Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika ziromaNi sUripurandara zrI haribhadrAcAryavarya viracitA - sarvajJa siddhi No Gree vRtti vibhUSitA vRttikAra :zAstra vizArada. kaviratnA SScAryavarya zrI vijayAmRtasUrIzvara jinmahArAjaH,
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vRddhi-nemi-amRta-granthamAlA, pranthAGkaH 51 to+0000000000000000000000000000000000000 1444 granthasUtraNasUtradhArasUripurandara-virahAGkita yAkinImahattarAsUnu zrI haribhadrasUrivara-viracitA sarvajJa si ddhiH 40000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 sAca tapAgacchAdhipati- sarvatantrasvatantra - zAsanasamrATa - sUricakracakravarti-tIrthoddhAraka-bhaTTArakAcAryamahArAjazrI vijayanemimarIzvaramahArAjapaTTAlaGkAra - zAstravizArada - kaviratna-pIyUSa pANi-pUjyapAdAcArya mahArAja zrIvijayAmRtamUrivara- vira-3 citayA 'sarvahitA'''khyayA vyAkhyayA gurjarabhAvAnuvAdena ca samalakRtA. bhAvAnuvAdaka :muni hemacandravijaya : (vyA. A.) 000000000000000000000000000000080606068 Wan __- prakAzikA :zrI janasAhityavardhaka sabhA zirapura. (pazcima-khAnadeza) saMvat 2020 ] [caitrI pUrNimA +000000000000000000000000000000000000000868
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka :zAha caMpAlAla devacaMda zrI jainasAhityavarmaka sabhA zirapura (pazcima-khAnadeza) : prAptisthAna : .....0000.... (1) zrI amRtasUrIzvarajI jJAnamaMdira dolatanagara, borIvalI (pUrva) mubai naM. 66. N.B. (2) zrI sarasvatI jaina pustaka bhaMDAra hAthIkhAnA, ratanapoLa, amadAvAda. (3) mAstara jasavaMtalAla giradharalAla ....dozIvADAnI poLa, amadAvAda. mUlyam :rU. 4-.. . mudraka :zAha gIradharalAla phulacaMda sAdhanA mudraNAlaya dANApITha, bhAvanagara.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSa yA nu krama ... 33 thI 106 viSayaH puzavayana ... vanazana ... azIya nivana . ... zrIharibhadrasUristavanASTakam zrIvijayAmRtasUristavanASTakam gurjara bhAvAnuvAda sarvajJasiddhiH sarvajJatApratiSedhapUrvapakSaH sarvajJatApratiSedhapUrvapakSakhaNDanam AgamagocarAtikrAntatvakhaNDanam upamAnagocarAtikrAntatvakhaNDanam arthApattigocarAtikrAntatvakhaNDanam 'pramANapaJcakavyatirekaprayujyAbhAvasyaiva mAnatA' ityasya khaNDanam 'vivakSayA ca vaktRtvam' ityasya khaNDanam granthoktArthanigamanam prazastiH 129
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ ww wwww siddhAntAmbudhicandrAya, sarvazAstrArthavedine / namosstu zrImate tasmai, zrIharibhadrasUraye // 1 //
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUjyapAda zAsanasamrATuM bAlabrahmacArI AcArya deveza zrImad vijayanemisUrIzvarajI mahArAja dicbb1tb hea : 1413 sUripada : 1964 bhAvanagara janma : vi. saM. 1929 mahuvA svargavAsa : 2005 mahuvA gAje jeno jagatabharamAM brahmacarya prabhAva, jeNe kAryo bahu vidha karyA je tapAgaccharAja; jJAtA meTA svaparamatanA tIrtha uddhArakArI, zrImanemi-magurucaraNe vandanA hA amArI.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10307 : (c)e : 00 00 // namo nabhiyanamiyANaM paramaguruvIdharAgANaM // zrI gautamasvAmine namaH / gllgNg 77777 huM pure vacana gNgNgNgNgNttee ma ripUradara zrI haribhadrasUrijI mahArAjanA jIvanathI ane * akSaradehathI jenadArzanika vidvAne suparicita che. chejeozrInI keTalIka vAta sAMbhaLatAM ane saMbhaLAvatAM jene gaurava anubhave che eTaluM ja nahi paNa eka prakAranI khUmArIne paNa anubhava kare che. teozrIne racela A sarvajJasiddha' nAmane grantha che. mULa mAtra A grantha A pUrve be vakhata mudrita thayela che. eka svataMtra pratAkAre ane bIje zrI haribhadrasUri prantha * saMgrahAntargata pratAkAre. A granthanuM kalevara nAnuM che, paNa temAM bhareluM satva apUrva, viziSTa ane mahAna che. A granthamAM je viSayanuM nirUpaNa kareluM che te viSaya "sarvajJasiddha evA granthane abhidhAnathI spaSTa jaNAya che. arthAt A granthamAM sarvajJanI siddhi karavAmAM AvI che. sarvajJa aMgenA maMtavya traNa vibhAgamAM vaheMcAelA che. 1, sarvajJane svIkAratA nathI. 2, sarvajJa artha vizeSajJa kare che. 3, sarvajJano artha saMpUrNa jJAtA kare che. te traNenA vicAro A pramANe che.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. sarvajJanA apalApa karanArA : sajJa nathI evuM mAnanArA mukhyatve cArvA ke| ane mImAMsake che. jeo ajJAnI che ane sajJa che ke nathI evu kAi paNa prakAranuM jJAna jeone nathI tee age tA kAMi paNa kahevApaNu ja nathI. paNa jee vicAraNAnA kSetramAM pravezyA che, taka ane dalIleAthI jee vAta kare che, teo jyAre sadna nathI ema kahe che tyAre temanuM maMtavya samajavuM khAsa jarUrI thai paDe che. cArvAke kevaLa-pratyakSa jaNAya tenA ja svIkAra kare che, sarvAMga kAi pratyakSathI jANI zakAya evA nathI eTale tee sananA apalApa kare che, cArvAkAnuM kathana taddana vAhIyAta haiAvA chatAM dareka dAnike tenA ullekha karyo vagara rahetAM nathI. sUkSma vicAradhArAmAM AgaLa vadhavA mATe cArvAkAnI vicAraNA pU bhUmikArUpe sundara bhAga bhajave che. kevaLa pratyakSa pramANathI vizvataMtramAM eka DagaluM paNa bharI zakAtuM nathI e hakIkata che, eTale cArvAke kevaLa bhautikavAdI banIne dUra khasI jAya che. kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcAya teA cAkAne mATe sacoTa zabdomAM kahe che ke sammatirvimatirvA'pi, cArvAkasya na mRgyate / paralokAtmamokSeSu, yasya muhyati zemuSI // 1 // amArI vAtamAM cArvAka sammata che ke vimata enA ame kAMI paNa vicAra ja karatAM nathI, kAraNa ke jenI buddhi paraleAka, AtmA, meAkSa vageremAM mUMjhAya che. e mULabhUta tattvA che ke nahiM ? ene paNa je vicAra nathI karI zakate! tenI vAta paNa zI karavI! eTale cArvAka sajJa nathI ema kahe tethI te vacananI kAMIpaNa kiMmata nathI.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ mImAMsake evA ADe raste caDI gayA che ke teo je rIte sarvajJa nathI evuM pratipAdana kare che te khUba ja gUMcavaNabhareluM ane buddhinI kevaLa viDaMbanA karanAruM che. ve-kahe e ja sarvasva, Izvara jevI kaI vyakti che ja nahiM, je kAMI che te veda ja che. mAnava mAtra sadeSa che. e sarvathA deSamukta bane e zakya ja nathI, tethI veda je anAdi siddha che tene anusaravuM tenA artho RSi-munio samajAve e pramANe mAnya rAkhavA temAM zaMkA-kuzaMkA karIne DeLANa karavuM nahiM, evA DeLANa karanArathI vedane vivaMsa thAya che, vedanA vidhvasa samAna vizvamAM anya koI pApa nathI. vedanA satya artha karavA mATe vividha prakAranA niyame-niyamananI eTalI badhI mImAMsA A dazane karI che ke je vicAratAM ema lAge ke A te kevI zabda brahmanI mAyAjALa che, e mAyAjALamAM muMjhAI gayeluM zabda brahma pite mukta vihAra karI zakatuM nathI. sarvajJa ane tenI paraMparAthI vaMcita rahelA mImAMsake vedanA artha aMge aneka zAkhA-pratizAkhAmAM vaheMcAIne aMdara aMdara khUba vivAdamAM paDI gayA, pariNAma e AvyuM ke e darzanakALanA pravAhamAM AgaLa vadhavA chatAM aneka prakAranA anarthakAri anuSThAne janma ApatuM gayuM. ajJAna ane mehane vaza vedanA vizuddha artho badalAvIne hiMsAmaya ane vAsanAmaya artho mImAMsAdarzananA adhinAyake e te te anuyAyivargamAM khUba prasArita karyA, vedane nAme ane RSione nAme bhadra varga e ubhAga upara AMkha mIMcIne deDe jato hato ane durgata thato hato, atizaya kaDaka zabdamAM A dazananI TUMkI AcanA karatAM kalikAlasarvajJa kahe che ke varaM varAkazcArvAko, yo'sauprakaTa nAstikaH / vedokti tApasacchadma-channaM rakSo na jaiminiH / /
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ eTale pApAcaraNanuM pakSapAtI mImAMsAdarzana sarvano apalApa kare emAM koI addabhuta nathI. 2. sarvajJa eTale vizeSajJa ema mAnanArA: sAMkhyadarzanamAM sarvajJa aMge spaSTa vicAra karavAmAM nathI Abe, paNa tenI prakriyA jotAM te darzana A viSayamAM alipta rahevAnuM vizeSa valaNa dAkhave che. AtmA citanya svarUpa che ema A darzana mAne che, chatAM tenuM caitanya svayaM kAryakSama aMza mAtra paNa nathI, buddhinA pratibiMbe mAtra e jhIle che, jJAnanI badhI prakriyA, prakRti ane tenA parivArane adhIna che, ane e badhuM jaDa che, Izvarane svIkAra A darzana karatuM nathI. A darzananI ekabAju jevuM gadarzana Izvarano svIkAra kare che ne Izvara sarvajJa che ema kahe che. temAM paNa cetanane aMge te sAMkhya jevI ja vicAraNA che. arthAta sAMkhya ane roga e be darzane sarvajJa mImAMsAmAM eka prakAranuM audAsInya dAkhave che. bauddhadarzana sarvAne svIkAra kare che paNa tenuM darzana sarvane vizeSajJa svarUpe samajAve che. sarva zabdathI tene ISTa ane tAtvika artha abhipreta che. mATe ja te darzanamAM kahevAyuM che ke sarva pazyatu vA mA vA, tattvamartha tu pazyatu / kITa saGkhyAparijJAnaM, tasya naH kopayujyate / / A zleka mATe prasaMga A pramANe saMbhaLAya che keeka samaya buddha cAlyA jatAM hatAM, ane anAjanuM gADuM jatuM hatuM, buddhane keIe pUchyuM ke A gADAmAM keTalA jIve che? tyAre buddha upara pramANe jarI ugratA pUrvaka uttara Ape- badhuM jANe ke na jANe, paNa tava padArthane jANe, AmAM
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ ,, keTalA kIDAM che te jANavAne ze upaga che. Ama jIvaDA gaNyA karavAthI zuM lAbha ! ke vicitra A uttara che, A uttara ja buddhanI eka vilakSaNa prakRtine paricaya karAvavA sAthe teo sarvajJa na hatAM, tenI pratIti karAve che. vizvanuM saMpUrNa trikAlAbAdhya svarUpa je AtmA nathI jANate te ISTa-tattvaarthane paNa yathArtha jANI zakato nathI. jagatamAM te te ISTatatva arthone jANanArA ane jaNAvanArA je che teo paNa sarvajJanA kathanAnusAra ja sarva jaNAve che. arthanuM vizuddha svarUpa sAkSAt ke paraMparAe sarvanA RNI banyA vagara jANI zakAtuM nathI. viSamakALanI kuTilatAne kAraNe keTalAka Adhunika AyAvartanA vidvAno paNa vizeSajJane sarvajJa mAnavA taraphanA AgrahavALA thayA che. pazcimanA vijJAnane paravaza paDelA keTalAka dazyamAna vizvathI vizeSa kAMI nathI evI mAnyatA dharAve che. evI asara taLe AvelA anekamAMnA eka paMDita sukhalAlajI paNa che, teo A viSayamAM aneka yukti-prayuktio rajU karIne-e pratipAdana kare che ke vizeSajJathI bhinna prakAranA sarvajJanI saMbhAvanA ja nathI. A aMge judA judA lekha lakhIne temaNe ghaNuM kheDANa karyuM che. "darzana ane ciMtanamAM A sarva che. ApAtaramaNIya jaNAtAM emanAM e tarko kharekhara kutarko che evuM A viSayanA niSNAtone spaSTa jaNAya che, temAM paNa jyAre sarvajJanuM yathArtha sabaLa pratipAdana karanArA zrI haribhadrasUrijI mahArAja jevA samartha AcAryone nAme teo potAnI vAta puSTa karavAnuM du:sAhasa kare che tyAre te temanA pratye-temanAM buddhinA sArA vikAsane kAraNe kheMcAelAone paNa abhAva jAge che. jeone A viSayamAM UMDuM UtaravuM nathI ne ema ne ema vAta karavI che teo game te mAne ke manAve tenuM kAMI paNa mUlya nathI.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa jeo A viSayamAM gaMbhIra vicAra karavAnI IcchAvALA che teo je svasthatApUrvaka A "sarvajJasiddhi" granthanuM manana kare te temanA aneka bhAme he dUra thaI jAya e nirvivAda che. bAkI te anya thAMbhalA sAthe athaDAya ne tene IjA thAya temAM thAMbhalAne zo vAMka ! udayanAcArya paNa ema ja kahe che ke 'nahyeSa sthANoraparAdho, yadenamandho na pazyati' cIbarI ane cAmAcIDIyAnI sabhAmAM ghUvaDa vAta kare ke sUrya jevuM kAMI nathI. sUryane mAnanArA mUrkha che-tenA jevuM ja A sarvajJa nathI-e kathana che. prastuta granthanA prAraMbhamAM ja AcAryazrI A vAta jaNAve che ke-sarvajJanuM ajJAna-sarvane asvIkAra e paNa sAmAnyathI meha che-ajJAna che. paNa sarvajJa nathI ja e Agraha te mahAmeha che ema sajajanenuM mAnavuM che. sarvajJApratipattiryammohaH sAmAnyato'pi hi / nAvAminAratu, mAmosaH satAM mata: rU vizeSajJane sarvajJa mAnavA e paNa eka meha ja che, e pramANe mAnavAthI sarvanuM keI anugatasvarUpa-lakSaNa sthira thaI zakatuM nathI, vizeSajJa taratamatAthI dareka thaI zake che eTale te badhA sarvajJa banI jAya, ane e ISApatti karIne svIkArI levAmAM Ave te sarvajJano a5lApa karanArA karatAM AvuM mAnanArAmAM kAMi paNa vizeSa aMtara rahetuM nathI. 3. saMpUrNa jJAtAne sarvajJa mAnanArA : taiyAyika ane vaizeSika saMpUrNa jJAtAne sarva svarUpe mAnya rAkhe che, paNa teo evA sarvajJa eka Izvara ja che, ane te anAdi siddha che, bAkI jIvAtmAo sarvajJa thaI zakatA nathI,
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ama te bane dazane paNa eka yA bIjI rIte sarvajJanI sAcI vicAraNAthI dUra rahyA che. e darzananI mAnyatA anusAra vicitra te e che ke jyAre jIva mukta bane che tyAre jJAnazUnya banI jAya che. muktAtmA ane pattharanI zilA e bemAM kAMI paNa phera e darzananA maMtavya pramANe raheto nathI. niSadhIya caritamAM zrI harSa A darzananI uparokta hakIkatane pUrvapakSapaNe upahAsa karatAM kahe che ke- mu : zistrAvAya, zAstramUre satavAnuM ! gotamaM tamavekSyaiva, yathA vittha tathaiva saH // 17-75 // zilAsvarUpa muktine mATe prANIone jeNe zAstra kahyuM te getamane tame joIne je jANe che te ja te che. "ga" eTale pazu ne tenAM "tama" eTale zreSTha, arthAt te gautamakharekhara pazu zreSTha ja che. zabda pramANunI vizada vicAraNA karanArA A bane darzane paNa sarvajJanI vicAraNAmAM bhUlA paDI gayA che. Ama vizvamAM sarvajJanuM yathArtha svarUpa samajanArA ane samajAvanArA virala che-e satya che. bahumati sarvajJane apalApa karanArAnI che. paNa tethI e bahumativALAonI mAnyatA satya ne tathya che ema mAnavAnI bhUla karavA jevuM nathI. vizvamAM evI bahumatio to ghaNuM che, paNa tethI su tene anusaratA nathI. uttasa ratnane jANanArA keTalA! jANuMne lenArA keTalAM! ratnanA parIkSaka virala hevA mAtrathI ratna zuM ratna maTI jAya che? zuM ratna e kAMI kAca banI jAya che? nA, ratna to ratna ja rahe che, ema sarvajJanA jANanArA virala hovA mAtrathI sarvajJa-sAcA sarvajJa sarvajJa maTI jatAM nathI ke tenuM svarUpa pharI jatuM nathI,
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 jIvamAtramAM svAbhAvika jJAna guNa che, jIva sAthe anAdithI joDAelI kAmaNa vagaNuM karma svarUpe tenAM jJAnaguNane AvarIne rahI che. jIva uparathI jema jema e varganuM khase che tema tema tene jJAnaguNa vikAsa pAmate jAya che. karma dUra thavAmAM taratamatA dekhAya che eTale jIvenA jJAnamAM paNa taratamatA dekhAya che. jyAre jIvathI jJAnane AvaraNa karanArUM karma saMpUrNa dUra thaI jAya che tyAre tene jJAnaguNa paNa saMpUrNa prakAzita thAya che. aMza paNa AvaraNa rahetuM nathI tyAre evuM kayuM bAdhaka-- kAraNa che ke je jIvane sarva padArtho, sarva paryAne ekasAthe ekakALe na jaNAve?--jaNAve ja . A pramANe sarvajJa aMgenI mULabhUta vicAraNA jainadarzanamAM spaSTa che. A vicAraNAne vyavasthita rIte tarkasaMgata jainadarzane karI che. A viSayanuM pratipAdana karanArA ghaNuM baLe che, temAM prastuta "sarvajJasiddhi' grantha viziSTa ane gahana che. 4. sarvajJasiddha ? - A granthanA prAraMbhamAM 21 kaleke che, pachIthI gadya lakhANa che. e gadya lakhANane mATe bhAga gayA pachI-2pa le ke che-vaLI thoDuM gadya che ne prAnta 22 kaleke che, leke prAsAdika che. gadya lakhANa anekAMta jayapatAkAne maLatuM, prAcIna nyAya paddhatinuM, apazabdamAM ghaNe artha samajAvanArUM che. e kAraNe gadyanuM kAThio paNa spaSTa che. prastuta prakAzanamAM tenAM nAnA nAnA khaMDa karIne mudraNa karyuM che tethI paThanapAThanamAM saralatA vadhaze e nizcita che.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa. sarvAsiddhinI TIkA "sarvahitA : A "sarvajJasiddhi" grantha temAM pratipAdana karelA viSayane aMge khUba ja agatyano hovA chatAM prAcInatakazailinI kaThinatAne kAraNe tenuM adhyayana karanArA virala ja rahyA che, te mATe je tenA upara TIkA karavAmAM Ave to tene upaga vadhe e hakIkata che. jo ke A grantharatna upara syAdvAdavidyAvAridhi sUri sArvabhauma zrI haribhadrAcArya mahArAje ja paNa TIkA racI hevAnuM vizeSaratu sarvazabriTI selaH A "svapajJa anekAnta jayapatAkA" vRttinA ullekhathI jaNAya che paNa hAla te durbhAgyavaza te TIkA ApaNuM hAthamAM rahI nathI. paNa nAmazeSa ja banavA pAmela che. tevI paristhitimAM A mahatvapUrNa grantha sugama ane suvAcya bane te mATe amArA praguruvarya zAstravizArada kaviratna pIyUSapANi AcArya mahArAja zrImad vijayAmRtasUrIzvarajI mahArAjazrIe sArI jahemata laI A pranthanI sarvane hita karanArI evA sArthaka nAmavALI "sarvahitA" TIkA racI che. AmAM sahelAIthI prasthanA rahasya vAcakavarga samajI zake te rIte granthanA hArdane skuTa karavAne yathAzakya prayatna karela che. vaLI granthanuM paThana-pAThana sarala bane ane tene vyApaka pracAra thAya te vastu paNa najaramAM rAkhela che. keTalIka TIkAe ati vistAravALI hoya che, tethI vAcaka e vAMcatAM kaMTALe anubhave che. keTalAka vAcake te temAM pravRtta ja thatAM nathI, vadhu paDato vistAra vAcakane mULa granthathI dUra dUra laI jAya che. ane e granthanA abhyAsane aMge ISTa gaNAyuM nathI. A sarva lakSyamAM rAkhIne A TIkA prastuta grantha
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ besADavAmAM upayogI bane evI racavAmAM AvI che. A hakIkata vAcakane A granthanA vAcanathI spaSTa samajAze. sAdhanA ane ArAdhanA mATe sarvajJanI siddhi Avazyaka che. sarvajJanI siddhi sivAya sAdhanA durlabha, ane sAdhanA vagara svasiddhi durlabha. tethI sahadaya vAcaka varga A mahA granthane vAMcI vicArI sarvajJaprabhumAM daDha zraddhA banavA sAthe sva-para kalyANa sAdhanAra bane e ja abhilASA. jaina upAzraya ) bhAyakhalA-muMbai 2019 dIpAvalI 50 durandharavijya gaNi sarvajJAne anusara: - ApaNAthI vizeSa jANakAranA matane ApaNe anusarIe chIe, ane je nathI anusaratA te geralAbha thAya che-acUka thAya che. A vAta samajaNa dharAvatA sahu koI mAne che. te pachI sarvajJane anusaranArane keTalo lAbha thAya ane nahiM anusaranArane keTale geralAbha thAya ! e sahelAIthI samajAya evuM che. lAbhanI IcchAvALAe sarvanA matanuM anusaraNa karavuM hitAvaha che. tA. 20-10-1958 --paM. zrI dhurandharavijayajI gaNi. - ( 'unmeSamAMthI)
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ shaaNgshishishishishiriNciNdni che A. zrI haribhadrasUrIzvara-jIvanadarzana dArzanika ziromaNi mahAna tirdhara AcArya purakTara zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjanA pavitra nAmathI bhAgye ja keI jena ajANyo haze ! temanuM jIvana ane kavana aneka viziSTatAothI sabhara che. A divyadaSTisaMpanna mahApuruSe vividha viSayaka uccatama granthanuM sarjana karI jena vAmane susamRddha banAvela che. temanI sAhityasevA avismaraNIya che. hAla temanuM je sAhitya upalabdha thAya che te paNa jIvanaparyanta cintana mATe ane sarvavidha zAstrIya jJAna meLavavA mATe paryApta che. temanI grantharacanAzakti gaMbhIra ane prAsAdika che. prabandha kaSa", "gaNadhara sArdhazataka" ane "prabhAvaka caritra" vagere grantha dvArA teone jIvana vRttAnta atyAre A pramANe upalabdha thAya che. Ama te zrI haribhadrasUrIzvarajInA nAmanA AThathI nava jaina AcArya deve thaI gayAnuM itihAsa jaNAve che temAM "vinImahettarArU nu' tarIke suprasiddha AcArya deva sauthI prAcIna che. temaNe caudase cummAliza granthonI racanA karI che. ane prastuta "sarvazakti' grantharatnanA paNa teo praNetA che. temane janma tathA svargavAsane cekakasa samaya hAla maLatuM nathI. paNa temanA sattA samaya mATe vidvAnanA A rIte traNa mata pravarte che. keTalAMka vikramane chaThTho saike, keTalAMka AThamA
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ne navamA saikAne madhyakALa tathA keTalAka vidvAne dazama saiko jaNAve che. paNa traNe matamAM aneka pramANethI chaThThA saikAmAM teo thayA hovAnuM pramANabhUta gaNAya che. AcArya ma. zrI merUtuMgasUrIzvarajI ma.e "vicArazreNi prakaraNamAM A rIte ullekha karyo che " paMcasae paNasIe, vikkamakAlAu jhatti athmio| haribhaddasUrisUro, nivvuo disau sivasukkhaM // " vikamakALathI 585 varSe je jaladIthI asta pAmyA te haribhadrasUri sUrya-amane zivasukha Apa A ja ullekha AcArya pradyumnasUri ma. e vicArasAra prakaraNamAM karela che. zrI samayasuMdaragaNi ma. A. zrI kulamaMDanasUri ma. tathA upA. zrI dharmasAgaragaNi ma. vageree svakRta granthamAM uparyukta ulekhanuM anusaraNa karyuM che. tema chatAM anya matanuM samarthana karanAra paNa aneka ullekhe maLe che tethI A viSaya vizeSa vicAraNIya te che ja. temaNe nijajanmathI citrakUTa-cittoDanagarane vibhUSita karyuM hatuM. "kahAvalI kAranA kathana pramANe temanA pitAnuM nAma zaMkara bhaTTa tathA mAtAnuM nAma gaMgA hatuM. kahAvalI sivAya anyatra temanA nAmane ulalekha kyAMya maLatuM nathI. teo jJAtie brAhmaNa hatA ane tyAMnA rAjA jitazatrunA rAjapurohita hatA. pUrvanA ajaba kSopazamathI alapa samayamAM teo caudavidyAnA pAragAmI pravara paMDita banyA. pitAnI vidyA upara temane pUrNa bharose hato. keI paNa zAstrane viSaya potAne na AvaDe evuM bane ja nahIM ema teo daDhapaNe mAnatA. tethI ja teoe "cenokta nAvanuye, tantavAsitAnAzrayama"
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 jemanuM kaheluM vacana na samajAya temanA mATe ziSya banavuM" evI pratijJA svIkArI hatI. AvI bhISmapratijJAnI pAchaLa bhale kaI temanI abhimAnI manovRttine kAraNa mAnavA taiyAra thAya paNa vAstavika rIte to teonI satyatattva jijJAsAvRttine ja kAraNa mAnavuM samucita che. garvamUlaka ja je A pratijJA hota to eka sAdhvIjInA mukhathI eka gAthA sAMbhaLatAM tene artha na samajAvA mAtrathI temanA ziSya banavAnI taiyArI kema ja saMbhavI zake AvA haribhadra paMDita eka samaya rAjadarabArathI pitAne ghera jaI rahyA hatAM. mArgamAM sAdhvIjIno upAzraya Avye. upAzrayamAM zrI yAkinI nAmanA vRddha sAdhvIjI Avazyaka niryuktine pATha karatA hatA. temAM- cakkidugaM haripaNagaM, paNagaM cakkINa kesavo cakkI / / kesaba cakkI kesava, ducakki kesIya cakkI ya // A gAthA temaNe sAMbhaLI, ghaNe vicAra karavA chatAM tene artha na samajAtAM upAzrayamAM jaI sAdhvIjIne kahyuM-mAtAjI! Apa haraNAM cipha cipha evuM zuM bolyA. teno artha Apa mane samajAve ane ApanA ziSya tarIke svIkAre. sAdhvIjIe kahyuM. bhadra! purUSane ziSya karavAne tathA artha zikhavavAne amane adhikAra nathI. mATe tame amArA guru mahArAja pAse jAva teo tamane artha zikhavADaze ane ziSya paNa karaze. tyAra pachI satya pratijJa saralapariNamI zrI haribhadra paMDita AcArya mahArAja zrI jinabhaTasUrIzvarajI mahArAja pAse jaI saMyama svIkArI temanA ziSya banyAM. jinadarzanarUpI pArasamaNine sparza thatAM temane AtmA svAduvAdanA avihaDa raMgathI raMgAI gaye. kRtajJaziromaNi A mahApurUSe jemanAthI pitAne
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmAga maLe ane saddharma sAMpaDyo tenI smRti pite racelA saghaLA granthamAM "cAkinImadattara dharmasUnu' tarIke karela che. jyArathI zuddha dharma lAye tyArathI ja pitAne khare janma mAnatAM A mahApurUSe yAkinI sAdhvIjIne mAtA tarIke svIkArela che. Ama eka janmadAtrI jananI ane bIjI jemanA saMyogathI pitAne dharmabIjanI prApti thaI te dharmamAtA ema be mAtAne mAnI pitAne "briga' evA nAmane sArthaka karyuM. sUkSmabuddhithI alpa ja samayamAM teo jenAgamanA paramazAtA banyA. sarva rIte sugya jANI guru mahArAje sUripade pratiSThita karyA. teoe AvazyakanI ziSyahitA TIkAnI prazastimAM AcArya zrI jinabhasUri nigadAnusArI tathA AcArya zrI jinadattasUri ziSya tarIke pitAne nirdeza karyo che. vaLI keTalAMka sthAnamAM AcArya jinabhasUrinA ziSya tarIke paNa nideza maLe che. A ubhaya nideza yukti saMgata che. kAraNa ke AjJAkArImAM paNa gurutvane vyavahAra prasiddha che. keIka sthAnamAM AcArya jinabhadrasUrinA ziSya tarIke ullekha karela che paNa tene khAsa pramANa maLatuM nathI. bhaTanA sthAnamAM lekhaka pramAdathI bhadra thayuM hovAnuM saMbhave che. teoe racela vizALa grantharAzi jatAM temaNe prathama vayamAM ja saMyamane svIkAra karyo hovo joIe. temanAM be bhANeja haMsa ane paramahaMsa temanI pAse saMyamI thayA hatA. teo bannee zAstrone abhyAsa karyo. paNa pramANuzAstrane vizeSa abhyAsa karavA bauddhonI pAse javA guru mahArAja pAse anumati mAMgI. ArSadraSTA sUrIzvarajIe tyAM javAnI nA pADI. tema chatAM teo bane tyAM abhyAsAthe gayA. guptaveSe abhyAsa karyo. amuka nimittathI A jena che
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 tema pragaTa thatAM teo tyAMthI nAsI chUTyAM. ane badhu "sahasa dha" hatA. mArgamAM bauddha rAjAnA sainyanI sAthe yuddha karatAM bane paMcatva pAmyA. pitAnA banne priya ziSya bauddho dvArA kALadharma pAmyAnA samAcAra jANe zrI haribhadrasUrIzvarajI mane apAra duHkha thayuM. bauddho upara ghaNA krodha caDyo. te vera badale levA kRtanizcayI banyA. temanA guru mahArAjane AnI khabara paDatAM teoe be munivaranI sAthe "muLaseLa mAtA" ItyAdi gAthA meklI. gAthA vAMcatAM teonA krodhanI zAnti thaI. pitAne thaI gayelA Aveza mATe manamAM ghaNe pazcAttApa thaye. tenuM prAyazcitta karavA teo grantha sajanamAM pravRtta thayA. gurumahArAje mekalela TLaseLa ItyAdi gAthA upara saMvega vairAgya rasa nidhAna samI "tamArU hIM prAkRta bhASAmaya banAvI. agAdha hatuM tenuM zAstrajJAna ane anupama karyuM teoe zAstrasajana. anekAnta jayapatAkA, aSTaka prakaraNa, dinazuddhi, dharmabindu, dharmasaMgrahaNa, nyAyavinizcaya, paMcAzaka, gadaSTi samuccaya, vizativiMzikA, zAstravArtA samuccaya, Sadarzana samuccaya, SoDazaka vagere aneka uccatama grantha tathA anuyAgadvAra, AvazyakasUtra, eghaniryukti, dazavaikAlika sUtra, nandasUtra, jIvAbhigamasUtra, cityavaMdanasUtra (lalitavistarA) vagere aneka Agama pratye upara teoe ghaNuM ja suMdara vRttinI racanA karI che. A rIte teoe caudase cummAliza prakaraNa-prantha banAvyA che. keTalAMka vidvAno caudase tathA keTalAMka caudase cAlIsa grantha banAvyA hovAnuM jaNAve che. paNa caudasa sudhI te sarve saMmata che ja. tethI vizALa pratyenI apekSAe caudase tathA laghukAya granthone paNa sAmela karatAM cAlisa ke cummAlisanI saMkhyA
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 thAya te saMbhavita che. vartamAnamAM te 1444 granthanA kartA tarIkenI ja prasiddhi che. AvA vipula saMkhyaka grantha rAzinuM nirmANa karI A sUrIzvarajIe jaina zAsana ane sAhityanI ujajavala sevA bajAvI che. teoe anupama zalithI racela ekeka grantha paNa teonI ane khI grantharacanAzaktino paricaya karAvavA mATe paryApta che. ziSya yugalanA virahathI saMtapta ane bhavavirahane jhaMkhatA A sUrIzvarajIe svanirmita sarva kRtinI prazastimAM prAyaH viraha zabdanI suMdara bhejanA karI che. tethI teo "mavavihArA' tarIke paNa sAhitya jagatamAM prasiddha thayA che. atyaMta duHkha ane durbhAgyanI vAta che ke ATalA vipula saMkhyaka grantharatanuM nirmANa karyuM hovA chatAM ApaNA hAthamAM hAla teonA 75 thI 80 grantharane ja upalabdha thAya che. chatAM je maLe che te apUrva artha gAMbhIryavALA ane gahana ciMtanathI bharapUra che. kevaLa jena ja nahIM paNa jenetara dazanakAre paNa A paramAgI maharSinA vacanane prAmANikSmaNe mAnavA taiyAra thAya che. A rIte anupama zAstrasajananI sAthe teoe parama pavitra zrI maDAnizIthasUtrano uddhAra paNa karyo hato. AvA apratima pratibhAzALI sUrIzvarajInAM sakaLadarzana viSayaka sacoTa jJAna, atula zAstrasajana kauzala ane ananya jinamata zraddhAna vagere guNagaNathI AkarSAyelA aneka vidvAna AcAryadeva jevA ke A. zrI jinezvarasUrIzvarajI ma. A. zrI municaMdrasUrIzvarajI ma., A. zrI jinadatta surIzvarajI ma, A. zrI vAdidevasUrijI ma., A. zrI malayagirisUrijI ma , ane upA. zrI yazovijayajI gaNi vagere e svasvaracita pranthamAM teonI vidvattA ane zrApasanAnI bhUri bhUri prazaMsA karela che. A badhA vidvAnoe teonA vizALa jJAna AgaLa pitAnA alpa jJAnane sidhu AgaLa bindu sama lakhyuM che.
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ samartha TIkAkAra A. zrI malayagirisUri mahArAje to dharmasaMgrahaNInI TIkAne prAraMbha karatAM pitAnI laghutA batAvatAM tyAM sudhI kahyuM che ke hAribhadraM vacaH kveda-matigaMbhIrapezalam / vacAhuM nathI, varAzAzvatajhama: II zrI haribhadrAcArya mahArAjanuM ati gaMbhIra ane suMdara vacana kyAM! ane zAstramAM alpa parizrama karanAra jaDabuddhivALe huM kyAM! zrI upamiti bhavaprapaMcA"nA kartA zrI siddharSi mahArAjane paNa A sUrIzvarajIe "lalitavistarA" nAmanI caityavandana sUtranI vRtti banAvI jaina darzanamAM daDhazraddhAvALA banAvyA hatA. ekavIza vAra vAdamAM jityA pachI bAvIzamI vakhata vAda karavA AvelA siddhaSine A sUrideve lalita vistarAthI jityA hatA. cityavAsIonI sAthe paNa teoe ghaNIvAra zAstrArtha karI teone harAvyA hatA ane teonA zithilAcAra sAme jabarajasta jhuMbeza upADI teone nAmazeSa karI mUkyA hatA. AvA zAsananI mahAna prabhAvanA karanAra samartha sUridevanA jIvana prasaMganuM yat kiMcita varNana karavA be hAtha prasArIne sAgaranI vizALatA jaNAvatA bALakanI jema A a5 prayAsa karyo che. bAkI te kyAM teonuM adbhuta caritra ane kyAM A alpatara buddhi. " mukta varita teSAM, e.varatA matiH | vaMdana ho keTiza: zrI sUridevanA pravara puNyAtmAne vaDavA jaina upAzraya muni hemacandravijaya saM. 2020 jJAnapaMcamI bhAvanagara (vyAkaraNAcArya )
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ { prakAzakIya nivedana zrI vRddhi-nemi-amRta-granthamALAnA 51mA grantha tarIke zrI "sarvasiddhi nAmanA grantharatnane TIkA sAthe prakAzita karI vidvAnanA karakamalamAM sAdara samarpita karatAM ame atyaMta AnaMda anubhavIe chIe. AvA viziSTa keTinA granthane prakAzita karavAnuM gaurava amane prApta thayuM ene ame amAruM ahebhAgya samajIe chIe. A grantharatnanA kartA-caudasa cummAlIza granthanA praNetA dArzanikaziromaNi mahAvidvAna AcAryadeva zrImad vijayaharibhadrasUrIzvarajI mahArAja che. jeone jena Alama upara anirvacanIya upakAra che. jenA mahAgrantha jainadarzanarUpI sAgaramAM setu-pUla samAna che. jeonA addabhuta guNonuM samaraNa Aja paNa vidvAnonA haiyAne harSathI bharI de che. teoe banAvela A adbhuta grantha upara zAstra vizArada kaviratna pIyUSapANi pUjyapAda AcArya mahArAja zrI vijayAmRtasUrIzvarajI mahArAjazrIe "sarvahitA nAmanI suMdara TIkA karI che. TIkAkAra pU. AcArya devane janma vi. saM. 1952 mAM saurASTranA suprasiddha beTAda gAmamAM thaye. 19 varSanI bharayuvAna vaye teozrIe saMvat 1971 mAM zAsanasamrAsUricakacakavati-bAlabrahmacAri-tIrthoddhAraka-jagadguru pUjyapAda AcArya mahArAjAdhirAja zrI vijayanemisUrIzvarajI mahArAjazrI pAse bhAgavatI dIkSA lIdhI. pUjyapAda guru mahArAjazrInA AzIrvAda, kRpA, dekharekha ane potAnI khaMta vagerethI pAMca varSanA TUMkA gALAmAM teozrIe vyAkaraNa, nyAya, sAhitya, Agama vagerene vizada talasparzI abhyAsa karyo. nisagika kavitva
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ zaktithI prAraMbhika avasthAmAM ja suMdara stavane, stutio, anuvAde, vairAgyazataka, daSTAntAvali jevA suMdarasAhityanI racanA karI. je racanA Aja paNa aneka bhavyAtmAone kaMThe ramI rahI che. saMyamanI nirmaLa ArAdhanA ane yogyatAne kAraNe saM. 1985mAM pUjyapAda guru mahArAjazrIe teozrIne paMnyAsapadathI vibhUSita karyA. saMvat 191 mAM upAdhyAyapada ane saMvat 1992 mAM AcAryapada jevA mahAna padanuM paNa pradAna pUjyapAda guru mahArAjazrInA varada haste thayuM. jaina zAsananA ujajvaLa kAryo-upadhAna, pratiSThA, saMgha, dIkSA, padapradAna, ujamaNAM, zAstrAdhyayana, adhyApana Adi teozrIne zubha haste dinAnudina caDhatI kaLAe thatA ja rahyA che. dAlatanagarano bhavya dhArmika ItihAsa teozrIne AbhArI cheteozrInI puNyaprabhAnuM pariNAma che. teozrIne vizALa ziSya parivAra A pramANe che:1 pUjyapAda AcArya zrI vijayarAmasUrijI mahArAja 2 pUjya paMnyAsajI zrI devavijayajI gaNivarya * 3 pUjya paMnyAsajI zrI puNyavijayajI gaNivarya 4 pUjya paMnyAsajI zrI paramaprabha vijayajI gaNivarya 5 pUjya munirAja zrI khAMtivijayajI mahArAja 6 pUjya munirAja zrI zazipravijayajI mahArAja ka 7 pUjya munirAja zrI saMyamavijayajI mahArAja 8 pUjya munirAja zrI pravINavijayajI mahArAja ( 9 pUjya munirAja zrI dAnavijayajI mahArAja | (A nava ziSya teozrIjInAM pitAnAM che.)
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka 1 pUjya munirAja zrI rAjapravijayajI mahArAja para 2 pUjya munirAja zrI vinodapravijayajI mahArAja 3 pUjya munirAja zrI nirmaLavijayajI mahArAja 4 pUjya munirAja zrI sadguNavijayajI mahArAja 5 pUjya munirAja zrI AnaMdavijayajI mahArAja , (A pAMca ziSya pU.pA. rAmasUrijI mahArAjanAM che.) 1 pUjya munirAja zrI hemacaMdravijayajI mahArAja (pU.paM. ma. zrI devavijayajI gaNivaryanA ziSya) 1 pUjya munirAja zrI pradyumnavijayajI mahArAja (pU. munizrI hemacandravijayajI ma.nA ziSya) 1 pUjya paMnyAsajI zrI dhuraMdharavijayajI gaNivarya 2 pUjya munirAja zrI bhaktivijayajI mahArAja (pU. paM. ma. zrI puNyavijayajI gaNivaryanA ziSya) ka 1 pUjya munirAja zrI dharmavijayajI mahArAja 2 pUjya munirAja zrI mane jJavijayajI mahArAja 3 pUjya munirAja zrI kundakundavijayajI mahArAja (pU.paM. ma. zrI dhurandharavijayajI gaNivaryanA ziSya) 1 pUjya munirAja zrI vizALavijayajI mahArAja 2 pUjya munirAja zrI mANekavijayajI mahArAja (pU. munizrI bhaktivijayajInA ziSya) 1 pUjya munirAja zrI karuNAvijayajI mahArAja 2 pUjya munirAja zrI rAjazekharavijayajI mahArAja (pU. munizrI vizALavijayajInA ziSya)
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 1 pUjya munirAja zrI maheAyavijayajI mahArAja (pU. munizrI karuNAvijayajInA ziSya) 1 pUjya munizrI tattvaprabhavijayajI mahArAja pUjya munizrI caitanyavijayajI mahArAja 2 3 pUjya munizrI kuMdanavijayajI mahArAja (pU. paM. zrI paramaprabhavijayajI gaNivayanA ziSyA) 1 pUjya munizrI niraMjanavijayajI mahArAja (pU. munizrI khAMtivijayajInA ziSya) 1 pUjya munizrI uttamavijayajI mahArAja 2 pUjaya munizrI mAnavijayajI mahArAja (pU. munizrI niraMjanavijayajInA ziSyA) Ama samaLI ziSya-praziSyAdghi parivAra 32 nA che. temAM 6 nA cihnavALA kALadhama pAmI gayA che. chavIsamAMthI adha uparAMta ziSyA vidvAna ane bhaviSNu che. tapa saMyamanI vizada ArAdhanAmAM AgaLa vadhatA A viziSTa parivArathI pUrva AcArya mahArAjazrI gajaparivArathI parivarela gajarAjanI jema jainazAsanane zeAbhAvI rahyA che. teozrInI racelI saMskRta-gujarAtI kRtie A pramANe che. 1 stavana cAvizI, 2 stuti cAvizI, 3 vairAgyazataka, 4 AtmaniMdyAdvAtriMzikA (anuvAda), 5 dRSTAntAvali, 6 caityavaMdana cAvizI, 7 kalpalatAvatArikA, 8 sarvajJasiddhi (savahitA--TIkA), 9 zrI zAMtinAtha carita (naiSadhIyapAda pUtirUpa-vidvadvinAdinI vRtti), 10 sapta sadhAna mahAkAvya (saraNi-TIkA) A sivAya saMkheAdha prakaraNa vRtti vagere keTalAka vizada granthA aprakAzita che.
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 ziSyA vagerene adhyApana karAvavuM, AgaLa vadhAravA vagerene teozrInA adamya utsAha apUrva che. sva-para samayanA teozrI viziSTa jJAtA che. zAsana prabhAvanAnA anekavidha kAryo nira Mtara karI-karAvI Ahuta zAsananI mahAn sevA bajAvI rahyA che. jainAgamAnA ga'bhIra tattvAne saraLa rIte pratipAdghana karavAnI teenI aneAkhI pratibhA che. kaThinamAM kaThina kAryane hiMmata pUrvAMka pAra pADavAnI teonI ajoDa zakti che. teonu` tyAgamaya saMyamI jIvana ane anavarata kAryazIlatA aneka ArAdhake ne parama AdabhUta che. A vizada ane pAMDityapUrNa granthanuM sapAdanakArya pUjyapAda AcArya zrInA ziSyaratna pU. paMnyAsa pravara zrI devavijayajI gaNivaya nA ziSyaratna pUjya munirAja zrI hemacaMdravijayajI mahArAje khUba ja cIvaTapUrvaka karyu che. teezrIe khAlyavayamAM sacama svIkArIne cAritranI suMdara ArAdhanA karavA sAthe nyAya--- vyAkaraNa-sAhitya-Agama vagerene viziSTa abhyAsa karyAM che. tathA teo bRhad gujarAta saMskRta pariSad'nI vyAkaraNAcAyanI parIkSAmAM tathA kalakattAnI nanyanyAya madhyamAnI parIkSAmAM samuttINa thayA che. saMskRtamAM vividha vRttomAM suMdara kSeAke racavAnI teozrI AgavI zakti dharAve che. temanI vidvattAgaMbhIratA-sthiratA-vinayazIlatA Aje cArebAju prasarI rahI che. temaNe A granthane suvAcya banAvavA pUro prayatna karyo che. temaja A granthane gujarAtImAM suMdara bhAvAnuvAda paNa taiyAra karI Apela che. A granthanuM vidvattAbhayu purAvathana' pUjyapAda AcArya zrIjInA ziSyaratna sva. vinayanidhAna pU. paMnyAsapravara zrI puNyavijayajI mahArAjanA ziSyaratna samartha vidvAn pUjya
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 panyAsapravara zrI radharavijayajI mahArAje lakhI ApavA kRpA karI che. teonA satAmukhI pAMDityanI pratIti teoe racelA nyAya--vyAkaraNa-sAhitya-darzana ane jyAtiSa viSayaka saMskRtaprAkRta-gujarAtI gadya padyamaya aneka grantharatnA karAve che. saghaLA nAnuM teoe talasparzI adhyayana karela che, teonI kasAyelI kalame jaina sAhityane susamRddha banAvyu` che, kAI paNa viSayane spaSTa rIte pratipAdana karavAnI temAM aneAkhI zakti che. tenuM vAraMvAranu` mAgadazana ameAne A kAryamAM ghaNu ja upayAgI nIvaDyuM che. amArI A sabhAnu e parama saubhAgya che ke AvA suMdara granthAnuM prakAzana karavAnA lAbha maLe che. A prakAzanamAM amane aneka mahApuruSAnI pUrNa sahAya maLI che, te savanA ame upakRta chIe. pustakane sarvAMga suMdara chApavA badala sAdhanA mudrAlayanA mAlIka zAha gIradharalAla phUlacaMdabhAInA paNa AbhAra mAnIe chIe. anya paNa bhAgyavatAe amane je madada karI che te sanA AbhAra mAnavA sAthe A granthanA parDana pAThenamAM vizeSa sahAya karIne amArA prayAsane sArthaka anAvavA ame savane vinavIe chIe. -prakAzaka
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ | sarvajJa saMbaMdhI kAMIka jeo sarvajJa nathI-na hoI zake ema mAne che, teo te pitAnA vicAromAM kaI paNa prakArane daDha nizcaya lAvI che { zakatA nathI. alpajJa athavA vizeSajJanA maMtavya sadAkALane 6 che mATe ekasarakhA nathI detAM. ApaNA vicAramAM je cokasAI ? } che te ApaNI janmAvelI nathI paNa sarvajJanI janmAvelI che. - jyAre sarvajJa nathI evuM maMtavya praveza karaze tenI sAthe ja 2 vicAramAM rahelI cokasAI adazya thaI jaze. jyAM sudhI huM cekasAI che tyAM sudhI sarvajJa nathI e pramANe tame belatAM ? te paNa kevaLa jIbhathI bele che, tamArA hRdayamAM to sarvajJa viSenI mAnyatA che. hRdayamAM sarvajJa haze, ke nahi? evuM je skuraNa paNa thatuM hoya te samajavuM ke tame sarvajJa che evI mAnyatAvALAnA pakSamAM che. "sarvajJa'nI mAnyatAthI dUra thayelAne evuM sAmAnya phuraNa paNa thatuM nathI. jyAre | sarvajJa nathI evI mAnyatA daDha thAya che tyAre-akartavyanAM ! dvAre badhA UghaDI jAya che, ane e dvAre badhAe durgatinI ! ( gartAmAM laI jAya che. "sarvajJa che eTale vicAra mAtra paNa che jIvane UrdhvagAmI banAve che. sarvajJane vizeSajJa tarIke oLakhAvavA ane vizeSajJane sarvajJa tarIke oLakhAvavA e senAne pittaLa svarUpe ane pittaLane sanArUpe ? oLakhAvavA samAna che. je jagatamAM se TacanuM senuM nathI I e hakIkata satya hoya te ja sarvajJa nathI e hakIkata 6 satya che, nahi to nahi. che ( unmeSamAMthI) paM. zrI dhuraMdharavijayajI gaNi 20-10-1958
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ *********cr AcAryapravara zrIharibhadrasUrIzvarANAM stavanASTakam // Wan (vaMzasthavRttam ) apArazAstrodadhipArazvane, vizuddha cAritratapovirAjine / digantasanAriyazovizAline, namo namaH zrI haribhadrasUraye // 1 // ................ sa citrakUTAcalanAmakaM puraM, pavitrayAmAsa nijena janmanA / abhUd dvijAtiprabaro ya iddhadhInamo'stu tasmai haribhadrasUraye // 2 // purohitasthAnamalA nakAra yo, yazodhanazrIjitazatrubhUpateH / viveda vidyAzca caturdazApi yo, namo'stu tasmai haribhadrasUraye // 3 // mahatarA zrIyutayAkinImukhAnanizamya gAthAM gahanAM budhAmaNIH / do skhalito ya Atmavinamo'stu tasmai haribhadrasUraye // 4 // 36699999999
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ **********99999999 600 30 jinAcitazrIbhaTa sUripAdayoH, samarpitAtmA jagRhe va saMyamam / upeyivAn svAnyakRtAntakauzalaM, namo'stu tasmai haribhadrasUraye // 5 // sphuranmatiH sUripurandarazca yo, dRDhavrataH kSmAtala lokapUjitaH / sarvAgamajJAnakalA kalAdharo, namo'stu tasmai haribhadrasUraye // 6 // zrutAbdhimunmadhya vicakSaNo mahAn, vyarIracad vedayugAndhibhUmitA: / ( 1444 ) kRtI kRtIrmuktipatha pradarzikA namo'stu tasmai haribhadrasUraye // 7 // madIya vAgAItadarzanAlayapravezane dvAramivAsti sAmpratam / bhavArtitApArditazAntidAyine, namo'stu tasmai haribhadrasUraye // 8 // itthaM stutaH zrI haribhadrasUriH, puNyAbhidhAnaH stavanASTakena / zrInemisUreramRtAkhyasUre hemendunAsssAdya guruzca devam // 9 // phra -muni hemacaMdravijayaH 9999999
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravizArada, kaviratna, pIyUSapANi, pUjya AcArya varyu zrI vijayAmRtasUrIzvarajI mahArAja dIkSA : saM. 1971 jovAlA paMnyAsapade : 1985 mahuvA janma : vi. saM. 195ra boTAda sUripadu ; 1992 rAjanagara vANI mIThI guru tuja taNI tattva varSAvanArI, ne zrotAne zravaNa karavA sarvadA preranArI; siddhAntonA gahana viSaye jANanArI prabhAvI. vaMdu bhAve amRta caraNe bhaktithI zISanAmI.
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0000 00000 PO000. 0000000 80........08: 80........08:: AcAryavaryazrIvijayAmRtasUrIzvarANAM. stavanASTakam // muni hemacaMdravijayaH 00000000DOODocomma 000000OS (vaitAlIyaM-vRttam) mahanIyaguNAlimandiraM, kaviratnaM praguruM gurudayam / vijayAmRtamUrizekharaM, satataM zAkhavizAradaM stuve // 1 // bhavato bhavabhAvavedino, viditAcAravicAracAriNaH / lasadadbhutavAgvilAsinaH, purataH kiM kila kathyate mavA // 2 // bhavataH kva guNAkaro mahAn , kva ca me svalpatarA hi shemussii| byavasAyayatIha bhAsvarA, gurubhaktiH stavane tathApi mAm // 3 // samupArjitapUrvapuNyataH, pavite jainakuLe sudhArmike / nagare bahutAdanAmake, bhavato'bhUjjananaM vRSAvaham // 4 // 6 1. tA-lakSmIH (boyada) 00000000000003
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 604040666666 abhavannanu jAtamAtrato, bhavatazcAbhirataM mano jine / niyataM kRtapuNyakarmaNAM, prabhavatyeva zubhAyatI ratiH // 5 // sukRtAt sukhinaH sadAGginaH, kaluSAd duHkhaparAzca janminaH / iti vIkSya bhavAn bhavacchide, viratiM yauvanato gRhItavAn // 6 // caraNAmbujasevanAciraM, samasiddhAntavimarzapAriNaH / vijayAnvitanemisadaguro, samalabdha zrutamiSTasAdhakam // 7 // biharan vividhaM purAdika, arakalyANaparAyaNo bhavAn / jinadharmamupAdizajanAn , paramAnandapadaikakAraNam suragurjaravAci bodhadA, vyatanot kAvyatatI: zubhAH kRtI / . budhaziSyagaNaiH susevito, jayatAssUrivaraH kSamAtale // 9 // racateti guNastutirmayA, zubhabhaktyullasitAtmavRttinA / gurudevapadAmbujAlinA, budhatAtAntimahemasAdhunA // 10 // aa triNci shriishvNtN
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ ****************************00000 dU a namaH zrI gautamasvAmine namaH / / 000000 * sarvasiddhine bhAvAnuvAda '04, O 8 000 088 v000000999 100 ,000 0000008800000 upakama : nAdikALathI kamakaluSita thayela AtmA devanaratica ' ane nAraka e caturgatimaya saMsAracakamAM paribhramaNa karI rahela che, ane te te gatimAM te te karmavipAkanA pariNAme anekavidha bhayaMkara. zArIrika ane mAnasika yAtanA-durane bhagave che. te duHkhamAMthI chuTakAro meLavavA aneka jAtanA sAdhanene te svIkAre che, paNa vAstavika jJAnane abhAva hovAthI ajJAnavaza svIkArelAM te te sukhanA sAdhane tene dArUNa duHkha denArAM banyAM che. AvI vikaTa paristhitimAM ghaMTInA be paDanI vacce anAjanI jema karma dvArA pIsAI rahelA saMsArI AtmAenA uddhAra kAje karUNasidhu tIrthakara deve dharmatIrthanI sthApanA karI che. je dharmane mahimA kalpatarU-kAmakuMbha-kAmadhenu ane cintAmaNiratna karatAM paNa adhika che. AvA dharmanI ArAdhanA deva-gurunI sAcI oLakha dvArA ja vAstavika rIte thaI zake che. jene upAsavA che te upAsya-ArAdhya devanuM svarUpa samajyA vinA karavAmAM AvatI upAsanA ke ArAdhanA ArAdhakane bhadadhithI pAra karanArI banatI nathI. mATe upAsanA
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 karavAnI IcchAvALA upAsake sau prathama peAtAnA upAsya sana devanuM svarUpa samajavuM jarUrI che. A mATe paramadyAnika caudasA cummAliza adbhuta granthAnA praNetA parame pakArI AcAya - purandara zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAje ArAdhaka AtmAone sanadevanuM sAcuM svarUpa samajAvavA anya danakArIe peAtapeAtAnI mAnyatA pramANe mAnelA savajJanuM nirasana karavA pUrvaka sajJanI siddhi karavA A 'sarvajJasiddhi' nAmanA grantharatnanI racanA karI che. dudhdhi evA A mahAgranthane subAdhya karavA mATe zAsana samrATnA paTTAla'kAra zAstravizArada kaviratna pIyUSapANi praguruva AcAya deva zrI vijayAmRtasUrIzvarajI mahArAje 'sahitA' nAmanI saMskRta vRtti racI che. AvRttimAM granthakAranA Azayane saceATa zailithI pratipAdana karavAmAM Avela che. chatAM saMskRtanA alpa abhyAsI paNa * sarvajJasiddhi 'nA rahasyane jANavAnI IcchAvALA AtmAe te jJAnathI vaMcita rahI na jAya te mATe ahIM ' sasiddhi 'ne ' bhAvAnuvAdaH yathAmati ApavAmAM Ave che. jo ke saugata-naiyAyika ane vaizeSika vagere danakArAe paNa pAtAnI mAnyatAnusAra sajJane siddha karela che, paNa teoe pratipAdana karela sajJanuM te svarUpa yathArtha nathI. saugata-bauddhoe ISTa artha mAtrane jANanAra tarIke sajJane svIkArela che paNa sarva paTTAnA draSTA tarIke mAnela nathI. vedAntIe paNu 'satyaM jJAnamanantaM brahma' 'neha nAnAsti kiJcana ' vagere zrutivaDe eka ja sarvAntaryAmIsa jaganniyantA paramAtmAne sajJa mAne che, ane bIjA badhA padArthone mAyAkalpita-asatya kahe che. paNa rAgadveSAkrikama samUhathI rahita
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35 zuddhasphaTika sama nirmaLa svarUpa samavasthita sarvajJane mAnatA nathI. neyAyikAe paNa eka jagatanA kartA tarIke sarvane mAnela che paNa jJAnAvaraNIyAdi karmanA kSayathI utpanna thayela kevaLajJAnAdithI vibhUSita sarvajJane mAnela nathI. mImAMsake paNa kevaLa karmane ja svIkAre che. paNa sarvane mAnatA nathI. vaLI sAMkhyo paNa kArya ane kAraNatvathI rahita kamaLapatranI jema alipta sarvabhaktA AtmAne svIkAra kare che, paNa jJAnAdiguNaviziSTa sarvasane kabula karatA nathI. ane je zarIrathI bhinna AtmAnI sattA ja svIkAratA nathI tevA cArvAkanA mate te sarvajJanI carcA ja karavI nakAmI che. AthI sarvajJanA vAstavika svarUpathI anabhijJa AtmAonA lAbha mATe sarvajJanI siddhi atyaMta Avazyaka che. te prasthano prAraMbha karatAM prakhyakAra sUri bhagavAna granthanI nirvidhra parisamApti ane ziSTAcAranuM pAlana karavA mATe maMgalAcaraNa kare che. maMgalAcaraNAtmaka A lokamAM mahAvidvAna sUrideve "virodhAbhAsa alaMkAravaDe zrI jinezvaradevanA te te guNakIrtanarUpa stuti karela che. jemAM dekhItI rIte virodha jAte heya paNa vicAraNA karavAthI te vireAdhano parihAra thaI jAya tene "virodhAbhAsa' kahevAmAM Ave che ane tene sAhityamAM "alaMkAra" bhUSaNarUpa gaNavAmAM Ave che. maMgaLAcaraNa - (1) je prabhu lakSamIne dhAraNa karanAra che chatAM rAhita che. ahIM lakSamInuM dhAraNa karavuM ane rogarahitapaNuM ane paraspara virUddha che paNa lakSmIno artha anaMta caturayAdi karatAM virodhane parihAra thaI jAya che..
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 je prabhu kSatamati arthAt jemanI buddhi naSTa thayelI che tevA che chatAM sakaLa paTTAnA jJAtA che. ahIM buddhinA nAza ane sakaLa padmAnuM jJona paraspara virUddha che paNa matinA matijJAna evA atha karavAthI virAdhane parihAra thAya che. kAraNa ke matijJAnanA nAza -thayA pachI ja kevaLajJAnanI utpatti thAya che. je prabhu devendrothI pUjAyela che chatAM aprasAdI-prasannatArahita che. ahIM devendrothI pUjAyamAna chatAM aprasanna heAya te virodhI vastu che. paraMtu aprasAdInA atha ApavA levA rUpa prasannatArahita evA karavAthI virAdhane parihAra thAya che. kAraNa ke vItarAgadeva keine kAMI ApatA paNa nathI-keAinI pAsethI kAMI letA paNa nathI. je paramaguNarUpI mahAratnA ApanAra che chatAM akiMcanezamahAdri che. ahIM mahAratnane ApavApaNuM ane daridra paNa e paraspara virAdhI dhama che paNa akicananA atha muni karavAthI tenA svAmI eTale 'munIzvara' A athathI virAdhanA parihAra thaI jAya che. je prabhu sat ane asat ubhaya vidha pravacanane karanAra che chatAM asatya vaktA nathI. ahIM sadasata pravacana kaIM paNuM ane satya vatR paNu` paraspara virodhI vastu che. paNa sadasa satya ane asatya tattvanA nirNAyaka evA karavAthI samAdhAna thaI jAya che. a je prabhu caiAgIe-cittanI ekAgratAvALA purUSAne mATe bhAvaparipUrNa paNe dhyAna karavA ceAgya che chatAM siddhirUpI strInA kAmarUpa-svAmI che. ahIM yAgIone mATe dhyeya-dhyAna viSaya bhagavAn kAmanA jevA svAmI hAya te virUddha che, para`tu anaMganA
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37. artha azarIrI karavAthI samAdhAna thaI jAya che kAraNa ke siddha bhagavaMta azarIrI hoya che. evA sanAtana mekSamArgane upadeza ApanAra zrI jinezvara prabhu jaya pAme che. - A pramANe bAra vizeSaNa dvArA virodhAbhAsa alaMkArathI jina stuti rUpa maMgaLAcaraNa karyA bAda granthakAra grantha racanAne hetu jaNAve che - - (2) granthahetu: keTalAMka mImAMsaka vagere darzanakAre mahAmeha-ajJAnatAthI parAbhUta thayelA "sarvajJanI vidyamAnatA nathI ja' e pramANe mAne che teonA bedhane mATe kRpAvaDe sarvajJAnI siddhi karanAra nyAya-taka huM kahuM chuM. . (3) je sAmAnyarUpe paNa sarvajJa viSayanuM ajJAna eTale ke temanA svarUpanuM vAstavika jJAna na thavuM te meha kahevAya che, ane vidyamAna evA sarvajJa devAne "nathI ja' evA prakArane je durAgraha te mahAmaha kahevAya che. (4) A rItanA sarvajJane nahIM svIkAra karavA rUpa mahAmehathI kalyANa dUra jAya che ane duHkhanI saMpattio anicchAe paNa AvI maLe che. A kAraNathI ja paMDita purUSoe kahyuM che ke-ajJAna-mahAmehathI bIjo koI zatru nathI. (5) jethI mahAmehathI abhibhUta-pIDita thayelA manuSyone ghaNo ja anartha--anicchita vastunI prApti ane Icchita hastanI prApti thAya che mATe ja tevA manuSya upara tattvajJAnI purUSanI kRpA avazya pravarte che. () vaLI A lokamAM sarvajJane siddha karanAra A nyAya -anumAnane sAMbhaLIne kilaSTa jJAnAvaraNIyAdi karmanA kSa
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 pazamabhAvathI (keTalAka manuSyane) sarvajJaviSayaka zreSTha jJAna paNa utpanna thAya che. (7) kadAca te te manuSyamAM rahelA tevA prakAranA denA kAraNe teone sarvajJaviSayaka prakRNajJAnanI prApti na thAya chatAM paNa hRdayamAM rahelA apUrva dayAbhAvathI ja sarvajJaviSayaka jJAna prAptine upAya jaNAvyuM hovAthI mAro A parizrama saphaLa che (ema huM mAnuM chuM). (8) zreSTha munioe kahyuM che ke-zrotAone baMdha thAya ke na thAya paNa dharmane upadeza ApavAthI vaktAne to avazya lAbha thAya che ja. (9) ahIM prasaMgathI sayuM, have prastuta viSayane jaNAvIe chIe. pUrvapakSa vinA nyAya-sarvajJasAdhaka anukuLa tarkanuM pratipAdana karavuM azakaya hovAthI pUrva pakSanA viSayamAM kaMIka kahevAya che. (10) pUrvapakSI sarvajJanA viSayamAM A pramANe zaMkA kare che-pratyakSa vagere pAMca pramANa viSayaka atikAntabhAvathIpratyakSa vagere pAMca pramANe dvArA siddha na thavAthI sarvazanI kalpanA barAbara nathI. kAraNa ke te rIte sarvane svIkAravAmAM atiprasaMga-ativyAptirUpa deSa Ave che. pratyakSAdi pramANu viSayatAthI atikAnta thayela arthAta asiddha evA prakAranI vastune paNa je svIkAra karavAmAM Ave te " AkAzakusuma" jevA asata padArthone paNa svIkAravA paDe. (11) Indriya ane padArthanA saMgathI utpanna thatA pratyakSa pramANathI sakala padArthanA jJAtArUpa sarvajJa grahaNa karI zakAtA
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 nathI (kAraNa ke te cirAtIta che) ane anumAnarUpa pramANuthI paNa saMjJanuM sAdhana karavuM te azakya che kAraNa ke vadvivyAkhyadhUmarUpa hetuthI je rIte vahnirUpI sAdhyanI siddhi thAya che te rIte sarvajJanI siddhi karanAra sarvajJa-avinAbhAvI eTale vyAsa koI hetu nathI. ane hetu vagara koIpaNa sAdhyanI siddhi thaI zakatI nathI. (12) vaLI kalapasUtra-bhagavatIjI vagere sarvajJapraNIta Agama granthathI-zabda pramANathI paNa sarvajJane sAdhI zakAya tema nathI. kAraNa ke Agama grantha e kevaLa kriyAkAMDAdi vidhimArgane upadeza ApanAra che. vaLI sarvajJa apratyakSa hovAthI sAdazya jJAna svarUpa upamAna pramANathI paNa sarvajJa siddha thatA nathI. pratyakSa thayela vastu ja upamAna dvArA grahaNa karI zakAya che ane sarvajJapadArtha pratyakSa jJAnane viSaya nathI. (13) apattirUpa pramANathI paNa sarvajJanI siddhi karavI azakya che. kAraNa ke sarvajJanA svIkAra sivAya paNa sarvavastuno vyavahAra siddha thaI jAya che. jenA vinA je vastu siddha thaI zake tema na hoya tenA dvArA te vastune AkSepa karavo te arthopatti kahevAya che. jema keI kahe ke-"vInodacaM devadatto, havA muje" (paripuSTa A devadatta divase khAte nathI). ahIM devadattamAM pInatva-sthUlatvarUpa guNa dekhAya che te bhejana vinA saMbhavI zakato nathI ane divase bhejanane bAdha che tethI rAtribhejanane AkSepa thAya che ane rAtrI AvaradaM mudde (sate avazya khAya che) e siddha thAya che. upara jaNAvela dRSTAntanI jema ahIM keI evI vastu nathI ke je sarvajJane na svIkAravAthI asiddha thAya. mATe arthapatti pramANa dvArA paNa sarvajJane siddha karavA muzkela che. A rIte
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratyakSa anumAna-upamAna-zabda ane arthapatti e pAMce pramANanI sarvajJanI siddhi na thaI zakavAthI anupalabdhirUpa pramANathI sarvajJa abhAva svIkAre e ja gya che. (14) vaLI rAga dveSAdi abhyantara denA nAzathI AtmAmAM sarvajJApaNuM pragaTa thAya che, tema je mAnavAmAM Ave to paNa te barAbara nathI kAraNa ke rAga dveSa vagere AtamasvabhAvabhUta hovAthI tene Atyantika-sarvathA nAza saMgata thato nathI. jene je svabhAva-svarUpa hoya tene kaI paNa badalavA mATe zaktimAna nathI. rAgAdi de te AtmAnI svAbhAvika vastu ane jenI je svabhAva siddha vastu hoya tene sarvathA nAza thAya te asaMbhava che tethI rAgAdi denA nAzathI AtmAmAM sarvajJapaNuM pragaTe che te mAnavuM yuktisaMgata nathI. (15) ane je rAga dveSa vagere AtmasvabhAvabhUta eTale ke AtmAnI sAthe svAbhAvika rIte saMbaMdhavALA nathI ema je svIkAravAmAM Ave che te rAgAdi svabhAvathI rahita hovAnA kAraNe saghaLA ja sarvaza thaI jAya kAraNa ke rAga dveSAdi karmone AtmAnI sAthe saMbaMdha viccheda thavo tene ja tame sarvajJa kahe che tethI keIka jIva keIka samaye sarvajJa thAya evuM raheta nahIM. (16) vaLI uttama jAti vagerethI yukta A sarvajJa jagatajIvanA hitane mATe pravacana kartA che ema aAe kahyuM che. je vakatRtvapaNuM hoya te sarvajJapaNuM kevI rIte saMbhavI zake. jethI nyAyavAdIe paNa kahyuM che. ahIM vAdI vastRtva ane sarvajJatva bane eka sAthe na hoI zake ema mAnIne zaMkA kare che. (17) nyAyavAdIe zuM kahyuM ! tenA javAbamAM granthakAra kahe che--jema sarvajJavAdIo "sau rA: vANiratrAta"
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41 A anumAnathI sarvaksane siddha kare che, jyAre nyAyavAdIo" asau na sarvajJaH, vaktRtvAt devadattavat, yo yo vaktRtvavAn sa na sarvajJavAmAvavAnuM " e anumAnathI vakatRtvarUpa hetu dvArA sarvajJAtvAbhAvane siddha kare che. A rIte sarvajJavAdI jene jene sarvajJa tarIke svIkAre che nyAyavAdI te te sarvanuM AvA anumAnathI vAraNa kare che. (18) sarvajJavAdIoe paNa uttama jAti ane nAmavaDe te sarvajJane jarUra nirdeza kare paDaze, ane e rIte je jAti ane nAmathI nideza karavAmAM Ave to te sarvajJa vastRta rUpa hetuthI sarvajJatvanA abhAvavALA arthAtu asarvajJa siddha thaI jAya. (19) vakatRtvarUpa hetu dvArA te te jAti-nAmathI yukta sakaLa padArthanA jJAtA rUpa sarva sarvajJanuM vAraNa karavAmAM Ave che. ane e rIte jyAre sakaLa te te jAti-nAma viziSTa sarvajJa vizeSa mAtranuM vAraNa thaI jAya te sarvajJatva sAmAnya paNa kayAMthI bAkI rahe tenuM paNa vAraNa svataH thaI ja jAya che. . * vizeSamAvAna sAmAnyAmAvo siddhati" vizeSAbhAva samudAyathI sAmAnyAbhAva siddha thAya che. jema vAyumAM nIlarUpa nathI, pItarUpa nathI, raktarUpa nathI, ema te te nIla pIta rakta vagere rUpa vizeSanA abhAvathI vAyumAM rUpa sAmAnyane abhAva siddha thAya che e pramANe ahIM paNa vakatRtvarUpa hetuthI te te sarvajJa vizeSanA abhAvathI sarvajJa sAmAnyane abhAva siddha thAya che. (20) have nyAyavAdI kAryakAraNabhAvathI rAgadveSAdizUnya sarvajJamAM vastRtvAbhAva siddha karatAM jaNAve che-.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 azarIrIne vatRtva-pravacana kartRtvapaNuM saMbhavI zakatuM nathI, ane zarIra kama vinA saMbhavatuM nathI, ane te kama paNa rAgadveSAdiznya vyaktine hAtA nathI. ane te vatRtva rAgAdizUnyatva mUlaka che. (21) ane vaktRtva-pravacana kartR`paNuM vikSA (eAlavAnI IcchA)thI thAya che, ane te IcchA je bhAvapaTTAthI thAya che te rAga ane dveSa che Ama vatRtvarUpa hetuthI saCjJa nathI e nizcita thAya che. A pramANe 21 leAka dvArA pUrva pakSInA mata pramANe sajJanA abhAva siddha karyo. A pramANe 'sarvajJa siddhi' granthamAM sarvajJatA pratiSedha pUrva pakSa' nAmanuM prathama prakaraNa pUrNa thayu. yathAsthitAnmatavastuvAdine, nirAkRtAzeSavipakSavAdine / vidagdhamadhyastha vimUDhatAraye, namo'stu tasmai haribhadrasUraye // -- zrI yakSadevamuniH /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 prakaraNa bIjuM zuM PowOWODU DOCU@I603 have granthakAra AcAryadeva pUrvapakSInAmatanuM "satrocate' ItyAdi grantha dvArA khaMDana kare che. je pahelAM kahyuM ke-pratyakSa-anumAna-upamAna-zabda ane arthopatti e pramANa paMcaka viSayaka atikAnta hevAthI sarvanI kalpanA asamIcIna che, te pUrvapakSInI ukti yuktisaMgata nathI. kAraNa ke pratyakSapramANa gecara-atikAntatvane abhAva hovAthI sarvajJane abhAva sAdhI zakAya tema nathI. jagatanA sarva padArtho IndriyapratyakSajanya bedhaviSaya hAya ja evuM nathI eTale ke sarva padArthonuM jJAna indriya pratyakSathI thAya e niyama nathI. mATe atiprasaMga deSa hovAthI pratyakSa gecarAtikAntapaNuM hovA chatAM padArthonI avazya asattA siddha thatI nathI. je indriyapratyakSa viSaya padArthanI ja sattA svIkAravAmAM Ave te agAdha samudrajaLamAM paDela IndriyapratyakSanA aviSayarUpa ratnAdikanI paNa asattA svIkAravI paDe. tevA ratnAdikanI paNa asattA ja svIkAravAmAM zuM vAMdho che evI zaMkAnuM samAdhAna kare che-Indriya pratyakSacarAviSayaka paNa vahina-vagere vidyamAna padArthonuM anumAnAdijanya bedhaviSayatApaNuM ISTa che. arthAta Indriya pratyakSAviSayaka padArthane baMdha anumAnAdithI thAya e ISTa che. vaLI agAdha samudra jaLamAM rahela ratnAdika mIna vagerenI Indriyajanya pratyakSaviSaya hovAthI sarvajana-indriya pratyakSagocarAtikAnta nathI, paraMtu sarvajJa to koInI paNa indriya
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 janya pratyakSaviSaya na hovAthI sarvajana pratyakSacarAtikAtapaNuM sarvazamAM rahI jAya che. mATe tevA tamArA abhimata sarvajJamAM pramANa nathI. tAtparya e che ke-je padArtha sarvajana pratyakSagocarAtikAta hoya tene ja ame asvIkAra karIe chIe. paNa je sarvajana pratyakSacarAtikAnta nathI eTale ke je koI paNa prANI dvArA indriya pratyakSagocara che tenI sattA mAnavAmAM vAMdho nathI. agAdha jalavatI ratnAdika manuSyanI indriyajanya pratyakSacarAtikAnta hovA chatAM mIna vagerenI indriyajanya pratyakSa viSaya che. paNa sarvajJa te keIna paNa indriyajanya pratyakSa viSaya thatA nathI tethI te apramANa che. ' uparokta zaMkAnuM samAdhAna karatAM prathakAra kahe cheH-sarva manuSyanAM citto apratyakSa che. je sarva manuSyanAM citto pratyakSaviSaya hoya te ja sarvajana pratyakSacarAtikAntapaNAne vicAra thaI zake paNa sarvajana citte pratyakSa nathI mATe sarvajJamAM sarva jana pratyakSagecarAtikAntapaNane svIkAra thaI zake tema nathI. eTale sarvajana pratyakSanecarAtikAntatvarUpa hetuthI sarvajJanI asattA siddha thatI nathI. paraMtu sattA ja siddha thAya che. kadAca sarvajana citto apratyakSa che ema mAnavAmAM na Ave paNa pratyakSaviSaya svIkAravAmAM Ave te paNa sarvajJanI siddhi thAya che. kAraNa ke sarvajanacittone pratyakSa karavA mATe asmadAdi (chadmastha) sAmAnya jana samartha nathI paNa te pratyakSa karavA atIndriyArthadraSTA ja samartha che ane je atIndriyAthadazI che te ja sarvajJa che A rIte sarvajJanI sattA siddha thAya che. - vaLI sarvajana pratyakSacarAtikAntatvarUpa- hetune pramANabhUta svIkAravAmAM Ave te saMzayanI anivRttirUpa deSa paNa prApta
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 thAya che. eTale kAI paNa vastunI asattA sAbita karavA sa jana pratyakSageAcarAtikAntatvarUpa hetune mAnya gaNI zakAya nahIM. jo sajana.rUpa hetuthI vastunI asattA siddha karavAmAM Ave ane tene prAmANika mAnavAmAM Ave te jema sajanarUpa hetu dvArA khararavaSANAdinI asattA pratIta thAya che tevI ja rIte te ja sajanarUpa hetuthI dharmAMnI paNu asattA siddha thAya. paraMtu dharmAMnI asattA te! tame paNa svIkAratA nathI. mATe tame je sa jana pratyakSage carAtikAntavarUpa ' hetuthI sajJanI asattA siddha karavA jAva che te tamArU` kA` ApAta ramaNIya-avicArita ja che. vaLI indriyapratyakSAtmaka vijJAna paNa sAkSAt utpanna na thavAthI temaja saMpUrNa vastu paricchedyAtmaka na heAvAthI paramArtha taH-vAstavika rIte pratyakSapramANa nathI. indriya pratyakSAtmaka vijJAnamAM pratyakSapramANutvAbhAva anumAna dvArA siddha thAya che. anumAna prakAra A pramANe che (1) myunTriyamanonimitte vijJAnam, apratyakSa, mAcamaDhIturthAta. riktanimittotthApitapratyayAtmakatvAt dhUmAdagnijJAnavat " arthAta jevI rIte ' parvato vRddhimAna dhUmAt'A vahnisAdhaka anumAnamAM jema anumityAtmaka vahnijJAna grAhya-grAhakathI bhinna marUpa nimittathI utthApita pratyayarUpa heAvAthI apratyakSa che tevI ja rIte indriyavijJAnAtmaka pratyakSa paNa grAhyagrAhakathI bhinna iMdriyarUpa hetuthI utpanna thayela pratyayasvarUpa hAvAthI apratyakSa ja che. A pramANe indriya pratyakSAtmaka vijJAna paNa apratyakSa che te siddha thayuM.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaLI jevI rIte vahunyanumiti jJAnamAM nizcita vadvirUpa sAdhyanA abhAvavALe hadarUpa vipakSa che tevI ja rIte indriya pratyakSamAM paNa kevalajJAna e vipakSa che. . (2) vaLI rUcimanonimitte vijJAnanuM pratyakSama' arthAt indriyamane nimittaka vijJAna apratyakSa che A rItanI pratijJA paNa pratyakSAdine virodha karatI nathI kAraNa ke Indriyamanonimittaka vijJAna sAkSAt saMpUrNa vastu parichedAtmaka nathI. je vijJAna sAkSAt saMpUrNa vastu paricchedAtmaka hoya te ja pratyakSa kahevAya che. AthI asAkSAta ane saMpUrNa vastu pachidAtmaka je Indriyamane nimittaka vijJAna tenA pratyakSatvanI anupattiasiddhi thAya che. AthI A rItanI pratijJA pratyakSane virodha karI zakatI nathI e phalita thAya che. . (3) vaLI "rUriyamanonimitte vijJAna pratyakSa prAhyaprIvyativinimittothApitazayamavAta" A anumAnamAM hetunuM pakSamAM nahIM rahevAnA lakSaNavALe asiddhi nAmano doSa paNa nathI, kAraNa ke hetu pakSamAM vRtti che. svabhAvathI ja tAdazapakSa vRttipaNAe tevI pratIti thAya che. arthAta Indriyamanenimitta vijJAna grAhyagrahItRtiriktanimitta sthApita pratyayAtmaka che, e pratIti dekhAya che. je yadita vijJAnane grAhyagrahItiriktanimittotthApita pratyayAtmakatva svabhAva na svIkAravAmAM Ave te yAdita vijJAnamAM Indriyamane nimittatvane abhAva prApta thAya. . (4) punaH zaMkAkAra ukata anumAnamAM vyabhicAredeSanI zaMkA karatAM kahe che ke-indriyamanonimitta vijJAna rUpa pakSamAM apratyakSatvanI siddhi karavA tame je anumAna karyu che te
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ anekAtika-vyabhicAreSathI duSTa hovAthI apramANa che. sAdhyAbhAvAdhikaraNanirUpita vRttitvane vyabhicAra doSa kahevAmAM Ave che. jema " saracAt " A anumAnamAM satvarUpa hetu vyabhicArI che. kAraNa ke dravyatva rUpa sAdhyanA abhAvanuM adhikaraNa je guNakama tatrirUpita vRttitA satva rUpa hetu upara che. te pramANe ahIM paNa apratyakSatva rUpa sAdhyane abhAva je pratyakSatva tadadhikaraNa je ammadIya pratyakSa tatrirUpita vRttitA grAhyagrahItRvyatiriktanimittasthApita pratyayatva rUpa hetu upara che. tethI prakRta hetu vyabhicArI che. ane vyabhicArI je hetu tenAthI vastunI siddhi thatI nathI. - A zaMkAnuM samAdhAna karatAM siddhAntI kahe che-ahIM anekAntika nAmane deSa nathI, kAraNa ke pUrve kahelA kevaLajJAna rUpI vipakSamAM grAhyagrahItRvyatiriktanimittothApita pratyayasvarUpa hetunI sattA nathI, vipakSamAM je hetunI sattA hoya te ja vyabhicArI deSa thaI zake. te kevaLajJAnamAM tathAvidha sarvajJa purUSarUpe artha ane viSaya ubhaya nimittabhUta che. te (kevaLa) jJAna indriyAdinI apekSA sivAya utpanna thAya che. ane te cAra ghAti karmane apAvanAra tIrthakara vagere sarvajJa purUne ja hoya che. jene tene A jJAna hotuM nathI. te - (pa. vaLI ukta anumAnaghaTaka hetumAM sAdhyAbhAvavyAkhyatvarUpa virodha nAmanA deSano abhAva hovAthI hetu virUddha nathI. jema " arthe nau: azvaghAta " A anumAnamAM gesvAbhAvarUpa sAdhyabhAvavyApaNuM adhatvarUpa hetumAM hovAthI azvatva hetu virUddha che. ane tenAthI anumAna sAdhI zakAtuM nathI. paNa A anumAnamAM te hetu vipakSamAtravRtti nathI tethI virodhra deSa lAgato nathI.
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 za'kA-ahIM kadAca koI ema zaMkA kare ke-prakRta anumAnamAM virodha doSa apratihAya ja che. kAraNa ke sAdhyAdhikaraNamAM nahIM rahenArA je hetu te virUddha kahevAya che. teA ahIM indriyanI apekSA sivAya kevaLa vyAptijJAnarUpa AMtarahetuthI utpanna thayela anumitimAM apratyakSatvarUpa sAdhyanI sattA che paNa grAhya-viSaya ane grAhaka-jJAtAthI vyatirikta-bhinna nimittathI utpanna thayela je pratyaya tarUpa hetunI sattA nathI, tethI virUddha doSa ahIM anivAya ja che. samAdhAna-uparokta zaMkA yuktisaMgata nathI. kAraNu anumAna dvArA utpanna thanAra anumityAtmakajJAnamAM paNa pratyakSa jJAna kAraNa tarIke rahe che ja. jema dhUmathI vahninuM anumAna karanAra vyakti pahelAM mahAna Adi sthAnemAM vihna ane dhUmanu cAkSuSapratyakSajJAna kare che ne pachI parvata samIpe jaI dhUmane joI vyAptismaraNu dvArA vinI anumiti kare che. tema ahIM anumitijJAna paNa indriyanimittotthApita ja che paNa tenAthI vyatirikta--bhinna nathI mATe ahIM virUddha doSanA abhAva siddha che. zaMkA-punaH kAI ema kahe ke-grAhyagrahItRvyatiriktanimitto sthApitapratyayAtmaka hetu dhaTaka je nimitta pada tene atha sAkSAt nimittavaDe utthApita evA thAya che tethI prastuta anumAnamAM sAkSAt indriyanimittotthApitapratyayAtmakatvanA abhAva che tethI pUmAM jaNAvela virUddha doSa nivAra ja che. samAdhAna-tenu samAdhAna karatAM kahe che--samavyAkhyatva rUpavaDe hetumAM virUddhapaNuM hAvA chatAM vAstavika rIte hetu ane sAdhyamAM virAdhanA abhAva che. vizeSa rUpavaDe paNa hetu ane sAdhyanA jo virAdha svIkAravAmAM Ave te samAnAdhikaraNa evA hetu ane sAdhyamAM paNa cakiMcita rUpavaDe virodha prApta
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 thavAthI hetuvyavahAranA uccheda prApta thaze. 'himAm dhUmAn ' A anumAnamAM paNa mahAnasIyadhUmatva ane parvatIyadhUmatva vacce upAdhikRta virodha hAvAthI dhUma rUpa zuddha hetu paNa virUddha thaI jAya. ane ema vizeSa rIte virUddha hetune paNa jo virUddha gaNavAmAM Ave te A jAtane virAdha satra hAvAthI hetupadmanA vyavahArane ja vinAza prApta thaze. (6) anumAnamAM dRSTAnta jo sAdhyahetuthI rahita hAya te tenAthI tAdRza sAdhyahetuka anumitinA abhAva siddha thAya. paNa prakRta anumAnamAM dRSTAnta tarIke svIkArela 'dhUmAvattajJAnavat' A dRSTAntamAM dhUmajJAnathI agnijJAnanuM anumAna karavAmAM Ave che mATe anumityAtmaka jJAnamAM apratyakSatvarUpa sAdhya ane brAhyagrahItRvyatirikata nimittotthApita pratyayatvarUpa hetunI sattA che mATe tenAthI anumitinI utpatti thavAmAM vAMdhe nathI. (7) zaMkA-vaLI kAI za`kA kare ke-kevaLajJAnarUpI vipakSane Azraya karIne ja ukta anumAnamAM vyabhicAra doSanuM vAraNu karela che, parantu haju teA 'kevala' e vipakSa ja nathI. kAraNa ke apratyakSatvarUpa sAdhya ane pUrva kathita brAhya. rUpa hetu te anne kevaLajJAnamAM che. samAdhAna-uparAkata zaMkAnuM samAdhAna karatAM granthakAra kahe chena sAdhanAvRttvAti,kevaLajJAnathI apratyakSatvarUpa sAdhya grAhya. rUpa hetu annenI nivRtti thAya che, ane je nizcitapaNe sAdhya tathA hetunA abhAvavALA hAya te vipakSa kahevAya che. AthI 8 kevaLajJAna 'e niHzaMkapaNe vipakSa che. bIju kevaLajJAna te sAkSAt atha paricchedAtmaka ane sapUrNa paNe arthanI pratIti karAvanAra che mATe pratyakSa che. je asAkSAta ane saMpUrNa vastu pratItijanaka na hoya te ja apratyakSa kahevAya che. .
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa0 - punaH pUrvapakSI "phannizamanonimittavijJAnam 3 pratyakSa" e pratijJAvAkayamAM ja zaMkA kare che ke-Indriyamane nimittavijJAnavaDe sAkSAt arthane pariccheda-baMdha thAya che te tene tame asAkSAt ane asaMpUrNa vastuparicachedAtmaka zAthI kahe che? ( samAdhAna-tamArI vAta barAbara nathI, kAraNa ke Indriyamane nimittajJAnathI je artha pratipatti thAya che temAM indriyonuM vyavadhAnapaNuM hovAthI tene pratyakSa kahI zakAya nahIM. ane Ama sAkSAt artha paricchedano abhAva hovAthI pratyakSatvane paNa abhAva che. puna: pratipakSI kahe che IndriyethI jJAnathI utpatti thAya che paraMtu jJAnaparicheda te sAkSAta thAya che mATe te pratyakSa ja che. samAdhAna-tamArI A ukti paNa ucita nathI. jJAnotpatti sivAya artha paristhitinI asiddhi che mATe te apratyakSa ja che; kAraNa ke prathama asAkSAt paricchedasvabhAvanI utpatti thAya ane pachI te sAkSAt paricchedasvabhAvapaNAne prApta kare te virUddha vAta che. je vastu jevA svabhAvavALI utpanna thAya che te tevA svabhAvavALI ja pAchaLathI dekhAya che mATe je ahIM Indri dvArA asAkSAt paricchedasvabhAvavALA jJAnanI utpatti thAya te pachI te sAkSAt paricchedavALuM na banI zake. vaLI IndriyamanenimittavijJAnavaDe sarva-avayavathI yukta evA padArthane baMdha paNa thatuM nathI. jema ke nIlAdiguNa viziSTa ghaTanA pratyakSathI saMpUrNa sarvAvayavathI yukta ghaTanuM pratyakSa thaI zakatuM nathI. arthAt tAratamya-nyAvRtti vagerenI pratIti thatI nathI. jema narasiMhamAM siMhanuM jJAna saMpUrNa vastubodhAtmaka nathI paNa vastunA ekadezabedhAtmaka che. tevI rIte ghaTanA amuka avayavanuM jJAna thavA mAtrathI te jJAna saMpUrNa vastuparicchedotmaka kahI zakAya
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ nahIM. AthI Indriyamane nimittavijJAna saMpUrNa vastuparicchedAtmaka nathI e siddha thayuM. (8) zaMkA-je indriyAdimAM artha svabhAvatvakAryavane svIkAra karavAmAM na Ave te tene arthanI sAthe saMbaMdhanI ja asiddhi thAya ane jyAre saMbaMdhanI asiddhi thAya te IndriyAdimAM liMga tvanI anupapatti-asiddhi thaze. samAdhAna-Indriyone arthanI sAthe jJApyajJApakabhAva saMbaMdha sakalasiddhAntasaMmata che, tethI artha svabhAvatvakAryAtvanA abhAvamAM paNa Indriyeno arthanI sAthe saMbaMdha svIkAravAmAM kaze bAdha nathI. zaMkA-sAmagrInA sabhAvamAM grAhyavata-zaktimata IndriyenuM jJAnajanana svabhAvapaNuM ja prasiddha che paNa jJApakapaNuM nathI te tamee kahela indriyono arthanI sAthe jJApyajJApakabhAva saMbaMdha kema saMgata thaI zakaze ! samAdhAna-je sarvathA Indriyone jJAnajanana svabhAvatva ja mAnavAmAM Ave che te artha pratItinI jema jJAnajanana svabhAvatvanI pratIti paNa durvAra thAya. ane je svabhAvabheda svIkAravAmAM Ave to indriyAmAM jJApakapaNuM siddha ja che. zaMkA-IndriyenuM arthanI sAthe jJApakapaNuM hoya te ja jJApyajJApaka bhAva saMbaMdha svIkArI zakAya, ane indrimAM jJApakapaNuM jJApakadharmane anatikamathI ja thAya che, ane jJApaka dharmAnatikrama svajJAnamAM anya jJAna je kAraNabhUta na hoya te ja manAya che. AthI indrimAM ajJAtajJApakapaNuM hovAthI jJApakadhatikrama prApta thAya che. vaLI jema dhUmAdithI dhUmajJAnapUrvaka vahunyAdijJAnanI utpatti dekhAya che tema InDiyAmAM tenA jJAnapUrvaka arthajJAna
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ - para jaNAtuM nathI. ane kadAca je svIkAravAmAM Ave te avyavahitapaNue vastupratItinI anupatti thAya. tethI jJApakadharmAtikramathI jJApakatvane abhAva ane tethI indriyeno artha-padArthanI sAthe jJAjJApaka bhAvasaMbaMdha anupapanna-asiddha sAbita thAya che! samAdhAna-IndrimAM ajJAtajJApakatvasvabhAvapaNuM hevA chatAM svabhAvavicitratAthI ja jJASyajJApaka bhAva saMbaMdhano paNa svIkAra karavAmAM Ave che ane tema karavAthI pUrve kahelI saghaLI anupatti-Apatti (doSa) dUra thAya che. jema dhUmahetuka vahinA anumAnamAM hetu tarIke svIkArela dhUmamAM dhUma mAtranI apekSA rAkhavAmAM Ave che paNa temAM nIlatva-kapizatva vagere dharma vizeSanI apekSA rAkhavAmAM AvatI nathI. tevI ja rIte prastuta anumAnamAM paNa Indriyamane nimitta vijJAnarUpa pakSamAM grAhyagrahItRvyatiriktanimitta mAtrathI pakSamAtratA apekSita che temAM sarvasAdharyane abhiniveza kare te anucita ja che. vaLI grAhyagrahItRmAtrApekSita hovAthI vipakSarUpe svIkArela kevaLajJAnamAM vyabhicArI deSa paNa lAgatuM nathI. pratipakSI puna: zaMkA karatAM kahe che-kevaLajJAnamAM grAhyagrahItRmAtranuM apekSitapaNuM ja anupapanna che kAraNa ke temAM grAhya ane grAhakathI bhinna karmakSayarUpa nimittanI paNa vidyamAnatA che. samAdhAna-jema Indriyamane nimittapratyakSAtmaka pakSamAM grAhya ane grAhakathI bhinna kSapazamanuM kAraNa paNuM hovA chatAM pakSanI siddhi mATe jema kSayopazamarUpa kAraNanI grAhyagrahItRvyatirikta nimittatva tarIke vivakSA karavAmAM AvatI nathI tevI ja rIte ahIM paNa vipakSatvanI siddhi mATe karmakSayAdirUpa kAraNanI grAhyagrahItRtiriktanimittatvarUpe vivakSA nathI karI.
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53 (9) azeSa-sakaLa padArthagrAhaka atIndriya pratyakSa goca. rAtikAntapaNuM paNa kevaLajJAnane nathI, je tema svIkAravAmAM Ave te samasta padArtha prAhitya ane sarvajJAgrAhakatva A bane paraspara virUddha thAya, ane sarvajJa saMbaMdhI vivAda paNa anupapanna thAya. have ahIM pUrvapakSIe pahelAM je sarvajJanuM anumAna pramANanecarAtikAntapaNuM siddha karyuM hatuM tenuM khaMDana karatAM siddhAntI kahe che-te tamAruM kathana yuktisaMgata nathI. kAraNa ke dharmAtA:. vina pratyakSA, zaivata, ghaTavA, A anumAna dvArA dharmAdirUpapakSamAM yatva hetuvaDe kiMcinniSThapratyakSaviSayatvanI siddhi thAya che. AthI sarvajJamAM paNa zeyatvanI sattA hovAthI anumAna dvArA sarvajJa pratyakSaviSaya che e siddha thAya che. - pratipakSInI zaMkA-sarve dhamaracA, jasthatiMtratyakSA , zeravAt, ghaTavA, A anumAna nathI paNa asadu anumAnaanumAnAbhAsa che, kAraNa ke ahIM jene pakSa tarIke svIkAravAmAM Avela che te aprasiddha vizeSaNa yukta che. jema ahIM sarva dharmAdi e pakSa che, temAM atIndriya pratyakSavaDe pratyakSatva e sAdhya che paNa te pratyakSa keIne paNa prasiddha na hovAthI ahIM "AzrayAsiddhi" nAmane deSa Ave che. vaLI yatva rUpa heta paNa vyabhicArI che kAraNa ke te pratyakSasvarUpa sAdhyanA abhAvathI viziSTa abhAva rUpa padArthamAM paNa vidyamAna che; mATe te asaddhatuhetvAbhAsathI paNa anumAna siddha thAya nahIM. vaLI daSTAnta je "ghaTavat " ApavAmAM AvyuM che te paNa sAdhyathI vikala-rahita che. daSTAnta te ja thaI zake je hetu ane sAdhya ubhayathI yukta hoya. paNa ahIM ghaTa rUpa daSTAntamAM jAtyantara ghaTatvanuM pratyakSa thAya che paNa pratyakSasvarUpa sAdhyane abhAva che.
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 mATe 'ghaTa' ne dRSTAnta tarIke gaNI zakAya nahIM. bIju ahIM vipakSa tarIke '7fzcita 'nA nirdeza karavAmAM Avye che te paNa cegya nathI. kAraNa ke 'nazrvit' eTale tuccha, te tucchamAM jJeyatvarUpa hetunI sattA haiAvAthI vipakSavyAvRttatvane abhAva che. AthI pakSasattva-sapakSasattva-vipakSAsattva-asapratipakSitatva ane amAdhitattvarUpa pAMca kAraNeAnI anupapatti thatI hAvAthI A anumAna saMbhavI zakatuM nathI. 10) samAdhAna-je tame pakSamAM aprasiddha vizeSaNatvadeSa tAnyA te ceAgya nathI. kAraNa ke aprasiddhavizeSaNatvarUpa doSane svIkAra karavAmAM Ave arthAt te doSane doSa tarIke jo gaNavAmAM Ave te anumAnanA sava thA uccheda prApta thaze. kema ke aprasiddha vizeSaNasvarUpa doSanA satra saMbhava che. jema ke-- Ada: aniya - hAyavAt ' A anumAnamAM paNa vadvirUpa vyaktisamaveta kAya tva (anityatva)rUpahetuvaDe anityatvane siddha karavAmAM Ave che, paNa anityatva koI paNa sthAne prasiddha nathI mATe ahIM aprasiddhavizeSaNutvarUpadoSa AvavAthI anumiti thaze nahIM. jo kadAca tame ema kahezeA ke- zarU: niya: ' A anumAnamAM anityatvajAtinuM grahaNa karavAthI aprasiddhavizeSaNatvarUpa dveSa lAgatA nathI, teA dharmAca: citracakSA: A anumAnamAM paNa pratyakSatva jAtinuM grahaNa karIne daSavAraNa tulya ja che. ne ' dharmAca: , citracakSA: ' e amArA anumAnamAM ISTa apratyakSatvanI asiddhi thaze ema tame kaheze teA zabdA nityaktva anumAnamAM paNa anityatvanI asiddhi samAna ja che.
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ che je tame ema kaheze ke anityatva e laukika hovAthI tenI siddhi thaI zake che, parantu pratyakSatva te alaukika che mATe tenI siddhi karavI muzkela che to te tamAruM kathana yuktiyukta nathI. kAraNa ke alaukika vedAyitva vagerene meyava tarIke tamee ja svIkArelA che tethI tame pratyakSa alaukika hovAthI tenI siddhi nahIM thAya ema kaI rIte kahI zake ! vaLI tame hetumAM je vyabhicArI doSa jaNAvyo hato te deSa paNa nathI. tame kahyuM hatuM ke-abhAvamAM yatvarUpa hetunI sattA che paNa pratyakSarUpa sAdhyanI sattA nathI tethI vyabhicAra che te tamArUM kathana avicArita che. kAraNa ke abhAvamAM vastudharmapaNuM hovAthI apratyakSa che ja nahIM. je temAM vastudharmane svIkAra karavAmAM na Ave te ja temAM vastutvane abhAva thAya paNa abhAvamAM vastuta che mATe pratyakSatva paNa che. . vaLI vipakSa 7 vidyAmAM sAdhanAvyAvRttapaNuM je batAvyuM hatuM te paNa nathI. jemAM vastune abhAva che eTale je atyanta avidyamAna arthAta tucacha che temAM zeyane paNa abhAva che. je padArtha pramANathI jaNAvAtuM hoya te ja reya kahevAya che. A tucachamAM pramANa pravRttine asaMbhava che tethI temAM yatva nathI. abhAvarUpa pramANa paNa tucchathI bhinna nathI arthAt abhinna che mATe tucchanI jema tenI paNa apravRtti thAya che. A pramANe pUrvokta anumAna sarvathA nirdaSTa hovAthI sarvajJamAM anumAnagocarAtikAntapaNAne abhAva siddha thAya che. . (11) have koI pratipakSI sarvajJajJAnamAM yatvane svIkAre che paNa pratyakSane svIkArato nathI te A pramANe zaMkA kare che
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 sarvajJajJAnamAM jJeyatvapaNuM hAvA chatAM pratyakSa vanI anupatti che. savajJajJAnathI aMnuM pratyakSajJAna thatuM heAvAthI jJAnamAM je pratyakSatva svIkAravAmAM Ave te anu apratyakSatva prApta thaze. koIpaNa vastumAM jJeyatva ane pratyakSatva ekAdhikaraNatvena-sama kALapaNe rahI zakatA nathI. anya sarvajJagata jJeyatva ane anya satta gata pratyakSatvanA svIkAra karavAmAM Ave te anavasthA doSa prApta thaze. samAdhAna-tame karelI zaMkA ucita nathI. agrahaNarUpa jJAna svasaMviSThita hAvAthI pratyakSatvanuM upapAdana thaI zake che, mATe ubhaya pratyakSatva svIkAravAmAM kaI paNa jAtanI kSati nathI. jo ubhaya pratyakSa svIkAravAmAM na Ave te arthe pratyakSatvanI asiddhi thaze. jJAna saMba MdhathI zUnya ane ethI ja avikArIdazI je AtmA tenA dananA ayAga thaze. ane ane jotAM evA AtmAnI je cirUpA vikriyA te ja ajJAna che e pramANe sajJapaNuM anupapanna-asiddha thaze. zaMkA-sAdhyanI sattAmAM ja jenI sattA heAya te hetuavinAbhUta kahevAya che. evA avinAbhUta hetu dvArA ja sAdhyanu anumAna ISTa che. paNa catra kavacit keAika sthAne sAdhya ane hetunu sAmAnAdhikaraNya ekAdhikaraNavRttitva hoya tenAthI sAdhyanu anumAna thaI zakatuM nathI. jema ke dhUmarUpa hetu agnirUpa sAdhyanA anumApaka che, paNa pAnIya-jalanA anumApaka nathI. kAraNa ke vayavinAbhUtapaNuM dhUmamAM che paNa jalamAM nathI. tevI ja rIte ahIM paNa atIndriyabhAvAmAM zaeNyatvanuM pratyakSatvAvinAbhUtapaNuM na dekhAvAthI arthAta jJeyatvarUpa hetu pratyakSatvarUpa sAdhyanA avinAbhUta nahIM kintu vinAbhUta hAvAthI jJeyatvarUpa hetu dvArA pratyakSatvanI siddhi thaI zake tema nathI.
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 57 samAdhAna-sAmAnyathI dRSTAnumAnanItinA Azraya karIne jevI rIte sUryamAM dezAntara prAptirUpa hetuvaDe gatimattvarUpa sAdhyane siddha karavAmAM Ave che tyAM dezAntara prAptirUpa hetune gatimattvarUpa sAdhyanuM avinAbhUtapaNuM nathI chatAM-" trAhitya: gatimAna phezAnta prApte: devattavat " AvuM anumAna thAya che. tevI ja rIte prastuta anumAnamAM paNa atIndriyabhAveAmAM jJeyatvane pratyakSatvanuM avinAbhUtapaNuM na hevA chatAM jJeyatvarUpa hetuthI pratyakSatvarUpa sAdhyanu anumAna thAya temAM koI paNa jAtanA khAdha nathI. puna: pratipakSIghra zaMkA karatAM kahe. che ke-tameAe kareluM samAdhAna yukti saha nathI. devadyattamAM gatimattvarUpa sAdhyavaDe dezAntara prAptirUpa hetunuM avinAbhUtapaNuM dRSTa che te ja AdityanA anumAnamAM paNa gamaka banaze. ane tethI tyAM anumAna sAdhI zakAze paNa tamArA anumAnamAM te tevu` keAI gamaka nathI mATe doSa durvAra che ? samAdhAna-tamArI jema amAre paNa ghaTamAM jJeyatvarUpa hetunu pratyakSa-vAvinAbhAvapaNuM dRSTa ja che. te ja prastuta anumAnamAM ghaTaka banaze. kadAca tame ema zakA karA ke-atIndriyapratyakSatva hAvAthI tamArA anumAnamAM pratyakSAvinAbhUtapaNu jJeyatvamAM adRSTa che teA tamAre paNa devadattamAM gaganagatimattvavaDe dezAntaraprAptinuM avinAbhAvapaNuM tulya ja che. vaLI sAdharmI dRSTAntanA abhAvarUpa doSa paNa sAdhyane nathI. kAraNa ke jAtyantara pratyakSavaDe tyAM pratyakSatvanI asiddhi hAvA chatAM sAmAnyapaNe pratyakSatvanI siddhi thAya che. ane vizeSa anugamaneA abhAva hAvAthI sAmAnyataH pratyakSatvanI siddhi thAya te ucita ja che.
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 (12) vaLI prakRta anumAnamAM vaidhamya dRSTAntanA doSa paNa nathI. niizcat ' e tucchAbhAvathI jJeyatvanI nivRtti thAya che. pratipAdananA upAya tarIke tenuM kathana karavAmAM kAI doSa nathI. nahIMtara niHsvabhAvapaNAe tenAthI atiprasaMgadoSanA kAraNe jJAnanI utpatti nahIM thAya. have siddhAntI anya prakAravaDe paNa sa`jJanI siddhi batAvanAra anumAnAntara A pramANe kahe che. keAIka anya sthAne prasiddha je vastu tenA ja anya tasradeza vastumAM vyavahAropacAra karAya che. jema zauya-krUratA vagere guNAvaDe guNavAn tarIke prasiddha evA siMhu zabdanA tAdeza guNaviziSTa siMhabhinna caitrAddhimAM paNa vyavahAra karAya che. A pramANe aneka zAstrakalAjJAnayukta kAIka sajJabhinna purUSamAM paNa sana zabdanA vyavahAra dekhAya che. A vyavahAra trikAladI sajJa bhagavantamAM thatA sana zabdanA vyavahAranI apekSAe gauNa che. tethI sarvaijJa zabdane mukhya tarIke jemAM prayAga thAya te leAkAleAka svarUpavit sarvajJanI sattA avazya siddha thAya che. A rIte zauryAdi guNaviziSTa vyaktimAM karAtA siMha zabdane gauNa vyavahAra jemAM mukhya rIte tenA prayoga thAya te siMhanI vidyamAnatA siddha kare che. te ja pramANe aneka zAstrakaLAkuzaLa vyaktimAM karAtA sarvajJazabdanA gauNa prayAga savit mukhya sajJanI siddhi kare che. ( , prakRta anumAnamAM aneka zAstrakalAsavedanayukta koIka purUSamAM sajJa tarIkeneA karAtA vyavahAra tadanya mukhyApekSa che A rItanI pratijJA pratyakSAdi virAdhavALI nathI, kAraNa ke tenA lakSaNanA ayAga che. jema keAI purUSa anumAnandvArA agnimAM zaityanI siddhi karavA vicAra kare paNa agnimAM gindriyathI
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5e zatyAbhAvanuM pratyakSajJAna thatuM hovAthI te pratyakSa virodhI kahevAya che, tenAthI anumiti thatI nathI. ukta anumAnamAM evo kaI pratyakSa virodha thatuM nathI. vaLI gauNasvarUpa hatu asiddha nathI. kAraNa ke vAdI ane prativAdI ubhaya dvArA pakSa ane daSTAntamAM gauNasvarUpa hetu siddha che. sAdhyAbhAvAdhikaraNamAM hetunI sattA nahIM hovAthI anekAntika deASa paNa nathI. sAdhya ane sAdhana ubhaya eka adhikaraNamAM pratIyamAna hovAthI virUddha deSane paNa abhAva che. sAdhammadaSTAnta sAdhana dharmAdithI asiddha nathI kAraNa ke sAdhya dharma ane sAdhana dharma bannenI prasiddhi che. vipakSamAM sAdhananI sattA nathI. kAraNa ke caitramAM caitra vyavahAra thavAthI vipakSamAM sAdhya ane sAdhana banenI nivRtti thAya che. e pramANe "sarvAsiddhi' granthamAM "anumAnapramANAtikAntatvarUpa sarvajJatvapratiSedha pUrvapakSakhaMDana nAmanuM bIjuM prakaraNa pUrNa thayuM.
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ che prakaraNa trIjuM Ama pUrvapakSIe sarvajJamAM jaNAvela pratyakSacarAtikAntatva tathA anumAnagocarAtikAntatvanuM khaMDana karI sarvajJa pratyakSa viSaya che tathA anumAnagamya che e siddha karyuM. have granthakAra sUrideva sarvajJamAM AgamacarAtikAntatvanuM paNa khaMDana karatAM pUrvapakSIne jaNAve che-tame je sarvajJamAM AgamagocarAtikAntapaNuM-AgamapramANuviSayatvAbhAva kahe che te tamArUM vacana asiddha che. kAraNa ke varSanA tAnAdri kartavya' svargAthI ane kevalAthIe tapa ane dhyAnAdi karavuM joIe, arthAt tapa ane dhyAnAdi anuSThAnane AcaranAra svarga ane kevaLajJAnane meLave che. A Agama vacanathI svagI tathA kevalInI sattA siddha thAya che temAM je kevalI thAya che tene ja ame sarvajJA kahIe chIe. A rIte Agama pramANathI sarvajJanI siddhi spaSTa che. punaH pratipakSI zaMkA karatAM kahe che - tame bhale Agama pramANathI kevalI-sarvAnI siddhi karI paNa je vacana dvArA tame sarvajJane sAdho che te Agamavacana ja amAre apramANa che, kAraNa ke te purUSakartaka che. Agamavacanane apramANa sAbita karanAra anumAna prakAra A pramANe che. Agamavacanam apramANam puruSakatRkatvAt , yatpuruSakartRka tadapramANaM rathyApuruSavAkyavat . A anumAnathI AgamavacananI aprAmANikatA saddha thAya che!
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAdhAna-ame sarvajJapurUSane AgamanA kartArUpe nahIM paNa AgamanA vaktA tarIke mAnIe chIe, tethI tame je purUSakatRtva rUpa hetu dvArA Agamavacanane apramANa jaNAve che te yuktisaMgata nathI. kAraNa ke asiddha hetuthI anumAna sAdhI zakAya nahIM. ame AgamamAM purUSakavane mAnatA na hovAthI amArA mate te hetu asiddha che. tethI tenA dvArA Agamane apramANa siddha karavAne tamAre prayAsa nirarthaka che. vaLI sarvajJapurUSa AgamanA kartA nathI paNa vaktA che A vAta svazAstra virUddha paNa nathI, eTale ke amArUM zAstra paNa sarvajJane Agamana vaktA tarIke ja siddha kare che. kAraNa ke zrI tIrthaMkaradeve samavasaraNamAM birAjI dezanA Ape che tyAre prAraMbhamAM "namo tirthasa' (nAtIrthaya) e vacanane uccAre che paNa tenI racanA karatA nathI. zaMkA-bhale tame purUSavastRtva rUpa hetu dvArA AgamamAM purUSakatvanI asiddhi karI, paNa tethI tamAre abhISTa AgAmaprAmANyanI siddhi thaI zake tema nathI. je purUSavastRtvarUpa hetune prAmANyanI siddhimAM tame kAraNabhUta gaNe che te ja hetu dvArA AgAma-aprAmANyanI siddhi thAya che. samAdhAna-je puruSavastRtvarUpahetunuM AzrayaNa karI tame AgamanuM aprAmANya siddha karaze te tatulya nyAyA-tenI jema ja vedanuM paNa aprAmANya prApta thaze kAraNa ke vedamAM paNa purUSavastRtvarUpa hetu samAna che. kadAca tame kaheze ke ame vedamAM purUSavastRtva mAnatA nathI tethI amane koI deSa lAgato nathI te A tamAruM vacana nyAyasaMgata nathI. kAraNa ke purUSaniSTha uccAraNarUpa vyApAra
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 sivAya vedanuM zravaNa pratyakSa saMbhavI zakatuM nathI, ane tame vedane zrAvaNapratyakSa viSaya mAne che tethI tamAre agatyA- na chuTake vedane purUSavastRka mAnavA ja paDaze. vaLI tame kaheze ke ame vedapalabdhimAM purUSavyApArane nahIM paNa AnupUrvIniyatibhAvAdine kAraNusvarUpe svIkArIe chIe. tA amAre paNa tamArI samAna ja che. jema tame brahmAdine vedanA utpAdaka rUpe nahIM paNa AnupUrvI vizeSarUpa vedanA vaktA rUpe mAneA che tema ame paNa zrI tIthaMkaradevane AgamanA utpAdaka rUpe nahIM paNa AgamanA vaktA tarIke mAnIe chIe. Ama purUSavaktRtvarUpa hetuthI Agamanu aprAmANya siddha karavAnA tamArA prayAsa nirarthaka che te siddha thayuM. kadAca tame ema kaheze ke jenAgama adra-tIthaMkarabhASita hAvAthI ame tene apramANu kahIe chIe. teA te tamArU kathana kAI rIte mAnavA ceAgya nathI. je vastu nizcita ane aviparIta eTale cathA jJAnApAdaka hAya tenA pramANa tarIke svIkAra karela che. ane ethI Agama paNa nizcita ane yathArtha edhajanaka hAvAthI niHzaMkapaNe pramANa rUpa ja che. jo Agama anizcita ane viparIta- ayathA jJAnanuM pratipAdana kare te jarUra apramANu thAta paNa tevA jJAnanuM pratipAdana na karatA hAvAthI Agama apramANu nathI ja. jo nizcita ane aviparItajJAnanuM pratipAdana karanArane paNa apramANurUpa mAnavAmAM Ave te jagatamAM kei paNa vastu pramANabhUta rahe ja nahIM-ane zabdaprAmANyanI paNuM pramANAbhAvathI anupapatti-asiddhi thAya.
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 63 te prAmANyanuM upAdAna ane itara nimittanA prabhAvathI svaparAdhInapaNu` heAvAthI atha grahaNapariNAma ane pratyAyAntaraanya pratyayanA anubhavathI sva ane parathI ja jJapti-khAdha thAya che. ka ane karaNathI niSpAdya te prAmANya ubhayanI apekSAvALuM hAvAthI sva-parathI svakAryanuM pravartana kare che. vijJAnanA atha paricchedya svarUpa dhama paNa vyatiriktabhinna ja che ema nahIM, jo ema mAnavAmAM Ave te tasya ayam' tenA A, A rItanA saMbaMdha ghaTI zake nahIM. jo kathaMcit abhinna mAnavAmAM Ave te kathacita bhinna paNa . prApta thaI jAya. * jJAnano paNa parathI bhAva nathI ema nahIM arthAta parathI bhAva che-kAraNa ke 'ndriyamano'thannidhI phri jJAnasya hetu: 'indriya mana ane padmA ne sanikaSa-saMbadha jJAnamAM kAraNa che, e vacanathI parathI bhAvanI siddhi thAya che. have A viSayane choDI pUrva pakSI sa`jJaviSayamAM prazna kare che. zaMkA-AgamanuM nityapaNuM hAvA chatAM paNa sa`jJanI kalpanA vyartha che ! samAdhAna-vihita-kRta anuSThAna-sakriyAnA hAvAthI sarvajJanI kalpanA yuktiyukta che. lasvarUpa zakA-sajJa adRzya-pratyakSaviSayaka na heAvAthI tene vihitAnuSThAnaphalasvarUpe kalpavA te anupapanna-asiddha che. samAdhAna-je vastu pratyakSa dekhAtI hAya tene ja svIkAravAmAM Ave ane je pratyakSaviSaya na heAya teneA abhAva mAnavAmAM
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ thayA che. te mATe tenI asattA Ave te svargAdi padArtho paNa te ja rIte apratyakSa che tethI tenI paNa tamAre anupapatti-asattA svIkAravI joIe, paNa tenI tame apratyakSa chatAM asattA mAnatA nathI ane sarvajJa apratyakSa che mATe tenI kalapanA vyartha che ema kahevA taiyAra thayA cho te tamAre A prayatna taddana asaMgata che. zaMkA-svarga vagere sukhadirUpa hovAthI te dazya-pratyakSaviSaya bane te nyAyayukta che. samAdhAna-sukhAdi pratyakSaviSaya hevA chatAM prakRNasukhavizeSarUpa svarga te apratyakSa ja che. vaLI atiprasaMga deSa hevAthI sukhamAtrAnubhavarUpa svarga che" ema paNa mAnI zakAya nahIM. je ema mAnavAmAM Ave to tevA sukhAnubhavarUpa svargane sadbhAva jyAM kyAMthI thato hovAthI tamArA mate "kAmo ta' ItyAdi ceodaka-preraka vAkya nirarthaka thaze. jo tame ema kaheze ke amAre sukha sAmAnya darzanathI prakRNasukhavizeSarUpa svarganI anumAna dvArA siddhi nibaMdha-deSarahita che te amAre paNa tenI jema jJAna sAmAnya darzanathI prakRNajJAnavizeSarUpa sarvajJanI siddhi anumAna dvArA zakya ja che. (14) A pramANe siddhAntIe AgamamAM purUSavastRtvarUpa hetu dvArA purUSakatRtvanuM khaMDana karyuM. have pUrvapakSI purUSa vakatRtvamAM ja a nyAzrayanuM uddabhAvana karatAM kahe che. zaMkA-sarvajJa-tIrthaMkaradeva zrI bhagavatIjI kalapasUtra vagere AgamazAstranA vaktA hovAthI AgamanA pratipAdanamAM sarvajJa- kevalInI apekSA che ane kevalIpaNuM Agamakathita sadanuSThAnaphalasvarUpa hovAthI kevalI banavAmAM AgamanI apekSA che, Ama parasparanI apekSA hovAthI anyAzrayadeSanI prApti thAya che,
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 65 9 ane "mAnyAzrayALa vALa prAnta' e vacanAnusAra anyanyAzraya deSaduSTa kAryo siddha thatAM nathI tethI tamee mAnela purUSayatRtvarUpa hetu paNa anyAzraya deSagrasta hovAthI tenAthI Agama prAmANyanI siddhi kaI rIte thaI zake ! samAdhAna-A rItane anyAzraya deSa tamAre paNa samAna che. hiraNyagarbhAdi vedanA vaktA hovAthI vedamAM hiraNyagarbhAdinI apekSA che ane hiraNyagarbhAdi vedakathitAnuSThAna phalarUpa hovAthI temAM vedanI apekSA che. Ama ekanI siddhimAM bIjAnI apekSA hovAthI parasparAzrayarUpa deSa tamAre paNa prApta thAya ja che. jo tame ema kaheze ke amArA mate A deSa hiraNyagarbhAdinI asattAmAM prAjaka thatuM nathI to ame paNa kahIzuM ke amAre paNa A deSa sarvajJa-kevalInI asattAmAM prAjaka thatuM nathI. "thomaH mA reSa:, ravi taslamaH' je bannemAM ekasarakhe deSa hAya che tene parihAra paNa tene sarakhe ja thAya che. vaLI tame ema paNa kahI zake tema nathI ke ame hiraNyagarbhadine vedakathitAnuSThAna phalasvarUpa mAnatA na hovAthI amAre itaretarAzraya deSa lAgatuM nathI, kAraNa ke hiraNyagarbhAdine paNa vizeSapaNe vedakathitAnuSThAnaphalapaNuM che. zaMkA-amAre ne tamAre viSamatA che. ame vedane anAdi mAnIe chIe, ane tethI vaktA hiraNyagarbhAdikane anAdi svIkArIe chIe. paNa tame AgamanA vaktA sarvane anAdisvIkAratA nathI. samAdhAna-ame paNa Agama tathA tenA vaktA sarvajJa ubhayane anAdi mAnIe ja chIe. tethI samAnatAmAM kaI
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAdhaka nathI. jo tame ema kahezo ke ame hiraNyagarbhadine anya vedavatRvedavaktA tarIke mAnIe chIe tethI tamAre amArI sAthe viSamatA prApta thaze te A paNa tamAruM kahevuM gya nathI kAraNa ke ame paNa anya arihaMtaprabhue ukta Agamane ja arihaMtaprabhu pratipAdana kare che ema svIkArIe chIe. arihaMtaprabhu dezanAnA prAraMbhamAM "nA puNvatisthahiM ni"i jema pUrvanA tirthaMkaree kahyuM che tema huM kahuM chuM, e pramANe kahe che. zaMkA-ema chatAM ame hiraNyagarbhadine anyavedavactyAnapekSita vedavakatRpaNuM mAnatA nathI paNa anyavedavatRtvApekSita vedavatRpaNuM ja mAnIe chIe ane tame arihaMtaprabhumAM anyaahaMduktatvAnapekSitAgamavastRtvane svIkAra kare che. A rIte tamAre ne amAre apekSita ane anapekSita dvArA vaiSamya che. samAdhAna-tamArI A vAta amArA darzananuM tamane anabhipaNuM sUcave che. ame paNa anya arihaMtadeve pratipAdana karela Agamane ja arihaMtaprabhu pratipAdana kare che ema mAnIe chIe. tethI amAre anya-ahaMdukatatvopekSitAghamavakatRpaNuM hovAthI apekSitatva tamArI jema ja che. je AnupUvathI anya tIrthakaradee AgamanuM pratipAdana karyuM hatuM teja AnupUvIthI vartamAnamAM paNa tIrthaMkaradeva AgamanuM pratipAdana kare che mATe samAnatAmAM koI paNa jAtanuM vaiSamya nathI. vaLI pratipakSI zaMkA karatAM kahe che..... bhale A rItanuM sAmya tame siddha karyuM chatAM vaiSamya te spaSTa ja che. amArA mate hiraNyagarlAdimAM hiraNyagarbhAdikatRkavedApadezakAlAvacchedana (kAlamAM) anyavedavakatRmukhAdhItapaNuM
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke ' ' ane vedavakatRpaNuM ubhaya che jyAre tamArA mate arihaMtamAM ahetukakAgamepadezakAlAvacachedena (arihaMtaprabhu je kALamAM Agamane upadeza kare che te kALamAM) Agama vakatRpaNuM hovA chatAM tadanyAhemukhAdhItatvane abhAva che." samAdhAna-tame jema jAtismaraNAtizayavaDe hiraNyagarlAdimAM vedavakatRpaNuM mAne che tema ame paNa AgamapadezakAlamAM kevalajJAnarUpa atizayathI arihaMtamAM AgamavakatRpaNuM mAnIe chIe. ane anyakAlAvachedena te arihaMtamAM anyAgamavakatRmukhAdhItapaNuM paNa rahe che tethI tamArI sAme samAnatAmAM koI bAdha nathI. je tame ema kaheze ke-amArA hiraNyagarbhAdi vedanA vaktA che ane tamArA arihaMta te vedanA nahIM paNa AgamanA vaktA che; Ama amArI sAthe tamAre asamAnatA prApta thaze, te te paNa egya nathI. kAraNa ke arihaMte pratipAdana karela AgamamAM vedabhinna paNuM hovA chatAM nyAyamAgatulyatA ubhayamAM ekasarakhI hovAthI veda ane AgamamAM samAnatA nirbAdha che. zaMkA-veda ane Agama paraspara bhinna vastu che to AgAmamAM vedIya nyAyamArgatulyatA kevI rIte hoI zake ane jo e na hoya te nyAyamAgatulyatArUpa hetuthI veda ane Agamane samAna kaI rIte mAnI zakAya ! samAdhAna-je tame vedabhinna AgamamAM vedIya nyAyamArga, tulyatAne abhAva jaNAvaze te ame paNa Agamabhinna vedamAM AgamIya nyAyamAgatulyatAne abhAva kahIzuM; tethI nyAyamArga tulyatAne sadbhAva jema vedamAM che tema AgamamAM paNa che ja e tamAre svIkAravuM paDaze. nahIMtara tamArA mate jema Agama
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ }e aveDha che tema amArA mate vedya anAgama che. tethI vedamAM ame kahela nyAyamAga tulyatAnA abhAva hAvAthI temAM paNa aprAmANyanI prApti thaze. tema chatAM tame ema kahezeA ke-tamArA AgamanI prAmANikatAmAM vigAna--virAdha che te ame kahIzu ketamArA vedanA prAmANyamAM te virodha samAna ja che. prAmANyAprAmANyanA vicAramAM veda tathA AgamamAM ATalI samAnatA heAvA chatAM tame ema kahezeA ke-tA paNa amAre veda ja pramANabhUta che paNa Agama pramANu nathI te A tamArU vacana madirAnuM pAna karanAra unmatta-vivekavikala purUSane pramANabhUta thAya, paNa buddhimAna vicArazIla vyaktine kadI paNa pratItijanaka thaI zake nahIM. A rIte pUrva pakSIe Agama pramANamAM jaNAvela anyAnyAzrayaDhoSanA parihAra thavAthI AgamakathitasadanuSThAnalapaNuM hAvAthI AgamathI sajJanI siddhi siddha thAya che. A pramANe 'sarvajJasiddhi' granthamAM 'AgamapramANA tikrAntatvarUpa sarvajJatyapratiSedhapUrvI pakSakhaMDana nAmanu' trIjI` prakaraNa pUrU thayuM.
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa cothuM ? (15) A rIte sarvajJamAM pUrvapakSIe jaNAvela pratyakSagecarAtikAntatva-anumAna carAtikAntatva ane AgamacarAtikAntatvanuM aneka prabala yuktio dvArA khaMDana karI prathakAra A prakaraNamAM upamAnagocarAtikAntatvanuM paNa khaMDana kare che. upamAna-sAdasyajJAnathI paNa vastuno bAdha thAya che. jema ke grAmINe keI AraNyakane pUchyuM. "vA #darA:' gavAya ke hoya! tenA javAbamAM AraNyake kahyuM sadA:, gAyanA jevI jenI AkRti hoya te gavaya kahevAya. A pramANe gavayamAM gesadisyanuM jJAna prApta karI jaMgalamAM gayela te grAmINe gavayane . tyAM tene pUrvajJAta atidezavAkyarthanuM smaraNa thayuM ane " vayaH " A gavAya che, e rItanuM zaktijJAna thayuM. ahIM ga tathA gavaya ane pratyakSa hAvAthI zaktizAna thAya che paNa sarvajJanA viSayamAM sarvajJa tathA tatsadaza A bane asmadAdi pratyakSaviSaya na hovAthI sarvajJa upamAna pramANathI siddha karI zakAya tema nathI-Ama pUrvapakSIe pahelAM jaNAvyuM hatuM tene uttara ApatAM granthakAra mahAtmA jaNAve che- tae sarvajJamAM jaNAvela upamAna gecarAtikAntapaNuM nyAyasaMgata nathI. hadayagata samasta saMzayapariccheda-nAzAdithI jemaNe sarvAne prApta karyA che temane anya sarvajJanI upalabdhimAM tatsAdikya pratItinI siddhi thAya che. jeNe ge-gavayane grahaNa karyA nathI tene gamAM gavayasAdazyanI pratIti ane gavayamAM gosAdasyanI pratItinI asiddhi thAya che. paNa teTalAmAtrathI gemAM upamAna
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ , gocarAtikAtva-upamAna pramANujanya pratyakSaviSayatvAbhAva che ema kahI zakAya nahIM kAraNa ke teno asvIkAra che, arthAt pramANabhUta gaNAtA purUe gomAM upamAna gecarAtikAntatvane svIkAra karyo nathI. eTale ke gavayamAM ge sadazyajJAnathI zaktijJAna thAya che e siddha karyuM che. e ja pramANe ahIM paNa sarvajJa tathA tatsadazane nahIM jenAra manuSyane paNa upamAna pramANathI tatsAtryinI pratIti thAya che te siddha karavAthI sarvajJamAM pUrvapakSIe jaNAvela upamAna gocarAtikAntatvanuM ApoApa khaMDana thaI gayuM. (16) zaMkA-tamArUM pUrvokta kathana tyAre ja saMgata thaI zake jyAre sarvajJanI upalabdhi koIne paNa thaI hoya, paraMtu tenI upalabdhi ja keIne thatI nathI te sAdazyajJAna kema thaI zake? upamAna tenuM thAya jenuM pratyakSa thatuM hoya, pratyakSa vagara upamAna thaI zake nahIM. samAdhAna-vikalpanI anupatti-asiddhi thavAthI tamAruM kathana yathArtha nathI, ame tamane (pratipakSIne) ema pUchIe chIe ke-zuM sarvajJa pramANathI grahaNa karAtA nathI ke apramANathI ! je emAM bIjo pakSa eTale apramANathI sarvajJa grahaNa thaI zakatA nathI e pakSa tamAre abhimata che to emAM kAMI navAI jevuM nathI, ete siddhasAdhana ja thayuM. ame paNa apramANathI sarvajJanI asiddhi mAnIe ja chIe. (17) je tame prathama pakSa eTale pramANathI sarvajJanI siddhi-upalabdhi thatI nathI ema kaheze te ame tamane pUchIzuM-zuM tagrAhaka pramANathI upalabdhi thatI nathI ke ataduMbrAhaka pramANathI! je tame kaheze ke tamrAhaka pramANuthI
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. 1 nathI grahaNa karAtA, te te yuktiyukta nathI. taddanuM grahaNa karanAra je pramANu te taddanuM grahaNa na kare e virUddha vastu che. tagrahika pramANathI taddanuM avazya grahaNa thAya ja. arthAta sarvajJa grAhaNa pramANathI sarvajJanI upalabdhi-siddhi thAya te niHsaMdeha che. ' (18) je kaheze ke-atavrAhaka pramANathI sarvajJa grahaNa karAtA nathI. te A tamArA vacanathI ulaTI sarvajJanA abhAvanI asiddhi ja thAya che. arthAta sarvajJa che ema sAbita thAya che. je vastune grAhaka ja na hoya tenAthI te vastunuM grahaNa na thAya tethI te vastunI asattA nahIM paNa sattA ja siddha thAya che. jema ghaTAgrAhaka-ghaTane na grahaNa karanAra pramANathI ghaTanuM grahaNa-bAdha na thavA chatAM paNa ghaTanI vidyamAnatA ja siddha thAya che. paTAdigrAhaka pramANa vaDe grahaNa na karAtA ghaTAdi padArtho nathI ema nahIM, paraMtu che ja e lokamAM anubhava thAya che. (19) je tame kaheze ke-vaTAdigrAhaka pramANa hevAthI ghaTAdinI vidyamAnatA siddha thAya che. paNa sarvajJagrAhaka keI pramANu ja nathI te kaI rIte sarvajJanI upalabdhi-pratIti thaI zake ! (20) te ame tamane pUchIzuM-zuM tamane ja sarvajJasAdhaka pramANane abhAva che ke sarvapramAtAone paNa abhAva che! je tamAre ja sarvajJagrAhaka pramANane abhAva che. tyAre te siddha sAdhana ja che, arthAta tamArA mate sarvajJasAdhaka pramANa prApta na thAya te navAI jevuM nathI. kAraNa ke eka to tamArAthI sarvajJa pakSa hovAthI dUgrAhaka pramANane tamAre abhAva che, ane bIjuM tamane pravacananA arthane bodha paNa nathI. sarvajJa deve pratipAdana karela AgamanA arthane jANanAra hoya temanA
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 72 mAnasa pratyakSa viSaya sarvajJa thAya che. paNa tame te jinapravacananA arthane jANatA nathI tethI tamArA mate kaI rIte sarvajJanI upalabdhi-siddhi thaI zake ! have je sarvapramAtAonA mate sarvagrAhaka keI pramANa nathI ema mAnavAmAM Ave to te paNa ucita nathI. sarva pramAtAonA mate sarvajJagrAhaka pramANane abhAva tyAre ja kahI zakAya jyAre sarvapramAtAonA citta pratyakSaviSaya thAya, paNa sarvapramAtAonA citto tamane pratyakSa nathI mATe temanA mate sarvajJagrAhaka pramANane abhAva che ema kahI zakAya nahIM. kadAca sarvapramAtAonA cittane pratyakSa svIkAravAmAM Ave to paNa tamAre abhimata sarvajJAbhAvanizcayanI siddhi nahIM thAya paNa asiddhi thaze. kAraNa ke sakala sacetananA aMtaHkaraNane sAkSAtkAra karavA mATe ammadAdi chadmastha prANa samartha nathI. paNa tene sAkSAtkAra atIndriyArthadarzI viziSTa anubhavane anubhavatA mahAtmApurUSa ja karI zake che AvA je purUSa hAya te ja sarvajJa kahevAya che. AthI sarvajJanI siddhi spaSTa thAya che. . (21) zaMkA-pUrvokta prakArathI sarvAnI siddhi karavAmAM Ave che te ja rIte pratiSedhanI anupattithI pradhAna-prakRti vagere amArA abhimata tanI paNa tamAre sattA durnivAra thaze. ane ema je thAya te pahelAM kaheluM saghaLuM nirarthaka thaze. samAdhAna-pradhAna vagere tane pratiSedha dura zaka nathI, arthAta tenA pratidhanI siddhi thaI zake tema che. kAraNa ke tenuM svataH darzana thatuM nathI temaja atIndriyadarzI AptapurUSae tenuM pratipAdana karyuM nathI. ane te cittanI utsuktAne paNa utpanna karatA nathI.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ va zakA--je svayaM asaInA hoya te sarvajJane kevI rIte jANI zake ? asava jJa purUSavaDe sajJanuM grahaNa thAya te yuktisaMgata nathI. samAdhAna--hRdayamAM rahelA samasta sa`zayanA ucchedAdithI sarva jJagrahaNanI upapatti-siddhi thAya te yuktiyukta che. hRdayagata samasta sazayanA ucchedrathI sajJanuM jJAna kevI rIte thAya che te zaMkAnuM dRSTAnta batAvavApUrvaka samAdhAna kare che. jema vyAkaraNazAstranuM adhyayana karanAra vyakti peAtAnI buddhimAM na samajAtA viSaya koine pUche che, te purUSa sadehavALA pRSTha athavA sUtranA yathAvasthita tattvane askhalitapaNe pratipAdana karI te sa MdehanI nivRtti kare che. tethI te vyakti te purUSane sa'pUrNa' vaiyAkaraNa mAne che tevI ja rIte ahIM paNa hRdayamAM rahelA te te saMzayanA uccheda thavAthI gaNadharabhagavaMta vagere samasta padArthanA jJAtAne sarvajJapaNe jANe che. jema prathama gaNadhara zrI gautamasvAmI mahArAje hRdayamAM rahelA saghaLA sa`zayA dUra thavAthI caramatIrthapati zrI mahAvIraprabhune sajJa tarIke svIkAryAM hatA. A rItaneA vyavahAra sasthAne dekhAya che, te vyavahArane je mAnavAmAM na Ave te sajJanA uccheda prApta thAya. ' jo tame ema kaheze ke-bhale sajJanA uccheda thaI jAya e te amAre iSTa che. te * abrAhmaNa brAhmaNane jANe nahIM' ene paNa tamAre iSTa karavu paDaze. paNa tamArAthI tene ISTa karavuM azakya che. jo tame kahezeA ke-abrAhmaNa peAtAnI meLe brAhmaNane jANatA nathI paNa brAhmaNa abrAhmaNane pAte brAhmaNa che ema pahelAM jaNAve che pachI te jANe che. tethI amAre kAI doSa AvatA nathI, te A vastu amAre paNa tamArI jema ja
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 che. sanapurUSa pahelAM asanane pAte sarjaMna che evu jJAna karAve che pachI te sajJane jANe che. zaMkA-tamArI A vAta ThIka che, paNa hRdayagata samasta sazayane nAza kare tevA sajJa hAlamAM kei maLatA nathI te sajJanuM jJAna kaI rIte thaI zake ! (24) samAdhAna-vamAna huMDA avasarpiNIkALanA pAMcamA ArArUpa kALanA doSathI sakala sa`zaya paricchedaka sarvajJane abhAva che; paNa temanAthI prApta thayela saMpradAya-gurupara'parAnA avicchednathI te samaye sarvajJa hatA ema ANI zakAya che. (25) zaMkA--A vAta tyAre svIkAya ane jyAre te saMpradAya zuddha che ema sAbita thAya. paNa te saMpradAyanI zuddhatA ke duSTatAne siddha karavAmAM kAI pramANa nathI. samAdhAna-A vastu veDhAdhigama gurupara'parAmAM paNa samAna ja che. tyAM paNa tenI zuddhatAne sAdhanAra koI pramANa nathI. zakA-vedAdhigama guruparaMparAne zuddha saMpradAya tarIke siddha karavA mATe adhyayanAdvivyavahAramAM akhASitatvajJAna kAraNabhUta heAvAthI amArI sAthe tame| tulanA karI zake tema nathI. (26) samAdhAna-amArA saMpradAyamAM paNa adhyayanAdri vyavahAramAM akhAdhitatvajJAna tamArI jema ja hAvAthI samAnatA nivivAdya che. namaskAra sthApanAdi khAdhArahita vyavahAra vedAdhyayananI jema amArA saMpradAyamAM paNa dekhAya che tethI saMpradAyanI zuddhatA siddha thAya che. (27) e pramANe geA ane gavayane nahIM grahaNa karanAra manuSyane paNa jema geAmAM upamAnanecarAtikAntatvanA abhAva
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 75 che arthAt tyAM upamAnapramANathI gavayane bedha thAya che tema sajJanA paNa upamAnapramANathI medha thatA heAvAthI sarvajJamAM upamAnageAcarAtikAntatvanA abhAva siddha thayA. AthI asana purUSanA sAdhathI asatvanu` upamAna ja tyAM yukta che eTale ke sana asava jJasadaza che ema je pUrva pakSIoe kahyuM che tenuM paNa khaMDana thai gayuM. (28) upamAna ane upameyamAM rahelA prasiddha dhama vizeSathI upamAnanI pravRtti thAya che paNa sarva dharmonI tyAM apekSA karavAmAM AvatI nathI. jema AhlAdakatvaguNu vizeSa dvArA candranuM upamAna mukhamAM karavAmAM Ave che paNa tyAM candraAkAzagatatva vagere sarva dharmonI apekSA rAkhavAmAM AvatI nathI. (29) jema ke 'rAstrI zyAmA phevavattA' ahIM zastrInI jema zyAma devadattA che e vaktAnA abhiprAya che tyAM. zasrIgata zyAmapaNuM ja kevaLa pratIyamAna thAya che paNa zastrImAM rahelA anyaguNA jaNAtA nathI, jo sava guNNAnA ArApa karavAmAM Ave te devadattA zasrIpaNAne ja prApta karI le, paNa tema thatu nathI. have ahIM asajJa puruSA upamAna che ane purUSa vizeSa upameya che te bannemAM kA prasiddha sAdhAraNa dhama te vicAraNIya che. vaktRtva-purUSAddhi sAdhAraNadhama ne mAnI zakAya tema nathI kAraNa ke tema mAnavAmAM siddhatuM ja sAdhyapaNu prApta thaze. (30) jema purUSa vaktA che tevI rIte A paNa che e rItane svIkAra karelA che. asananA sAdhanI siddhithI tyAM sajJamAM asava jJapaNAnI paNa siddhi thaze ema manAya nahIM, jo ema mAnavAmAM Ave te devadattAmAM paNa zyAmatvanI siddhithI tIkSNatAdi dharmonI paNa prApti thaze.
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 (31) zaMkA-"revA tI ?" devadattA tIkSaNa nathI. e pratyakSa virodha hovAthI devadattAmAM zyAmatvanI siddhi thavA chatAM tyAM tIkSaNatva dharmanI prApti nahIM thAya, kAraNa ke tatvattAbuddhinA pratye tadabhAvavattAnizcaya pratibandhaka che tethI tItvavattA buddhimAM pratyakSa siddha tIrNatvAbhAvanizcaya pratibandhaka thaze. samAdhAna-tamAre jema pratyakSa virodha che tema amAre paNa che. tamArI pAse kaI evA hetu nathI je sarvajJamAM pratyakSa virodhane abhAva siddha karI zake. zaMkAtamArI pAse paNa karyo hetu che je daSTavirodhabhAvane siddha karI zake ! arthAt "sarvajJa asarvajJa nathI" e pratyakSa virodhane sAdhavA mATe tamArI pAse ko hetu che! (32).samAdhAna-"avirUddha kAryanuM pratyakSa virodhanI sAthe rahevApaNuM thatuM nathI evA prakAranA niyamane abhAva hovAthI pratyakSa vidhasaMbhavanI siddhi thAya che. ahI vastRtvAdinI sAthe jJAnaprakarSanI vidyamAnatA avirUddha che. e pramANe jemanA hadayagata saghaLA saMzaya dUra thayA che tevA purUSa ane sarvajJapurUSamAM jJAnaprakarSarUpa sAdhAraNa dharma che ane tethI tene karazoDalI" "tenA samAna A che" evI sAdazya pratIti thAya che. 1000 1 ****************************** che e pramANe "sarvajJAsiddhi nAmanA graMthamAM 9 * upamAna pramANatikAntatvarUpa sarvajJatAtuM pratispadha pUrvapakSakhaMDana' nAmanuM cothuM ! 6 prakaraNa pUruM thayuM.. che. * ********************* -
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ SCHOOSEJGSSECON arthAMpattigAcarAtikrAntatvakhaDana GIGJGCCOCCO #RA (33).upamAna geAcarAtikAntatvanuM khaMDana karI granthakAra mahAtmA arthapattigeAcarAtikAntatvanuM khaMDana karatAM pUrva pakSIne kahe che-- tameAe sajJamAM je arthAMpattigAcarAtikAntapaNuM jaNAvela che te yuktisaMgata nathI kAraNa ke sattu jo arthApattigAcara na hAya teA tadghatikAntapaNuM temAM ghaTI zake paNa sajJa te arthApatti viSaya che ja. jema 'agnihotra vruduyAtsvAmaH svaganI IcchAvALA agniheAtra yajJa kare' A vAkyamAM dRSTa je agniheAtra tene aSTa svarganA sAdhanabhUta gaNavAmAM Avela che. A vastu tyAre ja siddha thAya jyAre A bannemAM rahela sAdhya sAdhanabhAva saMbaMdhane jANanAra kAI hAya. ? je purUSe agniheAtra ane svargamAM sAdhya sAdhanabhAva sabaMdhane jANyA hAya tenA upadezathI anya paNa te saMbaMdhane jANI zake ane svayAgya kriyAmAM pravRttivALA ane. paNa te pahelAM sabaMdhanA jJAtAne avazya mAnavA paDaze. te saMbadhanA jJAtA asmadAdi sAmAnyajana hAi zake nahIM paNa atIndriyAtha dRSTA purUSa ja te saMbaMdhane jANI zake che. je atIndriyA dRSTA purUSa che tene ja ame saGga kahIe chIe. A rIte zruti paryAlAcanathI sana arthAMpatti viSaya che te siddha thayuM. (34) zaMkA-sava manuSyA pAtapAtAnAthI prAcIna je purUSa hAya temanI pAsethI sAdhya sAdhanabhAva saMbaMdhane jANaze ane
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 tethI saghaLI vyavasthA saMgata thaI zakaze. sarvajJanI kalpanA vyartha che! ' samAdhAna-je purUSathI te saMbaMdhane jANe te purUSa paNa saMbaMdhane nahIM jANanAra purUSanA samAna ja che. jema rUpavizeSayukta padArthomAM aMdhamanuSyanuM jJAna pramANabhUta gaNAya nahIM tema svarga vagere atIndriyapadArthomAM tevA purUSanuM jJAna pramANa thaI zake nahIM. tevA purUSanA vacanane pramANabhUta na svIkAravAthI anAdi vRddha paraMparAvAdI saMpradAyanuM khaMDana thayuM. (35) kAraNa ke sarve paNa te te pUrvapurUSe svargAdi atIndriya padArthomAM anya samAna ja che. zaMkA- kAmoDanihotra juhuyA" e adhikRta vacananA prAmANyathI ja daSTa agnihotra ane zruta svargamAM sAdhya sAdhanabhAva saMbaMdhane svIkAre, atIndriyArthadarzI sarvAne mAnavAnI zI jarUra che! samAdhAna-AkAMkSA-gyatA-sannidhi ane tAtparya jJAna sahita padArthopasthitithI vAkyAthadhane saMbhava hovA chatAM tAdaza saMbaMdhanA nizcayanI anupatti-asiddhi thAya che, kAraNa ke laukikavAkyamAM paNa kaIka sthAne vAkyArthabodha siddha thata hevA chatAM arthamAM avAstavikapaNuM dekhAya che. tenI jema ahIM paNa prastutavAkyamAM vAkyArthadha thavA chatAM sAdhya sAyanabhAva saMbaMdhanI siddhi mATe sarvane svIkAra kare Avazyaka che. zaMkA-laukika vAkya purUSabuddhithI utpanna thatuM hovAthI bhale temAM yathArthajJAnajanakapaNuM na hoya paraMtu "svargakAma" ItyAdi vAkya te apauruSeya hevAthI temAM yathArthajJAnajanakapaNuM saMbhavI zake che !
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 79 (36) samAdhAna-te vacanane apauruSeya svIkAravAmAM Ave te paNa adhikArInA bhedathI adhikRta vacananA bhedanI jema te vacananA arthane paNa bheda prApta thavAnI zaMkAthI deSa tadavastha ja che. zaMkA-jevI rIte pradIpa potAne tathA padArthAntarane prakAzita kare che tevI rIte A vacana paNa vAkyArthabodha ane duSTazruta padArtha saMbaMdhane bodhita karaze-jaNAvaze. tethI pUrvokta doSa dUra thaze! samAdhAnapradIpathI jema arthavizeSane prakAza thatuM nathI tema adhikRta vacanathI paNa koI arthavizeSane baMdha thatuM nathI. kAraNa ke eka zabdane aneka arthamAM saMketa dekhAte hovAthI adhikRta vacanathI aneka rIte arthabodhano saMbhava che tyAM eka arthane nizcaya tha azakya che. zakAtadarthadhakatvasvabhAva-te arthane baMdha karavAne svabhAva hovAthI ane ekAIpaNuM hovAthI adhikRtavacanamAM koI deSa nahIM Ave! samAdhAna-je adhikRtavacanamAM tadarthadhakapaNuM ane ekArthapaNuM mAnavAmAM Ave te virUddha athadhakapaNuM ghaTI zake nahIM. - zaMkA-bhale adhikRta vacanamAM virUddha artha dhakapaNuM ne ghaTe e te amAre ISTa ja che. (37) samAdhAnasa sarvavidyaca" ItyAdi sthAnamAM saMketabhedathI sarvajJanA astitvathI virUddha arthanuM pratipAdana tame kare che. je ekArthapaNuM ja hoya te A rIte virUddhArthakathana kema saMbhavI zake !
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ zaMkA-tyAM sarvajJanI avidyamAnatA ja avirUddha artha che tethI virUddhArthapaNuM nathI! (38) samAdhAna-je ema mAnavAmAM Ave te anya padArthanA prakAzananI asiddhi thaze. kadAca tame ema zaMkA karazo ke- jema pradIpa pitAnI lAlAzanI sAthe samIpamAM rahelA kamalanI lAlAzane paNa prakAzita kare che tema ahIM paNa adhikRtavacana svIcabodhanI sAthe anyane paNa baMdha karAve temAM keI Apatti-doSa nathI. te tenuM samAdhAna e che ke-pradIpathI jema sAmAnyapaNe ubhaya saMbaMdhI raktatAnuM prakAzana thAya che tevI rIte ahIM paNa sAmAnyapaNe anyArtha prakAzanano prasaMga prApta thaze. | 39) zaMkA-daSTAnta tarIke jaNAvela pradIpa adaSTadeSathI kadAca svakIya raktatAnI sAthe kamalagata raktatAne bhale prakAzita kare paNa tethI ahIM adhikRtavacana paNa svayadhanI sAthe parakIya bedha karAve che ema kahI zakAya nahIM, kAraNa ke ahIM adRSTa deSane abhAva che. samAdhAna-pradIpa-kamalanI raktatAnA prakAzanamAM adaSTadeSa che tethI tyAM svapara prakAzana thAya che paNa adhikRtavacanamAM adaSTa deSanA abhAvathI sAmAnyarUpe arthaprakAzana thatuM nathI ema mAnavAmAM vizvAsane abhAva prApta thAya che. eTale ke pradIpa-kamalanI raktatA prakAzanamAM adaSTadeSa che ane adhikRtavacanamAM te deSane abhAva che. A rItanA kathanamAM nizcaya pratItijanaka pramANano abhAva che. kAraNa ke te nizcayajanaka pramANa atIndriya che ane atIndriyapadArthane sAkSAtkAra
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvajJa sivAya thaI zakato nathI ane tame sarvajJanI vidyamAnatA svIkAratA nathI. tethI adhikRtavacanamAM adaSTadeSano abhAva tame sAbita karI zake tema nathI e siddha thayuM. (40) tAdazanizcayajanaka pramANane jyAM sudhI abhAva che, tyAM sudhI vizeSapaNe arthadhanA upAyano abhAva hovAthI vagara IchAe paNa tamAre atIndriyAthasAkSAtkArI sarvajJanuM AzrayaNa karavuM paDaze. sarvajJa abhAva mAnavAmAM Ave te ISTa arthanI siddhi koIpaNa rIte zakya nathI. zaMkA-atIndriyArthadraSTA sarvajJa bhale tame svIkAra kare tema chatAM pramANanuM atIndriyArthapaNuM hovAthI tamArA abhISTanI siddhi thaI zake tema nathI. asarvajJavaktAnuM atIndriyapaNuM hevAthI tadavivakSAja bedhamAM upAyane abhAva che ! (41) samAdhAna-pragamAM nipuNa evA vidvAna vaktAe prayukta karela zabdamAM svAdhajanakatvasvabhAvane svIkAra karelo che. zaMkA-zabdanA tAdaza artha badhajanakatvasvabhAvano svIkArathI keIka pratArakane bhale tadIya arthamAtranI pratipatti-jJAna thAya paNa teTalA mAtrathI tene yathArtha jJAna kahI zakAya nahIM. samAdhAna-pratArakatA-vaMcakatA rAgadveSamUlaka che, ne sarva rAgadveSarahita che tethI sarvajJamAM pratArakSaNane saMbhava nathI mATe kaI deSa nathI. (42) zaMkA-jeo atyanta udAsIna che evA vItarAga sarvane dezanAnI pravRtti ayukta che.
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAdhAna-vItarAga udAsIna hovA chatAM udAsIna bhAvathI ja dezanAmAM pravRttivALA thAya che tethI bAdha nathI. deva-manuSya ane tiryaMcane mATe sarvajJa bhagavAnanI dazanAmAM kaI bheda hoto nathI. je udAsInatA na hota to sarvaprabhu saune mATe bhinna bhinna dezanA Apata. paNa tema ApatA nathI. sarva prabhu sarvane mATe ekasarakhI dezanA Ape che, ane bedha pramANe zrotAnI pravRtti thAya che.. zaMkA-sarvajJamAM udAsInatAthI paNa thatI dezanAnI pravRtti AtyaMtika udAsInatAne bAdha karaze. (43) samAdhAna tIrthaMkaradeva pitAne mATe pravRtti karatA hata te jarUra te pravRtti AtyaMtika udAsInatAne bAdha karata paraMtu te pravRtti svanimitte nahIM paNa anyanimitte ja che. tIrthakaradeva pravacanavAtsalyAdi nimittathI upArjana karela tIrthaMkaranAmakarmane dharmadezanA dvArA nijare-apAve che. ukta viSayamAM siddhAntavacana paNa pramANabhUta che. "tuM ja nisTApha ghammasArIfuM. te tIrthaMkaranAmakarmane kaI rIte veda-nijare che! zuddha dhama dezanAdithI vede che. zaMkA-tIrthaMkaranAmakarmanI sattAmAM tenA kSaya mATe jarUra tenA upAyabhUta sAdhanamAM temanI pravRtti mAnavI paDaze, ane tema mAnavAthI tIrthakaramAM kRtakRtyatAnI asiddhi thaze! - samAdhAna-tamArI vAta barAbara che, meha jemano nAza pAmyuM che evA bhavastha-saMsAramAM rahela tIrthakara bhagavAnane
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhapagrAhI kamane saMbaMdha hovAthI ekAntathI kRtakRtyapaNuM amAre paNa ISTa nathI. (44) zaMkA-tIrthaMkaradeva bhale anyane mATe dezanAnI pravRtti karatA hoya chatAM te pravRtti AtyaMtika udAsInatAne bAdha karaze! samAdhAna-anyanimitte karAtI dezanA pravRttine je AtyaMtika udAsInatAmAM bAdhaka mAnaze to sthiti pravRtti-avasthAnane mATe karAtI pravRttine paNa udAsInatAmAM bAdhaka mAnavI paDaze. zaMkA-pravRttirahita puruSane paNa tAtpathI sthiti pravRtti saMbhavI zake che paNa dezanA pravRtti saMbhavI zakatI nathI. mATe sthiti pravRttinA dRSTAntathI dezanA pravRttine paNa AtyaMtika udAsInatAmAM abAdhaka mAnavI te cagya nathI. (45) samAdhAna-sthiti pravRtti jema udAsInatA bAdhaka nathI, tema tIrthakara nAmakarmanA udayathI anyane mATe dezanA ApanAra tIrthakaradevanI dezanA pravRtti paNa sthiti pravRttinI jema ja svAbhAvika hovAthI AtyaMtika udAsInatAne bAda karatI nathI. zaMkA-dezanAnI pravRtti bhale tIrthakaradevane kRtakRtyatAmAM bAdhaka na thAya, paNa tIrthakarathI je bhinna che temane te dezanAnI pravRtti kRtakRtyatAmAM bAdhaka thaze. mATe temane dezanAnI pravRtti gya nathI ! samAdhAna-"tIrthakarathI bhinna sAmAnya kevalI tIrthakaranI jema audAsInyabhAvathI dezanA Ape che" ema ame paNa mAnatA nathI tethI keIdeSa lAgatuM nathI. . PROVAROWOWOWO ATMOC*@ ( A pramANe athapattigAthAti- 6 kAntatvakhaMDana pUrNa thayuM. huM 200000000000000
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ (46) A rIte sarvajJamAM pratyakSa-anumAna-upamAnaAgama ane arthopattirUpa pramANapaMcaka vyatikAntatvanuM khaMDana karavA dvArA sarvajJa pAMce pramANathI gamya che te siddha karyuM. have pUrvapakSIe teramA kalekamAM-bavmAnavastrAvRttatrAmavA mAnatA' e vacanathI pramANapaMcanA virahathI sarvajJanA viSayamAM abhAvane svIkAra kare e ja pramANa che ema je jaNAvyuM tenuM khaMDana karatAM kahe che-vikalpane na sahana karavAthI tame je kahyuM te ayukta che. pramANapaMcakanA vyatirekathI sarvasane abhAvarUpe mAnavAmAM A pramANe traNa vikalpa thAya che. (1) zuM sarvajJa pramANapaMcakanA virahathI abhAvarUpa ja che. (2) athavA jJAnavinimukta AtmasvarUpa che. (3) athavA anya upalabdhi-prAsirUpa che. temAM prathama abhAvarUpa nathI. je sarvajJa abhAvarUpa ja hoya te AkAzakusumanI saurabhanI jema temAM anirvacanIyatA prApta thAya ane tethI temAM sarvajJAbhAvaparicchedapaNAnI asiddhi thAya. (47) bhAvaparicchedapaNuM abhAvanuM tyAre ja ghaTI zake jyAre paricachedakatva abhAvane dharma hAya paNa tema nathI, paricachedakatva jJAnane dharmaguNa che, abhAvane nahIM. zaMkA-bhale abhAvamAM paricchedakatva na hoya paraMtu abhAva paricchedakajJAnajanakapaNuM hovAthI sarvajJAbhAvapramApakapaNuM temAM ghaTI zakaze. samAdhAna-abhAvatvanA vidhathI abhAvamAM abhAvapari. chedakajJAnajanakatvane abhAva che. abhAvatva ane tAdazajJAnajanakatva bane paraspara virodhI dharma hovAthI baneluM eka
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 85 sthAnamAM rahevApaNuM sa Mbhavatu nathI, tethI tyAM tAdazajJAnajanakatvanA abhAva che. (48) abhAvamAM abhAvaparicchedakajananazaktinA abhAva mAnavAmAM Ave te tyAM kAraNanA abhAvathI kAyarUpa paricchedanI anutpatti ja ISTa che. zaktinA abhAvamAM paNa utpatti mAnavAmAM te atiprasaMga dveSa prApta thAya. ane jo abhAvamAM tAdezazaktinI sattA svIkAravAmAM Ave te abhAvamAM bhAvatvanI Apatti-doSa Avaze. zaMkA--bhale abhAva bhAvatvane prApta kare temAM tamane ze vAMdhe che! samAdhAna- abhAvathI thAya che' e pramANe mAnavAmAM kAraNupratiSeSathI abhAvathI utpadyamAna abhAvaparicchedAtmakajJAnamAM nihuM tukapaNuM prApta thavAthI kAraNanI apekSA sivAya sadA tAdazajJAnanI utpatti prApta thaze. AthI 'sajJa pramANapacakanA virahathI abhAvarUpa che' e prathamavikalpanuM khaMDana thayuM. (49) ' saCjJa jJAnivinimukta AtmasvarUpa che' ema bIjA vikalpamAM je kahyu` hatu` te paNa kharAkhara nathI. jo tema mAnavAmAM Ave te jJAnivinamukta je AtmA te jJAnazUnya hAvAthI tenAthI savajJAbhAvanA jJAna nizrcaya thaI zake nahIM, kemake nizcaya e jJAnanA guNu che te jJAnarahita AtmAmAM rahI zake nahIM. zakA- caitanya puSasya pam ' e AgamavacanathI AtmAmAM caitanya siddha ja che, ne caitanya e ja nizcaya che tethI sarvajJAbhAvanizcaya AtmAthI zakaya che
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ . (5) samAdhAna-je AtmAmAM caitanyarUpanizcayane tame mAne che te te jJAnavinimukta kahevAya ja nahIM kAraNa ke nizcaya e ja jJAna che. AthI sarvajJa jJAnavinimukta AtmasvarUpa nathI e siddha thayuM. have trIjA vikalpa pramANe sarvane anya upalabdhi svarUpa mAnavAmAM Ave te paNa sarvajJAbhAvane nizcaya nahIM thAya, kAraNa ke sarvajJAbhAvanizcayAviSaya je saMbaMdha tenAthI sarvajJAbhAvane nizcaya thaI zake nahI. zaMkA-jevI rIte anya sthAnamAM abhAvane nizcaya thAya che tevI rIte ahIM paNa sarvajJAbhAvane nizcaya thAya temAM za deSa che! samAdhAna-nizcaya thavA chatAM svabhAvavaicitryathI nyAya jANanAra puruSane sarvajJa vidyamAnatAnI je AzaMkA tenI nivRtti thatI nathI. (51) zaMkA-bhale tame "tadaviSayakasaMsargathI tanuM grahaNa thatuM nathI" ema mAnIne sarvajJAbhAvanizcayanI asiddhi jaNAvI paraMtu ame tadaviSayaka saMsargathI paNa taddanuM grahaNa thAya che ema mAnIe chIe. tethI amArA mate sarvajJAbhAvanizcayanI siddhi thaze! samAdhAnane tadaviSayaka saMsargathI tadugrahaNane svIkAra karavAmAM Ave te paNa sarvajJanuM AtyaMtika asattvapaNuM siddha thatuM nathI. have granthakAra mahAtmA sarvajJAbhAvasAdhaka anya pratipakSInA matane jaNAvatAM kahe che, keTalAMka sarvajJAbhAvasAdhakana abhimata abhAvapadArthane abhAvajJAnasvarUpa mAne che.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ (52) jJAnane viSaya tuccha-abhAva che. jema kulAla vagere vyApArane anubhava karIne ghaTAdi kArya pratye kAraNabhUta che tema A abhAva svaparicchedakajJAnane hetu nathI paraMtu viyatA mAtrathI kAraNa che. zaMka-abhAva viyatAmAtrathI svaparicchedakajJAnanA pratye tyAre kAraNabhUta thAya jyAre abhAvamAM viyatAnI sattA hAya paNa abhAvamAM viyatAno ja abhAva che. samAdhAna-je abhAva-turachamAM viyatAne svIkAra karavAmAM na Ave to temAM prameyatvanI paNa anupatti-asiddhi thAya ane te abhAvamAM ISTa nathI mATe abhAvamAM viyatA avazya che. zaMkA-viyatAne svIkAra karavAthI svajJAnaparicachedyasvarUpa hetuthI abhAvamAM paNa bhAvanI Apatti thaze ! eTale ke abhAva bhAvapaNAne prApta karaze! samAdhAna-abhAvajJAnaparicachedyane ja bhAvatva tarIke svIkAra ryo che paNa abhAvajJAnaparicchedyane bhAvatvarUpe svIkAra karyo nathI. (53) zaMkA-abhAvajJAnAtmaka abhAvarUpa pramANathI sarvajJAbhAvanI pratIti durlabha ja che. samAdhAna-SaSThAstikAyanI jema "nAsti : "sarvajJa nathI" e pramANe abhAvanI pratIti thAya che. SaSAstikAya zabdathI jema adhikRtavastunA abhAvanI pratIti thAya che tevI rIte nAsti sarvaH' e vacanathI paNa adhikRtavastunA abhAvanI pratIti paNa sulabha ja che. A rIte "anyAthI zarU karI ahIM sudhI pUrvapakSIe je kahyuM te asat che. saMyegAdithI pratiSpa saMpetarakAyApekSa
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ mane vijJAnasvarUpa hevAthI abhAvajJAnAtmaka abhAvarUpapramANathI nAsti sarvaza: "sarvajJa nathI" e adhikRtajJAnanI utpatti asiddha ja che. (54) vaLI abhAvarUpa pramANane "nati sarvajJa ' e adhikRta abhAvanA pratyayarUpe mAnavAmAM Ave te nAta revadratta: e paNa pravRtti durvAra thaze. bhAvapadArthanI jema adhikRtajJAnamAM akSaIndriyavyApArane abhAva hovAthI te jJAna indriyavyApArajanya nathI. vaLI te jJAna arUpI che. vidyamAna paNa keTalAka bhAvapadArthamAM indriyanI apravRtti dekhAya che te adhikRta jJAna te sutarAM iMdriya saMbaMdharahita hovAthI te IndriyavyApArajanya nathI ja. zaMkA-cakSuH saMyuktavizeSaNatArUpa sannikarSathI jema "gharamAvavA mUtam' ItyAdi sthAnamAM ghaTAbhAvanI pratIti thAya che, tema sarvajJAbhAvanI paNa pratIti thaze! samAdhAna-ahIM tevA prakAranA vizeSaNatva sannikarSanI asiddhi che. (55) tAdAmya ane tadupapattinI anupatti-asiddhithI ane sarvajJa apratyakSa hovAthI tyAM vizeSaNavizeSyabhAva saMbaMdhanI kalpanA thAya tema nathI. ghaTa pratyakSa hovAthI tenA abhAvane bhUtalanI sAthe vizeSaNavizeSyabhAva saMbaMdha svIkArAya che, paNa ahIM sarvajJa te pratyakSa na hovAthI tene keInI paNa sAthe vizeSaNavizeSyabhAva saMbaMdha sAdhI zakAya nahIM. vastudharmamAM ekAnta chatvano abhAva hovAthI ane svasiddhAntathI avirUddha hovAthI atucchasvarUpa je vastu te sarvapada vyavahAra viSaya che.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ be (56) pararUpavaDe ghaTAbhAva svarUpavarDa ghaTathI bhinna nathI. asa jJamAM sarva jJAbhAvanA avagama-eSa ISTa nathI ema nahIM arthAt ISTa che. ane te ekAnta tucchatA paNa nathI ja, kAraNa ke tAvamAM e tattvanA abhAva che. anucchamAM ekAnta tuccha bhAvanA tadataHbhAva ja che. tethI chaThTho astikAya nathI' e prasiddha upAdAna ja apramANabhUta vikalpa che. te sAkSAt tuccha geAcara nathI tenA apratibhAsarUpa kAraNathI vidhiniSedhanA viSayatvane abhAva che. < aparabhAvanA anavagama-amedhathI ja astikAyamAM sakhyA niyamAdinI siddhi thAya che te sUkSmabuddhithI vicAravu (57) vaLI pratipakSIe pahelAM je kahyuM hatuM ke-rAgAdi AtmasvabhAvabhUta hAvAthI tene kSaya saMbhavI zakatA nathI. te paNa ayukta che. jema padmarAgamaNi tathA suvaNu mAM rahela mAlityanA tattvabhAva heAvA chatAM kSAramRttikA-puTapAkAdithI tene nAza thAya che ane padmarAgamAM vizuddhi temaja kAMcanamAM kAMcanatA dekhAya che tema rAgAdi dveSanA nAzathI AtmAnI paNa vizuddhi siddha thai zake che. (58) zakA padmarAgAdimAM jema malAmalasvabhAvapaNuM che tema AtmAmAM paNa rAgAgharAgAdisvabhAvapaNAnA svIkAra karavAthI sAkAlika rAgAdinA kSayanI siddhi thAya tema nathI ! samAdhAna-jo tadrutasvabhAvatva mAnavAmAM Ave te amala svabhAvapaNu` hAvAthI sarva padmarAgAdinI vizuddhinI prApti thaze. paNa keAIka padmarAganI kavacit vizuddhi thAya evu` rahe nahIM. zakA-padmarAgAdine je mala te bhinna vastu hAvAthI temAM tadupara'jakapaNu che paNa te sAMsiddhika nathI, jyAre rAgAdi doSa
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 AtmAnA sAMsiddhika che. Ama dRSTAnta ane dAntikamAM ghaNuM mATu aMtara che. (59) samAdhAna-rAgAdi paNa bhinnavastupaNAe AtmAnu uparajana karanAra hAvAthI tene uparajaka ja svIkArela che. kAraNa ke-rAgAdi vedanIyaka`nA paramANue paNa AtmAthI bhinnavastupaNu anubhavatA chatAM AtmApara jaka che. zaMkA-svabhAvazuddha evA AtmAne rAgAdi upara jaka kevI rIte hAi zake ane kadAca tene uparajaka mAnavAmAM Ave te apavaga-mAkSadazAmAM paNa tenI sattA anivAya thaze arthAt muktAvasthAmAM paNa rAgAdi upara jakanA abhAva nahIM thAya ! samAdhAna-A vastu padmarAgAdimAM paNa samAna ja che. jo ema na hAya te| malamAM svabhAvazuddha padmarAgeApara jakapaNuM ane kSAramRttikA ane puTapAkAdithI vizuddha anela temAM anuparajakapazu nahIM rahe, paNa te tamAruM mAnavuM ja paDe che. te tenI jema nisa zuddha AtmAne rAgAdi upara jakapaNuM ane meAkSa dazAmAM anuparajakapaNu` paNa mAnyA sivAya chUTake nathI. (60) jo tame kahezeA ke-nisaga zuddha padmarAgAdi malathI uparajita thAya che ema ame mAnatA nathI paNa mala sahita ja tenI utpatti thAya che ema mAnIe chIe. teA A vastu AtmAmAM paNa samAna che. ame paNa nisaga zuddha AtmA rAgAdithI uparajita thAya che ema mAnatA nathI paNa tene anAddikALathI rAgAdghi sahita ja mAnIye chIe. zakA-padmarAgAdi sAdi haiAvAthI tenI utpatti thAya che ane AtmA tA anAdi hAvAthI tenI utpatti thatI nathI Ama dRSTAnta tathA dAntikanuM aMtara jemanuM tema ja rahyu !
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAdhAna-AtmA anAdi hovAthI bhale te utpatti rahita hoya tema chatAM rAgAdigrastatAmAM kaI virodha nathI, mATe padmazaga ane AtmAmAM malasahitapaNAnI samAnatA apratihata che. (61) zaMkA-AtmA anAdi hovA chatAM kRtakakarma vizeSapaNuM hevAthI rAgAdimAM anAditA kema saMbhave ! samAdhAna-kRtakapaNuM hovA chatAM paNa jema anubhUta vartamAnabhAvamAM atItakAlanA pravAhathI anAdipaNuM raheluM che tema rAgAdimAM paNa pravAhathI anAditya siddha thAya che. je ema mAnavAmAM na Ave te anAditva siddha nahIM thAya. pahelAM je anAditva mAnyuM hoya te ja pachI paNa anAditva rahI zake. asavastu sad thAya nahIM. pUrvakAlamAM abhAvathI abIjavarUpa kAraNathI pachI paNa abIjatvanI Apatti thaze. pahelAM je asad, hoya tene paNa je sata mAnavAmAM Ave te sikatAthI paNa telanI utpatti svIkAravI paDaze. (62) vaLI ananubhUta je vartamAna tenI atItatA ane kRtakatvanI vartamAnakAlpatA paNa nathI. zaMkA-padyarAgAdinA daSTAntathI AtmAmAM rAgAdine kSaya thAya che tema mAnI laIe, paraMtu padmarAgAdimAM to kSArasRttikA tathA puTapAkAdi malane kSaya kare che tevI rIte AtmAmAM rAgA dine kSaya keNa kare che ! | samAdhAna-jema kSArakRttikA ane puTapAkAdithI parAgasuvarNanA maLane kSaya thAya che tema pratipakSa bhAvanAthI AtmAmAM rAgAdi karmamaLano nAza thAya che. e pratipakSabhAvanA te ane kAntabhAvanA che.
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ (63) "je vastuthI je vastunI utpatti thAya che tenAthI pratipakSabhUta je padArtha tenAthI te vastunI utpatti thaI zakatI nathI" e nyAya che. guNakAntapraha-jJAnathI rAga ane dekAntagraha-jJAnathI TheSa utpanna thAya che. A ekAntagrahanA pratipakSabhUta anekAntagraha-sApekSadaSTithI ja upekSAne saMbhava che anyathA nathI. sakaLa vastu guNa deSa_ubhayamaya che ItyAdi jJAnathI pratyeka vastune ubhayAtmaka jANanAra purUSane strI zarIrAdimAM A asevya che-agamya che e rItanI upekSA ja dekhAya che. kAraNa ke strImAM jema vAtsalya bhaktibhAvAdi guNo dekhAya che tema mAtsarya atilukhyatvAdi duguNa paNa dekhAya che tethI tattvadraSTA purUSa saMsArathI virakta bane che. (64) te upekSA saMvarazAlI prANIone ja thAya che. nimittanA abhAvathI AgaMtuka-navIna malane abhAva thavAthI ane pUrvakAlajAtakamane vinAza thavAthI temane upekSAnA pari NAmane saMbhava che. (5) samyagajJAnanA atizayane prApta karanAra tema ja sUkSama daSTithI padArthamAtramAM guNadoSavattva-sadasadAtmakatvane jenAra purUSane atizaya abhyAsanA baLathI prakRSTa udAsInatArUpa upekSA utpanna thAya che. te prakRSTa udAsInatA ja vAstavika rIte vItarAga -sarvajJapaNuM che. enA mATe kahyuM che ke-vAsI-takSaNa ane caMdanamAM samAna arthAt caMdana jema potAne cholanArane paNa pitAnI saurabhathI suvAsita banAve che tema pitAnA zarIrane chedAdithI apakAra karanArane paNa madhura upadezAdithI AnaMda upajAvanAra gIone sarva vastumAM tyAga ane grahaNarUpa kriyAnI nivRttithI je udAsInatA-upekSAbhAvanA te ja vairAgya kahevAya che. A vastu "bhAvanAsiddhi" nAmanA granthamAM vistAra pUrvaka jaNAvI hovAthI ahIM tene mATe prayAsa karyo nathI. '
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 93 have vakatRtvarUpa hetuthI sarvajJanI asiddhi jaNAvanAra pratipakSInA vacananuM khaMDana karatAM pranthakAra sUrideva jaNAve che(leka 22-23-24) tame je "zizna nAyAviyuva7vAtAgau zIre , tata: thanuM sarvajJa:" e vacananuM AzrayaNa karI asarvajJatvanI siddhi mATe "kau sarvajJo gavAra revattavata' e anumAnanuM pratipAdana karyuM te vicAraNIya che. ' je tame asarvajJavasAdhaka anumAnamAM pakSa tarIke vijJa" alpajJane grahaNa kare te yAgAdi vidhAne vyartha phaLavALA che ema nizcita thAya che kAraNa ke sarva hiMsAjanya yajJAdi vidhAne durgatinA hetubhUta che ema sarvAe jaNAvyuM che. (25) vaLI "sau na sarvajJa: e pratijJAvAkyamAM nam zabadane artha anyatva-bheda che ke vireAdha-ekAdhikaraNa vRttitvAbhAva che e rIte vikalpa utpanna karavAmAM Ave che te paNa sarvajJAbhAvasAdhaka thaI zake tema nathI. kAraNa ke vAsI e padathI vivakSitapakSamAM sarvajJabhinnatva ke sarvajJavirUddhatva sAdhavAmAM Ave te te banenI siddhi pratiyogIbhUta sarvajJarUpapadArthonI apekSAe ja thaI zake. gaganakusumAdi avidyamAnapadArthane bheda ke virodha kaI sAdhI zakatuM nathI. vidyamAnapadArthane ja bheda yA virodha sAdhI zakAya che. ahIM tame sarvane virodha athavA bheda sAdhavA taiyAra thayA che te ja sarvajJarUpa padArthanI vidyamAnatA siddha kare che. . (26) je tamAre viparItajJa-ayathArthajJAnavAnuM pakSa tarike abhimata che te nizcayathI tamane anekAntajhazana pramANabhUta che e siddha thAya ane e rIte eka padArthamAM ubhayadharma svIkAra
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAthI eka padArthamAM aneka dharma samAvezarUpa anekAntadarzana tamane ISTa che e paNa siddha thAya. mATe tamArUM anumAna siddha thatuM nathI. 27) je "kutsitajJa"ne pakSa tarIke mAnavAmAM Ave te kutsita eTale nindritane je jANe te kutsitajJa e vyutpattithI temAM naraka vagere samasta kutsita padArtha viSayaka jJAna apekSita thayuM. AvuM jJAna sakaLapadArthajJAtA sarvajJa sivAya bIjAne nahIM hovAthI tamArA anumAnathI ja amArA abhimata sarvajJanI siddhi thaze. . (28 je tame ema kaheze ke-ame "zikTrika kaMIpaNa na jANanArane pakSa tarIke svIkArIe chIe. te je kaMI paNa jANatA na hoya te vaktA kevI rIte thAya ane je te vaktA na hoya te "vastRtva" rUpa hetunA abhAvathI "sau = sarvajJa: vAtavAta" e anumAnathI anumitinI utpatti sarvathA nahIM thAya. (29) vaLI tame ema kaheze ke-ame A anumAnathI tame mAnela je sarvajJa tene ja vyavacheda-bheda siddha karIe chIe. te te ayukta che kAraNa ke "amau ." ItyAdi zabda (anumAna) sarvajJabhAvane dUra kare tema nathI. arthAt e anumAnathI sarva jJatvane abhAva siddha thato nathI. (30) sarvajJatvanI sAthe vakatRtvane virodha nathI arthAta te banenuM eka adhikaraNamAM vRttipaNuM virUddha nathI tethI ahIM vastRtvarUpa hetuthI sarvajJatvane abhAva pratIyamAna thatuM nathI, (31) zaMkA-vastRtva sarva sthAnamAM asarvajJAvinAbhUta-asajajJanI sattAmAM niyata sattAvALuM dekhAyuM hovAthI tenAthI asa
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 95 jJanI siddhi kema na thAya ! eTale ke jema vavinAbhUta dhUmarUpa hetuthI vahninuM anumAna thAya che tema ahIM paNu asajJAvinAbhUta vaktRtvarUpa hetuthI asajJanI siddhi thavI joie. (32-33) samAdhAna-tamArI vAta kharAkhara nathI, bhUta ane bhaviSyanu' adana hAvAthI vaktRtva satra asa jJAvinAbhUta che tenI asiddhi che arthAt vatRtva sasthAne asava jJAvinAbhUta nathI. AthI te agni-dhUmanA samAna nathI. agnithI dhUmanI utpatti thatI hAvAthI dhUma e agninA avinAbhUta che jyAre vakatRtva e asananA avinAbhUta nathI. vaLI dhUma jo ekavAra paNa agni sivAya utpanna thAya te te vavinAbhUta kahevAya nahIM paNa tenI utpatti agni sivAya thatI ja nathI tethI te vahUvinAbhUta che e avazya svIkAravuM paDaze. jyAre ahIM vaktRtva ane asatatvamAM evA keAI niyama nathI. Ama dRSTAnta ane dantikamAM vaiSamya spaSTa che. (34) zakA-sadoSa AtmAne ja vatRpaNuM che ema svIkAryuM hAvAthI vaktRtvamAM paNa dhUmanI jema asa jJAvinAbhUtatva che ja. mATe dRSTAntanI sAthe keAI viSamatA nathI. (35) samAdhAna-ahIM dhUma paNa agninA doSAnuM anusaraNa nahIM karIne ja agnihetuka che--agnithI utpanna thAya che. jo tema na heAya teA dhUma A prakArathI spheTanAdi-veNu AdinA phATavAno zabda vagerenu paNa anumAna karAvanAra thAya. arthAta te dhUmane agnidaSanuM anusaraNa karIne ja utpanna thanAra mAnavAmAM Ave tA dhUmathI jema vihnanI anumiti thAya che tema vihnadoSanI paNa anumiti thAya, paNa tema thatI nathI. e rIte sadoSa AtmAthI athavA AtmagatadoSathI paNa vaktRtvanI utpatti thatI
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ nathI. tethI vaktatvamAM asarvajJAvinA bhUtapaNuM nathI ane tethI ja vastRtvarUpa hetuthI asarvajJatvanI anumiti-siddhi thatI nathI. (36) je manuSya je viSayamAM ghaNuM jANatA hoya te te viSayamAM sArI rIte bele che (A anubhavasiddha vAta che.) te je sarva viSayane jANatA hoya te sarvajJa kema na bele arthAta avazya bele. (37) je tame kaheze ke-asarvajanita je vastu te sarvajJamAM dekhAtI nathI. te vastRtva paNa asarvajJamAM che tethI te sarvajJamAM kevI rIte rahe! te ame tamane pUchIzuM ke tamArA darzanamAM ke netramAM je vastu na dekhAI hoya te vastu nathI ema mAnavuM zuM yuktiyukta che ! arthAtu nathI ja. bhale tame sarvajJamAM vastRtvano abhAva sAbita karavA game teTalA prayatna kare paNa sarvajJamAM vakatRtva apratihata che. ' (38) koI purUSe sarvajJamAM asarvajJatvajanita vakatRtvAdi vastu na joI hoya teTalA mAtrathI temAM tenI (vakatRtvanI) arsiddhi thaI zake nahIM. je sarvapurUSe sarvajJamAM vakatRvAdi vastu ne joI hoya te asiddhi thAya, paraMtu sarvapurUSa kaka adarzananuM khaMDana ame pahelAM ja karI gayA chIe. 39) vaLI asau na sarvajJa: ghAta' e tamArA anumAnamAM paMDita ! evA tame vakatRtvarUpa vyabhicArI hetune praga karyo che. kAraNa ke te hetu vipakSa-nizcitasAdhyAbhAvavAnuM je sarvajJa temAM vidyamAna che. sAdhyAbhAvAdhikaraNamAM je hetu vRtti hoya te vyabhicArI kahevAya che. ' . (40-41) asarvajJa je devadatta temAM jJAna ane vairAgyathI utpanna thayelA vakatRtva vagere guNe che athavA nathI e rItane sarvathA nirNaya karavo te chavAstha purUSa mATe zakya nathI.
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaLI zarIra ke vacananI pravRttithI paNa guNadoSa viSayaka tAdraza nirNaya thaI zake tema nathI. naTa jema sabhAmAM lekane Anandrita karavA mATe buddhipUrvaka anyathA pravRtti kare che tevI rIte ahIM asarvajJamAM paNa buddhipUrvaka anyathA vakatRpaNAne saMbhava hovAthI asarvajJarUpa sAdhyamAM vakatRtvarUpa hetune nizcaya nathI. (42) zaMkA-rAgarahita evA tIrthaMkaradevane prajanane abhAva hovAthI lezadAyaka vakatRtvAdipravRtti saMbhavatI nathI. tethI sarvajJamAM vakatRtvanA abhAvane nirNaya kema na thAya! (42) samAdhAna-bhapagrAhI kamanuM tAdaza nAma svabhAva paNuM hovAthI sarvajJamAM vakatRtvAdipravRtti egya ja che. ane te pravRtti sarvajJamAM hovA chatAM paNa vakatRtva ane sarvajJatva bane eka adhikaraNamAM nirbodhapaNe rahI zakatAM hevAthI vakatRtvathI sarvajJatvAbhAva sAdhI zakAya tema nathI. (44) chatrastha manuSya sAkSAt apratImAna padArthomAM "te padArtho e pramANe che athavA e pramANe nathI" A rItane nizcaya karI zakato nathI mATe padArthanA nizcaya mATe sarvajJAna svIkAra Avazyaka che. (45) vaLI "je sarvajJa hoya te vaktA na hoya" e pramANe tame kahI zako tema nathI. kadAca tame-sarvajJAdhikaraNakavakatRtvanI aprasiddhi hovAthI sarvajJa vaktA nathI ema kaheze te te yuktisaMgata nathI. kAraNa ke asiddhine abhAva che. (46) A rIte asarvajJatvane siddha karavA hetu tarIke svIkArela vakatRtvarUpa hetunI vipakSabhUta sarvajJamAM pramANathI avRttitA nahIM
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ paraMtu vRttitA ja sAbita thavAthI sarvajJanI siddhi thAya che, ane tethI tamee jaNAvela sarvajJAbhAva asiddha che. | (ca-da6) " vakatRtvamaveda. ityAdi dvArA pahelAM je vakatRtvane rAgAdinuM nibandhana-nimitta kAraNa jaNAvyuM te paNa paraMparAe ja tenuM nimitta thatuM hovAthI nirdoSa che. vastRtva je sAkSAt rAgAdinuM nimitta hoya te jarUra te deSAvaha thAya paratu sAkSAta nimitta to tame paNa mAnatA nathI ane paraM. parAe nimitta bAdhaka nathI. (67) zaMkA-vakatRtvane paraMparAe rAgAdi nimitta mAnavAmAM paNa sarvajJamAM vItarAgane vyAghAta thaze! samAdhAna-sarvajJabhagavAnane nizcayathI rAgAdine abhAva ja ISTa hovAthI paraMparAe rAgAdi nimitta hovA chavAM vItarAgatvane vyAghAta nathI. (68) zaMkA-dehanA kAraNabhUta rAgAdine vinAza thaye te ja kALamAM rAgAdinA kAryabhUta zarIrane paNa vinAza prApta thaze! samAdhAna-rAgAdi dehAdi kArya pratye nimitta kAraNa hovAthI tene vinAza dehanA vinAzamAM prAjaka nathI. mATe rAgAdinI nivRttithI zarIranI nivRtti thatI nathI. lekamAM paNa jema ghaTAdi kAryanuM upAdAna kAraNa kapAlAdi tenA vinAzathI ja ghaTarUpa kAryane vinAza thAya che paNa khanitra-daDa vagere nimittakAraNanA abhAvathI ghaTane vinAza thato nathI. (69) zaMkA-vastRtvanuM upAdAna kAraNa zuM che! je rAgAdine upAdAna kAraNa mAnaze to te barAbara nathI, kAraNa ke tema
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ -99 mAnavAthI rAgAdinA vinAzamAM vastRtvane paNa vinAza prApta thaze ane te yuktisaMgata nathI, kAraNa ke rAgAdi rahitamAM paNa vastRtva dekhAya che. samAdhAna-bhASAvargaNAnA pudgala ane Atmaprayatna A bane vakatRtvamAM upAdAnakAraNa che. zaMkA-vakatRtvamAM bhASAdravya ane Atmaprayatna kAraNa che paNa rAgAdi kAraNa nathI e zAthI jaNAya che ! samAdhAna-prakaraNa viSayabhUta padArthamAM rAgAdine abhAva hovA chatAM satparUSane sAkSAta vakatRtvanI prApti dekhAya che. je rAgAdi ja vakatRtvanuM upAdAna kAraNa hoya to rAgAdinA abhAvamAM vaphtatvane paNa abhAva thAya. kadAca tame ema kaheze ke-bhale vastRtvane abhAva thaI jAya temAM zuM vAMdhe che! je ema thAya te vyAkhyAnAdika samagra vyavahArane ucheda prApta thAya ane te kaI rIte ISTa nathI. (70) pahelAM "vivakSA 2 vakatRtvama" (kaleka-21) mAM je kahyuM che ke vastRtva vivakSAdhIna che, vivakSA IcchAdhIna che ane IcchA rAgAdhIna che. A rIte vakatRtva rAga nimitta hovAthI vakatRtvarUpa hetuthI sarvajJatvane abhAva siddha thAya che." (71) te paNa ayukta che. vivekSA vagara paNa keTaleka sthAne vakatRtvanuM darzana thavAthI "virakSA va vastRgayuM" e tamArUM kathana asaMgata che. suptamattAdi manuSyamAM vivekSA vagara ja vakatRtvapaNuM suvidita che. | (72) je tame kaheze ke-susa-manuSyAdi manuSyamAM vivakSA che ja. anyathA vastRtvanI asiddhi thaze. te te barAbara nathI.
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 kAraNa ke lekamAM suta-matta vagere manuSya mATe A vivazubalavAnI icchAvALe che tevA prakAranI pratItine abhAva che. ane svapna tathA unmAdAvasthAthI vinimukta manuSyane pUrvamAM uccArita vacananuM smaraNa thatuM nathI. tethI te avasthAmAM je vakatRtva che temAM vivakSApUrvakatvane abhAva che e siddha thAya che. lekamAM vipakSApUrvaka kathita vacananuM ja maraNa thatuM dekhAya che. paNa zayanAdithI prabuddha manuSyane sukha dazAmAM ukta vacananuM smaraNa thatuM nathI tethI tenuM vakatRtva vivakSApUrvakanuM saMbhavatuM nathI. (73) zayanAdithI prabuddha manuSyane pUrvokta vacananuM samaraNa na thAya chatAM temAM vivekSA che ema je mAnavAmAM Ave te te atiprasaMga doSa prApta thaze. vaLI je vakatRtva ane vivakSAnA viSayamAM "tatpadArthanI vivakSAmAM tavAcaka zabdane pravega ane tatpadArthanI avivakSAmAM taduvAcaka zabdane apraga" e pramANe je anvaya vyatireka hoya to jarUra 'virakSA vAtRtva" e niyama svIkArya bane, paNa vastRtva ane vivakSAnA viSayamAM te avaya vyatireka che nahIM. kAtara zabdanI vivakSAmAM eTale jyAM kAtara zabda prayoktavya che tyAM kvacita zUra zabdano prayoga paNa dekhAya che. e pramANe kAtara zabdanI vivakSAmAM kAtara zabda prayogane abhAva ane zUra padArthanI avivakSAmAM zUra zabdane praga dekhAvAthI anvaya vyatirekane vyabhicAra che tethI "vivaza rAvatRva" eTale vakatRtva vivakSApUrvaka hoya che evo niyama rahetuM nathI.
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 (74) zaMkA-kAtaranI vivakSAmAM jyAM zUra zabdane praga thayo che tyAM paNa kAtaranI vivakSA pachI zUranI vivakSAthI zUra zabdane praga dekhAya che tethI vyabhicAra nathI ! samAdhAna-antarAla-madhyamAM zUra zabdanI vivakSAmAM kaI pramANa nathI. zaMkA-zUranI vivakSA sivAya zUra zabdanA prayoganI je anyathA anupapatti te ja temAM pramANabhUta che ! samAdhAna-zUranI vivakSApUrvaka zara zabdano prayoga thAya te saMdehanI nivRtti thAya arthAta A zUra che ke azura evo sadeha tyAM rahe nahIM, paNa ahIM kAtara zabdanI vivakSAmAM jyAM zUra zabdano prayoga thAya che tyAM to "A zUra ja che" e rItanA nizcaya rUpa saMdehanI nivRtti thatI nathI. ethI zUra zabda prayogane avivakSApUrvakatva mAnavAmAM paNa kaI jAtane vireAdha nathI. (75) zaMkA-tata padArtha vivakSAnA abhAvamAM paNa je tat zabdano prayoga thAya te tat zabdanA prayogamAM ahetukapaNuM prApta thaze ane tethI "je je ahetuka hoya tenI sarvadA prApti thAya" e nyAye te zabdano sarvadA prayoga prApta thaze. ane tethI aghUra vaktavyatAmAM paNa "zUra zUra" e jAtanA prayogathI virodha thaze! samAdhAna-"tatu padanI vivakSAnA abhAvamAM paNa tat padane prayoga mAnavAmAM" tamee mAnela ahetukapaNAnI siddhi nathI. bhASAvagaNanA pudgala ane Atmaprayatnane vastRtvanA prati hetupaNuM che" ema ame pahelAM ja nirUpaNa karI gayA hovAthI zabdaprayAgamAM ahetukapaNuM nathI. tethI sarvadA tatpadanA prayoganI prAptirUpa deSa rahetuM nathI.
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 103. (76) zaMkA-bhASAdravya ane Atmaprayatna vatRtvamAM hetu che. e vedabedhita nathI ane evI kaI rAjAjJA paNa nathI mATe tene kAraNa mAnavAmAM zuM pramANa che ! - samAdhAna-bhASAdravya ane Atmaprayatnane vastRtvahetupaNuM adaSTAdi prAjya che. je ema mAnavAmAM na Ave te vivakSAnI paNa sarvadA sattA rahetI hovAthI tamee Apela pUrvokta deSa nivRtta thatuM nathI. eTale ke te deSa jemane tema ja rahe che. (77) vaLI sarvajJa bhagavAna amanaska-manarahita hovAthI temane IcchA ja utpanna na thatI hovAthI temanA vaktavyamAM vivakSAhetukane abhAva che. eTale tyAM " vivavA 4 vavanRtya" e deSa asiddha ja che. sarvajJa bhagavAnane vacanaga kevaLa ceSTArUpa che. tethI pahelAM "sa jerAmAvato di dA" ItyAdi vacanathI je deSa jaNAvyuM hatuM te paNa vyartha che, kAraNa ke sarvajJamAM IcchAne ja abhAva che. (78) IcchAnI vidyamAnatA hoya to paNa sarvajJabhagavAnanI IcchA zuddha hovAthI tyAM rAgane saMbaMdha nathI. jyAM zuddha IcchA che tyAM rAgane saMbaMdha hete nathI e vastu lekamAM paNa prasiddha che. (79) tethI vaktatvarUpa hetuthI asarvajJane siddha karavA e vacanamAtra ja che arthAt tenAthI tenI siddhi azakaya che. (zleka-47) e pramANe saMkSepathI samacInanyAyanI ukti dvArA sarvasAmAnyanuM nirUpaNa karyuM, te te sarvajJavizeSanuM svarUpa paMDita purUe sarvapraNIta kalpasUtra vagere AgamavacanathI jANavuM.
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 (48) guNadoSanA nizcayaviSayamAM daSTa artha ane adaSTa artha viSayaka bedhajanaka savizeSaNa AkhyAtarUpa vAkya jeone liMga-gamaka che te vaktA kahevAya che. je prakAre prAsAdAdinA nirmANaviSayamAM jeone prAsAdAdinI racanArUpa kiyA liMgagamaka che te kartA kahevAya che. Ama vaktA ane kartAmAM meTuM antara che. vaktA AtmasaMbaMdhI guNadeSanA nirUpaka che jyAre kartA prAsAdAdinI racanAnA viSayamAM guNadoSanA vivecaka che. (49) jemanuM vAkya duSTazAstrathI avirUddha arthanuM pratipAdana karatuM hoya arthAta pUrvApara abAdhita hAya, sarva prANIone sukha ApanAra hAya, parimita, gaMbhIra-gUDha abhiprAyavALuM ane AhlAdajanaka hoya te sarvavi-sarvajJa jANavA. (50) zrI jinezvaradeve pratipAdana karela vAkaya ja pUrva kathita sarva lakSaNethI yukta hovAthI jinezvaradeva ja nizcayathI sarvajJa che paNa jinathI anya sarvajJa nathI e syAdvAda dazananI uktithI ja jaNAya che. (51) ekAnta nityavAdamAM bandhamAkSAdi siddha thatA nathI, ane ekAnta anityavAdamAM paNa baMdhamekSAdi ghaTatA nathI. (52) jIvAtmA svabhAvabhedathI baMdhAya che eTale ke saMsAramAM paribhramaNa kare che, ane te svabhAvabhedathI mukata thAya che. Ama baddha ane muktane sarvadA samAna badhekSAdibhAvathI ekatvanI Apatti thaze ane tema thavAthI baddha ane muktamAM baMdha ane mekSanI vyavasthA ghaTI zakaze nahIM. (53) bandha ane mekSamAM atyanta bheda mAnavAmAM Ave te paNa baddha AtmA kayAre ya mukta nahIM thAya, ane je te mukta na thAya te sarvazAstramAM kahela bhAvanAdi anuSThAna nirarthaka thAya
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 104 (54) kevaLa acetana-caitanyavirahita pradhAnAdine baMdha vagere yuktisaMgata nathI. acetana je pradhAna tene baMdha ane muktinI pratItine abhAva che. ane ekatvanityasvAdi pratItine paNa sarvathA abhAva che. (55) saMtati-paraMparAnI apekSAe niranvaya ane vinAzavALA padArthomAM vidhamyathI ekava-niyatva Adine abhAva hovAthI ekAntapakSa svIkAravAthI badhekSAdi yuktisaMgata thatA nathI. (56) A sarva nirUpaNa anya granthamAM vistArapUrvaka jaNAvela hovAthI ahIM tene vistAra karelo nathI paNa saMkSepathI te sarvanirUpaNa karyuM ja che. (57) eTale syAdvAdanItithI-anekAtavAdanA anusaraNathI ja pariNAmavAna-jJAnavAnuM ane bhinnabhinna svabhAvavALA jIvamAM badhekSAdi sarvavidha vyavasthA siddha thAya che. (58) mithyAtvAdithI yukta evo je jIva karmathI baMdhAya che te ja samyakatvAdithI yukta thaye chate karmathI mukAya che. (59) "huM karmathI baMdhAyela chuM" evA jJAnathI utpanna thayela vairAgyane pariNAmathI karmakSayane mATe kadAcita saMyamatapa Adi pravRtti cetanane upapanna thAya che. (60) karmabandharUpI dava-jaMgalane bALavAmAM agni samAna tapa-saMyamanA mAM pravRtta karavAthI karmabandhanA kSayathI zuddhi arthAt vAstavika rIte mukti thAya che. (61) zaMkA-tevA prakArane mokSa vairAgyathI sarva prANIone ekIsAthe kema thatuM nathI, keIka samaye keIkane ja mokSa thAya evuM kema?
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 (62) samA-anAdikAlika bhavya bhAvanAvALA jIvane tathA bhavyatva(paripAka)thI sukamanA saMgathI vairAgya utpanna thAya che, te vairAgya sarvadA thatuM nathI. (63) sarvajJa paNa anekAntavAdamAM che te paNa nyAyapeta siddha thAya che. te kAraNathI buddhiviSayIbhUta sarvajJa paNa ekAnta sundara nathI. (64) je svagata-svIyasarvajJatva vaDe sarvajJa vartamAna che te paragata-anyajanavatI sarvajJatva vaDe sarvajJa utpanna thatA nathI, arthAta paragata sarvajJatva vaDe te sarvajJa siddha thatA nathI. (65) paragata sarvajJatva vaDe paNa sarvajJanI sattA svIkArAya te bhinnaghaTAdivastugatavartanAtva-ghaTatvAdi dharma vizeSa vaDe te sarvajJa paNa anya ghaTapaTAdinI jema sarvajJabhinna thaI jAya. mATe anekAntavAdanA svIkArathI ja sarvajJanI sattA siddha thAya che. vaLI ekAntavAdane svIkAravAmAM badhekSanI vyavasthA paNa ghaTI zake nahIM tethI "anekAntavAra" avazya svIkArya che. (66) jema anekAntavAdanA balathI anya ghaTapaTa vagere samasta padArthonI sva-svasattA siddha thAya che, tema anekAntavAdanA balathI ja sarvajJanI paNa svasattA siddha thAya che tethI sarvajJa sarva rIte atyanta manahara kema nathI ! teno vicAra karo. (67) A rIte sarvajJa sAdhaka vividha yuktinA nirUpaNa vaDe bhUta-bhaviSya ane vartamAna e kAtriyavatI samastapadArtha viSayaka abAdhita jJAnavAnuM sarvajJa che e siddha thayuM. ane sarvajJapratipAdita vAkyathI zrI tIrthaMkaradeva e ja sarvajJa che e paNa siddha thayuM. A nizcaya thavAthI ame niSpanna prajanavALA thayA. have prasaMgathI sayuM. (68) have granthakAra mahAtmA granthanA aMte ziSTa paraMparA prApta maMgalanuM AcaraNa kare che. traNe bhuvanamAM sArarUpa ane
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 sarvajJarUpI ratna viSe jAmela meha (ajJAna)rUpI maLane dUra karavAnAM kAraNe che jemAM evA A prakaraNane karIne je meM puNya upArjana karyuM te mAtsaryajanita duHkhane vidhvaMsa karanAra puNya vaDe sakala bhavyAtmAone guNAnurAga prApta thAo. A rIte suvihitAgraNI sugRhItanAmadheya paramadArzanika pU. AcArya purandara zrImAn haribhadrasUrIzvarajI mahArAje cela sarvasiddhi' granthano bhAvAnuvAda zAstravizArada kaviratna pIyUSapANi amArA praguruvarya pUjya AcArya mahArAja zrI vijyAmRtasUrIzvarajI mahArAje racela "sarvahitA nAmanI vRttinA AdhAre yathAmati lakhela che. e mahApurUSanA Azayane samajavA-phuTa karavA zakya prayatna karyo che. keIka sthAnamAM barAbara bhAvArtha na samajAtAM kevaLa zabdArtha Apela che. Ama chatAM A gUDha viSayanuM nirUpaNa karavAmAM chasthatvasulabhapramAdavaza je skUlanA rahI gaI hoya te mATe "mithAduSkRta" devA pUrvaka vidvAna vAcakavarga dezanuM pramAjana karavA sAthe kSIranIranyAye ene upayoga karI sarvaprabhunA zuddha darzanane prApta kare e abhilASA saha viramuM chuM. che A pramANe zAsanasamrATa tapAgacchAdhipati AcArya che che mahArAja zrI vijaya nemisUrIzvarajI mahArAjanA paTTAlaMkAra ? zAstravizArada AcArya mahArAja zrI vijayAmRtasUrIzvarajI che mahArAjanA ziSyaratna vidvadvarya paMnyAsapravara zrI devache vijayajI gaNivara caraNAravindacaMcarIka muni hemacaMdrache vijayajIe karela "sarvajJasiddhi' granthane bhAvAnuvAda pUro thayo. - pra. zai. su. 15-kadambagiri che jayau savvaNNu sAsaNam
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ hrIM aMhe namaH00doodcodeg dogom 0000000000000000000 sarvajJAya bhagavate zrImahAvIrasvAmine namaH / namo namaH zrIgurunemisUraye / AcAryaziromaNi zrIharibhadrAcAryaviracitA / 90000000000000 sarvajJasiddhiH 0006666000 sA ca, zAstravizArada-kaviratna-pIyUSapANi-zrImadAcAryavaryazrIvijayAmRtasUrIzvarasanhabdhayA 'sarvahitA''' khyayA vyAkhyayA samalaGkatA / arhan devAdhidevo jinavaraSabhaH kevalI pAragAmI, sArvaH zambhuH svayambhUH sakalasamayavit tIrthakRt kSINakarmA / syAdvAdI bodhidAtA'surasuramahito'dhIzvaro vItarAgaH, sarvajJaH sarvadazI bhagavadabhayadaH sarvadA sarvadaH stAt // 1 // anAdeH sambaddhaM kaluSamakalaM jJAnapaTalaM, vinIyAmUlaM yaH samadhigatavAn kevalamalam / alokaM lokaM vA pharaSadaravad vetti sakalaM, tamahantaM vande viditavibhavaM devamamalam // 2 //
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ [2] kecinmahAmohaviSAktacittA, jJAnAdhabhivyaktimavAdhya kAmam / Aruhya dUrUDhakutarkazAkhAH, prasahya sarvajJamapaG nuvAnAH // 3 // sarvajJasiddhiM purato na kRtvA, na kApi siddhirbhavatItyabudhvA / svayaM patanto'dhRtadharmasUtrA. nipAtayantyapyaparAn bhavAndhau // 4 // hitAya teSAM mudhiyAmadhIzaH, pANDityapUrNo hribhdrsriH| granthaM ca nimranthatayA'vigItaM, sarvajJasiddhiM vidhivad vyadhatta // 5 // tIrthapratiSThApariniSThitasya, brahmaikaniSThasya nRpArcitasya / zrInemisUrIziturAtmanInaM, kRpAkaTAkSaM samavApya siddham // 6 // manasvinA zAstravizAradena, prAcAryavAmRtasUriNeyam / vidhIyate ' sarvahitA''bhidhAnA, vRttirvarA siddhasamarthanArtham // 7 //
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ [3] atha tatrabhavAn bhagavAn zrIharibhadrasUripuGgavaH zrIsarvajJasiddhiprakaraNAtmagrantharatnaM nirvighnaM parisamApayitukAmo jinendranamaskAgatmaka bhAvamaGgalamAracayatti-lakSmIbhRdityAdinA / nanu saugata-naiyAyika-vaizeSikAdibhiH sarvajJasya sAdhitapUrvatvAttatsiddhayartha pravRttasya granthasyAsya siddhasAdhanatayA'natiprayojanakatvena tatsamApterapISTasAdhanatAjJAnAviSayatvena " samAptikAmo maGgalAmAcaret " iti zrutyA samAptikAmanAvata eva pranthakArasya maGgale pravRttidarzanAt prakaraNamidaM tatsamAptisAdhanaM maGgalazca vyarthameveti cet satyam___ saugataiH svIkRto'pi sarvajJa iSTArthamAtrajJAtaiva na tu sarvapadArthadraSTA'bhimataH sarvajJastairabhyupagatastathAcoktam sarva pazyatu vA mA vA, tatvamiSTaM tu pazyatu / kITasaMkhyAparijJAnaM tasya naH kopayujyate ? // tathA-"sarva pazyatu vA mA vA, iSTamartha tu pazyatu / pramANaM dUradarzI ce-detAn gRdhrAn prapUjaya" iti| evaM ca saugataiH svIkRtenApi sarvajJena nAsmAkaM kevalI sarvajJaH siddha iti / naiyAyikAdimirapyeka eva jagatkartA paramAtmA sarvajJaH svIkRto na tu jJAnAvaraNIyAdikarmakSayaja nitA anantazaH sarvajJA abhyupagatA abhyupagamyante ca, tato na tanmatasiddhenApi sarvajJena naH kizcitprayojanamiti / vedAntibhizca "satyaM jJAnamanantaM brahma" "neha nAnAsti kiJcana" ityAdizrutibhireka eva sarvAntaryAmI sarva niyantA sarvajJaH paramAsmA svIkRtastadatirikta: 'sarvo'pi
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ padArtho mAyAkalpita iti na tAdRzenApi sarvajJena naH kiJcitprayojanam / kizca yaizcArvAkaiH zarIrAtirikta AtmApi na svIkRtaH svIkriyate vA tanmate sarvajJatva vizeSaNaviziSTa AtmA'padArtha eveti na tanmate sarvajJaH siddho bhavitumarhati / evaM mImAMsakairapi sarvajJo nAnumanyate, sAGkhyaizcApi kAryyatvakAraNatvAdivirahitaH puSkarapalAzavannirlepa: sarvabhoktA''tmA svIkriyate na tu jJAnAdimAn sarvajJa iti jJAnAvaraNIyAdikarmASTakakSayajanitasya kevalino bhagavataH sarvajJasya siddhayarthamasya grantharatnasyAtyantamupAdeyatayA tatsamAptyartha maGgalasyAvazyakatvAt / tathAcAyaM maGgalazloka:lakSmIbhRd vItarAgaH kSatamatirakhilArthajJatA''zliSTamUrtidevendrAyo'prasAdI paramaguNamahAratnado'kizcanezaH / taccAtaccetivaktA na vitathavacano yoginAM bhAvagarbha dhye yo'naGgazca siddherjayati ciragato mArgadezI jinendrH||1|| anvayaH-lakSmIbhRt, vItarAgaH, kSatamatiH, akhilArthajJatA''zliSTamUrtiH, devendrAya'H, aprasAdI, paramaguNamahAratnadaH, akiJcanezaH, taccAtaccetivaktA, na vitathavacanaH, yoginAm , bhAvagarbham , dhyeyaH, ca, siddheH, anaGgaH, ciragataH, mArgadezI, jinendraH, jayati / vRtti :-lakSmIbhRt-lakSmI zriyaM bibharti dhArayatIti lakSmIbhRt , lakSmIramaNa ityarthaH, tathAsannapi-vItarAga:-vizeSeNa-ito gato rAgo'nurAgo yasmAditi virodhaH, evazca virodhAbhAsAlaGkAraH, "AbhAsatve virodhasya virodhAbhAsa ucyate" iti tallakSaNAt / kSatamati:-kSatA vinaSTA matirbuddhiryasya sa tathA, tAdRzo'pi,
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ [5] akhilArthajJatA''zliSTamUrtiH-akhilAH samastAzca te'rthAH padArthA vastUnIti yAvat. akhilArthAstAna jAnAtyavabudhyate ityakhilArthajJastasya bhAvastattA, tayA AzliSTA samAliGgitA mUrtiH svarupamAtmetiyAvadyasya sa tatheti virodhaH, matirahitasya sarvajJatAvaiziSTyAbhAvAt, matijJAnavirahita iti samAdhAnam. vinaSTamatijJAnasyaiva kevalitvAbhyupagamAt / devendrAya':-devendraiH surapatibhirarvyaH pUjyo devendrAryo'pi-aprasAdI-prasannatAvirahita iti virodhaH, AdAnapradAnajanitaprasannatAvirahita iti samAdhAnam prAptasArvajyasya kizcidAdAnapradAnarahitatvAt / paramaguNamahAratnadaH- paramA utkRSTAzca te guNA jJAnAdIni paramaguNAsta eva mahAratnAni mahAmUlyamaNayaH paramaguNamahAratnAni tAni dadAti prayacchatIti tathA, tAdRzo'pi akiJcaneza:-nAsti kiJcana kimapi yeSAnte'kizvanAH, dAridrAH, "mayUravyaMsaketyAdayaH" " 3-1-116 " ityanena samAsaH, teSAmIzaH prabhustathA mahAdaridra iti virodhaH, tAdRzamaharatnapradAturmahAdaridratvAbhAvAt , akizcanA munayasteSAmIzo munIzvara iti samAdhAnam / taccAtaccetivaktA-sadasadubhayavidhapravacanakartA / na vitathavacana:-na vitathamasatyaM vacanaM yasya sa tatheti virodhaH, sadasattattvanirNAyaka iti samAdhAnam. sadasattattvavijJAturasatyavacanatvAbhAvAt / yoginAm-yogazcittavRttinirodho'styeSAmiti yoginstessaantthaa| bhAvagarbham-bhAvaparipUrNa yathAsyAttatheti kriyAvizeSaNam / dhyeyaH-dhyAtuM yogyaH, mananIya iti yAvat / ca-punaH / siddheH-siddhirUpAyA rmnnyaaH| anaGga -kAmarUpa iti virodhaH, siddhivadhUramaNo'zarIra iti samAghAnam. siddhAnA
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ [6] mazarIratva svIkArAt / ciragataH sanAtanaH / mArgadezI - mokSamArgopadezanatatparaH / jinendra : - devAdhidevo jinezvaraH / jayati - sarvotkarSeNa vartate / atra dvAdazasvapi jinendra vizeSaNeSu virodhasyA''bhAsAt prakaraNaparyAlocanayA vRttyukta dizA samAdhAnAccAne ke virodhAbhAsAlaGkArAH / atra jinezvaranamaskArApratIterasya jinendranamaskArAtmamaGgalatvamasaGgatamiti nAzaGkanIyam. jayatyarthena namaskArasyA''kSepAt, " ahamasmi jinezvaraM prati praNata: ityarthapratIteH : / yathA" niyatikRta niyamarahitAM hlAdaikamayImananyaparatantrAm / navarasa - rucirAM nirmitimAdadhatI bhAratI kaverjayati" iti kAvyaprakAzIya - maGgalazlokavRttau " jayatyarthena ca namaskAra AkSipyate ityasmi tAM prati praNataH " iti mammaTAcAryeNApi tathA'bhyupagamAt / 39 evaJcAsya granthasya sarvajJasiddhirviSaya:, sarvajJaviSayako vizuddho bodhaH, paramparayA mukti prayojanam, zAstre kRtabhUriparizramaH sarvajJatattvA'bhilASuko vA jano'dhikArI, granthasya viSayeNa pratipAdyapratipAdakabhAvasambandha ityanubandhacatuSTayamapi sUcita bhavati // 1 // siddhAntatattvanirupaNaM pUrvapakSanirUpaNAt prAgasiddhamasambhavita veti prathamaM sopaSTambhaM pUrvapakSaM nirUpayati granthakRt - nAstyevAyaM mahAmohAdityAdinA - nAstyevAyaM mahAmohAt kecidevaM pracakSate / kRpayA tatmabodhAya tataH sannyAya ucyate // 2 // 9
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ [7] . (anvayaH)-kecit , mahAmohAt , ayam , nAsti, eva, evam , pracakSate, kRpayA tatprabodhAya, tataH, sannyAyaH, ucyate // __vRttiH kecit-mImAMsakAdayaH / mahAmohAt-vakSyamANasvarUpAjJAnavizeSAt / ayam-buddhisthaH sarvajJaH / nAsti-na vartate / eva-avadhAraNArthakam / evam-anena prakAreNa / pracakSatekathayanti / kRpayA-dayAvaMzataH / tatprabodhAya-teSAM mImAMsakAdInAM bodho yathArthajJAnantatprabodhastasmai tathA / mImAMsakAdInAM sarvajJaviSayakabodhaprAptihetave iti bhAvaH / tataH-tasya sarvajJasyetyarthaH, sArvavibhaktikena tasunA niSpannatvAt / sarbajJasambandhIti yAvat, sambandhazca sAdhyasAdhakabhAva eveti, sarbajJaniSThasAdhyatAnirUpitasAdhakatAvAn / sanyAyaH-san-samIcIno'bAdhita iti yAvat nyAyaH sarvajJasAdhakatarkaH sannyAya: " sanmahatparamottamotkRSTaM pUjAyAm" ityanena haimasUtreNa karmadhArayasamAsaH, ucyate-nigadyate, samupasthApyate iti yAvat / / 2 / / nanu mahAmohAdityuktam , tatra ko mahAmoha iti jijJAsAyAM mohanirupaNapUrvakaM mahAmohaM nirUpayati-sarvajJetisarvajJA pratipattiyanmohaH sAmAnyato'pi hi / nAstyevAminivezastu mahAmohaH satAM mataH // 3 // __ (anvayaH) yat, sAmAnyataH,-api, sarvajJApratipattiH, mohaH, hi tu, satAm , nAstyevAbhinivezaH, mahAmohaH, mataH / vRttiH-yat-yasmAt / sAmAnyata:-sAdhAraNataH, sAdhAraNarupeNeti yAvat / api-sambhAvanAyAm / sarvajJA'pratipatti:-sarvajJaviSaya
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ [8] kamajJAnam / mohH-mohpdaabhidheyaa| hi-nizcayena / tu-punaH / satAm-vidyamAnAnAm sarvajJAnAmiti bhAvaH / nAstyevAbhiniveza:nAstyeveti durAgrahaH / mahAmohaH-mahAmohapadavAcyaH / mata:-abhimataH / yadvA uttarArddhasya-tu, nAstyevAbhinivezaH, satAm , mahAmohaH, mataH" ityevamanvayo'bhyupagantavyaH / vyAkhyA tu nApekSAmarhatIti kRtopakSottarArddhavyAkhyA'vaseyeti / / 3 // asmAca dUre kalyANa, sulabhA duHkhasampadaH / nAjJAnato ripuH kazci-data evodita budhaiH // 4 // - anvayaH-ca, asmAt , kalyANam , dUre, duHkhasampadaH, sulabhAH, ajJAnAt, kazcit, ripuH, na, vartate, ata eva, budhaiH, uditam / ___vRtti :-c-punH| asmAt - sarvajJApratipattijanitamohAt, sarvajJatvAbhAvAbhinivezajanitamahAmohAcca / kalyANam-maGgalam / dUre-viprakRSTe / tisstthtiitishessH| duHkhasampadaH-duHkhasAmrAjyAni / sulabhAH-sukhena labdhaM yogyAH, anAkAGkitA api prAptuM yogyA iti bhAvaH / ajJAnataH-zanAbhAvAt, mahAmohata iti yAvat / mahAniti zeSa. / kazcit-ko'pi / ripuH-shtruH| na-nahi / vartate iti zeSaH / ata eva-etasmAdeva hetoH| budhaiH-manISibhiH / uditam-nigaditam / / 4 / / kintadityAkAGkhAyAmAha-mahAmoheti mahAmohAbhibhUtAnAmityanoM mahAn yataH / . atastaccavidAM teSu, kRpA''vazyaM pravartate // 5 //
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ [9] (anyaya:)-yata:, mahAmohAbhibhUtAnAm , mahAna, anarthaH, ataH, tattvavidAm, kRpA, teSu, avazyam , pravartate, iti / ___vRtti :-yata:-yasmAddhetoH / mahAmohAbhibhUtAnAm-pUrvapradarzitasvarUpamahAmohapIDitAnAma, janAnAmiti zeSaH / ___mahAn-vipula: / anarthaH-prepsitArthAnadhigamAnabhipretAdhigamarUpahAniH / sampadyate iti zeSaH / ataH-asmAddhetoH / teSu mahAmohAbhibhUtajaneSu / tattvavidAm-tattvajJAninAm / kRpAdayA, nirupAdhita dIyaduHkhApaharaNeccheti yAvat / avazyamnUnam / pravartate-pravRttizAlinIbhavati / iti-svarUpaparAmarzArthakamavyayam / tathAca-etatsvarUpamuktamityarthaH // 5 // zrutvaitaM ceha sanyAya, tathA kliSTasya karmaNaH / kSayopazamabhAvena, prabodho'pyupapadyate // 6 // (anvayaH) ca, iha, etam , sannyAyam , zrutvA, tathA, kliSTasya, karmaNaH, kSayopazamabhAvena / prabodha, api, upapadyate // 6 // vRttiH-ca-punaH / iha-asmilloke / etam-samIpataravartitayocyamAnam / sannyAyam-sarvajJasAdhakasattarkam / zrutvA-samAkarNya / tathA-tenaprakAreNa / kRtasyetizeSaH / kliSTasya-klezakArakasya / pharmaNaH-jJAnAvaraNIyAdikarmASTakasya / kSayopazamabhAvena-kSayabhAvenopazamabhAvena ca / prabodhaH-sarvajJaviSayakaM prakRSTaM jJAnam / api-sambhAvanAyAm / upapadyate-upapannaM bhavati / kadAcit sarvajJaviSayakaM prakRSTaM jJAnamanupapannamapItyapizabdena sUcitaM bhavatItyavaseyam // 6 //
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ [10] apizabdasUcitAyAM tAdRzaprabodhAnupapattau prayAsavaiyarthya nirAkaroti tadabhAve'pi tadoSAt, saphalo'yauM parizramaH / kRpAbhAvata eveha, tathopAyapravRttitaH // 7 // (anvayaH) tadoSAt , tadabhAve, api, ayam , parizramaH, saphalaH, iha, kRpAbhAvataH, eva, tathopAyapravRttitaH // 7 // - vRttiH-tadoSAt-tattajanasatkadoSataH / tadabhAve-sarvajJaviSayakaprakRSTajJAnAbhAve / api-sambhAvanAyAm / ayam-sannikRSTatayA vidhIyamAnaH / parizramaH-prayAsa: / madIya iti zeSaH / saphala:sArthakaH / vartate iti zeSaH / iha-sarvajJaviSayakabodhasampAdane / kRpAbhAvataH-hRdayAvacchinnadayAbhAvasaJcArataH / eva-avadhAraNArthakamavyayam , tathA ca . hRdayAvacchinnadayAbhAvasaJcArAdevetyarthaH / tathopAyapravRttitaH-tAdRzajJAnaprAptyupAyaviSayakaprayatnAdityarthaH // 7 // zrotRNAmaprabodhe'pi yanmunIndrarudAhRtam / AkhyAtRRNAM phalaM dharma-dezanAyAM vidhAnataH // 8 // (anvayaH) yat zrotRNAm , aprabodhe, api, munIndraiH, dharmadezanAyAm , vidhAnataH, AkhyAtRRNAm , phalam , udAhRtam // (vRttiH) yat-yasmAddhetoH / zrotRNAm-sarvajJabodhahetUpadezAtmakavacanazravaNakartRNAm / aprabodhe-sarvajJaviSayakaprakRSTajJAnAbhAve / api-sambhAvanArthakamavyayam / muniindraiH-shrmnnshresstthaiH| dharmadezanAyAm
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ [11] SaSThayarthe saptamI boddhavyA, " : si dhuda" " iti pANinisUtre SaSThayarthe saptamIdarzanAt. anyathA " utparasya sasya dhuDityarthaH kathaGkAraM saGgatimAn bhavet / tathA ca-dhamepidezasya / vidhAnata:-anuSThAnataH / AkhyAtRRNAma-pravaktRNAm / phalam-lAbhaH / udAhRtam-kathitaH / tathA coktamabhiyuktaiH " na bhavati dharma:zrotuH, sarvasyaikAntato hitazravaNAt / buvato'nugrahabuddhayA, vaktustvekAntato bhavati" iti. // 8 // alamatra prasaGgena, prakRta prastumo'dhunA / pUrvapakSastu sanyAya-statrAtaH kizciducyate // 9 // (anvayaH) atra, prasaGgena, alam , adhunA, prakRtam, prastumaH / tu, sanyAyaH, pUrvapakSaH, ataH, tatra, kizcit, ucyate // vRti :-atr-etdvissye| prsnggen-apraakrnnikvissyvyaasktyaa| alam-vyartham , tena kimapi prayojanaM nAstItyarthaH / adhunA -idAnIm / prakRtam-prakaraNaviSayatAmampannama, varNanIyamiti yAvat / prastuma:-prastAvanAviSayIkurmaH, varNa yAma iti yAvat / evaJca siddhAntaviSaya ucyatAm pUrvapakSanirUpaNaM punarakizcitkara miticettadAha-pUrvapakSeti-tu-punaH / sannyAyaH-sarvajJasAdhakasamIcInatarphaH / pUrvapakSaHpUrvapakSo'sti sAdhakatvenAsyeti "abhrAdibhyaH" ityanenAmAditvAdapratyaye tathA pUrvapakSaM vinA sannyAyasyAnupapadyamAnat sannyAyaH rvapakSaprayojya iti phalitam / ataH-asmAddhetoH / tatra-pUrvapakSaviSaye / kizcit-kimapi / ucyate kathyate / avazyavaktavyatayetizeSaH // 9 //
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ [12] pUrvapakSamupakramatepratyakSAdipramANairgoM-cagatikrAntabhAvataH / asAdhvI kila sarvajJa-kalpanAti pasaGgataH // 10 // (anvayaH) pratyakSAdipramANaiH, gocarAtikAntabhAvataH, sarvajJakalpanA, kila, asAdhvI, atiprasaGgataH // 10 // vRttiH-pratyakSAdipramANaiH-pratyakSAdipramANapazcakena / gocarAtikrAntabhAvataH-viSayatayA'tikramaNAt, pratyakSAdipramANapaJcakaviSayatAtikrAntatvAddhetorityarthaH / arthAnvayAnukUlatayA "pratyakSAdipramANagocarAtikrAntabhAvataH" ityayamapipAThaH sAdhIyAnapi kevalaM saptamAkSaralaghutvenacchandobhaGgamiyA smupekssito'vseyH| sarvajJakalpanAtrikAlAvacchedena sakalapadArthaviSayakA'bAdhitajJAnAvantaH santisarvajJAH ityevaMvidhakalpanA / kila-nizcayena / asaadhvii-asmiiciinaa| kuta ityAkAlAyAMmAha-atiprasaGgataH-ativyApterityarthaH / pratyakSAdipramANaviSayatvAtikrAntasyApi vastunaH svIkAre gaganakusumAderapi svIkaraNIyatvApattiritibhAvaH // 10 // .. pramANapaJcakagocarAtikrAntatvameva darzayati-pratyakSeNetyAdinA sArddhazlokadvayenapratyakSeNa pramANena, sarvajJo naiva gRhyate / liGgamapyavinAbhAvi, tena kizcinna dRzyate // 11 / /
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ __[13] (anvayaH) sarvajJaH, pratyakSeNa, pramANena, na, eva, gRhyate, tena, avinAbhAvi, kizcit, api, liGgam , na, dRzyate // 11 // vRtti :-sarvajJaH-sakalapadArthajJAnavAn kazcidapItyarthaH / pratyakSaNa-tannAmakena / prmaannen-prmitikrnnen| n-nhi| eva-avadhAraNArthakam / gRhyate-jJAnaviSayIkriyate / evakAreNa sarvajJe jJAnaviSayatA vyavacchidyate itibhAvaH, evazca pratyakSapramANena sarvajJo naiva jJAtuM zakya , tasyendriyAtmakapratyakSapramANAprAhyatvAditi phalitam / tena-sarvajJena / avinAbhAvi-vyAptam. " avinAbhAvo vyAptiH " iti siddhAntAditibhAvaH / liGgam-gamakam / api-khalu / kizcitkimapi / na-nahi / dRzyate-avalokyate / parvate vahnayanumitau yathA vahnayavinAbhAvi dhUmAtmakaliGgenAnumAtrA dRSTena vahnayanumitiH sampAdyate, tathA sarvajJAvinAbhAvi na kiJcidapi liGgaM dRzyate kenApi yena sarvajJAnumitiH sampAdanIyA syAditibhAvaH / evaJcanAnumAnenApi pramANena sarvajJa: sAdhayituM zakya iti sthitam // 11 // nacA''gamena yadasau, vidhyAdipratipAdakaH / apratyakSatvato naivo-pamAnenApi gamyate // 12 // ( anvayaH ) ca, Agamena, na, yat, asau, vidhyAdi pratipAdakaH, upamAnena, api, naiva, gamyate, apratyakSatvataH / / vattiH-ca-punaH / Agamena-kalpasUtrAdyAgamena zabdAtmakena pramANena / na-nahi / sarvajJo gRhyate iti zeSaH / yat-yasmAddhetoH / asau-buddhiviSayIbhUta AgamaH / vidhyAdipratipAdaka:kriyAkANDAdividhimArgabodhakaH / ato na sarbaje zabdo'pi
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ [14] pramANaM bhavitumarhatIti bhAvaH / upamAnAtmakapramANenaiva sarvajJaH setsyatItyAzaGkAM parihatukAma Aha-apratyakSetyAdidvitIya'rddhamupamAnena-sAdRzyajJAnAtmakenopamAnena pramANena / api-sambhAvanArthamavyayam / na-nahi / eva-avadhAraNArthakam / gamyate-jJAyate / sarvajJa iti zeSaH / tatra hetumAha-apratyakSatvata:-sarvajJasya pratya kSatvAbhAvAt , pratyakSasyaiva vastuno gavayAdergavayAdipa davAcyatAgraho yathopamAnapramANena bhavati na tathA sarvajJe sarvajJapadavAcyatAgraho bhavitumarhati. sarvajJasyA'pratyakSatvAt, tathAcopamAnenApi pramANena sarvajJo na gRhyate iti jAtam / . nArthApatyA hi sarvo'rtha-staM vinA'pyupapadyate / pramANapazcakAvRtte-statrAbhAvasya mAnatA // 13 // (anvayaH) hi. arthApattyA, na, tam , vinA, api, sarvaH, arthaH, upapadyate, (evaJca) pramANapazcakAvRtteH, tatra, abhAvasya, mAnatA // vRttiH-hi-nizcayena / arthApattyA-svavirahaprayojyenAnupapadyamAnenArthena svasyAkSepo'rthApattiryathA rAtribhojanaM vinA'nupapadyamAnena divasAdhikaraNakabhojanAbhAvaviziSTadevadattasambandhinA pInatvena rAtribhojanasyAkSepaH, tAdRza AkSepa evA'rthApattyAkhyaM pramANaM svIkriyate ayamAzayaH- " upapAdyajJAnaprabhavamupapAdakajJAnamarthApattiH, tatra yo'rtho'nyena kenacit kalpanIyena vinA nopapadyate so'rtha upapAdyaH, yasyaca kalpanIyArthasyAbhAve satyugapAdyaM nopapadyate sa kalpanIyo'rtha upapAdaka ityucyate / yathAgRhA'. sattvarUpo'rtho bahiHsattvarUpeNa kalpanIyArthena vinA nopapadyata
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ [15] iti gRhAsattvarUpo'rtha upapAdya ityucyate, evaM bahiHsattvarUpasya kalpanIyArthasyAbhAve sati gRhAsattvarUpamupapAdyaM nopapadyate iti bahiHsattvarUpo'rtha upapAdaka ityucyate, tatropapAdyajJAnaM karaNatayA'rthApattipramANam / upapAdakajJAnaM ca phalatayA'rthApattipramA / etaduktaM bhavati-arthasya-bahiHsadbhAvasya- ApattiH kalpanA yasmAditi samAsena 'arthApatti' zabda upapAdyajJAnarUpakaraNaparatvena pramANavAcI, arthasyA''pattiritisamAsena copapAdakajJAnarUpArthApattipramitipara iti / sAcArthApattirdvividhA-dRSTArthApattiH zrutArthApattizceti / tatradRSTArthApatterlakSaNaM yathA zlokavArtike pramANaSaTkavijJAto, yatrArtho nAnyathA bhavet / adRSTaM kalpayedanyaM, sArthApattirudAhRtA" // iti zrutApattirapi lakSitA tatraiva yathA" pIno divA na bhuGakte, cetyevmaadivcHshrutau| rAtribhojanavijJAnaM, zrutArthApattirucyate // iti pratyakSazabdavadarthApattizabdo'pi pramApramANayorubhayorapi pratyAyakaH / upapAdakakalpanAhetubhUtopapAdyajJAnamApattipramANam , upapAdakajJAnamarthApattipramA / yathA-rAtrimojanaM vinA divA'bhuJjAne puruSe sthUlatA nopapadyate iti rAtribhojanasya sthUlatopapAdyA / yasyAbhAvena yasyAbhAvaH sampadyate tattasyopapAdakam , yathA rAtribhojanAbhAvena divA'bhuJjAne sthUlatAyA abhAvaH sampadyate iti rAtribhojanaM sthUla. tAyA upapAdakaM bhavati, bhavaticaivamarthApattiH pramANam / tathAca tenArthApattyAkhyapramANena / na-nahi / gRhyate sa sarvajJa iti zeSaH / tadevopapAdayati sarvo'rthastamityAdinA tam-prasAdhayiSyamANatayA buddhiviSayIbhUtam / vinA-antareNa / api-khalu /
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ [16] srvH-nikhilH| arthaH-vastu / upapadyate-upapanna: saGgata iti yAvad bhavati, loke kimapi na tAdRzamavaziSyate vastu yat sarvajJena vinA'nupapannaM syAt evaJcArthApattirapi pramANaM na sarvajJe pravatate iti bhAvaH / ( tatazca ) pramANapaJcakAvRtta:-pratyakSAnumAnopamAnazabdArthApattyAkhyapramANapazcakApravartanAt / tatra-sarvajJe / abhAvasya-abhAvAkhyapadArthasya / mAnatA-pramANatA / svIkaraNIyeti bhAvaH, anupalabdhinAmakena SaSThena pramANena sarvajJAbhAvasya siddhirbhavati. ayamAzayaH-yogyaM yadvastunopalabhyate tadanupalabdhyA tadabhAvaH siddhayati tadanupalabdhistadabhAve pramANaM bhavati, bhavati ca sarvatra sarvajJAnupalabdhiratastadabhAvastayA'nupalabdhyA siddhayatIti sarvajJAbhAvaH siddho'vseyH| prakArAntareNApi sarvajJAbhAvaM sAdhayanti rAgAdiprakSayAcAsyetyAdinA rAgAdiprakSayAccAsya, sarvajJatvamiheSyate / teSAM cAtmasvabhAvatvAt , prakSayo nopapadyate // 14 // (anvayaH) ca, asya, rAgAdiprakSayAt , iha, sarvajJatvam , iSyate, ca, AtmasvabhAvatvAt , teSAm , prakSayaH, na, upapadyate // vRtti :-ca-punaH / asya-prakrAntasya sarvajJasya / rAgAdiprakSayAt rAgAderAbhyantaramahAripoH prakarSeNa vinAzAddhetoH / iha-prakrAnte prasAdhayiSyamANe srvjnye| sarvajJatvama-sakalapadArthajJAtRtvam / iSyate icchaavissyiikriyte| ca-tvarthakamavyayam , kintvityarthaH / AtmasvabhAvatvAta-Atmanazcetanasya svabhAvAH svarUpANi. AtmasvabhAvAsteSAM bhAvastattvam , tasmAttathA / teSAm-prakrAntAnAm. rAgAdInA
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ [17] miti yAvat / prakSaya:-prakarSeNa vinAzaH, niranvayanAza iti yAvat / na-nahi / upapadyate-upapattimAn bhavati, saGgacchate iti yAvat / . svabhAvasya kenacit parAkartumazakyatvAditibhAvaH / atha nAtmasvabhAvAste, sarvajJaH sarva eva hi / arAgAdisvabhAvatvA-nna vA kazcit kadAcana // 15 // ( anvayaH) atha, te, AtmasvabhAvAH, na, arAgAdisvabhAvatvAt. hi, sarvaH, eva, sarvajJaH, kazcit, kadAcana, na vA / / vRttiH-atha-yadipunaH / te-rAgAdayaH / AtmasvabhAvAHcetanasvabhAvabhUtAH / na-nahi / AtmasvabhAvAste rAgAdayo na svIkriyante cedityarthaH / arAgAdisvabhAvatvAt rAgAdisvamAvarahitatvAddhetoH / hi-nishcyen| sarva:-nikhilaH / eva-anyavyavacchedArthamavyayam / sarvajJaH-sakalapadArthajJAtA / sampadyatetizeSaH / evakAravyAvartyamAha navetyAdicaturthapAdena / kazcit-aniyataH ko'pItyarthaH / kadAcit-akasmAt , aniyatakAlAvacchedenetiyAvat / navAnaiva / rAgAdisvabhAvarahitatvAddhetoH sarvaH sarvadaiva sarvajJa syAnnatu ko'pi kadAcidevetibhAvaH // 15 // kiJca jAtyAdiyuktavAda , vaktA'sau gIyate paraiH / tataH kathaM nu sarvajJo, yathoktaM nyAyavAdinA // 16 // (anvayaH) kiJca, asau, jAtyAdiyuktatvAt , paraiH, vaktA, gIyate, tataH, sarvajJaH, katham , nu, yathA, nyAyavAdinA, uktam / vRttiH-kiJca-anyacca / asau-sAdhayiSyamANatayA buddhiviSayIbhUtaH sarvajJaH / jAtyAdiyuktatvAt-uttamajAti viziSTayatki
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ [18] cidabhidhAnAdisaMvalitatvAt / paraiH-anyaiH / vaktA-janatAhita. kAmanayA prvcnkrtaa| gIyate-kathyate / tata:-vaktRtvAt / srvjnyHsklpdaarthjnyaataa| katham-kenaprakAreNa / nu-sambhAvanAyAm tathAca sambhAvyate ityarthaH, yadi vaktRtvaM vartataM tarhi sarvajJatvaM kathamapi no sambhAvyate itibhaavH| yathA-yenaprakAreNa / nyAyavAdinAkarkazahRdayatayA kevalatarkAvalambinA / uktam - kathitama / / kimuktamityAkAGkhAyAmAha-asAvitIti asAviti na sarvajJo, vaktRtvAddevadattavat / yaM yaM sarvajJamityAhu-staM tametena vArayet // 17 // - (anvayaH ) amau, sarvajJaH, na, vaktRtvAt, devadattavat , iti, yam', yam , sarvajJam , AhuH, etena, tama , tam , vArayet iti // - vRttiH-asau-viprakRSTatayA buddhiviSayaH / " idamastu sannikRSTe, samIpataravarti caitado rUpama / adasamtu viprakRSTe, taditi parokSe vijAnIyAt / / " iti| sarvajJo na-sarvajJatvAbhAvavAnityarthaH / vaktRtvAt-- nAmajAtyAdisaMvalitatvaprayojyaparakartRkagIyamAnapravacanakAritvAt. udAharaNamAha-devadattavat-devadattatulyaH / " yo yo vaktRtvavAn sa sarvajJatvAbhAvavAn yathA devadattaH " ityudAharaNapradarzanametat / evam-sarvajJatvAbhAvavyApyavaktRtvavA~zcAyama ityupanayaH, tasmAnnAsau sarvajJa iti siddhayati vaktRtvahetukasarvajJatvAbhAvAnumityA sarvajJA'stitvam / iti-anena prakAreNa, itizabdasyAtraprakArArthakatvAt / " itihetuprakaraNaprakArAdisamAptiSu"
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ [19] ityamaraH / evaJca sarvajJavAdinaH / yam yam-buddhiviSayIbhUtam / sarvajJam-sakalapadArthajJAtAraM kevalinam / AhuH-kathayanti / etena-pradarzite nAnumAnaprakAreNa / tam tam-buddhiviSayIbhUtam sarvajJa mitiyAvat / vArayet-pratirodhayet / iti-svarUpaparAmarzArthamavyayam // ayamAzayaH-parvato vahnimAn dhUmAt ityatra parvato vahnayabhAvavAn pASANamayatvAt ityAdirItyA viruddha sAdhyasAdhakAtmake satpratikSite hetau samupasthApite'nyatarasminnaprAmANyagrahaviSayatApAdanAt prAk yathA na kApyanumitirbhavati tathaiva prakRte'pi sarvajJavAdibhi:-" asau sarvajJaH kevalitvAt" ityevamanumAnAkAre samupasthApite'smAbhi:-" asau na mavajJo vaktRtvAt" ityevaM satpratipakSite hetau satupasthApite'nyatarahetuviSayakamaprAmANyajJAnaM yAvadubhe'pyanumitI pratibaddhe bhavataH madupasthApite vaktRtvAtmake hetAvaprAmANyajJAnaviSayatAyAH siddhAntibhirApAditAyA abhAvAt / / iti // 17 // avazya jAtinAmabhyAM, sa nirdezyaH parairapi / nirdiSTazcet sa vaktRtvA-dasarvajJaH prasajya te // 18 / / (anvayaH) saH, paraiH, api, avazyam , jAtinAmabhyAm , nirdezyaH / cet , nirdiSTaH, saH, vaktRtvAt , asarvajJaH, prasajyate // vRttiH-saH, buddhiviSayIbhUtaH sarvajJaH / paraiH-aparaiH, sarvajJavAdibhiritiyAvat / api-khalu / avazyam-nUnam / jAtinAmabhyAmuttamajAtiviziSTAbhidhAnAbhyAm / nirdezyaH-nirdeSTavyaH, nirdezaM
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ [20] netavya itiyAvat / cet-yadi / nirdiSTaH jAtinAmabhyAM nirdeza prApitaH / tIMtI zeSaH / saH-buddhiviSayaH sarvajJaH vaktRtvAtjAtinAmayuktatvaprayojyaparakartRkagIyamAnapravacanakartRtvAddhetorityarthaH / asarvajJaH-sarvajJabhinnaH, sarvajJatvAbhAvAn vA / prasajyate-prApto bhavatItyarthaH // 18 // sarvo vizeSaH sarvajJo, vaktRtvena hyapodyate / apoditavizeSa ca, sAmAnya kAvatiSThatAm // 19 // ( anvayaH ) hi, sarvaH, vizeSaH, sarvajJaH, vaktRtvena, apodyate, ca, apoditavizeSam , sAmAnyam , ka, avatiSThatAm // 19 // ___ vRttiH-hi-nizcayena / sarvaH-nikhilaH / vizeSa:-tattajjAtyabhidhAnAdisaMvalitaH / sarvajJaH-sakalapadArthajJAtA kevalI / vaktatvena-nAmajAtyAdisaMvalitatvaprayojyagIyamAnapravacanakAritvahetunA / apodyate-nirAkriyate dUrIkriyate itiyAvat / ca-punaH / apoditavizeSam-apoditA dUrIkRtA vizeSAstattannAmajAtibhAja: sarvajJA yasya tattathA / sAmAnyam-sarvajJatvasAmAnyam / ka-kutra / avatiSThatAm-sthitizAlibhavatu, na kutrApItibhAvaH / ayamAzayaH vizaSAbhAvakUTena sAmAnyAbhAvaH siddhayatIti niyamo vartate viduSAm , ata eva vAyau nIlaM nAsti pIta nAstItyAdipratItyA pramitena nIlapItAdivizeSAbhAvakUTena vAyau rUpaM nAstIti vyavahArasiddharUpasAmAnyAbhAvaH sarvasammataH siddho bhavati, tathaiva vaktRtvena hetunA sa sarvajJo netyeva sarvajJasAmAnyAbhAvo'nAyatyApi svIkaraNIya iti // 19 //
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ [21] na vaktRtvadehasya, nacAsau karmaNA vinA / na tadrAgAdizUnyasya, vaktRtvaM tannibandhanam // 20 // ( anvayaH ) adehasya, vaktRtvam, na ca, asau, karmaNA, vinA, na, tat, rAgAdizUnyasya, na, vaktRtvam, tannibandhanam // 20 // vRttiH - adehasya - azarIrasya / vaktRtvam uttamajAtyabhidhAnAdisaMvalitatva prayojya gIyamAnapravacanakartRtvam / na- nahi / bhavitumarhatItizeSaH / ca- punaH / asau - buddhiviSayatAmApanno dehaH / karmaNA - zubhAzubhA'nyatarakarmaNA / vinA-antareNa / na- nahi / bhavitumarhatItizeSaH / tat - buddhiviSayIbhUtaM karma | rAgAdizUnyasyarAgadveSAdivirahitasya / na - nahi / samutpadyate itizeSaH / vaktRtvamtAdRzapravacanakAritvam / tannibandhanam - rAgAdizUnyatvamUlakam // 20 // vivakSayA ca vaktRtva, sAcecchA bhAvato hi yat / rAgastatazca vaktRtvAnna sarvajJa iti sthitam // 21 // ( anvayaH ) ca, vaktRtvam, vivakSayA, sA, ca, icchA, yat, bhAvataH, hi, (saH) rAgaH, ca, tataH, sarvajJaH, na, vaktRtvAt, iti sthitam // 21 // vRttiH - ca- punaH / vaktRtvam uttamajAtyabhidhAnAdisaMvalitatvaprayojyagIyamAnapravacanakartRtvam / vivakSayA - vaktumicchA vivakSA tathA tathA / bhavatIti zeSaH / sA - buddhiviSayIbhUtA / ca- punaH / icchA-vAJchA / yat - yasmAt / bhAvataH - vastutaH, bhAvapadArthataH itiyAvat / ( sa: - bhAvaH ) rAgaH - anurAgo mAtsarya vA / 'rAgo'nurAge kuzAdau mAtsarye lohitAdiSu' itizAzvataH / ca
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ [22] pAdapUraNArthakamavyayam / tataH- vaktRtvasya rAgamUlakatva nizcayAddhetoH / sarvajJaH-sakalapadArthajJAtA kevalI / na-nahI / astItizeSaH / vaktRtvAt-vaktRsvajJAnajJApyatvAt / iti maduktaprakAramanumAnam / sthitam-sthiraM jAtamitibhAvaH / // 21 // evaJca pramANapaJcakAvRtteH rAgAdimUlavaktRtvAcca sarvajJo na kazcitpadArthaH / iti paramadArzanikAcArya purandara zrIharibhadrasUriviracitAyAM sarvajJasiddhau zAstravizArada-kaviratna-pIyUSapANi-pUjyapAdAcAryamahArAja zrI vijayA mRtasUrIzvarakRtAyAM sarvahitA''khyAyAM vyAkhyAyAM sarvajJatApratiSedhapUrvapakSAbhidhaM prathamaM prakaraNam // 1-( mUlam )atrocyate yattAvaduktaM 'pratyakSAdipramANagocarAtikrAntatvAdasAdhvIsarvajJakalpane'ti, tadayuktam , kutaH? yato na sarvapadArthagrAhIndriyapratyakSamiti tadgocarAtikrantatve'pi bhAvAnAM nAvazyamasattAsiddhiratiprasaGgAt , tadagocarANAmapi satAmevAnumAnAdiviSayatayeSTavAt , anyathA'numAnAderapyasattAmAtratve sati atiprasaGgAt , na ca sarvajanapratyakSagocarAtikrAntatve tatra vaH pramANamasti, taccetasAM parokSatvAt , tadabhyupagame cAtIndriyArthadarzinaH sattAsiddhiH, tatsaMzayAnivRttezva, nahi sarvajanapratyakSagocarAtikrAntA api vaH kharaviSANAdivanna santi dharmAdaya iti tat sNshyaanivRttiH| 1 pramANairgocarA.
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ [23] na cedaM tatvataH pratyakSam , asAkSAdasampUrNavastuparicchedAtmakatvAt , prayogazca-indriyamanonimittaM vijJAnamapratyakSaM, grAhya grahItRvyatiriktanimittotthApitapratyayAtmakatvAt , dhUmAdagnijJAnavat , vipakSaH kevalam // evaJca sarvajJaH sarvajJa iti tatsAdhanaja nitAlIkasahRdayatvabhAvanAmukulitalocanairyannRtyate sarvajJavAdibhistatra na kaJcana hetuM pazyAma iti pUrvapakSiNAM mataM sthirIkRtya siddhAntibhiH sUripravaraiH samAdhIyate-atrocyate-ityAdinA-pratyakSAdipramANagocarAkrAntatvA tamarvajJakalpanA'samIcIneti yadbhavadbhirUktama , tat-bhavatAM matam , ayuktam-yuktitativirahitam / kuto'yuktamityAkAGkhAyAmAha-yato na sarvetyAdi-pratyakSapramANagocarAtikrAntatvAbhAvAnna tAvatsarvajJAbhAvaH sAdhayituM zakyate, tathAhi yadIndriyapratyakSaM nikhilapadArthagrAhimavet svIkriyeta vA tadendriya pratyakSagocarAtikrAntatvena bhAvAnAmAtyantikAsattA siddhayet tadeva ( sarvapadArthagrAhIndriyapratyakSameva ) tu nAstIti sarvajJasya pratyakSapramANagocarAtikrAntatve'pi na tadasattAsiddhiH / indriyapratyakSasya sarvapadArthagrAhitvAbhAve'pi tAdRzapratyakSamApraNagocarAtikrAntatvena bhAvanAmasattAyAH svIkAre tu samudrAdyagAdhajalasthitendriyapratyakSagocarAtikAntaratnAdInAmapyasattA''padyatetibhAvaH / tAdRzaratnAdayo'pyasanta evAvatiSThantAmitizaGkAyAmAha-tadagocarANAmapotyAdinA-indriyapratyakSagocarAtikAntAnAmapi vahnayAdipadArthAnAM satAmevAnumAnAdijanyabodha viSayatayeSThatvAdityarthaH / anyathetyasyaivAparavyAkhyAnam-anumAnAderapyasattAmAtratve iti. anumAnAderapyasatpadArthamAtraviSayakabodhajanakatve ititadarthaH / sati atiprasaGgAt-satpadArthe'pi parvatAdyadhikaraNakavahnayAdAvasattAyA ati
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ _ [24] prasaGgAdityarthaH / atha na vayamindriyapratyakSagocarAtikrAntatvena sarvajJAsattvaM manyAmahe yena pUrvoktA''pattibhAjo bhavema kintu sarvajanapratyakSagocarAtikrAntatvenaiva / tathA ca jalamadhyavartinAM ratnAdInAmantato mInAdIndriyapratyakSagocaratvena sarvajanapratyakSagocarAtikrAntatvAbhAvenaivA''pattiH parihRtA syAt , sarvajJaH punarna kasyApIndriyagocara iti sarvajanapratyakSagocarAtikrAntatvAdasannevAvatiSThatAmityAzaGkAM pariharati nacetyAdinA / tatra sarvajJe vaH-yuSmAkam abhimate sarvajanapratyakSagocagatikrAntatve naca pramANamastIsyarthaH / kathamiticettatrAha-taccetsAmiti, sarvajanacetasAM parokSatvAt-pratyakSatvAbhAvAdityarthaH / yadi sarvajanacetAMsi pratyakSANi bhaveyustadaiva sarvajanapratyakSagocarAtikrAnta tvaM pramAtuM zakyam , tAnyeva na pratyakSANIti sarvajJe sarvajanapratyakSagocarAtikrAntatvasya svIkartumazakyatayA tadIyA'sattvAsiddhiriti bhAvaH / atha taccetasAM parokSasvaM na svIkriyate iti cettarhi taccetasAM pratyakSatvAbhyupagame yasya tAni pratyakSANi svIkriyeran atIndriyArthadarzinastasya sattA siddhayet tAdRzasattAzAlI ca sarvajJa eveti sa sannevAGgIkaraNIyaH / sarvajanapratyakSagocarAtikrAntatve prAmANyAbhAvadyotakaM kaarnnaantrmaah-ttsNshyeti| tAmeva saMzayAnivRttimupapAdayati nahItyAdinA-yadi sarvajanapratyakSagocarAtikrAntatvena kasyacidasattva na nirNetuM zakyam tAdRzapratyakSagocarAtikrAntatvataulye'pi kharaviSANAdivaddharmAdiSu yuSmAkamapyasattvasyAnirNayAt, anyathA kharaviSANAdAviva dharmAdAvapi saMzayanivRttyocitaprAptayA bhavitavyam , saMzayanivRttizca kharaviSANAdau bhavatidharmAdau na bhavatIti tAdRzena sarvajanapratyakSagocarAtikrAntatvena hetunA sarvajJAsattvakalpanaM bhavatAmavicAryakAritvamevetibhAvaH /
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 25 ] nanu sarvajana pratyakSa gocarAtikrAntatvena kharaviSANAdAviva sarvajJe'pi kalpyatAmasattvamiti cettatrAha - nacedamityAdinA - indriyapratyakSAtmakaM vijJAnaM yataH sAkSAnnotpadyate sampUrNa vastuparicchedAtmakaJca na bhavatyatastat paramArthataH pratyakSam pratyakSapramANAtmAkaM na bhavati / evaJcendriyapratyakSAtmaka - pratyakSapramANagocarAtikrAntatve'pi na bhavatAmabhISTasiddhirindriyapratyakSasya pratyakSapramANatvAbhAvAt tathAcAyaM prayogaH - " indriyamanonimittaM vijJAnamapratyakSam grAhyagrahItRvyatiriktanimittotthApitapratyayAtmakatvAt dhUmAdagnijJAnavat, iti / parvato vahnimAn dhUmAdityevamanumityAtmakavahnijJAnaM yathA mAhyagrahItrorvyatiriktena dhUmAtmakena nimittenotthApitapratyayAtmakatvAdapratyakSaM bhavati tathaivendriya pratyakSamapi grAhyagrahItrorvyatiriktena kena - cidindriyAtmakena nimittenotthApitatvAdapratyakSamevetibhAvaH / nanu pato vahnimAn ityAdau sarvatra pakSa sattvasapakSa sattvavipakSavyAvRttatvAtmakarupatrayaviziSTenaiva liGgena liGgino jJAnamanumityAtmakaM bhavati prakRte tu nizcitasAdhyAbhAvavAn kazcana vipakSa eva nAstIti vipakSavyAvRttatvAprasiddhatvAnnedamapratyakSatva sAdhyakamanumAnamityAzaGkAyAmAha - vipakSa iti / apratyakSatvAtmaka-sAdhyAbhAvavattvena nizcitatvAtkevalajJAnaM vipakSastadvyAvRttatvasya hetau sattvAnna kazciddoSaH / nanu - " indriyamanonimittaM vijJAnamapratyakSam " iti pratijJaiva tAvat pratyakSAdiviruddhA, tadvattAbuddhiM prati tadabhAvavattAnizcayasya tadbhAvavyApyavattAnizcayasya ca pratibandhakatvam pratibadhyatAvacchedakakoTau laukikasannikarSAjanyatvaM doSavizeSAjanyatvaM ca nivezanIyam, pratibadhyatAvacchedakantu " saMzayanizcayasAdhAraNa " tadvattAbuddhitvam / evaM pratibandhakatAvacchedakakoTau anAhAryAprAmANyajJAnAnAskandita
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ [26] nizcayatvaM nivezanIyama / tathAca laukikasannikarSAjanyadoSa vizeSA. janya-taddhavicchinnavizeSyatAnirUpitatatsambandhAvacchinna-taddharmAvacchinnaprakAratAzAlibuddhi prati taddharmAvacchinnavizepyatAnirUpitatatsambandhAvacchinna-taddharmAvacchinnapratiyogitAkAbhAvavattA "anAhAryAprAmANyajJAnAnAskandita" nizcayaH, tAdRzAbhAvavyApyavattAnizcayazca pratibandhaka iti phalitama , pratibadhyatApratibandhakatAvacchedakazca mambandhaH samavAyAtmako'vaseyaH / evaJca laukikasannikarSAjanyadoSavizeSAjanyendriyamanonimittavijJAnatvAvacchinnavizeSyatAnirUpita-samavAyasambandhAvacchinnApratyakSatvatvAvacchinnaprakAratAzAlibuddhiM prati indriyamanonimittavijJAnatvAvacchinnavizeSyatAnirUpitasamavAyasambadhAvacchinnA pratyakSatvAvacchinnapratiyogitAkAnAhA-prAmANyajJAnAnAskanditasya "indriyamanonimittaM vijJAnaM pratyakSam" ityAkArakasya pratyakSAtmaka nizcayasya pratibandhakatvAdityAzaGkAM manasi nidhA yAha 2-( mUlam ) na pratyakSAdivirodhinI pratijJA, asya sAkSAtsampUrNa vastuparicchedAyogAt, anodRzasya ca pratyakSatvAnupapatteH // indriyamanonimittaM vijJAnamapratyakSam itIyaM pratijJA pratyakSAdivirodhinI na bhavitumarhati, asya-indriyamanonimittasya vijJAnasya sAkSAt sampUrNavastuparicchedAnAtmakatvAt. sAkSAt sampUrNavastuparicchedAtmakameva vijJAnaM pratyakSamucyate, anIdRzasya asAkSAdasampUrNavastuparicchedAtmakasyendriyamanonimittasya vijJAnasya pratyakSasvAnupapatterityuktapratibadhyapratibandhakabhAvAprasakteH / tathAceyaM pratijJA
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ [27] na pratyakSavirodhinIti phalitam / prtykssaadiitytraa''dipdenaanumaanaadegrhnnm| tathA cAnumAnAdivirodho'pyasyAM pratijJAyAM nivArito boddhavyaH, virodhino'numaanaadernvtaaraaditibhaavH| // 2 // 3-( mUlam ) nAsiddho hetuH dharmidharmatvAt , yathoditavijJAnasya hi grAhya grahItRvyatiriktanimittotthApitapratyayAtmakatvaM, svabhAvatastathApratIteH, atatsvabhAvatve tadanimittatvaprasaGgAt // * nanu tAdRzavijJAnAtmake pakSe tAdRzahetorasattvAddhetvabhAvavatpa. kSAtmakamvarUpAsiddhidoSAkrAntyA'siddhatvena " hrado dravyaM dhUmAt " ityAdAviva svarUpAsiddhinizcayasya parAmarzavirodhitayendriyamanonimittavijJAnapakSakA'pratyakSatvasAdhyakAnumitina syAditi cettatrAha"nA siddho hetuH" iti / heturasiddhidoSayuktatvena savyabhicAraviruddhasatpratipakSAsiddhabAdhitAntargato'siddhAtmako duSTo netyrthH| tatra hetumAha-dharmidharmatvAditi, pakSavRttitvAditi hi tdrthH| hetoH kathaM pakSavRttitva miticettatrAha-svabhAvata iti / svabhAvataH-nisargAdeva tathA tAdRzapakSagatatvena prtiiteH| yathoditavijJAnasya-yathoditavijJAnAtmakapakSasya hi-nizcayena grAhyagrahItRvyatiriktanimittotthApitapratyayAtmakatvaM svabhAvata evaavseym| tathA-indriyamanonimittaM vijJAnaM grAhyagrahItRvyatirikta-nimittotthApitapratyayAtmakam itipratIterdarzanAt / yathoditavijJAnasya tathA svabhAvo nAGgIkriyate iticettatrAha-atatsvabhAvatve iti| yathoditavijJAnasya grAhyagrahItRvyatiriktanimittotthApitapratyayAtmakatvAsvabhAvatve yathoditavijJAne indriyamanonimittatvAbhAvaprasaGgAt / AzrayAsiddhisvarUpAsiddhivyA
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ [28] vyatvAsiddhibhedenAsiddhistrividhA bhavatyato 'siddhA''khyo heturapi trividha ucyate / AzrayAsiddhaH svarUpAsiddho vyApyatvAsiddhazceti / AzrayAsiddhayAdyanyatamatvamasiddhisAmAnyalakSaNam / AzrayAsiddhistu pakSatAvacchedakAbhAvavatpakSaH, yathA kAJcanamayaparvato vahnimAn ityatra kAzcanamayatvAbhAvavatparvatarUpAzrayAsiddhiH, tannizcaya:-kAzcanamayasvAbhAvavAn parvataH ityAkArakaH kAJcanamayaparvata iti pakSajJAne virodhI, tathAca pakSaghaTitatayA'numitau parAmarze ca pratibandhaka iti dhyeyam / kizca na kevalaM pakSe pakSatAvacchedakAbhAva AzrayAsiddhiH, kintu pakSe pakSatAvacchedakA bhAvavyApyaH, pakSe pakSatAvacchedakavadanyonyAbhAvaH, pakSe tAdRzAnyonyAbhAvavyApyaH, pakSatAvacchedake pakSatAvacchedakatAvacchedakAbhAvaH, pakSatAvacchedake pakSatAvacchedakatAbhAvavyApyaH, pakSatAvacchedake pakSatAvacchedakavadanyonyAbhAvaH, pakSatAvacchedake tAdRzAnyonyAbhAvavyApyaH, pakSatApacchedakAbhAvavAn pakSaH, tavyApyavAn pakSaH, pakSatAvacchedakatAvacchedakAbhAvavat pakSatAvacchedakam , tAdRzAbhAvavyApyavat pakSatAvacchedakam , pakSatAvacchedakatAvacchedakavadanyonyAbhAvavat pakSatAvacchedakam , tavyApyavatpakSatAvacchedakamityAdirapyAzrayAsiddhi. ravaseyA vidvadbhiH / evaJca yadrUpAvacchinnaviSayitvaM pakSatAvacchedakaprakArakapakSavizeSyakagrahapratibandhakatAvacchedakaM tadrUpakttvamiti tallakSaNaM phalitam / evaM yadrUpAvacchinnaviSayitvaM prakRtapakSe pakSatAvacchedakavaiziSTyAvagA higrahatvA'vyApakaprakRtahetoH / prakRtahetutAvacchedakaprakArakagrahatvA'vyApakaprakRtapakSatAvacchedakAvacchinnavizeSyatAnirU'pitaprakRtahetutAvacchedakAvacchinnaprakAratAzAligrahatvavyApakapratinadhyatAnirUpitapratibandhakatAvacchedakatvaM svarUpAsiddhilakSaNamavaseyam // 3 //
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ [29] 4-(mUlam ) nAnakAntikaH, yathoditavipakSe'bhAvAt , nahi kevale prAhyagrahItRvyatiriktanimittotthApitamatyayAtmakatvamasti, tasya tathAvidhAtmArtha nibandhanatvAt // nanu sAdhyAbhAvAdhikaraNanirUpitavRttitvAtmakavyabhicArAtmakadoSaviziSTena vyabhicAriNA hetunA'numitirna bhavati yathA 'dravyaM sattvAt ' ityAdau sattvasya dravyatvAbhAvAdhikaraNaguNanirUpitavRttitAvattvAt tathaiva prakRte'pi heturyadi pratyakSatvAtmakasAdhyAbhAvAdhikaraNasmadIya pratyakSanirUpitavRttitAvAnasti tadA'sAvapi vyabhicArIti kathamanenApratyakSatvAnumitirindriyamanonimittavijJAnAtmakapakSavizeSyiketicettatrAha-nAnaikAntika iti / nizcitasAdhyAbhAvavAn vipakSa ucyate, sAdhyAbhAvaprakArakanizvayavizeSya iti yAvat / asmadIyapratyakSasya pratyakSatvAtmakasAdhyAbhAvaprakArakanizcaya vizeSyatvAbhAvAt , yacca sAdhyAbhAvaprakArakanizcayavizeSyaM kevalantannirUpitavRttitvasya prakRte hetAvasattvenAnaikAntikatvAbhAvAt , kevalamapi kathaM na grAhyagrahItRvyatiriktanimittotthApitapratyayAtmakamiticet tatrAha-tasyeti / tasya-kevalasya, tathAvidhastAdRzaH sarvajJazvAsAvAtmA tathAvidhAtmA. / sacAsAvartho viSayazca to nibandhanaM nimittaM yasya tasya bhAvastattvam. tasmAt tatheti AtmA svayameva natvindriyAdisApekSamapi yatra viSayaM gRhNAti tajjJAnaM kevalamucyate tacca kevalaM sarvajJasyaiva tIrthakRdAderbhavati na tu yasya kasyacidapItyavaseyam / anaikAntikatvasya sAdhAraNAsAdhAraNAnupasaMhAritvabhedena trividhatve'pi sAdhAraNatvamevAzaGkitaM nirAkRtazca veditavyam / sAdhAraNatvazca prakRtasAdhye sAdhyatAvacchedakaprakArakagrahatvA'vyApikA prakRtahetau prakRtahetutAvacchedakaprakAraka grahatvA'vyApikA nirUpyanirU
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ [30] pakabhAvApannAnvayavyAptiviSayatAzAligrahatvavyApikA yA pratibadhyatA tannirUpitapratibandhakatAnatiriktavRttiviSayitAnirUpakatAvacchedakadharmavattvaM phalitaM bodhyam // 4 // 5-(mUlam ) na viruddho'pi vipakSa evAbhAvAt / indriyopalabdhinimittamantarAvyAptyantarAdyapekSArUpatvasya pratItibAdhitatvAt ; vizeSaviruddhasya tattvato'viruddhatvAt , anyathA sarvatra bhAvAdeva ca hetuvyavahArocchedaprasaGgAt // 5 // nanu sAdhyAbhAvavyApyatvaM hetuniSThaM virodha ucyate yathA 'ayaM gauH azvatvAt' ityAdAvazvatvaniSThaM gotvAbhAvavyApyatvameva virodhaH yatra yatra dhUmastatra tatra vahniritidhUmasya vahnivyApyatvamiva yatra yatra azvatvaM tatra tatra gotvAbhAva ityazvatve gotvAbhAvavyApyatvamavase yama / evaJca pratyakSatvAtmakasAdhyAbhAvavyApyatvasya prakRtahetau sattvAdviruddhena hetunA kathamuktAnumitiH syAditi zaGkAyAmAha-na viruddho'pIti grAhyagrahItRvyatiriktanimittotthApitapratyayAtmakavAtmakaH prakRto heturviruddho'pi na bhavitumarhati, kuta ityAkAGkAyAmAha-'vipakSaevAbhAvAt' iti| vipakSamAtravRttitvAbhAvAdityarthaH / vipakSamAtravRttitvaM virodhaH vipakSamAtravRttI hetureva viruddha ucyate, gotvAbhAvaprakArakanizcayavizeSyAzvasamavetasyAzvatvasya viruddhtvmbhidhiiyte| prakRte ca pratyakSatvAtmakasAdhyAbhAvaprakArakanizcayavizeSyakevalAtmakavipakSavRttitvAbhAvAnoktahetoviruddhatvazaGkAlezo'pIti bhAvaH / nanu sAdhyAdhikaraNe'vRttiheturviruddhayatayaiva prasiddhatIti sarvasammatam , evaJca prakRtasamavyAptahetoviruddhatvaminasahasreNApyazakya
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ [31] vAraNam , indriyamanapekSya kevalaM vyAptijJAnAtmakamAntaraM kAraNamapekSya jAyamAnAyAmanumitau apratyakSatvAtmakasAdhyasattve'pi grAhyagrahItRvyatiriktanimittotthApitapratyayAtmakatvarUpahetorabhAvAt / naca praha (viSaya) grahIta (jJAtA) vyatiriktatyAptijJAnAtmakanimittosthApitapratyayAtmakatvamastyeveti vAcyam ? guNaguNinorabhedasya bahuvAdisammatatayA tasyApi (vyAptijJAnasyApi) grahItranatiriktatvAditicedityAzaGkaya nirAkurute-indriyArthIpalabdhItyA dineti / mahAnasAdau vahnidhUmacAkSuSAnantaraM parvatAdau dhUmacAkSuSAdeva vyAptismaraNA. derutpattyA'numAnAderapIndriyanimittotthApitattvAditi bhaavH| .. athaivamapi grAhya pahItRvyatiriktanimittotthApitapratyayAtmakatvahetughaTakanimittapadena sAkSAnimittenotthApitatvameva nivezyate tathAcAnumAnAdau sAkSAdindriyanimittotthApitatvAbhAvena grAhyagrahItRvyatiriktasAkSAnimittotthApitapratyayAtmakatvAbhAva itizaGkitvA samAdhattevizeSetyAdi-samavyAptatvena rUpeNa hetorviruddhatve'pi vastugatyA hetusAdhyayorvirodho nAstItibhAvaH / vizeSarUpeNApi hetusAdhyayovirodha. svIkAre samAnAdhikaraNayorapi tayoH kizcidrUpeNa virodhasya sattvAhetuvyavahArasyaivocchedaprasaGgaH / vahvidhUmayorapi mahAnasIyadhUmatvena parvatIyavahnitvena virodhAbhRmasya viruddhatvamApadyeta / etatsarva manasi nidhAyAha-anyathetyAdi / anyathA-vizeSaviruddhasyApi tattvato viruddhatve / bhAvAdeva-sattvAdeva / hetuvyavahArasya hetupadavAcyatvavyapadezasya ucchedaprasaGgAt-vinAzaprasakteH // 5 // 6-(mUlam ) dRSTAnto'pi na sAdhyAdivikalaH, dhUmAdagnenisyApratyakSatvasiddheH, grAhyagrahItavyatiriktanimittotthA
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ [32] pitapratyayAtmakatvapratItezca / / ___ dRSTAnto yadi sAdhyAdivirahito bhavati tadA tena dRSTAntena hetumAdhyayoH sAmAnAdhikaraNyavirahaprayojakena tAdRzasAdhyahetukAnumityabhAvaprayojakena bhUyate prakRtadRSTAntastu na sAdhyAdivikala:sAdhyAdivirahitaH, tameva sAdhyAdivaikalyAbhAvaM vyutpAdayati dhUmA. dagnerityAdinA-dhUmajJAnajJApyamagnijJAnameva dRSTAnta:, tacca jJAnamanumityAtmakaM bhavatIti nirvivAdamapratyakSatvAtmakasAdhyasya grAhyagrahItRvyatiriktadhUmAtmakanimittotthApitapratyayAtmakatvAtmakahetozca sattvena pratItedRSTAntAvacchedena hetusAdhyayoH sAmAnAdhikaraNyanizcayAdanumitirupapadyate iti bodhyam // 6 // 7-(malam ) na sAdhanAvyAvRtyAdi, kevalAdubhayasyApi nivRtteH, AtmanaH sAkSAdarthaparicchedAt sampUrNArthapratItezca // __ Aha-adhikRtapratyakSeNApi sAkSAdarthaparicchittiH, na, akSairvyavadhAnAt , tadabhAvena tadabhAvAt , jJAnopattistebhyaH, tatparicchittistu sAkSAdeveticet na, tadvyatirekeNa tadasiddheH, atatsvabhAvasyotpattau punastatsvabhAvatvavirodhAt, nacAnena sampUrNavastvadhagamaH, nIlAderapi tAratammavyAvRttyAdyaparicchittastathAnanubhavAt , narasiMhe siMhajJAnatulyatvAditi // 7 // nanu kevalaM vipakSamavalambyaiva vyabhicArAdidoSavAraNaM vihitam paramadyApi kevalasya vipakSatvamevAsiddham , sAdhyAsyApratyakSatvasya prAguktasya hetozca kevale sattvena tasya vipakSatvAbhAvAt /
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 33 ] evaJca sAdhanAvyAvRttatvAt vyAvRttirabhAvaH, na vyAvRttiravyAvRttiH sAdhanasya avyAvRttiH sAdhanAvyAvRttiH sAdhanasattvam Adipadena sAdhyAvyAvRttistathAca sAdhyahetumattvAt na kevalaM vipakSa iti - zaGkAM nirAkurvannAha-na sAdhanAvyAvRttyAdIti / kevale sAdhanAvyAvRttyAdinA tasmAt kevalAt sAdhyahetUbhayasyApi nivRttatvAt, sa eva vipakSo bhavati yo nizcita sAdhyAbhAvavAn arthato hetvabhAvavAnapi bhavet yaH sAdhyAbhAvaprakArakanizvayavizeSyaH hetvabhAvaprakArakanizcaya vizeSyazca sa vipakSaH, kevalasya ca prakAraka hetvabhAvaprakAraka nizcayavizeSyatayA nAnyaH kazcana vipakSa: siddhayatIti kevala sAkSAdartha paricchedAtmakaM sampUrNArthapratItyAtmakaJca bhavatIti tat pratyakSameva asAkSAda sampUrNa vastu paricchedAtmakaM punarapratyakSaM bhavatIti prAgAveditameva / sAdhyAbhAva punarapi pratijJAyAM pratyakSavirodhitvamupakSeptuM prayatamAnaH pUrvapakSI pratyavatiSThite - Aheti / adhikRtapratyakSeNa - indriyamanonimittavijJAnAtmakapratyakSeNApi sAkSAdarthaparicchedo bhavatIti kathamuktamasAkSAda sampUrNa vastu paricchedAtmakatvAditi samAdhatte na iti / hetumAha - akSairvyavadhAnAt akSairindriyairvyavadhAnAt-vyavAyAt. sAkSAdarthaparicchedAbhAvena pratyakSatvAbhAvAt tathAcendriyamanonimittaM vijJAnaM na pratyakSameveti na pratijJAvirodhaH / " punaH pUrvapakSI zaGkate - jJAnotpattiriti - tebhya indriyebhyo jJAnotpattirbhavati, tatparicchittiH jJAnaparicchedaH punaH sAkSAdeva bhavati iticet, samAdhatte-neti, tadvyatirekeNa
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ [34] hetumAha-atatsveti -atatsvabhAvasya - asAkSAtparicchedasvabhAvasya-utpattau satyAm tasya tatsvabhAvatvavirodhAt-sAkSAtparicchedasvabhAvatvavirodhAdityakSarArthaH / ayaM bhAvaH-yadvastu yAdRzasvamAvaMsamutpadyamAnaM bhavati tattAdRzasvabhAvameva pazcAdavalokyate, evaJca prakRte'pi yadIndriyairjJAnamasAkSAtparicchedasvAbhAvaM samutpadyeta tadA pazcAt sAkSAtparicchedasvabhAvatA na syaaditibhaavH| adhikRtapratyakSeNa sampUrNArthapratItirapi duHshketyaah-ncetyaadinaa| anenaindriyamanonimittavijJAnena, sampUrNavastvagamaH-sampUrNa (sarvAvayavAvacchinnapadArthabodhaH, naca naiva bhavatItyarthaH / tatra hetumAha-nIlAderapItyAdinA-tAratamyavyAvRttyAderaparicchedAt nIlaguNaviziSTaghaTAderapi tAratamyavyAvRttiviziSTasya sampUrNasyAnanubhavAt narasiMhesiMhajJAnaM yathA na sampUrNavastubodhAtmakantathaiva yasya kasyacid ghaTAderasamastadezajJAnaM na sampUrNaghaTabodhAtmakamiti siddhamindriyAdinimittajJAnasyAsampUrNavastuparicchedAtmakatvamiti - virodhitvamitibhAvaH // 7 // 8 ( mUlam ) arthasvabhAvatvakAryatvAbhAve indriyAdInAM tena pratibandhAsiddheH, tadavagame teSAM liGgatvAnupapattiriti ceta, na, jJApyajJApakabhAvena pratibandhAsiddhayasiddheH, naca sAmayyapekSayA grAhyavat jJAnajananasvabhAvatvameSAm , sarvathAtadabhinnasvabhAvatve tatastatpratItiprasaGgAt , svabhAvabhede ca siddhameSAM jJApakatvamiti / Aha-evamapyamISAM jJApakadharmAtikramaH, ajJAtajJApanAt . nahi dhUmAdAvi tajJAnAdipurassaramarthajJAna,
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ [35] tathAsatyabhAvAt , akSepeNaivArthapratIteriti, na, svabhAvavaicijyatastadbhAvasiddherajJAtajJApakasvabhAratvAt , jJApakasvabhAvatvaM ceha prayojakam , anyathA kArye vyatirekatastatkAraNatvAGgIkaraNe'pi tatvatastaddva deteSAM hetudharmAtikramaH, buddhayAdiyutatvAbhyupagamAcca, nacaitadanupapattijJaptau, teSAmeva tvacetanatvena jJAtRtvAyogAt , kiJca-parokSamAtratA ceha pratipAdayitumiSTA grAhya grahotRvyatiriktanimittamAtratvenetyanucitaH sarvasAdhAbhinivezaH, nacaivaM kevalaM, grAhyagrahItRmAtrApekSitatvAt , karmakSayAdezva kSayopazamAditulyatvAdityala prasaGgena / nanu yadIndriyAdInAmarthasvabhAvatvakAryatvaM na svIkriyate tarhi teSAmarthana sambandhasyaivAsiddhiH sambandhAsiddhijJAne ca teSAM liGgatvamevAnupapannamityAzaGkate-arthasvabhAvetyAdinA--samAdhatte-netyAdi / indriyANAmarthena jJApyajJApakabhAvasambandhasya sakalasiddhAntasiddhatayA'rthamvabhAvatvakAryatvAbhAve'pi samApAditAyAH sambandhAsiddherevAsiddhiritibhAvaH / nanu sAmagrImapekSya grAhyavadindriyANAM jJAnajananasvabhAvatvamevAsti na jJApakatvamiti teSAmarthena jJApyajJApaka. bhAvasambadho'nupapanna ityAzaGkate-naca sAmagryapekSayeti, samAdhattasarvathetyAdi, yadIndriyANAM sarvathA jJAnajananasvabhAvAbhinnasvabhAvatvaM tarhi tato'rthapratItivajjJAnajananasvabhAvatva pratItirapi durvAga, svabhAvabhedasvIkAre ca teSAM jJApakatvenaiva kAcidvimati ritibhAvaH / nanu jJApakatve satyeva indriyANAmarthena jJApyajJApakabhAvasambandhaH svIkaraNIyatAmAyAti, jJApakatvaM ca teSu jJApakadharmAnatikrame eva
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ [36] bhavet, svajJAne nAnyadhIhetutvAt jJApakasya jJAtajJApanaM dharmaH svIkriyate, dhUmAdestadIyajJAnapUrvakavanyAdijJAnajananadarzanAt, indriyANAmapi tatsvIkAre avyavadhAnena vastupratItyanupapattiH, evaJca jhApakadharmAtikrameNa jJApakatvAbhAvato'rthena teSA jJApyajJApakabhAvasambandho'nupapanna evetyAtyAzaGkate pUrvapakSI-Aha-evamapyamISAmityAdinA, samAdhatte-netyAdinA / ajJAtajJApakatvasvabhAvatve'pIndriyAdinAM svabhAvavaicitryAdeva jhApyajJApakabhAvasvIkAre naiva pUrvodIritA'nupapattiriti, etadevo. papAdayati-jJApakasvabhAvatvaM cehetyAdinA-jJAtRtvAyogAdityantena / yathA dhUmahetukavanyanumAne dhUme dhUmamAtratvamapekSyate na punastatra nIlatvaM kapizatvaM vApyapekSyate'nucitatvAttathAprakRte'pi indriyamanonimittavijJAne grAhyagrahItRvyatiriktanimittamAtratvenaiva parokSamAtratA'pekSyate, ityatrApi sarvasAdhAbhinivezo'nucita evetiprati. pAdayati siddhAntI-kizcetyA di-sarvasAdharmyAbhiniveza itynten| nanu grAhyagrahItRvyatiriktanimitamAtratvasya hetoryadi vipakSatvena vivakSite kevale'vasthitistadA sAdhyAbhAvavatkevalavRttitvena vyabhicAritvaM bhavet, saiva nAstItyAha-nacaivamiti / anavasthAne hetumaahpraadhprtrityaadi| nanu kevalasya prAhyagrahItRbhinnasya karmakSayAdyAtmanaH kasyacinnimittasya satyAmapekSAyAM prAhyagrahItRmAtrApekSitvamanupapannamityAzakya samAdhatte-karmakSayAdezvetyAdinA / indriyamanonimittapratyakSAtmani pakSe'pi grAhyagrahItRvyatiriktasya kSayopazamasya nimittatvena pakSavRttitvamapi hetodurlabhaM bhaveditihetoH pakSaniSThatvavyavasthAne kSayopazamasya
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 37 ] prAhmagrahItRvyatiriktanimittatvena vivakSA tyajyate tathaiva tasya vipakSAvRttitvavyavasthAne'pi karmakSyAdernimittatvaM na svIkaraNIyaM " yazvobhayoH samo doSa: parIhAro'pi tAdRza: itinyAyAditibhAvaH / dd 9 ( mUlam ) nacAzeSapadArthagrAhyatIndriyapratyakSagocarAtikrAntatvamasya, ubhayAsiddheH abhyupagamavirodhAt vivAdAnupapattezca anumAnagocarAtikrAntatvaM punarasiddhameva, sarve dharmAdayaH kasyacit pratyakSAH jJeyatvAd, ghaTavat, vipakSI na kiJcidityanumAnasadbhAvAt / atrAha - nedamanubhAnam, tadAbhAsatvAt, iha prasiddha vizeSaNatvAdaprasiddhavizeSaNaH pakSaH, tathAhi sarve dharmAdayaH kasyacit pratyakSA ityatrAtIndriyapratyakSeNa pratyakSatvaM sAdhayitumiSTam, na tat kasyacit prasiddhamiti, heturapyanaikAntikaH, apratyakSasyApyabhAvasya jJeyatvopapatteH, dRSTAnto'pi sAdhyavikalaH, jAtyantarapratyakSeNa pratyakSatvAsiddheH, itaro'pi sAdhanAvyAvRttaH na kiJciditi tucche'pi jJeyatvAnivRtteriti / azeSapadArthagrAhyatIndriya pratyakSaM hi yadi sarvANyapi vastUni gocarIkaroti tarhyavazyaM sarvajJamapi gocarIkuryAdeva, anyathA pratyakSasya samastapadArthaprAhitvaM sarvajJAgrAhakatvamityubhayaM viruddhaM syAt, kina sarvajJe'zeSapadArthamAhyatIndriyapratyakSagocarAtikrAntatvasvIkAre sarvajJasambandhI vivAdo'pi nirmUlatayA'nupapannaH syAdityetanmanasi
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ [38] nidhAyAha-nacetyAdi, vivAdAnupapattezcetyantena granthena / yatpUrva sarvajJasyAnumAnagocarAtikrAntatvamupapAditaM pUrvapakSiNA tadidAnI khaNDayitumupakramate siddhAntI-anumAnagocaretyAdinA-" vipakSo na kizcidityanumAnasadbhAvAt " ityantena / dharmAdyAtmasu sarveSu pakSeSu jJeyatvena hetunA kizcinniSThapratyakSaviSayatvAnumitigocaratAyAH sarvajJe'pi nirAbAdhaivetibhAvaH / nanu " sarve dharmAdayaH kasyacit pratyakSA" ityatrAtIndriyapratyakSeNaiva pratyakSaM siSAdhayiSitam , tacca punarna kasyacidapi prasiddhamitipakSasyAprasiddhavizeSaNatvAdityAprayAsiddhathAtmano doSasya duruddharatvAt pUrvoktamanumAnamanupapannamevetyAzaGkate pUrvapakSI atrAhetyAdi, kizca jJeyatvaM yadi bhAvamAtravRttitayA vyavatiSTheta tadA tena saddhetunA pUrvoktAnumitirbhaveda pi, parantu jJeyatvamya pratyakSatvAtmasAdhyAbhAvavatyabhAve'pi vartamAnatayA vyabhicAritvena tasya saddhetutvAmAvAdityAha-heturapyanaikAntika ityAdinA / kizca parvato vahnimAn dhUmAdityAdau dRSTAnte mahAnase hetusAdhyayodhUmavahnayorubhayoravasthitirAvazyakI, anyathA (anyatarasya tatrAsattve ) dRSTAntatvameba viplutaM bhavati tathA'trApi dRSTAntabhUte ghaTe sAdhyasya pratyakSatvasya sthityA bhAvyaM parantu tatra jAtyantaramya ghaTatvasya pratyakSeNa pratyakSatvAtmanaH sAdhyasya virahAd dRSTAntasya sAdhyavaikalyAt pUrvoktamanumAnamasadityAha-dRSTAnto'pItyAdi / kiJca vipakSasya hRdAdedhUmAbhAvavatvena sAdhanavyAvRttatvaM sarvAnubhavasiddhaM, prakRte tu vipakSe na kiJcidititucche jJeyatvasya hetoH sattvAt hetau vipakSavyAvRttatvAbhAvAt pakSasattvasapakSasattvavipakSAsattvAsatpratipakSitatvAbAdhitatvAtma-paJcarUpopapannatvAbhAvena tena nAnumAnaM bhvitumrhtiityaah-itro'piityaadi|
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 39 ] 10 ( mUlam ) atrocyate yattAvaduktamaprasiddhavizeSaNasAdaprasiddhavizeSaNaH pakSaH iti etadayuktam, anumAnocchedaprasaGgAt, sarvatrAprasiddha vizeSaNapakSAbhAsatvApatteH, evaM hyanityaH zabda ityAdAvapi varNAdyAtmaka vyaktisamavAyya nityatvenAnityatvaM sAdhayitumiSTaM, na tat, kvacit prasiddhamityapi vaktuM zakyatvAt anityatvajAtiparigrahAdadoSa iticeta, itaratrApi pratyakSatvajAtiparigrahe ko doSaH ? iSTAmiddhiriti cet, zabdAnityatvAdau samAna eva doSaH, laukikatvAdanityatvAderasamAnatA iticet, na, alaukikasyApi vedApauruSeyatvAdemeyatvena tvayA'pyaGgIkRtatvAt heturapyaduSTaH, abhAvasyApratyakSatvAsiddhervastudharmatvAt, anyathA vastvanupapatteH, tasya ca pratyakSatvAt, ataddharmasya cAtyantAsa to jJeyatvAyogAt, mAnena jJAyamAnasya tadupapatteH, tucche ca mAnapravRtyasambhavAdabhAvAkhyamAnasya ca tadavizeSAt tadvadapravRtteH / 9 atha siddhAntI samAdhAtumupakramate - atrocyate - upapAdayatiyattAvaduktamityAdinA vaktuM zakyatvAdityantena / pakSe'prasiddhavizeSaNatvasya doSatvasvIkAre zabdo'nityaH kAryatvAt ( anityatvAt ) ityAdAvapi varNAdyAtmakavyaktisamavetatvenAnityatvenaivAnityatvasya sAdhayitumiSTatvAttasya punaranityatvasya kvacidapyaprasiddhatayA pUrva prakSiptasya doSasya duruddharatvAt sarvatrAnumAnoccheda eva syAditi nirgalitArthaH /
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 40 ] " zabdo'nityaH " ityAdI anityatvasya jAtitvena parigrahAyadi doSavivArayiSA tadA tatrApi pratyakSatvasya tathAtvena parigrahAdoSo vAryatAmityAha - anityatvajAtItyAdi / ko doSa: ? iti, asmaduktAnumAne yadISTasya pratyakSatvasyAsiddhirudbhAvyate tadA zabdAnityatvAdAvapi tathodbhAvyatAmiti - zaGkate - samAdhatte ca iSTasiddhiritItyAdi / samAna eva doSaH iti / - ag anityatvasya laukikatvena siddhirudbhAvayituM zakyate, pratyakSatvasya tathAtvAbhAvena sA durupapAdaiveti punaH zaGkate - laukiketyAdi / alaukikasyApi vedApauruSeyatvAdermeyatvena svIkRtavatastava nedaM zaGkanaM yuktamiti samAdhatte alaukikasyApItyAdinA - - pUrvapakSiNodIritaM hetorvyabhicaritatvaM nirAkaroti - " heturityAdi" / vastudharmatvAddhetorabhAvasya tadApAditamapratyakSatvameva nAsti / vastudharmatvasvIkAre ca tasya vastutvameva nopapadyate asti ca tatra vastutvaM pratyakSamevetyAdi manasi nidhAyAha- abhAvasyetyAdinApratyakSatvAt ityantena / sAdhanAvyAvRttatvamapi hetorApAditaM vyudasyati - ataddharmasyetyAdinA - avastutvavato'tyantA satastucchasya jJeyatvaM nAstIti bhAvaH / kathacidapi svIkriyamANaM jJeyatvaM nirAkarotimAnenetyAdi / pramANena yajjJAtaM bhavati tatraiva jJeyatvasyopapattiritibhAvaH / tadevopapAdayati tucchecetyAdi / tadavizeSAt tucchA vizeSAt tadvat tucchavat etena pUrvoktamanumAnaM sarvathA nirduSTamiti sarvajJasya nAnumAnagocarAtikrAntatvamityAkalanIyam / * 11 ( mUlam ) aparastvAha, sarvajJajJAnasya jJeyatve'pi pratyakSatvAnupapatteH, tenArtha pratyakSatvAt, tatpratyakSatve ca tada
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ [41 ]. pratyakSatvaprasaGgAt , tadanyasarvajJapratyakSatve cAnavasthApattebhicAra iti, tadapyasat , tasyAthagrahaNarUpasya svasaMvidinatve noktadoSAnupapatterubhayapratyakSatvAt , anyathA'rthapratyakSatvAsiddheH hRllekhaganyasyAvikRtatvenAtmano darzino darzanAyogAt , vikatatve cArtha pazyatastadrikriyaiva cidrUpA jJAnamiti sarvajJatvAnupapattezca / __ apastvAha heturyenaiva sahAvinAbhUto dRSTastasyaita gamako bhavati, yathA dhUmo'gneH, nasadbhAvamAtrAt yasya kasyacit , yathA sa eva dhUmaH pAnIyasya, na cAtIndriyeSu bhAveSu pratyakSavAvinAbhAvi jJeyatvaM dRSTaM, kathaM tat teSu tad gamayet ? atrocyate, sAmAnyato dRSTAnumAnanItyA tat teSu tad gamayet iti, yathA gatimAnAdityo dezAntaraprApteH devadattavadityatra, tathAhi-na dinakare gatimatvena dezAntaramAptiravinAbhUtA dRSTA, atha cAsau tad gamayati devadatte dRSTeti sA gamayatIticet, ghaTe'pi pratyakSatvena jJeyatvamavinAbhAvi dRSTameveti samAnametat / atIndriyapratyakSatvena na dRSTamiti cet, devadatte'pi na tathA gaganagatimattvena dezAntaramAptiritisamAnameva / na sAdharmyadRSTAntadoSaH, jAtyantarapratyakSeNa tatra pratyakSatvAsiddhAvapi sAmAnyena pratyakSatvasiddheH nyAyyatvameva vizeSAnugamAbhAvAt /
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ [42] . kazcit punaH sarvajJajJAnasya jJeyatvaM manyamAno'pi pratyakSatvamasvIkurvANa: pratyavatiSThate aparastvAhetyAdi / kasyacidapi vastuno jJeyatvaM pratyakSatvaM ca samakAlamanupapanna miti prAyaH sarvo'pi manyata eva, evaJca sarvajJajJAnasya jJeyatve'pi tenArthapratyakSatvAn nAsti pratyakSatvam , jJAnasya pratyakSatvasvIkAre'rthasyApratyakSatvaM duruddharaM bhavet , tadanyasarvajJapratyakSatvasvIkAro'pi cAnavasthAbhiyA kartumazakya eveti sarvajJAjJanAtmani pakSe hetojJeyatvasya sattve'pi sAdhyasya pratyakSatvasyAsattvAdvayabhicAra itipratipakSasArAMzaH, tannirAkarotietadapyasaditi, upapAdayati tasyArthagrahaNarUpasyetyAdinA-sarvajJatvAnupapattezcetyantena / - arthagrahaNAtmano jJAnasya svasaMviditatvena pratyakSatvasya sUpapAdatayobhayapratyakSatvAbhyupagame nAstyeva kAcit kSatiH, anyathArthapratyakSatvA siddheH hRllekha-(jJAnasambandha) zUnyasyAvikAritayA''tmano darzino'vazyaM darzanAyogaH, artha pazyataH punarvikRtatvena cidrapA vikriyaivAjJAnamiti sarvajJatvamevAnupapannaM bhaveditigrantha upapAdanIyaH / atha jJeyatve pratyakSatvAvinAbhAvamasvIkRtyokta numAnaM khaNDayituM pratyavatiSThate-aparastvAhetyAdinA, kathaM teSu tad gamayet ityantena / sAdhye nAvinAbhUtasyaiva hetoH sAdhyAnumApakatvamiSTaM, yasya kasyacit sadbhAvamAtrato neSTam , ata eva dhUmasya vanyanumApakatvameba natu pAnIyAnumApakatvamapItijJeyatvasyAtIndriyabhAveSu pratyakSatvAvinAbhAvAdarzanAnnAtIndriyabhAveSu pratyakSatvagamakatvamiti tAdazayaH, samAdhatte-atrocyateiti, upapAdayati-sAmAnyato dRSTetyAdi-dinakare gatimattvena hetunA dezAntaraprAptyAtmanaH sAdhyasyAvinAbhAvAbhAve'pi sAmAnyato dRSTAnumAnanItyA 'Adityo gati
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ [43] mAn dezAntaraprApteH, devadattavat' ityatra gatimattvasya dinakare dezAntaraprAptyanumApakatayA'vinAbhAvasya prayojakatvamiti na prakRte'pi kAcidanupapattirityAzayaH / ___ nanu devadatte dRSTA dezAntaraprAptiM gamayedityAzaGkatedevadattedRSTetItyAdi, smaadhtte-ghtte'piityaadi| ghaTe'pi jJeyatvasya pratyakSatvenAvinAbhAvino dRSTatvamevetibhAvaH, atIndriyapratyakSatvenAvinAbhAvAbhAvadarzanamapi devadatte gaganagatimattvena dezAntaraprAptyavinAbhAvAbhAvatulyamiti zaGkayati-samAdhatte ca atIndriyapratyakSatvenetyAdinA-samAnamevetyantena / sAdhyasya sAdharmyadRSTAntavaikalyamAzakya nirAkaroti-na sAdhamyetyAdinA vizeSAnugamAbhAvAdityantena / __- 12-(mUlam ) na vaidhaHdRSTAntadoSaH, na kiJciditi tucchAbhAvato jJeyatvanivRtteH, patipAdanopAyatvAt tadabhidhAne doSo'nyathA niHsvabhAvatayA na tato jJAnajanmAti prasaGgAditi / . . ___ atha cedamanumAnam - anekazAstrakalAsaMvedanasamanite kasmi~zcit puruSe sarvajJa ityupacaryamANo vyavahArastadanyamukhyApekSaH, gauNatvAt zauryakrauryAdimati caitre'siMhe siMhavyavahAravat vipakSazcaitravyavahAra iti / nAtra pratyakSAdivirodhinI pratijJA, tallakSaNAyogAt, nAsiddho hetuH tatra gauNatvasyobhayoH siddhatvAt / nAnaikAntikaH, vipakSavyAvRtteH / na viruddho, dRSTAntavat pramANAntara
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ [44 / prasiddhanadanyamukhyApekSatvasAAdhanasya tadgrAhakapramANaprasiddhaya- . bhyupagame'na prakAzatvAt / na sAdhanadharmAdyasiddhaH sAdharmyadRSTAntaH, ubhayadharmaprasiddheH / na sAdhanAvyAvRttAdiritaraH, caitre khavyavahArAdubhayanivRtteriti / punaH sAdhyasya vaidharmyadRSTAntadoSamAzaGkaya vyudasyati-na vaidharmyadRSTAntetyAdinA-jJAnajanmAtiprasaGgAdityantena / atha siddhAntI prakArAntareNApi sarvajJasiddhi darzayitumanumAnAntaramupakramate athacedamanumAna miti / kutracidanyatra prasiddhasyaiva vastuno'nyatra tassadRze vyavahAro. pacAraH kriyate yathA zauyakrauryAdimattvena prasiddhasya siMhasya tAzi caitre'siMhe'pi siMhavyavahAra itiprasiddha kecit sarvajJamantareNa anekazAstrakalAsaMvedanasamanvite kasmiMzcit puruSa sarvajJatvavyavahAropacArasya tadanyamukhyApekSitayA tadanyo yaH sa sarvajJa ityarthataH sarvajJasiddhiritibhAvaH / uktAnumAne pratijJAyAH pratyakSAdivirodhitvamAzaGkaya khaNDayati nAtretyAdinA hetorasiddhatvamanuyujya nirAkaroti-nAsiddho heturityaadinaa| anaikAntikatvaM hetorapanodayitumupakramate - nAnaikAntika ityAdinA / viruddhatva vyudasyati na viruddhaviti, upapAdayati-dRSTAntavadityAdinA / sAdharmyadRSTAntasya hetudharmAdyasiddhatvaM khaNyati-na sAdhanetyAdi / vipakSamya sAdhanAvyAvRttatvaM vArayati-na sAdhanAvyAvRttetyAdinA, nivRtteritItyantena / .
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ [45] iti pUjyAcAryapravara zrIharibhadrasUrIzvaraviracitAyAM sarvajJasiddhau zAstravizArada kaviratna pUjyapAdAcAryamahArAjazrIvijayAmRtasUrIzvara kRtAya sarvahitA''khyAyAM vyAkhyAyAM 'anumAnapramANAtikrAntatvarUpasarvajJatvapratiSedhapUrvapakSakhaNDanAbhidhaM' dvitIyaM prakaraNam / / solfo 13-(mUlam ) AgamagocarAtikrAntatvamapya siddha, 'svargakevalArthinA tapodhyAnAdi kartavyam', itivacanamAmANyAta, kevalinazca sarvajJatvAt , puruSakartRtvAdidamapramANamiticeta ? na tAvad vaktRtvena tatkakatvAsiddhiH, nacaitata svatantravirodhi 'namastIrthAya' itivacanAt , naca puruSavaktatvamapyasthAprAmANye nimittaM, vedApAmANya prasaGgAt , naca tadavakta kA vedAH, puruSavyApAramantareNa namasyetadvacanAnupalabdheH AnapUrvIniyatibhAvAdezvetaratrApi tulyatvAt , nacAhadvaktakatvenAsya prAmANyaM, nizcitAviparItapratyayotpAdakatvena kathazcit svata eva tadabhyupagamAd, anyathA tadanupapatteH, anupapattizcAsya prAmANAbhAvAt , tasya copAdAnetaranimittaprabhAveNa svaparAdhInatvAdarthagrahaNapariNAmapratyayAntarAnubhavataH, svaparata eva jJapteH karmakaraNaniSpAdyasya tadubhayApekSitvena svaparataH svakAryapravartanAt , naca vijJAnasyArthaparicchedalakSaNo 'pi dharmoM vyatirikta eva, tasyAyamiti sambandhAnupapatteH, kathaJcidavyatireke ca tadvattasyApi bhAvaH, na ca jJAnasyApi
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 46 ] na parataH 'indriyamano'rthasannikarSo hi jJAnasya hetuH' itivacanAt parato bhAvasiddheH, nacAgamanityatve'pi sarvajJakalpanAvaiyarthya, tasya vihitAnuSThAnaphalatvAt nacAdRzyatvenAsya phalakalpanAnupapattiH, svargAdibhiratiprasaGgAt na ca te sukhAdirUpatvAd dRzyA eveti nyAyyaM prakRSTasukha vizeSasyAdRzyatvAt na ca sukhamAtrAnubhavarUpa eva svargaH, ati prasaGgAt, yataH kutazcittadbhAvena codanAnarthakyApattezca / na ca sukhasAmAnyadarzanAd vaH prakRSTatadvizeSasambhavAnumAnamabAdhakaM, jJAnasAmAnyadarzanena prakRSTa tadvizeSasambhavAnumAnaprApteH / " " 9 pratyakSAnumAnagocarAtikrAntatvaM nirasyedAnImavasara saGgati prAptamAgamagocarAtikrAntatvamapi nirAkartumupakramate bhagavAn granthakAraHAgamagocarAtikrAntatvamapya siddhamiti / tamevAsiddhiprakAramAha " svargeti " - idamAgamavacanameva sarvajJe pramANamavagantavyam yathAvidhi tapodhyAnAdyanuSThAtrA siddhatapodhyAnAdiphalena svargiNA kevalinA ca bhavitavyamiti nizcitam tatra yaH kevalI niSpadyate sa evAsmAkaM sarvajJa ityAzayenAha - kevalinazceti / nanvAgamaM pramANaM manyamAnenaiva bhavatA kevalI sarvajJaH sAdhyate sacAgama evApramANamasmAbhimanyate tasya puruSakartRkatvAdityAzaGkate - puruSeti puruSakartRkatvAt-puruSasamavetaprayatnaviSayatvAt / idam-AgamAtmakaM vacanam, apramANampramANabhinnam / samAdhatte-neti, samAdhAnaprakAra mAha tAvaditi - puruSasya tAvadAgamavaktRtvena hetunA''gamavacanasya puruSakartRkatvAsiddheH, puruSe AgamavaktRtvameva svIkriyate natu tatkartRtvamapIti puruSakartRkatvenA''pAditamAgamAprAmANyaM na kSodakSamamitibhAvaH / nanu bhavediyamanApa
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ [47 ] ttiyadi svatantre Agamasya puruSavaktRkatvaM svIkRtaM syAt tadeva nAstIti zaGkate-nacaitaditi / etat-Agamasya puruSavaktakatvam , svatantravirodhi - svshaastrviruddhmityrthH| samAdhatte - nameti"nayastIrthAya" ityetadvacanaM tIrthakRtApyucyate na tu kriyate iti svatantrepyAgamasya puruSavaktRkatvaM siddhaM veditavyam , nanu bhavatu puruSavaktRtvena tatkartRkatvAsiddhirna tAvatA bhavatAmabhISTasiddhiH puruSavaktRkatvasyApi tadaprAmANyaprayojakatvAdityAzaGkate-nacapuruSetyAdi / asya-Agamasya / nimittam-prayojakam / samAdhattevedetyAdi / taniSThapuruSavaktRkatvaM yadi tadaprAmANyaprayojakantadA vedAnAmapi puruSavaktRkatvenAprAmANyaM durvArannaca tadbhavatAmiSTamiti / nanu sambhavediyamApattirasmAkaM yadi vayaM vedAnAM puruSavaktRkatvamabhyupagacchema tadeva tu nAbhyupagacchAma ityAzaGkate-nacatadetyAdi / siddhAntI samAdhatte-puruSavyApAreti-puruSasyoccAraNAtmakavyApAra vinA karNavivaravAkAzAvacchede na vedAtmakavacanazrAvaNapratyakSamanupapannaM syAttataH puruSavaktakatvamavazyaM svIkaraNIyamevetibhAvaH / nanu tadupalabdhau vedIyA''nupUrvI niyatibhAvAdeH prayojakatvamabhyapagamyate iti puruSavyApAraM vinApi na tadupalabdhau kizcidvAdhakamiticettatrAha-AnupUrvItyAdinA / Agame'pi tAdRzAnupUrvIniyatibhAvAdeH samAnatayA puruSavaktRkatvaprayojyamaprAmANyamapanoditamavaseyamitibhAvaH / nanu bhavadbhirahadvaktakatvenaivA''gamasya prAmANyamabhyupagamyate tathA ca nAsmanmate tatra prAmANyaM puruSavaktRkatvAdityAzaGkatemacAhadityAdinA-samAdhAnamAha nizcitetyAdi-zabdagataM prAmANyaM nizcitAviparItapratyayotpAdakatvameva tacca svata eva tatra svIkara
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 48 ] NIyamiti nAdvatvameva prAmANyaprayojakamitibhAvaH / sAdhakamAha - anyathetyAdi-uktarUpaM prAmANyaM yadi na svIkriyeta tadA zabdasya prAmANyamevAnupapannaM syAditibhAvaH / 14 - ( mUlam ) syAdetat, arhannevAgamasya vaktetyAgamasya kevalyuktatvaM kevalitvAccAsya taduktAnuSThAnaphalatvamitItaretarAzrayadoSaH, navam, vedavaktRSvapi hiraNyagarbhAdiSu samAnatvAt teSAmapi vizeSeNa taduktAnuSThAnaphalatvAt, anAdimatvAdasya tadvanta eva vaktAra iticet, itaratrApi samAnametat, arhatAmapyanAditvAbhyupagamAt, te'nyavedavaktRvedavaktA iticet, arhanto'pyanyArhaduktAgamavaktAra iti - samAnameva, tadanyArhaduktatvAnapekSitvena teSAM tadvaktRtvAdasamAnamiticet, na, anapekSitvAsiddheH, tayaivAnupUrvyA'bhidhAnAt, anyAInmukhAdhItAgamavaktAro na bhavantItyasamAnameveticet, na, jAtismaraNAtizayavedavaktRtvavat, kevalAtizayatastadA tathA''gamavaktRtve'nyAInmukha / dhItatvasyAprayojakatvAt, anyadA cAnyatadvaktRmukhAdhI tatvasya tatrAhatyapi samAnatvAt, avedatvAdAgamasyAsamAnamiti cet, na, aveda evAgame nyAyamArgatulyatAyAH pratipAdayitumiSTatvAt, anyathA vedasyApyanAgamatvAt nAsmaduktanyAyAnupAtitvamiti vaktuM zakyatvAt / bhavadAgamaprAmANye vigAnamiti cet ? vedaprAmANye'pi tulyametat, tathApi sa eva pramANaM nAgama iticeta na, kozapAnAdRte pramANAbhAvAt eva
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ [49] mitaretarAzrayadoSAnupapattezvoDhanAnuSThAnaphalatvenAgamAt siddhaH sarvajJa iti / Agamasya puruSavaktRkatvasvIkAreNa puruSakartRkatvaprayojyasyAprAmANyasya vAraNe'pi tatraiva ( puruSavaktRkatva eva ) anyonyAzrayadoSamudghATayati-syAdetaditi / dossmuppaadyti-arhnnevaagmsyetyaadinaa| arhan-tIrthakRdeva Agamasya-kalpasUtrAdeH vaktApravaktetihetoH Agamasya-kalpasUtrAdeH, kevalyuktatvam-kevaliproktatvam kelitvAt-kevalajJAnaviziSTatvAt, ca-punaH, asyakevalinaH sarvajJasya, taduktAnuSThAnaphalatvam-AgamoktAnuSThAnaprayojanatvam iti hetoH, itaretarAzrayadoSa:-anyonyAzrayadoSastathAca siddhAnti bhirAgamasyAhadvaktRkatvamarhatazcAgamAnuSThAnaphalatvamityubhayamapi na zakyaM svIkartumitisamAdhatte-naivamityA dinA / hiraNyagarbhAdaya eva vedavaktAra itivedasya hiraNyagarbhAdiproktatvanteSAzca vedoktAnuSThAnaphalatvamitItarAzrayadoSasya hiraNyagarbhAdhasattvA'prayojakatvamiva prakRte'pyarhadasattvAprayojakatvamavaseyam / nanu hiraNyagarbhAdInAM vedoktAnuSThAnaphalatvAsvIkAreNa kuto'nyonyAzraya itizaGkAyAmAha-teSAmapItyAdinA / evaJca hiraNyagarbhAdInAM taduktAnuSThAnaphalatvAsvIkAreNetaretarAzrayadoSavAraNaM bhvtaamnuppnnmitibhaavH| nanUbhayorasti vaiSamyam , vedasyAnAdimattvAttadvaktRNAMhiraNyagarbhAdInAmapyanAditvasvIkArAt, Agamavaktu: kevalinazcAnAdimattvA'svIkArAdityAzaGkate-anAdItyAdinA, asya-vedasya, tadvantaH-anAdimattvavantaH / samAdhatte-itaratrApItyAdinA / itaratraanyatra kevaliSvapItyarthaH / etat-anAditvam, samAnam-tulyam /
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ [50] AgamasyAnAdimattvAttadvaktRNAmapi tadvattvasvIkArAt / nanu bhavadbhirahatAmanAdittvaM na svIkriyate iticettatrAha-arhetyAdinA / veda. vaktagAmivA''gamavaktRNAmaha tAmapyanAditvasvIkArAt samAnatAyAM vaadhkaabhaavaadityrthH| nanu samAnatAyAmastibAdhakamathApi hirnnygrbhaadiinaamnyvedvktvedvktRtvaadityaashngkte-te'nyvedetyaadinaa| te -hiraNyagarbhAdayaH / anyavedavaktRvedavaktAra:-anye vedavaktAro'nyavedavaktArastaduccAritA vedA anyavedavaktavedAsteSAM vaktArastathA / samAnatAM samarthayati arhantavityAdinA-arhatAmapyanyAhaduktASS. gamavaktRtvasvIkAreNa samAnatAyAM bAdhakAbhAva itibhAvaH / anye ca te'rhanto'nyAhantastairukta Agamo'nyAhaduktAgamastasyavaktArastatheti / nanvarhatAmAgamavaktRtvasvIkAre'pyanyAhadukto ya AgamastadvaktRtvamanapekSitvAnna svIkriyate itisamAnatA naastiityaashngktetdnyetyaadinaa| ayamAzayaH-hiraNyagarbhAdInAM svAtantryeNAnyavedavaktRtvAnapekSitavedavaktRtvaM nAsti teSAmarhatAM punastadanyAIduktatvAnapekSitAgamavaktRtvameva svIkriyate itivedAgamayostadanyoktAnapekSitvakRto vizeSo vartata eva sutarAM tadvaktRNAmapi hiraNyagarbhAdInAmahaMtAmasti vizeSa iti / samAdhatte netyAdinA-arhatAmapyanyAhaduktAgamavaktRtvasvIkAreNa tadukta'''game'nyAhaduktatvAnapekSitvAsiddheH / tatra hetumAha-tayaivetyAdi-yayaivAnupUrvyA tadanyairarhadbhirukta AgamastayaivAnupUA tarhatApyuktatvAt tadanyAIduktAgamavaktRtvameva svIkaraNIyamiti nAsti samAnatAyAM kizcidvaiSamyamiti / nanu hiraNyagarbhAdikartRkavedopadezakAlAvacche dena hiraNyagarbhAdau anyavedavaktamumvAdhItatvaM vedavaktRtvazcobha yamapyarita arhatkartRkA''gamopadezakAlAvacchedena tasminnAgamavaktRtvasattve'pi tadanyAhanmukhAdhItatvAbhAvAnnAsti
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ [1] samAnatetyAzaGkate-anyAhanmukhetyAdinA: samAdhatte-netyAdinAjAtismaraNAtizayena yathA hiraNyagarbhAdau vedavaktRtvantathA''gamopadezakAle kevalAtizayato'rhatyAgamavaktatvaM svIkatuM zakyate, tasminnanyAhanmukhAdhItatvasya prayojakatvaM na svIkaraNIyama / anyakAlAvacchedena tatrArhatyapyanyAgamavaktamukhAdhItattvamastyevetisamAnatA'vyA. hatA'vaseyA / nanu hiraNyagarbhAdau vedavaktRtvamya tIrthakRtyAgamavaktRsvasya sattvenA''gamasya veda bhinnatvAdasamAnatetyAzaGkate-avedetyAdi -samAdhatte-netyAdi-ahaMduktA''game veda bhinnatvamasmAbhirapi svIkriyate, nahi svasmin svasAdRzyasammataM kasyacidapi sAdRzyasya bhedaghaTitatvAt , evaJca vedabhinne'pyAgame nyAyamArgatulyatayobhayatra samAnamevetibhAvaH / nanu vedAgamayorbhedaM svIkRtya veda bhinne Agame kathaM vedIyanyAyamArgatulyatAyAH pratipAdanam , nyAyamArgatulyatvAbhAve ca kathaM samAnamityAzaGkaya samAdhatte-anyathetyAdi-yadi vedabhinna Agame vedIyanyAyamArgatulyatA bhavatAM nAbhimatA tadA vedasyApyanAgamatvAta nAgame vede'pi nAsmaduktanyAyAnusAritvamityasyAsmAbhirapi vaktuM zakyatvamavaseyam / / . anyathA-vedabhinna Agame nyAyamArgatulyatApratipAdanAniSTatve yathA''gamasyAvedatvantathA vedasyApyanAgamatvaM syAditibhAvaH / athAsmaduktanyAyAnusAritvAbhAvasyA''game vaktuM zakyatvAt asmaduktanyAyAnanusAritvameva bhavadAgamaprAmANye dUSaNamityAzaGkatenAsmaduktetyAdinA-samAdhatte-vedaprAmANyetyAdi / tathaiva bhavaduktanyAyAnanusAritvAdasmadAgame'prAmANyantathaivAsmadAgamoktanyAyAnanusAritvAd bhavatAM vede'pyaprAmANyamiti "yazcobhayoH samo doSaH" ityAdinyAyenaikataratra doSodghATanamanucitamityekatrAktanyAyAnanusaraNasyAparatrAprAmANyAprayojakatvamiti bhAvaH /
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ [52] athobhayatra nyAyamArgatulyatAyAH samAnatAyAmapi vedasyaiva prAmANyaM yuktaM navAgamasyetyAzaGkate tthaapiityaadinaa| kRtasurApAnasyonmattasyaivaM tava vacanaM pramANaM na puna: prekSAvatAmitibhAvaH / upasaMhAramAha-evamityAdinA-evam-uktaprakAreNa / itaretagazrayadoSAnupapatte:-ApAditasyAnyonyAzrayadoSasya anupapatterasaMghaTanAddhe. tozcodanAnuSThAnaphalatayA''gamAt sarvajJa: siddha itipUrvodIritaprakAreNA''gamamapramANaM vadantaH pUrvapakSiNaH parAstA itibhAvaH // 14 // ___ iti suvihitApraNI paramadArzanikAcAryapurandara zrI haribhadrasUriviracitAyAM marvajJasiddhau zAkhavizArada-kavirasna-pIyUSapANi pUjyapAdAcAryamahArAjazrI vijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM sarvahitA''khyAyAM vyAkhyAyAm AgamapramANAtikrAntatvarUpasarvajJatvapratiSedhapUrvapakSakhaNDanAbhidha tRtIyaM prakaraNam // elfo 15 (mUlam )-upamAnagocarAtikrAntatvamapi na nyAyasaGgatam , upalabdhasarvajJasya hRdagatAzeSasaMzayaparicchedAdinA tadanyopalabdhau tatsAdRzyapratItasiddheH, agRhItagogavayasya gavyapyasiddheH / na cetAvatA gostadgocarAtikrAntatvam, anabhyupagamAt / . evaM pratyakSAnumAnagocarAtikAntatvaM pratipakSimaNDalenApAdita yuktitatibhirnirAkRtya bhagavAn upamAnagocarAtikrAntatvamapi nirAkartumupakramate-upamAnagocareti
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ [53] AraNyakena kenacit grAmINaM prati "gosadRzo gavayapadavAcyaH" ityukte pazcAd prAmINena kvacidanAdau gatena gavaye dRpTe samutpannaM gosAdRzyadarzanamupamitikaraNamabhyupeyate, tadanu jAta " gosadRzo gavayapadavAcyaH" ityatidezavAkyArthasmaraNaM vyApArastadanu " gavayo gavayapadavAcyaH" ityevaM jAtasya zaktigrahasya yathopamititvaM svIkriyate tathA na sarvajJaH sarvajJapadavAcyaH ityevamupamitirnabhavitumarhati / sarvajJatatsadRzayorumayorapyasmadAdinA'pratyakSatvAditi teSAM mataM no yuktam ityAha-upalabdhasarvajJasyeti yena sarvajJa upalabdhastasya hRdayAvacchinnasamastasaMzayaparicche. dAdibhistadanyasmin upalabdhe sati " tatsadRzaH sarvajJa "-iti tatsAdRzyapratItisiddhiH / agRhItagogavayasya janasya gavyapi sAdRzyapratItyasiddheH, yena puruSeNa gaurgavayazca na dRSTau "gosadRzo gavayapadaghAcyaH" gavayasadRzo gopadavAcyaH ityevaM gavaye gosAdRzyapratIteH, gavi gavayasAdRzyapratItezcAbhAvo bhavati, naca tAvatA gorupamAnagocarAtikrAntatvam, asvIkArAt, evameva nAgRhItasarvajJatatsahazasya janasya sAdRzyapratItyasiddheH sarvajJasyopamAnagocarAtikrAntatvamitibhAvaH / itthaJcoktaprakAreNa tatsAdRzyapratItisiddheH sarvajJasyopamAnagocarAtikrAntatvamapi pratipakSApAditaM (na) samIcInam / ___ nanu sarvamidaM tadaiva saGgataM syAdyadi sarvajJaH kenacidupalabhyeta, nacopalabhyate tathAcopamAnagocarAtikrAntatvaM durvArameveti zaGkatena sa kenaciditi 16 (mUlam )-na sa kenacid gRhyate ityasiddha, vikalpAnupapatteH, tathAhi-kiM pramANena na gRhyate utA.
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ [54] pramANena veti vAcyam ? yadyapramANena, siddhaM sAdhyate, tasyApramANena grahaNAnabhyupagamAt / saH-sarvajJaH kenacit janena na-gRhyate-upalabhyate iti vaH kathanamasiddham tatra kAraNamAha-vikalpAnupapatteriti, vikalpAnupapattimeva darzayati-tathAhi-sa tAvaditthaM praSTavyaH, sa sarvajJaH kiM 'pramANena nopalabhyate utApramANena na gRhyate veti ?, tatra yadi dvitIya: pakSastadA siddhasAdhanaM bhavatAm, sarvajJasya apramANenopalambhasyAsvIkaraNAt / 17 ( mUlam ) atha pramANena, kiM tadgrAhakeNotAtadgrAhakeNeti ?, na tAvat tadmAha keNa, tasya tadagrahaNavirodhAt , tathAhi-tadgrAhaka naca tadgRhNAtIti viruddhametat / atha prathamaH pakSo'rthAt pramANena na gRhyate sa ityucyate tatrApi vikalpadvayam-kiM tadgrAhakeNa pramANena sa na gRhyate, utAtagrAhakeNa pramANena sa na gRhyate, iti, tatra na tadgrAhakeNa saH na gRhyate tadgrAhakasya pramANasya tadgrahaNena virodhAt, tagrAhakaM pramANaM na ca tadgRhNAtIti viruddhametadayaseyam / / 18 ( mUlam )-atadgrAhakAgrahaNe tu tadabhAvAsiddhiH, tadabhAve'pi ghaTAdibhAvasiddheH, tathAhi-na paTAdigrAhakeNa pramANenAgRhyamANA api santo nasantyeva ghaTAdayaH / .. yadi dvitIyaH pakSo'rthAt-atagrAhakeNa pramANena sa na gRhyate iti, tadA tu sarvajJasyAbhAvAsiddhiH, ghaTAgrAhakapramANena ghaTagrahaNA
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ [55] bhAve'pi ghaTAderastitvasya siddhatvAt , ghaTAdibhAvasiddhimupapAdayatitathAhIti-paTAdigrAhakeNa pramANenAgRhyamANA api santo ghaTAdayo na na santyeva kintu sntyevetilokaanubhvaat| 19 ( mUlam )-tadgrAhaka pramANameva nAstIti cet ? ucyate, ki bhavata enotAho sarvapramAtRNAmiti / nanu lokAnAM tatra kathaM sattvena sarvajJapratItiH tadgrAhakapramANAbhAvAdityAzaGkate-taditi / - samAdhatte-ucyate iti-pramANAbhAvena sarvajJasattvaM vArayansaM pRcchati kimityAdi-kiM bhavata eva sarvajJagrAhaka pramANaM nAstyathavA sarveSAmeva pramANAmapIti / ___20 (mUlam ) yadi bhavata eva, siddha sAdhyate, bhavataH parokSatvAt pravacanArthAnavaga tezca / atha sarvapramAtRNAmiti, atra na pramANam , taccetasAmapratyakSatvAt, anyathA tadabhAvanizcayAnupapatteH, tatpratyakSatAbhyupagame ca tatsaMvedanavataH tathA'tIndriyopalambhakatvAbhyupagamAt tadbhabhAvasiddhireva / tatra yadi prathamaH pakSaH svIkriyate'rthAt bhavata eva tadgrAhaka pramANaM nAstItyanumanyate tadA siddhasAdhanamApadyate, kutaH siddhasAdhanamitticesadAha-bhavata iti-tasya bhavataH parokSatvena tadgrAhaka pramANAbhAvo bhavatAM siddha eveti tasyaivasAdhanAditi, ya eva sarvajJIyapravacanArthAnagantA tadIyamAnasapratyakSaviSayaH sarvajJobhavatIti
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ [56] tadIyameva manaH sarvajJagrAhaka yuktam , bhavAMstu na tadIyapravacanArthAvaganteti kuto bhavatastadgrAhakaM pramANamityAha-pravacaneti-atha sarvapramAtRNAM tadgrAhakaM pramANaM nAstItimanyate tadapi na samIcInamityAha-atreti-atra-sarvapramAtRRNAM tadgrAhakapramANAbhAve, na pramANam-pramANaM nAstItyarthaH, tatra hetumAha-taccetasAmiti-sarvapramAtRNAM tadgrAhakapramANAbhAvastadaiva grahItuM zakyo yadi sarvapramAtRsambandhinAM cetasAM pratyakSaM bhavet tadeva tu nAsti-tacceta. sAmapratyakSatvAt iti / sarvapramAtRcetasAM-pratyakSatvasvIkAre ca sarvajJAbhAvanizcayAnupapattirityAha- anyatheti anyathA-sarvapramAtRcetasAmapratyakSavAbhAve pratyakSatvasvIkAre iti yAvat / tadgrAhaka pramANameva nAstIti nizcayA na syAditi / sakalasacetanAntaHkaraNasAkSAtkArAGgIkAre tu tathAvidhaviziSTAnubhavamanubhavato yoginaH punaratIndriyArthaprAptisvIkaraNAt sarvajJasadbhAvasiddhi vyAhatA bhvedeveti| 21 ( mUlam )-pradhAnAdInAmapye vaM pratiSedhAnupapattitaH tatsattApatteryakizcidetaditicet, na, mvato'darzanAdatIndriyopalambhakapuruSavacanata autsukyAnupapattezca tatpatiSedhasiddhaH, asarva jJena tadgrahaNamapi na yuktyupapannamiticet, na, hRdgagatAzeSasaMzayacchedAdinA tadgrahaNopapatteH / __ pratibandImApAdya pratiSedhayati pradhAnetyAdinA-pUrvoktaprakAreNa prakRtiprabhRtInAmanabhimatAnAmapi tattvAnAM pratiSedho duHzakaH syAta, tathA ca teSApi sattA durnivArA bhaviSyatIti prAkpratipAditamakhilaM nirarthakameveticet, na, pradhAnAdInAM pratiSedho na duHzakaH, yatazca teSAM svato darzanaM nAsti, nacAtIndriyArthadarzanAstAna pratipAdayanti, nApi te cittautsukyaM janayantIti /
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 57 ] nanu yaH svayama sarvajJaH sa kathaM sarvajJaM jAnIyAditi nAsarvajJena janena sarvajJagrahaNaM yuktisaGgatamityAzaGkate - a sarvajJeneti - samAdhatte - neti-hRdayagata samastasaMzayocchedavataH puruSasya sarvajJajJAnamupapadyate iti bhAvaH / 22 - ( mUlam ) asampUrNa vaiyAkaraNAdibhirapyavagatakatipayapRSTasUtrAdikathitayathAvasthitArthataccaiH sampUrNa vaiyAkaraNAdigrahaNadazanAt, sarvatra tathA vyavahArasiddheH, anyathA taducchedaprasaGgAt / hRddvatAzeSasaMzayocchedavataH kathaM sarvajJajJAnamityAzaGkAM samucitadRSTAntopasthApanadvAreNa nirasyati asampUrNeti, avagataM katipayAnAM katipayebhyo vA pRSTAnAM sUtrAdInAM kathitaM yathAvasthitamarthatattvaM yaistaistathA / idamatra tattvam yathA kecidadhigatavyAkaraNatattvA api svabuddhiviSayatAmanAyAtaM kiJcidarthatattvaM kAMzcidanyAn svAvadhikotkarSavataH pRcchanti, te ca mahAbhAgAH saMzayApannasya pRSTasya sUtrAderyathAvasthitamarthatattvamaskhalitaM prAnikAn pratipAdayanti, tadanantaraM ca te prAnikAstAn sampUrNavaiyAkaraNAn manyante, tathaiva svajJAnAviSayakamapi padArthaM kA~zcidanuyujya tato'bhIpsitaM tattvaM yathAyathamavabudhya tAn prathamagaNabhRzvarama tIrthakRtamiva sarvajJAnavazyaM manyeranniti / ayaM bhAvaH - -alpAdhyayanajanitavyAkaraNAdiviSayakaparimitajJAnavadbhiryathA tattacchAstraviSayaka viziSTajJAnavanto vaiyAkaraNAdayaH praznAdidvArA vaiyAkaraNAditvena jJAyante paricIyante 'ca tathaiva hRdayagatatattatsaMzayocchedavadbhirabhyajJaiH samastapadArthajJAtA sarvajJo jJAyeta paricIyeta ceti / nanu tAdRzairasampUrNa vaiyAkaraNAdibhiH
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 58 ] . tathA ca sampUrNavaiyAkaraNAdayo jJAyante ityatraiva na kimapi mAnamiti kathamasiddhena dRSTAntena dATrantikasya siddhiriti cettadAha- sarvatreti / sarvatra tena prakAreNa vaiyAkaraNAdivyavahAradarzanAta, vyavahAra eva sarvajJaH sarvajJapadavAcyaH ityatrApi zaktimAhaka itibhAvaH / tathA vyavahAro'pi na bhavatIti cettatrAha - anyathetianyathA-tadvyavahArAsiddhau sarvajJocchedaprasaGgAt / 23 - (mUlam ) abrAhmaNena brAhmaNaparijJAnAnupapatteH, tatsvayaM kathanasya sarvajJe'pi tulyatvAt hRtAzeSasaMzaya paricchedyapIdAnIM na kazcidupalabhyate iticet, satyamidam / - yarsspattiriyamiticet tatrAha - abrAhmaNeneti - abrAhmaNo'pi brAhmaNaM na jAnIyAt ityApatteriSTApattikartumazakyatvAditibhAvaH / brAhmaNaH svayamabrAhmaNAya brAhmaNamAtmAnaM nivedayediticeducyate tatrAha - tatsvayamiti tarhi sarvajJo'pyasarvajJAya sarvajJamAtmAnaM vinivedayediti sarvajJapakSe'pi tulyatvAditibhAvaH / astu-hRdgatAzeSasaMzayaparicchedAdinopalabdha sarvajJasya tadanyopalabdhau tatsAdRzyapratipattyA tadanyasAdRzyasiddhayA sarvajJasiddhi: sampAditA kintu samprati tAdRzo jana eva kazcinnopalabhyate iti sarvamanupapannamityAha-hRdgateti / etatkAlAvacchedena tadupalambhAbhAve'pISTApattimabhyupetyAha - satyamidamiti / 24 - ( mUlam ) ihedAnIM kAladoSatastadanabhyupagamAt, tadAnImAsIdityapi kathaM jJAyata iti cet, tadupalabdhasampradAyA'vicchedena /
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ [59] iha-loke, idAnIm-samprati, kAladoSataH-kaliyugAtmakakAlaprabhAvAt, tadanabhyupagamAt-hRdgatAzeSasaMzayaparicchedino'svIkArAt / nanu kAladoSata idAnIM tAdRzapuruSAnabhyupagame'pi tadAnIntanaM tadIyamastitvaM svIkRtya sarvajJasiddhirabhimatA bhavatAm parantu tadAnIntanantadIyamastitvamapi pramANAbhAvAda siddheva tatkathaM bhavadabhilaSitasiddhirityAzaGkate-tadeti / tadAnIm-sarvajJAvasthAnakAle (saH-hRdgatAzeSasaMzayocchedI) samAdhatte-tadupalabdheti-tasmAthRdgatAzeSasaMzayocchedinaH sakAzAt upalabdhaH-samadhigato yaH saMpradAyo guruparaMparA tasya-avicchedena-vicchedAbhAvena "sa AsIditi jJAyate" ityevaM sambandhaH kAryyaH / nanu sampradAyAvicchedena bhUtakAlikatAdRzapuruSAstitvaM sAdhanamanupapannam zuddhasampradAyAvicchedenaiva tat sAdhayituM zakyam sampradAyazuddhatAyAmeva ca prAmANyaM nAstItyAzaGkate-naseti / 25-(mUlam ) na sa duHsampradAya ityatra kiM pramANamiticed, brAhmaNyAdhigamasampradAye'pi samAna metat , tadvayavahArabAdhAbhAvadarzanAdasamAnamiticet, na, itaratrApyubhayabhAvAt samAnameva / sa:-tadupalabdhasampradAyaH, duHsampradAyaH-duSTaH sampradAyaH, nanahIti / samAdhatte-brAhmaNyeti-brAhmaNyAdhigamasampradAye-vedAdhi. gamaguruparamparAyAm, api etat-duHsampradAyatve pramANAbhAvApAdana. midam / samAnam-tulyam, brAhyaNyAdhigamasampradAye'pi tasya paryanuyogasya tulyatvAditibhAvaH / nanu brAhmaNyAdhigamasampradAyasyAduHsampradAyatve adhyayanAditadvayavahArabAdhAbhAvadarzanaM pramANamupha
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ [60] labhyate iti samAnatAvyAdhAta ityAzaGkate-tadvayavahAreti / tadvayavahAre-adhyayanAdibrAhmaNyAdhigamasaMpradAyavyavahAre bAdhAbhAvadarzanAt -abAdhitatvajJAnAt , asamAnam-atulyam / samAdhatte-netiitaratrApi-hRdgatAzeSasaMzayoccheApalabdhasampradAye'pi / ubhayabhAvAtvyavahArabAdhA'bhAvobhayabhAvAt nanu hRdgatAzeSasaMzayoccheApalabdhasampradAye bAdhArahitaH kIdRzo vyavahAra ityAzaGkaya samAdhattedRzyateceti / 26-(mUlam ) tadRzyate ca vedAdhyayanAdivattannamaskArasthApanAdibodhArahito vyavahAra iti / evaJcAgRhItagogavayasyApi janasya kRte gorupamAnagocarAtikrAntatvAbhAva iva sarvajJasyApi nopamAnagocarAtikrAntatvAbhAva ityetannigamayati-agRhIteti / 27- (mUlam ) agRhItagogavayasyApi goriva nopamAnagocarAkrAtintatvameva, etenAsarvajJapuruSasAdhAdasarvajJatvopamAnameva tatra yuktamiti yaducyate paraistadapi pranyuktam / nanu bhavedasarvajJasAdRzyajJAnamevopamAnam / asarvajJapuruSasAdhAt asarvajJatvAtmakopamAnameva tatra samucita ityasarvajJasadRzaH sarvajJaH ityAkArakajJAnena / asarvajJatvAtmakatatsAdRzyasyasarvajJe'vagamAditi tasminnapyasarvajJatvasiddhathA so'pyasarvajJa eveti pareSAM matamapAkarotieteneti / pratyuktiprakAramupapAdayati nacopamAnopameyeti / .
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ [61] 28-(mUlam ) nacopamAnopameyayoH prasiddhasAdhAraNadharmAtirekeNa sarvadharmairupamAnamattiH / / upamAnopameyayozcandramukhayoH prasiddhA''hvAdakatvAdisAdhAraNadharmAtirekeNa candratvA''kAzagatatvAdisarvadharmairupamAnapravRttiriti / sarvadharmaprayojyopamAnApravRttiM dRSTAntena samarthayati-yathAzastrIti / 29-(mUlam ) yathA zastrI zyAmA devadattA, tatra hi sAdhAraNazyAmatvAvacchinnarUpateva kevalaM pratIyate nAnye zastrIgatA dharmAH, tadadhyArope tu zastrIrUpataiva syAt / iha cAsarvajJAH puruSA upamAnam , upameyo vivakSitaH puruSaH, kastayoH prasiddhaH sAdhAraNo dharma iti vAcya, vaktRtvapuruSatvAdiriticet, na, siddhasAdhyatApatteH / / zastrIdevadattayoH prasiddho yaH sAdhAraNo dharmaH zyAmatvam tadavacchinnarUpataiva pratIyate devadattAyAM, na punaranye'pi zakhIgatA taikSNyAdayo dharmAstatra pratIyante, taikSNyAdyAtmakasAdRzyAdhyArope zastrIrUpataiva devadattAyAmApadyeta, prakRte cAsarvajJAH puruSA upamAnam , upameyaH puruSavizeSastayoH prasiddhana kenacit sAdhAraNena dharmeNa vAcyena bhavitavyam taddharmaprayojyaivAsarvajJasAdRzyasidbhiravaseyA / nanu naitAvatA tasmin sarvajJatAsiddhiH, vaktRtvapuruSatvAdinA sAdhAraNadharmeNaiva sAdRzyasiddhau taddharmasya ca sarvajJatAprayojakatvAbhAva ityAzaGkate-vaktRtveti-samAdhatte-neti / vaktRtvapuruSatvAdikaM na sAdhAraNadharmatayA zakyaM svIkartum siddhasya sAdhyatApatteriti / . siddhatvameva kathamityAzakAM vArayati-yatheti /
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 62 ] 30 - ( mUlam ) yathA puruSo vaktA tathA'yamapItyabhyupagamAt etatsAdharmyasiddhayA tatrAsarvajJatvasyApi siddhiriti cet na, - devadattAyAmapi zyAmatvasiddheH taikSNyAdibhAvaprasaGgAt / nanvastva sarvajJa sAdharmya prayojyatatsAdRzyasiddhayA tatrAsarvajJatvasyApi siddhiriti zaGkate - etatsAdharmyeti / samAdhatte neti / yadyasarvajJasAdharmyasiddhayA'sarvajJatvaM svIkriyate bhavatA tarhi zyAmatvAtmaka sAdharmya prayojyataikSNyAbhAvo'pi devadattAyAmApadyetetibhAvaH / devadattAyAJca taikSNyAdibhAvo yathA na svIkriyate tathA sarvajJe'pyasarvajJatvAdikamiti bhAvaH / nanu devadattAyAM taikSNyAdibhAvApAdanaM sarvathA'yuktam pratyakSavirodhAt. " devadattA tIkSNA na " ityAdibAdhanizcayasya pratyakSAtmakasya virodhinaH sattvAt, tadvattAbuddhi prati tadabhAvavattAnizcayasya pratibandhakatAyAH pUrvamuktatvAdityAzaGkate - dRSTavirodheti / 31 - ( mUlam ) dRSTavirodhAdaprasaGga iti cet itaratra tadvirodhAbhAvaH kena siddha iti vAcyam, tadbhAvo'pi kena siddha iti cet / dRSTavirodhAt dRSTena pratyakSeNa virodhaH sahAnavasthAnAdilakSaNo eg virodhastasmAt, " dRSTamanumAnamApta - vacanaM ca sarvapramANasiddhatvAt / trividhaM pramANamiSTaM, prameyasiddhiH pramANAddhi // 4 // " itisAMkhyakArikAyAM dRSTapadasya pratyakSArthakatvamavaseyam / samAdhatte - itaratreti -- itaratra - anyatra sarvajJa iti yAvat / tadvi
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ [63] rodhAbhAvaH-pratyakSavirodhAbhAvaH, kena-kimAtmakena hetunA siddho niSpanna iti vAcyaM vaktavyaM bhavatA dRSTavirodhApAdakeneti zeSaH, evaJca tvayApi dRSTavirodhAbhAvo nopapAdayituM zakyata iti " yazcobhayoH samo doSaH parIhAro'pi tAdRzaH / naikaH paryanuyoktavyastAgarthavicAraNe" itinyAyAnna kazcidRSTAntadA ntikayorvizeSa itibhAvaH / nanu " devadattA na tIkSNA" ityAdipratItestatra dRSTavirodho dRzyate bhavatAM ko dRSTavirodhaH kathaM vA ? "sarvajJo nAsarvajJaH" ityasya " sarvajJaH sarvajJaH" ityarthakatayA "ghaTo ghaTa:" itivacchAbdabodhAjanakatvenApratibandhakatvAdityAzaGkate - tadbhAvospIti / tadbhAvaH-dRSTavirodhabhAvaH, dRSTavirodhatetiyAvat samAdhatteaviruddheti / 32-(mUlam ) aviruddhavidhestena virodhena sahAvasthAnAbhAvaniyamAbhAvatastatsambhavopapatteH, aviruddhazca jJAnaprakarSoM vaktRtvAdineti / vidhipadasya kAryaparakatayA aviruddhavidhe:-aviruddhakAryyasya, tena virodhena-dRSTena virodhena saha-sArddham avasthAnAbhAvaniyamAbhAvataH-avasthAna na bhavatIti niyamAbhAvAt, tatsambhavopapatte:dRSTavirodhasambhavopapatteritizabdArthaH / ayamAzaya:-yadyeSa niyamo bhavedyat aviruddhavidheH phalataH sAdhAraNadharmasya viruddhenAnyatareNa sahAvasthAnaM nAstIti tarhi jJAnaprakarSasya asarvajJatvavirodhinA sarvajJatvena sahAvasthAnamasaMbhavitaM bhavet sa eva nAstIti jJAnaprakarSasya sarvajJe sarvajJatvena sahAvasthAne bAdhakAbhAva iti saGkepaH /
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ [64] nanu ko'sAvaviruddhavidhiryasya tena virodhena sahAvasthAnaniyamAbhAva ityAkAGkhAyAmAha-aviruddhazceti-vaktRtvAdinetyatra tRtIyArthaH prayojyatvantathA ca vaktRtvAdiprayojya: jJAnaprakarSaH jJAnAdhikyamitiyAvat / evaJca hRdgatAzeSasaMzayocchedina: puruSasya sarvajJasya ca jJAnaprakarSaH sAdhAraNo dharmo'vaseyaH, tAdRzasAdhAraNadharmaprayojya: " tena sadRzo'sau " iti sAdRzyapravRttiravaseyeti / / iti paramadArzanikAcAryapurandarazrIharibhadrasUriviracitAyAM--- 'sarvajJasiddhau' zAstravizArada kaviratna pUjyAcArya devazrIvijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM 'sarvahitA''khyAyAM' vyAkhyAyAm 'upamAna-pramANAtikrAntatvarUpasarvajJatApratiSedhapUrvapakSakhaNDanAbhidhaM' caturtha prakaraNam // 5. arthApattigocarAtikrAntatAkhaNDanam upamAnagocarAtikrAntatvakhaNDanAnantaramavasarasaGgatyArthApattigocarAtikrAntatvaM pUrvapakSibhirApAditacaraM nirastumupakramatearthApattigocaretyAdi / 33-(mUlam ) arthApattigocarAtikrAntatvaM yuktyanupapannameva, "agnihotraM juhuyAt svargakAmaH" ityAdau dRSTasya havanAdeH zrutasya ca svargAderarthasya tatsAdhyasAdhanasambandhajJAtAramantareNAnupapatteH, azakyazcAyaM puruSeNa jJAtupRte'tIndriyArthadarzanAt /
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ [65] bhavadApAditamarthApattigocarAtikrAntatvaM na yuktiyuktam , yato hi yadyapattigocaratvamupapannaM syAttadA tadatikrAntatvakathanamanucitama , asti ca tatrArthApattigocaratvamityAzayenAha-" agnihotraM juhuyAt svargakAmaH" ityAdi-ayamAzaya:-" agnihotramityAdau dRSTahavanAderadRSTasvargAdiphalakatvakalpanaM tAvadanupapannaM yAvattayoH (havanAdisvargAdyoH) sAdhyasAdhanabhAvasambandhajJAtA ko'pi na syAt, sati tAdRzi puruSe tadupadezanAdidvAreNAnyo'pi havanAdeH svargAdiphalakatvamabhyupagacchet sa ca tAdRzastayoH sambandho'tIndriyArthadarzanaM vinA puruSeNa jJAtumazakya eva atIndriyArthadarzanasamarthasyaiva tAdRzasambandhajJAnamupapadyatte, yazcAtIndriyArthadraSTA sa eva sarvajJa iti sarvajJasyArthApattigocaratvaM zrutiparyAlocanato'styeveti bhavaduktamaprAmANikama / nanu sarvo'pi svasmAprAcInAt puruSAttayostAdRzaM sambandhaM jAnIyAt kiM sarvajJakalpanayetyAzaGkate-aparasmAdityAdi / samAdhatte-so'pItyAdinA 34-(mUlam ) aparasmAt puruSAt iti cet, so'pi tena tulyaH naivaM jAtIyakeSvatIndriyeSvartheSu tajjJAnapAmANyamupaityandhAnAmiva jJAnaM rUpavizeSeSviti, etenAnAdivRddhasammadAyaH pratyuktaH / yasmAtpuruSAt taM sambandhaM jAnIyAt so'pi puruSaH sambandhA. jJAtrA puruSeNa tulya eva, svargAdiSvatIndriyeSu ghastuSu tAzapuruSasya jJAnaM rUpavizeSeSvandhAnAM jJAnamiva pramANaM na bhaSitumahatIti sarvajJo'nAyatyApi svIkArya eva bhavatAm / etena-apara
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... [66] puruSajJAnA'prAmANyasvIkAreNa, anAdivRddhasampradAya:-anAdivRddhaparamparAvAdI, pratyukta:-nirasta: / nirAse hetumAha-sarveSAmeveti 35-(mUlam ) sarveSAmevAtra vastunyandhatulyatvAt , adhikRtavacanAdevAsau vijJAyata iticet, na, vAkyArthapratipattAvapi tanizcayAnupapatteH, laukikavAkye kacittadbhAve'pyarthAtathAbhAvadarzanAt , tasya puruSabuddhimabhavatvena tadAyatto'rthAtathAbhAvo naivamasya apauruSeyatvAditicet / __sarveSAmapi pUrvapUrvapuruSANAmatIndriye svargAdau vastunyandhatulyatvAdityarthaH / nanu " agnihotraM juhuyAt svargakAmaH" itivacanaprAmANyAdeva dRSTazrutayostAdRzaH sambandhaH svIkriyatAM kimatIndriyArthadraSTrA sarvajJeneti zaGkate-adhikRtetyAdi-samAdhatte vAkyArthetyAdi-AkADhA-yogyatA''satti-tAtparyyajJAnasamavahitapadArthopasthityA vAkyArthabodhasambhave'pi tAdRzasambandhanizcayAnupapatteH / tatra hetumAha laukiketyAdi-laukikavAkye kutracit vAkyArthapratipattAvapyarthe'vAstavikatva (pramAtmakajJAnaviSayatvAbhAva) darzanAt prakRte'pi sarvajJasvIkAramantareNa tannizcayAnupapattiritibhAvaH / nanu laukikavAkyasya puruSabuddhiprabhavatvena yathArthajJAnajanakatvaM mAstu tasya tadAyattatvAt, prakRte tu na tathA bhavitumarhati tasya vAkyasyApauraSeyatvAdityAzaGkate-tasyapuruSabuddhItyAdinA-samAdhattenetyAdinA 36-(mUlam ) na, evamapyadhikRtabhedavattadarthabhedAzaGkApatteH, pradIpavat svArthaprakAzanAt nApaciriticet, na,
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 67 ] pradIpArthivada vizeSeNa tadarthapratipabhyasiddheH saGketAdanekadhA tadarthopalabdheH, tatsvabhAvatvAdanekArthatvAcca tasyAdoSa iticet na, tathAviruddhArthAnupapatteH / vacanasyAsyApauruSeyatve'pyadhikAribhedAdadhikRtavacanabhedavattadartha bhedAnAmAzaGkApattyA'pauruSeyatvastrIkA re'pi doSAnuddhAra itibhAvaH / atha pradIpo yathA svAtmAnamartha padArthAntaraM ca prakAzayati tathedamapi vacanaM vAkyArthabodhaM dRSTazrutapadArthasambandhaM ca bodhayediti pUrvapakSI zaGkate - pradIpArthavadityAdi - yathA pradIpAdarthavizeSasya prakAzo na tathA'dhikRtavacanAdarthavizeSasya kasyacidavabodha itibhAvaH / nanu kathamarthavizeSasya na bhavedbodha iti tatrAha - saGketeti - ekasya zabdasyAnekasminnarthe saGketadarzanAdyathA'nekeSAmarthAnAmasati prakaraNAdijJAne'bhidhayaiva bodho bhavati tathA'dhikRtavacanAdapyanekadhA'rthopalabdhisambhavAditi bhAvaH / na nanu tadarthabodhakatvasvabhAvatvAdekArthatvAccAdhikRtavacanasya kazciddoSa ityAzaGkate - tatsvabhAvetyAdi - samAdhatte - netyAdi / yadi tadarthabodhakatvasvabhAvatvamekArthatvavAdhikRtavacanasyAbhyupagamyeta tadA viruddhArthabodhakatvAnupapattiritibhAvaH / nanu jAyatAmadhikRtavacanasya viruddhArthabodhakatvaM kA kSatiriticettatrAha - dRzyate ityAdinA / 37 - (mUlam ) dRzyate ca ' sa sarvavidyasya ityAdau saGketabhedena tadAstitvaviruddhArthaprakAzanamiti, nAstitvameva tatrAviparItamiti cet, na, "
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ [68] "sa sarvavidyasya" ityAdau saGketabhedena sarvajJAstitvaviruddhArthaprakAzanadarzanAt atrApi viruddhArthaprakAzanasyaiSaNIyatvAdviruddhArthAnupapatteH siddhatvAditi bhAvaH / samAdhatte-itaretyAdi / 38-( mUlam ) itaraprakAzAnupapatteH, pradIpendIvarAktaprakAzavadupapattiriticet , na, avizeSeNa tatprakAzanaprasaGgAt , yadyevaM taha-tarArthaprakAzanAnupapattiH syAdeveti bhAvaH / nanu pradIpena yathA svIyaraktatAyAH samIpasthendIvarasambandhinyA raktatAyA api prakAzana vidhIyate tathA prakRte'pItaraprakAzanopapattene prAguktAnupapattirityAzaGkate-pradIpendIvaretyAdi-samAdhatte-avizeSeNetyAdinA-pradIpAdyathA sAmAnyata ubhayasambandhinyA raktatAyAH prakAzanantathA'vizeSeNetarArthaprakAzanaprasaGgaH syAditi bhAvaH / nanu pradIpendIvararaktaprakAzanamadRSTadoSAdutpattumarhati na tAvatA prakRte'. pyavizeSeNetaraprakAzanaprasakto'dRSTadoSAbhAvAdityAzaGkate--adRSTetyAdinA-samAdhatte-netyAdinA 39-(mUlam ) adRSTadoSAt tat tathA prakAzanamiti cet, na, itaratrApyavidhammaprasaGgAt, tadevAdRSTadoSAt netaraditi nizcAyakapramANAbhAvAt , atIndriyArthatvAda tatsAkSAtkAriNazvAnabhyupagamAt / adRSTadoSAt pradIpendIvararaktaprakAzanamadhikRtavacane cAdRSTadoSAbhAvAnnAvizeSeNArthaprakAzanamityatra vizvAsAbhAvaprasaGga iti bhAvaH / avizrambhaprasaGge hetumAha-tadevAdRSTadoSAdityAdinA-pradIpendIvararaktaprakAzo'dRSTadoSAdbhavati prakRte tu netarArthaprakAzanamityAkAraka
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ [69] nizcayajanakapramANAbhAvAditibhAvaH / nanu tannizcAyakaM pratyakSAdikaM kimapi pramANaM bhaviSyatItyAzAGkA nirAkaroti-atIndriyArthatvAdityAdinA-tasyArthasyAtIndriyatvAt atIndriyArthasAkSAtkAriNaH sarvajJasya cAsvIkArAtpUrvoktanizcAyakapramANAbhAva itibhAvaH, tAvatA kimityAha-tadvyatirekeNa cetyAdi / 40-(mUlam ) tadvayatirekeNa ca tadvizeSAvagamopAyAbhAvAditi samAzrIyatAmatIndriyArthasAkSAtkArI, tadabhAve satISTArthAsiddhiriti, tadbhAve'pyatAdRzasyAtIndriyArthatvAt tadvivakSAvagamopAyAbhAva iticet , tAdRzanizcAyakapramANAbhAvena ca hetunA vizeSeNArthAvabodho. pAyAbhAva ityakAmenApi tAdRzAtIndriyArthasAkSAtkArI sarvajJaH samAzrIyatAm / kathamiticettatrAha tadabhAve ityAdinA / sarvajJAbhAve satISTasyArthasya siddhirna bhavati kathamapIti bhAvaH / nanu svIkriyatAmatIndriyArthasAkSAtkartA sarvajJastAvatA'pi neSTasiddhiH, asarvajJasya vakturatIndriyArthatvAttadIyavivakSAvabodhe upAyasyAdarzanAdityAzaGkate-tadbhAve'pyatAdRzasyetyAdi-samAdhatte-netyAdi / 41-(mUlam ) na, zabdasya prayogakuzalapayuktasya kacit tadavagamanasvabhAvatvAt , arthamAtrapratipacyA pratArake tadyAthAtmyAnavagama iti cet , prayogakuzalena manISiNA prayuktasya zabdasya kutracit svAbhidheyAvabodhajanakatvasvabhAvasyAkAmenApi svIkArAditibhAvaH / nanu zabdasya tathAsvabhAvasvIkAreNa kasyacit pratArakasya bhavatu tadI
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ [70 ] yArthamAtrapratipatti: na tAvatA tasya yathArthAvabodha ityAzaGkatearthamAtrapratipattyetyAdinA-samAdhatte-netyAdinA-pratArakatvasya rAgadveSamUlakatayA bhagavatazca rAgadveSarAhityena na . pratArakatvamiti noktadoSaH / nanu satyAmAtyantikyAmudAsInatAyAM kathaM dezanAyAM pravRttirityAzaGkate-prakRSTaudAsInyabhAvenetyAdi-samAdhatte-netyAdinA 42-( mUlam ) prakRSTaudAsInyabhAvena vItarAgasya dezanAnuttirayukteti cet , na, audAsInyenaiva pravRtteH, tathAhina bhagavatastiyaGnarAmareSu dezanAyA vizeSaH, yathAbodha pravRtteH, tathA pravRttirapye kAntaudAsonyavAdhinIti cet, satyAmudAsInatAyAmaudAsInyena dezanApravRttau na kiJcidvAdhakamitibhAvaH / upapAdayati tathAhItyAdinA-yato hetoraudAsInyenaiva bhagavato dezanAyAM pravRttistata eva tiryaGnarAmareSu dezanAyAM kazcid vizeSo na bhavati, anyathA sarveSAmeva teSAM kRte bhinnabhinnayA dezanayA bhavitavyam / nanu kathamekasyAmeva dezanAyAM sarveSAM teSAM zravaNAdau pravRttirityAzaGkaya samAdhatte-yathetyAdibhagavato dezanA tu samAnaiva sameSAM teSAM kRte pravRttistu yathAbodhaM svIkaraNIyeti bhAvaH / nanu dezanAyAmaudAsInyenApi pravRttirAtya. ntikyA udAsInatAyA bAdhikA syAdityAzaGkate-tathApravRttItyAdisamAdhatte-neti / 43-(mUlam ) na, tasyA anyanimittatvAt , pravacanavAtsalyAdinimittamAgupAttatIrthakaranAmakarmanirjaraNahetutvAta, uktazca "taM ca kaha veijjai ? agilAe dharmadesaNAdIhi"
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ [71] mityAdi, tatkarmabhAve tatkSayAyopAyapravRtteH kRtakRtyakhAnupapattiriti cet , na, anabhyupagamAt , na hi bhavasthasya bhagavataH kSINamohasyApyekAntena kRtakRtyatvamiSyate, bhavopagrAhikarmayuktatvAt / audAsInyena pravRttirAtyantikyA udAsInatAyA bAdhikA tadA bhavitumarhati yadA sA pravRttiH svanimittA bhavet , saiva nAsti dezanApravRtteranyanimittatvAditibhAvaH / nanu dezanApravRttirvItarAgasya parArthA bhavatyeva kathamityAzaGkAM nirAkurute pravacanetyAdi-pravacanavAtsalyAdinimittaM yat prAgupAttatIrthakaranAmakarmanirjaraNantadeva heturyatra sA pravacanavAtsalyAdinimittaprAgupAttatIrthakaranAmakarmanirjaraNahetustasyA bhAvastattvantasmAdityarthaH / tatra pramANamupanyasyatiuktazcetyAdi / nanu tasya tIrthakaranAmakarmabhAve tadvinAzArthamavazyantadupAyaviSayiNI pravRttistasyAM ca satyAM kRtakRtyatAnupapattiriti zaGkate-tatkarmabhAve ityAdi samAdhatte-anabhyupagamAditi, upapAdayati bhavopagrAhItyAdi bhavopaprAhikarmayuktatvAttasyaikAntatvena kRtakRtyatAyA asattve'pi kSatyabhAvAditibhAvaH / nanu jAyatAmanyanimittA'pi dezanApravRttistasyA - api prakRSTaudAsInyabAdhakatvaM tAdavasthyamiti zaGkate-anyanimittApItyAdi-samAdhatte-netyAdinA, : 44-(mUlam ) anyanimittApi prakRSTaudAsInyabAdhinI pravRttistadavasthaiveti cet, na, sthitipravRttyA vyabhicArAt sA'pravRttasyApi svarasata eveti cet , ... tarhi avasthAnArtha pravRtterapi kRtakRtyatAdibAdhakatvaM jAyatAm / na ca sthitipravRtteH kRtakRtyatAbAdhakatvaM kacidRSTam, evazca yathA
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ [2] 'vasthAnAdyArthapravRtteH AtyantikakRtakRtyatAdibAdhakatvaM nAsti tathA dezanApravRtterapi tAdRzakRtakRtyatAbAdhakatvaM nAstItyanusandheyam / nanu sthitipravRtti: pravRttirahitasyApi puruSasya svarasataH samutpadyate dezanApravRttistu na tatheti na sthitipravRttidRSTAntena dezanApravRtteH kRtakRtyatAyAmabAdhakatvamupapAdayituM zakyamityAzaGkate-sA'pravRttasyApItyAdi-sA-sthitipravRttiH / svarasata-svecchAvizeSAt / evaavadhAraNArthakam / samAdhatte-tathAvidhetyAdi 45-(mUlam ) tathAvidhakarmayuktasya dezanApravRttirapyevaM kalpyetyadoSaH, atIrtha karavItarAgadezanApravRttirayukteti cet, na, anabhyupagamAt, nahi sAmAnyakevalinastathA dezanAyAM pavartante ityala prasaGgena // tIrthakaranAmakarmasahitasya dezanApravRttirapi tathAvidhakarmasadRzyeva bhavatIti na kazciddoSa iti bhAvaH / nanu tIrthakRto vItarAgasya dezanApravRttistathAvidhakRtakRtyatAyA abAdhikA bhavatu, tIrthakRdbhinnasya vItarAgasya dezanApravRttikRtakRtyatAyAM bAdhikA bhavedevetyAzaGkate atIrthakaretyAdi / samAdhatte-anabhyupagamAditi / na vayamatIrthakarasya kevalino dezanApravRtti svIkurmo yena sA''pattiH syAdasmAkamiti bhAvaH / etadeva sphuTayati-nahItyAdinA-sAmAnyakevalinaH-tIrthakRdbhinnasya kevalitvasAdhAraNadharmavataH / tathA-tena prakAreNa audAsInyeneti yAvat / athedAnI prAgAveditaM pramANapaJcakaviraha. prayojyamabhAvasya mAnatvaM khaNDayitumupakramate yaJcoktamityAdinAkhaNDane hetumAha-vikalpAnupapatteriti /
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 73 ] 46 - ( mUlam ) yaccokta N " pramANapaJcAkAvRttestatrAbhAvasya mAnatA " ( " lo0 13 ) iti etadapyayuktaM vikalpAnupapatteH, tathAhi - asAvabhAvaH kiM pramANapaJcaka vinivRttimAtramabhAva eva ? AhozcidAtmA jJAnavinirmuktaH 2, utAho upalabdhyantarAtmaka 3 iti, na tAvattuccha eva tasya nirupAkhyatvena tadabhAvaparicchedakatvAnupapatteH, vikalpAsahatvAditi tattAtparyyam, vikalpaprakAraM tadanupapattivopapAdayati tathAhItyAdinA - asau pramANapaJcakAtiriktapramANakatvena buddhiviSayIbhUtaH / pramANapaJcaka vinivRttimAtram - kevalaM pramANapacakarAhityam / vAdinAM sarvajJe pramANatvenAbhimato'bhAvaH kiM pramANapaJcakarAhityamAtramabhAva eva ? athavA jJAnavinirmuktA''tmasvarUpa ? Ahosvit anyopalabdhirUpaH ? ityevaMvidhAstisro vipratipattayo matkRtAH sambhavantIti bhAvaH tatrAbhAvasya pramANapaJcakavinivRttimAtratAM khaNDayati "na tAvattuccha evetyAdinA " " sadAbhAvAdiprasaGgaH " ityantena sandarbheNa pramANatvenAbhimatasyAbhAvasya tucchatvaM na svIkaraNIyam sacAbhAvo yadi tucchaH syAttarhi tasya nirvaktumazakyatvena anirvacanIyasya gaganakusumAdeH saurabhAdidAyakatvamiva tucchasya tasya sarvajJAbhAvaparicchedakatvaM na syAditi pramANapaJcakavinivRttimAtramabhAvo nAbhAvasvarUpatAmarhatIti tatra hetumAha - " jJAnasya hItyAdi " - 47 - ( mUlam ) jJAnasya hi paricchittirdharmo nAbhAvasya, nacAbha paricchedakajJAnajanakatvamabhAvasya, abhAvatvavirodhAt,
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ [74] bhAvaparicchedakatvamabhAvasya tadaiva bhavitumarhati yadA paricchedakatvamabhAvasya dharmaH syAt tasya (paricchedakatvasya ) jJAnadharmatvAditibhAvaH / nanvabhAvasya paricchedakatvAbhAve'pi-abhAvaparicchedakajJAnajanakattvamastu tAvataiva sarvajJAbhAvapramApakatvamapyAyAtamevetyAzaGkate-nacAbhAvetyAdi-asya-abhAvasya abhAvaparicchedakajJAnajanakatvaM naiva svIkaraNIyamiti bhAvaH / tatra hetumAha-abhAvatvavirodhAditi-yadi tAdRzajJAnajanakatvaM tatra svIkriyeta tarhi tatrAbhAvatvameva vyAlupyeta, tAdRzajJAnajanakatvAbhAvatvayorekatrAnavasthAnAtmakavirodhAditibhAvaH / anyAmApattimAha-tajananetyAdi . 48-(mUlam ) tajjananazaktyabhAve tadanutpatteratiprasaGgAta , tadabhyupagame bhAvatvApattiH, kiJca-abhAvAd bhavatItikAraNapatiSedhAttajjJAnasya nirhetukatvataH sadAbhAvAdiprasaGgaH / ayaM bhAvaH-kAraNaniSThakAryotpAdanasAnarthyAbhAve kAryAnutpattirbhavati tathAcAbhAve'bhAvaparicchedajananasAmarthyavirahe'bhAvaparicchedAnutpattireva / kiJcAbhAve'bhAvaparicchedajananazaktiH svIkriyate na vA ? yadi no svIkriyate tarhi tatra paricchedAnutpattereveSTatayA tatparicchede'tiprasaGgaH / yadi ca svIkriyate tadA'bhAvasya bhAvatvApatti: syAt / nanu jAyatAM bhAvatvApattiH kinazchinnamiti pratipakSizaGkAyAmAhakizcetyAdinA-abhAvAdbhavatIti bhavanmate'bhAvasyAsattvena kAraNapratiSedhaH phalati, evazvAbhAvAdutpadyamAnasyAbhAvaparicchedAtmakajJAnasya phalitena nirhetukatvena kAraNAnapekSaNAt sarvadotpattyAdi
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ prasaGgaH syAditibhAvaH / evaJca sarvajJAbhAvapramANatvenAbhyupagatasyAbhAvasya pramANapazcakavinivRttimAtratA na svIkatuM zakyeti / dvitIyaM vikalpaM khaNDayati-athAtmetyAdi 49-(mUlam ) athAtmA jJAnavinimuktaH, tato'pi tadAbhavanizcayAbhAvaH, jJAnazUnyatvAt , jJAnasya ca nizcayo dharma iti, "atha caitanya svarUpam" iti vacanAt tadeva nizcaya iti / abhAvasya jJAnavinirmuktA''tmasvarUpatAyAM svIkRtAyAmapi jJAnavinirmuktAtmanaH sarvajJAbhAvanizcayAbhAvaH prAMpnoti tatra hetumAhajJAnazUnyatvAditi, jJAnavinirmuktAtmano jJAnarahitatvAditibhAvaH / nanu jJAnarahitAdapi tataH kathanna tAdRzo nizcaya ityAzaGkAM nirAkaroti-jJAnasya cetyAdi / nizcayasya jJAnavRttitvena hetunA jJAnarahitAdAtmanaH kathamapi nizcayo naiva bhavitumarhatItibhAvaH / nanu " caitanyaM puruSasya svarUpam" ityAgamavacanAt caitanyameva nizcaya Atmani siddha iti tata eva sarvajJAbhAvanizcayo jAyatAmityAzaGkate-atha caitanyamityAdi-samAdhatte-netyAdi 50-(mUlam ) na tarhi jJAnavinirmuktaH, tasyaiva jJAnatvAditi // 2 // athopalabdhyantarAtmakaH, tato'pi tadabhAnizcayAbhAvaH, tadaviSayasaMsargeNa tadgrahaNAsiddheH, nacAnyatvA(trA)bhAvavat nizcayo, nyAyavidaH svabhAvavaicicyatastatsatvAzaGkA'nivRtte,
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ [76 ] yadyevaM tarhi jJAnavinirmuktatvamevAtmano'siddham , nizcayasyaiva jJAnatvAditibhAvaH / evaJcAbhAvasya sarvajJAbhAvapramANatvenAbhyupagatasya jJAnavinirmuktAtmatvamapi na svIkartuM zakyamiti / tRtIyaM vikalpaM khaNDayitumupakramate-athavityAdi-yadyabhAvasyopalabdhyantarasvarUpatvantarhi tathAvidyA'bhAvato'pi sarvajJAbhAvanizcayo na syAditibhAvaH / tatra hetumAha-tadaviSayetyAdi-sarvajJAbhAvanizcayAviSayeNa saMsargeNa sarvajJAbhAvanizcayAsiddherityakSarArthaH / nanu yathA'nyatrAbhAvanizcayastathaiva sarvajJAbhAvanizcayo'pi syAdityAzaGkatenacetyAdi-samAdhatte-nyAyavidaH ityAdi " sarvajJagrAhakapramANAbhAvAnnAsti sarvajJaH" ityAtmakanyAyavidaH svabhAvavaicitryAt sarvajJasattvA''zaGkA nivRttina. syAdyathA ghaTAdyabhAvanizcaye satyapi ghaTasattvA''zaGkAnivRttiditibhAvaH / nanu tada viSayasaMsargeNa tadgrahaNAsiddhimasvIkRtya sarvajJAbhAvanizcayAbhAva ApAditaH kintu tadaviSayasaMsargeNa tadgrahaNAsiddhimeva na vayaM svIkurma iti kathaM tadApattirityArityAzaGkaya samAdhatte-tadaviSayetyAdi 51-(mUlam ) tadaviSayasaMsargeNa tadgrahaNAbhyupagame ca na tasyaikAntato'saca miti, anyastvAha amAvo hya bhAvajJAnameva, yAdi tadaviSayasaMsargeNa tadgrahaNAmabhyupagamyate tadA tasya sarvajJasyA''tyantikamasattvaM na siddhayatItibhAvaH / atha sarvajJAbhAvasAdhakamanyapratipakSimatamapAkartumupakramate"anyastvAha" iti, tadIyaM matamupapAdayati-abhAvo hyabhAvetyAdi /
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ [77] sarvajJAbhAvasAdhakatvenAbhimatasyAbhAvasyAbhAvajJAnarUpatvaM svIkaraNIyam , asya jJAnasya viSayantuccham (abhAvaH) kulAlAdiryathA vyApAramanubhUya ghaTAdau hetustathA nAyamabhAvaH svaparicchedakajJAnahetuH svIkriyate kintu vijJeyatAmAtrata iti svIkAryyam / __abhAvena yadyabhAvajJAnaM vivakSyate tarhi jJAnasya saviSayatvAdavazyaM kenAcidviSayeNApi bhAvyamityAzaGkaya nirAkarotiprameyamityAdi / 52-(mUlam ) prameya tvasya tuccha, na cAya kulAlAdigd ghaTAdau vyApAramanubhUya svaparicchedakajJAnahetuH, api tu vijJeyatAmAtrAt, na cAsyeyamamapyayuktA, prameyatvAnupapatteH, na ca svajanyajJAnaparicchedyatvena bhAvatvApattiH, bhAvajJAnaparicchedyasya tadabhyupagamAt , nanu vyApAramanubhavataH kulAlasyaiva ghaTahetutvaM dRzyate tucchasya viSayasya svaparicchedakaM jJAnaM prati vyApArApratisandhAnAta kathaM hetutvamityAzaGkaya samAdhatte-nacAyamityAdinA-vijJeyatAmAtrAdityantena / nanu bhavedapi vijJeyatAmAtrAt svaparicchedakajJAnaM prati hetutvaM parantu saiva nAsti tucchasyetyAzaGkate-nacetyAdi-samAdhatte prameyatvetyAdi-yadi tucchasya vijJeyatA na svIkriyeta tarhi tasya prameyatvamapyanupapannaM syAnaca tadiSTamiti bhAvaH / nanu vijJeyatAsvIkAre svajanyajJAnaparicchedyatvena tucchasya bhAvatvApattirityAzaGkatena ca svajanyetyAdinA / bhAvajJAnaparicchedyasyaivabhAvatvaM svIkriyate na punarabhAvajJAnaparicchedyasyApIti samAdhatte-bhAvajJAnetyAdinA /
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ [78] nanu abhAvajJAnAtmanApyabhAvAkhyapramANena sarvajJAbhAvapratItidurlabhaivetyAzaGkate-nacAnenetyAdinA-samAdhatte-SaSThAstikAyetyAdinA 53-(mUlam ) na cAnenAvikRto'bhAvo na gamyate, SaSThAtikAya(abhAva)vat nAsti sarvajJa ityabhAvaprIti(te)riti, etadapyasat , adhikRtajJAnasyApi tata utpattyasiddheH, saMyogAdipratiSedhyasaMkhye tarakAyApekSamanovijJAnAtmakatvAt , asya cAparimANatvAt pariNItitaH iSTaviSayAnutpattyA tatparicchedAyogAt, SaSThAstikAyazabdato yathA'dhikRtavastvabhAvapratItistathA nAsti savajJaH ityato'pyadhikRtAbhAvapratItiH sulabhaivetibhAvaH / anyastvAhetyAdinopapAditaM pUrvapakSimatamapakSeptumupakramate etadapyasaditi / upapAdayati-adhikRtetyAdi-abhAvajJAnAtmAbhAvapramANato'pi " nAsti sarvajJaH" ityadhikRtasya jJAnasyotpattirasiddhaiveti / upapAdayati-saMyogAdItyAdinA tatsaricchedAyogAdityantena / prakArAntareNa pUrvapakSimatamapakSipati itazcetyAdi 54-(mUlam ) itavAprAmANatva, nAsti devadatta ityevamapi pravRtteH, na cedamakSavyApAraja, bhAvavattatrAkSavyApArAnupapatteH, arUpAdyAtmakatvAt , akSasya ca viSayAntare'pyapravRttaH, na ca vastuvizeSaNIbhUtatvenAsya grahaH, tathAvidhasya tadvizeSaNatvAsiddheH,
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ [79] pramANasyAsya " nAsti sarvajJaH" ityadhikRtasyAbhAvasya pratyAyakatve " nAsti devadattaH" ityevaM pravRttau pratirodhasya kasyacidabhAvAttathA'pi pravRttirdurivetibhAvaH / adhikRtajJAnasyAkSavyApArajanyatvaM vArayati-nacedamakSetyAdi-vastunibhAvAtmani sati tajjhA. namakSavyApArajaM bhavati, abhAvAtmani punastasmin nAstyakSavyApAra iti bhAvaH / kAraNAntaramupanyasyati-arUpetyAdi / vidyamAne'pi kacidvastuni akSApravRttidarzanAdakSavyApArajanyatvaM sarvathA'pyadhikRtajJAnasya nAstIti darzayati-akSasya cetyAdinA / nanu cakSuHsaMyuktavizeSaNatAtmanA sannikarSeNa " ghaTAbhAvavabhUtalam" ityAdau ghaTAbhAvasya yathA pratItistatho sarvajJAbhAvasyApi jAyatAmityAzaGkaya samAdhatte-nacetyAdinA / nanu kasmiMzcidapi sambandhe sati sambandhapratiyogino vizeSaNatvaM bhavedityAzaGkA sambandhAbhAvavyavasthApanena nirAkaroti-sambandhAbhAvAdityAdinA 55- (mUlam ) sambandhAbhAvAt tAdAtmyatadutpattyanu papattiH, vizeSaNazevizeSyabhAvasya ca tadapratyakSatayA kalpanAyogAt, vastudharmasya ca ekAntatucchatvAbhAvataH svarAddhAntavirodhAbhAvaH, taadaatmytdutpttynupptteHsmbndhaabhaavaaditynvyyojnaa| upasaMharati-vizeSaNavizeSyabhAvasya cetyAdinA / tadapratyakSatayAsarvajJApratyakSatayetyarthaH / ghaTasya pratyakSatvena tadabhAvasya bhUtalena vizeSaNavizeSyabhAvaH sambandhaH svIkriyate prakRte tu sarvajJasyaivA. pratyakSatvena tadabhAvasya kenacidapi vizeSaNavizeSyabhAvasya durupapAdatvamiti bhAvaH / athedAnIM sarvajJAbhAvasya vastudharmatvaM svI
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ [80] kRtyApi svamatena sarvajJasiddhimapratihatAM vaktumupakramate-vastudharmasya cetyAdinA-vastudharmasyaikAntatucchatvAbhAve atucchasvarupeNApi nadIyane kenacidrUpeNabhAvyam , atucchasvarUpameva ca vastu sarvajJapadavyapadezabhAjanamiti bhAvaH / vastudharmasyaikAntatucchatvAbhAve yukti pradarzayati-na hItyAdinA / 56-(mUlam ) na hi pararUpAbhAvaH svarUpabhAvapRthagbhUta evetyekAntatucchatAbhAvaH, na caivamasarvajJe sarvajJAbhAvAvagamo neSyate, na caivamapi tattuMcchataiva, tadbhAvasyetakhAbhAvAt , ekAntatucchabhAvasya cA'tucche tadatadabhAva evAbhAvAdityato nAsti SaSTho'stikAya iti prasiddhopAdAna evApramANabhUta eva vikalpaH, na sAkSAttucchagocarastadapratibhAmanena vidhiniSedhAviSayakhAttasyeti, aparAbhAvAnavagamAdevAstikAyeSu saMkhyAniyamAdisiddhiriti sUkSmadhiyA bhAvanIyam / pararUpeNa ghaTAbhAvasya svarUpeNa ghaTAt ekAntataH pArthakyaM nAstIti bhAvaH / svamatena asarvajJe'vagatasyApi sarvajJAbhAvasyaikAntatucchatAM vArayati-nacaivamasarvajJa ityAdinA-tattucchataivetyantena / tatra hetuM darzayati-tadbhAvetyAdinA / tatra podvalamAha-ekAntatucchabhAvasyetyAdinA / sarvaJcaitanmanasikRtya nAstItyAdi vikalpasya prasiddhopAdAnatvamapramANabhUtatvaJcAkalayati-dityatonAstItyAdinA vikalpa ityantena / uktavikalpasya sAkSAttucchagocaratvaM vyudasyatina sAkSAttucchetyAdinA / SaSThAstikAyAdizabdAnAM pravRttinimittamupapAdayati-aparAbhAvetyAdinA-bhAvanIyamityantena //
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ [81] atha rAgAdInAmAtmasvabhAvatvaprayojyaprakSayAnupapattimUlakaM rAgAdiprakSayAccAsyetyAdinA''pAditaM sarvajJAbhAvaM khaNDayituM sATopamupakramate siddhAntI yaccoktaM rAgAdiprakSayAt (zloka 14) ityAdineti-khaNDane hetumAha-padmarAgakArtasvaretyAdi / 57-(mUlam ) yaccoktaM 'rAgAdiprakSayAt ' (le0 14) ityAdinA rAgAdInAmAtmasvabhAvatvAt prakSayAnupapattiriti, etadapyayuktaM, padmarAgakArtasvaramalasya tatsvabhAvatve'pi kSAramRtpuTapAkAdeH prakSayopapatteviMzuddhikalyANatAdarzanAt , yathA padmarAgamaNi-suvarNamAlinyasya padmarAgakAJcanasvabhAvatAyAmapi kSAramRttikA-puTapAkAdito mAlinyavinAzAt padmarAge vizuddhiH kAzcane kAJcanatA cAvalokyate tathA rAgAdInAmAtmasvabhAvatve'pi vizuddhabhAvanAditasteSAM (rAgAdInAM) prakSayopapatterAtmano vizuddharUpeNAvasthAnamupapadyate iti na sarvajJatAnupapattiriti bhAvaH / nanu malasya padmarAgakArtasvarasvabhAvatvAsvabhAvatvavadra gAdInAmapyAsmasvabhAvatvAsvabhAvatvatvasvIkAraNnna mArvakAlikasarvajJatAsiddhirityAzaGkaya samAdhatte-tadatatsvabhAvatve ityAdi 58-(mUlam ) tadatatsvabhAvatve sarvasya padmagagAdevizuddhayAdiprasaGgaH, amalasvabhAvAt , navA kasyacit kadAcit , amalasvabhAvatve'pi pUrvavadanupapatteH na padmarAgAdermalaM sAMsiddhikaM, bhinnavastutvena taduparaJjakatvAditi cet , nanu padmarAgAdInAM malAmalasvabhAvatvavadAtmano'pi rAgAdyarAgAdisvabhAvatvasvIkArAnna sArvakAlikarAgAdiprakSayopapattirityA
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 82 ] zaGkaya samAdhatte tadatatsvabhAvatve ityAdi ayaM bhAvaH kasyacit padmarAgAde kadAcit vizuddharbhavati na tu sarvadeti vastusthitiH tadatatsvabhAvatvasvIkAre amalasvabhAvatvAt sarvasya padmarAgAdervizuddhayApattiH syAditi bhAvaH / tatra hetumAha- amalasvabhAvatve'pIti, amalasvabhAvatve svIkRte'pi malasvabhAvatApannavad malAderanupapatteriti bhAvaH / nanu dRSTAntadASTAntikayormahadantaram padmarAgAdermalasya bhinnastutvena padmarAgoparaJjakatvAt sAMsiddhikatvaM nAsti rAgAdInAM punarAtmanaH sAMsiddhikatvamevetyAzaGkate na padmarAgAderiti / samAdhatte - Atmano'pItyAdi 59 - ( mUlam ) Atmano'pi rAgAdiSu tulyaH parihAraH, tathAhi - rAgAdivedanIya karmANo'pyAtmano bhinnavastutAmanubhavantastaduparaJjakA iti tatranItiH, nisargazuddhasya katha taduparaJjakAH kathaM vA na bhUyo'pavargAvasthAyAmiti cet, padmarAgAdiSvapi samAnametat, rAgAdInAmapi bhinnavastutvenAtmoparaJjakatvAt sAMsiddhikatvasyaiva svIkaraNIyatvAditi bhAvaH / sAMsiddhikatvamevopapAdayati - tathAhI - tyAdi - tattvanI tirityantena granthena / nanu svabhAvazuddhasyA''tmanaste rAgAdaya uparaJjakA na bhavitumarhanti teSAmAtmoparaJjakatve cApavargAvasthAyAmapyuparaJjakatvamApadyetetyAzaGkate - nisargazuddhasyetyAdisamAdhatte - padmarAgAdiSvapItyAdi - nisargazuddha padmarAgo paraJjakatvamapi malasya na syAt kSAramRttikApuTapAkAdito vizuddhayavasthAyAmapyuparaJjakatvaJca syAnna ca tathA bhavatIti nisargazuddhasyApyAtmana upa " -
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 83 ] raJjakatvamapavargAvasthAyAmanuparaJjakatva makA me nApi svIkaraNIyamiti bhAvaH / nanu nisargazuddhAnAM padmarAgAdInAM na malenoparaJjanaM kintu malAdigrastAnAmevotpattirityAzaGkate na te nisargazuddhA ityAdi samAdhatte - AtmanyapItyAdi 60 - ( mUlam ) na te nisargazuddhA malenoparajyante, kintu tadgrastA evApajAyanta iti ceta, Atmanyapi rAgAdyapekSayA tulyametat, anAditvAt sa notpadyate iti cet anAdireva tadgrasta iti ko doSa: ? * * Atmano'pi nisargazuddhasya na rAgAdibhiruparaJjanaM kintu rAgAdigrastasyaivotpattiriti samAdhAnasya tulyatvAditi bhAvaH / nanu padmarAgAdInAM sAditvAdutpattirastu AtmanastvanAditvAdutpattyabhAvAdRSTAntadASTantikayormaha devAntaramityAzaGkate - anAditvAditi - samAdhatte-anAdirevetyAdi anAdiH sa utpattirahito bhavatu kintu sa punaranAdireva rAgAdiprasto'pi jAyatAM kSatyabhAvAditi na dRSTAntadAntikayoH kazcana bheda iti bhAvaH / nanvAtmano'nAditve'pi rAgAdInAM kathamanAditA, teSAM kRtakakarmavizeSatvAdityAzaGkate - kRtaketyAdi - samAdhatte - netyAdi - 61 - ( mUlam ) kRtakakarmabhedatvA teSAmanAditva virodha iti cet, na kRtakatve'pyanubhUta vartamAna bhAvAtItakAlavat pravAhato'nAditvasiddheH, anyathA prAkAlAbhAvato'bIjatvena pazcAdapi tadabhAvApattiH, nahyasat sadbhavati, atiprasaGgAt,
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ [84] rAgAdInAM kRtakatve'pi yathA'nubhUtasya vartamAnabhAvasyAtItakAlasya pravAhato'nAditvantathaiva rAgAdInAmapi pravAhato'nAditvamya siddhiriti bhAvaH / dRSTAntamuphyasyati-anyathetyAdi-anyathArAgAdInAM pravAhato'nAdivAsvIkAre pUrvakAle'bhAvAt abIjatvena pazcAdapyabIjavApattiH, pUrvakAle'bhAvAdasabIjatvaM kAlAntare'pi sannabhavitumarhati, tathA sati sikatAdito'pi tailAderutpattirdurvArA syAt avizeSAt, tatra pUrvamasato'pi tailAdeH pazcAt sadbhAvasvIkArAditi bhAvaH / nanu vartamAnasyApyananubhUtasyAtItatA kRtakatvasya ca vartamAnakalpatA svIkriyate iti kathamAtmano'nAditvasiddhirityAzaGkaya samAdhatte-nacAnanubhUtetyAdinA-kRtakatvamityantena / 62-nacAnanubhUtavartamAnasyAtItatA, vartamAnakalpaM ca kRtakatvamiti // Aha-kRtaH punaramISAM prakSaya ? iti, ucyate, patipakSabhAvanAtaH, sAcAnekAntabhAvanA, tatpatipakSAdupekSAsambhavasAmarthyadarzanAt , atha padmarAgAdimalAdidRSTAntena svIkriyatAmAtmani rAgAdiprakSayaH paraM tatra kSAramRtpuTapAkAdiriva nAtra rAgAdiprakSayakArakaH kazcana samupalabhyate tathA ca kathamAtmani rAgAdiprakSaya ityAzaGkateAha-kutaH punarityAdi samAdhatte-ucyate ityAdi-yathA kSAramRtpuTapAkAditaH padmarAgakAttasvaramalasya prakSayastathA pratipakSabhAvanAto rAgAdInAM prakSaya iti bhAvaH / nanu kIdRzI sA bhavatti bhAvanA yayA rAgAdiprakSaya ityAzaGkaya samAdhatte-sAcAnekAntetyAdi
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 85 ] anekAntabhAvanAtaH kathaM rAgAdiprakSaya iti zaGkAM nirAkarotitatpratItyAdi - ayamAzayaH - anekAntavAdibhirasmAbhirna kasmiMzcidapi vastuni rAgotpAdakatvaM dveSotpAdakatvaM vA sukhajanakatvaM duHkhajanakatvaM vA kintu pratyekaM vastuni rAgotpAdakatvaM dveSotpAdakatvamapi sukhajanakatvamitra duHkhajanakatvamapi svIkriyate, tathA yamAlambya rAga Atmani samutpadyate tamevAvalambya tasmin dveSo'pi samudiyAt iti rAgajanakatvabhAvanAyA dveSajanakatvabhAvanA pratipakSabhUtA samajani, tathA ca rAgajanakatva bhAvanA - pratipakSabhUtAdveSabhAvanAto rAgAdyupekSAto rAgAdiprakSayaH svataH sambhavIti mantavyam, idamevopapAdayatiihetyAdi - " vyavahAradarzanAt" ityantena pranthasandarbheNa / 63 - ( mUlam ) iha " yato yadbhavati tatpratipakSAnna tadbhavitumarhati " iti nyAyaH, guNadoSaikAntagrahAcca rAgadveSau, atastatpratipakSabhUtAdane - kAntata evopekSA saMbhavo nAnyathA, tathAhi - ubhayAtmakakatvopamahAdupekSaitra dRzyate strIzarIrAdiSu tadvidAm, tasyAM guNA doSAca, tataH kimanayeti vyavahAradarzanAt yataH - yasmAdvastuno yadvastu bhavatyutpadyate tatpratipakSAt tatpratipakSabhUtAtpadArthAt, tat- buddhiviSayIbhUtaM vastu na- nahi, bhavitum - utpattum arhati-yogyatAmAdhatte iti nyAyArthaH, kasmiMzcidvastuni guNasyaiva doSasyaiva vA jJAnAdrAgo dveSo vA jAyate iti guNaikAntamahAdrAgaH, doSaikAntagrahAdddveSaH, ataH asmAddhetoH, tatpratipakSabhUtAt -
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ [86 ] ekAntagrahavipakSarUpAt, anekAntata:-anekAntagrahAt idaM guNavadoSavaccetyevamanekAntajJAnAditi yAvat, eva-avadhAraNArthakamanyavyavacchedaparaM vA'vyayam , upekSAyAH-idamasevyamagamyamakaraNIyamadhyAnIya mityAdibuddhiviSayatAyAH sambhavo-yogyatA, anyathAanekAntavyatiriktAt , na-nahi upekSAsambhava iti zeSaH / tatra yuktimupapAdayati-tathAhItyAdinA-ubhayAtmakaikatvopagrahAt-ubhayAtmakamekamidamityAkArakajJAnAdityarthaH / tadvidAm-pratyekaM vastunyubhayAtmakatvaM jAnatAM sahRdayAnAm / strIzarIrAdiSu upekSaiva asevanIyamityAdibuddhiviSayataiva dRzyate-avalokyate / tasyAmbuddhiviSayIbhUtAyAM khiyAm / guNA:-vAtsalya-bhaktibhAva-vratopavAsazaktyAdayaH / ca-punaH / doSA:-mAtsaryAtilubdhatvAdIni dUSaNAni santIti hatayA'nayA kimiti vyAvahArikANAM vyavahAradarzanAditi zabdArthaH / nanvanekAntatvaM, jAnatAmapi na sarveSAM bhavatyupekSA kintu saMvarazA linAmeva jIvAnAmiti didarzayiSayA''ha sA copekSetyAdi / 64-(mUlam ) sA copekSA saMgharavatAM sacAnAM. nimittAbhAvena abhAvAdAgantukamalasya taccopekSA pariNAmAdihetutaH, prakSayAt (ca)mAktanasya / "sA copekSA saMvaravatAM sattvAnAm , tacca nimittAbhAvena AgantukamalasyAbhAvAt upekSApariNAmA dihetutaH prAktanasya prakSayAt" ityevamanvayaH kalpanIyaH / tacca-saMvaravattvazca / upekSApariNAmAdihetuta:-upekSAparipAkAdikAraNataH / prAktanasya pUrvakAla jAtasya / prakSayAt-vinAzAt / nanvetAvatA saMvaravatAM sattvAnAmupekSA
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ [87 ] bhavatItyuktam sA punaH kathaM kIdRzIti jijJAsAM nirAkarotisamAsAdayatAmityAdi 65-(mUlam ) samAsAdayatAM jJAnavRddhi sUkSmekSikayApi vastuni pazyatAM tadatadAtmakatvamabhyAsAtizayena prakRSTaudAsInyarUpA jAyate iti prayAsaH, tadeva paramArthato vItarAgatvaM, uktazca jJAnavRddhimU-samyagjJAnAtizayam / samAsAdayatAm-labhamAnAnAma , sUkSmekSikayA-sUkSmadRSTayA, api-khlu| abhyAsAtizayenaatizayAbhyAsabalena / vastuni-padArthasArthe, * tadatadAtmakatvamsadasadAtmakatvam samIcInAsamIcInAtmakatvamiti yAvat , guNadoSavattvamiti hRdayam / pazyatAm-avalokayatAm , janAnAmitiyAvat / prakRSTaudAsInyarUpA-prakRSTaM prakarSayuktaM yat audAsInyamudAsInatA tadrUpopekSA jAyate-samutpadyate iti lAgupekSAdhigamArtha karaNIyo mahAn prayatnaH sarvathA bhavyAtmabhiH / nanu jAyatAmetAdRzyupekSA, kintAvatetyevamanusandhAyAha-tadevetyAdi-tadeva-buddhiviSayIbhUtaM prakRSTamaudAsInyaM khalu, paramArthataH-vastugatyA vItarAgatvama-rAgarahitatvam sarvajJatvamitiyAvat / uktArthapramApakatvenAbhiyuktoktimupasthApayati-uktazcetyanena tadevAhaaudAsInyaM tu sarvatra, tyAgopAdAnahAnitaH / vAsIcandanakalpAnAM vairAgyaM nAma kathyate // iti.
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ [88] (anvayaH) vAsIcandanakalpAnAma , sarvatra, tyAgopAdAnahAnita:, audAsInyam , tu, nAma, vairAgyam , kathyate / vRttiH-vAsIcanda nakalpAnAm-takSaNIcandanasadRzAnAm , takSaNImapi prati saurabhamApAdayatAM candanAnAmiva aGgacchedakamapakAriNamapi madhuropadezena pramodamanubhAvayatAmitiyAvat , yoginAmitizeSaH / sarvatra-sarvasmin vastuni / tyAgopAdAnahAnita:-hAnagrahaNarAhityena / audAsInyam-prAgudIritopekSA / tu-punaH / nAmakomalAmantraNe / vairAgyam-rAgarAhityam vItarAgatvamitiyAvat / kathyate-nigadyate // etadviSaye punariha vistareNa kathanaM nAvazyakamityAvedayati"prapazcitametadabhAvanAsiddhAviti neha prayAsaH" ityAdinA / athedAnI " kizca jAtyAdiyuktatvAd , vaktA'sau gIyate paraiH" ityAdinA sandarbheNa pUrvapakSiNA prasaJjitamasarvajJatvaM sarvajJasya tamupadarzitapramANaparIkSaNavyAjena khaNDayitumupakramate-yaccoktamityAdinA zlokakadambakena yaccokta kizca jAtyAdi-yuktatvAdevamAdinA / asarvajJatvasaMsiddhayai, pramANa tat parIkSyate // 22 // asAviti na sarvajJo, vaktRtvAddevadattavat // (anvayaH ) ca, kizca jAtyAdiyuktatvAdevamAdinA, asarvajJa. tvasaMsiddhayai, yata, uktam , " asau na sarvajJaH vaktRtvAddevadattavat" iti, tat, pramANam parIkSyate //
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ [89] vRtti:-ca-puna: / kizca jAtyAdiyuktatvAdevamAdinA" kinna jAtyAdiyuktatvAd vaktA'sau gIyate paraiH / tataH kathannu sarvajJaH" ityevamAdinA sandarbheNa / asarvajJatvasaMsiddhayai-sarvajJasambandhyasarvajJatvaM saMsAdhayituma / __ yat-buddhiviSayIbhUtamanumAnAtmakaM pramANam / uktama-samudbhAvitama / asau na sarvajJau vaktRtvAddevadattavat iti-ityAkArakamanumAnAtmakam / tat-pUrvapakSisamudbhAvitam-pramANam-mAnam pramitisAdhanamitiyAvat / parIkSyate-parIkSAviSayIkriyate // tatra kizcijjJa iSTazcet , na jJAtaM tena kiM matam // 23 // yadi yAgAdividhayo, mithyArthatvena nizcitAH / moktA hiMsAdayaH sarve, yato dugatihetavaH // 24 // ___ (anvayaH) tatra, kizcijjJaH, iSTaH, cet, yadi, yAgAdividhayaH, mithyArthatvena, nizcitAH, yataH, sarve, hiMsAdayaH, durgatihetavaH, proktAH, (tarhi ) tena matam , kim , na, jJAtam ? / vRttiH-tatra-tadIyAnumAne / pakSatayetizeSaH / kizcijjJaHkizcidviSayakajJAnavAn / iSTaH-abhimataH / cet-yadi / yadi pUrvapakSiNA'sarvajJatvasAdhakAnumAne pakSatayA kizcijjJo gRhyate ceditibhAvaH / yadi-cet / yAgAdividhayaH-yajJAdikAryANi / mithyArthatvena nizcitA:-ayathArthajJAnaviSayIkRtAH, asatprayojanatvena jJAtA itiyAvat / nanu yAgAdividhayo mithyArthatvena nizcitA ityeva kathaM nizcIyate iti cettatrAha-yata ityAdinA, yataH-yasmAddhetoH / sarve-nikhilAH / hiMsAdayaH-hiMsApramukhAH,
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ [90] yajJAdividhaya iti yAvat / durgatihetavaH-duHsthitikAraNAni / proktAH-nigaditAH, sarvajJairiti zeSaH / itthazca-kizcijjJo yAgAdidharmikamithyArthatvanizcayavAn durgatihetutayA hiMsAdipratipAdakatvAt ityanumAnena yadi mithyArthatvena yAgAdiviSayakaM jJAnaM kizcijjJe sampannantadA "eko bhAvastattvato yena" ityAdirItyA sarvabhAvAvedakatvamakAmenApi svIkaraNIyamiti paryavasitam, tadAha-tenetyAdinA-(tarhi) tena-tAdRzena kizcijjJena / matam-abhISTam / kiM na jJAtam api tu sarvameva jJAtamiti sarvajJavaM tasmin samAyAtameveti // 24 // tanmatakhaNDane prakArAntaramAhaanyatvaM ca virodho vA, nabarthazcedvikalpyate / yamapekSya virUddho'sA-canyo vA sa hi sarvavit / / 25 / / (anvayaH) ca, nabarthaH, anyatvam , vA, virodhaH, iti cet, vikalpyate, (tadA) aso, yam , apekSya, viruddhaH, vA, anyaH, hi, saH, sarvavit / vRttiH-ca-punaH / ( " asau na sarvajJaH" ityatra ) nabartha:nazabdArthaH / anyatvam-bhedaH / vA-athavA / virodha:-sahAnavasthAnAdilakSaNaH / (iti-ityevaMprakAreNa) cet-yadi / vikalpyatevimatiH samupasthApyate / (tadA) asau-anumAne pakSatayA'bhimataH padArthaH / yam-buddhiviSayIbhUtaM sarvajJam / apekSya-lakSyIkRtya / yaM pratItyarthaH / viruddhaH-sahAnavasthAnAdilakSaNavirodhAzrayaH / vA-athavA / anya. vilakSaNaH, bhinna iti yAvat / hi-nizcayena / sH-virodhprtiyogii| sarvavit-sarvajJaH / syAditi zeSaH /
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ [91] ayaM bhAvaH adaHpadArthatayA vivakSite pakSe sarvajJaviruddhatvaM sarvajJabhinnatvaM vA bhavatA sAdhyate tadubhayasiddhiH pratiyogibhUsarvajJAtmakapadArthasiddhisApekSaiva, nahi kenacit kutrApi gaganakusumakUrmakSIrAdiviruddhatvaM tadanyatvaM vA sAdhayituM zakyate pratiyogino'prasiddhatvAt , evazca nahi tAdRzenAnumAnena bhavatAmabhilaSitaMphalatIti // 25 // ___ namvadaHpadArthatayA'bhimate viparItajJe aviparItajJabhedo virodho vA sAdhyate evaJcAviparItajJamapekSya bhedasya virodhasya siddhAvapi na sarvajJaH siddhayati, tasya viparItAviparItobhayajJatvAdityAzaGkaya samAdhatte-biparItajJa ityAdinA viparItajJa iSTazce-nanvanekAntadarzanam / pramANasaGgataM tena, naitadapyupapadyate // 26 // ( anvayaH ) cet, viparItajJaH, iSTaH, nanu, anekAntadarzanam , pramANasaGgatam , tena, etadapi, na, upapadyate / vRttiH-cet-yadi / viparItajJaH-viparItaM jAnAtIti tathA, adaHpadArthatayA pakSatvena, iSTa:-abhimataH / bhavatAmitizeSaH / nanu-nizcayena / anekAntadarzanam-syAdvAdadarzanam / pramANasaGgatamprAmANikam / bhavediti zeSaH / bhavatAmapyekasmin ghaTAdau viparItAviparItatvobhayAbhyupagamAt ekasminnanekadharmasamAvezanAtmakamanekAntadarzanamabhyupeyamityanekAntadarzanaM bhavatAmaniSTamapi sampannaM bhavet, evaJcAsmAkInaH pakSaH siddhayatIti bhAvaH / tena-hetunA / etadapi-idamapyanumAnam / na-nahi / upapadyate
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ . [92] upapannaM bhavatIti / evaJcAtra "viparItajJapakSakamanumAnamidaM bhavadaniSTasAdhanam anekAntadarzanasAdhakatvAdityanumAnaM phalatIti / / 26 / / kutsitajJasya pakSatayA'bhimatatve'pyAha ityeva kutsitajJazcet, kutsitA narakAdayaH / tajjJAnasAdhane tasya, bhavediSTaprasAdhanam // 27 // (anvayaH) ityevam , cet, kutsitajJaH, kutsitAH, narakAdayaH, tasya, tajjJAnasAdhane, iSTaprasAdhanam , bhavet // vRttiH-ityevam-ityanena prakAreNa / cet-yadi / kutsitajJaHkutsitaM ninditaM jAnAtIti tathA, pakSatayA'bhimato bhavatAmitizeSaH / (tarhi) kutsitAH-nindatAH / narakAdaya:-narakapramukhAH / prAyaH sarva eva laukikA iti yAvat / evaJca samastanarakAdiviSayakajJAnavattvamavazyamapekSaNIyaM syAt / tasya-kutsitajJasya / tajjJAnasAdhane-akhilakutsitapadArthaviSayakajJAnasAdhane / iSTaprasA. dhanam-iSTasya-abhimatasya akhilakutsitapadArthaviSayakajJAnavata: sarvajJasyeti yAvat prasAdhanam-prakarSeNa sAdhanam , iSTaprasAdhanam , tasmin tathA / bhavet-syAt / evaJca kutsitajJapakSakamanumAnamidamasmadabhimatasAdhakam , phalataH sarvajJasAdhakatvAditi / nanu na mayA viparItajJaH kutsitajJo vA pakSaH kriyate kintu yaH kizcinna jAnIte evaMvidho'kizcijjJastatra sarvajJabhedasAdhane na taveSTasiddhirityAzaGkaya samAdhatte-athetyAdinA atha kiJcinna jAnIte, tAharavaktA kathaM bhavet ? / evaM tAvatpatijJArthaH, sarvathA nopapadyate // 28 //
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 93 ] " ( anvayaH ) atha, kiJcit na, jAnIte, tAdRk, vaktA, katham, bhatret, evam, tAvat, pratijJArthaH, sarvathA, na, upapadyate / vRttiH - atha - yadyarthe'vyayam / ( yaH ) kiJcit kimapi / na- nahi / jAnIte - avabudhyate / ( asau ) mayA pakSatvena svIkriyate iti zeSaH / tahatiyadyarthalabhyam / tAdRk- tAdRzaH, kicidapi - viSayaka jJAnAmAvavAn jana iti yAvat / vaktA-upadeSTA, nigaditeti yAvat / katham - kena prakAreNa / bhavet - jAyeta / yadi sa vaktA na bhavituM zaknoti, tarhi tAdRze pakSe vaktRtvAtmaka hetorabhAvAt hetvabhAvavatpakSAtmaka svarUpAsiddhidoSadUSitatvena hetvAbhAsatayA tena hetunA'numityanutpatteH, tadAha - evamityAdi - evam anena prakAreNa / tAvat - nizcayena / pratijJAtArthaH - pratijJAtaH - pratijJAviSayIbhUtazcAsAvarthaH prayojanam, tathA, sarvajJAbhAvasAdhanAtmaka prayojanamiti yAvat / sarvathA - sarveNApi prakAreNa / na- nahi / upapadyateyuktiyuktaM bhavati / ayaMbhAva: "asau na sarvajJo vaktRtvAddevadattavat " ityanumAne pakSatayA'bhimate kiJcidapi viSayakajJAnAbhAvavati jane vaktatvAtmaka hetorabhAvAt "hUdo vahnimAn dhUmAt" ityAdau 1 svajJAna viSaya prkRthetut| vacchedakavattvasambandhena dhUmAbhAvavahUdAtmakadoSaviziSTatvena dhUmasya hetvAbhAsatayA yathA hRdapakSakavahnanumApakatvaM nAsti tathA vaktRtvasya tAdRze pakSe'satvena vaktRtvA 1. svapadena dhUmAbhAvavaddhadAtmakadoSasya grahaNam, tajjJAnaM ca dhUmAbhAvavAn hUdo dhUmazceti samUhAlambanAtmakaM prAhyam, tajjJAnaviSayaH prakRto heturdhUmaH hetutAvacchedakaM dhUmatvam, tadvattvasya dhUme sattvAdetAdRzasambandhena tAdRzadoSavatvaM hetAvAkalanIyam / "
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ - [94] bhAvavattAdRzapakSAtmakadoSasya pUrvoktasambandhena vaktRtvAtmakahetau sattvena vaktatvasya hetorduSTatayA tasya na tAdRzapakSakasarvajJabhedAnumApakatvamiti na bhavatAM pratijJAtArthasiddhiriti // 28 // - nanu sarvajJAtmakapakSe paraprakalpitasya sarvajJasya vyavacchedaH sAdhyate, evaJca na bhavanmatasiddhaH sarvajJaH sampadyate iti pUrvapakSiNAM yukti pUrvapakSottarapakSAbhyAM khaNDayati paraprakalpitasyaiva, vyavacchedo'tha sAdhyate / tadayuktaM yataH zabdo, na te bhAvaM vyapohate // 29 // (anvayaH) atha, paraprakalpitasya, eva, vyavacchedaH, sAdhyate, tat, ayuktam , yataH, zabdaH, te, bhAvam , na, vyapohate / vRttiH-atha-yadi / avyayAnAmanekArthatvAt / paraprakalpitasya-pareNa-anyena bhavatA''rhateneti yAvat, prakalpitaH sAdhitaH paraprakalpitastasya tathA bhavanmatasiddhasarvajJasyeti yAvat / evkhlu| vyavacchedo-bhedaH / sAdhyate-siddhIkriyate; sAdhanAnukUlakRtiviSayI kriyate iti yAvat / tat-buddhiviSayIbhUtaparaprakalpitabhedasAdhanam / bhavatAmiti zeSaH / ayuktam-anucitam , yuktivirahita. mitiyAvat / ayuktatAmeva pradarzayati-yata ityaadinaa| yata:-yasmAt kAraNAt / zabda:-" asau na sarvajJo vaktRtvAddevadattavat" 1. svaM vaktRtvAbhAvavattAdRzapakSAtmakadoSastajjJAnaM vaktRtvAbhAvAnakiJcijjJo vaktRtvazcetisamUhAlambanAtmakam , tadviSayaH prakRto heturvaktRtvam hetutAvacchedakaM vaktRtvatvam tadvattvasyavaktRtve heto sattvena tasya hetorduSTatvamavase yam /
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ [95] ityAkArakavAkyasandarbhavizeSaH / te-tava / bhAvam sarvajJabhAvam bhavanmatasiddhasarvajJAtmakaM padArthamiti yAvata , na-nahi / vyapohatedUrIkaroti / bhavadanumAnavyavahAraghaTakasarvajJapadena bhavanmatasiddhasarvajJasyApratipAdane mAnAbhAvAt sarvajJapadasya sarvajJatvAvacchinne zaktatvAt anyathA anIlaghaTAnayanatAtparyeNApi "ghaTamAnaya " ityevaM vyavahArApatteriti bhAvaH // 29 // evaM vaktRtvahetunA na taveSTasiddhirityAhasarvajJatvena vaktatva, yatazca na virudhyate / atastena sa(na)sannyAyAt , tadabhAvo'tra sAdhyate // 30 // ( anvayaH) ca, yataH, sarvajJatvena, vaktRtvam, na, virudhyate, sasanyAyAt , ataH, te, tadabhAvaH, atra, na, gamyate / vRttiH-ca-punaH / yataH-yasmAt kAraNAt / sarvajJatvenasakala viSayakajJAnavattvena / vaktRtvam-pravaktRtvam / na-nahi / virudhyate-viruddhaM bhavati / sasannyAyAt-sannyAyasaMvalitAt / ataHasmAtkAraNAt / te-tava / tadabhAvaH-sarvajJatvAbhAvaH / atra-pakSe / na-nahi / gamyate-pratIyate // " atastena na sanyAyAt" tadabhAvo'tra gamyate " ityevaM dvitIyArddhasvIkAre tu ataH, tena, sannyAyAt, atra, tadabhAvo na gamyate" ityevamanvayaM vidhAya ata:-asmAddhetoH / tena-vaktRtvena hetunA / sannyAyAt-samIcInanyAyaprayojyaH / tadabhAva:-sarvajJatvAbhAvaH / atra-pakSe / nanahi / gamyate-pratyetuM zakyate" ityevaM vyAkhyeyam // 30 // pUrvapakSI punaH zaGkate
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ [96] asarvajJAvinAbhUtaM, dRSTaM sarvatra tadyataH / tato'sarvajJasaMsiddhe-nanu kasmAna gamya te ? // 31 // ( anvayaH ) yata, tat, sarvatra, asarvajJAvinAbhUtama , dRSTam , tataH, asarvajJasaMsiddheH, nanu, ( tadabhAvaH ) kasmAt , na, gamyate ? // ___ vRtti:- yataH-yasmAtkAraNAt / tat-buddhiviSayIbhUtaM vaktRtvam / sarvatra-sarvasmin sthAne / asarvajJAvinAbhUtam-asarvajJasattAniyatasattAkam / dRSTam-jJAtam / tataH-tasmAtkAraNAt / asarvajJasaMsiddheH-- vahnayavinAbhUtena dhUmena vahnariva asarvajJAvibhUtena vaktRtvena asarvajJasya saMsiddheH / nanu nizcayena / pakSe tadabhAvaH-pakSatayA'bhimate sarvajJatvAbhAvaH) kasmAt kasmAt kAraNAt / na-nahi / gamyate-pratIyate, anumIyate iti yAvat / ayaM bhAvaH yadyenAvinAbhUtaM tena, tadanumitaM bhavati, yathA dhUmo vahnayavinAbhUtaH, tena dhUmena vahniranumito bhavati, evaJca prakRte'pi asarvajJAvinAbhUtena vaktRtvenAsarvajJasya siddhirbhaviSyatyeveti // 31 / / siddhAntI samAdhatte-zlokadvayenasarvatra darzanAsiddhe-ratItAderadarzanAt / na tulyamagnidhUmAdau, yato'gnedhUmabhAvataH // 32 / / evaM yadyanyabhAvo'sau, sakRdapyanyathA tataH / na dhUmaH syAnnacehevaM. vaktRtvaM tanibandhanam // 33 // (anvayaH) atItAdeH, adarzanAt , sarvatra, darzanAsiddheH, agnidhUmAdau, na, tulyam, yata, agneH, dhUmabhAvataH / evam ,
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ [97] yadi, anyabhAvaH, asau, sakRt , api, anyathA, (tadA) tataH, dhUmaH, na, syAt , iha, ca, evam vaktRtvam , tannibandhanam . na / / vRttiH-atItAde:-bhUtapramukhasya, bhUtasya anAgatasya cetiyAvat / adarzanAt-anavalokanAt / sarvatra-sarvasmin sthAne / darzanasya-asarvajJAvinAbhUtavaktRtvakarmakAvalokanasya asiddhiH siddhayabhAvo drshnaasiddhistsyaastthaa| agnidhUmAdau vhnidhuumaadisthle| na-nahi / tulyam-samAnam / vanya vinAbhUtatvasyApi dhUme sarvatrAdarzanaM na samAnamityarthaH / yataH-yasmAddhetoH / agne:vahnaH sakAzAt / dhUmabhAvataH-dhUmasya bhAva utpattidhUmabhAvastasmAttathA / evaJca dhUmasya vahnaH sakAzAdutpattyA vanyavinAbhUtatvaM dhUme nirvivAdaM siddhamiti / etadeva sphoTayati evamityAdinA zlokena-evam-anena prakAreNa / yadi-cet / anyabhAva:-anyapadArthaH / asau-buddhiviSayIbhUto dhUmaH / sakRtekavAram / api-khalu / anyathA-vanyanavinAbhUtaH, vahina vinAbhUta itiyAvat (syAt, tadA) tataH-vahnaH / dhUma:-dhUmapadArthaH / na nahi / syAt bhavet-jAyetetyarthaH / evaJca dhUme yadi vanyavinAbhUtatvaM na svIkriyeta tadA vahnaH sakAzAttadutpattireva na samudiyAt ato dhUme vanyavinAbhUtatvaM svIkaraNIyamakAmenApi . pUrvapakSiNA'pi, prakRte tu tanniyamo naastiityaah-ncehaivaamityaadinaaih-asrvjnyvktRtvaado| ca-punaH / evam - anenaprakAreNa / vaktRtvam-hetutayopanyastam / tannibandhanam-so'sarvajJo nibandhanaM kAraNa yasya tattathA, asarvajJajanitamitiyAvat / na-nahi / evaJca dRSTAntadA ntikayovaiSamyamityavaseyam // 32 // 33 // punaH zaGkate
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ [98] kathaM na tulyabhAve'pi, nanu sarvasya sarvathA / anantabhUtadoSAde-rAtmanastu tadudbhavAt // 34 // (anvayaH) tu, anantabhUtadoSAdeH, AtmanaH, tadudbhavAt , nanu, tulyabhAve, api, sarvasya, sarvathA, katham, na / vRttiH-tu-punaH / anantabhUtadoSAdeH, anantA aparimitAzca te bhUtAH pRthivyAdayo'nantabhUtAsteSAM doSAdiryasya so'nantabhUtadoSAdistasmAttathA, anantabhUtadoSAdiviziSTAdityarthaH / AtmanaHjIvAtmanaH, asarvajJabhUtAdAtmana iti yAvat / tadudbhavAtvaktRtvotpatteH / nanu-nizcayena / tulyabhAve-guNaguNinorabhedAt samAnabhAve, abhinnapadArthatve iti yAvat / api-khlu| sarvasya-nikhilasya / sarvathA-sarvaprakAreNa / katham-kena prakAreNa / na-nahi / asarvajJAvinAbhUtatvamiti zeSaH / sadoSAdevAtmano vaktRtvotsattisvIkArAt asarvajJAdeva vaktRtvotpattisiddhedhUmevaDhyavinAbhUtatvamiva vaktRtve'pyasarvajJAvinAbhUtatva siddhau bAdhakAbhAvAt tena hetunA sarvajJabhedAnumitisiddhiriti bhAvaH // 34 // samAdhatte agnidoSAdhanAsRtya, dhRmo'pytraagnihetukH| anyathA'nyo'pi tasyetthaM, gamayet sphuTanAdyapi // 35 // - ( anvayaH ) dhUmaH, api, atra, agnidoSAdi, anAsRtya, agnihetukaH, anyathA, anyaH, api, ittham , tasya, sphuTanAdi, api, gamayet /
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ [99] vRtti:-dhUma:-vahnayanumApakatayA parvatacatvaragoSThamahAnasAdau prasiddhaH padArthaH / api-khalu / atra-asmilloke / agnidoSAdivahnidoSapramukham / anAsRtya-ananusRtya / agnihetuka:-agnirvahniheturyasya sa tathA vahni kAraNakaH / dhUmo vahnidoSAdyananusRtyaiva vaneH sakAzAdutyanno bhavati na tu vahnidoSAdutpadyate iti, evaJca vaktRtvamapi na AtmagatAdanantabhUtadoSAderutpattumarhati kintu AtmanaH, sakAzAdeva, tathA ca vaktatvasya nAtmagatadoSabhUtAdasarvajJatvAdutpattiriti na tasya sarvajJatvAbhAvAvinAbhUtatvamiti bhAvaH / vipakSe bAdhakamAha dvitiiyaarddhn-anythaa-vktRtvsyaa''tmgtdossbhuutaadsrvjnytvaadutpttisviikaare| anya:-aparaH, dhUma itiH yAvat / api-khalu / itthama-anena prakAreNa / tasya-vahnaH / sphuTanAdiveNvAdidalanajanitasphoTAravAdi / api-sambhAvanAyAm / gamayetanumApayet / yathA dhUmena vanyanumitistathA vahanidoSAderapyanumitiH syAt na ca bhavati, evazca sadoSAdAtmana AtmagatadoSAdvA na vaktRtvotpattiH svIkatuM zakyA, tathA ca sati na vaktatve'sarvajJatvAvinAbhUtatvamiti na tenAsarvajJatvAnumitiritibhAvaH // 35 // sarvajJe vaktRtvamupapAdayatijAnAti bahu yaH samyaka, vakti kizcit sa tatra yat / jAnAnaH sarvamapyevaM, nanu kasmAna vakSyati // // 36 // - (anvayaH) yaH, samyak, bahu, jAnAti, saH, tatra, yat, kicit, vakti, evam , sarvam , api, jAnAnaH, kasmAt, na, vakSyati / / vRttiH-ya:-buddhiviSayIbhUtaH kazcit / smyksmiiciintyaa| bahu-bADham / jAnAti-avagacchati / sH-taadRshH| tatra-tasmin
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ [100] viSaye / yt-ysmaaddhetoH| kizcit kimapi / vakti-nigadati / evam-anena prakAreNa / sarvam-nikhilam / api-khalu / jAnAna:jAnan , avagacchanniti yAvat / kasmAt-kena hetunaa| na-nahi / vakSyati-nigadiSyati / api tu sarva vadiSyatyeveti bhAvaH / yasmin viSaye yo bahu jAnAti tasmin viSaye so'pratihataM vakti yazca punaH sarva jAnAti sa sarvajJaH kathaM na brUyAdapi tu sarvathaiva brUyAdevazca sarvajJe vaktRtvamabAdhitameveti bhAvaH // 36 / / punaH zlokenaikena pUrvottarapakSau darzayatisarvajJe na kaciddaSTa-masarvajJatvajaM yadi / na taddaSTau na dRSTaM yat, tatra tannetyayuktimat // // 37 / / ( anvayaH) kacit, sarvajJa, asarvajJatvajam , na, dRSTam , yadi, taddaSTau, (yatra) yat, na, dRSTam , tatra, tanna, iti, ayuktimat, na ? ___ vRtti:-kvacit-kutracit / srvjnye-srvjnypdbodhye| asarvajJatvajamU-asarvajJatvajanita vastu / n-nhi| dRSTam-avalokitam / ( iti ) yadi-cet / ucyate iti zeSaH / samAdhatte-dvitIyArddhana( yatra) taddaSTau-tadIyadarzane, tadIyanetre vaa| yat-yAdRzam / vastviti yAvat / na-nahi / dRSTam-avalokitam / tatra-tasmin sthAne / tat-tAdRzam / vastviti zeSaH / n-nhi| vartate iti shessH| iti-anena prakAreNa kalpanam / ayuktimat-ayuktam / na-nahi ? naba: kAkarthakatvAt , praznasya ca kAkuvyaGgayatvAt / api tu ayuktameveti / kAkuto nabaH praznAbhivyaJjakatvaM yathA (yatra) tAvat / na-nahi pati zeSaH /
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ [101] " tathAbhUtAM dRSTvA nRpasadasi pAcAlatanayAM, vane vyAdhaiH sArddha suciramuSitaM valkaladharaiH / virATasyAvAse sthitamanucitArambhanibhRtaM, guruH khedaM khinne bhajati mayi nAdyApi kuruSuH // " iti / 99 atra zloke " nAdyApi kuruSu 99 ityatra kAkoH praznAbhivyaJjakatvamapi, anyathA " mayi na yogyaH kheda: (apriyatvena jJAnam ) kuruSu tu yogya: ityasya kAkuvyaGgyasya vAcyasiddhayaGgatvena kAvyasyAsya guNIbhUtavyaGgyatvaM syAt praznAbhivyaJjakatve tu tenaiva vyaGgyena vAcyasiddhau pUrvoktasya vyaGgyasyArthasya vAcyasiddhayaGgatvA - bhAvena na guNIbhUtavyaGgayatvamapi tu dhvanitvamevetyetatsarvaM kAvyaprakAze tRtIyollAse spaSTamiti // 37 // nacAdarzanato'syaitra, sAmrAjyasyaiva nAstitA / sarvairadarzanaM cAsya, pUrvameva nirAkRtam // // 38 // (anvayaH) adhya, eva, adarzanataH, sAmrAjyasya, eva, nAstitA, na, ca, ca, asya, sarvaiH, adarzanam, pUrvam, eva, nirAkRtam / vRttiH -- asya - tasya, sarvajJAdhikaraNakA sarvajJatvaja nitaguNakarmakAvalokanAbhAvavataH puMsa iti yAvat / idaM zabdasya tacchandArthabodhakatvaM pUrvapakSanirUpaNaprasaGge pUrvamAveditamavaseyam / etra - khalu / adarzanataH sarvajJAdhikaraNakA sarvajJatvajavastukarma kA navalokanataH / sAmrAjyasya - sarvajJatvAtmakasya / eva khalu / nAstitA - abhAvaH / na ca - naiva / svIkartuM zakyeti / kenacidekena sarvajJe'sarvajJatvajanita
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ [102] vaktRtvAdi vastu nAvalokitaM na tAvatA tasmiMstada siddhirbhavitumarhati kintu sarvairadarzanameva pramANIbhavitumarhati na ca tadastItyuttarArddhenAha - sarvairadarzanamityAdi-ca- punaH / asya - sarvajJAdhikaraNakA sarvajJatvajasya / sarvai:- nikhilairjanaiH / adarzanam - anavalokanam / pUrvam prAk / eva - khalu / nirAkRtam - dUrIkRtam, khaNDitamiti yAvat // 38 // / siddhAntI pUrvapakSitau vyabhicAraM darzayati sAdhyenApatibandhitvAd, vyabhicAryeSa sUriNA / vipakSe bAdhakAbhAvA- duktastatrApi sambhavAt // // 39 // - " ( anvayaH ) sAdhyena, apratibandhitvAt eSa:, ( hetu: ), sUriNA, vyabhicArI, uktaH, vipakSe, bAdhakAbhAvAt, tatra, api, sambhavAt // vRttiH - sAdhyena - anumeyena asarvajJatveneti yAvat / apratibandhitvAt vyAptyAtmaka sambandhAbhAvavattvAt / eSa:--ayama, hetu: - vaktRtvAtmakaM kAraNam / sUriNA viduSA pUrvapakSiNA / vyabhicArIsAdhyAbhAvavadvRttitvAtmakavyabhicAravAn / uktaH - prayuktaH / vyabhicAritvameva prakaTayati- vipakSe ityAdi / vipakSe nizcita sAdhyAbhAvavati sAdhyaprakArakanizcayavizeSye iti yAvat / sarvajJatvAbhAvAtmaka sAdhyapratiyogi kAbhAvavati sarvajJa iti yAvat / bAdhakAbhAvAt - vaktRtvAtmaka hetoH sattve pratibandhakAbhAvAt / tatra nizcitasAdhyAbhAvavati sarvajJe / api khalu / sambhavAt-sattvAt // 39 // devadatte'pya sarvajJe, jJAnavairAgyajA guNAH / sadasattvena nizcetuM zakyante naiva sarvathA // . 1180 11
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ [103] kAyavAkkarmavRttyApi, guNadoSena nizcayaH / buddhipUrvA'nyathApi syA-cchailUSasyeva saMsadi // // 41 / / ( anvayaH ) asarvajJe, devadatte, api, jJAnavairAgyajAH, guNAH, sadasattvena, sarvathA, nizcetum , naiva, zakyante // 40 // kAyavAkarmavRtyA, api, guNadoSe, na, nizcayaH, zailUSasya, saMsadi, iva, buddhipUrvAnyathA, api, syAt // 41 // vRttiH-asarvajJe-sarvajJatAvirahite, bahujJe, kizcijjJe veti yAvat / devadatte-devadattAbhidhAne ksmiNshcitpurussvishesse| apikhlu| jJAnavairAgyajAH-samyagjJAnarAgarAhityajanitAH / guNAHutkarSAdhAyakA vktRtvaadyH| sadasattvena-astitvanAstitvena / sarvathA-sarvaprakAreNa / naiva-na khalu / nizcetum-nirNetum / zakyantezakyatAviSayIkriyante // 40 // __kAyavAkarmavRttyA-kAyaH zarIrazca vAk vANI ca kAyavAcam , tasya karmavRttiH-karmAtmakavyApAraH, kAyakarmavRttyAvAkarmavatyAcetyarthaH / guNadoSe-saptamyartho viSayatA, tathA ca guNadoSaviSayaka ityarthaH, nizcayaH-nirNayaH / na-nahi / kAyavAkarmavRttyApi guNa. doSayonizcayo naiva katuM zakyate ityarthaH / zailUSasya-naTasya / saMsadi-sabhAyAm / iva-yathA / buddhipUrvA'nyathA-buddhipUrvakamanyathAkaraNam / api-saMbhAvanAyAm / syAt-bhavet / zailUSAH saMsadi buddhipUrvakaM sAmAjikAnAnandayitumavAstavikamanyathAbhUtamAcAra darzayantIti teSu na guNadoSavinizcayastathA'sarvajJe'pi buddhipUrvamanyathAvaktatvasambhavAnna tatrApi guNadoSavinizcayaH kasyApIti bhAvaH, evaJca sAdhyavati vaktRtvAtmakatone nizcayo'pIti // 41 //
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ [104] na yato vItarAgatve, tathA ceSTopapadyate / kliSTA prayojanAbhAvA-nnanu tat kinna nizcayaH // // 42 // ( anvayaH ) yataH, vItarAgatve, prayojanAbhAvAt , kliSTA, tathAceSTA, na, upapadyate, tata, nanu, nizcayaH, kim , na / vRttiH-yataH-yasmAddhetoH / vItarAgatve-rAgarAhitye / prayojanAbhAvAt-phalAbhAvAt / kliSTA-klezAvahA / tathAceSTA-buddhipUrvakAnyathAkaraNAdi / na-nahi / upapadyate-upapannA bhavati / tat-tasmAddhetoH / nanu-nizcayena / nishcyH-vktRtvaabhaavaadinirnnyH| kim-katham / na-nahi / api tu tathAnizcayo bhavedeveti vaktatvAdidarzanena sarvajJatvamanupapannaM syAditi bhAvaH // 42 // siddhAntI samAdhattetathAnAmasvabhAvatve, bhavopagrAhikarmaNaH / . kadAciducitaiSaiva, tataH kiM nopapadyate // // 43 // ( anvayaH) bhavopaprAhikarmaNaH, tathAnAmasvabhAvasve kadAcit, eSA, ucitA, eva, tataH, kima , na, upapadyate ? // vRttiH-bhavopaprAhikarmaNaH-saMsArasamarthakakarmaNaH sakAzAt / tathAnAmasvabhAvatve-tAdRzanAmasvabhAvatAyAM satyAm / kadAcit jAtucita / eSA-iyam ceSTeti yAvat / ucitaa-yogyaa| eva-khalu / ttH-tsmaaddhetoH| kim-katham / na-nahi / upapadyate-yujyate, apitUpapadyata eveti jJAnavairAgyAdijanitaM vaktRtvAdikaM sarvajJe'pi saMbhavanna tasmin sarvajJatvAbhAvaM sAdhayitumarhatIti bhAvaH // 43 //
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ [105] sAkSAdagamyamAneSu, tatastatra vinizcayaH / ta evaM naivamiti vA, chadmasthasya na yujyate // 44 // ( anvayaH) sAkSAt, agamyamAneSu, "ta evaM naivaM vA" iti, vinizcayaH, chadmasthasya, na, yujyate, tataH, tatra, (vinishcyH)| vRttiH-sAkSAt-pratyakSam / agamyamAneSu-apratIyamAneSu padArtheSu / " ta evaM naivaM vA" te padArthA itthambhUtA netthambhUtA vaa| iti evambhUtaH / vinizcayaH-vizeSato nirNayaH / chadmasthasya-aprAptasarvajJatvakabhavyAtmanaH / na-nahi / yujyateupapadyate / tataH-tasmAddhetoH / tatra-tasmin sarvakSe / tAdRzavinizcayaH svIkaraNIya iti bhAvaH // 44 // nacAtra yastu sarvajJaH, sa vaktA neti zakyate / vaktuM tathA'pasiddhatvA-ducyate cenna yuktimat // 45 // tadabhAvAdathAvRtti-stava hetona mAnataH / sa siddha iti sannyAyAd , vyatireko na puSkalaH // 46 // ( anvayaH ) tu, atra, yaH, sarvajJaH, saH, vaktA, na iti, naca, vaktum, zakyate, aprasiddhatvAt, tathA, ucyate, cet, na, yuktimat , tadabhAvAt, atha, tava, hetoH, avRttiH, na, mAnataH, iti, sannyAyAt, saH, siddhaH, vyatirekaH, puSkalaH, na // vRttiH-tu-punaH / atra-anumAnaparampasayAm / " yaH sarvajJaH sa vaktA na" iti-evam / na ca-nahi / vaktum-prayoktum /
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ [106] zakyate-zaktimatA bhuuyte| pUrvapakSI punaH zaGkate-tathA'prasiddhatvAdityAdi-aprasiddhatvAt sarvajJAdhikaraNakavaktRtvAprasiddheH / tathA-tena prakAreNa "ya: sarvajJaH sa vaktA na" ityevaM prakAreNeti yAvat / ucyate-pUrvapakSiNA mayA prayoktuM zakyate cet-( idam ) yuktimatyuktam / na-nahi / kuta iti cettatrAha-tadabhAvAt-aprasiddhatvAbhAvAt / " vaktRtvaM na sarvajJavRtti aprasiddhatvAt" ityevaM pUrvapakSiNA no kathayituM zakyate-vaktRtvAtmakapakSe'prasiddhatvAtmakahetorasattvenAsiddhidoSaduSTatayA'nanumApakatvAditi bhaavH| athasamuccayArthakamavyayam / tava-pUrvapakSiNaH / heto:-asarvajJatvAnumApakaliGgasya ( tatra-vipakSe sarvajJe ) mAnataH-pramANataH / avRttiHavartanam / n-nhi| evaJca tava hetoya'bhicAritvamiti bhAvaH / iti-evaM prkaarenn| sannyAyAt-samIcInanyAyataH, sattarkAditi yAvat / saH-prasiddhaH sarvajJaH, vItarAgatvAdinA prasiddhaH srvjnypdbaacyH| siddhaH-niSpannaH siddhiMgata iti yAvat / vyatireka:sarvajJAbhAvaH / puSkala:-paryAptaH / na-nahi / iti // 46 // yaJca pUrvam " asau na sarvajJo vaktRtvAt devadattavat" ityanumAnena sarvajJatvaM khaNDitam "na vaktRtvamadehasya" ityAdinA vaktRtve rAgAdinibandhatvapratipAdanAt tatpratisamAdhIyate siddhAntibhiHyaJcoktaM na vaktRtvamadehasya (zlo0 20 ) ityAdineti 66-(mUlam ) yaccoktaM "na vaktatvamadehasya" (lo0 20) ityAdinA vaktRtva rAgAdinibandhanamiti. etadapi pAramparyeNa teSAM tannibandhanatve doSAbhAvAta abAdhakameva,
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ [107] vaktRtvasya rAgAdinibandhanatvamapi sAkSAdeva doSAvahaM bhavati, rAgAdInAM pAramparyeNa vaktatvakAraNatve doSAbhAvAt mahatA prayAsena bhavadbhiravadhAritaM vaktatvasya rAgAdinibandhanatvamapi sarvajJasiddhAvabAdhakameva, vaktatve rAgAdinibandhanatvaM prasAdhyaiva tAdRzena vaktRtvena sarvajJatvAbhAvasAdhanaM vidhIyate, rAgAdInAM tannibandhanatvaM sAkSAd bhavatA'pi na sAdhayituM zakyate paramparayA tannibandhanatvaM tu na sarvajJatvAbhAvasAdhakamiti na vaktRtvahetukenAnumAnena bhavatAM manorathasiddhiH / nanu pAramparyeNApi rAganibandhanaM vaktRtvaM svIkriyate ced vItarAgatvavyAghAtaH sarvajJavItarAgayorbhavadbhiranarthAntaratvasvIkArAt iti zaGkAM manasi nidhAyAha-idhyanta eveti 67 (mUlam )-iSyanta eva hi bhagarato'tItA rAgAdayaH, bhagavataH sarvajJasyApyatItArAgAdayo nizcayeneSyanta eveti na vItarAgatvavyAghAtaH, atItarAgAdisvIkArapakSa eva vItarAgapadasyAbhigheyArtha upapadyate'pi tannAzasya tatpUrvakatvadarzanAt "atra gRhe ghaTo naSTaH" iti vyavahArasyApi gRhe ghaTasattAsvIkAra evopapattezca, pratyutAtItarAgAderasvIkAre vItarAgapade mukhyArthAnupapattyA lakSaNA. bhyupagamApattezca / nanu dehakAraNAnAnAM rAgAdInAM vinAze tatkAlAvacchedenaiva rAgAdikAryyasya dehasyApi vinAza ApadyatetyAzaGkate nacetisamAdhatte-teSAmityAdinA 68 ( mUlam )-na ca tanivRttau tatkAryatvena tadaiva dehanivRttiprasaGgA, teSAM tanimittakAraNatvAt tadabhAve'pi
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ [108] kAryasya kiyantamapi kAlamavasthAnAvirodhAt khanitrAdyabhAve'pi ghttaadivinaashaasiddheH| ____ ayaM bhAva loke kapAlAderupAdAnakAraNasya vinAzAdeva kAryasya ghaTAdervinAzo dRzyate na tu nimittakAraNa vinAze'pi kAryyanAzaH kacidRSTo dRzyate vA, daNDAderupAdAnakAraNasya nAze'pi ghaTAdyAtmakakAryadarzanAt. anyathA khanitrAdyabhAve'pi ghaTAdivinAzApattiH syAt, evaJca rAgAdInAM dehAdikArya prati nimittakAraNatve na tadIyavinAzasya dehanAzAprayojakatvAnna tannivRttI tannivRttiriti / nanu rAgAdInAM vaktRtvopAdAnakAraNatve rAgAdinAzaprayojyo vaktRtvanAza iti rAgAdivinAze vaktRtvavinAzo'pyApadyeta, dRzyate ca rAgAdivirahitasyApi vaktRtvamiti vaktRtvopAdAnakAraNaM pUrva. pakSI pRcchati-upAdAnanibandhanamiti. samAdhatte-ucyate iti 69 (mUlam )-upAdAna nibandhana kimasya vaktRtvasyeti ced ? ucyate, bhASAdravyANyAtmaprayatnazca, ata eva kacit prakrAntavastuni rAgAyabhAve'pi satAM sAkSAdeva vaktRtvopalabdheH, anyathA tadabhAvaprasaGgAt , tathA sati vyavahAroccheda iti, ... .bhASAdravyANyAtmanaH prayatnavaktRtvopAdAnanibandhanamiti / nanu kathametajjJAyata iti cedata Aha-ata eveti-kacit
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ [109] kutracit / prakrAntavantuni prakaraNaviSayIbhUte padArtha, saptamyartho viSayatvam tathA ca prakaraNaviSayIbhUtapadArthaviSayakarAgAdyabhAve'pi satAm-satpuruSANAm sAkSAdeva-sadya eva. vaktRtvopapalabdheH vaktRtvadarzanAditi. rAgAdyabhAve'pi vaktRtvopalabdhidarzanAt rAgAdevaktRtvopAdAnakAraNatvaM nirastaM veditavyamiti bhAvaH / anyathArAgAdInAM vaktRtvopAdAnakAraNatvasvIkAre ca rAgAdyabhAve vaktRtvAbhAvaprasaGga iti / jAyatAM nAma vaktRtvAbhAvaH kiM nazchinnamityAha-tatheti. vaktRtvAbhAvaprasaGge sati vyAkhyAnAdivyavahAravilopApattiriti / etena " navaktRtvamadehasya" ityAdinopapAditamasarvajJatvamapahasitaM veditavyam / __pUrva pUrvapakSiNA " vivakSayA ca vaktRtvaM, sAcecchAbhAvato hi yat / rAgastatazca vaktRtvAt, na sarvajJa itisthitm"| ityanena zlokena vaktRtvasya vivakSAdhInatvam vivakSAyAzca punaricchAbhAvAdhInatvam , icchAbhAvasya rAgAdhInatvamiti vaktRtvasya rAganibandhanatvAt vaktRtvena hetunA sarvajJatvAbhAvaH sAdhitastatkhaNDayitumupakramate-yaccoktamityAdi 70 (mUlam )-yaccoktaM-" vivakSayA ca vaktRtvama" (zloka 21) ityAdi etadapyayuktam , etat-kathitaprakAreNa vaktRtvahetukasarvajJatvAbhAvasAdhanam api -khalu. ayuktam-na yuktamityarthaH, tatra hetumAha-vivakSetyAdi 71 ( malam )-vivakSAmantareNApi kvacidvaktRtvasiddheH suptamattAdiSu tathAdarzanAt,
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ [110] " vivakSAM vinApi kacit vaktRtvadarzanAt "vivakSayA ca vaktRtvam " iti taduktirasaGgateti bhAvaH / nanu vivakSAM vinApi vaktRtvamiti bhavatAM kathanamapramANam. vivakSayaivAsmadAdInAM vaktRtvotpatterato vivakSAM vinApi vaktRtvaM darzayati supteti suptamattAdInAM janAnAM pUrvato vivakSAbhAve'pi vaktutvaM sarvavAdisiddhamiti bhAvaH / suptamattAdiSu tathAdarzanAt ityasya- suptamattAdiSu janeSu vivakSA - bhAve'pi tathAdarzanAt tena prakAreNa vaktRtvadarzanAt ityarthaH, athavA tathAdarzanAt ityatra tathA'darzanAt ityevaMcchedaH kAryyaH / supramattAdiSu tathA tena prakAreNa vivakSApUrvakatvena vaktRtvasya adarzanAt - anupalabdherityartho bodhyaH ubhayathApi granthasaGgateH / - nanu suptamattAdiSu vivakSA nAsti katham vaktRtvAnupapatterevakha dRSTAntAsaGgatimAzaGkate tatrApIti 72 (mUlam ) - tatrApi sA'styeveti cet, na, tathA pratItyabhAvAt, prabuddhAdAvuktasmaraNAnupalabdheH, tatrApi-suptamattAdijaneSvapi sA - buddhiviSayIbhUtA vaktRtvakAraNIbhUtA vivakSetyarthaH, samAdhatte neti - yadi tatrApi vivakSA syAttadA teSu janAnAM vivakSurayamiti pratItiH syAt na ca bhavati pratItirataH pratItyabhAvAda teSu vatkRtvAbhAva upapAdanIyaH / tathAtena prakAreNa vivakSutvaprakAreNa pratIterabhAvAdityakSarArthaH / nanvetA vatA suptamattAdayo vivakSAbhAvavanto vivakSAbhAvavattvena pratIyamAnatvAt ityevamanumAne hetusAdhyayoraikyAt " ayaM ghaTo ghaTatvAt " iti vadanumAnamaprayojakaM syAdityAzaGkaya samAdhatte - prabuddhetisvapnAt unmAdAvasthAyAzca vinirmukta prabuddhAdau jane prAguktasya smaraNaM na -
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ [111] bhavati tasmAt tadavasthAyAM vaktRtvasya vivakSApUrvakatvAbhAvaH svIkaraNIyatAmA padyate, vivakSayoktasya smaraNaM loke dRzyate yaccAnyathoktaM bhavati na tatsmaraNapathamAyAtIti nizcitam evamba zayanAditaH prabuddhasya janasya prAguktasmaraNAbhAvAttadIyavaktRtvasya vivakSArpUvakatvaM na sambhavatIti bhAvaH / nanu prabuddhAdo jane prAguktasmaraNAnupalabdhau satyAmapi mayA vivakSA svIkriyata eveti cet kA kSatirityAzaGkaya samAdhattetathApIti___73 ( mUlam ) tathApi tatkalpane'tiprasaGgaH, kAtaravivakSAyAM kvacicchUrazabdaprayogadarzanAt, . tathApi prabuddhAdau jane prAguktasmaraNAnupalabdhau satyAmapi / tatkalpane vivakSAbhyupagame atiprasaGgaH-anyatrApyanyadaniSTasyApattizakyasvIkaraNA syAt / vivakSayA vaktRtvamitiniyamAbhAvamupapAdayati -kAtaravivakSAyAmiti-ayaM bhAva:-"tatpadArthavivakSAyAM tadvAcakazabdaprayogaH, tatpadArthAvivakSAyAM tatpadArthavAcakazabdAprayogaH "ityevamanvayavyatireko yadi vaktRtvavivakSayoH syAt tadA vivakSayA vaktRtvamityevaM niyamaH svIkaraNIya: syAt tAveva tu na tayoH sto yataH kAtaravivakSAyAM kAtarazabde prayoktavye kacit zUrazabdaprayogo'pi dRzyate, evazca kAtaravivakSAyAM kAtarazabdaprayogAbhAvAdanvayavyabhicAraH evaM zUrapadArthAvivakSAyAM zUrazabde'prayoktavye'pi zUrazabdaprayogadarzanAd vyatirekavyabhicAro'pi vartate tathA ca " vivakSayA vaktatvam" itiniyamo neti siddhama / nanu kAtaravivakSayA zUrazabdaprayogasthale'pi kAtaravivakSAnantaraM zUravivakSAtaH
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ [112] zUrazabdaprayogadarzanAt na vyatirekavyabhicAra ityAzaGkate-tatreti samAdhatte-neti 74 (mUlam )-tatrApyantarAle zUravivakSA'stIticet ? na, pramANAbhAvAt , tacchabdaprayogAnyathAnupapattiH pramANamiti cet, na, sandehAnivRtteH, avivakSApUrvakatve'pi virodhAsiddheH, pramANA bhAvAt-AntarAlikazUravivakSAyAM prmaannaabhaavaadityrthH| nanu zUravivakSAM vinA tacchabdaprayogAnyathAnupapattyA'rthAnupapattirevatatrapramANamiti zaGkate-tacchabdeti-samAdhatte-netyAdinA-ayaM bhAva:-yadi zUravivakSAM puraskRtya zUrazabdaprayogaH syAttadA sandehanivRttyA bhavitavyam. arthAt ayaM zUro'zUro veti sandehena na bhavitavyam , tadvivakSayA tacchabdaprayogazcasandeha nivartako bhavati. prakRte ca kAtaravivakSAkAlikazUrazabdaprayogasthale " ayaM zUra eva" ityAkArakanizcayaprayojyA sandeha nivRttirna bhavatItyataH zUrazabdaprayogasyAvivakSApUrvakatvakalpane'pi kazcidvirodho na dRzyate'ta AntarAlikazUravivakSAyAmApattirapramANamiti siddham / ___ nanu tatpadArthavivakSA'bhAve'pi tacchabdaprayogazcet tacchabdaprayogasya nirhetukavarmAyAti tatazca yayannirhetukaM bhavati tattatsAvaidikaM bhavatIti sarvadA tacchabdaprayogApatterazUravaktavye'pi "zUraH zUraH" iti prayogAdvirodhaH syAdityAzaGkate-tadabhAva iti samAdhatte netyAdi
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ [113] 75 ( mUlam ) tadabhAve tvahetukatvena sadA tacchabdaprayogApattevirodhasiddhiriticet na, ahetukatvA siddheH, tathAvidhabhASAdravyAtmaprayatnahetukatvAt , tadvivakSAbhAve'pi tatprayoge bhavadbhiH svIkRtasyAhetukatvasyAsiddhatvAditi, kRta iti ceta-tathAvidheti-bhASAdravyAtmaprayatnAnAM vaktRtvaM ( zabdaprayogaM) prati hetutvasya pUrva nirUpitatvAt tathAcAhetukatvaM zabdaprayogasya nApAdanIyatAmahaMtIti kutaH sarvadA tacchabdaprayogApattiriti bhaavH| - nanu bhASAdravyAtmaprayatnAnAM vaktRtvahetutvena vedabodhanam , na ca rAjAjJeti kiM pramANamityAzaGkaya samAdhatte-teSAM ceti 76 (mUlam )-teSAM ca tathAvidhatvasyAdRSTAdinibandhanakhAt, anyathA, vivakSAyA api sadAbhAvenoktadoSAnativRtteH, teSAm-bhASAdravyAtmaprayatnAnAm ca-punaH tathAvidhatvasyavaktRtva hetutvasya adRSTAdinibandhanatvAt-adRSTAdiprayojyatvAt / nanu bhASAdravyAdInAM tathAvidhatvasyAdRSTAdi nibandhanatvaM na mayA svIkriyate iticettatrAha-anyatheti-anyathA-bhASAdravyAdInAM vaktRtvahetutvasyAdRSTAdi nibandhanasvAsvIkAre vivakSAyA api sadAsarvadA-bhAvena-sattvena--uktadoSAnativRtta:-prAguktadoSAnati vartanAt, vivakSAyA apyahetukatvaprasaktyA "vivakSayA ca vaktRtvam" ityAdi doSAnavakAzAditi bhAvaH /
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ [114] bhagavataH sarvajJasyAmanaskatvena icchaiva nopapadyate iti tadIyavaktRtvasya vivakSAhetukatvAbhAvena "vivakSayA ca vaktRtvam" ityAdi doSo'nupapanna eva pUrvapakSiNAmityAzayenAha-amanaskatvena cetyAdi / 77 (mUlam )-amanaskatvena ca bhagavata icchAnupapattiH tathAvAgyogasya ca ceSTAmAtratvAt , " tatazca sAcecchAbhAvato hi yadrAga" ityetadapyapArthakameva, tatrecchAbhAvasiddhaH, nanu vAgyogAtmakaM vaktRtvaM vivakSAM vinA'nupapannamiti cettatrAha-tatheti--tathAvAgyogasya-jAtyabhidhAnaprayojyagIyamAnavaktRtvasya, ca-punaH, ceSTAmAtratvAt-kevalaceSTAtmakatvAdityarthaH / evaMsthite phalitamAha-tatazceti tatazca-vAgyogasya tasyecchAprayojyatvAbhAvAdeva ca / "sA cecchAbhAvato hi yadrAgaH" ityetadapi pUrvoktam vyarthamevetyarthaH, tatra hetumAha-tatreccheti-tatra bhagavati sarvajJe icchAbhAvasya asiddheH-aniSpatteH / evaJca na prAgAvedito doSa iti bhAvaH / nanu bhagavatIcchAbhAvAsiddhiprakhyApanenecchAbhAvaprayojakarAgAbhAvo'pyarthataH sAdhyate sa eva ( icchAbhAva eva) tu nAdyApi nAsiddhastataH kathamicchAbhAvaprayojako rAgo bhagavati na svIkriyatAmiticettatrAha-bhAve'pIti 78 (mUlam )-bhAve'pi zuddhecchAyA rAgAyogAt tathA lokapratIteH / ( icchAbhAvasya bhagavati) bhAve'pi-sattve'pi, vidyamAnave'pIti yAvat / zuddhecchAyA-bhagavatsambandhinyA vizuddhAyA
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ icchAyAH / rAgAyogAt-rAgAsambandhAdityarthaH / nanu bhagavati vartamAnAyA icchAyA zuddhatvaM tatprayojyaM rAgAyogitvazcApi na mayA svIkriyate iti cettatrAha-tatheti-tathA-bhagavadicchAyAH zuddhatvena gagAyogitvena ca lokapratIte:-sarvajanInapratyayAt bhagavata icchA zuddhA rAgAyoginI ceti sarveSAmanubhavAditi yAvat / etAvatA kimAyAtamityAha-tatazceti79 (mUlam )-tatazca vaktRtvAdasarvajJa iti vAGmAtrameva / / tatazca-lokAnAM tathApratItezca, " asau na sarvajJo vaktRtvAt" iti vacanamAtraM na kizcidetaditi sthitam , mImAMsakAdibhirApAditAM sarvajJAsiddhiyuktitatimevaM sattarkaprakaraiH khaNDayitvA sampratyupasaMharati sUrirAjaH katibhizcicchalokakadambakaiH-saGkepAditItyAdinA saMkSepAditi sarvajJaH, sannyAyoktyA nidarzitaH / sAmAnyena vizeSastu. jJeyastadvAkyato budhaiH // 47 // (anvayaH) iti, saGkepAt, sannyAyoktyA, sAmAnyena, sarvajJaH, nidarzitaH, tu, vizeSaH, budhaiH, tadvAkyataH, jJeyaH // ___vRttiH-iti-pUrvanigaditaprakAraiH / saMkSepAt-samAsataH / sannyAyoktyA-samIcInatarkopasthAnadvAreNa / sAmAnyena-mAmAnyenetyatra tRtIyArtho'bheda: " dhAnyena dhanavAn" ityAdivat tathA ca - sAmAnyAbhinna ityarthaH / sarvajJaH-sakalapadArthajJAtA / sAmAnyaH sarvajJa iti saGkalito'rthaH, sarvajJasAmAnya iti tu phalitArtho'vaseyaH / nidarzita:-nirUpitaH, siddhAntita iti yAvat / tu-punaH /
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSa:-sarvajJavizeSaH, tattatsarvajJa iti yAvat / budhaiH-sarvajJajijJAsubhirmanISibhiH / tadvAkyataH-sarvajJavAkyataH, kalpasUtrAdyAgamAtmakavacanata iti yAvat / jJeyaH-avabodhyaH / sattarkakadambakakaraNakasAdhanaviSayIbhUtasarvajJasAmAnyapradarzitAgamavAkyataH sarvajJavizeSo bodhya iti bhAvaH // 47 // idAnIM jagatkartAramapekSya sarvajJaM vizeSayati sUrirAjastatkAryapradarzanamukhena vAkyeti vAkyaliGgA hi vaktAro, guNadoSavinizcaye / kriyAliGgA hi kartAraH, zilpamAge yathaiva hi // 48 // ( anvayaH) guNadoSavinizcaye, vAkyaliGgAH, vaktAraH, hi, yathaiva, hi, zilpamArge, kriyAliGgAH, kartAraH hi / vRtti :-guNadoSavinizcaye-guNadoSayorvizeSeNanizcaye-nizcaya viSaye / vAkyaliGgAH-dRSTAdRSTArthaviSayakabodhajanakasavizeSaNAkhyAtAtmakaM vAkyameva liGgaM gamakaM yeSAnte tathA / vaktAra:uttamajAtyabhidhAnAdiprayojyagIyamAnavaktRtvavantaH / ucyante iti zeSaH / hi-nizcayena / yathaiva yena prakAreNa khlu| hi nizcayena zilpamArge-prAsAdAdinirmANapaddhatau / kriyAliGgAH-prAsAdAdiracanAtmikA kriyA-liGgaM yeSAM te tathA / kartAraH-kartatvaguNasampannAH / ucyante iti zeSaH / hi-nizcayena / "hi hetAvavadhAraNe" ityamarakoza / vaktAra AtmasambandhinorguNadoSayornirUpakAH / kartArastu kArava itiprAsAdAdiguNadoSavivecakA itimahadantaraM tayoriti bhAvaH // 48 //
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ [117] idAnIM mahatA prabandhena prayAsena ca parairupakSipyamANaM sattarkanivahena svena saMsthApitaM pramAtmakajJAnaviSayIkRtaM sarvazaM paribhASayati pranthakRt-dRSTazAstretidRSTazAstrAviruddhArtha, sarvasattvasukhAvaham / mita gambhIramAhlAdi-vAkya yasya sa sarvavit // 49 // ( anvayaH ) yasya, vAkyam , dRSTazAstrAviruddhArtham , sarvasattvasukhAvaham , mitam , gambhIram , AhlAdi, (ca, bhavet ) saH, sarvavit // 49 // vRttiH-yasya-buddhiviSayIbhUtasya / vAkyam-savizeSaNAkhyAtAtmakopadezavacanam / dRSTazAstrAviruddhArtham-dRSTaH-avalokitaH, jJAnaviSayIkRta iti yAvat zAstrAviruddhaH-zAstrasammataH artho'bhidheyo yasya tattathA, abAdhitArthaviSayakabodhajanakamiti yAvat / sarvasattvasukhAvaham-sukhaM zarma Avahati karotIti sukhAvaham , sarvANi nikhilAni ca tAni sattvAni jIvA iti sarvasattvAni, teSAM sukhAvahamiti tathA, sApekSatve'pi gamakatvAt samAso'. bhyupetavyaH / sarvajanakalyANanidhAnamityarthaH / mitam-parimitam , yAvadarthapadamiti yAvat / gambhIram-gUDhAbhiprAyam , yatsambandhinamabhiprAyaM gautamapramukhA gaNadharA eva jAnanti na tu sarva: ko'pIti / AhlAdi-AhlAdayati-cetaH prasannaM karoti tacchIlantathA "ajAteH zIle" 5 / 1 / 154 // iti zIle NinpratyayaH / AhlAda janakamityarthaH / bhavediti zeSaH / saHpUrvoktArthapratipAdakavAkyavattvena buddhiviSayIbhUtaH / sarvavita-sarva nikhilaM trikAlavyApinaM viSayaM vetti jAnAtIti sarvavit sarvajJo budhairavaseyaH / sarvajJasarvavidityanarthAntaram // 49 //
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ _[118] idAnIM jinameva sarvajJaM nigamayati-evambhUtamityAdievambhUtaM tu yadvAkyaM, jainameva tataH sa vai / sarvajJo nAnya etacca, syAdvAdoktyaiva gamyate // 50 // ( anvayaH) tu, yad, evambhUtat, jainama, eva, vAkyam , tataH, vai, saH, sarvajJaH, anyaH, na, etat, ca, syAdvAdoktyA, eva, gamyate // 50 // vRttiH-tu-puna: / yat-yasmAddhetoH / evambhUtam-dRSTazAstrAviruddhArthAdi pUrvanigaditasvarUpam / jainam-jayati rAgAdIniti jinastIrthakRt , tasya idam tathA, jinadevapratipAditamityarthaH / eva-khalu / vAkyam-vacanam / tataH-tasmAddhetoH / vai-nizcayena / sa:-jinaH / sarvajJaH-iSTAniSTAkhilapadArthanicaya vijJAtA / mantavya iti zeSaH / anya:-jinetaraH / na-nahi / sarvajJaH svIkaraNIya iti zeSaH / kuta etadavagamyate ityata Aha-etacceti-etat-jinasya sarvajJatvam ca-punaH / syAdvAdoktyA-anekAntavAdavyavasthAnena / eva-khalu / gamyate-avabudhyate / anekAntavAda eva muktyAdivyavasthA samupapadyate, sacAnekAntavAdo jinadevasthApita eveti sa evAnekAntavAdajJAtA ata eva sarvajJa iti bhAvaH // 50 // nanu syAdvAda eva na svIkriyatAM tathA ca kathaM sarvajJasiddhirityAzaGkaya zlokakadambakenaikAntavAdaM dUSayati " na nityaikAntavAdeyadityAdi " na nityaikAntavAde yad, bandhamokSAdi yujyate / anityaikAntavAdepi, bandhamokSAdi yujyate // 51 //
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ [119] ( anvayaH ) yat, nityaikAntavAde, bandhamokSAdi, na, yujyate, anityaikAntavAde, api, bandhamokSAdi, (na) yujyate / vRttiH-yat-yasmAddhetoH / nityaikAntavAde-nityazcAsAvekAntavAda:-ekavastvadhikaraNakanityAnityatvAdyekamAtradharmaprakAzakadarzanam nityaikAntavAdastasmiMstathA / bandhamokSAdi-saMsArApavargAdi / n-nhi| yujyate-upapadyate / anityaikAntavAde-anityaH sarvathA'. sthAyI cAsAvekAntavAdo'nityaikAntavAdastasmiMstathA / api-khalu / bandhamokSAdi-saMsArApavargAdi / (na) yujyate-upapadyate // 51 / / nityaikAntavAde bandhamokSAnupapatti darzayati zlokatritayenajIvaH svabhAvabhedena, badhyate mucyate ca saH / aikyApattestayonitya, tathAvandhAdibhAvataH // 52 // ( anvayaH) jIvaH, svabhAvabhedena, badhyate, ca, nityam , saH, (svabhAvabhedena ) mucyate, tayoH, tathAbandhAdibhAvataH, aikyApatteH / vRttiH-jIvaH-jIvAtmA / svabhAvabhedena-bhinnena svabhAvena / badhyate-saMsriyate, bandhaM nIyate iti yAvat / ca-punaH / sa:jIvaH / (svabhAvabhedena-bhinnena svabhAvena) mucyate-mukti nIyate / tayo:-baddhamuktayoH / nityam-sarvadA / tathAbandhAdibhAvataH-samAnabandhamokSAdibhAvataH / aikyApatteH-ekatvApattitaH / aikyamApanayostayorbandhamokSAdi na yujyate iti bhAvaH // 52 // tayoratyannabhede'pi, na baddho mucyate kacit / evaM ca sarvazAstroktaM, bhAvanAdi nirarthakam // 53 / /
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ [120] ( anvayaH ) tayo:, atyantabhede, api, baddha:, kacit, na, mucyate evaJca sarvazAstroktam bhAvanAdi, nirarthakam | " " vRttiH -- tayoH - bandhamokSayoH / atyanta bhede - atizaya vaidharmye / api- saMbhAvanAyAm / baddhaH - saMsRtaH / kvacit kutracit / na-nahi / mucyate - mukto bhavati, mukto bhavituM zaknotIti yAvat / evanabaddhasya muktatva svIkAre / sarvazAstroktama- samastAgamapratipAditam / bhAvanAdi - bhAvanApramukham / nirarthakam - vyartham / yadi baddhasya muktirnAstIti nizcayastadA nikhilazAstrapratipAditena bhAvanAdinA - 'nuSThitena kRtamiti bhAvaH / / 53 / / nAcetanasya bandhAdi, kevalasyaiva yuktimat / amatI testadekatva - nityatvAdezva sarvathA // 54 // ( anvayaH ) kevalasya, acetanasya, eva bandhAdi na, yuktimat, apratIteH, ca, tadekatvanityatvAdeH, sarvathA, (apratIteH) / vRttiH -- kevalasya - sajAtIyadvitIyarahitasya / acetanasyacaitanyavirahitasya / pradhAnAderityarthaH / eva - khalu / bandhAdi - saMsArAdi / AtmA na badhyate nApi mucyate kintu prakRtirvadhyate mucyate " ityAdinA sAMkhyadarzane pratipAditamiti yAvat / nanahi / yuktimat yuktam / apratIte:- acetanasya pradhAnasya mukteH pratItyabhAvAt, bandhasyApi pratItyabhAvAcca / ca punaH tadekatvanityatvAdeH - acetanaikatvanityatvAdeH / 66 apratIteH - pratItyabhAvAt // 54 // santatyapekSayA'pyeta - niranvayavinAziSu / tadabhAvAttathAbhedA-dekAntena na yujyate // 55 //
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ [121] ( anvayaH ) santatyapekSayA, api, niranvayavinAziSu tathAbhedAt, tadabhAvAt, ekAntena ( bandhamokSAdi ) na, yujyate / vRttiH - santatyapekSayA - santAnamapekSya / api - khalu / niravayavinAziSu niranvayavinAzavatsu padArtheSu / tathA tena prakAreNa | bhedAt-vaidharmyAt / tadabhAvAt - ekatvanityatvAdyabhAvAt / ekAntenaekAntapakSasvIkAreNa / na - nahi / yujyate - upapadyate / / 55 / / prabandhenodita yataH / etacca sarvamanyatra, tataH pratanyate neha lezatastUktameva hi / / 56 // " ( anvayaH ) ca, etat sarvam, yataH, anyatra, prabandhena, uditam, tataH, iha, na, pratanyate, hi, lezataH, punaH uktam, eva / / 56 / / 1 1 vRttiH - ca- punaH / etat - pratyakSabhAveditam / sarvam - nikhilam / yataH - yasmAddhetoH / anyatra - pranthAntare / prabandhena-prakaraNenAtidIrgheNa / uditam - nirUpitam / tataH tasmAddhetoH / iha-asmin sarvajJaprakaraNe / na-nahi / pratanyate-vistAryyate / hi-nizcayena / lezataH - svalpatvena / puna:- tu / uktam - nirUpitam / eva khalu / athavA evazabdo'pyarthe punarnirUpitamapi na doSatvenAvagantavyamiti bhAvaH // 56 // ataH syAdvAdanItyaiva, pariNAmini boddhari / tathA citrasvabhAve ca sarva bandhAdi yujyate // 57 // 9 ( anvayaH ) ataH, syAdvAdanItyA, eva, pariNAmini, tathA, boddhari, ca, citrasvamAve, sarvam, bandhAdi, yujyate //
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ [122] vRttiH - ata: - yasmAdekAntena bandhamokSavyavasthA nopapadyate tasmAdityarthaH / syAdvAdanItyA - anekAntavAdAnusAreNa / evakhalu / pariNAmini - pariNAmavati jIve / tathA - samuccaye / boddhari-jJAnavati cetane / caM - punaH / citrasvabhAve - bhinnabhinnasvabhAvavati / sarvam - nikhilam / bandhAdi - bandhamokSavyavasthAnam / yujyate - upapadyate // 57 // ya eva badhyate jIvo, mithyAtvAdisamAnvitaH karmaNA mucyate samyaktvAdiyuktaH sa eva hi / / 58 / / ( anvayaH ) yaH, eva, jIvaH, mithyAtvAdisamAnvita:, (san ) badhyate hi saH, eva, samyaktvAdiyuktaH, karmaNA, mucyate // 9 vRttiH - buddhiviSayIbhUtaH / eva - khalu / jIva:- AtmA | mithyAtvAdisamanvitaH - mithyAjJAnasaMvalitaH (san ) badhyatebandhaM nIyate / saH - mithyAjJAnaprayojya bandhanavAn / eva adhyarthakaH / hi nizcayena | samyaktvAdiyuktaH - bhinnasvabhAvatayA samyagjJAnAdimAn / jIva iti zeSaH / karmaNA - bandhaprayojakajJAnAvaraNIyAdikarmaNA / mucyate - mukto bhavati / / 59 / / buddho'hamiti nirvedAt pravRttirapi yujyate / pariNAmitvatastasya, tatkSayAya kadAcana // 59 // ( anvayaH ) tasya - cetanasya / " ahaM baddha" iti nirvedAt, pariNAmitvataH, tatkSayAya, kadAcana, pravRttiH, api, yujyate // - vRttiH -- tasya - cetanasya / " ahaM baddhaH " - saMsaraNAtmakabandhanavAnahamasmi iti - asmAddhetoH / nirvedAt-vairAgyAt / pariNA 1 1
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ [123] mitvataH-pariNAmAt / prakRtijanyabodhe prakArIbhUtasyaiva bhaavpdaarthtvaat.| tatkSayAya-karmakSayahetave / kadAcana-kadAcit / pravRttiH -dharmAdinimittakayatnavizeSaH / yujyate-upapadyate // 59 // tapaHsaMyamayogeSu, karmabandhadavAgniSu / pravRttau tatkSayAcchuddhirmokSazcAnupacArataH / / 60 // ( anvayaH ) karmabandhadavAgniSu, tapaHsaMyamayogeSu, pravRttI, tatkSayAt , zuddhiH, ca, anupacArataH, mokSaH / vRttiH-karmabandhadavAgniSu-karmajanito bandhaH karmabandhaH sa eva davo vanantatra-agnayo'nalAH karmabandhadavAgnayasteSu tathA / tapaHsaMyamayogeSu-tapaHsaMyamayoryogAH sambandhAstapaHsaMyamayogAsteSu tathA / pravRttI-pravRttinimittam / tatkSayAt-karmabandhakSayAt / zuddhiHsAttvikabhAvaH / vizuddhiritiyAvat / ca-punaH / anupacArata:vastutaH / mokSa:-mahAnandaH, muktiriti yAvat / sampadyate iti zeSaH // 60 // sa tAk kiM na nirvedAt , sarveSAmeva dehinAma / yugapajjAyate kiM ca, kadAcit kasyacinnanu ? // 61 // ( anvayaH ) tAdRk , saH, nirvedAt, sarveSAm , eva, dehinAm , yugapat nanu, kim, na, jAyate, ca, kasyacit, kadAcit , kim , ? vRttiH-tAdRk-tAdRzaH / sa:-mokSaH / nirvedAt-vairAgyAt / sarveSAm-nikhilAnAm / ev-avdhaarnnm| dehinAm-prANinAm /
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ [124] yugapat-ekakAlAvacchedena / nanu-nizcayena / kim-katham / nanahi / jAyate-bhavati / ca-punaH / kasyacit-viralasya janasya / kadAcit-jAtucit, kim-katham / jAyate iti zeSa // 61 / / anAdibhavyabhAvasya, tathAbhAvatvatastathA / karma yogAcca nirvedA, sa tAk na sadaiva hi // 62 // __ (anvayaH ) anAdibhavyabhAvatya, tathA, tathAbhAvatvataH, ca, karmayogAt, nirvedaH, saH, tAdRk, sadaiva, na, * vRttiH-anAdibhavyabhAvasya-anAdikAlikabhavyabhAvanAvataH / tathA samuccaye / tathAbhAvatvataH-anAdikAlikabhavyatvataH / capunaH / karmayogAt-sukarmasambandhAt / nirvedaH-vairAgyam / jAyate iti zeSaH / tAdRk-tAdRzaH / saH-nirvedaH / hi-nizcayena / sadaiva-sarvadaiva / na-nahi // 62 / / syAdanekAntavAde'pi, sa syAt sarvajJa ityApi / nyAyyamApadyate tena, so'pi naikAntamundaraH // 63 // ( anvayaH ) syAdanekAntavAde, api, saH, sarvajJaH syAt ityapi, nyAyyam , Apadyate, tena, saH, api, ekAntasundaraH, na // vattiH-syAdanekAntavAde-syAtpadalAnchitAnekAntasiddhAnte / api-khalu / sa:-buddhiviSayIbhUtaH / sarvajJaH-sarvajJapadavAcyaH / syAt-bhavet / ityapi-itIdamapi / nyAyyam-nyAyAnapetaM yathA syAttathA / Apadyate-Apatti bhajate / tena-hetunA / saH-buddhiviSayIbhUtaH sarvajJaH / api-khalu / ekAntasundaraH- atyantasamIcInaH / na-nahi // 63 //
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ [125] svagatenaiva sarvajJaH, sarvajJatvena vartate / na yaH paragatenApi, sa sa ityupapadyate // 64 // (anvayaH) svagatenaiva, sarvajJatvena, yaH, sarvajJaH, na yaragatena, api, (sarvajJaH) saH iti, upapadyate / vRttiH-svagatena-svasthitena, svIyenetiyAvat / eva-khalu / sarvajJatvena-sakalaviSayajJAtRtvena / ya:-buddhiviSayIbhUtaH / sarvajJaH / sarvajJapadavAcyaH / na-nahi / paragatena -anyajanavartinA / apikhalu / (sarvajJaH) bhavatItizeSaH / sa:-buddhiviSayabhUtaH / sarvajJaHsarvajJapadavAcyaH / iti-evam / upapadyate-yujyayate // 64 // anyathA'nyagatenApi, vartanAtvena so'nyavat / anyaH syAdityanekAntA-deva tadbhAvasaMsthitiH // 65 // (anvayaH) anyathA, anyagatena, api, vartanAtvena, saH, anyavat, anyaH, syAt, iti, anekAntAt, eva, tadbhAvasaMsthitiH // vRttiH-anyathA-sarvajJa: svagatenaiva sarvajJatvena vartate na paragatenetyasyAsvIkAre / anyagatena-bhinnavastusthitena / api-khalu / vartanAtvena-dharmavizeSeNa / saH-sarvajJaH / anyvt-ghttaadipdaarthvt| anyaH-sarvajJabhinnaH / syAt-bhavet / ghaTo yathA paMTagatena paTatvenAnyo bhavati na tu ghaTastathA sarvajJo'pi anyagatena dharmeNAsarvajJaH syAditi bhAvaH / iti-asmAddhetoH / anekAntAt-anekAntavAdasvIkArAt / ev-khlu| tadbhAvasaMsthitiH-sarvajJasattAsampattiH /
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ [126] sarvajJo'nekAntavAdAdeva siddhayati natvekAntavAdAt ekAntavAde bandhamokSAvyavasthAnasya prAgAvedanAdanekAntavAdasya svIkaraNIyatvAditi bhAvaH // 65 // anyeSAmiva bhAvanAM, svasattA tahalAdyataH / ataH saMcintyitAM samyak, kathaM naikAntasundaraH // 66 // (anvayaH) yataH, tabalAta, anyeSAm , bhAvAnAm , iva, svasattA, ataH, ekAntasundaraH, samyak, katham , na, sazcintyatAm / / vRtti:-yata:-yasyAddhetoH / tadbalAt-buddhiviSayIbhUtAnekAntavAdabalAt / anyeSAm-apayeSAm ghaTapaTAdipadArthAnAm / ivayathA / svasattA-nijasthitiH / yathA'nekAntavAdabalAt ghaTapaTA. dInAmakhilAnAM padArthAnAM svasvasattA tathA tadvalAdeva sarvajJasyApi svasattA siddhayatIti bhAvaH / ataH-asmAddhetoH / ekAntasundaraHatyantamanoharaH / sarvajJa iti zeSaH / samyak samIcInatayA / katham-kena prakAreNa kena hetuneti yAvat / na-nahi / sazcintyatAm-cintanaviSayIkriyatAm , vicAryyatAmiti yAvat // 66 // evaJca siddhaH sarvajJa-stadvAkyAjjina eva tu / tasmAdalaM prasaGgena, siddhArthA hi yato vayam // 67 / / (anvayaH) evaJca, sarvajJaH, siddhaH, tu, tadvAkyAt, jinaH, eva, (sarvajJaH) hi, yataH, vayam , siddhArthAH, tasmAt, prasaGgena, alam //
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ [127] vRttiH -- evaJca - sarvajJasAdhaka yuktitatiprakAzanAtmakena prakAreNa tu / sarvajJaH - kAlatritayAbAdhita sarvaviSayakajJAnavAn sarvajJapadavAcyaH / siddha: - niSpannaH / tu punaH / tadvAkyAt - buddhiviSayI - bhUta sarvajJapratipAditazabdataH / jinaH--tIrthakRt / eva - khalu / sarvajJo nAnyaH kazcittadatirikta iti / hi--nizcayena | yataHyasmAddhetoH, vayam--mallakSaNA ArhatAH / siddhArthA: - niSpanna prayojanA | saJjAtA iti zeSAH / tasmAt - tena hetunA / prasaGgena - sarvajJasAdhakA tAritiktayuktitatiprasaJjanena / alam vyartham / na tatsiddhiviSaye kimapi vaktavyamavaziSyate iti bhAvaH / / 67 / / paramaziSTaziromaNiH sUrirAT - ziSTaparamparAprAptaM maGgalamAtanute - kRtvA hRdaH, prakaraNaM bhuvanaikasAraM, sarvajJa ratnaga tamohavinAzahetu / yatpuNyamarjitamanena samastapuMsAM mAtsaryyaduHkhaviraheNa guNAnurAgaH // 68 // pranthAnta ( anvayaH ) hi, bhuvanaikasAram, sarvajJaratnagatamoha vinAzahetu, ada:, prakaraNam, kRtvA, yat, puNyam, arjitam, mAtsaryyaduHkhaviraheNa anena, samastapuMsAm guNAnurAgaH ( jAyatAm ) // vRttiH - hi - nizcayena | bhuvanaikasAram ekaM sajAtIyadvitIyarahitaM ca sAraM zreSThamekasAram, bhuvaneSu lokeSu ekasAraM bhuvanaikasAram bhuvanatritayapradhAnamityarthaH / sarvajJaratnagatamoha vinAzahetu / sarvajJo ratnamiveti sarvajJaratnam tadgataH prAptazvAsau moho'jJAnam,
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ [128] sarvajJaratnagatamohaH tasya vinAze vidhvaMsane hetavaH kAraNAni sarvajJasAdhakayuktikadambakarUpANi yatra tattathA / adaH etat / prakaraNam - prabandhavizeSam / kRtvA - viracayya / yat yAdRzam, yAvadityarthaH / puNyam-sukRtam / arjitam - samAsAditam / sarvajJaratnagata moha vinAzahetuH " iti pAThe sarvajJaratnagatamohavinAzahetutvamiti puNyavizeSaNatayA'vaseyam / tadA - sarvajJaratnamiveti sarvajJaratnam, tadgato moho'jJAnaM sarvajJaratnagata mohastasya vinAze vidhvaMsane hetuH kAraNarUpantathA / ityevaM vyAkhyeyam / mAtsaryaduHkhaviraheNa - mAtsaryyajanitaM duHkhaM mAtsayyadu khantena viraho viyogo yasmAttena tathA mAtsaryyajanitaduHkhavidhvaMsa ke netyarthaH / anena - buddhiviSayIbhUtena tena puNyena / samastapuMsAm samastA nikhilAca te pumAMsaH puruSA manuSyA iti yAvat samastapuMsa steSAntathA, sarvabhavyAtmanAmiti yAvAt / guNAnurAgaH - guNeSu - samastazAstrakadambakAvagAhanajanitavicitravaiduSyAdiSu anurAgaH prema sneho vA guNAnurAgaH / jAyatAmitizeSaH / na tu kadAcidapi doSe dRSTipAto'pIti bhAvaH // 66 0000 iti suvihitApraNI - sugRhItanAmadheya paramadArzanika ISScArya purandara zrIharibhadrasUrIzvaraviracitAyAM " sarvajJasiddhau " zAstravizArada kaviratna pIyUSapANi pUjyapAdAcAryamahArAja zrIvijayAmRtasUrIzvarakRtA ' sarvahitA''khyA' vyAkhyA samAptA // saMpUrNazcAyaM granthaH /
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ Powececom800000000MMOTI OM hIM aI namaH / / 1 / atha prazastiH / (1) AdyastIrthapativRSAvitatanurdevAdhidevo'bhavaH, zAntiH zAntinizAntazAntavRjino vizvakavizvezvaraH nemibrahmabalo'balAtmazamadaH pArzvaH sapArzvaH prabhuvIro'nye'pi jinAdhipAH sukRtinAM kurvantu satkAmitam / / (2) - yallokottarazAsanaM bhavajale, potAyamAnaM nRNAM, yajjJAnaM bhuvanAvabhAsanasahaM, mohAndhakArApaham / yatpAdArcanato jaganti paramAM saMprApnuvanti zriyaM, . sa svAmI vizalAtmano vijayatAM zrI vardhamAno jinaH / / tatpazTodayabhAskaraH samabhavatsvAmI sudharmA gaNI, jagranthe sa jagattrayopakaraNI zrIdvAdazAGgI varAm / tatpaTTe'jani cArucitracarito brahmaikaniSTho gururjambUsvAmimunIzvaro'mitamati: pUjyo'ntimaH kevalI / / svAmIzrIprabhavaH prabhUtamahimastapaTTabhRd vidvaraH, syAdvAdAmbujabodhane'himakaro jAtaH satAmapaNIH / zrIzayyaMbhavasUrirAT samabhavad visphArakIrtistataH, sUnoH zrImanakasya zaMnidhiSazAdvaikAlikaM vistRtam / / 1 tsmaadityrthH|
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. . (5) ityevaM jinadharmakalpalatikAsekAmbuvAhopamA, gacche sUrivarAH zubhe'STa prathame nirgranthasaMjJe'bhavan / zrImatkoTigaNe tataH samabhavan zrIsusthitAdyA budhA, ye niHzreyasasAdhakaM jinamataM hyuccaiH samAdikSata // zrIcandrAbhidhasUrirADudabhavacchrIcandragacche'male, yasyAzcaryakaraM nizamya caritaM citrIyate naiva kaH / , jAtA: zrIvanavAsigacchagaganapradyotanAH sUrayaH, . zrIsAmantamukhAH prazastayazasa: prAjJottamA dvAdaza / / aSTau zrIsarvadeva-prabhRtimukRtinaH sUrivaryA vaTA''khye, gacche svacche vizAlo'janiSata zaminAM zekhasaH saccaritrAH / bhavyAmbhojaprabodhe dinakara iva yaH sattayAgacchadhuryo, jAgratpuNyaprabhAvo'ja ni jagati jagaccandrasUrIzvaraH saH somaprabhaH sUrivaro guNAkaraH, prabhAvisUrIzvarasomasundaraH / vidvadvareNyo munisundaraH zamI, zrIhIrasUrinaeNpatiprabodhakaH // . zrIsena-deva-pramukhAH kuvAsanA-viSApahajjAGgulimantrasannibhAH / sUrIzvarA AItazAsane pare, cakAsati sma prazamAdyalakRtAH // (10) upasthitaH paTTaparamparAtaH, zrI vRddhicandraH zramaNAvataMsaH / / yaH saumyamUrtiH saralAtmavRtti mahIyasAM mAnyatamo mahAtmA / /
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ (11) abhUtteSAM paTTe nirupamaguNo brahmanilayastapAgacchAdhIzaH suragururivAzeSanigame / kSamAdhIzaiH pUjya: suvihitavaraH sUrimukuTo, ratastIrthoddhAre munigaNanato nemiratulaH / / (12) tatpaTTAmbarabhAskaro madhuravAk pIyUSapANi : kavidhImAnchAstravizArado jinamataprakhyApakaH saMyataH / nyAyavyAkRtidarzanAdinipuNo vyAkhyAnavAcaspattiH, sUriH zrIvijayAmRto vijayate'nalpAntiSasaMvRtaH / / yaH SaDdarzanasAgaraM varamatiH pronmathya manthAdrivad, vedAdhyabdhizazAGkasaGkhyakamahAmanthAn vyadhAdadbhutAn / nadyaH sindhumivAvirzazca nikhilA vidyA yamAptottama, sa zrImAna haribhadrasUribhagavAjAto jagadbhUSaNam // ye kecitkumatAndhakAravigalattattvArthasahRSTayaH, sarvajJaM nahi manvate'gharahitaM vizvatrayAlokinam / " teSAM bodhakRte kRtArthavacanaH sUrIzvaraH sahayo,.... vispaSTAmakarot kRti budhahitAM. sarvajJasiddhathAkhyikAm // (15) vRttyA vinA naiva tadarthabodhaM, kartuM samartho'pi bhavetsamarthaH / citte vimRzyeti cakAra vRtti, sUryamRtaH sarvahitAbhidhAnAm / /
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRtti sphuTArthA paricIya bhavyAH, sarvajJa dene DhabhaktibhAvAH / bhavantu pazyantu nijasvarUpaM, muktiM labhantAM ca vidhUtapaGkAH // prahacandrayimatre, varSe vikramato'tha dAdarAbhikhye / mumbApuryupanagare, zAntijinopAzraye ramye / / . . (18) cAturmAsye saiSA, vRttiH sampUrNatAM samApAdi / kArtikamAse zrImad-vijayAmRtasariNA kRtinA // candrArkAvudayete, yAvat khe tAvadeva vRttiriyam / sadbhiH supaThayamAnA, nandatu vizve'tra nirapAyA / (20) chAAsthyena kRtau yAH, kSataya: syustAzca sajanairmagyAH / prakatiriyaM teSAM vA, na ca loke'pekSate'nunayam // (21) AracyemAM vRtti, yadatra kuzalAdikaM samAlabdham / tena hi bhavyo lokaH, prApnotvacireNa bhavaviraham / / (22) vRtteSidhAturvinayAzcitasya, ziSyasya devAbhidhayA zrutasya / pannyAsadhAmno'ntipadA'tra bhAva-draGge'stibhAve vaDavA vibhAge / (23) AcAryameruprabhasUriNaH sa-vidhAnamAsAdya kRpAM ca bhUyaH / zrIhemacandreNa kRtA prazastiH, bhUyAt sadA sammadA budhAnAm / / " zreyo bhUyAcchrIzramaNasahasya / /
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ sava jJa siddhi Astika gaNAtA so keIe potAnI narI AMkhe je padArtho na dekhAtA hoya tevA atIndriya padArthonA jJAna mATe Agama pramANane mAnyA sivAya chUTako ja nathI. ane e AgamarUpa pramANu tyAre ja pramANabhUta thAya jyAre tenuM pratipAda nakaranAra-vaktA sakala padArthanA jJAtA savajJa purUSa che ema siddha thAya. jeonA rAga-dveSa ane ajJAnAdi doSe sarvathA nAza pAmyA che teeAja sarvajJa kahevAya che ane teoe kaheluM vacana ja prAmANika gaNAya che. AthI sau keIe sarvajJanuM vAstavika svarUpa jANavuM ghaNuM jarUrI che. prastuta graMtharatnamAM mahAvidvAna AcArya mahArAjazrIe pratyakSa-anumAna-upamAna-Agama ane arthapatti e pAMce pramANothI vAdIe jaNAvela savajJAbhAvanuM khaMDana karI aneka yukti-pramANu ane taka dvArA sarvajJanI siddhi karavA pUrvaka sarvajJanuM sacoTa svarUpa darzAvyuM che, je ghaNuM ja manana karavA gya che.