસાંગ સંધ ૧. ૭૬૩ ૪ વષાસંધ
૫. ૩૩૬
૧૮ મહેમદાવાદ સંધ ૪. ૩૬૩ પ ફતેહપુર સંઘ ૪. ૩૪૦
૧૯ સાચોર સંધ ૧૦.
૨૦ ભીનમાળ સંધ ૧. ૩૪
૪. ૩૬૮ ૬ રાજપુર સંધ
૨૧ બિભીતક સંગ ૨. ૩૬૯ ૭ આગરા સંધ ૨. ૩૪૧
૨૨ જાલોર સંધ ૩. ૩૭૦ ૮ ઉજજયની સંધ ૩. ૩૪૨
૨૩ પાલી સંઘ
૩૭૧ ૯ કાકનગર સંધ ૩. ૩૪૩
૨૪ માલપુર સંધ ૧૦ વટપલીય સંધ ૪. ૩૪૪
૨૫ ઉણયારે સંઘ ૨. ૩૭૩ ૧૧ પાટણ સંધ ૩. ૩૪૫
૨૬ મેદિનીદ્રગ સંધ ૮. ૧૭૪ ૧૨ અમદાવાદ સંઘ ૫. ૩૪૭
૨૭ ડુંગરપુર સંધ ૪. ૩૭૮ ૧૩ ખંભાત સંધ ક. ૩૪૮ ૨૮ ઉદયપુર સંધ, ૭. ૩૭૯ ૧૪ સુરત બંદર સંધ ૩. ૩૫૫ પ્રશસ્તિ
જ જે
જે જે
૩૨
૮૪

Page #84

૪ ૩ "
*
૯
૧૦
૧૧
પ્રશ્ન
૧૩
૧૪
૧૫
૧૬
૪–૫૨૩–૧૨૫ ગણધરની દેશનાનાં વિચાર અનુત્તરદેવની ગતિને વિચાર
૪
"
આઠ નવકારના કાઉસ્સગ્ગના વિચાર ૫ ફાટીશિલાનું સ્વરૂપ ૮-૨૬૨-૩૯૭ સજ્ઝાયના આદેશ વિગેરેના વિચાર. ૬-૧૦૦-૧૫૮ ઇચ્છામે અણુસિદ્ધ કાણુ કહે
? ૬
રૂપવૃક્ષનું સ્વરૂપ
७
७
પ્રનાનુક્રમ વિષય
૧૭-૫૯૬
૧૮
૧૯
૨૦
.3
ઉજમણાના દ્રવ્યના વિચાર જિનપ્રતિમાનું માન કેવડું હોય ? ૩–૧૪૩ પુક્ષરવરદી અને સિદ્ધાણ મુદ્દાણના કયા આવશ્યકમાં સમાવેશ થાય ?
૧૨-૫૦૭-૫૫૮ અસજ્ઝાય વિષે
૫૨૧-૫૮૭
કાચા ફળની ચિત્તતા વિગેરે
શુદ્ધ પ્રરૂપક વિષે
અગીતા વિષે
માસકલ્પના વિચાર
એકાક્ષિ નાલિયેરની પૂજામાં મિથ્યાત્વ
કે નહિ ?
મિથ્યાષ્ટિની નિર્જરાને વિચાર
મદેવા વિભાજ્યું ?
૪-૨૦૫-૨૩૬
૯-૨૨૮
ઉત્સુત્ર પ્રરૂપના વિચાર
૧૦
લાકપાળ દેવના કાર્યમાં દિશાના વિચાર ૧૦
અધ્યયન કેવી રીતે
પુષ્ટ
૭-૧૯૮-૨૧૬ ૨૧૭–૨૨૫
. ८
૧૦

Page #85

-
૧૨
ર૭.
શ્રાવકે ખામણાને બદલે નવકાર કહે, તે વિષે
૧૧ દેવે અચિત્ત પદાર્થ વિકવી શકે કે નહિ?
પિંડ વિશુદ્ધિકરણ કેણે બનાવ્યું? ૧૨ ૨૪-૬૮
જબુદ્વીપની નદીની સંખ્યા ૧૨-૩ર વ્રત-પિસહની આયણું શી રીતે અપાય? માગધાદિતીર્થ કયાં છે? ૧૩
રોગોની કુલ સંખ્યા કેટલી છે? ૧૩ ૨૮-૩૪–૮૧-૮૨-૧૯૪ ઉપધાન વિશે પ્રશ્નો.
૧૪-૧૭ ૨૯૭–૩૧૪-૩૧૫-૩૧૯
૩૬-૩૭-૮૦ ૩ર૧-૩૭૭–૪૧૭-૪૪૭
૧૧૩-૧૨૦-૧૨૧ ૪૫૮-૫૯-૪૮૨૫૧૨
૧૨૨-૧૪૫–૧૮૦ પર૭-૫૫૪–-પપપપપ૬
૧૮૪-૧૯૧-૨૦૦ ૬૮૫ ૭૫-૭૬-૭૭૪
૨૦૬૨૧૬-૨૬૨ ૭૭૬-૭૮૯
ર૭૪–૨૯૧–૨૯૫ ર૯ પ્રત્યેક બુદ્ધ દેશના આપે કે નહિ? ૧૪ ૩૦ , સમવસરણના દ્વારપાળનું સ્વરૂપ
3 જાનું રૂ૫ ૧૪. ચૌદપૂર્વિની દેવગતિને વિચાર ૧૫ સાગાર અણસણને વિધિ ચિત્યના નિર્વાહ માટે નવીન ઘર ક્ષેત્રાદિ બનાવાય કે નહિ ?
દેવકની ભૂમિને વિચાર ૧૭ ૩૬-૮૯-૬૦૦ રાત્રિ ભેજનની ચૌભંગી અને દોષે ૧૭-૩૮-૨૩૯ ૩૭ . દેવેલેકમાં પૂર્વભવનું નામ શાથી? ૧૮ ૩૮-૭૧–૪૭૧-૨૯૮ત્યાગ અનુષ્ઠાનના પ્રશ્નો ( ૧૮–૩ર-૧૦૨ ૩૭૨-૩૭૩-૩૮૫-૪૪૦
૧૧૩–૧૪૩-૧૪૯ ૪૪૩-૪૭૦-૫૧૬-૫૮૨
૧૭૬–૧૭૭–૧૮૮ ૨૦૧-૨૨૩
૧૬

Page #86

૩૯
૪૦
૪૧
૪૨-૪૧૧
૫૧૧
૪૩
૪૪
૪૫-૦૮
૧૬૫-૫૫૧
૪૬
४७
૪૮
૪૯-૫૭૪
૫૦-૩૫
૫૧
પર
પ૩
૫૪
૫૬
૫૮
૬૦
૬૧
દર
૩
દેવ આયુષ્યના બંધ કયારે કરે ? ભવ્યાભન્ય નિગેા હાય ? દેવીની સંખ્યાના વિચાર જિનકલ્પિના ભાદિના વિચાર
ઉત્તર વૈક્રિય માન કયા અંગુલથી ? સાધુને શ્રુત દેવતાને નમસ્કાર કરવે ઉચિત ગણાય કે નહિ ?
દેવવંદન વિધિ
૫૫-૧૮૮-૩૨૪ લેાકાંતિકના "પરિવારને વિચાર
૫૭-૧૩૧–૨૦૨ સચિત્ત અચિત્તના વિચાર -૨૩૧-૩૦૫
૩૭૨-૩૭૦-૫૨૧
"
૧૯
૧૯
૨૦
નિગેાદના નિલેષ કાળ હાય? પ્રાયશ્ચિત્તની ગાથા વિચાર. જિનેશ્વરના શરીરના વણું ના વિચાર શ્રાવક પડિમાના વિચ્છેદ કયારે થયા ? ૨૩-૨૨૦
ચરમ જિનના તી કાળ
૨૩–૧૩૯
યુગ પ્રધાન કયારે થશે ?
ભૂમિ કાળું કહ્યું કે નહિ ?
સામાન્ય કેળિએ કાને વંદન કરે? વરસીદાનની વિનંતિ
૨૦-૧૬૫–૧૯
૨૧
૨૧
૨૧-૩૫૬૮૨૧૪
૨૨
૨૨
૨૨
સ્થવિરાવળિની છેલ્લી ગાથાના વિચાર- ૨૬ .
૨૩
૨૪
૪
૨૫
૨૫-૦૯-૧૨૩
૨૭-૫૩-૮૨-૯૧ -૧૧૭–૧૨૪–૧૪૨
-૨૦૪
૨૭
૨૯
નિગેાદના આયુષ્યના વિચાર વાશી-વિદ્યળના દોષનું પ્રમાણ વૈતાઢય પર્વતમાં સંઘ વિચાર શ્રાવક પડિમામાં બ્રહ્મચર્યનું પાલન ૨૯
૨૯

Page #87

(૭૩
૩૩
૭૫
७६
19
અસુરાદિ દેવતું ગમન કયાં સુધી થાયી ૩૦ વર્ષ વિચાર ચારણ શ્રમણના રાત્રિ ગમનના વિચાર સિદ્ધશિલા ઉપર કયા જીવો હોય ?
કૂ આરે ગંગાનું પ્રમાણ રાત્રિભેજનમાં દેષ
દંડકની ગણના ૭૨-૬૨૯ ભગવાન હું પદને અર્થ
૩૨-૨૩૮ પસહમાં દેશાવગાશિક પચ્ચકખાણ કેમ ન થાય? નિગદના અનન્તમાં ભાગે સિદ્ધ થવાને વિચાર સામાયિક પ્રતિજ્ઞામાં અનુમોદન વર્જિત છે. દત્તિ પ્રત્યાખ્યાનને ઉચ્ચાર ગાંગેય ભંગ સંખ્યા અને લાખો ભેદ
જાણવાની રીતિ ૭૯ સ્થવિરાવળીમાં પાઠભેદ
૩૬ ૮૦–૮૨-૨પર પડિલેહણના-પ્રશ્નો
૩૬-૩૭–૯૭ -૩૧૮-૫૪૩
૧૨૧-૨૧ર. ૮૪ રાજ્યાભિષેક પછી ચકીને પુત્ર થવાનું પ્રમાણ ૩૭
એક સમયે ચાર તીર્થકરને મોક્ષ ૩૭ ટ૭-૪૬૦ અથાણુને વિચાર
૩૯–૧૮૪ નારકીમાં પરમાધામિની વેદના કયાં સુધી હોય?
૩૯ ૮૯-૯૦-૯૧ મતાન્તર પ્રશ્નો
૪૦-૬૩-૧પ૩-૬૧૯
૨૩૫ ઈદ્રોના ભવે
૪૦ ૯૩-ર૭ર-ર૭૩-૧૭૪ વ્યાકરણના પ્રશ્નો ૪૦-૧૦૨-૧૦૪ ૨૭૫-૭૬-૨૭૭-૨૭૮
૧૦૫-૧૦૭ ૨૮૫-૨૮૬-૨૮૯

Page #88

૯૪
12
૫
૯૬
૯૭
૯૮
રેવે
અતીત અનાગત કાળના વિચાર ચણના કર્તા કાણુ ? અને કયારે બની? ૧૦૦ નિશિથ રુણિનું પ્રામાણિક પણ વ્યવહાર ચુલિકા કાણે રચી ? ૧૦૨-૩૫૭-૪૯૪ તિથિ વિચાર
૧૦૧
૫૨૮-૫૩૩-૭૧૨
૧૧૨
૧૧૩
૧૧૪
૧૧૫
સ ધવના વિચાર
દેરાસરમાં કપાળનું તિલક કરતાંપડદા કરવા
કે નહિ ?
૧૧૬
૧૧૭
૧૧૮
વાંદણા વખતે મુહપત્તિ કયાં રાખવી. કાંજીના જળના વિચાર
કર્માદાનના વિચાર
દેવીના ભાગનું સ્થાન ઉધ્વથિક શબ્દના શબ્દાર્થ
૧૦૯ સ્થૂલભદ્રના આહારના વિચાર ૧૧૦-૧૧૧ આસાલિયાનું ઉપરિસ પશુ
૧૦૩
૧૦૪
૧૫
૧૦૬ આજ વી શબ્દના અર્થ
૪૫
૧૦૭-૩૦૧ તીથ 'કરના ભવાની ગણુના કયાંથી કરાય ? ૪ ૫–૧૧૫
૧૦૮-૪૦પ-સ્વપ્ન વિચાર
૪૫૨-૪૫૫
૪૧
૪૧
૪૧
૪૨
૪૨
૪૩
૪૩
૪૩-૧૩૫૨૦૯
૧૯૪–૨૦૭-૨૦૦
૪૪
૪૪
૪૪
અને શરીર માન કયા અંગુલથી ગણાય ? જિનબિંબ સામે ક્રિયા કરાય ? પરપક્ષિઓમાં ચારિત્રના વિચાર નિયુકિતના કર્યો કાણુ ?
ત્રાયસ્ત્રિ શત્ અને સામાયિક દેવોના વિમાનને
વિચાર
જઘન્યથી ગર્ભજ મનુષ્યના વિચાર ક્રિના રત્નામાં જીવાને વિચાર સભિન્ન શબ્દના અ
૪૧
૪૬-૧૬૨
૧૮૨-૧૮૩
૪૬
૪૭-૪૮
૪૮
૪૮
૪૮
૪૮
૪૯
૪૯
૪૯

Page #89

૧૧૯
૧૨૦
૧૨૧
૧૨૨
૧૨૩
૧૨૪
૧૨૫
૧૨૬
૧૨૭
૧૨૮
૧૪૧
૧૪૨
૧૪૩
૧૪૪
૧૪૫
૧૪૭
૧૪૮
નારકીના અધિજ્ઞાન સંબંધી ચાજન વિચાર
અંતે શરીર વિગેરે વાસિરાવ્યાનું ફળ સૂયૅભ વિમાનના ભમરાદિના વિચાર દ્રવ્યલિંગીની શુદ્ધિના વિચાર
માંસ અને વિદળમાં ક્યા જીવા ઉપરે ?
અઢીદ્વીપ મહાર પચ્ચક્ખાણુના વિચાર
શય્યા સથારાને અને તફાવત
પૂ સજાયરી શબ્દના અર્થ જિનેશ્વરાના અવધિજ્ઞાનના વિચાર ચૌમાસા બાદ એ માસ વસ્ત્ર નહિ હેારવાનું
પ્રમાણ
પર
૧૨૯
જાતિસ્મરણથી પાછલા કેટલા ભવા જણાય ? પર દિગાચાર્ય શબ્દના અર્થ
૫૩
૧૩૧
૫૩
૧૩૭
૫૩
૧૩૪
૫૪
૧૩૬
પાંચમે અને આઠમે કઈ સ્તુતિ કહેવાય ? દેવદૃષ્ય વસ્ત્ર રહેવાના કાળના વિચાર વ્યવહાર રાશિવાળા જીવાની એળખાણ. ઘરદેરાસરમાં જિનપ્રતિમા કેટલા અ`ગુલની રખાય ? ૫૬ સાપારીના કકડા વિગેરે નહિ લેવાના વિચાર ૫૬ પાંચ વ્યવહારમાં હાલ કેટલા વ્યવહારા પ્રવર્તે છે ? ૫૭
૧૩૭
૧૩૮
૧૩૯
૧૪૦-૪૬૧ ઇરિયાવહિયા કરી સામાયિક લેવાના વિચાર. ૫૭-૧૮૪
મેઘગ રવની ઉત્પત્તિના વિચાર.
ચૌદ પૂવિએ કેટલા ભવા જાણે ? બીજરુહ અને સમૃશ્ચિમ વનસ્પતિને
સમાવેશ શામાં થાય?
સૌધમોદિ દેવદેવીએ જ્યાં ગયા હૈાય ત્યાંથી કેટલું દેખે
અષ્ટ મહાસિદ્ધિ પૈકી વિચાર.
ચક્રિની ચંદન પીસનારી દાસીના વિચાર ભગવતીજીના આળાવાના વિચાર
૫૦
૫૦
૫૦
૫૦
૫૧.
૫૧
૫૧
૫૧
પર
૫૮
૫
૫૯
૫૯
૫૯
૬૧
૬૧

Page #90

૧૫૦
-
૬૪
જિનપ્રતિમાને હોઠે લાલ રંગ કરવાનો વિચાર કર ૧૫૧ આંગીમાં લાહિ ન વાપરવાનો વિચાર ૧૫ર કુલકેટી વિચાર ૧૫૪ . વિમાન અને નરકાવાસાદિ સાત દિશામાંથી
કઈ દિશામાં છે? ૧૫૫
દિવાળીકામાં શ્રાવક સંખ્યાથી સાધુસંખ્યા
ઘણી બતાવી તેનું તાત્પર્ય શું છે ? ૧૫૬ ૨૫૦ અભિષેકથી કલશની ગણના. ૧૫૭ ચિત્રસારથિનું મેટાભાઈપણું ૧૫૮ કપસામાચારી પદની સાર્થકતા ૧૫૯ અગીતાર્થના વિહારને વિચાર ૧૬૦. વસ્ત્રોની આંગીને વિચાર ૧૬૧ માતરીયું પુંજીને વાપરવું. ૧૬૨ કાળવેળાએ નિયુક્તિભાષ્ય વિગેરે નહિ
ગણવાનું પ્રમાણ ૧૬૩ મહાનિશીથ સૂત્રના ઉદ્દેશાને વિચાર ૬૮ ૧૬૪–૨૦૬–પિસહ વિચાર
૬૮-૮૪–૧૫૯ ૩૯૮-૪૭૩
-૧૮૯-૨૪૮૬૫૦-૬૦-૬૮૮
ર૫૧-૨૬૩ ૧૬૬ અંગની પડિલેહણના આદેશને વિચાર. ૬૯ ૧૬૭ માતાને નાના બાળકના સંઘટ્ટામાં સામાયિકા ( દિને વિચાર ૧૬૮ માળા દ્રવ્ય વિચાર ૧૬૯-૪૦૨ શય્યાતર ઘર વિચાર
૬૧૬૦ ૧૭૦-૩૪૦ સંખડીમાં ભિક્ષા વિચાર
૭૦–૧૨૭ ૧૭૧ પરદારવિરતિ પાઠ વિચાર ૧૭૨ સૂત્રગણુન વિધિ વિચાર, ૧૭૩ ૧૧મી ડિમામાં જાવાડિમ બેલ ૧૭૪ આચાર્યાદિકની સંખ્યાની યુક્તિસંગતતા

Page #91

૧૮૦
૭૬
૧૮૪
૧૮૭
૧૭૫ કેવળિના પટ્ટધરને વિચાર ૧૭૬ એક ભવમાં એક જીવને પુત્રસંખ્યા ૧૭૭. આવળબાવળના દાતણને વિચાર ૧૭૮ યથાલન્દિકના કાળનો વિચાર
૭૩ ૧૭૯-૩૫ગુરુની શૂભ કરાવવાનું પ્રમાણ અને મંત્ર ૭૩-૧૩૪ ગુરુપગલા પાસે ક્રિયાદિકને વિચાર
૭૫ ૧૮૧ પુષ્કલી શ્રાવકની ઈરિયાવહિયાને વિચાર ૭૬ ૧૮૨ દેવનિર્માણના માર્ગને વિચાર ૧૮૩ મનુષ્યલેક બહાર સિંહાદિના આહારનો વિચાર ૭૬
અચિત્તભેજનાદિકમાં જીત્પત્તિને વિચાર ૭૭ ૧૮૫ અલેપ વસ્તુને વિચાર ૧૮૬ સાધુ સિવાય આગમ ભણવાને નિષેધ
તિવિહાર વિહારમાં કખ્ય વસ્તુને વિચાર ૭૮ ૧૮૯ ચઉદિકરિ સહસ્ત્રને અર્થ
૭૯ ૧૯૦ સ્નાત્ર પૂજામાં ધ્વજાદિ અષ્ટમંગલને વિચાર ૭૯ ૧૯૧ જન્માભિષેક વખતે દેવશરીરનું માન ૭૯ ૧૯૨ ચોમાસામાં ૫ ગાઉ ચિત્ય ગુરુવંદન માટે
ગમનવિચાર ૧૯૩ પાણીના આગારમાં અનત્થણાભોગ
આગારને વિચાર. ૧૫ સમવસરણ સિવાય ચતુર્મુખ દેશનાને નિષેધ. ૮૦ ૧૯-૪૨૨ વેશ્યા વિચાર
૮૧–૧૬૮ ૧૯૭–૧૯૯ ક્ષુલ્લક ભવ વિચાર ૧૯૮ સંમૂઈિમ મનુષ્ય વિરહાકાળ ૨૦૦ વીરજિનની આયુષ્યગણનાને વિચાર ૮૨ ૨૦૧ અણહારી વસ્તુને વિચાર ૨૦૩-૨૦૪ મદ્યાદિકમાં ઉપજતા ને વિચાર ૮૩ ૨૦૫ રાત્રિએ ચારે આહારમાં ઉત્પત્તિને વિચાર ૮૩ ૨૦૭ દેવભવમાં પહેલા ભવના સુતજ્ઞાનને વિચાર ૮૪

Page #92

૨૦૮
૨૦૯
૨૧૦
૨૧૧ પાત્રાના વિચાર
૨૧૨
સિદૃશીલા ઉપરના ચેડજનમાપના વિચાર દેવલાકના પુસ્તકની લિપિના વિચાર દીક્ષાના વિચાર
શય્યાતરપી’ડની આલેાયણુ કાને અપાય?
૨૧૩-૨૧૪ શય્યાતરના વિચાર
–૨૧૫
""
૨૧૭ પાંસરૂ દુધના વિચાર
૨૧૮
૨૧૯
૨૧૭ ભાદરવા શુદ પના ઉપવાસના વિચાર પૃથ્વિકાયિકાદિ જીવના માપના વિચાર તિય ચના વૈક્રિયના શરીરના વિચાર ૨૨૦૩૩૩ સાતક્ષેત્રના દ્રવ્યના ઉપયાગના વિચાર દેવને પરભવમાં ઉપજયાનું જ્ઞાન પ્રત્યાખ્યાન વિચાર
રર૧
૨૨૨
૨૩
નિયાણાથી સ્રરત્ન થાય કે નહિ ? ચીની દેશિવતિના વિચાર
૨૨૪
૨૨૫
૨૨૬
२२७
૨૨૮
૨૨૯
૨૩૦
૨૩૨
૨૩૩
૨૩૪
૨૩૫
૨૩૬
૨૩૭
૨૩૮
૮૫
૮૫
૮૫
૮૫
૮૬
૮૬
૮૬
૮૬
02
02
૮૭-૧૨૪
૮૮
૮૯
૮૮
૮૮
૮૯
ગણધરની સમાચારીના વિચાર જિનકલ્પિ તે ભવમાં મેક્ષે ન જાય
૮૯
ઉદાયિ અનેસુપાર્શ્વ નાજીવની ગતિના વિચાર ૯૦
આય મિલમાં કપ્ચાક ખ્યના વિચાર
૯૦
ભભગ્રહના વિચાર
૯૦
ව්
૯૧
૧
દશ ક્ષેત્રમાં આશ્ચયના વિચાર મેરુમાં વિકલેન્દ્રિયજીવન વિચાર દેવલાકના કમળના વિચાર વ્યવહારિજીવની મેાક્ષપ્રાપ્તિના કાળના વિચાર ૯૨ દેવલાકમાં મિથ્યાત્વીઆને કેવા આચાર હેાય ? ૯૨ સરસ્વતી દેવીના બ્રહ્મચર્યના વિચાર. સદોષભેાજિસાધુના ચારિત્રના વિચાર યાનિસ કરદોષના વિચાર
૯૨
૯૩
૯૩

Page #93

૨૩૯
२४१
કાલિક યુગમાં રાત્રિએ અણુહારી વસ્તુ ન લેવાય ૯૩ ૨૪૦ દેવેની કુળકોટીની સંગતતા
સ્વયં લીધેલી દીક્ષાનું ફળ ૨૪૨ મનુષ્યને આલેયણ વિના શુદ્ધિ ન થાય ૯૪ ૨૪૩ વિદિશા અને દિશા આકાશ પ્રદેશ ફરશે નહિ ૯૪. ૨૪૪-૨૪૫ નિવિયાતાને વિચાર
૬૦-૯૫–૨૪૬-૩૮૮
૧૫૫૧૬૯ –૪૨૫–૧૪૬
–૪૨૫ ૨૪૭ દેવપૂજામાં મસ્તકસ્તાનને વિચાર : ૯૫ ૨૪૮ : પદ્માવતીદેવી ધરણેન્દ્રની પત્ની છે ? ૨૪૯ . વીરજિનના ૨૩મા ભવનો વિચાર ૨૫૦ , જિનેશ્વરની ગર્ભસ્થિતિનું માન ૨૫૧ વીરજિનના અંગુલને વિચાર , ૨૫૩ દશાર્ણભદ્ર નિમિત્ત હસ્તિમુખની વિમુર્વણાને
. વિચાર ૨૫૪-૫૪૯-૬૩૮ સૂતક વિચાર
૯૮-૨૧૪-૨૪૨ ૨૫૫ , પૂજા દિવસે જ ભણાવાય ૨૫૦ પ્રતિક્રમણમાં વંદિત્તસૂત્રના આદેશને વિચાર ૯૮ ૨૫૭ પ્રતિક્રમણમાં છીંક નિવારવાને વિચાર
૯૮ ૨૫૮-૪૭૭- અસઝાયમાં આલયણના તપને વિચાર ૯૯-૧૦ ૫૪૮:
-૨૧૪ ૨૫૯ ફરી દીક્ષિતને આલોયણ આપવાનો વિચાર ૯૯ ૨૬૦ , ત્રણ સંક્રાન્તિમાં ધર્મકાર્યને વિચાર ૯ ર૬૧ મંદિરમાં પૂજ મૂકવાને વિચાર ,
૯૯ ૨૬૩ આરાધના પ્રકરણ બનાવ્યાનો વિચાર ૧૦૦ ૨૬૪ . અભવ્યને નિગોદમાં જ્ઞાનાદિની સત્તાને વિચાર ૧૦૦ ૨૬૫ , જન્મથી નપુંસકને સમકિતાદિની પ્રાપ્ત થાય? ૧૦૦ ૨૬૬ પાસસ્થાદિને અવેદનને વિચાર
૧૦૦ ર૬૭ જિનબિંબવંદનાને વિચાર ,
૧૦૧

Page #94

૨૬૮
૨૬૯
૨૮૬
૨૮૮
૨૮૮
૨૯૦
૨૯૧
૨૯૨
૨૯૩
૨૯૪
૨૯૫
૨૯૬
૨૯૯
૧૧
વિચાર
૧૦૧
૨૭૦
૧૦૨
૨૭૯
આરએલના માર્ગોનુસારિ શબ્દના અર્થ અભક્ષ્ય ભક્ષણ સમકિતાદ્રિના નાશ કરે કે નહિ ? ૧૦૫ સમવસરણમાં દેવદેવીએ સાક્ષાત્ જોઇ શકાય ? ૧૦૫ ૨૮૧ મનુષ્યયેાનિ પેરૂં તિય ચ ચેાનિમાં જીવે ઉપજે ? ૧૦૬ ૨૮૨-૨૮૩ દેવલાકમાં વનસ્પતિ જળ અને
૨૮૦
હડતાલના
વિચાર
૧૦૨૬-૧૦
૧૦૭
તદુલીયા મચ્છને! ગ કાળ પર્યાપ્તા સાથે અપર્યાંસાની હીંસાના વિચાર ૧૦૮ એક પર્યાપ્તા સાથે અસંખ્ય અપર્યાપ્તાના
નિયમના વિચાર
વાસુદેવ પ્રતિવાસુદેવને ગંગા ઉતરવાના
વિચાર
૩૦૨
૩૦૩
૩૦૪
પંદરેક ભૂમિમાં સંવત્સરાદિના નામના
વિચાર
અપ્રતિષ્ઠિત જિન બિખની આશાતનાના
સિદ્ધિના વિચાર ૧૩૦-૩૦૦ ચૌવિહાર ઉપવાસીને સાંજના પચ્ચક્ખાણુ
વિચાર
૧૦૧
૧૦૯
અધ પુદ્ગલ પરાવત નના કાળના વિચાર ૧૧૦ દેવદ્રવ્યની વૃદ્ધિના વિચાર
૧૧૦
૧૧૧
૧૧૨
અહિતાના વણું ના વિચાર મન:પર્યવ જ્ઞાનના વિચાર ભવનપતિના ભવનના વિચાર લાકમાં અંધકાર થવાના વિચાર ઋષભદેવસ્વામિના પ્રથમ સમકિત અને
૧૧૨
૧૧૩ .
પદસ્થકાય અને વનવિચાર
આગાઢ તપ વિસર્પી હાય, તેના વિચાર યુગલિકના આયુષ્યના પ્રકાર
૧૦૮
૧૧૪
૧૩–૧૧૫
૧૧૫
૧૧૬
૧૧૬

Page #95

૩૦૮
૩૧૦
૩૧૧
૩૧૩
૩૧૬.
૩૦૬ પરંપર સંઘટ્ટાનું સ્વરૂપ
૧૧૭ : ૩૦૭ એક સમયમાં કેટલા સિદ્ધ થાય? તે વિચાર ૧૧૭
એક પુત્રને કેટલા પિતા હોય? તે વિચાર ૧૧૮ ૩૦૯. વિગયના પ્રત્યાખ્યાનને વિચાર ૧૧૮
સતત સામાયિકાદિમાં કેટલા આદેશ મંગાય? ૧૧૮ સાજે પડિલેહણમાં તિવિહારવાળાને પાણહાર અપાય?
૧૧૯ ૩૧ર મધાદિકના સંઘટ્ટામાં આહારાદિ નહિ વહારવાને વિચાર.
૧૧૯ સુઘાષા ઘંટાનું માન કેટલું?
૧૧૯ મહાવિદેહમાં વિહરમાન જિનસત્તાના વિચાર ૧૨૦ ૩૧૭ ઈદ્રિયોના વિષયના દષ્ટાન્તને વિચાર ૧૨૧ ૩૨૦ જિનમંદિરમાં પ્રત્યાખ્યાન પળાય કે નહિ? ૧૨૨ ૩૨૨ શ્રાવિકાઓને સુયદેવયાની સ્તુતિ બલવાને વિચાર
૧૨૨ તીર્થકર સાથે દીક્ષા ગ્રહણ કરનારાઓને વિચાર
૧૨૨ ૩૨૫ ચક્ષુરહિતને કેવલજ્ઞાન
૧૨૩ ૩૨૬ કુંકાદિ જળ વિચાર
૧૨૩ ૩ર૭-૬ વિદળને વિચાર
૧૨૩-૨૪૨ ૩૨૮ સૂકવણને વિચાર
૧૨૩ પિસાતી શ્રાવિકાઓ ગહુલી ન કરી શકે ૧૨૪
શ્રાવિકાઓને આરતિમંગલદીવાનો વિચાર ૧૨૪ ૩૩૧
સામાયિકમાં પડિલેહણના આદેશને વિચાર ૧૨૪ ૩૩૪. અભવ્યને તીર્થકરના દાનને અભાવ ૧૨૫ ૩૩૫ અભવ્યને શત્રુંજયના સ્પર્શનને વિચાર ૧૨૫ ૩૩૬ ઈશાન ઈન્દ્રના કેપથી બલિચંચા કેવી થઈ? ૧૨૫
સુધર્મા સ્વામિજી વખતે નવમાપૂર્વની કપાધ્યયનની વાચના
૧૨૬
૩૨૩
૩૨૯
૩૩૦
૩૩૭

Page #96

૧૩
૩૩૮–૩૩૯ ચૌદ નિયમ ગત વિચાર
-૪૧૦
૩૪૧
૩૪૨
૩૪૩
૩૪૪
૩૪૫
૩૪૬
૩૪૭
૩૪૮
૩૪૯
૩૫૦
૩૫૧
૩૫૨
૩૫૩
૩૫૪
૩૫૫
૩૫૬.
૩૬૦
૩૬૧
I
',
રાત્રિએ અનાવેલ વસ્તુ સાધુ લે કે નહિ ? પાક્ષિક પ્રતિક્રમણમાં સંસારજ્ઞાવાદિ
પૂજા કરતાં પ્રથમ તિલક કયાં કરાય ? નમેા તિસ્થમ્સ શબ્દના અર્થ પાસસ્થાને ગણુ હાવાના વિચાર
પ્રત્યાખ્યાન
કહેવાના વિચાર
૧૨૭
૧૨૮
સૂચન્દ્ર વિમાનને રાહુએ આવરવાના વિચાર ૧૨૮ ગ્રેવેયકાદિમાં જિનની દાઢાના અભાવ. સ્ત્રીઓને સર્વાં સિધ્ધ વિમાને જવાનુ પ્રમાણુ.૧૨૮ વ્યવહાર રાશિનું અનાદિપણુ
૧૨૯
ઈંદ્ર અને ચક્રિપશુ` કેટલી વખત મળે ?
૧૩૦
બ્રહ્મદેવ લાક ઉપર સમિકતી દેવે વધારે હાય ? ૧૩૦
૧૩૧.
૧૩૨
૧૩૨
૧૩૩
૧૩૩
૧૩૩
૧૩૪
૧૩૭
૧૪૦
૧૪૦
૧૪૦-૧૪૬
સ્વપક્ષી–પુરપક્ષી વિચાર આષધ અને લેષમાં તફાવત ભવ્યપણું જાણવાની રીત
ઉપધાન પૂર્વક સૂત્ર ભણવાનું પ્રમાણ નારકીએ પૂર્વ ભવની ખાખતા શાથી જાણે ? મુંડકેવળીનું સ્વરૂપ ૩૬૨-૩૭૯ યુગલિયાના વિચાર
૩૬૩
સચિત્તના ત્યાગીને કારણે રાત્રિએ પાણી પીવું પડે તેના વિચાર
૩૬૪-૩૬૫-૩૭૧ ઈરિયાહયાના વિચાર
૬૦૩–૬૭૧
૩૬૬-૫૯૦ આર્ડ પડવાના વિચાર ૧૩૫-૩૬૭ સીતા કેાની પુત્રી ? વિગેરે કેવા રંગની મુહપત્તિ રખાય ?
૩૬૯
૧૨૬-૧૬૪
૧૨૭
૧૪૧
૧૪૧-૧૪૨
૨૩૦-૨૫૭
૧૪૧–૨૨૬
૧૩-૧૪૨
૧૪૨

Page #97

૩૭૬
૩૮૧
૧૪૭
૧૫૫
3८८
૩૮૯
(૩૯૦.
પારણાને દુધપાક વૈક્રિય હતું કે નહિ? ૧૪ર ૩૫ સમવસરણના જન કયા અંગુલા? ૧૪૩
પારણુ વખતે શેલડીના રસના ઘડાને વિચાર ૧૪૪ ૩૭૮
પણવીસનેય ગાથાને વિચાર ૧૪૪ ૩૮૦ અંતકત શબ્દનો અર્થ
૧૪૭ ચકવાલ સમાચારીને શબ્દાર્થ ૩૮ર ચ્યવન કલ્યાણકમાં ઈન્દ્ર આવે કે નહિ? ૧૪૭ ૩૮૩ ચારણ શ્રમણ સ્વપ્નનું ફળ કહે?
૧૪૮ ૩૮૪-૫૧૫ ત્રણે ઋતુમાં પફવાનના કાળને વિચાર ૧૪૮-૨૦૦ ૩૮૬ વિમાનાધિપતિ દેવના સમક્તિને વિચાર ૧૪૯ 3८७ સમવસરણના કુલેને વિચાર
વિકલેન્દ્રિય જીવો મરી મનુષ્ય થઈ શું પામી શકે? ૧૫૫ સાધ્વીને ચારણલબ્ધિને અભાવ ૧૫૫ પાંચનિગ્રન્થમાંથી આહારક શરીર કોણ કરે? ૧૫૫ પાંચમા આરામાં પક્ષિ વિગેરેનું આયુષ્ય ૧૫૬ પાક્ષિકાદિ ખામણું અને તપ કેટલા ૧૫૬ દિવસ સુધી કરાય ?
ચંદ્રના પ્રકાશમાં દીવા વિગેરેની ઉજજોઈને વિચાર ૧૫૬ ૩૯૫
ત્રિફળાનું પાણે વાપરવામાં ગ્રંથપ્રમાણ ૧૫૭ ૩૯૮ વિજયશેઠ અને વિજયાશેઠાણીનું સ્વરૂપ ૧૫૭ ૩૯૯ ના મેક્ષિકાળનો વિચાર
૧પ૯ ૪૦૦ છ આવશ્યકને વિચાર ૧૪૯-૪૦૧ આવશ્યક મૂળ સૂત્રોના કર્તા કોણ ? દર-૧૬૦ ૪૦૩ ' છૂટી શ્રાવકને સ્થાપનાચાર્ય પડિલેહવાનો વિચાર ૧૬૧ ૪૦૪ નવદીક્ષિત અતિચારાદિ સૂત્રે કહી શકે નહિ? ૧૬૧ ૪૦૫ અનન્ત ચતુષ્કને વિચાર ૪૦૭ ૫તાહાર શબ્દની વ્યાખ્યા
૧૬૩ ૪૦૮ સગર ચકીના પુત્રની માતાને વિચાર ૧૬૩ ૪૦૯ ચૌદ પૂર્વે અવળ સવળા ગણવાને વિચાર ૧૬૪
૩૧
૩૯૨
૩૯૩
૩૯૪
૧૬૨

Page #98

૪૧૨
૪૧૩
૪૧૪
૪૧૫
૪૬
૪૨૭
૪૧૮
૪૧૯
૪૦
૪ર૬'
૪૨૭
૪૨૮
૪૨૯
૪૩૬
૪૩૭
૧૫
વચ્છનાગાદિ દવા માટે અભક્ષ્ય ન ગણાય. અઢીદ્વીપ વિષે સમયમાં કેટલા જિનાના
અભિષેક થાય ?
સિંધુ દેશમાં ભગવાન્ વિચર્યો ખાખત અધકારમાં આહાર વાપરવાના દોષ
૪૨૧-૫૬૨ બ્રાહ્મી સુન્દરીના વિવાહના વિચાર ૪૨૩ . સમિતિ દેશિવતિને ૧૨મા દેવલાકને વિચાર ૧૬૮ સમતિની પ્રાપ્તિ પછી- દેશ :સર્વ વિરતિની પ્રાપ્તિનેા વિચાર મહાગિરિ સુહસ્તિ નામને આ શબ્દ
૪૨૪
જોડવાનું કારણ
કર્માદાન લાગવા ન લાગવાના વિચાર ઉપવાસીને સાંજના પચ્ચક્ખાણુના વિધિ. પ્રતિવાસુદેવની માતા ત્રણ સ્વપ્ના જીએ
૧૬૫
માગધાદિતી માં ક્રિના રૃમની સંખ્યા ૧૬૬ ફેર ચક્રીપણુ` પામવાના વિચાર
મરાતા જીવને છેડાવવામાં કર્યુ દાન ગણાય? ઉપધાનમાં કલ્યાણક તિથિના તપના વિચાર નારદાની ગતિના વિચાર .
૪૩૦
૪૩૧
૪૩ર
૪૩૩
૪૩૪
૪૩૫ અનુત્તર વિમાનમાં ગયેલ જીવના ભવની
૧૯૬૫
સંખ્યા
વિષ્ણુકુમાર એ થયા તેના વિચાર શ્રોહી વિગેરે દેવીએ કર્યું નિકાયની છે?
૧૬૬
૧૬૬
૧૬૬
૧૬૭
૧૬૭
૧૬૭
૧૬૮–૨૧૭
१७०
૧૭૧
તેનુ પ્રમાણ સ્વયંભુદ્ધ પ્રત્યેક બુદ્ધના નગ્નપણાને વિચાર ૧૭૧ સૂત્રના એકપદનું પ્રમાણ કેટલું થાય ? સુપાર્શ્વનાથ ભગવંતની ફણાના વિચાર જન્મના ૯ માસ છ!! દિવસના વિચાર કેવળીના પરિસહુની સખ્યા
૧૭૨
૧૭૩
૧૦૩
૧૬૯
૧૬૯
૧૭૦
૧૭૦
૧૭૩
૧૭૪
૧૭૪

Page #99

૪૩૮
४४७
૪પ૩
સાત માંડલિને વિચાર
૧૭૫ ૪૩૯ કાલિકાચાર્ય કેટલા થયા? તેનો વિચાર ૧૭૫ ૪૪૧ દહિ અભક્ષ્ય કયારે થાય?
૧૭૬ ઘરસી પ્રત્યાખ્યાનવાળે દાતણ ન કરે. ૧૭૭ સંમૂઈિમ મનુષ્ય વિરહકાળ વિચાર ૧૭૮ ભાંગી જવાના ભયથી વ્રત ન લેનારને વિચાર ૧૭૮ કરે લેવાને કાળ
૧૮૦ નવકારવાળી વિગેરેની સ્થાપનાને વિચાર ૧૮૦
અનેક વખત ઈન્દ્રપણું વિગેરે પામવાનો વિચાર ૧૮૦ ૪૫૦-૬ર૭ જીવના અને આકાશના પ્રદેશને વિચાર ૧૮૧-૨૩૭ ૪૫૧ પ્રમત્ત અને અપ્રમત્ત ગુણઠાણાના અન્તમુહૂર્તને વિચાર
૧૮૧. સ્ફટિકાદિ પૃથ્વીના સચિત્તપણને વિચાર ૧૮૨ ૪૫૪ નવનારદના સમયને વિચાર
૧૮૨ આયણમાં દ્રવ્ય વાપરવાને વિચાર ૧૮૩ શ્રાવકે મુહપત્તિથી ગુરુના પગ પુંજવાનો વિચાર ૧૮૩
શરીરનું માપ કયા અંગુલથી થાય ? ૧૮૫ ૪૬૩ મુહપત્તિના બેલનું કારણ
૧૮૫ ૪૬૪ શ્રાવકને ફાસુ ચોખાનું ધાવણ વિગેરે પીવું
ક૯પે કે નહિ? ૪૬૫-પ૭૯ કણ-વાસુદેવે ૧૮ હજાર સાધુને વાંધાનો વિચાર
૧૮૬-૨૨૨ ૪૬૬-૪૯૯ અધિકમાસમાં કલ્યાણક તપનો વિચાર ૧૮૬-૧૬ ૪૬૭ ઉચ્ચનીચાદિ કુલને અર્થ
૧૭૮ સમુદાની ભિક્ષા શબ્દને અર્થ
૧૮૭ ४६५ પિસાતીના કાળવેળાના દેવવંદનને વિચાર ૧૮૮
આદિનાથ જિનના ૯૮ પુત્રના આયુષ્યના અપવર્તનને વિચાર
૧૮૮
૪૫૬
૪૫૭
૪૬૨
૧૮૬
૪૬૮
૪૭૧

Page #100

૪૭૨
૪૭૪.
૪૭૫
૪૭૬
૪૭૮
૪૭૯
૪૮૦
૪૮૧
૪૮૩
૪૮૪
૪૮૫
૪૮૬
૪૮૭
૪૮૮
૪૮૯
૪૯૦
૪૯૧
૪૯૨
૪૯૩
૪૯૫
૪૯૬
૧૭
સાધુ શ્રાવકને ઘરે બેસીને ગાચરી લે કે નહિ ? ૧૮૮ કેવી નવકારવાળી સ્થાપી પ્રતિક્રમણ કરાય ? ૧૮૯
પ્રતિક્રમણમાં સાતમાંથી એ ચૈત્યવંદન કયા ગણાવ્યા?
૨૨૯ છઠ્ઠના નિયમના વિચાર વીરજન્મ દિવસે લેાકેા સુખડી લાવે તે ઉપર વાસક્ષેપ નંખાય કે નહિ ? ખરમા દેવલાક તથા ત્રૈવેયકમાં કયા મિથ્યાત્વી ઉપજે ?
તામલી તાપસ સમકિત પામ્યા, તેના
અક્ષર
કિમિષિયાના વિમાન આદિના વિચાર સમુદ્રકલશેાના વિચાર
૧૮૯
૧૮૯
૧૯૦
૧૯૧
સર્વ ઇન્દ્રો સકિત હાવાના વિચાર
૧૯૧
નક્ષત્ર: તારા: વિમાનના વાહક દેવાના વિચાર ૧૯૧ ધ્યાનના અરૂષિપણાના વિચાર
૧૯૨
વે ?
૧૯૨
સમકિત દેવે. એક સમયમાં કેટલા છૂટો છૂટો કરેલા છ આલેયણુમાં ગણાય
કે નહિ ?
૧૯૦
૧૯૨
૧૯૨
૧૯૩
મેમેખલાના વિચાર
૧૯૩
૧૯૩
પડિમાધારિ સાધુને ક્ષેાભ પામવાનું કારણ પાખડિઓને સમવસરણમાં બેસવાના વિચાર ૧૯૩ શીતાદા નદીને સમુદ્રમાં પેસવાના વિચાર આયરિય ઉવજ્ઝાયસૂત્રના વિચાર અરાવણુવિગેરે દેવા વાહન બને, તે વિચાર પાર્શ્વજિનની કૃપાથી બનેલ ધરણેન્દ્રના
વિચાર
૧૯૪
૧૯૯૪
૧૯૪
૧૯૫

Page #101

૪૯૮ ૫૦૦ ૫૦૧
૧૬
૫૦૨
૫૩
૫૦૪
૫o
પ૦૬
પ
પ૦૦
મહિનાથ ભગવંતની પર્ષદાનું સ્વરૂપ કડવું તુંબડું વહરાવ્યું તેનું જ સ્વરૂપ વસમાં અભ્યાહત દેશનું સ્વરૂપ આર્યમહાગિરિ-આર્ય સુહસ્તિને દીક્ષા વિચાર વીરજિનની જનેતરી વિચાર
૧૯૭ સુક આયુષ કેને હોય?
૧૯૭ શ્રેણિકાદિને મસાજન ન હલને વિચાર ૧૦ કેણિક-રાવણના તીર્થ કરપણાને વિચાર ૧૯૮ ચૈિત્રમાસને કાઉસગ્ગ ભૂલી જવાથી શું શું ન કરાય?
૧૯૮ લલિતાંગદેવની પત્ની વિનમિ કે જીવ થયે?
૧૯૮ ૭ર સ્વાના નામે ક્યા ગ્રંથમાં છે? ૧૯ અષ્ણુતા જન્માભિષેક પ્રથમ કર્યો, તે પડિમાવાહિ શ્રાવિકાઓને ઋતુ સંબંધિ વિચાર મૂળ નપુંસકને સર્વવિરતિ અને મોક્ષને અભાવ
૨૦૦ દેવ માટે જ કરાવેલા આભૂષણે પ્રહસ્થ વેચાય નહિ
૨૦૧ પિસાતીઓને પુસ્તકપૂજાદિ દ્રવ્યસ્તવને નિષેધ સંડાસગ શબ્દનો અર્થ
૨૦૨ મક્ષિજિનની વીશપાટ સુધી સિદ્ધ થયેલાને વિચાર
૨૦૩ ખાઈ દતાં ભવમાં પાણી પડ્યા વિચાર
૨૦૪
૫૧૦
૫૧૩
૨૦૦
૫૧૪
૫૧૭
૫૧૮
૨૦૨
પ૧e
પર૦.
પર

Page #102

અરજ
૨૦૫
પર
પર
પર
૨૦S
૧૩૦
પર ૫૩૪
પ૩૫ પ૩૬ પ૩૭.
વીરજિનના સાલાને વિચાર પદસ્થ વંદન વિચાર શ્રાવક પરદેશ જાય, ત્યારે કઈ સ્તુતિ પ્રતિકમણમાં બોલે ? સાસરણ વિના દેશનામાં ૧૨ પર્ષદાની વ્યવસ્થા શ્રાવક રાત્રિએ તિવિહારમાં સચિત્ત જલ પાવે તેને વિચાર
૨૦૮ દેવે ૫૦૦ ધનુષ્યની પ્રતિમાનું પૂજન કેવી રીતે કરે? અધિકમાસમાં સૂર્ય મંડલની વ્યવસ્થા જેગવં ઉવહાણવ-વિશેષણે સાધુ ને શી રીતે?
- ૨૧૦ સેચનક હસ્તિએ ગુસખાઈ કેવી રીતે જાણી ? ૨૧૦ દ્રોણનું માપ કેટલું? અને શી રીતે થાય? ૨૧૦ પડખે અનિવાર્ય અસજઝાય છતાં કલ્પવાચના બંધ ન રહે
૨૧૧ વર્ષાકાલમાં લીલકુલ કયારે નિર્જીવ થાય? ૨૧૧ નવકારશી પ્રત્યાખ્યાન સૂર્યોદય પછી બે ઘડીએ થાય
૨૧૧ રાઈ પ્રતિક્રમણમાં સક્ઝાય પહેલાં ચાર ખમાસમણુનો ખુલાસે દ્રવ્યલિંગીનું દ્રવ્ય માં વપરાય ? દેવાએ આપેલા આભૂષણાદિકને વિચાર : ૨૧૨ વિહરમાન જિનેના નામે કયા ગ્રંથમાં છે? ૨૧૩ દે પૃથ્વીતલને ફરસે નહિ, તેનું પ્રમાણ ૨૧૩ હાલમાં જાતિસ્મરણ-અવધિજ્ઞાન વિચાર ૨૧૩ ચૌદમે ગુણઠાણે છે સંઘયણની સત્તાને વિચાર ૨૧૩
પ૩૮
૫૩૯
૫૦.
૨૧૧
૫૪૧
૨૧૨
૫૨
૫૪
૫૪૫ ૫૪૬ ૨૭

Page #103

૨૦
પપ૦
૫૫૨
૨૧૫
૨૧૯
છઠ્ઠભત્તિએ શબ્દની વિભક્તિ વિચાર ૨૧૪
રાયપાસેણુંયને સમણુશબ્દને અર્થ પપ૩ નવકાર આનુપૂવિ વિચાર પપ૭ પ્રતિક્રમણ વિધિ કયા સૂત્રમાં છે? ૨૧૬ પપ૯-૫૬. સત્તરભેદી પૂજામાં થાળીમાં કલશ તથા દી મૂકાય કે નહિ?
૨૧૭ પ૬૩–૯૩૭ મતી સચિત્ત? કે અચિત્ત અને કઈ કાયમાં ગણાય?
૨૧૮-૨૧ પ૬૪ શાસ્ત્ર પ્રદ્યુમ્નઃ શિખર વિચાર ૨૧૮ ૫૬૫ ક્ષેત્રપાળની મૂર્તિપૂજાને વિચાર
૨૧૮ : ૫૬૬ તેરમા નક્ષત્રે જન્મને વિચાર પ૭ પિસહ પાય પછી સ્ત્રીબેગને વિચાર પ૬૮
વિહાર પ્રત્યાખ્યાનને સ્ત્રીભેગથી ભંગ થાય કે નહિ?
૨૧૯ પદ૯ દેશાવકાશિક વિધિ
૨૧૯ પ૭૦ ધવને તારે એરાવતક્ષેત્રમાં છે કે નહિ? ૨૧૯ પછી હે અને તારાના મંડલ
૨૨૦ દીવાળીમાં સુખડી વિગેરે બનાવે તે વિષે ૨૨૦ પ૭૩
ચુંબનમાં ચૌવિહાર તિવિહાર ભાગેકે? ચિત્રાવાલગચ્છનું નામ સ્વરૂપ
૨૨૧ પ૭૬ અખયાયાર પાઠ બેલવાને આદેશ ૨૨૧
સ્થૂલભદ્ર વેશ્યાવરે માસુ રહ્યા તે વિષે રર૧ જરાને દૂર કરનાર શંખેશ્વરાપાર્શ્વનાથ અધિકાર શાસ્ત્રીય છે કે?
૨૨૧ નેમિનાથ જિનની સાથ્વીની સંખ્યાનો વિચાર ૨૨૨ ૫૮૧
જીવોની ઈલિકા અને દડાંગતિને વિચાર ૨૨૩
પ૭૨
૨૨૦
પ૭પ
પSS
પ૭૮
૫૮૦

Page #104

૨૧
૫૮૩
પિ૮૪ ૫૮૫ ૫૮૬
૨૨૫
૫૮૮
૨૨૫
૫૮૯
૫૯૦.
૫૯૨ ૫૯૩
પ૯૪ ૫૯૫
પ૯૭
૫૯૮
દેવપૂજા પાણીના કેગળા કર્યા સિવાય પણ કરવી કપે છે
૨૨૪ સાધુને કેડે દેરે બાંધવાનું પ્રમાણ ૨૨૪ કેણિક ને સુજાત કહ્યો છે, તેનું સ્વરૂપ ૨૨૪ જીતકપ ગાથાના ચોથા પાદને અર્થ કામેમિ શબ્દને અર્થ ઉત્કટ ઉસૂત્રભાષી શબ્દની સમજણું ૨૨૬ સ્કંદકુમારના પરિવારના સાધુને વિચાર રર૬ ધારણુરાણના પુત્રને વિચાર . ૨૨૭ પિસહમાં આભૂષણને વિચાર
૨૨૭, લંબુત્તર દેષ શ્રાવકને લાગે કે નહિ? રર૭ પ્રતિષ્ઠામાં સાધુએ વાસક્ષેપ નાંખવાને પાઠ ૨૨૭ કેટલા સામાયિક લાગલાગટ થઈ શકે? ૨૨૮ પ્રદેશી રાજા આર્યને પૌત્ર છે તે વિચાર ર૨૮ શલાકા પુરુષો માંસાહારી હોયજ નહિ. તે વિચાર
૨૨૯ મહાબલ દીક્ષા લઈ સિદ્ધ થયા તેના અંતરને વિચાર .
૨૨૯ બુદ્ધિબધિત સિધ્ધની સંખ્યા અને ઉપદેશને વિચાર
૨૩૦ નારકી નપુંસક વેદી છે, તેને પુરુષ ચિન્હ હોય કે નહિ?
૨૩૦ પરમધામિકૃત વેદના થી નારકીમાં હોય? ર૩૧ દ્રવ્યલિંગિનું પુસ્તક સુસાધુએ ગ્રહણ કરવાને વિચાર
૨૩૨ પ્રથમજિન સાથે દીક્ષા લેનારાઓને સામાયિક ઉચ્ચારણ વિચાર
પ૯૯
૬૦૧
૬૦૪
૬૦૫ १०६
૬૦૭
૨૩૨

Page #105

૬૦૮
૬૦૯
૨હર
૬૧૦ ૬૧૧
૨૩૩
ર૩૪.
૬૩
૬૧૪
૬૧૬
૨૨ વિકેટી શબ્દને અર્થ
૨૩૨ ગિહવઈ અને સાગરિ શબ્દને અર્થ ૨૩૩ કિરણાવલી પાઠ વિચાર ભવનપતિ આદિને પદવીને ન્યૂનાવિક્તા વિચાર માનુષત્તર ગિરિ તરફ ક્તી નદીઓનું જળ ક્યાં પડે? અષ્ટોત્તરી સ્નાત્રમાં કેટલા શ્રાવકો ઉભા રહે?
૨૩૪. અને ગાવા શ્રાવિકાઓ આવી શકે ? કે નહિ? બારવ્રતની ચૌપદી સજઝાય વખતે બોલાય કે નહિ?
૨૩૪ લીલેરીની બાધાવાળાને કુલવાસિત જળ પીવાય કે નહિ ?
૨૩૪ ચમાસીની અઢાઈ ક્યાં સુધી ગણવી? ૨૩૪. ચિત્ર આશેમાસની અઈમાં પુનમ ગણાય
૨૩૫ તિવિહાર અણસણને વિધિ
૨૩૫ સૂક્ષમ નિદમાં ફેર જીવ જાય તેને વિચાર ર૩પ ટો શ્રાવક નિકળતાં નિસિહી ન કહે તે વિચાર જિનમંદિરથી નીકળતા શ્રાવકે આવરૂહી કહે નહિ
૨૩૬ અણિમાદિ લબ્ધિઓ કઈ લબ્ધિમાં સમાય? ૨૩૬ પ્રભવસ્વામિએ કયારે દીક્ષા લીધી? ૨૩૬ વિષ્ણુકુમારે વિપુલ શરીરને વિચાર ર૩૭ મંદિરમાં મૂળ નાયકની દ્રષ્ટિને વિચાર ૨૩૮
૬૧૭
૬૧૮.
દ૨૦
દરર
૨૩૫
દર૩
૬૨૪
૬૨૮ ૬૩.

Page #106

૩
१३४
૨૪૦
-
૬૪૦
૨૪
૨૩૧ જિનમંદિરમાં ભમતીની દેરી કેટલી કરવી? ૨૩૯ a જઘન્યથી પ્રભુ પાસે ક્રોડ દેવ હોય, તે વિચાર
૨૩૯ ૩૩ સમવસરણમાં કેટલા ટે સમાય? ૨૪૦
નવકારસહિત ૪૦ લેગસસ કાઉસ્સગને વિચાર ગૃહસ્થ સમક્ષ સાધુએ પગ પૂજવા કે નહીં? ર૪૦ વિશથાનકતપમાં ગણુણે કયારે ગણવું? ૨૪૦ બીજા આરે અગ્નિની વિચારણા અને નીતિપ્રવર્તક કેણુ થશે ?
૨૪૩. ૬૪૧ ઉર્ધકના એક ભાગમાં વિકલેનિય હોવાને
વિચાર પન્નવણાસૂત્રમાં અદ્ધાશબ્દ અધિક છે કે . નહિ ?
૨૪૪ ૨૪૩ નાળીયેર અને તેના બીયામાં કેટલા જ હોય? ૨૪૪ સીડામાં કેટલા છ હોય?
૨૪૫ ૬૪૫ આવળમાં કેટલા જે હોય?
૨w ૬૪ કેવડા શરીરવાળા મોક્ષે જઈ શકે? ૨૪૫ ૯૪૭ પૃથ્વીકાયિકાદિ વશરીરના માપ
૨૪ ૬૪૮ . છઠે આરે મનુષ્યનું શરીર અને આયુષ્યવિચાર ર૪૭ ૬૪૯ પ્રથમના ત્રણ આરામાં બતાવેલ આહારવિચાર ૨૪૭ ૨૫૧ ગ્રહ રાશિ બદલે ત્યારે તપ પૂજાદિક કરે
તેનો વિચાર ૫ર માઘસ્નાનમાં જિનપૂજાદિક કરે તેને વિચાર ર૪૮ ૫૩ નિરંતર કરાતા તાપમાં રેહિણું આદિ તપ . • વિચાર
૨૪૮
૨૪૯

Page #107

૧૫૪
૯૫૫
પર
૬૫૭
૬૫૮
૬૫૯
to
૬૬૧
કદર
૬૬૪
પ
દ
૬૬૭
૬૬૮
૯
૬૭૦
૬૭૨
૨૪
ગણુણુ દેવવંદન ભુલી જવાણુ. હાય તે બીજે
દીવસે કરાય ?
પાંચમી પડિમાથી કછેટા ન વળાય, તેના
વિચાર
સમાસરણમાં ચામરા કાણુ વીંઝે ? તીર્થંકરદેશના સ્ત્રીએ-દેવીએ ઉભી રહી
સાંભળે તેના પાઠ વિચાર
પાછલી રાત્રિએ શ્રાવકે સાધુ પાસે જઈ પ્રતિક્રમણ કરે તેના પાઠ વિચાર
મૂળસૂત્રાના નામેાના વિચાર સમવસરણમાં ગણુધરાને પ્રદક્ષિણા જુદી અપાય કે નહિ ?
ગુરુવંદનભાષ્યની ૩૮-૩૯ ગાથા મુજબ વિધિ સાચવવા
પ્રતિમાના નેત્ર ખાલવાના અંજનમાં મધ નખાય કે નહિ ?
ખરતરના પાસાતી સંબંધી પ્રશ્નમાં આવશ્યક ચૂર્ણ વિચાર
અભવ્યને અશ્રદ્ધા અધ્યવસાય વિચિત્રતા વિગેરે વિચાર
મેાક્ષ માટે ક્રિયા કરે તે ક્રિયાવાદી ગણાય તેનું સ્વરૂપ
ત્રણ લેાક વ્યાપિ ધાના વિચાર
જિનેશ્વરી ગૃહસ્થપણામાં સાધુ વિગેરેને પ્રણામ કરે ? કે નહિ ?
૨૪૯
૨૪૯
૨૫૦
૨૫૦
૨૫૦
૨૫૧
૨૫૨
ચોમાસામાં ક્યાં સુધી ખાંડ અભક્ષ્ય ગણાય ? ૨૫૨ પ્રતિક્રમણમાં દીવાદિકની ઉજ્જૈઇ નિવારાય તે પાઠ કર્યાં છે?
૨૫૧
૨૫૨
૨૫૨
૨૫૩
૨૫૪
૨૫૫
૨૫૨
૨૫૭

Page #108

૨૫
૬૭૩ ૬૭૪
૫ ૬૭.
૨૫૯
૬૭૮
૬૭૯
६८०
ર૬૦
૬૮૧.
૬૮૩
દિકુમારીઓને કુમારી કહેવાનું કારણ ૨૫૭
પ્રતિવાસુદેવને કેટલા અને ક્યા કયા ને હોય?
૨પ૭ કિલબિષિયાનું રહેઠાણ કયાં છે?
૨૫૮ બાવળઆદિમાં વિદળતાને અભાવ
૨૫૮ ઉપાસકદશાંગાદિમાં આચારના અતિચાર કેમ ન કહ્યા ? વિદળમાં રસ શબ્દ કરી કઈ કઈ ચીજ લેવી? ૨૫૯ બાળ અથાણું શી રીતે બને છે? અને તેને ત્યાગ શાથી થાય છે?
રપલ પખીમાં સાધુઓ તપાચાર વિગેરેના અતિચારો બેલે કે નહિ? શ્રાવકેને ચરવળે રાખવાનું ગ્રંથપ્રમાણ ૨૬૦ આરતિમંગલ દીવાને પાઠ કયા ગ્રંથમાં છે? ૨૬૦ હિંગળક અચિત્ત થયે હેય તે કેમ ન લેવાય ?
જ્યાં જલ છે ત્યાં વનસ્પતિ છે આ નિયમ ચેકસ છે કે નહિ ?
૨૬૧ પિસાતીને એકાસણું કરવામાં ગ્રંથ પ્રમાણ ૨૬૨ ઉદિ શબ્દનો અર્થ
૨૬૨ પિસાતી વાસક્ષેપથી ચિતરેલી પ્રતિમા પૂછ શકે કે નહિ?
૨૬૩ જાતિસ્મરણવાળે કેટલા ભવે જાણી શકે? ર૬૩ કયા કેવળીઓ સમુદ્દઘાત કરે? ૨૬૪ નારકીઃ અને નિદએ બંનેયમાં કેને અધિક દુઃખ હેય?
૨૬૫ ચિરંતન અને નવીન નિગોદને વધતું ઓછું દુખ હોય કે નહિ?
૨૬૧
૬૮૭ ૬૮૯
૨૯૧ ૬૯૨

Page #109

૬૪
૧૯૫
જીવાને અનાદિકાળથી નિગેાદમાં
રહેવાનું કારણ
નિગેાદના જીવને વ્યવહાર રાશિમાં
આવવાનું કારણ
૨૦૧
૬૯
સૂર્યાભદેવના વૈક્રિયવિમાનની ભૂમિનું સ્વરૂપ ૨૬૧ ૧૯૭ સદિસાબુ શબ્દના અર્થ
REE
૧૯૮
?૨૬૬
તીર્થંકરના શરીરના રંગો તાત્ત્વિક છે કેનહિ મહાવિદેહાદિમાં તીથંકરના શરીરા દેવા
૧૯૯
७००
૭૦૧
૭૦૧
Gog.
gov
gon.
૭૦૬.
७०७
04.
ge.
૧
૨૩
રંગવાળા હાય ?
૨૦
પટ્ટવિદ્યાનું સ્વરૂપ અને સધ શબ્દના અર્થ ૨૬૭
૨૬૦
દેવા મૂળ શરીરે અહીં આવે કે નહિ ? મિથ્યાત્વના સ્થાનકમાં અગીઆરસના ઉપવાસ ફ્રેમ ગણુાવ્યા ? રાજાભિયાગ આદિ છ ભાગારા વ્રત ઉચ્ચરાવવામાં ખેલવા કે નહિ ?
નરકગામી આચાર્યોની સખ્યા કયા ગ્રંથમાં
અતાવી છે?
આત્મત્ત્વના આઠ ભેદ્યમાં અજીવ આત્મા કેવી રીતે ઘટે ?
ગ્વાન સાધુ માટે ચાર પાંચ ચેાજન જવાના વિચાર
નિદ્રા સમયે પાનમીડા વિગેરેના ત્યાગનું
શું કારણ ?
દેવીના તાગ દેવ મૂળ શરીરે કરે કે ઉત્તર
શરીરે
આજની અનેક્ષી કડાવિગય વાપરવામાં કેટલી વિગય ગણાય ?
દૈવ મૂળ શરીરે વસ્ત્ર ધારણ કરે કે નહિ ?
૨૧:
૨૬૦
૨૬
૨૧૮
૬૯.
૨૪૯
૨૯
૨૬૯
૨૭૦
२७०

Page #110

૧૧
રાક
૧૩
૭૧૪
૧૫
૭૧૬
૭
૭૧૮
૭૧૯
૭૨૦
ભોજન સિવાય પ્રભાતનું પ્રતિક્રમણ વિરે કરાય
૨૭૦ પૂજામાં સ્થિરતા કરવી હોય, તે ઈરિયાવહિયા કરવી
૨૭૧ શ્રાવ પ્રતિક્રમણમાં સ્થાપનાચાર્ય ને કેટલી વખત ખામે ?
૨૭૧ શ્રાવકો મુહપત્તિ રાખે છે, તેના ગ્રંથના પ્રમાણે ર૧ મતાન્તરીય સાધુને મલ્યુએણુ વંદામિ તે કહેવું કે નહિ ?
ર૭ર વતના પિસહમાં પહેલે દિવસે શું તપ કરાવાય? ર૭૨ મૂળાના પાંદડા પ્રત્યેક છે કે નહિ
ર૭૨ ઉસત્રભાષી મિથ્યાણિ હોય કે નહિ? ર૭૨ મરેલાની સંવછરીમાં સમકિતિઓ જમવા જઈ શકે કે નહિ?
ર૭ર સાધુ સાધ્વી ક્ષેત્રના દ્રવ્યનો વ્યય કયાં કરે? ર૭૩ “તું મિથ્યાષ્ટિ છે” આવું વચન કહી શકાય કે નહિ ?
રા૭૩ દેવદ્રવ્ય શ્રાવકે વ્યાજે નહિ રાખવાને વિચાર ર૭૩ ઉસૂત્રભાષી અષ્ટોત્તરી ભણાવે તે જવાય કે :
૨૭૩ છભક્તનું સ્વરૂપ
૨૭૪ વીરભગવંત પછી કેટલા દુષ્કાળ પડયા ? ૨૭૪ ભરતચકી કરતાં કૃષ્ણને અધિક પુત્રે કેમ
રમ્ દર્શન અને સમકિતના તફાવતને વિચાર ર૭૫ ગમની શરૂઆત અને સમાપ્તિને વિચાર ર૭૬ અચ્યા કેવળીનું સ્વરૂપ
૨૭૬ પ્રત્યેક બુદ્ધ ધર્મોપદેશ આપે કે નહિ? ૨૭૭
૭ર૬ ૭૨૨
૭૨૩ ૭૨૪
૭૨૬ ૭ર૭ ૭૨૮
કહ્યા?
૭૨૯ ૭૩૦ ૭૩૧ ૭૩ર

Page #111

1933
૭૩૪
૭૩૫
૭૩૬
७३७
૭૩૮
૭૩૯
૭૪૦
૭૪૧
૭૪૨
૭૪૩
૭૪૪
પ
GVK
૭૪૭
૨૮
ગૃહસ્થે રચેલી સજ્ઝાય. ક્રિયામાં મોલાય કે
નહિ ?
પરપક્ષિકૃત નવીન સ્તુતિ આદિ ક્રિયામાં કલ્પે કે
નહિ ?
૨૭:
કાળ વેળા વિગેરેમાં ચઉસરણપયન
ગણાય કે નહિ ?
અવધિ અને મન:પર્યાવજ્ઞાની કેટલા ભવે કરે ?
બલદેવાદિ ચાર તીથ કર થવાના છે, તે જીવાની
આળખાણુ.
તીર્થંકર અને સામાન્ય કેવળીને મળના
૨૭૮
અભવ્યજીવ પાદાપગમન અણુસણુ કરે? ૨૭૯ શ્રાવક અગર સ્ત્રી. તીર્થંકરનું વાર્ષિક દાન લે
કે? નહિ?
વિષમપણાનું કારણ મેઘકુમારની માતાના દોહદમાં અકાળ કેવી
રીતે છે ?
ધર્મને માટે નિયમિત ક્ષેત્ર ઉપરાંત જવાય કે નહિ ?
૨૭૮
સવારે પ્રતિક્રમણુમાં સાધુએ કેમ આદેશ આપતા નથી ?
૨૭૮
૨૭૯
૨૮૦
૨૮૦
૨૮૧
પેાસાતી શ્રાવકો કેટલી ભૂમિ સુધી વિચરી શકે ? ૨૮૧ જિન પ્રતિમાજીને કસ્તુરીના લેપથી પૂછ
શકાય કે નહિ ?
૨૮૧
૨૮૨
૨૮૨
ગાત્રદેવીની પૂજામાં મિથ્યાત્વ લાગે કે નહિ? ૨૮૨ અચળગચ્છવાળાએ પ્રતિષ્ઠિત જિનબિંબની પૂજા થાય કે નહિ ?
૨૮૩

Page #112

૨
૭૪૮
૪૯
૫૦
૨૮૩
પ૧
પર
૭૫૩
૨૮૪
૭૫૪
૨૮૫
૪૫૫
કપાળજે કેટલી નિકાયમાં છે? ર૩ શ્રુતદેવી. અને ક્ષેત્રદેવી ના કાઉસગ કરવાનું ગ્રંથ પ્રમાણ
૨૮૩ પૂજા વખત મુકેશ ઉત્તરાસણથી બાંધે કે નહિ? ઉત્કૃષ્ટ ચિત્યવંદનમાં સ્તુતિએ વધતી કહેવાનું પ્રમાણુ
૨૮૪ પફખીમાં જ્ઞાનાદિ સ્તુતિ શ્રાવિકાઓ કહે કે
૨૮૪ વીસલપ્રીય નાણાનું સ્વરૂપ શ્રાવિકા દેરાસરમાં પખાળ-પૂજા કરી શકે કે નહિ ?
૨૮૫ સમવસરણમાં બલિ લાવે, તે રાંધેલ હોય કે નહિ ?
૨૮૫ શ્રાવકોને ઉસરણ પયનને કેમ ભણાવાય છે? ૨૮૫ મૂર્તકર્મનો જીવ સાથે સંબંધ કેવી રીતે ઘટે? ૨૮૬ થલચર વિગેરેનું આયુષ્ય અને ગર્ભસ્થિતિ કેટલી હોય ?
૨૮૯ જેટલા સચિત્ત નિયમમાં રાખ્યા હોય તેથી વધારે કપે કે નહિ?
૨૮૬ બંધુજીવક શબ્દનો અર્થ
૨૮૭ ચન્ડરૂદ્રાચાર્ય શિષ્યને ખભે બેઠા હતા કે નહિ ૨૮૭ બોરડી: કે બાવળ મા કેટલા જીવો હોય? ૨૮૭ પૃથકૃત શબ્દનો અર્થ
૨૮૮ જિનેશ્વરની માતા પછી બાળક પ્રસવે કે નહિ? ૨૮૮ જિનમંદિરને અર્પણ કરેલ ઘરમાં ભાડે રહેવાય કે નહિ ?
૨૮૮
૭૫૬ ૭૫૭ ૭૫૮
૭પ૯
७६० ૭૬૧ ૭૬૨ ૭૬૩ ७६४ ૭૬૫

Page #113

૭૬૬
૭૭
७६८
૨૮૯
૧૭૭૧
૭૭૨
૭૩
માળા વખતે છયેય ઉપધાનના નામ લેવાય કે નહિ ?
* ૨૮૮ ચકિને સેનાપતિ કેટલે પાછો હટીને ગુફાદ્વાર ખેલે?
* ૨૮૯ સર્વ ચકવર્તિઓને રત્નનું પ્રમાણ સરખું હોય કે નહિ ? ખરતર અંચલિકને ધર્મપ્રેરણા તથા ત્રણ વખત સામાયિક ઉચરાવાય કે નહિ? ૨૮ ખરતરે પ્રતિક્રમણમાં વંદિતુ તવનાદિ કહે, તે ખપે કે નહિ?
૨૯૦ અચિત્તજલના સંખારાની શી વ્યવસ્થા કરાય? ૨૦ નદી ઉતરી સાધુએ સંવત્સરી ખામણું કરવા જવાય કે નહિ?
* ૨૯૦ દેવલોકમાં વનખંડાદિ અને માછલા કેવા સ્વરૂપના હોય ? દેશાવકાશિકને લેવા પારવાની વિધિ શો છે? રલ આરાધના પ્રકરણના ક્ત કોણ? ૨૯૨ જિનાલયમાં ઘંટ કયારે વગાડાય ? વાંદણામાં ઉઘાડે મુખે બોલ્યા છતાં ઈરિયા વહિયા ન કરે, તેનું કારણ
૨૨ પ્રતિકમણ વખતે કેશરા તેલની ઉછામણી થાય, તે શેમાં વપરાય?
૨૯૩ પિસાતીને યાચક આદિને દાન આપવું કલ્પ કે નહિ?
૨૯૪ ચોમાસા બાદ બેમાસ વસ્ત્ર ન વહેારાય ૨૯૩ સાધુએ વસ્ત્રને થીગડું દેવાય કે નહિ? ૨૯૩ છીંક થવાથી ફેર મુહપત્તિ પડિલેહાય કે નહિ? ૨૯૪ સીતેન્દ્ર નામ સાચું કે નહિ? ર૪ આરતી ઉતારવી, નૈવેદ્યાદિ મૂકવું. કયા ગ્રંથમાં
૭૭૪
પ
૭૭૨
૭૮૦
૭૮૧
9૮૨
૭૮૩
૭૮૪
૭૮૫
૭૮૬

Page #114

૩૧
૨૪
૭
)
૭૮૮
૨૯૫
૭૮
૭૯૧
૭૯૪
૭૯૫
૨૭
૧૭૬
બતાવ્યું છે? તીર્થંકરદેવને સાધુ અને શ્રાવક કઈ રીતે વાંદે? : આપણી પ્રતિમા દિગંબર મંદિરમાં વંદાય કે નહિ? તીર્થમાં જે માન્યું હોય, તેજ મૂકાય કે બીજું? ૨૯૫ શાસનશબ્દનો અર્થ
* ૨૫ દે રત્નાદિકની વૃષ્ટિ કેટલી કરે? ૨૬ સંગમ ગોવાળિયાને સમક્તિ હતું કે નહિ? ૨૭ મિથ્યાત્વીઓના દાક્ષિણ્ય દયાલુતાદિની પ્રશંસા કરાય કે નહિ?
૨૯૭ અંજનશલાકામાં સાધુને દ્રવ્યપૂજા કરવી પડે તેનું કેમ? શ્રી નેમિનાથની ગણધર સંખ્યામાં મતાન્તર ૨૯૮ સર્વ વાસુદેવના શરીરનું બળ સરખું હોય કે નહિ?
૨૯૮ દીવાલીનું ગણુણું ગણવાનું કારણ? ૨૯ ૧૬ પહેારની દેશના ક્યા દિવસથી શરૂ થઈ? ૨૯ શ્રાવકને નિવિમાં નિવિયાતું કલ્પે કે નહિ? ૨૯ રાત્રિએ ખાનારને બીજે દિવસે પિસહુ ઉપવાસ થાય કે નહિ ? સાધુને ઉપધિ પુસ્તકો વિગેરે પરિગ્રહમાં ગણાય કે નહિ?
સ્થાપના કેટલો કાળ રાખી શકાય? દિક્ષા માટે લીલેરી તાજી હોય, તેને દીક્ષામાં કપે કે નહિ? થોડા ચેખા નાંખવાથી દુધ દહીં નિવિયાતું થાય કે નહિ?
SC)
૭૯૮
૭૯૯ ૮૦૦ ૮૦૧
૨૯
८०२
૩૦
૮૦૩
૩૦૦
૮૦૪
૩૦૦
૮૦પ
૩૦૦

Page #115

૮૦૬
८०७
૮૦૮
૮૦૯
૮૧૦
૮૧૧
૮૧૨
૮૧૩
૮૧૪
૮૧૫
૮૧૬
૮૧૭
૮૧૮
૮૧૯
૮૨૦
૮૨૧
૧૨
૩ર
મુક્તિમાં સંકડામણ થતી નથી. તેના શે
દૃષ્ટાન્ત ?
પતિત કંડરીકે દીક્ષા પાળી હુંતી. તેનુ ફળ તેને મળશે કે નિહું ?
બ્રહ્મદત્ત રૂપે વિવે તે દેખતા હાય કે
આંધળા
નવમા વાસુદેવ દ્વારિકામાં થાય કે કાઇ ખીજે
સ્થળે ?
કુસલ પ્રભાચાર્ય તીર્થંકર નામ ક્રમ વળ
કેમ બનાવ્યું ?
નવકાર અને શત્રુંજયના સ્મરણમાં અધિક લાભ શેમાં ?
૩૦૧
અભિમાનથી પૃજા ભણાવનારને કેવું ફળ મળે ? ૩૦૧ ખલાત્કારથી શીલભંગ થતાં સતીપણુ' જાય
કે નહિ ?
કુલકાટી કેવી રીતે કહેવાય ?
દ્રવ્યલિગિનું દ્રવ્ય જીવદયામાં કામ લાગે કે
નહિ ?
૩૦૧
કુલવાલમુનિ ભવ્ય કે અલભ્ય ? શ્રાવક થયેલ માછીમાર વિગેરેને પૂજા કરતાં
લાભ થાય કે નહિ ?
૩૦૧
૩૦૧
૩૦૨
મહાવીર પ્રભુએ ખીલા કાઢતાં જીમ કેમ પાડી ? ૩૦૨ અન્તસુકુમાર પ્રથમની શય્યામાં ઉપજ્યા કે
મીજીમાં ?
૩૦૩
૩૦૩
૩૦૨
૩૦૨
૩૦૩
૩૦૪
૩૪
૩૦૪
શિષ્યનું પાપ ગુરુને લાગે કે નહિ ? મરણ પામતાં સર્વ જીવા સિશિલાને ફરસે
કે નહિ ?
૩૦૪
નિમિશ્રા ગુઢ્ઢા કેણિકે ઉઘાડી હતી કે નહિ? ૩૦૪

Page #116

૩૩
પ્રશ્ન
પૃ.
૮૨૪
૮૨૫
૮૨
વિષય હાથે કુલ ચુંટી પ્રભુ પૂજા કરે, એમ ક્યાં બતાવ્યું છે ?
૩૦૫ અંબડ શ્રાવક પાણી ગળીને પોતે હતું કે નહિ? ૩૫ આયંબિલ નિવિમાં શ્રાવકને ફાસુ અને ઉન્ડ પાણી કલ્પેશે કે નહિ ? .
૩૦૬ રોહિણીને તપ મળતી તિથિમાં કરાય કે નહિ? ૩૦૬ ત્રણ ક્રોડ સાધુ સાથે રામ સિદ્ધ થયા તેને ખુલાસે શાલિભદ્રને દેવ જે વસ્તુ આપતા તે ઔદારિક હતી કે નહિ ?
૩૦૭ વૈક્રિય કુલ વિગેરે કરમાય કે નહિ? ૩૦૭ સાધ્વીને નમસકાર કરતાં શ્રાવકે કયા શબ્દ બેલે ? કેટલા પરમાણુએ ત્રસરણ થાય ?
૩૦૭ સૂફમ સ્થાવર જી ગમન કરી શકે કે નહિ? ૩૦૭ તાલિતાપસ સમકિત કયાં પામે ? ૩૦૮ નદિષેણ મુનિ દેવલોક ગયા કે મેક્ષમાં ? ૩૦૮ શ્રાવકને પિસહમાં એક ગામથી બીજે ગામે જવાય કે નહિ ?
૩૦૮ ઉદૃણુકીય અર્થ શું થાય ?
૩૦૮ આસને બેઠા પડિકમણું કરી શકાય કે નહિ? ૩૦૯ રેગાદિકમાં પણ શ્રાવકે લાવેલે આહાર સાધુને કલ્પે કે નહિ?
૩૦૯ જ્ઞાતિ બહાર કરેલના ઘરેથી આહાર વહેરાય
૩૦૭
૮૩૨ ૮૩૩
૮૩૪
૮૩૫
૮૩૬
૮૩૭
૭૩૮
૮૩૯
૩૦૯
૪૦ ૮૪૧
અજાપુત્ર સંબંધી સંશયને ઉત્તર શ્રાવકે દેવદ્રવ્ય વ્યાજે રાખે કે નહિ ? ૩૧૦ શ્રાવકે દેરાસરના નોકર પાસે કામ કરાવે નહિ ૩૧૦

Page #117

પ્રશ્ન
૮૪૩
૮૪૪
૪૫
૮૪૬
૮૪૭
૮૪૮
ce
૮૫૭
૮૫૧
૮૫૨
૮૫૩
૯૫૪
૮૫૫
૮૫૬
૮૫૭
૮૫૮
૮૫૯
૮૬૦
૩૪
વિષય
જ્ઞાન-જીવદયા દ્રવ્ય દેરાસરના કાર્યમાં વપરાય
કે નહિ ?
એક પહાર દિવસ ચઢયા પછી પાસડુ લઈ શકાય કે નહિ ?
પૃષ્ઠ
૩૧૧
૩૧૧
જિનકલ્પીઓને કેટલા પાયશ્ચિત્તો હાય ? યુગલિયાના કલ્પવૃક્ષો વનસ્પતિ રૂપ છે કે નહિ ? ૩૧૨ યુગપ્રધાન વિગેરેની જે સંખ્યા બતાવી, તે માન્ય છે કે નહિ ?
ગીતા મિશ્રિત વિહારના અ સત્યકિ દ્યિાધર શું કહેતા હતા ? ઉષ્ણુ પાણી પીનારા રાત્રિનું શું પચ્ચખાણ
કરે ?
સત્ઝે સમકિત આદિ પામીને તુરત અણુસણુ કરે કે નહિ ? ઉપશમ શ્રેણિ એકભવમાં બે વખત કરવાના
સંભવ
અર્ધ પુદ્ગલ પરાવત કાળની સમજણુ યુગપ્રધાન આચાર્ય આદિ આખા ભરત. ક્ષેત્રમાં થશે કે કેમ ?
૩૧૦
ક્યાં છે ?
મહાવિદેહના શ્રાવકે ઉભયકાલ પ્રતિક્રમણ કરે
કે નહિ ?
૩૧૩
૩૧૪
૩૧૪
૩૧૪
૩૧૫
૩૧૬
ક્ષાયિક સમકિત અને ચારિત્રકયા ગુણઠાણે હાય ? ૩૧૬ વેદનીય કર્મીની ત્રણ સમયની સ્થિતિ કેવી
૩૧૫
કાપ
રીતે હાય ? કાણિક સાધ–ચમરેન્દ્રના મિત્ર કેવી રીતે હતા ?
૩૧૭
આસાલિઓ જીવ એઇન્દ્રિય કે પોંચેન્દ્રિય છે ? ૩૧૭ જ્યાતિષ્ઠ દેવાની રાજધાની અને ઉત્પાતસ્થાન
૩૧૭
૩૧૮
૩૧૮

Page #118

પ્રશ્ન
૮૬૧
૮૬૨
૮૬૩
૮૬૪
૮૬૫
૮૬૬
૮૬૭
ce
૮૬૯
૮૭૦
૨૦૧
૮૭૨
૮૭૩
૮૭૪
૮૫
co
૩૫
વિષય
મધ્ય આઠ જીવપ્રદેશને કર્મ લાગે કે નિહ ? સમયે સમયે અનન્તી હાનિ શી વસ્તુને
આશ્રયીને છે ? આદિજિન સમયે જે લાગસ હતા, તે જ હાલ છે કે નહિ ?
દિવસની છેલ્લી બે ઘડીએ આહાર કરે તેને અતિચાર લાગે?
ડાળીયુ તેલ: તથા તેમાં તળાએલ વસ્તુઃ વિગઈ ગણાય કે નહિ ?
પૃષ્ઠ.
તીર્થંકર કેવળી સમુદ્લાત કરે કે નહિ ? એ ત્રણ વિગેરે પૂર્વધરા પૂર્વધરકાળમાં હયાત હાય કે નહિ ?
૩૧૮
૩૧૯
કસેલિયાનું જળ તેવિહારવાળાને કલ્પે કે નહિ ? ૩૧૯ પાનના કાળ કયા ગ્રંથમાં ખતાવેલ છે ? ૩૨૦ સ્થૂલભદ્રનું નામ કર્યાં સુધી રહેશે ? તેનું પ્રમાણ ૩૨૦ નવ રસવિગઈઓની આચારણા છે કે નહિ ? ૩૨૦ પુસ્તકાઢ થયા પહેલાં પુસ્તકો હતા કે નહિ ? ૩૨૦ સુલસાએ ખત્રીશ પુત્રાને એકી સાથે જન્મ આપ્યા તે સત્ય છે ?
૩૧૯
૩૧૯
૩૨૦
શ્રાવિકા ઉભા ઉભા એકનવકારના કાઉસ્સગ કરી એક સ્તુતિ ખેલે છે તે વિધિ કયા ગ્રંથમાં છે ? ૩૨૧ અનાનુપૂવિ ગણવામાં જે લાભ મતાન્યે તે
કયા ગ્રંથમાં કહેલ છે ?
૩૨૧
૩૨૧
૩૨૧
૩૨૨
વ્યાખ્યાનમાં કેવળ શ્રાવકાને આચારાંગઆદિ સૂત્રેા સંભળાવાયછે, તે કારણિકવિધાન છે કે નહિ ?૩૨૨

Page #119

પૃષ્ટ,
૮૭૮
લ
૮૮૦
૩૨૩
૮૮
પ્રશ્ન
વિષય ૮૭૭ આદિ જિન સાથે ૧૦ હજાર મુનિવરેએ અણુ
સણ કર્યું, તે કયારે સિદ્ધ થયા? ૩રર બ્રહ્મચર્યનું મહાન ફળ બતાવ્યું, તે જાવજીવન બ્રહ્મચર્યનું છે ?
૩૨૨ નવકારશી પચ્ચક્ખાણ કર્યા સિવાય પાછળથી પરસી વિગેરે કરી શકાય? કે નહિ ? ૩૨૩ પખી માસી વિગેરેના આયણ તપ ક્યાં સુધી કરાય ? શ્રી હીરસૂરીશ્વરજી મંદિરને કેટલાક ચિત્ય કહે છે, તેને શે ઉત્તર આપે ?
૩૨૩ પફખી વખતે છ કરી વીર છઠ્ઠ તપમાં ગણું શકાય કે નહિ ?
૩૨૩ વીર છઠ્ઠના પારણે શું પચ્ચખાણ કરાય ? ૩૨૪ અન્તરદ્વીપની વેદિકાને બારણું હોય કે નહિ? ૩૨૪ લૌકિક મિથ્યાત્વ ભારે ગણાય ? કેલેકોત્તર? ૩૨૪ કેવળજ્ઞાની સાથ્વી છદ્મસ્થ સાધુઓને વંદન કરે કે નહિ ?
૩૨૪ પ્રતિમાના નામ લંછનઃ ભુંસી નાંખ્યા હોય તે ફેર કરી શકાય કે નહિ? ચેથી આદિ પડિમા વાહકે ૧૪-૧૫ ને પોષહ ચેવિહાર છદ્દે કરાય કે નહિ ? ૩૨૫
દહિં વિગેરે ગેરસ સેલ પહેરે અભક્ષ્ય થાય - કે નહિં ? ૮૯૦
માંસમાં કયા કયા 9 ઉપજે? અને નિગેદને અર્થ શો ?
૩૨૬ ૧ શુદ્ધ સમક્તિધારી મહાવિદેહમાં મનુષ્યપણે ઉપજે કે નહિ?
* ૩ર૭ ૯૨ તપસ્યાથી નિકાચિત કર્મને ક્ષય થાય કે નહિ? ૩૨૮
૮૮૪
૮૮૭
૩૨૫
૮૮૮
૩ર૬

Page #120

પ્રશ્ન
૮૯૩
૮૪
૮૯૫
૮૯૬
૮૯૭
૮૯૮
૮૯૯
૯૦૦
૯૦૧
૯૦૨
૯૦૩
૯૦૪
૯૦૫
૦૬
૯૦૭
વિષય
વીર ભગવતે યા ભવમાં તીર્થંકર નામકર્મ
નિકાચિત કર્યું` ?
ચાવિહાર પોસહુથી ચેાથી પિડમા આરાધે કે
તિવિહારથી સામાયિક ઇરિયાવહિયા કરીને કરવું તે કયાં લખ્યું છે ?
અસજ્ઝાયમાં ઉપદેશમાલા વિગેરે ગ્રન્થો ગણી શકાય કે નહિ ?
૩૨૮
પ્રતિક્રમણમાં અભુદૃિએ કેટલા સાધુને ખામવા ? અને શી રીતે યુગલિયા ક્ષેત્રના તિર્યંચા શેના આહાર કરે ? પખીમાં શાંતિ અવશ્ય કહેવાય કે નહિ ? છઠ્ઠું ભક્તમાં પારણે અતરવારણે એકાસણુ કેમ કરતા નથી ?
પૃષ્ઠ
નવકારના પદ્યાની ઓળીમાં કેટલા ઉપવાસ કરાય? અને ગણણું છું ગણાય ?
૩૨૯
સાધુ અપોરના કાજો ઉદ્ધરી પરઠવે કે નહિ ? ૩૩૦ ભરતીના સમયમાં જગતી પાસે જળ વધે કે નહિ ? અનુષ્ઠાનમાં વિજળીની ઉજેઇ પડે તેા, અતિચાર લાગે કે નહિ ?
૩૨૮
૩૨૮
૩૩૦
શેષકાળમાં શ્રાવકાદિને સાંભળતાં કલ્પસૂત્ર સાધુને ભણાવાય કે નહિ ?
૩૩૦
૩૩૦
૩૩૨
ઢાંકેલા સ્થાપનાચાય પાસે ક્રિયા કરાય કે નહિ? ૩૩ર દિવસના પોસાતી રાત્રિ પોસહ ઉચ્ચરે, તો કયા આદેશ માંગવા જોઈએ ?
333
૩૩૧
૩૩૧
૩૩૧
333

Page #121

પ્રશ્ન ૯૦૮
૯૦૯
૯૧૦
૯૧૨
૩૩૫
હ૧૩
વિષય શ્રી હીરસૂરીશ્વરજી મહારાજા કેટલામી પાટે ' થયા છે?
૩૩૩ બાવીશ તીર્થકરના વારામાં કેટલા પડિકમણ હોય? -
૩૩૪ ઉપધાન તથા છુટા એકાસણમાં લીલું શાક કપે કે નહિ ?
૩૩૪ સામયિક પિસહઃ પારતાં કેટલી ગાથા કહેવી જોઈએ ?
૩૩૪ દાન: શીલા તપ અને ભાવના માં બારે વ્રતે સમાય કે નહિ ? સંસારમાં થયેલ લેણું દેણું આપ્યા સિવાય જીવને મેક્ષ થાય કે નહિ? ચક્રવર્તી કેટલા કાળે મોક્ષે જાય? મેથી આયંબિલમાં કપે કે નહિ ? ૩૩૫ વાર્ષિક્તપ કેવી રીતે અને કયારે પૂર્ણ થાય ?૩૩૫ પડિમાવાહી શ્રાવક યાત્રાદિ વહાણથી કરી શકે કે નહિ ?
૩૩૬ આઠમી વિગેરે પઢિમામાં આરંભ કરાય કે નહિ? દિવ્રત અને દેશાવળાશિક આ બે ત્રતે કેમ કહ્યા તેને શાસ્ત્રીય ખુલાસો અને યુક્તિ ૩૩૭
દુન્ન ઉમા. આ ગાથા ઉચ્ચરી સૂઈ રહ્યા હોય અને જાગી જવાથી સંસારી કાર્ય કર્યું, તે ફેર તે ગાથા ઉચ્ચરવી પડે
૩૫
૯૧૪
૩૩૫
૯૧૫
So
૩૩૭
૩૩૯
રી
કાચા ચીભડાઃ કાકડીઃ વિગેરે બીયા કાઢી નાખ્યા પછી બે ઘડીએ અચિત્ત થાય કે નહિ? ૩૩૯ આગળ પાછળ પૂજા કરી હોય, તે તે ત્રિકાલ પૂજા કહેવાય કે નહિ?
૩૩૯

Page #122

પ્રશ્ન
૨૩
૨૪
૨૫
ફર
૯૨૭
૯૨૮
૯૨૯
૯૩૦
૯૩૧
૯૩૨
૯૩૩
૯૩૪
૩૫
૯૩૬
૯૩૭
૯૩૮
૩૯
વિષય
પૃષ્ઠ
રાત્રિએ મંદિરમાં ગીતગાન કરાય કે નહિ ? ૩૪૦ જન્મ મરણુસૂતકમાં પ્રભુપૂજા કયારે કરી શકે ? ૩૪૦ પૂજા અવસરે કપાળે ચાંદલા કરાય કે નહિ ? ૩૪૦ શ્રાવકે અનાવેલ સ્તુતિ સ્તોત્રા મળીમાં કહેવાય કે નહિ ?
દુવિહારમાં લિ'ના પઢવાળા અજમે વપરાય કે નહિ ?
દશે ક્ષેત્રામાં છએ અદ્નાઈયા શાશ્વત હાય
કે નહિ ?
ખસખસના ડાડવે, બહુબીજ ગણાય કે
નહિ ?
કાઇ નૌકારશીનુ પચ્ચક્ખાણુ સાંજે પારે, તા અધિક ફળ મળે કે નહિ ?
પાસાતી શ્રાવક ચત્યવંદનમાં ઉવસગ્ગહર સ્તાત્ર કહી શકે કે નહિ ?
નવકારશી પચ્ચક્ખાણની એ ઘડી કયાંથી
આવેલ ફાસુ થાય કે નહિ ? પારણે અતરવારણે એકાસણુ કરી છઠે કરે ? તા
એ ચેાથ ભક્ત ગણાય કે નહિ ? આઠમી પડિમાવાહક શ્રાવક બીજાઓને ભેજન પીરસી શકે કે નહિ ?
પૂજા માટે માળી પાસેથી કુલ લેતાં જે ના કર્યાં, તે કર્યું દ્રવ્ય ગણાય ? પાસસ્થાના દ્રવ્યથી મંદિર કાંઇક સુધરાવ્યું હાય તા વાદ્યનીક રહે કે નહિ ?
૩૪૦
૩૪૦
૩૪૧
૩૪૧
૩૪૧
ગણાય ?
૩૪૨
વૈતાઢય પાસે છર ખીલેા કયા ઠેકાણે છે ? ૩૪૩ સિ'ધવ હરડે પીપર દ્રાક્ષ વિગેરે દૂરથી
૩૪૨.
૩૪૩
૩૪૩
૩૪૩
૩૪૪
૩૪૪

Page #123

વિષય
૯૩૯
उ४४
८४०
૯૪૧
૩૪૫
૯૪૨
૩૪૫
૯૪૩
૯૪૪
૩૪૭
૯૪૫
પૃષ્ટ લીલેતરીના ત્યાગીને તે દિવસનો કેરી પાક કલ્પે કે નહિ ? દૂધ છાસસાથે મેળવ્યું તે કઈ વિગઈ ગણાય? ૩૪૫ ચક્રવર્તિના નિધાને ભુમી ઉપર ચાલે? કે અંદર ચાલે? ચક્રવતિને સૈનિક બાર એજનના પડાવને કેટલા દિવસે ઉલ્લશે? મેલમાં: હાયેલા પાણીમાં તથા પરસેવાથી ભીંજાએલ વસ્ત્ર પીંડભૂત કરેલ હોય, તેમાં સંમૂછિમ મનુષ્ય ઉપજે કે નહિ ? ૩૪૬ પુષ્કરાઈ દ્વીપના મનુષ્ય કેટલું છેટેથી સૂર્ય દેખી શકે? છુટા ઉપવાસથી કરેલ છ વરછકૃતપમાં ગણાય કે નહિ?
३४७ કમળમાંથી નિકળતા કમળના હોય કે તેની નિશ્રાના હેય? સિહ સામાચિમાં ચર્ચાવાદની હુંડીઓ વંચાય કે નહી?
૩૪૮ ગ ઉપધાન ર્યા વિના સૂત્ર ભણે તે અનન્ત સંસારી થાય કે નહી?
३४८ મિથ્યાત્વીના દાનરુચિપણું વિગેરે ગુણે અનુદવા લાયક છે કે નહીં?
૩૪૯ ત્રણ ચત્ય સિવાય બીજા ચિત્ય વંદનીક છે, તેને ખુલાસે
૩પ૦ ચરક પરિવ્રાજક તાપસ વિગેરેને સકામ નિર્જરા હોય કે નહિ? સ્વર પક્ષીને અને મિથ્યાત્વીને પચ્ચક્ખાણ કરાવાય તે માર્ગનુસારી ગણાય કે નહિ? ૩૫૫
૯૪૬
૩૪૭
૯૪૭
૯૪૮
૯૫૦
૯૫૧
૩૫૧
પર

Page #124

વિષય
પૃષ્ઠ
પ્રશ્ન ૯૫૩
૫૪ ૯૫૫
૯પ૭
૯૫૮
૯૬o
૩૯
નિયમમાં સચિનઃ અને વિશ્રય દ્રવ્યમાં ગણાય કે નહિ?
૩૫૫ ગુરુની દેરી દાહભૂમી સિવાય માન્ય છે કે નહિ? ૩૫૬ વ્યવહાર નિશ્ચયઃ સમક્તિનું સ્વરૂપ ૩૫૬ ગૌતમ પડઘા તપમાં પાત્રામાં નાણું મૂકાય કે નહિ? અને તે કયું દ્રવ્ય ગણાય? ૩૫૮ ચૌદશે ચૌમાસી પ્રતિક્રમણ આચર્યું તેમાં પ્રતિક્રમણ ઘટવા તેને શું ખુલાસે છે? ૩૫૮ આ બે ગાથા છુટા પાનામાં દેખાય છે ૩૫૮ સે હાથથી દૂર જવાય તે ગમણુ ગમણે આવાય છે
૩૫૯ શુદ્ધ ભાવે સચિત્ત છેડનારને તે તે નિમાં દુઃખ વેઠવા પડતા નથી પિસાતીને ત્રિકાલ દેવવંદન કરવાનું કયા ગ્રન્થમાં લખ્યું છે?
૩૫૯ પ્રાચીનકાળમાં સાધુઓ ગવાહીને સૂત્ર ભણતા હતા કે નહિ ?
૩૬૦ સાતક્ષેત્રોમાં ક્યા બે ક્ષેત્રે ઉમેરવાથી ૯ ક્ષેત્રો થાય?
૩૬૧ વ્યવહાર રાશિમાં આવેલે જીવ ફેર સૂફમનિ ગાદમાં જાય કે નહિ?
૩૬૧ પિસાતી શ્રાવક સાધુને વહોરાવી શકે કે નહિ ?૩૬૧ ક્રિયાવાદી શુકલ પાક્ષિક કહેવાય, તેને કેટલે સંસાર બાકી હોય?
3१२ પાખંડીના ક્રિયાવાદી ૧૮૦ ભેદે મિથ્યાત્વી હોય કે સમકિતિ ?
૩૬૨ કેવળ દૂધની બનેલી ક્ષીર બીજે દિવસે સાધુએ . લેવાય કે નહિ?
૩૬૨
૯૬૪
૯૯૫
૯૬૭
૯૬૮

Page #125

પ્રશ્ન
૯૭૦
૯૭૧
૯૭ર
૯૭૩ ૯૭૪
૭૫ ૯૭૬
૪૨ વિષય
પૃષ્ટ મીઠું ભય છે કે અભક્ષ્ય? કેરીના ગોઠલા મિશ્રિત છાશ અને સાકર ખાંડ મિશ્રિત છાશ વિગેરે એક દ્રવ્ય ગણાય છે. જુદા દ્રવ્ય ગણાય?
૩૬૩ કે પિસહ ઉપધાનની આયણમાં વાળી શકાય?
૩૬૪ ઉપધાનની વાચન સવારે લહેવી ભુલાણી હોય તે કયારે લેવાય ?
૩૬૪ જિનેશ્વરમાતા કયા ક્રમે સ્વપ્ન દેખે? ૩૬૪ આયણસ્વાધ્યાયઃ ઇરિયાવહિઆ કરી કરાય ૩૬૫ બારવ્રતી શ્રાવક નિયમે સંક્ષેપે કે નહિ? ૩૬પ ગુરુ પગલા કેના કરાય? અને કયા કેસરથી
૩૬૫ વસ્તુપાલ તેજપાલ વીસા પોરવાડ હતા કે દશા પિરવાડ આઠમી વિગેરે પડિયામાં આરંભત્યાગનું સ્વરૂપ. ૩૬૬ પ્રમત્તગુણઠાણે સાધુને પાંચપ્રમાદ કેવી રીતે સંભવે ?
૩૬૭ અવંગદવાર શબ્દનો અર્થ.
३१७ પરપક્ષીની પ્રાર્થનાથી ઉપદેશમાળાની ગાથા જોઈ અપાય કે નહિ?
૩૬૭ પ્રતિષ્ઠિત પ્રતિમા અને સ્થાપનાચાર્ય વિગેરે પરપક્ષીને આપી શકાય કે નહિ?
૩૬૭ અણુસણી શ્રાવકને રાત્રિએ જરૂર પડયે ઉષ્ણુજળ પાઈ શકાય કે નહિ ?
૩૬૮ પુષ્પનાળના દાંડામાં કેટલા છે હેય? ૩૬૮ ભોજન કર્યું હોય તે વાંદણ દેવા પડે છે, તેનું શું કારણ?
પૂજાય?
૯૭૭
૯૭૮
૯૭૯
૯૮૦
૯૭૩
૯૮૪
૯૮૫
३९८

Page #126

પ્રશ્ન
પૃષ્ટ
૯૮૬
૯૭
૯૮૮
૯૯૧
૯૯૨
વિષય ભગવાનë વિગેરે ચાર ખમાસણ કિયાબદ્ધ છે કે નહિ? અને પાટના આચાર્યનું જુદું ખમાસમણ દેવાય કે નહિ? પ્રથમ દિવસે ચેવિહાર એક બે ઉપવાસ કરી બીજે તથા ત્રીજા દિવસે છટ્ઠ અઠ્ઠમ પચ્ચકખી શકાય કે નહિ ?
૩૬૯ કેવળી સમુહુધાત કર્યા પછી કેટલે કાળ સંસા ૨માં રહે
૩૬૯ ભવનપતિદેવના ભવને કયાં છે? ૩૬૯ તેવિહાર ઉપવાસ તથા બીજા પચ્ચક્ખાણ કેવી રીતે પારી શકાય?
૩૭૦ પિસાતી શ્રાવક સાંજની પડિલેહણુને કાજે કયારે લે?
૩૭૧ મીઠું તથા હરડે વિગેરે દૂરથી આવેલ હોય તે ફાસુ થઈ શકે કે નહિ ?
૩૭૧ પડિમાધારી શ્રાવકે લાવેલો આહાર મુનિને વહોરાવે તો કલ્પે કે નહિ?
૩૭૧ શ્રાવકે આનુપૂર્વિએ અને અનાનુપૂર્વિએ નવકાર ગણી શકે કે નહિ ?
૩૭૨ ગુરુ ભક્તિ માટે પુંજણીયે વાયરાનંખાય તેમાં લાભ થાય કે ટોટો?
૩૭ર રાત્રિએ સર્વ અન્નપાણુંમાં ત્રસજી ઉપજી પ્રભાતે નાશ પામે, તે સાચું કે નહિ? ૩૭૨ વડાકપને દિવસે પિસહમાં વધારે લાભ કે પૂજામાં?
૩૨ સંવછરીદિવસે સેપારીસહિત નાણુની પ્રભાવના અપાય કે નહિ ?
૨૭૩ પફખી: ચૌમાસી: સંવછરીના કાઉસ્સગ કરવાનું પ્રયોજન શું? પ્રભુમૂર્તિ સહિત ગુરુમૂર્તિ પાસે દેવવંદન કરાય કે નહિ?
રૂ૭૩
૯૯૪
પ
૯૯૬
૯૯૭
૯૯૮
૩૭૩

Page #127

સન્ન
૧૦૦૧
૧૦૦૨
૧૦૦૩
૧૦૦૪
૧૦૦૫
૧૦૦૬
૧૦૦૦
૧૦૦૮
૧૦૦૯
૧૦૧૦
૧૦૧૨
૧૦૧૩
૧૦૧૪
૧૦૧૧ ચાદપૂર્વી કાર્તિ
૧૦૧૫
૧૦૧૬
૧૦૧૭
૪૪
વિષય
ચૌમાસી અઠ્ઠાઇએ કાંથી બેસે ? વીસસ્થાનક વિગેરેમાં અસજ્ઝાયના દિવસ ગણાય કે નહિ ? શ્રી આણુ વિમલસૂરીશ્વરજીએ કરેલ તપ આયંબિલથી કરાય કે નહિ ?
પૃષ્ઠ
૩૭૩
૩૭૪
૩૭૪
એસણાવાળાને ઉલટી થાય, તેા બીજી વખત વપરાય કે નહિ ? શ્રીહીરસૂરીશ્વરજીએ પ્રસાદી કરેલ ખાર બેલા ૩૭૪ રાક્ષસદ્વીપ જ બુઢીપમાં છે કે લવણુ સમુદ્રમાં ?
સાંજે પચ્ચક્ખાણુમુહપત્તો ખમાસમણુ દઇને પડિલેહાય કે નહિ ? શાસ્ત્રપ્રદ્યુમ્ન સાથે કેટલા મુનિવરે સિદ્ધિ પદ્મ પામ્યા?
૩૭૪
૩૭૭
૩૦.
૧ ક્રોડ ૬૦ લાખ કલશના મેળ ફ્રેવી રીતે થાય ? ૩૭૮ વાસુદેવ: બળદેવની માતા સ્વપ્ના જીવે, તેના નામા
૩૭૮
૩૭૯
શેઠના છ પહેલે દેવલાક ગયા
તેનુ શું કારણ ?
૩૭૯
અપેરે પડિલેહણ વખતે તિવિહાર કર્યાં હાય, તે સાંજે કર્યું પચ્ચક્ખાણુ કરે? ત્રિકાળ પૂજા કરનાર પ્રભાતે નિર્માલ્યવસ્તુ દૂર કરી વાસક્ષેપથી પૂજા કરે કે એમને એમ કરે ? ૩૮૦ શ્રાવકોને પૂજા કરતાં પહેલાં દાતણ કરવું જોઇએ કે નહિ ?
૩૮૦
ગુરુમંદિરનુ` હીરવિહાર એવુંનામ કેમપાડયું છે? ૩૮૦ સતિપત્તુ વૃષ્ણુિ આ ગાથાની વ્યાખ્યા. ૩૮૧ વિનિતા નગરી અષ્ટાપદથી કેટલા ચૈાજન દૂર છે૩૮૩ ગ્રંથની પ્રશસ્તિ.
૩૮૪ થી ૩૮૭
૨૭૯

Page #128

श्री गौतम-गणधराय नमो नमः શ્રી “તપાગચ્છાધિપતિ શ્રી વિજયસેનસૂરિ પ્રસાદીકૃત
પં. શુભવિજય ગણિ વિરચિત
સે ન પ્ર શ્ર
[સાર સંગ્રહ]

Page #129

मङ्गलाचरणम्
प्रणिप्रत्य परं ज्योतिः प्रशान्तदोषं सतां सदा ध्येयम् । પ્રત્યેઃ-ન્યૂ-મિડ઼ે રોોિ-પ્રારા મ્, ॥ ॥ तत्तद्बहुश्रुतावलि -सङ्घविनिर्मित-विचित्रपृच्छानाम् । શ્રી-વિનયસેનવૃત્ત-પ્રમાણિતાન્યુારાન્તિ મા । ૨ । अङ्गोपाङ्ग-प्रकरण-तट्टीका - गुरुपरंपरादीनाम् | स्व-मत्याऽऽत्मस्मृतये संगृह्यन्ते यथावगमम् ॥ ३ ॥ त्रिभिर्विशेषकम्
અઃ જૈના દોષો તદ્દન શાંત થયા છે, અને જે હુમ્મેશ સત્તાને ધ્યાન કરવા યાગ્ય છે, વિધ્રોના નાશ કરનાર છે, અને લેાકાલાકનું સ્વરૂપ પ્રકારો છે, એવી પરમ જ્યોતિ રૂપ શ્રી તીર્થંકર દેવાને પ્રણિપાત કરીને એટલે મન વચન કાયાએ નમરકાર કરીને—
અગા, ઉપાંગા, પ્રકરણા, અને તેઓની ટીકાઓ તથા ગુરુ પરંપરાના મતને અનુસરીને શ્રી વિજયસેન સૂરીશ્વરજી મહારાજાએ બહુશ્રુત મુનિમહારાજાઓએ અને શ્રી સોએ પૂછેલા વિવિધ પ્રશ્નાના ઉત્તરા આપવાની કૃપા કરી હતી. તે પ્રશ્નાત્તરાના હું પોતાના સ્મરણ માટે મારી બુદ્ધિ અનુસાર સંગ્રહ કરું છું. ૧–૨–૩

Page #130

મહોપાધ્યાય શ્રી વિમલહર્ષ ગણિકૃત પ્રશ્નાના
ઉત્તરપ્રશ્નઃ ૧ જ્ઞાનપંચમીના ઉજમણાનું દ્રવ્ય જ્ઞાન દ્રવ્ય કહેવાય ? કે
મંડપમાં પધરાવેલ જિનેશ્વરદેવેની સામે મૂકાએલ હેવાથી
દેવદ્રવ્ય કહેવાય? ઉત્તર–ઉજમણાના જ્ઞાનના બધા ઉપકરણે જ્ઞાન દ્રવ્ય છે. અને
તે જ્ઞાન ભંડારમાં મૂક્યા. અને બીજા જે હોય તે દેવદ્રવ્ય કહેવાય, એમ જણાય છે [ દર્શન અને ચારિત્રના ઉપકરણ
સિવાયના ] ૧-૧–૧–૧ પ્રશ્ન ૨ બનાવવામાં આવતી જિન પ્રતિમાનું મોટામાં મોટું અને તદ્દન નાનું પ્રમાણ કેવું હોય?
જો મોટામાં મોટું પાંચસે ધનુષ્યનું હોય, અને નાનામાં નાનું અંગુઠા જેવડું હોય, તે પિતતાના શરીર પ્રમાણે
વીશે ય જિનની કરાવીને ભરત મહારાજાએ અષ્ટાપદ પર્વત ઉપર ભરોવેલી પ્રતિમાઓમાં મહાવીર પ્રભુની મૂર્તિ ઉસે ધાંગુલે સાત હાથ પ્રમાણુવાળી છતાં, ભરત મહારાજના અંગુઠા જેટલી પણ કેમ થાય? કેમકે-ઉન્મેઘાંગુલની ગણતરીએ–ચાર ધનુષ અને ૧૬ આંગુલેઃ ભરત મહારાજનું
એક આત્માગુલ થાય છે. ઉત્તર–ભરત મહારાજાએ મહાવીર ભગવંતની મૂર્તિ તેમના
શરીર પ્રમાણે ભરાવેલ છે, તેથી તે ભારતના એક આત્માગુલ પ્રમાણે થતી નથી, તે પણ તેમાં કઈ દેષ આવતું નથી.

Page #131

કેમકે—મૂર્તિ ના પ્રમાણમાં ભરત મહારાજાના અગુલના અધિકાર નથી. અને તેનુ પ્રાયિકપણું છે ॥ ૧–૧–૨–૨ ૫ પ્રશ્નઃ ૩ પુખર-વર-દીવડું અને સિદ્ધાણં બુદ્ધાણંના કયા આવશ્યકમાં સમાવેશ થાય ?
ઉત્તર—બન્નેયના કાઉસ્સગ્ગ આવશ્યકમાં સમાવેશ થાય છે, એમ આવશ્યક બૃહદ્વ્રુત્તિના અનુસારે જણાય છે
॥ ૧–૧–૩–૩૫
મશઃ ૪ બાર પદાની પાસે તીર્થંકરદેવ ચાર રૂપે એક યોજન ભૂમિમાં ફેલાતી દેશનાએ ધમ ઉપદેશ કરે છે,અને ધમ દેશના પૂરી થયા બાદ સ્વામિ દેવછન્દામાં પધારે છે, ત્યાર બાદ—ગણુધર મહારાજા દેશના આપે છે. તે ચાર રૂપે ? કે એક રૂપે ? અને ચેાજન ગામિની દેશના એ ? કે–સહુજ સ્વરે ? જો એક રૂપે હોય, તેા ખારે પદા માંઢામાંહે સ કાચાઇ જાય ? કે—જેમ પ્રથમ બેઠેલી હતી, તેમજ બેસી રહે છે ? ઉત્તર——તીર્થંકર મહારાજાની દેશના પછી બીજી પૈરુષીમાં ગણધર મહારાજા સ્વાભાવિક અને એકરૂપે દેશના આપે છે. એમ જણાય છે. ચાર રૂપે તથા ચેાજનગામિની વાણીએ ધર્મ દેશના તા તીર્થંકરદેવના અતિશય તરીકે શાસ્ત્રમાં કહેલ છે, ગણધર મહારાજાના અતિશય તરીકે હેલ નથી.
અને બાર પદાના સાચ બાબતમાં તે અવસરે જે ઉચિત ઈચ્છા મુજબની પ્રવૃત્તિ થતી હૈાય, તેમ જાણી લેવું. કેમકે–એ બાબતની ચાક્કસ હકીક્ત શાસ્ત્રામાં જોવામાં આવતી નથી !! ૧–૧–૪-૪ ૫
પ્રશ્નઃ ૫. વિજયાદિ અનુત્તર વિમાનવાસી દે નારકી તિર્યંચઃ અને ભુવનપતિઃ દેવામાં જાય કે નહિ ?

Page #132

ઉતર–અનુત્તર વિમાન વાસી દે અનન્તરપણે કે પરંપરાએ
નારકીઃ તીચર ભવનપતિ વ્યન્તર કે જતિષ્કામાં ઉત્પન્ન થતા નથી. એવા શબ્દો પ્રજ્ઞાપના સૂત્રના પંદરમા પદની
ટીકામાં છે. ૧–૧–૫–૫ પ્રશ્ન: ૬. અતિચારની આઠ ગાથા ન આવડતી હોય, તે કાઉસ્સગ્નમાં
આઠ નવકાર ગણે છે. પરંતુ આઠ ગાથાના અને ચાર નવકારના શ્વાસોચ્છવાસ ૩ર થાય, અને આઠ નવકારના તે ૬૪ થાય,
તેનું કેમ? ઉત્તર–જેને આઠ ગાથા ન આવડે, તેની પાસે આઠ નવકારને
કાઉસગ્ન કરાવાય છે, તેમાં શ્વાસોચ્છવાસનું પ્રમાણ ગણાતું નથી. ગાથાને સ્થાને નવકાર ગણાવાય છે. ૧-૧-૬-૬
મહેપાધ્યાય શ્રી મુનિવિજયગણિત પ્રશ્ન
ના ઉત્તરે.
પ્રશ્ન ૧. વાસુદેવ કેટિશિલા ઉપાડે છે, તે શાશ્વતી કે અશાશ્વતી
છે? અને તે ક્યાં છે? તથા તે કેટશિલાને સર્વે વાસુદેવ આખી ઉપાડે? કે તેને કેઈપણ ભાગ ઉપાડે છે? તે ક્રેડ મનુષ્યથી ઉપડી શકે, માટે કેટિશિલા, એવું નામ એ જ
અર્થને બરાબર અનુસરીને છે? કે બીજા હેતુથી છે? ઉત્તર–કેટિશિલા અશાશ્વતી જણાય છે. કેમકે-શાસ્ત્રમાં ગંગા સિંધુ વૈતાઢચા વિગેરે શાશ્વત્ પદાર્થોમાં તેની ગણતરી જોવામાં આવતી નથી. અને તે કેરિશિલા મગધ દેશમાં દશાર્ણ પર્વતની પાસે છે.

Page #133

સર્વ વાસુદેવ આખી ઉપાડે છે. તેને કોઈ પણ એક ભાગ ઉપાડે છે ” એમ નહિ.
પરંતુ પહેલે વાસુદેવ છત્ર સ્થાન સુધી, અને છેલ્લે ભૂમિથી ચાર આંગુલ ઉંચી ઉપાડે છે. અથવા મહા મહેનતે ઢીંચણ સુધી ઉપાડે છે.
સામાન્ય કોડ મનુ ઉપાડી શકે તેવી છે, તેથી અને શાન્તિનાથ વિગેરે છ જિનેશ્વરોના કેડો મુનિવરે તેના ઉપર. સિદ્ધિપદ પામ્યા છે, તેથી કેટિશિલા કહેવાય છે. એવા
અક્ષર તીર્થકલ્પ વિગેરેમાં છે. ૧–ર–૧–૭ પ્રશ્ન: ૨ સાંજના પ્રતિક્રમણમાં સઝાય કરતી વખતે આદિમાં અને
અંતમાં નવકાર કહેવાય છે, તેમ બીજે ઠેકાણે સક્કાઓમાં
આદિ અને અંતમાં નવકાર કહેવો કે નહિ? ઉત્તર_યાં બે આદેશે એટલે “સઝાય સંદિસાહ” અને
“સઝાય કરું” એમ માનવામાં આવે, ત્યાં આદિ અને અંત માં સંપૂર્ણ નમસ્કાર કહેવાય. અને જ્યાં એક જ આદેશ એટલે “સઝાય કરું” એમ આદેશ માગવામાં આવે, ત્યાં આદિમાં એકજ નવકાર કહેવાય છે. વળી સાંજના પ્રતિક્રમણમાં સઝાય પછી આખે નવકાર ગણવાનું સામાચારી વિગેરેમાં દેખાતું નથી, પણ પરંપરાએ તો સંપૂર્ણ નવકાર કહેવાય છે. તેથી મંગલરૂપ હોવાથી તેમાં દોષ નથી. એ
છે ૧–ર–ર–૮ પ્રઃ ૩, પાક્ષિકખામણ થઈ રહ્યા બાદ “ઈચ્છામે અણુસદ્ધિઓ
એવા અક્ષરે જે બેલાય છે, તે ગીતાર્થ મુનિવરે કહેવા? કે સર્વ સાધુઓએ કહેવા?

Page #134

ઉ રૂામો નુતર્ક એવા અક્ષરા “ તમામ સાધુઓએ કહેવા - એમ સામાચારીમાં કહ્યું છે ! ૧-૨-૩–૯ ॥
૪૦ ૪ મત્તાઙદ વિગેરે કલ્પવૃક્ષેા વનસ્પતિ વિશેષ છે ? કે વાદળા વિગેરેની જેમ વિસ્રસાપરિણામી છે ?
ઉ॰ જીવાભિગમ સૂત્રની ટીકા વિગેરે ગ્રંથાને અનુસારે—તે મત્તાદ વિગેરે કલ્પવૃક્ષેા તેવા પ્રકારની ક્ષેત્ર વિગેરે સામગ્રીથી ઉત્પન્ન થયેલ સ્વભાવે કરીને બને છે. માટે વિશ્વસા પરિણામવાળા છે. અને ઋષિદત્તા વિગેરે કથાનક ગ્રંથામાં કલ્પવૃક્ષનું બીજ વાવવાનું દેખાડેલ હાવાથી વનસ્પતિ વિશેષ પણ હાય, તેમ સમજાય છે. ॥ ૧-૨-૪-૧૦ ॥
પ્ર૦ ચીભડું વિગેરે ખીજવાળી વસ્તુ અગ્નિએ પકવ્યા વિના કૈવલ રાઇના સરકાર દેવામાં આવે, તે અચિત્ત થાય ? કે નહિ ?
ઉ॰ કાચાં ચીભડા પ્રમુખ–સબીજ: અથવા નિબી જઃ કળા પ્રબળ અગ્નિ અને મીઠાના સરકાર વિના અચિત્ત થતા નથી. ॥ ॥ ૧–૨–૫–૧૧ ॥
પ્ર૦ ૬ સામાચારીમાં નવમાં દ્વારમાં કાલગ્રહણની વિધિમાં નિિિન્તરિત એવા શબ્દ આવે છે, તેના વ્યુત્પત્તિઃ ભાવા કહેવા કૃપા કરશેા.
३० मार्जारादिना मूषिकादैा गिलितो गिलिते इति गिलितः सन् વૃત્તિષ્ટિતો-વાન્તઃ, તસ્મિન. ઝેડથે ? બિલાડા વિગેરેએ ઉંદર વિગેરે અન્યસ્થાનમાં ગન્યા હોય. અને સાડ઼ હાથની સાધુઓની વસતિ છે, તેમાં તે બિલાડા વિગેરેએ આવી વમન કર્યો હૈાય; તા અસજ્ઝાય થાય નહિ.” એમ આવશ્યક ટીકા આદિ ગ્રંથામાં કહ્યું છે. ૫ ૧-૨-૬-૧૨ ૫

Page #135

૩
સુરતના શ્રાવકાએ ઉપાધ્યાય શ્રી કલ્યાણુવિજયગણિદ્વારા કરાવેલ પ્રશ્નાના ઉત્તરો.
પ્ર૦ ૧. કાઇ એક પાસહ્યા વિગેરે મૂલકમ વિગેરેમાં દુષ્ટ ક્રિયાકારી હાય, પણ શુદ્ધ પ્રરૂપક હાય. અને બીજો તપસ્યા વિગેરે બહુ ક્રિયા વાળા ઢાય, પણ ઉત્સૂત્ર પ્રરૂપક હોય. આ બેમાં કાણુ બહુલસંસારી અને કાણુ અલ્પ સંસારી ?
ઉ૰ આ બેમાં—કાણુ બહુલ સંસારી? અને કાણુ અલ્પસંસારી ? તે નિ ય આપણાથી કરી શકાય નહિ. કેમકે તેવા પ્રકારના શાસ્ત્રના અક્ષરો દેખાતા નથી. તેમજ, જીવાના પરિણામ વિચિત્ર હોય છે. તેને સર્વથા નિર્ણય તા સર્વજ્ઞ ભગવાન્ કરી શકે. પરં'તુ, વ્યવહારને અનુસરીને ઉત્સૂત્રપ્રરૂપક બહુલ સ’સારી હાય, એમ સભવે છે. ।। ૧–૩–૧–૧૩ ॥ પ્ર૦ ૨. અગીતા સાધુને સ્વતંત્રપણે વિચરવામાં અનન્તસ`સારિપશું જ થાય ? કે નહિ ?
"
ઉ૰ અગીતા સાધુનેસ્વતંત્રપણે વિચરવામાં અનન્ત સંસારિપણું પ્રાયઃ કરીને થાય. ચોક્ક્સ જ થાય. ” એમ કહેવાય નહિ કારણ કે-કમ પરિણતિ વિચિત્ર હોય છે. ॥ ૧–૩–૨-૧૪ ॥ પ્રશ્ન ૩. સાધુને માસકલ્પ વિગેરે વિધિનિયત ચોક્કસ છે ? કે નહિ ?
ૐ સાધુને માસપાદિ વિહારમાં ઐકાન્તિપણુ નથી, કેમકે કારણ ન હેાય, તે માસકલ્પાદિ વિધિએ વિહાર કરે, અને કારણ હાય, તે બહુ કાલ સુધી પણ એક સ્થાનકે રહી શકે. કેમકે

Page #136

と
पंच समिया तिगुत्ता, उज्जुप्ता संजमे तवे चरणे ।
वाससपि वसंता सुणिणो आराहगा भणिया ॥ १ ॥ અર્થ-પાંચ સમિતિઃ ત્રણ ગુપ્તિઃ સજમ: તપઃ અને ચારિત્રઃ
માં ઉદ્યમી મુનિવર એક સ્થાનકે સો વર્ષ સુધી વસ્યા ઢાય, તે પણ આરાધક કહ્યા છે.
આ પાઠથી એક ઠેકાણે વધારે વખત રહી શકે.
।। ૧–૩–૩–૧૫ ||
૫૦૪, એક આંખવાળા નાળિયેર વિગેરેની સાંસારિક ફળની ઈચ્છાથી પૂજા કરવામાં મિથ્યાત્વ લાગે ? કે નહિ ?
ૐ આલાના લાભ માટે દક્ષિણાવર્તી શ`ખ વિગેરેની પેઠે એકાક્ષિ નાળિયેર વિગેરેની પૂજા કરવામાં મિથ્યાત્વ લાગે, તેવું અમારા જાણવામાં નથી. ૫ ૧૩-૪-૧૬ ॥
૫૦ સભ્યદૃષ્ટિ સિવાયના જીવોને નિર્જરા જરા પણ ન થાય? કે ચાડી ધણી થાય ?
ઉ૰ સમકિતિ સિવાયના જીવાને નિરા જરા પણ ન થાય, એમ તે કહી શકાય નહિ. કેમકે
अणुकंपsकामनिज्जर बालतंवे दाण- विणय - विब्भंगे । સંગોન—વિવકોને વસાવ—-સારે ॥ આવશ્યક નિયુŚક્તિની આ ગાથામાં કહેલી અકામ નિરા મિથ્યાદૃષ્ટિને સમક્તિની પ્રાપ્તિના કારણ તરીકે જણાવી છે. અને કેટલાક ચરક પરિવ્રાજક વિગેરે સંન્યાસીઓને પેતાની ઈચ્છાપૂર્વક બ્રહ્મચર્યનું પાલનઃ અદત્તાદાનના ત્યાગઃ વિગેરે નિયમાથી પાંચમા બ્રહ્મદેવલાક સુધી ઉપજવાનુ કહેલુ' હાવાથી તેઓને સકામ નિર્જરાના પણ સંભવ દેખાય
છે. ।। ૧–૩-૫-૧૭ ||

Page #137

૧૦
મસૂત્ર પ્રરૂપણા કરવા છતાં મહાવ્રતનું પાલનઃ તપશ્ચર્યાઃ વિગેરે ક્રિયા કરે, તેા તે હળવાકર્મી થાય કે નહિ ?
ઉ॰ ઉત્સૂત્રપ્રરૂપ નિન્હેવ વિગેરે મહાત્રતની ઉક્રિયા સહિત હેાય, તા ઉત્કૃષ્ટથી નવમાર્ગે વેયક સુધી ઉપજે છે, તેથી—મહાત્રતની ક્રિયાદ્વારા મેળવેલ શુભ ફલ તેને ભલે હોય, પણ તેને હળવા કર્મીપણું થાય કે ભારે કીપણું થાય ? તે તે સજ્ઞ ભગવાન જાણે. ।। ૧–૩-૬-૧૮ ।
૪
ઉપાધ્યાય શ્રી મેઘવિજય ગણિકૃત–પ્રશ્નાના ઉત્તરા
મ॰ ભગવતીસૂત્રમાં–“લાકપાળ દેવા પૂર્વઃ પશ્ચિમ ઉત્તરઃ અને દક્ષિણઃ દીશામાં રહે છે.” એમ બતાવ્યું છે. છતાં “તેઓને દક્ષિણ દીશામાં જ થતા ચહેાની શ્રેણી, વિઘ્ન, અતિવર્ષોંદ, લાઢા વિગેરે ખાણાની હાલત વિગેરે કાર્યો, અજાણમાં હાતા નથી.’’ એમ બતાવ્યું છે, તે ફક્ત દક્ષિણ દિશાજ પકડી છે, પણ બીજી દીશાએ કહી નથી, તેનુ શું કારણ છે ? ઉ॰ ભગવતી સૂત્રમાં “ચારે લેાકપાલ દેવને દક્ષિણ દીશામાં થતા જે પૃથક પૃથક્ કાર્યો અજ્ઞાત હાતા નથી” એમ બતાવ્યું છે. તે દક્ષિણદિશા મેરુપર્વતની અપેક્ષાએ જાણવી. પણ સાધમેન્દ્ર વિમાનની અપેક્ષાએ લેવી નહિ. ૧–૪–૧–૧૯ ૫ ૫૦ કકિરણાવલી ગ્રંથમાં “મરુદેવા અધ્યયનની વિભાવના કરતાં મહાવીર ભગવંત સિદ્ધિ પદને પામ્યા.” એમ કહ્યું છે. તે તે મરુદેવા અધ્યયન કઈ રીતીએ વિભાળ્યું ? તે રૂડી રીતે જણાવવા કૃપા કરશો ?

Page #138

ઉ૦ કલ્પસૂત્રની અવચૂર્ણિમાં “મરુદેવાઅધ્યયનને વિભાવતાં
એટલે પ્રરૂપણા કરતાં જ સિદ્ધ થયા છે એમ કહ્યું છે. બીજી વિભાવનની રીતિ બતાવી નથી. તે ૧–૪–૨–૨૦ છે પ્ર. પાક્ષિક ખામણાના અવસરે દરેક શ્રાવકો મનમાં નમકારમંત્ર
ગણે કે નહિ? ઉ૦ સાધુઓ હોય, તે પાક્ષિકખામણમાં શ્રાવકે નમરકાર મંત્ર
મનમાં ગણે નહિ. પણ સાધુઓ કહે, ખામણાસૂત્ર તે સાંભળે. સાધુઓન હેય તો શ્રાવકે પખિસૂત્રને સ્થાનકે, વંદિત્તાસૂત્ર કહે. અને ખામણાના સ્થાનકે નમસ્કારસૂત્ર કહે. તેમ પરં-- પરા ચાલી આવી છે. આ ૧–૪–૩–૨૧ છે
ઉપાધ્યાય શ્રીમવિજયગણિત પ્રશ્નોના
ઉત્તરે પ્ર. વૈદિયરૂપને બનાવતા દેવો વિગેરે જે એકેન્દ્રિયથી માંડીને પચે
દ્રિય સુધીનું જીવરૂપે વૈક્રિય શરીર બનાવે છે, ત્યારે તેમાં પિતાના. આત્મપ્રદેશ નાંખે છે, તેવી રીતે-થાંભલા વિગેરે અચેતન પદાર્થ
વિક, તે તેમાં પિતાના આત્મપ્રદેશ નાંખે કે નહિ? ઉ. દેવો થાંભલા વિગેરે અચેતન પદાર્થ બનાવતાં તેમાં પિતાના,
આત્મપ્રદેશ સંક્રમાવે નહિ, એમ જણાય છે. કેમકે-જીવાભિગમસૂત્રમાં ચોથી પ્રતિપત્તિમાં દેવ ગતિના અધિકારે કહ્યું
“હે ભગવાન!સિા ધર્મ ઈશાન દેવકના દેવે એકરૂપની વિદુર્વણ કરવા સમર્થ છે?કે–બહુ રૂપની વિકર્વણા કરવા સમર્થ છે?” ઈત્યાદિક સૂત્રમાં બતાવ્યું છેકે–“દેવો પિતાના

Page #139

r
આત્મપ્રદેશ એ સહિત એકેન્દ્રિય વિગેરે એકઃ અને રૂપા પણ બનાવી શકે છે. અને આત્મપ્રદેશ વિનાના પ્રાસાદઃ ધટઃ પટઃ વિગેરે ભિન્નરૂપે પણ બનાવી શકે છે. ।। ૧-૫-૧-૨૨ ॥ પ્ર૦ પિણ્ડવિશુદ્ધિના ર્તી જિનવલ્લભગણિ ખરતરગચ્છીય છે ? કે અન્યગચ્છીય છે ?
૬૦ જિનવલ્લભગણનુ ખરતગચ્છીયપણું સંભવતુ નથી. કેમકે—તેમણે કરેલ પાષવિધિ પ્રકરણમાં “ઉપવાસ કરવાની શક્તિના અભાવે, શ્રાવકાને જમવા–એકાસણુ વિગેરે કરવા’તુ કહેલું છે. તેમજ કલ્યાણક સ્તત્રમાં શ્રી વીરભગવાનના પાંચ કલ્યાણકા જણાવ્યા છે. તેથી જિનવલ્લભગણિની સામાચારી ભિન્ન છે, અને ખરતરાની સામાચારી ભિન્ન છે.
II ૧-૫–૨–૨૩૫
પ્ર॰ જ ખૂદ્વીપમાં નદીએની કુલ સંખ્યા ચાદ લાખ છપ્પન ા રની જ‘ખૂદ્દીપ પન્નતિમાં કહી છે, તેમાં દરેક ૨૮ હુન્નરના પરિવારવાળી અતર નદીએ ગણી નહિ, તેનુ શું કારણ છે? ઉજ ખૂદ્દીપ સંગ્રહણી વિગેરે ગ્રંથામાં જેમ કુરૂક્ષેત્રની ૮૪ હજાર નદીઓની ગણત્રી કરી નથી. તેમ આમાં પણ અંતનદીઓના પરિવારની ગણતરી કરી નથી. તેમાં પૂર્વાચાર્યોની અવિવક્ષા જ કારણ સંભવે છે. ॥ ૧-૫-૩-૨૪ ॥
પ્ર૦ બારવ્રતધારી પાસાતીયાને અને સળંગ ચારઃ આઇઃ દસઃ લાગલાગત પાષધ કરનારાઓને જે આલેાયણઃ પ્રાયચિત્તઃ અપાય, તે ઉપધાન આલેાયણના અનુસારે અપાય કે કાઈ બીજી રીતીએ અપાય ?
ઉ॰ ખારવ્રતધારી પાસાતીય વિગેરેને આલેાયણઃ પ્રાયશ્ચિત્તઃ સામાત્યથી જીવધાત વિગેરેમાં જે અપાય છે, તે મુજબ અપાય છે.

Page #140

૧૩
પણ ઉપધાન આયણના અનુસાર અપાતું નથી.
૧-૫-૪-૨૫ પ્ર. ભરતક્ષેત્રના માગધ વિગેરે તીર્થો જંબુદ્વીપની જગતીની
પહેલાં છે? કે લવણસમુદ્રમાં છે? ઉ, ભરતક્ષેત્ર સંબંધી માગધ વિગેરે તીર્થો જગતીથકી
આગળ લવણસમુદ્રમાં છે, એમ જણાય છે. કેમકે જંબુદ્વીપ સમાસમાં ભરતક્ષેત્રના વર્ણનના અધિકારમાં-માગધઃ વરદામપ્રભાસતીર્થદ્વાર” ઈત્યાદિક કહ્યું છે. ૧-૫-૫-૨દા
पणकोडि अडसही लक्खा नवनवइ सहस्स पंचसया । चुलसी अहिया रोगा छठे तह सत्समे नरए ॥१॥
આ ગાથા ક્યા ગ્રંથમાં છે? અને પહેલી વિગેરે નારકીમાં કેટલા રંગે હોય ? ઉ આવા પાઠવાલી આ ગાથા કેઈ ગ્રંથમાં જોવામાં આવી હૈય,
એમ સમરણમાં નથી. પણ આવા ભાવાર્થવાળી ગાથા ઉપદેશ રત્નાકરમાં છે. તે નીચે મુજબ– रोगाणं कोडीओ हवंति पंचेव लक्ख अडसही । नवनवइ सहस्साई, पंचसया तहय चुलसीइं ॥१॥
પાંચડઃ અડસઠલાખ નવાણુ હજારઃ પાંચસે ને ચેરાશ રેગે છે. આ રોગો અપ્રતિષ્ઠાન નરકાવાસમાં નિત્ય હોય છે, અને બીજે પણ યથાયોગ્ય સંભવે છે. તેથી મનુષ્યભવમાં આટલા બધા જે રેગે વિનાશના કારણભૂત છે, તે મનુષ્યભવ પામીને ધર્મજ સારભૂત વસ્તુ છે, એમ માની સર્વ શક્તિએ તેમાં આદરવાળા થવું. આ ૧-૨–૬–૨૭ છે બીજાઓ પૂછે છે કે-શ્રાવકને સામાયિક અધ્યયન વિગેરેના

Page #141

ઉપધાને ક્યા? તેને ઉત્તર શું આપો? ઉ૦ મહાનિશીથ વિગેરે શાસ્ત્રામાં ચિત્યવંદન સૂત્રોના ઉપધાન
વહેવા કહ્યા છે પણ સામાયિક અધ્યયન વિગેરેના કહ્યા નથી. અને જે વળી ઉપધાન વિના પણ સામાયિક વિગેરેનું ભણવું થાય છે, તે છતવ્યવહાર તથા સંપ્રદાય પ્રમાણને આશ્રયીને છે. કેમકે-વિચારામૃત સંગ્રહ ગ્રંથમાં શ્રાવક પ્રતિક્રમણરૂપ છ દ્વારમાં કહ્યું છે કે-“શ્રાવકે નવકારમંત્ર વિગેરે કેટલાક સૂત્રને બાદ કરી, બાકી જે સામાયિક સૂત્રથી માંડી ષજીવનિકાયસૂત્ર સુધી ભણે છે, તે, અને વિના ઉપધાને નવકારમંત્ર વિગેરે ભણે છે, તે, છતવ્યવહાર તથા
સંપ્રદાય પ્રમાણથી ભણે છે. તે ૧-૫-૬-૨૮ છે પ્ર. જિનેશ્વરના અંતરમાં સાધુઓને વિચ્છેદ થયે હૈય, ત્યારે
પ્રત્યેકબુદ્ધ વિગેરે કેવલી હોય કે નહિ? જે હોય, તો બીજા
એને ધર્મોપદેશ કરે કે નહિ ? ઉ. પ્રવચનસારદ્વારની ટીકામાં-“તીર્થને ઉચ્છેદ થયે હોય,
ત્યારે પ્રત્યેક બુદ્ધ વિગેરેને કેવલજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય, એમ સ્પષ્ટ કહ્યું છે. પરંતુ બીજાઓને ધર્મોપદેશને નિષેધ કરનારા અક્ષર
જોવાનું મરણમાં નથી ર-પ-૭-ર૮ છે પ્ર. વૃદ્ધશત્રુંજય માહાભ્યમાં–સમવસરણના ત્રીજા કલાના
દ્વારમાં દ્વારપાલને આશ્રયીને કહ્યું છે કે “દરેક કલ્લે દરેક બારણે શ્રેષ્ઠશૃંગારધારણ કરીને રહેલા તુમ્બરુ વિગેરે દેવ દંડધારી પ્રતિહારે હોય છે.”
શ્રી શાંતિનાથ ચરિત્રમાં કહ્યું છે કે “રૂપાના કિલ્લાના બારણાઓમાં દરેક દ્વારમાં મનુષ્યના માથાની માળાવાળો અને " ખવાંગી-જટા અને મુકટે કરી શોભિતતું બરુદેવ રહેલ છે.”

Page #142

હેમચંદ્રસૂરીશ્વરજીએ બનાવેલ વીરચરિત્રમાં કહ્યું છે કે-“અન્ય કિલ્લામાં દરેક બારણે મનુષ્યના શીરની માળાવાળ ખર્વાંગી અને જટા તથા મુકુટ કરી શોભિત તુંબર દેવ દ્વારપાલ હોય છે.'
ળિો જેવીવલ્ય એ રસ્તોત્રમાં કહ્યું છે કે-“ત્રીજા કિલ્લામાં બહાર દ્વારપાલ દેવે તુંબર ખાંગીઃ કપાલી જટામુકુટધારી પૂર્વ વિગેરે દિશાઓમાં હોય છે, અને તુંબરૂદેવ પડિહારી છે.”
આ પ્રકારે મતાન્તરે દેખાય છે, તેથી નવીન બનાવાતા - મિસરણમાં ક્યા નામવાળા અને કેવા શસ્ત્રવાળા પડિહાર કરવા? ઉ૦ નવાં રચવાતાં સસરણમાં સમોસરણ સ્તોત્ર અનુસાર
પડિહારોના રૂપે બનાવવા અને દરેક બારણે થઇ ગુગલ એ પદ ઉપલક્ષણમાં સમજવાથી બે પડિહારના રૂપે સરખા
શરૂવાળા હોય છે. એમ સમજાય છે. તે ૧–૫–૮–૩૦ છે " પ્ર. “ચઉદ પૂર્વીએ જધન્યથી પણ છઠા દેવલોકમાં ઉપજે છે.”
એવા અક્ષરો કયા સિદ્ધાન્તમાં છે? તે સ્પષ્ટપણે દેખાડવા કૃપા
કરશે? ઉ, ચઉદ પૂર્વીઓ છટ્ઠા દેવલેક સુધી ઉપજે છે. તેવા અક્ષર
ભગવતીની ટીકામાં મહાબેલના અધિકારમાં છે. તેમજ જિનભદ્રગણિક્ષમાશ્રમણની બહસંગ્રહણી વિગેરે ગ્રંથમાં સ્પષ્ટ કહેલ છે.
વળી, મહાબલ ચઉદપૂર્વે પાંચમા દેવલોકમાં ઉપયાનું લખ્યું છે, તે તો “પૂર્વેની વિરમરણે દશાને લીધે બન્યું છે.'
એમ ઋષિમંડલની ટીકામાં કહ્યું છે. - સિદ્ધાન્તમાં તો કેઈપણ ઠેકાણે અક્ષરે જોયાનું સ્મરણમાં નથી. ૧–૫–૯–૩૧ |

Page #143

૧૬
પ્રસાગારિક અણુસણ એક બે ત્રણ વિગેરે દિવસનું કરવું હોય,
તે કg ને તુ પો એ ગાથાથી ઉચ્ચરાવાય?કે કોઈ બીજી રીતે?
જે આ ગાથાથી ઉચ્ચરાવાય, તે “ આહારઃ ઉપધિઃ વિગેરેને ત્યાગ મરણબાદ થાય.” એમ આ ગાથાને
ભાવાર્થ છે. તો તે રીતિ બતાવવા કૃપા કરશે ? ઉ નથsofમાં ઇત્યાદિક આગાએ કરી જેણે આહાર
વિગેરેનું પચ્ચકખાણ કરેલું હોય, તેને આ ગાથાથી અણસણ કરાવાય છે. એમ જાણવામાં છે. પરંતુ-એકલી એ ગાથાથી જ કરાવાતું નથી.
આની સવિસ્તર હકીકત શ્રાદ્ધવિધિ ટીકામાં રાત્રિના કલ્યના અધિકારમાં છે. ! ૧-૫-૧૦-૩રા પ્ર. દેરાસર વિગેરેના ખર્ચને માટે ઘર ક્ષેત્ર વાડી વિગેરે જે ચાલુ
સ્થિતિમાં હોય તે દેરાસર વિગેરેની નિશ્રાએ અર્પણ કરી દેવામાં આવે, તે વ્યાજબી મનાય. પણ નવીન ક્ષેત્ર વિગેરે તેની નિશ્રાએ બનાવવામાં આવે, તે કેવી રીતે વ્યાજબી ગણાય?” એમ કેટલાક પ્રશ્ન પુછે છે, માટે તેને ઉત્તર આપવા જે કંઈ ગ્રંથમાં તેવી બાબત કહેલી હોય, તે તે જણાવવા
કૃપા કરશો? ઉ૦ ચાલુ ક્ષેત્રઃ ઘરઃ વાડી. વિગેરે દેરાસર વિગેરેને અર્પણ કરાય
છે, તેમ કારણ હોય તે નવીન ક્ષેત્ર ઘરર વાડી વિગેરે બનાવવા પડે, તેમાં દ્રવ્ય ક્ષેત્રઃ કાલઃ ભાવની વિચારણાએ અનુચિત લાગતું નથી.
જેમ જુના પાષાણુ ઈંટ વિગેરેના અભાવેઈટ વિગેરે નવાં બનાવાય છે, તેમ આમાં પણ સમજવું. કેમકે–શ્રી શત્રુંજય

Page #144

S
સહાત્મ્યમાં કહ્યું છે, કે “ ભરત ચક્રવતિ એ વાકર પાસે અનેક તળાવ અને વનશ્રેણિઓએ વિભૂષિત શ્રી આદીશ્વર ભગવાનના મહાન્ પ્રાસાદ કરાવ્યા.” અને તે જ ગ્રંથમાં—“તે તે નદી અને કુડા ઈંદ્રાદિક દેવાએ કરાવ્યા.” એવે સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ મળે છે. ।। ૧-૫–૧૧–૩૩ ॥
પ્ર॰ શ્રાવિકા મૂળવિધિએ ઉપધાન કરતી હાય, તે તેના અવાધ્યાયના ( અંતરાયના) ત્રણ દીવસ સંબંધીતપઃ તથા વેણુ : ગણતરીમાં આવે કે નહિ ? પહેલાં તા—“ તપ ગણતરીમાં આવે નહિ.” એમ સાંભળેલ છે, તેથી પ્રશ્ન પુછ્યા છે.
– અવાધ્યાય—અંતરાય સંબંધી ત્રણ ઢીવસનું તપઃ તથા પવેણું: નકામું જતું નથી.'' એમ વૃદ્ધવાદ ચાલ્યો આવે છે. માટે સેાળમે દ્વીવસે વાચના અપાય છે. વાચના ખાદ ત્રણ પેાસહ કરાવાય છે. તેમાં વેણાની ક્રિયા કરાવાતી નથી.
॥ ૧-૫–૧૨–૩૪ ।।
૫૦-સાધમ વિગેરે દેવલાકામાં દરેક પાથડે [ પ્રતરે ] તમામ વિમાનાના આધારભૂત એક ભૂમિ હોય કે નહિ ?
ઉ‘તમામ વિમાનાના આધારભૂત એક ભૂમિ હૈતી નથી. '' એમ સમજાય છે. કેમકે–ભગવતીજીવિગેરે સૂત્રામાં પૃથિવીના પ્રશ્નમાં રત્નપ્રભા પૃથિવીથી લઇ સિદ્ધશિલા સુધી આજ પૃથ્વીએ ખતાવી છે, અધિક કહી નથી. ।। ૧–૧–૧૩–૩પા પ્ર॰ ઠાણાંગ સૂત્રના પાંચમા અધ્યયનના બીજા ઉદ્દેશામાં રાડ્મયળ નુંનમાળે એ પદની ટીકામાં વિવા પ્રીતમ્ વિવા ધ્રુમ્ આ ભાંગામાં રાત્રિનેાજનપણ રાતવાસી પદાર્થ વાપરવાથી ઘટે ? કે કાઇ બીજી રીતે ઘટે?

Page #145

૧૮
ઉ રાત્રિનેાજનની ચાભગીમાં પિવાયડીતન-નિવામુતમ્ આ ભાંગાનું રાત્રિમાજનપણું રાતવાસી પટ્ટા વાપરવાથી છે, કેમકે, દશવૈકાલિકની ટીકામાં શ્રી હરિભદ્રસૂરિએ અને પક્ષી સૂત્રની ટીકામાં સન્નિધિ પરિભાગના અધિકારમાં એ પ્રમાણે કહ્યું છે. ॥ ૧-૫-૧૪-૩૬ ॥
પ્ર૦ મનુષ્ય અથવા પશુ દેવલાકમાં ઉપજે, તેને પ્રાયઃ કરીને પૂર્વ ભવના નામથી ઓળખાવવામાં આવે છે, તેનું શું કારણ ? દેવલાકમાં દેવાના શાશ્વતા નામ નથી હાતા ?
૬૦ દેવલાકમાં જન્મેલાઓને પૂર્વભવના નામેાથી દેખાડવામાં અહીંના લોકોને સરળતાથી સમજાવી શકાય છે. નહિંતર, દેવલાકમાં પણ વિમાન—આસન—વિગેરૈના શાશ્વત નામે સભવે છે જ. ॥ ૧-૫-૧૫-૩૭ ॥
પ્ર૰ યાગવિધિના છેલ્લા ભાગમાં લખ્યું છે કે “પ્રાભાતિકકાલ વૈરાત્રિકકાલઃના સ્થાનમાં સ્થપાય છે.' તે આ સ્થાપન આકસંધિ વિગેરે કારણેા હોય, તેા સ્થપાય કે બીજા કારણેા હાય ત્યારે ?
ઉ વેરાત્રિકકાલના સ્થાનમાં પ્રાભાતિક કાલ જે સ્થપાય છે, તે આકસધિ વિગેરે કારણેા હાય, અને ગુરુમહારાજા આજ્ઞા માવે, તા–તેમ કરવું સુજ્યે છે. યાગવિધિ વિગેરે ગ્રંથમાં તે પ્રમાણેજ બતાવ્યુ` છે. ॥ ૧-૫-૧૬-૩૮૫ પ્ર‘પાતાના આયુષ્યના છ માસ બાકી રહે ત્યારે આવતા ભવનું આયુષ્ય દેવોએ અને નારકાએ પણ બાંધવું જોઇયે, છતાં તે વખતે આયુષ બાંધ્યુ ન હેાય, ને છમાસને ત્યાં સુધી ધટાડચા જાય ? કેછેવટ સવ જધન્ય આયુષ્ય બંધ કાલ ( જે અંતમુહુત ના ડાય તે ) તથા શેષકાલ ( અંતમુહુર્ત ના ) બાકી રહે, તે વખતે

Page #146

૧૯
આંધે. તેથી આ કાલ આયુષ્યબંધમાં ઢાય નહિ.” એમ ઠાણાંગ સૂત્રના છઠ્ઠા અધ્યયનની ટીકામાં છેવટમાં કહ્યું છે.
परंतु बंधेति देव नारय असंख-तिरि-नराछ-मास-सेसाउ દેવઃ નારકીઃ અસંખ્યાતા આયુષ્યવાળા તિર્યંચઃ અને મનુષ્યઃ પેાતાના આયુષ્યના છ માસ બાકી રહે, ત્યારે આયુષ્ય બાંધે. તેમની સાથે ઠાણાંગટીકાનું ઉપરનું વચન કેવી રીતે બધ બેસતું આવશે ? ઉ૰થયન્તિ વનાય॰ ફાવિષનમ્-આ વચન પ્રાયિક છે. તેથી કેટલાક દેવ નારકી પેાતાના ભવના અંતમું હૂંત કાલ બાકી રહે, ત્યારે આવતા ભવનુ આયુષ્ય બાંધે છે. તે મતાન્તર હાવાથી વિસંવાદ આવતા નથી. ॥ ૧-૫-૧૭–૩૯ ! ૫૦ પન્નવણા સૂત્રના ત્રીજા પદમાં ભસિદ્ધિ દ્વારમાં બતાવ્યું છે કે અભવ્યા કરતાં ભવ્યજીવે અનન્તગુણા છે. ” કેમકે—એક ભવ્ય નિાદમાં જીવની જે સંખ્યા હોય, તેના અનન્તમા ભાગે સિદ્ધના જીવા હાય, અને મધ્ય-નૌયાશિ-નિનોર્ધ્યાનું ઘેયા એજે-“લાકમાં ભવ્ય જીવરાશિના નિગાદ અસંખ્યાતા હાય.” આ વચનમાં નિગેાદનું ભવ્ય એવુ વિશેષણ આપ્યું છે. તેથી લાકમાં કેવળ ભવ્ય જીવેાની ભરેલી નિાદ્ય હાય, તે કેવળ અભવ્ય જીવોની ભરેલી નિગેાદ પણ લાકમાં હાય કે નહિ ?
ઉ॰ નિગેાદનું ભવ્ય એવું જે વિશેષણ આપ્યું છે, તે ભવ્ય જીવેાની પ્રધાનતા બતાવવા માટે છે. તેથી તેજ નિગેાદમાં અભવ્ય જીવાના પણ સમાવેશ થઇ જાય છે. પરંતુ લાકમાં ભવ્ય તથા અભવ્ય જીવેાની જુદી જુદી નિગેાદા કહેલી નથી. || ૧-૫-૧૮-૪૦ ||
ગ્ર૰ “ઇશાન-સાધ–જ્યાતિષચક્ર-વ્યન્તરનિકાય–અસુર

Page #147

૨૦
કુમાર આદિ દરેક નિકાયમાં દેવા કરતાં દેવીએ બત્રીગુણી અને બત્રીશરૂપ અધિક છે, ” એમ પન્નવણામાં મહાદ ડકમાં કહ્યું છે.
બીજે ઠેકાણે તાઃ———
તિનુ તિવદિયા, ત્રગુણી ત્રણરૂપ અધિક કહી છે. તેથી આ બંને બાબતના મેળ કેવી રીતે થાય ? વળી પન્નવણાસૂત્રમાં સનકુમાર આદિ દેવા કરતાં દેવીનુ અધિકપણું બતાવ્યું નથી.
ઉ ઈશાન વિગેરે દેવલાકમાં દેવાની અપેક્ષાએ જે દેવીઓ ખત્રીશગુણી: ખત્રીશરૂપ અધિકઃ કહી છે, તે ઇશાન વિગેરે દેવલાકના દેવાને ભાગ્ય દેવીઓની અપેક્ષાએ જાણવું. તેથી તેમાં અધિક પણ દેવીએ સંભવે છે. અને તે દેવીએ સનત્કુમાર વિગેરે દેવાની અપેક્ષાએ બત્રીશગુણી: ખત્રીશરૂપ અધિક છે.
માટે પન્નવણાસૂત્ર તથા ત્રિશુળતિષ-મહિમા એ અન્નેના ભાવાર્થ જુદા પડતા નથી. ॥ ૧-૫-૧૯-૪૧ ॥
પ્ર૦ જિનકલ્પીએ એકાવતારી હાય, એવી ચાલતી વાત સત્ય છે કે અસત્ય ? તથા—તેએ વસ્રરહિત છતાં નગ્ન દેખાય નહિં, એવા પાઠ કાઇ ગ્રંથમાં હોય તે દેખાડવા કૃપા કરશે ?
ઉ॰ જિનપીએ એકાવતારી હાય એવા પ્રધાષઃ તથા વસ્રરહિત છતાં નગ્નપણું ન દેખાયઃ તેવા પાઠ કેાઇ ગ્રંથમાં દેખ્યો હાય, તેમ રમરણમાં નથી. ॥ ૧-૫-૨૦-૪૨ ૫
“પ્ર૦ ઉત્તર વૈક્રિય શરીરનું માપ લાખ યોજનથી કાંઇક અધિક યું

Page #148

છે. પરંતુ તે જ કરનારના આત્માગુલ પ્રમાણે કે ઉત્સવ
ગુલ પ્રમાણે કે પ્રમાણગુલ પ્રમાણે સમજવા ? ઉ૦ ઉત્તરક્રિય શરીર ઉસે ગુલે અથવા આત્માંગુલે અથવા
પ્રમાણુગલે પિતાની શક્તિ અનુસારે થાય, તેમાં કેઈપણ
જાતને આગ્રહ નથી. ૧-૫-૨૧-૪૩ પ્ર આવશ્યક હારિભદ્રયવૃત્તિમાં પહેલા લેકમાં શ્રી
હરિભદ્રસૂરીશ્વરજીએ મૃતદેવતાને નમસ્કાર કરેલ છે, તે શું સાધુને ઉચિત ગણાય ?
અહીં “મૃતરૂપ દેવતાને નમસ્કાર કર્યો છે. એમ કહી શકાશે નહિ, કેમકે પ્રતિક્રમણગર્ભ હેતુમાં શ્રુતદેવતાને દેવીરૂપે
જણાવેલી છે. ઉo જ્ઞાનરૂપે શ્રુતજ્ઞાન મેક્ષનું કારણ છે, તેથી શ્રુતજ્ઞાનની અધિ
છાત્રી દેવીનું પણ ઠેક ઠેકાણે મરણ વિગેરે કરી તેણીને પણ કર્મક્ષયનું કારણ તરીકે બતાવેલ છે. માટે શ્રુતજ્ઞાનને પ્રાપ્ત કરાવવામાં ઉપકારી લેવાથી પૂર્વાચાર્યોએ આચરેલે મૃતદેવિને નમરકાર આચરણ પ્રમાણરૂપ છે ૧-૫-૨૨-૪૪ પ્ર. જે દેવવંદન વિધિ આપણે પાંચ શક્રોએ કરીએ
છીએ, તે વિધિ કઈ ગ્રંથમાં છે? કે પરંપરાગત છે? અને પ્રવચન સારદ્વાર વિગેરે ગ્રંથમાં હકીકત જુદી મળે છે,
તેનું કેમ? ઉ. પાંચ શાસ્તોએ કરી કરાતી કેટલીક દેવવંદનની ક્રિયા
યોગશાસ્ત્ર ટીકા તથા સંધાચાર ટીકા આદિ ગ્રંથને અનુસારે કરાય છે, અને કેટલીક પરંપરાથી કરાય છે. માટે પ્રવચન સારોદ્વાર વિગેરે ગ્રંથમાં કેટલીક ભિન્નતા છે, તોપણ તે વિધિ સુવિહિત પુરુષોએ આચરેલ હેવાથી કઈ

Page #149

સર
જાતના તર્ક-વિતર્ક કરવાની જરૂર નથી, કેમકે “ગણુધર મહારાજાઓની સામાચારીમાં પણ ક્રિયાભેદ હાય.” તેમ શાસ્ત્ર ફરમાવે છે. ૫ ૧-૫-૨૩-૪૫ ॥
× “ એક નિગેાદમાં સમયે સમયે અનન્તા છત્રા પેસે છે; અને પૂર્વે પેઠેલા અનન્તા નીકલ્યા કરે છે.” આવી રીતે અનન્તા સમયે સમયે ગમનાગમન કર્યા કરે, તે તે નિગેદ કેટલા કાલ સુધી ટકી શકે ?
ઉ જો પન્નવણા ટીકા વિગેરેમાં પ્રત્યુત્પન્ન એટલે પહેલાં ઉત્પન્ન થયેલ વનસ્પતિ વાન નિલે પકાળ-એટલે ખાલી
થઇ જવું નિષેધ્યું છે, તે સંપૂર્ણ નિગેાદનુ રહેવાનું કાળ પ્રમાણ કેવી રીતે કહી શકાય ? અર્થાત્ કહી શકાય નહિ. ॥ ૧-૫–૨૪–૪૬ ૫
1
"
પ્ર૰ સિન્માવનારસ ’-ઇત્યાદિક ગાથાના અનુસારું તપ રૂપ પ્રાયશ્ચિત્ત--આલાયણ અપાય છે, પરંતુ આ ગાથાઓ ક્યા ગ્રંથમાં છે ?
ઉ તિન્ના-ઇત્યાદિક ગાથાઓ કાઇ ગ્રંથમાં દેખી હાય, તેમ સાંભરતું નથી. પરંતુ છૂટા પાનાઓમાં તા છે જ. અને પરપરાથી આવેલ છે ૫ ૧-૫-૨૫-૪૭ |
૫૦ વર્–ાન–રાજીવ૦-આ ગાથામાં જિનેશ્વરાના પાંચ વર્ષોં કહેલા છે, પરંતુ વર્તમાન જિનેશ્વરીને સેાના સરખે! વર્ણ કોઇ ઠેકાણે રસ્તેાત્ર વિગેરેમાં લખેલા છે, તેથી તેઓનુ પંચવણ - પણું કેવી રીતે સંગત થાય ?
ઉભું વર્ઝન૦-આ ગાથામાં બતાવેલા તીર્થંકરાના પાંચ વર્ષી બરાબર જ છે. અને તેાત્ર વિગેરેમાં વર્તમાન જિનેશ્વરીને

Page #150

સુવર્ણવર્ણ લખે છે. તે હાલ વિચરતા જિનેશ્વરની અપેક્ષાએ લખ્યું હશે, એમ સમજાય છે. કારણકે-છટા પાનાએમાં તથા વિહરમાનજિન એકવિંશતિસ્થાનક ગ્રંથમાં સીમંધર વિગેરે વિશે જિનેશ્વરોને એકજ સુવર્ણવર્ણ લખેલે
દેખાય છે. તે ૧-૫-૨૬–૪૮ પ્રn “જિનવલ્લભસૂરિક્તપ્રાકતઆલાવારૂપ દીવાળી કલ્પમાં
पडिमारूवो सावगधम्मो बुच्छिजिस्सइ
એમ લખેલ છે,” એવી વાત થાય છે, તે ત્યાંના પુસ્તક ભંડારમાંના દીવાળીકલ્પમાં આ પાઠ છે કે નહિ ? ઉ૦ જિનવલ્લભસૂરિત આલાવારૂપ દિવાળીકલ્પ અમેએ
દેખે નથી. પણ જિનપ્રભસૂરિકૃત આલાવારૂપ દીવાળીકલ્પ તે અહીં છે; અને તેમાં ઉપર લખેલો પાઠ છે.
છે ૧-૫-૨૭–૪૯ છે પ્ર. ઉત્સર્પિણી કાળના છેલ્લા તીર્થકરનું તીર્થ કેટલા કાળ
સુધી ચાલશે? ઉ. ઉત્સર્પિણીકાળમાં છેલ્લા તીર્થકર મહારાજનું તીર્થ “હષભ
દેવ સ્વામિનો જે કેવળીકાળ કહે છે, તેટલા કાળ સુધી ચાલશે. “એમ ભગવતીસૂત્રના વશમા શતકના આઠમા
ઉદેશામાં કહ્યું છે. ૧-૫-૨૭–૫૦ છે પ્ર. સિદ્ધાન્તમાં " ૨૦૦૪ યુગપ્રધાને થશે,” એમ કહ્યું છે, તે
તે યુગપ્રધાન મહારાજ હાલ ક્યાં છે? ઉ. હાલ યુગપ્રધાન છે, તે જાણવામાં નથી અને દેખાતા પણ નથી.
તેથી ત્રીજા ઉદયના પ્રારંભથી થશે, એમ જણાય છે. I ! ૧-૫-૨૮-૫૧ . પ્ર. જેણે અનન્તકાયનું પચ્ચખાણ કર્યું હોય, તેને ભૂમિકેળું
લીલું કે તડકે સૂકવ્યા વિના સૂકાઈ ગયેલું. કલ્પે?કે શ્રાદ્ધ

Page #151

૪
વિધિમાં બતાવેલ સરકારવાળા આદુની પેઠે ન પે ? કેમકે—તે વેલડીના પાંદડાજ ભૂમિથી ઉંચે દેખાય છે, અને પૂળા તે ભૂમિમાં હાય છે.
မြဝ ભૂમિકાળુ રૂડી પ્રકારે સૂકાઇ ગયું હાય, તે અનન્તકાયના પચ્ચક્ખાણ વાળાને ઔષધાદિ કારણે કહ્યું એમ વ્યવહાર દેખાય છે, પરંતુ તે કાળું તડકે સૂકવ્યા વિના સંપૂર્ણ શુષ્ક ન થાય. તે વાત બરાબર તે તેના સ્વરૂપના જાણકાર જાણે ॥ ૧-૫–૨૯. પર ॥
સમવસરણમાં તીને તીર્થંકરને અને
પ્ર૦ કેવળી મહારાજા ગણધર મહારાજને નમરકાર કરીનેકેવળીપદામાં બેસે છે. એમ આવશ્યકસૂત્રની ટીકા વિગેરેમાં અને ના ચરિત્રામાં કહ્યું છે.
વંદારુ-વૃત્તિમાં તે। બતાવ્યું છે કે– ગાતમગણધર સમાસરણમાં જિનેશ્વર મહારાજ સમીપે વંદન કરવા ગયા, અને તે વખતે શાલ વિગેરે કેવળીપ દા તરફ ચાલ્યા, તેથી ગાતમસ્વામીજીએ તેને કહ્યું કે—
“ભા મહાનુભાવા ! તમેા ભગવાનને કેમ વદન કરતા નથી ?” તે વખતે ભગવાન વીર સ્વામિએ કહ્યું કે-“હુ ગાતમ ! તું કેવળિએની આશાતના ન કર.”
આ પ્રકારે બે જાતના લખાણા છે, તેથી તે વિષે પૂછનારને કયા પક્ષ કહેવા ?
"}
ઉ“ તીર્થંકર મહારાજાને ત્રણ પ્રદક્ષિણા કરીને અને તીને નમસ્કાર કરીને કેવળી મહારાજાએ પાતાની પદામાં જાય, તેવા ભાવા વાળા અક્ષરા આવશ્યક ટીકા વિગેરેમાં છે; પરંતુ વ દાવૃત્તિમાં તે શાલ વિગેરે કેવળી મહારાજાએ

Page #152

સ
સીધાજ પાતાની પદામાં ગયા એમ જણાવ્યું છે. તે ચરિતાનુવાદ છે. તેથી તે પ્રવર્તી –નિવર્તક ખાસ ગણાતા નથી. એટલે વિધિવાદ કહેવાતા નથી ! ૧-૫-૩૦-૫૩ ૫ પ્ર૦ કેટલાક ગ્રંથામાં વરસીદાન પહેલાં લેાકાન્તિક દેવા આવીને તીર્થંકર મહારાજાને દીક્ષાકાળનું સૂચન કરે છે. અને જ્ઞાતાધમ કથા સૂત્રમાં તે પહેલુ સવચ્છરી દાન, અને પછી લોકાન્તિક દેવાની વિજ્ઞપ્તિ બતાવી છે. તે આ બાબતમાં શું વિશેષ છે ? તે જણાવવા કૃપા કરશો ? તીર્થંકરા લેાકાન્તિક દેવાની વિજ્ઞપ્તિ બાદ સાંવત્સરિક દાન આપે, અથવા સાંવત્સરિદાન પ્રથમ શરૂ થાય, અને લેાકાન્તિક દેવા પછી વિજ્ઞપ્તિ કરે, એમ બન્ને પ્રકારના અક્ષરા હારિભદ્રીય આવશ્યકની ટીકામાં મહાવીરપ્રભુનાદાનના અધિકારમાં છે ॥ ૧-૫-૩૧-૫૪ ૫
પ્ર૰ જ્ઞાતાધર્મકથામાં કહેલ——
पत्ते पत्ते चउहिं सामाजिअ - सहस्सेहिं- इत्यादि परिवार :
દરેકે દરેક “ ચાર હજાર સામાનિક દેવાના પરિવાર છે, તે તમામ લોકાન્તિકને હાય ? કે વિમાનના અધિપતિને હાય !” વળી સામાન્ય રીતે દેખાય છે કે–લાકાન્તિક દેવા ભગવાનને બાધ કરે છે, તેના સ્વામિએ બેધ કરે તેમ દેખાતું નથી. તેમજ તેમના પરિવારભૂતદેવાની ભવસ્થિતિ તેની પેઠે હાય ? કે તફાવતવાળી હાય ?
ઉ જ્ઞાતાધમ કથામાં બતાવેલ સામાનિકદેવ વિગેરેના પરિવાર ૯૦૭ આદિ દરેક લેાકાન્તિક દેવાને સભવે છેઃ પણ સ્પષ્ટ

Page #153

૨૬
શાસ્ત્ર અક્ષરા જોવામાં ન આવતા હૈાવાથી વિમાનના અધિપતિને
સંભવતા નથી.
તેમજલોકાન્તિકના
પરિવારભૂત દેવાની ભવસ્થિતિ
જુદી કહી નથી. માટે તેઓની મારેક સભવે છે. તત્ત્વ તા કેવલી મહારાજા જાણે. ॥ ૧-૫-૩૨-૫૫ ॥
પ્ર૦ કલ્પસૂત્રમાં સ્થવિરાવળીને છેડે દુર્ગાને નમસામિ આ ગાથા છે. તે પુસ્તકારૂઢ થયુ તે વખતની છે ? કે તેનાથી પૂર્વ કાલની છે?
જો પુસ્તકારૂઢકાળની હાય તો દેવધિ ગણિની કૃતિ ઢાવાથી પેાતાને પાતે નમસ્કાર કરે, તે અનુચિત ગણાય. અને જો અન્યની કૃતિ હાય,તાવિરાવળીની તમામ ગાથા બીજાઓએ બનાવેલી કેમ ન હેાય ? આ પ્રકારે શંકા છે. અને જો પૂર્વ કાળની હાય, તા પાછળ થનારા સ્થવિરેને તેમાં નમસ્કાર કરેલા છે, તે કેમ ઉચિત ગણાય ?
ઉ આ ગાથા-દેવવિધ ગણિ ક્ષમાશ્રમણના શિષ્ય બનાવી હોય, કે પછી થયેલા કાઇ થવીર ભગવતે બનાવી હોય, એમ સભવે છે. આ પ્રમાણે સ`ગાથા બીજાની બનાવેલી હાય, તેમ સભાવના કરવાની જરૂર નથીઃ કેમકે-કાઈ અસંબદ્ધૃતા ઉભી થતી નથી.
માટેપ્રશમરતિની પેઠે ‘સ્થિતનીજગત્તિ’ ચિતવવી,કેમકેઃ– તેમાં પણ છેડે કેટલીક ગાથાઓએ કરી ઉમાસ્વાતિમહારાજાને નમકાર કરેલો દેખાય છે, તેથી તેટલીજ ગાથા ક્રાઈ બીજાની કરેલી જાણવી. પણ “સપૂર્ણ ગ્રંથ બીજાએ કર્યો છ

Page #154

તેમ મનાય નહિ. પ્રશમરતિના કર્તા શ્રી ઉમાસ્વાતિ
વાચક છે તે સુવિદિત છે. ૧-૫-૩૩–૫૬ છે પ્ર. “છેલ્લા દશપૂર્વધર સિદ્ધાન્તના પાઠમાં સુસ્થતા કરે” તેવો.
પ્રોષ ચાલે આવે છે, તેવા અક્ષરો કઈ ગ્રંથમાં છે કે નહિ? જે છે, તે ભગવતીસૂત્રમાં દેવગિણીએ બનાવેલ નંદિસૂત્રની ભલામણ કેવી રીતે ઘટે? આ બાબત કેટલાક પ્રશ્ના
કરે છે, માટે ઉત્તરની કૃપા કરશે. ઉo “છેલ્લા દશપૂર્વધર સિદ્ધાંત પઠેમાં સુસ્થતા–બંધબેસતાપણું
કરે છે. આવો વૃદ્ધપુરુષોને પ્રવાદ વર્તે છે. તે સંબંધી અક્ષરો તે દશવકાલિક હારિભદ્રી ટીકામાં અને વિચારામૃત સંગ્રહમાં છે. તેથી ભગવતી સૂત્રમાં દેવગિણિના નંદિસૂત્રની ભલામણ કરી છે. તે બાબતમાં જાણવું કે-છેલા દશપૂર્વધરે તે સિદ્ધાંત પાઠમાં સંબંધનું પરાવર્તન વિગેરે સુસ્થતા કરેલી છે, પણ સૂત્રને સંક્ષેપતો દેવગિણિક્ષમાશ્રમણજીએ કરેલું છે. એમ સંભવે છે. વિશેષ વાત તો તત્ત્વજ્ઞાની જાણે ૧-૫-૩૪–૧૭ | - શ્રીનંદિ સૂત્રના કર્તા તે શ્રીદેવગિણિક્ષમા શ્રમણ
કરતા જુદા જ દેવવાચક નામના આચાર્ય મહારાજ સંભવે છે.] પ્રસુકાઈ ગયેલું લસણ સચિત્ત મનાય કે અચિત્ત?
જો અચિત્ત મનાતું હોય છે, તેવા પ્રકારના કારણ પ્રસંગે તેનું ઓસડ ઋષિવર્ગમાં કરાય કે નહિ? ઉ૦ સુકાએલું લસણ અચિત્ત સંભવે છે, તેથી તેવા કારણે ઋષિ
વર્ગને એસડ કરવામાં એકાન્ત નિષેધ નથી. એમ.
જાણવું . ૧-૫-૩૫-૫૮ પ્ર સુમિનિગોદ જીવોનું સામાન્યપણે રપ૬ આવલીનું આયુષ
કહ્યું છે, તે–સૂક્ષ્મ પર્યાપ્તાનું હોય કે અપર્યાપ્તાનું હૈય? જે

Page #155

પર્યાનું કહેશે, તે અર્વાસાનું તેથી ન્યૂન સંભવશે અને તે વાત અયુકત છે. કેમકે–શાસ્ત્રમાં ૨૫૬ આવતીકાથી જૂન આયુષ કેઈનું કહ્યું નથી, અને જે અપર્યાપ્તાનું કહેશે, તે
તેના કરતાં પર્યાપ્તાનું વધારે આયુષ હેય કે નહિ ? ઉo જીવાભિગમ–પન્નવણા વિગેરેમાં સૂક્ષ્મનિગદ પર્યાપ્તા અને
અપર્યાપ્તાનું જધન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ આયુષ અંતર્મુહૂર્ત કર્યું છે. ત્યાં ફુલ્લકભવગ્રહણરૂપ વિશેષણ આપ્યું જ નથી. અને તેની ટીકામાં સૂમપર્યાપાજીવના અંતમુહૂર્ત કરતાં અપર્યાપ્તાનું અંતમુહૂર્ત નાનું બતાવ્યું છે, અને કર્મગ્રંથની ટીકા વિગેરેમાં મુલક ભવગ્રહણ એટલે “સર્વ કરતાં નાનું જીવતર !” એમ કહેલ હોવાથી આ પ્રકારે નક્કી કરી શકાય કે–સૂક્ષ્મનિગદ અપર્યાપ્તાનું સર્વ જઘન્ય જીવતર ૨૫૬ આવલીનું હૈય, અને ઉત્કૃષ્ટથી તો તેઓનું જ ૨૫૬ આવલીથી કાંઈક અધિક હેય. અને પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ નિગોદજીનું તે જઘન્યથી પણ અને ઉત્કૃષ્ટથી પણ અત્યંત
અધિકજ હોય. આ રીતે વિચાર કરતાં પર્યાપ્ત–અપર્યાપ્ત સ્થિતિનું પ્રતિપાદન કરનાર સૂત્ર પણ બંધ બેસતું થાય છે. મે ૧-૫-૩૬-૫૯ છે
પ્ર. વાશી-વિદલપળી વિગેરે વપરાય નહિ, આ બાબતના અક્ષરે
ગ્રંથમાં હોય, તો તે બીજાઓને બતાવાય માટે તે પાઠ બતા- વવા કૃપા કરશે ? ઉ૦ બૃહત્કલ્પસૂત્રના પાંચમા ઉદ્દેશાની ટીકામાં છેડે કહ્યું છે
કે- વાશી પિળી વિગેરેમાં લાળીયા જીવ ઉપજે છે, તેથી તે વાશી-ળી વિગેરે વાપરવાથી સાધુઓને સંયમ

Page #156

વિરાધના થાય, તે લાળ છવમય ન હોય, સંયમ વિરાધના સંભવે નહિ.
માટે તે લાળ જીવમયી જણાવી છે. અને તે છ બેઇદ્રિયે હોય છે.” એમ વૃદ્ધસંપ્રદાય ચાલ્યો આવે છે.
આ સૂત્રમાં આદિ શબ્દ થકી વિદલ વિગેરે પણ લેવાય છે. તેથી વિદલેમાં પણ જીવની ઉત્પત્તિ થાય, તે નક્કી.
છે. છે ૧-૫-૩૭-૬૦ છે પ્રવૈતાઢય પર્વત ઉપર વિદ્યાધરની મેખલામાં હમણાં સાધુ - સાધવી શ્રાવક શ્રાવિકા સંભવે કે નહિ ? ઉર વૈતાઢચની મેખલામાં સાધુ વિગેરે ચાર હોય એમ સંભવે.
કેમકે આ બાબતમાં કઈ બાધક વચન નથી. ૧-૫-૩૮-૬૧ ० संथारुच्चारविहि
આ વંદિત્ત-સૂત્રની ગાથાની ટીકા વિગેરેમાં લખ્યું છે કે
આવશ્યકની ટીકા વિગેરેમાં શ્રાવકની પાંચમી પ્રતિમાના અધિકારમાં दिवैव ब्रह्मचारी, न तु रात्रौ. દીવસેજ બ્રહ્મચારી હેય. “પણ રાત્રિએ ન હૈયા
આ પાઠ આવશ્યકની ટીકા વિગેરેમાં ઓળીએ છીએ, છતાં દેખાતો નથીઃ 60 दिअबंभयारि राई परिमाणकडे
દિવસે બ્રહ્મચારી હોય અને રાત્રિએ પરિમાણ કરેલું હોય.
આવો પાઠ આવશ્યક ટીકામાં છે. ૧-૫-૩૯-૬૨ છે પ્ર. ભગવતી સૂત્રમાં અસુરાદિકના અધિકારમાં
'नदिसरं दीवं पुण गया य गमिस्सन्ति.

Page #157

૩૦
“નંદીશ્વરદ્વીપ ગયા છે અને જશે.”
એમ કહ્યું છે, તેમાં શે અભિપ્રાય છે? કેમકે–અસંખ્યાતમે કપે તેઓનું અવસ્થાન છે, અને જબૂદ્વીપમાં આવવાનું
કહ્યું છે. ઉ૦ આ વચન નિયમભૂત સંભવે છે, કે “અસુરકુમારાદિક દેવો
તીર્થકર મહારાજાના કલ્યાણકના ઉત્સવ નિમિત્ત નંદીશ્વર હપિ સુધી જ જાય, આગળ ન જાય.”
પરંતુ અહીં આવતાં જતાં તે તે નજીક દ્વીપમાં તેઓનું ગમનાડ ગમન સંભવે છે, પણ તેની આમાં વિવેક્ષા કરી નથી.
છે ૧-૫-૪૦–૬૩ પ્રઅરે રે નિવકુમ ઇત્યાદિક ચંદ્રવર્ણચંદ્રવર્ષ
અભિવતિ . વિગેરે પાંચ વર્ષને એક યુગ થાય. તે યુગનું
હમણ કયું વર્ષ ચાલી રહ્યું છે? તે જાણી શકાય? ઉ૦ હમણાં ત્રીજું અભિવર્ધિત વર્ષ ચાલતું જણાય છે. તે
નીચે પ્રમાણે-કલ્પસૂત્ર વિગેરેમાં શ્રી મહાવીર પ્રભુનું નિર્વાણ બીજા ચંદ્ર વર્ષમાં કહ્યું છે.
વર્ષઃ શ્રાવણ વદી ૧ થી શરૂ થાય. કેમકે–તિષ કરંડક પન્નામાં કહ્યું છે કે
યુગની આદિ શ્રાવણ વદી ૧ઃ બાલવ કરણ અને અભીચિનક્ષત્રમાં પ્રથમ સમયે થાય.”
માટે તમામ યુગોને આદિભૂત માસ શ્રાવણજ સંભવે છે, તેથી–તેના અવયવભૂત સંવત્સરનું પણ આદિપણું શ્રાવણથી થાય, તે ઘટે છે. તેથી વીર નિર્વાણુ સંવત સંબંધી શ્રાવણ માસથી આરંભ ગણવામાં ચાર સંવત્સરે એ યુગ સમાપ્ત થાય. તે વાર પછી પાંચ પાંચ વર્ષોએ એક યુગ થાય,

Page #158

૩૧
તેવી ગણતરીથી ૪૨૬ યુગા વ્યતીતથયા અને વિક્રમ સ ંવત્ ૧૬૬૪ વ્યતીત થયા. તે પછી પણ બે
ચંદ્રસ વત્સરા ગયાઃ આ પ્રમાણે—ગત શ્રાવણ માસથી ત્રીજો અભિવૃતિ સંવત્સર પ્રવત માન છે.
વિચાર કરતાં આ વાત ખરાખર લાગે છે.
પરંતુ યુગના મધ્યમાં પોષ મારાજ વધે ' એમ કહ્યું છે, તે। આ વરસમાં આષાઢ માસ કેમ વધ્યા છે ?
તે જાણવું કે–કૈાકિક ટીપણાના અનુસારે વધ્યો છે. કેમકે–તેમાં માસની વૃદ્ધિ અનિયમિત છે. માટે શંકા કરવા જેવી નથી. આ પ્રશ્નનું ખરું સ્વરૂપ તે સર્વજ્ઞ મહારાજા જાણે. ॥ ૧-૫-૪૧–૬૪ ૫
પ્ર॰ ચેાગશાસ્ત્રનીટીકામાં વસુરાજાના અધિકારમાં ચારણશ્રમણાનું ગમનાગમન રાત્રિએ લખ્યુ છે, તેથી ચારણ શ્રમણા રાત્રિએ આકાશમાં જા–આવ કરે?
ઉ ચારણ શ્રમણા આકાશમાં રાત્રિએ ગમનાગમન કરે છે, પાર્શ્વનાથ ચરિત્રમાં પણ તે પ્રમાણે છે. ૧-૫-૪૨-૬ા પ્ર૦ સિદ્ધશિલા ઉપર સિદ્ધસિવાયના જીવે હેાય કે નહિ ? જો હાય, તે તે કયા ?
ઉ સિદ્ધશિલા ઉપર સિદ્ધ સિવાય એકેન્દ્રિય જીવા હાય છે.
॥ ૧-૫-૪૩-૬૬ ।।
૫૦ ગંગાનદી છે. આરે ચમાર્ગપ્રમાણ થશે કે નહિ ? ઉ “ ગંગા નદી રથમાર્ગ જેટલી સુકી થશે, અને બીજી ૧૪ હજાર નદીએ ભૂમિ ધણીજ ઉષ્ણ થવાથી શાષાઇ જશે.” એમ જબૂદ્દોપપન્નત્તિની ટીકામાં કહ્યું છે. ૧-૫-૪૪-૬૭ાા પ્ર૦ જ ખૂદ્દીપમાં ચઉદલાખ છપ્પન હજાર નદીઓની ગણતરી

Page #159

બતાવી છે, પરંતુ મહાવિદેહની વિજને ભેદનારી છ નદીઓ તથા દરેક વૈતાઢય મળે ઉન્મજ્ઞા અને નિમગ્ના
નામની નદીઓ છે, તે સંખ્યામાં કેમ ગણી નથી? ઉ. આમાં પૂર્વાચાર્યોની વિવફા જ પ્રમાણ છે. જમ્બુદ્વીપ
સંગ્રહણીકારે તે સત્તર લાખથી અધિક નદીઓની સંખ્યા
જબૂદ્વીપમાં બતાવી છે. જે ૧-૫-૪૫-૬૮ છે ५० अस्तंगते दिवानाथे०
સૂર્ય અરત થયે છતે પાણી રૂધિર તુલ્ય ગણાય. અને અનાજ માંસતુલ્ય ગણાય.”
એમ આ લેકમાં કહ્યું છે, તે વાત જિનાગમમાં કઈ ઠેકાણે છે કે નહિ? ઉ૦ આ વાત પુરાણમાં કહી છે. આપણી નથી. જિનાગમમાં
તે રાત્રિભેજનને દેષ આથી પણ વધારે કહે છે
છે ૧-૫-૪૬. ૬૯ છે પ્ર. વીશ દંડમાં ભવનપતિના દશ દંડક ગણ્યા, અને બીજા
વ્યન્તર વિગેરેના એક એક દંડક ગણ્યા, તેનું શું કારણ? ઉઆમાં સૂત્રકારની વિવફા જ કારણ છે. ૧–૫-૪૭, ૭૦ પ્ર. કેવળ નંદીસૂત્રના યોગ કર્યો હોય, તે સાધુ દેવવંદનની
ક્રિયા કરાવે, તે તે સુઝે કે નહિ ? ઉs ગેદવહનની ક્રિયામાં કેવળ નંદીસૂત્રના યોગવાળો
દેવવંદન કરાવે, તે કલ્પે છે. પણ ઉપધાનની ક્રિયામાં કલ્પી
શકે નહિ ૧-૫-૪૮, ૭૧ છે પ્ર. દેવસિય પડિમણામાં દેવવંદન પછી ચાર ખમાસમણું દેવાય છે, તેમાં મા પદમાં ભગવાન શબ્દને શો અર્થ ?

Page #160

૩૩
કેટલાંકા “ તીર્થંકર ” એવો અર્થ કરે છે, ખીજ ધર્માચા અથ કરે છે. ત્યારે કાઈક “દેવવંદન પુછી ચાર ખમાસમણાથી ગુરુ મહારાજાને વાંદે” એમ પ્રતિક્રમણ ગર્ભ હેતુ ગ્રંથમાં કહ્યા પ્રમાણે ‘ગુરુ જ વાયછે. જેની પાસે પ્રતિક્રમણ વિગેરે ક્રિયા કરાય, તે ગુરુ મનાય.” એમ બેલે છે. આમાં કયા પક્ષ ન્યાય યુક્ત છે ?
ઉ૰ પહેલે ખમાસમણે તીર્થંકર અને ધર્માચાર્યંને સંબોધીને
વંદન કરાય છે. । ૧-૫-૪-૭૨ ॥
મ॰ અહારાત્રિ પાસહ કરનાર શ્રાવક બીજા દીવસે પ્રભાતના પ્રતિક્રમણમાં બેસણું વિગેરે પચ્ચક્ખાણ કરેછે, તે પ્રમાણે– દેશાવગાસિકનું પચ્ચક્ખાણ કેમ ન કરી શકે ?
જો એમ કહા કે “ તેને સાવધવ્યાપારનું પચ્ચક્ખાણ હાવાથી દેશાવગાસિકનું પચ્ચક્ખાણ ન કરી શકે” તેા સામાયિકમાં રહેલા મનુષ્ય કરે છે, તે કેવી રીતે કરી શકે ? ઉ॰ આ ખાખતમાં ચાલી આવતી અવિચ્છિન્ન વૃદ્ધ પુરુષાની પરંપરા જ પ્રમાણ છે, પણ કાઇ ગ્રંથના અક્ષરોના ટેકા જોવામાં નથી. ।। ૧-૫-૧૦-૭૩ ||
५० जइआय होइ पुच्छा जिणाण मग्गंमि उत्तरं तइआ ॥ इक्कस्स निगोअस्सय अनंतभागो अ सिद्धिगओ ॥ १ ॥
“જ્યારે પુછવામાં આવે ત્યારે, જિનમાર્ગમાં ઉત્તર દેવામાં આવે કે ‘ એક નિગાદના અણ તમેા ભાગ સિદ્ધ થયા છે.' ઝ
આ વચન ખાદર નિગેાની અપેક્ષાએ સમજવું ? કે સૂક્ષ્મનિગદની અપેક્ષાએ સમઅેવું ? સૂક્ષ્મનિગેાદની અપેક્ષાએ પણ સાંવ્યાવહારિક સૂક્ષ્મનિગાદની અપેક્ષા લઇએ, તે વ્યવહાર રાશિમાં આવેલા, પણ કેટ
પૃ

Page #161

૩૪
લાક જીવા કાઈ કાળે પણ-મુક્તિમાં જવાના નથી. તેથી મોટી અસંગતિ થાય છે, તે કેવી રીતે દૂર થાય ?
O
ઉ એક નિગેાદને અનન્તમ ભાગ સિદ્ઘ થયા છે.” આ વચન સામાન્યથી છે. પણ સૂક્ષ્મ અથવા બાદર નિગેાદની વહેંચણની દૃષ્ટિથી નથી. પરંતુ બન્નેય પ્રકારે કાઈ વિરાધ આવતા નથી. કેમકે–વ્યવહાર રાશિમાં આવેલા બધા જીવે મેાક્ષમાં જાય, તેવા નિયમ નથી. તેથી તમેાએ ઉપજાવેલી અસંગતિને અવકાશ નથી. ॥ ૧-૫-૫૧-૭૪ ॥
પ્ર૦ ક્રિવિધઃ ત્રિવિધઃ ઇત્યાદિ પાઠના ઉચ્ચાર કરી, સામાયિક કરતાં શ્રાવકને પાપવ્યાપારનું કરવું; કરાવવું: બંધ થાય, પરંતુ અનુમાદનઃ બંધ થતું નથી. તેા સામાયિકમાં રહેલા શ્રાવક મનઃ વચનઃ કાયાઃના યોગા પૈકી કાઇપણ યાગે પાપવ્યાપારને અનુમાટે, તા સામાયિક ભાંગે કે નહિ ?
ઉ॰ સામાયિકવાળા શ્રાવક મનઃવચનઃકાયા એ કરી પાપ વ્યાપારને અનુમાઢી રહ્યા હાય, તા પણ સામાયિકના ભંગ થતા નથી. કેમકે—તેણે અનુમેાદનનુ' પચ્ચક્ખાણ કયું` નથી, તેમ છતાં પણ જો અનુમાદન ન કરે તા મહાન્ લાભ મેળવે છે. ॥ ૧-૫
-પર-૭૫ II
પ્ર૦ છ માસના ચાગ વિગેરેમાં વ્રુત્તિનું પચ્ચખ્ખાણ કરાવાય છે, તેમાં——
सपानभोयणं पंचदत्तिअं आयंबिलं पच्चक्वाइ
એમ કહેવું ? કે—
सपाणभोयणं पंचदात्तअं एकासणं पच्चक्खाइ એમ કહેવું ? ઉ સાળમાંયન પંચતિ, પચવા આવા પ્રકારે પચ્ચ

Page #162

ખાણ ગુરુ પરંપરાએ ઉચ્ચારાતું જણાય છે. પણ બીજી રીતિએ નહિં. ૧-૫–૫૩–૭૬ પ્ર. ગાંગેયભાંગાની ચારેય ગતિની અપેક્ષાએ સર્વ સંખ્યા અને
આ રીતિએ તેઓને “આ લાખ ભેદ છે” તે બંનેય બાબતે
જણવવા કૃપા કરશે. ઉ. નરક ગતિમાં સર્વ પ્રવેશકોમાં અસોગિક સાત ભાગાને,
અને રત્નપ્રભા વિગેરેમાં દિકર વિગેરે સંબંધી ભાંગાઓએ કરી દિપ્રવેશનક વિગેરેમાં દ્રિકાદિ સંયોગને, ગણીને અનુક્રમે આવેલ ભાંગાને એક કરી તમામ સરવાળે કરે, પરંતુ દરેક પ્રવેશનપ્રતિ ભિન્ન ભિન્ન સરવાળે આવે છે. પ્રવેશનક ભંગ સંબંધ તે સંભવ નથી, એમ જણાય છે. અને આ પ્રમાણે બીજી ત્રણે ગતિને આશ્રયીને પણ જે સંભવે, તે જાણવું.
બીજું, આ વિષયનું ભગવતીસૂત્રમાં કે-ટીકામાં કરણ બતાવ્યું નથી. તેથી “આ લાખમે ભાગે ? તેમ સ્પષ્ટ લખી
શકાતું નથી. ૧-૫-૫૪–૭૭ | પ્રમને વિંતિ ઇત્યાદિ ભાષ્યની ગાથાની અવમૂર્ણિમાં
ત્રણ ગાથા છે, તેને અર્થ જણાવવા કૃપા કરશો? ઉ, “ચૈત્યવંદનમાં એક નમુસ્કુર્ણ અને બે નમુસ્કુર્ણ સુખેથી
સમજી શકાય છે,” એમ મનમાં ધારીને નમુથુણં ત્રણ વિગેરેને પ્રતિપાદન કરનાર ત્રણ ગાથા અવસૂરિમાં કહી છે. તેને આ અર્થ છે –
ઇરિયાવહિયા પહેલાં અથવા પ્રણિધાનને અંતે શરતવ કહેતાં અથવા બીજા ચિત્યવંદનને અંતે નમુત્થણ કહેતાં ત્રણ નમુસ્કુર્ણ થાય છે.
અહીં એષાર દેવવંદન સંબંધી બેનમુહુર્ણ ત્રણેય પક્ષમાં

Page #163

૩૬
જોડવાના પ્રસિદ્ધ હૈાવાથી, ગાથામાં સ ંગ્રહીત કર્યો નથી.
હવે, એકવાર દેવવંદનમાં બે નમ્રુત્યુણ કહેવાય અને પહેલાં તથા પછવાડે કહેવાય, એમ ચાર નમ્રુત્યુણ થાય છે, અથવા દેવવંદનમાં ત્રણ અને પહેલાં અથવા પછવાડે એક નમ્રુત્યુ, એમ ચાર નમ્રુત્યુ થાયછે. ॥ ૧-૫-૫૫-૭૮ !! પ્ર૦ શ્રી વજ્રસેનના શિષ્ય ચંદ્રસૂરિ વિગેરે સ્થવિરાવલીમાં કેમ કહ્યા નથી ? ખીજા શિષ્યા તા કહ્યા છેઃ તે આપણી પટ્ટાવલીમાં નથી, તેનું શું કારણ ? અને તેની પરંપરા કેવી રીતે મળે ?
ઉ॰ જ્યારે માથુરી અને વલ્લભી એમ બે વાચના થઇ, ત્યારે સ્થવિરાવલીના પણ પાઠ ભેદ થયા હાય એમ સંભવે છે. તેથી કાઈક વાચનામાં વસેનસૂરિના શિષ્ય ચંદ્રસૂરિ વિગેરે કહ્યા હશે, અને કાઈકમાં કહ્યા નહિ હાયઃ
તે પણ, પરંપરા ત્રુટતી નથી, કેમકે આપણી પટ્ટાવલીના અનુક્રમે, પૂર્વાચાર્યાંએ પેાતાના ગ્રંથામાં તે તે આચાર્યોના નામે લખેલા છે. અને તે પૂર્વાચાર્યે બહુશ્રુત હાવાથી પૂર્વાપર ગ્રંથાને વિચાર્યા શિવાય લખે નહિ. ॥ ૧-૫-૫૬-૭૯ ||
$.
મહેાપાધ્યાય શ્રી ભાનુચન્દ્રગણિના પ્રશ્નાત્તરા.
પ્ર૦ સાંજની પડિલેહણમાં છેલ્લે આધ પડિલેહે છે, અને પ્રભાતમાં પહેલા પડિલેહે છે, તેનું શું કારણ ?
ઉ॰ આધનિયુક્તિ અને યતિદિન ચર્યાં વિગેરેમાં તેમ કરવા કહેલું છે, તેજ કારણ છે. ॥ ૧-૬-૧-૮૦
પ્ર૦ જેઆવકને હેલ' ઉપધાન કર્યાં ખાર વરસ થઈ ગયા, અને બીજી

Page #164

.
ઉપધાન કર્યા કાંઈક ન્યૂન હેય, તે તે શ્રાવક પહેલું ઉપધાન
ફરી વહન કરે? –બીજું પણ ફરી વહે? ઉ૦ જે મનની સમાધિ રહે, તે બંને ફરી વહન કરે, તેમ ન હોય,
તે જેના બાર વરસ થઈ ગયા હોય તે ફરી વહન કરે. ૧–
૬-૨-૮૧ | પ્ર. પ્રભાત સમયે સ્થાપનાચાર્યની જોળી, સ્થાપનાચાર્યની પહેલાં
પડિલેહવી, અને સાંજે પછી પડિલેહવી, તેનું કારણ શું? ઉ૦ સ્થાપનાચાર્યની જેની પ્રભાતે કે સાંજે પહેલી કે પછી પડિલે
વામાં શાસ્ત્રમાં કાંઇ નિયમ નથી . ૧--૩-૮૨ | પ્રઃ ચાર ઉપધાન વહેવા બાદ માળારોપણ કેટલા કાળમાં કરી લેવું
જોઈએ? ઉ. મુખ્ય રીતિએ પહેલા ઉપધાનમાં પ્રવેશ કર્યો હોય, ત્યાંથી બાર
વર્ષ ઓળંગી જાય, તે ચારે ઉપધાન જાય છે, તેથી બાર વર્ષ
પહેલાં માળારે પણ કરી લેવું. ૧-૬-૪-૮૩ પ્ર. ચક્રવર્તિને રાજ્યાભિષેક થયા બાદ પુત્ર થાય કે નહિ? ઉ૦ “રાજ્યાભિષેક થયા બાદ ચક્રવર્તિને પુત્ર થાય છે,” એમ
શ્રી અજીતનાથપ્રભુના ચરિત્ર વિગેરેમાં કહ્યું છે . ૧-૬
૫-૮૪ પ્રએક સમયમાં કેટલા તીર્થકર મોક્ષે જાય? ઉ, ઉકળી એક સમયમાં ચાર તીર્થકરે સિદ્ધિપદને પામે છે.
એમ સિદ્ધપંચાશિકા વિગેરેમાં કહ્યું છે. જે ૧-૬-૬-૮૫ મા
ઉપાધ્યાય શ્રી વિવેકહર્ષગણિના પ્રશ્નોત્તરે. પ્ર. રાત્રિભોજનના પચ્ચખાણીને અન્ન વિગેરેમાં–

Page #165

૩૮
रात्रिसिद्ध-दिवाभुक्तादि “ રાત્રિએ બનેલ અને દીવસે ખાધેલું વિગેરે )
ચભંગીમાં ત્રણ ભાંગા વર્જિત છે. તે પ્રમાણે સુખડી પ્રમુખ પદ્યાન્નમાં વિજિત ખરાં કે નહિ ?
જે “વર્જિત છે.” એમ કહે, પક્વાન્સમાં તે વ્યવહાર હજુ સુધી નથી, તેનું શું કારણ?
અને “વર્જિત નથી ” એમ કહે, તે આરંભ તે સરખે હોવાથી અનાદિમાં વજર્યું છે, અને પક્વાન્નમાં કેમ વર્જિત નથી?
પાણીની લીલાશ પક્વામાં નથી. માટે દૂષણ નથી. પક્વાન એક માસ વિગેરે કાળ સુધી અભક્ષ્ય થતું નથી.”
એમ કહો તે રાત્રિવાસી કરંભા વિગેરે જે રાત્રિએ બનાવ્યા હોય, તે અકલગ છે.” એ વ્યવહાર કેમ રાખો છો?
તેથી અન્ન અને પક્વાન્ન રાત્રિએ બનેલાં હૈય, તેમાં એક–વજર્ય અને બીજું-અવર્ય આ ભેદ હૃદયને શંકા
કુળ બનાવે છે. ઉ. “ત્રિદ્ધિ-વિવાતિ” ત્યાર
આવી ચભંગી શાસ્ત્રમાં કઈ ઠેકાણે જોઈ નથી. તેથી રાત્રિભેજનના પચ્ચખાણ વાળાને તે કેવી રીતે છાંડવા લાયક હાય, અને પકવાનનું દૃષ્ટાંત પણ કેવી રીતે ઘટે? તે પોતે સ્વયં વિચારી લેવું.
પણ રાત્રિએ રાંધવામાં મહાન આરંભ થાય છે. તેથી શ્રાવાએ સ્વશક્તિ પ્રમાણે તે વર્જવું. પણ રાત્રિભોજનના પચ્ચખાણના ભંગના ભયથી નહિ. વળી સાધુને આશ્રયીને

Page #166

दिवागृहित-रात्रिभुक्त વિગેરે સૈભંગી કહી છે, પણ તે શ્રાવકને આશ્રયીને નથી. તે પણ સમજી લેવું. + ૧-૭–૧-૮૬ છે ' પ્ર સંધાનમાં [અથાણાં વિગેરેમાં નાખેલ લીલા લિંબુ વિગેરેની
લીલાશ કેમ દૂર થાય ? ઉ૦ ક્ષારમાં નાખેલ લીલા લિંબુ વિગેરેને વર્ણ રસઃ ગંધઃ વિગેરે
ફરી જાય છે, તેથી ત્રણ તડકા ખવરાવ્યા સિવાય પણ લીલાપ
ણાને અભાવ થાય છે. એને વૃદ્ધવ્યવહાર છે. ૧-૭-૨-૮૭ પ્ર. પદ્મચરિત્રમાં લક્ષમણ ચોથી નરક પૃથ્વીમાં ગયા, અને પરમાધામિની વેદના છેલ્લા દશમા પર્વમાં–
सो अग्निकुंडमझाओ ઈત્યાદિક ગાથામાં બતાવી, તે વાત तिसु परमाहम्मिअकयावि “ત્રણ નરકમાં પરમધામિની વેદના પણ છે”
એવા સંગ્રહણીના પાઠ સાથે કેવી રીતે બંધ બેસતી આવે? G० तिसु परमाहम्मिअकयावि
આવું સંગ્રહણીનું વચન પ્રાયિક સમજવું. તેથી કોઈ અયુ
સ્તતા જણાતી નથી ૧-૭-૩-૮૮ છે પ્ર. પદ્મચરિત્રમાં “માતાને રથયાત્રાને અભિગ્રહ પૂર્ણ ન થવાથી દખિતચિત્ત નીકળી ગએલ અને તાપસના આશ્રમમાં રહેલ જભેજયરાજાની પુત્રી મદનાવલીનો અનુરાગી થયેલ.”વિગેરે તમામ ચરિત્ર હરિષણચકીનું કહ્યું છે અને ઉત્તરાધ્યયનની

Page #167

- ૧૧ :
ટીકા તથા શ્રાદ્ધવિધિ વિગેરેમાં તે ચરિત્ર મહાપદ્મનું કહ્યું છે. તેથી આ બંનેયની સંગતિ કેમ થાય?
વિચાર કરતાં તે “તેણે કરાવેલ પ્રાસાદના દર્શનથી રાવણને હરિષણચકીનું સમીપપણું સંગત થાય છે. પણ બીજા પક્ષમાં ઘણું શેની સંમતિ મળે છે. તેથી ઘણી શંકા
ઉત્પન્ન થાય છે. માટે તેનું કેમ? ઉ. આ બાબતમાં મતાંતર જણાય છે. જે ૧-૭–૪–૮૯ પ્ર. પાડવચરિત્રમાં કૃષ્ણને જન્મ આસો સુદી આઠમે કહ્યું
છે, અને નેમિનાથ ચરિત્રમાં તથા લોકોક્તિમાં શ્રાવણ વદી
૮ બતાવી છે, માટે બે વાતને મેળ કેમ મળે? ઉ૦ આમાં પણ મતાન્તર જાણવું. . ૧-૭-પ-૯૦ | પ્ર. પાંડવચરિત્રમાં જરાસંધને સેનાની હીરણ્યનાભને ભીમે
માર્યો છે, અને હેમચંદ્રીયનેમિચરિત્રમાં અનાધૃષ્ટિ સેના
નીએ તેને માર્યો છે, તે વાત કેમ મલે? ઉ, આમાં પણ મતાન્તર જાણવું. ૧-૭-૬-૧ પ્ર વર્તમાન તમામ ઇદ્રો એકાવતારી છે.” એમ પ્રવાદ ચાલે
છે, અને પદ્મચરિત્રમાં સીતા ઈદ્રના આ ભવથી–જુદા ત્રણ
ભે કહ્યા છે, તેનું શું કારણ? ઉ૦ “ વર્તમાન તમામ ઈ એકાવતારી છે જ એવા અક્ષરો - અમે જોયા નથી. તે ૧-૭-૮-૯૨ છે પ્ર. પાંડવચરિત્રમાં સેલમા સર્ગના ૧૮મા સ્લેકમાં
छेकेभ्यः तादृशा स्त्रियः
આ પદમાં તાશા આ શબ્દમાં આપુ પ્રત્યય કેમ કર્યો છે ? કેમકે ટલ્સ પ્રત્યયથી તે રૂપ બનેલું છે, માટે છે, પ્રત્યય કરવું જોઈએ?

Page #168

ઉ૦ પ્રત્યયથી બનેલને ૨ પ્રત્યયજ આવે, પરંતુ અહીં તારણ
એ શબ્દ વિષજ છે. તેથી ભાગરિ આચાર્યના મતે માપ આવવાથી રૂપ બન્યું છે. માટે કોઈ દોષ નથી. . ૧-૭
-૮-૯૩ છે પ્રઘેળા અને રાતા સન્ધવના અચિત્તપણામાં ભેદ કેમ
રખાય છે? ઉશ્રાદ્ધવિધિમાં કહ્યું છે, કે જે રાતા તથા ધોળા સેન્ધવનું એક
ઉત્પત્તિસ્થાન હોય તે બંનેયનું સચિત્તપણું સમાનજ ગણાય. પરંતુ-આચારણાએ ઘેલા સૈધવને અચિત્તપણાને વ્યવહાર છે. રાતાને નથી, તેમજ-રાતા ધળાનું એકજ ઉત્પત્તિ સ્થાન હૈય, તે નિયમ જ નથી. કેમકે-રાતને નજીકની ખાણમાં * ઉપજવાનો સંભવ છે ૧-૭-૮-૯૪ પ્ર. દેરાસરમાં જિનેશ્વરની સમક્ષ કપાળમાં તિલક કરતાં પડદો - આડે કરો કે નહિ ? ઉs “પડદા વિના તિલક ન કરાય તેવા અક્ષરે જોયા નથી.
છે ૧-૭-૧૦-૯૫ . પ્ર. પ્રતિક્રમણમાં વાંદણુના અવસરે શ્રાવકોએ મુહપત્તિ શુદ્ધભૂમિમાં
મૂકી વાંદણ દેવા ? કે કટાસણું ઉપર મૂકીને દેવા ? ઉ૦ પ્રતિક્રમણમાં શ્રાવકે મહુપત્તિ શુદ્ધભૂમિમાં મૂકે અથવા ચર
વળા ઉપર મૂકે, બીજે નહિ. એમ વિધિ છે. ૧-૭-૧૧
-૯૬ છે પ્ર. કાંજીનું જળ અભક્ષ્ય છે, માટે ઉપવાસીને કેવી રીતે કહ્યું? ઉ૦ જેનું બીજું નામ આરનાલ છે, તે કાંજીજલઃ તેમાં જે દરરેજ ઉનું ઓસામણ નંખાતું હોય, તો અભક્ષ્ય થતું નથી. તેથી ઉપવાસી સાધુને શુદ્ધ ઉષ્ણ જલ ન મળતું હોય, તે

Page #169

સૂત્રમાં બતાવેલ હેવાથી કલ્પે છે. પણ રાઈ વિગેરેના સંહાર વાળું હૈય, તે ન કહ્યું. આ પ્રમાણે ઓસામણ પણ સૂક્ત હેવાથી કલ્પે છે. તેનું આહારપણું તે થતું નથી. કેમકે તે
અભિપ્રાય નથી. છે ૧૭–૧૨–૯૭! ५० तेणंताती अद्धा अणागयद्धा अनंतगुणा
આ ગાથાએ કરી “અતીતકાલ કરતાં ભવિષ્યકાળ અનંતગુણે છે.”
અને ભગવતી સૂત્રમાં “ ગયેલા કાલ કરતાં આવતી કાલ સમય અધિક કહેલ છે. તે કેવી રીતે? ઉ૦ ભગવતીટીકામાં બારમા શતકના બીજા ઉદેશામાં જયનીના પ્રશ્નમાં બતાવ્યું કે
હે જયન્તી! અતીત અને અનાગત આ બંનેય કાળ તુલ્ય છે આ વચને બંનેયનું તુલ્યપણું છતાં, નવતત્વમાં “અતીત કાલ કરતાં ભવિષ્ય કાલ અનન્ત ગુણે છે !એમ કહેલ છે. તે મતાન્તરે એમ સમજાય છે.
સૂત્રમાં ભવિષ્યકાળનું સમયાધિપૂણું કહ્યું, તે વર્તમાન. સમયની અપેક્ષાએ કહેલ છે. તેની અપેક્ષા ન કરીએ, તે. તે બંનેય કાળ તુલ્ય છે. હવે આમાં તુલ્યપણાની યુક્તિ અને અનાગતની અનન્તગુણપણની યુક્તિઃ તે તે ગ્રંથાથી જ
જાણી લેવી. ૧-૭-૧૩-૯૮ પ્ર. નિશીથચર્ણિ આવશ્યકર્ણિ અને પર્યુષણાકલ્પચર્ણિ
ક્યારે બની ? કોણે બનાવી? અને તે આચાર્યો કેટલું શ્રુતજ્ઞાન
ધરાવતા હતા? ઉ, આ ચણિએમાંનિશીથચર્ણિના કર્તા જિનદાસ મહત્તર,
છે, એમ તેના છેલ્લા ભાગમાં કહ્યું છે. બીજી ચૂર્ણિઓના.

Page #170

૪૩
કર્તાનું નામ જોવામાં આવતુ નથી. તેમજ કયા કાળે ખ઼નાવી? તે પણ જાણવામાં આવ્યું નથી. ॥ ૧–૩–૧૪–૯૯ ૫ ૫૦ નિશીથચૂર્ણિ વિગેરેના પ્રામાણિકપણામાં નિવોમાં નિર્ણr · ઇત્યાદિક
સમવાયાંગટીકાના એક દેશજ શરણ છે ? કે બીજું કાંઈ છે ?
ઉ॰ નિશીથસૂણિ વિગેરેનુ પ્રામાણિકપણુ તા નિઃશંકપણે સિદ્ધ છે, કેમકે—ઘણા ગ્રંથામાં સાક્ષી છે. ॥ ૧--૭–૧૫–૧૦૦ ॥ પ્ર૦ વ્યવહારલિયાના કર્તા કાણુ છે ?
ઉ૰ “ વ્યવહાર ચલિકા કાણે બનાવી ? ” તે જાણવામાં નથી
।। ૧-૭-૧૬-૧૦૧ ||
भ० उदयंमि जा तिही सा पमाणमियराइ कीरमाणीए । આળા--અંગોળવથા મિચ્છન્ન-વિરાતાં વાથે || 2 ||
“સૂર્યોદય વખતે જે તિથી વર્તતી હાય, તેને આખા દીવસ માનવીઃ જો તેમ કરવામાં ન આવેતા આજ્ઞા ભંગઃ અનવસ્થાઃ મિથ્યાત્વઃ અને વિરાધનાઃ દેષા પ્રાપ્ત થાયઃ ”
""
આ વૃદ્ધસામાચારીની ગાથા [ મૂલ નિયમ } છે, અને क्षये तिथिः पूर्वा कार्या, वृद्धै। कार्या तथोत्तरा ॥ પ[તિથિ]ના ક્ષય આવે ત્યારે, જે પૂર્વ [સામાન્ય તિથિ] હાય, તેને [પતિથિ] કરવીઃ અને [ પ તિથિની ] વૃદ્ધિ હાય, તે [પહેલી છેાડી] બીજી [પર્વ તિથિ] કરવી:
આ ઉમાસ્વાતિવાચક જીનુ વચન[આપવાદિક નિયમ]છે. આ બન્નેય ખાખતાને જે ન માનતા હાય,તેને ખલાત્કારે કરીને પણ મનાવવામાં કોઇ અન્ય યુક્તિ છે ? કે નહિ ? ઉ આ ખન્નેય પ્રામાણિક ભાખતાને મનાવવામાં શ્રાદ્ધવિધિ ગ્રંથ અને સુવિહિત પુરુષાની સતત ચાલી આવતી પર’પરા

Page #171

પ્રમાણભૂત તરીકે જાણવામાં છે. તેમજ
સૂર્યોદય સમયે જે અલ્પ પણ તિથિ હેય, તે સંપૂર્ણ જાણું, તે દીવસે પાળવી. પણ–સૂર્યોદય વખતે ન હોય અને પછી ઘણી હેય, તે માનવી નહિ” એમ પારાશરસ્મૃતિ
વિગેરેમાં પણ કહ્યું છે. જે ૧-૭-૧૭–૧૦૨ છે પ્ર. ભગવતીજીમાં શ્રાવકને પંદર કર્માદાનને નિષેધ બતાવ્યું છે,
તે તેનું સેવન કલ્પે?કે નહિ? ઉ૦ શ્રાવકેને પંદર કર્માદાનને નિષેધ મૂળ નિયમ છે, પણ અપ
વાદપદે તો જેની છોડી શક્વાની શક્તિ ન હોય, તે તે શકટાલ વિગેરેની પેઠે તે કરે પણ છે. જે ૧–૩–૧૮-૧૦૩
ઉપાધ્યાય શ્રી વિજયરાજગણુિના પ્રશ્નોત્તરે પ્ર સંભોગ કરવાને ઈચ્છતા શક વિગેરે દેવ દેવીઓ સાથે મિથુન
કીડા દેવલેકના વિમાનમાં કરે? કે બહાર કરે? ઉ“શક વિગેરે દેવદેવલેકમાં પતપિતાની સુધર્મ સભામાં દેવીઓ
સાથે કામભોગ કરતા નથી. કેમકે તેમાં રહેલા માણવક સ્તભનાદાબડામાં રહેલ શ્રી જિનેશ્વરની દાઢાઓની આશાતના થાય આ અભિપ્રાય ભગવતી દશામા શતકના પાંચમા ઉદેશામાં છે, તે સૂચક હેવાથી સિદ્વાયતનને છોડી બીજે સ્થાનકે
કામ ભેગ કરે છે, એમ સંભવે છે. તે ૧-૮–૧–૧૦૪ છે. પ્ર. ઉત્તરાધ્યયનના પ્રથમ અધ્યયનમાં વર્ણન શબ્દ રૂઢ
છે? કે વૈગિક છે? ઉs fથવા શબ્દ અન્વર્થવ્યુત્પત્તિ-રહિત હોવાથી હૈમવ્યાકરણના મતે રૂઢ છે. અને
નામ = ધાતુ ધાતુ થકી નામ બને છે....”

Page #172

આવા શાકટાયનના મતે સર્વનામ મળે પડેલ હોવાથી વૈગિક પણ છે. અને તેને અર્થ ભિક્ષક હેવાને જણાય છે.
૧-૮-ર-૧૦૫ પ્રદમપત્રક અધ્યયનમાં માનવી માત્ર શબ્દ છે. તેને અર્થ
જણાવવા કૃપા કરશે? ઉ૦ આ વીભાવ શબ્દનો અર્થ “સતતપણે થવું”એ અર્થ
સિદ્ધાન્ત વિષમપદપર્યાય પુરતમાં છે. લિંગાનુશાસન વિવરણમાં તે સંસારના પર્યાય તરીકે જોવામાં આવે છે. ૧-૮-૩-૧૦૬ .
ઉપાધ્યાય શ્રી ધર્મવિજયગણિના પ્રશ્નોત્તરે પ્ર. તીર્થકર દેના પૂર્વભવની સંખ્યા પહેલવહેલાં સમક્તિ પામ્યા ત્યારથી ગણવી કે પાછળના સમક્તિમાત્રની અપેક્ષાએ ગણવી?
જે “ પ્રથમ સમતિથી ગણવી” એમ કહેતો નષભદેવના ૧૩ ભવ કેવી રીતે ઘટે? કેમકે-યુગાદિદેવને ધનાસા
વાહના ભવથી પહેલાં પ્રથમ સમકિતને લાભ થ છે, તે પછી અનન્તકાળ ગયા છે. એમ ન હેત, તે એક સમયમાં ઉત્કૃષ્ટ અવગાહનાવાળા ૧૦૮ સિદ્ધ થાય તેમાં ભગવાનને ગણ્યા ન હેત. કેમકે-નંદિસૂત્રની ટીકામાં ઉત્કૃષ્ટદ્વારમાં કહ્યું છે કે
જેઓને સમકિત થકી પડ્યા અનન્ત કાળ થે હોય, તેવા સિદ્ધ થાય, તે એક સમયે ૧૦૮ થાય; સંખ્યાત કાળ પડ્યાને થયો હોય, તે દશ દશ એક સમયમાં સિદ્ધ થાય. અને જેઓ સમકિત થકી પડયા ન હોય, તે ચાર સિદ્ધ થાય. વધુi.. जेसिमणंतो कालो पडिवाओ होइ । तेसि अट्ठसयं
अपडिवडिए चउरो, दसग दसगं च सेसाणं ॥९॥

Page #173

“જેઓને સમકિત થકી પડ્યાને અનન્તકાળ થયો હોય, તેઓ સમયમાં ૧૦૮ સિદ્ધ થાય, અને જે સમકિત થકી પડ્યા જ ન હોય, તે ચાર સિધેિ અને બાકીના ૧૦-૧૦ સિદ્ધ થાય”
જે બીજો પક્ષ કહે, તે-ત્રકષભદેવ સ્વામી તથા બીજા તીર્થકરને પણ બતાવેલ જ ભવની સંખ્યા ક્યાંથી થાય?
કેમકે--વચગાલામાં પણ સમક્તિનું વમન અને પ્રાપ્તિ થયેલ છે. 6. समत्तपढमलंभो बोधव्वो वद्धमाणस्स
આવશ્યક નિર્યુક્તિના આ વચનને અનુસારે વિરમગવાનની તથા તેમની સદૃશ હેવાથી બીજા તીર્થકરેની પણ ભવગણતરી પ્રથમ સમકિતની પ્રાપ્તિની અપેક્ષાએ જણાય છે. પરંતુ ઋષભદેવની સિદ્ધિને આશ્રયને જે વિવાદ ખડે કર્યો છે, તે--
નિરુપક્રમ આયુષ્યવાળા બાહુબળીને પણ છ લાખ પૂર્વ આયુષ સંકોચાણું છે, તેની પેઠે એક સમયમાં ઉત્કૃષ્ટ અવગાહનાવાળા ૧૦૮ સિદ્ધ થાય, તેમાં ભગવાનને ગણ્યા, તે આશ્ચર્યમાં સમાતું હોવાથી દૂર થાય છે માટે બધું બરાબર છે.
છે ૧-૮–૧-૧૦ પ્ર. તીર્થકરેની માતા ચઉદ સ્વનમાંના દશમા વિનામાં પદ્મ
સરવર જુએ છે, તે પરાએ સૂચિત એવા પદ્દમ સરોવરને દેખે, કે અન્યદ્વીપમાં કોઈ ઠેકાણે તેવા નામવાળું સરેવર હેય, તેને
ઉ. “પએ કરી ઓળખાતું પદ્દમ સરોવર' એવી વ્યાખ્યા . કરી છે. માટે તે જુએ. અન્યદ્વીપમાં તે નામનું સરોવર ' નથી. ૧-૯-ર-૧૦૮ પ્ર સુલભદ્રસ્વામીએ કેશ્યાના ઘરના આહાર પાણી લીધા
હતા, એ જનપ્રવાદ ચાલે છે, પરંતુ તે જનમવાદનું કારણ શાનિરપીડ કેમ ન ગણાય?

Page #174

ઉ. આગમવ્યવહારિ ગુરુદેવની આજ્ઞાથી રથલભદ્રસ્વામિનું કેયાના ઘરમાં રહેવું જેમ અનુચિત નથી, તેમ શય્યાતરપીંડ લીધે, તે પણ અનુચિત ન ગણાય. કેમકે--તે આગમ
વ્યવહાર પુરુષે અતિશયજ્ઞાની હોવાથી ત્રણેય કાલમાં હિતકારી હોય તે સર્વની વિચારીને જ આજ્ઞા આપે છે. ૧-૯
-૩-૧૦૯ છે પ્ર. પન્નવણાના પહેલા પદમાં પ્રશ્ન છે કે
ઉરપરિસર્પ–સ્થલચર-પદ્રિયતિર્યંચ કયા કહેવાય? ઉત્તર આપે છે કે
તેના ચાર પ્રકાર કહેલા છે તે આ પ્રમાણે અજગરઃ આસાલિઓ અને મહેરગ ઇત્યાદિ
આમાં આસાલિયાનું ઉરપરિસર્પપણું જણાવ્યું, અને તે પછીના સૂત્રમાંજ તે આસાલિયાનું સ્વરૂપ પૂછ્યું, તેના ઉત્તરમાં તે આસાલિયાનું શરીર જઘન્યથી-અંગુલને અસંખ્યાતમે ભાગ અને ઉત્કૃષ્ટથી-બાર એજનઃ બતાવ્યું, તે કેવી રીતે ઘટે ?
કેમકે તેનાજ એકવીસમા અવગાહના પદમાં સમૂચ્છમ ઉર પરિસર્પનું ઉત્કૃષ્ટથી--ર થી ૯ જન સુધીનું શરીર બતાવ્યું છે, અને ઉપસંહારમાં પણ કહ્યું છે કે-“આ પકારે ઐધિક અને ગર્ભજ પર્યાપ્ત ઉર પરિ સર્પનું ૧૦૦૦ જન
શરીર અને સંમૂર્ણિમનું જન પૃથકત્વ શરીર છે. ઇત્યાદિ ઉo અવગાહના પદમાં ઉર પરિસર્પનું ઉત્કૃષ્ટથી જન પૃથકત્વ
શરીર બતાવ્યું છે. તે પ્રાયિક જણાય છે, તેથી ચક્રવર્તિના સિન્યને વિનાશ આવે છે, ત્યારે તે કઈક વખતે ઉત્પન્ન થનાર આસાલિયાનું શરીર બાર એજનનું જુદુ કહેતાં વિરોધ આવતો નથી.
અથવા જનાર પદમાં પૃથક શબ્દ જાતિ વાચી
ચિલમ ઉર પર છે કે આ
૪૦ અવગા

Page #175

છે, તેથી એકવચન છતાં બહુવચન ગણીને બે આદિ પૃથર્વ જાણવા. તેથી કોઈ અસંગતિ થશે નહિ. એમ અમારી સંભાવના છે. તત્ત્વ સર્વજ્ઞ મહારાજા જાણે આ પ્રકારે સૂત્રમાં એક વચન છતાં બહ પૃથકત્વ ગ્રહણ કરવાની વ્યાખ્યા સંગ્રહણી
વૃત્તિકારે પણ કરેલી છે. જે ૧-૯-૪-૧૧૦ છે પ્ર. તે બાર જન ક્યા અંગુલના માપના લેવા ? ઉતે પેજને આત્માગુલના માપે જાણવા. કેમકે--ભિન્ન ભિન્ન
કાળમાં થનાર ચક્રવર્તિ વિગેરેના સૈન્યના પડાવના પેજને અને આસાલિયાના દેહ માનના યોજને સરખી રીતે બંધ બેસતા
થાય. ૧-૯-પ-૧૧૧ છે પ્ર સ્થાપનાચાર્ય પાસે જેમ પ્રતિક્રમણ વિગેરે ક્રિયાઓ કરાય
છે, તેમ જિનબિંબ પાસે તમામ ક્રિયા કરવી કલ્પે?કે કાંઇ - તફાવત છે ? ઉ કાંઈ તફાવત જા નથી. પરંતુ તે ક્રિયાઓનું કરવું તે અવ
સર-ઘટતું જ હોવું જોઈએ. ૧-૯-૬-૧૧૨ . મજ જેઓ પરપક્ષિઓ એટલે અન્યગચ્છીય હોય, તેમાં ચારિત્ર
હેય કે નહિ? ઉ. અન્યગચ્છીય સાધુઓને ભગવાનની આજ્ઞા વિરુદ્ધ કરવાપણું
હેવાથી ભાવચારિત્રને અભાવ છે. પરંતુ નિશ્ચય સ્વરૂપ તે
કેવલિગમ્ય છે. તે ૧-૯-૭-૧૧૩ પ્ર. નિર્યુક્તિના કત પૂર્વધર હેય કે અન્ય હેય? ઉ૦ નિર્યક્તિ કરનારા ચાર પૂર્વધારે હોય છે, એમ જણાય છે.
છે ૧-૯-૮-૧૧૪ પ્ર. ત્રાયત્રિશદેવે અને સામાનિકદેવે ઇંદ્રના વિમાનમાં રહે
છે? કે જુદા વિમાનમાં રહે છે? B. तायत्तीसाण उ कंचणाइं सामाणिआण सयकता पत्ते . विमाणा दक्खिणेण कप्पेसु तिसु होंति
:

Page #176

“પૂજ્ય સમાનં ત્રાયત્રિંશ દેશના કાન્તિમય વિમાના અને ઇંદ્રતુલ્ય રૂપઃ આયુષઃ વિગેરે ગુણવાળા સામાનિક દેવાના શતકાન્તરત્નમય વિમાના, દક્ષિણ દ્વીશામાં રહેલા સાધ સનત્કૃમારઃ અને બ્રહ્મદેવલાકઃમાં દરેક દરેકના હોય છે” એમ દેવેન્દ્રઃ નરકેન્દ્રઃ ગ્રંથની ટીકામાં કહ્યું છે. તેથી તે બન્નેયના વિમાના ઈંદ્ર વિમાનથી જુદા હોય છે. ॥ ૧-૮-૯-૧૧૫ ॥ પ્ર૦ જધન્યથી–૨૯ આંકડે ગજ મનુષ્યા કહ્યાં છે, તેમાં એક પણ આંકડાના વધારા થાય કે ? નહિ ? ઉ॰ ચેાથા કમ ગ્રંથમાં—
ગવાય સુદુમ દેવજી-ફત્યાતિ—ગાથાની વ્યાખ્યામાં જે ૨૯ આંકડા લખ્યા છે, તે પ્રમાણે જધન્યથી ગર્ભજ મનુષ્ય હાય છે, તેમાં એકપણ આંકડા આધક થાય નહિ. એમ તાત્પર્ય છે. ॥ ૧-૯-૧૦-૧૧૬ ॥
૫૦ ચક્રવર્તિના ચક્ર વિગેરે સાત રત્નો એક જીવમય હાય ? કે અસંખ્યાત જીવમય હાય ? અને તે જીવાની આગતિ કહી, તે એક જીવને આશ્રયીને ? કે અનેક જીવાને આશ્રીયીને હેાય? ઉ॰ ચક્રવર્તિના સાત રત્નામાં અસંખ્યાત જીવ હાય. કેમકે— દેખાતા પૃથ્વીના એક કકડામાં પણ અસખ્યાત જીવા હાય છૅ, તેમજ તેઓની આગતિ પણ અસંખ્યાત વાને આશ્રયીને હાય, એમ સંભવે છે. ૫ ૧-૯-૧૧-૧૧૭ ॥
પ્ર૦ ભિન્નરોનારુિં પાકુંતિ–ત્યાવિશ્વમાં–સ'ભિન્નના અર્થ પૂર્ણ થાય ? કે કાંઇક ઉન થાય?
ઉ॰ મુખ્યપણે સ`ભિન્નના અર્થ કાંઇક ઉણુ એવાથાય છે, પરંતુ કાઈક ઠેકાણે પૂર્ણ વાચી બતાવ્યા છે. તેમાં કાંઇક ઉણાની

Page #177

વિવક્ષા કરી નથી. માટે ત્યાં પણ કાંઈક ઉણા અર્થમાંજ - જાણવો. જે ૧-૯-૧૨-૧૧૮ પ્ર. નારકનું અવધિજ્ઞાન એક જનનું હોય છે, તે જન ક્યા
અંગુલથી લે? – ઉ૦ દેવેની પેઠે નારકીને પણ અવધિજ્ઞાનવિષયક જન પ્રમા
ગુલથી બનેલે લે. ૧-૯-૧3-૧૧૯ પ્રહ સાધુપણામાં અંતે શરીર વિગેરે સિરાવ્યાનું પચ્ચખાણ કર્યું
હૈય, મરી ગયા બાદ મહાવતેના નિયમની પેઠે તે જાય?કે રહે? ઉ૦ મહાવ્રતના પચ્ચકખાણ માફક તે નિયમ રહેતું નથી, પરંતુ
પૂર્વ શરીરસરાવ્યું હોવાથી મર્યા બાદ અવિરતિક્રિયા તે
લાગતી નથી. તે ૧-૯-૧૪-૧૨૦ પ્રહ રાયપાસેણીમાં સૂર્યાભના વિમાનમાં અનેક પક્ષીઓ તથા
ભમરા વિગેરે જે કહ્યા છે, અને સ્થાનપદમાં તેને નિષેધ
કરે છે, માટે આમાં ખરું સ્વરૂપ શું છે? ઉ૦ રાયપાસેણીમાં સૂર્યાભવિમાનમાં ભમરા આદિ કહેલા છે,
તે પૃથ્વીની બનેલી તેવી આકૃતિ સ્વરૂપ જાણવા, પણ ત્રસ જ નહિ, અને સ્થાનપદમાં તે નિષધ કરેલ છે, તે ત્રણ જીવને કર્યો છે. પણ પૃથ્વી પરિણામ રૂપને નહિ. | ૧-૯-૧૫-૧૨૧ છે પ્ર. દ્રવ્યલિંગી પિતાની મેળે પાપથી ડરી મહાવ્રતની ક્રિયા પાળવા
મંડી જાય, તે આરાધક થાય?કે નહિ? ઉ૦ દ્રવ્યલિંગી જે ગુરુ વિગેરે સામગ્રીના અભાવે પિતાની મેળે
સમજી મહાવ્રતી થઈ વિચરે, તે આરાધક થાય. પણ છતી સામગ્રીએ આલેયણ વિગેરે કરી મહા વ્રત ઉચ્ચરે નહિ, તે આરાધક થાય નહિ. ૧-૯-૧૬-૧૨૨ છે

Page #178

૫૧
પ્રમાંસ વિગેરેમાં અને છાશના સંગે કઠોળમાં જીવે ઉપજવાનું
કહ્યું. તે છ બેઇંદ્રીય ઉપજે કે અન્ય ઉપજે? ઉ૦ માંસ વિગેરેમાં તે નિ રૂપ નિગદ જ ઉપજે.” એમ
યોગશાસ્ત્ર ટીકા વિગેરેમાં કહ્યું છે, અને નિગાહી એકેન્દ્રિય સંભવે છે.
ઉપદેશમાલા ટીકા વિગેરેમાં “સંમૂર્ણિમપંચેન્દ્રિય છે પણ ઉપજે” એમ કહ્યું છે.
તથા “વિદલમાં છાશ વિગેરેના વેગે ત્રસ જી ઉપજે, એમ શ્રાદ્ધ પ્રતિક્રમણની ટીકામાં કહ્યું છે.
તેથી તે છે બેઈન્દ્રિય સંભવે છે કેમકે આમાં દહિં પણ લીધું છે, તેથી. ૧-૯-૧૭-૧ર૩. પ્ર. અઢીદ્વિપની બહાર કાઈક ઠેકાણે રાત્રિજ હોય, અને કઈ
ઠેકાણે દીવસ જ હોય, ત્યાં કાલપચ્ચકખાણ તથા રાત્રિભેજન
પચ્ચશ્માણ હેય કે નહિ? ઉ. મનુષ્યલેકની બહારનવકારશી વિગેરે પચ્ચકખાણ તથા રાત્રિ
ભજન પચ્ચકખાણ અહીંના કાળનું રૂડું જ્ઞાન ધરાવતું હોય, તે તેને હોઈ શકે. જે તેવું જ્ઞાન ન હોય તે, સંકેત પચ્ચકખાણ
કરે. . ૧-૯-૧૮-૧૨૪ છે મક શમ્યા અને સંથારામાં કાંઈ તફાવત ખરે કે નહી? ઉ. સર્વ શરીર પ્રમાણ હેય તે શમ્યા કહેવાય, અને અઢી હાથ પ્રમાણ હેય, તે સંથારે કહેવાય.
અથવા-શમ્યા તેજસંથારે, આવ્યુત્પત્તિથી–આચારાંગ ટીકા અનુસાર એ બે એકજ પણ કહેવાય. ૧-૯-૧૯-૧રપા ५० पुन्वसिज्जायरीजयंती

Page #179

પર
આ વાક્યમાં પૂર્વસજજાયરીને શું અર્થ ? ઉ. “ નવીન આવેલ સાધુ વિગેરે પ્રથમ જયતી પાસે વસતિની
માંગણી કરે, કેમકે–વસતિ આપનાર તરીકે તે પ્રસિદ્ધ છે, માટે પૂર્વ શય્યાતરી કહેવાય.” એમ ભગવતી ટીકાના અનુસાર
જાણવું. . ૧-૯-૨૦-૧૨૬ છે પ્રય જિનેશ્વરોના અવધિજ્ઞાન સરખાં હોય, કે વધતા-ઓછાં હોય? ઉ. જે જિનેશ્વર જયાંથી આવી ઉપજ્યા હોય, તેમને તે સ્થાન સંબંધી
અવધિજ્ઞાન હેય, અથવા વધતું પણ હેય છે, માટે સર્વને
સરખું હોતું નથી. જે ૧-૯-૨૧-૧૨૭ છે. પ્ર. ચોમાસું પૂરું થયા પછી બે માસની અંદર સાધુઓને વસ્ત્ર વહે
રવા કહ્યું કે નહિ? ઉ. “વર્ષાકાળમાં જ્યાં ચોમાસું રહ્યા, તે પૂરું થયા છતાં, ત્યાં
અને પાંચ ગાઉ સુધીના સંવિજ્ઞ ક્ષેત્રમાં કારણ વિના બે માસમાં સાધુઓને વસ્ત્ર વહેરવું કલ્પે નહિ.” એમ નિશીથચર્ણિના
૧૦મા ઉદ્દેશામાં કહ્યું છે. ૧-૯-રર-૧૨૮ છે પ્ર૦ જાતિસ્મરણ જ્ઞાનથી સંખ્યાતભવ જણાય?કે અસંખ્યાત
ભવ જણાય? ઉ. “ જાતિસ્મરણ પણ ગતસંખ્યાતભવનાબેધસ્વરૂપમતિજ્ઞાનને
ભેદજ છે.” એમ કર્મગ્રંથ ટીકાઅને આચારાંગનીટીકાના અનુસારે સંખ્યાત ભવ જાણી શકે, એમ જણાય છે.
મે ૧-૯-૨૩-૧૨૯ ! પ્ર. વિહાર ઉપવાસ કર્યો હોય, તેણે સાંજે પ્રતિક્રમણ વખતે ગુરુ
પાસે તેજ પચ્ચખાણ કરવું કે નહીં? પિતાના મનથી કરે, તે ચાલે? કે નહીં?તે પ્રમાણે છઠ્ઠ પાણીને બીજે દીવસે તે પ્રમાણે? કે બીજી રીતીએ કરવું?

Page #180

૫૩
ઉ૦ સવારે વિહાર ઉપવાસનું પચ્ચખાણ કરનારે સાંજે મનથી
મરણ કરવું, પણ ફરી કરવું નહિ, તેજ પ્રકારે છ8વાળા માટે
સમજવું ૧-૯-૨૪-૧૩૦ | પ્ર. દિગાચાર્ય શબ્દને શો અર્થ? ઉર “સમયને પિછાણી–સચિત્તઃ અચિત્ત અને મિશ્ર વસ્તુની રજા
આપે, તે દિગાચાર્ય” એમ ચોગશાસ્ત્ર ટીકામાં પ્રાયશ્ચિત્ત વથી એ લેકની વ્યાખ્યામાં અર્થ કર્યો છે.
૧-૮-રપ-૧૩૧ પ્ર. કૃમિહર નામને અજમે સચિત્ત છે? કે અચિત્ત ? ઉ૦ કૃમિહર નામના અજમાને વૃદ્ધ પુરુષો અચિત્ત તરીકે વ્યવહાર
કરે છે. ૧-૯-૨૬-૧૩ર છે પ્રહ “પંચમી અને અષ્ટમીએ સ્ત્રીનેમિ એ સ્તુતિ તથા સવાર
રાવા સ્તુતિ કહેવી જ જોઈયે” એ નિશ્ચય છે? કે નેમિનાથ
અને મહાવીરની બીજી સ્તુતિઓ પણ કહેવાય? ઉ૦ “પાંચમ આઠમે નેન અને સંસારીવા સ્તુતિ સિવાય
બીજી સ્તુતિ ન કહેવાય.” એવો નિયમ જા નથી, પણ આવ
ડતી હોય તો ઘણું કરીને તે બે કહે. એ ૧-૯-૨૭-૧૩૩ પ્રય જિનેશ્વરના ખભે સંયમ લેતી વખતે ઇંદ્ર દેવદુષ્ય વસ્ત્ર મૂકે
છે, તે કેટલે વખતે રહે? તે જણાવવા કૃપા કરશે, ઉ. દેવેન્દ્ર ખભે મૂકેલ દેવદૂષ્ય વસ્ત્ર કેટલે કાળ રહે? એ વિષે
સપ્તતિશત સ્થાનકને અનુસાર વિરભગવંતને કાંઈક અધિક વર્ષ સુધી અને બીજા જિનેશ્વરેને જાવ જીવસુધી રહે, તેમ જાયું છે. જંબુદ્વિીપ પક્ષત્તિને અનુસાર તે “ષભદેવ
સ્વામિને વીરભગવંત પેઠે રહ્યું.” એમ બતાવ્યું છે. | ૧-૯-૨૮-૧૩૪ છે. કેટલાકે સીતાને રાવણની પુત્રી કહે છે, અને મૂળ નક્ષત્રમાં
જન્મી કહે છે, તે સત્ય છે?

Page #181

૫૪ ઉ૦ વસુદેવહિંડીમાં સીતાને રાવણની પુત્રી કહી છે, પણ મૂળ
નક્ષત્રમાં જન્મી છે, એમ સ્પષ્ટ પણે લખેલ જાણવામાં નથી.
છે ૧-૯-૨૯-૧૩પ !! પ્ર. વ્યવહાર રાશિવાળા જી કયાં કહેવાય? નિગોદમાંથી
બહાર નીકળેલ હોય, તે માનવા? કે સૂક્ષ્મનિમૅદથી નીકબેલા હેય તે માનવા? કે પાંચે સૂક્ષ્મમાંથી બહાર નીકળ્યા
હોય તે માનવા? ઉપન્નવણાની ટીકામાં–
“નિગોદ થકી નીકળેલા હેય, તે વહેવારીયા.” આવું સામાન્ય વચન છે. સામાન્ય વચન કરતાં વિશેષ વચન સબલ હોય છે, પણ પચે સૂક્ષ્મ માત્રનું “નિગોદ” એવું નામ નથી, પણ વનસ્પતિમાં નિગોદ એવું નામ છે, અને પ્રોષ પણ તેમ ચાલ્યું આવે છે. સૂત્રમાં પણ તેમજ દેખાય છે.
માટે સૂક્ષ્મનિગોદથી જે છ બહાર નીકળે, તે જહેવારીયા કહેવાય છે. એમ સાંભળેલ છે.
પરંપરાએ પણ બહ શ્રત પુરુષો આ પ્રમાણે જ માનતા આવ્યા છે, કેમકે યોગશાસ્ત્ર ટીકામાં પણ આ પ્રમાણેજ કહ્યું છે–કે “તમામ છ બે પ્રકારે છે. એક વ્યવહારીક અને બીજા અવ્યવહારીઃ તેમાં સૂક્ષ્મનિગોદે જ અવ્યવહારી છે, અને બીજા
વ્યવહારી છે.” ૧-૯-૩૦-૧૩૬ છે ॥ इति-सकलसूरि-पुरन्दर-परमगुरु-गच्छाधिराज-भट्टार्क श्री विजयसेनसूरि-प्रसादीकृत-प्रश्नोत्तर-संग्रहे भट्टार्क श्री५ श्रीविजयहीरसूरिशिष्य-पण्डित-शुभविजयगणि , વિવિ પ્રથમોઢાતઃ સંપૂર્ણ प्रथमोल्लासे गूर्जर-नाषा-पर्याय-सारसंग्रहःसमाप्त

Page #182

॥अथ द्वितीयोल्लासः॥
मङ्गलम् श्रीनाभेयं जिनं नत्त्वा, सत्त्वाऽभीष्टार्थ-साधकम् । . विधीयते मयाऽऽमोदादुल्लासः प्रथमेतरः ॥१॥
પ્રાણીઓના મનોરથ પૂરનારા પ્રથમ તીર્થકર શ્રી ૪ષભદેવ સ્વામિને નમસ્કાર કરી, સેનપ્રશ્નને બીજે ઉલ્લાસ આનંદ પૂર્વક રચું છું.

Page #183

૧
પણ્ડિત શ્રી આનન્દ્રવિજયગણુ કૃત પ્રશ્નાત્તરો.
પ્ર
“ જિનપ્રતિમા એક આંગળથી ૧૧ આંગળ સુધીની ધર દેરા- સરમાં પૂજી શકાય છે,” તેવા પાઠ મારી પાસે છે, આ બાબતના જે વિશેષ પાઠ ઢાય, તે જણાવવા કૃપા કરશે.
કેમકે—નવીન પ્રતિમા ભરાવવાવાળા શ્રદ્ધાળુ શ્રાવકા પૂછે છે, કે—“ ધર દેરાસરમાં કેટલા આંગળની પ્રતિમા પૂજી શકાય ?” ઉ॰ ધરદેરાસરમાં એક આંગળથી લઈ ૧૧ આંગળ સુધીની પ્રતિમા પૂજી શકાય છે, અને તેથી વધારે આંગળવાળી પ્રતિમા તે નગર દેરાસરમાં પૂજાય છે. આમાં—વિશેષ એ છે કે—“ ધર દેરાસરમાં અને નગર દેરાસરમાં એકી આંગળવાળી પ્રતિમા પૂછ શકાય, પણ બેકી આંગળવાળી નહિ.” એમ ઠક્કુર ફેરુએ બનાવેલ વાસ્તુસાર ગ્રંથ વિગેરેમાં બતાવેલ છે. ૫૨-૧-૧
૧૩૯ !!
પ્ર૦ સાપારીના કકડા અથવા સાપારીના ભૂકા સાધૂને કસેલક વિગેરેની માફક લઈ શકાય ? કે નહિ ?
ઉ॰ કેવળ સેાપારીના કકડા તથા સૂકા હૈારવા પે નહિ, એવી ગચ્છ પ્રવૃત્તિ છે. ॥ ૨-૧-૨-૧૩૮ ૫

Page #184

પણ
પ્ર. આગમ: શ્રુતઃ આજ્ઞાઃ ધારણા અને જીતવ્યવહાર આ પાંચ
પ્રકારના વ્યવહારમાં હાલ કેટલા વ્યવહારો વર્તે છે? ઉ. આગમ વ્યવહાર હમણા નથી જ, કૃતવ્યવહાર પણ હાલ સંપૂર્ણ
નથી, પણ કેટલાક પ્રવર્તે છે, માટે–હાલ કૃત વિગેરે ચાર વ્યવહારે છે, એમ તે કહી શકાય છે જ. તેમાં પણ પ્રાયશ્ચિત્તે ઘણું કરીને જીત વ્યવહારથી અપાય છે. સાર–૧–૩–૧૩ાા પ્ર. સામાયિકના અધિકારમાં પહેલા ઈરિયાવહિયા પડિઝમવા, તે
શાસ્ત્રાનુસારી છે? કે પછી કરવા, તે શાસ્ત્રાનુસારી છે? ઉ૦ સામાયિકમાં મહાનિશીથ સૂત્રઃ હારિભદ્રી દશવૈકાલિક
ટીકાઃ વિગેરેના અનુસાર અને યુકિત પ્રમાણે તથા સુવિહિત પુરુષની પરંપરાને અનુસારે પહેલાં ઇરિયાવહિયા પડિકમી સામાયિક લેવું, તે યુક્તિ યુક્ત ભાસે છે. જો કે–આવશ્યક ચૂર્ણિમાં– पच्छा इरियावहिआए पडिक्कमइ
“પછી પણ ઇરિયાવહિયા પડિકમે,” એમબતાવ્યું છે. પણ તે તો સાધુ સમીપે સામાયિક ઉચ્ચર્યા બાદ ચૈત્યવંદન કરવાનું પણ કહેલું છે. તેથી “તે ઈરિયાવહીયા સામાયિકના છે” એમ શી રીતે નિશ્ચય કરી શકાય?
તે ચૂર્ણિમાં કહેલી સામાયિકની સમાચારી બરાબર સમજાતી નથી, જેકે યોગશાસ્ત્ર ટીકાકદિનકન્ય ટીકા વિગેરેમાં પછી “ઈરિયાવહિયા કરે.”એમ બતાવ્યું છે, પણ તે તે બધે 'ઠેકાણે-ચૂર્ણિના પાઠ ઉદ્ધારીને કહેલું છે, માટે તે ચૂર્ણિમૂલક છે, તેથી સામાયિકના ઈરિયાવહિયાનો નિર્ણય તેનાથી કેવી રીતે કરાય? ર–૧–૪–૧૪૦

Page #185

પ્ર. ગરવને શબ્દ પાણીથી ઉત્પન્ન થાય છે? કે વાયુથી ઉત્પન્ન
થાય છે? કે કોઈ બીજાથી? ઉ૦ ઠાણાંગ ટીકામાં ઠેક ઠેકાણે સત્તનિતાલિશબ્દના મેઘગજિત
એવો અર્થ કરેલ હેવાથી અને વાદળી જળમહેવાથી ગરવ જલથી ઉત્પન્ન થાય છે, એમ સંભવે છે. वायुसमुत्थः शब्दो गर्जितं
વાયુથી ઉત્પન્ન થયેલે શબ્દ ગરવ”
એવું શાસ્ત્રમાં કહેલું દેખાતું નથી. ર-૧–૫–૧૪૧ ५० संखाईए उ भवे साहई जं वा परो उ पुच्छिज्जा। न य णं अणाइसेसी वियाणइ एस छउमत्थो ॥१॥
અસંખ્યાતભવને કહે, અથવા-પર જે પૂછે, તે કહે, તેથી બીજે મનુષ્ય “આ અતિશય વિનાના છદ્મસ્થ છે.” એમ જાણી શકે નહિ.”
આ ગાથા ગણધરેને આશ્રયી કહેલી છે કે સામાન્ય ચાદપૂવીઓને આશ્રયી કહી છે?તેમજ અવધિજ્ઞાની સંખ્યાતા અસંખ્યાતા ભવને દેખે છે, એવી રીતે મન:પર્યવ જ્ઞાની પણ દેખે છે, અને કેવલજ્ઞાની નક્કી અનન્તભાવ દેખે છે, જાતિ
મરણજ્ઞાની તે નિયમથી સંખ્યાતીભવને દેખે એમ આચારાંગ ટીકામાં કહેલ છે તેવી રીતે ચઉદપૂર્વી કેટલાભ દેખે?
અને ચઉદપૂર્વી અસંખ્યાતા ભવે જાણે છે, એવો પ્રઘોષ ચાલે . છે, તે સત્ય છે કે અસત્ય ? ઉs સંવાફક મને આ ગાથા ગણધરને આશ્રયીને આવશયક
સૂત્રમાં કહી છે. આ અનુસારે બીજા પણ સંપૂર્ણ ચાદ પૂર્વીઓ અસંખ્યાત ભવ જાણે, એમ કહી શકાય છે.
કેમકે-શ્રુતજ્ઞાનનું તુલ્યપણું છે, અને તેથી તે પ્રઘોષ પણ સત્ય છે, એમ સંભવે છે. આ ૨-૧-૬-૧૪૨ /

Page #186

પત્ર અઢાર પ્રકારની ભાવદિશામાં બીજરૂહદ અને સંકુઈિમ
વનસ્પતિઃ આ બે ભેદે વનસ્પતિના કયા ભેદમાં સમાય? ઉ. આચારાંગનિર્યુક્તિ વિગેરેમાં અઢાર પ્રકારની ભાવદિશા
બતાવી છે, તેમાં મુખ્યપણે એ અગ્રબીજ વિગેરે ચાર વન
સ્પતિ ભેદ કહ્યા છે, તે અન્યનું સૂચક હોવાથી દશવૈશાલિક વિગેરેમાં બતાવેલ બીજરૂહ અને સંમૂર્ણિમવનસ્પતિઃ એ બે ભેદને તેમાં સમાવેશ થઈ ગયેલે જાણે. હવે અગ્રબીજ વિગેરેમાંથી શેમાં સમાય છે? આ બાબતનું સ્પષ્ટીકરણ શાસ્ત્રમાં
કરેલું દેખાતું નથી. ૨-૧-૭–૧૪૩ પ્રસિધર્મ ઈશાન દેવી આઠમા દેવલેકે ગઈ હૈય, તે અને
પહેલા દેવકને દેવ ૧રમા દેવલેકે ગયે હોય, તે અને ભવનપતિ દેવ પહેલા દેવલેકે ગયે હોય, તે અને પહેલા દેવકને દેવ ત્રીજી નારક પૃથ્વીમાં ગયે હૈય, તે અવધિ
શાને કરી ચારે બાજુનું કેટલું ક્ષેત્ર દેખે ? ઉ. દેવ વિગેરેનું અવધિજ્ઞાન આનુગામિક છે, તેથી જે જ્યાં ઉત્પન્ન
થયે હેય, ત્યાં જેટલું દેખતો હોય, તેટલું બીજે ગયે હેય
ત્યાં પણ દેખે છે. એમ જણાય છે. ૨-૧-૮-૧૪૪ II 4 “આઠમહાસિદ્ધ પૈકી–મહત્વસિદ્ધિ એટલે મેરુ કરતાં પણ
મહાન શરીર બનાવવાની શક્તિ તથા પ્રાપ્રિસિદ્ધિ એટલે ભૂમિ ઉપર રહ્યા છતાં આંગળીના ટેરવે એ મેરુ પર્વતના અગ્ર ભાગ વિગેરેને ફરસવાની શક્તિ.” એમ યોગશાસ્ત્ર ટીકામાં.
कफ विपुण मलामर्श - આ લેકના વ્યાખ્યાનમાં કહ્યું છે. પરંતુ વિક્રિય શરીર
ઉત્કૃષ્ટથી ઉત્તેધાંગુલ પ્રમાણથી એક લાખ જનનું બતાવ્યું

Page #187

૬૦
છે. તેથી મેરુ કરતાં મોટા શરીરનું બનાવવું તથા આંગળીના અગ્રભાગે કરી મેરુ પર્વતની ટેટાચને ફરસવાનું શી રીતે ઘટી શકે ?
જો કે
सरीरमुस्सेह अंगुलेण -
"
“ શરીર ઉત્સેધાંગુલે બનાવાય. ''
એમ કહ્યું છે. તાપણ તે વાત પ્રાયિક ( અચાસ ) સંભવે છે. તેથી કાઇ પ્રકારની અસંગતિ થતી નથી. નહિંતર તે, ભૂમિ ઉપર રહીને મેરુ પર્વતની ટાચને આંગળીના અગ્રભાગથી અડવાના અસંભવ થાય.
બીજું, જો એકાન્તથી શરીરનુ માન ઉત્સેધાંગુલથી લેવાતું હાય, તા પન્નવણા વિગેરે સૂત્રમાં કહેલ ખાર યાજન પ્રમાણવાળા આસાલિઓ જીવ મહાવિદેહ ક્ષેત્ર વિગેરેના ચક્રવતિ એના પ્રમાણાંગુલથી ખાયોજનના લશ્કરના પડાવના નાશ કરનારો ક્રમ બને ?
અથવા “પહેલાં દેવલાકે ગયેલા લાખ યોજન વૈક્રિય શરીરવાળા ચમરેન્દ્રે એક પગલું પાવર વેદિકામાં મૂકયું, અને બીજું પગલુ` સુધર્માંસભામાં મૂક્યું. ” ઈત્યાદિક વાત ભગવતીજી વિગેરેમાં કહી છે, તે કેવી રીતે સભવે ? ।।૨-૧-૯-૧૪૫૫ ૫૦ દહીંના વલાણાના ધોળ વગ્ન ગાળ્યા હાય, ા વિગઈ ગણાય ૩ નિવિયાતા ગણાય ?
૩૦ વલાણાના ધોળ વચ્ચે ગાળ્યા ઢાય; અથવા મીઠું નાંખ્યુ. હાય, તા નિવિયાતા ગણાય. અને તેવા ન હાય, તે વિગઇ કહેવાય.
|| ૨-૧-૧૦-૧૪૬ ॥

Page #188

ચક્રવર્તિની ચંદન ઘસનારી દાસી હોય? કે સ્ત્રી હૈય? તથા ભગવતીસૂત્રના ૧૯મા શતકમાં ૩ ઉદ્દેશામાં. जउगोलासमाण पुढविकायं
લાખના ગોળા સમાન પૃથ્વીકાય એવું વાક્ય કહેલું છે. અને આચારાંગટીકામાં અધ્યયનનારઉદેશામાંવેદનાહારમાં
आर्द्रामलक-प्रमाणंस चित्त-पृथवी-गोलकं एक-विशति. वारान् पिंष्यात्
લીલા આંબળા પ્રમાણ સચિત્ત પૃથ્વીકાયને ગળે એકવીસ વખત પીસે [ તોપણ અચિત્ત થાય નહિ.]
આ બેમાં ભેદ છે? કે નહિ? ઉo ભગવતીજીમાં મહાબેલના અધિકારમાં
अट्ठवण्णगपेसीओ
“આઠ પીસનારી” ઈત્યાદિક કહ્યું છે, માટે તે મુજબ દાસી જાણવી. તથા લીલું આમળું. અને જતુ ગોલક આ બેને
એકજ અર્થ સંભવે છે. તે ૨–૧–૧૧–૧૪૭ || अ० केवलीणं भंते अस्सिं समयंसिजेसु आगासपएसेसुहत्य वा पायं वा ओगाहित्ताणं चिट्ठति
આ આલા ભગવતીજીમાં છે, અને આચારાંગ ટીકામાં બીજા અધ્યયનનો પ્રથમ ઉદ્દેસામાં ભગવતીજી કરતાં પાઠ
ભેદવાળે છે, તેથી તે પણ આલા કેવી રીતે સંગત થાય? ઉ. આચારાંગ ટીકામાં-. કહીને આલા લખે છે, પણ “ભગવતીમાં કહ્યું છે.” એમ કહીને લખ્યું નથી. તેથી અન્ય ગ્રંથને તે આલા હોય તેમ સંભવે છે.
અથવા આચારાંગ ટીકાકારના વખતમાં ભગવતીજીની

Page #189

કર
પ્રતામાં આવા પાઠ તેમણે જોયા હાય; તેમ સભવે છે.
॥ ૨–૧–૧૨–૧૪૮ ॥
પ્ર॰ આવશ્યક અન્તભૂત જે ચાવીસત્થા એટલે લોગસ્સ છે, તેની રચના ગણધર મહારાજ પછીના કાલમાં થયેલ ભદ્રમાહુ સ્વામીએ કરી, એમ આચારાંગની ટીકામાં ૨ અધ્યયનની શરૂઆતમાં કહ્યું છે, તે શું આ લાગસજ ભદ્રમાહુ સ્વામીજીએ બનાવ્યો કે તમામ આવશ્યકસૂત્રેા તેમણે બનાવ્યા ? અથવા ગણુધર મહારાજે પ્રથમ બનાવ્યા ? આ ખાખતમાં શું તત્ત્વ છે?
“ અંગપ્રવિષ્ટ આચારાંગ વિગેરે અંગે ગણધરદેવે બનાવ્યા, અને અનંગપ્રવિષ્ટ આવશ્યક વિગેરે સૂત્રા અંગના એક દેશને નિમિત્ત કરીને સ્થવીર ભગવતાએ બનાવ્યા. ” એમ વિચારામૃતસ’ગ્રહ તથા આવશ્યકટીકા વિગેરેને અનુસારે જણાય છે. તેથી ભદ્રબાહુસ્વામીજીએ લાગસ્સની તથા ખીજા આવશ્યકેાની રચના નિયુક્તિ રૂપે કરી છે, આવા ભાવાર્થ આચારાંગટીકામાં તેજ અધિકારમાં છે. તે જાણી લેવું. ॥ ૨–૧–૧૩–૧૪૯ ॥
પ્ર૦ જિન પ્રતિમાની ભ્રકુટીએ કાલા રંગ કરવામાં આવે છે, તેમ હોઠે લાલ રંગ કરાય ? કે નહિ ?
ઉ॰ શાશ્વત્ પ્રતિમાનું અવલખન કરીને ભ્રકુટીએ કાળા વ કરાય, તેમ હોઠે રાતાવણું કરવામાં વિરોધ નથી.
॥ ૨–૧–૧૪-૧૫૦ ||
પ્ર૦ જિનપ્રતિમાની આંગીમાં લાહિ વપરાય છે, તે યુક્ત છે ? કે નહિ ? ૩૦ જો કે—લાહિના સરકારમાં કાંઈક અપવિત્રપણું સંભળાય છે,

Page #190

તે પણ ગ્રંથમાં તેના નિષેધના અક્ષરે જોવામાં આવ્યા નથી. તેથી આ કાળે ઠેકઠેકાણે તેવી પ્રવૃત્તિ જોવામાં આવતી હેવાથી; અને ઘણાને પૂજમાં અંતરાયને પ્રસંગ આવે, તેથી સર્વથા
નિષેધ કરે શક્ય નથી. ૨-૧-૧૫-૧૫૧ | પ્ર. આચારાંગપ્રથમ અધ્યયનના ૬ દૂર ઉદ્દેશામાં
कुलकोडि सय सहस्सा बत्तीस सग अट्ट नवय पणवीसा एगिदिवितेइंदिय चउरिदिअ हरिअकायाणं ॥१॥
એકેન્દ્રિની ૩ર લાખ બેઈદ્રિયની ૭ લાખ તે ઈદ્રિયની ૮ લાખ ચઉરિદ્રિયની ૯ લાખ અને વનસ્પતિની ૨૫ લાખ કુલકડિ કહી છે.”
આ ગાથામાં પૃથ્વી વિગેરે ચારની કુલકટી ૩૨ લાખ અને વનસ્પતિકાયની રપ લાખ જણાવી છે; સંગ્રહણી સૂત્રમાં एगिदिएसु पंचसु बार-मग-ति-सत्त-अट्ठवीसाय ।
પચે એકેન્દ્રિયમાં અનુક્રમે ૧૨-૭-૩-૭-૨૮ લાખકુલ કોટી છે.”
આમાં પૃથિવી વિગેરે ચારની ર૯ લાખ બતાવી છે, તે આચારાંગનીટીકામાં પૃથિવી વિગેરે જુદી જુદી કુલકેટી
કેટલી કહી છે? તે સારી રીતે સમજાવવા કૃપા કરશે? ઉ૦ આચારાંગટીકામાં પૃથિવી વિગેરે ચાર ની કુળકોટી
કહી છે, તેમાં જુદા વિભાગે કરેલે બતાવેલા નથી.
| ૨–૧–૧૬-૧પર I 40 असंखपयरतुल्ला बायरपजत्त वायुकाय' “અસંખ્યાતા પ્રતરતુલ્ય બાદર પર્યાપ્તા વાયુકાય જ છે.”
એમમહાદંડકમાં કહ્યું છે, અને આચારાંગની નિયુક્તિમાં તે

Page #191

जे बायरपज्जत्ता पयरस्स असंखभागमेसाउ। सेसा तिन्निवि रासी वीमुं लोगा अखसंखेज्जा ॥१॥
જે બાદર પર્યાપ્ત છે, તે પ્રતરના અસંખ્યાતમા ભાગ જેટલા છે. બાકીની ત્રણે રાશિઓ દરેક દરેક અસંખ્યાત લેક પ્રમાણુ જેટલી છે.”
આમ કહ્યું છે, તે પહેલામાં “અસંખ્યાત પ્રતર સમાન.” અને બીજામાં “પ્રરને અસંખ્યાતમો ભાગ.” બતાવે, તે
આમાં ખરું શું? ઉ, આ બાબતમાં મહાદંડક સ્તવમાં જે બતાવ્યું છે, તે પન્નવ
ણુસૂત્ર વિગેરેમાં છે. તેથી આચારાંગનિર્યક્તિ સાથે મતભેદ.
સંભવે છે. તે ૨–૧–૧૭–૧૫૩ છે પ્ર. નરક પૃથ્વીઓમાં, અથવા, દેવલેકેમાં આઠ દિશામાં, અથવા
ચાર દીશામાં, પંક્તિમાં રહેલા નરકાવાસે અને વિમાનેને વિચાર છે, તેમાં નામ, રથાપના, દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, તાપ, પ્રજ્ઞાપક અને ભાવ, એ સાત દિશા આવશ્યક વિગેરેમાં કહી છે, તેમાંની કઈ દિશા ગણાય? અને દેવળેક વિગેરેમાં આ સાત દિશાની મધ્યવર્તિ દિશા કોઈ અન્ય હૈય? કે નહિ? તે હેતુપૂર્વક જણા
વવા કૃપા કરશો. ઉ. પંક્તિમાં રહેલા નરકાવાસ અને વિમાનના અધિકારમાં નામાદિ
સાત દિશાઓમાંથી ત્યાં ક્ષેત્રદિફ છે, એમ જણાય છે. આ
૨–૧–૧૮-૧૫૪ / પ્ર. દીવાળી કલ્પમાં અને દુષમાકાળસંધસ્તંત્રમાં શ્રાવકેની
સંખ્યાથી સાધુઓની સંખ્યા અતિ ઘણી બતાવી છે, તેમાં શું તાત્પર્ય છે?

Page #192

૫
ઉ॰ દીવાલીકલ્પ અને દુઃખમાકાળ સ્તોત્રમાં શ્રાવક વિગેરેની સંખ્યા ઉત્કૃષ્ટ ભાંગે બતાવી હોય એમ સંભવેછે, અને આચાર્ય વિગેરેની સંખ્યા તે જધન્ય મધ્યમ અને ઉત્કૃષ્ટ આ ત્રણેય ભાંગે પણ છે. માટે અસંગતિની શંકા લાવવી નહિ. તેમજ આચાર્યની સખ્યા બાબતમાં તે। મહાનિશીથ અને પ્રવચન સારાહાર ટીકા એ બન્નેયને મળતી સખ્યા કહી છે. ॥ ૨–૧–૧૯૫ ૧૫૫ ॥
પ્ર૦ પચીસ યાજન ઉંચાઃ ખાર ાજન પહેાળાઃ અને એક જોજનના નાળવાળા એક ક્રેડ સાઠ લાખ કલશેોએ કરી જિનેશ્વરના અભિષેક કરાય છે, એમ બતાવ્યું છે. તે આ એક કરોડ અને સાઠ લાખની સંખ્યાની ગણત્રી કેવી રીતે કરવી ? તે જણાવવા કૃપા કરશે.
ઉ॰ અચ્યુત ઈંદ્ર વિગેરે ૬૨ ઈંદ્રના ૬૨ અને મનુષ્ય લાકના ૧૩૨ સૂર્યચંદ્રના ૧૩૨ઃ એમ ૧૯૪ ઈંદ્રનાઃ તથા ઉત્તર તથા દક્ષિણ દિશાની અસુર કુમારની ઈંદ્રાણીના ૧૦: અને નાગકુમાર વિગેરે નવનું–ઠેકઠેકાણે એક આલા સ્વરૂપ કહ્યું છે, માટે જાતિની અપેક્ષાએ—ઉત્તર-દક્ષિણના અધિપતિઓની ખાર ઇંદ્રાણીના ૧૨ઃ એ પ્રકારે–વ્યન્તરેન્દ્રની ચાર ઈંદ્રાણીના ૪ઃ તેમજ જ્યોતિક અધિપતિની ચાર ઇંદ્રાણીના ૪: પહેલાં બે દેવલોકના ઇંદ્રની સાલ ઇંદ્રાણીના ૧૬: આ પ્રમાણે કુલ ઈંદ્રાણીના ૪૬ થાય તથા-સામાનિક દેવને ૧ઃ ત્રાયસ્ક્રિશ દેવના ૧: લોકપાલાના ૪ઃ અંગરક્ષકદેવાનો ૧ઃ પા દેવાના ૧: સેનાધિપતિ દેવાના ૧ઃ અને પ્રકીર્ણ –એટલે છુટા છુટા દેવાના ૧: એમ કુલ ૧૦ થયા. તમામના સરવાળા કરીએ, ત્યારે

Page #193

૨૫૦) થાય. હવે કનમય વિગેરે આઠ જાતિના કલશે દરેક આઠ આઠ હજાર છે, એટલે ૬૪૦૦૦ કલશા થયા. એટલે ૨૫૦ ને ચોસઠ હજાર ગુણીએ ત્યારે એક કોડ સાઠ લાખની સંખ્યા કલશોની થઈ. આ હકીકત છટા પાનાઓમાં લખેલી
જોવામાં આવે છે. ૨–૧-૨૦–૧૫૬. પ્રહ રાયપરોણીયસૂત્રમાં તરસનું નિરણ દે
भाउअ-वयंमए चित्ते नाम सारही होत्था सा पाम जेठे
માનવવંતા–એ પદને શો અર્થ છે? ઉ. અનેક પ્રકારે જગતમાં ભાઈ ગણાય છે, તેથી મિત્રને પણ
ભાઈ કહેવાય ચિત્રસારથિ પ્રદેશી રાજાથી ઉમ્મરે મેટ છે, તેથી જ્યેષ્ઠ ભાતૃમિત્ર એટલે મેટેભાઇ કહેવાય છે.
૨–૧-૨૧-૧પ૭ | પ્ર. કલ્પસૂત્ર સામાચારીમાં ૫૧ માં સૂત્રમાં–
निक्वमित्तए वा-पविसित्तए वाઆ બે પદે અધિક જેવા દેખાય છે? કે નહિ?
भत्तपाणपडिआइक्खित्तएઆ વાક્ય છે, તેથી–“કઈ સાધુએ સામાન્યથી અણશણું ક્યું હોય, અને કેઈએ પાદપપગમ અણુશણ કર્યું હોય, તેવા સાધુ મનથી ભિક્ષાની પ્રવૃત્તિ ઈછે,” આ અર્થ સંગત છે, તેથી તે અનુસાર કે સામાન્યથી કરેલ અણુશણી સાધુને તે વિશેષ સંભવ પ્રમાણે ઘટે છે, પણ પાદપિપગમ વાળાને ઘટતા નથી. માટે તે બે પદ નકામા નથી. ૨-૧-રર-૧૫૮.

Page #194

પ્ર. વ્યવહાર સૂત્રના ઉદ્દેશામાં-“ગામનગર વિગેરેમાં મા
સામાં અથવા છૂટાકાળે અગીતાર્થ સાધુઓ ઘણા હોય, તો પણ તેઓથી ગીતાર્થ સાધુ સિવાય રહી શકાય નહિ, એમ છતાં ગીતાર્થ વિના રહે તે પ્રાયશ્ચિત્ત આજ્ઞાભંગ વિગેરે દેશે કહેલા
છે. આ વિધિ હમણાનો છે? કે પ્રાચીન છે? ઉસર્વકાળમાં આ વિધિ છે, એમ ચોક્કસ છે. હમણાં તે-નિશિથ
સૂત્રજ્ઞાની ગીતાર્થ વિના પણ વિહાર કરાય છે, તે દ્રવ્ય ક્ષેત્ર
વિગેરેને પ્રભાવ છે. ૨-૧-૨૩–૧૫૯ પ્ર. જિનપ્રતિમાને વસ્ત્રોની આંગી કરવી, તે શાસ્ત્રોમાં જોવામાં
આવે છે, તે આપણું ગચ્છમાં કેમ કરાતી નથી? કેટલાકે
કરે છે, તેને આપણે નિષેધ કરવો? કે માન્ય રાખવું? ઉ જનપ્રતિમાની વચ્ચેની આંગી માં દેખાય છે, પરંતુ
શ્રેણમુકુટ વિગેરે પેઠે પ્રધાનવસ્ત્રોએ કરી અંગરચના વિગેરે ઉચિત રીતે કરાય, તે વ્યાજબી છે, પણ મરતક ઉપર વસ્ત્ર
મૂવું, વિગેરે વ્યાજબી લાગતું નથી. ૨–૧–૨૪–૧૬૦ પ્રિ સાધુઓએ અને પિસાતીઓએ પાત્રની પેઠે માતરીયું દિવસમાં
બે વખત પડિલેહવું કે વાપરવાના અવસરે પુજીને વાપરવું? ઉ૦ સાધુઓએ અને પિસાતીઓએ મુખ્ય વિધિએ માતરીઉં બે
વખત પડિલેહી રાખવું જોઈએ, અને વાપરવા વખતે ફેર
પુંજીને વાપરવું. ૨-૧-૨૫-૧૬ ૧ પ્ર. કાળ વખતે પ્રકરણગ્રંથો અને નિર્યુક્તિની ગાથાઓ.
સાધુઓ ગણી શકે કે નહિ ? તેમજ શ્રાવકેએ પણ સંગ્રહણી
વિગેરેની ગાથાઓ કાળ વેળાયે ગણાય કે નહિ? ઉs કાળ વખતે આચાસ્પદીપ વિગેરે ગ્રંથોમાં તમામ નિર્યુક્તિ

Page #195

૬૮
ભાષ્ય વિગેરે ગાથાઓનું પઠન પાન નિષેધ્યું છે. ૨-૧
૨૬-૧૬૨
પ્ર॰ યાગવિધિમાં મહાનિશીથ સૂત્રના અધ્યયનના જે ઉર્દૂશાએ બતાવ્યા છે, તેમાંથી હાલ કાઇ ઉદ્દેશે આળખી શકાય કે નહિ ?
ઉ૰ ચાવિધાનમાં બતાવેલા મહાનિશીથના ઉદ્દેશાની હાલ ઓળખાણ પડતી નથી. કેમકે—તેની પ્રત વિગુણ ( અત વ્યસ્ત ) છે, અને તેના ઉપર ટીકા ન હેાવાથી બરાબર જાણી શકાતું નથી. ૨–૧–૨૭–૧૬૩
પ્ર૦ પાષધ લીધાં પહેલાં સજ્ઝાય તથા દેવવદન કર્યું હોય, અને પછી પાસડુ લીધા હોય, અથવા ઉપધાનમાં પ્રવેશ કર્યો હાય, તા ફરીને સજ્ઝાયઃ દેવવંદનઃ વિગેરે કરવું જોઇયે ? કે નહિ? ઉ॰ પહેલાં દેવવંદન વિગેરે કર્યું હાય, તેા પાસડુ લીધા પછી કરવાની જરૂર નથી, તેથીજ સરે છે. એમ વૃદ્ધ પુરુષોનું કહેવું છે. ૨-૧-૨૮-૧૬૪ [સજ્ઝાય હાલ પછીજ કરાય છે.]
પ્ર૦ પાસાતીએ ત્રણેય સંધ્યાએ વિસ્તાર પૂર્વક દેવવંદન કરે છે, તેને માટેના પાઠ કયાં છે ? મધ્યાન્તુકાળમાં દેવવંદનની સામાચારી તે પાષધિવિધ પ્રકરણ વિગેરેમાં દેખાય છે. ઉ જો કે પાસાતી શ્રાવકાને મધ્યાન્હકાળેજ દેવવંદન કરવાનું સામાચારી વિગેરે ત્રથામાં જોવામાં આવે છે, તેા પણ— पक्किमओ गिहिणो वि हु, सगवेला पंचवेल इयरस्स । पूआसु तिसंज्जालु अ, होइ तिवेला जहन्नेणं ॥ १ ॥ પ્રતિક્રમણ કરનાર ગૃહસ્થને પણ સાત વખતઃ ઇતરને પાંચ વખતઃ અને ત્રણ સંધ્યામાં પૂજા કરનારને જધન્યથી ત્રણ વખતઃ ચૈત્યવંદન હોય છે.

Page #196

“ આવા અક્ષરો હેાવાથી ત્રિકાલપૂજા સંબધીપણે અને પર પરાથી આવેલા હેાવાથી ત્રણેય કાળ દેવવંદન યુક્તજ છે.
૨-૧-૨૯-૧૬૫
૫૦ દીનચર્યા વિગેરે ગ્રંથામાં
अंगपडिलेहयं संदिसावेमि
આવા આદેશ પડિલેહણમાં સવાર સાંજ માગવાનું જોવામાં આવે છે, આપણે તેવા આદેશ માગતા નથી, તેનું શું કારણ? ઉ૰ તેવા આદેશ માગવાનું દિનચર્યાં વિગેરેમાં છે, પણ દેવસૂરિકૃત દીનચર્યામાં તેવા આદેશ માગવાનું ખતાવ્યું નથી, માટે અન્યચ્છીય દીનચર્યામાંથી આવેલા સંભવે છે.
૨-૧-૩૦-૧૬૬
૫૦ છ માસ ઉપરના બાળકની માતા, તે બાળકના સંદેા હાય, તા સામાયિક પોસહુ કે પ્રતિક્રમણ કરી શકે ? કે નહિ ?
• છ માસથી માઢું ધાવણું બાળક જો અડેલુ હાય, તે તેની માતા સામાયિકઃ પ્રતિક્રમણઃ વિગેરે કરે, તે મુખ્ય વૃત્તિએ યુક્તિયુક્ત લાગતું નથી. ૨–૧-૩૧-૧૬૭
પ્ર૰ માળા સબંધી સાનું રૂપું કે સૂતર વિગેરે દ્રવ્ય, તે દેવ દ્રવ્ય ગણાય ? કે જ્ઞાનદ્રવ્ય ગણાય ? કે સાધારણ દ્રવ્ય ગણાય ? ઉ૰ તે સર્વ દેવદ્રવ્ય ગણાય. આ પ્રકારે સંપ્રદાય છે. ૨–૧–૩૨
-૧૬૮
પ્ર૰ કાઇ પણ ગામ વિગેરેમાં શ્રાવકાના ધર સાંકડા હોય, તેથી શ્રાવકની કાટડીમાં સાધુ રહ્યા હાય, તા સાતરધર ગામના અધિપતિનુ કે દેશાધિપતિનું થાય ? કે નહિ ?

Page #197

ઉ. “જની નિશ્રાએ ઘરમાં રહેવું થયું હોય, તેનું ઘર સજજાતર
થાય.” એમ બહકલ્પ વિગેરેમાં કહ્યું છે, “મેટા કારણે તે સજ્જાતરનું પણ લેવું કહ્યું,” એમ આજ્ઞા કરેલી છે.
૨–૧–૩૩–૧૬૮ પ્ર. વિવાહ કે સાધર્મિક વાત્સલ્યના જમણવારમાં સાધુઓ હરી
શકે કે નહિ? અને કેટલા મનુષ્ય એકઠા મળી જમતા હોય,
તે જમણવાર કહેવાય ? ઉo સંખડી શબ્દ ઓદપાક અને ઘણા મનુષ્યોનો જમણ
વારઃ એ બે અર્થ બહકલ્પ ટીકા વિગેરેમાં કર્યા છે, તેથી “વિવાહનું જમણ તે સંખડી” અને “સાધર્મિકનું જમણ તે સંખડી નહિ,” એમ કહી શકાય નહિ, તેથી બંન્નેયમાં કારણ વિના સાધુઓએ વહેરવા જવાય નહિ.
ત્રીસ અથવા ચાલીસથી માંડીને મનુષ્યનું જમણ–તે સંખડી ગણાય, એમ સંભવે છે. ૨-૧-૩૪–૧૭૦ પ્ર. વંદિત્ત સૂત્રમાં શ્રાવિકા
निच्चं परदार-गमण-विरइओ
આ પાઠ કહે, કે
પાન-માન-વિમો આ પાઠ બેલે? ઉ. શ્રાવક શ્રાવિકાઓને વંદિત્તસૂત્રને પાઠ તે સરખેજ જણાય
છે, કેમકેતેની ટીકામાં બતાવ્યું કે સ્ત્રીને પરપુરુષ વર્જ,
તે ઉપલક્ષણથી જાણવું. ૨–૧–૩૫–૧૭૧ અo “કાળગ્રહણ વિગેરે વિધિ પૂર્વક ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર વિગેરે
ગણવા જોઈએ” ઈત્યાદિક વિધિ નસચવાતી હોવાથી સાધુએ

Page #198

૭૧
સન્ના ગણાય? કે નહિ? એમ કોઈ પૂછે, તે શે ઉત્તર આપ? ઉ૦ “વસ્તિનું શોધન વિગેરે વિધિ સાચવીને ઉત્તરાધ્યયન
વિગેરેને પાઠ પણ થાય.”એમ સુવિહિત પુરુષોની આચરણા સામાચારીમાંજ બતાવી છે, તેથી સાધુઓ સન્ના
કેમ કહેવાય? એ ઉત્તર આપે. ૨-૧-૨૬-૧૭ર પ્ર. અગીઆરમી પડિયામાં શ્રાવક સામાયિકમાં કાર નિયન વા એવો પાઠ કે નવપત્તિ વ એ પાઠ ઉચ્ચરે?
તેમજ-પાંચમી વિગેરે પડિમા વખતે આઠમવિગેરે તીથિમાં રાત્રિએ કાઉસગ કરે છે, તેમ ૧૧ મી પડિયામાં કાઉસગ્ગ
કરે? કે નહિ? ઉ૦ ૧૧ મી પડિયામાં શ્રાવકે કવિહિન એ પાઠ સામાયિકમાં
ઉચ્ચઅને કાઉસગ્ગ પણ કરે ઈયે.૨–૧-૩૭–૧૭૩ પ્ર. આચાર્યોની ઉપાધ્યાયનીઃ અધમ આચાર્યોનીઃ સાધુ-સાધવી
શ્રાવક અને શ્રાવિકાઓની જે સંખ્યા દુપસહસૂરિ સુધીની દીવાલીકલ્પ વિગેરેમાં કહી છે, તે કઈ વિવક્ષાએ કહી છે? કેમકે-“પાંચમા આરાના દીવસે થડા છે, અને સંખ્યા મેટી
કહી છે.” એમ લેકે પૂછે છે, તેને શો ઉત્તર આપો? ઉ આ ભરતક્ષેત્રમાં પાંચમા આરાને અલ્પકાળ છે, છતાં
ભૂમિ ધણી છે, તેથી બહુ ક્ષેત્રમાં સાધુ વિગેરેને સંભવ હોવાથી દીવાળીકલ્પ વિગેરેમાં કહેલી યુગપ્રધાન વિગેરેની સંખ્યાની પૂર્તિ ઘટે છે, પરંતુ તે પૂર્તિ આપણે જાણેલા સાધુ વિગેરેથી
થાય નહિ, એમ જાણવું. ૨-૧-૨૮-૧૭૪ પ્ર. કેવલિ ભગવંતને પટ્ટધરે હૈય?કે નહિ?

Page #199

૭૨
ઉ. પટ્ટધરો હોવાનું ચાકણું પ્રગટપણે જણાય છે, કેમકે પરિશિષ્ટ
પર્વમાં ચોથા સર્ગને છેડે કહ્યું કે
“નિર્વાણ સમય પ્રાપ્ત થયે, ત્યારે સંપૂર્ણ સે વર્ષવાળા સુધમ સ્વામીએજબૂસ્વામીને ગણના અધિપતિ બનાવ્યા, જંબુસ્વામીએ પણ તીવ્ર તપ તપતાં કેવલજ્ઞાન પામી ભવ્ય પ્રાણીઓને બેધ પમાડે. વીરભગવાનના મેક્ષના દીવસથી ચેસઠ વર્ષ ગયાં, ત્યારે જંબુસ્વામી કાત્યાયન ત્રીય પ્રભાવ સ્વામીને પિતાના સ્થાને સ્થાપી કર્મક્ષય કરી, મેક્ષે ગયા, આ વચનને અનુસારે પટ્ટધર હેય. ૨–૧-૩૦-૧૭પ છે
પ્ર. હે ભગવાન! એક જીવને એક ભવમાં કેટલા છ પુત્ર પણે થાય?
હે ગિતમ? જઘન્યથી–એક બે અથવા ત્રણ અને ઉત્કૃષ્ટથી લાખ પૃથત્વ પુત્ર પણે પ્રાપ્ત થાય છે.” એમ ભગવતીસૂત્રના શતક બીજાના પાંચમા ઉદ્દેશામાં છે. આમાં એક ભવગ્રહણ એ શબ્દનો અર્થ શું થાય છે?
ઉ. એક સમયમાં ઘણા પુરાં આ વાક્યમાં પૃથકત્વ શબ્દ
છે, તેને અર્થે બહુ થાય છે. જો તેમ ન હોય, તે તેની ટીકામાં “એક સંગમાં પણ માછલાં વિગેરેની ઉત્પત્તિ અને નિપજવું લાખ પૃથત્વનું કહ્યું, અને મનુષ્યની ઉત્પત્તિ તેટલી જ બતાવી છે, તે આખા ભવની તે વાત જ શી કરવી? તેથી વિરપુરા- ઈત્યાદિકની પેઠે જાતિ વાચક હોવાથી એક વચનમાં સમજે. ૨–૧–૪૦ ૧૭૬ાા
પ્રટ આઉળ (આવળ) ના દાતણમાં કેટલાક બહુ દેષ કહે છે,

Page #200

હ૩
તે સત્ય છે કે નહિ? તેમજ આવલના દાતણમાં બેરડી બાવ
લના દાતણ કરતાં જ અપ છે? બહુ છે? કે તુલ્ય છે? ઉ. પન્નવણના ૧લા પદમાંગુચ્છાધિકારમાં આવલના મૂલ-કંદ
-બંધ-છાલ-શાખા-અને પ્રવાલ એ દરેકમાં અસંખ્યાત જીવ કહ્યા છે, તે અનુસારે બેરડી અને બાવળમાં પણ છે સ્થાનકમાં અસંખ્યાત છે સંભવે છેપણ ન્યૂન કે અધિક
સંભવતા નથી. એ ૨-૧-૪૧ મે ૧૭૭ | પ્ર. લબ્દિકને પાંચને ગણ હોય, પરંતુ તેના કલ્પને કેટલે
કાળ હોય? પરિહાર વિશુદ્ધિતપની પેઠે ૧૮ માસને કાળ હેય
કે ન્યૂનાધિક હૈય? ઉ૦ યથાલબ્દિક તપના કાળ પ્રમાણમાં તે પરિહાર વિશુદ્ધિક
સાધુની ભલામણનું વાક્ય પંચકલ્પચણિ વિગેરેમાં જોવામાં આવે છે, તેથી અઢાર માસ સંભવે છે. ૨-૧-ર-૧૭૮
પડિતશ્રી રવિસાગર ગણિત પ્રકનોત્તરે પ્ર. ગુરુ સંબંધી શુભ (દેરી) કરાવવાના અક્ષરે ક્યા ગ્રંથમાં છે? ઉ. ગુરુમહારાજની દેરી કરાવવા બાબતના પાઠ ઘણા ગ્રંથમાં છે,
તે નીચે મુજબ જાણવા– निव्वाणं चिइगागिइ, जिणस्स इक्खाग-सेसयाणं च। सकहाथूभ जिणहरे जायग तेणाहि अग्गित्ति ॥६६॥ थूभसयभाउआणं, चउवीसं चेव जिणहरे कासी ।
વિના હિમા, વઘઇ-પાર્દિ નિર્દિાફળા

Page #201

૭૪
આ બે ગાથા આવશ્યકનિયુક્તિમાં દ્વિતીયવરવરિકા
ને છેડે છે.
તેમજ-“ ભરત મહારાજાએ થભા અને ભગવાનને ઉદ્દેશીને સિહનિષદ્યા નામનું જિનમંદિરઃ વાક રત્નપાસે એક યાજન લાંબુ અને ત્રણ ગાઉ ઉંચું કરાવ્યું, અને પાત પેાતાના પ્રમાણવાળી ચાવીસ જિનની પ્રતિમા જીવાભિગમસૂત્રમાં બતાવેલ પરિવાર યુક્ત બનાવી, તેમજ, સા—ભાઇઓની ( ઋષભદેવ ભગવાન સાથે ) પ્રતિમાએઃ અને પોતાની પ્રતિમા એમ ૧૦૦ થા કરાવી. કાઈ પણ આશાતના ન કરે, તે માટે લાઢાના યંત્રપુરુષા અને દ્વારપાલે બનાવ્યા.'' ઇત્યાદિક હારિભદ્રી આવશ્યકની ટીકામાં નિજ્વાળું એ ગાથાના વ્યાખ્યાનમાં છે. તથા સા થભા ભાઈઓની કરાવી: ઈત્યાદિ ઘૂમયમાં બાળ-આગાથાના વ્યાખ્યાનમાં છે, તેમજ આવશ્યક ચૂર્ણિમાં–“ ભાઇની ત્યાંજ પડિમા કરાવે છે, અને પાતાની પણ પઢિમા સેવા કરતી કરાવે છે, અને સાથેભે—એક તીર્થંકરની અને ૯૯ ભાઇઓની કરાવે છે અને તેની આશાતના કાઈ ન કરે, માટે લોઢાના મનુષ્યા યંત્ર મય સ્થાપ્યા.”
આ પ્રકારે પૂર્વક્તિ ગાયાના વ્યાખ્યાનમાં છે.
તથા, જબુદ્વીપ પન્નત્તિમાં કહ્યું છે કે “ તે વાર પછી શક્રેન્દ્ર દેવરાજાએ ધણા ભવનપતિ વિગેરે દેવાને કહ્યું કે –“ હું દેવાનુપ્રિય તમે જલ્દી સ` રત્નમય બહુજ મોટા થાને અનાવા, એક ભગવંતની ચીતા ઉપર એક ગણધરની ચીતા ઉપર અને એક બીજા મુનીઓની ચીતા ઉપર બનાવે, તેથી તેઓએ થબા બનાવ્યા ' ઇત્યાદિ——
95.

Page #202

૫
તેમજ શ્રી હેમચંદ્રસૂતિ આદીશ્વર ચરિત્રમાં પણ ઉપર પ્રમાણે લખેલ છે.
તેમજ શ્રાવક પ્રતિકમણુસૂત્ર ટીકામાં સવાર એ ગાથાના વ્યાખ્યાનમાં પણ કહ્યું છે કે-“લૈકિક તથા લકત્તર દેવગુરુ વિષયક ચાર પ્રકારના મિથ્યાત્વના અધિકારમાં કેત્તર દેવગત મિથ્યાત્વ તે અન્યદર્શનીએ ગ્રહણ કરેલ જિનપ્રતિમાનું પૂજન વિગેરે કરવું, અને પ્રભાવી શાંતિનાથપાર્શ્વનાથ વિગેરેની ડિમાની આ લેકને અર્થે યાત્રા વિગેરે માનતા કરવી, તે છે. અને લેકત્તર ગુરુ વિષયક મિથ્યાત્વ તે. –લેકેત્તર વેષમાં પાસસ્થા વિગેરે રહ્યા હોય, તેમને ગુરુબુદ્ધિએ વંદન વિગેરે કરવું, અને ગુર દેરી વિગેરેની આ લેકના અર્થ માટે યાત્રા માનવી વિગેરે કરવું, તે લત્તર ગુવિષયક મિથ્યાત્વ છે.”
આ પ્રકારે બીજા ગ્રંથોમાં પણ શૂભ કરાવવાના પાઠ છે. તેમજ મથુરાનગરીમાં શ્રી જબુસ્વામી–પ્રભવસ્વામિ વિગેરે આચાર્યોના પર૭ શુભ છે. તથા સેમસુંદરસૂરિ સુમતિસાધુસૂરિ વિગેરેના થશો હલકાળના ઘણા મુનિવરેએ
દેખેલા છે. માટે આ વિષયમાં કાંઈ પણ શંકા કરવી નહિ, || ર–૨–૧–૪૩–૧૭૯ પ્રગુપગલા પાસે પ્રતિક્રમણ વિગેરે ક્રિયા કરવી સુઝે? કે નહિ? ઉ ફક્ત દેવવંદન ક્રિયા વિના બીજી પડિકામણું વિગેરે ક્રિયા,
કરવી કલ્પ છે, પાદુકા પુષ્પ વિગેરેએ પૂજાય છે, માટે પ્રતિક્રમણ વિગેરે કરવું કેમ સૂઝે? એમ શંકા લાવવી નહિં. કેમકે - પુષ્પાદિએ કરી પૂજેલી જિનપ્રતિમા સમક્ષ પણ કરાતી પડિકમણ વિગેરે ક્રિયાઓ કરવી સૂઝે છે. ર-ર-૨-૪૪ ૧૮૦ P

Page #203

પ્ર. શંખશ્રાવકના ઘરે પુકલી શ્રાવકે પિસહશાલામાં જઈ
ઇરિયાવહીયા પડિઝમી, તે શા માટે પડિકમી? ઉ તે કરેલી ઈરિયાવહિયાને હેતુ ભગવતીસૂત્રમાં કહ્યું નથી,
માટે તેને નિર્ણય કેવી રીતે કરી શકાય? વળી આ ચરિતાનુવાદ છે, પણ વિધિવાદ નથી, તેથી આ વિધિ બધાએ આચરે
નહિ. / ર-૨-૩-૪પ ૧૮૧ પ્ર. દેવલેથી અહીં આવતા દેવેને નીકળવાને જે માર્ગ નક્કી
બતાવે છે, તે માર્ગથી આવે? કે બીજા માર્ગથી? ઉ૦ જેકે દેવો અચિંત્ય શક્તિવાળા હોવાથી બધા રસ્તાઓથી અહીં
આવી શકે છે, તે પણ સિદ્ધાન્તમાં “પ્રાયઃ કરીને નિર્માણમાર્ગથી દેવેનું આવવું થાય છે.” તેમ કહેલ છે. ૨-૨-૪-૪૬ ૧૮ રા.
વૃદ્ધ પણ્ડિત કમલવિજયગણિકૃત પ્રશ્નોતરે. પ્ર. મનુષ્યની બહાર રહેલા સિંહ વિગેરે માંસાહારી હોય?
કેયુગલિકક્ષેત્રના સિંહ વિગેરેની માફક પૃથવી ફલ વિગેરે
ખાનારા હોય ? ઉ. મનુષ્યલક બહારના સિંહ વિગેરે સમુદ્રાદિકના માછલાં પેઠે
પ્રાયઃ કરી માંસજી હેય, એમ સંભવે છે, પણ ભેગભૂમિના સિંહ વિગેરેની પેઠે પૃથ્વી વનસ્પતિ ભેજી હેતા નથી. કેમકેજેમ ભોગભૂમિના વાઘ વિગેરેને અપકષાય હોય છે, અને પૃથ્વી વનરપતિકાય વિગેરેને વિશિષ્ટ રસ પરિણામ હોય છે, તેમ બીજા ક્ષેત્રોને નથી એ એ સંભાવનાનું કારણ છે. આ વિષયના વિશેષ અક્ષરો જોવાનું મરણમાં નથી. ર-૩–૧-૪૭–૧૮૩

Page #204

૦૭
૪
વૃદ્ધ પણ્ડિત કનકવિજય ગણિકૃત પ્રશ્નાત્તરા
પ્ર॰ અચિત્ત ભાજન વિગેરે ચારમાં રાત્રિએ ત્રસ તથા થાવરજીવા
ઉપજે છે ? કે નહી” ?
३० तज्जोणिआण जीवाणं तहा संपाइमाणय । निसिभत्ते वहा दिट्ठो सवदसीहि सहा || “ તે ચેાનિવાળા જીવાના તથા ઉડીને પડતા જીવાનેા રાત્રિભાજનમાં વધ સર્વ જ્ઞાએ સર્વ પ્રકારે જોયા છે ॥ આ શ્રાદ્ધદિન નૃત્યના વચનથી, અને— अक्ख तिहुअणनाहो दोसो संसत्ति होइ राईए । भत्ते तगंधरसा रसेखु रसिआ जिआ हुंति ||
“ ત્રિભુવનનાથ રાત્રિમાં સસક્તિ દોષ કહે છે. ભાજનમાં તેવા રસગંધવાળા જીવા અને રસામાં રસપરિણામી જીવે હાય છે.
આ છૂટક પાનાની ગાથા છે. તે અનુસારે સ્થાવર જીવાની ઉત્પત્તિ સંભવે છે, પણ રાત્રિના સબધથી ત્રસ જીવેાની ઉત્પત્તિ ન હાય. એમ સ ંભવે છે. ॥ ૨-૪-૧-૪૮ ॥૧૮૪ ॥
પ્ર॰ અલેપ કૃત વસ્તુની અંદર મેણુ વગરના શટલી: ખાખરાઃ અને ફલ વિગેરે ગણાય ? કે નહિ ?
ઉ ધણા ગ્રંથામાં અલેપ શબ્દે કરી વાલઃ ચણાઃ વિગેરે બતાવ્યા છે, અને બૃહત્કલ્પ ભાષ્યટીકામાં તા “ મેાણ વિનાની રોટલીઃ ખાખરાઃ સાથવાઃ વિગેરે અલેપમાં કહ્યું ” એમ બતાવ્યુ છે.
૨-૪–૨–૪૯ ॥ ૧૮૫ ॥

Page #205

પ્ર. શ્રદ્ધાવાળાઓને આગમ ભણવાને નિષેધ ક્યા ક્યા આગમમાં
તથા પ્રકરણમાં કહે છે? ઉ૦ સમવાયાંગ સૂત્રમાં સાધુઓને આગમ ભણવાને અધિકાર
છે, કેમકે–તેમાં આચારાંગ સૂત્ર વિગેરેને ઉદ્દેશકાલ વિગેરે કહ્યું છે, તે સાધુઓને જ ઘટે છે. તેમજ – तिवरिस परियाअस्स उ, आयारपकप्पनाममझयणं । चउवरिसस्स य सम्मं सूअगडं नाम अंगं ॥
“ત્રણ વરસના પર્યાયવાળાને નિશીથ અધ્યયન-ચાર વર્ષ પર્યાયવાળા ને સમવાયાંગ-સૂયડાંગભણાવાય છે.” ઇત્યાદિ. સાત ગાથા પંચવસ્તુમાં કહી છે, અને આમાં પણ આચારાંગની યોગ્યતાને આશ્રયીને સાધુઓને જ દીક્ષા પર્યાયના વરસે ચેકસ પણે ક્યા છે. આ અર્થ વ્યવહાર ગ્રંથમાં પણ છે. આ પ્રમાણે સૂયડાંગ સૂત્રમાં તીનપરા એ અક્ષરે છે. માટે સાધુએજ આગમ ભણવાના અધિકારી છે. પણ
શ્રાવકો નથી. ર–૪–૩–૧૦-૧૮૬ ! પ્ર. શ્રાવકને તિવિહાર દુવિહાર પચ્ચMાણમાં પાણી અને સ્વાદિમ
ભક્ષ્ય છે? કે નહિ? ઉ. શ્રાવકને તિવિહાર દુવિહારમાં પાણી અને સેપારી વિગેરે ભક્ષ્ય
છે. પરંતુ આટલે તફાવત છે કે જેણે સવારનું તિવિહાર પિરસી વિગેરે પચ્ચકખાણ કર્યું હોય, તેને એકાસણું વિગેરેના વખતે બેઠા હોય ત્યાં સુધી સ્વાદિમ કલ્પે, પણ ઉઠી ગયા પછી ન કપે. અચિત્ત પાણી તે બધામાં કલ્પ છે, અને દુવિહારમાં તે બંનેય ભઠ્યપણે સંભવે છે. સાંજે તિવિહાર પચ્ચખાણમાં પાણીના આગારને ઉચ્ચાર નથી. તેથી સચિત્ત પાણી પણ કપે છે. ર–૪–૪–૫૧ / ૧૮૭

Page #206

૭.
પ્ર॰ લોકાન્તિક દેવા એકાવતારી છે ? કે નહિ ?
ઉ॰ એકાવતારીજ હાય, એવા એકાન્ત જાણેલા નથી. ॥ ૨–૪–
૫–૫૨ ॥ ૧૮૮ ॥
પ્ર૦ ચમદિર સત્ત્પતિ-આ ગાથાના અર્થ બતાવવા કૃપા કરશે?
ઉ ચાસઠ હજાર હાથીએ ” એ અથ છે. તે કેવા સ્વરૂપવાળા છે? આઠ દાંતાએ કરી સહિત જે હેાયતે સાદતવાળા કહેવાય. એવા આઠ મસ્તા, ચાસઠ ગુણા કરેલા છે, આઠ દાંત સહિત આઠ મતકા જેના તે અતુષ્ટિસાઇટ્ન્તશિતઃ કહેવાય.
અહીં મધ્યમ પઢ લોપી સમાસ જાણવા, આને ચેસડે ગુણીએ ત્યારે ૫૧૨ થાય. તેટલા દરેક હાથીને મસ્તક છે, તેમજ એકએક દાંતમાં આઠ આઠ વાવડી છે ૨-૪-૬-૫૩૫ ૧૮૯૫ પ્ર૦પવન વિષેયન કૃતિ આ ત્રણ ગાથામાં ધ્વજ અને અષ્ટમ'ગલા દેખાતા નથી. હમણાં તા પૂજા અવસરે કરાય છે, તેનું શું કારણ ?
ઉ આ ત્રણ ગાથામાં ધજા અને અષ્ટમગનું ઉપલક્ષણથી ગ્રહણ કરવું, કેમકે આપણી અવિચ્છિન્ન પર પરાથી આવેલા સ્નાત્ર વિધિ નિર્મૂ`લ ન હાય, એમ સભવે છે.ર-૪-૭-૫૪૫૧૯૦૫ પ્ર॰ અરિહંત મહારાજાઓના જન્માભિષેકમાં દેવાના શરીર કેટલા ઉંચા હાય ?
ઉ જન્માભિષેકમાં દેવાના શરીરા અભિષેક કરતા જિનેશ્વરના કાળના મનુષ્યના શરીર જેવડા હાય એમ સંભવે છે. ॥ ૨-૪ -૮-૫૫૧૮૯૧ ||
:
૫૦ કલ્પસૂત્રમાં ચામાસામાં સોનું નોય મિસ્યાયરિયાણ गंतु पडिनियत्तए

Page #207

પાંચ ગાઉ ભિક્ષાચર્યાના માટે જઈ આવવું કલ્પ” એમ પાઠ છે. તે અનુસાર ચૈત્ય અને ગુરુવંદન માટે જઈ આવવું કલ્પે? કે નહિ? ઉબરવારિયાઈ એ પદ અન્યનું સૂચક છે. તેથી ચૈત્યગુરુ
વંદન માટે જઈ આવવું કહ્યું છે. કેમકે આવશ્યક હારિ ભદ્રી ટીકામાં દ્વિક્રિયાનિન્હવે શરદકાળમાં નદી ઉતરવા પૂર્વક ગુરુવંદન આદિ કરેલું દેખાય છે. પરંતુ પ્રવૃત્તિ નથીઃ
| ર–૪–૯-૫૬ / ૧૯૨ પ્ર. તમામ પચ્ચકખાણમાં બનાવ્યા આ આગાર
કહેલો છે. પરંતુ પાન રે વા ઈત્યાદિકમાં કેમ ન કર્યો? ઉ. પાત્ર છે – પચ્ચકખાણમાં તે આગાર કહેવાતે
નથી, તેનું કારણ શાસ્ત્રમાં જોયાનું સાંભરતું નથી. પડાવશ્યક સૂત્રમાં પણ તે આગાર વિનાજ પાણસ્સને પાઠ
દેખાય છે. તે ર૪–૧૦–૧૭ | ૧૯૩ II પ્ર. મહાનિશીથના વેગ વહ્યા વગરના સાધુ પાસે શ્રાવિકા
ઉપધાનની ક્રિયા શરીરની અસઝાયમાં કરી શકે? કે નહિ? ઉ, અંતરાય છતાં પણ શ્રાવિકાને મહાનિશીથના ગવાળા
પાસેજ ઉપધાન ક્રિયા કરવી પડે. બીજા પાસે ન થાય.
|| ર–૪–૧૧–૫૮ ૧૯૪ | પ્ર તીર્થકર દેવેનું ચતુર્મુખપણું સમવસરણ સિવાયની દેશનામાં
હેય? કે નહિ? ઉ૦ વાર તમાર, આ લેકની ટીકાના અનુસાર સમ
વસરણમાં દેશના અવસરે તીર્થકર દેવેનું ચાર મુખપણું સંભવે છે [તે સિવાય ચાર મુખે દેશના હેતી નથી.] . ૨-૪–૧૨ -પા ૧૯૫

Page #208

૧
પ્ર૦ તિર્યંચ અને મનુષ્યાને લેશ્યાની સ્થિતિ અંતર્મુહૂર્તની હાય
છે, એજ પ્રકારે યુગલીયાઓને પણ લેશ્યા સ્થિતિકાલ હોય ? કે ભિન્ન હૈાય ?
ઉ॰ યુગલીઓને પણ સામાન્ય તિર્યંચ મનુષ્યની પેઠે લેયાસ્થિતિ કાલ અંતર્મુહૂત ના હોય, એમ પન્નવણાસૂત્રની ટીકા વિગેરેમાં કહેલ છે. ૫ ૨-૪-૧૩-૬૦ | ૧૯૬ ॥
પ્ર॰ જેમ સૂક્ષમ નિાદના ક્ષુલ્લક ભવા કહેવાય છે. તેમ ખાદર્ નિગેદના ક્ષુલ્લક ભવા કહેવાય કે નહિ ?
ઉ॰ સૂક્ષ્મ નિગેાદની પેઠે બાદર નિગોદના પણ ક્ષુલ્લક ભવા સંભવે છે ! ૨૦૪–૧૪-૬૧ ૫ ૧૯૭ ૫
૫૦ સંગ્રહણીસૂત્રમાં મનુષ્યદ્વારમાં
गन्भे मुहुत्त बारस इअरे चउवीस विरह उक्कोसोગર્ભ જ મનુષ્યના ૧૨ મુહૂર્ત અને સમૂમિ મનુષ્યના ૨૪ મુદ્ભૂત ના ઉત્કૃષ્ટથી વિરહુકાલ હોય છે,”
એમ છે, તેા સતત ગભ જ મનુષ્ય છતાં સમૂમિ મનુષ્યના વિરહકાલ કેમ સંભવે ?
ઉ ગર્ભજ મનુષ્યા નિરંતર હેાય, છતાં પણ સંમૂર્ત્તિમ મનુષ્યોના ૨૪ મુહુર્ત ના વિરહકાલ કાઇ અવસરે સંભવે છે, કેમકે પહેલાં ઉત્પન્ન થયેલાના અંત હુત કાલ પૂરી થયે તે, નવા ઉત્પન્ન ન થાય તેવા કાઈ કાળ આવી જાય છે. તે વખતે એક પણ હાય નહિ, માટે ધટે છે, એમ ઝીવસમાસ ટીજામાં કહ્યું છે.
|| ૨-૪-૧૫૬૨ || ૧૯૮૫
૫૦ ક્ષુલ્લકભવના વિચારમાં ૨૫૬ આવલીકાઓએ, અને ૩૭૭૩ અશેએ, એક ક્ષુલકભવ બતાવ્યા છે. અને એક આવલીકાના
ૐ

Page #209

૮૧
૩૭૭૩ અશા ખતાવ્યા. તેા આ બે ઠેકાણે બતાવેલ. ૩૭૭૩ અÀાનું કાળ માન કેટલું જાણવું ?
ઉ॰ આવલીકાએ માપેલ ક્ષુલ્લકલવના વિચારમાં—શ્વાસાવાસ અને મુહૂર્તાદિકમાં ક્ષુલ્લુભા અને આવલિકાઓની સંખ્યા કરવાને ઈચ્છેલી છે, અને ૩૭૭૩ શ્વાસે શ્ર્વાસે એક મુહૂર્ત થાય છે, તેથી ગણત્રીની સુલભતાને માટે ૩૭૭૩ ના ભાજકરાશિ કલ્પી કાઢયા છે, હવે તે બન્નેય ઠેકાણાના અશાનું કાળમાન જુદુ છે. આવલીકાના ૩૯૭૩ અશાનુ કાળમાન અસંખ્યાતા સમય છે, અને ક્ષુલ્લકલવના ૩૭૭૩ અંશાનું કાળમાન ૨૫૬ આવલીકા છે. કેમકે–૨૫૬ આવલીકાએ એક ક્ષુલકભવ થાય છે. ૫૨-૪-૧૬-૬૩૫૧૯૯ પ્ર૦ વીરભગવંતનું ૭૨ વર્ષનું આયુષ કહેલું છે, તે જન્મદીવસથી ? કે ગર્ભ ની ઉત્પત્તિથી ? કેમકે તેના વિચાર કરતાં મેળ ખાતે નથી, માટે કેવી રીતે છે ?
ઉ જન્માતરી વિગેરેની અપેક્ષાએ તેા જન્મથી છે, પણ પરમા`થી તા ગર્ભની ઉત્પત્તિથી ગણાય છે. બતાવેલ ૭૨ ના આંકમાં તે ન્યૂન અથવા અધિક માસ દીવસેાની વિવક્ષા કરી નથી, તેથી વિસંવાદ આવતા નથી. ॥ ૨-૪-૧૭-૬૪ ૨૦૦
પ્ર॰ અહ્વારી વસ્તુમાં લિ બડા વિગેરેને ગણાવ્યા છે, તેા લીલુ હોવા છતાં તે અણહારીમાં લેવું કલ્પે ? કે નહિ ?
ઉ॰ અદ્ગારીમાં લીલા લીંબડા વિગેરે પણ કહ્યું છે. ॥ ૨-૪
૧૮-૬૫ || ૨૦૧ ॥
૫૦ વર્ડ: આકડાઃ પંચાંગુળના ( મોટા ) પાંદડાઓ તાડેલા હાય કે પાતાની મેળે ખરી પડેલા હાય, તે મુદ્ન પછી અચિત્ત થાય ? કે નહિ ?

Page #210

૮૩.
6 विटमि मिलायमि नायव्वं जीव-विप्पजढं
ડીટીઉં કરમાઈ જાય, ત્યારે તે પાંદડા જીવરહિત જાણવા.”
આ વચનથી તેડેલા હૈય, કે સ્વયં પડી ગયા હોય, તે પાંદડાં અચિત્ત થાય છે, પરંતુ કાળનિયમ બતાવ્યો નથી.
ર–૪–૧૯૬૬ ૨૦૨ / ५० मजे मम्मि मंसंमि, नवणीयमि चउत्थए । उप्पज्जति असंखा, तव्यागा तत्थ जंतुणो ॥ १॥
મદિરા, મધ, માંસ અને માખણમાં અસંખ્યાતા છે તે વર્ણવાળા ઉપજે છે, આ ચારમાં જે છે ઉપજે તે કેટલી
ઈદ્રિયવાળા હોય? ઉ૦ મદિરાઃ મધ અને માખણમાં બે ઇંદ્રય ઉપજે, અને માંસમાં
બાદરનિગદ રૂપ એકેન્દ્રિયે અને બેઇદ્રિ ઉપજે, અને મનુષ્ય માંસમાં તે બાદરનિગદ એકેન્દ્રીય અને બેઇન્દ્રો અને સંમૂર્છાિમપંચેન્દ્રિય મનુષ્ય ઉપજે છે, એમ શાસ્ત્રવચન મુજબ
સંભવે છે. તે ર–૪–૨૦-૬૭ | ૨૦૩ / પ્ર. માંસના અધિકારમાં ગશાસ્ત્રમાં કહ્યું કે-માંસમાં તરતજ
સંમૂર્ણિમ અનન્ત છે ઉપજે છે, તે તે અનન્ત જીવો ક્યા? ઉ, નિગેદજી અનન્તા ઉપજે, એમ એગશાસ્ત્રમાં કહેલું છે.
| ર–૪–૨૧-૬૮ / ૨૦૪ अ० संसज्जीव-संघातं भुनाना निशि भोजनं०
રાત્રે જીવ સમુહના સંસર્ગવાળું ભજન કરનારા મૂટે રાક્ષસે થકી અધિક કેમ ન ગણાય ?
આ લેકથી કેટલાકે ચારે આહરેને સરખા જીવ સંસર્ગવાળા કહે છે, પરંતુ આમાં કોઈ ફેરફાર હોય?કે નહિ. ઉઠ જેનું ઉપજવું ચારે આહારમાં પણ સરખું હોતું નથી.
/ ર–૪–૨૨-૬૯ / ર૦પા
(
સ
)

Page #211

૮૪
૫૦ વૈષધ ઉચ્ચરવાના પાઠમાં તેનો એ પદ આહારાષધમાંજ એલાય છે, પણ શરીર સત્કાર વિગેરેમાં ખેલાતું નથી, તેથી પેાતાના શરીરનુ વૈયાવચ્ચઃ વિલેપનઃ આદિ પોતે કરવું, કે બીજા પાસે કરાવવું કહ્યું ? કે નહિ ?
ઉ॰ પાસાતીયાને કારણ સિવાય વિલેપન વિગેરે પોતે કરવું કે બીજા પાસે કરાવવું કહ્યું નહિ, જો કાઇ બીજો ભક્તિથી કરે, તા પે પણ છે. ॥ ૨-૪-૨૩-૭૦ | ૨૦૬ ॥
૫૦ દેવાને અવધિ વિગેરે જ્ઞાન હાવાથી પૂર્વ ભવમાં ભણેલ અથવા નહિ ભણેલ ચાદ પૂર્વ વિગેરે શ્રુત સભવે ? કે નહિ ?
ઉ॰ વાને અવધિજ્ઞાન આદિ હાવાથી પ્રાયે કરી અગીઆર અંગનું જ્ઞાન સાંભરે છે. બાકીનુ સમરણ હોતું નથી. કેમકે—ન્ના મધ્યમાં તથા ટીકામાં કહ્યું છે કે
चोस पुवीमणुओ, देवत्ते तं न संभरइ सवं । देसम होड़ भयणा. सट्ठाणभवे उ भयणा उ ॥ १ ॥
“ અહીં કાઈક ચાદ પૂર્વી સાધુ કાળધર્મ પામીને દેવલાક ગયા, ત્યાં તેને પૂર્વભવમાં ભણેલ શ્રુત બધું સાંભરતું નથી, પણ એકદેશ-એટલે અગીઆર અંગનું જ્ઞાન સાંભરે છે.” એમ પવૃળિનું કહેવું છે.
કાટચાચાનું વ્યાખ્યાન તા—દેશ સૂત્રના અર્થ અથવા દેશ–સૂત્ર માત્ર વિગેરે સભારે છે.” આ વ્યાખ્યાન પૂગત સૂત્રની અપેક્ષાએ સભવે છે, નહિંતર તા નૃત્ ૫સૂત્રની સાથે વિરોધ થઇ જાય. ૧૧ અંગામાં પણ ભજના છે, એટલે સાંભરે ચે ખરા, અને ન પણ સાંભરે, ચાલુ ભવમાં પણ ભજના છે, કેમકે કાઈકને મિથ્યાત્વ વિગેરેની પ્રાપ્તિ

Page #212

૫
થઈ જાય, તે। શ્રુતજ્ઞાન તેજ ભવમાં પડી જાય છે, અને કાઇકને તેવું કારણ ન હાય, તેા પડતા નથી. આ પ્રકારે વિશેષાવશ્યકની મલધારી શ્રી હેમચંદ્રસૂરિની કરેલી ટીકામાં છે.
॥ ૨-૪૨૪–૭૧ || ૨૦૭ ||
પ્રસિદ્ધ શિલા ઉપરનું યોજન, પ્રમાાંગુલના માપથી ? કે કાઈ ખીજાથી ગણાય ?
ઉ॰ તે યોજન ઉત્સેધ અગુલથી મપાય છે, પણ પ્રમાણ ગુલથી નહિ, એમ જાણવું ॥ ૨૪-૨૫-૭૨ ૨૦૮ |
૫૦ દેવલોકના પુસ્તકમાં કેવી લિપિ છે ? અને તે પુસ્તકનું શું
નામ છે?
ઉ॰ તે પુસ્તકાની લિપિ ત્યાંના વ્યવહારને આશ્રયીને સભવે છે, અને તેનું નામ કાઈ ઠેકાણે પણ દેખ્યુ નથી. ॥ ૨-૪-૨૬
૭૩ ૨૦૯ ॥
૫૦ કાઈ નવા સાધુની દીક્ષા શ્રીહીરવિજયસૂરિશ્વરજી પાસે થઈ, અને અચિત્તરજ ઉડ્ડાવણીના કાઉસગ કરાવવા ભૂલી ગયા. તેા ફેર દીક્ષા આપીને આવશ્યક વિગેરેના યાગ કરાવવા અને વડી દીક્ષા આપવી કલ્પે ? કે નહિ ?
ઉ॰ ગચ્છ નાયક પાસેની દીક્ષા વખતે તે કાઉસગ ભુલી જવાયા હાય, તા ફેર ગચ્છનાયક પાસે દીક્ષા કર્યા વિના ચાગની ક્રિયા અને વડી દીક્ષા કરવી સુઝે નહિં’. ૨-૪–૨૭-૭૪૫૨૧૦ ॰ વહારેલા પાત્રા ફરી લેપ્યા હાય, તા ચામાસામાં વાપરવા કહ્યું? કે નહિ ?
ઉ. પ્રથમ વહારેલા કરી લેપેલા પાત્રા ચામાસામાં વાપરવા કહ્યું છે. ॥ ૨-૪૨૮૦૭૫ ॥ ૨૧૧ ॥

Page #213

પ્ર. શય્યાતરના ઘરને આહાર લીધે હેય, તેને આયંબિલનું પ્રાય
શ્ચિત્ત અપાય છે, તો તે આહાર વાપરવાવાળાને પણ અપાય?
કે નહિ? ઉ. ગ્રંથમાં શય્યાતર પીંડ ભાગે સામાન્યથી આયંબિલ કહ્યું છે,
પરંતુ હમણું તે પરંપરાએ તેના ગ્રાહકને આંબિલ અપાય છે.
I –૪–૧૦–૭૬-ર૧૨ II પ્ર. વસ્તિને માલિક દેવક થઇ ગયે હૈય, તો કાણ શય્યાતર
ગણાય ? ઉ. વરિતને માલિક થઇને જે સાચવે, તે શય્યાતર થાય. ૨-૪
-૩૦-૭૭–૨૧૩ || પ્ર. ઉપાશ્રયમાં જેણે વળીઓ થાંભલા, ચંદરવા, મૂક્યા હોય, તે
શય્યાતર ગણાય?કે ભૂમિને માલિક શય્યાતર ગણાય? ઉ. શાસ્ત્ર મુજબ બધા શય્યાતર ગણાય, પણ હાલ તે શ્રાવકેએ જેટલા શય્યાતર કરવાના નામ લખ્યા હોય, તે કરાય છે.
–૪–૩૧-૭૮ / ૨૧૪. પ્રકેઈએ ઉપાશ્રય નિમિતે ધન ખરચ્યું, તેને ચાર પૂરો હોય, તે
સ્વર્ગવાસ પામે, અને પુત્રે જુદા પડયા, તે બધા શય્યાતર
થાય? કે તેમાંથી એક શય્યાતર થાય? ઉ૦ જેટલા તેના માલિક હોય, તે બધા શય્યાતર થાય છે ૨-૪
૩ર-૭૮ ૨૧૫ | પ્ર. “પાંસરુ” એટલે તાંબાના વાસણમાં નાંખેલું દુધ ખાવામાં
દેષ છે? કે નહિ? ઉ, લેકમાં દેષ સંભળાય છે, પણ આપણું ગ્રંથ અનુસાર નથી.
છે ૨-૪-૩૩-૮૦ | ર૧૬ / પ્ર. છ કરવાની શક્તિ ન હોય, તે પાંચમને ઉપવાસ પાંચમે
કરાય? કે સંવછરીની થિમાં કરાય?

Page #214

وك
ઉ૦ શક્તિના અભાવમાં પર્યુષણાની એથે ઉપવાસ કરવાથી સરે છે.
કેમકે-શ્રીહરવિજય સૂરીશ્વરે પ્રસાદી કરેલ પ્રશ્ન સમુચ્ચય
ગ્રંથમાં તેજ પ્રમાણે કહેલ છે. આ ૨-૪-૩૪-૮૧ ૨૧૭ | પ્ર. “જેમ માણા વિગેરે માપોએ કેઈક પુરુષ સર્વ ધાન્ય માપે, તેમ
અસદ્દભાવ કલ્પનાની પ્રરૂપણાએ કરી લેક જેવડા માપે કરીને કઈ અજઘન્ય ઉત્કૃષ્ટ અવગાહનાવાળા પૃથવીકાય છેને જે માપે, તે પૃથ્વીકાય એવો અસંખ્યાતા લેકેને પૂરે છે.” એમ આચારાંગના પહેલા શ્રુતસ્કંધમાં પહેલા અધ્યયના બીજા ઉદેશાની ટીકામાં કહ્યું છે. તે ચાર થાવરનું શરીર અંગુલના અસંખ્યાતમા ભાગ જેટલું કહ્યું છે, માટે-તે પૃથ્વીકાય
છ અસંખ્ય લેકેને કેવી રીતીએ પુરી શકે? ઉ. પ્રથ એટલે માણી વિગેરેના દૃષ્ટાંતમાં સામાન્ય વાત કહી છે.
પણ દરેક આકાશ પ્રદેશે એક પૃથ્વીકાય જીવને થાપવાની કલ્પનાએ લેકરૂપ પાલે ભરવામાં આવે, તો અસંખ્યાતકોને ભરી દે, એમ સંભવે છે. જે એમ નહિ લઈએ, તો પન્નવણા ટીકા વિગેરે બીજા ગ્રંથે સાથે વિરઘ આવે, એમ જાણવું.
I –૪-૩૫-૮૨–૨૧૮ | પ્ર. તિઃ વૈદિય શરીર બનાવે, તે ભૂલ શરીર સાથે સબંધવાળું
હૈય?કે અસંબંધવાળું હોય? ઉ૦ સંબંધવાળું હૈય, અને અસંબંધવાળું હોય છે. . ર–૪–
૩૬-૮૩ ૨૧૯ પ્ર. જ્ઞાનદ્રવ્યઃ દેવકાર્યમાં કામ લાગે કે નહિ? જે દેવકાર્યમાં
ઉપગ થતું હોય, તે દેવપૂજામાં ઉપયોગ થાય? કે પ્રાસાદ વિગેરેમાં થાય?

Page #215

ઉ. “દેવદ્રવ્યઃ ફક્ત દેવના કાર્યમાં વપરાય. અને જ્ઞાનદ્રવ્ય જ્ઞાનમાં
તથા દેવકાર્યમાં વપરાય. અને સાધારણ દ્રવ્ય સાતેય ક્ષેત્રમાં કામ આવે” એમ જૈન સિદ્ધાંત છે. આવું ઉપદેશ સસતિકામાં છેલ્લા ભાગમાં કહ્યું છે. માટે તે અનુસારે જ્ઞાનદ્રવ્ય. જ્ઞાનમાં, અને દેવપૂજામાં, તથા દેરાસરના કાર્ય વિગેરેમાં,
ઉપયેગી થાય છે. ૨-૪-૩૭-૮૪ ૨૨૦ | પ્ર. સધર્મ વિગેરે દેવેઃ “મનુષ્ય અને તિર્યંચમાં—અમે અમુક * સ્થળે ઉપજીશું” એમ જાણે? કે નહિ? ઉ. તેવા પ્રકારનું જ્ઞાન હૈય તે કઈક જાણે, અને તેનું જ્ઞાન ન
હોય તે ન જાણે. ૨-૪-૨૮-૮૫ રરર પ્ર. પ્રભાતે પ્રતિક્રમણમાં તચિંતામણિના કાઉસગમાં “ઉપવાસ
વિગેરે અમુક તપ હું કરીશ” એમ ચિંતવીને કાઉસગ પારે. પછવાડે કેઇકના આગ્રહથી ચિંતવેલ તપ થકી ઓછું તપ કરે,
તે તેને પચ્ચખાણને ભંગ થાય કે નહિ ? ઉ. તેને પચ્ચખાણને ભંગ લાગે નહિ. / ર-૪-૩૯-૦૬-રરર પ્ર. નિયાણું બાંધ્યું હોય, તે સ્ત્રીરત્ન થાય? કે બાંધ્યા વિના પણ
થાય? ઉ૦ સ્ત્રીરત્ન બંને પ્રકારેથાય. કેમકે આ બાબત વિશેષ કહ્યું નથી.
૨-૪–૪૦-૮૭ | રર૩ // પ્ર. દેશવિરતિ થકી ચક્રીપદ પમાય કે નહિ? તેમજ ચક્રવર્તિને
ગૃહસ્થપણામાં દેશવિરતિ હેય? કે નહિ ? ઉ૦ દેશવિરતિથી ચક્રીપદ મળે કે નહિ ? તે નિશ્ચય જ નથીઃ
તેમજ ચક્રવર્તિઓને મહાપરિગ્રહ હેવાથી દેશવિરતિની પ્રાપ્તિ ન થાય. ૨-૪–૪૧-૮૮ ૨૨૪

Page #216

પ્ર. ગણધરની જુદી જુદી વાચના છે, છતાં તેઓને સાંભોગિકપણું
હોય? કે નહિ? અને સામાચારી વિગેરેમાં ભેદ હોય? કે નહિ? (એક માંડલીએ આહાર કરે વિગેરે બાબતેમાં એકપણું.
તે સંજોગ કહેવાય). ઉ. ગણધર મહારાજાઓને મહામહે વાચના ભેદ હેવાથી
સામાચારીને પણ કાંઇક ભેદ સંભવે છે અને તે ભેદ હેવાથી કાંઈક
અસાંગિકપણું પણ સંભવે છે. ર-૪-૨-૮૯ ૨૨પા પ્રઢ જિનકલ્પીઓ તેજ ભવમાં મેક્ષે જાય ? કે નહિ? જે ન જતાં
હેય? તે તેનું કારણ શું ? ઉ૦ જિનકપીઓ તેજ ભવમાં મોક્ષ જતા નથી. કેમકે
नकरिति आगमं ते. इत्थीवज्जो उ वेद इक्कतरो पुवपडिवन्नओ पुण, होज सवेओ अवेओ वा ॥१॥
અપૂર્વ અધ્યયન કરતા નથી, પૂર્વ ભણેલ શ્રુતને તે ભૂલી ન જવાય, માટે એકાગ્રમને રૂડી પ્રકારે સંભાર્યા કરે છે. અને તેઓને જિનકલ્પના સ્વીકાર વખતે સ્ત્રી વેદને વઈને બેમાંથી એક વેદ પુરુષવેદ અથવા અસંકિલષ્ટ નપુંસક વેદ હેય અને જેણે પહેલાં સ્વીકાર કર્યો હોય, તે તો દિવાળી હોય અથવા વેદ વિનાને હાયઃ જિનકલ્પીને તેજ ભવમાં કેવલજ્ઞાનનો નિષેધ છે, તેથી ઉપશમ શ્રેણીમાં વેદ દબાઈ જવાથી તે દિપણું હોય તે વાત બૃહત્કલ્પ ટીકામાં કહેલી છે કે – उवसमसेढोए खलु, वेदे उवसामिअंमि उ अवेदो।
न उ खविए तजम्मे, केवलपडिसेहभावाओ ॥१॥ ' ઉપશમ શ્રેણીમાં વેદ શાંત થયે તેથી જિનકલ્પી અવેદી
હોય છે. પણ વેદને ક્ષય તેને ન થાયઃ કેમકે–તે જન્મમાં કેવલ

Page #217

૯૦
જ્ઞાનના નિષેધ છે, અને બીજા કાળમાં સવેદી હાય છે.
૨-૪-૪૩-૯૦ | ૨૨૬ ॥
પ્રભાવિ બીજા અને ત્રીજા તીર્થંકર થનાર ઉદાયી અને સુપાર્શ્વના જીવને આંતરૂં ગાડું હાવાથી વૈમાનિક દેવની ગતિ સંભવતી નથી, અને તેવા મહાનુભાવાને નરકગતિ થઈ હાય તેમ મનાતું નથી: અને ભુવનપતિ વિગેરેમાં ગયા હોય; તેમ પણ ન મનાય, કારણ કે ભુવનપતિ વિગેરેથી આવેલ તીર્થંકર થાય નહિ, તેથી આ બાબતમાં શું સમજવું !
ઉ॰ ઉદાયી અને સુપાર્શ્વ ના જીવ. કઈ ગતિમાં ગયા ? તે શાસ્ત્રમાં સાંભળવામાં આવ્યું નથી, માટે તે સ્વરૂપ તા સજ્ઞ ભગવાન જાણે. ॥ ૨-૪-૪૪–૯૧ | ૨૨૭
પ્ર॰ આંબળા પિંપરીમૂળઃ કેરાઃ જીરામિશ્રિત વસ્તુ, પીપર અને હરડે. આ વસ્તુએ આયંબિલમાં કહ્યું કે નહિ ?
ઉ॰ આ વસ્તુઓ ગૃહસ્થાને આયંબિલમાં કહ્યું નહિ, સાધુઓને તા જીરાવાળા પાપડ વિગેરે કપે પણ છે. એમ પ્રવૃત્તિ છે.
॥ ૨-૪-૪૫-૯૨ ૨૨૮
પ્ર॰ જેમ આ ભરતક્ષેત્રમાં વીર ભગવંતના જન્મ નક્ષત્રે ભસ્મગ્રહ આવેલ છે, તેમ બીજા ક્ષેત્રામાં તીર્થંકરના જન્મનક્ષત્રમાં તે આવ્યે છે કે નહિ ? તેમજ અહીં બહુ કુમતા છે, તેમ ખીજે છે ? કે નહિ ?
ઉ॰ દશેય ક્ષેત્રામાં ભગવાનના ચ્યવન વિગેરે . કલ્યાણંકા એકજ નક્ષત્રમાં થાય છે એમ આગમમાં કહેલ છે માટે ભસ્મગ્રહનું સંક્રમણ સ` ઠેકાણે સરખું જ છે. ॥ ૨-૪-૪૬--૮૩ ૨૨૯ પ્ર૦ આ દશેય આશ્ચર્યોં ભરતક્ષેત્રમાં છે ? કે દશેય ક્ષેત્રામાં છે ?

Page #218

ઉ. દશેય ક્ષેત્રમાં દશ દશ આશ્ચર્યો હોય છે, તેમાં કેટલાક એ જ
હેય છે, અને કેટલાક જુદા હોય છે. ર–૪–૪૭–૯૪ ૨૩૦ પ્ર. ફટકડીઃ હિંગલેક અને સૈધવઃ સચિત્ત હોય? કે અચિત્ત
હેાય? ઉ૦ ફટક્કીઃ અને સેન્ડવઃ દૂર દેશથી આવેલ હોવાથી અચિત્ત જ
હોય અને હિંગલેક તે દૂરથી આવેલ અને અકમીપુરમાં બનેલ ફાસુ છે. પરંતુ આચરણાથી તે સંસ્કાર કરેલે હેય. તેજ ગ્રહણ કરાય છે. જે ર–૪–૪૮–૯પા ૨૩૧
પંડિત હાર્ષિગણિત પ્રશ્નોત્તર પ્ર. મેરુપર્વતમાં વિલેન્દ્રિય જીવોને સભાવ છે કે નહિ ? G० कहिणं भंते ! दियाणं पज्जत्तापज्जत्ताणं ठाणापन्नत्ता? गोअमा ! उठूलोए, तदेवकदेसभाए.
હે ભગવન! પર્યાપ્ત અપર્યાપ્ત બે ઇન્દ્રિય જીના સ્થાને ક્યાં કહેલાં છે? ” હે મૈતમ! ઉર્વલેકમાં તેના એક દેશ ભાગમાં
આ પ્રકારે પન્નવણા સૂત્રમાં છે. તદુકદેશભાગ એટલે મેપર્વતની વાવડી વિગેરેમાં ઈત્યાદિ, આ પ્રકારે તેઈદ્રિય વિગેરેના સૂત્રે પણ જાણી લેવા. આ પાઠને અનુસરીને મેરુ પર્વતમાં બેઈદ્રિય વિગેરે હોય એમ સંભવે છે.
૨-૫–૧–૯૬ ૨૩૨ પ્ર સૈધર્મ વિગેરે દેવલેમાં વાવડીના કમલે વનરપતિરૂપ હોય?
કે કાંઈ બીજા રૂપે હૈય?

Page #219

६० कहिणं भंते! बादरवणस्सइकाइयाणं पज्जत्तगाणं ठाणा
गोअमा ! उवलोए कप्पेलु विमाणेलु विमाणावलिआसु વિનાસ્થg--
હે ભગવન પર્યાપ્તાબાદર વનરપતિ જીવના થાનકે ક્યાં કહ્યાં છે ?
હે ગતમ! ઉર્વલેમાં કલ્પોમાં વિમાનમાં વિમાનની શ્રેણીઓમાં વિમાનના પાથડાઓમાં કહ્યા છે.
આ વચન અનુસાર દેવલમાં વનરપતિ છે તેથી વાવડીના કેટલાક કમલેનું વનસ્પતિપણું હોય તો જ તે વાત સંભવે છે.
મે ૨-૨-૯૭ / ૨૩૩ . પ્ર. જે ભવ્ય વ્યવહારી બન્યા તેઓને મોક્ષની પ્રાપ્તિમાં કાળ
નિયમ છે કે નહિ? ઉ૦ ભવ્યજીને વ્યવહારી થયા પછી ભાવભાવનાગ્રંથને અનુસાર
વધારેમાં વધારે અનન્ત પુદ્ગલપરાવર્તન કાલ ભમ્યા
પછી મોક્ષની પ્રાપ્તિ દેખાય છે. જે -૫-૩–૯૮૫ ૨૩૪ ll પ્ર. દેવલમાં મિથ્યાત્વી દેવદેવીને કે આચાર હેય? ઉજેમ સમકીતિ દેવને સિદ્ધાયતનમાં જિનવેરની પૂજા
વિગેરે પ્રવૃત્તિ હોય છે તેમ, મિથ્યાત્વી દેવદેવીને તે જ વિમાનમાં રહેલ નાગ વિગેરેની પડિમાની પૂજા કરવી વિગેરે આચાર
સંભવે છે. તે ૨–૫–૪–૯૯ / ૨૩પ પ્ર. સરસ્વતી દેવી બ્રહ્મચારી છે કે નહિ ? ઉ. ક્ષેત્ર માસની ટીકા અને ભગવતીસૂત્રને અનુસારે સર
સ્વતી દેવી વ્યન્તરના ઈંદ્ર ગીતરતિની અમહિષી છે એમ જણાય છે, તેથી તે બ્રહ્મચારી કહેવાતી નથી.
I ૨-૫-૫–૧૦૦ | ૨૩૬

Page #220

૯૩
મગ વિના કારણે પણ સદેષ ભજન કરનારને જધન્યથી પણ
ચારિત્ર હોય? કે નહિ? ઉ. “જે કાંઈ પણ દેષિત ભેજન શ્રાવિકાએ આપવા ઇચછયું
હેય, તે એથી બીજે એમ હજાર ઘરે પહોંચ્યું હોય, તે સાધુ લે, તે દુષ્પક્ષને સેવે છે.” ઈત્યાદિક સૂયડાંગસૂત્ર વિગેરેના વચન પ્રમાણથી મુખ્યતાએ વિનાકારણે સદેષ ભેજીને ચારિત્ર હેય નહિ. પરંતુ સશુકઃ નિશુકઃ પરિણામ ભેદે કરીને અને ગંભીર અને અગંભીર કારણુપણું અને વિના કારણપણું હોવાથી કેટલાકને કથંચિત હોય પણ, અને નયે હેયઃ આજ કારણથી પાસસ્થા વિગેરેને દેશ: અને સર્વ ભેદે ઘણે અધિકાર
સિદ્ધાન્તમાં કહેલ છે. જે ર–પ-૬-૧૦૧ / ૨૩૭ પ્ર. જે નિમાં મનુષ્ય ઉપજે છે, તેમાં બેઇદ્રિય વિગેરે ઉપજે છે,
તેથી નિસંકર દે કે નહિ? ઉ. મનુષ્ય અને બે ઈદ્રીય વિગેરેની એક નિ છતાં પણ પિતપિતાની જાતિમાં લેનિના એકપણાને વ્યવહાર છે. પણ ભિન્ન જાતિમાં નથી, માટે જ-છાણા વિગેરેમાં ઉપજેલા ઘણું બેઇદ્રિયાદિ કુલેને પિતાની જાતિની અપેક્ષાએ એક નિપણું છે, અને ભિન્ન જાતિવાળાઓને પણ પિતાની જાતિની અપેક્ષાએ એક નિ છે, તેથી સંકરેદેષ આવતો નથી.
/ ૨૫-૭-૧૦૨ / ૨૩૮ પ્ર. ગોઢહનમાં રાત્રિએ અણહારી વસ્તુ લેવી કલ્પે કે નહિ? ઉગવાળાને રાત્રિએ સંધો ન હોવાથી કોઈ પણ લેવું કલ્પ
નહિ, સંઘદ્દે રાત્રિએ મૂકી દીધેલ હોય અને સવારે પણાની
ક્રિયા પછી લેવાય છે. એ ૨-૫–૮–૧૦૩ ૨૩૯ પ્ર. દેવોને ઘણી કુળકેટી બતાવી છે, તેમાં કેવા છ હોય?

Page #221

૯૪
ૐ જેમ મનુષ્ચામાં ઇક્ષ્વાકુ કુલા વિગેરેનું અનિયતપણું હાવાથી સમાન રૂપપણું છતાં પણ કુળકાટી સભવે છે, તેમ દેવામાં પણ છે, તેથી કાંઈ અસંગતિ નથી. ॥ ૨-૫-૯
૧૦૪ || ૨૪૦
પ્ર૦ સામગ્રી વિના કાઇ પાતાની મેળે ચારિત્ર લીએ, અને પાળે, તા તેને કેવું ફલ થાય ?
ઉ॰ શાસ્ત્રની મર્યાદા મુજબઃ સ્વય બુદ્ધ અને પ્રત્યેકબુદ્ધઃ સિવાય બીજાને પાતાની મેળે ઢીક્ષા લેવી કલ્પે નહિઃ પણ સામગ્રીના અભાવે કાઇ વૈરાગ્યથી સ્વયં દીક્ષા લે, અને પાળે, તે નિર્જરા વિગેરે ફલ સભવે છે. ॥ ૨-૫-૧૦-૧૦૫૫ ૨૪૧
૫૦ તિર્યંચાને ગુરુ પાસે આલેાયણ લીધા વિના શુદ્ધિ થાય છે, તેમ મનુષ્યાને કેમ ન થાય ?
ઉ॰ તેવા પ્રકારની સામગ્રીના અભાવે તિર્યંચને શુદ્ધિ થાય છે, પણ મનુષ્યને તે। પ્રાયઃ સામગ્રીની હયાતી છે, માટે આલેાયણ લીધા વિના શુદ્ધિ થતી નથી; માટે જ ગુરુ આદિ સંયોગ છતાં, તેવા પરિણામવાળા કાઇક કારણથી આલેાયણ ન લઈ શક્યા હોય તે પણ શુદ્ધ થાય છે, અને છતે જોગે જે લેતા નથી, તેની શુદ્ધિ થતી નથી. કેમકે આલેાયણ લેવાના તેને પરિણામ નથી. ॥ ૨-૫-૧૧–૧૦૬ ॥ ૨૪૨ પ્રવિદિશામાં રહેલ આકાશ પ્રદેશને દીશામાં રહેલ આકાશ પ્રદેશા ફરસે ? કે નહિ ? જો ફરસતા હાય, તે એક આકાશ પ્રદેશને આ પ્રદેશની ફરસના થઈ જાય, અને શાસ્ત્રમાં છ પ્રદેશની રપના કહેલી છે, તે દેષ આવેઃ અનેજો ન ફરસતા હાય; તા તે બેની વચ્ચે શું હાય ? તે યુક્તિપૂર્વક સમજાવવા કૃપા કરશે?

Page #222

૯૫
ઉo દીશાના આકાશ પ્રદેશોને વિદિશાના આકાશ પ્રદેશ સાથે સર્વ
પ્રકારે સંબંધ હેત નથી. દીશાના આકાશ પ્રદેશોએ કરીને જ તેને છેડે હોય છે, આ અર્થ બે ત્રણ વિગેરે પંક્તિમાં ગોઠવેલી સરખા ખુણાવાળી ચેરસ લાકડીઓ કે ઈએ કરી સુખેથી સમજી શકાય છે. જે ૨–૫–૧૨–૧૦૭ ૨૪૩
પંડિત નગર્ષિગણિકૃત પ્રશ્નોત્તરે પ્ર. ઘઉં વગેરેના લેટની ચપટી નાંખવાથી ઉકાળેલું દૂધ નિવિયાતું
થાય ? કે નહિ? ઉ0 ઘઉં વિગેરેના લેટ નાખ્યા પછી એક રસ થઈ અન્યવર્ણાદિક
પામે, તો તે દુધ નિવિયાતું થાય છે પર–૬–૧–૧૦૮ ૨૪૪ પ્રનિવિયાતા દુધથી બનેલું દહીં નિવિયાનું કહેવાય? કે નહિ ? ઉ, નિવિયાતા દુધથી બનેલું દહીં નિવિયાતું થાય. ! ૨-૬-૨–
૧૦૯ ૨૪૫ પ્રમાખણ તાવતી વખતે જ ધીમાં લેટની ચપટી નાંખી હોય,
તે તે ધી નિવિયાતું ગણાય કે નહિ? ઉ, તે ઘી નિવિયાતું થતું નથી. કેમકે –
दुदही चतुरंगुले
“ દૂધ અને દહીં ચખા વિગેરેમાં ચાર અંગુલ સુધી ઉપર હોય તે નિવિયાનું થાય.”
એમ ભાષ્યનું વચન છે. એ ૨-૬-૩-૧૧૦ મે ૨૪૬ પ્ર. શ્રાવક દેવપૂજા માટે સ્નાન કરે, તે વખત મસ્તક દેવું જોઈએ ?
કે કાંસકીએ વાળ ઓળી લે તે ચાલે?

Page #223

ઉo “દેવપૂજાને કરવા ઈચ્છતા શ્રાવકે સામગ્રી હેય તે સર્વ અંગે
સ્નાન કરવું. અને ન હોય તો કંઠ સુધી સ્નાન કરી કાંકમીએ મસ્તકના વાળ ઓળી લે તે ચાલે છે.” એમ આચાર
પ્રદીપમાં કહ્યું છે કે ૨-૬-૪–૧૧૧. ૨૪૭ ! પ્ર. પદ્માવતી દેવી ધરણેન્દ્રની પત્ની છે? કે અપરિગ્રહીતા
દેવી છે? ઉ૦ પદમાવતી ધરણેન્દ્રની અગ્રપટ્ટરાણી છે. પણ અપરિગ્રહીતા
દેવી નથી. તે ૨-૬-૫-૧૧૨ . ૨૪૮ પ્ર. વીર ભગવંત ૨૨ મા ભવમાં રાજા થયેલ છે, ૨૩ મા ભવમાં
ચક્કી થયા. તે ચક્રવર્તિઓ દેવઃ નારકર થકી આવેલા છે.
થાય? કે બીજેથી આવેલ પણ થાય? ઉ૦ આવશ્યકસૂત્ર અને વીરચરિત્ર વિગેરેના અનુસાર વીર
ભગવંતને જીવ સિંહભવથી નારકી થયા, અને ત્યાંથી નીકળીને તિર્યંચ મનુષ્ય વિગેરે ભ ભમીને ચક્રવર્તિ થયા છે. રાજાને ભવ તે તેત્રમાંજ દેખાય છે. બીજ દેખે નથીઃ
તેથી આદિ શબ્દનું ગ્રહણ હોવાથી દેવાદિ ભવ પણ સંભવે છે. " | ૨-૬-૬-૧૧૩ ૨૪૯ પ્ર. જિનેશ્વરેની ગર્ભ સ્થિતિના વિચારમાં કુત્તિ ’ આ ગાથાના
અધિકારમાં સાતમા જિનેશ્વરના ૮ માસ ૧૦ દીવસ તે કેવી રીતે ઘટે? કેમકે તે ગાથામાં છ જિનેશ્વરેને આઠ માસ વિગેરે
કહ્યું છે અને આ પ્રમાણે તે સાત જિનેશ્વરના લેવાય છે? ઉ તે ગાથામાં સાતમા સ્થાનકમાં શેષજિનનું ગ્રહણ કરેલું છે.
તેથી “મા ગહન” આ પદમાં છ જિનેશ્વરના આઠ માસ અને બાકીના જિનેશ્વરેના નવ માસ કહેલા છે, તેથી સાતમા જિનેશ્વરના ૯ માસ ૨૧ દિવસ ગર્ભસ્થિતિ છે. એમ [ સપ્તતિ

Page #224

સ્થાનક ગ્રંથમાં] કહ્યું છે. સુરજ જવર વાપસ દ્વારા પનાર રેસદ્ધિ માતા મદન–બીજા-ચોથા-નવમા બારમા–તેરમા અને પંદરમાં આ છ જિનેશ્વરોને, આઠ માસ અને સેસ શબ્દ કરી બાકી રહેલા અઢાર જિનેશ્વરને, નવમાસ
અને ઉપરના દિવસે છે. ૨–૬–૭–૧૧૪ મે ૨પ૦ પ્ર. વીરભગવંતનું આત્માંગલ, ઉસેંધાંગુલથી બમણું કેવી
રીતે થાય? કેમકે–સર્વ જિનેશ્વર પિતાના અંગુલે ૧૨૦
અંગુલ માને કહ્યા છે, અને પ્રમાણ અંગુલના પચાસીઆ ** એકવીસ ભાગ જેટલું વીરનું દેહમાન છે, તેથી ઉભેધ અંગુલે
૧૬૮ અંગેલનું દેહમાન થાય છે પણ ૧૨૦ ને બમણા કરીએ, ત્યારે તે ૨૪૦ અંગુલ થઈ જાય. તેથી સાડાત્રણ હાથ દેહ
માનમાં તે વિધિ બની જાય છે? ઉવરાયપુરું કુજી, આ ગાથાની ટીકામાં ત્રણ મત છે.
તેમાં અનુગદ્વાર ચૂર્ણિના અભિપ્રાયથી તે, વીરભગવંત આત્માંગલે ૮૪ અંગુલ પ્રમાણે છે. ૮૪ ને બમણા કરતાં ૧૬૮ ઉત્સધ અંગુલ થાય છે, તેથી કાંઇ પણ અયુક્ત વાત નથી. આ સંબંધી વિસ્તૃત હકીત સંગ્રહણી ટીકામાં છે.
મે ૨–૬-૮-૧૧૫. રપ૧ પ્રસાધુઓએ ઉપાશ્રયને કાજો લીધા પછી તરતજ શ્રાવકે પડિ.
લેહણ કરે, તે શ્રાવકોને ફેર વતિપ્રમાર્જન કરવું કે નહિ? ઉ, સાધુઓએ વસ્તિને કાજે લીધા પછી શ્રાવકે પડિલેહણ કરે
તે કાજાને ઉદ્ધાર કરે છે. આ ૨-૬-૯-૧૧૬ રપરા પ્ર. દશાર્ણભદ્રના અધિકારમાં હાથિના મુખ વિગેરેની વિમુર્વણા
ઈંદ્ર પિતે કરી કે ઐરાવણ દવે કરી?

Page #225

ઉ. “હાથીના મુખ વિગેરેની વિદુર્વણા ઐરાવણ દેવે કરી.” એમ
આવશ્યકચર્ણિ વિગેરેમાં છે, અને આવશ્યક ટીકા વિગેરેમાં તો, તે બધું છે પિતે બનાવ્યું એમ છે. . ૨-૬-૧૦
૧૧૭ | ૨૫૩ - - પ્ર. સૂવાવડવાળી કડવામતવાળા ગ્રહસ્થની સ્ત્રી એક માસ સુધી
કઈ પણ ચીજને અડકતી નથી, અને રાંધવાની ક્રિયા કરતી નથી, અને આપણે સમુહમાં તે દશ દીવસ સાચવે છે?
તેનું કેમ? ઉ. દશ દીવસ સૂવાવડી બૈરી સંઘટ્ટા વિગેરે ન કરે, તેમ કરીતિ
છે. તેમાં પણ દેશ વિશેષે કાંઇક ફેરફાર પણ છે. ૨–૬– ૧૧–૧૧૮ ૫ ૨૫૪ |
પડિતશ્રી વિષ્ણુ ઋષિ ગણિકૃત પ્રકારે પ્ર. સત્તરભેદી પૂજા દીવસે ભણાવવી સુઝે? કે રાત્રિએ પણ સુઝે? ઉ૦ દીવસે જ પૂજા ભણાવાય; પણ રાત્રિમાં નહિ. તીર્થ વિગેરે
સ્થળે કદાચિત્ રાત્રિએ પૂજા કરવી પડે, તે કારણિક જાણવી. | ર-૩–૧–૧૧૯ + ૨૫૫ પ્ર. પકખી પ્રતિક્રમણની મહુપત્તિ પડિલેહ્યા બાદ વંદિત્તા
સૂત્રને આદેશ–સાતિ સિવાયના શ્રાવને આપ સુઝે?
કે નહિ? ઉ. મુખ્ય વૃત્તિએ પિસાતીને આદેશ અપાય છે, એમ વૃદ્ધ પુરૂ
નું વચન છે, પરંતુ તેમાં એકાંતપણું જાણ્યું નથી. - ૭–૨–૧૨૦ - ૨૫૬ | પ્ર. પખી પ્રતિક્રમણમાં છીંક ક્યાં સુધી નિવારાય?

Page #226

ઉo “ચિત્યવંદનથી માંડી મેટીશાંતિ સુધી છીંક નિવારવી”
એમ પરંપરા છે. ૨–૭–૩–૧૨૧ ૨પછા પ્ર. ઉપધાનની આયણમાં અથવા બીજી આલેયણમાં આ
માસની અજઝાયમાં કરેલ તપસ્યાવાળાઓને ત્રણ દિવસ ગણ
તરીમાં ન આવે ? કે બાર દીવસ ગણતરીમાં ન આવે? ' ઉ. સાતમ આઠમ અને નામ આ ત્રણ દીવસ ગણતરીમાં આવે
નહિ. ૨–૭–૪–૧રર ૨૫૮ છે. પ્ર. ફરી દીક્ષિત થયેલાને આલેયણ પંન્યાસે આપવી કલ્પે?
કે નહિ? ઉ૦ ગ્યતા હોય, તે ગુરૂઆશા પૂર્વક આપવી કલ્પે છે. –
૭-૫-૧૨3 | ૨૫૯ પ્ર. સિંહ આદિ ત્રણ સંક્રાન્તિમાં, તેમજ અધિક માસમાં, ક્યા - ધર્મકાર્યો કરી શકાય? અને કયા ન કરી શકાય? ઉ. દીક્ષા પ્રતિષ્ઠા વિગેરે ધાર્મિક કાર્યો ન કરી શકાય, અને બીજા
કરવા કલ્પ ૨-૭-૬-૧૨૪ મે ૨૬૦ || પ્ર. જિનમંદીરમાં જે પૂજ મૂકાય છે, તે ક્યા સૂત્રમાં? અથવા
પ્રકરણમાં? બતાવેલ છે?, તેમજ કુમતિઓ એમ કહે છે કેમૂકેલી પૂજ તે દેવ નિર્માલ્ય થાય છે, તેનાથી કુલ વિગેરે લાવી
પ્રભુને કેવી રીતે ચઢાવી શકાય? ઉ. પૂજ મૂક્વી તે પરંપરાગત છે, તેમજ તે નિર્માલ્ય કહેવાતી
નથી. કેમકે— भोगविणटुं दव्वं निम्मलं विति० गीयत्था ॥
ભેગથી વિનાશ પામેલ હોય, તે નિર્માલ્ય થાય, એમ ગીતાથ કહે છે આ પ્રમાણે શ્રાદ્ધવિધિ ટીકામાં કર્યું છે. ૨-૭-૭-૧૨૫ ૨૬૧

Page #227

૧૦૦
પ્ર૦ દરરોજ ચાર વખત સજ્ઝાય કરવી કહી છે, તેમાં કાર્યમાં બે ખમાસમણુ અપાય; અને કાઇમાં એક અપાય; તેનું શું કારણ ?
ઉ વૃદ્ધ પુરૂષાની આજ્ઞા તેજ હેતુ છે. ॥ ૨-૭-૮-૧૨૬૨૬૨॥ ૫૦ આરાધના પ્રકરણ કયા ગ્રંથના અનુસારે સામપ્રભ સૂરિજીએ બનાવ્યું છે ?
ઉ॰ આરાધન પતાકા અને ચઉસરણ વિગેરે ગ્રંથોના આધારે બનાવેલ છે ૨-૭-૯-૧૨૭૫ ૨૬૩૫
૫૦ અનાદિ નિગેાદમાં ભવ્ય જીવને જ્ઞાનદર્શન અને ચારિત્રની સત્તા હાય છે, તેમ અભવ્યને હાય ! કે નહિ ?
ઉ॰ અભવ્યને સત્તા હાય, પર ંતુ અભવ્યપણું હાવાથી સામગ્રી મળી હોય છતાં પણ પ્રકટ થતી નથી, અને ભવ્ય જીવને સામગ્રીએ પ્રકટ થાય છે. ॥ ૨-૭-૧૦-૧૨૮ ॥ ૨૬૪ ॥ પ્ર૰ જન્મથીજ નપુંસક તિર્યંચઃ અને મનુષ્યને સમક્તિની પ્રાપ્તિ થાય ? કે નહિ ?
(
ઉ॰ “જન્મથી નપુસંક તિર્યંચઃ અને મનુષ્યઃ સમકિત અને દેશવિરતિ પામી શકે છે,” એમ આવશ્યક વિગેરેમાં કહ્યું છે. || ૨-૭–૧૧–૧૨૯ ૫૨૬૫૫
.
પતિશ્રી રત્નચન્દ્ર ગણિકૃત પ્રશ્નોત્તરી
પ્ર॰ જેણે પ્રતિષ્ઠિત કરેલુ જિનબિંબ આપણાથી વદાય છે, તા તેમને વંદના કેમ કરાતી નથી ?
Go पासत्थो ओसनो कुसील संसत्तओ अहाछंदो । दुग दुग ति दु णेगविहा, अवंदणिज्जा जिणमयंमि ॥

Page #228

૧૦૧
“ એ પ્રકારના પાસા, બે પ્રકારે આસન્ત્રાઃ ત્રણ પ્રકારે કુસીલયે, એ પ્રકારે સ’સત્તા, અને અનેક પ્રકારના યથાછન્દે, જિનશાસનમાં અવંદનીય છે.”
ઇત્યાદિક આગમ વચન છે તેથી વઢાતા નથી. અને જિનબિબે તા, અન્ય દનીઆએ ગ્રહણ કર્યા સિવાયના વંદનીક
છે. I।૨-૮-૧-૧૩૦ || ૨૬૬ ||
પ્ર૦ અભિનિવેશ મિથ્યાત્વીએ પ્રતિષ્ટિત કરેલું જિનબિંબઃ વ ંદનીકપણાને પામે છે, તેનું બીજ શું ?
ઉ॰ આપણા પૂર્વાચાર્યાંએ તે બિંબની વંદના પૂજા વિગેરે નિષેધ્યું નથી, તેજ ખીજ છે, વળી શાસ્ત્રમાં નિન્હેવાનુ અભિનિવેશ મિથ્યાદૃષ્ટિપણું કહેલુ છે. દીગબરને મૂકીનેહમણાંના મતિને તા નિન્દ્વવ એવા વ્યવહાર કરી શકાતા નથી. કેમકે ગુરુ વિગેરેની આજ્ઞા તેમજ છે. ॥ ૨-૮-૨-૧૩૧ ૫ ૨૬૭ ॥ પ્ર૦ પઢરેય કર્મ ભૂમિમાં સવત્સર-અયન–માસ–અને તિથિઓના નામેા અહીંના જેવાજ હોય ? કે ભિન્ન હેાય ? તેમજ વર્ષાં આદિ ઋતુમાં ફેરફાર હોય કે નહિ ?
૬૦ જેમ–વરસ–અયન વિગેરેના નામેા અહીં છે, તેવાજ બીજા ક્ષેત્રામાં પણ હોય છે, અને વર્ષાદિક ઋતુભાવ પણ અહીં જેવા હાય છે, એમ જણાય છે. ॥ ૨-૮-૩-૧૩૨ ॥ ૨૬૮॥
૫૦ પ્રતિષ્ઠા વિનાના જિનબિંબની પૂજા કરવાથી, અથવા પગ વિંગેરે કરી આશાતના કરવાથી, લાભ અથવા હાની થાય ? કે નહિ ? જો પૂજાથી લાભ થાય ? તેમ કહા, તેા પ્રતિષ્ઠાનું શું પ્રયોજન ? ઉ॰ પ્રતિષ્ઠારહિત જિનબિ બાને વાંઢવાના વ્યવહાર નથીઃ માટે લાભ

Page #229

૧૦૨
ક્યાંથી થાય? પણ આશાતના કરવામાં તે હાનિ થાય છે જ. કારણ કે તેમાં તીર્થંકરને આકાર દેખાય છે. જે ૨-૮-૪
૧૩૩. ૨૬૯ છે પ્ર. બાર બેલના પટમાં અને હરમક્ષમાં માનતા આ
પદ કહેલ છે, તેને શું અર્થ? “દુરાગ્રહને ત્યાગ કરવાથી જે તત્ત્વબોધ થાય, તે માર્ગનુસારિતા” એમ વૃંદારૂત્તિમાં
બતાવ્યું છે. તે અર્થ લે? કે કોઈ બીજે? ઉ. અભયદાન વિગેરે ધર્મકાર્યોમાં જેને કદાગ્રહ નથી તેનું ધર્મ
કૃત્ય માર્ગનુસારી છે. જેને કદાગ્રહ છે, તે માર્ગોનુસારી નથી એમ જાણેલ છે. તેમજ– मग्गो आगमनीई अहवा संविग्ग बहु जणाइन्न । उभयाणुसारिणी जा सा मग्गाणुसारिणो किरिया॥
આગમનીતિ માર્ગ છે, અથવા ઘણા સંવિગ્ન પુરુષોએ જે આચરેલ છે, તે માર્ગ છે, માટે ઉભયને અનુસરતી ક્રિયા, માર્ગાનુસારી છે.”
એમ શ્રી દેવેન્દ્રસૂરિત ઘમરત્ન પ્રકરણની ગાથા છે, તેનું સવિસ્તર વર્ણન તેની ટીકામાં છોર-૮-૫-૧૩૪ પરવા મા આવશ્યક સૂત્ર ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર વિગેરેના વેગમાં પાટણના
મગ ઘઉંના લાડવા, કેટલાક વહેરે છે, અને કેટલાક લેતા નથી,
તેનું શું કારણ? ઉ. વહેરતા નથી, એમ વૃદ્ધ પરંપરા છે.ર-૮-૬-૧૩પારના પ્રઃ હૈમ વ્યાકરણમાં–
व्यञ्जनात्पश्चमान्तस्थायाः १-3 આ સૂત્રમાં–સમાહાર ફેંફસમાસ હેવાથી, સ્ત્રિલિંગ કર્યું

Page #230

193
છે. તે કેવી રીતે થાય ? કેમકે તે સમાસમાં નપુંસકલિંગ થઇ જાય, તેથી પત્નીને વઃ આ સૂત્રથી હસ્વપણું પામવુ જોઇએ ? સવાય મેં હર્ષ—સૂત્રપણું હાવાથીજ હવપણું ન થયું, એમ જાણવું. ॥ ૨-૮-૭-૧૩૬ ॥ ૨૭૨ ५० दध्यस्थिसक्थ्यक्ष्णोऽन्तस्यान् १-४
આ સૂત્રમાં અન્ત શબ્દનું ગ્રહણ કેમ કર્યું? કેમકે છઠ્ઠી વિભક્તિએ દેખાડેલું કાર્ય તે તેના અંતને થઈ શકે છે. ઉ॰ અનેવના સર્વસ્વ ૭–૪આ પરિભાષાએ સને પણ આદેશ થઈ જાત, તે દૂર કરવા માટે અન્ત શબ્દ ગ્રહણ કરવા પડયા છે, વળી—આ સૂત્રના ન્યાસમાં કહેલું છે કે—
ननु दध्यस्थिसक्थ्यक्ष्णोऽन् स्यादिति क्रियतां किमन्तग्रहणेन ? सत्यम् -
“ શંકા કરે છે કે કૃષિ ષિઃ વિથઃ અને અક્ષિ શબ્દને અનુ થાય, એટલુંજ સૂત્ર કરા, શામાટે અન્ત શબ્દ મૂકા છે!?
સમાધાન આપે છે કે
તમારૂ કહેવું સાચુ છે, પણ અન્ત શબ્દ ન મૂકીએ તે અનન્તઃ પ્રક્રમ્મા પ્રત્યયઃ ૧–૧ આ સૂત્રથી અની પ્રત્યય સંજ્ઞા થઈ જાય, અને જો તેમ થઈ જાય, તેા અનોસ્ય ૨-૧ આ સૂત્રથી અકાર પાયા, નકારનું વ્યંજનાદિપણું હાવાથી, નાભિ વ્યસને ૧-૧ આ સૂત્રથી પદસંજ્ઞા થઇ જતાં, રૂના શબ્દમાં તૃતીય આ સૂત્રથી ધકારના દકાર થઇ જાત, તેથી અન્ત શબ્દ ગ્રહણ કર્યો છે, તેથી પ્રત્યયસંજ્ઞા ન થઈ. ॥ ૨-૮–૮–૧૩૭॥ ૨૭૩॥

Page #231

૧૦૪
૫૦ સમાસના અધિકારમાં કર્મધારય સમાસનું પ્રયાજન ભાસમાનું થતું નથી, કેમકે—તેનું તત્પુરૂષ સમાસથી જુદું લક્ષણ નથી ? ઉત્તરતી ચાસૌ નૌય જ્ઞરાવી, આમાં-કર્મધારય સમાસ હાવાથી હુંવન વાઘે–૩–૨ આ સૂત્રથી પુવદ્ભાવ થયા, અને તત્પુરૂષ સમાસ પણું હાવાથી ગોતત્પુરવાર્ ૭-૩આ સૂત્રથી અન્ય સમાસાન્ત થયા, અને ટાર ફત્ હોવાથી ી પ્રત્યય આવેલ છે, માટે આ એકમાં બે સમાસની જરૂરીયાત નજરે પડે છે, તેમજ–કર્મધારયનું જુદું લક્ષણ પણ છે, તેથી કાઈ જાતની શંકા રાખવી નહિ,॥ ૨-૮-૮-૧૩૮ ॥ ૨૭૪ ॥ ० स्वप्ने] त्वक्षतृ होतृपोतृमशास्त्रोघुट यार्-१૪–આ સૂત્રમાં પ્રશાશ્ત્રાની જગાએ માતુ એમ કેમ નથયું? ઉ॰ પ્રશાસ્ત્રમાં પ્રશસ્ત્ર; આ પ્રકારે કરવાથી છેડે ઢી
* થવાથી તો છુ! -૪ આ સૂત્રની પ્રાપ્તિ ન થાય માટે આ પ્રકારનું વાકય કર્યું, તે ડુર્ના નિષેધ માટે છે. ॥ ૨-૮૧૦-૧૩ ॥ ૨૯૫ ॥
.
પ્ર૦ાજમન રે સ્વાતિ વિધા ચ।।૨-૧ આ સૂત્રની હુમલ વૃત્તિમાં આ સૂત્રે બતાવેલ નાર અને વારમાં થા પર છતાં નાર અસત્ થાય, આમ જે કહ્યું, તેના શું ભાવા છે ? અને કયા દૃષ્ટાન્તમાં તે કામ આવે છે?
આ સૂત્રના નિર્દેશની અપેક્ષાએ બાર વારની મધ્યે વારના કાર્યોમાં બાર સત્ થાય છે, પણ વારના કાર્ય માં પાય અમલ થતા નથી.
તેમાં પકારના કાર્યમાં કાર અસતૂ થાય છે, તે બતાવે છે. જેમકે-પ્રનઃ આ પ્રયોગમાં યજ્ઞ મુન મુન રાખ બ્રાન૦ ૨-૧ આ સૂત્રથી નાના કર્તવ્યમાં નરાશ ૨-૩ આ જે

Page #232

૧૦૫ જવર કરવાનું સૂત્ર છે તે વાત બની જાય છે, તેથી પહેલો પ થ, અને સંવાદ કર્યો છતે રાત્તનો અભાવ હેવાથી, જ કારપણું ન થયું.
હવે કારના ક્તવ્યમાં કાર અસત થતું નથી. તે બતાવે છે-જેમકે મિથુતિ આ પ્રગમાં વૃતિ –૩ આ સૂત્રે કરી કારના કર્તવ્યમાં ૩પન યુવા ૨-૩ આ સૂત્રથી વિહિત જે પકારપણું, તે મન થતું નથી, તેથી નકાર
સિદ્ધ છે. II –૮–૧૧–૧૪૦ || ર૭૬ / પ્ર. પુમારને બદલે પાસત–આવું સૂત્ર કેમ ન બનાવ્યું? ઉ૦ સત્રપાઠમાં બાષ્પન્ન વર્ગ વિગેરે પૂર્વ સો છે, અને
રyaraોજ વિગેરે પર છે, તેથી મને આવું સૂત્ર બનાવ્યાથી, એ થયું કે કાર્ય કરવામાં નાચત્તથી વાવ વિગેરે પર રાત્રે જાણવા, અને પ્રવજા વિગેરે પૂર્વ સત્ર જાણવા, અને તેનું ફળ ઉપરના પ્રશ્રનેત્તરમાં બતાવી ગયા છીએ. I -
૮–૧૨–૧૪૧ / ર૭૭ પ્ર. લિંગાનુશાસન વિગેરે સૂત્રમાં પકિ જરિ આમાં
ાિં લખવું ઉચિત છે? કે પુર્ણિમ લખવું ઉચિત છે? ઉ૦ તૌ સુચને ૧-એ સત્રથી ચતુરવાર અને અનુ
નાસિક આ બંને પણ થાય છે. આ ૨-૮-૧૩–૧૪રર૭૮ પ્રઢ મદિરાપાન અને માંસ ભક્ષણ વિગેરે, સમક્તિને નાશ કરનાર
થાય?કે નહિ? ઉ. સમક્તિના વિનાશ કરનાર થાય છે, તેમ એકાન્ત જ નથી
-૮-૧૪–૧૪૩ / ૨૭૯ / પ્ર સમવસરણમાં રહેલા દેવ દેવીઓને મનુષ્ય દેખી શકે? કે નહિ?

Page #233

ઉ૦ જિનેશ્વરના સમોસરણમાં દેવદેવીઓ મનુષ્યને દૃષ્ટિગોચર થાય
છે. II –૮–૧૫–૧૪૪ ૨૮૦ | પ્રમનુષ્યનિમાં બેઈદ્રિય જીવ વિગેરે ઉત્પન્ન થાય છે, તેમ
તિર્યંચ નિમાં છે? કે કાંઈ વિશેષ છે? ઉ૦ તીર્થંચને આશ્રયીને શાસ્ત્રમાં કાંઈ પણ તફાવત જ નથી.
In ૨-૮-૧૬–૧૪૫ ૨૮૧ 1 મા દેવલોકમાં જલ અને વનસ્પતિ છે, તે પૃથ્વી પરિણામ રૂપ છે? કે જલ અને વનસ્પતિ રૂપ છે?
જે જળ અને વનસ્પતિ રૂપ છે, તો તેની ઉત્પત્તિ શાથી? તેમજ સુકાઈ જાય ત્યારે કચરા રૂપ થયેલાની, અને નિર્માલ્યા. બની ગયેલાની, ત્યાં શું વ્યવસ્થા થાય? તે આગમ પાઠ પૂર્વક બતાવવા કૃપા કરશે?
અને કલ્પવૃક્ષ પૃથ્વી પરિણામરૂપ છે?કે વનરપતિ રૂપ છે? ઉ. પાણી અને વૃક્ષાર દેવ ક્યાં બન્ને પ્રકારના હોય છે, અને તેઓનું ઉપજવું તો પદ્મહદ્રામાં જમા થાય છે, તેમ પિત પિતાના.
સ્થાનથી થાય છે, તેમજ નિર્માલ્યપણાને પામેલા સૂકા પાંદડા વિગેરેનું જલદી જ વિસ્રસાપરિણામથી, અથવા દેવાના પ્રભાવથી. વિખરાઈ જવું થાય છે, તેથી કચરાને ઢગ થતો નથી. આ બાબતને પાઠ જીવાભિગમ અને જંબુદ્વિીપ પન્નત્તિ વિગેરેમાં ભેગભૂમિના વર્ણનના અધિકારમાં છે. અને દેવકનું પણ ભોગભૂમિપણું છે. જેમાં તેમાં કચરા વિગેરેને અભાવ છે, તેમાં દેવકમાં પણ અભાવ છે. એમ તત્ત્વાર્થ વિગેરેમાં કહ્યું છે– અને કલ્પવૃક્ષ, વનપતિ રૂપ છે. કેમકે-વસુદેવ હીંડમાં રૂષિદત્તાના અધિકારમાં માર્ગમાં વેરાયેલા બીજથી તેની ઉત્પત્તિ બતાવી છે. આ ૨-૮-૧૭–૧૪૬ ૩ ૨૮૨ .

Page #234

૧૦૭ પ્ર. જીવાભિરામમાં વિજયદેવના અધિકારમાં હડતાલઃ હિંગુલ
વિગેરે પદાર્થો બતાવ્યા છે. તે પદાર્થો કાર્ય પડયે વપરાઈ જાય,
તે તેનું ઉપજવું શાથી થાય? ઉ૦ દેવલેકમાં હડતાલ વિગેરે વપરાઈ જાય, તે તેની વિશ્વસા
પરિણામથી ઉત્પત્તિ થાય છે. || -૮–૧૮-૧૪૭૨૮૩ પ્ર૩પપ વિના સર્વ પ્રત્યયને થp આદેશ થાય કે નહિ? ઉ. વ્યા પૂર્વ છતાં વાત થકી પર વસ્યા પ્રત્યયને પણ આદેશ
થાય છે. ન હોય તે થતો નથી. પૂર્વપદ અને ઉત્તરપદને વ્યવહારો ગતિવવત્તપુષઃ ૩-૧ ઇત્યાદિક સરોએ સમાસ
થયે છતેજ થાય છે. આ ૨-૮-૧૯–૧૪૮૨૮૪ પ્ર. ચનાવનારાણાયાઃ સ યા ૧-૩-૦ આ સત્રમાં
ઇતરેતર દ્વન્દ્રસમાસ કરવામાં આવે, તો સ્ત્રીલિંગનું કિવચન થવું જોઈએ, અને સમાહાર દ્વન્દ્રમાં તે નપુંસક લિંગ થાય, અને એક વચન થાય, માટે બંનેય પ્રકારના સમાસે તે સૂત્ર
કેવી રીતે સંગત થાય? ઉ. પંચમ અવયવના યોગથી સમુદાય પણ, ઉપચારથી પંચમ
ગણાય, અને આ પ્રકારે અતી અવયવના વેગથી, સમુદાય પણ અન્તસ્થા કહેવાય, તે બંનેય શબ્દને કર્મધારય સમાસ કરવાથી બધું સંગત થાય છે, અથવા સૂત્રપણું હેવાથી જ ઈતરેતર દ્વન્દ સમાસ કરીએ તે પણ એકવચન થઈ શકે છે.
ને ૨-૮-૨૦-૧૪૯ ૨૮પા પ્ર. મેટા મચ્છની ભમરમાં ઉપજેલ તંદુલીયાઃમચ્છનું ગર્ભમાં
રહેવું અંતર્મુહુર્ત હોય છે, અને તેનું આઉખું પણ, અંતર્મુહુર્તનું હોય છે, તે તે કેવી રીતે મળતું આવે?

Page #235

૧૦૮
ઉo તંદલીયા મચ્છનું ગર્ભમાં રહેવું, તથા આઉખું, આ બંનેને
એકજ કાલ થાય છે, પરંતુ ગર્ભનું અંતર્મુહુર્ત નાનું હેવાથી કાંઈ પણ વિરોધ નથી. કેમકે નવસમયથી માંડીને બે ઘડીને કાલ સુધી અંતર્મુહુર્ત ગણાય છે. તેના અસંખ્યાતા ભેદ છે. માટે
ગર્ભનું અંતર્મુહુર્ત નાનું લેવું. ૨-૮-૨૧-૧૫ ૨૮૬ાા પ્ર. જુવાર વિગેરેના એકદાણાના આરંભમાં અને ભક્ષણમાં એકજ
જીવની હિંસા થાય? કે પર્યાપ્તા એક જીવની નિશ્રામાં રહેલ અસંખ્યાતા અપર્યાપ્તાની પણ હિંસા થાય? તથા તેઓને આશ્રય ભાંગી જાય, તે રૂપ ઉપદ્રવ થાય? કે તેઓની પણ હિંસા
થાય? તે હેતુ પૂર્વક સમજાવવા કૃપા કરશો. ઉ૦ જુવાર વિગેરે દાણાના આરંભમાં અને ભક્ષણમાં જેમ પર્યાપ્તા
ની હિંસા થાય છે, તેમ તેની નિશ્રામાં રહેલ અપર્યાપ્તાની પણ હિંસા સંભવે છે. પણ આશ્રયભંગ જન્ય કેવલ ઉપદ્રવ સંભવત નથી, પરંતુ તેને નિયમ તે કેવલિગમ્ય છે. ર-૮-રર ૧૫૧ | ૨૮૭ | ० जत्थेगो पजत्तो तत्थ असंख अपजत्ता
- “જ્યાં એક પર્યાપ્ત જીવ છે, ત્યાં તેની નિશ્રાએ અસંખાતા અપર્યાપ્ત છે.”
આ વાક્ય એકેન્દ્રિયથી લઈ પંચેન્દ્રિય પર્યાપ્તા સુધીને લાગુ પડે છે? કે ફક્ત એકેન્દ્રિય પર્યાપતાને જ લાગુ પડે છે? hઉ આ નિયમ ફક્ત એકેન્દ્રિય પર્યાપતાને જ લાગુ પડે છે, પણ
બેઇકિય વિગેરેને લાગુ પડતું નથી. કેમકે–પન્નવણા સૂત્રમાં એકેન્દ્રિયના સૂત્રમાં જ, તે નિયમ કહે છે. | ૨-૮-ર૩– ૧૫રે ! ૨૮૮

Page #236

૧૦૯ પ્રપરિવાર વિજ ન આ વાકયમાંજ યત શબ્દને કઈ
વિભક્તિ છે? અને નવા જૂત–આ વાક્યમાં તત શબ્દને કઈ વિભક્તિ છે? અને આ થત તત્વ શબ્દો અવ્યય છે કે નહિ? ઉ. ચત શબ્દ ક્રિયાવિશેષણ કરીએ તે તેને બીજી વિભક્તિ છે.
અને વાક્યર્થમાનવાચી રાખીએ, તે પ્રથમ વિભક્તિ પણ સંભવે છે, અને તત શબ્દને પૂર્વપરામશિપણું હોવાથી પ્રથમ વિભક્તિ થાય, અને અન્ય વ્યાખ્યાએ સપ્તમી વિભક્તિ પણ થાય, તેમજ ચત તત શબ્દો અવ્યય છે, અને અનવ્યય પણ
છે, તેથી બધું ઘટે છે. ૨-૮-૨૪-૧૫૩ / ૨૮૯ માં પ્રપ્રતિવાણુવા અથવા વાસુદેવ પૂર્વ તરફને ખંડ, તથા પશ્ચિમ
તરફને ખંડ, સાધવા જતાં ચર્મરત્નને તેને અભાવ હેવાથી, ગંગા અને સિંધુઃ શી રીતે ઉતરી શકે? તથા સંપ્રતિ રાજા વિગેરેનું ત્રણ ખંડનું અધિપતિપણું કહેવાય છે, તે વાસ્તવિક
છે? કે ઉપચરિત છે? ઉ. વાસુદેવ પ્રતિવાસુદેવને દેવાદિકની સહાય હેવાથી બધું
સંભવે છે. આ ૨-૮-૨૫–૧૫૪ ૨૯૦ .
પડિત જયવિજય ગણિકૃત પ્રારે. પ્ર. અંતે યુવક–આ ગાથામાં સમકિત પામેલા જીને.
અર્ધ પુગલ પરાવર્ત કોલ કર્યો છે, તે સૂક્ષ્મ અને બાદર-દ્રવ્ય –ક્ષેત્ર-કાલ અને ભાવ પુદગલ પરાવર્ત–આઠ પ્રકારે થાય છે,
તેમાંથી ક્યા પુદગલ પરાવર્તને લે? ઉ. તે સૂક્ષ્મક્ષેત્ર પુદગલ પરાવર્તકાલઃ સંભવે છે. કેમકે-પ્રવચન
સારે દ્વારા ૧૬૦ માં દ્વારની ટીકામાં, પુદ્ગલ પરાવર્તના

Page #237

૧૧૦
સ્વરૂપમાં કહ્યું છે કે “બાદરની પ્રરૂપણા કર્યાથી, સૂક્ષ્મ સુખેથી શિષ્ય જાણી શકે છે.” માટે બાદર પુગલ પરાવર્તની પ્રરૂપણ કરાય છે. પરંતુ કોઈ પણ બાદર પુલાવર્ત કોઈ પણ ઠેકાણે સિદ્ધાન્તમાં પ્રજવાળો દેખાતો નથી. તેમજ ચારે સૂક્ષ્મ પુદગલ પરાવર્તમાંથી ક્ષેત્રપુદગલ પરાવર્તવાભિગમમાં બહુલતાએ ગ્રહણ કરેલ છે. ક્ષેત્ર થકી માર્ગણા કરવામાં તેનું ગ્રહણ કરેલું છે. તે સૂત્ર બતાવે છે– जे साइसपजवसिए मिच्छदिहि से जहन्नेणंअंतो मुहत्तं। उकोसेणं अणंतं कालं, अणंता ओसप्पिणीओ कालओ खेसओ अवई पोग्गल परिअझं देखूणमित्यादि
“જે સાદિ સપર્યવસિત મિથ્યાદૃષ્ટિ છે, તે જ નથી: અંતમુહુર્તઅને ઉત્કૃષ્ટથી: અકાલ–અનંતી અવસર્પિણી કાલથી છે, અને ક્ષેત્રથી અર્ધ પુગલ પરાવર્ત દેસે કરી ઉણ છે.
તેથી–બીજે ઠેકાણે પણ જયાં વિશેષ નિર્દેશ કર્યો નથી, ત્યાં ક્ષેત્ર પુગલ પરાવર્ત ગ્રહણ કરાય છે. ૨–-૧
૧પપ | ૨૧ | પ્ર. દેવદ્રવ્યના અધિકારમાં–“શ્રાવકોએ દેવદ્રવ્યની વૃદ્ધિ કેમકરાય? કેમકે-મરવંતો વિશ્વાસ સં િમત્રો
“જિનદ્રવ્યને ભક્ષણ કરનાર, અનંત સંસારી થાય છે.”
આ પ્રમાણે જાણતાં છતાં, બીજાને દેવદ્રવ્ય ધીરતાં, તેઓની સંસારવૃદ્ધિમાં કારણ બને છે, વિષઃ કોઈને પણ વિકાર કર્યા વિના રહેતું નથી, પણ બધાઓને હાનિક્ત થાય છે. અન્ય ગ્રંથમાં આલેયણના અધિકારમાં દેવદ્રવ્યભક્ષક ઉંદર વિગેરેને પણ આપત્તિ બતાવી છે, માટે દેવદ્રવ્યની શી રીતીએ વૃદ્ધિ કરવી?

Page #238

૧૧૧ ઉ. મુખ્યવૃત્તિએ દેવદ્રવ્યના વિનાશમાંજ શ્રાવકને દેષ થાય છે,
પણ કાળ પ્રમાણે ઉચિત વ્યાજ આપવા પૂર્વક લેવામાં આવે, તે મહાન દેષ નથી, પરંતુ અધિક વ્યાજ આપવામાં તે દેષને અભાવ જણાય છે, પણ શ્રાવકને તેનું સર્વથા વર્જન કરેલું છે, તે નિઃશૂકપણું ન થાય, તેને માટે છે, વળી જિનશાસનમાં સાધુને પણ, દેવદ્રવ્યના વિનાશમાં દુર્લભ બધિપણું અને રક્ષણના ઉપદેશની ઉપેક્ષા કરવામાં આવે તો ભવભ્રમણ; બતાવેલ છે, માટે સુજ્ઞ શ્રાવકને પણ, તેને વ્યાપાર ન કરે, તે યુક્તિ યુક્ત છે. કેમકે કેઈ વખત પણ પ્રમાદ વિગેરેથી તેને ઉપભેગા થે ન જોઈએ, પણ સારા સ્થાનમાં મૂકવું. દરરોજ સંભાળ કરવી, મહાનિધાન પેઠે સાચવી રાખવામાં કોઈ પણ દેષ લાગતે નથી, પરંતુ તીર્થંકર નામકર્મના બંધનું કારણ થાય, તેથી લાભજ થાય છે. જૈનેતરને તે તેનું જ્ઞાન નહી હોવાથી, નિઃશૂક્તા વિગેરેને અસંભવ છે તેથી, દાગીના ઉપર વ્યાજે આપવામાં દેષ નથી, તેમ હલ વ્યવહાર ચાલે છે. ઉંદર વિગેરેને તો ભક્ષણ
કરવામાં દેષજ છે. ૨-૯-૨–૧૫૬ ૨૯રા પ્રવિધવા હિતા–આ ગાથામાં અરિહંત મહારાજ વિગે
રને વેતાદિ વર્ણને આરોપ કરેલે છે, તે શા નિમિત્તે છે? ઉ. અરિહંત ભગવંતે પાંચ વર્ણવાળા, અને સિદ્ધ વર્ણ વિનાના
શાસ્સામાં રપષ્ટ કહ્યા છે, અને આચાર્યાદિક કેવલ પીતવર્ણાદિકવાળા હોતા નથી, પણ પૂર્વાચાર્યોએ એમ કહ્યું છે કે-“શ્વેત વર્ણ વિગેરે એક એક વર્ણના આરેપ કરવા પૂર્વક, એમનું ધ્યાન કરવામાં આવે, તે સિદ્ધિદાયક થાય છે. અને તે આચાર્ય ભગવંતે તે દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાલ–ભાવથી સામગ્રી મુજબ વિચિત્ર ક્રિયામાં પ્રવતે છે, માટે કાંઈઅયુક્ત નથી.iાર-૯-૩-૧પહારા

Page #239

૧૧૨
પ્ર૦ રૂજુમતિ મનપવજ્ઞાનઃ મનુષ્યક્ષેત્રમાં રહેલા સશિ જીવાના મને માત્ર વિષયક છે,એમ કલ્પસૂત્રની અવચણિઃ વિગેરેમાં કહ્યું. અને પન્નવણાટીકામાં ફર વાતૃતીયઢીદ્રિસમુદ્રાનવન્તિ પુત્યાદિ ‘“ અઢી દ્વીપ અને ગે સમુદ્રમાં, વર્તમાન સશિ છવાના મનના પર્યાયાને જાણે છે.” આ વ્યાખ્યાથી વ માનજ સશિ જીવેાના મનના પર્યાયાને જાણે એમ ઠરે છે. તેથી પક્ષવણા ટીકામાં એમ પણ કહ્યું કે−મનપર્યાય જ્ઞાનીઃ ભૂતકાલના પણ, પાપમના અસખ્યાતમા ભાગ જાણે છે, તે કેવી રીતે ઘટે ?
ઉ॰ ઉપરની પ`ક્તિમાં જે વર્તે પદ છે, તે મનુષ્યક્ષેત્રની બહાર વનારા સજ્ઞિ જીવેાના મનના જ્ઞાનનો નિષેધ કરવામાં તત્પર છે, પણ ફક્ત વમાન સજ્ઞિ વેાના મને દ્રવ્યનું જ્ઞાન કરે એ નિયમમાં તત્પર નથી, તેથી અવધિ જ્ઞાનની પેઠેઃ મનઃ પર્યાય જ્ઞાની પણ, પયાપમના અસંખ્યાતમા ભાગ, ભૂત અને ભાવીને જાણે છે, તેમાં કાંઇ પણ વિરોધ નથી.॥ ૨-૯-૪-૧૫૮૨૯૪ ૫૦ અસુરકુમારઃ વિગેરે ભુવનપતિઓના ભવનાઃ કઈ રીતિએ રહેલા છે ? પન્નવણા સૂત્રમાં તા કહ્યું કે—“ હે ભગવાન્ ! દક્ષિણના અસુરકુમાર વિગેરે દેવા કયાં વસે છે ? “ હું ગાતમ જંબુદ્વીપમાં આ રત્નપ્રભા નામની પૃથવી ૧૮૦૦૦૦ હજાર યાજન જાડી છે, તેના મધ્યના ૧૭૮૦૦૦ યાજન છે, તેમાં ૩૮૦૦૦૦૦ લાખ વિગેરે ભવના છે, તેમાં અસુરકુમાર વિગેરે દેવા વસે છે.” આ પ્રમાણેજ, બીજાનવ ભવનપતિના આલાવાના ઉત્તર અપાયા છે, તેથી તે ખધાનાં ભવનાનું જુદાપણું કેવી રીતે છે ?
ઉ॰ ભુવનપતિઓના નિયમિત સ્થાનના અક્ષરા અન્ય શાસ્ત્રામાં દેખાતા નથી, પન્નવણામાં તેા, સામાન્યથી કહ્યા છે. ॥ ૨-૯-૫
૧૫૯ ૫ ૨૯૫

Page #240

૧૧૩
પ્ર. ઠાણુંગ સૂત્રમાં “ચાર કારણોએ લેકમાં ઉતઃ થાય છે,
તથા અંધકાર થાય છે. એમ કહેલ છે, તેમાં પ્રથમ અરિહંતનું નિર્વાણ થાય ત્યારે, લેકમાં અંધકાર થાય છે, તેવી રીતે બીજા ધર્મ–પૂર્વે અને અગ્નિના વિનાશથી થાય, આ ત્રણ કારણથી જે અંધકાર થાય તે સરખો થાય છે, કે કાંઈ
તફાવતવાળે થાય છે? ઉ, લેકનુભાવથી જ અરિહંત મહારાજ વિગેરે ચારને નાશ થયે
છતે જ દ્રવ્ય અંધકાર થાય, તે સરખે છે. પણ અગ્નિને છોડીને બાકીના અરિહંત-ધર્મ–અને પૂર્વે આ ત્રણના ઉછેદમાં ભાવ અંધકાર અધિક થાય છે, એમ તફાવત ઠાણુગ ટીકાથી
જણાય છે. તે ૨-૯-૬-૧૬૦ ૨૯૬ 1 પ્ર. ઉપધાન વહન કરનારાઓમાંથી કેટલાકએ વિધિ પૂર્વક પડિ
લેહણ કરી કાજો લીધે, પછીથી કઈક આવી પડિલેહણ કરે
અને કાજે ન લીએ, તે તેને દીવસ પડે કે નહિ? ઉ. બીજે ઉપધાનવાહી પછીથી પડિલેહણ કરે, ઉપધિ વિગેરેને
પલેવે, અને કાજાને ઉદ્ધાર ન કરે, તો તેને દીવસ વધે છે
૨-૯-૭-૧૬૧ | ૨૯૭TI પ્ર. “દરેક કાલ ગ્રહણની પ્રથમ એક એક સઝાય પઠવીને,
કાલનું અનુષ્ઠાન કરાય છે, તે વાર પછી પિરસીને કાલ પહોંચતે હૈય, તે બાકીની સઝા અને કાલમાંડલ (પાટલી) કરાય છે, પણ કાલ ન પહોંચતે હેય, તે ચોથા પહેરની અંદર કરાય છે,” એમ સામાચારીમાં કહેલ છે, છતાં કેટલાક ગીતાથ સાધુઓને ભેજન કર્યા પહેલાં જ અનુષ્ઠાન કરાવી લે છે, અને તેઓ કહે છે કે-“પરમગુરુ શ્રી વિજયહીરસૂરીશ્વરજી મહારાજા તેમ કરાવતા હતા, તેથી અમે કરાવીએ છીએ.” તે અવશિષ્ટ ક્રિયા ભજન પહેલાં કરાવાય?કે પછી?

Page #241

૧૧૪
ઉ બે કાલ ગ્રહણા આવ્યા હાય, તેા એક કાલને પડિકસ્યા પછી બાકી રહેલ કાલ પ્રમાણે સજ્ઝાય પઠાવીને, આહાર વિગેરે કરવું કલ્પે છે. અન્યથા નહિ. તે વાર પછી બાકી રહેલ ક્રિયા, સાંજે કરે છે, એ પ્રમાણે અમારા સધાડાની પ્રવૃત્તિ છે. ૨-૯
૮–૧૬૨૫૨૯૮ ||
૧૦
પણ્ડિત ધનવિજય ગણિકૃત પ્રશ્નાત્તરા
''
k
""
(
પ્ર૦ સિદ્ધ પંચાસિકામાં “ સમકિત વમ્યા જેને અન તા કાલ થયા હાય, તેવા એક સમયમાં એકસા આઠ સિદ્ધ થાય છે,” એમ કહ્યું છે, તે ઋષભદેવસ્વામિ વિગેરે ૧૦૮ મહાપુરુષાઃ અનન્તાકાલથી સમકિત વસેલા માનવા કે કાઈ બીજા પ્રકારના માનવા ? “ અનન્તાકાલથી વમેલા માનવા ” એમ કહા, તા ઋષભદેવ સ્વામિનુ સમતિ, અનન્તકાલ પહેલાં થયેલુ માનવું ? કે કાઈ ખીજા પ્રકારનું માનવુ ? “ જો અનન્તકાલ પહેલાં થયેલું માનવું” કહા, તા ભગવાનના ૧૩ ભવા કેવી રીતે કહેવાય, ? કેમકે ૧૩ ભવ પહેલાં પણ સમકિતની પ્રાપ્તિ થઈ હતી. હવે જો બીજો પક્ષ સ્વીકારા તા, સિદ્ઘપંચાસિકા વિગેરે ગ્રંથા સાથે બંધ બેસતુ કેવી રીતે આવે ? જો આદ્યમાં સમાવેશ કરો, તે તે આશ્ચર્ય ઉત્કૃષ્ટ અવગાહનાએ કરી છે, કે તીર્થંકરપણાએ કરી છે? કે સખ્યાતકાલ પતિતપણુ વિગેરે કરી છે ? કે ત્રણે કરીનેછે? તે સ્પષ્ટ જણાવવા કૃપા કરશેા. ૦ અનન્તકાલથી સમકિત વસેલા ૧૦૮ પુરુષાઃ એક સમયમાં સિદ્ધ થાય છે, એમ સિદ્ધપ ચાસિકા વિગેરે ગ્રંથામાં છે, તે

Page #242

૧૧૫
બાહુબલીજીના છ લાખ પૂર્વના આયુષના અપવર્તનની પેઠે શ્રીષભદેવની પણ સિદ્ધિ આશ્ચર્યપણાનેમાની સિદ્ધ કરવી, એ પ્રકારે તેઓના અધિકારમાં જે જે વાત અસંભવિત હોય, તે તે તમામ વાત, આશ્ચર્યમાં સમાવી દેવી. . ૨–૧૦–૧–
૧૬૩ ૨૯૯ના . પ્ર. શ્રાવકે પહેલા ચોવિહાર ઉપવાસનું પચ્ચખાણ કર્યું હોય, અને
સાંજે પ્રર્તિક્રમણ વખતે સામાયિક લઈ પચ્ચMાણ મુહુપત્તિ
પડિલેહી ફરી લેવું જોઈયે? કે પહેલા કર્યું હોય તેનાથી ચાલે? ઉ. પહેલાં વિહાર ઉપવાસનું પચ્ચખાણ કરેલ હૈય, તેજ
ચાલી શકે છે, તેથી સાંજે પ્રતિક્રમણમાં પચ્ચખાણ લેવાના સમયે તેનું સમરણ કરી લેવું, કે-“જે વોહર પવાર
કરેલ છે” ફરી લેવાની જરૂર નથી. રિ-૧૦-૨-૧૬૪૩૦૦ પ્ર. તીર્થકર દેના તેર વિગેરે ભે, પ્રથમ સમક્તિની પ્રાપ્તિની
અપેક્ષાએ છે? કે પ્રસિદ્ધ ભવની અપેક્ષાએ છે? કે કઈ બીજા
પ્રકારે છે? ઉ. આવશ્યક સૂત્ર વિગેરેના અભિપ્રાયે કરી, તીર્થકરેના બે
પ્રથમ સમકિતની પ્રાપ્તિથી ગણાય છે, બીજી કોઈ પણ અપે
લાથી ગણાતા નથી. II ૨–૧૦–૩–૧૬૫. ૩૦૧ I પ્ર. પંડિતપદની નંદીની ક્રિયા સિવાય પંડિત બનેલ પદસ્થપાસે
ન્યૂન અધિક પર્યાયવાળા સામાન્ય સાધુઓને અને નંદીની ક્રિયા જેની થઈ છે, એવા લઘુપંડિતને ક્યા કયા દિયાના
કાર્યો કરવા સૂઝે? ઉo પંડિતપદની નંદીની ક્રિયા કરેલી ન હોય, તેવા વૃદ્ધપંડિત
પાસે દરેક દીવસ સંબંધી કરવા લાયક ક્રિયાના કાર્યો કરવા સૂઝે. પણ શિષ્યની વડી દીક્ષા આચાર્ય પ્રતિષ્ઠા અને જિન

Page #243

૧૧૬ બિંબપ્રતિષ્ઠા વિગેરે કાર્યો કરવા સૂઝે નહિ કેમકે તે કાર્યો મંત્રની અપેક્ષાવાળા છે, એમ પરંપરા છે, હમણાં તે કેટલાક વૃદ્ધગણિઃ લધુપંડિત પદસ્થને વંદનાદિક કરતા નથી, તે પ્રવૃત્તિને પ્રવાહ પડી ગયેલ હેવાથી, નિવાર અશકય બનેલ છે. પરંતુ શાસ્ત્ર મુજબ તે, લધુપંડિતની પાસે વૃદ્ધ ગણિયાએ પણ
વંદનાદિક કાર્ય કરવું અનુચિત નથી,ર-૧૦-૪–૧૬૬ ૩૦રા પ્ર. પાક્ષિક ઉપવાસઃ રોહિણીઃ અને જ્ઞાનપંચમીઃ વિગેરે
તે બહુ વખતથી કરાતા હોય, તેમાં કદાચિત વિસ્મરણથી અથવા મહાકારણું આવી પડવાથી, તે દીવસે ઉપવાસ ન બની શક્ય હેય, તે તે તપ મૂલથી જાય? કે તે તપનું પ્રમાણ પૂરું
થાય ત્યારે, પડેલ દીવસેને તપ પાછળથી કરી આપવાથી સરે? ઉ“વિસ્મરણ વિગેરે કારણોથી, તપના દીવસે ઉપવાસન કરવામાં
આવે, તો તુરત બીજા દીવસે દંડ નિમિત્ત ઉપવાસ કરી આપ, અને તે તપનું પ્રમાણ પૂરું થાય ત્યારે, પછવાડે પડેલ દીવસનું તપ વધારે કરવું.” એ પાઠ શ્રાદ્ધવિધિમાં છે, અને મહા કારણે તે, તપ ન બની શકે, તે મરવાનાં સમાઈ જાય
છે. ર–૧૦––૧૬૭ ૩૦૩ પ્ર. તમામ યુગલિયાના ક્ષેત્રોમાં ગર્ભમાં રહેલ, તથા ગર્ભથી નીકળી
જન્મ પામેલ, વિગેરે ભેજવાળા યુગલિયાઓનું આયુષ્ય જઘન્ય મધ્યમ અને ઉત્કૃષ્ટ એમ ત્રણ ભેદવાળું હોય? કે ઉત્કૃષ્ટ ભેદ
વાળું જ હોય ? ઉ૦ યુગલિકનું ઉત્કૃષ્ટ આયુષઃ સ્થાન મુજબ ત્રણ પલ્યોપમ વિગેરે
પ્રતીત છે. અને જઘન્ય આયુષઃ ક્ષુલ્લક ભવ જેટલું જાણવું કેમકે ત્રણ પાપમના આયુષવાળા કેઈ યુગલિક જીવ, અપવર્તન કરણે કરી આયુષને ઘટાડી ક્ષુલ્લક ભવ જેટલું કરી મૂકે છે, તે

Page #244

૧૧૭ બાબતના અક્ષરો આચારાંગની ટીકા વિગેરેમાં અર્થથી છે, પરંતુ તેનું અપવર્તન અપર્યાપ્ત અવસ્થામાં જ હોય છે. પછીથી હેતું નથી, કેમકેતેઓનું આયુષ નિષ્પક્રમી છે, અને મધ્યમ આયુષ તે યુગલિની સ્ત્રીના ગર્ભમાં નવ લાખ ગર્ભજ છે ઉત્પન્ન થાય છે, તેમાંથી ફક્ત બે જ નિપજે છે. બાકીના છે તે પિતાના આયુષ્યનું અપવર્તન કરીને ગર્ભમાં જ મરણ પામી જાય છે. તે વખતે સુલક ભવ કરતાં અધિક સમયના આયુષ્યવાળા તે જ સંભવે છે, તેથી મધ્યમ પણ હોય છે. || ર–૧૦–૬–૧૬૮ ૩૦૪ In પ્ર. મીંઢળ વિંધ્યા પછી અંતર્મહત્વે નિર્જીવ થાય?કે સજીવજ
રહે? ઉ. અંતમુહૂર્ત પછી વિંધેલા મીંઢળને વૃદ્ધ પુરુષે અચિત્ત પણે
વ્યવહાર કરે છે | ૨–૧–૩–૧૬૮ ૩૫ પ્ર. સ્ત્રી અને સચિત્તને સંધઃ નિરંતર અને પરંપર વર્જવાને
છે, તેમાં પરંપર સંઘો કેટલી સંખ્યા સુધી ગણો ? ઉ, તે બંનેને પરંપર સંઘ વચમાં એક અને બેથી થાય, તે
વર્જ; અને ત્રણ વિગેરેથી થાય, તે સંધી ગણાતું નથી.
II ૨–૧૦–૮–૧૭૦ | ૩૦૬ II પ્ર. પ્રવચન સારોદ્વાર વિગેરે ગ્રંથમાં એક સમયમાં દશ તીર્થ
કરેઃ ઉત્પન્ન થાય છે, “એમ કહ્યું, અને સિદ્ધપંચાસિકા વિગેરેમાં એક સમયે ચાર તીર્થકરો: સિદ્ધ થાય છે. એમ કહ્યું, તે એક સમયમાં દશ તીર્થકર જન્મ, તેઓની સિદ્ધિને સંભવ એક સમયમાં જ છે, તે એક સમયમાં ચાર સિદ્ધિપદને વરે, તે કેમ સંગત થાય?

Page #245

૧૧૮
ઉતા તીથરા હા સમને–આ વાકયમાં સમય શબ્દે કરી તદન નાના કાલ લેવા કે સ્થૂલ લેવે ? તે સ્પષ્ટ પણે જણાતું નથી, પણ એક સમયમાં ચાર સિદ્ધ થાય, ત્યાં તે જે સમય શબ્દ લીધા છે, તે સૂક્ષ્મ સમય લીધા છે, માટે કાઇ વાદવિવાદ નથી. ॥ ૨-૧૦-૯-૧૭૧ ॥ ૩૦૭ ॥
પ્ર૦ ભગવતી સૂત્રમાં “ એક પુત્રને નવસો પિતા હોય ” ... એમ કહ્યું, તે કેવી રીતે સભવે ?
ܕܕ
ઉ॰ ખાર મુહુર્ત સુધી વીર્ય વિનાશ પામતું નથી, તેથી તેટલા કાલમાં નવસો બળદ વિગેરેએ ભાગવેલી ગાયવિગેરેને, જે ગર્ભ ઉત્પન્ન થાય છે, તે તેટલાના પુત્ર ગણાય છે, માટે સંભવે છે. # ૨-૧૦-૧૦-૧૭૨ ॥ ૩૦૮ ॥
પ્ર૦ શ્રદ્ધાલુ પુરુષ છ વિગય વાપરી રહ્યા હાય, તેને વિગયતુ પચ્ચખાણ કરાવાય ? કે નહિ?
ઉ॰ છ વિગય વાપનાર શ્રદ્દાલુને વિગયનું પચ્ચખ્ખાણ કરાવી શકાય છે. કેમકે–શ્રાદ્ધવિધિ ગ્રંથમાં અભક્ષ્યવિગય મધમાંસ વિગેરેના તેને ત્યાગ હાય છે, માટે તેને આશ્રયીને, વિગય પચ્ચક્ખાણુ આપી શકાય તેમ કહ્યું છે. ॥ ૨-૧૦-૧૧-૧૭૩૫૩૦૯ | પ્ર॰ પ્રથમ સામાયિક લેતાં જેટલા આદેશા મંગાય, તેટલાજ આદેશે બીજી વખત લાગ લાગટ લેતાં માંગવા જોઇએ ? કે ન્યૂન ? જો “ ઓછા માંગવા જોઇએ.” એમ કહા, તે સામયિકની પેઠે દીવસના પાસડુ લીધો, અને સાંજે રાત્રિાસહનું મન થતાં રાત્રિપાસહ લેતાં, સવારે પેસહમાં જેટલા આદેશ માંગ્યા હતા તેટલાજ મોંગાય કે ન્યૂન મંગાય ?
"
ઉ॰ સામાયિકમાંજ સામાયિક બીજું લેતાં મિમંત ઉચ્ચર્યાં બાદ બેસણું ઠા... એ આદેશ મંગાય છે, અને દીવસ પાસડુ માંજ

Page #246

૧૧૯
રાત્રિના પાસડુ લેતાં અહુવેલ કરસ્યું, આ આદેશ સુધી બધા મંગાય છે, પડિલેણના આદેશ તે પ્રથમ લીધેલ હેાવાથી પુરી મગાતા નથી. ॥ ૨-૧૦-૧૨-૧૯૪–૩૧૦ ||
પ્ર૦ સાધુએઃ અથવા સચિત્ત ત્યાગી શ્રાવકે પ્રભાતમાં નવકારશી વિગેરે પચ્ચક્ખાણુ કર્યું હાય, અને સાંજની પડિલેહણમાં તિવિહાર પચ્ચક્ખાણ કર્યું, તેા પ્રતિક્રમણ સમયે તેને પાણહાર પચ્ચક્ખાણ કરાવાય ? કે ચેાવિહાર પચ્ચક્ખાણ કરાવાય ? ઉજેણે સાંજની પડિલેહણમાં તિવિહાર પચ્ચખાણ કર્યું હોય,
તેને પાહાર પચ્ચખાણ કરાવાય છે, અને જેણે તે વખતે તિવિહાર ન કર્યાં હાય, તેને દિવસ ચરિમ ચાવિહાર કરાવાય છે. ॥ ૨-૧૦-૧૩-૧૭૫ ॥ ૩૧૧ ॥
પ્ર૦ મધ વિગેરે સચિત્ત છે ? કે અચિત્ત? અને તેના સધટ્ટો હોય ? કે વાસી રાટલી વિગેરેના સધટ્ટો હાય ? તા સાધુએએ આહાર વિગેરે વહેારાય કે નહિ ?
૬૦ અચિત્ત પાણીમાં પારાવિગેરેના સંભવ થઇ જાય, તે પણ સચિત્ત કહેવાય નહિ, તેમ મધ વિગેરેમાં રસથી ઉત્પન્ન થનાર જીવના સભવ હાય, છતાં સચિત્ત કહેવાતુ નથી. પણ તેના સધઢામાં, કે વાસીના સધટ્ટામાં, સાધુઓને આહાર વિગેરે વહેારવું કલ્પે નહિ, કેમકે તેમાં સંભવતા જીવાને ખાધાના સંભવ થઈ જાય, માટે તે પ્રસગ વર્જિત હાઇને છેડી દેવા. ॥ ૨-૧૦-૧૪
૧૯૬ || ૩૧૨ ||
પ્ર૦ અંતર્વોચ્ચ વિગેરે ગ્રંથામાં સુધાષા ઘટાનું પ્રમાણ એક ચેોજનનુ બતાવ્યું, અને છૂટક પાનામાં વારસોયળ વિદુરુવાર થોલન પહોછો” વિગેરે બતાવ્યું છે, તે મેટા ગ્રંથામાં તેનું માન કેટલુ છે ? તે જણાવશે.

Page #247

૧ર૦
ઉ૦ જંબુદ્વીપ પન્નત્તિ વિગેરે ગ્રંથોમાં સુધાષા ઘટન્માન એક
જન કહેલું છે. if –૧૦–૧૫–૧૭૭ | ૩૧૩ / પ્ર. ઉપધાનમાં મહુપત્તિ વિના સો હાથ ઉપર જવાયું હોય, વાપરતાં
એંઠું મૂક્યું હોય, રાત્રિએ થંડિલ જવાયું હોય. વિગેરે કર્યું હોય, તે દીવસ વૃદ્ધિ થાય, તે સરખી જ થાય?કે ફેરફારવાળી થાય? અને તે પડેલ દિવસે ઉપધાન તપમાંજ ફરીથી કરી
આપવા પડે? કે કારણ હોય તે ઉપધાનમાંથી નિકલ્યા પછી કરે? ઉ૦ ઉપધાન વિધિમાં મહુપત્તિ ભૂલીને સે હાથ જવાયું હૈય, કે
એઠું મૂક્યું હોય, કે રાત્રિએ ઈંડિલ ગયા હૈય, એ વિગેરેમાં
દીવસવૃદ્ધિ સરખીજ થાય.” એમ કહ્યું છે, અને તેમજ કરાવાય છે. મહાનું કારણ હોય, તે એકાંતપણું નથી. ૨–૧૦–
૧૬-૧૭૮ || ૩૧૪ | પ્ર. ઉપધાનની આયણના પિસહ, ઉપવાસથી અપાય કે
નિવિઃ એકાસણ વિગેરેથી અપાય, અને તે પોષધ દીવસના
અપાય ? કે અહે રાત્રિના અપાય? ઉ૦ ઉપધાન આયણના પિસહક ઉપવાસથી અપાય, અને અહે
રાત્રિનાજ અપાય છે. ll ૨–૧૦–૧૭-૧૭૯ ૩૧પા પ્ર. જંબદ્વીપના મહાવિદેહ ક્ષેત્રની ચાર વિજામાં વિહરમાણ
ચાર જિનેશ્વરઃ બિરાજી રહ્યા છે, તે સિવાયની બીજી વિજમાં વર્તમાનકાલે અન્ય જીનેશ્વરને જન્મ કુમારઅવસ્થા વિગેરે સંભવે? કે નહિ? અને વિહરમાન પદે કરી વર્તમાનજિને કહેવા? કે સમવસરણમાં બિરાજેલા જ કહેવા? અને સંપૂર્ણ મહાવિદેહક્ષેત્ર, કોઈ કાળે કેવલિ પર્યાયવાળા જિનેશ્વરથી રહિત હોય? કે સામાન્ય તીર્થકરની સત્તા વિનાનું હોય? કે નહિ?

Page #248

૧૧
વર્તમાનકાલે વિહરમાન જિનેશ્વરા સિવાયની વિજયામાં તીર્થંકરાના જન્મઃ કુમાર અવસ્થાઃ વિગેરેના અસભવ જાણેલા નથી. તેમજ વિહરમાન શબ્દથી કેવલિપર્યાયવાળા જિનેશ્વરા લેવાય છે, તથા સ’પૂર્ણ મહાવિદેહ કાઇ વખત પણ કેવલિપર્યાયવાળા જિનાથી રહિત હાતું નથી, અને સામાન્ય તીર્થંકરની સત્તા વિનાનું હ।તું નથી. ॥ ૨-૧૦-૧૮-૧૮૦ ॥ ૩૧૬ ॥
મ॰ રપ વિગેરે ત્રણ ઇંદ્રિયો નવ યોજન દૂરથી પેાતાના વિષયને ગ્રહણ કરે છે, તે ત્રણેયના ચક્ષુ ઇંદ્રિય અને શ્રવણ ઇંદ્રિયની પેઠે વ–વિષય ગ્રહણ કરવામાં કયા દૃષ્ટાંતા બતાવ્યા છે ? ૦ નવ ચાજન દૂર વષઁદ વસ્યા હાય. તે જલના પુદ્ગલા ત્યાંથી આવી શરીરને સ્પર્શે છે, અને તે દૂર પ્રદેશથી માટીના પુદ્ગલા આવી રસનાઃ અને નાસિકાએઃ લાગી, ગધઃ અને રસનું જ્ઞાન કરાવે છે. વિગેરે દૃષ્ટાંતા પુષ્પમાલા ટીકા વિગેરેથી જાણવા. || ૨-૧૦-૧૯–૧૮૧ || ૩૧૭ ||
પ્ર૦ શ્રાવકાએ પાસડુ તથા ઉપધાન વિગેરેમાં સાંજની પડિલેહણમાં “પડિલેહણા પડિલેહાવાજી” આ આદેશ માગ્યા પછી કાજો લીધા, ત્યાર ખાદ ઉપધિ મુહપત્તિ પડિલેહવાના આદેશ માંગી ઉપધિનું પડિલેહુણ કર્યું, તે તે પડિલેણુ બાદ કાજે લેવા જોઇયે ? કે નહિ ?
ઉ પહેલાં કાજો લીધા હાય, છતાં ઉપધિ પડિલેહ્યા બાદ લેવા જોઇએ. || ૨-૧૦-૨૦-૧૮૨ ॥ ૩૧૮ ॥
પ્ર૰ છકીયાના ઉપધાનમાં પ્રવેશ કર્યો હાય, તે દીવસેજ માલારાપણ થયુ હાય, તેા તેની પહેલી વાચના આપીને માલા પહેરાવાય? કે માલારોપણ પછી તપ, પૂરું થયે પહેલી વાચના અપાય ?

Page #249

ર
ૐ ક્રીયાના ઉપધાનના પહેલા દીવસે પવેણુ કરી પહેલી વાચના આપીને, સમુદ્દેશાંદિ ક્રિયા કરાવીને, માલારોપણ થાય છે. || ૨-૧૦-૨૧-૧૮૩ ॥ ૩૧૯.
પ્ર૦ જિનમ ઢીરમાં પચ્ચક્ખાણ પારવું પે ? કે નહિ ?
ઉ॰ પચ્ચક્ખાણ પારવું સુઝે છે, એવા સંપ્રદાય છે. ૨-૧૦-૨૨
-૧૮૪ ॥ ૩૨૦ ||
પ્ર૦ ઉપધાન તપ ચાલી રહ્યું હોય, તેમાં વીશસ્થાનક વિગેરે તપ કરવું સુઝે ? કે નહિ ?
ઉ॰ પ્રાયઃ કરીને ઉપધાનમાં તે તપ કરવુંસુઝે નહિ.ાર-૧૦-૨૩
-૧૮૫૫ ૩૨૧ ||
પ્ર૦ સાધ્વી અને શ્રાવિકાઓએ દૈવસિકાપ્રતિક્રમણમાં સુય–દેવયા ભગવતી સ્તુતિ કહેવાય છે, તે અનુસારે સાધ્વીના અભાવમાં શ્રાવિકાઓએ, પક્ષી સૂત્રના ઠેકાણે ખાલાતુ વંદિત્તુ સૂત્રના છેડે તે સ્તુતિ બાલાય છે, તે કહેવાય ? કે નહિ ?
ઉ॰ સાધ્વી અને શ્રાવિકાઓએ આ પ્રકારે સ્તુતિ કહેવાય છે, તેમાં સમાચારીજ પ્રમાણ છે. "૨–૧૦-૨૪-૧૮૬ ૩૨૨॥ ૧૧
વૃદ્ધ પણ્ડિત શ્રીશુભવિજય ગણિકૃત મનાત્તરો, પ્ર૦ તીર્થંકરા સાથે જે ઢીક્ષા ગ્રહણ કરે, તે તીર્થંકરની પેઠે પાના ઉચ્ચાર વિગેરે કરે ? કે બીજી રીતે કરે ?
ૐ તીર્થંકર સાથે દીક્ષા લેનારાએ પેાતે દક્ષ હાવાથી, તે તે ક્ષેત્રકાલના અનુસારે તપસ્યા ગ્રહણ કરે છે, પણ તીર્થંકરની પેઠે પાઠના ઉચ્ચાર કરતા નથી, પણ પહેલાં તીર્થંકરની સાથે

Page #250

૧ર૩
દીક્ષા લેનારા તીર્થકરની પેઠે પાઠને ઉચ્ચાર કરે છે, એમ
જણાય છે. જે ૨–૧૧–૧–૧૮૭ | ૩૨૩ પ્રસંગ્રહણી અંતર્યામ્ય વિગેરેમાં કાન્તિક દેના નવા
નિકા બતાવ્યા, અને ઉત્તમ ચરિત્રમાં દશ બતાવ્યા. તે છે. તેમાં સાચું શું? ઉ૦ બહુ ગ્રંથમાં નવ નિકાય કહ્યા છે, તે જે ઉત્તમ ચરિત્રમાં
દશ બતાવ્યા , તે મતાંતર જાણવું. ર–૧૧–૨–૧૮૮
|| ૩૨૪ || પ્ર. ચક્ષુરહિતને કેવલજ્ઞાન ઉપજે? કે નહિ? ઉ૦ ચક્ષુવિકલને કેવલજ્ઞાન ઉપજે છે. મેં ૨-૧૧-૩-૧૮૯૩રપા Do Yકાજલઃ સીકરી જલા અને પાલજલ દુવિહારમાં કલ્પ
છે? તેનું સ્વરૂપ શું? ઉકુંકાજલ અને રસીકરી જલઃ દેશવિશેષમાં પ્રસિદ્ધ હશે, અને
પાડલ જલતે પાડલીવૃક્ષના પુષ્પનું પાણી છે. . ૨-૧૧- ૪–૧૯૦ | ૩૨૬ ! પ્ર. ગુવારફળીઃ ચણા વિગેરે અને મેથી વિગેરેની] ભાજી કાચા.
ગોરસ સાથે લેવાથી વિદલ થાય?કે નહિ? ઉ. કાચાં દહીં, છાશઃ વિગેરે સાથે વાપરવાથી તેનાથી વિદલ બને
છે. તે ૨-૧૧-૫–૧૯૧ . ૩ર૭ પ્ર. લીલી ભાજી વિગેરે તડકે મૂક્યા સિવાય કેટલા દિવસે સૂક
વણી ગણાય? ઉ૦ સૂર્યના તાપમાં મૂકવાથી ત્રણ દીવસે સૂકવણી થાય, અને
સૂર્ય તાપ વિના તે જયારે પિતાની મેળે સુકાઈ જાય, ત્યારે થાય. આમાં દિવસની સંખ્યાનું નિયતપણું નથી. ર૧૧૬-૧૯ર II ૩૨૮

Page #251

૧૨૪
પ્ર. શ્રદ્ધાળુ શ્રાવિકાઓ પસહ લીધા બાદ ગુહલી કરી શકે?
કે નહિ ? "ઉ૦ દ્રવ્યસ્તવપણું હેવાથી ગુંહલીએ કરી શકે નહિ. જે ૨–૧૧
૭–૧૯૩ . ૩ર૯ . પ્ર. શ્રાવિકાઓ દેવપૂજામાં સ્નાત્ર ભણાવ્યા પછી આરતિઃ મંગલ
દીઃ વિગેરે કાર્ય કરે ? કે નહિ ? ઉ. આરતી મંગલદી ઉતારવાની પ્રવૃત્તિ હાલ દેખાતી નથી,
પણ શાસ્ત્રમાં નિષેધ દેખે નથી, તેથી કઈક દેશવિશેષમાં તે
કરતાં પણ હશે. ૨-૧૧-૮-૧૯૪ ૩૩૦ || પ્ર. વ્યાખ્યાન અવસરે સામાયિક લઈને શ્રાવિકા આદેશ માંગવા
પૂર્વક પડિલેહણ કરે ? કે નહિ? ઉ૦ સામાયિમાં પડિલેહણાના આદેશનું માંગવું તે યુક્તિ યુક્ત છે.
૨-૧૧-૯-૧૮૫ ૩૩૧ | પ્ર. પાનના અનેક કકડા કરી હાથે મસળી નાખીને એક પહેર
માત્ર રાખી મૂક્યા હૈય, તે સચિત્ત ગણાય? કે અચિત્ત ગણાય? 'ઉ પાનના તેવા પ્રકારના કકડાને પણ અચિત્તપણે વ્યવહાર નથી.
૨-૧૧-૧૦-૧૯૬ ૩૩૨ .
૧૨
પણ્ડિત દેવવિજયગણિત-પ્રશ્નોત્તરે. પ્ર. કેઈક શ્રાવક પિતાના દ્રવ્યની જિનપ્રતિમા ભરાવે, અને કેઈક પિતાના દ્રવ્યથી પુસ્તક લખાવે, તે પ્રતિમા કરનારને દેવદ્રવ્ય અને પુસ્તક લેખકને જ્ઞાનદ્રવ્ય લાગે? કે નહિ?

Page #252

૧૨૫
ઉ. અનુક્રમે તે બંનેયને પણ તે બંનેય લાગતા નથી. તે બંનેયને.
વપરાશ કરતાં દેવદ્રવ્ય અને જ્ઞાનદ્રવ્ય લાગતા નથી.) એમ. સંભવે છે. તે ૨-૧૨-૧-૧૯૭ ૩૩૩ //
૧૩.
પડિત કહાનજી ગણિત પ્રશ્નોત્તરે. પ્ર. તીર્થકર મહારાજનું દાન અભવ્ય છે પામે? કે નહિ? ઉ. અભવ્ય છે પામે નહિ, એમ વૃદ્ધવાદ છે, પણ ગ્રંથમાં
અક્ષરો જોયાનું યાદ નથી. ૨-૧૩–૧-૧૯૮ ૩૩૪ / પ્ર. “અભવ્ય છે શત્રજય તીર્થ પશે નહિ” તેવા અક્ષરો.
કયા ગ્રંથમાં છે?
अभव्याः पापिनो जीवा नामुं पश्यन्ति पर्वतम् । लभते चापि राज्यादि, नेदं तीर्थ हि लभ्यते ॥१॥
પાપી અભવી આ તીર્થને નજરે દેખે નહિ, કદાચ રાજ્ય વિગેરેને પામે, પણ આ તીર્થને પામી શકે નહિ? ”
એમ શત્રુંજય મહાજ્યમાં છે. પર-૧૩-૨-૧૯૯૩૩પા પ્ર. ઈશાન ઇંદ્રના કૈધથી બલિ ચંચા રાજધાની ભાડાના
અંગારના કણીયા સરખી થઈ ગઈ તે સાચું? કે સાક્ષાત્
અંગારભૂત થઈ ગઈ, તે સાચું? ઉ. મૃત-શબ્દ-ઉપમા વાચી હોવાથી, દેવતાઈ પ્રભાવથી બલિ
ચંચા રાજધાની અંગારાદિ સરખી થઈ ગઈ, એમ સંભવે છે. / ૨-૧૩-૩-૨૦૦ ૩૩૬ છે

Page #253

RE
૧૪
પણ્ડિત કનકકુશલ ગણિત પ્રશ્નાત્તરો.
પ્ર૦ ભદ્રાહુ સ્વામિજીએ નવમા પૂર્વાંથી ઉદ્ભરેલું કલ્પસૂત્ર પર્યુષણાના પાંચ દીવસમાં વંચાતુ હજી સુધી ચાલ્યું આવે છે, પણ સુધર્મા ગણધર વિગેરે આચાર્ચીના સમયે પન્નુસણમાં ક્યુ શાસ્ત્ર વંચાતું હતું ?
૩૦ સુધર્માં સ્વામિ આદિ મહાપુરુષો પન્નુસણમાંનવમા પૂર્વમાં– રહેલ' આજ અધ્યયન યથાસ્થિત વ્યાખ્યાન કરતા હતા, એમ સભવે છે. ॥ ૨-૧૪-૧-૨૦૧ ॥ ૩૩૭ ॥
પ્ર૦ ગાયઃ ભેંસઃ ખકરીઃ વિગેરેના ધીની પેઠે, ખારૂં અને મીઠું પાણી અને ગાય ભેંસ વિગેરેની છાશ એક દ્રવ્ય ગણાય ? કે જુદા જુદા દ્રવ્ય ગણાય? શ્રાદ્ધવિધિમાં આ પ્રકારે કહ્યું છે કે
(
જુદું નામ હાય, અને સ્વાદ જુદા હાય, તેા જીદુ દ્રવ્ય ગણાય.’ પણ છાશ વિગેરેમાં સ્વાદ જુદા હોય છે, પણ નામ જુદુ હતુ નથી, તેથી આમાં કઈ રીતીએ દ્રવ્ય સખ્યા ગણવી ?
ઉ॰ ગાયવિગેરેનું ધી: ખારું-મીઠુ પાણી અને ગાયઃ ભેસઃ વિગેરેની છાશ; તે એક દ્રવ્ય ગણાય. કેમકે-મમનવેમતિ મિન્ન દ્રવ્યરું સ્થાનામ અને સ્વાદ, આ બન્ને જુદા હાય તા જુદુ દ્રવ્ય ગણાય, તે આમાં નામ જુદુ નથી, માટે તે એક દ્રવ્ય ગણાય. ॥ ૨–૧૪-૨-૨૦૨ ॥ ૩૩૮
પ્ર॰ લાપસીમાં ધી અને ગાળ રૂપ બે વિગય ગણાય ? કે એક કડા વિગય ગણાય ?
ઉ॰ યાવિધિને અનુસારે લાપસી બે પ્રકારની હૈાય છે, એક

Page #254

વિગય રૂપ, અને બીજી નિવિયાતા રૂપ-તેમાં વિગય રૂપ લાપસીમાં ગોળ અને ઘી એમ બે વિગય ગણાય છે. ૨-૧૪
–૩–૨૦૩ ૩૩૯ II - પ્ર. વિવાહવિગેરેના જમણવારમાં સાધુઓને વહેરવું કપે કે નહિ?
તેમ પિસાતિના જમણવારમાં વહેરવું કલ્પ? કે નહિ?. ઉ૦ વિવાહના જમણવારની પેઠે જ ઘરે પિસાતીને પણ જમણવાર
હેય, ત્યાં વહેરવું કહ્યું નહિ. ર–૧૪–૪–૨૦૪ ૫ ૩૪૦ પ્ર. રાત્રિએ રાંધેલી પળી વિગેરે રાત્રિભેજનના ત્યાગી કેટલાક
શ્રાવકોને ખાવી કલ્પે નહિ. તેમજ સાધુઓને તે વાપરવી
ન કલ્પે?કે કલ્પ છે? ઉ. શ્રાવકે રાત્રિએ બનેલું અન્ન વિગેરે વાપરતા નથી. તેનું કારણ
બહુ જીવ વિરાધનાનો સંભવ છે, અને રાત્રિના પ્રથમ અને બીજા પહેરમાં રાંધેલ પિલી--કઠોળ વિગેરેમાં બીજે દિવસે વાસિપણાની શંકાને સંભવ છે, તેથી વાપરતા નથી. પણ “રાત્રિએ રાંધેલ વાપરવાથી રાત્રિભજન નિયમને ભંગ થાય” એ માન્યતાથી નહિ, સાધુઓ તે વાસીની સંભાવના થતી હૈય, તે લીએ નહિ, નહિંતરો અવસર પ્રમાણે ગ્રહણ કરે. કેમકે—તેઓતે ગ્રહસ્થ પિતાના માટે બનાવેલું હોય, તે પીંડ લેવાવાળા હોય છે, તેથી વિરાધનાને સંભવ નથી. / ર-૧૪૫–૨૦૫ | ૩૪૧ /
૧૫ પંડિત દર્શનસાગર ગણિકૃત પ્રશ્નોત્તરે. પ્ર. પખી પ્રતિક્ષ્મણના છેલ્લા ભાગમાં સઝાય સંદિસાહ અને
સઝાય કરું એમ આદેશ માંગીને સક્ઝાય ન કહેતાં, તે

Page #255

૧૨૮ સ્થાને નવકાર ઉવસગહરં અને સંસારદાવાની સ્તુતિ
બોલાય છે, તેનું શું કારણ? ઉ૦ આવશ્યક ચૂર્ણિના અભિપ્રાયે પખી પ્રતિક્રમણને છેડે
સ્તુતિઑત્ર રૂપ સક્ઝાય કરવી” કહી છે, તેથી પરે પરાથી સ્તુતિસ્તોત્ર વિગેરે કહેવાય છે. ૨-૧પ-૧-ર૦૬
૩૪ર . પ્ર સુર્ય વિમાન અતિ નીચું હોવાથી, રાહુ વિમાનઃ સૂર્ય વિમાનને
કેવી રીતે આવરી શકે? અને ચંદ્રવિમાનઃ અતિ ઉંચુ હેવાથી - રાહુવિમાન–ચંદ્રવિમાનને કેવી રીતે આવરી શકે? ઉ૦ તત્ત્વાર્થ ભાષ્ય ટીકાના અનુસાર ચંદ્રવિમાનથી રાહુનું
વિમાન ઉપર રહેલું છે, અને તે અનિયમિત કરતું હોવાથી કદાચિત સૂર્યવિમાનની નીચે દશ જન સુધી ફર્યા કરે છે, માટે ચંદ્ર સૂર્યને આવરવામાં કાંઈ પણ શંકા રહેતી નથી. + ૨-૧૫–૨–૨૦૭ ૫ ૩૪૩ ||
પડિત વિવેકસાગર ગણિત પ્રકર. પ્ર. નવૈવેયક અને પાંચ અનુત્તર વિમાનમાં જિન દાઢા છે?
કે નહિ? જે છે, તે શાશ્વતી છે? કે અશાશ્વતી છે? ઉ૦ પ્રવેયકર વિગેરેમાં સુધર્માદિ સભા નહિ હોવાથી જિન દાઢાઓ,
હૈતી નથી. ૨–૧૬-૧–૨૦૮ ૩૪૪ . પ્ર. સ્ત્રીઓ કાલધર્મ પામી સર્વાર્થસિદ્ધ વિમાને જાય?કે નહિ? ઉ૦ વિજયચંદ કેવલિચરિત્રમાં દેવપૂજાના અધિકારમાં
સ્ત્રીઓના સર્વાર્થસિદ્ધ વિમાને જવાના અક્ષરો છે, અને

Page #256

શર પૃથવીચંદ્ર ચરિત્રમાં “પૃથવીચંદ્રની પૂર્વભવની સ્ત્રીઓ સર્વાર્થસિદ્ધ જઈને મનુષ્યપણું પામી સિદ્ધ થઈ” એમ કહ્યું છે, તેમજ કનકમાલા સર્વાર્થસિદ્ધવિમાનમાં ગઈ. તેવા અક્ષરે અષ્ટપ્રકારી પૂજના ગ્રંથમાં પ્રદીપ-પૂજાના અધિકારમાં છે, અને વાસુપૂજ્ય ચરિત્રમાં તે, અનુત્તર વિમાને જવાના ફુટ અક્ષરો છે, અને સ્ત્રીઓ-અનુત્તર વિમાનનું આયુષ બાંધે છે, તે વાત પન્નવણા સૂત્રમાં વિશમાં કર્મપ્રકૃતિ નામના પદની ટીકામાં કહેલ છે. ૨–૧૬-૨-૨૦૯૩૪પા
૧૭ શ્રીહીરવિજયસૂરિશિષ્ય પંડિત રામવિજય
ગણિત પ્રશ્નોત્તરે. ४० सिझंतिजत्तिआकिर इह संववहार-जीवरासिमझाओ। जंति अणाइवणस्सअइरासीओ तत्तिआ तम्मि ॥१॥
આ ગાથા અનુસાર જેટલા સિદ્ધ થાય, તેટલા છે અનાદિનિગદમાંથી વ્યવહાર રાશિમાં આવે છે. આ પ્રકારે અનાદિ સંસારને આશ્રયીને વિચાર કરતાં, જેટલા સિદ્ધ થયા, તેટલા જ સદા વ્યવહારી જીવો અનાદિનિગદથી બહાર આવેલ છે. અધિક નહિ.
પરંતુ
इक्कस्स निगोयस्स अणंत-भागो सिद्धि-गओ० ॥ ગાથાને અનુસરીને, સૂક્ષ્મ બાદરઃ એ બેમાંથી એક નિગોદને અનન્ત ભાગ સિદ્ધ થયે છે, તેમજ વ્યવહારી છે પણ એક નિગોદના અનન્તમાં ભાગે તેવા ઘટી શકે છે, એમ જણાય છે

Page #257

૧૩૦
કેમકે–સવ જીવાના બે પ્રકાર છે, એક વ્યવહારી, અને બીજો અવ્યવહારી, તેમાં સૂક્ષ્મનિગાદજ અવ્યવહારી છે, અને બીજા વ્યવહારી છે. આ પ્રમાણે ખાદરનિગેાદ વિગેરેમાં સિદ્ધ કરતાં અનન્તાનન્ત ગુણા જીવા છે, તેથી સિદ્ધ થવા કરતાં વ્યવહારી જીવા અધિક છે? કે તુલ્ય છે ? તે જણાતું નથી, માટે તે બતાવવા કૃપા કરશે.
ઉ સિદ્ધના જીવાઃ એકનિગેાદના જીવા કરતાં અનન્તમા ભાગના કહ્યા છે, અને નિગોદા–સૂક્ષ્મઃ અને બાદરઃ એમ બે પ્રકારે છે. જેટલા જીવા સિદ્ધિપદને પામે છે, તેટલા જીવા સનિગેાદથી નીકળી વ્યવહાર રાશિ જીવામાં આવે છે, માટે સિદ્ધના જીવાનું અને વ્યવહાર રાશિના છવાતું તુલ્યપણુ કયાંથી થાય ? અને તે તે ગ્રંથ અનુસાર વ્યવહાર રાશિનું અનાદિપણું ભાસમાન થતું હાવાથી, ત્તિયંતિ ત્તિયા॰ આ ગાથાના અર્થ પણ વ્યવહાર રાશિના અનાદિપણા અનુસારજ ભાવવા જોઇયે. ॥ ૨–૧૭–૧–૨૧૦ ॥ ૩૪૬ ॥
પ્ર૦ સંસારમાં ફરતા એક જીવ કેટલી વખત ઇંદ્રપણું: ચક્રવર્તિ પણ વિગેરે પામી શકે? અને આ બાબત કયા શાસ્ત્રમાં કહી છે?
૬૦ આટલી વખત પામી શકે, તેવા નિયમ શાસ્ત્રમાં જોવામાં આવેલ નથી. બે વખત પામી શકે, તેવા અક્ષરા તા, સાક્ષાત્ ભગવતી સૂત્ર વિગેરેમાં દેખાય છે, પરંતુ પ્રાયઃ કરી બહુ વખત ન પામે, એમ સ’ભવિત લાગે છે. ।। ૨-૧૭–૨–૨૧૧ ॥ ૩૪૭ ||
પ્ર૦ બ્રહ્મદેવ લાકથી ઉપર સમ્યક્ દૃષ્ટિ દેવાઃ વધારે છે ? કે મિથ્યાદૃષ્ટિઃ વધારે છે ?
ઉ॰ યુક્તિએ વિચાર કરતાં બ્રહ્મદેવલાકથી ઉપરના દેવલાકમાં,

Page #258

૧૩૧
મિથ્યા દૃષ્ટિ દેવા કરતાં, સમ્યગ્દષ્ટિ દેવા વધારે સંભવે છે.
૨–૧૭–૩–૨૧૨ ॥ ૩૪૮ ॥
2.
પ્ર॰ શ્રાદ્ધવિધિ ટીકામાં પ્રભુપ્રતિમાને સૃષ્ટિએ નવે અંગે તિલક કરવાનુ કહ્યું છે, તેમાં પહેલુ ડાબા પગે કરાય ? કે જમણા પગે ? ઉ॰ પૂજા અવસરે જિનપ્રતિમાને કરાતાં તિલંકા જમણા પગથી માંડીને અગરચના મુજબ કરવા. ॥ ૨-૧૭–૪-૨૧૩૫૩૪૯ના ॥इति श्री सकलसूरि-पुरन्दर-परमगुरु-गच्छाधिराज भट्टार्कश्री विजयसेनसूरि-प्रसादीकृत - प्रश्नोत्तर - संग्रहे श्री हीरविजयसूरिशिष्य- पण्डित- शुभ विजयगणिविरचिते द्वितीय उल्लासः सम्पूर्णः ॥

Page #259

| થ તૃતીય ફાસ: .
श्री-पाव प्रणिपत्य श्री शंखपुरेश्वरं जिनं भक्त्या। आरभ्यते तृतीयोल्लासः शुभ-विजय-विज्ञेन ॥१॥
શ્રી શંખેશ્વર પાર્શ્વનાથ જિનેશ્વરને ભક્તિ પૂર્વક નમસ્કાર કરી શ્રીગુભવિજય પંડિત ત્રીજા ઉલ્લાસની શરૂઆત
*
-
-
-
આ ગ્રંથના સંગ્રહકાર પણ્ડિત શુભવિજય
ગણિના પ્રકારે. પ્ર. પ્રભાતે વ્યાખ્યાનના પ્રારંભમાં જિનેશ્વરદેવ નો તિરસ
બેલે છે, તેમાં તીર્થ શબ્દને શું અર્થ થાય? ઉ. આવશ્યક હારિભદ્રી ટીકા વિગેરે અનુસાર, તીર્થ શબ્દ
કરી, બાર અંગરૂપ શ્રુત જ્ઞાન કહેવાય છે. ૩–૧–
૧-૩૫૦ || પ્રહ પાસત્યા વિગેરે પાસે દીક્ષિત થયેલ મુનિને ગણ હોય?કે નહિ? ઉ. તેને ગણ હોય છે. કેમકે–મહાનિશીથના ત્રીજા અધ્યયનને
છેડે કહ્યું છે કેसत्तहगुरुपरंपरकुसीले, एगवितिगुरुपरंपरकुसीले.
સાતઃ આઠઃ ગુરુપરંપરા મુસીલ-અને એક બે ત્રણ ગુરુ પરંપરા કુસીલ_

Page #260

૧૩૩
આમાં બે વિકલ્પ કહેલા હેવાથી–આ પ્રમાણે જણાય છે કે–જે એક બે ત્રણ ગુરુપરંપરા સુધી સીલ હોય, તેમાં સાધુ સામાચારી, સર્વ પ્રકારે વિનાશ થયેલી હતી નથી, તેથી જે કઇ દિયા ઉદ્ધાર કરે, તે અન્યસાંગિક વિગેરે પાસે ચારિત્ર ઉપસંપદ ગ્રહણ કરીને જ, ક્રિયા ઉદ્ધાર કરી શકે છે. બીજી પ્રકારે નહિ.
વળી બહત્કલ્પ ત્રીજા ખંડમાં કહ્યું છે કે કેઈકે વિન્ડવ પાસે દીક્ષા લીધી, અને તેને છોડીને સંસાધુ પાસે આવ્યે, તેને પ્રાયશ્ચિત્ત તે છે કે-સમ્યગુ માર્ગ અંગીકાર કરે અને ત્યાંથી વ્રત પર્યાય ગણાય; ફરી તેને વડી દીક્ષા કરવી પડતી
મેથી, ૩-૧-૨ / ૩૫૧ || મક છટા શ્રાવકે ત્રણ નવકારે નકારશી વિગેરે પચ્ચખાણ પારે
છે, તેના અક્ષરે ક્યાં છે? ઉ૦ મોકળા શ્રાવકેઃ ત્રણ નવકારે પચ્ચખાણ પારે છે, તે અવિ
ચ્છિન્ન પરંપરા છે, પરંતુ તેને પાઠ કઈ પણ ઠેકાણે જોયાનું
યાદ નથી. . ૩–૧-૩-૩પર પ્ર. સ્વપક્ષી કેણ અને પરપક્ષી કેણ? ઉ. “નિહાદ જિ- “નિન્હવઃ પાસસ્થા વિગેરે સાધુવેષને
ધારણ કરનાર સ્વપક્ષી કહેવાય અને ઉપરના વાક્યમાં આદિ શબ્દ ગ્રહણ કરેલ છે, તેથી–ચરક પરિવ્રાજક વિગેરે પરપક્ષી કહેવાય છે.”એમ બહત્કલ્પના પહેલા ખંડમાં છે. | ૩-૧-૪-૩૫૩ પ્ર. ઓષધ અને ભેષજમાં કાંઈ તફાવત છે? કે નહિ? ઉs સુંઠ વિગેરે એક જાતિનું હોય, તે ઓષધ કહેવાય છે, અને
અનેક જાતિનું જે ગોળી, ચૂર્ણ, વિગેરે બને છે, તે ભેષજ

Page #261

૧૩૪
કહેવાય છે. પંચસૂત્રની બૃહદવૃત્તિ અનુસારે એવો ભેદ
જાણવામાં છે. તે ૩–૧–૫ ૩૫૪ પ્ર. કોઈ કહે કે-“ભવ્ય છું? કે અભવ્ય? તે શી રીતે જણાય?” ઉ જ પિતાના હૃદયમાં ભવ્ય અભવ્યની શંકાવાળે થાય, તે
નિયમથી ભવ્ય હોય છે. કેમકે—અભવ્ય જીવને તેવી શંકા થતી નથી. એમ-આચારાંગના અવન્તી અશ્ચયનના
પાંચમા ઉદેસાની ટીકામાં કહ્યું છે. તે ૩-૧-૬ ૩પપ . પ્ર. આચાર્ય વિગેરેની પ્રતિમા તથા દેરીની પ્રતિષ્ઠાના અક્ષરે કયા
ગ્રંથમાં છે? ઉ૦ આચાર્યની મૂર્તિ અને દેરીને સ્થાપનામંત્ર નીચે મુજબ છે.
__ औं नमोआयरिआणं भगवंताणं नाणीणं पंच-विहायारसुट्टियाणं इह भगवंतो आयरिया अवयरंतु, साहुसाहुणी-सावय-साविआ-कयं पूअंपडिच्छंतु,सन्वसिद्धि રિંતુ સવાલ
આ કરી ત્રણ વખત વાસક્ષેપ કરે, ઉપાધ્યાયની મૂર્તિ અને સ્તૂપને મંત્ર–
औं नमो उवज्झायाणं भगवंताणं बारसंग-पढगपाढगाणं सुअहराणं सज्झायन्झाणासत्ताणं इह उवज्झाया भगवंतोअवयरंतु,साहु-साहणी-सावय-सावियाकयं पूअं पडिच्छंतु, सव्व-सिद्धिं दिसंतु
આ મંત્રે ત્રણ વખત વાસક્ષેપ નાંખવે. સાધુ સાધવીની મૂર્તિ અને સ્તૂપને મંત્ર
औं नमो सवसाहणं भगवंताणं पंचमहन्वयधराणं पंचसमिआणं तिगुत्ताणं तव-नियम-नाण-दसण-जुत्ताणं

Page #262

૧૩પ
मुक्खसाहगाणं साहुणो भगवंतो इह अवयरंतु-भगवइओ साहुणीआ इह अवयरंतु, साहुसाहुणीसावय साविआकयं पूअं पडिच्छंतु सव्वसिद्धिं दिसंतु स्वाहा
આ મંત્રે ત્રણ વખત વાસક્ષેપ કરે છે.
આ પ્રમાણે વર્ધમાન સૂરિકત આચારદિનકર ગ્રંથમાં છે. માટે ઇત્યાદિક ગ્રંથને અનુસાર આચાર્ય વિગેરેની મૂર્તિ
તથા દેરીની પ્રતિષ્ઠાના અક્ષરે જાણવા. . ૩–૧-૭૩પ૬ . પ્ર. શ્રાવ ચાર પર્વતિથિમાં ચેથભક્ત વિગેરે કરે છે, તે ચાર
પર્વો ક્યા ગણાય? ઉ. ચંદશઃ આઠમ: અમાવાસ્યા અને પુનમ આ ચાર પર્વતિથિઓ
છે, એમ યોગશાસ્ત્ર ટીકામાં વસુપર્ધા ચતુર્થ એ લેકના વ્યાખ્યાનમાં કહ્યું છે, તે જ પ્રમાણે પ્રવચન સારેદ્વારમાં પણ કહ્યું છે, અને શ્રાદ્ધવિધિમાં તથા પ્રતિક્રમણ સૂત્રની ટીકામાં કહ્યું કે
આઠમ: ચદશઃ પૂર્ણિમા અને અમાવાસ્યા આ પર્વતીથિઓ છે, તે એક માસમાં છ હોય છે, અને પખવાડીયામાં ત્રણ હોય છે, તેમજ બીજા પાંચમ આઠમ –અગીઆરસ-અને ચંદશઃ આ પાંચ તીથિઓ ગાતમ ગણધર મહારાજાએ કહેલી છે.
બીજ-બે પ્રકારના ધર્મારાધન માટે. પાંચમ–જ્ઞાનનિમિત્તે– આઠમ-આઠ કર્મના ક્ષય માટે. અગીઆરસ–૧૧ અંગની આરાધના માટે. અને ચાદશ-વૈદ પૂર્વની આરાધના માટે છે.
આ પાંચ તિથિએ જ્યારે પુનમ અને અમાવાસ્યા સાથે ગણીએ, ત્યારે દરેક પખવાડીયામાં ઉત્કૃષ્ટથી છ પર્વ થાય છે.'

Page #263

૧૩૬
૨૧.
તેમજ ભગવતી ટીકામાં પદ શબ્દ કરી અમાવાસ્યા કહી છે. વિધાન સૂત્ર ટીકામાં પણ તેમજ છે.
વળી “બળ વીર્ય પુરુષકારને પરાક્રમ છતાં આઠમાદશઃ જ્ઞાનપંચમીઃ પજુસણ અને ચામાસીના દિવસમાં જે ઉપવાસ છઠઃ આઠમ ન કરે, તેને પ્રાયશ્ચિત્ત આવે.” એમ ઓગણીશમા પંચાશકની ટીકા વિગેરે અનેક ગ્રંથમાં પંચમીને ગણાવી છે, અને પંચમીઃ પર્વતરી કે મહા નિશીથમાં પણ કહી છે.
અહીં કેઈ શંકા કરે છે કે
જો આમ છે, તે ત્રણ ચાર પાંચ અને છઃ તિથિઓ તપસ્યાઃ શીલ વિગેરે પાળી આરાધવી જોઈએ.
ઉત્તર આપે છે કે-જે સંપૂર્ણ શક્તિ હોય, તે તમામ આરાધવી અને છેવટે યથાશક્તિ–એકપણુ આરાધન કરનારને કોઈ દેષ નથી. તથા–
छण्हं तिहीणं मज्जमि का तिहो अज वासरे० ॥ ગાથા શ્રાદ્ધદિનકૃત્ય સૂત્રમાં છે, અને તેનું વ્યાખ્યાન છે કે “૮–૧૪-૧પ-આ ત્રણ તિથીઓ અજવાલી તથા અંધારી મળી છ તિથી થાય છે. ઈત્યાદિક ગ્રંથને અનુસાર, અને અવિચ્છિન્ન પરંપરાએ કરી, તમામ પૂર્ણિમા અને અમાવાસ્યા પર્વપણે આરાધવી જ જોઈએ. વળી સૂયડાંગ સૂત્રના બીજા પ્રતીકંધમાં લેપશ્રાવકના અધિકારમાં કહ્યું છે કે –
चाउद्दसहमुदिड पुण्गमासिणीसु पडिपुण्णंઆની વ્યાખ્યા “ચાદશ આઠમ પ્રસિદ્ધ છે, અને ઉદિઠ એટલે મહા કલ્યા

Page #264

ણક સંબંધીપણે પુણ્ય તિથિ તરીકે પ્રસિદ્ધિ પામેલી-ત્રણ थाभासी पूलिभा."
આ પર્વારાધન બતાવ્યું, તે જેમ કાર્તિક શેઠે સે વખતપાંચમી શ્રાવકપડીમા આરાધી, તેના સરિખે આ ચરિતાનુવાદ છે, પણ વિધિવાદ નથી. જે કોઈ એક જણ આચરે, તે ચરિતાનુવાદ છે, અને બધા આચરે તે વિધિવાદ છે. વિધિ
पाहाय, ते पवाये मानवो नईयः ॥ 3-१-८॥ 3५७ ॥ પ્ર. શ્રાવકેને ઉપધાન તપ કર્યા વિના નવકાર વિગેરે સૂત્ર ભણવા - पे? नहि ? ઉs જેમ સાધુઓને યોગવહન કર્યા સિવાય આગમસૂત્રોનું વાંચનઃ પઠનઃ વિગેરે ક૫તું નથી, તેમ શ્રાવકેને પણ ઉપધાન ર્યા સિવાય નવકારમંત્ર વિગેરેનું ભણવું ગણવું કલ્પનહિ. મહાનિશીથ સૂત્રમાં કહ્યું છે કે
से भयवं ! सुदुकरं पंचमंगलमहासुयक्खंधस्स विणओवहाणं पन्नत, एसा नियंतणा कहं बालेहिं किजह?
गोयमा! जेणं केणइ न इच्छेज्जा एयं नियंतणं, अविणओवहाणेणं पंचमंगलसुअनाणमहिज्जइ अज्झावेह बा, अजझाघय माणस्स वा अणुन्नं पयाइ, से णं न भवेज्जा पिअधम्मेः न हवेज्जा दृढधम्मेन हवेज्जाः भत्तिजुए: हीलिज्जा सुतः हीलिज्जा अत्यं: हीलिज्जा सुत्तत्थोभए: हीलिज्जा गुरुः जेणं होलिज्जा सुसं-जाव हीलिज्जा गुरुं । से णं आसायेज्जा अतीताणागयवमाणे तित्थयरेः आसाएज्जा 'आयरिअ-उवामाय-साहुणोः जेणं आसाएज्जा सुअनाणमरिहंतसिद्ध-साहू-तस्स णं अणंतः संसारसागर

Page #265

૧૩૮ माहिडेमाणस्स तासु तासु संखुड-वियडासु. चुलसीइ लक्ख-परिसंकडालु सोओसिण-मिस्सजोणिसु. सुइरं નિયંત, તા
હે ભગવન પંચમંગલમહામૃત સ્કંધનું વિનપધાન અત્યંત દુષ્કર બતાવ્યું. આ તપની સેવામાં રોકાવું બાલવાથી કેમ બને?
હે ગતમ! જે કે આ નિયંત્રણાને ન ઈ છે અને પંચમંગલ મહામૃતસ્કંધસૂત્રને ઉપધાન કર્યા સિવાય ભણે, ભણાવે, ભણાવનારનું અનુમોદન કરે, તે પ્રિયધમ ન હોય, દૃઢ ધમ ન હોય, અને ભક્તિમાન ન બને અને સૂત્રની હીલના. કરે, અર્થની હલના કરે, અને સૂત્રઃ અર્થ ઉભયની હીલના કરે, અને ગુરુની હીલના કરનારો બને, જે સૂત્રની અને યાવત-ગુરુની હીલના કરનાર હોય, તે અતીતઃ અનામત અને વર્તમાન તીર્થકરોની આશાતના કરનાર થાય, અને આચાર્ય ઉપાધ્યાય અને સાધુઓની આશાતના કરનારો થાય. જે શ્રુતજ્ઞાન અરિહંત સિદ્ધ અને સાધુઓની આશાતના કરનારે થાય, તે અનંત સંસાર સમુદ્રમાં રઝળે, અને સંવૃતઃ વિવૃતઃ ચારાશી લાખ સંખ્યાવાળી શીતઃ ઉષ્ણ અને મિશ્ર યોનિમાં લાંબો કાળ નિયંત્રણ ભગવે. પરંતુ ઉપધાન ર્યા પહેલાં જેણે નવકારમંત્ર વિગેરે સૂત્રે ભણી લીધા હોય, તેણે પણ અવસર મળે વિલંબ કર્યા સિવાય વિધિપૂર્વક અવશ્ય ઉપધાન વહન કરી લેવા.હમણાંતે દ્રવ્ય ક્ષેત્રઃ કાલ વિગેરેની અપેક્ષાએ લાભાલાભ વિચારીને ઉપધાન કર્યા સિવાય, નવકારમંત્ર વિગેરેનું પઠન પાઠન કરાતું દેખાય છે, તે આચરણાથી છે, આચરણનું લક્ષણ કલ્પભાષ્યમાં અને ઉપદેશપદમાં બતાવ્યું છે કે

Page #266

૧૨૯
“કોઇ મહાનુભાવ ગીતા પુરુષ જે આચયુ હોય, તેને બીજા ગીતાર્થીએ સાવધ ન હોવાથી, નિષેધ્યું ન હોય, પણ ધણાગ્યાએ અનુમોદ્યું હાય, તે આચરણા કંહેવાય. આ આચ-રણા જિનાજ્ઞા સમાનજ છે. ”
એમ ભાષ્યાર્દિક સૂત્રમાં કહ્યું છે.
असढाइन्नऽणवज्जं गीअत्थ अवारियति मज्झत्था । आयरणावि हु आणन्ति वयणओ सुबहु मन्नंति
“સરળ મહાનુભાવે . જે અનવદ્ય આચર્યું, અને ગીતા પુરુષાએ નિવાર્યું ન હોય, તે આચરણા પણ આજ્ઞા છે. એ વચનથી મધ્યસ્થ પુરુષો તેને બહુ માન્ય કરે છે.” એમ જાણવુ. ॥ ૩–૧–૯ | ૩૫૮ ॥
પ્ર૦ શ્રીવીરભગવાનનુ તી કેટલા કાળ સુધી ચાલશે ? ઉ॰ ભગવતી સૂત્રના વીશમા રાતકના આઠમા ઉદ્દેસાને અનુસારે એકવીસ હર વર્ષો સુધી ચાલશે.
વળી—
નિત્યં મંત ! વિત્યું? તિયને તિત્ત્વ ?
गोयमा ! अरहा ताव नियमा तित्थंकरे, तित्थं पुण चावण्णाइण्णो समणसंघो ।
સંનદા-સમળાઃ સમળીએ સવના માવિત્રાઓ अति भगवत्यां.
“ હે ભગવાન્ ! તીર્થ તે તીર્થ છે? કે તીર્થંકર તે તીર્થં છે ?
ગાતમ ! અરિહત તેા ચાક્કસ તીને કરવાળા છે. અને તીર્થ: તા સાધુઃ સાધવીઃ શ્રાવકઃ અને શ્રાવિકા રૂપ ચતુર્વિ ધ સધ છે, ” એમ ભગવતી સૂત્રમાં કહ્યું છે અને

Page #267

दुप्पसहंतं चरणं भणियं जं भगक्या इहं रुते ।
आणाजुत्तेणमिणं-ण होइ अहुणति वामोहो। “ભગવંતે આ ક્ષેત્રમાં પસહસૂરિ સુધી ચારિત્રમાર્ગ ચાલશે.” એમ કહ્યું છે, તેથી આજ્ઞાને ધારણ કરવાવાળાઓએ આ હમ
નું છે, તે ડોળાટ ન કરે.” આ પ્રકારે ઉપદેશપદનું વચન છે. તે ૩-૧-૧૦-૩૫૯ II પ્ર. નારકીઓ પૂર્વ ભવમાં કરેલા દુષ્ક જાતિસ્મરણ જ્ઞાનથી
જાણે? કે અવધિજ્ઞાનથી જાણે? ઉ. અનેક પ્રકારના પાપ કરીને જીવે નારમાં જાય છે, તેઓ
ભવ નિમિત્તે થયેલ જાતિસ્મરણ જ્ઞાનથી પૂર્વભવમાં કરેલ પાપ પિતાની મેળે જાણે છે, અવધિજ્ઞાનથી કાંઈ જાણતા નથી, કેમકે અવધિજ્ઞાન તેઓને ઉત્કૃષ્ટથી એક જનનું હોય છે. એમ
ભવભાવના સૂત્રની ટીકામાં કહ્યું છે. ૩-૧-૧૧ ૩૬૦ પ્ર. મુંડકેવલીનું સ્વરૂપ શું? ઉ. પંચસંગ્રહ ટીકામાં બતાવ્યું કે
संविग्नो भवनिर्वेदादात्म निस्सरणं तु वः। आत्मार्थ संप्रवृत्तोऽसौ सदा स्यान् मुण्डकेवली।
જે સમક્તિ પામી, સંસારનું નિર્ગુણ પણું દેખી, તેના ઉપર ખેદ ધારણ કરે છે, અને તેથી સંસારમાંથી નિકળી દીક્ષા અંગીકાર કરી ફક્ત પિતાના આત્માને તારવા ઇછે, અને તેજ પ્રમાણે સદા ચેષ્ટા કરે, તે મુંડ કેવલી થાય છે. ( ૩-૧-૧૨
ને ૩૬૧ | પ્ર. જે કાળમાં અથવા કાળાન્તરમાં જેટલા યુગલિયા હોય, તે
તેટલાજ રહે? કે ઓછાવત્તા થાય છે?

Page #268

૧૧
ઉજે કાળમાં જેટલા યુગલિયા ઢાય, તે કાલમાં તા, તેટલાજ રહે. છે, અને કાળાન્તરમાં ભરતઃ ઐરવત ક્ષેત્રમાં યુગલિયા આાવત્તા થાય છે. દેવકુરૂ વિગેરેમાં તા, કદાચિત્ સહરણના સંભવ છતાં પણ, કાઇ પણ કારણથી ફેર ત્યાં લાવી મૂક્વાનું પણ બને છે, તેથી તેમાં ન્યૂન કે અધિકપણુ નથી. ૫૩–૧–૧૩૪૩૬ પ્ર૦ સચિત્તના ત્યાગીને કારણ પડયે રાત્રિમાં પાણી પીવાની જરૂર પડે, તા અચિત્ત પાણી પીવે? કે સચિત્ત પીવે ?
ઉ॰ સચિત્તના ત્યાગવાળાને કારણ પડયે રાત્રિએ પાણી પીવું પડે, તેા ઉનું પાણીજ પીવે. ॥ ૩-૧-૧૪ ॥ ૩૬૩॥ પ્ર૦ પડિલેહ્વા વિનાના સ્થાપનાચાર્ય પાસે, અને ફક્ત ચાલપટ્ટાનુ પડિલેહણ કર્યું છે, તેવા ગીતા ગુરુ પાસે, કાજા સબંધીના ઈરિયાવહિયા કરવા હાય તા કપે ? કે નહિ? ઉગીતા ગુરુ પાસે તમામ ક્રિયાના ઇરિયાવહી કરવા ક૨ે છે.
॥ ૩–૧–૧૫૫ ૩૬૪૫
પ્ર૦ ભગવતી સૂત્રમાં બતાવેલ ત્રિવિધ ત્રિવિધ પચ્ચક્ખાણવાળા પડિમાધર શ્રાવકે પડિલેહેલા સ્થાપનાચાર્ય પાસે સાધુઓને ઇરિયાવહીયા વિગેરે અનુષ્ઠાન કરવું સૂઝે ? કે ફક્ત ઇરિયાવહીયાજ કરવા સૂઝે ?
ઉ૰ પરિમાધરના સ્થાપના પાસે સાધુને ફક્ત ઇરિયાવહિયા કરવી અે, બીજું નહિ. ॥ ૩–૧–૧૬ ॥ ૩૬૫ ॥
પ્ર૦ ગુરૂ પાસે ઉપધાન વિગેરે ક્રિયા કરનાર શ્રાવકઃ થાપનાની વચ્ચે અને ગુરુની વચ્ચે, પચેન્દ્રિયની આડ પડતી હાય, તે આગળ ખસે ? કે નહિ?
૬૦ આર પડતી હાય તા બચાવવા આગળ ખસી શકે છે. II ૩
૧–૧૭ ॥ ૩૬૬ "

Page #269

૧૪૨
2. સીતા જનક રાજાની પુત્રી છે? કે રાવણની પુત્રી છે? ઉ. ઘણા ગ્રંથોમાં જનકરાજાની પુત્રી બતાવી છે, અને વસુદેવ
હીંડમાં રાવણની પુત્રી બતાવી છે. તે ૩-૧-૧૮ ૩૬૭ પ્ર. પહેલા અને છેલ્લા તીર્થંકરના શ્રાવકોને જુદા જુદા રંગવાળી
મુહુપત્તિ રાખવી કલ્પે? કે નહિ? -ઉ પહેલા અને છેલ્લા તીર્થંકરના શ્રાવકેને ધળી મહુપત્તિ કલ્પ
છે, અને મધ્યમ જિનના શ્રાવકને પાંચે ય રંગવાળી પણ કલ્પ
છે. ૩–૧–૧૯ ૫ ૩૬૮ પ્ર. દીક્ષિત થયેલા પંદરસે તાપ ને ગાતમસ્વામિજીએ લબ્ધિ
થકી દુધપાકે પારણું કરાવ્યું, તેવૈક્રિય દુધપાક હતો?કે નહિ? ઉ. તે વૈક્રિય ન હતા, પરંતુ અક્ષણ મહાનસ લબ્ધિએ કરી
બધાને પોંચે તેટલે દૂધપાકથઈ ગયે હતે. 3–૧–૨૦૩૬૯ પ્ર. અહીં કેટલાક ભૂકડિઆ કહે છે કે “આપને ત્રિફલા વિગેરે
ઉત્કટ દ્રવ્યનું ચરણ નાંખવાથી, પાણી ફાસુ થઈ જાય છે, તેમ અમારે પણ ઉત્કટ દ્રવ્યનું ચૂરણ નાંખવાથી, અનાજ વિગેરે
અચિત્ત થઈ જાય છે.” આને બાધક ઉત્તર શું આપો? ઉ૦ ભૂકડિયાની શંકાને ઉત્તર આપ કે-“ત્રિફલા નાંખવાથી
પાણીમાં વર્ણ વિગેરે ફરી જાય છે, તેમજ જે ધાન્ય ફલક વિગેરેમાં ઉત્કટ ચૂર્ણ નાખવાથી, “વર્ણ વિગેરે ફરી જતા હોય, તો અચિત્ત થાય, પણ તેમ બનતું નથી, માટે કેવી રીતે તે
પ્રાસુક થાય? 3–૧–૧૧ [ ૩૭૦ || પ્રઈરિયાવહિયા દ્રવ્યથી ક્ષેત્રથીઃ કાલથીઃ અને ભાવથી કેવી
રીતે પડિકમવા પડે? ઉ. દ્રવ્યથી-સચિત્ત વિગેરેને સ્પર્શ થાય છે, ક્ષેત્રથી સે હાથ
દૂર ગયા હૈય, તો ઇરિયાવહિયા કરવા પડે છે, આવા અક્ષર

Page #270

આવશ્યક ટીકાક અને તકલ્પસૂત્ર ટીકા વિગેરેમાં છે, અને કાલ અને ભાવથી ઈરિયાવહિયા આવવામાં વ્યક્ત અક્ષરે
શાસ્ત્રમાં દેખવામાં આવ્યા નથી. ૩-૧-રર. ૩૭૧ પ્રહ આવશ્યક સૂત્રના વેગ સાથેજ દશવૈકાલિક સૂત્રના યોગ
વહેવા સૂઝે? કે નહિ? ઉ. આવશ્યક યોગની આયણ કરી પછી લાગલગટ દશ
વૈકાલિક યુગને પ્રવેશ કરે કલ્પ છે. ૩-૧-ર૩-૩૭રા પ્ર. શ્રતસ્કંધ વિગેરેના સમુદેસર અનુજ્ઞા વિગેરેમાં જ્યારે સમુ
દેસને દિવસ પડી જાય, ત્યારે તે દિવસ ફરી કરાવીને અનુજ્ઞાનંદિ કરવી? કે સંબદ્ધહેવાથી અનુજ્ઞાનંદિ કરાવીને ત્રીજ
દિવસે પડેલે દિવસ કરાવાય? ઉ૦ સમુદેસની ક્રિયા શુદ્ધ થઈ ગઈ હોય, અને દિવસ પડી ગયો
હેય, તે સંબદ્ધપણાએ અનુજ્ઞાનંદિ કરીને પછી પડેલે દિવસ કરાવાય છે, પણ જે સમુદ્રેસની ક્રિયા સંબંધી દિવસ પડી ગયું હોય, તે ત્રીજે દિવસે અનુજ્ઞાનંદિ કરાવાય. ૩
-૧-૨૪ll 393 પ્ર. પ્રતિષ્ઠિત જિનપ્રતિમાને નામ અને લાંછને વેચવાવાળાઓએ - ઘસી નાંખ્યા હોય તે ફરી લાંછન વિગેરે કરવું કપે? કે નહિ? ઉ. પ્રતિષ્ઠિત જિનપડિમાના ફેર નામ લાંછન વિગેરે કરવું કલ્પ
નહિ. કદાચ જરૂરી કાર્યને અંગે કરવું પડતું હોય, તે તે કર્યો બાદ પ્રતિષ્ઠિત વાસક્ષેપ વિગેરેથી શુદ્ધિ થાય છે, એમ પૂજ્યપાદ શ્રીવિહીરસૂરીશ્વરજી મહારાજાની શિખામણ છે. ૩
૧-૨૫ ૩૭૪ it પ્રયુરિ ગયા વરે આ ગાથા અનુસાર–શ્રીષભાદિક તીર્થકરેના સસરણનું પ્રમાણ ઉસે અંગુલથી બનેલા જોએ કરી કહેવાય છે કે બીજી રીતે ?

Page #271

ઉ આ ગાથાએ ઉભેધ અંગુલના બનેલ નથી, સસરણનું
માન બતાવ્યું, તે મતાંતર છે, અને “આ ગાથાની પરંપરા જણાતી નથી.” એમ સમોસરણની અવસૂરિમાં કહ્યું છે.
I ૩-૧-ર૬ ૩૭૫ પ્રત્રાષભદેવ સ્વામિને શ્રેયાંસકુમારે ઘણું શેલડીના રસના
ઘડાઓએ કરી પારણું કરાવ્યું કે રસના એક ઘડાએ પારણું .
કરાવ્યું? તે પાઠ પૂર્વક જણાવવા કૃપા કરશે? ઉ૦ ઋષિમંડલ વૃત્તિમાં, ૭મે પાને બતાવ્યું કે-“નિરવ આન
હાર માનીને હર્ષથી રોમાંચવાળા બનેલ શ્રેયાંસકુમાર તાજા શેરડી રસના ભરેલા ઘડાઓ ઉપાડી ભગવાન પાસે ગયે.
અને અમરકવિએ બનાવેલ પદ્માનંદ કાવ્યના તેરમા સમાં કહેલ છે કે –
તે વખતે કેઈએ તાજા શેરડીના રસના ભરેલા ઘડાઓ શ્રેયાંસકુમારના ગૃહદ્વારમાં ભેટ તરીકે મૂક્યા. જતિસ્મરણ જ્ઞાનવાળા તે કુમાર-ભિક્ષાના દ વિનાને અને કહે આ રસ માનીને ભગવાન પાસે જઈ કહેવા લાગ્યું કે-“હે ભગવાન! આ ભિક્ષા ગ્રહણ કરે! ” પ્રભુએ પણ બે હાથ ભેગા કરીને તે હાથ પી પાત્ર આગળ ધર્યું, તેમાં શ્રેયાંસકમારતે ઘડાઓને રસ નાંખવા લાગે.” અને હેમચન્દ્રસૂરિક્ત ઋષભદેવ ચરિત્રમાં બતાવ્યું છે કે
આ અવસરે શ્રેયાંસકુમારને કેઈએ શેરડીના તાજા રસથી ભરેલા ઘડાઓઃ હર્ષથી ભેટ ધર્યા, તેથી નિર્દોષ ભિક્ષાદાનને જાણકાર, તે કુમાર ભગવાનને કહેવા લાગે છે! “હે ભગવાન! ચોગ્ય એ આ રસ આપ ગ્રહણ કરે.” પ્રભુએ પણ અંજલી કરીને હાથ રૂપી પાત્ર ધારણ કર્યું. તેમાં તે ઘડાઓ શ્રેયાંસકુમાર ઉપાડી ઉપાડીને ઠલવવા લાગે ! ”

Page #272

અને અન્તવચમાં અને વસુદેવ હીંડી પ્રથમ ખંડમાં પણ આવું જ લખે છે, તેથી ધણા ગ્રંથાના પ્રમાણથી ઘણા શેરડી રસના ઘડાઓથી પ્રભુને પારણું થયું.
અને આવશ્યક ચૂર્ણિમાંતા હાથ વ મિક્સ रसघडगं गहाय भावसुद्धेणं पडिगाहगसुद्धणं दाणेणं पडिलाभेस्सामित्ति'--
તે અવસરે શ્રેયાંસકુમાર પિતે ઈક્ષરસનો ઘડે ઉપાડિને ભાવશુદ્ધ, તથા પ્રતિગ્રાહક શુદ્ધ અને ત્રિકરણ શુદ્ધ, એવા દાને કરી ભગવાનને પડિલાલીશ ?” એમ બતાવેલ છે.
તેમજ આવશ્યક નિર્યુક્તિ તેની હારિભદ્રી ટીકા તથા બાર હજારી ટીકાદ વર્ધમાનસૂરિતત્રકષભદેવચરિત્ર અને કલ્પકિરણાવલી વિગેરે ગ્રંથો અનુસાર “એક ઈશુ રસના ઘડાએ કરી ભગવાનને પારણું થયું.” એમ જણાય છે, માટે રસડા સંબંધી એક અનેકને નિર્ણય તે સર્વજ્ઞ ભગવાન
જાણે. ૩–૧-૨૭ II ૩૭૬ ! પ્ર ત્રીજા વિગેરે ઉપધાનેમાં સાત ખમાસમણ દેવરાવાય છે, તે
વિધિ કયા પાનામાં છે? ઉ, ત્રીજા વિગેરે ઉપધાનમાં વિધિપાનામાં સાત ખમાસમણ આ
પવાનું વિધાન દેખાતું નથી. તો પણ પરમગુરુશ્રીવિજયહીર સૂરીશ્વરજી મહારાજાનો હુકમ છે કે-“આગળ માલારોપણ વખતે ત્રીજા વિગેરે ઉપધાનેને સમુદેશ અને અનુજ્ઞા કરી દેવાય છે, તેથી તેઓને ઉસ પણ કરે છે. તેથી સાત
ખમાસમણ દેવરાવવા જોઈએ. તે ૩–૧–૨૮ ૩૭૭ પ્ર. પુવીર કોય ઈત્યાદિ ગાથા ક્યા અંતમાં છે? છે અને કેવી રીતે બંધ બેસતી કરવી?

Page #273

૧૪૬
ઉ. આ ગાથા ઘણા અંતવચના પુસ્તકોમાં જોવામાં આવતી
નથી, કલ્પકિરણાવળીવૃત્તિમાં જોવામાં આવે છે. ગણતરીની ઘટના ઇદ્ર માટે રચેલા કલશેના પ્રમાણની અપેક્ષાએ કરી શકાતી નથી, પરંતુ, ઇંદ્ર, સામાનિકદેવ, વિમાન અધિપતિ, અને છટા દેવોએ કરેલા તથા કરાવેલાથી, તે સંભવે પણ છે.
વળી ત્રિષષ્ટિ હષભદેવ ચરિત્રમાં તે પોતાના સ્વામિને હુકમ બજાવતાં આભિગિક દેવ, અન્ય કુંભેથી તે કુંભને ભરવા લાગ્યા. ભગવાનના સ્નાત્ર મહેચ્છવમાં ઈંદ્રના વારંવાર ખાલી થયેલ ઘડાઓને, જેમ ચક્રવર્તિના નિધાનકલશે યક્ષદેવ ભરે, તેમ ભરવા લાગ્યા, અને તે વારંવાર ખાલી થતાં તથા ભરાતા ફરતા કુંભે, અરઘદની ઘડીઓ માકક શેભવા લાગ્યા, આ પ્રકારે અચુત ઇંદ્ર કેડે કુંભેએ કરી ઈચ્છા મુજબ ભગવાનનું સ્નાત્ર કર્યું, પણ આશ્ચર્ય છે કે–તે સ્નાત્રે પિતાના આત્માને પવિત્ર ! આ પાઠ અનુસારે કેટલાક કલશે ખાત્રમાં ઉપગી છે, પણ સ્થાપી રખાય છે, અને કેટલાક શેભા માટે હોય છે. તેની અપેક્ષાએ તે ગણતરી ઘટી શકે. પણ આ ગાથાનું પ્રામાણિક સ્થળ જાણવામાં ન હોવાથી આ
બધું સર્વજ્ઞ મહારાજા જાણે. . ૩–૧–૨૯ I ૩૭૮ પ્ર. યુગલિયાના મૃત શરીર દેવતાઓ સમુદ્રમાં ફેંકી દે?કે પિતાની
મેળે વિનાશ પામે? ઉ. ત્રિષષ્ટિ ત્રષભદેવ ચરિત્રમાં કહ્યું છે કે “મરેલા યુગલિયાના
શરીરે મોટા પક્ષીઓ માળાના કાછમાફક ઉપાડીને સમુદ્રમાં ફેંકી દે.” આ વચનથી સમુદ્રમાં મોટા પક્ષીઓ ફેંકી દે છે. યુગલીઆ સિવાયના ક્ષેત્રમાં પણ એમ સંભવે છે. કેમકેવિભાવથી મરણ પામેલા જંગલના પશુઓના શરીરના અવયવો

Page #274

૧૪૭
જેવામાં આવતા નથી, તેમ યુગલિયાને પણ છે, તેથી આ
સંભાવના થાય છે. તે ૩–૧-૩૦ . ૩૭૯ II પ્રઃ ચન્વત શબ્દને શું અર્થ છે? ઉ. “જ્ઞાનાવરણ વિગેરે ને વિનાશ કરી સિદ્ધિમાં ગયા?
આ અર્થ, આવશ્યક હારિભદ્રી ટીકામાં વસતામાં
આ ગાથાના વ્યાખ્યાનમાં છે. ૩–૧–૩૧ ૩૮૦ || પ્ર વધ રોવર સમાચાર–આ વાક્યમાં ચક્રવાલને શો
અર્થ થાય? ઉ. ચક્રવાલ-નિત્યક્રિયા, તે વિષયક સામાચારી, તે ચક્રવાલ
સામાચારી કહેવાય, અને તે દશ પ્રકારની છે, તેથી દશવિધ ચક્રવાલ સામાચારી કહેવાય છે. પંચવસ્તુ ટીકામાં “ચકવાલ એટલે જરૂરી કાર્ય.” એવો અર્થ કર્યો છે. છે અને પ્રવચન સારોદ્ધારના ૧૦૦ મા દ્વારની ટીકામાં
ચક્રની પેઠે દરેક પદે ભમતી એવી દશ પ્રકારની સામાચારી.”
એ અર્થ કર્યો છે. તે ૩–૧–૩ર ૩૮૧ પ્ર. તીર્થકર ભગવંતના જન્માદિ કલ્યાણકામાં ઈંદ્રને આવવાનું
શાસ્ત્રોમાં સ્પષ્ટ છે, તેમ ચ્યવન કલ્યાણકમાં લખ્યું દેખાતું નથી,
તે તે કેવી રીતે છે? ઉ૦ જેમ ચાર કલ્યાણકમાં સુરેન્દ્રનું આવવું થાય છે, તેમ ચ્યવન
કલ્યાણકમાં પણ ઇંદ્રનું આવવું અને સુવર્ણવૃષ્ટિ સુપાર્શ્વનાથ ચરિત્રમાં બતાવેલ છે
આ અવસરે સર્વ ઈદ્રો આસન ચલવાથી, અવધિજ્ઞાને કરી જિનેશ્વરને ગર્ભાવતાર મહેચ્છવ જાણીને, આસન થકી ઉઠી, પ્રભુ સન્મુખ સાત આઠ પગલા જઈ, ભૂમિમાં અડાડેલા છે મુકુટ જેઓએ એવા બની શકસ્ત કરી દે છે, અને

Page #275

૧૪૮
“ જિનેશ્વરના પાંચે કલ્યાણકામાં ઈંદ્રેએ અવશ્ય જવું જોઇએ” એમ નિશ્ચય કરીને સર્વે ચાલી નીકળે છે, અને જિનપિતા સુપ્રતિષ્ઠના ધરે ઇંદ્રના હુકમથી ધનપતિ વિગેરે યક્ષા મણિઃ રત્નઃ અને સુવર્ણ દ્રવ્યના સમૂહઃ મૂકે છે, અને ધણા પ્રકારની મનેાજ્ઞભાગ સામગ્રીની વસ્તુઓઃ તથા શ્રેષ્ઠ વસ્રોઃ અને ઝગઝગાટ કરતાં વિવિધ આભરણાઃ નાંખે છે.”
અને શાંતિનાથ ચરિત્રમાં પણ કહ્યું છે કે ગર્ભ ના પ્રભાવથી રાગ શાન્ત થઈ ગયા તે વાત ધટે છે. કેમકે
ગર્ભાવાસ દીવસે ઈંદ્રાએ આવી હર્ષથી વિશ્વસેન અને અચિરા માતા સાથે ભગવાનને વદન કર્યું છે.॥૩–૧–૩૩૪૩૮૨॥ ૫૦ સ્વપ્ન પાઠકા પેઠે ચારણુ શ્રમણ ઋષિ વિગેરે સ્વપ્નલને કહે ? કે નહિ ?
ઉ॰ ચારણ શ્રમણ ઋષિએ પણ સ્વપ્ન પાઠક પેઠે સ્વપ્ન લ કહે છે, તેના પાઠ
,,
"मज्जिम उवरिम गेविज्जगाओ तो चविय नंदि सेणसुरो । अवयरिओ तग्गन्भे तो साचउद्दस नियइ सुमिणे ॥३५॥ एत्यंतरंमि नाणी चारणसमणो समागओ तत्थ । विहिणा पुट्ठो रण्णा सुमिणाणं फलं कहइ एवं ॥ વચલી છઠ્ઠી ત્રૈવેયકમાંથી ચ્યવીને નર્દિષેણુદેવા તેના ગર્ભ માં અવતર્યો, તેથી તેણે ચક્ર સ્વપ્ના જોયા. આ અવસરે ત્યાં ચારણશ્રમજ્ઞાની આવ્યા. વિધિપૂર્વક રાજાએ સ્વપ્નનું ફૂલ પૃછ્યુ, તેથી સ્વપ્ન કુલ આ પ્રકારે કહે છે– 1
॥ ૩–૧–૩૪ ॥ ૩૮૩||
૫૦ “ સુખડી વિગેરે પાત્ર શિયાળામાં ૩૦ દિવસ, ઉનાળામાં ૨૦ દિવસ, અને ચામાસામા ૧૫ દિવસ સુધી, સાધુઓને લેવું કલ્પે છે.” તેમ આ બતાવેલ કાલમાં બનેલી સેવના, પાણી અને ખાંડે કરી, ર૯ કે ૧૯ કે ૧૪ દીવસે લાડવા બાંધેલ હાય,

Page #276

(૧૪૯
તે લાડવા બન્યા ત્યારથી ૩૦ વિગેરે દિવસ સુધી વહેરવા
કલ્પે?કે નહિ? ઉ. પાણી અને ખાંડથી વર્ણરસ ગંધઃ વિગેરે ફરી જાય છે,
તેથી યુક્તકાલ સુધી સાધુઓને વહેરવા કહ્યું, એમ સંભવે છે, પરંતુ આ બાબતના વિશેષ અક્ષર મરણમાં નથી. તે ૩
૧-૩૫ . ૩૮૪ II પ્ર. જે સાધુએ જે ગે કરેલા ન હૈય, તેનાથી તે યોગની
પસારવાની ક્રિયા કે નિકાલવાની ક્રિયા કરાવી શકાય કે નહિ? ઉ૦ મુખ્ય વૃતિઓ-જેણે જે વેગ વહન કર્યા હૈય, તેણેજ તેજ
ગેની પ્રવેશ નિવેશની ક્રિયા કરાવાય છે. પરંતુ તેમ ન હોય તે નજિક અનુગ દ્વારા ના ચગવાહી તમામ ગેમાં પિસાડવા કે નિકાલવાની ક્રિયા કરાવી શકે છે. કેમકે–પ્રવેશ નિવેશની ક્રિયાને વેગક્રિયા સાથે સંબંધ નથી, એવી પરંપરા પણ છે. પરંતુ તેણે વેગની સર્વ ક્રિયા કરાવવી કહ્યું નહિ. તે ૩
૧-૩૬ ૩૮૫ | પ્ર. ચાર દેવનિકામાં વિમાનના અધિપતિ દેવ સમ્યક દૃષ્ટિ
હોય? કે મિથ્યાદૃષ્ટિ હોય? *ઉ વિમાનના અધિપતિ પણે જે દેવ ઉપજે, તે સમ્યક દૃષ્ટિજ
હોય છે, કોઈ પણ કાળે મિથ્યાદૃષ્ટિ હેતું નથી. આ પ્રકારની અનાદિકાલની જગત વ્યવસ્થા છે, કેમકે વિમાનના અધિપતિ પણે ઉત્પન્ન થયેલ દેવ
कि मे पुव्वं करणिज्ज ? कि मे पच्छा करगिज्ज ? किं मे पुव्वं सेयं ? कि मे पच्छा सेयं ? किं मे पुवंपि पच्छावि हियाए सुहाए खेमाए निस्सेसाए आणुगामित्ताए भविस्सइ ?
મારે પહેલાં શું કરવા લાયક છે? અને પછી શું કરવા

Page #277

૧૫૦
લાયક છે? મારે પહેલું શું કલ્યાણકારી છે? અને પછી શું કલ્યાણકારી છે? મારે પહેલાં પણ અને પછી પણ હીતને માટે, ક્ષેમને માટે, કલ્યાણને માટે, અને સદા સાથે રહેવાને માટે શું થશે ?”
આ પ્રકારે રાયપાસેણીમાં બતાવેલ શુભ અધ્યવસાયવાળે થઈ વિચાર કરે છે, તેથી સમકિતિજ હોય છે. કેમકે–સમકિત વિના આ અધ્યવસાય હેય નહિ.
આ પ્રકાર રાયપાસેણીમાં સૂર્યાભદેવ સંબંધી હવાથી ચરિતાનુવાદ છે, તેથી તમામ અન્ય વિમાનના અધિપતિઓને કેવી રીતે આ પ્રકાર લાગુ પાડે છે?” આવી શંકા કરવી નહિ. કેમકે અન્ય ગ્રંમાં બીજો પ્રકાર બતાવેલ નથી. માટે સૂર્યાલ સિવાય બીજા વિમાનના અધિપતિપણે ઉત્પન્ન થનારને પણ તે પ્રકાર કહેવા ઉચિત છે, માટેજ-વિજયદેવના અધિકારમાં તેજ અધિકાર વિજય રાજધાનીમાં ઉત્પન્ન થયે કે તુરત વિજયદેવને આગમમાં બતાવ્યા છે, વળી વિમાન અધિપતિ દેવેનું મિથ્યાદૃષ્ટિપણું સ્વીકારીએ તે, સિદ્ધાયતનમાં રહેલી જિનપડિમા મિથ્યાદૃષ્ટિએ ગ્રહણ કરેલી થઈ જાય, તેથી પ્રતિમાનું ભાવ ગ્રામપણું બતાવ્યું છે, તે નાશ થઈ જાય, કેમકે-સમ્યદૃષ્ટિએ ગ્રહણ કરેલી જિનપ્રતિમા ભાવગ્રામ પણે સિદ્ધાંતમાં બતાવી છે, પણ મિથ્યાત્વીઓએ ગ્રહણ કરેલી નહિ. કેમકે– બૃહકલ્પ નિર્યુક્તિમાંકા સમાવિકો વહિના, જમવમાનો રિ
જે સમક્તિ દૃષ્ટિએ ગ્રહણ કરેલી જિનપ્રતિમા છે, તે ભાવગ્રામ કહેવાય છે, બીજી કહેવાતી નથી.

Page #278

૧૫૧ વળી બીજાએ વિમાનના અધિપતિ દેવોને મિથ્યાદાષ્ટ કહે છે, તે પ્રશ્ન પુછીએ કે
તે દેવે તીર્થકરની આશાતના વજે છે કે નહિ? જે વ છે, એમ કહે, તે તેઓનું મિથ્યાષ્ટિપણું દૂર ભાગી ગયું. કેમકે-“આશાતનાનું વર્જન સમકિતિને હૈય છે. આ વચનથી સમકિતિ ઠરે છે. अहो देवाण य सीलं विसयविसमोहिआविजिणभवने। अच्छरसाईहिं समं हासं कीलं च वज्जति ॥
અહે દેવોને કે આચાર છે? કે જિનભવનમાં અપ્સરાઓ સાથે વિષયરૂપ વિષે કરી મેહિત છતાં, હાસ્ય અને ક્રીડાઓ વર્ષ છે. આ આશાતનાને પરિહાર સિદ્ધાંતમાં કહેલું દેખાય છે, બીજે દેખાતું નથી. આ આચાર મિશ્ચાદૃષ્ટિને સ્વને પણ સંભવે નહિ, પરંતુ સમકિતિને સંભવે છે, માટે જ આશાતનાને વર્જનારા દેને વર્ણવાદઃ અરિહંતના વર્ણવાદની પેઠે સુલભ બોધિનું પણ કારણ થાય છે, એમ ઠાણુગમાં કહ્યું છે, કે__पंचहि जीवा सुलहबोहिताए कम्मं पकाति,अरहंताणं वणं वयमाणे, जाव विविकतवबंभचेराणं देवाणं वण्णं वयमाणे
પાંચ બાબતેઓ કરી છે સુલભ બેધિપણું મેળવે છે, તેમાં દેવોને વર્ણવાદ કહે છે. તેવા r art જયનાદેને વર્ણવાદ એટલે આચારની પ્રશંસા સુલભ બધિપણાનું કારણ થાય છે.
વળી કેટલાકે શંકા કરે છે, કે “મિથ્યાદૃષ્ટિ છતાં સ્થાનના મહામ્યથી આશાતના વર્જતા હશે.”
તે પણ ખોટું છે, કેમકે–મિથ્યાદૃષ્ટિએ આશાતના વજીને

Page #279

૫૨
બસુલભ બોધિપણાનું કારણ બાંધી શક્તા નથી, ક્લટા સમક્તિ વિરુદ્ધજ હૈય છે. - હવે બીજો પક્ષ કહે કે “આશાતન વજેતા નથી. તે તે પક્ષ ઉપેક્ષા કરવા લાયક છે. કેમકે-આગમમાં સિદ્ધાયતનની આશાતનાને પરિહારજ બતાવેલ છે જે સેવા देवीण य वाणिज्जाओ अच्चणिज्जाओ
ઘણું દેવદેવીઓને વંદનીક પૂજનીક છે એમ બતાવ્યું છે. તે આશાતના વર્જતા હોય તે જ ઘટે. વળી સિદ્ધાયતન તે દૂર રહે, પણ પોતાની સુધમ સભામાં માણવક ચૈત્યdભેમાં અરિહંત મહારાજની દાઢાવાળા ડાબલાઓ રહે છે. તેથી ત્યાં પણ દવે મૈથુન પ્રવૃત્તિ વિગેરેથી આશાતનાઓ કરતા નથી, તેથી સિદ્ધ થાય છે કે દેવને સુલભબોધિનું કારણભૂત આશાતનાનું વર્જન, સમક્તિ વિના ઘટતું નથી, માટે વિમાનના અધિપતિ દેવે સમક્તિવત્ત હોય છે.
વળી, બીજાઓ કલ્પના કરે છે કે-“વિમાનને અધિપતિ દેવ મિથ્યાદૃષ્ટિ છતાં જિનપ્રતિમાને પૂજે છે, તે દેવકની મર્યાદા છે, તેથી પૂજે છે. તે અધિપતિ દેવની અનુવૃત્તિથી તેમાં રહેલ બીજા મિથ્યાત્વી દે પણ પૂજા કરતા હૈ જોઈયે. એમ કેમ કલ્પના કરતા નથી? સમકિતિ દેવે તે “આ પૂજા મેક્ષને માટે થશે” એ બુદ્ધિએ પૂજા કરે છે, જો બધા દેવો પૂજા કરતા હોય, તો-સૂત્રમાં ઘેલિ રેવા દે તેવી જ કાળજે-સર્વ દેવ દેવીઓને અર્ચનીક એવી પાડરચના હેત, પણ તેમ નથી. પણ જળ સેવા જેવી -“બહુ દેવદેવીઓને અર્ચનીક છે” એવો પાઠ છે. તેથી નક્કી થાય છે કે જે સમકિતદૃષ્ટિ દેવે જ છે, તે તે જિનપ્રતિમાને પૂજે છે.

Page #280

૧૫૭
અમે નણણે કરી સ્તવે છે, એમ બુદ્ધિમાને એ વિચારી લેવું. વળી કેટલાક વિકલ્પ કરે છે કે –
एवं खल देवाणुपिआण अंतेवासी तीसए नाम अणगारे छटुंछठेग जाव सकरस देविंदस्स देवरण्णो सामागिया देवा के महिोड्या ॥
આ પ્રકારે આપના શિષ્ય તીષ્યક અણગાર છઠછઠ તપે કરી સામાનિક દેવ થયાઃ ઈત્યાદિઃ યાવત શUદ્રના સામાનિક દેવો કેવા મહર્થિક હોય?
આ પ્રકારે ભગવતી ત્રીજા શતકના પહેલા ઉદ્દેશામાં શક્રદ્રના સામાનિક દેવેની ઉત્પત્તિ પોતપોતાના વિમાનમાં કહી. અને વિમાનનું અધિપતિપણું બતાવ્યું. તેથી સર્વ સામાનિક દે વિમાનના અધિપતિ કહ્યા, તેથી તેમાં રહેલ સંગમક દેવ પણ વિમાન અધિપતિજ થઈ જશે, અને તે તે અભવ્ય હોવાથી જરૂર મિથ્યાદૃષ્ટિ જ છે. તેથી સર્વ વિમાનના અધિપતિઓ સમકિતિજ હૈય, એમ કેમ કહી શકાય?”
આમ જે બોલે છે–તે પણ રૂડું નથી. કેમકે પ્રવચનને અભિપ્રાય તેઓએ જા નથી. કેમકે સધરિ વિનાસિ. આ પાઠના બેલે કરી વિમાનનું અધિપતિપણું સામાનિક દેવેનું ઠરી શકશે નહિ, કેમકે તે પાઠ તે વિમાનનું અધિપતિપણું ન હોય તેવા સ્થલે પણ દેખાય છે. જેમકે-જ્ઞાતાધર્મ કથામાં કાલીદેવીની કાલાવતંસક વિમાનમાં ઉત્પત્તિ બતાવી છે. અને સૂરપ્રભાદેવીની સૂરપ્રભ વિમાનમાં કહી છે. યાવત પદ્માદેવીની સૈધર્મ કલ્પમાં પદ્માવતંસક વિમાનમાં કહી છે, અને ઈશાન દેવલેકમાં કૃષ્ણાવસંતક વિમાનમાં

Page #281

૧૫૪ .
કષ્ણુદેવીની કહી છે. અને સિદ્ધાંતમાં દેવીને ભવન અને વિમાને કહ્યા નથી. અપરિગ્રહિત દેવીઓને જ કહ્યા છે.
હવે ભાવાર્થ એ થયો કે–જેમ દેવીઓને જુદા વિમાન હતા નથી, પરંતુ મૂલ વિમાન સંબંધીને એક ભાગ, જે પોતાની ઉત્પત્તિને વેગૃહોય છે તેને વિમાનપણે જણાવ્યું. તેવી રીતે સામાનિક દેવેને પણ શકવિમાન સંબંધીને તેની પ્રભુતાએ કરી નિયમિત કરેલે એક ભાગ તેના વિમાનપણે કહેવાય. તેમાં દૂષણ આવતું નથી.
વળી જિનેશ્વરને જન્મ ઓચ્છવ વિગેરેમાં શક્રઇદ્રનું સિંહાસન અને તેની અગમહિષીઓના સિંહાસને જેમ મૂકાય છે, તેમ તેઓને લાયક સામાનિક દેવના સિંહાસન પણ મંડાય છે. તે ઉપરની બાબતને વ્યક્ત કરે છે. વળી, જે તે સામાનિક શક્કવિમાનમાં વસવાવાળા ન હોય, તો તેઓના સિંહાસન શક્રવિમાનમાં જે માંડવામાં આવે છે, તે કેમ બને? આ પણ પિતાની બુદ્ધિએ વિચારી લેવું. તેથી સતિ વિશાળ આ પાઠ જોઈને તે બાબત મુંઝાવું નહિ. માટે વિમાનના અધિપતિ દેવે સમકિતી હેય છે, આ બાબત આગમ પ્રમાણથી સિદ્ધ થયેલી છે, અને આગમની યુકિતથી પણ સિદ્ધ થાય છે, તેથી તે પ્રમાણ કરવી જ.
વળી પંચ વસ્તુમાં કહ્યું છે કે –“ તેવી રીતે વ્યાખ્યાન કરવું કે-જેમ જેમ તેને બંધ થાય. આગમ સંબંધી બાબત આગામે કરી પુષ્ટ કરવી, અને યુકિત ગયે હૈય, તે યુકિતથી જણાવવી.
વળી, વિશેષ સમજવાનું એ છે કે–ચંદ્રવિમાનમાં ચંદ્રક ઉત્પન્ન થાય છે, અને તેના સામાનિક દેવે આત્મરક્ષક દે વિગેરે

Page #282

૫૫
પણ તેમાં ઉત્પન્ન થાય છે. આ વાત ચન્નત્તિના અઢારમા પાહુડાની ટીકાના છેડાના ભાગમાં છે. માટે સંગમક દેવ જુદા વિમાનના અધિપતિ નથી, એમ નિર્ણય થઈ શકે છે. માટે વિમાનના અધિપતિ દેવા-સમકિતીજ છે, તે વ્યવસ્થિત થાય છે. II ૩–૧–૩૭ ॥ ૩૮૬ ॥
'
પ્ર૦ સમવસરણમાં પુષ્પો વૈક્રિય હોય ? કે ઔદારિક હાય ? ઉ॰ સમવસરણમાં ફુલો પાથરવામાં આવે, તે વૈક્રિય હાય છે, અને જલઃ સ્થલઃ થકી ઉપજેલા ઔદારિક પણ હાય છે, એમ સમવાયાંગ સૂત્રની ટીકા વિગેરેમાં કહ્યું છે, તે જાણવું.
॥ ૩–૧–૩૮ ॥ ૩૮૭ ||
પ્ર॰ પાંચ વિગયા ત્યાગ હાય, તેને ગાળ ભેળવેલું ચુરમુ. બે ઘડી પછી કહ્યું કે નહિ ?
*
ઉ૰ પાંચ વિગયના ત્યાગીને ગોળ ભેળવેલુ' ચુરમુ તે આખા દિવસ પે નહિ. ॥ ૩–૧–૩૯ ૫૩૮૮ ॥
૫૦ વિકલેન્દ્રિય જીવો મરી મનુષ્ય થઈને મેક્ષે જાય ? કે નહિ ? ઉપેાતાના ભવથી ચ્યવી વિકલેન્દ્રિય જીવા મનુષ્ય થઇ મેાક્ષે જાય નહિ, પણ “ સર્વ વિરતિ પામી શકે.” એમ સંગ્રહણી ટીકા વિગેરેમાં કહ્યું છે. ॥ ૩–૧–૪ ॥ ૩૮૯ ॥
-
પ્ર૦ સાધુની પેઠે સાધ્વીને ચારણ શ્રમણલબ્ધિ હાય? કે નહિ? ઉ ચારણલબ્ધિઃ સાવીને ન હોય, કેમકે લબ્ધિસ્તાત્રમાં અને દશાશ્રુતસ્કંધમાં તે લબ્ધિના નિષેધ સ્ત્રીઓને કહ્યા છે॥૩– ૧–૪૧ ॥ ૩૯૦ ||
મ૰ પાંચ નિધામાંના સાધુઃ આહારક શરીર કાણુ બનાવી શકે ? ઉ॰ “ કાયકુશીલ નિથા આહારક શરીર કરી શકે,
!! એમ

Page #283

૧૫૬
ભગવતી 'ટીકામાં પચીસમા શતકમાં તથા પનિગ્રંથી મકરણની અવમૂર્ણિમાં કહ્યું છે ॥ ૩-૧-૪૨ ॥૩૮૧ ॥ ૫૦ પાંચમા આરામાં પક્ષિઓનું આયુષુ કેટલું હોય? ७० मणुआउ सम गयोइ हयाइ चउरंस जाइ अहंसा गोमहिसुखराई पर्णस साणाइ दसमंसा ॥ ४२ ॥ इच्चाइ तिरिच्छावि पायं सचारएस सारिच्छं ।
""
મનુષ્યના આયુષ્ય જેટલું હાથી વિગેરેનું આયુષ્ય હોય છે, ધોડા વિગેરેનું ચાથા ભાગનું હાય, બકરી વિગેરેને આઠમા ભાગ હાય. ગાયઃ ભેસઃ ઉંટઃ ગધેડાઃ વિગેરેને પાંચમા ભાગ હાય, અને કુતરા વિગેરેને દશમા ભાગ હૈાય. ઈત્યાદિક તિય ચાને પણ પ્રાચે તમામ આરામાં સરખાપણું છે. ” એમ વીર જય સેહર નામના ક્ષેત્ર સમાસની ટીકામાં અને કાલસતિમાં પણ તેજ પ્રકારે કહ્યું છે.
માટે પાંચમા આરામાં પણ પક્ષીઓનું આયુષ્ય મનુષ્ય આદિની અપેક્ષાએ હીન સભવે છે. પરંતુ, કાઈ ઠેકાણે નામપૂર્વ ક ચાથા ભાગ વિગેરેના નિશ્ચય બતાવ્યા નથી॥ ૩-૧-૪૩
॥ ૩૮૨ ॥
પ્ર॰ પક્ષી ધામાસિક અને સંવત્સરીના ખામણાઃ અને તાઃ પછીથી કેટલા દીવસ સુધી કરવા કહ્યું ? ခြံဝ
૦ ખામણાઃ અને તાઃ પક્ખીના બીજ સુધી, ચામાસીના પાંચમ સુધી, અને સ’વચ્છરીના દશમ સુધી, પર’પરાથી રવા કલ્પે છે. વળી પક્ષી વિગેરેની પહેલાં પણ શક્તિ મુજબ તેના તા કારણ પડયે કરી લેવા હાય, તેા કરી શકાય છે. એમ પણ માન્યતા સ્વીકારવીઃ ॥ ૩-૧-૪૪ ॥ ૩૮૩ ॥
પ્ર૦ ચંદ્રના પ્રકાશમાં દીવા વિગેરેની ઉઇ લાગે ? કે નહિ ? ઉ॰ શરીર ઉપર ચંદ્રમાના પ્રકાશ પડતા હોય, તે દીવા વિગેરેની

Page #284

૧૫૭
ઉજજોઈ લાગતી નથીઃ પણ ન પડતો હોય, તે લાગે છે. એમ પરંપરા છે. તેમજ ખરતરકૃત સંદેહ દેલાવલી ગ્રંથમાં પણ
તેમજ કહ્યું છે . ૩–૧–૪પ + ૩૯૪ I પ્ર. શ્રાવકોને ત્રિફલાના પાણીને વપરાશ ક્યા ગ્રંથમાં કહ્યું છે? ઉ, નિશીથ ભાષ્યમાં
તુવર મ પ. આ ગાથાની ચૂર્ણિમાં तुवरीफला हरितक्यादयः
“તુવરફલે એટલે હરડે વિગેરે” ઈત્યાદિક કહેલ હેવાથી ત્રિફલા મિશ્રિત પાણિ ફાસુ એટલે નિર્જીવ હોય છે . ૩
૧-૪૬ / ૩૯૫ / પ્રહ “ આજન્મ બ્રહ્મચારી વિજયશેઠ અને વિજયા શેઠાણીને
ભક્તિપૂર્વક ભજન વિગેરે કરાવવામાં આવે, તે રાશી હજાર સાધુઓને પડિલાભવા જેટલું પુણ્ય થાય છેઆવા અક્ષર કયા ગ્રંથમાં છે? અને તે કયા તીર્થકરના વારામાં
થયા? તે સ્પષ્ટ જણાવવા કૃપા કરશો. ઉ. આ સંબંધ પ્રવાહથી ચાલ્યા આવતે સાંભળે છે, પણ બીજી
પ્રકારે તે આ પ્રમાણે છે –“ વસન્તપુર નગરમાં શિવંકર શેઠ શ્રી ધર્મદાસસૂરીશ્વર પાસે હર્ષપૂર્વક કહે છે કેમારે એક લાખ સાધર્મિક ભાઈને ભેજન કરાવવાને મનેરહ્યું છે. પરંતુ, શું કરું કે તેટલું ધન મારી પાસે નથી ” ગુરુમહારાજે તેને કહ્યું કે “તું ભરૂચમાં મુનિ સુવ્રત સ્વામિજીને વંદન કરવા જાય ત્યાં જિનદાસ નામને શ્રાવકા અને સુહાગદેવી નામની તેની સ્ત્રી શ્રાવિક છે તે બન્નેનું વસ્ત્ર ભેજનઃ અલંકાર વિગેરેથી વાત્સલ્ય કરવામાં આવે, તે લાખ સાધર્મિક ભાઈઓની ભક્તિ કર્યા જેટલું પુણ્ય થશે.” આ

Page #285

૧૫૮ સાંભળી શિવંકર શેઠે તેમ કહ્યું, એટલે સુહાગદેવી સહિત જિન્દાસની ભક્તિ કરી. પછીથી ચિટામાં જઈ પૂછવા લાગ્યું કે “પુણ્યશાલિ જિનદાસ શ્રાવક ખરેખર શ્રાવક છે? કે કમ્પટી શ્રાવક છે? ” લેકેએ તેને કહ્યું કે હે ભાઈ! તેને વૃત્તાંત તું સાંભળ-જિનદાસજ્યારે સાત વરસની ઉમ્મરના હતા ત્યારે શીલપદેશ માલાનું વ્યાખ્યાન તેણે ગુરુ પાસે સાંભવ્યું હતું. તેથી વૈરાગ્યરંગથી એકાંતર એટલે “ એક દિવસ બ્રહ્મચર્ય પાળવું અને બીજો દિવસ છુટે.” એમ જીદગીનું બ્રહ્મચર્ય તેણે અંગીકાર કર્યું અને સુહાગદેવોએ પણ સાધવી પાસે એકાન્તર બ્રહ્મચર્યવ્રત લીધું હતું. ભવિતવ્યતાના ગે આ બંનેયનું સગપણ થયું, અને વિવાહ થયે તેથી જિનદાસને જે દીવસ મોકળો છે, તે દીવસે સુહાગદેવીને બ્રહ્મચર્ય વ્રત છે, અને સુહાગદેવીને જે દિવસ નેકળે છે, તે દીવસે જિનદાસને વ્રત છે. તેથી તે બંનેય જણાએ ગુરુ પાસે જાવજીવ બ્રહ્મચર્ય વ્રત લીધું” આ હકીકત સાંભળી શિવંકર શેઠ આશ્ચર્ય પામી અનુદન કરવા લાગ્યા. આ બાબત ઉપદેશતરંગિણી તથા ઉપદેશ રસાલગ્રંથમાં કહી છે. તેને અનુસાર જિનદાસને પડિલાવામાં લાખ સાધમિકની ભક્તિ કર્યા જેટલું પુણ્ય થાય છે.” એમ પાઠ છે.
I ૩–૧-૪૭ ૩૯૬ પ્ર. પ્રભાતે ગીતાર્થ મહારાજા સ્વાધ્યાય કરે, તે સાંભળવા શ્રાવકે
આવે, તે સઝાય કરું એ આદેશ માગે? કે સક્ઝાય
સાંભળું? એ આદેશ માગે? ઉ. પ્રભાતે સ્વાધ્યાય સાંભળવા આવેલ શ્રાવકે સ્વાધ્યાય કરું?
એ આદેશ માગે. એવી વૃદ્ધ પરંપરા છે. ૩–૧–૪૮૩૯ળા

Page #286

૧૫૯
૫૦ ગણિવરા પાસે શ્રાવક શ્રાવિકાઃ પાસડુ ઉચ્ચરવાના આદેશ માગે, તે તેઓ આદેશ આપવા રોકાય ? કે નહિ ?
ઉ૰ ઉપધાન વિગેરે વિશેષ ક્રિયા વિના ગણિવરી આદેશ આપવા રોકાય નહિ, શ્રાવકઃ શ્રાવિકાઓઃ સામાન્ય સાધુ પાસે આદેશ માગીને પાસડુની ક્રિયા કરી શકે છે. એમ વૃદ્ધ પર પરા છે
૩–૧–૪૮ ॥ ૩૯૮ ॥
૫૦ ૫૦ કેવળ ભગવતાએ જે જીવાનું જે કાળમાં મેાક્ષગમન જોયું છે, તે જીવો તેજ કાલમાં મોક્ષે જાય ? કે નહિ ? કેટલાકેા કહે છે કે‘‘ પુણ્ય અને પાપ કરતાં જીવાની કાળસ્થિતિની હાનિ અને વૃદ્ધિ થાય છે, તે બરાબર છે?
ઉ॰ કેવળઓએ જે કાળમાં જે જીવાનું મોક્ષે જવું જોયુ છે, તે જીવા તેજ કાલે મેાક્ષે જાય છે. કેમકે-કેવળી ભગવતે તે જીવાની તમામ સામગ્રી પણ સાથે જોયલી હાય છે, તેથી આમાં કેાઈ પણ જાતની શંકા કરવી નહિ || ૩-૧-૫૦ ॥ ૩૯૯ ॥ પ્ર૦ સાંઝના પ્રતિક્રમણમાં છ આવશ્યક અધ્યયના કયા ગણાય? ३० संपूर्ण नवकारः करेमि भंते सामाइअं थी भांडी अप्पाणं
વોસિરામિ સુધી સામાયિક અધ્યયન છે. અને હોસ ઉજ્જ્ઞોમન્દ્રથી માંડી વિદ્યા સિદ્ધિમમ ફિરંતુ સુધી ચાવિસત્થા અધ્યયન છે, અને વાંદણા અપાય, તે ત્રીજી વંદનક અધ્યયન છે, અને ચત્તા મંનરું. રૂચ્છામિ ઃિकमि जोमे देवसिओ, इच्छामि प० इरियावहिआओ ફામિ દિમિડ ગામ વિજ્ઞા॰ ઇત્યાદિક ચાલ્યુ પડિમણું અધ્યયન છેઃ અને ફચ્છામિ ટાઈમ જ્ઞાઽGito तस्स उत्तरी अन्नत्थकससिअंगं० सवलोओ अरिहंत चेइआणं० पुक्खरवरदी० सिद्वाणं वृद्वाणं० बेआव

Page #287

च्चगराणं० इच्छामि रखमासमणो अब्भुटिओमि अब्धि तर देवसि खामे० इच्छामि खामासमणो । पिच જે કરે ઈત્યાદિક પાંચમું કાઉસ્સગ અધ્યયન છે. અને उ.गे सुरे नमुक्कारसहियं पच्चक्खामि त्या सर्व પચ્ચકખાણ સૂત્ર છઠ્ઠ પચ્ચખાણ અધ્યયન છે. આ પ્રમાણે પ્રતિક્રમણમાં છ આવશ્યક સૂત્ર પરંપરાથી જાણવા | ૩–૧–૫૧ / ૪૦ | પ્ર. છ આવશ્યક અધ્યયનના મૂલસૂત્ર ગણધરમહારાજે રચેલા છે?
કે કોઈ બીજાએ રચેલા છે? ઉ છ આવશ્યક સૂત્રો ગણધર મહારાજાએ રચેલા સંભવે છે. કેમકે
વંદારવૃત્તિમાં સિદ્ધ પુi ની “ત્રણ ગાથાઓ ગણધર મહારાજએ રચેલી છે, ” તેમ કહ્યું છે.
તેમજ પખીસૂત્રમાં તો તે શરીરમાં ના સર્વ આલાવાઓના સામાન્ય કરી એકકર્તા દેખાય છે. અને આવશ્યક સૂત્ર છે તે ભૂલ સૂત્ર છે. અને મૂલ સૂત્રે તે આગમ છે, તેથી ગણધર મહારાજાએ બનાવેલ છે, એમ સિદ્ધ થાય છે. તેમજ સકલ સિદ્ધાંત ગ્રંથોની ટીપણીમાં પરાવરળિ–શૂર-મૂત્રાળિસુધખાવનિતાનિ એમ લખ્યું છે. તથા સૂત્રોમાં સામારૂચારૂં રિસર્ચના ગરિ “સામાયિક વિગેરે અગ્યાર અંગો ભણે છે” ઈત્યાદિક કહ્યું છે.
તેથી ગણધરક્ત જાણવા. . ૩–૧–૫ર ા ૪૦૧ . પ્ર. શહેરમાં રહેલા વૃદ્ધ અને લધુ ગીતાર્થોએ પરામાં શયા
તરઘર કર્યું હોય, તો પરામાં રહેલ ગીતાર્થોએ શય્યાતરના ઘરથી આહાર વિગેરે વહેરવું કહ્યું? કે નહિ? તથા પરામાં રહેલ ગીતાર્થોએ નગરનું ઘર શય્યાતર કર્યું હોય, તે નગરના ગીતાર્થોએ તે ઘરે આહારાદિ લેવું કલ્પે? કે નહિ? તેમજ

Page #288

ત્રણ ગાઉની અંદર વૃદ્ધ ગીતાર્થોએ શય્યાતર ઘર કર્યું હોય? - તે ઘર બધાએએ વર્જવું જોઈયે? કે નહિ? ઉ. નગરના ગીતાર્થોએ પરામાં શય્યાતર ઘર કર્યું હોય, તે ઘરે નગર
તથા પરાના ગીતાએ આહાર વિગેરે લેવાય નહિ. અને પરામાં રહેલ ગીતાર્થોએ નગરનું ઘર શય્યાતર કર્યું હોય, તે ઘરે નગર તથા પરાના ગીતાર્થોએ આહાર વિગેરે લેવાય નહિ. પણ પરપર તે ઘર જણાવવું જોઈએ. તેમજ વૃદ્ધ ગીતાર્થ પુરુષે કરેલું શય્યાતર ઘર ત્રણ ગાઉ સુધી મુખ્ય વૃત્તિએ સર્વ સાધુઓએ વર્જવું જોઈએ. પણ હાલમાં તે વિધિ સચવાતે નથી, તે પણ જાણવામાં આવે, તો સાચવે. એમ પરંપરા છે.
વળી, જ્યાં રાત્રિવાસે રહી તે સ્થાનથી જે વેળાએ વિહાર કર્યો હોય, તે વેળાથી બીજા દીવસની તેટલી વેળા થઈ ગયા બાદ તે શય્યાતર ગણાતું નથી. એમ આવશ્યક ટીપ્પણમાં
કહ્યું છે. તે જાણવું ૩–૧–૫૩ / ૪૦૨ . પ્ર. સામયિકઃ પિસહઃ વિનાને શ્રાવક સ્થાપનાચાર્યને પડિલેહે
તે, પડિલેહણા પડિલેહાજી! એ આદેશ માંગી પતિ
લેહે કે નહિ? ઉ. મકળે શ્રાવક પડિલેહણાને પહેલે આદેશ માગી, મુહપત્તિ
પડિલેહી, હૈતીયું બદલી, સ્થાપનાચાર્યનું પડિલેહણ કરે છે, પણ સામાયિક પસહ સિવાય પડિલેહણ પડિલેહાજી.
એ આદેશ માગે નહિ. એમ પરંપરા છે ૩-૧–૫૪૪૦૩ પ્ર. ગુરુએ હાની દીક્ષા આપ્યા બાદ, અને વડી દીક્ષા થયા પહેલાં
ગવહન કર્યા હેય, તે સાધુ પડિમણ માંડલીમાં અતિચાર વિગેરે સૂત્રો કહી શકે? કે નહિ?

Page #289

૧૬૨
ઉ॰ વડી દીક્ષા થયા પહેલાં સાધુને માંડલીમાં અતિચાર વિગેરે સૂત્રેા કહેવા ક૨ે નહિ. એમ પર’પરા છે ॥ ૩-૧-૫૫ ॥ ૪૦૪ ॥ મુખમાં પેસતાં ચઉદ સ્વમ દેખે?
પ્ર॰ તમામ તી કરીની માતા કે કેટલાક દેખે ?
ઉ॰ તમામ તીર્થંકરાની માતાએ મુખમાં પેસતા ચઉદે સ્વપ્નાને દેખે છેઃ એમ સમ્યકત્વ રહસ્યની ટીકામાં પ્રવિયો મુવામ્બુને આ વાક્યથી કહ્યું છેઃ હેમચંદ્રસૂરિષ્કૃત વીરચરિત્રમાં પણ તેમજ કહ્યું છે. તેમજ હારિભદ્રી ટીકામાં “દેવાન દાએ પેસતાં અને નીકળતાં સ્વપ્ના જોયાઃ અને ત્રિશલાએ પેસતાં જોયાઃ ” એમ કહ્યું છે. તથા અચિરામાતા ચદ્દ સ્વપ્નાને મુખમાં પેસતા જુએ છે. ” એમ વેશ્મરત્ન શાંતિનાથ ચરિત્રમાં કહ્યું છેઃ તેથી ચન્દે સ્વમા મુખમાં પેસતા જુએ છે. ॥ ૩-૧-૫૬ || ૪૦૫ ||
પ્ર૦ સિદ્ધેાને જ્ઞાનઃ દનઃ ચારિત્ર અને વીઃ અનન્તુ કહ્યું છે, તે કેવી રીતે ઘટે ? કેમ કે તેઓને ભિન્ન ભિન્ન એકેકના સદ્ભાવ છે, માટે તે બાબત સ્પષ્ટ પ્રસાદિત કરશે ?
ઉ॰ જ્ઞાન વગેરેને આવરણ કરનાર અનન્તા કર્મ પુદ્ગલાના ક્ષય થવાથી તે જ્ઞાન વિગેરેનું અનન્તપણું બરાબર છે જ. કેમકે—જ્ઞાન વિગેરે ભાવા છે. પ્રાણ રહિત જીવ પણ તેથી જીવે છે, માટે નિરંતર સર્વ જીવતુ જીવપણું જ્ઞાનાદિથી છે. અને જ્ઞાનાવરણના ક્ષય થવાથી, અનન્તુજ્ઞાન સિદ્ધુને હાય છે, દર્શોનાવરણીય ક્ષયથી અનન્તુ દર્શન, અને માહનાક્ષયથી શુદ્ધ ક્ષાયિક સમ્યકત્વઃ અને ચારિત્રઃ પ્રાપ્ત થાય છેઃ વેદનીય અને અતરાયકનો ક્ષય થવાથી અનન્તુ સુખઃ અનન્તુ વીઃ પ્રાપ્ત ચાય છે, અને આયુષના ક્ષયથી, અક્ષયસ્થિતિ અનન્તી

Page #290

૧૬૩
પામે છે અને નામ ગોત્રના ક્ષયથી અનન્ત અમૂર્તપણું અને અનન્તી અવગાહના પ્રાપ્ત થાય છે. એમ સ્પષ્ટપણે દરેકનું
અનન્તપણું કહેલ છે . ૩–૧–પ૭ ૪૦૬ . મક ઉવવાઈ સૂત્રમાં ઉત્તરે આ પદની વ્યાખ્યામાં
“સાધુઓ પર્યાષિત વાલા ચણા વિગેરે વાપરે છે.” એમ
કહ્યું છે તે તેમાં પર્યેષિત શબ્દને શું અર્થ કરે? ઉ સવારે રાંધેલ વાલ ચણા વિગેરે કઠોળ મધ્યાન્હ વિગેરે વખતે
ઠંડા નીરસ અને નાશ પામેલા બની જાય તેને પ્રષિત કહેવાય છે. કલ્પભાષ્યમાં કહ્યું કે–
નિવામાફ, પર રોડ વાવ–આ ટીકામાં વાવડ્યું એટલે “વિનાશ પામેલ એમ કહ્યું છે. તેથી અંતાહાર વિગેરેમાં સર્વે ઠેકાણે પિતાને
કદાગ્રહ છોડી રૂડી રીતે અર્થ કરવા જોઈએ.૩–૧–૫૦૪૦૭ પ્ર. સગર ચક્રવર્તિના સાઠ હજાર પુત્રોને જુદી જુદી માતા
હતી ? કે એક માતા હતી ? ઉ, અજિતનાથ ચરિત્રમાં કહ્યું છે કે –“ચોસઠ હજાર સ્ત્રીઓએ
સહિત ચક્રવર્તિ રતિ સાગરમાં ચેલે દેવની પેઠે રમવા લાગે તેને અંતેકરીઓના ભંગ થકી થયેલ ગ્લાનિ–જેમ ૫શ્ચિમના પવનથી મુસાફરોને માર્ગજન્ય ખેદ દૂર થાય. તેમ સ્ત્રી રત્નના ભેગથી દૂર થઈ જાય છે. આ પ્રમાણે નિરંતર વૈષયિક સુખ જોગવતા તેને જલ્ડ વિગેરે સાઠ હજાર પુત્ર થયા. “આ લખાણથી ૬૦ હજાર પુત્રે ભિન્ન ભિન્ન માતાવાળા જણાય છે. અને ભેજચરિત્રમાં કહ્યું કે “સગર ચક્રવર્તિએ સિંહર્ષિ કેવલીને પૂછયું કે-“હે ભગવાન મારે પુત્ર થશે?” ત્યારે કહ્યું કે “એકી સાથે ૬૦ હજાર પુત્રો થશે.” ત્યારે ચક્રવર્તિએ પૂછયું કે-“કેવી રીતે?” મુનિએ કહ્યું કે “સમુદાયકર્મના

Page #291

વશથી થશે. આજ રાત્રિએ અધિષ્ઠાયક દેવ એક આંબાનું ફળ તમને આપશે, તે ફળ થોડું થોડું ૬૦ હજાર સ્ત્રીઓને આપવું, તેથી તમામને પુરો થશેઃ ” ચક્રવતિને તેમજ કરવાનું હતું. પણ રાજયના લેભથી એકલી પટ્ટરાણી જ તે ફલ ખાઈ ગઈ. તેથી દર જેવું તેણીનું પેટ થયું. પૂર્ણમાસ થયા, ત્યારે પ્રસવ થે, તે મંકડા જેવડા પુત્ર જનમ્યા. તેઓને ઘીમાં જળેલા રૂના પિલથી વધાર્યા. તેમાં પહેલો જહુનામા . આ લખાણથી સાઠેય હજારની એક માતા છે, અને ૬૦ હજાર એક પેટમાં સમાઈ ગયા, તે દેવશક્તિથી બન્યું. તેમ જણાય છે. | ૩–૧–૫૯ ૪૦૮ | પ્રવૈદ પૂર્તિઓઃ બે ઘડીમાં અવળા અને સવળા ચાદ
પૂર્વે ગણી નાંખે છે, તે મરણ માત્રથી ગણે છે? કે-વાણી
થકી ગણે છે? ઉ ચાદ પૂર્તિઓ બે ઘડીમાં ચાદ પૂર્વેને તાલ અને હેઠપુટના
સંગથી થતા શબ્દોએ કરી ગણે છે તે વાત પરિશિષ્ટ પર્વમાં કહેલ છે.
महाप्राणे हि निष्पन्ने कार्य कस्मिंश्चिदागते। सर्वपूर्वाणि गण्यन्ते सूत्रार्थाभ्यां मुहर्ततः ॥
મહાપ્રાણધ્યાન પૂરું થાય ત્યારે કેઈ કાર્ય આવી જાય, તે એક મુહુર્તમાં સૂત્ર અને અર્થે કરી ચાદ પૂર્વે ગણી શકાય છે, આ લબ્ધિ પણ કેટલાક ચાદપૂવીને હોય છે. પણ બધાને
હેતી નથી તે પણ જાણી લેવું . ૩-૧-૬૦ ૪૦૯ પ્ર સચિત્ત પાણી લાડવા વિગેરે, સચિત્તા અને વિકૃતિમાં
ગણાય કે દ્રવ્યમાં ગણાય ? ઉશ્રાધ્ધવિધિમાં “સચિત્ત અને વિકૃતિવર્જી ને, જે મુખમાં

Page #292

૧૬૫
નંખાય છે, તે દ્રવ્યમાં ગણાય છે.” આમ કહેલ હોવાથીઃ ફાસુપાણીઃ ઉન્હાણું ખાનું વણ વિગેરે અચિત્ત હોવાથી દ્રવ્યમાં તેની ગણતરી કરાય છે. તેમજ એક જ દ્રવ્યમાં પણ પિલી ભિત પિલીઃ લહઈ સાતપડીઃ ગડદા વિગેરેમાં ભિન્ન નામો અને ભિન્ન સે હોવાથી, તે બધાને જુદા જુદા દ્રવ્ય ગણાય છે. અફાસુ પાણી લાડવાદિક તે સચિત્ત વિકૃતિ મળે ગણાય છે. હાલમાં કેટલાકે તે દ્રવ્યની અંદર પણ ગણતરી કરતા દેખાય છે. વળી, રસને વાદ નહિ હેવાથી રૂપા વિગેરે ધાતુની સળી મુખમાં નાંખવામાં આવી જાય, તો
દ્રવ્યમાં ગણાતી નથી. || ૩-૧-૬૧ / ૪૧૦ || પ્ર. લેકે જિનકલ્પી મુનિને નગ્ન દેખે ? કે નહિ? ઉ૦ લે કે તેને નગ્ન દેખે છે. કેમકે શાસ્ત્રમાં “લજજાને જિતનાર
હૈય, તે જિનકલ્પ અંગીકાર કરે,” એમ કહ્યું છે. 3– (૧-૬૨ ૪૧૧ / પ્ર. ઓષધની રસસામગ્રીમાં વછનાગ વિગેરે નાખેલ હોય તે
અભક્ષ્ય થાય?કે નહિ? ઉ, ઓષધ વિગેરેમાં વછનાગ મંગિપરતઃ અહિફેનઃ વિગેરે નાખેલ
હોય, તે દવા નિમિત્તે ગ્રહણ કરાય, તે અભક્ષ્ય નથી પણ
કામદેવને નિમિત્તે ગ્રહણ કરે, તે અભક્ષ્ય છે.૩-૧-૬૩૪૧૨ા પ્રઅઢી દ્વીપમાં એક સમયમાં જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટથી કેટલા
તીર્થકરોને જન્માભિષેક થાય? અને કેટલા આરામાં જન્મા
ભિષેક થાય? ઉ. અઢી દ્વીપમાં જધન્યથી, એક સમયમાં પાંચ મેરુ ઉપર દશ
તીર્થકરોને ઈદ્રો જન્માભિષેક કરે છે. અને ઉત્કૃષ્ટથી ર૦ તીર્થકરોને અભિષેક કરે છે. તથા તે જન્માભિષેક: જઘન્યથી

Page #293

૧૬૬
१०
दष
ચાર આરામાં થાય છે, અને ઉત્કૃષ્ટથી પાંચ આરામાં થાય છે. એમ જણાય છે ॥ ૩–૧–૬૪॥ ૪૧૩ || પ્ર૦ ચક્રવર્તિ માગધ તીથ વિગેરેમાં કેટલા અદ્રેમ કરે છે? ઉ૦ માગધતૂપ-વરદામસ્તૂપ-પ્રભાસરૂપ-વૈતાઢ્ય દેવસાધન—તિમિસ્રદેવ—સાધન નિિવનમિ દેવસાધન—સિંધુદેવીસાધન— ચુલ્લહિમવત્ સાધન-ગ’ગાદેવીસાધન-નવનિધાનનું પ્રકટ થવામાં—અને અધ્યા નગરીના પ્રવેશમાં ચક્રવર્તિએ અનુક્રમે ૧૧ મા કરે છે. એમ જંબુઢીપપન્નત્તિ સૂત્રમાં છે. અને તીર્થંકર ચક્રવર્તિ અઠ્ઠમ કરતા પણ નથી, એમ શાંતિનાથ ચરિત્રમાં છે. તે જાણવુ, ॥ ૩–૧-૬૫॥ ૪૧૪॥ પ્ર૰ ચક્રિપશુ` પામ્યા પછી ફેર ચક્રિપશુ કેટલા કાળે પમાય ? ૬૦ જધન્યથી: અધિક સાગરોપમ કાળે પમાય, અને ઉત્કૃષ્ટથીઃ અનન્તા કાળે ફેર ચક્રવર્તિપણુ પામી શકાય. એમ ભગવતી સૂત્ર ૧૧ મા શતકમાં છે ॥૩–૧–૬૬ ॥ ૪૧૫ ॥
૫૦ કાઈક પુરુષઃ મરાતાં પસૈન્દ્રિય જીવને મૂકાવે, તે અભયદાન કહેવાય ? કે અનુક ંપાદાન કહેવાય ?
ઉ॰ તે અભયદાન કહેવાય છે. કેમકે “શ્રી શાંતિનાથ ભગવંતના જીવે પૂર્વ ભવમાં પારેવા મૂકાવ્યા, તે અભયદાન.” એમ પુષ્પ માલાની ટીકામાં કહ્યું છે ॥ ૩-૧-૬૭ ॥ ૪૧૬ |
પ્ર૦ ઉપધાન વહેવા વાળાને તપના દિવસમાં કલ્યાણક તીથિ આવે, તે તે તપે કરી સરે ? કે નહિ ?
ઉ માંધલા તપ હાવાથી,તે તપે કરી સરે છે, એમ જણાય છે. નહિંતર તેા, ચૌદશ વિગેરેમાં એકાસણુ કરીને આગળની કલ્યાતીથિ આરાધાય છે. ॥ ૩–૧–૬૮ ॥ ૪૧૭ ||
શુક

Page #294

૧૬૭
પ્ર. સર્વ નારદે મેક્ષમાં જાય?કે દેવલોકમાં પણ જાય? ઉ. નારદે મેક્ષમાં અને દેવલોકમાં જાય છે, એમ ત્રષિમંડલ
ટીકામાં કહ્યું છે. વળી તે પ્રથમ મિથ્યાત્વી હોય છે. પછી સમકિતી બને. એમ પણ તેમાં જ કહ્યું છે અને તેઓના નામો ભીમઃ મહાભીમ રૂદ્રમહારૂદ્રઃ કાલઃ મહાકાલ
ચતુર્મુખ નવમુખ અને ઉન્મુખ છે. 3–૧-૬૯૪૧૮ પ્ર“શ્રી વીરભગવાન સિંધુદેશમાં ગયા તે વખતે ૧૫૦
સાધુઓએ અણસણ કર્યું, ” એ પાઠ કયા ગ્રંથમાં છે? તે
જણાવવા કૃપા કરશો. ઉ, નિશીથ ચૂર્ણિમાં તે અક્ષર છે. તેમજ સંભળાય છે, કે
“કેવલઃ મનઃ પર્યવ અવધિ અને શ્રુતજ્ઞાનીઓ તળાવ કુવાદ વિગેરેનું કદાચ અચિત્ત થઈ ગયેલું પાણી જાણતા હોય, છતાં
અનવસ્થાદેષ નિવારવાને માટે વાપરે નહિ.” તેવી જ રીતે “વ. ધમાન સ્વામિએ શેવાલ વિનાનેઃ ત્રસ વિગેરે જીએ રહિતઃ નિર્મળ જળવાળે અને જેમાંથી તમામ જળના છ ચ્યવી ગયેલા હોવાથી અચિત્ત થયેલે પાણીને ધરે દેખે, છતાં ખુબજ તરસ્યા થયેલા પિતાના શિષ્યને તે જળ પીવાની આજ્ઞા કરી નહિ. અને અચિત્ત તલનું ભરેલું એક ગાડું દેખ્યું, છતાં અનવસ્થા નિવારવાને માટે વાપરવાની આજ્ઞા કરી નહિ. અને
શ્રુતજ્ઞાન પ્રમાણે વ્યવહારઃ સાધુસાધ્વી વિગેરેએ પાળે,” એમ શ્રુતજ્ઞાન પ્રમાણ તરીકે જણાવ્યું, ” એમ આચારાંગ સૂત્રના પ્રથમ અધ્યનના ત્રીજા ઉદેસાની ટીકામાં છે ! | ૩–૧-૭૦ ( ૪૧૯ II પ્ર. અંધારે આહાર વાપરવામાં દોષ લાગે?કે નહિ ? ઉ૦ ઓઘનિર્યુક્તિમાં બતાવ્યું કે

Page #295

૧૬૮
जे चेव रयणिभोयणदोसा ते चैव संकडमुहंमि । जे चेव सकडमुहे ते दोसा अंधयारंमि ॥
“ જે દેષા રાત્રિભાજનના બતાવ્યા છે, તેજ દાષા સાંકડા પાત્રામાં વાપરવાથી થાય છે, અને જે દાષા સાંકડા મોઢાવાળા પાત્રામાં વાપરવાથી થાય છે. તેજ દાષા અધારે વાપરવાથી થાય છેઃ ”
આ કથનથી અધારે વાપરવાથી રાત્રિભાજન દોષ લાગે છે. એમ જણાય છે. ॥ ૩-૧-૭૧ ॥ ૪૨૦ ॥
66
પ્ર૦ બ્રાહ્મીઃ અને સુંદરીઃ પરણેલી હતી ? કે નહિ ? કેટલાક કહે છે કે- ભરતે સુંદરી સાથે વિવાહ કર્યાં હતા, અને બાહુબલીએ બ્રાહ્મી સાથે કર્યાં હતા.” તે બાહુબલી કાઉરસગ ધ્યાને રહ્યા, ત્યારે વર્ષને અંતે બ્રાહ્મી સુ દરીએ આવી. “ ભાઇ ! ગજથકી ઉતરી, ” એમ કેમ કહ્યું ?
ઉ 4
ભરત અને મહુબલીએ વિપરીતપણાએ લગ્ન કર્યું હતુ, ” એવા અક્ષરો આવશ્યક મલયગીરિ ટીકામાં છે, પણ તેઓએ “ ભાઇ ! ગજથકી ઉતરો ” એવું જે કહેલું, તે પૂર્વના ભાપણાના સંબંધથી. બન્ને એકઠી હોવાથી કહ્યું. માટે વ્યાજબીજ છે. ॥ ૪-૧-૭૨ ॥ ૪૨૧ ॥ મ તેજોએલેશ્યાના પુદ્દગલે સચિત્ત છે ? કે અચિત્ત છે ? ઉ લબ્ધિઃ પુદ્ગલરૂપ હાય નહિ, પણ શક્તિરૂપઢાય છે, પરંતુ જીવે તેજોલેશ્યાના પુદ્ગલા પોતાના જીવ પ્રદેશ સહિત મુખથી કાઢેલા છે, માટે જીવપ્રયાગથી નીકળેલા હોવાથી સચિત્ત જણાય છે. ॥ ૩–૧–૭૩ ॥ ૪૨૨ ॥
પ્ર॰ દેશવિરતિ અને સમકિતી: બારમે દેવલોકે જાય ? કે નહિ? ઉ॰ તે બન્નેય પણ ઉત્કૃષ્ટથી ખારમા દેવલોકે જાય છે, તેવા અક્ષર પન્નવણા સૂત્ર અને તેની ટીકામાં છે. ૩-૧-૭૪૪૨૩

Page #296

૧૯
પ્ર૦ સમકિત પામ્યા પછી જીવ કેટલાકાળે દેશવિરતિઃ અથવા સ
વિરતિઃ પામે ?
“ સમકિત પામ્યા પછી ૨ થી ૯ પલ્યોપમ સુધીની કર્મોની સ્થિતિ ધટે, ત્યારે દેશવિરતિ પામે છે. અને સંખ્યાતા સાગર
ን
પમ જેટલી કર્મની સ્થિતિ બૅટે; ત્યારે સર્વ વિરતિ પામી શકે છે. ” એમ. પ્રવચન સારાદ્ધારની ટીકામાં કહ્યું છે ॥ ૩
૧-૭૫ ॥ ૪૨૪ ॥
પ્ર॰ ગૃહસ્થાએ દહિઃ ચોખા વિગેરે સાથે એકમેક કર્યું હોય, તા તે દિવસે બીજા પહેારે નિવિયાનું થાય ? કે નહિ ? તેમજ દૂધ પણ રાંધેલા કુરીયા વિગેરે સાથે એકમેક કર્યું હોય; તે તે નિવિયાતું થાય ? કે નહિ ?
ઉ॰ કુરીયા સાથે એકમેક કરેલું દહિઃ કર બારૂપ થઇ જાય છે, તે બે ઘડી પછી નિવિયાતું થાય છે. અને જે દુધઃ અથવા દહિઃ યુદ્ધ વૃત્તિ પરંતુછે—આ ગાથા અનુસાર કુરાદિ મિશ્ર કરાય છે તે, ભાષ્યની અવસૂરિના વચનથી વાસી થઇને નિવિયાતું થાય છે. ।। ૩–૧-૭૬ ॥ ૪૨૫ ॥
પ્ર૦ મહાગિરિ અને સુહસ્તિ સ્વામી ના નામને પહેલા કયા કારણથી આ શબ્દ જોડાયા છે ?
ઉ॰ સ્થૂલભદ્રસ્વામીએ બેશિષ્ય કર્યાં, એક આ મહાગિરિજીઃ અને બીજા આ સુહસ્તિજીઃ
तौ हि यक्षार्यया बाल्यादपि मात्रेव - पालितौ ॥ इत्यार्योपपदौ जातौ महागिरि - सुहस्तिनौ ॥
તે બન્નેયને યક્ષા આર્યોએ આલપણાથી પણ માતાની જેમ પાળ્યા, તેથી તેમના નામ પહેલાં આ શબ્દ જોડાય છેઃ

Page #297

૧૭૦
આર્ય મહાગિરિ અને આર્ય સુહાસ્તિ સ્વામીજી કહેવાય
છે. એમ પરિશિષ્ટ પર્વમાં કહ્યું છે૩-૧-૭૭ ૪ર૬ . પ્ર. જેણે પંદર કર્માદાનનું પચ્ચકખાણ કર્યું હૈય; તે અનાજ,
નાલિએર વિગેરે ફળ, ગળી, હડતાળ, અને પશૂઓને વેપાર કરે, તો તેને નિયમને ભંગ થાય? કે નહિ? તથા સદાલપુત્ર
વિગેરે શ્રાવકને કર્માદાનો સંભવ છે? કે નિષેધ છે? ઉ૦ ધાન્ય વિગેરેનું જે પ્રમાણુ રાખ્યું હોય, તેના ઉપરાંત જો વેપાર
કરે, તે ભંગ થાય છે. નહિંતર થતું નથી. તેમજ સદ્દાલપુત્ર વિગેરે શ્રાવકોનું પરિમિતપણું હોવાથી અંગારા વિગેરે કર્મ કરે છે, છતાં તેની કમાન સંજ્ઞા નથી એમ વૃધ્ધપુરુષનું વચન
છે . ૩-૧-૭૮ ૫ ૪ર૭ | પ્ર. ઉપવાસી શ્રાવક સાંજે સામાયિક ઉચ્ચરી મુહપત્તિ પડિલેહી
પચ્ચખાણ કરે? કે બીજી રીતે કરે ? જે મુહપત્તિ પડિલેહી
કરતા હોય, તે વાંદણ દેવાને નિષેધ કરે છે, તે શાથી? ઉ૦ સામાચારી વિગેરે ગ્રંથમાં “જન કર્યું હોય, તે વાંદણાં
દીધા પછી પચ્ચકખાણ કરવું, એવા અક્ષરે છે. પણ ઉપવાસના દિવસે વાંદણ દીધા પછી પચ્ચખાણ કરવું, તે વિધિ નથી, પરંતુ મુહપત્તિ તો પડિલેહવી જોઈએ. કેમકે તેના વિના પચ્ચખાણ કરવું કહ્યું નહિ એવી સામાચારી છે. તેમજ
ઉપધાનમાં પણ તેમજ કરાય છે તે ૩-૧-૭૯ ૪૨૮ પ્ર. પ્રતિવાસુદેવની માતા કેટલા સ્વમ દેખે ? ઉ. તે ત્રણ સ્વમા દેખે છે, અજીતસિંહ સૂરિ કૃત શાંતિનાથ
ચરિત્રના છઠા પ્રસ્તાવમાં કહ્યું, કેप्रत्यचक्रिणां त्रीश्चान्येषामुत्तमजन्मिनाम् ।

Page #298

૧૭૧
“પ્રતિવાસુદેવની માતા ત્રણ સ્વમ જીવે, અનેબીજા ઉત્તમ જન્મવાળાની માતા એક એક સ્વમ આ ચાદમાંથી જુએ ''
તેજ પ્રકારે, સપ્રતિશત સ્થાનક ગ્રંથમાં પણ છે. વળી તે ગજ: કુંભ: અને વૃષભઃ એ ત્રણને જીવે છે. તે પરંપરાથી જાણવું ॥ ૩–૧–૮૦ ॥ ૪૨૯ ॥
૫૦ સ્વયં બુદ્ધઃ અને પ્રત્યેક્યુદ્ધઃ નગ્ન હેાય ? કે નહિ ? ઉ॰ સ્વયંબુદ્ધને પાત્રા વિગેરે બાર પ્રકારના ઉપધિ હોય છે, તે બતાવે છે-પાત્રા-પાત્રાનુંબંધનઃ નીચેના ગુચ્છઃ પુ જણી: પડલાઃ રજસ્ત્રાણઃ ગુચ્છઃ આ સાત પાત્રના ઉપકરણાઃ અને ત્રણ કપડાઃ આધોઃ મુહપત્તિઃ એમ બાર થયા અને પ્રત્યેક બુદ્ધને તા જધન્યથી, આધાઃ અને મુહપત્તિઃ એમ બે પ્રકારના હાય. અને ઉત્કૃષ્ટથી, પાત્રાના સાત ઉપકરણાઃ આધક અને મુહપત્તિઃ એમ નવપ્રકારના હોય છે. એમ પક્ષીસૂત્રની માટી ટીકામાં કહ્યું છે. આ કથન મુજબ સ્વયં બુદ્ધઃ અને પ્રત્યેકબુદ્ધઃ ચેાલપટ્ટો નહિ હૈાવાથી, કપડા છતાં પણ નગ્નજ જણાય છે.
॥ ૩-૧-૮૧ || ૪૩૦ ||
પ્ર॰ આચારાંગ સૂત્રના અઢાર હજાર પદો છે, તેમાં એક પદનું પ્રમાણ કેટલુ હાય ?
ઉ॰ પહેલુ આચારાંગઃ અઢાર હજાર પદવાળુ, તેથી ખમણા અમણા પ્રમાણવાળા બાકીના અંગો છે. આ પ્રકારે અગીઆરે અંગોની કુલપદ સંખ્યા ત્રણ કરોડઃઅડસઠ લાખઃ અને છેતાલીશ હજાર છે. તેમાં એક પદ્મનું પ્રમાણ ૫૧૦૮૮૬૮૪૦ આટલા શ્લૉકા અને અડાવીશ અક્ષરા હેાય છે, એમ અનુયાગદ્વારની ટીકામાં છે ॥ ૩–૧-૮૨ ॥ ૪૩૧ ॥

Page #299

૧૭ર
પ્ર સુપાર્શ્વનાથ ભગવંતને એક પાંચ અને નવા ફણ કરાય
છે, તેનું શું કારણ? 6. जेणेगपंचनवसिरासु नागसिज्जासु तिसुवि पत्तेयं । जणणी सुमिणे पिच्छइ, गन्भस्थस्सावि सामिस्स ॥
જેથી એક પાંચઃ અને નવઃ ફણાવાળી દરેક જુદી જુદી નાગશમ્યા ગર્ભમાં ભગવાન આવે છતે માતા સ્વપ્નમાં દેખે છે.* તેથી એક પાંચ અને નવઃ ફણું કરાય છે
અને પૂર્વાચાર્યો પાંચફણું રચવામાં આ પણ કારણ બતાવે છે કે–“ભગવાન છદ્મસ્થ અવસ્થામાં કાઉસગ્ગ ધ્યાને રહ્યા ત્યારે, સંવર્તક પક્ષીને નિવારવાને માટે વંદન કરવા આવેલ ધરણેન્દ્ર પાંચ આંગુલીવાળા હાથ વિકુવને મસ્તક ઉપર ધારણ કર્યો હતે. તેથી પાંચ ફણા કરાય છે. આ બાબતમાં વસુદેવ હીંડીનો બીજો ખંડ જેઃ અને કથાવલી પ્રથમ ખંડમાં પણ કહ્યું કે–સસરણમાં શ૪ઈન્દ્ર ત્રણે પ્રકારે સુપાર્શ્વનાથના મસ્તકે નવફણ-રત્નાભરણેએ વિદુર્વાય છે.” इग पण नवय सुपासो पासो फण तिन्निसगइगार कमा। फणिसिज्जासु विणाओ फणिदभत्तीए नन्नेसु॥
સુપાર્શ્વનાથને એકઃ પાંચ અને નવઃ પૂણ, પાર્શ્વનાથને ત્રણઃ સાતઃ અને અગીઆર ફણું વમમાં ફણીની શય્યા દેખવાથી, અને પૂણીન્દ્રની ભક્તિથી, કરાય છે. બીજે કરાતી નથી” * આ વચન હેવાથી સુપાર્શ્વનાથ અને પાર્વનાથને
પુણાકૃતિ કરાય છે. તે જાણવું . ૩-૧-૮૩ / ૪૩ર II પ્ર. ભગવંતને જન્મ.

Page #300

૧૩
नवण्हं मासाणं बहुपडिपुग्णाणं अट्ठमाण राइंदियाणं ।।
આ સૂત્રમાં–નવ માસઃ સાડાસાત દીવસે કશે, અને નવમાસ અને સાત રાત્રી જ થાય છે, કેમકે જેની મધ્ય રાત્રિમાં ઉત્પત્તિ છે, તેને જન્મપણ મધ્ય રાત્રેજ થાય, તો કેવી રીતે
સાડાસાત રાત્રિ થાય ? ઉ૦ ભગવંતના જન્મમાં ૯ માસ. અને ૭ રાત્રિ જ થાય છે, પરંતુ. સિધાંતની શૈલી મુજબ તે પાઠ છે, એમ જણાય છે. :
૩–૧-૮૪ ૪૩૩ II પ્ર. કેવળીઓને કેટલા પરિસહ હોય ? ઉ. “કેવળીઓને સુધા તૃષા શીતઃ ઉષ્ણ દંશ ચર્યાઃ શય્યાઃ
વધ રેગઃ તૃણુપર્શ અને મલ એમ ૧૧ પરીસહ હોય છે” એમ ભગવતી આઠમું શતક નવમા ઉદ્દેશામાં
કહ્યું છે . ૩-૧-૮૫ / ૪૩૪ . પ્ર. અનુત્તર વિમાનમાં ગયેલ જીવ કેટલા ભ કરે? ઉ. વિજયાદિક ચાર વિમાનમાં ઉત્કૃષ્ટથી બે વખત આવે, અને
સર્વાર્થસિદ્ધિમાં એક વખત આવે એમ જીવાભિગમ ટીકામાં કહ્યું, અને વિલાપુ ફિવરમાં એમ તત્ત્વાર્થ ચોથા અધ્યાયમાં કહ્યું, અને સવર્થસિદધ વિમાનથી આવેલ છવ અનન્તર ભવમાં સિદ્ધ થાય છે જ. વિજયાદિક ચારમાં ગયેલે જીવ મનુષ્યમાં જ આવે, અને જધન્યથી એક અથવા બે ભવ કરે. અને ઉત્કૃષ્ટથી ૨૪ ભવ કરે, તેમાં–નરભવ આઠઃ દેવભવ આઠ: અને ફરી નરભવ આઠ પછીથી સિદ્ધ થાય છે જ, વિજયાદિકમાં બે વખત ઉપજે હોય, તેની નિયમથી અનન્તર ભવમાં સિદ્ધિ થાય છે જ. એમ પ્રોષ છે. અને પન્નવણામાં બતાવ્યું કે વિજ્યાદિક

Page #301

૧૭૪
ચારમાં ગયેલ જીવ સખ્યાતા ભવ કરે છે ।।૩-૧-૮૬૫૪૩૫૫ ઞ વિષ્ણુકુમાર એક થયા છે ? કે બે થયા છે ? ૐ વાસુપૂજ્ય સ્વામિના તીમાં નમુચિએ કરેલો ઉપદ્રવ દૂર કરનાર પ્રથમ વિષ્ણુકુમાર થયા. અને બીજા શાન્તિનાથ ભગવાનના તી માં થયા. એમ ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રની ચાદ હેનરી ટીકામાં કહ્યું છે, તે જાણવું. ॥ ૩-૧-૮૭ ૪૩૬॥ મ॰ શ્રી: હીઃ વિગેરે છ દેવીએઃ ચાવીશ જિનની યક્ષિણીએ ૫૬ ઢીકકુમારીઃ સરસ્વતિઃ શ્રુતદેવીઃ અને શાસનદેવીઃ આ સમાંથી કાણુ ભવનપતિનિકાયની છે ? અને કાણુ ન્યન્તરનિકાની છે ? તે પાઠ સહિત સ્પષ્ટપણે જણાવવા કૃપા કરશેાજી. ઉ॰ શ્રી હીઃ વિગેરે છ દેવીઓઃ ભવનપતિનિકાયમાંની છે એમ બૃહતૃક્ષેત્ર વિચારની મલયિગિર કૃત ટીકામાં છે. તથા ચાવીશ જિનયક્ષિણીએ વ્યન્તરનિકાયમાંનીજ છેઃ એમ સભવે છેઃ કેમકે સગ્રહણીમાં કહ્યું કેઃ
અંતર પુન અ વિદ્યા વિસાય મૂબા તા લક્ષ્ય ઇત્યાદિ, વળી, વ્યંતર આઠ પ્રકારે છે, પિશાચ ભૂત તથા જક્ષ ’ વિગેરે;
અને છપ્પનદિકુમારીએ તો, આવશ્યક ચૂર્ણિમાં તેના ઋદ્ધિ વર્ણનના અધિકારમાં
बहूहिं वाणमंतरेहि देवेहिं देवीहि यसद्धि संपरिबुडा‘ધણા વાણમંતર દેવ તથા દેવીઓએ પરિવરૅલી છે.''
ઇત્યાદિક કથન મુજબ ન્યન્તર નિકાયની જણાય છે. તેમજ શાસનદેવી તે। જિનેશ્વરની યક્ષિણીજ છે, બીજી કાઇ નથીઃ તથા સરસ્વતીદેવી અને શ્રુતદેવી તા એક છે, બે નામેા તા પર્યાયવાચી છે, એમ જણાય છે, પર ંતુ કાઇ ઠેકાણે પણ તેના

Page #302

૧૭૫
આયુષ્યનું માન અને કઈ નિકાયની છે? તે જોવામાં આવતું
નથી ૩-૧-૮૮ ૪૩૭ अ० सुत्ते अत्थे भोयणकाले आवस्सए अ सज्झाइ । संथारएवि अ तहा सत्तेया हुंति मंडलिआ ॥१॥
સૂત્રઃ અર્થ ભેજનઃ કાલ આવશ્યક સ્વાધ્યાય અને સંથારા આ સાત મંડલી છે તેઓને ઉપગ ક્યાં ક્યાં
કરે ? ઉ. પ્રભાતે સ્વાધ્યાય કરે, તે સૂત્રમંડલી, અને વ્યાખ્યાન કરવું
અને અર્થપારસીઃ તે અર્થ મંડલી, ભજનમંડલી પ્રસિદ્ધ છે કાલપણું તે કાલમંડલી, ઉભયકલ પ્રતિક્રમણ તે આવશ્યક મંડલી. સજઝાયનું પઠાવવું તે વાધ્યાયમંડલી, અને સંથારા વિધિનું ભણાવવું, તે સંથારા મંડલી કહેવાય છે. વળી, ત્રીજા પહેરે પડિલેહણના આદેશ માંગવાની મંડલી છે, તે તે પ્રશ્નોત્તર સમુચ્ચય હીરપ્રશ્નના કથનથી આવશ્યકમંડલીમાં
સમાય જાય છે. એમ જાણવું છે ૩–૧-૮૯ ૪૩૮ પ્ર. વિરનિર્વાણથી ૧૫ર વર્ષે
जीअं काऊण पणं तुरुमिणिदत्तस्स कालिअणेणं । अविअ सरीरं चत्त नय भणिअमहम्मसंजुत्तं ॥१॥
તુસમિણિનગરીના દત્તની સાથે જીવનું પણજોખમ કરીને પણ કાલિકાચાર્યે શરીરની મૂછ તછે, પણ અધર્મજનક વચન બોલ્યા નહિં આ ગાથામાં બતાવેલ કાલિકાચાર્ય તે પ્રથમ થયા, અને વીરથી ૩૩૫ વર્ષે
पढमानुयोगकासी० આ પ્રમાણે અષી મંડલ સૂત્ર મુજબ પ્રથમઅનુયોગના કર્તા બીજા થયા અને વીરથી ૪૫૩

Page #303

૧૭૬
વર્ષે ગર્દભિલ્લનો ઉછેદ કરનાર ત્રીજા થયા, અને વીરથી ૫૮૪ વર્ષે આર્ય રક્ષિતસૂરિ શક્રઈબ્રે પૂછેલા નિગદના વિચારના વ્યાખ્યાતા, શકઈ જેનું કાલિકાચાર્ય નામ પાડયું તે ચોથા થયા. અને વીરથી ૯૯૩ વર્ષે પાંચમથી ચૂથમાં સંવછરી લાવનાર પ્રાકૃત દીવાલીકલ્પ સંસ્કૃત કાલિકાચાર્ય–કથા શ્રાધ્ધવિધિવિનિશ્ચય-શ્રાધ્ધવિધિ વિચારામૃત સંગ્રહઃ ભરતેશ્વરબાહુબલીવૃત્તિ વિગેરે ગ્રંથને અનુસારે પાંચમા કાલિકાચાર્ય થયા. આ પ્રકારે પાંચ કાલિ
કાચાર્ય થયા. તે સત્ય છે? કે અસત્ય ? ઉ. તમેએ જણાવેલ પાંચ કાલિકાચા સત્ય હેય એમ ભાસ
માન થાય છે. પરંતુ તેને નિર્ણય તે, તે 2 જોયા બાદ જ
જણાવવામાં આવશે અ૩–૧–૯૦૪૩૯ પ્ર. કાલિગની ક્રિયામાં સાધ્વીઓને શ્રાવકે વાંદણા દેવરાવ્યા.
હોય, તે સુઝે? કે નહિ? ઉ. કાલિગની ક્રિયામાં કારણ પ્રસંગે સાધ્વીઓને શ્રાવક વાંદણા
દેવર, તો સુઝે છે, એમ વૃદ્ધ પુરુષે કહે છે ૩-૧-૯શા
I ૪૪૦ | પ્ર. દેહિ સેળ પહોર પછી અભક્ષ્ય થાય? કે બાર પહેર પછી?
તે વ્યક્ત જણાવવા કૃપા કરશો ? 6. आमगोरससंपृक्नं द्विदलं पुष्पितादनं ।
दध्यहतियातीतं क्वथितान्नं च वर्जयेत् ॥१॥ इति योगशास्त्रतृतीय प्रकाशे આની લેશમાત્ર વ્યાખ્યા બતાવે છે. આ શાસનમાં આ મર્યાદા છે કે-“કેટલાક પદાર્થો હેતુથી સિદ્ધ થઈ શકે છે, અને કેટલાક નાગમથી સિદ્ધ થાય છે. જે હેતુ ગમ્ય પદાર્થો હેય. તે પ્રવચનદીઓએ હેતુથી પ્રતિપાદન કરવા પણ

Page #304

૧૭૭
જે આગમગમ્ય હેય તેમાં હેતુ અને હેતુગમ્યમાં આગમમા કરી બતાવનાર જિનાજ્ઞાને વિરાધક બને છે. માટે કાચા ગોરસ સંગે કઠોળ વિગેરેમાં જે જીવોનું ઉપજવું થાય છે, તે હેતુવિષયક પદાર્થ નથી પણ આગમગમ્યુજ પદાર્થ છે, તે બતાવે છે. કાચા ગેરસના સગવાળું કઠોળઃ રાત્રિવાસિ ભાતઃ બે દીવસનું દહીં અને હાઈ ગયેલું ભેજના તેમાં જે જીવ ઉત્પન્ન થાય છે, તે કેવલી ભગવતે દેખેલા છે. માટે કાચા ગોરસ સાથે કઠોળ વિગેરે ભોજનને ત્યાગ કરે. કેમકેતેવું ભેજન કરવાથી જીવહીંસા દેષ થાય છે. વાતવાતી
આ પદને શું અર્થ? બે દિવસ થઈ જાય, તે અભક્ષ્ય થાય. દિવસ શબ્દ લીધેલ છે, તેથી રાત્રિનું ગ્રહણ થઈ જાય છે જ જેમ ૩૦ દીવસે એક માસ પંદર દિવસે પખવાડીયું થાય તેમાં રાત્રિ આવી જાય, તેમ અહીં પણ સમજવું. તેથી બે રાત્રિ પસાર થાય ત્યારે તે બાર વિગેરે પહેાર પછી, દહીં અભક્ષ્ય છે. પણ જ્યારે પહેલે દિવસે પ્રભાતે મેળવ્યું હોય તે, સેલે પહોર પછી પણ અભક્ષ્ય થાય છે. પરંતુ સેલ પહેરને નિયમ નથી. એમ સંભવે છે. કેમકે પહેલા દિવસની સાં મેળવેલ દહીં ૧૨
પહોર પછી પણ અભક્ષ્ય થાય છે ૩-૧-૮ર ૪૪૧ છે પ્ર. જેણે ઘરસી પચ્ચકખાણ કર્યું છે એ શ્રાવક અન્ય ઘરે
જઈ ભજન કરે, તે દાંતણ કરીને કરે ? કે નહિ? ઉ. ઘરસી પચ્ચકખાણ વાળો શ્રાવક અન્ય ઘરે જઈ પચ્ચખાણ
પાળી ત્યાં દાતણ કર્યા સિવાય પણ ભોજન કરે, તે બરાબર છે.
એમ વૃધ્ધો કહે છે ૩-૧-૯૩ / ૪૪ર / પ્ર. કાલિક અને ઉલ્કાલિક ગની ક્રિયા ચક્ષુએ રહિત સાધુ પાસે
કરવી કલ્પે?કે નહિ? ૧૨

Page #305

૧૮
ઉકાઇ પણ કારણથી ચક્ષુ ચાલી ગઇ હાય, તેવા અધ સાધુ પાસે કાલગ્રહણવાળા કે કાલગ્રહણ વિનાના યોગેની ક્રિયા પ્રાયઃ કરી શકાય નહિ. એમ જાણ્યું છે ૫૩–૧–૯૪ ૪૪૩ II अ० बारस मुहुत्त गभे इयरे चडवीस विरह उक्कोसो । “ગર્ભજ મનુષ્યના ઉત્કૃષ્ટ ૧૨ મુહૂર્ત વિહ્રકાલ છે. અને સ’મૂર્છિમના ઉત્કૃષ્ટ ૨૪ મુહુર્ત વિરહકાલ છેઃ
તા સમૂર્ણિમ મનુષ્યના ઉત્કૃષ્ટ ૨૪ મુહૂર્તના વિરહકાલ કેટલા કાળે આવે ?
၆၁
૦ આ જગમાં મનુષ્યો સમૂમિ અને ગર્ભજ એમ એપ્રકારે છે. તેમાં સ’ભૂમિ મનુષ્યા કદાચિત્ હેાતાજ નથીઃ જધન્યથી એક સમયનું અને ઉત્કૃષ્ટથી ૨૪ મુહૂર્તનુ તેનુ આંતર સૂત્રમાં બતાવેલું છે. ઉપજેલાને તે જધન્યથી અને ઉત્કૃષ્ટથી અંતર્મુહૂત સુધી જીવવાનુંાવાથી તે પછી નિલે પકાળના સંભવ છે, જ્યારે હાય, ત્યારે જધન્યથી એક બે અથવા ત્રણ; હાયઃ અને ઉત્કૃષ્ટથી અસ`ખ્યાતા હોયઃ અને ગર્ભ જતા સમ્યતા હાયઃ એમ અનુયાગદ્વારની ટીકામાં કહ્યું છે, ત્રસપણે ઉપજે, તે સતત જધન્યથી એક સમયઃ અને ઉત્કૃષ્ટથી આવલિકાના અસંખ્યાતમાઃ ભાગ સુધી ઉપજ્યા કરે, તે પછી જરૂર અંતર પડે છે.
વળી, સામાન્યે ત્રસ જીવની મેાધમપણાની વાત દૂર રહી, પણ સ્પષ્ટ વાત છે કે—એ ઇંદ્રિયોઃ તે ઈંદ્રિયોઃ ચઉરિટ્રિયા તિય કપંચેન્દ્રિયો સ’મૂર્છિમ મનુષ્ચા:, અપ્રતિષ્ઠાન નરકાવાસાને છેાડી તમામ નારકીએ, અનુત્તરદેવને વ તમામ દેવેશઃ નિરંતર ઉપજતાં જધન્યથી એક સમય ઉપજે અને ઉત્કૃષ્ટથી આવલિકાના અસંખ્યાતમા ભાગ જેટલા કાળ સુધી ઉપજે.

Page #306

૧૭e
આ પ્રકારે પંચસંગ્રહ ટીકા ૪પમેં પાને છે. આ અક્ષરે મુજબ ઉત્કૃષ્ટથી, આવલિકાના અસંખ્યાતમાં ભાગ જેટલા કાળ સુધી સંમુઈિમ મનુષ્ય ઉપજ્યા પછી, કઈ કાળે ૨૪ મુહૂર્તને તદન ઉપજે નહિં તે વિરહાકાળ આવે એમ સંભવે છે. + ૩-૧-૯૫ ૪૪૪ / પ્ર. કેઈક એક જણે ચારિત્રઃ બ્રહ્મચર્ય વિગેરે વત ગ્રહણ કર્યું,
અને બીજાએ “ભાંગી જશે” એ ભયથી લીધું નહિ. આ બેમાંથી કોણ લધુકમ અને કોણ ભારે કમ કહેવાય? આ
વાત પાઠ પૂર્વક જણાવવા કૃપા કરશે, ઉ૦ જેણે વ્રત લેતી વખતે શુભ પરિણામે કરી બોધિલાભઃ દેવક
આઉખું વિગેરે શુભ કર્મ બાંધી લીધું, તે ગાતમસ્વામિજીએ પ્રતિબધેલ હાલિકની પેઠે તેને લાભ થઈ ગયેજ. હવે કદાચ કર્મના વિશથી તે વ્રત ભાંગી નાંખ્યું હોય, છતાં નિન્દાગીંણદ કરી નંદિષણની પેઠે શુદ્ધ પણ થઈ શકે છે માટે તે અપેલાએ તે લધુકર્મી છે. અને જેણે ભંગના ભયથી લીધું જ નહિ, તે ભારે કર્મી છે. કેમકે–લેતી વખતે થવાવાળો લાભ તેને મળી શકતો નથી. બીજા પ્રકારે તે
क्यभंगे गुरुदोसो थेवस्सवि पालणा गुण करीउ गुरुलाघवं च नेअं धम्मंत्रि:अओ अ आगारा॥
વ્રત ભંગમાં મહાન દેષ થાય, થોડું પણ વ્રતનું પાળવું ફાયદાકારક છે. અને ધર્મમાં ગુલધુપણું એટલે દ્રવ્યઃ ક્ષેત્ર કાલ: ભાવ: થી જે ઉચિત હોય. તે વિચારવું. આ માટે જ
વ્રતમાં આગાર મૂક્યા છે. એમ પ્રત્યાખ્યાન પંચાલકમાં તે કહ્યું છે . ૩-૧-૯૬ / ૪૪પ !

Page #307

૧૮૦.
પ્ર. દહીં સાથે શીતલ દન એકઠા કરી કરે કરેલ હોય, તે - ત્રીજે દિવસે સાધુઓને કલ્પે ? કે નહિ? ઉ. દહીં અને છાશ સાથે બીજા દિવસે અથવા ત્રીજા દિવસે બના
વેલ કરે ત્રીજા દીવસ સુધી સાધુઓને વહેર કલ્પે છે,
એમ પરંપરા છે. ૩-૧-૯૭ ૪૪૬ || પ્ર. ઉપધાનવાળાને પણાની ક્રિયા પૂર્ણ થઈ ગયા બાદ, મુહપત્તિ
પડિલેહ્યા વિના આલેયણ લેવી વિગેરે કશે? કે નહિ? ઉ૦ ઉપધાન વહેનારાઓ પણાની ક્રિયા પૂર્ણ થયા બાદ મુહપત્તિનું
પડિલેહણ કર્યા વિના પણ આલયણ લેતા અને ખામણાં કરતા પરમગુરુ શ્રી હીરવિજયસૂરીશ્વર મહારાજા પાસે દેખવામાં આવ્યા છે. અને હમણાં પણ તેમજ કરાય છે. જે ૩–૧–૯૮ . |૪૪૭ | પ્ર. શ્રાવક વિગેરે નવકારવાળિ વિગેરેની સ્થાપના સાધુપેઠે બે નવ
કારે કરે ? કે ત્રણ નવકારે કરે? ઉ. શ્રાવક વિગેરે નવકારવાળી વિગેરે ત્રણ નવકારે સ્થાપી શકાય
છે. એમ અવિચ્છિન્ન પંરપરા છે. પણ ઉઠાવવા વખતે તે
શ્રાવક કે સાધુને એકજ નવકારે ઉઠાવી લેવી૩–૧-૯૯૪૪૮ પ્ર. છને ઇંદ્રપણાની પ્રાપ્તિ એક વખત થાય ? કે અનેક વખત
થાય ? ઉ૦ ઇંદ્રપણું અને ચક્રિપણું જીવ અનેક વખત પ્રાપ્ત કરે છે
देविंद-चक्रवाहित्तणाई मुत्तूण तित्थ-यर-भावं । अणगारभाविआवि अ सेसा य अणंतसा पत्ता ।
ઇદ્રપણું ચક્રવર્તિપણું તીર્થકરપણું અને ભાવિત અણગારપણું આ ચાર બાબતને છોડી બાકીના ભાવ જીએ અનંતી વખત પામેલા છે
આ ગાથા પચ્ચકખાણ પયત્રામાં છે. ' દેવેન્દ્રપણું અને ચક્રવર્તિપણે અનેક વખત પમાય પણ

Page #308

૧૮૧
અનનતી વખત પમાતું નથી એ ભાવાર્થ છે.
તેમજ– देविंदचकवहितगाइं रज्जाइं उत्तमा भोगा। पत्ता अणंतखुत्तो न यऽहं ततिं गओ तेहिं॥
દેવેન્દ્રપણું ચક્રવર્તિપણું રાજ્ય અને ઉત્તમ ભેગો અનંતવાર હું પામ્ય પણ જીવ તેથી તૃપ્ત થશે નહિ.”
આ ગાથા મરણસમાધિપયન્નામાં અને મહાપ્રત્યાખ્યાન પન્નામાં છે. આમાં અનન્ત શબ્દ વાપરે છે, તે અનેક વખત એવા અર્થવાળો છે. એમ જાણવું. આ પાઠથી ભવ્ય
જેને ઈંદ્રપણું અનેક વખત પમાય છે ૩–૧–૧૦.૪૪ પ્ર. જીવના પ્રદેશથી આકાશપ્રદેશ સરખો છે? કે હીન છે? કે
અધિક છે? ઉ, જીવના એક પ્રદેશનું અને આકાશના એક પ્રદેશનું. એકના
બે ભાગ ન થાય તેવું સ્વરૂપ હોવાથી તુલ્યપણું જ છે. એમ
માનવું . ૩–૧–૧૦૧ ૪૫૦ || પ્રકોઈ મુનિરાજને અંતર્મુહૂર્તના પ્રમાણુવાળું છઠું અને સાતમું
ગુણસ્થાનક ઉત્કૃષ્ટથી દેશે કરી ધૂન પૂર્વોડ વર્ષો સુધી રહે છે. તેમાં છઠ્ઠા અને સાતમાં ગુણથાનકનું અંતમુહૂર્ત સમાન
હૈય? કે ન્યૂન અધિક હૈય? ઉ૦ છઠ્ઠા ગુણસ્થાનકનું અંતર્મુહૂર્ત મેઢે હૈય, અને સાતમાનું નાનું
હેય એમ ભગવતી સૂત્રના ત્રીજા શતકમાં કહ્યું છે. અને તેમાંજ મતાંતરે કરી જે છઠું અને સાતમું ગુણસ્થાનક પણ દરેક છે ન્યૂનપૂર્વ કોડ વર્ષો પ્રમાણુ કહ્યા છે તે પણ જાણવું (આ મતમાં સામાન્ય કરી પ્રમત્તપણું અને અપ્રમત્તપણું લેવું. અપ્રમત્તપણામાં કેવળિપણને પણ કાળ ગણાઈ જાય, તેથી પૂર્વ કોડ

Page #309

૧૮૨
વર્ષને કાળ અપ્રમત્તને પણ ઘટી રહે) ૩–૧–૧૦ રા૫૧ પ્ર. “તીર્થકરની માતા ચૌદ વમને સ્પષ્ટ દેખે, અને ચક્રવર્તિની
માતા અસ્પષ્ટ દેખે, આવા અક્ષર કઈ ગ્રંથમાં છે? કે.
પ્રોષ છે? -- ઉ૦ ચક્રવર્તિની માતા ઝાંખા દેખે છે, તેવો પાઠ વાસુપૂજ્ય ચરિત્રમાં છે.
चतुर्दशाप्यमून स्वप्नान् या पश्येत् किश्चिदरफुटान् ।
सा प्रभो प्रमदा मते, नन्दनं चक्रवर्तिनम् ॥१॥ “જે ચઉદે રવને પણ અપષ્ટ દેખે, તે સ્ત્રી હે રાજન
ચક્રવર્તિરૂપ પુત્રને જન્મ આપે છે૩–૧–૧૦૩ ૪પર છે પ્ર. સ્ફટિક વિગેરે પૃથ્વી સચિત છે? કે અચિત્ત છે? ઉ૦ સ્ફટિકાદિ પૃથ્વી સચિત્ત છે.
સિદ---વિહુના
સ્ફટિક મણિ રત્ન અને પરવાળા તે પૃથ્વીકાય જીવ છે.. અને બહાર નીકળ્યા બાદ રને અચિત્ત હોય છે.
સુવ–પ-જિ-કુતિય-વ-નિર–પ્રચાર रत्तरयणाणि अचित्ताणि.
સુવર્ણ રત્ન: મણિમેતી: શંખા શિલાબવાલા અને રક્તરત્ન અચિત્ત છે એમ અનુયાગદ્વાર સૂત્રના છેલ્લા.
ભાગમાં કહ્યું છે . ૩–૧–૧૦૪ ૪૫૩ II પ્ર. નવનારદે ક્યા વારામાં થયા? તે પાઠ પૂર્વક જણાવવા મહેર
કરશોજી. ઉ. વાસુદેવના સમાન કાળમાં થયેલા નવે નારદો સંભવે છે.
કેમકેતે તે ચરિત્રમાં વાસુદેવના વારામાં નારદનું ગમન આગમનઃ વિગેરે સંભળાય છે. ૩-૧-૧૦૫ ૪૫૪ II

Page #310

૧૮૩
પ્ર. શાતિનાથ ભગવાનની માતાએ બે વખત ચૌદ સ્વમ દેખ્યા
કે એક વખત ? ઉ૦ શત્રુજ્ય મહાભ્યમાં આઠમાપર્વમાં કહ્યું છે કેદિવેઝ નાગિજના रत्नगर्भव सा गर्भ, बभार शुभदोहदा ॥१६॥
બે વાર વમ દેખવાથી અરિહંત અને ચક્રિના જન્મને જેને નિશ્ચય થયેલ છે, એવી તે માતા રત્નગર્ભા પૃથ્વી પેઠે ગર્ભને શુભ દેહળાવાળી થઈ ધારણ કરવા લાગી.''
આ પ્રકારે બીજા ગ્રંથમાં પણ છે. તેથી અચિરામાતાએ બે વાર સ્વપના જોયા હતા ૩-૧-૧૦૬ ૪પપ પ્ર. તપ કરવાની અશક્તિવાળા શ્રાવકે આયણમાં દ્રવ્ય વાપર
વાનું લીધું, તે તે દ્રવ્ય દેરાસરમાં વપરાય ? કે બીજે ઠેકાણે
વપરાય? અને ખરચવાનું દ્રવ્ય પ્રમાણ કેટલું અપાય ? ઉ૦ આલેયણમાં તપ કરવાની શક્તિ ન હૈય, તો શ્રાવને સંપત્તિ
મુજબ દ્રવ્ય ખર્ચવાનું બતાવાય, પણ “આટલું જ ખર્ચવું એવો નિયમ હેય નહિ. અને તે દ્રવ્ય જીવદયાઃ જિનમંદિર અને જ્ઞાનભંડાર વિગેરેમાં અવસર મુજબ ખર્ચ કરવું જોઈએ. II ૩–૧–૧૦૭ | ૪પ૬ | પ્ર. શ્રાવક વાંદણ દેતાં મુહપત્તિએ કરી ગુરુચરણને પૂછે, તે
આશાતને લાગે કે નહિ ? ઉ. મુહપત્તિએ ગુસ્પગ પૂજે તેમાં આશાતના થાય તેવું જાણ્યું
નથી. પણ ઉલટું ગુરુચરણનું પૂજવું, તે વ્યાજબી છે. જેમ શિષ્ય ગુરુચરણને રહાણે કરી પૂજે છે, તેમ આ પણ જાણવું
૩–૧–૧૦૮ ૪પ૭ |

Page #311

૧૮૪
પ્ર. છકીયું ઉપધાન વહન કર્યા બાદ છ મહિનાની અંદર માળા
પહેરવી જોઇયે? કે છ માસ પછી પણ પહેરાય ? ઉ૦ છકીયા પછી છ માસમાં જ માળા પહેરવી જોઈએ. એ એકાંત
જાણે નથી, પણ જેમ વેલાસર પહેરાય તેમ કરવું. તે શ્રેષ્ઠ છે
| ૩-૧-૧૦૯ ૪૫૮ ] પ્ર. ઉપધાનની વાચના તપપૂર્ણ થાય ત્યારે તપના દિવસમાં
અપાય? કે બીજા દિવસે પણ અપાય? ઉ૦ તપ પૂરું થયે વાચના અપાય છે, પણ તે તપના દિવસમાં
આપવી એવો એકાંત જાણ નથી ૩–૧–૧૧૦ ] ૪૫૯ પ્ર. મીઠામાં નાખેલા કેરાં વિગેરેને તડકે મૂકી, પછી તેલ વિગેરેમાં
નાંખ્યા હોય, તે સંધાન બળ થાય?કે નહિ? ઉ. ક્ષારમાં નાખેલા કેરાં વિગેરેને ત્રણ દિવસ તાપમાં સુકવીને
પછી તેલ વિગેરેમાં નાંખવામાં આવ્યા હોય, તે સંધાન એટલે બળ ન થાયઃ એમ પરમગુરુ શ્રી વિજયહીરસૂરીશ્વરજી મહારાજા પાસે સાંભળ્યું નથી. અને ગ્રંથમાં આવા પ્રકારના અક્ષરો પણ દેખ્યા નથી. પણ ઉલટું સંભવે છે કે-ક્ષારમાં નાંખેલ કેરાં વિગેરેમાં રહેલું જલ ત્રણ દિવસ તડકે નાખતાં જે સૂકાય નહિ, તે સંધાન થાય છે, એટલે અભક્ષ્ય હોય છે. I 3--૧૧૧ / ૪૬૦ || પ્ર છા રૂપિયાવા આ પાઠ મુજબ શ્રાવકને સામાયિક
ઉચ્ચર્યા બાદ ઇરિયાવહી પડિમવાનું દેખાય છે, તેને અથ
જણાવવા પ્રસાદી કરશે. ઉ. આને તમામ વિસ્તાર આવશ્યક ચૂર્ણિમાં છે. બીજા ગ્રંથ
તે તેને અનુસરીને છે. અને આવશ્યક ચણિમાં પછી ઇરિયાવહી સામાયિક સંબંધી કહી નથી. કેમકે– જે

Page #312

૧૮૫ ચાફ Oિ જે ચલે છે, ઇત્યાદિક પાઠ ત્યાં કહેલ છે, તેથી ચિત્ય સંબંધી આ ઇરિયાવહિયા જણાય છે. અને ઇરિયાવહિચા કરવા મુહપત્તિ પડિલેહવી વિગેરે તમામ બીજે વિધિ તે પરંપરાથી જણાય છે. તેથી ઈરિયાવહિયા કરીને જ સામાયિક
ઉચ્ચરવું. ૩-૧-૧૧૨ / ૪૬ ૧ | પ્ર. સર ચા તત્તિ, આ વચનથી એકાંતે કરી
ઉલ્લેધ અંગુલે શરીરનું માપકરાય? ઉ૦ ઉસેધ અંગુલે શરીરનું માપ કરવું કહ્યું છે, તો પણ તે વચન
પ્રાયિક સંભવે છે, તેથી કઈ પ્રકારને વધે આવતું નથી; જે એકાંતે શરીરમાન ઉત્સધ અંગુલે કરાતું હોય, તે પન્નવણ ઉપાંગ વિગેરેમાં કહેલ બાર જન શરીરવાળા આસાલિયે
જીવ મહાવિદેહ વિગેરેના ચક્રવર્તિઓના સિન્યને વિનાશ કરનાર કેમ બની શકે? અથવા “લાખ જનનું બનાવેલ વૈક્રિય શરીરે કરી અમરઇન્દ્ર એક પગ પદ્મવરદિકામાં મૂક્યો અને એક પગ સૈાધર્મ સભામાં મૂ ) ઇત્યાદિક ભગવતીસૂત્રમાં કહેલ બાબત કેવી રીતે સંભવી શકે? માટે
તે વચન પ્રાયિક જાણવું . ૩–૧–૧૧૩ ૪૬૨ II પ્ર. મુહપત્તિના પડિલેહણમાં સુન્ની તહેદો
સૂત્ર અર્થ તત્ત્વ કરી સદ્દઉં” વિગેરે ભાવને કહી છે, તે થાપનાચાર્યના પડિલેહણમાં કરાય? કે નહિ? ઉ. પ્રવચન સદ્ધાર ટીકા-અને પ્રતિક્રમણહતુગર્ભ વિગેરે
ગ્રન્થમાં મુહપત્તિ અને દેહના પડિલેહણમાં ૫૦ બેલની ભાવના કહી છે, પણ સ્થાપનાચાર્ય પડિલેહણની કહી નથી, તે પણું મુહપત્તિ પડિલેહણના ત્રણ કારણો કહ્યા છે જેમકેजइवि पडिलेहणाए हेऊ जियरवखणं जिणाणा य

Page #313

तहवि इमं मणमडनिजतणस्थं मुणी विति ॥१॥ - “જે કે પડિલેહણાને હેતુ જીવોનું રક્ષણ અને જિનેશ્વરની આજ્ઞાપાલનઃ કહ્યું છે, તે પણ મનરૂપ માંકડાને રેક્વાને માટે. આ પચાસ બેલ શાની કહે છે.”
આ કારણે સ્થાપનાચાર્ય વિગેરેમાં પણ જણાય છે, માટે સ્થાપનાચાર્યની મુહપત્તિ વિગેરેમાં પણ બેલ કરવા જોઈએ.
એમ જણાય છે ૩–૧–૧૧૪૪૬ઠ્ઠા પ્ર. શ્રાવકેને ઉપવાસમાં ચોખાનું ધણ અને રાખડીથી બનેલ
અચિત્ત પાણી પીવું કપે? કે નહિ? ઉ૦ ઉપવાસમાં શ્રાવકેને ફાસુ પાણી અને ઉષ્ણુજલ એમ બે પાણી
પીવા કહ્યું છે. ચેખાનું ધણ અને રક્ષાજલ ફાસુ હોય છે,
પણ તે શ્રાવકેને કહ્યું નહિ. | ૩–૧–૧૧૫ ૪૬૪ પ્ર. કષ્ણ વાસુદેવે ૧૮ હજાર સાધુને વાંદણા દીધા, તે લબ્ધિઓ
દીધા? કે એમને એમ? જે લબ્ધિએ દીધા કહે, તે વીરા આ સાલવીએ દીધા, તે લબ્ધિએ દીધા? કે કેમ? ઉ૦ કષ્ણ વાસુદેવે હજાર વિગેરે પરિવારવાળા થાવસ્થાપુત્રા
વિગેરે અગ્રેસર મુનિરાજોને વાંદણું દીધા, તેમાં તેમને પરિવાર સમાઈ ગયેજા, તેથી મને કરીને તે અઢાર હજાર સાધુઓને વાંદણા આપેલાજ હતા. જે આ પ્રકારે ન માનીએ, તે ૧૮ હજારને વાંદવામાં કાલ પહેચે નહિ, કેમકે-તે વખતે અત્યાર કરતાં કોઈ દિવસ મહે નહતો. તેમજ કચ્છવાસુદેવને પણ વંદન દેવાની લબ્ધિ પણ હોય, તેમ જાણ્યું નથી. માટે વીરા સાલવીને ૧૮ હજારને વાંદવામાં કાંઈ પણ શંકા કરવાની
જરૂર નથી, એમ વિચારી લેવું. આ ૩–૧–૧૧૬ ૪૬પ / પ્ર. બે ચૈત્ર મહિના હૈય, તે કલ્યાણક તિથીને તપ પહેલામાં તે કરાય? કે બીજામાં?

Page #314

૧૮૭
ચૈત્ર માસના કલ્યાણક તપ પ્રથમ ચૈત્ર વદથી બીજા ચૈત્ર શુદસુધી તાતપાદ શ્રી વિજયહીરસૂરીશ્વરજી મહારાજ કરાવતા એમ જાણવામાં છે, તેથી તેજ પ્રમાણે કરવા. નહિંતર તા ભાદરવાની વૃદ્ધિમાં માસક્ષમણ વિગેરે તપા કયાં કરાય ? ॥૩
૧–૧૧૭ ॥ ૪૬૬ ॥
૫૦ ઉત્ત્વનીવ ાિમારૂં અડફ આ પાઠમાં લેકા નીચ શબ્દે કરી સ` નીચકુલા એવા અર્થ માલે છે, તેા આના સત્ય અર્થ શો છે?
ॐ० नीच कुलानि दरिद्र कुलानि - उच्च कुलानि ऋद्धिमत्कुलानि - નીચ કુલા એટલે દરદ્રકલા અને ઉંચકુલા એટલે સદ્ધિમાન કુલા.
આવી વ્યાખ્યા દશવૈકાલિક ટીકા વિગેરેમાં કરેલી છે, તેથી નીચકુલા એટલે દરિદ્રકુલા જાણવા. પણ નિંદનીયકુલા નહિ જાણવા, તેથીજ દશવૈકાલિકમાં પણ—ડિકનુંન વિશે નિષેધ કરેલ—નિદૈનિક કુલમાં આહાર પાણી માટે પેસે નહિ,” ઇત્યાદિક બતાવ્યું છે. તે ધટી શકે છે.॥ ૩–૧–૧૧૮૫૪૬૭ - પ્ર૰ સમુદ્દાની ભિક્ષા કહી છે, તેના શે। અર્થ ?
ॐ० उच्चावचं धनापेक्षया उत्तमाधमं कुलं चरेत् सा समुदानी भिक्षोच्यते
ધનની અપેક્ષાએ ઉત્તમ અને અધમ કુલમાં ભીક્ષા માટે ક્રે, તે સમુદાની ભિક્ષા કહેવાય છે. એમ દશવૈકાલિક પીંડેણા અધ્યયનની ટીકા વિગેરેમાં કહ્યું છે. ॥ ૩-૧-૧૧૯
॥ ૪૬૮ |
પ્ર૦ પાસાતીએ પહાર અથવા દેઢ પહેાર દિવસ ચડે ત્યારે દેરાસર

Page #315

૧૮૮
જઈ દેવ વાંદી લીધા હોય, તેને કેલવેળા વખતે ફરી દેવવંદન
કરવું પડે? કે નહિ? ઉ૦ જેણે અકાળે દેવ વાંધા, તેને કાળાએ ફરી વાંદવા જોઈએ.
કેમકે કાળાનું કાર્ય, કલવેળાએજ કરવું જોઈએ, પરંપરા પણ તેમજ દેખાય છે ! ૩-૧-૧ર૦ | ૪૬૯ .
પણ્ડિતશ્રી દેવવિજય ગણિકૃત પ્રશ્નોત્તરે. પ્ર. શિષ્યને દશવૈકાલિકના વેગ પૂર્ણ થયા હોય, અને વડી દીક્ષા
થઈ ન હોય, તે માંડલીના સાત આંબેલે કરાવી શકાય?
કે નહિ? ઉ દશવૈકાલિકના એગ થઈ ગયા હૈય, તે પણ વડી દીક્ષા થયા
સિવાય માંડલીના આંબેલે કરાવી શકાય નહિ. યોગવિધિમાં
પણ તેમજ કહેલ છે. . ૩–૨–૧–૧૨૧ / ૪૭૦ || પ્ર. શ્રીષભદેવ ભગવાન સાથે મિક્ષમાં ગયેલા ૮૪ લાખ પૂર્વના
આયુષ્યવાળા ૯૮ પુના આયુષ્યનું અપવર્તન કેવી રીતે થયું? ઉ. બાહુબલિની પેઠે જે તે ૯૮ પુત્રનું આયુષ્ય ૮૪ લાખ પૂર્વ
પ્રમાણ કોઈ ગ્રંથમાં કહ્યું હોય, તે તેઓના આયુષ્યનું અપવર્તનઃ હરિવંશકુલમાં ઉપજવું યુગલિયાના આયુષ્યનું અપવર્તન વિગેરે થયું, તે મુજબ આશ્ચર્યમાં સમાય જાય છે, તેથી
કોઈ દોષ નથી. II 3–૨–૨–૧૨૨ ૪૭૧ | પ્રસાધુ શ્રાવકને ઘેર જઈ બેસીને ગોચરી વહેરે? કે નહિ? ઉ. કારણ વિના સાધુ ગ્રહસ્થને ઘેર બેસીને આહાર-પાણી વહેરે

Page #316

૧૮૯
નહિ; કેમકે દશવૈકાલિક છઠ્ઠા અધ્યયનમાં तिण्डमण्णयरागस्स मिसिज्जा तस्स कप्पड़ । जराए अभिभूयस्स गिलाणस्स तवस्सिणो ॥ “ખુબજ વૃદ્ધ થઇ ગયેલઃ ગ્લાનઃ અને તપસ્વીઃ આ ત્રણમાંથી કાઇને ગાચરી લેતાં બેસવું હાય, તેા કલ્પે ” એમ કહ્યું છે. ॥ 3
-૨–૩–૧૨૩ | ૪૭૨ |
પ્ર૦ પાસહના દિવસે શ્રાવક પ્રતિક્રમણ કરી દેવવાંદીને પછી પાસડુ ઉચ્ચરે, તેા કલ્પે? કે નહિ ?
ઉ॰ પાસહુ સવારે કાલવેળાએ ઉચ્ચરી, પછી પ્રતિક્રમણ કરી, દેવ વાંદે, એમ વિધિ છે. કાલાતિક્રમ વિગેરે કારણોથીતા દેવવાંદીને પેાસહ લઈ શકે છે. ॥ ૩–૨-૪–૧૨૪ ॥ ૪૭૩ ॥
પ્ર૰ પરવાળા વિગેરેની નવકારવાળી થાપીને પ્રતિક્રમણ કરવું પે? કે નહિ ?
ઉ॰ સુતરની નિશ્ચલ મણકાવાળી નવકારવાળી થાપીને પર’પરાથી ક્રિયા કરાતી દેખાય છે. ॥ ૩-૨-૫-૧૨૫ ॥ ૪૭૪ ॥ પ્ર૦ સાધુને દિવસમાં સાત વખત ચૈત્યવંદન કરવા કથા છે, તેમાં બે ચૈત્યવંદન પ્રતિક્રમણમાં બતાવ્યા, તે કયા કયા સ્થાને કરાય છે?
ઉ॰ પ્રાભાતિક પ્રતિક્રમણમાં ફચ્છામો અનુસă કહ્યા બાદ, જે દેવવદન કરાય છે, તે એક ચૈત્યવંદનઃ અને સાંજના પ્રતિક્રમણમાં દેવસી પ્રતિક્રમણ ઠાવ્યા પહેલાં જે દેવવંદન કરાય છે, તે બીજું ચૈત્યવંદનઃ એમ સધાચાર વૃત્તિમાં બતાવ્યુ છે.
|| ૩–૨–૬-૧૨૬ ॥ ૪૭૫ ॥
પ્રવીર ભગવાને કરેલા ૨૨૯ છઠ્ઠું કરવાનો કાઇએ નિયમ લીધે હાય, પછી શક્તિ ન પડેચતી હાય, તેા એકાંતરે ઉપવાસાએ

Page #317

૧૯ગ
કરી તે પૂર્ણ કરી શકાય? કે નહિ? ઉo જે રર૯ ૭૬ કરવા ઉચ્ચર્યા હૈય, તે છજે કરી પૂર્ણ કરવા
જોઈએ . 3–૨–૩–૧૭ ૪૭૬ II પ્ર. આસે અને ચિત્ર મહિનાની અસઝાયમાં ઉપવાસ કરાય, તે
વીસથાનક તપમાં ગણી શકાય? કે નહિ ? ઉ. આ અને ચૈત્ર મહિનાની અસક્ઝાયમાં સાતમ આઠમ અને " મને દીવસે કરેલે ઉપવાસ વીસસ્થાનક તપમાં ગણી શકાય
નહિ. ૩-ર-૮-૧૨૮ ૪૭૭ In પ્રય વીર ભગવાનના જન્મમાં સુખડી વિગેરે પક્વાન લઈ લેકે
આવે છે, તેના ઉપર સાધુઓએ વાસક્ષેપ નાંખ કપે?
ઉ. વીરજન્મમાં ગોલપાપડી વિગેરે ઉપર વાસક્ષેપ નાંખવાની
પરંપરા સુવિહિત સાધુઓની નથી.૩–૨–૯–૧૨૯ I૪૭૮
પડિત શ્રોવિનયકુશલ ગણિકૃત પ્રશ્નોતરે પ્રજન-પરિવાર-ચંખો ના
ચરપરિવ્રાજક બ્રહ્મદેવલેક સુધી જાય છે. તો બારમા દેવકમાં અને વેયકમાં ક્યા મિથ્યાત્વીઓ ઉપજે? ઉ« બારમા દેવલેકે શાલામતના આજીવિક મિશ્ચાદૃષ્ટિએ
જાય છે. અને રૈવેયકમાં સાધુ વેષને ધારણ કરનાર નિન્દ વિગેરે મિથ્યાદૃષ્ટિએ ઉપજે છે. એમ વિવાઈસૂત્ર વિગેરેમાં હ્યું છે. ઉ–૩–૧–૧૩૦ ૪૭૮

Page #318

૧૯
પ્ર. તામલિતાપસે સાધુઓ દેખ્યા, અને સમકિત પામે. આ
પ્રકારને પ્રઘોષ ચાલે છે, તે ક્યાં શાસ્ત્રમાં છે? ઉ. શ્રીજિનેશ્વર સૂરિકત કથાકેષમાં આ પ્રોષ છે. ૩-૩
૨-૧૩૧ ૪૮૦ || પ્રસર્વકાલે દરેકે દરેક ઈદ્રિા સમકિતીજ હોય? કે કઈ કાળે
મિથ્યાદૃષ્ટિ પણ હોય? ઉ. દરેકે દરેક ઈદ્રો સર્વદા સમકિતી જ સંભવે છે, પણ મિથ્યાદૃષ્ટિ
હેતા નથી. કારણકે-નિર્વાણ કલ્યાણક વિગેરેમાં નિરા अंसुपुण्ग नयणे॥
આનંદરહિત અને આંસુએ કરી પૂર્ણ નેત્રવાળા—” ઈત્યાદિક ભક્તિસૂચક તેઓના વિશેષ સૂત્રમાં જોવામાં આવે છે. ૩-૩-૨-૧૩ર ૪૮૧ | પ્ર. પંચમી તપ ઉચ્ચર્યું હોય, તેને છીયા ઉપધાનમાં છડે દિવસે
પાંચમ આવી હોય, તો તે દિવસે પાંચમને ઉપવાસ કરી
સાતમા દિવસે આંબેલ કરે, તે ચાલે? કે છ કરે જોઈએ? ઉ, છક્રિયા ઉપધાનમાં સાતમે દિવસે અવશ્ય ઉપવાસ કરે પડે
છે, તેથી પાંચમે પાંચમને ઉપવાસ અને છઠને દીવસે છકીયાને છેલ્લે ઉપવાસ. આ બે મળી છઠ તપ કરે. શક્તિ ન હૈય; તેણે છક્કીયામાં પેસતા પહેલાં બરાબર દિવસ તપાસી
પેસવું જોઈએ . 3–૩–૪–૧૩૩ / ૪૮ર પ્ર. જે નક્ષત્રના બે ત્રણ વિગેરે તારાઓ છે. તે તારાઓમાં દરેક
ના વિમાનવાહક દેવે હૈય? કે એક તારામાં હોય? ઉ. કેટલાક નક્ષત્રમાં જો કે ઘણા તારાઓ કહ્યા છે, તે પણ જે
જે નક્ષત્રના મૂળ વિમાન છે, તેને ઉપાડનાર ચાર હજાર દેવે છે, અને તારા રૂપ વિમાનમાં તે દરેકને બે હજાર દેવે

Page #319

૧૯૨
વિમાન ઉપાડનાર હોય છે. એમ સંગ્રહણી ટીકા વિગેરેં અનુસાર સભવે છે. ૫૩-૩-૫-૧૩૪૫ ૪૮૩ ૫
પ્ર॰ ધ્યાના રૂપી હોય ? કે અરૂપી હાય ?
ઉ૰ ધ્યાના અરૂપી હાય છે, કેમકે તે આત્મપરિણામ રૂપે છે. ॥ ૩–
૩-૬-૧૩૫ || ૪૮૪ ||
પ્ર૦ સમકિતી દેવા એક સમયમાં કેટલા વે
ૐ સમકિતી દે। આગમ અનુસાર ઉત્કૃષ્ટથી એક સમયમાં
.
સ ંખ્યાતાજ વે, એમ સભવે છે, કેમકે તે દેવા ચ્યવી મનુષ્યમાંજ ઉપજે, એમ કહ્યું છે. અને મનુષ્ય સંખ્યાતાજ છે.
|| ૩-૩-૭-૧૩૬ || ૪૮૫૫
પ્ર॰ પ્રથમ દિવસે એક ઉપવાસ કર્યો, અને બીજે દિવસે ખીજો કર્યાં, આ પ્રમાણે કરેલા છ? આલેાયણમાં ગણાય ? કે નહિ ? તેમજ પહેાર પછી પચ્ચખેલા ઉપવાસ આલેાયણમાં ગણાય ? કે નહિ ?
ઉ॰ જોકે એકી સાથે કરેલા છ′ઃ અને કાલવેલામાં કરેલા ઉપવાસઃ બહુ લદાયી થાય છે. તે પણ કકડે કકડે કરેલ છઠ્ઠું તપ વિગેરે, અને માડા ઉચ્ચરેલા ઉપવાસ તપ, સવ થા આલેાયણમાં ગણિ શકાય નહિ, એવા એકાંત અમેાએ જાણ્યા નથી. ॥ ૩
૩-૮-૧૩૭ ૪૮૬ |
પ્ર૦ સાધમ દેવલાકમાં કલ્મિષિયાના વિમાના ૩૨ લાખમાં આવી જાય ? કે નહિ ? અને તે દેવાને સમકિત હોય ? કે નહિ? અને તેમાં જિનપ્રતિમા હેાય ? કે નહિ ?
ઉ સૈાધમ દેવલાકમાં ૩૨ લાખ વિમાને છે, અને કિટિબષિયાના વિમાના તેા તેની નીચે છે. એમ સંગ્રહણી ટીકા વિગેરેમાં કહ્યું છે. તેમજ તેઓને સમકિત હોય, કે પ્રતિમાપૂજા હાય,

Page #320

૧૯૩
તેવા અક્ષરે ભારતમાં જોયાનું મરણમાં નથી. ! ૩-૩-૯
૧૩૮ ૪૮૭ || પ્ર. લવણસમુદ્રમાં મોટા કલશેના અને નાના કલશના મુખે
સર્વથા પાણીની નીચે છે કે હજાર જેજન ઉપર છે? ઉ૦ કલશના મુખે પાણીની નીચે ભૂમિ સાથે જોડાયેલા છે. એમ
પ્રવચન સારોદ્ધાર ટીકા અને ક્ષેત્રસમાસ ટીકા અનુસાર
જણાય છે. ૩-૩-૧૦-૧૩૯ I ૪૮૮ પ્ર. મેરની મેખલાનું સ્વરૂપ કેવા આકારે છે? ઉ૦ F-5 મેખલા અહીં બતાવેલી આકૃતિએ મેરની
અંદર છે. પણ બહાર નથી . ૩-૩| 11-૧૪૦ | ૪૮૯ in
પ્ર. પડિમા વહન કરનાર સાધુ ભ પામે નહિ, તે અવધિજ્ઞાન
વિગેરે પામે છે, જે ક્ષેભ પામે, તે તેને ઉન્માદ, રોગ વિગેરે થઇ જાય છે, પરંતુ, તે ભ કેમ પામે? કેમ કે સ્વયં પતે પૂર્વધર હેય, તેથી પહેલાં ઉપયોગ આપેલ હોય, તથા પૂર્વ
ધરની આજ્ઞાએ પડિમાં સ્વીકારી હોય છે. ઉ. જેમ પડિમા સ્વીકારનાર પતે પૂર્વધર હેય, તેમ આપનાર
પણ પૂર્વધર હેાય છે, છતાં બંનેય છદ્મસ્થ હોય છે, તેથી તે સમયે શ્રુતને ઉપગ ન પણ હોય, માટે કેમ ક્ષેભ પામે? તે
શંકા રહેતી નથી . ૩-૩-૧૨-૧૪૧ / ૪૯૦ | પ્ર. ૩૬૩ પાખંડીઓ સમવસરણની બહાર બેસે? કે અંદર બેસે? ઉ, પાખંડીઓ પ્રાયઃ કરી બહાર જ હોય છે. કોઈક સમવસરણની
અંદર કદાચિત આવે, તેમાં પૂછવા જેવું શું છે? I ૩–૩– ૧૩–૧૪૨.૪૧ ૧૩

Page #321

પ્રદ અધે ગામમાં જનારી શીતાદા નદી સમુદ્રમાં શી રીતે
પ્રવેશ કરે ? ઉ, શીદા નદી જયન્તકાર નીચે થઈ, હજારે જન ભૂમિની
અંદર જઈ લવણુ સમુદ્રમાં પેસે છે, એમ લધુ-બ્રહëત્ર સમાસ અને વિચારસમતિટીકા વિગેરેમાં કહ્યું છે૩-૩
–૧૪–૧૪૩ ૪૯૨ | પ્રહ માયા વય ઈત્યાદિ ત્રણગાથા કેટલાક પ્રતિક્રમણમાં
કહેતા નથી, અને કહે છે કે “યોગશાસ્ત્ર ટીકામાં 30 વં તો આ ગાથામાં શ્રાવકેનેજ કહેવી કહી છે. સાધુઓને
નહિ” માટે આ બાબત કેમ છે? ઉ૦ ચોગશાસ્ત્ર ટીકાના જુના છ પુસ્તકે જોયા, તેમાં દરેક પ્રતમાં
sur વં તો આ ગાથાને પાઠ તો પદ સાથે સંયુક્ત દેખાય છે, તેમાં સરલા એટલે શઠ નહિ એ પ્રમાણે વ્યાખ્યા હેવાથી, આ ત્રણ ગાથા બલવાનું સાધુ અને શ્રાવકો માટે સરખી જરૂરીઆતવાળું કર્તવ્ય જણાય છે, તે પણ ભાવદેવસૂરિત સામાચારીની અવચરિમાં કહ્યું કે આ ત્રણ ગાથાઓ કેઈના મતથી સાધુઓ કહેતા નથી, તેથી”—તે મતાંતર છે.
૩-૩–૧૫-૧૪૪ ૪૯૩ / પ્ર. સર્વ સંક્રાન્તિઓમાં મળતી તિથિકેટલી ઘડીની હોય તે સુઝે? ઉ૦ જાન્યથી સર્વ સંકાતિમાં બે ઘડીથી વધારે તિથિ મળતી ' હોય, તે સૂકે છે, પણ ઓછી સુઝતી નથી. એમ પરંપરા છે.
૩–૩–૧૬-૧૪૫ ૪૯૪ I મ.. ઐરાવણ વિગેરે દેઃ સર્વકાલ હાથી ઘોડા કે બળદની
આકૃતિવાળા હોય કે દેવ આકૃતિવાળા હોય? અથવા વાહન

Page #322

૧૫
બનવાના અવસરે હાથી વિગેરેનું સ્વરૂપ ધારણ કરે? તેઓની
દેવાંગનાનું સ્વરૂપ પણ કેવું હોય? 'ઉ ઐરાવણ વિગેરે દેવોઃ વાહન બનવાના અવસરે હાથી વિગેરે
રૂપ ધારણ કરે છે. બીજે વખતે તે દેવ રૂપે હોય છે અને તેઓની સ્ત્રીઓ તે સદા દેવી રૂપે જ હોય છે, એમ જાણેલ છે
| ૩-૩-૧૭–૧૪૬ ૪૯૫ II પ્ર. પાર્શ્વનાથ ભગવંતની કૃપાથી સર્પને જીવ નવકારમંત્ર
સાંભળી મૂળ ધરણેન્દ્ર છે? કે સામાનિક દેવ થયે? અને ઉપસર્ગ વખતે આવ્યો હતો, તે મૂળ ધરણેન્દ્ર આવ્યું
હતે? કે કોઈ બીજે આવ્યું હતું? ઉ. આ બધા પ્રશ્નમાં ગ્રંથના અક્ષરે મુજબ મૂળધરણેન્દ્ર જાણેલા
નથી. ૩-૩–૧૮-૧૪૭ ૪૯૬ ' પ્ર. શ્રી મલ્લિનાથ જિનેશ્વરની દેશના વિગેરેમાં સર્વ જિનેશ્વરની * પેઠે બાર પર્ષદાની રચના થાય? કે જુદી રીતે થાય? ઉ, શ્રી મલ્લિનાથ ભગવાનના સમવસરણમાં બારે પર્ષદાની
રચના સર્વે જિનેશ્વરેની પેઠે થાય છે, પરંતુ વૈયાવચ્ચ કાર્ય
સાધ્વીઓ કરે છે | ૩-૩-૧૮–૧૪૮ ૪૯૭ ० तीअद्धाए चंपाए सोमपत्तीह जस्स कडतुंबं ।
दाउं नागसिरीए उवज्जिओऽणंत संसारो ॥१॥ * “અતીત કાળમાં ચંપાનગરીમાં એમની સ્ત્રીનાગશ્રીએ જેને કડવું તુંબડું પહેરાવીને અનંત સંસાર ઉપાર્જન કર્યો. આ પ્રમાણે રષિમંડલ સૂત્રમાં છે, અને જ્ઞાતા સૂત્રમાં કુશિષ્ય શતકની પેઠે સંસાર ઉપાર્જન કર્યો “એમ કહેલ છે, અને દ્વિપદી અધ્યયનમાં તે-“હાવા રવિવાર વાસુ માતા-હસ--” પર બાદર પૃથ્વી

Page #323

કાય વિગેરેપણામાં લાખો વાર આ પ્રમાણે કહ્યું છે, તેથી દ્રપદી અને શિષ્યને સંખ્યા અસખ્યાત? કે અનન્ત સંસાર છે? જે અનન્ત છે એમ કહે, તે તે નિગદ વિના સંભવે નહિ, તેથી અક્ષરો મુજબ રપષ્ટ ઉત્તર
આપવા કૃપા કરશો. ઉ. દ્રૌપદી અને કુશિષ્યને અનંતસંસાર , એમ જણાય છે,
અને દ્રોપદી અધિકારમાં વવાયર પુરવાર-કહ્યું છે,
તે ઉપલક્ષણ વાક્ય જાણવું છે ૩-૩-ર૦–૧૪૮ ૪૯૮ પ્ર. અધિક માસમાં કલ્યાણક તપ-પહેલાંમાં કરવું ? કે બીજામાં
કરવું? કેટલાક પર પક્ષીઓ કહે છે કે પહેલા શ્રાવણ કૃષ્ણપક્ષમાં અને બીજા શ્રાવણ સુદ પક્ષમાં કરાય, તે સાચું છે?
*
ઉ. અધિક માસ આવે ત્યારે વધેલા માસને છોડીને કલ્યાણક તપ
કરવું, તે યુક્તિસર છે ૩-૩-ર-૧૫૦ | ૪૯૦ પ્રો જેમ આહારમાં સો હાથ ઉપરથી દાતા લાવે, તે તે આહાર
અભ્યાહત દોષવાળા બને છે, તેમ વસ્ત્ર વિગેરેમાં તે દેવ ગણે
કે નહિ? 6. "आइन्नं तुक्कोसं हत्थसयाती घरे उ तिन्नि तहिं".
“ઉત્કૃષ્ટથી સે હાથ છેટેથી–ઘરમાં લાવે તે આચી છે” આ પ્રમાણેની પીંડવિશુદ્ધિ વિગેરેની ગાથા મુજબ વસ્ત્ર એષણામાં પણ જાણવું. જે આહાર સંબંધી દે છે, તેજ
દોષ વસ સંબંધી છે ૩-૩–૨૨-૧૫૧. ૫૦૦ | " ५० पवाविओ सुहत्थी अजाए जक्ख-दिन्न-नामाए।
पवावणानिसेहो, तओं परं साहुणीवग्गे ॥१॥
“ક
પ or

Page #324

૧૯૭
* |
આરોષન થયાનું ઇત્યાક્રિક ગાથાઃ કયા ગ્રંથમાં છે? છૂટક પાનામાં જોવામાં તે છે, તે સમીચીન છે ? કે નહિ ? ઉ॰ સ્થલભદ્ર સ્વામીએ બે શિષ્યને દ્વીક્ષા આપી; એકનું આય મહાગિરિ અને બીજાનું આ સુહસ્તિઃ નામ પાડયું, તે બન્નેને યક્ષા આર્યો એ માતાની જેમ ખાલપણાથી સાચવ્યા હતા, તેથી આ શબ્દ તેમના નામની પહેલાં જોડાય છે. આ પ્રમાણે પરિશિષ્ટ પ માં કહેલ છે પલ્લવિઓ સરથીઈત્યાદિક ગાથા તા કાઈ ગથમાંનથી૩-૩-૨૩-૧૫૨૫૦૧૫ પ્ર॰ છૂટા પાનામાં વીર ભગવાનની જન્માતરી છે કે–“ ચૈત્ર સુદ ૧૩ ભામવારે ઉત્તરા ફાલ્ગુની નક્ષત્રમાં સિદ્ધિયાગમાં રાત્રિની ૧૫ ધડીએ મકર લગ્નમાં સિદ્ધાર્થ રાજાને ધરે પુત્ર જનમ્યા. આ જન્માતરી સ્ક પુરાણમાંથી ઉદ્ભરેલી છે,” એમ લખ્યું છે, તા તેજ જન્માતરી જાણવી ? કે બીજી ? સ્કંદપુરાણના નામે છૂટક પાનામાં આ જન્માતરી જોવામાં આવે છે, પણ બીજા કાર્ય ગ્રંથમાં લેવામાં આવી નથી .૫ ૩-૩–૨૪–૧૫૩ ૫ ૫૦૨ |
પ્ર૦ ૨૫૬ આવલિકા પ્રમાણ આયુષ સૂક્ષ્મ બાદર બન્નેય નિગેાદનું છે, કે એકલી સૂક્ષ્મ નિગાદનુંજ છે ?. ઉ॰ સૂક્ષ્મ નિાદનું ક્ષુલકભવ ગ્રહણ રૂપજ
અંતર્મુહ નું આયુષ હાય છે, અને બાંદર નિગેાદનુ તા ક્ષુલ્લકભવ ગ્રહણ રૂપઃ અને કાંઇક ન્યૂન અતર્મુહૂર્ત રૂપઃ હાય છે. સામાન્ય કરીને તે અજ્ઞેયનું અંત દ્યૂત કહેવાય છે ॥ ૩-૩-૨૫–૧૫૪
|| ૫૦૩ ||
પ્ર૰ શ્રેણિક અને કૃષ્ણ વાસુદેવને માંસ ભાજન હતું ? કે નહિ ? શુદ્ધ સમતિવાળાએ માંસાદિ ભાજન કરતા હોય, તે વાત

Page #325

૧૯૮
પ્રાયે કરી અયુક્તજ લાગે છે, તા પણ “સમક્રિતિ માંસાદિ અભક્ષ્ય પદાર્થ ન જ વાપરે,” તે નિયમ તા તેવા અક્ષરા જોયા વિના કહી શકાય નહિ. ॥ ૩-૩-૨૬-૧૫૫ ॥ ૫૦૪
પ્ર॰ કાણિક અને રાવણ તીર્થંકર થશે, એવુ કયા ગ્રંથમાં કહ્યું છે? અને કયા ક્ષેત્રમાં ? અને કેટલા ભવાયે થશે ? ઉ॰ રાવણના જીવ: રાવણના ભવથી માંડીને ૧૪ મા ભવમાં તીર્થંકર થશે, એમ ત્રિષષ્ટિ પદ્મચરિત્રમાં કહ્યું છે, કયા ક્ષેત્રમાં થશે ? તે ગ્રંથમાં જોવામાં આવતું નથી, અને કેાણિક તીર્થંકર થશે, તેવા અક્ષરા કાઈ ગ્રંથમાં જોવામાં આવેલા રમરણમાં નથી. ॥ ૩-૩–૨૭-૧૫૬ | ૧૦૫ ॥
૫૦ ચૈત્ર માસમાં કરવાના કાઉરસગ્ગ કરવાનું ભૂલી જવાયું ઢાય, તે સાધુ જેમ તે યાગવહન કરી શકે નહિ, તેમ બીજાને ચાગના પવેણા વિગેરે ક્રિયા કરાવી શકે ? કે નહિ ? તેમજ કાલ લેવાનું દાંડીધરપણું: તથા દિશાવલોકઃ કરી શકે ? કે નહિ ? ઉકાઉસ્સગ ન કર્યો હાય, તેને પોતાને યોગસંબધી ક્રિયા કરવી કે કરાવવી કલ્પે નહિ ॥ ૩-૩-૨૮-૧૫૭ || ૫૦૬ ॥
૫૦ ચૈત્ર અને આસા માસની, તથા ચીમાસીની અસજ્ઝાય, પાંચમ અને ઐાદશના બે પહેાર પછી લાગે છે, તે એ પાર તિથિભાગની અપેક્ષાથી લેવા ? કે સૂર્યોદયથી લેવા ?
ઉ॰ ચૈત્ર અને આસા માસમાં પાંચમ તિથિના અડધા ભાગથી અસ્વાધ્યાય થાય, પણ સૂર્યોદયથી નહિ, તેમજ–ચામાસી અસજ્ઝાય પણ ચાદશ તિથિના અડધા ભાગથી લાગે, એમ વૃદ્ધ સંપ્રદાય છે. ॥ ૩-૩-૨૯-૧૫૮ ॥ ૫૦૭ || પ્ર૦ શ્રી ઋષભદેવ સ્વામિના જીવ પાછલા પાંચમા ભવમાં

Page #326

લલિતાગ દેવ હતું, તેને સ્વયંપ્રભા નામની જે દેવી હતી,
તે ઍવીને નિર્નામિકા થઈ? કે કઈ બીજી થઈ? ઉ. પાછલા પાંચમાં ભવમાં ગષભદેવને જીવ લલિતાંગ દેવ
થ, તેની સ્વયંપ્રભા દેવી અવી ગઈ, તેને સ્થાને અન્ય જીવનિર્વામિકાદેવી થે, એમ આવશ્યકમલયગિરિટીકા વિગેરે અનુસાર જણાય છે. માટે આમાં શંકાને સ્થાન નથી.
/ ૩-૩-૩૦-૧૫૯ પ૦૮ પ્ર. કલ્પસૂત્રમાં ૪ર રવીને અને ત્રીશ મહા સ્વપને સર્વે મળી
૭ર સ્વનઃ ઈત્યાદિ કહેલ છે, તો તે ૭૨ ના નામે કઈ પણ
ગ્રંથમાં છે? કે નહિ? ઉ૦ ૭ર સ્વનેના નામે ગ્રંથમાં જોવામાં આવ્યાં હોવાનું સાંભરતું , નથીઃ ૩-૩-૧૧-૧૬૦ + ૫૦૯ | પ્રમેરુ પર્વત ઉપર વીરજિનના જન્માભિષેક વખતે સાધર્મ
ઇંદ્રને સંશય ઉપજ છે. તે પહેલા અય્યત ઈંદ્ર સ્નાત્રાભિષેક
કરે, તે કેવી રીતે યુક્ત ગણાય ? ઉ. વીર જન્માભિષેક વખતે ઉપજેલે સંશય દૂર થયા પછી
સૈધર્મ ઈદની આશાએ અચુત ઈંદ્ર અભિષેક કરે છે, તે અયુક્ત નથી. વીરચરિત્ર વિગેરેમાં તે પ્રમાણેજ કહેલું
જેવામાં આવે છે. ૩-૩-૧ર-૧૬૧ પ૧ ૦ | પ્ર. જિનકલ્પી તે ભવમાં મેક્ષ કેમ જતા નથી? કર્મની બહુલતા
કારણ છે કે કોઈ બીજું કારણ છે? અને તેને ક્ષપક કે
ઉપશમ શ્રેણીમાંથી કોઈ શ્રેણી હેય? કે નહિ? ઉતેને તે કહપ હેવાથી તે ભવમાં જિનકલ્પી મેક્ષે જતા નથી.
અને ઉપશમ શ્રેણી તે કેઈક પામે છે, પણ ક્ષપકશ્રેણી પામતા

Page #327

૨૦૦
'તા
?
નથી, એમ પંચવસ્તુ ગ્રંથમાં કહ્યું છે . ૩-૩-૩-૧૬૨
| ૫૧૧ || પ્ર૯ ઉપધાનમાંથી નીકળવું હોય, તે છેલ્લા દિવસે તપ કરવું
જોઈએ? કે એકાસણાથી પણ ઉતરી શકાય? ઉએકાસણા વિગેરેથી પણ ઉતરવું ક છે, પણ “યોગની
પેઠે તપ છેલ્લે દિવસે કરવા જ જોઈએ.” તે નિયમ નથી.
૩-૩-૩૪-૧૬૩ ૫૧૨ પ્ર. પડિમાવહન કરનાર શ્રાવિકાઓ નડતુ સંબંધી અસક્ઝાય થઈ
હોય, તો પર્વ દિવસે પિસહ અને રાત્રિના કાઉસ્સગે કેવી
રીતે કરે? તે જણાવવા કૃપા કરશે. ઉ. અસઝાયમાં પડિમાવાહક શ્રાવિકાઓ મનથી પિસહ અને
કાઉસ્સગે કરે છે, એમ વૃદ્ધવાદ છે . ૩-૩-૩૫-૧૬૪
| ૫૧૩ પ્ર વાભિગમ સૂત્ર વિગેરેમાં નપુંસકને ચારિત્ર કહેલું છે, તે
સમકિત કે દેશવિરતિ કે સર્વ વિરતિ હોય? તેમજ સિદ્ધના ૧૫ ભેદ કહ્યા, તેમાં મૂળ નપુંસક પણે મેક્ષ પામે?
કે કૃત્રિમ નપુંસકપણે પામે? તે પાઠ સહિત બતાવવા કૃપા ન કરશે ? ઉ૦ જાતિ નપુંસક સમકિત અને દેશવિરતિ સુધી સ્વીકારી શકે
છે, પણ આગળ ચઢી શક્તો નથી, તેથી મેલ સુધીની પ્રાપ્તિ
પણ કૃત્રિમ નપુંસકને હોય છે . ૩-૩-૩૬–૧૬૫ પ૧૪ પ્ર. વિગઈ પક્વાન્નેનું જ કાલમાન હોય? કે તમામ પકવાન્નનું
ઉ૦ નિવિયાતા અને અનિવિયાતા તમામ પકવાનેનું કાલમાન - તુ આશ્રયીને જે કહેલ છે, તે હેય છે એમ વૃદ્ધ પુરુષો કહે
છે. તે ૩-૩-૩-૧૬૬ ૫૧૫ :

Page #328

૨૧
૪૦ યાગમાં કલ્પ્ય અને અકલ્પ્ય વિભાગ પચ્ચકખાણ ભાષ્યની અવણિમાં હજી થી માંડી છાશ સુધીના લખ્યા છે, તેમાં છાશ લખી, તે હિંગે વધારેલી લેવી ? કે વધાર્યા વિનાની લેવી? જો હિંગે વધારેલી કહા, તા નહિ વધારેલી છાશ કલ્પેજ છે, તે આ પ્રકારે હીંગના વધાર વિનાની પૂરણ પઢીરડી વિગેરે પે ? કે નહિ ? તેમજ લહિંગ ુ, પલેવ, વગારક વડીવિગેરે ભગવતી યાગમાં ચમરા ઉદ્દેશા સુધી, અને આચારાંગ ચાગમાં સાત સાતીયામાં અને ઉત્તરાધ્યયનના યાગમાં પતી નથી, તે તેથી બીજા સ્થાનામાં યોગમાં તે થોજવા વિગેરે કહ્યું ? કે નહિ ? તેમજ આંબેલની કટકાણક અને કટકાણિકા યાગની અંદર પે ? કે નહિ ? ૯૦ ગ્રંથમાં કહેલા અક્ષર મુજબ હીંગ વધારેલી છાશ અને પટીરડીઃ વિગેરે ચાંગમાં કહ્યું નહિ. બીજી તા કહ્યું છે, પરંતુ હમણાં તે વૃદ્ધવાદ મુજબ છાશ કહ્યું છે, અને પૂરણપટી રડી વિગેરે તા આંબેલને યોગ્ય હાય તેમજ યાગમાંપે છે, તેમજ લહિ’ગડુ: પલેવઃ વિગેરે ભગવતી ચમરા ઉદ્દેશની અનુજ્ઞા વિગેરે ત્રણ સ્થાન વિના અન્ય સવ યાગમાં કહ્યું છે, અને વગારક વડી વિગેરે તા હાલના વૃદ્ધવાદ મુજબ આંખે લને ચેાગ્ય હાય તેજ ક૨ે છે, બીજી નહિ. તેમજ કેટકાણક વિગેરે પણ આંબેલને ચાગ્ય હાય તે કહ્યું છે ॥ ૩-૩-૩૮
૧૬૭૫ ૫૧૬ ॥
• કાઇ ગૃહસ્થે ધર દેરાસરમાં અરિહંત મહારાજના આભૂષણા કરાવ્યા, કાલાન્તરે તે ગૃહસ્થ ધરકામ આવી પડવાથી તે વાપરી નાંખે, તા કહ્યું ? કે નહિ ?
ઉ॰ જો દેવને માટેજ કરાવેલ આભૂષા હાય; તે વાપરી શકાય
-

Page #329

૨૦૨
નહિ, પરંતુ સામાન્યથી કરાવ્યા હોય, તે વાપરવા કહ્યું છે, આ બાબતમાં પિતાને જે અભિપ્રાય કરાવવા વખતે હોય, તેજ
પ્રમાણ છે. ૩-૩-૩૯-૧૯૮ ૫૧૭ || પ્ર. પિસાતી શ્રાવકોને કપૂર વિગેરેથી કલ્પસૂત્ર વિગેરેની પૂજા - તથા પોસાતી શ્રાવિકાઓને ગર્લ્ડલી અને લુછણાદિક કરવું ' કહેશે? કે નહિ? ઉ. પિસાતી શ્રાવકેને કપૂર વિગેરેથી પુસ્તકપૂજા દ્રવ્યસ્તવ હેવાથી કલ્પ નહિ, ગુરુપરંપરાએ પણ અમેએ તેવું જ દેખ્યું છે. આવી રીતે પિસાતી શ્રાવિકાઓને ગહંલી લુંછણાદિક પણ કલ્પ નહિ, એમ જાણવું છે ૩-૩-૪-૧૬૮ ૫૧૮ u પ્ર. શ્રી જ્ઞાતાસૂત્રમાં આઠમા અધ્યયનમાં અદીનશત્રરાજાને
મલ્લીકુંવરીના સ્વરૂપના બેધના અધિકારમાં नाणं से मल्लदिन्ने कुमारेतस्स चित्तगरस्स सण्डासगं fછાતિ–
તેવાર પછી મલ્લદિન કુમાર તે ચિતારાના સંડાસાને છેદાવે છે.”
આ સૂત્રમાં સંદશ શબ્દને શું અર્થ ? અને તેનું શું છેદન. કર્યું. ટીકામાં વ્યાખ્યા કરેલી જણાતી નથી, અને આવશ્યક ટીકા ઉપદેશમાલા ઘટ્ટી ટીકા અને શ્રાદ્ધવિધિ વિગેરે.
માં મૃગાવતીના સંબંધમાં સદંશક શબ્દજ લખેલે છે, પરંતુ તે શબ્દને શો અર્થ? તે બતાવેલ નથી, માટે અર્થ
જણાવવા કૃપા કરશે ઉો સંદશક શબ્દનો અર્થ અંગુઠા અને પાસેની પ્રદેશિની
અંગુલી: તે બે એકઠા થાય, તેને અગ્ર ભાગ કહેવાય છે. કેમકે – વિશેષાવશ્યક ટીકામાં ચિતારાના સંબંધમાં નિરપરાધિ.

Page #330

૨૦૩
ચિતારાનાં અણુ અને પ્રદેશિની અંગુલીના અગ્ર ભાગ શતાનિક રાજાએ છેદાન્યો, એમ કહેલ છે।૩-૩-૪૧-૧૭૦
॥ ૫૧૯
૫૦ જ્ઞાતાસૂત્રના મઠ્ઠી અધ્યયનમાં
" जाव वीस तिमाओं पुरिसजुगाओ जुगतकर भूमी, दुवास - परिआए अंतमकासी
“ચાવત–વીશ પુરુષ નુગ સુધી જુગાંતર ભૂમિ છે, અને બે વના પર્યાય થયેછતે કાઈ મેાક્ષમાં ગયું તે પર્યાયાંતક ભૂમિ છે, આ સૂત્રમાં “ મિજિનથી માંડી તેમના તીમાં વીશ પુરુષ સુધી સાધુએ સિદ્દ થયા, તે પછી આગળસિદ્ધિગમનના વિચ્છેદ થયા.” એમ ટીકામાં કહ્યું છે,
તા પટ્ટધર સાધુઓને કેવલજ્ઞાનના અભાવ થયા ? કે સવ સાધુઓને અભાવ થયો ?
જો તમામને કેવલજ્ઞાન પામવાના વિચ્છેદ થયા, એમ કહેા, તેા પન્નવણા ટીકા વિગેરેમાં પ્રથમ પદમાં સિદ્ધનાં પંદર ભેદની અંદર અતીર્થ સિદ્ધના અધિકારમાં સાત આંતરામાં તીના વિચ્છેદ છતાં પણ સિદ્ધિગમન બતાવ્યુ છે, તે કેમ બતાવ્યું ?
અને જો, તીના વિચ્છેદમાં પણ મોક્ષે જવાય, તે તીથ છતાં ડૅમ ન જેવાય ?
જો આમાં પટ્ટધરાજ લેવાય, તે બે વરસના પર્યાય થા, ત્યારે સાધુજ સિદ્ધ થયાં. એમ માનવું પડશે. આ પ્રકારે બીજા તીર્થંકરાનું શાસન છતાં કેવલ જ્ઞાનના વિચ્છેદ થાય ? કે નહિ ? • મહિજિન તીર્થમાં વિશમા પટ્ટધર પછી સર્વ સાધુ વિગેરેને સિદ્ધિ ગમનના નિષેધ જાણવા. પણ સુવિધિનાથ વિગેરે તીર્થં

Page #331

૨૦૪
કરાના આંતરામાં તીના વિચ્છેદ છતાં, સિદ્ભિગમન ફ્રેમ કહ્યું ? એવી શંકા કરવી નહિ, તેમાં તીર્થનો વિચ્છેદ છતાં પણ મુક્તિમાર્ગના વિચ્છેદ નથી. કેમકે—જાતિ મરણ વિગેરેથી તેની પ્રાપ્તિ થાય છે.
.
અને ન ંદિ ટીકા વિગેરેમાં તેમજ બતાવેલ છે. જેમાં તીર્થ છતાં પણ સિહિઁગમનના વિચ્છેદ છે, તેતા વિશેષે કરી સહરણ થવાથી જાણવા, તેમજ સર્વ તીર્થંકરાનું શાસન છતાં કેવલજ્ઞાનના વિચ્છેદ થાય ? કે નહિ ? એમ જે પૂછ્યું, તેમાં જાણવુ. કે–એકાન્ત નથી. ॥ ૩–૩–૪૨-૧૭૧ # ૫૨૦ ॥
પ્ર॰ જે શ્રાવકે સચિત્ત વાપરવાનું પરિમાણ કર્યું હાય, તેણે લીલાતરીમાં વનરપતિની સખ્યામાં ચીભડાની જાતિ રાખી ઢાય, હવે તેણે એક સચિત્ત ચીભડું ખાધું, અને તે જાતનું બીજું ચીભડુ કાંઈક ખાધું, તે તેને સચિત્ત એક ગણાય? કે બે ગણાય ? જેમ પરખમાં પાણી પીધા છતાં એક સચિત્ત ગણાય છે, તેમ આમાં એક સચિત્ત ગણાય ? કે બે
:
સચિત્ત ગણાય ? ઉ॰ આ બાબતમાં પચ્ચક્ખાણ લેતી વખતે જે ધારણા રાખી ઢાય તે પ્રમાણે ગણાય ॥ ૩–૩-૪૩-૧૭૨ ॥ ૫૨૧ ॥
પ્ર॰ જ્યારે સગરચક્રીના પુત્રએ અષ્ટાપદ ઉપરના પ્રાસાદની રક્ષા માટે ખાઈ ખાદી, અને ગંગા આણી, તે વખતે નાગકુમારાના ભવનોમાં માટી અને પાણી પડ્યું, આ હકીકતમાં નાગકુમારા કયા જાણવા ? કેમકે–નાગકુમારના ભવના રત્નપ્રભામાં પ્રમાણ અગુલથી બનેલ–એક હજાર યોજનની નીચે છે, તેથી આવડી મોટી ભૂમિ કેવી રીતે ખાદી શકાય ? જો દું ડરત્નના પ્રભાવથી કદાચિત્ ખાદ્રી, એમ માનીએ, તેાપણ

Page #332

ર૦પ
હજાર ગામના ની ૪૫ લાખ જેનને સીમન નામને નરકાવાસે નરકની નીચે આવ્યું, તેમાં નાગરકુમારના ભવનેને અસંભવ છે, માટે તે નાગકુમારે કયા? અને ઉત્તરાધ્યયન ટીકામાં નાગકુમારે અને તેઓને અધિપતિ
જ્વલનપ્રભ કર્યો છે, તેનું વિશેષ સ્વરૂપ શાસ્ત્ર વિગેરેમાં
જોઇને જણાવવા કૃપા કરશે. ઉ. પન્નવણા સૂત્ર વિગેરે મુજબ-જવતીના ચાર ઈત્યાદિક
ગાથામાં કહેલા ભવનપતિના ભવને હજાર એજનની નીચે છે. પણ વસુદેવહીંડી વિગેરે ગ્રંથો મુજબ અનિયત પ્રમાણવાળા કાયમાન આકારવાળા તેઓના મંડપ અને પ્રાસાદે હજાર જિન પહેલાં પણ જણાય છે. જેમ રત્નપ્રભાની ઉપર ભવનપતિઓની અને વ્યારાની રાજધાનીઓ અને પ્રાસાદો
છે, તેમ આ પણ છે. તે ૩-૩-૪૪–૧૭૩૫ પર છે. પ્ર. જયેષ્ઠ ગણધર કે કઈ બીજા ગણધર તીર્થ સ્થાપ્યું તે દિવસે જ
તીર્થકરનું વ્યાખ્યાન પુરૂં થયાં બાદ વ્યાખ્યાન કરે? કે સર્વ
કાલ ભગવાનના વ્યાખ્યાન પછી એક મુહુત વ્યાખ્યાન કરે? ઉ. વડા અથવા કોઈ પણ બીજા ગણધર મહારાજા સર્વ કાલમાં ' બીજી પિરસીએ વ્યાખ્યાન કરે છે, તેવા અક્ષરે આવશ્યક ટીકા વિગેરેમાં છે. પણ તીર્થ સ્થાપનના દિવસે જ એક મુહુર્ત સુધી વ્યાખ્યાન કરે, એમ નથી, પણ સર્વદા કરે છે. ૩-૩
-૪૫–૧૭૪ . પર૩ | પ્ર. શ્રી વર્ધમાન સ્વામિને પહેલાં સસરણમાં સાલવૃક્ષ ઉપર " હતું કે સર્વકાલે પણ સાથે ચાલ્યું હતું? ઉ. “જયાં ભગવાન ઉભા રહે, અને જયાં ભગવાન બેસે, ત્યાં દેવે
અશોક વૃક્ષ વિકર્યો છે, એમ સમવાયાંગ વિગેરે સૂત્રને

Page #333

૨૦૬
અભિપ્રાય છે, તેથી તેના ઉપર રહેનાર સાલવૃક્ષની પણ તેજ
*,
પ્રકારે સ ંભાવના થાય છે, પણ સાથે ચાલે ? કે પ્રથમ સમાસરણમાંજ કરે ? તેમ કહ્યું નથી ॥ ૩-૩-૪૬-૧૭૫૫૧૨૪ ૩૦ નાના પન્યાસાને પયા થી મોટા ગણી ક્ષામણા ન કરે, એ રીત તા દેખાય છે, પણ ભાજનમ લીના આદેશઃ પ્રતિક્રમણ મંડલીના આદેશઃ અને પ્રતિક્રમણમાં ગમણાગમણે આલાવવાના આદેશઃ માંગવા જોઈ એ ? કે નહિ ? અને નાના પન્યાસા પાસે વૃદ્ધ ગણીયાને પ્રતિક્રમણાદિક કરવુ કહ્યું ? કે નહિ ?
:
૬૦ ગુણીઓએ ન્હાના પન્યાસાને ક્ષામણાદિક સર્વ શાસ્ત્રાનુસાર કરવું કલ્પનીય છે, એમ જણાય છે. પણ હાલમાં વ્યવહાર મુજબ તે ખામાણાદિક કરતા નથી.મડલીના આદેશ કેટલાક માગે છે, અને કેટલાક નથી માગતા, તેથી આ બાબતમાં આગ્રહ કરવા નહિ. ॥ ૭–૩-૪૭-૧૭૬ ॥ પરપ ॥
૪
પણ્ડિત શ્રીરત્નહર્ષ ગણિત પ્રશ્નાત્તરા
પ્ર૦ બીજે ગામ ગયેલા શ્રાવક શ્રુતદેવી અને જીવનદેવીમાંથી કયા કાઉસગ્ગ કરે ?
ઉપકખીઃ ચામાસી અને સવચ્છીઃ વિના અન્ય દિવસે અન્ય સ્થાને ગયેલા શ્રાવકે થવુંવયા માવઠું આ સ્તુતિજ કહેવાય, પણ બીજી નહિ ॥ ૩–૪–૧–૧૭૭ ॥ પર૬ ॥
| (
પ્ર૦ ૮ પુરિમુદ્દે એક ઉપવાસઃ ઈત્યાદિ ગણતરીએ ગણેલુ તપ ત્રીજા અને પાંચમા ઉપધાનમાં ગણાય ? કે નહિ ?

Page #334

૨૦૭
ઉ૦ પંચમંગલ મહાતસકંધ-પ્રતિક્રમણ શ્રુતસ્કંધ-શ
વાધ્યયન-ચત્યસ્તવ અધ્યયન-નાસ્તવ અધ્યયનશ્રતસ્તવન અધ્યયનઃ આ છ ઉપધાને છે, તેમાં ચોથા અને ઇન્દ્ર ઉપધાન વિના બીજા ચાર ઉપધાને મૂળવિાધએ અને બીજી વિધિએ વહન કરાય છે, તેમાં બીજી વિધિમાં આઠ પરિમુઢે એક ઉપવાસ વિગેરે ગણના હોય છે. પણ મૂળવિધિમાં હતી નથી, કેમકેતે કરવામાં કાંઈ પ્રજાન નથી, અને જોયું અને શું તો મૂળવિધિએ વહેવાય છે, તેથી તેમાં તે ગણનાનું સાજન નથી. . ૩-૪–૨-૧૭૮ પર |
પડિંત શ્રી પદ્માનન્દ ગણિકૃત નેતર अ० छग्हं तिहीग मझमि का तिही अज वासरे इत्यादि
વાક્ય-ક્યા આગમમાં છે? તે નામ જણાવવા કૃપા કરશે. કેમકે–અહીં અંચલીયાઃ રાજા સમક્ષ આ પ્રકારે બોલે છે, કે જાના જૈનગ્રંથમાં ચાર પ સિવાય-બીજા એકાદશીઃ વિગેરે
તિથિઓનું આરાધન કહ્યું નથી.” ઉિ તિરી નહિ. આ ગાથા શ્રાદ્ધ દિનકૃત્ય સૂત્રમાં
છે અને તેનું વ્યાખ્યાન ૮–૧૪-૧૫-આ બંને પખવાડીયાની ૬ તીથીઓ આરાધ્ય છે, અને બીજા એકાદશીઃ વિગેરેને પાઠ શ્રાદ્ધ વિધિગ્રંથ સિવાય બીજે નથી, અને જ્ઞાનપંચમી
આરાધવી-મહાનિશીથમાં કહી છે. 3૫-૧-૧૭૯ાપરતા પ્ર. તીર્થકર ભગવતોને સસરણ ન થયું હોય, તે ચતુર્મુખપણું

Page #335

ર૮૮
પણ ન હોય, ત્યારે દેશના વખતે બાર પર્ષદાની વ્યવસ્થા કેવી
રીતે હોય? ઉ. મેસરણના અભાવમાં પણ બાર પર્ષદાની વ્યવસ્થા સસરણ
મુજબજ હેય, એમ જણાય છે . ૩-૫-૨-૧૮૦ પિલા મતિવિહાર પચ્ચખાણવાળા શ્રાવકે રાત્રિમાં સચિત્ત પાણી
પીવે છે, તે કોઈ ગ્રંથમાં કહ્યું છે કે પરંપરાથી આવેલું છે? અને દિવસે સચિત્ત જલ કલ્પે નહિ અને રાત્રિએ તેઓને
કશે, તેમાં શું યુક્તિ છે? ઉ૦ દિવસ સંબંધી તિવિહાર પચ્ચશ્માણમાં
तह तिविह पच्चक्खाणे भणति अपाणगे छ आंगारा
“તેમ તિવિહાર પચ્ચખાણમાં પાણી સંબંધી છ આગારે હોય છે.” - આ વચનથી દિવસે શાળાનાં આગારો લેવાય છે, તેથી અચિત્ત જલજ કલ્પે અને રાત્રિના તિવિહાર પચ્ચખાણમાં પાણસ્સના આગાર નથી, તેથી–સચિત્ત જલ પણ કપે છે.
કે ૩–૧–૩–૧૮૧ ૫૩૦ મા પ્ર. પાંચસો ધનુષ્યની પ્રતિમાનું પૂજન દે કેવી રીતે કરે? શું
તેવડું શરીર બનાવીને કરે? કે ઉચે ઉછળીને કરે? રાયપાસેણીમાં સૂર્યદેવે મોટું શરીર બનાવ્યું.”એમ કહેલું નથી, અને ઉછળીને પૂજા કરવી, તે શેભતી નથી, માટે જેવું હોય
તેવું જણાવવા કૃપા કરશે. *'. ઉ. પ્રતિમા અનુસાર શરીર બનાવીને દેવે પૂજા કરે છે, પરંતુ તેવા ' અક્ષર ગ્રંથમાં જોવામાં આવતા નથી, તેનું કારણું ખાસ ' અક્ષર કહેવાજ જોઈએ તેવું જણાતું નથી એમ સંભવે છે. ૩-૫–૪–૧૮૨ ૫૩૧ ||

Page #336

ર
પ્ર. દિવસે દિવસે સૂર્ય માંડલું બદલે છે, તે અધિક માસમાં કેવી
રીતે કરે? મંડલે તે દરેક અયનમાં નિયત જ હોય છે, અને ક્ષેત્ર પ્રમાણ પણ નિયત જ છે. તેમાં કેટલાક કહે છે કે-“હાનિ પામતા દિવસેને પૂરવા માટે માસ વૃદ્ધિ છે ” પણ હીયમાન દિવસ પૂરવા માટે વૃદ્ધિ પામતાં દિવસો છે, તેમજ આ મારે સુપચા. આ માપે કરી શ્રાવણના છેલ્લા દિવસે ચાર અંગુલની વૃદ્ધિ જોવામાં આવે છે, તે બીજા શ્રાવણના છેલ્લા દિવસે ચાર અંગુલની વૃદ્ધિ થાય?કે આઠ અંગુલની વૃદ્ધિ થાય? જો ચાર અંગુલની થાય, તે શું ૬૦ દિવસ સુધી વારંવાર ત્યાં જ સૂર્ય ભમ્યા કરે છે? જેથી અંગુલમાન તેટલું જ રહ્યું? માટે તેમાં મંડલ બંધ બેસતું થાય તેવી રીતે ઉત્તર આપવા
કૃપા કરશે ઉ. સૂર્યના ૩૦ માસ થાય, ત્યારે ચંદ્રમાસ ૨૯ થાય છે. તે વખતે
૩૧ મે માસ અભિવર્ધિત કહેવાય છે, તેથી કરીને સૂર્ય મંડલેનું નિયતપણું છતાં, પણ અધિક્સાસમાં પિરસી વિગેરેના માનમાં કોઇપણ દેષ આવતો નથી. વિશેષ જાણવા
ઈષ્ણુએ મંડલપ્રકરણ જોઈ લેવું ૩–૫–૫-૧૮૩પ૩રા પ્ર આઠમ વિગેરે તિથિની વૃદ્ધિમાં પહેલી છોડીને બીજી તિથીનું
આરાધન કરાય છે, તે દિવસે તે પચ્ચખાણના અવસરે
આઠમ ઘડી અથવા બે ઘડી હૈય છે. કેમકે–પછી તે નેમ | વિગેરે બેસી જાય છે. તેથી સંપૂર્ણની વિરાધના થાય છે. કેમકે તે પૂર્વ દિનમાં હોય છે. હવે જે પચ્ચખાણની વેળાએ જોવાય, તો પૂર્વદિનમાં બંને ઠેકાણે પણ છે–પચ્ચકખાણના વખતે છે, અને આખા દિવસમાં પણ છે. માટે સારું આરાધન થાય.

Page #337

૨૧૦. 6. क्षये पूर्वा तिथिः कार्या, वृद्धौ कार्या तथोत्तरा
“ક્ષયમાં પૂર્વલી–એટલે પહેલાની. પર્વતિથિ કરવી, અને વૃદ્ધિમાં ઉત્તરા એટલે બીજી પર્વતિથિ કરવી.” આ પ્રમાણે ઉમાસ્વાતિવાચકજીનું વચન છે. તે તે વચન પ્રમાણથી લૈિકિક ટિપ્પણામાં ] વૃદ્ધિતિથિ આવે, ત્યારે બીજી તિથિ [પર્વતિથિ હેવાથી, લાકિક ટિપ્પણામાં અલ્પ હોય છતાં
માન્ય કરવી. • ૩–૫-૬–૧૮૪ . પ૩૩ . પ્ર. ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રની ચૌદ હજારી ટીકામાં ૧૩૧મેં પાને
લાવાવ વવરાવે આ બે વિશેષણો શિષ્યના કહ્યા છે, તે
એક સાધુને અને બીજું શ્રાવકને શી રીતે લગાડાય છે? ઉ. મન વચન કાયાને વ્યાપાર તે વેગ કહેવાય અને ઉપધાન
એટલે તપવિશેષ છે. તે બંનેય વિશેષણ સાધુઓના કહ્યા છે. શ્રાવકને તે જે ઉપધાન વહન કરાવાય છે, તે મહાનિશીથ સૂત્રના અક્ષરેથીજ કરાવાય છે કે કુ-પ-૭–૧૮૫ %
ને પ૩૪ પ્ર. સેચનક હસ્તીએ ગુપ્ત ખાઈ કેવી રીતે જાણી? ઉ. ગુપ્ત ખાઈસેચનક હાથીએ વિલંગજ્ઞાને કરી જાણી.
એમ હૈમવીર ચરિત્રમાં કહ્યું છે ૩-૫–૮–૧૮૬ પરૂપા પ્ર. દ્રાણનું માન કેટલું ? ઉ, ચાર કુડવોએ એક પ્રસ્થ થાય, ચાર પ્રથાએ એક
આઢક થાય, ચાર આઢકોએ એક દ્રોણ થાય. આ બાબતમાં નામમાલા ટીકામાં “કડવ એટલે બે પસલી એમ વ્યાખ્યા કરી છે. માટે તે અનુસારે જે થાય, તે દ્રાણું માન જાણવું. પરંતુ “આટલા મણ પ્રમાણ દ્રોણ” એમ કઈઠેકાણે

Page #338

૧૧.
સ્પષ્ટ થયું ઢાય તેમ સાંભરતું નથી. ॥ ૩-૫-૮-૧૮૭ ॥
॥ ૫૩૬ |
પ્ર૦ કલ્પસૂત્ર વંચાતુ હાય ત્યારે પડખે અસજ્ઝાય થઇ હોય, અને 'તે દૂર કરી શકાય તેવી ન હેાય, તા વાંચવું કહ્યું ? કે નહિ ? ૐ અસજ્ઝાય છતાં પણ અવશ્યકરવા લાયક હાવાથી કલ્પસૂત્ર વાચન ક૨ે છે. II ૩-૫-૧૦-૧૮૮ ॥ ૫૩૭ ૫૦ વર્ષીકાલે લીલફુલ કેટલા દિવસે નિર્જીવ થાય ? ઉ॰ વર્ણાદિક ફરી જાય એટલે લીલફુલ નિર્જીવ થાય. પરંતુ દિવસમાન જાણ્યું નથી. ॥ ૩--૫-૧૧-૧૮૯ ॥ ૧૩૮ ॥ ૫૦ કેટલાક કહે છે કે “ નવકારશીના. પચ્ચક્ખાણમાં સૂર્યને ઉદય થાય, તે વખતે ભાજન કરવું કહ્યું છે ” યોગશાસ્ત્રમાં તા બન્ને મુદ્દે અવસાને ચ આ શ્લોકથી બે ઘડી અંદર ભાજન કરવું કલ્પે નહિ, એ ધડીની શરૂઆત પણ પ્રભાતે હાથની રેખા દેખાય ત્યાંથી થાય ? કે સૂર્યોદયથી થાય ? નવકારશી પચ્ચક્ખાણમાં સૂર્યોદયથી માંડી બે ઘડીની અંદર જમવું કહ્યું નહિ, કેમકે પચ્ચક્ખાણના ભગ થાય છે. “કળ સૂરે નમુધી સક્રિય પદામિ” ઇત્યાદિસૂત્ર વ્યાખ્યાનમાં અને ચાગ શાસ્ત્રની ટીકા વિગેરેમાં તેમજ કહ્યું છે ॥ ૩-૫–૧૨–૧૯ ॥ ૫૩૯ ॥ J પ્ર૦ પ્રતિક્રમણ હેતુગર્ભ ગ્રંથમાં રાઇય પ્રતિક્રમણની વિધિમાં રાત્રિના પ્રાયશ્ચિતના કાઉસગઃ તે પછી ચૈત્યવદના પછી સજ્ઝાયઃ આ પ્રકાર પછી પ્રતિક્રમણની આદિમાં ચાર ખમાસમણા કહ્યા છે, અને એમ કરાતું નથી. તેનું શુ કારણ છે?
ઉ॰ યતિદિનચર્યા વિગેરેમાં સજ્ઝાય પછી ચાર ખમાસમણ કહ્યા

Page #339

સર
છે અને શ્રાદ્ધ દિનકૃત્ય ટીકા અને વદાવૃત્તિ વિગેરેમાં તે। સજ્ઝાય પછી પ્રતિક્રમણ ઠાવવાનું કહ્યું છે. તેથી સજ્ઝાય પહેલાં ખમાસમણાઃ દેવાય. એમ જણાય છે . આ વિધિ પર પરાએ બહુલતાએ કરાય છે. સામાચારી વિશેષે કરીને અન્ને પ્રકારે પણ વિરોધ નથીજ ॥ ૩-૫-૧૩–૧૯૧ ૫૫૪૦૪ મદ્રવ્યલિંગીનું દ્રવ્ય દેરાસરમાંઃ કે પ્રતિમાઃ કે જીવદયાઃ કે જ્ઞાનભંડારમાં કર્યાં કર્યાં વપરાય?
ઉ॰ દ્રવ્યલિંગીનુ દ્રવ્યઃ દેરાસરમાં અને પ્રતિમામાં વાપરવું . ચાગ્ય નથી. પણ જીવદયામાં અને જ્ઞાનંકાશમાં ઉપયોગી થાય. એમ જાણેલ છે. ॥ ૩-૫-૧૪–૧૯૨ ॥ ૫૪૧ ॥
પ્ર૦ ચક્રવર્તિ અને પાંડવ વિગેરેને દેવાએ આભૂષણાદિક આપ્યું છે. તે શુ પેાતાના ભંડારનું હોય ? કે પોતે ઉત્પન્ન કરેલ હાય ? જો પાતાના ભંડારનું હાય તા, ખીલી વિગેરેનાં ફેરફાર દેખાય છે, તે કેવી રીતે થાય ? કેમકે શાશ્વત વસ્તુ ફરી જાય નહિ; જો પોતે ઉત્પન્ન કરેલ હોય, તે આ અમારી સાર વતુ છે, એમ વિજ્ઞપ્તિ કરી છે, તે કેવી રીતે કહી હરો ? ઉં॰ ચક્રવર્તિ વિગેરેને દેવા આભૂષણાદિક આપે છે, તે ઔદારિક પુદ્દગલાથી બનાવીને અપાય છે. અથવા કાઇકનુ પુરાતન કાલનું પણ દ્વારિકાનગરી પેઠે સભવે છે. | ૩-૫
૧૫-૧૯૩૫ ૫૪૨
પ્ર॰ પાસાતી શ્રાવકા સાંજે કાજે લીધા પછી ઉધિ મુહપત્તિના આદેશ માંગે છે, અને પ્રભાતે તે પહેલાંજ માંગે છે. તથા પેાસહશાલા પ્રમાન–વસ્તિમમાનના આદેશ પણ સાંજ માગે છે, તેનું શું કારણ ?

Page #340

૨૧૩
ઉ. આ બાબતનું કારણ પ્રાયે કરી તેવી સામાચારી છે તે છે.
૩-૧૬–૧૯૪ ૫૪૩ In પ્રવ વીશ વિહરમાન જિનેશ્વરના અને તેમના માતા પિતાના ' નામે ક્યા ગ્રંથમાં છે? ઉ. વીશે વિહરમાન જિનના તથા તેમના માતા પિતાના નામે
છુટક પાનામાં અને સ્તોત્ર વિગેરેમાં છે, તે જાણવું . 3-પ
૧૭–૧૯૫ / ૫૪૪ in પ્ર. “દેવ ભૂમિથી ચાર અંગુલ છેટે રહે છે, તેથી સ્પર્શતા નથી.”
એમ કહેવાય છે, તે કયાં લખ્યું છે ? ઉદેવ પૃથ્વીતલને કઈ ઠેકાણે પણ ફરસતા નથી. એમ સંગ્ર
હણ વિગેરે ટીકાને અભિપ્રાય છે. તે ઉ–પ-૧૮-૧૯૬ છે
I ૫૪૫ ll પ્ર. હાલમાં ભરતક્ષેત્રમાં મનુષ્ય અને તિને જાતિસ્મરણ
છે? કે નહિ? જ નથી તે ક્યારે વિચ્છેદ ગયું? તેમજ અવ
ધિજ્ઞાન હાલમાં હૈય? કે નહિ? ઉ. વર્તમાન કાલમાં જતિમરણને અને અવધિજ્ઞાનને વિચ્છેદ
શાસ્ત્રમાં કહ્યા નથી ૩–૫-૧૮–૧૯૭ ૫૪૬ / પ્ર. તેરમાં ગુણઠાણે અને ચાદમાં ગુણઠાણે છેલ્લા બે સમય વજીને
છ સંધયણની સત્તા શા કારણથી રહેતી હશે? કેમકે–એક્ષ
ગમન તે પ્રથમ સંઘયણથી થાય છે ? ઉ. જો કે મોક્ષ પ્રાપ્તિ તે પહેલા સંઘયણથી થાય છે, તે પણ
તેની પછીના સંધયણની માત્ર સત્તા રહે, તેમાં વધે છે ? " ૩-૫-૨૦-૧૯૮ ૫૪૭ |

Page #341

૨૧૪
પડિંતશ્રી વિદ્યાવિજય ગણિકત પ્રીનેત્તરે
ચૈત્ર અને આસો માસની અસઝાયમાં જે તપ કર્યું હોય, તે તપઃ રોહિણી વિગેરે તપની આયણમાં વાળી શકાય?
કે નહિ? ઉ૦ અજઝાયમાં સાતમ આઠમ અને નેમે કરેલું તપ આલેય
ણમાં ગણી શકાય નહિ, પણ તે દિવસે માં રોહિણી વિગેરે આવ્યું હોય, તો તે તપ ચાલતા સંબદ્ધ તપમાં કામ લાગે છે,
પણ સર્વે ઠેકાણે કામ લાગે નહિ. I ૩-૬-૧-૧૯૯પ૪૮ પ્રસૂતકવાળા ઘરે સાધુએ આહાર વહેરવા જવાય? કે નહિ? ઉo જે દેશમાં સૂતકવાળા ઘરે જેટલા દિવસ સુધી બ્રાહ્મણ વિગેરે
ભિક્ષા માટે ન જાય, તે દેશમાં સાધુઓએ તેટલા દિવસ સુધી આહાર માટે ન જવું. એમ વૃદ્ધ પુરુષોને વ્યવહાર છે . ૩
૬-ર-ર૦ ૫૪૯ ५० छट्ठभत्तिए अट्ठमभत्तं वढित्ता कोडुम्बिअ पुरिसे सद्दावेई
આ સૂત્રમાં મત્તા આ શબ્દને કઈ વિભક્તિ છે? ઉ મત્તિ-આ પદને પ્રથમ વિભક્તિ છે, એમ જણાય છે.
–૬–૩-ર૦૧ .૫૫૦ || પ્ર. વિશથાનક વિગેરે તેમાં મુહપત્તિ વિના દેવવંદન કરવું કલ્પે?
ઉ. મુખ્ય રીતિએ મુહપત્તિ સિવાય દેવવંદન કરવું કલ્પ નહિ.
a ૩-૬-૪-૨૦૨ | પપ૧ I. પ્રહ રાય-પસેણીમાં જિગા નામ પાવરના વિનતિ
આ સૂત્રમાં તમે શબ્દને શું અર્થ છે?

Page #342

૨૧૫
ઉ૦ ભિલગા પાપશ્રમ વસે છે. આમાં સમણ શબ્દનો અર્થ
પાખંડી વિશેષ જણાય છે ૩-૬-૫-ર૦૩ . પપપ . પ્ર. કેટલાક શ્રાવકે પહેલાં નવકાર સ્તોત્રની અવસૂરિમાં રહેલી પાંચ પદોની આનુપૂર્વી ગણતા હતા, તેઓને કેઈક ઉપાધ્યાયો અને પંન્યાસએ નિષેધ કર્યો, અને કહ્યું કે-“સર્વ ઠેકાણે આ ગણાય નહિ, પરંતુ કારણું પડે તે મંત્રાદિકની પિઠે ગણાય છે. કેમકે–ખંડિત નમસ્કાર ગણવામાં દૂષણ છે.” આ બાબતમાં અમારે તો પરમગુરુનું વચન પ્રમાણ છે.
માટે ઉત્તર આપશે. ઉ. નવકારની આનુપૂર્વી–પાંચ પદની અથવા નવપદની
પણ ગણાય છે. એમ–શ્રાદ્ધવિધિ વિગેરે ગ્રંથમાં કહેલ છે, માટે આમાં કાંઇ વિચાર કરે નહિ.
અને મહાનિશીથના ત્રીજા અધ્યયનમાં
से भयवं!. जहुत्तविणओवहाणेणं पंचमंगल महासु अवखंघमाहिजित्ताणं पुवाणुपुवीए पच्छाणुपुल्वीए अगाणुपुवीए सरवंजण जाव परिचिअं काउणं
હે ભગવન! બતાવ્યા મુજબ વિનય અને ઉપધાને કરીતે પંચમંગળ મહાશ્વત સ્કન્ધ-નવકારમંત્ર ભણીને પુર્વાનુપૂર્વીએ-પાનુપૂવીએ અને અનાનુપૂર્વીએ-રવર અને વ્યંજન-યાવત્ પરિચિત” કરીને એમ કહ્યું છે. * યોગશાસ્ત્રના આઠમા પ્રકાશ વિગેરેમાં એક અક્ષરે કરી ને પણ સમરણ કરવું,” એમ બતાવ્યું છે. માટે આમાં કાંઇ પણ વિચાર કરે નહિ. I ૩-૬-૬-૨૦૪ ૫૫૩

Page #343

ર૬
પડિંતશ્રી કાન્હર્ષિ ગણિકૃત પ્રશ્નોત્તરે.
પ્ર. ઉપધાનમાં પ્રવેશેલા શ્રાવક શ્રાવિકાને કલ્પસૂત્ર વાચનના
પાંચ દિવસમાં નીકળવું કપે?કે નહિ? ઉ. મોટા કારણ સિવાય તે પાંચ દિવસમાં ઉપધાનમાંથી નિકળાય
નહિ, જેને કારણે નિકળી જવું પડે, તે આરંભને ત્યાગ રાખે.
I ૩-૭-૧-ર૦૫ | પપ૪ in પ્રપારણાના દિવસે ઉપધાન વાચના કરવી કહેશે ? કે નહિ? ઉ. પારણાને દિવસે પણ વાચના કપે છે, એમ જાગેલું છે. તે ૩
-૭–૨–૨૦૬ . પપપII" પ્ર. પારણાના દિવસ પછી અનન્સર નિકળવું કલ્પે? કે નહિ? ઉ૦ નિકળવું કહ્યું નહિ [આ ઉત્તર સાધુને આશ્રયીને સંભવે છે]
૩–૭–૩–૧૦૭ | પપ૬ in પ્ર. આપણે સંપૂર્ણ પ્રતિક્રમણને વિધિ ક્યા ભૂલસૂત્રમાં છે? ઉ૦ આવશ્યક ટીકા અને આવશ્યક ચૂર્ણિ વિગેરેમાં કેટલેક
વિધિ છે, અને કેટલેક તે સામાચારી વિગેરેમાં છે 3
–૪–૧૦૮ પપ૭ || મ. સૂર્ય ગ્રહણની અસઝાય કયાંથી માંડી ક્યાં સુધી હોય?
તેમજ ગવાળા સાધુઓને કેટલા પણ ન સૂઝે? ઉ. જ્યાંથી સૂર્યગ્રહણ થાય, ત્યાંથી માંડી એક અહેરાત્રિ સુધી
અસઝાય છે, તે મુજબ એક પણું અશુદ્ધ બને, એમ જણાય છે. તે ૩૭––૨૦૮ ૫૫૮ |

Page #344

પ્ર સત્તરભેદી પૂજામાં દરેક પૂજાએ થાળીમાં કલશ ઉપાડાય?
કે નહિ ? ઉ“થાલીમાં દરેક પૂજાએ કલશ મૂક” એ નિયમ જ
નથી, પણ જે વસ્તુની પૂજા હોય, તે વસ્તુ ચાલીમાં મુકાય છે,
તેવી પ્રવૃત્તિ દેખાય છે. . ૩–૭-૬-ર૧૦ | પપ૯ છે પ્ર. વીશથાનક પૂજામાં ચૌદમી પૂજા ભણાવી રહ્યા પછી, થાળમાં
દીવ મૂકી બાકીની પૂજા-ઉભા ઉભા ભણાવવી? કે દીવાને
અધિકાર નથી? ઉ. પંદરમી પૂજાથી થાલીમાં દી મૂકજ જોઈએ, તે નિયમ
જા નથી ૩-૭-૭–૨૧૧ . પ . પ્ર. તિર્યંચનું લીલું હાડકું પડેલ હેય, તેની અસરઝાય કેટલા - પહેાર સુધી હોય ? ઉ૦ તિર્યંચના લીલા હાડકાની ત્રણ પહેરની પણ ઉપર જ્યાં સુધી
લીલું હોય, ત્યાં સુધી અસઝાય થાય છે, એમ જણાય છે. . ૩–૭-૮-૨૧૨ / ૫૬૧ |
પડિતશ્રી જનાનન્દ ગણિકૃત બનત્તર૦ બ્રાહ્યી સુંદરી બાળ બ્રહ્મચારિણી હતી ? કે વિવાહ કર્યો
હતો? ઉ, બ્રાહી અને સંઘરીને વિવાહ થયો હતો. તે ૩-૮-૧
૨૧૩ / ૫૬૨ /

Page #345

શ૮
પહિતશ્રી કુંવરવિજય ગણિકત પ્રશ્નોત્તર
પ્ર. મોતી સચિત્ત? કે અચિત્ત? અને પૃથ્વીકાયદલ?કે અકાયદલ? ઉ૦ મોતી અચિત્ત છે, અને પૃથ્વીકાયદલ રૂપ હોય છે . ૩-૯
૧-૨૧૪ પ૬૩ |
૧
૦
પડિતશ્રી ચારિત્રદય ગણિકૃત પ્રનત્તરે.
પ્ર. શાઓ અને પ્રદ્યુમ્ન સાધુ સાડાઆઠ ક્રોડ સાધુઓ સાથે
સિદ્ધાચલ ઉપર સિદ્ધિવર્યા છે, અને તેના નામના બે શિખર ગિરનારજી ઉપર દેખાય છે. તે તે બંનેનું એકપણું થઇ
જાય છે, માટે આ નિર્ણય જણાવવા કૃપા કરશે ? ' ઉ સાડા આઠ કરોડ સાથે શાંબ અને પ્રદ્યુમ્ન સિદ્ધાચલ
ઉપર મેક્ષ ગયા છે, જે રૈવતાચલ ઉપર તેના નામના બે શિખર દેખાય છે, તે નામે તે ત્યાં તેમણે જઈ કાઉસ્સગ ધ્યાન વિગેરે કર્યું હોય, તેથીજ પડેલા હેય I ૩-૧૦
૧-૨૧૫ પ૬૪ 1 પ્રય જિનાલયમાં ક્ષેત્રપાલની પ્રતિમાને માનવામાં પૂજવામાં અને
સિંદૂર ચઢાવવામાં સમકિતને દૂષણ લાગે ? કે નહિ? ઉ૦ ક્ષેત્રની રક્ષા કરનાર હોવાથી–ક્ષેત્રપાલની મૂર્તિને સિંદૂર તેલઃ
ચઢાવવામાં દૂષણ લાગતું નથી, પરંતુ માનતા કરવામાં સમકતને દૂષણ લાગે છે. . ૩-૧૦-ર-૨૧૬ ૧ પ૬૫t

Page #346

ક
૦ કલ્પસૂત્રમાં પંચરત્યુત્તરે દોથા આ પાઠમાં વીર ભગવાનના જન્મ ઉત્તરા ફાલ્ગુનીમાં કહ્યા, તે કેવી રીતે સંભવે ? કેમકે—જે નક્ષત્રમાં [ ગર્ભ માં ] ઉત્પન્ન થાય, તેથી તેરમા નક્ષત્રે
જન્મ થાય છે
ઉ જે નક્ષત્રમાં [ ગર્ભ માં ] ઉત્પન્ન થાય; તેથી તેરમા નક્ષત્રમાં જન્મ થાયઃ એવા નિયમ જાણ્યો નથી. ॥ ૩–૧૦-૩-૨૧૭
॥ ૫૬૬॥
પ્ર॰ પાસડુ પાર્યા પછી સ્રી ભાગવે, તે પાસને દૂષણ લાગે કે નહિ? ઉ॰ પાસહુને દૂષણ લાગતું નથી, પરંતુ પ`તિથિની વિરાધના કરે છે. ॥ ૩–૧૦-૪-૨૧૮ ૫૬૭ |
પ્ર૰ જાવજીવ સુધી રાત્રિનું ચાવિહાર પચ્ચકખાણ કરનારા હોય, તેને સ્રી ભાગવવામાં તેના ભંગ થાય કે નહિ ?
ઉ॰ “શ્રી ભાગવવામાં હેઠે ચુંબન કરવામાં આવે, તા ચાવિહારને ભંગ થાય છે, અન્યથા થતા નથી.” એમ શ્રાદ્ધવિધિનું વચન છે. ॥ ૩-૧૦-૫-૨૧૯ ૩ ૫૬૮ ॥
પ્ર૦ પાસહુને ઠેકાણે દેશાવકાશિક કર્યું હોય; તે તેના વિધિ શે ? તેમજ દેશાવકાશિકમાં પૂજા કરનાત્રઃ વિગેરે અને સામાયિકઃ કરવા ક૨ે ? કે ોહે ?
$
૯૦ રૂાવનાસિર વોન પોન વચ્ચેવામિ ઇત્યા દિક દેશાવકાસિક ઉચ્ચરવાના વિધિ છે, અને જે ધર્મ અનુષ્ઠાન ચિ ંતવેલ હાય, તે મુજબ પૂજાઃ સ્નાત્ર વિગેરે અને સામાયિકઃ કરાય છે, તેમાં કાંઇ એકાંત નથી. ॥ ૩–૧૦-૬૨૨૦ ૫૫૬૯ ૫
મ જેમ આ ભરતમાં મેરુની દિશાએ ધ્રુવના તાર છે, તેમ મહાવિદેહ અને ઐરાવતક્ષેત્રમાં છે ? કે નહિ ?

Page #347

२२०
ઉં ભરતની પેઠે અન્ય ક્ષેત્રમાં ધ્રુ સંભવે છે, પરંતુ તેને
જણાવનારા અક્ષરો જોવાનું સાંભરતું નથી. તે ૩–૧૦–૭
-રર૧ / પ૭૦ છે. પ્ર. ૮૮ ગ્રહોના અને સર્વ તારાઓના મંડલ કેટલા છે? ઉ. જેમ-સૂર્ય અને ચંદ્રના મંડલને વિચાર શાસ્ત્રમાં જોવામાં
આવે છે, તેમ-તે સિવાય બીજા ગ્રહને જોવામાં આવતો નથી. તેમજ તારાના મંડલે અવસ્થિતજ છે, પણ સૂર્ય ચંદ્રાની
પેઠે અનિયમિત નથી. I ૩-૧૦-૮-રરર | પ૭૧ | પ્ર. દીવાળી વિગેરે પર્વોમાં સુખડી વિગેરે બનાવવામાં મિથ્યાત્વ
લાગે ? કે આરંભ થાય? ઉ૦ આરંભ લાગે છે, એમ જાણેલ છે, પણ મિથ્યાત્વ લાગે, તેમ
જાણ્યું નથી. . ૩–૧૦–૮–૨૨૩ / ૫૭ર પ્ર. શ્રાદ્ધ વિધિમાં ચાર આહારના અધિકારમાં કહ્યું કે-“સ્ત્રીના
સંભોગમાં ચોવીહાર ભાંગતે નથી, બાલ વિગેરેના હોઠ વિગેરેને ચુંબનમાં ભાંગે છે, તે પણ દુવિહારમાં કહ્યું છે. આમાં પ્રથમ સ્થાનમાં મુખને સંગમ છતાં એ પદ કહ્યું નથી, તે પૃચ્છા કરતાં શ્રાવકેની પાસે મુખના સંગમાં ચોવિહાર તિવિ
હારને ભંગ થાય તેમ કહેવું? કે ભંગ ન થાય તેમ કહેવું? ઉ૦ વોરિના આ પદમાં આદિ શબ્દથી સ્ત્રીના પણ મુખ
સંબંધમાં વિહારઃ તિવિહાર ભાગે છે, એમ જણાય છે. ૩
૧૦–૧૦–૨૨૪ મે ૫૭૩ માં પ્ર આઠમી ડિમાના તપમાં પિતે આરંભ કરે નહિ, એમ છે.
તે સચિત્ત પુષ્પ વિગેરેથી પ્રભુ પૂજા કરે? કે નહિ? ઉ. આઠમી પડિયામાં સચિત્ત ફુલ વિગેરેથી પૂજા ન કરે I ૩
૧૦-૧૧-૨૨૫ ૫૭૪

Page #348

રા
પ્ર॰ નહિ શુદ્ધ કરેલી પદાવલીમાં ચિત્રાવાલ ગચ્છીય દેવભદ્ર ઉપાધ્યાય છે, અને રાધેલીમાં ચૈત્રગચ્છીય એમ લખેલ છે, તેનું શું કારણુ ?
ઉ॰ મુનિસુંદર સૂરીશ્વરજીની ગુર્વાવલીમાં ચૈત્રગીયા એમ કહેલ છે, માટે શેાધેલીમાં તે શબ્દ જણાત્મ્યા, પણ કાઇ ઠેકાણે ચિત્રાવાલગીયા એમ પણ દેખાય છે, પરંતુ તે શબ્દ તા ચૈત્રગચ્છનું બીજું નામ હાય, એમ સંભવે છે.
॥ ૩–૧૦–૧૨–૨૨૬ | ૧૭૫ ||
૫૦ અાઇજેસુમાં અવુયાચાર પાઠ બાલવા કે અયાયાર બેલવા ?
૩૦ વસ્તુથીયાર એ પાઠનું આપણું હાવાથી તાતપાદ શ્રી વિજયહીર સૂરીશ્વરજીએ ખેલવા કહ્યા છે, માટે તેજ બાલવા
॥ ૩-૧૦-૧૩–૨૨૭ ॥ ૫૭૬ ||
પ્ર૦ સ્થૂલભદ્ર સ્વામિ સાધુપણામાં વેશ્યાને ઘેર રહ્યા, તે વાત સિદ્ધાન્તમાં છે ? કે નથી ? જો સિદ્ધાંતમાં કહેલ હાય, તે। તે સિદ્ધાંતનું નામ જણાવશે ?
ઉ॰ નંદિસૂત્રમાં પારિણામિકી બુદ્ધિમાં સ્થલભદ્ર અને કાર્મિ - કીબુદ્ધિમાં તા વેશ્યાઃ અને સારથિ ઉદાહરણ તરીકે કથા છે. આ અર્થના પ્રતિપાદનમાં સ્થૂલભદ્ર સ્વામિનું સાધુપણામાં પણ વેશ્યાના ધરમાં અવસ્થાન કહેલ છે. ॥ ૩-૧૦-૧૪
૨૨૮ ॥ ૫૭૭ ||
પ્ર૦ હૈમ નેમિચરિત્રમાં કૃષ્ણ જરાસંધના યુદ્ધના અધિકારમાં જરાને દૂર કરનાર શખેશ્વર પાર્શ્વનાથના આધકાર કેમ કહ્યા નથી ? અને તે અધિકાર શાસ્રીય છે ? કે નહિ ?

Page #349

સર
* |
ઉ॰ તે અધિકાર તીર્થંકલ્પ વિગેરેમાં છે, માટે શાસ્રીય જ છે. ॥ ૩-૧૦-૧૫ ૨૯ ॥ ૫૭૮
:
પ્ર૰ નેમિનાથ ચરિત્રમાં કહ્યું કે કૃષ્ણવાસુદેવેસર્વ સાધુને દ્વાદશાવતું વંદન કર્યું, પણ “ અઢાર હજાર સાધુને ” . એમ · કહ્યું નથી. માટે તે ઉક્તિ લોકિક છે ? કે શાસ્રીય છે? જો શાસ્ત્રની કહેા તા કેવી રીતે ધટે છે ? કેમકે પયક્રિયાળ જ તપ તુ, તે વંદન પદસ્થાને હાય સર્વે તા પદસ્થા હાય નહિં, જો સર્વે પરથા હાય, તેા તેઓ કયા પદમાં રહેલા સમજવા ઉં જેમ નેમિચરિત્રમાં કહ્યું, તેમ આવશ્યક ટીકા વિગેરેમાં “ સવ ને ” કહેલ છે. સર્વ શબ્દે કરી અઢાર હજારની સ ંખ્યા આવીજ જાય છે, માટે આમાં શંકા કરવી રહેતી નથી. વળી વેળાં પદ વિવક્ષિત સત્ર વાચી છે, તેથી પદસ્થાનેજ વદન આપ્યાનું સભવે છે, અને પદરામાં પણ જેએ ગુરુઓની નજીકમાં હાય તે કેવી રીતે વંદન કરાવે ? આ પ્રકારના વિચારથી બધું બંધ બેસતુંજ થઇ જાય છે. ॥ ૩–૧૦–
૧૬-૨૩૦ || પ૭૯ ||
''
પ્ર૦ કલ્પસૂત્રમાં નેમિનાથ ભગવાનને ૪૦ હજાર સાધ્વીના પરીવાર કહ્યા, નેમિચરિત્રમાં તા “ કનકવતી રેાહિણી– અને દેવકી વિના તમામ સ્ત્રીઓએ પણ ભગવાન પાસે દીક્ષા લીધી.” વસુદેવ હીંડમાં પણ “ ૭૨ હજાર વસુદેવની સ્ત્રીએ ભગવાન પાસે દીક્ષા લઇ મેક્ષમાં ગઇ. કૃષ્ણ વિગેરેની હજારા સ્ત્રીઓએ શ્રીનેમિનાથભગવત પાસે દીક્ષા લીધી છે. આ બધી સંખ્યા ગણતાં ૪ હજાર સંખ્યા કેવી રીતે ટે ? તેમજ સર્વ તીર્થ કરશની સાધુઃ સાધ્વી શ્રાવકઃ શ્રાવિકાની સખ્યા કલ્પસૂત્રમાં કહી છે, તેમાં સ ંદેહું આવી પડે છે.

Page #350

Q
૩
તીર્થકર મહારાજા પાસે જેએ સમકિત પામી. દેશવિરતિઃ સર્વ વિરતિ વિગેરે પામ્યા હાય, તેનેજ તીથંકરના પરિવારમાં ગણવા. બીજા ગણાતા નથી. માટે શંકાને સ્થાન રહેતું નથી !!૩–૧૦–૧–૨૩૧ ૫૫૮૦ ॥
૧૧
પણ્ડિતશ્રી કીર્તિવિજય ગણિકૃત પ્રશ્નાત્તરો.
મ॰ કેટલાક જીવેા ઇલિકાગતિએ ભવાન્તરમાં જાય છે, અને કેટલાક દડાની ગતિએ જાય છે, તેનુ કારણ શું?
O
ઉ જેઓ દેશથી મારણાંતિક સમુદ્ધાતમાં મરે છે; તે ઉપજવાને સ્થાને ઇયળની ગતિએ પાંચે છે. [ કેમકે-તેમાંજ કેટલાક પ્રદેશે ઉત્પત્તિ સ્થાને પ્રથમ પહેોંચેલા હોય છે, માટેતે દેશ સમુદ્ધાતવાળા કહેવાય છે.] અને જ્યારે સર્વાંથી મારણાન્તિક સમુદ્ધાત કરી [પાછે વળીને મરી]ઉપજવાને સ્થાને જાય છે, ત્યારે દડ઼ાની ગતિની જેમ [સ પ્રદેશાથી] જાય છેઃ માટે સર્વ સમુદ્ધાતવાળા બને છે એમ ભગવતીસૂત્રમાં કહેલુ છે. [શ॰ ૧૭–૩૬.] I
૩–૧૧–૧-૨૩૨ ૫ ૫૮૧ ॥
૪૦ એ સજ્ઝાય પડાવીને ગુરુ પાસે બન્નેય કાલનું અનુષ્ઠાન કરી, બે પાટલી કરી લઇ, વૈરાત્રિકકાલ પડિમ્યા હાય, તેને સ્થંડિલ વિગેરે માટે બહાર જવું હાય, અને પહેલા પહેાર પૂરા થયો હાય, તે બાકીની ક્રિયા સાંજે કરવી કહ્યું ? કે નહિ? પ્રભાતમાં સર્વ ક્રિયા કરી લેવાની અશક્તિ હોય, તે બે સજ્ઝાય પડાવીને બે કાલની ક્રિયા કરે, અને તે વાર પછી એક પાટલી કરીને એક સજ્ઝાય પાવે, તે પછી બીજી કાલમાંડલુ કરીને વૈરાત્રિકકાલ પટ્રિક્રમે, પછીથી બાકી રહેલુ

Page #351

૨૨૪
અનુષ્ઠાન સાંજે કરવું કહ્યું છે, અન્યથા નહિ. એમ યોગવિધિમાં કહેલ છે ૩-૧૧-ર-ર૩૩ / ૫૮૨ પ્ર. યોગશાસ્ત્રના ત્રીજા પ્રકાશની ટીકામાં વિપુજન
સ્તોત્રે આ શ્લેકના વ્યાખ્યાનમાં પહેલાં પાણીના કોગળા વિગેરે કરી પછી પૂજા કરીને પછી પચ્ચખાણ લહેવું કહેલ
છે, તે શી રીતે ? ઉ. યોગશાસ્ત્રમાં પવિત્ર થવાને પ્રકાર–લામાં પ્રસિદ્ધ છે, તેને
અનુવાદ કર્યો છે. પરંતુ એ વિધેયપણે બતાવેલ નથી માટે પચ્ચખાણ વાળાને પાણીના કેગળા કર્યા સિવાય દેવપૂજા કરવી કહે છે. તેથી કઈ વિરોધ ઉભો થતું નથી |
૩-૧૧-૩-૨૩૪ ૫૮૩. ५० सामाइअपुच मिच्छामि ठामिकाउस्सग्गमिच्चाई।
सुत्तं भगिय पलंबिअभुअकुप्पर घरिअपरिहरणओ॥१॥ બૃહત્ પ્રતિક્રમણ હેતુગર્ભની આ ગાથાને આશ્રયીને કેઇક મતવાદીઓ પુછે છે, કે “તમો કેડે રે બાંધે છે. તે
કયા શાસ્ત્રમાં કહેલ છે?” ઉ. આવશ્યક ટીકા અને ધર્મરત્ન પ્રકરણ ટીકા વિગેરેમાં
આર્ય રક્ષિત સૂરીશ્વરજીએ પિતાના પિતાને કેડે દેરા બંધાવ્યો છે, એમ કહ્યું છે, માટે તે આચરણએ હમણાં પણ બંધાય છે, એમ વૃદ્વવાદ છે [૩–૧૧–૪–૨૩પાપા પ્ર... ઉવવામાં કેણિકના વર્ણનમાં પણ સુખ એ સૂત્રની ટીકામાં કેણિકને માતા પિતાના વિનીતપણાએ કરી
સુપુત્ર કહ્યા છે, તે કેમ ઘટે? ઉ. કણિકા માતા પિતાના સારા વિનયવાળે હતું, પણ તેણે
વચમાં શ્રેણિક મહારાજા તરફ વિરૂપ આચરણ કરેલું, તે નિયાણને વશથીજ કરેલું હતું. નહિંતર, તે પિતાના મરણના

Page #352

૫
શાકથી રાજગૃહી છેડી બંને ચંપામાં શું કરવા વસે ?
માટે સુપમપશુ ઇંટે છે. II ૩-૧૧-૫-૨૩૬ ॥ ૫૮૫ || ५० दबे खीरदुमाई जिणभवणाइसु होइ खित्तंमि । पुण्णतिहिपभिइ काले होत्युवओगा उभावेण ॥ १ ॥ આ જીત કલ્પની છેલ્લી ગાથાના ચેાથા પાદન અ શા છે ?
. આ ગાથાના ત્રણ પાદ બરાબર છે, પણ ચોથું પાદ મુદ્દોવોનાફ આવે ! આવું છે: માટે તે ચોથા પાદ અનુસારે અર્થ સુગમજ છેઃ—“ દ્રવ્યથીઃ ક્ષીરવૃક્ષો વિગેરે ક્ષેત્રથી જિન ભુવન વિગેરે–કાલથી: પૂર્ણ તિથિ વિગેરે-અને ભાવથી:શુભ ઉપયાગ વિંગેરે શુદ્ધિ દ્વીક્ષા વિગેરેમાં જોવીઃ ॥ ૩–૧૧
-૬-૨૩૭ ૫ ૫૮૬ ॥
૫૦ આસામાસના અસજ્ઝાયના દિવસોમાં જે સિદ્દાન્તની પાંચ ગાથા ભણી શકતા હાય, તેને તે ગાથાઓ ભણવી કહ્યું ? કે નહિ ?
૬૦ અસજ્ઝાયના દિવસેામાં સિદ્ધાંતની એકાદિ ગાથા પણ ગામથી પે નહિ ॥ ૩–૧૧–૯–૨૩૮ ॥ ૧૮૭ ॥
મ॰ આવશ્યક બૃહત્ ટીકા અને સૂયડાંગસૂત્ર ટીકામાં काले प्रसुप्तस्य जनार्दनस्य मेघान्धकारासु च शर्वरीषु । मिथ्या न भाषामि विशालनेत्रे ते प्रत्यया ये प्रथमाक्षरेषु | || આ શ્લોકના ત્રણ પાદના પ્રથમ અક્ષરીએ કરી જ્ઞાનનિ એ ક્રિયાપદ છે, તે કેવી રીતે સિદ્ધ થાય ?
ઉ॰ તે કાવ્યમાં વામિ એ ક્રિયાપદ પ્રાકૃત ભાષાએ સિદ્ઘ થાય
છે. ॥ ૩–૧૧–૮–૨૩૯ ૫ ૫૮૮ ॥
૧૫

Page #353

૨૨૬
પ્ર. શ્રી વિજયદાન સૂરીશ્વરજીએ બનાવેલ સાત બેલમાં
ઉત્કટ ઉસૂત્ર ભાષિનું ધર્મકૃત્ય અનુદવા લાયક નથી. એમ કહ્યું છે, તેમાં ઉત્કટ ઉસૂત્ર ભાષિ એ શબેકરી અહીં શું
કહેવાય છે? ઉ૦ ઉત્કટ અને અનુષ્કટ શબ્દના અર્થ બાબતમાં કચપચપણું
દૂર કરવા માટેજ બાર બેલમાં બીજો બોલ લખેલે છે, માટે
તે મુજબ સર્વ જાણવું ૩-૧૧-૮-૨૪૦ || ૫૮૯ II પ્ર પિસહ પાર્યો હોય, અને સામાયિક પારવા માટે મુહપત્તિ
પડિલેહવાઈ રહી હોય, તે વખતે પંચેન્દ્રિયની આડ પડે, તે પિસહ પારવાની ક્રિયા ફરી કરવી? કે નહિ ઉપિસડ પારવાની ક્રિયા ફરી કરી પોસહ પાર જોઈયે
૩–૧૧–૧૦–૨૪૧ | પ૯૦ | પ્રહ કરું વી િઈત્યાદિ ગાથાની ઉપદેશ માલાની ટીકા
માં કહ્યું કે, “સ્કંદકુમાર પાંચસેના પરિવારવાળે સંસારથી નિકળે.” અને ઋષિમંડલમાં અને કંવર એટલે
૪૯૮ કહ્યા છે, તે તે કેવી રીતે છે? ઉ૦ ઉપદેશમાલા ટીકામાં દિક્ષાના અધિકારમાં પાંચસોને પરિ
વાર કહે છે, અને ઋષિમંડલમાં તે મેક્ષના અધિકારમાં ૪૯૮ કહ્યા છે. માટે કાંઈ વિરોધ નથી ૩-૧૧-૧૧-૨૪૨
| ૫૯૧ . પ્ર. શાતા ધર્મ કથાના પ્રથમ અધ્યયનમાં શ્રેણિક રાજાની
ધારણદેવીને એકજ પુત્ર મેઘકુમાર કહ્યો છે, અને અનુત્તરાવવાઈ સૂત્રમાં તે જાલિકુમાર વિગેરે સાત પુત્ર કહ્યા છે,
તે તે શી રીતે ઘટે ? ઉ૦ શ્રેણિક રાજાની સાત પુત્રવાળી તે ધારણી રાણી બીજી

Page #354

૨૨૭
'હેવી જોઈએ, અથવા તે એકજ ધારણી દેવીને જાલિકુમાર વિગેરે સાત પુત્ર મેઘકુમારની દીક્ષા થયા બાદ જમ્યા
હેય, એમ સંભવે છે . ૩–૧૧–૧૨–૨૪૩૫૯૨ ५० उम्मुकभूसणंगो
શરીરના ભૂષણો મૂકી દીધેલઇત્યાદિ પાઠ મુજબ પિસહમાં શ્રાવકને આભૂષણ છેડી દેવાનું બતાવ્યું છે, હમણાં તો આભૂષણે રાખે છે. તે કેવી રીતે
ઘટે? ઉ. ઉત્સર્ગ માગે કરી જે સર્વથી પિષધ અંગીકાર કરે આ
ભૂષણો છોડી જ દેવા યુક્ત છે, કેમકે શોભાલભઃ વિગેરે દેશોનું કારણ બને નહિ, સામાયિકમાં તે બંનેને નિષેધ છે; જે દેશથી પિસહ કરે, તે આભૂષણે પણ હોય છે. I 3–૧૧–
૧૩-૧૪૪ [ ૫૯૩ પ્ર. લેબુત્તરદોષ શ્રાવકોને લાગે? કે નહિ? ઉ. શ્રાવકને કાઉસ્સગના ૧૮ દેષમાં લંબુત્તર દેશને નિષેધ
કરેલ નથી. તો પણ અવિચ્છિન્ન પરંપરાથી અને ઉચિતપણાથી લંબુત્તરદેષનું નિવારવું દેખાતું નથી . ૩–૧૧-૧૪–
૨૪૫ / ૫૯૪ ll પ્ર. પ્રતિષ્ઠાના અધિકારમાં સાધુઓએ વાસક્ષેપ નાંખો. એ
પાઠ ક્યા ગ્રંથમાં છે? જે હોય તે પ્રતિષ્ઠાની પેઠે દરરોજ
વાસક્ષેપ પૂજા સાધુઓ કેમ કરતા નથી? ઉ, પીસ્તાલીસ આગમોમાંથી આવશ્યક બૃહત્ રીકામાં
ગણધર પદની પ્રતિષ્ઠાના અધિકારમાં સાધુઓને વાસક્ષેપ નાંખવાના અક્ષરે બતાવ્યા છે. દરેક દિવસે વાસક્ષેપની પૂજા સાધુઓને કરવાના અક્ષરે કોઈપણ ઠેકાણે બતાવ્યા નથી.

Page #355

૨૨૮
માટે તેનું વિધાન ક્યાંથી હોય ? ૩–૧૧–૧૨–૨૪૬પ૯પા પ્રદિયાવાદિ અને અદિયાવાદી મિથ્યાદૃષ્ટિઓને સકામ નિર્ભર
હોય ? કે નહિ? જો હૈય? તે ગ્રંથને પાઠ બતાવવા કૃપા
કરશે. ઉતેઓને સકામ નિર્જરા પણ હોય છે, એમ લાગે છે. કેમકે
અકામ નિર્જરાવાળાને ઉત્કૃષ્ટથી વ્યંતર દેવામાં ઉપપાત કહેલ છે. અને ચરકપરિવ્રાજકને બ્રહ્મ દેવલોક સુધી કહેલ છે. એમ ઉવવા સૂત્રમાં કહ્યું છે. તે અનુસારે સકામ
નિર્જરા હેય. એ તત્ત્વ છે. ૩-૧૧-૧૬-૨૪૭ / ૧૯૬ પ્ર. સામાયિકમાં રહેલ શ્રાવકને માર્યા સિવાય લાગલાનેટ કેટલા
સામાયિક કરવા કલ્ય? ઉ, આટલા સામાયિક લાગલગાટ કરાય, એવા અક્ષરે શાસ્ત્રમાં
જોયાનું સાંભરતું નથી. જે મન ઠેકાણે હોય તો, ઈચ્છા મુજબ સામાયિક કરે. પણ બીજા આદિ સામાયિકમાં સક્ઝાયના આદેશનું માંગવું સંભવતું નથી. એમ વૃધેનું કથન છે. પરંતુ એક સામાયિક પછી બીજું કરતાં શરીર ચિંતા વિગેરેને ઉપગ કરીને જ ઉચ્ચરવું. ૩-૧૧-૧૭–૧૪૮
૫૯૭ | (અત્યારે ત્રણ લાગલગટ કરવાની પ્રથા છે.) પ્રતપ કા ન દે રાયપણુના
આ પાઠમાં પ્રદેશી રાજાને આયના પુત્રનો પુત્ર કહેલ છે,
અને શ્રાદ્ધ વિધિ ટીકામાં આર્યકને પુત્ર કેમ કહેલ છે? ઉ૦ પુત્રને પુત્ર પણ અત્યન્તવાહલા હોવાથી લેકેએ પુત્રપણે કહે
વાય. તેથી, પ્રદેશ રાજામાં પણ નખ્ત શબ્દને પુત્રપણે વ્યવ
હાર કરેલે સંભવે છે. . ૩–૧૧-૧૮–૨૪૯ ૫૯૮ પ્ર. શલાકાપુરુષો ગૃહસ્થપણામાં માંસ ભજન કરે ? કે નહિ?

Page #356

૨૨૯
૦ તીર્થકરોને સર્વથા માંસાહાર હૈયજ નહિ, બીજાઓને પણ
પ્રાયે કરી હેતો નથી. એમ જણાય છે. ૩-૧૧-૧૯-૨૫૦ | ૫૯૯ I ० "पिण मोटा अवगुण सांभलो, जिम निशिभोजन
રાજભા जीव हणजे भव छन्नवई, तेह पाप एकसरसो सवि" ઈત્યાદિક રાત્રિભોજનની ચિપદીમાં બહુ કહ્યું છે, તે શું માન્ય છે કે અમાન્ય? ઉ. કેવલિ ભગવતે નિષેધેલ હોવાથી, અને અનેક જીવના વાતનું
કારણ હેવાથી, રાત્રિભોજન વર્જિત જ છે. પણ ચોપદીમાં કહ્યું છે, તે લૈકિક છે, તે પણ રાત્રિભોજનના અનર્થને સૂચવનાર
હેવાથી, કથંચિત માન્ય છે. . ૩-૧૧-૨૦-૨૫૧૬૦૦ના પ્ર. શ્રી વિમલનાથના પ્રપાત્ર શ્રીધર્મધેષ સ્થાવર પાસે દીક્ષા
લઈ મહાબલકુમાર પાંચમા દેવલોકમાં જઈ દશ સાગપમનું આયુષ પાળીને ચવી, અને મનુષ્ય થઈ, શ્રી વીરભગવંત પાસે દીક્ષા લઈ સિદ્ધ થયેલ છે. એમ ભગવતી શતક અગીઆરમાં ૧૧ માં ઉદ્દેસામાં કહ્યું છે. જો તેમ થાય, તે કલ્પસૂત્ર વિગેરેમાં શ્રી વિમલનાથ અને
વીરભગવંતનું મોટું અંતર દેખાય છે, તે કેવી રીતે ઘટે? ઉ૦ ભાગવતી દીકામાં બીજા વ્યાખ્યાનમાં “પ્રપાત્રના શિષ્ય
સંતાનમાં દિક્ષા લીધી, એમ કહેલ છે. તેથી કલ્પસૂત્રમાં કહેલ કાળને આશ્રયી કાંઈ પણ વિરુદ્ધ થતું નથી . ૩
૧૧-૨૧-૨પર ૬૦૧ છે પ્રહ નદી ટાંકામાં વિરોધ, આ ગાથાના વિચારમાં
કુકા-બુદ્ધ દ્વારમાં સર્વ ચેડા સ્વયંબુદ્ધ સિદ્ધિ છે, તેઓ

Page #357

૨૩૦
ના કરતાં પણ પ્રત્યેકબુદ્ધસિદ્ધો સંખ્યાત ગુણ છે, તેમાંથી પણ બુદ્ધિ બાધિત સિદ્ધ સંખ્યાતગુણા કહેલા છે. તે કેમ ઘટે?
કેમકે- બુદ્ધિ બોધિતેને કેવલ શ્રાવક પાસે વ્યાખ્યાનને નિષેધ દશવૈકાલિક ટીકા વિગેરેમાં કહેલ છે. ઉ. બુદ્ધિ શબ્દ કરી તીર્થકરીઓ અને સામાન્ય સાધ્વીએ
કહેવાય છે, તેમાં તીર્થકરીના ઉપદેશમાં તે વિચાર કરવાને નથી જ. અને સામાન્ય સાધ્વીઓને તો જોકે કેવલ શ્રાવકે પાસે ઉપદેશને નિષેધ છે, તે પણ શ્રાવિકા મિશ્રિત શ્રાવકોને અને કારણે–એકલા શ્રાવકને ઉપદેશનો સંભવ પણ છે. માટે કઈ
અધટતી વાત નથી. . ૩-૧૧-૨૨-૨૫૩ I ૬૦૨ છે . काउण सामइयं इरि पडिकमिय गमणमालोअ । वंदित्तु सूरिमाई सज्झायावस्तयं कुणई ॥१॥
આ શ્રાદ્ધદિનકૃત્યની ૧૩૧મી ગાથાને અર્થ શું છે? ઉ. આ ગાથાને અર્થ ટીકામાં સુપ્રસિદ્ધજ છે, પરંતુ સૂત્રના પાઠ
માત્રથી સામાયિક પછી ઈરિયાપ્રતિક્રમણને પ્રતિભાસ થાય છે, તેમાં સવિસ્તર આવશ્યક ચૂર્ણના અક્ષરે અનુસરવા જેથી સંશય દૂર થઈ જશે. કેમકે–આવા પાઠેનું મૂળ ચૂર્ણિ
છે. એમ જણાય છે ૩-૧૧-૨૩–૨૫૪ ૫ ૬૦૩ || પ્ર. સૂયડોગ સૂત્ર પ્રથમ શ્રુતસ્કંધના ચોથા અધ્યયનની
ટીકામાં નારકીઓને છિન્નતાશિમેન્દ્ર આવું વિશેષણ લગાડેલ છે, તે નારકીઓ તે નપુંસક છે, તેઓને પુરુષ ચિન્હ
ક્યાંથી હોય? કે જે પરમધામિકે છેદે? ઉ. નારકીઓ નપુંસક વેઢી છે, તે પણ પુરુષ ચિન્હનું હૈયું
વિરુદ્ધ નથી કેમકે–પુષ્પમાલા ટીકા વિગેરેમાં નપુંસકના - લક્ષણમાં કહ્યું કે-ના સરવો પવિUા મેળો માં

Page #358

ર૩૧
મત મકથા વાળી મહિલા સ્વભાવ સ્વર અને વર્ણને ભેદઃ મેટું પુરુષ ચિન્હ અને મૃદુવાણી. ઈત્યાદિક નપુંસકના
લક્ષણે છે. આ ૩-૧૧-૨૪-રપપ . ૬૦૪ પ્ર. હૈમપદ્મચરિત્રમાં “રામકેવલિના વચનથી ચોથી નરકમાં
રહેલા રાવણ અને શંબુક સાથે યુદ્ધ કરતે, અને પરમાધામિએ પડેલા એવા લક્ષ્મણને દેખી, સીતા ઈન્દ્રા ત્યાં જઈ, કાંઈક દુઃખને નિવારવા લાગે.” એમ કહેલ છે. તેમાં ચોથી નરકમાં સીતાઈન્દ્રનું જવું, અને પરમાધામિની પીડા કેવી રીતે ઘટે? કેમકેसहसारंतिय देवा नारयनेहेण जंति तइयभुवं । तसु परमाहम्मिअ कयावि०
સહસાવલેક સુધીના દેવ સ્નેહે કરી ત્રીજી પૃથ્વી સુધી નારકમાં જાય છે. ત્રણ નરક પૃથ્વીમાં પરમાધામીએ કરેલી પીડા હેય આ પ્રકારે પંચસંગ્રહ અને સંગ્રહણીના
વચને છે. ઉ૦ તિહુ ઘરમામિ વિ. સંગ્રહણીનું આ વચન
તે પ્રાયિક છે. માટે ચોથી નરક પૃથ્વીમાં રાવણ વિગેરેને પરમધામિની કરેલી વેદના સંભવે છે, તેથી વિરોધ નથી અને પંચસંગ્રહને સાતિય પાઠ બાબત જાણવું કે–અહીં પંચસંગ્રહનું પુસ્તક હાથમાં આવ્યું નથી, માટે ઉત્તર લખાએલ નથી. જયારે તે હાથ આવશે, ત્યારે જણાવીશું
I ૩-૧૧-૨૫-૨૫૬ / ૬૫ II પ્ર. દ્રવ્યલિંગિના દ્રવ્યથી બનેલ ચિત્ય, અવિધિ ચૈત્ય છે. એમ
આગમ વચન છે. પણ પુસ્તકાદિ ક્ષેત્રોમાં તે દ્રવ્યનું વાપરવું યુક્ત છે? કે અયુક્ત છે? જે યુક્ત છે, તે ચૈત્યમાં કેમ

Page #359

૨૩૨
અયુક્ત છે ? અને તેણે અર્પણ કરેલ પુસ્તક સુસાધુએ કેમ ગ્રહણ કરે છે? તેમજ કેટલાક ચિર'તન આચાર્યએ શિથિલ માર્ગ દૂર કરીને પોતાની પાસે રહેલ મેાતીઓને પાષાણુથી વાટી કેમ નોંખ્યા ? જો તે દ્રવ્ય પુસ્તકાદિમાં પતું હૈાત, તેા શું કરવા મેાતીઓને વાટી નાંખી ફેકી દે ?
ઉ॰ ચૈત્યને આશ્રયીને વિધિ અવિધિઃ ના વિચાર શાસ્ત્રામાં બતાવેલ છે, પણ પુસ્તક શ્રીયને બતાવેલ નથી, માટે તે બન્નેય ક્ષેત્રાનુ સરખાપણુ નથી. તેથીજ પરંપરાએ પણ તેનુ પુસ્તક ગ્રહણ કરાતું આવ્યું છે. આમાં કાંઈ પણ અયુક્ત નથી. અને જે કેટલાક ચિરંતન આચાર્યંએ સુવિહિત માર્ગ વીકારતી વખતે મેાતીના ચૂરા કરી ફેંકી દીધા છે, તે ઉગવૈરાગ્યપણાથી ફેંકી ઢીધા છે, માટે કાંઈપણ ગેરવ્યાજબીપણું નથી.
॥ ૩-૧૧-૨૬-૨૫૭ ॥ ૬૦૬ ॥
૫૦ ઋષભદેવ સ્વામિ સાથે ચાર હજાર રાજાઓએ દીક્ષા લીધી, તેને સામાયિકના ઉચ્ચાર કાણે કરાવ્યા ?
ઉ॰ તે ચાર હારે ચે પ્રભુ પેઠે દીક્ષાલીધી. એમ ઋષભદેવ ચસ્થિ વિગેરેમાં છે. ॥ ૩–૧૧–૨૭–૨૫૮ ॥ ૬૦૭
૫૦ વદારુવૃત્તિમાં સિદ્ધે મને ! પયો આ છંદના વ્યાખ્યાનમાં “ વાતિ પરિશુદ્ધપણાએ પ્રસિદ્ધ ' આમાં ત્રિકટિ શબ્દના શો અર્થ ?
ઉ સૂત્રઃ અર્થ : અને તદુભયઃ રૂપ ત્રિકાર્ટિં અથવા કષઃ છેદઃ અને તાપ લક્ષણુ પરિક્ષાઃ તે ત્રિકટી સભવે છે ॥ ૩૧૧-૨૮-૨૫૯ | ૬૦૮
૫૦ વદનક નિયુક્તિમાં વૈચિાચ ઈત્યાદિક ગાથામાં શિવર

Page #360

૨૩૩
સાર આ બે શબ્દોને નાની ટીકામાં અર્થ કર્યો નથી,
તે બૃહટીકામાં અર્થ કર્યો છે? કે નહિ? ઉ૦ બ્રહવૃત્તિમાં અર્થ કરેલ નથી, પણ ભગવતીસૂત્રના સલમા
શતકના બીજા ઉદ્દેસાની ટીકમાં ગૃહપતિને અર્થ માંડલિક રાજા અને સાગારિક શબ્દને સામાન્ય ગ્રહસ્થ
અર્થ કરે છે. ૩-૧૧-૨૮-૨૬૦ | ૬૦૯ in પ્ર. કિરણાવલીમાં દશમા સ્વમના અધિકારમાં વિરુદ્ધ
અતિ એ પાઠ છે. આવશ્યક ટીકામાં તે જુદે છે કિરણુવલીમાં તે પાઠ ક્યાંથી લખ્યો હશે? તે જણાવવા
કૃપા કરશોજી. ઉ૦ આવશ્યક બહવૃત્તિમાં પણ વિવધવંત આ
પ્રકારે છે, તેને અર્થ વિબુધપંકજ એટલે ખીલેલા કમળવાળું પદ્મ સરવર છે. તેમજ કિરાવલિમાં જે પાઠ છે તે કલ્પચર્ણિથી અથવા કઈક અંતવચ્ચેથી લખેલે હશે, એમ સંભવે છે. [ ૩–૧૧–૩૦-ર૬ ૧ / ૬૧૦ |
- ૧૨ પણ્ડિતશ્રી ઘનહર્ષગણિત પ્રશ્નોતરે. પ્ર. સિંધર્મદેવની પદવીની અપેક્ષાએ ઇશાન દેવની પદવી અધિક
છે, તેમ ભવનપતિ તિષ અને વ્યંતરોમાં માંહોમાંહે
કઈ પદવી ન્યૂનઃ અને કઈ અધિકઃ છે? ઉ૦ વ્યક્ત જોતિષઃ અને ભવનપતિઓને ઉત્તરોત્તર
બહુલપણાથી મહદ્ધિક પણું છે. માટે પદવીની અધિકતા પણ
તેમજ છે ૩-૧૨-૧-૨૬૨ા ૬૧૧ , પ્ર. ગંગાનદીનું પાણી લવણ સમુદ્રમાં પડે છે, તેમ

Page #361

૨૩૪
માનુષાત્તર પત સન્મુખ જતી
પડે છે ?
નીએતુ જલં ક્યાં
ઉ॰ માનુષેાત્તર સન્મુખ જતી નદીનું પાણી પુષ્કરવર સમુદ્રમાં વિસામા લે છે. એમ ઠાણાંગ વિગેરેની ટીકામાં બતાવ્યું છે ॥ ૩-૧૨-૨-૨૬૩ ॥ ૬૧૨ ॥
પ્ર॰ અટાત્તરી સ્નાત્ર ભણાવતી વખતે જધન્યથી અને ઉત્કૃષ્ટથી કેટલા શ્રાવકા પવિત્ર થઇ ઉભા રહી શકે ?
ઉ॰ જન્યથી આઠઃ અને ઉત્કૃષ્ટથી ઇચ્છા મુજબ || ૩–૧૨–૩– ૨૬૪ ૫ ૬૧૩ ||
પ્ર૦ જિનાલય વિગેરેમાં અષ્ટાત્તરીસ્નાત્ર ભણાતું હાય, ત્યારે શ્રાવિફાએ જોવાઃ ગાવા અને દનઃ માટે આવે ? કે નહિ? ઉ॰ ગાવા વિગેરે માટે શ્રાવિકાએ આવે છે, કેમકે-અષ્ટાત્તરી વિધિમાં તેમ લખેલ છે. ॥ ૩-૧૨-૪-૨૬૫૭ ૬૧૪ ॥ મકાઇ શ્રાવકને બાર વ્રત સંબંધી ચાપદી વિગેરે જોડકળા કરીને આપી હાય, તેની અંદર પ્રથમવ્રતવિગેરે અધિકારવિશેષમાં ઉપધિ મુહપત્તિ પડિલેહ્યા બાદસાય કરાતી વખતે કાઈને પણ ખેલવાને કલ્પે ? કે નહિ ?
ઉ॰ પડિલેહણ–વાધ્યાયઃ સમયે પાંચ ગાથા વિગેરે બેલવાને કહ્યું છે. ॥ ૩–૧૨–૫-૨૬૬ ॥ ૬૧૫ ॥
૫૦ ચંપા વિગેરેના ફુલથી વાસિત કરેલું પાણી સકલ લીલાતરીના પચ્ચક્ખાણવાળા શ્રાવકને પીવું કલ્પે ? કે નહિ ? ઉ૰ પચ્ચકખાણવાળાને તે પાણી પીવું કહ્યું છે. ॥ ૩-૧૨-૬
૨૬૭ ॥ ૬૧૬ |
૫૦ ચોમાસીની અઠ્ઠાઈ ચાદશ સુધી ગણવી કે પુનમ સુધી ગણવી ? ૬૦ ચામાસીની અટ્ટાઈ હમણાં ચાદશ સુધી ગણાય છે. અને પુનમ

Page #362

ર૩૫
તે પર્વ તિથિ તરીકે આરાધવી જ જોઈએ. I ૩-૧ર-૭
૨૬૮ ૬૧૭ છે . પ્ર. ચૈત્રઃ આશેઃ માસની અઈમાં પુનમ ગણાય કે નહિ ? ' ઉ. તે બંનેય અઈમાં પુનમ ગણાય છે. આ ૩-૧૨-૮-૨૬૮ I ! ૬૧૮ છે ५० कीडी चूडयलाओ कुंथु उद्देहि धीमिल्ला,
इल्ली मंकुण जुआ खुडही जूआ य गद्दहिया॥१॥
આરાધન પતાકાની ગાથામાં ચુડેલીને તે ઈદ્રિયમાં કહી છે, અને જીવ વિચારમાં નાકુવારા પદે કરી ચુડેલ અર્થ
બે ઇંદ્રિયની ગાથામાં કરાય છે. માટે આ બન્નેયમાં પ્રમાણ શું? ઉ. ચુડેલ વિષયમાં મતાંતર જાણવું. અને મતાંતરમાં મુંઝાવું
નહિ. I ૩–૧૨-૯–૩૦ | ૬૧૯ II પ્ર. રોગી પુરુષને ત્રણ પ્રકારના આહારના ત્યાગ રૂપ અણસણ
કરાવાય છે, તે ઉચ્ચરાવવાને શે વિધિ છે? ઉદ પહેલા અમુક વખત સુધી કરેલ તિવિહાર વિહારઃ પચ્ચ
ખાણવાળા પુરુષને સાગારિક અણસણ શરૂ zi પમાડ્યો આ ગાથાના ઉચ્ચારપૂર્વક કરાવાય છે. . ૩–૧૨–૧૦–૨૭૧ | દર ! પ્ર. સૂક્ષ્મ નિગોદથી નીકળેલ જીવ ફરી તેમાં જાય ? કે નહિ? ઉ સૂક્ષ્મનિગોદથી નીકળેલ જીવ ફરી પણ સૂક્ષ્મ નિગેદમાં જઈ
શકે છે. તે 3-૧ર-૧૧-૨૭ર ૬૨૧ છે પ્ર. ઉપાશ્રયમાં પેસતે છુટે શ્રાવક નિસિહી અને નીકળો. ' આવસ્યહી કહે ? કે નહિ? ઉસામાજિક વિગેરે વ્રતવિનાને શ્રાવક પસતાં નિસિહી કહે,

Page #363

૨૩૬
પણ નીકળતાં આવરૂહી કહે નહિ. ૩–૧૨-૧ર-ર૭૩ ..
| ૬૨૨ પ્રઢ જિનમંદિરમાંથી નીકળતા સાધુઓ અને શ્રાવકેએ આવ
સહી કહેવી ? કે નહિ ? ઉ૦ સાધુઓએ આવસ્યહી કહેવી, પણ શ્રાવકે કહેવાય નહિ.
છે ૩-૧૨–૧૩–૨૭૪ | ૬૨૩ | પ્ર. અણિમા વિગેરે આઠ મહા સિદ્ધિઓ કઈ લબ્ધિમાં સમાય
છે? અને મહાવ્રતી કે દેશવિરતિ કે મિથ્યાદૃષ્ટિઓને સંભવે?
કે નહિ? ઉ. અણિમા વિગેરે સિદ્ધિઓ વૈક્રિય લબ્ધિમાં અંતર્ગત છે,
અને તે મિથ્યાત્વીઓ અને સમકિતિઓને સંભવે છે. ૩૧૨-૧૪–૧૭પ || ૬૨૪ || પ્ર. વીરભગવંત દેશના આપી, દેવજીંદામાં પધારે, ત્યારે ૧૧
ગણધરોમાં ગતગણધરજ મોટા હેવાથી દેશના આપે? કે પટ્ટધારી હોવાથી સુધર્માસ્વામી દેશના આપે ? કે કોઈ
બીજા ગણધર દેવ આપે ? ઉ. દીક્ષાએ મોટા હોવાથી મૈતમસ્વામી હાજર હોય, તે તેજ
દેશના આપે, અને હાજર ન હોય, તો હાજરમાંથી જે મોટા
હેય, તે આપે છે. તે ૩-૧૨-૧પ-૨૭૬ ૬૨૫ પ્રટ જંબૂસ્વામી અને પ્રભવસ્વામિએ સાથે દીક્ષા લીધી,
જબૂસ્વામિનું ૮૦ વર્ષનું સર્વ આયુષ્ય છે, અને પ્રભવ
સ્વામિનું ૮૫ વર્ષનું છે. સાથે દીક્ષા વખતે ૩૦ વર્ષના પ્રભવ સ્વામિ હતા તે બૂસ્વામી વિદ્યમાન છતાં જ પ્રભવસ્વામિનું સ્વર્ગવાસીપણું પ્રાપ્ત થાય છે, માટે આ બાબત, પટ્ટાવલીમાં લખેલ હકીકત સાથે કેવી રીતે મળે?

Page #364

ર૩૭
ઉ૦ જંબુસ્વામિની ડીસા થયા પછી કેટલાક વર્ષોએ પ્રભવ
સ્વામિએ દીક્ષા લીધી હતી, એમ સંભવે છે. તેથી કે વિરોધ આવતો નથી.તે બાબત પરિશિષ્ટ પર્વમાં કહી છે. “પાંચમા ગણધર ભગવાનને પણ એ પ્રકારે વિનંતિ કરી, તેથી પરિવાર સહિત જબૂસ્વામિને દીક્ષા વિધિ પૂર્વક આપી,” હવે કોઈ દિવસે પિતાને પુછીને પ્રભવ પણ આવ્યો. તેણે પણ જંબૂસ્વામિના શિષ્ય તરીકે દીક્ષા લીધી . ૩–૧૨–૧૬-૨૭૭
પ્ર. આકાશને પ્રદેશ અને પુદગલ પરમાણુઃ આ બેમાંથી સૂક્ષ્મ
કાણું છે? ઉ. તે બંનેયનો વિભાગથત નહેવાથી, પ્રદેશની અપેક્ષાએ બંને તુલ્ય છે. પણ અવગાહનાની અપેક્ષાએ તે એક આકાશ પ્રદેશમાં અનન્તા પરમાણુ અવગાહી શકે છે. તે વિશેષ જાણે
-૧૭–૨૭૮ ૬૨૭ | પ્ર. પ્રવચન સાધારની ટીકા વિગેરેમાં ઇંદ્રિના વિષયનું
પ્રમાણ આત્માગુલે કરી કહ્યું છે, ચક્ષુના ઉત્કૃષ્ટ વિષયમાં જેણે લાખ જનનું શરીર બનાવેલ છે, તે વિષ્ણુકુમારનું દૃષ્ટાંત મૂક્યું છે તે આવી રીતે – “ચક્ષુ ઈદ્રિય કાંઈક અધિક લાખ જિન દૂરથી રૂપને દેખી શકે છે. વિષ્ણુકુમાર વિગેરે પિતાના પગ પાસે રહેલ ખાડાદિમાં રહેલ ઢેફા વિગેરે જોઈ શકે છે, તેથી લાખ યોજનથી કાંઈ અધિકપણું બતાવ્યું છે. એમ નવતત્ત્વની અવગુણિમાં છે. માટે ચક્ષુ ઈદ્રિયના વિષયમાં વિષ્ણુકુમારનું દૃષ્ટાંત બતાવેલ હોવાથી, વિષ્ણુકુમારે વિકર્વેલું શરીર આત્માગુલને માપથી બનેલ હોય તેમ સંભવે છે. નહિંતર તે, દૃષ્ટાંત બંધબેસતું બને નહિ. આમ છતાં હીરપ્ર

Page #365

૨૩૮
શ્વમાં ચોથા પ્રકાશને અંતે “વિષ્ણુકુમારે બનાવેલ શરીર
ઉત્સવ અંગુલનાં માપથી છે એમ કહ્યું, તે કેવી રીતે ઘટે? ઉ, વિષ્ણુકુમારે વિકર્વેલ કાંઇક અધિક લાખ જનનું શરીર
અમરેન્દ્ર વિગેરેની પેઠે પ્રમાણ અંગુલથી પણ બન્યું હોય, તેમ સંભવે છે. માટે આમાં કાંઈ વાદવિવાદ નથી. અને જે હીરપ્રશ્નમાં તેને ઉસે અંગુલના માપવાળું કહ્યું, તેમાં કાંઈક વિધેય છે. ૩–૧૨–૧૮-૨૭૯ II ૬૨૮ I પ્રતિક્રમણમાં ખમાસમણ આપીને ભગવાનé આચાયહું ઈત્યાદિક ચાર ખમાસમણમાં પહેલું જે ભગવાનë આ પદમાં ભગવત શબ્દનો અર્થ શું થાય? કેઈક કહે છે કે-“સુધર્મા
સ્વામી થાય અને કેઈક-“મંડલીના સ્વામિ ગીતાર્થ મુનિવર થાય” એમ કહે છે. અને કોઈક “તીર્થકર અર્થ થાય” એમ બોલે છે. અને પ્રતિક્રમણ હેતુ ગર્ભ ગ્રંથના બાલ બેધમાં ચારે વનારસને દિત્તાવા વાં એમ લખ્યું છે, અને લઘુપ્રતિક્રમણ ગર્ભ હેતુમાં ભગવત શબ્દના
ચાર અર્થ બતાવ્યા છે, માટે શું અર્થ થાય? ઉ. પરંપરાએ ભગવત શબ્દનો અર્થ ધર્માચાર્ય સંભળાય છે,
અને જે પ્રતિકમણ હેતુ ગર્ભના બાલધમાં “ચાર ખમાસમણે અરિહંતાદિક વદઈ ” એમ કહ્યું છે, તે બાલબેધઃ કોનો કરેલ છે? તે જણાવવું. તે જોયા બાદ જણાશે.
If 3-૧૨-૧૯-૨૮૦ | ૬૨૯ ] પ્ર. દેરાસરમાં મૂલનાયની દૃષ્ટિ દ્વારશાખાના કેટલામા ભાગે
લાવવી જોઈએ? અને વિવેક વિલાસ વિગેરેમાં શું બતાવ્યું છે?

Page #366

૨૩૯
૯૦. વિવેક વિલાસમાં—
द्वारशाखाष्टभि भागैरघः पक्षात् विधोयते । मुक्त्वाऽष्टमं विभागं च, यो भागः समः पुनः ॥ १ ॥ तस्यापि सप्तमे भागे, गजांशस्तत्र संभवेत् । प्रासाद - प्रतिमादृष्टि नियोज्या तत्र शिल्पिभिः ॥२॥ ‘દ્વાર શાખાના નીચેથી ઉપર સુધી આઠ ભાગ કરવા. તેમાં સથી ઉપરના આઠમે ભાગ છેડી દેવા, અને વળી સાતમા ભાગના આઠ ભાગ કરવા, તેમાં નીચેથી તેના ચે સાતમે ભાગ આવે, તેમાં ગજા’શ સભવે, માટે તેમાં શિપિઓએ પ્રતિમાની દૃષ્ટિ રાખવી,
દ્વાર શાખાના કરેલા આભાગામાંથી જે સાતમે। ભાગ છે, તેના આઠ ભાગ કરવા, તેમાં નીચેના છઃ અને ઉપરના એક છેડી દઇ સાતમા ભાગમાં પ્રતિમાની દૃષ્ટિ રખાય છે, તે જાણી લેવું ॥ ૩–૧૨–૨૦-૨૮૧ || ૬૩૦ ||
પ્ર૦ જિનમ ંદિરમાં ભમતીની દેરીએ ૨૭ કરવી કે ૨૪ ? “ મૂળ નાયક સાથે ચાવીશ થાય માટે ૨૩જ કરવી ” એમ કાઈ કહે છે. તેથી આમાં પ્રમાણુ શું ?
ઉ॰ મૂળનાયકના દેરાથી જુદી ૨૪ દેરીએ કરાય છે, એમ અહીંના સૂત્રધારા કહે છે. ॥ ૩-૧૨-૨૧-૨૮૨ ॥ ૬૩૧ ||
પ્ર॰ ચાર નિકાયના દેવાની એક એક કાટિ એટલે ચાર ક્રેડ દેવે જધન્યથી તીર્થંકર પ્રભુ પાસે હોય ? કે તમામના મળી એક ક્રાડ દેવા હાય ? તે જણાવવા કૃપા કરશે. કાઈ કહે છે કે“ ચાર ક્રેડના અક્ષરા વીતરાગસ્તવ ટીકામાં છે. ” તે સાચુ છે ? કે નહિ ?
ઉ॰ ચારે નિકાયના મળી એક ક્રોડ દેવા હાય છે, એમ જણાય છે

Page #367

રજ કેમકે નામમાલા વિગેરેમાં તેમ કહેલ છે. અને જેમાં દરેક નિકાયના એક એક કોડ દેવો હાય” એમ કહેલ હેય, તે વીતરાગ સ્તવની ટીકા કઈ ? અને કોણે બનાવેલ છે? તે જણવવું. તેથી જણાશે. | ૩–૧ર-રર-૨૮૩ / ૬૩ર છે જિનેશ્વરના સસરણમાં સંખ્યાતા દેવ માય? કે અસંખ્યાતા
માય? ઉ૦ ચોગશાસ્ત્ર ટીકામાં કહ્યું કે “ સસરણમાં અસંખ્યાતા
સુરનર વિગેરે માઈ જાય છે એ માટે તેમાં કોઈ અગ્ય નથી. અને જે નામામાલા વિગેરેમાં કોઈ ઠેકાણે કેટકિટિ સંખ્યા બતાવી છે, તેમાં વિશેષની વિવક્ષા કરી નથી. એમ જણાય છે. ને ૩-૧૨-૨૩૨૮૪ ૫ ૬૩૩ II સંવછરી પ્રતિક્રમણમાં “૪૦ લેગસ્સનો કાઉસગ કરી ઉપર એક જ્વકારનો કાઉસગ્ગ કરે.” એમ કાઈ કહે છે. અને કઈ કહે છે કે “છેલ્લે નવકારને કાઉસગ્ગ ન કરે.”
આમાં પ્રમાણ શું ? ઉ. સંવછરી પ્રતિક્રમણમાં નવકાર સહિત ૪૦ લોગસ્સને કાઉ
સગ કરવાનું પ્રતિક્રમણ હેતુ ગર્ભ ગ્રંથમાં કહ્યું છે. અને.
પરંપરાએ પણ તેમજ કરાય છે. ૩–૧૨–૨૪–૨૮૫૬૩જા પ્ર. ગૃહસ્થની હાજરીમાં વિચરતા સાધુઓએ રજોહરણે કરી પગ
પૂજવામાં આવે, તે પ્રમાજના અસંયમ દેષ બતાવેલ છે,
તેમાં શું હેતુ છે ? ઉ. અપરિણિત કે ઉપહાસ વિગેરે કરે, તે હેતુ જાણે છે 3
૧૨-૨૫–૨૮૬ એ ૬૩પ છે પ્ર. જે અરિહંત આદિ વિશપદનું આરાધન કરે છે, તેમાં તે
પદનું ગણું ઉપવાસના દિવસે જ કરાય? કે ત્રણ દિવસ સુધીમાં કરાય?

Page #368

રક
ઉ૦ જે એથે ભકતે વાસસ્થાનક તપ આરાધના કરે છે, તે જે જુદા
જુદા ચે-ભક્ત કરતે હૈય, તે ત્રણેય દિવસમાં પણ પદનું ગણણું કરી શકે પણ લાગલગટ કરે, તે સંભવ પ્રમાણે
કરે. એમ જાણવું. . ૩-૧૨-૨૬-૨૮૭ / ૬૩૬ 1 પ્રઃ આ જગતમાં કેટલાક એ પહેલાં અનેક પ્રકારની નિવાળા
બની પોતે કરેલ કર્મને આધીન બનેલા હોવાથી, ત્રસ અને સ્થાવરના સચિત્ત અને અચિત્તઃ શરીરમાં પૃથ્વીકાયપણએ ઉત્પન્ન થાય છે.
જેમ “મસ્તકમાં મણિ પેદા થાય હાથીદાંતમાં મોતીએ. પેદા થાયઃ વિકસેન્દ્રિય સી વિગેરેમાં પણ મોતીઓ થાય અને પારકર વિગેરે ભૂમિમાં લવણપણે ઉપજે છેઃ ” આ પાઠ સૂયડાંગ સૂત્રની દીપિકામાં છે. એમ કહીને ખરતરે મોતીને સચિત્ત કહે છે. અને હીરપ્રશ્નમાં મોતી અચિત્ત
કહેલ છે, તે તે કેવી રીતે છે? ઉ૦ સૂયડાંગ સૂત્રની દીપિકા વિગેરેમાં મોતી જોકે સચિત્ત
પણે ઉપજે” એમ કહેલ છે, તો પણ અનુગદ્વાર વિગેરેમાં અચિત્ત મોતી કહ્યા છે, તેથી ઉપજવાના સ્થાને મોતી સચિત્ત હોય, અને ત્યાંથી બહાર નિકળેલા અચિત્ત હોય છે. એમ બહુત કહે છે. જેઓ સર્વદા મતીનું સચિત્તપણું કહેતા હેય. તેઓને મેતીના ચુડલાવાળી શ્રાવિકાઓના હાથે આહારાદિકનું વહેરવું વિગેરે વર્જી દેવું પડશે. તે ૩-૧ર-ર૭.
-૨૮૮ ૫ ૬૩૭ || પ્રહ “કાર-અભિનિરંજીતા ઇત્યાદિ. આમાં સૂતક શબ્દ
દરેક સાથે જોડાય છે, તેથી જાતસૂતક–જન્મ પછી દશ દિવસ સુધી, અને મૃતસૂતક-મરણ પછી ૧૦ દિવસ સુધી હેય છે.
૧૬

Page #369

તેમાં જે વર્જાય છે, તે બે પ્રકારે છે. લાકિકા અને કેત્તરઃ તેમાં લૈકિક બે પ્રકારે છે. ઈસ્વર અને યાવતકથિક. તેમાં ઈત્વર મરણ વિગેરેનું તે બતાવે છે–તેમાં સૂતકના દશ દિવસ વિજય છે, તે ઇવર છે. અને ચાવત્રુથિકા એટલે વડ: છપાઃ ચામડીઆર ડોંબ વિગેરે–અપૃશ્ય જાતિઓને સ્પર્શ વર્જ, આ પ્રમાણે વ્યવહાર ટીકામાં છે. ” એમ કહીને ખરતરે સૂતકનું ઘર ૧૦ દિવસ સુધી વજે છે. અને હીરપ્રશ્નમાં તે કહ્યું છે કે “દશ દિવસને પ્રતિબંધ જાયે
નથી.” તે આ બાબત કેમ છે? ઉ. વ્યવહારસૂત્રનીટીકામાં જે દશ દિવસનું વર્જન છે, તે દેશવિશેષને આશ્રયીને છે, તેથી જે દેશમાં સૂતકસંબંધી જે મર્યાદા હેય, તેટલા દિવસ વર્જવા, તેથી મનેત્તર ગ્રંથ
સાથે કોઈ વિરોધ આવશે નહિ. ૧૩–૧૨–૨૮–૧૮૯૬૩૮ પ્રત પ્રવચન સારદ્વારના ત્રીજા શતકની ૩૩ મી ગાથાના સંજારિ દિશે આ પદના વ્યાખ્યાનમાં આણંદસૂરિજીએ કહેલ છે કે –“ સાંગરી વિગેરે ન નાંખ્યા હોય, તે દહીંને ઘોળ વિગેરે કહ્યું છે, જે સાંગરી વિગેરે નાંખ્યા હોય, તો વિદલદષને સંભવ હેવાથી ઘોળ વિગેરે કહ્યું નહિ.” આ વચનના બળથી ખરતરે સાગરિફળ. અને બાવળના પઈડાને પણ વિદલપણે માને છે. આનંદસૂરિ તે વડગછીય સંભળાય છે, માટે તેનું વચન કેવી રીતે આપણને પ્રમાણ
ન હોય? ઉ. આનંદસૂરિને કરેલ ગ્રંથ તો હજુ સુધી જોવામાં આવ્યો
નથી, તે જોવામાં આવે, તે તે સંબંધી વિચાર કરે વ્યાજબી ગણાય. નહિંતર તે ન ગણાય ૩-૧૨-૨૮-૨૯ગા૬૩૯

Page #370

૨૪૩
૫૦ પન્નવણાના બીજા પદમાં ખાદર અગ્નિના અધિકારમાં વાધાય વધુષ પચતુ મહાવિદેષ્ઠ આ પાના વ્યાખ્યાનમાં “ વ્યાધાત–એટલે અતિસ્નિગ્ધકાલઃ અથવા અતિ લુખા કાલઃ તે છતા અગ્નિના વિચ્છેદ થાય છે, તેથી જ્યારે પાંચ ભરત અને ઐરાવતમાં સુષમ-સુષમા અને સુષમ-દુષમા વર્તે છે, ત્યારે અતિસ્નિગ્ધકાલ છે, અને દુષમ દુષમામાં અતિ લુખા કાલ છે, તેમાં અગ્નિને વિચ્છેદ છે. " એમ કહ્યું છે. આ કથનમાં વ્હેલા આરે અને ત્રીજા આરે બાદર અગ્નિને નિષેધ ક્થા, બીજા આરે નહિ. તેથી બીજા આરે અગ્નિ હેાય? • કે નહિ ?
વળી, સુષમ-દુઃષમામાં અગ્નિના નિષેધ ક્થા અને અનભિન્ન ય કાળ ઇત્યાદિક કરી અગ્નિના સભવ કહ્યા, તે કેવી રીતે ઘટે ?
વળી, ઉત્સર્પિણીના બીજો આરા કેટલાક જાય; ત્યારે બાદર અગ્નિ ઉપજશે, અને કેટલાક જાશે, ત્યારે નીતિ શરૂ થશે, તે નીતિના પ્રવર્તક કાણું થશે ?
ૐ પુનવણાના પાઠ અનુસાર પહેલાં: બીજા અને ત્રીજાઃ આરામાં કાળનું અતિન્નિગ્ધપણું કહ્યું છે, તેથી શંકા થી રહે? અર્થાત્ નજ રહેવી જોઇએ. ત્રીજા આરામાં અતિસ્નિગ્ધપણુ કહ્યું છે, છતાં “ તેને છેડે અગ્નિનું ઉત્થાન થાય ” ઈત્યાદિ કથન તે અપની અવિવક્ષા હોવાથી દૂષ્ણ કરનાર નથી.
66
""
‘ઉત્સર્પિણીના બીન્ન આરાની શરૂઆતમાં પુષ્કરાવત વિગેરે પાંચ મેધા વ વાથી: બાદર વનસ્પતિ પ્રગટ થવાથી, ખીલથી બહાર નીકળેલ મનુષ્યાએ માંસાદિ વનરૂપ નીતિ આદરી. અનેગામડા વિગેરેની રચનાઃ આદિ શબ્દથી અગ્નિ વિગેરેના

Page #371

૨૪૪ સંભવ થતાં પાકાદિક કરવાનું બીજા આરાને છેડે જાતિસ્મરણવાળા પહેલા વિમલ વાહન કુલકરથી પ્રવર્તે.” એમ હૈમ
વીર ચરિત્રમાં કહેલ છે. I ૩–૧૨–૧૦–૨૮૧ || ૬૪૦ પ્ર. પન્નવણાના બીજા પદમાં બેઈંદ્રીય વિગેરે પર્યાપ્ત અને
અપર્યાપ્તાના સ્થાનના પ્રશ્નના અધિકારમાં તો તલમાને આ પદમાં–“ઉર્વલેકમાં તેના એક દેશ ભાગમાં ” એટલે મેરુપર્વત વિગેરેની વાવડીઓમાં શંખ વિગેરે બે ઈદ્રિયાદિ જ કહેલા છે, અને
एगिदिअ पंचेदिय उड्डे अ अहे अतिरिअ लोए अ। વિત્ર ની જુળ, તિરિસરી મુળા પછી
આ ગાથામાં “તિષ્ઠલેમાં વિકસેંદ્રિય જી જાણવા એમ કહ્યું તે કેવી રીતે છે? ઉ. િવાવ આ ગાથામાં જે તીર્થોમાં જ બે ઈદ્રિયજીનું પ્રતિપાદન કર્યું, તે બહુલતાને આશ્રયીને જાણવું.
૩–૧૨–૩૧-૧૯ર ૬૪૧ / પ્ર. પ્રથમપદમાં આસાલિકના અધિકારમાં તોમુત્તા
હા આ પાઠ દેખાય છે, અને ટીકામાં અદ્ધા એ પદનું વ્યાખ્યાન જેવામાં આવતું નથી, તેથી સૂત્રમાં તે પદ અધિક
છે? કે ટીકામાં ન્યૂન છે? ઉ. સૂત્રમાં આ પદ , ટીકામાં તેનું વ્યાખ્યાન કર્યું નથી, તે
તો સુગમ હેવાથી કરેલ નથી. એમ જાણવું. ૩–૧૨–૩૨
- ૨૯૩ + ૬૪ર || પ્ર. લીલા નાળીએરમાં અથવા સૂકા નાળીએરમાં કેટલા જીવ હેય?
તેમજ તેના બીયામાં સંખ્યાતા જીવ હોય? કે અસંખ્યાતા

Page #372

૨૪૫
- હૈય? કે અનંતા જીવે હોય? કેમકે કેટલાકે બીયામાં
અનન્તા હૈય, એમ પ્રતિપાદન કરે છે, માટે ખરું શું છે? ઉs બી સહિત નાળીએરમાં એકજ જીવ હોય છે. તે ૩-૧૨-૩૩
૨૯૪ I ૬૪૩ પ્રઢ લીલા તથા સૂકા સીંગોડામાં કેટલા છ હૈય? ઉ, લીલા અથવા સૂકા સીંગાડામાં બે જીવ કહેલ છે. ૩–૧૨–
૩૪–૨૯૫ ૬૪૪ પ્ર. આવળ વનસ્પતિમાં સંખ્યાતા અસંખ્યાતા છે? કે
અનંત છેઃ હોય ? અને તેનું સ્વરૂપ ક્યા ગ્રંથમાં કહેલું છે? ઉ, આવળના મૂળ વિગેરેમાં અસંખ્યાત જેવો હોય છે. અને
પાંદડા વિગેરેમાં એક એક જીવ હેય છે. એમ પન્નવણું
સૂત્ર વિગેરેમાં કહ્યું છે. . ૩–૧૨-૩૫-૨૯૬ ૬૪૫ / પ્ર. ઉત્સધ આંગુલથી બનેલ ત્રણ હાથથી માંડી છે હાથવાળા
જેને તેજ ભવમાં મોક્ષ થાય? કે નહિ ? ઉ. ઉસેધ અંગુલથી બનેલ બે હાથથી માંડી પાંચસે ધનુષ્ય સુધી
શરીર ધારણ કરવાવાળા જ મુક્તિમાં જઈ શકે છે. In ૩-૧૨
-૩૬–૧૯૭ ૬૪૬ II 40 अद्दामलगपमाणे पुढवीकाओ हवंति जे जीवा।
ते पारेवयमित्ता जंबूद्दीवे न मायंति ॥१॥ एगमि उदगविदुमि, जे जीवा जिणवरेहिं पन्नत्ता। ते जइ सरसवमित्ता, जंबुद्दीचे न मायंति॥२॥
લીલા આંમળા પ્રમાણ પૃથ્વીકાયના કકડામાં જે જે હોય છે, તેને પારેવા જેવડા શરીરવાળા કયા હોય અને તેનાથી જ બુદ્વીપ ભરવામાં આવે, તે તે જે જંબુદ્વિીપમાં માય નહિ / ૧

Page #373

૨૪૬
એક પાણીના બિંદુમાં જેટલા જિનેશ્વરએ કહેલ છે, તે જીવોને સરસવ જેવડા શરીરવાળા કલ્પીને તે જીથી જબૂદ્વીપ ભરવામાં આવે. તે જંબુદ્વિીપમાં તે બધા માઈ શકે નહિ.”
આ બે ગાથા પ્રતિક્રમણ સૂત્ર ટીકા અને પ્રવચન સારોદ્ધાર ટીકા વિગેરેમાં જેમ જોવામાં આવે છે, તેમ તેલકાય વિગેરે એકેન્દ્રિય જીવોનું પ્રતિપાદન કરનારી ગાથાઓ પ્રાય કરી ગ્રંથમાં જોવામાં આવતી નથી. તેનું શું કારણ? તેમજ “બેરંટીના ચાખા (કુરીયા] પ્રમાણ તેઉકાયમાં જે જીવો છે, તેઓને મરતકની લિખ પ્રમાણ દેહવાળા કલ્પી, તેનાથી જ બૂદ્વીપ ભરવા માંડે, તો તેમાં સમાઈ શકે નહિ અને માત્ર લીંબડાનું પાન ફરકાવે તેટલાજ વાયુકાયમાં જેટલા જીવો છે, તેઓને ખસખસ જેવડ દેહ કલ્પીને ભરવા માંડીએ તે જબૂદ્વીપમાં માય નહિ.” આ અર્થ પ્રમાણ છે? કે નહિ?
વળી, આ અર્થ પ્રતિપાદન કરનાર જેવી તેવી બે ગાથા છૂટા પાનામાં છે. बरंटीतंदुलमित्ता, तेऊजीवा जिणेहिं पन्नत्ता । मत्थयलिक्खपमाणा जंषुद्दीवे न मायंति ॥ १॥ जे लींबपत्तफरीसा, वाउजीवा जिणेहिं पन्नत्ता । ते जइ खसखसमित्ता जंधुद्दीवे न मायंति ॥ २॥
વળી, જે પૃથ્વીકાય વિગેરે જીવનું પ્રમાણ પ્રતિપાદન કરનારી ગાથામાં પારેવા વિગેરે બતાવ્યા છે, તે જુદાજુદા તીર્થકરના કાળમાં જુદા જુદા પ્રમાણવાળ દેહ ધારણ કરવાવાળા હેય છે, તેથી ક્યા કાળના પારેવા ગ્રહણ કરવા?

Page #374

૨૪૭
ઉ॰ તેઉકાય વિગેરેના શરીરનું માપ પ્રતિપાદન કરનારી બે ગાથા જોક મેાટા ગ્રંથામાં જોવામાં આવતી નથી,તે પણ સૂત્ર સાથે મળતીજ છે. કેમકે તેના અર્થ સૂત્રને અનુસરતા છે. તેમજ જીવમાન પ્રતિપાદન કરનાર પારેવા વિગેરેનુ માન અવસ્થિતકાળવાળા મહાવિદેહમાં જે હાય છે, તે ગ્રહણ કરવું. એમ જણાય છે. ભાળાજીવાને બેધ કરવા માટે આ ઉપદેશ છે. માટે તેમાં કાંઈ પણ દોષ નથી. ॥ ૩–૧૨–૩૭–૨૯૮૦૬૪૭ના પ્ર॰ નામમાલામાં છઠ્ઠું આરે મનુષ્ય ૧૬ વર્ષના આયુષ્ય
((
વાળા અને એક હાથ ઉંચા દેતુવાળા થશે. ” એક કહ્યું છે. અને લક્ષેત્રસમાસમાં તે “ પાંચમા સરીખા છઠ્ઠા આરામાં બે હાથ ઊંચા અને ૨૦ વરસના આઉખાવાળા મનુષ્યા થશે. ” એમ કહ્યું. તે શી રીતે બંધ બેસતું થાય?
""
ઉ॰ નામમાલામાં મનુષ્યનું જે માન બતાવ્યું, તે છઠ્ઠા આરાના છેલ્લા ભાગનું જાણવું. અને લક્ષેત્ર સમાસમાં જે કહ્યું, તે છઠ્ઠા આરાના પહેલા દિવસને આશ્રયીને જાણવું ॥ ૩–૧૨
-૩૮–૨૯૯ ૪ ૬૪૮ ॥
૧
૫૦ લઘુક્ષેત્ર સમાસમાં “ પ્રથમના ત્રણ આરાએમાં મનુષ્યોને અનુક્રમે ૩-૨ અને ૧ દિવસેતુવરના કણ-મેર—અને આંબળા પ્રમાણ આહાર હેાય છે. '' એમ કહ્યું છે. તે તે તુવરના દાણા વિગેરે આરે આરે જુદા જુદા માનવાળા હોય છે. તેથી કયા આરાના તે ગ્રહણ કરવા ?
ઉપહેલાં ખીજા અને ત્રીજા આરામાં વડા થાય તે લેવા. તે પ્રમાણે આહાર હોય એમ જાણવું. ।। ૩–૧૨–૩૯-૩૦૦ || ॥ ૬૪૯ | [ આ કાળના જીવાને સમજાવવાના ઉદ્દેશથી એ માપ આપેલ હેાય તે! આ કાળના માપના તુવેર વિગેરે લેવા ફીક

Page #375

૨૪૮ લાગે છે. આ બાબત પ્રાચીન ગાથાઓમાં વિવેચન જોવામાં
આવેલું છે.] ५० मज्झण्णाओ परओ जाव दिवसस्स अंतो मुहुत्तं ताव घिप्पइ०
મધ્યાન્હથી લઇ દિવસના છેલા અંતર્મુહૂર્ત સુધી સિહ લેવાય, એમ સામાચારીમાં છે. તેથી ત્રીજા પહોરની પહેલાં
અને મધ્યાહુથી આગળ રાત્રિસિહ લે કલ્પે?કે નહિ? ઉ. મધ્યાન્હ પછી રાત્રિસિહ લે કહ્યું છે, પણ હાલમાં પ્રવૃત્તિ
મુજબ પડિલેહણથી પહેલાં ઉચ્ચરાવતા નથી. પરંતુ પડિલેહણ
બાદ કરાવાય છે. આ ૩-૧૨-૪૦–૩૦૧ ૬૫૦ || પ્રશનિ વિગેરે ગ્રહોની રાશિ પરાવર્તનને આ દિવસ છે, એમ
જાણીને જેઓ જિનેશ્વરની પૂજા: આંબિલ વિગેરે કરે, તેઓનું
સમતિ મલીન થાય? કે નહિ ? ઉ, શનિ વિગેરે ગ્રહોની રાશિ ફરે તે દિવસે વિશેષ તપ પૂજા | વિગેરે કરે, તેઓનું સમકિત મલિન થાય તેમ જાણેલ નથી.
I ૩-૧૨-૪૧–૩૦૨ / ૬૫૧ . પ્ર. જે દિવસથી માંડીને શિવપંથીઓ માઘસ્નાન કરે, તે
દિવસથી માંડી કેટલાક શ્રાવકે પણ પિતાના ઘરે ઉનું પાણી વિગેરેથી સ્નાન કરીને જિનમંદિરમાં જઈ, જિન પૂજા કરે અને તે માસના છેલ્લા દિવસે જિનેશ્વરની ભક્તિને માટે રાતિ જગે અને લાડવા વિગેરે પકવાન કરે છે, તેને માઘસ્નાન કહેવાય છે. “તે કરવામાં મિથ્યાત્વ લાગે,” એમ કહીને
કેટલાક નિષેધ કરે છે. તે પ્રમાણ છે? કે નહિ ? ઉ. માઘ મહિનામાં સ્નાનઃ પૂજા છેડે રાતિ જગો અને લાડવા
વિગેરેનું કરવું! એવું જેઓ કરે છે, તે વ્યાજબી લાગતું નથી. પ્રસંગદેષ વિગેરે થઈ જાય, માટે તે ભયથી તે અનાચીણું છે. I ૩-૧૨-૪-૩૦૩ | પર II

Page #376

૨૪૯
૫૦ મેાહનીયકમ તેાડવા ૨૮ અર્જુમા નિર ંતર કરવા શરૂ કર્યાં, તેની વચમાં ઉચ્ચરેલ પંચમી રાહિણીઃ વિગેરે દિવસ આવે, તા તેની તપશ્ચર્યાં અમામાં સમાઈ જાય ? કે જુદા ઉપવાસ કરવા જોઇયે ?
ઉ૰ મેાહનીય કર્મ'ના નિરંતર અર્જુમા કરવા શરૂ કર્યાં, અને વચગાળે પંચમીઃ રાહિણી વિગેરેનો તપ જેટલા કરવા બાકી રહ્યા હોય; તે શક્તિ છતાં પછી કરી આપવા, અને શક્તિ ન હાય, તે। તેમાં પણ આવી જાય છે. ॥ ૩–૧૨-૪૩-૩૦૪ ॥ ૬૫૩॥
પ્ર૰ પદનું ગણણું અથવા એકવારનું દેવવંદન ભૂલી જવાય, તા બીજે દિવસે પારણું કરવા અગાઉ તે કરી લે, તે સુઝે ? કે નહિ ?
ઉ પ્રથમ દિવસે વિસ્મરણથી રહી ગયેલ પદગણુ અથવા એક વખતનું દેવવંદન બીજા દિવસે પારણા પહેલાં તપના છેલ્લા દિવસ હાય વિગેરે મહાનું કારણ સિવાય કરવું કહ્યું નહિ. પરંતુ થતું જોવામાં આવે છે. ॥ ૩–૧૨-૪૪-૩૦૫ ॥ ૬૫૪ ॥ પ્ર॰ પાંચમી શ્રાવક પરિમામાં કાંટા વાળવાનો નિષેધ છે, તે બાબત કાઇ કહે છે કે—“ રાત્રિએ ચારે દિશાના કાઉસગ્ગમાં કછેટા વાળવા નહિ. બીજા તમામ અવસરે કછેટા વાળવાજ.” તે આમાં શું તત્ત્વ છે ? પાંચમી ડિમાંથી અવતુ
“અબËકચ્છવાળા શ્રાવક રહે ” આમ ગ્રંથમાં જોવામાં આવ્યું છે. “ કાઉસગ્ગ વખતેજ કછોટા વાળવા નહિ” એમ જે ખેલે છે, તેને પૂછવું કે એવા અક્ષરા ક્યા ગ્રંથમાં છે? ॥ ૩–૧૨-૪૫-૩૦૬ | ॥ ૬૫૫ ॥

Page #377

૨૫૦
પ્ર૦ સમવસરણ સ્નેાત્રમાં યક્ષા ચામરા વીજે,” એમ કહ્યું છેઃ करकलिअकणयंडा सोहम्मीसाण सुरवरा ताव । ढालिति चामराह उभओ पासेस उद्धट्टआ ||
શીલભાવના સૂત્ર ટીકાની આ બતાવેલ ગાથામાં તે “ સાધમ ઇન્દ્રઃ અને ઇશાનઇંદ્રઃ ચામરા ઢાલે છે, એમ કહ્યું. તે આબેમાંથી પ્રમાણ શું ?
ઉ॰ શીલભાવના ગ્રંથ અહીં મળી શકયા નથી. ॥ ૩–૧૨-૪૬ -૩૦૭ ૫ ૬૫૬ ॥
પ્ર૦ તીથંકરદેવનુ વ્યાખ્યાન શ્રાવિકાઓ ઉભી ઉભી સાંભળે, તેવા પાઠ ક્યાં છે ?
ઉ॰ આચારાંગ ટીકામાં ‘‘સ્ત્રીએ ઉભા ઉભા સાંભળે,” તેમ કહેલ છે. ।। ૩-૧૨-૪૭-૩૦૮ || ૬૫૭ ||
પ્ર૦ શ્રાવિકા પેઠે દેવીએ પણ ઉભા વ્યાખ્યાન સાંભળે ? કે બેઠા બેઠા સાંભળે ?
ઉ॰ દેવીએ ઉભા ઉભા સાંભળે. '' તેમ આવશ્યકસૂત્રની ટીકામાં કહેલ છે. ॥ ૩–૧૨–૪૮-૩૦૯ ॥ ૬૫૮ ॥
પ્ર॰ પાલી રાત્રિએ શ્રાવઃ સાધુપાસે જઇ પડિક્કમણું કરતા જોવામાં આવે છે, તેના પાઠ કયા ગ્રંથમાં છે?
ઉ॰ સામાચારી ગ્રંથમાં જેમ પાસહ કરવા માટે પાછલી રાત્રિએ સાધુ પાસે આવવું લખેલું જોવામાં આવે છે તે મુજબ પ્રતિક્રમણ માટે આવે, તે યુક્તિવાળું જણાય છે. ।। ૩–૧૨-૪૯
૩૧૦ || ૬૫૯ ॥
પ્ર॰ કાઇક બે ઘડી વિગેરે ખાકી રાત્રિ રહી હોય, તે વખતે પાસહ ઉચ્ચરે છે. અને કાઇક પડિલેહુણ કર્યા બાદ કરે છે, તે બેમાં શાસ્ત્રોક્ત વિધિ કર્યા ?

Page #378

૨૫૧
ઉ. પાછલી રાત્રે સિહકાળમાં પિસહ ઉચ્ચરે, તે મૂળ વિધિ છે.
અને તે કાલનું ઉલ્લંઘન કરવું તે અપવાદવિધાન છે. તે 3
૧–૫૦-૩૧૧ + ૬૬૦ પ્ર“આવશ્યકએઇનિર્યુકિતપિંડનિર્યુકિત રઃ ઉત્તર
ધ્યયન ૩ઃ અને દશ વૈકાલિક આ ચાર મૂળ ને સદા રમરણ કરૂં છું.' કુલમંડનસૂરિજીએ કરેલ પાકતસિદ્ધાંતસ્તવની આ ગાથા છે. તેમાં મૂલ ગ્રંથ ઉપર્યુક્ત બતાવ્યા અને હીરપ્રકામાં કાંઈક ફેરફાર દેખાય છે, તો આ બાબત
કેવી રીતે છે? 6. आवस्सय ओहनिज्जुत्ति १ पिंडनिज्जुत्ति २ उत्तरन्नयणे ३॥ दसकालिअं४ चउरोवि मूलगंथे सरेमि सया।।
આ ગાથામાં ઘનિર્યુકિતને નિયંતિપણાએ આવયક નિર્યુકિતમાં સમાવેશ કરેલ હેવાથી, તેની જુદી વિવફા. કરી નથી. અને પિંડનિર્યુક્તિનીપિડેષણઅધ્યયનથી જુદી ગણતરી કરી છે. અને હીર મનમાં તે ઓધનિયુક્તિની છટક પાનાના લખાણ મુજબ—તેને ભિન્ન વિષય હેવાથી જુદી ગણતરી કરી છે. અને પાંડનિર્યુક્તિની જુદી ગણતરી
કરી નથી. માટે બધું યુક્ત છે. ૩–૧૨–૫૧-૩૧૨ ૬ ૬૧ પ્ર. ત્રણ પ્રદક્ષિણા કરવા પૂર્વક મહાવીરદેવ અને ગણધરેને
નમસ્કાર કરીને ઇશાનદીશામાં ગ્યતા અનુસાર શ્રેણિકમહારાજ બેસે છે. આ શીલભાવના સૂત્ર ગાથાના ભાવાર્થ અનુસાર જેમ મહાવીર ભગવંતને ત્રણ પ્રદક્ષિણા આપવી,
તેમ ગણધરને પણ પ્રદક્ષિણ જુદી આપવી ? કે નહિ? ઉ૦ તીર્થકર ભગવાનને ત્રણ પ્રદક્ષિણા કરતાં સાથેજ ગણધરને

Page #379

પર
પણ આવી જાય છે. એમ જણાય છે. ॥ ૩–૧૨-પર-૩૧૩
॥ ૬૬૨॥
પ્ર૦ કેટલાક વૃદ્ધપાસાળિઆ એમ કહે છે કે ભાનુમિનુસન્ત॰ વિગેરે આ બે ગાથામાં બતાવેલ એ વિધિ મા વિગેરેના કારણે શ્રદ્ઘાળુ કરે નહિ. તે યાગ્ય છે? કે અયેાગ્ય છે ?
ઉ॰ ગુરુવંદન ભાષ્યની આ. ૩૮મી અને ૩૯મી ગાયા પ્રમાણે માર્ગ વિગેરે કારણ છતાં પણ, તે બે વિધિઃ સાચવવી યુક્તજ છે. ॥ ૩–૧૨–૫૩-૩૧૪ ૫ ૬૬૩॥
પ્ર॰ પ્રતિષ્ઠામાં પ્રતિમાના નેત્ર ખાલવાના અજનમાં મધ નખાય ?
કે નહિ ?
હાલમાં પ્રતિમાના અંજનમાં મધુ શબ્દે કરી સાકર કહેવાય છે. માટે તેજ ન ખાય છે. ।। ૩–૧૨–૫૪-૩૧૫ ॥ ૬૬૪ ॥
૧૩
પણ્ડિત શ્રી જયવન્ત ઋષિ ગણિકૃત પ્રશ્નાત્તરો. પ્ર૦ ચામાસામાં વિજયાદશમી સુધી ખાંડ વહેારવીકેમ કલ્પે નહિ ? ઉ॰ પરંપરાએ ત્યાં સુધી ખાંડ લેવાનો નિષેધ કરેલા છે. ॥ ૩-૧૩
-૧–૩૧૬ | ૬૬૫ ||
પ્ર૦ પ્રતિક્રમણમાં વિજળી અને દીવા વિગેરેના પ્રકાશઃ શરીર ઉપર પડે, તેા અગ્નિકાયની વિરાધના મનાય છે, તે તપાએ કરેલા ગ્રંથમાં છે ? કે કોઇ બીજા ગ્રંથમાં છે ?
॰ આવશ્યકનિયુક્તિ કાઉસ્સગ્ગ અધ્યયનમાં બાળીક छिदिज्ज व बोहिअ खोभाय दीहडको वा । आगाહિં અમનો કસ્તુનો વાěિ ॥ આ ગાથામાં અન્ય

Page #380

૨૫૩
નિત્તિ--એટલે જ્યારે દીવા વિગેરેના પ્રકાશ ફરસે, ત્યારે એઢવાને માટે કાંબળી વિગેરે લેવી પડે, તે પણ કાઉરસગને ભંગ થતા નથી. એમ બતાવેલ છે. ॥ ૩–૧૩-૨-૩૧૭ || ॥ ૬૬૬ ॥
૧૪
પણ્ડિત શ્રી ભક્તિસાગર ગણિકૃત પ્રશ્નાત્તરો.
66
પ્ર૰ ખરતર ગુચ્છવાળા કહે છે કે- અમારા પાસાતીએ રાત્રિના ચોથા પહેારમાં ઉઠીને પાસડુમાં સામાયિક કરે છે, અને તેના પાઠ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર ચૂર્ણિમાં છે, તેથી તમારા આચા પેાસાતીને સામાયિક કેમ કરાવતા નથી ? 5
ઉ રાત્રિ પાસહમાં પાછલી રાત્રિએ સામાયિક કરવા આશ્રયીને જે ચૂણિના અક્ષરો છે, તેવુ વિશેષ સામાચારી તરીકે સમન કરવું જોઇયે. પણ તેમાં કૃષ્ણ આપવું જોઇએ નહિ. કેમકે તે ચૂર્ણિ શિષ્ટપુરુષે બનાવેલી છે, તે અક્ષરા જોવાથી સામાયિક કરાવવાની ફરજ અમારા ઉપર આવી પડતી નથી. કેમકે– તમામ વિશેષ સામાચારીએ અવગ્યે કરી બધાએ કરવી જ જોઇયે. તેવા શાસ્રના અક્ષરા જોવામાં આવતા નથી. અને વળી ખરતર પક્ષવાળાઓને ચૂર્ણિનું આ એક વાક્ય પડવું, તે વ્યાજબી ભાસતું નથી. કેમકે ણિમાં રહેલી તમામ સમાચારી તેઓ કરતા નથી. અને જો તેએ સૃષ્ટિ ને પ્રમાણુજ માનતા હોય, તે તેમાં રહેલી તમામ સમાચારી પણ તે કેમ કરતા નથી ? આ વિષયમાં બહુ કહેવા ચાગ્ય
છે. || ૩–૧૪–૧-૩૧૮ || ૬૬૭ ||

Page #381

૨૫૪ પ્ર. અભને સર્વથા મેલની શ્રદ્ધા નહિ હોવાથી. દેવલેક વિગેરે પરલેકની શ્રદ્ધા હોય? કે નહિ ?
વળી જીવાદિતત્ત્વ શ્રદ્ધાનને આશ્રયીને અંગારમઈક આચાર્ય જેવા તમામ અભ હોય ? કે નહિ ?
વળી સર્વકાળમાં અધ્યવસાયનું સરખાપણું હેય? કે જૂનાધિપણું હોય ? જે સર્વેને અધ્યવસાયનું સરખાપણું હોય તે તેઓનું અનન્સી વખત ગ્રંથિદેશમાં આવવું કહ્યું છે, તે કેમ સંભવે ? કેમકે અધ્યવસાય કર્યા વિના ગ્રંથી દેશમાં અવાય નહિ.
વળી પ્રતિકમણ સૂત્ર ટીકામાં “અભને ભિન્ન દશ પૂ” કહ્યા છે તે કેમ સંભવે? કેમકે-પ્રવચન સારદ્વારમાં અભવ્યને પૂર્વલબ્ધિને નિષેધ કહ્યા છે, અને આગમવ્યવહારિમાં પણ તેઓની ગણના કેમ સંભવે? ઉ. તમામ અભને મુક્તિનું શ્રદ્ધાન નથી જ-પણ દેવાદિ
કની શ્રદ્ધા કેટલાકને હોય છે. કેમકે-વિશેષ આવશ્યક ટીકા વિગેરેમાં તેવું કહ્યું છે.
તેમજ, અભને અધ્યવસાયની વિચિત્રતા યજ, કેમકેશુકલક કષ્ણ વિગેરે લેશ્યાવાળા તેઓ નવમાચૈવયક વિગેરે અને સાતમી નારકી વિગેરેમાં જાય છે. માટે અધ્યવસાયનું સરખાપણું ઘટતુ નથીઃ કાર્યના ભેદે કારણના ભેદને સ્વીકાર ન્યાયસિદ્ધ છે. સર્વઅભવ્ય અંગારમર્દક આચાર્ય સરખાજ હાય, એમ પણ શાસ્ત્રમાં જોવામાં આવ્યું નથી. તેમજ અભ
ને પૂર્વલબ્ધિને આશ્રયીને પતિ પારાવતિ ફાર (ાર્વવિરઃ આ પ્રકારનું આવશ્યક બૃહદવૃત્તિનું વચન હેવાથી, સંપૂર્ણ દશ પૂર્વધર વિગેરે પૂર્વ લબ્ધિવાળા હેય

Page #382

૨૫૫
એમ નિશ્ચય કરી શકાય છે. પણ બીજા નહિ. માટે જ અભવ્યોને અપૂર્ણ દશપૂર્વેનું જ્ઞાન છતાં પણ અન્યશાસ્ત્રમાં પૂર્વધરલબ્ધિને નિષેધ કહે છે. તે વ્યાજબીજ છે, તેમજ તેઓના આગમવ્યવહારિ૫ણુમાં પણ કાંઈ વાંધો આવતો નથી. ભજ આગમવ્યવહારી હોય તેવા અક્ષરે શાસ્ત્રમાં
જોવામાં આવતા નથી. II ૩–૧૪–૨–૩૧૯ + ૬૬૮ || પ્ર. “મોક્ષને માટે જે ક્રિયા કરે છે, તે ક્રિયાવાદી કહેવાય છે.” એમ પ્રોષ ચાલે છે. તે સત્ય છે? કે અસત્ય ?
જે સત્ય કહેશો, તે મોક્ષને માટે જીવહિંસા કરનાર તુરકીથી માંડી ફીરંગી સુધીના મિશ્ચાદૃષ્ટિઓનું કિયાવાદિપણું થઈ જશે. તેને કેટલાક આપના શ્રાવકોને અને અહીંના ઢંઢિયાને અને ખરતને હૃદયમાં ભાસતું નથી. ઉલટા ઢુંઢીયા આમ કહે છે કે-“તમારા જે જે ગીતાથે અહીં આવે છે, તેઓ ક્રિયા કરનાર સર્વ મિથ્યાદૃષ્ટિઓને યિાવાદી કહે છે. તે ખરાબ શ્રદ્ધાન છે.” અને દ્રઢિયાઓ સમકિતિ: અને સમક્તિની અભિમુખ જેઓ હેય તેને કિયાવાદી કહે
છે. બીજાઓને કહેતા નથી. માટે કેમ છે? ઉ. “ક્ષને માટે જે ક્રિયા કરે તે ક્રિયાવાદી " એમ જે પ્રાણ
છે, તે સત્ય જ જણાય છે. મેક્ષને માટે કેઈપણ જીવહિંસા વિગેરે કરતો નથી. કેમકેતુરકીઓના મુસલમાનોના મૂળ શાસ્ત્રાએ જીવને મારવાને નિષેધ કરેલ છે. અને યાજ્ઞિકોને પણ વર્ગદિકને માટે જ યજ્ઞ કરવાનું બતાવ્યું છે. તેમજ “સમમિતિઓ જ અને સમકિતની સન્મુખ થયેલાએ જ ક્રિયાવાદી કહેવાય.” તેવા અક્ષરે શાસ્ત્રમાં નથી. ઉલટું ભગવતી ટીકામાં આ

Page #383

૨૫૬
પ્રકારે કહ્યું છે કે—“આ સર્વે પણ હાય છે.” જોકે બીજે ઠેકાણે મિથ્યાદૃષ્ટિએ કહ્યા છે. તે પણ અહીં સમકિતિ ગ્રહણ અસ્તિત્વવાદિએ હાય,
કરવા. કેમકે સારી રીતે
તેને જ અહીં ગ્રહણ કરેલા છે. ભગવતીસૂત્ર વિશેષ બાબત સૂચવી રહ્યું છે, માટે તેમાં ક્રિયાવાદી પદે કરી. સમકિતિએ ગ્રહણ કરેલા છે. અને બીજે તા મિથ્યાદૃષ્ટિએ પણ લીધા છે. માટે તે બન્ને ક્રિયાવાદી છે. એ તત્ત્વ છે. ॥ ૩–૧૪ –૩–૩૨૦ || ૬૬૯ ||
૫૦ પન્નવા ત્રીજા પદની ટીકામાં “ક્ષેત્ર અનુસારે ચિતવતા ત્રણલાકને સ્પર્શ કરનાર પુલો સર્વથી થોડા હાય છે. ’” એમ કહ્યું છે, તે કયા પુદ્ગલા ? અને કેવી રીતે ત્રણ લાક વ્યાપી થાય છે ?
ઉ॰ સચિત્તઃ અને અચિત્તઃ એમ બે પ્રકારે મહારક ધા છે, તેમાં કેવલિસમુદ્ધાત વખતે સકલ લોકમાં ફેલાઈ ગયેલા અનન્તાનન્ત પુદ્ગલમય મહારક ધઃ જીવાધિષ્ઠિત હોવાથી, સચિત્તઃ કહેવાય છે. અને તેથી ખીને પુદ્ગલમય છે. તે તે। વિસ્રસાપરિ ણામથી બનેલા તે સંપૂર્ણ લાકમાં ફેલાયેલા અચિત્તમહારા ધઃ કહેવાય છે. આ પ્રકારે અનેક મહારકધા સંપૂર્ણ લોકમાં પસરનાર કેવળિએએ દેખ્યા છે, તે જાણવા. જો જાણવાની ધણીજ આકાંક્ષા હાય, તે વિશેષાવશ્યક ટીકાની પીઠિકામાં દ્રવ્યવ`ણાના અધિકારઃ એવા. ॥ ૩-૧૪
આ વિષય
-૪-૩૨૧ || ૬૭૦ ||

Page #384

فها
૧૫
પણ્ડિતશ્રી શુભકુશલ ગણિકૃત પ્રશ્નાત્તર
મ॰ હાલમાં તપાગચ્છના શ્રાવકા ઈરિયાવહિયા કરવા પૂર્વક સામાયિક મુહુપત્તિ પડિલેહે છે, તે બાબત કયા શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે ?
ૐ મહાનિશીથમાં અને હારિભદ્રી દશવૈકાલિક ટીકામાં સ્પષ્ટપણે કહ્યું છે કે “ચૈત્યવંદન વિગેરે તમામ ક્રિયા ઇરિયાવહિયા પડિઝમીનેજ કરવી. તેમાં સામાયિક મુહુપત્તિની ક્રિયા પણ આવીજ જાય છૅ. તેથી તે પણ ઇરિયાવહિયા કરવા પૂર્વક કરવી, તે તત્ત્વ છે. ॥૩-૧૫-૧-૩૨૨
॥ ૬૭૧ ॥
૧૬
પણ્ડિતશ્રીપ્રેમવિજયગણિકૃત
પ્રશ્નાત્તરો.
પ્ર૦ જિનેશ્વરી ગૃહસ્થપણામાં કેવલીને અથવા સાધુને પ્રણામ કરે ? કે નહિ ?
ૐ આ બાબતમાં નિષેધ જાણેલ નથી. ॥ ૩–૧ ૬-૧-૩૨૩ ॥
૬૭૨ ॥
પ્ર૦ ૫૬ દિકુમારીઓ કુમારી કેમ કહેવાય છે ? ઉ॰ જેમ સર્વે ભવનપતિદેવા ક્રીડાપ્રિય હાય છે, તેથી તેઓ કુમાર કહેવાય છે, તેમ દિકુમારી પણ ભવનપતિદેવી હાવાથી કુમારી કહેવાય છે. ॥ ૩-૧૬-૨-૩૨૪ ૫ ૬૭૩ ||
૧૭
પણ્ડિતશ્રી મુનિવિમલગણિકૃત મનાત્તરા ૫૦ પ્રતિવાસુદેવને કેટલા ? અને કયા કયા રત્ના હાય ? પ્રતિવાસુદેવને રમની સંખ્યાઃ અને કયાકયા રત્નાઃ હાય, એવા
૧૭

Page #385

૨૫૮
નિયમ શાસ્ત્રમાં જે નથી. તેથી ચક વિગેરે રત્નઃ સંભવ
મુજબ હશે, એમ જણાય છે. . ૩-૧૭-૧-૩રપ ૬૭૪ . પ્ર. કિબિષિયા દેવ પહેલા બીજા ત્રીજા અને છ દેવલે
કની નીચે રહે છે, એમ કહ્યું છે. તેમાં અધઃ શબ્દ કરી નીચે પાથડો સમજો કે તેથી પણ નીચેનો ભાગ સમજે?
વળી બત્રીસ લાખ વિમાન વિગેરેમાં સાધારણ દેવીઓની પેઠે તેઓના પણ કેટલાક વિમાને છે? અને વિમાનના એક ભાગમાં
અથવા વિમાનની બહાર રહે છે? તેઓને વિમાનના મધ્યમાં વસવાટ અનુચિત છે. કેમકે તેઓ ચાંડાલ જાતિના છે અને વિમાનના અપાંતરાલભાગમાં ભૂમિ નહિ હેવાથી, બહાર પણ તેઓને વસવાટ કેમ ઘટી શકે? માટે તેઓનું રહેઠાણ, ગ્રંથને
પાઠ બતાવવા પૂર્વક જણાવશે. ઉ૦ કિલબિષિયાને વસવાટ બે દેવલેકે વગેરેની નીચે કહ્યા છે
તેમાં અધ શબ્દ નીચેના સ્થાનવાચક છે. પણ પહેલા પાથડાને વાચક નથી ઘટતે; કેમકે ત્રીજા અને છઠા દેવલોક સંબંધી કિબિષિયાઓને પહેલા પાથડામાં રહેલી ત્રણ અને તેર સાગરમપમની સ્થિતિને અસંભવ છે, તેમજ તેઓની વિમાનની સંખ્યા શાસ્ત્રમાં જોવામાં આવતી નથી.
વળી બત્રીસ લાખ વિગેરેમાં તેઓના વિમાનની ગણતરી સંભવી શકતી નથી. કેમકે–તેઓને વસવાટ દેવકની નીચે બતાવ્યો છે, તત્ત્વ તે સર્વજ્ઞ મહારાજ જાણે. તે ૩–૧૭–૨–
૩૨૬ ૬૭૫ . પ્રશનિ = વિજિતિ. આ ગાથાને શબ્દપ્રમાણે અર્થ
કરીએ, તે બાવળ વિગેરેનું વિદળપણું દૂર થઈ શકતું નથીઃ ઉલટું સ્થાપન થાય છે. કેમકે નેહરહિત બાવળ વિગેરે છે.

Page #386

૩૫૦
તેથી તેઓનું વિદળપણું ન થાય. તેમ આ ગાથાના ભાવાથ જણાવવા કૃપા કરશે.
ઉ॰ બેઢળના સભવ છતાં દાળ કરવામાં આવતાં પીલ્યાં છતાં જેમાં સ્નેહ—તેલઃ ન હોય. તે ધાન્યાદિકઃ પૂવા ચાર્વાં વિદળ કહે છે. દ્વિદલમાં ઉત્પન્ન થયું હાય, છતાં પણ જો રનેહવાળું હાય તા તે વિદળ કહેવાતું નથીઃ આ પ્રસ્તુત ગાથાને ભાવા સ્પષ્ટજ છે. તેથી બાવળ વિગેરેના મિજમાં સ્નેહ-તેલઃ હાવાથી તેઓને વિદ્યળતાના અભાવ છે. ।૩-૧૭–૩-૩૨૭૫ ૬૭૬ ॥ પ્ર૦ ઉપાસકદશાંગમાં અને યાગશાસ્ત્રમાં શ્રાવકાને પાંચ આચારના અતિચારા કેમ કથા નહિ ?
ઉ॰ ઉપાસકદશાંગ અને યાગશાસ્ત્રમાં સમકિત મૂલબારવ્રતા જ કહેવાની શરૂઆત કરી છે, તેથી તે ત્રતાના અતિચાર કહ્યા છે. ॥ ૩-૧૭-૪-૩૨૮ || ૬૭૭ ||
પ્ર૦ બામોસમવૃત્તહિ આ વાકયમાં ગેારસ શબ્દે કરી શું શું લેવું ?
ઉ॰ ગારસ શબ્દે કરીદુધઃ દહીંઃ અને છાશઃ એ ત્રણેય વાના પરપરાએ લેવાય છે. ચાગશાસ્ત્રટીકામાં ગારસ શબ્દની વ્યાખ્યા કરી નથી. ॥ ૩–૧૭-૫-૩૨૯ ॥ ૬૭૮ ॥
પ્ર૦ સંધાન એટલે અથાણું, ચોગશાસ્ત્રના અભિપ્રાયે “તેમાં જીવે પડી જાય ત્યારે તેને ત્યાગ કરવું.” એમ બતાવ્યું. પ્રવચનસારાદ્ધારમાં તે, સંસક્ત વિશેષણ તેને લગાડેલ નથી. તે તેમાં શે! અભિપ્રાય છે ? કઈ રીતીએ કર્યું હોય તે સંધાન થાય અને કઈ રીતીએ ન થાય ?
ઉ॰ સંધાન—અથાણું નહિ વાપરવાનું કારણ તે જીવા પડી ગયા હાય તેજ છે. પ્રવચન સારાદ્વાર ગ્રંથમાં સ`સક્ત પદ્મ

Page #387

અર્ચીપત્તિન્યાયે સમજી શકાય જ. અને પાણી વિગેરેથી
થયેલ લીલાપણું હાય તા સંધાન થાય છે. એમ વ્રુદ્ધર્વ્યવહાર છે, તે જાણવો. II ૩૧૭-૬-૩૩૦ || ૬૭૯ | પ્ર૰ પક્ષી પ્રતિક્રમણમાં શ્રાવકા તપાચાર વિગેરેના અતિચારા આલે છે, તે સાધુએ સાંભળે છે, તેા કેવળ સાધુએ પ્રતિક્રમણ કરે, તે તે અતિચારો આલે ? કે નહિ ? હમણાં તેમાં કાઈ કહેતા નથી.
ઉં કેવળ સાધુઓ પ્રતિક્રમણ કરતા હોય, ત્યારે તપાચાર વિગેરેનાં અતિચારાનુ સ્થાન આવે, તે વખતે પાતે કહેવા. અને તેષી પ્રવૃત્તિ પણ જૈવામાં આવી છે. ॥ ૩-૧૭–૭ || ૩૩૧ ॥
૬૮૦ |
પ્રશ્ન શ્રાવકાને ચરવળો રાખવાનું સખિગળ આ પદથી જણાય છે. આ સિવાય કાઈ ચૂણિ વિગેરેમાં સ્પષ્ટ કહેલ હાય તે તે અક્ષરા જણાવવા કૃપા કરવી.
ॐ० साहूणं सगासाओ रयहरणं निसिज्जं वा मग्गति, अह घरे तो से उवग्गहिअ रयहरणं अस्थि.
“સાધુએ પાસે કરે ા રજોહરણ અથવા દંડાસણ માંગી લે, અને ધરે સામાયિક કરે.તા તેનુ રજોહરણ હાય છે.” ઈત્યાદિક આવશ્યકણિ વિગેરેમાં રજોહરણના અક્ષરા છે. શ્રાવકાને રજોહરણ, ચરવલેાજ હૈાય છે. ૩-૧૭–૮–૩૩૨ ॥
૬૮૧ ||
પ્રશ્ન જીવાભિગમ વિગેરે સુત્રામાં આરતિઃ મંગળઢીવાના પાઠ હાય તા, જણાવવા કૃપા કરશેા.
ૐ જીવાભિગમાદિક સૂત્રેામાં આરતી મગળ દીવાના સાક્ષાત પાઠ જોવામાં આવતા નથી. ધણા પ્રકરણેામાં તા છે. પણ

Page #388

૨૧
તેમાં પંચાંગી સ્વીકારનારને કાઈ હરકત નથી, એમ તાત્પર્યં
છે. ॥ ૩-૧૭-૨-૩૩૩ | ૬૮૨ ॥ પ્ર॰ ખાણમાંથી નિકળેલા હીંગલાક-ઝોયળસયં તુ જંતુ આ વાકયથી વહાણુ મારત સે જોજન આવ્યા હાય, તેા અચિત્ત થાય છે. તે કૃત્રિમ અચિત્તપણામાં તે કાંઈપણ શકા રહે નહિ. છતાં તેના સચિત્ત વ્યવહાર કરવામાં આવે છે. તેનુ શું કારણ ? ૬૦ ખાણમાંથી નિકળેલા હિંગલાક સાયાજન વિગેરે દૂરથી આવેલા હાવાથી, અને કૃત્રિમતા સ્વતઃ બનેલા હેાવાથી એ બન્ને અચિત્ત જણાય છે. પણ અનાચી હોવાથી ગ્રહણ કરાતા નથી, હાલમાં સંસ્કારિત કરેલા હાય તેા લેવાય. એમ સાધુવ્યવહાર છે. ।। ૩–૧૭–૩૦-૩૩૪ || ૬૮૩ ॥
૧૮
પણ્ડિતશ્રી દેવવિજય ગણિકૃત મનાત્તરા
2149 जत्थ जलं तत्थ वर्ण
“ જ્યાં જલ છે ત્યાં વનસ્પતિ છે. -
આ નિયમ અવધારણવાળા છે ? કે બીન પ્રકારે પણ છે? તે વનસ્પતિમાં પણ પ્રત્યેક ઢાય ? કે સાધારણ હાય ? કે ઉભય ઢાય ? તેમજ નન વિગેરે વચનથી શ્રાવકને ધડા અગર ગાળા વિગેરેમાંથી પાણી વાપરતાં વનપતિકાની વિરાધના લાગે ? કે નહિ ?
ઉ॰ આ નિયમ ચાસ છે. એમ જણાય છે. કેમકે દશવૈકાલિક પિડષણાઅધ્યયનમાં સાદ નિવિવિશાળ ઇત્યાદિ ગાયાની ટીકામાં તે નિયમ અવધારણ સહિત બતાવેલ છે. તેમજ તે વનસ્પતિઃ ભાદર અનંતકાય અને પ્રત્યેકરૂપ જણાય છે. ધડ઼ા વિગેરેનું પાણી વાપરવાથી વનસ્પતિની વિરાધના

Page #389

ર
થાય છે. પરંતુ તેના પચ્ચક્ખાણના ભંગ થતા નથી, કેમકે પચ્ચક્ખાણ વ્યવહારિ વનસ્પતિને આશ્રયીને ઢાય છે. ।। ૩–
૧૮-૧-૩૩૫ || ૬૮૪ ॥
પ્ર૦ મહાનિશીથમાંનમસ્કારશ્રુતસ્કંધના પાઠમાં ઉપધાન ન કરન નારને વિરાધનાનું ફળઃ અનંત સંસારમાં રખડપટી ખતાવેલ છે; તેને આશ્રયીને કાઈ પૂછે તેા શું પ્રરુપણા કરવી ? ઉ॰ ઉપધાન નહિ કરવામાંજ અનન્તસ'સાપિ મહાનિશીથમાં બતાવ્યું, તે ઉત્સ`નયને આશ્રયીને છે. તેથી જે જીવ નાસ્તિક થઈને ઉપધાન કરવામાં નિરપેક્ષ થાય, તેને તે ફલ જાણવું, બીજાને નહિ. ॥ ૩-૧૮-૨-૩૩૬ ॥ ૬૮૫॥ પ્ર૦ પાસાતી એકાસણું કરે તેમાં ભેાજન કરે છે; તે તે ભેાજન કરવાના પાઠ કયા ગ્રંથમાં છે?
ઉ॰ પાસાતીને ભાજન કરવાના પાઠ પાંચાસકણિમાં અને શ્રાદ્ધપ્રતિક્રમણિ વિગેરેમાં સ્પષ્ટ છે. ॥ ૩–૧૮-૩
૩૩૭ ॥ ૬૮૬ ॥
५० चाउदसमुद्दिपुण्णिमासिणीसु णं पडिपुण्णं पोसहं भ સૂયડાંગસૂત્રના વાકયની ટીકામાં ઉદ્દેિ શબ્દે કરી કલ્યાણક તિથિએ કહી છે, અને પાણુ માસી શબ્દે કરી ત્રણ ચૈામાસી ની પુનમા કહી છેઃ અને રાયપસેણીયટીકામાં તે ઉદ્ભિ શબ્દે કરી અમાવાસ્યા અને પૈામાસી શબ્દ કરી તમામ પુનમઃ કહી છે. તે આવા અર્થભેદ કેમ છે? ઉ॰ સૂયડાંગટીકા અને રાયપસેણીટીકાનુ વ્યાખ્યાન ચરિતાનુવાદ બતાવવા પુરતુ છે. માટે તે વસ્તુનુ, સાધકઃ અગર બાધક થતું નથી. પણ ભગવતીટીકા અને યોગશાસ્ત્રટીકા વિગેરમાં તે ચારપીના અધિકારમાં ઉદ્દેિ શબ્દે કરી

Page #390

સામાન્યથી પૂર્ણિમા અને અમાવાસ્યા કહેલી છે. તેથી આમાં શ્રાવકેને તે બંનેય જાણવી. ૩-૧૮–૪–૨૩૮૫
૬૮૭ | પ્ર. સિદ્ધાંતમાં વહિપુ પસંદ પાટેના આ પાઠની ટીકામાં - “સંપૂર્ણ અહેરાત્રિ !” એવી વ્યાખ્યા કરેલી છે. તેથી ફક્ત
દવસને જ પોસહ કરવાને પાઠ ક્યાં છે? ઉ. ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રના પાંચમા અધ્યયનમાંડમોરિણામરૂ
બંગારું આ ગાથાની ટીકા અનુસાર સંપૂર્ણપસહનું કરવું
પ્રાયિક જાણવું. . ૩–૧૮-૫-૩૩૯ I ૬૮૮ . પ્ર પિસાતી શ્રાવક પટ્ટમાં તથા પાટીઆમાં ચિતરેલી પ્રતિમાની
વાસક્ષેપે પૂજા કરી શકે?કે નહિ? ઉ. પિસાતી કારણ સિવાય પટ્ટાદિકની પૂજા ન કરી શકે. એમ
જાણવું. ૩–૧૮-૬-૩૪૦ - ૬૮૯ માં પ્ર. કર્મગ્રંથનીટીકામાં “જાતિસ્મરણ પણ અતીત સંખ્યાતા
ભવ જાણવારૂપ મતિ જ્ઞાનને જ ભેદ છે” એમ કહ્યું. અને पुन्वभवा सो पिच्छइ, इक्कं दो तिन्नि जाव नवगं वा। उवरि तस्स अविसओ सहावओ जाइसरणस्स ॥
તે જાતિ મરણવાળે પૂર્વભવે એક બે ત્રણ યાવતઃ નવઃ ભવેને જાણે છે. તેના ઉપર જેવાને સ્વભાવથી વિષય નથી. ” આ પ્રકારની આ ગાથામાં નવજ ભવ કહ્યા છે,
માટે તે કેવી રીતે છે? ઉ. આચારાંગટીકા અનુસાર જાતિસ્મરણવાળો અતીત
સંખ્યાતા ભવેને જાણે એમ જણાય છે. કર્મગ્રંથની ટીકામાં પણ તેજ અભિપ્રાય છે. પુવમવા જે વિછo આ ગાથા તે છટાપાનામાં છે. પણ તેવા કોઈ ગ્રંથની નથી.

Page #391

સન
ર૬૪ તેથી તે ગાથા નિર્ણકારી હોય નહિ ા ૩-૧૮-૭ સ ૩૪૧
૬૯૦ | ५० छम्मासाऊसेसे उप्पन्नं जेसि केवलं नाणं ।
ते नियमसमुग्धाया सेस समुग्घाय भयणिज्जा ॥१॥.
“છ માસનું આયુષ્ય બાકી રહે ત્યારે જેઓને કેવળજ્ઞાન ઉપજે, તેઓ સમુદ્દઘાત કરે જ છે. અને બીજાઓને ભજના હોય છે. ) આમ દિવાળીક૫માં છે. અને यः षण्मासाधिकायुष्को लभते केवलोद्गमं करोत्यसै। समुद्घातमन्ये कुर्वन्ति वा नवा ॥१॥ .
છમાસથી અધિક આયુષ્યવાળા કેવલજ્ઞાન પામે, તે સમુદ્દઘાત કરે અને બીજાઓ કરે કે ન કરે”
આ પ્રમાણે ગુણસ્થાનકમારોહમાં છે. અને यस्य पुनः केवलिनःकर्म भवत्यायुषोऽनिरिक्ततरम् ॥ स समुद्घातं भगवानुपगच्छति तत्समीकर्तुम् ॥ १ ॥
વળી જે કેવળીને આયુષ્યથી અધિક કર્મ હોય તેને સરખું કરવા માટે તે ભગવાન્ સમુદ્યાતને પામે છે.”
આ પ્રમાણે પ્રશમરતિમાં છે. આ ત્રણમાં કયા કેવલી સમુદ્ધાત કરે છે? અને કયા ન કરે? ઉ. પન્નવણાટીકા પ્રવચનસારે દ્વારીકા અને પ્રશમરતિ
વિગેરેમાં સામાન્યથી સમુદ્દઘાતનું સ્વરૂપ કહ્યું છે. તેમાં કોઈ પણ તફાવત નથીઅને ગુણસ્થાનસાહમાં તે - રાપણુ ઈત્યાદિ તફાવત પણ દેખાય છે.

Page #392

૨૬૫
આમાં મતભેદ સભવે છે. તત્ત્વતા કેવળી મહુારાજા જાણે. દીવાળીકલ્પકારના મત્તા ગુણસ્થાન મારે ટીકાકારે પોતે પ્રતિપાદન કરેલના સમર્થન માટે દીવાળિ કલ્પની ગાથા સામાન્ય કરી બતાવી છે તેથી. ગુણસ્થાનક્રમારેાટીકાકારને અનુસરતા જછે. માંડામાંહે તે બેન્નેનુ મળતાપણું તે છમ્મામાક્ષેત્રે આ પદમાં પ્રાકૃતશૈલીએ ષણ્માસ આયુષશબ્દથી સપ્તમીવિભકિતનાં એકવચનના લાપ કરવાથી શિષ્યતે– વિશિષ્યતેઽયિતેતિ રૂપ આ વ્યુત્પત્તિ કરીઃ તેથી શેષ શબ્દ, અધિકવાચી બનાવ્યા, તેથી “ કાંઈક અધિક છમાસ આયુષ ” એવા અર્થ કરવાથી જાણવું. અથવા છમાસ શબ્દથી અધિકશબ્દના લાપ થયેલા માન્યો, તેથી જાણવું ॥ || ૩-૧૮-૮-૩૪૨ || ૬૯૧ |
૫૦ નારકી કરતાં નિગેાદના જીવને અધિક દુઃખ હોય ? કે નિગેાદ કરતાં નારકીને અધિક દુઃખ હાય ?
ઉ॰ નિશ્ચયથી નારકી કરતાં નિગોદના જીવને જન્મમરણ વિગેરે અને એક શરીરમાં અનતા છવાનું રહેવું વિગેરે રૂપ અધિક દુઃખ છે, પરંતુ તે મૂર્છિત અવસ્થાક્રિકવાળા છે, તેથી અતિદુઃસહ નથી. વ્યવહારથી તા નિગેાદ કરતાં નારકીઓને પરમાધામિકાએ કરેલ વેદના વિગેરે સ્વરૂપ માટુ દુઃખ છે. એમ વૃદ્ધાનું કથન છે ॥ ૩-૧૮-૮-૩૪૩ ૫ ૬૯૨ ૫. પ્ર॰ લાંબા કાળના અને અલ્પકાળના નિગેાદછવાને સરખુ દુઃખ હાય ? કે ન્યૂનાધિક હોય ?
ઉ॰ તેઓને વ્યવહારથી તા સરપુ દુઃ મનાય છે. નિશ્ચયથી તે દેવળિગમ્ય છે. ॥ ૩–૧૮-૧૦-૩૪૪૫ ૬૯૩

Page #393

પ્ર. અનાદિ નિગોદના છે ક્યા કારણથી બહુ કર્મ બાંધીને
નિગોદમાં પડયા રહે છે? ઉ. પ્રવાહની અપેક્ષાએ અનાદિર્મના સંબંધે ત્યાં રહે છે .
૩-૧૮-૧૧-૩૪૫ ૬૯૪ I પ્ર. ૧૨-કેટલાક નિગોદ લધુકમ થઈને વ્યવહાર રાશિમાં
આવે છે. તેઓને લધુકમપણું થવામાં શું કારણ હોય? ઉ. તેઓને લઘુમી પણામાં તથા ભવ્યત્વને પરિપાક વિગેરે
કારણ છે. ૩–૧૮-૧૨-૩૪૬-૬૯૫ પ્ર. શ્રીરાયપાસેણીમાં સૂર્યભદેવના શીઘગમનનામના- વદિ
વિમાનનું અંદરની ભૂમિકાનું જે વર્ણન તેમાં પાંચવર્ણના રત્નનું જે વર્ણન તેમાં પાંચવર્ણવાળા અશોક-કણવીર-બંધુજીવ વૃક્ષે લીધેલા છે, અને ટીકામાં પ્રસિદ્ધ છે, એમ વ્યાખ્યા કરી છે, તે વૃક્ષો ક્યા? અને તેઓને શું પાંચવર્ણોવાળાં
પુષ્પ હોય? ઉ, અશેક વિગેરે વૃક્ષે જવાભિગમટીકા વિગેરેમાં પાંચ
વર્ણોવાળાં બતાવ્યા છે, પણ કુલેને પાંચવર્ણવાળા બતાવ્યા નથી, તેથી તેઓ અનુસાર ફુલે વિગેરે જાણવા મા ૩-૧૮
૧૩-૩૪૭ | ૬૯૬ છે પ્ર સજઝાયસંદિસાવું, ઉપધિ સંદિસાવું, ઇત્યાદિક આ
દેશમાં સંદિસાવું શબ્દને શો અર્થ? ઉ૦ જેવાથમિ-ભાભિ સદેસાવું. એટલે સક્ઝાય કરવાને અને ઉપધિ પડિલેહણ કરવાનો આદેશ માગુ છું !
૩–૧૮–૧૪-૩૪૮ | ૯૯૭ માં પ્ર. વર્તમાન ચોવીશ તીર્થકરોના પ૩નામ વાસુપુના ત્તવ
રાતા વગેરે રંગ શું શરીરમાં દેખાય છે? કે ધ્યાન વિગેરે માટે તેવી કલ્પના કરેલ છે?
-

Page #394

ઉ. આ ગાથામાં બતાવેલ રંગે તીર્થકરોના શરીરમાં હેય છે,
એમ જાણવું ૩-૧૮–૧૫-૩૪૯ ૫ ૬૯૮ પ્ર. ભરતરવતસિવાયના તીર્થકરને કેવા રંગો હેય? ઉ. પાંચરંગોમાંથી કોઈપણ રંગ હોય એમ જાણવું. આમાં પણ
શરીરમાં તે વર્ણ હોય, તે જ હેતુ છે . ૩-૧૮–૧૬–૩પ૦
પ્ર. શ્રીવાસ્વામી પવિઘાએ કરી સંઘને સુકાળવાળા દેશમાં
લઈ ગયા તે ચતુર્વિધ સંઘ જાણ કે સાધુ-સાધ્વી સમુદાય
જાણ? અને પટ્ટ વિધાનું સ્વરૂપ શું ? ઉ. પરિશિષ્ટ૫ર્વ વિગેરેમાં કહેલ વજસ્વામીના સંબંધ અનુ
સારે ચતુર્વિધ સંધ મનાય છે. પણ સાધુ સાધ્વી રૂપ મનાતું નથી. અને ચક્રવર્તિના રત્ન પડે વિદ્યાએ કરી જે વિસ્તારવાળે પટ્ટ થઈ જાય, તે પટ્ટવિદ્યા જાણવી. ૩–૧૮–૧૭
૩૫૧ || ૭૦૦ છે. પ્ર. દેવે પિતાના મૂળ શરીરે કોઈ વખત અહીં આવે? કે
નહિ? ઉ. સંગમ દેવની હકીક્ત વિગેરે અનુસાર કઈ વખત દે.
મૂળ શરીરે અહીં આવે છે. એમ જણાય છે . ૩–૧૮–૧૮
૩પ૨ || ૭૦૧ / પ્ર. વંદિત્તાની વા-વાં આ ગાથાની ટીકામાં ૭૮ મિથ્યા
ત્વના સ્થાનકોમાં ૬૬ મા સ્થાને સમાપુ વા તાકૂપવા સાવિત્રી સર્વ અગીયારસેમાં ઉપવાસ કરવામાં” એમ
કહ્યું, તે ઉપવાસ કરવામાં મિથ્યાવસ્થાન કેમ હોય ? ઉ. નિયમિત તપના દિવસ ચદશઃ આઠમઃ જ્ઞાનપંચમીમાં ઉપ
વાસ ન કરે, અને સર્વ અગીઆરસે ઉપવાસ કરે તે મિથ્યાત્વ સ્થાન થાય છે એમ જણાય છે. ૩–૧૮-૧૦-૩પ૩–૭૦૨ ll

Page #395

RIL
મૂહ અન્યગાના સમક્તિ દેશવિરતિ ઉચ્ચરાવવાના વિધિ પત્રામાં સમકિતના આળાવાના છેલ્લા ભાગે રાજા ભયાગ વિગેરે છ આગારાની પેઠે ખારવ્રતાના આગારા લખેલ છે, તેઓના બારવ્રત
આળાવામાં પણ તે છ વિગેરેમાં ઉચ્ચાર કરવા
વ્યાજબી છે ? કે નહિ ?
၆
૦ આવશ્યકનિયુક્તિ અને ઉપાસકદશાંગ વિગેરેમાં શ્રાવકા તે સમકિત ઉચ્ચરાવવામાં છ આગાર ખેલવા કહ્મા છે; પણ બાર બતના ઉચ્ચારમાં નથી, તેથી સમકિત ઉચ્ચરાવવામાંજ રાજાભિયાગ વિગેરે છ આગારાનું બોલવુ યુક્તિયુક્ત ભાસે છે.
૩-૧૮-૨૦ ૩૫૪|| ૭૦૩ ||
પ્ર૦ શ્રીવીરજિનનાશાસનમાં કેટલા આચાર્યો નરકગામી કથા છે? અને તેવા અક્ષરો કયા ગ્રંથમાં છે? તે સવિસ્તર જણાવવા કૃપા કરશેાજી,
ઉ॰ શ્રીવીરનાતી માં આટલી સંખ્યાવાળા આચાર્યો નરકાગામી છે, એવું ગ્રંથમાં જોયાનું સાંભરતુ નથી. પણ–
ती आणागय काले कई होहिं ति गोअमा सूरी जेसिंनामग्गहणे नियमेण होइ पच्छन्तं ॥ १ ॥
“ અતીત અનાગત કાલમાં હે ગાતમ, કેટલાક સૂરિ થશે કે, જેઓનું નામ લેતા પણ પ્રાયશ્ચિત્ત લેવું પડે, આમ્ર ગચ્છાચારપયન્તામાં કહેલ છે, ૫૩–૧૮–૨૧–૩૫૫-૭૦૪ ૫૦ આત્માના દ્રવ્ય આત્માઃ કષાય આત્મા વિગેરે આભેદે છે, તેમાં જીવ: અજીવનાઃ આત્મા તે દ્ભવ્યાત્મા કહેવાય, આ વિવરણમાં અછવામાં આત્માના અંશ કઈ યુક્તિએ માન્યો છે ? Go अति सातत्येन गच्छति तान् तान् पर्यायान इति
आत्मा

Page #396

૨૯
પક્ષતિ એટલે સતતપણે તે તે પર્યાયામ પામે, તે આત્મા કહેવાય” આવી વ્યુત્પત્તિથી અજીવ પુદ્ગલદિકમાં પણ દ્રવ્ય આત્માના વ્યપદેશ કર્યા છે ॥ ૩–૧૮-૨૨-૩૫૬ ॥ ૭૦૫૪ ૧૯
પણ્ડિતશ્રી વપલ્લીય પદ્મવિજય ગણિકૃત પ્રશ્નાત્તા.
૫૦ સામાચારીમાં ચાર પાંચ ચેાજન જવાને અને આવવાને કલ્પે છે, એમ કહ્યું છે, તે જવું આવવું એ થઈને જાણવા ? કે જવાને આશ્રયીને જાણવા ?
ઉંચામાસામાં પ્લાનને માટે આષધ લાવવું વિગેરે કારણેાએ સાધુ ચાર પાંચ ચાજન જાય છે, અને તે કામકરી ચારપાંચ ચાજન પાછા આવે છે, પરંતુ દરદીના ઓષધ વગેરે કાર્યો પૂર્ણ થયા પછી ક્ષણ માત્ર પણ ત્યાં રહે નહિ. તેમજ ભિક્ષાચર્યોંમાં પાંચ ગાઉ કહ્યા છે, તે તા જવું–આવવુ એમ બન્નેયથી જાણવા. k
૩-૧૯-૧-૩૫૭ || ૭૦૬ ||
૧
૨
પ્રશ્ન નિદ્રા સમયે મુખમાંથી પાનનું બીડું કાઢી નાંખવું. અને કપાળેથી તિલક ભુંસી નાંખવુ. અને ડાકમાંથી ફુલમાળા કાઢી નાંખવી, અને પુછ્યુંકથી સ્રીના ત્યાગ કરવા, તેમ કરવાના કારણો શા છે ?
તાંબુલના યાગ ન કરે, તે મુખ દુર્ગંધી થઇ જાય. ૧ તિલકના ત્યાગ ન કરે તેા આયુષની હાનિ થાય. ૨ ફુલમાળાને ત્યાગ ન કરે તેા સપના ભય થાય. હું અને સ્રીનેા ત્યાગ ન કરે તા ખળની હાનિ થાય. ૪ આ ચાર કારણેા છે ॥ ૩-૧૯-૨
૩૫૮ | ૯૦૦ ॥
પ્ર૦ દેવ મૂળ શરીરે દેવીને ભાગવે ? કે ઉત્તર વૈક્ત્તિય શરીરે ભાગવે ?

Page #397

૨૭૦
ઉ. બન્ને પ્રકારે ભેગ કરે છે. એવા અક્ષરે ભગવતી પન્નવણ
જીવાભિગમ રાયપાસેણીયા વિગેરે ગ્રંથમાં છે. ૩-૧૦
૩-૩૫૯ | ૭૦૮ | પ્ર. આજની બનેલી કડા વિગય વાપરે, તે તેમાં કેટલી વિગયા
ગણાય? ઉ૦ એક કડા વિગય લાગે છે. આ ૩-૧૯-૪-૩૬૦ + ૭૦૯ પ્ર. દેવે મૂળ શરીરે નગ્ન રહે? કે વસ્ત્ર ધારણ કરે ? ઉ. મૂળ શરીરમાં વસ્ત્ર ધારણ કરવાનો નિષેધ જાણેલ નથી. જે ૩
૧૯-૫-૩૬૧ | ૭૧૦ | પ્ર. દાતણ અને પ્રભાતભેજન કરીને ક્ષામણાપ્રતિક્રમણ વિગેરે
કરવું કલ્પે?કે નહિ? ઉ. દાતણ ભોજન કર્યા સિવાય કારણે વેલાસર ખામણાપ્રતિક્રમણ
વિગેરે કરવું સૂઝે છે. ૩–૧૦–૬–૩૬૨ + ૭૧૧ /
પડિંતશ્રી મેઘવિજય ગણિત પ્રકરે. પ્રલાકિકટીપણામાં અગીઆરસ બે આવી હોય, તે શ્રીહીર
વિજયસૂરીશ્વરજીને નિર્વાણુમહિમા પિસહક અને ઉપવાસ
વિગેરે કૃઃ પહેલીમાં કરવા?કે બીજીમાં કરવા? ઉ. પૂજ્યપાદથી હીરવિજયસૂરિશ્વરજી મહારાજાને નિર્વાણ
મહિમા–પિસહ-ઉપવાસ વિગેરે કાર્યો આદયિકી એટલે ઉદયવાળી અગીઆરસમાં કરવા [ આ ઉત્તરમાં પૂજ્યપાદ સેનસૂરીશ્વરજી મહારાજાએ લેકિકટીપણાની બીજી અગીઆરસને પરંપરા પ્રમાણે ઔદયિકી ઠરાવી. પેહેલીને ઉદય છતાં પણ ઉદય વિનાની જણાવી, એટલે પર્વ તિથિ નહિં જણાવી. એટલે પરંપરાથી લૈકિક ટીપણાની બે અગીઆરસમાં જે

Page #398

૨૭
બીજી અગીઆરસ તે પર્વતિથી છે, અને પહેલી અગીઆરસ તે અપર્વ તિથિરૂપ બીજી દશમ પરંપરાથી ગણાય છે. ]
૩-૨૦–૧-૩૬૩૫ ૭૧૨ ! પ્ર. સત્તરભેદી પૂજા વિગેરેમાં દેરાસરમાં જઈ નમરકારરૂપ ચિત્ય
વંદન કરીને બેસાય છે, ત્યારે ઈરિયાવહિયાપડિમિને બેસાય?
કે એમને એમ બેસાય? ઉ. બે ઘડી વિગેરેની સ્થિરતા કરવાની સંભાવના હોય તે, ઈરિયા
વહિયા પડિક્કમાય છે, અન્યથા તે જે અવસર હોય, તેમ
કરાય . ૩-ર૦-ર-૩૬૪–૭૧૩ પ્ર. કેવળ સ્થાપનાચાર્ય પાસે પ્રતિક્રમણ કરનાર શ્રાવકે ક્ષામ
ના અવસરે કેટલીવાર ક્ષામણ કરે ? ઉ૦ સ્થાપનાચાર્ય પાસે પ્રતિક્રમણ કરનાર શ્રાવકે એકવાર
અમુદ્રિએ ખામે છે. તે ૩-ર૦-૩-૩૬૫–૭૧૪ . પ્ર. દરેક શ્રાવકેએ મુહપત્તિ રાખવાના અક્ષરો ક્યા ગ્રંથમાં છે? 6. अह सम्ममवणयंगो काजुअविहिधरिय पुत्तिरयहरणो। परिचिंतिअ अइयारे, जहकम गुरुपुरो वियढे ॥१॥
હવે સમ્યક પ્રકારે અંગ જેણે નમાવેલું છે, એ અને હાથમાં જેણે વિધિપૂર્વક મુહપત્તિ અને રજોહરણ ધારણ કરેલા છે,એ શ્રાવક ચિંતવીને અતિચાર અનુક્રમે ગુરુપાસે પ્રક્ટ કરે
આ ગાથા યેગશાસ્ત્રના ત્રીજા પ્રકાશની ટીકામાં શ્રાવકપ્રતિક્રમણના અધિકારમાં છે. આ પ્રમાણથી દરેક શ્રાવકને પણ મુહુપત્તિ વિગેરે ગ્રહણ કરવું જોઈએ. અને અનુયાગદ્વાર
વિગેરેમાં પણ સ્પષ્ટજ અક્ષરે છે. ૩-ર૦-૪-૩૬ ૬ ૭૧૫ . પ્ર. મતાન્તરીય સાધુ મળે અથવા તે પ્રથમ નમસ્કાર કરે તે કેટલાક
આપણા સાધુઓ મથએણવંદામિ બેલે છે, અને કેટલાક

Page #399

૨૭૨
બોલતા નથી, તેમાં જે રીતિ હૈાય તે જણાવવા પ્રસાદી કરવી. ઉઠ આગળથીજ મતાંતરીય સાધુએ આપણને નમરકાર કર્યો હાય, તે અવસર મુજબ કરવુ || ૩–૨૦-૫-૩૬૭-૭૧ ૬ ૫૦ શ્રાવકા બારત્રતના પાસડુ શરૂ કરે, ત્યારે પ્રારંભના દિવસે આંબેલ કરાવાય ? કે એકાશન કરાવાય ? અને ભેાજનમાં લીલુ શાક વિગેરે કહ્યું ? કે નહિ ?
ઉરુ શ્રાવકાને બાર તેના પાસહમાં યથાશક્તિ તપ કરવું, અને લીલું શાક વિગેરે તા કારણ વિના કલ્પે નહિ ॥ ૩૨૦-૬
૩૬૮-૭૧૭ ||
૨૧
પણ્ડિત શ્રી શ્રુતસાગરગણિકૃત પ્રમાત્તરા
૫૦ મૂળાના પાંદડામાં અનન્તકાયપણું છે ? કે પ્રત્યેકપણું' છે ઉ॰ મૂળાના કાંદાજ અનન્તકાય છે, તેના પાંદડા વિગેરે અનન્તકાય નથી. ॥ ૩-૨૧-૧-૩૬૯-૭૧૮ ||
પ્ર॰ ઉત્સૂત્રભાષિએ સમકિતી હોય કે ? મિથ્યાદૃષ્ટિ ઢાય ? ઉ ઉસૂત્રભાષિએ મિથ્યાદૃષ્ટિ હાય; તેમાં કાઇ પણ વાદવિવાદ નથી.
सूत्रोक्तस्यैकस्याप्यरोचना दक्षरस्य भवति नर
मध्याद्दष्टिः
“સૂત્રના એક અક્ષરની પણ અરુચિ કરે, તા માણસ મિથ્યાદૃષ્ટિ ખને છે.
આ પાઠ છે ॥ ૩–૨૧-૨-૩૭૦-૭૧૯ ||
;
૫૦ દેવગત થયેલાના વાર્ષિક દિવસે માનેલા દ્રવ્યે કરી કાઈ સવચ્છરી વિગેરે પર્વોના પાસાતીમાંને જમાડે; તેમાં સમકિતિ જવું ઉચિત છે કે નહિ?

Page #400

પહ૩ ઉ. મરણ પામેલાનું વાર્ષિક કૃત્ય કાંઈ જુદું કરીને પસાતી
એને જમાડે તે તેમાં જવું સમકિતિઓને ઉચિતજ છે. અન્યથા તો ઉચિત લાગતું નથી. હાલમાં મહેટા શહેરમાં પ્રવૃત્તિ પણ
તેવી જ છે. 1 ૩-૨૧-૩-૩૭૧-૭ર૦ | પ્ર. સાત ક્ષેત્રમાં મૂકેલ સાધુ સાધ્વી ક્ષેત્ર દ્રવ્યને વ્યય શ્રાવકોએ
સાધુ સાધ્વી બાબતના કયા ઠેકાણે કરવો જોઈએ? ઉ૦ સાત ક્ષેત્રમાં મૂકેલ સાધુ સાધ્વી ક્ષેત્રદ્રવ્યને ખર્ચ સાધુ સાધ્વી
ને આપદામાંથી બચાવવામાં, તથા ઔષધ કરાવવામાં, તથા માર્ગમાં સહાય કરવી વિગેરે બાબતેમાં શ્રાવકેએ કર જોઈએ
૩-૨૧-૪-૭૨-૭૨૧ | પ્ર. જેમ “કાણને કાણે કહે છે કઠિન વચન છે, તેમ મિથ્યા
દૃષ્ટિને તું “ મિથ્યાદૃષ્ટિ છે ' એમ કઠિન વચન ન કહેવું
જોઈએ” એમ કેટલાક કહે છે. તેનું શું ? ઉ૦ મિથ્યાષ્ટિને મિથ્યાષ્ટિ કહેવો કે ન કહે તે વાત સમય
આશ્રયી જાણવી | ૩–૧-૫-૩૭૩–૭રર | પ્ર. દેવદ્રવ્યની વૃદ્ધિ માટે શ્રાવકોએ તે દ્રવ્ય વ્યાજે રખાય છે?
નહિ?અને રાખનારાઓને તે દૂષણરૂપ થાય?કે ભૂષણરૂપથાય? ઉ. શ્રાવકે એ દેવદ્રવ્ય વ્યાજે રાખવું યોગ્ય નથી. કેમકેનિક
કપણું થઈ જાય, માટે વ્યાપાર વગેરેમાં વ્યાજે રાખી વાપરવું નહિ. “જે અલ્પપણ દેવદ્રવ્યને ભેગા થઈ જાય તે સંકાશશ્રાવકની પેઠે ભવિષ્યકાલમાં અંત્યત દુષ્ટવિપાક આપે છે એિમ ગ્રંથમાં જોવામાં આવે છે. તે ૩-૨૧-૬-૩૭૪ ૭૨૩ પ્ર. ઉસૂત્રભાષીએ ભણાવાતા અષ્ટોત્તરીસ્નાત્રમાં સગા
૧૮

Page #401

વહાલાના કારણે સિવાય જવામાં સમકિતિઓને દૂષણ લાગે?
કે નહિ? ઉ. અષ્ટોત્તરીસ્નાત્ર વિગેરેમાં જવામાં સમકિતિને દૂષણ લાગવાનું જાણ્યું નથી. ૩-૨૧-૭–૩૭પ | ૭૨૪ in
૨૨ પડિત શ્રી કનકવિજય ગણિકૃત પ્રશ્નોત્તર. પ્ર. મોટી વિધિએ ઉપધાન વહેનારાએ ચોવિહાર ઉપવાસ કર્યો - હૈય, તો સાંજે પચ્ચકખાણ વખતે ગુરુ સમક્ષ પચ્ચકખાણ
કરવું જોઈએ ? કે નહિ? ઉ. પ્રભાતે ચોવિહાર ઉપવાસ કર્યો છે. તેને સાંજે સાંજની
ઉપધાનની ક્રિયા વખતે ફરી પચ્ચખાણ કરવું જોઈએ. ઉપધાન ન હોય, તે સાંજે તેનું સ્મરણ કરવું પડે છે. પણ ફરી પચ્ચખાણ લેવું પડે, તે જાણવામાં નથી . ૩-૨૨–૧–૩૭૬ I૭૨પા
૨૩
શ્રી વિજયસેનસુરિના પણ્ડિતકનકવિજય
ગણિત પ્રશ્નોત્તરે. પ્ર. ૭૬ વિગેરે પચ્ચખાણમાં બે ભક્ત અધિક કહેવાય છે, તેનું
શું કારણ? ઉ. સામાન્યથી જેમાં સંતપુરુષને બે વખત જમવાનું પ્રસિદ્ધ છે,
માટે બે ઉપવાસ કરનારને ચાર ભેજને બંધ થયા અને પારણે અને ઉત્તરવારણે એકાશન કર્યું હોય, તેના બે ભેજન બંધ થાય એટલે છ ભેજને છાંડ્યા ગણાય છે [૩-૨૩-૧
૩૭૭૭૨૬ પ્રઢ શ્રીવરભગંવત પછી કેટલા દુકાળ પડ્યા? કેમકે કેટલાક

Page #402

૨૭૫
કહે છે કે “ એ દુષ્કાળ પડેલ છે, અને પરિશિષ્ટપવ માં તે ઘણા દુષ્કાળા પરચાનું બતાવેલ છે. માટે સત્ય શું છે ? ઉ॰ શ્રીવીરભગવંત પછીના કાળે ધણા દુષ્કાળા પડેલ છે, પણ ખારવરસના દુષ્કાળ સાક્ષાત્ શાસ્ત્રમાં ત્રણ ખતાન્યા છે. તેમાં પરિશિષ્ટપ માં બે બતાવ્યા અને એક નદી ટીકામાં બતાવેલ છે. જેઓ “ એ દુષ્કાળ કહે છે, ''તે કયા શાસ્ત્રમાં બતાવેલ છે ? તેનુ ં નામ જણાવવું. પછી તે સંબંધી ઉત્તર અપારો. ॥ ૩–૨૩–૨–૩૭૮ ॥ ૭૨૭ ||
"
૫૦ સાડાત્રણ ક્રોડ કૃષ્ણવાસુદેવને પુત્રપાત્ર બતાવેલ છે, અને ભરતક્રિને સવા ક્રોડ બતાવેલ છે. તેમાં કાળ તા પતન શીલ છે, તેા કૃષ્ણને અધિકપણું' કેમ ટે ? ઉ॰ દ્વારકાનગરીમાં સાડાત્રણબ્રેડ કુમારા કહ્યા છે, અને તે અનેક યાદવાના પુત્રા છે. પણ એકલા કૃષ્ણના પુત્ર નથી. અને ભરતને તા પેાતાના સવાક્રાડપુત્રા કહ્યા છે, માટે કાંઈ પણ નહિ ધટતી વાત નથી. ॥ ૩-૨૩-૩-૩૭૮-૭૨૮ ॥
૨૪
પણ્ડિતશ્રી દયા વિજયગણુ અને ગુણુવિજય ગણિકૃત પ્રશ્નાત્તરા
પ્ર॰ દર્શન અને સમકિતમાં શે। તફાવત છે ? જેથી બન્નેયના અતિચારો બતાવ્યા ?પરમાથી તેા કેટલાક માંહેામાંહે સરખા જણાય છે, તેથી તે અત્રેયને સ્પષ્ટ ભેદ જે હાય, તે બતાવવા કૃપા કરશે. ઉ—“દન અને સમકિતના વસ્તુગતિએ અભેદ્ય છતાં પણુ

Page #403

૨૭૧
- કચિત નિઃશંકિતપણાના અભાવે જ સમકિતને અતિચાર કહેવાય છે અને શંકા વિગેરેને સદભાવઃ દર્શન અતિચાર કહેવાય ” આ પ્રમાણે પ્રવચનસારદ્વારના છ દ્વારમાં
સ્પષ્ટ હકીકત છે. તે ૩-૨૪-૧-૧૮ ૭ર૯ માં મ: કિમ પરિવાઆ કાઉસ્સગ નિર્યુક્તિની ૮૪
મી ગાથાને અર્થે હારિભદ્રીયટીકામાં બતાવેલ છે તેમાં એક એક પ્રતિક્રમણમાં ત્રણ ગમાં પ્રતિપાદન કરેલા છે, તે તે ગમા પાંચેય પ્રતિક્રમણામાં જ્યાં જ્યાં સમાપ્ત થતા હોય,
તેપષ્ટ જણાવવા કૃપા કરશો. ઉ= દેવસિય વિગેરે પચેય પ્રતિક્રમણમાં શરૂઆત પછી જે પ્રથમ
કરેમભંતે ઇત્યાદિકનું ઉચ્ચારણ થાય, તે પહેલા ગમાને પ્રારંભ થશે. તે વાર પછી પ્રતિક્રમણ સૂત્રના કહેવા વખતે જે કરેમિ ભંતે! ઉચ્ચારવામાં આવે, તેબીજા ગમાને પ્રારંભ છે. તેના ઉચ્ચાર પહેલાં પહેલા ગમાની સમાપ્તિ થઈ. તેમજ ત્રીજી વખત જે કરેમિભંતે! કહેવામાં આવે, તે ત્રીજા ગમાને પ્રારંભ થયે. તેની પહેલાં તો બીજા ગમાની સમાપ્તિ થઈ. હવે ત્રીજા ગમાની સમાપ્તિ. પ્રતિક્રમણ પૂરું થાય, ત્યારે થાય છે. એમ આવશ્યક બહટીકા અનુસાર જણાય છે. [પખીમાં-૧ પખીસૂત્ર પહેલાં. પછી–રજ પીવંદિતું કે પફખીશ્રમણ સૂત્ર બેલતાં પહેલાં અને ૩ પછી બાર લેગસના કાઉસ્સગ્ન પહેલાં. કરેમિભે તેથી–ત્રણેયગમની શરૂઆત થાય
છે.] ૩-૨૪-૨-૩૮૧. ૭૩૦ || મક અભ્યાકેવલીઓ તીર્થમાં હોય? કે તીર્થના વિચ્છેદમાં હોય
જે તીર્થના વિચ્છેદમાં હોય, તે પાક્ષિકસૂત્રની ટીકામાં તીર્થ ન પ્રવર્તતું હોય, તે વખતે અંતગડકેવળીઓ થઈને મહા

Page #404

રહs
નુભવ મેક્ષ પામે છે, અને ભગવતીજીમાં નવમા શતકમાં અશાવલિને આશ્રયીને કહ્યું કે “પાથિયાવપારસ તરવયના બાણ વા- આસૂત્રમાં એક પ્રશ્ન અને એક ઉદાહરણ છોડી તેમના સંબંધી શ્રાવક અથવા શ્રાવિકાને વધારે ધર્મોપદેશ આપતા નથી. આ અભિપ્રાયથી તીર્થમાંજ હોય, અને બીજુ અશોચ્ચાકેવલિઓ સિદ્ધના પંદરભેદમાંથી
ક્યા ભેદમાં સમાય છે? આ સવિસ્તર હકીકત જણાવવા કૃપા કરશે. ઉ. અશોચ્ચાકેવળિઓ ભગવતી ટીકા અનુસાર તીર્થમાં જ હોય
છે, અતીર્થમાં હેતા નથી. પખીસૂત્રનીટીકામાં અતીર્થ સિદ્ધના અધિકારમાં કહ્યા નથી. તેમજ તીર્થસિદ્ધ વિગેરે ભેદે માં અશોચા કેવળી સંભવ પ્રમાણે સમાય છે.
૩-૨૪–૩-૩૮૨ II 931 / પ્ર. આચારાંગસૂત્રના લેકસાર અધ્યયનના પાંચમા ઉદેસા
નાપહેલાસૂત્રમાં મલ્યું. આ સૂત્રની ટીકામાં ધર્મને આશ્રયીને ભંગી કહેલી છે. તેમાં પ્રત્યેક બુધે તે ઉભયને અભાવ હોવાથી ચોથા ભંગમાં કહ્યા, તે આ પ્રકારે તમામ પ્રત્યેક બુધ્ધ ધર્મોપદેશ આપે નહિ, એમ કરે છે તે કેવી રીતે ધટે કેમકે નષિમંડલસૂત્રમાં
पत्तेअधुद्वसाहू, नमिमा जे भासि सिवं पत्ता पणयालीसं इसिभासियाई अज्झयणपवराई
“અમે પ્રત્યેક બુદ્ધસાધુઓને નમસ્કાર કરીએ છીએ. કે જેઓ ૪૫ ષિભાષિત અધ્યયનનું પ્રવચન કરીને મેક્ષમાં પહેચેલા છે.”

Page #405

ર૭૮
આ ગાળામાં પ્રત્યેક બુધેને અધ્યયનેનું પ્રવચન કરવાનું જણાવ્યું છે. માટે આમાં તત્ત્વ શું છે? ઉ. આચારાંગટીકાઅનુસાર પ્રત્યેકબુદ્ધે ઉપદેશ આપતા
નથી. એમ નિર્ણય છે. અને ઋષિમંડલમાં તે તેઓને અધ્યયનરચવારૂપ ધર્મોપદેશ બતાવેલ છે. માટે કોઈપણ અધટિત નથી. ૩-૨૪-૪-૩૮૩ [ ૭૩ર , પ્ર. ક્રિયાની અંદર મંડલીમાં સ્વપક્ષી અથવા પરપક્ષી શ્રાવકોએ
કરેલી સઝાય આપણું શ્રાવકોને કલ્પે ? કે નહિ ? ઉ. ગ્રહયે રચેલી સઝાય સાધુઓને અને શ્રાવકોને ક્રિયાની
અંદર કામ લાગી શકે નહિ. ૩-૨૪–૫-૩૮૪ || ૭૩૩ . પ્ર. પરપક્ષી વિષધારીએ કરેલા આધુનિક સુતિ તેને સઝાય
વિગેરે સ્વપક્ષી સાધુઓને ક્રિયાની અંદર મંડલીમાં કહેવાય તે
ક ?કે નહિ? ઉ, આધુનિક પરપક્ષીએ કરેલા સ્તુતિઃ સ્તોત્ર સઝાયડ વિગેરે
ક્રિયામાં કહેવા કહે નહિ. I ૩–૨૪-૬-૩૮૫ // ૭૩૪ છે પ્ર. સાધુઓને અને શ્રાવકને કાલવેળાએ અને અસક્ઝાયના દિવ- સેમાં ચઉસરણ પયા ગણો કલ્પે? કે નહિ? ઉકાલવેળાએ અને અસઝાયના દિવસેમાં પણ ચઉસરણ
પયને ગણે કહ્યું છે, જે ૩-૨૪-૭-૩૮૬ // ૭૩પ II પ્રય અવધિજ્ઞાનીઓ અને મન:પર્યવજ્ઞાનીઓ કેટલા લે કરે? ઉ. ભગવતીસૂત્ર આઠમા શતકના બીજા ઉદેસામાં કહ્યું છે, કે
आभिणिवाहियनाणिस्सणं भंते! अंतरं कालओ केवच्चिरं होइ ?
गोयमा जहन्नेणं अंतोमुह, उक्कोसेणं अणंत कालं जाव-अवडपोग्गलपरिअहं च देसूणं ।

Page #406

૨૭૯
सुअनाणी ओहिनाणी मणपज्जवनाणीणं अवं चेव, केबलनाणिस्त नत्थि अंतरं
“હે ભગવાન આભિનિબોધિક જ્ઞાનીને કાલથી કેટલું અંતર હોય?
હે ગતમ! જધન્યથી અંતર્મુહુર્ત અને ઉત્કૃષ્ટથી અનંતે કાલ યાવત-દેશે ઉણ અર્ધ પુદ્ગલપરાવર્તનકાલ અવધિજ્ઞાનીને હોય છે. આ પ્રમાણે શ્રુતજ્ઞાની અને માર્યવજ્ઞાનીનું જાણવું અને કેવલજ્ઞાનીને આંતરું નથી.”
આ પાઠથી અવાધજ્ઞાનીઓ અને મન:પર્યવજ્ઞાનીઓ અનન્તા ભવ કરે, તેમ જણાય છે ૩-૨૪-૮-૩૮૭
પડિતશ્રી ગુણવિજય ગણિત પ્રકરે. પ્ર. અભવ્ય-પાપગમન નામનું અણસણ કરે? કે નહિ? ઉo જેમ અભવ્ય દ્રક્રિયાથી નવમાયકના આયુષબંધને
ગ્ય ઉત્તમ સામાચારીવાળું ચારિત્ર પાળે છે. તેમ પાદપપગમ અણસણને પણ કરે છે, માટે તેને તેને અસંભવ નથી. તે
૩–૨૫–૧–૩૮૮ ૭૩૭ પ્રતીર્થકર મહારાજાઓ વાર્ષિક દાનવખતે ઉત્તમ પ્રકારની દાન
લેવા આવવાની ઉોષણા કરાવે ત્યારે તે દાનઃ શ્રાવક અને
સ્ત્રી ગ્રહણ કરે છે? કે નહિ? ઉ૦ તીર્થંકરના દાન અવસરે શાતાધર્મ કથા વિગેરેમાં સનાથઃ
અનાથઃ મુસાફરક કાર પત્રિકા વિગેરે યાચકોને દાનગ્રહણને

Page #407

૮૦
અધિકાર જોવામાં આવેલ છે. પણ વ્યવહારીઆના દેખાતા નથી. તેથી કાઈ શ્રાવકપણ યાચક થઈ ને ગ્રહણ કરતા હાય, તા ભલે ગ્રહણ કરો. પણ સ્રીના તેા પ્રાયઃ ત્યાં અધિકાર દેખાતા નથી. II ૩–૨૫–૨–૩૮૯ ॥ ૭૩૮ ॥
પ્ર૦ ૧ અલદેવ ર ક ૩ દ્વૈપાયન અને ૪ શખ આવતી ચાવીશીમાં તીર્થંકરા થશે, તે ૧ નવમામલદેવ, ૨ કુંતિનાપુત્ર ૩ દ્વારકાને બાળનાર અને ૪ વીરભગવાનના પ્રથમશ્રાવક આ ચાર થશે ? કે કાઇ બીજા થશે ?
* વીરભગવાનના પ્રથમ શખ શ્રાવક સિવાય બીજા શંખને જીવ તીથ કર થશે” એમ ઠાણાંગ ટીકામાં બતાવેલ છે, અને વૈપાયન દ્વારકા બાળનાર કે કાઈ બીજો છે ! તે નિણ ય કેવલિ ગમ્ય છે, અને કૃષ્ણના બધુ બલદેવ આવશ્યક નિયુ`ક્તિ વિગેરેમાં “ આવતી ચાવીશીમાં કૃષ્ણના તીર્થમાં સિદ્ધિપદ પામશે ” એમ બતાવેલ છે, તેથી અલદેવ: કાઈ બીજો જાણવા. અને કર્ણને ઠેકાણે શાસ્ત્રમાં કૃષ્ણનામ લખેલ છે. તે પણ કાઇ બીજો જાણવા. આ કારણથી અન્યશાસ્ત્ર સાથે વિસવાદ આવવાને વિચાર કરી પ્રવચન સારાદ્વાર ટીકાકારે બે ત્રણ જ ભાવી તીર્થંકર છવાનું સ્પષ્ટપણે વિવરણ કર્યું છે, બીજાઓનું કર્યું નથી. ॥ ૩-૨૫-૩-૩૯૦ || ૭૩૯ || ૨૬
પણ્ડિત શ્રીચંદ્રવિજય ગણિકૃત પ્રશ્નાત્તરો. મ॰ તીર્થંકર કેવળિના અને સામાન્ય કેવળિના વીર્યાન્તરાય કા ક્ષય સરખાજ થયા હાય છે. તા સામર્થ્ય'માં ન્યૂન-અધિકપણું
ક્રમ દેખાય છે ?

Page #408

૨૮૧
ઉ૦ તીર્થકર કેવળિને અને સામાન્ય કેવળિઓને વીર્યાન્તરાય
કર્મના ક્ષયથી આત્મ વીર્ય સરખું છતાં પણ નામર્મના ભેદથી રૂપઃ શરીર લક્ષણક અને બાહ્ય સામગ્રી ને ભેદ હોય છે, તેથી બળમાં ભેદ છે. આ જ કારણથી સામાન્ય કેવળિઓના શરીરથી તીર્થ કરદેવનું શરીર અનન્તબળવાળું હોય છે. આમાં
જુના તેલાને દષ્ટાંત વિચારે છે ૩-૨૬–૧–૩૯૧ ૭૪ના પ્રત્ર જ્ઞાતાસૂત્રપ્રથમઅધ્યયનમાં મેઘકુમારની માતાને
અકાળે મધને ડળે ઉત્પન્ન થયે” એમ કહ્યું છે, તે કેવી રીતે ઘટે? કેમકે-તે વખતે વર્ષાકાળ છે, માટે અકાળ કેમ
કહ્યું? ઉ. મેઘકુમારની માતાને જ્ઞાતાસૂત્રમાં બતાવેલ પાંચવર્ણ વિગેરે
વાળા મેઘને ડેળે ઉત્પન્ન થયેલું છે, જે દેવોથી સાધ્ય છે, માટે વર્ષાકાળ છતાં પણ આવા વરૂપવાળાં વરસાદને તે
અકાળ છે. [ ૩૨૬-ર-૩૮ર છે ૭૪૧ | પ્ર. કોઈક શ્રાવકે “સોયેજન ઉપર જવું નહીં એવું પચ્ચખાણ
કર્યું છે, અને તેને ધર્મને માટે અધિક જવું હોય, તે
કલ્પે? કે નહિ? જો જાય તે કઈ વિધિએ જાય? ઉ. પચ્ચકખાણ કરતી વખતે વિવેક કરે છે. પરંતુ મુખ્ય
વૃત્તિએ તેમાં સંસારના આરંભનું પચ્ચખાણ હોય છે, ધર્મકૃત્યનું હેતું નથી. પણ જે સામાન્યથી પચ્ચખાણુ લીધું હોય તે, ધર્મને માટે જવું પડે, તે નિયમિતક્ષેત્ર ઉપર જ્યણાએ જાય. અને ત્યાં ગયા પછી કોઈપણ સાંસારિક કાર્ય
કરવું નહિ. | ૩-૨૬-૩-૩૯૩ : ૭૪૨ . પ્રટ પિસાતી શ્રાવકે કેટલી ભૂમિ સુધી જઈ શકે? ઉ, પિસાતી શ્રાવકેટ ઇસમિતિ વિગેરેએ કરી ધર્મને માટે

Page #409

૨૮૨
ઇચ્છા મુજબ સુધી જઈ શકે છે, આમાં ભૂમિના પ્રમાણને નિયમ નથી. . ૩–૨૬-૪-૩૯૪ | ૭૪૩ ll
૨૭ પડિતશ્રી અમરચન્દ્ર ગણિકત બનેતરે. પ્ર. જિનપ્રતિમાજીને ચંદનની પેઠે કરતુરીને લેપ કરાય?કે નહિ? ઉ૦ પ્રતિમાજીને કસ્તુરીને લેપન કરવાના અક્ષરે ગ્રંથમાં નથી.
પણ ઉલટા સામાન્યથી કરતુરીને લેપ કરવાના અક્ષરે શ્રાદ્ધ વિધિ વિગેરેમાં છે. અને પૂજામાં ચંદન વિગેરેના ઘોળમાં હાલમાં પણ કસ્તુરી વપરાતી જોવામાં આવે છે. ૩-૨૭–૧
–૩૯૫ ૭૪૪ પ્ર. સાંજના પ્રતિક્રમણની પેઠે સવારના પ્રતિક્રમણમાં શ્રાવકને
સાધુએ આદેશ અપાતું નથી, તેનું શું કારણ? ઉ૦ “પ્રભાતનું પ્રતિક્રમણ ઉંચા સાદે ન કરવું” એવી આગમની
મર્યાદા છે; જે આદેશ આપવામાં આવે, તે સૂત્ર સંભળાવવા માટે શ્રાવક ઉંચા સાદે ભણાવે, તે સૂર મર્યાદાને ભંગ થઈ જાય, માટે પ્રભાતે આદેશ અપાતો નથી. ૩-ર૭-૨-૩૯૬
// ૭૪૫ / પ્ર. શ્રાવકોને ગોત્રદેવીની પૂજામાં મિથ્યાત્વ લાગે? કે નહિ? ઉ, જેનું તેવા પ્રકારનું હૈયે હૈય, તેણે ગોત્રદેવીની પૂજઃ મહારાજા
કુમારપાલની પેઠે કરવી જ નહિ. અને શૈર્ય ન હોય તે કદાચિત્ તેની પૂજામાં પણ ઉચ્ચરેલ સમિક્તિને ભંગ થતો નથી. કેમકે દેવાભિગરૂપ-છીંડી: ઉચ્ચરતી વખતે એકળી રાખવા માં આવી હોય છે. ૩-૨૭–૩-૩૯૭ | ૭૪૬ /

Page #410

પ્રઆંચલીકેએ પ્રતિષિત. કરેલા પ્રતિમાજી પૂજાય? કે નહિ? ઉ આંચલિકે એ પ્રતિષ્ઠિત કરેલી પ્રતિમાજી પણ બારબેલનાપટ્ટને
અનુસાર ગુરુવચનથી પૂજયજ છે. અને “સર્વની અનુજ્ઞા અને સર્વને નિષેધ પ્રવચનમાં નથી.' આ વચન આ બાબતમાં
લક્ષ્યમાં રાખવું. . ૩–૨૭–૪–૩૯૮ ૭૪૭ | પ્રચારેય લેમ્પાળ દેવો કેટલી નિકાયમાં છે? ઉ. વૈમાનિક અને ભવનપતિએ બેનિકાયમાં ચારેય કપાળ દેને સદ્દભાવ સંગ્રહણી ટીકા વિગેરેમાં કહેલ છે. તે ૩-ર૭
–પ-૩૯૯ / ૭૪૮ . પ્રઃ મૃતદેવી અને ક્ષેત્રદેવીના કાઉસ્સગે કરવાનું કયા ગ્રંથમાં
બતાવેલ છે? ઉઆવશ્યકચૂણિ અને પંચવસ્તુટીકા વિગેરે આગમ અને
પ્રકરણોમાં કહેલા છે. તે ૩-૨૭-૬-૪૦૦ ૭૪૯ I પ્ર. શ્રાવકને પૂજા વખતે આઠપડો મુખકેશ બાંધવે કહ્યું છે, તે
કઈ રીતિએ બંધાય? જો પૂજા કરનારને જોતીયું અને પ્રેસ હોય, તે ખેસને મુખકેશ બાંધી શકાતું નથી, જે ત્રીજું વસ્ત્ર હેય, તે તેનાથી મુખ કેશ કરે બની શકે. માટે
ત્રીજા વસ્ત્રને બંધાય? કે ઉત્તરાસણને જ બંધાય? ઉ. પૂજા વખતે મુખકેશને બંધ ઉત્તરાણ કરી શ્રાવકેએ કરે,
પણ ત્રીજા વચ્ચે કરીને નહિ કેમકે-શ્રાદ્ધવિધિમાં પૂજા વખતે શ્રાવકેને બેજવસ્ત્ર-તીયું ઉત્તરાસણ રાખવાના કૅહ્યા છે, અને શ્રાવિકાને કંચુકા સહિત ત્રણ કહ્યા છે. અધિક કહ્યા નથી, માટે ઉત્તરાસણ પણ પૂજાને યોગ્ય થાય તેવું રાખવું, તેથી કાંઈ, અશકયતા રહેશે નહિ. . ૩–૧૭-૭-૪૦૧ / ૭૫૦ ||

Page #411

૪
२८
પણ્ડિતશ્રી સત્ય સાભાગ્યણિકૃત મનાત્તરા
પ્ર૦ ઉત્કૃષ્ટ ચૈત્યવંદનમાં સ્તુતિઃ અક્ષરોએ કરી મોટી કહેવાય, પણ ન્હાની ન કહેવાય. આઢિ સત્ય છે ? કે અસત્ય છે ? ઉ॰ ઉત્કૃષ્ટ ચત્યવંદનમાં અક્ષરાએ મોટીજ તુતિએ કહેવી, એ પર'પરા છે. તેથી રૂઢિ સત્યજ જાય છે, અને પરંપરાનું મૂળ તેા નમોસ્તુ વયંમાનાય ના અધિકારમાં
ताओ अ थुईओ एगसिलोगादिवतिआओ पयअक्खरादीहिं वा सरेण वा बहुतेण तिन्नि भणिउणं “ અને તે સ્તુતિએ એક મ્લાક વિગેરેથી વધતી, અથવા પદઃ અક્ષરાએ કરી વધતી, અથવા વધતા એવા સ્વરે કરી ત્રણ સ્તુતિ કહીને “ આવા આવશ્યકમ્યૂનિા પાઠ જોવાથી
(
સભવે છે. ॥ ૩-૨૮-૧-૪૦૨ | ૯૫૧ ॥
પ્ર॰ પક્ષીમાં ભુવનદેવીના સ્મરણના કાઉસગ પછી જ્ઞાનાવિ નુપુતાનાં સ્તુતિઃ શ્રાવિકાઓ પણ બોલે ? કે નહિ ? ઉ॰ પક્ષી પ્રતિક્રમણમાં જ્ઞાનાદિ॰ સ્તુતિઃ શ્રાવિકાઓએ અને સાધ્વીઓએ પણ કહેવાય છે. ।। ૩-૨૮-૨-૪૦૩ ||૭૫૨॥ ૨૯
પણ્ડિત શ્રી જીવવિજય ગણિકૃત પ્રશ્નાત્તરા પ્ર॰ પાલણપુરનાં મદિરમાં દરરોજ ૫૦૦ વીસલપ્રિયનાણાના ભાગ કહેલા છે, તેા તે નાણું કયા નામવાળુ' કહેવાય છે ? ઉ૰ વીસલદેવ રાજાએ પાડેલું નાણું, તે વીસલપ્રીય નામનું

Page #412

તે કાલનું કેળું નાણું વિશેષ સંભવે છે. તે હાલમાં પ્રસિદ્ધ નથી. પરંતુ “છત્રીશમુડા દ્રએ કરી વીસલપ્રીય નાણું દર લાખ વીસ હજાર અને આઠસો થાય એ પ્રમાણે કહેલ
છે. આ ૩-૨૯–૧–૪૦૪ . ઉપર ! મક શ્રાવિકા દેરાસરજીમાં અને ઘર દેરાસરમાં પ્રતિમાની પખાળ કરે?
કે નહિ ? તથા વન અવસ્થામાં દેવપૂજા કરે ? કે નહિ? ઉa શ્રાવિકા નગરદેરાસર અગર ઘરદેરાસરમાં પખાળ કરી શકે
છે, તેમજ યુવાન અવસ્થામાં પૂજા પણ કરી શકે છે, જેમ જ્ઞાતા ધર્મકથામાં દ્રોપદીએ પખાળપૂર્વક પૂજા કરી હતી તે જાણવું. ૩-ર૮-ર-૪૦૫ ૫ ૫૪ in
૩ ૦
પણ્ડિત શ્રી જસસાગર કૃત અને પ૦ શ્રી તીર્થકરના સમવસરણમાં બળી લાવે છે, તે રાંધેલું હોય,
કે રાંધ્યા વિનાને હૈય? ગચ્છમાં તે રાંધ્યા વિનાને બલિ" " એમ કહેવાય છે, અને મલયગિરિ આવશ્યક ટીકામાં તે
રાંધેલે બલિ બતાવે છે? ઉ૦ શ્રી તીર્થ કરદેવના સમવસરણમાં બલિ રાધેિલ હોય એમ
જણાય છે, જે ર-૩૦–૧–૪૦૬ / ઉપપ . પ્ર. શ્રાવકને ચઉસરણપને કેમ ભણાવાય છે? કેમકે સાધુ
એને તે વેગ સિવાય ભણાવતો નથી, અને શ્રાવકેને તે યોગ વિના પણ ભણાવાય છે, તેમાં શું–શાસ્ત્ર બલવાનું છે?
કે ગચ્છસામાચારી બલવાનું છે? ઉo ચફિસરણ વિગેરે ચારપયના આવશ્યક સૂત્ર પેઠે બહુ
ઉપગી હોવાથી, ઉપધાન ગવહન ક્ષ્ય સિવાય પણ પર

Page #413

૧૮૬
પરાએ ભણાવાતા હાય, એમ જણાય છે, માટે આમાં પરંપરા
જ પ્રમાણુ છે. ॥ ૩-૩૦-૨-૪૦૭ ॥ ૭૫૬ ॥ મ॰ મૂ કર્મોના અમૂર્ત જીવ સાથે વન્ડિઅયઃ પડન્યાયે કરો સંબંધ કેવી રીતે ઘટે ?
ઉ॰ અરૂપી સાથે રૂપી પદાર્થના સબંધ સભવે છે જ. જેમઆકાશ સાથે પરમાણુઓનો, અથવા પક્ષીઓના સબંધ છે. અને અગ્નિ લાઢાના ન્યાયે તે જુદીજ જાતની વ્યવસ્થા સૂચવવામાં આવી છે. પણ એ રૂપી પદાર્થોમાં જે એક પ્રકારના સંબધ થાય છે, તેવા સંબંધની સૂચના નથી. માટે કાંઈપણ અણુધટતું નથી. | ૩--૩૦-૩-૪૦૮ || ૭૫૭ ||
મ॰ માછલાંઃ અને કાચબા, વિગેરે જલચર જીવાનુ, અને ખળદઃ પાડાઃ વિગેરે થલચર જીવાનુ, પાપટઃ મેનાઃ વિગેરે ખેચર તિર્યંચ જીવાનુ, આયુષ્યઃ તથા ગસ્થિતિઃ કેટલી ઢાય ? ૩૦ જલચરઃ થલચરઃ અને ખેચરાનું આયુષ્ય પ્રમાણે ગમનુષ્યઝરુષોમય ઈત્યાદિક સંગ્રહણી ગાથામાંથી જાણવું અને મનુજ્ઞા સમાયાર્ં ઇત્યાદિક વીર જયક્ષેત્રસમાસની ગાથામાંથી જાવું.
તેઓની ગર્ભ સ્થિતિ જધન્યથીઃ અ'તનું હ્રત, અને ઉત્કૃષ્ટથી, આઠ વર્ષી, ભગવતી વિગેરે સૂત્રામાં બતાવી છે. ॥ ૩-૩૦
૪-૪૦૯ ॥ ૭૫૮ ॥
પ્ર૦ સૈાદ નિયમામાં પ્રભાતે પચ્ચક્ખાણ સમયે બે ત્રણ ચિત્તા છૂટા રાખ્યા હાય, તે દિવસે પૂરા થઇ ગયા, હવે રાત્રિમાં સચિ ત્તનુ કાર્ય પડયું હાય તે, બીજા સચિત્તા વાપરવા કયે ? કે નહિ ?
ઉ રાત્રિ દિવસના પચ્ચક્ખાણ વખતે જેટલા સચિત્તા છુટા

Page #414

૨૮૭
રાખ્યા હોય તેટલા જ દિવસમાં પૂરા થઈ ગયા હોય તે રાત્રિએ
અધિક કલ્પ નહિ, અને જે સાંજ સુધીજ તેટલા છૂટા રાખ્યા હૈય, તે રાત્રિએ અધિકપણ કલ્પે છે. તે ૩-૩૦-પ-૪૧૦
૭૫૯ I પ્ર બંધુજીવક શબ્દો છે શે અર્થ સમજ? વિોિ એ
વૃક્ષનું ફુલ છે, કે કોઈ બીજું છે? ઉ૦ બંધુજીવક શબ્દ કરી શાસ્ત્રમાં બંધુજીવક પુષ્પ કહેલ છે.
અને લેકમાં તે બપોરિઓ વૃક્ષ કહેવાય છે. આ ૩-૩૦-૬
-૪૧૧ / ૭૬ ૦ || પ્રહ ચંદ્રદ્ધાચાર્ય શિષ્યને ખભે બેસી ચાલેલ હતા, આ સત્ય
છે ? કે અસત્ય છે? ઉ. ઉત્તરાર્થનટીકા વિગેરે બહુ ગ્રંથ અનુસાર ચંદ્રરુદ્રા
ચા શિષ્યને કહ્યું છે તે આગળ ચાલ “તેથી શિષ્ય ચાલે, અને પોતે પાછળ ચાલ્યા. અને કઈ ગ્રંથમાં કહ્યું છે કેશિષ્યના ખભે હાથ રાખીને ચાલ્યા.”I 3–૩૦-૭-૪૧૨
૭૬૧ છે. પ્ર. બેરડી અને બાવળમાં અસંખ્યાત છે હેય? કે એક
જીવ હોય? ઉ. પન્નવણાના પહેલા પદના ગુચ્છાધિકારમાં “આવેલ
અને બેરડીના મૂળ-કંદડિ-છાલ-શાખા અને પ્રવાલમાં દરેકમાં અસંખ્ય છ કહ્યા છે, તે અનુસાર બેરડી અને બાવલમાં પણ છે એય રથાનકેમાં અસંખ્ય જીવો સંભવે છે, પણ ન્યૂન–અધિક છે સંભવતા નથી. તે ૩-૩૦-૮-૪૧૩
૭૬૨

Page #415

પ૦ મો સ મુહુરા એ વાકયમાં પૃથકત્વ
શબ્દ કરી કેટલી સંખ્યા લેવી? ઉ. અહીં પૃથર્વ શબ્દ બહુવને વાચક છે. જે એમ ન
માનીએ, તે ટીકામાં એક સંગમાં પણ લાખ પૃથફત્વની ઉત્પત્તિ અને નિપજવું માછલાઓનું કહ્યું છે, અને મનુષ્યની ઉત્પત્તિ કહી છે, તે આખા ભવની તે શી વાત કરવી? તેથી दिवसमुहुत्तपुहत्ता,
આપદમાં બહુવૈવાચી છે, તેમ અહીં પણ બહુત અર્થ વાળ જ લે. એમ જાણવું. ૩-૩-૯-૪૧૪ |૭૬૩૫
૩૧
પણ્ડિત હર્ષચન્દ્ર ગણિકત પ્રશ્નોત્તરે. પ્ર. જિનેશ્વરની માતા જિનેન્દ્રને જન્મ આપ્યા બાદ બીજા છોરૂને
પ્રવે કે નહિ? ઉં. આમાં એકાંત જા નથી કેમકે એમનાથ વિગેરેના નાના
ભાઇઓ રથનેમિ વિગેરે પ્રસિદ્ધ છે. ૩૧-૧-૪૧પ ૭૬૪ પ્ર૯ કઈ માણસે પિતાનું ઘર પણ જિનાલયને અર્પણ કરેલ હોય - તેમાં કઈ પણ શ્રાવક ભાડુ આપીને રહી શકે કે નહિ? ઉ. જોકે ભાડુ આપીને તે ઘરમાં રહેવામાં દેષ લાગતું નથી, તે
પણ તેવા પ્રકારના કારણ વિના ભાડુ આપીને પણ તેમાં રહેવું વ્યાજબી ભાસતું નથી. કેમકે-દેવદ્રવ્યના ભોગ વિગેરેમાં, નિઃશૂક્તાને પ્રસંગ થઈ જાય ૩-૩૧–ર–૪૧૬ In ૭૬પા પ્ર. કેઈ શ્રાવક ચાર ઉપધાન કરીને માળા પહેરે, તે વખતે સમુદ્દેશક
અનુજ્ઞા કરાય છે તેમાં બાકીના બે ઉપધાનના નામ લેવાય? કે નહિ?

Page #416

૨૮૯
ઉ૦ “છયેય ઉપધાનના નામે માળા વખતે થતી સમુદેશ અનુજ્ઞાની
ક્રિયામાં લેવાય છે. બાકી રહેલ બે ઉપધાનને ઉદ્દેશા આગળ કાળમાં કરવામાં આવે, તેમાં દોષ નથી” એમ વૃદ્ધ સંપ્રદાય
છે. I ૩-૩૧-૩-૪૧૭ | ૭૬૬ . પ્રઃ ચક્રીને સુષેણસેનાપતિ તિમિસ્રા ગુફાના બારણા ઉઘાડતી
વખતે કેટલી ભૂમિ પાછો હઠીને ખેલે? ઉs સેનાની બારણાની પૂજા કરીને પ્રહાર દેવા માટે સાત આઠ
પગલા પાછા હઠે છે, પણ “કપાટ ખેલવાના સમયે સેનાની રત્નઅશ્વ બાર એજન પાછો હઠે છે ” આ જે પ્રષિ ચાલે છે, તે અનામિક છે. કેમકે આવશ્યક ટીપ્પનમાં સેનાની સાત આઠ પગલા પાછા હટે એમ કહેલ છે . ૩-૩૧
–૪–૪૧૮ | ૭૬૭ | પ્ર. તમામ ચક્રવર્તિઓને પિતાના રત્ન તુલ્ય પ્રમાણવાળા હોય
કે નહિ? ઉ. કેટલાકના મતે સર્વચક્રવર્તિઓને કેટલાક કાકિણી વિગેરે
રને પ્રમાણભંગુલથી બનેલ માપવાળા હોય—અને કેટલાક રને તે તત્કાલીન પુરુષ વિગેરેના પ્રમાણને ઉચિત માનવાળા હોય છે, અને બીજા કેટલાકના મતે તે તમામ રને પણ તે 'તે કાલને ઉચિત પ્રમાણુવાળા હોય છે. એમ બે બાબત છે.
| ૩-૩૧-૫-૪૧૯ | ૭૬ ૮ પ્રવ ખરતર અંચળઃ વિગેરેને પ્રતિક્રમણ કરવાની પ્રેરણા
કરાય છે, અને ત્રણ વખત સામાયિક દંડક ઉચ્ચરાવાય છે, તે
વ્યાજબી છે? કે નહિ? ઉતેઓને ઉદીરણું કરવી વ્યાજબી નથી, પણ જે પિતાની મેળે
પ્રતિક્રમણ કરે, અને પસહ વિગેરે દંડક ત્રણવાર ઉચ્ચરે, તે ૧૯

Page #417

દ્રવ્ય ક્ષેત્રકાલ ભાવ અનુસાર અનુકલ વિગેરે ગુણને સંભવ દેખાતે હોય તે ઉચરાવાય છે, કેમકે શાસ્ત્રમાં “સર્વની અનુજ્ઞા અને સર્વને નિષેધ પ્રવચનમાં નથી એમ કહેલ છે. + ૩-૩૧-૬-૪૨૦ | ૭૬૯ + પ્ર. ખરતરે મંડલીમાં બેસી પ્રતિક્રમણ કરે છે, તેણે કહેલું વંદિત્ત
સૂત્ર આપણું શ્રાવકને અને તેણે કહેલ રતવન વિગેરે સાધુઓને કલ્પે કે નહિ? તેમજ ઉપવાસ વિગેરેમાં જેઓ કસેલિચાનું પાણી વાવરે છે, તેઓને ઉપવાસ વિગેરેનું પચ્ચખાણું
અપાય? કે નહિ ? ઉ. દ્રવ્ય ક્ષેત્ર કાળા અને ભાવ અનુસાર ઉચિત હોય, તે કરવું
I ૩-૩૧-૭-૪૨૧ મે ૭૭૦ || પ્ર. ફાસુ એટલે નિર્જીવ પાણીને સંખારે કાચા પાણીમાં નંખાય?
કે જુદે રખાય? ઉ૦ ફાસુ પાણીને સંખારે એકાંતે કરી સચિત્ત પાણીમાં ન નંખાય, તેવા અક્ષરે શાસ્ત્રમાં જોવામાં આવ્યા નથી. તેથી જેમ
જ્યણ થાય, તેમ કરવું જોઈએ. પણ જેમ તેમ સંખાર નાંખી
દેવાય નહિ . ૩-૩૧-૮-૪રર ૭૭૧ | પ્ર- સાધુ નદી ઉતરીને સંવછરી સામણા કરવા જાય?કે નહિ? ઉ નદી ઉતરીને સાધુઓને સામણા કરવા જવાની પ્રવૃત્તિ જાણી
નથી . ૩-૩૧-૯-૪ર૩ાા હ૭ર in પ્ર. રાયપરોણીયમાં દેવકના સ્વરૂપમાં વનખંડ–વૃક્ષ-ફલ-અને કુલે વિગેરે કહ્યા છે, તે બધા પૃથ્વીપરિણામરૂપ છે? કે ખુદ વન
સ્પતિ સ્વરૂપ છે? તેમજ પુષ્કરણી વિગેરે વાવડીમાં માછલાં કહ્યા છે, તે જીવપરિણામરૂપ છે? કે આકારમાત્ર છે?

Page #418

ઉ. “દેવકમાં વનખંડ વૃક્ષ વિગેરે છે એમ કહ્યું છે, તે વનપ
તિરૂપ છે અથવા પૃથ્વી પરિણામરૂપ છે, જો કે ત્યાં રત્નરૂપ પૃથ્વી છે તે પણ એવી કમળ છે કે વનસ્પતિને ઉગવામાં કોઈ બાધા આવતી નથી. તેમજ વાવડીઓમાં જે માછલાં વિગેરે બતાવ્યા છે, તે આકારમાત્ર સંભવે છે, કેમકે દેવકની વાવડીમાં માછલા વિગેરે જલચર જીના નિષેધ સૂચવનારી ગાથાઓ જોવામાં
આવે છે. ૩-૩૧-૧૦-૪૨૪ ૭૭૩ પ્ર. ઉપધાન તપ પૂરું થઈ ગયું હોય તે, શેષ રહેલા પણામાં દિન
વૃદ્ધિ થાય કે નહિ? ઉઉપધાનના બાકી રહેલ પણાઓમાં દિવસ વધવાના પ્રસંગો
આવે, તો દિવસવૃદ્ધિ થાય છે | ૩-૩૧–૧૧–૪રપ ૭૭૪ પ્ર. આખા દિવસ દેશાવકાશિક કરાય, છે તેને ઉચ્ચરવાનો અને
પારવાનેઃ વિધિ જણાવે, તેમજ તેમાં સામાયિક લેવું અને પારવું સૂઝે? કે નહિ ? તથા દેશાવાશિક સાથે સામાયિક ઉચરાય? કે નહિ? 9દેસાવકાશિકનો વિધિ.
देसावगासिअंउवभोगपरिभोगं पच्चस्वामित्या જોવામાં આવે છે, પરંતુ પારવાને વિધિ જાણ નથી. તેમજ તેમાં સામાયિક લેવું પારવું સૂઝે છે, અને તેની સાથે સામાયિક લેવું
પણ સૂછે છે . ૩-૩૧-૧૨-૪ર૬ # ૭૭૫ | પ્ર. ઉપધાનમાં પાળી પલટાય કે નહિ?ઉ. ઉપધાનમાં ઉપવાસ વિગેરે તપ કરાવવાનો વારો હોય, છતાં
તેવા પ્રકારના કારણથી નિધિ કરાવી શકાય છે, એટલે પાળી પલટી થાય છે II 3-31-૧૩-૪ર૭ મે ૭૭૬

Page #419

પડિત શ્રી ધર્મવિજય ગણિત પ્રકારે પ્ર. આરાધના પ્રકરણ રાણકપુરની પ્રતિષ્ઠા કરાવનાર શ્રી
સેમસુંદર સૂરીશ્વરે રચેલ છે? કે શ્રી સેમિપ્રભ સૂરીશ્વરે
બનાવેલ છે? ઉ૦ આરાધનાસૂત્ર ૪૭મી પાટે થએલ શ્રી સોમપ્રભસૂરીશ્વરે
બનાવેલ છે . ૩-૩૨–૧-૪ર૮ ૫ ૭૭૭ II પ્ર. જિનેશ્વરદેવને નમસ્કાર કર્યા પહેલાં ઘંટ વગાડાય?કે પછી? ઉs “અન્યદ્રથી પૂજા કર્યા પછી તુરત નાદપૂજારૂપ ઘંટ વગાડાય
છે એમ પૂજા કરનાર વૃદ્ધ શ્રાવકોની પરંપરા ચાલી આવી છે. તેથી પૂજામાં ફુલ વિગેરે દ્રવ્ય પૂજા કરી રહ્યા પછી તુરત ઘંટ વગાડાય છે. અને ફક્ત ચૈત્યવંદન કરવા શ્રાવક આવ્યા હોય તે સાથીઆ વિગેરે દ્રવ્ય પૂજા કરી તુરત ઘંટ વગાડાય છે. એમ જણાય છે. બીજી રીતે ઘંટ વગાડવાનું થાય છે, તે તે હર્ષાવેશને સૂચવનાર લેકપ્રવાહમાં પડી જાય છે, પણ પરંપરાને અનુસરતુ નથી . ૩-૩ર-૨-૪૨૯ I હ૭૮
૩૩ પડિત શ્રી વિદ્યાવિજય ગણિકૃત પ્રકારે પ્ર ઉઘાડે મુખે બોલવામાં ઇરિયાવહિયા કરવા પડે છે, તે વાંદણા
દેતાં બોલાય છે, તેમાં કેમ ઈરિયાવહિયા કરાતા નથી ? ઉ૦ વાંદણા આપતી વખતે વિધિ સાચવવા માટે ઉધાડે મુખે
બેલ્યા છતાં પણ પ્રમાદને અભાવે હેવાથી ઈરિયાવહિયા

Page #420

ર૩
કિરાતા નથી, તે સમજી લેવું . ૩–૩૩–૧–૪૩૦ [ ૭૭૯ I પ્ર. ઉપાશ્રયમાં સંવછરી વિગેરે પ્રતિક્રમણ વખતે જે કેશર તેલ
વિગેરે આપવાનું કબૂલ કરવામાં આવે છે, તે દેવદ્રવ્યમાં લઈ
જવાય?કે સાધારણ દ્રવ્યમાં લઈ જવાય ? ઉ. પ્રતિજ્ઞા મુજબ દેવદ્રવ્યમાં અથવા સાધારણ દ્રવ્યમાં લઈ જવાય
છે. તે જાણવું છે ૩-૩૩–૧–૪૩૧ | ૭૮૦ પ્રપસહમાં શ્રાવકને યાચક વિગેરેને દાન આપવું કહ્યું કે નહિ? ઉ૦ મુખ્ય રીતિએ પિસહમાં યાચક વિગેરેને દાન આપવું કલ્પનહિ.
પણ કઈ કારણ વિશેષ હોય, તે વખતે “તેવા પ્રકારની જિનશાસનની ઉન્નતિ થશે, તેમ જાણીને કદાચિત આપે તો, નિષેધ
જાર્યો નથી | ૩-૩૩-૩-૪૩૨ . ૭૮૧ પ્ર. ચોમાસું પૂરું થાય પછી તુરત બે માસ સુધી કપડા વિગેરે
વહોરવા કલ્પે નહિ, તેવા અક્ષરો કયા ગ્રંથમાં છે? ઉ. “વર્ષાકાલમાં જ ક્ષેત્રમાં ચોમાસુ રહ્યા, તે પૂર્ણ થવા છતાં પણ, તે
ક્ષેત્રમાં અને બીજા પણ સંવિગ્ન ક્ષેત્રમાં પાંચ ગાઉ સુધીની ભૂમિમાં કારણ સિવાય બે માસ સુધી વસ્ત્ર વિગેરે વહેરવું કલ્પ નહિ આ હકીકત વિસ્તારથી નિશીથ સૂત્રના દશમા ઉદ્દેશાની ચૂર્ણિમાં છે તેમાંથી નિર્ણય કરે. અને આ પાઠ મુજબ સાધુઓને ચેમાસા પછી પણ બે માસ સુધી વસ્ત્ર વિગેરે
વહેરવા કહ્યું નહિ ૩૩૩-૪-૪૩૩૭૮૨ / પ્ર. સાધુ વસ્ત્રને થીગડું દીએ? કે નહિ? ઉ૦ “જે સાધુ વસ્ત્રને એક થીગડું દે અને દેતાની અનુમોદના L કરે તેને દે થાય” અને “જે સાધુ કારણે ત્રણ થીગડા ઉપર
થું થીગડું દે તેને પાયશ્ચિત્ત આવે આ પ્રમાણે લખાણ

Page #421

૨૯૪
નિશીથ સૂત્રના પહેલા ઉદ્દેશામાં છે. તે આપાઠ મુજબ સાધુને
વચ્ચે થીગડું દેવું કહ્યું નહિ . ૩-૩૩-૪-૪૩૪ / ૭૮૩૨ પ્ર. પ્રતિક્રમણ મુહપત્તિ પડિલેહતા હોય તે વખતે પચેન્દ્રિય જીવની
છીંક થઈ હોય તે, મુહપત્તિ પરી પડિલેહવી? કે નહિ? ઉ. પંચેન્દ્રિયની છીંક થાય તે પણ મુહપત્તિ ફરી પડિલેહવી પડતી
નથી, આ બાબત વિશેષ અક્ષરે લેવામાં આવ્યા નથી. તેથી એમ જણાય છે . ૩-૩૩-૫-૪૩૫ II ૭૮૪
૩૪ પડિત શ્રી ધીરકુશલ ગણિત પ્રશ્નોત્તરે પ્ર. બારમે દેવલેકે સીતાને જીવ સીતેન્દ્ર છે, તે નામ સત્ય
છે? કે નહિ ? ઉ. અચુતદ્રિ નામજ સત્ય છે | ૩-૩૪-૧-૪૩૬ ૭૮૫ પ્ર. આરતી ઉતારવી: નૈવઘ વિગેરેનું મૂકવું. આ વિધિ કયા પુરાતન
ગ્રંથમાં છે? ઉર પ્રવચનસારદ્વારની ટીકા અને શ્રાદ્ધવિધિ વિગેરે ગ્રંથમાં - પૂજા અવસરે આરતી ઉતારવી અને નૈવેધ વિગેરે મૂકવું
વિગેરે વિધિ બતાવેલ છે . ૩-૩૪–૨–૩૭ ૭૮૬ / પ્ર સમવસરણમાં રહેલ તીર્થંકર મહારાજાને સાધુઓ અને શ્રાવકે
કઈ રીતે વાંદે છે? ઉ“સમવસરણમાં રહેલ તીર્થકર દેવને વાંદી સાધુઓ અને શ્રાવકે
ગ્ય સ્થાને બેસે છે' એમ આવશ્યક હારિભદ્રી ટીકામાં લખેલ છે, પરંતુ વંદનની રીતિ કઈ ઠેકાણે પણ લખેલ નથી. સંભવે છે કે-હાલ વંદનની રીતિ છે, તે જ હેવી જોઈએ. ૩૩૪-૩-૪૩૮ ૭૮૭ |

Page #422

રકપ પ્ર. દીગંબર વિગેરેના મંદિરમાં આપણી આચાર્યોએ પ્રતિષ્ઠિત
કરેલી પ્રતિમા છે, તે વંદાય? કે નહિ? ઉ તે પ્રતિમા એકાંતમાં કેઈન હોય, તે વખતે વંદાય છે. પણ
સમુદાયમાં વંદન કરનારે દ્રવ્ય ક્ષેત્ર: કલાદિને વિચાર કરીને દિગંબર વિગેરેના મતને પુષ્ટિ ન થાય, તેમ કરવું ૩-૩૪
૪-૪૩૯ ૭૮૮ પ્ર. અઠાવીસું અને પાંતરસું મૂલવિધિએ વહન કરતાં કેટલા
દિવસ લાગે? તેમજ તે બે ઉપધાનથી કેટલા દિવસ ઓછા
હાય, ને નીકળી શકાય? ઉ. મૂળવિધિએ-તે બે ઉપધાન કરવામાં દિવસેનું ન્યૂનપણું કે
અધિકપણું જાણ્યું નથી. તેમ જ તે બે ઉપધાનમાંથી મહાન કારણ આવી પડયું છે, તે તપ પુરો થઈ ગયા પછી નીકળી જતા જોવામાં આવે છે, પરંતુ દિવસની સંખ્યા જાણવામાં
નથી ૩-૩૪–૫-૪૪૦ | ૭૮૯ In પ્ર. તીર્થમાં જે નાળિયેર વિગેરે દ્રવ્ય માન્યું છે, તે જ મૂકાય કે?
બીજું પણ મૂકાય ? ઉ, સંખેશ્વર વિગેરે તીર્થમાં મૂળ વિધિએ જે દ્રવ્યજ માન્યું હોય,
તે જ મૂકાય છે, કારણે તે જેમ દેવું ન રહે તેમ કરવું
છે ૩-૩૪-૬-૪૪૧. I૭૯ના ५० "जीवंत-सामिपडिमाइ सासणं विरिऊण भत्तीए."
આ આર્યાગાથામાં શાસન શ કરી ગામ જાણવું ? કે કોઈ બીજે પદાર્થ જાણે? તેમજ આ બાબત કયા મૂળ ગ્રંથમાં
છે? તે રૂડી રીતે પ્રસાદી કરશે? ઉ. અનેકાર્થસૂત્ર ટીકામાં શાસન શબ્દના પાંચ અર્થો બતાવ્યા
છે, તેમાં એક અર્થ રાજાએ આપવા યોગ્ય ભૂમિ. એ ર્યો છે. ગામ છે તે રાજાએ આપવા લાયક ભૂમિને એક ભાગ છે.

Page #423

તેથી શાસન શબ્દ કરી અહીં ગામ અર્થ કહેવાય છે. તેને મળ અર્થ દાનકુલ શબ્દાર્થમાં બતાવેલ છે, તેમજ આ સવિતર અર્થે હારિભદ્રી આવશ્યક ટીકા વિગેરેમાં કહ્યા છે . ૩-૩૪–૭–૪૪ર ૭૮૧ |
રૂપ પડિત શ્રી સોમવિમલગણિકૃત પ્રત્તર પ્ર તીર્થકરના જન્મ પછી દેવો કેટલા પ્રમાણવાળી રત્નાદિકની
વૃષ્ટિ કરે છે? 6. उसभेणं आहा कोसलिए जाओ जाव चिइ, ततो वेस
मणो सक्कवयणेणं बत्तोसं हिरण्गकोडीओ बत्तीसं सुवण्णकोडीओ बत्तीसं नंदासणाई बत्तीसं भद्दासणाई भगवतो तित्थकरस्त जम्प्रण-भवणंमि साहरइ.
ઋષભદેવ અરિહંત કોશલિક જમ્યા યાવત્ રહે છે, તે વાર પછી વૈશ્રમણ દેવ શક્રના હુકમથી બત્રીશ કોડ હિરણ્ય બત્રીશ ક્રોડ સુવર્ણ બત્રીશ નંદાસણ અને બત્રીશ ભદ્રાસને તીર્થકર ભગવાનના જન્મભવનમાં મુકે છે.”
આ પાઠ આવશ્યક બહવૃત્તિમાં છે.
કુંડલ અને વસ્ત્રયુગલ ઓશીકે મૂકીને ઇંદ્રાએ શ્રીદામ અને રત્નામે કરી વાત એ સોનાને દડો ચંદરવામાં બનાવ્યું, અને બત્રીશÈડ રત્નઃ સુવર્ણ અને રૂપાની વૃષ્ટિ કરીને આભિગ દેવ પાસે બાઢ ઉષણ કરાવી, આ પ્રમાણે કલ્પકિરણાવલીમાં છે. તેથી સમજાય છે કે “દેવે બત્રીશડ પ્રમાણે વૃષ્ટિ કરી હતી... . ૩-૩૫-૧-૪૪૩ + ૭૯૨ /

Page #424

ર૯૭.
ગણિ શ્રી હેમસાગરત પ્રકારે પ્રટ સંગમ ગવાળીઆએ જયારે સાધુને ખીર વહરાવી ત્યારે તેને
સમકિત હતું કે નહિ? અને સમકિત વિના તેવા પ્રકારના
બહેળા સુખની પ્રાપ્ત કેવી રીતે થઈ ? ઉ. તેને તેવા પ્રકારની સુખની પ્રાપ્તિ તો ભદ્રિક પરિણામ વિશેષના
માહાભ્યથી થઈ છે, એમ જાણવું છે ૩-૩૬–૧-૪૪૪૩૯૩r ५० दक्खिन्न दयालुत्तं पियभासित्ताइ विविहगुणनिवहं ।
सिवमग्गकारणं जं, तमहं अणुमोअए सव्वं ॥१॥ सेसाणं जीवाणं० ॥२॥ एमाइ अण्णपि० ॥३॥
આ આરાઘનપતાકાની ત્રણ ગાથા અનુસાર મિથ્યાદૃષ્ટિઓનું દાક્ષિણ્ય અને દયાળુપણું વગેરે પ્રશંસવા લાયક
છે? કે નહિ? ઉ. આ આરાધનાપતાકાની ત્રણ ગાથામાં સાધુ દેશવિરતિ,
અને સમકિતી; જે જિનશાસન સંબંધિઓ છે તેના સિવાય બીજાઓના દાક્ષિણ્ય દયાળુપણું વિગેરે ગુણેની પ્રશંસા કરેલી છે. તેમાં કાંઈ અયુક્ત જણાતું નથી. કેમકે આ ગુણે જિનેશ્વરે દરેકને મેળવવાનાજ કહેલા છે, ૩-૩૬-ર : ૪૪પ ૭૯૪ || પ્ર. સાધુઓને ભાવપૂજા કરવી કહી છે, પણ પ્રતિષ્ઠામાં અંજન
શલાકા કરવામાં દ્રવ્યપૂજા થાય છે, તેનું કેમ? ઉં સાધુઓને બાહુલ્યતાથી ભાવપૂજા બતાવી છે. અને શ્રાવકને
દ્રવ્યપૂજા કહી છે. પરંતુ આમાં એકાન્તપણે જાણ્યું નથી. કેમકે-ઠાણાંગસૂત્રમાં ગુણ ના પૂનાવેઃ આમાં ચાભંગી

Page #425

૨૯૮
છે. આને અર્થ કરતાં સાધુઓને એકાંત દ્રવ્યપૂજાને નિષેધ જાણ્યું નથી. કેમકે–અંગરાગે કરી યતિપતિઓની પૂજા કરાય છે, તે પણ દ્રવ્ય પૂજા કહેવાય છે. ત્યાગી સાધુપણાને લીધે દ્રવ્યપૂજાના ઉપકરણો તેમની પાસે ન હોય, અને મહાવ્રતને આચાર પાળવાને હોવાથી, દ્રવ્યપૂજા ન કરી શકે, પરંતુ તેટલાથી કારણ વિશેષે દ્રવ્યપૂજાને નિષેધ થતું નથી. આ.
તાત્પર્ય હશે ? ] » ૩-૩૬-૩ ૪૪૬ ૭૯૫ . પ્રહ એકવિંશતિસ્થાનકમાં નેમિનાથ ભગવાનને અગીઆર
ગણધરે કહ્યા છે, અને કલ્પસૂત્રમાં ૧૮ કહ્યા, તે કેવી રીતે? ઉ૦ ૧૧ ગણધરો એકવિંશઠાણું તેમજ સપ્તતિશતહાણ
પ્રવચનસારોદ્ધાર: આવશ્યક વિગેરે ગ્રંથમાં કહેલા છે. કલ્પસૂત્રમાં ૧૮ કહ્યા છે. આ પ્રમાણે ભેદ પડે છે, તે
મતાંતર જાણવું. . ૩-૩૬-૪-૪૪૭ | ૭૮૬ પ્ર. નવેય વાસુદેવોનું શરીરબળ સરખું હેય? કે જૂન અધિક
હોય? ઉ૦ અવસર્પિણી કાળના પ્રભાવે તેઓનું શરીરબળ જૂનાધિક પણ
હોય છે, કેમકે પહેલા વાસુદેવે કટીશીલા છત્ર સુધી ઉંચી ઉપાડી અને નવમા વાસુદેવે ભૂમિથી ફક્ત ચાર આંગુલ સુધી
ઉપાડી છે. મે 3-૩૬-૫ ૪૪૮ | ૭૮૭ પ્ર. કાર્તિક અમાવાસ્યાની રાત્રિમાં સ્ત્રીમાર્થીર-સર્વા રામર
આ પદ ગણાય છે. તે શા માટે છે? અને ક્યા દિવસે
જ્ઞાન થયું? ઉ. મહાવીરભગવંતે સર્વજ્ઞપણા દેશના આપી છે, માટે શ્રી
મીર-સર્વસાય નમઃ ગણાય છે. અને મધ્ય રાવે (રાત્રિ પછી) મુક્તિ ગયા છે, તેથી શ્રી બીવીપરાતાયના

Page #426

૯
આ ગણાય છે. ॥ ૩૩૬-૬ ૪૪૯ | ૭૯૮ ॥ પ્ર૦ નિર્વાણુ વખતે ભગવાને ૧૬ પહેાર દેશના આપી, તે કયા દિવસથી માંડી ક્યા દિવસમાં પુરી થઇ ?
ઉ૦ વૈદશના દિવસથી માંડી અમાવાસ્યાની પાછલી રાત્રિની બે ધડી બાકી રહી ત્યારે પૂર્ણ થઈ સભવે છે, કેમકે ‘અમાવાસ્યામાં ૨૯ મુહુર્તોએ નિર્વાણ થયુ” એમ કહેલ છે, તેથી ૧૬ પહેાર તે તેના પહેલાં થઇ જવા જોઈ એ. ।। ૩-૩૬-૭ ૪૫૦
૭૯
662
શ્રી રવન ગણિકૃત પ્રશ્નાત્તરો. પ્ર॰ શ્રાવકને નીવીના પચ્ચક્ખાણમાં સાધુની પેઠે નિવિયાતું કલ્પે ? કે નહિ ?
ઉ॰ સાધુઓને અને શ્રાવકાને મુખ્ય રીતીએ નિવિયાનું કલ્પે નહિ. કારણ હાય તા કહ્યું છે. આવા અક્ષરા શાસ્ત્રમાં છે, અને શ્રાવક કાઈક વખત નીવીનું પચ્ચખ્ખાણ કરે છે, તેથી તેને કલ્પે નહિ. સતત તપમાં તેા કારણપણું હાવાથી કલ્પે છે, એકાંત નિષેધ જાણેલ નથી. સાધુઆને ત્તા પ તિથિ વિગેરેમાં વારવાર પચ્ચકખાણ કરાતું હાવાથી કલ્પે છે. ॥ ૩-૩૭-૧ ૪૫૧
॥ ૮૦૦ ||
પ્ર૦ કાલેપેાસહ કરીશું” એવી ઇચ્છાવાળાને અને ‘ઉપવાસ કરીશુ’'' એવી ઈચ્છાવાળાને રાત્રિએ સુખડી ખાવી કહ્યું ? કે નહિ ? ઉ૰ પાસડુ અને ઉપવાસની ઇચ્છાવાળાને રાત્રિએ સુખડી ખાવી. કલ્પે નહિ, જેને સર્વથા તેના વિના ચાલતું ન હોય, તે રાત્રિના પહેલા બે પહેાર સુધી કદાચિત્ સુખડી ખાઇ જાય, તે આગળ કરવાના પાસહનેા અને ઉપવાસના ભંગ થતા નથી. જો પાછલા

Page #427

૩૦૦
બે પહોરમાં ખાય તે પિસહ ઉપવાસને ભંગ થાય છે. ૩
૩૭–૨ ૪પર ૮૦૧ માં પ્ર. પુસ્તક ઉપકરણ વિગેરે પરિગ્રહમાં ગણાય? કે નહિ? ઉ૦ જો મુછ રાખે તે પરિગ્રહ જ ગણાય. ન રાખે તે ન ગણાય.
એ તત્વ છે. એ ૩-૩૭–૩ ૪પ૩ / ૮૦૨ / પ્ર. થાપન કેટલે કાળ રહે? ઉ. શાસ્ત્રમાં સ્થાપના બે પ્રકારે કહી છે. ૧ ઇત્વર. ૨ યાવસ્કથિક.
તેમાં જ્યાં સુધી ઉપર હોય ત્યાં સુધી રખાય, તે ઈવર . ગણાય. અને જ્યાં સુધી તેને નાશ ન થાય ત્યાં સુધી રહે, તે
યાવસ્કથિક કહેવાય છે. આ ૩-૩૭–૪ ૪૫૪ | ૮૦3 | પ્ર. જેણે દીક્ષા લેવા માટે લીલેતરીને ત્યાગ કર્યો હોય, તેને દીક્ષા
લીધા પછી ક ? કે નહિ? ઉ. જે પચ્ચકખાણ લેતી વખતે “દીક્ષા લીધા બાદ ક એમ
રાખ્યું હોય, તે લીલેરી કલ્પે છે. નહિંતર તે કલ્પે નહિ
II ૩––૩૭ – ૪૫૫ . ૮૦૪ | પ્ર. બહુ દુધમાં અથવા દહીંમાં ચેડા ચોખા નાંખે તે દુધ અથવા
દહીં નિવિયાતું થાય ? કે નહિ? ઉ૦ વિવારે બત્તદ્રાક્ષઘણું અને અલ્પચેખા આ
ભાષ્યની ગાથા મુજબ અલ્પ ચેખા નાખ્યા હોય તે પણ તે દુધ અથવા દહીં નિવિયાતું થાય છે. એમ જણાય છે. જે ૩-૩૭ -૬ ૪પ૬ | ૮૦૫ /
શ્રી પ્રેમવિજય ગણિત પ્રશ્નોત્તરે પ્રહ નિતર ઘણું જ મુક્તિમાં જાય છે, પરંતુ મુક્તિમાં સંક

Page #428

૩૦૧ . ડાશ થતી નથી, અને સંસારે ખાલી થતો નથી. તેને દૃષ્ટાંત
શું છે? . ઉ, જમ ભૂમિની માટી વરસાદના પાણીથી ધસડાતી સમુદ્રમાં
નિરંતર જાય છે, તો પણ, સમુદ્ર પૂરાઈ જતું નથી અને ભૂમિમાં ખાડો પડતો નથી, તેવી રીતે મુક્તિમાં આ દૃષ્ટાંત જાણે.
I ૩-૩૮–૧ ૪૫૭ | ૮૦૬ / પ્ર. કંડરીક એકહજાર વર્ષ સુધી ચારિત્રપાળીને ભગ્ન પરિણામથી
ચારિત્ર છોડી એક દિવસ વિષયસુખ ભોગવી નરકે ગયે, તેને
ચારિત્ર પાન્યાનું ફળ આગળ ઉદય આવશે? કે નહિ? ઉ. તેના ફળ વિપાકમાં નિયમ નથી. અને આની વિશેષ હકીકત
જોવામાં આવી નથી. . ૩-૩૮-૨ ૪૫૮ ૮૦૭ પ્રચક્ષુ વિનાને બ્રહ્મદત્તચકી રાત્રિએ એક લાખ બાણું હજાર
રૂપ વિક છે, તે રૂપે ચક્ષુ વિનાના હેય?કે સ્વાભાવિક હોય? ઉ૦ જેરૂપે વિક છે, તે પ્રાયેકરી ચક્ષુ વિનાના હૈય છે. I ૩
૩૮-3 ૪૫૯ ૮૦૮ પ્ર. નવમા વાસુદેવ દ્વારકામાં થાય ? કે અન્ય કોઈ નગરમાં થાય? ઉ. અવસર્પિણીમાં નવમે વાસુદેવ દ્વારકાનગરીમાં થાય છે,
એમ શાસ્ત્ર અનુસાર જણાય છે. અને વૃદ્ધપુરુષનું કથન
પણ તેમજ ચાલ્યું આવે છે. તે ૩-૩૮-૪ ૪૬૦ [ ૮૦૯ in પ્ર. શ્રાવક અભિમાનથી કે બીજાએ ભણવેલ પૂજાની સ્પર્ધા
થકી સત્તરભેદી પૂજા ભણાવે, તેને શું ફળ થાય? ઉ. મુખ્યવૃત્તિએ તે અભિમાન વિગેરે દે દૂર કરીને કેવળ
“વીતરાગની ભક્તિ થાય તે બુદ્ધિથી પૂજા ભણાવવી જોઈએ. છતાં કોઈ અભિમાન વિગેરેથી પૂજા ભણાવે છે તેને તેવું ફળ થાય છે. તે 3-૩૮-૫-૪૬૧ ૮૧૦

Page #429

૩૦૨
પ્ર૦ કાઇ સતીને સંકડામણમાં આવી જવાથી શીલનું ખંડન થઈ જાય, તે તેનું સતીપણું જાય કે ? રહે ?
૩૦ બલાત્કારે શીલખંડન કરવામાં સતીને દ્રવ્યથી સતીપણું નથ છે, પણ ભાવથી સતીપણું જતું નથી, એમ કેટલાક માને છે. ત્યારે ખીામહાપુરુષા તા કહે છે કે-દ્રવ્યથી સતીપણાનુ ઉલ્લંધન થયું છે, છતાં પણ દ્રવ્યથી પણ સતીપણું જતું નથી. એમ દશવૈકાલિકટીકા તથા `િમાં બતાવેલ મૈથુનની ચાભ'ગી અનુસાર જણાય છે. ॥ ૩-૩૮-૬ ૪૬૨ ॥ ૮૧૧ ॥ પ્ર૦ કમલપ્રભ આચાર્ય તીર્થંકર નામ કર્મ બાંધ્યું હતું, છતાં કયા દોષથી વિષ્ફળ બનાવ્યું. ?
ઉ॰ અકસ્માત્ સ્ત્રીના સધા થઈ ગયા, તે વખતે લિગીએએ પ્રશ્ન કર્યાં, તેના ઉત્તરમાં ચોથા અત્રતના પ્રશસ્તપણાનું નિરુપણ થઈ ગયું, તેથી તે પ્રમાદે કરી તીર્થંકર નામકર્મ વિફળ કરી નાંખ્યુ, એમ પ્રસિદ્ધિ છે. ॥ ૩-૩૮-૭ ૪૬૩ ॥ ૮૧૨ ॥
પ્ર નવકારમ`ત્ર: અનેશત્રુ ંજયનું નામઃ આભે ગણવામાં આવે તા તે બન્નેયમાં અધિક લાભ શેમાં છે ?
ઉ॰ જે ગણવામાં ચિત્તને ઉલ્લાસ અધિક થાય, તેને તે ગણવામાં અધિક લાભ થાય છે. પરંતુ તે બન્નેયના મહિમાના પાર નથી. ॥ ૩–૩૮–૮ ૪૬૪ ॥ ૮૧૩ ॥
૫૦ ભગવાન મહાવીર પ્રભુએ કાનમાંથી ખીલા ખેંચી કાઢયા, તે વખતે મેાટી ચીસ કેમ પાડી ? કેમકે પ્રભુ અનન્તમળી છે ?
ઉ॰ અનન્તબળવાળાપણુ ભગવાનને ક્ષાયિક વીર્યને આશ્રયીનેજ હાય છે, એમ અવિિમયલજા તિવર્ષિ7.આ પાઠના વ્યાખ્યાનમાં બતાવેલ છે. તેથી પ્રબળ પીડાએ કરી ભગવાને છદ્મસ્થપણામાં

Page #430

૩૦૩
ચીસ પાડી દીધી. તેમાં કાંઈપણ અયુક્તપણું નથી. ॥ ૩૪૩૮
-૯-૪૬૫૫ ૮૧૪ ॥
૩૯
પણ્ડિતશ્રી નાકષિ ગણિ શિષ્ય હવિજય ગણિકૃત પ્રશ્નાત્તરો
પ્ર૰છ માસ ઉપર દેવશય્યા ખાલી રહેતી નથી, તે। અવન્તીસુકુમારઃ નલિનીગુલ્મ વિમાનમાં ખત્રીશ વર્ષાએ કેવી રીતે ઉપજી શકયા?
ઉ॰ અવન્તીસુકુમારને ઉપજવામાં વિમાન તે તેજ કહ્યું છે, પણ શય્યા પ્રથમ હતી. તેજ કહી નથી, તેથી કાંઇપણ વિરોધ આવતા નથી. ॥ ૩-૩૯–૧–૪૬૬ ॥ ૮૧૫॥
પ્ર॰ એક કુલના વિદ્યમાન કેટલા પુરુષાએ કરી પુલકાટી કહેવાય? અને તેમાં ઉત્તમ મધ્યમ અને જધન્ય ભેદવાળા કેટલા પુરુષ હેાય ?
૬૦ એક કુલના ૧૦૮ પુરુષા વિધમાંન હોય, તે કુલકેાટી કહેવાય. એમ પ્રસિદ્ધિ છે. તેમાં ઉત્તમ મધ્યમ અને જધન્ય ભેદા જાણ્યા નથી. તેમજ તેના વ્યક્ત અક્ષરા શાસ્ત્રમાં જોયા નથી.
॥ ૩-૩૯-૨-૪૬૭ || ૮૧૬ |
૫૦ ગાય વિગેરે જીવને છેાડાવવાને માટે દ્રવ્યલિખિત્તુ દ્રવ્ય કામ આવી શકે ? કે નહિ ?
ઉ॰ જ્ઞાન વિગેરે સ ંબધી તે દ્રવ્ય ન હેાય, તે કામ આવી શકે છે. નિષેધ જાણવામાં નથી." ૩-૩૯-૩-૪૬૮૮૧૭૫

Page #431

૩૦૪
પ્ર॰ વિશાલા નગરીમાં શ્રીમુનિસુવ્રતસ્વામિના સ્તૂપને પડાવનાર જે કુલવાલક મુનિઃ તે ભવ્ય છે ? કે અલભ્ય ?
ઉ આ ચાવીશીમાં ૭ અભવ્યા કહ્યા છે, તેથી કુલવાલક ભવ્ય સંભવે છે. પર’તુ વ્યવહારથી ભારે કર્મી લાગે છે, નિશ્ચયથી તેા કેવળી ભગવંત જાણે. ॥ ૩-૩૯-૪-૪૬૯ ॥ ૮૧૮ ॥ પ્ર૦ યવન માછીમાર વિગેર શ્રાવકા બન્યા હોય, તેઓને તીર્થંકરની પ્રતિમા પૂજવામાં લાભ થાય ? કે નહિ ?
ઉજો શરીર અને વસ્ત્ર વિગેરેનું પવિત્રપણું હાય ત, પ્રતિમા પૂજનમાં નિષેધ જાણેલા નથી પર ંતુ તેને પૂજન કરવામાં લાલજ થાય. એમ જાણેલ છે. ॥ ૩-૩૮-૫-૪૭૦ | ૮૧૯ ॥ પ્ર૦ શિષ્ય બરાબર ચારિત્ર પાળે નહિ, તે તેનુ દૂષણ ગુરુને લાગે ? કે નહિ ?
ઉ॰ જો ગુરુ માઠુથી શિષ્યને નિવારે નહિ, તે ગુરુને તે પાપલાગે છે, અને જો પાપથી રાકવા મહેનત કરતા હાય તેા ગુરુને પાપ લાગતું નથી. ॥ ૩-૩૯-૬-૪૭૧ ॥ ૮૨૦ ॥ પ્ર૦ સર્વીસ’સારીજીવા મરણ પામી પરલેાકમાં જતાં સિદ્ધશિલાને
રસે ? કે નહિ ?
ઉ પરલોકજતાં સર્વ જીવા સિદ્ધશિલા ફરસે, તેવું જાણ્યું નથી. કેમકે શાસ્ત્રમાં બે પ્રકારની પરલોક સંબધી ગતિ કહી છે. એક ઋજી, અને બીજી વક્ર. તેમાં ઋજી એટલે સરલગતિ અને વક્ર એટલે વાંકીગતિ કહી છે, ॥ ૩-૩૯-૭-૪૭૨
॥ ૮૨૧॥
પ્ર૦ ચુઢ્ઢીને તિમિરન્ના ગુફાનું બારણું ઉધાડતાં અગ્નિ જ્વાળા નીકળે કે નહિ ? જો ન નીકળેતા કાણિકને કેમ નીકળી હતી? ઉ જ ખૂદ્દીપણત્તિ વિગેરે શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે – ચક્રવર્તિના
1,

Page #432

સેનાપતિ પુરુષ બારણા ઉઘાડે છે, વાલી નીકળતી નથી.” અને “કેણિક તે બારણું ઉઘાડી શક્ય નથી, તે અગ્નિMાલા ક્યાંથી નીકળે? તે કેણિકને તે તિમિત્રાના અધિષ્ઠાયક દેવે દંડરને કરી હણી નાખે. સૈન્ય પાછું વળી. ગયું. એવા અક્ષરો આવશ્યક બાવીસ હજારીમાં છે. અને બારહજારી ટીકામાં તે જ્વાલા નિકળવાનું પણ કહેલ છે. પતુ તે બાર હજારી કુમતિની બનાવેલી છે તેથી, પ્રમાણ ગણું શકાય નહિ. આવશ્યકટીપ્પનમાં બતાવ્યું કે “અગ્નિ
જ્વાલાનું નીકળવું, ઘડાનું પાછા પગલે વળવું. એમ વાત કેણિકની ચાલી રહી છે, તે સિદ્ધાંત વિરૂદ્ધ જાણવી 3– ૩૯-૮-૪૭૩ / ૮૨૨
શ્રી માણિક્યવિજય ગણિત પ્રકરે. પ્ર. શ્રાવક પિતાના હાથે ફુલ ચુંટીને પૂજા કરે, એમ કયા ગ્રંથમાં
લખ્યું છે? ઉ૦ શાંતિનાથ ચરિત્રમાં મંગળકલશ વાડીથી પિતે ફુલે ગ્રહણ
કરીને પૂજા કરે છે. એવા અક્ષરે જોવામાં આવે છે તે ૩-૪૦
૧-૪૭૪ if ૮૨૩/ પ્ર. અંબડ શ્રાવકને કેઈએ આપ્યું ન હોય, તેવા પાણીનું પચ્ચ
ફખાણ છે, પણ કેઈએ આપેલ પાણું પીવે, તે ગળીને પીવે?
કે એમને એમ પીવે? ઉ. ઉવવાઈ ઉપાંગ અનુસાર અંબડ પાણી ગાળીને પી હતે.
છે. ૩-૪૦-૨-૪૭૫ ૫.૮૨૪ :

Page #433

૩૦૬
૪૧
શ્રી સૈભાગ્યહર્ષ ગણિત પ્રશ્નોત્તરે. પ્ર. શ્રાવકોને આંબિલમાં અને નિધિમાં ઉલ્લુ પાણી અને સુપાણી
કલ્પે? કે નહિ ? ઉ૦ શ્રાવકેને તે બન્ને પાણી પણ કહે છે. . ૩-૪૧–૧–૪૭૬
// ૮૨૫. પ્ર રોહિણીતપને ઉપવાસ અને પંચમી વિગેરેને ઉપવાસ
મળતી તિથિમાં કરાય?કે નહિ? ઉ, કારણ છતાં મળતી તિથિમાં કરાય છે, અને કરાવાય છે. કારણ
વિના તે ઉદય પ્રાપ્ત તિથિમાં જ થાય એમ જાણવું . ૩-૪૧ ૨-૪૭૭ ૮૨૬ /
શ્રીદામર્ષિ ગણિત કરે. પ્ર. પદ્મચરિત્રમાં “રામ એકાકી જ સિદ્ધ થયા.” એમ કહ્યું.
અને શત્રુંજય માહાતમ્ય વિગેરેમાં તે “ ત્રણ ક્રોડ સાધુઓ સાથે મુક્તિ ગયા.” એમ કહ્યું છે. તો તે બંનેય ભિન્ન જાણવા?
કે એક જાણવા? ઉ. બંનેય ઠેકાણે કહેલ રામ તે એકજ છે, પરંતુ પદ્મચરિત્રમાં
પ્રધાનપણથી રામનું જ કથન છે. અને શત્રુંજય માહાભ્યમાતા પરિવાર સહિત રામનું કથન છે. માટે આમાં ગ્રંથકારને અભિપ્રાય તે જ પ્રમાણ છે. ૩–૪–૧–૪૭૮૮ર૭ |

Page #434

૩૦૭
. શાલિભદ્રને માટે ગભદ્રદેવ અલંકાર વિગેરે વસ્તુ લાવતા.
તે વસ્તુ વૈદિય હતી? કે ઔદારિક હતી? ઉ, અલંકાર વિગેરે વસ્તુઓ દારિક હતી. એમ જણાય છે.
I ૩-ર-ર-૪૭૯ II ૨૮ . પ્ર. વૈક્રિય કલ્પવૃક્ષના ફુલ માળા વિગેરે નિર્માલ્યા અને ગધા વિના
ના થાય? કે નહિ ? ઉ. વૈક્રિય કલ્પવૃક્ષના પુષ્પ વિગેરે વિશરારતા પામે એટલે વીંખાઈ
જાય. પણ ગંધ વિનાના થાય નહિ ૩-૪ર-૩-૪૮૮ર૯ સાધ્વીને વાંદવામાં શ્રાવકે મજુરોપદમાવત પર
આવા શબ્દો બેલે? કે બીજા બેલે? ઉ૦ શ્રાવકે સાધ્વીને નમસ્કાર કરવામાં તેવા શબ્દ બોલે છે !
૩-૪ર-૪–૪૮૧ . ૮૩૦ | પ્ર. કેટલા પરમાણુઓએ ત્રસરેણુ થાય? ઉ૦ અનંતસુક્ષ્મ પરમાણુઓએ એક વ્યવહાર પરમાણુ થાય
છે, અને આઠ વ્યવહાર પરમાણુઓએ એક ઉત્કલક્ષણ
લણિકા થાય છે, અને તે આઠે કરી એક લલણિકા થાય છે, તે આઠે કરી એક ઉર્વરેણુ થાય છે, અને તે આઠે કરી એક ત્રસરેણુ થાય છે. આ બધાને ભાવાર્થ એ આવે કે ૪૦૯૬ વ્યવહાર પરમાણુઓએ એક ત્રસરેણું
થાય, ૫ ૩-૪-૫–૪૮૨ ૮૩૧ મા પ્રસૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાય વિગેરે પાંચ સ્થાવર જીવો છે, તેમાં કો જીવ
અગ્નિ થાંભલેઃ વિગેરે ભેદીને ગમન કરી શકે છે? ઉ. અગ્નિ અને થાંભલા વિગેરે વસ્તુને કોઈ માણસ ચલાવે એટલે
હેરફેર કરે, તે વખતે તે પાંચે ય સૂક્ષ્મ જીવે અગ્નિદ થાંભલાક

Page #435

૦૮
વિગેરેના જે સૂક્ષમ છિદ્રા છે તેનાથી હતા ત્યાંના ત્યાં જ રહે છે પણ અગ્નિ અને થાંભલા વિગેરેથી તેઓને સાળાવાતા નથી, કેમકે થાવર જીવે છે, અને અગ્નિ અને થાંભલા વિગેરેમાં પિતાને પ્રવેશ સંભવ નથી .૩-૪૬૪૮૩ ૮૩૨ પ. તામલિતાપસ સમકિત ક્યાં પામ્યો? ઉ. ભગવતીસૂત્ર મુજબ તો “ઈશાનઈન્દ્રથઈને પછી સમક્તિ
પામ્યો છે અને પ્રઘોષ તે સંભળાય છે કે “ તામલિભવના
છેડે સમતિ પામ્યા છે. ૩-૪૨–૭૪૮૪ . ૮૩, II પ્ર. શ્રેણિક મહારાજાના પુત્ર નંદિષણ દેવલેકમાં ગયા? કે
મેક્ષે ગયા? ઉ. વીરચરિત્ર વિગેરે આશ્રયીને દેવલોક ગયા” એમ જણાય છે, અને મહાનિશીથમાં તે ચરમ શરીરી” કહ્યા છે. ૩-૪-૮-૪૮૫ . ૮૩૪. In
૪૩ પણ્ડિત શ્રી જ્ઞાનસાગરગણિકૃત પ્રશ્નોત્તરે પ્ર. શ્રાવકે એક ગામથી બીજા ગામમાં આવી પિસહ લઈને રીતે
ગામમાં જવાય? કે નહિ? ઉ જે પિસહવિધિ સાચવીને જાય તે નિષેધ કરેલે જાણ્યું નથી.
છે ૩–૪૩-૧-૪૮૬ ૮૩૫ II પ્ર સંથારા ૩૬પશિય ને શું અર્થ થાય? તથા પારાવિય
આપદને પણ શું અર્થ થાય? તે સ્પષ્ટ સમજાવશો. ઉ. વાત વાલિય એટલે સંથારામાં અવિધિએ કરી
એટલે ઉદ્દવર્તન-પડખું બદલવું. વિજય એટલે કર્યું, અને

Page #436

ખવિ એટલે અવિધિએ કરી હાથ વિગેરે પસાર્યા હોય, આ અર્થ જાણ. . ૩-૪૪-૨-૪૮૭ ૮૩૬
કટાસણા ઉપર બેઠા બેઠા પ્રતિક્રમણ કરવું સુઝે? કે નહિ? ઉs આસન ઉપર બેઠા બેઠા પ્રતિક્રમણ કરવું સુઝે નહિ, પણ
વંદિતસૂત્ર વિગેરે કહેવાના અવસરે બેસી શકાય છે. આ ૩૪૩–૩–૪૮૮ 1 ૮૩૭ -
४४ શ્રી ભાણુવિજય ગણિ તથા સૂરિશિષ્ય
શ્રી જીવવિજયગણિત પ્રશ્નોતરે. પ્ર સાધુઓને રોગ થયે હોય, તે વખતે કઈ આહારપાણી
લાવી દેનાર ન હોય, તે સાદવી આહાર લાવી આપે?કે શ્રાવક
વિગેરે લાવી આપે? ઉ. તેવા કારણમાં સાધ્વીએ લેવેલે આહાર સાધુઓ અણિકા
પુત્ર આચાર્યની પેઠે ગ્રહણ કરે છે, પણ શ્રાવક આદિએ લાવી આપેલ આહાર તે ગ્રહણ કરતા જ નથી. ૩-૪૪
૧-૪૮૮ ૮૩૮ માં પ્ર. કોઈને જ્ઞાતિએ બહાર કરેલ હોય, તેના ઘરે આહાર વિગેરે
કારણ સિવાય લેવા કહ્યું? કે નહિ? ઉ. લેકવિરુદ્ધ મહા અપવાદથી જે જ્ઞાતિએ બહાર મૂકે છે,
તે તેને ઘેર કારણ સિવાય આહાર વિગેરે વહેરવું કશે નહિ.
II -૪૪-૨-૪૯૦ | ૮૩૯ II પ્ર. શ્રી ચંદ્રપ્રભ ચરિત્રમાં “ મજાપુ અગ્નિની ખાઇમાં
પૃપાપાત કર્યો,” એમ કહ્યું, તે શું? તેમજ દુર્જયરાજા ત્યાં

Page #437

૩૧૦
ગે. તે ભવન કહેવાય? કે પાતાલ ગ્રહ કહેવાય? ત્યાંથી હાથી અપહરણ કરીને ગયે, ત્યાં નારકીઓ દેખાડી, પછી દેએ બહાર મૂક્ય, અને સોંગસુંદરી પાસે ગયે, તે સ્થાન ભવનપતિનિકાયમાં છે? કે વ્યન્તરનિકામાં છે? તેમજ દુર્જય રાજા કયા ભવનમાં છે? અને સર્વાંગસુન્દરી તેનાથી નીચે કયાં છે? તેમજ અષ્ટાપદ ગયે, ત્યાં છે વો અર્પણ કર્યા, તે
વૈક્રિય છે? કે દારિક છે? ઉ અજાપુ અગ્નિની ખાઈમાં પડતું મેલ્યું અને ફળ દેવતાઈ
પ્રભાવે કરી પ્રાપ્ત કર્યું, તેમજ દુર્જય રાજાનું વસવાટનું રથાન ભૂમિના વિવરમાં મનુષ્યની રાજધાનીમાં છે, તેમજ સર્વાંગસુંદરી વ્યન્તરી છે, તેનું રહેઠાણ વ્યન્તરનિકામાં છે. હાથી અપહરણ કરીને લઈ ગયે, વિગેરે તે વ્યન્તરીનું કરેલું જાણવું, તેમજ અષ્ટાપદ ઉપર વા અર્પણ કર્યા, તે
દારિક જાણવા ૩-૪૪–૩-૪૯૧ [ ૮૪૦ || પ્ર. શ્રાવકે દેવદ્રવ્ય વ્યાજે ગ્રહણ કરે ? કે નહિ ? ઉ. મહાન કારણ સિવાય દેવદ્રવ્ય-વ્યાજે લે નહિ . ૩-૪૪–૪–
૪૯ર . ૮૪૧ પ્ર. દેરાસરના નેકર પાસે પિતાનું કાર્ય કરાવાય?કે નહિ? ઉ૦ દેરાસર સાચવનારે દેરાસરનાકર પાસે પિતાનું કાર્ય કરાવાય
નહિ. ૩–૪૪–૫-૪૯૩ / ૮૪ર / પ્ર. જ્ઞાનદ્રવ્ય અને જીવદયા દ્રવ્ય–દેરાસરના કાર્યમાં વપરાયી કે નહિ? ઉ, જ્ઞાનદ્રવ્ય દેરાસરના કાર્યમાં કામ લાગે, તેવા અક્ષરે ઉપદેશ
ચિંતામણિમાં છે, અને જીવદયા દ્રવ્ય તે મહાનું કારણ સિવાય દેરાસરમાં વાપરી શકાય નહિ ૩-૪૪-૬૪૯૪ II ૮૪૩ /

Page #438

૩૧૧
૫૦ એક પહેાર દિવસ ચઢયા પછી પાસડુ લઈ શકાય ? કે નહિ ?
ઉ॰ “ પહેાર દિવસ ચઢી ગયા પછી પાસડુ લેવા સુઝે એમ પર પરા છે ॥ ૩-૪૪-૭-૪૯૫૫ ૮૪૪ ॥
નહિ,”
૪૫
શ્રી સૂરવિમલ ગણિકૃત પ્રશ્નોત્તરા
૫૦ જિનકલ્પીએને શું પ્રાયશ્ચિત્ત આવે ?
Go पंचैव संजया खलु नायसुत्रेण कहिया जिनवरेणं । तेसिं पायच्छिन्त, अह्वकमं कित्तइस्सामि ॥ १ ॥
જ્ઞાતપુત્ર વર્ધમાન સ્વામિએ પાંચજ સયતા કહેલા છે, તેઓનુ... પ્રાયશ્ચિત્ત અનુક્રમે દેખાડીશું.
सामाइयसंजयाणं पच्छित्ता छेदमूलरहिअट्ठ | थेराण जिणाणं पुण तवमंतं छविहं होइ ॥ २॥
સ્થવિરકલ્પમાં સામાયિક સયતાને છેદ્ય અને મૂલ રહિત આઠ પ્રાયશ્ચિત્ત હાય છે, અને જિનકલ્પમાં સામાયિક સયતાને તપ સુધીનું છ પ્રકારનું પ્રાયશ્ચિત્ત હોય છે !
छेओवद्वावणिओ पायच्छित्ता हवंति सव्वेवि । थेराण जिणाणं पुण मूलंतं अट्ठा होइ ॥ ३ ॥ વિરકલ્પમાં છેદેપસ્થાપન ચારિત્રિને દશે પ્રાયશ્ચિત્તા હાય છે, અને જિનકલ્પમાં છેદેપસ્થાપનીયને મૂલ પ્રાયશ્ચિત્ત સુધીના આઠ પ્રાયશ્ચિત્ત હૈાય છે.
परिहारविशुद्धि मूलंता अट्ठ होंति पच्छित्ता । थेराण जिणाणं पुण छव्विह छेयादिवज्जंवा ॥ ४ ॥

Page #439

પરિહાર વિશુદ્ધિમાં વર્તનાર વિરેને મૂલ સુધી આ પ્રાયશ્ચિત્ત હોય છે, અને જિનકલ્પીઓને છેદાદિ વજીને પ્રાયશ્ચિત્ત હોય છે.
आलोयणा-विवेगो य तइयं तु न विज्जइ । सुहमे अ संपराये अहक्खाए तहेव अ॥५॥ સૂક્ષ્મસંપરાય અને યથાખ્યાત સંયમીઓને આલેયણ અને વિવેક એ બે પ્રાયશ્ચિત્ત હોય છે ત્રીજું હોતું નથી. તેથી પ્રસ્તુત બાબતમાં શું કર્યું? તે કહે છે? बउस-पडिसेवयाखलु इत्तरि छेयाय संजया दोणि। जा तित्थणुस जन्ती अस्थि हु तेणंतं पच्छित्तं ॥६॥ નિર્ગસ્થની વિચારણામાં બકુશ અને પ્રતિસેવન કુશીલ એ બે નિગ્રંથો, અને સંયતની વિચારણામાં ઇવરેસામાયિક વાળા અને છેદેપસ્થાપન એટલે વડી દીક્ષાવાળાએ બે સંયમ જયાં સુધી તીર્થ છે, ત્યાં સુધી પ્રવર્તશે, તેથી જણાય છે કે હમણા પણ પ્રાયશ્ચિત્ત પ્રાપ્ત થાય છે, આ પાઠ વ્યવહાર ટીકામાં છે, તેથી તે મુજબ જણાય છે કે જિનકપીઓને મૂલ સુધીના
આઠ પ્રાયશ્ચિત્તે હેાય છે . ૩-૪પ-૧-૪૯૬ / ૮૪પ પ્ર. યુગલીયાના ક્ષેત્રમાં કલ્પવૃક્ષ છે, તે વનસ્પતિ છે? કે પૃથ્વી
પરિણામ રૂપ છે? ઉિ તે વનપતિ રૂપ છે. તે ૩-૪૫–૨૪૯૭ | ૮૪૬ / सकल-सरि-पुरन्दर-परमगुरुगच्छाधिराज-भट्टारक-श्री-विजयसेन सूरिश्वरजीए प्रसादि करेल अने श्री विजयहीरसूरिघर शिष्य पं० शुभविजयगणिवरे संग्रह करेल सेन
प्रश्नमां ब्रीज़ो उल्लास पूर्ण थयो.

Page #440

૩૩
चतुर्थोल्लासः नत्वा श्री-बर्द्धमानाय वर्द्धमान-शुभ-श्रिये । प्रारभ्यते मया तुर्योल्लासः श्रावकपृच्छकः ॥१॥ શુભ લક્ષ્મીને વધારનાર શ્રી વર્ધમાન સ્વામિને નમસ્કાર કરી, શ્રાવકના પ્રશ્નવાળે ઉલ્લાસ હું શરૂ કરું છું.
શ્રી જેસલમેર સંઘના પ્રશ્નોત્તરે • जा दुप्पसहो सूरी होहिंति जुगप्पहाण आयरिया। अन्न सुहम्मप्पभिई चउरहिया दुन्नि अ सहस्सा ॥
આર્ય સુધમાં સ્વામિથી માંડી પસહસૂરિ સુધી ૨૦૦૪ યુગપ્રધાન આચાર્યો થશે.” ઈત્યાદિક ગાથાઓથી યુગપ્રધાન આચાર્ય ઉપાધ્યાય અને સાધુ વિગેરેની સંખ્યા દીવાળી કલ્પમાં બતાવી છે, તે તેજ પ્રમાણે ચેસ કરેલી છે? કે બીજા પ્રકારે છે? તેમજ દીવાળી કલ્પના કર્તા સુવિ
હિત? કે નહિ ? ઉ૦ યુગપ્રધાન વિગેરેની જે સંખ્યા કહી છે, તે પણ આપણે
માન્ય છે, કેમકે બીજા ઘણા દીવાળી કલ્પમાં, અને ભટ્ટારક શ્રી ધર્મઘોષ સૂરીશ્વરે રચેલ સમગંડિકા વિગેરે ગ્રંથમાં ઉપર્યુક્ત સંખ્યાજ જેવામાં આવે છે. તેમજ દીવાળી કલ્પના કર્તા આપણે માન્ય છે . ૪–૧–૧ || ૮૪૭ ].

Page #441

૩૧૪
५० गीयत्यो य विहारो बीओ गीअस्थमीसिओ भणिओ। एत्तो तइअविहारो नाणुन्नाओ जिण-वरेहिं ॥१॥
આ ગાથાથી જે અગીતાર્થ ગીતાર્થ સાથે વિહાર કરે, તે ગીતાર્થ નિશ્ચિત કહેવાય? કે ગીતાર્થની નિશ્રાએ અગીતાર્થ એકલે વિહાર કરે, તે ગીતાર્થ નિશ્ચિત કહેવાય? તે પણ
જણાવવા કૃપા કરશે. ઉ. ગીતાર્થની સાથે અગીતાર્થ સાધુ વિહાર કરે, તે ગીતા
નિશ્ચિત વિહાર કહેલ છે, અને જે ગીતાર્થની નિશ્રાએ અગીતાર્થપણું છતાં આજ્ઞાથી જુદા વિહાર કરે, તે પણ ગીતા નિતિ વિહાર કહેવાય છે. કેમકે આ ગાથાના બે પાઠ છે. એક નવી કનિષિ મળો અને બીજો નથી
કથનસિકો માત્ર છે. તે બંનેય પાઠનું વ્યાખ્યાન પ્રવચન સારદ્વારમાં કરેલ છે, તે જાણવું. ૪–૧–રા૮૪૮ પ્રસત્યકી વિદ્યાધરે ભગવાન શ્રી વર્ધમાન સ્વામિજી પાસે કહ્યું
કે- જેટલું મિથ્યાત્વ વતી રહ્યું છે, તે બધું સમુદ્રમાં ડુબાવી દઉં.” આ વાર્તા પ્રૉષે ચાલી રહેલ છે? કે કોઇ
ગ્રંથમાં તેવા અક્ષરે છે? ઉ૦ પ્રધષથી આ વાર્તા સંભળાય છે, પણ ગ્રંથમાં અક્ષરે જોયા
નથી ૪–૧-૩ / ૮૪૯ / પ્ર. કેઈ શ્રાવક એકાસણા બેસણા વિના ફાસુ પાણી પીવે છે, અને પાસના આગા ઉચ્ચરે છે, તેને રાત્રિમાં દુવિહાર તેવિહાર
કરે ઉપે? કે ચેવિહાર કરે જોઈએ? ઉ૦ રાત્રિએ એવીહાર પચ્ચખાણ તેને કરવું જોઈએ તેવી પરંપરા
છે . ૪–૧–૪ . ૮૫૦ ||

Page #442

૩૧૫
:
અ
પ્ર. સમુદ્રમાં રહેલ મચ્છ જાતિસ્મરણ જ્ઞાન પામીને સમકિતા
અને દેશવિરતિઃ પામે છે, તે પામીને તુરત અણસણ કરે?
કે સમકિતઃ દેશવિરતિ ને આરાધે? ઉ. કોઈક મચ્છ તે કાલમાં અણસણ કરે છે, અને કેઈક કાલાન્તરે
અણસણ કરે છે, એમ જણાય છે. નિશ્ચયથી તે અક્ષર જોયા
નથી . ૪-૧-૫ ૮૫૧ ) પ્ર. કેઈક મહાનુભાવ ઉપશમ શ્રેણિ એક વખત કરે, તે નિશ્ચયે
કરી તેજ ભવમાં ઉપશમ શ્રેણી બીજી વખત કરે ? કે નહિ? ઉ૦ તેજ ભવમાં બીજી વખત કરેજ, એ નિયમ જ નથી,
પણ એક ભવમાં ઉપશમ શ્રેણી ઉત્કૃષ્ટથી કરે, તે બે વખત
કરે છે, એમ જાણેલ છે . ૪-૧-૬ . ૮૫ર / પ્ર. સમકિત પામીને જે અર્ધપુદ્ગલ પરાવર્ત સ્થિતિવાળે જીવ
સંસારમાં રહે, તે અર્ધ પુલ પરાવર્ત કાળ અડધા લેના આકાશ પ્રદેશને અનુક્રમે જન્મ મરણ કરી ફરસે ત્યારે થાય?
કે બીજી રીતે થાય? ઉ, સૂક્ષ્મક્ષેત્ર પુદગલ પરાવર્ત કરનારને એટલે કાલ થાય, તે
પુદ્ગલ પરાવર્ત લે, તેના અડધા ભાગે એટલે કાલ થાય તેટલા કાલ સુધી વધારેમાં વધારે જીવ સમકિત પામ્યા પછી સંસારમાં રહે છે, આ ભાવ જાણવામાં છે, પરંતુ અડધા.
કાકાશના પ્રદેશને અનુક્રમે મરણ કરીને પરસે, ત્યારે થાય
એ ભાવ જાણેલ નથી ૪–૧-૭ | ૮૫૩ . પ્ર. શ્રી ધર્મષસૂરિકૃત દુઃખમા સંધસ્તંત્ર દીવાળીકલ્પ
ગુર્નાવલી પર્યાય અને કાલ સપ્તતિઃ વિગેરે ગ્રંથોમાં યુગપ્રધાનોની સંખ્યા ૨૦૦૪ કહી છે, તેમજ યુગપ્રધાન સમાન

Page #443

આચાર્ય ઉત્તમ ગુણધારક આચાર્ય અને મધ્યમ ગુણધારક આચાર્ય ઉપાધ્યાયઃ સાધુ સાધવી શ્રાવક અને શ્રાવિકાઓની પણ સંખ્યા કહી છે, તે સંખ્યા આપણે જાણીએ છીએ, તે ભૂમિ માત્રમાં સંભવે? કે સંપૂર્ણ ભરતક્ષેત્રમાં સંભવે? તેમજ સુધમ સ્વામિથી માંડી છેલ્લા દુષસહસૂરિ સુધી યુગપ્રધા
નેની સંખ્યા તે પટ્ટપરંપરાએ થશે? કે બીજા પ્રકારે થશે? ઉ૦ યુગપ્રધાન વિગેરેની સંખ્યા કહી છે, તે સકલ ભરતક્ષેત્રમાં
થશે, એમ શાસ્ત્ર અનુસાર જણાય છે, તેમજ પટ્ટપરંપરાએ યુગપ્રધાનની સંખ્યા થાય, તેવા અક્ષરે જોવામાં આવેલ નથી.
/ ૪-૧-૮ ૮૫૪ II પ્ર. પંડિતવાર્ષિ ગણિત પ્રકરણમાં નવી વાન
વાયાં જવા ાિ આ ગાથામાં “ક્ષાયિક સમક્ષિ અને ક્ષાયિક ચારિત્ર બારમા ગુણઠાણાથી લઈ ચાદમાં ગુણઠાણું સુધી હોય છે,” એમ કહ્યું, અને પંચનિર્ચથી અને કર્મગ્રંથમાં “ક્ષાયિક સમતિ અને ક્ષાયિક ચારિત્ર ૧૧ મા ગુઠાણાથી ચિદમાં ગુણઠાણા સુધી હેય” એમ બતાવેલ છે, તે કેવી રીતે ઘટે? કેમકે-ક્ષપક શ્રેણિવાળો જીવ દશમાથી બારમે ગુણઠાણે જાય છે, ત્યારે ૧૧ મા ગુણઠાણામાં ક્ષાયિક
સમકિત અને ક્ષાયિક ચાત્રિને અસંભવ છે. ઉ. પંચનિથી અને કર્મગ્રંથમાં અગીઆરમે ગુણઠાણેસાયિક
સમકિત કહેલ છે, પરંતુ ક્ષાયિક ચારિત્ર કહ્યું નથી, તેમજ ક્ષાયિક સમકિતને ધણી ઉપશમ શ્રેણી ઉપર ચઢે, ત્યારે ૧૧ મા ગુણઠાણે ક્ષાયિક સમકિત છે, અને ક્ષાયિક ચારિત્ર તે અગીઆરમાં ગુણઠાણે છેજ નહિ. તે જાણવું ૪-૧-૯૮૫માં

Page #444

ગાર તેના ગુણહાણે સાતવેદીય કર્મની સ્થિતિ કે, ઠેકાણે બે
સમયની કહી છે, તે કેમધટે? કેમકે ભગવતીવિગેરેગ્રંથમાં
ત્રણ સમયની સ્થિતિ કહી છે. ઉ. “સાતા વેદનીયકર્મ તેરમા ગુણાણે પહેલા સમચે બંધાય અને
બીજા સમયે વેદાય અને ત્રીજા સમયે ખરી જાય, એમ ભગવતી કાણુગસૂત્રવિગેરેમાં કહ્યું છે, પણ નિર્ણ સમયે અવસ્થાનને અભાવ હોવાથી બે સમયની સ્થિતિ ઘટે છે. એમ જાણવું.
–૧–૧૦ - ૮પ૬ / પ્ર. શક્રઈને પૂર્વ સંગતિક કેણિક રાજા છે, અને અમરેન્દ્રને
પ્રત્રજયા સંગતિક છે, એમ કહેલ છે, તે કેવી રીતે મળતું આવે?” ઉ. “કેણિક રાજાનો જીવ સધર્મ અને કાર્તિકશેડના ભાવમાં
ગૃહસ્થપણામાં મિત્ર હતું, તેથી પૂર્વ સંગતિક એટલે પૂર્વને મિત્ર કહેલ છે, અને અમરેન્દ્રને પૂરતાપસના ભવમાં કેણિકને જીવતાપસપણે મિત્ર હતા, તેથી પ્રવ્રજ્યાસંગતિક એટલે તાપસદીક્ષામાં મિત્ર કહે છે એમ ભગવતીસૂત્રના સાતમા શતકના નવમા ઉદ્દેશાની ટીકામાં છે તે જાણવું. છે. ૪–૧–૧૧ | ૮૫૭ | પ્ર. આસાલિઓ જીવ ચક્રવર્તિ સૈન્યના પડાવની ભૂમિ નીચે
ઉપજે છે, તે બેઈદ્રિય હોય?કે પંચેન્દ્રિય હેય? જે સંમૂર્ણિમ પંચેન્દ્રિય માનીએ, તો તેનું દેહમાન વિચારતાં ઘટતું નથી. કેમકે ઉર પરિસર્પનું દેહમાન ઉન્સેધ આંગુલથી બનેલ ૨ ચિજનથી ૮ યે જનનું કહેલ છે. માટે મળતું આવતું નથી. ઉ૦ જીવસમાસ પ્રકરણ ટીકામાં આસાલિયો બેઈદ્રિય કહેલ
છે, અને જીવાભિગમ અને પન્નવણા સુત્રની ટીકામાં તે

Page #445

૩૧૮
સંપૂમિ પંચેન્દ્રિય કહેલ છે. આ બાબતને નિર્ણય કેવળી મહારાજા જાણે, પણ શરીર માનની બાબતમાં તે - મુને તા-“ઉન્સેધ અંગુલથી શરીરમાપ જાણવું. આ નિયમ પ્રાયિહોવાથી આસાલીઆનું શરીરમાન–પ્રમાણ અંગુલથી સંભવે છે, કેમકે મહા વિદેહમાં ચક્રીન સિન્યને પડાવ બાર એજનને પ્રમાણ અંગુલથી કહેલ છે. જે ૪-૧
૧૨ ૮૫૮ પ્ર. સ્વયંભૂરમણ સમુદ્રની ઉપર જે જતિક દે છે, તેઓની
રાજધાની અને ઉત્પાત સ્થાન કયે ઠેકાણે છે? ઉ. “સ્વયંભૂરમણ સમુદ્ર ઉપર રહેલ તિષીદેવની રાજ
ધાની સ્વયંભૂરમણ સમુદ્રમાં છે” એમ જીવાભિગમસૂત્રમાં કહેલ છે, અને “ઉત્પાતસ્થાન પિતાના વિમાનમાં છે”
એમ પન્નવણા વિગેરેમાં છે ! ૪-૧-૧૩ . ૮૫૯ I પ્ર. મહાવિદેહમાં જે દેશવિરતિ શ્રાવકે છે, તે ઉભયકાલ પ્રતિક્રમણ
કરે? કે સાધુ પેઠે કારણ ઉપજે તે કરે? ઉવિધ્ય રાજ પરિવઆ ગાથા અને સૈ તુમ -
૦ આ સપ્તતિ સ્થાનકના પાઠથી જે સાધુઓને મહાવિદેહમાં પડિક્કમણ બતાવ્યા છે, તે શ્રાવકને તે જરૂરજ કરવા જોઈએ. કેમકે-શ્રાવકોને તે ગૃહસ્થાવાસમાં કારણે સદા ચાલુ હોય છે, તેથી તે પાપ આલેચવા જરૂર કરવા પડે.
If ૪–૧–૧૪ ૮૬૦ | પ્ર. ગાયના આંચલ આકારે આઠ જીવપ્રદેશ બતાવ્યા છે, તેઓને
કર્મવર્ગણા લાગે ? કે નહિ? ઉ૦ જીના મધ્ય આઠ પ્રદેશોને કર્મવર્ગણા ચુંટતી નથી, એમ
જ્ઞાનદીપિકામાં–

Page #446

૩૧૯
स्पृश्यन्ते कर्मगा तेऽपि प्रदेशा आत्मनो यदि ।
तदा
जीवो जगत्यस्मिन्नजीवत्वमवाप्नुयात् ॥
“ જો આત્માના તે પ્રદેશને પણ કર્મ ફરસે તે જીવ આ જગતમાં અજીવપણાને પામી જાત'–એમ કહેલ છે. ॥ ૪
૧-૧૫ ॥ ૮૬૧ ||
પ્ર॰ સમયે સમયે અનન્તી હાનિ કહેવાય છે, તે શું વસ્તુને આશ્રયી છે ?
ૐ અવસર્પિણી કાલમાં વર્ણી: રસઃ ગધઃ પૂરસઃ વિગેરે પર્યાયાની અનન્તી હાનિ થાય છે, એમ જ બુદ્વીપ પન્નત્તિની ટીકામાં છે. ॥ ૪-૧-૧૬ ॥ ૮૬૨ ॥
૫૦ આદિનાથ ભગવાનના વારામાં જે લાગસ કહેવાતા હતા, તે લાગસજ મહાવીર ભગવાનના વારામાં કહેવાય છે ? કે બીજો કહેવાય છે ?
ઉ॰ પ્રથમ તીર્થંકરના વારામાં જે લેગસ કહેવાતા હતા તેજ અર્થથી મહાવીર તીર્થોમાં પણ કહેવાય છે, પરંતુ સૂત્રપાઠ સરખા હોય, તે નિયમ નથી, એમ પર ંપરાની સમજણ છે, અને યુક્તિ પણ તેમજ દેખાય છે. ॥ ૪-૧-૧૭॥ ૮૬૩ || ૫૦ જે કાઈ રાત્રિભાજનના પચ્ચક્ખાણવાળા દિવસની બે ઘડી બાકી રહી હૈાય, તે પછીથી ભાજન કરે, તેા રાત્રિભાજન પચ્ચક્ખાણના તેને ભંગ થાય ? કે નહિ ? ઉશેષ બે ઘડી પછી ભેાજન કરનારાઓને રાત્રિભાજનના અતિચાર લાગે છે, પણ ભંગ તા થતા નથી. ॥ ૪-૧-૧૮ ॥ ૮૬૪॥ • કસેલિયાનું પાણી તિવિહાર પચ્ચક્ખાણવાળાને પીવુ પે કે નહિ ?

Page #447

३२०
ઉતિવિહાર પચ્ચક્ખાણવાળાઓને તે પાણી કળે છે, પણ આપણી આચરણા નથી. ॥ ૪–૧–૧૯૮૬૫૫
૦ પાન લેવાનો કાળ કયા ગ્રંથમાં કહે છે. ? ઉ પક્વાન્ન લેવાના કાળ—શ્રાદ્ધવિધિ ગ્રંથમાં કહેલ છૅ॥ ૪–
૧–૨૦૫ ૮૬૬॥
૫૦. “ સ્થૂલભદ્રમુનિવરનું નામ ચેારાશી ચાવીશી સુધી રહેશે તે કયા ગ્રંથમાં કહ્યું છે ?
ઉ. “ ચારાશી ચાવીશીએ સુધી નામ રહેશે” તે વાત તેમના ચરિત્ર વિગેરે ત્રામાં છે ॥ ૪–૧–૨૧ ॥ ૮૬૭॥ પ્ર૦ નવરત્ત વિશે અમિવળ ૨૬ બારે -આ કલ્પસૂત્રના અક્ષરે મુજબ નવરસ વિગઇ બલ. વધારવા માટે હરરાજ નિષેધ કરેલી છે, પરંતુ તે લેવાની આચરણા છે ? કે નહિ ?
ઉ જે અભક્ષ્ય વિગા છે, તેના નામે આ સૂત્રમાં પાઠના સંબંધથી બતાવ્યા છે, તેઓની આચરણા છેજ નહિ, એમ જાણી લેવું. ૫. ૪–૧–૨૨॥ ૮૬૮ |
પ્ર૦ શ્રી કલ્પસૂત્રને શ્રી મહાવીર ભગવંત પછી ૯૮૦ વરસે દેવધિ ગણિ ક્ષમાશ્રમણે લીપિ પણે પુસ્તકારૂઢ કર્યું, તેથી પહેલાં બીજું કાંઈ પણ પુસ્તક હતું ? કે નહિ ? ઉ॰ સર્વ પણ સિદ્ધાન્ત દેવધિ ગણિ ક્ષમાશ્રમણ મહારાજાએ ૯૮૦ વર્ષે પુસ્તકારૂઢ કર્યો, તે પહેલાં ઘણા અન્ય પુસ્તકા હેતા ॥ ૪–૧–૨૩ ૮૬૯॥
પ્ર॰ સુલસાએ બત્રીશ પુત્રાને એક સાથે જન્મ આપ્યા, તે સાચુ છે ? કે નહિ ?

Page #448

ઉ॰ “ ત્રીશ પુત્રાને એકી સાથે જન્મ આપ્યા ' તે વાત સાચી છે, તેના ારા પણ નીચરિત્ર વિગેરેમાં છે. ૫ ૪-૧૨૪
॥ ૮૭૦ ||
1 જેને ફંડાવિગર્દનું પચ્ચક્ખાણુ ઢાય, તેને ડાળીઆ તેલમાં તળેલ પકવાસ વિગેરે પે ! કે નહિ ? ઉડાળીઉ તેલ વિગય નથી, તેથી તેમાં તળાએલી વસ્તુ પણ વિગઈ થતી નથી. ॥ ૪-૧-૨૫ ॥ ૮૭૧ ॥ પ્રુશ્રાવિકા દેરાસરમાં ચૈત્યવદન કરીને ઉભા ઉભાજ એક નવકારને કાઉસગ્ગ કરીને એક સ્તુતિ બાલે છે, તેવિધિ કયાં છે ? ઉ આ વિધિ ભાષ્યની અવસૂરિમાં ચૈત્યવંદનના અધિકારમાં કહેલ છે, પરંતુ આ વિધિ કરવાની પ્રવૃત્તિ હમણાં શ્રાવિકાએમાં દેખાય છે. ॥ ૪-૧-૨૬ ॥ ૮૭૨ ॥ ५० जं छम्मासिअ - वरसिअ तवेण तिःवेण छिज्झए पावं । नवकार अणणुपुच्चीगुणणे य तयं खणद्वेणं ॥ १ ॥
“ તીવ્ર છમાસિ તપ તથા વાર્ષિક તપે કરી જે પાપ ક્ષય પામે, તે પાપ–નવકાર અનાનુપૂર્વી એ ગણવાથી અડધા ક્ષણમાં ચાલ્યું જાય છે ” આ ગાથા કયા ગ્રંથમાં છે ? ઉ આ ગાથા શ્રી જિનકીતિ સૂરિએ રચેલ અનાનુપૂર્વી ગણવાનું સ્વરૂપ જણાવનાર નમસ્કાર સ્તવમાં છે.
૪–૧–૨૭ ॥ ૮૭૩ ||
પ્રશ્ન તીર્થંકરો કેવલિ સમુદ્લાત કરે ? કે નહિ ?
ઉ॰ ગુણસ્થાન ક્રમારાં ગ્રંથ અનુસાર તીર્થંકર ભગવંતા કેવિલ સમુદ્ધાત કરે છે, તેઓને અવશ્ય છ માસથી અધિક આયુષ્ય હેાય ત્યારે કેવલજ્ઞાન ઉપજે છે. અને પક્ષવણા વિગેરે ગ્રંથા મુજબ—“ જે કેલિને આયુષ્ય કરતાં વેદનીયાદિ ક અધિક હાય, તે કરે છે, બીજાકરતા નથી’૫૪–૧–૨૮૮૭૪
૨૧

Page #449

ઉપર
પ્ર. જેમદ પૂર્વધરે અથવા દશ અને નવ પૂર્વના લખાણ - ગ્રંથમાં જોવામાં આવે છે, તેમ બે પૂર્વધરઃ અથવા ત્રણ
ચાર પાંચઃ પૂર્વધારે હોય?કે નહિ? ઉ૦ જીતકલ્પસૂત્ર ટીકા વિગેરેમાં “આચારપ્રકલ્પથી માં
આઠ પવ ધરો વ્યવહારી કહેલ છે, તેથી એક બે વિગેરે પૂને ધારણ કરનારા પણ હોય છે, એમ જણાય છે.
૪-૧-૨૮ if ૮૭૫ પ્ર. કઈક કહે છે, કે“શ્રાવકને ગ્રહણશિક્ષા કહી છે, તેમાં ઉત્કૃષ્ટથી
છ જીવનિકાયસૂત્ર અને અર્થ તથા પીડેષણ અધ્યયન ને અર્થ સાંભળી શકે. હમણાં તે અંગ ઉપાંગ વિગેરે
સૂના અર્થો સંભળાવાય છે, તે કયે ઠેકાણે કહ્યું છે? ઉ૦ વ્યાખ્યાન વિગેરેમાં મુખ્ય વૃત્તિએ સાધુઓને ઉદ્દેશીને સંભ
લાવાતા અંગ-ઉપાંગ સૂત્રાર્થો સાધુઓની પાછળ બેઠેલા શ્રાવકો વિગેરે પણ સાંભળે છે, તેથી કાંઈ શંકા કરવી નહિ. અને જે કેવળ શ્રાવકને સિદ્ધાંતોનું શ્રવણ કરાવાય છે, તેને કારણિક
જાણવું. . ૪-૧-૩૦ | ૮૭૬ / પ્ર ઋષભદેવ ભગવાન સાથે દશ હજાર મુનિવરોએ અણસણ
કર્યું હતું, તે કેટલા કાલે સિદ્ધ થયા? ઉ, ભગવાન સાથે અણસણ કરેલા દશહજાર મુનિવરો “અભિ
જીત નક્ષમાં સિદ્ધિપદ વર્યા હતા એવા અક્ષરો વસુદેવહીંડી વિગેરેમાં છે ૪-૧-૩૧ ૮૭૭ 4. जो देइ कगय-कोडी अहवा कारेइ कणय-जिण-भवनं । तस्स न तत्ति पुण्णं जत्तिा बंभव्वए धरिए ॥१॥
“બ્રહ્મચર્ય વ્રત ધારણ કરવાથી જેટલું પુણ્ય થાય, તેટલું પુણ્ય કઈ ક્રોડ સેનૈયાનું દાન કરે અથવા સેનાનું જિનમંદિર

Page #450

૩ર૩ કરાવે તે પણ તેને થાય નહિ,” આમાં બતાવેલ બ્રહ્મચર્ય
દિવસ સંબંધી જાણવું? કે જાવજીવ સુધીનું જાણવું? ઉ. મુખ્ય વૃત્તિએ જાવજીવ સુધીનું જાણવું ? અને અધ્યવસાય
વિશેષે કરી દિવસ વિગેરે સંબંધી પણ જાણવું. . ૪-૧-૩૨ | ૮૯૮ il પ્ર. જેણે નવકારશીનું પ્રત્યાખ્યાન કાલાએ કર્યું ન હોય, તેને
પછી પિરસી વિગેરે પચ્ચશ્માણ કરવા હોય તો ?
કે નહિ? ઉ. “નવકારશોના પચ્ચખાણ સિવાય પિરસી વિગેરે પશ્ચ
Mાણ કરવા કહે નહિ,” એમ શ્રાદ્ધવિધિ વિગેરે ગ્રંથમાં કહેલ છે, તે જાણવું છે ૪–૧-33 I ૮૭૮ in પ્ર પખીઃ ચામાસી:વિગેરેના કેટલા કાળ સુધીમાં કરી શકાય? ઉ, શક્તિ મુજબ તે તપે જલદી જ પૂરા થાય, તેમ કરવું જોઈએ.
કાલ નિયમ ગ્રંથમાં જાણ નથી. (પરંપરાએ કયાં સુધીમાં કરી લેવાય? તે વાત પ્રશ્ન ઉ૭૪ માં બતાવી છે.) ૪-૧
૩૪ i ૮૮૦ || પ્ર. જેસલમેરમાં અને મેદિનીદ્રગમાં ઉપાશ્રયની અંદર શ્રી
હીરવિજયસૂરિજીની પ્રતિમાના મસ્તક ઉપર વીરભગવાનની મૂર્તિ છે, તેથી કેટલાક તે ઉપાશ્રયને ચિત્ય કહે છે,
તેને ઉત્તર શો અપાય? ઉ, જેમ શ્રાવકને ઘરે જિનપ્રતિમા હોય છે, છતાં તે ચિત્ય કહેવાતા
નથી, તેમ આ ઉપાશ્રયનું પણ સમજવું. ૪-૧-૩૫ ૮૮૧૩ પ્ર. પફખી વખતે છ કરીને વીરભગવાનના છટ્ઠના તપમાં ગણી
લેવામાં આવે, અને પખીને તપ સ્વાધ્યાય વિગેરે કરવાથી પૂરો કરે, તે તે છઠ્ઠું વીરછ તપમાં ગણાય? કે નેહિ?

Page #451

ઉ, અલ્પ શક્તિવાળા છે તેવી રીતે છ કરી વીર તપમાં
ગણી લે, તે ગણી શકે છે, પણ પછીનું તપ ઉપવાસ - વિગેરેથી જલદી પૂરું કરવું જોઈએ. ૪–૧–૩૬ [ ૮૮૨ પ્ર. વીરછઠ્ઠ તપને પારણે બેસણું કરવું જોઈએ? કે યથાશક્તિ
પચ્ચકખાણ કરવું ? ઉ૦ જેવી શક્તિ હોય તેવું પચ્ચખાણ કરાય છે.૪-૧-૩૮૮૩ પ્ર. અંતરદ્વીપની વેદિકામાં બારણા છે? કે નહિ? ઉ૦ જગતીને બારણું છે, એમ કહ્યું છે. અંતરદ્વીપમાં તે
જગતીને સ્થાને વેદિકા છે, માટે વેદિકામાં પણ બારણા સંભવે
છે ૪-૧-૧૮ || ૮૮૪ ll પ્રય ચાર પ્રકારના મિથ્યાત્વમાં લોકોત્તર મિથ્યાત્વ ભારે છે?કે લાકિક મિથ્યાત્વ ભારે છે?
પહેલાં તે “લેકોત્તર કરતાં લૈકિક મિથ્યાત્વ મહાન છે, એમ સાંભળ્યું હતું,હાલમાં “લોકિક કરતાં લોકોત્તરમિથ્યાત્વ
મહાનું છે,” એમ સંભલાય છે, તેથી સ્પષ્ટ જણાવવા કૃપા કરશે? ઉ. પ્રતિકમસૂત્ર ટીકા વિગેરે માં-“લાકિક મિથ્યાત્વ
બે પ્રકારે હોય. એક લૈકિક દેવ સંબંધી અને બીજું લોકિક ગુરુ સંબંધી તેમજ કાત્તર પણ બે પ્રકારે હોય છ-એક લેકોત્તર દેવ સંબંધી અને બીજું લકત્તર ગુરુ સંબંધીઃ ” આ ચાર મિથ્યાત્વમાં આ મહેઠું અને આ હાનું એવા અક્ષરો ગ્રંથમાં જોયા નથી, તેથી દ્રવ્ય ક્ષેત્ર કાલ અને ભાવ મુજબ હાનું મોટું કહી
શકાય. / ૪–૧–૩૯ . ૮૮૫ | પ્ર સાધ્વી કેવળજ્ઞાન ઉપજ્યા પછી છદ્મસ્થ સાધુઓને વાંદે?
કે નહિ ?

Page #452

૩૨૫
ઉિ કેવળ જ્ઞાનવાળા સાધ્વીજી છઘર્થ સાધુઓને વંદન કરે નહિ.
કેમકે “કેવળજ્ઞાન ઉપર્યું છે, તેવું પ્રસિદ્ધ થયું હોય, તે પણ કેવળજ્ઞાની છઘરને વદે, તેવું શાસ્ત્રમાં જોવામાં આવ્યું નથી.
તેમજ કેવળજ્ઞાની સાવીઓને છઘરથ સાધુ વદે, તે પણ સંભવતું નથી, કેમકે–પુરુષ સ્ત્રીને વંદન કરે, તે લિકિક માર્ગમાં અનુચિત દેખાય, પણ પરમાર્થથી તે કેવળજ્ઞાની-સર્વને
વાંદવા જ છે. ૪–૧–૪૦ || ૮૮૬ / પ્ર. પ્રતિષ્ઠિત જિન પ્રતિમાના નામ અને લંછને વેચવાવાળાએ
ભુંસી નાંખ્યા હોય, તેવી પ્રતિમાઓ શ્રાવકોએ દ્રવ્ય વ્યય કરી વેચાતી લીધી હોય; પછીથી નામના અવસરે “આ પ્રતિમા અમુક જિનેશ્વરની છે, એમ કેમ કહી શકાય? માટે લંછન
વિગેરે ફેર કરાવવાને વિધિ હોય, તે જણાવવા કૃપા કરશો? ઉ૦ પ્રતિષ્ઠિત જિન પ્રતિમાનું નામ, લંછન વિગેરે પ્રાયઃ ફરી
કરી શકાય નહિ, પણફેર પ્રતિષ્ઠા કરાવનારને અજ્ઞાત વિગેરે કારણે હેવાથી નામ: લંછનઃ વિગેરે ખાસ જરૂરી કાર્ય હોય તે, તે ફેર કરી પ્રતિષ્ઠિત વાસક્ષેપ વિગેરેથી શુદ્ધિ કરાવી લેવી
જોઈએ, એમ જણાય છે. ૪–૧–૪૧ ૮૮૭ || પ્ર. પડિમાતપ કરનાર શ્રાવક અથવા શ્રાવિકા ચેથી પડિમાથી
ચાર પર્વી પિસહ કરે છે, તે વખતે પખી અને પુનમને છઠ્ઠ કરવો પડે છે, તેમાં પખીને દિવસે પસહઅને ઉપવાસ
કરીને પૂર્ણિમામાં પિસહ કરીએકાસણું કરે, તો સુઝે? કે નહિ? ઉ. પ્રતિમા ધર શ્રાવક અથવા શ્રાવિકા થી પડિમાથી માંડી
ચાર પર્વ પિસહ કરે, તેમાં મુખ્ય રીતિએ ચઉદશ પુનમના

Page #453

૩૨૬
''
પાસહ સહિત ચાવીહાર છઠ્ઠ કરવો જોઇએ, પણ કદાચ સર્વથા શક્તિ ન હોય, તે! “ પુનમને દિવસે આયંબિલ અથવા નિવિ કરાય,’ એવા અક્ષરો સામાચારી ગ્રંથમાં છે, પરંતુ એકાસણ કરવાનુ... શાસ્ત્રમાં દેખ્યું નથી. ॥ ૪-૧-૪૨ ॥ ૮૮૮ ॥
પ્રકાંજી વડાઃ વિગેરે શાક તથા દહીં વિગેરે ગારસઃ એક રાત્રિ આળ’ગી બીજી રાત્રિમાં અભક્ષ્ય થાય ? કે સાળ પહેાર પછી અભક્ષ્ય થાય ?
ઉ॰ ચેાગશાસ્ત્ર ટીકા વિગેરે ગ્રંથામાં
ચિંતાતી-આ વચનથી “ એ દિવસ પછી દહી' ” વિગેરે ગારસ કલ્પે નહિ.” એવા અક્ષરે છે, તેને અંતે પરપરાએ આ પ્રકારે કહેવાય છે—“ એ રાત્રિ એળગી ગયા પછી તે કલ્પે નહિ.” પણ “ સાળ પહેાર પછી ન કયે,” એવા અક્ષરા શાસ્ત્રમાં જોયા નથી. કાંજીવડા વિગેરે શાંકાનુ પણ રાઈ વિગેરે ઉત્કટ દ્રવ્યથી મિશ્રિતપણુ હાવાથી વૃદ્ધ પર પરાએ એટલુ જ કાલમાન કહેવાય છે, પણ અતિ પ્રસંગ થઈ જાય, તેથી અધિક કાલમાન કહેવાતું નથી. આ બાબતમાં બીજા પ્રકારના અક્ષરો જાણ્યા:નથી. ॥ ૪–૧–૪૩ ॥ ૮૮૯
૫૦ માંસમાં નિાદજીના ઉપજવાનું કહેલુ છે. તથા
आमा अ पक्कासु अ विपच्चमाणासु मंस-पेसीसु । उप्पज्जेति अनंता तव्वण्णा तत्थ जंतुणो ॥ १ ॥
61
આ ગાયાના વ્યાખ્યાનમાં યાગશાસ્ત્રના ત્રીજા પ્રકાશમાં કહ્યું છે કે- નિગેાદ શબ્દે કરી શરીર કહેવાય છે, તેથી માંસમાં શરીરવાળા અનન્તા છા ઉપજે છે.” તે તે શરીરા કયા ? માંસજ શરીરપણાએ પરિણમે તે કહેવાય ? કે તરૂપ અસ

Page #454

ખાતા શરીર ઉપજે, તે કહેવાય? અને તે અનન્તા છને
આબાધા થાય? કે નહિ? ઉ. માંસમાં રસથી અનેક બે ઇંદ્રિય છની ઉત્પત્તિ સંભવે
છે, તેમજ બાજુ એ જાણુ આ ગાથામાં નિદ છની ઉત્પત્તિ બતાવી છે. તેમાં નિગોદ શબ્દનો અર્થ સૂક્ષ્મ જીવો એ પરંપરા પ્રમાણે પ્રચલિત છે, પરંતુ “સાધારણુ વનરપતિ પેઠે અનત જીના આશ્રયભૂત એક શરીર તે નિગદ ” એ અર્થ પ્રચલિત નથી. કેમકે-પ્રતિક્રમણ સૂત્ર ટીકામાં માંસની અંદર તેવાજ વર્ણવાળા અનેક જીવો ઉપજવાનું કહ્યું છે, પરંતુ અનંતા કે અસંખ્યાતા કહ્યા નથી, તેથી જ્યાં અનન્તા કે અસંખ્યાતા કહ્યા હોય, ત્યાં અનન્ત અને અસંખ્યાત શબ્દનો અર્થ બહુ અર્થ જાણ, એવી પરંપરા છે. અને તે શરીર માંસપુદ્ગલપણે અને અન્ય પુદગલપણે મિશ્રિત ઉત્પન્ન થતાં સંભવે છે. જેમ છાશ ચોખાનું ઓસામણ વિગેરેમાં બે ઈદ્રિય જીવો ઉપજવાનું કહ્યું છે, તેની પેઠે માંસના જીવોને પણ પીડા ઉપજે છે, એમ સંભવે છે, પરંતુ એક શરીરમાં રહેલા અનન્ત જીવની પેઠે ન ઉપજે, તેવું
જાયું નથી. હે ૪-૧-૪૪ ૮૯૦ || પ્રશુદ્ધ સમકિતધારી શ્રાવક મરણ પામી તુરત મહાવિદેહક્ષેત્રમાં
મનુષ્યપણે ઉપજે કે નહિ? -ઉં. મરણ સુધી અતિચાર વિનાની સમતિની આરાધના હૈય, તો
વૈમાનિકદેવામાંજ શ્રાવક જાય છે. એમ જાણવું, નિરતિચાર આરાધના નહેય, તો યથા સંભવ બીજેપણ ઉપજે છે, તેથી શ્રાવક મહાવિદેહામાં પણ મનુષ્યપણે ઉપજે છે. ૪-૧-૪પ | ૮૯૧

Page #455

પ્રિ તપસ્યાથી નિકાચિતકર્મને ક્ષય થાય?કે નહિ? ઉ, નિકાચિતકને પણ તપસ્યાથી ક્ષય થાય છે, એમ ઉત્તરા
ધ્યયનસૂત્રટીકા વિગેરેમાં કહ્યું છે. . ૪-૧-૪૬ ૮૯રા પ્ર. વીરભગવંતે કયા ભવમાં તીર્થકર નામકર્મ બાંધ્યું? ઉ. પચીસમા નંદનષિના ભવમાં લાખવર્ષનું ચારિત્ર પાળી
અને વીશસ્થાનક તપની આરાધના કરી, તીર્થકરનામાગેત્રકમ
નિકાચિત કર્યું. ૪-૧-૪૭ | ૮૯૩ ll પ્ર. શ્રાવક અથવા શ્રાવિકા ચોથી પિસહ પડિમા વહે, તેને સામા
ચારીગ્રંથ મુજબ ચાવીહાર પિસહુ કરે કહે છે, તથા સમવાયાંગટીકા અનુસાર, તિવિહાર સંભવે છે. તેથી
તિવિહાર પિસહ કરીને એથી પડિમા વહન કરે? કે નહિ? ઉ૦ પ્રવચનસારેદ્વાર વિગેરે ગ્રંથમાં શ્રાવકને ચેથી પઢિમામાં
ચારપર્થીના દિવસે સંપૂર્ણ ચાર પ્રકારને પિસહ કર કહેલ છે, આ પાઠ મુજબ આઠ પહેરને પિસહ અને એવહાર ઉપવાસ કરે જોઈએ. પરંતુ સમાચારી અનુસાર આટલું વિશેષ જણાય છે કે, પખી વખતે છ કરવાની જેની શકિત ન હોય, તેણે પૂનમમાં અને અમાસમાં તિવિહાર ઉપવાસ કરે, તેવી શક્તિ પણ ન હૈોય તેણે જે આયંબિલ કરવાની પણ શક્તિ ન હૈય, તે નવીપણ કરવીતેમાં પહેલે ઉપવાસ, તે શાસ્ત્રમુજબ ચોવિહારે જ કરે. એમ જણાય છે. અને સમવાયાંગવૃત્તિ અનુસાર તિવિહાર ઉપવાસ કરે, તે સ્પષ્ટપણે જણાતું નથી.
૪-૧-૪૮ | ૮૯૪ in પ્ર. ક્યા શાસ્ત્રમાં “શ્રાવકને સામાયિક કરતાં ઈરિયાવહિયા
પડિકમીને મુહપત્તિનું પડિલેહણ કરવું” એમ કહ્યું છે? તે જણાવવા કૃપા કરશે.

Page #456

6. हरियावहिआए अपडिक्कताए न किंचि कप्पड़, चेइ अवंदणसझायावस्सयाई काउं
ઈરિયાવહિયા પડિકમ્યા સિવાય ત્યવંદનઃ સ્વાધ્યાય અને આવશ્યક વિગેરે કાંઈ પણ કરવું કહ્યું નહિ.” આ મહાનિશીથસૂત્રને પાઠ છે. તેથી ઈરિયાવહિયા પડિકમીને મુહપત્તિ પડિલેહી સામાયિક ઉચ્ચરાય છે. તેમજ આવશ્યક ચૂર્ણિમાં હર શ્રાવક પ્રભાતકાલમાં ઘરથી નીકળી શરીર ચિંતા કરીને ઉપાશ્રયમાં ગયે, કે ઇરિયાવહિયા પડિમે છે.” એમ બતાવ્યું છે. તે સામાયિકઃ પ્રતિક્રમણ કરવાની વેળા છે. માટે ઈરિયાવહીયા કરી સામાયિક લેવા મુહપત્તિ પડિલેહવાય
છે. તે જાણવું . ૪-૧–૪૮ ૮૯૫. પ્ર. નવકારનાપદની ઓળીમાં કેટલા ઉપવાસ કરાય? અને તેમાં
નવકારનાપદનું ગુણણું કેવી રીતે ગણાય? ઉ. નવકારના નવપદો છે, તેમાં પ્રથમથી સાતપદોમાં દરેક પદના
જેટલા અક્ષરે છે, તેટલા ઉપવાસ લાગલગાટ કરાય છે, અને આઠમા નવમા પદના ૧૭ અક્ષરે છે, તેમાં જે શકિત હોય તે, ૧૭ ઉપવાસ લાગતાગટ કરવા. શકિત ન હોય તે પહેલાં આઠ અને પછી નવ ઉપવાસ કરવા. તથા ગુણણમાં હાલની પ્રવૃતિ પ્રમાણે જોતાં-એક સરખાપણું જોવામાં આવતું નથી. કેમકે કઈ ગુણણું ગણે છે, અને કોઈક ગણતું યે નથી. જે ગણે છે, તે પહેલા સાતપદની ઓળીમાં જે પદને તપ કરે છે, તે પદનું ગુણણું ગણે છે. અને આઠમા અને નવમાપદનું તપ એકી સાથે કરે, તે તે બંનેય પદેનું પણ ગુણણું સાથે ગણે છે. જે જુદે તપ કરે, તે બંનેય પદેનું ગુણણું જુદું જુદું ગણે છે. દરેક પદે એક લાખ ગુણણું ગણવું જોઈએ. અને

Page #457

૩૩૦. આઠમા અને નવમા પદમાં સાથે તપ કરેલ હોય. તે ગુણર્ણ બે લાખ ગણવું અને જુદે તપ કર્યો હોય, તે દરેક પદે લાખ લાખ ગણવું. તેમજ કઈક-જયારે આ તપ કરે છે, તે વખતે તે પદનું ગુણણું હજાર ગણે છે, તેથી જેવી જેની શક્તિ
હેય, તે તેટલું ગુણણું ગણે છે. ૪-૧-૫૦ | ૮૯૬ I પ્રવ સાધુ મધ્યાન્હ કાલને કાજે ઉદરીને પાઠવે? કે નહિ? ઉ, ચામાસામાં મધ્યાહને કાજો લઇ પરાવે છે, એવી પરંપરા
પૂજ્યપાદ શ્રી વિજયહીરસૂરીશ્વર મહારાજા પાસે ચાલતી
જોઈ છે ૪-૧–૫૧ | ૮૯૭ પ્ર. લવણસમુદ્રમાં જગતી પાસે માખીની પાંખ પ્રમાણે જલ
કહેલ છે, ત્યાં સર્વકાલમાં તેટલું જ પાણી રહે?કે ભરતીમાં
ન્યૂનાધિક થાય? ઉ૦ માંખીની પાંખ પ્રમાણે જલ યાં બતાવ્યું છે, ત્યાં તેટલું રહે
છે. પણ ભરતીના સમયમાં ન્યૂનાધિક થાય, તેમ જાણ્યું નથી. II ૪-૧-પર . ૮૯૮ પ્ર. ચોમાસામાં પ્રતિકમણ વિગેરેમાં વિજળીની ઉજઈ પડે, તે
અતિચાર લાગે? કે નહિ? ઉ૦ પૂજ્યપાદશ્રી વિજયદાનસૂરીશ્વરજી તથા પૂ. શ્રી વિજય
હીરસૂરીશ્વરજી પાસે શેષકાલમાં અને ચોમાસામાં પ્રતિક્રમણ યેગનું અનુષ્ઠાન વિગેરે ક્રિયામાં વિજળીની ઉજઈ પડે, તે
અતિચાર લાગે છે, ક્રિયા અતિચારવાળી બને છે, કાલગ્રહણ - ભાંગે છે. એમ સાંભળેલ છે. જે ૪-૧–૫૩ / ૮૯૮ / પ્ર. આ માસના અસજઝાયમાં ત્રણ દિવસ ઉપદેશમાલા વિગેરે ગ્રંથ ગણી શકાતા નથી, તેમ ત્રણ માસીના અસઝાયમાં તે ન ગણી શકાય ? કે ગણી શકાય ?

Page #458

૩૩૧ ઉ, જમે આસો માસના અસઝાયમાં ત્રણ દિવસ ઉપધાનમાં કામ
આવતા નથી, તેમ ત્રણ ચમાસીમાં તેમ નથી. ચમાસીની અસઝાયમાં ઉપદેશમાલા વિગેરે ગ્રંથ ગણી શકાય છે. | ૪-૧-૫૪ ૯૦૦ પ્ર. પદસ્થ મુનિરાજ ન હોય, તે સ્થાપનાચાર્ય પાસે પ્રતિક્રમણ
કરાય છે, તેમાં ક્ષામણા કેવી રીતે કરવા? ઉ૦ સ્થાપનાચાર્ય પાસે કરવામાં આવતાં પ્રતિક્રમણમાં પ્રથમથાપ
નાચાર્યને અભુદ્ધિઓ ખાવ. પછી મહેટા સાધુ હોય તેઓને અનુક્રમે–બે ચાર અને છ ને અબ્યુટ્રિઓ ખામ. અને જે સાધુ ન હોય, તે શ્રાવકે ફક્ત સ્થાપનાચાર્યને જ અભુટિઓ.
ખાવો / ૪–૧–૫૫ ૯ ૧ | પ્ર. યુગલિયાક્ષેત્રના તિર્થ કલ્પવૃક્ષને આહાર કરે? કે બીજે
કરે ? ઉ. ગાય વિગેરે કલ્પવૃક્ષને આહાર કરે છે, તેમ બીજે ધાન્ય
ઘાસ વિગેરેને પણ આહાર કરે છે. એમ સંભવે છે. ૪-૧-૫૬ / ૯૦૨ II
મુલતાનના શ્રીસંઘના પ્રશ્નોત્તરે. પ્ર. પખી પ્રતિક્રમણમાં પરંપરાએ બધા અવશ્ય કરી શાંતિ 'કહે છે. વળી કેટલાક તે અન્ય દિવસમાં પણ કહે છે, તે તે કેવી રીતે છે?

Page #459

પુર
' ''
ઉ પક્ષી પ્રતિક્રમણમાં પરંપરાએ અવશ્ય શાંતિ કહેવાય છે. બીજા દિવસમાં કહેવા આશ્રયીને નિયમ જાણ્યો નથી. ૪-૨
૧-૫૭ ॥ ૯૦૩ ||
મકાઇક પારણેઃ અંતરવારણે; એકાસણું કર્યા સિવાય રે કાને અમત્તટું સૂરેગે અભત્તર્કનું પચ્ચખાણ કરે છે, ત્યારે રીતિતા “પારણા અતરવારણામાં એકાસણું કરી ચાથલકત પચ્ચક્ખાણ કરવું જોઇએ” તેવી દેખાય છે, પણ છઠ્ઠ ભકતમાં તેવી રીત દેખાતી નથી. તેથી પારણા અત્તરવારણામાં એકાસણું કર્યો શિવાય પણ છભત્ત કરે છે, તેમાં શું કારણ છે ? ઉ જ્યારે એકાસણું કરી ઉપવાસ કરે, ત્યારે ચાથભક્તનું પચ્ચખાણ લે છે,તેવી અવિચ્છિન્ન પર પરા દેખાય છે. છડ વિગેરે પચ્ચક્ખાણમાં તેા પારણેઃ અત્તરવારણેઃ એકાશન કરે કે નકરે તાપણુ છઠે ભક્ત-અમભક્ત-પચ્ચખાણ કરે છે, તેવી પણ અવિચ્છિન્ન પરંપરા દેખાય છે, તેમજ પારણે: અતરવારણેઃ એકાસણું કર્યા સિવાય પણ ચરણ્યમાં છટ્ઠમાં ભ્રમમસ કહેવાય છે, તેવા અક્ષરા કલ્પસૂત્રસામાચારીમાં છે. તે જાણવું.
॥ ૪-૨-૨-૫૮ | ૯૦૪ ||
૨૦ ખરતા પૂછે કે “તમેા ઢાંકેલા સ્થાપનાચાર્ય પાસે ક્રિયા કરા છે તે કેવી રીતે સુઝે ? ”
7
ઉ॰ નવકારવાળી વિગેરે ઇત્વર સ્થાપનામાં દૃષ્ટિ રાખવી જોઇએ, તેથી તેને નહિં ઢાંકવી, તે વ્યાજબી છે. પણ અક્ષપ્રમુખ યાવકથિક સ્થાપનામાં દૃષ્ટિ પણ રાખવાના નિયમ જાણ્યો નથી તેથી આચ્છાદિત કર્યો. હાય, તાપણ ક્રિયા કરવી સૂઝે છે. ॥ ૪-૨-૩-૫૮ ॥ ૯૦૫ ॥

Page #460

શ્રી દેવગિરિ સંઘના પ્રશ્નોત્તરે. પ્ર. જે શ્રાવકે દિવસને પસહ કરીને પછી સાંજે ભાવવૃદ્ધિ
થવાથી રાત્રિસિહ લે, તે-પોસહ સામાયિકઃ ઉચ્ચર્યાબાદ. સઝાય કરું? બહલ કરસ્યું, ઉપાધિ પડિલેહું ? આ. પ્રકારે આદેશો માંગે ? કે સઝાય કરું? આ એક આદેશે.
ચાલી શકે? ઉ સક્ઝાયક આ આદેશ માંગવાથીચાલી શકે છે, બહુલનો
આદેશ માંગવાનો નિયમ તે જાણે નથી, કેમકે તે પ્રભાતે
માગી લીધેલ છે. એમ જાણવું ૪–૩–૧-૬૦ + ૯૦૬ પ્ર. શેષકાલમાં સાધુઓ, શ્રાવક શ્રાવિકાઓના સાંભળતાં કલ્પસૂત્ર
ભણે-ભણાવે ? કે એકાંતમાં ભણે ભણાવે? ઉ૦ સાધુઓ પિતાની ઈચ્છાએ કલ્પસૂત્રને ભણે ભણાવે છે, આ.
અવસરે કેઇક શ્રાવક વિગેરે વંદન કરવા આવે, “તે વખતે ધીમે ધીમે ભણે ભણવે, ” તેવા અક્ષરે જોવામાં આવ્યા નથી, પરંતુ શ્રાવક વિગેરેને ઉદ્દેશી પઠન પાઠન પજુસણ
સિવાય કલ્પે નહિ, તેમ જાણવામાં છે. i ૪–૩–૨-૬૧૯૦૭ પ્રકેટલાક કહે છે કે “શ્રી મહાવીર પ્રભુના શિષ્ય સુધમાંગણધર
મહારાજાથી માંડી પરંપરામાં કલિકાલમાં યુગપ્રધાન સમાન શ્રી હીરસૂરીશ્વરજી મહારાજા ૬૩ મી પાટે છે.” અને કેટલાક કહે છે કે ૬૧ મી પડે છે.” અને ઉપાધ્યાય ઘર્મસાગરગણિત પટ્ટાવલીમાં તે “પ૮ મી પાટે લખેલ છે. આ ત્રણ કથનમાં કયું કથન પ્રમાણે છે?

Page #461

૩૩૪
ઉ૦ શ્રી સુધર્માસ્વામીથી માંડી પરંપરાએ શ્રીહરસૂરીશ્વરજી
મહારાજા અદ્દાવનમી પાટે છે, એમ જાણવું . ૪-૩-૩-૬ર
૯૦૮ પ્રબાવીશ તીર્થકરોના વારામાં શાળાના કોઈ કારણ
છતાં પાંચ પ્રતિક્રમણમાંથી કયું પ્રતિક્રમણ હોય? ઉ૦ વારના આ વચન પખી વિગેરેને આશ્રયીને જાણવું.
પણ ઉભયકાલ પ્રતિક્રમણ તે સર્વને હોય છે, એમ જાણવું (આ પ્રશ્ન શ્રાવક માટેને લાગે છે, તેથી “શ્રાવકને ઉભયકાલ પ્રતિક્રમણ છે.” એમ આગળ પ્રશ્ન ૮૬૦ માં કહી ગયા છે.) | ૪–૩–૪-૬૩ ૯૦૯ પ્ર. ઉપધાનના એકાસણમાં અને છુટા સિહના એકાસણમાં લીલું - શાક વાપરવું કહ્યું કે નહિ ? ઉબંને પ્રકારના એકાસણામાં લીલા શાક વાપરવાની પ્રવૃત્તિ
હાલ નથી. ૪-૩-૫-૬૪ ૯૧૦ || પ્ર. શ્રાવકોએ પિસહ પારવામાં અને સામાયિક પારવામાં કઈ અને
કેટલી ગાથા કહેવાય છે? ઉપિસહ પારવામાં ના પરચા ૧ અને ધનાણી
શા. ૨ આ બે ગાથા કહેવી, અને સામાયિક પારતાં તો सामाइयवयजुत्तो० १ छउमत्थो मुढमणो०२ सामाइयपो સમિસ ૩ આ ત્રણ ગાથા કહેવી. એમ શાસ્ત્રમાં સામાયિક પારવાના અધિકારમાં કહેલ છે. પરંતુ હમણાં सामाइयवयजुत्तो० १ सामाइअम्मि उकए० २ मा
ગાથા કહેવાતી જોવામાં આવે છે, ૪-૩-૬-૬૫ | ૯૧૧ પ્ર. દાનઃ શીલ તપ અને ભાવમાં બારવ્રતે આવે? કે નહિ?

Page #462

૩૩૫
ઉ. સર્વત્ર જીવદયા માટે છે, પ્રાણાતિપાત વિરમણ વ્રત તે
અભયદાનરૂપ છે. તેથી બારે તે દાનધર્મમાં આવી જાય છે. તેમજ સર્વત્ર પચ્ચકખાણરૂપ છે. અને પચ્ચખાણ તે તપ છે, તેથી તપ ધર્મમાં પણ આવે છે. પહેલું વ્રત દાનમાં ચોથું વ્રત શીલમાં આ પ્રકારે બારવ્રતા દાનાદિક ચારેય પ્રકા
રમાં સમાઈ જાય છે. ૪-૩-૭-૬૬ / ૯૧૨ પ્ર. અનાદિકાલથી જીવ સંસારમાં રહેલ છે, તેથી તેને અન્ય
સાથે લેણું અને દેણું થાય છે, તે આપ્યા સિવાય છુટાય ?
કે નહિ? ઉ. આમાં એકાન્તપણું નથી, જે તપ અને સ્વાધ્યાય વિગેરેથી
કર્મની નિર્જરા થઈ ગઈ હોય, તે તે ચકાવ્યા વિના
છૂટી શકે છે, એટલે મેક્ષમાં પહોંચી શકે છે. અને કર્મ . નિર્જરા ન કરી હોય, તો તે લેણ દેણું આપવું પડે છે, પછી
છુટી શકે છે. ૪-૩-૮-૬૭ | ૯૧૩ II બ૦ ચક્રવર્તી કેટલા કાળે મોક્ષમાં જાય? ઉ૦ જધન્યથી તે ભવમાં જ મુક્ત થાય. અને ઉત્કૃષ્ટથી તે કિંચિત.
જૂન અર્ધપુદગલ પરાવર્ત કાલે પણ મોક્ષમાં જાય છે. તે –
૩-૯-૬૮ | ૯૧૪ પ્ર. મેથી આયંબિલમાં કપે? કે નહિ? ઉ૦ નિષેધ નથી, એટલે ન કહ્યું, તેમ જાણ્યું નથી. કેમકે–મેથી
વિદલ છે, વિદલતે કહ્યું છે. . ૪-૩-૧૦-૬૯ / ૯૧૫ | પ્ર. વાર્ષિક તપ કેટલા કાળે પૂર્ણ થાય? ઉ. આ આલેયણા તપ ૧૮૦ ઉપવાસને, એક વરસમાં પૂર્ણ ન થાય છે, અને તે તપ ઉપવાસ આયંબિલ અને એકાસણાંની

Page #463

૩૧
:
રીતે કરાય છે. પણ એકાન્તર ઉપવાસ કરવા ન જોઈએ. વળી તિથિની હાનિ—વૃદ્ધિમાં ઉપવાસ તથા એકાસણું કરવું, પશુ આયખિલ આવે નહિ, તેથી પર્વ દિવસમાં ઉપવાસ જ આવે. તેથી ૧૨૦ ઉપવાસ થાય છે, તેમજ ૧૨૦ આયંબિલ થાય, તેના ૬૦ ઉપવાસ થાય છે. આ રીતે ૧૮૦ ઉપવાસાએ વાર્ષિક તપ પૂરણ થાય છે. એકાસણા તા અધિક છે તેથી બેસણા કરે, તાપણ તપ પૂર્ણ થાય છે. ॥ ૪-૩-૧૧-૭૦ || ૯૧૬ ॥ મ॰ પરિમા તપ વહન કરનાર શ્રાવક યાત્રાદિ કરવા વહાણમાં બેસીને જઈ શકે ? કે નહિ ?
ઉ॰ વાહણમાં બેસીને પડિમા ધારીને યાત્રાદિક માટે જવાય નહિ, પણ થોડા વિગેરે ઉપર બેસીને તેા જઈ શકાય છે, ॥ ૪–૩–
૧૨-૭૩ | ૯૧૭ |
પ્ર૰ આઠમી વિગેરે પડિમા વહન કરતા હાય, તેમાં આર્ભ કરાય ? કે નહિ ?
ૐ આઠમી પડિમામાં આઠ માસ સુધી કાયાએ આરંભ કરાય નહિ, આ પ્રમાણે નવમી પશ્ચિમામાં નવ માસ સુધી ન કરાય, અને દશમી ડિમામાં દશ માસ સુધી પેાતાના માટે બનાવેલ આહારપાણી વિગેરે વસ્તુ કલ્પે નહિ. પરને માટે બનાવેલ હાય, તે કલ્પે છે. ॥ ૪-૩-૧૩–૭૨ | ૯૧૮ |
*
શ્રી વસેાસ ઘના પ્રશ્નાત્તરા.
પ્ર૦ શ્રાવકા પક્ષીના દિવસમાં અતિચાર કહે છે. તેમાં છઠ્ઠું દિવ્રત અને દશમું દેશાવકાસિકવ્રત કહ્યું, તે ખીજા

Page #464

સ્વીકાતા નથી. વાત કશી એક કહેવું જોઈએ.” ત્યારે આપણા શવને ઉત્તર આ છે – “જાઓ: છઠું વ્રત જાવજીવનું હોય છે, અને દશમું વ્રત દિવસ સંબંધી હેય છે. આ પ્રમાણેને ઉત્તર પણ માનતા નથી. માટે તેમાં
શી યુક્તિ છે? ઉ૦ આવશ્યક સૂત્રમાં શ્રાવકવ્રતના અધિકારમાંદેશાવકાશિક ને આવ્યા છે, તે આ પ્રમાણે–
दिसिवयगहिअस्स दिसापरिमाणस्स पइदिणं परिमाण करणं देसावगासिअं, देसावगासिअस्त समणोवासएणं इमे पंच अइआरा जाणियन्वा, न समायरियव्या. तं जहा-आणवणप्पओगे १ पेसवण-
प्पओगे २ सहाणुवाए ३ रुवाणुवाए ४ बहिआ-पुग्गल-क्खेवे.
દિવ્રતમાં ગ્રહણ કરેલા દિશાપરિમાણનું દરેક દિવસે પરિમાણ કરવું, તે દેશાવગાશિક વ્રત છે. દેશાવગાશિકવ્રતના શ્રાવકે આ પાંચ અતિચાર જાણવા. પણ આચરવા નહિ. તે આ પ્રમાણે–૧ આનયનપ્રગ. ૨ સિવણઝગ. ૩ શબ્દાનુપાત. ૪ રૂપાનુપાત, ૫ બાહરપુદગલ પ્રક્ષેપ છે...?
આ આલાવા મુજબ છ દિવ્રતનું સંક્ષેપરૂ૫ દેશાવગાશિક પિષ્ટપણે જણાય છે.
તેમજ યોગશાસ્ત્ર વિગેરે અનેક ગ્રંથમાં છવ્રતના સંક્ષેપ રૂપ દેશાવગાશિક કહેલ છે. તેમજ ઉવાસગદશાંગમાં આ સંદશ્રાવકના વિચારના અધિકારમાં સામાયિક વિગેરે ચારવ્રતના આલાવાને વિસ્તાર કર્યો નથી. તેથી કેટલાકે અંગીકાર કરતા નથી. તે તેઓનું અજ્ઞાન જ છે. કેમકે વ્રતરચારમાં આવા પ્રકારે પાઠ છે

Page #465

ફિ૩૮ अहणं भंते ! देवाणुआिण अंगिए पंचांणुन्वह सस सिखावइ दुवालसविहं सावय-धम्म पडिवज्जि स्सामि ?
अहा सुहं देवाणुप्पिआ! मा पडिबंध करेहि.
“હે ભગવાન! હું આપની પાસે પાંચ અણુવ્રત અને સાત શિક્ષાત્રતે રૂપ બાર પ્રકારને શ્રાવક ધર્મ અંગીકાર કરૂ?”
ઉત્તર આપે કે-“યથા સુખે દેવાણપ્રિય! તું પ્રતિબં ધ ન કર” હવે વ્રત ઉચર્યા પછી આ પ્રકારે પાઠ છે
तएणं आणंदे गाहा-वई समगस्स भगवओ महावीरस्स अंनिए पंवाणु वइअं सत्त-प्तिम्ग्वा-वइअं दुगलस. विहं साथ-धम्म पडिवजह, पडिजित्ता समणभगवं 'महावीरं वाइ नमसइ।
તે વાર પછી આણંદ ગાથાપતિ શ્રમણ ભગવાન મહાવીર પ્રભુ પાસે પાંચ અણુવ્રત સાતશિક્ષાવ્રતઃ રૂપ બાર પ્રકારે શ્રાવક ધર્મ અંગીકાર કરે છે. અંગીકાર કરીને શ્રમણ ભગવાન મહાવીરને વદે છે, નમકાર કરે છે.”
આ બે આલાવામાં બારવ્રત ઉચ્ચર્યા તેને સ્વીકાર, જે દેશાવકાશિક વ્રત ન હોય, તે કેવી રીતે ઘટે? અને જો તે વ્રત ન હોય, તે તેના પાંચ અતિચાર કેમ બતાવ્યા?
તેથી આણંદ શ્રાવકે પાછળના ચારવતો વિસ્તારથી ઉચ્ચર્યા નથી, જે દરેક દિવસે વારંવાર ઉચ્ચરાય છે, પણ સંક્ષેપથી તે ઉચ્ચરેલા જ છે. એમ જાણવું છે ૪-૪-૧-૭3 | ૯૧૮

Page #466

૩૩૯ પ્રહ વા = પનાર આ ગાથા શ્રાવકે સૂતી વખતે ઉચ્ચારી
હૈય, પછી નિદ્રા ઉડી જતાં સાંસારિક કાર્ય કર્યું, અને સૂઈ
જાય, તે વખતે ફરીથી ગાથા ઉચ્ચરવી જોઈએ? કે નહિ? ઉ. શ્રાવક સુતી વખતે એવું પચ્ચખાણ કરીને સૂવે, કે “જે
રાત્રિમાં મરણ થાય, તે આહાર વિગેરે તમામ વસ્તુ સિરાવું છું ” પછી કોઈ કદાચિત નિદ્રા ઉડી જવાથી સાંસારિક કાર્ય કરી લે, તો પચ્ચખાણને ભંગ થતું નથી. ૪–૪–૨-૭૪
છે ૯૨૦ | પ્ર. કાચા-કાકડીઃ કેરી વિગેરે લીલા ફળમાંથી બીજ કાઢી નાખવામાં
આવ્યા હોય, તે તે બે ઘડી પછી અચિત્ત થાય? કે નહિ? તેમજ
તિવિહાર અને દુવિહાર એકાસણામાં તે ફળે કલ્પે? કે નહિ? ઉ૦ કાચા લીલા ફળમાંથી બીજ કાઢી નાખ્યા છતાં પણ બે ઘડી પછી
અચિત્ત થતા નથી, કેમકે-તેમાં કટાહનો જીવ પ્રથમ માફક રહે છે, તેમજ તે પળ તિવિહાર એકાસણામાં કહ્યું નહિ, અને દુવિહાર એકાસણામાં પણ સચિત્તના ત્યાગીને કાપે નહિ. પાકા પળે બીજરહિત કર્યા હોય, તે બે ઘડી પછી અચિત્ત થાય છે,
તે તિવિહાર એકાસણામાં કલ્પ છે. IT ૪–૪–૩–૭૫ ૯૨૧ પ્ર. ત્રણકાળવેળાએ પૂજા કરવામાં આવે, તે ત્રિકાળ પૂજા કહેવાય?
કે આગળપાછળના વખતમાં ત્રણ વખત કરી હોય, તો પણ તે
ત્રિકાળ પૂજા કહેવાય ? ઉ, ત્રણ કાળ વેળાએ પૂજા કરાય, તે ત્રિકાળપૂજા કહેવાય છે, અને
કારણ હોય, તે આગળપાછળના વખતમાં પણ ત્રણ વખત કરી
હૈય, તેપણ ત્રિકાળપૂજા કહેવાય છે. ૪-૪-૪-૯૬ ૯રરા પ્ર. દેરાસરમાં રાત્રિએ ગીત ગાનાદિ કરવામાં આવે તો-દેવદ્રવ્યની
ઉપજ થાય છે, નહિંતર તો થતી નથી. તે તે કરવું?કે નહિ?

Page #467

ઉં શાસ્ત્ર વિધિ મુજબ તે મૂળવિધિએ ગીત ગાના વિગેરે સવિશે
કરવું સુઝતું નથી, પરંતુ દેવદ્રવ્યની ઉપજના કારણે રાત્રિમાં પણ ગીતઃ ગાનાદિ ભાવના કરવામાં લાભ જણાય છે. 1 ૪– ૪-પ-૭૭ || ૯૨૩ -
ફતેહપુરના શ્રી સંઘના પ્રશ્નોત્તરે. પ્ર. જન્મ સૂતકમાં અને મરણ સૂતકમાં પ્રભુપ્રતિમાની પૂજા થાય?
કે નહિ? ઉ૦ જન્મ મરણ સૂતકમાં પણ નાન કર્યા પછી પ્રતિમાની પૂજાને
નિષેધ જાણ નથી, એટલે પૂજા ન થાય, તેમ જાણ્યું નથી.
| ૪-૫-૧-૭૮ | ૯ર૪ | પ્ર. દેવપૂજા અવસરે તિલક એટલે ચાંદલે કરાય? કે નહિ? ઉ આપણું ગચ્છમાં દેવપૂજા વખતે ચાંદલો કરવાને નિષેધ જાણે જ નથી. તે ૪-પ-ર-૦૯ / ૯૨૫ . પ્ર. શ્રાવકે કરેલા સ્તુતિસ્તોત્રો મંડલીમાં કહેવા કલ્પે ? કે નહિ? ઉ૦ કપે છે. (આ પ્રશ્ન આચાર્ય ભગવતેએ જે શ્રાવકની સ્તુતિ
તેત્રની રચના પ્રમાણકરી ક્રિયામાં બેસવાની છુટ આપી હોય તેવા સ્તુતિસ્તોત્ર મંડલીમાં કહી શકાય છે. એ બાબત
સૂચવતો લાગે છે.) // ૪–૫-૩-૮૮ | ૯૨૬ છે પ્રઃ દુવિહારમાં લિંબુના પટવિનાને ખારે અજમે અને મધુર
અજમે વાપર કપે ? કે નહિ? ઉ. દુવિહારમાં લિંબુના પટવિનાને ખારે અથવા મધુર અજમે
વાપરે કહ્યું છે. જે ૪-પ-૪-૮૧ / ૯૨૭

Page #468

રાજાપુરના શ્રી સંઘના પ્રશ્નોત્તર પ્ર. ચિત્રમાસ વિગેરેની છ અદૃાઓ દશેય ક્ષેત્રમાં શાશ્વત હોય ? - કે નહિ? અને તેમાં દેવે મહોચ્છવ કરે? કે નહિ? ૬. ચિત્રમાસ વિગેરેની છ અાઈઓ શ્રાદ્ધવિધિ વિગેરે ગ્રંથ
અનુસાર દશેય ક્ષેત્રમાં શાશ્વતી જણાય છે. તેમાં નદીશ્વરદ્વીપ વિગેરેમાં જઈ વૈમાનિક વિગેરે દે તીર્થયાત્રાદિક મહોચ્છવ કરતાં સંભવે છે. ૪-૬૧-૮૨ ૧૯૨૮
આગરાના શ્રીસંઘના પ્રકારે પ્ર. ખસખસના ડેડામાં ઘણું દાણાઓ છે, તેથી તે બહુબીજમાં
ગણાય ? કે નહિ ? ઉ૦ ખસખસને ડેડે બહુ બીજ કહેવાય છે, કેમકે-એક ડોડામાં
બહુકણે હેય છે. ૪-૭–૧-૮૩ / ૯૨૯ | પ્ર. નવકારશીનું પચ્ચખાણ કર્યું, કઈ કામ આવી પડવાથી
અવસરે પાળી શકાયું નહિ, પછી ઠેઠ સાંજે પાયું, પરંતુ તેટલા કાળ સુધી ઉપગવાળે તે શ્રાવક રહ્યું છે, તેને નવ
કારશી પચ્ચખાણના ફળ કરતાં અધિક ફળ મળે? કે નહિ? ઉ. નવકારશી પચ્ચખાણનું જધન્યકાળમાન બે ઘડીને કહેલ
છે, તે પચ્ચખાણ લેતી વખતે મુદેસી પચ્ચખાણ પણ સાથે લીધેલું હોય છે, કે જ્યારે મુદિવાળી નવકાર ગણું

Page #469

४२ ત્યારે પચ્ચસ્માણ પૂર્ણ થાય તેથી બે ઘડી પછી જેટલા કાળ સુધી ઉપગવાળો રહે છે, અને નવકારગણી પારે નહિ ત્યાંસુધીની વેળા પચ્ચખાણમાં ગણાય છે. તેથી જધન્ય બે ઘડીએ નવકારશીમુદ્દેસી પચ્ચખાણ પારવાવાળા કરતાં, આ શ્રાવકને અધિકપુણ્ય થાય, એમ શાસ્ત્ર મુજબ જણાય. છે. ૪૭૨-૮૪ ૮૩૦
ઉજજયિનીના શ્રીસંઘના પ્રશ્નોતરે. પ્ર. કેઈપિસાતી શ્રાવક ગુરુ પાસે અર્થપારસીના ચૈત્યવંદનમાં
ઉસ્સગ્ગહર સ્તોત્ર કહી શકે ? કે નહિ ? ઉ, પિસાતી શ્રાવક અર્થપરસીના ત્યવંદનમાં ઉસ્સગ્નહર
તેત્રને કહી શકે છે, નિષેધ જાણ નથી. અને વૃદ્ધ પરં
પરાએ પ્રવૃત્તિ પણ દેખાય છે. ૪-૮-૧-૮૫ / ૯૩૧ / પ્ર. શુદ્ધ કાળળામાં નવકારશી પચ્ચકખાણ કર્યું હોય, ત્યાંથી બે
ઘડી ગણાય? કે સૂર્યોદયથી બે ઘડી ગણાય? તે સ્પષ્ટ પ્રતિપાદન કરશે.
ઉ૦ શુદ્ધ કાળવેળામાં નવકારશીનું પચ્ચકખાણ કર્યું હોય, ત્યાંથી
માંડી બે ઘડી ગણાય છે. [સવારે દશ પડિલેહણ પૂર્ણ કરતાં સૂર્યોદય થ જોઈએ, તેવી રીતે પહેલાં પ્રતિક્રમણની શરૂઆત કરી હોય, તેમાં છઠું આવશ્યક પચ્ચખાણ છે, તે વખતે પચ્ચકખાણ લેવાય, તે શુદ્ધકાળ વેળા કહેવાય, એમ જણાય છે, પણ પંચાશક વિગેરે માં જે સુરનીતિ

Page #470

૩૪૩
આ પાઠના વ્યાખ્યાન અનુસાર સૂર્યોદયથી બે ઘડીએ નવકારશી
પચ્ચખાણ થાય છે] . ૪-૮-૨-૮૬ / ૯૩ર / મ તાઢય પર્વત સમીપે ૭૨ બીલે કહ્યા છે, તે કયાં છે? ઉ. વૈતાઢયની નિશ્રાએ ગંગા સિંધના કરબલે છે, તે દક્ષિણ
અધ ભારતમાં અને ઉત્તર અર્ધભારતમાં તેઓના બનેય કિનારે નવા નવા બીલે છે. . ૪-૮-૩-૮૭ / ૯૩૩ II
કામનગરના શ્રીસંઘના પ્રશ્નોતરે. પ્ર. સિંધવ. હરડે દ્રાક્ષ અને પીપરઃ વિગેરેલાભપુર લાહેર થી
આવેલ હોય, તે સચિત્ત છે? કે અચિત્ત છે? ઉ૦ સે જન ઉપરથી આવેલા સિંધવ વિગેરે ફાસુ થઈ જાય છે,
બીજા ફાસુ થતા નથી. તે ૪-૮-૧-૮૮ / ૯૩૪ I પ્ર. પારણે અને અતરવારણે એકાસણું કરીને છ કરે, તો તેને
બે ચોથભક્ત કર્યો ગણાય? કે નહિ ? ઉ. તેને બે ચોથભક્ત ગણતા નથી. . ૪-૯-૨-૮૯ ૯૩પ ા પ્ર. આઠમી પડિમાનું વહન કરી રહેલ હેય, તે શ્રાવક બીજાને
ભેજન પીરસી શકે?કે નહિ? ઉ૦ છકાય જીવની વિરાધના ન થાય, તેમ જો આઠમી પ્રતિભાવાળે
બીજાને ભોજન પીરસે તે નિષેધ જાર્યો નથી. ૪–૮–૩– ૯૦ | ૯૩૬ છે

Page #471

૧૦
વટ્ટુપલ્લીના શ્રી સંઘના પ્રશ્નાત્તરા.
પ્ર૦ ૧૦૦ દાકડાના માળી પાસેથી પુષ્પા લઇ પ્રભુપ્રતિમાને ચડાવ્યા, માળીને સો દાકડાના મૂલ્યમાં અનાજ વસ્ત્ર વિગેરે આપ્યું, તે આપવામાં દશ દેાકડાના નફા કર્યાં, તે દશ દોકડા દેવદ્રવ્ય ગણાય ? કે માળીનુ દ્રવ્ય ગણાય ?
ઉ॰ સે। દેાકડાના પુષ્પો લઇ ચઢાવ્યા; તેના બદલે ધાન્ય, વસ્ર વિગેરે માળીને આપ્યું, તેમાં કરકસરે કરી જેટલા દાડા નફા થાય, તે દેવદ્રવ્ય ગણાય છે. પણ માળીનું દ્રવ્ય ગણાતું નથી. કેમકે—લાકમાં સા ાકડાના ફૂલા ચઢાવ્યાને જશવાદ ગવાય છે, તેથી ન્યૂન ચઢાવવામાં દોષ લાગે છે, તેથી જે નફા મલ્યા હાય, તે દેવદ્રવ્યમાં નાંખી દે, તે દ્વેષ લાગતા નથી. ૫૪–૧૦
-૧-૧ || ૯૩૭ ॥
પ્ર૦ પ્રથમ બધાવેલુ જિનમદિર કદાચિત્ કાંઈક પડી ગયું હોય, તેટલુ દ્રવ્ય લિગિના દ્રવ્યથી નવું બનાવ્યું હાય, તે તે મંદિરમાં રહેલી જિનપ્રતિમાને વદન કરાય ? કે નહિ ?
૩૦ તેમાં રહેલી જિનપ્રતિમાને વંદન કરાય છે, એમ જણાય છે. ॥ ૪-૧૦-૨-૯૨ | ૯૩૮ ॥
× લીલી વનસ્પતિના પચ્ચકખાણવાળાને તે દિવસના અનેલે કેરીપાક વિગેરે કહ્યું ? કે નહિ ?
ઉ॰ પરંપરાએ તે દિવસના બનેલ કેરીપાક વિગેરે કહ્યું છે, તેવી પ્રવૃત્તિ દેખાય છે. ૫૪-૧૦-૩-૯૩૫ ૯૩૯ ॥

Page #472

પ્રઆજનું દુધ, છાશ સાથે મેળવી રહ્યું હોય, તે કઈ વિગઈમાં
"ગણાય? ઉ. આજનું છાશ સાથે મેળવેલ દુધ દહીં વિગઈમાં ગણાય છે.
( ૪–૧૦-૪-૯૪ . ૯૪૦ ||
૧૧
પાટણના શ્રી સંઘના પ્રશ્નોત્તરે.
પ્ર. ચક્રવર્તિના નવ નિધાનો તેની પાછળ પાછળ ફર્યા કરે છે, તે
ભૂમિની ઉપર ચાલે છે? કે ભૂમિની અંદર ફર્યા કરે છે? ઉ૦ જંબુદ્વીપ પન્નતિ અને આવશ્યક ચૂર્ણિ વિગેરેમાં – नव महानिहिओ चत्तारि सेणाओ न प विसंति
નવ મહાનિધિઓ અને ચાર સેનાએ પેસતા નથી. આવા પ્રકારના અક્ષરે છે, તે મુજબ નવ નિધાને ભૂમિ ઉપર ચાલે છે, અને પ્રવચન સારદ્વારની ટીકા વિગેરે મુજબ તે “ચક્રવર્તિની સાથે ભૂમિની અંદર થઈ તેને નગરે પહોંચે છે.” એમ બે મત છે. તત્ત્વ તે કેવળી મહારાજા જાણે ૪–૧૧-૧
૯૫ ૯૪૧ | પ્રઃ ચક્રવર્તિના સૈન્યને પડાવ બાર એજનને હોય છે, ચક્રવર્તિ
તે દરેક દિવસે એક જન ભૂમિ ચાલે છે, તે બાર એજનના છેલ્લે ભાગે જે સૈનિક ઉતર્યો હોય તે પણ બીજે દિવસે એક
જન ચાલે, તે બાર જનમાં તેને કેટલા દિવસ થાય? ઉs જંબુદ્વીપ પન્નત્તિમાં “જન જન વિસામો કરીને

Page #473

૩૪૬
ચક્રવર્તિ ભૂમિ કાપે છે, તેમજ તેનું સૈન્ય ખાર યેાજનમાં ઉતરે છે,” એમ અનેક ગ્રંથામાંયે કહ્યું છે, તેથી પૂર્વીપર વિચાર કરીને જે ચેાજનનું આંતર' ચાલવામાં બતાવ્યું છે, તે સૈન્યના અગ્ર ભાગની અપેક્ષાએ સ`ભવે છે. તેમજ ચક્રવર્તિ સૈન્યની આદિમાં કે મધ્યમાં કે અંતમાં ઉતરે, તેવા અક્ષરો શાસ્ત્રમાં જોવામાં આવ્યા નથી, પણ હાલના રાજાએ મધ્યમાં ઉતરતા દેખાય છે, તેથી તે કાળે જે ઉચિત હશે, તે મુજબ ઉતરતા હશે, તા પણ ચક્રવર્તિ ના સૈન્યને છેડે ઉતરેલા પણ સૈનિકા દેવતાઈ પ્રભાવે કરી સુખેથી માર્ગ ઓળંગતા હશે, તેમાં કાંઈ પણ શકા કરવા જેવી નથી. કેમકે દેવતાઈ શક્તિ અચિંત્ય છે. ॥ ૪-૧૧ -૨-૯૬ ॥ ૯૪૨ ॥
પ્ર॰ શરીરથી ઉખેડેલા મેલમાં અને જે પાણીએ ન્હાયા હોઇએ, તેમાંઃ અને પરસેવાથી ભીંજાયેલ વસ્ત્રા સ કાચી એક પીંડ બનાવી દીધા હોય, તેમાં સમૃમિ પંચેન્દ્રિય જીવે ઉપજે ? કે નહિ ?
ઉ॰ પન્નવણા સૂત્રમાં યેદુ જેવ અનુદદાળનુ વાસંનિધ્યમ मणुस्सा संमुच्छंति
અથવા “ સર્વે અશુચિ સ્થાનમાં સંમુર્ત્તિમ મનુષ્યા ઉપજે છે.
આ ચાઢ સ્થાનકના આલાવાની ટીકામાં કહ્યું કે “આ ચૌદ સિવાય મનુષ્યના સંગથી બીજા અશુચિસ્થાન બન્યા હાય, તેમાંયે સ ભૂમિ મનુષ્યો ઉપજતા બતાવ્યા છે. '' માટેઆ પ્રમાણે તમારા લખેલા સ્થાને પણ સ’મૂર્છાિઈમ મનુષ્યા ઉપજે, એમ સભવે છે. ॥ ૪-૧૧-૩-૯૭૫ ૯૪૩ ॥

Page #474

૩૪છે.
૧૨
અમદાવાદના શ્રી સંઘના પ્રશ્નોત્તરે. ५० पण-लय-मत्त-तीसा चउतीस सहस्स लक्ख इग-वीसा ।।
पुक्खर-दीवड्ढनरा, पुट्वेणऽवरेण पिच्छंति ॥ १॥
પુષ્પરાર્ધદ્વીપમાં રહેલા મનુષ્ય પૂર્વ અને પશ્ચિમ તરફ ૨૧ લાખ ૩૪ હજાર પાંચસે સાડત્રીશ જન છેટેથી સૂર્યને. દેખે છે_આ ગાથાને ભાવાર્થ કેમ સંગત થઈ શકે? કેમકે
ચક્ષ ઇન્દ્રિયને તેટલે વિષય નથી. ઉએકલાખ જન અધિક સુધી ચક્ષ ઈન્દ્રિય વિષય કહેલ.
છે તે અપ્રકાશ્ય વસ્તુને આશ્રયીને છે, એટલે જે વસ્તુ પિતે પ્રકાશ કરી શકતી નથી, તેને આશ્રયીને છે, પણ જે વસ્તુ પોતે પ્રકાશક છે, તેને આશ્રયીને તે ચક્ષુ ઇંદ્રિયને વિષય અધિક પણ સંભવે છે,” એ પ્રમાણે પન્નવણું ટીકા વિગેરેમાં સ્પષ્ટ કરેલ છે, તેથી આમાં કાંઈ
પણ અસંગતિ નથી. ૪–૧૨–૧-૯૮ / ૮૪૪ ૫ પ્ર. પહેલે દિવસે વિહાર ઉપવાસ કર્યો હોય, અને બીજે દિવસે
તેવિહાર ઉપવાસ કર્યો હોય, આ પ્રકારે બનેલ છે વીર
ભગવાનના ૭૬ તપમાં ગણી શકાય? કે નહિ? ઉ૦ જુદા જુદા બે ઉપવાસ કરી બનેલ છ વીર છત્તપમાં ગણી
શકાય નહિ. કેમકે રર૯ માં પચ્ચક્ખાણ લેતી વખતે છનું પચખાણ એકી સાથે લે તે ગણાય છે. પણ આલેયણમાં તે છટ્ઠ વાળ હેય, તે કામ લાગે છે. . ૪–૧૨–૨-૯૮
૮૪૫ / પ્ર. ભગવતી સૂત્રના અગીઆરમા ઉદ્દેશામાં કમલનો વિચાર,
છે, તેમાંથી સમયે સમયે એક જીવ નીકળે, જીને નીક

Page #475

૩૪૮
ળવામાં અનન્તકાલ થઈ જાય તેનીકળનારાજી કમલના
ગણવા? કે કમલની નિશ્રાએ રહેલ છે નીકળનારી ગણવા? ઉ. કામમા તો મો -“ઉગતી વનસ્પતિ
અનન્તકાય કહેલ છે) આ વચનથી તે કમલના છ સંભવ
છે. મેં ૪–૧૨–૩–૧૦૦ + ૯૪૬ પ્ર. પિસહઃ સામાયિકમાં ચર્ચાવાદની હુંડીઓ[એટલે સવાસ
દોઢસો વિગેરે જેવી સ્તવનઢાળે વંચાય કે નહિ ? ઉo તે મનમાં વંચાય, પણ બાદ સ્વરે કરી ન વંચાય કેમકે–તેમાં
સિદ્ધાંતના આલાવા આવે છે [૪-૧૨-૪-૧૦૧u૯૪૭ના પ્ર. યોગવહન કર્યા સિવાય સાધુ સિદ્ધાંત ભણે, અને ઉપધાન
વહન કર્યા સિવાય શ્રાવક નવકાર ગણે, તે અનન્ત સંસારી
કહેવાય? કે નહિ? ઉ. અશ્રદ્ધાએ જે એગ અને ઉપધાન કરે નહિ, તે સાધુ અને
શ્રાવક-સૂત્ર ભણે અને નવકાર વિગેરે સૂત્રો ગણે, તે અનન્ત સંસારીપણું થાય, એમ કહેવાય છે. I૪-૧૨-૫-૧૦રા૯૪૮
૧૩
શ્રીસ્તંભતીર્થનાશ્રી સંઘના પ્રશ્નોત્તરો. પ્ર. શ્રીહીરવિજય સૂરીશ્વરે પ્રસાદી કરેલ બાર બેલપટમાં
અનુમોદના બોલ છે, તેમાં “દાનસચિપણું, સ્વભાવિ વિનીતપણું; અલ્પકષાયિપણું; પરોપકારીપણું ભવ્યપણું ઈત્યાદિક જે જે માર્ગોનુસારિસાધારણગુણ મિથ્યાત્વીના હૈય, કે પરપક્ષીના હોય, તે અનુદન કરવા ગ્ય લખ્યા છે, તેને આશ્રાધીને કેટલાક નવીન પુર વિપરીત અર્થ કરતાં

Page #476

३४
સભળાય છે. તેમ કહ્યું છે કે જેને આસદ્ આગ્રહ નથી,. તેમનાજ મા ખુણા અનુઞઢવા લાયક છે, પરંતુ મને કાઈ પણ વચનના અસફ આગ્રહે છે, તેના આ ગુણે અનુમેદવા લાયક નથી.” માટે આ બાબતના રૂડા નિય આપવા कृपा २शा.
" शुभ.
० " सीखने यस व्याग्रह न होय, तो तेना भार्गानुसारि સાધારણ ગુણે અનુમેદવા લાયક છે, બીજાના નહિ. यो से छे, ते सत्यन छे, प्रेम-नेमाने भिथ्यात्व होय, તેઓને કાઈક અસદ્ આગ્રહ અવશ્ય હોય જ, નહિંતરતા સમકિત કહેવાય, શાસ્ત્રમાં મિથ્યાત્વરૂપ અસદ્બહુ છતાં પણ માર્ગાનુસારી ગુણા અનુમેાદવાલાયક કહ્યા છે.જેથી આરાધના. पतााभां उस छे, दु—
-
जिणजम्माइऊसवकरणं तह महरिसीण पारणये । जिणसासणमि भत्ती पमुहं देवाण अणुमन्ने ॥ ३०८ ॥ तिरिआण देसविरई पज्जेताराहणं च अनुमोओ सम्मद्दसण लंभ अणुमन्ने नारयाणपि ॥ ३०९ ॥ सेसाण जीवाणं, दाणरुइत्तं सहावविणियत्तं । तह पयणुकसायत्तं परोवगारित भव्वत्तं ॥ ३१० ॥ दक्खिन्न दयालुतं पिअभासित्ताइ - विविहगुणनिवहं सिवमग्ग- कारणं जं तं सव्वं अणुमयं मज्झ ॥३१९॥ इअ परकय-सुकयाणं बहुणमणुमोअणा कया एवं । अह नियचरिय-नियरं सरेमि संवेग - रंगेणं । । ३ १२॥ अहवा सव्वंचिr वीराय वयणाणुसारि जं सुकर्ड। काल अवि तिविहं अणुमोएमो तयं सध्वं ॥१॥

Page #477

સન
અ -જીનેશ્વરાના જન્માદિ ઉત્સવા કરવા, તથા મહાઋષિ એના પારણામાં દિવ્ય પ્રકટાવવા,અને જિનશાસનની ભકિત કરવી વિગેરે દેવાના જે કાર્યો છે, તેની હું અનુમાદના કરું છુ, ૩૦૮
તિર્યંચાની દેશવિરતિઃ તથા છેલ્લી આરાધનાને અનુમા છું. નારકીઓને પણ સમકિતના લાભ થાય, તેની અનુમાદના કરું છુ, ॥ ૩૦૯
અને બાકીના જીવાનુ દાનરુચિપણું': સ્વાભાવિક વિનીતપણું': કષાયતુ પાતળાપણું': પરોપકારીપણું: ભવ્યપણું: દાક્ષિણ્યપણું: દયાલુપણું: પ્રીયભાષિપણું: વિગેરે વિવિધ ગુણાના સમૂહ કે જે મે ક્ષમાનુ કારણ છે—તે સર્વાંને મારી અનુમે
દના છે. ॥ ૩૧૦-૩૧૧ ॥
આ પ્રકારે પરજીવાએ કરેલ ઘણા સુકૃતાની અનુમેદના કરી, હવે મારા સુકૃતના સમુહનુ સંવેગરગમાં આવીને મરણ કરું છું. ॥ ૩૧૨ ॥
અને ચઉસરણમાં પણ કહેલ છે કે—અથવા વીતરાગવચનને અનુસરતું જે સર્વ સુકૃત છે, તે ત્રિકાલના ભેદે ત્રણ પ્રકારે છે, તે સની અનુમાદના કરીએ છીએ. ॥૧॥
આ પાઠથી સ્પષ્ટ થાય છે કે પરના માર્ગોનુસાર ગુણા પણ અનુમેદનીય છે, છતાં જેઓ કહે છે કે–“ મિથ્યાત્વીના અને પર પક્ષીઓના દયાપ્રમુખ ગુણ અનુમેદનીય નથી ” . તેઓની મતિ સિધી કેમ કહેવાય ? ॥ ૪–૧૩-૧-૧૦૩ ૫ ૯૪૯
૫૦ શ્રી હીરવિજય સૂરીશ્વરે પકટ કરેલ ખાર ખેલના પટ્ટમાં અવંદનીક ત્રણ . ચૈત્ય સિવાય ખીજા ચૈત્યો વાંદવાઃ પૂજવાઃ

Page #478

રૂપા
ચેાગ્ય' કહેલા છે, કેટલાક આ બાબતમાં નિષેધ કરતાં હોય, તેવું સ'ભળાય છે, તે તે કેવી રીતે છે ?
કેવળ શ્રાવક પ્રતિષ્ઠિત ચૈત્ય ૧ઃ દ્રવ્યલિ'ગના દ્રવ્યથી બનેલ ચત્ય ૨ઃ દિગ ંબર મંદિર ૩: આ ત્રણ સિવાય ખીજા સ દેરાસરા વાંદવાઃ પુજવાઃ લાયક જાણવા. હવે ઉપર ત્રણ ચૈત્યના નિષેધ કર્યાં છે, “ તે ત્યા પણ સાધુ ભગવંતના વાસક્ષેપથી વંદનઃ પૂજનઃ કરવા લાયક બને છે.” એમ નહિં માનીએ, તે પરપક્ષીએ કરેલા ગ્રંથા પણ અમાન્ય ઠરશે, તેમજ ભવ્યૂઃ પાસસ્થાર્દિકે દીક્ષિત કરેલા સાધુએ અને કેવલિઃ અવદનીક ઠરી જશે. તેમ થવાથી બંધ બેસતાપણું રહેશે નહિ, કેમકે– પરપક્ષીઓએ કરેલા સ્તાત્ર વિગેરે ગ્રંથા આપણા પૂજ્ય પૂર્વાચાર્યાએ અંગીકાર કર્યો છે. અને પાસસ્થાર્દિકે દીક્ષિત સાધુ શાસ્ત્રમાં વંદનીકપણે કહેલા છે. માટે આ બાબત પેાતાની મેળે વિચારી લેવી. ૫૪–૧૩-૨-૧૦૪ ૯૫૫
પ્ર૦ ચરકઃ પરિત્રાજક તામલી તાપસઃ વિગેરે મિથ્યાદૃષ્ટિએ તપશ્ચર્યા વિગેરે અજ્ઞાન કષ્ટ કરી રહ્યા હાય, તેને સકામનિર્જરા હેાય ? કે અકામનિર્જરા હેાય ? કેટલાક કહે છે કે“ તેઓને અકામ નિ રા જ હાય ” માટે આ બાબત પાઠ પૂર્ણાંક ખુલાસા કરવા કૃપા કરશેા.
}
''
૬૦ જે-ચરકઃ પરિવ્રાજક મિથ્યાદષ્ટિએ - અમારે કર્મીના ક્ષય થાઓ.” એ બુદ્ધિથી તપશ્ચર્યા વિગેરે અજ્ઞાન કષ્ટ કરે છે, તેઓને તત્ત્વાર્થ ભાષ્ય ટીકાઃ સમયસાર ટીકાઃ અને ચાગશાસ્ત્ર ટીકા વિગેરે ગ્રંથો અનુસાર સકામ નિરા સભવે છે, કેમકે યેગરશાસ્ત્ર ચોથા પ્રકાશની ટીકામાં

Page #479

સામ નિજારાને હેતુ-બાહ્યઃ અત્યંતર બે પ્રકારનું તપ કહે છે, તેમાં છ પ્રકારનું બાહ્ય તપ છે. બાહ્ય દ્રવ્યની અપેક્ષા હોવાથી પરને પ્રત્યક્ષ હોવાથી અને કતીર્થીઓ અને ગ્રહસ્થાએ કરાતું હોવાથીઃ બાહ્ય તપ કહેવાય છે, તેમજ “લેકમાં પસિદ્ધ હોવાથી કુતિર્થીઓએ પિતાની ઈચ્છાએ સેવાતું હોવાથી, બાહ્ય તપ કહેવાય, એમઉત્તરાધ્યયનના ૩૦મા અધ્યયનની ચાદ હજારી ટીકામાં કહેલ છે આ પ્રમાણે છે પ્રકારેબાહ્ય તપનું આચરણ કુતિર્થીઓને છે, તેમ કહ્યું, પરંતુ તેઓની નિર્જરા સમકિતિની સકામ નિર્જરાની અપેક્ષાએ થોડી હોય છે, તે વાત ભગવતીના આઠમા શતકના દશમા ઉદ્દેશામાં
સારા આ સૂત્રમાં કહી છે કે–બાલા તરવી મેલમાર્ગને શેડો અંશ આરાધે છે, કેમકે તે રૂડા ધ વિનાને છે, પણ ક્રિયા કરવામાં તત્પર છે, તે ક્રિયાએ થડા કર્મોના અંશોની નિર્જરા થતી હોવાથી મેક્ષની પ્રાપ્તિ થતી નથી, અને ભાવની ઉત્કટતાથી વિકલચીરિ વિગેરેની પેઠે થાય પણ છે. કહ્યું છે કે – आसंबरो अ सेअंबरो अधुरो य अहव अन्नो वा। समभावभाविअप्पा लहेइ मुक्ख न संदेहो ॥ १ ॥
દિગંબર કે તાંબર બુદ્ધા કે કોઈ અન્ય રાગદ્વેષને ત્યાગ કરી સમભાવથી વાસિત થયેલ હૈય, તે મેક્ષ પામે છે, તેમાં સંદેહ નથી.” હવે જે “તેઓને અકામ નિર્જરા હૈય' એમ માનવામાં આવે, તે ભગવતીસૂત્ર પ્રથમ શતકના પહેલા ઉદેશામાં અને ઉવવા સૂત્રમાં કહ્યું છે કે

Page #480

૩૫૩ હે ભગવન્!–અસંયત અવિરતિ પાપકર્મ હયું નથી જેણે તે જીવ-અહીંથી ચનને પરલોકમાં દેવ થાય? કે નહિ?! ભગવાન ઉત્તર આપે છે કે-“હે માતમ કેઈક દેવ થાય, અને કોઈક ન થાય.”
ફરીથી ગતમ સ્વામિ પૂછે છે, કે- “હે ભગવાન! તેનું શું કારણ? કઈક દેવ થાય, અને કઈક નહિ.” ભગવાને કહ્યું કે
“હે ગૌતમ ! જે આ ઈચ્છા વિનાની-તૃષાએ કરી, ભુખે કરી, બ્રહ્મચર્ય સેવવાએ કરી, અને ઈચ્છા વિના–ટાઢ, તડકે, દાંશ, મચ્છર, અનાન, પરસેવે, મેલ, કાદવ, દાહ વિગેરેએ કરી અલ્પકાળ અથવા બહુકાળ પિતાના આત્માને કષ્ટ સહન કરાવે છે, અને સહન કરાવીને મરણ સમયે મરણ પામીને કોઈ પણ વાણવ્યંતરમાં દેવ પણે ઉપજે છે, અને જે તે નથી, તે ઉપજતું નથી.” એમ જે બતાવ્યું છે, તે કેવી રીતે ઘટે? કેમકે–સંગ્રહણી વિગેરેમાં ચા-પરિવાર હમણો ના. “ચરક પરિવ્રાજકઃ બ્રહ્મ દેવલેક સુધી ઉપજે છે.) આ વચનથી પાંચમા દેવલેક સુધી તેઓનું ઉપજવું કહેલ છે, માટે વિરોધ આવી પડે છે, તેમજ હારિ. ભદ્રી ટીકામાં પણ ગુપડામનિન્નર વીરુતવેઆ ગાથામાં અકામ નિર્જરા અને બાલતપબે ભેદે જુદા ગણાવ્યા, તે ફેટકજ થઈ જાય કેમકે એક ભેદ અકામ નિર્જરાને કહે એટલે બાલ તપ તેમાં આવી જાત, તેમાં સમાઈ જાત, પણ બે ભેદ જુદા ગણાવ્યા છે તેમજ चउहि ठाणेहिं जीवा देवाउत्तए कम्म पकरेति, तंजहा

Page #481

૩૫૪
सरागसंजमेणं १ संजमासंजमेणं २ बालतगेकम्मेणं ३ શનિ IT ૪–આ સૂત્રની ટીકાનો લેશભાગ અહીંઆપીએ છીએ-“જી ચાર સ્થાને કરી દેવના આયુષ્યને બંધ કરે છે. તેમાં પહેલું-સરાગ સંયમ, એટલે કષાય સહિત ચારિત્ર કેમકે–વીતરાગને તે આયુષ્યને બંધ હેત નથીઃ બીજું સંચમાસંયમ એટલે દેશસંજમઃ ત્રીજું બાળક
એટલે મેધ્યાદૃષ્ટિની તપશ્ચર્યા એથું અકામ નિર્જરા એટલે પિતાની ઈચ્છા વિના જે ભૂખ તરસ વિગેરે કાનું સહન કરવું પડે તેઃ આ ચાર કારણોથી છ દેવ ગતિનું આયુષ્ય બાંધે છે,” એમ ઠાણુગ સૂત્રના ચેથા ઠાણમાં કહેલ છે.
તેમજ–મનિરપાgિgવનોદ જાતિ આ શ્લેકમાં “પુણ્ય થકી” એમ જે કહેલ છે, તે પુણ્યપુણ્યપ્રકૃતિ રૂપ નથી, પણ પુણ્યને અર્થ લાઘવતા છે, તેથી થાવરપણું વિગેરે પમાય છે, પણ “તામલો તાપસ વિગેરેને તે ઈંદ્રપણા વિગેરેની પ્રાપ્તિ થઈ” એમ શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે. તેથી તે પ્રાપ્તિ તે સકામ નિર્જરાથી થાય છે, કેમકેતસ્વાર્થ ભાષ્યના નવમા અધ્યાયની ટીકામાં કહ્યું કે-“સકામ નિર્જરાથી દેવમાં ઇંદ્રઃ સામાનિક દેવઃ વિગેરે સ્થાને પામે છે.” માટે ચરક પરિવ્રાજક તામલો તાપસ વિગેરેને સકામ નિર્જરા હતી, એમ સિદ્ધ થાય છે.
શંકા કરે છે કે- નાં-આ પદમાં “સાધુઓને જ સકામ નિર્જરા હેય. એમ માની લઈએ, તે શ્રાવકે અને સમકિતિ વિગેરેની શી ગતિ થાય?
ઉત્તર આપે છે કે મન આ પદ સામાન્યથી કહેલ છે,

Page #482

૩૫૫
તેથી શ્રાવક વિગેરે પણ તેમાં આવી જાય છે. તેઓને પણ તરતમપણુએ બાર દેવળેક વિગેરે આપનારી સકામનિર્જરા હેય છે એમ જણાય છે.
શ્રાવકાદિ આ પદમાં આદિ શબ્દ હોવાથી બાલ તપાવીએને પણ કેવી રીતે હોય? સાંભળ-સન્માર્ગ આપવામાં અથવા સકલ કર્મને ક્ષય કરવામાં જે અસમર્થ છે, તે બાલ કહેવાય, તે પ્રકારનું જે તપ, તે બાલતપ કહેવાય,તે અગ્નિમાં પ્રવેશ કરે: ખાડામાં પડતું મેલવું કે પર્વત ઉપરથી પડવું વિગેરે કાયક્લેશ રૂપ છે, અને કાયક્લેશ તે વયિિા સહીયા છે આ આગમ વચનથી બાહ્ય તપ છે, અને તે
સકામ નિર્જરાને હેતુ છે. આ ૪–૧૩-૩–૧૦૫ 1 ૯૫૧ II પ્ર. સમકિતદૃષ્ટિએઃ મિથ્યાદૃષ્ટિએ અને પરપક્ષીઓને તપાગ
૭ના આચાર્ય મહારાજા વિગેરે પચ્ચખાણ કરાવે છે, તે માર્ગોનુંસારિ ગણાય? કે નહિ? ઉ. તે તમામ પચ્ચક્ખાણ માર્ગનુસારિ છે, એમ જાણવામાં છે.
પરંતુ પફખાણ કરનાર જે પચ્ચખાણની વિધિ જાણતો ન હોય, તે તેને વિધિ બતાવીને કરાવવું જોઈએ. આટલું વિશેષ જાણવું ૪–૧૩–૪–૧૦૬ / ૯૫૨ /
- ૧૪ સુરતબંદરના શ્રીસંઘના પ્રશ્નોત્તરો પ્ર. ચિદ નિયમનું સ્મરણ કરતી વખતે સચિત્તઃ અને વિગયઃ
દ્રવ્ય સંખ્યામાં ગણી શકાય ? કે નહિ ? ઉ દ નિયમનું સ્મરણ કરતી વખતે વિચારણામાં જ કે-શાસ

Page #483

મુજબ સચિત્ત અને વિકૃતિક દ્રવ્યમાં ગણાય નહિ, એમ જણાય છે. તાપણ આધુનિક પ્રવૃત્તિથી દ્રશ્યમાં ગણાય છે. એમ જોવામાં આવે છે. અને આમ કરવામાં વિશેષ સવરપણ થાય છે. ॥ ૪–૧૪–૧–૧૦૭ || ૯૫૩ ॥
પ્ર૦. ગુરુઓના મૂલસ્તૂપ એટલે જ્યાં અગ્નિદાહ કર્યો. હાય, તે ઉપર અનાવેલી દેરી જેમ માન્ય છે, તે પ્રમાણે બીજે ઠેકાણે બનાવેલી હાય, તે તે પણ માનવા લાયક ખરી ? કે નહિ ?
૬૦ જેમ મૂલદેરી માન્ય છે, તેમ બીજે ઠેકાણે રહેલી પણ માન્ય છે. તેમાં કાંઈ પણ શંકા કરવી નહિં. ॥ ૪–૧૪-૨-૧૦૮
11648 11
૫૦ દેવા ગુરૂ અને ધર્માં તે માનવા રૂપ સમકિત વ્યાવહારિક સમક્તિ કહેવાય ? કે નિશ્ચય સમકિત કહેવાય ?
G० जीवाइ- नव-पयत्थे जो जाणइ तस्स होइ सम्मत्तं । भावेण सद्दहंतो अयाणमाणेऽवि सम्मत्तं ॥ १ ॥
“ જે જીવાદિક નવ પદાર્થીને જાણે છે, તેને સમકિત પ્રાપ્ત થાય છે. અને નહિં જાણનારા ભાવે કરી સદ્ઘતા હાય, તે તેને પણ સમતિ પ્રાપ્ત થાય છે. ” આ પ્રમાણે નવતત્ત્વગ્રંથમાં છે.
રામ-વેગ-નિર્દેલાડનુ મ્પા-ડઽસ્તિય-રક્ષાને 1 लक्षणैः पंचभिः सम्यक् सम्यक्त्वमिदमुच्यते ॥
(
“ શમ: સંવેદક નિવેદઃ અનુક'પાઃ અને આસ્તિકતાઃ રૂપ પાંચ લક્ષણાએ કરી જે ઓળખાય છે, તે સમ્યક્–ઉત્તમ સમતિ કહેવાય છે.” આ પ્રકારે યાગશાસ્ત્રના બીજા પ્રકાશમાં છે.

Page #484

૩૫૭
दर्शन- मोहनीय कर्मोपशमादि- समुत्थोऽर्हदुक्त तत्व श्रद्धान-रूपः शुभ आत्म-परिणामः सम्यक्त्वम्
૮ દર્શનમેાહનીય કના ઉપશમ વિગેરેથી ઉપજેલ જે અરિહંત મહારાજાએ કહેલ નવતત્ત્વના શ્રદ્ધાન સ્વરૂપ આત્મપરિણામ: તે સમકિત કહેવાય છે.” એમ વદારુવૃત્તિ ગ્રંથમાં કહ્યું છે.
આ ગ્રંથ પ્રમાણે જીવાદિકનું શ્રદ્ધાન-ઉપશમાદિકથી ઉત્પન્ન થયેલ બ્રહ્માસ્વરૂપ આત્મપરિણામ તે નિશ્ચય સમકિત છે, અને
या देवे देवता - बुद्धिर्गुरौ च गुरुता मतिः । धर्मे च धर्मधीः शुद्धा, सम्यक्त्वमिदमुच्यते ॥१॥ जिनो देवः कृपा धर्मा गुरवो यत्र साधवः
“ દેવમાં દેવપણાની બુદ્ધિ અને ગુરુમાં ગુરુબુદ્ધિ અને ધર્મીમાં ધબુદ્ધિઃ શુદ્ધ હાય, એ સમ્યકત્વ કહેવાય છે. જેમાં જિનેશ્વર દેવ છે, જીવ ઉપર દયા ધર્મ છે, અને ગુરુ નિન્ગ્રેન્થ સાધુઓ છે.
,,
આ પ્રમાણે દેવઃ ગુરુઃ ધર્મનું માનવું થાય, તે વ્યવહાર સમકિત છેઃ કેમકે-કહેલ છે કે
निच्छयओ सम्मतं, नाणाइमयं सुहं च परिणामं । इयरं पुण तुह समए भणिअं सम्मत्त हे उत्ति ॥१॥
“ જ્ઞાનાદિમય શુભ પરિણામ નિશ્ચયથી સમકિત છે; અને બીજા વિધાના આપના શાસનમાં સમકિતના કારણ કહેલ છે.” || ૪-૧૪–૩–૧૦૯ ॥ ૯૫૫ ॥

Page #485

૩૫૮
૧૫ દીવબંદરના શ્રીસંઘના પ્રશ્નોત્તરે પ્ર. મૈતમપડવાતપમાં પાત્રામાં પહેલું નાણું મૂકાય છે, તે નાણું
જ્ઞાનના કામમાં આવે ? કે બીજા કામમાં પણ વપરાય ? અને
તે તપ ક્યા ગ્રંથમાં કહેલ છે? ઉ. ગાતમપડઘો તપ આચારદીનકર ગ્રંથમાં કહેલ છે.
પરંતુ તેમાં નાણુ મુકવાનું કહેલ નથી. જે કંઈ ઠેકાણે પણ પ્રસિદ્ધિથી નાણું મૂકાય, તે તે જ્ઞાનદ્રવ્ય થતું નથી. પરંતુ તે દ્રવ્ય સાધુઓને ભણાવવામાં અથવા વૈવિગેરેના કામમાં
વપરાય છે. ૪-૧૫–૧–૧૧૦ | ૯૫૬ .. પ્ર. કાલિકાચાર્ય મહારાજાએ પકખીના દિવસમાં ચમાસી
પ્રતિક્રમણ આચર્યું, તેમાં પ્રતિક્રમણ ઘટે છે, તેનું કેમ? ઉ૦ પ્રતિક્રમણે ઓછા થાય, કે વધતા થાય, તેમાં કાંઇ વિશેષતા
નથી, કેમકે-પૂર્વાચાર્યોની આચારણ જ અહિં પ્રમાણભૂત છે. કલ્પસૂત્રનું શ્રાવકને સંભળાવવાનું જેમ પૂર્વાચાર્યોની આચરણાથી જ થાય છે, તેમ અહિં પણ સમજવું. ૪–૧૫
૨-૧૧૧ ૯૫૭ अ० जइआ होहि पुच्छा जिणाण मग्गंमि उत्तरं तइया ।
इक्कस्स निगोयस्स अ अणंत,भागोअसिद्धि-गओ॥१॥ उत्तम-नर-पंचुत्तर तायतीसा य पुब्व-धर इंदा। केवलि-गण-हर-दिक्खियसासण-सुर-देवया भव्वा॥२॥ આ બે ગાથાઓ કયા મૂલ ગ્રંથમાં છે? ઉ. તે બે ગાથા છુટા પાનાઓમાં જોવામાં આવે છે. ૪–૧૫–
૩-૧૧૨ / ૯૫૮

Page #486

૩પ૦
પ્રપસહમાં અને સામાયિકમાં સે હાથથી બહાર જવાનું થાય, તે
ઈરિયાવહિયા પડિમી ને ગામણગમણે આલેવાય કે નહિ? ઉપિસહમાં સે હાથથી બહાર જવાયું હોય તે ઈરિયાવહિયા
પડિમી ગમણાગમણે આવવા પડે છે.” એમ સામાચારમાં કહેલ છે. પણ સામાયિકમાં સો હાથથી બહાર
જવાનું કહેલ નથી. ૪–૧૫–૪–૧૧૩ | ૯૫૯ . ५० जं जं चयइ सचित्तं, सम्मं भावेण सुद्धहियअणं। नहु तेलु तेलु जोगिसु पावइ दुखाई तिक्खाई ॥१॥
શુદ્ધ હૃદયથી સારા ભાવે કરી જે જે સચિત્ત વસ્તુ ખાવાને ત્યાગ કરે છે, તે જીને તે તે નિઓમાં જઈ તીવ્ર દુખે
વેઠવા પડતા નથી આ ગાથા કયા ગ્રંથમાં છે? ઉ. આ ગાથા છુટા પાનામાં જોવામાં આવે છે. જે ૪-૧૫–
૫-૧૧૪ / ૯૬૦ | પ્ર. શ્રાવકને પિસહમાં ત્રિકાલદેવવંદન કરવું પડે છે, તે ક્યા
ગ્રંથમાં કહ્યું છે ? ઉ૦ ભવ્યપુરુષ જિનેશ્વરનું ચૈત્યવંદન ત્રણ સંધ્યાએ કરે છે. એમ પ્રવચન-સદ્ધારની ટીકામાં કહેલ છે. તેમજ
अज्जाभिई जावज्जीवं नि-कालिअं अणुदिणं अणुत्तावलेगग्ग-वित्तेणं चिइए वंदेयव्वा
આજથી માંડી દરેક દિવસે ત્રણેય કાલમાં જાવજીવ સુધી ઉતાવળ વિના એકાગ મનવાળા થઈને ચૈત્ય વાંદવા.”— આમ મહાનિશીથના ત્રીજા અધ્યયનમાં ત્રિકાળ ચિત્યવંદન કરવાને તે જઘન્યથી શ્રાવકને આચાર કહેલ છે. અને તે
नवकारेण जहन्ना चिइवंदण मज्झ दंड-थुईजुअला । पणदंडथुइचउक्कग थयपणिहाणेहि उक्कोसा ॥१॥

Page #487

૩૬૦ નમસ્કાર કરી જધન્ય ચૈત્યવંદન થાય અને દંડક અને તુતિયુગલે મધ્યમ થાય અને પાંચ નમુત્થણ સ્તુતિચાર તવ અને પ્રણિધાને કરી ઉત્કૃષ્ટ થાય છે.– ભાષ્યની આ ગાથામાં છેલે વર્ણવેલું ઉત્કૃષ્ટ ચૈત્યવંદન છે, તે ગ્રહણ કરવું. તે ઈરિયાવહિયા કરવા પૂર્વક કરાય છે. પણ જઘન્ય મધ્યમ માટે તે પ્રમાણે નથી.
આ પ્રકારે દરરોજ ત્રિકાલ અત્યવંદન કરવાને શ્રાવકને જઘન્ય આચાર છે. અને તે આચાર પિસાતીઓએ અવશ્ય કરજ જોઈએ. નહિંતર, શ્રાવકને પિસહ વિગેરે કરવાથી ઉત્કૃષ્ટ આચારનું આરાધન કયાંથી થાય? કેમકે-કેઈપણ ઠેકાણે રેજ કરવામાં આવતે અવિધિ જઘન્ય આચાર છોડીને ઉત્કૃષ્ટ આચારની આરાધના થાય, તેવું જોયું પણ નથી; અને સાંભહ્યું પણ નથી. જો જઘન્ય આચાર પાળવામાં ન આવે, તે ઉત્કૃષ્ટ આચારની પ્રાપ્તિ થવી દુર્લભ થાય છે.
આ કારણથી જ શ્રાવકના અણુવ્રતાદિક વિશિષ્ટ આચારેની આરાધના કરવાની ઈચ્છાવાળો શ્રાવક, ભગવતે કહેલ તત્ત્વાદિકની શ્રદ્ધા વિગેરે જઘન્ય આચારોનું ઉલ્લંઘન કર્યા સિવાઈ જ અણુવ્રત વિગેરે વિશિષ્ટ આચારને આરાધક થઈ શકે છે. નહિંતર તે, આરાધક થઈ શક્તો નથી.
તેથી પ્રવચન સારે દ્વારની ટીકા અને મહાનિશીથ વિગેરે ગ્રંથાર અને પરંપરા મુજબ પિસાતીઓને ત્રિકાલ અત્યવંદન કરવાનું યુક્તિયુક્ત છે. નહિંતર તે ઉત્કૃષ્ટ આચારની આરાધના ધટી શકે નહિ. એ જાણવું. ૪-૧૫
૬–૧૧૫ . ૯૬૧ ના પ્ર. પહેલાં સાધુઓ વેગકરીને બારે અંગે ભણતા હતા?
એમને એમ ભણતા હતા ?

Page #488

૩૨
ઉ. પહેલા પગે વહન કરીને બાર અંગે સાધુઓ ભણતા હતા.
કદાચિત કઈગવહન કર્યા સિવાય પણ દ્વાદશાંગી ભણ્યા એવું શાસ્ત્રમાં જોવામાં આવે છે, પરંતુ તે ચર્ચાનો વિષય નથી. કેમકે–તે આગમ વ્યવહારી હતા–આગમ વ્યવહારી જ પ્રકારે લાભ જાણે, તે પ્રમાણે કરે છે. મેં ૪–૧૫-૭-૧૧૬
૯૬ર . મ. ગણિવિજા પન્નામાં નવા ક્ષેત્રે કહેલ છે, તે શી રીતે છે? ઉ, સાતક્ષેત્રે તે–પ્રતિમા ચિત્ય જ્ઞાન અને સાધુ સાધ્વી શ્રાવક
શ્રાવિકા આ પ્રસિદ્ધ છે. અને પ્રતિષ્ઠા અને તીર્થયાત્રા આ બે ક્ષેત્રે તેમાં ઉમેરવાથી નવ ક્ષેત્રે થાય છે. ૪–૧૫
૮-૧૧૭ ૯૬૩ તા મક વ્યવહાર રાશિમાં આવેલ છવ ફરીથી સૂમનિગોદમાં જાય?
કે નહિ? ઉ૦ સૂક્ષ્મનિગોદમાં તે ફરીથી જઈ શકે છે, પરંતુ તે જીવ વ્યવહારી
જ ગણાય છે. જે ૪-૧૫૯-૧૧૮ | ૯૬૪ / પ્રપેસાતી શ્રાવક સાધુઓને આહાર પાણી વિગેરે આપી શકે?
ઉ. ઘરના મનુષ્યને પૂછીને પસહમાં રહેલ શ્રાવક સાધુઓને
આહારાદિ આપી શકે છે, એવા અક્ષરે છે. આ ૪–૧૫-૧૦૧૧૯ . ૯૬૫ II
નવીનનગરના શ્રી સંઘના પ્રશ્નોતરે. પ્રજે જીવ અંતર્મુહૂર્ત કાલપણ સમ્યકત્વને સ્પર્શે છે, તે અર્ધ
પુદગલ પરાવર્તનની સ્થિતિવાળા કહેવાય છે, અને ક્રિયાવાદી

Page #489

૩૬૨
એક યુગલ પરાવર્ત સ્થિતિવાળા નિચ શુક્લ પાક્ષિક સંભળાય છે, તે કેવી રીતે છે? ઉ. “સમકિતીઃ અને મિથ્યાદૃષ્ટિ: એ બંનેય ક્રિયાવાદીઃ ભવ્ય
અને શુકલ પાક્ષિક જાણવા, તે નક્કી એક પુદગલ પરાવર્તમાં સિદ્ધિપદને પામે છે. આ પ્રકારના અક્ષરે દશામૃત સ્કંધની ચુર્ણિમાં છે.
પણ સમકિતિ અને મિથ્યાદૃષ્ટિનું [માં અનુગત થઈ શકે તેવું ક્રિયાવાદિત રૂપ ] એક સામાન્ય લક્ષણ જાણવું. કેમકે–મલધારી હેમચંદ્રસૂતિ પુષ્પમાલાની. ટીકામાં ઉતિ સુમિત્તવિક આ ગાથાના વ્યાખ્યાન મુજબ “પુગલ પરાવર્ત સંસાર બાકી રહે ત્યારે શુકલ પાક્ષિક કહેવાય.” એમ જણાય છે. વિશેષ સ્વરૂપ તેમના ગ્રંથી જાણી લેવું.
શ્રાવક પ્રશસિ સૂત્ર ટીકામાં “સમકિતિ અને મિથ્યાદૃષ્ટિને દેશઉણુ અર્ધપુદ્ગલ પરાવર્ત સંસાર બાકી રહે, ત્યારે ગુલ પાક્ષિક કહેવાય છે, અને જેને તેના કરતા અધિક સંસાર હોય, તે કૃષ્ણ પાક્ષિક કહેવાય છે.” એમ કહેલ છે.
પરંતુ તે મતાન્તર સંભવે છે. ૪-૧૬–૧–૧૨૦ ૧૯૬દા પ્ર. ૩૬૩ પાખંડીઓમાં ૧૮૦ ભેદ ક્રિયાવાદીના છે, તે સમકિ
તિઓ હેય?કે મિથ્યાદૃષ્ટિઓ હોય? ઉ૦ ૧૮૦ ભેદવાળા ક્રિયાવાદિઓ મિથ્યાદૃષ્ટિઓ હોય, એમ જાણવું.
–૧૬-ર-૧૨૧ I ૯૬૭ | મo કેવળ દૂધની રાંધેલી ક્ષીર બીજે દિવસે સાધુઓને વહેરવી
કલ્પે?કે નહિ? ઉ. કેવળ દુધથી બનાવેલી ક્ષીર અને બીજી પણ ક્ષીર વાસી થયેલ

Page #490

૩૬૩ હેય, તે સાધુઓને પરંપરા પ્રમાણથી લેવી કહ્યું નહિ અને કરે તે નવી છાશ વિગેરેના સરકારને લાયક હેવાથી કહ્યું છે. ૪–૧૬-૩-૧૨૨ ૯૬૮ in
૧૭ સીસાંગના શ્રી સંઘને પ્રનત્તર, પ્ર. મીઠું ભક્ષ્ય? કે અભક્ષ્ય છે? ઉ૦ ૨૨ અભક્ષ્યના નામમાં સાક્ષાત્ મીઠાનું નામ દેખાતું નથી,
તેથી સર્વથા “અભક્ષ્ય છે” એમ કહી શકાય નહિ પરંતુ “જેઓ વિવેકી છે, તેઓ ભજન અવસરે ફાસુ મીઠું એટલે બલમન વાપરે છે, પણ સચિત્ત મીઠું વાપરતા નથી.” આવા અક્ષરે શાસ્ત્રમાં છે. આ ૪–૧૭–૧–૧૨૩ / ૯૬૮ in
૧૮ મહેમદાવાદના શ્રી સંઘના પ્રશ્નોત્તરો. પ્ર. કેરીના ગઠલાના રસ મિશ્રિત છાશ અને સાકર ખાંડ વિગેરે
મીઠા રસ મિશ્રિત છાશ અથવા ઉત્સુ અને ઠંડું પાણી અથવા વરસાદનું અને કુવાનું પાણી એક દ્રવ્ય ગણાય? કે જુદા
જુદા દ્રવ્ય ગણાય? ઉ. ખાટી, મધુરી છાશ વિગેરે એક દ્રવ્ય ગણાય છે. ૪–૧૮
૧-૧૨૪ / ૯૩૦ || પ્ર. પ્રભાતે ઉપવાસ કરી સાંજે રાત્રિસહ કરે, તથા આયંબિલ
કરી રાત્રિ દિવસને પસહ કરે, તે ઉપધાનની આયણમાં ગણી શકાય?કે નહિ?

Page #491

ઉ૦ ઉપવાસ કરીને પ્રભાતે જ જેણે દિવસ રાત્રિને સંપૂર્ણ પસહ
ર્યો હોય, તે ઉપધાનની આયણમાં ગણી શકાય છે. બીજો પિસહ ગણી શકાતું નથી. મેં ૪–૧૮-ર-૧૨૫ | ૯૭૧ છે પ્ર. ઉપધાનની વાચના સવારે લેવાની ભૂલી ગયા હોય, તે સાંજે
ક્રિયા કર્યા પછી લેવાય? કે બીજે દિવસે લેવાય? જે બીજે
દિવસે લેવાય, તે તે દિવસ કઈ વાચનામાં ગણાય? ઉ. પ્રભાતે વાચના લેવાનું ભૂલી ગયા છે, તે સાંજે ક્રિયા કરી
રહ્યા પછી લેવાય, અને સાંજે પણ ભૂલી ગયા હોય તે બીજે દિવસે પણાની ક્રિયા કર્યા પહેલાં લઈ શકાય છે, અને તે દિવસ આવતી-આગલી વાચનામાં ગણાય છે. ૪–૧૮-૩
-१२६॥७२॥ જ સર્વ તીર્થકરેની માતાએ કલ્પસૂત્રમાં કહેલા ક્રમ પ્રમાણે
ચાદ સ્વના જુવે? કે અનાનુપૂવએ એટલેબીનકમે પણ દેખે? ઉપ્રાયે કરી જિનેશ્વરી માતાઓ કલ્પસૂત્ર કથિત ક્રમ પ્રમાણે
દેખે છે, અને કેટલાક તીર્થકરની માતાએ એક વનને બીન ક્રમે પણ દેખે છે. જેમ ઋષભદેવની માતાએ પહેલો બળદ દેખે, અને વીર ભગવાનની માતાએ પ્રથમ સીંહ દેખે હ, એમ જાણવું. તા ૪-૧૮-૪-૧૨૭ ૪ ૯૭૩
સાચારના શ્રી સંઘના પ્રકારે. પ્ર આલેયણામાં આવેલ સ્વાધ્યાય, ઈરિયાવહિયા પડિઝામીને
કરે છે? કે નહિ? ઉ. “આયણને સ્વાધ્યાય ઇરિયાવહિયા કરીને કરે સુઝે છે - એમ શાસ્ત્રમાં અક્ષરે છે. કદાચિત ઈરિયાવહિયા ભૂલી

Page #492

૩મ
જાય છે. પણ વિધિ પૂર્વક કરવાને ઉદ્યમ કર. ૪–૧૯
- ર ા હ૭૪ in પ્ર બાર વ્રતધારી શ્રાવક વૈદ નિયમો દરરોજ યાદ કરીને લે?
કે નહીં ? અને સફે? કે નહિ? ઉ બાર ત્રતધારી ચાદ નિયમે દરરોજ સંભારે, અને સક્ષેપે.
જે મરણ ન રહેતું હોય, તે પણ મરણ રહે, તેમ ઉદ્યમ
કરે . ( ૪–૧૯-ર-૧૨૯ ૯૭૫ - પ્ર. આચાર્ય ઉપાધ્યાય અને પંન્યાસીના પગલા દેરાસરમાં
પધરાવેલા હોય છે, તેની જિનપૂજા માટેના ચંદન, કેસર અને.
ફુલ વિગેરેથી પૂજા કરી શકાય ? કે નહિ ? ઉ. મુખ્ય વિધિએ ઉપાધ્યાય અને પન્યાસેના પગલા કરવાની
રીત પરંપરાએ જાણેલ નથી, પણ સ્વર્ગવાસી થયેલ આચા“ના પગલા કરવાની રીત છે. તેથી જિનપૂજા માટે લાવેલ ચંદન વિગેરેથી તેમના પગલાની પૂજા થાય નહિ. કેમકે તે દેવદ્રવ્ય છે. અને જે ચંદન વિગેરે સાધારણ દ્રવ્યનું હોય, તે. તેનાથી પ્રભુ પ્રતિમાની પૂજા કર્યા પછી પગલાની પૂજા કરવી જોઈએ. પરંતુ પહેલા પગલાની અને પછી પ્રભુ પ્રતિમાની, તે દ્રવ્યથી પૂજા કરવામાં આવે, તે પ્રભુની આશાતના થાય
છે. માટે તેમ ન કરવું. ૪–૧૦–૩–૧૩૦ [ ૮૭૬ II પ્ર. વસ્તુપાલ તેજપાલ પહેલાં દશા સાંભળ્યા હતા, પણ જુના
પ્રબંધને આશ્રયીને પં. પદ્મસાગર ગણિએ વીસા કહેલા
છે, તે કેવી રીતે છે? ઉ. તેના પિતાઆસરાજે સંઘવી આભુની વિધવા પુત્રી કુમાર
દેવી સાથે “તેણીની કુક્ષિમાં પુત્રરત્નની ઉત્પત્તિ થશે” એમ હેમપ્રભસૂરીશ્વરના વચનથી-જાણી, સંબંધ કર્યો, પછીથી

Page #493

૩૬૬
ચાર પુત્રો અને સાત પુત્રીઓ થઈ, એમ વસ્તુપાલ તેજપાલક પ્રબંધ ગ્રંથમાં લખ્યું છે, તેમજ પરંપરાએ પણ આ પ્રમાણેજ કહેવાય છે.
તેમજ પં. પાસાગર ગણિએ બનાવેલ પ્રબં. ધમાં પણ આસરાજને વીસ પિરવાડ કહેલ નથી, પરંતુ સામાન્યથી પોરવાડ કહેલ છે, વળી પહેલાં તે વીસ પોરવાડ હતો, તેથી વીસો પિરવાડ કહેવાય તે પણ યુક્ત છે. . ૪
૧૯-૪-૧૩૧ ૯૭૭ પ્રઃ આઠમી અને નવમી શ્રાવક પડિયામાં આરંભને ત્યાગ અને
દશમી પડિકામાં સાવધ આહારનું વર્જન કરાય?કે નહિ? ઉ. આઠમી પડિકામાં આઠ માસ સુધી પોતાના શરીરથી આરંભને
ત્યાગ કરવામાં આવે છે, અને નવમી પડિયામાં નવ માસ સુધી પરની પાસે પણ આરંભ ક્રાવાતું નથી, અને દશમી પડિયામાં તે પિતાના માટે બનેલ આહાર પાણી વિગેરેને પણ ત્યાગ કરવામાં આવે છે, પરને માટે બનેલ આહારપાણી વિગેરે ગ્રહણ
કરાય છે. -૧૦-૫-૧૩૨ / ૯૭૮ પ્ર. પ્રમત્ત ગુણઠાણે રહેલ સાધુઓને કન્ન વિનાયા
આ ગાથામાં બતાવેલ પાંચ પ્રકારનું પ્રમાદ કેવી રીતે સંભવે? ઉ. પ્રમત્ત ગુણઠાણે રહેલ સાધુઓને પાંચ પ્રકારનું પ્રમાદઃ મદિરા
સદા અભક્ષ્ય હોવાથી કપે નહિ, તેથી સંભવ મુજબ હોય છે.
/ ૪–૧૯-૬-૧૩૩ | ૯૭૯ I પ્ર. ગુરુવારે-આ પદને અર્થે જણાવવા કૃપા કરશોજી. ઉ૦ ચંગુ રે “કમાડ વિગેરેથી બારણા બંધ કર્યા વિનાના
શ્રાવકે હેય છે.”

Page #494

૩૬૭
કેમકે—સમતિની પ્રાપ્તિ થઈ હાવાથી કાઈપણ પાખ’ડીથી તા નથી. અને સારા માર્ગ પકડેલ હાવાથી સદા ઉધાડે માથે રહે છે, એ ભાવ છે. એમ વૃદ્ધ પુરુષાએ આ પદની વ્યાખ્યા કરી છે. અને ખીજાએ તા કહે છે કે “ જેઓએ ઉદારતાથી ભિક્ષુકને પેસવાને માટે ખારણાં બંધ કર્યાં નથી ” આવા અર્થ ભગવતી સૂત્ર પાંચમા ઉદ્દેશાની ટીકામાં કહેલ છે. ॥ ૪
૧૯-૭-૧૩૪ || ૯૮૦ |
મ૰ કાઈક પરપક્ષી પ્રાર્થના કરે, કે “ ઉપદેશમાલા ગ્રંથની ગાથામાં જોઇ આપે તેા” તા તેને માટે ઉપદેશમાલાની ગાથા જોવામાં દૂષણ લાગે ? કે નહિ ?
ઉ॰ જો તે પરપક્ષી સરલ સ્વભાવે પ્રા
ના કરે, તે તેને માટે ઉપદેશ માલાની ગાથા જોવામાં સવ થા દૂષણ લાગે, તેમ જાણવામાં નથી. ।। ૪–૧૯–૮-૧૩૫ ॥ ૯૮૧ ॥
પ્ર॰ પરપક્ષીઓને પ્રતિમા સ્થાપનાચાર્યઃ વિગેરે પ્રતિષ્ઠા કરીને આપી શકાય ? કે નહિ ?
ૐ જો તેનાથી તેની આશાતના ન થાય, તે। પ્રતિષ્ઠા કરીને અર્પણ કરવામાં કાઈપણ હરકત નથી. II ૪-૧૯-૯-૧૩૬
॥ ૯૮૨ ॥
૫૦ શ્રાવકે અણુસણુ કર્યું હોય, તેને તિવિહારનુ પચ્ચક્ખાણ કરાવીને રાત્રિમાં ઉન્હેં પાણી પાવાથી અણસણને દૂષણ લાગે? કે નહિ ?
ઉ॰ તેવા કારણે અણુસણ દૂષિત થાય નહીં. ॥ ૪-૧૯-૧૦
૧૩૭ ॥ ૯૮૩ ॥

Page #495

૨૦
ભિન્નમાલના શ્રીસંઘના પ્રકારે મા, ખીલેલું પુષ્પ અને તેના નાળમાં તથા દાંડામાં છે
સંખ્યાત હેય? કે અસંખ્ય હોય? ઉ. કેટલાક ફુલેમાં સંખ્યાત છ હોય, અને કેટલાક્માં અસંખ્ય
હેય, અને કેટલાકમાં અનન્ત પણ જીવો હોય એમ પન્નવણ સૂત્ર વિગેરેમાં કહેલ છે. પણ જાઈના પુષ્પમાં તે સંખ્યાત
જ કહ્યા છે. II ૪–૨૦–૧-૧૩૮ ૯૮૪ 1 પ્ર. સામાયિકા પસહ વિગેરેમાં ઉપવાસ કર્યો હોય, તે સાંજની
પડિલેહણમાં મુહપત્તિ પડિલેહી પચ્ચખાણ કરાવાય છે, અને એકાસણું વિગેરે કર્યું હોય, તે વાંદણા દેવડાવીને પચ્ચખાણ
કરાવાય છે. તેનું શું કારણ? ઉસામાચારી વિગેરે ગ્રંથમાં “જન કર્યું હોય, તે વાંદણ
દેવડાવી પચ્ચક્ખાણ કરાવવું” એવા અક્ષરે છે. અને ઉપવાસમાં વાંદણાને અધિકાર નથી. પણ મુહપત્તિ પડિલેહવી જોઈએ. કેમકે “તે વિના પચ્ચખ્ખાણ શુદ્ધ થતું નથી.”એમ સામાચારી છે. તેમજ ઉપધાનમાં પણ તે પ્રમાણે જ કરાવાય છે. –
૨૦–૨–૧૩૯ ૯૮૫ પ્ર. પ્રતિક્રમણમાં દેવવાદીને ભગવાનહું વિગેરે ચાર ખમાસણા
દેવાય છે, તે ક્રિયા સંબદ્ધ છે? કે નહિ? તેમજ પાટના
આચાર્યનું જુદુ ખમાસણું દેવું ? કે નહિ? ઉ. તે ચારે ખમાસમણી ક્રિયા સંબદ્ધ છે. તેમાં સર્વે તીર્થકર પણ
વંદાઈ જાય છે, પણ જેઓ વિશેષથી ગુરુને તથા પટ્ટાચાર્યને વાંદે છે, તે ઉચિત સાચવવા માટે છે. ૪–૨૦–૩–૧૪૦ ૧૯૮૬

Page #496

પ્ર. પહેલે દિવસે વિહાર ઉપવાસ કરી બીજા દિવસે ભાવના
થતાં પહેલા દિવસને ઉપવાસ ભેળવી, છઠ્ઠ અઠ્ઠમ વિગેરે
પચ્ચક્ખાણ કરી શકે? કે નહિ? ઉ. પહેલે દિવસે એક ઉપવાસ કર્યો હોય તેમ બીજે દિવસે એક
ઉપવાસનું પચ્ચખાણ લઈ શકે, પણ છÉનું પચ્ચક્ખાણ લઈ શકે નહિ, જે બીજે દિવસે છ વિગેરે પચ્ચક્ખાણ લે, તે આગળ તરત ત્રીજે ઉપવાસ વિગેરે કરવાં પડે, આવી સામાચારી છે. તે ૪-૨૦-૪-૧૪૧ / ૯૮૭ ||
૨૧. બિભીતકના શ્રી સંઘના પ્રકારે. પ્ર. કેવળી સમુદ્રઘાત કર્યા પછી કેટલા વખત સુધી સંસારમાં રહે? ઉ, “સમુદ્રઘાત ક્યા પછી કેવલી અંતર્મુહૂર્ત સંસારમાં રહે છે,
અને પીઠ ફલક વિગેરેને પાછા આપી શિલેશીકરણની શરૂઆત કરે છે. આવા અક્ષરો વિશેષાવશ્યક સૂત્રમાં છે. વળી તેમાં છ માસ રહે,” તેમ કઈક કહેતા હોય, તેને દૂષિત ઠરાવ્યું છે. તેથી અંતમુહૂર્ત આયુષ્ય બાકી રહે, તે વખતે જ કેવળી સમુદ્દઘાત કરવાની શરૂઆત કરે છે. બીજા નહિ, એમ
જાણવું. (૪-૨૧-૧-૧૪૨ ૮૮૮ પ્ર. ભવનપતિ દેના ભવને ક્યાં છે? ઉંરત્નપ્રભાના ઉપર નીચેના એક એક હજાર જન છોડીને
વચગાળામાં સર્વ ઠેકાણે ભવને છે, એમ જણાય છે. કેમકેઅનુયાગ દ્વાર સૂત્રની ટીકામાં “નરકાવાસની બાજુમાં ભવનપતિના ભવને ” કહેલો છે, તે જાણવું, ૪-૨૧---- ૧૪૩ / ૯૮૯ માં
-
:
:-1
*

Page #497

3७०
જાલોરના શ્રી સંઘના પ્રકારે. પ્રતિવિહાર ઉપવાસનું પચ્ચખાણ અને બીજા પચ્ચખાણ
કેવી રીતે પારી શકાય? તે જણાવવા મહેર કરશે? 6. उपवास की, तिविहार,
नमुक्कारसीः पोरसीः पारम-दिक की, पाणहारः
पच्चखाण फासिअं, पालिअं, सोहिअं, तिरि, किटिअं आराहिअं.
जं च नाराहि. तस्स मिच्छामि दुकडं.
આ પ્રકારે ઉપવાસ પારવાની રીત વૃદ્ધ પરંપરાએ नरावी. हम साई श्रावडे।उपवास कोई तेविहार !नमुक्कारसिः परिमुडादिकः कीघो चविहार.
पञ्चक्खाण फातिअं १ पालिअं २ सोहिअं३ तीरिअं ४ किहि ५ आराहिअं६
जं च नाराहि . तस्स मिच्छामि दुक्कडं આ પ્રકારે પણ પાળે છે. તેમજ नमुक्कारसिः पोरसिः पुरिमुदिकः की, चउन्विहार एकासः विआसणः कीधु तिविहार, चविहार पच्यखाण फासिअं१ पालिअं२ વિગેરે પાકે કરી બીજા પચ્ચખાણ પારવાની રીત પર પराये यासी मावे छ, तेजरावी. ॥४-२२--१-.१४४॥४८॥

Page #498

૩૭
પ્ર. શ્રાવકે પસહમાં સાંજના પડિલેહણને કાજો ક્યારે લે? ઉિ શ્રાવકે પસહમાં સાંજની પડિલેહણાના બે આદેશે માંગીને
આસન અને ચરવળે, પડિલેહીને, અને એકાસણું હોય, તે ધોતીયું પણ બદલીને પડિલેહણ પડિલેહ આ આદેશમાંગે છે, તે પછી કાજો લે છે. એમ શ્રાદ્ધવિધિ વિગેરે ગ્રંથમાં કહેલ છે. પછી ઉપધિ પડિલેહીને કાજો કાઢીને પરઠવે છે,
એવી પરંપરા છે. ૪-રર-ર-૧૫ ૯૯૧ . પ્ર. શ્રાદ્ધવિધિ ગ્રંથ મુજબ જલમાર્ગથી સજનથી અને થલ
માર્ગથી સાઠ એજનથી આવેલ હરડે વિગેરે વસ્તુઓ ફાસુ થાય છે, તેવી રીતે અમદાવાદમાં થયેલ સચિત્ત વસ્તુઓ નલીયેર વિગેરે ઉગ્રસેન (મથુરા) નગર વિગેરે ઠેકાણે ગઈ હોય તે
ફાસુ થાય?કે નહિ? ઉ૦ શ્રાદ્ધવિધિ ગ્રંથ મુજબ જલમાર્ગથી ૧૦૦ એજન અને થલ
માર્ગે ૬૦ એજનથી આવેલી સર્વ વસ્તુઓ ફાસુ થઈ જાય છે, પરંતુ જે આચર્યું હોય, તે ગ્રહણ કરાય છે, પણ બીજી નહિ, તેમજ મીઠું અગ્નિએ પકવેલું હોય, તેજ આચીર્ણ છે. તેમજ અમદાવાદથી ઉગ્રસેન નગર વિગેરેમાં ગયેલી વસ્તુઓ ફાસુ થઈ શકે છે, પરંતુ અનાચીણું છે. ૪-૨૨ –૩–૧૪૬ / ૯૯૨ /
પાલીના શ્રી સંઘના પ્રશ્નોત્તરે. પ્ર. પડિમાધર શ્રાવકે આણેલે આહાર સાધુઓ ગ્રહણ કરી શકે?
ઉ. પડિમાધર શ્રાવક પિતાને માટે લાવેલે આહાર જો સાધુઓને
વહેરાવે, તે લેવા કપે છે. ૪–૨૩-૧-૧૪૭ ૯૯હા

Page #499

૩૭ર પ્ર. શ્રાવકે નવકારમંત્ર અનાનુપૂવિએ ગણી શકે? કે નહિ? ઉ૦ શ્રાવકેને આનુપૂવી અને અનાનુપૂવીએ નવકાર ગણ
વાનો અધિકાર શાસ્ત્ર અનુસાર જણાય છે, ૪–૨૩-૨૧૪૮ | ૯૯૪ - -
૨૪ માલપુરના શ્રી સંઘના પ્રકારે. પ્ર. પુંજણીએ કરી વાયરે નાંખવામાં લાભ છે? કે અલાભ? ઉ. મુખ્ય વૃત્તિએ પંજણીએ કરી વાયરે નાખ જાયે નથી,
પરંતુ ગુર્નાદિકને, માંખી ઉડાડવા વાયરે નાંખવામાં લાભ છે, પણ ટેટ નથી. કેમકે ગુરુ ઉપર બેસતી માખીઓ ઉડાડ
વામાં ગુરુભક્તિ જ છે. તે ૪–૨૪–૧–૧૪૯ / ૯૯૫ || પ્ર “રાત્રિમાં તમામ અન્ન, પાણીમાં તદ્દરૂપ સૂક્ષ્મ જીવ ઉપજે છે,
અને પ્રભાતે નાશ પામે છે,” તે વાત સત્ય છે? કે અસત્ય ? ઉ. “સમગ્ર અન્નપાણીમાં રાત્રિએ સૂક્ષ્મ જી ઉપજે, અને સવારે
નાશ પામી જાય.” આ વાત શાસ્ત્રમાં કોઈ પણ ઠેકાણે લખેલી જાણવા નથી. / ૪–૨૪-૨-૧૫૦ ૯૯૬ .
૨૫ ઉણયારના શ્રી સંઘના પ્રમાણે, પ્ર. વડાકલ્પને દિવસે પિસહ કરવામાં લાભ છે? કે પૂજા કરવામાં ઉ. મુખ્ય વૃત્તિએ પિસહ કરવામાં મહાન લાભ છે. પરંતુ કારણ વિશેષ હોય, તે જે અવસર હોય તે પ્રમાણે કરવામાં લાભજ છે. કેમકે જૈનશાસનમાં એકાન્તવાદ નથી. ૪–૨૫-૧૧૫૧ ૯૯૭ |

Page #500

૩૭૩
પ્રદ સંવછરીના દિવસે સોપારી સહિત નાણાની પ્રભાવના
અપાય? કે નહિ ? ઉ૦ સંવછરી દીને સોપારી સહિત કે રહિત પ્રભાવના આપી
શકાય છે, પછી તે જે ગામમાં જે રીત હોય, તે મુજબ વર્તવું. || ૪–૨૫–૨–૧૫ર I ૯૯૮ /
મેદિનીદ્રગના શ્રી સંઘના પ્રશ્નોતરે. પ્ર. પખીમાં ૧૨ લેગસ્ટ માસીમાં ૨૦ અને સંવછરી
પ્રતિક્રમણમાં ૪૦ લોગસ્સનો કાઉસગ્ગ કરાય છે, તેનું
શું કારણ? ઉ૦ પખી વિગેરે માં જે કાઉસગ્ગ કરાય છે, તે પ્રતિક્રમણ કર
નારાઓને જે અતિચારની શુદ્ધિ થઈ ન હોય, તે અતિચારની શુદ્ધિ માટે કરાય છે, અને દરરોજના પ્રતિક્રમણમાં કાઉસગ્ગની સંખ્યાના નિયમમાં તે આજ્ઞા પ્રમાણ છે. ૪–૨૬-૧
૧૫૩ | ૯૯૯ છે પ્ર. વીરભગવાન સહિત જે હીરસૂરીશ્વર મહારાજની પ્રતિમા
પાસે દેવવંદન કરાય, તે વાસક્ષેપ કરીને કરાય? કે એમને
એમ કરાય? ઉ. ગુસ્મૃતિમા પાસે દેવવાદવા કહ્યું નહિ, અને જે તીર્થંકરની
પ્રતિમા પટ્ટ વિગેરેમાં આલેખેલી હોય તે વાસક્ષેપ નાંખી
ને જ તેની પાસે દેવવાદવા સૂઝે છે.—૨૬-૨–૧૫૪૧૦૦વા પ્ર. ત્રણે માસીની અાઈએ ક્યાંથી બેસે છે ? ઉo સાતમથી બેસે છે, પરંતુ પુનમને દિવસ તો પર્વતિથિ હેવાથી
પળાય છે. તે ૪-૨૬-૩-૧પપ . ૧૦૦૧

Page #501

૩૭૪ ર૦૦ વીસ રથાનક તપ, અષ્ટ સૂડણતપ, અને આયંબિલ
વર્ધમાન તપમાં અસઝાયના ત્રણ દિવસ ગણાય? કે નહિ, ઉ. વીસસ્થાનક તપ અને કર્મસૂડણ તપમાં અસક્ઝાયના
ત્રણ દિવસ એટલે ચૈત્ર આસો માસ સંબંધી ૭-૮-૯ ગણતરીમાં આવે નહિ. આયંબિલ વર્ધમાન તપમાં તે ત્રણ દિવસ ગણતરીમાં આવે છે, એમ પરંપરા છે. ૪–૨૬-૪–.
૧૫૬ / ૧૦૦૨ . પ્ર., આણંદવિમલ સૂરીશ્વર મહારાજાએ કરેલ આઠ કર્મને
તપ જે ઉપવાસથી કરવાની શક્તિ ન હોય, તે આયંબિલે થઈ
શકે?કે નહિ? ઉ, જે સર્વથા ઉપવાસની શક્તિ ન હોય, તે આયંબિલે પણ થઈ
શકે છે. . ૪–૨૬-૫-૧૫૭ / ૧૦૦૩ પ્ર. બેઆણુ કરનારને ઉલટી થઈ હોય, તે બીજી વખત જમવું
કલ્પે?કે નહિ? ઉ. બેસણું કરવા બેસવાનાજ આસને ઉલટી થઈ હૈય, અને મુખ
શુદ્ધિ કરી હોય, તે બીજી વખત જમવું કહ્યું છે, અન્યથા
કલ્પતું નથી. ૪–૨૬-૬-૧૫૮ ૧૦૦૪ . મત્ર શ્રી હીરવિજયસૂરીશ્વર મહારાજાએ પ્રસાદિત કરેલ બાર
બેલના પટ્ટમાં કયા બાર બોલે છે તે સ્પષ્ટ જણાવવા.
કૃપા કરશો? ઉ. સંવત ૧૬૪૬ વરસે શિવદી ૧૩ શુક્રવારે શ્રી પાટણનગરમાં
સમસ્ત સાધુ સાધ્વી શ્રાવક શ્રાવિકા ગ્ય શ્રી વિજયહીરસૂરિજીએ લખાય છે–
શ્રી વિજયદાનસૂરિ પ્રસાદીત સાત બેલના અર્થ આશ્રી વિસંવાદ ટાલવાનિ કાજિં તે સાત બેલનું અર્થ વિવ

Page #502

૩૫
:
-
રીનિ લિખીઈ છીઈ, તથા બીજાપણિ કેટલાએક બેલ લિખિઈ છઈ યથા–
પરપક્ષીનિં કુર્ણિ કિયું કઠિન વચન ન કહિવું / ૧ /
તથા “ધરપક્ષીકૃત ધર્મકાર્ય સર્વથા અનુદ યોગ્ય નહી ઈમ કુર્ણિન કહેવું છે માટે દાનસચિપણું દખિણાલુપણું દયાલુપણું પ્રિયભાષીપણું ઈત્યાદિક જે જે માર્ગનુસારી ધર્મકાર્ય તે જિનશાસન થકી અનેરા સમરત જીવ સમ્બન્ધિઆ શાસ્ત્રનિ અનુસાર અનુમોદવા ગ્ય જણાઈ છઇ, તો જૈન પરપક્ષી સમ્બન્ધી માર્ગોનુસારી ધર્મકર્તવ્ય અનુમેદવા ચોગ્ય હુઈ, એ વાતનું ચું કહિવું ? ૨.
તથા ગચ્છનાયકનિં પૂછયા વિના કિસી શાસ્ત્ર સમ્બધિની નવી પ્રાપણા કુર્ણિ ન કરવી ૩
તથા દિગમ્બર સમ્બધિઆ ચય ૧ કેવલ શ્રાદ્ધ પ્રતિષ્ઠિત ચૈત્ય ૨ દ્રવ્ય લિગીનિં દ્રવ્યઈ નિષ્પન્ન ચૈત્ય ૩ એન્ટિણિયે ચૈત્ય વિના બીજા સઘલાઈ ચિત્ય વાંદવા પૂજવાયેગ્ય જાણવા. એ વાતની શંકા ન કરવી ૪ /
તથા સ્વપક્ષીના ઘરની વિષઈ પૂર્વોક્ત ત્રિણની અવન્દનીક પ્રતિમા હુઈ તે સાધુનિં વાસક્ષેપિવાંદવાપૂજવા ગ્ય થાઈ પણ
તથા સાધુની પ્રતિષ્ઠા શાસ્ત્રિ છઈ. . ૬ .. તથા સાધર્મિક વાત્સલ્ય કરતાં સ્વજનાદિક સમ્બન્ધ ભણી કદાચિત પરપક્ષીનિં જિમવા તેડઈ તુ તે માટિ સાહમિવત્સલ ફક ન થાઈ | ૭ ||
તથા શાસ્ત્રોક્તદેશવિસંવાદીનિત્યવસાત સર્વવિનંવાદીનિહ૦ એકર એટલી બીજા કુણનિ નિન્હવન કહિવું.૮

Page #503

૩૭૬ તથા પરપક્ષી સંધાતિં ચર્ચાનિ ઉદીરણા કુર્ણિ ન કરવી, પરપક્ષી કઈ ઉદીરણા કરઈ તુ શાસ્ત્રનઈ અનુસાર ઉત્તર દેવ, પણિ લેશ વાધઈ તિમ ન કરવું. ૧૯
તથા–શ્રી વિજ્યાદાનસૂરિ બહુ જન સમક્ષિ જલશરણું કીધુ જે ઉરાત્રકન્દકુદ્દાલ ગ્રન્થ: તે તથા તે મહિલુ અસંમત અર્થ બીજા કેઈ શાસ્ત્રમાંહિ આણ્ય હુઈ તુ, તે અર્થ તિહાં અપ્રમાણ જાણવું. | ૧૦ |
તથા સ્વપક્ષીય સાર્થનિ અગિં પરપક્ષીય સાથિ યાત્રા કર્યા, માટેિ યાત્રા ફેક ન થાઈ. તે ૧૧ |
તથા–પૂર્વાચાર્યનિ વારઈ જે પરપક્ષી કૃતિ સ્તુતિસ્તેત્રાદિક હવાતાં, તે કહેતાં કુણિ ના ન કહિવી. ૧૨ .
એ બેલથી કઈ અન્યથા પ્રપઈ તેહનઈ ગુરુનો તથા સંઘને ઠબકે સહી ! ૩મત્ર વતાન– શ્રી વિજયસેનસૂરિમહં– ઉપાધ્યાય વિમલહર્ષગણિમત-૧ ઉપાધ્યાય ધર્મ સાગરગણિતઉપાધ્યાય શ્રી શાન્તિચન્દ્રમણિમત ઉપાધ્યાય શ્રી કલ્યાણવિજય ગણિતં– ઉપાધ્યાય શ્રી સેમવિજયગણિમાં– પંન્યાસ સહજસાગર ગણિમાં– પંડિત કાન્તર્ષિગણિમાં–
આ દ્વાદશજલ્પ પકમાં આવા પ્રકારે બાર બોલે છે તે ૪–૨૬-૭–૧૫૯ / ૧૦૦૫

Page #504

-
૩૭.
પ્રહ રાક્ષસદ્વીપ-બુદ્વીપમાં છે? કે લવણ સમુદ્રમાં છે? અને
તે પ્રમાણ અંગુલના માપવાળે છે? કે ઉસે અંગુલના માપવાળો છે?
ઉ“દેવ દુઃખે કરી જીતી શકે એવો રાક્ષસદ્વીપ તમામ દિશામાં
સાત જન વિસ્તારવાળો અને સર્વ દ્વીપમાં શીરામણિ છે, તે લવણ સમુદ્રમાં છે. પૃથ્વીના નાભિના ભાગમાં જેમ સુમેરુ પર્વત છે, તેમ તે દ્વીપની વચ્ચે વચ્ચે ત્રિકટ નામનો પર્વત છે. જેમાં ધણીઅદ્ધિ છે, તે નવ જન ઉચે, પચાસજન વિસ્તારવાળે છે, તે પર્વતની ઉપર હમણાં જ મેં સેનાને ગઢ-ઘરે અને તોરણવાળી લંકા નામની નગરી કરાવી છે, તે નગરીથી છ જન ભૂમિ એલંધીને પ્રાચીનકાલની અને શુદ્ધ ફટિકના કિલ્લાવાળી અને અનેક પ્રકારના રત્નમય ઘરવાળી સવાસ ચિજન પ્રમાણની મારી પાતાલલંકા નામની શ્રેષ્ઠ નગરી છે. જે અતિ દુર્ગમ છે. આ બે નગરીઓ ગ્રહણ કરીને હે! પુત્ર! તું તેને રાજા થા. તીર્થકર દેવનું તું દર્શન કરી આવે, તેનું ફલ આજ જ તને પ્રાપ્ત થાઓ.” આ પ્રકારે રાક્ષસપતિએ કહીને નવ માણેકાએ બનાવેલે મહટ હાર તેને આપે, અને રાક્ષસવિધા આપી, ભગવાનને નમસ્કાર કરી તે વખતે જ ઘનવાહન રાક્ષસદ્વીપમાં આવીને લંકા અને પાતાલલંકાને રાજા થયે. રાક્ષસદ્વીપના રાજયથી અને રાક્ષસી વિદ્યાથી ત્યારથી તેને વંશ પણ રાક્ષસવંશ કહેવાય.” આમ અજીતનાથ ચરિત્રમાં છે, તે મુજબ રાક્ષસદ્વીપ લવણ સમુદ્રમાં છે, અને તે પ્રમાણ અંગુલના માપવાળો છે, એમ જાણવું. ૪–૨૬-૮-૧૬૦ + ૧૦૦૬

Page #505

૩૭૮
२७
ડુંગરપુરના શ્રી સંઘના પ્રશ્નોત્તરે. પ્ર. સાંજે પ્રતિક્રમણમાં સામાયિક ઉરીને તુરત ત્રણ નવકાર ગણી
વંદન પચ્ચખાણની મુહપત્તિ પડિલેહવામાં આવે છે, તે ખમાસમણું દઈને પડિલેવાય?કે ખમાસમણ વિના પડિલેવાય?
તેમજ શે આદેશ માંગીને પડિલેહવી ? ઉ, સામાયિક ઉચ્ચરીને બેસણે સંદિસાવ વિગેરે ચાર ખમાસ
મણઆપીને ત્રણ નવકાર ગણીને ખમાસમણ આપવું, અને ઈચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવન મુહપત્તિ પડિલેહું? આ આદેશ માંગી મુહપત્તિ પડિલેહવી, પછી બે વાંદણ
દેવા, અને પચ્ચખાણ કરવું. ૪–૨૭–૧-૧૬૧ ૧૦૦થા પ્ર. શાંબ અને પ્રધુમ્નની સાથે આઠ ક્રોડ મુનિઓ સિદ્ધિપદને પામ્યા એમ શત્રુંજય તેંત્રમાં કહ્યું છે, અને કેટલાક તે
સાડાત્રણ ક્રોડ સિદ્ધિવર્યા” એમ કહે છે, માટે આ બાબત. નિર્ણય કરવા પ્રસાદ કરશો? ઉ૦ શત્રુંજય મહાભ્ય અનુસાર “શાંબ પ્રદ્યુમ્ન સાથે સાડા
ત્રણ કોડ સિદ્ધિપદ પામ્યા છે એમ જણાય છે. ૪–૨૭–૨–
૧૬૨ ૧૦૦૮ છે. પ્ર. સ્નાત્રની વિધિમાં “પંચવર્ણના ૮૦૬૪ લશએ પ્રભુનો
અભિષેક કરે.” એમ કહેલ છે, અને અંતર્વાચમાં ૧ કોડ
અને ૬૦ લાખ કલશે કહેલ છે, તે શી રીતે મળતું આવે? ઉ૦ અંતર્વાચમાં એક કોડ સાઠ લાખ કલશા કહ્યા છે, તે
સંખ્યા સ્થાયી રાખવાની સંભવે છે, તેમાંથી પાણી ભરીને :

Page #506

૩૯
સ્નાત્ર કરવાને માટે તે, કહેલા આઠ હજાર ચાંસઠલો છે, એમ સભવે છે, તેથી બન્ને લખાણ પણ અંધ બેસતા છે.
॥ ૪–૨૭–૩–૧૬૩ || ૧૦૦૯ ॥
૫૦ વાસુદેવની માતા સાત અને ખલદેવની માતા ચાર સ્વપ્ના જુએ છે, તેઓના નામ કયા કયા છે ?
ઉસ'ડુ–૧ સૂર્ય –ર કુલ-૩ સમુદ્ર-૪ લક્ષ્મીપ રત્નરાશિ—દ્ અગ્નિ—” આ સાત-વાસુદેવની માતા દેખે છે, અને હાથી— ૧ પદ્મ સરાવર-૨ ચન્દ્ર-૩ વૃષભ-૪ આ ચાર સ્વપ્ના અલદેવની માતા દેખે છે, તે પર પરાએ જાણવા. ॥ ૪–૨૭–
૪–૧૬૪ || ૧૦૧૦
૨૮
ઉદેપુરના શ્રી સંઘના પ્રશ્નાત્તરો.
૫૦ ચાદ પૂર્વાંધા જધન્યથી લાંતક દેવલાક સુધી જાય છે, કાર્તિક શેઠના જીવ તા ચાદપૂર્વી હતા, છતાં સાધ દેવલાકમાં ગયા તેનુ શું કારણ ?
ૐ કાર્તિક શેઠના જીવને પહેલા દેવલાંકે જવામાં પૂર્વાનુ વિરમરણ થયુ હતુ, તે હેતુ સભવે છે. ૫૪-૨૮-૧-૧૬૫॥
૧૦૧૧ ॥
મકાઇ કે પ્રભાતે નવકારશી પચ્ચક્ખાણ લીધુ હાય; અને ખપારની પડિલેહુણ વખતે તિવિહાર પચ્ચક્ખાણ લે, તે તે સાંજે કયું પચ્ચક્ખાણ લે ?
ઉ૰ એકાશન વિગેરે પચ્ચક્ખાણવાળા અને પડિલેહણ વખતે તિવિહાર પચ્ચક્ખાણ કરવાવાળા સાંજે પાણહાર પચ્ચક્ખાણ

Page #507

૩૮૦
કરે, પણ જેણે પડિલેહણ વખતે તિવિહાર કર્યો નથી, તે તે સાંજે ચાવિહાર પચ્ચકખાણ કરે, એમ પરપરા છે.
૪–૨૮-૨-૧૬૬ / ૧૦૧૨ . પ્ર. ત્રિકાલપૂજા કરવામાં પ્રભાતે સર્વ સ્નાન કરીને માળા વિગેરે
નિર્માલ્ય વસ્તુ દૂર કરી વાસપૂજા થાય? કે બીજી રીતે થાય? ઉ. પ્રભાતે પુષ્પમાળા વિગેરે નિર્માલ્ય વસ્તુ દૂર કર્યા વિના શ્રાવકે
વાસપૂજા કરતા દેખાય છે, અને સર્વ શરીરે ન્હાવામાં એકાન્તપણું નથી. હાથ, પગ જોઇને શુદ્ધિપૂર્વક વાસપૂજા કરવી
સુઝે છે. ૪–૨૮–૩–૧૬૭ ૧૦૧૩ ! પ્ર. શ્રાવકે દાતણ કરીને દેવપૂજા કરે? કે એમને એમ કરે? ઉ. ગુજઃ પુદગામસ્તો-આયોગશાસ્ત્ર વિગેરેના વચનથી
મુખ્ય વૃત્તિએ દાંતણ કરીને દેવપૂજા કરે, પણ પિસહ, ઉપવાસ વિગેરે તપ કરવાની ઈચ્છાવાળા તે દાતણ કર્યા સિવાય પણ દેવપૂજા કરે. કેમકે–પચ્ચખાણનું બહુ ફલ છે, એમ જણાય
છે. ૪–૨૮–૪–૧૬૮ ૧૦૧૪ / પ્ર. વિદ્યા વિનરનિ-વિહાર શબ્દ જિનમંદીર વાચી છે, આ
વચનથી શ્રી હરિગુરુ મહારાજનું પ્રતિમામંદિરનું નામ
હીરવિહાર કેમ આપ્યું? ઉ૦ વિહાર એટલે બોદ્ધ વિગેરેને આશ્રય, એમ પ્રશ્નવ્યાકરણના પહેલા આશ્રવારની ટીકામાં કહ્યું છે, અને વિશ્વ વિચિત્ર
કા-વિહાર એટલે વિચિત્રક્રીડા.આ પ્રકારે પ્રશ્નવ્યાકરણના ચેથા આશ્રવારની ટીકામાં કહેલ છે, તેથી આ મુજબ શ્રી હીરગુરુ પ્રતિમાપ્રાસાદનું નામ શ્રી હીરવિહાર આપેલ છે. . ૪-૨૮-૫-૧૬૮ ૧૦૧૫.

Page #508

૩૮૧
4. सुहिएसु अदुहिएर अ, जा मे अस्संजएसु अणुकंपा। . रागेण व दोसेग व तं निंदे तं च गरिहामि ॥१॥
આ ગાથાની વ્યાખ્યા બતાવવા કૃપા કરશે. ઉ આ ગાથામાં સાધુ એ વિશેષ્ય પદ કહેલ નથી, છતાં અતિથિ
સંવિભાગને અધિકાર હોવાથી અધ્યાહાર કરી લેવું, તેથી “સાધુઓ વિષે એ અર્થ થશે..
કેવા સાધુઓ વિષે તે કહે છે, કે-હિતેષુ-એટલે સારી પ્રકારે હીતકારી એવા જ્ઞાનદર્શન ચારિત્રવાળાઓમાં–
તેમજ તે એટલે ગે કરી અથવા તપસ્યા કરી પ્લાન થએલા અથવા ઉપધિરહિત થયેલા, તેવા વિષે –
તેમજ વિપુ-એટલે સ્વઈદે કરી ઉદ્યમી નહિ પણ ગુસઆજ્ઞાએ કરી વિચરનારા છે, તેઓમાં–જેમેં અનુકંપા કરી હોય, એટલે અન્ન, પાન, વસ્ત્ર વિગેરેનું દાન આપવાથી ભક્તિ કરી હેય-અહીં અનુકંપા શબ્દ કરી ભક્તિ લેવી કેમકે –
आयरि-अणुकंपाए गच्छो अणुकंपिओ महाभागो આ વચનથી અનુકંપાને અર્થે ભક્તિ થાય છે – કેવી રીતે ભક્તિ કરી હોય? કે –એટલે “આ મારા સગાવહાલા છે, કે મિત્ર છે, વિગેરે પ્રકારના પ્રેમથી કરી હોય. પણ “મહા ગુણવાળા છે, તે બુદ્ધિથી નહિ , - તેમજ –એટલે સાધુનિન્દાએ જેમ-“આ સાધુઓ ધનધાન્યવિનાના છે, જ્ઞાતિજનના ત્યાગવાળા છે. ક્ષુધા પીડિત છે, સર્વથા બીજી કોઈ ગતિ વિનાના છે “માટે પોષવા જોઈએ.” આ પ્રકારે નિન્દા પૂર્વક અનુકંપા, તે પણ નિન્દાજ છે. કેમકેઅશુભદીર્ઘ આયુષ્યનું કારણ બને છે, એમ આગમમાં છે

Page #509

૯૮૨
तहारूवं समणं वा माहणं वा संजयविरय-पडिय पच्चक्खाय पावकम्मं हीलिसानिमित्ताखिसिसा गरिहित्ता अवमनिसा अमणुनेणं अपीइकारगेणं असण-पाणखाइम-साइमेणं पडिलाभित्ताअसुहदीहाउअत्ताए कम्म
તેવા પ્રકારના શ્રમણ અથવા માહણ જેણે પાપકર્મનું પચ્ચક્ખાણ કરેલ છે, તેથી સંયત, વિરત એવા સાધુને હીલના કરીને, નિંદા કરીને, ખીંસા કરીને, ગહ કરીને અને અપમાન કરીને, અમનેશ, અપ્રીતિકારી, અશન, પાન, ખાદિમ, અને સ્વાદિમે કરી પડિલાભીને જીવ અશુભ દીર્ધાયુષ્યનું કર્મ બાંધે છે.”
તેથી નિન્દા પૂર્વક અનુકંપાત નિન્દા છે તેણે કરીભક્તિ કરી હોય.
અથવા–સુખી અથવા દુઃખી પાસસ્થાદિકની ભક્તિ કરી હોય. કેવી રીતે કે- આ પાસત્યા-કાચું પાણી પીએ છે, સચિત્ત પુષ્પફલ ખાય છે, અણસણ આહાર લે છે, આ જે દેશે તેનામાં છે, તે દેખવાથી ઈષ્યએ કરી –
અથવા અસંયત એટલે છ જવનિકાયના વધ કરનાર કુલિંગિઓમાં દ્વેષે કરી જે મેં દાન દીધું હોય તેને નિંદુ છું, ગહું છે–તેમાં રાગ, એટલે એક દેશ કે ગામ કે ગોત્રમાં ઉપજ્યા હોય તે વિગેરેથી પ્રીતિ, તથા ષ, એટલે-જિનપ્રવચનનું શત્રુપણું દેખવાથી ઉપજેલી જે અપ્રીતિ,
શંકા કરે છે, કે-પ્રવચન પ્રત્યેનીક વિગેરેને દાન આપવાનું કયાંથી હોય? જે તે સંબંધી દેષ અહીં લીધે?
ઉત્તર આપે છે, કે તેના ભક્ત રાજા વિગેરેના ભયથી તેવાએને આપવું પડયું હોય, તેવા દાનની નિંદા અને ગર્વણા

Page #510

૩૮૩
કરે છે, પણ ઉચિતતા મુજબ દીન વિગેરેને આપવામાં આવે, તે પણ અણુપાદાન કહેવાય છે. कृपणेऽनाथदरिद्रे व्यसनप्राप्ते च रोगशोकहते। यहीयते कृपार्थ, अनुकम्पा तद्भवेद्दानम् ॥१॥
“કૃપણ અનાથ દરિદ્રઃ આપત્તિને પામેલઃ રેગ શોકથી પીડિતાને કરુણાએ કરી અપાય, તે અનુકંપાદાન છે.”
સમર્થ શરીરવાળો પણ દરિદ્રી હેય, અને પ્રાર્થના કરી રહે હૈય, તેને પણ અપાતું દાન અનુકંપાદાન ગણાય છે. તે અનુકંપાદાન નિન્દા, ગહને લાયક નથી. કેમકે–તીર્થંકર દેવોએ પણ વાર્ષિક દાન વખતે તે દેખાડેલ છે, અને તે વાત
“મેક્ષફળ આપનાર દાનમાં પાત્ર અપાત્રની વિચારણા કરાય છે, પણ દયાદાન તે સર્વજ્ઞોએ કોઈ ઠેકાણે પણ નિષેધ્યું નથી.” તેમજ જે પ્રથમ ઉપકાર કરી ગયો હોય તેને અપાય, તે દાન ન કહેવાય, પણ પ્રથમ આપી ગએલ હેય તે પ્રાયઃ પાછું અપાય છે. અને દીનને જે અપાય, તે તો યાચના કરી રહેલ છે, તેનું મૂલ્ય જ અપાય છે. સ્ત્રીને અપાય, તે તે રાગનું ભાજન છે, તેથી અપાય છે, એમ કેમ ન કહેવાય? અર્થાત. કહેવાય. અને પાત્રમાં જે ફલવિસ્તાર પ્રિય છે તેથી અપાય તે શું વૃદ્ધિની ઇચ્છાવાળું નથી? અર્થાત છે, પરંતુ દાન તો તે છે કે જે નિરપૃહપણાથી ક્ષીણજનને પામીને અપાય છે, આ
પ્રમાણે ગાથાને અર્થ જાણો, ૪–૨૮-૬–૧૭૦ 1 ૧૦૧૬ પ્ર. વિનિતા નગરથી અષ્ટાપદ કેટલા જન છે? ઉવિનિતા નગરીથી બાર જન અષ્ટાપદ છે, એમ પ્રોષ
સાંભળે છે. ૪–૨૮-૭–૧૭૧ ૫ ૧૦૧૭

Page #511

૩૮૪
ગ્રન્થકારની પ્રશસ્તિ.
પૂજ્યપાદ શ્રી આણંદ વિમલસૂરીશ્વરજીની પાર્ટ ચન્દ્રગચ્છ રૂપી આકાશમાં સૂર્ય સમાન શ્રીમાન્ વિજયદાન સૂરીશ્વરજી મહારાજા વિજયવત થયા.
તેની પાટ રૂપી પૂર્વીચળમાં ઉગતા સૂર્ય સમાન પ્રગટ તેજસ્વી અને રાજાઆને પ્રતિબંધ કરવામાં નિપુણ શ્રીમાન્ શ્રી હીરવિજય સૂરીશ્વરજી મહારાજા જયવંતા વસ્યું.
જે મહા પુરુષના વાણી વિલાસથી ખર સુખાઓમાં રાષિ સમાન અબ્બરના વંશમાં જન્મેલ અકખ્ખર બાદશાહઃ જીવાને અભયદાન આપનાર થયા, અને અદ્વિતીય કૃપા રૂપી સુધાના સમુદ્ર જેવા તે સૂરીશ્વરજીની વાણીથી બાદશાહે પ્રગટ કરેલી જીવદયાની તે જાહેરાત સાંભળી બ્રહ્માઃ શંકરઃ વિષ્ણુઃ કાર્તિકેયઃ યમ અને ઈંદ્રઃ આદિ દેવા, હુસઃ અલદઃ ગરુડઃ મારઃ પાડેાઃ અને હાથી વિગેરે—પેાતાના વાહનની રક્ષા થવાથી બહુજ પ્રીતિ પામ્યા. તે વખતે પૂછવા લાગ્યા, કે— તું કાણુ છે ?
કહે છે, કે “ હું પાપ છુ.”
ફરીથી પૂછે છે, કે “ તું દુબળુ` કેમ થઇ ગયું છે ? ” ઉત્તર આપે છે, કે ‘ મારે મારી માતા સાથે વિચાગ થયા છે,” ફરીથી પૂછે છે, કે—“કાણ તારી માતા છે ? અને વિયોગ કેમ થયા?
ઉત્તર આપે છે, કે ‘ મારી નામની મ્હારી માતા છે અને તેને શ્રી હીરસૂરિજીના વચનથી અકબ્બર બાદશાહે યમરાજાને ઘેર માકલી દીધી છે.”

Page #512

૩૮૫
11
ફરી પૂછે છે, કે “ હવે તું ક્યાં રહીશ ? ઉત્તર આપે છે, કે‘જ્યાં હીરવિજયસૂરિજીનુ વચન માન્ય નહિ થાય, ત્યાં રહીશ. જે મહાપુરુષે બાદશાહને–માંસભાજન છેડનાર નિવૉરસનુ દ્રવ્ય લેવાનું બંધ કરનારઃ મનુષ્યના દુઃખ હરનાર અને કને માફ કરનારઃ બનાવ્યા, તે દિવ્ય પુરુષ શ્રી હીરસૂરીશ્વરજીને મારા નમકાર થા.
આવા પરોપકારિ સૂરીશ્વરજીને અકમ્બર બાદશાહે સભા ભરીને પરમ પ્રીતિથી જે જગદ્ગુરુનું બિરુદ અર્પણ કર્યું, તે સૂર્ય મંડલ પેઠે સવ પૃથ્વીમંડલમાં પણ ફેલાઈ ગયું. શ્રી પદ્મસુ દર પંડિતના બાદશાહ પાસે જે પુસ્તકભડાર હતા, તે નિઃસ્પૃહી શિરામણિ સૂરીશ્વરજીને અર્પણ કર્યો,
શત્રુ ંજય, ગિરનાર વિગેરે તીર્થના કર લેવાતા હતા, તે સૂરિજીએ બાદશાહ પાસે માફ કરાવ્યો. અને સમુદ્ર સુધીનું આખુ જગત પણ `કર વિનાનુ કરી દેવરાવ્યું.
સદા મલિન કરનાર આ કલિકાલમાં પણ જે સૂરીશ્વરજીને ડાધ પણ ન લાગ્યા, પણ ઉલટુ આ કલિકાલને પેાતાના યશ રૂપી સુધાએ કરી ધવલ બનાવ્યે.”
બાદશાહ શાહુકારાના નાયક હાવાથી શત્રુઓનો નાશ કરનાર હતા અને સૂરીશ્વરજી સદા સજજન પુરુષા ઉપર ઉપકાર કરવાથી સાધુ જનના નેતા હતા. આમ એક પરાપકર્તા અને બીન્ન પરાપકર્તા હતા, તેથી બે દીશા અવળી હતી, છતાં તે બે એક ઈ, એ આ વખતની દુનિયામાં આશ્ચર્યના વિષય બન્યા છે.
ગ્રંથકાર કહે છે કે
• અહે। શ્રીહીરસૂરીશ્વરજીનુ મહાત્મ્ય આથી અધિક શુ વર્ણન કરી શકાય ? પણ ટુકામાં મુક્તજીવાને માતીઓને] પણ
૨૫

Page #513

૩૮૬
તે શોભાકારક હતા. જેઓ સકલસૂરિ વર્ગમાં વિશિષ્ટ ચારિત્ર ગુણએ કરી શિરોમણિ હતા. તેઓના ચરણકિંકર શુભવિજયે આ પ્રભનેત્તર ગ્રંથને સંગ્રહ કરેલ છે.
શ્રી સિદ્ધાંત–પ્રકરણ-ટીકા–ભાષ્ય વિગેરે અનુસાર કાંઈક અને કેટલુંક પરંપરાએ કરી, અને કેટલુંક સંભાવનાએ કરી, પૂજ્યપાદ શ્રીવિજયસેનસૂરીશ્વરજીએ મનેના ઉત્તર આપ્યા છે, તે આ ગ્રંથમાં ગુંથ્યા છે. - તેમાં સિદ્ધાંત વિરુદ્ધ મતિવ્રાંતિએ કરી જે કાંઈ રચાઈ ગયું હેય, તે કૃપામાં તત્પર કવિ પુરુષોએ પોતાની બુદ્ધિથી શોધી લેવું.
જ્યાં સુધી આ પૃથ્વી તળમાં જૈનશાસનરૂપી મેરુ જયવંત છે, ત્યાં સુધી આ ગ્રંથ છે અને વિદ્વાન પુરુષોને વાંચવા કામ લાગે.
આ ગ્રંથ ભટ્ટારક શ્રી હીરવિજયસૂરીશ્વરના શિષ્ય તર્કભાષા વાર્તિક ૧ કાવ્ય કલ્પલતા મકરન્દ ૨-સ્વાદવાદ ભાષાસૂત્ર ૩–તેની ટીકા ૪–કાવ્ય કલ્પલતાદિકપ. ગ્રંથ બનાવનાર ૫૦ શુભવિજયગણિએ સંગ્રહિત કરે છે.
इति भूरिसरिकोटीरहीर-सकलमहीमण्डलाखण्डलपातसाहश्री अकबरपतिबोधविधानधीर - तत्मदत्तजगद्गुरुविरुदधरणधीर-सत्त्ववान् प्रतिवर्ष षण्मासावधिसमस्तजन्तुजाताभयदानप्रदानदानशौण्डीर-श्रीशत्रुजयोज्जयन्तकादिकतीर्थकरमुक्तियुक्तिमवीर-(श्रेष्ठ इत्यनेकार्थनाममालायां) जीजीआरव्यादण्डादिविषमभूमिभजनसीर-कलिकालत्रिकालवित्समानामानमहिम-तपागच्छाधिराज-भट्टारकपुरन्दर-भट्टारकश्री ५ श्री हीरविजयसूरीश्वरपट्टालङ्कारहार-भट्टारकश्री विजयसेनसूरीशप्रसादीकृत-प्रश्नोत्तर-संग्रहे तत्पपूर्वशिखरिशिखरसहस्रकिरणायमानआचार्यश्रीविजयदेवसूरीणामनुशिष्टया भट्टारकश्रीहीर

Page #514

૩૮૭
विजयसूरीन्द्रशिष्य- तर्क भाषावार्त्तिक १ - काव्यकल्पलता-मकरन्द - २ स्याद्वादभाषासूत्र ३ - तद्वृत्ति ४- काव्यकल्पलताष्ट स्यादि ५ ग्रन्थनिष्पादकपण्डितशुभविजयगणिसङ्घहीते प्रश्नोत्तररत्नाकरापरनाम्नि श्रावककृतप्रश्नाख्यश्चतुर्थेौल्लासः सम्पूर्णः ॥
આ સેનપ્રશ્ન ગ્રન્થના ગુજરાતી ભાષાપર્યાયઃ અનુયાગાચાર્ય પં.શ્રી મણિવિજયજી ગણિવરના શિષ્યાગણી આચાર્ય શ્રી વિજયકુમુદસૂરિએ મહેસાણા નગરેવિક્રમસંવત્ ૧૯૯૫ના મહા સુદ ૫ મે સપૂર્ણ કર્યો.
॥ समाप्तोऽयं सेनप्रश्न - सार - संग्रदो ग्रन्थः ॥

Page #515

અભવ્ય
પરિશિષ્ટ ૧ લું
પ્રશ્નાના મુખ્ય પ્રકારો અને તેના અનુક્રમ આંક
માઇ
સાધ
અણુસણું
અણાહારી
અન્ય દેશની
અસય
આગમના પાટ
"
"
22
""
આપડવા
در
""
99
૯૨૮–૧૦૦૧
આલાયણ તપ
આશ્ચ
ઇતિહાસના પ્રશ્નો,,
૧૨૦-૬૨૦૩૩૭
૨૦૧
""
૨૦-૩૩-૪૪-૫૬-૦૨-૦૯-૧૦૫-૧૦૬-૧૧૮-૧૨૫-૧૪૮--૧૪૯
"
૭૯૪=૯૪૯
૧૫૫-૧૫૭-૧૫૮-૧૬૩-૧૬૬ -૧૦૧-૧૨-૧૮૬-૧૮૯-૨૬૩૦-૩૫૦
૩૩૪૩૩૫-૬૬૮
-
૩૫૬-૩૭૮-૩૮૦-૩૮૧–૪૧-૪૦૬-૪૭૧-૪૩૩-૪૬૭-૪૬૮-૪૯૩— | ૫૧૯-૫૩૪-૫૪૪-૫૫૨-૫૭૮-૫૮૬-૫૮૯-૬૦૮-૬૦૯-૬૧૦-૬૪૨– ૬૬૦-૭૭-૬૮૧-૬૮૭-૬૯૭-૭૦૪-૭૬૦૦૬૩-૩૯૦-૮૩-૮૪૮
}
૮૬૩-૮૭૩-૨૭-૯૫૮-૯૮૦-૮૧-૧૦૧૬
૧૨-૧૬૨-૫૩૭-૭૩૫-૯૦૦
૩૬૬-૧૯૦
૨૩૦
૨૫૮-૩૯૨-૩૯૩-૪૭૭-૪૮૬-૪૫-૫૪૮-૮૮૦
૨-૭-૬૧-૯-૧૦૦-૧૧–૧૧૪–૧૩૫-૧૪૯-૨૯૬-૩૬૦-૩૯૬
૪૦૧–૪૦૮-૪૧૯-૪૨૧-૪૩૬-૪૩૯-૪૫૪-૫૦૫-૫૨૨ ૫૮૫–૫૯૨ ૫૯૮-૫૯૯-૭૨૭–૭૪૧-૦૫૩-૭૭૫–૮૨૨-૮૪-૮૫૭–૮૬૩ -૮૬૭
૮૬૯-૯૦૮-૦૯-૯૩૩-૯૫૭-૯૭૭-૧૦૧૭
{

Page #516

૩૮૯
ભિય લાગે છે ,
૩૯૪-૬૬૬-૮૯૮ ઉપશમ અણુ ,
પર
ઉપધાન , ૨૮-૩૪-૮૧-૮૨–૧૯૪–૨૯૭–૩૧૪-૩૧૨–૩૧-૩૨૧-૩૭૭
૪૧૭-૪૪૭-૪૫૮-૪૫૯-૪૮૨–૫૧૨–૫૨૭–૧૫૪–૫૫૫–૫૫૬
૬૮૫-૭૫-૭૬૬-૭૭૪-૭૭૬-૭૮૯-૯૪૮-૯૭ર ઉજમણું
ખરતરાદિ
"૭૬૯-૭૭૦ ગણધરાશિના ,,
* ૪-૨-૨૨૫-૩૩૭–૭૩૨ ગણિત
૪૩-૨૦૦–૨૦૮-૨૧૮–૨૪૯-૨૫૧-૩૧૩-૩૭૫–૫૩૬ ગુણઠાણું
૪૫૧-૫૪૭-૮૫૫-૯૭૯ ગુરુરી
૧૭૯-૧૮૦-૩૫૬-૮૮૧–૯૫૪-૯૭૬-૧૦૧૫ ગાચારી
૧૭૦–૩૪૦–૩૪૧-૪૭૯૬૮ ચકવતિ
૮૪-૧૧૭–૧૪૭-૨૨૪-૩૪૭-૪૦૮-૪૧૪–૪૧૫–૭૨૮-૭૬ ૭૬૮-૮૦૮–૯૧૪-૯૪૧-૯૪૨ ચારિત્ર
| ૧૧૩-૨૭ ચૌદ નિયમ
૩૩૮-૩૩૯-૪૧૦-૯૫૩–૯૭૦-૭૫ ચૌદ સ્વન
૧૦૮–૪૫૪૨૯-૪૫૨-૪૫૫-૫૦૯-૯૭૩-૧૦૧૦ જિનેશ્વર-જિનપ્રતિમાદિ ,
૨-૩ર-૪૮-૫૦-૫૩-૫૪-૮૫–૧૦–૧૧૨-૧૨૭-૧૩૪–૧૩૧૫૦–૧૫૧–૧૫૬-૧૬૦–૧૯૫ -૨૦૦–૨૨-૨૫૦-૨૬૭–૨૬૯-૨૩-- ૨૯૯-૩૦૧-૩૧૬–૩૫૯-૬૧-૩૭૬-૩૮૨-૪૧૩-૪૩૨-૫૨

Page #517

૧૦૦૯
જિનપી
૩૦
૫૨૦-૫૨૯-૫૪૪-૫૫-૬૦૨-૬૩૦-૬૩૧-૬૬૪-૬૭૨–૬૧-૬૨૮૬૯૯-૭૩૧-૦૩૯-૦૪૦-૭૮૭-૦૮૮-૦૯૯-૮૭૭-૮૯૩-૯૩૮-૯૫૦
સાન
જ્યાતિષ: તિથિઃ વર્ષઃ આદિ,
૧૩૩-૫૬૬-૫૭-૫૭૧-૬૧૭-૬૧૮-૦૧૨.
૭૩૬-૮૭૬. તપસ્યા
ફ્રાન
,,
૬૪-૧૦૨-૨૬૦-૨૮-૩૫૭–૪૧,૪૬૬-૪૯૪-૪૯૯-૫૨૮૦૫૩૨
તિર્થંગ્
ત્રિલાપાણી
તી
૧૨૮-૧૨-૧૪૨-૧૪૪-૨૦૭–૨૯૪-૩૨૫-૫૩૫-૫૪૬-૬૯૦
""
દીક્ષા
ધ્રુવદેવી દેવલાક
""
૪૦૬-૬૭-૬૫૩-૭૦૨-૭૨૬-૮૩૬-૮૮૨-૮૯૨-૮૯-૯૦૪
૯૧૫-૯૧૬-૯૩૫-૯૪૫૯૮૦-૧૦૦૨-૧૦૦૩-૧૦૦૪.
"
૧૯૨૮
૪૨-૨૨૬-૪૧૧-૫૧૧
"3
""
૧૮૩–૧૯૮-૨૧૯–૨૮૧-૨૨૬-૩૯૧-૫૩૫-૭૫૮-૮૫૧-૯૦૨,
"
.
..
૩૯૫
૨૧-૫૬૪૦૮૯૮૧૩
૩૩૪-૪૧૬.
૨૧૦-૨૪૧-૩૨૩-૫૦૧-૮૦૪.
૫-૧૯-૩૧-૩૫-૩૭-૩૯-૪૧-૪૩-૪૪-૫૫-૩-૨-૧૦૪-૧૧૫
#glam
૧૨૧-૧૨-૧૮૮-૧૯૧–૨૦૭૨૦૯ ૨૨૧-૨૨૯-૨૩૩-૨૩૫-૨૩૬ ૨૪૦૨૪૨-૨૫૩-૨૮૦-૨૮૨ ૨૮૩-૨૯૫--૩૧૩-૩૨૭-૩૪૪-૩૪૫
૩૪૦-૩૪૨-૩૮૬-૪૨૩-૪૩૫-૪૭-૪૮૩-૪૮૭-૪૯૫-૪૯૨-૪૩૫-
૪૫૯૫૧ ૦-૫૪૫-૬૧૧-૬૩૨-૨૭૩-૬૭૫-૬૯૬-૭૦૧-૩૦૮–૦૧૦
૦૪૮-૭૪-૭૦૩-૦૮૫-૭૯૨-૮૧૫-૮૫૨૮૯–૧૦૧૧.

Page #518

૩૯૧
૧૬૮-૨૨૦-૨૯૨-૭૩૩–૫૧૭–૭૧-૭૨૩-૭૬૫–૭૮૦-૮૪૧– ૮૪૩–૯૫૬વવદન વિધિ
૪૫-૦૮-૧૬૫–૫૫૧-૪૬૯-૬૨૬-૬૪-૬૪૧-૬૪૯-૬૫૪-૭૫૧ ૦૯૯-૯૬૧-૧૦૦૦દ્રવ્યાનુયોગ
૧૦-૧૭–૨૨-૨૪-૨૭-૫૦-૫૯-૬૬-૬૭-૬૮-૭૦–૭૪-૭૭-૦૮૯૮–૧૧૦-૧૧૧–૧૧–૧૧–૧૧૯–૧૩૬–૧૪૧–૧૪૩-૧૫૨–૧૭૬૧૭૭–૧૯૭-૧૯૯-૧૯૦-૨૨૩-૨૩૨-૨૩૪–૨૩૮-૨૪૩-૨૬૪–૨૬૫– ૨૮૭–૨૮૮-૨૯૧-૩૦૭-૩૦૮-૩૧૭–૩૪૬–૩૫૪-૩૫૫-૨૮૮-૩૯૯– ૪૫-૪૧૮-૪૪૪-૪૫૦-૬૨-૪૭૧–૪૮૪-૮૫-૪૮૮-૪૮૮-ર-- ૪૯૮-૫૦-૫૦૮–૫૧૪-૫૨-૫૨૪–૫૩૮-૫૪ર-પપ૩–૫૮૧-૬૧૨૬૨૧-૬૨૮-૬૨-૬૪૧-૬૪૩-૬૪૪-૬૪૫-૬૪૬-૬૪૭–૬૬૯-૬૭૦– ૬૮૪-૭૦૫૭૦૭-૭૧૮-૭૨૯-૭૫–૭૬૨-૮૦૬-૮૦-૮૧૪-૮૧૬૮૨૧-૮૨૮-૮૨૯-૮૩૧-૮૩૨-૮૫૩-૮૫૬-૮૫૮-૮૬૧-૮૬૨-૮૮૪– ૮૯૮–૯૧૩-૯૪૩-૯૪૪-૯૪૬–૯૬૬–૯૮૪-૮૯૬–૧૦૦૬– નારકી
૧૧૯-૩૬૬૪-૬૫-૬૯૨ નિગાદ
૪૦-૪૬–૧૮-૬૯ર-૯૩-૬૯૪-૬૯૫-૮૯૦-૯૬૪ પડિલેહણ
૮૦-૮૨-૨૫૨-૩૧૮-૫૪૩ પર૫ર સંઘઠ્ઠા ,
પકવાનનકાળ
,
પરીષહુ
૪૩૪
પાસસ્થા
૩૫૧-૩-૫૪૧૬ ૦૬-૭૧૯-૭૨૪-૮૧-૮૧૮

Page #519

પૂજા
પચ્ચક્ખાણુ
૧૯૦-૨૪૭-૨૫૫-૨૬૧-૩૪૯-૩૮૭-૫૩૧-૫૬૫-૫૬૯-૫૬૦૧૮૩-૫૬૫-૬૧૩-૬૧૪-૬૮૨-૭૧૩-૭૪૪૭૪૭-૭૧૦-૭૭-૭૮}~ ૮૧૦-૮૧-૮૨૩-૯૨૨-૨૭-૯૨૫-૯૩૭-૧૦૧૩-૧૦૧૪—
પાસહ
"
""
૦૬-૧૨૪–૧૩૦-૧૮૫-૧૮૭–૧૯૩૨૧૭-૨૨૨-૨૨૮•-૨૪૪= ૨૪૫-૨૪૬-૩૦૦-૩૦૩-૩૧૧-૩૨૦-૩૫૨-૩૮૮-૪ર૮-૫૩૯-૫૬૮
૫૭૩-૨૦૯-૮૮૩-૮૩૦-૯૩૨-૯પ૨-૯૯૦-૧૦૧૨
પૂ ધર
પૂ
બાર લ
મતાન્તર
મિથ્યાત્વ
યુગલિક
યુગપ્રધાન
યોગ અનુષ્ઠાન
૯૪૭-૯૬૫-૯૭૧-૯૯૧-૯૯૭~~
૨૫-૦૩-૧૬૪-૨૦૬-૩૨૯-૩૯૮-૪૭૩-૫૧૮-૫૯૩-૬૫૦-૬-૬૭-૬૮૬-૬૮૮-૬૮૯–૦૧૭-૭૪૩-૭૮૧-૮૩૫-૮૪૪-૯૨-૯૩૧–
..
"
પ્રતિક્રમણ
૩-૬-૮-૯-૨૧-૬-૧૩૩-૨૫૭-૩૪૨-૪૦૦-૪૪૭-૪૭૪
૭૪૫–૫૪૦ - ૧૫૭-૫૭૬-૨૩૪-૬૫-૬૬૨-૭૧૧--૭૧૪-૭૩૦-૭૩૩૭૩૪ ૭૪૫-૮૩૭-૯૦૩-૯૦૯-૯૨૬-૯૫૭-૯૮-૯૯-૧૦૨૭
પ્રાયશ્ચિત્ત
22
""
""
',
""
""
""
.
.
૩૨
૮૭૫
૪૭૨૪૨-૨૫૯-૮૪૫
૪૦૯
૨૭૦–૧૦૦૫
૮૮૫
૮૯-૯૦--૯૧-૧૫૩-૬૧૨-૭૯૬=
૩૦૪-૩૬૨-૩૭૯
૮૪૭-૮૫૪
01
૪૪૩-૪૦૦-૫૧૬-૫૨
૨૩૯-૯૬૨
૩૮–૦૧–૨૭૧-૨૮-૩૭૨–૩૭૩-૩૮૫-૪૪૦

Page #520

રાત્રિભેજન
૩૬-૬૯–૮૬-૨૨૯-૪૨૦-૮૬૪-૯૯૬
હરિ
» ૧૪પ-૩૮૯-૬૨૪
હેશ્યા
૧૯-૪૨૨
વચન શુદ્ધિ
૭૨૨
વાસુદેવાદિ
૨૯૦–૬૫–૫૭૯-૬૭૪-૭૯૭૮૦૯
વિદ્યાધર
૮૪૯
વિગઈ
૮૬૮-૮૧-૨૪૦
વ્યાકરણ
૯૩–૨૭૨૭૩-૭૪-૨૭૫–૨૭૬-૭૭-૨૭૮–૨૮૪–૨૮૫૨૮૯-૫૫–૫૮૮ચાતર
૧૬૯-૨૧૩–૨૧૪-૨૧૫-૪૦૨શ્રાવક વ્રત ,
૧૦૩-૧૬૧૩૬૩-૪૨૪-૪૨૭–૪–૪૪૫-૫૬૯-૬૧૫-૬૧૬૭૦૩–૭૪-૭૫૬–૭૫-૭૭૪-૨૦૧૨-૮૧૧-૮૬૦–૮૭૮–૧૦–૧૨– હ૧૯૯૨૦-૯૪૮-૯૮૨-૯૮૩–૯૮૫– શ્રાવક પરિમા ,
૧૭૩-૫૧૩-૬૫૫-૮૮૮-૮૯૪–૯૧૭–૯૧૮-૯૬-૯૭૮-૦૩શ્રાવિકા
૧૩૫-૩૨૨-૩૨૯-૩૩૦-૩૬૭–૪૧૨–૫૬૨-૬૧૪-૭૫૨–૭૫૪૭૬૪-૮૭૦-૮૭રશ્રાવક ાચાર છે
૧૬-૨૫-૪૭–૧૨–૦૫–૧૮૧-૩૬૮-૩૮૪-૪૦૩-૪પ૭-૪૬૪૫૦૪-૫૧૫-પર૬–૫૩–૫૬૭-૫૭૨-૫૯૪-૬૨૨-૬૨૩-૬૫૧-૬૫૨ - ૬૮૧-૭૧૫–૭૩૮-૭૪૨-૭૪૬-૮૦૦-૮૦૩-૮૨૪–૮૨૫–૮૩૦–૮૪૨૮૫૦–૮૬૫–૮૭-૮૯૧-૯૨૭-૯૬–૯૯૮

Page #521

સચિત્ત-અચિત્ત-ભક્ષ્યાભક્ષ્ય,,
સમવસરણ
૧૧-૫૨-૫૭-૬૦-૮૫-૪-૯૭–૧૨૩–૧૩૧–૧૩૮–૧૭૦–૧૮૪૨૦૨ ૨૦૩-૨ ૦૪–૨૦૫-૨૧૬-૨૩૧-૩૦૫-૩૧૨૩૨૬-૩૨૮-૩૩૨૩૦૦-૪૧૨-૪૪૧-૪૪૬-૪૫૩-૫૨૧-૫૬૩-૫૯૯-૨૬૩૦–૨૬૫-૫૭૬ ૬૦૯-૬૨૩૦૧૮-૮૮૯-૯૨૧-૯૨૯-૯૩૪-૯૬૯-૯૯૨—
સધ
સકામ અકામ નિર્જરા,,
સમુદ્દાત
સમકિત
સાધુ સાધ્વ
29
સામાયિક
""
ભુતક
""
૩૦-૪૯૧-૪૯૭-૬૩૩-૬૫૬-૬૫૭-૬૫૮-૬૬૧-૭૫૫
""
>>
૩૯૪
૯૫૧
}૧-૦-૦
""
૮૭૪-૨૫
૧૩-૧૪-૧૫-૧૨-૫૧-૫૮-૬૫-૧૦૯-૧૨૨-૧૨૫–૧૨૮–૧૩૦૧૩૯૧૫-૧૭૪૧૭૫~૧૭૮-૧૯૨-૨૧૧-૨૧૨-૩૦૨-૩૫૩-૩૨૯ -
-
૩૮૩-૩૮-૩૯૦-૪૦૪-૪૩૦-૪૩૮-૪૭૨-૪૦૮-૪૯૦-૫૦૦-૧૦૬ -
પર૫-૫૬૫-૫૭૭-૫૮૪-૯૦-૬૦૧-૬૩૫-૬૮૦-૭૦૬-૭૧૬-૭૬૧
૪૮૦-૪૮૧૦૨૦-૦૯૩-૨૩૩
૦૦૨-૭૮૨૭૦૮૩-૭૯૫-૮૦૨-૮૧૨-૮૨૦-૨૨૭-૮૩૪-૮૩૮-૮૩૯—
૮૪૮-૨૦૫-૮૭૭-૮૮૧-૮૨-૮૯૦-૯૦૧-૦૪-૯૮૨-૯૫-૧૦૦૮
૬૦૩-૬૦૭-૬૭૧૮૯૫-૯૧૧
M
૭૫-૧૪૦-૧૬૭-૩૧૦-૩૩૧-૩૪-૩૬૫-૪૬૧-૪૬૩-૫૯૯
૨૫૪-૫૪૯-૬૩૮–૯૨૪
.

Page #522

૧ શ્રી અજિતનાથ ચરિત્રમ ૨ અનુયાગ દ્વાર ણિ ૭ અનુયાગ દ્વાર ટીકા
૪ અનેકાર્થ સૂત્ર વૃત્તિ
૫ અન્તર્વોચ્ચ
· આચાર દીનકર
૭ આચાર પ્રકલ્પ
૮ આચાર પ્રદીપ
૯ આચારાંગ ટીકા
૧૦ અચારાંગ નિયુક્તિ
૧૧ આરાધના પતાકા
૧ર આરાધના સૂત્ર
૧૩ આવશ્યક મૂર્ણિ ૧૪ આવશ્યક ટીપ્પણુ ૧૫ આવશ્યક નિયુ†ક્તિ
}
૧૭
Re
૧૯
૨૦
૧
',
૨૨ ઉત્તમ ચરિત્ર
૨૩ ઉત્તરાયન વૃત્તિ
',
૨૮
૨૯
""
"
37
39
"
૩૪
22
૨૫ ઉપદેશ તર‘ગિણી
૨૬
પદ
૨૦
""
"
""
પરિશિષ્ટ ર્
સાક્ષીભૂત ગ્રંથાના નામે
બાર હારી
બૃહદ્ વૃત્તિ
મલયગિરિ ટીકા
વીર ચરિત્રાદિ
વૃત્તિ
હારીભદ્રી
૧૪ હજારી ટીકા
માલાટીકા
રત્નાકર
સાલ
સપ્તતિકા
"
૩૧ ઉપાસક દશાંગ
૩૨ ઉમાસ્વાતિ વાચક પ્રધાષ
૩૩ ઉવવાઈ સૂત્ર
૩૪ ઋષભદેવ ચરિત્ર તૈમ
૩૫ ઋષભદેવ ચરિત્ર (વર્ષ મન સૂરિષ્કૃત)
૩૬ ઋષિદત્તા કથાદિ
૩૭ ઋષિમંડલ વૃત્તિ
૩૮ ધ નિયુક્તિ
૩૯ કથાનક ાા (નેશ્વરસૂરિ)
૪૦ કથાવળી પ્રથમ ખડ
૪૧ કંથ વૃત્તિ
૪૨ ૫ કિરણાવલી ટીકા
૪૩ ૩૯૫ ચૂર્ણિ
૪૪ કલ્પ વૃત્તિ
૪૫ ૫ સ્થવિરાવળી
૪૬ કલ્પ સૂત્ર
૪૭ કલ્પ સૂત્ર અવસૂરિ ૪૮ કલ્યાણુક સ્તાત્ર ટીકા
૪૯ કાળ સપ્તતિ ટીકા ૫૦ કાલિકાચાર્ય કથા (સસ્કૃત)
૫૧ ગાચાર્યના
પર ગુણસ્થાનક ક્રમારાહ ૫૩ ગુર્વીવલી (મુનિસુ’દરસરિ કૃત)
૫૪ ચઉસરણ પન્ના ૫૫ ચન્દ્ર પ્રભુ ચરિત્ર
૫૬ ચન્દ્ર પદ્મપ્તિ ટીકા ૫૭ ચોથા
ગ્રંથ

Page #523

૩૯૬
૫૮ છુટા પાના ૫૯ જખદીપ પ્રજ્ઞપ્તિ ૬૦ જંબદ્વીપ સમાસ ૬૧ જંબુદ્વીપ સંગ્રહણી ૬૨ જ્યોતિષ કરંડક ૬૩ છત કલ્પ ટીકા ૬૪ જીત વ્યવહાર ૬૫ જીણું ચરિત્રાદિ ૬૬ છવ સમાસ વૃત્તિ ૬૭ જીવાભિગમ વૃત્તિ ૬૮ જ્ઞાતાધર્મ કથા ૬૯ ઠાણુગ સૂત્ર ૭૦ તત્વાર્થ ભાષ્ય વૃત્તિ ૭૧ તત્વાર્થ સૂત્ર ૨ તીર્થ ક૯૫ ૭૩ દશવૈકાલિક ચૂર્ણિ -૭૪ દશ વેકાલિક ટીકા ૭૫ દશવૈકાલિક બહવૃત્તિ ૭૬ દશાશ્રુત સ્કંધ છ૭ દ્વાદશ જલ્પ ૭૮ &ા સપ્તતિ ૭૯ દિનકૃત્ય વૃત્તિ .૮૮ દિન ચર્યા (દેવસૂરિકૃત) ૮૧ દીપાલિકા કલ્પ (ધર્મષ
સૂરિ કૃત) .૮૨ દીવાલિ કલ્પ -૮૩ દીવાલિ કલ્પ (છાપતિ
૮૭ દેવેન્દ્ર નરકેન્દ્ર સૂત્ર વૃત્તિ ૮૮ દેવટ્ટી ટીકા ૮૯ ધર્મ રત્ન પ્રકરણ વૃત્તિ (દેવેન્દ્ર
સુપર કૃત) ૯૦ ન%િ અધ્યયન ટીકા ૯૧ નદિ સૂત્ર ૯૨ નદિ સૂત્ર ટીકા ૯૩ નવ તત્ત્વ પ્રકરણ ૯૪ નવ તત્વ મહાચૂર્ણિ ૯૫ નમસ્કાર સ્તવ (છન કીતિ
સૂરિ કૃત) ૯૬ નામમાળા ૯૭ નિશીથ ચૂર્ણિ ૯૮ નિશીથ ભાષ્ય ૯૯ નિશીથ સૂત્ર ૧૦૦ નેમિ ચરિત્રાદિ હૈમીય ૧૦૧ પફખી સૂત્ર બ્રહદ્ વૃત્તિ ૧૦૨ પંચ નિર્ચથી ૧૦૭ પંચ નિગ્રંથી અવસૂરિ ૧૦૪ પંચ વસ્તુ ટીકા ૧૦૫ પંચ સંગ્રહ ૧૦૬ પંચ સૂત્રી બ્રહદ્ વૃત્તિ ૧૦૭ પંચાશક ટીકા ૧૦૮ પંચાશક ચૂર્ણિ ૧૦૯ પટ્ટાવલી (ધર્મસાગરી) ૧૧૦ પા ચરિત્ર ૧૧૧ પા ચરિત્ર હૈમીય ૧૧૨ પાનંદ કાવ્ય ૧૧૩ પરિશિષ્ટ પર્વ ૧૧૪ પ્રતિક્રમણ ગર્ભ હેતુ ૧૧૫ પ્રતિક્રમણ ગર્ભ હેતુ
(બાળધ) ૧૧૬ પ્રત્યાખ્યાન પયત્નો
સુરિ કૃત
૮૪ દીવાલિ કલ્પ (પ્રાકૃત) ૮૫ દુષમકાળ સંધ સ્તોત્ર L૮૬ દૂષમાંડિકા (ભટ્ટારક ધર્મષ
સૂરિ કૃત)

Page #524

૩૦૭
૧૧૭ પ્રવચન સારાધાર વૃત્તિ ૧૧૮ પ્રશમરતિ ૧૧૯ પ્રશ્નોત્તર પ્રન્ય ૧૨૦ પ્રશ્નોત્તર સમુચ્ચય ૧૨૧ પ્રજ્ઞાપના વૃત્તિ ૧૨૨ પાંડવ ચરિત્ર ૧૨૩ પારાશર સ્મૃતિ આદિ ૧૨૪ પાર્શ્વનાથ ચરિત્રાદિ ૧૨૫ પાક્ષિક સૂત્ર ટીકા ૧૨૬ પિંડ વિશુદ્ધિ ૧૨૭ પિ નિર્ભક્તિ ૧૨૮ પિંડ વિશુદ્ધિ ૧૨૯ પુષ્પમાળા વૃત્તિ ૧૩૦ પૃથ્વી ચન્દ્ર ચરિત્ર ૧૩૧ પૌષધ વિધિ પ્રકરણ ૧૩૨ બૃહકલ્પ ભાગ ૧૩૩ બહ૯૫ વૃત્તિ ૧૩૪ બ્રહક્ષેત્ર સમાસ ટીકા ૧૩૫ ભગવતી ટીકા ૧૬ ભરફેસર બાહુબલી ટીકા ૧૩૭ ભવ ભાવના વૃત્તિ ૧૩૮ ભાષ્ય ગાથા અવચૂર્ણિ ૧૩૯ ભેજ ચરિત્ર - ૧૪. મંડલ પ્રકરણ ૧૪૧ મરણ સમાધિ પયનો ૧૪ર મહા નિશીથ ૧૪૩ મહા પચ્ચકખાણ પયનને ૧૪૪ મહાભાષ્ય ૧૪૫ યતિ દિન ચર્યા ૧૪૬ યોગ વિધિ ૧૪૭ યોગશાસ્ત્ર વૃત્તિ ૧૪૮ રાયપસેય ટીકા
૧૪૯ લઘુ ક્ષેત્ર સમાસ વૃત્તિ ૧૫૦ લબ્ધિ સ્તોત્ર ૧૫૧ લિંગાનુશાસન વિવરણ ૧૫ર વંદન નિર્યુક્તિ ૧૫૩ વંદાર વૃત્તિ ૧૫૪ વસુદેવ હિડિ ૧૫૫ વ્યવહાર વૃત્તિ ૧૫૬ વ્યવહાર સૂત્ર ટીકા ૧૫૭ વાસુપૂજ્ય ચરિત્ર ૧૫૮ વિચાર સપ્તતિકા ટીકા ૧૫૯ વિચારામૃત સંગ્રહ ૧૬૦ વિજયચન્દ્ર કેવલિ ચરિત્ર ૧૬૧ વીતરાગ સ્તવ ટીકા ૧૬૨ વિપાક ટીકા ૧૬૩ વિરંજ્ય ક્ષેત્ર સમાસ ટીકા ૧૬૪ વિવેક વિલાસ ૧૬૫ વિશેષાવશ્યક ટીકા ૧૬૬ વિહરમાન જિન એકવિશતિ
સ્થાનક ૧૬૭ વીર ચરિત્ર હૈમા ૧૬૮ વૃદ્ધ શત્રુંજય મહાભ્ય ૧૬૯ વેક્સ રત્ન શાંતિનાથ ચરિત્ર ૧૭૦ શાક્રાયન મત ૧૭૧ શાન્તિનાથ ચરિત્ર ૧૭૨ શાતિનાથ ચરિત્ર
(અજીતસિંહ કૃત) ૧૭૩. શ્રાદ્ધ દિન કૃત્ય ૧૭૪ શ્રાદ્ધ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર ચૂર્ણિ ૧૭૫ શ્રાદ્ધ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર વૃત્તિ ૧૭૬ શ્રાદ્ધ વિધિ ટીકા ૧૭૭ શ્રાદ્ધ વિધિ વિનિશ્ચય ૧૭૮ શીલ ભાવના સૂત્ર ટીકા

Page #525

૩૯૮
૧૭૯ સંગ્રહણી (૧૮૦ સંગ્રહણી (છનભકગણિ
માશ્રમણ) ૧૮૧ સંધાચાર વૃત્તિ ૧૮૨ સંદેહ દેલાવલી ૧૮૩ સપ્તતિ શત સ્થાન ૧૮૪ સમય સાર સૂત્ર વૃત્તિ ૧૮૫ સમ્યક્ત્વ રહસ્ય ટીકા ૧૮૬ સમવસરણ અવચૂરિ ૧૮૭ સમવસરણ તેત્ર ૧૮૮ સમવાયાંગ સૂત્ર
૧૮૯ સ્તોત્ર ૧૦૦ સામાચારી ૧૯૧ સામાચારી અવચૂર્ણિ
(ભાવેવસૂરિ કૃત) ૧૯૨ સિદ્ધ પંચાશિકાદિ ૧૯૭ સિદ્ધાન્ત વિષમ પદ પર્યાય ૧૯૪ સુપાર્શ્વનાથ ચરિત્ર ૧૯૫ સૂયગડાંગ દીપિકા ૧૯૬ સૂયગડાંગ સત્ર ૧૯૭ હીર પ્રશ્ન ૧૯૮ હૈમ વ્યાકરણ

Page #526

શુદ્ધિપત્ર
અad
પૃષ્ઠ
'એમ લખેલ છે
શ્રાવક પરિમા રૂપ ધર્મ વિચ્છેદ પામશે એમ લખેલ છે. ૨૩
કડછ
.
૩૭
૮
૧૫
*
૨૧
૧૦
तिथिः पूषा
पूर्वा तिथि:
૪૩
૧૮
૧૭
૪૭ ૪૮ ૪૦ ૫૧
વૃત્તિ
અધિ ટીકા વિગેરેમાં
વૈકા
આધુ રીકામાં
‘પહ
પક
૬૭
3.
વષ્ણુ કસ
૭૮
૮૧
૧૨
તવ્યખા
ચ્ચકખા
20
૧૫
કે
૧૦૮ ૧૦૮ ૧૧૨ ૧૧૫
૧૭
= = ઠંભ
૧૧૫
૦
અ
M & we = ૦ ૨૪ ૭
૧૧૯ ૧૨૨
»
૧૨૩
ર
નહિ?
થવા
છટ
૧૨૫ ૧૨૯ ૧૩૩ ૧૩૫

Page #527

૪૦૦
ચણાદ્ધ
વહી
શુમાં
વહિયા યમાં
૨૪૧ ૧૫e ૧૫૩
૧૭ ૫-૮
૧૬
vખા
વ્યકખાં ખ્યા સ્થા અર્થ
૧૬૦ ૧૭૮ ૧૮૧ ૧૮૪ ૧૮૮
અથ કાલ
કાલિ
દવે
૧૧
૨૫
મુખ
હત
૧૯૩ ૨૦૫ ૨૦૮
નિયામાં
૨૨-૨૩
:
૨૩૨
?
૨૩૩
જ #જ
તીઓ
-vil servă- મકર -જંકww»fe + +
;
૨૩૩ ૨૩૩ ૨૪૧ ૨૫૫
વર્ણન
વર્ણન છે
જે જ #
# # # # #
૪ ૫
૨૬૮ ૨૭૩ ૨૭૭ २७४ ૨૮૦ ૨૮૪ ૨૯૪ ૨૯૪ ૩૨૨ ૩૩૦ ૩૩૧ ૩૫૪ ૩૫૮ ૧૫૮ ૩૬૦
સુ (૧G = ૪
૬ રંજ
-૨૨
જાણવા,
જાણવામાં

Page #528
Serms Inshasan 373 gyanmandirol tit.ng For Private and Personal Use Only