Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11160 sArasvataM vyAkaraNam TER483 AKAcca. No. --- vRttitrayasahitamA * * G candrakIrtipraNItayA subodhikAnAmnyA TAkayA saMvalitam, vidvadbhiH saMzodhya zA. bhImasiMhamANakena jagadIzvarAkhyayaMtrAlaye mudrApitam saMvat 1947
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayatitarAM munitrayama. viditametadazeSANAM viduSAM yadetavyAkaraNaM nAma vAkkALuSyApanayane katakabInA yata iti / ekasya zabdasyApi yathAvatparijhAnena sphoTabrahmaprAptirapyuktAtraiva bhASyakArAdibhiH / vyAkaraNaviSaye'neke granthA upalabhyante / tatra caitatsArasvata nAma prAyaza udIcyaviSayeSu bahuzaH pracalati / etacca saTIka kevalaM ca bahuzo bahubhiraGkitaM prathitaM ca sarvatra / candrakIviTIkAsaMvalito'sya pUrvAdho'pi nUlatayaikena prAkAzi / iyaM candrakIrtipra. NItA TIkA atrANAmatIvopakAriNI / yato'tra sUtrasthAnAmanyeSAM ca zabdAnA yAvatprayojana sAdhanikA vizadatayAkAri / adhyetRbhireSA pratipadaM nirIkSitAcedalpAyAsena mahate'rthalAbhAya . syAt / ityAkhAlocyatatpustakamasmAbhiH prAdurakAri / atra ca sArasvatamUlapATha sthUlAkSarekhavArya tadadhazcandrakIviTIkA sUkSmAkSarairavatAritA / viSamapadabodhinI TippaNI ca tadadhaH sUkSmatarAkSaraiH sthaapitaa| atitapUrva pustake candrakIrtiTIkAyAH pUrvArSa evopalabhyate / paramasmAbhiH sA samayA samagRhyata / etaraparizodhanaM ca yAvacchakyaM nipuNayA zAkAri / chAtrAzcaitadabhyasya vAGmayaM parinAya saphalIkurvantvasmadabhilaSitam / yadanAbaddhamapatattaJca sudhIbhiH kSantavyamityalaM bhunaa| mohamayI. zuddhA saptamI zrAvaNasya budhavAsaraH zakAndAH1601 saMskartA dAmodarAcAryaH
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ kramAGkAH viSayanAmAni. ( prathamavRttiH ) 1 maMgalam 2 saMjJAprakriyA 3 svarasaMdhi0 4 prakRtibhAva * 5 hasasaMdhi0 6 visargasaMdhi0 7 svarAta puMliMga 0 8 svarAMtastrIliMga0 9 svarAtaklIvaliMga 0 10 hasAMta puMliMga 0 11 hasAMta strIliMga 0 12 hasataklIvaliMga 0 13 yuSmadasmatpra0 14 anyayasaMgrahaH 15 strIpratyayAH 16 vibhaktyarthaH 57 samAmapra0 18 hitapra athAsya graMthasyAnukramaNikA. ( dvitIyavRttiH ) 19 vAdiprakriyA 20 adAdipra0 21 hotyAdi 22 dinAni J pRSThAMkAH / kramAGkAH viSayanAmAni. 23 svAdi 0 24 rudhAdi0 1 5 15 27 29 38 46 81 92 101 139 147 153 164 173 182 210 245 279 366 391 412 25 tanAdi 0 26 tudAdi 0 27 krayAdi0 28 curAdi 29 saprakriyA 30 yaG kriyA 31 ya lukpra 0 O 32 nAmacAtupra0 33 Atmanepada0 34 bhAvakarma 0 35 lakArArthaM 0 (tRtIyavRttiH ) 36 kartrarthaprakriyA 37 niSThAprakriyA 30 vastrAdipra0 39 zIlArthapra0 40 uNAdayaH 41 bhAvAvikAra0 42 kRtyaprakriyA ityanukramaNikA. 43 rUpadhikArapra0 44 stvAdipra0 45 upasaMhAraH pRSThAMkAH 424 430 436 439 450 457 475 44 493 499 505 50 521 523 552 557 562 568 575 582 582 594 599
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ artha sArasvataM prArabhyate. 208*802 shriignneshaaynmH| praNamya paramAtmAnaM vAladhIvRddhisiddhaye // sArasvatImRga~ kurve prakriyAM nAtivistarAm // 1 // namaH zrIvighnarAjAya // namo'stu sarvakalyANapakAnanabhAsvate // jagatritayanAthAya parAya paramAtmane // 1 // namaH zrIgurave cArubuddhaye dacasiddhaye // mavipadAnazIlAyai sarasvatyai namo nmH|| 2 // atha zrImatparamahaMsaparivrAjakAcArya zrImAnanubhUvisvarUpo niHzeSavighnasacAtazAntyartha satsvapi deveSvaparevaihikAmuSmikAlalipmustAMzca phaladAnAkSamAnapAspa bhagavannamaskRtipUrvakaM sArasvatI prakriyAM cikIpuH sarasvatIdacavara AdAveva prastAvanAzlokamAha praNamyetyAdi / athaitaspa sAdhanApUrva vyAkhyAlezaH prArabhyate / Nam mahIbhAve, Nam / AdeH SNaH nH| nam prapUrvaH / samAse kyap / iti kyampratyayaH / svarahInaM pareNa sNyojym| prAdezva tathA tau sunamAm / iti nakArasya NakAraH / prathamaikavacanaM si / avyayAvibhakelaka / iti silopH| praNamyeti siddham / agre, paramAtmAnam, parA prakRSTA mA lakSmIH kAntiA yasya sa paramaH, yadvA paryogibhirmIyate jJAyate iti paramaH, yadvA parAn zabUna rAgadveSAdIna minAti hinastIti paramaH, yadvA mA mAnaM jJAnaM / paraM prakRSTaM mA jJAnaM yasya sa prmH| ata sAtatyagamane / atati sAtatyena gacchati tAMstAn bhaavaanityaatmaa| ativahinyAM mninn| iti maniN pratyayAmano NittvAt Adisvarasya Niti vRddhiH paramazvAsAvAtmA ca paramAtmA ta paramAtmAnam (dvi.e.) am nopdhaayaaH| iti diirghH|tm ityasya smaa| svarahInaM0 / mo'nusvAraH paramAtmAnaM / agre,bAladhIvRddhisiddha kala balU kAmadhena val / balaMti dIvyaMti gRheviti vAlAH, yadvA valaMti calaMti durvAdhAdivi vaalaaH| jvlaadernnHnnmtyyH| atupdhaayaaH| iti vRddhiH vaityasya vaa| svarahInaM0 agre|dhyai cintAyAm / dhyAyata iti thii|kip| iti kvim prtyyH| vi| pAyateH kipi sNprsaarnnm| dhyai ityasya dhI, kim , sarvApahArI lopaH,dhI iti
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate prthmvRttau| siddhm|agre, vRdhra vardhane vardhanaM vRddhiH striyAM bhAve ktiH|itiktimtyyH ti| tayoHti sthAne pijhabe jvaaH| iti dhasya daH svara agreSivU maangglyaapie| AdeSNaH snH| sidha sedhanaM siddhiH ktimatyayAdikaM prAgvat / zabdApazavdAnabhijJA vAlA natu stanandhayAH, yadvA adhItAnyazAstrA appanabhyastazabdazAstrA vAlAH / sarvazAstreSu zabdazAsvaM pradhAnaM / yataH, 'anadhItya zabdazAvaM, yo'nyacchAstraM samIhate mUDhaH / so'haH padAni gaNayati, nizi tamasi jale ciragatasya / iti vacanAt, dhiyo vRddhiH dhIvRddhiH teSAM vAlAnAM yA dhIvRddhiH buddhiH tasyAH siddhiH vAladhIvRddhi siddhistasyai vAladhIvRddhisiddhaye catuphaikavacane e Diti diityasya he e'ya svara0 vaaldhiivRddhisiddhye| agre sArasvatI sRgavau sAvacAderas / guNaH svara0 saraH prasaraNaM mukhe 'styasyA iti / astyarthe mtuH| iti matuH tataH |maantopdhaa itvinau|iti makArasya vaH vt| dvitaH iti Ie svara0 tataH, sarasvatyA praNItAni sUtrANi sArasvatAni tataH sArasvatebhyaH sUtrebhyo jAtA saarsvtii| kArakA kriyaayukt| iti aN pratyayaH a Adisvarasya Niti vRddhiH saityasya saa| yasya lopH| iti IkAralopaH svarahInatraNa IpAiti IpU matyayaH yaspa lopAsvara0 (dvi.e.) am amzasorasya lopaH sarasvatIpraNItAni sUtrANIti yukpA vRddhAccha iti pANinIyachamatyayasya saMbhavAcchasya IyAdezaH tadA sArasvatIyA iti bhana vati / tena sarasvatyA praNItA yA sA sArasvatI tAM sArasvatImityeke / agre Rju (di.e.) amzasorasya / ityakArarapa lopH| mo'nusvAra huka karaNe kuna Atmanepade vartamAnAduttamapurupaikavacanaM e / tanAderuH / iti up pratyayaH |u guNaH kara svarahInaM0 karu |dityduH| ka ityasya ku / uvaM / rAdhapodviH jalatumbiphA0 svara punaH dukUna karaNe prapUrvaH / prakriyante vyutpAdyante sAdhyante zabdAH bhanayevi maphiyA sadoNAdaya iti apratyayaH / ayakiAka ityasya kri / nudhAtoH iti para kie svarAAvantaH vipAsavarNavAM makriyA (dvi.e.) dIrghaH amAamzasorasya / monusvAraH / kRgnipAyajAbhAve / novAri / kriyA kRtyAH athavA zAntAH kriyAdayaH zAntA nipAtyAH prakriyAyAM tu naHza ca kRto bhAvAdI zaH spAda kyA ca triyAM zicAta bhAve yaka rihAdezaH apUrva prkriyaa| agre,ranRvistAre stR viparvaH vistaranIti virtrH| pacanandigrahAdarayuNini / amatyayaH guNastara svara0 AtaparvaH bhAtavistaraH naparvaH na vidyate ativimtaraH zambyAhunyaM yasyAM mA nAtivistarA tAM nAtiviratarAna nAvAMvaratarAmitpatra nAkAditvAt namo'nA.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMjJAmakriyA // 1 // (3) dezamatiSedhaH / yahA kecisu bahuvrIhau namo'nAdezameva necchanti / savarNai0 AvatastriyAM Apa pratyayaH savarNe 0 ( dvi. e . ) am / amzasorasya | monusvAraH / iti prathama lokasAdhanA || atha vyAkhyA // praNamya 1 paramAtmAnaM 2 bAladhIvRddhisiddha ye 3 | sArasvatIm 4 RjuM 5 kurve 6 prakriyAM 7 nAtivistarAm 8 evamasmin zloke'STau padAni santi / athAnvayaH / ahamanubhUtisvarUpAcAryaH sArasvatIM prakriyAm R saralAM kurve vidadhe, lokaprasiddhazabdavyutpAdanArtham ISadracayAmIsparthaH / kurve ityatra paThanapAThanAdutpannasya puNyarUpaphalasya kartRgAmitvAdAtmanepadaprayogo yukta eva / kiMnAmadheyAM prakriyAM sArasvatoM sarasvatIpraNItasUtrasambindhinI mityarthaH / nanu zAstrAdau maGgalAcaraNaM vinA zAstrasamAptirna syAdata Aha / kiM kRsvA, paramAtmAnaM paramezvaraM praNamya prakarSeNa kAyavAGmanobhirnatvA paramAtmani na maskRte sarve'pi devA namaskRtAH syuH, yataH, ' yathAtaro mUlaniSiJcanena tRpyanti taMtraskandhabhujopazAkhAH || mANopahArAcca yathendriyANi tathaiva sarvArhaNamacyutejyayA // 1 // iti / tathA ca mazabdasya mAGgalikArthatvAt Adau prayogaH / yataH, 'prazabdavAthazabdazca dvAvetau brahmaNaH purA // kaMThaM bhintvA viniryAtau tasmAnmAGgalikAbhau // 1 // iti / nanu prayojanamanuddizya na mando'pi pravartate / ataH prakriyAyA RjukaraNe kiM prayojanamityata Aha / kasyai bAladhI vRddhi siddhaye, satsvapi mahAbhApyAdiSu teSAM gahanatvena bAlAnAM samyagamabodhAt svalpabuddhIn janAMsteSu cAnAdaraM kurvANAn saMbhAvyemAM prakriyAM vaiyAkaraNajanabuddhivardhana niSpattyarthaM kurve itpatheH / cikirSitAyAmapi prakriyAyAM vakratvakaraNe bhUyAMso janA nirAdarA bobhUyaM tannirAsArthamAha / Rjumiti / saralAmityarthaH / sarasvatIdattasUtrANAM kramamutsRjya yogasAdhanArthaM yatra tatra sthitAnAM sUtrANAmanukramamelanena RjuM saralAM kurve ityarthaH / Rjurapi prakriyA vistarabAhulyAdRSyetumazakyA, ata Aha / nAtivistarAM / vistaraH zabdabAhulyaM tena rahitAM svalpagranthAM pracurArthAmityarthaH / etAvatA savayapi sUtrANpAdAya udAharaNasAdhanArthaM bAlavyutpattyarthaM ca dIpikAkalpAmimAM prakriyAM kurve iti bhAvaH / atra bAladhIvRddhiH prayojanaM 1 | zabdA viSayAH 2 / adhikAriNo bAlAH / 3 / pratipAdyapratipAdakabhAvaH saMbaMdhaH 4 // iti prathamazlokasya vyAkhyA // 1 // // indrAdayo'pi yasyAntaM na yayuH shbdvaaridheH|| // prakriyAM tasya kRtsnasya kSamo vaktuM naraH kthm||2|| nanu vistaraH kathaM nirasta ityA zaMkAnivArakaM svagapahArasUcakaM ca dvitIya
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate prathamavRttau / zlokamAha indrAdayaiti / athaitasya sAdhanA / idi paramaizvarya indati ISTa itI ndrH| idicadizakirudinyo rasaida agre rasatyayaH idito0iti numAgaMmaH i agre n |nsthaapdaaNte jhaso iti nakArasyAnusvAraH svara0 agreDadA dAne thA ApUrvaH AdIyataityAdi. naTkI ityAdikimatyayaH / i Atonapi itpAkAralopaH svara savarNe indra AdipeSAM teindrAdayaH(pra.ba.)jasa eojasi di ityasya de e ay svara lo| indrAdayaH / ane, api (ma. e.) avyapAca silopaH yad (pa. e. tyadAdeSTaraH syAdau / iti yad ityasya yH| usUsya / agre, aMtaH am amzasorasya / mo'nusvaarH| agre, na (ma. e. avyayAdvi0 / agre, yA pApaNe yA parokSaprathamapuruSabahuvacanaM um / vizva, dvitvaM thA yA usa ivi sthite isvaH pUrvayAsthAne yH| AtonapItyAkAralopaH / svara0 sro| agre / zabdavAridhaH / zapa Akroze zapati Akrozati jihvAmiti zabdaH / uNAdiSu dprtyyH| capA abe jabAH iti pasya vaH svara0 loka agre, dudhAsa dhAraNapoSaNayoH dhA vAripUrvaH / vAri dhIyate yatra savAridhiH upasargakarmAdhAraSu dAdho kiH / iti kimatyayaH i atonapItyAkAralopasvara0 zabdAnAM vAridhiH shbdvaaridhiH| yadvA zabdA eva vArINidhIyante asminini zabdavAridhiH (pa.e.) kiti ghi sthAne dhe| usya ityakAralopaH sro0 agre, prakriyAM (dvi. e.) am / amshmorsy| agre tad tyadAdeSTe0 usa sya / agre kRtsnasya (pa.e.) ussyAagre, kSamU sAmarthya kSam kSamate iti kSamaH pacinaMdigrahAderayuNini apatyayaH svara0 sro0| vaca paribhASaNe vac / tuma tadarthAyAM bhaviSyati / iti tum pratyayaH, coHku, svara0 (pra.e) avyaya0 agre, nU vikSepe nR viyate vikSipyate kAmAdibhiH naraH / svarA deHamatyayaH guNaH nar svara0 (pra.e.) soagrekima (vR.e.)yaaaa| tatrAdigaNo vibhaktyarthe nipAtyate iti vibhaktisahitasya kim ityasya kathaM iti nipaatH| iti dvitIyazlokasAdhanA||atha vyaakhyaa|| indrAdayo'pi0 / indrAdayaH 1 api 2 yasya 3 anvaM 4 na 5 yayuH 6 zabdavAridheH 7 // prakriyAM 8 tasya 9 kRtsnasya 10 kSamaH 11 vaktuM 12 naraH 13 katham 14 // evamasmin zloke caturdaza padAni // athaanvyH| indrAdayo'pi devA athavA indrAdayo'STau mahAvyAkaraNakatAro'pi yasya zabdavAridheH zabdasamudrasya antaM pAraM na yayunaM prApuH tasya - snasya samagrasya zabdavAridheH prakriyAM zabdavyutpAdanavidhAM vaktuM naraH mallakSaNoM manuSyaH kathaM kSamaH kathaM samarthoM bhavati, apitu na samarthoM bhavatItyataH kAraNAtsaMkSepataH kathayAmItyarthaH / indra AdipeSAM te indrAdayaH, yataH, ' indrazcandraH kAza
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMjJApakriyA // 1 // .. (5) kRtsnaapishliishaakttaaynH| pANinyamarajainendrA jayantyaSTAdizAbdikAH // 1 // .iti dvitIyazlokasya vyAkhyA // 2 // tatra tAvatsaMjJA saMvyavahArAya saMgRhyate // ' atha prathamaM saMjJAmakriyAyAM vivakSitAyAM saMjJAvyAkhyAnasUcikA phakikAmAha tatratAvaditi / tatra tasyAM sArasvatIprakriyAyAM tAvat Adau prathamameva svarAdInAM saMjJA nAma saMgRhyate / kasmai saMvyavahArAya samyaka zAstravyavahArAya zAbaM hi saMjJAM vinA na samyagavabudhyate, yathA kila, loke'pi zrUyate; ayaM rAjA, ayamamAtyaH, ayaM devadattaH, ayaM yajJadattaH, ityAdi, tathAtrApi samAnAdisaMjJA zAstraM vyavahArAya saMgRhyata iti bhaavH| tatra mAtRkAyAM prathamaM paThitatvAta prathama svarANAmeva saMjJAmAha / sUtram / aiuRlasamAnAH / . anena pratyAhAragrahaNAya varNAH parigaNyante / teSAM / samAnasaMjJA ca vidhIyate / naiteSu sUtreSu sNghirnusNdheyo'vivkssittvaat| vivakSitastu saMdhirbhavatIti ni yamAt / laukikaprayoganiSpattaye samayamAtratvAJca // azva izca ucAca lazca aiula (pra.ba.) sAGkevikatvAjaslopa yataH 'sUtre vibhakti vAsti vRttau ytroplbhyte|| ekatvaM ca bahutvaM ca ttsaangkevikmucyte||1||' samAnAH, samAnaM mAna tulyaM parimANaM yeSAM te samAnAH(ma.ba.) svrnndiirghiiytaa| bhai u la iti pratyekaM prathamaikavacanAntAni sAGketikAni paJcaiva bhinnAni padAni samAnA iti prathamAbahuvacanAntam evaM SaTpadamidaM sUtraM SaTpadatvameva yuktaM yataH'saMhitaikapade nityA nityA dhaatuupsrgyoH|| nityA samAse vAkye tu sA vivakSAmapekSate // 1 // ' iti / yadyapi aiko caM matvarthe ityAdau ca samAse'pi sandhina tathApyasAvaitrikopa vidhiriti / kacittu ekAvivi sandhireva dRzyate / etatsUtraM kAryadvayavidhAyakaM varNaparigaNanAnirUpakaM samAnasaMjJAnirUpakaM vetyrthH| tadevAha / aneneti| anenovavakSyamANasUtrasamuccayena pratyAhAragrahaNAya varNA akSarANi pari sAmastyena gaNyante saMkhyAyante paripATyA prakAzyante, ca punasteSAM pUrvokAnAm aiuRla akSarANAM samAnasaMjJA samAnaiti nAma vidhIyate kriyate'thavA'bhidhIyate kathyate nanu paMcAnAmakArAdInAM nyAsarvasadRzye kathaM samAnasaMjJA saMjAghaTItItpamocyate /
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate prthmvRttau| ekamAtravena samAnatvameteSAm / nanu a i u la ityAdisUtreSu sandhiH kathaM na kRtastatrAha naitaviti / eteSUktavakSyamANasUtreSu saMdhi nusandheyo na kartavyaH, kasmAt avivakSitatvAt vaktumiSTo vivakSitA, yadvA vatumicchA vivakSA, vivakSA jAtA yasyeti vivakSitaH na vivakSito'vivakSitaH tasya bhAvo'vivakSitatvaM tasmAdavivakSivatvAt vakturavAJchitatvAt / hevantaramAha vivakSitastviti / tu punarvivakSita eva sandhirbhavati nAvivakSita iti niyamAta gurvAnnAyanizcayAt yatra sandhau kRte kAryazo bhavati so'vivakSitaH sandhiH yathA a i u Rla / yatra ca sandhau kRte kAryasiddhirbhavati sa vivakSitasaMdhiH Ica Uca eca ve ityAdi / punaniSedhahetumAha laukiketi / lokyante vilokyante zabdApazabdA aneneti loko vyAkaraNaM loke bhavA laukikA anAdisiddhAste ca ve prayogAzca laukikapayogAsteSAM niSpaciH siddhistasyai zaikikamayoganiSpataye samayamAtratvAtsUcanAmAtrakRvatvAt vibhakyAdisaMketarUpatvAt zAstrasyevi sandhina kRtaHca zabdo hetvantarasUcakaH / atra kepyAhuH / laukiketi| - kikA bAlAsteSAM prayoganiSpattistasyai sUcanamevokamatrAstIti bhAvaH / asya vyAkaraNasya saMketarUpatvAdvibhattyanupalambhe'pi arthAnusAreNa sAMketikaM padaM vyavahartavyaM, kRte hi sandhikArya avRtaiti padaM bhavati, tatpAThe mandabuddhayojanAH sAyAsA jAyante, yakArAdInAM ca svarasaMjJAprasaktirbhavati, ato'tra saMdhirna kRtH||1|| . athaivAneva bhinavayA vivRNvannAha -hasveti / hasvadIrghajutabhedAH svrnnaaH| eteSAM hasvadIrghaplutabhedAH parasparaM savarNA bhnnynte| . lokAccheSasya siddhiriti vkssyti|tto lokata evanhasvAdisaMjJA jnyaatvyaaH| ekamAtro hasvaH / dvimAno diirghH| trimAtraH plutaH / vyaJjanaM cArdhamAtrakam // vhiyate dIrghApekSayeti hasvaH, dRNAti vidArayati uccAryamANo mukhamiti dIghaH pavate laMghate isvadIrNavivi mutA, vato haskhAzca dIrghAzca muvAca hasvadIrgha sutAste ca te bhedAzca -hasvadIrghachutabhedAH (pra.ba.) savarNai0 sro0 sahazA varNAH savarNAH (ma.ba.) savarNa sro0|| 1 alpakAlasApekSo bhvti|
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ . saMjJAmakriyA // 2 // eteSAM samAnAnAM hasvadIrghaTatabhedAH parasparamanyonya sajAtIyena saha savarNA bhaNyante kthynte| yathA a1-hasvaH, A2dIrghaH, 3 mutaH, i1-hasvaH, I 2 dIrghaHI 3 lutaH u1 -hasvaH, U2 dIrghaH, U 3 chutaH,1 phasvaH, R2 dIrghaH, R 3 mutA, la 1 -hasvaH, la 2 dIrghaH, la lutaH eteSAM samAnAmeva savarNatvaM natu sandhyakSarANAM tena hare e ityatra / savarNe dIrghaH saha iti na bhavati / nanu sarasvatI dattasUtreSvanuktaM hasvAdInAM lakSaNaM kutto jJAyate ityata Aha lokaadityaadi| zeSasya iha vyAkaraNe anuktasya siddhiniSpacirlokAdanyavyAkaraNAjjJayA, lokAharupAraMparyAdvA'vagaMtavyeti zeSaH / asya granthasyAnte iti padaM vakSyati kathayi vyati / tata iti / tatastasmAtkAraNAllokato'nyavyAkaraNAdeva mhasvAdisaMjJA jJAtavyAvathAhi lokoktameva hasvAdInAM lakSaNamAha / ekamAtro bhaveDsvo dvimAtro dIrgha ucyate / / trimAtrastu luto zetI vyaJjanaM cArdhamAtrakam // cASastvekA vadenmAtrAM dvimAnaM vAyaso vadet // trimAtraM tu zikhI bayAnakulazvArdhamAtrakam // ekA mAtrA uccAraNa kAlavizeSo yasya sa ekamAtro phasva ucyate ' mAtrA kAlavizeSaH syAta, (ityabhidhAnam ), dvimAno dIrghaH dve mAne uccAraNakAlavizeSau yasya sa dvimAtro dIrghaH / tisro mAtrA uccAraNakAlavizeSA yasya sa trimApraH sutaH / ardhamAtrAyAM bhavam ArddhamAtrakaM vyaJjanamucyate / keciyaJjanaM cAI mAtrakamiti nocaranti vyaMjanasyAtrAnadhikAritvAt / yataH 'cASo vadatyekamAtrI dvimAnaM vApaso vadet / trimAnaM ca zikhI bayAnakulazcArddhamAtrakam, iti // kimela tAvanta eva bhedA ityAzaMkyAha / / eSAmanye'pyudAcAdibhedAH santi / ucairupalabhyamAna udaattH|niicairnudaattH samavRttyA svari taH / sa punaH sAnunAsiko niranunAsikazca / eSAM samAnAnAM hasvAdiminnAnAmapyanye'pi lokagamyA udAcAdayaH'udAtaH1 anudAttaH 2 svaritaH 3 iti, trayo bhedAH santi / udAcAdInAM lakSaNamAha urityAdi / vedapAThakaranyAse uccaiHsthAne upalabhyamAnaH uccAryamANo vA - mApyamANa:
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8) sArasvate prathamavRttau / udAntaH procyate / nIcaiH sthAne uccAryamANo'nudAttaH / nocairna nIcairiti samavRsthA svaritaH / udAttAdInAM tu prayojanaM vedeSveva, atra tu prasaMgAduktaM / mukhanAsikAbhyAM kRtvA uccAryamANo varNaH sAnunAsikaH tadviparIto niranunAsikaH, nirgatA nAsikA uccAraNakAle yasmAtsa niranunAsikaH kiMtu kevalena mukhenaivoccAryamANa ityarthaH / sAnunAsiko niranunAsikazceti pade vacitra dRzyete anayoratra lakSaNaspAnuktatvAt / athaiteSAM samAhArakathanam / yathA paMca samAnA -hasvadIrghaplutabhedAt paMcadaza te'pyudAttAnudAttasvaritabhedAt paMcacatvAriMzat bhavanti te ca sAnunAsi kaniranunAsikabhedAnavatiH / evaM navatirbhedAH samAnAnAM // eaioo saMdhyakSarANi / eSAM svA na santi / dvipadamidaM sUtram / eaioo sAMketikatvAjjaso lopaH / yadvA e ai o au sAMketikAni catvAri padAni / sandhAvakSarANi / sandhyakSarANi yadvA samAnAnAmeva sandhinA kRtvA eSAM niSpattiH / yathA akArekArayoge ekAraH / akAraikArayoge aikAraH / akArokArayoge okAraH a o yoge au yadvA samAnAnAM vyaMjanAnAM ca sandhau madhye vartanta iti sandhyakSarANi iti sandhyakSarasiddhiH / sandhyakSara (pra.ba.) jazazasoH ziH, i / numayamaH / ikArAtpUrvaM nakArAgamaH / nopadhAyAH rasya sthAnerA puNA'nante / svara0 e ai o au etAni catvAryakSarANi sandhyakSarasaMjJAni bhavanti, tatazca eSAM saMdhyakSarANAM dasvamedA na bhavanti dIrghaplutA bhavanti paraM savarNa svaM na, eteSAM aSTacatvAriMzadbhedA bhavanti 48 / yathA caturNAM sandhyakSarANAM dIrghapluta bhedAt aSTau teSAM cASTAnAM pratyekayudAttAnudAttasvaritabhedAccaturviMzatiH, teSAM ca sAnunAsikaniranunAsika bhedAdaSTacatvAriMzaditi // 3 // atha samAnasandhyakSarANAM militAnAM saMjJAmAha / sUtram / ubhaye svarAH / akArAdayaH paJca ekArAdayazcatvArazcAbhaye svarA ucyante / aiukala eeoo // dvipadaM sUtraM / ubhau avayavo yeSAM te ubhaye ubhaya (pra. va . ) jasI / a i e| svara0 svaya manAzritatvena rAjante zobhante iti svarAH / savarNai0 akArAdayaH paJca a i u R 1 smRtasyopekSAnarhala masaGgaH /
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMjJAmakriyA // 1 // ( 9 ) 2 lR catvAra ekArAdayazca e ai o au ete ubhaye militA nava saMkhyAH svarA ucyante kathyante dIrghabhedamelane caturdaza svarA bhavanti yathA a A i I u U R R lR lR e ai o au / kecittu akArAdayaH paMca ubhaye ubhayaprakArAH hasvadI ghI iti catvAra ekArAdayazca svarA ucyanta iti vyAkurvanti paraM tat sUtrAnusAri na yata ubhaye ityanena akArAdaya eva ubhayaprakArA gRhyante tadA catvAra ekArAdaya iti kutaH prApyate // athaiSvevaM vizeSamAha / sUtram avarjA nAminaH / avarNavarjyAH svarA nAmina ucyante // anukrAntAstAvatsvarAH / dvipadamidaM sUtraM / aM avarNa varjayantItyavarNAH savarNe 0 sro0 nAminaH svara0 avarNavajI akAesskArarahitAH svarAH i I u U R R lR lR e ai o au ete nAmina ucyante namanaM nAmaH tadastyeSviti nAminaH / avarNo nAmI nocyate lipinyAse tasya saralatvAda || atha svaropasaMhAramAda anukrAntA ityAdi / tAvadAdau svarA anukrAntA anukrameNa kathitAH // atha vyaJjanAnyAha / pratyAhArajigrAhaviSayA vyaJjanAnyanukrAmati // preti / vyajyante prakaTI kriyante arthAH pratyAhArA vA ebhiriti vyaJjanAni pratyAhArajigrAha viSayA grAhayitumicchA nigrAhaviSA pratikArya kAryakAryamati Andiyante AnIyante iti pratyAhArA abAdayaH teSAM pratyAhArANAM jigrAhayiSA pratyAhAra jigrAhayiSA tathA pratyAhAra jigrAhayiSayA kRtvA vyaJjanAni anukrAmati anukra meNa kathayati / sUtram / hayaralava JaNanaGama jhaDhadhavabha jaDadagaba kha phachaThatha caTatakapa - zaSasa AdyantAbhyAm / pratyAhAraM jighRkSatAdyantAbhyAmete varNA grAhyAH AdivarNo'ntye na gRhyamANastannAmA pratyAhAraH / tathAhi / akAro bakAreNa gRhyamANo'pratyAhAraH / sa ca aiuRRlae aioohayaralava GaNanaGamajhaDhaghaghabhajaDadaba iti avapratyAhAraH / jhaDhavaghabha iti jhabhapratyAhAraH / evaM yatra yatra yena yena pratyAhAreNa kalyaM bhavati sa sa tatra tatra grAhyaH pratyAhArANAM saMkhyAniyamastu nAsti / 2
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10) sArasvate prathamavRttau / hayaralaveti / hazca yazca yAvat sazca iti dvaMdvaH (ma. ba.) sAMketika haya. yAvadAdhantAbhyAM dvipadaM Adizca antazca mAdyantau tAbhyAM (tR. vi. ) adi padvA hayaraleti trayastriMzadapi prathamaikavacanAntAni sAMketikAni padAni AyantA bhyo tRtIyAdvivacanAntaM evaM caturviMzatpadaM sUtraM / kecittu AdyantAbhyAM ityekapadaM sUtraM pRthak manyante / ka kha ga gha Ga iti kramaM vihAya ha ya va ra leti kramaH pratyAhAragrahaNArtha kRtH|prtyaahaarmiti pratikAryamAvhiyata iti pratyAhArastaM pratyAhAraM jighRkSatA grahItumicchatA chAtreNa puruSeNa vA AdyantAbhyAM kRtvA AvantavarNAbhyAM saha ete hakArAdayaH sakAraparyantA varNAtrayavizaddhasA grAhyAH // pratyAhAraM vyanjayabAha AdivarNa iti Adau varNa AdivarNaH so'ntasthena varNana akSareNa saha gRhyamANo abapratyAhArAdistannAmA pratyAhAra ucyate / akAra ityaadi| sumama / sa ca abapratyAhAraH ityetAvatsaMkhyAka iti ityamunA prakAreNa evAvatI ekonatriMzadvarNaparimANAM saMkhyAM yAvat sampadyate evaM ca Ta ta kapa iti paJcamirakSaraizcapapratyAhAro bhavati AdhanvayozcakArapakAraporgrahaNena capaH evaM ja Da da ga ba ityatra jakArabakArayorgrahaNena jabaH / evaM jhaDha dha gha bha ityAdyantayojhaMkArabhakArayograhaNena jhbhH| evaM amunA prakAreNa yatra yatrodAharaNe yena yena pratyAhAraNa saha kRtyaM kArya bhavati sa sa pratyAhArastatra tatrodAharaNe grAmaH saMkhyAniyamastu nAsti / yata iyanta eva pratyAhArAH santIti kepyaahuH| aniyama vyAvartayitamAha / saMkhyati / ayamarthaH / na niyamaH aniyamaH saMkhpAyA aniyamaH saMkhyAniyamaH pratyAhArANAM saMkhyAyA aniyamo nAsti kiM tahi niyama eva, katham / iso 1 jhabo 2 jabazcaiva 3 yapo 4 aba 5 ila 6 zvapaH // 7 // amo 8 jhabhaH 9 khazaH 10 moko jhasa 11 zca chata IritaH // 1 // yamo 13 habaH 14 khapa 15 zvokto Dabazca 16 Dhama 17 iNyane / raso 18 vasa: 19 zasaH 20 khyAto jhapo 21 jasa 22 udaahRtH|| 2 // au 23 ucyate tataH prAjJaH pratyAhArA udIritAH // saunA ete sphuTaM jJeyAstathAnye ca yathAmati // 3 // yadi vA bha 1 vala ekaikasmAt dvAbhyAM maH 2 syAt pa bau 4 caturdAstu // saH 6 vaDbhyaH syAditthaM pratyAhArAstu vizati yaaH|| 1 // jhama 1 ava 2 ila 3 chata 4 yama 5 trama 6 yapa 7 jhapa 8 khapa 9 capa 10 aba 11 haba 12 jhaba 13 jaba 14 isa 15 basa 16 rasa 17 jhasa 18 ghasa 19 zasa 20 evaM vizatiH pratyAhArA: // 6 // atha hasAnAM saMjJAmAhaM / sUtram /
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMjJAprakriyA // 1 // (11) hasAvyaJjanAni / hakArAdayaH sakArAntA varNA hasA vyaJjanAni bhavanti / svarahInaM vyaJjanam / svarebhyo'nyasvarahInam / anyathA svareSu svaro nAstIti teSAM svarANAmapi vyaJjanatA syAt / yaddA bhAvapradhAno nirdezaH svaratvahInamityarthaH / teSvakAraH sukhoccAramA rthatvAdisaMjJaka hasAH savarNe sopajyante makaTIkriyante arthA yaistAni vyasanAni jas / nazza soshiH| inumayamAnopadhAyAH svara hakAramArabhya sakAraMyAvat prapatrizadakSarANi hasA isasaMjJAni mocyante dvitIyanAmnA vyaJjanAni socynte|vynjnlkssnnmaah / svarahInamiti / tavyAnaM yatvareNa hInaM rahita / yatA svarampo hInaM vyatiriktamanyat / yatA svaratvahIna aparaM yadakSaraM tadvacalanasaMjJaM kathyate / nanu hakA: rAdayaH sasvaravarNAH kathaM vyaJcanasaMjJAH ityaah| teSviti / teSu vyaJjaneSu akAra: sukhocAraNArthatvAt sukhenodhAraNameva arthaH prayojanaM yasya sa mukhocAraNArtha stasya bhAvastasmAt it ' saMjJakaH // kAryAyet pratyayAyatirikta kasmaicitkAryAyocAryamANo varNa itsNjnyobhvti| ino lkssnnmaah| dvipadaM |kaary (ca.e.) rak / e ay savarNe | svara / it eti gacchati it hasenaH padadvayana sandhiH / aie / pratyayAdIti / AdizabdAt pratyayAgamAdezopadezebhyo'tiriktaH adhikaH pratyayAtiriktaH appratyayAdi AgamAtirikto nuhAdiH upadezaH zikSArUpa: hayavaraletyAdiH / Adeza: puMso'mukhAdirUpaH eSu kasmaicitkAryAyocAryamANo varNa itsaMjJako bhavati / yasyetsaMjJA tasya lopH| varNAdarzanaM lopaH varNavirodho lopaz / ekaM varNa nAzayati anyasyotpattiM pratibadhnAti sa varNavirodhaH mitravadAgamaH zavadAdezaH / svarAnanta. ritA hasAH saMyogaH / kucuttutupuvH| ukAraH pnycvrnnprigrhnnaarthH|
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ (12) saarsvte.prthmvRcau| itkRtymaah| yasyetsaMjJA tasya lopa ucyate uccaritapradhvaMsino banubandhA iti / lopalakSaNamAha / varNati / varNAnAmakSarANAmadarzanamanavalokanaM padhvaMsAmAvo lopa ucyate // varNAnAM virodhaH sandhikAryavarjana yasmin sa lopa eva lopaz kthyte| eka varNa vinAzayati anyasyotpati pratibandhAtIti lopaz tatkAya lopazi punarna saMdhiH yathA ta AgatA ityAdi / mitravadAgama iti / Agamo mi pravat / yathA mitraM mitrasya samIpe Agatyopavizati tathA AgamopyAyAvi yathA sagAdiH shtruvdaadeshH|| AdezaH zatruvat / yathA zatruH zatru vinAzya tatsthAne tiSThati tathA Adezo'pi AdezinaM vinAzya tatsthAne bhavati zakArAdezavat / / atha saMyogasaMjJAmAha / svareti / antaraM jAtaM yeSAM te antaritAHna aMtaritA: anaMtaritAH svarairanantaritAH svarAnanvaritAH svarAntararahitA IdRzA hasA vyaJjana varNAH saMyogasaMjJayA ucynte| atra bahuvacanaM jAtyabhiprAyeNa tena dvayorapi hasayoH saMyogasaMjJA syAt / yadvA hasau ca hasAca hasAH ekazeSasamAsaH saMyogakArya 'saMyogAntasya lopaH' ityAdi // varga saMjJAmAha / kuJciti / kuzca cuzca Tuca tuzca puzca kucu Tutupu(ma.ba)sAMkevikA varga (pa.ba.) savarNeso0 / ete paJca vargasaMjJakA bhavanti tatkArya stoshrubhishcH| TubhidhuH / kupvoH ka pau vA / ityAdi / ukArahetumAha / ukAra iti / svareSu paJcamI mAtrA ukAraH vena 'ku' ityukta kakhagaghaGa / 'cu' ityukta cchjjhn|'ttu' ityukte tttthddddhnn| 'tu' ityukte tathadadhana / 'pu' ityukte paphababhama / iti paJca paJcAkSasaNi gRhyante // gugalakSaNamAha / aredo nAmino guNaH / / nAminaH sthAnakA ar e o ete guNasaMjJakA bhavanti / araca eca ora ca aredot sAGketikaM ana taparakaraNamasandehAtha nAminaH(pa.e.) svarasovhabe uoguNaH (pa.ba.)sro0 nAminaH sthAnakA nAminaH sthAne jaataaH| RkArasya RkArasya ca arikArasya IkArasyaca e, ukAraspa UkArasya ca o, eve ayo'pi guNasaMjJakA bhavanti / lakArasya tu al| la tu sAvAdvAhyaH tatkAryANi guNaH / upadhAyA laghoH ityAdIni // atha vRddhisaMjJAmAha Araiau vRddhiH| A Ara e au ete vRddhisaMjJA bhvnti| Aca Arca aica auca Araiau / saaNketiktvaadvibhkilopH| ddhiH (ma.e.) soga
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMjJAmakriyA // 1 // (13) asya A vRddhiH / RvarNasya Ar ivarNasya ekArasya ca ai uvarNasya okArasya ca au| ete catvAro vRddhisaMjJA bhavanti RkAralakArayoH sAvapAdeva lakArasya vRddhiH Ala tatkaryANi Adisvarasya Niti vRddhiH / dhAtonAminaH / avupdhaayaaH| ityAdIni // atha ttisNjnyaamaah|| antysvraadissttiH| antyo yaH svarastadAdivarNISTasaMjJo bhavati / antyasvarAdi (pra.e.) Ti (pra.e.) dvipadaM anve bhavo antyaH antyo yo'sau svaraH sa Adiryasya sontyasvarAdiH ( ma. e.) TiH ( ma. e. ) / sro0madhye / visarjanIyasyalaHSTabhiH STuH / svara0 / antyo yaH svarastadAdivarNazca so'ntyasvara eva Adau yasya so'pi varNaSTisaMjJako bhavati svarAntazabdaspa antimasvara eva ThisaMjJaH hasAntazabdasya antyo hasastatvAzcAtyaHsvarazceti dvAvapi TisaMjJau ityarthaH / tatkArya / DitiTelopaH / ityAdi yathA acintyamahimaH ||ayopghaasNjnyaamaah / sUtram / ___ antyAtpUrva updhaa| antyAvarNamAtrAtpUrvI yaH sa upadhAsaMjJo bhavati // antyeti|sir / savarNe / pUrva (ma.e.) upadhA(ma.e.) aapH| tripadaM antyAvarNa mAtrAdakSarAtpUrvo yo varNaH sa upadhAsaMjJo bhavati / tatkANi / nopdhaayaaH| ata upadhAyAH / ityAdIni / rAjanazabdavat // atha laghusaMjJAmAha / asaMyogAdiparo haskho lghuH| __asaMyogati asaMyogAdIni saMyogAdayaH / saMyogavisargAnusvArAH pare yasmA sa saMyogAdiparaH na saMyogAdiparaH asaMyogAdiparaH evaMbhUto istro varNoM laghurucyate / tathAcoktaM pAkRtachaMdograMthe / pachIuDIlahuvaM kuDo kevalo vannojaI // etInyulaghujAnIyahuMavarasavegurahoI // 1 // yathA / ka ki ku tathA a i u R la aiteSAmane visargAnusvArasaMyogA na bhavanti tadA eve SAM laghusaMjJA // atha gurusaMjJAmAha / / visargAnusvArasaMyogaparo dIrghazva guruH / visargAnusvAra iti visargAnusvArasaMyogAH pare agre vartamAnA yasmAtsa visargAnusvArasaMyogaparaH visargaparo yathA aH / anusvAraparaH aM / saMyogaparo yathA asya / dIrgho yathA AbhU evaMbhUto isvo'pi punarghizca gururucyate //
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate prathamavRttI / mukhanAsikAbhyAmuJcAryamANo'nunAsikaH / mukhenoccAryamANo niranunAsikaH / aH iti visarjanIyaH / varNazirobinduranusvAraH / aM aH iti acaH parAvanusvAravisaga / akuhavisarjanIyAnAM kaNThaH / icuyazAnAM tAlu / RTuraSANAM mUrdhA / latulasAnAM dantAH / upUpadhmAnIyAnAmoSThau / JamaGganAnAM nAsikA ca / edaitoH kaNThatAlu / odautoH kaNThoSThan / vakArasya dantoSTham jivhAmUlIyarUpa jivhAmUlam / nAsikA'nusvArasya / ka kha iti kakhAbhyAM prAgardhavisargasadRzo jivhAmUlIyaH / papha iti paphAbhyAM prAgardhavisargasadRza upadhmAnIyaH / zabasahA USmANaH / kAdayo mAvasAnAH sparzAH / yaralavA antasthAH // ( 14 ) hakAraM paJcabhiryuktamantaHsthaizvAbhisaMyutam // uraHsaMsthaM vijAnIyAtkaNThyamAhurasaMyutam // aSTau sthAnAni varNAnAmuraH kaNThaH zirastathA // jihvAmUlaM ca dantAzva nAsikoSThau ca tAlu ca // iti saMjJAprakriyA // 1 // sukhanAsikAbhyAmiti / rUDhaM padaM anyathA dvivacanaM na saMbhavati / patho taM makriyAkaumudyAM ' dvandvazca prANitUryasenAGgAnAM / eSAM dvandva ekavatsAdhyaH ekavacanaM bhavatItyarthaH / mANyaGge dantoSThaM mukhanAsikaM tUryAne mAkapANavika senAGge rathikAzvArohaM iti vacanAt mukhanAsikAbhyAmuccAryamANo varNoM'nunAsika saMjJaucyate jyaNanamA anunAsikA iti / mukhAt anu pazcAt nAsikAM spRzatItyanunAsikaH / caturdaza 14 svarAH trayatriMzaddhasAH 33 anusvAraH, visargaH, ji hvAmUlIyaH, upadhmAnIyaH 1 sutazca, evaM dvipaJcAzadakSarANi / eteSAmaSTau sthAnAni santi tAnyAha akuhavisarjanIyAnAM kaNThaH 1 | icuyazAnAM tAlu 2 / upUpadhmAnIyAnAmoSThau 3 / RTurapANAM mUrdhA 4 | lRtulasAnAM dantAH | 5 | jihvAmUlaspa
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ (15) svarasaMdhiprakriyA || 2 // jihvAmUlaM 6 / anusvArasya nAsikA 7 / edaitoH kaNThatAlu 8 | bhodautoH kaNThoSThaM 9|vkaarsy dantoSThaM 10 / A I U R hutAzca ete eteSAM savarNagrahaNenaiva gRhyante savaralaiNanaGamaizca saMyukkaspa hasporaH sthAnaM yataH / aSTau sthAnAni varNAnAmuraH 1 kaNThaH 2 zirastathA 3 // jihvAmUlaM ca 4 dantAzca 5 nAsiko 6 SThau 7 ca tAluca 8 // iti saMjJAmakriyA // 1 // adhAdhunA svarasaMdhirabhidhIyate // dadhi Anaya iti sthite / varNagrahaNe savarNagrahaNaM kAragrahaNe kevalagrahaNaM taparagrahaNe tAvanmAtragrahaNamiti ziSTasaMketaH / tasminniti nirdiSTe pUrvasya / saptamI nirdezena vidhIyamAnaM kAryaM varNAntareNAvyavahitasya pUrvasya bodhyam / ato vRttau pare iti vyAcaSTe / evamanyatrApi jJeyam // adhuneti / saMjJAkathanAntaraM sandhirabhidhIyate kathyate / akSarANAmanyonyaM saMdhAnaM melanaM sandhiH / tatrApyAdau svarasandhiH svarANAM sandhiH svarasandhiH / nanu sati akAre ikArasandhirevAdau kathaM pratipAditaH tatrocyate / ikAraH sAvitrIrUpaH sA ca sarvajagatpaSTikatrIM tasmAtpUrvaM pratyapAdi / sUtram / iyaM svare / ivarNo yatvamApadyate svare pare / dadhU y Anaya iti tAvadbhavati / iyamiti i (pra. e. ) sAGketikaM ya (dvi.e.) ammazaso0 monusvAraH / svara0 aie / siddhaM yadvA izva Izva I: napuMsakasyeti -hasvaH / napuMsakAtspamorluk varNagrahaNe savarNagrahaNamiti vacanAt / ikAra IkArarUpo yatvaM yakAratvamApadyate prApnoti svare pare / hasvadIrghatabhedA iti akArasya svaratve AkArasyApi svaratvaM siddhameva / dadhiH Anaya / ' iyaMsvare ' anena sUtreNa ikAraspa yakAraH dadha/8/ Anaya iti jAtaM / nanu dadhi Anayetyatra / nAminaH svareti numAgamaH kathaM na kriyate tatrAha / nAminaH svare tu vibhaktisaktasvare pare bhavati / nanvatra tarhi yaspa lopaH kathaM na kriyate tatrAha yaspa lopastu Ipi taddhite kRte svare yakAre ca pare bhavati natvanyatra / dUdha : yaH Anayetyatra saMyogAntasya lopaH ityasya prAptau / asiddhaM bahiraGgamantaraGge iti yalopaniSedhaH // 1 // kRlpAntaramAha / sUtraM /
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ (16) sArasvate prathamavRttau. . hasehaMsaH / svarAtparo rephahakAravarjito haso hase pare dirbhavati / svare pare iti vaktavyam / tena dhakArasya na punarditvam / iti dhakArasya dvitvam // hasehasaH tripadaM hasa (ma. e.)| aie / cahaca I na I aha / ise pH0| hasa(ma.e.) loga hasebhaha / edotAvaH iti / akaarlopH| svara / siddhaM / svarAt hasvasvarAsparo'gre vartamAno rephahakAravarjito'nyo haso hasamatyAhArasabandhI vargoM hase pare sati dvirbhavati dvayorbhAvaH dvitvaM ekasya dvau bhavata ityarthaH / iti dhakAraspa dvitvaM dvitve kRte punarvitvaM na bhavati anavasthAdoSaprasaMgAt dvitvavidhAnAt dvAveva zi. nnyete| daxxxAnaya iti jAtaM // jhabe jabAH isAnAM jhabe pare jabA bhavaMti / iti pUrvadhakArasya dakAraH savarNatvAt / vayoM varyeNa sarva iti vacanAt / yathAsaMravyaM vaktavyam / dad dha ya Anaya iti siddham / pazcAt // sUtraM jhabaiti / aie / jaba savarNadIrghaH / sro0 vRttiH sugamA / atra sUtre asAnAmiti padaM 'khase capA jhasAnAm ' iti sUtrAdanuvartate anyatrApyanuvRttiH sarasvatIdattasUtrapAThakramAdavagantavyA atra tu mayA na kathyate / anena sUtreNa pUrvadhakArasya dakAraH / nanu jhasAstrayoviMzatiH jabAH paJcaiva tena yathAsaMkhyamiti dhakArasya dakAra eva kathaM kriyate vanAha / savarNatvAt dhakArasya dakAro bhavati / nanu dhakAradakArayoH savarNatvaM kathamityAha vayovagryeNeti / varge bhavaH varyaH vo varNaH vagryeNa svavargAntatinA akSareNasaha savarNo bhavati iti savarNa khAddhasya daH / yadvA yathAsaMkhyaM jhaDhadhajahada ityenanApi ghasya daH atra tu savarNa tvAt pathAsaMkhyamityubhayathApi dhasya dakAro bhavati paraM, agnimabhyAmityatra savarNatvAdeva thakAraspa dakAro bhavati nanu yathAsaMkhpam // svarahInaM pareNa saMyojyam / zliSTocAraNaM kartavyam / daddhayAnaya / / takaM na rocate'smAkaM dugdhaM vA madhurapriye //
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarasaMdhimakiyAM // 2 // (17) annaprarocanArthAya dayAnaya varAnane // kRtasya kAraNaM nAsti mRtasya maraNaM nahi // piSTasya peSaNaM nAsti dvitaye tritayaM nAhe // gaurI atra iti sthite / iyaM svare gaura y atra tAvadbhavati / yatve kRte arha iti vizeSaNAnna rephasya dvitvaM / kiMtu svarahInamiti / svareNa hInaM rahitaM yadakSaraM tat pareNa agrasthivena sasvareNa varNena sahasaMyojyaM dayAnayeti siddhaM / IkArodAharaNamAkhyAya IkArodAharaNamAha / gaurI+ atra / iyaM svare / gaura+ya+atra iti jAtaM / tato'rha iti sUtroktahasavizeSaNAta rephahakArayovivarjanAtra rephasya dvitvaM na bhavati / tataH kiM kartavyamityAha suutrm| - rAdhapo diH| . svarapUrvAdrephAtparo yapo virbhavati / iti yapasya dvitvaM / gaura ya y atra / svarahInaM pareNa saMyojyam / jalatumbikAnyAyena rephasyordhvagamanam // tumbikA tRNakASThaM ca tailaM jalasamAgame // UrdhvasthAnaM samAyAnti rephANAmIdRzI gtiH|| rephaH svaraparaM varNa dRSTvArohati tcchirH|| puraH sthitaM yadA pazyedadha-saMkramate svaram // gauyNtr| svara ityanuvartate / evamanyatrApi yatra na sUtrAkSaraH kAryasiddhistatra sarvatra sUtrAntarAtpadAntarAnuvaniAtavyA / yanyabhUyastvabhayAna likhyte'smaabhiH| rAt (pN.e.)| sirata svrnne| yapaSa. e.)|srodviH / dvitribhyaaNmH|smo. avyayAdvibhaktelukamadhye capAabejabAHyapaH agre diH siddhaM svara0 pUrva Adau svaroyasya sa svarapUrvastasmAtsvarAtparastasmAdrephAtparo'grasthoyapo dvirbhavati itiyakAraspa dvitvaM |jleti| yathA tumbIjalasyopari viSThati tathA repho'pi varNasyopari gacchati na adhaH / svara gauyaMtra iti siddhaM / kecittu dIrghasvarAmasthAt rephAtparaspa yapasya
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ (18) sArasvata prathamavRttau / dvitvaM necchanti tanmate gauryatreti sidhyati / svaraiti / ito'gre svarasandhi yAvat sarvedhvapi sUtreSu 'svare' iti padamanuvartate anvAgacchati anuktamapi zeyamityarthaH / yathA iyaMsvare ityaMtra svare iti padaM tathA uvamityAdiSuprAgvat iti jJeyam / evmiti| ecamamunA makAreNa anyamayogeSvapi yatra kevalasUtrAkSaH kAryasiddhirna bhavati tatra bhayoge sUtrAntarAdanyasUtrAta padAntarasyAnyapadasyAnuttirjeyA / nanu bAlAnAM bodhAya bhavadbhiranuvRcirapi kuto na likhyata iti cettatrAhagranthati / granthasya zAstrasya bhUyastvamayAtmAcuryabhayAt sUtre sUtre tatcatsadamasmAbhirna likhyate / kecittu AmiH sarasvatIbhirna likhyante sma iti vyAkurvanti / zeSaM sugamam // sUtram / . uvm| uvarNoM vatvamApadyate svare pare / hasehaMsaH / jhbejbaaH| madhu+ atrAmadhvatra / madhu+arisamadhvarita madhu AsanaM mdhvaasnm| usAGke / yadvA uzca Uzca Uo napuMsakasyeti hasvaH / napuMsakAt syamo ka / va (vi.e.) amshso| mo'nusvaarH| taparagrahaNaM kAragrahaNaM ca vinA varNa eva gRhyate tena uityukte uvarNaH ukArokArarUpaH vatvaM vakAratvamApnoti svare pare / madhu+atra / atra u vamiti ukArasya vkaarH| hasehasaH / iti dhakArasya dvitvaM / jhabe jbaaH| iti pUrvadhakArasya dkaarH| svr| madhvatreti siddhaM / evaM madhu+AsanaM madhvAsanaM // Rrm| Rvau~ ratvamApadyate svare pre| pitR+arthaH pitrrthH| Rram / R (ma.e.) sa sAGketikatvAtsilopaH |r(dvi 0e0) amazaso0 monusvAraH / pravarNasya rakAro bhavatItyarthaH svare pare / pitR arthaH / Rram / isaIsaH / svara0 / pitrarthaH / sUtram / / lalam / lavarNI latvamApadyate svare pare / la+anubandhaH / lanubandhaH / lalam / la (ma. e.) sAGketikam / la (dvi. e.) lavarNasya lakAro bhavati svare pare / la+ anubandhaH / la lam / svara0 / lanubandhaH / la lakAro'nuvandha itsaMjJako yasya sa lanubaMdha ucyate / sUtram / e ay| ekAraH ay bhavati svare pare / ne anaM nayanam /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarasaMdhiprakriyA // 2 // e (ma0 e0 ) sAGketikaM / ay / (ma0 e0) hase paH / ekArasya ay bhavati / NI paapnne| nnii| AdeHNNAsnaH / nI / bhAve yuddha / yu / yuvoranAko / iti yusthAne ana / gunnH| ttH| e ay anena ekArasya ay / svara0 / ato'm / amzaso0 / monusvaarH|' nayanam ' iti siddham // - o an / okAro ava bhavati svare pare / bho ati bhavati / gavAdera varNAgamo'kSAdau vktvyH| go+akSaH gavAkSaH go+indrH| gava+indra iti sthite / obha opi.e.)sAGketikam / av / hasepaH vRciH sugmaa| bho+ atiAo at / sva 20 // bhavati' iti siddham / gavAderiti / gauH Adiryasya sa gavAdisvasmAt / gavAdi (paM.e.) Diti / de| avarNaspAgamaH avrnnaagmH| so akSa AdiryasyAsau akSAdiH tasminAkSAdi rau dinaaddivaahilopH| svara vkvyH(m.e.)lo| siddham / atra akArAgame evaM ruupsiddhiH| varNagrahaNaM tu cintyam / yadvA azcAsau varNa zva avarNaH akAra evetyarthaH / go+ akSaH avrnnaagmH| o av / svara0 / savarNe0 gavAkSaH // go+ indrH| avarNAgamaH / oan / svara0 / gava+ indra iti sthite // sUtram / / aie| avarNa ivaNe pare saha e bhavati / tava idaM tave / mama idaM mamedaM / iti sUtreNa e gvendrHogo+ayN| gv+ayN| aie / a (ma0 e0 ) sAGketikam / i ( sa0 e. ) sAGke / e (ma0 e0) sAGketi0 [a i e / avarNa ivaNe pare saha ubhyoyogen e bhavati / tava+idam / tavedamityudAharaNam / gaGgA+ iyam / gaGgeyam / anena sUtreNa e gvendrH| // go+ agram / gvaaditvaadvaaNgmH| gava+ agram / sUtram / savaNedIrghaH saha / samAnasya savarNe pare laha dIrthoM bhavati / zraddhA+atra zraddhAtra // adI! dIrghatAM yAti nAsti dIrghasyadI ghetA // pUrvadIrghasvaraM dRSTvA paralopo vidhIyate // dadhi+iha dadhIha / madhu'udakaM madhUdakaM // sAmAnyazAstrato nUnaM vize
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ (20) sArasvate prthmvRttau| So balavAnbhavet // pareNa pUrvabAdho vA prAyazo dRzyatAmiha . bahuvyApakaM sAmAnyam / alpavyApako vizeSaH / iti sUtreNa svrnndiirghH| gavAyaM gavAjinaM / sva+IriNI / ava rNAgamaH / a i e|sv+erinnii| savarNedIrgha saha savarNa ( sa. e.) aie / sahazo varNaH svrnnH| dIrghaH / sro0 / saha (ma. e. ) avyayam / pUrvocarayoH sazasvarayormIlanenAdyo dI| bhavati / zraddhA+ atra / zraddhAtra / yaduktam / krameNa vaiparItyena gurUNAM gurubhiH saha // laghUnAM laghubhiH sAddhaM gurUNAM laghumiH saha // laghUnAM gurubhiH sAI caturdheti savarNatA // 1 // adIrgho dIrghato yAti nAsti dIrghasya dIrghatA / pUrvadIrghasvaraM dRSTvA paralopo vidhIyate // 2 // dadhi + iha / dadhIha / bhaanu+udyH| maanuudyH| pitR+ RNaM / pitRNam / daNDa +agram daNDAnam / dadhi+yaha atra katham ' iyaM svare' iti na yatvaM bhavatItyAha / sAmAnyazAstrato nityaM vizeSo balavAn bhavet // pareNa pUrvabAdho vA pAyazo hazyatAmiha // 1 // nUnaM nizcitaM sAmAnyazAstrataH sAmAnyasUtrAt vizeSo vizeSazAstraM vizeSasUtraM balavAn bhavet tatra / bahuvyApakaM sAmAnyaM alpavyApako vishessH| dadhi+iha ityatra iyaM svare iti sUtraM sAmAnya svarANAM bahutvAt 'savaNe dIrgha iti vizeSasUtraM tasya sarvaspaikalAt |pkssaantrmaah| pareNeti / vA athavA pareNa agrakeNa sUtreNa pUrvasUtrasya bAdhaH / yathA / 'iyaM svare, iti sUtraM mAk pratipAditaM tasya hi 'savaNe, iti sUtreNa bApaH / vadevAha / prAyaza iti| pAyazo bAhulyeneha vyAkaraNe evaM dRzyate / ityanena utsargA pavAdAvuktau / tataH 'utsargApavAdayorapavAdo vidhibalavAn iti nyAyo drshitH| ekasminnevodAharaNe sUtradvayasaMbhave sAmAnyavizeSayorya vizeSasUtraM vallagati 'pUrvoktaparoktayoH sUtrayoyat paroktaM sUtraM tatmApnoti na tu pUrvoktamiti bhAvaH / evaM bhA nu+udayaH / atra ' uvam, iti sAmAnyaM ' savarNe dIrghaH saha ' iti vizeSaH evamanya * trApi zlokArtho'yam / sUtram / avarNa ekAre aikAre ca pare saha aikAro bhavati / tava+ eSA tavaiSAM / tava aizvaryam tavaizvaryam / iti sUtreNa ai| svairiNI / avarNAgamaH / akSa+hinI /
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarasaMdhiprakriyA // 2 // (21) e ai ai / e ( sa. e.) saangketi0| ai( sa0e0)ai (pra. e) sAGke / tava+ essaa| e ai ai / tavaiSA / tava +aizvaryam / e ai ai / tavaizvaryam / iti sUtreNa ' sva+ eriNI' ityatra ai / svairiNI // akSa+hinI / avAgame / akSa+ a+ UhinI iti sthite / sUtram / uo| avarNa uvaNe pare saha o bhavati / gaGgA udakam / gaGgodakam / u o / u (sa.e. ) sAGke / o (ma. e. ) sAGke / artho vRttaH sakA. zAjJayaH ! udA0 / tava udakam / tavodakam / u o iti sUtreNa prastunodAhaNe 'a+U' ityatra 'o' iti jAte / akSa+ohinI ityatra / sUtram / o au o / avarNa okAre aukAre ca pare saha aukAro bhavati / tava odanaH tvaudnH| tava aunnatyaM tavonnatyam / akSa UhinI akSauhiNI / pra+UDhaH prauDhaH / iti gvaadyH| avihitalakSaNaprayogogavAdau drssttvyH| 'gavAkSazca gavendrazca gavAyaM ca gavAjinam // svairamakSauhiNI prauDha ete proktA gavAdayaH / , kcitsvrvdykaarH| yathAdhvaparimANe go yUtiH gamyUtiH krozayugalam / anyathAdhvanaH parimANAbhAve gavAM mizrI bhAvo goyuutiH|| o au au bho (sa. e.) sAGke |au (sa. e.) sAGke / au( ma. e.) sAGke / arthoM vRttayaH / udA tv+odnm| tavaudanam / tava+ aunatyam / tabaunatyam / iti sUtreNa prastutodAharaNe 'a+au' ityasya sthAne 'bhI' iti jAte / akSauhiNI iti siddham / pra+UdaH |avrnnaagmH|u o| o au aura prau. DhaH / kaciditi / kacitmayogAntare yakAraH svaravat svareNa tulpaH svaravana
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ (21) sArasvate prthmvRcau| svare pare sati yatkAryaM bhavati tat yakAre pare'pi bhavatItyarthaH / yathA adhdhapari mANe mArgaparimANe vAcye sati go+yUtiH atra yakArasya svrvttvaat| o at / svara0 / gavyUtiH krozadvayaM / anyatra tu gavAM mizrIbhAva ekIbhAvo goyUtirityeva tiSThatIti siddham / evaM pitR +yaM pitryaM ityapi jJeyam / - ai aay| aikAra Ay bhavati svare pare / nai akaH nAyakaH / ai Aya / ai (ma. e.) sAGkevikam / Aya (ma. e.) hasepaH / aikAra Aya bhavati svare pare / nai +akaH / ai Aya / svr0| nAyakaH / sUtram / au At / aukAra Av bhavati svare pare / to iha taavih| au Ava / au (-ma. e.) sAGke / Ava (ma. e.) hasepaH / okAra Ava bhavavi svare pare / nau + iha / au A / svara / vAviheti siddham / sUtram / vorlopaz vA pdaante| padAnte sthitAnAmayAdInAM yakAravakArayolaupaz vA bhvti| te AgatAHta aagtaaH| tyaagtaaH| paToiha paTa iha paTaviha / tasmai aasnN| tasmA Asanam / tasmAyAsanam / asau induH / asA induH asaavinduH| vorlopaz vA padAnte / ya ca v ca yvau tayoH voH (pa.dvi0) svara0 sro0 lopaza (ma. e.) hasepaH / vA (pa.e.) avyayA0 padAnte (sa. e.) aie| middhaM / padAnte AdizabdAra 'e ay' 'ai Aya" o a au Aya ' ebhiH sUtra jItAnAM ayAdInAM saMbandhinoryakAravakArayorvA lopa bhavati / te+AgatAH / ubhayatrApi e ayU ekatra ykaarlopH| anyatra svarAta aagtH| tathAgatA: / paTo+iha ubhytraapi| o at / zeSaM mAgvat / evaM tasmai+Asanam tasmA bhAsanam tasmAyAsanaM / tasmai+idaM tasmAidaM tasmAyidam / aso+induH| asA induH / asAvinduH / tau+imau tA imau tAvimau / nanu ta+AgatA ityatra savaNa diirghH| tathA paTa +iha ityatra aie iti sandhiH kathaM na kriyate tatrAha!
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarasaMdhimakriyA // 2 // (23) lopazi punarna sNdhiH| chandasi tu bhavati / he sakhe iti he sakheti / he sakhayiti // lopshiiti| lopazi kRte punaH pUrvAparavarNayormiyo ghaTanarUpaH sandhiH kAryAntarasandhAnaM ca na bhavati 'notamanityam' iti vApi lopazi kRte'pi sandhirbhavati / yadvA chaMdasi tu bhavatIti tu zabdAta kutracillaukikodAharaNe lopazi kRte'pi sandhirbhavatIti yathA dAmodaraH, rAjAzyA, paJcAmiH ityAdi / punarvizeSamAha chandasIti / chandasi vede lopazi kRte'pi sandhirbhavati / yathA he sakheti / sakhe iti / e ay / borlopazcevi yakAralopaH chAndasikatvAna sandhiniSedhaH tena bhaie / sUtram / edoto'tH| / padAnte sthitAdekArAdokArAca parasyAkArasya lopo bhavati / te atra te'tra / paTo atra paTo'tra sarvavidhiyo lopavidhirbalavAna / edoto'vaH / eca occa padota(pa.e.) svaraso edotaH agne ataHmadhye / atotyuH edototaHityakAralopaH / at (ss.e.)svraatro0| edotaH atra taparakaraNamasande hoccAraNArtha ataH atra taparakaraNaM vAvanmAtragrahaNArtha / padAnte sthitAt ekArAt okArAtparasyAkArasya lopo bhavati / te atra / padAnte sthitI yAvakArokAro tAbhyAM parasyAkArasya lopo bhavati ca / ekapaTavAsanyAyAdakhaNDAkArAsti SThanti / evaM po ana po'tra / atra 'sAmAnpazAstrato vizeSo balavAna, iti nyAyo'GgIkartavyastena e ay o at iti na bhavati / sUtram / halAderISAdau Telopo vaktavyaH / kacittadAdivarNAbhAve kevalasvarasyApi TisaMjJA vaktavyA / hala ISA halISA / lAMgala ISA lAMgalISA / manas ISA mniissaa| zaka andhuH zakandhuH karka andhuH karkandhuHsImana . antaH sImantaH kezaveze / anyatra sImAntaH / kula aTA kulaTA / patat aJjaliH ptnyjliH|saar aGgaH sAraGgaH pshupkssinnoH| anyatra sArAGgaH //
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124) sArasvate prthmvRttau| anyatrApi vizeSamAha / halAderiti / hala Adiryasya sa halAdiH tasyohalAha (pa.e.) Di.ti usyetykaarlopH| sro| ISA Adiryasya sa ISAdiH tasmizrISAdau (sa. e.) Di rIDit DivADilopaH / svara / Ti / as (pa.) kiti ssya kho0 nAminoraH / rAdhapodviH lopaH: ma. e.) sro0 vaktavyaH (pa.e.) sro0 halAdizabdagaNasya ISAdau gaNe pare hai antyasvarAdiSTiriti Telopo vaktavyaH / hala x ISA / anena TelopaH / svara / halISA AdizabdAt manasa ISA manISA / lADala ISA laagliissaa| acaxOM adhom / zaka andhuH shkndhuH| kula aTA kulttaa| sIman antaH sImantaH patat aJjaliH ptnyjliH| sAra aGgaH sAraGgaH / ityAdayo'pi tathaiva jJeyAH // halISA lAgalISA ca manISAdyAstathaiva ca // zakandhuratha karkandhuH sImantaH kulaTA tathA // pataJjalizca sAraGga ete proktA hlaadyH|| omaaddaavpi| avarNAtparau omADau Tilopanimittau stH| adya om adyom / ziva A ihi zivehi / omi niyam / omi pare nityamavarNasya lopo bhavati / svara oma svrom| omAnavapi / omi nityam / iti sUtradvayaM savRttikaM sugamam / sUtram / Rar| avarNa RvaNe pare saha ar bhavati / tava RddhiH taaii| rAdyapo diH| * ar / (sa. e.) sAGke0 / ama.e.) hsepH| arthoM vRcito jnyeyH| tava RddhiH / Rar / jalatuMbi0 tavadiH / kvacidAra / avarNa RvaNe pare saha Ar bhavati / RNa RNam / RNArNa / zIta RtaHzItAtaH /
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarasaMdhimakriyA // 2 // (25) kacit (ma. e.)avyayAdvi0 / Ar (ma. e.) hsepH| capAbe0 samAsAntapada ityarthaH / kacitpayogAntare avarNa RvaNe pare sati saha ubhayoH yogena Ara bhavati / RNa RNam / RNArNam / kacidAr / rAdhapo0 / svara0 / evaM zItAH / duHkhaatH|| Rte ca tRtIyAsamAse evA''ra / anyatra paramataH upasargAdavarNAntAkArAdau dhAtau Ar bhvti| upArchati / praarchti| RkArAdau nAmadhAtau vaa| upArSabhIyati / uparSabhIyati pArSabhIyati / prrssbhiiyti|| RkArAdau Ara neti vAcyam / upa RkArIyati uparkArIyati / lal| avarNa lavaNe pare saha al bhavati / tava lakAra tvlkaarH| la al / la (sa.e.) sAMke0 / al (ma. e.) sepaH / vRtterayoM jJeyaH / tv+lkaarH| la al / rAdhapo dviH / svr| RlavarNayoH sAvaye vaktavyam / RlavarNasthAnikatvAdralayorapi sAvaNye vAcyam / hotR lakAraH hotakAraH / holakAraH / pari aGkaH / iyaM svare / rAyapo hiH| paryakaH / plyNkH| ralayorDalayozcaiva zasayorbavayostathA // vadantyeSAM ca sAvarNyamalaMkAravido jnaaH|| nanvatra lakAro'sti rakAro nAstIti 'rAdhapo dviH' kathaM lagati tabAha / ralayoriti / rakAralakArayoH sAvayaM sahazatvaM vijJeyaM / tena rAdhapo dviH| tavalkAraH / iti siddham / rakAralakArayoH upacArAt vA grahAdvA vede prakAralakArayorapi sAvaNyaM vaktavyam / hotR+lakAraH / savarNe hotRkAraH / bhatra pralavarNayorasavarNatve'pi ralaporityanena sAvarNyam / alavarNasthAnino
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate mathamavRttau / mAyaH sAvaNyaM ralayAbhavet tathA savarNatvaM syAt RkaarlkaaryoH| pari+aGgaH / paryakaH / evaM pali+aMkaH / palpaGkaH / ubhayatrApi iyaM svare / rAdhapo dviH| svara0 / siddham / suutrm| . oSThokhorvI smaase| avarNasya oSThotvoH parayoH samAse sati saha vAo bhavati bimba osstthH| bimbosstthH| bimboSThaH / sthUla otuH sthuulotuH| sthUlautuH / asamAse kim / tava oSThaH tavauSTaH / // iti svarasaMdhiprakriyA // 2 // oSThati / oSThazca otuzca oSThautU tayoH oSThautvosa. dvi.)uvam / svara0AvA [ma.e.] avyAo (ma.e. sAle ocau ca au| avarNasya oautvoHzabdayoH. parayo okAreNa saha vA akArasya okArI bhavati / pakSe o au au / samAse sati / yadA 'oSThovovA' iti sUtraM tadA oThoyoH parayoH avarNasya vA lopo bhavati iAta vyAkhyA / bimba+ oSThaH / bimbAkArAvoSThau yasya sa bimbo / bimboSThaH / strI cet bimboSThI / bimboSThI / anena ekatra akaarlopH| svr| dvitIye / o au au / tathaiva sthUlazvAsAvAtuzca sthUlotuH / sthUlotu / sthUlamAnAra itpathaH / samAsa iti kim / he chAtra oSThaM pazya chAtrauSThaM pazyetyekameva rUpam / tvausstthH|| iti svarasandhiH // atha pratibhAva ucyte| prakRteryathAsthitasya rUpasya bhavanaM prakRtibhAvaH / atha svarasandhikathanAnantaraM prakRtibhAva ucyate / prakRterbhAvo bhavanaM sacA prkuutibhaavH| prakRteryathAvasthitasvarUpasya bhAvo'vasthiti pratibhAvaH / sandhiyogyA api svarAH kecityakRtisthA eva tiSThanti tasmAta prkRtirucyte| eksandherAdima sUtram / naamii| adaso'mI saMdhi na prAmoti / amI aadityaaH| naamii|n(m.e.) avyyaa| adas(ma.ba.) tydaadesstte0| skaarlopH|jsiidsp maa| aie / erI bahulve / ekArasya iikaarH| amI (pa.ba.) sAGketikam / savaNe / nAmIti siddham / adas zabdasya jasi yo amIzabdo niSpannaH sa sandhi na mAnoti / amazibdena rogavAnapyucyate tanirAsArtha adas 'iti padaM prayuktam / tatra sandhiH /
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakRtibhAvamakriyA // 3 // (27) abhyaso / amii+aadityaa| iyaM svare iti sUtramAptAvapi sandhipratiSedhaH / amI+ uSTrAH / sandhimatiSedhaH / evamamI+eDakAH / ' adas' iti kim / amI+asau ampasau / sUtram / / ve dvitte| Ica U ca e ca yve dvitve IkArAnta UkArAnta ekArAntazca zabdo dvitve vartamAnaH saMdhi na prApnoti / maNIvAdivarja m / agnI atra / paTU atra / mAle Anaya / maNI iva, maNIva / maNIvoSThasya lambete priyau vatsatarau mama // hiyamANau tu tau damyau makistatredamabravIt // rodasI iva rodasIva / daMpatI iva daMpatIva / jaM patI iva jaMpatIva / jAyApatI iva jAyApatIva / I ca ka ca e ca ve(ma. e.) saangketikm| dvitve (sa.e.) a i e iti siddham / IkArokAraikArAH trayaH siddhA eva gRhyante paraM dvivacane dvivacanAntaH san IkArAnta UkArAnta ekArAntaH sandhina prApnotItyarthamaNpAdayo na niSiddhAmaNyAdInAM tu dvivacane IrAkAntatve'pi sandhirbhavati agnI / (ma dvi.) au yU / svrnne| anI+atra / dvitvAt 'i yaM svare' iti ytvnissedhH| evaM paTU+atra / vtvnissedhH|maalaa (pa.dvi.) aurI / iti IkAraH / aie / mAle+Anaya / eaniSedhaH / evaM harI+etau, viSNa+imo, gaMge+amU, kule+amU ityAdi / maNIvAdivarjamiti kiM / maNI+iva, dampatI+iva, rodasI+iva, sarvatra svrnnediirghH| dvitve'pi maNIvAdInAM niSiddhavAtsandhiH kaaryH|| suutrm| ___aunipaatH| A ca auca aca ica uca Rcalaca eca aica oca au A o iti pRthak padaM vA nipaatH|aakaarnipaat okAranipAta ekasvarazca saMdhi na prApnoti / bhA evaM manyase / no atra sthAtavyam / u uttiSTha / i indraM pazya / a apehi / AgrahaNAdADo na niSedhaH / tathA coktam /
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate prathamavRttau / ISadarthe kriyAyoge maryAdA'bhividhau ca yaH // etamAtaM GitaM vidyAdvAkyasmaraNayoreGiva // ottamairekSase na tvamAmRtAdendrato'khilaiH // A evaM sarvavedArtha evaM sahaco hareH // 1 au nipAtaH A (pra.e.) sAGketikaM / au (pra.e.) nipAtyate siddha eva iti nipAtaH (ma.e.) sAGke0 / sro0 / nanu ekasvarazceti padaM sUtre nAsti vRttau kuto labhyate tadarthaM akArAdArabhya okAraM yAvat ' au' iti pratyAhAramaGgIkurvanti kecit / au (ma. e. ) sAGketikam / AkAra, okAra, prakAra, svarA atra nipAtA eva gRhyante / 'AhU "upasargavarjaH / vAkye smaraNe ca yo nipAtarUpa ' A iti varNaH sa sandhi na prApnoti / tathA okAraH Aho, aho, utAho, no, ho, ho, agho, bhobho ityAdiSu nipAtarUpaH so'pi sandhi na prApnoti / he amba / he Iza / tathA ekasvaraH eka eva svaraH ekasvaraH yathA kevalasvaramAtra eva na tu hasA yuktaH / yadvA sadRzasvaraH akArekArokArANAM nipAtarUpANAM yaH kazcidAdau bhavati tAdRza eva svaro'gre'pi bhavati tadA sandhi na prApnoti / yathA / a apehi / i indraM pazya / u uttiSTha / 'a' iti nirbhatsane / apehi dUrIkuru / 'i' iti sambodhane vismaye vA indraM pazya / 'u' iti sambodhane roSoko vA uttiSTha / AgrahaNAdAdupasargeNa saha sandhirbhavati / udAharaNaM kaNThyam / tatra AkAranipAtastu didito dvidhA / tatra yaH syAt Git sa eva sandhi prApnoti natvati / ISadarthe kriyAyoge maryAdAbhividhau ca yaH // etamAta hitaM vidyAdvAkyasmaraNayoraGit // 1 // A+utamaH ottamaH / ISadarthe ADhana saha sandhiH / A + IkSase ekSase / A + ihi ehi / ityAdau kriyAyoge AGA saha sandhiH / amRtAt amRtaM maryAdIkRtya iti maryAdAyAm / A + iMdrataH endrataH / indramabhivyApya iti abhividhau ca bhADA saha sandhiH / maryAdA sImA abhividhiH abhivyAptiH maryAdA ca abhividhizva maryAdA bhividhistasmin / ' sarvo'pi dvandvo vibhASayaikavacanAntaH syAt / tatra ' ekatve dvigudvandvau ' iti napuMsakatvam / anityamAgamAnuzAsanamiti bhAvaH / nAminaH svare iti numAgamo na kintu Gerauhit / tathA A iti AkSepe A evaM kila manyase iti vAkye A evaM Izvaravacanamiti smaraNe anAG AkAraH sandhi na prApnoti // (28) putaH / hRtaH saMdhiM na prApnoti / devadatta 3 ehi / devadatta 3 atra gauzvarati //
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakRtibhAvaprakriyA // 3 // (29) sutH| pUta (ma.e.) / sro0| yatra chuttastatra sandhina bhavati |mo devadatta phi| . atra lutakhAna sandhiH / * kA eSA prastutAMgI atra vicAre TeH mutatvaM vena sandhirna / atra chutatvAna sandhiH / kacittu 'mutto'nitau' iti sUtraM paThanti / tena chuta iti zabde pare sandhi mAnoti / yathA hAtAta 3 iti / hA vAteti / devadacetyAdau sandhirbhavati / suvlkssnnmaah| dUrAdAbAne ca TeH sutH|| dUrAdAvhAne gAne rodane vicAre gamyamAne ca TeH luto bhavati / dUrAdityatra cakAragrahaNAdA tAtetItyAdau saMdhiH syAt / haihayo svara saMdhirna vaktavyaH / he anaDvan // Rtau samAno vaa| Rtau pare samAnaH saMdhi na prApnoti vA / hima RtuH himatuH himanAtuH // iti prakRtibhAvaprakriyA // 3 // dUrAdAvhAne / dUra (paM.e.) isakA sirt| svrnne| AhvAne (sa.e.) ma eThi (pa.e.)hiti usyetyakAra lopH| sro| lutaH (ma.e.)srogapRttiH kNgyaa| mutastu uccAramAtra eva natu likhitarUpa iti sutalakSaNam / iti prakRti bhAvaH / atha vyaJjanakAryamucyate / atheti / athamakRvibhAvakathanAnantaraM vyaJjanakAryamucyate vyaJjanAnAM sandhiH kathyate ityarthaH / sUtram / capA abe jbaaH| padAnte vartamAnAzcapA jabA bhavanti abe pare / SaT+atra SaDatra / vAk+yathA vAgyathA // capA abe jabAH cakArapakArAbhyAM gRhyamANA varNAzcapAH capa (sAba.) sava Ne0 sro| kArabakArAbhyAM namANaH pratyAhAro abasvasmin sa.e.)aba aaaie| jakAraMbakArAbhyAM gRhyamANA varNA jbaaH| jaba (pa.ba.)savaNa0 sro* siddham 'capA * eSa dhik tA ca taM ca madanaM ca imA ca mA ca ityAdAvapi /
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ (30) sArasvate prthmvRttii| jabA abe iti vaktavye capA abe jabA ityuktaM vena kacitpadAntaM vinApi jabA bhavanti / yathA sadguruH bhavadIyaH ityAdi / kacinna bhavati vaivasvataH, marutvAna, taDitvAna, vAcAla, vAcATaH ityAdau na* padAnte sthitAzcapA jabA bhavanti ca 1 11 ta 3 ka 4 pAnAM krameNa na 1263ga 4 bA 5 bhavanti abe pare SaT + atra, vA+ yathA ubhayatrApi sUtramidam / Tasya DA, kaspa gaH / svara0 / SaDana / vaagythaa| evaM aca+antaM ajantam harita+azvaH haridazvaH / kakupa eSA kakubeSA / vish-ambrH| vish+antH| atra padAntAzrayaNAva dizAma iti kA / pazcAcapA abe jabAH / vAca+ Iza atrApi padAntAzrayaNAt coH kuH| pazcAsapA abe jabA iti siddham / abe iti kim / vAk pUtaH, SaT kurvanti / sUtram / jame jamA vaa| padAnte vartamAnAzcapA ame pare tramA vA bhavanti / vAk: mAtraM vAimAtram / vAgmAtram / SaTmama SaNmama SaDmama / ametramA vA / prakAramakArAbhyAM gRhyamANaH pratyAhAro namastasmin samasa. pa.) aie| bhakAramakArAbhyAM pramANA varNAzramAH mama(pra.ba.)savaNe sogavA (a.e.)bhavya Adabe lopazca pAnAM jame pare vikalpena jamA bhavanti / ca18223 ka 4 pA 5nAM krameNa bha 1 Na 2 na 304 mA 5 bhavanti / vAgrahaNAtpakSe capA api bhavanti / vA+mAtram / ekatra ru anyatra gaH svrH| SaT+mama / ekatra nnH| anyatra ddaa| svr| tat nayanam / tanayanaM, tadnayanam / ap mayaH / ammyH| mapaTi pratyaye paretu nityameva jamAH syuH| yathA cinmayam, vAGmayam / atra na viklpH| tathA vAgrahaNAdeva kacijabasyApi tramA vA syuH| yathA mRdmayam, manmayam / suutrm| cpaacchHshH| capAduttarasya zakArasya chovA bhavati / abe pare / vAkU+zUraH vAkUraH / vAkUgaraH // capA(paM.e.) sirat / svrnne|cpaat / agre chH| stozcabhikSuH / vakAra sya casvara cha(ma.e.) sro0 / visarjanIyasya sH| stozcabhiHzuH / svara (pa.e.) svara sidam / capAduttarasya parasya zakArasya chaH chakAro bhavati vA viklpn| * athavA sAkSAdeva padAnte samAsAdau tvantavartinI vimAtimAmila padAnte iti vAcyam /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ issNdhimkiyaa|| 4 // (31) vAkaraH / anena zakArasya vikalpena chkaarH| svara / vAkchUraH / pakSe vAkzUraH / iti siddham / chaH zaH iti vigrahe viparItagrahaNAt vAk zyotatI syAdau chatvaM na syAt / sUtram / ho sbhaaH| capAduttarasya hakArasya jhabhA vA bhavanti / nanvekasya hakArasya paJca jhabhAH prAptA kena krameNa bhavanti / tatrocyate yadvargagazcapastadargagazcaturtho bhavati / tat haviH taddhaviH / tahaviH / vAk hariH vAgdhariH vaaghriH| hojhbhaaH| ha (pa.e.) svr0| jhama (ma.pra.) svrnne| yasya vargasya sabandhI capo hakArAdo bhavati tasya vargasya caturthAkSara hakArasyAne bhavati / yathA / kakAre pare ghH| cakAre pare jhH| TakAre pare ddhH| takAre paredhaH / pakAra parebhaH // yadvargasya capaH pUrva ikArAta kila dRzyate // hasya sthAne bhavedvarNastargasya cturthkH|| vargacaturtho hasya savarNa iti / vA grahaNAva kacicapAdanuttarasyApi hasya jhbhaabhvnti| yathA / samiddhomaH / yathA kacidanavasAne'pyavasAnatA prAdhA tena 'vAvasAne' iti dhasya taH pazcAt ' hojhabhAH' evaM / tad+hitaH taddhitaH / ityAdi / tat hviH|' hojhamAH 'iti hakArasya dhkaarH| pazcAt 'capA abe javAH' iti tasya dH| svara0 / taddhaviH iti siddham vAk hriH|hsy ghH| pUrvavat 'capA abe jabAH' iti kasya gH| vaagpriH| siddham / evaM ac +ilam / ajjhalam / SaT halAni SaDDhalAni / kakupa hAsaH / kkubbhaasH| sUtram / stoH zrubhiH shruH| stoH sakArasya tavargasya ca zakAraNa cavargeNa ca yoge zakAracavargoM yathAsaMkhyena bhvtH| sa ca tuzca stustasya stoH samAhAre dvande ekatvam / chandovatsUtrANIti vacanAnapuMsakasya puMstvam / z ca cavazca zvavastaiH shrubhiH| cuzabde cavargasthavarNApekSayA bahuvacanam /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ (11) sArasvate mthmvRttau| akRtvA saptamImetAM tRtiiyaamkrodilaa|| tataH zrubhiH thuH pUrveNa sannipAtaH pareNa vA // kas carati kazcarati / kas zUraH kshuurH| tat citraM taccitram / tat zAstraM tacchAstram // sto bhumiH / scatuzca stuH tasya stoH (Sa. e.) Diti spetykaarlopH| sonaza ca cavazca zvavastaiH zrubhiH (tR. ba.) sroza ca cuzca zruH (pra. e.) so atra ekatva 'dvigudvandvau' iti napuMsakaliGgaM yujyate paraM'chandovatsUtrANi' iti chAndasatvAtpulliGgatvam / zrubhirityatra bahuvacanamayathAsaMkhyena yogajJApakam / tena zakArasya zakAracavargapUrvataH parataH ubhayathApi sambandhe sati kAraH syAt tavargasya zakAracavargayoge cavargaH syAt / kas carati / kas zUraH / ubhayatrApi zakAraH / svara0 / kazcarati / kazzUraH / tat+citram / tasya cH| svara0 / tat zravaNam / tavazAstram / ubhayatrApi tasya cH| 'capAcchaH zaH' iti zasya chaH / kasa+chAdayati / karachAdayati / sat+jhaJjhA / stozcabhiH shruH| capA abe0| caspa jA, svara0 / sajjhanjhA / sUtram / nazAt / zakArAduttarasya tavargasya cutvaM na bhavati / viznaH prshnH| nazAt / na (ma. e.) avyayA0 / za [ paM. e. ] sirat / savarNe / zakArAduttaraspa vavargasya cutvaM na bhavati / paza naH / viza+naH / rUpadvape'pi savargasya cutvaniSedhaH / kiMtu svara0 / viznaH mshnH| sUtram / lumiHsstthH| stoH sakArasya tavargasya ca SakAreNa TavargeNa ca yoge SakAraTavau yathAsaMkhyena bhvtH| kas SaSThaH ksssssstthH| kas TIkate kaSTIkate / tat TIkate taTTIkate / tat TIkA taTTIkA / Tubhiriti bahuvacanAtkacittakAraTavargayoga vinApi Tutvam / anissttomH| dhubhiH ca vvazca STavastaiH STumiH (vR.ba.) cATuzca dhuH (ma.e.) so TurbhAiratyatrApi bahuvacanamayathAsaMkhyaM yogasUcakam / sro0| sakAracavargayoH SakAraTa
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ hasasaMdhimakriyA // 4 // ( 3) vargayoge SakAraTana! yathAsaMkhyaM bhavata ityarthaH / sakArasya pakAraH | tavargasya TavargaH / kama+TIkate / kas+SaSTaH / ubhayatrApi saspa ssH| svara / kssttiikte| kaH samartho bhavatItyarthaH / kaSaSThaH / tat+TIkate / anena tasya TaH / svr| taTTIkate / vid ThalaH / pUrva khase capA0 tataH zubhiH duH| viThThalaH / sUtram / toli la . tavargasya lakAre pare lakAro bhavati tat lunAti tallanAti / bhavAna+likhati bhavaoNllikhati / toli laH / tu (pa. e.) Diti / tu ityasya to / usya sroH / to| agrela (sa. e.)svara / nAmino rAjalAla (ma. e.) kho0 / tavargasya udA0 / tat+lunAti / anena tasya laH / svara0 at+lopaH allopH| agnimath+lAghavaM / animallAghavaM / sampat+lIlA saMpallIlA / jJAnabhud+lIlA jJAnabhullIlA / bhavAn+likhati / tolijhaH / iti nasya latve kRte / antasthA diprbhedaaH| rephavarjitA yavalAH sAnunAsikA niranunAsikAzca / tatra sAnunAsika eva nakArasya lakAro bhavati / antasthA dviprbhedaaH| paJcAnAM vargANAmante tiSThantItyantasthAH athavA uccAraNakAle jihvAyA ante tiSThantIti antasthAH / te ke yaralavAH te ca dviprakArAH kathaMbhUtA repheNa rakAreNa varjitAH zeSA yavalA ityarthaH / kathaM dviprabhedA ityAha sAnunAsikA niranunAsikAzca / tatra tathadadhAnAM lakAro niranunAsiko bhavati / nakArasya sAnunAsikatvAnakArasthAne lakAro'pi sAnunAsika eva bhavati tena pUrvavakArasyopari ardhAnusvAro bhavati / svara0 / bhavaoNlistIti siddham / sUtram / npi| pakAre pare tavargasya etvaM na bhavati / bhavAn pssttH| bhvaanysstthH| napina (ma. e. avya (sa.e.) khara0 pakAre pare tavargasya TvIna
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ (34) sArasvate prthmvRttau| bhavati / bhavAn +SaSThaH / atrAnena 'TubhiSTuriti prAptasya Tavargasya niSedhaH / kiMtu svara0 / sUtram / - ToranyAt / / padAnte vartamAnAvargAtparasya stoH TutvaM na bhavati / SaT+naraH SaNnaraH / SaT+sIdanti SaTsIdanti // TorantyAt |du (paM. e.)| dditi| Tu ityasya ye / syAsro0 Toagre antya (pN.e.)|naamino svara / agre (paM.e.) sirat / savarNe0 padAnte varvamAno yaSTavargastasmAduttarayoH parayoH sakAratavargayoH SakAraTavau na bhvtH| paranAm navatinagarIvarjam / udA0 / SaTai naraH / atra dutvaniSedhaH / tato prame amA vA / iti Tasya NaH / svara0 / SaNanaraH / SaT sIdanti / atra SatvaniSedhaH / svara0 sUtram / na sak chte| nAntasya padasya chate pare sagAgamo bhavati / nsgiti| na (pa. e.) svara0 / so / sak (pra. e.) hase pr| chata (sa. e.) a i e / nAntasya nakArAnvasya padasya chate chaThayacaTavalakSaNe pratyaye pare 'sak' ityAgamo bhavati / kakAraH sthAnaniyamArthaH / tamevAha / TikitAvAdyantayorvaktavyau / * TittvAdAdau kittvAdante / rAjana+citraM raajshcitrm| bhavAna+ tanoti bhavAMstanoti / TitkitAviti / i it yasyAsau Tita / k it yaspAsau kit / Tina kicca Tikitau TikitAvAgamau krameNa AcantayorviSaye bhavataH / Tina AdI kit ante ityarthaH / atra kittvAt ante / rAjan + citram / bhavAn +tanA ti / ubhayatrApi sgaagmH| akAra uccaarnnaarthH| kakAra: sthaannideshaarthH| ekA stozzubhikSuriti sasya zaH / ubhayatrApi svr0| yadAgamAstadguNIbhUtAstadbrahaNa gRhyante iti / AgamAntaM padamiti apadAntatvAta nakArasya 'nazcApadAnta jhasa' ityanusvAraH / sUtram / 1 nAmnavatinagarIvajanAta paNNA, paNNavatiH, ssnnnngryH| atra TorensyAditi sUtra na lagAta / chubhirivi bhavati / 2 nA narau naH ityasya nara iti bahuvacanam /
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ isasaMdhiprakriyA // 4 // ze cagvA / nAntasya padasya ze pare vA cagAgamo bhavati / bhavAn zUraH bhvaanychuurH| bhavAJchUraH bhavAJcAraH bhvaashrH| ze cagvA | za (sa. e.) a i e| cak (ma. e.) ise pH|vaa (ma. e.) avya0 / nAnta iti / nakArAntasya padasya ze zakAre pare vikalpena 'caka' Agama: syAt / bhavAn + shuurH| atra cpaacch| zaH / iti sUtrasya vikalpena mAptyartha rUpaye cakArAgamaH / padatraye'pi svocabhikSuH / nasya sH| prathamarUpe capAcchaH zaH / sarvatra / svara0 / bhavAJchUraH / bhavAm ca zUraH / tRtIyarUpe cagAgamAbhAve bhavAJzUraH / sUtram / / pano hasvAdviH svre| padAnte sthitA ukAraNakAranakArA hasvAduttarA dvirbhavanti svare pare / prtyng+idN| pratyaGidam / sugaNa+iha sugaNiha / rAjana+yaha rAjaniha / rAjan idaM rAjannidaM / jhno hrasvAdviH svre| ca N ca na ca jhn (ma. ba.) svara0 / lopanaH / agre hasvAt pUrva / habe / u / uo / o| dviH (ma. e.) avya0 / capA abe jbaaH| svara0 / a i e / siddham / hasvAduttarAH parA ye kAraNakAranakArAste dvirbhAvamApadyante ityarthaH / svare pare padAntaviSaye / atra punaH svaragrahaNaM vibhaktisvaraniSedhArtham / pratyaG idam / gaN saMkhyAne supuurvH| muSTu gaNayatIti sugaNa kibantaH / mugaNa iha / rAjan iha / sarvatrApi dvitvam / svara0 / pratyadindam / sugaNiha / rAjaniha / sUtram / hasvAduttarazchakAro dvirbhavati // chAcha ( ma. e.) soza hasvasvarAtparaHudAharaNam / tava+chatram / anena chaspa dvitvam / vava cha chatramiti sthite / sUtram / khase capA jhasAnAm jhasAnA khase pare capA bhavanti / tava+chatraM tvcchtrm| khase capA jhasAnAm / khase (sa. e.) a i e| capA (ma. ba.) sava: sAsaralA polyA savalese
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate prthmvRttau| haiN| lo| jhasa (pa. ba.) numAgamaH / nAmIti dIrghaH / svara / monusvAraH / siddham / jhasAnAM capA bhavanti khase pare / atra yathAsaMkhyagaNanAt chasya takAraH saMbhavati / paraM vagryo vagryeNa savarNa iti vacanAt cakAra evaM kriyate / sara0 / tava 'chatramiti siddham / pkssaantrmaah| dIrghAdapi ca vktvyH| dIrghAduttarazchakArI dvirbhavati / mlecchaH |hiicchH| dIrghAdityAdi / kacitkasmiMzcitsthAne dIrghAducaro'pi chakAro virbhavati / yathA mle+chaH / hii+chH| rUpaye'pyanena dvitve vihite mAgvat / khase capA jhasAnAm / svara0 / nhIccha lajjAyAm / hIcchatIti hIcchaH / mleccha avyakte zabde mlecchatIti mlecchaH / evam AcchAdayati, hIcchati, aicchata, strIcchApA ityAdau dIrghAtparaspa chasya dvitvam / sUtram / apizabdAdIrghAtpadAntAdeti vaktavyam / lakSmI+chAyA lakSmIcchAyA lkssmiichaayaa| . AimAibhyAM ca vaktavyam / AcchAdayati / mAcchidat / mo'nusvaarH| padAnte vartamAnasya makArasyAnusvAro bhavati hase pre| . tam+hasati / taM hasati / pttum+vRthaa| paTuM vRthaa| kaumArA stvavasAne'pyanuskhAramicchati / mo'nusvaarH| m(pa.e.) svara / sro0 / maH / agre anusvAraH (ma.e.) sro0 madhye atotyuH / uo / edototH| makArasya hase pare padAnte'nusvAro bhavati / udAharaNam / tam+hasati, paTum+vRthA ubhayatrApyanusvAraH / ' padAnte' iti kim / gampate ityAdo anusvAro n-| sUtram / nazcApadAnte jhse| nakArasya makArasya cApadAnte vartamAnasyAnusvAro bhavati / jhase pare / yazAna+si yazAMsi / payAna+si / payAMti km+sH| kNsH|
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ hasasaMdhiprakriyA // 4 // (37, nazcApadAnte jhse| n( paM. e.) svara0 / sro0 / agreca(ma. e.) avy| visarjanIyasya saH / sto+thu / sasya shH| svara0 / agre apadAnte (s.e.)|s varNe | aie siddham / cakAraH pUrvoktasya ma ityasyAnukarSaNArthaH / tena u bhayorapyapadAnte padamadhye vartamAnayonakAramakArayojhase pare'nusvAro bhavati / yaza s (pra.ba.) jasa / jasazasoH zi: inumayamaH / midantyAtsvaro / nopadhAyAH / iti dIrghaH / svara0 / tataH pazAn+si / pum+bhyaam| ubhytraapynusvaarH| suutrm| yamA yape'sya / anusvArasya yamA bhavanti yape pare / nanvekasyAnusvA.. rasya paJca yamAH prAptAH kena krameNa bhavanti / asya yamasya savarNAH / shaantH| yamA yape'sya / yama (ma.ba.) savarNe / sro0 / pamAH |agre yapa (sa.e.) aie / mAk / Adabe lopaz visargalopaH / agre idam (pa. e.) tyadAdeSTeraH / syAdau dasya mH| usa sya / idaMsthAne a| edototaH / vA (ma. e.) avya pa0 / anusvArasya yamA bhavanti yape pare / kathamityata Aha asyeti / aspa agne vartamAnasya yapasya savarNA eva yamA bhavanti vanye'kSare pare / tavargasya paMcamA kSaraM bhavati / anyatra yAzo yamo'ne bhavati tAdRza eva kriyate , yathA kavarga pare kAraH carge pare mH| varge pare gH| tavarge pare naH / pavarge pare maH / yavaleSu paraSu yavalA eva syuH / vA padAnte / / padAnte vartamAnasyAnusvArasya yamA vA bhavanti yaye pare / taM karoti taGkaroti / taM tanoti tantanoti / taM jAnAti tajAnAti / udA. tvam karoti / tvam tanoti / kakAre pare / takAre pare anusvArasya naH / svara0 / tvaGkaroti tvantanoti / samyantA itpatrAnusvA rasya yaH / yavala pare ca sAnunAsikatvAt sasya upari ardhacandrAkAro binduH / saMyyantA / evaM saMvatsaraH / pulliMgaH / atra kecit / svare maH / anusvArasya makAro bhavati svare pare iti sUtraM paThanti / paraM svare pare pUrvamanusvAra eva na bhavati kintu svarahInaeva syAt / jinam IDe jinamIDe / zam+ asti zamasti / asmAkam iha asmAmiha /
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ (38) sArasvate prthmvRttii| varge vrgaantH| varge pare vargAnto bhvti| vargAbhAve pararUpaM syaat|sm+yNtaa sa~yyantA / yakArasyAnyasavarNAbhAve'pi yakArasya yakAra eva svrnnH| saM+vatsaraH svvtsrH| manayavalapare hakAre'nusvArasya te yathAkramaM bhavanti / kiM+malayati kimAlayati / kiM+nhute kinanchate / ki+ hyaH ki,hyH| kiM+halayati kivahulayati / kiM+lhAdayati kil+lhaadyti| ko kaTagvA shri| . kAraNakArayoH zaSase pare kakaTakAvAgamo vaastH|| prA+ SaSThaH prAGkSaSThaH prASaSThaH sugaNa+SaSThaH sugaNaSaSThaH sugaSaSThaH / ko kakTak zari / DakAraNakArayoH zaSaseSu pareSu krameNa kaTakAvAgamau vA staH / pAra+SaSThaH / pAinaSThaH / lA+lakSu / mugaNa+SaSThaH sugaNyaH / ivi caturthasandhyanusvAreNa / vyaJjanasandhavivaraNalezavo likhitam // chndsi| anusvArazchandasi 5kAramApadyate zaSasaharepheSu parataH / catustri 5shdvaajinH|saamyjuu 5pi / vaya 5 somaH / si hysi| devAnA rAjA / iti vyaJjanasaMdhiprakriyA // 4 // atha visargasaMdhirnigadyate // atheti / atha vyaJjanakAryakathanAnantaraM visargasandhinigadyate / sUtram / visarjanIyasya sH| visarjanIyasya sakAro bhavati khase pare / kaH tanoti kastanoti / visarjanIyasya saH / visarjanIya (pa. e.| agre sa (ma.e.) siddham / vi
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ visargasaMdhimakiyAM // 5 // sarjanIyasya sakArarakArAtpannasya kRSNasarpacakSurAkArabindudvayarUpasya khase pare sakAro bhavati / udAharaNam / kA+tanoti / anena visargasya sakAraH / svara0 / kastanoti / zaSase vaa| visarjanIyasya vA sakAro bhavati zarSase pare / kA+zete kazzete / kA+paNDaH kaSSaNDhaH / kA+sAdhuH kssaadhuH| zaSase vA / dvipadaM sUtram / visarjanIyasya zaSase pare zaSasA eva bhavanti / pakSe visarjanIya eva tiSThati / kA+zete / kazzete / kaH SaNDhaH / kaSaNDaH / kA +sAdhuH / kssaadhuH| punarvizeSamAha / kupvoH4ka pauvaa| visarjanIyasya kavargapavargasaMbadhini khase pare 4ka poM vA bhvtH| kapo uccAraNArtho / kaa+kroti| ka kroti| kaa+pcti|kpcti / kaH pacati / kaa+ptthti|k paThati / kaH paThati / kupvoH kapo vaa| kuzca puzca kupU tayoH kupvoH / utvam / svara0 / agre 4 ka : pau| 5 kazca / pazcaka pauma. vi. ) o au au| vA (ma.e.) avya0 / visarjanIyasya kavargapavargasambadhini ka kha pa pha rUpe khase pareka 4 pau jivhAmUlIyopadhmAnIyasau yathAsaMkhyaM vA bhavataHpakSe vi. sarjanIya eva tiSThati / ayamarthaH kakhayoH parayoH kH| paphayoH parayoH pH| kapo kkaarpkaaraavuccaarnnaathoN| anyathoccaritumazakyatvAt / ato vajrAkAragaMjA kArau tiSThataH / kA+karoti / atra visargaspa kaa| ka karoti / kaH paThati / ka : paThati evaM ka 4 khanati / ka ! phalati / / vAcaspatyAdayaH saMjJAzabdA nipAtAtsAdhavaH / vAcaspatiH bRhaspatiH kAraskaraH pAraskaraH bhAskaraH taskaraH hrishcndrH| tadbahatoH karapatyozcauradevatayoH suTa tlopshc| ityaadi| vAcaspatyAdayaH saMjJAzabdA saMjJAvAcakAH kasyApi nAmamatipAdakAH zabdAste ni:
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ (40) sArasvate mathamavRttau / pAtAt sAdhavaH siddhA eva jJeyAH yathA vAcaspatiH bhAskaraH, zreyaskara, zreyaskA mA, ayaskAntaH, ayaskumbhaH ayaspAtraM, divaspatiH, namaskAraH, ahaskAraH, uparbudhaH, vRhaspatiH, taskaraH / zAstrAntare vitthaM dRzyate / prakriyAkaumudyA 'tabRhatoH karapatyozcauradaivatayoH suDAgamastalopazca, / tat+karaH / anena 'sa aagmH| lopaH taskaraH / bRhata ptiH| skaaraagmH/tkaarlopH| bRhsptiH| cakArAt harizcandraH, maskaraH, maskarI, kAMskAna, kaskaH, azvatthA, kapitthaH / dapityAdiSu cAdhAtoH sasya tH| pAraspat vRkSavizeSaH, prAyazcittaM vanaspatiH, kiSkindhA, ityAdayaH sAdhavaH siddhA eva jJeyAH / yllkssnnenoppnnN dRSTaM ca mahAgranthe tatsarva nipAtAtsiddhamiti / sUtram / / anhoro rAtriSu / anhI visarjanIyasya padAnte roM bhavati rAjyAdivarjiteSu prtH| ahaH+patiH ahrptiH| ahH+gnnH|ahrgnnH| ahaH atr| aharatra / arAtriSviti vizeSaNAdahorAtram / ahaH+rUpaM / ahorUpam / ahaH+rathantaraM ahorathantaram / rUparAtrirathantareSu na repha ityaadi| anho ro rAtriSu / ahan ( Sa.e.)allopa: svare / svara0 / anhaH agrerH| habe0 uo (pra. e.) sro0 / / agne arAtri / atotyuH / uo / edototaH / na rAtrayaH arAtrayasteSu arAtriSu ( sa. ba.) ahanzabdasambandhino visarja. nIyasya padAnte ro bhavati / rAjyAdivarjiteSu zabdeSu pareSu satsu rakArAdirAtrirUparathantarAdivarjiteSvityarthaH / udA0 / ahana+patiH ahan+gaNaH / 'anhaH'sa iti sUtreNa ubhayatrApi nasya sH| sro| anena sUtreNa visargasya H / rAdha podviH| jalatuM0 / anhaH patiH / ahptiH| anhAM+gaNaH ahamgaNaH / atrAnta vaitinI vigaktimAzritya padAntatvaM prAcaM arAMtrivivi vizeSaNAt / rAtryA di varjana kim / ahan-rAtram / ' anha' iti nasya sH| arAtriSviti rtvnissedhH| ttH| habe / u o| ahorAtram / evaM ahorUpaM, ahorathantaraM, anhi rathantaraM ahorathantaraM / padAnta iti kim | ahobhyAm / sUtram / / 1 kumvoH kaH pau vA ityasya prAptAvapi visarnanIyasya sakAra eva nipAyate / 2 lakSaNasUtramaMtareNa lokamasiddharUpocAraNaM nipAtanAmiti / 3 prazastamaho ahorupam //
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ visargasadhikriyA // 5 // ato'tyuH| / akArAtparasya visarjanIyasya ukAro bhavati ati prtH| edoto'taH / kA+arthaH ko'rthaH / ato'tyuH / at (paM. e.) svara0 / sro0 / ataH / agre at (sa.e.) svara0 madhye ato'tyuH uo / edototaH / agre u (ma. e.) sro| pazcAda iyaM svare / svara0 / siddham / ciH prasiddhA / ati parata: akAre pare ityrthH| taparakaraNaM tAvanmAtragrahaNArthamubhayatrApi savarNaniSedhArtham / udAharaNam / kA +arthaH / anena ukaarH| u o / edototH| ko'rthH| sUtram / hbe| akArAtparasya visarjanIyasya ukAro bhavati habe pre| kA+gataH ko gtH| deva+yAti devo yaati|mnH+rthH mnorthH| hbe| habe (sa. e.) ciH sukarA / udAharaNam / kaa+gtH| atra akA. rAtparasya visarjanIyasya ho pare ukAraH / ttH| u o / deva+yAti / ho| uH| siddham / devo yAti / manaH rathaH / habe / u o iti manorathaH / sUtram / Adabe lopaz / avarNAtparasya visarjanIyasya lopazbhavatyabe pare / devAH +atra / devA atra / vaataa+vaataa| vAtA vaataaH| Adabe lopaz / ma (paM. e. ) sirat / savarge / At / atra (sa. e.) aie / lopara ( ma. e.) hasepaH / pUrva capA0 / yadi vA azca Azca A (paM. e.) asa / napuMsakasya iti havaH / usirat / avarNAt akArAkAra rUpAt ucarasya sirjanIyasya lopaz bhavati abe pare / udAharaNam / devAH +atra / vAtA+vAtAH / ubhayatrApi visrglopH| punarvizeSamAha / svare yavaM vaa| avarNAtparasya visarjanIyasya yatvaM vA bhavati svare pare / devA+atra / devAyatra / devA atr|
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ (42) sArasvate prathamavRttau / svare yatvaM vA / svare (sa.e.) a i e.| yatvaM (ma.e.) ato'm / am shsoH| monu0 / vA (ma. e.) avya0 / vAgrahaNAtpakSe Adave lopaz / devAH atra / ekatra yatvam / svara0 / anyatra lopaz / sUtram / bhosH| bhos bhagon aghos ityetasmAtparasya visarjanIyasya lopa bhavatyave pare / bho+ehi / bho ehi / bhagokanama ste| bhago namaste / agho+yaati| agho yAti / bhosaH / bhos ( paM. e.) svr0| sro0 / bhosa itpatra AdhannagrahaNena pratyAhAraH mUcitastena bhosa, bhagos, aghosa, ityetasya padatrayavisarjanIyasyAve pare lopaz bhavati / udAharaNam / bhoH ehi / bhagoH namaste / agho+pAhi / bho pahi Agaccha / he bhago bhagavan te tubhyaM nmH| he agho he pAra yAhi / sarvatra bhosa' iti sUtreNa visargalopaza / yo vA svare / bhoyehi / sUtram / naaminorH|| nAminaH parasya visarjanIyasya repho bhavati ave pare / agni+atra / agniratra / pttuH+yjte| paTuryajate / nAmino raH / nAmin (paM. e.) svara0 / sro0 / agre raH (ma. e.) sro0 have / u o nAmino raH / avarNavarjasvarAta parasya ave pare rapho bhavati / udAharaNam / amiH atra / anena sUtreNa rephaH / svara0 / aniratra / vaTuH pajate / nAmino raH / iti rephH| rAdhapo dviH / jala0 vaTu (bAhmaNaH ) yajate ( yajJaM kroti)| sUtram / rephaprakRtikasya khape vaa| repheprakatikasya visarjanIyasya khape pare vA repho bhavati / gI+patiH / gIrpatiH |gii patiH / gii:ptiH|dhuuH ptiH| dhUpatiH / dhUpatiH dhuuHptiH| repheti / rephamakRtyA utpanno repha eva prakRtimUlakAraNaM vA yasya sa raphamaka 1. upaso buve ' upaso visarjanIsya repho bhavati bubai pare / upAyuSaH / upava'vaH / iti candrikApATe'dhikam /
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ visargasaMdhimakiyA // 5 // (43) tikaH (ma. e.) sasya / khapa ( sa. e.) aie|vaa (ma. e.) avya. rephAjAtasya visarjanIyasya repho vA bhavati khape pare / udA0 / gi+patiH ise gityasya gIH sro0 / repha prakRti / anena ekatra repheH / raaypo0| jala0 / atra / kuppoH eka pau vA gIpatiHgI paviH gI:paviH, evaM rUpanayaM evaM dhUpatiH, dhUmpatiH, dhUmpatiH / sUtram / rephasaMbandhino visarjanIyasya repho bhavati abe pare / prAtaH +atra praatrtr| rasAra (pa. e.) svr0| soharaH rephasambandhino rephAjAtasya visarjanIyasya repho bhavati abamatyAhAre / udA0 / mAtara+atra / antarga tH| ubhayatrApi sro0 / tato'nena sUtreNa punarapi rephaH / svaramAvaratra / antrgtH| evaM / sv+gtH| svrgtH| puna: AgataH punarAgavaH / sUtram / rilopo diirvshc| rephasya rephe pare lopo bhavati / pUrvasya ca diirghH| punaH+ ramate punAramate / zuktiH+rUpyAtmanAbhAti zuktIrUpyAsmanA bhAti / rilopaiti / ri ( sa. e.) lopaH (ma. e.) so0 / bhane dIrghaH (ma.e.) sro0 madhye / habe / u bho / agre ca (ma. e.) avya0 / mAk visarjanIyasya saH / stozubhiHzuH / siddham / repheti vRtiH sugamA / punaH ramate / 'ra' iti rephaH / 'rilopa.' iti ralopaH pUrvasya dIrghAna ityasya nA / zukti:+rUpyAsmanA bhAti / nAmino rH| rilApaH pUrvasya ca diirghH|'ti' ityasya dIrghaH 'kii'| zaktiH rajatAkAraNa bhAsate ityarthaH / evam harIrAjate / zambhUramate / sUtram / saipaase| sazabdAdeSazabdAca parasya visarjanIyasya lopa bhavati hase pre|.sH carati / sa carati / eSaH hsti| eSa hsti| saiSAdisaMhitAsamAse kate 'ghaTamAnA / sA saipa dAzarathI rAma ityAdau pAdapUraNe saMdhyarthA jnyeyaa|
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ (44) sArasvate prthmvRttii| saiSa dAzarathI rAmaH saiSa rAjA yudhiSThiraH // saiSa karNo mahAtyAgI saiSa bhImo mhaablH|| saissaaditi| sa ca eSa ca sapaM tasmAt saiSAt (paM. e.) sirat / savarNa isa (sa. e.) a i e| madhye / ho jhbhaaH|cpaa avejbaaH| atra samAse kRte 'tadetadohase' iti sambhave'pi saiSAddhase' iti yat sUtraM kRtaM tat taiH etaiH, sakA, epakA, nasaH, asaH ityAdau hase pare visargalopazzAptinivAraNArthamityarthaH / kecitpunarAhaH 'saH' iti pRthakpadaM paMcampekavacanAntaM sAGketikam / epAt " paJcamyekavacanAntam / hase saptamyantam / 'sa+epAt' ityatrAdave lopaziti visargaloparza vidhAya pazcAt eaiai / nanvatra lopazi kRte punaH sandhiH kathaM kRtaH iti ce tatrAne vakSyati / saipAditi saMhitatyAdinA / tad, etat, ubhayatrApi tpadAdeSTeriti TilopaH / staH ityubhayatrApi tasya saH / esaityatra / kilAvaH saH sro0 / sazabdA0 tadetadoniSpannAbhyAmityarthaH / zepaM kaNThyam / udA0 / saH+ carati / epa: hasati / ubhayatrApi visargalopaz / 'sepAse' iti RjutayA kartavye saiSAditi yat sUtramadhye yo'kArakArayoH saMhitAsandhidezitaH sa sa+ eSazabdayoH 'saiSa dAzarathI rAmaH' ityAdi aSTAkSarAtmakapAdapUraNArthalopazi kRte'pi yaH ' eaiai ' sandhirbhavati tajjJApanArthamityarthaH / zlokaH / saiSaH / sa:+ epa: / Adave lopaz / eaiai / evamaparapadabaye'pi sa+epa dAzarathiH / dazarathasyApatyaM dAzarathiH dazarathaputro rAmo vartate / sa+eSa yudhiSThiro rAjA / yudhi saMgrAme sthiraH yudhiSThiraH / kilAtpaHsaH kRtasyota patvam / TubhiHSuH / sa+epa karNaH karNarAjA mahAtyAgI mahAdAtA vartate / sa+epa bhImo bhImapANDavaH mahAklI ativaliSTho vartate ityAdi / arthaH mugamaH / ityAdau pAdapUraNe sandhparthapAdapUraNe yaH sandhiH sa eva arthaH prayojanaM yasyAH sau ! punadikaprayogavizeSamAha / 1 sahitA. kvacinnAmino've lopaz / nAminaH parasya visarjanIyasya lopa bhavati kacidabe pare / bhUmi:+Adade bhUmyAdade / yaduktaM laukikAyeha tahede bahulaM bhavet // . semAM bhUmyAdade soSAmityAdInAmaduSTatA // kvacitpattiH kvacidapravRttiH kvacidimASA
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ visargasaMdhikriyA // 5 // (45) kvacidanyadeva // vidhervidhAnaM bahudhA samIkSya caturvidhaM bAhulakaM vadanti / varNAgamo varNaviparyayazca dvau cAparau varNa vikAranAzau // dhAtostadarthAtizayena yogastaducyate paJcavidhaM niruktam // varNAgamo gavendrAdau siMhe vrnnvipryyH|| SoDazAdau vikArazca varNanAzaH pRssodre|| varNavikAranAzAbhyAM dhAtoratizayena yH|| yogaH sa ucyate prAjJairmayUrabhramarAdiSu // kacidityAdinA prayuktam yatsUtramihAsmin zAne laukikAya prayogAya anyavyAkaraNaprasiddhodAharaNasAdhanAyoktaM tadvede chandasi bahulam anizcita vibhajanayA bhavet kacidbhavati kacitra bhavati udAharaNam / saH +mAm / Adabe lopaz / a i e / bhUmiH +aadde| chAndasatvAt kacinnAminopyabe visargalopaz / i 5 svare / sa:+uSAm | Adabe lopaz / u o / ityAdInAmASaprayo gANAmaduSTatA na doSa ityarthaH / bAhulakaM katidhetyata Aha / kaciditi / kacitpayoge'nuktasyApi pravRttiH amAptasya asambhAvinaH sUtrasya mApaNaM prvRttiH| yathA sa+imAmityatra 'lopazi punarna sandhiH' iti niSiddhatve 'pi 'maie' iti sandheH mAptiH / kacitmayogAnvare uktasyAppaNa vRttiH kathitasyApi sUtraspa nissedhH| yathAbhUmiH+Adade ityatra nAminoraH' ityasya amaaptH| kacidvibhASA viklpH| yathA vede devaiH, devebhiH tathA zaSasaharepheSu chandasyanusvArasya kArovA vaktavyaH haMsaH, i.sH| gavezaH, gavIzaH / kacidanyadevoktam anyadeva bhavati / yathA bhUmiH Adade atra visargaloparUpaM kAryamanya deva bhavati / evamamunA prakAreNa vidhayAkaraNasUtrasya vidhAnaM karaNaM bahudhA bahusamIkSya dRSTvA bAhulakaM vaidikamayogaM caturvidhaM vadanti kathayanti / budhA ityadhyAhAraH / vaidikazcaturdhoktaH / atha laukikamayogaH katidhA bhavatItyAi / varNAgamaiti / eko varNAgamaH ca punaH varNaviparyayaH pUrvoccAritasya sthAne parasavarNoccAraNaM, parasavarNasya sthAne pUrvavarNoccAraNaviparyayaH / punaviparau / ko devAsa. devAH ityapi prayogadvarga 'cidvibhASA ityasyaudAharaNam,
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 46 ) sArasvate prathamavRttau / 1 tau varNavikAranAzau pUrvAvasthAparityAgena avasthAntarApAdanaM vikAraH sarvathA lopo nAzaH, varNAnAmakSarANAM vikAranAzau varNavikAranAzau / paJcamazca bhedo dhAto stAbhyAM varNavikAranAzAbhyAM kRtyA punaryo'tizayaH adhikatA kazcidvizeSastena yo bhavati sa yoga iti nAnA paJcamo bhedaH / tasmAt niruktaM nizcayena ukto'rtho yasya tanniruktaM vyAkaraNodAharaNaM paJcavidhamucyate / tAneva vyaJjaya ti varNAgamo gavendrAdAviti / gavendrAdau varNAgamaH / evaM in hiMsAgatyoH han apratyayaH sakArAgamaH / haMsa iti siddhaM / hiMsa iti siMhe varNaviparyayo bhavati / yathA hiMsa hiMsAyAM mUrtI ghana iti apratyayaH ' hiMsa+bha iti sthite dinastIti vigrahe tataH hiMsa iti zabde hasya sthAne saH sasyasthAne haH evaM varNaviparyaya siMha iti siddham / sro0 / yathA SaS daza ca iti vigrahe SaS + daza / atra SaSa udoDaH Sasya uH dasya DaH iti varNavikAraH / tataH u o SoDaza iti vikArodAharaNam / gUDhaH + AtmA / baMdhujanaH+AjuhAva / kuravaH + Atmahitam / ityAdiSu varNavakAraH AkArasya akAraM vidhAya / atAtyuH, ubho / edototaH / gUDhotmA, baMdhujanojuhAva, kuravotmahitam / puSodare varNanAzaH / yathA pRSat + udaram / takArasyanAzaH lopaH / ubha pRSat mRgaH tasyodaramiva udaraM yasyAsau pRSodaraH / varNanAzaH varNasyAkSarasya nAzaH / vikArAnAzabhyAM kRtvA dhAtoratizayenArthI vizeSeNotpadyate sa prAjJaiH paNDitairyoga ityucyate va mayUrabhramarAdiSu mayUraH, bhramaraH ityAyudAharaNeSvityarthaH / yathA ruzabde (udAharaNadvaye'pi ) ekatra mahIpUrvaH anyatra bhramatpUrvaH mahyAmatizayena rautIti mayUraH / bhraman san atizayena rautIti bhramaraH / nAni ceti Da: pratyayaH / DittvATTilopaH / svara0 / ekatra vikAraH hI sthAne yU / anyatra varNaM nAzaH takAranAzaH / mayUraH bhramaraH iti siddham / iti visargasandhiH sampUrNaH / atha vibhaktirvibhAvyate / sA dvidhA / syAdistvAdizva / atheti / atha sandhikathanAnantaraM vibhaktirvibhAvyate, kathyate / vibhajyante pRthakkriyante kartRkarmAdayo yayA sA vibhaktiH / sA vibhaktirdvidhA dvimakArA / ekA syAdi: ' si au jas' ityAdikA / aparA tyAdiH ' tipa tasa anvi ' ityAdikA / vibhakteH prayojanamAha / vibhaktyantaM padam / tatra syAdirvibhaktirnAno yojyate / vibhaktyantaM padam / vibhaktirante yasya tadvibhaktyantaM yasyAnte vibhakti -
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajntpullinggprkrnnm| (47) statpadamucyate / tatra vibhaktidvayamadhye syAdivibhaktirnAnno'gre yojyate sthApyate / nAmalakSaNamAha / . avibhakti nAma / vibhaktirahitaM dhAtuvarjitaM cArthavacchabdarUpaM nAmocyate / kRttaddhitasamAsAzca prAtipadikasaMjJA iti kecit / avibhakti nAma / nAsti vibhaktirasyeti avibhakti (ma. e.) napuMsakAsselopaH / nAman (ma. e.) napuMsakAtspamAlRk / nAno no lopaz dhau nasya lopH| siddham / vibhaktirahitaM dhAtAvAdaH pRthagbhUtam arthayuvaM zabdarUpaM ekAdivarNa rUpaM tannAma ucyte| zabdarUpaM nAmetyucyate padasyApi nAmasaMjJA syAcanivAraNArtha avibhakti iti / tathA sati dhAvAvavivyAptistanivAraNArtha dhAtuvarjamiti / tathA sati nirarthakasya Tasat ityAdidhvanenamitvaM syAttanivAraNArtha mathavat iti / ITagla kSaNaM nAma / kRtaddhiteti / ca punaH kRtaddhitasamAsA api nAmasaMjJakAH syuH / kRt tRtIyavRtipratyayaH tadantA dhAtavaH taddhitAntAH samAsAzca nAmasaMjJakA bhvnti| keciditi pANinIyAcAryA vadanti / ete sarve'pi prAtipadikasaMjJakA nAma iti saMjJayA ucyante / tanmate 'mAtipadikam ' iti nAmaparyAyaH / sUtram / tasmAt / tasmAnnAnaH parAH syAdayaH sapta vibhaktayo bhavanti / tatrApyarthamAtraikatvavivakSAyAM prathamaikavacanaM tiH| ekavacanam dvivacanam bahuvacanam si au 2 am 3 TA bhyAm bhyAm 5 usi bhyAm 6 Gas Am 7 ki os sup o jas zas bhisU bhyas bhyasU os
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ (48) sArasvate prthmvRttau| akArAntaH pulliGgo devshbdH| deva si iti sthite |ikaa raseriti vishessnnaarthH| tsmaaditi| 'si"o"jas' ityArabhya yAvat mue| tad (paM. e.) tyadA0 / dalopaH / sirat / ataH iti smahAgamaH / savarNe / sizca auzca jama ca yAvat sup ca(ma.ba.) sAGke / yadvA tasmAditi paJcamyekavacanAntaM agre si au jas ityekaviMzatirapi sAGketikaprathamaikavacanAntAni / evaM dvAviMzatipadaM suutrm|asstt. padamityapi kecit / etAH pUrvokAH tasmAtpUrvoktAnAmnaH parAH syAdayaH sapta vibhaktayo bhavanti / tatra 'si au jas 'prathamA / 'am au zasa' dvitIyA' 'TA bhyAM bhis' tRtIyA / 'ke bhyAM bhyas' caturthI / 'si bhyAM bhyas paJcamI / 'us os Am ' SaSThI / 'hi Ama mu' saptamI / ekaikasyA vibhaktastrINi trINi vacanAni ekavacana dvivacanabahuvacanasaMjJAni bhavanti tatrApi nAni saptama vibhaktiSu ca arthamAtrasyaikalavivakSAyAmamAtrasya ghaTapaTAda rekasya vaktumicchA kriyate yatra tatra prathamaikavacanaM 'si' dIyate / tatra prathama devazabdaH / dikkrIDAyAM dIvyatIvi devaH / pacanandigrahAderayaNini iti apratyayaH gunnH| 'deva' iti jAtam / tataH 'deva+si' iti sthite sati ikAra uccAraNArthaH serA iti sUtravizeSaNArthaH / itsaMjJatvAdikAralopaH / devas / suutrm| sorvisrgH| sakArarephayorvisarjanIyAdezo bhavatyadhAtorase padAnte ca / cakArAtpadAnte ubhayordhAtunAno devH| dvitvavivakSAyAM au| oauau devau / bahutvavivakSAyAM deva jam iti sthite / jakAro jasIti vizepaNArthaH / jakArasyesaMjJAyAM tasya lopH| deva as iti sthite / dIrghavisauM / devaaH| srorvisargaH / sa ca r ca srau tayoH sroH (pa. dvi.) svara0 / sro0 / sakArasya rephasya ca visargoM bhavati adhAtoH nAnnaH rase pare cakArAtpadAnte tu dhAtuzabdayoH ubhayorapi nAmnaH sakAraraphayoH rase pare padAnve ca visiideshH| cakArAt padAnte dhAtorapi sakArarephayorvisargAdezaH / yathA acakAH / rase pare 2 'supa' ityatra pakAraH pANinIyAnA prathamaikavacanasyApi 'su' iti saMjJA tasmAdajJApanArthaH sukhocAraNArthazca /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarAntaliGgamakriyA // 1 // (49) ghAtona / yathA Aste bibhAta / ityAdI anena visargaH / devaH iti siddham / dvitvavivakSAyAM au dvayovaitumicchA yatra kriyate tatra dvivacanam / yathA devazca deva ceti ekazeSe 'sarUpANAmekazeSa eka vimako ' iti 'deva au' iti sthite / o au au| devau / evaM devazca devazca devazceti bahUnAmuktau prathamAbahuvacanAnto js| jakAro jasIti suutrvishessnnaarthH|" deva+asa' savarNegalo0 / devaaH| vizeSamAha __akArAjaso'muk kacidaktavyazchandasi / kittvAdante / devAsaH brAhmaNAsaH / dvitIyaikavacane deva am iti sthite| . akArAjaso'muka kacibaktavyazchandasi / kacitmayogAntare chanda si akArAtparasya jasaH amugAgamo bhavati chandasi viSaye / deva (ma. ba.) anena as 'AgamaH / kittvAdante / svara / khosavarNe / devAsaH / kamakala vivakSAyAM dvitIyaikavacane deva+am / sUtram / amzasorasya / samAnAduttarayoramazasorakArasya lopo bhavati adhaatoH| devam pUrvavat devau / bahutvavivakSAyAM devazat iti sthite| zakAraH zasIti vishessnnaarthH| amazasorasya / am ca zas ca amzasau tayoramazasoH (pa.dvi.) svara / lo| a (Sa. e.)hasUsya / nAbhino rH| samAnAtparasya amzamasamba dhino'kArasya lopo bhavati adhAtoH akvinantazabdAdityarthaH / anenaakaarlopH| mo'nusvAraH / devam / devau / zeSa pUrvavat / dvitIyAbahuvacanaM zAs / zakAraH zasIti sUtravizeSaNArthaH itsaMjJaH uccAraNamAtraH / as ziSyate / amshsoritykaarlopH| suutrs| sonaH puNsH| pulliGgAtsamAnAduttarasya zasaH sakArasya nakArAdezo bhavati / sonaHpuMsaH / s (pa.e.) svara0 / sro0 / na (ma. e. ) sro0 / pusaM kamekatvavivakSAyAmityA anuketi karmavizeSaNaM nivezanIya, ukta karmANa ukArthAnAmaprayoga iti prayamAyA niyatatvAt / kakata vinAdiyoge abaiMkalAdepalakSaNe, evamapi yodhyam /
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ (50) sArasvate prthmvRttau| (paM. e.) svara0 / stro0 / puMlligeM vartamAnAtsamAnAduttarasyAgrataH zasaH sakAraspa nakArAdezo bhavati / sUtram / shsi| zasi pare pUrvasya dI| bhvti| zasi / zas ( sa. e.) svara0 / siddham / pUrvahasvasya dIrgho bhavati zasi pare yadAdezastabadbhavati / devAn / tRtIyaikavacane deva TA iti sthite / TakAro'nubandhaSTeneti vishessnnaarthH| uccaritapradhvaMsI hyanubandhaH / yadAdezastadvadbhavatIti pUrvasya dIrghaH / devAn kartRkaraNayorekatvavivakSAyAM (tR. e.) dev+ttaa| TakAro'nubandhaH / uccaritamadhvaMsino bAnubandhA iti TakArasya lopaH / deva+A iti sthite / sUtram / tten| akArAtparaSTA ino bhavati / aie / devena / ' Tena / ya (pra. e.) sAGketikam / ina (ma.e.) sAGketi0 / akArAnta zabdAtparataH TAvibhaktoH 'ina' AdezaH sasvara eva bhavati / aie| devena / deva+bhyAm / sUtram / adri| akAra A bhavati bhakAre pare / devaabhyaam| adbhi / at (ma.e.) hase paH bh (sa. e.) svara0 1 'vAsu' iti suutraadaakaarsyaanuciH| kecittu 'Adi' iti paThanti tanmate A at mi iti trINi padAni / akArasya vibhaktisambandhibhakAre para AkAro bhavati / devAbhyAmiti siddham / deva bhis / sUtram / bhyaH / akArAtparasya bhiso bhakArasyAkAro bhavati / aie| deva es iti sthite / vRddhivisau~ / devaiH| myaH / mi a iti tripadam / bhU (Sa. e.) sAGke / mi (pa. e.) sAGke
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarAntapuMlliGgaprakriyA // 1 // (51) vi0 a (ma. e.) srojhabe jabA iti bhasya baH / iyaM svare / svara / sUtrasAdhanam / vRttiH knntthyaa| dezaikagrahaNe dezigrahaNam / tena mi ityukte bhiso grahaNaM pUrva bhakArekArau vizliSya viyojya ikArAtpUrva bhakAraM vidhAya pazcAt bhasya H / aie| e ai ai| sro0 / devairivi siddham / atra tu 'misa aisa' ityevaM sUtraM yuktam / sUtram / ____ akArasya misi chandasyekAro vktvyH|| devebhiH| karNebhiH / caturthaMkavacane deva ke iti sthite / 'akArasyeti / akArasya misi pare chandasi vaidikodAharaNaviSaye ekA rovA vaktavyaH / devebhiH karNebhiriti vaidikapayogaH / saMpradAnaikatvavivakSAyAM caturthaMkavacane deva+u iti skAro skiAryArthaH itsaMjJakazca sarvatra ke, si, sa, DiSu ityarthaH / DakAro GitkAryArthaH sarvatra akArAtparasya . ityetasyAgAgamo bhavati / kittvAdante / e ay iti sUtreNa dIrghaH / devAya / devaabhyaam| Deraka / (pa. e.) kasyetyakAralopaH / sro0 / ak (ma. e.) hase pa: / nAmino rH| svara0 / siddham / akArAtparasya 'ke' ityasya agAgamo bhavati / kittvAdante / e ay / savarNe | svara0 / devAya / (ca.dvi.) devAbhyAm addhi (ca. ba.) deva+bhyas iti sthite / sUtram / esmi bhukhe| akArasya etvaM bhavati sakAre bhakAre ca pare bahutve sati / devebhyaH / paJcamyekavacane deva si iti sthite / ikAraH prtyybhedjnyaapnaarthH| esbhi bahutve / e (pra. e.) sAGke / sva bhaca sbha tasmin, (sa. e.) svara / bahutve (sa. e.) aie / akArasya etvamekAro bhavati vahuvacane sakArabhakArAdau vibhakkAvityarthaH / devebhyaH / apAdAnaikatvavivakSAyAm (paM. e.) deva+as iti sthite / sUtram /
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ (52) sArasvate prthmvRttau| usira / akArAtparo sirat bhavati / devAt / devAbhyAm / deve. bhyaH / SaSThayekavacane deva Gas iti sthite / usirditi| kasi (ma. e.) lo0 / at (ma.e.) hase paH / nAminoH / siddham / akArAducaro yo siH so't bhavati / savarNe / devAt / dvivacane / devAbhyAm / addhi / bahuvacane devebhyaH / esmi bahutve / sambandhaikatvavivakSAyAM (pa. e.) deva+as / suutrm| usa sy| akArAtparo us syo bhavati / devasya / usasya / us ( ma. e.) hasepaH / sya (ma. e.) sro0 / akArAditi kRtiH knntthyaa| devasya / (pa.dvi.) deva+os iti sthite / mUtram / osi| akArasya osi pare etvaM bhavati / eaya devyoH| osi / As ( sa. e.) svara0 / akArasya zrosi pare etvaM bhavati / e ay / svara0 / devayoH / SaSThIbahuvacane deva+Ama ivi sthite / sUtram / . nuddaamH| samAnAduttarasyAmo nuDAgamo bhavati TicvAdAdau ukAra uccAraNArthaH nuddaamH| naT (ma.e.)hase paH |aam (pa.e.) svara0 madhye capA ave javAH / siddham / samAnAt hasvasamAnAt dIrghAttu AbanteSu IkArAnteSu ca nityastrIlile vartamAneSviti vyAkhyeyaM / samAnAtparasya AmaH SaSThIbahuvacanaspevi vyAkhyeya manyathA Am ke ityAm , striyAM yvorityAm, Amau ityapyAm , kimo'vyayAdi tyAma, kAsAdimatyayAntAdityAma, vartate tatrApi vyAptiH syAt / na SaSThIvahuvacanasthAmo nuDAgamo bhavati adhAtoH ThittvAdAdI ukAra uccAraNArthaH iti naityAgamaH / 'Amo nuT ' iti kartavye 'nuDAma' iti viparItakaraNaM nuge nityatvasUcakaM tena vArINAmityatra nuDAgamaH eva syAnAminaH svare iti na bhavati / suutrm|
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ (53) svarAnta puMlliGgaprakriyA // 1 // nAmi / nAmi pare pUrvasya dIrgho bhavati / devAnAm / saptamyekava cane deva Gi iti sthite / aie deve / devayoH / bahutva vivakSAyAM deva sup iti sthite / pukAraH pitkAryArthaH / esbhibahutve / nAmi / nudrasahita Am nAm tasmin nAmi (sa. e. ) svara0 / nuDAgamasahite Ami pare dIrgho bhavati iti dIrghaH / svara0 / moDanusvAraH / AdhAraikatvavivakSAyAM (sa. e. ) deva + Gi / aie / saptamIdvivacanaM SaSThIdvivacanavat / deve ca deve ca deve cetyekazeSe saptamIbahuvacanaM deva+su iti sthite | esmi bahutve / tataH sUtram / kvilAtSaH saH kRtasya / kavargAdilAJca pratyAhArAduttarasya kenacitsUtreNa kRtasya sakArasya SakArAdezo bhavati / deveSu / ante sthitasya tu na bhavati supIH / kvilAtSaH saH kRtasya / kuzca ilazca krilaM tasmAt ( paM. e.) Gasirat / savarNe 0 / ( Sa . e . ) kho0 / sa ( Sa. e ) svara0 / sro0 / kRta ( Sa . e . ) Gas sya / sUtraM siddham, vRttiH kaNThyA / na varaM kena cit sUtreNa kRtasyaiva sakArasya SakAro bhavati / natvakRtasya / svAbhAvikasya ante sthitasyApi sasya SatvaM na bhavati yathAharistatretyAdau na SatvaM tathA numvisargAntare'pi SatvaM yathA havIMSi viSu ityarthaH / atra ' saH SaH ' iti kartavye pat SaH saH' iti viparatitvena kRtaM tat kvacit kilaM vinApi sasya SatvajJApanArtham / yathA avaSTambhaH / abhyaSuNot / deveSviti siddham / sambodhanamAha / " AmantraNe siddhiH / AmantraNamabhimukhIkaraNaM tasminnarthe vihitaH sirdhisaMjJo bhavati / AmantraNe / Amantrayate AhUyate puruSo'nenetyAmantraNaM tasmin (sa.e.) aie / si (ma.e.) kho0 / dhi0 (ma. e. ) kho0 / AmantraNamiti ko'rthaH abhimukhIkaraNaM anabhimukho abhimukhaH kriyate'nenetyamimumukhIkaraNaM tasminnarthe
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ (54) sArasvate prthmvRttau| vihitaH kRto yaH siH prathamaikavacanarUpaH sa ghisaMjJo bhavati / udAha0 devas / ghisaMjJAyAM kiM kAryamityAha sUtram / smaanaadelopo'dhaatoH| samAnAduttarasya dherlopo bhvtydhaatoH| hasvAtsamAnAduttarasyeti jJeyam / samAnAditi / samAna (paM. e.) sirat / savarNa / dhi (pa.e.) kiti usyetykaarlopH| jhabe jabAH / tasya daH / svara lopa (pra. e.) sro0 // nAmino raH / jalatumbikAnyAyena / adhAtuH na dhAturadhAtustasmAt (paM.e.) niti syetyakAralopaH / ato'tyuH| o au / edotItaH / siddham / samAsAhutarasya dheloMpo bhavati / atra samAnAditi hUsvasamAnAt parasyeti vyAkhye. yam / anyathA he hAhAH, he huhU:, hevAtapramIH ityAdau viruNaddhi / adhAtoH akvibandAt zabdAt akkibanto'dhAturucyate vibantazca zabdo dhaaturitybhimaayH| anena ghilopaH / pUrva ' hai ' zabdaH / etaddhenuH / ___ AbhimukhyAbhivyaktaye zabdasya mAk pryogH| hedeva hedevau hedevaaH| evaM ghaTapaTastambhakumbhAdayo'pyakArAntAH pullinggaaH| akArAntAnAmapi sarvAdInAM tu vizeSaH / sarva vizva ubha ubhaya anya anyatara itara Datara itama katara katama sama sima nema eka pUrva para avara dakSiNa uttara apara adhara sva aMtara tyat tad yad etad idam adara dikim yuSmat asmat bhavat / ete srvaadystrilinggaaH| tatra pulliGganirUpaNam / akArAntaH srvshbdH| sarvaH sauN| Abhimuravyeti / abhimukhasya bhAvaH AbhimukhyamabhimukhatvaM tasyAbhivyataye prakaTIkaraNAya 'he' zabdaH Adau prayujyate ityarthaH / hedeva / dvivacane / auau au / vahuvacane / savarNadIrghaH / sro0 / anyAnapi zabdAnAha evmiti| kaNThyaM / atra kAvye vibhaktyartha darzayati / 'vRkSastiSThati kAnane kusumitaM vRkSa latA saMzritA, vRkSaNAbhihato gajo nipatito vRkSAya deyaM jalam / / vRkSAdAnaya
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajantalliGgaprakriyA // 1 // (55) maJjaroM kumumitAM vRkSasya zAkhonnatA, vRkSe nIDamidaM kRtaM zakuninA hevRkSa ke pa zyasi / punarvizeSamAha / akArAntAnAmiti yadyapi sadiyo'kArAntAstathApi sarvAdInAM vizeSo devazabdAt kazcidbhedo'sti / ke te sarvodaya ityAha / sarvavizvati yAvat asmad / vizvazabdasya sakalArthavAcakatve sarvAditvaM natu jgdvaacktve| jagadvAcakatve tu kulazabdavat / samaH atulyArthaH sarvArthavAcaka tulyArthatve rAjJaH samAyetyatra na sarvAditvam / sima smgraarthvaackH| nema khaNDavAcakaH / pUrvAdInAM tu vyavasthAyAmeva sarvAditvam / svAbhidheyApekSo'vadhiniyamo vyavastheti svasyAbhidheyo yo digdezakAlasvabhAvastamapekSate tenaivApekSate iti svAbhidheyApekSa IdRzo yo'vadharmaryAdAyA niyamo'vazyaMbhAvo'vadhibhAvAdabhraMzo vya. vasthA ucyate / dakSiNazabdasya prAvINye zRMgAranAyakavAcakatvevA na sarvAdikAryam / anyatra dakSiNadindezavAcakatve sarvAditvaM / uttarazabdasya uttaradigvAcakatve sarvA. ditvaM prativAkye tu na sarvAdikAryam / adharasya hInArthatve sarvAditvaM natvASThevocakatve svaizabdasya jJAtidhanAnyavAcitve jJAtidhanArthavaja kintu AtmAtmIyArthavAcakatve sarvAditvam / svAH jJAtayaH, svAni dravyANi ityatra sarvAditvaM na anyatra tu svasmai rocate, sve putrAH, svasmai putrAya dehi, atra sarvavat / antarazabdasya bahiyoMge upasavyAneca sarvoditvaM nAnyatra / ytH|' madhyachidre vizeSeca vyavadhAne bhiryji| upasaMkhyAnane mAjJAH SaDayaM tvantaraM viduH // antarasmai gRhAya nagarabADAya cANDAlAdigRhAyetyarthaH / puri tu na bhavati / antarAyai pure kupyati cANDAlAdi bAbapu ityrthH| vakhAntareNa gRhitaM vastraM upasaMnyAnaM tatrArthe antare antarA vA zAThakAH, antarasmai zATakAya vastrAntareNAvRtAya zATakAyetyarthaH / yataH 'sa. vAdiH sarvanAmAkhye nacedgauNo'thavAbhidhA / pUrvAdizca vyavasthAyAM samo 'sulpata ro 'puri // paridhAne bahiyoMge svo'rthajJAtyanyavAcyapi // ubhazabdasya bhavaccha bdasya dvizabdasya svacchandasya ca tRtIyAsamAse tathA hetvarthe sarvAdaH sarvA vibha. kayastadartha akacpratyayArthaM ca sarvAdimadhye grahaNam / yathA ubhau hetU ubhAbhyAM hetu. bhyAM, ubhayoH hetvoH, tvat hetuH, tvataM hetu, svatA hetunA, tvate hetave, dvau hetU, dvAbhyAM hetubhyAM, dvayoH hetvoH, bhavAn hetuH, bhavantaM hetuM, bhavatA hetunA, ityaadi| tathA ajJAtau ubhau ubhako evaM kau bhavakAna, bhavakantau, bhavakantaH, svakat i. tyAdi / eve sarvAdaya ucyante kathyante / triliGgA lijayaghAriNaH pulliGgAstrIliGga1 anukUlaH, dakSiNaH, zaThaH, dhRSTaH, ete catvAraH bhaMgAranAyakAH vAgbhadyalaMkatiprasiddhyaH / , 2 jJAtAvAtmani cAbhIye dhane svAkhyA pravartate / 3 antarIya nivasanamupasaMnyAnam /
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 56 ) sArasvate prathamavRttau / napuMsakaliGgAH / tatra puliGge rUpamAha / sRgatau vapratyayaH / sarati prasaratIti sarvaH (ma.e.) kho0 / sarvaH (ma.e.) / o au au / sarvau / bahutve vizeSaNakRtyamAha / sUtram / jasI / sarvAderakArAntAtparo jas I bhavati / aie sarve / sarvam sarvo sarvAn / pUrvavatprakriyA / jasI | jas (ma. e. ) sAGke0 / I (ma. e. ) sarvA vRttiH subodhA / guru zizca sarvasyeti gurutvAt sarvasya jas I bhavati / prakriyAyAM tu jasaH / zeSAtsavaisya navaramakArAntagrahaNaM bhavacchabdaniSedhasucakam / anena I / a i e / dvitIyAyAM devavat / tRtIyaikavacane sarva + A ' Tena ' iti ' ina ' Adeza kRte / a i e / tataH sUtram / karno No'nante / pakArarephaRvarNabhyaH parasya nakArasya NakArAdezo bhavati / ante sthitasya na bhavati / tena sarvAnityAdi / naNonante / zca ca Rca SRtasmAt haH ( paM. e . ) RtoGauH / saca Dit / DivATTilopaH / svara0 / (Sa. e.) sro0 / nAminoraH / jala0 1 (pra.e.) kho0 | habe | u o / anantaH na anto anantastasmin anante (sa. e. ) aie / atotyuH edoto'taH siddham / pAThasiddhA vRttiH / ante padA nte sthitasya vyaJjanasyetyarthaH / nanvatra rephasyAgre nakAro nAsti, kintu madhye vakArekArau staH, tatkathaM nakArasya NakAraH syAdityAha / sUtram / avakupvantare'pi / avapratyAhAreNa kavargeNa pavargeNa ca madhye vyavadhAne'pi bhavati nAnyena / sarveNa sarvAbhyAm sarvaiH / catuyyaikavacane sarva iti sthite / avakuSvantare'pi / avazca kuzca puzca avakupavaH tairantaraM avakupvantaraM tasmin (sa. e.) ai e / api ( pra . e . ) avyayA0 / edo0 / avamatyA0 / avapratyAhArasya antare kavargasyAntare pavargasyAntare apizabdAt jivhAmUlIyopadhmAnIyAnusvAranu visargavyavadhAne antare'pi NatvaM vaktavyam /
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ (57) svarAntapuMliGgamakriyA // 1 // sarveNa / sAmpAm bhani / sarvaiH / kmpH| bhie| e ai ai / (ca. e.) sarva +e / sUtram / sarvAdeH smd| sAdarakArAntAtparasya caturthaikavacanasya smaDAgamo bhavati / e aiai| sarvasmai sarvAbhyAm sarvebhyaH / paJcamyakavacane sarva at iti sthite| sarvAdeH smaTa / sarva bhAdiyasya saH sarvAdistasmAtsarvAdeH (paM. e.)ki ti|sy / agre smaTa (ma. e.) hase paH / sidam / anena smaT / tthitvaadaadii| pareai (paM.e.) sarva+as / sirat / tataH 'sarva+at ' iti sthite / atH| sarvAderakArAntAtparasyAtaH smaDAgamo bhavati / dIrghaH / sarvasmAt sarvAbhyAm sarvebhyaH / sarvasya srvyoH| ataH / at (Sa.e.) svara0 slo / akArAntAt savAdeH zabdAt parasya esisthAne jAtasya 'at' ityasya 'smaTa' Agamo bhavati / iti smaDAgamaH / savaNe / sarvasmAt / dvitve bahutve ca devavat / (pa. e. ) ssya / sarvasya / sarva (pa. di.) osi| e ay / svara / sro0| (pa.ba.) sarva+bhAm iti sthite / suutrm| suddaamH| sarvAderavarNAntAtparasyAmaH suDAgamo bhavati / sarveSAm / suddaamH| sa hasepaH Am (pa. e.) svara0 / sro0 // capA abeca sarvAdeH parasya AmaH muDAgama iti suT / TittvAdAdau / ukAra uccaarnnaarthH| tataH esmi bahutve kilA / svara / sarveSAm / (sa. e.) sUtram / Dismin / sarvAderakArAntAtparo Dismin bhavati / sarvasmin sarvayoH sarveSu / hesarva hesavauM hesarve ityAdi / evaM vizvAdInAmekazabdaparyantAnAM sarvazabdavadrUpaM jJeyam / DataraDatamau vihA
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ (58 ) sArasvate prathamavRttau / ya / etau pratyayau tatastadantAH zabdA grAhyAH / tathaiva vizvazabdaH / vizvaH vizvau vizve ityAdi / ubhazabdo nityaM dvivacanAntaH / ubhau 2 ubhAbhyAm 3 ubhayoH 2 he ubhau / ubhayazabdasya dvivacanaM nAsti / ubhayaH ubhaye / ubhayam ubhayAn / ubhayena ubhayaiH / ubhayasmai ubhayebhyaH / ubhayasmAt ubhayebhyaH / ubhayasya ubhayeSAm / ubhayasmin ubhayeSu / ubhaya ubhaye / dvivacane etasya prayogo'stItyapi ke | cit / tanmaMte sarvavat / anyaH anyau anye ityAdi / itaraH itarau itare ityAdi / kataraH katarau katare ityAdi / evamekazabdaparyantAnAM rUpaM jJeyam / pUrvAdInAM tu vizeSaH / 0 0 Gi smin / Gi (ma. e. ) sAGketi / smin (ma. e.) ise 0 | sarvAde riti anena GeH smin AdezaH / siddham / sarvayoH / osi e ay svara0 / sro0 / (sa" ba. ) esmi bahutve / kilA * sarveSu / sambodhane he sarva samAnAddheloMpo dhAtoH / he sarvai / he sarve / prathamAvat / evaM sarvazabdarItyA / DataraDatamau vihAya tadvajani 1 ekazabdaparyantAnAM zabdAnAM rUpamavaseyam / paraM pataraDatamau vihAya varjayitvA yatastau pratyayau taddhitodbhavau atastadantAH katarakatamAdizabdA grAhyAH / anyatarasya pRthagrahaNena anyatamasya pratiSedhaH / anyaM sarvAdivizeSamAha / pUrvAdInAM tu navAnAM jasa IkAro vA vaktavyaH / pUrva: pUrvI pUrve - pUrvAH / pUrvamra pUrvI pUrvAn / pUrveNa pUrvAbhyAm pUrvaiH / pUrvasmai pUrvAbhyAm pUrvebhyaH / pUrvAdInAmiti / tu punaH pUrvAdInAM navAnAM zabdAnAM jasa IkAro vA vaktavyaH / vA sarvada jasItyarthaH / anyatra pakSe devavat / pUrve pUrvAH / pare parAH ityAdi / pUrvAdibhyo navabhyo GasiGayoH smAtsminau vA vaktavyau / pUrvamAt pUrvAt pUrvAbhyAm pUrvebhyaH / pUrvasya pUrvayoH pUvaipAma / pUrvasmina - pUrve pUrvayoH pUrveSu / he pUrva hepUrvI hepUrve
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarAntapuMliGgamakriyA // 1 // (59) hepuurvaaH| parazabdaH / paraH parau pare-parAH ityaadi| evamantarazabdaparyantAnAM rUpaM jJeyam / sarvAdiH sarvanAmAkhyo na cedragauNo'thavA'bhidhA // pUrvAdizca vyavasthAyAM samo'tulye'taro'puri // paridhAne bahiyoge svo'rthajJAtyanyavAcyapi // svAbhidheyApekSo'vadhiniyamo vyavasthA vyavasthAyAM kim| dakSiNA gAthakAH kuzalA ityarthaH / puurvaadibhyiti| punaH pUrvIdInAM navAnAM rUsiva Dizca sikI tayoH - siDyoH smAsminau Adezau vA vktvyau| pUrvasmAt pUrvAt / pUrvasmin pUrve / anyat sarvavat / pUrvaH pUrvI pUrva pUrvAH / prathamA / pUrva pUrvI pUrvAn / dvitIyA / pUrveNa pUrvAbhyAM puurvaiH|tRtiiyaa| pUrvasmai pUrvAbhyAM puurvebhyH| caturthI / pUrvasmAt pUrvAta pUrvAbhyAM pUrvebhyaH / pnycmii| pUrvasya pUrvayoH pUrveSAm / SaSThI / pUrvasmin pUrvaM pUrvayoH pUrveSu / saptamI / he pUrva he pUrvI he pUrve he pUrvAH ! saMbodhanam / . prathamacaramatayAyaDalpArdhakatipayanemAnAM jasI vAM / prathamaH prathamau prthme-prthmaaH| caramaH caramau crme-crmaaH| zeSaM devavat / tayAyaDau pratyayau / tadantAH zabdA graahyaaH| tayapratyayAnto dvityshbdH| dvitayaH dvitayau dvitaye-dvi tayAH / evaM tritayazabdaH / ayaTpratyayAnto dayaH trayazca / evaM nemaparyantAnAM rUpaM.jJeyam / tIyasya sarvavadUpaM . Dintu vA vaktavyam / dvitIyaH dvitIyo dvitiiyaaH| dvitIyaM dvitIyau dvitIyAn / dvitIyena dvitIyAbhyAm dvitIyaH / dvitIyasmai dvitIyAya dvitIyAbhyAm dvitiiyebhyH| dvitIyasmAt dvitIyAt dvitIyAbhyAm dvitiiyebhyH| dvitIyasya dvitIyayoH dvitIyAnAm / dvitIyasmina dvitIye dvitIya yoH dvitIyeSu / hedvitIya hedvitIyau hedvitiiyaaH| evaM tRtIyazabdaH / akArAntaH pulliGgo mAsazabdaH /
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ (60) sArasvate prthmvRttii| prathama iti / sapharam / prathama, carama, alpa, ardha, katipayAnA kevalaM jasi viklpH| zeSaM devavat / 'tapa' 'ayaT ' matpayAntAnAM dvaditayAdInAM zabdAnA si rUpavayam / zeSaM devapat / nemazabdasya jasivikalpaHzeSaM sarvavat / nemAnAmiti rUpaM yadRzyate tat dvandve sarvAditvaM veti nyAyAsidhyati / prathame prathamAH / carame caramAH / zeSaM devavat / tayAyau matyayau tatastadantAH zabdA graakhaaH| dvitaye dvitayAH / dvaye dayAH / ubhayazabdasya ayaTsatyayAntatve'pi sarvAdipAgAsa na vikalpaH kintu sarvavat / tIyasyevi tIyapatyayAntasya dvitIyatRtIyazabdayugmRsyetyarthaH / hissuvacaneSu vikalpena sarvavatrUpaM sisikhchui vA sarvatvamityarthaH / dvitIyasme dvitIyAya dvitIyasmAt dvitIyAt dvitIyasmin dvitIye / evaM tRtIyaH / zeSa devavat / ubhazabdo visaMkhyAvAcakatvAnityaM divacanA ntaH / ma.hi, vi.vi.) o au (i. dvi. ca.dvi. paM.vi.) bhAdra (pa.dvi., sa. di.) bhosi / e ay / svara / sro| siddham / ubhapazabdaH sarvazabdavat / ubhayazabdasya dvivacanAmAvaH mayogadarzanAbhAvAt iti kecit / ivi saadyH| mAsazaspa vizeSamAha / sUtram / mAsasyAlopo vaa| mAsazabdasyAkArasya lopo vA vaktavyaH / sarvAsu vibhaktiSu prtH| mAsasyati / mAsa (10 e0) ssya bhasya bhakArasya lopaH bhalopaH (ma. e.) lo| savarNe / vA (ma. e. avyyaa| ithe / uo| mAsazabdaspAkArasya lopo vA bhavati zasAdau svare pare / sarvavibhaktiH parata ityeke / etadeva sammataM, yataH adUSitaM paramataM svamatameveti / anena saptasvapi vibhaktiSu bhakAropaNa sau vA lope kRte isepaH / sro0 / svarAdau tu svara0 / bhakArAdau sro0 bhAdave lopaz / supi so / visarjanIyasya saH / svara0 / sUtram / hasepaH serlopH| hasAntAdIbantAca parasya selopo bhavati / mA:-mAsaH mAtau-mAsau maas:-maasaaH| mAsa-mAsam mAsau-mAsau , prathamacarametyAdisUtre devavat nepAnAmiti dRzyate 2 taduktam 'paramataM svamate vinivedhita yadi na dUSitamADatameva tat ' iti /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajantapuMliGgaprakriyA // 1 // (61) maasH-maasaan|maasaa-maasenaa sorvisrgH|aadbe lopsh| mAbhyAM-mAsAbhyAm mAbhiH-mAsaiH / mAse-mAsAya mAbhyAMmAsAbhyAm mAbhyA-mAsebhyaH / mAsam-mAsAt mAbhyAM-mAsAbhyAm maany:-maasebhyH|maasaa-maassy mAso:-mAsayoH mAsA-mAsAnAm / mAsi-mAse mAso-mAsayoH mAstumAseSu / hemA:-hemAsa hemAsau-hemAsau hemAsa: hemAsAH / AkArAntaH pulliGgaH sompaashbdH| somapAH somapo somapAH / somapAm sompau| hasepaH selopaH iti / isAzca Iva isepa tasmAt isepaH (paM. e.) svara0 / lo| si (pa.pa.) ssya / so0 / lopa (ma. e.) so0 nAmino : jalatumbI0 hasAntAt vyaMjanAt zabdAt paraspepatyavAntAca parasya serlopo bhvvi| mAH mAsau mAsaH / mAsaM mAsau maasH| mAsA mAmpA mAbhiH / mAse mAmyo mAmyA / mAsaH mAbhyAM mAmpaH / mAsaH mAsoH mAsAm / mAsi mAsoH mAssu / hemAH hemAsau hemAsaH / latulasA dantyA iti sthAnasavarNatvAt jhabe jabA iti sakArasya dakAraH / mAdyA mAdiH mAtsa ityapi kecit evaM akAralopapakSe sAdhanam / pakSe devazabdavat mAsa: mAsau mAsAH / evamakArAntamakriyA | atha bhAkArAntaprakriyAmAha / tatrAkArAntaH puliGgaH, pumAneva liGgaM vivakSitaM yasya sa pulliGgaH somapAzabdaH |paa pAne pA somapUrvaH kipa iti kip pratyayaH / kipaH sarvApahAri'vAllopaH nAmatvAraspAdayaH kibantatvAddhAtutvaM na jahAti, pAbdatvaM ca bhavipAcave dhau dhAtutvAdelopo na / kintu sro0 / he sompH| he somapaurAhe sompaaH| (ma. pa.) sro0( ma. vi.) bhooo (ma. ba.) savarNe / kho| (di. pa.) svreN| (di.vi.) o bhI bho / somapAH / somapo somapAH / somA somapau zasi (di. ba.) somapA+bhas / sUtram / Ato dhaatorlopH| dhAtusaMbandhina AkArasya lopo bhavati zasAdau svare pare / nirNarazandasya svarAdI vikalpena 'paras' aadeshH| nirjara: nirbharatI nirjarI nirasaH nirAH madhamA / nirjarasaM nirjara nirasI nirjarI nirjarasaH nirjarAn dvitIyA / nirasA nimaNe / ityaadi|
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ (62) . sArasvate prthmvRttau| somapaH / vibantA dhAtavo yadyapi zabdatvaM prAptAstathApi dhAtutvaM na jahati / somapA somapAmyAm sopapAbhiH / somape somapAbhyAm sompaabhyH| somapaH somapAbhyAm somapAbhyaH / somapaH somapoH somapAm / somapi somapoH somapAsu / adhAtoriti vizeSaNArloipI nAsti / hesomapaH hesomapau hesomapAH / evaM kIlAlapA, zaMkhadhmA, madhupA, vizvapA, dhanadA, vaqadAprabhRtayaH / AkArAnto hAhAzabdaH / hAhAH hAhI hAhA hAhAm hAho hAhAna / AdantAcchaso natvAbhAva ityeka tena hAhAHsavaNe dIrghaH sahAhAhA hAhAbhyAm haahaabhiH| eaiai hAhai hAhAbhyAm hAhAbhyaH / hAhA hAhAbhyAm hAhAbhyaH / hAhAH hAhauH / AkArAnteSu AbantAnAmeva nuDAgamo nAnyeSAmiti niya, mAt / savarNe dIrghaH saha / hAhAm / hAhe hAhauH haahaasu| hehAhA hAhI hehaahaaH| tathaiva hUzabdaH / ikArAntaH pulliGgo hrishbdH| tasya prathamaikavacane hari si iti sthite / srorvisargaH / hriH| aatodhaatolopH| Ava (paM. e.) svara0 / sro0 / dhAtu (pa. e.) kiti / sa sya / sro0 / have / uo| lopa (ma. e.) sro0 / nAminoraH / jala | sUtraM siddham / ciH bhugmaa| anena zasAdo svarAdAvAkAralApaH / svara sakArasya visrgH| (pa. ba. ) Ami / svara0 / monu / sAdAvavizeSaH / somapAsa ityatra kalAbhAvAt kilApaH saH iti na bhavati / evaM kIlolapAH zaMkha. dhmAH vizva jJeyAH / AkArAnto haahaashbdH| tasya ca akibantatvAddhAtu. saMjJA na / atastasya sAdhanA bhinnaiva hAhAH sro| hAhI oaunau / hAhA hAhAm amzaso0 / hAhau / hAhAn / AkArAntAcchaso natvAbhAva ityeke haahaa| (tR. e.) hAhA savarNe / hAhAbhyAM / hAhAbhiH / hAhai eaiai / hAhAbhpAm / hAhAbhyaH / hAhAH / savarNe | sro0 / hAhAbhyAm / hAhAbhyaH / haahaaH| hAhauH o. auau, sro0 / haahaaN| pulliGgasya dIrghatamAnatvAtsuDAgamo na kintu savaNe / hAhe / kIlA ruciraM piyatIti kInAlapAH / 2 vizvapAnItivizvapAH /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarAntaliGgaprakriyA // 1 // aie / hAhauH / hAhAsa / sambodhanaM prathamAvat / hehAhAH // ikaaraantsaadhnmaah| ikArAnto harizabdaH / dazArthavAcakaH / arkamarkaTamaNDUkaviSNuvAsavavAyavaH // turaGgasiMhazItAMzyamAzca harayo daza // 1 // hara haraNe ikhakhi iti isatyayaH / gunnH| svara0 / harisa (ma. e.) so0 // sUtram / au yuu| ikArAntAdukArAntAJca para aukAro yUtvamApadyate / I U bhavataH / hrii| auyU / zrI. (ma. e. ) sAGketi / yU Izca Uzca yU (dvi.e.) sAGke / ikArAntAtparasya auityasya I ukArAntAtparasya aumatyayasya ca U ityarthaH / anena oNsthAne I . suutrm| . emao jsi| ikArAntasya ukArAntasya ca jasi pare ekAra okArazca bhavati / eay / hryH| eojasi / (ma. e.) o (ma. e.) sAGketikam / jas (sa. e.) svara0 / ikArasya jasi pare ekAraH, ukArasya okaarH| anena e / e ae / svara0 / sro0 / sambodhane / muutrm| ikArAntasya ukArAntasya ca dhiviSaye ekAra okArazca bhavati / he hare he harI he hryH| harim harI harIn / dhau / dhi (sa. e.) Derau / DittvAhilopaH / dhauviSaye ikArasya ekAraH sakArasya zrokAraH / samAnAddhelauMpA dhAtoriti ghilope kRte dhau iti ekaarH| sarpa naSTe sarpaSTirna yAtIti nyAyAt / hehare heharI / auyU / heharayaH / e o jasi / e ay svara0 / sro0| (di. e.) amzaso0 / monusvAraH (dvi. di.) auyU / savarNe (dvi. ba.) amzasoH / sonaH puMsi / zasIvi dIrghatvaM / harIn (tR. e.) satram / dAnA'striyAm / ikArAntAdukArAntAca paraSTA nA bhavati astriyAm / hariNA haribhyAm hribhiH|
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ (64) - sArasvate mathamavRttau / TAnAstriyAm / ba (ma.e.) sAGke / nA (ma.e.) sAGke / na strI mantrI tasyAmastriyAM (sa. e.) voH iti se bhAm / zrIbhuvoH / svr| savarNe / monusvAraH / siddham / ikArAntAt ukArAntAca zabdAtparo pAga iti vibhaktivacanastasya sthAne nA iti bhavati pullile napuMsakaliGge ca viiline| tu na bhavati / anena gaityasya naa| hanoMNo / hasAdAvavizeSaH (ca. e.) sUtram - viti| ikArAntasya ukArAntasya ca Diti pare ekAra okArazca bhavati / eayU / haraye haribhyAm hribhyH| Dirate / it yasya sa chinta vasmin (sa.e.) svara / kArAntaspa sisakiNvakAraH ukAraspa okAra / anena riityasya re| e ay / svara0 siGasorasya / edoDyA parasya usiGasorakArasya lopo bhavati / hareH haribhyAm haribhyaH / hareH haryoH harINAm / usiGasorasya / (paM. e., pa.pa.) ntiItyanena ekAre kRte / sUtram / kAreNopalakSitaH yaH / taspa (pa. e.) sspa / kecittu 'esiGaso'trasya' evaM paThanti ekArokArAbhyAM parasya paJcamISaSThayekavacanasambandhino'kArasya lopo bhavati / anena akAralopaH / sro0| (pa.dvi.) iyaM svre| rAdhapodviH / jalatumbi0 / svara (pa.ba.) nuDAgamaH / nAmi / koNo'nante / monu| suutrm| rau ddiv| iduyAmuttarasya Derau bhavati sa ca Dit / ddittvaahilopH| DerauDit / chi (pa. e.) kiti hasya / sro0 / au (ma. e.) sAGke / naaminorH| khit (ma. e.) hasepaH / siddham / ikArAkArAbhyAM parasya saptamyekavacanasya au bhavati saca au DisaMjJakaH / DhitmayojanamAi / sUtram / Diti tte| Diti pare Terlopo bhavati / harau hoH hariSu / evaM agnigiriravikaviprabhRtayaH / ukArAntAzca viSNuvAyubhAnuprabhRtayo'pyetaireva sUtraiH siddhayanti / bhAnuH bhAnU bhAnavaH /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarAnta(liGgaprakriyA // 1 // (65) bhAnum bhAnU bhAn / bhAnunA bhAnubhyAm bhAnubhiH / bhAnave bhAnubhyAm bhaanubhyH| bhAnoH bhAnubhyAm bhaanubhyH| bhAno bhAnvoH bhAnUnAm / bhAnau bhAnvo bhAnuSu / hebhAno hebhAnU hebhAnavaH / ityAdi / evaM vissnnuvaayuprbhRtyH| sakhizabdasya bhedaH sakhi si iti sthite / Diti TeDa it yasya sa Dit vasmin (sa. e.) svara / Ti. (pa.e.( Diti / usya / sro| ciH kaNThyA / DakAra ina yAvi yasya tasyApi vibhakto matyaye ca pare Terlopo bhavati iti DivAhilopaH / svara0 / kecit DivItyekAre kRte yadAdezastabadbhavatIvi nyApAt raukAramicchanti harauiti siddham / dvivacane pUrvavat (sa. ba.) kilA / evaM harizabdavat agnyAdayo'pi zabdA yaaH| amiravikavikapigirimunikalinidhisandhividhimamRtayaH / ukArAntAzca veNu viSNuvAyubhAnvAdayo'pi evairevasUtraiH siddhayanti / bhAnuzabdasya auityasya / svrnne| jasi / e o jasi / o ava / kisa jitIti okaarH| dhau ca samAnAddhe / dhau iti ukArasya okAraH (tR. e.) ThA nAstriyAm (ca. e.) niti / o at (paM. e, Sa. e.)syetykaarlopH| (sa. e.) herauDit / osi / uvam / mupi kilA0 / ukArAnvaH pulliGgasvitauzabdaH cAlanIvAcakaH vitauH titaU tivAvaH ityAdi. ikArAntasyApi sakhizabdasya harizabdApekSayA bhedo vizeSo'sti tamAha / SaN dAne sanovi dadAtIvi sakhA sanekhipatyayaH ddittvaahilopH| sakhi iti jAtam / sUtram / se dheH| sakhizabdasya seradherDA bhavati / DittvAdilopaH sakhA / se dheH| si (pa. e.) kiti haspa / sro0 / hA (ma. e.) sAGke / nAminoraH / jalatuM0 / na dhiH adhistasya adheH (pa. e.) miti rusya sro| savaNe / sakhizabdasambadhino pivarjitasya seDA bhavati / anena seH A / DiyATTilopaH / Diti TeH / svara0 / sedheiriti sUtramadhye adheriti padagrahaNAt viviSaye 'DA' ityAdezo na bhavati aikArAdezazca na bhavati kintu samAnADhelopodhAto. riti ghilopaM vidhAya pazcAdau iti sUtreNa ekAra eva bhavati / sakhe izI siddham / (pra.dvi.) sUtram /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ (66) sArasvate prathamavRttau / ai sakhyuH / saMkhizabdasyaikArAdezo bhavati dhivarjiteSu paJcasu pressu| ai sakhyuH / dvipadam / ai (ma. e.) sAGke / sakhi (pa. e.) Rk / iyaM svare / RtoDauH / TilopaH / svara / sro0 / sedheiritisUtrAdadheritipadaM ai sakhyurityatrApyAkarSaNIyaM tena sakhizabdasya dhirjiteSu paJcasu syAdiSu pareSu vacaneSu aikArAdezo bhavati / SaSThInirdiSTasyAdezastadantasya jnyeyH| __ AyAdezaH / skhaayau| ' 'zatruvadAdezaH' iti vacanAt sarvasyApi na kathamaikAraH tatrocyate SaSThIti SaSThayA vibhattyA nirdiSTaH kathitaH uccaritaH 'sUtramadhye yaH zabdastasya prAptaH Adeza. stasya zabdasyAntasya bhavati na tu sarvasya yathA aisakhyurityatra sakhizabdasya SaSThyA nirdiSTatvAt sakhizabdasya mAptaH aikArAdezaH sakhizabdasyAMto ya ikArastasyabhavati / nanu paJcasvisi grahaNAdasau paro'pyekArAdezaH kathaM na kriyate tatrAha / sau pare tu ekArAdeze kRte'pyate'pi DAdezasya nityatvAt DA Adeza eva syAt ntvaikaarH| athavA ai sakhyuriti sUtre viparItakaraNAt sau pare aikAro na kacit / aukArAdicaturpu pareSu ityevAsti anenekArasya aikAraH aiAy / svara0 / evaM (pra0 ba0, dvi0 e0, dvi0vi0) eteSvapi jJeyam / dvivacanasya vAvA chandasi / dvivacanasyaukAracchandasyAkAramApadyate / sakhAyA sakhAyaH sakhAyam sakhAyau sakhIna / dvivacanasya vAvA chandasi / dvivacanasya prathamAdvivacanasya bhI ityasya chandasi vede vA A bhavati / sakhAyA / sambodhane adheriti vizeSaNAde kavacane AkAro na vatra harizabdavat samAnArloipo dhAtoH / dhau / zeSa mAgvat (.dvi. ba.) harivat / tRtIyAdau vizeSamAha / sUtram / sakhipatyorI / sakhipatizabdayorIgAgamo bhavati TADhaddhiSu parataH / dIrgha tvAnnA na bhavati / skhyaa| RpiprayogasiddhayarthamAha / ' sakhipatyorIk / sakhizca patizca sakhipatI tayoH sakhipatyoH (pa.dvi.)
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarAntaliGgamakriyA // 1 // (67) iyaM svare / svara0 / sro0 ||iik (ma. e.) hasepaH / sakhipatizabdayoH TAGiSu parata IgAgamo bhavati kittvAdante dIrghatvATTAnA na bhavati / tato dIghekArAntatvAt nAstriyAmiti sUtreNa yasthAne nA na bhavati / kinu savarNe / iyaM svre| sakhyA ptyaa| Agamajamanityam / AgamanaM kAryamanityaM syAt / sakhinA sakhibhyAm sakhibhiH / sakhye sAkhabhyAm skhibhyH| punarAgamajamanityam / AgamAjjAvamAgama kAryamanityaM vacina bhavatI vi nyAyAta kvacidIkArAgamo na bhavati, vena sakhinA patinA iti rUpaM bhavati tatra |ttaa nAstriyAm / (ca. e.) IkArAgamaH / savarNa / iyaM svare / svara0 / (paM. e., Sa. e.) vizeSamAha / sUtram / sakhipatizabdayogAgamo bhavati usiGalorDakAre pre| salya as iti sthite / R / Rk ( ma. e.) hase pa0 / skAreNa upalakSitaH aGaH tasmin he (sa. e.) aie / athavA prame amaavaa| RkDe / sakhipatizabdayoH RgAgamo bhavati sisorDakAre pare / iyaM svare / svr0| sakhya+asa iti sthite| sUtram / Rto urDin / RkArAntAtparasya usiGasorakArasya ukAro bhavati sa ca Dit / sakhyuH sakhibhyAm sakhibhyaH / sakhyuH sakhyoH sakhInAm / saptamyekavacane Derau DidityaukAre kate sarikhapatyorigAgamaH | sakhyau sakhyoH sakhiSu / adheriti vizeSaNAdekAro'dhiviSaye / hesakhe hesakhAyau heskhaayH| patizabdasya bhedaH / patizabdasya prathamA dvitIyayoharizabdavatprakriyA / patiH patI ptyH| patim patI patIn / tRtIyAdau tu sakhizabdavatprakriyA / patyA patinA patibhyA
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ (68) svArasvate prathamavRttA / 1 / m patibhiH / patye patibhyAm patibhyaH / patyuH patibhyAm patibhyaH / patyuH patyoH pattInAm / patyau patyoH patiSu / hepate patI patayaH / Rto Ga uH / Rta (paM. e. ) svara0 / sro0 / GakAreNa upalakSito aH Gastasya GaH (Sa0 e0) sAMke0 1 u (ma. e.) tro0 / sUtramidaM siddham / RkArAntAdivi vRttiH kaNvyA / anenobhayatrApyakArasyaukAraH sa ca ukAra DitsaMjJakaH kalpyaH / DitvATTilopaH / Diti TeH / svara0 / sro0 / (Sa. ba) luDAmaH / nAmi / svara0 / moDanusvAraH ( sa. e. ) DherI Dit / ityaukAre kRte DittvATTilope kRte ' yadAdezastadvadbhavati' iti nyAyAt ' ekadezavikRtamananyavadbhavati' iti - nyAyAcca sakhipatyorIk IMgAgamaH I i yaM svare / zeSaM harivat / evaM sakhizabdasAdhanam / patizabdasAdhanamAha / patizabdasya prathamAdvitIyayoH prakriyAsAdhanA harizabdavat / tRtIyAdau tu sAmAnyena sakhizabdavat / patyA patye patyuH patyuH patyoH patyoH / tatrApi vizeSamAha / patirasamAsa eva sakhizabdavaddaktavyaH / SaSThI yuktazchandasi vA / sItAyAH pataye nama ityAdiprayogadarzanAt / tataH samastasya nAdayo bhavanti / prajApatinA prajApataye ityAdi / dvizabdo nityaM dvivacanAntaH / dvi au iti sthite / asamAsa eva / samAsarahita eva patizabdaH sakhizabdavatsAdhyaH / ThAdau svare pare samAsAntasya ca patizabdasya nAdayo bhavanti / TAnAkhiyAm, Giti Gasya, Dherau Dita ityAdi sUtrANi bhavanti / yathA prajAnAM patiH prajApatiriti tatpuruSesa mAse kRte dvitIyAM yAvadvizeSaH tRtIyAdau tu TAnA striyAmityAdisUtrasamuccayena harizabdavatsAdhanIya ityarthaH / prajApatinA prajApatibhyAM prajApatibhiH / prajApataye, prajApateH, prajApatau / dhau prajApate samAnAddhalopo / dhAtoH / hemajApatI auyU / hemajApatayaH / e o jasi / dvizabdo dvisaMkhyAvAcakatvAt ni dvivacanAnta eva dvivacanaM ante yasya sa dvivacanAntaH / dvi (ma. dvi / dvi. dvi / tR. dvi / ca. dvi. / paM.dvi. / pa. dvi0 1 sa. dvi0 )
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarAnta puMliGgaprakiyA // 1 // tyadAdeSTeraH syAdau / sthadAdeSTerakAro bhavati syAdau pare / dvau dvau dvAbhyAm dvAbhyAm dvAbhyAm dvayoH dvayoH / trizabdo nityaM bahuvacanAntaH / tri as iti sthite / eo jasi trayaH trIn tribhiH tribhyaH tribhyaH / (69) tyadAderiti / spat Adiryasya sa tyadAdistaspa tyadAdeH (pa. e ) Giti spa | kho0 | hi ( Sa. e.) prAgvat visarjanIyasya saH / TubhiH TuH / svara0 / a ( pra . e . ) kho0 / nAmino raH / svara0 / syAdi ( sa e . ) Derau Dit / DitvATTilopaH / svr0| tyad, tad, yad, etad, adas, idam, dvi, kiM, yuSmad, asmad eve tyadAdayaH tyadAdeH zabdasya TeH ' antyasvarAdiSTi: ' ivi saMjJAprakriyAlakSaNAyASTeH syAdau vibhaktau parato'kAro bhavati anena ' dvi' ityaspa ' va' sarvatra / rUpaye ooo / tato rupatraye addhi (Sa. dvi0 1 sa. dvi.) osi eay / svara0 / sro0 / tyadAdInAM saMbodhanAbhAvaH / trizabda iti / ikArAntaH trizabdaH trisaMkhyAvAcakatvAt nityaM bahuvacanAntaH / bahuvacanameva ante yaspa saH (pra. ba. ) tri+as iti sthite / eo jasi eay / svara0 / traya iti jAtam / (dvi. ba. ) amzaso0 / so naH puMsaH / zasi / trIn / tribhiH / tribhyaH / tribhyaH / Ami vizeSaH pUrvaM nuDAgamaH, tataH / sUtram / trerayaG / trizabdasyAyaGAdezo bhavati nAmi pare 1 trerayaG / tri (pa.e.) Giti usya / sro0 bhayaG (ma. e. ) hasepaH0 | nAmino raH / siddham / trizabdasya 'aya' ityAdezo bhavati nuTsahita Ami pare / GakAro'ntyAdezArthaH / Gidantyasya vaktavyaH / trayANAm / triSu / katizabdo nityaM bahuvacanAntastriSu sarUpaH / kati jas iti sthite / Git / GakAret AdezaH anyasya bhavati ikArasyetyarthaH / nanvatra SaSThI - nirdiSTasyetyanenAnantarasyAdezamAptau punandintasyeti kimarthamuktaM tatrAha / guruH zicca sarvasyetyanena SaSThInirdiSTaspetyasya bAdhaH / ayantrita bahukSaratvena gururAdeza
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ (70) sArasvate prthmvRttau| stena sarvasyaiva bhavati tanivAraNArtha dintasyeti / Din DakAret yaH AdezaH sa gururapi anyasyaiva bhavati / ikArasya 'ay' ityaadeshH| nAmIti dIrghaH / noNgo| monu / trizabdasya bahuvacanAntatve'pi trirityekavacanaM zabdanirdezAt / athavA prerityekavacanazabdanirdezAtsamAsAntatve eva ayaGAdezaH asamAsAntatve tu n| yathA priyAkhayo yeSAM te miyatrayasteSAM miyatrayANAm / evam atikAntAstrIna ityatitrayasteSAmatitrINAM ityAdau na ayaG (sa. ba.) kilA0 / trissu| trayaH / kA saMkhyA yeSAnte kati kiMzabdAt uvimtyyH| zeSA nipAtyAH katyAdaya iti siddhasya katizabdasya bahuvacanAntasyApi jasazasovizeSamAha / sUtram / Datezca / DatyantAtparayorjazzasoluk bhavati / Dateriti / katizabdAtparayorjaszasoluMgvaktavyaH / itipratyayAntAdivi vA anena jazazasorlopaH krtvyH| luki na tanimittam / luki jAte sati tannimita kArya na syAt / kati kati katibhiH katibhyaH katibhyaH katInAm katiSu hekati / / IkArAntaH pulliGgaH sushriishbdH| sushriiH| luki na tannimittamiti / luki kRte sati yasya luk kriyate sa eva nimittaM kAraNaM yasya IdRzaM yatkArya vana bhavati tena eonasi zasIvi dIrghatvaM ca na bhavati / zeSa sugamam / katizabdasya sambodhanAbhAvaH / evaM katisAhacaryAt yati tatizabdAbhyAM parayoH jshshsoluNgvktvyH| yati te nAga zIrSANi tati te nAga vedanA ityudAharaNam / katizabdasya triSvapi ligeSu sdRshruupaanni| ikArAntAnuktvA IkArAntAnAha / IkArAntaH suzrIzabdaH / zrisevAyAM supUrva : kiepratyayaH pacchAdedIrghaH kim sarvApahArI lopaH / muSTu zrayantyenamiti muzrIH / kibantatvAddhAtutvaM na jahAti / zabdatvaM ca pratipadyate iti syAdayaH (ma. e.) sro0 / sushriiH| dvivacane sUtram / vordhAtoriyuvau svare / dhAtorikArokArayoriyuvau bhavataH svare pre| sutriyo sushriyH| suzriyam sutriyo sushriyH| supriyA suzrIbhyAm
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ svayambhuvA svarAntaliGgamakriyA // 1 // (71) suzrIbhiH / suzriye suzrIbhyAm sushriibhyH| suzriyaH suzrIbhyAm suzIbhyaH / suzriyaH sutriyoH suzriyAm / suzriyi suzriyoH suzrISu / hesuzrIH hesuzriyau hesushriyH| tathaiva sudhIzabdaH / suSTu dhyAyatIti sudhIH sudhiyo sudhiyaH sudhiyam ityAdi / evamukArAntaH svayambhUzabdaH / svayaM bhavatIti svayambhaH svayambhuvau svayambhuvaH / svayambhuvam svayambhuvau svayambhuvaH / svayambhuvA svayambhUbhyAm svymbhuubhiH| svayambhuve svayambhUbhyAm svayambhUbhyaH / svayambhuvaH svayaM bhUbhyAm svyNbhuubhyH| svayaMbhuvaH svayambhuvo svayambhuvAm / svayambhuvi svayambhuvoH svayambhUSu / hesvayambhUH hesva* mbhuvau hesvayambhuvaH ityAdi / senAnIzabdasyAvizeSo hasAdau tu vizeSaH / senAM nayatIti senAnIH / voriti / Ica Uca yvau tayoH voH / iyaM / uvaM / svara0 / vo (pa.dvi.) dhAtu (pa. e.) viti / usya / sro0 / iyut (pa.dvi.) svara0 / nAmino rH| svara0 (sa. e.) aie / dhAtoH IkArasya svare pare iy ukArasya ca un / iyaMsvare iti sUtrAt svare ityanuvRttau satyAM punaH svaragrahaNaM amzasorasya nuTAmaH iti niSedhArtha vibhaktivarjitasvaraniSedhArtha ca tato'na vibhaktisvara eva grAhyaH / tena yamityAdau na iya, kintu iyaMsvare iti yatvam / anena svarAdau iyU / svara0 / hA pdaavvishessH| supi vilA0 / saMbodhane dhAtutvAna ghilopaH kintu sro| hesunnI detriyo hesshriyH| evaM sudhIzabdaH / UkArAntaH svayaMbhUzabdo'pyevameva vau vaa| dhAtoravayavasaMyogaH pUrvI yasmAdIkArAdUkArAnnAsti tadantasyAnekasvarasya kArakAvyayapUrvasyaikasvarasya ca dhAtorIkArasya UkArasya ca yakAravakArau bhavataH svare pare / vIbhUpuna vyatiriktabhUzabdasudhIzabdo varjayitvA vAgrahaNAdiyaM vivakSA / senAnyo senAnyaH / senAnyam senAnyau hasAyambhuvaH ityalayambhU
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvata prathamavRtA / ( 72 ) senAnyaH / senAnyA senAnIbhyAm senAnIbhiH / senAnye senAnIbhyAm senAnIbhyaH / senAnyaH senAnIbhyAm senAnIbhyaH / senAnyaH senAnyoH / NIj prApaNe / odeSNaH snaH / nIM / senApUrvaH / senAM nayati senAnIH kvippratyayAntaH / senAnIzabda spekArAntadhAtorapi hasAdau na vizeSaH svarAdau tu vizeSastameva sUtradvArA vyAkhyAti / vordhAtoriyuvau svare / anena dvayaMsvare 'uvaM ' ityetayorbAdho jAtaH thvordhAtorityasya bAdhanArtha yvau veti sUtram | yUca bUca vau (pra.dvi.) vA (pra. e. ) avya0 1 yasmAdikArAdukArAzca pUrvI Adau vartamAnau / dhAtoH avayavasaMyogaH suzrIryavakrIvat vyakSarAdisaMyogo nAsti tadantasya sa eva dhAtvavayavasaMyogapUrvakatvarahita / IkAra UkAro vA ante yasya sa tadantasya punaH anekasvarasya dvitrisvarasahitasya zabdasya sambandhina IkArasya yakAra UkAra - spa ca vakAraH / nanu pInmApaNe ayaM dhAtuH ekasvaraH kathamanekasvaratvamucyate kArakapUrvasyApi vibantagrahaNena grahaNAdanekasvaratvam / atra vA zabdo vyavasthAvAcako na tu vikalpArthastena varSAbhUH punarbhUH, hagbhUH, kArAbhUH ebhyo 'tirikto snyo bhUzabdaH svayaMbhU, kamalabhU, nAbhibhU, aGgabhU, AtmabhU, manobhU, pratibhU, prabhuvikastasya sambhave satyapi khau vA iti na bhavati kintu vordhAtoriyuvau svare iti bhavati / tathA sudhIzabdasyApi saMbhave satyapi khauveti na bhavati kintu vordhAtoriyuvau svare ityeva bhavati ata atau varjayitvA apara ikArokArayoH pUrvoktalakSaNayoH yakAravakArau bhavataH / vAgrahaNAdiyaM vivakSA jJeyA, kutaH nipAtA nAmanekArthatvAt dhAtoH saMyogapUrvakatve suzriyau, yavakriyau, kaTamuvau, ityAdau na kAravakArau kintu iyuvAveva / ekasvare tu nIH niyau, dhIH dhiyau, lUH luvau, bhUH bhUvau bhuvaH ityAdau na yakAravakArau / bahuvrIhisamAse anekasvarasyApi iyuvau bhavataH yathA sudhIH sudhiyau, kudhIH kudhiyo paramadhiyau ityAdi dhAtvavayavasaMyogapUrvakatve eva yakAravakArau bhavataH / tena unnyau unnyaH ityAdau svAbhAvikadhAtvavayavasaMyogapUrvakatvAbhAvAt yatvaM na bhavati varSAMbhU, punarbhU, hagbhU, kArAbhU, ityatra bhUzabdasya vatvaM / anyatra uveva vAzabdasya vyavasthAvAcitvAt iyaM vivakSA labhyate / anena svarAdau sarvatra yakAraH / svara0 / Ami vizeSaH / senAnyAdInAM vAmo nuGktavyaH / senAnInAm - senAnyAm / senAnI Gi iti sthite / senAnyAdInAmiti / senAnyAdInAM zabdAnAM AmaH paSThIbahuvacanasya
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarAntapuMlliGgaprakriyA // 1 // (73) vAnuDAgamo vakavyaH / anena ekatra nuDAgamaH svara0 monu0 anyatra yvau vaivi ykaarH| svara / (sa. e.) sUtram / AmaMDeniyazca / AbantAdIbantAnIzabdAcottarasya DerAmAdezo bhavati / senAnyAm senAnyoH senAnISu / hesenAnIH hesenAnyau hesenAnyaH / evaM grAmaNIprabhRtayaH / evamUkArAnto yavalUzabdaH / yavalU: yavalvau yavalvaH / yavalvam yavalvau yavalvaH / yavalvA yavalUbhyAm yvluubhiH|yvlve yavalUbhyAm yvluubhyH| yavalvaH yavalUbhyAm yvluubhyH| yavalvaH yavalvoH yavalvAm / yavalvi yavalvoH yavaluSu / heyavalU: heyavalyau heyevalvaH / evaM varSAbhUpunarbhUprabhRtayaH / saMyogapUrvasya tu suzriyo kaTaghuvau / ekasvare tu niyo luvau / kArakAvyayapUrvavAbhAve tu paramaniyau dhAtvayavasaMyogapUrvakArokAra yoreva na vI / tena unyau / na yvau / tena kudhIH kudhiyo iti| bahuvrIhau tu iyuvau stH| IkArAnto vAtapramIzabdaH / vAtapramIH vAtapramyau vAtapramyaH / vAtapramIm vAtapranyo vAtapramIn / vAtapramyA vAtapramIbhyAm vAtapra miibhiH| vAtapramya vAtapramIbhyAm vaatprmiibhyH|vaatprmyH vAtapramIbhyAm vAtapramIbhyaH / vAtapramyaH vAtapramyoH vAta prabhyAm / vAtapramI vAtapramyoH vAtapramISu / hevAtapramIH hevAtapramyau hevaatprmyH| ami vAtapramImAhuH zasi vAtapramAniti // jau tu vAtapramI jJeyaH zeSa graamnniivhiduH|| tathaivokArAnto huhUzabdaH / hUhUH hUhI huubH| hUhUma hUDau 1 AmDeH / niyaH / iti pRthak sUtradvaya candrikApAThe / 10
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ (74) sArasvate prthmvRcau| hUhuna / hatA hUhUbhyAm ihUbhiH ityAdi / RkArAntaH pitRzabdaH / pitR si iti sthite / AmaDeriti / Am (pra. e.) hase pa0 / ki (pa. e.) chiti / usya / sro0 / kecittu AmaniyazcetthaM sUtraM paThanti tat sAdhu / yato nIzabdAditya nucirna dRzyate / AvantAt strIliGge ApamatyayAntAnIzabdAcocarasya saptamyekavacanasya Am bhavati / anenAmi kRte yvau veti yakAraH / svara monukadhAtutvAna dherlopaH / zeSaM sukaram / evaM grAmaNyagraNImabhRtayo'pIkArAntA dhAtuzabdA jnyeyaaH| UkArAntAzca yavalUkhalapUhambhUkArAbhUvarSAMbhUpunarbhUprabhRtayo'pyevam / paraM saptamyekavacane nIzabdAbhAvAt rAm na bhavati tena yavalvi punani varSAbhvi iti rUpam / varSA bhavati iti varSAbhUH maNDUkaH / yavAn lunAtIti yavalUH / punarbhavatIti punarbhUH / han hiMsan bhavatIti hambhUH sarpaH kITaH / kAre kAreNa vA bhavatIti kArabhUrAjadevyA bhaagH| ete kvipmatyayAntAH / IkArAnto vAtamamIzabdaH / vAvamamI. (pra. e.) sro0 / vAtamamye / vAtapamyaH / vAtamamyoH / vAtapamyA / (sa.e.) savarNe / vAtapramI / vAtapampoH / vAtapramISu / hevAtapramIH / ami vaatprmiiN| zasi vAtapramIniti / chau tu vAtapramIti rUpam / evaM devayajIrapi atilakSmIH yayIH papIH / eva mUkArAnto hU~hUzabdaH / hUhUH hau (u) hudaH / svare para sarvatra uvam / zasi hUhUn |aamihuuhaam / mai hUbi |ami hUhUm RkArAnvA nAha / RkArAntaH pitRzabdaH / pA rakSaNe pAvi rakSatIti pitA / pitRzabdo nipAvasiddhaH na tRpratyayAntaH / pitR (pra. e.)| sUtram / seraa| akArAntAtparasya lerAbhavati sa ca ddit| ddittvaahilopH|pitaa| serA / si (pa. e.) chiti / asya / sro| A (pra. e.) sAGke / nAminoraH / Rkaa| iti se 'A' ityaadeshH| saca A disaMjJakaH ddivaahilopH| svara / pitA / sUtram / ara pnycsu| RkArasyAr bhavati paJcasu pareSu / pitarau pitaraH pitaram pitarau pitRna / Rram / pitrA pitRbhyAm pitRbhiH / pitre khalaM punAtIti khalapU: 2 vAtapUrvo mAdhAtuH vAta pramimIte vAtapramI. auNAdikaH / 3 hAhAhUnahI devgndhvoN|
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarAntaliGgamakriyA // 1 // (75) pitRbhyAm pitRbhyH| RtongH| pituH pitRbhyAm pitRbhyH| pituH pitroH pitRNAm // apaJcasu / bhar (ma. e.) pazcana ( sa. ba.) nAno no / ekapadam / syAdiSu paJcama vacaneSu pareSu akAro bhavati sthAnazUnyAtha serapi grahaNaM siviSaye tu serA ityAkAramAptau paJcasu ityAptau ca vizeSatvAt nityatvAca serA eva bhavati / kecittu prathamaM apaJcasa ityaraM vidhAya tavo yadAdezastadvadbhavati iti nyAyAt serA iti se A vvssttilopH| svara0 / pitaa| pitR (pra. dvi.) (pra.ba.) anena ar svara0 / zeSaM mukaraM (dvi. ba.) amzasorasya |sonH puNsH| zasi / tRtIyAyAM catuyAM caikatve karaM haseha~saH / svara hsaadaavvishessH| (paM.e. pa. e.) Rvou| Divi tterivittilopH|svr / sro0(pa.dvi.) (sa.dvi.) Rram / svara0 / (pa. ba.) nuDAm / nAmi / pharnINo0 (sa. e.) sUtram / RkArasthAr bhavati Dau pare / pitari pitroH pitaSu / pitR dhi iti sthite| ddo| ki (sa. e.) rau0 / TilopaH / svara / ekapadam / anena aH / svara0 (sa.ba) kilApaH saH / saMbodhanakavacane sUtram / dherara / RkArAntAtparasya dherara bhavati / sa ca Dit / ddivaahilopH| hepitaH hepitarau hepitrH| evaM jaamaatraadyH| evaM nRzabdaH / seraa| nA narau naraH / naram narau nUn |naa nRbhyAm nRbhiH| ne nRbhyAm nRbhyH| RtonguH| nuH nRbhyAm nRbhyaH / nuHno| dhau kRtyamAha / sUtram / dherar / ghi (pa. e.) kiti / kasya / sro0 / ar (ma. e. ) hasepaH |naaminorH| akArAntAt iti dheH ar Adezo bhavati / sa ca Dit / DivAhilApaH / svara / hepitH| evaM yAmAtRbhrAtrAdayaH zabdAHsAdhyAH / yAmAvAyAmAtarau yAmAtaraH / bhrAtA bhrAtarau bhrAtaraH ityAdi / devA devarau devaraH ityAdi / savyeSTA sUtaH sUtaH savyeSTusArathI / nRzabdo'pi pitRzabdavat / nA narau
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ (76) sArasvate prathamavRttau / naraH / naraM narau nUn / bA nRbhyAM nRbhiH / nRbhyAM nRbhyaH / nuH nRbhyAM nRbhyaH / nuH| joH Ami vishessH| nurvA nAmi dIrghaH / nRzabdasya nAmi pare dI| vA bhvti| nRNAM nRNAm / auN / nara broH nRSu / hena: henarau henaraH / kartRzabdasya paJcasu , vishessH| nuvaiti / nRzabdasya nAmi pare dI? vA vaktavyaH / nRNAM nRNAm / nari boH nRSu / henaH henarau henaraH iti siddham / pitA, mAtA, nanAndA, nA, savyeSTra, bhrAtR, yAtaraH / yAmAtA, duhitA, devA, na tRjantA ime daza // 1 // Dukara karaNe kRtabuNau0 tRpatyayaH guNA raaypodviH| svara0 / kartR, karotIti kartA kartRzabdasya paJcA vizeSastamevAha / sUtram / sturaar| sakAratRpratyayasaMbandhina RkArasyAr bhavati paJcasu pareSu / kartAr si iti sthite / yadAdezastabadbhavati / serA DittvAhilopaH / kartA kartArau kartAraH / kartArama kartArau kartana / kA kartRbhyAm kartRbhiH / katrai kartRbhyAm kartRbhyaH / RtongH| kartuH kartRbhyAm krtRbhyH| kartuH katroM: kartRNAm / kartari katroMH kartRSu / dherara / hekataH hekartArau hekatAraH ityAdi / evaM nagRhotRprazAstRpotrugAtRprabhRtayaH / svasA naptA ca neSTA ca tvaSTA kartA tathaiva c| hotA potA prazAstA ca hyaSTau svasrAdayaH smRtaaH|| sturaar| sUca tRzca stU tasya stuH (pa. e.) RtoDataH / TilopaH / sro0 / Ara (ma. e.) hasepaH / nAminoraH / siddham / sakAra sambandhinaH sahitasya akArasya sakAropalakSitasyetyarthaH / tRpratyayasya sambandhina iti tRvuNAvityAdi kRtsUtpannatRpratyayaraya caRkArasya spAdipu paJcabhu parepu Ar bhavati / sakArasaMvandhI RkAraH svasazabda eva nAnyatra tena pritisU zavdAdau Ar na syAt / priyatisA piyatikho piyavisaH ityAdi anena dvitIyAdvivacanAntaM yAvat Ar AdezaH /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarAntapuMliGgaprakriyA // 1 // (77) sa RkAravat jJeyaH / tataH serA TilopaH sarvatra svara0 / sambodhane sturAra, tato dherara TilopaH svara0 / sro0 / hekartaH zeSaM sugamam / zasi amzasorasya / sonaH puMsaH zasi / tRtIyAdau pitRzabdavat / yathA (tR. e.) ram / svara0 / kI kartRbhyAM krtRbhiH| (ca.e.) ram / svara0 / karre kartRbhyAM kartRbhyaH / (paM. e.) (Sa. e.) Rto cha uH| sa ca Dit / DittvAhilopaH / svara0 / kartuH kartRbhyAM kartRbhyaH / kartuH koMH / Rram / svara / kartaNAM nuDAmaH / (sa. e.) ddau| svara0 / kartari kauH / karaM / kartRSu / kilA / napta, neSTa, tvaSTa, kSattu, hota, pota, mazAstR, prabhRtayo'pi, tathAnye'pi tRpratyayAntA avseyaaH| ukArAntasyApi kroSTazabdasya paJcasva ghiSu tRpratyayAntatA vA vaktavyA / koSTa si iti sthite / sturA / serA / koSTA koSTArau kroSTAraH / koSTAram kossttaarau| adheriti vizeSaNAt hekroSTo hekoSTArau hekrASTAraH / zasi tRpratyayavadbhAvAbhAvAt kroSTUna ami zasitRpratyayavadbhAvo veti kacit / kroSTum koSTUn / kruzaAhvAne / num pratyayaH guNaH / chazaSarAjAdeH SaH / TubhiH TuH / koSTu iti jAtam / ukArAntaH / yadyapi kroTuzabda ukArAntastathApi tasya adhiSu dhivaniteSu paJcama vacaneSu tRpratyayAntaspeva rUpaM / tRpratyayAnvatvaM vaktavyaM / tRmatyayAnvavat pArAdikamityarthaH / tataH paJcama kartRvat sau sturAra serA / dhau tu bhAnuvat / dvitvabahutvayoH kartRvat sturAra / svara0 / zasi viSaye tamatyayo vidyate yasyevi tRpratyayavat / yadvA tRpatyayena tulyaM tRpratyayavat tasya bhAvaH tRpatyayavadrAvastasyAmAvastRmatyayavadbhAvAbhAvaH tasmAt / kroena ityAdi bhAnuvat saadhyH| ' tRtIyAdau svarAdau pratyayAntatA vA vktvyaa| koSTA-koSTunA koSTubhyAm kossttubhiH| kroSTe-kroSTave koSTamyAm kroSTubhyaH / koSTuH-kopToH koSTubhyAm krossttbhyH| koSTaH kroSToH kroSTro-kroSTravAH / katAkataprasaMgI yo vidhiH sa nityaH / nityAnityayormadhye nityavidhibalavAn / iti prathama 1 naptA pautraH, neTa kriyAvAna, tvayA devavAki, kSattA rathakuTumbikaH /
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ (78) sArasvate prathamavRttau / nuDAgame kRte svarAditvAbhAvAt tRpratyayavadbhAvo na bhavati / koThUnAm / kroSTari-koSTau kroSTro-koSvoH kroTupu / RkArAntA lakArAntA ekArAntAzcAprasiddhAH / kaumArAstRpratyayAntasya kruzerdhAtoH pRthayUpamAhuH / aprasiddhA iti vRddhavyavahAre na tvabhidhAnAdau / tena ' erviSNuravimArute ' ityekAkSaramAlAyAM / tathA anekArthamaJjaryAm / daityamAtari syARrdaivyAmasti latAntare // vAyvAdiye mahIdhe ca viSNAveai prakIrtitau // atra RkArasya svarAdau / Rram / Rrau rAmrau anrA RbhyAm RbhiH / hera herau heraH ityAdi / lavarNasya sAvayopitRzabdavatprakriyA / A alau alaH / alam alau lUn / lA labhyAm labhiH / le labhyAm labhyaH uH labhyAm lbhyH| uH loH RNAm / li loH lpu| he healau healaH / iti lazabdarUpANi / ekArAntasya tu udyazcAsau e: ravizceti vigrahe kRte vibhaktilope kate udyaH iti samastaM nAma / udyadeH udyadayau udydyH| heudyadeH heudyadayau heudyadayaH / samAnatvAbhAvAna ghilopH| udyadayam udyadayau udyadayaH / udyadayA udyadebhyAm udyadeziH / udyadaye udyadebhyAm udyadebhyaH / udyaH / itye tykaarlopH| udyadayoH udyadayAm / udyadayi udyadayoH udyadepu / aikArAntaH pulliGgaH suraizabdaH / tRtIyAdau hasAdau tvavizeSaH / svarAdau vA tRppratyayAntatA ukArasya vA RkAra ityarthaH / Rtve kartRvat utve bhAnuvat / Ami tu vizeSaH kroSTu+ Am ityatra nuDAgamamAptau tRtIyAdI svarAdau vaivi tRpatyayAntavadbhAvasya ca prAptI nuDAgamaH syAdityAha Ami nuDAgame kRte hasAditvAttRvadbhAvaH tRpatyayAntatvaM
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarAnta puMliGgamakiyA // 1 // (79) nAsti tatrAha paraH / nanu pUrvaM tRpratyavadbhAvaM vidhAya pazcAnuDAgamaH kriyatAM, tatrocyate kRtA / kAryAntare kRte'pi prasaGgaH prayogaH prAptirasyAstIti ku tAkRtamasI evaMbhUto yo vidhiH sa nityaH ' nityAnitpayornityo vidhibailavAn iti / evamabhiprAyaH tRpratyayavadbhAve kRte'pi nuDAgamo nityaH / tadAgame ca hasAditvaM siddhameva / ataH svarAntatvAbhAvAt vA tRpratyayAntatvaM na kintu kroSTnAmityekameva rUpaM nuDAgamaH nAmi saptamyekavacane tRtIyAsvarAdau vetyekana tRpratyaye kRte se ityar | svara0 / kroSTari / dvitIye ukArAntatvAt Gerau Dit TilopaH / svara0 kroSTau / zeSaM sukaram / sambodhane adhiSviti vizeSaNAt he kroSTo samAnAdverlopo0 / hekroSTArau kroSTAraH / RkArAntA uktAH / RkArAntA lavarNAntA ekArAntAzca zabdA aprasiddhA amatItAH kacitprayogo dRzyate ' Deraka ' ityAdau / aikArAntaH suraizabdaH / sUtram / I raismi / zabdasyAkArAdezo bhavati sakArabhakArAdau vibhaktau parataH / surAH surAyau / svarAdau sarvatrAyAdezaH / surAyaH / surAyam surAyau surAyaH / surAyA surAbhyAm surAbhiH / surAye surAmyAm surAgyaH / surAyaH surAbhyAm surAbhyaH / surAyaH surAyoH surAyAm / surApi surAyoH surAsu / hesurAH hesurAyau hesurAyaH / evaM zabdaH / akArAntaH pulliGgo gozabdaH / go si iti sthite / rausbha / rai (Sa. e. ) sAGke0 / sca bhU ca smU tasmin smi (sa. e.) svara 0 / raizabdasya vibhaktisambandhinaH sakAre bhakAre ca pare akAro bhavati SaSThInirdiSTasyetyantyasya (pra. e.) sro0 / suSThu zobhano rAH surAH suSThu rAH dravyaM yasyeti vA surAH / svarAdau tu aiAy / svara0 / samAnAbhAvAt amzasorasya / sonaH puMsaH / nuDAmazca na bhavanti / okArAntaH pulliGgo gozabdo vRSabhArthaH / dazArthavAcakaH / yataH / ' digdRSTidIdhitisvargavajravAgbANavAriSu / bhUmau pazau ca gozabdo vidvadbhirdazadhA mataH // 1 // ' dazasvartheSu gozabdaH puMstrIliGge jJeyaH gamlR / gatau gam / gacchatIti gauH / gamo DomatyayaH GittvATTilopaH / svara0 / go iti jAvaM gozabdasya paJca vizeSaH / sUtram /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ (80) sArasvate prthmvRcau| orau| okArasyaukArAdezo bhavati paJcasu pareSu / gauH| au Av / gAvI gaavH| aamshsi| okArasyAtvaM bhavati ani zAsi ca pre| gAm / auaav| gAvau gaaH| gavA gobhyAm gobhiH / gave gobhyAm gobhyH| ngsyetyllopH| goH gobhyAm gobhyaH / goH gavo gavAm / usyetychopH| anta gorAm jAmobhavati chan Rgante vartamAnasya gozabdalyAmo nuDAgamobhavati chndsi| gonAm / gavi gavoH goSu / hegauH hegAvau hegAvaH / aukArAntaH pulliGgo glauzabdaH / tasya hsaadaavvishessH| svarAdAvAvAdezaH / glauH glAvau glaavH| heglau heglAvau heglaakH| glAvam glAcau glaavH| glAvA glaubhyAm glaubhiH / glAve globhyAm globhyaH / glAvaH glaumyAm globhyaH / glAvaH glAvoH glAvAm / glAvi glAvoH glauSu / ityaadi| iti svraantpullinggprkriyaa| orau o. (pa. e.) uspetyakAralopaH / so0 / au (pa. e.) sAMke0 / nAmino raH / okArAntazabdasambadhina okAraspa aukArAdezo bhavati paJcasu pa: repu / aviSayeti amzasIti vizepakathanAt amvajiveSu paJcasu dvitIyAdvitvaM yAvadokAro bhavati / savarNe / mo'nusvaarH| dvitve auAt / bahutve AkAre kRte savaNe / sro0 / ' yadAdezastadvadbhavati' iti okArasyAsamAnatvAt sonaH puMsa iti zasya nakAro na yAdau svarAdau au At / hasAdAvavizeSaH / paJcamI paSThayeka vacane / ' sya' iti sUtreNa akAralopaH sro0 kecit Am ante 'gorAm ' iti sUtrAntareNa nuDAgamamapyAhuH / gonAM gvaaN| zeSa mukrm| evaM cozabdAta strIliGge pulliGge tu gauNatve sudyozabdaH muSTa zobhanA dyauH svargoM yasya sa mudyauH / mudyauH sudyAvau sudyAvaH / sudyAM sudyAvau mudyaaH| sughavA sudyobhpA mudyobhiH / mudyave / sudyo:
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarAntastrIliGgakriyA // 2 // (81) mudyoH sudhA / muvi sudhavoH sughoSu / he sudyauH / ityAdi / aukArAntaH pulli. ko glauzabdazcandrArthaH |glaihrsskssyoglaayti kRSNapakSe iti gloHoDopratyayaH DitiTaH svara0 glau iti jAvam / tasya hasAdau avizeSaH / svarAdau tu sarvatra auAt / glauH glAvau glAvaH / iti svarAnvapulliAsAdhanam / atha svarAntAH strIliGgAH pradayante / tatra Abanto gaGgAzabdaH / gaDA si iti sthite / / atha svarAntastrIliGgasAdhanamucyate / akArAntaH zabdaH strIliGge nAsti / tatrAvanto gaGgAzabdAH / sUtram / aapH| AbantAtparasya selIpo bhavati gaGgA / aapH| Ae (paM. e.) svara0 / so / AvatastriyAmiti sUtreNa ya AppatyayaH kRtastadantAcchandAtparasya serlopo bhavati / anena serlopaH / dvitve / sUtram / aurii| AbantAtpara aurIkAramApadyate / aie / gaGge gnggaaH| aurii| au (ma. e.) sAke0 / AbantA0 kaThyA / na varamaukAra ItvamApadyate Amoti / anena auI / aie| bahukhe savarNesro0 / dhautu / suutrm| dhiri| AbantAtparo pirirbhavati hegale hegaGge hegaDAH / gaGgAm gaGge gnggaaH| dhiri / ghi (pra. e.) sro0 / i (ma. e.) sro0 / nAmanoraH / kecittu ghirI iti dIrghamikAraM paThanti tatra au ityasmina sUtre dIrghakArAnuvRtti yanti tato jarasIci rUpaM sAdhayanti / AbantA0anena ghisthAne iH / aie| dausore| Avantasya TausoH parayoretvaM bhavati / eayU / gaGgayA gaGgAbhyAm gnggaabhiH|
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18) sArasvatai prathamavRttI ttosore| ya ca aura ca Tosau tayoH yausoH (sa.dvi.) svara ! kho. (ma. e.) sAGketika nAmino ra / siddhamidaM sUtram / ApamatyayAntasya TAivi tRtIyaikavacane ausaiti SaSThIsaptamIdvivacane pare e bhavati SaSThInirdiSTasyetyantyasya / bhanena e / eay / svara0 / hasAdau tvvishessH| (ca. e.) sUtram / DitAM yd| AbantAtpareSAM uDasiGasahi ityeteSAM hitAM vacanAnAM yaDAgamo bhavati / TakAraH sthAnaniyamAvaH / gaGgAyai maGgAmyAm gaGgAbhyaH / gaGgAyAH gaGgAbhyAm galAbhyaH / gaGgAyAH gaGgayoH gaGgAnAm / AmDeniyazca gaGgAyAma gagayoH gaGgAsu / evaM amvAakkAallAprabhRtayaH / ambA ambe ambAH / zeSa gaGgavAt / DitAyaT / ida yeSAnte hitasteSAM hitA (pa. ba.) svr| maunuH / yaT / hasepaH0 / AI / AppatyayAntAcchabdAt pareSAmo vartamAnAnAM DitA ke, kasi, s , ki, ityeteSAM vacanAnAM ' yaT ' Agamo bhavati / TittvAdAdau / anena yaDAgamaH sasvara eva ThittvAt ke Adau / aiai / paJcamIpAThyakavacane yaDAgame kRte savarNe0 / sro0| (pa.dvi.) Tausore / eay / svara0 sro0| bahutve nuDAmaH / svara / monu0(sa. e.) Amhe / tato yadAdezastadvadvatIti nyAyAva yaDAgamaH / svara / monu / zeSaM sukaram / evaM zraddhAdayo jnyepaaH| ambAdInAM dhau hvH| ambAdInAM dhau pare hRsvo bhavati / heamba heambe heambAH / yathAmbAzabdo dvisvaro mAtrarthaH / evaM ye dvisvarA mAtrAsteSAM dhau pare hasvatA syAt / heakka heakke heakaa| heala healle heallaaH| ambAdInAmiti ko'rthH| arthavAcakAnAM jananIvAcakAnAM dvisvarANAM zabdAnAM dhau pare hasvo bhavati /
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarAntastrIliGgamakiyAM // 2 // (83) DalakavatInAM na / DalakavatInAmambAdInAM dhau pare hasvo na bhavati / asaM. yogA DalakA grAhyAH / asaMyogA iti kim / he a mbADe heambAle heambike / evaM shrddhaamedhaashaalaamaalaahelaadolaaprbhRtyH| ambAdInAM dhiviSaye vizeSamAha / ambAMdInAmiti / ambAdInAM dhau pare hasvo bhavati / tataH samAnAdelope heamba heambe heambAH / evaM heakka hebhakke heakkAH / healla healle heallAH / heatta heate heacAH / ete traya ekArthAH / gRhamadhyasthavRddhastrIvAcakAH / ambAdInAM zabdAnA dvisvarANAmeva ghauM isvatA / tena he ambAle he ambike ityAdau na hasvaH / dvitIyaikavacane amzasorasya / mo'nusvaarH| dvitve prathamAvat / zasi amzaso0 / sro0| pulliGgAbhAvAta sonaH puMsa iti na bhavati / (tR. e.) sUtram / sarvAdInAM tu Gitsu vishessH| AvataH striyAm / ityaap| sarvA sarve srvaaH| sarvAm sarve srvaaH| sarvayA sarvAbhyAma .sarvAbhiH / sarvA ke iti sthite / tasya tRtIyAM yAvat gaGgAzabdavat / sarvo sarve sarvAH / sarvA sa sarvAH / sarvayA sarvAbhyAM sarvAmiH / Disa dvicaneSu vizeSaH / 'kivA yaT' iti yahAgame kRte / suutrm| yttoc| AbantAtsaryAdeH parasya yaTaH suDAgamo bhavati pUrvasya cApo'kAro bhavati / sarvasyai sarvAbhyAm sarvAbhyaH / sarvasyAH sarvAbhyAm srvaanyH| sarvasyA:sarvayoH srvaasaamaaaamddeniyshc| sarvasyAm sarvayo srvaasu| hesa hesarve hesAH / evaM vizvAdInAM sarvAzabdavadrUpaM jJeyam / ubhayazabdasya dvivacanaTAbaviSayatvAdanyatra prayogaH kartavyaH nadIzabdavadrUpaM jJeyam / dvitIyAtRtIyAzabdayostu uitsu vA sarvAzabdavadrUpaM
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ (84) sArasvate prthmvRttau| jJeyam / prathamAdayo gaGgAzabdavat / dvayItrayIdvitayItritayIkatipayIzabdAstu nadIvat / somapA pUrvavat / jarAzabdasya bhedH| yaTocca / yaT (pa. e.) svara0 / lo0 / at (ma. e.) hasepaH0 / atotyuH / uo| edototaHca (ma. e.) avya / stozrubhizcaH / AvantA / nena yaTaH muDAgamaH ThitvAdAdau pUrvasya cApaH Ap pratyayasya AkArasya akAre bhvti| (ca.e.) svara0 eaiai sarvasyai (paM. e.pa. e.)DitAM yaT / yaToca / AkArasya akaarH| svara0 / savarNe | stro0 / Ame0 | Ami kRte stiAM yat / yttocc| svara0 / savarNe | mo'nusvAraH (pa. dvi. sa. dvi.) osi ay / svara0, sroka (pa.ba.) muDAmaH / svara0 / mo'nu0 / sambodhane tu gaDAvat / evamAba, tAH sarvAdayo'nye'pi / vizvA, anyA, anyatarA, itarA, katarA, katamA, samAsimA, nemA, ekA, pUrvA, parA, dakSiNA, uttarA, aparA, adharA, svA, antarAu bhayazabdasya tu IpratyayaH / ubhayI ubhayyau ubhayyaH / nadIvad dvitIyAtRtIyAzabda yorDirasuvA sarvAditvaM dvitIyasyai dvitIyAyai dvitIyasyAH 2 dvitIyAyAH 2 dvitIyasyAM dvitIyAyAm / vizabdasya tyadAdeSTerityakAre kRte AvatastriyAM tato gaDAza bdadvivacanavatsAdhyA / dve, de, dvAbhyAM, dvAmyA, dvAbhyA, dvayoH, dvyoH| jarAyAH svarAdau jarasvA vktvyH| jara Ap iti sthite / dIrghaH aapH| iti selopH|jraa jarasau-jare jarasam-jarAH / jarasaM-jarAm / jarasau-jare jrs:-jraaH| jarasA-jarayA jarAbhyAm jraabhiH| jarasejarAyai jarAbhyAm jraabhyH| jarasA-jarAyAH jarAbhyAm jarAmyaH / jarasaH-jarAyAH jarasoH-jarayoH jrsaaN-jraannaam| jarasi-jarAyAma jaraso-jarayoH jarAsu / henare heja rasau-hejare hejrsaa-hejraaH| tadantavidhiratreSyate / ekadeza vikatamananyavadbhavatIti nyAyAt / keciTTAdAvinamata aacetiicchnti|jrsH| svarAdau nirjarasyApi bhavati |ni
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ (85) svarAntastrIliGgamakriyA // 2 // jaraH nirjarasau-nirjarau nirjarasA-nirjarAH / nirjarasama-nijaram nirjarasau-nirjarau nirjarasa:-nirjarAn / nirjarasina-nirjarasA-nirjareNa nirjarAbhyAm / misa aisa vktvyH| nirjrsaiH-nirjraiH| nirjarase-nirjarAya nirjarAbhyAm ni jairebhyaHnirjarasa:-nirjarasAt-nirjarAta nirjarAbhyAm nirja rebhyaHnirjarasaHnirjarasya nirjarasoH nirjarayoHnirjarasAm nirjarANAm / nirjarasi-nirjare nirjaraso-nirjarayoH nirja reSu / hanirjara henirjarasau-hanirjarI henirjrsaa-henirjraaH| ikArAntaH strIliGgo buddhizabdaH / tasya paJcasu hrishbdvtprkriyaa| buddhiH| auyuu| buddI buddhyH| buddhe hebaddhI hebuddhayaH / buddhim buddhI buddhIH puMsa iti vizeSaNAliyAM zasaH sakArasya nakArAdezo na bhavati / buddhayA buddhibhyAm buddhibhiH| AbantaspApi jarAzabdasya vizeSajarAyA iti jarAzabdasya svarAdau vibhaktI jaras vaktavyaH / guru-zica sarvasya vaktavyaH / sAdhanaM svarAdau ekasmin pakSe gaGgAvat / dvitIyapakSa jarasAdeze kRte svara0 zeSa mukaram / jarAjarasau jare jarasaH jarAH / ityAdi / somapAkSIrapAdayastu pApapratyayAntA na, kintu AkArAntAH kibantA atasteSAM sAdhanA rUpANi ca pulliGgavat / ikArAnto buddhizabda stasya dvitIyAdvitvaM yAvat harizabdavat prakriyA / o yU / e au jasi / ityAdi / zasi amzaso0 / zasIti dIrghaH / sro0 / zrIliGgatvAnatvAmAvaH sonApuMsa iti sUtreNa nakAro na / tRtIyaikavacane astriyAmiti vacanAt ganApatiSedhaH / kintu iyaMsvare / svara / jisa rUpaddhaye ekatra harivat / nivasyAgaDit ityAda sUtrANi anyatra / sUtram / idudyaam| striyAM vartamAnAbhyAmikArokArAbhyAM pareSAM DitAM vacanAnA
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6.86) , sArasvata prathamavRttau / vA aDAgamo bhavati / iyaM svre| eaiai buddhaya / Diti e ay / buddhaye buddhibhyAm buddhibhyaH / buddhyAH |unsy / buddheH buddhibhyAma buddhimyaH / buddhayA:-buddheH buddhayoH baddhInAm / iducAm icca ucca ihunau tAbhyAmidbhayA (paM.dvi.)siddham / striyAmityatra nityaM striyAM vartamAnAbhyAmikArokArAmyAmiti vyAkhyeyam / tena zucizabdo'niyaliGgatvAdarivajjJeyaH natu vikalpaH anena (ca. e.paM. e. pa.e.) vA aDAgamaH TittvAdAdI iyaM svare0 (ca. e.) eaiai (paM. e. pa. e.) iyaM svare / svara / savarNe / sro0 / pakSe harivat / (sa. e.) suutrm| striyAM yo| izca uzca yustasmAt / ivarNAntAduvarNAntAca striyAM vartamAnAtparasya DerAmAdezo bhavati / buddhayAm / aDAgamAbhAve Amo'pyabhAvaH / Derau DitAbuddhau buddhayoH buddhiSu / evaM matibhUtidhRtikAMtiruciprabhRtayaH / evaM dhenurajjutanu prabhRtayo'pyukArAntAH strIliGgA etaireva sUtraH siddhayanti / dhenuH dhenU dhenavaH |dhenum dhenU dhenUH striilinggtvaanntvaabhaavH| dhenvA dhenubhyAm dhenubhiH|dhenvai-dhenve dhenubhyAm dhenubhyaH / dhenvA:-dhenoH dhenubhyAm dhenubhyaH / dhenvA-dhenoH dhenvoH dhenUnAm / dhenvAma-dhenau dhenvoH dhenuSu / hedheno-hadhena hedhenvH| IbantaH strIliGgo nadIzabdaH |hle paH / selopH| nadI nadyau nadyaH / nadIm nadyau nadIH / nayA nadIbhyAm ndiibhiH| striyAyoH strI (sa. e.) striyAM yoH strIbhuvoH svara0 monu0 / ina yuzca yustasmAt yoH (paM. e.) niti kasya / sro0 / izca uzca sukaram / strIliGge vataimAnAt ivarNAntAt uvarNAntAca zabdAt parasya DerAm Adezo bhavati / varNanahaNAnadIvadhUjambvAdInAmapi DerAm aThsAhacaryAd yasmin pakSe aDAgamastatraiva heAm bhavati ataevAgne vakSyati / ahAgamAbhAve AmopyabhAvaH' iti anena ke
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarAntastrIliGgaprakriyA // 2 // (87) mAm idugyAmiti vA aDAgamaH / iyaMsvare / svara / savarNe / mo'nu|(s. ba.) kilApaH saH zeSaM sukaram / sambodhane harivat / smaanaa| dhau / evaM mati, bhUti, dhRti, ruci, Rddhi, siddhi, vRddhi, zAnti, zAnti, prabhRtayo'pi ikArAntA etaireva sUtraiH sidhyanti / evamukArAntA dhenurajjuprasutayo'pi jJeyAH / IkArAnto nadIzabdaH / hasepa iti / silopaH / nadI (ma.e.) s / anena silopaH dvitvabahutvayoH iyaMsvare0 / svara0 / sUtram / dditaamtt| striyAM vartamAnAdIkArAntAdUkArAntAcca pareSAM DitAM vacanAnAmaDAgamo bhvti| nayai nadIbhyAm nadIbhyaH / nadyAH nadI bhyAm nadIbhyaH nadyAH nadyoH ndiinaam|ndyaaNndyoH ndiissu| dhau hsvH| iyusthAnavarjitayoradhAtvorIdUtoH strIzabdasya ca striyAM dhau pare isvo bhavati / henadi henadyo henadyaHhasvavidhisAmarthyAnna guNaH / evaM gaurIgautamImahIsarasvatIbrahmANIkaumArIprabhRtayaH / gaurI goyau~ gauryaH / hegauri hegauyau~ hegauryaH gaurIm goryo gaurIH ityAdi / gautamI gautamyau gautmyH| hegautami / sarasvatI sarasvatyau srsvtyH| hesarasvati / brahmANI brahmANyau brahmANyaH / hebrahmANi / kumArI kumAyauM kumAryaH / hekumAri / madhumatI madhumatyau mdhumtyH| hemadhumati / ityaadi|| ___ kroSTaH striyAM vadAvaH syAt / / tena kroSTrI kroSTrayau kroSTrayaH / kroSTrIm zeSaM nadIvat / hekrASTri hekroSTrayau hekroSTrayaH ityAdi / IkArAnto lkssmiishbdH| lakSmIzabdasyabantatvAbhAvAtserlopo nAsti / lakSmIH la
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6) sArasvate prathamavRttau / - kSyo lkssyH| lakSmIm lakSmyau lkssmiiH| zeSa nadIvata / helakSmI helakSmyau helkssmyH| avIlakSmItarItaMtrIdhIhIbhINAmudAhRtaH // saptAnAmeva zabdAnAM siloponkdaacn| . strIzabdasyebantatvAtselopo'sti / strii| "DitAmaT / it yeSAM te tisteSAM hitA (10 ba0 ) svara / aT (ma0 e0) isepaH / niyAmiti nityaM brIliGge vartamAnAbhyAmikArokArAbhyAM pareSAM DintA , usi, insa, ki ityeteSAm aDAgamo bhavati anena aTAgamaH / iyaM svare / svre| eaiai (paM.e.) (pa.e.) aDAgamaH / iyaM / svara0 / savarNe | sro0(pa.dvi.) (sa.dvi.) iyaM svre| svara / sro0 (pa.ba.) nuDAmaH / svara0 / monu0 (sa. e.) triyaaNyoH| DintAmaT / iyaM0 (sa.ba.) kilAtSasaH |dhaunhsvH| dhi ( sa. e.)roDit / TelopaH / svara0 / isvaH (ma. e.) sro0 / iva0 badhAtoriti dhAtuvarjazabdasya avibantasyetyarthaH / atra aniyubantAikArokArAntA nityaM strIliGgAH zabdAH strIzabdazva etat sambandhinAreva ivoMvarNayoriti vyAkhyeyam / aniyubanta iti kim / hebhrUH zrIH hebhUH zeSa kaNvyam / atra varNagrahaNaM haste kRte dhau iti sUtrasya mAptiniSedhArtham / anena -hasvaH samAnADhelopo. / henadi henadyau henadhaH / ami amzasorasya / mo'nusvaarH| dvi.dvi.) iyaMsvare / svara0 / zasi amzasArasya / sro| nadIH (40 e0) iyaM svre| evaM nadIzabdavat gaurI, sarasvatI, brAhmaNI, kumArI, nArI, sAraGgI, prataya evareva sUtraiH sAdhyAH / IkArAnto lakSmIzabdaH / tasya IbantatvAbhAvAt Ipa pratyapAntatvAbhAvAt hasepaH selopaH' iti seloponAsti / yataH lakSerIti suutrenniikaaraanttvaat| tataH (ma.e.) sro0 / lkssmiiH| lkssmyau| lakSmyaH |iyN0 / svr0| sro0 / sambodhane helakSmi / dhau hsvH| smaanaarloipH| zeSa nadIvat / avI, lakSmI, tarI, tantrI, vandrI, ghI, hI, triyAM puraH / bhI zabdAca na selopaH strIli. ke spAskadAcana // 1 // avItumatI strI / lakSmIH prasiddhA / tarInauH / tantrIvINA |.tndriinidraa / dhIrbuddhiH / horlajjA / zrIlakSmIH / bhIbhItiH / zrIzabdasyebantatvAta ImatyayAntatvAt selopo'sti / styai dhAtuH zabdasaMghAtayoH / styAyaveH strItve dvahaH iti ramatyayaH / ddivaaddilopH| saMyogAntaspeti yakAralo.
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarAntasIliGgamakriyA // 2 // (8) paH / svara0 / tataH ThitvAt zitaH iti Ie (pra. e.) isepa: / dvitve / bI zabdasya bhUzabdasya ca akibantana adhAtutvAta khodAMtoriti na syAttena suutraantrmaah| striicvo| strIzabdasya bhUzabdasya ca iyuvauM bhavataH khare pre| striyo striyaH / hestri hestriyo hestriyH| khIca bhrUzca strIbhruvau tayoH strIbhruvoH (pa.dvi.) svara / sro| strIzabhasya bhrUzabdasya ca svare pare iyuvau bhavataH / strIzabdasya iy dhUzabdasya ut / anena iy / svara0 / bahutve'pyevam / (dvi. e.) sUtram / vAm shsi| strIzabdasya ami zasi ca pare vA iy bhavati / striyaM-strIm striyo striyaH strI striyA strIbhyAm strIbhiH / striyai strIbhyAm strIbhyaH / striyAH strIbhyAm strIbhyaH / striyAH striyoH strINAm / striyAm striyoH strISu / ityAdi / IkArAntaH zrIzabdaH / zrayante janA yAM iti shriiH| vordhAtoriyuvau svre| zriyo shriyH| zriyam zriyo shriyH| zriyA zrIbhyAm shriibhiH| vAmazasi / vA (pra. e.) avya0 / am ca zas ca amzas tasmin amzasi (sa. e.) svara0 / savarNe / ami zasica pare vA vikalpena iyuvau bhvtH| atra strIzabdasya evaM sambhAvyate bhrUzabdasya bhUiti rUpasyAdRzyamAnatvAt ovagrahaNaM tu sambandhakyAt / anena ekatra iy / svara / mo'nu / anyatra amzaso. rasya / monu / dvitve prathamAdvitvavat / zasi strIbhruvoH / svara0 / so anyatra amzasorasya / so0 (tR. e.) strIbhruvoH / svara / striyA strIbhyAM strImiH / zeSa caturthyAdau nadIvat / asyaaymrthH| ke, si, rUsa, DiSu DivAmad kRtvA iya kartavyaH / strI (ca. e.) / DintAmaT / strIbhruvoH / svara0 / eaiai| viyai khIbhyAM khIbhyaH / strI (paM. e.) as / khiibhuvo| hitAmaT / svara0 / savarNeno /
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ (90) sArasvate prthmvRcau| striyAH strIbhyAM striibhyH| strI (pa. e.) am / jitAmaT / strIbhuvoH / svr|s. varNe / sro0 / khiyAH / strI (pa.dvi.) os / strIbhruvoH / svara0 / sro0 / striyoH / strI (pa.ba.) Am / nuDAmaH / zrunA'No / svara / monu / khiinnaam| atra 'strIbhruvoH 'nuDAmaH' ityubhayoH prAptI vizeSatvAt nuDAma eva bhavati / strI ( sa. e.) hitAmaT / 'triyAMyoH' ityAm / strIbhruvoH / svara0 / savarNe / monusvA / striyAm / strI (sa.dvi.) os / striibhruvo| svara0 / striyoH / bI0 ( sa. ba.) mu| kilA0 / striissu| hekhi dhaunhasvaH / samAnAddhe / hestriyau / hetriyH| atha zrIzabdaH zrI (pra. e.) s / sro0 / shriiH| zrI (pra.dvi.) yo toriyuvau svare / svara0 / zriyo / jasi / vordhAto0 / svara0 1 zriyaH / zrI (dvi. e.) am / yvoddhAtoH / svara0 / zriyaM zriyau zriyaH / zriyA zrIbhyAM zrIbhiH / caturthyAdau zrIzabdasya vizeSamAha / sUtram / veyuvaH iyubantAtstriyAM vartamAnAtparaSAM DitAM vacanAnAM vA aDAgamo bhavatiH / na tu strIzabdasya vikalpena / zriyai-zriye zrIbhyAm zrIbhyaH / zriyA-zriyaH zrIbhyAm zrIbhyaH / zriyA-zriyaH zriyoH zriyAm / zyAdInAM vAmo nuTa vktvyH| shriinnaam| shriyaam|shriyi zriyoH zrISu / zrIH hezriyo he zriyaH / evaM dhIhIprabhRtayo'pyanIbantAdhIH dhiyo dhiyH| hedhIH hedhiyo hedhiyaHhI hiyo hiyaH / hehiiH| evaM bhUzabdo bhrUzabdazca / bhUH bhuvau bhuvaH / bhuvam bhuvau bhuvH| bhuvA bhUbhyAm bhUmiH / bhuvai-bhuve bhUbhyAm bhUbhyaH / bhuvA:bhUvaHbhUbhyAm bhuubhyH| bhuvA-bhuvaH bhuvoH bhuvAm-bhUnAm |bhuvaam bhuvi bhuvoH bhUSu / hebhUH hebhuvau hebhuvH| evaM bhUzanaH / bhrUH zrUvau bhrUvaH / zruvam dhruvau dhruvH| bhuvA bhrUbhyAm bhUbhiH / suvai-bhruve bhrUbhyAm bhrUbhyaH / suvAH bhuvaH / bhrUbhyAm bhruubhyH| suvA bhravaH dhruvoH vaamuu-bhruunnaam| bhruvAma-zruvi bhruvoH bhuupuu|
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarAntastrIliGgaprakriyA // 2 // (91) hebhUH hebruvau hebhuvH| evaM subhruushbdH| subhrUH suzruvau subhravaH / sabhUzabdasya dhau hasva iti kecit / hesubhrU:-hemu hesubhravau hesuzruvaH / vadhUjambAdInAM nadIvat / vadhUH vadhvau vadhvaH / hevadhu hevadhvau hevdhvH| zeSa nadIvat / evaM jambUH jambvo jambvaH / hejambu ityAdi / RkArAnto mAtRzabdastasya pitRvatprakriyA / mAtA mAtarau mAtaraH / mAtaram mAtarau / strIliGgatvAcchasi mAta ityAdi / hemAtaH hemAtarau hemAtaraH / svasRzabdasya krtRshbdvtprkriyaa| svasA svasArau svasAraH / svasAram svasArau zasi svsH| hesvasaH hesvasArau hesvasAraH / zabdasya suraizabdavatprakriyA / rAH rAyau raayH| herAH / gozabdastu pUrvavat / nauzabdasya glauzabdavatprakriyA / noH nAvau nAvaH / henauH henAcau henAvaH // iti svraantstraalinggprkriyaa| veyuvaH |vaa (ma. e.) avya0 / iy ca uv ca iyut vasmAt / iyut (e.) svara0 / sro0 / madhye aie / nityaM striyAM vartamAnAd iyantAt uvantAt ca zabdAtpareSAM jitAM vacanAnAM vikalpena aDAgamaH spAt natu strIzabdasya / yataH kAlApake nadIvat / tathAca hai, veyuvo astriyAM iti / anena ekatra aDAgamA yvo. dAMtoH / svara0 / eaiai| anyatra bordhAtoH svara0 / zriye triye (paM.e.)(pa.e.) ekatra vayuvaH iti aDAgamaH bordhAto0 / svara0 / savarNe / sro0 / pakSe (paM.e.) (pa. e.) vordhAtoH / svara0 / lo0 / (pa.dvi.) (sa.dvi.)khordhAtoH / ityanena iy / svara / strI0 (va.ba. zyArInAM zrI, ghI, bhI,bhU, prabhRtInAm / AmaH SaSThI-bahuvacanasya vA nuDvakapaH anena zrunI / svara0 anyatra iy| svara0 / monu0 / (sa. e.) rUpadvayam / ekatra tripAM yoriti : Am yvordhAtoriti iy yadAdezastadvadbhavatIti veyuva ityaDAgamaH svasvara0 savarNe0 / anyatra vo(vIrayavau svare / svara0 / nanu aDAgamAbhAve ke mAm kathaM na bhvtiityaah|
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate mathamavRcau / aDAgamAbhAve Amo'pyamAvaHgale Ama na bhavatItyarthaH / zeSa kaNvyam / ghAtutvAderlopo na / hasvatAca na / kiMtu sro0 shriiH| dvitvabahutte / vorghAto0 iy| evaM dhI, hI, bhI, prabhRtayo'pi strIliGgA anIbantA IppatyayarahitAH zabdAH saadhyaaH| suzrI, sudhI, senAnI, grAmaNyAdayaH pulliGgavat / veyuva ityatra nityaM khiyAmityuktasvAt strIvAcakatve'pi muzriye mudhiye ityAdau na vikalpaH / evamUkArAnto bhU. zabdaH / bhUH (ma. e.) sro0 / bhuvau bhuvaH / bordhAtoriyuvA svare bhUzabdasya tubhram calane / uNAdiko DU pratyayaH ddkaarssttilopaarthH| bhramati calatIti bhrUH ivi akkibantatvAt adhAtutvAcca vordhAtoriyuvau svareti na bhavati kiMtu strIbhruvoriti sUtreNa uvAdezaH / bhrUH bhruvau bhuvaH / bhuvaM bhruvau bhuvaH / bhuvA bhrUbhyAM bhUbhiveyuvA brIbhruvo0 / bhuvai bhRve bhrUbhyAM bhuubhyH| bhruvAH vaH bhUbhyAM bhUbhyaH |bhuvaaH bhuvaHvoH suvAM bhUNAm / bhUvAM zruvi bhuvoH bhUSu / iyubaMtatvAdvau na hasvatA / he bhuuH| yadvA dhau pare tu bhrUzabdaHkhIvaditi kecit tena -hasvAhe bhUH / mubhUzabdasya dhau vA hasvatAH tena mu, he suzca / ityapi / vadhU, jambU,vazvAdizabdAnAM nadIvat pkipaa| paraM siviSaye lo| vadhUH vadhvau vadhvaH / uvam / vadhU vadhvau vadhUH / vadhvA / evaM ghama, vana, jambU, kandU,kambU, yavAgU, didhiSa, kaDU, caMcU, karkandhU karabhora prabhRtayo jnyeyaaH| svayambhUmamukhAstu puMvat / RkArAnto mAtRzandasvasya pitRzabdavat prkriyaa| paJcasu itpara na paraM zasi dIrgha eva bhavati, parastrIliGgatvAt sonaH puMsa iti navaM na bhvti|dhau dher| evaM duhita,yAta, natRzabdAH / svasazabdastu kartRzabdavat / sturAra / serA / zasi strIliGgatyAnatvAbhAvo vizeSaH / svsH| tRtIyAdau svarAdI Rram / svara / hai svasaHdheirar / evaM pitRNvasa, mAtRNvasa, nanAndRzabdAH zabdaH muraizabdavat / raaH| raismi / rAyau rAyaH / itpAdiraizabdaH puMstrIliGge vartate / tathA ca amarakoze / artharaivibhAvA nari iti pulliGke evamuktaH / atra tu strIliDe eva muktasvacintyam / gozabdaH puMvat / orau / gauH gAvauM gaavH| gAM gAvo gaaH| gavA gompA gobhiH / ityAdi / atra gozabdo dazArthavAcI / evaM ghozabdo'pi / nauzabdo glauzabdavat / nauH nAvau nAvaH / iti svarAntastrIliGgasAdhanam / atha svarAntA napuMsakaliGgAH pradarzyante / tatrAkArAntaH kulazabdaH / tasya prathamAdvitIyaikavacane / atha svarAnta napuMsakaliGgasAdhanam / tatra akArAntaH kulazabdaH / vaspa prayamAditIyakavacane / sUtram /
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' svarAntakIvaliGgamakriyA // 3 // - ato'm / ataH am / akArAntAnapuMsakaliGgAtparayoH syamorambhavatyadhau / amo grahaNaM lugvyAvRttyartham / amzasArasya / kulm| ato'm / bhava (paM. e ) svara0 / sro0 / vasmatyayAntaM vA / am (ma.. e.) hasepaH / madhye atotyuH / oau / edotovaH / akArAntAnapuMsakaliGgA. tparayoH syamoH siam ityetayoram bhavati adhau / dherar bhavatItyarthaH / nanu syamom kriyatAM ki am ityakAragrahaNena satyaM ajarasamityAdisAdhanArtham / amoamkaraNe hetumAha / amo grahaNaM lugvyAvRtyarthaM am sthAne punaryat amkaraNaM tat napuMsakAda syamoTuMgiti satraniSedhArtham / aymrthH| akArAtparayoH syamoluma bhavatIti bhaavH| bhanena syamorama | amzasorasya / monu0 (ma.dvi..dvi dvi.) sUtram / iimau| napuMsakaliGgAtpara au IkAramApadyate / aie| kule| . Imau / I (di. e. amzaso0 / mo'nu / au(ma. e.) sAGke |svr napuMsakaliGgAtpara bhI IkAramApadyate pAmoti / dIrgha IkArastu vAriNI dadhinI i. syAdirUpasidhyartham / anena bhIsthAne IkAraH / aie (ma.ba. (di. ba.) satram / jazazasoH shiH| napuMsakaliGgAtparayorjAsoH shirbhvti|shkaarH srvaadeshaarthH| jasU zasoziH / jas ca zas ca jaszasau taporjaszasoH (pa.dvi.) svara0 / sro0 / zi (pra. e.) sro0 / napuMsakaliGgAtparayorjaszaso zirbhavati / zirityatra zakAraH sarvAdezArthaH tena sarvasya jasaH zasaca irbhavati na tvantasya / tamevAha / guru zica sarvasya vaktavyaH SaSThInirdiSTasyetyasyApavAdaH guruH ziveti / zakAra it yasya sa zidAdezaH guruH ziva sarvasya bakka
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ (14) sArasva prthmvRcau| . vyH| guruH Adezastu punaH ziva zakAret AdezaH sarvasyaiva bhavati / gururanekAkSaraH 'prerayaG' ityAdikaH / tathA zit zakArezcaya AdezaH sa sarvasya AdezinaH sthAne bhavati natvantaspa / anena jaszasoH shiH| sUtram / numymH| num aymH| napuMsakasya numAgamo bhavati zau pare / yama pratyahArAntasya na bhavati / numayamaH / num ( ma0 e0) hasepaH / na yam ayam tasya ayamaH (pa. e.) svara 0 / sro0 / napuMsakasya numAgamo bhavati zau pre| yam pratyAhAro yasya tasya zabdasya numAgamo na bhavati / yathA ahAni catvAri ityaadii| midanyAtsvarAtparo vaktavyaH / ukAra uccaarnnaarthH| makAraH sthAnaniyamArthaH / midantyAditi / mit makAret AgamaH antyAtsvarAtparo vaktavyaH / ukAra uccAraNArthaH / anena numAgamaH / sUtram / nopdhaayaa| nAntasyopadhAyA dIrghA bhavati zau pare dhivarjiteSu paJcasu pareSu nAmica / nopadhAyA ityatra chandasi tu bhavatIti niyamAtsaMdhiH // chandovatsUtrANi bhavantIti vacanAt / kulAni / punarapi kulama kule kulAni / zeSaM devavat / kulena kulAbhyAm kulaiH / kulAya kulAbhyAm kulebhyaH / kulAt kulAbhyAm kulebhyH| kulasya kulayoH kulAnAm / kule kulayoH kuleSu / hekula hekule hekulAni / evaM mUlaphalapatrapuSpakuNDakuTumbAdayaH / sarvAdInAmakArAntAnAmanyAdipaJcazabdavyatiriktAnAM prathamAdvitIyayoH kulazabdavatprakriyA / sarva sarve sarvANi | punarapyevam / zeSaM puurvvt| sarveNa sarvAbhyAm sarvaiH / sarvasmai sarvAbhyAm srvbhyH|
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarAntakI baliGamakriyA // 3 // (11) sarvasmAt sarvAbhyAm sarvebhyaH / sarvasya sarvayoH sarveSAm / sarvasmin sarvayoH sarveSu / sarva sarve sarvANi / anyA - dInAM paJcAnAM vizeSo'sti / anya si iti sthite / nopadhAyAH / nasyopadhA nopadhA tasyAH nopadhAyAH (50 e0) GitAM yaT 1 svara0 nAntasya zabdasya upadhAyAH ('antyAtpUrvaM upadhA ' iti saMjJA ) sandhikathitalakSaNAyA dIrgho bhavati napuMsake zau pare pulliGge vivarjiteSu paJcasu vacaneSu nAmi ca nuTsahite Ami pare ca / yathA paJcAnAm / anena upadhAyA dIrghaH / kulaM kule kulAni / punarapi dvitIyAyAm / kulaM kule kulAni / sAdhanA prathamAvat / tRtIyAdau devazabdavat / sambodhane samAnAdverlopo'vAtoH / he kula / dvivacane ma bhae he kule bahuvacane jasAsoH ziH / numayamaH / nopadhAyAH / hekulAni 1. evaM kulazabdavat / mUlaphalapuSpapatrakuNDakuTumbajJAnadhanavanAnnAdayaH zabdAH sAdhyAH / sarvAdayo'pi napuMsakaliGge prathamAyAM dvitIyAyAM ca kulazabdavat / sarvaM sarve sarvANi / tRtIyAdau pulliGgavat / anyAdInAM prathamA dvitIyaikatve vizeSaH / sUtram / zUtvanyAdeH / itu abhyAdeH / anyAdergaNAtparayoH syamoH iturbhavati / 1 zakAraH sarvAdezArthaH / ukAra uccAraNArthaH / vAvasAne / iti pakSe datvamapi bhavati / anyat-anyad anye anyA ni / punarapyevam / zeSaM sarvavat / anyatarat - amyatarad anyatare anyatarANi / itarat - itarad itare itarANi / katarat - katarad katare katarANi / katamat- katamad katame * katamAni / zeSaM sarvavadrUpam / prathamAdayaH kulavat / prathamaM prathame prathamAni / zUlvanyAdeH / ztu (ma0 e0 ] sAGke0 / anya AdiryasyAsau anyAdi - stasmAt (paM.e.) GitiGansyetyakAralopaH / sro0 | nuvam / svara0 / anyAdeH / anya, anyatara, itara, katara, katama, ityAdyanyA gaNAnnapuMsakaliGge vartamAnAtpakyoH syamoH' itu ' ityAdezo bhavati / zakAraH sarvAdezArthaH / ' guruH zicca sarvasya
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate prthmvRttaa| vaktavyaH' iti nyAyAt ukAra uccAraNArthaH anena se sthAne amasthAne ca 'tu' ityaadeshH| dvitvabahusayoH kulazabdavat / heanyat / tRtIyAdau sarvAdivat / evam anyatarat, itarata, katarata, katamat, ete'pi zabdAH sAdhyAH / jarAyA jaras veti| nAsti jarA yasya tat ajaram ajarasam ajare ajarasI ajarANi ajarAMsi zeSaM puMvat / atra yadyapi krameNa pUrvam AkArAntaH somapAzabdastadane ikArAntA asthi, dadhi, sakthi, akSi, vArizabdAstadvadeva ukArAntA madhvAdayastadane IkArAntA grAmaNyAdayaH tadvadeva UkArAntA yavalvAdayasvadane akArAntAH kartRpamukhAstadane aikArAntaH atiraizabdastadane okArAnta upagozabdastadane aukArAnta atinauzabda iti kramo yujyate / paramatra keSucita pustakeSu kramavaiparItyena likhitAni santi / ikArAnto napuMsakaliGgo'sthizabdaH / spamo. vissye| suutrm| napuMsakAtsyamoTuk / napuMsakaliGgAtparayoH syamo gbhavati / asthi / napuMsakAtsyamolaka / napuMsaka (paM e.) siran / savarNe / sica am ca syamau tayoH syamoH (pa.dvi.) spara0 sro0 / luk0 (ma0 e0 ) hseph| nAminoraH / avarNAntavarjAnapuMsakaliGgAtparayoH spamolak bhavati / anena sya. morluk / dhau vishessmaah| ravaNAM napuMsake dhau vA guNo vaktavyaH izca uzca Rzca teSAM vaNAm / uktaM hi / saMbodhane tUzanasastrirUpaM, sAntaM tathA nAntamathApyadantam / mAdhyandinirvaSTi guNaM vigante, napuMsake vyAghrapadAM variSThaH // 31 // iuNa Rlk| iti paanniniiyaanaamikuuprtyaahaarH|he. ' asthe-heasthi / vaNAM / izca uzca Rzca svaraH teSAM vRNAM ikArokAraRkArANAM napuMsakaliGgAviSaye dhau sthAne vA guNo vaktavyaH / napuMsakAt syamoTuMgivi ghilope vihite ikArasya ekAro guNaH, hezabdasya mAk prayogaH / atra ziSTasaMmatimAha / uktaMca vRddhH| sambodhane iti / tuityavadhAraNe mAdhyaMdinirAcArya uzanasaH uzanaszadasya
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ : svarAntalIvaliGgamakriyA // 3 // (17) saMbodhate AmantraNe siviSaye trirUpa rUpanayaM vaSTi abhilapati vAlchati, kathayati) ki ta triruupm| sAntaM sakArAntaM SiviSaye vikalpena he uzanaH, tathA nAntaM he uzanan, tathA adantamakArAnvaM he uzana iti / tu punaH gante ikArokArakArAnte napuMsake guNaM paMSTiH kathayati / prakriyAkaumudyAm iukAla eve iksNjnyaaH| 'yathA he asye he asthi he vAre he vAri, he madho he madhu, he kartR he 'kH| karyabhUvI maadhyNdiniH| dhyAnapadA vyAghrapadagotrIyavibhANI madhye variSTho gariThaH, shresstthH| (ma0vi0vi0vi0 ) Imau iti austhAne hai| sUtram / nAminaH svare // nAmyantasya napuMsakasya numAgamo bhavati vibhaktisvare pare / asthinI asthIni / punarapyevam / nAminaH svare / nAmin (10e0 ) svara / sokAvara (s.e.)aie| nAmyantasya napuMsakasya numAgamo bhavati svare pare / patra vimatisaMbandhyeva svaro prAsa tena dadhi mAnayetyatra na num / anena numAgamaH / svara0 / bahutle kulavat jazzaloH shiH| numayamaH / nopadhAyA iti dIrghale ikArasya iikaarH| tRvIyAdI iMsAdAvizeSaH / svarAdau sUtram / accAsthnAM dAdoat cetyavyayam / asthyAdInAM ThAdau numAgamo bhavati / ikArasya cAkArAdezo bhavati TAdau svare pre| zasAdau iti pAThetuzasa Adiryasya sazasAdiH ttaadiH| zasAdAvityataguNasaMvijJAnobahuvrIhiH / ythaacitrgurbhudhnH| acAsthnATAdau / at (ma.e.) isepa0 / ca (ma.e.) any| svocabhiH zuH / svara0 / asthi (pa.ba.) azvAsthnAmivi numAgamaH ikArasya akAraH allopa: svare / svarAya AdiryasyAsau yadistasmin (sa.e.) se rauDin / ttilopH| svara0 / kacittu 'zasAdau' ivi pAThaH / tatra zas mAdiryaspa sazasAdiH zaso'prata arthAt adiH / yadvA gauNatve piyAsthnaH zunakAna, miyA vadhUMdha puruSAn ityAdi prayogasiddhayartha zaso grahaNaM yuktam / asthpAdInAmasthidaghisakthyazizabdAnAMgadau svare pare numAgamo bhavati ikArasya ca akaarH| anena svarAdau sarvatra nusa, ikArasya ca akAraH nAminaH svare ityanenaiva cenum kriyave badA ikArAbhAve nAte 'nimicApAye naimicikasyApyapAyaH' iti num lopaHsyA " itto'vAsthnAmiti numkaraNa punarutaye na / sUtram / allopara svare'mvayuktAcchasAdau / nAntasyopadhAyA akAra 3
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298) sArasvate prthmvRttau| sya lopo bhavati zasAdau svare pare taddhite Ipi IkAre ca / makAravakArAntasaMyogAduttarasya na bhavati / amvayuktAcchasAdAvityatrAtadguNasaMvijJAno bhuvriihiH| lambakarNa itivat / ataH zaso'pi haraNam / asthnA asthibhyAm asthibhiH| asthane asthibhyAm asthibhyH| asthanaH asthibhyAm asthibhyaH / asthanaH asthnoH asthnaam| allopaH svare0 / allopaH (pra. e.) sro0 / svara (sa0 e0) aie ambayuktAta, m ca vazca mbau tAbhyAM yuktaH saMyogaH mvayuktaH na mvayuktaH amvayuktaH tasmAt (paM0 e0) sirada / savarNe / pazcAdedototaH / zas Adiryasya , sa zasAdiH tasmin (sa. e.) sauDit / capAcchaHzaH / siddham / atra tu gadau svare pare eva akArasya lopo bhavati zasagrahaNaM tu bhiyAsthanaHzunakAn pazya ityA diprayogasiddhayarthaM tasya nakArAntasyopadhAyA upadhAbhUtasya akArasya lopo bhavati zasAdau svare pare / makAravakArasaMyogAduttarasyAkArasya lopo na bhavati / yathA aatmnH|aatmnaa / yjvnH| yajvanA / anena svarAdau akaarlopH| svara0 / asthanA asthibhyAM asthibhiH / asthane / au nAntasya allopH| vizeSamAha / sUtram / veDyoH / vetyavyayam / IDyoH parayorvA akArasya lopo bhavati / asthina-asthAni asthno asthiSu / . ' veDyoH / vA (ma. e.) avya0 / Izca Dica IDI tayoH (sa.dvi.) iyaM0 svara0 / sro0 / pazcAdaie / nAntasya nakArAntasya zabdasya I iti austhAne jAte IkAre pare cai ca saptamyekavacane pare vA akArasya lopo bhavati / IkAre pare tu ahrI ahanI ityAdau jJeyam / au pare anena vA allopaH / asthni asthani / evaM dadhisakthyakSizabdAH / dadhi dadhinI dadhIni 2 / danA dadhibhyAM ddhibhiH| dani, dardhAna / evaM sakthizabda UruvAcI / sakthi sakthinI sakthIni atizabdo netravAcI / ati akSiNI akSINi 2 / akSNA akSimyAM atibhiH / ityA di / IkArAnto prAmaNIzabdaH / sUtram / napuMsakasya / / napuMsakasya isvo bhavati kharAdau / nAminaH svare iti numaagmH| grAmaNi grAmaNinI grAmaNIni / punrpyevm| npuNsksy| napuMsaka (pa. e.) us sy| napuMsakaliGge vartamAnasya dIrghasva
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarAntakkIbaliGgaprakriyA // 3 // (99) rAntasya zabdasya sarvavibhaktiSu isvo bhvti| grAmaNi (pa0 e0) anena sarvatra isvH| I ityasya i / napuMsakAtsyamo k (pa0 dvi.) (di0 dvi0) hasva0 / Imau / nAminaH svare / svara0 (10 ba0)(dvi.ba.) isvaH / numayamaH / nopadhAyAH / tRtIyAdau hUsvatve kRte hasAdAvavizeSaH svarAdau tu vizeSaH / zlokaH / eka eva hi yaH zabdastriSu liGgeSu vartate // . . ekamevArthamAkhyAti yuktapuMskaM tducyte|| eka eveti / yA kazcid eka eva zabdaH ApmatyapAdirahitaH san triSu liGgeSu puMstrInapuMsakeSu vartate, ekameva artham AkhyAti vakti ekArthavAcaka evaM bhavati tadASitapuMskamucyate / tataH kiM kartavyamityAha / / dAdAvuktapuMskaM puMvadA // uktapuMskaM nAmyantaM napuMsakaliGgaM TAdau svare pare puMvadvA bhavati / pIluIkSaH phalaM pIlu pIlune na tu pIlave // vRkSe nimittaM pIlutvaM tajavaM tatphale punH|| . grAmaNyA-prAmANinA grAmaNibhyAma graamnnibhiH| grAmaNye . grAmaNine grAmaNibhyAm graamnnibhyH| grAmaNya-grAmaNinaH grAmaNibhyAm grAmaNimyaH / grAmaNyA grAmaNinaH grAmaNyoH grAmaNinI grAmaNyAm |numntsyaami diirghH| grAmaNInAm / grAmaNyAm-grAmaNini grAmaNyo yAmaNinoH grAmaNiSu / hegrAmaNe-hegrAmaNi hegrAmaNinI hegrAmaNIni / AkArAnto napuMsakaliGgaH somapAzabdaH / napuMsakasyeti isvH| ato'm / somapaM / somape / somapAni / he somp| zeSaM kulazabdavat / ikArAnto vArizabdaH / vaari| vaarinnii| vArINi / punrpyevm| vaarinnaa|vaaribhyaamaavaaribhiH / vAriNe / vAribhyAm / vaaribhyH| vaarinnH| vaaribhyaam| vaaribhyH| vaarinnH|vaarinno vaariinnaam| vAriNi vAriNo vaarissu| hevaare| hevaari| hevaarinnii| hevaariinni|
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ (100) sArasvate prthmvRttau| TAdAvuktapuMskaM puMvadA / yadi (sa0e0 ) henarI DiTa DivAhilopara uktapuMska (ma0 e0) puMvara (ma0 e0) vA (ma0 e0) uktaH pumAna puDiko pena vadutapuMskam / artharUpAbhyAM tulyAkAro yaH zabdaH puMsi napuMsake ca vartamAnaH sa uktapuMskaH / tathAvasthitaM nirdiSTapuMlliGgam evaMbhUtaM nAmyanvaM napuMsakaM TAdau svarAdau vibhakto paravaH puMvadA bhavati napuMsakaliGge'pi vA pulliGgavat syAt / anena tRtIyAdau vA isvaHsvAbhAve senAnIzabdavat / yvau vA iti yakAre iskhatve nA. minaH svare iti numAgamaH / grAmaNyA grAmaNinA prAmaNimyAM grAmaNimiH / prAmagye prAmaNine / Ami puMvadbhAve ekasmin pakSe vA yvau / prAmaNyAM / dvitIyapakSe ' senA nyAdInAM vAmo nuT ' iti nuTi kRte nAmIti dIrghatvaM napuMsakapakSe 'nAminaH svare' iti numi kRte nuDAma iti sUtreNa nuge'bhAve nAmIvi dIrghatvaM na / tena 'numantasyAmi' iti diirghH| pakSaye'pi prAmaNInAm' ityeva rUpasiddhiHparaMnuDAma iti nuTo nityatvAnAminaH svare iti na bhavati / vavo 'numantasyAmi dIrghaH' ityapi vyarthameva, punazcintyam / uktaM ca haimavyAkaraNe anAmasvare nontaH / grAmaNyAM grAmaNini, prAmaNyoH prAmaNinoH, grAmaNiSu / evaM sudhi kulaM tena muzriNA muzriyA, mazriNe suzriye, evaM paTune pavve ityAdi / evaM senaanimudhiyvlubhmukhaaH| AkArAntaH somapAzabdastasya napuMsakaspeti sUtreNa isve kRte prathamAdvitIyayoH kulazabdavat / (pra0 e0) avo'm / somapaM ( ma0vi0) sompe| Imau / (ma.ba.) jazzasoH ziH / numayamaH / nopadhAyAH / somapAni / punarapi dvitIyAyAM somapaM somape somapAni / TAdau napuMsakasyeti isve kRte Tena / aie| somapena somapAbhyo / ani / sompaiH| bhyaH / somapAya somapAbhyAM sompebhyH| somapAta somapAbhyAM somapebhyaH / somapasya somapayoH somapAnAm / somape somapayoH somapeSu / sambodhane napuMsakaspati haskhe kRte kulazabdavat / samAnADelopo'dhAtoH / somapA. zabdasya uktaskatve'pi nAmyantatvAbhAvAt tRtIyAdI svarAdau vA puMvat rUpANi na bhavanti / ikArAnto vArizabdaH / prathamAdvitIyayorasthizabdavat vAri vAriNI vArINi 2 / tRtIyAdau 'nAminaH svare' iti numAgamaH / hoN| svara0 / vAriNA vAribhyAM vAribhiH / vAriNe vAribhpAM vAribhyaH / vAriNaH vAribhyAM vAribhyaH / vAriNaH vaarinnoH| Ami nuDAmaH / nAmIti dIrghaH / vArINAm / vAriNi vAriNoH vAriSu / sambodhane 'vaNAM napuMsake dhau vA / 'vAri hevAre ityaadi| zeSaM sugamam / aikArAntaH suraizabdA, atiraizabdazca / napuMsakasyeti isve kRte vArizabdavat / ikhAdeze saMdhyakSarANAmikArokArau ca vaktavyau // suSTu
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarAntalIbaliGgaprakriyA // 3 // (101) rAyo yasya tat suri suriNI surINi / punarapyevam / suriNA-surAyA / hesure-hesuri hesuriNI hesurINi / ukArAnto madhuzabdaH / madhu madhunI madhUni / punarapyevam / svarAdau 'nAminaH svare' ityaadi| RkArAntaH krtRshbdH| kartR kartRNI kartRNi / punarapyevam / hekartaH-hakartR hekatRNI hekartaNI / kartA-kartRNA ityAdi / zobhanA dyauryasya tat sudya sudhunI suyUni / hesudyo-hesudyu hesudyunI hesuyUni / sudhunA-sughavA ityAdi sarvamunneyam // iti svarAntanapuMsakaliGgaprakriyA // 3 // atha hasAntAH pulliGgAH pradazyante / tatra hakArAnto anaDuhazabdaH / anaDuhU si iti sthite| husvAdeze sandhyakSarANAmikArokArau vaktavyau / muSTha rAH dhanaM paspa tava sri| sari suriNI surINi pathamA, dvitIyA ca / muriNA murAyA, saribhyAM saribhirityAdi / evaM muSTha nauryasya tat sunu / munu sununI sunUni pra0 vi0 / sununA sunAvA / sunune sunAve / ityAdi / ukArAnto madhuzabdaH / sa ca caitramAsavAcI, vasantavAcI, madhudaityavAcI ca pulliGgo bhavati / kSaudramadyamakarandavAcI tu napuMsakaliGgo bhavati ataevArthabhedatvAduktapuMskatvaM na / kiMtu tasya vArizabdavat sAdhanA / evam ukArAnto vastuzabdaH / vastu vastunI vastUni pa0 dvi0 / vAstu / vAstunI vAstUni pa0 dviAambuambunI ambUni pa0 dvi0 sAnu sAnunI sAni ma jAnu nAnunI jAnUni pavi0 UkArAntaH khalapU zabdaHjasva ityAdi / kartRzabdasya prathamAdittIyayoH asthizabdavat / kartR kartRNI kartRNi ma0 di0 tRtIyAdau svarAdau uktapuMskatvAd rUpadvayam / tatra ekatra puMvat tatra karam / anyatra 'nAminaH svare' iti numaagmH| kA krtRnnaa| kartRNe kareM / kartRNaH krtuH| kartRNoH katroMH / kartRNi karvari ghau vA guNo'r / he kartaH he krtR| zeSa kaNvyam / okArAnta upagauzabdaH / aukArAMto'tinAzabda: pUrvavat / iti svarAntanapusaMkalisA dhana prakriyA // 3 // atha hasAntapulliGgasAdhanaM kiMcidducyate / vatra prathama hAntAn darzayati / hakArAnto'nazabdaH / tasya nAmasaMjJAyAM satyAM syAdayo vibhaktayo dIyante / ttH| sUtram /
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ (102) sArasvave prthmvRcau| paJcasvanaha AmAgamo vktvyH||pnycsvndduh AmAgamo bhvti| paJcasvanaDuha AmAgamo vaktavyaH / caturAma zau ca iti sUtreNa vA iti / kecittu anaDuhazceti sUtreNa anaDuhUzabdasya syAdiSu paJcasu vacaneSu zauca Am Agamo bhavati anenAgamamicchanti strIliGge ca vikalpena Agamamicchanti / anahAhI / anaDuhI iti / anena paJcama Am 'midantyAtsvarAsaro vaktavyaH / ' iti / hu+A uvam / svarasUtram / saavndduhH| anaDuhazabdasya sau pare numAgamo bhavati / saavndduhH| si (sa. e.) Derau Dit / TilopaH / svara0 / anaDuG (pa. e.) svara0 / lo| auAt / siddham / vRttiH kaNThyA anena sau pare numAgamaH / hasya pUrva na hasepaH / sUtram / saMyogAntasya lopH|| saMyogAntasya lopo bhavati rase padAnte ca / halepaH selopaH / numvidhisAmarthyAhatvAbhAvaH / anaDDAna anaDDAhI anaDDAhaH / anaDrAham anaDDAhI anaDuhaH / anaDuhA / saMyogAntasya lopH| saMyogasya antaH saMyogAntaH tasya (10 e0), ssya / lopa( ma0 e0)sro0 / saMyuktAkSarasya yo'ntaH saMyuktAnAmakSarANAM yontyo varNastasya lopo bhavati rase padAnte ca / cakArAt, rakArAt agre saMyogAntasya lopo na bhavati 'rAtsasya lopaH' iti salopasyaiva niyamAt / kaTacikIrSa ityAdI pataiti alope rephAdagresakArasya lopo bhavati kttcikii| paraM' U 'atra ja' kAralopasyaiva niyamAt yathA U Urga Ujau~ UrjaH anena sau pare hakAraspa lopaH anaDAn iti siddham / atra numavidhAnasAmadeiva 'vasArase' iti datvaM na bhavati / yadvA kRte'pi dakAre saMyogAntasya lopAna rUpabhedaH / anaH zakaTaM vahatIti anaDDAn vRSabhaH / vaha kibanaso Daca iti svarAdau svara0 / dhau tu / sUtram / dhAvam // anaDAbdasya dhau pare amAgamo bhvti| he anaDuna heanaDDAhI he anaDDAhaH / dhAvam / dhi (sa. e. ) Derau Dit / TilopaH / svara0 / am (ma0 e0, isepaH / pazcAt au / svara0 / anahuhazabdasya dhau pare amAgamo bhavati / Amo'pavAdaH / anena am / midantyAsAvanaDaha iti num / isepH| saMyogAnva
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ hasAntaliGgamakriyA // 4 // (103 ) sya lopH| dvitvabahutvayorAmAgamaH / uvam / svara0 / dvitIyAdau svara0 / hasAdau sUtram / vasAM rse||vs straMsa dhvaMs bhraMsa anaDu ityeteSAM rase padAnte . ca datvaM bhavati |anddudbhyaam andduddhiH| anaDuhe anaDudyAm andduyH| anaDuhaH anaDuyAm anddudbhyH| anaDuhaH anaDuhoH anaDuhAm / anaDuhi andddduhoH| khase capA jhasAnAm / anaDutsu / goduhazabdasya bhedH| vasArase / vas (10 ba0)svara / monu garase ( sa0e0)aie / siddham / vasAmiti bahuvacananirdezAd vsaadyH| vas iti kasumatyayasya vas / videvA vas ityapi vas / saMsdhvaMs adhaHpatane / anazabdo vRSabhavAcI / eteSAM rase padAnte ca 'para' datvaM bhavati SaSThInirdiSTasyAdezontyasya anena hasya daH bhakArAdau svara0 / supi 'khase capA jhasAnA' daspa tH| svara / siddho'nddushbdH| saMsadhvaMsostu sakArAntAvasare ukhAsat ukhAlasau / ukhAsadyAm / evaM parNadhvat / hakArAntatve'pi anaDuzabdApekSayA goduzabdasya bhedaH kazcidvizeSo'sti / gAM dogdhIti godhuk / dumapUraNe gopUrva kippatyayAntaH / sUtram / dAdeSaH // dAderdhAtorhakArasya ghatvaM bhavati / dhAtojhase pare ' nAmazca rase padAnte ca / godu si iti sthite| . daadevH|daadkaar Adiryasya sa dAdistasya dAdi (10 e0) ddividdsp| sro0|gh (ma0 e0) lo0 / nAmino raH / jalatumbi0 / siddham / dAderiti dakArAderdhAtohaMkArasya ghatvaM bhavati jhase pare nAnnastadvikArasya rase pare athavA padAnte viSaye / anena sakArAdau supi ca hasya ghH| sUtram / / AdijabAnAM jhabhAntasya jhabhA sdhvoH ||dhaatobhaantsyaa do vartamAnAnAM javAnAM jhabhA bhavanti sakAre dhvazabde ca pare nAnazca rase padAnte c| AdijabAnAmiti / Adau vartamAnA jabA AdijabAsteSAM (10 ba0) nuDAmaH / nAmi / svr0| monu0 / jhamonte yasya sa jhamAntastaspa (10 e0) sssy|jhm (ma0 ba0) svrnne| lo| s ca dhvca svautayoH (sa0 vi0) svara0 sro0 / siddham / jhamAnvasya dhAtoH Adau vartamAnAnAM jabAnAM jhamA bhavanti / naDa
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 104 ) sArasvate prathamavRttI | dabAnAM krameNa jhaghabhA bhavanti sakAre dhve ca pare / AkhyAte Atmane pade se, dhve dhvaMsaMbandhinaH pare nAmnazca rase padAnte ca / kecittu jastIti jap jabhau nabhaH ityAdau prayoge jakArasya jhakArAsaMbhavAt AdijabAnAM jhabhAntasya jhamAsavAH ityevaM sUtraM paThanti anena yatra rasamatyAhArastatra dasya dhaH / sUtram / vAvasAne || avasAne vartamAnAnAM jhasAnAM jabA bhavanti // capA vA / vAvasAne | vA (ma0 e0 ) avya0 | avasAna (sa0 e0 ) aie / sava0 / siddham / agre varNAnAmabhAvo'vasAnaM tasminnavasAne'nte vartamAnAnAM samAnAM jabA bhavanti pakSe vikalpena capA bhavanti / avasAnalakSaNamAha sUtram / virAmo'vasAnam // varNAnAmabhAvo'vasAnasaMjJaH syAt / godhu - godhug goduhA~ goduhaH | goduhama goduhau goduhaH / goduhA | bhakArAdau 'dAderghaH' iti ghatve kRte AdijabAnAmityanena dakArasya dhakAre kRte jhabe jabAH / godhugbhyAm godhugbhiH / goduhe godhugbhyAm godhugmyaH / goduhaH godhugbhyAm godhugbhyaH / goduhaH goduhoH goduhAm / goduhi godu hoH / godhugh sup iti sthite * khase capA jhasAnAm' iti kakAraH / pazcAt ' vilAtpaH saH kRtasya ' iti Satvam / virAmo'vasAnam / sugamam etad / anena sau dhau ca rUpadvayaM vidhAya hasepa iti silope kRte ekatra ghasya kaH anyatra gaH / svarAdau svara0 / sakArA vibhaktau tu dAde iti ghasve kRte AdijanAnAmiti dasya dhaH / ' jhame jabAH' iti ghasya gaH / svara0 / supi dAderghaH / AdijabAnAm / khase capA jhasAnAm / kilAtSaH saH kRtasyeti Satvam / kaSasaMyoge kSaH // kakAraSakArasaMyoge kSa ityakSaraM bhavati / godhukSu / he godhuka he godhuga he goduhau he goduhaH / madhuli - hazabdasya bhedaH / kaSasaMyoge kSaH / kakAraSakArasaMyoge kSo bhavati / godhukSviti siddham / lihU
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ isAntaliGgamakriyA // 4 // bhAsvAdane madhupUrvaH ! vipmatyayaH / madhu makarandaM puSparasaM leDIti madhuli bhramaraH / madhulizabdasya rase padAnte ca vizeSaH / sUtram / hoddhH||dhaatorhkaarsy DhatvaM bhavati jhase pare nAnazca rase pa dAnte ca / vaavsaane|mdhulitt-mdhulidd madhulihau mdhulihH| madhulihama madhulihI madhulihaH / madhulihA madhuliDUbhyAm madhulibhiH / hoDhaH / khase capA jhasAnAm / he madhuliT he madhuliD he madhulihau he madhulihaH / ityAdi / mitraguhazabdasya bhedH| hoDhaH / / (10 e0) svara0 / sro0 / habe / uo| siddham / dhAtusaMbandhino hakAraspa jhase pare datvaM bhavati nAnnazca nAmavaM pAzasya rase pare padAnte ca ubhayoH (ma0 e0) paddhapam |ubhytraapi isya dAhasepaH |vaavsaane| ekatra - nyatra DaH / svarAdau svara / bhakArAdau hoTa iti Dhave jhame jabAH / Dhasya ddaa| svara supi hoddhH| khase capAH / Dhasya TaH / svara0 / madhuliTsa ityatra kacidapadAnte'pi padAntatAzrayaNIyeti nyAyAt TorantyAdivi sUtreNa saspa sstvaabhaavH| hakArAntAnAmapi huhAdInAM vAkyAntareNa vizeSamAha / duhAdInAM ghatvaDhale vA // druha muha sui niha ityeteSAM hakArasya ghatvaDhatve vA bhavataH dhAtojhase pare nAnazca rase padAnte ca / vaavsaane| mitradhum mitradhuk-mitravaD-mitradhruTa mitrahahau mitrdruhH| mitraham mitrahI mitradruhaH / hemitradhuga-hemitrabhuk-hamitradhruD-hamitradhruTa / mitraQhA miRgbhyAm-mitradhuDbhyAm mitradhugbhiH-mitradhuddhiH ityaadi| tathA tattvamuddAbdaH / tattve muhyatIti tattvamuk-tattvamugtattvamuD-tattvamud tattvamuhI tttvmuhH| tattvamuham tattvamuhI tttvmuhH| hetattvamuk-hetattvamug-hetattvamuD-hetattvamuT ityaadi|bhaarvaahaabdsy bhedaH / hoddhH| vaavsaane| mAravATa bhAravAD bhaarvaahobhaarvaahH|bhaarvaahm bhaarvaahii| duhAdInAM ghatvaDhatve vaa| duhAdInAmiti / guh muha sniha, snuhArase padA.
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate prathamavRttau / 'nte ca ghatvaM DhatvaM vA bhavati / vikalpena dhatve kRte dvitIyapakSe DhatvaM bhavati / vaha .jighAMsAyo, muha vaicitye, snu udviraNe, niha pItau udviraNe ca Naz adarzane, ete ihaadyH| atra hraho dakArAditvAt dAde iti prAptasya dhatvasya viklpH| anyeSAM tu amAptasya vikalpa ityarthaH / mitraM druhyatIti mitradhuka mitrahaha (catvAri rUpANi sarvatrApi pra0e0) rUpadvaye dAdeghaH iti gha / rUpaye ca hoTha iti ddhH| AdijabAnAmiti sarvatra hasthAne dhru hasepaH / vAvasAne / ghasya yathAsaMkhya kgau| Dhaspa ca TaDau / mitradhruk 1 mitradhum 2 mitrabhuda 3 mitraD 4 evaM siviSaye rUpacatuSTayam / mitrahahau mitrahahaH / bhakArAdau supi ca rUpadvayaM tatra ekatra Dhave kRte AdijabAnAmiti haityasya ca bhakArAdau jhabejabAH / ghasya gaH Dhasya ca ddaa| mitra dhrugbhyAM mitrabhuibhyAM mitrabhugbhiH mitrabhuGgiH / mupi khase capAiti ghasya kA |dsy ca TaH / katve kilApaH sH| kaSasaMyoge kssH| mitradhuna / use svara0 1 mitradhujha / dhau sivat / evaM tattvamuha, putrasiha,kSIrasnuho'pi saadhyaaH|tr pati muzatIti tattvamud tttvmui| vacamuka / vacamuga bhAravAza-dasya dvitIyAbahuvaghane sUtram / vAho vau zasAdau svare // vAhaH vaH au zasAdau svare / vAho vAkArasyokArAdezo bhavati zasAdau svare pare / bhArohaH / bhArauhA bhAravADbhyAm bhAravAdiH / vAha ityAdi sugamam / zvetavAhAdiSu vizeSamAha / zvetavAhukthazAs purobara avayAjAMDas rase padAnte ceti vktvym||ddittvaahilopH atvasoH sau| zvetavAH zvetavAhI zvetavAhaH / zvetavAham zvetavAhI zvetavAhaH / atra vAho vauzasAdau svare veti kecit / zvetauhaH / zvetauhA-zvetavAhA zvetavobhyAm shvetvobhiH| zvetohe-zvetavAhe zvetavobhyAm zvetavobhyaH / zvetauhA-zvetavAhaH zvetavobhyAm zvetavobhyaH / zvetauhA-zvetavAhaH zvetauhoH zvetavAhoH zvetohAM-vetavAhAm / zvetauhi-zvetavAhi zvetauhoH zvetavAhoH zvetavaHsuzvetavastu / avayAH zvetavAH puroDAthaite katadIrghAH saMdau nipAtyante / cakArAdukthazA iti kecit / he zve
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ isAntapuMliGgamakriyA // 4 // (107) tavAH vota kacit he zvetavaH he zvetavAhau he zvetavAhaH / zvetamAsanaM vahatIti zvetavAH iti vyutpattiH / ukthazAH ukthazAsau ukthazAsaH / ukthazAsam ukthazAsau ukthazAsaH / ukthazAsA ukthazonyAm ukthazobhiH / ukthazAse ukthazobhyAm ukthazobhyaH / ukthazaHsu-ukthazassu / he ukthazAH he ukthazaH he ukthazAsau he ukthazAsaH ityAdi / puroDAH puroDAzau puroDAzaH / puroDAzam puroDAzau puroDAzaH / puroDAzA puroDobhyAm puroDAbhiH / puroDAze puroDobhyAm puroDobhyaH / puroDaHmu-puroDassu / hepuroDA :- hepuroDaH he puroDAzau he puroDAzaH / avayAH avayAjau avayAjaH / avayAjam avayAjau avayAjaH / avayAjA avayobhyAm avayobhiH | avayAje avayobhyA 1 m avayobhyaH / avayaHsu-avayastu / he avayAH he avayaH he avayAja he avyaajH| turAsAhUzabdasya bhedH| ho DhaH / zvetavAddukthazAsityAdi / sugamam / turAsAhazabdasya vizeSaH sUtram / sahaH SaH sAThi // saheH sakArasya SakArAdezo bhavati sADhi -sati / vAvasAne / turASAT - turASAD turAsAhI turAsAhaH / turAsAham turAsAhI turAsAhaH / turAsAhA turASADyAm turASAbhiH / turAsAhe turASADbhyAm turASADbhyaH / ityAdi / he turASAT - he turASAD he turAsArho he turAsAhaH / rephAntazcaturazabdo nityaM bahuvacanAntaH / - saherityAdi / hAntAnAM sAdhanametat / yakAravakArAntA amasiddhAH / rAntamAha / rephAntazcaturzabdo nityaM bahuvacanAntaH / sUtram / caturAm zau ca // catuzabdasyAmAgamo bhavati paJcasu pareSu zau ca pare / catvAraH caturaH caturbhiH caturbhyaH caturbhyaH /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ (108) sArasvate prthmvRttau| caturAm zo c|| catura (10 e0) sAGke / Am (ma0 e0 ) hase. 'pa: / zi (sa0e0) rau Dita ttilopH| ca (pra0 e0) anya0 / paJcA ahaNaM samAsAntatvasUcakam / yathA yiAzcatvAro yasyAsau priyacatvA ityAdi jJeyam / anyathA bahutve paJcasviti padaM na saMbhavati / 'zau ca ' iti padakathanena napuMsake jazzasoH ziriti zau pare zasyapi Am Agamo bhavati ityarthaH / midantyArasvarAtparo vaktavyaH / jasi pUrvamA / uvam / svara0 / sro0| (tR. ba. ca. ba paM. ba. / jalatuMbikA0 / (10 ba0) sUtram / saMkhyAyAHrephAntasaMkhyAyAH parasyAmo nuDAgamo bhava ti| Natvadvitve / caturNAm / raH supIti vaktavyam / sapta mIbahuvacane roreva visarjanIyo nAnyarephasya / caturcha / atra jJApakaM yakUcaturvidaM sUtram tadantavidhiratreSyate / priyAya tvAro yasya sa priyacatvAH priyacatvArI priyctvaarH| priyacatvAram priyaca vArau priyacaturaH / priyacaturA priyacatu bhAm priyacaturbhiH gauNatve nuTa neSyate / priyacaturAm / prAdhAnye tu syAdeva / paramacaturNAm / dhAvam / hepriyacatvaH hepriyacatvAro hepriyacatvAraH / nakArAnto rAjanazabdaH / rAjan si iti sthite / 'nopadhAyAH' iti diirghH| ra: sNrvyaayaaH| (paM0 e0) svara0 / sro0 / saMkhyA (paM0 e0) DitAM yaT / savarNe / rephAntasaMkhyAyAH vAcI zabdastasmAtparaspAmo nuDAgamaH syAt / anena nuT / hoMNo / raadhpodviH| jalatuM0 / catuNAmiti siddham / (sa0 ba0) kilA jalatuM0 / catueM / doSAM ra iti sUtreNa kRtasyaiva rephasya sasamIbahuvacane pare visargoM nAnyasyeti vaktavyam / atazcatuvitpanna na visargaH / latraNAntA amasiddhAH / nAntAnAha nakArAnto rAjanazabdaH / tasya paJcama vacaneSu 'nopadhAyA' iti dIrghaH / rAnR dIsau / rAjate zata rAjA / rAja.deran / sUtram / nAmnIno lopshdhau||naanH naH lopazU adhau nAnonakArasyAnAgamajasya lopa bhavati rase padAnte cAdhau / ca
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ isAntaliGgamakriyA // 4 // kArAtkvacinnAno nakArasya lopa na bhavati / suSTu hinasti pApamiti suhina / rAjA rAjAnau rAjanaH / rAjAnam rAjA nau / allopaH svre| 'stoH zrubhiH thuH' iti nakArasya kaarH| nAmno no lopazadhau / nAman (Sa0 e0) allopaH / svara0 / lo| m (10 e0) svara0 / sro0 / pazcAt ho| uo| lopaz (ma0 e0) hasepaH / pazcAta habe / uo|n dhiH adhistasmin adhau ( sa0 e0) rauDit / ttilopH| pazcAt svara0 / nAmna iti zabdasya sambandhino nakArasya lopaz varNavirodharUpo bhavati anAgamajasya zabdAntabhUtasyaiva paraM kenApi sUtreNAgata. sya nasya lopaz na bhavati rase pare padAnte ca cakArAt mahin suhiMsau muhiMsA, prazAn ityAdau nakArasya lopo na / dhau ca pare lopaz na bhavati / anena sau nasya lopaH / rAjA rAjAnau rAjAnaH / adhau iti nakAraleopaz na / he rAjan / rAjAnaM rAjAnau / zasi ' allopaH svare' itpakAralopaH / stoHzubhiH zurivi zrutvena cavarge kriyamANe nakArasya bhakAraH / ttH| jajoH // jakAratrakArasaMyoge jJa ityakSaraM bhavati |raajnyH| rAjJA raajbhyaam| yogAnAmubhayataH sNbndhH| lopazi punarna saMdhiH' iti niyamAt adrItyAvaM na |raajbhiH / rAje rAjabhyAm raajbhyH| rAjJaH rAjabhyAm rAjabhyaH / rAjJaH rAjJoH rAjJAm / rAjJi / veDyoH / rAjani rAjJoH rAjasu / evaM yajvannAtmansudharmanprabhRtayaH / yajvA yajvAnau yajvAnaH / yajvAnam yajvAno / amvayuktAditi vizeSaNAdalopo nAsti / yajvanaH / yajvanA yajvabhyAm yajvabhiH / yajvane yajvabhyAm yajvabhyaH / yajvanaH ityAdi / he yajvana he yajvAno he yajvAnaH / AtmA AmAnau aatmaanH| AtmAnam AtmAnau aatmnH| AtmanA AtmabhyAm AtmabhiH / ityAdi / heAtmana he AtmAnau heaatmaanH| sudharmA sudharmANau sudharmANaH /
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ (110" sArasvate prathamavRttau / sudharmANam sudharmANI sudharmaNaH / sudharmaNA sudharmabhyAm sudharmabhiH ityaadi| he sudharmana he sudharmANau he sudharmANaH / zvayuvanmaghavanazabdAnAM paJcasu rAjanazabdavattrakriyA / zvA zvAnau zvAnaH / zvAnam zvAnau / jamojaH / jazca bhazca jatro tayorjakAraprakArayoryoMge jo bhavatItyarthaH / anena jalayogezaH / svara / sro0 / yvissye'pyevm| bhakArAdau nAno0 // tato lopazi punarna sandhiriti kAraNAt 'addhi' iti sUtreNa AkAro na bhvti| adhAviti vizeSaNAt dhau na nakAralopaz / sa veDyo / supi nAno / evaM yajjana, Atmana, sudharmana, suparvana, prabhRtayo'pi saadhyaaH| paraM zasAdau amvayuktAditi vizeSaNAt makAravakArayuktatvAt allopo nAsti tena yajvanaH, yajvanA ityaadi| ukSanmUrdhana zabdau tu rAjanvat zvanyuniti / zvA kurkuravAcI yuvA taruNavAcI maghavA indravAcI ityeteSAM zabdAnAM paJcasu syAdivacaneSu rAjan zabdavata sAdhanA / zasAdau tu vizeSastamevAha / sUtram / shvaadeH||shvaadervkaar utva prApnoti zasAdau svare pare taddhite IpiIkAre ca / taddhite svare tuna bhavati / atra niyAmaka paanniniiysuutrm| zvayuvamaghonAmataddhite / tena mAdhavanamiti bhavati / zunaH / zunA zvabhyAm zvabhiH / zune zvabhyAm shvbhyH| zunaH zvabhyAm ityAdi / hevana hezvAnI hezvAnaH / yuvA yuvAnau yuvAnaH / yuvAnam yuvAnau / yuvanazabdasya vakArasyotve kate / savarNe dIrghaH saha / yuunH|yuunaa yuvabhyAma yuvabhiH / yUne yuvabhyAm yuvamyaH ityaadi| heyuvan heyuvAnI heyuvAnaH / maghavA maghavAnau maghavAnaH / mavavAnam maghavAnau / maghavanhAbdasyotve kate / uo| maghonaH / ma ghonA maghavabhyAm maghavabhiH maghone maghavabhyAm mghvbhyH| ityAdi / he maghavana hemaghavAnA he maghavAnamA maghavacchabdasya tu / maghavAn maghavantau maghavantaH / maghavantam maghavantau
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ hasAntaliGgamakriyA // 4 // maghavataH / maghavatA maghavadyAm maghavadbhiH / maghavate maghava yAm maghavadbhayaH ityaadi| he maghavana he maghavantau he maghavantaH // "sa kila saMyugamUni sahAyatAM maghavataH pratipadya mahArathaH // " iti prayogadarzanAt / zvAdevA AdiryaspAsau zvAdistasya (10 e0) Diti usasya / lo| zvAderiti zvana, yuvana, maghavan zabdasambandhI vakAra utvamukArabhAvaM prApnotIti bhAvaH / zasAdau svare pare Ipi ca / Ipi pratyaye pare tu zunI maghonI iti bhavati / vakAreNa sahitaH akAraH vakAraH iti sasvarasyApi vakArasyAnena ukaarH| svr0| zasAdau svarAdau sarvatra ukaarH| bhakArAdau supi ca nAno no lopazacau / saMbodhane rAjanzabdavat / zvA zvAnau zvAnaH / zvAnaM zvAnau shunH| zunA zvabhyAM shvbhiH| zune zvabhyAM zvabhyaH / zunaH zvabhyAM shvbhyH| zunaH zunoH zunAm / zuni zunoH zvasu / hevan hezvAnau hecAnaH / yuvA yuvAnI yuvAnaH / yuvAnaM yuvAnau / yuvan zabdasya zasAdau ' zvAdeH' iti utve kRte savarNe / maghavanazabde tu ukAre kRve uo / yUnaH / yUnA / maghonaH / maghonA maghavamyAM maghavabhiH / ityAdi jJeyam / takArAntamaghavacchabdasya tu maghavAn maghavantau mghvntH| maghavandaM maghavantau maghavataH / maghavatA maghavadyAm maghavaddhiAratyAdi ruupaanni| sUtram / / arvnnstrsaavnnyH| nanvarjasyArvaNastR ityantAdezaH syAdasau vibhaktau prtH| arvA arvantau arvantaH / arvantam arvantau arvtH| arvatA avaghyAm arvadbhiH / arvate arvadbhayAm avayaH ityAdi / hearvana hearvantau hearvantaH / navarjasthati kim / nopadhAyAH / anarvA anarvANau anarvANaH / anarvANam anarvANau anarvaNaH / anarvaNA anarvabhyAm anarvabhiH / anarvasu ityaadi| pathinazabdasya bhedH| arvnnstrtaavnnyH| vRtyA mugamam / pathinzabdasya bhedaH / sUtram / ito'tpaJcasu // itaH at paJcasu / paJcasu syAdipu pathyAdInAmikArasyAkAro bhavati /
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ (111) sArasvate prthmvRttau| / ito'tpaJcasu / it (10 e0) svara0 / sro0| at (ma0 e0) hasepaH / atotyuH / uo / edotItaH / paJcan ( sa0 ba0 )nAmnAno / siddhm| spAdiSu paJcasu vacaneSu parataH pathyAdInAM pathin, mathin, bhukSin, zabdAnAmikArasya akAro bhavati anena si, au, jas, am, auvacaneSu ityasyArthaH / sUtram / tho nuT // pathyAdInAM thakArasya nuDAgamo bhavati paJcasu pareSu / panthana si iti sthite / tho nutt| th (10 e0 ) svara khiolAnu (ma0 e0 ) hasepaH |ho / uo / pathyAdInAM thakArasya paJcasu vacaneSu nuDAgamobhavati ThitvAdAdauthasya pUrva n / 'panthan si' iti sthite sati sUtram / A sau // pathyAdInAM TerAtvaM bhavati sau pare / panyAH panthAnau pnthaanH| panthAnam panthAnau / A sau| A (ma0 e0) sAGke / si (sa0e0) sauDit / ttilopH| svara / siddham / pathyAdInAM sau pare bhAtvaM bhavati / anena nasahitaspa thaityasya thaa| TerAtvakaraNAdeva selopona kiMtu sronacA paMthA maargH| sambodhanepyevameva / agre dvitIyA dvitvaM yAvat 'nopadhAyAH' iti dIrghaH svara0 / zasAdI vishessH| suutrm| pathAM TeH // pathyAdInAM Terlopo bhavati zasAdau svare pare taddhite Ipi IkAre ca / pthH| pathA pathibhyAm pthibhiH| pathe pathibhyAm pathibhyaH / pathaH pathibhyAm pathibhyaH / pathaH payoH payAm / pathi payoH pathiSu / hepanyAH hepanyAno hepnthaanH| evaM mathin RbhukSin prbhRtyH| manthAH manthAnau manyAnaH / RbhukSAH RbhukSANo RbhukSANaH ityaadi| daNDinazabdasya bhedH| pATe / pathin (10 ba0)parthA haiH / svara0 / monu0| Ti (10 e0) diti usya / mo0 / pathin, mathin, RmukSin, zabdAnAM TelIpo bhavati zasAdI svare pare / TeH ityasya lopH| svara bhakArAdau nAno mupi nAmro nakAralopazi kRte |klaapH saH / evaM mathina, RbhukSina zabdI jnyeyau| manthAH manyAno manyAnAmanyA mnthndnnddH| RbhukSA indrH| RbhukSARmukSANIRbhukSANaH mukSANa
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ hasAntaliGgaprakriyA // 4 // (113) RbhukSANo abhukssH| prabhukSA / pAM tte| prabhukSiA prbhukssimiH| prabhukSe ityaadi| daNDinazabdasya bhedH| sUtram / inAM zau sau // ina hana pUSana aryamana ityeSAM zau sau cAdhau pare upadhAyA dIrgho bhavati / daNDI daNDinau daNDinaH / dANDinam daNDinau daNDinaH / daNDinA daNDibhyAm daNDibhiH / daNDine daNDibhyAm daNDibhyaH / daNDiSu ityAdi / hedaNDina hedaNDinA hedaNDinaH / brahmahA brahmahaNau brahmahaNaH / brahmahaNam brahmahaNau / allopaH svare / inAM zau sau| in (10 ba0 ) svara0 / monu / zi ( sa0 e0) herI Dit / si (sa0 e0) rau0 / siddham / in inmatyayAntainityupalakSaNatvAdvinmatyayAnto'pi handhAtuH brahma, bhrUNa, vRtrAyupapadapUrvaH / vipmatyayAntaH / pUSan sUryavAcI / aryaman sUryavAcI / ityeteSAM zau napuMsake jazzasoH sthAne jAte zau ca prathamaikavacane dhivajite pare dIrthoM bhavati / nopadhAyA ityanena siddhau satyAminAmiti sau pare eva dIrghaH syAna tu paMcasviti niyamArthamuktam anena sau dIrghaH / hasepaH / nAno / svarAdau sarvatra svara / rase ca nAnono / sapi kilA / dhau adhAviti vizeSaNAna nalopazdIauM / hedaNDin / zeSaM sukaram / bamahanzabdasya daNDinzabdavat / brahmahA brahmahaNau akumvantare'pIti Natvam / bamahaNaH / brahmahaNaM brahmahaNau / zasAdau tvallopaH svare ityalope kRte sUtram / hano ne // hanaH gh ne / hanterdhAtorhakArasya ghatvaM bhavati avyavadhAne nakAre pare'vyavadhAne niti Niti ca pare / ghasaMyogo NatvaniSedhArthaH / hanone / han (Sa0 e0) svara0 sro0| (ma0 e0) hsepH0|hye| uo|n (sa0 e0) aie / siddham / hanteriti 'han' ityasya dhAtoH sambandhino hakArasya dhatvaM bhavati nakAre pare tathA miti Nitica pre| anena hasya ghH|svr hasya ghatve kRve ghasaMyogaH 'ha!Nonante ' iti NatvaniSedhArthaH / sUtram / hanteratpUrvasya // hanterakArapUrvasyaiva nasya NatvaM syAnnAnya
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1914) sArasvate prathamavRttI sya / brahmanaH / brahmanA brahmahamyAm brahmahabhiH / brahmanne brahmabhyAm brhmbhyH| bahmanaH brahmahabhyAm brahmahabhyaH / brahmanaH brahmanoH brahmanAm / brahmani-brahmahaNi brahmanoH brahmahasu / hebrahmahan hebrahmahaNau hebrahmahaNaH / pUSA pUSaNau puussnnH| pUSaNam pUSaNo pUSNaH pUSNA pUSabhyAm pUpabhiH / pUSNe pUSamyAm puussbhyH| pUSNaH pUSabhyAm pUSabhyaH pUSNaH pUSNoH pUSNAm / pUSNi-pUSaNi / Tilopo veti kecit / pUSNoH pUSasu / hepUSana hepUSaNoM hepUSaNaH / aryamA aryamaNau aryamaNaH / aryamaNam aryamaNau aryamNaH / aryamNA aryamabhyAm aryamAbhiH / ityAdi / hearyamana hearyamaNau hearyamaNaH / saMkhyAzabdAH paJcanaprabhRtayo bahuvacanAntAstriSu sarUpAH / paJcan jas iti sthite / hanteratpUrvasya / hanverakArapUrvasyaiva sati Natvanimice NatvaM na tu vyaanapUrvasya anena paryudAsena dhakAranakArayoH saMyoge jAte savi noMNo iti nasya NatvAbhAvaH / svara0 / rase pare nAno tu veDanyo / brahmani brhmhnni| dhau daMDivat / evaM pUSan, arthaman zabdau / tatra zasAdAvallopaH svare / ityallope kRte noMNo'nante / svara hasAdau nAnolopazze Sa kaNThyam / pUSA pUSaNau pUSaNaH / pUSaNaM pUSaNau pUSNaH / pUNNA pUSamyAM pUSabhirityAdi / ho tu vekhyoH / pUSNi pUrvANa / evam, aryamA aryamaNau aryamaNaH / aryamaNaM aryamaNau aryamNaH / aryamNA aryamabhyA aryamabhiH / amNi aryamaNi aryamasu ityAdi / saMkhyAvAcakAH zabdAH paJcanaprabhRtayo bahuvacanAntAH triSu liGgeSu sdRshruupaaH| jasi zasi ca sUtram / jazzaso k||sskaarnkaaraantsNkhyaayaaH parayo shshsoluNgbhvti| jazazasoluk / jas ca zasaca jAsautayorjazazasoH pa0 dvi0) svara sro / luk (ma0 e0) hasepaH / nAmino raH / vRttiH kAvyA / anena jas, zasa ityetayorTak / pratyayalope pratyayalakSaNaM bhavatIti nyAyAt nopadhApA ini dIrghatvaprAptau nipedhahetumAha /
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ hasAnta puMliGgaprakiyA // 4 // ( 115 * luki na tannimittam // luki sati tannimitaM kArya na syAt / tena nopadhAyA ityanena dIrghatvaM na | paJca paJca paJcabhiH paJcabhyaH paJcabhyaH / luki na tannimittamiti / luki kRte sati tanimittaM kAryaM na bhavati / sa eva nimittaM kAraNaM yaspa tattanimittaM / yathA jasi nopadhAyA iti sUtreNa dIrghatvaprAptAvapi na dIrghatA | vahiM dIrghaM vidhAya luk kAryaH ityatrocyate / ' kRtAkRta masaGgI yo vidhiH sa nitya : ' iti bhAvarUpaM kArya na bhavati abhAvarUpaM bhavatyeva / tena ' nAmno noloparAdhau ' iti bhavatyeva (tR. ba. / ca. ba. (paM. ba. ) nAmno no0 / Ami / sUtram / SNaH // SakAranakArAntasaMkhyAyAH parasyAmo nuDAgamo bhavati / nopadhAyAH / nAno no lopazadhau / paJcAnAma paJca su / evaM saptannavanadazanaprabhRtayaH / aSTanazabdasya bhedaH / SNaH / SUca NU ca SN tasmAt SNaH paM0 e0) svara0 / SakAranakArAntasaMrUpAyAH saMkhyAvAcakazabdAt paro ya Ama tasya nuDAgamo bhavati / anena nopadhAyA iti dIrghaH / nAmno0 supinAmno0 / evaM saptan, navan, dazan, ekAdazan, prabhRtayo'pi sAdhyAH / aSTanuzabdasya bhedaH / sUtram / aSTano Dau vA // aSTanazabdAtparayorjAsorvA Dau bhavati / DivATTilopaH / aSTau aSTau aSTa aSTa / aSTano Dau vA / aSTana (10 e0 ) svara0 / sro0 / Dau au bivAdilopaH / svara0 / anyatra jagzasorluk nAmno0 | tRtIyAdibahutve'pi rUpadvayam / sUtram ! vAsu // vA A Asu / aSTadazabdasya Asu parAsu vibhaktiSu vA TerAtvaM bhavati / aSTabhiH aSTAbhiH / aSTabhyaH - a STAbhyaH / aSTamyaH-aSTAbhyaH / aSTAnAm | aSTasu-aSTAsu / gauNatve'pi AtvaM nazAsoDatvaM netyeke / priyASTA-pri 'yASTAH priyASTAnau-priyASTau priyASTAnaH- priyASTAH / priyA
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ (116) sArasvate prthmcau| TAna-priyASTAm / priyASTAnau-priyASTau priyASTaH-priyASTAna priyASTAH / priyASTA-priyASTA priyASTAbhyAM priyASTabhyAm priyASTAbhiH-priyASTabhiH / priyASTra priyApTai priyASTAbhyApriyASTabhyAm priyASTAbhyaH-priyASTabhyaH / priyASTaH priyATAH priyASTAnyAM-priyASTabhyAm priyASTAbhyaHpriyASTabhyaH / priyASTra:-priyASTAH priyASTroH priyASToH priyASTAM-priyASTAm / priyASTri-priyASTani-priyApTe priyASTro:-priyASToH priyASTAsa-priyASTasu / hepriyASTana-hopriyASTA hepriyASTAnau hepriyATau hepriyASTAnA hepriyASTAH / jasi dAveva rUpANi zasi trINyeva vai punaH / / DAvapi trINi rUpANi zeSe he he priyaapttnH|| makArAnta idNshbdH| vaas|vaa (ma0 e0) avya A [ma0 e0] sAGke idam (sa050) tyadAdeSTeraH syAdau / bhyaH / AvataH striyAm / savarNe / Aha / siddham / aSTanhati aSTanazabdasya Asu tRtIyAdiSu vibhaktiSu parAsu satISu vA Atvam AkAro bhavati / anena (vR. ba.ca.ba. 1 paM.ba.) vA AkAraH / anyatra nAno0 / Ami ekatra AkAraH / ubhayatrApi SNaH iti nuT / dvitIyarUpe nopadhAyA iti diirghH| nAmro pakSadvayepa sadRzaM rUpaM supi ekatra AkAre kRte anyatra naano| makArAntAnAha makArAnta idam zabdaH / sau (ma0 e0) sUtram / idamo'yaM puMsi // idamaH ayam puMsi / idaMzabdasya puMsi viSaye ayamAdezo bhavati sisahitasya / ayam / dvivacanAdautyAdepTeriti srvtraakaarH|id au iti sthite / idamoyaM puMsi / idam (pa0 e0 ) svara / sro0 / ayam (ma0 e0) isepaH / monu0 / atotyuH / uo| edototaH / pusa (sa0 e0) svr| siddham / idamzabdasya musi pulliGga eva sau prathamaikavacane pare 'ayam ' ityA
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ hasAntapuMliGgapakriyA // 4 // (117) dezo bhavati / gurutvAtsarvasya / anena sau pare ayam / mAntakaraNasAmarthyAdeva tpadAdeSTera: syAdAviti na bhavati anyathA aya ityeva avakSyat / hasepa:01 monu| kecittu sisahitasyaiva ayam ityAdezamicchanti dvivacanAdau tu tyadAdeSTerityakAre kRve suutrm| dasya mH||dsy mH| tyadAdInAM dakArasya matvaM bhavati syAdau pare / oauau / imau / srvaaditvaajjsii| ime| imam imo imaan| dsy-mH| daraSa0 e0) sya / ma (ma0 e0) sro0 / tyadAdInAM dakArasya asaMyuktasya syAdau sarvavibhaktau pare matvaM bhavati / anena sarvaviktiSu mkaarH| (pa0 dvi0 ) oauau / (ma0bi0)jasI / aie / (vi0 e0) amzasorasya / monu0 (vi0 dvi0) oauau / (dvi0 ba0) amzasoH / so nA puM0 / zasIti diirghH| (40 e0) sUtram / ana TosoH // idamo'nAdezo bhavati TauloH parayo kRtsnasya / Tena / anena / ana ttoso| dhana (ma0 e0) sAGke / ya ca os ca sau tayoH (sa0 vi0 ) svara / sro0 / idaMzabdasya yatRtIyaikavacane osi SaSThIsaptamIdvivacane pare 'ana' ityAdezo bhavati / anena yavacane pare 'ana' aadeshH| Tena / aie / agre dvivacane sUtram / / sbhyH|| idamaH sakAre prakAre ca pare akArAdezo bhavati kRtsnasya / tyadAditvAdatvasiddhau punaratvavidhAnaM sarvAdezArtham / tadAha kRtsye ti / adrItyAtvam / AbhyAm / sbhyH| s ca ca sm tasmin smi ( sa0 e0) svara0 / aH (ma0 e0) mo0 / pazcAt iyaM svare / svara / idaMzabdasya sakAre bhakAre ca pare'kAro bhavadi kRtsnasya samagrasyetyarthaH / anena tRtIyAcaturthIpaMcamIdvitve idmo'kaarH| adItyAtvam / (tR0 b0|0 b0| paM0 ba0) sbhyaH zata akAraH / tato bhisi suutrm| akArAntasya.
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ (118) sArasvate prthmvRttau| misabhis // idamadasormis miseva bhavati / tena bhakArasya atvaM na / esbhi bahutve / ebhiH / idam iti sthi te|tydaadesstterH syAdau / sAdeH smaT / sbhyaH asmai AbhyAm ebhyaH / utirat / atH| asmAt AbhyAm ebhyaH / ussya / asya / ana Tauso osi eay / anayogaDAmaH sbhyH| esbhi bhutve| kilAt / eSAm / jismi na / asmin anayoH eSu / tyadAdInAM sNbodhnaabhaavH| bhismis / mis (ma0 e0) hasepaH0 / bhis (ma0 e0 ) ida madasUzabdasambandhI yo bhis sa bhis eva bhavati / atra bhiso mis karaNaM sbhya iti sUtreNa akAraniSedhArtham / etadevAha na bhakArasyAkAra iti / esbhi bahutve / para kAtyayasahitayoti na imakaiH amukaiH / evaM caturthIpaMcamIbahutve'pi (ca0e0) sarvAdeH smaT / sbhyaH / eaiai| (paM0 e0) sirat / ataH / sbhyaH / savaNe / (10 e0)sya / sampaH (pa.dvi0) (sa.dvi0) anaTasoH / osi / eay / svara0 / Ami / muDAmaH / sbhyaH / esmi bahule / kilA0 / svara0 / (sa0 e0) kismin / smyH| pasmi0 / kilaa| idamo'pyanvodaze dvitIyATaukhenAdezo vktvyH|| uktasya punbhaassnnmnvaadeshH| enaM enI enAn / enena / enayoH enyoH| kiMzabdasya bhedaH / kiMzabdasya tyAdeSTaraH syAdAviti sarvatrAkAre kate sarvazabdavadrUpaM jJeyam / kaH ko ke / kam ko kAn / kena kAbhyAm kaiH / kasmai kAbhyAm kebhyaH / ityaadi| prazAmzabdasya bhedH|| idamo'pyanvAdeza ityAdi sugamam / tydaaditvaatsNvodhnaabhaavH| idamastu saMnikRSTaM samIpavaravatti caitado rUpam / adasastu vimakRSTaM taditi parose vijAnIyAt // 1 // kiMzabdasya tyadAdeSTerityAdinA akAre kRte sarvazabdavatmakriyA / tyadAditvAddherabhAvAtsamvodhanAbhAvaH / mAntasya prazAmzabdasya vizepamAda sUtram / monodhaatoH||dhaatormkaarsy nakArAdezo bhavati rase pa
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ (119) hasAntapuMlliGgabhakriyA // 4 // dAnte ca / prazAna prazAmau prazAmaH / heprazAn heprazAmau heprazAmaH / prazAmam prazAmau prazAmaH / prazAmA prazAmbhyAm prazAnbhiH / ityAdi / dhakArAntastattvabudhAbdaH / tasya rase padAnte ca / AdijabAnAM jhabhAntasya jhabhA svoH| vaavsaane| tattvabhuva-tattvabhud hetattvabudhau tattvabudhaH / tattvabudham tattvabudhau tttvvudhH| tattvabudhA tattvamudbhayAm tattvabhudbhiH / ityaadi| hetattvabhut-hetattvabhud hetattvabudhau hetattvabudhaH / jakArAntaH samrAjazabdaH / mono dhAtoH sugamam / ityAdayo mAntAH zabdA jJeyAH / jhaDhaghabhAntA aprasiddhAH / dhakArAntamAha / dhakArAntastattvabudhazabdastasya rase padAnte ca 'AdijavAnAM jhamAntasya jhabhAsdhvoH ' iti bakArasya bhkaarH| sau dhau ca silope kRte vAvasAne iti dhakArasya dakAratakArau / svarAdau svara0 / bhakArAdau jhabhejabAH svara / supi khase capA jhasAnAM dhasya tH| svara0 / tattvabhuta tattvamud tattvamudbhayA tattvamutsu / evaM marmavidh / atha jaantaaH| tatra jakArAntaH samrAjazabdaH / tasya svarAdau svara0 / rase padAnte ca vizeSaH sUtram / ' chazaSarAjAdeH ssH|| chakArAntasya zakArAntasya SakArAntasya rAjyajastrajamRdhrAjAdezca SakAro bhavati dhAtojhase pare nAnazca rase padAnte ca / Sasya SatvaM DatvaniSedhArtham / tena ArakhyAte veSTItyAdau na bhavati / chazaSarAjAdeH ssH| chazca zazca Sazca rAnAdizca chazaSarAjAdistasya (100) riti usya / sro0 / SaH (ma0 e0) sro0 / siddham / chakArAntasya tattvapAcchAdeH zakArAntasya vizAdeH SakArAntasya dviS SaSaityAdeH tathA rAja,yaja, mUla, nAjAdezca SakAro bhavati / SaSThInirdiSTasyetyantyasya dhAtose pare nAmnazca rase.padAnte ca ubhayoH AdizabdAt zca, bhrasj , parivrAjAnAMgrahaNam / SakAraspa SatvakaraNaM DatvaniSedhArtha Sasya Satve kRte SoDa iti DakAro na bhavati / yattu Sasya SatvaM Datva niSedhArthaM tadapi veSTItyAdAveva na tu sarvatra yathA dviSdhAto stpAdau dveSTItyAdi rU
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ (120, sArasvase prthmvRcau| pam / yadvA chazaSeti SagrahaNaM vyarthamiti kecit prayogadarzanAbhAvAt / yattu pasya SatvaM DatvaniSedhArtha tadapi vyartham / dvid dviha dviSo dvissH| adveT' ityAdau paspa Satve'pi Datvasya darzanAt / tathA dveSTItpAdAvapi Sasya patvaM na ki tu kevalaM TubhiH huH / anena rase padAnte ca jasya SaH / tataH sUtram / SoDaH // pADaH / SakArasya DatvaM bhavati dhAtojhaise pare nAnazca rase padAnte ca / vAvasAne / ssoddH| (10 e0"svara0 / u (pa0 e0) so0 / siddham / pakArasya DakAro bhavati dhAtojhase pare nAnazca rase padAnte ca / kecittu vAvasAne ityane naiva pakArasya 'RTuraSA mUrdhanyA' iti sthAnasavau~ mUrddhanyau TakAraDakArau spAtAmiti tathA bhyA, mis ityAdau ca jhabe jabA anena DatvaM syAdataH SoDa iti sUtraM vyarthamiti paThanti taccintyam / anena sau dhau ca hase pa0 iti silope kRte pa. spa DaH / vAvasAne Daspa vA / morAji samaH kau| vivante rAjatau pare samo masya ma eva syAt / tenAnusvArAbhAvaH / samrAT-samrAi samrAjo smraajH| samrAjama samrAjau smraajH| samrAjA samrAbhyAm samrAbhiH / ityAdi / samrATsa / hesamrAD-hesamrAT hesamrAjau hesamrAjaH / evaM viraajaadyH| ma ityAdi / samo masya vibante rAjatau pare anusvArAbhAvaH / samrATa samrAT bhakArAdau Sasya Datve kRte svara0 1 samrADbhyAm / supi Datve kRte / khase capA jhasAnAm / svara0 / samrA / kvacit hasAdI vibhaktI padAnte'pi padAntatAzrayaNIyeti TorantyAditi TutvAbhAvaH / zepaM kaNThyam / evaM virAjAdayaH / virATa virAT virAjo virAjaH / rA rA rAjI rAjaH / devAn yajatIti deveT deveha devejI devejaH / vizvasad vizvasai vizvasanau vizvasRjaH / parimRT parimRjau parimRjaH vibhrAT vinA vibhrAjA vibhrAjaH / evaM parivrAT parivAD paribAjI parivAnaH / taruvRT tavRD taruvRzcI taruvRzcaH yavamRT yavamRD yavabhRjjI yavabhRjjaH / anye'pi bhUbhuka, balibhuk hutabhuka, vaNika, bhipaka, azvayuja, prabhRtayo jAntAstatra coH kuH| evaM Rtvij dizAmiti kutvam / Rtupu RtuM vA yajatIti Rtvika / Rtvika Rtviga Rtvijo RtvijaH / yuj zabdasya vizepamAha sUtram /
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAnta puMliGgamakriyA // 4 // yujerasamAse // yujeH suTi num syAdasamAse / yujerasamAse / spaSTam / anena numAgamaH / ( 121 ) kvinpratyayasya kuH // kinnantasya dhAtoH kavargAntAdezaH syAdasamAse jhali padAnte ca / pratyayazabdena pratyayAntasya grahaNam / yuG / anusvAraparasavarNoM / yuJjau yuJjaH / yujam yuJjau yujH| yujA yugmyAm yugbhiH / yuje yugmyAm yugmyaH / coH kuH / khase capA0 / kkilAt 0 / kaSasaMyoge kSaH / yukSu | heyuG heyuJjau heyuJjaH ityAdi / asamAse kim / azvayuk-azvayug azvayujI azvayujaH / azvayujam azvayujo azvayujaH / azvayujA azvayugbhyAm azvayugbhiH ityAdi / samAdhyarthasya yujerna num / yuk samAdhimAnityarthaH / dakArAnto dvipAzabdaH / dvipAd dvipAt dvipAdau dvipAdaH / dvipAdam dvipAdau / 1 kvinpratyayasya kuH // anena kutvaM yuG yukSau yuJjaH / ityAdi / DAnvA amatItAH / dakArAntAnAha / supAcchabdasya zasAdau vizeSamAha sUtram / pAdaH pat // pAcchabdasya padAdezaH syAcchasAdau svare pare taddhite Ipi IkAre ca / dvipadaH / dvipadA dvipAdrayAm dvipAdbhiH / dvipade dvipAyAm dvipAdbhayaH / hedvipAt - he dvipAda he dvipAdau heDipAdaH / dakArAntAstyatadyadetad zabdAH / syad si iti sthite / pAdaH pat / sugamam / dakArAntAstyadAdayasteSAM tyadAdeSTeraH spAdAvityakAre kRte sarvatra sarvazabdavat / sau tu vizeSaH sUtram / staH // s taH / tyadAdestakArasya satvaM syaH tyau tye / tyam tyau tyAn / tyena 16 bhavati sau pare / tyAbhyAm tyaiH /
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ (129) sArasvate prthmvRttau| syasmai tyAbhyAm tyebhyaH / tyasmAt tyAbhyAm tyebhyaH / tyasya tyayoH tyeSAm / tyasmin tyayoH tyeSu / saH tau te / tam tau tAn / tena tAbhyAm taiH / tasmai / ityaadi| yaH yau ye / yam yo yAn / yena yAbhyAm yH| ysmai|ityaadi / eSaH etau ete| . stH| sa ( ma0 e0) hasepaH / t (10 e0) svara / sro0 / tyadAdestakArasyeti vRttiH sugamA / anena sau tasya saH zeSaM sarvavat navaram dherabhAvaH / evaM tyad, tad yad shbdaaH| etad zabdasya sarvatra Terave kRte sau ca sta iti tasya satve ca kRte kilA / lo| eSaH etau ece / dvitIyAyAM paisozca vishessH| etado'nvAdeze dvitIyATaurakheno vA vktvyH|| uktasya pR. nrbhaassnnmnvaadeshH| etam-enam etau-enau etAna-enAn / etena-enena etAbhyAm etaiH / etasmai etAbhyAm etebhyH| etasmAt etAbhyAm etebhyaH / etasya etayoH-enayoH eteSAm / etasmin etayoH-enayoH eteSu / etena vyAkaraNamadhItamenaM chando'dhyApaya chkaaraantstttvpraashbdH| chshvraajaadeHssHvaavsaane| tattvaprAT-tattvaprADU tattvaprAnchau tattvaprAcchaH / tattvaprAccham tttvpraacchau|tttvpraacchH| tsvpraacchaa| chshssraajaadeHssH| ssoddH| tattvaprADbhyAm tttvpraaddbhiH| tasvapAche tattvaprADbhyAm tttvpraaddmyH| tattvaprAJchaH tattvaprAibhyAm tttvpraaibhyH| tattvaprAcchaH tattvaprA choH tttvpraacchaam| tattvaprAcchi tattvaprAcchoH tattvaprATsuAtha kaaraanto'nimshbdH| vaaksaane| agnimat-agnimad agni maghau agnimyH| agnimatham agnimI agnimayaH agnimathA
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ hasAntaliGgakriyA // 4 // 121) agnimayAm agnimadbhiH ityAdi / heagnimat-heagnimada heagnimathau heagnimyH| cakarAntaH prtycshbdH| etado'nvAdeza iti / ekasya zabdasyauktasya punaHkathanamanvAdeza ucyte|| yadvA eSaH rAjA yAti enaM pazya / etaM vyAkaraNaM pAThaya atha enaM vedamadhyApaya ityanvAdezaH / tasmiMzca vakSyamANe dvitIyATassu dvitIyAyAMvacanatraye'pi ya. iti tRtIyaikavacane osi SaSThIsaptamIdvivacane vA vikalpena enAdezastakArasya vA nakAra ityarthaH / anenokavacaneSu vA enaadeshH| etaM ena etau enau etAn enAn / etena enena / etayoH enayoH / zeSa sukaram / iti dAntAH / anye'pi balamid / diviSad, sarvovad, vedavid, suhRda, prabhRtayaH gabakhaphAntA apatItAH / chkaaraantstttvpaacchshbdH| vyAkaraNAntare tu choHzUDanunAsiketi chasya zatvaM vidhAya zakA. rAntastattvamAzazabdaH / ityuktamasti / tasya rase padAnte ca saMyogAntasya lopaH ityekasya chakArasya lopaM vidhAya tataH chazaSarAjAdeH SaH iti Satve SoDaH vAvasAne samrAjUvat / zeSa mukaram / chAnvoyaM / ThAndA aprsiddhaaH|thkaaraanto'gnimth zabdaratasya sau dhau ca silope kRte vAvasAne iti vagyauM vagyeNa savarNa iti vacanAt dhakArasya vA takAradakArI / bhakArAdau tu jhabe jbaaH| dhasya daH / svara supi khase capA jhasAnAm dhasya tH| svara0 / evaM dhaantaaH| cakArAntaH prtyshbdH| anycuugtipuujnyoH| aJca patipUrvaH kippratyayaH pratipUrvasya apUjAryasyAJcate lopoM vaktavyaH / yadvA nolopH| iyaM svare / svara / kipaH srvaaphaarii|' pratyac' iti siddham / tasya paJcasu vizeSaH / __ aJceH paJcasu numAgamo vktvyH|| aJceH paJcasu iti| aJcU gatipUjanayorityasya dhAtoH pulliGge syAdiSu. paJcasu vacaneSu num numAgamo vktvyH| midantyAtsvarAtparo vaktavyaH ukAra uccAragArthaH / paJcasu vacaneSu agre na sau dhau ca / 'pratyan++s' iti sthite / svoH abhiH zruriti nasya aH| hasepaH0 iti selopH| saMyogAntasyeti clopH| sUtram / coH kuH|| cavargasya kavargAdezo bhavati dhAtojhase pare nAnazca rase padAnte ca / stoH zrubhiH zruH / saMyogAntasya lopH|prtyngg pratyaJcau prtynycH| pratyaJcam prtynycau|
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ (124) sArasvate prthmvRttau| coH kAcu (10 e0) DitikasyetyakAralopaH / sro0 |ku (ma0 e0) sro0 / siddham / cavargasyeti vRttirgamyA na ram yathAsaMkhyeneti yathAkrameNa casya kaH chasya khaH jasya gaH jhasya ghaH asya 6 ityarthaH / anena asya : pratyaG / kecittvatra 'stoH zubhi zruH iti nAdriyante / yataH saMyogAntasyeti calopa kRte 'nimittAbhAve naimittikasyAmyabhAvaH' iti punaryakArasya nakAra eva tatazcoH kurityapi na bhavati kiM tu pratyan iti siddhayati / dvivacanAdau numAgame kRte nazcA0 / svara0 pratyaMcau pratyaMcaH / yadvA pratyaJcI pratyaJcaH / pratyaJcaM pratyacau / zasAdisvarAdau tu vizeSaH sUtram / aJceralopo dIrghazca / / aJcerakArasya lopo bhavati pUrvasya ca dIrghaHzalAdau svare pare taddhite Ipi IkAre ca / pratIcaH / nimittAbhAve naimittikasyApyabhAvaH / pratIcA pratyagbhyAm prtygbhiH| pratIce pratyagbhyAm pratyagbhyaH / pratyakSu / hepratyaGa hepratyaJcau heprtynycH| aJceralopo dIrghazca / azci (10 e0) kiti syetylopH| sro0 / asya akArasya lopaH alopaH (ma0 e0)sro| nAminoraH / dIrghaH (ma0 e0) kho| ca (ma0 e0) avya / visarja0 / so0 / zru0 / aJca terdhAtoH zasAdau svare pare taddhite pratyaye Ipi pratyaye ca 'Imau' iti sUtreNa kuve IkAre ca pare akArasya lopo bhavati pUrvasya ca dIrthoM bhavati taddhite pratIcInaH pratIcyaH / Ipi pravIcI IkAre pratyak pravIcI pratyazci atra tu zasAdau svare anena prati+ac iti vizleSe kRte akaarlopH| tIityasya dIrghatA bhakArAdo caukuriti kakAre kRte jhabejabAH / kasya gH| svara0 / mapi coH kuH kilaa0| kapasaMyoge kssH| zeSa kaNvyam / pUjArthasya tu aJcavizeSamAha sUtram / nAceH pUjAyAm // pUjArthasyAJcaterupadhAbhUtasya nasya lopo na syAt / aluptanakAratvAnna num / kinpratyayasya kuH / saMyogAntasya lopH| pratyaG pratyaJcau prtynycH| pratyaJcam pratyaJcau nlopaabhaavaadkaarsyaalopH| prtynycH| pratyacA pratyaGbhyAm pratyabhiH / ityaadi|
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ hasAntapuMliGgaprakriyA // 4 // ( 125 ) nAJceH pUjAyAm / aluptanakAratvAt pazJcaca na num / tena pratyak pratyazcau pratyaJcaH / matyaJcam / pratyazcA pratyadbhyAM matyabhiH / pratyaJce saptamIbahuvacane vizeSamAha sUtram / NoH kuk Tukzari vA // GakAraNakArayoH kukaTukAvAgramau vA staH zari pare / pratyakSu - pratyaSu / tiryaczabdasya bhedaH / tiryaG tiryaJco tiryaJcaH / tiryaJcam tiryaJcau / GgoH kuk Tuk zari / anena vA kugAgamaH / pratyakSu-pratyaSu / ityAdi / evaM mAG prAJcau prAJcaH / prAJcaM prAJcau prAJcaH / mAJcA prAyAM prAdbhiH / gatyarthaM - sya tu zasAdau prAcaH / prAcA / tiryac udac zabdayoH paJcasu pratyacUzabdavat / zasAdau tu vizeSaH sUtram / tirazvAdayaH / tirazvAdayaH zabdA nipAtyante zasAdau svare pare taddhite Ipi IkAre ca / tirazcaH / tirazvA tiryagbhyAm 1 tiryagbhiH / tiryakSu / hetiryaG hetiryaJca tiryaJcaH / tirazcAdayaH / tiraz AdiryeSAM te tirazcAdi (pra0 ba0) ebhajasi / e ay / svara0 / sro0 / tirazcAdaya iti / tiryac udaca, sabhyaca, samyaca, zadAnAM yathAkramaM tiraca, udIca, sabhIca, samIca, ityAdezA nipAtyante zasA - dau svare pare taddhite pratyaye Ipi IkAre ca / taddhite yathA tiracInaH / Ipi tiracI / IkAre tirthak tiracI tiryazci / atra anena zasAdau svare pare tirthac zabdasya tirazca udaczabdasya udIc / svara0 / bhakArAdau / coH kuH / jhabejabAH / supi ca / coH kuH / kkilAtSaH sa0 iti pratyagvat / sarvanAmno viSvagdevazabdebhya zca parasyAJcatervizeSamAha sUtram / viSvagdevayozca TeradryaJcatAvapratyaye // anayoH sarvanAmnazca TeradrayAdezaH syAdapratyayAnte'Jcatau pare / amuM avatIti vigrahe / adasaSTeradrayAdezaH / viSvagityAdi / adas aJc iti sthite anena adryAdeze ca / sUtram adaso 'serdAdu do maH // avaso'sAntasya dAtparasya udUtau
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ (126 ) sArasvate prthmvRttau| sto dasya ca maH syAt / adamuyaG amuvyaG amumuyaG ayng| / paraMtaH kecidicchanti kecidicchanti pUrvataH // ubhayoH kecidicchanti kecidicchanti nobhyo| viSvadyaG devayA / udaG udaJcau udnycH| udaJcam udaJcau // adaso serityAdi / udazabdasya zasAdau vizeSamAha / sUtram / / uda Ida / ucchabdAtparasya luptanakArasyAJcatekArAdazI bhavati zasAdau svare pare taddhite Ipi IkAre c| udiicH| udIcA udagbhyAm udgbhiH| udakSu / udaG heudaJcoM heudaJcaH / evaM samyacAbdaH / samyaG samyaJcau samyaJcaH / samyaJcam samyaJcau samIcaH / samIcA ityAdi takArAnto marucchandaH / vAvasAne marut-maruda maruto mrutH| marutam maruto mrutH|mrutaa marudbhayAm mrudbhiH| ityAdi / hemarut-hemarud hemarutau hemarutaH / evaM agnicitpramatayaH agnicit-agnicid agnicitau anicitaH / he agnicit-heagnicid he agnicitau he agnicitH|t kArAnta ukArAnubandho mhcchbdH| udaI / udaH (paM0 e0 ) It (ma0 e0) vRttiH kaNThyA / ityAdayazcAntAH / TakArAntA aprsiddhaaH| takArAnto marucchabdastasya sau dhau ca silope kRte vAvasAne takArasya vA dakAraH / bhakArAdau jhame javAH / vasya daH / svara0 / svarAdau mupi ca / svara0 / evam agnicitmabhRtayo'pi sAdhyAH / niM cinoti indhanairvarddhayatIti agnicit / takArAnta ukArAnuvandho mahacchabdastaspa paJcama vishessH| maha pUjAyAm / dahi, vRhi, mahi, pRSibhyaH kata / ebhyaH kit atRp| ado'dreH pRthaTa mutvaM kecidinti latvAt / / kecidantyasadezasya neoke sehi dRzyate // 1 // prati
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ hasAntapuMliGgamarkiyA // 4 // ( 127 ) " tyayo bhavati / RkAra it / ukArAnubandhatvaM tu cintyam / mahyate iti mahat kAryArthamuccaritasya varNasyAnubandha ' iti saMjJA / yadvA uccaritapradhvaMsino hyanubandhAH / sUtram / " vrito num // uzca Rzva vR / vR it yasya sa brit tasya vritaH num / ukArAnubandhasya RkArAnubandhasya ca numAga mo bhavati puMsi paJcasu pareSu / trito num / trila, uzca Rzca vR, va it yasya sa brit ( Sa0 e0 ) svara0 / sro0 / num (pra. e. ) hasepaH0 / habe / ubho / siddham / ukArAnubandhasya vatumatyayAdeH RkArAnubandhasya ca zatRpratyayAdeH numAgamo bhavati puMsi puliGge paJcama vacaneSu pareSu / zau ceti napuMsake jagAloH sthAne jAte zau pare / anena paJcasu syAdiSu takArAt pUrvaM na sUtram / sammato'dhau dIrghaH zauca // n ca sUca apca mahazca eteSAM samAhAraH nsammahat / tasya nsammahataH adhau dIrghaH zau cetyavyayam / nsantasyAzabdasya mahacchabdasya ca dIrgho bhavati paJcasu pareSu dhivarjiteSu zau ca pare / saMyogAntasya lopaH / mahAn / nazvApAdAnte jhase / mahAntau mahAntaH / mahAntam mahAntau mahataH / mahatA mahadbhayAm mahadbhiH / mahate mahandrayAm mahadbhayaH ityAdi / hemahan hemahAntoM hemahAntaH / nsantasyetyAgamajanakArayuktasAntasya jJeyam / tena kaMsazabdasya kvivantasya na dIrghaH / saMyogAntasya lopaH kan kaMsau kaMsaH / kaMsam kaMsau kaMsaH / kaMsA kanbhyAm kanUbhiH / kantu / hekan / zobhanA Apo yasminna tau svAp - svAba svApau svApaH / svapi taDAgAni / ukaaraanu| bandho bhavacchabdaH / nsammahato dhau dIrghaH zauca / naca s ca ap ca mahacca na sam mahat tasya
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ (128) sArasvate prthmvRttau| (10 e0) svara0 / sro0 / sap + mahat / ametramA vA / paspa mA svara nadhiH adhistasmin adhau ( sa0e0 nau Dit / ThilopaH / svara0 / atotyuH / uyo / edotItaH / dIgheH (ma0 e0) sro0 // zi (sa0 e0 gau hit / / ttilopH| ca (ma0 e0) avya0 / santasyeti muhinma zabdaM vihAya numAgamasahitasakArAntasya tathA apazabdasya jalavAcino nityaM bahuvacanAntasya tathA mahatazabdasya ukArAnubandhasya puMsi paJcasa vacaneSu vijiteSu napuMsake zau ca dIpo bhavati phasvadIrghaptatA vidhIyamAnAH svarasthAne bhavantIvinsAdInAM vyaJjanasanikRSTasya svarasya dIrghA bhavatItyarthaH / apazabdo bahutve eva tatra asamAsAntaspa jasi dIrgho nAnyatra samAsAntasya paJcasveva iyaM vivakSA yathA zobhanA Apo yatra sa svApu dezaH / svApa svApI svApaH / svApaM svApau / iti napuMsake zau svara svapI svApi, sarAMsi iti / anena ghirjiteSu paJcasu diirghH| dhau tu numAgama eva na dIrghaH / hasepaH / saMyogAntasyeti sau dhau ca vakArasya lopH| zeSeSu nazcApadAnte jhase svara0 / zasAdau svare svara / bhakArAdau jhabe jabAH / svara0 / zeSa sugamam / takArAnta ukArAnubadho bhavacchandaH / mA dIptau bhAverDavatuH yataH bhAtestu DavatuH prH| bhavAn pUjye yuSmadarthe iti tasya paJcasa bito numiti numaagmH| vtH| sUtram / atvasoH sau // atvasoH sau iti dhAtorneSyate / atvanta syAsantasya ca dIrghA bhavati dhivarjite sau pare / bhavAna bhavantau bhavantaH / bhavantam bhavantau bhavataH / bhavatA bhavadyAm bhavadbhiH / bhavate bhavadyAm bhavadbhayaH / bhavataH bhavadyAm bhvdbhyH| bhavataH bhavatoH bhavatAm / bhavati bhavatoH bhavatsu / hebhavana hebhavantau hebhavantaH / asantasyetyasupratyayAntasyeti vivakSitam / tena piNDaM asatIti piNDayaH piNDagrasau piNDayasaH / piNDagrasam piNDagrasau piNDayasaH ityAdi / RkArAnuvandhasya numAgama eva / asvantatvAbhAvAnna dIrghaH / nito num| saMyogAntasya lopaH bhavana bhavantau bhavantaH / bhavantam bhavantau bhvtH| bhavatA
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ hasAnta puMliGgamakriyA // 4 // ( 129) bhavadbhayAm bhavadbhiH / bhavatsu ityAdi / hebhavan hebhavantau hebhavantaH / evaM pacacchabdaH / pacan pacantau paMcantaH / pacantam pacantau pacataH / pacatsu ityAdi / hepacana hepacantau hepacantaH / evaM paThatkurvadvadadAdayaH / atvasoH sau | anuzca as ca atvasau tayoH atvasoH (10 dvi0) svara0 / sro0 | si (sa0e0) Derau Dit / siddham / atvantarUpetyukArAnubandhasya asantasyeti numAgamarahitAsantasya zabdasya dhivarjite sau pare dIrgho bhavati / anena sau dIrgho bhavati na dhau dhivarjite iti vizeSaNAt / dhau hasepaH 0 / saMyogAntasya lopaH / he bhavan pakSe he bhoH / anyatra nazcA0 / svarAdau supi ca svara0 / bhakArAdau jhabe jabAH / zeSaM sukaram / evaM aSThIvat cakrIvat, kakSIvat, zabdAH / RkArAnubandho bhavatRzabdaH / ' bhUzatRzAnau tiptevatkriyAyAm ' iti zatRpratyayaH / atpratyayaH / apUkarttari guNaH / o av svara0 bhavat iti tasya RkArAmubandhatvAt trito numiti numAgama eva syAt / paraM, atvantatvAbhAvAt atvasoH sAviti dIrghatvaM na / zeSaM sugamam / evaM pacat zabdaH / pacat zabdo'pi RkArAnubandha ityarthaH / zatRpratyayAnteSu dviruktAnAM jakSatyAdInAM ca vizeSamAha / dviruktAnAM jakSAdInAM ca zaturnumpratiSedhaH puline nityaM vaktavyo napuMsake vA zau ca / dadhat dadhad dadhatau dadhataH / dadhatam dadhatau dadhataH / dadhatA dadhadbhyAm dadhadbhiH / ityAdi / napuMsake, dadhat dadhad dadhatI dadhati - dadhanti / jakSa jAgR daridrA zAs dIdhIvevI cakAs ete jakSAdayaH / zakArAnto vigzabdaH / chazaSarAjAderiti Satvam / So GaH iti Datvam / vAvasAne / viT - viD vizau vizaH / vizam vizau vizaH / I vizA viDbhyAm viGgiH / ityAdi / heviT - heviD hevizau hevizaH / SakArAntaH SaSAbdo nityaM bahuvacanAntastriSu sarUpaH / SaS jas iti sthite / jagAsorluk / So DaH / vAvasAne / SaT SaD SaT SaD SaDbhiH SaDbhyaH SaDbhyaH / SNaH ' iti nuT / So DaH / SaD nAm iti sthite / 17
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ (130) sArasvate prthmvRttau| dviruktAnAmiti / sugamam / evam anye'pi zatRpasyapAntA prakArAnubandhA jJeyAH / iti tAntAH / kapAntA aprsiddhaaH| zakArAnto vizzabdastaspa chazaSarAjAdeHSa iti Satve kRte SoDaH / vAvasAne / svarAdI svara / api khase capA0 / samrAjazabdavat viT viD ityAdIni rUpANi / viT manuSyo vaizyazca / ityAdayazzAntAH SakArAntaH SaSazabdo nityaM bahuvacanAntastriSu liGgaSu sahazarUpaH jazzasoluk chazaSa / SoDaH / pAvasAne / SaT-SaD punarapi SaT-SaD bhakArAdau SoDa iti Datve kRte svara0 AmiSNaH iti numaagmH| Sou iti tatvaM SaD+nAm iti sthite sati sUtram / ||dd NaH / saMkhyAsaMbandhino DakArasya NatvaM bhavati nAmi pare / TubhiH ssttuH| SaNNAm / kacidapadAnte'pi padAntatAzrayaNIyA / SaSu tu iti sthite / SoDA khase capA iti TakAre kte| atraSTubhiH STuH iti sakArasya Satve prA. se pdaanttaashrynniiyaa| TorantyAditi STutvaniSedhaH sstt| / (50 e0 ) sAGke0 / Na (ma0 e0 ) sro0 / saMkhyA0 / vRttiH kaThyA / anena nAmi pare DakArasya NakAraH, TubhiH dhuH / svara0 / sapi ssoddH| khase capA jhasAnAm / tataH ThakArasakArayogeSTubhiATuriti prAptau TorentyAditi dhumiH Turiti sasya SatvaniSedhaH / nanu atra padAntatvAbhAvAt TorantyAditi sUtraM kathaM saMbhavati tatrAha kaciditi / kacitlayogAntare apadAnte'pi padAntavA AzrayaNIyA AzrayeNa gaNanIyA vaktavyA iti bhAvaH / doSazabdo munArthavAcakastasya bhedaH / sUtram / doSAm // doSasajuSaAziSahaviSprabhRtInAM SakArasya spho bhavati rase padAnte ca / doH doSau doSaH / doSam doSau / doSAm / doSa (10va0 ) svara0 / monu0 / ekapadamidaM sUtram / kvacita doSA ra iti dvipadam / doSa, sajuS, Azip haviS, dhanuSa, sarpiSa, prabhRti zadAnAM pakArasya rase padAnte ca repho bhavati sakArasthAne jAtasya pakArasyAta vyAkhyeyam / anena rase padAnte ca rekH| evaM dhau ca hasepaHsro / dvivacanAdA svara0 / doH dopau dossH| dopaM doSau / zasAdau tu vishessH| zasAdau svareparenAntatA vA vktvyaa|dopH doSNaH |dopaa
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ hasAnnapuMliGgamakriyA // 4 // (131) doSNA doyI-doSabhyAm dobhiH-doSabhiH / doSa-doSNe donyA-doSamyAm doryH-dossbhyH| doSaH-doSNaH dobhyodoSabhyAm dorya-doSamyaH / doSA-doSNaH doSo-doSNoH doSAM-doSNAm / veddyo|dossnni-dossnni-dossi doSo-dovNoH doSa suiti sthite| 'doSAm' iti visargaHzaSase vAiti satve kRte kilAt iti Satvam / num visarjanIyazasAvyavadhAne'pi kilAditi sasya SatvaM vAcyam / katAkataprasaMgI yo vidhiH sa nityaH / dorpa-doHSu-doSasu / he do he doSau he doSaH / saptamIbahuvacane kRtrimvaadvisrgH| evaM sjussshbdH| zasAdau svare pare nAntatA vA vaktavyA / asyaathH| doSa zabdasya zasAdau svare pare nAntatvaM bhavati vA / vikalpena anve nakArAgamo bhavatItyarthaH / doSan iti sthite koMNo0 / svara / pale svara0 / doSNaH, doSaH / doSNA, -dossaa| bhakArAdau doSAM rAjalatu dobhyAM domiH yadvA / doSAM rAdhapo dviH| abe jabAH / svara0 / dobhyAM domirityAdi / kecittu 'zasAdavinantatA vA vakavyA' ityevaM paThanti / svare iti padaM na paThanti / tanmate svarAdI hasAdau ca sarvatra vikalpena 'an' Agaye kRte svarAdau alopaH svare0 runonno svara dvivIyapakSe kevalaM svara0 / doSaH dossnnH|dossaa doSNAbhakArAdau ekatra an Agame kRte svr| nAmno doSabhyAm dvivIye doSAH / jala / dobhyAm / evaM doSamiH domiH doSe svara0 doSNe / zasAdAvanantavA svara0 tato'llopaH / svare0 runonno| svara0 / doSabhyAM dobhyA doSampaH dobhyH| doSaH dANa: doSabhyAM dobhyAM doSamyaH dobhyaH / doSaH doSaNaH doSoH doSNoH doSAM doSNAm / doSgi doSANa doSi doSoH doSNoH supi annanvatve kRte nAno doSasu / pakSe doSAmiti rakhe kilA doSu / kecittu doSAM raaso| visarjanI dossa ityapi sAdhayanti / kevittu doSu ityapi paThanti / tato yathAsaMbhavaM sAdhyaM / doSazabdaH puNjiiblinggH| do: doSI doSi / juSImItisevanapo joSaNaM juTa milanaM mItiH saha vena varttave iti samitram / 1 zasAdI sarvatra nAntatA yA vakanyA / ti kacit /
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ (132) sArasvate prthmvRttau| sajuSAziSo rase padAnte ca dIrgho vaktavyaH / vorvihase iti siddhe idaM na vaktavyam / athavA tasyaivedaM prapaJcakam |dossaam| sajUH sajupau sjupH| sajupam sajuSo sajupaH sajuSA sajU Am sajUbhiH / sajUpSu-sajUHpu ityAdi / hesajU: hesajuSA helajupaH / sakArAntaH puMsazAbdaH / puMsa si iti sthite / sajupAziSo rase padAnte ca dIrthoM vaktavyaH / iti kecinecchanti doSAmiti ratvaM vidhAya yvovihase ityanenaiva siddhatvAt / iti pAntAH / sakA. rAntaH pumsazabdaH / punAtIti pumAn punAteH muk mum ceti samatyayaH mumAgamazca pAdeIsvaH athavA pAteImsuritiDumsupratyayaH DitvAhillopaH pums zabdasya paJcasu vizeSaH / sUtram / puMso'suGa // puMzabdasya asuDAdezo bhavati puMsi paJcasu pureSu zau ca / DakAro'ntyAdezArthaH / ukAro numvidhAnArthaH / rephaH svaraparaM varNa dRSTvA''rohati tcchirH|| puraH sthitaM yadA pazyeddhaH saMkramate svaram // anusvAro namasyaiva yAvattaddezayogataH // mUrddhi saGgaM labhettAvannekSate purataH svaram // puMso'suGa / puMs (50 e0) svara0 / sro0 / asuG (10 e0) ise pa0 / atotyuH / umao / edototH| pums zabdasya paJcasu syAdipu parepu' amukU' ityapamAdezo bhavati / kArontyAdezArthaH / ukAro numAvadhAnArthaH / rephaH paramityA dizlokadvayaM sugamam anenAntyasya sakArasya 'as' ityAdezaH sUtram / maH khre|| anusvArasya makAro bhavati svare pare / pumsa si iti sthite / bito num / sammahata iti dIrghaH |sNyogaantsy lopH| hasepaH selopH| pumAna pumAMso pumaaNsH| pumAMsama pumAMsau puMsaH puMsA puMsi puNsoH| pumsa su iti sthite sNyo| nacA0 / puNs| bhatra parasmaipada cinsa, mAhulakAdvAkarSapinsamAyam /
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ hasAntapuMlliGgamakriyA // 4 // (133) maasvre| maH (10 e0 ) svare (sa0 e0) vRttiH sugamA / 'pumsa s' iti sthite vito numiti numAgamaH paJcasa / nsamahat iti dhivrjmnytrdiirghH| sodhau ca isepaH iti silopH| saMyogAntasyeti s lopH| agre dvitIyAdvitvaM yAvat nazcApadAte0 svara0 1 pumAn pumAMsau pumaaNsH| puman hepumAMsau hepumAMsaH / purmAsaM pumAMsau / zasAdau nazcA0 / svarApuMsaH puMsA / bhakArAdau sNyogaantsylopH| nshcaa| ' evaM mupi saMyogAntasya lopH| nshcaa0| puMsu / atha rUpAMtaraM sAdhayati / sUtram / asaMbhave puMsaH kaka sau||asNbhv iti ko'rthaH / vedAntaikavedyasya paramAtmano bahutvAsaMbhave vAcye sati puMsazabdasya kagAgamo bhavati supi pare / kakAraH kitkaaryaarthH| akAra uccaarnnaarthH| asaMbhava iti / asaMbhave vaidikamayoge / asaMbhavo nAma vedAntaikavedyasyAtma no bhutvaa'sNbhvH| na vidyate Atmano brahmaNo bahutvasaMbhavo yatra so'saMbhavaH yataH 'ekamevAdvitIyaM brahma iti vedAntavedyasya vedAntazAstreNa vedyasya jJeyaMspa AtmanoM bhutvaasNbhvH| athavA nAsti saMbhavo buddheH sUtrAdezca yatra so'saMbhavastasmin vAcye sati puMszabdasya sAviti supi pare kagAgamo bhavati bhanena puMs agre kU kittvAdante / sUtram / skorAyozca / saMyogAyoH sakArakakArayolopo bhavati dhAtojhase pare nAnazca rase padAnte ca / kilAt iti sasya Satvam / kaSasaMyoge kssH| puNkss| nanu puzvityatra makAra eva saMyogAdirna sakAratahi kathaM lopaH / atra skorAyozcetyanena saMyogAdyasya lope prApte makArasyaiva lopo bhavenna tu sakArasya / AdivAbhAvAt / saMyogAdyastu puMsa ityatra zirasi makAra eva / tasmAdAditvaM dvividham / mukhyamApekSikaM ca / atra sasyAditvamApekSikam / puMsa ka ityatra kakArApekSayA sakAra AdiH sakArApekSayA makAra Adiriti sakArasyaiva lopH| hepumana hepumAMsau hepumAM
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate prthmvRttau| sH| vasvanto vidvasUzabdaH / vidvAna vidvAMso vidvaaNsH| vidvAMsam vidvaaNsau| skorAyozca / sa ca ca sko tayoH (pa0 dvi0) bhAcoH (10 vi0) (sarUpANAmekazeSaH) ca (avyayam) tripadaM sUtram / vRttiH sugamA / anena salopaH / kilA0 kaSasaMyoge kssH| 'kSu iti siddham / paramapuruSe puMca laukikeSu puruSeSu pusa / vidvaszabdasya paJcasu puMsvat / bitonum / sammahato dhau dIrghaH / saMyogAntasya lopaH / hasepa0 / vidvAn vidvAMsau vidvaaNsH| vidvan / vidvAMsa vitaasii| zasAdau tu vishessH| - vasorva uH // vasoH saMbandhI vakAra utvaM prApnoti zasAdI khare pare taddhite Ipi ikAre ca / viduSaH / viduSA / vasA rate iti datvam / vidvayAm vidvadbhiH / viduSe vidvadbhayAm vidvayaH / vidvatsu / hevidvana ityAdi / taddhite / vaiduSyam / evaM tasthivasprabhRtayaH / tasthivAna tasthivAMso tsthivaaNsH| tasthivAMsam tsthivaaNso| nimisAbhAve naimittikasyApyabhAvaH / iTo vakAramudizya prAptasvAdvasyotve tannittiH / Ato'napi ityaalopH| tasthuSaH / tasthuSA tasthivadyAm tasthivadbhiH / tasthivatsu ityAdi / hetasthivana hetasthivAMso hetsthivaaNsH| sakArAntaH zuzruvasazabdaH / zuzruvAn zuzruvAMsau shushruvaaNsH| zuzruvAMsam shushruvaaNsau|shushruvs zas iti sthite| vasorva u khordhAtoriyuvau svre|svrhiinN pareNa saMyojyam / kilAt iti sstvm|shushruvussH| zuzruvuSA / vasAM rse| khase capA0 zuzruvattu / zuzruvan hezuzruvAMsau hezuzruvAMsaH / evaM pecivAn pecivAMsau pecivAMsaH / pecivAMsa pecivaaNsau| zasi vasyotve kate yadAgamatvAdilopaH / pecupaH / pecuSA pacivadvayAma ityAdi / sakArAnto jagmivasazabdaH / ja
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ hasAntaliGgamakriyA // 4 // (15) gmivAna jagmivAMsau jagmivAMsAjagmiAsam jgmivaaNtoN| iTaH kakAramuddizya prAptatvAdvasyotve kate iTo'pi nivRttiH / gamAM svare ityanena updhaalopH|jgmussH|jgmussaa jagmivayAm / jagmivatsu ityAdi / jaganvAn jaganvAMsau jaganvAM sH| jaganvAMsam jaganvAMso / zasi vasyotve kate vakAranimittasya monodhAtoH' iti nakArasyApi makAraH / gamA svare iti updhaalopH| jagmuSaH / jagmuSA jaganvadyAm ityAdi / evaM jaghanvAna jaghanvAMso jghnvaaNsH|jghnvaaNsm jaghanvAMsau januSaH / januSA jaghanvadbhayAm ityAdi / sakArAntaH suvacasahAbdaH / atvasoH sau / suvacAH suvacasau suvacasaH / suvacasam suvacasau ityAdi / hesuvacaH hesuvacasau hesuvacasaH / evaM cndrmsprbhRtyH| atvasoH sau / hasepaH / serlopH| candramAH candramasau cndrmsH| candramasam candramasau candramasaH / candramasA candramobhyAm candramAbhiH / candramastu candramAsu / hecandramaH hecandramasau hecandramasaH ityAdi / uzanasUzabdasya bhedaH / vasorva uvasa (10 e0) niti kasya / sro| va (ma0 e0) sro0 / nAminoraH / jalau (ma0 e0) sAGke / bhAdabe0 / vasoriti kasaH kAnauNabevat vidervA vasarityAdi sUtrotpano yo vasamatyayastatsaMbandhI vakAraH sasvara utvaM prApnoti zasAdau svare pare taddhite paNamatyaye Ipi ca pare / taddhite vai. duSyam, Ipi viduSI atra anena zasAdau svare sarvatra '' ityasya 'du' kilA svara0 1 hasAdau vasAM rase iti sasya datve kRte bhakArAdau svr| mupi khase capA dasya taH / svr| evaM tasthivas shbdH| tasthau iti tsthivaan| dhAgatinivRttI / AdeH SNaH sH| sthA / kasapratyayaH vas sa ca Navat vena dvitvaM isvaH zasAt khapeti pUrvasasya lopaH jhapAnAM jaba capeti Sasya taH sthAmIti akArasya ikAraH / tasthivas iti jAtam / syAdi / tasthivAn tasthivAMsau tsthivaaNsH| vasthivAMsaM tasthivAMsau / zasAdau svare vasorvauH iti vasya utve kRte 'nimicA
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 136 ) sArasvate prathamavRttau / bhAve naimittikasyApyabhAvaH ' iti ikArasya AkAra eva / tataH bhAtonapItyAkAralopaH svara0 / kvilA0 / tasthuSaH / tasthuSA tasthivadbhayAmityAdi / evaM gataH iti jagmivAn jagmivAMsau jagmivAMsaH / jagmivAMsaM jagmivAMsau / gamAM svare / jagmuSaH / jagmuSA jagmivaddhayAmityAdi / athavA jaganvasaMzabdaH / gam vaspratyayaH / dvitvaM / mono dhAtoH / jagAmeti jaganvAn zasAdau svare pare 'nimittAbhAve naimittakaspApyabhAvaH' iti nakArasya makAra eva / gama svare jagmuSaH / jagmuSA jaganvadbhaya jaganvadbhirityAdi / evaM pecivAna pecivAMsau pecivAMsaH / pecivAMsaM pecivAMsau pecuSaH / pecuSA pecivaddhayAmityAdi / ukhAsaMmparNadhvaMsAdInAM tu rase padAnte ca vasa rase iti datvam | svarAdau svara0 / ukhAkhat ukhAsraMsau ukhAsraMsaH / ukhAkhadbhayAM ukhArkhAdbhaH / ukhAsratsu / evaM parNadhvat parNadhvaMsau parNadhvaMsaH ityAdi / sakArAntaH suvacasUzabdaH / vac paribhASaNe supUrvaH / vacAderasa | svara0 / nAmatvAtsyAdayaH / tataH sau pare atvasoH sAvitidarghiH / ise paH / tro0 / dhau hase pa:0 / sro0 svarAdau sarvatra supi ca svara0 / bhakArAdau sro0 / habe ubho / zeSaM sukaram / evaM candramaszabdaH / candramAH candramasau candramasaH / candramaH / candramobhyAM candramastu / evaM vedhAH vedhasau vedhasaH / durbhedhAH durmedhasau durmedhasaH ityAdi / evaM pracetasa, jAtavedasa, uccaiHzravasa, sumanas sutejasa prabhRtayaH / uzanasAdInAM sau vizeSaH / sUtram / uzanasAm // uzanas purudaMzas anehas ityeteSAM seragherDA bhavati / DittvATTilopaH / uzanA uzanasau uzanasaH / uzanasam uzanasau uzanasaH / uAnasA uzanobhyAm uzanobhiH / uzanassu uzanaHsu ityAdi / uzanaso dhau nAmatatA'dantatA vA vaktavyA / heuzanana- he uzana - heuzanaH uzanasI uzanasaH / ubhayavikalpe rupatrayam / saMbodhane tUzanasastrirUpamiti vacanAt / puruvaMzA puruvaMzalau purudaMzasaH ityAdi / anehA anehasau anehasaH / anehasam / he ahaH ityAdi / adaszabdasya bhedaH / vyAdeSTeH iti I sarvatrAkAraH / ad si iti sthite / 1 su su avasaMsane ityetAbhyA yathAsaMkhyamukhAparNazabdapUrvAbhyA kiMpi 'no lopa' iti nalope, ukhA kAt 2 parNadhnat iti prathamaikavacanarUpasiddhi: / egmame'pyUyam /
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ hasAnta puMliGgamakriyA // 4 // ( 137 ) uzanasAm / uzanas ( Sa0 dvi0) svara0 uzanam, purudaMzas, anehas ityeteSAM zabdAnAM dhivarjitasya serDA bhavati / anena serDA bhavati / DakAraSTilopArthaH / Diti : iti TilopaH / svara0 zeSaM dvitvAdau suvacasvat / uzanaso dhau vizeSamAha / uzanasa iti uzanasuzabdasya dhiviSaye nAntatA antyasakArasya nakAraH / adanta tA akArAntatA ca sakArasya lopo bhavatItyarthaH / cakArAd dvitIye tu sAnta eva vichatIti dhau rUpatrayam / yataH saMbodhane tUzanama iti / ekatra hasenaH / kho0 / dvitIyarUpe sasya naH / hasepaH / tRtIye tu adantatA vaktavyeti salopaH / samAnAddherlopo 'dhAtoriti dherlopaH / heuzanaH heuzanan heuzana iti jJeyam / uzanasyAmityatra sro0 | habe | uo uzanobhyAM uzanobhiH / uzanA zukraH / evaM purudaMzas, anehas, prabhRtayaH / puradaMzAH puradaMzasau puradaMzasaH / anehA anehasau anehasaH ityAdi / anehA kADhaH / adas zabdasya sakArAntasyApi vizeSaH / tasya tyadAdeSTeriti sarvatrAkAraH / sau tu ada s iti sthite sUtram / sau saH // adaso dakArasya sau pare satvaM bhavati / sausaH / si (sa0e0) Denrau TilopaH svara 0 sU (ma0 e0 ) lo0 adaso dakArasya sau pare so bhavati anena dasya saH as s iti sthite sUtram / serau // adasaH seraukArAdezo bhavati / asau / dvivacane adas au iti sthite / dasya maH / o au au amau iti sthite / serau / si (0 e0) Giti usya / sro0 uo / rA ( pra0 e0 ) sAGke0 / nAmino raH svara0 / adasaH saMbandhinaH sa bhakAro bhavati / anena sisthAne au / 1 o au au asau iti siddham dvivacanAdau tyadAdeSTeriti sarvatrAkAre kRte dasya ma: ' am au' iti sthite / o au au / sUtram / mAdU / uzva azva U adaso makArAtparasya hrasvasya hrasva ukArAdezo bhavati dIrghasya ca dIrgha ukArAdezo bhavati / amU / sarvAditvAjjasI dasya maH i e ame iti sthite / O mAdU // ma ( paM0 e0 ) Gasirat / savarNe0 / uzca Uzca U (ma0 e0) sAGke 0 / capA bhane jabAH / siddham / adaso makArAtparasya httvasvaraspa dUrava ukAro bhavati dIrghasya ca dIrgha ukAro bhavati / anena 'am au' ityasya aukArasya dIrghatvAt 1
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 138) sArasvate prathamavRttau / kakAraH / atra pUrvaM vibhaktikAryaM pazcAnmAdU / TAsthAne tu pUrvaM mAdU pazcAdvibhaktikAryamiti viveka: / adas bahuvacane sarvAditvAjjasI aie | ame iti sthite / sUtram / erI bahutve / e I bahutve / bahutve sati makArAtparaspa / adasa ekArasya IkArAdezo bhavati / amI / IkAravidhi - I sAmarthyAna tUkAraH / amum amU amUn / matvotve kRte TAnA striyAm / amunA amUbhyAm amIbhiH / adas Ge iti sthite / GakAro GitkAryArthaH / vyAdeSTeraH syAdau / dasya maH / sarvAdeH smad / maaduu| amuSmai / amUbhyAm amiibhyH| tyAdeSTeraH syAdau / dasya maH / Gasirat / akaH savarNe dIrghaH / mAdU | amuSmAt amUbhyAm amIbhyaH / mAdU / kvilAt 0 | amuSya amuyoH amISAm / amuSmin amuyoH amISu / ( erI bahuve / ema0 e0) sro0 I (ma0 e0) sAGke0 nAminI raH svara0 / bahutve (sa0 e0 ) bahuvacane sati adasa zabdasya makArAtparasya IkAro bhavati anena ekArasya IkAraH ame ityasya amI makArAtparasyeti cena vyAkriyate tadA amuka amuka iti na siddhyati / ami amzasorasya mAdU iti akArasya ukAraH monu0 amumiti siddham / dvivacanaM prathamAdvivacanavat / bahutve am zaso 0 | sonaH puMsaH zasi / maaduu| amUn / TAviSaye mAdU / asya uH| amuN| tataH / ThAnAstriyAM amunA / dvivacane adbhItyAtvaM pazcanmAdU ityAkArasya dIrghatvAdUkAraH amUmyAmiti siddham / evaM caturthI, pazcadvive'pi tRtIyAbahuvacane 'bhismas' iti vacanAt esbhi| bahutve amIbhiH / evaM [ ca0 ba0 paM0 ba0 ] amUbhyaH caturtheka vacane sarvAdeH smaT / mAdU | kilA0 / eaiai / amuSmai paJcamyekavacane / Gasirat / ataH iti smaDAgamaH / savarNe / mAhU kilA * | amuSmAt / SaSThayekavacane / Gas sya / mAdU / kkilA0 / amuSya ( pa0 dvi0 ) ( sa0 dvi0 ; osi akArasya ekAraH / e ay / mAdU / svara0 / amuyoH / Ami suDAgamaH / esmi0 / erI bahutve | kilA0 / amISAm ( sa e0 ) Di smin / mAdU / kvilA0 / amuSmin / supi esbhi0 / erI0 | kilA0 / amISu / tyadAditvAddherabhAvaH saMbodhanaM na bhavatItyarthaH / punarvizeSamAha / sAmAnye adasaH kaH syAdivacca / sAmAnye'rthe vAcye sati asUzabdAtparaH kapratyayo bhavati sa syAdivajjJeyaH /
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ hasAntaliGgaprakriyA // 4 // (139) ekasyocAraNena bahvoM labhyate tatsAmAnyam / tyadAdeSTeraH syaadau| dasya mH|maadR| amuka amuko amuke| amukam amuko amukAna / amukena amukAbhyAma amukaiH / ityaadi| zeSaM sarvazabdavadrUpaM jJeyam / cakArAttAtparasyotvam / tena / tyaadesstteH| sau sH|maaduu / amukaH ityaadi| // iti hsaantpullinggprkriyaa||4|| sAmAnye adasa iti / sAmAnye'rthe vizeSAkathane ajJAtAdyarthe adaszabdatya kA pratyayo bhavati sa ca syAdivat jJeyaH syAdau pare sati yatkArya bhavati - skArya kAtye'pi pare bhavati / tena tyadAdeSTeraH syAdau dsymH|maaduu / iti bhavati syAdivaceti cakArAt mathamaikavacane ' asakau ' ityapi rUpaM bhavati pusi striyAM ca adasakaH pratyayaH syAdivatvAt tyadAdeSTaraH syAdau / dasyamaH |maaduu / 'amuka' iti siddham / tataH syAdayaH / prakriyA sarvazabdavat / iti hasAntAH pulliGgAH / iti hasAntapulliGgasAdhanaM samAptam / atha hasAntAH strIliGgAH pradazyante // tatra hakArAnta upAnaha zabdaH / atha hasAntastrIliGke kiMcicchabdasAdhanaM likhyate / hakArAnta upAnaha zabdaH pAdapUraNavAcakastasya svarAdau svara hoDha iti DhatvamAptau tadapavAdArtha rase padAnte ca vizeSamAha / suutrm| nhodhH| naho hakArasya dhakArAdezI bhavati dhAtojhaise pare nAmnazca rase padAnte ca |vaavsaane| upAnat-upAnad upAnahI upAnahaH / khase capA jhsaanaam| upaantsu| heupAnat-heupAnad heupAnahI heupAnahaH / vakArAnto divshbdH| naho dhaH / naha (10 e0 ) svara0 / srodha (ma0 e0) sro0 / hve0| uo / siddhaM, vRttiH kaNThyA / anena rase padAnte ca haspa ghaH / sau dhau ca dhatve kRte hasepaH / vAvasAne / dhakArasya vA takAradakArau / jhabe jbaaH| dhasya dH| svara0 / supi khase capA jhasAnAm / dhasya taH / svara0 / zeSaM kamyam / godhuk
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ (140, sArasvate prthmvRttau| prabhRtayaH pulliGgavat jJeyAH / uSNika uSNihau uSNihaH / ut UvaM niti rakSati vA uSNika yavAgUH / iti hAntAH / yakArAntA amasiddhAH / vakAganto divazabdaH svargAkAzArthavAcakaH tasya nAmasaMjJAyAM syAdayaH / 'din s' iti sthite / sUtram / diva au|| divaH au| divo vakArasya aukArAdezo bhavati sau pare / iyaM svare / dyauH divau divaH / divam / diva au| diva (10 e0 ) svara0 / sro0I (ma0 e0 ) sAGketiH / aadbe| lopaz si ( sa0e0) rau0| TilopaH / svara0 / diva iti SaSTyA nirdiSTatvAt divazabdasambandhino vakArasya aukAro bhavati sau pare anena sau dhau ca vasya aukAraH / ipaM0 / svara0 / sro0| dyauH| evaM hecauH / varNavidhI nedamiti yadAdezastadvadbhavatIti silopo na / dvitve bahuve ca svara0 / ami vizeSaH / sUtram / vaamyaa|| divo vakArasya vA AtvaM bhavati ami pre| cAm divau divaH / divaa| vAmyA / vA ( ma0 e0 ) avya0 / am ( sa0e0) svara0 savarNe / A (ma0 e0) sAGke / iyaM / tripadam / divo vakArasya ami pare vA AtvaM bhavati / anena amaviSaye vA vakArasya AkAraH iyaM svare / svara / cAm / pakSe divam / agre svarAdau sarvatra svara / hasAdau tu vizeSaH / sUtram / u rase // u rase / divo vakArasya ukArAdezo bhavati rase padAnte ca / yubhyAm dyubhiH| dyubhyAma yubhyH| divAyuSu / he dyauH he divA he divaH rephAntazcatuzabdo bhuvcnaantH| urase / u (ma0 e0) sAGke / rasa ( sa0 e0 ) a i e / divo vakA rasya rase pare ukAro bhavati / yathA U rase / u (ma0 e0) u (ma0 e0) rase (sa0e0) tripadaM sUtraM paThanti / tena rase pare uvarNe'pa pare ukAro bhavAta / yathA SitaH divi uSitaH yuSitaH / anena bhakArAdau sapi ca vasya ukaarH| iyaM svare / svara0 / supi u rase tataH kilaa| iti vaantaaH| rephAntazcaturzabdoM nityaM bahuvacanAntastasya ca striyAM vishessH| sUtram / , 'diva au sau iti tripadamidaM sUtramasyA TIkAyAmupalabhyate /
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ hasAntastrIlliGgaprakriyA // 5 // (141) tricaturoH striyAM tisRcatasavat // tricaturoH striyAM tisRcatasR / Rvadityavyayam / striyAM vartamAnayostricaturzabdayostisR catasR ityetAvAdezau bhavataH / RkArazca Rvat / tataH sturAr ityAra bhavati / Rram / tistraH tisraH tisRbhiH tisRbhyaH tisRbhyH| tricaturoriti / tri ca catur ca tricaturau tayoH ( pa0 dvi0 ) svara0 / sro0 / strI (sa0 e0) triyAM yoH / strIbhruvoH / DitAmaT / svr| savaNe / visa ca catasR ca tisUcatama (pa0 dvi0 ) sAGke0 / Rvat (ma0e0) avya0 / savarNe / siddhamidaM sUtram / striyAM vartamAnau yau tricaturazabdo tayoH 'tisa' 'catasa' ityetAvAdezau kramAt bhavataH / 'tri' zabasya 'tisR|' 'catur ' zabdasya ' catasR' prakArazca RkAravat kAreNa tulyo jJeyaH / tato dIrghatvAjasi sturAra iti sUtreNa Ara na bhavati paJcasu ityAr na / zasi amzasorasyetyakAralopo'pi na / saptasvapi bahuvacaneSu 'tri' zabdasya 'tisR' AdezaH 'catur' zabdasya 'catasR' jasi zasi ca karam / svara / sro0 / Ami nudAgame kuce vizeSaH / sUtram / nAmi dIrghastisRcatasrogchandasi vaa|| diirghtvm| tisRNAM-ti sRNAm / tisRSu / catastraH catastraH catasRbhiH catasRbhyaH catasRbhyaH catasRNAm-catasRNAm catasRSu / striyAmiti tricaturovizeSaNAstriyAM gauNayonaitAvAdezau staH / priyAstrayastrINi vA yasyAH sA priytriH| priyatrI priytryH| buddhivat / yadA striyAM mukhyau liGgAntare gauNau tadAdezo sta eva / priyAstistro yasya sa priytisaa| serA priya. titrau priytisrH| priyatistram priyatisrau priytisrH| priyatisrA priyatisRbhyAm priytisRbhiH| priyatisRSu / klIbe priyAstisro yasya tatpriyatisR priyatisRNI priyatimaNi / evaM priyAzcatasro yasya sa priyacatasA priyacatasro
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ (142) sArasvate mathamavRttau priyacatastraH / kove / priyacatasR priyacatasRNI priyacatasaNi / rephAnto girzabdaH / nAmi dIrgha iti / (ma0 e0) avya 0 / Am (sa0 e0) svara0 dIrgha (50 e.) sro0| tisRcatasR (pa0 dvi0 ) sAGke / chandasi (sa0e0) vA (ma0e0) vimu, catasR ityetayoriti strIliGge vartamAnayokhicatuzabdayonAmi pare dIghoM na bhavavi chandasi tu vA bhavati vede tu tisRNAM tisUNAM catasRNAM catasRNAmiti rUpe bhavataH / anyathA visRNAM catasRNAmityeva / supi, kilA / rephAnto gizabdA giratyanayeti gIH / nigaraNe kip pratyayaH viblopaH atahara gira iti jAtaM tasya svarAdI sarvatra svara / hasAdau tu vizeSaH / sUtram / vorvihase ||dhaatorikaarokaaryordiik' bhavati rephavakArayohasaparayo / gIH girau giraH / giram girau girH| girA gIAm giibhiH| hegIH hegirau hegirH| evaM purdharAdayaH / dhakArAntaH samidhAndaH / vAvasAne samit-samid samidhau samidhaH / samidham samidhau samidhaH / samidhA samiyAma smidbhiH| khase capA jhasAnAm / samitsu / bhakArAntaH kkRbhshbdH| vAvasAne / kakup-kakub kakubhau kakubhaH / kakubham kakubhau kakubhaH / kakubhA kakubhyAm kakubhiH / kakupsu / hekakupa-hekakub hekakubhau hekakubhaH / dakArAntAtyadAdayaH tyAdeSTeraH syAdau iti srvtraakaarH| AbatastriyAm iti Ap / pakAraH silopArthaH / savaNe dIrghatve ca kRte strIliGge sarvAzabdavadpaM jJeyam / staH syaa| aura aie|tye tyaaH| sA te tAH / yA ye yAH / eSA ete etaaH| etAM-enAm ete-ene etA:- enaaH| etayAenayA etyoH-enyoH|kaa ke kaaH| makArAnta idmshbdH| svorvi hase / izca uzca yU tayoH pvoH (pa0 dvi0) iyaM svare / u vam / svara0 / so / raca t ca I tasmin vi (sa0 e0) svara0 / pazcAnAmino rH|
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ hasAntastrIliGgabhakriyA // 5 // (143) rilopo dIghA hasa (sa0 e0) a i e / dhAtusabandhinorikArokArayodI? bhavati rephavakArayoH parayoH stoH| kiviziSTayoH rephavakArayoH / hasaparayoH hasaH paro'gre vartamAno yAbhyAM to isaparau tyoH| anena hasAdau diirghH| gi ityasya gii| isapaH / sro| giiH| he gIH / gIbhyAM gImiH / giibhyH| gIrSu / ityAdirUpamavaseyam / zeSaM kaNvyam / evaM puraadyH| ukArasya dIrghatve uukaarH| zeSaM gizabdavat / pU: purau purH| puraM purau purH| purA pUbhyAM pUrbhAiratyAdi / evaM dhUH dhuraudhurH| ityAdi / dhakArAntaH samidha zabdaH indhanArthavAcakaH tasya sau dhau ca hasepaH0 iti silope kRte / vAvasAne / dhasya vA takAradakArau / samit, samid / bhakArAdau jhabe jabAH / dhasya daH / svara0 / supi khase capA jhasAnAM / dhasya taH / svara0 / samitsu zeSaM sakaram / evaM vIrudhakSudhzabdau / bhakArAntaH kakubhazabdaH digvAcakastasya vAva sAne iti jabatve vH| capatve ca pH|kkup, kakuba / kakubbhyAM jhbejbaaH|kkupsu / khase capA ityAdi / jakArAntaH saj zabdaH / lak sam strajau sjH| evaM ruja / ruka, rug rujau rujH| dizAmiti katvam / dakArAntAstyada, tad yad , etadasteSAM tyadAdeSTerityakAre kRte AvataniyAmiti vakSyamANasUtreNa AppatyayaH / bhApati pakAraH Apaiti sUtreNa silopArthaH tataH savarNe dIrghaH sahevi dIdhaiM kRte si viSaye sta iti tasya saH / tataH sAdhanA sarvAzabdavat / spA tye tyAga evaM tad / sA te aurii| tAH / savarNa srotAM amzasoH monu0 / / auriitaa| zramaza tyaa| ttsore| e ay / tAbhyAM vaabhiH| tsyai| hitAya yaToceti suTU pUrva sya Apo akAraH svara0 e ai ai|taabhyaaN taabhyH| tasyAH tAbhyAM tAbhyaH / stio ptt| yasoca / tsyaaH| ritAM yaT yaTo'cca vayoH Tosore eay svara0 / taasaaN| muddhaagmH| svara0 / tasyAM Amke stiyana yaToca svara0 / monu0| tayoH tAsu tydaadivaatsmbodhnaabhaavH| evaM, yA ye yaaH| etadzabdasya enAdezAdikaM puMvat / kilaa| eSA ete etaaH| etado'nvAdeze dvitIyATagaisveno vA vaktavyaH / etA. enA eve-ene evaaH-enaaH| etyaa-enyaa| etayoH-enayoH iti vishessH| zarad saMvid, saMpad, Apad, pariSad, pratipad, haSad, saMsad, prabhRtayo dakArAntA yathAbhayoga saadhyaaH| ityAdi jJeyam / evaM makArAntaH kimzabdo'pi sarvAzabdavat syadAdeSTeraH AvataH striyAM / kA ke kAH / idaMzabdasya sau vishessH| idam / (ma. e0) suutrm| iyaM striyAm / idamzabdasya striyAmiyaM bhavati sisahitasya / iyaM ime imaaH| imAM-enAm ime-ene imA:-e
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ (144) sArasvate prthmvRttau| nAH / ana ttoso| ttosore| anayA AbhyAm aabhiH| idam De iti sthite| tyAdeSTeraH syAdau / dasya mHaabtHstriyaam| GitAM yad / yaTocca / sbhyH| savarNe diirghH| asyai AbhyAm AbhyaH / asyAH AbhyAm AbhyaH / asyAH anayoH-enayoH AsAm / AmDeniyazca asyAm anayo:-enayoH Asu / ckaaraantstvcshbdH| coH ku: iti kutvam / vaavsaane| tvak-tvag tvacau tvcH| tvacam tvacau tvcH| tvacA tvagbhyAm tvgbhiH| coH kuH| kilaat| kaSasaMyoge kssH| tvakSu / hetvak hetvam hetvacau hetvacaH / evaM RcvAcaprabhRtayaH / pakArAnto'pazabdo nityaM bahuvacanAntaH strIliGgAsammahato dhau dIrghaH zauca ApaH apH| iyaM striyAm iya (ma0 e0) hase paH / monu0 strI0 ( sa0 e0) khiyAM voH strIcavoH jitAma svara0 savarNe0 idaMzabdasya strIliGga sau pare ipam Ade zo bhavati / gurutvAtsarvasya / anena iyam hasepaH monu0 / agre dvitIyAbahutvaM yAvat tyadAdeSTeratve kRte 'dasya maH' iti matve kRte Abata: triyAM savarNe gA. zabdavat tRtIyAdau tyadAdeSTeriti sarvatra akAraH TAvacane osi ca ana TosoH anAdeze kRte AvataH striyAM sore e ay | svara0 anyaa| anayoH bhakArAdau supi ca sbhyaH iti akAre kRte AvataH striyAM AbhyAM AmiH / Aha / ityAdi ke ra sa, uma, DiSu AvataH triyAM DiyaT yaThocca asyai / asyAH / asyAH saptampekavacane AvataH striyAM AmDe DintAM yaT yayo'cca sbhyaH svara0 asyaaN| Ami muDAgamaH / sbhyH| AbataH svara0 mo'nu0 AsAM zeSa sugamam / cakArAntastvazabdastasya rase padAnte ca coHkuriti casya kaH / sau dhau ca hase pa hAta silope kRte casya kutve kRte vAvasAne vA kasya gkaarH| tvaka, tvara / hetvakA tvarA bhakArAdau tu katte jhave javAH kasya gaH svara tvagbhyAM tvagbhirityAdi / sapi coH kuH kilA kapasaMyoge kssH| tvakSu / svarAdau sarvatra svara0 svacI tvaca ityAdi zuka, zum / zucau shucH| evaM R, vAmabhRtayo'pi cakArAntA jJeyAH / Rka Rra RcI RcaH / vAk vAg vAcI vAcaH / evaM takArAntA yopita, sarita, taDita, vidyut, prbhRtyH| pakArAnto'pazabdo nityaM vahuvacanAntaH vilile 'bha.
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ - isAntastrIliGgaSakriyA // 5 // (141 paja iti sthite sammaMhata iti vIpI, svara-lokaApaH zasi paJcasviti vizeSaNAna dIrghaH / kiMtu svara0 sro0 apa0 / makArAdau vizeSaH / sUtram / bhi-dapAm / bhi da apAm / abAdInAM bhakAre pare pakArasya datvaM bhavati / adbhiH| adyH| adyaH / apAm / apsu / he. ApaH / abAdInAmityAdigrahaNaM gauNatve'pi : datvArtham / apazabdasya paJcasu yadrUpaM tat svapUzabdasya "rUpam abAdInAmityatra apaH pAThe apazabdasyaiva vaktavye apAmityatra bahuvacanAt ap svap baDvap ete graahyaaH| svAmpi taDAgAni / bahvAmpi taDAgAni / zobhanA Apo yasmin pradeze sasvApa svApo svApaH / he svap ityaadi| zikArAnto dishshbdH| bhi dapAm // (sa0e0) svara0 / d (ma0 e0) hasepaH / ap (pa. ba0) svara0 monu / tripadam / abAdInAmityayuktaH pAThaH / kiMtu apazabdasya apazabdasaMbandhinaH pakArasya syAdau bhakAre pare dakAro bhavati / sAmivi bahuva canaM apazabdasya bahuvacanatvajJApakam / anena pasya daa| adhiH / adyaH / adyaH / Ami sapi va svara0 apAm / appu / zakArAnto dizazabdastasya rase padAnne va vizeSaH / suutrm| dizAm / diz viz sTaz ityAdInAM rase padAnte ca kutvaM bhavati / diz viz z sTaz mRz straj RtvijdadRkS dadhRkSa uSNiha aJc yuJja kruJc ete dizAmiti bahuvacanena gRhyante / vaavsaane| dik-dig dizau dishH|dishm dizau dizaH / dizA digbhyAm digbhiH / dize / kutvam / kilAt0 dikSu / hedik-hedig / dRk dRg dRzI zaH / sTak-sTag sTazo sTazaH / rak-traga khajau sNjH| Rtvik-Rtvim Rtvinau RtvijaH / dahak dahA dakSau dadRkSaH / dadhRk-dadhRgu dhrakSau dadhRkSaH / uSNika-u
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 146 ) sArasvate prathamavRttI | SNig uSNihI uSNihaH / pakArAntastviSAbdaH / poDaH / vAvasAne / tviTa- tviM tvipo tviSaH / tviSam tvipo tviSaH / tvipA tviDbhyAm tvibhiH / tvipe / sviT tsu / heviT - heviD hetvapo hetvipaH / dizAm / dizU (10 va0) svara0 yonu0 / diza, hA spRzU, RtvijU, dadhRS uSNi, ajU, yujJa, kruJca, asRj ityAdInAM zakArasya antasya ca katvamityarthaH / rase pare padAnte ca zeSaM kaNThyam / anena rase padAnte ca zasya kaH / tataH vAvasAne / dik dig / he digU hedik / dizau dizaH / digbhyAm / dizAm | jhavejavAH / dikSu ityAdi evaM dRzaprabhRtayaH / dizA miti / katvam kilA * kapasaMyoge kSaH / dRk dRg dRzI hAH / pakarAntastvizabdastasya rase padAnte ca poDa iti DatvaM sau dhau ca hasepaH / vAvasAne DhakAraTakArI / tviT viMha | heviT hetvid bhakArAdI poDaH / svara0 / tviyAmi tyAdi / supi poDaH / khase capA0 / Dasya TaH / svara0 / tviTsa | evaM prAvRpa, viz rupa nRpa, zabdAH / AzipuzabdaH sajupuzabdavat jJeyaH / dopAmiti pasya raH / " sajupAziporase padAnte ca dIrgho vaktavyaH / sajUH sajupau sajupaH / AzIH Azipa AzipaH / Azipam Azipau AziSaH / AzipA AzIrbhyAm AzIrbhiH ityAdi / AzI: pu- AzISSu | heAzI: heAzipau heAzipaH / strIliGgasyAdasAbdasya sau na vizeSaH / asau / dvivacanAdau tyAdeSTeH ave kRte'nantaram / AvataH striyAm ityAp / savarNe dIrghaH saha / vibhaktikArya prAk pazcAnmAdU | / amU amUH / amUm amU abhUH / anuyA amUbhyAm / amUbhiH / amuSyai amUmyAm amUmyaH / anuSyAH amUbhyAm asabhyaH / amuSyAH amuyoH amUpAm / amuSyAm amuyoH amUpu // iti hasAntastrIliGgaprakiyA // 5 // sajurAziporase padAnte ca dIrghaH / tro0 AzipaH / doSAM raH / sajuSAziporase padAnte ca / jala0 ANIbhyAM / AzISu / ityAdi jJeyam / nakArAntaraya zrI
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ hasAntastrIliGgaprakriyAH // 5 // . 147) liGge asazabdasya sau vishesso-n.sivissye| pathA-mulliGge rUma tathaivAtrApi tpdaadesstteritykaarH| AMvataH striyAM sausaH mero oauSau / asAviti siddham / dvivacanAdausaparatve kRtedasya mH|ttH AbavaHstriyAmityApi kRte strIliGge sarvAzabdavat vimatrikAyeM kRte pazcAnmAdU itihasvasya svarasya ukaarH| dIrghaspadIrgha ukAraH asau amU amUH / savarNe0 mAdU sro0 amUM amUamUH / amuyA gaisore / amUbhyo amuubhiH|maaduu amuSyai / hitaaNgrttraayttonych| pUrvasya caapo'kaarH|maaduu kilA0 svara0 eaiai|amuubhyaaN maaduu|amuubhyH| amulyAH amUmyAM asampaH amuSyAH amuyoH ttosore|e ay svara0 mAdU / amuussaaN| suDAmaH!mAdU kilA. amuSyAAmke chintAyaTyocca pUrvasya cApo 'kAra mAMhU~ kilA. svara0 amuyoH Tosore / asUSu mAdU kilA0 amukA amuke| ityAcA jeyAH / evaM sumanasa, apsarasa, bhAra, suvacas, mabhuvayo jnyeyaaH| iti hasAntastrIliGgasAdhanam // 5 // atha hasAntA napuMsakaliGgA pradarzyante / tatra rephAnto vA 'hAbdaH / napuMkAtsyamo ka rephasya visrgH| vaaH|iimau vArI / ayama iti vizeSaNAnuna bhavati jagAso shi| vAri / punarapi vA vArI vAri / vArA vAAm vAbhiH / vAeM / vArSu ityatra na visrgH| doSAmiti sUtreNa kRtasyaiva rephasya saptamIbahuvavane pare visargo nAnyasyota vktvyaat| hevA hevArI hevAri / caturrAbdasya caturAm zauca ityA m / catvAri / catvAri / cturbhiH|cturyH / cturthyH|rH saMkhyAyAH / caturNAm / catuSu / nakArAnto'hanazabdaH / aMtha isAntanapuMsake kiMcitsAdhanamucyate / apa mukhyavRttyA hakArAntaH zabdo nAsti gauNatve tu suSTu anaDvAn yasya va svanaiha (ma0 e0) napuMsakAtsyamoluka sArase vAvasAne svanaDuna svanaDuda khanahI svanIhi caturanaDuhorityAm / evaM godhuk gohI goduhi / anupAna anupAnahI anupAnahi ityaadi| aparaphAvo vAzabdastasya napuMsakAta spamorkhaka sovA: hevA dvitve tu Imau svara0vArI hevaarii| jasi si ca jasU zasoriti zau kRte ayamati vizeSaNAt yamapratyAhArAvasya tiSigatvA mAgamo na bhavativena svara0 vAri hevAri punarapi dvitIyAyAM 1.vAH vArI vaari| tRtIyAdau svarAdau svara hasAdau tu jalatu supi vilA. jala,
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 148 ) sArasvate prathamavRttau / vArA vAyoM / vArSu ityAdayaH / catuzabdasya bahuvacanAntasya jazAsoH ziritIkA re kRte caturAm zau cetyAm / uvaM svara0 catvAri / catvAri / caturbhiH / caturbhyaH / caturbhyaH / caturbhyaH / Ami raH saMkhyAyAH iti numAgamaH ShanaNo0 rAdyapoddhiH svara0 / supi kilA 0 caturNAm / caturSu / zeSaM kaNThyam / gauNatve tu priyAzcatvAro martyA yasya tat priyacatuH priyacatvarI priyacatvarANi bhiyAH catasraH khiyo yaspa tat prayacata priyacatasRNI miyacatasRNi / nakArAnto'ddanzabdaH / sUtram / ahnaH / ahanazabdasya nakArasya sakAro bhavati rase padAnte ca / napuMsakArasya morluk strorvisargaH saha / imau / veDayoH / avI- ahanI / nopadhAyAH / ahAni / punarapi / aMhaH aDDIahanI ahAni / allopaH svare akAralopaH / aDDA / anhaH saH strorvisrgH| have / uo / ahobhyAm ahobhiH / ahe ahobhyAm ahobhyaH / veGayoH / addi- ahani / ahnaH saH strorvi sargaH | ahassu - ahaHsu / he ahaH he ahI he ahanI he ahAni / brahmazabdasya rase padAnte ca nalopaH / napuMsakAtsya morlak] nAno no lopazadhau / brahma / saMbuddhau napuMsakAnAM nalopo vA vaktavyaH / brahma brahman brahmaNI brahmANi / Imau brahmaNI / jazAsoH ziH / nopadhAyAH / brahmANi / punarapi bra hma brahmaNI brahmANi | brahmaNA / nAmno no lopazadhau / vrahmabhyAm brahmabhiH / brahmaNe brahmabhyAm brahmabhyaH / brahmasu ityAdi / evaM carman varmankarmanaprabhRtayaH / carma carmaNI carmANi / varma varmaNI varmANi / evaM vyomanuzabdaH / vyoma | Imau / veDhyoH / vyotrI vyomanI vyomAni / 1 ahnaH / ahan ( Sa0 e0 ) allopaH svara0 sro0 ahanuzabdasya sakAro bhavati SaSThInirdiSTatvAdantyasya rase padAnte ca / anena sau dhau ca ami ca napuMsakAt spa mogiti syamorlope kRte ahnaH iti nakArasya sakAre kRte sro0 ahaH / he ahaH / dvivacane tu Imo itIkAre kRte veDhancoriti vA akAralopaH svara0 ahnI ahanI ja
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ hasAntaklAMbaliGgaprakriyA // 6 // (149) zasaviSaye tu jazzasoH shiH| nopdhaayaaH| svara0 ahAni / yamantavAna num / svarAdau sarvatra allopaH svara0 ahnA / ityAdi bhakArAdo ahnaH iti nakArasya sakAraH sro0 habe uo ahobhiritpAdi Divacane venyoriti vA allopaH svara0ahni ahani sapi ahna iti saH svara0A ahassu / brahman zabdasya napuMsakAtsyamoTuMgiti sau dhau ca lave nAno nolopazadhau ityadhAviti vizeSaNAt dhau nasya lopo na bhavati / brahma he brahman / kSemendrAcAryastu sambodhane'pi vA nakAralopamicchati tena hebrahma ityapi syAta / prakriyAkaumudyAM ca saMbuddhau vA napuMsakAnAM nalopo vaktavyaH iti / dvivacanetu Imau iti IkAre kRte amvayuktAditi vizeSaNAdallopaniSedhaH nonno0 / svara0 / bahmaNI bahutvadvaye jazasoziH nopadhAyAHSunoMNo0 svara0 bmaanni| bramabrahmaNI brahmANi agre svarAdau sarvatra pu!0 svara0 brahmaNA / rase pare ca nAmro0 brahmabhyAm / brahmam / evaM carman, zarman, karman, narman, parvana, mbhRtyH| allopaH svare ityakAralopAnahIMH / tathA nAman, dAman, vyoman, loman, premana, dhAmana, heman prabhRtayo'pi nAntAH zabdAH sAdhyAH / nAma nAmanI nAmAni / evaM daNDi / daNDi daNDinI daNDIni // punarvizeSamAha nAntAdadantAcchandasi DizyorvA lopo vaktavyaH / chandasyAgamajAnAgamajayorlopAlopau ca vktvyo| parame vyomAn / sarvA bhUtAni / sarvA ityatra zilope kate nalopaH / dIrghatvaM nAtivartate / nimittAbhAve naimittikasyApyabhAva ityetasyAnavazyaMbhAvitvAt / tyadAdInAM sya moTuMki kate TeratvaM na bhavati / kasmAt / syAdAviti vi zeSaNAt / luki na tannimitvaM napuMsakAtsyamolRk / vAva sAne / tyat-tyad / tyAdeSTeraH syAdau iti srvtraakaarH| Imau |tye| jazazasoH shinopdhaayaaH| tyAni / punarapi / zeSa sarvavat / tat-tad te tAni / yat-yad ye yAni / etat-etad ete etAni / nAntAdadantAcchandasi Dizyoti / nakArAntAd adantAt bhakArAntAt zabdAta parayornapuMsakaliGgasabandhinoDizyorvA lopH| sitamyekavacane ziH
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ (150) sArasvate prathamavRttI sazasoH ziriti etayorvA bahulaM lopaz bhavati yathA parama (sa.e.) vyomana (sa0 e0) ubhayatrApi ( sa0 e0) ki ekatra aie anyatra DilopaH chAndasikatvAt 'nAnono lopazadhau' ityapi na bhavati / bhUta (pra0ba0) sarva (pa0 ba0) ubhayatra prathamAbahuvacanam / jazzasoziH numayamA nopadhAyAH punoM0 svara0 tataH zilopaH chAndasikatvAt nakArasyApi lopo bhavati / yadvA 'nimittAbhAve naimitikasyApyabhAvaH' chAndasatvAdeva dIrghatvaM tu na nivartate / bhUta (ma0va0) jasa. zasoH shiH|numymH| nopadhAyAH svara0 / parame prakRSTa vyomanyAkAze / sA bhuutaani| sarvANi bhUtAni vante ityarthaH / yathA parame vyoman ityatra DilopaH chAndasikatvAra sarvANi bhUtAni ityatra numsahitaH shilopH| parame vyoman sarvA bhUtAni iti chaandsikaayogau| asak amajI asUti dizAmiti katvam / atha dukArAntAstyadAdayaH / teSAM tyadAdInAM syamohUMki kRte TaretvaM na bhavati syAdau vibhaktau pare satyeva bhavati na tu luki kRte iti vizeSaNAt laki na tanimittamiti ata eva staH iti satvamapi na bhavati / tat / dvivacanAdau tyadAdeSTe0 Imau / aie| te| tyadAdeSTe0 jazzasoH shiH| numayamaH nopadhAyAH svara0 taani| tada ve vAni / tRtIyAdau sarvava tyadAdeSTa0 Tena / aie / tena tAbhyAm / ani / taiH| dyaH / aie| eaiai| tasmai sadeiH smaT / eaiai / vAbhyAM addhi / tebhyaH esthibahutve / tasmAt isirat ava iti smaDAgamaH savarNe taabhyaaN|ani| tebhyaHesmi bahutve tasya ussya / tayoH osi e ay / teSAM / muDAmaH esbhi0 kilA0 svara0 monu0 svara0 / tasmin Di. smin / tayoH osi eay / teSu kilA / tyadAdInAM dherabhAvaH / evaM etat ete etAni / dvitIyAyAM evado'nvAdeze ityasya prAptau ami viSaye vaktavye tu vishessmaah| idametadoditIyaikavacane napuMsake enadA vAcyaH / etatetad enat-enad ete-ene etAni-enAni / etena-enena / kima ke kAni / punarapi / idaM ime imAni / idaM-enata-enad ime-ene imAni-enAni / anena-enena ityAdi / napuMsakAtsyamolaka / coH kuH / vAvasAne pratyak-pratyag / iimau| aJcedapatha / pratIcI / jazazasoH shiH|numymH / stoH zrubhikSuH / pratyazci / zepaM pUrvavat / takArAnto jagacchandaH / pAvasAne / jagat-jagad / iimau|
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ hasAntakIbaliGgaprakriyA // 6 // ( 151 ) jagatI / tumayamaH / nazvApadAnte jhse| jaganti / punarapi / mahat-mahad mahatI | sammahato 0 | nazvApadAnte jhase / mahAnti / punarapi / sakArAntAH payasvacasyazaste jamprabhRtayaH / payaH payasI / sammahato 0 / payAMsi / punarapi / vacaH vacasI vacAMsi | punarapi / yazaH yazasI yazAMsi / punarapi / tejaH tejasI tejAMsi / punarapi ityAdi / adasUzabdasya svamorluki kate strorvisrgH| adaH / dvivacanAdau Teratve kRte matvatve kRte / amU / tyAdeSTeraH syAdau / dasya maH / nagUza soH ziH / numayamaH / nopadhAyAH / mAdU / amUni / punarapi / amunA / aMdbhi / mAdU / amUbhyAm / esbhiAerI bahutve / amI bhiH| sarvAdeH smaT / eaiai / mAdU / amuSmai amabhyAm amImyaH / Gasirat / ataH savarNe dIrghaH saha / mAdU / amuSmAt amUmyAm amIbhyaH / Gasya mAdU / amuSya | osi eay amuyoH / suddaamH| esmi bahutve / amISAm / Gismi n / amuSmin amuyoH / esbhi bahutve vilAt amISu / iti hasAntanapuMsakaliGgaprakriyA // 6 // idameta dordvitIyaikavacane napuMsake enadvA / napuMsake etado'nvAdeze abhi enaditi vaktavyam / etat enat, ete ene, etAni enAni, / zeSaM puMvat | kecittu idamzabdasyApyanvAdeze napuMsake abhi enaditIcchanti / makArAntaH kim zabdastasya napuMsakAtsyamorluki kRte tyadAdeSTeratvaM na kiMtu monu0 anyatra tu tyadAdeSTeratve kRte napuMsake sarvazabdavat / kiM ke kAni / kiM ke kAni / evaM ivaM ime imAni / idaM ime imAni / tRtIyAdau sarvatra puMvat puliGgavat / cakArantaH pratyacazabdaH / napuMsakAt syamorluk / coH kuH / vAvasAne / pratyak / dvivacane Imau aceralugdIrghazca svara0 pratIcI / bahutve jazAsoH ziH numayamaH nazcApadAnte pratyezci pratyak pratyacI pratyaJca / agre tRtIyAdau puMvat / svarAdau aceraluk dIrghazca / bhakArAdau coH kuH / jhabejabAH / pratIcA pratyagbhyAM pratyagmiH / supi / coH kuH / kvilA * kaSayoge kSaH / pratyakSu / 1 abcokArasyopadhAbhAvAnna dIrghatvam /
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ (152) sArasvate prthmvRcau| evaM tiryak tirazcI tiryazci / anvak anUcI anvaJci / gavAra gocI gvaashci|ityaadi / takArAnto jagacchabdaH / spamo ki jagat / dvitve / Imau svara0 / bahutve jshshsoshiH| numayamaH ncaa|jgtii jaganti zeSa kaNvyam / evaM yakRt yakRtI yanti / zakRt zakRtI zakunti / mahacchabdo'pyevaM na varaM sau viSaye sammahata iti dIrghatvam / mahat mahatI mahAnti / mahat mahatI mahAnti / mahatA mahaTyAmityAdi puMvat / sakArAntaH payaszabdaH / payaH pAnIyaM dugdhaM vA syamo ki kRte sro0 dvitve Imau svara0 / bahutve jazzasoH shiH| numayamaH sammahata iti dIrghaH / payaH payasI pAsi / tRtIyAdau svarAdau svara0 / bhakArAdau sro0 habe uo payasA payomirityAdi, evaM tejas, mahasa, vacas, yazas, vys| zirasa, tapasa, ojasa, manas, tamasa, ambhasa, enasa, vAsasa, rajas chandasa, ana sa, ayasa, sotasa, retas, rakSasa, zreyasa, uSasa, varcasa, medasa, zephasa, zravasa, arzam, tarasa, rahasa, Udhasa, yAdasa, Agas, eghas, okara, prbhRtyH| haviSazabda doSAraH napuMsakA0 sro0 haviH haviSI Imau havIMSi / jazzasoH ziH numayamA sammahatodIdhai kRte numi sakAra evAsvIvi santatvam / ato num visargavyavadhAne'pi sstvm| haviSA / bhyAM bhis bhyas supa, viSaye doSAraH jala0 havibhyAM havibhiH havibhyaH haviHSu / evaM sampiH sappiSI sapauSi / dhanuH dhanuSI dhaSi / adhiH adhiSI aSi / jyotiH jyotiSI jyotISi / rociH rociSI rocIMSi / AyuH AyupI AeNSi / vapuH vapuSI vapUMSi / januH januSI janUMSi / cakSuH cakSuSI caDhUMSi / yajuH yajuSI yajUMSi / ityAdi / adaszabdasya prathamAdvitIyayorvizeSastatraikavacane napuMsakAt / syamo ki kRte tyadAdeSTeratvaM na bhavati kiMtu sro0 adaH / dvitve tyadAdeSTerakAraH, dasya maH, Imo, aie, mAdU, ekArasya UkAraH / amU' amunI' iti chAndasaM ruupm| uktaMca bhAgavate / amunI bhagavadrUpe mayA te jJAnuvarNite / ubhe api na gRhati mAyAsRSTe vipazcitaH // 1 // bahutve tyadAdeSTeraH, isya maH, jazzasoH zi, numayamaH, nopadhAyAH, mAdU, AkArasya UkAraH amUni prathamAvadvitIyA / tRtIyAdau sarvatra puMvat / (tR0 e0) tyadAdeSTe0 mAdU / dAnAstriyAM amunA / (tR0 di) syadA0 adviH mAdU amUmyAM / (tR0 ba ) bhisa bhis esmi bahuve erIbahutve 1" gavAkzabdasya upAgi zrIve'AgatibhedataH // asaMdhyagAgamAhoparnavAdhikazataM mtm||1|| syamsupasu nata SaT bhAdau paTe syustrIgi nAsoH // canvAri zeSa dazake, rupANoti vimAyaya // 2 // " gavAk-ganAga, go. ak-goga, gok-goga, gavAi, goaDa, goD / gocI, gavAJcI, goanI, gocI / gAnni, goani, gauzci / gavAha, goajJa, goha, gavADA, gobhakSu, goDasa, gavAra, gojamANa, goDkha / ityanyatra /
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ hasAntalIvaliGgamakriyA // 6 // (153) amIbhiH / (ca0 e0) tyadAdeSTara0 dasya maH / sarvAdeH smaTA maaduu| kilA eaiai| amuSmai / (ca.dvi0) ani / maaduu| amUbhyAm / (ca0 ba0) esmi bahutve / erI bhuve| amiibhyH| (paM0 e0) tyadAdeSTe0 dasya maH sirat ataH mAdU kilA0 amuSmAt / (pa0 dvi0) addhiH| mAdU / amUbhyAM (paM0 ba0) esmi bahutve eriibhukhe| amiibhyH| (10 e0) tyadAde0 rusasya dasya maH mAdU kilA0 amuSya / (pa. dvi0) osi eay mAdU amuyoH / (10 ba0) tyadAde0 dasya mH| suDAmaH esbhi bahutve erI bahutve kilA0 amISAm / ( sa0e0) tyadAde0 dasya mH| kismin mAdU kilaa| (sa0 vi0) tyadA0 dasyamaH osi eaya svara0 maaduu| amuyoH| (sa0 ba0) erI bahutve, kilA0 amISu / iti hasAntanapuMsakaliGgasAdhanamakriyA // 6 // atha yuSmadasmadoH svarUpaM niruupyte| tayozca vAcyaliatvAtriSvapi liGgeSu samAna rUpam / avyayAnyaliGgAni / aliGge yussmdsmdii| atheti / atheti saMjJAsandhisvarAnvahasAntaliGgatrayasAdhanAnantaram / yuSmadasmadoH yuSmaca asmaJca yuSmadasmadau tayoH svarUpaM svaM rUpaM mukhyasvarUpameva nirUpyate kthyte| natu gaunntvvishessaadikmityrthH| atrAha prH| nanu sarvAdayo liGganaye'pi saadhitaaH| evau tu kathaM na sAdhito tatrocaramAha / vayoriti tayoryuSmadasmauchabdayorvAci vacane vAgvyavahArakAle alir3atvAt svaviSaye liDdyotakAbhAvAt triSvapi puMstrInapuMsakaliGgeSu samAnaM sadRzameva rUpam / yathA triSvapi lineSu soM jnH| sarvA jgtii|srv jagata / ityAdirUpabhedohazyate na tthaivyoH| yathAtvaM devH| tvaM devii| tvaM brahma ityAdau na ko'pi ruupmedH| ataH bhAna sAdhitAvityarthaH / atha vAcyamiti nAma zabdarUpam abhidheyaM vizeSyapadamityarthaH tasyaiva liI vidyate yayostau vAcyaliGgo / yadi vA vAcyasya puruSa, strI, kulAdeliGgameva liGga yonirivi bahuvrIhiH / yaduktaM / vAcyamityucyate bhedyaM talliGgaM bhajate tu yH|| vizeSaNatvamApabo vAcyaliGgaH sa ucyate // 1 // anayoH sAdhanamucyate / prathamaikavacane sUtram / svamahaM sinaa| sisahitayoryuSmadasmadostvamahamityetAvAdezau bhavato yathAsaMkhyena / tvam / aham / tvamahaM sinaa| tvaM ca ahaM ca tvamaha (ma.e. sAGketi. si(tR.e ThaganA
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ (154) sArasvate prthmvRcau| yuSmaMda0 vRciH kaNThyA / yuSmadaH sinA saha 'tvam' ityAdezaH / asmadazca sinA saha 'aham' ityAdezaH / dvivacane yuSmad au / asmad au' iti sthite / suutrm| yuvAvau dvivacane / yuSmadasmadodvivacane pare yuva Ava i. tyetAvAdezau bhvtH| yuvAvau dvivacane / yuvazca Avazca yuvAvau (ma.dvi.) dvivacane (sa.e.) aie yuSmadaH sarvavibhaktidvivacane 'yuva' AdezaH / asmadazca 'Ava' ityarthaH / 'yuva+au / Ava+mau' iti sthite / sUtram / baamau| yuSmadasmadbhayAM para au Am bhvti|svnne dIrghaH saha / yuvAm AvAm / aamau| Ama (ma.e. hasepaH / au(ma.e.) sAGke0 svara siddham / ciH sugamA yadAdezastadvaditi / nanu Am kimiti kriyate ameva kathaM na kriyate ekamAtrAlAghavamapi putrotsavaM manyante vaiyAkaraNA' iti / nahi ami kRte amzasoraspetyakAralopaH syAditi Ameva yuktaH / anena bhI ityasya aam| savarNe monu yuvAm AvAm iti siddham / bahuve 'yuSmad+as / asmad as' iti sthite| sUtram / yUyaM vayaM jasA / jasA sahitayoryuSmadasmadoyaM vayamitye. tAvAdezau bhvtH| yUyam, vayam / yUyaM vayaM jasA / yUyaM ca vayaM ca dhUryavayam (ma. dvi.) sAGke0 / jas (vR.e.) svara siddham / anena jassahitasya puSmado yUyam ityAdezaH / asmadazca vayam ityaadeshH| yUyaM vayamiti / ami sUtram / khanmadekatve / yuSmadasmadoH / tvanmadityetAvAdezI bhavata ekatve gmymaane| tvanmaditi / vacca maJca tvanmat (pra. dvi.) sAGke0 ekasya bhAva ekatvaM tasminnekatve (sa. e.) aie capA ave jabAH svara siddham / agre vRttiH kaNvyA, ekavacane ekArthavAcitve yuSmadastvat asmadazca bhat AdezaH / tvata bham mata+am' iti sthite / sUtram / Amsbhau / A ambhau / yuSmadasmadopTerAtvaM bhavati ami sakAre bhisi ca pare / amAsorasya / tvAm , mAm / yuvAma, AvAm / 'tyadAdeSTeH' ityatve kRte zasi dIrghatvam /
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ yuSmadasmatyakriyA // 7 // (155) Ambhau / A(ma.e.) sAGke am casca mis ca Amasmi / dezaikagrahaNe dezIyagrahaNaM tasmin Amsmau (sa.e.)auDit TilopaH svara0 A ane Amsbhau savaNe yuSmad anena tvat' ityasya tvA 'mat' ityasya ca mA am zasorasya monu tvAm / mAm / dvivacane tu mAgvat / zasi yuSmad+as, asmad+asa iti sthite tyadA0 am zaso0 zasIti diirghH|vaacylinggtvaat kevalapulliGgatvAbhAvAt sonaH puMsa iti sUtreNa sakArasya nakAro na bhavati / tena vizeSamAha / zaso no vaktavyaH / yuSmAn asmAna / tvanmadekatve / zaso no vaktavyaH zasaH sakArasya nakAro bhvtiityrthH| yuSmadasmadoreveti zeSaH / zasi yuSmAn asmAn iti siddham / tRtIyaikavacane tvanmadAdeze kRte tyadAdeSTerakAraH / tva+A, ma+A iti sthite / sUtram / e ttaaddyoH| yuSmadasmadoSTaretvaM bhavati TA Gi ityetayoH parayo / eay| tvayA myaa| yuvAvau dvivacane / adbhi| yuvAbhyAm, AvAbhyAm / aamsbhau|yussmaabhiH, asmaabhiH| e TADyoH / e (ma.e.) sAGke / balyoH yaca Dizca gahI tayoH (sa.dvi.) iyaM svare svara siddhamidaM sUtram / yuSmaditi vRttiH kaNThyA / 'AdezivadAdezo bhavati' iti nyAyA anena yathAkramaM tve me| e ay svara tvayA mayA iti rUpadvayam / dvivacane bhyAM yuvAvau dvivacane addhi / yuvAbhyAm / AvAbhyAm / evaM cturthiipNcmiidvitve'pi|misi Am smau iti TerAkAraH yussmaabhiH| asmaabhiH| caturthaMka vacane sUtram tubhyaM mahyaM jyaa| DyA sahitayoryuSmadasmadostubhyaM mahyaM ityetAvAdezau bhavataH / tubhyam, mahyam / yuvAbhyAma, A vAbhyAm / tubhyaM mahyaM DanyA / tubhyaM camacaM ca tubhyaMmA (ma.dvi.) sAGke (ta. e.) eay svara siddham / vRttiH subodhA / anena yathAkramaM lensahivayoH yuSmadasmadoH 'tubhyaM "mAm ' Adezau / tubhyam / mahyam / caturthyA bahutve / sUtram / bhyaszbhya m / yuSmadasmadoH paro bhyasU ibhyaM bhavati / zakArobhakArAditvavyAvRttyarthaH / tenAtvatvena bhavataH / tyadAdeSTeH / yuSmabhyam , asmabhyam /
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ (156) sArasvate prthmvRttau| / bhyasazabhyam / bhyas (pa.e. sAGke0 zbhyam (ma.e.) hasepaH0 yuSmadasmacchabdAbhyAM paraM caturthIbahuvacanaM tasya kRtsnasyApi bhyam bhavati mpamAdezasya gurutvAt sarvasya prAptau zaphAragrahaNaM kimarthamityAha / zakAro bhakArAditvaniSedhaka uccaarnnmaatrH| zakAro bhakArAditvavyAvRttyarthaH bhakAra evaM Adiryasya saH bhakArAdistasya bhAvo bhakArAditvaM tasya vyAvRttyarthaH nissedhaarthH| bhyam ityevaM cetkriyate tadAaddhi, esmi bahutve etayoH sUtrayoH mAdhirbhavati bhakAraparatvAta atastanivAraNArtha 'abhyam' iti kriyte| tenaadriityaatvm| esbhivahukhe iti etvaM ca na bhavati / anena caturthIbahuvacanasya bhyas / tyadAdeSTe0 monu0 yuSmampam / asmabhyam / paJcampekavacane tvanmadAdeze kRte tvat+as matsmas iti sthite / sUtram / usibhyaso tuH / paJcamyA usibhyaso turbhavati / zakAraH sarvAdezArthaH / ukAra uccAraNArthaH / tvat, mata / yuvAbhyAm , AvAbhyAm / tyadAdeSTeH / yuSmat, asmat / usi bhyaso tuH / sizca bhyas ca isibhyasau vayoH (pa.dvi.) sro| ratuH (ma. e.) sro0 paJcamyA ekavacanasya bahuvacanasya ca 'Rtu' ityAdezo bhavati / anena sisthAne turbhavati / zakAraH srvaadeshaarthH| ukAra uccaarnnaarthH| va iti sthitam / tyadAdeSTe0 tvat mat / yuvAbhyAm / AvAbhyAm / bahutve bhyamsthAne t / tyadAdeSTe0 / yuSmat / asmat / SaSThayekavacane sUtram / / tavamama usA / usA sahitayoyuSmadasmadostava mama ityetAvAdezau bhavataHtava,mama / yuvAvau dvivcne| osi, eay / yuvayoH ,AvayoH / sarvAditvAtluT / tavamama ulA / tava ca mama ca tavamama (ma.dvi.) sAGke / sa svara0 (pR. e.) sA anena usUsahitasya yuSmadastava asmado mama ityAdezaH / taba mama / oviSaye yuva Ava Adeze kRte osi eay svara0 yuvayoH AvayoH / evaM saptamIdvivacane'pi Ami tyadAde0 muDAmaH svr0| yuSma + sAm / asma + sAm iti sthite sUtram / sAmAkam / yuSmadasmadoH paraH sAmAkaM bhvti|tydaadesstteH| yuSmAkam, asmAkam / tvanmadekatve / e ttaaddyo| eayuu|
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ yuSmadasmatyakriyA // 7 // . (117) tvayi, mayi / yuvayoH,AvayoH Amsbhau / yuSmAsu, asmAsu / athAnayogauNatve rUpavizeSo nirUpyate / yadA ekatve dvitve ca yuSmadasmadI samAsArthastu anyasaMkhyastadA tvanmadAdau yuvAvau ca bhavataH / vaiparItye tu na stH| lijasDeGassu pareSu ye AdezAste sadA bhveyuH| tathA coktaM paanniniiye| sAmAkam / sAm (ma. e.) hasepaH0 Akam hase paH0(pa. e.) svara0 yu. madasmabhyAM parasya muTasahivasyAmaH 'thAkam' ityAdezo bhavati / anena Akam / savaNe0 yuSmAkam / asmAkam |.mushitsyaam AkamAdezavidhAnam 'esmibahutve' itpekAranivRttyarthaM na tvAmsbhyAvityAkArasya nivRttyartha, kRte tasmina rUpaviparyaya: syAditi saptamyekavacane tvanmadekatve tyadAde0 eTAyoH emaya svara0 svapi / mayi / yuvyo| aavyoH| Amsbhau |yussmaasu / asmAsa / tyadAditvAtsambodhanAbhAvaH tathA samAsAntatve prAdhAnye ca yuSmadasmadoH sijasaDeDasma evaM ete pUrvoktAH tvaM, ahaM, yUyaM, vayaM, tubhyaM, madyaM, tava, mama, AdezAH syuH| nAnyatra anyatra si, jas, ke, svajiteSu vacaneSu / " samasyamAne icekatvavAcinI yuSmadasmadI // samAsArtho'nyasaMkhyazvedhuvAvau svanmadAvapi / sujasaleGassu parata AdezAH syuH sadaiva te // khAhau yUyavayau tubhyamahyau tavamamAvapi // ete paratvAdvAdhante yuvAvau viSaye svake / vanmadAvapi bAdhante puurvviprtissedhtH|| dayekasaMkhyaH samAsArtho bahvarthe yussmdsmdii|| tayoradayekatArthatvAna yuvAvo khamAvapi // " 'samAsazcAnvaye nAnAm' iti samAsasaMjJAyAm / atyAdayaH kAntAdyarthe dvitiiyyaa|kraantaadyrthe atyAdayo dvitIyayA saha samasyante, sa dvitIyAtatpuruSaH samAso bhavatI vapi bAbA bahathai guma "
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ (158) sArasvate prthmvRttau| ti, tatpuruSaH samAsaH / tvAM mAM vA atikrAnta iti vigrahe / atitvam atyaham / atitvAm atimAm / atiyUyam ativayam / atitvAm atimAm / atitvAm AtamAm / atitvAn atimAna / atitvayA atimayA atitvAbhyAm atimAbhyAm / atitvAbhiH atimAbhiH atitubhyam atimahyam / atitvAbhyAm atimAbhyAm / atitvabhyam atimabhyam / atitvat atimat / atitvAbhyAm atimAbhyAm / atitvat atimat / atitava atimama / atitvayoH atimayoH / atitvAkam atimAkam / Ami TeretvaM kecidicchanti / atitvayAm atimayAma / atitvayi atimayi / atitvayoH atimayoga atitvAsu atimAsu / yuvA AvAM vA atikAnta iti vigrahe / atra sijasDheGassu prAgvat / auamaauSu tulym| atitvam atyaham / atiyuvAm atyAvAm / AtiyUyam ativayam / atiyuvAm atyaavaam| atiyuvAm atyAvAm / atiyuvAna atyAvAn / atiyuvayA atyAvayA / atiyuvAbhyAm atyAvAbhyAm / atiyuvAbhiH atyAvAbhiH / atitubhyam atimahyam / atiyuvAbhyAm atyAvAbhyAm / atiyuvabhyam atyaavshym| atiyuvat atyAvat / atiyuvAbhyAm atyAvAbhyAm / atiyuvat atyAvat / atitava atimama / atiyuvayoH atyAvayoH atiyuvAkam atyAvAkam / atiyukyAm atyAvayAm i. ti kecit / atiyuvayi atyAvayi / atiyuvayoH atyaavyoH| atiyuvAsu atyAvAsu / yuSmAn asmAn vA atikrAnta iti viyo / Atitvam atyhm| atiyuSmAm
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ yuSmadasmatyakriyA // 7 // (159) atyasmAm / atiyUyam ativayam / atiyuSmAm atyasmAm / atiyuSmAm atyasmAm / atiyuSmAn atyasmAt / atiyuSmayA atyasmayA / atiyuSmAbhyAm atyasmAbhyAm / atiyuSmAbhiH atyasmAbhiH / atitubhyam atimahyam / atiyuSmAbhyAm atyasmAbhyAm / atiyuSmabhyam atyasmabhyam / atiyuSmat atyasmat / atiyuSmAbhyAm atysmaabhyaam| atiyuSmat atyasmat / atitava atimama / atiyuSmayoH atysmyoH| atiyuSmAkam atyasmAkam / atiyuSmayAm atyasmayAm / iti kecit / atiyuSmayi atyasmayi / atiyuSmayoH atyasmayoH / atiyuSmAsu atyasmAsu / anenaiva prakAreNa srvmunneym|| // iti yussmdsmtsvruupprkriyaa||12|| samasyamAne / atrArthe makiyAkaumudyuktAH kArikAH pramANayati setyAdi / ekavacane tvat mat / dvivacane yuvAvo / bahuvacane yuSmAsmau / yathA tvAM mAmati. kAntaH atitvam / atyaham / aviyUyam / bhavivayam / atitvAm / atimAm / thatitvAn / atimAn / atitvayA / atimayA / evaM yuvAm atikrAntaH atitvm| atiyuvAm / pratiyUyam / aviyuvAm / atiyuvAm atiyuvAn / evaM yuSmAnatikAntaH / bhatitvam / atiyuSmAm / aviyUyam / atiyuSmAm 2 | atiyuSmAn / atrAthai prakriyAkaumudhuktAH kArikA evam " samasyamAne dacakatvavAcinI yussmdsmdii| samAsArtho'nyasaMkhyazcedhuvAvau tvanmadAvapi // mujasake usma parata AdezAH syuH sadaiva te // tvAhI yUyavayau tubhyamajhau tvmmaavpi||ityaadi| yathA piyastvaM piyo yuvAM piyA yUyaM vA yasya sa miyatvam / evaM miyo'haM piyAvAvAM priyA vayaM vA yasya sa miyAham / evaM jasi priyayUyam / priyavayam / viSaye piyatubhyam / priyamayam si bhiyatava / miyamama tathA tvAmavikAntaH iti atitvam / mAm atikrAnta ityatyaham / ityatrApi sijashenDassu mAgvadevAdezAH syuH| tathA dvivacane yuvAvAdezau na bhvtH| yathA avitvam / atyaham / atitvAm / atimAm / atiyUyam / ativayam / atitvAm / atimAm / dvitve'pi atitvAm / atimAm / atitvAn / avimAna / atitvayA / atimayA / atitvAbhyAm / bhavimAbhyAm / avivAbhiH /
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ (160) sArasvate prthmvRcau| atimAbhiH / atitubhyam / atimahyam / atitvAbhyAm / atimAbhyAm / atitvamyam / atimabhyam / atitvat / atimat / atitava / atimama / atitvayoH / a. timayoH / avitvAkam / atimAkam / kecittu atitvayAm atimayAm iti / atitvayi / atimayi / atitvayoH / atimayoH / atitvAsu / atimAsa / evaM yu. vAm AvAm atikrAnta ityatrApi sijasDeGassa pAgvat / atitvam / atyaham / atiyuvAm / atyAvAm / atiyUyam / ativayam / atiyuvAm / atyAvAm / atiyuvAm / atyAvAm / atiyuvAn / atyAvAn / atiyuvayA / atyAvayA / aviyuvAbhyAm / atyAvAbhyAm ityAdi / atiyuSmAn / atyasmAn / atiyuSmayA / atyasmayA / ityAdi / evaM paramatvaM, paramAha, paramayUyaM, paramavayaM, paramatubhyaM, paramamAM, paramatava, paramamama ityAdi lokAjjJeyam / iti yussmdsmtsvruupmkiyaa| punarvizeSamAha / // athAnayorAdezavizeSavidhinirUpyate // athAnayoriti / atheti yuSmadasmacchabdayoH sAdhanAnantaraM kazcit Adezasya vizeSaH |aadeshvishessstsy vidhiH, AdezAH pUrva kathitAH, atha Adeza vizeSavidhiH kathyate itydhyaahaarH| sUtram / yuSmadasmadoH SaSThIcaturthIdvitIyAmisteme vAMnau vasnasau / yuSmadasmadoryathAsaMkhyenAmI AdezAH syuH / kIdRzayoH SaSThIcaturthIdvitIyAsahitayoH / sahitagrahaNAdhuvayoH putraH yussmtputrH| AvayoH putraH asmatputra ityAdau vibhaktilope kate AdezA neti jJeyam / tatraikavacanena saha te me bhvtH| dvivacanena vAnnau / bahuvacanena vasnasau / yuSmadasmadoH SaSThIcaturthIti / yuSmadasmadoH (pa.dvi. SaSThIcaturthIdvitIyA bhiH(tu. ba) te me (pra. dvi.) sAGke / vAnau (ma.dvi.) vasnasau khara0 paJcapadamidaM stra m / yuSmadasmadoH SaSThIcaturthIdvitIyAnAmekavacana dvivacanabahuvacaneSu krameNa amI agre vakSyamANAH temevAMnauvasanasAdezA bhavanti / ayaM bhAvaH / paSThI caturthaMka vacanena saha yuSmadaste asmadazca me AdezaH / dvitIkavacanasya vA mA iti vizeSavidhAnAta neme na bhavataH(pa.dvi.)(ca.dvi.) dvi.dvi.)| yuSmado vAma asmadazca nau aadeshH| (pa.va.) (ca.va.) (di.va.) yuSmado vas asmadana
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ guSmadasmatpakriyA // 7 // (161) nas AdezaH / dvitIyAvaturthoSaSThItivaktavye vyukrameNa SaSThIcaturthIdvitIyAmiretyuktatvAtkacittvayA, mayetyasminnarthe teme bhavata ityAdi sUcitam / yathA zrutaM te nikhilaM pArthetyAdipayogeSu / tathAca, kayA vRttyA vatitaM vazcaradiH kSetimaNDalam / tathAca, geye kena vinItau vAm ityAdimathamAdvivacane'pi vAm iyAdezaH / kecittu, viparyayavidhAnena niyamo neSyate budhaiH / ato vibhakiNvanyAsu bhavanti vanasAdayaH / yadvA, SaSThIcatuyorenaSaSThayA alpsvrtvaatpuurvnipaatH| dvisIyApekSayA caturthA alpasvaratvAtpUrvanipAta iti dvandraH / udAharaNAni ythaa| svAmI te sa samAyAtaH svAmI me sAMprataM gataH // namaste bhagavan bhUyo dehi me mokSamavyayam // svAmI vAM sa jahAsoccaidRSTvA nau dAnayAtanAm // rAjA vAM dAsyate dAnaM jJAnaM nau mdhusuudnH|| devo vAmavatAhiSNurnarakAnau jnaardnH|| svAmI vo balavAn rAjA svAmI no'sau janArdanaH / / namo vo brahmavijJebhyo jJAnaM no dIyatAM dhanam // sAnandAntaH prapazyAmaH pazyAmo naH suduHkhinH|| svAmIti / sa te tava svAmI smaayaatH| me mama svAmI sAMgataM gataH / atra svAmitve SaSThI / tasyA ekatve teme ityAdezau darzitau / caturyekavacane darzayati / nama iti / bhagaM jJAnamasyAstIti bhagavAn taspAmaMtraNaM he bhagavan ! bhUyaH punarapi vAraM cAraM te tubhyaM nmH| atra namaHzabdayoge caturthI / tatra yuSmadasteAdezaH / me majhama* kSayaM mokSaM dehi prayaccha / atra dAnArthe caturthI / asmado meAdeza ekavacanatvAt / dvivacanAdau darzayati / svAmI0 sa vA yuvayoH svAmI uccairatizayena jahAsa ahst| kiM kRtvA / nau AvayordAnayAtanAM pIDAM dRSTvA / atra SaSThIdvivacane yuSmado vAma, asmado nau / vA yuvAbhyAM rAjA bhUpatirdAnaM dAsyate madhusUdanaH kRssnnH| nau AvAmyA jAnaM tattvAvabodhaM dAsyate / atra caturthIdvivacanaM vA yuvAm viSNurdevo'vatAt pAtu, janArdanaH kRSNo nau AvAM narakAdrakSatu / atra dvitiiyaadvivcnN| bahuvacanaM drshpti| dvitIyAdivyatikramanirdezAt prathamAyAmapi bhavati / yathA raghukAvye 'ekaM dRSTvA vanuHpAgi kiM vo bhInA vyavasthitAH' bhatra yUyamarthe vaH / pararUcistu tRtIyAyAmapi va. / va. kRtaM yuSmAbhiH kRtamityarthaH / 2 aizvaryasya samamasya rUpaspa yazasaH zriya. // jJAnarAgyayozcApi SaNNA bhagamitIDanA // 1 // ' 21
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvata prthmvRttii| svaamiiti| vo yuSmAkaM svAmI rAjA balavAn balayuktaH / no'smAkam asau janAdanaH kRSNaHsvAmI SaSThIbahutve ruupmidm|yussmdo vas asmado nas (ca.ba.)vo yuSmabhyaM nmH| kiviziSTebhyo vH| bama vizeSeNa jAnantIti brahmavijJAstebhyo brahmavijJebhyaH, jJAnajJAtRbhya ityarthaH / no'smabhyaM jJAnaM dhanaM dIyatA / caturthI bahuvacane rUpam / vo yuSmAn vayaM sAnandAn saha Anandena vartamAnAn prapazyAmaH no'smAn suduHkhino 'tIva duHkhayuktAn pazyAmaH / pazya tvaM naH sukhAnvivAn iti vA pAThaH / dvitIyAvahuvacane rUpamidam / ami vizeSamAha sUtram / khAmAmA / amA sahitayoryuSmadasmadostvAmA ityetAvAdezau bhvtH| tvaamaamaa| tvAmA (ma.dvi.) sAGke / am (tR.pa.) svara0 savarNe amA0 yuSmado'mA sahitasya tvA asmadazca mA AdezaH / atrodAharaNam / pazyAmi tvAM madAlIdaM pazya mAM madabhedakam // pazyAmi khA jagatpUjyaM pazya mA jagatAMpatim // pazyAmitvA0 / tvAmahaM madAlIDhaM madavyAvaM garvayutaM pazyAmi / mAM madamedakaM madocArakaM pazya / punarAdezaniSedhamAha / sUtram / nAdau / pAdAdau vartamAnayoyuSmadasmado te AdezAH syuH| mama svAmI bhavetkRSNastava svAmI mahezvaraH / / tava mitrANi yAni syurmama mitrANi tAnyapi // tava ye zatravo rAjanmama te'pyatizatravaH // yuSmAkaM bhagavAna svAmI asmAkaM pApanAzanaH // saMbodhanapadAdane na bhavanti vsaadyH|| agne tava / devAsmAnpAhi / padAtparayoranayorete AdezAvaktavyAH / tvAM pAtu mAM paatu| ete AdezA nityamananyAdeze vA vaktavyAH / yastvaM vizvasya janakastasmai te viSNave namaH // ananvAdeze tu tvaM me mama vA devo'si / vidyamAnapUrvAtma
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ yuSmadasmatmakriyA // 7 // (163) thamAntAtparayoranayoranvAdeze'pyete AdezA vA vktvyaaH| bhaktastvamapyahaM tena haristvA trAyate sa mA // acAkSuSajJAnArthadhAtUnAM yoge nete AdezA vaktavyAcetasA tvAmIkSate,dhyAyati, smaratIti vA |caakssussjnyaanaarthdhaatuyoge tu bhaktastvA pazyati cakSuSA / yuktayukta'pi nissedhH|bhkstv rUpaM dhyAyati dhyAyate / rUpeNa saha saMbandhAddhyAnena yuktaM rUpaM tadrUpeNa yuktasya tavetyasya yuktayuktatvAt / vizeSyapUrva saMbodhanetarapUrva saMbodhanaM hitvA anyasmAtsaMbodhanAtparayo te AdezA bhavanti / iti kecit / devAsmAnpAhi nRhare viSNo'smAnpAhi srvtH|| vizeSyapUrvAt, hare kapAlo naH pAhi / saMbodhanetarapUrvAt, sarvavA rakSa deva nH| nAdau / na (ma. pa.) avya0 Adi (sa. e.)rauDit / ttilopH| pazcAsvara0 siddham / pAdaH zlokacaturthAzaH teme vAMnI vasnas ityAdaya AdezA na bha. vanti / atrodAharaNam taveti / herAjan ye tava zatravaste mamApi atishtrvH| tava mitrANi pAni syurmama mitrANi tAnyapi / yuSmAkaM bhagavAn svAmI bhasmAkaM pApanAzanaH / atra padAditvAce, me, vaH, naH, AdezA na jAtAH sambodhanamAmantraNaM tadantaM patpadaM tadapi vasnasAdaya AdezA bAhulyena na bhavanti / yathA rAjan mamaityevodAharaNam / yathA, he deva tava dAso'smi deva subhyaM namaH sadA ||paadaadaavitikim / pAdAdAveva eteSAmAdezAnAM niSedho natu pAdamadhye / tatrodAharaNam-zlokaH / "pAntu vo narasiMhasya nakhalADalakoTayaH / hiraNyakaziporvakSaHkSetrAsakardamAruNAH // 1 // " narasiMhasya narasiMhAvatArasya nakhalAGgalakoTayaH nakhA eva lAgalAni teSAM koTayaH agrabhAgA vo yuSmAn pAntu rakSantu / kathaMbhUnAH hiraNyakazipo nodaitpasya padakSo hRdayaM tatra yo'sAvasano rudhirasya kardamaH paGkaH tena aruNA rktaaH| evaMvidhA narasiMharUpadhAriNo viSNonakharUpahalAprabhAgA ityarthaH / pAtu va ityatra pAdAdhabhAvAna pratiSedhaH / zeSaM sugamam / punarniSedhAntaramAha / sUtram /
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 164 ) sAraravate prathamavRttau / 1 cAdibhizca / cAdibhirapi yoge naite AdezA bhavanti / yuvayorAvayozvezo harimameva rakSatu // tubhyaM mahyaM ca devezo dadyAcchaM tubhyameva ca // vAha aha eva / Adizabdenaite catvAra eva gRhyante nAmye / 'na cavAhA haivayoge' iti pANinIyavacanAt / sAkSAyoge'yaM niSedhaH / na punaryuktayukte zivo harizva me svAmItyAdau / cAdibhizva / ca: AdiryapAM te cAdayastaizcAdibhiH (tR. pa. ) sro0 ca (pra. e.) avya0 visarjanIyaH, stoH zrubhiH zruH siddhamidam / cAdibhirapi saha yoge ca, vA, dda, aha, eva, eteSAM paJcAnAmavyayAnAM yoge'pi samIpavartitve savi ete te bhevAMnauvasUna sUrUpA AdezAH prAyo na bhavanti / yathA tava mama ca samAgamastadAsIt / tava mama vA kimapyasAdhyaM nAsti / tava mama ca mahaccakAsti sakhyaM / tava mamAha kvacidbhavedviyogaH / sA tavaiva bhakto'smi / ityAdi / atha cAdInnipAtAnAha / sUtram / athAvyayasaMgrahaH | cAdirnipAtaH / ca vA ha aha eMva evaM nUnam pRthak binA nAnA svasti asti doSA mRpA mithyA mithas atha atho hyas zvas uccais nIcais svar antar prAtar punar bhUyas aho svit saha nama Rte antareNa antarA namas alam kRtam amAnonAH pratipedhe / Ipat kila khalu vai ArAt dUrAt bhRzaM yat tat / svarAzca / ityevamAdirgaNo nipAtasaMjJo bhavati / dravyaMvacano neti jJeyam / cAdirnipAtaH / cAdi (ma. e.) sro0 nipatatyanekeSvartheSvati nipAtaH / (ma.e.) sro0 siddham / cavAha ityAdi mAgvat / svarAzca ityevamAdirgaNo nipAtasaMjJo bhavati / ete nipAtA ucpante svarAzceti cakArAtprAdyupasa api nipAtasaMjJA bhavanti / athaiteSAM kiMcidvivaraNaM likhyate / ca punararthe samuccayArthe ca / yA vikalpArthe, upamAnArthe ca / ha aha iti dvau khedArthoM pAdapUraNArthI ca / 1 adravyArthAyAdayo nipAnanA atyanyana | yadA yete dravyavacanAstadA nipAnasaSThAviraddha ityAdhikam /
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavya saMgrahaH // 8 // ( 165) 1 ahaha ityapi khede Azcarye ca / eva nizcayArthe avadhAraNe aupamye ca / evam munA prakAreNa aGgIkAre pUrvoktasmaraNe upamAyAM ca / nUnaM nizvaye | pRthak bhimArthe / vinA abhAvArthe varjanArthe ca / nAnA bahuprakAravAcI / svasti kalyANAyeM / asti sattArthe / doSA rAtryarthe / mRSA mithyA etau dvau asatyArthe / mithasa parasparArthe / atha, atho etau AnantaryArthe maGgalArambhayozca arthAndarakathane ca / hyas zabdo gata dinArthe / zvas AgAmidinArthe / uccais uccatvavA - cakaH atizayArthavAcakazca / evam uccakairapi / evaM nIcaiH, nIcakaiH nIcasvArthe dhInatvArthe ca / svar svagarthaH / antar mdhye| prAtaH prabhAte / punar, bhU1 / yas etau dvau paunaHpunye / Ahosvit ityapi vitarke / uta athavArthe / Rte vinArthe / saha sahArthe / antareNa vinArthe / antarA madhyArthaH / namas namaskAre / alaM bhUSAyAm nivAraNe paryApte sAmarthye'pi / kRtaM nivAraNe pUrNArtheca / a, mA, no, nAH ete catvAraH pratiSedhArthe / ISat nyUnArthe stokArthe ityarthaH / kila, khalu, vai, ete prayo nizcayArthe smaraNArthe ca / ArAt nikaTArthe dUrArthe ca / dUrAt dUrArthe / bhRzam atyarthe / yat yasmAt kAraNAt / tat tasmAt kAra - NAt / svarAzca a i u R lR e ai o au ete'pi nipAtAH ete / svarA api arthAntarAvAcakatve nipAtasaMjJakA bhavanti / tatra a saMbodhane nirbhartsane ca / A vAkye smaraNe ca / i saMghodhane / I duHkhe ciMtane ca / u roSeoktau nivAraNe ca / prazne nizcaye roSe ca / RkAralRkArau kSobhavAcako stobhavAcakau cA / e saMbodhane / ai Azcarye / o anunaye / au bhavatyarthe / OM aGgIkAre / AH bhaye Azcarye ca / ityAdirgaNo nipAtasaMjJo bhavati / AdizabdAdanye'pi jJeyAH / saha, sAkaM sArddhaM, satrA, amA, ete sahArthe / kazcit dRSTaparimane / api komalA maMtra / nUnaM nizcaye / nanu vitkeN| naktaM rAtrivAcakaM syAt / anekatipayaye ane kAntArthavAcaka ityarthaH / iti samAptyarthe ca / nAma iti phomalAmantraNe / manye iti visarke vicAraNe ca / eteSu ca kecidvAcakAH kecitsUcakAH / satra vAcakAH pRthagAdayaH te hyarthaM vadanti / sUcakAzcAdayaH te kila sUcayantyataH sUcakA U
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 166 ) sArasvate prathamavRttau / ucyante / kepyeteSAM dyotakAH ke'pi vAcakAH ke'pyanarthakAH / AgamA iva kespi susaMbhUyArthasya sAdhakAH / prathamaM vibhaktaparyasUcakAnnipAtAnAha / tatrAdirvibhaktyarthe nipAtyate / tasminniti tatra / yasmi - nniti yatra / kasminniti kutra kuha kva | asminniti atra / / tasminkAle tadA / yasminkAle yadA / kasminkAle kadA / anyasminkAle anyadA / sarvasminkAle sarvadA / tena prakAreNa tathA / yena prakAreNa yathA / kena prakAreNa katham / anena prakAreNa ittham / sarvathA ubhayathA anyathA anyatarathA itarathA / tasmAditi tataH / yasmAditi pataH | asmAditi ataH / kutaH amutaH yuSmattaH asmattaH bhavataH / sArvavibhaktikastas ityeke / pUrvataH sarvataH pUrvasminniti purastAt / adharasminnityadharastAt / parasminniti pareNa - parastAt / 4 tatrAdirgaNo vibhaktyarthe nipAtyate / tatra saptamparthe (sa. e.) tasmi m ityasyArthe ' tatra ' iti nipAtaH / evaM tayoH teSu taspA tayoH sAsu eteSvapi 'tatra ' iti nipAtaH / evaM saptamyarthe varttamAnAcacchabdAt trapratyapaH dalopazca / evaM saptamyarthe varttamAnAdyacchabdAt tra pratyayo dalopo yatra / kim zabdAt tra pratyayaH ku AdezaH kutra saptamyarthe / kim zabdAt a pratyayaH ku AdezaH uvaM svara0 kva | pa smin ityasya yatra / kasmin ityasya kutra, kucha, kva / evaM dvi, bhavat, yuSmadasmado ca varjapitvA sarvAdigaNAt saptamyarthe tra iti bhavati / sarvatra ubhayatra anyatra ekatra pUrvatra paratra ityAdi / tasmin kAle tadA / yasmin kAle yadA / kasmin kAle kadA | ekasmin kAle ekadA / evaM sarvadA, pakSe sarvasya saH / sadA / anyadA / tena prakAreNa tathA / yena makAreNa yathA / kena prakAreNa katham / anena prakA reNa ittham / sarveNa prakAreNa sarvathA / evamanyathA itarathA aparathA / taspratya yAntAnAha paJcamyarthe tam / tasmAditi tataH / yasmAt iti yataH / kasmAt - sparthe kutaH / asmAt itparthe ataH / evaM grAmataH lokataH sarvataH / sArva0 eke AcAryA ityaahuH| tas pratyayaH sarvavibhaktiSu bhavati sarvAMsAM vibhaktInAm arthe bhavatItyarthaH / svamate tu paJcamparye eva ayam ityarthaH / ka iti kutaH / pArzve
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ avyaya saMgrahaH // 8 // ( 167 ) iti pArzvataH / pUrvasyAm iti pUrvataH / evaM sarvataH itaH ityAdayosvaseyAH / pUrvvasminnityasya purastAt pUrvasmin kAle deze ca pUrvasyAM dizi cetyarthaH / tathAca kAlApake pUrvasmAt digdezakAlArthAt saptamIpaM caprathamAntAd astAtiH pUrvasya puranipAtaH anadyatane / evaM adhaH iti adhastAt, upariSTAt upari iti, parasminniti parastAt parasmin deze kAle parasyAM dizi veti / parasmin iti pareNa / dUre'rthe vAcye vizeSamAha / sUtram / Ahica dUre / dUre'rthe vAcye sati Ahic pratyayo bhavati / dakSiNasyAM dizi dUre iti dakSiNAhi vasanti cANDAlAH / cakarAdAc / dakSiNA / Ahica dUre / Ahic (ma0 e0 ) ca (avyayaM ) dUre (sa0 e0 ) 1 vRttiH sugamA / dakSiNasyAM dizi dUre iti dakSiNAhi cANDAlA vasanti dakSiNaspa dizi dUre vasantItyarthaH / ityasAmIpye'rthe Ahipratyaya iti sUcitam / evam uttarAhi vasanti kauravA uttarasyAM dizi dUre vasantItyarthaH / kiMzabde vizeSamAha / sUtram / kimaH sAmAnye cidAdiH / sarvavibhaktayantAkizabdAtsAmAnye'rthe cit cana ityetau pratyayau bhavataH / kazcit kazvana kacit kvacana | kimaH sAmAnye 0 / kimaH (50 e0 ) sAmAnye (sa0 e0 ) cidAdiH (pra0 e0 ) tripadaM sUtram / kimaH triSu liGgeSu siddhAdeva kimazabdAt sAmAnye bhajJAtAdyarthe bhaniddharite'rthe saptasu vibhaktiSu cidAdiriti citcanapratyayau bhavata ityarthaH / ajJAtaH kaH kazcit kaucit kecit kAcit kiMcit kutracit kacit kazcana kAcana kiMcana kvacana evaM saptasvapi vibhaktiSu / punarnipAtAntaramAha / sUtram / tadadhInakAyayo vA sAda / tadadhInArthe kAtsnyarthe vA sAtpratyayo bhavati / rAjJo'dhInaM rAjasAt / sarva bhasma iti bhasmasAt / agneH adhInamityagnisAt / sAtpratyayasya. SaTavaM necchanti / tadadhIneti / tadadhInakAtsnyeyoH (sa0 dvi0) vA ( avyayaM ) sAt (ma0 e0 ) yadyasyAdhInamAyattaM tattadadhInaM / kRtsnasya samagrasya bhAvaH kArasthaM
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ (168) sArasvate prthmvRttau| samagratvaM tadadhInaM ca kAtsnyaM ca tadadhInakAtsnyai tyoH| tataH etayorathe nAnApurataH sAtpratyayo nipAtyate / rAjJo'dhInaM rAjasAt / sarva bhasma bhavati iti bhasmasAt sadadhInakAtsnyayoriti sAt prtyyH| rAjasAt bhasmasAt sAtmatyayasya evaM necchanti, pathA agnisAt / punarvizeSa mAha / sUtram / uyurayaGgIkaraNe / urIkRtya urriikRty| uryararyaGgIkaraNe / urI (ma0 e0) urarI ( ma0 e0) aGgIkaraNe (sa0e0) tripadaM0 aGgIkaraNe'rthe urIurarIzabdau nipAtyete!urIkRtya urarIkRlpa aGgIkRtyetyarthaH / urIkRtam / urarIkaroti / sUtram / sadyAdiHkAle nipAtyate / sadyas adyasapadi adhunAidAnIm samprati sAmpratam pUrveyuH pareyuH Azu zIghram jhaTiti tUrNam apareyuH yahi tahi joSam maunam anyeyuH| sadyAdiH kAle nipAtyate / sadyAdiH (ma. e.) kAle (sa.pa.) nipAtyate (Atma0 ma. e.) tripadam / kAle arthe kAlavizeSe sadyAdinipAtyana sacastatkAlam / atha sAMpatadine sapadi zIghaM adhunA idAnIM etau vartamAnakSaNArthe / akSipakSmAvacchinnaH kAlaH kSaNaH / evaM saMprati sAMmatamapi / jhaTiti, zIghaM, tUrNam, ete trayaH autsukyArthAH / pUrveyuriti gasadivasArthavAcakam / pareyuH divasAntaravAcakam / yahi, yadi, taha, tadA, AdizabdAt kahi, kadA, parAt, parAri, aiSamaH, parevi, apareyuH, anyacuH, uttareghuH, ubhayeyuH, ityAdayo jJeyAH / sUtram / maadirupsrgH| pra parA apa sam anu ava nir nis dur dus vi AG ni adhi api ati su uta abhi prati pari upa at antara Avir / ayaM gaNa upsrgsNjnykH| prAdirupasargaH / ma Adiryasya sa mAdiH (ma. e.) sro0 upamujyate dhA. toH samIpe kriyate ityupasargaH (ma. e.) sro0 mAdiH agne upasargaH (ma. e.) nAmino rH| siddhaM sUtram / mAdi0 ma Arampa yAvat bhaassiH| 1 parAapa 3 sam 4 anu 5 ava 6 nir 7 dur 8 abhi 9 vi 10 bhadhi 11 su 12 ut 13 bhati 14 ni 15 prati 16 pari 17 bhapi 18 upa 19 Ai 20 iti viMzati rene upasargagaNaH kathitaH kvinaa| ayaMpAdiH AviparyavasAnogaNa upsrgsNjnykH| prazabdaH prakarSArthe / yathA praNamya pravAdaH / AdikarmaNi dIrghe ca sAmathya - - -
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ avyayasaMgrahA (169) saMzasamave viyoge 'zrINane zuddhIcchAzAntipUnAgadarzane / AdikarmaNi prArabdha prakRtaM / AyAMme pralaMbaH / sAmarthaM prabhuH / bhUzAya 'matapati |sNbhve prabhavati / pINane pratuSyati / gamane prayAtaH / icchAyAM mArthayate / zAnve mazAntaH / mukhya pravaraH / avalokane prapazyati |shuddhau prasannA ApaH / pUjAyAM zrIvaliH, mhvH| tatpare pitAmahAtparaH prapitAmahaH / evaM prapautraH praziSyaH ityAcatheSu pra ityupasargoM jJeyaH // 1 // parA iti viparItArthe parAjayArthe vimukhArthe dUrIkaraNe ca / yathA parAjitA, parAbhUtaH, parAkRtaH, parAGmukhaH, parAvacaH, parAkramaH, parAmarzamAzAapa satyArthe vikAravarjite stainykrssnnaadau| yathA apakarSati, apacarati, apazabda, apanayati, pUjAyAmapacitiH, nihave, apajAnIte, apalAmaH, apakRtaH, apaharati // 3 // sama, saMbhavasamyakmakArAdau / yathA saMbhavati, milane saMgacchati, samavAyeM, sNkrH|evN saMdhiH, saMketaH, saMbhRtaH saMzayaH, saMrambhA, saMvacam ||4||anu, anujJApazcAdAvasAdRzyAbhimukhye,hInasAmIpyavIpsAdau c| anujAnAti,anugacchati,anukaroti, vatso mAtaramanudhyAyati, anvarjunaM yoddhAraH, anumegha, anugraha, anugRham anuzayaH, anubandhaH, anukuulH||5||bhv, avajJAvalambanajJAnazuddhivyAptyAdau / avagaNayaviM, avajAnAti, yaSTimavaSTabhya tiSThati, avagatorthaH, avadAtaM, avkiirnnH||6||nir nizcayagamanAvizayaniSedhanirNayAdau / nirNayati, nirgataH, nirupamaH, niSpannaH, niayaH, nimakSikam ||nnaaduriti duSTaduHkhakaSTAcarthe / durjanaH, duSkara, durlabha, durbhagaM, durgandhamAdAviiti nAnArthaviyogavidIrghAvaiSamyavaimanasyavizeSaNAdyarthe vividha, vidAritaH, vikaTaH, vimanAH, vizeSaNAdau yathA viziSTi, virUpaH, vilomaH, vismitaM, vipannaH vipakRSTaH, vimukhaH, vinyH||9aaiti maryAdAbhiviSyoH, ISatasamaMtAdAzaMsanopadezAgamAdau / yathA 'AGsImAyAmamividhau kriyAyogeSadarthayoH AsamudrakSitIzAnAm, AjanmazuddhAnAma, Arohati, AzAste, Alate, Adate, AliGgati bhArabhave, Adace, AtAmraH, AsanaH, AsAditaH, AzayaH, Agacchati ||10||ni, nitarAM kSepaNAdau, nipIya, nihitaM, nikSipati nidhIyate, darzane nizAmayati, nivarcate, niSNAvaH, nipuNaH, nidravyaH, nihita, nikaraH, niyuktaH, nimaMtraNaM, nikaTaH, niyogH||11||adhi iti adhyynaadhiinaadhipaadhikaadhisstthaanaadau|ythaa adhitiSThati, adhIne, adhiguNaH, adhipatiH, adhirohati, smaraNe mAturavyeti, adhikRtau grAme adhyAhAraH // 12 // api AcchAdane, apidadhAti yataH apiH sNbhaavnaapnshngkhaaghaasmuccye| apihita dvAram, apinaddham, api vaici, api te kuzalaM, kimapi, api tatra bhavAn 5 sAvacaM sevate / indrAdayo'pi // 13 // ati avizayAdau / 'atizabdaH prazaMsAyAM prakarSa lAne'pyati' / yathA avizastaH, avivataM, . avikAmati, a
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10) sArasvate prthmvRttau| tigauH, (zArthe atisAraH, atiri, atItaM, atizete // 14 // mu iti prasannAtizaya. mukhazomanazubhAdau susAdhuH, surUpaH, suvAsaM, suduSkaraM, sugandhaH, supUjito rAjAsarAjA, mugauH, sukRtaM, sUktaM, sukaraH, // 15 // ut prAbalpe UrdhvakriyAyAma, utkarSAdI ca / 'ut mAbalye viyoge ca makAze cordhvakarmaNi, unmadanA, uciSThati zayanAta, unmIlati, udgachati, udazcati, utpannaH, uccarati, utkarSati, utsukaH, unmacaH, unmRSTaH, utsavaH, utsAhaH // 16 // ami abhivAdane icchArUpasaMmukhaparAbhavAdau / yathA abhivadati guruM, namaskarotItyarthaH ! abhivAdayate dvijo dvijam, abhISTaM, abhIpsitaM, abhirUpaM, abhibhavati, abhijAtaH, abhidhehi, abhyAsaH, abhitaH, abhiprAyaH, abhigacchanti // 17 // prati pratiSThApatijJAsAzyagrahaNAbhimukhyasamIpahiMsApatiSe. dhAdau / yathA pratiSThati pratiSedhAdau / yathA ' prati pratinidhau vIpsAlakSaNAdau mayogataH pratiSThA pratijAnIte, pratimA, pratipanna, pratisUryaH, pratizukra, pratigrAma, patiSiddhaM, pratyAdiSTaH pratidAnaM, pratikriyA, pratIkAraH, pratyuttaraM, pratiloma, pratikUla pratyayaH, pratipattiH, pratyakSaM, vRkSaM vRkSaprati ||18||prisaamstydosskthaalinggnpribhvaadau / paribhavati, paripAlaya, parIvAdaH, pariripsate, parivaMgaH, paribhUtaH, pari carati guruM, paritrigartebhyaH, paricchettu, paridhatte, paridhAna, pariSat, paridhiH, paryakaH, parisaraH, pariNAmaH, privaarH||19|| upa iti samIpavyAdhyuparamapratikriyAdhyayanapuSTayAdau / upatiSThate, upakumbhama, uparataH, upavAsaH, upapannaH, eghodakasyApaskurute, upaskRtiH, upekSA, upapanna, rahasi upakaraH, upAMzu, upamA, upAlambha upAdhyAyaH, upakAraH, upacAraH, upajJA, upakramaH, updeshH||20||shrt zraddhAyAma Astikyabuddhau ca // 21 // aMtarmadhye tirodhAne ca ||22||aaviHpaakvye / Avi karoti // 23 // anye arthA bRhaddattito jnyeyaaH| ayaM prAdigaNa upasargasaMjJakaH / ete'pi 1 bAlAnA paThanaukaryAya prAyupasargArthasaMgrAhikAH kArikA atra pavyante / tadyathA:pAdikarmaNi dIrghezabhRzasaMbhavatRptiSu || viyogazunizaktIcchAzAntipUjApradarzane // 1 // padhe gatI darzane ca vikrame'bhimukhe bhRze // adhInamokSaNamAvilImyakeSu parA mata' // 2 // apo viyoge vikatau viparIne nidarzane || Anande varNane caure cAraNe samudAhRtaH // 3 // saMyogaisya ca prabhave satyapratyakSasichiSu / / bhUSAzceSasvIkaraNakAdhAbhimukhAci sam // 4 // vedAdhiSTAnasAmIpyapazcAdvAvAnubandhane // sAmpAbhimukhahIneSu visarga lakSaNe vanaH // 5 // jhAnAvalambazuddhISadarthe vyApti parAbhave // avo yo viyoge ca lokayogAnusArataH // 6 // nirviyogAtyayAdezAtikrame lAbhanizcitau // durISada kRcchrerthe kazAsapattisakaTe // 7 // nAnAviyogAtigaye madhamohezavADmRdhe n paizUnyAsmaraNe bhUSeSadarthAnAbhimukhyake // // anavasthAmukhyazauryadarzane virudAhRtaH // ADicchAbhayavAkyeSadarthAneSAdhikarmaNi // 9 // baMdhane'bhividhau zAvaka sAmIpyasaMzraye / / amimaMtranivRttyAzAdAnAnubhavavismaye // 10 //
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ anpayasaMgrahaH // 8 // (11) napAdhakAnuvargakavizeSaNanirarthakamedAcaturthI / ytH| dhAtvarya bAdhate phazcit kazcita manuvarcadai / vameva vizinaSTayeko'naryako'nyaH prayujyate / vAyave yayA / parAnayave upasargeNa dhAtvarSaH' iti vacanAda / taM dhAtvayaMmanuvartate / payA vinayate / vi. ziSTi yathA / prabhavati / nirarthakastu azomamAnAryaH payA / pralokate / bhayeSAM 'mayojanamAha / suutrm| 'mAgdhAtoH / upasargAH prAgdhAtoH pryoktvyaaH| prAgdhAtomA ( ma0 e0) dhAvoH (10e0) riti0 so0 / siddham / upasargA dhAvAba de kriyAyoge prAk pUrvam AdI prayokanyAH / yathA prbhvdiityaadi| aya prAdInAM cAdInAM ca saMjJAmAha / mUtram / / tadavyayam / tadidaM prAdicAdizabdarUpamavyayasaMhaM bhvti| tadavyayam / ud (ma0 e0) napuMsakAna0 / anpapaM na meti nArpayAvIvi avyayam (pra. e.) avo'm amzasona monu0 pazcAt svara / didaM pU. bokaM cAdi cavAhetyArampa AviHparyantaM yat zabdarUpaM vada avpapasadaM bhaviA punaH / kAvantaM ca / kAyantaM zabdarUpamavyayasaMhaM bhavati / ktvA ci kyA tum Nam DAn vatu Ama thA katvas zas su , ityAdi / kRtvA gatvA bhUtvA ityaadi| praNamya, kartu, gA hu~ duHkhAkaroti, paTavata, kutastarAma / ktvAvantaM ca / ktvAdIti, pUrvakAle ktvA iti motramaH AdI pampa sa. kvaadiH| bhuvo mAve kyap iti pAvana so'no pasya pada ktvApanda, carA, tum, papa pratibhadezamasAdara mulAmINa // sinoniratatvani bhAI hamAra nira morayA / zira Ru WE Rawaterfree nirasarganeta wwo niarsinni ANSIT O f mAna pun prAmasabhA niSaETTERana Rep RENERareena hte raturniturate dera rettonaam meen - -
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ (172) sArasvate prthmvRttau| dhA,kRtvasa zasa,Nam, vat, Am pratyayAntaH zabdaH / tadapi avyysNjnymityrthH| yathA kRtvA, datvA, kattuM, bhoktaM, maNipatya, praNamya, dvidhA, vidhA, caturdhA, paJcakRtvaH, saptakRtvaH, bahuzaH, padazaH, kAraMkAram, pAyaMpAyam, ghaTavat paTavat, dviH, triH ityAdi / tataH kiM kAryamityAha / sUtram / avyayAdimaktelRk / avyayAtparasyA vibhaktelug bhvti| Apazceti vaktavyam / avyayAdvibhaktelak / avyaya (paM. e.) sirat savarNe vibhakti (pa e.) jitisya capA ave luk (ma. e.) hasepaH0 nAminoraH / siddham / avyayAtparA yA vibhaktistasya lugbhavati tatrApi vizepamAha / na shbdnirdeshe| avyayAnAM zabdatvena rUpanirdeze sati vibhaktaralugbhavatyavyayAnAM na ca linggaadiniymH| taduktam / na zabdanirdeze / natu zabdanirdeze vibhakteDhuMg bhavati / zabdasya rUpavana pratipAdanaM zabdanirdezaH / avyayasya nAmagrahaNaM na tu tdrthvaacktvmityrthH| yathA avApyorupasargayoriti / tathA dvitIyavRttau kriiddo'nusNpribhyH| samavopavibhyasthaH! udvibhyAM tpH| ityAdau zabdanirdezatvAdavyayAtparasthAyA api vibhaktena luk c| punaH avyayAnAM liGgAdiniyamo nAsti liGgavibhaktivacanabhedo na / asmina) pANinI yAnAM saMmatimAha / shlokH| sadRzaM triSu liGgeSu sarvAsu ca vibhaktiSu // vacaneSu ca sarveSu yanna vyeti tadavyayam // samiti / yaviSu liGgeSu pubInapuMsakepu sadRzaM ca punaH sarvAsu prathamA. dipa saptampantAmu vibhaktiSu sadRzaM, sarveSu ca ekadvibahuvacaneSu sadRzaM samAnarUpaM panna vyeti vyayaM na yAti rUpAntaraM na bhajate tadavyayamityucyate / avyayopasaMhAram aMgre. tanasUtrasambandhaM ca vyAcikIrSuH phakkikAmAha / uktAnyaliGgAnyavyayAni // iti AdezavizeSaprakriyA // uktAnIti / avyayAni uktAni kathitAni / kiMbhUtAni aliGgAni puMstvAdiliGgabhedahitAni / // ityavyayasaMgrahaH // adhunA liGgavizapavijijJApayipayA striiprtyyaaHprstuuynte|
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ nabhityayoH (1737) adhunA vakSyamANasUne liGgavizeSavijijJApayiSapA liGgakapavizeSastasya vize"paNa jJApayitumicchayA strIliGgamedajJApanAya strImatyayAH strItvasUcakAH strIliGgajApakAye pratyayAste prastUyante pAramyante ityarthaH / sUtram / jAvataH striyA / akArAntAvAnaH striyAM vartamAnAdAp pratyayo bhvti| jAyA mAyA zraddhA medhA dhArA dharA ityaadi| AvataH striyAm / Ap (ma. e.) hasepaH0 at (paM. e.) svara 0 sro0 capA0 bI.(sa. e.) triyAM yoH strIbhuvoH svara siddham / akArAnta striyAM varcamAnaM trIliGgatvena nirdiSTaM pannAma tasmAtpurata Appatyayo bhavati / pakAraH silo. paarthH|| udAharaNAni / jAya, mAya, megha, zraddha, dhAra, anena AppatyayaH sarvatra / savarNe0 Ap iti serlopaH / aye gaGgAvat / punarvizeSamAha / ajAdibhyazcAp vaktavyaH / anAzvAkokilAbAlAvatsAdau triphalAdike // IbAdesavAdArthamajAdehaNaM pRthak // anAdezceti cakAragrahaNAcchUdrAkanyaketyAdau prathamavayovAcakatvena jAtivAcakatvena ca Ip prAptaH, so'jAditvAnna bhavatIti sUcitam / ajA eDakA kokilA bAlA zUdrA gaNikA ityaadi| ajAderiti / AvataH bipAmityAsiddhau punarajAderiti jAterayopadhAditIpo niSedhArtha pavyate / anAderiti / anAdeH zabdagaNAva jAvivAmitvepi Aphpratyayo bhavati / atra kArikAmAha / ajAzveti / ajA, eDakA, kokilA, bAlA, zUdrA, gaNikA, atra zUdrA AmIrajAtiH / evaM anvA, caTakA, mUSikA, balAkA, mAM, ityajAdayaH / atra ajaaderityaap| savarNe0 (pra. e.) ApaH / sUtram / kApyataH / kApi i ataH / striyAM kApi pare pUrvasyAkArasya ikAro bhavati / kanyakAdau na bhavati / karotIti kArikA / pacatIti pAcikA / paThatIti pAThikA / kApyataH / kakAreNa sahita Apa kAra tasmin kApi (sa. e. ) agre i (ma. e. ) sAGketikam / agre an (pa. e. ) svara0 sro0 / kApi agre i savarNe0
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ (174) sArasvate prthmvRttau| agre ataH iyaM svare0 svara0 sUtraM siddham / striyAmiti bIvile kasahite Api pratyaye pare akArasya ikAro bhavati udAharaNaM ca DukRJ karaNe kU, DupacA pAke pan, pat vyaktAyAM vAci paTh, karotIti kArakaH, pacatIti pAcakaH, paThatIti pAThaka, tRvuNAmiti vuN pratyayaH / vudhAtonAminaH iti vRddhiH koityasya kAra pac itpatra ata upadhAyA iti pa ityasya pA / yuvoranAkAriti vu ityasya akAdezaH svara0 kArakaH, pAcakaH, paatthkH| siddhaM tataH AvataHstriyAM savarNe0 tataH kApyataH ityanena akArasya ikAro bhavati |(m. e.) s Apa iti serlopaH kArikA pAcikA pAThikA iti rUpatrayaM / kArikA tu svalpavRcau bahorarthasya sUcikA / evmnye'pyvseyaaH| vATikA, zATikA / kanyAyAH kApi pare hrasvataiva na vikAraH / kanyakA ityaadi| vathA vahuparivrAjakA bahupAThakA | atha ApamatyayAvikAre vyaJjanebhyo'pi tatkAraNasUcakaM zlokamAha / vaSTi bhaagrirllopmvaapyorupsrgyoH|| ApaM caiva hasAntAnAM yathA vAcA nizA dizA / / avagAhya, vagAhya | apihitam pihitama, apidhAnama, pidhAnam / vaSTiriti / bhAgarirAcAryaH ato'kArasya lopaM vaSTi abhilapati / kayo 'ava, api' ityetyoyorupsrgyoH| yathA-pidayAti mukhama, apidhAnaM pidhAnaM, avagAhaH vagAhaH, vimalagirivataMsaH vimlgiryvtNsH| toyanidhI vagAthe tyA dyH| ca punaH eva avadhAraNe hasAntAnAM zabdAnAm ApaM ApamatyayaM vaSTi yathetyudAharaNopanyAse / vAMca, niza, diza, sarvatra Ae / svara0 ApaH iti / zlokavyAkhyA / atha kAvadhikArAtkApi pare anyatkRtyamAha / sUtram / haskho vA striyAm / kApi pare tarAdau ca pUrvasya isvo vA bhavati / taratamarUpakalpAstarAdayaH / veNyeva veNikA, veNIkA / nayeva nadikA, nadIkA / atizayena prazasyA iti zreyasI / atizayena zreyasI iti zreyasitarA, shreysiitraa| hasvo vA striyAm / hrasva (ma. e.) sro0 vA (ma. e.) avyayAH hve| uo / khiyAmityAdi vRttiH mugamA / navaraM tarAdAviti taratamI tadvitamaspa
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ atreyyAH ( 175) yau taratayasviSThAprakarSe iti sUtrotpannau udA0 veNI, nadI / veNyeva veNIkA veNikA vA / nadyeva nadIkA nadikA vA / svArthe'pItika pratyayaH / yadvA svA veNI veNIkA veNikA vA / hrasvA nadI nadikA vA nadIkA / hrasvAt kapratyayaH sarvatra AbataH striyAmityAp anena sUtreNa ekatra ' NI ' ityetasya 'Ni ' nadI ityasya nadi sarvatra (pra. e.) s ApaH agre zreyasI / atizayena zreyasI zreyasitarA - yasatarA vA / taratameyasviSThA iti tarapratyayaH / hrasvoveti 'sI' ityasya 'si' evaM zreyasItamA zreyasitamA tarapratyaye pare kArya vizeSamAha / tarataH pUrvasya puMvat / zreyastarA / viduSitarA-viduSItarAvidvattarA / bhavatitarA - bhavatItarA-bhavanttarA / satitarA - satItarA-satarA | naukAdau na bhavati / tarataH pUrvasya puMvat / anena puMvadbhAve zreyastareti / prayogAntare hrasvaniSedhamAha / naukAdAviti / hrasvA nauH naukA ityAdau zabde nukA iti padaM na bhavati / evaM suraikA glaukA dyauH / evamanye'pi yathAsaMbhavamavaseyAH / punarvizeSamAha / AvantasyAnAntasyApi kaMpratyaye pare bahuvrIhau vA / bahumAlaka :- bahumAlAkaH / susomapAka:- susomapakaH / vAgrahaNAdeveyaM vivakSA | nizcIya patantyanekeSvaryeSviti ni1 pAtAH / nipAtAnAmanekArthatvAt / uktaM hi / Avantasyeti / arthaH sugamaH / kuto hrasvaniSedha ityata Aha / vAgrahaNAdeveti sugamam / atrAha paraH / nanu vikalpasUcako vAzabdaH kathaM niSedhArthaM sUcayati tatrAha / nipAtAnAmanekArthatvAt / kathaM, nipatanti nizcayena ni'tarAM vA patanti pravarttante anyeSu bavhartheSu iti nipAtAH / yathA cazabdaH punararthaH samuvAca / evaM vAzabdo vikalpArtho niSedhArthaceti / kutracidvikalpaM kutracibhiSedhaM sUcayatIti na doSaH / atrArthe prakriyA kaumudyukteH pramANamAha / 1 sIman zabdasya vA Apa Tilopazca / sImA sImAnau sImA sIme / ajJAte kutsite caina saMjJAyAmanukampane // tadyuktanItAvapyalpe "hastre vAcye ca ka. smRtaH ||1|| ajJAte amukaH, kusite vakaH saMjJAyA devadattakaH / tadyuktanItau guDena mizrA. dhAnAH guDadhAnakAH, alpe alpaM tailaM tailakaM, hasvatve svA vRkSA vRkSakAH, capunaH svArthepi caura eva caurakaH /
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ (176) sArasvate prthmvRttau| nipAtAzyopasargAzca dhAtavazceti te tryH|| anekArthAH smRtAH sarve pAThasteSAM nidarzanam // nipAtAzcetyAdi / strIpratyayAdhikArAdApapratyayamuktvA ImatyayamAhu / sUtram / raNa Ipa / nakArAntAhakArAntAdaNNatAca striyAmIp pra. tyayo bhavati / daNDinI kariNI mAlinI / Ipi rAjJo'lopo vaktavyaH / rAjJI / zvAH, zunI, kI, hIM, au pgvii| 'raNa IpUna aN naca Rzca aN / ca nRNa tasmAt vaNaH (paM. e.) svara0 RraM svara0 sro0 IpU (pra. e.) hasepaH / nakArAntA inamatyayAdayaH - kArAntAH, tRpratyayAntAdayaH, aNantA aupagavAdayaH etebhyaH zabdebhyaH striyAM strIlile Ipapratyayo bhavati / udA0 daNDa, danta, kara, mAlA, daNDo'styasyA daNDinI, danto'styasyA iti dantinI, karo'styasyA iti kariNI, mAlA astyasyA iti mAlinI, mAntopadhAditi in prtyyH| 'yasya lopaH' iti avrnnlopH| svara0 agrevaNa Ipa iti sUtreNa Ip pratyayaH svara0 (ma. e.) s| hsepH| kariNI ityatra zruTuM0 iti sUtreNa na sya nnH| evaM rAjan agre Ipi pratyayaH Ipipare rAjJo rAjana zabdasaMbandhino'kArasya lopo vaktavyaH anena upadhAyA akArasya lopaH stomcabhiH zruriti nasya aH / janojaH svara0 rAjI / anye'pi zvan / vraNa IpU zvAdeH0 svara0 zunI maghonI ityAdayo naantaaH| yuvanazabdasya yuvatiriti vakSyati / athRkaaraantaaH| haNe ha, DukRJkaraNe kR| haravIti hanI, karotIti kau / zIle tRn pratyayaH / guNaH, kr,hrH| rAdhapodviH jalatuM0 RkArAntatvAt vaNa Ipa itIpUra svara0 / atha annntaaH| upaguH upagorapatyaM aupagavI apatye ann| Adi svarasya Niti vRddhiH| u ityasya au o an svare iti okArasya ava svara0 aNantatvAdIpa aupagava+I iti sthite / sUtram / yasya lopH| izca azca yaH tasya lopo bhavati svare yakAre ca pare / vibhaktisvaraM yupratyayaM ca varjayitvAnyasmisvare yakAre ca pare iti jJeyam / tena deve vAtAyuH UrNAyuH ityatra na bhavati / samAsataddhitastrIpratyayeSvayaM vidhivaiditvyH|
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ ||shriimtppaaH // (177) yasya lopH| izva azva yastasya yasya (pa.e.) ussspa iyaM svre| svara0 / lopaH (ma. e.) sa lo. siddham / yadvA izva I caI savarNe0 azca Azca AH tataH Izca Azca yA (pa.e.) napuMsakasyeti isvaH isya / lopaH (ma. e.) sro0 iti / ikArasya IkArasya ca akArasya kArasya ca lopo bhavati / vRttiH kaThyAnivaraM yasyeti ivarNasya avarNasya calopobhavati Ipi pratyaye pare taddhite svare pare yakAre ca pare anena vakArasya alopH| svara0 aupagIti siddham / 'traNa I' ityasyApavAdamAha / svasrAdInAmanantAnAM saMkhyAvAcinAM ca ne vaktavyaH / svasA tisazcatasrazca nanAndA duhitA tathA // yAtA mAteti saptaite svasrAdaya udaahRtaaH|| svasA duhitA sIbhA paJcetyAdi / svastrAdInAmiti / svasrAdInAmRdantatve pazcAdInAM nakArAntatve'pi Ie na syAt / svasA, duhitA, nanAndA, mAvA, yAtA, tisraH, catasraH, paJca, sapta, ityAdi / ke te svasrAdaya ityapekSAyAmAha svaseti / pAdantAstriyAmIbU vA vktvyH| dvipadI-dvipAt // Rci pAdantAdAdeva vaktavyo na ii| pAdaH pad / dvipadA Rk / anantAbahuvrIhe b vA vAcyaH / bahusImA bahusIme bahusImAH / pakSe bahusImA bahusImAnau bahusImAnaH / bahuyajvA bahuyajve bahuyajvAH / pakSe bahuyajvA bahuyajvAnoM bahuyajvAnaH // upadhAlopino'nantAbahuvrIherIb vA / bahurAjJI bhuraaiyo| pakSe DAp / bahurAjA bahurAje / DApo'pyabhAve bahurAjA bahurAjAnau saMkhyAdeAna Ipa vidaanii| pAdantAdityArabhya saMkhyAderdAna IbityantaM sugamam / sUtram / vritH| SakAraTakAraukAraRkArAnubandhAca striyAmIpapratyayo bhvti|pc Tca uzca Rzva epAM samAhAraHcA va it yasyeti ssttvit| tasmAt titH| S vraakii| T kurucarI / u gomatI / R pacantI / paThantI / dhAtorudito 23
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ (178) sArasvate prathamavRttau / ' n| parNadhvat ukhAtrat // apyayorAnnityam / anena nu mAgamaH / R pacantI paThantI dIvyantI / vA diipoHshtH| avarNAtparasya zaturvA numAgamo bhavati IkAre Ipi ca pre| nudatI, nudntii| vritH| ca Tca uzca RzcaSTravRste itoyasya sa nit tasmAt etritaH / (paM. e.) ama madhye urva kara svara0 sro0 it iti padaM SakArAdiSu pratyeka yojy| tena SakArAnubandhAH SAkapatyayAntAdayaH / TakArAnubandhAH prtyyaantaadyH| ukArA nubandhA mtvntaadyH| akArAnubandhAH zatRpratyayAntAdayastata aitebhyaH striyAmIpa pratyayo bhavati / SAnubandhamAha vanivAraNe vara / SAkokaNaH iti SAkamatyayaH sskaarsyetsNjnyvaallopH| AkaH svara0 pakArAnubanyatvAt vitaH anena Ipa mtyyH| yasya lopH| svara0 (ma. e.) hsepH|| ganubandho yathA crgtibhkssnnyoH| car kurupUrNaH / kuruSu dezeSu caratIti kurucarI aTAviti TapratyayaH zeSaM prAgvat / kArAnubandhA yathA hu pacaS pAke paca, paTha vyaktAyAM vAci paTha, zatRzAnAvivi zatR pratyayaH / RkAra it at apa kacarIti ap prtyyH| asvara0 ade ityamatyayAkArasya lopaH |svr RkArAnubandhatvAt ImpratyayaH apyayorAnityamitinumAgamaH nazcApadAnte jhase svara0 zeSaM prAgvat / vita iti kevaladhAtorna bhavati tena trapUSa lajjAyAm trapA,samUSa kSamAyAm / gheTpAne ityasya tu bhavati stnnvyii| zeSaM mugamam / sUtram / ndaadeH| nadAdergaNAstriyAmIppratyayo bhavati / nadI, gaurI, gautmii| ndaadiraaktignnH| tena caturthI, paJcamI, dvAdazI, paurNamAsI ityaadi| IpyanaDaho vAm vktvyH| anddddaahii-andduhii| hAyanAdayasi ca / dvihAyanI cturhaaynii|purussaadaa parimANe / dvipuruSI-dvipuruSA vA prikhaa| ndaaderiti| nada Adiryasya sa nadAdistasmAt (paM. e. riti iti i. kArasya ekAraH hasyetyakAralopaH sro0 nadAdiyo'sau gaNastasmAt strIliGge Imatyayo bhavati nada, gaura, gautama, deva, anena Ippratyaye yasya lopaH svara0 (ma. e.) hasepaH0 nadAdirAkRtigaNo draSTavyaH / yathA narcakI, vaiSI, pauSI,matsI, IbityAdi anahI anahAhI, mAtAmahI, pitAmahI, sUrI, agastI, tridazI / zeSa sugamam sUtram /
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 179 ) // zrImatyayAH // indrAderAnIp ca / indrAdergaNAttriyAmAnIpapratyayo bhavati / indrAderityAdizabdAdindra-brahma-rudra-bhava-zarva- mRDa - varuNAdayaH / indrANI / brahmazabdasya nalopo vAcyaH / brajhANI / rudrANI, mRDAnI, varuNAnI / cakArAnmAtulopAdhyAyakSatriyAcAryasUryAdvA / indrAderAnIp ca / indrAdi (paM. e . ) GitiGasya sro0 AnIpU (ma.e.) ise paH0 pazcAnnAminoraH svara0 / kecittu iMdrAdeH Ana IpU ca iti catuHpadaM manyante; tanmate indrAdeH IppratyayaH Ana Agamazceti / indrAdergaNAt striyAM AnIppatyayo bhavati / indra, bhava, zarva, mRDa, varuNa, brahma, rudra, anena sUtreNa AnIpapratyayo bhavati yathAsaMbhavaM nakArasya NakAraH / yasya lopaH / indrasya strI indrANI svara0 (ma.e.)' isepaH / sUtram mAtuletyAdi / mAtula upAdhyAyazca kSatriyazca AcApazca sUryazca mAtulopAdhpApakSatriyAcArya sUrya tava etasmAcchabdapaJcakAdvA AnIp pratyayo bhavati / AcArya kSatriyAbhyAM vA svArthe / AcAryAMNI - AcAryA / AcArya kSatriyAbhyAM tu svArthe eva AnIpU / mAtula - ekatra AnIpU anyatra IpU yasya lopaH zeSaM sukaram / mAtulI, mAtulAnI | evam upAdhyAya ekatra AnI anyatra IpU upAdhyAyAnI upAdhyAyI / evaM kSatriyasUryayoH Shana 0 AcAryAMdaNatvamiti AcAryAnI AcAryA, kSatripANI kSatriyA, sUryANI sUryA, arvANI aryA / puMyoge tu IpUpratyaya eva kSatriyI AcArthI upAdhyAyI / svayaM vyAkhyAtrI tu upAdhyAyA / atra Ap / himAraNyayormahattve / mahaddhimaM himAnI / mahadaraNya maraNyAnI | himAraNyayormahatve | AnIp / mahat himaM himAnI, mahat araNyam a raNyAnI / yavanA lipyAm / yavanAnAM lipiryavanAnI / yavanazabdAlipyAmAnIp / yavanAnAM turuSkANAM lipivanAnI | yavAddoSe / duSTo yavo yavAnI / yavAdoSa AnIp / dRSTo yavo pavAnI | .
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ (180) sArasvate prathamavRttau / IpsamAhAre guNazca / trayANAM samAhAraH trayo / Ip samAhAre guNazca / samAhAra ekIbhAvaH tatrArthe IpU pratyayo bhavati nAmino guNazca / trayANAM samAhArakhayI samAhAratvAt IpU ikArasya ca guNaH / e ay svara0 (ma. e. ) isepaH / kecittu IpsamAhAre guNazceti na manyante / tanmate tayApaThau saMkhyAyAmiti trizabdAdapaTi kRte yasyetI kAralope ditvAt iti itIp / punaryasya lopaH / svara0 trayo'vayavA asyA iti trayI / I puMyoge ca / puMyoge ca striyAmIppratyayo bhavati / zUdrasya bhAryA zUdrI / gaNakI / gopAlikAdInAM na / gopAlikA pazupAlikA / sUryAddevatAyAM cAp / sUryasya strI devatA sUryA / anyA sUrI / " puMyoge ca / pumAn puruSaH tasya yoge'pi IpU pratyayo bhavati / zUdrasya bhAryAM zUdrI / jAtyA yA kAcidbhavatu paraM zUdrasya puruSasya strItvAt zUdrI | gaNakasya bhAryA gaNakI IppratyayaH / yasya lopaH / zeSaM sukaram / sUtram / jAterayopadhAt / jAtivAcino'yakAropadhAdakArAntAritrayAmIpapratyayo bhavati / astrIviSayAditi vAcyam / tena makSikA balAkA ityAdau na / gavayahayamukayamatsyamanuvyANAM na niSedhaH / gavayI ityAdi / zUkarI, haMsI, kukkuTI, brAhmaNI / ayakAropadhagrahaNAtkSatriyA vaizyA // zUdrAjAtau na / zUdrasya jAtiH zUdrA / mahatpUrvAttu Ip / mahAzUdvI AbhIrajAtiH / puMyoge ca / mahAzUdrasya bhAryA mahAzUdrI / jAterayopadhAt / jAti (paM. e.) viviGasya so0 ayopadhaH, yo yakAra: upadhA yasya sa yopadhaH tato na yopadhaH ayopadhastasmAt (paM.e.) Gasira savarNe0 pazcAnnAmino raH / svara0 siddhaM jaatirmess| dikA AkRtiH AkAraH grahaNaM vpaJjakaM yasyAH sA jAtiH tAMvatIti jAtivAcI tasmAt / sa jAtivAcI zabdo yakAropagho'pi syAdata Aha / ayakAropadhAditi / yakAropadhavarjitAdityarthaH / yakAropadhavarjitA apare'pi svarAH syurata Aha / akArAntAditi sugamam | jAvi
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ ||shriimtyyaaH|| sakSaNabhAha / 'AkatigrahaNA jAtiH liGgAnAM ca na sarvabhAk / sakRdAkhyAtinigrAMdyA gotraM ca caraNaiH saha' iti / caraNaiH apatyaiH saha gotraM jAtirucyate / yadvA nityA ekAnekasamateti sAmAnyarUpA jaatiH| yadi nityA tAI piNDe naSTaM saiva nazyati / yokA na tarhi anekeSvapyekA jAti: syAt / yadyanekasamavetA na, tarhi yasmin piNDe uktA tasminnaSTe anyatare piNDe na pratIyate iti / tasmAjAtivAcaka zabdAdIppatyayo bhavati / udA0 meSa, sUkara, haMsa, kukura, brAhmaNa, anena jAtivAdIppatyayo bhavati yasya lopaH (ma. e.) hasepaH0 zeSa sukaram / meSasya jAviH meSI, kSatriyA, vaizyA, ana jAtivAvitve'pi ykaaropdhtvaadiiprtissedhH| tata aapptyyH| mukaya, haya, gavayAnAM yakAropayatve'pi IniSedho na / matsya IpUma yalopazca yasya lopaH svara0 matsI ityAdi / jAveH kim, muNDA / akArAntAkim gauH| prathamavayovAcino'ta Ipa vktvyH| kanyAzabdAnAkumArI kizorI kalabhI / prathamavayograhaNAdRddhA sthavirA ityatra na / vadhUTI ciraNTI ityatra IpU bhavatyeva / adhnnaacchishuH| kAlakRtA zarIrAvasthA vayaH / prathamavayo bAlyam tadvatItyevaMzIlA dakArAntA. chandAdIpamatyayo bhavatItyarthaH / kumAraH,kizoraH, kalamaH, anena iipmtyyH| yasya lopH| svara(ma. e. ) hasepaH0 kumArI kizorI ityaadi|vRddh, sthavira, anna matha mavayovarjitatvAdApmatyaya eva navIp / vRddhA, sthviraa| zizuH, anna prathamavayovAcitve satyappakArAntatvAbhAvAt ImpratyayaniSedhaH( ma. e.) sro0 zizuH / suutrm| svAbhAdrA / svAGgavAcino vA striyAmIpapratyayo bhavati / sumukhI / mRgAkSI / tnvnggii| vAgrahaNAtpadmavadanetyAdauna bhavati / suSTu AsamantAdaGga svAGgam / svastha prANino'GgaM svAGgamityukte'GgAGgibhAvena jJAnAderapi svAGgatvaM syAt / ataH svAGgalakSaNamAha / prANisthamadravaM mUrta svAGgaM syAdavikArajam // tatra dRSTamatatsthaM cesthitaM tahacca taadRshi|| pUrvArdhasya pratyudAharaNAni / sumukhA zAlA aprANisthatvAt / susvedA dravatvAt / sajJAnA amUrtatvAt / suzophA
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ (18) sArasvate prthmco| vikArajatvAt / uttarArdhasyodAharaNAni / sukezI-sukezA vA rathyA aprANisthasyApi prANini dRSTatvAt / sustanIsustanA vA pratimA prANivatprANisahaze sthittvaat| svAGgatve'pi vAzabdasya vyavasthitavAcitvAt / oSThAdiSu . vikalpaH / vadanAdiSu na vaktavyaH / bimbosstthii-bimbottaa| cArukI-cArukarNA / samadantI-samadantA / padmavadanA, mRganayanA / nakhamukhayozca saMjJAyAM nep / zUrpanakhA gauramukhA / nAsikAzabdAtkevalAnep / nAsikA / svAGgAhA / svAGgaM svaM svakIyam aGga svAGgaM vadvAcI zabdo'pi svAGgam ityucyate, yavA suSTu zobhanamaGgaM svaGgaM tasya bhAvaH svAIM, yadvA suSTu zobhanamAsamaMtAd AhuM svAU~ svasya pANino vA aI svAGgaM tasmAt (paM. e.) sirat sa. varga0 vA (ma. e. ) avyayA0 vapA abe jabA0 svara0 siddham / svAGgati / prANisthamadravaM mUtraM svAGgaM syAdavikArajam // tatra dRSTamavatsthaM cet sthita vacca tAzi 1'prANisthaM cetanazarIre vartamAnaM punaH adravaM bhasvedAdirahitaM punarmUrtam AkArasahitaM punaH avikAraja zophAdivikArarahitaM tat svAGgam ucyate / punaH pUrva tatra pANini dRSTaM pazcAt yadi atatstham amAgisyaM bhavati tadapi svAGgIca punaH tadvat pANivat vAzi mAgisahaze amANinyapi sthitaM bhavati tadapi vA svAiM, yattu apANisthaM dravaM mUrcarUpaM amUrtamarUpaM vikAgajAtaM tatsvAIna / yathA sumukhA zAlA aprANisthatvAt bahusvedA dravatvAta, sujJAnA amUrcasvAta, bahuzophA vikArajatvAda, nep / mukezI mukezA vA rathyA amANisthasya pANini dRSTatvAt sustanI mustanA vA prtimaa| pANivat prANisadRze sthitatvAt ityAdau vikalpanep / svAGga mukhakodi tadvAvinaH zabdAt striyAm Ippratyayo bhavati / vA zabdaH prayogAntare niSedhArtho na vikalpArthaH / sumukha, mRgAkSi, tanvaGga, muSTha mukhaM yasyAH sA sumukhI mRgavat akSiNI yaspAH sA mRgAkSI, tanu kazam aGgam yasyAH sA tanvaGgI, svA. zAditi Ie / yasya lopaH / svara0 (ma. e. hasepaH0 vAzabdasya niSedhArthatvAt pa. avadanA, kamalanayanA, mujaghanA, ityAdau Izpratyayo na bhavati / kRdikArAdapherIb vA vaktavyaH / aDDalI-aMguli / dhuuliidhuuli| aajii-aanniH| akteriti vizeSaNAta katiH bhuutiH|
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ // biimtyyaaH|| . (11) kdikaaraa| kRta ikAraH kRtikAraH tasmAt kRdikArAt kRditi tRtiiyvRttiH| tatra pratyayotpanno yo'sau ikArastasmAd Ippatpayo vA bhavativiziSTAta akteH ktimtyyvrjitaadikaaraadityrthH| udAharaNam dhUkampane dhUdhyAderuliriti uNAditvAdulimatyayaH savarNe0 dhUli; agi, ragi, lagi, gatyathAH / ag+uli pratyayaH iditi iti numAgamaH nazvA0 aGguchi / aja gatau kSepaNeca aj uNAdau i matyayaH NittvAdataupadhAyA iti vRddhiH svara0 Ani / anena vA Ie aGgaliH, aDalI / AjiH, AjI / matpayaH yasya lopaH khara0 (ma. e.) hasepaH0 anyatra (ma. e.) so0 akveriti kim / DukRJ karaNe ka, manu jJAne man, bhU sattAyAM mU kiriti ktimatya0 vi man ityatra lopastvanudAcAnAmiti nlopH| akeriti vizeSaNAt IppatyayaniSedhaH / sUtram / / aica manvAdeH / manvAdergaNAstriyAmIppratyayo bhavati aikArAdazazca / cakArAnmanorau vA / AdizabdAnmanyanivRSAkapipUtakratukusitakusidA yaahyaaH| manorbhAryA manAyI-manAvI / atra vikalpena pakSe manuH / anerbhAryA anaayii| pUtAH kratavo yasyeti pUtakratuH / pUtakrato ryA.. pUtakratAyI ityaadi| aicmnvaadeH| ai(ma. e.) sAGke0 ca (pra. e.) avya0 manurAdiryaspa sa manvAdistasmAt (paM. e.) hitikasya sro0 manvAderityAdivRciH sukarA - ntyasvarasya ca aikArAdezo bhavati / udA0 manu, vRSAkapi, manorbhAyaryA manAyI, vRSasya dharmasya AsamaMtAt kaM phalaM pibatIti vRSAkapistasya vRSAkarbhAryA vRSAkapAyI, ukArekArayozca antyasvaraspa vA aikAraH ai Ay svara0 (ma. e. isepaH 'vRSAkapAyI zrIgauryoH' ityamaraH cakArAt manusaMbandhina ukAraspa. akAro vA bhavati tata At svara0 manAvI / evaM anAyI pUtatAyI kusIdAyI, kusitaH RSistasya bhAryA kusitAyI, kusIdo vRddhijIvakastasya bhAryA kusIdAyI, pUtAH kratavo.yena sa pUtakratustasya strI pUtakatAyI / sUtram / panyAdayaH / panyAdayaH zabdA nipAtyante / pANigrahaNakartA patiH tasya strI patnI / bhartRyoge eva / anyatra gavAM /
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ (14) sArasvate prthmvcau| patiH strI / samAnaH patiryasyAH sA sapatnI / bhartRyoge eva / antarvanI / anyatra antarvatI / pativatnI sbhtkaa| anyA patimatI sakhI azizvI ardhajaratI yuvtii| prathamaM sUryo'Jcati yasyAM sA praacii| pazcAdaJcati yasyAM sA prtiicii| udiicii| nazabdasya NIppratyayo bhavati / NIpi pare nuddhiaaNcyaa| nArI / dArazabdo nityaM bahuvacanAnta: pulliGgaH / daaraaH| dArAn / dAraH / daarbhyH| dArabhyaH / dArANAm / dAreSu / he dArAH ptnyaadyH| pamyAdi patnI AdiSAMte panyAdayaH (ma.ba.) jas paojasi e ay vara0 sro0 panyAdayaH zabdA IppratyayAntA nipAtyante, navaraM patnI bhAryA, antarvanI gurviNI, nArI, strI, sakhI, masiddhA, pavivalI, jIvana tRkA, azizvI apasUtA, arddhajaratI arddhavRddhA, yuvatI strI, prAcI pUrvI dika, pratIcI pazcimA dika, evamanpe'pyUhAH IppratyayAntA nipAtasiddhA ityarthaH / tathA u. dIcI, matsI, mAnuSI, agastI, pANigRhItI, asinI,palikI pitAmahI, sthAlI, kuNDI, goNI, sthalI, kabarI, nAgI, kulasI, kAmukI, itpAdayaH panyAdayo jJeyAH / akArAnto dArazabdo nityaM bahuvacanAntaH pulliGge kalAvAcI tasmAt AphpratyayaH Ipapratyayo vA na bhavati kiMtu dArAH dArAn dAraH dArebhyaH dArebhyaH dArANAM dAreSu / deva zabdasya bahuvacanavatsAdhyaH / sUgam / / vorguNAda / ukArAntAguNavAcino vA striyAmIpapratyayo bhavati / paTTI- pduH| mRdii-mRduH| tanvI-tanuH // kharusa-. yogopadhAna' / kharuH paanndduH| vaurguNAt / vA (ma.e.) avyayAu (paM.e.)niti usyetyakAralopa: sro0 o au au| agre guNaH (paM. e.) sirat savarNe nAminoraH jalatuM0 / guNoM rUpAdayazcaturvizatistadvAcI ukArAnto yaH zabdastasmAt biyAM line vA Imatyayo bhavati / paTu anena vA Ie pratyayaH uvaM svara0 hasepaH anyatra (ma. e.) sro0 1 satve nizive'pati pRthagjAtiSu dRzyate // bhAvayazcAkriyAjazva so'stvpkRtigNgH|| // vyA0 dhuraiH sa guNa ucyane / sa kA, yaH satve dravya eva nivizate vartate ityayaH / punastasmAdvyAt ati yAti ca punaH pRthagjAviSu dRzyate ca punaH AdheyaH utpAdyaH yathA kastUrikAyogAdvA sugandhaH / punaH akriyANa: anutpaadyH|ythaa''kaashaadii mahatvAdi / punaH asatvamakatiradravyasabhAvaH sa guNaH tadvAcaka zabdaH /
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ striimtyyaaH| (185) evaM mRdrI mRduH, tanvI tanuH, bahI bahuH, dhvI prajuH / pAgrahaNAdeva khalaH, pANDaH ityAdau nep / kecittu kharusaMyogopadhAnevi pRthaksUtraM paThanti / guNagrahaNAt dhenu, rajju, aNu, ityAdau ne| utuuH| ukArAntAdvA Upratyayo bhavati / paGguH paGgaH |vaamoruH vaamoruu| vAzabdAdrajjvAdau na bhavati / rjH,dhenuH| uta uuH| ut (paM.e.) svara0 sro0 ja (ma. e.) so0 / madhye Adabe lopaz / vRciH kaNThyA / navaraM guNavAvino'pi manuSyajAtivAcina ukArAntAda striyAm 'a' pratyayo vA bhavati / udA0 paGga anena uuprtyyH| savarNe0(ma.e.) sro0 paGgaH / evaM vAmora uuptyyH| savarNe vAmorUH, krmorH| yuunstiH| yuvanAndAstriyAM tiH pratyayo bhavati / yuvtiH|emyo naamtvaatsyaadyH| AbantAdApaH' iti silopaH / IbantAisepaH selopaH // // iti strIpratyayaprakriyA // yanastiH / yuvanazabdAt timatyayo bhavati biyAM Ie nissedhH| puvan bhatimatyayaH nAnnonolopaH (ma.e. sro0| evaM bImatyayA jJeyAH / ayaiteSAM vibhaktikAryamAha ebhya iti / ebhyaH pUrvoktastrImatyayAntebhyaH zabde bhyaH avibhakti nAmeti lakSaNasUtroktanAmatvAt syAdayo vibhaktayo dIyante / tatra AbantAdAppatya yAntAdApa iti sUtreNa silopaH / IbantAt hasepaH selopaHtatra AbantA gaDAvat sAdhyAH / IbandA nadIvan / ikArokArAntA buddhirajjavat / UkArAntA vadhUvat . // iti striiprtyyaaH|| ||ath vibhaktyarthoM nirUpyate // evaM ye pulliGgAdayaH strImatyayAntA uktAste vibhaktimantarA na zabdatAM prApnuva tatra kriyAsiddhayupakAraka kArakam / vatra dvitIyAdayo vibhaktayo bhavanti , anukte / taca pahivas / kartA karma ca karaNa sapradAna tathaiva ca // apAdAnAdhikaraNe cemAhuH kArakANi SaT / / uktAnukatayA dveSA kArakANi bhavanti SaT // une tu prathamaiva spAdanukte tu yathAkramam // vAni zeSAdayazca vibhaktyastitra nirupyante / /
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ (188 ) sArasvate prathamavRttau rudhvam / atra govinda, paramezvara, pra. e. / kumArau pra. dvi / tapasvinaH ma.ba. ityatra yathAkramaM prathamAyA ekadvibahuvacanAni / bhos bhagos aghos / ete zabdA nipAtyante dhiviSaye / bhavadbhagavadaghavacchabdAnAM bhos bhagos aghos ityetacchabdarupatrayaM krameNa nipAtyate / kSamasva bho durArAdhya bhagostubhyaM namo'stute // adhISva bhI mahAprAjJa ghAtayAghoH svavasmaram // // iti prathamA // bhos bhagos adhos / mos (pra.va.) svara0 sro0 ekaspa grahaNe tabjAtIyAnyazabdasya grahaNamiti nyAyAgose ityanena bhos, bhagos, aghos, itpanna trayANAmapi grahaNam / sUtrapAThe tu bhosa bhagos aghos ityeva sUtraM dRzyate / tena 'bhavan' ityasya ' bhos' iti nipAtaH / ' bhagavan ' ityasya 'bhagos' iti nipAtaH / ' aghavan ' ityasya ' aghos ' iti nipAtaH / yataH bhavadbhagavadaghavata bhos, bhagos, aghos, ete zabdA vA nipAtyante dhau viSaye / saMbodhane ityarthaH / bhoH ityAmantraNe / bhagoH iti pUjyAmantraNe / aghoH iti pApajanavAcinaH saMbodhanaviSaye / ete zabdA nipAtyante / udA0 bho durArAdhya | duHkhenArAdhyata iti durArAdhyastasyAmantraNaM bho durArAdhya tvaM kSamasva kSamAM kuru / na vidyate stutirvacanagocarA yasya sa astutistaspAmantraNaM he astute vacanagocarastavanAtIta iti saMbodhanaparva, yadvA na stauti anyaM kaMcit janamiti astut tasmai astute tubhyamiti cturthyntm| evaMvidha he bhagoH he bhagavan tubhyaM namaH / 'bhagostubhyaM namonamaH' iti pAThe tu sugamam / bho mahAprAjJa | mahAMzcAsau prAjJazca mahAmAjJastasyAmantraNaM bho mahAprAjJa tvam adhISva paTha | he agho he pApiSTha svaghasmaraM svabhakSakam arthAt svapApaM kAlaM vA ghAtaya vinAzayeti zlokArthaH // 1 // ityaM prathamArthamuktvedAnoM dvitIpAdizeSavibhaktyartha sUcakaM sUtramAha / zeSAH kArye kartRsAdhanayordAnapAtre vizleSAvadhI saMbandhe AdhArabhAvayoH // kartRsAdhanayordAnapAtre vizleSAvadhau saMbandha AdhArabhAvayoH zeSA vibhaktayo dvitIyAdyA eSvartheSu bhavanti / '' bhAta ' ityeva sUtramiti kecit tanmate dadaM vyAkhyAnam / .
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaarkpkriyaa| (189) kArye karmakArake utpAye Apye saMskArya vikArArthe ca dvitIyA vibhaktirbhavati / karturIpsitatamaM karma / kartuH kriyayA AptumiSTatamaM kArakaM karmasaMjJaM syAt / hari bhajati / tathA yuktaM cAnIpsitam / IptitatamavatkriyayA yuktamanIpsitamapi kArakaM karmasaMjJaM syAt / taccAnIpsitaM dvividham / dveSyamitaraca / viSaM bhuke| grAmaM gacchaMstuNaM spRzati / taca karmakArakaM caturvidham / utpAdyamApyaM saMskArya vikAyai ca / utpatyarhamutpAdyaM, padabhUtvAbhAvi tadutpAdyaM vA / yasiddhameva prApyate tadApyam / saMskAro nAma prAktanakarmajo guNaH, kazcidguNAtizayo vA guNAdhAnaM vA malApakarSoM vA iti ctuvidhH| saMskAramahatIti saMskAryam / vikAro nAma puurvaavsthaaprityaagenaavsthaaNtrpraaptiH| kaTaM karoti kArUko rUpaM pazyati caakssussH|| rAjyaM prApnoti dharmiSThaH somaM sunoti sompaaH|| kaTAdikamutpAdyAdi caturvidha karma / guNAtizayasaMskArya yathA / brIhIna yavAnvA prokSati |prokssnnen brIhiSu kazciguNAtizayo janyate / gunnaadhaanmlaapkrssyorudaahrnnm| vastraM raJjayati devdttH| rajako vastraM kSAlayati / zeSAH kArya iti / bheSAH (ma.ba.) savarNe lo| kArye, kriyate iti kArya tasmin ( sa. e.) aie / kartRsAdhanayoH karotIti karcA sAdhyate chidAdikriyA aneneti sAvanaM, kartA ca sAdhanaM ca kartasAdhane tayoH (sa.dvi.) osi e ayU svara0 / dAnArtha pAtraM dAnapAtraM tasmin (sa.e. aie| pshcaannaaminos| jalatuM0 / agre vizleSAvadhau vizleSe vizleSa prativAavadhirAzrayaHvizlepAvadhi stasmin (sa.e.) rauDit TilopaH / svara0 / agre saMbandhaH, saMbadhyate bhRtyasvAmpAdiraneneti saMvandhasvasmin (sa. e.) aie| AdhArabhAvayoH,Abhiyate sthApyate vastu yatra sa aadhaarH|
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 190 ) sArasvate prathamavRttau 'bhUyate kriyAlakSaNatayA aneneti bhAvaH / tata AdhArazca bhAvazca AdhArabhAvau tayoH (sa.dvi.) osi / e ay / svara0sro0 pazcAt e ay khorlopazvA / siddhaM sUtram / saptapadam / zeSAH prathamA uktA, ataH zeSA dvitIpAdyAH SaD vibhakaya ityAdivRttiH / tatra kArye dvitIyA, kartRsAdhanayostRtIyA, dAnapAtre caturthI, vizleSAvadhI paJcamI, saMbandhe SaSThI, AdhArabhAvayoH saptamI, iti saMkSepArthaH / atha vistarArthaH / kArya ityAdi / kArye dvitIyA vibhaktirbhavatIti yogaH / kArye iti korthaH / karmakArake kriyate yattatkarma karma nAma kArakaM karmmakArakaM tasmin kartuH karmmatAne vastunItyarthaH / yadvA kAryaM karma tatkAraka saMjJatvAtkArakaM karma kArakaM SaSThoM vinA anyA vibhaktayaH kArakasaMjJAH / kriyAhetuH kArakaM SaSThyAstu kriyAhetutvAbhAvAnna kArakasaMjJA / yataH " karttA 1 karma 2 ca karaNaM 3 saMpradAnaM 4 tathaiva ca / apAdAnA 5 dhikaraNe 6 ityAhuH kArakANi SaT " iti / tasmin kamrmakArake kathaMbhUte itpata ar | utpAdye Aye saMskArye vikArye ca evaM caturvidhe tatra utpAdye yacavInaM kriyate tadutpAdyaM, yadApyate siddhameva prApyate tadApyam, saMskripate iti saMskAyaM, saMskAro nAma kazcidatizayastadahaM saMskArthaM / saMskAro dvidhA guNAdhAnaM malApakarSo vA / pUrvajanmakRtaH zubhAzumo vA saMskAraH tasmAdbharva saMskArthaM rUpaM pazyatItyarthaH / atra guNAdhAnaM yadvA rUpamiti cakSugrahmatvAdAyamiti kecit / rAjyamiti rAjJaH saMskArAta saMskAryam / vikAreti / vikriyate avasthAntaraM bhajate iti vikArya, tataH evaM caturvidheni karmakAra ke dvitIyA vibhaktirbhavati / udAharaNam / kaTabhitya, dizlokaH / kArUkaH pumAn kaTaM karotItyatra kaTastha utpAdyakAryatvAt dvitIyAntatvam / evaM cAkSuSo netravAn jano rUpaM pazyatIti rUpam AppaM kamme tatra dvitIyA / kecit - pasya netrendriye guNasthApanena saMskArye dvitIyA / dharmiSThaH pumAn rAjyaM prApnoti / atra rAjyaM saMskAryam / ApyaM kecit / rAjyaM prApyamiti tatra dvitIyA / somama amRtava chIrasaM pivatIti somapAH brAhmaNaH / somam amRtavallIM sunoti khaNDayatItyarthaH / atra somasya amRtavalyAH khaNDanarUpo vikArastatra dvitIyA / avasthAstarApAdanaM vikAra iti / evaM dvitIyArthamAkhyAyAdhunA tadadhikArAtpunarvRttikAra upapadadvitIyArthamAha / abhisarvasoH kAryA dhiguparyAdiSu triSu // dvitIyAmreDitAnteSu tato'nyatrApi dRzyate // abhito grAmaM, sarvato grAmaM nadI vahati / dhigdevadattaM, deva
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ phaarkprkriyaa| ' (191) dattasya dhik / uparyadhyadhasaH sAmIpye / eSAM dve sto de. zataH kAlatazca sAmIpye / tasya paramAneDitam / dviruktasya paraM rUpamAneDitasaMjJaM syAt / uparyupari purohitaM yAcakAH patanti / adho'dho nagara nidhAnAni santi / paritaH smyaanikssaahaaprtiyoge'pi| paritaH kRSNaM gopaaH| nikaSA samayA sAmIpye / samayA grAmamupavanAni vartante / nikaSA grAmaM nihataH zatruH / hA kRSNAbhaktam / tasya zocyata ityarthaH / bubhukSitaM na pratibhAti kiMcit / lakSaNetthaMbhUtAkhyAnabhAgavIpsAsu pratiparyanavaH / eSyartheSu viSayabhUteSu pratyAdayaH karmapravacanIyasaMjJAH syuH| karmapravacanIyayukte dvitIyA / etena yoge dvitIyA syAt / lkssnne| vRkSa pratiparyanu vA vidyotate vidyut / ityNbhuutaakhyaane| bhakto viSNuM prati paryanu vA / bhaage| lakSmIhari prati parya nu vA harerbhAga ityarthaH / vIptAyAm / vRkSa vRkSa pr| tiparyanu vA saMcarati / - abhisarvatasorityAdi / tas ca tas ca tasau abhizca sarvazca abhisarvo tAbhyAM sahitau tasau abhisarvataso abhitassattisAvityarthaH / vAathavA dUMdvAnte zrRpamANaH zabdaH pratyekaM saMbadhyate iti tayorarthayoge SaSThyarthe dvitIyAvibhaktiH kAryeti yogH| punardhigiti / dhigarthe'pi dhikzabdayoge'pi dvitIyA kAryA / prayoktavyA / ghinirbhatsananindayoH punatriSu uparyAdiSu iti upari, adhiH, adhaH, ityevaM triSvavyayeSu prayujyamAneSu dvitIyA vidheyeti / kathaMbhUteSu uparyAdiSu aaprehitaantessu| AneDimiti dvitrirbhASaNaM tadante yeSAM ve AtreDitAntA dvivAramuccAritA ityrthH| yathA uparyupari, adho'dhaH, adhyadhi, rUpAstriSu tata iti abhitassarvatasAdivyati rikta anyatra anyasminnapyarthe SaSThyarthe dvitIyA dRzyate / rUDhivazAditi katrodAharaNamAha / abhito grAmaM nadI vahati / abhitogrAmam grAmasthAbhito abhitogrAmam / anena dvitIyA amito grAmamiti / grAmasya samIpe caturdina vA ityrthH| tatra nadI vahati / evaM sarvatogrAma, vanaM sarvasya grAmasya sarvataH caturdikSu vnmityrthH| evaM samayA
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 192 ) sArasvate prathamavRttau grAmaM tIrthaM varttate / nikaSA grAmaM hataH zatruH / grAmasya samIpe ityarthaH / dhig devadattamispana dhigpoge dvitIyA / " dhik tAM ca taM ca madanaM ca imAM ca mAM ca" uparyupari grAmaM pakSiNo gacchanti / uparyupari grAmaM meghA varSanti grAmasya upari ityarthaH / adho'dhogrAmaM nidhAnaM dRzyate / grAmasya adha ityarthaH / adhyadhigrAmaM / grAmegrAme tApasAstiSThanti / evamityatra triSvapyAmreDitAnteSu dvitIyA tato'nyatrApi dRzyate iti va canAt ubhayataH, paritaH, samayA, nikaSA, hA, prati, anu, eSAM yoge'pi dvitI yA / samayA grAmaM tIrthaM varttate, grAmasya samIpe tIrtham / nikaSAgrAmaM zatrunihataH / prA masya samIpe ityarthaH / anugrAmaM grAmasya anu pazcAt sImA varttate / evaM grAmaM grAmaM prati pratigrAmaM jinAlayAni santi / hA svAminam / ityAdi / kAlAdhvananairantarye / avicchinnasaMyogatvaM nairantaryam / kAlAdhvavAcakazabdAnAM nairantarye'rthe vAcye sati dvitIyA vibhaktirbhavati / mAsamadhIte devadattaH / kozaM parvataH / nairantarye kim / mAsasya dviradhIte / krozasyaikadeze parvanaH / // iti dvitIyA // 1 - kAlAdhvanoriti / antareNa rahitatvaM nairantayaM tasmin nairantarye vAcyamAne tathA / kAlo divasamAsAdiH / adhvA mArgaH krozayojanAdistata etayordvayorviSaye dvitIyA kArye nairantarye'rthe kAlavAcakazabdAt adhvavAcakazabdAcca dvitIyA bhavatItyarthaH / tatrodAharaNaM kAle, mAsamadhIte / mAsaM / yAvat nirantaram adhIte paThati atra nairantarye dvitIyA / anyathA mAsasya dviradhIte mAse vA daza divasAnadhIte iti bhavati / evaM mArge krozaM parvata iti krozaM yAvannirantaraM parvata ityarthaH, krozamamANa lamba ityarthaH / anyathA krozasya ekabhAge parvata iti syAt / iti dvitIyArthaH / anyatrApIti grahaNAt antargrAmamupagrAmamityAdayaH zabdA jJeyAH / iti dvitIyA / atha tRtIyArthasUcakaM kartRsAdhanayoriti padaM vyAcikhyAsurAha / karttari pradhAne kriyAzraye sAMdhane ca / pradhAne kartari kriyAsiddhadhupakArake karaNe'rthe ca tRtIyA vibhaktirbhavati / kriyAyAH pariniSpattiryadvyApArAdanantaram // vivakSyate yadA yatra karaNaM tattadA smRtam // bhinnaH zareNa rAmeNa rAvaNo lokarAvaNaH //
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArakANi / (193) karAgreNa vidIrNo'pi vAnaraiyudhyate punH|| prkRtyaadibhyH| prakRtyAdibhyaH zabdebhyastRtIyA syAt / prakRtyA cAruH / prAyeNa alasaH / sukhena yAti / gotreNa gaayaiH| gAryo'sya gotrmityrthH|| // iti tRtIyA // kartarIti / kari karturviSaye tRtIyA vibhaktirbhavati / karmoktau iti vizeSaH kathaMbhUte karttari, pradhAne mukhya kriyAyA Azraye mukhyavRttyA kAryasya kArake utpA. dake IdRze karvaritRtIyA ca punaH sAvane'pi tRvIyA kathaMbhUte saadhne| kriyAsiddhayupakArake kAryasya sAhAyyakArake, punaH karaNanAmakArake sAdhane'pi tRtIyA bhavati / yaH pradhAnabhUtaH san kriyAyA AzrayabhUtaH svAtanyeNa kriyAM kartuM pravRttaH sakatA tasyArthe tRtIyA bhvti|c punaH kriyAsiddheH upakArake prakRSTakAraNabhUte sAdhane'pi vRvIyA bhavati / karotIti ka sa ka ucyate ityAha / kriyAzrayaHkriyAyAH kAryasya AzrayaH kriyaashryH| kriyAyA Azrayo'pradhAno'pi bhvti| paTotpattau turIvemAdivadityava Aha / pradhAna iti| sakalakArakAyoktRtve satItarakArakAprayojyatvamatra pra. dhAnatvaM tasmin / kiviziSTe sAdhane kriyAsiddhayupakArake kriyAyAH siddhim upakarotIti kriyAsiddhayupakAraka kriyAsiddheH sAhAyyadAyaka kriyAsiddhayA upa sanihitatvena kArakaM tasmin / punaH kIdRze sAdhane, karaNe sAdhakatamaM karaNaM kriyAsiddhaH prakRSTakAraNaM / yadvA karaNaM karaNanAMmakArakaM tasmin evaM kartRsAdhanayoyoratheM tRtIyA bhavati / udAharaNam / bhinnaH zareNetyAdiH zlokaH rAmeNa rAvaNo minnaH kena, shrenn| rAmeNa iti karitRtIyA, zareNeti sAdhane tRtIyA / kathaMbhUto rAvaNaH / lokarAvaNaH lokAn rAvayati krandayatIti lokarAvaNaH udAharaNAntaramAha tathA rAvaNo vAnaraiH karAgreNa nakhena vidIrNo'pi vidArito'pi punaH punarapi yudhyate'tra vAnarairiti kartRpadaM karANeti sAdhanapadaM ubhayatrApi tRtiiyaa| karAgreNetyatra jAtAvakavacanam |shess sugamam / punastRtIyArtha vinAsahetyAdinA agre vakSyati / iti tRtIyAH / atha caturthyarthamAha / dAnapAtre saMpradAnakArake caturthI / samyak zreyobuddhayA pradIyate yasmai tatsaMpradAnakArakam / vedavide gAM dadAti / anyatra rAjJo daNDaM dadAti / rajakasya vastraM dadAti / dadAti daNDaM puruSo mahIpatenaM cAtibhaktyA 25
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ (194) sArasvate prthmvRttau| na ca dAnakAmyayA / yahIyate vAsanayA supAtre tasaMpradAnaM kathitaM kviindrH|| analihite ityeva / dAnIyo vipraH / kacitsamyaktreyobuddhyabhAve'pi caturthI | vyAjena raghave karamitti mahAkaviprayogadarzanAt / taca saMpradAnaM trividham / prerakamanirAkatranumanta ceti / tyAgena karmaNA vyAptaM prerakaM cAnumantu ca // anirAkata cetyetatsaMpradAnaM tridhA smRtam / / dehIti prerayati tatprerakam / yathA baTave bhikSA dadAti / yattu idamahaM dadAmItyukte'numanyate omityAha tadanumantu / yathA ziSyo gurave gAM dadAti / yattu nAnumanyate na nirAkaroti tadanirAkartR / yathA sUryAyAdhya dadAti / kriyayA yamabhipraiti so'pi saMpradAnam / patye zete / dAnapAtre ityAdi / dAnapAtre, dIyate iti dAnaM dAnAya pAtraM dAnapAtraM dattavastunaH svAmI bhavatIti yAvat tasmin dAnapAtre / kIdRze saMpadAnanAmakArakesamyak zreyobuddhayA yasmai pradIyate tatsaMpadAnaM yasmai daMce AmuSmikAlamAptirbhavati tatsaMpadAnamucyate / saMpadAnaM ca tatkArakaM ca saMpadAnakArakaM tasmin / yaduktam / dadAti daNDaM purupo mahIpaterna cAtra bhaktinaM ca dAnakAmanA / yaddIyate vAsanayA supAne tatsaMpradAnaM kathitaM munIndraH / tatrodAharaNam / vedaM vetIti vedavit tasmai vedavide brAhmaNAya kazcitpuruSo gAM dadAti ityatra vedavittve sati dAnapAtratvaM saMmatameva / evaM sAghave unnaM patilAbhayati / anyathA dAnapAtrAbhAve rAjJo daNDaM dadAti, atra caturthyabhAvaH / // iti caturthI // vizleSAvadhau pnycmii| vizleSo vibhAgastatra yo'vadhiH sa calatayA acalatayA vA vivakSitastatrApAdAne paJcamI / vizlepo nAma saMyogapUrvako vibhaagH| AdhArAdheyayormadhye AdhAratvena jJAyamAnaH so'vdhiH| AdhIyate'sminnasAvA
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaarkaanni| .dhAraH / AdhAtuM yogyaH Adheya / dhAvato'zvAdapatat / bhU bhRto'vatarati gaGgA // iti paJcamI // atha paJcamyayaM vyAvikhyAmArvezleSAvadhAviti paI vyAkaroti vizleSa ityaadi| vizleSa ityasya ko'rthaH,vibhAgo virahaH pRthgbhaavH| buddhayA svarUpeNa vAekAzrayAt pRthagbhavanamityarthaH / vana vizleSe yo'vadhirAzrayo yasmAdvibhAgo jAyate sa calatayA azvakarabhAdibhAvena acalatayA vA parvatazikharAdibhAvena vivakSito vanumiSTaH tatra vizleSAvadhau apAdAnanAmakArake apAdIyate pRthak kriyate yasmAttadapAdAnam apAdAnaM ca tatkArakaM tasmin paJcamI vibhaktirbhavati / udAharaNam / dhAvato'zvA- . dapatadinyatra apataditi vizleSaH / azvAditi tasya avadhirAzrayaH / dhAvata itya sya calanakriyAkAritvAJcalatayA vivakSitAvadhitvam / evaM mUbhRtaH parvatAd gaGgA avataratItyatra avataraNAtmako vizleSaH / bhUbhRta iti sthirAvadhiH / evmnye'pyvseyaaH| // iti paJcamI / saMbandhe sssstthii| bhedyabhedakayoH zliSTa saMbandho'nyonyamucyate // dviSTho yadyapi saMbandhaH SaSThayutpattistu bhedakAt // bhedya vizeSyamityAhurbhedakaM tu vizeSaNam // vizeSyaM tu pradhAnaM syAdapradhAnaM vizeSaNam // pradhAnApradhAnayormadhye'pradhAne sssstthii| kriyAnvayi pradhAnaM kriyAnanvayyapradhAnam / rAjJaH sa puruSo jJeyo pitroretatmapUjanam // gurUNAM vacanaM pathyaM kavInAM rasavadvacaH // sevyasevakbhAvasaMbandhaH pUjyapUjakabhAvasaMbanyoM bodhyabodhaka-' bhAvasaMbandho, vAcyavAcakabhAvasaMbandha iti sNbndhshcturvidhH| ||iti sssstthii|| atha SaSTayarthamAha saMbandha iti / saMbadhyate svajanAdiraneneti saMvandho jnyjnkaadiH| svasvAmitvAdiyathA linggaarthkaarkvytiriksvsvaamitvaadilkssnnHsNvndhH| sacobhayaniSThaH saMbhavati / tasminna SaSThIvibhakirbhavatIti / yataH, "bhedya bhedakayo liTaH saMbandho'nyonyamipyate // dviSTho yadyapi saMvanyaH SaSThayutpatistu bhedakAt / / " udA
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ (196) sArasvate prathamavRttI haraNaM zlokenAha ! rAjJa iti| sa puruSaH pumAn rAjJo rAjasaMbandhI jJeya ityevaM sAmisevakasaMbandhaH / etat samIpetaravani prapUjanaM pUjanopakaraNaM pUjAsAmagrI pitroriti mAtA ca pitA ca pitarau tayoH pitroH pitRmAtRsaMbandhi / guruNAM gurusaMbandhi vacanaM jADyajvaravimuktAnAM pathyavatpathyatulyaM hitakArakaM / tathpam iti vA pAThaH / kavInAM vaco vacanaM rasavaditi rasayuktaM miSTam / evamanye'pyUhyAH // iti sssstthii|| AdhAre saptamI / AdhAro nAmAdhikaraNam / SaDDidhamadhikaraNam / aupazleSikaM sAmIpikamabhivyApakaM vaiSayikaM naimittikamaupacArika ceti / aupazleSikaM trividham / ekadezavRttyabhivyApyavRtti vyastavRttIti keSAM cinmatam / kaTe zete kumAro'sau vaTe gAvaH suzerate // tileSu vidyate tailaM hadi brahmAmRtaM param // yuddhe saMnahyate dhIro'Ggalyagre kariNAM zatam // bhUbhRtsu pAdapAH santi gaGgAyAM vrvaalukaaH|| AdhArabhAvayoriti padaM vyAcikhyAmuH prathamam AdhAra prakaTayannAha AdhAre saptamIti / sugamo'rthaH / Abhiyate sthApyate SaT prakArA kriyA asminnityaadhaarH| kriyAzrayaspa kartuH kriyAyA Azrayastatra saptamI vibhaktirbhavati / AdhArAdhikaraNe ekapayAMye AdhArazabdena adhikaraNamevocyate ato'dhikaraNasyAdhArasya bhedAnAha 1 pa. ddridhmiti| adhikriyate AdhAratayA tadadhikaraNaM guNAnAM guNivat tat Sadhimiti Saudeti / SaTsaGkhyAkA vidhAH prakArA yasya tvssdvissaaddhetyrthH| vAneva SaDbhedAnAha aupazlaiSikamityAdi / upa sAmIpyena zleSaNaM saMghahanamupazlepaH ekadezamAtrasaMyogo vA upazleSaH / yathA kaTe zete kaThasyaikadeze ityarthaH / tena nivRttamaupazleSika, sAmIpikamiti sabhIpena nirvRttaM sAmIpikaM yadAdheyasamIpamAtreNa kriyAhetuH / yathA vaTe vaTasamIpe gAvaH musherte| gaGgAyAM ghossH| gaGgAsamIpe ghoSo brajo gokulaM varcata iti / abhi samatAvayApnotItyabhivyApakaM Adheyena samastAvayavasaMyogo'bhivyApakaH piyA pRthagbhUtayorAdheyAdhArayoryaH sakalAvayavasaMbaMdhaH so'bhivyApakaH / yathA vileSu te. lam / vipaye bhavaM vaiSadhikamato'nyatra bhAvo vA vissyH| yathA nabhasi tArakAH / AkAze vAyuH / hRdi brahmetyAdi / hRdi viSaye brahmaiva paraM prakRSTam amRtaM asti, nahi sa vArastha parabrahmaNo hRdayamAcAro bhavitumarhati kiMtu viSayamAtram / nimitvena bhavaM naimicikI yayA yuddhe yuddhanimittamityAdi / avidyamAnaspAropaNamupacAraH / upacAre
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArakANi / (197) Na bhavam aupacArikam evaM / SaDvidhe'pyadhikaraNe saptamI vibhaktirbhavatIti shessH| atha sArddhazlokena ssddyaadhaarbhedodaahrnnaanyaah| kaTe zete ityAdi / asau kumAraH kaTe iti kaThamupazliSya zete ityatra aupazleSikamadhikaraNam / atra zayanakriyAzrayabhUtaH kattA kumAraH, tadAdhAraH kaTastatropazleSaH / gAvo dhenavaH vaTe iti vaTasamIpe zerave zayanaM kurvate iti sAmIpikAdhikaraNam / nahi vaTasyopari gAvaH zerate, kiMtu samIpe eva / gaDAyAM ghoSaH / gaGgAsamIpe ghoro gokulam / tileSu tailaM vidyate vileSu sarvAnamivyApya sthitamityarthaH / abhivyApakametaditi / hRdiiti| hRdi viSaye brahma paramamRtamityetadvaiSayikAdhikaraNam / yuddhe yuddhanimittaM dhIraH sannadhate samAhaM paridadhAti iti naimittikam / karigAM hastinAM zatamityupacAramAtratvAdaupacArikaM natu sAkSAdvarttamAnamiti / ittham AdhAra vyArUpAyedAnI bhAvapadasyArthamAha | aGgulpagreNa prdrshmaanmityrthH| bhAve sptmii| kriyAlakSaNaM bhAvastatrApi saptamI prasiddhakriyayA aprasiddhakriyAyA lakSaNabodhanaM bhaavH|deve varSati caura AyAtaH / patatyaMzumAlini ptito'raatiH| bhAvaH kriyAlakSaNamiti / kriyA gamanasyAnotyAnAdikA tasyA yallamaNaM cinha sa bhAva iti kathyate / prasiddhakriyayA kRtvA prasiddhakriyAyA lakSaNaM bodhanaM bhAva iti tatrApIti tasminnarthe'pi saptamI vibhktirbhnti| udA0 dece meghe varSati sati caurastaskara AyAta AgataH, atra meghavarSaNarUpA kriyA prasiddhA tayA caurAgamanarUpA aprasiddha kriyA lakSitA | deve medhe varSatIti prasiddhena meghavarSaNena aprasiddhaM caurAgamanaM lakSyate iti tatra saptamI / rAjJi meve hare devaH / evam aMzumAlini sUrye patati sati astaMgacchati arAtiH zatruH patita iti yuddhArthamAgatya patita ityarthaH / yadvA, patito mRta ityarthaH / atra prasiddhena sUryAstamanenAmasiddha zatroH patana lakSyate / evaM gurau dharmamupadizati ziSya Agata ityevmaadyo'bseyaaH| evaM dvitIyAdivibhakInAmAH / punaratha tAsAm upapadAnAmarthAn prakArAntareNAha / sUtram / vinAsahanamaRtenirdhAraNasvAmyAdibhizca / etairapi yoge dvitIyAdyA vibhaktayo bhavanti / vinA pApaM sarva phalati / antareNAkSiNI jIvitena kim / antarA tvAM mAM madhvityAdipadAvAhyam / adhizIsthAsAM karma / adhipUrvANAmepAmAdhAraH karmasaMjJaH syaat| adhizete adhitiSThati adhyA
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1980 sArasvate prathamavRttau ste vA vaikuNThaM hariH / abhinivizazca / abhinItyetarasaMghAtapUrvasya vizateItorAdhAraH karmasaMjJaH syAt / grAmamabhinivizate // upAnvadhyAGasaH / upAdipUrvasya vasaterAdhAraH karmasaMjJaH syAt / AvasathyamAvasati upavasati anuvasati Adhivasati / vinAsahati / vinA 1 saha 2 namaH 3 Rte 4 nirdhAraNa 5 svAmyAdimi 6 c| tato vinAsaha cetyAdi SaTrasya dvndvH| te Adau yeSAM te tathA taiH(tR. ba.) kho| ca (ma. e. ) avya siddham / etaivinAdibhirapizabdoMge sati dvitIyAcAH paDvibhaktayaH paDapyartheSu yathAkramaM bhavanti 'dvandvAnte zrUyamANaM padaM pratyekamabhisaMbadhyate' iti Adizabdo vinAdiSu pratyeka yojyH| vinAdivAcakazabde prayujyamAne dvitIyAvibhaktirbhavatIti / sahAdiyoge tRtIyA, nama Adiyoge caturthI, Rte Adiyoge paJca. mI, niriNAdyarthe SaSThI, svAmyAdya saptamI / tatrodAharaNena dvitIyAM vyaJjayati vinA pAmiti / pApaM vinA pApAbhAvena sarvamapidharmakRtyAdi phalamAvahati / evaM vinArthe vAcyamAne vinAzabdayoge pApamiti dvitIyA / cakArAtpApena vinA, pApAdvinA iti tRtIyApaJcamyAvapi / vRddhatvaM jarasA vinA|akSiNI netre antareNa vinA jIvitena kina kimapIti bhaavH| akSiNI ityatra dvitIyAdvivacanaM napuMsakAntam / antaretyAdi tvAM mAm antarA madhye vicAle madhu kSaudraM macaM vA varcate, athavA bhIma ityukte bhImasenaH bhAmA ityukta satyabhAmA / madhu ityukta madhusUdanaH kRSNa, tvAM mAm antarA varttate tvAM,mAmiti yussmdsmdodvitiiyaikvcnaanttvm| AdizabdAdantareNa antarA ityarthadvaye'pi dvitIyA vibhaktirbhavati / etadevAha ityAdipadAdvAhyamiti / zeSaM sugmm| iti ityudAharaNadvayam AdipadAdvinAdiyoge dvitIyatyAdi zabdAbAhyamavaseyamiti bhAvaH // iti dvitiiyaarthH| sahAdiyoge tRtIyA'pradhAne / saha sadRzaM sAkaM sAdhaM samamiti sahAdayaH / saha ziSyeNAgato guruH / saMzazcaitro maitreNa / sAkaM nayanAbhyAM zlakSNA dantAH / sAthai dhaninA dhRtaH sAdhuH / samaM ziSyAbhyAmadhIte / samaM ziSyeNa guruNA bhujyate / aziSTavyavahAre dANaH prayoge caturthyarthe tRtiiyaa| dAsyA saMyacchate kAmukaH / dharthe tu bhAryAyai saMyacchati / vAraNArthayoge tRtIyA / alaM vivAdena /
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArakANi / (199) atha tRtIyA / tatra dravyaguNakriyAstulyayogyatAyAM vidya mAnAyAM sahAthai tR tIyA vibhaktirmavati iti vRddhAmnAyaH / saha ziSyeNaiti guruH| ziSyeNa saha AganaH atra AgamanakriyayA ziSyazabdasya guruNA nulyayogyatApAM satyAM tRtIyAntatvaM, saha putreNa pitA dhanI ityatra dhanadravyeNa tulpayogatve putrasya nRtIyAntatvaM, sahazazcaitro maitreNa caitranAmAkazcit puruSo maitreNa maitrapuruSeNa sazastulyaH, sAkaM nayanAbhyAmiti nayanAbhyAM sAkaM sahitA dantA zlakSNA mnojnyaaH| atra guNena tulyatvaM tRtiiyaa| evamAdizabdAt sAdhuH puruSaH dhanimirdhanavadbhiH puruSaiH sArddha dhRto gRhIto baddha ityarthaH / vAraNArthAlaMyoge tRtIyA / samarthArthAlaMyoge caturthI ityarthaH / etAvatA'laM vivAdena, dharmeNa arthaH, guDena mizrA, zastreNa kalahaH, karmaNA vinA, puNpena hInaH, ityAdaya aadishbdaadvseyaa| prakiyAmate tulyArthe tRtIyASaSTyau staHkRSNena kRSNasya vA tulyaH / yaduktaM raghukAvye / dhRtezca dhIraH sadRzIya'dhat / / iti tRtIyA // namaH svastisvAhAsvadhAlaMvaSaDyoge caturthI / namo nArAyaNAya / svasti rAjJe / somAya svAhA / pitRbhyaH svdhaa| alaM mallo mallAya / vaSaT indrAya // rucyarthAnAM priiymaannH| rucyarthAnAM dhAtUnAM prayoge prIyamANo'rthaH saMpradAnasaMjJaH syAt / haraye rocate bhktiH| atha caturthI vyAcaSTe / nama Adiyoge caturthI 'namaH, svasti, svAhA, svadhAlaM, vaSaT eteSAmanyayAnAM yoge caturthI vaktavyA ' iti sugamam / atra namaHzabdo na. maskArArthaH, svasti kalyANavAcakamavyayam, svAheti homAvasare mantrAvasAne akSaradvayAtmakaM havyavastuvAcakam, svadheti pityakalpyaM vastu, alamiti sAmarthAthai, vaSaT hotavyaM vastu / namo nArAyaNAyeti namaH zabdo namaskArArthaH, svasti rAjJe nRpAya svasti kalyANaM bhavatu / atra vastyarthaH, somAya candrAya svAhA, pitRbhyaH sva. ghA tatsaMtAnakalpitaM vastu / alamiti / mallo mallAya alaM samarthaH / indrAya vaSaT / hotavyaM vastu ityAdiSvartheSu caturthI // iti caturthI // Rta Adiyoge paJcamI / Rte anyaH ArAt itaraH / aJcUttarapadaM digvAcakaH zabdaH / Ahi Ac ete RtaAdayaH / anyazabdenAnyArthI gRhyante / Rte jJAnAnna muktiH / 'anyo gRhAdvihAraH / ArAhanAt / itaro grAmAt // Rte
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ (200) sArasvase prathamavRttI yoge dvitIyApi / jJAnaM Rte / cakArAdvinAdiyoge tRtIyApaJcamyau staH / vinA jJAnAt / jJAnena vinaa| atha paJcamI Rte iti / jJAnAta Rte vinA muktirna bhavatIti zeSaH / atra Rte zabdayoge jJAnAt atra paJcamI / Adi zabdAt grahAdanyo vihAro vicaraNaM vinA pR. thagyoge'pi paJcamI / vinA kAntAt, pRthak grAmAt, evaM mitro grAmAt, itaro prAmAt, mAga prAmAt, dakSiNAhi grAmAta, grahAdahiH, bhArAdvAmAdityAdi // iti paJcamI // yatazca nirdhAraNam / dravyaguNakriyAjAtibhiH samudAyAtTathakkaraNaM yatastatra SaSThI syAt / bhavatAM madhye yo daNDIsa AyAtu / kriyAparANAM bhagavadArAdhakaH zreSThaH / gavAM kaSNA gauH saMpannakSIrA / eteSAM kSatriyaH zUratamaH / itaramate'tra sptmypi| svAmyAdimizca / svAmyAdibhirapi yoge SaSThIsaptamyau staH / godhu svaamii| gavAM svAmI gavAmadhipatiH / gossvdhiptiH| atha SaSThyarthasUcakaM nirdhAraNamiti nidhiyate pRthakriyate aneneti niriNaM / kAbhiH / kriyA 1 guNa 2 jAtibhiH / kriyA karaNAtmikA gamanasthAnAdikA, guNo chapAdiH, jAtiH braahmnnaadiH| tataH kriyA ca guNazca jAtizca ityAdinA dvandvasvatastA. bhiH kRtvA yat samudAyAt bahUnAM samUhAt pRthakkaraNam ekasya tnnirdhaarnnmucyte| tatrArthe sssstthiivibhktirbhvtiiti| tatrodAharaNaM kriyAsu parAHkriyAsu niSThAHtatparA ityarthasteSAM madhye yo bhagavatazcidAnandasya ArAdhakaH eva zreSThaH mazasyaH / atra sAmAnyakriyAparaSu bhagavadAdhArakatvarUpayA kriyayA pRthakkaraNe kriyAparazabdasya sssstthii| gavAM dhenUnAM madhye yA kRSNA gauH sA saMpannakSIrA bahudugdhA / atra gozabdasya kRSNaguNena nirdhAraNe SaSThI / eteSAM kSatriyaH zUratama iti / eteSAM sarvajAtInAM purupANAM madhye kSatriyo'tizayena zUraH zUratamaH; atra jAtyA nirdhAraNe paSThI vyAkaraNetaramate tu nirdhAraNe SaSThIsaptamyau dve api bhvtH| svAmitve paSThIsatamyau / svAmino bhAvaH svA. mitvaM tasmin svAmitve saptamI cakArAta paSThyapi bhavati / gopu svAmI gavAM svAmI / evaM govadhipatiH gavAmadhipatirittadapi jJeyam 'svAmIzvarAdhipatidAyAdasAkSima tibhUpavizabdayoge SaSThIsaptamyau bhavataH / punaH SaSThyA arthAntaramAha / sUtram /
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaarkmkriyaa| (201) karvakAryayoraktAdau kRti sssstthii| kartari kAryaM ca SaSThI vibhaktirbhavati tAdivarjitakadante zabda prayujyamAne / vyAsasya kRtiH| vyAsakartRkA katirityarthaH / bhAratasya zravaNam / dviSaH zaturvA / zatRpratyayAntasya dviSateH karmaNi vA sssstthii| * SaSThyabhAve dvitIyA |mursy muraM vA dviSan / ubhayaprAptI karma nni| ubhayoH prAptiyasminchati tatra karmaNyeva SaSTho syAt / citraM gA doho'gopena / kartakAryayoriti / karttAca kArya ca kartRkArye tayoH ( sa. dvi.)osi, ema-e svara0 sro0 agre bhaktAdi / ktamatyaya Adiryasya sa kAdiH na tAdiratAdiH tasmin ( sa. e.) DerauDit TilopaH svara0 pazcAnnAminoraH svara0 kRt ( sa. e.) svara0 agne sssstthii| SaNNAM saMkhyA pUraNI SaSThI (ma.e.)hasepaH siddham / krtriiti| mAguktalakSaNe pradhAne kriyAzraye'rthe tathA kArya karmaNi cArthe SaSThI vibhaktirbhavati / ka sati kRdanta iti / kRt tRtIyavRttimoktaH pratyayasamUhaH so'nve yasya sakRdantastasmin kRdante zabde prayujyamAne vAcyamAne satIti bhAvaH / kayaMbhUte kavante zabde, kAdivajite tAtyayAdirahite kta ityAdizabdAt ka ktavat ISaduHsu khalpU zatRzAnau kamukAnI pUrvakAle ktvA samAse kyap num iSNu stunku ityAdikatsatyayAntAna vihAya anyeSu kRtpratyayAnteSu pareSu satsu ityarthaH / tatrodAharaNaM, vyAsasya kRtiH, vyAsena kriyate sma iti / atra vyAsaH kRteH kartA / tataH kRtiriti kRtamatyayAnte zabde prayujyamAne vyAsazabdasya kari sssstthii| evaM bhAratasya zravaNaM bhAravaM zRNotIti zravaNamiti yuDante kRdante prayukta bhAratasyeti karmaNi SaSThI / atrobhayatrApi kudyogalakSaNA SaSThI / akkAdAviti kim / tvayA kRtaM, grAma prAptaH / atra yapAkama kartari karmaNi ca tRtIyA dvitIyA kamatyayAntatvAt / AdizabdAt zatRzAnakamukAnaiSNusnuknuktvAtumkyap ityAyanteSvapi zabdeSu pareSuSaSThIna bhvti|kitu dvitIyaiva / grAmaM gacchan, annaM pacamAnaH, annaM pecivAn, zubhaM cakrANaH, devaM dihakSuH, AtmAnamalaMkariSNuH, daityAn ghAtukaH, dAnavAn niSNuH, devaM natvA, guru maNamya, kArya kartuM, grAmaM gaMtumutkaMThita ityAdInyudAharaNAnyavasapAni / 'dvipaH zaturvI SaSThI' murasya muraM vA dviSan / smaratau ca kArye / smRtyarthe dhAto prayujyamAne ca kArya SaSThI
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ (202 ) sArasvata prathamavRcau 1 bhavati / mAtuH smarati / mAtaraM smaratItyasminnarthe / cakArAdvitIyApi / mAtaraM smarati / I smaratau ca kArye / smaratAvarthe 'smRJ smaraNe' iti dhAtuyoge kArye karmaNi viSaye SaSThI vibhaktirbhavati / udAharaNaM, mAtuH smarati / mAsuH smarttavyatve SaSThI / cakArAt dvitIyApi karmApi bhavati, mAtaraM smarati / tRptyarthAnAM karaNe vA SaSThI / sphuTArtham / phalaiH phalAna vA tRptaH / adbhiH apAM vA tRptaH / na lokAvyayaniSThAkhalatanAm / eSAM prayoge SaSThI na / lAdezAH / kurvana kurvANaH sRSTiM hariH / u / hariM didRkSuH, alaMkariSNurvA / uk / daityAnyAtuko hariH / avyayam / jagatsRSTvA / mukhaM kartum / niSThA / viSNunA hatA daityAH / daityAn hatavAn viSNuH / khalarthaH / ISatkaraH prapaJca hariNA / tRn / kartA lokAn / hetau tRtIyA paJcamI ca vaktavyA / anityaH zabdaH kRtakatve - na kRtakatvAdvA / tRptyarthAnAM karaNe vA SaSThI / phalaiH phalAnAM vA tRptaH, adbhiH apAM vA tRptaH / zeSaM sugamam / tAviti / hetau sAdhake tRtIyApaJcamyau bhavataH / iha kila pratijJAhetudRSTAntopanayananigamanabhedAdanumAnasya paJcAvayavAH / tatra pakSavacanaM pratijJA, pratijJAsthApako hetuH, yathA parvato vanhimAn dhUmavattvAt / ayaM parvato vanhi - mAn iti pratijJA, sA ca dhUmavattvAditi hetunA sthApyate iti tatra hetAviti dvitIyAnumAnAvayave tRtIyA paJcamI vA bhavati / tatrodAharaNaM anityaH zabda iti pratijJA, kRtakatvena kRtakatvAt iti hetustatra tRtIyA, vikalpena paJcamI | hetutvAditi prastAvAccheSA api trayo'vayavA vyajyante / te cAmI, yo yaH kRtakaH sasa anityaH / yathA ghaTa iti dRSTAntaH, kRtako'yamityupanayaH, tasmAdanityazcAyamiti nigamanam / ' bhayaheto paJcamI cavaktavyA / caurAdvibheti / vyAghrAtrasyati / vidyutpAtAJcakitaH / bhayahetAviti / bhayasya kAraNe paJcamI / bhayasya heturthaH paJcapuruSAdijanita
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArakapakriyA / (20) kAraNavargasvasminnarthe paJcamIvibhaktirbhavati caurAddhibheti, vyAghAtraspati, vidyutpaavaackitH| atra bhayahetau bhayAthai paJcamI / SaSThI ca hetuprayoge / hetuprayoge hetau dyotye SaSThI syAt / cakArAtsarvAdiyoge tRtIyApi / annasya hetorvasati / ka. sya heto gtH| kena hetunA vaa.naagtH| SaSThI ca hetuprayoge / hetuzabdaspa prayoge heturiti zabda prayujyamAne SaSThI bhavati / kasya hevoriyaM kanyA, phasya nimittamityarthaH / cakArAt sauMdehetuprayoge nRtIyA SaSThI ca / kena hetunA, kasya hetoH, nimicakAraNahetvarthaprayoge sa daH sarvA vibhakkayo bhavanti / ko hetuH, ke hetuM vasati, kena hetunA, kasmai hetave, phasmAt haivoH, kasya hetoH, kasmin heto, ityAdi / itthaMbhAve tRtIyA / kiMcitprakAraM prApta ityaMbhAvaH / anyasyAnyatropacAraNa vartamAnatvamitthaMbhAvastasminitthaMbhAve tRtIyA vibhaktibhavati / ziSyaM putreNa pazyati / saMsAramasAraNa pazyati / itthaMbhAve tRtIyeti / asAvapamiveti ityaMbhAvastasminnarthe tRtIyA vibhakivati / udAharaNaM guruH ziSyaM putreNa pazyati, putrasadRzaM pazyati, putramiveti bhaavH| padvA'yaM prakAra ityaM tasya bhAva ityaMbhAvaH, sAmAnyasya bhedako vizeSaH prkaarH| kaMcityakAraM prApta itthaMbhAvaH / yathA manuSyasAmAnyabhedako vizeSaH ziSyatvalakSaNaM putra iti na bhavati kiMtu tadgatanehaH putrazabdenocyate iti AcAryaH / ziSyaM putreNa pazyati, putra iva pazyatItyarthaH / evaM saMsAramasAraNetyapi jJeyam / sAdhuH saMsAram asAramiva pazpati, asAratayA pazyati / sUtram / yenAGgavikAraH / yena vikatenAGgenAGgino'GgavikAro lakSyate tasmAdaGgAtRtIyA vibhaktirbhavati / akSNA kANaH |paaden khnyjH| zravaNena bdhirH| vikAro dvividhaH, nyUnatvAzrita AdhikyAzritazca / mukhena trilocnH| vapuSA cturbhujH| yenaanggeti| yaha(tR. e.)tpadAdeSTeraH |tthen aie / aGgavikAraH / ahaM vikipate
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ (204) ... sArasvate prathamavRcau anenetyayavikAraH (ma.e.) sro0 pazcAt savarNe siddhaM sUtraM yena vikRtenAlena akSNAdinA aGginaH zarIriNoDavikAraH zarIravikRtirlakSyate jJAyate, tasmAdvikRtAdaGgAt tRtIyA vibhaktirbhavatIti / tatra vikRtatvaM dvividhaM nyUnatvena Adhikthena ceti / nyUnatvaM vyAcaSTe / akSNA netreNa kANaH, pAdena khalaH, zirasA mastakena khalvATaH kezarahitaH, kareNa kUNiH nyUnatvavikRridamudAharaNacatuSTayam / evaM mukhena trilocanaH / vapuSA caturbhujaH ityetaddAharaNadvayamAdhikyavikataM jJeyam / atha paJcamyA arthAntaramAha / suutrm| janikartuH prakRtiH / jAyamAnasya kAryasyopAdAnamapAdAnasaMjJaM bhavati / tatrApAdAne paJcamI / yasmAtprajAH prajAyante, tdbrhmeti| jani karturiti / janerjanmanaH,padvA jane toH kriyApadasya karcA utpadyamAnavastujanikI tasya (pa.e.) to DauH asya uH vittvAhilopaH / svara0 sro0! prakRti (ma. e.) siddhaM sUtram / 'janikartuH prakRtirapAdAnam' itthaM vA sUtram / atha vRttiH |jni karturiti ko'rthaH / jAyamAnasya jAyamAnam utpadyamAnaM yatkArya tsy| prakRtiriti korthaH, upAdAnaM mUlakAraNaM tadapAdAnasaMjJaM bhavati / tatra apAdAne paJcamI vibhaktirbhavatIti shessH| arthAt jane torjanikriyAyA jananaM janiruddhava iti janerutparirthaH karcA sajAyamAnaH san kArya bhavati / tasya prakRtiH kAraNaM tatra paJcamI / udA0 yasmAt manAH prajAyante tyabhidhIyate / prajAyante iti janidhAtupadaM, prajA iti janikartRpadaM jAyamAnakAryatvAt tasya prakRviryacchandanirdiSTa brahma tato yasmAditi mUlakAraNatvAt prakRtipadasya paJcamI / 'aaaadiyoge| AGAdiyoge paJcamI vibhaktirbhavati ADU maryAdAyAmabhividhau ca / apaparI varjane, ete aaddaadyH| ApATaliputrAdRSTo devaH |aabaalebhyo hribhktiH|aadishbdaatpritrigrtebhyo dRSTo devH| apatrigatebhyo vRSTo devH| ApasargAdiyoge'pi pnycmii| AdizabdAt AG apapariyoge bhAra upasargoM maryAdAyAm abhividhau ca varcate / tatra tena vineti mayAMdA, tena sahetyabhivipiriti bhedaH / tatrodAharaNaM ApATaliputrAditi / pATaliputraM nagaraM mayA~dIkRtya taH
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAra kamakriyA / (205) mAdaka abhivyApya vA devo megho dRSTa ityarthaH / paryapAbhyAM varjane paJcamI / paritrigartebhyo dRSTo devaH / apatrigartebhyo devo dRSTaH / trigarttadezAn varjayitvA dRSTa ityarthaH / rAjJi meghe sure deva iti anekArthaH / vidyAsvIkAre / AkhyAtuH paJcamI syAt / upAdhyAyAdadhIte / vidyAsvIkAre / AkhyAtuH paJcamI syAt upAdhyAyAdadhIte / tAdarthe caturthI vaktavyA / saMyamAya zrutaM dhatte naro dharmAya saMyamam // dharma mokSAya medhAvI dhanaM dAnAya bhuktaye // AziSi caturthI / rAjJe ciraM saubhAgyaM bhUyAt / atha punazvaturthI mAha tAda iti / so 'rtho yasya tacadarthaM tasya bhAvastA - daM / yadvA, sa eva arthastadarthastasya bhAvastAdathyaM, yadvA tasmai kAryAya idaM kAraNaM tadarthaM tasya bhAvastAdarthaM tasmistAdarthe vAcyamAne caturthI bhavati / tatrodAharaNaM zlokena saMyamAyeti / naro manuSyaH zrutaM zAstraM dhatte dhaaryti| kasmai, saMyamAya saMyamArthamityarthaH / dharmAya dharmArthaM saMyamaM dhate / medhAvI buddhimAn mokSAya mokSArthaM dharmaM dhatte / naro dAnAya dAnArtha tathA bhuktaye bhogAya ca dhanaM dhatte / atra saMyamAdInAM tAdayeM caturthI / * krudhaduhesUyArthAnAM prati kopaH / krudhAdyarthAnAM prayoge yaMprati kopaH sa saMpradAnasaMjJakaH syAt / haraye krudhyati huyati IrSyati asUyati / gRhAdayo'pi kopaprabhavA eva gRhyante / sopasargayoH krudhadruhoryoge dvitIyA vaktavyA / krUramabhikruSyati / mitramabhidruhyati / apavAdamAroyati / krudhAdidhAtuyoge'pi caturthI / kudhi, haddi, IrSyA, asUyA, zlAgh, hue, sthA, zapU dhAri, spRha, ete krudhAdayaH / krUrAya krudhyati, krUraM prati krodha ityasminnarthe krudhadhAtuyoge krUrAya ityatra caturthI, AdizabzanmitrAya duhyati, guNavate puruSAya asUyatItyAdiroSavAcakadhAtuyoge caturthI / putrAya kupyati duSTAya karSa - vItyevamAdayaH / guNeSu doSAropo'sUyA, parasaMpatsyasahanama IrSyA iti bhedaH / ' so
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1206) sArasvate prathamacI pasagaryAzce krughaTTahoryoMge caturthIpratiSedho vaktavyaH / krUramabhikudhyati, mitramabhiduchAti cakArAt zlAgha, zapa, sthA, dhUna, spRhAdInAM rucyarthAnAM ca tRpyamAnAta, canurthIti sUcitam / bhagavate zlAghate, madanAya zapate, mitrAya tiSThati, patnyai dhArayavi bhUSaNAni patiH, kRSNAya spRhayati gopI, kSudhivAya rocate annam, ityAdi jJeyam / 'lokAnAM zubhAzubhasUcako bhUtAdivikAra utpAtastatrApi caturthI' vAtA* pa kapilA vidyut vAtotpAta jJApikA ityrthH| tumanta lope caturthI / phalebhyo yAti phalAnyAhatu yAtItyarthaH / 'tumarthAcca bhAvavacanAt 'yAgAya yAti, yaSTuM yAtItyarthaH / 'manyateH karmaNyanAdare vAcaturthI'na tvAM tRNaM manye, navAMtRNAya manye / 'gatyarthakarmaNi dvitIpanAcatuthyau~' bajAya vrajati, vraja vrajati / kyablope karmaNyadhikaraNe ca paJcamI vaktavyA / hAsprekSate / harmyamAruhya prekSata ityarthaH / Asane upavizya prekSate ityrthH| kyabartho dRzyate yatra kyabantaM naiva dRzyate // tadeva hi kyablopitvaM jJAtavyaM ca sadA vudhaiH|| 'kyablopa iti / kyabarthoM vAcyamAnaH kpapazca aprayogaH sa kyablopastasminnarthe paJcamI vktvyaa| yataH, kyavoM zyate yatra kyabantaM na prayujyate / sa eva hi kyablopaH syAditi proktaM mniissibhiH| kyablope karmaNyadhikaraNe paJcamI vakta dhyA / udA0 hAta prekSata iti / ko'rthaH, hamyaM gRhamAruhya prekSate pshytiityrthH| atra Aruhyeti kyappatyayAntaM padaM, tasya lopo hAditi pshcmii| evam AsanAvadavi bhAsane upavizya vadatItyarthaH / saptamImAha / nimittAkarmayoge saptamI ca vktvyaa| carmaNi dIpinaM hanti dantayorhanti kuJjaram // kezeSu camarI hanti sIni puSkalako hataH // gudamedrAntarAlAGgaM sImeti mocyate vudhaiH|| puSkalo mRgabhedaH syAdanyaH saugndhyhetukH|| nimittAditi / nimitvaM nAma paJcamo'dhikaraNabhedastasmAnimittAt / yatA nimicAt prayojanavAcinaH zavdAt karmayoge sati saptamI vaktavyA / tatrodAharaNaM dharmaNIti | carmanimicaM dIpinaM vitrakaM hanti vinAzayati, dantayoInta nimirca, ku.
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaarkmkiyaa| baraM hastinaM hanti, kezeSu kezanimicaM camarI mRga vizeSaM hanti, sInni sImAyAM sImAnimicaM kenApi puruSeNa puSkalako nAma kSudragrAmAdhipatiH hato mAritaH / puSkalakaH kIlako vA hataH / nipAtakAlaH puSkalakaH / viSaye ca / ta cturH| vipaye ceti / viSaye viSayArthe grAhye'rthe vAcyamAne saptamI vibhaktirbhavati udA0 tarke tarka vipaye caturo nipuNaH / atra tarkaH kriyAzrayatvAbhAvAnAdhikaraNam / vato viSaye sptmii| SaSThIsaptamyau cAnAdare / vahUnAM kozatAM gatazcauraH / pitro rudatoH pravrajati putraH / bahuvvasAdhuSu vadatsvapi svayamAryoM yAti sAdhumArgeNa / vahuSu sAdhuSu vadatsvapi svayamanAryo'sAdhumArgeNa / paSThoti / anAdare kriyamANe savi SaSThI saptamI ca bhavati / tatrodAharaNaM, vahUnA janAnAM krozatAM phUtkurvatAM sa cauro gataH / bahun janAnAkuzato'vajJAya anAdRspetyarthaH / bahuSu asAdhuSu nivArayatsu satsvapi niSevapatsvapi AryaH sAdhuH svayamAtmanA sAdhumArgeNa dharmamArgeNa yAtItpatrAnAdare saptamI / bahuSu sAdhuSu janeSu vadattu satsvapi kathayatsvapi anAryo'sAdhuH svayamAtmanA asAdhumArgeNAsamIcInamArgaNAdharmamArgeNa durAcAreNa yAti / bahuSu sAdhuSu janeSvanAdaraM kRtvA bjtiityrthH| evaM mAtApitrI rudattoH satoH pravrajati putraH / mAtApitroranAdaraM kRtvA dIkSA gRNhAti ityapi jJeyam / igante karmaNyapi saptamI' adhItI vyAkaraNe / sUtram / anyokte prathamA / yadidaM kAryAdyanyenArakhyAtena katA coktaM bhavati, tadA prathamA prayoktavyA / ghaTaH kriyate / ghaTaHkAthaiH / prAptamudakaM yamiti prAptodako grAmaH / chandati syAdiH sarvatra / dadhi juhotItyasminna] dAMnA juhoti / punantu brahmaNaspatiH / bajatIvirejuH / kartA karma ca karaNaM saMpradAnaM tathaiva ca // apAdAnAdhikaraNamityAhuH kArakANi SaT // dvitIyA karmaNi jJeyA katari prathamA ydaa||
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ (208 ) sArasvate prathamavRcau uktakartRprayogo'yaM na tadA yak prayujyate // tRtIyA kartari yadA karmaNi prathamA tadA // uktakarmaprayogo'yaM na tadA parasmaipadam // svatantraH kartA / kriyAyAM svAtantryeNa vivakSito'rthaH kartA syAt / pradhAnIbhUtadhAtvarthAzrayaH kartA / sAdhakatamaM karaNam | kriyAsiddhau prakRSTopakArakaM karaNasaMjJaM syAt / kartRkaraNayostRtIyA / anabhihite kartari karaNe ca tRtIyA syAt // akathitaM ca / apAdAnAdivizeSairavivakSitaM kArakaM karmasaMjJaM syAt / duhyAcpajdaNDrudhipracchicibrUzAsujimathmuSAm // karmayuk syAdakathitaM tathA syAnIhRSvahAm // duhAdInAM dvAdazAnAM tathA nIprabhRtInAM caturNI karmaNA yadyujyate tadevAkathitaM karmeti parigaNanaM kartavyamityarthaH / gAM dogdhi payaH / valiM yAcate vasudhAm | avinItaM vinayaM yAcate / taNDulAnodanaM pacati / gargAna zataM daNDaya1 ti / vrajamaruNaddi gAm | mANavakaM panthAnaM pRcchati / vRkSamavacinoti phalAni / mANavakaM dharmaM brUte, zAsti vA / zataM jayati devadattam / sudhAM kSIranidhiM madhnAti / devadattaM zataM suSNAti / grAmamajAM nayati, harati, karpati, vahati vA / arthanibandhaneyaM saMjJA / valiM bhikSate vasudhAm / mANavakaM dharmaM bhApate, abhidhatte, vaktItyAdi / akarmakadhAtubhiryoge dezaH kAlo bhAvo gantavyo'dhvA ca karmasaMjJaH syAditi vAcyam / kurUnsvapiti / mAsamAste / godohamAste / krozamAste / gatibuddhipratyavasAnArthazabdakarmAkarmakANAmaNi
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaarkmkriyaa| ' (209) kartA sa Nau / gatyAdyarthAnAM zabdakarmakANAmakarmakANAM cANo yaH kartA sa Nau karma syAt / zatrUnagamayatsvarga vedArtha svAnabodhayat // AzayaccAmRtaM devAnvedamadhyApayavidhim // Asayatsalile pRthvIM yaH sa me shriihrigtiH|| gauNe karmaNi duhyAdeH pradhAne nIhakRSvahAm // 'buddhibhakSArthayo zabdakarmaNAM ca nijecchayA // prayojyakarmaNyanyeSAM NyantAnAM lAdayo mtaaH|| gauyate pyH| ajA grAma nIyate / bAdhyatemANavako dhmm| mANavako bAlaH / devadatto grAmaM gamyate / akarmakANAM kAlAdikarmaNAM ca karmaNi bhAve ca lakAra iSyate / mAsaM Asthate devadattena / NijantAtu prayojye pratyayaH / mAsamAsyate mANavakaH / tatprayojako hetuzca / kartuH prayojakaH kartRsaMjJo hetusaMjJazca syAt / svAthai parityajya anyAyAbhidhAyitvamupasarjanatvam / kriyAjanyaphalazAlitvaM karmatvam / sAkSAtsaMbandhena kriyAnvayitvaM mukhyatvam / paramparAsaMbandhena kriyAnvayitvaM gauNatvam // iti kArakaprakriyA // anyokteti| anyokte anyena uktamanyoktaM tasmin (sa. e.) aie / prathamA (ma. e.) Apaivi silopaH / siddhaM sUtram / anyokta iti padaM vyAcaSTe yaditi / yadidaM kAryAdi kArakaM / anyeneti ko'rthaH, anyena karmoktibhAvoktisaMbandhyAkhyAtena dvitIyavRttyuktasUtraniSpanena pratyayAnvadhAturUpeNa kRtA ca punaH karmoktisaMbandhikRdantamatyayena tRtIyavRcisAdhitazabdena cazabdAt samAsena taddhitena ca yaduktaM bhavati tadA karmaNi prathamA vibhaktirbhavati / arthAt yatra tRtIyAntaH karcA tatra karmaNi pathamA bhavatIti bhAvaH / udA0 kumbhakAreNa ghaTaH kriyate ityatra ghaTasya kAryavAskriyate ityAkhyAtoktatvana karmaNi prthmaa| evaM 'kArukeNa kaTaH kAryaH' itya
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ (210) sArasvate prthmaavRttau| tra kRtoktatvAt prathamA / chandasi kArakAniyamamAha chanda chandasi vedaviSaye spAdirvibhaktiH sarvatra sarvasminnarthe vyatyayena ca bhvti| tatrArthatvAnna vibhaktiniyama ityrthH| udA0 danA juhovIti / dadhi juhotIti dvitIyAsaMbhave chAndasatvAt dvitIyAsthAne tRtIyA / bhopUjakA brahmaNaspatiriti brahmaNaspati punantu brahmANaM prakSAlayantu iti dvitIyArthe prathamA / 'bajatIvirejuH' ityatra vrajantyogopyo virejurivi pathamAbahuvacanasaMbhave dvitiiyaabhuvcnm|uktN ca bhAgavate dazamaskandhe paJcamAdhyAye kRSNajanmAdhikArenandAlayaM sabalayo brjviivirejuH| evamanyAnyapi chaandsodaahrnnaanyvseyaani| granthagauravabhayAna likhyante / zeSaM sugamam / atha vibhaktInAM kecidarthAH samAhRtyocyante / sAmAliGgavacanaparimANakartRsaMbodhanAnyokteSu prathamA / katari tRtIyAnte sati karmaNi prathamA syAt ityarthaH / karmaNyabhitaH, sarvata, ubhayataH, paritaH, pati, sa. mayA, nikaSA, hA, anu, dhiga, uparyupari, adho'dhaH, adhyadhi, vinA antareNa, 'antarA, smarato, kAlAdhvanonarantarye, zatRzAnukasukAnaiSNusnulkAtumkpapayoge, kriyAvizeSaNe ca dvitIyA / kartRsAdhanayoH sahasadRzasAkaMsArddhavinetyaMtadbhAvayenAvikAravAraNArthAlaMyoganiSedhArthakRtAdiyogahetutulyArthAdiSu tRtIyA / dAnapAtre, namaH svastisvAhAsvadhAvaSaTtAdarthyakrudhAdirucyarthAdidhAtuyogasamarthArthAlaMyoge, balirakSitahitazabdayogotsAtajApiteSu caturthI / vizleSAvadhau ,RteanyAdivinApRthabhinetara prabhRtyArabhyabahi zabdayogahetvarthajanikartRmaryAdAdiyogaklopabhayahetuvidyAkhyA tRprabhUtyartheSu paJcamI / saMbandhaniddhAraNesvAmitvakartRkAryasmaraNArthahetuzabdaprayogatulyArthAnAdarAdiSu SaSThI / AdhArabhAvasvAmitvanimitcaviSayAnAdarAdhItyAdiSvatheSu saptamI / chandasi sarvA vibhaktayaH sarveSvartheSu vyatyayena ca bhavanti / jAtAve. kavacana bahuvacanavadbhavati / eko dvau vAsmado vizeSaNe bahuvadbhavataH / gurau ca eko dvau bahuvadbhavataH ityAdi jJeyam / yathAtra deze pracuro yavo no padya, tathA'ham AvA etayorarthe vamiti bhavati / tathA ekasminnapi gurau pare gurava iti bahuvacanaM bhavati / * // iti saMkSepataH kArakamakriyAvivaraNaM samAptam / / athArthavadvibhaktiviziSTAnAM padAnAM samAso nirUpyate / atha samAsapArambhaH / tatra prathamaM paribhASAmAha / athArthatyAdi / athavA artha vi kArakakathanAnantaraM samAso nirUpyate iti saMbandhaH / tatra samasanam anekeSAM padAnAmaka padamityAdi yatsaMkSepaNaM sa samAso nirUpyate kathyate / keSAM padAnAM, syAdi vibhaktayantAnAM / evaMvidhAnAM padAnAM samAso nirUpyate kathyata iti yogH| katha:
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ smaasprkriyaa| bhUtAnAM padAnAm arthavadityAdi / arthaH prathamAdInAM liGgAdeH so'styAsAmityarthavatyastAzca vA vibhaktayazca arthavadvibhaktapasvAbhirviziSTAni yuktAni arthavadvibhaktiviziSTAni teSAm / yadvA, arthavanti ca tAni vibhaktivizizani ca arthamiktiviziSTAni teSAm / atha samAsasya yAthAtathyamAha / suutrm| samAsazcAnvaye nAnAm / nAnAmanvayayogyatve satyeva samA so bhavati / cakArAtaddhito'pi / tato bhAryA purupasyetyAdau samAso na bhavati / sa ca SaDidhaH / avyayIbhAvastatpuruSo dvandvo bahuvrIhiH karmadhArayo dviguzceti / avyayasya avyayena vA bhavanaM so'vyayIbhAvaH // 1 // sa evAgrimaH puruSaH pradhAnaM yasyAsau ttpurussH||2|| dvandvAyate ubhayapadAthoM yenAsau indAbahu samAtiriktaM vrIhiH pradhAnaM yasminasau bhuvriihiH||4|| karmabhedakaMdhArayatIti krmdhaaryH||5|| dvAbhyAM gacchattIti dvigu||6||puurvpdprdhaano'vyyiibhaavaadviguttpurussau parapadapradhAnau / dvandvakarmadhArayau cobhayapadapradhAnau / vahuvrIhiranyapadapradhAnaH / yatrAnekasamAsaprAptistatra ubhayapadapradhAno balavAn / tasya kriyAbhisaMbandhAt / yatrai kasminsamasitepade'nekasamAsaprAptistadviSayamidamAniSA-- dasthapati yAjayedityatra tatpuruSavahuvrIhikarmadhArayaprAptIsatyA nirNayamAha / samAnAdhikaraNavyadhikaraNayormadhye samAnAdhikaraNo valavAna / ekavibhaktyantatvamekArthaniSThatvaM vA . sAmAnAdhikaraNyamAnIlaM ca tadutpalaM ca nIlotpalam / bhinavibhaktyantaM bhinnArthaniSThatvaM vA vaiyadhikaraNyA aikapadyamaika-. svayamakavibhaktikatvaM ca samAsaprayojanam / api strI iti sthite / strIzabdAdvitIyaikavacanam / striyamadhikRtya bhavatIti vigrahe'nvayayogyArthasamarpaka padasamudAyo vigraho vA
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 212 ) sArasvata prathamAvRttau / kyamiti yAvat / kRte samAse'vyayAnAM pUrvanipAto va ktavyaH / samAsazveti / samAsa (ma. e.) sro0 / ca (pra. e.) avya0 paJcAdvisarja0 stoH zrubhiH zruH / svara0 / anvayeti / anveti padAnAmarthamityanvayastasmin (sa.e.) aie pazcAtsavarNai0 / nAman (pa. pa.) allopaH 0 svara0 monu0 siddhaM sUtram / nAnAmanvayetyAdivRttiH taH kaNvyA / paramatra nAmazabdena padameva vivakSitamanyathA avibhakti nAmetyukte samAsapratyayayoriti sUtraM vyarthaM syAditi dvivacanasya bahvantaHpAtitvAt dvayorapi nAmnoH samAsaH syAt / yadvA nAmnI ca nAmAni ca nAmAni teSAM nAmnAm / ekazeSaH samAsaH / tena dvayornAmnoH bahUnAM ca nAmnAM samAso bhavati / na varaM, satyeveti parasparamarthAMnugamanamanvayaH / bAdhakapramANAbhAvo yogyatA / yatra nAnAM padAnAM zabdAnAm anvayayogyatvaM saMbhavati, tatraiva samAso bhavati nAnyatreti bhAvaH / cazabdAcaDito'pi vaddhitamatyayasabandhivigraho 'pyanvayayogyatve satyeva bhavati / tata iti / tasmAtkAraNAt bhAryA puruSasyetyAdau viparItAnvaye samAso na bhavati / yathA devadattasya bhAryAM / puruSasya vastramityatra caturNAM zabdAnAM madhyAd Adimam antimaM ca zabdaM vihAya madhyasthazabdadvayagrahaNAdanvayayogyatvaM nAsti / tataH samAso na bhavati / anvayAyogyatvAditi / puruSasya bhAryetyAdau tu bhavati / atha samAsaH katividha iti nAmabhistadbhedAnAha saceti / sa samAsaH SaDvidhaH SaTmakAraH SaTsaMkhya ityarthaH / tatrAdyo'vyayIbhAvo, dvitIyastatpuruSaH, tRtIyo dvandvaH, caturtho bahubrIhiH, paJcamaH karmadhArayaH, SaSTho dviguH ityevaM samAsaH SaDidho jJeyaH / sAMprataM samAseSu padAnAM prAdhAnyamAha / pUrvapadapradhAno 'vyayIbhAvaH / pUrvapadamavyayaM parapadamamavyapaM tadvattvena anavyayasya avyayabhavanamavyayIbhAvaH / dvigutatpuruSau samAsau parapadapradhAnau / pUrvetarayoH padayormadhye yatparam atretanaM padaM tadarthaH pradhAno yayostI / dvandva karmadhArayau cobhayapadapradhAnau / ubhe pUrvapaire par3he madhAne murUpe yayostI / bhuvriihirnypdprdhaanH| pUrvottarAbhyAM padAbhyAm anyatkimapi bahiHsthitaM parda pradhAnaM yasmin saH / kasmAt tasya kriyAbhisaMbandhAt / asya vyAkhyA yathA / tasya kriyAbhisaMbandhAditi padaM sarvatrApi yojyam / tatra tatra tasya tasya padasya kriyAbhiH saha abhisaMbandhAt kriyAyAM mukhyAdhikAritvAt kriyAyogitvena prAdhAnyAdityarthaH / avyayIbhAvaH pUrvapadapradhAno yathA adhistri, triyam adhikRtya bhavatItpatra pUrvapadasya adhizabdasya kriyAyAM mukhyatvAd avyayIbhAvaH pUrvapradhAnaH / tathA tasya
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ smaasmkiyaa| (213) agrevanapadasya kriyAmisaMbandhAdhAd dvigusvatpuruSazca etau parapadapradhAnau / yathA paJcAnA gavAM samAhAraH paJcagu ityatra pazcan zabdasya saMkhyAvAcakaspa vizeSaNatvaM / gozabdasya vizeSyatvaM / vizeSyavizeSaSayorvizeSyasya mukhyatvamiti gozabdasya paraMpadasya pradhAnatvaM, tathA tatpuruSasamAse grAmaM prApta ityAdInAM parapadAnAM pradhAnatvaM, yathA prAmaM prAptastathA puraM gRha, dhanaM, mukhaM, mApta ityAdiSu pUrvapadasya parAvRcimadvigrahatvAsparapadasya ca parAvRttyasahattvAcatpuruSe parapadasya prAdhAnyam / evaM dvigutatpuruSayoH parapadasya kriyAbhisaMbandhAra dviguvatpuruSau parapadapradhAnau tathA dvandve karmadhAraye va ubhayapadayoH kriyAbhisaMbandhAd dvandvakarmadhArayAbubhayapadapradhAnau / yathA amizca somazva amISomo vacaite ityAdiSu padadvayasyApi kiyAyAma adhikAravAdvandve ubhapa padayoH prAdhAnya; tathA karmadhAraye, nIlaM ca tadutpalaM cetyatra vizeSagavizeSyayorekAthaniSThatvAdanyonyAzrayabhUtatvAJca padadvayasya mAdhAnyaM, bahuvrIhau cAnyapadasyamAdhAnyaM / yathA bahu dhanaM yasyatyatra bahudhanasya vastubhUtatvaM yacchabdasya tu svAmitvamiti anyapadasya prAdhAnyaM tasyAnyapadasya kriyAbhisaMbandhAditi / atha balAbalatvamAha ubhayapadamadhAno balavAniti / samAsadvapaspa saMbhave pa ubhayapadamadhAnaH samAsaH sa balavAn bhavati / yathA niSAdasthapatirityatra niSAdAnAM sthapatiriti tatpuruSe kriyamANe parapadamadhAnatvaM, tathA niSAdacAso sthapatizceti karmadhAraye kriyamANe ubhayapadamadhAnatvam / tato'na karmadhAraya evobhayapadamavAnalAi balavAnatotra karmadhAraya evaM syAt natu tatpuruSaH / nanu vibhaktAnyeva padAni prayoktavyAni kiM samAseneti samAsasya prayojanamAha / aikapadyamaikasvayamaikavi- bhaktitvaM ca samAsa prayojanamiti / anekeSAM padAnAmekaM padamiti tasya bhAva aikapacaM, bahUni padAni dve vA pade uccArya vibhaktilopaM kRtvA samAsakhAd yA vibhaktiH kriyate tasyAM kRtApAmekapadabhAvo bhavati tadaikaparcha, yadvA ekazeSe dve trINi vA padAnyuccArya ekaM padaM vizeSyate tadaikapadyam, devazca devazca devazca devAH / yathA anekeSAM svarANAmekasvarastasya bhAva aikasvayaM / yathA triyamadhikRtya bhavatIti vibhAgoccAraNe prayatnagauravaM syAt, samAsenocAraNe bhayalalAghavaM syAt / idamekaM bhayojanam / ekapadyAt zaravaNAdau Natvamapi prayojana, tathA vaidikapakriyA prasiddhodAcAdisvarANAm aikasvayaM ca mayojanam / anekAsAM vibhaktInAmekA vibhatistasyA bhAva aikavibhaktitvaM samAsasya prayojanamiti / zazAzca kuzAca palAzAzva ityatra samAsakaraNe padAya, vimacilopAnaMtaraM trayANAmapi padAnAmekaM padam, tathA samAse kiMcitpadamudAcasvareNa kiNcitsvritpdenoccaaryte| tataH samAse kRte ekasvareNaivoccAraNaM, tathA vibhaktitrayasyAppaikapadatve ekaiva vibhaktirityakavibhaktikatvamiti
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1214) sArasvate mthmaavcaa| samAsenaitatrayaM sAdhyata ityarthaH / yataH 'vibhakirtRpyate yatra tadarthastu pratIyate / ai. kapacaM padAnAM ca sa samAso'bhidhIyate / atha pUrvamuddiSTatvAd avyayIbhAvodAharaNamAha / adhini iti / asyArthaH / atrAdhirupasargo'dhikRtyetyarthasya vAcakaH / sva. padairanyapadaivA vivicya kathanaM vigrahastena avyayIbhAvasyAsvapadavigrahatvAt adhizabdo noccaaryte| kiMtu tadarthavAcako'dhikRtyevi zabdo'likhita evAgre uccAryate / ataH kevalanIzabdAdagre dvitIyaikavacanaM am dIyate strIbhuvoriti vAm zasi iti vAin / svara0 strI triyamiti siddhaM tataH triyamadhikRtyeti vigraho bhavati |triymdhikRty iti sptmii| adhirupasargaH saptamyarthe / iti vigrahaH / padaspArthamAha anvayeti / parasparasApekSapadaikArthabhAvo'nvayasya yogyo yosAvarthastasya samarpakaH mApakaH samarthako vAdAbyakaro yaH padasamudAyaH padasamUhaH sa vigrahastasya aparaM nAma vAkyamityarthaH / samAsArthabodhaka vAkyaM vigraha iti vA / tato'pistriyamiti padaM striyamadhikRtpa. bhavatIti vigrahe kRte / yadvA striyamaMdhItyuccArya kRte vigrahe avyayasya pUrvanipAtaH kAryaH / anyacca yat' patipadaM pradhAnaM tasya padasya sarvatra samAse pUrvanipAto vaktavya iti / atha avyayIbhAvasya lakSaNamAha / pUrve'vyaye'vyayIbhAvaH / avyaye pUrvapade sati yo'nvayaH so'vyayIbhAvasaMjJakaH samAso bhavati / iti samAsasaMjJAyAm / pUrve'vyaya iti| pUrva ( sa. e.) aie / avyaya (sa.e.)aie / avyayIbhAva (ma. e.) sro0 akAradvayasyApi edoto'ta iti lopH| tripadamidaM sUtram avyaye pUrvapade sati prAdhAnyena pUrvavacini sati yo'vyayaH so'vyayIbhAvasaMjJakA samAso bhavati / atra adherupasargasya tadavyayamiti sUtreNa avyayasaMjJA tato'vyaye pUrvapade'syAnvayasya avyayIbhAva iti samAsasaMjJA / tataH samAsasaMjJAyAM siddhApA ki kRtyamiti suutrnnaah| samAsapratyayayogasamAse vartamAnAyAvibhaktaH pratyaye ca pare vibhakteluMgbhavati / ityamo luk nAmasaMjJAyAM syaadivibhktibhvti| samAseti / samAsapratyayayoH samAsazca pratyayazca samAsapatyayau tayoH samAsamatyayayoH (sa.dvi.) osItyakArasya ekAraH eay svara0 sro0 samAse'vyayIbhAvAdI varcamAnAyA vibhakta tathA pratyaye kRttadvitalakSaNe pare ca vibhakteDhuMga bhavati / samAse vartamAnatvaM prastutameva / taddhitamatyaye pare yathA upagorapatyamitpanna SaTIlopaH kRtsatyaye yathA kuMbha karotItpatra dvitIyA / varcamAnArthapolauMpa iti sUtrega
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ smaasprkriyaa| (215) amo luka, vato nimittAbhAve naimittikasyApyamAva' iti vacanAda dvayorapi nissedhH| strIzabdaH prakRta eva tiSThati adhistrI iti jAtaM tataH kRtaddhitasamAsAzceti samAsasya saMjJA / ato nAmavAtsyAdayo'pi sAmAnyena (pra. e.)s| adhinI+s iti sthite / liGgavyavasthA suutrennaah| sa napuMsakam / so'vyayIbhAvaH samAso napuMsakaliGgo bhavati / napuMsakatvAdasvatvam / sa napuMsakamiti / tad (pra. e.) tyadAdeSTeraH ivi tasya saH sro0 napuMsaka (ma. e. ato'm / am zaso0 monu0saiSAdase iti visrglopH| dvipadamidaM sUtram / so'vyayIbhAvo napuMsakaliGgo bhavati iti napuMsakaliGgatA / tato napuMsakatvAtnapuMsakasyati sUtreNa hasvatvameva nAnyat / seramAdi kAryam / napuMsakAtspamoTuMgiti sUtreNa syamo ki mAve sarvavibhaktilugathaM suutraantrmaah| avyayIbhAvAt / avyayIbhAvAtparasyA vibhakke gbhavati / adhistri gRhakAryam / avyayIbhAvAt iti / avyayIbhAva (paM. e.) sirat savarNe0 avyapIbhAvAtparasyAH sarvasyA api vimaluMga bhavati na zabdanirdeza iti sarva vibhaktInAM lugeva bhavati / natu avo'm, Imo, jasazasoH ziH, ityAdisUtramAptiH iti se k / adhini ivi siddha striyamadhikalpa AzrityetparthaH / idaM gRhakArya strIsvAmikaM strayAdhA ramityarthaH / striyA adhikAre bhavati saptasvapi vibhaktiSu sarvavacaneSu adhili IdRzameva rUpaM / evaM harau adhikRtya pravRcA kathA adhihri| evam atirai atinau itpatra (dvi. e.) am tato rAyamatikAntaM nAvamatikAntamiti vigrahe kRte'vyayIbhAvasamAsasvataH samAsapatyayayoriti vibhakilopaH nimittAbhAve naimittiksyaapybhaavH| itiamabhAve ai Aya ityasyAppabhAvaH / tato napuMsakatvAt hasvatvaM kriyata iti vhakhakaraNavidhimAha / hasvAdeze saMdhyakSarANAmikArokArau ca vaktavyau / rAyama'tikrAntamatiri kulam |naavmtikaantmtinu jalam / hasvAdeza iti / sandhyakSarANAmekAraukArAdInAM hasvAdeze kriyamANe sati ekAraikArayorikAraH okAraukArayostu ukArAdeza iti / avirai itpatra aikAraspa ikAraH, atinau ityatra aukArasya ukAraHvataH (ma. e.) avyayIbhAvAditi
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ (216) sArasvate prathamAvRttau / silopaH / atiri iti siddhaM / etat kuThaM atiri dravya pUrNamityarthaH / evaM etabbalam atinu naubhirapi varItumazakyamityarthaH / anye tvatrAvyayIbhAvaM necchanti / kiMtu atyAdayaH krAntAdyarthe dvitIyayA saha samasyante samAsazca tatpuruSo bhavati / tatpuruSaiti tatpuruSamicchati taccintyam / evam upanadaM, upamadhu, upakartR, abhpani, pra pani, sAgni, anugiri, anuvanam, anujyeSThaM, pratyakSaM, parokSaM, samakSaM, nAyaM nidrA kAla iti atinidraM, madhyesamudraM, pAregama, ityAdi lokAt jJeyam / yata uktaM prakriyAkaumudyAm avyayaM vibhaktisamIpasamRddhivyRddhyarthAbhAvAtyayAsaMpratizabdaprAdurbhAva pazcAdyathAnupUrvyayaugapadyasAdRzyasaMpattisAkalpAntavacaneSu iti / vibhakau harau adhi pravRttA kathA ityadhihari, samIpe kumbhasya samIpamupakumbhaM, samRddhI madrANAM samRddhiH sumadraM, vyRddhau vRddherabhAvo vyRddhiH / yavanAnAM RddheviMgamaH duryavanaM, arthAMmAve makSikANAmabhAvo nirmakSikaM, atyaye atItAni himAni nirdimam saMmati 'nAyaM nidrAkAlo'tinidraM, zabdaprAdurbhAve itihari harizabda iti prakAreNa prakAzata ityarthaH, paJcAdviSNoH pacAdanuviSNu devAH, yogyatA, vIpsA, padArthAnativRttisAha - zyAni yathArthAH / rUpasya yogyamanurUpam, anupUrvaM jyeSThamanukamyAnujyeSThaM, yaugapadye cakreNa yugapadehi iti sacakraM, sAdRzye saharAH sarUpA iti sasakhi, saMpatau kSatrANAM 'saMpattiH sakSatraM, sAkalpe tRNena sakalam aci iti satRNaM, antavacane'bhigranthaparyantamadhIte sAni, punaravyayIbhAvasya saMbhavamAha yathA zabdaH sAdRzyAyeM asAdRzyArthe ca varttate tatra sAdRzyArthe upamAnArthe yathA zabdena saha samAso na bhavatItyarthaH / yadvA yogyatA vIpsApadArthAnativRttisAdRzyAni iti yathAzabdasya catvAro'rthaH / tatra sAdRzyArthaM vihAya anyeSvartheSu varttamAnasya yathAzabdasyAnvitena padena saha samAso bhavati / bAdhAbhAvo yogyatA / padArthAnAM vyAsumIpsA vIpsA udAharaNaM yathArUpaM ceSTate rUpasya yogyaM yathArUpam iti yogyatA / yathAvRddhaM praNamati ye ye vRddhAstAMsvAn praNamati iti / vIpsA / zaktimanatikramya karotIti yathAzakti evaM sU tram anatikramyeti yathAsUtram iti padArthAnavivRttiH / sAdRzye tu na samAsaH / yathA viSNustathA zivaH / yathA'sAdRzye / yathAzabdo'sAdRzye'rthe vartamAnaH samasyate, so'vyayIbhAvaH samAso bhavati / yogyatAvIpsApadArthAnativRttiH sAdRzyaM ceti yathArthAH / zaktimanatikramya karotIti yathAzakti karoti / sAdRzye kim / yathA hari
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ smaaspkiyaa| (217) stathA haraH / kumbhasya samIpamiti vigrahe samAsAdi pUrvavat / avyayIbhAvAt iti prApte / yathA saadRshye| yathA (ma. e.) zakti (dvi. e.) amzasaurasya agre anatikrampeti uccAraNamAtra vAmanusRtyetyarthaH / anavikramyetyarthe pUrva yathAzabdaHasAhazyArthatvAt samAsaH sa cAvyayIbhAva iti samAsasaMjJAyAM vibhaktaramo lopaH nAmasaMjJAyAM syAdirvibhaktiH avyayIbhAvAdi ti serlopaH yathAzaki zatyanusAreNa karotI tyarthaH / sAdRzye tu yathA viSNustathA zivaH atra na samAsaH evaM cAvyayIbhAvAdivi sUtra sAmAnyasUcakamathAkArAntAtparAsAM syAdivibhaktInAM vizeSamAha // ato'mntH| akArAntAdavyayIbhAvAtparasyA vibhaktaram bhavati / ataM varjayitvA / upakumbhaM vartate / ato'manataH / at (paM0 e0) svara0 sro0 am (ma0 e0 ) hasepaH anat na at anat vasmAt ananaH(paM0 e0) svara0 / sro0 / pshcaadtiityuH| uo edototH| makArasya akAreNa saha svara tripadam / akArAnto yo'vyayIbhAvastasmAt parasyAH sarvasyA vibhakteH saptAnAmapi vibhaktInAm amAdezo bhvti| atamiti paJcamyA 'at'AdezaM tyaktvA at AdezagrahaNAdAdezinaM GAsa varjayitvetyarthaH / paJcamyA am na bhavatIti taatpryaarthH| atrodAharaNaM; kumbhasya samIpamiti vigrahe kumbha (10 e0) usya kumbhasya iti siddhaM / samIpArthe upa iti pUrvamupasargarUpamavyayam! upazabdena samIpArthasyoktatvAdukArthAnAmapayoga iti smiipshbdsyaapyojnN| tto'vyyiibhaavsmaassNjnyaa| samAsapatyayayoriti sssstthiilopH| upakumbha iti samAsapadasya nAmasaMjJA / tatra liGgArye prathameti (ma0 e0) ato'manataiti seram / amazasorasya monu / pathamAyAM kumbho varttate'gre / upakumbhazabdAt dvitIyAcAH saptamIparyantA vibhaktayo yathArtha yojyAH / tatra dvitIyAyAM upakumbhaM pazya / sUtram / vA TADyoH / TA Di ityetayorvA am bhavati / ato'manataH / vA ttaaddyoH| atra at TA Di etatpaJcamyAstRtIyAsaptamyodvivacanabahuvacanayorapyupalakSaNam / tena dvivacanabahuvacanayorapi vA am bhavati, na luk| pnycmyaastuamlukonissedhH| upakumbhena kRtaM upkumbhkRtm| 28
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ (218) sArasvate prthmvRttau| upakumbhaM dehi / anata iti vishessnnaadupkumbhaadaany| upakumbhaM dezaH / upakumbha nidhehi upakumbhe nidhehi / / vATADyoriti / (ma0 e0) avyayAca Dizca TADI tayoH (Sa dvi0) iya svre| svara dvipadaM suutrm| TAki ityetayorvacanayorvA am bhavati upakumbhadvisthAne ubhayatrApi [tR0 e0] 7 ekatra am anyatra vA zasya bahulArthatvAlluka na. kiM tu Tena aie upakumbhaM upakumbhena vA kA kRtaM kumbhasya samIpena kRtamityarthaH / catuthyo tu upakumbhaM dehi kumbhasya samIpAya dehItyarthaH / paJcamyAM anata iti vizeSaNAt am na bhvti| ataH upakumbhAta kumbhasya samIpAdAnaya SaSThayAM tu upakumbhaM dezaH kumbha saMbandhinaH samIpasya dezaH pradeza ityarthaH / saptamyAM tu vAgaDayoriti vikalpena am pakSe aie upakumbhaM upakumbhe hau rUpadvayaM / kumbhasya samIpe nidhehi sthApayetyarthaH / avadhAraNArthe yAvati ca / avadhAraNArthe yAvacchabde prayujyamAne avyayapUrvapadAbhAve'pi yo'nvayaH so'vyayIbhAvasaMjJakaH samAso bhavati / yAvantyamatrANi tAvato brAhmaNAnAmantraya sveti yAvadamatram / makSikANAmabhAvo nirmakSikaM vrtte| punaravyayIbhAvaM vaktavyarUpayA phakkiyA niruupyti| na kevalaM avyaye pUrvapade evaavyyiibhaavH| kiMtvavacAraNArtha yAvacchabde'pi pUrvapade'vyayIbhAvaH avadhAraNArthe yaavcchbdH| tato 'vadhAraNe arthe yAvacchabde pUrvapade prayujyamAne yo'nvayaH parimANArthe so'vyayIbhAvasaMjJakaH samAso bhavati / cazabdAdabhAvArthe'pi avyayapUrvakatve'vyayIbhAvaH samAsaH iti samAsasaMjJAyAM yAvat (pra0 ba0) jazzasoH ziH numymH| nazvA0 svara0 agre amatra (ma0ba0) jamazasoH ziH0 numayamaH nopadhAyAH ru?No svara yAvanti yAvatsaMkhyAkAnyamatrANi pAtrANi bhAjanAni bhavanti, tAvatastAvatsaMkhyAkAn brAhmaNAn Amantrayasva bhojanArtha nimantrayasveti vigrahaM kRtvA padadvaye'pi samAsapatyayayoriti vibhaktilopaH / ' yAvat+amatra' iti sthite brAhmaNAnityatra vizeSyasya dvitIyAbahuvacanaM zas ato'manata iti shso'm| amzasoga capA abe0 tasya da0 yAvadamatramiti pAtrasaMkhyayA bAhmaNAnAmantrayasvetyarthaH / tathA makSikA (pa. ba.) nuddaamH| runoMNo0 svara0 makSikANAmabhAva iti vigrahe abhAvArthaH pUrva nira pryogH| atraabhaave'pyvyyiibhaavsmaasH| samAsapratyayayoritiSaSThIlopaH / nAmasaMjJAyAM syaadi| (ma. e.) napuMsakatvAdavyayIbhAvasya -hasvatvaM atomanata iti seram amzasorasya monu0 nirmakSikaM vrcte| agre nikSikaM pazya nirmakSikaM kRtamityAdIni dvitIpAdiSUdAharaNAni jJeyAni / atha tatpuruSasamAsamAha / sUtram /
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAsaprakriyA | ( 219 ) amAdau tatpuruSaH / dvitIyAdyante pUrvapade sati yo'nvayaH sa tatpuruSasaMjJakaH samAso bhavati / kRSNaM zritaH kRSNazritaH / grAmaM prApto grAmaprAptaH / anvaye iti kim / pazya kRSNaM, zritastvaM sAdhUn / dAtreNa chinnaM dAtracchinnam / yUpAya dAru yUpadAru / vRkebhyo bhayaM vRkabhayam / rAjJaH puruSo rAjapuruSaH / akSeSu zauNDa : akSazauNDaH / 1 amAdAviti / am AdiryasyAsau amAdistasmin amAdau (sa.e.) ke rau Dit / ngittvaattttilopH| agre tatpuruSaH (pra. e ) sro0 amAdAvityatra jAtAvekavacanaM tena amAdyA dvitIyAdyAH saptamIparyaMtAH SaDvibhaktayo grAhyA iti yasya padasyAnte dvitIyAdyA vibhaktayo bhavanti tasmin pade pUrvapade sati yo'nvayo vigrahaH sa tatpuruSa-saMjJakaH samAso bhvti| atrAnvayazabdo'nvayapratipAdako vigraho grAhyaH / tatra prathamaM dvitIyAntasya pUrvapadasyodAharaNaM / grAma (dvi. e.) am / amzaso0 monu0 prApta (ma.e.) sro0 grAmaM prApta iti dvitIyAnte pUrvapade tatpuruSaH / smaasprtyyyormsporlopH| nAmasaMjJAyAM (pra. e ) kho0 grAmamAptaH iti siddham / iti dvitIyAtatpuruSaH / dAtrasAdhane tRtIyA / dAtra ( tR. e ) Tena aie pherno0 / chinna (pra. e.) ato as amzato * monu0 dAtreNa chinnamiti tRtIyAnte pUrvapade tatpuruSaH / pUrvavadvibhakte lopaH / punarapi nAmasaMjJAyAM syAdiH (ma. e. ) ato'm / amzaso0 monu0 dAtracchinnamiti / iti tRtIyAtatpuruSaH / evaM yUpa (ca. e. ) Ge Gerak ebhay savarNe 0 svara* tAdarthe caturthI yUpAya dAru (pra. e.) napuMsakAt spamo0 yUpAya yajJastambhAya dAru kASThaM / samAsapratyayayoriti + vibhaktilopaH punaH (dvi. e.) napuMsakAt spamorluk atra caturthIpUrvapadatatpuruSaH / vRka (paM. ba. ) bhyas, esmi bahutve / bhaya (ma. e. ) ato's bhayahetau paJcamIti vRkebhyo bhayamiti vigrahe vibhaktalopAdi pUrvavat tatastatpuruSasya parapadapradhAnatvAt bhayazabdaH kIbaliGgaH (ma.e.) ato Sm amzaso0 / iti paJcamItatpuruSaH / tathA rAjJaH puruSa ityatra rAjazabdAt saMbandhe SaSThI, rAjan (Sa.e.) allopaH svara0 stoHzubhiH * janoI: svara0 agre puruSaH (ma.e.) kho0 rAjJaH puruSa iti vigrahe samAsapratyayayoriti vibhakterlopaH / nAno no lopazdhAviti rAjan ityatra nakAralopaH / tato nAmasaMjJAyAM syAdiH (ma. e.) sro0 atra SaSThItatpuruSaH / akSa ( sa. ba. sup esbhibahutve kilA0 agre zauNDaH (ma. e., sro0 akSeSu pAzakeSu zauNDazcaturaH / atra viSayArthe saptamI / samAsapratyayayoriti tribhaktilopAdi pUrvavat akSazauNDa iti siddham / sAMprataM vizeSamAha / 0
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . r .. . (220) sArasvate prathamavRttau / kvacidamAvantasya paratvam / agnau Ahita ityAhitAgniH / pUrva bhUta iti bhuutpuurvH| pizAcAdeH samAdInAM napusakatvaM vaa| pizAcAnAM samA iti pishaacsbhm-pishaacsbhaa| gRhasthU- . Nam-gRhasthUNA / zazorNam-zazorNA / bhinnapade NatvAbhAvastathApi, samAse kvacidaikapadyaM NatvahetuH / zarANAM vanaM zaravaNam / AMmrANAM vanamAmravaNam / saMjJAyAM vAtrINi nayanAni yasyAsau trinayanaH-triNayanaH / pAnasya vA / sug2ayAH pAnaM surApAnam-surApANam / kvacidamAdyantasyati tatpuruSasamAse vartamAnasya dvitIyAdivibhaktyantasya pUrvapadasya paratvamiti ucarapadatvam agrevatitvaM bhavati kvacitmayogAntare na srvtretyrthH| udAharaNamAhI ami (saM. e. )Derau Dis ddivaahilopH| svara Ahita (pra. e.) so0 anau Ahita iti vigraha ttpurusssmaasH| vibhaktilope kRte agnipadamAhitapadasyAne pryujyte| savarNesro0 AhitAmiriti agniviSaye AhitaH sthApitaH evaM pUrvasmin kAle bhUta iti vigrahe saptamIparthamayolopaH kacidamAdyantasya paratvamiti bhUta iti padasyAne pUrva iti padaM likhyate / (ma. e.) lo bhUtapUrva iti si yati / evaM dantAnAM rAjA rAjadantaH kvaciMdityuktatvAt agnyAhita ityapi bhavati / atha samAse punaH aikapadyasya prayojanAntaramAha samAse kvacidaikapay NatvahetuH / yadyapi bhinnapade NatvAbhAvastathApi sarmAsaviSaye' kacitmayogepUrvapadasthAt pakArarephamavarNarUpAnimittAduttarapadasthanakArasya NavaMkaraNe aikapacaM hetuH kAraNaM bhvtiityrthH| yathA AmrANAM vanam AmravaNaM,zarANAM vanaM zaravaNama ityubhayatrApi tatpurupaH smaasH| vibhakilope ekapadatve runonnonnte iti pUrvapadasthAt vyavahitarephAnimicAduttaravanapadasaMbandhino nasya NatvaM (ma. e.) ato'm amzaso. atra nntysNbhvH| evaM plakSavaNaM, khadiravaNam / tathA trINi nayanAni yasya sa trinayanaH ityatra kvaciditi kathanAdekapade'pi na NatvaM / kecittu triNayana:trinayanaH atrApiM vikalpena Natvamicchanti ! pAnaspati pAnasaMbandhino nasya vA NatvaM bhavati / surAyAH pAnaM murApAnaM ceti vikalpena NatvAevaM kSIrapAnaM kSIrapANaM / kvaciditi viziSTaprayogAnusAreNa Natve nityatvaM vikalpo'pavAdazca jJeyaH / pravaNam antarvaNaM, pUrvAhaH, aparANhaH khuraNasaH, zUrpaNakhA, ityAdi nityaM NatvaM, dUrvAvanaM durvAvaNaM girinadI giriNadI canitamvA caNitambA ityAdau vikalpena NatvaM / indrAvAhanA harabhAminI priyayUnA
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAsa kriyA / (221 ) ) paripakkAni ityAdI aikapacAt prAptasyApi NatvasyApavAdaH / evaM laukikamayogavazAt jJeyam / atha punastatpuruSaM sUtreNAha / naJi / naJi pUrvapade sati yo'nvayaH sa tatpuruSasaMjJakaH sa mAso bhavati // naJ / natra sutena samasyate / naJa ubhayA..... rthatvaM prasiddham / tathA coktaM vArtikakAreNa / ubhau naJau samAkhyAtau, paryudAsaprasahyakau // paryudAsaH saharagrAhI, prasahyastu niSedhakRt // prAdhAnyaM tu vidheryatra, pratiSedhe'pradhAnatA // paryudAsaH sa vijJeyo, yatrottaragato na naM // aprAdhAnyaM vidheryatra, pratiSedhe pradhAnatA // prasahyapratiSedho'yaM, kriyayA saha yaMtra natra // na brAhmaNo'brAhmaNaH / 1 naJi / naJ (sa. e. ) svara0 ekapadamidaM yatra naJ iti niSedhavAcakamavyayaM pUrvapadaM bhavati sa nAnAmanvayo vigrahaH tatpuruSasamAso bhavati / na pra. e. ) avya- . yAtsilopaH / brAhmaNaH (ma. e. ) sro0 nabrAhmaNa iti sthite / 'naa| samAse sati naJo'kArAdezo bhavati. nAkAdivarjam / . nAka nakra naga tanUnapAt nakha napuMsaka nakSatra nakula nAsatya namuci nara ityAdi / nAka namuci nakula nAgara nAsikA nameru nanAnda nabhAga nAntarIya nakra nakha naga nada nayAda navAda naveda nA'satya nApita nahuSa nakSatra ityete nAkAdayaH kenacidgaNitAH / ubhayathApi nAkAdau na bhavati / nA / na (ma. e. ) avyayA0 agre a ( pra. e.) sAGketikaM0 pazcAtsandhiH savarNe dIrghaH saha / nA iti dvipadam / samAse sati namo'kArAdezo bhavati tatrApi nAkAdInvarjayitvA / nAsti akaM duHkhaM yasmin sa nAkaH, nAga, namuci, nakha, nakSatra, napuMsaka, nakula, naga, nakra, na bhrAT, nAsatya narAva, nAciketa, nApita, nameru, nanAnda, nabhasvat, nabho, naraMga, nAstika, nama, nabhAga, napAnAveda, nAtivistarAdayaH zabdA nAkAdau draSTavyAH / ityatra naJo'kArAdezo na bhavati / anena na
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 222 ) sArasvate prathamavRttau / kArasya akAraH abrAhmaNa (ma.e.) sro0 abrAhmaNaH brAhmaNAdanya ityarthaH / punaH / sUtram / an svare / samAse sati naJo'nAdezo bhavati svare pare / anAdezo 'padAntavadvAcyaH / tena na iti na dvitvam / azvAdanyo'nazvaH / dharmAdviruddho'dharmaH / grahaNasyAbhAvo'grahaNam / tadanyatadvirudvatadabhAveSu naJ vartate / tasmAdanyastadaI myaH / tena viruddhastadviruddhaH / tasya abhAvastadabhAvaH / tadanyazca tadviruddhazca tadabhAvazca tadanyatadviruddhatadabhAvAsteSu naJ vartate / ititapuruSaH / an svare / an (ma.e.) hsepH| svara (sa. e. ) aie samAse kRte sati maJ ityasya anyaviruddhAbhAvavAcinaH svare pare an Adezo bhavati atrApi nAkAdi varjamiti yojyam / tadudAharaNamAha / azva (paM. e.) Gasirat savarNe0 anya (ma. e. ) tro0 dharmma0 ( paM. e . ) Gasirat savarNe 0 viruddha (ma. e. ) kho0 grahaNa (pa. e. ) Gassya abhAva (ma.e.) so0 azvAdanyaH dharmAdviruddhaH grahaNasyAbhAvaiti vigrahatrayaM / triSvapi pUrvaM naJprayogaH / uktArthAnAmaprayogaH anyaviruddhAbhAvAnAM lopaH / samAsapratyayayoriti paJcamISaSTIlopaH / azvazabde pare svaparatvAt anusvare iti nnyo'naadeshH| svara0 zepodAharaNadvaye prAk svaratvAbhAvAt nA iti sUtreNa natraH kevalo'kArAdezaH (ma. e.) s udAharaNadvayaM puchine, tRtIyaM napuMsake / eSvartheSu naJ prayujyate ityAha tadanyeti / tasmAdanyastadanyaH / tena viruddhastadviruddhaH tasyAbhAvastadabhAvazca eSu artheSu naJ pravarttateH naJ zabdaH pUrvaM prayujyate iti bhAvaH / sadanya iti azvAdanya iti / tadviruddha iti tadabhAva iti grhnnaabhaavH| eSvartheSu pUrvamupasargarUpo naJ bhavati, tasmin nabhi pUrvapade tatpuruSasamAso bhavatItyarthaH / sAMprataM dvandvasamAso nirUpyate / cArthe dvandvaH / samuccayAnvAcayetaretarayogasamAhArAzcArthAsteSu cArtheSu dvandvaH samAso bhavati / tatrezvaraM guruM ca bhajasveti / pratyekamekakriyAsaMbandhe samuccaye samAso nAsti / vaTo bhikSA 1 anyaca vitha abhAvatheti dvandraH / dvandvAnte zrayamANa pada pratyeka saMyamyane iti 'yAcina iti zabdas pratyekamanvayaH / anyavAcinovizvAcino abhAvavAcinazcetyarthaH /
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ smaasmkriyaa| (223 maTa gAM cAnayeti krameNa kriyAdvayasaMbandhe'nvAcaye samAso nAsti / nAnAM parasparamasaMbandhAt / itaretarayoge samAhAre cArthe dvandvaH samAso bhavati / / cArthe dvndvH| caspArthazcArthastasmin ( sa. e.) aie dvandva (pra. e.) sro0 dvipadaM sUtram / athaivat sUtraM vyAcikhyAmuzcArthAn cArtheSu samAsasaMbhavAsaMbhavaM cAha / samuccayaH 1 anvAcayaH 2 itaretarayogaH 3 samAhArazceti 4 catvArazcArthAH / tatra karmadvayasya ekakriyAniSThatvaM samuccayaH 1 / karmadvaye'pi pratyekaM kriyAdvayena saMbandho'nyAcayaH 2 / padadvayena dvandvaH itaretarayogaH 3 / bahUnAM padAnAM samavAyaH samAhA24 / ete caspa arthA / tatra arthacatuSTayamadhye samuccayAnvAcayayoH samAso nAstIti darzayatyatra / IzvaraM ca guruM ca bhajetyatra karmadvayasyaikakriyAniSThatve samuccaye samAso naasti| atra cakAro bhajanakriyAyA IzvareNa guruNA ca saMbandhaM dyotayati iti| ekakriyAbhisaMbandhAzcArthAH tasmin vathA he baTo mikSAmaTa gAM cAnayeti aTanakriyAyA bhikSA karma, AnayanakriyAyogaH karma, atra cakAra ekasya baToH aTane Anayane ca kriyAdvaye saMbandhaM dyotyti| evamekasya kartuH karmadvapakriyAdvayasaMbandhe anvAcaye ca cArthe samAso nAsti / kuvaH parasparamasaMbandhAt anvayayogyatvAbhAvAt nAmnAmanvayayogyatve satyeva samAsavidhAnam / atra kriyAnirodhAt nAmnAM parasparaM saMbandhAbhAvAta samAso naastiityrthH| yata Izvarasya guroH yugpdbhjne'sNbndhH| tathA anvAcaye bhikSATanasya gavAnayanasya ca parasparamasaMbandhAdanvAcaye samAso nAstiAitaretarayoge samAhAre ca cArthe saMbandhasaMbhavAt dvandvaH samAso bhvti| anyo'nyaM sApekSA dvayoryogaH ekakriyAbhisaMbandhaH itaretarayogaH bahUnAM samudAyaH samAhAraH / atha dvandvasamAse padAnAM samAnatvAt kaH zabdaH pUrva yojyaH ityAzaMkyAha / dvande'lpasvarapradhAna kArokArAntAnAM pUrvanipAto vaktavyaH / paTuzca guptazca pttuguptau|itretryoge dvivacanamAcakArAdInAmuktArthAnAmaprayogaH / agnizca mArutazca agnimArutau / bho. ktA ca bhogyazca bhoktabhogyau / dhavazva khadirazca dhvkhdirau| dvandve'lpasvara iti / dvandve dvandvasamAse prastAvAditaretarayoge sadalpasvaraM padaM samasvare vA padadvaye yatpadhAnaM padaM tathA ikArAntaM ukArAntaM yatpadaM bhavati tasya pUrvanipAtaH mAmayogaH krtvyH| paraM bhunnvniymH| atha ukArAntodAharaNamAha / paTu (ma. e.) so0 ca (ma. e.) avyayA. visarja* stoHzcabhiH0 guptaH
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ (224) . sArasvate prathamavRttau / (ma. e.) soca (ma. e.) avyayA0 visarja0 sto.zu0 paTuzca guptazcaityatra samasvaratve'pi ukArAntasya pUrvanipAtaH samAsapratyayayoriti silopH| vata uktaarthaanaammyogH| ukto'rtho yaiste uktArthAzcakArAdayasteSAmamayogo'bhAvo, lopa itparyaH / iti ckaarlopH| paTugupta iti sthite nAmasaMjJAyAM syaadiH|itretryogaatmymaadvivcnN paTuguptauM kArya kuruta ityukte paTusahAyo guptaH guptasahApaH paTuriti gamyate i. tyanyonyApekSA'sti ekasyAbhAve tanna kriyate evamanyatrApi jJeyaM / paTuguptau itpatra paTuzabdasya ukAratvAt pUrva nipaatH| paraM guptapaTU iti na bhavati / dakSAmadAma he paTu evameva agnizca mArutazceti agnizabdasyAlpasvaratvAta ikArAntatvAcca pUrva pryogH| pUrvavadvibhaktezcakArasya ca lopH| tataH (ma. dvi.) tathA bhoktR (ma. e.) oauau bhoktAra yadAdezastadvadbhavatIti nyAyAta serA DittvAhilopaH ityAopaH / svara0 ca (ma. e.) avya0 bhogya0 (ma. e.) sro0 ca (ma.e.) avya0 pazcAdvisarjanI0 stoH zrubhiH zruH bhoktA ca bhogyazceti vigrahe bhoktaH pradhAnabhUtatvAdokRzabdasya prathama pryogH| bhoktA puruSaH bhogyaM viSayAdi vstu|tto bhoktaH bhogyaspa svAmitvAt pradhA'natvA tataH mAgavadvibhattyA lopH| bhokRbhogya (ma. dvi.) evaM dhavazca khadirazca dhavakhadirau ityatra dhavazabdasyAlpasvaratvAt prathama pryogH| strIca puruSazca strIpuruSau atra puruSasya pradhAnatve'pi alpasvaratvAt strIzabdasya pUrvanipAtaH / atha dvandva eva vizeSamAha / devatAhande pUrvapadasya vA dIrgho vaktavyaH / vAgrahaNAtkvacinna bhavatyagnimAratAvityAdau / agnizca somazca / devatA indve| devatAvAcakazabdabhave dvandvasamAse pUrvapadasaMbandhino'ntyasvarasya vA diivktvyH| iti vAgrahaNatvAt prayogAntare na bhavati / athodAharaNamAha a. mizca somazceti vigrahe vibhaktilope uktArthAnAmaprayoge ca agnisoma iti sthite devatA dvandva iti agnizabdasya svarasya dIrgha iikaarH| dvayorapi devatAtvAt agnIsoma iti sthite| agyAMde somAdInAM SatvaM vaktavyam / agnISomau indrazca . bRhaspatizca indraabRhsptii| suuryaacndrmsau| agnyAdeH somaadiinaamityaadi| agnyAdeH dIrghanAmyantAtpareSAM somAdInAM madhyasakArasya SakAro bhavati / 'kilAtSaH saH' kRtasyetyasya na pAptiH, sakArasya akRttvAt / agnISoma (pa. dvi.) agnISomau iti siddham / atra ikArAntasya pUrvatvam agnyAderityAdizabdAt aniSTomaH, agninut, jyotiSTomaH, AyuSTomA
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ smaasprkriyaa| (225) aGgaliSaH, bhIruSThAnaM mAtRSvasA, pitRSvasA, ityAdau SatvaM evamindrazca bRhaspatizcetyatra indrazabdasyAlpasvaratvAt pUrvanipAtaH, vibhaktilope ukArthAnAmapayoge ca 'devatAdvandve' iti indrasya dIrghaH (ma.dvi.) bhauyU itIkAraH savarNe indrAbRhaspatI / evaM sUryAcandramasau, mitrAvaruNau, udAharaNAnyuktAni / agnyAderiti vaktavyaM - zyate tacca prAgeva vyAkhyAtam / sAMpavamitaretarayogadvandvasya vacananiyamamAha / ivaretarayoge dvivacana miti / itaretarayoge dvandve dvivacanaM bhavati padadvayAtmakatvAt li niyamastu ubhayapadapadhAnatve'pi uttarapadaliGgaprayogo bhavati / sAMpataM samAhAradvandve vacana vishessmaah| ekavadbhAvo vA samAhAre vaktavyaH / samAhArasyaikatvAtsamAhAre ekavadbhAvaH siddha eva / tarhi vAgrahaNaM kimartham / vAgrahaNAtvacidvayorapItaretarayoge ekavacanaM kvacibahUnAmitaretarayoga ekavacanam / zazAzca kuzAzca palAzAzca zazakuzapalAzA:-zazakuzapalAzam / ekavadbhAvo vA samAhAre vaktavyaH / samAhAre dvandve padAnAM samAse kRte ekavadbhAva ekavacanaM vAbhavati / ekamiva ekavat ekavacanaM tasya bhAvaH ekavadbhAvaH / pakSe padAnAM samAhAratvAt bahutvAd bahuvacanaM bhavatyeva / ekavadbhAvaH samAhAre vA vatavyaH iti / atra samudAyArthapradhAnavivakSAyAmekavacanaM avayavArthamAdhAnyavivakSAyAM bahuvacanamapi nipAtAnAmanekArthatvAt vAgrahaNAt kvaciditaretarayoge'pyekavadbhAvo bhavatIti shessH| yathA ahin / dvitvamatantramiti vacanAdvA samAhArodAharaNaM yathAzaza (ma.ba.) savarNe0 no0 ca (ma. e.) anya evaM kuza (pa.ba.) ca (ma.e.) avya0 palAza (pa. ba.) savarNe0 sro0 ca (pa.e.) avya0 zazAzca kuzAzca palAzAzva iti vigrahe atra padadvayAdhikapada tmakatvAt smaahaardvndvH| samAsamatyayayoriti vikkilope uktArthAnAM cApayoge zaza kuza palAzadvisthAne ekatra samAhAre bahutve (pa. ba.) palAzazabdasya vRkSavAcittvAtpuline (pa. ba.) savarNe0 sro0 dvitIyarUpe ekavadbhAvo vA samAhAre iti ekavacanaM (ma. e.) satyapi puMstve ekatve. dvigudvandvAviti vakSyamANasUtreNa kliiblinggH| ato'm amzaso0 monu0 / sAMgatam itaretarayoge'pi ekavadbhAvodAharaNamAha / anyazca anyazca iti vigrahe tathA parazca parazceti vigrahe samAsamatyayayoriti ubhayatrApi vibhaktilope utArthAnAM cApayoge anya , anya' iti 'para para' iti sthite sati /
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ (226) sArasvate prthmvRttau| anyAdInA vibhaktilope karmavyatihAre pUrvapadasya saMgAgamo bhavati / anyonyamekakriyAkaraNaM karmavyatihAraH / anyazca anyazca anyonyaM viprA namanti / parazca parazca parasparam / parasparamityatra kskaaditvaadvisrgopdhmaaniiyaabhaavH| anyAdInAM zabdAnAM samAse vartamAnAnAM pUrvapadavartinoM sagAgama iti sakArasya Agamo vaktavyaH iti / zrAdibhUtayoranyaparazabdayoH sagAgamaH kittvAdante anyas+anya iti sthite sro0 ato'tyuH uo padototaH anyo'nya (ma.e.) ato'mU anna padAntatAzrayaNAt sro0 edototaH etayoH sUtrayoH prAptiH apradhAnamUtatvAt ztvanyAderityapi na bhavati anyonyam iti siddham / parampara madhye sakA. rAgamaH svara0 paraspara ityatra vAcaspatyAdivAna visarmopadhmAnIyAdi kArya svara0 parasparaH / ubhayatrApi pUrvoktavAzabdena ekavadbhAvaiti (ma. e.) ekatve dvigudvandvAviti klIbatvAta atom, amzasolmonu0 anyo'nyaM parasparamiti siddhaM / anyos nyAdayaHsahAdimadhye paThitA ityanye / kecittu anyo'nyamityatra anyazca anyazcetyekazeSAtsamAsaM necchanti / kiMtu karmavyatihAre'nyAdInAM dvitvaM vaktavyaM samAsavaccabahulaM tatra pUrvapade prathamaikavacanaM uttarapade dvitIyaikavacanam itpanyo'nyaM parasparaM namanti sAdhavaH / kSemendrAcAryastu anyAdInAM vibhakilope sak karmavyatihAre vktvyH| karmavyatihArAbhAve tu anyazca anyazca anyau ityekazeSasamAsaH iti vyAkhyA ti / prakriyAkaumudyAM tu 'karmavyatihAre sarvanAno dve staH samAsavacca bahulaM yadA tu samAsavattadA prathamaikavacanaM pUrvapadasya dvitIyAcekavacanAntatvaM parapadasya / anyonyaM vimA namanti, anyonyena kRtaM, anyonyasmai dadAti, anyonyasmAt gRhanti, a. nyonyasya anyonyasmin, sAdhavaH / evaM parasparaM / saaNptm'linggvishessmaah| suutrm| ekave dviguhandau / ekatve vartamAnau dvigudvandvau napuMsakaliGgI bhavataH / ekatvetyAdi / ekasya bhAva ekatvaM tasmin ( sa.e. ) aie dviguzca dvandvazva dvigudvandvau (ma.dvi.) o au audvipadam ekatva iti ekavacane varcamAnau dvigudvandvasamAsau npuNsklinggaubhvtH| tatra dvigusamAse nityameva / tatra akArAntAnityamImatyayaH tatra strIliGgatvameva / akArAntavarjitAnAM tu napuMsakaliGgatvameva dvandve tu itaretarayoge dvivacanameva, pakSe kutracidekavacanamapi samAhAre vahuvacanameva pakSe kutracidekavacanamapi tatra yatraikavacanaM tatra napuMsakaliGgameva dvivacana bahuvacanaM tu yathAsaMbhavaM tri
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ smaasprkriyaa| (227) vapi liGgeSu bhavatIti bhAvaH / dvandvasyakatve napuMsakatvaM pUrva darzitam / atha kramAmA'pi prastutatvAdvigulakSaNamAha / sUtram / saMkhyApUrvI dviguH / saMkhyApUrvaH samAso dvigurnigadyate / saMkhyApUrvo dviguH / saMkhyAdvitricaturAdikA pUrvA pUrvapadavartinI yasya sa saMvyApUrvaH (pra. e.) sro0 dvigu (ma. e.) sro0 saMkhyA saMkhyAvAcI zabdo yatra pUrvapade bhavati, yatra samAhAravAcakatvaM ca bhavati sa dviguriti samAso bhavati |vdev sUtreNAha / suutrm| samAhAre'ta Ipa dviguH / samAhAre'rthe dviguH samAso bhavati tato'kArAntAdIp pratyayo bhavati / samAhAre'ta Ip dviguH / samAhAra (sa. e.) aie bhat (paM e. ) svara0 sro0 edototaH ataH agre Ipa (ma. e.) hasepaH0 pazcAt Adabelopaza agre dvigu (ma. e.) sro0 catuHpadamidaM sUtraM samAhAre'rthe dviguH samAso bhavati yatra pUrvapade sa khyAvAci padaM bhavati tacca samAhArArthavAcakamekIkaraNArthasUcakaM sa dvigusamAsa 3. tyarthaH / tata iti tasmAt dvigusamAsAd akArAntAt IpU matyayo bhavati / pAtrAdhantato higurnebntH| paJcAnAM pAtrANAM samAhAraH paJcapAtram / dvibhuvanam / tribhuvanam / catuSpatham / dazAnAM grAmANAM samAhAro dshgraamii| paJcAgnayaH samAthatA iti paJcAgni / pazcAnAM gavAM samAhAraH paJcagu / napuMsakatvAdrasvakham / triphalA, ruuddhitH| pAtrAdi varjam / yadhapi dvigusamAsasyamAk klIbaliGgatvaM pratipAditaM tathApi bhakArAntAtparata Ip pratyaye kRte bItvameva tatra hi adantavarjitAnAM kliibllidd'taa| udAharaNaM vazan (pa.ba.) paNa iti nuT 'dazan na Am' nopadhAyA iti zakArasya dIrghaH / nAno no lopaza dhau svara monu0 grAma (pa. ba.) nuDAmaH / nAmIti dIrgha purnINo0 svara0 monu0 dazAnAM grAmANAM samAhAra iti vigrahe atra daza ivi saMkhyApUrvapadaM samAhAravAcakaM ca ato dvigusamAsaH samAsasaMjJAyAmubhayatrApi samAsa. pratyayayoriti zrAmo lopaH / dazan grAma iti sthite vato'kArAntatvAdIp yasya gepaH svara0 dazagrAmI (ma. e.) hasepaH0 trilokI, paJcapUlI, paJcan (ma. ba.) jaszatolaka nAnono0 ami (pra. ba.) eojasi eay svara0 sI0 paJcAmayaH
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 228 ) sArasvata prathamavRttau / samAhRtAH ekIkRtAH iti vigrahe vibhaktilope nAmno0 savarNe - paJcAmi / atra adantatvAbhAvAnna IpU tataH samAhArasyaikatvAt ekatve dvigu dvandvAviti kIbe (pra. e.) napuMsakAtsyamorluk paJcAmi iti siddham / tathA pazcAnAM gavAM samAhAra iti vigrahe samAsapratyayayoriti ubhayatrApi bhAmo lope paJcan go (ma.e.) nAmno0 napuMsakasyeti hrasvaM okArasya ukAraH hasvAdeze sandhyakSarANAM napuMsakAtsyamorluk aprApyakArAntavarjitatvAnnepU tri (pa.dvi.) nuDAmaH prerayaG svara0 mo'nusvAraH phala (pa.dvi.) nuDAmaH / nAmi svara0 monu0 agre samAhAre iti padaM / trayANAM phaarti samAhAraH iti vigrahe samAsapratyayayoH uktArthAnA0 AvataH striyAM (pra. e.) ApaH triphalA iti siddham / nanu triphalA ityatra saMkhyApUrvakatve'pi dvigusamAse phalazabdasya akArAntAdIpU pratyayaH kiM na kriyate iti zaGkAyAmAha / triphalA, rUDhita iti / triphalA iti padaM rUDhitaH lokaprasiddhitaH siddham / 'lakSaNaina papanaspa prayogasya kathaM bata | bahuziSTAvRtatvaM hi rUDhirityabhidhIyate / ' natu niyamAnulakSaNopapatraM iti / dvigusamAsasya pAtrAdiva jitvAt paJcAnAM pAtrANAM samAhAraH paJcapAtra, trayANAM bhuvanAnAM samAhArakhibhuvanaM evaM caturyugaM, ityakArAntatve'pi Ie na bhavati / sAMprataM bahuvrIhisamAsaM nirUpayati / sUtram / bahuvrIhiranyArthe / anyapadArthapradhAno yaH samAsaH sa bahuvrIhisaMjJako bhavati / bahudhanaM yasya sa bahudhanaH / asti dhanaM yasya so'stidhanaH / avyayatvAdastyAdInAM pUrvanipAta: a nyapadaprAdhAnyAdbahuvrIhiH / antaraGgaM yasyAsAvantaraGgaH / bahiraGgaH / uccairmukhaH / tena saheti tulyayoge / sahetyetattRtIyA ntena samasyate sa tulyayogabahuvrIhiH // sahAdeH sAdeiH / iti vakSyamANena sakAraH / putreNa saha vartamAnaH saputraH / so veti kecit / sahaputro vA gataH / tulyayogavacanaM prAdhikam / karmaNA saha vartamAnaH sakarmakaH / salomakaH / yasya pradhAna sthaikadezo vizeSaNatayA yatra jJAyate sa taguNasaMvijJAno bahu vrIhiH / lambau karNau yasya sa lambakarNaH / bahuvrIhiranyArthe / bahuvrIhi (ma. e. ) tro0 anyAyeM anyasya artho'nyArthestasmin (sa. e.) aie pazcAnnAmino raH dvipadam / sanAsamadhyavarttipadApekSayA
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ smaaskriyaa| (229) anyapadasyaiva bAhyapadasyaivArthaH pradhAno yasya sa bahuvrIhisaMjJakaH samAso bhavati / bahu (pa. e.) napuMsakAt0 dhana (ma. e.) ato'm amzaso mo'nu bahu dhanaM yasya iti vigrahe atra samApasthau bahudhanazabdo tAbhyAM asyeti anyapadapadhAnaM tato, bahuvrIhisamAsaH samAmasaMjJAyAmubhayatrApi vibhakilopaH / yasyaityasyocArthAnAmabhayogaH 'bahudhana' iti sthite bahuvrIharvAcyaliGgavA iti bahuvrIhiranyapadapadhAnatvAtpara liGgaM yasya narasyeti narazabdasya puliGgatvAt puMstve (ma. e. ) sro0 bahudhanaH siddham / evamastItyava dhanaM yasya so'stidhanaH yadi vA astItyavyayaM vidyamAnArthavAcakaM tato'sti vidyamAnaM dhanaM yasyetyastidhanaH (pra. e.) sro0 evaM tpodhnH| yazodhanaH / dvitIyAdhantAnyapadeSu pradhAneSu bahuvrIhirbhavati / yathA prApto rAjA yaM sa prAptarAnA, UDhA kanyA yena sa UDhakanyaH, dattaM vasu yasmai sa dattavasuH, uddhRtaH zalyo yasmAcaduddhRtazalyaM kSataM, vIto gato rAgo yasmAtsa vItarAgaH, bahu dhanaM yasya sa bahudhanaH, dharmiNo lokA yasminsa dhamiloko grAmaH ityAdi / iha bhuvriihividhaa| tadguNasaMvijJAno'tadguNasaMvijJAnazca / tasya lakSaNaM granthakAra evAha / tasyeti tasya pradhAnabhUtasya puruSAdeH ekadeza eko'vayavo hasta, pAda, mukha, karNAdirUpo yatra vizeSaNatayA vizeSaNatvena jJAyate sa tadguNasaMvijJAno bahuvrIhisamAsaH / tasyodAharaNam / lambI kau~ yasya sa lmbkrnnH| ityatra karNa iti narasya ekadezaH karNaH sa eva samasyamAnavizeSyabhUtasya naradevizeSaNa vena jnyaato'tstdgugsNvijnyaanobhuvriihiH| atadguNasaMvijJAno yathA / dIrghakAyaH / atra kAyaspa narAzca aikyAt / evaM dIrghagrIvo, mahAbhujaH, citraguH ityAdayastadguNasaMvijJAne zabdAH / nanu lambakarNa ityatra anyapadArthabhadhAnatvAtpadasAmye karNalamba iti kathaM na prayujyate ityata Aha / bahuvrIhau vizeSaNasaptamyantayoH pUrvanipAto vaktavyaH / dhanaM kare yasya sa karadhanaH / matiH kRSNe yasya sa kRSNamatiH / buddhidharme yasya sa dharmabuddhiH / kaMThe hAro yasya sa kaMThahAraH / kare kaMkaNaM yasyAsau karakaraNaH bhuvane kIrtiryasyAsau bhuvanakIrtiH / praharaNArthebhyaH pareniSThAsaptamyau vktvyau| taktavatU nisstthaa| taktavatU pratyayau niSThAsaMjJau staH / cakraM pANau yasya sa cakrapANiH / daNDaH pANau yasya sa daNDa pANiH / asyudyataH udyatAsirityapi bhavati / priyAdInA vA / priyaguDaH guDapriyaH / indAdibhyazca / indvAdibhyaH za
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 230 ) sArasvate prathamavRttau / bdebhyaH saptamyantasya pUrvanipAto na / induH zekhare yasyAsAvinduzekharaH / padmaM nAbhau yasya sa padmanAbhaH / kapidhvajaH / prajAmedhayorasuk / bahuvrIhAviti / bahuvrIhi samAse yadvizeSaNabhUtaM padaM bhavati etayoH padayoH pUrvanipAtaH prathamaM pratyayo bhavati / bahuvrIherupalakSaNatvAt karmadhAraye'pi vizeSaNasyaiva pUrvanipAto bhavati / rakalatetyAdau saMbandhe sat vyAvarttakaM vizeSaNaM vizeSaNapadaM ' parArthe svArthanikSepAdapradhAnaM vizeSaNaM / vizeSyaM tu pradhAnaM syAt svArthasyaiva prakAzanAt ' / yathA laMbakarNaH, dIrghagrIvaH ityAdi / saptamyantaM yathA / brahmaNi yonirasya sa brahmayoniH, apsu yonirasyetyapsuyoniH, bhAle locanaM yasya sa bhAlalocanaH bhuvane kIrtiryasya sa bhuvanakIrtiH, dharme maMtiryasya sa dharmamatiH ityAdi / vaktavyasya prayogAnusAritvAt kvacitsaptamyantasyApi puro nipAtaH / yathA candrazekharaH, patraM nAbhau yasya sa padmanAbhaH, tatra TADakA iti Da pratyayaH padmanAbhaH candramauliH, zUlapANiH, cakrapANiH, kapidhvajaH, ityAdau saptamyantaM parapadam / prajAsupUrvaH, tathA du+dhAH suSThu zobhanA majA yasyeti vigrahe tathA durduSTA medhA yaspeti vibhaktilope sumajA durmedhA iti sthite prajAmedhayoriti bahuvrIhau na sudura pUrvayoH majAmedhAzabdayoranyArthe varttamAnayoH asugAgamo bhavati kittvAdante ukAra uccAraNArthaH / sumajA+asM durmedhA+as iti sthite yasya lopaH / ityAlo0 svara0 suprajas durmedhas ubhayatrApi bhatvaso'sau hasepaH0 tro0 sumajAH suprajasau suprajasaH / durmedhAH durmedhasau durmedhasaH / evaM aprajAH, durmedhAH / kvacidanyatrApi mandamedhAH, alpamedhAH / tathA / dharmAdan kevalAt / kevalAtpUrvapadAtparo yo dharmazabdastada ntAdbahuvrIheranic pratyayaH syAt / kalyANadharmA / sudharmA / kevalAtkim / paramaH svo dharmo yasya sa paramasvadharmaH ! jAyAyA niGAdezo bahuvrIhau vaktavyo yalopazca / lakSmI jAniH / utpUtisusurabhibhyo gandhazabdasyekArAntAdezo bahuvrIhau vaktavyaH / udgandhiH / pUtigandhiH / sugandhiH / surabhigandhiH / AgantukasyaikavacanAntasya vA / sugandhi A paNaH sugandho vA / alpAkhyAyAM ca / alpaparyAMyo gandha zabdaH / sUpo'lpo yasmin tatsUpagandhi bhojanam / vRtaga
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ smaasmkriyaa| (231) ndhi / veti kecit / sUpagandham / ghRtagandham // upamAnAca / padmasyeva gandho yasyeti padmagandhiH / matAntare vikalpaH / Ughaso'naG / Ugho'ntAbahuvrIheranaGAdezaH syAstriyAm / kuNDodhI gauH| puMsi tu kuNDodhA gogaNaH / dharmAdan / anyAthai vartamAnADarmazabdAt an Agamo bhavati bahuvrIhau / udAharaNaM muSTha zobhano dharmo yasyeti vigrahe sudharmaiti sthite tato'nena an ya. sya lopaH svara0 (ma. e.) nopdhaayaaH| isepaH / nAno0 mudharmA iti siddha / rAjanazabdavannavaraM zasAdau makArAnta sayyuktatvAdallopaH svare iti na bhavati / dhanuSazca / zAGgai dhanuryasya sa zArGgadhanvA / saMjJAyAM vaa| zatadhanvA, shtdhnuH| dhanuSazca / dhanuSzabdasyAntyaSakArasya an Adezo bhavati bahuvrIhau / zAIdhanuryasya sa zArGgadhanvA evaM puSpadhanvA ityAdi / rUpavatI (ma. e.) hasepaH0 bhAryA (ma. e.) ApaH rUpavatI bhAryA yasya iti vagrahe vibhaktilope'vaziSTaM rUpavacI bhAryA iti / sUtram / anyAthai / strIliGgasyAnyArthe vartamAnasya hasvo bhavati / yamAninvazamaMtarAdau cArUpye / enIva AcaratIti enA yate / patnyAditvAtto na / paNDitamAninI / paTyA bhAvaH paTulam / alpaM dehIti alpazaH / paTutarA paTutamA paTukalpA paTudezyA pttudeshiiyaa| arUpye iti kim / shubhraaruupyaa| priyAdau na / priyA bhakti manojJA subhagA durbhagA kSAntA kalyANI capalA vAmanA sacivA samA vAmA kAntA bAlA tanayA duhitA svasA / iti priyAdayaH / eSu pareSu bhASitapuskasya strIpratyayAntasya na puMvat / UpratyayAntasya ca na puMvat / vAmolabhAryaH / abhASitapuMskasya ca na puMvat / gnggaabhaaryH| kopadhapUraNIsaMjJAnAM ca napuMvat / pAcakIbhAryaH, paJcamImAryaH, dttaabhaaryH|jaativaackaatsvaanggvaackaaiiptd
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1232) sArasvate prthmvRcau| ntasya na puMvadamAnini / brAhmaNIbhAryaH / mukezIbhAryaH |amaaniniiti kim / brAhmaNamAninI // yuddharjitaraktavikArArthavarjitataddhitAntasya na puMvat / maithilIjAyaH / yuddharjitaraktavikArArthavarjiteti kim / vaiyAkaraNabhAryaH, kASAyakanyaH, haimamudrikaH / vAgrahaNAdiyaM vivakSA / anyArthe / anyArthe (sa. e.) aie ekapadaM strIliGgasya strIpatyayAntasya ga. sadasya anyAthai parArthe vartamAnasya isvo bhavati uttarapadasya iti zeSaH / anyathA pUrvapade rUpavatI ityAdau prsnggH| ato bhAryAzabdasya isvH| rUpavatImArya iti sthite / sUtram / puMvadA / samAse sati samAnAdhikaraNe pUrvasya strIliGgasya puMvadvA bhavati / vAgrahaNAtkalyANIpriya ityAdau na bhavati / puNvdbhaavaadiibaaponivRttiH| rUpavadbhAryaH / puNvdvaa| puMvat (ma. e.) avyayA0 vA (ma. e.) avya0 pazcAccapA tasyadaH / svara dvipadam / samAse sati samAnAdhikaraNe ekavibhakyantAnAM padAnAM vizeSaNa vizeSyabhAvena ekArthaniSThatvaM sAmAnAdhikaraNyaM tasmin vartamAnasya pUrvapadasya pUrvabhU. tasya uktapuMskasya strIliGgasya puMvat pulliGgavat rUpaM bhavati / anena puMvaddhAvAdrUpavatItyatra vartamAnasya Ipo nivRcirato 'rUpavad+bhArya' iti sthite capA0 anena tasya daH svara0 sro0 rUpavanAryaH siddham / nahi puMvadbhAve kevalasya Ipo nivRciH kiMtu kvacidApo'pi nivRttiH / zobhanamAryaH, dIrghajaMghaH, dIrghajaMdhI, vA / raktalatetyAdau ayaM vAzabdo vyavasthitavikalpaM dyotayatItyAha / vAgrahaNAt kalyANIpiyaityAdau puMvadbhAvo na bhavati kalyANI piyA yasyeti vigrahe samAnAdhikaraNe uktapuMskaraya kalpA NIzabdasya na puMvadbhAvaH, AdizabdAt vAmorUbhAryaH, gaurIbhAryaH, paJcamIpriyaH, i. tyAdau na puMvadbhAvaH / manojJA, subhagA, durbhagA, kSAntA, capalA, vAmA, vAmanA, sacivA, zyAmA, bAlA, tanayA, brAhmaNI, dattA, rasikA, maithilI, ityAdayaH kalyA NyAdiSu jJeyAH / tathA zyenA ivAcaratIti zyenAyate ityAdau yaGi paNDitAM manyate paNDitamAninI / yadvA bhAvaH paTutA, paTutvaM, alpAM dehi, alpazaH, alpatarA, alpatamA, anukUladezyA anukUladezIyAH paNDitA, paTTI alpA anukUlA,sarvatra puMvadbhAvaH ityAdau prayogAnusAreNa puMvadbhAvo darzanIyaH / anyAthai vartamAnasyetyuktatvAt na ke valaM bahuvrIhAriti bhaavH| zubhrAH, rupyA ityAdau na / vAgrahaNAdeveti jJAtavyam / satram /
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ smaasprkriyaa| (233) goH| gozabdasyAnyA] vartamAnasya hasvo bhavati / paJca gAvo yasyAsau paJcaguH / saMkhyAsuvyAghrAdipUrvasya pAdazabdasyAkArasya lopo vaktavyaH / sahastraM pAdA yasyAsau sahastrapAt / vyAghrasya pAdAviva pAdau yasyAsau vyAghrapAt / zobhanau pAdau yasya sa supAt / pAdaH pad / dvipadaH, dvipadA, dvipadI / tripdii| nadAdilAdIp / goH| go (pa. e.) basyetyakAralopaH sro0 ekapadamanyAthai parArthe varttamAnasya sato gozabdasya isvo bhavati / gozabdasya putrIliGgatve vizeSasUcakamidaM sUtram / paJcan (pra.ba.)jaszasolRk / go (a.va.) orau auAva svara0 sro0 nAno paJca gAvo yasya iti vigrahe bhuvriihismaasH| smaasmtyyyoH| ubhayatrApi jaso lopaH ' paJcan-go' iti sthite pUrva nAno0 gorityanena sUtreNa phasvatve okArasya ukaarH| (ma. e.) sro0 paJcaguriti siddham / punarvizeSamAha / saMkhyAsu ityAdi / saMkhyA ekaThyAdikA vadvAcakaH zabdaH, tathA suitpavyayaM zobhanArthavAcakaM, vyAghrAdayaH zabdA upamAtvaM prAptA, ete pUrve Adau vartamAnA yasya pAdazabdasya tatsaMbandhino'kArasya lopo vktvyH| bahuvrIhI sarva vibhaktipu prtH| sahasra (ma. e.) ato'm amzasorasya monu0 pAda (ma.ba.) savarNe0 sro0 sahasraM pAdA yasya iti vigrahaH / zobhanau (ma. dvi.) pAdau (ma.dvi.) yasya tathA vyAghrasya (pa. e.) sya, pAda (ma.dvi.) oauau, iva (pra. e.) avya0 pAda (ma.dvi.) oauau vyAghasya pAdAviva pAdau yasSeti vigrahatrayaM / sarvatrApi bahuvrIhisamAse samAsamatyayayoriti vibhkilopH| sahasrapAda, zobhanapAda iti sthite dvitIye sahAdeH sAditi zobhanasya su AdezaH vyApretyAdau vaiyadhikaraNye bahuvrIhau i. tyAdinA madhyamapAdazabdasya lopaH sarvatra saMkhyAsuvyAghAdItyAdinA dakAramadhyasthasya akArasya lopaH / (ma. e.) hasepaH0 vAvasAne dasyataH sahasrapAt, supAta, vyAghrapAt, sahasrapAdau sahasrapAdaH / sahasrapAdaM sahasrapAdau / evaM dvau pAdau yaspa sa dvipAt dvipAdau dvipAdaH / dvipAdaM dvipAdau / zasAdau vizeSamAha / 'zasAdau svare pAdazabdasya padAdezo vakavyaH' anena zasAdau svarAdau vibhaktau pare pad iti AdezaH cakArAdanyatrApi napuMsake strIliGge Ipi pare taddhiteca pdaadeshH| kumbhapadI, sa. hasrapadI, ekapadI, dvipadI, strI nadAditvAdIpU / dvipadA dvipadaH ityAdau padAdezaH prkRteH| dvipadaH dvipadA dvipAdyAmityAdi / sahasrapadaH sahasrapadA sahasrapAddhayAMrAhasapAdiH bhyAM mis ityAdau svarAditvAbhAvAna padAdezaH / saMkhyAnuvyAvAdItyAdi
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 234 ) sArasvate prathamavRttau zabdAtkacidanyatrApi padasyAkAralopaH sapAt apAt / aya sarvasamAsaMsAdhAraNAn pratyayAnAha / 1 TADakAH / samAse sati Ta a Da ka ityete pratyayA bhavanti zva tatpuruSe jJeyo hyakAro dvandva eva ca // DakArastu bahuvrIhau kakAroniyamo mataH // TADakAH / vzca azca Dazca kazca TADakA ( ma.dvi.) savarNe 0 tro0 siddham / samAse iti bahuvrIhau tatpuruSe dvandve karmadhAraye ca nAmnaH Ta, a, Da, ka, ete catvAraH pratyayA bhavanti yathAsaMbhavam / TakAra IbarthaH, DakArazca TilopArthaH, akAraH kakArazca yathAsthita eva / tatra prathamaM matpayodAharaNamAha / acintya (ma. e.) stro0 mahiman (pra. e.) nopadhAyAH hasepaH serlopaH nAno0 pazcAt have uo / aci - ntyo mahimA yasyeti vigrahe bahubrIhisamAse vibhaktilope acintyamahiman iti sthite TAkA iti TapratyayaH tataH / sUtram / no vA / nAntasya padasya Terlopo vA bhavati svare yakAre ca pare / acintyo mahimA yasya so'cintyamahimaH / vAyahaNAtkacinna bhavati kiMtUpadhAlopazva / ahno madhyaM madhyAhnaH / dvayoH samAhAro yahnaH // rAtrAhnAhAH puMsi / ete puMsyeva syuH / sarvarAtraH / sarvAhNaH / tryahaH / kavInAM rAjA iti kavirAjaH / TakAra IbarthaH / kavirAjI / STritaH / rAjJAM pU: iti rAjapuram / apratyayaH / vAk ca manazca vAGmanasam / coH kuH / Ja JamA vA / dakSiNasyAM dizi panthA iti dakSiNApathaH / ahazva rAtrizva ahorAtram / apratyayaH / aho - rAtramityatra napuMsakatvaM vA vaktavyam / ahorAtraH / dvau ca trayazca dvitrAH / paJcaSAH / bahutvavivakSAyAM bahuvacanaM jm| bahavo rAjAno yasyAM sA bahurAjA nagarI / atra Tilope kRte AvataH striyAm ityAp DapratyayaH / bahavaH kartAro yasyAsau bahukartRko yAgaH / novA | n ( pa e.) svara0 sro0 vA (ma.e.) abhya0 nakArAntasya
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ smaaspkriyaa| (235) padasya TeranyasvarAdeH Telopo bhavati yakAre svare ca pare |ykaare yathA-rAjyaM / tathA svare pare iti prastutameva tato mahiman ityatra akAranakArayorlopaH svara (ma. e.) sro0 acintyamahima iti siddham / paraM na bahusaMmato'yaM pryogH| kiMtu acintyama himA ityeva saMmataM / vAgrahaNAtkaciTTelopo na bhavati ca punaH yatra Telopo na tatra upadhAyA lopo bhavati tasyodAharaNaM yathA ahan (pa. e.) allopaH svare svara0 sro0 madhya (ma. e.) ato'ma habe uo ahno madhyam iti vigrahe tatpuruSasamAsaH samAsamatyayayoriti vibhaktilope ahan madhya iti sthite kvacidamAdyantasya paratvamiti madhya ahan iti sthite savarNa0 vA grahaNAdupadhAyA lopaH svara0 lo0 madhyA nhaH evaM sAyAndaH Tapatyaye tu tatpuruSe kavInAM (pa. ba.) rAmA (ma. e.) ivi vigrahe tatpuruSe vibhaktilope kavirAjan Ta pratyayaH noveti TilopaH svara0 sro0 kavirAjaH tathA ThakArAnubandha IbarthastataH zitaitIp yasyalopaH svara0 (pra. e.) hasepaH kavirAnI evaM mahArAjaH / rAjJAM (pa. ba.) pura (ma.e. ) vovihase0 hasepaH sro0 tatpuruSa samAsamatyayayoriti vibhaktilopaH rAjan pura itisthive atra apratyayaH svara (ma. e.) ato'm amzaso0 rAjapuraM / pUHzabdasa adantatve napuMsakatvam / vAca (ma. e.) coHkuH hasepaH / ca (ma. e.) avya0 manas (ma. e.) napuMsake napuMsakAtsyamoTuk sro0 ca (ma. e.) avya0 vAka ca manazca iti vigrahe dvandvasamAse vibhaktilopaHco kuH casya kaH vAk manasa amejamAvA kasya iTADakA iti apratyayaHsvara0 ato'm amzaso0 vAGmanasam itisiddham / vAGmanase iti dakSiNA (sa. e.) Amheriti rAm jitAM yaT yaTocetisagAgamaH pUrva AkArasya ca akAraH svara0 savarNe0 pathin (ma. e.) itotpaMcasu dhonuTa pandhan Asau nazcA0 sro0 dakSiNasyAM panthA iti vigrahe tatpuruSe vibhaktilope dakSiNApathin amatyayaH novA iti TilopaH svara0sro dakSiNApatha iti siddhaM kecitra DapratyayamevecchaMti ahan (ma. e.) hasepaH anhaH saH sro0 ca (ma. e.) avya0 visarjanI0 stoHzubhiH zubha rAtri (ma. e.) sro0 ca (ma. e.) avya0 ahazca rAtrizceti vigrahe samAsamatyayayoHahanAni iti sthite anhaH saH sro0 rAjyAdivarjitatvAt narepha kiMtu have uo yaDakA iti DamatyayaH DittvAhilopaH svara0 (ma. e. ) ato'm amzaso. ahorAtram iti siddham / dvi (pa. dvi0) tyadAdeSTeraH da ooo tri (pra.ba.) emaojasi ebhay svara0 sro0 dvau ca trayazca iti vigrahe dvaMdve vibhaktilopaH yaDakA iti upatyayaH TilopaH svara0 (ma. dvi. )savaNe. lo. dvinaaH| paJcana (ma.dvi.) jasazasolak nAno0 SaS (ma dvi.) jaszaso0 SoDaH vAvasAne Dasya TaH paJca ca SaTa ca iti vigrahe dvandve vibhaktilope paJcanU SaSTADakAH DapratyayaH hittvAhilopaH svara0 (ma.dvi.)
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ (.236 ) . sArasvate mathamavRttau savaNe so nAno0 pnycssaaH| bahu(pra.vi.) eonasi oava svara0 slo rAjan (pra. bi.) nopadhAyAH svara0 lo0 pazcAt habe o bahavo rAjAno yasyAmiviviahe bahuvrIhau vibhaktilope TADakA iti DapratyayaH TilopaH svara0 AvataH niyAmityAp (ma. e.) Apa iti serlopaH bahurAjA eSA nagarI bahavaH pUrvavat kartR (ma. bi.) sturAra svara0 sro0 bahavaH kAro yasya iti vigrahe bahuvrIhisamAse vibhakilope bahukartR gaDakA iti kapratyayaH (ma. e.) so0 bahukartRkaH praasaadH| adhAtustrIliGlebhya ikArAntokArAntaRkArAntamya uras zabdAcca nitya eva kapratyaya iti jJAtavyam / sapatnIka miyasImantinIkaH,savadhUkaH, phalitajaMbUkaH ArAmaH, nadImAtRko dezA,jIvapitRkaH, vyUDhoraskaH, natu sapatnI savadhUH jIvatpitA vyUDhorA ityaadipryogaarhH| evamanye'pi pryogaaH| maitrasya sakhA maitrasakhA kaGkaNasanaM, mAMsatvacaM,vAtviSaM, chatropAmahaM, dvinAvaM, dvikhAraM, grAmatakSA,pUrvarAtraH, apararAtraH, puNyarAtraH, kRSNabhUmaH, pANDubhUmaH, dvibhUmaH, tribhUmaH, upadazAH,AsanatriMzAH,bahudAtRkA, bahulakSmIkaH ityAdayo yathAsaMbhavaM jJeyAH / iti bahuvrIhisamAsaH // sAMma karmadhArayanirUpayati / sUtram / karmadhArayastulyArthe / padadvayatulyArthe ekArthaniSThatve sati karmadhArayasaMjJaka samAso bhavati / nIlaM ca tadutpalaMca nIlotpalam / raktA cAsau latA ca raktalatA / pumAMzcAsau kokilazca puNskokilH| karmadhAraya0 (ma. e.) sro0 tulyaH sadRzo'rthAdeza eva artho' midheyo vAcyaprayojanaM yasya sa tulyArthaH tasmin ( sa. e. ) aie padadvaye iti pUrvapade uttarapade caikArthaniSThe ekArthasaMbandhe vizeSaNavizeSyatvena padadvaye'pyekavastu vAcake sati yo'nvayaH sa karmadhArayanAmA samAso bhavati ekasminnarthe niSThA sthairya pravRttiA yasya tat ekArthaniSThaM tasmin / udAharaNam / nIla (ma. e.) a. to'm amzaso mo'nu. ca (ma. e.) avya tad (pra. e. ) napuMsakAtsyamo vAvasAne utpala (pra. e.) ato'm amzaso0 mo'nu0 ca (ma. e.) avya0 ekArthatAdyotanAya cakArastacchabdasya athavA asaurAddha AnIyate nIlaM ca tadutpalaM ca iti vigraha atra nIlazabdovizeSaNabhUtaH utpalazabdazca vizeSyabhUtaH nIlaM ceti vizepaNatvAt puurvnipaatH|gugdrvyyoraadheyaadhaarsNvndhitvaat ekArthaniSThatvaM tataH karmadhAra yasamAsaH samAsamatyayayoriti vibhaktilopaH utArthAnA nIla utpala iti sthite uo (ma. e.) ato'm amzaso0 monu0 nIlotpalaM raktA cAsau latAca iti vigrahe raktA
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ smaaspkiyaa| (237) (ma.e.) ApaH ca (ma. e.) avya0 adas (ma. e.) tyadAde0 sausaH serau bhoauau latA (pra. e. ApaH ca (pra. e.) avya tataH samAsasaMjJA mAgvat / vibhaktilopazca rktltaa| puMvadvA puMvadbhAvAdIpo nivRttiH| pUrvapadasya raktA ityasya rakta iti tato raktalatA (pra. e.) ApaH pums (pra. e.) puMso'suG sakArasya as vitonum puman sa sansamahato'dhAviti dIrghaH hasapaH saMyogAntasyaiti salopaH pumAn ca (pra. e.) avya0 pazcAnnaH sakachate iti sakArAgamaH 'stoH zrubhiH zruH 'nazcApadAnte0 ' adas (ma. e.) tyadAde0 sausaH serau oauau pazcAtsavarNe0 kokila (ma. e.) so0 ca (ma. e.) avya0 pumAMzcAsau kokilazceti vigrahe pUrvavatkarmadhArayaH samAsaH / vibhaktilopaH tata uktArthAnAM0 pums kokila iti sthite| nanu saMyogAntasyeti sakAralopo'tra kriyatAM ttraah| puMsaH khape khyAvajite ca ampare saMyogAntasyAlopo vaktavyaH / tena pukhyAnaM puMkSIraM iti bhavati / puMsaH khapeiti / puMszabdasya khapamatyAhAre pare saMyogAntasya sakArasya alopo bhvti| nalopaH alopaH tena sakArasya lopo na bhavatItyarthaH / tato nazcApadAnte svara0 puMskokila iti siddham / evaM paramazcAsau Izvarazca paramezvaraH / evaM mahezvaraH IzvaraH mahAdevaH / punaH samAsavizeSamAha sUtram / nAnazca kRtA smaasH| prAderupasargasya nAnazca kRdantena smaasH| sa tatpuruSasaMjJako bhavati / cakArAtkuzabdasyAvyayasya urIurarIzabdayozcipratyayAntAdezca kRdantena samAsastatpuruSo bhavati / prakRSTo vAdaH pravAdaH / kumbhakAraH / nAnazceti / nAman (pa. e.) allopaH svare0 svara0 sro0 ca (pa. e.) avya0 pazcAt visarjanI0 stoH zubhiH zuH / kRt (tR. va.) svara0 samAsaH (ma.e.) so0 catuHpadamidaM sUtram / pAderupasargasya tathA nAmnazca dhAtoH prAka prayuktazca kRdantena kRtmatyayAntazabdena saha tatpurupasaMjJakaH samAso bhavati / cakArAt kuzabdaH sahAdayo gatisaMjJakAzca prAyAH / atrodAharaNaM vad vyakAyAM vAci, va apUrvaH pravadanaM, pravAdaH, prakRSTo vAdaH, pravAdaH, 'ghaJ bhAve' iti ghamatyayaH nitvAdata upadhAyA vRddhiH svara0 so0(pra. e.) mavAdaH atra bhopasargasya kRdantena tatpu. rupaH tathA DukRJ karaNe kR kumbhapUrvaH kumbhAgre (dvi. e.) am amzaso0 mo'nu0 vartamAne tip tanAderupau guNaH kara upa iti ukArasya guNaH u svara0 kumbhaM karoti iti vigrahe pazcAtkArye'N samAsamatyayayoH ubhayatrApi vibhaktopaH / kumbhaka
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1238) sArasvate prathamavRtau a itisthite NitvAdRddhiH kAra svara0 sro0 atra kumbhazabdasya kRdantena saha tatpuruSaH kumbhakAraH / sUtram / sahAdezsAdiH / sahAdInAM sAdirbhavati / sahasatirasAM sadhrisamitirayaH / saha aJcatIti sadhyaG / samazcatIti samyaG / tiraH aJcatIti tiryaG / kvacinna bhavati / saha caratIti sahacaraH / kugatipAdayaH / kuzabdo gatisaMjJAH prAdayazca samarthenAnvaye samasyante sa tatpuruSaH / kupuruSaH / kutsitamannaM kadannam // shaadeHsaadiH| saha Adiryasya gaNasya sa sahAdistasya (pa. e.)hitispatya kAralopaH sro0 sAdiH sa Adau yasya sa sAdiH (ma. e.) sro0 dvipdN| samAse kRte sati sahAdInAM saha, sam, virasa, ityAdInAM pUrvapadAnAM krameNa sa, sami, sadhi,tiri, ityAdaya AdezA bhvNti| AdizabdAtanye'pyAdezA yathAsaMbhavaM bhavanti itibhAvaH / tatrodAharaNaM saha (pra. e.) avyaputra (tR. e.) Tena aie zruNio0 sahaputraNa atra cazabdena tatpuruSaH prakriyAmateSu bahuvrIhiH tena saheti tulyayoge sahetyetattRtIyAntena samasyate sa bahuvrIhiH vibhaktilope sahasya sa AdezaH (ma.e.) sro0 samAse so bhavatIti sUcayati tena jyotirjanapade, piNDa, bandhu, lohita, nAbhi, veNi, rAtri, gandha, kukSi, brahmacAri, tIrthya, patnI, pakSeSu samAnazabdasya sa AdezaH / samAnaM jyotiryasya sa sajyotiH, sajanapadaH, sapiNDaH, sabandhuH, salohitaH, sanAbhiH, saveNI, sarAtriH, sagandhaH, sakukSiH, sabrahmacArI, satIrthyA, samAnA patnI sapatnI, sapakSaH, rUpAdiSu vikalpena samAnazabdasya sa AdezaH samAna rUpaM yasya sa sarUpaH samAnarUpa iti vA / savarNaH samAnavarNaH, sajAtIyaH samAnajAtIyaH, sagotraH samAnagotraH, saMsthAnaM samAnasthAna,sadharmA samAnadharmA, savayA samAnavayA, sanAmA samAnanAmA, iti yathAprayogamavaseyam / aJcagatipUjanayoH aJc sahapUrvaH saha (ma. e.) avya0 aJca tip apa kartari svara0 saha aJcati gacchati iti vigrahe kRdantena vipapratyayena tatpuruSasamAsaH vipaiti vipapratyayaH vipaH sarvopahArI lopaH aJc ityatra nolopa iti nakArasya anusvArasya lopH| sahAdeHsAdiriti sahasya sabhi AdezaH iyaM svare sadhyan (pra. e.) 'aJceH paJcama num' iti namA gamaH 'stozcabhiHzuH' nasya saH hasepaH saMyogAntasyeti clopH|coH kuH casya i. sadhpaG agre pratyac zabdavat / evaM sampUrvo'n samaH sami AdezaH agre pUrvavat sampaca saM samyak prakAreNa aJcatIti sampaG evaM virasa pUrvo'ca tirasastiryAdezaH
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ - samAsaprakriyA / ( 239 ) iyaM svare viyaM dvitIyA dvitvaM pAvata zasAdau svare tu tirazcAdaya AdezA nipAtyante / udac zabdazya udIc iti nipAtaH zasAdau svare iti / tirazcaH tirazcA pUrvavat evaM viSvaka aJcatIti viSvaya sahAdeH sAdiriti viSvakasthAne viSvadri devam aJcatIti devadvyaG sahAdeH sAdiriti devasya devadri amum aJcatIti adaya amum ityasya adadri AdezaH / ityAdayo yathAsaMbhavaM jJeyAH / kutsiteSadarthayoH / kutsiteSadarthayorvartamAnasya kuzabdasya kA kaba kat ityete AdezA bhavanti / tatpuruSe na tu bahuvrIhau / bahuvrIhau tu kutsitA vidyA yasyAsau kuvidyaH / kutsitA uSTrA yasya sa kUSTaH / kutsitaH panthA yasminnasau kupatho dezaH / kAkavakaduSNe / uSNazabde pare kuzabdasya kA kava kat ityete AdezA bhavanti / ku ISaduSNaM koSNam - kavoSNam - kaduSNam / ku ISat lavaNaM kAlavaNam / kutsiteSadarthayoH / kAkavAdayo vaktavyAH / kuannaM kutsitamannaM iti vigrahe atra vyAkaraNAntaramate tatpuruSaH svamate tu karmadhArayaH kuzabdasya kat capA abe - jabA tasyadaH svara0 kadanna (pra. e.) ato'm monu0 / evaM kadazana (pra. e ) ato'm monu0 evaM kadadhvA / uSNaH sarvatra kupUrvaH ISadarthe uSNa zabde pare ku ityasya katu kA kava ete traya AdezA bhavanti / ku ISaduSNamiti vigrahe ekatra kat dvitIye kA tRtIye kava / kaduSNa kavoSNa koSNa (ma. e. ) s sarvatra kulazabdavat / lavaNaH kupUrvaH ku ISallavaNamiti vigrahe ISadarthe koH kA kAlavaNam / puruSe vA / puruSazabde pare kuzabdasya vA kAdezo bhavati tatpuruSe / puruSe vA / puruSazabde pare kuityasya vA kAdezo bhavati / kutsitaH puruSaH kupuruSaH kApuruSaH / evaM kattRNaM, kadrathaH, kadvadaH, kadadhvA, kApathaH, kAkSaH, kAziH, kadagniH ityAdayaH prayogAnusAreNa jJeyAH / vibhASA puruSe kA syAnniyamena hase pare // aci trirathavade ko katkAkSe vA puruSe pathi // ISadarthe ca vAcye syuramnAvuSNe kAkatkavAH //
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ (240) . sArasvate prathamavRtau kutsitAstrayaH ktryH| kadrayaH kadvadaH kAkSaH kApathaH kupathaH kupuruSaH kaapurussH| SaSa utvaM dadhorDaDhau / SaSa utvaM datRdazadhAsUttarapadAdeH STutvaM ca dhAsu vA bhavatIti vAcyam / bahuvacanaM jas / jasazaso k nAno no lopazadhau SaDbhiradhikA daza SoDaza / SaTprakAramiti SoDhA / dhAsu vA vaktavyamiti vikalpAt SasyotvAbhAve SoDaH / iti Sasya Datvam / SaDdA / saMkhyAyAH prakAre dhA avyayAdvibhakta k SaT dantA yasya iti vigrhe| SaS-dazana / TubhiH STuH dasya DA sahAderityanena SaS ityasya So SoDagan (pra.bi.) jaszasorTak nAnno0 SabhiradhikA daza SoDaza yadvA paT ca daza ceti vigRhya vibhakilope SakArasyokAro dasya DaH iti varNavikAro jaatH| yadi vA SoDazAnAM saMkhyApUraNaH SoDazaH SoDazan ekAdazAderDaH DittvAhilopaH svara0 (ma. e.) devazabdavat / SaS-danta SaT dantA asya / ityanena pUrva vibhaktilope kRte / dantasya dat / SaT dantA yasyA'sau SoDan bRhatAM patiH bRhaspatiH / tat-karaH tasvaraH / mahAMzvAsau Izvarazca/mahezvaraH / vizabdasya/ dyAvAdezo bhavati / ghauzcAbhUmizca dyAvAbhUmI. AkRtigaNo'yam / siddha zabdAkAramupalabh tadanusAreNAdezavidhAnaM kriyate yatra sa aaktignnH| dantasya datR / RkAro numaagmaarthH| tataH STubhiH dhuH / dsyddH| papaH povi. tonum hasepAsalopaH saMyogAntasyalopaH poDan dvidan dvidadau tathA pasaMkhyAyAH prakAre dhApratyayaH SabhiH prakAraiH poDhA yathA paT prakArA yasya saH poDhA TubhiH gH dhasya DA sahAderiti po yadvA sahAdeH sAdiriti pasya uH dhasya DhaH poTA i. tyavyayam / tathokaM SaSaH uktaM dat dazadhA su uttarapadAdeH TutvaM ca vaktavyamiti vRhataH patiH, bRhatAM patiH, vRhaspaviH / atra sahAderiti takAraraya sakAraH kecidatra bRhaspatiriti na paThanti vAcaspatyAdipu sAdhitatvAt athavA vRhatyAH patiH bRhaspatiH sahAdeH sAdirityanena bRhatIityatra vRhasAdezaH mahAMzcAsAvIzvaraca ana
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ smaaspkiyaa| (241) sahAdeH sAdiriti mahacchabdasya mahA ityaadeshH| aie / mahezvaraH, mahAdevaH, mahAmAyA, dhobhUmiH, cauzcabhUmizca dyAvAbhUmI, atra sahAderiti diityasya cAvA ityaadeshH| tavaH (pra.ba.) oyU I savarNe0 evaM jAyApatiH, dayitApatiH, dayitA ca jAyA ca patizza dampatI, jaMpatI / dayitAnAyayoH krameNa daM,jaM, ityetAvAdezI ubhayatrApi (ma.dvi.) auyU Isavarga daMpatI daMpatI daMpatIbhyAM daMpatIbhyAM daMpatIbhyAM daMpatyoH daMpatyoH / prakriyAmate tu jAyAyA jaMbhAvadaMbhAvau kA nipAtyau / nanu svacchandamAdezAH kathaM kriyante ityAzaMkAyAmAha / AkRtigaNoyA yAdRzI bhAkRtiH AkArasya mayogasya dRzyate vAza eva prayogo nipAtyate iti AkRtigaNaH kathyate / lakSyAnusAreNa sUtrasya pravRttiH / siddhaM zabdAkAramupalabhya tadanusAreNAdezavidhAnamityarthaH / punAvazeSamAha / suutrm| aluk kvacit / samAse tadvite kRdante'pi vibhaktaralugbhavati / kacchrAnmuktaH / apsu yoniryasyetyapsuyoniH / urasi lomAni yasyAsau urasilomaH / hRdi sTazatIti hRdisTak / kaMThekAlaH, vAcoyuktiH, dizodaNDaH, pazyatoharaH ityaadi| samAse samAnAdhikaraNe zAkapArthivAdInAM madhyamapadalopo vaktavyaH / zAkapriyazcAsau pArthivazva zAkapArthivaH / devapUjakazcAsau brAhmaNazca devabrAhmaNaH / 'alaka (pra. e.) hasepaH / kacit (ma. e.) avya0 kvaciditi samAse kRte taddhitamatyaye'pi pare pUrvapadavibhakeraluk lopo na bhavatItyarthaH / taddhitamatyaye yathA AmuNyAyaNaH, ityAdau vibhakteraluk / samAse tu darzayati / kRcchra ( paM. e.) sirat savarNe0 mukta (ma.e.) sro0 amebhamAvA tasya naH kRyAnmuktaH iti vigrahe atra tatpuruSasamAsaH atra pUrvapadavibhoraluk uttarapadavibhakestu samAsapratyayayoriti luka (ma. e.) so0 kRchAnmuktaH stokAnmuktaH iti vA evaMstAkAn muktaH tathA apmuyoniH apa ( sa. ba.) svara0 yoni (ma. e.) kho0 apsu yoniryasyati bhuvriihiH| atra saptamIbahuvacanasya aluk kevalamuttarapadasya se k uras (sa. e.) svara0 loman (pa. ba.) jazzasoH zi i nopadhAyAH mAsvara0 urasi lomAni yasyaiti vigraha pUrvapadasaptamyA aluk uttarapadajaso luk punaH (ma-e.) nopadhAyAH hasepaH nAnno0 urasilomA evaM hRd (sa. e. ) svara0 spRz saMsparzane hRdipUrvaH hRdi spRzatIti 1 vibhakijanyaIkArAtIkArAntazandonabhavatitenedaMpatIbhyAmiti cintyam. . 1
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4 ) sArasvata prathamavRto vigraha tatpuruSasamAsaH / tataH vippratyayaH kipaH sarvApahArIlopaH [ma.e.] dizAmiti zasya kaH / hasepaH / atra kvaciditivacanAt kudante'pi vibhaktaraluk / evaM kaNThe (sa. e.) kAlaH / vAco (pa.e.) yuktiH (pae.) dizaH (pa.e.) daNDaH (pa.e.) pazyato (pa. e.) haraH, dAspAH putraH, eteSu prayogeSu yathAsaMbhavaM vibhaktaraluk kaNTheityatra saptamI anyatra SaSThI evaM stamveramaH, karNenapaH yudhiSThiraH, adhyAderiti patvaM AtmanepadaM, parasmaipadaM, devAnAMpiyA, divaspatiH, vAstoSpatiH, ityAdAvalaka / evaM vibhatsyantAnAM padAnAmekArthaniSThatvaM sAmAnAdhikaraNyaM vatra vartamAnAnAM zAkapAthivAdInAM zabdAnAM madhyapadaspa dvayoH padayoH madhyavartinaH padasya lopo vaktavyaH / kevitu uttarapadalopa iti paThanti / te pUrvapadAda uttarapadasya lopamiti vyAcakSate / vizepaNavizeSyabhAvena zAkapArthivAdInAmitpazeSasyApi padasya nirUpitatvAttana saMmataM punshcityN| zAkamiya+pArthiva ivi sthite zAkaM priyaM yasya sa zAkapriyaH zAkamiyazcAsau pArthivazceti vigrahe atra ekavibhaktikatvena sAmAnAdhikaraNyaM tato madhyapadasya miyazabdasya lopaH zAka+pArthiva iti sthite (ma. e.) sro0 tathA devapUjako bAhmaNaH devAn pUjayatIvi devapUjakaH devapUjakazcAsau brAhmaNazceti vigrahe pUrvavadvibhaktilope madhyapadasya pUnakasya lopaH / devavrAhmaNaH (ma. e.) mAgvat sro0 / punraah| Adezvabande / dvandvasamAse sati Adipadasya lopo bhavati / mAtA ca pitA ca pitarau / duhitA ca putrazca putrau / zvazrUzca zvazurazca shvshurau| Adezcadvandve / Adizabdasya ajahalliGgatvAt padavizeSaNatve'pi puMstvam / dvandra iMdvasamAse itaretarayoge Adipadasya lopo bhavati / cakArAta kutracit natu sarvatra / mAta (ma. e.) serA DittvAhilopaH RllopaH svara0 ca (ma. e.) avya0 pitR (ma.e) pUrvavat ca (ma. e.) avyaya0 mAtA ca pitA ca iti vigrahe dvandvasamAse samAsapatyayayoriti vibhaktilope uktArthAnAmiti ca lope mAtRpitrAdezva dvande mAtRzabdasya lopaH / itaretarayoge dvivacanaM (ma.va.) paJcasu RkArasyAra bhavatItyar svara pitarau / zvazrUzca zvazurazca iti vigrahe vibhaktilope Adezca dvandve i. vishvshruupdlopH| zvazuraH (ma.dvi.) ooo evaM duhituputra, duhitA ca putrazceti vigrahe vibhaktilope AdibhUtasya duhitRzabdasya lopH| putra (ma.va.) ooo cakAro bahulArthastena kutracinnatu sarvatra / yathA dhavakhadirau ityAdI lopona / cakArAt pakSe mAtApitarau zvazruzvAroM ityapi bhavati / punarvizepamAha /
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ smaasmkiyaa| (243) RtAM vande / RkArAntAnAM dvandvasamAse sati pUrvapadasya vA AkAro vktvyH| mAtApitarau / RtAMdvandve / RtA (pa. ba.) dvandve ( sa. e.) RtAmiti akArAntazabdAnAM dvandve pUrva yatpadaM tatsaMbandhina akArasya AkAro vA bhavati / mAtA ca pitA ca atra vibhaktilope mAtRzabde kArasya A mAtApita (pa.dvi.) paJca ar svara0 mAtApitarau evaM pitAputrau, duhitAputrau, hovaapotaarau,ityaadiH|pksse pUrvapadalope pitarau vAgrahaNAdeva mAtarapitarAvityapi / bande sarvAdilaM vA / varNAzca AzramAzca itare ca vrnnaashrmetre-vrnnaashrmetraaH| dvandve sarvAditvaM vA / dvandvasamAse sarvAdInAM zabdAnAM sarvAditvaM sarvAdikArya vA bhavati, vA na bhavatItyevetyarthaH / udAharaNaM varNAzrametarA dvisthAne varNA brAhmaNAdayaH, AzramA brahmacaryAdayaH, itare shuudrvRsslaadyH| tato varNAzva AzramAzca ivare ca samAhAradvandvastato vibhaktilope ubhayatrApi (ma.ba.) ekatra sarvAdisvAjasI aie Adau savarNe0 Azrama agre itara aie yatra sarvAditvaM na tatra (ma.ba.) savarNe0 sro| vaiyadhikaraNye bahuvrIhI madhyamapadalopo vaktavyaH / kumudasya gandha iva gandho yasyAsau kumudagandhiH / haMsasya gamanamiva gamanaM yasyAH sA hNsgmnaa| vaiyadhikaraNye iti / bhinnavibhaktyantAnAM padAnAM bhinnArthaniSThatvaM vaiyadhikaraNyaM, yadvA bhinnavibhatsyantatve sati bhinnArthamatipAdakadvArA ekasminnarthe vRciya'dhikaraNaM tasya bhAvo vaiyadhikaraNyaM vasmin vartamAne bahuvrIhisamAse madhyamapadalopo vkvyH| kumuda (pa. e.) saH sya gandha iva (ma. e.) avya0 gandha (pra. e.) sro0 kumudasya gandha iva gandho yasyeti vigrahe atra kumudasyeti SaSThayantaM zeSANi prathamAntAni samAsapratyayayoriti vibhaktilope utArthAnAmiti ivalope kumudagandhagandha iti sthite atra madhyapadasya gandhasya lopaH / pazcAt madhyamapadalopazceti cakArAt gandhAderiH ipratyayaH / yaspalopaH svara (ma.e.) lo0 kumudagandhiH / tathaiva haMsa (Sa. e.) ussya gamana (ma. e.) ato'm amzasorasya monu0 iva (ma. e ) avya0 gamana (ma. e.) pUrvavat haMsasya gamanamiva gamanaM yasyA iti vigrahe bahuvrIhiH smaasmtyyyo| uktArthAnAmaprayogaH haMsa+gamana+gamana iti sthite madhyapadasya
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ (244) sArasvate prathamavRttI gamanasya lopaH 1 pazcAdAbataH striyAM (ma.e.) ApaH haMsagamanA / samAsazcaturdA / nityAnityAlagallabhedAt / atha nityasamAsamAha / disaMkhye saMjJAyAm / digvAcakasaMkhyAvAcakazabdAvuttarapadatulyArthoM saMjJAyAM samasyete sa tatpuruSaH / saMjJAyAmiti padena nityasamAso darzitaH / avigraho nityasamAsaH / anyastvavapadavigraho'pi bhavati / vigraho dvividhaH / ekaH khapadavigraha eko'skhapadavigraho'pi bhavati / asvapadena samAsavyatiriktenApi padena vigraho vAkyaM yatra sa nityaH / tena lambau kau~ yasya sa lmbkrnnH| dAtreNa chinnamiti svapadavigrahaH / asvapadavigraho nityAyaminsamAsAvabodhaka vAkyaM na tiSThati sa nityaH / dakSiNAgniH saptagrAmaH / // iti samAsaprakriyA // diksaMkhye saMjJAyAm / diksaMkhye (ma.dvi.) saMjJAyAM (sa. e.) di. gvAcaka saMkhyAvAcakaM ca padaM saMjJAyAM vAcyamAnAyAM tulyArthena ekArthena uttarapadena saha avigrahaM vigraharahitaM samasyate, samAsazca tatpuruSo bhavati / tatra samAsazca nitpo bhavati / atha nityAnityasamAsasvarUpamAha / avigraho nityasamAsaH / yo nityasamAsaH sa vigraharahitaH asamasyamAnapadavigraho bhavati / anyo'nityasamAso 'svapadavigrahaH / parapadavigraho'pizabdAt svapadavigraho'pi bhavati / asvapadavigrahoM yathA triyamadhikRtya atra adhikRtyevi parapadena vigrahaH bAlapadatvAt / asvapadam, athavA bahu dhanaM yasya saH / atra pasyeti parapadena vigrahaH iti asvapadavigrahaH / svAdanyaH ityapyasvapadavigrahaH tathA grAma prApta ityAdau svAbhyAM vigrahamadhyavatibhyAM padAbhyAM vigrhH| atha nityasamAsodAharaNaM yathA dakSiNAgiriti agnibhedaH / syurdakSiNAhavanIya, gArhapatyAnayo'yayaH iti / digyAcI dakSiNAzabdaH ekArthena aminA parapadena samaspate, samAsazca tatpuruSaH / nityatvAdvigraho na kriyate tathA saptagrAma ityatra saptazabdaH saMkhyAvAcakaH / ekArthena grAmapadena samasitaH / atha vigrahaM vinApi nityastatpuruSaH smaasH| nityaM padadvayAtmakatvAt samAsarUpameva pdmityrthH| dakSiNAgiriti agnibhedH| nAmavAcI zabdaH saptagrAma iti grAmAdinAmavAcI zabda iti / pUrve'vyaye'vyayIbhAvo'mAdau tatpuruSaH smRtaH // cakAra bahulo dvandvaH
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ smaaspkriyaa| (255) saMkhyApUrvo dviguH smRtaH // 1 // pasya yena bahucIhiH sacAsI karmadhArayaH ani kiMcit samAsAnAM paNNAM lakSaNamIritam // 2 // iti candrakIrtiviracitAryA sArasvatamudIpikAyAM samAsadIpikA saMpUrNA // atha tadvito nirUpyate / athevi samAsakathanAnantaraM taddhinastahitasaMjJakA patpayo nirUppate / tasya samAsaspa hito yadi vA teSAM pUrvoktAnAM nAmAdInAmantiramakAzanena hitastaddhitaH sa nirUpyate kathyate ityarthaH / yadhapi tadvitasaMjJakamatyayA bahavaH santi tathApi jAtyabhimAyaNekavacanam / / sutram / apatye' / nAno'patye''Napratyayo bhavati / upagorapatya pumAniti vigrahe / upagoH aN iti spite / samAsapratyayayoH iti paSThIlopaH / NakAro vaDhayartha IvarSazca / apatye'N / na patati pitA durgatI yasmAttadapatyaM tasmin (sa.pra.) asA paNa (pra. e.) hasepaH0 nAno0 iti apatye putrapautrAdimannAne niyamagiNyAdisantAne vAre sati nAnaH aNapratyayo bhavati / atrApi nAmagavdena padameva vivakSitam / anyathA avibhakti nAmetyanyamAna upagArini pApannAna ag pratyayo na gyAt / par3hA upaguzadAna mayamaM amatyayaH / tataH pahI davA viada. kAryaH / udAharaNam / upazu aptyaaunnprtyyH| tataH (pa.pa.)ni gAMharapetyakAralAMpaHmo0 upagorapatyamiti vAkye taddhitavigraho'panyapapIpagatyaiva bhvti| tena vanamupagorapatyaM maMtrarapetpAdo n| upaganAmnaH nApamanyApAra ga. ntAnaH putrAtiriti viyo ta mamAsamatyapayoriti rimanilAMpa unAsInAnipa. spazabde upaguna aNa iti sthite NayAge gRnayarthaH niyaMbha skiraNamA jAdisvarasya Niti ca vRddhiH / svagaNAM madhya ya Adisvarastasya vRddhirbhavati jini Nini ca tadina prnH| ukArasyAkA vRhiH / AdivAsya gini ca rtiH| AdimAgI vinaya (pa.pa.) tina prana para nAnaunI pAya gamana (ma.e.) .. free gunA pAntaradAna gaganAM maramA kampa ra Tinina iran Lal. gAna Trguninini
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ (246) sArasvate prathamavRttI vovysvre| ukArasya aukArasya ca av bhavati khare yakAre ca pare / kRttaddhitasamAsAzceti nAmatvam / naamtvaatsyaadyH| aupagavaH / vasiSThasyApatyaM vAsiSThaH / gotamasyApatyaM gautamaH / zivAdibhyazcetyaNa vktvyH| anyathA utraH prAptiH / zivasyApatyaM zaivaH / videhasyApatyaM vaidehaH // vovyasvare / uzca ozca vo tasya vo (pa. e.) sAGketikam / at (ma.e.) hasapaH0 yazca svarazca yasvaraM tasmin ( sa. e.) aie tripadaM antyasya uvarNasya okArasya ava bhavati taddhitasaMvandhiyakAre svare ca pare / atra svare pare ukArasya av gat svara0 aupagava kRtaddhitasamAsAzceti nAmasaMjJAyAM (ma. e.) sro0 upagunAma kazcit munisvasya pumapatyaM aupagavaH / jyapatyaMceca hai aupagavI / evaM vasiSThasyApatyaM vAsiSThaH / aN prtyyH| atra vakArasthitAkArasya Adisvarasya vRddhiraakaar| yasyalopaH / svara0 evaM gotamasyApatyaM gautmH| ityatrAgnimitA vRddhiH okArasya aukAraH (ma. e.) so sarvatra taddhite vikalpAnuttiyA iti svAyaMbhuva ityAdI avAdezo na, kiMtu nudhaatoH| sUtram / Rnni| mAtRzabdasya RkArasya ur bhavati aNi pre| SoDa: tvanmadekatve iti sUtranirdezAtvacidapar3hAnte'pi jhasAnAM jamA essttvyaaH| SaNNAM mAtRNAmapatyaM paannmaaturH| tisRNAM mAtRNAmapatyaM traimAturaH / dvayormAtrorapatyaM dvaimAturaH / RNi / a (pa. e.) sAGkevikam / ura (ma.e.) hasepaH0 aN (sa.e.) svara0 pazcAt svara0 aN matyaye pare mAtRzabdasaMbandhina kArasya ur bhavati SaS+mAtR / SaS (pa. ba.) SNaiti nuT na SoDaH mlaH 'STabhiH STuH svara0 monu0 mAtu (pa. ba.) nuDAmaH nAmi SaNNAM mAtRNAm apatyamiti vigrahe athavA SaT ca vA mAtarazca SaNmAtaraH SaNmAtRNAmapatyamiti vigrahe samAsamatyayayoriti vibhktilopH| SaS+mAtR+a iti sthite Adisvarasyeti vRddhiH| SoDavAvasAne Dasya ttH| ame amA vA Tasya NaH / yadvA, SaSo No vAcyo mAtari iti kecit| kvacit javAnAmapi mA eSTavyA iti kecit / R uraNIti ur svara0 (ma. e.) so0 pAmAturaH kArtikeya ityarthaH / evaM dvayomAnorapatyamiti vigrahe ubhayatrApi (pa.dvi.) dvi (pa.dvi.) tyadAdeSTe0 AvataH striyAM TausoreH e ay svara0 mAtR (pa.dvi.) karam / apatye'N NittvAdRddhiH dviityasya dvaiRuraNIti ura svara (ma. e.)
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ smaaspkriyaa| (247) sro dvaimAturaH gaNezaH evaM sAmAturaH, bhAdramAturaH, satyAstu tanaye sAmAturavadA. dramAturaH dvAvapi satIsutavAcako ityAdiraNantaH / anyatrApyaN pratyayo bhavati / ytH| rAgAnakSatrayogAca samUhAt sAsya devatA // tadvetyadhIte tasyedamevamAdiraNipyate / / 1 // rAgAdhathA / kuGkamena raktaM vastraM kauGkamam / nakSatrayogAt puSyeNa yuktaH kAlaH pauSaH / samUhAta narANAM samUho nAraM / sAsyadevatetyarthe indro devatA'syaiti aindram / tadvattItyasyArthe vyAkaraNamadhIte veda vA vaiyAkaraNaH / tasyedamityasyArthe devadattArthamidaM devadattaM suvarNasyedaM sauvarNam ityAdyartheSvapyaNapratyayaH syAt / tadane yathAsthAne sAdhayiSyati / athApatye'rthe pratyayAnvaramAha / ata ianuSaH / akArAntAnAno'nRSizabdAdapatye'rthe ipratyayo bhavati / yasya lopaH devadattasyApatyaM devadattiH / zrIdharasyApatyaM traidhariH / dazarathasyApatyaM dAzarathiH / pauradariH / kvaciSizabdAdapi bhavati / tena audAlakiH / ata ianuSaH / at (paM. e.) svara0 sro0 iJ (ma. e.) hasepaH pavAdAdabe lopaz / anRSe na RSiH anRSiH tasmAt (paM. e.) kiti ikArasyaikAraH syetyakAralopaH sro0 pUrva svara0 tripadam / RSivAcakazabdavarjitAdakArAntAnAno'patye'thai izmatyayo bhavati / aNo'pavAdaH / atra bhakAro vRddhayarthaH / udA. haraNam daivadaciH devadattasyApatyaM isatyayaH bhakAro vRddhayarthaH Adisvarazceti vRddhiH dai yasya lopaH svara0 (ma. e. )sro daivdttiH| evaM zrIdharasyApatyaM traidhariH atra in pratyaye zrI ityasya trai iti vRddhiH / tathA dazarathasyApatyaM dAzarathiH / atra vRddhikArya dasya dA / purandarasyApatyaM paurandariH atra ukArasya aukAro vRddhiH evaM raavnnH| bahAdezca / bavhAdeH para iJ pratyayo bhavatyapatye'rthe / bahoH apatyaM bAhaviH / upabindorapatyamaupabindaviH / - SNasyApatyaM kArNiH / uDulonno'patyamauDalomiH / no vaa| agnishrmnno'ptymaagnishrmiH| bavhAdezca / bahvAdestu akArAntatvAbhAve'pi is vaktavyaH / bAhaviH, vANiH, AniH, zAmiH / sarvatra taddhive vikalpAnuvRttirastyeva tena vAsudevaH, zaivaH, vaidehaH, ityAdau im na syAt / vyAsa, varuTa, sudhAta, niSAda, bimba, cANDAlAdantasya
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ (248) sArasvate prathamavRttI vA'k / ebhyo'patye in tadyogevaimantasya ak AdezaH / vaiyAsaki, vAruTaki, saudhAtakiH, naiSAdikiH, bimbakI, cANDAlakiH / sUtram / NyAyanaNeyaNNIyAgarganaDAtristrIpitRSvasrAdeH / gargAdenaMDAderaThyAdeH strIliGgAtpitRSvastrAdezca Nya AyanaN eyaNa NIya ityete pratyayA bhavanti apatye'rthe yathAsaMkhyena / cakArAtpitRSvanAdereyaNapratyayo bhavati / gargasyApatyaM gArgyaH / vatsasyApatyaM vaatsyH| jamadagnerapatyaM jAmadagnyaH / somasyApatyaM saumyaH / naDasyApatyaM nADAyanaH / carasyApatyaM caaraaynnH| candrasyApatyaM cAndrAyaNaH / aluk kvacit amuSyApatyamAmuSyAyaNaH / yasya lopH| atrerptymaayH| mRkaNDasyApatyaM mArkaNDeyaH / kaperapatyaM kApeyaH / gaGgAyA apatyaM gAGgeyaH / mahyA apatyaM mAheyaH / kvacitstrIliGgAdaNbhavati / bhUmerapatyaM bhaumaH // mAtRpitRbhyAM vasA / mAtRpitRbhyAM zabdAbhyAM parasya svamRzabdasya sakArasya SakAraH syAtsamAse sati / pituHsvasA / pitRSvasA / pitRvasurapatyaM paitRSvastrIyaH / mAtuHsvasA mAtRSvasA / mAtRdhvasurapatyaM mAtRSvastrIyaH // Dhaki lopaH / mAtRSvasurantasya lopaH syADaki / ataeva Dhak // AyaneyInIyiyaH phaDhachakhadhA pratyayAdInAm / pratyayAdibhUtAnAM phAdInAM kramAdAyannAdaya AdezAH syuH / Ayana ey Ida Iy iy ete AyannAdayaH // kiti ca / kiti tadvite pare acAmAdaraco vRddhiH syAt / paitRSvaseyaH // mAtRSvasuzca / pitRSvasuryaduktaM tadasyApi syAt / mAtRSvastreyaH // mAtRpitRbhyAM pitari DAmahac / AbhyAM paro DAmahac pratyayo bhavati / mAtuH pitA mAtAmahaH / pituH pitA pitaamhH| pyAyanaNeyaNIyAHgargAnaDeti / Nyazca AyanaN ca eyaNca NIyazca
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ tddhitpkriyaa| (249) NyAyanaNeyaNIyAH (ma.va.) savarNe0 gargazca naizca atrizca strI ca pitRNvasA ca garganahAtrivIpitRNvasAraste bhAdau yasya sa garganaDAvitrIpitRNvasAdistasmAt (pa.pa.) nitikarayetyakAralopaH sro0 dvipadAmidam / handvAnte zrUyamANasya pratpezaM saMvanyAt ityAdigabdasya pratyekaM yogaH / tenApatyathai gAdarNyaH naDAderAyanaN zampAdeH strIliGgAca eyaNa pitRpvastrAdeIyaH sarvatra NakAro vRddhayarthaH / NyaNIyayoH vRddhayarthamAdI prayukto NakAro'NantatvanirAsasUcakaH / aNantatvAbhAvA dInipeyaH / gargavatsa gargasthApatyaM vatsarayApatyaM iti vigrahe NyayaNivAdRddhiH gArga, vAtsya yaspalopaH ubhayatrApi svara0 sro0 gAyaH, vAtsyaH / tyapatyaM cet gAyI, vArayA / naDa naDasyApatyaM nADApaNaH AyanaN pa0 NicAiddhiH / nA yasya lopaH svara (ma. e.) sro0 evaM cararayAsatyaM cArAyaNaH / striyAM nADAya. NI, cArAyaNI | zadara (pa.e.) tyadAdeSTe0 dasyamaH usya mAdU amukilA0 amuNyApatyamiti vigraha AyanaN pra0 NitvAt vRddhiH A arU kaciditi paSTayA vibhaktena lopaH yasya lopaH svara0 (pae )to. AmuNyAyaNaH asyaarthH| syAdAmuNyAyaNo'muNya putraH prakhyAtavamukaH / iti / ani bhanerapatyaM AtreyaH eyaNama0 vRddhiH yasya lopaH svara0 (pa. e.) sro0 evaM kaperapatya kApeyaH aNantatvAdI AyI kApeyI / gaGgAyA apatyaM gADyaH / mayA apatyaM mAheyaH / evaM vainateyaH, rauhikeyaH, kAdambeyaH / pitRNvasA mAtRSvasA / pituH svasA pitRSvasA / 'mAtRpitRbhyAM svasuH sakArasya patvaM vaktavyaM pitRNmasa (pa. e.) RtoGaTaH DivAhilopaH agre apatya (pra. e. ) ato'm pitRpvamurapatyaM paisRNvastrIyaH / evaM mAtRNvamurapatyaM mAtRSvatIyaH / ubhayatrApi NIyaHpra0 / pitRzabda ikArasya aikAro vRddhiH mAtRzabde na vRddhiH Adereva sadbhAvAt / evaM svacarapatyaM svasIyaH / atra Nitovaiti viklpAna vRddhiH / atha rayAdau vipaye taddhitamatyayAntAnAM sAdhanavidhimAha / lumbahale kvacit / apatye'rthe utpannasya pratyayasya bahutve sati kvacidanRpiviSaye RSiviSaye ca lugbhavati / gargasyApatyAni pumAMto gargAH / bahutvavivakSAyAM jas / atrerapasyAni atrayaH / eo jasi videhasyApatyAni videhAH / bhRgvatrikutsAjirovasiSThagotamadezatulyAkhyakSatriyebhyaH parasya pratyayasya lugbhavati / bhRgavaH, kutsAH, vsisstthaaH| lugbahuvekacit / laka (ma. e. ) hasepaH bahutva (sa. e.) aie vacit 1 mAtu vasA mAtRSvamA / gvatrikutsAhirAti / bhRgavA, batutva sa. e.)
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ (250 ) sArasvate prathamAvRttau 0 1 ( pra . e . ) avya0 tripadaM apatye'rthe utpannasyaH aNAdeH pratyayasya bahuvacane sati kvaciditi RpivAcakazabdaviSaye anRpivAcake viSaye vA lugbhavati / na khiyAM / tatra Nyamatyayasya yathA gArgyaH, gArgyau bahuvacane gArgya + as iti luga bahutve iti Nyapratyayasya luk nimittAbhAve naimittikasyApyabhAva iti vRddherabhAvaH / garga +as iti savarNe * sro0 gargAH / agre'pi gArgya, gArgyau, gargAn / gArgyaNa, gargAbhyAM gargeH / evaM sarvatra bahuvacane Nyapratyayasya luk / evaM vAsiSThaH, vAsiSThau, bahuvacane vAsiSTha ( pra. ba. ) atra aNo lopaH / nimittAbhAve iti vRddherapyabhAvaH / savarNe 0 sro0 Atreya ( ma. ba. ) atra pyaNUlopaH atri + as e ojasi e ay svara0 sro0 / AnneyaH, Atreyau, atrayaH / AtreyaM, Atreyau, atrIn / ityAdirUpANi / vaideha (ma.va ) aNo lopaH vRddherapyabhAvaH videha + as savarNai 0 sro0 videhAH / evaM rAghavaH, rAghavau, raghavaH / sUtram / devatedamarthe / devatArthe idamarthe coktAH pratyayA bhavanti / indro devatA yasyetyaindraM haviH / somo devatA yasyeti saumyaM haviH / devadattArthamidaM devadattaM vastram / devatedamarthe / devatA ca idaM ca devatedamau tayorartho devatedamarthastasmin (sa e.) aie ekapadamidaM sUtram / devatA svAmitvenAdhiSThAyakaH tasyArthe idamartheti asvedaM vastu asminnarthe'pi uktA aNAdayaH pratyayA bhavanti / indra indro devatA asyeti vAkye atra devatArthe'N NitvAdRddhiH / aindra yasyalopaH svara 0 ( pra. e.) atosm amzaso aindraM haviH / indrArthe kalpitaM ghRtamityarthaH / striyAM aindrI dik / somaH somo devatA'syeti vAkye atra devatArthe NyapratyayaH / Adisvarasyeti vRddhiH, sau yasyalopaH svara * kulazabdavat saumyam / devadatta devadattArthamidaM devadattasya idaM atredamarthe'N vRddhiH dai yasyalopaH svara0 kulazabdavat / evam Agneya, vAyavyaM, paitryaM, uSasya, iti devatArthe / atha idamarthe / nadyA ayaM nAdeyaH ityAdi / devatedamA ityukte'pi siddhau arthagrahaNAdanyatrApyarthe / udumbarANi santyasminnarthe deze audumbaro dezaH / evaM vAdaraH ityAdi jJeyam / atha vRddhivizeSamAha / kvacidvayoH / kvacitpUrvottarapadAderaco vRddhirbhavati triti Niti ca tadvite pare / agnimarutau devate yasya tadAgnimArutaM karma / suSTu hRdayaM yasyAsau suhRt / suhRdo bhAvaH sauhArda - m / atra bhAve'N vaktavyaH / muSTu bhAvaH sauSTavam / atra
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ tdvitprkriyaa| (251) suSTu avyayam / evameva avyayaM tiSThati / subhagasya bhAvaH saubhAgyam / kvacihayoH / kvacit (pa. e.) avya0 dvi (pa. dvi.) tyadAdeSTe0 osi0 e ay svara0 sro0 pUrva capA0 kvaviditi / kvacitmayogAntare pUrvapadAdeH svarasya uttarapadAdeH svarasya ca dvayorapi vRddhirbhavati / yathA agnimarut agnizca marucca agnimarutau tayoridaM idamarthe'N / yadvA karmaNyappaN vaktavyaH kacidvayoriti agnimarutorubhayorapyAyasvarasya vRddhiH| svara0 kulazabdavat AmimArutaM etat karma / suhRt zobhanaM hRt hRdayaM yasya sa suhRd suhRdo bhAvaH atra bhAve'N vaktavyaH / pazcAt kvaciiyoriti suhRt ityatra ukAraRkArayordvayorapi vRddhiH / sauhArda rAdhapodviH jala. svara0 (ma. e.) kulazabdavat sauhAIm / atra bhAve'N vaktavya iti vaktavyabalAdanuko'pi aN / evaM saubhAgyam / evaM parastriyA apatyaM pArastraiNeyam / atha prayogAnusAreNa vRddherabhAvamAha / sUtram / Nito vA / uktA vakSyamANAzca pratyayA viSayAntare Nito vA bhavanti / ajo gauryasyAsAvajaguH zivaH / goH iti hasvaH / vovyasvare tasyedaM dhanurAjagavaM-ajagavaM vA / kumudasyeva gandho yasyAH sA kumudgandhiH / tasyA apatyaM strI kaumudagandhyA / vA kumudgndhyaa| AvataH striyAm / ityaap| zvazurasyAyaM zvAzuryoM grAmaH / viSNoridaM vaiSNavaM / goridaM gavyam / kule bhavaM kulyam / tavedaM tvadIyam / mamedaM madIyam / atra NIyapratyayo na Nit / / nnitovaa| Nit (pra. ba.) svara0 sro0 vA (ma. e. ) avya. have. uo / utA aNAdayaH pratyayA viSayAntare 'ntire Nito NakArAnubandhA NitsaMjJakA vA bhavanti / atra vAzabdo vyavasthAvAcako bahulArthaH / tena eteSu parevAdisvarasya kvacidRddhiA, kvacit vRddherabhAvo'pItyarthaH / kacidvikalpaH / udAharaNam / ajagu ajo'janmA gauH vRSabho yasya saH anaguH zivaH goH iti sUtreNa gozabdasya isvaH ajagusthAne ajagoridaM dhanuH atra idamarthe aNa ubhayatra / ekatra vRddhiH A, anyatra na vRddhiH| vo aba yasvare ava svara0 kulavat AjagavamajagavaM vA dhanuH atra vA vRddhiH / kumudagandha kumudasya gandha iva gandho yasya sa kumudagandhiH vaiya
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ (252) sArasvate prathamAvRttau dhikaraNye bahuvrIhau madhyamapadalopaH gandhAderiH yasya lopaH svara0 kumudagandhistasyApatyamiti vAkye 'patye'rthe Nyapra0 atrAvasya ukArasya nityaM vRddhiH| ko| yasyalopaH svara0 strItvAdAbataH striyAmityAp atra nityaM vRddhiH| evaM zvazuraH / zvazurasyAyamiti vAkye idamarthe Nya pa0 vRddhiH yasya lopaH jalatuM0 (za.e.) zvAryoM prAmaH / viSNu viSNoridamiti vAkye aNama0 vRddhiH vai vo avyasvare svara0 (pra.e.) kulavat / kecittu viSNoH svarUpaM vaiSNavamiti paThanti / idamarthasya pUrva praNItatvAdviSNoridamiti na paThanti / evaM goridaM ghRtAdi gavyaM idamarthe Nya ma0 vo avya0 svara0 gavyam / kule bhavaM kulyaM kAdiNya0 ya atra payogaTTaye vRddherabhAvaH yasyalopaH yuSmad asmad tavedaM mamedamiti vigrahe idamarthe NIyaH tvanmadekatve tvat mat kvavit padAntAzrayaNAt capA abejabAH svara0 ato'm tavedaM, tvadIyaM, mamedaM madIyaM atrApi na vRddhiH / evaM tasyedaM tadIyaM, yasyedaM yadIyaM, etasyedaM etadIyaM, atra NIyapratyayaH na Nit / caturazca lopo nnynniiyyoH| catur zabdasya cakArasya lopo bhavati NyaNIyayoH pratyayayoH parataH / caturazca lopeti / catuHzabdasaMbandhinazcakArasya lopo bhavati pyaNIpapoH parayoH ityaneno bhayatrApi ca lopH| pUraNe'rtheNyaNIyau bhavataH / caturNI saMkhyApUrakaM tury-turiiym| pUraNe'rtheNyaNIyo0 / caturNA saMkhyApUraNaH ayaM turyaH turIyaH atra pUraNArthasya idamarthAnta pAvitvAt idamarthe 'NpaNIyapratyayau / atrApi na Nittvam / anyasya dak / anyazabdasya dagAgamo bhavati NIyapratyaye pare / anyasyedamanyadIyam / ardhe jarayasyAH saardhjrtii| ardhajaratyA idamardhajaratIyam / svaparayoH kak / svakIyam parakIyam / . anyasya dak / anyazabdasya NIyapatyaye pare dagAgamo bhavati / kakAraH sthAnaniyamArthaH akAra uccAraNArthaH / anya anyasyedamiti vigrahe idamarthe NIyaHpra0 Iye dagAgame svara0 anyadIyam / anyatrApi dagAgamamicchanti anyadarthaH anyadrag, anyadAsA, 'anyadAsI, anyadutsukaH, anyaddhaviH, anyadAsthA ityAdi / arddhajaratI arddhajaratyAH arddhavRddhAyAH striyA idaM vanAdi arddhajaratIyam / idamartha NIyaH pa0 yasya lopaH svara0 (ma. e.) kulamat gavyamityArabhyoktamayogeSu na vRddhiH / sUtram /
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ tddhitmkiyaa| (253) kArakAkriyAyukte / kArakAdapyete aNAdayaH pratyayA bhavanti kriyAyukte kartari karmANa caabhidheye| kukumena raktaM vastraM kaukumam / mathurAyA Agato jAto vA mAthuraH / grAme bhavo grAmya-grAmINaH / dhuraM vahatIti dhurya:-dhaureyaH / kArakArikrayAyukta / kAraka ( paM. e.) sirata savarNe0 kriyAyukta kriyayA yuktaM kriyAyuktaM tasmin (sa. e.) zaie dvipadam / kArakAra' kartR, karma, karaNa, saMpadAna, apAdAna, AdhAralakSaNAdapi ete aNAdayaH pratyayA bhavanti kriyAsahite katari karmaNi ca vAcye sati / paTa kArakANi santi tataH kArakebhya iti vaktavye kArakAdityekavacanaM jAtyabhimAyaNA kukuma (tR. e.) Tena bhaie kukumena raktaM vastramiti vigrahe patra kuGkumenetpatra karaNaM kArakaM, tathA racanarUpakriyAsahitaM vastraM karma, taccAnAbhidheyaM bhavo'Na samAsamatyayayoriti tRtIyAlopaH utArthAnAmapayogaH gittvAdRddhiH yasyalopaH evaM kusumbhena raktaM kausumbha evaM mAJjiSThaM mathurA (paM.e.) DitAMyaTa savarNe0 mathurAyA Agatastatra jAto vA iti vAkye atra apAdAnaM kAraka vizleSAvadhAviti paJcamI AgamanakriyAyukto naraH kartA thabhidheyastato'Na 50 Adisvara0 yasya lopaH svara0 mAthuraH evaM grAme bhavo grAmyaH atra bhavanakriyAyukta katari abhidheye prAme ityadhikaraNakArakAt Nyama0 yasyalopaH svara0 (ma.e.) sro0 dhura (dvi.e.) dvisthAne dhuraM vahatIti dhuryoM dhaureyo vA ekatra Nyama tatra vA grahaNAna vRddhiH / anyatra eyaNa tatra vRddhiH dhau / svara0 ubhayatra (ma. e.) dhuryaH khorvihase iti baddhitayakAre neti vaktavyaM tena dhuryaH ityatra dIrghatvAbhAvaH prakriyAmave tu nabhakurcharAmiti dIrghatvaniSedhaH dhaureyaH / atra vahanakriyAzraye kari abhidheye dhuramiti karma kArakAt Nya, eyaN pratyayau evaM Atmane hitaH AtmanInaH vizvajanAya hitaH vizvajanInaH atra saMpadAna kArakAdvakSyamANa InapratyayaH / sUtram / keneyekaaH| ka Ina iya ikaityete pratyayA bhavanti / bhavAyartheSu / NitvaM caiSAM vaikalpikam / karNATe bhavaH kArNATaka:karNATakA / grAmAdAgatastatra jAto vA grAmyA grAmINaH / azverdIrghazca / sadhrIci bhavo vA sadhrIcA yuktaH sadhrIcInaH / samIci bhavo vA samIcA yuktaH samIcInaH / tirazcAdayo nipAtyante / tirazci bhavo vA tirazcA yuktaH tirazcInaH / udIci bhavo vA udIcA yukta udIcInaH / yalopazca / ka
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate prathamAvRttau 1 nyAdInAmantyayakArasya lopo bhavati yakAre svare pare | kanyAdInAmupadhAyAH kvacidyakArasya lopo bhavati svare yakAre ca taddhite pare / yasya lopaH / kanyAyAM bhavaH kAnInaH / puSyeNa yuktA paurNamAsI pauSI / nakSatrAdRN vaktavyaH / anantAdIpU / pauSyAM bhavaH pauSINaH / cAturmAsyaM vratamAcaratIti cAturmAsikaH / iyo vA / kSatrazabdAdvA iyapratyayo bhavati / kSatAntrAyate iti kSatram | kSatrAdyA nipAtyante / kSatre bhavaH kSatriyaH / kSAtraH / kSatrazabdAdaN vaktavyaH | zukro devatA yasya tacchukriyam - zaukram / indro devatA yasyetyai - ndra-indriyam / akSairdIvyatItyAkSikaH / tarke caturaH tArkikaH / zabde kuzalaH zAbdikaH / vede bhavA vaidikI / vyatreko'NvatkAryam / ( 254 ) keneyekAH / kazca nazca iyazca ikzca kaineyekAH (ma. ba. ) savarNe 0 sro0 ekapadam / nAmno bhavAdyartheSu utpannA gatAdyartheSu idamarthe ca vAcye ka, Ina, iya, ika, ete catvAraH pratyayA bhavanti / NitvaM caiSAmiti / eSAM kAdInAM pratyayAnAM aNittve'pi vaikalpikaM NitvaM vyavasthita vikalpena NitvaM bhavati / Nito vetyukatvAt tena kvacit prayoge vikalpena vRddhiH kvacinnityaM vRddhiH kvacitsarvathApi vRddhirna bhavati bhavArthaH / karNATa karNATe deze bhavaH kArNATakaH, karNATako vA / ubhayatrApi kama0 ekatra vRddhiH anyatra na ( pra . e . ) sro0 atra bhavArthe kaH / grAma grAmAdAgatastatra jAto vA grAmINaH / AdizabdAt atra AgatArthe In pratyayaH yasya lopaH puNo0 sadhyac sabhyaG eva sadhIcInaH athavA sabhIMco bhavaH sadhIcInaH atra svArthe InaH bhavArthe vA InaH varNavizlepe sabhi +ac aJcaralopo dIrghazceti allopaH ikArasya ca I dIrghaH svara0 evaM sampaD eva / yadvA samIci bhavaH samIcInaH sampac Ina pratyayaH acedIrghazca samIc svara0 prayogadvaye'pi vaikalpikatvAna vRddhiH / evaM tirazci bhavastirazcInaH tiryac + Ina pra0 tirazyAdaya iti tirazc AdezaH svara0 (ma. e. ) tro0 palopazca taddhitapratyaye pare nAnAmupadhAbhUtasya yakArasya lopo bhavati kanyA (paM e.) kanyAyAH bhavaH kAnInaH Ina pra0 kalpitaNitvAdRddhiH anena yalopaH yasya lopaH kAnInaH (ma. e. ) nanu kanyAyAH kathamapatyaM saMbhavati /
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ tddhitmkiyaa| (255) nai / devatAmunimAhAtmyAtkanyAyA apyapatyaM ghaTate / kAnIno dvaipaaynmuniH| evaM puSya puNyeNa yuktA rAtriH paurNamAsI vA pauSI atra kArakAditi aN vRddhiH yalopazceti yakAralopaH yasyalopaH svara0 Ipa punaH yasyalopaH svara0 (ma. e.) hasepaH pauSI yakAralopaH prasaGgAdihedamudAharaNam / anyatrApi yalopamAha / matsyasya yasya svIkAre Iye vA 'gastyasUryayoH / tiSyapuNyayornakSatre aNi yasya vibhalanA // matsI, agastyasyAyam AgastIyaH, agastyasyeyaM dik AgastI, sUryaspAyaM sauryaH tatra bhavaH saurIyaH, sUryasyeyaM dika saurI, tiSyeNa yuktaH kAlastaiSaH puNyeNa yuktaH kAlaH pauSaH, ityAdi kSatAt prahArAt trAyate iti kSataM kSatrAdbhavaM kSatriya, atra iya yasyalopaH svara0 ato'm pakSe'N ksstrH| evaM zukrAdbhavaM zukriya yadvA zukro devatA'syeti zukriyaM tathA indrAdbhavamindriyaM yadvA indrasyAtmanaH pratyakSa jJAnakaraNam indriyaM / kSatriya zukriyaM indriyaM atra prayogatraye'pi vikalpatvAt sarvathApi na vRddhiH / ataH pAgakairdIvyati AkSikaH atra kArakAditi krIDanArtha imatyayaH / bhavAditvAdvA NittvaM caiSAmiti NitvaM vRddhizca yasya lopaH svara (ma. e.) sro0 zabdamadhIve veti vA zAbdikaH vede bhavA vaidikI stutiH Rk vA ik pratyaye ikaN NittvAzrayaNAdaNantatve vaNaIe yasyalopaH (ma.e.) hasepaH0 vaidikii| evaM zastreNa jayatIti zAstrikA, dhanuSA jayatIti dhAnuSkaH, bhavatA proktaM bhavata idaM vA bhAvatkam / sUtram / tyatanau / tyazca tanazca tyatanau kimAderadyAderzavAdyarthe tyatanau pratyayau bhavataH / kutra bhavaH kutratyaH / kuto bhavaH kutastyaH / adya bhavo'dyatanaH tatra bhavastatratyaH / tato bhavastatastyaH / atra avo'vatyaH / ato bhavo'ttastyaH / sadA bhavaH sadAtanaH / hyo bhavo hastanaH / vo bhavaH zvatanaH / purA bhavaH purAtanaH / ciraM bhavazcirantanaH / sAyaM bhavaH sAyantanaH / prADhe bhavaH prAGketanaH / cirAdibhyastnaH / ciraparuparAdibhyastno bhavAdyarthe / ciraM bhavazviratnaH / paru bhavaH parutnaH / parAri bhavaH praaritnH| tyatanau / tyazca tanazca tyatanau (ma.va,) oauau / ekapadam / kimaaderdyaadeshveti| kimAderbhavAdyarthe tyaH satyayo bhavati tathaiva adyAdestanaH adyAdyayayasAhacaryAt kimopyayayaM gRhyate bhavAdyartha ityatra AdizabdAdAgataM sahazA gRhyante /
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ (256) sArasvate prathamAvRttI kutra bhavaH kutrtyH| anna kimo'vyayAve'rthe tyaH pratyayaH / evaM tatra bhava iti tado. 'vyayAt atrabhavo'tratyaH ityatra idamo'vyayaM tathA kuto bhavaH kuta Agato vA kutastyaH / amA saha bhavo'mAtyaH / iha bhavaH ihatyaH / ityAdizabdAt jJeyam / adhabhavo 'dhatanaH atra adyAderbhavethai tanaH pa0 / yo gatavalpe bhavo bastanaH / zvaH AgAmidine bhavatIti zvastanaH / sadA bhavaH sadAnanaH / sanA niraMtarameva bhavatIti sanAtanaH / evaM doSAtanaH, sAyaMtanaH, ciraMtanaH, bhagetanaH, purAtanaH, prAktana ityaadi| 'dakSiNApazcAt purasastyaN vaktavyaH / dAkSiNAtyaH, pAzcAtyaH, paurastyaH / sUtram / svArthe'pi / uktAH pratyayAH svArthe'pi bhavanti / devadatta evaM daivadanikaH / catvAro varNA eva cAturvarNyam / cora eva cauraH / / avyayasarvanAmnAmakac prAk TeH / avyayasya sarvAdezcAntyasvarAtpUrvo'kacpratyayo bhavati / uccairevoccakaiH / nIcaireva nIcakaiH / sarva eva sarvakaH / vizva eva vizvakaH / mayA eva mayakA / layA eva tvayakA / tadeva takat / yadeva yakat / etadeva etakat / anniinyoyussmdsmdostkaadiH| aN ca Inazca aNInI tayoH aNInayoH pratyayayoH parato yuSmadasmadostavakAdaya AdezA bhavanti / AdizabdAttavakamamakayuSmAkAsmAkAH / ekave tavakamamako dvitve bahule ca yuSmAkAsmAko / tavedaM tAvakam / mamedaM mAmakam / tavAyaM tAvakInaH / mamAyaM mAmakInaH / yuvayorayaM yauSmAkaH / AvayorayamAsmAkaH / yuvayorayaM yauSmAkINaH / AvayorayamAsmAkInaH / yuSmAkamayaM yauSmAkaH / asmAkamayamAsmAkaH / yuSmAkamayaM yauSmAkINaH asmAkamayamAsmAkInaH / svArthe'pi / svasya arthaH svArthastasmina (sa. e.) api (ma. e.) avya0 pUrvoktA aNAdayaH keneyekAH kamatyayaH svA'patyAdyarthavarjita mUlAI bhavanti devadatta eva devadattakaH atra svArthe kaH / catura+varNa catvAra eva vaNAM iti vAkpe Nya
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ tddhitmkiyaa| (257) pratyayaH vRddhiH jalatuM0 yaspalopaH svara(ma. e.) kulavat / caaturvrnnym| cor| cora eva cauraH svArthe'N yasyalopaH dhRddhiH / evaM dvitIya eva dvaitIyIkaH / tRtIya eva vAcIyIkA prayo lokA evaM trailokyaM aNanIyorityAdi vaktavyarUpam / yuSmadasmad ityetayoH aN patyaye Inamatpaye ca pare tavakAdirAdezo bhavati / AdizabdAdivacanabahuvavanayorviSaye yuSmadasmadoH yuSmAkAsmAko Adezau bhavataH / tatra yuSmada ekatve agInayoH parayoH tavakAdezaH / dvitve bahutve ca yuSmAkaH / asmadazca ekatve mmkH| dvitve bahutve'smAkA yuSmada, asmada, tava ayaM tAvakaH mamAyaM mAmakaH ubhapatrApi idamarthe aN ekasya tavakaH dvitIyasya mamakaH NittvAdAdisvarasyati vRddhiH| pasyalopaH (ma. e.) sro0 / punaH yuSmad asmad tavAyaM tAvakInaH / mamAyaM mAmakInaH / ubhayatrApi bhavAdyarthe iti AdizabdAt idamarthe'pi Ina ma0 vRddhizca0 yasya lopaH svara siddham / yuSmada, asmada, yuvayoH yuSmAkaM vA ayaM yauSmAkaH / AvayoH asmAkaM vA ayaM AsmAkaH / evaM yuvayoH yuSmAkaM vA ayaM pauSmAkINaH / AvayoH asmAkaM vA ayaM aasmaakiinH| dvAbhyAM aNa, dvAbhyAM inH| yuSmado yuSmAka, asmadazva asmaakH| vRddhiH yaumAkaH AsmAkaH sarvatra ylopH| yoNmAkINa ityatra ava pratyAhArakavargapavargAntaratvAt punonno0 ityanena Natvam / sUtram / vatulye / tulye sAhazyAthai vat pratyayo bhavati / candreNa tulyaM candravanmukham / ghaTena tulyaM ghaTavadudaram / paDhena tulyaM paTavatkambalam / vattulye / vat (ma. e.) hasepaH0 tulye (sa. e.) sadRzatvasyAyeM upamAnArthe vAcye vatpratyayo bhavati / candra, candreNa tulyaM sadRzaM candravat / vtmtyyH| kvAvantaM ceti vatmatyayAntasya avyayasaMjJA / tataH (pra. e.) avyayA evaM ghaTena tulyaM ghaTavat sArvavibhaktikAdvata ityeke / yathA ghaTavat veNukaraNDe tiSThati, ki nirmalaM nIraM, atra ghaTevat ghaTavat iti samyantAdvat / girivattuGgo gaja ityAdau guNatulyatve'pi vat / rAjeva vartate rAjavat / devamiva bhavantaM pazyAmi devavat / rAjJeva vyavahRtamanena rAjavat / brAhmaNAyeva devadattAya dadAti brAhmaNavat / parvatAdiva AsanAdavarohati parvatavat / brAhmaNasyeva vRttamasyeti brAhmaNavat / mathurApAmiva pAryalaputre prAsAdA mathurAvat / evaM yathAprayoga jJeyam / sUtram / bhAve tatvayaNaH / tazca tvazca yaN ca te tatvayaNaH / zabdasya pravRttinimittaM bhAvaH tasminbhAve ta va yaNa ityete 33
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ (258). sArasvate prathamavRttau pratyayA bhavanti / brAhmaNasya bhAvo brAhmaNatA / tAntasya nityaM strIliGgatvAdAp / bhaavetttvynnH| bhAva ( sa. e.) aie tatvayaNa tazca tvazca yaNca tatvayaNa (ma. ba.) svara0 sroH / atha sUtraM vyAcikhyAsuH prathama bhAvazabdaM vyAcaSTe / 'zabdasya pravRcinimicaM bhAvaH / yena zabdasya pravRttiH pravartanaM saMpadyate bhavati tat pravRttinimittaM tato yacchabdasya brAhmaNAdeH pravRcaH kAraNaM sa eva bhAvaH jAti dravyaguNakriyAbhiH zabdasya pravRcinimicaM bhAva ityucyate / tasmin bhAve'rthe ta, sva, yaNa ityete trayaH pratyayA bhavanti / udAharaNam / brAhmaNa, brAhmaNasya bhAva iti vigrahe atra brAhmaNa iti jAtirUpazabdasya yo bhAvo brahmajJatvaM brahmaNo'patyatvaM yajanAdikriyAniSThatvaM ityAdilakSaNaHsa brAhmaNazabdasya pravRttinimittamatastapratyayaH / atra tapratyayAntaM nAma strIliGgam / tva, yaN ityetadantaM napuMsakaliGgam / tatra tA. ntasya nityaM strIliGge varcamAnatvAt AvataH striyAmityApa strIliGgAdhikArAt / / punarvizeSa vktvynaah| samAhAre tA ca trerguNazca / trayANAM samAhArastretA / cakArAtsamUhe pratyayAntaramApi / tena hastinAM samUho hAstikam / dhenUnAM samUho dhainukam / atra kprtyyH| tasya nnittvaadaadivddhiH|| acittavAcakAdikaH / kavacAnAM samUhaH kAvacikam / apUpAnAM samUha ApUpikam / zaSkulInAM samUhaH zASkulikam // kavacizabdAdikaH / kavacinAM samUhaH kAvacikam // gaNikAyA NyaH / gaNikAnAM samUho gANikyam // kedArAdyaJ ca / cakArAdikaH / kedArANAM samUhaH kaidAryam / kaidArikam // yuvatyAderaN / yuvatInAM samUho yauvatam / zikSANAM samUho kSam // pAzAdibhyoyaH / sa ca striyAm / pAzAnAM samUhaH pAzyA / vAtAnAM samUho vAtyA / rathAnAM samUhA rthyaa| khalAnAM samUhaH khalyA / khalagorathebhya initrkvyaaH| khalinI / rathAnAM samUho rathakaTyA ityapi / gavAM samUho gotrA, gavyetyAdiprayogA
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ taddhitaprakriyA | (269) UhyAH / janAnAM samUho janatA / brAhmaNasya bhAvo brAhmaNyam / tvayaNantaM napuMsakam / brAhmaNasya bhAvo brAhmaNyam / sumanaso bhAvaH saumanasyam / subhagasya bhAvaH saubhAgyam / viduSo bhAvo vaiduSyam / vasoveM u // karmaNyapi aMNa vakavyaH / karmaNyapItyapizabdAtsAdhvarthe'N tasya NittvaM na / sAmani sAdhuH sAmanyaH / karmaNi sAdhuH karmaNyaH / sabhAyAM sAdhuH sabhyaH / brAhmaNasyedaM karma brAhmaNyam / rAjJa idaM karma rAjanyam-rAjyam | no vA iti TerlopaH / anyatrApi ya pratyayaH / samAnasya vA sa ityAdezaH / samAne udare zaMdhitaH samAnodaryaH, sodaryaH / zatena krItaH zatyaH / 1 I samAhAre tA ca / samAhAre'rthe'pi tAmatyayoM bhavati / cazabdAt tasmin pare trerguNaH tA pratyayAntAzca AbantavadityarthaH / kvacittu samAhAre tazca iti pazcAdAvataH / tri, trayANAM samAhArastretA atra tApratyaye kRte guNaH (ma. e. ) Apa iti serlopaH / jana, janAnAM samAhAro janatA / evaM tvamatyaye brAhmaNasya bhAvo brAhmaNatvam / yaN pratyaye brAhmaNyaM (ma. e. ) ato'm / sumanas, sumanaso bhAvaH saumanasya atra dravyaM paNa vRddhiH sau svara ato'm subhaga, subhagasya bhAvaH saubhAgyaM atra yaNpratyaye kacidvayoriti subhaga ityetayordvayorvRddhiH yasyalopaH svara0 (pra., e-> bhato'm / vidvas, viduSo bhAvoM vaiduSyam / atra kriyA / atra yaN vRddhiH vai / vasorva u0 kvikalAtSaHsaH sasya SaH svara0 kulavat / evaM vidvattA vidvacvam / vasAM rase khasecapA0 svara0 sarvatra taddhite vikalpAnuvRttiH / tena yUno bhAvo yauvanaM ramaNIyasya bhAvo rAmaNIyakam / vRddhasya bhAvo vArddhakyam / capalasya bhAvaH cApalyam / ityAdI. aN pratyayospi bhavati // karmaNyapi karmArthepi yaNU pratyayo vaktavyaH / brAhmaNasya karma brAhmaNyaM, sugamam / rAj rAjJaH idaM karma rAjya rAjanyaM ca ubhayatrApi karmaNi yaNa pra0 ekatra noveti TilopaH / rAj svara0 anyatra na TilopaH svara0 ubhayatrApi (ma. e.) kulavat / jAtAvapi yaN / rAjJo jAtIyaH rAjanyaH / apizabdAt muneH karma maunam / karmaNi sAdhuH karmaNyaH / sabhAyAM sAdhuH sabhyaH / yazase hitaM yazasyam ityAdi / sUtram / lohitAderDiman / lohitAdergaNAdbhAve'rthe Dimanapratyayo bhavati / DittvAhilopaH / lohitasya bhAvo. lohitimA /
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ (260) sArasvate prathamavRttau lohitAderiti anekakharAt Dit vaktavyaH / yatra ekasvarastatra na Diva / lohitAderimana vaikalpikaH / tena lauhityam / lohitatvam / kAlasya bhAvaH kAlimA / lagho vo ladhimA / aNorbhAvaH annimaa| gurvAdeH iti gurorgarAdezaH / gurorbhAvo garimA / varasya bhAvo varimA / imani lopaH / imani pratyaye pare vakArasya lopo bhavati / sthUlasya bhAvaH sthemA / sthUlasya sthvaadeshH| lohitAdorDaman / lohivAdi lohita Adiryasya sa lohitAdistasmAt (paM. e.) DitispetyalopaH sro0 Diman (ma. e.) hasepaH / lohitAdenAMno bhAvasyAthai imanmatyayo bhavati saca ditsaMjJakaH / paraM 'anekasvarAt Diditi vaktavyaM ' tena bhUmA ityatra ekasvare Tilopona / udA0 lohita, lohitasya raktasya bhAva iti vigrahe iman pa0 / DivAhilopaH Diti TeH svara0 (pa. e.) nopadhAyAH hasepaH nAno evaM aNorbhAvaH aNimA, tathA laghorbhAvaH laghimA, evaM mahato bhAvo mahimA rAnavat / Rra imani / imani pratyaye pare hasAde ghokArasya ro bhavati / Tatho vaH prathimA / dRDhasya bhAvo DhimA / mRdo: Avo nadimA / bhRzasya bhAvo bhrazimA / kazasya bhAvaH krazimA / hasAditvAbhAvAt / RjorbhAva RjimA / laghuvAbhAvAt / kRSNasya bhAvaH kRssnnimaa| saMyogapUrvakatvAnna laghuH / bahorbhAva iti vigrahe ra imani / ka (pa. e.) sAGketikam / ra (ma. e. ) imani (sa. e.) pRthu, mRdu, dRDha, kRza, ityAdInAM nAmnAM AdekArasya imani pratyaye pare ra Adezo bhavati / pRthu pRthorbhAvaH iti vigrahe anena sthAne ra maTilopaH pUrvavata mathimA / evaM mRdorbhAvo mradimA / dRDhasya bhAvo draDhimA / kRzasya bhAvaH RzimA / hasAdelaghozca RkArasyeti vyAkhya, tena kRSNimA RjimA ityAdI rakAro na bhavati / sarvatra taddhite vikalpAnuvRttiriti lohitatA lohitatvaM lohityam / aNutA aNutvam / laghutA laghutvam / pRthuvA pRthutvam / mRdutA mRdutvam / kRzatA kRshtvm| dRDhatA dRDhatvam / ityAdyapi bhavati / sUtram /
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ (261 ) vaddhitaprakriyA 1 bahorilopo bhU ca bahoH / bahoruttareSAmimanAdInAmikArasya lopo bhavati / bahoH sthAne bhU cAdezaH / bhUmA / bahorilopo bhU ca bahoH / bahu ( paM. e . ) GisiGasyeti alopaH sro0 lopaH (pra. e. ) kho0 pazcAnAmino raH bhU (ma. e. ) sAGketi 0 pazcAdabe o o ca (ma. e. ) avya0 bahu ( Sa . e . ) GitiGasyetyakAraH stro0 paJcapadam / bahuzabdAtpareSAM imanpratyayAdInAM saMbandhina ikArasya lug bhavati bahuzabdasya ca bhU ityayamAdezo bhavati / atra imanAdInAmiti AdizabdAt iman, iSTha, Iya, su, ityete pratyayA gRhyante / yadyapi Iyasa IkArosti kAragrahaNena kevalagrahaNamiti nyAyastathApi bhU cAdeza ityatra cakArAnna doSaH / kecittu imanAdInAmAderlopo bhavatyevaM vyAkhyAnti / anyetu imanAdInAmivarNasya lopamiti vyAkhyAnti / bahu, bahorbhAviH iti vigrahe lohitAditvAdiman ekasvaratvAderalopaH bahorlopaH iti ikAralopaH bahorbhUAdezaH pUrvavat (ma. e. ) si nopadhAyAH hasepaH nAmno0 bhUmA / sUtram / astyarthe matuH / nAmno matuH pratyayo bhavati asthAsminvAstItyetasminnarthe / ukAro numvidhAnArthaH / gaurasyAstIti gomAn gomatI // phalabarharathebhya inenau vA vaktavyau / phalamasyAstIti phalinaH - phalI / barhamasyAstIti barhiNaHbarhIIM / ratho'syAstIti rathinaH - rathI // balavAtAbhyAmUlaH / balUlaH / vAtUlaH / vAtAtisArAbhyAM kina / vAtakI / atisArakI // UrNAhaMzumaMbhyo yuH / astyarthe / UrNAyuH / ahaMyuH | zubhaMyuH // arNaH kezayorvaH / arNasaH salopazca / arNavaH / kezavaH // zaMkaMbhyAM babhayustitutayasaH / AbhyAmete pratyayAH syurastyarthe / zaM vidyate yasyAsau zaMbaH / zaMbhaH / zaMyuH / zaMtiH / zaMtuH / zataH / zayaH / kaM vidyate yasyAsau kaMbaH / kabhaH / kaiyuH / kaMtiH / kaMtuH / ketaH / kaMpaH / ityAdi / lomAdibhyaH zaH / lomazaH / pAmAdernaH / pAmanaH / aGganA / picchAderilac / picchilaH / phenAdibhya ilac / phenilaH / tundivalicaTibhyo bhaH / tundimaH /
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ (262), sArasvate mathamavRttI vlibhH| caTibhaH / kRSyAdibhyo valaca dIrghazca / kRSIvalaH / prajJAcIzraddhAvRttibhyo'N / prajJA'syAstIti praajnyH| aarcH| zrAddhaH / vArtaH / zRGgavRndAbhyAmArakac / prazastaM zRGgamasyAstIti zRGgArakaH / prazastaM vRndamasyAstIti vRndArakaH // madhvAderaH madhuraH / mukharaH / zuSiraH / randhravAnityarthaH / kuJjaraH / kulo hastihanuH // sidhmAdelaH siSmAsyAstIti sidhmalaH / cUDAsyAstIti cUDAlaH / astyarthematuH / asteAtorartho'styarthastasmin (sa. e. ) aie matu (pra. e.) so aspAsti asmin viSaye vA idamasti ityetasminnatheM taddhitAnAmno matuSpratyayo bhavati / atra matuppatyaye ukAro bitomiti nuvidhAnArthaH / tathA vita iti IvidhAnArthazca / go, dvisthAne gaurasyAstIti dvitIye strIvizeSaNe gaurasyAstIti ubhayatrApi matuH mat Adhe (ma. e.) vidonum mant asvasosodIrghaH mA hasepaH0 saMyogAM0 gomAn dvitIye zita iti Ie svara0 hasepaH gomatI napuMsakaliGge tu gomat / evaM zrImAn zrImatI nityamatizayaprazastAdiviziSTe astyarthe vaturitikecit tanmate nityaM zrIrastyasyeti zrImAn / avizayitA prItiraspAstIti pItimAn / prazastA dhIrastyasyeti dhImAn / kiMca / aiko ca matvarthe / matvarthe aiko pratyayau bhavataH / vaijayantI patAkA yasyAsau vaijayantaH / mAyAvidyate yasyAsau maathikH| aikau ca matvarthe / azva ikazca aiko (pra.dvi.) matoH arthaH matvarthastasmin ( sa. e.) yadyapi samAse sandhinizcayena spAcayApyatrAspaSTArthatvAt aikAvityasandhirna kRtaH / kvacitu' ekauca matvarthe / ityeva dRshyte| matvarya iti matumatyayArthe arthAt astyarthe eva nAnna aikaityetau pratyayau bhvtH| vaijayantI / vaijayantI nAma patAkA dhvajo vidyate asmin mAsAde iti vigrahe apratyayaH / yasyeti iilopH| svara0 stro0 vaijayantaH prAsAdaH / tathA mAyA'styasyetimAyikaH ikamA yasyalopaH svara0 mAyikaH / kvacidapratyayo Nidapi prajJA'syAstIti maajnyH| zraddhAsyAstIti zrAddhaH / sUtram / maantopdhaadvinau|maantopdhaat vatvinau / mazva azca mau, antazca upadhA ca antopadhe, mau antopadhe yasyAsI
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ taddhitaprakriyA | ( 263 ) mAnnopadhastasmAdvatvinau, makArAntAnmakAropadhAdakArAntAdakAropadhAJca vatvinau pratyayau bhavataH astyarthe / magho'syAstIti maghavAn // zriyAM yazasi saubhAgye yonau kAntau mahini ca // sUrye saMjJAvizeSe ca mRgAGke'pi bhagaH smRtaH // bhagaM bhAgyaM vidyate yasyAsau bhagavAn | lakSmIrasyAstIti lakSmIvAn / putro'syAstIti putravAn / dhanamasyAstIti dhanavAn dhanI | chatramasyAstIti chatravAn chatrI / inAM zau sau0 / daNDo vidyate yasyAsau daNDavAn daNDI / kSetraM vidyate yasyAsau kSetravAna kSetrI | vidyAsyAstIti vidyAvAn / dRSado vidyante yasyAsau dRSadvAn DhaSadvatI bhUmiH / STitaH / yazo'syAstIti yazasvAn / kiM vidyate yasyAsau kiMvAn / kAmo vidyate yasyAsau kAmI / kRmayo vidyante yasyAsau kRmivAn / zamo'syAstIti zamI | damo'syAstIti damI / mAntopadhAdvatvinau / azcamazdhamau, antazca upadhA ca antoSadhe / mau antopadhe yasya sa mAntopadhastasmAt ( paM. e.) punaH pUrvaM savarNe * agre vatvin catuzca inca vatvinau (ma. ba. ) pUrva capA0 dvipadaM sUtraM makArAntAnmakAropadhAcca tathA akArAntAdakAropadhAcca yadvA avarNAntAd avarNopadhAcca nAmno'styarthe vatu ina etau dvau pratyayau bhavataH / inapratyayastu akArAntAdeva bhavatyastyarthe / prathamaM mAnto dAharaNam | kim, kimasyAstIti vAkye atra vatuH vat / kvacitpadAntAzrayaNAnmonusvAraH tritonum atvaso0 hasepaH saMyogAM 0 kiMvAn, lakSmIrasyAstIti lakSmIvAn, atra makAropadhAt vaturnAmAdibhyaH iti UmivAn, bhUmivAn, bhUmAn, timimAna, ityAdau mAntopadhatve'pi na vatupratyayaH kiMtu matupratyaya eva / zama, rAmo ssyAstIti gamI atra makAropadhatvAt akArAntatvA ca in / evaM bhAni nakSatrANi santyasyeti bhavAn candraH / athavA bhAni nakSatrANi santyasmin iti bhavAn AkAzaH / atra akArAntAt vatuH evaM mAlAvAn, dayAvAn, kRpAvAn, atra akArAntAt vatuH / dhana, chatra, daNDa, dhanamasyAstIti dhanI / chatramarayAstIti chatrI | daNDo'syAstIti daNDI / eSu sarvatra in akArAntebhyaH yasya lopaH svara0 triSva
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 264 ) sArasvate prathamavRttI pi (ma.e.) inAM 'zau sau dIrghaH ' 'hasepaH 0 ' ' nAno0 ' hRSad, hapadaH santpasyAmiti dRSadvatI / akAropadhatvAdvatuH ukArAnubandhatvAt 'ti' iti ISu / kaci dvau dIrghaH / kvacidvatupratyaye pare dIrghatvamapi bhavati / yathA amarAvatI, padmAvatI, mRgAvatI, puSkarAvatI, udumbarAvatI, mahIvatI, hanUmAn ityAdi / puSpAvatI, zarAvatI, sAMprataM mAntopadhatvaM vinApi vatumatyayaM vaktavyenAha / taDidAdibhyazva / taDidAdibhyaH zabdebhyo vatuH pratyayo bhavati / taDidvidyate yasyAsau taDitvAn / bhAni nakSatrANi vidyante yasyAsau bhavAn | yazasvAn / marudvidyate yasyAsau marutvAn / takArAntasya sakArAntasya hasAdAvastyarthe pratyaye pare apadAntatA vaktavyA / yasvarAdau pratyayamAtre pare sarveSAmapadAntatA bhavati Iye pare padAntatA / tena bhavadIyam / taDidAdibhyazceti / taDidAdimyo mAnvopadhatvarahitemyo'pi bahumatpayo bhavati / cakArAt taDit ityatra upasarjanatvaM na bhavati / taDit taDidasyAsmin vA stIti taDitvAn / evaM vidyut, vidyudasyAsmin vAstIti vidyutvAn ubhayatrApi vatupratyayo bhavati / pUrvavat / evaM sarasvAn, marutvAn, samidvAn, cakArAt rAjanvAn / rAjanvatI saurAjye, udadhau udanvAn etau nipAtyau | tathA 'cUDAsidhyAdezca la pratyayaH' cUDA'styasyeti cUDAlaH, sidhmalaH, mAMsalaH, aMsalaH ityAdi aizvamaiM svazabdAdAmin svaM aizvaryaM astyasyeti svAmI / etatkiM yattadracaH parimANe vatuH / etatkiyattadvayaH zabdebhyaH parimANe'rthe vatuH pratyayo bhavati / etatkimityAdi / etad, kim, yad, tad ityetebhyaH zabdebhyaH parimA' vatupratyayo bhavati / ukAra uccAraNArthaM IvvidhAnArthaH / yad, tad, yat parimA Namasya yAvAn tatparimANamasya tAvAn parimANe vat / yattadorA / yattadoSTerAtvaM bhavati vatau pare / yatparimANamasyeti yAvAn / tAvAn / yattadorA / yad, tad ityetayoSTerAkAro bhavati parimANe'rthe vatau pare ityarthaH / yAvat tAvat ubhayatra (ma. e. ) trito num atvasosau hasepaH saMyogAntasyeti talopaH siddham | strIliGge yAvatI / napuMsake yAvat / kim, kiMparimANamasyeti ki yAn etatkimityAdi nAvatu pra0 /
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ tddhitmkiyo| (265) kimaH kiryazca / kiMzabdasya. kirAdezo bhavati / vatorvakArasya ekArAdezo bhavati / kiM parimANamasyeti kiyA / kimaH kiryazca / vatu matyaye pare kiMzabdasya kirityAdezaH kRtsnasya bhavati, patorvakArasya yakAro bhavati / anena kimaH kivasya yaH cakArAt zittvaM gurutvaM vinApi sarvasya kirAdezaH (ma. e.) pUrvavat / etada 2 ubhayatrApi vatuma0 / A izcaitado vA / etadaSTerAtvaM bhavati vatau pare / yasminpakSe AtvaM na tasminpakSe izAdezaH syAt / zakAraH sarvAdezArthaH / etatparimANamasyeti etAvAn / iyAna / etadaSTe Atvam / yasminpakSe AtvaM na tatra etada ishaadeshH| cakArAdvatorvakArasya yakAraH / vA shbdo'nuktsmuccyaarthH| tena idamo vatuH pratyayaH / idama iz cakArAdvatorvakArasya yazceti vAcyam / idaM parimANaM yasya sa iyAna / zakAraH srvodeshaarthH| AizacaitadovA / vatu pratyaye pare etadzabdasya A iza ityetAvAdezI bhavataH / guruzizceti nyAyAt kRtsnasya vA iti gurusvathApi cakAragrahaNAdantasyaiva TerAkArAdezo na / kRtssasya iza ivi zit guru zivevi zitvAt sarvasya etada i ityaadeshH| vAgrahaNAt yatra izAdezastana vakArasya yaH, anyatra na / etAvata, iyat (ma.e.) pUrvavat trivonum, hasepaH, saMyogAntasya lopH| tundaaderilH| tundAdergaNAt ilaH pratyayo bhavati / prazastaM tundaM yasyAsau tundilaH / udarilaH / tundAderilaH / tundAdeH zabdAvastyarthe ilamatyayo bhavati / tunda, sundamasyA. stIti sundilaH / ilama0 / yasyalopaH svara0 (ma. e.) evaM udarilaH, phenilaH / aunatye dantAduraH / aunnatye'rthe vAcye sati dantazabdAduraH pratyayo bhavati / unnatA dantA yasyAsau dnturH| aunatye dntaadurH| dantazabdAt maunatye uccatve arthe uramatyayo bhavati / unatA uccA dantA asyati danturaH / / shrddhaadeluH| zraddhA vidyate yasyAsau zraddhAluH / kapA vidyate 34
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 266 ) - sArasvate prathamAvRtau . yasyAsau kRpAluH / mAyAluH / dayAluH / sidhmAderlaH / sidhmalaH / snehilaH / / / zraddhAluH / zraddhAdernAno'styarthe matpayo bhavati / zraddhA, dayA, kRpA zraddhAsyAstIti zraddhAluH, dayA'syAstIti dayAluH, kRpA'syAstIti kRpAluH, sarvatra lu pratyayaH / (pra. e. ) kho0 / asmAyAmedhAsragbhyo'styarthe vinirvaktavyaH / tapo vidyate yasyAsau tapasvI | yazasvI / mAyAvI | meghAvI / srak vite yasyAsau sragvI / asmAyA, medhA ityAdi / as iti vacAderas ityuNAdisUtroko pratyayastadantAnnAnnaH punaH / ' mAyA, medhA, khaj, zabdebhyazcAstyarthe vinipratyayo vaktavyaH' / ikAra uccAraNArthaH / tapas, tapa santApe ityasyAsantasya rUpaM / vinnatiposyAstIti tapasvI | daNDin zabdavat (pra. e.) ina zau sau hasepaH, nAno0 evaM yazasvI | evaM mApAsyAstIti mAyAvI / medhA buddhirastyasyeti medhAvI / sruk mA* lAsyAstIti sragvI / sraj ityatra antarvarttinIM vibhaktimAzritya padAntatAzrayaNAcokuH jasya gaH (ma. e. ) siH pUrvavat / vAco gminiH / vAkzabdAt gminiH pratyayo bhavati astyarthe / gmino gakAro vyavadhAnArthaH / tena amejamA vA ityasyAprAptiH / prazastA vAk vidyate yasyAsau vAgmI // ekAdA kiniccAsahAye / na vidyate ekaH sahAyo yasya sa ekAkI | strI cet ekAkinI / vAco gminiH / vAczabdAt gmini pratyayo bhavati astyarthe, gakAro'nubandhaH makArAditvaniSedhArthaH / tena zrame jamA vA iti na bhavati / vAc, prazastA vAgasyAstIti vAgmI | min pra0 coH kuH padAnvatAzrayaNAt capA aMbejavAH kaspagaH svara0 daNDinzabdavat gorapyastyarthe miniH gAvo vidyante'syeti gomI / AlATo kusmitabhASiNi / kutsitabhASiNyarthe vAcye sati AlA pratyayau bhavataH / Alapratyayo bahubhASitve kutsitApitve ca / ATapratyayastu kevalakutsitabhASitve / ku
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ tddhitmkriyaa| . (267) * sitA vAk vidyate yasyAsau vAcAlaH / evaM vAcATaH / laH samAhAraprakRSTayoH / nAmnaH samAhAraprakRSTayorviSaye la. pratyayo bhavati / klezasya samUhaH-prakRSTaH klezo vA kezalaH / Alazca ATazca AlATau / kutsivabhASiNi (sa. e.) bahubhASiNItyeke / kutsitaM bhASata ityevaMzIlaH kutsitabhASI tasmin abhidheye vAcazabdAta mAla, ATa ityeto pratyayau bhvtH| vAn, kutsitA vAgaspeti vAcAla, vAcAraH ekatra Ala anyatra ATa (ma. e.) sro| ISadaparisamAptau klpdeshydeshiiyaaH| ISadaparisamAptaH sarvajJa iti srvjnyklpH| ISadaparisamAptaH paTuriti paTudezyaH / paTudezIyaH / ISadUnaH kaviriti kvideshyH| kvideshiiyH| ISadaparisamAptau klpdeshydeshiiyaaH| ISadaparisamAptau (sa. e.) ka. rupadezyadezIya (pra.ba.) stokamAtramaparisamAptau aparipUrNatve kiMcinyUnatve vAcye nAnnaH kalpa, dezya, dezIya ityete trayaH pratyayA bhavanti / sarvajJa, paTu, kavi, ISadaparisamAptaH aparipUrNaH sarvajJaH sarvajJakalpaH / ISadasamAptaH paTuH paTudezyaH / ISadasamAptaH paTuzcaturaH pttudeshiiyH| ISadasamAtaH kaviH kavidezIyaH / triSu krameNa klpdeshydeshiiyprtyyaaH| prazaMsAyAM ruupH| prazaMsAyAM rUpaH pratyayo bhavati / prazasto vaiyAkaraNo vaiyaakrnnruupH| prazaMsAyAM rUpaH / prazaMsAyAM zlAghAyAM vAcyamAnAyAM rUpamasyayo bhavati vaiyAkaraNa, mazasto vaiyAkaraNo vyAkaraNaspa pAThI vaiyAkaraNarUpaH / kutsAyAM pAzaH / kutsAyAM vAcyAyAM satyAM pAzaH pratyayo . bhavati / kutsito vaiyAkaraNo vaiyaakrnnpaashH| kutsAyAM pAzaH / ityapi paThanti / tanmate kutsito dezaH dezapAzaH / evaM bhiSakpAzaH ityudAharaNam / bhUtapUrva carana / bhUtapUrve'rthe vAcye sati caraT pratyayo bhvti| pUrva bhUta iti bhUta puurvH| pUrva bhUta iti bhUtacaraH / pUrva dRSTa iti dRSTacaraH / strI cedRSTacarI / zitaH
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ (268 ) . sArasvate prathamAvRttau bhUtapUrve caraT / pUrva bhUta iti darzanAdikriyayA tatsamayAt mAgvipapIbhUto bhUtapUrvastasminnarthe caraTpratyayo bhavati / dRSTa 2 pUrva dRSTa iti vigrahe atra darzanakiyayA vartamAnakAlA prAgapi dRSTatvAt smRtijJAnena viSayIbhUtatvAt pUrvo'tazvarad / ubhayatrApi TakAra IbarthaH / ekatra puMstve devavat / mayaT (ma. e. ) anyatra TittvAdIpU / zitaH / yasya lopH| svara0 nadIvat / sUtram / prAcuryavikAraprAdhAnyAdiSu mayaT goH purISe ca / goH purIpaM gomayam / annaM pracuraM yasminnasau annamayo yaH / mRdo vikAro mRNmayo ghaTaH / strI pradhAnaM yasyAsau strImayo jAlmaH / AdizabdAtsvarUpArthe mayaT / amRta svruupo'mRtmyshcndrH| prAcuryeti / mAcuryavikAramAdhAnyAdiSu (sa. ba.) mayaT (ma. e.) macurasya bhAvaH mAdhurya vikAro'vasthAntarApAdanaM sAdhAnyaM mukhyatvaM tathA AdizabdAnirvanasvarUpapurISAvayaveSu ca / eSvartheSu ca nAno mayaT pratyayo bhavati / udAharaNAni ana, artha pracuram assyasminiti annamayo yajJaH / atra prAcuryArtha prayuTU / TivAdIe annamayI sthaalii| mRdu, mRdo vikAro mRnmayaH atra vikAre mayaTI avasAne dasya taH prame bhamA vA tasya naH svara0 / yadvA kvacijabAnAmapi pramA eSTavyAH / iti dasya nH| svara0 mRnmayo ghaTaH / strI pradhAnA'syeti strImayo jaalmH|jaalmo mUrkhaH avicAryakArI ityarthaH / amRtena nivRtto amRtameva svarUpaM vA yasya so'mRtamayazcandraH / bhatra nirva'nArthe mayaT / goH purISaM gomayaH / zarasyAvayavAzaramayA baannaaH| tadadhIte veda vetyatrANvaktavyaH / adhIte'thavA veda ityatrArthe dvitIyAntAnAno'Na vktvyH| vyAkaraNamadhIte veda vA vaiyAkaraNaH / dvAri niyukto dauvArikaH / svasti ityAha sauvastikaH / nyagrodhasyedaM naiyagrodham / vyAsAdeH kiH |vyaassyaaptyN vaiyAsakiH // sudhAturakaG ca / sudhAturiJ syAdakAdezazca / sudhAturapatyaM sAdhAtaikiH |shobhno'shvH khshvH| ta vedeti sauvazvaH / nyAye kuzalo naiyaayikH| tadadhIte ityAdi / tacchAstrAdi adhIte paThati veda jAnAti vA ityetasmibhaDaNapratyayo vaktavyaH / udA. vyAkaraNamadhIte pati bhathavA veda jAnAtIti
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ tdvitmkriyaa| (269), vaiyaakrnnH| suSu zobhano'zvaH svazvastaM vedayati asau svadhaH puruSaH / vyAkaraga 1 svaca 2 ekatra adhyayanArthe aN anyatra vedetyarthe 'N NakAro vRddhayarthaH / na saMdhiyvoryuT ca / sandhijau yvau sandhiyvau tayoH sandhi- . jayoryakAravakArayoH saMbandhinaH svarasya vRddhirna bhavati / kintu tayoryuDAgamo bhavati / iT uT ityetAvAgamau bhvtH| kiM kRtvA varNavizleSaM kRtvaa| yakArAtpUrva ikAraH / vakArAtpUrva ukAraH / pazcAdAdeH svarasya Niti ca vRddhi caTakAdaiN / caTakasyApatyaM cATakairaH // kalyANyAdInAmineyaH / kalyANyA apatya klyaannineyH| na sandhiyvoryuT ca / nanvatra svazvapade vRddhirAkAraH kriyatAM tatrAzaGkAyAmAha / strm| na (ma.e.) avya0 sandhiyvoH etasya samAso vRttAveva vihito yathA sandhinau gvau sandhiyvau tayoH sandhiyvoH (pa.dvi.) svara0 sro0 iT ca uT ca guT (pra. e.) hasepaH ca (pra. e.) avpa0 pUrva nAminoraH catuH padaM sandhijAtayoryakAravakArayoH saMbandhinaH svarasya vRddhirna bhavati / atra vyA ityatra vi Ara upasargayoryogasandhijo yakArastatsaMbandhI svara AkAraH sa ca vRddhirUpa eva ato na tasya vRddhikAryam / kiMtu anyeSu phasveSvayaM vidhiH sva ityatra uvamiti vakAraH tatsaMvandhI svarokAraH vasya NittvAdRddhisaMbhave'pi prastutasUtreNa vRddhiniSedhaH / tataH kiMtu vayoryakAravakArayoryumAgamo bhavati / yugAgama iti korthaH / tadeva vivRNoti / ida uT ityetAvAgamau bhavata / TittvAdAdau / nanu kathaM saMzliSTasya yakArasya vakArasya ca iT, uT Agamau bhavataH ityAha / kyA svaiti asaMyogenocAraNaM kRtvA yakArAt pUrvamikAraH kartavyaH / vakArAt pUrvamukAraH kartavyaH / svara0 viyA mut' iti jAtaM pazcAdAdisvaraspa Niti vRddhiH vaiyA sauca yasyalopaH svara0 so0 vaiyAkaraNaH sauvazvaH iti siddhayati / anyatrApi sauvastikaH, dauvArikA ityaadi| ito jAtArthe / jAtArthe itaH pratyayo bhavati / lajjA saMjAtA yasyAsau lajjitaH / trapA saMjAtA yasyAsau trpitH| kSudhA saMjAtA yasyAsau kssudhitH| - itojAtArthe / utpannArtha itamatyayo bhavati / udA0 lajjA jAtA- .
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ (270) - sArasvate prathamAvRttI 'syeti ljjitH| jAtA'rthe ita pra0 yasyalopaH svara0 sI0evaM puSpitaH phalito vA vRkSaH, tArakitaM namaH, pulakitaH, kaTaphitaH / sUtram / taratameyasviSThAH prakarSe atizaye'rthe taraH tamaH iyasuH iSThaH , ityete pratyayA bhavanti / atizayena kRSNaH kRSNataraH / atizayena kRSNaH kRSNatamaH / atizayana zuklaH zuklataraH shukltmH| taratameyakhiSTAH / taraca, samazca, Iyasuzca, iSTazca, taratameyasviSTAH (pa.va.) savarNe so0 prakarSe ( sa. e.) prakarSe atizayAthai nAmnastara, tama Iyasa iSTa ityete catvAraH pratyayA bhavanti / iSTamatyayaH vAntaH / kRSNa, atizayena kRSNaH zyAma iti kRSNataraH, kRSNatamA, ekatra tara pratyapA, anyatra tama spayaH (ma.e.) lo0 evaM zuklataraH, zuklatamaH / Iyakhichau DitAviti vaktavyau / atizayena laghurladhIyAna ati laghurlaghIyasI / ati laghurladhiSThaH / ati0 pApI iti pApIyAn / ati0 pApI iti pApIyasI / ati0 pApa iti paapisstthH| 'IyakhiSThau DitAviti / 'Iyasa iSTaityetI pratyayo hitsaMjJau vaktavyau / laghu, avizayena laghulaMdhIyAna, bI laghIyasI, atizayena laghulaMghiSThaH, rUpaye IyamaH, tRtIye iSThaH / DivAdakAralopaH svara0 Adhe (pra. e. ) ukA. rAnubandhatvAttaddhito miti numAgamaH nasmahatodhau dIrghaH hasepaH0 saMyogAntasya lopaH dvitIye nitaH svara0 (pra. e. ) hasepaH0 laghIyasI tRtIye iSTama0 DivAhilopaH svara (ma. e.) lo0 laghiSThaH / pApa, atra pApazabdaH pApayuktasya narasya vAcakA na pApasya / yataH pApazabdasya vyAkaraNAntareSu ina pratiSiddho'stIti 'yathA nA pApadaridrAbhyAmin / ataH atizayena pApaH pApIyAna bIcatpApIyasI / ubhayatrA* pi Ipasa, hittvAhilopaH svara0 Adhe (pra. e.) laghIyas vat / dvitIye vita iti Ie punaH atizayena pApaH pApiSThaH strIcetpApiSThA iSTama0 DhittvAhilopaH svara (ma.e.) sro0 pApiSTaH / gurvAderimeyassu garAdiSTayalopazca / iSTemeyastu parato gurudergarAdirAdezo bhavati / tterlopH| gurograadeshH| ati0 gurugairIyAn / garIyasI / gariSThaH / gurorbhAvo garimA / priyasya .
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ tddhitprkriyaa| (271) prAdezaH / ati priya iti preyAna-preyasI-preSThaH / lohitAdeDidiman premaa| sthUlasya sthvaadeshH| ati0 sthUlaH sthviiyaav-sthviiysii-sthvisstthH-sthemaa| sthirasya sthAdezaH |stheyaanstheysii-sthesstthH-sthemaa| bahuzabdasya bahAdezaH / ati0 bahuH baMhIyAna-bahIyasI-baMhiSThaH / tRprazabdasya trpaadeshH| trapiSThaH / hasvasya isAdezaH / hasiSThaH / vRddhasya vrssaadeshH| ati0 - ddhaH varSIyAn-varSIyasI-varSiSThaH / antikabADhayornedasAdhau / ati0 antikaH nedIyAna-nedIyasI-nediSThaH / ati. bADhaH sAdhIyAna-sAdhIyasI-sAdhiSThaH / dUrasya dvaadeshH| ati. . dUra davIyAva-davIyasI-daviSThaH / yuvana zabdasya yvaadeshH| ati0 yuvAyavIyAva-yavIyasI-yaviSThaH / alpasva knaadesh| kniiyaan-kniiysii-knisstthH| gurvAderiSThemeyassu graadissttylopshc| gurvAdeH zabdasya iSTha, iman, Iyasa, ityeteSu pareSu gara ityAdaya AdezA bhavanti / guru1 miya 2 sthira 3 sthala 4 mazasya 5 vRddha 6 dIrgha 7 bahula 8 dUra 9 nikaTa 10 laghUnAM 11 (ma. e.) krameNa gara 12 stha 3 sthava 4 jyA 516 mAgha 7 baMha 8dava 9 meda 10 kana 11 ete AdezA bhavanti Tazca alopaH iti lopo na bhavatItyarthaH / guruH 3 ekatra Iyas anyatra iSTaH tRtIyo bhAve'rthe lohitAderiti iman / sarvatra guru ityasya garaH / ama IyasiSThaporDitve'pi niSedhakathanAdernalopaH / sAdhanAmakriyA pUrvavat / atizayena gurugarIyAn, gariSThaH, tRtIye gurorbhAvo garimA iman svara0 rAjanzabdavat / . strIcet garIyasI / priya 2 atizapena priyaH preyAn preSThaH Iyas iSTha ubhayatrApi guvAdarityAdinA priyasya ma iti AdezaH aie strIcet meyasI / evaM sthira ityatra , sthaH atizayena sthiraH stheyAn stheSThaH sthirasya bhAvaH sthamA sthUlasya sthvH| atizayena sthUlA sthavIyAn sthaviSThaH / prazasyasya zra AdezaH atizayena prazasyaH zreyAn, zreSThaH, shreysii| Ilopo jyAzabdAdIyasaH / jyAzabdAdIyasa IkArasya lopo bhavati / vRddhasya jyAdezaH / ati. vRddha iti jyaayaan-jyaaysii-jyesstthH-jyemaa| uttamasya vraadeshH| ati uttama iti
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 272 ) sArasvate prathamAvRtto varIyAn - varIyasI variSThaH- varimA / dIrghasya drAghAdezaH / ati0 ' dIrgha iti drAghIyAn drAghIyasI - drAghiSThaH- drAghimA / prazasyasya zrAdezaH / ati prazasyaH zreyAna- zreyasI zreSThaH -zremA / vinmatorluk / etayorluk syAdiSThAdaupare / ssrajiSThaH / srajIyAn / tvaciSThaH / tvacIyAn / O - vRddha, atizayena vRddho jyAyAna, jyeSThaH / vRddhasya jyA AdezaH ekatra Ilopo jyA0 jyAzabdAtparasya IyasaH pratyayasya IkArasya lopo vaktavyaH (ma. e. ) vitonum sammahato dhau dIrghaH / hasepaH saMyogAntasya lopaH anyatra iSTha pra0 aie dIrghaH atizayena dIrgho drAghIyAn drAdhiSThaH dIrghasya drAgh AdezaH / atizayena bahulaH baMhIyAn baMhiSThaH baMdIyasI / atizayena dUraH davIyAn daviSThaH strI cedavIyasI / medIyasI atizayena nikaTa : nedIyAn nediSThaH, strIcet nedIyasI / atizayena kanIyAn kaniSThaH kanIyasI / pANinIye tu yuvA'lpayoH kan vA atizayena yuvA'hapo vA karnAyAn kaniSThaH, pakSe yaviSThaH alpiSThaH / antikabAdayoH nedasAdhau / atizayena antikaH nedIyAn nediSThaH / atizayena bATaH sAdhIyAn sAdhiSThaH / guru 1 sthira 2 vRddha 3 tRptAnAM 4 ca krameNa varga 1 syu 2 varSa 3 trama 4 ete syuH vinmato luk vito manupazca luksyAt iSTha IyasoH parayoH / atizayena sragvI khajiSTha: khajIyAn / atizayena tvagvAn tvaciSThaH, tvacIyAn / evamanye'pi yathAsaMbhavaM jJeyAH / kvacittu sthUla 1 dUra 2 yuva 3 hasva 4 kSima 5 kSudrANAM 6 antyA yaralavAH sasvarA eva lekhyAH, pUrvasya ca guNaH iSTheyasoH parayoH / sthaviSThaH sthavIyAn daviSThaH, yaviSThaH, hasvasya guNaH / hasiSThaH 2 kSepiSThaH 2 kSodiSThaH 2 | bahu, atizayena bahurbhUyAn atra Iyas pratyaye bahorlopo0 ityAdinA bhU aadeshH| cakArAt imanAdInAmiti bahutvAt IkArasya lopaH punaH / bahu iSTapratyayaH bahorlopaiti ikAralopaH / bahozca bhU AdezaH / tataH, bahoriSThe yiH / bahuzabdAtparasya iSThe vartamAnasyekArasya yibhavati bahorbhUrAdezaH / a0 bahuriti bhUyAn bhUyasI - bhUyiSTa:bhUmA / kSiprasva kSepAdezaH / ati0 kSitraH kSepIyAn -kSepIyasIkSepiSThaH / kSutrasya kSodAdezaH / a0 kSudraH kSodIyAna kSodI yasI-kSodiSTaH /
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 273 tddhitmkiyaa| , bahoriSThe yiH| bahuzabdAMta iSTamasyaye pare piriti ikArasvarasahito yakArAgamo bhavati / uktaM ca prakriyAyAM / iSTasya yica / atra bahAbhU Adezo yadAdezasta-badbhavatIvi bahuvat tathA iSThasya ikAre lupte'pi ekadezavikRtamananyavavavatIti virubam / bhUyiSThaH / atra kecit bahuzabdAdiSThasaMbandhina ikArasya yi itpAdeza ityevaM vyAcakSate / tadasaGgatam / ikAralopasya pradhAnasvAt / bhUityAdezastu ikAralopAhate hussAdhyaH, punazcintyam / kimo'vyayAdAkhyAtAca taratamayorAmvaktavyaH / ati kutaH kutastarAM prmaannvH| ati kuta iti kutastarAm teSAmArambhakatvam / uccastarAM gAyati / uvairiti uccaistamAm / nIcaistarAm-nIcaistamAm / kiMtarAm-kitamAm / ati paThati iti paThatitarAm-paThatitamAm / ati pacati iti pacatitarAma-pacatitamAm / kimo'vyayAditi / kimaiti avyayapAkimaH zabdasya saMbandhino'vyayAt anyasmAdapyampayAdAkhyAtAca siddhamyAdidhAtupayogAtparayosvaratamamatyayayorAm bhavati / bhayaM bhAvaH / kiMzabdasaMbandhino'vyayAt anyasmAdapi 'uccas ityAdikAdavyapAta bhAkhyAtAdavavipavatItyAdikapAt svArthe atizayANe vA taravamapratyayo bhavataH tasmAt purataH Ambhasyayo bhavati / upA0 kuta iti / tatrAdigaNakimaH paMcampantasya nipAtarUpamavyapaM smAcaramatyapastamamasyayazca / ubhayatrApi bhAm kutastarAM paramANavaH maadurbhvbhispdhyaahaarH| tathA teSAM paramANUmA kutastamAmArambhakatvaM paramANudvayapoge ghaNuphAdhutpAdakatvam / uccastarAM gAyati iti / kecittu kevalAskima evASpapAcaratamaporAma iti vyAcakSate / te cazabdAt uccai- . mIcairavyayayorapIti / upacA pAke pan / ti apa kasari svara0 pacati agre svArthe varastamazca tasmAca Ama / evaM pat vyatApAM vAci / paTh pUrvavat paThavitA likhavitarAM, likhavitamAm / parimANe danAdayaH / parimANe'rthe vAcye sati vanaT dvayasaT mAtraT ityete pratyayA bhavanti / jAnu parimANaM yasya tajjAnudanaM jalam / ziraH parimANaM yasya tcchirodvysm| puruSaH parimANaM yasya tatpuruSamA jalam / 35
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 sArasvate prathamavRttau parimANe dannAdaya iti / urdhvaparimANe'rthe, dama, dvayasara, mAtra ityete trayaH pratyayA bhavanti vaktavyamAtrametat / udAharaNam jAnu, jAnu parimANamasya jAnudannaM bhatra parimANe damadamatyayaH / jAnuparimitaM jalamityarthaH / tathA puruSaH, puruSaH parimANamasyeti puruSamAtram / tathA ziras, ziraH parimANamasya zirodvayasam / TakArAnubandhatvAt STrita iti IpU / tena UrudvayasI, UrudazI, zirodvayasI, ityAdi / dvayorbahUnAM caikasya nirdhAriNe kimAdibhyo DataraDatamau vaktavyau / kataro bhavatormadhye kANvaH / ka iti kataraH / katamo bhavatAM tAntrikaH / ka iti katamaH / bhavatoryatarastArkikastatara ugRhNAtu / ya iti yataraH / sa iti tataraH / yatamaH, / tatamaH / dvayorbahUnAM caikasya nirdhAraNe kimAdibhyo DataraDatamAvityaspa vyAkhyA | dvayormadhyAdbahUnAM vA narANAM madhyAdekaspa nirddhAraNe pRthakkaraNe jAtyAdipariprazne vA kimAdibhya iti kiMyattaddhayo dvitau ataraatamau bhavata ityarthaH / kim bahUnAM dvayorvA madhye kaH kataraH / atra niddhIraNaM pRthakkaraNaM tasyArthe DataraH / dvitvAhilopaH / svara0 kataro bhavatAM kANvaH / kANvagotrIyaH kANvavaMzIyaH kaH / tathA kim, itaraH pUrvavat / katamo bhavatAM madhye tAntrikaH zAstravidityarthaH / saiddhAntikastu tAntrikaH / yad, tad, ubhayatrApi DataraH TilopaH svara0 tro0 bhavatordvayormadhye yatarastAkistatara uhNAtu bravItu iti bhAvaH / cakArAt ' ekazabdAdapi DataraDatamo vaktavyau' ekataraH, ekatamaH / anyataraH, anyatamaH | saMkhyeyavizeSAvadhAraNe dvitribhyAM tIyaH / dvayoH saMkhyApUrakaH dvitIyaH / saMkhyeyeti / saMkhyAtuM yAgyaH saMkhyeyaH / dvayostrayANAM vA madhye yo'ntyaH saMkhyeyo gaNanAyAM prastutaH saMkhyApUraNastasya vizeSAvadhAraNe ayamayam ityasmi - ar paricchede dvitrizabdAbhyAM tIyapratyayo bhavati / treH saMprasAraNaM sasvarasya / trayANAM saMkhyApUrakaH tRtIyaH / traH saMprasAraNaM sasvarasya / trizabdasya saMprasAraNaM rephasya RkAraH / dvitri, dvayoH pUraNo dvitIyaH ekasyApekSayA'paraHsaMkhyeyaH taraya vizepaparicchedaH kriyata iti dvishbdaattiipprtyyH| anyatra tu dvau / trayANAM saMkhyApUraNatvena vizeSAvadhA
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ taddhitaprakriyA | 275 Ne tatrApi tIyaH / tasmiMzca pare treH saMprasAraNaM yakArasya sasvarasya saMprasAraNaM ikAraH, kArasya ukAraH, rephasya RkAraH, sasvarasyaiva RkAraH / dIrghasvarayukte ca dIrgha IkAditi saMprasAraNaM / atra trizabde rephasya RkAraH / dvitIyaH, tRtIyaH / SaTcaturosthaT / SaNNAM saMkhyApUrakaH SaSThaH / STumiSTuH / caturNAM saMkhyApUrakaH, caturthaH / SaTcaturosthaT iti / SaTcaturoH ityetayoH saMkhpeyavizeSAvadhAraNe saMkhyApUraNerthe thaT pratyayo bhavati / SaNNAM saMkhyApUraNaH sssstthH| tha pratyayaH STubhiSTuH thasya ThaH svara0 (ma.e.) kho0 catur catuNAM saMkhyApUraNazcaturthaH pra0 jala0 TitvAdIpU / SaSThI caturthI / caturNAM saMkhyApUraNaH turthaH turIyaH iti tu pUrvamevoktam sUtram / paJcAdermaT / paJcamaH / saptamaH / aSTamaH / navamaH / dazamaH / ityAdi / paJcAderma / paJcAdernAno dazaparyantAt saMkhyeyavizeSAvadhAraNe'rthe maT pratyayo bhavati / paJcAnAM saMkhyApUraNaH paJcamaH / mapratyayo nAmno0 (pra. e. ) paJcamaH / evaM saptamaH, aSTamaH, navamaH, dazama iti / ekAdazAderDaH / ekenAdhikA daza ekAdaza / ekAdazAnAM saMkhyApUrakaH ekAdazaH ekAdazI / ekAdazAderDa: / TakArAnubandhatvamatrApyanuvartanIyam / ekAdazan, ekAdazAnAM saMkhyApUraNaH ekAdazaH / DapratyayaH atra DitvATTilopaH / svara 0 ( pra. e. ) tro0 sahAdeH sAdiriti ekasya ekA ityAdezaH devazabdavat ekatvAtmAya ekavacanameva evaM dvAdazaH, trayodazaH / dvitryaSTakAnAM dvAtrayoSTakAH / prAkzatAdanazItibahuvrIhyorIta vaktavyam / dvAdazaH dvAdazI / trayodazaH trayodazI / caturdazaH caturdazI / saptadazaH saptadazI / aSTAdazaH aSTAdazI / dvitrSTAnAM dvAtroSTA iti / dvizabdaspa dvA ityAdezaH trizabdasya traya ityAdezaH aSTan ityasya aSTA ityAdezaH / caturddazaH, paJcadazaH, SoDazaH, sahAdeH sAdiriti SasyaH dasyaGaH uo saptadazaH, aSTAdazaH, ekonaviMzatiritpatra, Damatyaye kRte nipAtanAt tisahitasya TerakArasya lopaH / svara0 ekonaviMzaH / viMzatyAdervA tamad / viMzateH saMkhyApUrakaH viMzatitamaH / pakSe viMzatestilopaH / viMzaH /
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 276 sArasvatai prathamAvRttau viMzatyAdervA tamaT / viMzatyAdernAnaH saMkhyeyavizeSAvadhAraNe samaTa matpayo vA bhavati / vAgrahaNAdekana tamada, dvitIye DA, tRtIye pratyayo na / yathAsthita eva tiSThati / viMzatiH Adhe tamaTmatyayaH TakAra IbarthaH viMzataH saMkhyApUraNaH viMzatitamaH, tathA strItve viMzavitamI ityapi bhavati, dvitIye Da pratyayaH DAnubandhetyasvarAdeopastevizaterapi iti ityanena tisahita TilopaH pUrva ti ityasya lopaH pazcATeloMpaH / svara0 viMzaH, tathA prakriyAyAM viMzaterDatiH viMzamasya tizabdasya lopaH syAt Diti pare / yadvA kecittu vAgrahaNAdeva paJcAderma iti mamatyayamapIcchanti / tanmate viMzatima ityapi syAt / evaM ekaviMzatitamaH ekaviMzaH / dvAviMzatitamaH dvAviMzatitamI, dvAviMzaH / triMzattamaH / catvAriMzattamaH, catvAriMzat / paJcAzattamaH pazcAzaH pazcAzat / SaSTitamaH, ekaSaSTitamaH, ekaSaSTaH / ityAdi jJeyam / catvAriMzadAdau vA / dvicatvAriMzat-vAcatvAriMzat / tricatvArizat-trayazcatvAriMzat / aSTacatvAriMzat-aSTAcatvAriMzat / anazItIti vizeSaNAdhyazItiH / jyazItiH / aSTAzItiH / catvAriMzadAdau vA / catvAriMzadAdiSu zabdeSu pareSu dvinyaSTAnAM dvAtrayA vA bhavanti / dvicatvAriMzat, dvAcatvAriMzat / tricatvAriMzat / ayazcatvAriMzat / aSTacatvAriMzata, aSTAcatvAriMzat / dvipaJcAzata, dvApaJcAzat / tripaJcAzat, prayaH paJcAzat / aSTapaMcAzat, aSTApaMcAzat / evaM dviSaSTiH, dvASaSTiH / dvisaptatiH dvAsaptatiH / dvinavatiH, dvAnavatiH / anazItiriti vizeSaNAt ghazItiH, ghazItitamaH / azItiH, assttaashiitiH| atra dvAtrayoSTA na bhavanti / zatAdernityam / zatatamaH / katikatipayAbhyAM thaH / katipaH / ktipythH| zatAdernityaM tamada matyayaH syAt / zatasya saMkhyApUraNaH zatavamAekAdazAderadhikArthAt saptamyarthe zate sahale ca DapratyayaH / ekAdaza adhikA yasmin tadekAdazazataM / evaM dvAdazaM trayodazaM, ekaviMzaM, ityAdizabdAt zatatamaH, ekazatatamaH, mAsatamaH, ardhamAsatamaH, saMvatsaratama ityAdi jJeyam / zatAdIni saMkhyeyayogIni lokAdavagantavyAni / saMkhyAyAH prakAre dhaa| saMkhyAvAcakAcchandAtprakAre'rthe vAcye sati dhApratyayo bhavati / dviprakAraM dvidhA,vidhA,caturdhA, paMcadhA, pottaa| saMkhyAyAH prakAre dhaa| saMkhyAvAcino nAmaH makAre'rthe dhAmAyayo
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ tddhitmkriyaa| 277 pavati / dvipakAramiti / dvau prakArau asyeti vA dvidhA, nidhA, caturdhA, paJcadhA, ghoDhA ityaadi| guNoNa vA / dvedhA dhaa| dvaidha traidham / guNo'NavA / dhAmatyaye pare dvitrizabdayorguNo bhavati, aNca vA bhavati / ikArasya e guNaH / dvedhA, tredhA ktvAdyantaMceti / avya0 / tathA dhAmatyayAt / svArthe'patyayo bhavati / NakAro vRddhayarthaH / dvidhA, tridhA / ubhayatrApyaNa vRddhiH / yasya lopH| gAyatryAdhaN / napuMsake (ma. e.) ato'm (ma. e.) dvaidhaM, traidham / kriyAyA AvRttau kRtvas / paMcakRtvaH / sptktvH| kriyAyA AvRttau kRtvas / kriyAyAzcalanagamanacaraNAdikAyA Aecau sa- - saMkhyena parAvRttena paunaHpunyagaNane vAraMvArArthe ca samAdisaMkhyAyAH kRtvam iti pratyayo bhavati / paMcana paMcavArAn iti paJcakRtvaH / kRtvas pratyayaH / nAno prathamakavacanaM si anyayA0 lo0 paMcakRtvaH / evaM sapakRtvaH, katikRtvaH / ityAdI. nyudAharaNAni / ditribhyaaNmuH| dviruktaM triruktam / dvitribhyAM suH| dvitrizabdAbhyAM kriyAyA AvRttau supratyayo bhavati / ukAra uccaarnnaarthH| dvau vArau iti dviH / zrIna vArAn iti triH |s matyaye kRte (ma.e.) avyayA0 stro0 agre uktamiti nAminoraH / svara0 evaM dvimukte| dvauvArau ityarthaH / niradhIte triH| trIn vArAn adhIte paThatItyarthaH / ekasya supratyayasahitasya sakadAdezo vaktavyaH / sakadekavAram / bahAdeH zas / bahuzaH / stokshH| alpazaH / shtshH| shsrshH| kottishH| bavhAdeH zas / bavhAdeH nAno vAraMvArArthe zasmatyayo bhavati / bahu, bahUn vArAn, iti bahuzaH / zas pratyayaH / avya0 evaM zatazA, sahasrazaH, lakSazaH, koTizaH, anekazaH, bhUrizaH, gaNazaH ityAdIni / tayAyaTau sNkhyaayaaH| dvitayaM tritayaM dvayaM trayaM dvitayI tritayI dvayI tryii| zeSA nipAtyAH ktyaadyH| tayAyaTau saMkhyAyA avayavArthe / saMkhyAyAM vAcyamAnAyAM taya ayaT ityeto pratyayau bhavataH / tatra tapaT saMkhyAvAcinaH zabdAyathAsaMbhavaM bhavati /
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 sArasvatte prathamavRttiH sNpuurnnaa| ayaT dvitrizabdAbhyAmeva / dvitri ubhayatra tayaTlIbe dvitayaM trivayaM trayo'vayavA yaspa tatritayaM, evaM dvayaM, trayaM dvitri ayaT pratyayaH / yasya lopH| svara0 (ma. e. atom brIliMge dvitayI, trivayI, yI, trayI, ubhayazabdAdapyayaT vaktavyaH / ubhAvavayavo yasya sa ubhayaH / TittvAnubhayo / yasya lopH| alpeshmiikuNttiishunnddaabhyorH| alpArtha laghvarthe vAcye zamI kuTI jhuMDA iti tribhyaH zabdebhyo ramatyayo bhavati / alpA zamI zamIraH / alpA kuTI kuTIraH / alpA zuMDA zuMDAraH / strIpuMsonaNa snaNau / strIpuMsoH zabdayoH krameNa naN snaNau pratyayau bhavataH atyalpArthe / strISu bhavaH striyA apatyaM strINAM samUho vA baiNaM pusi bhavaH puMso'patyaM puMsAM samUhovA paunaM / tatra straiNamityatra naNa NittvAdRddhiH / hoMNo tathA puMsU saNa mtyyH| NittvAdvRddhiH / pauMsnaM / saMyogAMvasyeti slopH| (ma. e. ) klIve atom / amzaso0 monu / athopasaMhAramAjhA zeSA nipAtyAH ktyaadyH| zeSA atra vyAkaraNe'nukA graMthAMtareSu ca udAhRtAH zabdAH kati katipaya katitha katipayatha-pati-tati-anpe-pi viMzati-triMzat catvAriMzat-paSTi-saptati-azIti-navati ityAdayaH zabdA nipAtyA nipAtasiddhAH / atra prayogAnusAreNa saadhyaaH| subodhikAyAM kRptAyAM, suurishriicNdrkiirtibhiH|| syAdInAM prakriyA pUrNA, babhUvetthaM manoharA // 1 // teSAmevahi sacchiNyo harSakI khyapAThakaH // lekhanopajJatAmasyAH prapede bhItamAnasaH // 2 // // iti zrInAgapurIyatapagacchAdhirAjazrIcaMdrakIrtisUrikRtAyAM sArasvatadIpikAyAM prathamavRttiH saMpUrNA // 1 // // iti prathamavRttiH saMpUrNA //
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyavRttau bhvAdiprakriyA / 279 athAkhyAtapratyayA nirUpyate // vakSyamANAH pratyayA dhAtorjJeyAH / OM namaH paramAtmane // sarasvatIM sadAbhaktavAMchitArthaMvidhAyinIm / sadvAgvilAsasaMdohadohAM kAmadughAmiva // 1 // natvAnAgapurIyAvhatapogaNavibhUSaNam // zrIrAjaratnasUriM cAkhyAtavyAkhyA vidhIyate // 2 // ( yugmam ) atha granthakAra AkhyAtapratpayAnvivakSuH pratijJAM karoti / athAkhyAtetyAdi / atheti saMjJAsaMdhi - vibhaktiyuSmadasmadbhImatyayakArakasamAsataddhita lakSaNAdhikArASTakakathanAnaMtaram AkhyAtaM nAma vyAkaraNasya navamodhikArastasya pratyayA nirUpyate kathyate / AkhyAyaMte kathyate arthAt niSpAdyante bhvAdInAM rUpANi yena tadAkhyAtam athavA AkhyAMta AcakSate karttarvyApAramityAkhyAtAH / pratIyate jJAyate'rtho yebhyaste pratyayAH AkhpAtasaMjJakAH pratyayAH aaruupaatprtyyaaH| tatraprathamamadhikArasUtram dhaatoH| dhAtoriti paMcamyekavacanAntaM padaM / vakSyamANA iti vakSyante kathayiSyante ye te vakSyamANA ataH paraM ye vakSyaMte pratyayAste dhAtorevAgre jJeyA na nAmnaH / atra pratyayazabdena prAyo vibhaktayoM jJeyAH / tadadhikArAdabAdayo'pi pratyayA dhAtoreva jJeyAH / tAMzca yathAdhikAraM granthakadeva vakSyati / atha ko'sau dhAturityata / Aha / sUtram / bhvAdi: / bhUsattAyAmityAdizabdo dhAtusaMjJo bhavati / saca trividhaH / AtmanepadI parasmaipadyubhayapadI ceti / bhvAdi: / bhUH AdiryasyAsau bhvAdi: tro0 bhUdhAtuH sattAyAM vidyamAnArthe varttate ityevamAdiryaH zabdo varNasamudAyAtmako dhAtupAThe'bhihitaH sa dhAtusaMjJo bhvti| vibhaktipratyayarahitaH kevalo bhvAdirdhAtusaMjJo bhavati / tatkramazca dhAtupAThAdavagantavyaH / iha granthagauravamayAnna likhyate / dadhAtyarthamiti dhAtuH sa ceti / sadhAtukhividhaH tisro vidhAH prakArA yasya sa trividhaH padabhedAtriprakAraH / AtmanepadaM aSTAdazasu vakSyamANeSu vibhaktivacaneSu aMtyanavavacanAtmakaM vidyate yasya sa AtmapadI edha vRddhAvityAdiH // 1 // tathA parasmaipadaM vakSyamANavacaneSu AdyaM navavacanAtmakaM vidyate yasya sa parasmaipadI bhUsattAyAmityAdiH // 2 // tathA ubhaye parasmaipadAtmanepade vidyeta yasmasa ubhayapadI pacati karoti ityAdiH // 3 // yadyapi ni. vizAderiti sUtreNa keSAMciddhAtUnAM padaviparyayo bhavati / tathApyatra svabhAvena padatrayeNa trividhatvamuktam / atha prathamamAtmanepadaM yebhyo bhavati tAn darzayati sUtram // - AdanuttadAttaGitaH / anudAteto Gitazva dhAtorAdityAtmanepa bhavati /
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate dvitIyavRttau AdanudAceti / At (pra0 e0 ) hasepaH anudAttazca ca anudAcakI to itau yasya so'nudAttanti tasmAt anudAttaGitaH / dvipadaM sUtram | anudAttet iti dhAtupAThe yo'bhihitaH dhAtuH saH anudAcatsaMjJakaH kalpitaH / edhU vRddhau ityAdikaH / tathA Gi GakArAnubandhaH zI svapne ityAdikaH tato'nudAtteto Gitazca dhAtoH Ava iti zabdena AtmanepadaM bhavatItyarthaH / athomayapadinAM lakSaNamAha / 280 jiva svarite ume / jitaH svaritezca dhAtorume Atmanepadaparasmaipade bhavataH / AtmagAmi cetphalamAtmanepadaM paragAmi cetaparasmaipadaM prayoktavyam / anvarthatvAt / JitsvaritetyAdi / akAra it yasya sa jit pazca svaritetsaMjJako dhAtupAThe uktaH / nicUsvaritecca mitsvaritet tasmAt JitsvaritetaH (paJcampekavacanam ) ubhe ( pra dvi0 ) Imau aie dvipadvaM sUtram jito dhAtorbudAJ dAne hukRJ karaNe vRJ ityAdeH prasiddhAttathA svariteta iti yasya dhAtordhAtupAThe svariteta iti saMjJA kalpitAsti tasmAtapacapAke ityAderdhAtupAThoktAt dhAtugaNAta ubhe iti Atmanepadaparasmaipade dve api bhavataH / atha granthakAra evobhayapadinAM dhAtUna padaprayogazikSAmAha / AtmagAmi cediti cedyadi / ubhayapadinAM dhAtUnAM kriyAyAH phalam AtmagAmi bhavati / tadAtmanepadaM prayojyaM yathA AtmArthaM pacate / parArtha pacati / tathA ca / yathA jagataH pitarau vande ityatra vandanalakSaNakriyAyAH phalarUpAtmagAmitvAtkAlidAsakavirvande ityantrAtmanepadaM prayuktavAn / tathA yadyapi sArasvatI - mRjuM kurve ityatra paThanaspa paragAmitvAtparasmaipadaM yujyate / tathApi tatpAThanAdutpannaM puNyalakSaNaM phalaM kartRgAmpevetyavadhAryAtmanepadaM prayuktaM / paragAmIti cedyadi kriyAyAH phalaM paragAmi bhavati / tadobhayinAM dhAtUnAM parasmaipadaM bhavati / pathA format mudyAM ku ityatra karoterdhAtoH parasmaipadaM granthasya ziSyAnuziSyapaThanapAorekSaNasya phalaspa paragAmitvAtprayuktaM / evamanyadapi yathAsaMbhavamUhyam // etatpadadvayasya prayojanaM kuta ityata Aha / anvarthAditi / Atmane parasmai iti dvayornAmno ranugatArthatvAt / yAdRzaM nAma area evArthaH / yathA AtmanimittamAtmanepadaM paranimittaM parasmaipadamityarthaH / tasmAt idaM tvAtmagAmItyAdipadaprayogakathana yubhayapadinAmevAvagantavyaM nAnyeSAM / asArvatrikazcAyaM vidhiH / atha parasmaipadamayo gamAha ! paratonyat / pUrvoktanimittavidhurAdanyasmAddhAtoH parasmaipadaM bhavati /
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'bhvaadibhkriyaa| 281 parataH (paM e.) tasmattyayAntam anyat / (ma0 e0) anyazabdasya napuMsakaliGge padapayogasvanyAdeH dvipadaM / pUrvoketyAdi / pUrvottAni yAni sUtradvayonimicAnitatrAnubandharahivAca dhAtoH parasmaipadaM bhavati / sa ca dhAtupAgata beyaH / atha vibhaktiSu parasmaipadAtmanepadayarvicanasaMkhyAmAha / sUtram / / nava parasmai padAni / tibAdInAmaSTAdazasaMkhyAkAnAmAyAni navavacanAni parasmaipadasaMjJAni bhavati / parANyAt parANyagretanAnyAtmanepadAni bhavati / nava / (pra0ba0) jazzasola / parasmaipadAni (ma0 ba0) napuMsakadvipadaM suutrm| tivAdInAmiti vartamAnavidhisaMbhAvanAzI meraNAnaghatanaparokSArthAzIrarthazcastanArthabhaviSyatkiyAtipacibhUtArthalakSaNAnAM daza vibhakInAM yAnyaSTAdazA'STAdaza vacanAni teSAM madhye AdhAni navavacanAni parasmaipadasaMjJAni bhavaMti / tAni parasmaipadibhyo dhAtubhyaH prayujyaMte / parANi tibAdAnAmeva parANi navava canebhya uttarANi te Ate ante ityAdIni nava vacanAni AtmanepadasaMjJAni bhavanti tathAtrakeSu. citpusvakeSu parANyAt iti sUtraM dRzyate / vatra parANi (prava.) AvRdvipadaM parANi navavacanAni AtmanepadasaMjJAni bhavaMtIti vRttiH sugamA // athAkhyAtavibhaktInAM madhye sarvavaiyAkaraNasamayapatipAlanArtha vrtmaanvibhktimyogsuutrmaah| vartamAne // parasmaipadAni // m ti tas anti m 2 sm mas sip thas mip vas // aatmnepdaani|| te Ate se Athe 1 ante m sh prArabdho parisamAptazca vartamAnaH tasminnabhidheye tibAdayaH pratyayA bhavanti / asya tibAdeH pANinIyAnAMlaDiti saMjJA / vartamAne ( sa0e0) vie / tas / anti / sip / thas / tha / mim / vas / mas / te / Ate / ante / se | aathe| dhve / e| vahe / mahe / sarvANyapyetAni prathamaikavacanAntAni sAGketikrAni evamekonaviMzavipadaM sU. nam / atha vRttikAro vartamAnaiti padaM vyAcaSTe / prArabdheti / kazcitkAlaH kriyAyAH
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 sArasvate dvitIyavRttI prathamakSaNe eva lagaH sa prArabdhaH sa yAvat aparisamAptaH aparipUrNastAvadvamAna ityucyate / mArabdhAparisamAptakriyopalakSitaH kAlo vartamAnasvasmin uktalakSaNe varcamAne kAle'bhidheye vAcyamAne sati dhAtostivAdayo maheparyantA aSTAdaza pratyayA vibhaktilakSaNA bhavanti, prayujyante ityarthaH / tatra vibAdayo maspayyaMtAH parasmaipadasaMjJAH teAdayo mahepayaMtA AtmanepadasaMjJAH / atha prathAntare eteSAmevASTAdazavacanAnAM saMjJAntaramAha / aspeti / pANinIyAnAm AcAryANAM pANinyuktagranthapAThinAM vA mate asya tibAderaSTAdazasaMkhyaspa pratyayagaNasya laT ivi saMjJA jnyepaa| varcamAnelaT 1, vidhisaMbhAvanayoliG 2, AzI preraNayorloT 3, anadyatane0 laG4, parokSe liT 5, AziSi liG 6, vastane luT 7, bhaviSyati luT 8 kriyAtipattau la9, bhUtelu10 iti daza lakArAstatra vartamAne laT / eteSAmeva matyayAnAM tritrivacanavibhAgabhedena puruSasaMjJAmAha / sUtram / nAni ca yuSmadi cAsmadi ca bhAgaiH / nAmAdipUpapadeSu prApleSu satsu trinirbhAgairate pratyayA bhavanti / te ca trayo bhAgA yathAkrama prathamamadhyamocamasaMjJA bhavanti / nAni prayujyamAne cazabdAdaprayujyamAne'pi prthmpurussH| yuSmadi mdhymH| tathaivAsmadyuttamaH / bhU sattAyAm / nAni ca yuSmadi ca asmadi ca bhAgaiH / ( saptapadaM sUtram ) nAmAdiSviti / devaH devI devAH / athavA saH tau te iti nAmatvaM / yuvA yUyam iti yuSmad / aham AvAM vayam iti asmad / nAmayuSmadasmallakSaNeSu padepu upapadepu samIpe prayujyamAneSu parasmaipadinAmAtmanepadinAM ca pratyekaM tribhirbhAgamachedaiH kRtvA ete uktA vakSyamANAzca pratyayA bhavanti / tatra vip tasa anti iti parasmaipade / te Ate ante ityAtmanepade / sie 1, thas 2, tha 3, se, Athe 2, dhve 3 iti parasmaipadAtmanepadayormadhyamapuruSasaMjJA / mipa 1 vas 2 mas 3 prsmaipde| e 1 vahe 2 mahe 3 A. tmanepade ityuttamapurupasaMjJA // 3 // atha nAmAdipu pathamAdipurupaprayogazikSAmAha / nAnIti / nAni sAmAnyalakSaNe prayujyamAne ucyamAne cazavdAdapayujyamAne'pi prathamapurupo bhavati / yuSmadasmadozca prayoge'prayoge madhyamapurupottamapurupI bhvtH| te ca trayo bhAgAH yathAkramaM prathamamadhyamocamasaMjJA bhavaMti / teSAM graMthepUdAharaNAni padaryante / prayujyamAne yathA / caMpUkathAyAM+ jayati girimutAyAH kAmasaMtApavAdinpurasi rasaniSekacAMdanazcaMdramaule ' iti / yadi vA-'te saMtaH zrItumarhanti / ' tathA'prayujyamAne yathA ratnamAlAyAM / 'zizirapUrvamRnatrayamuttaraM ayanamAhurahazza
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhvaadiprkriyaa| 283 tadAmaram / ' ityatra budhA itpaprayujyamAne'pi nAni aahuritipthmpurusspyogH| tathA yuSmadi prayujyamAne 'prayujyamAne'pi mdhympurussH| yathA+kumArasaMbhave-'tvaM pitRNAmapi pitA devAnAmapi devatA // parato'pi parazcAsi vidhAtA vedhasAmapi // 1 // iti prayujyamAne mdhympurusspyogH| asmadi pryujymaane'pryujymaane'pyuttmpurussH| prayujyamAne ythaa| 'tamahamiha nimicaM vizvajanmAtyayAnAmanumitamabhivaMde bhagrahaHkAlamIzam / amayujyamAne yathA / 'maMdaH kaviyaza mAryo gamiSyAmyupahAsyatAm ' ityAdi / atha parasmaipadabhayogazikSAmAha / kartaripaMca / paM ca parasmaipadaM kartari bhvti| cakArAdAtmanepadamapi / tatra bhUityetasmAtparasmaipadino'bvikaraNAtkatari tibAdayo yojyante / tatraikatvavivakSAyAM prathamapuruSaikavacane bhU tip iti sthite / pakAraH pitkAryArthaH / kartari paMca / tripadam / pam iti parasmaipadaM tip tara anti ityAdi navalakSaNaM kartari katAveva bhavati / na kevalaM parasmaipadaM kiMtu Atmanepadamapi kartutI bhavati / ayaM bhAvaH / parasmaipadinAM dhAtUnAM kartari parasmaipadaM bhavati / AtmanepadinAmAtmanepadaM bhavati / ubhayapadinAM tu ubhe api Atmanepadaparasmaipade bhvtH| yathA'jayaMti santa' iti parasmaipadam / tadanu ca vijayante ityAtmanepadam / 'sArasvatImRjeM kurve' ityatra karoterdhAtorAtmanepadam / prakriyAkaumudI kurma' iti parasmaipadam / evamanyatrApyUhyaM / karmoktau tu Atmanepadameva bhavati / atra prathamaM yaduktaM svAdiriti sUtreNa bhUityAdInAM dhAtusaMjJA pratipAditA tena bhUdhAtordazAnAmapi lakArANAM prayogaM cikIrSuH prathamaM vartamAnArthavibhaktimayogaM darzayati / tatreti / teSu parasmaipadhAtmanepAbhayapadalakSaNeSu dhAtuSu bhUsacAyAmityAdirdhAturudAcatvAtparasmaipadI vartate / sa cAvikaraNo bhavati / vikriyate'vasthAntaraM bhajane dhAturaneneti vikaraNam / yathA prakRtimatyayArthAbhidhAnena sahApovikaraNam / padvA prakRtipratyayAtaHpAtI gaNavibhAgakArakaH pratyayo vikaraNaM sacApakartarItyAdyAkhyAtokA pratyayastadvikaraNamucyate / avikaraNaM yasyAsau avikaraNastasmAtparasmaipadino'dhikaraNAcca vivAdayaH parasmaipadArthA nava pratyayA yojyante / iha hi dhAtavo dshdhaa| tatrAivikaraNA mvAdayaH 1, lagvikaraNA adAdayaH 2, lugvikaraNA api dviruktahvAdayaH3, yavikaraNA divAdayaH 4, uvikaraNAH svAdayaH 5, nuvikaraNA rudhAdayaH 6, upavikaraNAstanAdayaH 7, avikaraNAstudAdayaH 8, nAvikaraNAH kyAdayaH 9, svArthe'yaMtAzcarAdayaH 10 / teSu bhUdhAturadhikaraNastasmAttibAdayaH prayojyante / bhUsattAyAm ayaM dhAtuH sattAyAM vidyamAnArthe bhavanArthe / parasmaipadI / parato'nyat
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 sArasvateM dvitIyavRttI sUtrAt / akarmako'yaM / bhUG mAptau AtmanepadI / sakarmako'yam / dvayordhAtvokapANi nimacante / tatrAdau parasmaipadino rUpANi kathyante / pazcAdAtmanepadinaH / bhUdhAtostibAdayo nava vibhaktayo bhavanti / bhUprathamapuruSaikavacanaM tiH / atra pakAraH pitkAyarthiH, pitkArya ca / apicAdirDit / avAdAvIppittismi / urau ityAdi tada tho'yaM pkaarH| 'bhUti' iti sthite / sUtram / / japa kartari / dhAtorappratyayo bhavati kaura vihiteSu tyAdiSu caturpu dipaparyanteSu prtH| pakAro vikaraNabhedajJApanA rthoM guNArthazca / prakRtipratyayAntaH patati yaH pratyayaH sa vikrnnH| apa (pa.e.) kari (sa0 e0) dvipadaM sUtram / dhAvoriti bhvAderdhAtoH matpayAntAca dhAtoH kartari appratyayo bhavati tivAdiSu dibAvanteSu catuSu varcamAnArthavidhisaMbhAvanArthAzI preraNArthAnadyatanArthalakSiteSu caturdA pratyayagaNeSu pareSu satsa apratyayobhavatItyarthaH / apaityatra pakAro vikaraNabhedajJApanArthaH / yato'trApapatyayo'vaziSyate tudAderaH ityatrApyakAro'vaziSyate / ittham apmatyayasyAntaraM na lakSyeta / ataH pratyayabhedajJApanArthamayaM pakAraH / pitkAryArthazca / bhU a iti sthite guNaH / dhAtorantyabhUtasya nAmino guNo bhavati / avaadesh| bhavati / dvayarthavivakSAyAM tas / gunnH| (ma0 e0) srodhAtoH dhAtusaMbaMdhino'ntyabhUtasya nAminaH ivoMvarNazavarNAnAM guNaH saMjJAsaMdhyukto bhavati / kacitpiti pare iti dRzyate tadaniyata / pitaM vinApi bibharAMcakraturityAdau guNasya dRzyamAnatvAt / bhoati iti sthite / abAdezazceti / oava svarahInaM / bhavati iti siddham / dvayarthavivakSAyAM / dvayorvAcyamAnayoH satoH prathamapuruSadvivacanaM tas / bhU tas / (akarta0) bhU atas iti sthite guNaH / nanu apmatyayaM vinApi guNaH kriyatAM tadartha suutrmaah| apitvAdirchin / pakArataMtAdikaM ca vihAyAnyaH pratyayo GitsaMjJo bhavati / anya iti kim / iDAmAyavarjito dazalakArAntaHpAtI Dinta / AdizabdAtsIsigrahaNam / (apittAdi0 ) pa it yasyAsau pit / taAdiryaspAsI tAdiH pica vAdizca pittAdI / tAbhyAmanyo'pittAdiH (ma0 e0) i in yasyA pata
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhvAdiprakriyA | 285 sau Git (pra. e.) dvipadaM pakArAnubandhaM tipU up pratyayAdikaM tAdikaM / tA / tArau / tAras / ityAdizvastanArthapratyayaM ca vihAya tyaktvA yo'nyaH pratyayaH sa ukArAnubandhaM vinApi AkhyAte GitsaMjJo bhavati / pakAretaM tAdikaM ceti AdizabdAtsisyorgrahaNam / tena bhUtArthe simatyaye pare avartiSTa adarzayat ityAdau guNaH / tathA AziSi sISTapratyaye pare ceSISTa stoSISTetyAdau guNaH / atha GitprayojanamAha / sUtram / kriyasi / kiti Giti ca pare dhAtorguNo bhavati dvanusaM varjayitvA / kRtadvirvacanasya usi pare tu guNo bhavati / tato DitvAttasi guNapratiSedhe'ppratyayanimitto guNo bhavatyeva / strorvisargaH / bhavataH / bahvarthavivakSAyAM bhava anti iti sthite / ade | akArasya lopo bhavati akAre ekAre ca pare / ade ityatra akAraikArau tibAdipratyayasyetyarthaH / bhavanti / bhavasi bhavathaH bhavatha / I , kityadvacasi / kva ca kDau tau itau yasya sa Gkita tasmin Gkiti (sa. e. ) dviriti dvirukto dhAtuH / dveH dviruktasya dhAtoH us dvazus tasmAdanyodvayas / tasmin advayasi (sa. e.) dvipadaM sUtram / kiti piti vyatiriktreNa bAdauyak pratyayAdau ca Giti tAdivarjite pratyaye yaGpratyayAdau ca pare dhAtornAmino guNo na bhavati / tatrApi vizeSamAha / dvanusamityAdi dverdviruktasya dhAtoH us dvayus taM dvayasaM varjayitvA'nyatra guNo na bhavatItyarthaH / kRtadvirvacanAditi apUpratyayasya luki kRte bhvAderghAtordviruktAtkRtadvitvAtparasya yo'nsthAne usAdezo vihitaH tasminpare sati Gicepi guNo bhavatItyarthaH / tato'tra prastute bhUdhAtau tasya GittvAttasi pare guNapratiSedhepi appratyayanimitto guNo bhavatyava guNe kRte bho av / svara0 / sro0 bhavataH iti siddhaM vavrthAnAM bahUnAM vaktumicchA yatra kriyate tatra bahuvacane bhU anti iti sthite ( apkartta 0 ) ( guNaH ) o av / svara0 bhava aMti iti jAtam / sUtram / acca ecca ade tasmin (sa. e.) sAMke0 | akArasya tyAdipratyayasthe akAre ekAre ca pare lopo bhavati / anena vamadhyasthitasyA' ppratyayasaMbaMdhino'kArasya lopH| svara0 / bhavati iti prathamapuruSasya vacanatrayasAdhanam / evaM bhavasi / bhavathaH / bhavatha / iti madhyamapuruSe vacanatrayasAdhanA / uttamapuruSavacanatraye'pi appratyaye nAmino guNe ca kRte / oav / svara0 bhavAmi / bhavavaH / bhavamaH / iti sthite / sUtram / morA | akArasya AtvaM bhavati vakAre makAre ca pare /
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 sArasvate dvitIyavRttI bhavAmi bhavAvaH bhavAmaH / sa rAjA dhArmiko bhavati / tvaM sAdhubhavasi / ahamAtmavidbhavAmi / ityAdi pryoktvym| vaca maca vmau tayovmoMH / (sa.dvi.) A (pa. e.) / sAMke 14tyayasaMbaMdhino'kArasya tibAdervakAre makAre ca pare AtvaM bhavati / anenA'poDakArasya AkAraH / bhavAmi / bhavAvaH / bhavAmaH / iti siddham / atha paMthakAraH uktimayogamAha / sa rAjA dhAmmiko bhavati / atra rAjA iti kartRpadam / bhavatIti kriyApadam | dhAtoH karmanirapekSatvAt akarmakatvaM dhAmika iti vizeSaNapadam / evaM tau rAjAnau dhAmmiko bhavataH / te rAjAno dhAmikA bhavanti / tvaM sAdhubhavasi / yuvA sAdhU bhavathaH / yUyaM sAdhavo bhavatha / aham AtmavidbhavAmi / AvAm Atmavidau bhavAvaH / vayam Atmavido bhavAmaH / ityAdi uktivAkyaM prayojyaM / atha puruSabhedamAha / nAmayuSmadasmadA dvayotrayANAM vA yugapadyoge kasya puruSasya kriyApadaM bhavatItyata Aha / suutrm| avyavadhAnAca puruSavizeSaH / yasya kriyApadena vyavadhAnaM nAsti tataH puruSavizeSaH / atra vyavadhAnaM sUtrasthaM grAhyaM na tu vAkyastham / sUtrakrameNa puruSaprayogo bhavati / sAdhU sa ca tvaM ca bhavathaH / ahaM, vaM, sa ca paNDitA bhavAmaH / bhUDU prAptI AtmanepadI / tasmAtteprabhRtIni nava vacanAni prayojyAni / apaguNAvaH / bhvte| avyavadhAnAcceti / avyavadhAnAt puruSavizeSaH / avyavadhAnAca puruSakiyAbhiH sahA'vyavadhAnAdantararAhityAta prathamamadhyamottamAnAM krameNa puruSavizeSaH, cakArAt kriyAmiLavadhAnAdaMtarasAhityAta uttamamadhyamaprathamAnAM vyukrameNa puruSavizeSaH, madhyamaprathamayormadhyamaH, uttamamadhyamayoruttamaH / uttamamadhyamapathamepUttamaH / evaM sarvalakAreSu jJeyam / sa ca tvaM ca bhavathaH iti kramavyukrame puruSavizepaH / ahaM saca bhavAvaH / ahaM ca tvaM ca bhavAvaH / ahaM ca tvaM ca sa ca bhavAmaH / iti vyakramo'ppevameva jJAtavyaH // 1 // (avyavadhAnAt aMtararahitattvAt kriyAyAH sAmIpyAta puruSavizeSaH pryokvyH| prathamapuruSamadhyamapuruSottamapurupANAM vizeSaH syAt / ayamarthaH / nAmayuSmadasmadA puruSatrayANAM madhye dvayostrayANAM vA yugapatpayoge sati ya. kriyAyAH samIpasthaM padaM tasyaiva padasya purupo bhavati / tasyaiva purupasya kriyApadaM prayojyam / yathA sAdhU sa ca tvaM bhavathaH iti / atra sa ca tvaM ca ityatra yuSmadaH ki
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 287 caadiprkriyaa| pAsamIpatitvAna kriyAyA madhyamapuruyaH / nAmayutmadI prayogAn dvivacanama / mana tvaM ca sAdhU bhavataH / atra nAnaH kriyArAH samIpavAnivatyamapuradiyAna naspa prayogaH / evaM sa ca tvaM ca ahaM ca sAdhavI bhavAmaH ityApi yam / vyAkaraNAntare tu yugapadacane paraH puruSAgAM anpaga dyoga pragayAMga caga. yameva vacanaM na tu kriyApAH sAmIpye'pyAdimapurupayananama, dAna vargamAnaM maanaa| bhUmAptI / ricAdAtmanepadI / tammAhAto temabhRtIni nara vacanAni prayopAni / apa phattari / guNaH / zrI am / bhavane / bhane iti sthite / apa pari / gagaH / A av / bhana Ane iti riyate / mUtram / AdAtha I / AkArAnparasyAta AthamaMvandhina AkAgya IkAroM bhavati / bhaveta, bhavante / bhavasa. bhavethe, bhavadhvaM / ad| bhava bhavAvahaM bhavAmahe / sa zriyaM bhavate / AdApa I / A (paM.e.) mA0 / bhAna ra Ama na AdAya nama ArAyaH 61611 yo0 bhAdau mana / gAye Adaye noraNa mi - phArAtparaspa bAne Aye AnAM AdhAma ni barnamAnA AgI: maMgA nanana mapuruSamabhyamapuruSamivacanampAkAraspa sAgaramo bhavani / anena bhane narAgarampa ikAI bhane / aMne ini yinaM aA pharigagaH / aMdA bharate bhakme / Apa ini gthina | apa gAri guNaH / AtA / anena Aggaramya imaarH| bhaaNg| mAyAmapani bhinNdrnii| gnnH| zrI A aM / bhave / nagArA / bhAvI bhagAma / ma pA. mI bhagate / pani ugaharaNam / atha zinAcanamAramA nizibhAvanayI I vidhimaMbhAvanayoH / vidhiH banavyApaMpidezaH / saMbhAvanaM kabanamahamnatra pAdAdayaH pratyayA bhavanni / liTiniyaM saMtA pANinIyAnAma // // parammapadAni // pavananAni / vicnaani| yAni / pAnAma .
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ Idhvam sArasvave dvitIyavRttI // AtmanepadAni // '1 Ita IyAtAm 2 IthAs IyAthAm 3 Iyara Ivahi Imahi vidhizca saMbhAvanaM ca vidhisaMbhAvane tayovidhisaMbhAvanayoH (sa.vi.) zeSANyaSTAdazApi padAni prathamaikavacanAntAni / evamekonaviMzatipadaM sUtram | adha vidhisaMbhAvanayoriti padaM vyAcaSTe vidhirityAdikarcavyaH kattuM yogyo yo'rthaH tasyopadezaH zikSA sa karttavyArthopadezaH athavA'jJAtasya vastuno jJApanaM vidhiH| kartavyAopadezo yathA vipro vedamadhIte / ajJAtajJApanaM pAvakRtyAdizikSArUpaH sarvo'ppayaM vidhiH tathA saMbhAvanaM kalpanaM vicAraNamucyate / tasya paryAyAntaram Uha iti vitake ityrthH| tato vidhau saMbhAvane ca yAdAdayo'STAdaza pratyayAH parasmaipadAtmanepadabhedena bhavanti / eSAM yAdAdInAmaSTAnAM pANinIyapAThakAnAM mate liG iti saMjJA / liT ityazuddhaH pAThaH / vatra prathamapuruSaikavacane 'bhUyAt ' iti sthite / apka0 guNaH / o a / svarahI / bhava yAt ivi sthite / sUtram / yaaii| akArAtparo yA I bhavati / aIe / bhavet bhavetAm bhveyuH| yaaii| (ma. e.) sAMke0 / akArAtparo vidhisaMbhAvanasaMbaMdhI pratyayasya yo yA iti varNaH sa i bhavati / anena yA ityasya ikAraH / aIe / bhavet agre prathamapuruSabahuvacanottamapuruSaikavacanaM vajjayitvA sarvatra yA ityasya ikAraH / aiie| bhavetAM / bahuvacane bhava yus iti sthite / sUtram / yusa iT / akArAtparasya yusa iDAgamo bhavati / bhave, bhavetama, bhvet| yusa (pa. e.) id (pra. e.) dvipadaM sUtram / akArAtparasya yus ityetaspa vacanasya iDAgamo bhavati / ThitvAdAdau / aie / bhaveyuH / bhaveH bhavetaM bhaveta / sarvatra yA itIkAraH / uttamapuruSaikavacane bhava yAma iti sthite / sUtram / yAmiyam / akArAtparo yAmiyaM bhavati / bhaveyam bhaveva bhvem| ziSyo guruzuzrUSako bhavediti vidhiH / bhavedasau vedapArago brAhmaNatvAditi saMbhAvanam / bhaveta, bhaveyAtAma,
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhvaadipkriyaa| bhaveran / bhavethA, bhaveyAthAma, bhavedhvam / bhaveya, bhavevahi, bhavemahi / ahaM haribhaktiM bhaveya / yAm / (pa. e.) iyam (ma. e.) akArAtparaMsya yAm iti pacanaspa iyam ityAdezo bhavati murutvaatsrvsyaadeshH| aie / bhaveyaM / dvitvabahutvayoH yA itIkAraH / bhaveva bhavema iti siddhaM / athodAharaNamAha / ziNyo guruzuzrUSako bhavediti vidhiH / atra ziSyasya guruzuzrUSArUpaH karttavyArthaH asyopadezo vidhiH-1 zivyeNa guruzuzrUSA karcavyetyupadizyate / tato'travidhau yAdAdayaH / tathAsau bAmaNo brAhmaNatvAdvedapArago bhavet iti saMbhAvane saMbhave'tha yAdAdayA pratyayAH syuH / bAma. Natvena vedapAragatvaM saMbhAvyate ityarthaH / evamanyAnyapyudAharaNAni jJeyAni / tathAtmanepadino bhUyAtorItAdIni nava vacanAni prayojyAni / mU Ita iti sthite apa kartari gunnH| yo ava / svarahAnam / aie / bhaveta / bhaveyAtAM / bhaveran / anyAni rUpANi mUle santi / tAni anenaiva prakAreNa sAdhyAni / aha haribhakti bhaveyetyudAharaNam / samAptoyaM liGlakAraH / atha loTlakAraH kathyate / sUtram / AzI preraNayoH / aprAptaprArthanamAzIH parasyeSTArthazaMsanaM preraNaM pravartanaM tatra tudAdayaH pratyayA bhavanti / eSAM saMjJA loT / ||prsmaipdaani // ekavacanAni / dvivacanAni / bahuvacanAmi / 1 nup tAm antu 2 hi tam 3 Anip Ama aatmnepdaani|| AtAm antAm AthAm 3 aip , Avahepa Amahai aashii:prernnyoH| AzIzca preraNaM ca AzIbheraNe tayoH AzI preraNayoH (sa.dvi.) zeSANi tubAdIni Amahaip paryantAnyaSTAdaza padAni prathamaikavacanAntAni sAGketikAni evamekonaviMzatipadaM sUtram / AzirSa preraNaMca vyAcaSTe / amAptasya Ava tAm dhvam
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 sArasvate dvitIyavRttI vastunaH svayaM prArthanaM me idaM vastu bhavatu ityAzIH / parasyAnyajanasya vA iSTAzaM. sanaM vAMchitAryakathanaM vA AzIrucyate / tathA he saumyedaM kArya kuru iti yatmavartanaM tadeva preraNaM tatra AziSi preraNe ca tubAdayaAmahepU paryantA aSTAdaza matyayAH .parasmaipadAtmanepadabhedena bhavaMti / eSAM ca tubAdInAM pANinIyamate loT iti saMjJA kathyate / tatra parasmaipadino bhUdhAtostubAdayo nava matyayA bhavati / bhU tum / iti sthite / apa kartari / guNaH / o at / svarahInaM / pkaarH| bhavatu / bhUtum / ivi sthite / sUtram / tuhyostAtaDAziSi vA vaktavyaH / bhavatu-bhavatAta, bhavatAm, bhvntu| tuhyo / tuzca hizca tuhI tayoH tuhyoH 1 AzIbheraNe tup hi ityetayorvacanayorAziSyarthe vAcyamAne vAtaG ityAdezo vA bhavati / skAro DiskArthaH / guNa niSedhArthaH / na tvantyAdezArthaH / atra tu apmatyayanimitto guNo bhavatyeva / akAra uccAraNArthaH / gurutvAtsarvasya tAt iti / tena prathamapuruSaikavacane rUpadvayam / anena sUtreNa bhU tAt iti jAve apkari guNaH / o an / svarahInaM bhavatAt bhavatAM / bhava antu iti sthite / ade / anenAkArasya lopaH / bhavantu / madhyamapuruSaikavacane / bhava hi / iti sthite / sUtram / / ataH / akArAtparasya herkhagbhavati / na tu tAtaGaH / tAtaDiti GitkaraNaM guNavRddhipratiSedhAthai natvantyAdezArtham |bhvbhvtaat, bhavatam, bhavata / bhavAni, bhavAva, bhavAma / zrAyuSmAn bhavatu bhavAn / adhyayanAyodyato bhava saumya / bhavatAm, bhavetAm, bhavantAm / bhavasva, bhavethAm, zavadhvam / bhavai, bhavAvahai, bhavAmahai / hari bhavasva sa tvam / atH| ( paM. e.) akArAduttarasya hi iti vacanasya lugbhavati / na tu nAtahamA anena herluk / bhava iti siddhaM / dvitIyarUpe tuhyoriti taatddaadeshH| bhavatAt / bhavataM / bhavata | uttamapuruSavacanatraye'pi / savarNe / bhavAni / bhavAva bhavAma | ayodAharaNam / bhavAn AyuSmAn bhavatu / dIrghAyubhavatu ityAzI 1 evaM bhavantau Ayu. chamantI bhavatAM / bhavaMtaH AyuSmaMtI bhavaMtu / atra yadyapi bhavacchando yuSmadvAcI tathApi sAmAnyena nAmarUpatvAtmathamapurupayogaH / he saumya tvam adhyayanApa paThanAya udyataH sAvadhAno bhava / atra preraNe madhyamapurupaikavacanapayogaH / evamanpadapyudAharaNaM
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ an mbaadimkiyaa| neyam / tathAtmanepadino bhUdhAtostAmAdayo nava pratyayA bhavanti / bhUtAm ivi sthite / apkari / guNaH / o an / svarahInaM0 / bhavatAM / bhava AvAm iti sthite / 'AdAthaI / anenAkArasya IkAraH / bhavetAM / ade / bhavantAM / bhavasva / AdAthaI / bhaveyAM / bhavadhvaM / eaiai / bhavai / savarNe dIrghaH / bhavAvahai / bhavAmahai / hari bhavasva tvam ityudAharaNam / atha / laGlakAraH kathyate / suutrm| anadyatane'tIte / atItAyA rAtreryAmadvayAdagyAvadAgAminyAH prathamayAmadvayaM so'dyatanastato'nyo'nayatanastasminanayatane'tIte kAle dibAdayaH pratyayA bhavanti / eSAM saMjJA laG // ||prsmaipdaani / ekavacanAni / dvivacanAni / bahuvacanAni / tAt 2 sip tam 3 ami // aatmnepdaani| 1 tan AtAm anta 2 pAsa AthAm dhvam vahi mahi disimi ityeteSAmikAra uccAraNArthaH / tato nakAra iNatamyakartarIti vizeSaNArthaH / vAvasAne iti dakArasya takAraH / anayatane ityAdi / adyabhavo'dyatanastadanyo'nadyatanaH / tasmin anadhatane (sa. e.) atIte (sa. e.) agre dibAdInyaSTAdaza padAni / prathamaikavacanAntAni sAGketikAni / evaM viMzatipadaM sUtram / atha vRcikAro'nadyatane'tIve iti padaM vyAvaSTe / atItAyA iti vartamAnadinAt mAk atItAyA gatAyA rAtreH atyayAmadvayAt arvAk varcamAnadinaM saMyojya yAvat AgAminyA AsannavaninyA rAtreH prathamapaharadvayaM so'STamaharamamANaH kAlo'vatana ityucyate / gatarAtreH pazcimamaharadvayaM sakalo divasaH AgAminyA rAtraH pUrva praharadvayaM so'dyatanaH tato'nyA kAlo'nadyavanaH sa ca anadyatano dvidhA atItA'nAgatabhedAt / tatrAtIte gate'na
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 sArasvate dvitIyadacau cavane kAle vAcyamAne dhAtoH divAdayo mahiparyantAH parasmaipadAtmanepadabhedenASSTAdaza pratyayA bhavanti / eSAM cASTAdazAnAM pANinIyamate laT iti saMjJA / anacatane laG / disimItyAdi / tatra dipU sip amip ityeteSAM pakAraH pitkAryArthaH / 1 ikAra uccAraNArthaH / tena d s am ityeva ziSyate / Atmanepade tan iti vacanaspa nakAraH iNtanyakarttarIti sUtrArthaH / parasmaipadino bhUdhAtordivAdayo nava ma tyayA bhavanti / bhU dipU iti sthite aSkarttari / guNaH / o bhav | svarahInaM0 1 prathamapuruSaikavacane ' vAvasAne ' anena dasya taH / bhavat iti jAte / sUtram / dibAdAvada / dibAdau pare dhAtoraDAgamo bhavati / abhavat, abhavatAm, abhavan / abhavaH, abhavatama, abhavata | abhavam, abhavAva, abhavAma / hyeo'bhavattvatputraH / abhavata, abhavetAm, abhavanta / abhavathAH, abhavethAm abhavadhvam / abhave, abhavAvahi, abhavAmahi / sa rAjyamabhavata / dibAdAvaT / dipU AdiryasyAsI dinAdiH / tasmin divAdI (sa. e.) aTU (ma.e.) madhye u av / dvipadaM sUtram / dibAdau pratyaye pare sati dhAtoH aTU ityAgamo bhavati TittvAdAdau | abhavat / abhavad | abhavata | bahuvacane de ityakAralopaH / svara0 / abhavan / madhyamapuruSaikavacane kho0 | abhavaH | abhavataM / abhavata | uttamapuruSaikavacane ade / svara0 / abhavaM dvitvabahutvayoH / vyorA / abhabAva | abhavAma / athodAha0 / hyaH atItadine pUrvedyuH tava putro'bhavat / evaM hyaH tava putrAvabhavatAM / hyaH tava putrA abhavan / hyastvamaabhavaH / hyo yuvAmabhavataM / yo yUyamabhavata / hyeo'hamabhavaM / hyaH AvAmabhavAva / hyo vayamabhavAma / ityAdInyudAharaNAni yojyAni / tathAtmanepadino mUGghAtostanAdayo nava pratyayA bhavanti / bhUtan iti sthite / ap kartari guNaH / o abU / divAdAvara | tano nakAraH | abhavata || AdAthaI / aie / abhavetAm | abhavanta | abhavathAH / abhavethAM | abhavadhvaM / aie | abhave | abhavAvahi / abhavAmahi / sa purupo rA vyamabhavata // ityudAharaNam // // samApto'yaM caturtho lakAraH // 4 // parokSe / dhAtoH parokSe'tItekAle NabAdayaH pratyayA bhavanti / eSAM saMjJA liT /
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ . maadimkiyaa| . . 2933 // parasmaipadAni // ekavacanAni / dvivacanAni / bahuvacanAni / atus . . us . Na thapU 3 Na // AtmanepadAni // e .Ate ire se Athe dhve 3 e vahe mahe atha pavAdivibhaktiSada kari kartRttau praNIyate dayate ityrthH| sUtraM / . parokSe / (sa0 e0) akSempaH paro'gocaraH paro'kSasvasmin parokSe / kacidamAcantasya paratvamiti parazabdasyAdI prayogaH / bhabhazabdasya paratvaM para: zabdo'tra sAnto nipAto gRhyate / parArthavAcako na parazabdaH yathA alukkacit / prakriyAmate tu pAraskarAditvAt / suDAgamaH / NabAdInpaSTAdazApi padAni sAGketikamayamaikavacanAntAni / evamekonaviMzatipadaM sUtram / parokSe indriyAgocare atIte gate kAle NabAdayo'STAdaza pratyayAH / parasmaipadAtmanepadabhedena bhavanti / eSAM pANinIyamate liT iti saMjJA / / __NAdiH kina / apit NAdiH kidbhavati / NAMdiH kit / apivaNAdiHkit bhavati / kittvaatgunnaabhaavH| atha bhUdhAtoH parasmaipadamakriyA dazyate / / bhU Nap iti sthite / No vRddhayarthaH / pakAro'pitkAryAthaH / bhU a iti sthite // sUtram / hizca / NabAdisaMyoge dhAtorvicanam / dvizca / (pra0 e0 ) avyayaM ca dvipadaM gavAdisaMyogesati dhAtorvicanaM dvitvaM bhavati / sUtram / sasvarAdiIirahiH / sasvarAyo'vayavo'dvirukto dvirbhavati / bhU bhU Nap iti sthite / NakAro vRddhayarthaH / pakAraH pitkA, yArthaH /
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate dvitIyavRttI sasvarAdiridviH // tripadaM stram / sasvaraH adviruktaH pAcAvayavaH nirbhavati bhU bhU a itisthite // sUtram // AbhvorNAdau / A azca bhUzca Abhvau tayoH pUrvasyAkArasya bhUzabdasya ca AkAro bhavati NAdau sati hasvaH / pUrvasaMbandhino dIrghasya hasvo bhavati / AbhvorNAdau // A (ma. 1)Azca bhUzca Abhvau tayoH AbhvoH (pa. di.) NAdiryasyAsauNAdiH tasmin NAdau ( sa0 e0) Adau savarNe dIrghaH saha / dvitiithe| nAmino raH // tripadaM sUtram / NAdau pare dvitve kRte sati pUrvasya dviruktarUpasya akArasya tathA bhUdhAtusaMbandhina UkArasya ca AkArAdezo bhavati / yadhapyAsetyAdo AkArakaraNaM vinaiva siddhistathApi vyAnaze Anala Anarca ityAdisiddhayarthamakAratvamiti pUrvasya bhU ityetasya mA || bhA bhU a iti jAte // sUtram / isvaH (ma0 e0) ekapadaM / pUrvasaMbandhinaH dIrghasya hasvo bhavati / anena pUrvasya isvaH / jhapAnAM jbcpaaH| pUrvasaMbandhinAM jhapAnAMjabAzcapAzca bhavanti / jhaDhadhapakSAnAM jaDadagabA bhavanti / khapachaThayAnAM caTatakapA bhavanti / jhapAnAM jabacapAH // jhapAnA (Sa0 ba0) jabAzca capAzca jabacapAH (ma. ba0) pUrvasaMbandhinAM jhapAnAM jabAH capA bhavanti / jhaDadaghamAnAM jaDadagabA bhavanti khaphachaThathAnAM kapacaTatA bhavanti ityanena sUtreNa bhakArasya bakAro jAtaH / punazca babhU a iti jAte / sUtram / / bhuvo vuk / bhuvo vugAgamo bhavati NAdau svare pare / babhUva babhUvatuH bbhuuvuH|| bhuvaH (10 e0) buk / ( ma0 e0) bhUdhAtoH NavAdau svare pare yugAgamo bhavati kittvAdante ukAra uccAraNArthaH bugvidhAnasAmarthyAdevaM guNavRddhI na bhavataH / svarahInaM0 / babhUva / babhUvatuH / babhUvuH / babhUva tha iti sthite sUtram / kaadenniideH| DukRJ karaNe / sR gatau / DubhRJ dhAraNapopaNayoH / vRJ saMvaraNe / dru gatau / zru zravaNe / snu pranavane / STuJ stutau / kasRbhRvRdruzrustrustu ityetasmAtparasya vasAderNAdergaNasye na bhavatyanyasmAdbhavatIti niyamAdaniTo'pIDAga
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhvaadiprkriyaa| . 296 mH| yadAgamAstadguNIbhUtAstadbrahaNena gRhyante iti nyAyAdiTo'pi NabAyantatvena thapi vuk / babhUvitha babhuvathuH babhUgha / babhUva babhUviva babhUvima / balirbalavAna babhUva / babhUve babhUvAte / babhUvire / babhUviSe / bbhuuvaathe| kaadeH| kRAdiryasyAsau krAdistasmAtkAdeH( paM0 e0) NAdeH (10 e0) dvipadaM sUtram / DukRJkaraNe / sagatau / dudhaarnnpossnnyoH| vRzvaraNe drugtii| zru zravaNe / Tubstutau / ityetebhyo dhAtubhyaH parasya vas bhatyAhArAderNAdigaNasya / vaspatyAhAraH Adau yasya sa vasmatyAhArAdistaspa vasmatyAhArAdeH thap va mAse dhve he mahe / iti pratyayasyeDAgamo na bhavati / yathA cakartha / sasartha / bamartha / du. drotha / zuzrotha / tuSTotha / ityAdau iDAgamo na bhavati / anyasmAddhAtostu iDAgamo bhavati / yato niSedhaH prAptipUrvako bhavatIti / emyo dhAtubhya iniSedhe'nyasmAddhAtoH iT bhavatIti niyamaH / iti bhUdhAtoH NabAdiSu svarAdivyatirikteSu thakAravakAramakAreSu iDAgamo bhavati / svara0 babhUvitha / babhUvathuH / babhUva / babhUva / babhUviva / babhUvima / balibalirAjA balavAn babhUva / evaM rAmalakSmaNau balavanto bbhvtH| pANDavA balavanto babhUvuH / tvaM balavAn babhUvitha / ityudAharaNam / iti liTlakArasya parasmaipadam / athAtmanepadaM likhyate / babhUve / babhUvAte / babhUvire / bbhuuvithe| babhUvAthe / eteSu rUpeSu pUrvoktasUtreNaiva siddhiH||bmuuvidhve iti jAte sati / suutrm| nAmino'caturNI dho ddhH| nAmyantAddhAtoruttarasya tibAdicatuSkavyatiriktasya liGo luGliTozca dhasya Dho bhavati / atra seTo halAdveti vaktavyam / babhUvidhve babhUvive / babhUve babhUvighahe babhUvivahe / rAmo rAjyaM babhUve / nAmino'caturNA dho ddhH|| nAm asyAsvIti nAmI tasya nAminaH (paM0 e0) acaturNA (100) dhaH (10 e0) : (pra0 e0) nAmI anne yasya saH nAmyantaH tasmAt nAmyantAt dhAtorucarasya vibAdicatuSkavyatiriktasya li. ko lubliToH dhasya DhakAro bhavati / anena sUtreNa dhakArasya DhakAro jAtaH / atra asmin sUtre seTo halAdveti vaktavyam / asyArthaH // iTA saha vartamAnaH seT tasmA-, ra seTaH (paM.e.) halAra vA bhavati iti vikalpena dhasya Dho bhavati / ato babhU vidhve / babhUvihe / iti upadvayaM jAtam / babhUve / babhUvivahe / babhUvimahe // rAmo rAjyaM babhUve // bhUdhAvo liTlakAraH samAdhimaMgamat // evaM paJca lakArA uktAH / / apa SaSTho lakAra prArabhyate // sUtram
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate dvitIyavRtau AziSi / dhAtorAziSi yAdAdayo bhavanti / eSAM saMjJA liG // 296 // parasmaipadAni // ekavacanAni / dvivacanAni / bahuvacanAni / yAt yAs yAsam yAstAm yAstam yAsva // AtmanepadAni // sIyAstAm sIyAsthAm yAsus yAsta yAsma sIrana sIdhvam sImahi sISTa sISThAs 3 sIya sIvahi AziSi / (sa0 e0) agre yAdAdInyaSTAdaza padAni prathamaikavacanAntAni sAGketikAni / ekonaviMzatipadaM sUtram // dhAtoH kevalAyAmAziSi aprAptamArthanAlakSaNAyAM paraspeSTArthazaMsanalakSaNAyAM vAcyamAnAyAM yAdAdayo'STAdaza pratyayAH parasmaipadAtmanepadabhedena bhavanti / pANinIyAnAM mate erSA saMjJA liG | bhUdhAtoH parasmaipaditvAt nava yAdAdayaH pratyayA bhavanti / sUtram / AzIrvAdAdeH paM kiditi vaktavyam / tato guNAbhAvaH / bhUyAt bhUyAstAm bhUyAsuH / bhUyAH bhUyAstam bhUyAsta / bhUyAsam bhUyAsva bhUyAsma / sazrImAn bhUyAt / bhU sISTa iti sthite // AzIrvAdAderiti // AzIrvAdAdeH paM parasmaipadaM kit bhavati iti vaktavpam kittvAt guNAbhAvaH / bhUyAt / bhUyAstAM / bhUyAsuH / bhUyAH / bhUyAstaM / bhUyAsta / bhUyAsaM / bhUyAsva / bhUyAsma || sa puruSaH zrImAn lakSmIvAn bhUyAt / ityudAharaNamUM / evaM tau zrImantau bhUyAstAM / te zrImanto bhUyAsuH // bhU prAptau iti dhAtorAtmanepaditvAt sISTAdayo nava pratyayA bhavanti / bhU sISTa iti sthite / guNaH / bhotISTa iti jAte / sUtram / sisatAsIsyapAmiT / dhAtoH pareSAM si sa tAsI syapU ityeteSAmiDAgamo bhavati / guNAvAdezau / patvam / bhaviSISTha
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 297 bhvaadiprkriyaa| bhaviSIyAstAm bhaviSIran / bhaviSISThAH bhaviSIyAsthAm bhaviSIdhvam / sIvyavadhAne'pi Dhatvam / bhaviSIdam / bhaviSIya bhaviSIvahi bhaviSImahi / haribhakti bhvissosstthaaH| . sisatAsIsyapAmiTa / sizca sazca tA ca sIzca syam ca. sisatAsIsyapaH teSAM / sisatAsIspapA (10 ba0) iT (ma0 e0) dvipadaM sUtram / , siH bhUte siH| sa iti icchArthaH saH / tAdiH zvastanArthe'STAdazako gaNaH / sI sISTa sIyAstAmityAdiH AzIrarthAtmanepade navako gaNaH / syapUbhaviSyakriyAtipatyoH / dhAtoH pareSAm ityeteSAM pratyayAnAmiDAgamo bhavati / TittvAdAdau / atra prathamaM sISTAdikasyAGittvAd guNaM vidhAya tata iDAgamaH // athavA iDAgame kate'pi Thitve sati jivAbhAvAt guNakaraNe na dossH|| bhoat / kilAt / bhaviSISTa / bhaviSIyAstAM bhaviSIram / bhaviSIyAH / bhaviSIyAsthAM / bhaviSIdhvaM / sIvyavadhAne'pi DatvaM bhavet / bhaviSI / bhvissiiy| bhaviSIvahi / bhaviSImahi / tvaM haribhaki bhaviSISThA ityudAharaNam / ityAtmanepadino rUpANi / samAptimagamaSaSTho lkaarH|| atha saptamo lakAraH mArabhyate / zvastane / zva Agate'hni bhAvinyarthe tAdayo bhavanti / eSAM saMjJA luT // prsmaipdaani|| ekavacanAni / dvivacanAni / bahuvacanAni / 1 tA tArau tAras 2 tAsi tAsthas tAstha 3 tAsmi tAsvas tAsmas // AtmanepadAni // tA tArau tAras 2 tAse tAsAye tAve 3 tAhe tAvahe tAsmahe iDguNAvaH / bhavitA bhatitArau bhavitAraH / bhavitAsi bhavi- . 38
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 sArasvate dvitIyasto tAsthaH bhavitAstha / bhavitAsmi bhavitAsvaH bhavitAsmaH / zvaste hariH pratyakSo bhavitA / bhavitA bhavitArau bhvitaarH| . bhavitAse bhavitAsAthe bhavitAdhve / bhavitAhe bhavitAsvahe bhavitAsmahe / zvo hari bhavitAse / zvastane / zvo bhavaH zvastanastasmin zvastane ( sa0 e0 ) tA tArau tAras / ityAdyaSTAdaza padAni sAMketikAni prathamaikavacanAntAni ityekonaviMzavipadaM sUtram | dhAtoH zva AgAmidine bhAvini kAle'rthe tAdayo'STAdaza pratyayAH parasmaipadAtmanepadabhedena bhavanti / eSAM pANinIyAnAM mate luisaMjJA / prathamaM parasmaipadino dhAto rUpANi / bhU tA iti sthite / guNaH / sUtram / sisatAsIsyapAmiT / ityanena sUtreNa iT / o at / bhavitA bhavitArau bhavitAraH / bhavitAsi bhavitAsthaH bhavitAstha / bhavitAsmi bhavitAsvaH bhavitAsmaH / zvaH mAtaHkAle tava hariH ma. tyakSo bhavitA / athAtmanepadino bhUdhAto rUpANi pUrvoktenaiva sUtreNa sAdhita vyAni / bhavitA bhavitArau bhavitAraH / bhavitAse bhavitAsAce bhavitAdhve bhavitATve / bhavitAhe bhavitAsvahe bhavitAsmahe / iti rUpANi / 'vo hariM bhavitA' ityudAharaNam / eteSAmudAharaNAni vistarabhayAt na likhitAni / luTUla kAro'yaM samAti prAptaH // samAyo'yaM saptamo lakAraH // 7 // athASTamo lakAraH prAramyate / sUtram / tyAdau bhaviSyati syap / dhAtorbhaviSyati kAle syap pratyayo bhavati tibAdiSvaSTAdazasu pareSu / asya saMjJA laT / bhaviSyati bhaviSyataH bhaviSyanti / bhaviSyasi bhaviSyathaH bhavivyathA bhaviSyAmi bhvissyaavHbhvissyaamH| kalkidharmapravartako bhaviSyati / bhaviSyate bhaviSyete bhaviSyante / bhaviSyase bhaviSyethe bhaviSyadhve / bhaviSye bhaviSyAvahe bhaviSyAmahe / sAvarNIrAjyaM bhaviSyate / tyAdau bhaviSyati syap / tyAdau (sa0 e0) bhaviNya ti (sa. e.) syap (ma0 e0) tripadaM sUtram / bhaviSyati iti bhaviSyan tasmin bhaviSyati kAle dhAtoH tibAdyaSTAdazasu parasmaipadAtmanepadavacaneSu parepa syapmatyayo bhavati / pakA.
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhvaadiprkriyaa| 299 raH pitkAryArthaH / pANinIyAnA mate asya laT iti saMjJA / bhUtie iti sthite / tyAdau bhaviSyati syap / anena sUtreNa syap pratyayaH / sisatAsIMsyap / anena sUtreNeT guNa iti sUtreNa guNaH / o an iti sUtreNa / an / kilAt iti. sUtreNa sakAraspa sskaarH| pUrvotana sUtreNa bhaviSyati iti rUpaM siddham / atrAnyAni sUtrANi pUrvoktAni jJeyAni / bhaviSyati / bhaviSyataH / bhaviSyanti / bhaviSyasi / bhaviSyathaH / bhaviSyatha / bhaviSyAmi / bhaviSyAvaH / bhaviSyAmaH / kalkirnAmezvarasyAvatAro dharmapravartako bhaviSyati ityudAharaNam / iti parasmaipadino kapANi kathitAni / athAtmanepadino rUpANi kathyante / pUrvoknenaiva sUtreNAtmanepadino'pi rUpANi sidhyanti / bhaviSyate / bhaviSyete / bhaviSyante / bhaviSyase / bhaviNyethe / bhaviSyadhve / bhaviSye / bhaviSyAvaha / bhaviSyAmahe / sAvaNirmanUrAjyaM bhaviSyate / ityudAharaNam / ityAtmanepadino rUpANi / samApto'yaM lttlkaarH| samApti prAptoyamaSTamo lakAraH / atha navamo lakAro nigadyate / sUtram / sya kriyAtikrame / dhAtoH kriyAyA atikrame kutazcidvaiguNyAdaniSpattau satyAM dibAdiparaH syapratyayo bhavati bhavivye'rthekvacidrUte'pi / asya saMjJA lng| addaagmH| abhaviSyat-abhaviSyad abhaviSyatAm abhaviSyam / abhaviSyaH abhaviSyatam abhaviSyata / abhaviSyam abhavibyAva abhaviSyAma / yadi suvRSTiH surAjyaM cAbhaviSyattadA subhikSamabhaviSyat / abhaviSyata abhaviSyetAm abhaviSyanta / abhaviSyathAH abhaviSyethAm abhaviSvadhvam / abhaviSye abhaviSyAvahi abhaviSyAmahi / yadyAviSyata dravyaM bhavAMstadA ramyamabhaviSyat / * syap kriyaatikrme| dvipadaM sUtraM / syapa (pa. e.) kriyAtikame (sa. e.) kriyAyA atikramo'bhavanaM kriyAvikramaH tasmin kriyAtikrame kriyAyAH kartRvyApArarUpAyA dhAtvarthalakSaNAyAH kAryasya vAvikrame kutazcitkAraNAt aniSpattau asiddhauM satyAM dhAtodibAdiSu vibhaktiSu parataH syap pratyayo bhavati / pANinIyAnAM mate eSAM lahU iti saMjJA / bhU dip iti sthite / anena sUtreNa syapmatyayaH / sisatAsIsyapAm / anena sUtreNeDAgamaH / 'guNaH' ityanena sUtreNa guNaH / o at / iti
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 sArasvate dvitIyavRttI , sUtreNAvaM / ' kilAt ' iti sUtreNa sakArasya SakAraH / 'vAvasAne' anena takArasya dakAro bhavati / 'dibAdAvaT ' iti sUtreNADAgamo bhavati / svarahInaM0 / abhaviSyat / abhaviSyatAM / abhaviSyan / ' ade' iti sUtreNAkArasya lopaH kAryaH prathamapuruSasya bahuvacane / abhaviSyaH / abhaviSyataM / abhaviSyata / ade | abhaviSyaM / vmorA / abhaviSyAva | abhaviSyAma / athodAharaNam / yadi suvRSTiH surAjyaM ca abhaviSyat tadA subhikSamabhaviSyat / iti parasmaipadino bhUdhAto rUpANi / athAtmanepadino bhU dhAto rUpANi kathyante / teSAmanenaiva sUtreNa siddhiH / abhaviSyata abhaviSyetAM abhaviSyanta / abhaviSyathAH abhaviSyethAM abhaviSyadhvaM / abhaviSye abhaviSyAvahi abhaviSyAmahi / yadyabhaviSyata dravyaM bhavAMstadA ramyamabhaviSyat / samAptiM gato navamo'yaM laTlakAraH / asyetarANyudAharaNAni darzitAni vistarabhayAt / atha dazamo lakAraH prArabhyate / sUtram / bhUte siH / dhAtorbhUtamAtre kAle siH pratyayo bhavati / dibAdiparaH / asya saMjJA luG / ikAraH seriti vizeSaNArthaH / abhUs t iti sthite / bhUte ( sa. e. ) siH / (ma. e. ) dhAtorbhUtamAtre tatkAlotpazramAtre atIte kAle'rthe sipratyayo bhavati dibAdau pare / ikAraH seritivizeSaNArthaH / asya pANinIyAnAM mate luG iti saMjJA / bhU dipa iti sthite / bhUte siH / anena sUtreNa sipratyayaH / ikAraH seH / dibAdAvaT / anenADAgamaH / vAvasAne / anena dakArasya takAraH / pUrvoktasUtraiH abhUs t iti jAtam / tatra sUtram / dAdeH pe / parasmaipade pare apit / dAdhAsyeNa bhUpibatibhyaH parasya serlopo bhavati / dAde: ( paM. e.) pe (sa. e, ) apit dA dhA sthA iN bhU pA pAne ityetebhyaH parasya bhUtArthasya serlopo bhavati parasmaipadaviSaye / dvitIyaM sUtram / zAcchAsAghrAdheTo veti vaktavyam / bhuvaH silopo lugvAcyaH / luki na tannimittam / luki sati tannimittaM kAryai na syAt / tena guNeDvRddhayo na / abhUt abhUtAm / zAccheti / zAcchAsAghA dheTbhyo dhAtubhyaH silopo vA bhavati iti vaktavyam | bhuvaH (Sa.e.) idaM sUtramasti / bhUdhAtoH silopo lugU vAcyaH / luki na ta
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhvaadiprkriyaa| nimitta / tena guNeDvRddhayo na bhavanti / abhUt / abhUtAM / bahuvacane abhU an iti . sthite / sUtram / bhuvaH silope svare vuvktvyH| abhUvan / abhUH abhUtam abhUta / abhUvam abhUva abhUma / abhUdRSTiH / Atmanepade / siH id guNAvau SatvaM STutvaM aT / abhaviSTa abhaviSAtAm / bhuvaH (paM0 e0) bhUdhAtoH silope kRte sati svare pare ami ani ca tugAgamo bhavati / kakAro guNapatiSedhArthaH / sthAnaniyamArthazca / ukAra uccAraNArthaH / iti ani vakArAgamaH / svarahInaM0 / abhUvan / abhUH | abhUtam / abhUta / abhUva / abhUva / abhUma / iti parasmaipadino bhUdhAto rUpANi / abhUt dRSTirityudAharaNam / athAtmanepadino bhUdhAto rUpANi kathyante / Atmanepade siH iT guNAvau SatvaM TutvaM aT eve bhavanti / aviSTa / aviSAvAM / abhaviS antaiti sthite / sUtram / aato'nto'dntH| Ata AtmanepadasyAnta ityetasyAdbhavati / akArAduttarasya na bhavati / abhaviSata / abhaviSThAH abhvissaathaam| aatontodntH| AtaH (pa.e) aMtaH (ma.e.) at (ma.e.) at akAraH na at anat tasmAt anataH (paM.e.) Ace padadvaye'totyuH / uo| edo / tRtIye capA abejbaaH| catuHpadaM sUtram / AtmanepadasaMbandhinaH prathamapuruSabahuvacanasya ante ityasyAt bhavati / ante ityasyAte iti bhavati / antAm ityasyAtAm anta ityaspAto bhavatIti bhaavH| param akArAduttarasya na bhavati / anenAnte ityasyAte kRte svarahInaM / abhaviSata / abhaviSThAH / abhaviSAyAM / abhavis dhvam / iti sthite sUtram / dhve ca serlopH| dhve pare seopo bhavati / vA sasya da iti kecit / abhavidhvam-abhavidvam / abhAviSi abhvissvhi| abhaviSmahi / devadatto rAjyamabhaviSTa / dhve ca serlopH| ve (sa. e.) ca avyayaM / seH (pa. e.) lopaH (ma. e.) mve pare sati serlopo bhavati / abhavidhvaM / vA sasya dakAro bhavati / iti kecitke
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 sArasvate dvitIyavRttI SAMcidAcAryANAM matena sakArasya dakAro bhavati / svarahInaM / abhavidhvaM / abhaviSi abhaviSvahi abhaviSmahi / ityAtmanepadino rUpANi / devadatto rAjyamabhaviTetyudAharaNam / sUtram / - mADi lureva vktvyH| sarvalakArApavAdaH / mADi / mAki prayujyamAne luGlakAra eva vaktavyaH / sarvalakArApavAdo bhavati / meTaH / mAzabde prayujyamAne aTo lopo bhavati / mA hayabhakto bhavAn bhUt / meTaH / idaM sUtramasti / me ( sa0 e0 ) aTaH / (10 e0) dvipadaM sUtram | niSedhArthamAzabde prayujyamAne divAdinimittAtpannasyATo'DAgamasya lopo bhavati / anena sUtreNATo lopo bhavati / mA haryabhakto bhavAn bhUt / ityAdibhayogasiddhiH / smayoge bhUtArthatA vktvyaa| smayoge bhUvArthatA vaktavyA / spaSTamidaM sUtram / dvitIyaM sUtram / mAsmayoge laGca / mAsmabhavat / mAsmabhUt / citI saMjJAne / ikAra iditkAryArthaH / pUrvavattibAdayaH / ap kartari / mAsmayoge laG ca / spaSTam / ca punaH mAsmaityetayoH dvayoH yoge laTlakAro bhavatItyarthaH / mA sma bhavat / ityudAharaNam dvitIyasUtrasya / mA sma bhUt / ityudAharaNaM prathamasUtrasyAsti itibhU sattAyAm ityasya bhUmAptau ityasya ca rUpANi darzitAni / tatra bhUdhAtuH parasmaipadI jJAtavyaH / parato'nyat iti sUtrAt / sUdhAturAtmanepadI jJAtavyaH GittvAt / parasmaipadinaH parasmaipadAni bhavanti / Atmanepadina AtmanepadAni bhavantIti jJAtavyam / atra bahusthale saMdhirna kRtaH / bAlAnAM sukhena bodhakaratvAt / samApto'yaM dazamo lakAro luG // 10 // iti dvayoryAtvo. rUpANi // athabhvAdigaNaH prArabhyate / tatrAdau parasmaipadamakriyA kathyate / citI saMjJAne / IkAra iditkAryArthaH / pUrvavat tivAdayo bhavanti / apa kartari / anenAp / cit ap tip iti jAte sUtram / upadhAyA lghoH| dhAtorupadhAyA laghornAmino guNo bhava. ti / cetati cetataH cetanti / 1 / cetat cetetAm ceteyuH
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 245 myaadimaakrm|| / 2 / cetatu - cetatAt cetatAm cetantu / 3 / acatat acetatAm acetan / 4 / dvitvam / ciceta / kittvAduNAbhAvaH / cicitatuH cicituH / cicetitha cicitathuH cicita / ciceta cicitiva cicitima / 5 / kittvAdguNAbhAvaH / cityAt cityAstAM cityAsuH / 6 / cetitA cetitArau cetitAraH / 7 / cetiSyati cetiSyataH cetiSyanti | 8 | acetiSyat acetiSyatAm acetiSyan / 9 / cita sit iti sthite / sisatA0 itIT / I upadhAyA laghoH / upadhAyAH (Sa. e.) laghoH (Sa e.) dvipadaM sUzram | dhAtorupadhAbhUtasya laghornAminaH / vidvarjite pratyaye pare guNo bhavati / pakAraH / svara0 / laT / cetati / caitataH / cetanti / cetasi / cetathaH / cetatha | cetAmi / cetAvaH / cetAmaH / liT / cetet / cetetAM / ceteyuH / ceteH / cetetaM / ceteta / ceteyaM / ceteva / caitema / loT / cetatu / cetatAt / cetatAM / cetantu | ceta / ceta'tAt / cetasaM / cetaa | cetAni / cetAva | cetAma / laG / acetat / acetatAM / acetan / acetaH / acetataM / acetata / acetaM / acetAva | bhavetAma / liT / dvizca | sasvarAdirdviradviH / ci cit NapU iti sthite / NakAraH / pakAraH / guNaH / svarahInaM0] / ciceta | kittvAduNAbhAvaH / cicitatuH / cicituH / cicetitha / cicitathuH | cicita / ciceta / cicitiva / cicitima / liG / cityAt / cityAstAM cityAsuH / cityAH / cityAstaM / cityAsta / cityAsaM / cityAsva / cityAsma | luTa | cetitA / cetitArau / cetitAraH / cetitAsi / cetitAsthaH / cetitAstha / certitAsmi / cetitAsvaH / cetitAsmaH / lRT / cetiSyati / cetiSyataH / cetiSyanti / cetiSyasi / cetiSyathaH / cetiSyatha / cetiSyAmi / cetiSyAvaH / cetiSyAmaH / luG / acetiSyat / acetiSyatAM / acetiSyan / acetiSyaH / acetiSyataM / acetiSyata / acetiSyam / acetiSyAva / acetiSyAma / laG / cit si dip iti sthite / sisatA0 // anena sUtreNa iT / cit id si dip iti jAte sUtram / seH sizabdAtparayordisyorIDAgamo bhavati / iTa ITi | iTa uttarasya serlopo bhavati ITi pare / acetIt acetiSTAm /
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 sArasvate dvitIyabacau seH| (paM0 e0) sizabdAt parayodisyorIDAgamo bhavati / bhameneSTa tadA cit iT si IT die iti jAtam / tatra sUtram / iTa ITi / iTaH (paM.e.) ITi (sa. e.) iTa uttarasya serITi pare lopo bhavati / iti disyoMviSaye silopH| anena sUtreNa silopaH kAryaH / tadA cit id IT die iti jAte / TakAraH / di si mi ! pakAraH / tadA cit i I d iti sthite guNaH / savarNe / svarahInaM0 / dibAdAvaT / vAvasAne / ebhiH pUrvoktaH sUtraiH / acetIt iti rUpaM siddhaM bhavati / acetIt / avetiSTAM / aceti si an iti sthite sUtram / syAvidaH / serAkArAntAdvidazcottarasyAna us bhavati / acetiSuH / acetIH acetiSTam acetiSTa / acetiSam a. cetiSva acetiSma / cyuti Asecane iranubandha irito veti vizeSaNArthaH / uccaritapradhvaMso hyanubandhaH / cyotati, cyotat, cyotatu, acyotat / cyut Napa.dvitvam / syAvidaH / (paM0 e0 ) ekapadaM sUtram / seH bhUtArthotpannAt AkArAntAt dA ityAdeH vidjJAne ityasmAddhAtozca parasya ana us bhavati / anenAna us jAtaH / svarahInaM0 / sorvisargaH / acetiSuH / acetIH / acetiSTaM / acetiSTa / acaitiSam / acetiSva / acetiSma / samApti prApto'yaM dhAtuH / cyutira Asecane iha anubandho'sti irito vA iti sUtrasya vizeSaNArthaH / uccaritamadhvastoAnubandho bhavati / pUrvavat tibAdayaH / upadhAyA laghoH / anena guNaH / laT / cyoti / cyotataHcyovanti / liG / cyotet / cyotetAM / cyoteyuH / loT / cyovatu / cyotatAt / cyotatAM / cyotantu / la / acyovat / acyotatAm / acyotan / sugamatvAt / eteSAM vivecanaM na kRtam / liT / cyut Nap iti sthite / dvizca / cyut cyut NaH iti jAte sUtram / pUrvasya hasAdiH zeSaH / pUrvasyAdirhasaH ziSyate anyo lupyate / cucyota cucyutatuH cucyutaH / cucyotitha cucyutaH cucyuta / cucyota cucyutiva cucyutima / cyutyAt cyotitA cyotiSyati acyotiSyat / acyotIva acyotiSTAma acyotiSuH / acyotIH acyotiSTaM acyotiSTa / ayonipam acyotiSva acyotiSma /
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhvAdiprakriyA | 305 pUrvasya hasAdiH zeSaH // pUrvasya (Sa. e. ) hasayorhasAnAM vA saMyuktAnAmutAsayuktAnAmAdiH (ma. e. ) hasAdiH zeSaH / athavA hasa iti pRthakUpadaM sAMketikaM prathamaikavacanAntam / dvirvacane kRte sati pUrvarUpasya saMyoge sati Adimo hasaH ziSyate rakSyate'nyo dvitIyo lapyate / anena yakAratakArayorlopaHkAryaH / tadA cyucyut NapU / iti jAte / guNaH / upadhAyA laghoH / svarahInaM0 / kAraH / pakAraH / cucyota / cucyutatuH / cucyutaH / cucyotitha / cucyutathuH / cucyuta / cucyota / cucyutiva / cucyutima | liG / cyutyAt / cyutyAstAM / cyu - tyAsuH / luT / cyotitA / jyotitArau / dhyotitAraH / lRT / cyotiSyati / kyotiSyataH / cyotiSyanti / lRG adhyotiSyat | acyotiSyatAm / acyotivyan / luhU | acyotIt / adhyotiSTAm | acyotiSuH / asya dhAtorlaGlakAre serapavAdo pratyayo vikalpena bhavati / tadvidhAyakaM sUtram / 1 I iritovA / irito dhAtorvA GaH pratyayo bhavati divAdiparaH parasmaipade / serapavAdaH / GakAro guNapratiSedhArthaH / acyutat acyutatAm acyutan / acyutaH acyutatam acyutata / acyutam acyutAva acyutAma / zvaghutir kSaraNe / zyotati, zyotet, zyotanu, ayotat / dvitvam / irito vA / ir it yasya sa irit tasmAt iritaH ( paM. e . ) dvipadaM - sUtram / cyutir / rudhir / bhidir / chidir / dRzir / rudir / skandir / ityAderiranubandhAt dhAtorbhUte'rthe dibAdau pare vA upratyayo bhavati / GakAro guNapratiSedhArthaH / Gapratyayo'yaM parasmaipade bhavenmUla uktatvAt / yasminpakSe unpratyayastasminpakSe serabhAvaH / anena spratyayaH / dibAdAvaT / svarahInaM0 | acyutat / acyutatAm / acyutan / bha cyutaH acyutataM acyutata | acyutaM acyutAtra acyutAma / samApto'yaMdhAtuH / putir kSaraNe / pUrvavat tibAdayo bhavanti / laT / zrapovati / zrayotataH / zyotanti / liG / zyovet / zyotetAM / poteyuH / loT / zrayotatu-zyotatAt / zyotavAM / zyotantu / laG / azyotat / ayotatAm | azyotan / liT / dvizca / *yut yut biti sthite / zasAt khapAH / dvirvacane kRte yatpUrvarUpaM tasya zasAduttarAH khapAH ziSyante na zasAH / iti cakArazeSaH / cuzvayota cuzrayutatuH cuyutuH / zrayutyAt zyotitA vyotiSyati a 39
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ - sArasvate dvitIyavRttau yotiSyat acyutat adhyotIt / mantha viloDane / manthati mandhet mandhatu amanyat mamantha / zasAta khapAH / zasAt (paM. e. ) khapAH (pra. ba. ) dvipadaM sUtram / saMyogapUrvasya dhAtodvitve kRte sati yatpUrvarUpaM dvitvasaMbandhi tasya zasakhapasaMyoge sati zasAduttarA agre vartamAnAH khapAH ziSyante rakSyante na zasAH Adau / varttamAnAH zasA lupyanta ityarthaH / anena zakArasya lopaH kAryaH / punaH pUrvasya hasAdiH zeSaH iti sUtreNa takArasya lopaH kAryaH / guNaH / svarahInaM0 / cuzyota | cuzyutatuH / cuRtuH / suyotitha | cuzcayutathuH / cuRyuta / cuzyota / cuRyutiva / cubhyutima | madhuM yatetyudAharaNam / liG / zrayutyAt / zrayutyAstAM / zrUyutyAsuH / lRT | *yotitA / yotitArau / yotitAraH / lRT / zyotiSyati / zyotiSyataH / zrayotiSyanti / laG / azcayotiSyat / ayotiSyatAM / aJjyotiSyan / luG / asmi lakAre sAdhanaM tu pUrvavat / ayotIt / ayotiSTAm / ayotiSuH / samApto'yaM dhAtuH / mantha viloDane / laT manyati / manthataH / manthanti / liG | manyet / manthe / mantheyuH | loT / mandhatu-manthatAt / manthatAM / manthantu | lahU | amantha t' / amanthatAm | amanthan / liT / mamanthU / mamanth atus iti sthite sUtram / no lopaH / dhAtorupadhAbhUtasya nakArasya lopo bhavati kiti Giti ca pare / ityupadhAnakAralope prApte 306 no lopaH / naH (Sa. e. ) lopaH (pra. e. ) dvipadaM sUtram / dhAtorupadhAbhUtasya nakArasya arthAt nakArasthAnIyAnusvArasya kiti Giti ca pare lopo bhavati / atra lopAdhikAre nakArasyAdezarUpasyAnusvArasya lopaH / anena mUtreNa nakArasya lope prApte sati / RsaMyogAt NAderakittvaM vAcyam / tena nalopAbhAvaH / mamanyatuH mamanthuH / mamanthitha mamanthathuH mamantha / mamantha mamanthiva mamanthima / asaMyogAt idaM vArttikam / Rzca saMyogazca RsaMyogaM tasmAt saMyogAt (paM. e.) Na Adiryasya sa NAdiH tasya NAdeH / kito bhAvaH kittvaM na kittvam akittvaM (pra. e. ) vAcyaM (pra. e. ) RkArAntAt saMyogAntAt dhAtozca NAderakittvaM vAcyam / asya dhAtoH saMyogatvAt / anena sUtreNa nakAraraya lopAbhAvo bhavati / svarahInaM0 / srorvisargaH / mamandhatuH / mamandhuH / vArtikam /
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ * . bhvaadimkiyaa| kecisaMyogAdeti vaktavyam / mamathanuH mamathuH / nlopH| mathyAt, mandhitA, manthiSyati, amanyiSyat, amandhIt amandhiSTAm amandhiSuH / puthi luthi mathi kuthi hiNsaasNkeshnyoH| kecidAryAH saMyogAt dhAtorNAdeH kittvaM vA vaktavyamiti vadanti / anena NAde vikalpena kittvam / tadA mamathatuH mamathuH / IdRzAni rUpANi bhavanti / liG / nalopaH / mathyAt / mathyAstAM / mathyAsuH / luT / manthivA ! mnthivaarau| manthitA raH / lai / manthiSyati / manthiSyataH / manthiSyanti / laG / amanthiSyat / amathiNyatAm / amanthiSyan / luG / amanthIt / amanthiSTAm / amanthiSuH / samApto'yaM dhAtuH / puthi luthi mathi kuthi ete dhAvavo hiMsAsaMklezanayoH pravartante / sUtram / idito num / idito dhAtornumAgamo bhavati / kunthati kunthet kunthatu akunthat / dvitvam / idito num / it it yasya sa idit tasmAt iditaH (paM. e.) num (pra. e. ) dvipadaM sUtram / idito dhAtordazasvapi lakAreSu numAgamo bhavati / pUrvavat tibAdayaH / idivo num / mityAt / nazcApadAnte / laT / kunyati / liG / kunthet / loT / kunthatu / laG / akunthat / liT / kunth Nap iti sthite / dvizca / pUrvasya hasAdiH zeSaH / kukunth Nap iti jAte sUtram / kuhozcaH / pUrvasaMbandhinoH kavargahakArayozcutvaM bhavati / vargacaturtho hasya savarNaH / cukuntha cukunthatuH cukunthuH / cukundhitha cukunthathuH cukuntha / cukuntha cukunthiva cukunthima / laghUpadhatvAbhAvAdaguNaH / kuhozcaH / kuzca haca kuhau tayoH kuhoH (pa. dvi.) cuH (ma. e.) dvipadaM sUtram | dvitve kRte sati pUrvasaMvandhinodvitvasaMbandhinoH kavargahakArayozcavargAdezo bhavati / nanu kavargasya cavargoM yathAsaMkhyaM bhavati para hakArasya cavargatvaM kathaM kriyate / atrocyate / mAtRkApAThe zaSasaha ityatra hakArasya caturthasthAnavatitvAt hakArasya cutve jhakAro bhavati / athavA / vargacaturtho hasya savarNa iti vacanAt cavargamadhye hasya savarNoM jho bhavati / anena kavargasya cavargoM bhavati / svarahInaM0 / cukunya / cukunthatuH / cukunthuH / liG / 'no lopaH / iti sUtreNa nakArasya lope mA. sati /
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 . sArasvate dvitIyavRttI idito nalopAbhAvo vAcyaH / kunthyAt, kunthitA, kundhiSyati, akunthiSyat / akundhIt akunthiSTAm akundhissuH| vidhu gatyAMm / ukAra uccAraNArthaH / vArcikam iditaH / idito dhAvoH kiti kiti ca pare nalopasyAmAvo vAcyaH / kunthyAt / laghUpadhatvAbhAvAt guNAbhAvo bhavati / luT / kundhitA / laT / kunthiSyati / laG / akunthiSyat / luG / akunthiit| puthi luthi mathi iti prayANAM dhAtUnAM sugamatvAdUpANi na likhitAni / Sidhu gatyAm / ukAra ucAraNA. thaH / sUtram / / AdeH SNaH naH / Sopadezasya Nopadezasya ca dhAtorAdau vartamAnayoH SakAraNakArayoH sakAranakArau bhavataH / seksRpsRstRsRjastRstyAMnye dntyaajntsaadyH|| ekAcaH SopadezAH vastidsvasvaJjasvapasmiGaH / seka gtau| sRSTa gatau / sR gatau |stR aacchaadne| sRj visa geN|stR chAdena / styai STayai shbdsNghaatyoH| ebhyo'nye dntyaajntsaadyH|ekocH SopadezA dntyaajntsaadyH| dante bhavaH dantyaH dantyazca acca dantyAcau tau antau yasya sadantyA jantaH sa cAsau sazca dantyAjantasaH sa AdiryeSAM te dantyAjantasAdayaH / dantyaH kevaladantyaH na tu dantoSThajo'pi / vaSkAdInAM prathaggrahaNAt / Svak gatau / trividA gAtraprakSaraNe / svad AsvAdane / sva pariSvaGge / jissvpshye| smiG ISaddhasane / ete SopadezAH / NopadezAstvanardanATinAthanAdhnandananunataH // naI gatau / naTa nartane / nAnAdh yaacnyoptaaNpaishvryaashiipyu| Tunadi samRddhau / nakk nAzane / nR naye / nRtI gAtravikSepe / ebhyo'nye nnopdeshaaH|
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhvAdiprakriyA | nakArajAvanusvArapaJcamau jhali dhAtuSu // sakArajaH zakArazva SATTavargastavargajaH // 1 // 201 AdeH SNaH sra: / AdeH (Sa. e.) SNaH (Sa. e.) naH (pra. e.) ba upadeze yasya sa SopadezaH / Na upadeze yasya sa gopadezaH / Sopadezasya nopadezasya ca dhAtorAdau varttamAnayoH SakAraNakArayoH sakAranakArau bhavataH / yathAsaMkhyam / Sopadezasya Nopadezasya ca dhAtorlakSaNaM mUloktameva jJeyam / asyAM vistarabhayAt na likhitam / tathA ca SatvaniSedhakaM sUtram / nAmadhAtuSTayaiSvaSkaSTivAM SaH so neti vAcyam / guNaH / sedhati / nipUrvaH / nAmadhAturiti / nAmadhAtuSThacaiSvaSkaSTivAM ( Sa. ba. ) SakArasya sakAro na bhavati iti vAcyam / guNaH / laT / sedhati / yadA nipUrvo'yaM dhAtuH syAt tadA kIdRzaM rUpaM kAryam / tadarthaM sUtram / prAdezva tathA tau sunamAm / prAderupasargAtpareSAM svAdInAM namAdInAM ca dhAtUnAM sakAranakArayostau pUrvabhAvinAveva SakAraNakArau bhavataH SatvaNatvanimitte sati / niSedhati / sevet setu / avyavadhAne'pi Satvam / nyaSedhat / dvitvavyavadhAne'pi Satvam / niSiSedha / siSidhatuH / siSidhuH / siSedhitha / sidhyAt, sedhitA, sedhiSyati, asedhiSyat / asedhIt, asedhiSTAm, asedhiSuH / SidhU zAstre mAGgalye ca / UkAra iDikalpArthaH / sedhati, sedhet, sedhatu, asedhat, siSedha, sidhyAt / prAdezva tathA tau sunamAm / ma Adiryasya sa prAdiH tasya prAdeH (paM. e.) ca tathA tau (pra.dvi.) sunama ( Sa.ba.) paJcapadaM sUtram / prAderupasargAtpareSAM svAdInAM SuJ abhiSave, So'ntakarmaNi, TuJ stutau, Tubh stome, SiG bandhane, Saji saMge, Svaj pariSvaMge, ityAdInAM namAdInAM ca Nam mahvIbhAve, NIJ prApaNe, TuNadi samRddhau, NidikutsAyAm, ityAdInAM dhAtUnAM yau sakAranakArau tayoH krameNa tau pUrvabhAvinau eva pUrvAvasthAyAM varttamAnau SakAraNakArau eva bhavataH / tathA teSvevetyAdi / tatheti sUtroktaM padaM tasyArthaH / teSveva nimitteSviti / atrAyaM bhAvaH / sa
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 sArasvate dvitIpavRttau kArasya SakAranimittAni kavargellakSaNAni / nakArasya NatvanimittAni pakArarephavarNAH / avapratyAhArakavarga pavargavyavadhAnAni ca tato yayupasargAnte kavargaspetatyAhArasya ca yogo bhavati / tadA tasmAtparasya sakArasya pakAro bhavati / yadA copasarge SakArarephaRvarNAnAmanyatamo bhavati nakArasya vA matyAhArakavargapavargAntaraM ca bhavati tadA nakArasya NakAro bhavati / atropasarge itpratyAhAro'sti tena sedhateH sakArasya SakAroM bhavati / niSedhati / liG / sedhet / loT / sedhatu / lahU / ar3avyavadhAne'pi SatvaM bhavati nyaSedhat / iti prayogadarzanAt / yadA nipUrvastadA nyapedhat / tadabhAve asedhat / liT / dvitvavyavadhAne'pi SatvaM nAsti vyAkhyAnena prayojanaM tadabhAve'pi prayogasiddheH / niSiSedha / nipUrvesati / tadabhAve siSedha / liG / sidhyAt / luT / sedhitA / lRT / sedhiSyati / laG / asedhiSyat / luG / asedhIt / samApto'yaM dhAtuH / SidhU zAstre mAGgalye ca / UkAra ivikalpArthaH / AdeH SNaH straH / pUrvavat tibAdayaH / sedhati / sedhet / sedhatu | asedhat / liT / siSedha | sidhyAt / sidhU tA iti sthite sUtram / Udito vA / Udito dhAtoH parasya vasAderiDDA bhavati / Udito vA / Ut it yasya sa Udit tasmAt UditaH (paM. e.) vA Udito dhAtoH parasya vasAdeH pratyayasya vA iDAgamo bhavati / dvitIyaM sUtram / svasrutisUyatidhuJcadhAdInAmiDDA vaktavyaH / sva zabde / SUG prANigarbhavimocane / SUG prasave / dhUJ kampane / radhU hiMsAyAm / naz adarzane / tRp prINane / tRp harSavimocanayoH / dui jighAMsAyAm / muhU vaicitye / SguD udviraNe / snih prItau / ete radhAdayaH / sedhitA / pakSe / 1 svasati 0 / svasUtirUpatidhUJaityAdInAM dhAtUnAM vA iDAgamo vaktavyaH / vasAdeH pratyayasyaiveti zeSaH / dhAtavastu mUle darzitAH / anena sUtreNa vA iT / sevitA ! sidhU tA iti sthite / sUtram / tathordhaH / dadhAti vinA jhabhAntAddhAtoH parayostakAra thakArayordhakArAdezo bhavati / jhabe jabAH / seddhA, sedhiSyati-setsyati / asedhiSyat asetsyat / asedhIt / asedhiSTAm asedhiSuH / iDabhAve / tathordhaH / taca ca tathau tayoH tathoH (pa.dvi.) dhaH (pra. e. ) dvipadaM
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhvAdiprakriyA! . . 311 sUtram / dadhAti varjayitvA jhamAntAt dhAtoH parayostakArathakArayordhakArAdezo bhacati / sugamamidaM sUtram / asyAdhikaM vyAkhyAnaM nAsti / anena takArasya dhakAraH / jhabe javAH / prathamadhakArasya dakAraH / svarahInaM / guNaH / seddhA / seddhArau / seddhaarH| seddhAsi / seddhAsthaH / seddhAstha seddhAsmi / saiddhAsvaH / seddhAsmaH / laT / sedhiSyati / setsyati / 'khasecapAjhasAnAM / laG / asadhiNyat / asetsyat / luG / asedhIt / asedhiSTAm / asedhiSuH / iDabhAve a si si Ida dipa iti sthite sUtram / aniTo naamivtH| nAmivato'niTo dhAtoH parasmaipade pare sipratyaye vRddhirbhavati / vapatvam / seH| asaitsIta asaidvAm / pratyayalope pratyayalakSaNaM kAryaM bhvti| . aniTo naamivtH| bhaniyo nAmivataH / nAsti iT yasya saH aniT tasyAniTaH (pa.e.) nAmI asyAsti iti nAmivAn tasya nAmivataH (pa.e.) dvipadaM sUtram / 'nAmivato nAmpupadhasya naikasvarAdanudAcAt iti sUtreNocAt aniTo dhAtoH saMbandhino nAminaH parasmaipadaviSaye simatyaye pare vRddhirbhavati / anena vRddhiH / paraM pUrvavat / khse| asatsIt asai sitAm iti sthite / sUtram / / jhasAda / jhasAduttarasya seopo bhavati jhase pre| asaitsuH / asatsIH asaiddham asaiddha / asatsam asatsva asaitsma / khada sthairyehiMsAyAM ca / vadati, khadeva, khadatu, akhadat / jhasAt / (paM. e.) ekapadaM sUtram / jhasAdutvarasya serlopo jhase pare bhavati / anena serlopaH kaaryH| pratyayalope pratyayalakSaNaM kArya bhavati / iti nyAyAt / vRddhirbhavati / tayordhaH / jhabe jabAH / svarahInaM / asaiddhAm / asatsuH / asatsIH / asaiddha / asaiddha / asatsam / asaitsva / asatsma / khad sthairya hiMsAyAM ca / pUrvavat tivAdayaH / khadati / khadet / khadatu / akhadat / khad khad Na' iti sthite pUrvasya hasAdiH shessH| khakhad pabiti nAte sUtram / ata updhaayaaH| dhAtorupadhAyA akAssya vRddhirbhavati jiti Niti ca pare / cutvam / cakhAda cakhadanuH cakhaduH / carakha- . ditha cakhadathuH caravAda / ata upaadhaayaaH| ataH (Sa. e.) upadhAyAH (pa. e.) dhAtorupadhAyA akArasya vRddhirbhavati miti Niti ca pare / kuhozzuH / cakhAda / cakhadatuH cakhaduH ghasadiya / cakhadathuH cakhada /
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate dvitIyavRttI luttamo vA dviktavyaH / cakhAda cakhana cakhadiva cakhadima / khadyAt, khaditA, khadiSyati, akhadiSyat / Naluttamo0 / uttamo gal vA Nit vacavyaH / tena vRddhervikalpo bhavati / cakhAda | cakhada | cakhadiva cakhadima / svadyAt / khaditA / vadiSyati / akhadiSpat / akhadIt iti sthite / 312 - Nit / ye parasmaipade pare sirNidbhavati / ata upadhAyA iti vRddhi: / akhAdIt akhAdiSTAm akhAdipuH / sUtram / Nitpe / Na it yasya sa Nit ( ma. e. ) pe ( sa e.) dvipadaM mUtram / parasmaipade pare siNita bhavati / anena serNitvAt ata upadhAyA iti sUtreNa vRddhiH | akhAdIt akhAdiSTAm akhAdiSuH | vRddhivikalpakaraM sUtram / hasAderlaghvakAropadhasya vA vRddhiH seTi sau vAcyA / akhadIt / gad vyaktAyAM vAci / gadati / hasAde: / im Adiryasya sa isAdistaspa isAdeH / laghuzcAsau akArazca laghva. kAraH laghvakAra upadhAyAM yasya sa laghvakAropadhastasya laghvakAropadhasya hasAderlasakAropadhasya ca dhAtorvA vRddhi: seTi sau vAcyA / anena vRddhivikalpo bhavati / akhadIt avadiSTAM bhakhadiSuH / sugamo'yaM dhAtuH samAptaH / gad vyaktAyAM vAci / gadati / 1 upasargasthanimittAnnergadAdau NatvaM vAcyam / gadd nad pat pad sthA apit dA dhA mA so han yA vA dvA psA vapU vaha ci zam vih ete gadAdayaH / gad vyaktAyAM vAci / nad avyakte zabde / patlu patane / pad gatau / STAgatinivRtau / DudAJ dAne / DudhAJ dhAraNapoSaNayoH / mAG mAne So'ntakarmaNi / han hiMsAgatyoH / yA prApaNe / vA gatigandhanayoH / drA kutsAyAM gatau ca / psA bhakSaNe / Tuvap bIjatantusantAne | vaha prApaNe / ciJ cayane / zam upazame / diha upacaye / praNigadati / gaMdat gadatu agadat / kuhozvaH / jagAda jagadtuH jagaduH / jagadiya jagadathuH ja I
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ . bhvaadiprkriyaa| gada / gadyAt, gaditA, gadiSyati, agadiSyat / agAdItagadIt / rad vilekhane / radati, raden , radatu, aradana, rraad| upsrgsthnimittaat|upsrgsthnimittaat nergadAdau NatvaMvAcyaM gadAdayastu mUle uktAH santi / taeva jJAtavyAH / Atonena sUtreNa nakArasyaNakArobhavati / paNigadati / gadet / gadatu / agadat / kuhoshcH| anena gakArasya jkaarH| atupdhaayaaH| jagAda / jagadatuH / jagaduH // gadyAt / gaditA / gadiSyati / agadiSyat / agAdIt / hasAdeH / agadIt / rad vilekhane / rati / radet / radatu / aradat / rarA da / rad atus iti sthite sUtram / lopaH pacAM kitye cAsya / pacAdInAmanAdezAdInAM kiti NAdau sati pUrvasya lopaH / asaMyuktahasayormadhyasthasyAkArasyaikAraH / redatuH rduH| lopaH pacAM kitye cAsya lopaH (ma. e.) parcA (pa.ba) kiti (sa. e.)e (pra. ' e.) ca (ma.e.) asya (pa.e.) SaTpadamidaM sUtram / yeSAM dhAtUnAM dvivacanasya kuhozzuH jhapAnAM jabacapAiti jabAdirAdezo na bhavati teSAM pacAdInAM pacsadRzAnAM pat pad cal cara van man ityAdInAM pUrvasya dvitvasya kiti NAdau sati lopo bhavati / eka eva iso yasya saH / yadvA ekazca ekazca eko ekau asaMyukto kevalau saMyogarahitau pU. pirau hasau yasya sa ekahasastasya ekahasasya / asaMyuktahasamadhyasthasyAkArasya ca ekAro bhavati / mUle tu na saMyukto asaMyukto asaMyukau ca to hasau ca asaMyuktahasau tayorasaMyuktahasayoH / pUrva vyAkhyAnaM candrikAnusAreNa / idaM tu mUlAnusAreNa / cakArAt uktanimittAbhAve'pi tu phal bhaj trae sadh granthambhAnAmetvapUrvalopau bhvtH| tathA juSu bhram tras phaN rAj bhrAz bhrAj bhlAz khan rAdh eteSAM vikalpena etvapUrvalopau bhavataH / iti sUtram / anena pUrvarakArasya lopazca dhAtorakArasyaikAro bhavati / svarahInaM0 / redatuH / reduH / rarad thapa iti sthite sisatA0 aneneT / rarad thap iti jaate| seTi thapi etvapUrvalopau vaktavyau / rediya redathuH reda / rarAda-rarada rodiva redima / syAt, raditA, radiSyati, aradiSyava / arAdIna arAdiSTAm arAdiSuH / aradIt / Nad avyakte zabde / AdeH SNaH snaH / nadati, nadeva, nadatu, a
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ . sArasvate dvitIyavRttI nadat / prapUrvaH / prAdezca / iti Natvam / praNadati / gadAditvAt praNinadati / nanAda nedatuH neduH| nediya nadathuH neda / nanAda-nanada nediva nedima / nadyAt / naditA, nadipyati, anadiSyat / anAdIt anAdiSTAm anAdiSuH / anadIt anadiSTAm / arda gatau yAcane ca / ardati, adeva, ardatu, Ardat / dvitve kRte AbhvorNAdau / A arda iti sthite| seTithApi / vArtikam / seTi thapi pare etvapUrvalopo vaktavyo / anenaitvapUrvalopau staH / svarahInaM0 / rediya / redathuH / re / rarAda-rada / rediva / redima / liG / racAt / raditA / radiSyati / araviNyat / arAdIt / ha. sAdeH / aradIn / samAmo'yam / Na avyakte zabde / pUrvavat tivAdayaH | AdeH paNaH naH / nadati / anyAni rUpANi mugamatvAnna likhitAni / liTlakAre / lopaH pacAM kitye cAsya / anenaitvapUrvalopau kAyau~ / nanAda / nedataH / yadA papUrvo'yaM ghAtustadA mAdezca / anena sUtreNa nakArasya nnkaarH| praNadati iti rUpaM bhavati / prapUrvatve sati yadA nipUrvaH syAt tadA gadAditvAt nerNatvaM bhavati / paNinadati / iti rUpaM siddhaM bhavati / nadyAt / naditA / nadiSyati / anadiSyat / anAdIt / hasAdeH / anadIt / so'nAdIt ityudAharaNam / at gato yAcane ca / ati / at / astu / AIt / laGlakArasya rUpe svarAdeH paraH / anena vakSyamANena sU. preNa dvitIyo'DAgamo bhavati / a Nam iti sthite / dvitvam / dvitve kRte sati / AbhvorNAdau iti sUtreNa pUrvasyAkArasyAkAro bhavati / tadA A a Napiti nAte suutrm| nugazAm / aznote kArAdidhAtUnAM saMyogAntAkArAdidhAnUnAM ca pUrvasya nugAgamo bhavati NAdau sati / AnaI AnardatuH AnaH / Anarditha AnardathuH Anada / AnaI Anardiva Anardima / aryAt arditA ardiSyati ArdiSyat / ArdIt ArdiSTAm AdipuH / idi paramaizvaryaM / indati, indeta, indtu| nugazAM / nuk (ma. e. ) azAM (pa.ka.) agara vyAptau / aJca an aI
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhvaadibhrkiyaa| 315 Rccha ityAdInAM dhAtUnAm dvibhauve kRte sati NabAdau pare pUrvasya dvitvaspa nugAgamo bhavati / kakAraH sthAnaviSyarthaH / kittvAdante / ukAra uccaarnnaarthH| anena sUtreNa dvayormadhye nugAgamo bhavati / svarahIna / AnaI / AnaItuH / aanrduH| savANi rUpANi 'mUle santi / arthAt / arditA / bhardiSyati / svarAdeH AdiNyat / ArvIt / idi parasmaizvaryaM / pUrvavat vivAdayaH / iditonum iti anena num / inda- . ti / indet / indatu / enpat iti jaate| svarAdeH / svarAderdhAtoddhitIyo'DAgamo bhavati dibAdau pre| aie / eee / aindat / ind Nap iti sthite / svarAdeH / svara diryasya sa svarAdiH tasya svarAdeH (pa. e.) svarAde' dhAtodvitIyo'DAgamo bhavati / anena dvitIyo'DAgamaH / eaiai| aindat / aindatA m / aindan / aindaH / aindatam / aindata / aindam / pendAva / aindAma bhisya dhAto. liTlakAre vizeSo'sti / ind NaH iti sthite sUtram / kAsAdipratyayAdAm krsprH| kAsR As day ay nAmyAdigurumadvAtvanekasvaradhAtubhyaH pratyayAntAca NabAdau pare Am pratyayo bhavati / sa ca sabhUparaH prayoktavyaH / kAsR dIptau / As upavezane / vay dAnagatihiMsAdAneSu / ay gatau / ete kaasaadyH| kAsAdipratyAdAm RtabhUparaH / kAs mAdiryaspAso kAsAdiH pratyayAnto dhAtuH pratyayazabdenocyate / kAsAdizca pratyayazca kAsAdipratyayaM tasmAt kAsAdimatyayAt (paM0 e0) bhAmU (ma0 e0) kUca as ca bhUzca ksbhuvH| kasmuvaH pare yasmAtsa krasbhUparaH (ma0 e0) tripadamidaM sUtram / kAs mAs day ay nAmyAdigurumaddhAtvanekasvaradhAtubhyaH pratyayAtANNAdo pare Am pratyayo bhavati sa ca bhAma kasbhUparaH prayokavyaH / sUtrasya sugamatvAt vyAkhyAnasyAnAvazyakatvam / tathApi sUtrasyAsya candrikAyAM kRtaM vyAkhyAnamasti / kAsAderdhAtoH kAs mAs cakAsa jAya daridrA day ay uS edhU IkS Uha ityAderdhAtoH pratyayAntAca sayajayaH ityAdeH pratyayAdAtorNabAdau viSaye Amematyayo bhavati / sa ca Am kasabhUdhAtuSu pareSu satsu pryokvyH| kAsAdeH pratyayAntAca NabAdisthAne AmmatyayaH / tasmAcca pareSAM kasbhUdhAtUnAM madhye anyatamasya dhAtoH parokSaprayogo bhavatItyarthaH / tasya ca dhAtorNabAdau pUrvavat prkriyaa| AmmatyayaH pitsaMjJakazca jJeyaH / sUtram /
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 sArasvate dvitIyavRttI vidaridrAkAsakAzajAgRuS ebhyo vAm / vid jnyaane| daridrA durgatau kAza vikcne| jAgR nidraakssye| uSa dAhe / ete vidAyaH / indAM ka Nap iti sthite kaityetasya dvitvam / vid daridrA / vid daridrAkAm kAz jAya uSa ebhyo vAm matyayo bhavati / inda Am kRNapiti jAte / svrhiin| indAm kR Napiti jAte dvizca | kRityasya dvitva / indAm kR kRNapiti jAte sUtram / / pUrvasaMbandhina RkArasyAkAro bhavati / cutvam / rH| R (10 e0) sAMkevikaM / aH (ma0 e0) / dvipadaM sUtram / dvitve kRte sati pUrvasaMbandhina RkArasya akArAdezo bhavati / anena prkaarsyaakaarH| tadA indAm ka ka Nap itinAte / kuhozcaH / anena sUtreNa phakArasya ckaarH| tadA indAm ca kR Nap iti sthite sUtram / dhAtornAminaH / dhAtorantyabhUtasya nAmino vRddhirbhavati jiti Niti ca paro indAMcakAra indaaNckrtuH| indaackruH| krAditvAnneT / indAMcakartha indAMcakrathuH indAMcakrA indAMcakAra-indAMcakara indAMcava indAMcakama / indAmAsa indAmAsatuH indAmAsuH / indAmAsitha / indAMbabhuva, indyAt, inditA, indiSyati / svarAdeH / aindiSyat, aindIt aindiSTAm aindiSuH / aindIH aindiSTam aindiSTa / aindiSam aindiSTa aindiSma / Nidi kutsAyAm / nindati / dhAto minaH / dhAtoH (pa0 e0) nAminaH (pa0 e0 ) dvipadaM sUtram / dhAtoH antyabhUtasya nAminaH niti Niti ca pratyaye pare vRddhirbhavati / anena vRddhistadA indAm ca kU Ara Na' iti jAte / nazcApadAnte / svarahInaM0 / tadA indA cakAra iti rUpaM siddhaM bhavati / evamanyAnyapi rUpANi sidhyanti / kiti NAdI guNavRddhI na bhavataH / kiM tu ra ityasya sUtrasya prAptiH / indAMcakAra / indrAcakratuH / indAMcakaH / kAderNAdeH iti sUtre kRdhAtoriniSedhAt iDAgamo na bhavati pittvAt guNo bhavati / indAMcakarSa / indAMcakradhuH / indAMcaka indAMcakAra / NatruttamaH / iti sUtreNa vA Nit tena vA vRddhirbhavati / indAMcakara / ityatra guNo bhavatyava vA / indAMcava indAMcakRma / yadA asthAtAranuprayogaratadA indAm asa gapU
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhvaadibhkriyaa| 317 iti sthite dvitvasUtreNa akArasya dvirbhAvaH / Amvodiau / savarNadIrghaH / svarahInaM0 / indAmAsa / indAmAsatuH indAmAsuH / indAmAsitha | yadA bhUdhAtoranuprayogastadA indAm bhU Nam iti nAte / nazcApadA0 / punazca babhUva iti rUpaM yathA siddhaM bhavati tathaiva rUpaM kAryam / indAMbabhUva / indhAt / inditA / indiSyati / svarAdeH / aindiSpat / aindIt / Nidi kutsAyAM pUrvavat idito num / nindati / yadAyaM dhAtuH prapUrvaH syAt tadA pranindati iti sthite sUtram / / nisanikSanindAmupasargANNavaM vA vAcyam / praNindati, pra nindati / nindeda, nindatu, anindata, nininda, ninyAta nindiSyati, anindiSyat, anindIt / nikS cumbane / praNikSati nikSeda nikSatu anikSat ninikSa nikSyAt nikSitA nikSiSyati anikSiSyat anikSIn / ukha gatau / okhati okhet okhanu aukhat / dvitve upadhAguNe ca , kte| nisanikSanindAm / nisanikSanindA dhAtUnAsupasargAt upasargasthanimicAt NatvaM vA vAcyam / anena Natvam / maNindati / manindati / nindet / nindatu / anindat atra upadhAyA laghoriti sUtrasya pAmireva nAsti / upadhAyAmikArAbhAvAt / nininda / nindayAt / ninditA / nindiSyati / anindiSyat / anindIt / asya rUpANi mUle santi tathApi likhitAni / niz cumbane / nikSati / 'nisnikssnidaam|' anena sUtreNa nntvm| praNikSati / anyAni rUpANi sugamatvAnna likhitAni | ukha gatau / guNaH / okhati / okhet / okhatu / aukhat / atra svarAdeH ityanena sUtreNa dvitIyo'DAgamo bhavati / ukhU Nap iti sthite / dvizva / guNaH / u okha Nap iti jAte sUtram / __ asavaNe svare0 pUrvakArokArayoriyuvau vktvyo| uvokha / sa- . * varNe dIH0 UvatuH UkhuH / uvokhitha / ukhyAt, okhi tA, okhiSyati, okhiSyat, auravIt / aJca gtipuujnyoH| aJcati / nugazAm Anazca AnazcatuH AnaJcuH / asavaNe svare / asavaNe svare pare sati pUrvayoH ikArokArayoH iyuvau yathAsaMkhyena vakavyau / anena sUtreNa ukArasya ut jAtaH / svarahInaM0 / uvokha / asavarNasvarAbhAvAno'n / savarNedIrghaHsaha / akhatuH / UkhuH / uvaukhitha / ukhyAt /
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 sArasvate dvitIyavRttI okhitaa| okhiSyati svarAdeH / aukhiSyat / aukhIt / aJca gati pUjayo / aJcati / aJcet / aJcatu / svarAdeH / Azcat / a aJc Nap iti jAte AbhvorNAdau / nugazA / svarahInaM0 / AnaJca / AnazcatuH / AnaJcaH / puujaayaam| prajAyAmaJcenalopAbhAvo vAcyaH / aJcyAt / gatau tu acyAt / aJcitA,aJciSyati, AJciSyat, AJcat / Acchi AyAme / AJchati, AnAJcha / AJchaternugveti kecit / AJcha, AJcyAt AJchitA, AJchiSyati, . AcchiSyat, aanychiid| hurchA kauTilye / borvihase iti dIrghaH / hUrchati / kuhozzuH / vargacaturtho hasya savarNaH / jhapAnAM jabacapAH / juhUrcha arIt / vaja gatau / vajAti vajeda vajanu avajat / pUjAyAmaJcerdhAtornakArasya lopAbhAvo vAcyaH / aJcyAt / gatau tu lopH| iti sUtreNa nakArasya lopo bhavati / acyAt / anycitaa| anyAni sugamAni aJcitiAsvarAdeH AJciSyat AzcIt / Acchi aayaame| idito num / aanychti| Achet / Abchatu / svarAdeH / AJchat / A AJch Nap iti jAte / nugshaaN| anena nuk / svarahInaM0 / AnAJcha / AnAmchatuH / AnAJchuH / AzchaterdhAtornugazAmiti sUtreNa vihito nug vA bhavatIti kecidAcAryA vadanti / tadA dvizca / savarNadIrghaH / AJcha / AcchatuH / AmchuH / AnchayAt / AzchitA / AThiSyati / svarAdeH / AJchiSyat / AJchIt // huI kauTilye / pUrvavat tivAdayaH / ' huI atipU' iti sthite / yvorvihase anena dIrghaH / svarahInaM0 / hUchati / huut| hUcrchatu ahUrcchat / 'hu hu NaH' iti sthite kuhocaH / vargacaturthoM hasya savarNaH / anena hakArasya lakAro bhavati / jhapAnAM jvcpaaH| anena jhakArasya jkaarH| vo vihase / anena dIrghaH / svarahInaM0 / juhUrcha / juhuurcchtuH| juhUcrchaH / icchati / ra cchitA / hacchiNyati / ahacchiNyat / aht||i vajagatau / pUrvavat / vanati / vajet / vajatu / avajat / vavaj Nam iti jAte lopH| pacAM kitye cAsya / anena sUtrega NatvapUrvalope prApte sati sUtram | zasadadavAdiguNabhUtAkAraNAM natvapUrvalopau vaktavyau / zamu , hiMsAyAm / dada dAne / zazAsa zazasatuH / dadAda dadadatuH /
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhvaadipkriyaa| 319 cavAja vavajatuH vavajuH / cavajitha / avAjIt avajIt / vraja gatau / vrajati, vrajet, vrajatu, avrajat / vanAja vanajatuH vavrajuH / vrajyAt, vrajitA, vrajiSyati, avrajiSyat / zam / zas dad vAdiguNabhUvAkArANAM kiti NabAdau pare NatvapUrvalApau na vaktavyau / anenaasyaitvpuurvlopnissedhH| kiMtu 'zrata upadhAyAH anena sUtreNa vRddhiH| cavAja / vavajatuH / vavajuH / vavajitha / vajyAt / vajitA / vajiSyati / avajiNyacha / avAjAt / hasAdeH / avanIt / baj gatau / vrajavi / anyAni sugmaani| luG lakAre vRddhivikalpe sUtram / / vadivrajyoH sau nityaM vRddhiH| avrAjIva / aj gatau kSepaNe ca / ajati, ajeta, ajatu, Ajat / . vadivrajyoH / vadivajyordhAtvoH sau pare nityaM vRddhirbhavati / anenAsya vRddhivikalpAbhAvaH / avAjIt / an gatau kSepaNe ca / ajati / ajet / ajatu / svarAdeH / Ajat / ajerArdhadhAtuke vI vaktavyaH vasAdau vA / etacca vibhakticatuSTayaM sArvadhAtukaM paramArdhadhAtukasaMjhaM pANinIyAnAm / dvitvam vRddhiH| vivAya / ajerArdhadhAtuke / ajerdhAtorArdhadhAtuke viSaye vIvaktavyo vasAdau pare vA bhavati / sArvadhAtukArdhadhAtukayorlakSaNaM mUle ukam / anena vIrAdezaH / vI gap iti sthite dvizca / isvaH / vi vI Napiti jAve dhaatoaaminH| anena sUtreNa vRddhirbhvti| , svarahInaM0 / vivAya / vi vI anus iti sthite sUtram / nudhaatoH| vikaraNasya nordhAtozcevarNovarNayoriyuvI bhavataH svare pare / anekasvarasyAsaMyogapUrvasya tu svau| vinyatuH vivyuH| nudhAtoH / nuzca dhAtuzca nudhAtustasya nudhAtoH ( pa. e. ) svAdernuriti svAderutpannasya nu iti vikaraNasya tathA dhAtoriti / ivarNAntovarNAntadhAtoH saMbadhina ivarNasya uvarNasya iyuvau bhavataH / ivarNasya iya uvarNasya ut / atrApi vizeSamAha / aneketyAdi tu punH| anekasvaraH saMyogapUrvarahitazca yo dhAturbhavati vasaMbandhinorivarNovarNayoryakAravakArau eva bhvtH| evaMbhUtasya nuvikaraNasaMvandhina
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 sArasvate dvitIyavRttI ' uvarNasyApi vattvam / tuzabdAt kacidekasvarasyApi yakAraH / yathAvadaMti kacidanekasvarasyApi iy / yathA IyatuH yvordhAtoH / yvau vA / iti sUtradvayena kevalasya IkArasya ca UkArasya iyAdikAryam atra tu nudhAvorityanena sUtreNa sarvatra ivarNasya u. varNasya ca iyAdikArya bhavati / iti vizeSaH / anena sUtreNAnekasvaraspAsaMyogapUrvaspAskArasya yakAro bhavati / vivyatuH / vivyuH / guNaH / vivayitha / svarAntAnityAniTasthapo veT / vivayitha-vivetha Ajitha vinyathaH vivya / vivAya-vivaya vivyiva-Ajiva vivyimaAjima / vIyAt / svarAMtAt / svarAMtAta nityAniyo dhAtoH thapo vA iT bhavati / anenAspa veT bhavati / guNaH / vivetha / vivyathuH / vivya / vivAya / vivaya / vivyiva / vivyima / vIyAt / aj tA iti sthite / ajerArdhadhAtuke / anena vIrAdezaH / tadA vI tA iti sthite sUtram / naikakharAdanudAttAt / ekasvarAhAtordhAtupAThe'nudAtta ityevaM paThitAdiDAgamo na bhavati / ; naiksvraadnudaattaat| na (a0) eka eva svaro yasya sa naikasvarastasmAt ekasvarAt (paM. e. ) anudAcAt (paM. e.) tripadaM sUtram / yo dhAtuH ekasvarAtmakaH dhAtupAThe'nudAtta iti saMjJakaH kathitastasmAt pareSAM pUrvokAnAM sisatAsIsyapAm iDAgamo na bhavati / udAcAH seTa essttvyaaH| tathA'nudAcA aniTa eSTavyAH / anudAcA dhAtavo dhAtupAThAt jnyeyaaH| atrAniTakArikA'sti / tasyAH zlokAH santi / ||athaanidkaarikaaH|| anidasvarAnto bhavatIti dRzyatAmanyAMstu seTaH pravadanti tadvidaH // adantamRdantamRtAM ca vRnau viDIGivarNeSvatha zIzriyAvapi // 3 // gaNasthamUdantasutAM ca rusnuvau kSuvaM tathorNotimatho yunnukssnnuvH|| iti svarAntA nipuNaiH samuccitAstato hasAntAnapi sannibodhata // 2 // zakistu kAntedhvaniDeka iSyate ghaptizca sAnteSu vasistathaivaca // rabhizca / bhAnteSvatha maithune yabhistatasvatIyo labhireva netare // 3 // yamiryamAnteSvaniDeka iNyate ramirdivAdAvapi pavyate mniH||
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 321 mvaadiprkriyaa| namizcaturthoM hanirekha paJcamo gamistu SaSThaH pratiSedhavAcinAm // 4 // dihirduhirmehatirohatI vahirnahistu SaSTho dahatistathA lihiH // ime'niTo'zAviha muktasaMzayA gaNeSu hAntAH pravibhajya kiirtitaaH||5|| dizi hazi dezimatho mRziM sparzi rizi ziM krozatimaSTamaM vizim // liziM ca zAntAnaniTaH purAgAH paThanti pATheSu dazaiva netarAn // 6 // rudhiH sarAdhiyudhibandhisAdhayaH kudhiH kSudhiH zudhyatibudhyatI vyadhiH // ime tudhAntA daza cAniTo matAstataH paraM siddhayatireva netare // 7 // ziSi pirSi zuSyatipuSyatI virSi lirSi virSi tuSyatiduSyatI diSim // imAndazaivopadizantyanividhau gaNeSu SAntAnkRSikarSatI tathA // 8 // tapi tirSi cApimatho vapi svapi lupiM lipi tRpyatidRpyatI sRpim // svareNa nIcena zapiM chupi kSipi pratIhi pAntAna paThitAMstrayodaza // 9 // adi hadi skandibhidicchidikSudIn zadi sadi vidyatipadyatisvIdIn // turdi nudi vindati vinda ityapi pratIhi dAntAna daza paJca cAniTaH // 10 // paciM vaciM viciriciraJjiTacchatIniji siciM mucibhajima nijatIn / tyajiM yaji yujirujisaJjima jatIn murji svarji sRjimRjI viddhayaniTsvarAn // 11 // // itynidkaarikaaH|| vetA-ajitA veSyati-ajiSyati AjiSyat-aveSyat AjIt / dhAto minaH / seH avaiSIt / ssttutvm| avaiSTAm avaiSuH / kSi kSaye / kSayati, kSayet, kSayatu, akSayat , cikSAya / nudhAtoH / cikssiytuH| tathAcAkArAnvAH sarve'pyaniyo daridrAvarnam / bhU sacAyAM ruzabde suprakhavaNekSNa 41
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 311 sArasvate dvitIyavRttI tejane / zI svapne / yu mizraNe / Nuzabde / TukSuzabde TuozvIra gtivRddhyoH| DI vihAyasA gatau / zriJ sevAyAm / vRna saMbhaktau / vRJ saMvaraNe / ityesadvarjam anye ivarNovarNAntAH dhAtavo'niye jJeyAH 1 TuozvIra gativRddhayoH zrin sevApAra enau dvau varjayitvA ikArAntA sarve'pyaniTaH / IkArAnteSu zIG svapne ' DIha visAyasA gatau ' etau drau varjayitvAnye sarve'pyaniTaH / UkArAnteSu yu ruNu kSNa Tu mu Urgun etAn sapta ghAtUna varjayitvA'nye sarve'pyaniTaH / UkArAntAH sarve' pi seTaH / na ko'pi aniT / prakArAnteSu vRt vRn varaNe saMbhakto jAya nidrAkSa etAn trIn dhAtUna varjayitvA'nye sarve'pyaniTaH / ekArAntAH SaDevAniTaH / aikA. rAntAH sarve'ppaniTaH / zrIkArAntAH paJcaivAniTaH / aukArAnto dhAtuH ko'pi nAsti / atha vyaJjanAntAH kathayante / tathAnAniTvAdhikArAtkAtaMtrasUtrANi li. khyante / zake kAt neT / paci vaci sivi vici mucezcAt / maccheH chAt / yuni runi muji mali pani bhrAni yaji masji saji niji vijir pvaMjeAn adi tudi nudi kSudi svidi svadhati vindati chidi bhidi hadi sadi padi khideva / rAdhi rudhi kudhi kSudhi bandhi sAdhi zuSyatibudhyati yudhiSadhi vyadherdhAt / hanimanyatenAt / Api tapi vipi svapi vapi kSipi chapillapi lipi supeH pAt / pamirami. lamibhyo mebhyaH / yami rami lami nami gamemAt / rizi ruzi kruzi lizi vizi dizi hazi spRzi mRzi dezeH pAda / viSi puNyati kRSi zliSyati dvipi ripi viSi miSi siSi suSi Si tuSi duSeH pAt / vasi ghaseH dahi dihi duhi mihi muhi ruhi lihi nahi vahAt / ca gahi guheH sane ebhyo dhAtubhyaH sisatAsIspapAmiT iti sUtreNa iDAgamo na bhavati / atra sarvatra kAt / asya padasya kakArAta ityarthe kAryaH / iti dhaatvo'nittH| etepAmarthA dhAtupAgadavagantavyAH / anena sUtraNe ca vyAkhyAnena vIrAdezasya iniSedho bhavati / guNaH / vetA / ajitA / veSyati / ajiSyati / svarAdeH / mAjiNyat / aveNyat / AjIt / AjiSTAm / AjipuH / dhAtonominaH / avaiSIt / TutvaM / avaiSTAM / avaiSuH / zikSaye / pUrvavat tivAdayaH / guNaH / kSayati / kSayet / kSayatu / akSayat / kSi Na iti sthite dvizca / ti kSiNa iti jAte / zasAt khapAH / anena sUtreNa kakAraH zeSaH / kuhocaH / vikSiNapitijAve / dhAtonAminaH / anena vRddhiH / svarahInaM0 / cikSAya / nudhAtoH / cikSiyatuH viliyuH / kSipAt iti nAte sUtram / ye| anapi yakAre pUrvasya dI! bhavati / kSIyAt, kSetA, kSe vyati,akSeSyat,ghAto minH| ajhaipIt akSaiSTAm akssyuH| kaTe varSAvaraNayoH / kaTati, kaTat, kaTatu, akaTat,cakATa /
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhvaadiprkriyaa| 326 ye| (sa. e.) ekapadaM sUtram / anapi pakAre pare sati pUrvasya svaraspa dI? bhavati / anena dIrghaH / kSIyAt / kSetA / kSeSyati / akSeNyat / ghAtonAminaH / akSeSIt / ajhaiSTAm / ajhaiSuH / kaTe vrssaavrnnyoH| karati / liTlakAre kuhocaH / ata upadhAyAH / anena vRddhiH / cakATha / cakaTatuH / cakaTuH / kathyAt / kaTitA / kaTiSyati / akaTiSyat / pUrvoktasUtraiH / akaisiidipiti jAte / sUtram / hayantakSaNazvasijAgRhasAdivarja seTi sauM vRddhiH / hasAdaya ekAretaH / akaTIta akaTiSTAm akaTiSuH / gupU rakSaNe / hayantA pantakSaNazvasijAgrahasAdivaja seTi sau pare vRddhirbhavati / atra hasAdaya ekAreto jJAtavyAH / anena vRddhiniSedhaH / iT ITi / savarNedIrghaH saha / akaTIt / gupU rakSaNe / UkAra adito vA iti kAryArthaH / sUtram / Aya: / gupdhupUvicchipaNipanibhyaH svArthe Aya: pratyayo avati / anapi vA / upadhAyA gunnH| AyaH / (ma0 e0) ekapadaM sUtram / gupdhUvicchiANipanimyo dhAtubhyaH svArthe AyaH pratyayo bhavati / anapi vA bhavati / gup Aya iti sthite / upadhAyA laghoH / svara / gopAya iti jAte sUtram / / sa dhAtuH / sa yaGAdipratyayAntaH zabdo dhAtusaMjJo bhavati / dhAtutvAtivAdayaH / gopAyati, gopAyet, gopAyatu, agopAyat / kAsAdipratyayAdAm / gopAyAMcakAra / gopAyAmAsa / gopAyAMbabhUva / jugop| sa dhAtuH / saH (ma0 e0) dhAtuH (ma0 e0) yAdibhatyayAntaH zabdoM dhAnusaMjJo bhavati / sugamam / dhAtutvAt vibAdayaH / gopApa vipa iti jAte bhae karvari / gopAya ap vip iti jAte ade / svara0 gopAyati / gopAyet / gopAyatu / agopAyat / gopAya gap iti sthive kAsAdipratyayAdAm / anena sUtreNa Am pratyayo bhavati / tadA gopAya Ama kR Na iti jAve / savarNedIrghaH saha / gopAyAm kRNapiti jAte / dvizca / / kuhozcaH / dhAnornAminaH / nazvApadAnte jhse| svarahInaM0 / gopAyAMcakAra / gopAyAmAsa | gopAyAMbabhUva / anapi vA ityuktatvAt vA yamatyayo bhavati / AyapatpayAmAne AmpatyayAbhAvo bhavati / gup Napiti sthite / dvizca / kuhozuH / anena gakAraspa jakAro bhavati / upadhAyA laghoH / anena guNo bhavati / svarahInaM0 / jugopa. jugupatuH jugupuH / ' gopAya yAt / idi sthite sUtram /
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 sArasvate dvitIyavRsau I yataH / yakArasyAkArasya ca lopo bhavatyanapi / gopAyyAtgudhyAt / gopAyitA - gopitA / Udito vA / goptA / gopAyiSyati - gopiSyati - gopsyati / agopAyiSyat - agopi - Syat - agopsyat / agopAyIt-agopIt / aniTo nAmizvataH / ag2aupsIt / jhasAt / AgauptAm / evaM dhUpU sa'ntApe / dhUpAyati / dhUpAyAMcakAra / dhUpAyAmAsa / dhUpAyAMbabhUva / dudhUpa / dIrghopadhatvAnna guNaH / tapa santApe / tapati, tapet, tapatu, atapat, / tatApa-tepatuH tepuH / tepitha 1 yataH | y ca at ca yat tasya yataH (Sa. e.) yakArasya ca akAraspa anapi viSaye lopo bhavati / anenAkArasya lopaH / gopAyyAt / AyAbhAve sati gupyAt / asya dhAtoH Udito vA anena sUtreNevikalpo bhavati / anapi AyapratyayasyApi vikalpo'sti / gopAyitA / gopitA / Udito vA / goptA / anyAni rUpANi mUle uktAnyato na likhitAni / aniTo nAmivataH / anena vRddhirbhavati / agaupsIt / samApto'yaM dhAtuH / dhUpU saMtApe / bhAyaH / anena sUtreNAsyApi AyaH pratyayaH / dIrghopadhatvAnna guNaH / dhUpAyati / dhUpAyAMcakAra / dhUpAyAmAsa / dhUpA bhUva / yAbhAve | dudhUpa | anyAni rUpANi sugamAni / tap saMtApe / pUrvavat tibAdayaH / tapati / tapet / tapatu / atapat / ata upadhAyAH / anena vRddhiH / tatApa / lopaH parcA kitye cAsya / anenaitvapUrvalopau bhavataH / tepatuH / teSuH / tepitha / atvato nityAniTaH / idaM sUtramasti / 1 avato nityAniTasthapo veT / tataptha / tapyAt / taptA / tapsyati / atapsyat / atApsIt / kramu pAdavikSepe // atvataH / nityAniTo dhAtoH thapo vA iD bhavati / anenAsya vA iT / tataptha / tapyAt / taptA / taptArau / taptAraH / tapsyati / atapsyat / Nitve | anena sUtreNa seNitvAt ata upadhAyAH anena sUtreNa vRddhiH / atApsIt / jhasAt / AtAptAM / atApsuH / kramu pAdavikSepe / kramubhramutrasitruTilaSbhrAzubhlAzo vA yaH pratyayo vaktavyaH / caturSu / krAmyati / kramu bhramu trati truTi labU bhrA0 / empo vA yaH pratyayo caturSu lakAreSu pareSu sugamossyArthaH / dvitIyaM sUtram /
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ / bhvaadibhkriyaa| . 325 kramaH pe catuSu dIrghatA vaktavyA / kAmati, krAmyet, kAmeva krAmyatu, kAmatu, akrAmyata, akrAmada, cakAma, kramyAta, mitA, kramiSyati, akramiSyata, akramIt / yama uprme| krmH| kramudhAtoH parasmaipade caturSa pareSu dIrghatA vaktavyA / anena diirghH|thmsuutrenn yapratyayaH / dvitIyena dIrghatA bhavati / kAmpati / yamatyayAbhAve / kAmati / evamanyAnyapi rUpANi yAni / liT lakAre / ata upadhAyAH / anena sUtreNa vRddhiH / / kuhozcaH / cakAma / cakramatuH / cakramuH / kamyAt / kramitA / anyAni rUpANiM mUle uktAni santi / Nitpe / iti NittvAt ata u0 / anena vRddhimAptau / hayantakSaNa0 ityanena sUtreNa vRddherabhAvaH / akramIt / pakramiSTAm / akramiSuH / yama uprme| gamAM chaH / gamyamaithUNAM cho bhavatyapi / yacchati, yaccheva, yacchatu, ayacchatu / yayAma yematuH yemuH / yemitha-yayantha / yamyAt, yantA, yasyati, ayaMsyat / / gamA chaH / idaM sUtramasti / gamA (pa. ba.) chaH (ma. e.) gam yam iSUNAM dhAtUnAM chakArAdezo bhavati tibAdiSucaturSa lakAreSu pareSu / yam apa vipitisthite / anena makArasya chakAraH / kutoyamAdezo makArasya bhavati tatrAha / SaSThIti / anena niyamasUtreNa makArasyaivAdezo bhavati / tadA yaccha ay tipiti jAte / svarahInaM0 / chH| khasecapAjhasAnAM / yacchati / yacchet / pacchatu / ayacchat / ata upadhAyAH / payAma / ya yam as iti sthite / lopaH pacA kitye cAsya / anenaitvapUrvalopau bhavataH / yematuH yemuH / yemitha / atvataH / anena vA iT / iDabhAve etvapUrvalopAbhAvaH / seTi thapItyuktvAt / yayantha / yamyAt / nazcA0 / pantA / yasyati ayaMsyat / ayam si IT dip' iti sthite sUtram / AdantAnAM yamiraminamInAM seriTa sak ca pe vaktavyau / ayasIt ayaMsiSTAm ayaMsiSuH / Namu prahRtve zabde ca / namati, nameva, namanu, anamat / nanAma nematuH nemuH / nemitha-nanandha / namyAva, nantA, naspati, anasyat / anaMsIt anaMsiSTAm anaMsiSuH / gamla gtau| lakAro ludikAryArthaH / gacchati, gacchet, gacchatu, agacchat, jagAma /
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 sArasvate dvitIyavRttau AdantAnAm / AdantAnAM yamiraminamInAM seriTcaiteSAM dhAtUnAM sagAmama etau dvau parasmaipade vaktavyau / anenAsyeTsakau bhavataH / tadA apam sa iddU si IT dipiti sthite / kakAraH TakArazcetau / iTa ITi / savarNe / disimi / pakAraH / svarahInaM0 | vAvasAne / hRyanta0 anena vRddherabhAvo bhavati / na zvApadAnte / anena makArasyAnusvAro bhavati / ayaMsIt ayaMsiSTAm / ayaMsiSuH samAptoyam / Namu hRtve zabde ca pUrvavat tibAdayaH / AdeH SNaH straH / anena NakArasya nakArI bhavati / namati | liT lakAre / ata upadhAyAH / nanAma / lopaH / nematuH / nemuH / nemitha / atvataH / nanantha / anyeSAM lakAraNAM rUpANi mUle uktAni / luG lakAreM AdantAnAm / aneneTsakau bhavataH / hayanta0 anena vRddherabhAvaH / anaMsIt / anaMsiMSTAM / anaMsiSuH / ayaM dhAturaniT / gamlR gatau / lRkAro lRditkAryArthaH / gam ap tipiti sthite / garmA chaH / anena makArasya chakAraH / svara0 / chaH / khase / gacchati / gam Napiti sthite / dvizca / pUrva0 / kuhozzuH / ata upadhAyAH / jagAma / jagam atus iti sthite sUtram / gamAM svare / garmI ( Sa. ba. ) svare ( sa. e. ), dvipadaM sUtram / gamAM svare / gam hun jan khan vas eteSAmupadhAyA lopo bhavati Gkitya svare / jagmatuH jagmuH / jagamitha jagantha / gamyAt, gantA / gam han jan khan ghas eteSAM dhAtUnAM kiti ca Giti svare pare upadhAyA lopo bhavati svare / anenopadhAyA lopo bhavati / svara0 / jagmatuH / jagmuH jagamitha | atva0 | nazcA0 / jagandha / anyAni mUle santi / tathApi likhAmi 1. gantA / gam syap tipiti sthite sUtram / hanutaH syapaH / hanterRkArAntAtsyapa iDAgamo bhavati / ga mezva pe / gamiSyati, agamiSyat / hanRtaH syapaH / han ca Rtu ca nRt tasmAt hanRtaH (paM. e.) spapaH ( pa. e. ) hanterRkArAntAt dhAtoH syapa iDAgamo bhavati gamezca parasmaipade / aneneT / gamiSyati / agamiSyat / sUtram / litpuSAderDaH / lito dhAtoH puSAderyutAdezva upratyayo bhavati dibAda parasmaipade / serapavAdaH / aGe ityukternopadhAlopaH / agamat agamatAm agaman / iSu icchAyAm
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhvaadiprkriyaa| 327 icchati, icchet, icchatu, aicchat / iyeSa ISatuH iissuH| iyeSiya / iSyAt / litpuSAdeDa / la lakAraH it yasyAsau lita' puS AdirvasyAsau puSAdiH / licca puSAdizca litpuSAdiH tasmAt litpuSAdeH (paM. e.) : (ma. e.) dvipadaM sUtraM lito dhAvoH puSAderyutAdezca bhUtArthe pratyayo bhavati dibAdau pare sati serapavAdo bhavati / gam u dipiti jAte / gamAM svare / anenopadhAyA lope prApte ka ityukatvAnopadhAyA lopaH / DakAro guNapratiSedhArthaH / svara0 / agamat / iSu icchAyo / pUrvavat tibAdayaH / gamAM chH| anena Sasya chaH / chaH / khase / svara0 / iccha'ti liTlakAre i iSNapiti sthive upadhAyA laghoH / anena guNaH / asavarNe / aneney / svara0 / iyeSa / savaNeM / ISatuH ISuH / iSitha / iNyAt / iS vA ivi sthite sUtram / iSusahalubhariSaruSAmanapi tasyeDDA vaktavyaH / eSitA-eSTA, eSiSyati, aiSiSyat / aiSIta aiSiSTAm aiSiSuH / niphalA vizaraNe / phalati, phalet, phalatu, aphalata, paphAla / AdezAditvenaitvapUrvalopaniSedhe praapte| iSusaha / iSuzca sahazca lubhazca riSazca ruS ca iSusahalumariSaruSaH teSAm iSusahalumariSaruSAM dhAtUnAmanapi viSaye tAdipratyayasyed vA vaktavyaH / anena veT / guNaH / eSitA / iDabhAve guNaH / STubhiH ttuH|essttaa / eSiSyati / svarAdeH / anena dvitIyo'T / aiSiSyat / aiSIt / triphalA vizaraNe / pUrvavat vibAdayaH / phalati / liTlakAre / ata upadhAyAH / anena vRddhiH / jhapAnAM / anena phasya paH / paphAla / paphal atus iti sthite / AdezAditvenaitvapUrvalopaniSedhe prApte sUtram / tUphalabhajatrapAM kiti NAdau seTi thapi caitvapUrvalopau vaktavyau / phelatuH pheluH / phelitha,phalyAt,phalitA, phaliSyati, aphaliSyat / laghvakAropadhatvena vRddhivikalpe prApte / tRphala0 / tRphalabhajatrapAM ghAtUnAM kiti gAdau pare ca seTi thapi pare etvapUrvalopo vaktavyau / anenAsyaitvapUrvalopau / phelatuH / phelitha / anyAni mUle santi / luGlakAre / hasAdeH / anena vRddhivikalpe mApne sUtramidaM /
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate dvitAyavRttau lAntasyAkArasya sau nityaM vRddhirvAcyA / aphAlIt / ji jaye / jayati, jayet jayatu ajayat / 228 lAntasyA0 / dhAtorakArasya sau pare nityaM vRddhirvAcyA / anena nityavRddhiH / aphAlIt / ji jaye / guNaH / jayati / liTlakAre ji ji Napiti sthite sUtram / saparokSayorjergiH / sapratyaye parokSe ca ji jaya iti dhAtogirAdezo bhavati / jigAya jigyatuH jigyuH / jigayithajigetha / jIyAt, jetA, jeSyati, ajaSyat, ajaiSIt, ajaiSTAm, ajaiSuH / kRS vilekhane / karSati, karSet karSa - tu, akarSat, cakarSa / upadhAyA laghoH / caruSatuH cakRSuH / cakarSidha / kRSyAt / guNe kRte / saparokSayorjergi: / saca parokSazca saparokSau tayoH saparokSayoH (sa.dvi.) jeH (Sa.e.) giH (ma.e.) tripadaM sUtraM sapratyaye ca parokSe NavAdau pare sati ji jaya iti dhAtorgirAdezo bhavati / anena girAdezaH / dvizca / dhAto0 / kuho zruH / anena gakArasya jakAraH / jigAya / nudhAtoH / anena yakAraH / jigyatuH / ye / jIyAt / jetA / aniTo'nena vRddhiH / ajaiSIt / kRSa vilekhane / pUrvavat / upadhAyAH / karSati / liTlakAre dvizvaraH / kuhokSuH / upadhAyAH / svara0 / cakarSa / cakRSatuH / cakarSitha / kRSyAt / kRS tA iti sthite / upadhAyAH / kUarUp tA iti jAtam / tatra sUtram / rAro jhase dRzAm / zsRjkRSmRtRpaDhapsRpAM jhase pare aro ra bhavati / rAra iti tantropAttaM tena rA AraH ra araH / sakRduccaritamanekopakArakaM tantram / STutvam / RSTA / rojhaseAM / ra (ma. e. ) araH (Sa. e.) jhase (sa. e. ) darzA (pa. ba. ) habe / uo / dRzAdInAM dRz spRz pRz sRj kRS grUpa dRp tRp ityAdInAM dhAtUnAM saMbandhinosr ityetasyAvayavasya jhase pare ra ityAdezo bhavati / sasvara evAdazo bhavati / tatra draSTavya ityAdau rasyaiva darzanAt / aro ro bhavati / ar iti nirdezAt dRzAdInAM guNo'pi sUcitastena pUrvaM guNaM vidhAya pazcAt rakAraH kAryaH / ityabhiprAyaH / rA ra iti taMtropAttaM tena rA AraH ra araH sakRduccaritamanekopakArakaM
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'bhvAdizakriyA / 329 tantram | anena araH raH jAtaH / tadA kU r SU tA iti jAte svarainiM / TubhiH dhuH / kraSTA / tathAca sUtram | kRSAdInAM ro vA vaktavyaH / kaSTa / rAro jhase izAm / - kRSAdInAM / kRSa spRz mRS tRp dRp eteSAM dhAtUnAM raH aro vA bhavati / anena vikalpaH / karSTa / kRS syap iti sthite / guNaH / rArojhase / svarahInaM0 / tadA RSa svapiti jAtaM / tatra sUtram / SaDhoH kaH se / dhAtoH SakAraDhakArayoH katvaM bhavati sakAre pare / kvilAtSaH saH kRtasya / kaSasaMyoge kSaH / krakSyati - karkSyati, akrakSyat akaryat, akAkSIt / aniTo nAmivRtaH / akAkSat / paDhoH kaH se / Sazca da ca SaDhau tayoH SaDhoH (Sa. dvi.) kaH (pra. e. ) se (sa. e. ) tripadaM sUtram / dhAtusaMbandhinoH SakAraDhakArayoH katvaM bhavati sakAre pare tyAdAvevAyaM vidhiH / tena madhuliTsu ityAdau kakAro na bhavet / anena SakArasya kakAraH / kilA0 | kaSasaMyoge kSaH / svarahInaM / krakSyati / vikalpena aro ro na bhavati / kakSrpati laGlakAre / akrakSyat / akarkSyat / akRS si IT dipU iti sthite / aniTo * / rAro jhase / svarahInaM0 | akrAra si IT dipiti jAtaM / akrA si IT dipU iti jAte / SaDhoH kaH se / anena Sasya kaH / kvilA0 / kaSasaM0 | svarahInaM0 / akAkSIt / akASThAm | akrAkSuH / rakArAbhAve akAkSat / akASTam / akAkSuH / sUtram / kRSAdInAM vA sirvaktavyaH / kRS sTaz mRS tRp Dhap ete kRSAdayaH / tatpakSe | kRSAdInAM / kRSAdInAM dhAtUnAM bhUte siH iti sUtreNa vihitaH sipratyayo vA bhavati / serabhAvapakSe / idaM sUtram / hazaSAntAtsam / hakArAntAt zakArAntAt SakArAntAcca nAmyupadhAdavidyamAneTo dibAdau pare sakpratyayo bhavati zaM varjayitvA / serapavAdaH / akRkSat anukSatAm akRkSan / ruS hiMsAyAm / upadhAyA laghoH / roSati, roSet, roSatu, aroSat / ruroSa ruruSatuH ruruSuH / ruroSitha / ruSyAt, roSitA, 42
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 sArasvate dvitIyacI roSTA, roSiSyati, aroSiSyat,aroSIt / udAhe / oSati, oSet, oSatu, auSat / hazaSAntAtsaka / hazca zazca Sazca hazaSAH te anve yasya sa hazaSAntastasmAva hazaSAntAt (paM. e.) sak (ma. e.) hakArAntAt dui lii ityAdeH zakArAntAt dRzi varjayitvA vizAdeH SakArAntAt kRSAda myupadhAt avidyamAneTo ghAto. bhUte'rthe dibAdau pare seH sthAne sasatyayo bhavati / kakAro guNaniSedhArthaH / sthAnaniyamArthazca / vadA akRS sa dipiti jAte / SaDhoH kaH se / kilaa| ksssNyo| svarahInaM0 / akRkSat / akRkSatAm / avakSan / samatyayasya sakAraH sasvara evaM tiSThati / ruSa hiMsAyo / pUrvavat vibAdayaH / upadhAyA laghoH / roSati / littlkaare| roSa / ruSyAt / roSitA / ighusaha0 / anene vikalpaH / TubhiH STuH / roSTA / a. nyAni mUle santi / uSa dAhe / pUrvavat / oSati / svarAdaH / auSat / uSNapiti sthite sUtram / upavidajAgRNAmAmvA vktvyH| USAMcakAra-uvoSa,uvoSiya, . uSyAt, USitA, aSiSyati, auSiSyata, auSIt / mil secane / mehati, mehet, mehatu, amehat / mimeha mimihatuH mimiDaH / mihehitha / mihyAt / hottH| tathorghaH / STutvam / upavidjAgRNAmAmvA vaktavyaH / oSAMcakAra / AmamAre uposs| UpatuH / uvoSiya anyAni saMti / miha secane / updhaayaaH| mehati / liT mimehai / mihyAta miha vA iti sthite hoDhaH tadA mida vA iti jAte tthodhH| middhA iti jAte STumiH STuH / mida DhA iti jAte / Dhi Dho lopo dIrghazca / DhakArasya DhakAre pare lopo bhavati pUrvasya ca dIrghaH / meDhA, mekSyati, amekSyat / hazaSAntAva sak / hoDhaH / SaDhoH kaH se| amikSat amikSatAm ami. kSan / daha bhasmIkaraNe / dahati, dahet , dahatu, adahat / dadAha dehatuH dehuH / dehitha-dadagdha / dahyAt, dagdhA / daadurghH| AdijabAnAM jhabhAntasya jhakSAH sadhvAH / khase cpaa| kilAtSaH saH kRtasya / kaSasaMyoge kssH| dhakSyati, adhakSyata, adhAkSIt / jhasAn / adAgdhAm adhAkSuH / glai mla harSa:
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ mvAviprakriyA / " -331 kSaye / AyAdezaH / glAyati glAyet glAyatu aglIyat / Dhi Dholopo0mI DA iti jAte guNaH / vAtra diDholopodIrghazva iti sUtramAH prAgupadhAyA laghoH / anena guNaH kAryaH / meDhA / meDhArau / meDhAraH / miha syap tipiti sthite hoDhaH / SaDhokA se / kilA | kaSasaMyoge / upadhAyA laghoH mekSyati / bhamekSyat / hazaSAMtAtasak / miDsadipiti jAve hoDhaH / SaDhoH kaH se / kilAt / kaSasaM0 / svarahInaM / amikSat / daha bhasmIkaraNe / dahati / ata updhaayaaH| dadAhA lopaH pcaaN| dehatuH / dehitha / atvato. aneneivikalpaH / tadA dai thapa iti sthite / dArghaH / anena hasya ghaH / tathaudhaH / anena thasya dhaH / jhabejabAH / anena ghasya gaH / dadagdha / dadyAt / dagyA / idamapi rUpaM pUrvoktasUtraiH sidhyati / dahasyA tipiti sthite / dAdurghaH / anena hasya ghaH / 'AdijabAnA' / anena dasya dhaH / khase capA jhasAnA enena ghasya kaH / kilAt / ksssNyoge| vakSyati / aghakSyat / daha si Ida dip' iti sthite dibAdau / dAdurghaH / AdijabAnAM / khase / kilAda kaSasaM0 / svarahInaM0 / ata updhaayaaH| adhAkSIt / jhasAt / adAgyAM bhadhAkSuH / samAso'yaM / glai mlai harSakSaye / pUrvavat tibAdayaH / ai Aya / glAyati / liT lakAre glai Nap iti sthite sUtram / sandhyakSarANAmA / sandhyakSarANAM dhAtUnAmAtvaM bhavati anapi vissye| ge| dvizca hvH|puurvsy hasAdiH zeSAkuhozcaH / sNdhykssraannaamaa| saMdhyakSarANAM (pa. ba.) A (pra. e.) sAMketikaM / dvipada sUtraM saMdhyakSarAntAnAM ghAtUno antyasvarasthAnapiviSaye kartari tibAdicaturgaNavarjivasthale AkAro bhavati / anena glaiityasya glA jAtaH tadA glA Na! iti jAne dvizva isvaH / gla glA Nap iti sthite pUrvasya hasAdiH / anena gakAro'vaziTaH / kuhocaH / jaglA Nap ivi jAte sUtram / / Ato Na Dau / AkArAntAddhAtoH paro Nap Dau bhavati / TilopaH / jglau| Ato Nap ddau| bhAtaH (paM. e.) Nap ( ma. e.) Do (pra. e.) sAMke. tripadaM sUtraM / AkArAntAddhAtoH paro yaH prathamapuruSe ca uttamapuruSe gae Do bhavati ukAraSTilopArthaH / DiskaraNaM vinApi rUpasiddhau yat Dau iti DiskaraNaM vat Atoyuk iti yugAgamaniSedhArtha / kRte'pi yugAgame TilopaH syAdeva / anena gap jAtaH / DittvAt TilopaH / svarahInaM0 / jaglau / jaglA atus iti jAve sUtram / to'napi / dhAtorAkArasya lopo bhavati anapi kiti
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ (332 sArasvate dvitIyavRttI kiti svare seTi thapi ca / jaglatuH jagluH / jaglitha-jaglAtha jaglathuH jagla / jaglau jagliva jaglima / Atonapi / AtaH (Sa. e.) ma ap anap tasmin anapi patrAe kari ityAdi vikaraNaM na bhavati tasya vibhatI parataH tasyA eva kiti riti ca svare pare iTi ca dhAtorekArasya lopo bhavati / atra NabAdau anap tatrApi taM vinA sarvo'pi pratyayaH kit / tatrAnenAkArasya lopo bhavati / jaglatuH / anyAni mUle santi / glAyAta iti sthite sUtram / / saMyogAderAdantasya kiti yAdAdAvakAro vA vaktavyaH / glAyAt gleyAt, glAtA, glAsyati, aglAsyat / aglAsIda aglAsiSTAm aglAsiSuH / gairai kai zabde / gAyati, gAyet, gAyatu, agAyat / jagau jagatuH jaguH / saMyogAderiti / saMyogAdeH Adantasya dhAtoH kiti yAdau pare NakAro vA vaktavyaH / SaSThInirdi / anena niyamasUtreNa antasyaiva bhavati / glAyAt / glepAta / aglagasi IT dip iti sthite / AdanvAnAM / tadA aglAs iT si IT dipU iti jAte iTa ITi / savarNe / svarahIna / aglAsIt / geraikai harSakSaye / gAyavi anyAni rUpANi mUle santi / AziSi liGlakAre vizeSaH / gApAt iti sthite sUtram / dAdere / apitadAdhAmAgehAkapibasosthAnAmAkArasyaikAro bhavati AzIryAdAdau parasmaipade pre| geyAt, gAtA, gAsyati, agAsyat / agAsIt agAsiSTAm agAsiSuH / STya shbdsNghaatyoH| stvnissedhH| STayAyati, STyAyeta,STyAyatu, aSTayAyat / sndhykssraannaamaa| zasArakhapAH / SAdRvargastavarga'na iti SakAre gate takAra eva / taSTayau STayAyAt STayeyAt STyAtA STayAsyati aSTayAsyat aSTayAsIt / daip zodhane / dAyati, dAyet, dAyatu, adAyat, dadau / pitvAdekArAbhAvaH / dAyAt, dAtA, dAsyati, adAsyat / adAsIt adAsiSTAm adAsiSuH / pittvAsilopAbhAvaH / ityAdi / dheT pAne / Ta
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhvaadiprkriyaa| IvarthaH / dhayati, dhayet, dhayatu, adhayat, dau, gheyAda, dhAsyati, adhAsyat / vA silopH| adhAsIt adhAsiSTAm adhAsiSuH / aghAt adhAtAm / syAvidaH / dAdere / dAdeH (Sa. e.) e (ma. e.) apit dA dhA mA gai hAk pibati sthAnAM AkArasya ekAro bhavati yAdAdeH parasmaipade pare / geyAt anyAni rUpANi pUrvavat sAdhyAni vaiyAkaraNaH / STayai shbdsNghaatyoH| nAmadhAtuH / anenAspa satvaniSedhaH / ai Aya / STayAyati / liTlakAre STaye gae iti sthite / saMdhyakSarANAM0 STayA gae iti jAte / dvizca / zasAt / pUrvasya / SATTavargastavargajaH iti SakAre gate takAra eva zeSaH / taSTayA gap iti jAte / Ato Nap Dau / svarahInaM0 / vssttyau| atvato nityAniTazca dhAtosthapo veT bhavati / taSTiyatha / tssttyaath| saMyogAdeH / STayAyAt / STyeyAt / anyAni mUle santi / teSAM sAdhanaM sugamam / pUrvadhAbuvada / daipa zodhane pakAro dhAtubhedajJApanArthaH / pUrvavat vibAdayaH / ai bhAy / dAyati / dadau / pittvAt dAdere / anena ekAro na bhavati / dAyAt / mAdantAnAm / adAsIt / pittvAt dAdeH pe / anena silopo na bhavati / dheT pAne / Ta IbarthaH / e bhay / dhayati / liTlakAre / saMdhyakSarANAM0 / dvizca / isvaH / jhapAnAM / Ato gae / dadhau / dAdare / dheyAt / adhAsIt / zAcchA0 / anena vA silopaH / adhAtU / adhAtAM / adhA an iti jAte / syAvidaH / adhA usu iti jAte sUtram / usyaalopH| usi pare dhAtorAkArasya lopo bhavati / adhuH| dheTaH seraGa / dhAtotviM veti kecit / Ato'napi / adadhat adadhatAm adadhan / zir prekSaNe / usyA lopH| rasi ( sa. e. ) A (Sa. e.) sAMke0 / lopaH (ma. e.) usi pare sati dhAtorAkArasya lopo bhavati / anenAkArasya lopaH / adhuH| dheTaH seH sthAne aG dhAtodvitvaM vA bhavati iti kecidAcAryA vadanti / anenAdvitve bhavataH / 'bhadhA dhA bharadie / iti jaate| hasvaH / jhapAnAM / Ato napi / svarahInaM0 / adadhat / zira mekSaNe / pUrvavat vibAdayaH / ir anubandhaH 'irito vA' iti sUtrasthavizeSArthaH / haz ap tip iti sUtram / zAdeH pazyAdiH / zAderdhAtoH pazyAdirAdezo bhavati catudhU pareSu / z R sR zad sad pA ghrA dhmA sthA nA dAN / ete zAdayaH / pazya Rccha dhau zIya sIda piba jighra
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 334 sArasvate dvitIyavRttau " dhama tiSTha mana yaccha ete pazyAdayaH / pazyati pazyet, pazyatu, apazyat / dadarza, dadRzatuH dadRzuH / sRjihazostha - po veT / dadarzitha / guNaH / rAro jhase dRzAm / Satvam / 1 draSTa dathuH daza / dadarza daDaziva daziMma / iyAt, draSTA, drakSyati, adrakSyat / ata upadhAyAH / adrAkSIt / jhasAt / STutvam / adrASTAm adrAkSuH / pakSe / irito vA / zAde guNaH | adarzat adarzatAm adarzan / R gatau / RcchAdezaH / Rcchati Rcchet Rcchatu Arcchat / / pazcAt R ar / vRddhiH / Ara AratuH AruH / Cric: pazyAdiH / dRz AdiryasyAsau hazAdistasya dRzAde: ( pa. pa. ) pazya AdiryasyAsau pazyAdiH (ma. e. ) dRzAderdhAtostibAdI vibhakticatuSTaye pare pazya ityAdiH Adezo bhavati / anena pazyAdezaH / pazya apU tip iti jAte ade svarahInaM 0 / pazyati / liTlakAre / upadhAyAH / anena guNaH / dadarza / dadRzatuH / dadRzuH / dadarzatha / sRjidRzoriti sRjidRzordhAtvoH thapo vA iT bhavati / anenAsya thapi vA iT bhavati / iDabhAve / dadRzU thapiti jAte / guNaH upadhAyA laghoH / rojhazAM / anena aro rajAtaH / chazaSarAjAdeH / tvaM / dadraSTha / rArojhase / draSTA / ata upadhAyAH / adrAkSIt / jhasAt / bhadrASTAm / asya irito vAnena - pratyayo bhavati / tadA adRz Ga dip iti jAte / dRzAdeH / dRzAdedhAMtoGakAre pare guNo bhavati / anena guNaH / DakAro GitkAryArthaH svara0 / adarzat / R gatau / *zAdeH / anena RcchAdezaH / ade / Rcchati / caturNAM lakArANAM rUpANi santi / sugamatvAt vyAkhyAnaM na kRtam / R 'Nap' iti sthite dvizca / raH / a R Nap iti jAte R ar / bhar Na iti jAte / ata upadhAyAH / anena vRddhiH / aar| guNotisavarNa / bharatuH AruH / sUtram / atyartivyayatInAM thapo nityamiT / Aritha ArathuH aar| Ara Arikha Arima / antyarti / aspartivyayatInAM dhAtUnAM thapo nityamiT bhavati / atvato asya vikalpasyAyamapavAdaH / Aritha / RyAt iti sthite / sUtram / guNorttisaMyogAdyoH / arteH saMyogAdedantasya ca guNo bha
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhvaadiprkriyaa| . 335 vati yaki yaGi kiti NAdAvAzIyaryAdAdau ca / aryAt a / hanataH syapaH ariSyati AriSyat / guNortisaMyogAyoH / artizca saMyogAdizca bhartisaMyogAdI tayoH atisaMyogAyoH / gatAvityasya dhAtoH saMyogAdeva'dantasya ca RkArasya guNo bhavati yaki yahi kiti NAdau AzIryAdAdau ca / anenAratuH iti rUpaM siddhaM bhavati gu. No'nena tadA aryAt / guNaH / arcA / hanRtaH syapaH / anenAsyeT / guNaH / bha. ripati / svarAdeH / AriSyat / sUtram / sartizAsyartibhyo ko luGi / serapavAdaH / litpuSAderDa: Arat AratAm Aran / artervA / serapavAdo luGIti kecit / ArSIt / sa gatau / dhAvAdezaH / dhAvati / zIghragatAveva dhAvAdezaH / sarati / sasAra ssrtuHsnH| krAditvAt / sasartha sastrathuH satra / sasAra-sasara sasRva sasRma / sartizAstyatibhyo Do luGi serapavAdaH / sartizAsti arti emyo dhAtumyo upatyayo bhavati serapavAdaH / anenAsya kaH / dRzAdeH svarAdeH / Arat / aH / ardhAtorvA spratyayo bhavati / luGi serapavAdaH / iti kecidAcAryA vada. nti / teSAM mate seH / svarAdeH / ASarSIt iti rUpaM siddhaM bhavati / sRgatau / dhAvAde. shH| dhAvati zIghagavAveva dhAvAdezaH / tadabhAve / sarati / liT lakAre / sasAra / thapi krAditvAneT / sasartha / sa yAt iti sthite sUtram / yAdAdau / RkArasya riGAdezo bhavati yAdAdau parasmaipade pare / DakAro vyavadhAnArthaH / tena ye iti na dIrghaH / striyAt sartA sariSyati asariSyat / puSAditvAtaGaH / asarat asaratAm asaran / zadla zAtane / yAdAdau / yAdAdau (sa. e.) ekapadaM sUtram / AzIrarthe yAdAdau pare dhAtoprakArasya ris ityAdezaH parasmaipade eva / atrApi DkAro ye iti sUtreNa vihitadIrghaniSedhArthaH / striyAt / sartA / hanRtaH syapaH / sariSyati / asariSyat / puSAdi0 anena / zAdeH / asarat / zadla zAtane / zIyAdezaH / sUtram / zIyAdeze AtmanepadaM vAcyam / zIyate zIyeta. zIyatAm azIyata zazAda / lopaH pcaam| zedatuH sheduH| zeditha-za
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 sArasvate dvitIyavRttI zatya zayAt zattA zatsyati azatsyat / laditvAtGaH / azadat ssdluuvishrnngtyvsaadmessu| satvam / siidaadeshH| sIdati / sasAda sedatuH seduH / seditha- sasatya sadyAt sattA satsyati asatsyat asadat / nipUrvaH / nyaSadat / pA pAne pibAdezaH / pibati pibet pibatu apibat / papI papatuH papuH / papitha-papAtha / dAdere peyAt pAtA pAsyati apAsyat / dAdeH pe| apAt / ghrA gandhopAdAne / jighraadeshH| jighrati jipret jighratu ajighrat / janI jaghratuH jatruH / jaghritha-jaghrAtha / prAyAta, preyAt, prAtA, prAsyati, aghrAsyat, aghAsIda, aghrAt / dhmA shbdaagnisNyogyoH| dhamAdezaH / dhamati, dhameda, dhamatu, adhamat, dadhmau, dhmAyAt, dhmeyAt, dhmAtA, dhmAsyati, adhmAsyat, adhmAsIt / chA gatinivRttau / AdeH SNaH naH / sakAre jAte nimittAbhAvena Dhasya thaH / tiSThAdezaH / tiSThati, tiSTheta, tiSThatu, atiSThat / zasAtkhapAH / tasthau tasthatuH tasthuH / sthayAt, sthAyAta, sthAtA, sthAsyati, asthAsyat / nipUrvaH / patvam / nyaThAt / nA abhyAse / mnaadeshH| manati, manen, manatu, amanat / manau mannatuH mannuH / manitha-mannAtha / nAyAda neyAt, nAtA, nAsyati, anAsyat, annAsIt / dAN dAne / yacchAdezaH / yacchati, yacchet, yacchatu, ayacchat / dadau dadAtuH daduH / dAdere / deyAt, dAtA, dAsyati, adAsyat, adAt / Dha kauTilye / harati, haret, haratu, aGkarat, jahAra / guNortisaMyogAyoH / jaharatuH jhruH| zIyAdeze / zIyAdeze kRte sati AtmanepadaM vAcyam / anenAsyAtmanepada. tvaM / zIyate / lilakAre / ata upadhAyAH / zazAda / lopaH pacA / zedatuH / a.
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhvaadiprkriyaa| 337 svataH0 anena vA id / zeditha / khase capA jhasAnAm / zazattha / zacAt / khase capAjhapAnAM / zacA / anyAni mUle santi litpuSAdeH / anenAsya laditvAt / azadat / zadla vishrnngtyvsaadnessu| satvaM / sIdAdezaH / sIdati / sasAda / lopH| sedatuH / attvataH / sediya / khase capA0 / sasattha / khase0 / sttaa| anyAni santi / luGlakAre litpuruSAdeGaH / asadat / ayaM dhAturyadA nipUrvo bhavati tadA'mAdezca anena SatvaM / nyaSadat / pA pAne / pibAdezaH / pibati / liTlakAre 'pANap' iti sthite / dvizca / isvaH / Ato gap Dau / papau / Ato'napi / papatuH / atvto| papitha / papAtha / dAdere / peyAt / dAdeH pe / anena se.po bhavati / apAt / a. pAtAM / apuH / Ato'napi ityanenAkArasya lopH| prA gandhopAdAne / jighraadeshH| jighrati / prANap iti sthite / dvizca / hsvH| raH / jhpaanaaN| kuhocaH / Ato Nap ddau| janau / atvataH / japriya / janAtha / saMyogAdeH / prAyAt / gheyAt / AdantAnAm / aghrAsIt / zAcchAsA0 anena vA serlopH| aMghAt / SThA gtinivRttau|' AdeH SNaH saH' anena Sasya sH| nimicAbhAve0 / anena nyAyena Thasya thH| hazAdeH / tiSThAdezaH / tiSThati / 'sthA gae' iti sthite dvizca / isvH| zasAt jhapAnAM / savarNatvAt / Ato gap / tasthau / dAdare / sthayAtU / sthAyAt / luGlakAre / nipUrvo'yaM / dAdeH pe / anena serlopo bhavati / prAdezca / nyaSThAt / nA abhyAse / manAdezaH / pUrvavat tibAdayaH / ade / manati / puurvsy| mannau / attvataH / mnnith| mannAtha / saMyogAdeH / nAyAt / neyAt / anyAni mUle santi / luGlakAre / AdantAnAm / annAsIt / dAN dAne / dRshaadeH| anena yacchAdezaH / yacchati / dA Nap iti sthite / dvizca / isvaH / Ato NaH Dau / dadau / Ato'napi / dadatuH / attvataH / dadiya / dadAtha / dAdere / deyAt / luGlakAre dAdepe / anena sailopo bhavati / adAt ||h kauTilye / kuTilaspa bhAvaH kauTilyaM tasmina kauTilpe / gunnH| harati / hu Nap iti sthite dvizca / raH / pUrvasya / kuhocaH / dhAto minaH / anena vRddhiH / jahvAra / guNotisaMyogAyoH / anena kiti NavAdau guNaH / jahvaratuH / sUtram / Rdantasya thapo neT / jahvartha jahvarathuH jahvara / jahvAra-jahvara jariva jaharima / haryAt, hartA / hanRtaH syapaH / hariSyati, ahariSyat / vRddhiH| ahArSIt ahArTAm / skandir gatizoSaNayoH / skandati, skanden, skandatu, askandat / caskanda caskadantuH caskanduH / caskanditha /
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate dvitIyavRtto Rdantasya / dantasya dhAtoH sthapa iD na bhavati / jahvartha / hadi / harcA | hanRtaH / hariSyati / ahvariSyat / Nitpe / anena NittvAt vRddhiH / ahASIt / skandira gatizoSaNayoH / ir anubandhaH irito vA iti sUtraspa vizeSaNArthaH / skandati / liTlakAre / skandU Nap iti sthite dvizca / zasAt / pUrvasya / kuhocaH / caskanda / saMyogAt / anenAkittvAt nolopaH iti sUtreNAnusvArasya lopo na bhavati / caskandatuH / attvataH / anenAsya veT / caskanditha / i. ubhAve caskanda thap iti sthite sUtram / - hasAtparasya jhasasya savarNa jhase lopo vAcyaH / caskantha / no lopaH / syAt, skantA, skantsyati, askantsyat / hasAt / hasAt parasya savarNe jhase pare lopo vAcyaH / anena dasya lopaH / caskanthe / nolopaH / skadyAt / hasAt / skantA / khase capA jhasAnAm / skanspati / askantasyat / sUtram / sAvaniTo nityaM vRddhiH / NittvavidhAnasAmarthyAdanupadhAbhUtasyApyato vRddhiH / askAntsIt / irito vA / askadava / tU plavanataraNayoH / tarati, taret, taratu, atarat / kisvAbhAvAhuNaH / RsaMyogAdeAMderakittvaM vAcyam / tUphalabhajatrapAm / ityetvapUrvalopau / tatAra teratuH teruH / terith| sAvaniTaH / sau pare sati aniyo dhAtonityaM vRddhibharvati / asya dhAtorTadvimAptireva nAsti / tatrAha / NittvavidhAnasAmarthyAt / anupadhAbhUtasyAto'kArasya vRddhiH / khasecapAjhasAnAM | askAntsIt / irito vA / anenAsya vA pratyayo bhavati / nolopaH / askadat / ta vanataraNayoH / gunnH| tarati / anyAni mUle santi / liTlakAre / tatAra / saMyogAt / anenAkittvAd guNaH / tRphalabhajatrapAm / anenAsyaitvapUrvalopau bhavataH / teratuH / tU yAditi sthite sUtram / Rta ir| RkArasya ira bhavati kiti uiti ca pare / yabovihase / tIryAt / Rta ira / ataH (Sa. e.) ir (ma.e.)RkArasya kivi niti ca pare irbhavati / borvihase / anena dIrghaH / tIryAt / ' tar iT tA' iti sthite sUtram / ITo grahAm / grahAdInAmiTa IkAro bhavati / tarItA-tari
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . . bhvaadiprkriyaa| .. 339 - , tA, tarISyati-tariSyati, atarISyat-atariSyat / atArI va atAriSTAm ataarissuH| ITo grahAm / I (ma. e.) iTaH (Sa. e. ) grhaaN| (pa. ba.) grahAdInAM dhAtUnAmiTa IkAro bhavati na tu NAdau vRk vRJ RdantAnAM vA bhavati / anenAsyeTa IkAro bhavati / tarItA / varitA / anyAni mUle santi / atArIt / avAriSTAm / avAriSuH / atreTa IkAre pA sUtram / vRddhihetau sAviTo na dI! vAcyaH / ruja rAge / ubhypdii| vRddhihetau0 / vRddhihetau sau pare iTo dIrtho na vAcyaH / anena luGlakAre dIrdhAbhAvaH / rabja rAge / ubhayapadI / muutrm| api raladaMzaSalaSvanAm / eSAmanukhArasya lopo bhavatyapi pare / rajati, rajate, rajata, rajeta, rajatu, rajatAm, arajada, arajata / rarajja ramanuH raraJjuH / raranitha-rarakya raramathuH raraJja / raraje, rajyAta, raMkSISTa, rakSA, raMkSyati, raMkSya.. . te, araMkSyat, arakSyata, arAMkSIt / coH kuH| khase cpaa0| Satvam / arAkAm arAMkSuH / araGga araMkSAtAm araMkSata / daza dazane / dazati, dazata, dazatu, adazat / dadaMza dadaMzatuH dadaMzuH / dadaMzitha-dadaMSTha dadaMzathuH / dazyAt / STutvam / daMSTA, dakSyati, adakSyat / Nitpe / NittvAvRddhiH / SaDhoH kA se / adAMkSIt / SaJ saGge / sajati, sajeta, sajatu, . asajada, sasana, sasaJjitha-sasaktha, sajyAta, satA, saMkSyati, asaMkSyat / asAMkSIta asAMtAm asAMkSuH / kina rogApanayane saMzaye c| api raJjazaSaaSvajAm / api (sa. e.) raMjadaMzaSaMjaSvaMjA (pa.ba.) raMjadaMzaSaMjaSvaMja eSAM dhAtUnAmanusvArasya lopo bhavati api pare / anenAsyAnusvArasya lopo bhavati / rajati / rajate / anyAni mUle likhitAni snti| liTlakAre rarakSa / akittvAdanusvArasya lopo na bhavati / rarakSatuH / attvataH / rarazciya /
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 sArasvate dvitIyavRttau 1 rarajju thap iti sthite coH kuH / khase capA jhasAnAM / raraktha / Atmanepade / raraJje / nolopaH / rajyAt / coH kuH / khase capA jhasAnAM rakSISTa / arAMkSIt / jhasAt / coH kuH / khase / arAMkAM / arAMkSuH / Atmanepade / araMkta | arakSAtAM araMkSata | daMzU / dazane / ' apiraMjadaMza 0 ' anenAsyApi lopo bhavatyanusvArasya / dazati / dadaMza | dardazatuH / atvataH / dadaMzitha | iDabhAve / dadaMzU thap iti jAte / chazaSarAjAdeH SaH / anena SakAraH / STubhiH STuH / dadaMSTha / no lopaH / dazyAt / daMSTA / DhoH kaH se | dakSyati / Nitpe / anena vRddhiH / SaDhoH kaH se / adAMkSIt / pabja saMge / AdeH SNaH straH anena Sasya saH pUrvavattibAdayaH / sajati liTlakAre sasaMja / atvataH / anenAsya veT sasaMjiSTha / iDabhAve / sasaj thap iti jAte / coH kuH / khase capA jhasAnAM / sasaMktha / nolopaH / sajyAt / saMj tA iti sthite / coH kuH / khase capA jhasAnAM / svarahInaM0 / saktA / saMj syap tip iti sthite coH kuH / khase SaDhoH kaH se / kvilAt / kaSasaMyoge / saMkSyati / asaMkSyat / sAviTaH / asAMkSIt / kasAt / asaktAM asAMkSuH / kiMtu rogApanayane saMzaye ca / * gubbhyaH / gup tij kit mAn bandhU dAn zAn ebhyaH svArthe saH pratyayo bhavati / dhAtozva dvitvam / kuhozruH / gupUtikdriyaH kramAnnindAkSamArogApanayaneSu saH / tena gopati tejati keti / sa dhAtuH / gubAdibhyaH sasyeNneSyate / I gubbhyaH / gubbhyaH / (paM. ba. ) gup tij kit mAn bandhU dAn zAn ityAdibhyo dhAtubhyaH svArthe / dhAtvarthe eva / igarthe vinaiva dazasvapi nakAreSu kRti ca sapratyayo bhavati tatsanniyoge / dvizca / anirdiSTArthAH pratyayAH svArthe eva bhavanti / gup tij kidvayaH kramAt niMdAkSamArogApanayaneSu saH pratyayo bha* vati / tena gopati / tejati / ketati / ityatra pUrvoktasUtreNa sapratyayo dhAtoH dvitvaM ca bhavati / tadA ki kitu sa iti jAte coH kuH anena kasya caH / cikit sa iti jAte / ' sesattA' aneneTi prApte | guvAdibhyo dhAtubhyaH sasya iT na iSyate AcAryaiH / anena iTUniSedhaH / upadhAyA laghoH / anena guNe prApte / * nAniTi se / iDvarjite sapratyaye pare dhAtorguNo na bhavati / tipU / cikitsati cikitset cikitsatu acikitsat / cikitsAMcakAra cikitsAmAsa cicitsAMbabhUva / cikitsthAtU cikitsitA cikitsiSyati acikitsiSyat acikitsIt acikitsiSTAm / patlu patane / patati, pated, pata
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhvaadimkiyaa| 341 tu apatat / papAta petatuH petuH / patyAt patitA patiSya ti apatiSyat / litpuSAderDaH / - nAniTi se| nA (ma. e.) aniTi (sa e.) se (sa.e.) iDvarjite sapatyaye pare dhAtorguNo na bhavati anena guNAbhAvaH / cikitsa iti jAte 'sadhAtuH anena dhAtutvAt tibAdayaH / cikits tip iti sthite / ap kartari / ade / cikitsati / anyAni mUle santi / liT lakAre kAsAdipratyayAdAm / cikitsAMcakAra / anye dve mULe staH / cikitsyAt / luG lakAre / acikitsIt / acikisiSTAm / patla patane / pUrvavat tibaadyH| ptti| liT lakAre / ata updhaayaaH| papAta / lopaH parcA kitpe / pevatuH / patitA / luG lakAre 'lit puSAde' bhanena pratyayo bhavati / apat dip iti jAte sUtram / paterDe pugAgamo vAcyaH / apaptat / bhramu calane / pate / paterdhAtoH upatyaye pare pugAgamo vAcyaH kittvAdante svarahInaM0 / apatat / apaptatAm / bhramu calane / sUtram / zamAM dIrghaH / zamAdInAM dI| bhavati yakAre pare / zam dam am bhram kSam krama mad ete zamAdayaH / bhrAmyati bhramati, bhrAmyet-bhrameva, bhrAmyatu-bhramatu, abhrAmyat-abhramata, bbhraam| zamAM dIrghaH / zamAM (pa. ba.) dIrghaH (pra. e.) dvipadaM sUtram / zamAdInAM dhAtUnAM dIrghA bhavati / yakAre pare / zamAdayo mUle uktAH / bhram vip iti sthite 'kramabhrama' anena yaH pratyayaH / nam ya tip iti jAte 'zamAM dIrghaH / ' bhanena dIrghaH / nAmyati / yapratyayAbhAve dIrghAbhAvaH / namati / anyAni mUle santi / liT lakAre / ata upadhAyAH / anena vRddhiH / jhapAnAM / babhrAma / phaNAdInAmetvapUrvalopau vA vaacyau| phaNatirdhAjirAjI ca bhrAzibhlAzI syamisvanI // bhramitrasI jIryatizca dazaite tu phaNAdayaH // prematuH babhramatuH bhramuH bbhrmuH| bhramitha-babhramitha, bhramyAt, bhramitA, bhramiSyati, abhramiSyat, abhramIt / duvam u
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 sArasvate dvitIyavRttI dviraNe / TuitsaMjJakaH / vamati, vameva, vamatu, avamat vvaam| phaNAdInAM phaNAdInAM etvapUrvalopo vA vaktavyo / anenAspa vA etvapUrva. lopau / nematuH / banamatuH / mitha / vabhramitha / phaNAdayaH zlokenoktAH / bhrampAt / bhramitA / luGlakAre abhramIt / Tuvam udviraNe / TuitsaMjJakaH / vamati / lida lakAre 'zasdadavAdi0 ' anena niSedhe mAte sUtram / vama etvapUrvalopau vA vAcyau / vematuH-vavamatuH vemuH-vavamuH / vamyAta, vamitA, vamiSyati, avamiSyat, avamIt / phaNa gatau / phaNati, phaNet, phaNatu, aphaNat / paphANa pheNatuH pheNuH / phaNyAt, phaNitA, phaNiSyati, aphaNiSyat, aphANIt aphaNIt / svanasyamU zabde / svanati, svanat, svanatu, asvanat / sasvAna svenatuH svenuH / sva. nyAt, svanitA, svaniSyati, asvaniSyat, asvAnIt-asvanIt / vasa nivAse / vasati, vaset, vasatu, avasat / vas Nap iti sthite / dvitvam / vamaH / vamadhAtoretvapUrvalopau vA vaktavyau / anenAsya vA patvapUrvalopau / vavAma / vematuH / vavamatuH / vamivA luGlakAre avamIt / phaNa gatau / phaNati / li TlakAre / ata upadhAyAH / jhapAnAM / paphANa | phaNAdInAm / anena vA etvapUrvalopau bhavataH / phenntuH| paphaNatuH / paphaNiya / pheNiya / phaNivA / aphaNIt / svanasyA zabde / svanati / spamati | sasvAna / sasyAma / svanitA / spamitA / asvAnIt / asvanIt / ' hasAdeH / anena vA vRddhiH / asyAmIt / asyamIt / vasa nivAse / vasati / vas Nam iti sthite dvizca / vavam Naiti jAte sUtram / NavA. dau pUrvasya / NabAdau pUrvasya / NabAdau pare yajAdInAM grahAdInAM ca pUrvasya saMprasAraNaM bhavati / yakAravakArarephANAmikArokArakArA bhavanti / sasvarasya saMprasAraNaM dIrghasya dIrgho hasvasya hvH| NabAdau / (sa. e.) pUrvasya (pa. e.) yajAdInAM yaj vac svae vaha vez
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhvaadiprkriyaa| 343 vap vad vasA zvayatehAdInAM graha jyA vyeSu hRJ vyadhU vaz vyac macch brazca bhrasjAdInAM ca dhAtUnAM pUrvasya dvitvasya NabAdau pare saMprasAraNaM bhavati / yakAravakArarephANAm ikArokAraRkArA bhavanti / sasvaraspAkSarasya saMpasAraNaM bhavati / isvasyAkSarasya isvaH / dIrghasyAkSarasya diirghH| gRhiAvayI vyadhirvaSTivicatirdRzcatistathA // -pRcchati jatizcaiva navaite tu grhaadyH|| pUrvavakArasyotve / ata updhaayaaH| uvAsa / uvasU atus iti sthite / grahAdayaH zlokenoktAH santi / anena pUrvaspa vakArasya saMprasAraNaM jAtaM / hasvatvAt hasvaH / anena sUtreNa pUrvasya vakArasya ukAraH / tadA uvas Nam iti jAte / ata upadhAyAH / svarahInaM0 / uvAsa / vavas atus iti sthite / NabAdau pUrvasya anena pUrvasya saMpasAraNaM / uvara atus iti jAte / sUtram / yajAM yavarANAM kRtaH saMprasAraNaM kiti / yajAdInAM saMprasAraNaM bhavati kiti pre| yajA yavarANAM khataH saMprasAraNaM kiti| yajAM (pa. va. ) yavarANAM (pa. ba.) izca uzca Rt ca vRtaH (pra. ba.) saMprasAraNa (ma. e.) kiti (sa. e.) paMcapadaM sUtram grahAdInAM tu kiti kiti ca pare saMprasAraNaM bhavati / yajAdInAM tu kevale kiti para eva saMprasAraNaM bhavati / ata eva pRthak sUtrakaraNam yattu svapavyemoryaki saMprasAraNaM tatra prakriyAyAM pRthak sUtramasti / svapisvamivyenAM yaGi athavA svapvyezhvayAM grahAdimadhye yad grahaNaM tat yaGi pratyaye saMmasAraNArtha nAnyatra / yajAdInAM dhAtUnAM yakAravakArayoH kiti pare saMprasAraNaM bhavati / yavarANAmityatra rakAragrahaNaM grahAM Gkiti / iti saMprasAraNasUtrevRttyarthajJeyam / yakAravakArarephANAm ikArokAraRkArA bhavanti / sasvarasya saMpasAraNaM bhavati / isvasya isvH| dIrghasya dIrghaH / anena dvitIyasya vakArasya saMsAraNaM bhavati / yajipirva hizcaiva veJvyenau hvayatiH svpiH|| vahasI zvayatirvaktirekAdaza yjaadyH|| savaNe dIrghaH sh| yajAdayastu mUle zlokenoktAH / uus atus iti sthite sUtram / ghsaadessH| ghasizAsivasInAM sasya So bhavati Satvanimitte
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate dvitIyavRttau sati / USatuH USuH / uvasitha uvastha / saMprasAraNam / Sa tvam | uSyAt / vastA / ghasAdeH SaH / ghas Adiryasya saH ghasAdiH tasya ghasAdeH ( Sa0 e0 ) paH (pra. e . ) kilAtparasya / ghasla adane / zAs anuziSTau vas nivAse ityeteSAM dhAtUnAM sakArasya SakAro bhavati / atra ' kvilAt ' iti sUtrasya prAptireva nAsti tasmAt sUtraM kRtam / anena sasya SaH / svarahInaM / USatuH / USuH / attvataH / uvasitha / uvastha / yajAM | ghasAdeH / uSyAt / vastA / vas syap tipU iti sthite sUtram / 344 saMsto'napi / sakArasya takAro bhavati anapi sakAre pare / vatsyati avatsyat / vRddhiH / avAtsIta / jhasAt / pratyayalope pratyayalakSaNamiti nyAyAt / avAttAm avAtsuH / vada vyaktAyAM vAci / vadati, vadet, vadatu, avadat / uvAda UdatuH UduH / uvaditha / udyAt vaditA, vadiSyati, avadiSyata, avAdIt / TuozvIra gativRddhayoH / TukArau - kArau kAryArthI / ir itsaMjJakaH / zvayati, zvayet zvayatu, azvayat / sasto'napi / sastosnapi / saH (Sa. e. ) taH (pra. e.) anapi ( sa e.) tripadaM sUtraM / dhAtoH sakArasyAnapi viSaye NabAdivibhaktiSaTTaviSaye sakAre pare takAro bhavati / anena sakArasya takAro bhavati / vatsyati / avatsyat / sAvaniTo nityaM / anena vRddhiH / avApsIt / jhasAt / sasto'napi / pratyayalope 0 iti nyAyAt vRddhiH / bhavAttAM / avAtsuH / vada vyaktAyAM vAci / vadati / liT lakAre NavAdau / anena saMprasAraNaM / ata upadhAyAH / anena vRddhiH / uvAda / yajAM / UdatuH / UduH / uvaditha / saMprasAraNaM / udyAt / vaditA luGlakAre / avAdIt | hasAde: / avadat / avIra gativRddhayoH / TukAraukArau kAryArthI / ir itsaMjJakaH / pUrvavat tivAdayaH / guNaH eay / zvayati / liTlakAre sUtram / I zvayaterNAdau prathamaM saMprasAraNaM vA vaktavyam / tato dvitvam / zuzAva zuzuvatuH zuzuvuH / zuzavitha / saMprasAraNAbhAvapakSe
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavAdiprakriyA | 240. zizvAya zizviyatuH zizviyuH / zizvayitha / saMprasAraNaM ye| zUyAta, zvayitA, zvayiSyati, azvayiSyat / zvayateH / zvayaterdhAtorNAdau pare prathamaM saMprasAraNaM vA vAcyaM / anenAsya pUrva saMprasAraNaM tato dvitvaM / zuzu Nam iti jAte dhAtornAminaH / anena vRddhiH / zuzAva | zuzu atus iti jAte / nudhAtoH / anena vakAre prApte nAnapyovaH / anena vakSyamANena sUtreNa taniSedhaH / kiMtu iy eva bhavati / zruzuvatuH / zuzavitha / saMprasAraNAbhAvapakSe dhAtornAminaH / zizvAya / nudhAtoH / zizviyatuH / guNaH / zizvayitha / saMprasAraNaM ye / zUyAt / zvayitA / zvayiSyati / azvayiSyat / azvi isi iT dipa iti jAte / Nitpe / anena serNitvAt vRddheH prAptau / sUtram / zvayateH sau vRddhayabhAvo vAcyaH / azvayIt azvayiSTAm azvayiSuH / irito vA / zvayateH / zvapaterdhAtoH sau pare vRddhyabhAvo vAcyaH / anena tanniSedhaH / guNaH / iTa ITi / ityAdisUtraiH azvayIt iti rUpaM siddhaM bhavati / asyeritovAnena vA pratyayo bhavati / tadA azviGa dipU iti jAte sUtram / zvayaterilopo Ge vaktavyaH / azvat / zvayateH / zvayaterdhAtorDapratyaye pare ikArasya lopo vaktavyaH / anenekArasya lopo bhavati / azvat abhvatAM azvan / anyadapi sUtram / zvayate hitvaM vA / azizviyata ityAdi / // iti bhvAdiSu parasmaipadiprakriyA || zvayateH / zvayaterdhAtoH upratyaye pare dvitvaM vA bhavati / pUrvasya / nudhAtoH / azizviyat / azizviyatAM / azizviyan / ityAdIni rUpANi jJAtavyAni / iti bhvAdigaNasya parasmaipadiprakriyA kathitA / athAtmanepadiprakriyA kathyate / atha bhvAdiSvAtmanepadiprakriyA / edha vRddhau / edhate, egheta, edhatAm, aidhata / kAsAdipratyayAdAm / eghAMcakre / Ampratyayo yasmAdvihitaH sa cedAtmanepadI tarhi anuprayuktakRJa AtmanepadaM bhavasornAtmanepadam / edhAmAsa edhAMbabhUvavidhAnasAmarthyAdasterbhabhAvo na / iT / edhiSISTa edhitA edhiSyate aidhiSyata aidhiSTa aidhiSAtAm / IkSa darzanAnayoH / 44
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 sArasvate dvitIyavRtto IkSate, IkSeta, IkSatAma, aikSata, IkSAMcakre, IkSiSISTa, IkSitA, IkSiSyate,, aikSiSyata, aikSiSTa / dada dAne / dadate, dadeta, dadatAm, adadata, zazadadavA0 iti naitvpuurvlopau| dadade dadadAte dadadire / dadiSISTa, daditA, dadiSyate, adadiSyata, adadiSTa / vaSka gatau / nAmadhAtu0 anena sattAbhAvaH / SvaSkate, SvaSketa, SvaSkatAm, aSvaSkata, SaSvaSke, dhvaSkiSISTa, SvaSkitA, SvaSkiSyate, aSvaSkiSyata, aSvakiSTa aSvaSkiSAtAm / RjaH gatau sthairya rUpa". ca / upadhAyA laghoH / arjate, arjeta, arjatAm, Arjata / nugazAm / AbhvorNAdau / AnRje, arjiSISTa, arjitA, aGiSyate, ArjiSyata, ArjiSTa / SvaJja pariSvajane / satvam / apirAiMzaSanaSvaJjAm / svajate, svajeta, svajatAm, asvajata / sasvaje sasvajAte ssvnyjire| egha vRddho| edha ayaM dhAturvRddhayarthe / edha ityatrAkAro'nudAttastatoyaM dhAturanudAtet / tenaatmnepdii| tadeva granthakAra Aha / akAra AtmanepadArthaH / tattasmAtkAraNAdvibhakticatuSTayepi parANi te Ate aMte / tathAIta IyAtAIran / vA AvAM antaaN| tat AtAM anta ityAdIni vacanAni yojyAni tatra varcamAnAtmanepade prakriyA likhyate / abAdiprayogaH / apkarItyAdikArya pUrvavat / sarvatrApkanu / svara0 / edhate evaM dvivacane e Ate iti sthite | apkari / AdAtha0 / edhete| bahuvacane'de ityakAralopaH / svara0 edhante / edhase / dvivacane / AdAthaiH itIkAraH aie edhethe / edhadhve uttamapuruSaikavacane ade / edhe dvitvabahutve vmorA edhAvahe / edhAmahe / athodAha0 dharmAditi / adaH samIpati rAjyaM dharmAta edhate varddhate / iti vartamAnaprakriyA / vidhisaMbhAvanayoH ityAdIni vacanAni yojyAni / sarvatrA'pkari / svara0 aie / edheta edheyAtAM edheran- ityAdIni rUpANi | sAdhuH zobhano manuSyodharmatI dharmAt egheta iti vidhiH / AzI preraNayoH vAM AtAM antAM ityAdayo nava prtyyaaH| akartari / AtAM ASAMityatra AdAthaH aie / anvAmityatra ade|svrhiinN / madhyamapuruSadvivacane / AdAyaiH / aie / ekatvadvitvayoravizepaH / uttamapurupaikavacane eaiai / edhai / dvitvabahutvayoH savarNe / edhatAM / eghetAM / ityAdIni udAharaNAni. jJeyAni / tavAyuredhatAM / athAnadyatane edhyAtosvanAdIni nava vacanAni yo
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhvAdiprakriyA | 347 1 jyAni / sarvatrApakartari / divAdAvaT / anena mAkaDAgamaH / svarAdeH / anena dvitIyo'DAgamo bhavati / aie / eaiai / aidhata / aidhetAM / aidhanta / kAsAdimatyayAdAm / anenAm / eghAMcakre / Ampratyayo yasmAddhAtorvihitaH sadhAtuzcet Atmane - padI tarhi anuprapaktaspa kudhAtorAtmanepadaM bhavati bhavasordhAtvorAtmanepadaM na bhavati / anena vyAkhyAnena bhvasoryadAnuprayogastadAtmanepadino'pi dhAtoH parasmaipadaM bhavati / edhAmAsa / edhAMbabhUva / anuprayogavidhAnasArmathyAdasterdhAtorbhUbhAvo na bhavati / edhiSISTa / anyAni mUle santi / pUrvoktairava sUtraiH sidhyanti / luGlakAre / edh si tan iti jAte / sisatA / aneneT / dibAdAvaT / svarAdeH / aidhistaniti jAte / kvilAt 0 | TubhiH / tanonakAro0 | aidhiSTa aidhiSAtAM / aidhiSata / IkSa darzanAGkanayoH / IkSadhAturdarzanArthe aMkanArthe vA aMkanaM parIkSaNaM / atrApyakAra AtmanepadArthaH / tena vibhakticatuSTayepi AtmanepadAni prayojyAni / sarvatra caturlakArepkarttari / anenAppratyayo bhavati / edhavivat prakriyA | laghUpadhatvAbhAvAt guNo na bhavati / IkSate / saa | Fani | divAdAvara | svarAdeH / aie / eaiai / aikSata / kAsAdipra0 / IsAMcakre / IkSAmAsa / IkSAMbabhUva / IkSiSISTa / IkSitA / anyAni mUle likhitAni tAni sugamAnye vAto vyAkhyAnaM na kRtaM / luG lakAre / IkSiSTa / IkSiSAtAM / IkSiSata / dada dAne / atrApyakAraAtmanepadArthaH / dadate / dadeta / dadatAM / adadata | lopaH / anenaitvapUrvalope prApte zasadadavAdi 0 / anena tanniSedhaH / dadade / dadiSISTa / daditA / luG / adadiSTa | adadiSAtAM / adadiSata / sugamo'yaM dhAtuH / SvaSka gatau / nAmadhAtuH / anenasatvAbhAvaH / SvaSkate / pUrvasya hasAdiH / SaSvaSke / SaSvaSkAte / Sa vaSkire / SvaSkiSISTa / SvaSkitA / luGlakAre / aSvaSkiSTa / aSvaSkiSAtAM / a kiSata / Rjgatau sthairye sparze ca akAra AtmanepadArthaH pUrvavat tibAdayaH / upadhAyAH / anena guNaH / bharjjate / bharkheta / bharjjatAM / svarAdeH / Arjata / Rj Nap | iti sthite / dvizva | raH / nugazAM anena pUrvasya nugAgamo bhavati / AmvorNAdau / svarahInaM / AnRje / AnRjAte / AnRjire / ajjiSISTa / arjitA / svarAdeH / AniSTa / AjiSAtAM / AjjiSata / SvaMja pariSvaMjane / AdeH SNaH straH / anena satvaM / apiraMja / anenAnusvArasya lopaH / svajate / svajeta / svajatAM / asvajata / dvizca / sasvaje / sasvaMjAte / sasvaMjire / sUtram / coH svajaterNAdau vA kittvam / sasvaje sasvajAte sasvajire / kuH / khase capA / Satvam / kaSasaMyoge kSaH / svaMkSISTa, svaktA, svakSyate, astrakSyata / jhasAt / asvaMkta, asvaMkSAtAm asvakSata / asvaMkthAH / trapUSu lajjAyAm / U
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 sArasvate dvitIyavRttI ' kAraSakArI kAryAyau~ / trapate, peta, trapatAm, atrpt| tRphalabhajatrapAm / ityetvapUrvalopau / trepe pAte pire / Udito vA / trapiSISTa-trapsISTa, pitA, saptA, piSyate-trapyate, atrapiSyata-atrapsyata / atrapiSTa atrapiSAtAm apiSata / atrapta / tij nizAne kSamAyAM ca / gubbhyaH / titikSate, titikSeta, titikSatAm, atitikSata / titikSA cakre, titikSAMbabhUva, titikSAmAsa, titikSiSISTa, titikssi| tA, titikSiSyate, atitikssissyt-atitikssisstt| gupa gopa nkutsnyoH| jugupsate jugupseta,jugupsatAma,ajugupsata,jugupsAMcakre, jugupsAMbabhUva, jugupsAmAsa, jugupsiSISTa, jugupsitA, jugupsibhyate, ajugupsiSyata, ajugupsiSTa / mAna vicAraNe / dvitvam / isvH| svajateH / svajaterdhAtorNAdau vA kittvaM vAcyaM / kittvAno lopaH / anenaivAnusvArasya lopobhavati / sasvaje / sasvajAte / sasvajire / svaj sISTa iti sthite coH kaH / anena jakArasya gkaarH| khase0 / anena gasya kH| kilAda / anena sasya pH| kaSasaM0 / svaMkSISTa / coH kuH / khase0 / anena gasya kaH / svrhiinN| svNtaa| svakSyate / asvaMkSyata / jhasAt / anena selopaH / asvaMta / trapUS lajAyAM / UkArapakArau kAryAyau / pUrvavattAdayaH / trapate / liTlakAre atrapa Napiti sthive tRphalamajanapAM / anenaitvapUrvalopau bhvttH| zrepe / pAte / pire / asya dhAtosaditovAneneDvikalpo bhavati / apiSISTa / apsISTa / luGlakAre / atrapiSTa / iDabhAve jhasAta0 anena selopo bhavati / tadA atrapta / atrapsAvAM / atrapsata / tija nizAne kSamAyA~ca / nizAna tIkSNIkaraNam iti siddhAMtakaumudyAmuktaM / guTabhyaH / anena svArtha samatyayo bhavati dhAtottviMca / titij s apa te iti jAte / coH kaH / anena jaspa gaH / khase capA anena gasya kaH / kilAt / kasaM ade / anenAkArasya lop| bhavati / svarahaniM0 / titikSate / titikSeta / tivikSatAM / atitikSata / liTlakAra kAsAdipratyayAdAm / anenAmpratyayo bhavati / titikSAMcake / Ampratyayo yasmAt / anena vyAkhyAnena bhavasoranuprayoge sati / AtmanepadaM bhavati / tena titikSAva bhUva / vitikSAmAsa / anyAni mUle santi / tAni sugamAnyeva / luT lakAre / atitikSiSTa / gupa gopanakatsanayoH / gulbhyaH / anenAraya dhAtorapi samatyayo bha.
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhvaadiprkriyaa| cati / dhAtodvitvaM ca / tadA / gugup sa iti jAte / kuhozcaH / anena gasya jaH / jugup sa iti jAte / 'sa dhAtuH / anena dhAtutvAt taAdayaH pratyayA bhavanti / tadA jugupsate iti jAte / apa kri| ade / jugupsate / liTlakAre / jugupsAMcake / jugupsAmAsa / jugupsAMbabhUva / luGlakAre ajugupsiSTa / ajugupsiSAtAM / ajugupsiSata / anyeSAM lakArANAM rUpANi mUle santi tasmAt na likhitAni / mAna vicAraNe / akAra it AtmanepadArthaH / gulbhyaH anena sadvitve bhavataH / hasvaH / 'ma mAn sa' iti jAte / sUtram / / yaH se| pUrvasyAkArasyekAro bhavati se pare / yaH se| i (ma. e.) / aH (Sa. e.) se (sa. e.) dhAtoH pUrvasya akArasya ikAro bhavati samatyaye pare / anenAkArasya ikAraH / tadA / mimAn sa iti jAte / sUtram / mAnAdInAM pUrvasya dIrgho vaktavyaH / mImAMsate, mImAMseta, mImAMsatAm, amImAMsata, mImAMsAMca,mImAMsAmAsa, mImAMsAMbabhUva, mImAMsiSISTa, mImAMsitA, mImAMsiSyate,amImAMsiSyata amImAMsiSTa / vadha nindAyAm / aadijbaanaam| / bIbhatsate,bIbhatseta, bIbhatsatAm,abIbhatsata,bIbhatsAMcakre, bIbhatsiSISTa, bIbhatsitA, bIbhatsiSyate, abIpsiSyata, : abIbhatsiSTa / paNa vyavahAre stutau ca / pana ca / aayH| paNAyate, paNAyeta, paNAyatAm, apaNAyata, paNAyAMcakre / aayaabhaavpksse| paNe peNAte peNire / paNAyiSISTa-paNiSISTa / paNAyitA-paNitA paNAyiSyate-paNiSyate apaNAyiSyata-apaNiSyata apaNAyiSTa-apaNiSTa / evaM pana c| kamu kaantau| mAnAdInAM / mAn badh dAn zAn ityeteSAM dhAtUnAM pUrvasya samatyaye pare dI? vaktavyaH / anena pUrvasyekArasya dIrghaH / sa dhAtuH / apkartari / nazvApadAnte / mImAMsate / liT lakAre / bhImAMsAMcake | luGlakAre / abhImarmAsiSTa / ityAdIni rU. pANi pUrvoktareva sUtraiH sidhyanti / piSTapeSaNaiH kiM prayojanam / badha nindAyAm / akAra ubhayapadArthaH / gurubhyaH / AdijabAnAM | yaH se / mAnAdInAM / sa dhaatuH| akartari / ade / khasecapA0 / vIbhatsate / lilakAre / bIbhatsAMcake / anyAni
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 sArasvate dvitIyavRttau . mUle santi / lullakAre / abIbhatsiSTa / paNa vyavahAre stutau ca / AyaH / anenAsya AyaH pratyayo bhavati / sa dhAtuH / apkartari / savarNedIrghaH saha / paNApate paNA. yeta / paNAyatAm / apaNAyata / paNAyAMcake / Ayamatyayo'napi vAmavati / sUtroktatvAt / AyAbhAvapakSe / lopaH pacAM anenAsyaitvapUrvalopau / peNe / peNAte / peNire / paNAya iT sISTa iti jAte / yataH / svarahInaM0 / kilAt / paNAyiSISTa / AyAbhAvapakSe / paNiSISTa ! paNAyitA / paNitA / lunglkaare| apaNAviSTa ! apaNiSTa / evaM panaghAtorapi rUpANi jJeyAni / kamu kAntau / kAntiratra icchA / ukAra it aatmnepdaarthH| kameH svArthe niHpratyayo vktvyH| anapi tu vA vRddhiH / sadhAtuH / apaguNau / ayAdezaH / kAmayate, kAmayata, kAmayatAm, akAmayata, kAmayAMcave cakame, kAmayiSISTa-kamiSISTa, kAmayitA-kamitA, kAmayiSyate-kamiSyate, akAmayiSyata-amiSyata, akAmita va iti sthite / kameH / kamerdhAtoH svArthe niH pratyayo vaktavyaH / anapi tu vA vaktavyaH / kam niiti jAte / ata updhaayaaH| anena vRddhiH| sa dhAtuH / bhakAro mitkAryArthaH / apkatari / guNaH / eay / kAmayate / kAmayeta / kAmayatAm | akAmayata / kAmayAMcake / merabhAvapakSe cakame / kAmayiSISTa / kamiSISTa / kAmayitA / kamitA [anyAni mUle santi / luGlakAre / akAmi tan iti sthite / ora dizca |jyntaaddhaatobhuute'rthe apratyayo bhavati dibAdau parataH / serpvaadH| dhAtozca dvitvam / 'beraGa dvizca / idaM sUtram / je (paM. e. ) aG (ma. e.) dviH (pa.e.) ca (ma. e.) catuHpadaM sUtram / bhimatyayAntAddhAtorbhUtamAtre'tIte kAle sivipaye dibAdau pare ajhatyayo bhavati / serapavAdo dhAtoH dvitvaM bhavati / cakArAt zri. sumyo bhipratyayAbhAve'pi aG dvitvaM ca / jeH / iDAgamavarjite anapi viSaye Alopo bhavati / hasvaH / beH| (pa. e. ) iDAgamavarjite anapi viSaye nimatyayasya lopo bhavati / tadA / a kA kAma iti sthite isvaH / kuhozzuH / tadA / acakAm tan iti jAte sUtram /
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhvaadiprkriyaa| 351 aGi laghau hasva updhaayaaH| aGi satyupadhAyA isvobha' vati pUrvasaMbandhino'kArasyekAro bhavati laghuni dhAtvakSare pre| aGi laghau hasva updhaayaa| angi| (sa. e.) laghau / ( sa. e.) hasvaH (pra. e.) upadhAyAH (pa. e.) aGi pratyaye sati / dhAtoH laghau pare pUrvasaMbadhino'kArasya ikAro bhavati / dIrghAderdhAtorupadhAyA hasvo'pi bhavati / anena akArasya ikAraH / upadhAyA isvaH / tadA acikam aG van / iti jAte / sUtram / . lghordiirghH| aGi sati hasAderlaghoH pUrvasya dI? bhavati laghuni dhAtvakSare pare / acIkamata acIkametAm acIkamanta / arbhaavpksse| laghordIrghaH / laghoH / (pa. e.) dIrghaH / ( ma. e.) aGi sati / hasAderlaghoH pUrvasya dI? bhavati laghuni dhAtvakSare pare sati / anenekArasya dIrghaH DakAra: tano nkaarH| svarahInaM0 / acIkamata / acIkamevAM / acIkamanta / berabhAvapakSe sUtram / kameDvive vAcye / jyantattvAbhAvAna dIrvakArau / acakamata / aya gatau / ayate, ayeta, ayatAm, Ayata / kameH / kamerdhAtoraGmatyayadvitve vAcye / anenAGmatyayaH / dvittvaM ca bhavati / jyantatvAbhAvAt na dIrdhakArau / acakamata / acakametAM / acakamanta / ityAdIni rUpANi jJeyAni / aya gatau / pUrvavat teAdayaH pratyayA bhavanti / ayate / yadApaM dhAtuH parApUrvaH syAcadA vakSyamANena sUtreNa latvaM bhavati / sUtram / parApUrva ayatAvupasargarephasya lavaM vAcyam / palAyate, palAyeta; palAyatAm, apalAyata, ayAMcakre, ayAmAsa, ayAMbabhUva, ayiSISTa, ayitA, ayiSyate, AyiSyata / AyiSTa, AyiSAtAm, AyiSata / Ayirbu-Ayidhvam / daya daangtihiNsaadaanessu-| dayate / aytivtprkriyaa| ghaTa ceSTAyAm / ghaTate; ghaTeta, ghaTatAm, aghaTata / kuhoshcH| jaghaTe, ghaTiSISTa, ghaTitA, ghaTiSyate, aghaTiSyata, aghaTiSTa / Iha
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate dvitIyavRttau I cessttaayaam| Ihate, Iheta, IhatAma, aihata, IhAMcakre, IhipISTa IhitA, IhiSyate, aihiSyata, aihiSTa / kAza dIptau / kAzate, kAzeta, kAzatAm, akAzata | vidadaridrA0 kAzAMcakre cakAze, kAziSISTa, kAzitA, kAziSyate, akAziSyata, akAziSTa / kAsTa zabda kutsAyAm / kAsate, kAseta, kAsatAm, akAsata, kAsAMcakre, cakAse, kAsiSISTa, kAsitA, kAsiSyate, akAsiSyata, akAsiSTa / SitR sevane / satvam / sevate, seveta, sevatAm, asevata, siSeve siSevAte, seviSISTa, sevitA, seviSyate, aseviSyata, aseviSTa / gAi gatau / savarNadIrghe kRte / AkAratvAdAto'nto danataH / gAte gAte gAte / geta, gAtAm, agAta / jage, jagAte, jagire / gAsISTa, gAtA, gAsyate, agAsyata, agAsta, agAsAtAm / ruG gatau bhASaNe ca / guNaH / ravate, kheta, khatAm, aravata azvetAm | anekasvaratvAdasaMyogapUrvatvAcokArasya vatve prApte / 1 ayatau / ayatau dhAtau pare upasargarephasya latvaM vAcyam / anena rakArasya lakAraH / tadA palAyate iti rUpaM siddham / liTlakAre kAsAdipratyayAdAm anenAm pratyayo bhavati / ayAMcakre / dve mUle staH / ayiSISTa / laGlakAre / AyiSTa / daya dAnagatihiMsAdAneSu / asyApi dhAtorayativat rUpANi jJeyAni / ghaTa ceSTAyAma pUrvavat taAdayaH / ghaTate / liTlakAre / kuhozcaH / anena ghasya jhaH / jadhaTe / jaghaTAte / jaghaTire | ghaTiSISTa / luGlakAre / aghaTiSTa | Iha ceSTAyAm / dIrghe" kAsApadhatvAt na guNaH / Ihate / luGlakAre svarAdeH / aihata / liTlakAre / di0 ' anenAsyAm / IhAMcakre / IhiSISTa / laGlakAre / aihiSTa / kAzuD dIptau / ukAraGakArau itau | kAzate / liTlakAre / ' vidadaridrA ' anenAsya vAm pratyayo bhavati / kAzAMcakre / AmabhAve / kuhozcaH / hrasvaH / cakAze / kAziSISTa / luGlakAre / akAziSTa / kAra zabdakutsAyAM / RkAra it / pUrvavat tathAdayaH / kAsate / lilakAre kAsAdipratyayAdAm / anena nitye prApte vidadaridrA0 anena vA bhavati / kAsAMcakre / AmabhAve cakAse / kAsipISTa / kAsitA / luilakAre / , 352
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhvaadipkriyaa| . . 353 akAsiSTa / SivR sevane / 'AdeH SNaH naH / anena satvaM / RkAra it / sevate / liTlakAre / siSeve / siSevAve / sivire / seviSISTa / lullakAre / aseviSTa / gAra gatau / skAra AtmanepadArthaH / pUrvavat taAdayaH / savarNe / gAte / gAte / AkArAntatvAt / 'AtontodanataH / anena anteityasya ate bhavati / savarNe / gAte / gAse / gAthe / ityAdIni / aie / geta / gAtAM / gAtAM / gAtAM / agAva agAtAM / agAta / gA Nam iti sthite / dvizca / isvaH / kuhocaH / Avo'napi / jge| jagAte / jagire / gAsISTa / gAvA / gAsyati / luGlakAre / agAsta / agAsAtAM / agAsata / rus gatau bhASaNe ca / pUrvavat taAdayaH / gugH| ravate / liTlakAre nudhAtoH / anenAnekasvarAsaMyogapUrvatvAt vakAre prApne / sUtram / nAnapyorvaH / anapi viSaye dhAtoruvarNasya vatvaM na bhavati / tata ui nudhaatoH| ruruve ruruvAte ruruvire / raviSISTa, ravitA, raviSyate, araviSyata, araviSTa / deG pAlane / da. yate, dayeta, dayatAm, adayata / nAnapyorvaH / na (ma. e.) anapi (sa. e.) oH (Sa. e.)vaH (ma.e.) tibAdicatuSTayasyApatyayo bhavati nAnyavibhaktigaNasya / tato vibhakticatuSTayavarjito vibhaktigaNo'napa kathyate, tato'napsaMbandhini svare pare dhAtoruvarNasya vatvaM ma bhavati / kiMtu uveva bhavati / aneno bhavati / ruruve / ruruvAte / ruruvire / raviSISTa / ravitA / lullakAre araviSTa / araviSAtAm / araviSata / deG pAlane / - kAra AtmanepadArthaH / dayate / liTlakAre sUtram / dayateAdau digyAdezo dikhAbhAvazca vaktavyaH / digye / saMdhyakSarANAmA0 / dAsISTa, dAtA, dAsyate, adAsyata / dayate / payavardhAvorNAdau pare sati digyAdezo bhavati / dvitvAbhAvazca vaktavyaH / aato'npi| digye / digyaave| digyire| saMdhyakSarANAmAgadAsISTa / dAtA / dAsyate / adAsyata / adAsi tan iti sthite sUtram / apidAdhAsthAmitvaM serDitvamAtmanepade vAcyam / DintvAnna gunnH| apitAdhAsthAm / apiDAdhAsthAM dhAtUnAm ittvaM serDitvaM ca Atmanepade vAcyam / SaSThInirdi0 / DintvAt guNAbhAvo bhavati / tadA adi si tana iti jAte sUtram /
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 ' sArasvate dvitIyavRttau lopo isvAjjhase / hasvAduttarasya serlopo bhavati jhase pre| adita adiSAtAm adiSata / DIG vihAyasA gatau / Dayate Dayeta DayatAm aDayata / nudhaatoH| DiDye, DayiSISTa, DayitA, DayiSyate, aDayiSyata, aDayiSTa / daiG trai pAla* ne| dAyate, dAyeta, dAyatAm, adAyata / , lopo haskhAjjhase / lopaH (pra. e.) hasvAt (paM. e.) jhase ( sa. e.) hasvAduttarasya selopo bhavati jhase pare / anena serlopo' bhavati / adiva / adiSAtAM / adiSata / DIG vihAyasA gatau / skAraH sarvatrAtmanepadArtho jJAtavyaH / guNaH / Dayate / Dayeta / liTlakAre nudhAtoranena iy bhavati / DiDaye / DiDyAte / DiDiyare / gunnH| DayiSISTa / anyAni mUle santi / luGlakAre / aDayiSTa / mahayiSAtAm / aDayiSata / daiG traiG pAlane pUrvavatU tAdayaH / eAya / dAyave / trAyate / lilakAre sUtram / dailo NAdau digyAdezo dvitvAbhAvazca / digye, dAsISTa / apiddAdhAsthAmi0 / lopo hasvAjjhase / adita / tatre / atrAsta / yutaG dyotane / upadhAyA laghoH / dyotate, yoteta, yotatAm, ayotata / / daingH| daio dhAtorNAdau pare savi digyAdezo dvitvAbhAvazca bhavati / Atonapi / digye / digyAte / digyire / saMdhyakSarANA0 dAsISTa / luGlakAre / apiddAdhA0 / lopo hasvA0 / adita / adiSAtAm / adiSata / traidhAtolika kAre saMdhyakSarANAmA0 / anenaakaarH| dvizca / hasvaH / pUrvasya / Atonapi / anenA kAralopaH / tatre / tatrAte / tatrire / asya dhAtoDhuMGlakAre saMdhyakSarA / atrAsta / atrAsAtAM / atrAsata / dhutaG dyotane / akAra uccAraNArthaH / ukAra Atmanepa. dArthaH / 'upadhAyAH anena guNo bhavatyasya / dyotate / anyAni mUle santi / ghut Na iti sthite dvizca / dhu dyut Na iti jAte sUtram / zruteH pUrvasya saMprasAraNaM vaktavyaM NAdau pare / didyute, dyotiSISTa, dyotitA, dyotiSyate, ayotiSyata, adyotiSTa / dAteH / dhuverdhAtoH pUrvasya saMmasAraNaM vaktavyaM NabAdau pare sati / anenAsya
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ mvaadipkriyaa| 355 pUrvasya saMmasAraNaM / svarahIna / didhute / didyutAte / didyutire / thotiSISTa / ghotivA / luGlakAre / adyotiSTa / sUtram / dhutAdibhyo luGi vA parasmaipadaM vAcyam / litpussaadeH| adyutat / vRnuG vrtne| vartate vartete vrtnte| varteta, vartatA* m, avartata, vavRte, vartiSISTa, vartitA, vartiSyate, avrtivyt| . . zutAdibhyaH / dhuvAdibhyo dhAtubhyo luGi vA parasmaipadaM vAcyam anenAsya luGi vA parasmaipadaM bhavati / tadA 'litpuSAde / anena : / hittvAt guNAbhAvaH / adhutat / adhutatAm / adhutan / vRtu vartane / ukAra uccAraNArthaH / varttate / liTlakAre dvizca / raH / vavRte / vaciSISTa / vartitA / varciSyate / avcissyt| sUtram / vRtAdibhyaH syapsyorvA paM pe'nidatvaM ca / vRtu vRdhu zRdhu syandU kapU ete vRtAdayaH / vaya'ti, avaya't, avtisstt| parasmaipadapakSe litpuSAdeH / avRtat / vRdhuG vRddhau / vardhate, vardheta, vardhatAm, avardhata, vavRdhe, varSiSaSTi, vardhitA, varSiSyate, avardhiSyata, vaya'ti, avaya'ta, avardhiSTa, avRdhat / zRdhuG pardane / zardhate, zardhata, zardhatAma, azardhata, zazRdhe, zarSiSISTa, zarSitA, zardhiSyate, azarghiSyata, aza- , piSTa, zasyati, azaya'ta, azRdhat / syandU prstrvnne|| . syandate, syandeta, syandatAm, asyandata, sasyande / Udito vA / syandiSISTa, syantsISTa, syanditA-syantA, syandi'Syate-syantsyate, syantsyati, asyandiSyata, asyantsyata, asyantsyat, asyandiSTa, asyanta / pakSe asyadat / kapU sAmarthe / gunnH| * vRtaadibhyH| kRtAdibhyo dhAtubhyaH spasyoH parato vApaM parasmaipadamaaniTtvaM ca vAcyaM / vRttAdayastu mUle uktAH guNaH / vapa'ti avaya't / luGlakAre / atiSTa /
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate dvitIyavRttau parasmaipadapakSe / litpuSAderDaH / anenAsya saH / avRtat / dhura / upadhApA laghoH / varddhate / liTlakAre vavRdhe / vaddhiSISTa / aspa dhAtorapi pUrvadhAtuvat pANi sAdhyAni / gRdhuGa pardane / pardanaM gudaravaH / zardhate / ayamapi tadvat / na kiMciddhizeSaH / spandU prasravaNe / UkAra ivikalpArthaH / syandate liTlakAre dvitvam / pUrvasya / saMsyande / sasyandAte / sasyandire / asya dhAtorUdito vA anenevikalpo bhavati / syandiSISTa / iDabhAvapakSe 'khase capA jhasAnAM ' anena dasya tH| spansISTa / syanditA / syantA / syandipyate / iDabhAvapakSe / khase0 / syantsyate / asyandiSpata aspansyata / asyandiSTa / iDabhAve aspanta / parasmaipadapakSe litpupAdeH / nolopaH / anena anusvArasya lopo bhavati / aspadat / kRpU sAmarthe / pUrvavat tAdayaH / updhaayaaH| sUtram / kRpo rolH| kRpo rephasya lo bhavati RkArasya lakAro bhavati / kalpate, kalpeta, kalpatAm, akalpata, cakkRpe, kalpiSISTa / iddbhaavpksse| kRporolaH / kRpaH (Sa. e.) : (pa. e.) laH (ma. e.) kRpodhAtorephasya lakAro bhavati kArasya lakAro bhavati / anena raspa la / kalpate / lika kAre 'kRpo rolaH / anena RkArasya lkaarH| cakrape / kalpiSISTa / asyApi UditvAdivikalpo bhavati / tadA pasISTa iti jAte / upadhAyA laghoH / anena guNe prApte sati taniSedhakRt sUtram / sisyoH / upadhAyA guNo na bhavati sisyoraniToH parataH / kRpsISTa, kalpitA-kallA, kalpiSyate-kalpsyate, ka. lpsyati, akalpiSyata-akalpsyata, akalpsyat, akalpiSTa / akRpta aklapsAtAm aklupsata / aklapat / vyartha duHkhabhayacalanayoH / vyathate, vyatheta, vyathatAma, avyathata / sisyoH| sizca sIzca sisyau tayoH sispoH (pdvi.)| sisyoraniToH parata upadhAyA guNo na bhavati / anena gunnaabhaavH| kRporolaH / kRpsISTa / kalpitA ! kalmA ! kalpiSyate / kalpsyate / akalpiSyata / akalpayata / parasmaipadapakSe kalpspati / akalpaspat / akalpiSTa / lipupAdeDI / kRpo rolaH / alapat / aklastAM / a -pan / samApto'yaM dhAtuH / vyatha duHkhabhayacalanayoH / akAra AtmanepadArthaH / vyyte|
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhvaadiprkriyaa| . 357 ' vyathaterNAdau pUrvasya saMprasAraNaM vaktavyam / vivyathe, vyathi SISTa, vyathitA, vyathiSyate, avyathiSyata, avyathiSTa / ramu / krIDAyAm / ramate, rameta, ramatAm, aramata / vyathaterdhAtorNAdau pare pUrvasya saMprasAraNaM vaktavyam / idaM mUle sUtramasti anenAsya dhAtoH saMprasAraNaM bhavati / vivyathe / vivyathAte / vivyathire / vyathiSISTa / vyayitA luGlakAre / avyathiSTa / ramu krIDAyAm / ramate / rameta / ramatAM / aramava.! sUtram / vyAparyupebhyo ramaH pam / viramati, Aramati, pariramati, 'uparamati, reme, raMsISTa, rantA, raMsyate arasyata, arasta, araMsAtAm / araMsata / vipuurvH| AdantAnAm / itITsako / vyaraMsIt vyaraMsiSTAm / jitvarA saMbhrame / triAvitau / tvarate, tvareta, tvaratAm, atvarata, tatvare, tvariSISTa, tvaritA, tvariSyate, atvariSyata, atvariSTa, atvarivaM-atvaridhvam / Saha marSaNe / sahate, saheta, sahatAm, asahata, sehe, sahi-' SISTa, sahitA / iSusaha0 iti beT / hoDhaH / tayordhaH / STutvam / ddhlopH| vyAparyapebhyaH / vi AG pari upa ebhya upasargebhyo ramadhAtoH paM parasmaipadaM bhavati / viramati / Aramati / pariramati / uparamati / liTlakAre / lopaH pacAm / anenaitvapUrvalApau bhavataH / reme / remAte / remire / nazvApadAnte jhase / bhanena makArasyAnusvAro bhavati / raMsISTa / rantA / lullakAre / arasva / ' araMsAtAM / araMsata / yadAyaM dhAturvipUrvaH syAt / tadAtmanepadaM bhavati / AdamtAnAm / anena parasmaipade sati iTsako bhavataH / vyaram s iT si Ida dip iti sthite / iTa . ITi savaNe / svarahInaM / nazvApadAnte / vAvasAne / paraMsIt / vyaraMsiSTAm / vyaraMsidhuH / nitvarA saMbhrame / tribhAvitau / pUrvavat tAdayaH / tvarate / liTlakAre dvizca / pUrvasya hasAdiH zeSaH / tatvare / tatvarAte / ttvrire| tvariSISTa / luG lakAre atvariSTha / atvariSAvAM / bhatvariSata / Saha marSaNe / AdeH SgaH naH / anena satvam / sahate / liTlakAre / ' lopaH pacAm ' anenatvapUrvalopau / sehe / 'sehAte / sehire / sahiSISTa ! sahitA / ' iSusaha0 / anenAsya vA iT bhavati / i.
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate dvitIyavRttI DabhAvapakSe saha tA iti sthite / hoTaH anena hasya DhaH / tayoH anena saspa dhaH / STubhiH STuH / Dhi Dho lopo dIrghazca / tadA sA DhA iti jAte / sUtram / sahivahorodavarNasya / sahivahoravarNasyaukArAdezo bhavati DhalopaMnimitte DhakAre pre| soDhA sahiSyate asahiSyata ashisstt| . // iti bhvAdiSvAtmanepadiprakriyA // sahivahorodavarNasya / sahizca vaha ca sahivahau tayoH sahivahoH (pa.dvi. ) ot (pra. e.) avarNasya (Sa. e.) sahivahordhAtvoravarNasya okAroM bhavati Dhalopanimitte DakAre pare / anena okAraH / soDhA / soDhArau / soDhAraH / sahiNyate / asahiSyata / asahiSTa / asahiSAtAM / asahiSata // // iti bhvAdigaNasyAtmanepadiprakriyA samAptimagamat // ||athonypdiprkriyaa| rAjU diiptau| RkAra RditkAryArthArAjati,rAjate,rAjeva,rAjeta,rAjatu,rAjatAm,arAjat,arAjata, rarAja / phnnaaditvaadetvpuurvlopau| rejatuH-rarAjatuH,rejuH-rarAjuH, reje, rAjyAt, rAjiSISTa, rAjitA, rAjitA, rAjiSyati, rAjiSyate, arAjiSyat, arAjiSyata, arAjIva, arAjiSTa / khana khanane / khanati, khanate, khaneta, khaneta, khanatu, kha.natAma, akhanat, akhanata, carakhAna / gamAM svare / carUnatuH cakhnuH / cakhne, khanyAt / // atha bhvAdigaNasyobhayapadiprakriyA kathyate // rAjR dIptau / ubhayapadino dhAtostibAdayastAdayazca pratyayA bhavanti / dvayoH parayoH satorapa kacari / anena ap pratyayo bhavati / RkAra RditakAryArthaH / rAjati / rAjate / liTlakAre phaNAdInAM anenAsya vA NatvapUrvalopau / rarAja | rejatuH / rarAjatuH / rejitha / rarAjitha / Atmanepade / reje / NatvapUrvalopAbhAve / rarAje / rAjyAt / rAjiSISTa / rAjitA / rAjitA / anyAni mUle santi tAni sugamAni pUrvottareva sUtraiH siddhayanti / luGlakAre / arAjIt / arAjiSTAm / arAniSuH / arAjiSTa / arAjiSAtAM / arAjiSata / khana khanane / akAra ubhayapadArthaH / khanati / khanate / liTlakAre ata upadhAyAH / anena vRddhiH / kuhocaH / cakhAna / cakhan anus iti
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhvAdiprakriyA | 359 jAte ' gamAMsvare ' anenopadhAyA lopo bhavati / svarahInaM0 / cakhne / khanyAt / atredaM sUtram / janakhanasanAM viti ye AkAro vA vaktavyaH / svAyAt, khaniSISTa, vanitA, vanitA, khaniSyati, khaniSyate, akhaniSyat, akhaniSyata, akhAnIt, akhanIt, akhaniSTa | hRJ haraNe | harati, harate, haret, hareta, haratu, haratAm, aharata / jahAra jahatuH jahuH / janakhanasanAm / jana khana sana eteSAM dhAtUnAM kiti yakAre / pare AkAro vA vaktavyaH / SaSThInirdi0 / khAyAt / khaniSISTa / khanitA / khanitA / luGlakAre hasAde: / anenAspa vA vRddhiH / akhAnIt / akhanIn / akhaniSTa | akhaniSAtAm / avaniSata / hRJ haraNe / akAra ubhayapadArthaH / guNaH / harati / harate | liTlakAre dhAtornAminaH / anena vRddhiH / kuhozcaH / jahAraM / jahatuH / Rdantasya thapo neT / jahartha / jahe / yAdAdau / hiyAt / Rdantasya / Rdantasya dhAtosthapa iT na bhavati / guNaH / jaharthaM / nahe / yAdAdau / anena RkArasya riGAdezaH / hipAt / hasISTa iti jAte / guNaH / anena guNe prApte / tanniSedhakaM sUtram / uH / RkArasya guNo na bhavati sisyoraniToH parataH / hRsISTa / hartA | hanRtaH syapaH / hariSyati, hariSyate, ahariSyat, ahariSyata, ahArSIt / lopoM hrasvAjjhase / ahRta ahRSAtAm ahRSata / guhU saMvaraNe / uH / uH (Sa. e. ) aniToH sisyoH parata RkArasya guNo na bhavati / anena guNaniSedhaH / hRsISTa / guNaH / harttA / hanRtaH syapaH / anena syapi iD bhavati / guNaH / hariSyati / hariSyate / luGlakAre / vRddhiH / ahAt / lopo hasvA jjhase / anena serlopo bhavati / ahRta / ahRSAtAm / ahRSata | guDU saMvaraNe / UkAra ivikalpArthaH / pUrvavat tivAdayastaAdayazca pratyayA bhavanti / guherupadhAyA UguNahetau svare / gRhati - gUhate, jugUha, juguha
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 ' sArasvate dvitIyavRttI tuH, jugUhitha / jugoDha, jughukSe-juguhipe, juguhidhve-juguhiTve, gahisISTa-ghukSISTa, gRhitA-goDhA, gRhiSyati-vokSyati / guheH / idaM sUtramasti / guherdhAtorupadhAyA Ut syAd guNahetau svare pare / anenAsyopadhAyA Ut / gRhati / gUhate !.anyAni mUle santi tAni sugamAnyevAnenaiva krameNa sAdhyAni / lilakAre jugUha | juguhatuH / juguhuH / guheH / jugUhiya / UditI vA anenAsyevikalpaH / guheriti sUtre 'svarAdau' iti vaktavyaM tena halAdau guNanimitte pratyaye pare Ut na bhavati kiMtu guNo bhavati / juguha thap iti sthite guNaH / jugos / thap iti jAte / hoDhaH / tathodhaH / diDho lopo0 / jugoDha / mAtmanepade juguhe / juguhAte / juguhire / Udito vA juguhiSe / iDabhAve juguha se iti nAte ho DhaH / AdijabAnAM / jughuda se iti jAte SaDhoH kA se| anena DhasyakaH / kilAt / kaSasaMyoge kSaH / judhukSe / juguhiSe / iDabhAve / hoDhaH jhabe jvaaH| juguve / guhyAt / guheH / sisatA / gahiSISTa / iDabhAve / hoTaH / bhAdijavAnAM / SaDhoH kaH se / kilAt / kaSAghukSISTa / gahitA / iDabhAve guNa 'upadhAyAlayoH' abhena sUtreNa bhavati / hoTaH / tathodhaH / diDho / goDhA / Atmanepade gRhitA / goTA / gUhiSyati / iDabhAve / updhaayaa| ho DhaH / AdijabAnAM / SaDhoH kaH se / kilAt, kaSasaM01 ghokSyati / gRhiNyate / ghokSyate / ahiNyat / aghokSyat | agahiNyat, aghokSyata / lullakAre / agRhIt / iDabhAve / ' hazapAntA0' anena sakmatyayoM bhavati / aghukSat / Atmanepade / agUhiSTa / iDabhAve / aguh sak tan iti sthite / - hoDhaH / AdinabAnAM / aghud s k tan iti jAve / sUtram / duhadihalihaguhabhyaH sako lugvA yakAratakArayorAti / agUDha-aghukSat / duhdihlihguhbhyH| duha diha liha guha ebhyo dhAtumpaH sako vA lag bhavati vakAratakArayorAti Atmane pade dhakAre pare'pi bhavati anena sako vA luk / tathodhaH / diDholopo dIrghazca / agUDha / lugabhAve / aghun sak tan iti jAte paDhoH kaH se / kilAt / kaSasaMyoge kSaH / aghukSata / aghulaM AtAm ityatra | AdAthaH / anena AkArasya ikAre prApte / sUtram / Ati sako'kAralopaH khre| aghukSAtAm aghuksst| agUDhA:aghukSathAH,aghukSAyAm agddh'-adhukssdhvm| aghukSi-aguhyahi aghukSAvahi aguhmahi aghukSAmahi / dAna Arjave / guttbhyH| yaH
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 361 bhvaadiprkriyaa| se| mAnAdInAM pUrvasya dIrgho vaktavyaH |diidaaNste, dIdAsata, dIdAMseta, dIdAsatu, dIdAMsatAm, adIdAMsata, aDIdAMsata, dIdAMsAMcake, dIdAMsAmAsa, dIdAMsAMbabhUva, dIdAMsyAda, dIdAMsiSISTa, dIdAMsitA, dIdAMsiSyati, dIdAMsiSyate, adIdAMsiSyada, adIdAMsiSyata, adIdAMsIva, adIdAMsiSTa / zAna tejane / zIzAMsati, zIzAMsate / dAnavat / bhaja sevAyAm / bhajati / bhajate, bhajet, bhajeta, bhajatu, bhajatAm, amajada, abhajata, babhAja / tRphalabhaja. ityetvapUrvalopau / bhejatuH bhejuH / jitha bAktha / bheje jAte bhejire / bhajyAt, bhakSISTa, bhaktA, bhaktA, bhakSyati, bhakSyate, abhakSyata, abhakSyata / akSAkSIt / abhAktAm abhAkSuH / abhakta, abhakSAtAma, abhakSata / Dupaca pAke / DukAraNakArI kAryAau~ / pacati, pacate, pacena, paceta, pacatu, pacatAm, apacata, apacata / papAca pecatuH pecuH / pece, pacyAt, pakSISTa, paktA, paktA, pakSyati, pakSyate, apakSyat, apakSyata, apAkSIt / apakta apakSAtAm apakSata / aJca gatau yAcane ca / AzcIt / vyaya gatau / vanyaye, avyayIt / zriJ sevAyAm / guNaH / zrayati, ayate, zivAya, zizriyatuH, zizriye, zrIyAt, ayiSISTa, zrayitA, ayitA, prayiSyati, zrayiSyate, azrayiSyata, aprayiSyata / aati| Ati Atmanepade sakaH akArasya lopo bhavati svare pare / anena aphArasya lopH| adhukSAtAM / adhukSata / bhagUDhAH / aghukSayAH / aghukSAyAm / agUDham / bhaghukSadhvam / aghukSi / aguhvahi / adhukSAvahi / aghulAmahi / dAna Arjave | gulbhyH| yaH se| mAnAdInAM / sa dhAtuH / nacApadAnte / dIdAMsati / dIdAMseta / anyAni mUle santi / dIdAMsAMcakAra / dIdAMsAMcake dve mUle stH| aspAyataH dIdAspA
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 . . sArasvave dvitIyavRttI t / dIdAMsiMSISTa / anyAni mUle santi / ve pUrvoktaireva sUtraiH sidhyanti / zAna tejane / gubbhyaH / zIzAMsati / zIzAMsate / dAnavat / bhaja sevAyAM / bhajati / bha. jate / liTlakAre / ata upadhAyAH / babhAja. / 'tRphalabhaja0 / anenaitvapUrvalopo bhavataH / bhejatuH / bheje / bhejAte / coH kuH / khase / paDhoH kaH se / kilAt / kapasaM0 / bhakSISTa / bhaktA / lullakAre / sAvaniTaH / abhAkSIt / jhasAt / abhAkAm / abhakta / abhakSAtAM / hupacae pAke / 'DukAraSakArau' kAryAau~ / pacati / pacate / liTlakAre lopaH pacAm / ata upadhAyAH / papAca / pecatuH / pece / pecAve / pacyAt / pac sISTa iti sthite coH kuH| kilAt / kaSasaMyoge kSaH / pakSISTa / coH kuH / pakkA / lullakAre sAvaniTaH / apAkSIt / jhasAt / apAkAm / Atmanepade / apakta / apakSAtAM / aJca gatau yAcane ca / aJcati / aJcate / liTlakAre / mAnazca / aannyce| nolopaH / acyAt / ajhISTa / atA / luGlakAre / AzvIt / AGkta / trisevaayaam| pUrvavat tivAdayastAdayaH / apU karvari / guNaH / e ay / zrayati / zrayate / liTlakAre / dvizca / pUrvasya / 'dhAtonominaH anena vRddhiH / zizrAya / nudhaatoH| zizriyatuH / zizriye / zrIyAt / yipITa / zrapitA / anyAni mUle santi / luGlakAre sUtram / / snuzrituvAM seraG dhAtotviM ca / azizriyat azidhiyata / tviSa dIptau / tveSati, tveSate, titveSa, titviSe, livyAta, tvikSISTa, tveSTA, tvekSyati, tvekSyate, atvekSyat, a tvekSyata / hazaSAntAtsak / avikSata / / , snunidravAM / snu ni hu eteSAM dhAtUnAM seraG pratyayo bhavati dhAtotviM ca bhavati / azizriyat / azizriyata / viSa dIptau / upadhAyA laghoH / anena guNaH / tveSati / tvepate / anyAni sugamAni / liTlakAre / upadhAyAH / pUrvasya / vitvepa / titviSatuH / Atmanepade / titviSe / vitvipAte / viNyAt / paDhoH kaH se| vikSISTa / upadhAyA-TubhiH TuH / tveSTA / anyAni mUle santi / lnglkaare| 'hazaSAntAtsaka ' anena sak pratyayo bhavati / paDhoH kaH se / kilAt / kapasa.yoge kSaH / asvikSat / atvikSatAM / atvikSan / Atmanepade / asvikSata / atvikSa AtAma iti jAte AdAtha i / anena AkArasya ikAre mAte sUtram / / sasyAtmanepade svare Tilopo vAcyaH / akAralope kRte Ato'ntodanataH / avikSAtAm atvikSata / yaja devapUjAsaMgatikaraNadAneSu / yajati, yajate, yajet, yajeta, yajatu,
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhvaadiprkriyaa| yajatAma, ayajata, ayajata / NAdau pUrvasya / iyAja / yajAM yavarANAM svataH saMprasAraNam / IjatuH IjuH / ijyith-iysstt| Ije, ijyAt, yakSISTa, yaSTA, yaSTA, yakSyati, yakSyate, ayakSyat, ayakSyata / ayAkSIt ayASTAm ayAkSuH / ayaSTa ayakSAtAm ayksst| ayaSThAH aykssaayaam| sasya / saspa Atmanepade svare pare sati Telopo vAcyaH / anena akArasya lopH| svarahIna asvikSAtAM / Atonto'danataH / asvikSata / samAto'yaM dhaatuH| paja devapUjAsaMgavikaraNadAneSu / yanati / yajate / anyAni santi mUle / liTla kAre / yaj Nap iti sthite dvizca / 'NabAdau pUrvasya ' anena saMprasAraNam / ata updhaayaaH| iyAja / ya yaj atus iti jAte / NabAdau pUrvasya / yajA yavarANAM / savaNe / IjatuH / IjuH / iyajitha / bhatvatonityAniTaH / anenAsya vA iG bhvti| iyaj thap iti jAte / chazaSarAjAdeH SaH / anena jasya ssH| STumiH STuH / iyaSTha / mAtmanepade / dvAbhyAM sUtrAbhyAM saMprasAraNaM bhavati / Ije / IjAte / iijire| yjaaN| ijyAt / chazaSarAnAdeH SaH / SaDhoH kaH se / kilAt / kaSasaMyoge / yakSISTa / chazabarAjAdeH ssH| dhumiH chuH / yaSTA / anyAni likhivAni santi tasmAnna likhitAni mayA / tAni pUrvokaireva sUtraH sidhyanti / luG lakAre / 'sAvaniTa' anena vRddhiH / ayAkSIta / jhasAt / ayASTAM / ayAtuH / Atmanepade / 'jhasAt' anena serlopH| dhubhiHSTuH / ayaSTa / ayakSAtAm / ayakSata / ayajU sU dhvaM iti jAve / dhve ca serlopH| Satvam / jhabe jabAH / STutvam / ayaDdvam / ayakSi ayakSvahi ayakSmahi / Tuvap bIjatantusantAne / Tuit vapati vapet / uvApa UpatuH UpuH / uvapitha-uvapatha / upe, upyAta, vapsISTa, vaptA, vapsyati, vapsyate, avasyat, avasyata, avApsIt, avapta / vaha praapnne| ghahati, vahate / uvAha uhatuH UhuH / uvahitha / hoddhH| ta. thodhaH / STutvam / DhalopaH / sahivahorodavarNasya / uvoDha, uhyAta, vakSISTa, voDhA, vakSyati, vakSyate, avakSyat, avakSya- . .. ta, avAkSIta, avoDhAm, avoDha avakSAtAm avakSata / veJ tantusantAne / vayati, yayate /
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ V sArasvate dvitIyavRttI dhve ca serlopaH / anena serlopaH / chazaSarAjAdeH SaH / SoDhaH / anena Sasya 1 DhaH / STutvam / bhayaDvam / Tu vap bIjatantusantAne / Tuit / vapati / vapate / liTUlakAre NabAdau / anena saMprasAraNam / ata upadhAyAH / uvApa / dve saMprasAraNe bhavataH atra / savarNe / UpatuH / anvataH / uvapitha / iDabhAve | svaptha | Upe / UpAte / Upire / yajAM / upyAt / vapsISTa / vaptA / anyAni mUle santi / lalakAreM / sAvanaTaH / avApsIt / jhasAt / avAptAm / avApsuH / Atmanepade / avapta / a vapsAtAm / avapsata | vaha prApaNe / vahati / vahate / liTlakAre / NabAdau / pUrvasya / ata upadhAyAH / uvAha / yaja / UhatuH / UhuH / uvahitha / atvataH / u vahU thapa iti jAte hoDhaH / anena hasya DhaH / tathordhaH / anena thasya dhaH / hutvaM / Dhalopa' | sahivahorodavarNasya / uvoDha | Uhe / UhAte / Uhire / yajAM / udyAt / hoDhaH / tathorghaH / TutvaM / DhalopaH / sahivahorodavarNasya / voDhA / voDhA / SaDhoH kaH se / vakSyati / vakSyate / anyAni santi mUle / luGlakAre / sAvaniTaH / avAkSIt / avoDhA / avAkSuH / avoDha / avakSAtAM / avakSata / ve tantusaMtAne / prakAra ubhayapadArthaH / vayati / vayate / liTlakAre / sUtram / veo NAdau saMprasAraNabhAvo vAcyaH / saMdhyakSarANAmA / vavaiau / vAditvAnnaitvapUrvalopau / vavatuH vavuH / vave / . veJaH / veno dhAtorNabAdau pare saMprasAraNAbhAvo vAcyaH / anenAsya saMprasAraNaniSedho bhavati / saMdhyakSarANAmA / dvizca / Ato gap Dau / vavau / lopaH pacAM / anenaitvapUrvalopau prAptau / ' zasUdadavAdi ' anena taniSedhaH / ato'napi / vavatuH / vaduH / Atmanepade / vave / vavAte / vavire / sUtram / veJo vay NAdau vA vaktavyaH / uvAya / vejJaH / vegodhAtorNabAdau pare vayU vAcyaH / vay NapU iti sthite / dvizva ! NamAdau pUrvasya / ata upadhAyAH / uvAya / vay atus / iti sthite / NavAdau sUtram / grahAM viti ca / grahAdInAM saMprasAraNaM syAt kiti Giti ca pare / iti saMprasAraNam / yakArasya saMprasAraNaniSedhaH / jayatuH UyuH / uvayitha UyathuH / Uye UyAte Uyire / grahAM / ( Sa.ba.) Giti (sa. e.) ca (ma. e. ) tripadaM / graha upAdAne / jyA vayohAnI | vez tantusaMtAne / kSetra AhvAne / vyadhU tADane / vazU kAntaH
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhvAdiprakriyA | 365 bhilASe / vyac vyaktIkaraNe / pRcchajJIpsAyAM / pRcchAyAM bhrasj pAke / brazva chedane / ityeteSAM saMbandhinAM yakAravakArarephANAM kiti Giti ca pare saMprasAraNaM bhavati / yakArasya ikAraH vakArasya ukAraH rephasya RkAraH lakArasya lRkAraH saMprasAraNaM / anena dvitIyaM saMprasAraNaM / yakArasya saMprasAraNa niSedho vAcyaH / atra / UyatuH UyuH / safar Atmanepade / Uye / UyAte / Uyire / sUtram / vayo yasya kiti NAdau vo vA vaktavyaH / vatuH UvuH / Uve, UyAt, vAsISTa, vAtAM, vAtA, vAsyati, vAsyate, avAsyat, avAsyata, avAsIt / AdantAnAm / iti iTsakau / avAsiSTAm / avAsta / vyeJ saMvaraNe / vyayati vyayate / 1 vayaH / vayo yasya kiti NAdau pare vakAro vA vaktavyaH / tadA / uvAya / UvatuH / UvuH / Atmanepade / Uve / UvAte Uvire / grahAM kRiti ca / UyAt / saMdhyakSarANAmA / vAsISTa / vAtA / vAtA / anyAni mUle santi / luTlakAre / AdantAnAM / avAsIt / avAsiSTAM / avAsiSuH / avAsta | avAsAtAm / bhavAsata / vye saMvaraNe / vyayati / vyayate / liTlakAre / sUtram / vyetro NAdau nAtvam / vivyAya vivyatuH vivyuH / vyeJaH / vyetro dhAtorNabAdI pare saMdhyakSarANAmA anena sUtreNa AtvaM na bhavati vyeJ NapU iti sthite / dvin / NabAdI pUrvasya / anena saMprasAraNaM tadA / vivye NapU iti jAte / dhAtornAminaH / vivyAya / vivyatuH / vivyuH / attyartivyayatInAM thapo nityamid / vivyayitha / vivye, vIyAt, vyAsISTa, vyAtA, vyAtA, vyAsyati, vyAsyate, avyAsyat avyAsyata, avyAsIt, avyAsta / he spadhayAm / hvayati, hvayate / antyarti / vivyayiSa / vivye / vIyAt / saMdhyakSarANAmA / vyAsISTa / vyAtA / vyAtA / anyAni mUle, santi / avyAsIt / avyAsta / hvey spardhAyAM / hvayati / hvayate / liTlakAre sUtram / adviruktasya hvayateH saMprasAraNaM vaktavyam / juhAva juhuvatuH juhuvuH / juhavitha juhotha / juhuve juhuvAte juhuvire / hUyAt *
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ -366 sArasvate dvitIpavRttau hAsISTa, hvAtA, vAtA, hAsyati, hAsyate, avAsyat, avAsyata / adviruktasya / adviruktasya hvayaterdhAtoH saMprasAraNaM vaktavyam / dvizca / dhAtonAminaH / juhAva / juhuvatuH / juhuvuH / juhavitha / juhotha / juhuve / juhuvAve / juhuvire / saMprasAraNaM / hUyAt / hvAsISTa / anyAni mUle santi / luGlakAre / ahAsIt / sUtram // asyativaktikhyAtilipisicivayatInAM se* vA vAcyaH / ahvata advetAm avanta / avAsta / ahAsAtAm aDDAsata / Rta jugupsAyAM pAyAM ca / asyati vaktikhyAti / asyati vakti khyAti lipi sici hupati eteSAM dhAtUnAM se? vA vAcyaH / Atonapi / ahvat / ahvata / ahvetAM / abanta / ahvAsta / Rta jugupsAyAM kRpAyAM ca / suutrm| , RtarIya svArthe'napi tu vA / RtIyate, RtIyAMcake, Anarta, RtIyiSyate, AtIta, AtIyiSTa // // iti bhvAdiSbhayapadiprakriyA // ityavikaraNA bhvAdaye dhAtavaH // 1 // iti prathamagaNaH // RteH| verdhAto rIyasatyayo bhavati svArthe / anapi tu vA bhavati / pratI yate / RtIyAMcake / IyaGabhAve / AnaH / RtIyiSyate / AAt / AApiSTa / iti bhvAdigaNasyobhayapadiprakriyA samAptA // ityavikaraNA bhvAdayo dhAtavaH // idAnI lugvikaraNAdadAdergaNItkartari tibAdayo vaya'nte // ad bhakSaNe / ap / idAnI lugvikaraNA dAdergaNAt kartari tibAdayo yojyante / ad bhakSaNe / pUrva'vat tibAdayaH / akari / sUtram / adaadelk| adAdergaNAdutpannasyApo lugbhavati / khase capA jhasAnAm / atti attaH adanti / atsi atyaH atya / ani advaH admH| adyAt / attu attAt attAm adantu /
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhdaadimkiyaa| ___ 367 . adAdelaka / bhadAdeH (paM. e.) luk ( ma. e.) dvipadaM0 / adAderdhAtugagAdutpanno yo'pmatyayaH / tasya lugbhavati / anena sarvatrA'po luk / tatra vartamAne tie tas anti sip thas ityeteSu khase capA0 iti dasya takAraH / aci / bhattaH / adanti / adyAt / attu / acAt / acAM / adantu / ad hi iti sthite sUtram / jhasAhiH / jhasAduttarasya herbhivati / addhi-attAdvA attam atta / adAni adAva adaam| jhasAddhiH / (paM. e.) dhi (pra. e.) hi / (pa. e.) jhasAduttarasya hi iti vacanasya dhirityAdezo bhavati / tAtadeze kRte tu na bhavati / svara0 / addhi attAt / attam / atta / uttamapuruSe sarvatra / svara0A adAni / adAva / adAma / anadyatane'pyatyayaluki kRte / dibAdAvaT / svarAdeH / itpaDAgamadvaye ca kave ubhayatrApi sava / adAdisyoraDAgamo vaktavyaH / jaghAsa / gamAM svare / khase capA0 / ghsaadeHssH| kSaH / jakSatuH jakSuH / jaghasitha / pakSe / Ada AdanuH aaduH| Aditha / ayAt, attA, atsyati, Atsyat / adAdisyoriti / ado dhAtoH parayodie sip ityetayoH amAgamo bhava- . -ti / anenAmAgamaH TittvAdAdau / svara vAvasAne / Adat / takArAdau / khase0 / bhAcA / aadn.| bhAdaH Acam Aca / Adam / bhAdra / Ama / ad NapU iti sthite sUtram / sisayoH / anayoH parayoradadhAtorSaslaAdezo bhavati / sisyoH| sisayoH parataH / adadhAtopasla ityAdezo bhavati / gavAdI. vA bhavati / lakAraH laditakAryArthaH / ghas NaH iti sthite / dvizca / kuhocaH / jhapAnAM jabacapAH / ava upadhAyAH / jaghAsa / jaghas atus iti sthite / gamA svare / anenopadhAyA lopH| khse| anena ghasya kaH / ghasAdeH ssH| anena Sasvam / kaSasaMyoge / jasatuH jakSuH / jaghasitha / pakSe / Ada / AdatuH / aaduH| . acAt / khase0 / acA [ anyAni santi mUle / luGlakAre / sisayoH / laaditvaad| aghasat aghasatAm aghsn| psA bhkssnne|
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ .368. sArasvate dvitIyavRttI psAti sAtaH psAnti / psAyAt psAyAtAm sAyuH / psAtu-psAtAt psAtAm psAntu / apsAt apsAtAm / ladittvAdaG / aghasat / aghasatAm / aghasan / psA bhakSaNe / sAti sAtaH 'psAnti / anyAni mUle santi / tAni sugamAnyeva / luGlakAre / apsAt / apsA. vAm / apsA an iti sthite sUtram / AdantavidviSAmana us vA vaktavyaH usyaalopH| apsuH| apsAt / papsau papsatuH papsuH / papsitha-papsAtha / pseyAva psAyAva, psAtA, psAsyati, aptAsyat / AdantAnAm / itITsako / apsAsIt apsAsiSTAm / mA mAne / mAti, mAyAva, mAtu / amAt amAtAm amuH| amAn / mamau / dAdere / meyAta, mAtA, mAsyati, amAsyat, 'amAsIt / yA prApaNe / yAti, yAyAt, yAtu / ayAt ayAtAm ayuH / ayAna, yayau, yAyAta, yAtA, yAsyati, ayAsyat, ayaasiit| vA gtigndhnyoH| vaati| yAtivat / rAdAne / tadvat / lA dAnagrahaNayoH / lAti, lalau tadvat / drA kutsAyAM gatau ca / dvAti, dadrau, drAyAt, dreyAt, drAtA, dAsyati, adrAsyat, adrAsIt / khyA prakathane / khyAti, khyAyAt, khyAtu, akhyAta, cakhyau, khyAyAta, khyeyAta, khyAtA, khyAsyati, akhyAsyat / puSAditvAt / Ato'napi / akhyat, / pA rakSaNe / pAti, pAyAta, pAtu, apAt, papau, pAtA, pAsyati, apAsyat, apAsIt / bhA dIptau / bhAti, bau, abhAsIt / SNA shauce| snAti, sanau, nAyAta, sneyAt, asnAsIt / vaz kaantau| chazaSarAjAdeH pH| iti Satvam |ssttutvm / vsstti| grahAM kiti c| uSTaH uzanti / Satvam / SaDhoH kaH se / kSaH / vakSi uSTaH uSTha / vazmi u
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ adAdiprakriyA / 369 zvaH uzmaH / uzyAta uzyAtAm ushyuH| vaSTha uSTAta-uSTAm uzantu / jhasAddhiH / jhabe jabAH / STutvam / uDDi u. STAta uSTam uSTa / vazAni vazAva vazAma / AdantavidviSAm AdantaH vid dviSa eteSAM dhAtUnAm ana us vA vaktavyaH / usyAlopaH / apsuH / apsAt / vizva / pUrvasya hasAdiH (Ato Na Dau / papsau / ppstuH| bhsvtH| papsitha / papsAtha / saMyogAdezapseyAt / psaayaat| saataa| - lalakAre / AdantAnAM / apsAsIt / mA mAne / mAti / lilakAre / mamau / dAderaH / meyAt / maataa| AdantAnAM / amAsIt / amAsiSTa / amAsiSTAM amAsiSuH / samApto'yaM // yA pApaNe / yAti / yayau / ayAsIt / vA gatigandhanayoH / vAti / ayaM dhAturyAtivat jJeyaH / na kazcit vizeSaH / rA.dAne / rAti / ayamapi tadvat - lA daangrhnnyo| lAti / lalau / alAsIt / drA kutsAyAM gatau ca / drAti / / dadrau / saMyogAdeH / dAyAt / dreyAt / bhadrAsIt / khyA prakathane / khyAti kuhocaH / jhapAnAM / cakhyau / saMyogAdeH / khyAyAt / khyeyAt / asya dhAtorlaGlakAre pussaa| ditvAt lispuSAde / Avo'napi / anenAkArasya lopaH / akhyat akhyatAm akhyan / bhA dIptau / bhAti / jhapAnAM babhau / abhAsIt / abhAsiSTAm / abhA: siSuH / sugamatvAt dhAtUnAm eteSAM vyAkhyAnaM na kRtam / vaza kAntau / kAntiricchA / pUrvavat tivAdayaH / 'adAde k' anena sarvatra apo lag bhavati / vaz tip iti jAte 'chazaSa' anena zasya ssH| 'TubhiH TuH anena taspa ThaH / vaSTi / vazvas iti jAte grahAM viti ca / anena sNmsaarnnN| chazaSa TutvaM / ussttH| uzanti / vaza sipa iti sthite / chazaSa0 SaDhoH kaH se / kilAt / kaSasaMyoge kSaH / vkssi| uzyAt / loTlakAre vaSTu / vaz hi iti jAve / saMghasAraNam / jhasAddhiH / zasya SatvaM / SoDaH / uddddi| uSTAt / vazAni kzAva vazAma / vara die iti sthite / SatvaM / varSa die / iti jAte So ddH| sUtram / disyohaMsAt / hasAvuttarayordipUsipolopo bhavati / Satvam / So DaH / vAvasAne / avaTa-avaD / saMprasAraNam / aDAgamaH / uo| oau au / auSTAm auzana / avaT-avaD auSTam auSTa / avazam auzva auzma / uvAza ja. ziva azima / uzyAt uzyAstAm uzyAsuH / vazitA / bshissyti|avshissyvaaavaashiit / hana hiNsaagtyoH| hnti|
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 sArasvate dvitIyavRttI disyohaMsAt / vizva sizca disI tayoH disyoH (pa0 dvi0) hasAda (paM0 e0) hasAduttarau yo disipI tayorlopo bhavati / anenAsya vazo dhAtodisyo.po bhavati / vAvasAne / anena Dasya TaH / ava avaD / vaza tAm iti sthite / grahAM kviti ca / anena saMprasAraNaM / SatvaM / lutvaM / aDAgama iyaM uo|oau au / auSTAm | auzan / anyAni mUle santi / vaz gae iti sthite vizva / NabAdI pUrvasya / atupdhaayaa| uvAza grahAM kviti / anena dvitIyaM saMmasAraNam / UzatuH / UzuH / uvazitha / saMghasAraNaM / uNyAt / luGlakAre / hasAdeH anena vA vRddhiH / bhavAzIt / avazIt / han hiNsaagtyoH| pUrva vibAdayaH / nazcApadAnte jhase / anena nasyAnusvAraH / iti / han tas iti sthite sUtram / lopastvanudAttatanAm / anudAttAnAM tanAdInAM ca amasya lopo bhavati kiti Diti jhase pare / tuzabdAvacijjhase'pi * kyapapratyayAdau amasya lopH| ramiyaminasI hantiranudAttA gmirmniH|| tanuH kSaNa kSiN RNukRNU vnurvmustnaadyH|| hataH / gamAM svare / hano ne / pranti / hasi hathaH hatha / hanmi hanvaH hanmaH / dvanyAt hanyAtAm hanyuH / hantu hatAra hatAm ghantu / lopastvanudAttatanAM / lopaH (ma0 e0) anudAttazca tanazca anudAnatanaH / teSAmanudAttatanAm (10va0) anudAttAnAM dhAtupAThoktAnAmaniya hangam-nam manyatyAdInAM tathA tanAdInAM tana-mana-van-paNa-kSiNa-kSaNa-pRS-RNa ityAdInAM dhAtUnAM namasya lopo bhavati kiti kiti ca jhase pare tuzabdArakacidajhase 'pi kyapmatyayAdau amasya lopo bhavati / anena nakArasya lopaH / hataH / han anti iti sthite / apakartari / adAdelRk / anenApolagbhavati / han anti / iti jAte / gA~ svare / anenopadhAyA lopaH / han anti iti jAte hano meN| anenaM hasya ghaH / svarahInaM / pranti / haMsi / hathaH / hatha / hanmi | handaH / hanmaH / hanyAt / hanyAtAM / hanyuH / loTlakAre / hantu / tuyoH / hatAt / hatAM / garmA svare / hanodhe / svarahInaM0 / antu / han hi iti sthite sUtram / jodhizAdhi / hante hizabdo'steredhizabdaH zAstaH zAdhi
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAkriyA / BL zabdo nipAtyate hiviSaye / jahi-hatAt hatam hata / hanArniM hanAva hanAma / ahan ahatAm amnan / ahan ahatam ahata / ahanam ahamva ahanma / hano ne / vRddhiH / jaghAna jaghnatuH jaghnuH / I jahyedhizAdhi / jahizca edhizva zAdhizva jodhizAdhi ( pra0 e0 ) havi - ye hana ityasya jahi, as ityasya edhiH, zAs ityasya zAdhi ete AdezA bhavanti / hisahitAnAmeteSAM dhAtUnAM nipAtA bhavantIti jJAtavyam / anena hisahitasya hanterdhAtorayamAdezaH / jahi hatAt hataM hata / hanAni hanAva hanAma / han di iti sthite / disyorhasAt / anena dipo lopo bhavati / dibAdAvaT / bhanenADAgamaH / ahan / lopastvanudAttavanAm / anena nasya lopaH / ahatAm / gamAMsvare / hanoghne / aghnan / ahan ahataM ata / ahanaM ahanva ahanma | han Na iti sthite / dvi pUrvasya hasAdiH kuhozruH / hanomne ata upadhAyAH anena vRddhiH / jaghAna / han atusa iti sthite gamAM svare / hano ne jannatuH jaghnuH / han tha iti sthite / dvizva | sUtram / dviruktasya hantesthapi ghatvaM vAcyam / jaghanitha jaghantha janathuH jaghna / jaghAna - jaghana janniva janima | dviruktasya / dviruktasya hanterdhAtosthapi ghatvaM vAcyam / anena ghatvam / krAdeH jaghanitha / atvataH / nazcApadAnte / jaghanya / jana / anyAni mUle santi / han yAt iti sthite / sUtram / hanteH / hanterdhAtoH syAzIryAdAdau pare sati vadhAdezo vaktavyaH / anena vadhAdezaH / yataH / vadhyAt / vadhyAstAM vadhyAsuH / luT lakAre / nazcApadAnte / intA / hantArau / hantAraH / hanRtaH spapaH / anena spapi iT bhavati / iniSyati / ahaniSyat / han dip iti sthite / bhUte siH / ' han si dipU' iti jAte / hanteH zyAzIryAdAdau vadhAdezo vaktavyaH / vadhyAt vadhyAstAm vadhyAsuH / hantA hantArau hantAraH / hanRtaH syapaH / haniSyati haniSyataH haniSyanti / ahaniSyat ahaniSyatAm ahaniSyan / hanteH / anena vadhAdezaH / tadA / vadhU si dipU iti -jAte / yataH / sisa
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 sArasvate dvitIyavRttI tA sIsyAM / seH / Nitpe / anena seNintvAt vRddhau prAptAyAM / sUtram / janivadhyorna vRddhiH / vadhAdeze kRte iT avadhIt avadhiSTAm avadhiSuH / avadhIH avadhiSTam avadhiSTa / yu mizraNe / guNaH / janivadhyoH / janivadhyodhItvorvRddhirna bhavati anena dRddhiniSedhaH / iTa ITi / avadhIt / avadhiSTAM | avadhiSuH / yu mizraNe / pUrvavattibAdayaH | adAderluk / anena lugU bhavati / yu tiS iti sthite / sUtram / orau / ukArasyAdviruktasya aukArAdezo bhavati piti tsmi abAda viSaye / yauti yutaH / nu dhAtoH / yuvanti / yauSi yudhaH yudha / yaumi yuvaH yumaH / yuyAt / yautu yutAt yutAma yuvantu / hi yutAt tam yuta / yavAni yavAva yavAma / ayaut ayutAm ayuvan / ayauH ayutam ayuta / ayavam ayuva ayuma / dhAtornAminaH / yuvAva / nAnapyorvaH / yuyuvatuH yuyuvuH / yuyavitha yuyuvathuH / yUyAt, yavitA,, yaviSyati, ayaviSyat, ayAvIt ayAviSTAm ayAviSuH / tu gativRddhihiMsAsu / 1 orau / oH (Sa. e. ) au ( pra. e. ) adviruktasya ukArasya ukArAdezo bhavati piti tsmi pare / avAdau viSaye / anenokArasyaukAraH / pauti / yutaH / nudhAtoH / yuvanti / yUyAt / yautu / yutAt / yutAM / yuvantu / yuhi / yutAH / yutaM / yuta / yavAni / yavAva / yavAma / ayaut / ayutAm / ayuvan / ayauH . ayutam / ayuta / ayavam / ayuva / ayuma / yu Nap / iti sthite / dvizva | dhAtonominaH / anena vRddhiH / yuyAva / yu atus iti sthite / dvizca / nudhAtoH / nAnapyorvaH / yuyuvatuH / yuyuvuH / yuyavitha / ye / pUyAt / guNaH / sisatAsIspAM / av / yavitA / luGlakAre / Nitpe / dhAtornAminaH / ayAvIt ayAviSTAm yAviSuH / tu gativRddhi hiMsAdiSu / pUrvavattivAdayaH / adAderluk / bhorau / tA~ti sUtram / 1 tarunustubhyo dviruktebhyo hasAdInAM caturNAmIDDA / sauti
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ adaadimkiyaa| 373 tavIti tuta:-tuvItaH tuvanti / tauSi-tavISi tutha:-tuvIthaH tutha-tuvItha / taumi-tavImi tuyAta-tuvIyAt, tautu-tavItu, tutAt tuvItAt tutAm-tuvItAm tuvantu / tuhi-tuva hi / ataula-atavIta, tutAva, totA, toSyati, atoSyat, atauSIt / ru zabde / rauti-vIti ruta:-ruvItaH ruvanti / rauSi-ravISi / syAt-ruvIyAt, rautu-ravItu rutAt-ruvItAt / araut-aravIt arutAm aruvitAm aruvan / arauH-aravIH / rurAva ruruvatuH ruruvuH / ruravitha / syAt, rotA,roSyati, aroSyat, arauSIt / du gatau / bhAvAdikaH / davati, duyAt, davatu, adavat, dudAva, dUyAda, dotA, doSya* ti, adoSyat / adoSIt adauSTAma adauSuH / Nu stutI AdeH ssnnHsnH| nauti-navIti nutaH nuvItaH nuvanti / nunAva, nUyAta, notA, noSyati, anoSyat, anauSIt / TukSu zabde / Tuit / kSauti kSutaH kSuvanti / kSuyAta, kSautu, akSaut / cukSAva cukSuvatuH cukSuvuH / bhUyAta, kSavitA, kSaviSyati, akSaviSyat, akSAvIt / kSNu tejane / kSNautikSNutaHkSNuvanti / kSNuyAta, kSNautu, akSNaut, cukSNAva, kSNUyAta, kSNavitA, kSaNaviSyati, akSaNaviSyat, akSNAvIt / SNu prsrvnne|nauti, snuyAt, snautu, asnauta, susnAva, snUyAt, navitA,naviSyati, anaviSyada, anAvIt / iNa gatau / guNaH / eti itH| turunustubhyaH / tu gativRddhihiMsA / ru zabde / gustu vau / Tustutau / adviruktebhya ebhyo hasAdInAM caturNAm mIT vA bhavati / guNaH / nu at / tavIti / tutaH / nudhAtoH / tuvItaH / tuvanti / tuyAt / tuvIyAt / tuyAtAM / tuvIyAtAm | tu. yuH / tuvIyuH / loT lkaare| totu / tavItu / tuyAt / tuvIvAt / tuvaaN| tuvItAM / tUvantu / tuhi tuvIhi / tutAt / tuvIvAt / tuvaM / tuvItaM / tuta tavIta / tavAni tavAva tavAma / lalakAre atIt / atavIt / atuva tAM / anuvan / ataH / a
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ Hu 374 sArasvate dvitIyavRttI tavIH / atutvaM / atuvItaM / atutta atuvIta / atavaM anuva atuvIva / atuma atuviim| liT lakAre / dvizca / dhAtonAminaH / anena vRddhiH| tutAva / tutu anus iti jaate| nudhaavo| nAnapyoH / AbhyAmut bhvti| tutuvatuH / tutuvuH / tutavitha / ye / tUpAt / 'totA / luGlakAre / aniyenAmivataH / anena vRddhiH atauSIt / atauSTAm / atoSuH atossiiH| atISTaM / atoSTa / atoSam / atauSva / atauSma / ru zabde / pUrvavacivAdayaH / adAdelak / anena tibAdicaturSa lakAreSu apo luga bhavati / aspa dhAtorapi rUpANi tudhAtuvat jJeyAni / turunustubhyaH anena sUtreNa hasAdInAM matpayAnAM vA ID bhavatyasya / orau anena abAdI vipaye / pittismipare nakArasya na kAraH / rauti / ravIti / ruyAt / ruvIyAt / rautu / ravItu / araut aravIt / liTkAre dhAtornAminaH / anena prathamapuruSasyaikavacane vRddhiH / rarAva / nudhAtoH / ruruvataH gnnrurvith| ye anena pUrvasya dIrgha rUyAta guNaH / rotA lula. kAre / aniTo naamivtH| anena vRddhiH arauSIta aroSTAm / arauSaH / dugatau / ayaM dhAtubhvAdikaH / tenApU kari / anenApatyayo bhavati / tasyAdAdelaka / anena sUtreNa luga na bhavati / bhvAditvAt / guNaH / davati / anyAni mUle santi tAni sugamAnyevAto vyAkhyAnasyAnAvazyakatvam / littlkaare| dhAto minaH anena vRddhirNitmatyaye pare / dudAva / nudhAtoH / duduvatuH / guNaH / dudavitha / ye / anena dIrghaH / dUyAt / guNaH / dotA / lulakAre / amiTho nAmivataH / anena vRddhiH / adoSIt / adauSTAm / adoSuH / Nu stutau| Ado paNaH saH anena Nasya naH / apa kartari adAdelRk / anena tasyApo luga bhavati / orau / anenokArasyokA r| turunustubhyaH / anenAsya ID bhavati vA tadA guNaH / anena guNa eva / a. syApi dhAtorUpANi nudhAtuvat jJAtavyAni / nauti / navIti / liTlakAre / nunAva / nunuvtuH| nununuH / ye / anena dIrghaH / nUyAt / guNaH / notaa| lula. kaare| aniye naamivtH| anauSIt / kSu zabde / it / apa kari / adAdeluk / orau / kSauti / bhutaH / liTlakAre / dvizca / pUrvasya / kuhozcaH / dhAtonAminaH / cukSAva / nu dhAtoH / cakSuvatuH / ye anena pUrvaspa dIrghaH / bhUyAt / sisatA0 guNaH / o an / kSavitA / anyAni mUle santi / laGlakAre / Nitpe / anena serNitvAt vRddhiH / akSAvIt / kSNu tejane / ayamapi kSudhAtuvat jJAtavyaH / kSNo. ti / liTlakAre / dvizca / pUrvasya kuhoH / dhAtornAminaH / anena vRddhiH / cakSNAva nudhAtoH / cuNavatuH / guNaH / cukSNavitha / ye| kSNUyAt / guNaH / sisatA0 / kSNaviyAt / lalakAre / dhAtonAminaH / anena vRddhiH / akSNAvIt / akSaNAviSTAm / akSaNAviSuH / SNu prasravaNe / Ade paNaH snaH / anena paspa saH / pUrvavat / tivA. dyH| adAderlak / orau / anena ukaarsyokaarH| snauti / liTlakAre sustAva HHHHHHHHHHHHH ilt
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ . bhvaadimkriyaa| 375 nudhAtoH / susnuvatuH / guNaH / susna vitha / ye snUyAt / guNaH / sistaa0| moat / savitA / luGlakAre / astAvIt / iNa gatau / NakAra iN iti sUtrasya vizeSaNArthaH / pUrvavat vibaadyH| adAdelRk / guNaH / eti / itaH / i anti iti sthite sUtram / iNaH kiti svare yo vaktavyaH / yanti / eSi ithaH itha / emi iva: imaH / iyAt iyAtAm iyuH / etu-itAta itAm yantu / ihi-itAta itam ita / ayAni ayAva ayAma / aDAgamadvayam / ait aitAm Ayan / ai aitam / / aita / Ayam aiva aim| dvitvam / vRddhiH pUrvasya iyaadeshH| iyaay| iNaH / iNo dhAtoH kiti svare pare sati yakArI vaktavyaH / anenekArasya yakAraH / svarahInaM / yanti / epi / asmin rUpe / kilAt / anena SatvaM bhavati / ithaH / yatha / emi / ivaH / imaH / iyAt / ait / ihi / guNaH / ayaani| laGlakAre guNaH / SaDAgamadvayaM bhavati / eaiai / punH|| eaiai / ait / aie / eaiai / aitaaN| aDAgamadvayaM / savaNe / ie / Ayan / aiH| aitN| aita / Ayam / ityatra guNo bhavati / iNaiti sthite / dvizca / dhAtonAminaH / asavarNe bhanena pUrvasya iy / svarahIna iyAya / i i atus iti jAte / nudhAtoH / iy atus / i. ti jAte / suutrm| iNaH kiti NAdau pUrvasya dIrgho vaktavyaH / IyatuH IyuH / iyayitha-iyetha IyathuH Iya / iyAya-iyaya Iyiva Iyima / ye| IyAda IyAstAm IyAsuH / etA eSyati aiSyat / daadepe| iNaH / iNo dhAtoH kiti NAdau pare pUrvasya dIrghA vaktavyaH / anena ikArasya diirghH| IyatuH / IyuH / gunnH| asavaNe / e ay / kAderNAdeH / iyayitha / attvto'ti| iyetha / IyathuH Iya / iyAya / NabuttamaH / guNaH / iyaya / Iyiva / Iyima / ye anena pUrvasya dIrghaH / IyAt / guNaH / etaa|anyaani mUle santi / luGlakAre / aDAgamadvayam / aiNyat / isidie iti jaate| dAdepe / anena selIpo bhavati / i die iti jAte sUtram / iNiko silope gA vaktavyaH / agAva agAtAm aguH|
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ GT sArasvate dvitIyacau ik smaraNe / iGikAvadhyupasargato na vyabhicarataH / adhyeti adhItaH adhiyanti / adhIyAt, adhyetu / adhyait adhyetAm adhyAyan / adhIyAya, adhIyAt, adhyetA, adhyeSyati, adhyaiSyat, adhyagAt / iNvat / vidR jJAne / upadhAyA laghoH / vetti vittaH vidanti / vetsi vitthaH vittha / vedmi vidvaH vidmaH / 'iNiko: / iNikordhAtvoH silope kRte sati gA ityAdezo vaktavyaH / gurutvAtvasyAdezaH / divAdAvad / agAt / agAtAm / aguH / asmin rUpe / ato'napi / anenAkArasya lopo bhavati / agAH / agAtam / agAta / agAm / agAva / agAma / ik smaraNe | kakAra iNikoriti sUtrasya vizeSaNArthaH / adhipUrvo'yaM nityam / iGikau dhAtU / adhyupasargato na vyabhicarataH / guNaH / iyaM svare / adhyeti / savarNe dIrghaH / adhItaH / adhiyanti / iNUvadig iti vaktavyam / anena iNo pAni kAryANi bhavanti tAni kAryANi iko'pi bhavanti / liTlakAre / adhayAya / adhIyatuH / adhyetA / guNaH / adhyeSyati / luGlakAre / dAdeH pe / iNikoH / adhvagA tU / adhyagAtAm / ato'napi / adhyaguH / vid jJAne / pUrvavat tivAdayaH | adAderluk / upadhAyA laghoH / anena guNaH / ' khase capA jhasAnAm anena daspataH / vetti / ' khase capAH ' idaM sUtraM khase pare sarvatra mApnoti / vittaH vidanti / anyAni mUle santi / sUtram / 1 vido navAnAM tyAdInAM NavAdirvA / vida uttareSAM tivAdInAM navAnAM NabAdirnavako vA bhavati / veda vidatuH viduH / vettha Tag: far | veda va vidma / vidyAt, vettu-vittAt vittAma vidantu / jhasAddhiH / viddhi-vittAt vittam vitta | vedAni vedara vedAma / diyorhasAt / avet - aved acittAm / ana us vA / avidana - aviduH / vido navAnAM tyAdInAM NAdiva / vidaH ( paM0 e0 ) | navAnAM ( pa. va.) syAdInAM ( pa. va.) NavAdi (ma. e. ) vA avyayam / pa padaM sUtraM varttate / vidajJAne ityasmatparapA titrAdInAM aarti aarini ratdina *
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ . adaadiprkriyaa| 377 vakaM vA bhavati / anena tibAdInAM NabAdayo bhavanti / NA atum ityAdIni nava vacanAni vA bhavanti tivAdyarthe eva / tadA vid Nam iti jAte dvizca / anena dvitve prApte yadAdeza iti nyAyena dvitvaM na bhavati / kiMtu / apa kari / anenAe pratyayo bhavati / tasyAdAde k / anena lug bhavati / upadhAyA laghoH / anena guNaH / veda / vidatuH / viduH / updhaayaaH| khase0 / vettha / anyAnyasya lakArasya mUle santi / vidyAt / vidyAtAm / loTlakAre / vettu / madhyamapuruSaspaikavacane |jhsaaddhihH anena hasya dhaH / svarahInaM / viddhi / anyAni santi / vid dip iti sthite / upadhAyA0disyorhasAt / anena dipsiporlopH| dibaadaavd| vAvasAne / avet / aved / khase0 / avicA / Adanta vidviSAm anena vA ana us bhavati / avidan / aviduH / avid sip iti jAte / disyoH| anena sipo lopH| 'avid' iti jAte upadhAyAH / sUtram / daH sH| dakArasya vA sakAro bhavati siviSaye / ave-tha veda avittam avitta / avedam avidva avidma / viveda * vividatuH vividuH| vivediya / pakSe / daH saH / daH (pa. e. ) saH (ma. e.) dakArasya siviSaye vA sakAro bhavati / anena dasya saH / sovisargaH / aveH / sasyAbhAve / avet / anyAni sa-, nti / liTlakAre / updhaayaaH| viveda / vividatuH / vivediya / 'vidaridrA0 / anenAsya vA AmpatyayaH / Ami pare sati / ' upadhAyAH' anena guNe mAjhe sUtram / Ami videna guNaH / vidAMcakAra vidAmAsa vidAMbabhUva / vidyAt vidyAstAm / veditA, vediSyati, avediSyat, avedIta avediSTAm adiSuH / as bhuvi / asti / Ami0 Ami pare sati viderdhAtorguNo na bhavati / anena guNaniSedhaH / sAdhanaM tu pUrvavat / vidAMcakAra / vidAmAsa / vidAMbabhUva / vidyAt / vidyAstAm / veditA / anyAni mUle santi / luGlakAre / upadhAyA laghoH / anena gunnH| anyatu pUrvavat / avedIt / avediSTAm / avediSuH / as bhurvi / bhU sattAyAm / adiyaM dhAtuH sattAyAM vartate ityarthaH / pUrvavat vibAdayaH / adAdelRk / anena luk asti / as tas iti jAte / sUtram / namaso'sya / nama ityetasya vikaraNasyAs bhuvIti ghAtozcA
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 300 sArasvate dvitIyavRttI tRtvaM / maarttii| mArjiSyati / 'mRj syap vip' iti sthite mRjeH / chazapa0 / SaToH kaH se / kilAt0 kaSasaMyoge kSaH / mAyati / amArjiNyat / amAdhyat / amArjIt / amArjiSTAm / amAjiSuH / iDabhAve / amAkSIt / jhasAt / shp| dhutvaM / amASTA / amAkSuH / amAjhaiH / amASTaM amArTa / amAkSa / amAla / amaam| samApto'yaM dhAtuH / vac paribhASaNe / pUrvavat / tibAdayaH / adAderlak / coH kuH / anena cakArasya kakAro bhavati / vakti / vaktaH sUtram / / nahi vacirantiparaH prayoktavyaH kintu vdntiityucaarnniiym| vadanti / vakSi vakthaH vaktha / vacmi vaccaH vacamaH / vacyAta, vaktu vaktAt vaktAm / vagdhi-vaktAt vaktam vakta / avak avam avaktAm avacan / avak-avara avaktam avakta / avacam avacca avacma / NabAdau pUrvasya / uvAca / yajAM yavarANAM gvRtaH saMprasAraNam / ucatuH UcuH / uvaciMtha uvaktha / ucyAna, vaktA, vakSyati, avakSyat / na hi vacirantiparaH prayoktavyaH kiM tu vdntiityuccaarnniiym| vadanti / ' vac sim' iti sthite / coH kuH / kilAtU0 / kaSasaM0 / vakSi / coH kuH / vakyaH / vaktha / anyAni mUle santi / vacyAt / vacyAtAM / vacyuH / vakta / vattAt / nahi vaci0 / vadantu / ' vac hi ' iti sthite jhasAddhiH / coH kuH / jhabe jabAH / vagdhi / laGlakAre / coH kuH / disya IsAt / anena selopo bhvti| vAvasAne / avak / avam / anyAni mUle santi / liTlakAre / dvizca pUrvaspa NabAdau pUrvasya / anena / pUrvasya saMprasAraNam / ata upadhAyAH / uvAca / ' yaaN| anena dvitIyaM saMprasAraNam / savarNe | UcatuH / UcuH / uvacitha / atvataH / cAra kuH / uvaktha | coH kuH / vaktA / coH kuH| kilAt / kapasaMyoge kssH| vakSyati avakSyat / 'vac si dipa ' iti sthite / 'aspativakti' bhanena seDo bhavati / 'vac dip' iti jAte sUtram / asyativaktIti De vacerumAgamo vktvyH| uo| avocat avocatAm avocan / rudir azruvimocane / / pratyaye pare sati vardhAtoH umAgamo bhavati / midantyAt / To / divAdAvat / avocat / avocatAm / avocana / rudira azvavimocane / ie anu.
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ adaadiprkriyaa| . bandhaH / irito vA' ityasya sUtrasya vizeSaNArthaH / tibAdayaH / adAderlak / ityetatsarvaM pUrvavat / upadhAyA laghoH / anena guNaH / sUtram / rudAdezcaturNA hrsaadeH| rudAdeH pareSAM tibAdicaturNI madhye hakAravasAdeH pratyayasyed bhavati / roditiH svapitizcaiva zvasiti praannitistthaa| jakSitizcaiva vijJayo rudAdipaJcako gnnH|| roditi ruditaH rudanti / rodiSi rudiyaH ruditha / rodimi rudiva rudimaH / ruyAta, roditu-ruditAt ruditAm rudantu / rudihi-ruditAt ruditam rudita / rodAni rodAva rodaam| rudAdezcatuNI basAdeH / rudAdeH (paM e.) caturNA (pa. ba.) ica vasca husau tau AdI yasya sa basAdiH vasya hrasAdeH (10 e0 ) tripada sUtram / rudAdeH parasya catuNA tibAdInAM saMbandhino hakArAdevaspatyAhArAdezva pratyayasya iDAgamo bhavati / ThittvAdAdau / anena svarAdirahite pratyaye pare iDAgamo bhavati / rudAdayastu mUle zlokenokAH / roditi / ruditH| runti / anyAni mUle santi / rudyAt / rudyAtAM / roditu / rudihi / laGlakAre / sUtram / - rudAderdisyorIDaTau ca vaktavyau / arohIta, arodana, ruroda, rurudatu., syAt, roditA, rodiSyati, arodiSyat, arodIt / irito vA / arudat / bhiSvap zaye / jiit / svapiti svapyAt svapitu-svapitAt / asvapIt asvapat saMprasAraNam / suSvApa suSupatuH suSupuH / suSvapitha-suSvaptha / supyAt, svaptA, svapsyAta, asvapsyat / asvApsIt asvAptAm asvApsuH / zvas prANane / zvasiti, zvasyAt zvasitu, azvasIt / azvasat azvasatAm azvasan / zazvAsa zazvasatuH shshvsuH| zvasyAt, zvasitA, zvasiSyati, azvasiSyat / hayantakSaNeti vRddhayabhAvaH / azvasIt / ana praannne|
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ 389 sArana vitta rUdAdeH / rudAdeAMtoH parayo va vakSavyau / irUpavAdo'yam / arohIt / arodat / updhaayaaH| roda / rurudatuH sarodiya / udyAt / rughAstAM / rudyAsuH / roditaa| anyAni mUle santi / arodIt / irito vA / anenAsya vAGmatyayo bhavati / arudat / aruktAm / arudan / atra DivAna guNAbhAvaH / bhiSva zayane / pUrvavat sarva bhavati / mi it / AdeH SNaH saH / anena satvam / 'rudAdezcaturNAm / anenAsyApi iT / svapiti / raGlakAre / rudAdedisyoH / asvapIt / asvapat / liTlakAre dvizva / NabAdau pUrvasya / anena saMprasAraNaM / kilAt / ata upadhAyAH / muSvApa ! yajA / anena dvitIyaM saMprasAraNam / supupatuH / atvataH / sussvpith| sugghapya / saMprasAraNaM / supyAt / supyAstAm / svaptA / laGlakAre sAvaniTaH anena nityaM vRddhiH / asvApsIt / jhasAt / anena seloMpaH / asvAptAm / asvApsuH / zvas prANane / ayamapi / pUrvavat / zvasiti / laGgaH lakAre disiporIDaTau bhavataH / azvasIt azvasat / liTlakAre dvizca / pUrvasya / ata upadhAyAH / anena vRddhiH / zazvAsa / zazvasatuH / zazvasitha / atvataH zazvatya / zvasyAt / zvasitA / anyeSAM rUpANi mUle santi / lullakAre 'hyntkssnn|' anena vRddhayabhAvaH / azvasIt / avasiSTAm / avasipuH / ana pANane / pUrvavatsarva m / aniti / yadAya dhAtuH prapUrvastadA sUtram / aniti / prapUrvaH / upasargasthAnimittAdaniternasya NatvaM vAcyam / prANiti / anyAt, anitu, AnIta, Anat / Ana AnatuH AnuH / anyAta, aniSyati, Anipyat, AnIt AniSTAm AniSuH / jakSa pksshsnyoH| ja. kSiti jkssitH| aniti / upasargasthAnimittAdanitenasya NatvaM vAcyam / anena nakArasyAsya NakAro bhavati / savarNe0 / mANiti / lalakAre / rudaadeH| rabarAdeH / AnIt / Anat / liTlakAre / dvizca / savarNe / Ana / AnatuH / AnuH / anyAt / anyAstAM / anyAsuH / anitA / anyAni mUle santi / luGlakAre svarAH deH paraH / anena dvitIyo'DAgamo bhavati / AnIt / AniSTAm / AnipuH / jana bhakSahasanayoH / pUrvavat sarvaM bhavati / jakSiti / jatitaH / 'ja anti / iti sthite sUtram / jamAderanto'dana us / jalajAgRdaridrAzAsUcakAmRbhyaH para, sya anta at ana us bhavati / jakSati, jakSiSi, ja.
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ shkssaadiyaa| kSyAta, jakSita, ajamIra, anakSata, jajakSa, jakSyAta, jakSitA, jakSiSyati, ajakSiSyat, ajakSIt / jAya nidrAkSaye / jAgarti jAgRtaH jAgrati / jAgarSi / jAgRyAta, jAgartu-jAgRtAt jAgRtAm jAgranu / jAgRhi-jAgRtAva jAgRtam jAgRta / jAgarANi jAgarAva jAgarAma / guNaH / disyohaMsAt / norvitargaH / ajAgaH ajAgRtAm / jakSAderantodana usa / jakSAdeH / ( paM. e.) antaH / (Sa. e.) at (gha. e.) anaH (pa. e.) us (pra. e. ) paMcapadaM sUtram / janajAgRdaridrAzAscakAsabhyaH paraspa antaH at bhavati / ana us bhavati / nakSAdayaH kena cidAcA. yeNa gaNitAH zlokena / jakSi jATa daridrAti cakAstiH zAstireva ca // dIdhIja vaivID ca vijJeyo jakSAdiH saptako gaNaH // anena anti ityasya atiH| jakSati / jakSyAta / jakSitu / jakSitAt / jakSitAm / jakSAdeH / nakSatu / jakSihi / rudaadedisyoH| ajakSIt / ajakSat / ajakSitAM / ajaaH| liTlakAre dvizca / pUrvasya hasAdiH zepaH / jajala njksstuH| jajakSuH / jakSitha / jakSyAt / jakSyAstAM , jakSitA | luGlakAre / ajakSIt / ajaziSTAm / ajakSiSuHjAya nidraakssye| pUrvavat tibAdayaH / adAdela / guNaH / anena guNo bhavati / jAgati / jaagRtH| RraM / nakSAdeH / jAgrati / nAgarSi / atra 'kilAt0 ' anena SatvaM / jAgRthaH jAgRtha / jAgarmi / jAgRvaH jAyamaH / jAgyAt / jAgyAtAM jaayuH| jAgarnu / anyAni sUle santi / 'jATa' dip iti sthite gunnH| disyorhasAt / anena dipo lopo avati / sovisargaH / divAdAvaT / ajAgaH / ajAgRtAm / ' jAya an / iti sthite jakSAdeH / anena ana us / sUtram / usijAgartedhAMtoguNo vaktavyaH / ajAgaruH / ajAgaH a. jAgRtam ajAgRta / ajAgaram ajAgRva ajAgRma / jjaagaar| usi / usi pare sati jAgarterdhAtorguNo vaktavyaH / anena guNaH / ajAgaruH / ajAgaH / anAyatam / ajAyata / anyAni santi mUle / littlkaare| dvizca / sasvarAdiH / isvaH / dhAto minaH anena vRddhiH / jajAgAra / sUtram / / jAgarteH kiti guNo vktvyH| jajAgaratuH jajAgarUH / jajAgaritha jajAgarathuH jajAgara / jajAgAra-jajAgara jajA
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 sArasvate dvitIyavRttI gariva jajAgarima / vid iti pakSe Am / jAgarAMcakAra, jAgarAmAsa, jAgarAMbabhUva, jAgaryAta, jAgaritA, jAgariSyati, ajAgariSyat / hayantakSaNeti na vRddhiH / ' ajAgarIn / daridrA durgatau / daridrAti / jAgarteH / jAgarterdhAtoH kiti pratyaye pare guNo vaktavyaH / anena guNaH / jajAgaratuH / anyAni mUle santi / 'vid daridrA ' anena sUtreNAsya vA Am pratyayo bhavati / guNaH / jAgarAMcakAra / anye dve mUle staH / 'jAgateH ' anena guNaH / jAgaryAt / jAgaryAstAM / jAgaryAsuH / guNaH / jAgaritA / anyAni mUle santi / luGlakAre ' hayantakSaNa ' anenAsya vRddharabhAvaH / kiMtu guNaH / ajAgarIta ajAgariSTAm / ajAriSuH / daridrA durgatau / pUrvavat tibAdayaH / adAdelRk / da. ridrAti / daridrA tas iti jAte sUtram / daridrAteridAlopazca Diti / daridrAtarAkArasya lopo bhavati Diti svare pare ikArazca Diti hase pare / daridritaH daridrati / daridrAsi daridrithaH daridriya / daridrAmi daridrivaH daridrimaH / daridriyAt / daridrAtu-daridritAt daridritAma daridratu / daridrAhi-daridritAt daridritam daridrita / daridrANi daridrAva daridrAma / adaridrAt adaridritAm adaridvaH / adaridrAH adaridritam adaridrita / adaridrAm adaridriva adridrim| . daridrAtaridAlopazca Diti / daridrAteH (pa. e.) it (ma. e.) A. lopaH (pra. e.)| ca avyayam / Diti (sa. e.) paMcapadaM sUtram / daridrAtarghAto. rAkArasya Diti svare pare loga bhavati / ca kiti hase pare AkArasya lopo bhava. ti| anenAna AkArasya ikAraH / daridritaH / atra 'daridrAtaH / anena AkArasya lopaH / jakSAdeH / daridrati / anyAni mUle santi / anenaiva prakAreNa sAdhyAni / daridriyAt / daridrAtu / adaridrAt / lilakAre dvizca / saMsvarAdiH / Ato gapa Dau / dadaridrau / 'dadaridrA atus' iti jAte sUtram /
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 285 adaadiprkriyaa| NapvuNsayuTo hitvA anyasmAddaridrAteranapyAlopo luki vA / dadaridrau dadaridratuH dadariduH / dadaridriya dadaridrathuH / pakSe / daridrAMcakAra, daridrAta, daridritA, daridriSyati, adaridriSyata, adaridrIt, adaridriSTAm adaridriSuH / pksse| adaridrAsIt adaridrAsiSTAm adaridrAsiSuH / zAs anuziSTau / shaasti| Napa vuNa sayuTaH / gae vuN sayuTaH hitvA anyasmAt daridrArdhAtoranapi AkArasya lopo bhavati luGlakAre vA AkArasya lopo bhavati / anenAkArasya lopaH / dadaridratuH / dadaridriya / 'vid daridrA ' anena sUtreNAsya dhAtorvA Ampratyayo bhavati / Nap / anenAkArasya lopaH / anyat sAdhanaM tu pUrvavat jJeyam / daridrAMcakAra / daridrAmAsa / daridrAMbabhUva / Nap vuNa anenAkArasya lopaH / daridrayAt / daridryAstAM / daridrayAsuH / ayaM dhAtuH / seT / ataH 'sisatA' aneneD bhavati / ' Na vuN / anenAkArasya lopaH / daridritA / daridriSyati / adaridriSyat / luGlakAre / adaridrIt / adaridriSTAm / adaridriSuH / laDivA' ityuktattvAt / vA bhAkAralopaH / tatpakSe / 'bhAdantAnAM / anenehasako bhavataH / bhadaridrAsIt / / bhadaridrAsiSTAm / adaridrAsiSuH / samApto'yaM dhAtuH / zAs anuziSTau / pUrvavat tibAdayaH / adAderluk / bhanenApo lug bhavati / zAsti / zAs sas iti sthite sUtram / shaaseriH| zAsterAkArasyekArAdezo bhavati kiti Diti hase ke ca pare / ghasAdeH SaH / ziSTaH zAsati / zAsti ziSTaH ziSTa / zAsmi ziSvaH ziSmaH / ziSyAt / zAstu ziSTAt ziSTAm zAsatu / jarjAdhizAdhi0 / zAdhi-ziSTAta ziSTam ziSTa / zAsAni zAsAva zAsAma / zAseriH / zAseH (Sa. e.) iH / (ma. e.) zAsterdhAtorAkArasya ikAro bhavati kiti kiti hase he ca pare / anena AkArasya ikaarH| ghasAdeH SaH / anena sUtreNa sasya SaH / ziSTaH / zAsati asmin rUpe 'jakSAdeH / anena anto't ana us / anyAni mUle santi / loTlakArasya madhyamapuruSakavacane / ' jodhizA
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ 386 sArasvate dvitIyavRttI dhi' anena hisahivasya zAdhinipAto bhavati / zAdhi / asyAnyAni santi / lalakAre 'zAs die ' iti jAte / sUtram / dipi sasya taH sipi vA / dipi pare sasya takAro bhavati sipi tu vA bhavati / azAt aziSTAm azAsuH / azAta-azAH aziSTam aziSTa / azAsam aziSva aziSma / zazAsa zazAsatuH zazAsuH / ziSyAt, zAsitA, zAsiSyati, azAsiSyat / litpupAderDaH / zAseriH / aziSat / cakAsa dIptau / Rit / cakAsti cakAstaH cakAsati / cakAsyAt / cakAstu-cakAstAt cakAstAma cakAsatu / jhsaaddhihH| dipi sasya taH sipi vA / dipi ( sa. e. ) sasya (pa. e. ) taH (pra. e.) sipi / (sa. e.) vA (avyayam ) / sakArAntasya dhAtoH sakArasya dipi pare takAro bhavati sipi tu vikalpena bhavati sasya tH| anena sakArasya tkaarH| disyoIsAt / anena dipo lopH| divAdAvaT / azAt / sipi pare dverape bhavataH / vAgrahaNAt / azAt / azAH / anyAni santi / liTlakAre dvizca / pUrvasya / issaH / zazAsa | shshaastuH| zazAsitha / zAsitA / zAsiSyati / lukulakAre litpupAdeI / anena pratyayo bhavati / shaaseriH| anenAkArasyekAro bhavati / ghasAdeH paH / anena saspa ssH| divAdAvaT / aziSat / azipatAm | azipuH / cakAra dIptI / RkAra it / pratyayalukAdi sarva pUrvavat / cakAsti / prathamapuruSasya bahuvacane janAdaH anena sUtreNa antaH at ana us bhavati / cakAsati / cakAsyAt / cakAstu / asya lakAraspa madhyamapuruSasyaikavacane jhasAddhiH / anena hrssiH| 'cakAm dhi' iti jAte sUtram / dhau salopo vAcyaH / cakAdhi / cakAstAt cakAstam cakAsta / acakAt acakAstAm acakAsuH / acakAda ackaaH| kAsAdipratyayAdAm / cakAsAMcakAra, cakAsyAn, cakAsitA, cakAsiSyati, acakAsipyat / acakAsIda acakAsiSTAm acakAsiSuH / ityadAdiSu parasmaipadiprakriyA //
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ adAdiprakriyA | 207 dhau0 / dhipratyaye pare sati sakArasya lopo bhavati / anena sakArasya lopaH / cakAdhi / lalakAre / ' cakAs dipU' iti sthite dipi ' saMsya taH ' anena sasya taH / disporhasAt / dibAdAva | acakAt / asya prathamapuruSasya bahuvacane jakSAdeH / anena ana us / acakAsuH / anyAni mUle santi / kAsAdipratyayAdAm / anenAsya dhAtorAmpratyayo bhavati / cakAsAMcakAra / cakAsAmAsa / cakAsAMbabhUva / cakAsyAt / cakAsyAstAM / cakA1 spAsuH / ' sisatA ' aneneT / cakAsitA / anyAni mUle santi / luGlakAre / acakAsIt // ityadAdigaNe parasmaipadiprakriyA kathitA || 1 athAtmanepadiprakriyA / cakSi vyaktAyAM vAci / ikAra uccAraNArthaH / GakAra AtmanepadArthaH / skorAyozca / STutvam / caSTe cakSAte / Ato'ntodanataH / cakSate / SaDhoH kaH se / cakSe cakSAthe caDhe / cakSe cakSva cakSmahe / cakSIta, caSTAm, acaSTa acakSAtAm acakSata | / athAtmanepadiprakriyA kathyate / cakSi vyaktAyAM vAci / ikAra uccAraNArthaH / ukAra aatmnepdaarthH| taAdayaH pratyayA bhavanti / ap karttari / adAderluk / anenApo lugbhavati tadAcakSate iti jAte / skorAdyozca / anena kakArasya lopH| STubhiH ssttuH| csstte| ckssaate| bhAtontodanataH / anena antaH at / cakSate |can se iti jAte skorAdyozca anena kasya lopH| DhoH kaH se / anena Sasya kaH / kkilAt / kaSasaMyoge kSaH / cakSe / cakSu dhve iti jAte skorAdyozca / SoDaH / caTTe | anyAni sugamAni / cakSIta / cakSIyAtAm / cakSIran / caSTAM / cakSAtAM / cakSatAM / skorAdyozca / STutvaM / caSThAH / anyAni tu sugamAnyeva tathApi likhAmi / cakSAthAm / caDvaM / cakSe / cakSAvahai / ckssaamhai| acaSTa | acakSAtAm | acakSata | acaSThAH / acakSAthAm / avaddhaM | acakSi | acakSvahi | acakSmahi / ' cakSU Nap ' iti sthite sUtram / cakSio'napi khyAJ kzAtra NAdau vA vaktavyau / cakhyau I cakhyatuH cakhyuH / cakzau cakzatuH cakzuH / cacakSe, khyAyAt, khyeyAt, kzAyAt, kzeyAt, khyAsISTa, kzAsISTa, khyAtA 2, kzAtA 2, khyAsyati, khyAsyate, kzAspati,
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 sArasvate dvitIyavRttI kzAsyate, akhyAsyat, akhyAsyata, akzAsyat, akzAsyata / puSAditvAnGaH / akhyat / cakSiGaH / cakSidhAtoranapi viSaye khyAJkzAnau vaktavyau NAdau vA vaktavyau / gurutvAtsarvasyAdezaH / prakAra ubhayapadArthaH / khyA gap iti jAte dvizca / pUrvasya isAdiH / kuhocaH / jhapAnAM / Ato Na Dau / cakhyau / Atonapi / carUpatuH / cakhyuH / atvataH / cakhyitha / cakhyAtha | cakhye / cakhyAte / caspire / zAnAdeze kRte / dvizva / pUrvasya / -hasvaH / kuhozcaH / AtoNavDau / cakzau / Anonapi / cakzatuH / atvataH / cakzitha / cakzAtha / cakze / cakzAte / cshire| etayoH pratyayayorvikalpaH / tadA caz Nap iti sthite dvizca / pUrvasya / cacakSe / cacakSAte / cacakSire / saMyogAderAdantasya / khyAyAt / khyeyAt / kzAyAt / kzeyAt / anyAni mUle santi / sarvatra vikalpena khyAzAlI bhavanaH / ana ekasmillakAre dvidhA rUpANi bhavanti / lulakAre / litpupAdeDaH / divAdAvaT / Ato'napi / akhyat / akhyatAm / akhyan / bhAtmanepade sUtram / asyativaktikhyAtInAmAtmanepade se vAcyaH / akhyata / akzAsIta akzAstAm / IDa stutau / khase capA jhasAnAm / Ihe IDAte iiddte| asyati / aspativaktikhyAtInAM dhAtUnAmAtmanepade sejhai vAcyaH / anana serDaH / Ato'napi / akhyata / akhyetAm / atyanta / kzAnAdeze sati / muddaH lakAre / AdantAnAM / aneneTsako bhavataH akzAsIt / akzAsiSTAm / agAsiSuH / akzAsta / akzAsAtAM / akzAsata / akzAsthAH / akzAsAthAma / akzAsdhvaM / I stutau / pUrvavat tivAdayaH / adAderlak / iD te iti jAte / khase capA jhasAnAM / anena DakArasya TakAraH / TubhiH SuH / ITTe / IDAte / AtontA danataH / IDate / ii se iti sthite sUtram / IDIzoH sadhvayoriktavyaH / IDiSe IDAthe IDidhve / IDe IDa IDahe / IDIta, ITAm, aiTa / IDIzoH / IDIzordhAtvoH sadhvayoH pratyayayoriD vktvyH| aneneha / kinnAt0 / IDipe / IDAthe / ID dhve iti jAte pUrvoktenaiva sUtreNa iT / IDivaM / anpAni mUle santi / liGlakAre / IMDita / IDIyAtAm / IDIran / ityAdIni rUpANi jnyaanvyaani| loTlakAre / ITTAM iMDAtAm IDatAM / IDIzoH aneneT kilAn ! iMDiva IDAyAM iMDidhvaM / laghUpadhasvAbhAvAna guNaH / IDai iMDAvahe IDAmahai / lalakAre /
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ adaadiprkriyaa| 289 tan iti jAve / khase capA0 / TubhiH STuH / dibAdAvaT / svarAdeH paraH / aie / e. aiai| aiTTa / aiDAtAm | aiData / aiTThAH / aiDArthA / aiD dhvamiti jAte / IDIzoH aneneTi prApte sati suutrm| laDo dhvasya neT / aiDdama, IDAMcakre, IDiSISTa, IDitA, IDiSyate, aiDiSyata, aiDiSTa / Iz aizvarye / ISTe, IziSe / IzIta, ISTAm, aiSTa, IzAMcakre, IziSISTa, IzitA, IziSyate, aiziSyata, aiziSTa / As upavezane / Aste, AsIta, AstAm, Asta / kAsAditvAdAm / AsAMcake, AsiSISTa, AsitA, AsiSyate, AsiSyata, AsiSTa / vas AcchAdane / vaste vasIta avasISTa / dhUG prANigarbhavimocane / AdeH SNaH saH / sUte, suvIta, sUtAm / laGaH / laGlakArasya dhvamatyayasya iT na bhavati, anena taniSedhaH / TumiH TuH / aiD dhvam / kAsAdipratyayAdAm / anena Am pratyayaH / anyat sAdhanaM tu pUrvavat / IDAMcakre / bhanyAni sugamAni / IDiSTa / anyAni mUle santi / anyeSAM / laGlakAre / bhUtesiH sisatA0 / kilAt / TubhiH STuH / dvau amAgamau / aie / eeai / aiDiSTa / aiDiSAtAM aiDiSataH / anyAni sugamAni / Iz aizvaryai 'chazaSa' anena zakArasya SakAraH / TumiH STuH / iSTe IzAte Izate / / 'IDIzoH' aneneT kilAt / IziSe / IzAthe Izidhve / Ize / Izvahe Izmahe / IzIta IzIpAtAM / i. zIran / loTlakAre / ISTAM IzAtAM izAM / ' IDIzoH aneneT kilAt / IziSya IzAthAM IzidhvAdI|padhatvAna guNaH / Izai IzAvahai / IzAmahai / luGlakAre / amAga-. madvayaM bhavati / anyat sAdhanaM tu pUrvavat / aiSTa / aizAtAM / aizata / aiThAH / aishaathaaN| laDo dhvasya / anena sUtreNa inissedhH| chazaSa0 / TubhiH dhuH| aiDDhe / lila. kAre / kAsAdipatyayAdAm / IzAMcakra / IzAmAsa / IzAMbabhUva / sisatA0 IzipISTa / atra kilAdanena SatvaM / luGlakAre / amAgamadvayaM / aiziSTa / aizipAtAM / aiziSata / sugamo'yaM dhAtuH / As upavezane / apakartari / adAdelRk / Aste / AsAte / Asate / atra AtontodanataH anena antaH at / AsIta / AsIyAtAm / AsIran |aastaam| aasaataam| Atonto'danataH AsatAM / Asta AsAtAM aast| kAsAdipratyayAdAm / AmAMcakre ! AsAmAsa |AsAMbabhUva / sisatA' aneneT / AsipISTa / anyeSAM santi male rUpANi / tAni sugamAnyeva / ato vyAkhyAnaM na kRtam / luGlakAre dvau aauM / savarNe / AsiSTa / AruipAtAm / Asipata / vas
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ 390 . sArasvate dvitIyavRttI AcchAdane / ap kari / adAderluk / ityAdi sarva pUrvavat / tAdayaH pratyayA bhavanti / vste| vasAte / vasate / vsiit| vasIyAtAm / vasIran / vastAM / vsaataa| vasatAM / AtontodanataH / anena antaH at / pUrvarUpam / vastAM / vasAvAM / vasatAM / anyAni sugamAni / liTlakAre / dvizca / pUrvasya hasAdiH / lopaH pacAM kise cAsya / anena sUtreNa NatvapUrvalopau prAptau / vAditvAnna bhavato NatvapUrvalopau / vavase / vavasAte / vavasire / kAderNAdeH / aneneT / kilAt / vavasiSe / anyAni sugamAni / 'sisatA' aneneT / kilAt / vasiSISTa / vsitaa| vasiSpati / avasiSyat / luGlakAre / avasiSTa / avsissaavaaN| avasiSata / atra / AtontodanataH / anena antaH at bhavati / anyAni sugamAni / pUG mANigarbhavimocane / pUrvavat sarvam / AdeH SNaH saH / anena Sasya saH / sUte / nudhAtoH / anena ud / suvAte / AtontodanataH / suvate / kilAt / sUSe / suvAthe / sUdhve / suve / sUbahe / sUmahe / nudhAtoH / suvIta / suvIyAtAM / suvIran / sUtAM / nudhAtoH / suvAtAM / Atonto10 / suvatAM / kilAt / sUSva / suvArthA / sUdhvam / 'sU aip' iti jAte / guNaH / anena guNe prApte taniSedhakRta sUtram / / sUte piti guNAbhAvo vAcyaH / suvai suvAvahai suvAmahai / asUta, suSuvai, svarati / iti veT / saviSISTa-soSISTa, savitA-sotA, saviSyate-soSyate, asaviSyata-asoSyata, asaviSTa-asoSTa / zIG svapne / steH| sUterdhAtoH piti pratyaye pare guNaspa abhAvo vAcyaH / kiM tu nu dhAtoH / anena uv bhavati / suvai / suvAvahai / suvAmahai / laGlakAre / asUta / asu. vAtAM / Atonto / asuvata / ityAdIni rUpANi jJAtavyAni / liTlakAre vizva / sasvarAdiH / kilAt / nudhAtoH / suSuve / suSuvAte / suSavire / ityAdIni / svarati sUyati / anenAsya dhAvoriDvikalpaH / sisatA / guNaH / o an / saviHSTa / iDabhAve guNaH / soSISTa / anyeSAM lakArANAM varape mUle staH / lunglkaare| sisatA0 / aneneT / pUrva bhUte siH / anena sipratyayaH / kilAt / hutvam / divAdAvaT / asaviSTa / asaviSAtAM / asavipata / iDabhAve / asoSTa / asopAtAm / aso. Sata / ityAdIni rUpAgi jJAtavyAni / zIGa svame / DakAra AtmanepadArthaH / sUtram / zIGa sarvatra guNo bhavatyapi viSaye / zete shyaate| shiitH| zIDo dhAtoH sarvatra apiviSaye guNo bhavati / anenAsya dhAnoH sa
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 391 adaadimkiyaa| catra guNo bhavati / zete / e ay / zayAte / guNe kRte / 'ze anta ' iti jAve aatontodntH| ze ate / iti jAte sUtram / zIDo'to ruT / zIGaH parasyAdityetasya ruDAgamo bhavati / zerate, zayIta / zetAm zayAtAm zeratAm / azeta azayAtAm azerata / ziSye ziSyAte / zayiSISTa, zayitA, zayiSyate, azayiSyata, azayiSTa / iG adhyayane / adhipUrvaH / adhIte adhIyAte adhIyate / adhIyIta / adhItAm adhIyAtAm aghIyatAm / adhyaita / iyAdeze kRte pazcAdaDAgamadvayam / adhyayAtAm adhyaiyata / / zIDo'tosT / zIGaH (paM. e. ) ataH (pa. e.) ruTa (ma. e. ) zIra dhAtoH parasya an ityetasya ruDAgamo bhavati / TittvAdAdau / ThakAraSTitkAryArthaH / ekAra uccAraNArthaH / zerate / zeSe / zayAthe / zedhve / itpAdIni rUpANi jJAtavyAni / tAni sugamAnyeva / zayIta / zayIyAtAM / zayIran / zetAM / zayAtA / zIDotoruT / anenarudaM / zeratAM / azeta / azayAtAM / ruDAgamaH / azerata | anyAni sugamAni / liTlakAre dvizcA ssvraadiH| hasvaH / nudhaatoH| anena yakAraH / zizye / zizyAte / zizyire / anyAni sugamAni / guNaH / e ay / zapipISTa / atra kilAt0 / anena sakArasya SakAro bhavati / luGlakAre / azayiSTa / azayiSAtAm / azayiSataM / ityAdIni rUpANi jJAtavyAni / iG adhyayane / ayaM dhAtunityamadhipUrvaH / skAra AtmanepadArthaH / savarNedIrghaH saha / adhIte / adhi i Ate iti jAte 'nudhAtoH ' anena iy / savarNe / adhIpAte / adhIyate / adhISe / kilAt / anena SakAraH / adhIyAthe / adhIce / adhIye / adhIvahe / adhImahe / adhIyIta / adhIpIyAtAM / adhIyIran / loTlakAre / adhItAM / adhIyAtAm adhIyatAm / luGlakAre / aghi i tan iti jAte / divAdAvaha / svraadeH| anena dvitIyo'DAgamaH / aie / eaiai / iyNsvre| adhyaita / iyAdeze kRte pazcAdaDAgamadvayam / adhyayAtAM / adhyayata / adhyaithAH / anyAni sugamAni / pUrvottareva sUtraiH sidhyanti / liTlakAre / adhi i gap iti sthite / sUtram / / iDo NAdau gA vaktavyaH / adhijage, adhyaiSISTa, adhyetA, adhyeSyate, adhyaSyata / iMDaHo dhAtorNAdau pare gA ityAdezo vaktavyaH / gurutvAtsarvAdezaH /
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ 392 sArasvate dvitIyavRta adhi gANa iti jAte dvizca / hrasvaH / kuhozzuH / ato'napi / anena AkArasya lopo bhavati / adhijage / adhijagAte / adhijagire | ityAdIni / adhyeSISTa / adhyetA / adhyeSyate / aDAgamadvayam / adhyaiSyata / adhyeSyetAm / adhyaiSyanta / ityAdIni / sUtram / iDo vA gI sau laGi ca tatparasya pratyayasya GitvaM vAcyam / GivANo na / adhyagISyata adhyagISyetAm adhyagISyanta / adhyaiSyata / adhyagISTa adhyagISAtAm adhyagISata / 1 adhyaiSTa adhyeSAtAm adhyeSata / ityadAdiSvAtmanepadiprakriyA // IDo0 // idhAtorvA gI ityAdezo bhavati sau pare ca laGi vipaye / tasmAsparasya pratyayasya GitvaM vAcyam / anena gI ityAdegaH / GittvAdguNAbhAvo bhavati / adhyagISyata / adhyagISyetAm adhyagISyanta / luGlakAre / ' iGovA' anena gIdezaH / bhUte siH / kvilAt 0 / STutvam / adhyagISTa / adhyagISAtAM / adhyagIta / anyAni sugamAni / gIrAdezAbhAve | aDAgamadvayam / guNaH / eaiai / i paM svare / adhyaiSTa / adhyaiSAtAM / adhyaiSata | ityAdIni rUpANi jJAtavyAni / ityAtmanepadiprakriyA samAptiM prAptA // // athobhayapadiprakriyA pradarzyate // dviS yaprItau / akAra ubhayapadArthaH / dveSTi, dviSTe, dviSyAt, dviSIta, dveSTa, dviSTAt, dviSTAm, adveT-adveD adviSTAm adviSuH, adviSan, adviSTa, didveSa, didviSe, dviSyAt, dvikSISTa, dveSTA, dvekSyati, dvekSyate, advekSyat, advekSyata / haz SAntAtsaka / advikSat advikSatAm / f ' , athobhayapadiprakriyA pradarzyate / dvip amItau / akAra ubhayapadArthaH / tibAdayastaAdayazca pratyayA bhavanti / ap karttari / anena caturSu lakAreSu apramatyayo bhavati / adAderluk / anena tasya lug bhavati / dvipU vipU' iti jAte guNaH / STubhiH TuH / dveSTi / dviSTaH / dviSanti / dvip sip ' iti sthitaM guNaH / SaDhoH kaH se / anena Sasya kaH / kvilAt / kapasaMyoge 0 | dvekSi / dviSThaH / dviSTha | dveSmi / dviSvaH / dviSmaH / dviSTe / dvipAte / dvipate / dvipyAt / dvippAratAM / dviyAsuH / dviSIta / dvipIyAtAM / dviSIran / dveSTa | dviSTAt / dviSTAM / dviSantu |
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ adaadimkiyaa| 393 dviSa hi / iti jAte jhasAddhiH / ssoddH| STutvam / dviTi / dviSTAt / dveSANi / veSAva / dveSAma / dviSTAM / dviSAtAM / dviSatAm / ityAdIni / viSa die iti jAte / guNaH / SoDaH / disyohaMsAt / vAvasAne / divAdAvad / anena puurvmddaagmH| adveT / adveD / adviSTA / AdantavidviSAs / anena vA ana us bhavati / advipuH / adviSan / anyAni sugamAni / Atmanepade / adviSTa / adviSAtAm / adviSata / 'dviSa Nap' iti sthite / vizca / pUrvasya / upadhAyA laghoH / anena guNaH / vidveSa didviSatuH / didviSuH / vidveSiya / didviSe / didviSAne / didviSire / dviNyAt / disyoH| anena guNaniSedhaH / SaDhoH kaH se| kilAt / kaSasaMyoge0 / dvikSISTa / dvessttaa| upadhAyA laghoH / anena guNaH / dveSTA / anyeSAM lakArANAM rUpANi sugamAni | luGlakAre / hazaSAntAt sak / anena samatyayo bhavati // kittvAdguNAbhAvaH / SaDhoH kaH se / kilAt / kaSasaM0 / advikSat / advikSatAm / advikSan / Atmanepade'pi sakmatyayo bhavati / advikSata / sasyAtmanepade svare Tilopo vaacyH| advikSAtAm adviksst| duha prapUraNe / daaderssH| dogdhi dugdhaH duhanti / ghokSi dugghA dugdha / domi dubaH duhm| dugdhe, duhyAt, duhIta,dogdhu / Atmanepade svare Tilopo vAcyaH / anena TerlopaH / advikSAvAm / advikSata / advikSathAH / advikSAthAm / anyAni sugamAni [ duh prapUraNe / akAra ubhayapadArthaH / 'dui tim' iti jAte dAdeghaH / anena hasya ghaH / upadhAyA laghoH / anena sarvatra guNanimice pratyaye pare guNo bhavati / 'doha tip' iti jAte tathodhaH / jhabejabAH / dogdhi / dugdhaH / duhanti / duha sip / iti jAte dAderghaH / AdijabAnAm / upadhAyAH / khasecapA01 kilAt / kaSasaMyoge kssH| dhokSi / anyAni mUle santi / dugdhe / duhAte / duhate / atra AtontodanataH / anena antaH at / duhyAt / duhyAvAm / duchuH / duhIta / duhIyAtAm / duhIran / dogdhu / dugdhAt / dugdhAm / duhantu / sUtram / hakArasya kvacijjhasabhAvo vAcyaH / dugdhi dugdhAm / adhok adhog adugdhAm aduhan / adugdha, dudoha, duduhe, duhyAt, dhukSISTa, dogdhA, dogdhA, dhokSyati, ghokSyate, adhokSyat, aghokSyata, adhukSata, adhukSata / hakArasya kvacit sthAne jhasbhAvo vAcyaH / anena hakAro jhambana
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ 394 sArasvate dvitIyavRtI jJAtavyaH / dAderghaH / anena dhatvam / jhasAddhiH / jhabe jabAH / dugdhi / dugdhAt / dugdhaM / dugdha / upadhAyAH / dohAni / dohAva | dohAma | dugdhAM / duhAtAM / duhatAM / duhasva / iti jAte dAderghaH / AdijabAnAM / khase capA jhasAnAm / vilAt 0 / kaSasaMyoge 0 | dhukSva / duhAthAm / dhugdhvam / dohe | dohAva hai / dohAmahai / ' duh dipU' iti jAte dAderghaH / guNaH / disporhasAt / AdijabAnAM / vAvasAne / divAdAvaT / I adhokU | adhog | adugdhAM / aduhan / adhokU / adhog | adugdhaM / adugdha | guNaH / adohaM / adu | aduA / adugdha / aduhAtAm / aduhata / adugdhAH / ityAdIni rUpANi jJeyAni / liTlakAre dvizca / pUrvasya / upadhAyA laghoH / dudoha | duduhatuH / duduhuH / upadhAyA laghoH / dudohitha / ityAdIni Atmanepade / duduhe / duduhAte / duduhire | ityAdIni rUpANi jJAtavyAni vaiyAkaraNaiH / duhyAt / duhyAtAM / duhyAsuH / dui sISTa iti sthite / disyoH anena guNaniSedhaH / dAderghaH / AdijabAnAM / khase capA0 / kilAt / kaSasaMyoge / ghukSISTa / dui tA iti sthite / dhatvam / . guNaH / tathordhaH / jhabejabAH / dogdhA / dogdhA / dui syap tip iti jAte dhatvaM / guNaH / AdijabAnAM / khasecapA0 / Satvam / kaSasaMyoge kSaH / dhokSyati / dhokSyate / adhokSyat / adhokSyata / luGlakAre / hazaSAntAt sak anena sakU pratyayo bhavati / siviSaye kittvAdguNAbhAvaH / ghatvaM / dhatvaM / katvaM / vilAt 0 / kaSasaMyoge kSaH / adhukSat / adhukSatAm / adhukSan / Atmanepade / adhukSata | sUtram / I dui dilihaguhUbhyaH sako lugvA vakAratavargayorAti / adugdha adhukSAtAm adhukSata / adugdhAH- adhukSayAH adhukSAthAm adhugdhvam adhukSadhvam / adhukSAvahi aduhvahi adhukSAmahi / di upacaye / dogdhi / tadvat / liha AsvAdane / hoDhaH / leDhi / tadvat / STuJ stutau / AdeH pNaH naH / orau / stauti - stuvIti stutaH - stuvItaH stuvanti / stute stuvIte stuyAt stuvIyAt / stotu - stuvItu stutAt stuvItAt stutAm - stuvItAm stuvantu / stuhi stutAt stuvIhi stuvItAt / astIt, astavIt astutAm astuvItAm astuvan / astuta astuvIta / tuSTAva / tuSTuvatuH tuSTuvuH / krA`ditvAnne / tuSTodha / tuSTuvapuH tuSTuva / tuSTAva tuSTuva tu 1
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA tuSTuve, stUyAt, stoSISTa, stotA, stotA, stoSyati, stoSyate, astoSyata, astoSyata / duhUdiha lihaguhubhyaH / anena sako luk / 'abUh tan ' iti jAte / dhatvam / tayordhaH / jhabe jabAH / adugdha -1 sasyAtmane0 / anena TilopaH / adhunAtA | - aNdhuksst| thakAre parespi sako lug bhavati / vikalpenaiva luki sati / aduhU. thAs ' iti jAte / vatvaM / tathordhaH / jhabe jabAH / adugdhAH / adhukSathAH / adhukSAyAM / ' ve - pare'pi sako luk / adugdhaM / adhukSadhvaM / aghukSi / aghukSAvahi / adhukSAmahi / samApto'yaM dhAtuH / diha upacaye / ayaMdhAtuH pUrvavat // liha AsvAdane / AsvAdanamISadbhakSaNam / pUrvavat pratyayA bhavanti / adAderluk / lihU lie iti jAte hoDhaH / ta thorghaH / TutvaM / upadhAyAH / DhiDholopaH / dIrghazca / leDhi / lIDhaH / lihanti / AtmanepadeM lIDhe | lihAte / lihate / lihyAt / lihIta | loTlakAre / leDhu / lIDhAt / aai | lihantu / ' liha hi ' iti sthite / atra jhasparatvAbhAvAt ' hoDhaH ' anena na bhavati / paraM / kvacidapadAnte'pi padAnvatAzrayaNIyA / anena padAntatva1 - mAzritya hoDhaH / anena DhakAro bhavati / athavA hau dakAro'pi zasvat / iti sara svatIkaNThAbharaNe uktatvAt DhatvaM bhavati / jhasAddhiH / Tutvam / DhiDho lopaH / lITi / lIDhAn / lIDhaM / lIDha / lehAni / lehAva / lehAma / lIDhAM / lihAtAM / lihatAm laGlakAre / hoDhaH / dibAdAvaT / upadhAyA laghoH / disporhasAt / vAvasAne / aleT / aleDU | alIDhAM / alihanta / ityAdIni / alIDha / alihAthAM / AtontodanataH | alihata | liTlakAre / dvizca / pUrvasya / upadhAyA laghoH / lileha / lilihatuH / lilihuH / lilihe / lilihAte / lilihire / lihyAt / lihyAstAM / lijhAsuH / lihU sISTa iti sthite / sisyoH / anena guNAbhAvaH / hoDhaH / SaDhoH kaH se / kilAt 0 | kaSa0 / likSISTa lijhIyAstAM / likSIran / lihU tA iti sthite / hoDhaH / upadhAyA laghoH / tathorghaH / TutvaM / DhiDholopaH / leDhA / Atmanepade'pi / leDhA / leDhArau / leDhAraH / lRTlakAre / lihU spap tipU iti sthite / DhatvaM / guNaH / katvaM / SatvaM / kaSasaMyoge. / lekSyati / lekSyate / malekSyat / alekSyata / lukUlakAre / hazaSAntAtsam / kintvAd guNAbhAvaH / anyat sAdhanaM pUrvavat / alikSat alikSatAm alikSan / Atmanepade / alikSata | duhavihaliha0 anena sako lukU / anyatsAdhanaM pUrvavat / alIDha / sasthAtmane / alikSAtAM / alikSata | sAdhyo'yaM dhAturdudddhAtuvat / SThaJ stutau / akAra ubhayapadArthaH / AdeH SNaH naH / urau turunustubhyaH / anena IT / yatra IT bhavati tatra guNaH / stauti / u abU | sta vIti / stutaH / stuvItaH / udhAtoH / stuvanti / ityAdIni / svate 1. stuvIte, Sept
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ 396 sArasvave dvitIyacI stuvAte / stuvate / stuyAt / stuvIyAt / stuyAtAm / stuvayiAtAm / stuyuH / stuvIyuH / loTlakAre / stotu / stavItu / stutAt / stuvIvAt / stuvantu / ityAdIni rUpANi jJAtavyAni / stutAM / stuvItAM / stuvAtAM / stuvatAM / laG lakAre / astIt / astavIt / astutAM / astavItAM / nudhAtoH / astuvan / astuta ! astuvIta / astuvAtAM / Atonto0 / astuvata / ityAdIni / liTlakAre vizva / zasArakhapAH / anena takAraH zeSaH / Satvam / dhAto minaH / anena vRddhiH / tuSTAva / muMdhAtoH / tuSTuvatuH / taSTuvuH / kAditvAt / asya dhAtoH spapi iDAgamo na bhavati / guNnnH| tuSTotha / anyAni mUle santi / tuSTuve / tuSTuvAte / tuSTuvire / anyAni sugamAni / ye / anena pUrvasya dIrghaH / stUyAt / guNaH / SatvaM / stopISTa ! stotA / stotA / luGlakAre / sUtram / stusughUtrAM pe seriTa vaktavyaH / astAvIt astoSTa / baJ * vyaktAyAM vaaci| . stusudhUm / stusudhUnAM dhAtUnAM parasmaipade sipatyayasya iD vaktavyaH / dhAtonAminaH / anena vRddhiH / astAvIt / astAviSTau / astAvipuH / ityAdIni / astoSTa / astopAtA / astopata / brUn vyaktAyAM vAci / bhakAraH sarvatra ubhayapadArthaH / appratyayo bhavati / tasya luga bhavati / sUtram / abAdAvIppiti smi / bruva IkAraH pratyayo bhavati takArasakAramakArAdau piti pare abAdau viSaye / bravIti bUtaH bruvanti / bravISi bUthaH / abAdAvIppiti smi / abAdI ( sa. e.) Ipa (ma. e.) piti (sa.e.) na ca s ca ma ca sm tasmin smi (sa. e.) catuHpadaM sUtram / yadvA ca tu ca sU ca m ca / sm / tasmin / smi / khasecapA0 / anena dasya tH| tena dakAre pare'pi Ie pratyayaH / brUbdhAtostakArasakAramakArAdau piti pare Ip pratyayo bhavati / abAdau vipaye / anApU vipaye / ityeva vaktavye / AdizabdacintyaH / yadvA apa AdiH prathamo yasya saH avAdiH / anluk ityarthaH / tasminnavAdI apA luki kRte sati ityarthaH / anenekAraH pratyayo bhavati / guNaH / o an / bravIti / dyuutH| nudhAtoH / truvanti / SatvaM / bravIpi / brUthaH / sUtram / Ahazca paJcAnAm / truva uttareSAM tivAdInAM paJcAnAM - bAdayaH paJcAdezAbhavanti / truva AhazcAdezo bhvti| Aha AhatuH aahuH|
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ adaadimkiyaa| AhazvapaJcAnAM / AhaH (ma. e.) ca ( avyayam ) paJcAnAM (Sa ba.) bUdhAtoruttareSAM tibAdInAM paJcAnAM NabAdayaH pazcAdezA bhavanti / buvo dhAtorAhazca Adezo bhavati / yadAdezaH / anena na dvitvam / Aha / AhatuH / AhuH / Ai thae / iti nAte suutrm| tasthe / Aho hakArasya takArAdezo bhavati the pare Attha AhathuH bUtha / bravImi / bUvaH brUmaH / brUyAta, bravIta, bravItu, vratAm abravIt, abUta / / tasthe / AhAdezasya hakAraspa takArAdezo bhavati thakAre pare / anena hasya taH / Attha / AhathuH / brUtha / guNaH / bravImi / brUvaH / brUmaH / brUte / buvAte / aato'nto|bruvte / ityAdIni / brUyAt / nudhAtoH / bruvIta / bravItu | brUtAt / bhUtAM / nudhaatoH| buvantu / brUtA buvAtAM avatAM / dibAdAvaT / abravIt / abUtAm / abruvan / abrUta / anuvAtAM / abruvata / ityAdIni rUpANi pUrvasUtraireva sidhyanti / sUtram / / bruvo vaciH / bruvo vacirAdezo bhavati anapi viSaye / i-. kAra it / uvAca, uce, avocat, avocata / zeSasya pUvavatprakriyA / uMJ aacchaadne| bravo vaciH / bruvo dhAtorvacirAdezo bhavati / anapi viSaye / ikAra it / anena vacAdezaH / vac NaH / iti jAve / dvizca / pUrvasya / gavAdo pUrvasya anena saMprasAraNaM / ata upadhAyAH / anena vRddhiH / uvAca / grahAM kiti ca / anena dvi. tIyaM saMprasAraNam / UcatuH / UcuH / attvato / uvacitha / uvaktha / anyAni su. gamAni / Uce / UcAve / Ucire / ityAdIni / anyAni 'vaca paribhASaNe' iti dhAtuvat rUpANi jJAtavyAni / luGlakAre / 'asyati' anena bhavati / ke vaceH anena rumAgamaH / avocat / avocatAm / avocan / Atmanepade / avocata / avocevAm / avocata / ityAdIni rUpANi bhavanti tAni sugamAni jJAtavyAni vidvadbhiH / arjunU AcchAdane / pUrvavat pratyayo bhavati / adAderlak bhanena luka bhavati / nakAra it / UNu tim iti jAte sUtram / . UrNotervA vRddhiH / hasAdau.piti / joti-UrNoti / ' arNoteH / UrgoverdhAtorvA vRddhirbhavati hasAdau piti pratyaye pare / anena vA vRddhiH / Uauti / UrNoti / UrgutaH / Urguvanti / atra nudhAtoH / anenot / U!Si / UoSi / atra Satvam / anyAni sugamAni / Urgute / nudhAtoH / UrjuvAte /
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ 398 sArasvate dvitIyavRttI Urtuvate / UrguyAt / UrjuvIta / Uotu / UrNotu / arjuvAt / UryutAM / laGlakAre mUtram / UrNoterguNo disyoH / vRddherapavAdaH / aurNot aurNoH // UrNoteH / UrNoterdhAtodisyoH parato guNo bhavati vRddherapavAdaH / anena disyorguNo bhavati / aDAgamadvayaM ca / aurNot / auNutAm / aurNavan / aurNoH / aurNata / auMvAtAM / aurNavata / ityAdIni jJAtavyAni / liTlakAre / anekasvaratvAdAmpatyaye prApta sUtram / uuoteraan| 'UoteH / UoverdhAtorAmpratyayo na bhavati / anenAsyAm pratyayo na ! dvizca / asya dhAtodvitvavidhAyakaM sUtram / svarAdeH paraH / svarAderdhAtoddhitIyo'vayavo'dviruktaH sasvaro 'dvirbhavati / svarAdeH paraH / svarAdeH (pa. e.) prH| (ma. e.) svarAderdhAtoradviruktaH sasvaro dvitIyo'vayavo dvirbhavati / rakArasya dvitve prApne mUtram / svarAtparAH saMyogAdayo nadarA dina / aNunAva urjunuvanuH / svarAtparAH / svarAtparAH saMyogAdayo nakAradakArarakArA dvirna bhavanti / a. nena rakArasya na dvitvam / kiMtu NakArasyaiva bhavati / dhAto minaH / anena vRddhiH| rakArastu pUrvasya Natve nimitvaM netarasya / UrNanAva / nudhAtoH / anenot / UdnuvatuH / UrjunuvuH / Urjunu iT thap iti jAve sUtram / / UoteriDAdiH pratyayo vA chin / arjunuvitha-arjunavitha / uNuyAda, aNuviSISTa-UrNa viSISTa, arNavitA-UrNavitA / UoteH / UrNoterdhAtoriDAdiH pratyayo vA Gid bhavati / hitvAd vA guNA. bhAvaH / UrNanavitha / UrNanavitha / UrNanuvathuH / UrNanuva / anyAni sugamAni / Atmanepade / UrNanave / UrjunavAte / UrNanuvire / ye / anena pUrvasya dIrghaH / U'yAt / UrjUyAstAM / UrNayAsuH / DittvAt / UrNaviSISTa / vikalpena guNaH / UrNaviSISTa / anyeSAM rUpANi jJAtavyAni / vistarabhayAna likhyante / laGlakAre sUtram / UrNotervA vRddhiH sau pre| pakSe guNaH / aurNAvIta-aurNavIn
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ juhotyaadiprkriyaa| 399 aurNaviSTa aurNavIt aurNa visstt|| ityadAdiSUbhayapadiprakriyA // . // ityubhayapadino lugvikaraNA adAdayo dhaatvH|| // iti dhAtUnAM dvitIyo gaNaH // 2 // UoteH / UrNoterdhAtorvA vRddhirbhavati simatyaye pare / anenAsya vA vRddhiH / dvau aDAgamau bhavataH svarAditvAt / aurNAvIt / pakSe guNo bhavati / DivAt vA ud bhavati / audvIt / auMviSTAm / auMviSuH / yadA guNo bhavati / tadA au. vIt / aurNaviSTAm aurNaviSuH / Atmanepade / aurNAviSTa ! aurNAviSAtAm / au. viSata / aurNaviSTa / aurNaviSTa / auNuviSAtAM / auNuviSata / ityubhayapadimakipA samAtA / iti lugvikaraNA adAdayo dhAvakaH kathitAH / iti dvitIyo gaNaH // atha lugvikaraNasyApi juhotyAdigaNasya vizeSaH / hu dAnAdanayoH // hrAdezci / hu ityAdergaNAdutpannasyApo lugbhavati / tasmin luki sati dhAtorvicanam / kuhozcuH / guNaH / juhoti jutttthtH| adhunA lugvikaraNA hvAdayo dhAtavaH kathyante / lugvikaraNasyApi juhotyAdigaNasya vizeSaH / vibAdayaH pratyayA bhavanti / hu dAnAdanayoH / ayaM dhAtuH mAyonitarpaNe'rthe homArthe varvate / udAcet / tena parasmaipadI hu apa tie / itiM jAte sUtram / hAdvizca / hvAdeH (paM0 e0) dviH / (ma. e.) ca (ma. e.) Adhe nAmino rH| dvitIye visarjanIyasya sH| stozzubhiH zzuH / tripadaM sUtram / hu ityAdergaNAt dhAtupAThoktAduttarasya appratyayasya lug bhavati / tasmiMzca ki kRte sati dhAtorvacanaM dvitvaM bhavati / anena apo lug dhAtoddhitve sUtram / sasvara AdiridviH / sasvaraH (ma. e. ) | AdiH (ma. e.), diH (ma. e.)| adviH (pra. e.) catuHpadaM sUtraM / hasAdau anekasvare dhAtau ekasvare vA saMyogAdau vyavanAnte ca dhAtau sasvara Adiravayavo'dviruko dvirbhavati / idaM dvitvavidhAyakaM sUtram / hu hu tip / phuhocaH / jhapAnAM jabacapAH / juhu tipU * iti jAte / guNaH / juhoti / juhutaH / 'juhu anti' iti jAte sUtram / hai| dviruktAduttarasyAnta ityetasyAdbhavati / juhvati / juhoSi juhuthaH juhutha / juhomi juhuvaH juhumaH / juhuyAt juhuyAtAm / juhotu juhutAt juhutAm junu /
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 sArasvate dvitIyavRttI dviruktAt / dviruktAt kRtadvitvAddhAtoruttarasya antaH at bhavati / anena antaH at / nudhAtoH / juhvati / anyAni mUle santi / juhuyAt / juhuyAtAM / juhuyuH / juhotu ! juhutAta / juhUtAM / juhvatu / juhuhi ' iti jAte sUtram / hedhiH| jahoteruttarasya hardhirbhavati / ayusItyukterguNaH / hedhiH| heH (Sa. e.) dhiH (ma. e.) juhotidhAtoruttarasya himatyayasya dhirbhavati / anena hordheH / juhudhi / anyAni sugamAni / ajuhot / ajuhutAm / ajuhu an iti jAte sUtram / ana us / ajuhavuH / anuhoH / ajuhutam ajuhuta / ajuhavam ajuhuva ajuhuma / juhAva juhuvatuH juhuvuH / juhuvitha-juhotha / ana us / anaH (10 e0 )|us (ma. e.)| dviruktAddhAtorana us bhavati / zraddhayusItyuktatvAt guNo bhavati / ajuhavuH / anyAni mUle santi / 'hu Nam' iti sthite / dvizca / sasvarAdiH / kuhocuH / jhapAnAM / dhAtonAminaH / juhAva / ju. huvatuH / atvavo0 / juhavitha / juhotha / sUtram / / bhIDaTahINAmAmvA vaktavyaH sa lugvat / luki sati dhAtodvitvam / juhavAMcakAra, syAt, hotA, hoSyati, ahoSyat / mahauSIt ahauSTAm ahauSuH / jibhI bhaye / tri it / bizeti bidhiitH| bhIgRhINAmAm vA0 bhImUhINAM dhAtUnAM Ama vA vaktavyaH sa Am lugvat / luki sati dhAtodvitvaM bhavati / juhavAMcakAra / juhavAmAsa / juhavAMvabhUva / etAni sugamAni / ye / hUyAt / hotA / atra guNo bhavati / anyepA lakArANAM mathamapuruSasyaikavacanAntAni mUle santi / lullakAre / aniTo nAmivataH / anena vRddhiH / ahauSIt / ahauSTAm / ahaussuH| ahauSIH / ahauSTAm / ahauSTa / ityAdIni / nibhI bhaye / bhiin / pUrvavat vivAdayaH / apakari / hvAdordvazca / hasvaH / jhapAnAM / guNaH / bibheti / bibhItaH / sUtram / kiti hase bhiya ikAro vA vktvyH| sArvadhAtuke / vibhitaH bibhyati / bikSIyAta-bibhiyAt / bizetu vibhitAta-vibhItAt bibhItAm bibhitAm / abibhet abibhitAm a
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ juhotyaadipkriyaa| bizItAm abibhayuH / bibhAya / pakSe Am / bibhayAMcakAra, bhIyAt, bhetA, bheSyati, azeSyat, anaiSIt / hI lajjAyAm / jiheti jihItaH jihiyati / jihIyAt, jihetu| ajihera anihItAm ajihayuH / jihAya jihiyatuH jihiyuH| jihayAMcakAra, hIyA, hetA, heSyati, aheSyat, ahaiSIt / pR paalnpuurnnyoH| Diti hase pare bhiyodhAtorikAro vA vaktavyaH sArvadhAtuke / sugamamidaM sUtram / bimitaH / nudhAtoH / bibhyati / atra rUpe dviruktAt / anena antaH at / bibheSi / atra Satvam / bibhIthaH / bibhithaH / bimIya / vibhitha / ityAdIni rUpANi jJAtavyAni / vibhIyAt / vibhiyAt / bibhIyAtAM / bimiyAtAM / bibhIyuH bibhiyuH / ityAdIni / loTlakAre / bibhetu / bibhItAt / bibhitAt / bimItAM / bibhitAM / bibhyatu / ityAdIni / abibhet / bhabibhItAM / abimitAM / abibhayuH / ityAdIni / liTlakAre / dvizca / sasvarAdiH / isvaH / jhapAnAM / dhaatornaaminH| bibhAya / bibhytuH| bibhyuH / ityAdIni / bhIDahINAM / anenAsyAmpatyayaH / vibhayAMcaMkAra / bimayAmAsa / bibhayAMbabhUva / bhIyAtU / guNaH / bhetA / lullakAre / aniyo nAmivataH / anena vRddhiH / abhaiSIt / abheSTAM / abhaiSuH / ityAdIni / hI lajjAyAM pUrvavat tibAdayaH / apkartari hAdevazca / sasvarAdiH / kuhocaH / jhapAnAM jabacapAH / guNaH / jiheti / jihItaH / nudhaatoH| dviruktAt / jihiyati / ityAdIni / littlkaare| dvizva sasvarAdiH / kuhocaH / jhapAnAM | dhAtonAminaH / jihaay| nudhAtoH / jihiyatuH / jihiyuH / ityAdIni / mIhu0 anenAm / jihyaaNckaar| jihayAmIsa / jihayAMbabhUva / hIyAt / guNaH / hetA / anyAni sugmaani| lalla. kAre / aniTaH / ahessiit|ahessttaam / aheSuH / ityAdIni / mugamo'yaM dhAtuH / papAlanapUraNayoH / pUrvavat tivAdayaH / apa kri|hvaairdishc / pR pRtip iti jAve sUtram RmoriH pUrvasya / RSoH pUrvasya RkArasya ikAro bhavati luki sati / guNaH / piprti| RporiH pUrvasya / RSoH (pa0 dvi.) iH (ma. e.) pUrvasya (pa. e.) R gatI pa pAlanapUraNayoH / ityetayoH dhAtvostibAdau / apo laki kRte / pUrvasya RkArasya ikAro bhavati / luki sati |rH / asya sUtrasyApavAdo'yam / pipa vie iti jAte / guNaH / rAdhapodhiH / pipati / pitRtas iti jAte sUtram /
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 sArasvate dvitIyavRttI porur / pavargAduttarasya RkArasya ura bhavati kiti Diti ca pare / svorvihase / pipUrtaH pipurati / pipUryAt / pipartu-pipUrtAt pipUrtAm pipuratu / pipUrhi / apipH| porura / poH ( paM. e.) ur (ma. e. ) pavargAta uttarasya zakArasya kiti kiti pratyaye pare ur bhavati / ' khorvihase ' anena dIrghaH / pipUrtaH / porura / pipurati / piparSi / pipUrthaH / pipUrtha / piparmi / pipUrvaH / pipUrmaH / pipUryAt / pipUryAtAM / pipUryaH / ityAdIni / etAni rUpANi pUrvoktareva sUtraiH siddhayanti / loTalakAre / piparnu / pipUrtAt / pipUrtAm / pipuratu / pipUrhi / pipUrtAt / pipUrttam / pipUrta / guNaH / piparANi / piparAva / piparAma / lalakAre / 'apiTa dip' iti jAte / guNaH / apipara die iti jAte / disyoIsAt / zrovisargaH / apipaH / sUtram / RnordisyoraDAgamo vA vaktavya iti kecit / apiparat apipUrtAm apiparu apipa:-apiparaH apipUrtam apipUrta / apiparam apipUrva apipUrma / papAra / RproH / RnordhAtvoH disyoH pratyayayoH amAgamo vA vaktavyaH iti kecidAcAryA vadanti / tanmate / apiparat / apipUrtAm / apiparuH / apipaH / RmoH| apiparaH / anyAni mUle santi / lilkaare| 'pR Nam ' iti sthite / dvizca / sasvarAdiH / / / dhAto minaH / papAra / RsaMyogAdeAMderakittvaM vAcyam / kittvaabhaavaagunnH| paparatuH paparuH / paparitha-pUryAt / ITo grahAm / parItA-paritA, parISyati-pariSyati, aparISyava-apariSyat, apArIt / vRddhihetau sAviTo na diirghH| apAriSTAm apAripuH / -hasvo'pi pipartirasti / piparti piSTataH piprati / piSTayAt, pipartu, apipaH / apiparat, apiSTatAm apiparuH / apipaH apiparaH / papAra papratuH padmaH / RoriG / priyAt, partI / hanRtaH syapaH / pariSyati, apariSyat, apApIt / ohAka tyAge / okAvitau / jahAti /
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ juhotyaadikriyaa| 403 saMyogAderiti / anenAsya kittvAbhAvAtU guNo bhavati / paparatuH / paparuH / paparitha / pprthuH| ppr| papAra / papara / papariva / paparima / pR yAt iti sthite / porura / borvihase / pUryAt / pUryAstAm / pUryAsuH / ityAdIni / 'pRtA' iti sthite / guNaH / sistaa| ITograhAM / parItA ! pastiA / anyeSAM lakArANAM rUpANi sugamAni | luGlakAre Nitpe / anena seNicAt / dhAtonominaH / anena vRddhiH / apArIt / apAriSTAM / asmin rUpe / ITo grahAM / anena dIrdhe pAne / vRddhidevau sau / anena taniSedhaH / apAriSuH / ityaadiini| hasvo'pi pipartirasti / pUrvavat tibAdayaH / bAzci / RmoriH pUrvasya / guNaH / pipaci / pisstthtH| pipati / piparSi / pipRthaH / pipRtha / pipami / piTavaH / pitRmaH / pipRyAt / piparcha / pipRtAt / pitRtAM / piparatu / piTahi / pipRtAt / pipRtaM / pita / apipaH / RmoH / apiparat / apipRtAM / apiparuH / apipaH / apiprH| anyAni sugamAni / liTlakAre / dvizca / sasvarAdiH / H / dhAto minaH / papAra / raM / pamatuH pmuH| papartha / pAdAdau / anena kArasya riGa / priyAt / guNaH / raadhpodviH| parcA / pArau / parcAraH / hanRtaH svapaH / anena syapa iDA. gamo bhavati / guNaH / pariSyati / ityAdIni rUpANi / apariSyat / luGlakAre / Nitpe / anena NittvAt / sAvaniTaH / anena nityaM vRddhirbhavati / SatvaM / dibAdASaT / anena aDAgamaH / apArSIt / apArTIm / apArSaH / ityAdIni rUpANi / sugamAni / ohAka tyAge / okAvitau / pUrvavat pratyayaH / hAdevizca / anenApo lug dhAtotviM ca bhavati / tadA hA hA tip iti jaate| isvaH / kuhocaH / jhapAnA / jahAti iti siddham / 'jahA vas' iti jAte / sUtram / destau / lopo'nuvartate ikArazca / dviruktasya dhAtorAkArasya lopo bhavati kiti svare ikArazca Giti hase pare / jhiitH| dvaistau| lopo'nuvartate ikArazca / dve (pa. e.) cau (pra. dvi0) lopaH ikArazca anuvarcate / sUtraM tu dvipadamasti / kasmAtsUtrAdanuvartate iti za kAyAM vRttikAro vizeSeNa vyAcaSTe / nAta iti sUtrAdAkArasya lopo'nuvrcte| tathA khohase iti sUtrAt IkAro'nuvarcate / dviruktasya dhAtorAkArasya sivi svare pare lopo bhavati / Diti hase pare AkArasya IkAro bhavati / anena AkArasya IkAraH / jahItaH / sUtram / jahAterAkArasya kiti hase IvA vaacyH| jahitaH jahati / jahAteH / jahAterdhAtorAkArasya niti hase pare vA ikAro bhavati / anena ma
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 sArasvate dvitIyavRttI thAkArasya ikAraH / jahitaH / jahA anti iti jAte / dviruktAt / dvestau / anana AkArasya lopo bhavati / jahati / jahAsi / jahIthaH / jahithaH / nahItha / jahitha / jahAmi / jahIvaH / jahivaH / jahImaH / jahimaH / ityAdIni rUpANi zepAni / 'jahA yAt' iti jAve sUtram / jahAteryAdAdAvAlopo vAcyaH / jahyAt / jahAtu-jahItAt jahitAt jahItAm jahitAm jahatu / jahAtaH / jahAterdhAtoryAdAdau pare AkArasya lopo bhavati / anena AkArasya lopaH / jahyAt / zeSANi sugamAni / AzI preraNayoH / jahAtu / jahItAt / jahitAt / jahItAM / jahitAM / restau / dviruktAt / jahatu / jahA hi idi sthite sUtram / IvI hau / jahAtehrau pare IkAraH siddha eva / pakSe AkArekArau bhavataH / jahIhi-jahihi-jahAhi-ajahAda / ajahitAm ajahItAm ajahuH / jahA~ jahatuH nahuH / jahithajahAtha / dAdere / heyAt, hAtA, hAsyati, ahAsyata, ahAsIt / Rgatau / RproriH pUrvasya / iirvaahii|| (. e.)| (vA avyayam ) ho (sa. e.)| jahAte(tohI pare iMkAraH siddha eva pakSe AkArekArau bhavataH / mugamam / anena sUtreNa trINi rUpANi bhavanti / jahIhi / jahihi / jahAhi / atra bhaTTiH 'jahihi jahIhi jahAhi rAmabhAryAm / ityudAjahAra / anyAni sugamAni / luGlakAre / ajahAt anahItAm ajahitAm / dvestau / anenAkArasya lopo bhavati / ajahuH / anyAni sugamAni / parokSe / dvitvaM / isvaH / kuhocaH / jhapAnAM / Ato Nap Dau / jahau / aato'npi| anena AkArasya lopo bhavati / tadA jahatuH / jahaH avato / jahitha / jahAtha / anyAni sugamAni / liGlakAre ' hA yAt' / iti jAte dAdere / anena AkArasyaikAraH / heyAt / heyAstAM / heyAsuH / hA tA / lulakAre / AdantAnAM / anenedasako bhavataH / seH / aneneT / ahAsIt ! ahAsiSTAm / ahAsipuH / anyA. ni sugamAni / Rgatau / tivAdayaH / ap kartari / anena caturyu ap / hvAdvizca / Rtie iti jAte / amoriH pUrvasya / guNaH! asavaNe svare pUrvasya iyAdezo bhavati / iyati iyataH igrati / iyUyAt / iyartu-igRtAt iyatAma iyaratu / iyahi-iya
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ juhotyaadipkriyaa| tAt igRtam iyata / iyarANi iyarAva iyarAma / aiyA-aiyarat aivRtAm aiyaruH / aiyA aiyaraH aivRtam aiyata / aiyaram aiyava aiyama / : / vRddhiH / Ara AratuH AruH / guNotisaMyogAyoH / aryAta, artA, ariSyati, AriSyat / RzoH puSAditvAt pratyayaH / serapavAdaH / gunnH| Arat // // iti juhotyAdiSu parasmaipadiprakriyA // 7 // yasavarNe / aneney / iyatti / iya'taH / mantra DivAdguNo na bhavati / dvirukAt / anena antaH at / param / iyati / anyAni yathAsaMbhavaM jJeyAni / iyAt / loTlakAre / iyarnu / anyAni mUle santi / iya dipa iti jAte gunnH| dau aDAgamo / aiyaH / disyoH / aiyarat / anyAni santi mUle / lilakAre / dvizca / raH / ghAtonAminaH / anena vRddhiH / savarNe / Ara / guNo'ti. anena guNaH / AratuH / aaruH| Aritha / anyAni / sugamAni / ' yAt' iti jAte gunnoti| anena guNo bhavati / aryAt / aryAstA / aryAsuH / ityAdIni / 'matA' iti sthive guNaH / artA / aArau / ariH / hanRtaH syapaH / guNaH / ariSyati / svarAditvAdaDAgamadvayam / AriNyat / RzordhAtvoH puSAditvAt vyatyayo bhavati / serapavAdaH / dRzAdeH / anena guNaH / aDAgamadvapam / Arat / AratAm / Aran / anyAni sugamAni / iti parasmaipadipakriyA smaadhaa| ||athaatmnepdinH|| ohAG gatau // bhRtAM luki / DubhRJ dhAraNapoSaNayoH ohAG gatau mAG mAne ityeteSAM pUrvasyAkArasya ikAro bhavati luki sati / dvestau / jihIte jihAte jihte| jihIta jihItAm / ajihIta, jahe, hAsISTa, hAtA, hAsyate, ahAsyata / ahAsta ahAsAtAm ahAsata / mAG mAne / mimIte mimAte mimate / mimIte, mimItAma, amimIta, mame, mAsISTa, mAtA, mAsyate, amAsyata, amAsta // // iti juhotyAdiSvAtmanepadiprakriyA // 8 // athAtmanepadiprakriyA kathyate / ohAGagatau / bhokAra in /
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406 sArasvate dvitIyavRttI skAra AtmanepadArthaH / teAdayaH pratyayA bhavanti hAdevizva / hA hA te iti jAte / isvaH / kuhocaH / sUtram / bhRmAM luki / bhUnAM (pa. e.) laki ( sa0e0) DadhRJ dhaarnnpossnnyoH| ohAi gatau / mAi mAne / ityeteSAM dhAtUnAM pUvasyAkArasya ikAro bhavati / dvesto / jihIte / aakaarlopH| jihAte / Atonto / jihate / jihISe / jihAthe / jihIce / jihe / jihIvahe / jihImahe / dvestau / anenAkArasya lopaH / jihIta / jihIyAtAM / jihIran / anyAni sugamAni / loTalakAre / jihItAM / AkAralopaH / jihAtAM / jihatAM / jihISya / bhanyAni sugamAni / laGlakAre / ajihIta / ajihAvAM / ajihata / anyAni sugamAni / liTlakAre / dvizca / hasvaH / kuhozyuH / jhapAnAM / Atonapi / anena AkArasya lopH| jahe / jahAve / jahire / hAsISTa | anyeSAM rUpANi sugamAni mUlAt jJAtavyAni / luGlakAre / bhUte siH / anena simatyayo bhavati / divAdAvat / ahAsta / ahAsAtAm / ahAsata / Atonto0 / anenAntaH at / mAra mAne / pUrvasUtrairevAyaM dhAtuH sidhyati / vhAdezci / anena caturSa dhAtodvitvaM / mimIte mimAte / Ato0 / mimate / anpAni sugamAni / mimIta / mimIyAtAM / mimIran / mimItAM / amimIta / amimAvAM / Ato0 / amimata / liTlakAre / mame / mmaate| mamire / anyAni sugamAni / mAsISTa | mAtA / lalakAre / bhUte siH / amAsta / amAsAtAM / amAsata / anyAni sugamAni tAni jJAvavyAni vidvadbhiH / ityAtmanepadikriyA smaataa| // athobhayapadinaH // bhRJ dhAraNapoSaNayoH / DAvitau / bibharti bibhRtaH biati / bibhRte, bibhRyAt, bibhrIta, vibhata, bibhRtAm / abibhaH, abibhUtAm, abibharuH / abibhUta / babhAra babhratuH bacaH / babhartha / bane, bikSarAMcakAra, vikSarAMcakre, vikSarAmAsa, bikSarAMbabhUva / yAdAdau / triyAda, bhUpISTa, bhatA / hanRtaH syapaH / bhariSyati, bhariSyate, abhariSyat abhariSyata, akSArSIt, / uH| abhRta / Du dAJ dAne / dadAti // hubha dhaarnnpossnnyoH| hubhAvitau svaH / tivAdayastAdayazca pratyayA bhavantyaspa dhaatoH| hAdevizva / anenApo lopo dhAtotviM ca bhavati / 'bhR bhR tipU!
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ juhotyaadiprkriyaa| 407 iti jAte raH / jhapAnAM / bhRmA luki / guNaH / biti / bibhRtaH / dviruktAt / RraM / bibhrati / anyAni etaireva sUtraiH sidhyanti / bibhRte / vibhrAte / bibhrate / vibhuyAt / vibhRyAtAM / viyuH / vinIta / binnIyAtAM / bidhIran / bibhartu / vizvAM / abibhaH / avibhRtAM / ana us / guNaH / abibhahaH / anyAni sugmaani| abibhuta / abibhrAtAM / avibhrata / liTlakAre / dvizca / anena dvitvaM / rAjhapAnAM dhAtornAminaH / anena vRddhiH / babhAra / raM / babhratuH / bbhruH| krAditvA. beT / guNaH / bamartha / anyAni sugamAni | Atmanepade / babhre / babhrAte / bnire| bhIhu0 / anenAmpatyayaH / sa lugvat / anyatsAdhanaM tu pUrvavat / bibharAMcakAra / bibharAMcakre / bibharAmAsa / bibharAMbabhUva / etAni rUpANi sugamAni / yAdAdau / niyAt / uH / anena guNAbhAvaH / SatvaM / bhRSISTa / guNaH / bharcA / bharcA / hanRtaH syapaH / aneneT pratyayo bhavati / gunnH| SatvaM / bhrinnyti| mariSyate / dibaadaavtt| amariSyat / abhariSyata / etAni rUpANi sugamAni / luGlakAre NittvAle ddhiH / dibAdAvada / SatvabhibhASarSIt / amAm / abhaarssH| anyAni mugamAni / Atmanepade kopo hasvAnjhase / bhanena se.po bhavati / amRta / SatvaM / abhRSAtAM / abhRSata / AtontodanataH / hudA dAne / duno inau / pUrvavat pratyayA bhavanti / vhAdevizva / isvaH / dadAti / dadA tas / iti jAve / sUtram / daadeH| dviruktasya dAdhorAkArasya lopo bhavati Digate pare / dattaH dadati / datte dadAte dadate / dadyAt dadIta / dadAtu da. tAdvA dattAm dadatu / dAde / dAdhAturAdiryasya saH dAdiH tasya dAdeH (pa. e.) ekapadaM sUtram / dviruktasya dAderdhAtorAkArasya lopo bhavati hiti vibhaktau / svare hase ca pare / dvestAvityasyApavAdaH / anena piddhaje SaTsvapi vacaneSu aakaarlopH| takArathakAreSu khasevapA0 / anena dakArasya tkaarH| dattaH / dadati / dadAsi / datyaH |dsy / dadAmi / dvH| danaH / datte / dadAte / dadate / datse / dadAthe / dadhve / dade / dhe| damahe / evAni sarvANi rUpANi / etaireva sUtraH siSyanti / dadyAt / dadyAtAm / dadhuH / anyAni sugamAni / dadIta / dadIyAtAm / dadIran / dadAtu / dacAt / datvAm / dadatu ! ' dadAhi' iti jAte / sUtram / daahau| dAdhorAkArasyaikAro bhavati pUrvasya ca lopo bhavati hau pare / dahi dattAm / avadAt adattAm adaduH / adata / dadau, dade, deyAta, dAsISTa, dAtA, dAsyati, dAsyate,
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ 408 sArasvate dvitIyavRttI adAsyata, adAsyata / dAdeH pe / adAt adAtAm aduH| dAM hau / dA (pa. ba.) hau ( sa. e.) dvipadaM sUtram / dAdInAM / dA dhA iti dhAtUnAM dvivacanasya dvitvasya lopo bhavati / AkArasya ca ekAro bhavati / dehi / dvitIye tu / taatddaadeshH| AkAralopaH / dattAt / dattaM / daca / uttamapuruSe savarNe / dadAmi / dadAva / dadAma / dattAM / dadAtAM / Atonto0 / dadatAm / anyAni sugamAni / adadAt / adattAM / ava us / adaduH / adadAH / adattam / adatta / savarNe / adadAm / adada / adacha / adatta / adadAtAM / adadata / adasthAH / anyAni / sugamAni liTlakAre / dvizca / hasvaH / Ato NaH mau / dadau / Ato'napi / dadatuH / daduH / atvato / daditha / dadAtha | anyAni sugamAni / Atmanepade / dade / dadAte / dadire / 'dA yAt ' iti jaate| dAdere / anenAkArasyaikAraH / ThaH / deyAt / deyAstAm / deyAnuH / dAsISTa / anyeSAM lakArANAM rUpANi sugamAni / luGlakAre / 'adAsi die / iti jAte / dAdaHpe / anena serlopaH / adAt / adAtAM / 'adA si an ' iti jAte / syAvidaH / dAdeH pe / aduH / adAH / adAtaM / adAta / adAm / adAva / adAma / ' adAsi tan ' ivi jAte / sUtram / dAdhAsthAmittvaM serDittvam / DivAna gunnH| lopo hasvAjjhase / adita adiSAtAm adiSata / dudhAm dhAraNapoSaNayoH / dadhAti / daade| dAdhAsthAma / dAdhAsthAdhAtUnAm itvaM bhavati / sehittvaM / ca / Atmanepade DittvAt guNAbhAvaH / lopo hasvAjjhase / anena serlopH| adit| adissaataam| Atonto0 | adiSata / DadhAJ dhAraNapoSaNayoH / ddubhaavitau| pUrvavat pratyayA bhavanti / hrAdezi / anenApo lopaH / dhAtodvitvaM / hasvaH / jhapAnAM javacapAH / dadhAti / ' dadhA tas' iti jaate| dAdeH / anenAkArasya lopaH / 'dadh vas ' iti jAte / sUtram / pUrvasya kiti jhase dhaH / jhazAntasya dadhAteH pUrvadakArasya dhakAro bhavati Diti jhase pare / dhattaH dadhati / dhatte, dadhyAt, dadhIta, dadhAtu, dhehi, dhattAma, adadhAn, adadhAH, adhatta, dadhau, daghe, dheyAt, dhAsISTa, pAtA, dhAtyati, dhAsvate, aFIRTna, adhAsyata / dAdeH pe / adhAt, adhita / Nijira
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ juhotyAdiprakriyA | zaucapoSaNayoH / iritaH / AdeH SNaH saH / pUrvasya Giti jhase ghaH / pUrvasya (pa. e ) Giti (sa. e. ) ise (sa.e.) dhaH (pra. e.) jhabhAntasya dhAtoH pUrvasya dakArasya dhakAro bhavati / Jiti jhase pratyaye pare / anena dakArasya dhakAraH / ' dhU dhU tas ' iti jAte / atra 'tathorghaH ' anena takArasya dhakAre prApte / dadhAtiM vinetyuktatvAt na bhavati / khasecapA0| dhataH / dadhAti / dadhAsi / dhatthaH / dhattha dadhAmi / dadhvaH / dadhmaH / dhatte dadhAte / Atonto dadhate / dhatse / dadhAthe / dhar3e / dadhe / dadhvahe / dadhmahe / dAdeH / dadhyAt / dadhyAtAM / dadhyuH / dadhIta | dadhIyAtAM / dadhIran / dadhAtu / dhantAt / dhattAm / dviruktAt / dadhatu | dAM hau / dhehi / dhacAt / dhattaM / dhatta / savarNe 0 / dadhAni / dadhAva / dadhAma / dhattAM / dadhAtAM / dadhatAM / dhatsva / dadhAyAM / dhaddhvaM / eaiai / dadhai / dadhAvahai / daghAmahai | adadhAt / adhantAm / ana us / adadhuH / aghaca | adadhAtAm | adadhata | anyAni sugamAni / liTlakAre / dvizca / sasvarAdiH / jhapAnAM / Ato Nap Dau / dadhau / Ato'napi / anenAkArasya lopaH / dadhatuH / dadhuH / dadhitha / dadhAtha / bhAsmanepade / Ato'napi / dadhe / dadhAte / dadhire / dAdereH / dheyAt / dheyAstAM / dheyAsuH / dhAsISTa / dhAtA / lalakAre / dAdeH pe / anena serlopaH / adhAt / adhAtAM syAvidaH / adhuH / Atmanepade / ' dAghAsthAm ' anena itvam / seDitvam / GittvAt lopo hsvaanjhse| anena serlopaH / adhita / adhiSAtAm / Atonto0 / adhiSata / adhithAH / adhiSAthAm / adhidhvam / adhiSi / adhiSvahi / aghiSmahi / Nijira zauca poSaNayoH / irit / AdeHSNaH strH| anena NakArasya nakAraH / pUrvavat pratyayAH / hvAderdvizva ' ninij tip ' iti jAte / sUtram / 409 nijAM guNaH / nividviSAM pUrvasya guNo bhavati luki sati / nenekti neniktaH nenijati / nenekSi nenikthaH neniktha / nenejma nenijvaH nenijmaH / nenikte, nenijyAt, nenijati / nenesu-neniktAt, neniktAm nenijatu / nenigdhi-neniktAt, neniktaM nenikta / nijAM guNaH / nijAM (Sa. ba. ) / guNaH (pra0 e0 ) nividviSAM dhA sUnAM pUrvasya guNo bhavati / luki kRte sati / anena caturSu lakAreSu pUrvasya guNo bhavati / ' ne nij tip ' iti jAte / ' upadhAyA laghoH ' anena guNaH / nenej vipU iti jAte / khasecapA0| nenekti / neniktH| nenijati / nenej sip iti jAte ra
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate dvitIyavRttI khasecapA0 / kilAt / kaSa0 nenekSi / nenikthaH / nenikya / anyAni apAta santi mUle / nenikte / nenijAte / bAtonto / nenijate / nenijyAt / neniyA tAM / nenijyuH / nenijIta / nenektu / neniktAt / neniktAM / dviruktAt / neninu / nenij hi iti jAte / jhasAddhiH / anena hedhiH / coH kuH / jhabejabAH / nani gdhi / neniktAt / neniktaM / nenikta / nenij A tip iti sthite / upadhAvA layoH / anena guNe prApte / sUtram / he svare'pi nopadhAguNaH / dviruktasya dhAtorapi viSaye piti svare upadhAyA guNo na bhavati / menijAni nenijAva nenijAma / neniktAm / anenek-anene aneniktAm anenijuH / anenita / ninaja ninije nijyAt / sisyo| nikSISTa, nektA, nektA, nekSyati, nekSyate, anekSyat, anekSyata, anijat anijattAm / aniTo nAmivattaH / anaikSIt anaiktAm anaikssuH| vijira pRthagbhAve / vevekti| nenektivat / viSla vyAptau / veveSTi, veviSTe, veviSyAta, veviSIta, veveSTa, veviSTAm, aveveT-aveveD ,viveSa, viviSe, vidhyAt, vikSISTa, veSTA, vakSyati, vekSyate, avekSyat, avekssyt| litpussaadeH| aviSat / Do veti kecit / hshssaantaatsk| avikSata avikSata // iti juhotyAdiSUbhayapadiprakriyA // 1 // iti lugvikaraNA hvAdayaH // iti tRtIyagaNaH // 3 // dveH svare'pi nopadhAguNaH / dveH (pa. e.) svare (sa. e.) api (sa. e.) na(avyayam ) upadhAyAH (Sa. e. ) guNaH (ma. e.) dviruktasya dhAtorapi viSaye piti svare pare upadhAyA guNo na bhavati / anena guNaniSedho'tra / nenijAni / nenijAva / nenijAma / neniktAM / nenijAtAM / nenijatAm / nenij sva / iti jAte / coH kuH / khase capA0 SatvaM / kaSasaMyoge kSaH / nenikSva / anyAni suru gamAni / laGlakAre prathamapuruSaspaikavacane / nenej dip iti jAte coH kuH / disporhasAt / anena se.po bhavati , vAvasAne / dibAdAvaT / anene anenan / aneniktA / anainijuH / anenek / aneneg / aneniktaM / anenikta / anenijam / anenikta / anenijAtAM / Atonto0 / anenijat / ananikthAH / aneninApA /
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ juhotyaadipkriyaa| bhanenigdhvaM / liTlakAre / dvizca / anena dvitvaM / pUrvasya, 'upadhAyA laghoH' bhanena guNo bhavati / nineja / ninijatuH / ninijuH / upadhAyAH / ninejitha / anyAni sugamAni / ninije / ninijAte / ninijire / SatvaM / ninijiSe / ninijAthe / ninijive / nijyAt / nijyAstAM / nijyAsuH / sisyoH / anenAra guNAbhAvo bhavati / nija sISTa / iti jAte / coH kuH / khase0 / SatvaM / kaSasaMyoge kSaH / nikSISTa / nikSIyAstAM / nikSIran / ityAdIni / upadhAyA laghoHcoH kuH / nekaa| . netArau / nektaarH| nej sya! vip iti jAte / cutvaM / SatvaM / kaSasaMyoge / nekSyati / nekSyate / anekSyat / anekSyata / luGlakAre / 'anij si Ida die / iti jAve / aniTo nA0 / anena vRddhiH / catvaM / SatvaM / kaSasaMyoge0 / anaikSIt / anekAM / anaikSuH / ityAdIni / Atmanepade vRddhirna bhavati / anita / atra jhasAt / anena serlopo bhavati / anikSAtAM / Atonto0 / anikSata / anikthAH / bhanikSAyAM / anigdhvaM / asya dhAtoririto vA / anena pratyayo bhavati / hittvAdguNAbhAvaH / anijat / anijatAM / anijan / ityAdIni / vijir pRthagbhAve / pUrvavat tibAdayasve Adayazca pratyayA bhavanti / apa kartari / hrAdezci / coH kH| khase capA jhasAnAM / nijAM guNaH / upadhAyA laghoH / veveti / vevitaH / dviruktAt. / vevijati / ayaM dhAtuHnektivat jJAtavyo na kazcivizeSaH / viSla vyAptau / lakAra it / pUrvavat pratyayA bhavanti / hrAdezci / nijA guNaH / anena pUrvasya guNaH / upadhAyA laghoH / anena dvitIyasya guNo bhavati / STutvaM / veveSTi / veviSTaH / dviruktAt / veviSati / SaDhoH kaH se / anena Sasya kaH vevekSi | ityAdIni / vaiviSTe / veviNyAt / veviSIta / veveSTu / veviSTAt / veviSTAM / vaiviSatu / vaiviS hi iti jAte / jhasA / SoDaH / veniTi / anyAni sugamAni / vaiviSTa / veviSAtAM / veviSata / aveve die / iti jAte SoDaH / disyohaMsAt / anena dipsiporlopana vAvasAne / avaiveTa / aveveD / aveviSTAma / aveviSuH / anyAni sugamAni / aveSicha / avaiviSAtAM / bhaveviSata / evAni sarvANi rUpANi / etaireva sUtraH sidhyanti / tatasteSAM vyAkhyAnasyAnAvazyakatvam / liTlakAre dvizca / pUrvasya / updhaayaa| viveSa / viviSatuH / viviSuH / viveSitha / ityAdIni / Atmanepade viviSe / vivissaate| viviSire / viviSiSa / viSyAt / viS sISTa iti sthite / SaDhoH kaH se / SatvaM / kaSasaM0 / sisyoH / anena guNAbhAvaH / vikSISTa / STutvaM / veSTA / vessttaa,| paDhoH kaH se / kilAt / kapasaMyoge0 / upadhAyAH / vakSyati / vekSyate / aveSyat / avekSyata / eteSAM lakArANA rUpANi sugamAni / luGlakAre / litpuSAdeH / anena, samatpayo bhavati / kicAt guNAbhAvaH / vivAdAvad / aviSat / aviSatAm / a.
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 413 sArasvate dvitIyavRttI viSan / pratyayo vA bhavati / iti kecidAcAryA vadanti / tatpakSe hazaSAntAtsaka / kittvAhaNAbhAvaH / katvaM / SatvaM / kaSasaM0 / avikSat / avikSatAM / avikSan / thAsmanepade'pi / 'hazaSAntAt' anena samatyayo bhavati / avikSata / AnisakokAralopaH svare / anenAkArasyalopaH avikSAtAM / aatonto| avikSata / ityubhayapadiprakriyA samAptA / iti lugvikaraNA hvAdayodhAtavaH kathitAH ||smaapto'yN dvAdigaNaH / ||ath divaadyH|| divU kriiddaavijigiissaavyvhaaryutistutimodmdsvpnkaantigtissu| atha divAdigaNaH kathyate / tatrAdau parasmaipadiprakriyA kathyate / dinu krIDAvijigISAvyavahArayutistutimodamadasvapnakAntigatiSu / didhAtureSvartheSu vargate / tatra krIDA khelanam / vijigISA jetumicchA / kAntiramilApaH / zepAH pratItArthAH / prasiddhistu krIDArthasyaiva yutyarthasya ca / ukAra raditkArthaH / uditaH ko veT iti ivikalpArthaH / parato'nyat / anena parasmaipadaM bhavatyasya / tibAdayaH / pratyayA bhavanti / tadA 'div tim' iti jAte sUtram / divAderyaH / divAdergaNAyaH pratyayo bhavati catupu pareSu / apo'pavAdaH / gvorvihase / dIvyati, dIvyat, dIvyatu, adIvyat / dideva didivatuH didivuH| didevitha / dIvyAta, devitA, deviSyati, adeviSyat,adevItA Sivu tntusntaan| sIvyati, sIvyeta, sIvyatu, asIvyat, sIpeva, sIvyAta, sevitA, seviSyati, aseviSyat, asevIt / nRtI gAtravikSepe / IkAret / nRtyati, nRtyet, nRtyatu, anRtyat / nanarta nanRtatuH nanRtuH / nRtyAta, nartitA, nartiSyati, anatiSyat / divAderyaH / divAdeH (paM. e.) yaH (pra. e. ) dvipadaM mUtram / divAdergagAt caturdA vivAdipu dipparyanteSu pratyayeSu pareSu yaH pratyayo bhavati / sasvaro yaH pratyayo bhavati / ayamapo'pavAdaH / anena yaH pratyayo bhavati / svovihase / anena dI| bhavati / dIvyati / dIvyataH / dIvyanti / ade / anenAkArasya lopaH / dI. vyasi / dIvyathaH / dIvyatha / dIvyAmi / morA / dIvyAvaH / dIvyAmaH / nanu 'ap
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ divaadiprkriyaa| kri'| iti sAmAnyenoktatvAt divAderapi appratyayaH kriyatAM tatrAha / apoDapavAdaH / divAderArabhya kyAdigaNo yAvat tAvat apatyayo na bhavati ityarthaH / yAdAdau tu bhavativat yA ityAdIni sUtrANi yojyAni / dIvyet / dIvyetAM / yusa iT / a ie / dIvyeyuH / dIvyaH / dIvyetam / dIvyeta / yAmiyaM / dIvyeyaM / dIvyeva / dIvyema / tubAdau yapratyaye kRte sati bhavativatkArya bhavati / dIvyatu / dIvyatAt / dIvyatAM / dIvyantu / asmin / ade / anenAkArasya lopo bhavati / ataH / diivy| dIvyatAt / dIvyataM / dIvyata / savarNe0 / dIvyAni / dIvyAva / dIvyAma / divApAvaT / anyat tu bhavativat / adavyit / adIvyatAm / ade / adIvyan / a. nyAni sugamAni / liTlakAre / dvizva / pUrvasya / upadhAyAH / dideva / didivatuH / didivuH| guNaH / didevitha / zeSANi sugamAni / yvorvihase / dIvyAt / diivyaastaa| upadhAyA laghAH / sisatA. aneneT / devitA / anyeSAM lakArANAM rUpANi sugmaani| lalakAra dvau iTau / aDAgamaH / guNaH / adevIt / adevissttaam| adeviSuH / Sid taMtusaMtAne / ukAraH / AdeH SNaH sH| tibAdayaH / divAderyaH / yvorvihase / anena dIrghaH / sIvyati / sIvyat / sIvyatu / asIvyat / eteSAM rUpANi sugamAnyato vyAkhyAnaM na kRtm| liTlakAre / dvitvaM / pUrvasya / upadhAyAH / kilAt / siSeva / siSivatuH / siSicuH / guNaH / siSevitha / vorvihase / sIvyAt / sIvyAstAM / sIvyAsuH / upadhAyAH / sisatA0 aneneT / sevitA / seviSyati / atra Satvam / luGlakAre / dvau iTau / iTa ITi / guNaH / aDAgamaH / asevIt / aseviSTAm / aseviSuH / ityAdIni rUpANi jJAtavyAni / nRtI gAtravikSepe / pUrvavat tivAdayo bhavanti / divAderyaH / anena yamatyayo bhavati / IkAra it / nRtyati nRtyataH nRtyanti / nRtyet / nRtyatu / anRtyat / liTlakAre dvitvaM / pUrvasya raH / upadhAyA lghoH| nana / kittvAnna guNaH / nanRtatuH / nntuH| nanAtha | anyAni sugamAni / nRtyAt / sisatA0 aneneT pratyayo bhavati 'guNaH' anena guNo bhavati / natitA / anyAni sugamAni / natiSyati / SatvaM bhavati / anartiNyat / sUtram / nRvatRchva kRtAM sasyAseriT vA vaktavyaH / nasya'ti, anaya'ta, anIt / ir vayohAnau / Rta ir / khovihase / jIryati, jIryet, jIryatu, ajIryat, jajAra / guNaH / jajaratuH jajaruH / jIryAt / ITo grahAm / jarItA-jaritA, jariSyati-jarISyati, ajariSyat-ajarISyat / irito vaa| ajArata ajarIt / zo tanUkaraNe /
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ 414 sArasvate dvivIyavRttI nRtta / nRtvRdghR takRtAM dhAtUnAM aseH sya iD vA vaktavyaH / - nenAsya se pare vA id bhavati / upadhAyA laghoH / anena guNo bhavati / rAdhapodita natsyati / anatsyat / rUpANi sugamAni santi / lunglkaare| 'anut si di' iti jAte sisatA0 seH / iTa ITi / guNaH / anIt / antissttaaN| anatiSuH / anyAni sugamAni / jair / vayohAnau / ira it 'irito vA / iti sUtrasthavizeSaNArthaH / divAderyaH / jR ya tip iti jAte / Rta ir / anena RkArasya ir / vorvihase / anena dIrghaH / jIryati / jIryataH / ade / jIryanti / jIyet / jIyatu / jIrghatAt / jIryatAm / ade / jIryantu / jIrya / anyAni sukarANi / divAdAvar / ajIryat / ajIryatAm / ajIrthan / liTlakAre / dvitvaM / ssvraadiH| rH| dhAto minaH / anena vRddhiH / jajAra / RsaMyogAt / anenAkittvAdguNo bhavati / guNaH / jajaratuH / jajaruH / jajariya / juyAt / iti sthite / Rta ir / anener | yvohite / anena dIrghaH / jIryAt / jR tA iti jAte / sisatA0 aneneT / guNo bhavati / jaritA / ITo grahAma anena vA dIrghaH / jarItA / evamanyeSA. mapi lakArANAM rUpANi jJeyAni asya dhAtoH / irito vA anena pratyayo bhavati / zAdeH / anena guNaH / ajarat / ajaratAm / ajaran / upatyayAbhAve / sipratyayo bhavati / seNittvAt vRddhiH / anyat sAdhanaM tu pUrvavat / dibAdAvaT / a. jArIt / ajAriSTAm / ajAriSuH / anyAni sugmaani| zo tanUkaraNe / vivAdayo bhavanti / divAderyaH / zo ya tip iti jAte / sUtram / gyoH| yapratyaye pare dhAtorokArasya lopo bhavati / iyati, zyata, zyatu, azyat, zazau, zAyAta, zAtA, zAsyati, thazAsyat / vA silopaH / azAta, azAsIt / cho chadane / chyati, chayet, chayatu, achayat, cacchau, chAyAva, chAtA, chAsyati, acchAsyava, acchAt, acchAsIt / So'ntakarmaNi / syati, syada, syatu, asyat, sasau, seyAta, sAtA, sAsyati, asAsyata, asAta, asaasiit| do avakhaNDane / yati, yet, yatu, adyata, dadau, deyAt, dAtA, dAsyati, adAsyata, adAt / rAdhU sAdhU saMsiddhau / rAdhyati, rAdhyet, rAdhyatu, arAdhyada, rarAdha / gyoH / yi (sa. e. ) oH (pa. e.) yapratyaye pare sati dhAtorokArasya
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ divaadimkiyaa| 415: lopo bhavati / anena okArasya lopaH / svarahInaM0 / zyati / zyataH / ade| zyanti / zyet / zyetA / zyeyuH / zyatu / zyatAt / zyatAM / zyantu / azyat / ' azyatAM / azyan / sarvANi rUpANi sugamAni / liTlakAre / saMdhyakSarANAM / dvizca / Ato gapU Dau / zazau / Ato'napi / anenAnyatrAkArasya lopo bhavati / zazatuH / zazuH / atvataH / zazitha / zazAtha / saMdhyakSarANAM / zAyAt / shaataa| anyeSAM sugamAni / luDlakAre / azAsi dip iti jAte / zAchAsA0 anena vA serlopaH / dibAdAvaT / azAt / azAtAM / ashuH| ityAdIni / serlopaabhaavpkss| 'mAdantAnAma' aneneTsako / azAsIt / azAsiSTAm / azAsiSuH / dvayorupayoH SatvaM bhavati / cho chedane / matyayAdayazca pUrvavat bhavanti / yyoH / anena yakAre pare okArasya lopaH / chayati / chayet / chayatu / dibAdAvana / achayat / caturNA lakArANAM rUpANi sugamAni santi / liTlakAre choNap iti sthite / saMdhyakSaH / dvitvaM / isvaH / Ato Na Dau / jhapAnAM / cacchau / Ato'napi / anenAnyatrAkAralopaH / cacchatuH / cacchuH / cacchiya / cacchAtha / saMdhyakSarANAM0 / chAyAt / ayAstAM / chAyAsuH / chAtA / anyAni sugamAni / luGlakAre / zAcchAsA0 anena vA seloMpo bhavati / tadA / acchAt / acchAtAM / acchuH / ityAdIni / yadA selopo na bhavati tadA AdantAnAM0 aneneTsako bhvtH| dibAdAvaT / acchAsIt / acchAsiSTAm / SatvaM / STutvaM / acchAsiSuH / So antakarmaNi / AdeH vNaH saH / yyoH / syati / liT / sasau / luG / vA silopaH / asAt / asA. sIt / do avakhaNDane vibAdayaH / divaaderyH| vyoH| yati / yataH / ade / cnti| chat / yatu / yatAt / yatAm / ade / anena bhakArasya lopaH / dhantu | ca / anyAni sugamAni / adyat / adyatAm / adyan / adyH| liTlakAre 'do Nap' iti jAte / saMdhyakSarANAM0 dvitvaM / hasvaH / Ato Na ddo| anena AkArasya lopo bhavati / dadau / Ato'napi / dadatuH / daduH / daditha / dadAtha / ityAdIni / saMdhyakSarANAM / dAyAt / iti jAte / dAdereH / anena AkArasya ekAraH / deyAt / dAtA / luGlakAre / dAdeH pe / anena se.po bhavati / adAt / adAtAM / aduH| ityAdIni / rAth sAth saMsiddhau / tibAdayaH / divAderyaH / svarahAnaM / rAdhyati / rAdhyataH / rAdhyanti / rAdhyet / rAdhyetAM / rAdhyeyuH / rAdhyatu / rAdhyatAt / rAdhyatAM / ade0 / rAdhyantu / arAdhyat / arAdhyatAM / arAdhyan / liTlakAre / rAdh Nap iti jAte / dvizca / hasvaH / rarAdha | sUtram / rAdhatehiMsAyAM kiti NAdau seTi thapi caitvapUrvalopau vA / redhatuH rarAdhatuH / rAdhyAta, rAhA, rAtsyati, arAtsyan, a
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ 416 sArasvate dvitIyavRttI rAtsIt, arAdvAm / iS sarpaNe / iSyati, iSyet, iNyatu, aiSyat, iyeSa, iNyAt, eSitA, SaSyati, aipiSyat, aiSIt / vyadh tADane / grahAM kiti ca / vidhyati, vidhyet, vidhyatu, avidhyat, vivyAdha, cyahA vyatsyati, anyatsyat / avyAtsIt, avyAdvAma, avyAtsuH / puS / puSTau / puSyati, yuSyat, puSyatu, apuSyata, pupoSa, puSyAt, poSTA, . pokSyati, apokSyat, apuSat / zliS AliGgane / zliSya ti, zliSyat, kliSyatu, azliSyat, zizleSa, zliSyAt, zleSTA, zlekSyati, azlekSyat / hazaSAntAtsak / gadhateH / rAghaterdhAtohi~sAyAM / kiti NAdau pare seTi thapi pare ca etvapUrvalopo bhavataH / anenAsya dhAtorvA etvapUrvalopau bhavataH / redhatuH / rAdhatuH / ityAdIni rUpANi bhavanti / iti jJAtavyam / thapi rarAdhiya / rarAddha / redhidha / rAdhyAt / rAdhyAstAM / rAdhyAsuH / 'rAdha tA' iti jAte / tathodhaH / anena takArasya dhakAraH / jhabe jabAH / rAdhA / raaddhaarau| rAddhAraH / rAdha spap tim iti jAte / khase capA jhasAnAM / anena dhasya tH| rAtsyati / divAdAvaTa / arAtsyat lalakAre / arAdha si IT dip iti jAte / khase / svarahInaM / pAvasAne / arA. sIt / jhasAt / anena se.po bhavati / arAdhAm / arAtsuH / ityAdIni rUpANi jJAtavyAni / sAdh dhAtorapi rUpANi rAdhAtuvat jJAtavyAni / asyaitvapUrvalopo na bhavataH / sAdhyati / liTlakAre dvitvAdikaM sarva bhavati / sasAdha / sasAdhatuH / sasAdhuH / sasAdhitha / tathoghaH / anena thakArasya dhatvaM / jhavejavAH / sasAddha / ityAdIni rUpANi bhavanti / luhAlakAre / arAtsIt / arAddhAm / arAtsuH / ipa sapaNe / tibAdayo bhavanti / divAderyaH / anena yapratyayo bhavati / iNyati / iNyataH / iNyanti / ityAdIni / iNyet / iNyetAm / iNyeyuH / iNyatu / iSyatAt / iNyatAm / ade / iNyantu / svarAditvAt / dvAvaDAgamau / aie / eaiai| aiNyat / aipyatAm / aipan / liTlakAre / dvizca / sasvarAdiH / upadhAyAH / anena guNaH / asavaNe / iyeSa / savarNe0 / ISatuH / IpuH / guNaH / iyepitha / ityAdIni / iNyAt / upadhAyA laghoH / anena guNo bhavati / sisatA0 aneneT / epitA / epitArI / eSitAraH / anyepA rUpANi sugamAni / luGlakAre / dvAviyoM bhavataH / iTa iMTi / bhanena serlopo bhavati / dvAvaDAgamau bhavataH / aipIt / aiSiSTAM / epiSuH / ityAdI.
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ 417 divaadipkriyaa| ni bhavanti / vyadh tADane / tibAdayaH / divAderyaH / anena yamatyayo bhavati / grahAM viti ca / anena saMprasAraNaM bhavati / yakArasya sasvarasya ikAraH / vidhyati / vidhyataH / ade / viSyanti / ityAdIni / vidhyet / vidhyatu / aviSyat / aviSyatAm / avidhyan / 'vya Nap / iti sthite / dvizca / sasvarAdiH / vya vyadhU Nap iti jAte / 'NabAdau pUrvasya ' anena saMprasAraNam / pUrvaspa / ata updhaayaaH| vivyAdha / ' vya vyadhu atus' iti jAte / NAdau pUrvasya / grahAM kiti ca / vivi'dhatuH / vividhuH / vivyadhitha / atyataH / tathodhaH / jhave jabAH / vivyaddha / saMprasAraNaM / vidhyAt / vidhyAstAm / vidhyaasuH| tathodhaH / jhabejabAH / vyaddhA / vyddhaarau| vyaddhAraH / khase capA. / vyatsyati / avyatsyat / lulkaare| a vyadhU si die iti jAte / seH / anena Ida / khase capA jhasAnAM / seNittvAt / vRddhiH / avyAsIt / jhasAt / anena serlopo bhavati / tathodhaH / avyAddhAm / avyAtsuH / avyAsIH / avyAddham / avyAddha / avyAtsam / avyAtsva / avyAtsma / puSa puSTau / tibAdayaH / divAderyaH / puSyati / anyAni sugamAni / littlkaare| dvizca / pUrvasya, 'upadhAyA laghoH anena guNaH / puposs| pupuSatuH / pupuSuH / pupoSitha / puNyAt / upadhAyAH / dhutvaM / poSTA / 'poS syap tip' iti jAte / SaDhoH kaH se / kilAt / kapa0 / pokSyati / apAzyat / luGlakAre / litpuSAde / jitvAt guNAbhAvaH / divaadaavhuu| apuSat apuSatAM apuSan / zliSa AliGgane / tibaadyH| divAderyaH / zliSyati / caturNA lakArANAM rUpANi sugamAni / liTlakAre / dvizca / pUrvasya / upadhAyA laghoH / zizleSa / zizliSatuH / shishlissH| zizleSiya / ityAdIni / zliNyAt / zliSa vA iti sthite / guNaH / STutvam / zleSTA / zliS syae tie / iti jAte / guNaH / SaDhoH / SatvaM / kaSaH / zleSyati / azleSyat / azlekSyatAM / azlekSyan / luGlakAre / izaSAntAtsaka / anena sakmatyayaH / dibAdAvaTa / SaDhoH kaH se / kilAtU0 / kaSa0 / azlikSat / azlilatAm / azlikSan / sUtram / zliSerAliGgane sak / GApavAdaH / amlikSatkanyAM caitrH| anAliGgane samaliSat jatu kASTham / tRp prINane / tRpyati, tRpyeta, tRpyatu, atRpyat, tatarpa, tRpyAt / rdhaadi| vAdidikalpena / tarpitA-traptA-tA / rArojhase zAm / tapiSyati-trapasyati-taya'ti atarpiSyat-atrapsyat-ata ya't / liyo / zliSerdhAtorAliGgane'rthe saksatyayo bhavati / anAliGgane 'litpuSA.
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate dvitIpavRttI. derDa: / anena upratyayaH / DivAt guNAbhAvaH / dibAdAvaT / azliSat / amli patAm / azliSan / AliGgane / azlikSat kanyA caitraH / ityudAharaNam | anAlibAne tu / samazliSat jatu kASTham / ityudAharaNam / tRpa prINane | tivAdayaH / di. vaaderyH| tRpyati / catuNAM lakArANAM rUpANi sugamAni / liTlakAre / dvizca / pUrvasya hasAdiH / ra / upadhAyA laghoH / tatarpa / tatRpatuH / tatRpuH / tatarpitha / i. tyAdIni / tRppAt / asya dhAtoradhAditvAt iD vikalpena bhavati / guNaH / tapitA / tarpitArau / tarpitAraH / iDabhAve / guNaH / ' ar p tA| iti jAve | rAro jhase dRzAM / anena aroro vA bhavati / traptApitA / tarSiSyati / tarpiNyataH / tapiSyanti / iDabhAve guNaH / rArojhase0 / trapsyati |viklpen / taya'ti / rUpANi . sugamAni ! atIt / atrapsyat / ataya't / rUpANi sugamAni / luGlakAre sUtram / spRzpRzkRzatRpAM sirvA vaktavyaH / radhAditvAdveT / atIta atrApsIt atApsIt / puSAditvAt GaH / atRpat / evaM hap harSavimohanayoH / hapyati / muha vaicitye / muhyati, mumoha, muhyAt / luhAdInAM ghatvaDhatve vA / moDhA mogdhA mohitA / radhAditvAdveT / mokSyati-mohiSyati, amokSyatamohiSyat / puSAditvAt / amuhata, amohIt, amaukSIt, amukSat / Naz adarzane / nazyati, nanAza / faNAditvAdetvapUrvalopau / nezatuH nezuH / nazyAt / sTaza0 / atRp si dip iti jAte / sisatA0 / seH / iTa ITi / guNaH / vAvasAne / atIt / atArpiSTAm / apipuH / idabhAvapakSe / upadhAyA laghoH / se / rArojhase / ata updhaayaa0| atrApsIt / atrAptAM / atrApsuH / zepANi sugamAni / atApsIt / atAptA~ / ataarmuH| puSAditvAt asya dhAtorDamatyayo bhavati / DittvAt guNAbhAvaH / atRpat / atRpatAM atRpan anyAni sugamAni / evaM hap harSavimohanayoH / tibAdayaH / divAderyaH / dRpyati / ayaM dhAtuH tRpyativat / muha vaicitye / pUrvavat tivAdayaH / divAderyaH / muhyati / muhyataH / muhanti / mudyet / mujhetAM / muhyeyuH / muhyatu / muhyatAt / muhyatAm / muhyantu / amucyat / amuhatAm / amudyan / muha NaH iti sthite dvizca / pUrvasya upadhAyA laghoH / mumoha / mumuhtuH| mumahaH / guNaH / mumohitha / ityAdIni muyAt / muha tA iti sthite / muhATInAM catvaDhatve vA / anena vA hasya DhaH / upadhAyA laghIH / tathodhaH / tvaM / hi ho lopaH / moDhA / moDhArau / moDhAraH / ghatve kRte sati / muha tA ini jAte / upa
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ divaadiprkriyaa| 419 dhAyA laghoH / tthopH| jhabe jabAH / mogdhA / mogdhAsai / mogdhAraH |rdhaaditvaadvaa iD bhavati / guNaH / mohitA / muha syap vip iti jAte / upadhAyA laghoH / SaDhoH kaH se / kilAt / kaSasaMyoge / mokSyati / iTi kRte sati / mohiNyati / amokSyat / amohiSyat / lullakAre / amohIt / amohiSTAm / amohiSuH / iDabhAvapakSe / aniTo nAmivataH / anena vRddhiH / amaukSIt / amauDhAM / amaukSuH / ha- - zaSAntAt / kittvAt gunnaabhaavH| SaDhoH kaH se| kilAt / kapa0 / amukSat / amukSatAm / amukSan / puSAditvAt pratyayo bhavatyasya / hintvAt gunnaabhaavH| dibAdAvaTa / amuhat | amuhavAm / amuhan / Naz adarzane / AdeH SaNaH snaH / anena NakArasya nakAraH / vibAdayaH / divAderyaH / nazyati / caturNAM lakArANAM rUpANi sugamAni / liTlakAre vizca / pUrvasya hasAdi0 / ata updhaayaaH| nanAza / lopaH paMcA0 / anenaitvapUrvalopau bhavataH / nezatuH / nezuH / nezitha / attvt0| chazapa0 / TutvaM / nanaSTha / ityAdIni / nazyAt / naz tA iti sthite / chshss| sUtram / masjinazojhase num vktvyH| chazaSarAjAdeH SaH / nNssttaa|| masjinazoH / masjinazordhAtvoIse pare num vaktavyaH / anena num / midantyAt / nazvApadAnte / lutvaM / naSTA / naMSTArau / naSTAraH / manaMSTA / iti jAte / u-. 'pasarga0 / anena NakAre bhApte / sUtram / nazeH SAntasya / nazeH SAntasya NatvaM na syAt / pranaMSTA-nazitA, nakSyati-naziSyati, anaziSyat-anakSyat / puSAditvAt / nsheHssaantsy| SAntasya nazedhAvorNatvaM na bhavati / anena tnissedhH| prnssttaa| radhAditvAd veda / nazitA / naz sya! tim iti jAte / chazaSa / msji| katvaM / SatvaM / kaSa0 / nakSpati / iTi kRte sati / SatvaM / naziSyati / dibAdAvae / anakSpat / anaziSyat / luGlakAre puSAditvAd Gamatyayo bhavati / sUtram / De nazerata evaM vA vAcyam / anezat / anazat / zam dam upshme| hai| pratyaye pare nazerSAtorata etvaM vA vAcyam / anena akAraspa kaarH| anezat / vAgrahaNAt / anazat / anazatAM / anazan / ityAdIni / zam dam upazame / vibAdayaH / dibAde / sUtram / zamAM dIrghaH zamAdInAM dIpoM bhavati ye pare abAdau viSaye
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ 420 sArasvate dvitIyavRttI ca / zAmyati, zAmyet, zAmyatu, azAmyat / zazAma zematuH zemuH / zamyAt, zamitA, zamiSyati, azamiSyat / litpuSAderDaH / azamat / azamIditi kecit / dam zrama tam bhram kSam kram mad ete zamAdayaH / rUpaM tadvat / ji midA snehane / AjI itau| zamAm / (Sa ba.) dIrghaH (ma. e. ) zamAdInAM dhAtUnAM yapratyaye pare abAdau viSaye dIrgho bhavati / anena dIrghaH / zAmpati / caturNA rUpANi sugamAni / liTlakAre dvitvaM / pUrvasya / ata upadhAyAH / zazAma / ' zazAma vRSTayApi vinA davAmiH' ityudAharaNam / lopaH pacAM0 / zematuH / shemuH| zemitha / zazaMtha / ityAdIni / zamyAt / sisatA0 / zamitA / patvaM / zamiSyati / divAdAvaT / a. zamiSyat / litpuSAderDaH / azamat / azamatAM / azaman / ityAdIni / kecidAcAryA asya azamIt iti rUpamicchanti / sAdhanaM tu pUrvavat / damdhAtorapi rUpANi zamdhAtuvat / zam dama zram tam / bhram / kSam / kram / mad ete zamAdayo jnyaatvyaaH| teSAM rUpANi pUrvadhAtuvat / na kazcit vizepaH / jimidA nehane / AmI itau / tibAdayaH / divAderyaH / mid ya tip iti jAte / sUtram / miderye guNo vaktavyaH / medyati meyet medyatu amedyat / mimeda mimidatuH mimiduH / mithAt, meditA, mediSya. ti, amediSyat, amidat / asu kSepaNe / asyati, Asa, asitA, asiSyati / mide| mirdhAtoryapratyaye pare guNo bhavati / medhati / caturNA rUpANi mu. gamAni / liTlakAre / dvitvaM / pUrvasya / upadhAyA laghoH / mimeda / mimidataH / mimiduH / mimeditha / ityAdIni rUpANi bhavanti / midyAt / upadhAyA layoH / meMditA / anyAni sugamAni / luGlakAre litpupAdeH / divAdAvaT / amidat / amidatAm / amidan ityAdIni bhavanti rUpANi / asu kSepaNe / tivAdayaH / divAderyaH / asyati / catuNAM rUpANi sugamAni / liTlakAre dvitvaM / sasvarAdiddhi20 / ata upa0 / savarNe / Asa / AsatuH / AsuH / Asitha | ityAdIni / asyAt / sistaa0| asitA / anyAni sugamAni / anyeSAmapi lulakAre / litpupaaderddH| dvAvaDAgamau / As dipa iti nAte / sUtram /
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ divaadimkriyaa| 421 asyate thugvaktavyaH / Asthat / iti divAdiSu parasmaipadiprakriyA // asyateH / asyaterdhAtorDapratyaye pare thug vaktavyaH / ukAra uccA0 / kakAraH kiMtU / Asthat AsthatAm Asthan / ityAdIni / iti parasmaipadipakriyA samAsimagamat // athAtmanepadinaH / janI prAdurbhAve / IkArat / athAtmanepadiprakriyA kathyate / janI prAdurbhAve / IkAra it / vAdayaH pratyayAH sarvatra bhavanti / divAdeH 'jan ya tim' iti jAte sUtram / jaajniijnyo| janI prAdurbhAve / jJA avabodhane / anayorjAdezo bhavati caturSu pareSu / jAyate, jAyeta, jAyatAm, a. jaayt.| gamAM svare / zrutvam / jaJoH / jane, naniSISTa, janitA, janiSyate, ajaniSyata-ajaniSTa / jAjanIjJoH / jA ( ma0 e0) janIjJoH (p.dvi.)| janI prAdurbhAve / jJA avabodhane / anayordhAtvorjA ityAdezo bhavati caturSu lakAreSu pareSu / anena jA ityAdezaH / jApate / caturNA rUpANi sugamAni / liTlakAre / dvitvaM / sasvarAdiH / hasvaH / gamAM svare / anenopadhAyA lopo bhavati / zrutvaM / janoH / jajJe / jajJAte / jjnyire| ityAdIni / sisavA SatvaM / janiSISTa / janitA / lunglkaare| bhUte siH / sisatA0 / SatvaM / STutvaM / ajaniSTa / sUtram / padAdestani kartaryapi seriNa vaktavyaH dIpAdibhyo vA / pada dIpa jana budha pUri tAyi pyAyi ete pdaadyH| pdaadeH| padAderdhAtostani pare sati karvari api seriNa vaktavyaH / dIpAdimyo dhAtubhyo vA bhavati / pad dIpa budh pUri tApi pyAyi ete padAdayo jJAta. vyAH / sUtram / lopaH / iNsaMyoge tano lopo bhavati / janivadhyorna vRddhiH / ajani ajaniSAtAm / dIpI dIptau / dIpyate, dIpyeta, dIpyatAm, adIpyata, didIpe, dIpiSISTa, dIpitA, dIpiSyate, adIpiSyata, adIpiSTa, adIpi / pUrI ApyA
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate dvitIyavRcau yane / pUryate, pUryeta, pUryatAm, apUryata, pupUre, pUriSISTa, pUritA, pUriSyate, apUriSyata, apUri, apUriSTa / pad gatau / padyate, padyeta, padyatAm, apadyata, pede, patsISTa, pattA, patsyate, apatsyata / 'apAdi, apatsAtAm, apatsata / budh aragamane / budhyate, budhyeta, budhyatAm, abudhyata, bubudhe, AdijabAnAm / sisyoH / khase capA jhasAnAm / bhutsISTa, boddhA, bhotsyate / abuddha abhutsAtAm abhutst| abodhi / tAyaG pAlanasantatyoH / tAyate, tatAye, tAyiSISTaM, tAyitA, tAyiSyate, atAyiSyata, atAyiSTa, atAyi / opyAyi vRddhau / pyAyate, payAye, pyAyiSISTa, pyAyitA, pyAyiSyate, abhyAyiSyata, adhyAyiSTa, adhyAyi, apyAyiSAtAm / imau dvau bhvAdikau // // iti divAdiSvAtmanepadiprakriyA // lopaH / iNa saMyoge sati tanmatyayasya lopo bhavati / NitvAt vRddhau prAptAyAM / janivadhyoH / anena vRddhaniSedhaH / anani / ajaniSAtAm / Avonto0 / ajaniSata / ityAdIni / dIpI dIptau / IkAra it / divAdeyaH / dIpyate / caturNA sugamAni / liTlakAre / dvitvaM / pUrvasya hasvaH / didIpe / didIpAte / didIpire / ityAdIni / sisatA0 / dIpiSISTa / anyeSAM rUpANi sugamAni / luGlakAre / bhUte siH / sisatA / SatvaM / TutvaM / divAdAvaTU / adIpiSTa / padAdeH / anena seriNa vA bhavati / yadA seriNa tadA lopaH / adIpi / adIpiSAtAM / Atonto0 / adIpiSata / ityAdIni / pUrI ApyAyane / IkAra it / taAdayaH / divAderyaH / pUryate / caturNA sugamAni / liTlakAre / dvizca / pUrvasya isvaH / pupUre / pupUrAte / pupuurire| sisatA / SatvaM / pUriSISTa / anyeSAM sugamAni / luGlakAre / vA seriN bhavati / anpatsAdhanaM tu pUrvavat / apUri / apUriSTa / apUripAtA / apUriSata / pThatvaM / a-- pUriSThAH / ityAdIni // pad gatau / taAdayaH / divAderyaH / padyate / ityAdIni / liTlakAre / dvitvaM / pUrvasya / lopaH pacAM / pede / pedAte / pedire / pad sISTa iti jaate.| khase / patsISTa / pattA / ityAdIni / luilakAre / a pad si die iti jAte / ' padAdeH / anena seriN / NitvAd vRddhiH | lopaH / apAdi / apa
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ divaadiprkriyaa|. sAtAM / apatsata ityAdIni / budha avabodhana / taAdayaH / divAderyaH / budhyate / anyeSAM sugamAni / liTlakAre / dvitvaM / pUrvasya / bubudhe / bubudhAte / bubudhire / ityAdIni / budh sISTa iti sthite / AdijabAnAM / sisyoH / anena guNAbhAvaH / khase capA0 / mutsISTa / updhaayaaH| tathodhaH / boddhA / boddhArau / boddhAraH / AdijabAnAm / bhotsyate / abhotsyat / luGlakAre / padAdeH / guNaH / lopaH / aboghi / abuddha / abhutsAtAM / abhutsata / ityAdIni / tAyaD pAlanasaMtatyoH / khakAra AtmanepadArthaH / taAdayaH / apa kartari / anena apmatyayo bhavati / bhvAditvAt / tAyate / liTlakAre / dvitvaM / pUrvasya / hasvaH / tatAye / tatAyAte / tatApire / ityAdIni bhavanti / 'sisatA0 / aneneT / SatvaM / tAyiSISTa / taayitaa| luGlakAre / vA seriNa bhavati / anyatsAdhanaM tu pUrvavat / atAyiSTa / atA. yi | atAyiSAtAm / atAyiSata ityAdIni rUpANi bhavanti / opyAyiG / vRddhau / DakAra AtmanepadArthaH / okArekArau itau staH / tadayaH / apa kartari / pyAyate / anyeSAM lakArANAM rUpANi sugamAni / tasmAd vyAkhyAnaM na kRtam / liTlakAre / dvizca / pUrvasya hrasvaH / papyAye / papyAyAte / papyAyire / ityAdIni / sisatA0 aneneT / pyAyiSISTa / pyAyitA / luGlakAre vA seriNa bhavati / anyatsAdhanaM tu pUrvavat / apyAyiSTa / apyAyi / apyAyiSAtAm / apyAyiSata / apyAyiSThAH / apyAyiSAthAm / apyAyidhvam apyAyiSi / apyAyiSvahi, apyApiSmahi / imau dvau dhAtU bhvAdiko / ityAtmanepadipakriyA kthitaa| athobhayapadinaH / Nai bandhane / nayati, nAte, nova, nota, nAtu, nAtAm, anayata, anahyata / lanAha nehatuH neha: / nehitha-nana / nehe, nahyAta, natsISTa / naho .dhaH / naddhA, natsyati-natsyate, anatsyava-anatsyata / anAtsIt, anAddhAma, anAtsuH / anaddha anatsAtAm anatsata // iti divaadissuubhypdiprkriyaa|| iti yavikaraNA divAdayo dhAtavaH // iti cturthgnnH|| athobhayapadiprakriyA kathayate / Nai bandhane / akAra ubhayapadArthaH / AdeH SNaH strH| anena prakArasya nkaarH| tibAdayastaAdayazca pratyayA bhavanti / divAderyaH / anena yamatyayaH / nAti / nahyate / caturNA lakArANAM rUpANi sugamAni / ataH piSTapeSaNaM na kRtam / liTlakAre / dvizca / pUrvasya |at upadhAyAH /
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ 424 / sArasvate dvitIyavRttI manAha / lopaH pacAm / anenatvapUrvalopau / nehatuH / nhuH| nehiya / atvato0 / nanaha thap iti jAte / naho dhaH / tthodhH| jhabe jabA' / nana / nehe / nehAte / nehire / nahyAt / naha sISTa iti sthite / naho dhaH / khase capA0 / ntsiisstt| nhtaa| naho dhaH / tathodhaH / jhabe jabAH / naddhA / naho dhaH / khase0 / natsyati / natsyate / ityAdIni / lulakAre / ata upadhAyAH / anAtsIt / 'jhasAt ' anena serlopo bhavati / anAddhAma / anAtsuH / ityAdIni / Atmanepade / anaddha / anatsAtAm / anatsata / ityAdIni / ityubhayapadipakriyA samAptA / iti yavikaraNA divAdayo dhAtavaH kthitaaH| // atha svAdayaH // tatrAdAvubhayapadinaH / puJ abhiSave / ja ubhayapadArthaH / AdeH SNaH nH| atha svAdayo dhAtavaH kathyante / tatrAdau ubhayapadinaH santi / ghum abhiSave / bhakAra ubhayapadArthaH / AdeH SNaH snH| tibAdayastaAdapazca pra. tyayAH sarvatra bhavanti iti jJAtavyam / sUtram / svAdernuH / svAdergaNAnnuH pratyayo bhavati caturpu pareSu / a- . po'pvaadH| svAdernuH / svAdeH (paM. e. ) nuH / (pra. e. ) dvipadaM sUtram / svAderga: NAt / caturSu tibAdiSu pareSu nusatyayo bhavati su nu tim iti jAte / sUtram / nRpH| vikaraNasya nupratyayasya upapratyayasya ca guNo bhavati piti pare / sunoti sunutaH / nu dhAtoH / sunvanti / sunoSi sunuthaH sunutha / sunomi / nUpaH / nuzca up ca / nUp / tasya / nUpaH (10 e0)| svAderutpannasya numatyayasya / tanAdarutpannasya / nupmatyayasya piti pratyaye pare guNo bhavati / anena guNaH / munoti / sunutaH / nudhAtoH / sunvanti / SatvaM / sunopi / sunudhaH / - sunutha / nUpaH / anena guNaH / sunomi / sunuvasa iti jAte / sUtram / urvamorvA lopH| asaMyogAduttarasya pratyayasaMbandhina ukArasya vA lopo bhavati vamoH parayoH / sunuvA-sunvaH sunumaHsunmaH / sunute sunvAte sunvate / sunuyAt, sunvIta, sunotusunutAt / sunutAm, sunvantu /
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' svaadiprkriyaa| 425 orvamovA lopH| oH (pa. e.) vamoH ( sa. vi.) vA avyayam / lopH| (ma. e.) catuHpadaM sUtram / asaMyogAduttarasya pratyayasaMbandhina ukAraspa vamoH parayoH sato po bhvti| anena ukArastha vA lopaH / sunuvaH / sunvaH / sunumaH / sunmaH / sUte / sunvAte / Atonto0 / sunvate / SatvaM / sunuSe / sunvAye sunuve / sun| urvamorcA lopaH / sunuvahe / sunvahe / sunumahe / sunmahe / sunuyAt / sunuyAtAm / sunuyuH / nuvAtoH / sunnIta / sunvIyAtAM / sunvIran / anyAni sugamAni / loTlakAre / nUpaH / anena piti pratyaye pare guNaH / sunotu / nuho| sunutAt / sunutAM sunvantu / 'sunu hi ' ivi sthite sUtram / / jorvA he| pratyayasaMbandhina ukArAduttarasya he gabhavati vAgrahaNAtsaMyogAna / tena takSNuhi tvakSNuhItyatra na / sunu, sunutAt, sunavAni, sunutAm, asunota, asunuta / suSAva suSuvatuH / suSavitha-suSotha / suSuve, sUyAta, soSISTa, sotA, soSyati, soSyate, asoSyata, asoSyata / yo he|oH (pN.e.)vaa| avyayam (pa.e.) he (pa.e.) pratyayasaMbandhina ukA. rAduttarasya himatyayasya vA lug bhavati / asmin sUtre vAgrahaNAt saMyogAt na lag bhavati / heH / tena / takSNuhi tvakSaNahi ityatra na sunu / sunutAt sunutaM manuta / nUpaH / sunavAni / sunavAva / sunavAma / sunuvAM / sunvAtAm / sunvatAm / sunuSva / sunvAthAm / sunudhvam / sunavai / sunavAvahai / sunavAmahe / dibAdAvat / nuupH| bhaMsunot / asunutAm / asunvan / asunoH| asunutam / asanuta / asunvam / asunuva / nurvamoH / amunva / asunuma / asunma / asanuta asundhAtAm / Atonto0 / asunvata / asunuthAH / asunvAthAm / asunudhvam / asunvi / asunuvahi / asunvahi / asunumahi / asunmahi / liTlakAre / dvizca / sasvarAdiH / kilAt / dhAto minaH / suSAva / nuvaatoH| nAnapyorvaH / supuvatuH / supuvuH / atvataH / guNaH suSavitha / suSotha 1 Atmanepade / suSave / suSuvAte / suSuvire / ye / sUyAt / gunnH| .SatvaM / svaSISTa / anyeSAM rUpANi sugamAni / luGlakAre / asu si die / iti jAte / seH / sUtram / stumudhUnAM pe meriDDA vaktavyaH / asAvIt asauSIt dusustunudhAtUnAmiDDhoti kecit / asaviSTa asoSTa / ciJ cayane / cinoti, cinute, cinuyAt, cinvIta, cinotu, ci
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 sArasvate dvitIyavRttI nutAm, acinot, acinuta / stusudhUnAm / stusudhUnAM / dhAtUnoM parasmaipade / seH / iD vA vaktavyaH / sarNittvAt / dhAto minaH / anena vRddhiH / asAvIt / asAviSTAm / asAvipuH / .iDabhAve / aniTo / asauSIt / asauSTAm / asauSuH / ityAdIni / Atmanepade / dusustunudhAtUnAM iD vA bhavati / iti kecidAcAyAM vadanti / anenAtmanepade'pi / seriTa / guNaH / asaviSTa / asaviSAtAm / asaviSata / iDabhAve / asoSTa / asoSA. tAm / asoSata / ciJ cayane / svAdernuH / nUpaH / cinoti / cinutaH / cinti / cinute / cinvAte / cinvate / cinuyAt / cinvIta | cinotu / cinutAt / ci. nutAm / cinvantu / ohiH / cinu | anyAni sugamAni / cinutAm / acinot acinuta / eteSAM rUpANi sugamAni / liTlakAre / ci NaH iti sthite / sUtram / cinoteH saNAdau kittvaM vA vAcyam / cikAya cikyatuH cikyuH / cicAya / cikye-cicye / cIyAt, ceSISTa, cetA 2 ceSyati ceSyate, aceSyat-aceSyata, acaiSIta, aceSTa / stRJ AcchAdane / stRNoti stRNute / tastAra / guNortisaMyogAyoH / tastaratuH tastaruH / tastartha / tastare, staryAt / cinoteH / cinoterdhAtoH / samatyaye NAdau ca pare kittvaM vA vAcyam / anena cakArasya kkaarH| dvitvam / sasvarAdiH / kuhozuH / dhAto minaH / cikAya / nudhAtoH / cikyatuH / cikyuH / cikayitha / ciketha / cicAya / cicyatuH / cicyuH aatmnepde| kittve kRte sati / cikye / cikyAte / cikpire / kittvAbhAve / cicye / rUpANi sugamAni / yeH| cIyAt / guNaH SatvaM / cepISTa | cetaa| cetaa| anyeSAM rUpANi sugamAni / luTlakAre / aniTo nAmivataH / acaipIt / acaipTAmacaiSuH / Atmanepade guNaH / aceSTa / aceSAtAm / aceSata / stRn AcchAdane / svAdernuH / punonnaannte / nUpaH / stRNoti stRNute / caturNA lakArANAM rUpANi sugamAni stRNapaiti jAte dvizca / sasvarAdi0 zasAta khapAH / dhaatonaaminH| tstaar| guNoti / anena guNaH / tastaratuH / tastaruH / Rdantasya guNaH / tastatha / A. tmanepade / tastare / tastarAte / tastarire / ityAdIni / guNo'rtika / anena yAdAdau guNo bhavati / staryAt / anyAni sugamAni / uH / anena guNaniSedhaH / kilAt / anena SatvaM / stRSISTa / saMyogAdeH / anena araya veT siipttaadii| guNaH / stariSISTa / guNaH / staH / startA / hanRtaH syapaH / stariSyati / staripyate / anyA
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ svaadiprkriyaa| nimugamAni | luGlakAre / vRddhiH / asvArSIt / Atmanepade / . saMyogAdi RdantavRJAM sIsyorAtmanepade iDvA vaktavyaH / stariSISTa / uH / stRSISTa,startA 2, stariSyati-stariSyate, astariSyat, astariSyata, astArSIt, astariSTa, astRta / vRJ varaNe / vRNoti, vRNute / vavAra vavratuH vaH / saMyogAdi / anena veT ! asvariSTa / iDabhAve / astRta / lopo0 / anena serlopaH / astRSAtAm / asvRSata / ityAdIni / vRn varaNe / prakAra umayapadArthaH / / svAdernuH / punonnonte / nUpaH / vRNoti / vRNute / caturNA lakArANAM rUpANi su. gamAni / liTlakAre / dvitvAdikaM / dhAvo minaH / vavAra / karaM0 / vavatuH / vaduH / bavara thap iti jAte / sUtram / vRNotesthapo niyamida / vavaritha vavrathuH vana / vavAra-vavara vvvvvm| vtre,vvRdve| vriyAda,variSISTa ITograhAmAvariSISTa, varitA-varItA,variSyati-varISyati, variSyate-varISyate, avariSyat-avarISyat, avariSyata-avarISyata, avArIta, avariSTa-avarISTa, avRta / dhUJ kampane / dhUnoti, dhunute, dhunuyAt, dhunvIta, dhUnotu, dhunutAma, adhUnot, adhunuta, dudhAka, dudhuve, dhUyAta, viSaSTi-dhoSISTa / vRnnoteH| vRNoterdhAtoH spapoM nityaM bhavati iT / variSa / krAdi. svAneT // vava / ityAdIni / vane / vabAte / vatrire / yAdAdau / triyAt / sNyogaadeH| vRSISTa / ITo grahAm / anena ikArasya IkAraH / variSISTa / varISISTa / ityAdIni / varivA / varItA / ityAdIni / anyeSAM rUpANi sugamAni / luGlakAre / dvAvidyau / vRddhiH / bhavArIt / avAriSTAM / avAriSuH / Atmanepade guNaH / avariSTa / avarISTa / ityAdIni rUpANi bhavanti / teSAM sAdhanamapi sugamameM / dhUm kampane / akAra ubhayapadArthaH / pUrvavatpratyayA bhavanti / svAdernuH / nuupH| anena cavarSa piti guNo bhavati / dhUnauti / Atmanepade / dhUnute / caturNA pUrvavadUpANi / liTlakAre / dvitvAdikaM sarva bhavati / dhAto minaH / jhapAnAM anena ghasya daH / isvaH / dudhAva / dudhavatuH / dudhuvuH / dudhavitha / ityAdIni / dudhuve / dudhuvaate| dudhuvire / dhUyAt /
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ - sArasvate dvitIyadRcau svaratisUtisUyatidhUjadhAdInAM vA / dhavitA-dhotA, dhavivyati-dhoSyati, adhaviSyat-adhoSyata, aghAvIta, adhaviSTa-aghoSTa // iti svAdiSabhayapadiprakriyA / svarati0 / anenAsya veT / guNaH / dhaviSISTa / iDabhAve dhopISTa / anyAni kapANi sugamAni / dhavitA / ghotA / anyeSAM rUpANi sugamAni / sarvatretikalpaH / lullakAre / adhAvIt / adhAviSTa / adhAviSuH / sAdhanaM sugamam / iDabhAve / bhaniTo / adhauSIt / adhauSTAM / adhauSuH / Atmanepade / aviSTa / aghoSTa / itpAdIni rUpANi bhavanti / etAdRzAni rUpANi zatazaH sAdhitAnti / ato vyAkhyAnaM na kRtam / ityubhayapadiprakriyA kathitA / // atha parasmaipadinaH // hi gatau vRddhau ca hinoti / athAdhunA parasmaipadiprakriyA kathyate / hi gatau vRddhau / tibAdayo bhavanti / svAdernuH / nUpaH / hinoti dinutaH hinvanti ityAdIni rUpANi bhavanti / littlkaare| dvitvAdikaM / suutrm| dviruktasya hinota: kuvaM vAcyam / jighAya, hIyAt, hetA, heSyati, aheSyat, ahaSIt / zakla zaktI / zaknoti, za zAka / lopaH pacA . kitye cAsya / zekatuH zekuH / zakyAta, zaktA, zakSyati, azakSyata, azakt / dhivi prItau / idita iti num / dviruktasya / dviraktasya hinauterdhAtoH kutvaM vAcyam / anena haspa ghaH / dhAto minaH / jhapAnAM / jighAya / jidhyatuH / jidhyuH / jighyith| jighetha / ityAdIni / the| hIyAt / gunnH| hetA / heNyati / ahaNyat / zepANi rUpANi sugmaani| lulakAre / aniTo nAmivataH / anena vRddhiH| ahaipIt / aSTAm / ahepuH / ityAdIni / zakla zaktau / lakAro laditkAryArthaH / tivAdayaH / svAdernuH / nUpaH / zaknukroti / zakrataHnudhAtoH / zakravanti / loTlakAre madhyamapurupasyaikavacane / shkhi| anyAni sugamAni / liTlakAre dvitvAdikaM sarva bhavati / ata upadhAyA. shshaak| lopaH pacA zekatuH zekApranyAni sugamAni / zakpAt / shktaa| kilAt0 kapasayoge zakSyati ashkssyd| rUpANi sugamAni / luGlakAre lityupaadeH| anena pratyayo bhavatikA bhazakat / azakatAm / azakan / ityAdIni bhavanti / ghivi mItI / ikAra it / iditonum / tibAdayaH / svAdernuH / dhin d nu tim / iti jAve / sUtram /
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAdikriyA / dhinvikRNvyorno lopo vAcyaH / caturSu / ghinvikRNvyo0 / anayornakArasya lopo vAcyaH / caturSu pareSu / anena nakArasya lopaH / sUtram | yavayorvase hakAre ca lopaH / dhinoti, dhinuyAt, dhinotu, adhinAt, didhinva, dhinvyAt, dhinvitA, dhinviSyati, adhinviSyat adhivIt / kRSi hiMsAyAm / kRNoti, cakRNva | dhinotivat / zru zravaNe / O yavayoH / yakAravakArayorvase hakAre ca lopo bhavati / nuupH| dhinoti / dhinutaH / dhinvanti / ityAdIni / liTlakAre / dvitvaM / pUrvasya / jhAnAM / didhinva | didhinvatuH / didhinvuH / didhinvitha / ityAdIni bhavanti / sisatA0 aneMnaMT / dhinvitA / anyeSAM rUpANi sugamAni / luGlakAre / dvAviTau / anyatsAdhanaM tu pUrvavat / adhinvIt | adhinviSTAm | adhinviSuH / ityAdIni / kRvi hiMsAyAm / sarvasAdhanaM tu pUrvavat / NatvaM / kRNoti / ayaM dhAturdhinotivat jJAtavyaH / zru zravaNe / tibAdayaH / svAdernuH / sUtram / 429 zruvaH zR / zruvaH zR bhavati caturSu pareSu / zRNoti, zuzrAva, zuzrotha, zrUyAda, zrotA, zroSyati, azroSyat, azrauSIt // iti svAdiSu parasmaipadiprakriyA // zruvaH / zRvaH / ( Sa0 e0 ) zU (ma. e. ) sAMketikaM / dvipadaM sUtram / zruvo dhAtoH zR ityAdezo bhavati caturSu pareSu / anena zrutraH zR / NatvaM / zRgoti / zRNutaH / zRNvanti / ityAdIni bhavanti / caturNAM rUpANi sugamAni / liTlakAre dvitvAdikaM pUrvasya dhAtornAminaH / anena vRddhiH / zuzrAva / zuzruvatuH / zuzruvuH / ityAdIni bhavanti / ye / zrUyAt / guNaH / zrotA / zroSyati atra SatvaM bhavati / azroSyat / rUpANi sugamana / luGlakAre / aniTo nAmivataH / anena vRddhiH / anpatsAdhanaM tu sugamam | azrauSIt / mazrauSiSTAm / azrauSIH ityAdIni rUpANi bhavanti iti parasmaipadiprakriyA samAptA / // athAtmanepadinaH // // anuG vyAptau / UGAvitau / aznute, anuvIta, adbhutAm, Aznuta / nugazAm / AvorNAdau / Anaze / Udito vA / aziSISTa akSISTa a I
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ 430 / sArasvate dvitIyavRttI zitA-aSTA, aziSyate-akSyate, AziSyata-AkSyata / * AziSTa-ASTa AkSAtAm AkSata // // itisvAdiSvAtma nepadiprakriyA // iti nuvikaraNAH svAdayaH // . athAtmanepadiprakriyA kathyate / agU vyAptau jAvitau staH / tibAdayaH / svAdernuH / aznute / aznuvAte / Atonto0 / aznuvate / ityAdIni / nuvIta / aznuvIyAvAM aznuvIran / aznutAm | aznuvAtAm / anavatAm / svarAditvAd dvAvaDAgamau bhavataH / Aznuta / anyAni sugamAni / littlkaare| dvitvAdikaM sarvam / nugazA0 AbhvorNAdau / Anaze / aanshaate|aanshire / ityAdIni - adito vA anenAsya dhAtorivikalpo bhavati / aziSISTa iDabhAve chazaSa0A / nena Satvam / SaDhoH kaH se / Satvam / kaSasaMyoge0 / akSISTa / rUpANi sugamAni / anyAni mUlAt jayAni / luGlakAre / dvAvaDAgamI svarAditvAt / AziSTa / AziSAtAm / AziSata / iDabhAve jhasAt chazaSa0 / STutvaM | ASTa | AzAtAM / AkSava / ityAdIni / ityAtmanepadiprakriyA samAdhimagamat / iti nuvikaraNAH svAdayo dhAtavaH kthitaaH| atha rudhAdayaH / tatrAdAvubhayapadinaH / rudhiraavrnne| irit / atha rudhAdayo dhAtavaH kathayante / tatrAdAvubhayapadino dhAtavaH santi / rudhir AvaraNe / irit / ubhayapaditvAt / vibAdayastAdayazca pratyayA bhavanti / sUtram / rudhAdenam / rughAdergaNAnnam pratyayo bhavati caturSu pareSu / apo'pavAdaH / makAraH sthAnaniyamArthaH / Natvam / tathodhaH / ruNadvi / namaso'sya / rudhAdarnam / rudh Adiryasya sa rudhAdiH tasya rudhAdeH (paM0 e0) nam (10 e0) rudhAdergaNAnnamatyayo bhavati caturdA lakAreSu pareSu / apo'pavAdaH / pratyaye makAra sthAnaniyamArthaH / pUnoM NonaMte anena NatvaM ca / tathodhaH / anena takArasya dhakAra' / jhabejabAH / ruNaddhi / ruth tas iti jAte / namaso'sya / anena akArasya lopH| tthodhH|| hasAt jhasasya savarNe jhase lopo vAcyaH / rundhaH rundhati / ruNatti rundhaH rundha / ruNadhmi rundhvaH rundhamaH / rundhe rundhAte rundhate / rundhyAt, rundhIta, ruNajhuM, rundhAma, aru
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ 431 rudhaadimkiyaa| Nata-aruNada, arundha / rurodha, rurudhatuH rurudhuH / rurodhiya / rurudhe rurudhAte / rudhyAt, rutsISTa, roDA 2, rotsyAta, rotsyate, arotsyat, arotsyata / aniTo naamivtH| arautsIt / sisyoH / aruddha arutsAtAM arutsata / irito vA / arudhat / ucchRdira dIptidevanayoH / uiraavitau| chapati-vRntaH tRndanti / chnte, chnyAta, chUndIta, nRNatu, chuntAma, acchRNata, acchRNad / daH saH / dakArasya vA sakAro bhavati sipi vissye| acchRNaH acchRNate acchRNata / caccharda, cacchRde, vRdyAta, kRtsISTa-chardiSISTa, charditA, chardiSyati chaya'ti, chardiSyate-chasya'te,acchardiSyat-acchamaMda, acchrdissyt-acchyNt| irito vA / acchudata, acchIta, acchardiSTa / u nRdira hiMsAnAdarayoH / tRNatti tRntaH tRndati / tRnte,tRnyAta, tRndIta, tRNatu, tRntAm, atRNat, atRnta, tatarda, tatRde, tRdyAt, tRtsISTa-tardiSISTa, tardiSyati-tasya'ti, tadiSyate- tasya'te, atardiSyat-atayaMt, atardiSyata-ataya'ta, atRdata, atIt // nRtatRdachdaghRtakadbhayo'seH sAderiDDA / atardiSTa // iti rudhAdiSUkSayapadiprakriyA / / hasAt / anena dhakArasya lopo bhavati / nacA0 / rundhaH / rundhanti / khase0 ruNasi / rundhaH / rundha / anyAni mUle saMti / ruMdhe / ruMdhAte / ruMdhate / ityAdIni rUpANi bhavaMti / ruMdhyAt / ruMdhyAtAM / raMdhyuH / sugamAni / ruMdhIta / ruMdhIyAtAM / raMdhIran / ruNaDu / ruMdhAt / ruMdhAM / ruMdhatu / jhasAddhiH / hasAt / rudhi / ruMghAt / ruMcha / ruMdha / ruNadhAni / ruNadhAva / ruNadhAma / ruMghA hiMdhAtAM / raMdhatAM / ityaadiini| aruNat / aruMdhA / aruMdhan / aruNaH / aruMdha / aruMdhAtAM / aruMdhata / aruMdhAH / aruMdhAtA / arudhvaM / aruNadhaM / aruMdhva / aruMdhma / ityAdIni rUpANi pUrvottareva sUtraiH sidhyanti / tAni yathAsaMbhavaM sAdhyAni / liTlakAre / dvitvAdikaM sarva bhvti| upadhAyA laghoH / rurodha / rurudhatuH / rurudhuH / rurovidha / ityAdIni / aatmnepde| 11
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate dvitIyadRcau . rurudhe / rurudhAte / rurudhire / anyAni sugamAni / rudhyAt / rutsISTa / tathodhaH / guNaH / roddhA / roddhA / khase rotsyati / rotsyate / lulakAre / aniTaH / anena vRddhiH| khse| arautsIt / arauddhAM / arautsuH / ityAdIni / Atmanepade / jhasAt / anena serlopo bhavati / aruddha arutsAtA arutsata / ityAdIni rUpANi sugamAni / asya dhAtoriritovA anena upratyayo bhavati / irittvAt / jitvAt / guNAbhAvaH / arudhat / arudhatAM / arudhan / sugamAni / ucchRdira dIptidevanayoH / uirAvitau / pUrvavat pratyayAH / rughAdernam / anenacaturdhanampratyayo bhavati / chu. patti / atra khase capA jhasAnAM / anena dasya taH / nazcApadAMte jhase / anena nasyAnusvAro bhavati / chttaH / chudati / ityAdIni rUpANi pUrvasahazAni saMti / pUrvoktairevasUtraiH sidhyati / chUte / chaMdAte / chaMdate / caturNA lakArANAM rUpANi pUrvasahagAni / liTlakAre / dvitvAdikaM sarva bhavati / pUrvasya raH / upadhAyAH / anena / guNaH / jhapAnAM |.ccchii / cachudatuH / ca duH| cacchathi / Atmanepade / cachade / cachadAte / cadire / ityAdIni rUpANi bhavanti / chadyAt / sisyoH / anena guNaniSedhaH / khase / chatsISTa / nRt tad chud anena vakSyamANena veT / upadhAyA laghoH bhanena guNaH / tA / anyeSAM rUpANi sugamAni / chardiSyati / nRttRd0 ane. na vA iT / khse| chaspati / ityAdIni / lu| dvAviTaga serlopaH / guNaH / ahAgamaH / acchIt / acchardiSTAm / acchArdaSuH / anyAni sugamAni | Atmanepade sA. dhanaM pUrvavat / acchardiSTa / acchardiSAtAM / acchardiSata / ityAdIni / asya dhAto. ririto vA / anena upatyayo bhavati / DivAhaNAbhAvaH / adat / achUdatAM / amRdan / achUdaH / achUdataM / amRdata / achUdaM / achUtAva / amRdAma / sAdhanametAdRzaM zatazaH kRtam | u sRdira hiMsAnAdarayoH / uirAvitau / pUrvavat pratyayA bhavanti / rudhAdenam / anena caturyu nampatyayo bhavati / NatvaM / tRNatti / asminrUpe khase0 anena dasya tH| Diti pratyaye pare 'namasosya ' anena namo'kArasya lopo bhavati / nazcA0 / anena jhase pare nakArasyAnusvAro bhavati / hasAt0 anena vA ta. kArasya lopo bhavati / chttaH / taH / etAdRzamapi rUpaM syAt / daMti / te / tUMdAte / suMdate / ityAdIni catuNAM rUpANi sugamAni / pUrvottareva sUtraiH sidhyanti / liTlakAre / dvizca / pUrvasya saH / epadhAyA laghoH / anena guNaH / tatarda / ki. tvAt guNAbhAvaH kiti NabAdau / anyatsAdhanaM pUrvavat / tatUdatuH / tatRduH / guNo bhavati thapi / tatarditha / ityaadiini| Atmanepade sAdhanaM pUrvavat / ttRde| tatRdAte tatRdire / anyAni sugamAni / tRdyAt / khase0 / nRttRd0 anena vA inisseyH| sisyoH / anena guNaniSedhaH / nRtsISTa / iTi kRte guNo bhavati / tadipISTa / anyAni rUpANi sugamAni / anyAni rUpANyanyeSAM lakArANAM mUlAt jJeyAni / siva
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ - rudhaadibhkriyaa| . . 433 'jitasAdipratyaye ivikalpaH / lulakAre / si satA0 1 se0 / AbhyAM dvaaviye| . sarlopo bhavati / upadhAyAH / anena guNaH / dibAdAvaT / vaavsaane| bhavardIt / aMtadiSTAm / ardaSuH / irivo vA anena vA pratyayo bhavati / ddintvaadgunnaabhaavH| anudat / Atmanepade / sisatA aneneT / guNaH / SatvaM / dhutvaM / rAdhapodviH / anena dvitvaM / atardiSTa atardiSAvAm / ataSita / ityubhayapadimakriyA samAtA / / atha parasmaipadinaH / ziSla vizeSaNe / zinaSTi ziSTaH . ziMSanti / ziSyAta, zinaSTu, azina, zizeSa, ziSyAvaM, zeSTA, zekSyati, azekSyata, aziSat / hisi hiMsAyAm / / iditH| artha parasmaipadinaH bhakriyA kathyate / tivAdayaH pratyayA bhavanti / rughAdenam / anena nampatpayo bhavati / ziSla vizeSaNe / lakAro liskAryArthaH / pUrvavatsarva kArya bhavati / zi nae vipa iti jAte / STutvaM zinaSTi / nazvApadAMte jhase / -ziSTaH / zirSati / SaDhoH kaH se / SatvaM / zinakSi / ziSTaH / ziSTa / zinapi / zivaH / ziSmaH / ziSyAt / ziSyAtAM / ziSyuH / zinaSTu / ziSTAt / ziSTAM / / ziMSantu / jhasAddhiAlutvaM / SoDaH / ziNDiA anyAni sugamAni / lalakAre SoDaH / anena SakArasya DakAraH / vAvasAne / vibAdAvaTa | azinaT / azina / aziSTAM / aziSan / anyAni sugamAni / lilakAre / dvitvaM pUrvasya / upadhAyA lghoH| zizeSa / ziziSatuH / ziziSuH / zizeSitha / anpAni sugamAni / zipyAt / upadhAyA lgho| dhruvaM / zeSTA / gunnH| SaDhoH kA se| kaSasaMyoge kssH| zekSyati / dibAdAkT / azekSyat / lublakAre / litpuSAdeI / anena vyatyayaH / -vivAhaNAbhAvaH / dibAdAvara / aziSat / aziSatAM / aziSan / hisi hiMsAyAm / vivAdayaH / iditonum / pazcAt / rudhAdernas / bhanena nammatyayo bhavati / 'hinasa tip' iti jAte sUtram / nmH| namaH pratyayAtparasya nasya lopo bhavati / hinsti| hiMstaH hiMsanti / hisyAt, hinastu / dhau salopo vA sasya da iti kecit / hindhi hinddhi, ahinan ahinan / namaH / namaH / (paM0e0) ekapadaM suutrm| namaH matyayAtparasya nakArasya lopo bhavati / anena nakArasya lopH| svarahInaM0 / hinasti / namaso'sya / nazcApadAnte anena namo nakArasyAnusvAraH / hiMstaH / hiMsanti / anenaiva prakAreNAnyAni rUpANi sAdhyAni / hiMsyAt / hinastu / hiMstAt / hiMstAM / hiMsantu / zasAddhiH
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate dvitIyavRttI tadA his ghi / iti jAte sUtram / dhau / dhau pare sati / sakAraraya lopo bhavati / vA sakArasya dakAro bhavati / yadA sakArasya lopaH / tadA / hiMdhi / yadA sakArasya dakArastadA / hiMddhi / anyAni sugamAni / lullakAre / divAdAvaT / ahi s dip iti jaate| dipi sasya daH sipi vA / ahinan, ahinaH, jihiMsa, hiMsyAt, hisitA, hiMsiSyati, ahiMsiSyat, ahiMsIt / bho Amardane / oit / bhanakti, bhaktaH, bamana, bhajyAva, bhatA, bhakSyati, abhakSyat / dipi sasya daH / anena sakArasya dakAraH / disyohaMsAt / vAvasAne / ahinat / ahinan / ahiMstAM / ahiMsan / ahinat / ahinaH / ahiMstaM / ahista / ahinasaM / ahiMsva / ahiMsma / liTlakAre / dvitvAdikaM / kuhocaH / jihisa / jihiMsatuH / jihiMsuH / hiMsyAtU / hisitA / sisatA anena iDAgamo bhavati / hisiSyati / divAdAvaTa / ahiMsiSyat / luGlakAre / dvAviTI / serlopaH / divAdAvaT / ahiMsIt / ahiMsiSTAM / arhisiSuH / ityAdIni / bhajo Amardane / okAra it / tibAdayaH / rudhAdernam / bhanaj tim iti jAte / namaH / coH kuH / khase capA0 / bhanakti / namaso'sya / anena DispakArasya lopaH / nazcApadAnte / bhaktaH / bhaMjaMti / kilAt / kaSa0 / bhanakSi / bhaMjyAt / bhaMjyAtAM / bhjyuH| bhanaktu / bhaMtAt / bhaktAM / maMjaMtu | bhaMgdhi / bhaktAt / bhaktaM / bhakta / bhanajAni / bhanajAva / bhanajAma / coH kuH| disyohaMsAt / divAdAvaTa / vAvasAne / abhanaka / abhanam / abhaMkAM / abhaMjan / amanA / abhanam / abhaktaM / abhakta / amanajaM / abhaMjva / abhaMjma / lilakAre / dvitvAdikaM jhapAnAM / vabhaMja / vbhNjtuH| vabhaMjuH / vbhNjiy| attvataH / coH kuH / khase capA0 / vabhaktha | ityAdIni / bhajyAt / atra nolopaH anena nakArasya lopaH / bhaj tA iti jAte / coH kaH / khasevapA0 / bhaktA / - kArau / bhakkAraH 'bhaMj sya! tipU' iti jAte / coH kuH / khase0 / vilAt / kapa0 / bhakSyati / divAdAvaT / abhakSyat / lulakAre / bhUte siH / se| divAdA. vaha / abhaMja si Ida dip iti jAte / sUtram / sAvaniTo nityaM vRddhiH / aniTo dhAtonityaMvRddhirbhavati parasmaipade sau pare / abhAMkSIt abhAnAm akSAMzuH / aJjU vyaktimRkSaNakAntigatipu / anakti, aJjyAta, a
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ eax EF rudhaadipkriyo| .. . naAnakA AnagaAnA .:7 35. d .. . . . ANNA pA, aziSyati, aMkSyati, AmiSyaMta, AkSyat / bhusAvaniTo nityaM vRddhiH / sau ( sa0 e0 ) aniTaH / (10 e.) nityaM (0.e.) vRddhiH / (ma0 e0) aniye dhAnonityaM vRddhirbhavati parasmaipade sau pare'. sugamamidaM sUtram / cauH kuH / khase0 / kilAt / kapa0 / abhAMkSIt / jhasAt / amAMkAM / arbhAkSuH / anyAni sugamAni | aMjU vyaktimRkSaNakAMvigaviSu / ukAra ivikalpArthaH / tivAdayaH / rudhAdernam / coH kuH / khase0 / anakti / namaso'sya 1 . bhaktaH / anjanti / aMnyAt / aMjyAtAM / aMjyuH / anaktu / aMktAt / aNtaaN| aMjaMtu.1 aMgdhi / dibAdAvat / svarAdeH prH| savarNe dIrghaH / coH kuH / disyoIsAt / vAvasAne / Anak / Anam / namaH / AtAM / nazcApadAMve / Ajan / anyAni sugamAni / lilakAre / dvitvAdikaM / nugaSAM / AbhvorNAdau / AnaMna / AnaMjaMtuH / AnaMjuH / AnaMjitha / anyAt / adivo vA anena sUtreNa ivikalpI bhavati / aMjitA / ihamAve / coH kuH / khase0 / aMkA / aMjiSyati / iDamAve / kutvaM / khase / SatvaM / kapa0 / akSyati / dibAdAvaTa / svarAdeH / AMjiSyAda / iDabhAve AkSyat / luGlakAre / iivikalpe prApte sUtram / / ale sau nityamiDDAcyaH / AJjIt / iti rudhAdiSu pa- . rasmaipadiprakriyA // aNjeH| aMrghAtoH sau nityaM iD vAcyaH / anyat sAdhanaM tu pUrvavat / AjIn / bhAMjiSTAm / AJjiSaH / ityAdIni / iti parasmaipadiprakriyA kathitA / ' athAtmanepadinaH / biindhi dIptau / biI itau / indhe, . .indhIta, indhAma, aindha, indhAJcakre, indhiSISTa, indhitA,. : . indhiSyate, aindhiSyata, aindhiSTa / iti rudhAdiSvAtmanepAdi- . prakriyA // iti namvikaraNA rughAdayaH // .. athAtmanepadiprakriyA kathyate / niindhi dIyau / niI itau| tAdayaH / 1rudhAvanam / namaH / tayoH / namasosya / nazcApadAnte / hasAt / indhe / indhAte / .. indhate / indhIta / indhIyAtAm / indhIran / indhAm / indhAtAm / indhatAm / di bAdAvaTa / svarAdeH paraH / aie / eaiai / anyat sAdhanaM tu pUrvavat / aiMdha ! aiMghAtAM / aiMdhata / aiMdhAH | aiMghAyAM / aidhvam / kAsAdimatyayAdAm / anenAm / anyasAdhana tu pUrvavat / indhAcake / itthAmAsa 1 indhAbabhUva / kapANi sugamAni / si
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ 436 sArasvate dvitIyavRttI satA / aneneT / indhiSISTa / indhitA / indhiSyate / dvAvamAgamo-| aie / eaiai aindhiNyata / luGlakAre / aindhiSTa / aindhiSAtAM / aindhiSata / ityAtmanepadikriyA samAptimagamat / iti navikaraNA rudhAdayo dhAtavaH kthitaaH| // atha tanAdayaH // sarve ubhayapadinaH / tanu vistaare| .. tanAderup / tanAdegaNAdup pratyayo bhavati caturyuH pareSu / apo'pavAdaH / nUpaH / tanoti, tanute, tanuyAn, tanvIta, tanotu, tanutAm, atanot, atanuta / tatAna tenatuH tenuH| tene, tanyAt, taniSISTa, tanitA 2, taniSyati, taniSyate, - . ataniSyat, ataniSyata, atAnIt-atanIt, ataniSTa / atha tanAdayo dhAtavaH kathyante / tanAdayaH sarve ubhayapadinaH santi / tanu vistAre tibAdayaH tAdayazca pratyayA bhavanti / sUtram / tanAde rup / tanAdeH (paM0 e0) upa (pra. e.) tanAdergaNAt caturyu lakAreSu pareSu upapratyayo bhavati / apo'pavAdaH / anena up / tanu tim / iti jAte / nUpaH / anena guNaH / tanoti / tanutaH / nudhAtoH / tanvanti / tanoSi / tanuthaH / tanutha / tanomi / orvamorvA lopaH / tanuvaH / tanvaH / tanumaH / tanmaH | tanute / tanvAte / AtontodanataH / tanvate / ityAdIni / tanuyAt / nudhAtoH / tanvIta / tanotu / hau pare / orvAheH / tanu / tanutAM / tanvAtAM / tanvatAM / tanuSva | anyAni sugamAni / dibAdAvaTa / atanot / atanutAm / atanvan / Atmanepade / atanuta / i. tyAdIni rUpANi jJAtavyAni / liTlakAre / dvizca / pUrvasya / ata upadhApAH / tavAna / lopaH parcA / tenatuH / tenuH / attvataH / tenitha / tatantha / ityAdIni / Atmanepade / tene / tenAte / tenire / anyAni sugamAni / tanyAt / sistaaH| SatvaM / taniSISTa / tanitA / vanitA / luGlakAre / Nitpe / anena NitvAt vRddhiH| anyatsAdhanaM sugamam / atAnIt / avAniSTAm / atAniSuH / Atmanepade / ataniSTa / sUtram / .. tanAderakarotestanthAsorvA silopo vaacyH| lopastvanudAttatanAm / atata atathAH ataniSThAH / kSaNu kSiNu . hiMsAyAm / kSaNoti kSaNute kSaNuyAt kSaNvIta kSaNotu kSaNutAm akSaNot akSaNuta / cakSANa, cakSaNe, kSaNyAva; kSaNiSISTa, kSaNitA 2, kSaNiSyati, kSaNiSyate, akSaNiSyava,
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ tnaadiprkriyaa| akSaNiSyata / hayantakSaNati0 na vRddhiH| akSaNIt / a-. kSaNiSTa-akSata / akSayAH / akssnnisstthaaH| . tnaadeH| akarotestanAdestanthAsoH parayoH seopovAcyaH / anena vA se.. lopaH / lopastvanudAtta anena nakArasya lopH| atata / ataniSAtAm / ataniSata / selopaH / nakArasya lopaH / atthaaH| ataniSThAH / anyAni sugamAni kSaNu / sinnu| hiMsAyAM / pUrvavat pratyayA bhavanti / tanAderupa / nUpaH / NatvaM / kSaNoti / kSaNutaH / kSavaMti / kSagute / kSaNuyAt / kSaNvIta / kSaNotu / kSaNutAM / akSaNot / akSaNuta / liTlakAre / dvizca / pUrvasya / kuhocaH / ata updhaayaaH| cakSANa / cakSaNatuH / cakSaNuH / cakSaNe | cakSaNAte / cakSaNire / kSaNyAta / sisatA0 / SatvaM / kSaNiSISTa / kSaNivA / kssnnitaa| anyeSAM mUlAt jJeyAni / lullakAre / dvAvidyau / seNittvAt ata upadhAyAH / anena vRddhau mAsAyAM hayantakSaNa / anena taniSedhaH / akSaNIta anyAni sugamAni / Atmanepade / akSaNiSTa / tanAdeH / anena vA selopaH / lopastvanudAca0 / akSata | akSaNiSAtAM / akSaNiSata / akSaNiSThAH / vA serlopaH / akSathAH / ityAdIni / kSiNudhAtorUpANi kathyante / pratyayAdayaH pUrvavat / tanAderue / sUtram / tanAderupadhAyA guNo vA piti / kSiNoti kSeNoti akSeNIda akSita-akSaNiSTa / SaNu dAne / sene sAyAt sanyAt asAta-asaniSTha asAthA:-asaniSThAH / Duka karaNe / DubAvitau / guNaH / nUpaH / karoti / tanAdeH / tanAde_torupadhAyA guNo vA bhavati piti pratyaye pare / kSiNoti / kSeNoti / kSiNute | kSiNuyAt / kSiNvI / kSiNotu / kSeNotu / kssinnutaam| akSiNot / akSaNot / akSiNuta / anyAni rUpANi sugamAni / liTlakAre upadhAyA laghoH / cikSeNa / cikSiNatuH / cikSiNuH / cikSiNe / cikSiNAte / cikSiNire ityAdIni / kSiNyAt / sisatA0 / kSeNiSISTa / kSeNitA / kSeNitA / luralakAre / akSeNIda / Atmanepade / akSeNiSTa / akSeta / ityAdIni / SaNu dAne / pUrvavaca pratyayAH / tanAderup / AdeH SNaH naH / nRpaH / sanoti / sanuvaH / sanute / sanuyAt / sanvIta / sanotu / hau pare / sanu / sanutAM / asanot / asanuta / rUpANi sugamAni / liTlakAre / dvitvAdikaM / vRddhiH| sasAna | lopaH pacA0 / sentuH| senuH / sene / senAte / senire / san yAn iti sthite / janakhanasanAM anena vA AkAro bhavati / sAyAt / sanpAt / sisatA0 / saniSISTa / sanitA / sanitA /
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ va . sArasvate dvitIyavRttau luGlakAre | asAnIt / asaniSTa | asata / asaniSThAH / asathAH / ityAdIni / DukRJ karaNe | DutrAvitau / tanAderupU / guNaH / nUpaH / karoti / kR up tas iti jAte / guNaH / sUtram / GityaduH / karoterakArasya ukAro bhavati Giti vibhaktau parataH / kurutaH kurvanti / karoSi kuruthaH kurutha / karomi / GityaduH / Giti (sa. e. ) ata ( Sa0 e0 ) nuH (pra0 e0 ) karoterghAta - kArasya ukAro bhavati Giti vibhaktau parataH / kurutaH / kurvati / karoSi / kuruyaH / kurutha | karomi / kuruvas iti jAte / nurvamorvA / anena lopavikalpe prApte / sUtram / kRJo nityaM vamorulopo vAcyaH / kurvaH kurmaH / kurute / kRJaH / kRJo dhAtornityaM vakAra makArayorukArasya lopo vAcyaH / anena nityaM lopaH / yvohise anena dIrghe prApte / sUtram | kurchurorna dIrghaH / kurchuroH / kurachuroH dIrgho na bhavati / anena kurute / dIrghAbhAvaH / kurvaH / kurmaH / kuru yAt / iti jAte / sUtram / kRJo ye / kaJa uttarasya upapratyayasya lopo bhavati ye pare / kuryAt kurvIta karotu karavANi kurutAm kara akarot akuruta / cakAra cakratuH cakruH / cakartha, cakre, kriyAt, kRSISTa, kartA, kariSyati, akariSyat akArSIta, akRta akRSAtA - m akRSata / kRJo ye / kRJaH / (paM. e. ) ye / (sa. e. ) kuJa uttarasya umatyayasya lopo bhavati / anena ukArasya lopaH / kuryAt / kurvIta / karotu / kurutAt / kurutAM / kurvaMtu | orvAha / kuru / NatvaM / karavANi / kurutAM / kurvAtAM / kurvatAM // karavai | akarot / akuruta / rUpANi sugamAni / liTlakAre / dvitvAdikaM / raH kuhozvaH / dhAtornAminaH / cakAra / RraM / cakratuH / cakruH / krAditvAneT / cakartha / cakre / cakrAte / cakrire / RtoriG / kriyAt / SatvaM / kRSISTa / guNaH karttA / karttA / hanRtaHsyapaH / guNaH / kariSyati / kariSyate / divAdAvaT / akariSyat akariSyata / luGlakAre / dhAtornAminaH anena vRddhiH / akArSIt ] akASThAM / akArSuH / tanAdeH / akRta | akRSAtAM / akRSata / sUtram /
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ utadAdiprakriyA: saparyupebhyaH karote bhUSaNe'rthe suddha saMskaroti " zrIsaparyupebhyaH / saMparyupebhya upasargebhyaH karoterdhAtorbhUSaNe sud bhvti| [saMskaroti / ityAdIni / sUtram / advitvavyavadhAne'pi suT syAt / samaskarot saJcaskAra 1. advitva0 / advitvavyavadhAne satyapi suT syAt / samaskarot / saMca skAra | TitvAdAdI bhavati suT / sUtram / samudra kRJo NAdau nityamivAcyaH / saJcaskaritha / eva supaskurute / manu avabodhane / manute mene mantA / vanu yAcane / parasmaipadyayamityeke / vanute / iti tanAdyubhayapaditra- kriyA / ityubvikaraNAstanAdayaH / sasukRJaH / suTA saha varttamAnaH sasuT / samudra cAsau kRJ ca sasuTkam // tasya sammuTkRtraH / sasuTkaroterdhAtorNAdau pare sati nityamiD vAcyaH / saMcaskarithaevamupaskurute / manu avabodhane / pUrvavat pratyayA bhavaMti / tanAderup / bhayaM dhAturAtmanepadI | manute / manvAte / manvate / manvIta / manutAM / dibAdAvaT / amanuta / rUpANi sugamAni / liTlakAre / dvitvAdikaM / lopaHpacAM / mene / menAte / menire / ityAdIni / nazcApadAnte / maMsaSTi | maMtA / maMsyate / dibAdAvaT / amasyata / luGlakAre / amaMsta / amasAtAM / amaMsata / ityAdIni / vanu yAcane / ayamapyAtmanepadI / tadayaH pratyayA bhavaMti / tanAderup / vanute / vanvIta / vanutAM / avanuta / liTlakAre / vAditvAnnaitva pUrvalopau bhavataH / vavane / vavanAte / vavanire / vaMsISTa / vaMtA / vaMsyate / avasyata / luGlakAre / avaMsta / bhavaMsAtAM / ayaMsata / sarvatra nazcApadAMte jhase / anena anusvAraH / ayaM dhAtuH parasmaipadI / iti eke AcAryA vadaMti / tanmate | vanoti / ityAdIni rUpANi bhavaMti / ityubuvikaraNAstanAdayo dhAtavaH kathitAH / y' atha tudAdayaH / tatrAdAvubhayapadinaH / tuda vyathane / akAra ubhayapadArthaH / athatudAdayo dhAtavaH kathyate / tatrAdAvubhayapadino dhAtavaH santi / tuda uyuthane / akAra ubhayapadArthaH / tibAdayastaAdayazca pratyayA bhavanti / sUtram ! tudAderaH / tudAdegaNAH pratyayo bhavati caturSu pareSu / a"po'pavAdaH- 1. GitvAnna guNaH / tadati turaMte tadeva tadeta
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate dvitIyavRttI tudatu, tuktAma, atudava, atudata, tutoda, tutude, tuyAt, tutsISTa, totA, totsyati, totsyate, atotsyat, ato syata / atautsIt atauttAm atItsuH / atutta atutsA.tAm atutsata / bhrasjo pAke / oit / tadAderaH / tudAdeH / (paM0 e0) aH (pra0 e0) tudAdergaNAt mA pratyayo bhavati catueM pressu| apo'pvaadH| DivAnna guNaH / tudti| Atmanepade / tudte| rUpANi sugamAni / tudet / tudeta / tudatu / tudatAM / atudat / atudata / rUpANi bhUdhAtuvat / kiMtu guNAbhAvaH / liTlakAre / dvitvAdikaM / upadhAyA laghoH anena guNo bhavati / tutoda / tunudatuH / tutuduH / tutodiya / ityAdIni / Atmanepade / tutude / tudyAt / khase0 / tutsISTa / anyeSAM mUlato jJeyAni / luGlakAre / bhaniTo nAmivataH / anena vRddhiH / atautsIt / jhasAda / anena selopH| ataucAM / atautsuH / ityAdIni / Atmanepade / zasAt / anena jhase pare serlopaH / sisyoH / anena guNaniSedhaH / atutta / atutsAtAM / atulsata ityAdIni bhavanti / bhrasjo pAke / okAra it / tibAdayo bhavanti / tudAderaH / anena apratyayo bhavati / suutrm| anyatra so jaiH / jhasparatvAsAve sasya jo bhavati / grahAM kiti ca / anyatra sojaH / anyatra / ( sa. e.) saH (10 e0) jaH (ma0 e0) jhasparatvAbhAve sati sakArasya jakAro bhavati / anena sasya jakAraH / sUtram / . apratyayo chin / bhRjati, zRjjate, banajja / RsaMyogAt iti kittvAbhAvAna saMprasAraNam / bamrajjatuH babhrajjuH / babhrajjitha-babhraSTa babhrajje / / apratyayo Didvad jJAtavyaH / DivAtsamasAraNaM / ' grahAM kviti ca / anena bhavati / bhRjati / bhRjjave / caturNA lakArANAM rUpANi sugamAni littlkaare| dvizca / pUrvasya hasAdiH / jhapAnAM / 'anyatra so jaH / anena sasya jH| babhraja / kittvAbhAvAt saMprasAraNaM na bhavati / babhrajjatuH / babhranjuH babhrajjiya / babhraSTha / Atmanepade / babhrajje / babhrajjAte / banajire / ityAdIni / sUtram / bhRjateH-sakArarapho lugvA ramAgamo'napi vA vAcyaH / barja, babhaje,bhRjyAta-bhAta, bhrakSISTa akSiSTa,bhraSTA-bharTI,
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ tudaadiprkriyaa| 441 bhrakSyati yati, amrakSyat-abhayat, abhrAkSIt-abhA- . kSIta, abhraSTa-abhiSTa / diza atisarjane / dikSISTa, adikSata, adikSata / kSipa preraNe / kSipsISTa, akSipta / kRS vilekhane / kakSISTa, RSTA-kaSTI, akArSIt-anAkSIt / akkSata-akRSTa akakSAtAm akakSata / mila saMgame / mimile, ameliSTa / mucchR mokssnne| bhUjjateH / bhRjaterdhAtoH sakArarephau luptvA ramAgamo'napi vA vAcyaH / sugamamidaM sUtram / midantyAtsvarAtparo bhavati / tatpakSe / babharja / babharjatuH / babhartuH / Atmanepade / babharje / ityAdIni / anyatra sojaH / saMbhasAraNaM / bhUjyAt / bhUjateH / bhAda / bhrasUj sISTa / iti sthite| skoraayoshc| anena sasya lopH| coH kuH / khase / SatvaM / kapasaMyoge0 / bhrakSISTa / bhrajjateH / tadA bhISTa / anyeSAM mUlAi jJAtavyAni sarvANi rUpANi / anenaiva prakAreNa sidhyanti / lalakAre / bhaniTo nAmivataH / anena vRddhiH| anyatsAdhanaM tu pUrvavat / abhrAkSIt / jhasAt anena selopo bhavati / abhrASTAm / abhrAkSuH / ramAgame kRte / abhrAkSIt / Atmane pade / skorAdyAzca / chazaSa0 anena SakAraH / abhraSTa / annkssaataam| abhrakSana |r. mAgame kRte / amaSTa / ityAdIni rUpANi bhavanti / diza atisarjane / akAra ubha- . yapadArthaH / pUrvavatmatyayA bhavanti / tudAderaH / dizati / dizate / caturgA lakArANAM rUpANi sugamAni / liTlakAre / upadhAyA laghoH / anena guNaH / dideza didize / anyAni rUpANi sugamAni / dizyAt / ' diza sISTa ' iti sthite / chazaSa / paDhoH / SatvaM / kaSasaMyoge kssH| dikSISTa / SatvaM / STutvaM / deSTA / atra guNo bhavati / deSTA / dekSpati / dekSyate / 'adekSyat / adekSyata / ' hazaSAntAt / anena luki sak / anyat sAdhanaM tu pUrvavat / adikSat / Atmanepade / adikSata / adikSAtAM / adikSata / ityAdIni bhavanti / kSip preraNe / pratyayAdayaH pUrvavat / kSipati / kSipate / liTlakAre / dvisvAdikaM / guNaH / cikSepa / cikSipe / kSipyAt / kSipsISTa kSetA / kSesA / anyeSAM rUpANi sugamAni / lubalakAre / anittH| anena vRddhiH| akSapsIt / jhasAt / akSatAm / Atmanepade / akSipta / itpAdIni rUpANi / kRS vilekhane / tudAderaH / kRSati / kRSate / caturNA rUpANi sugamAni / littlkaare| dvizca / raH / kuhocaH / upadhAyA lgho| caka / cakRSatuH / cakRSuH / attvtH| cakarSitha / cakaSTa / caSe / cakRSAte / cakRSire / ityAdIni / kRNyAt / kRS sISTa / iti sthite / sirayoH / anena guNanipedhaH / SaDhoH / SatvaM / kaSasaMyoge
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ 442 sArasvate dvitIyavRttI kSaH / kRkSISTa / guNaH / TutvaM / kii| 'rArojhasehazAM' bhanena arau rakAro vA bhavati / aSTA / kaSTI / kayati / krakSyati / anyeSAM rUpANAM sidviranenaiva prakAreNa / lullakAre / ' aniTaH / ' anena vRddhiH| anyatsAdhanaM tu pUrvasadRzamasti / akAkSIt / akASTIM / 'atra jhasAt ' anena serlopo bhavati / akArvAH / rAro jhasa / akrAkSIt / Atmanepade / sisyoH anena gunnnipdhH| jhasAt 0' anena ase pare serlopaH / akRSTa / akRkSAtAM / Atonto0 akSata / hazapAntAt / akRkSat / Atmanepade / akSata / akRkSAtAM / Atonto0 / akSata / ityAdIni rUpANi jJA. tavyAni / mila saMgamane / akAraH / tudAderaH / milati milate / caturNA rUpANi sugamAni / liTlakAre / dvitvAdikaM / upadhAyA laghoH / mimela / mimilatuH / mimiluH / mimelitha / ityAdIni / mimile / milyAt / upadhAyA laghoH / melipISTa / atra patvaM ca bhavati / melitA / melitA / meliSyati / melipyate / ameliSyat / ameliSyata / lulakAre / dvAviTI / iTa ITi / anena selopo bhavati / divAdAvaT / amelIt / ameliSTAM / amelipuH / Atmanepade / ameliSTa / amelipAtAM / ameli. Sata / ityAdIni // mucchra / mokSaNe / lakAro litkAryArthaH / tudAderaH / sUtram / mucAdermum / acAdInAM mumAgamo bhavati apratyaye pare / muJcati, muJcate, mumoca, mumuce, mucyaat| 'sisyoH' anena guNAbhAvaH / coH kuH / mukSISTa, moktA, mokSyati, mokSyate, amokSyat, amokSyata, amucat-amukta / lusa chedane / lumpati, lupsISTa, alupt| vila laabh| vindati, avediSTa / aniDayamityeke / vettA / lie upadehe / muca lup vid lipa sic chat pira khid ete mucAdayaH / limpati, lilepa, alipat, alipata / sacAdermam / mucAdeH / (pa0 e0) mum (pra. e.) mucAdInAM dhAtUnAM mu. mAgamo bhavatyapratyaye pare / midaM0 / muc lup vid lie sic kRt piz khida ete mucAdayo dhAtavo jJAtavyAH / muJcati / muJcate / catuNI lakArANAM rUpANi sugamAni / liTlakAre dvizca / pUrvasya / upadhAyA laghoH / mumoca / mumucatuH / mumucuH / avataH / mumocitha / coH kuH / mumokya / mumuce / mucyAt / coH kuH / patvaM / kapasaM01"sisyoH' anena guNanipedhaH / mukSISTa / gunnH| coH kuH| moktA / mAkA / mozyati / mokSyate / amokSyat / amokSyata / litpupAdeIH anena luddhi
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ tudaadimkriyaa| 443 pratyayo bhavati / GittvAdguNAbhAvaH / amucat / Atmanepade / jhasAt / anena selopo bhavati jhase pre| amukta / amukSAtAm / amukSata / lup chedane / tudaaderH| sucAdermum / lupati / lupate / caturNA sugamAni | liTlakAre / lulopa / lulupe / lupyAt / 'sisyoH' anena gunnnissedhH| lupsISTAlomA / loptaa| lopspati lopsya. te / alopsyat / alopsyata / litpuSAdeI / alupat / Atmanepade / jhasAt / alupta / allupsAtAm / alupsata / ityAdIni / sUtram / lipisicihvayatInAmAtmanepade so vA vAcyaH / alipta / vicala kSaraNe / siJcati, siSeca, sicyAt sikSISTa, sektA 2, sekSyati, asicava, asikta / iti tudAdiSabha* yapadiprakriyA // lipisicihayatInAm / eSAM ghAtUnAmAtmanepade se? vA vAcyaH / ane. nAtmanepade'pi / seDaH / alipata (alipetAM / alipanta / ityAdIni / vila kSaraNe / tudaaderH| mucAdermum / AdeH SaNaHmaH / siJcati / siJcate / anyeSAM su. gamAni / liTlakAre / dvitvAdikaM / SatvaM / guNaH / siSeca / siSicatuH / siSicuH / siSecitha / avataH / coH kuH / siSekya / sissice| sicyAt / coH kuH| SatvaM / kss| 'sisyoH' anena guNaniSedhaH / sikSISTa | guNaH / coH kuH| sekaa| setA / sekSyati / sekSyate / asekSyat / asekSyata / litpuSAderDaH / asicat / lipisici0 / asicata / asicevAM / asicanta / kerabhAvapakSe / jhasAt / coH kuH| asika / asikSAta / asikSata / ityAdIni / ityubhayapadino dhAtavaH kathitAH / atha parasmaipadinaH / kRtI chedane / kantati cakata kRtyAt kartitA katiSyati akatiSyat akartIt / lubha vimohane / lobhitA-lobdhA alobhIt / ghRtI hiMsAgranthanayoH / cartiSyati caya'ti acIt / vidha vidhAne / vedhitaa| kuTa kauttilye| atha parasmaipadino dhAtavaH kathyante / tivAdayaH sarvatra bhavanti / tudAdaraH / ayamapi caturSa bhavati / kRtI chedane / IkAra it / mucAdermum / kRntati / kRntate / catuNAM sugamAni rUpANi / liTlakAre / dvizca / raH / upadhAyA lyoH| kuhozcaH / caka cakRtatuH catuH / cakRta / kRttyAt / sisatA0 / guNaH / kati
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ 444 sArasvate dvitIyavRttI tA | karttiSyati / akarttiSyat / luGlakAre / dvAviTau / serlopaH / upadhAyA lghoH| akarttIt / akarttiSTAM / akarttiSuH / lum vimohane / tudAderaH / lubhati / lubhet / lubhatu | alabhat / liTlakAre / dvitvAdikaM0 / upadhAyA laghoH / lulobha / lulabhatuH / lulubhuH / lubhyAt / iSusaha0 / lobhitA / iDabhAve guNaH / tathorghaH / jhabenabAH / labdhA / lobdhArau / lobdhAraH / lobhiSyati / alobhiSyat / lalakAre / dvAviTau / upadhAyA lghoH| alobhIt / alobhiSTAm / alobhiSuH / cRti hiMsAgranthanayoH / IkAra it / tudAderaH / cRtati / cRtet / cRtatu / anRtat / liTlakAre / dvizca / pUrvasya raH / upadhAyA laghoH / cacarca / cacRtatuH / canRtuH / nRtyAt / sisatA0 / guNaH / carttitA / nRt / vRd / anena syapi vA iT / carttiSyati / cassrpati / acarttiSyat / acarcchat / luTlakAre / dvAviTau / acacat / avartiSTAm | acartiSuH / vidha vidhAne / tudaaderH| vidhati / catuNAM sugamAni / liTlakAre / dvitvAdikaM / guNaH / vivedha | vividhatuH / vividhuH / vidhyAt / sisatA0 / guNaH / dfear | vedhiSyati / avedhiSyat / luGlakAre / dvAviTau / guNaH / serlopaH / alobhIt / alobhiSTAm / alobhiSuH / ityAdIni / kuTa kauTilye / akAra it / tuvAderaH / kuThati / catuNI rUpANi sugamAni / liTlakAre / dvizva pUrvasya / kuhozcaH / upadhAyA laghoH / cukoTa / cukuTatuH / cakuTuH / ' cukuT iT thap iti jAte / upadhAyA laghoH / anena guNe prApte / sUtram / kuTAderjiNadvarjaH pratyayo Gidvat 1 cuMkoTa cuku Titha kuTitA akuTIt / truT chedane / truTyati truTati / otrazcU chedane / oU itau / grahAM kiti ca / vRzvati / vavrazca vavRzvatuH vavRzcuH / vatrazvitha vatraSTha vRzvayAt / Udito vA / vrazvitA vraSTA / skorAdyozva praviSyati vrakSyati abravIda anAkSIt anASTAm / kR vikSepe / Rta ir / kirati cakAra cakaratuH kIryAt karitA / ITo grahAm / karItA ka. raSyati - kariSyati akarISyat akariSyat akArIt / kuTAdeH / kuTAderdhAtorDiMgadvarjaH pratyayo Gidvat / GizvAguNAbhAvaH / cukuTi tha / Tyat / kuTAdeH / anena hinvAguNo na bhavati / kuTitA / kuThiSyati / akuTiyat / zeSANi rUpANi sugamAni / luGlakAre / dvAviTau / guNAbhAvaH / akuTIt / akuTiSTAM / akuTiSuH / ityAdIni / truT chedane / kramubhramu0 anenAspa
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ tudAdiprakriyA | 445 ,, dhAtova yaH pratyayo bhavati / tudAderaH / truSyati / apratyaye kRte sati / truTati / evaM caturNAM rUpANi / liTlakAre / tutroDhaM / tunnuhatuH / tunnuhuH | tutruTitha | truTyAtU / truttitaa| kuTAditvAdruNo na bhavati / truTiSyati / atruTiyat / luGlakAre dvAviTau / serlopaH / dibAdAcaT / atruTIt / atru TiSTAm / atruTiSuH / ityAdIni rUpANi bhavanti / atrazca0 chedane / okArokArAvitau / tudAderaH / 'grahAMkita ca anena saMprasAraNaM bhavati / vRzcati / catuNAM rUpANi sugamAni / liTlakAre / dvizva | pUrvasya / vatraca / saMprasAraNaM / vavRzcatuH / vavRkSaH / vatrazciya / Udito vA / saMyogAntasya lopaH / anena cakArasya lopaH / chaza0 / TutvaM / vatraSTha | ityAdIni / saMgasAraNaM / vRzyAt / sisatA0 / bracitA / Udito vA0 anena vA iT / sNyogaaNtsylopH| tvaM / TutvaM / braSTA / trazciSyati / iDabhAve / skorAdyozca / coH kuH / SatvaM / kapasaMyoge 0 | trakSyati / atrazciSpat / atrakSyat / lullakAre / dvAviTau / serlopaH / di bAdAvaT | abravIt / atrazciSTAM / atraviSuH / iDabhAve / skorA0 / coH kuH / aniTo nAmivataH / anena vRddhiH / atrAkSIt / ' jhasAt ' anena serlopaH / anyatsAdhanaM pUrvavat / atrASTAM / atrAkSuH / kR vikSepe / tudAderaH / Rta ir / anena RkArasya iD bhavati / kirati / kirat / kiratu | akirat / liTlakAre dvizca / raH / kuhozuH / dhAtornAminaH / cakAra / RsaMyogAt / anenAkittvAnna guNAbhAvaH / cakaratuH / cakaraH / cakaritha / Rta iT / yvoviMhase | kIryAt / silatA0 / guNaH / karitA | 'ITo grahAm ' anema vA dIrghaH / karItA / anyeSAM mUlAd jJeyAni / luGlakAre / Nipe / anena serNitvAt vRddhiH / dhAtonArminaH / akArIt / vRddhihetau / anena dIrghAbhAvaH / akAriSTAm | akAriSuH / ityAdIni / sUtram / upAtkiratezchede'rthe suvAcya* / upAt / upopasargapUrvAt kiraterdhAtoH chedane'rthe suD vAcyaH / dvitIyaM sUtram / hiMsAyAM pratezva / upaskirati, upacaskAra, pratiskirati / gR nigaraNe / girati / hiMsAyAm / kiraterdhAtohiMsAyAmarthe pratipUrvAcca suD vAcyaH / upaskirati / upacaskAra | hiMsAryAM / pratiskirati / gR niragaNe / Rta ir / aneneT / tudAderaH / girati / sUtram / giraterasya vA laH khare vAcyaH / gilati / jagAra- jagAla
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ 446 sArasvate dvitIyavRttI jagaratuH-jagalatuH jagaha-jagaluH / agArIt agAlIt / sTaz sparzane / sTazati pasparza sTazyAt spaSTA sparTI sprakSyati-spayati, asprakSyat-aspayaMta, aspAkSIt / / ro vA / aspAkSIt / girtH| giraterdhAtorakArasya lakAraH svare pare vAcyaH / anena rakArasya lakAraH / gilati / caturNA rUpANi sugamAni / liTlakAre / vizca / / kuhoshcH| dhAtornAminaH / anena vRddhiH| jagAra / jagAla / RsaMyogAt / anenAkisvAguNo bhavati / jagaratuH / jagalatuH / ityAdIni / Rta ir / yvorvihase / gIryAt / gritaa| galitA / anyAni mugamAni / luGlakAre / dvAviyai / dhAto minaH / anena vRddhiH / agArIt / agAriSTAM / agAriSuH / latve kRte sati / agAlIt / agAliSTAM / agAliSuH / ityAdIni / spRz sparzane / tibAdayaH / tudAderaH / spRzati / liTlakAre hizca / raH / pUrvasya hasAdiH / upadhAyA laghoH / pasparza / paspRzatuH / paspRzuH / ityAdIni / spRzyAt / spRz tA iti sthite / chaSaza0 / anena SakAraH / upadhAyA laghoH / anena guNaH / rArojhase0 anena aro rakAraH / kRSAdInAM / anena vikalpaH / STutvaM / smaSTA / sparTI / SaDhoH kaH se / spakSyati / spayati / aspakSyat / aspayat / lullakAre / 'aniTo nAmivataH anena vRddhiH / anyasAdhanaM sugamam / aspArsIt / ' jhasAt / anena se.paH / aspArTAm / aspAkSuH / aro rakAre kRte / asmAkSIt / asmASTAm | asmAkSaH / ityAdIni / 'kR.. SAdInAM0 / anena 'bhUte siH ' anena vihitaH sipatyapo vA bhavati / kRSAdInAM vA sirvaktavyaH / tatpakSe / hazaSAntAtsak / asTakSat / praccha jIpsAyAm / saMprasAraNam / pRcchati / papraccha papracchatuH / papracchitha papraSTha, TacchayAt, praSTA, prakSyati, aprokSIt / sRja visarge / sRjati, sasarja sasRjatuH sasRjaH / sasarjitha-sasraSTha / sRjyAt / rAro jhase zAm / sraSTA, vakSyati, anAkSIt / Tumasjo zuddhau / Tu o itau / anyatra so jaH / majjati, mamajja, malA / masjinazojhase num / maMkSyati, amAMkSIt amAnAm amAMkSuH / viza pravezane / veSTA,avikSata / mRz aamrpnne| amrAkSIda,
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ tudAdiprakriyA | amAkSat, amRkSat / viccha gatau / AyaH / vicchAyati, vicchAyAJcakAra viviccha, vicchAyyAt vicchyAt, vicchAyitA - vicchitA, avicchAyIt / iSu icchAyAm / gamAM chaH / icchati, icchet, iyeSa, eSitA, eSTA / chupa sparze / choptA, achaupsIt / liza gatau / leSTA alikSat / khida parighAte / vindati, khettA, akhaitsIt / piza avayave 1 piMzati, pezitA / iti tudAdiSu parasmaipadiprakriyA | ' 447 kRSAdInAM ' anena kuSAdInAM dhAtUnAM sarvatra servikalpaH / tadA ' 6zaSAntAt ' anena sak / anyatsAdhanaM sugamam / aspRkSat | aspRkSatAm / aspRkSan / ityAdIni / praccha jJIpsAyAM / tudAderaH / grahAM kitica / anena saMprasAraNaM / pRcchati / caturNAM rUpANi sugamAni / liTlakAre / dvizca / pUrvasya / papraccha / saMprasAraNaM / papRcchatuH / papRcchuH / pamacchitha / antvataH / SatvaM / hutvaM / paSTha | ityAdIni / saMprasAraNaM0 / pRcchayAt / SatvaM / chrutvaM / praSTA / SaDhoH kaH se / kilAt0 / kaSa0 / prakSyati / amakSyat / lalakAre / ata upadhAyAH / anena vRddhiH / anyata sAdhanaM sugamam / aprAkSIt / chazaSa0 / STutvaM / aprASTAm / amAkSuH / ityAdIni / sRja visarge / tudAderaH / sRjati / catuNAM sugamAni / liTlakAre / dvizca / raH / upadhAyA laghoH / sasarja / sasRjatuH / sasRjuH / antvataH / sasarjitha / sasRj thap iti jAte / upadhAyA laghoH / rAro jhase0 chazaSa0 / STutvaM / sasraSTha / sRjyAt / rArojhase / SatvaM / STutvaM / sraSTA / SaDhoH kaH se / SatvaM / kaSasaMyoge0 / srakSyati / atrakSyat / aniTo nAmivataH / asrAkSIt / asrASTAm / bhakSuH / TumapUjo zuddhau / TukAraukArau itau / tudAderaH / anyatra sojaH / anena sakArasya jakAraH / majjati / caturNAM lakArANAM rUpANi sugamAni / liTlakAre / dvizva | pUrvasya / anyatra sojaH / mamajja / mamajjatuH / mamajjuH / ityAdIni / masj tA iti sthite skorAdyozca / anena sakArasya lopaH / coH kuH / khase capA0 | masjinazoH / anena num / nazcApadAnte / maMktA / maMktArau / maMkAraH / kSyati / amaMkSyat / ata upadhAyAH / amAMkSIt / jhasAt / anena serlopaH / amAMtAM / amAMzuH | ityAdIni / viz pravezane / tudAderaH / vizati / liTlakAre / dvizca / pUrvaspa isA0 / guNaH / viveza / vivizatuH / vivizuH / vivezitha / atvataH / SatvaM / STutvaM / guNaH / viSeSTha | vizyAt / guNaH / SatvaM / STutvaM / vaiSTA / SatvaM / SaDhoH kaH se / kkilAt0 / kaSa0 / guNaH / vekSyati / avekSyat / hazaSAntAt anena sak / anya
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ 440 sArasvate dvitIyavRttI * sAdhanaM sugamam / avikSat / avikSatAm / avikSan / mRz AmarSaNe / tudAderaH / mRzati / liT dvitvAdikaM / raH / guNaH / mamarza / mamRzatuH / mamRzuH / mazitha / atvataH / mamaSThe / mRzyAt / gunnH| SThatvaM / rAro0 sraSTA / SaDhoH kaH se / prakSyati / bamrakSyat / aniTo nAmivataH / anAkSIt / amrASTAm / amrAkSuH / ' kazAdInAM0 ) anena seviphalpaH / tatpakSe / hazabAntAt / amRkSat / amRkSatAm / amRkSan / vi. cchatau / AyaH / anena AyaH pratyayaH / tudAderaH / ade / vicchAyati / liT / vicchAyAMcakAra / atra kAsAdi0 anenAm / anapi vA iti raktatvAt / anapi vA bhavati / tatkSe viviccha / vivicchanuH / vivicchuH / vicchAyAt / atra / 'yasaH / anena akArasya lopaH / aayaabhaave| vicchayAt / sisatA / vicchAyitA / vicchicaa| vicchAyiSyati / vicchiNyati / avicchAyiSyat / avicchiNyat / luGlakAre / dvAvidyau / avicchAyIt / avicchIt / iSu ichAyA~ / tudAderaH / gamezchaH / icchati / liT / dvizva / guNaH / asavarNe / iyeSa / savarNe / ISatuH / ISuH / ityA. dIni / iNyAt / iSu saha0 / guNaH / eSitA / STutvaM / eSTA / eSiSyati / svraade|| aiSiSyat / luG / aiSIt / chupa sparze / tudAderaH / chupati / caturNA rUpANi mu. gamAni / liT dvizca / gunnH| jhapAnAM / cucchop| chupyAt / guNaH choptA / cchopsyati / acchopsyat / aniTo naamivtH| acchaupsIt / jhasAt / acchauptAm / acchau muH| liz gatau / tudaaderH| lizati / liT / lileza / lilizatuH / lilizuH / lilezitha / atvata0 / lileSTha / liNyAt / guNaH / SatvaM / leSTA / SaDhoH kaH se / lekSyati / alekSyat / hasaSAMtA0 / chazaSa0 / SaDhoH kaH se / SatvaM / kapa0 / alikSat / alikSatAm / alikSan / khida parighAte / tudAderaH / anenApratyayo bhavati / mucAdermum / anena mumAgamo bhavati / nazcApadAnte jhase / anenAnusvAraH / khindati / khindet / khindatu / dibAdAvaTa / akhindat / rUpANi sugamAni / liTlakAre / dvizvA pUrvasya / 'upadhAyA laghoH' anena guNaH / vikheda / cikhidatuH / cikhiduH / ityAdIni / khidyAtUM / khase0 / guNaH / khecaa| khetsyati / akhetsyat / 'aniTho nAmivataH anena vRddhiH / akhaitsIt / jhasAt / anena selopH| tathodhaH / akhaiddhAm / akhaitsuH / ityAdIni / piS avayave / tudAderaH / mucAdermum / piMSati / caturNA lakArANAM rUpANi sugamAni / liTlakAre / dvizca / pUrvasya / upadhAyA laghoH / pipeza / pipizatuH / pipizuH / pipezitha / pizyAt / sisatA0 / upadhAyA laghoH / pezitA / SatvaM / peziSyati / vivAdAvaT / apeziSyat / laGlakAre dvAviTI / anyatsAdhanaM tu, pUrvasadRzam / apezIt / apeziSThAm / apeziSaH / ityAdIni / iti parasmaipadino dhAtavaH kathitAH /
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ tadAdiprakriyA .. . ... nudaadibhkriyaa| 449 . athaatmnepdinH| mRngpraanntyaage| ayaki / akArasya - riDAdezo bhavati akAre pratyaye yeki ca pare / nudhAtoH / mriyte| , athAtmanepadinaH kathyante / mRG prANatyAge ukAra AtmanepadArthaH / tudAderaH / sUtram / ayaki / azca yak ca / ayak / tasmin ayaki / kArasya 'tudAderaH' anena sUtreNa vihite akAre pare ca yak pratyaye pare rikAdezo bhavati / atra DakAravyavadhAnAt 'ye' anena dIrgho na bhavati 'anubandhaH pratyakSavat / iti nyAyAt / nudhAtoH aneney bhavati / triyate / AdAI / aie / niyete / / niyante / niyeta / mriyatA / amriyata / sUtram / saparokSayostAdau mriyateH parasmaipadaM vAcyam / masAra sa: mratuH / mRSISTa, martA, mariSyati, amariSyat / lopo isvAjjhase / amRta amRSAtAm amRSata / haG Adare / driyate, dadre, SISTa, dartA / hanRtaH syapaH / dariSyate, adariSyata, ahata / ghRG avasthAne / dhriyate / tadvat / TaG vyApAre / vyApriyate, vyApariSyate, vyApTata vyASTaSAtAm / ovijI bhayacalanayoH / vijate, vijeta, vijatAm, avijata, vivije, vijitaa| saparokSayoH / saparokSayostAdau syapi parato mriyaterdhAtoH parasmaipadaM vAcya m / tadA NabAdayaH pratyayA bhavanti / dviva / rH| dhAtornAminaH / mamAra! shaaN| mmrtuH| mnuH| mamartha / ityAdIni / uH / anena guganiSedhaH / SatvaM / muSISTa / guNaH / martA / hanRtaH svapaH / mariSyati / amariSyat / luGlakAre / lopo ha. svAjjhase / anena serlopaH / amRta / amRSAtAM / amRSata / haG Adare / DakAra aatmnepdaarthH| tudAderaH / ayaki / nudhaatoH| driyate / driyeta / driyatAm / adriyata / lilakAre / dvizca / raH / karaM / dadre / dadrAte / dadire / dRSISTa / guNaH / dartA / hanRtaH / dariSyati / adariSyat / luGlakAre 'lopohasvAnjhase' anena selopaH / ahata / ahaSAtAM / aSata / ityAdIni / dhRt avasthAne / skAra A. smnepdaarthH| tudAderaH / ayaki / nudhAtoH / anena iy bhavati / bhiyate / dhiyate / priyatAm / adhiyata / lilakAre / dvizca / ra / jhapAnAM raM / daH / ddhaate| pabhire / uH / dhRSISTa / atra SatvaM bhavati / guNaH / dharcA / 'hanRtaH ' aneneT / 57
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ 450 .. sArasvave dvivIpAcI pariNyate / adhariSyat / hulakAre / selopaH / adhRta / aSAtAm / adhUSata / pra vyApAre / kAraH / anyatsAdhanaM tu pUrvasahazam / vyApUrvo'yaM dhAtuH vyAmiyate / catuNAM rUpANi mugamAni / liTlakAre / dvitvAdikaM / vyApa / anyeSAM rUpANi pUrvasadRzAni / hulakAre / serlopaH / vyAhata / vyApRSAtAM / vyApUSata / ityAdIni / ovijI bhayacarUnayoH / IkAraukArAvitau svaH / tudAdera / vijate / liTlakAre / dvitvAdikaM / vivije / vivijAte / vivinire / vijU iT tA iti jAte / tatra guNe prApse sUtram / vijeH para iT kibktvyH| tato nopaghAguNaH / vijiSyate, avijiSyata, avijiSTa / olasjI brIDAyAm / anyatra / so jaH / lajjate, lalajje, alajjiSTa / iti tudaadissvaasmnepdiprkriyaa| iti avikrnnaastudaadyH| iti dhAtUnAmaSTamo gnnH||8|| vijeH / vijo dhAtoH para iT kidvaktavyaH / anena guNaniSedhaH / vijitA / patvaM / vijiSyate / avijiSyata / laGlakAre / lutvaM / avijiSTa / avinissaataam| avijiSata / olamjI bIDAyAM / dvAvitau / tudAderaH / anyatra 'sojaH' anena sakArasya jkaarH| lajjate / caturNA lakArANAM sugamAni / liTlakAre dvitvAdikam / lalajje / ityAdIni / lajipISTa / lajjitA / lajjiSyate / alajjiNyata / alajjiSTa / alajjiSAtAM / alajjiSata / ityAdIni / ityAtmanepadinaH kthitaaH| iti avikaraNAstudAdayo dhAtavaH kathitAH / atha jyaadyH| ttraadaavubhypdinH| DukrI drvyvinimye| nA krayAdeH / krayAdergaNAnA pratyayo bhavati caturyu pareSu / apo'pavAdaH / Natvam / krINAti / atha krayAdayo dhAtavaH kathyante / tatrAdAvubhayapadino dhAtavaH santi / hukrIJ dravyavinimaye / dravyaparAvarttane / vastUnAM maulyena grahaNe ityarthaH / dukArA. kArAvanubandhau / hukAro dvitakhimak iti kAryArthaH / prakArAnubandhatvAdubhayapadI / tibAdayaH pratyayAH / krI vip iti sthive sUtram / nAtrayAdeH / nA / sAMke0 (pra0 e0) yaadeH| (paM0 e0) yAdergaNAt nApatyayo bhavati caturdA tibAdiSu pareSu / anena nApatyayaH / Natvam / krINAdi / ' kI nA tas' iti jaave| sUtram /
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ spaadiykiyaa| 151 I hase / nAityasyAkArasya IkAro bhavati kiti ise pre|' kriinniitH| iihse||(m0 e0) sAMketika hase / (sa.e.)nA iti matpapasaM. bandhina thAkAraspa niti ise pratyaye pare kAro bhavati / bhanena sarvatra riti ise AkArasya IkAraH kaaryH| pUnoMNo'nante / bhanena Natvam / koNItaH / kI nA bhanti ivi-sthite / sUtram / nAtaH / nAityasyAkArasya lopo bhavati kiti svare pare / krINanti / kroNAsi krINIyaH krINItha / krINAmi krINIvaH krINImaH / krINIte, kroNIyAt, krINIta, krINAtu, krINItAma, akrINAta, akriinniit| cikrAya cikriyatuH cikriyuH| ciyitha-citreya / cikriye, krIyAda, RSISTa, kretA 2, keSyati, kreSyate, akreSyat, akreSyata, aSIta, akreSTa / prIj tarpaNe kAntau ca / pipriye / mIJ hiMsAyAm / mInAti / mInAtiminotidIDAM guNavRddhiviSaye kyapi ca : AtvaM vAcyam / mamau mimyatuH mimyuH / mamitha-mamApa / .. mAsISTa, mAtA, amAsIda, amaSTa / skuJ ApravaNe // stambhustambhuskambhuskumbhuskuJbhyonu zca / skunoti, sku nAti, askunIta, cuskuviSe, askauSIta, askoSTa / stambhu stumbhuskambhuskumbhu rodhane / stamroti-stanAti, stuno. ti-stunAti, skanoti-skannAti,skunoti-skunAti, sta* bhAna-stubhAna, skabhAna-skumAna, astAt / jastambhumucumlucucuglucugluJcuzvibhyazlereG vA / astambhIt / pUn pvne| nAtaH / nA (pa.e.) sAMke0 / AtaH (pa.e.) dvipadaM sUtram / kayAderutpatrasya nA iti pratyayasaMbandhina zrAkArasya miti svare lopo bhavati / anena hidi svare sarvatra AkArasya lopaH kAryaH / krINanti / koNAsi / pittvAdIkArona / anyAni mUle santi / paatmnepde| kINIve / koNAte / koNate Ator3a
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ 451. sArasvate dvitIyacau nto0 / anenaM anta aMt / anyAni sugamAni yathAsaMbhavaM sAdhyAni / yAdAdAvIkAraH sarvatra / krINIyAt / krINIyAtAM / krINIyuH / ityAdIni / ' nAtaH ' anena AkArasya lopa ItAdau bhavati / krINIta / krINIyAtAm / krINIran / ityAdIni / loTlakAre'pi sAdhanaM sadRzam / krINAtu / tAtaGi / GittvAdIkAraH / krINItAt / krINItAM / nAtaH / anenAkArasya lopaH / krINaMtu / hau pare / AkArasyekAraH / krINIhi / AnibAdau savarNe / krINAni / krINIva / krINIma | ityAdIni / Atmanepade0 / krINItAM / krINAtAM / krINatAM SatvaM bhavati / krINISva / ityAdIni / dibAdAva | akrINAt / akrINItAM / akrINan / akrINAH / amipi savarNedIrghaH / akrINAm / Atmanepade / akrINIta / nAtaH / akrINAtAM / akrINata / ityAdIni rUpANi jJAtavyAni / sarveSAM rUpANAM dvAbhyAM sUtrAbhyAM prAyaH siddhirbhavati / liTkAre / dvizca / sasvarAdiH / hrasvaH / kuhozruH / dhAtornAminaH / anena vRddhiH / cikrAya / nudhAtoH / anena iy / cikriyatuH / cikriyuH / atvattaH / guNaH / cikrafur | cikre | cikriyathuH / cikriya / ityAdIni rUpANi bhavanti / cikriye / cikriyAte / cikrithire / krIyAt / guNaH / / SatvaM / keSISTa / anyAni mUlAta jJeyAni / luMGlakAre / aniTo nAmivataH / patvaM / dibAdAvaT / atraiSIt / aSTAm | akSuH / Atmanepade / guNaH / Satvam / STutvaM / dibAdAvaT / akreSTa akreSArtA | aSata | ityAdIni bhavanti / prIJ tarpaNe kAntau ca / 'tivAdayo bhavanti / nAkryAdeH / anena caturSu nA pratyayaH / NatvaM / prINAti / ihase / prINItaH / nAtaH / prINanti / rUpANi pUrvavat / prINIte / prINIyAt / zrINIta | prINAtu / prINItAM / amINAt / amINIta / liTlakAre / dvizca / sasvarAdiH / hrasvaH / dhAtonaminaH / piprAya | pipriyatuH / pipriyuH / atvataH / piyitha / pimetha / ityAdIni / pipriye / pipriyAte / pipriyire / prIyAt / guNaH / preSISTa / atra patvaM bhavati / pretA / pretA / SatvaM / preSyati / preSyate / apraSyat / apreSyata / aniTo nAmivataH / apraiSIt / Atmanepade guNaH / apreSTa / aprepAta / apreSata / ityAdIni rUpANi jJAtavyAni / pUJ pavane / tibAdayaH / nAkryAdeH / sUtram / pvAdeIsvaH / vAdInAM hrasvo bhavati caturSu pareSu / punAti, punIte, punIyAt, punIta, punAtu, punItAm, apunAt, apunIta, pupAva, pupube, pUyAt, paviSISTa, pavitA 2, pa viSyati, paviSyate, apaviSyat, apaviSyata, aMpAvIt, apaviSTa / kRJ*hiMsAyAm / kRNAti, kRNIte, cakAra, cai
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyaadiprkriyaaN| - kare, kIryAt, kariSISTa, aMkArIt / dhUnU kaMpane / dhunAti, dhunIte, dudhAva, aviSTa-aghoSTa / graha' upAdAne / grahAM viti ca / grahAti gRhItaH / gRhIte, gRhNIyAta, gRhIta, . gRhNAtu grahItAt gRhItAm gRhNantu / pvaadehkhNH| pvAdeH (10 e0)| isvaH / (ma0 e0) pvAdInAM dhAtUnAM isvo bhavati caturdA pareSu / anena isvaH / punAti / punIte / anyAni pUrvasadRzAni / liTlakAre / dvizca / sasvarAdiH / isvaH / dhAMvornAminaH / pupAva / nudhAtoH / pupuvatuH / pupuvuH / pupavitha / Atmanepade / pupuve / pupuvAte / pupuvire / pUyAt / . 'sisatA' anena iT / guNaH / SatvaM / paviSISTa / anyeSAM mUlato jJAtavyAni / ludduulkaare| dhAvonAminaH / anenvRddhiH| anyatsAdhanaM sugamam / apAvIt / apAviSTAM / apAviSuH / Atmanepade tu guNaH / SatvaM / STutvaM / apaviSTa / apaviSAtAM / / avaviSata / ityAdIni bhavati / kRJ hiNsaayaaN| makAra ubhayapadArthaH / vibAdayaH pratyayA bhavati / nauyadiH / anena nApatyayo bhvti| pAdehasvaH / NatvaM / kRNAti / Ihase / kRNItaH / 'nAtaH' anena akArasya kiti svare lopaH / kRNaMti / Atmane. pade / kRNIte / kRNAte / kRNate / kRNIyAt / kRNIta / kRNAtu / kRNIvAM / akuNAt / akRNIta / lilkaare| dvitvAdikaM / ra kuhoshcH| dhAtonoM / cakAra / cakratuH / cknu|| cakaritha / cakre / cakrAte / cakrire / yAdAdau / bovihle| kIryAt / sisatA / guNaH / SatvaM / kariSISTa | karitA / karitA / SatvaM / gunnH| iT / kariSyati / kariSyate / akariSyat / akariSyata / rUpANi sugamAni santi / bhato na likhitaani| lalakAre / serNitvAt / 'dhAtonA' anena vRddhiH / akA rIt / akAriSTAm / akAriSuH / Atmanepade0 / guNaH / SatvaM / STutvam / akariSTa / - akariSAtAm | akariSata / ityAdIni bhavanti / dhUm kampane bhakAraH tibaadyH| pvaadeiisvH| naakyaadeH| dhunaati| dhunIte / caturNA lakArANAM rUpANi sugamAni / teSAM sAdhanamapi pUrvasahazamasti / liTlakAre / dvitvAdikaM / hsvH| jhapAnA / dhA. tornA / dudhAva / nudhAtoH / nAnapyorvaH / anenova bhavati / dudhuvatuH / dudhuvuH / dudhavitha / dudhave / dudhuvA~te / dudhuvire / ityAdIni / dhUyAt / svarati0 / anenAsya . dhaatoriddviklpH| guNaH / SatvaM / viSISTa / iDabhAve / guNaH / SatvaM / ghoSISTa / dhavitA 2 dhovA 2 dhaviSyati / iDabhAve / ghoSyati / dhaviSyate / ghopyate / adhaviSyat / adhoSyat / adhaviSyata / aghoNyata / lalakAre / 'stusudhUmAM' anena seridAM vRddhiH| adhAvIt / adhAviSTAm / adhAviSuH / aatmnepde| aghaviSTa / adhavirSAtAm / adhaviSata / iDabhAve / guNaH / Satvam / STutvaM / aghoSTa / aghoSA THEHRUTHEH
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ 414 sArasvate dvidIpAcI tAm / adhoSataH / graha upAdAne / upAdAnaM grahaNam / tibAdayaH / nA kracAdeH / mahA kRiti ca / anena saMprasAraNaM / NatvaM / gRhNAti / gRhNItaH / gRhNanti / gRhNIte / - hNIyAt / gRhNIta | gRhNAtu / gRhNItAt / gRhNItAm / gRhNantu / ' bahU hi ' ivi sthite / sUtram / isAdAna hau / hasAntAttrayAdergaNAdAnaH pratyayo bhavati hau pare / nApratyayAbhAvaH / gRhANa, agRhNAt, jagrAha, jagRhe, gRhyAt / ITo grahAm / iti I: / grahISISTa yahItA 2, grahISyati, agrahISyat, agrahISyata, agrAhIt, agrahISTa / iti kryAdiSUbhayapadiprakriyA | hasAdAna hau / hasAt / ( paM. e. ) AnaH / (pra. e. ) hau / (sa. e. ) hasAntAt krayAdergaNAt AnaH pratyayo bhavati himatyaye pare / nAmatyayAbhAvo bhavati / ataH / anena - herluk / saMprasAraNaM / gRhANa / anyAni sugamAni / gRhItAm / agRhNAt / bhagrahNIta | liTlakAre / dvizva | saMprasAraNaM / raH / kuddovaH / ata upadhAyAH / jagrAha / jagRhatuH / jagRhu: / jagRhe / jagRhAte / jaggRhire / saMprasAraNaM / hyAt / graha sISTa / iti sthite / sisatA / ' ITo grahAM0 / anena dIrghaH / grahISISTa / grahItA 2 / grahISyati / grahISyate / agrahISyat / agrahISyata / eteSAM - pANi sugamAni / lalakAre / bhata upadhAyAH / anena vRddhiH / anyat sAdhanaM sugamam / agrAhIt / agrAhiSTAm / agrAhiSuH ' vRddhihetau ' anena atra dIrghAbhAvaH / Atmanepade / agrahISTa / agrahISAtAm / agrahISata / ityAdIni / ityubhayapadinaH / , 1 atha parasmaipadinaH / puS puSTau / puSNAti, puSNIyAt, puSNAtu puSNItAt, puSNItAm, puSNantu / puSANa, apuSNAt, pupoSa, puSyAt, poSitA, poSiSyati, apoSiSyat, apoSIt / muSa steye / muSNAti, mumoSa, muSyAt, moSitA, moSiSyati, amoSiSyata, amoSIt / zU hiMsAyAm / - zRNAti / zazAra zazaratuH zazaruH / zIryAda, zaritA, zariSyati, azariSyat, azArIt / jyA vayohAnau / grahAdi -- tvAtsaMprasAraNam / jInAti, jInIyAt / jijyau jijyatuH jijyu: / jijyitha- jijyAtha / jIyAt, jyAtA, jyAsyati,
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ kyAdimakriyA / - 455 I ajyAsyat, ajyAsIt / jJA avabodhane / jAjanijJoH / jAnAti, jajJau, jJAyAt, jJeyAt, jJAtA, ajJAsIt / lI zleSaNe / lInAti / lIliGorAtvaM vA / lalau, lilAya, lilyatuH, lAtA-letA, alAsIt, alaiSIt / bandhU bandhane / badhnAti, babandha, bhantsyati, abhAntsIt / mantha vilo - Dane / madhnAti / kuS niSkarSe / kuSNAti, kuSANa, cukoSa, kuSyAt, koSitA, akoSIt / aza bhojane / aznAti, aznIyAt / anAtu anItAt anItAm anantu / azAna, Aza, azitA, AzIt / iti krayAdiSu parasmai - padiprakriyA || atha parasmaipadino dhAtavaH kathyante / puS puSTau / tibAdayaH / nA zrayAdeH / Natvam / anyatra sAdhanaM tu pUrvasadRzam / puSNAti / catuNAM rUpANi sugamAni / hau pare puSANa / anyAni sugamAni / liTlakAre / dvizca / pUrvasya / upadhAyA laghoH / pupoSa / pupuSatuH / pupuSuH / kryAderNAdeH / guNaH / pupoSitha | puNyAt / sisatA / upadhAyA laghoH / poSitA / SatvaM / poSiSyati / dibAdAbaT | a poSiSpat / lalakAre / dvAviTau / serlopaH / guNaH / apoSIt / apoSiSTAm / apoSiSuH / ityAdIni / muS steye / tibAdayaH / nAtrayAde / NatvaM / muSNAti / yuNIyAt / muSNAtu / hau pare / muSANa / anuSNAt / rUpANi sugamAni / liTlakAre / dvizva | pUrvasya / upadhAyA laghoH / mumoSa / bhumuSatuH / mumuSuH / guNaH / mumoSitha / suSyAt / sisatA0 / guNaH / yoSitA / SatvaM / bhoSiSyati / bhamoSiSyat / kulakAre / dvAviTau / guNaH / serlopaH / amoSIt amoSiSTAm amoSiSuH / trR hiMsAyAm / tibAdayaH / nAtryAdeH / pvAderhasvaH / Natvam / zRNAti / zRNIyAt / zRNAtu / azRNAt / liTlakAre / dvizca / raH / dhAtornAminaH / zazAra / gRsaMyogAt / anenAkittvAt guNaH / zazaratuH / zazaruH / zazaritha / zata ir / yvorvihase / zIryAt / sisatA / guNaH / zaritA / SatvaM / zariSyati / azariSyat / dhAtornAmi * naH / azArIt / azAriSTAm bhazAriSuH / jyA vayohAnau / tibAdayaH / nAkyAdeH / grahAM kiti ca / anena saMprasAraNam / dIrghasvaratvAt / dIrghaH / jInAti / jInItaH / jInanti | jInIyAt / jInAtu / jInIhi / ajInAtha ajInItAm | ajInan / liTlakAre / dviva / NabAdau pUrvasya hrasvaH / Ato NapU Dau / jijyau / ninyatuH /
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ 456 sArasvate dvitIyavRttI jijyuH / jijyitha / ninyAtha / saMprasAraNaM0 / jIyAt / jyAtA / jyAspati ajyAsyat / 'AdantAnAm / aneneTsako / anyAsIt / ajyAsiSTAm / anyAsipuH / jJA avabodhane / tibAdayaH / pUrvavat / nAkyAdeH / anena caturvA nApatyayo bhavati / jAjanijJoH / anena sUtreNa jA ityAdezaH / jAnAti / Ihase jaaniitH| naatH| jAnanti / ityAdIni rUpANi bhavanti / tAni pUrvasahazAni / jAnIyAt / jAnAtu / ho pare sati / 'I hase ' anena IkAraH / jAnIhi / ajAnAt / liTla* kAre / dvizca / pUrvasya hasvaH / Ato Napa Dau / DittvAt TilopaH |jjnyau / Ato'. napi / jajJatuH | januH / attvataH / Ato'napi / anena AkArasya lopo bhavati / jajJitha / jajJAtha / saMyogAdeH / jJAyAt / jJeyAt / jJAtA / jJAsyati / dibAdAvada / ajJAsyat / 'AdantAnI0 ' anena iTsako bhavataH / anyatsAdhanaM sugamam | a. jJAsIt / ajJAsiSTAm / ajJAsiSuH / ityAdIni / lI zleSaNe / vibAdayaH / nAkyA deH / lInAti / lInIyAt / lInAnu / dibAdAvaT / alInAt / ca. turNA rUpANi sugamAni / lakArANAM sUtram / lIlIDoH / lIlAMDagAvorguNaddhiviSaye AtvaM vA bhavati / SaSThI / anenAntasya bhavati / dhAtvapakSe / lalau / AtvAbhAvapakSe / dvitvAdikaM / 'dhAto minaH' anena vRddhiH / lilAya lilyatuH / nudhAto anena yatvaM / lijyuH / attvataH / lalitha / lalAtha / lilayitha / liletha / ityAdIni / lIyAta / Atve kRte / lAtA / AtvAbhAve guNaH / letA / lAsyati / leNyati / alAsyat / aleNyat / AdantAnAM / anenAsvapakSe / iTsako / alAsIt / alAsiSTAM / alAsiSuH / AtvAbhAvapakSe / 'aniTo nAmivataH' anena vRddhiH / alaiSIt / alaiSTAm / alaiSuH / baMdha baMdhane / tibAdayaH / nAkyAdeH / no lopaH / anena nakArasya lopaH / vabhAti / caturNA rUpANi sugamAni / liTlakAre / dvitvAdikaM / babaMdha / babaMdhatuH / babaMdhuH / babaMdhitha / attvataH / tayordhaH / jhabejabAH / nolopaH / badhyAt / babaMdha / ityAdIni / baddhA AdijabAnAM / anena basya bhaH / khase cpaa| maMtsyati / dibAdAvaT / abhaMtsyat / lulakAre / 'ata upadhAyAH anena vRddhiH / amAtsIt / pratyayalope0 / asyAnityatvAna bhakAraH / 'jhasAt / anena se.po bhavati / tathodhaH / abAddhAM / abhItsuH / ityAdIni / maMtha viloDane / nAkyAdeH / nolopaH / mathnAti / caturNA sugamAni / liTlakAre / mamaMtha / mmNthtuH| mamaMthuH / mamaMthiya / anyeSAM lakArANAM bhvAdigaNoktamaMthadhAtuvat rUpANi / kue niSkarSe / naampaadeH| NatvaM / kuSNAti / kuSNItaH / kuSNaMti / ityAdIni / caturNA rUpANi sugamAni / liTlakAre / dvitvAdikaM 4-kuhothuH / upadhAyA laghoH / cukopa / cukuSatuH / cukuSuH / cukoSiSa / kuNyAt / sisatA0 guNaH / koSitA / patvaM / koSipyati / dibAdAvada / akoSiSyat / luGlakAre / dvAviau / sarlopaH / guNaH / -
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ krayAdiprakriyA | 457 koSIt / akoSiSTa / akoSiSuH / azU bhojane / tibAdayaH / nA kryAdeH / aznAti / catuNAM lakArANAM rUpANi sugamAni / hau pare / hasAdAna hau / ata: / azAna / lalakAre / svarAdeH / anena dvitIyo'DAgamaH / savarNe / Aznat / liTlakAre / dvitvAdikaM / ata upadhAyAH / savarNe / bhAza / bhazatuH / AzuH / Azitha | azyAt / sisatA / azitA / SatvaM / aziSyati / dibAdAvaT / svarAdeH / AziSyat AzIta AziSTAM AziSuH / ityAdIni / iti parasmaipadino dhAtavaH kathitAH athAtmanepadinaH / vRG saMbhaktau / vRNIte, vRNIta, vRNItAmU, avRNIta, vatre, variSISTa - varISISTa / saMyogAviRRdantavRvR sisyorAtmanepade iDDA vAcyaH / vRSISTa / uH / avariSTa avarISTa, avRta / iti kryAdiSvAtmanepadiprakriyA | iti nAvikaraNAH trayAdayaH / athAtmanepadinaH kathyate / vRT saMbhaktau / ukAra AtmanepadArthaH / tabhAdayaH pratyayA bhavaMti / nAkyAdeH / Ihale / NatvaM / vRNIte / nAtaH / ghRNAte / ghRNate / vRNIta | vRNItAM / avRNIta / rUpANi sugamAni / teSAM kAryamapi sadRzam / liTlakAre / dvizca / raH / RraM / vatre / vatrAte / vatrire / krAditvAneT / vavRSe / ityAdIni / vRsISTa / iti sthite / sisatA / guNaH / variSISTa / ITo grahAM0 / varISISTa / saMyogAdi0 anena sISTAdau veT / uH / anena guNaniSedhaH / vRSISTa / varitA / varItA / variSyate / varISyate / bhavariSyata / avarISyata / lukUlakAre / avariSTa | avariSAtAm / avariSata / dIrghe kRte / avarISTa / bhavarISAtAM / avarISata / iDabhAvapakSe / ' lopo hrasvAnjhase ' anena jhase pare serlopaH / bhavRta / avRSAtAM / avRSata | avRthAH / ityAdIni rUpANi bhavaMti / ityAtmanepadinaH kathitAH / iti nAvikaraNAH trayAdayo dhAtavaH / atha curAdayaH / cura steye / curAdeH / curAdergaNAt svArthe JiH pratyayo bhavati / upadhAyA guNaH / sa dhAtuH / apaguNAyaH / corayati, corayet, corayatu, acorayat, corayAJcakAra, corayAmbabhUva, corayAmAsa, corayAJcakre / JeH / coryAt, corayitA, corayiSyati, acorayiSyat / jeraGa dvizva / aGi lau hrasva upadhAyAH / labordIrghaH / | **
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ 458 sArasvate dvitIyavRttI acUcurat / citI saMjJAne / cetayati, acIcitat / citi smRtyAm / idito num / cintyti| laghorabhAvAna diirghH| acicintat / curAderjiti kecit / cintati / pIDa avagAhane / pIDayati / . atha curAdayo dhAtavaH kathyante / cura staye / sUtram / curAdeH / curAdeH / (paM0 e0) curAderdhAtugaNAta dhAtupAThotAt svArthe mUlArthe eva preraNAdyartha vinaiva nipratyayo bhavati / yathA bhvAdInAM abAdivikaraNaM tathA curAdInAM nivi* karaNamityarthaH / anena nimatyayo bhavati / tatra vRddheH prAptau sUtrAbhAve / upadhAyA laghoH / anena guNo bhavati / cori iti sthite / sa dhAtuH / anena dhAtusaMjJA / dhAtutvAt tibAdayaH / apakartari / anena amatyayaH / guNaH / Nabhae / svarahInaMga corayati corayataH corayaMti ityAdIni rUpANi bhavaMti tAni sugamAni / corayet / corayatu / dibAdAvaT / acorayat / liTlakAre kAsAdimatyayAdAm / anena Ama | gunnH| anyat sAdhanaM sugamam / corayAMcakAra / corayAmAsa / corayAMbabhUva / ityAdIni rUpANi bhavati / bhittvAdubhayapadI / corayate / corayAMcake / coriyAt iti jAte / / anena selopH| coryAt / 'sisatA aneneT / corayitA / corayiSyati / dibAdAvaTa / acorayiSyat / cura ni die iti jAte / / beradvizca / anena siviSaye aDmatyayo bhavati ca dhAtodvitvaM / pUrvasya / cucur ni aD dip iti jAte / 'meH / anena bhelopo bhavati / cucur aG die iti jaate| laghordIrghaH / anena pUrvasyadIrghaH / dibAdAvaT / svara0 / vAvasAne / acUcurat / acUcuratAm / acUcuran / ityAdIni bhavaMti rUpANi athavA cori iti siddhasyaiva aG-' pratyaye kRte / 'meH / anena bhelopekRte / nimicAbhAve iti vacanAt coityasya cuH / tato dvitvaM / evamapi sAdhanA bhavati / acUcuracaMdramaso'bhirAmata iti mAdhaH / citI saMjJAne / IkAra it / carAdeH / upadhAyA laghoH / sadhAtuH / vibaadyH| apra karcari / guNaH / Naap / cetayati / cetayet / cetayatu / acetayat / kAsAdi. anena sarvatra NabAdau / Ampratyayo bhavati / cetayAMcakAra / cetayAmAsa / cetayAMba. bhUva / naH' anena melopaH / cetyAt / sisatA / guNaH / cetayitA / cetayiSyati / acetayiSyat / luGlakAre / ra dvizca / aGi laghau / isvH| laghordIrghaH / divAdAvaTa | acIcitat / acIvitatAm / acIcitan / ityAdIni / citi smRtyaaN| curAdeH / anena nimatyayo bhavati / idivo num / anyatsAdhanaM pUrvasadRzaM vartate / citayati / liTlakAre Ampatyayo bhavati / anyAni rUpANi pUrvadhAtuvat / luda
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ curaadimkiyaa| 459 lakAre / araddhizca / anenApratyayo bhavati / laghorabhAvAt pUrvasya dIryoM na bhavati / dibAdAvaT / acitritat / aciciMtatAM / aciciMtan / ityAdIni / curAde turgaNAt niH pratyayo vA bhavati / iti kecidAcAryA vadanti / tanmate / ciMtati / ciMtataH / citaMti / ityAdIni rUpANi syuH / pIDa avagAhane / avagAhanaM prave shH| curAdeH / laghvabhAvAt ' upadhAyA laghoH anena guNo na bhavati / ap / "guNaH / pIDayati / liTlakAre kAsAdi0 / anenAm / pIDayAMcakAra / me| pI- DyAt / sisatA0 / guNaH / pIDayitA / lalakAre / 'meraka dvizca' anena aGmatyayaH / dhAtodvitvaM ca / pUrvasya / dibAdAvat / isvaH / apipIi mi ad die iti jAve / sUtram / bhAjabhAsabhASadIpajIvamIlapIDAM vopadhAyA isvo Gapare jau| apIpiDada-apipIDat / pratha prakhyAne / prathayati / bhrAja / bhrAjabhAsabhASadIpajIvamIlapIDAmeteSAM dhAtUnAmupadhAyA vA hasvo bhavati / aGpare nau pare / anena vopadhAyA isvH|| anena serlopaH / laghordIrghaH / anena pUrvasya dIrghaH / apIpiDat / apIpiDatAm / apIpiDan / ityAdIni / yadopadhAyA isvo na bhavati tadA apipIDat / apipItAm / apipIDan / pratha 'makhyAne / curaadeH| prathayati / liTlakAre aammtyyH| prathayAMcakAra / lullakAre / merA dvizca / pUrvasya / aprajiadie iti jAte ' aki laghau' anenopadhAyA isvaH / akArasyekAre prApta sUtram / smRhatvaraprathamradastaspRzAM pUrvasyAto'daGsare au / itvApavAdaH / apaprathat / Tatha prakSepe / smR0| smRTatvaramathanadastRspRzAM dhAtUnAM pUrvasya akArasya akAra eva bhavati / ityapavAdaH / anena pUrvasya akArasya ikAro na bhavati / 'me: anaMna seloM pH| apapathat / apamathatAm / apaprathan / ityAdIni / pRtha prakSepe / carAdeH / upa dhAyA laghoH / anyattu pUrvavat / parthayati / lullakAre / merada dvizca / aGi laghau / laghordIrghaH / meH / apITath adie / iti jAte / upadhAyA RvarNasyAGi RvA vaktavyaH / irraaraampvaadH| apITathata apaparthat / jJapa jJAna-jJApanayormit / updhaayaaH| upadhAyA Rvargasya RkAro vA vaktavyaH / irarArAmapavAdaH / anena bhakArasya RkAra eva / apIethat / apIpRthatAM / apIpRdhan / yadA kAro
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ 460 sArasvate dvitIyavRttI na bhavati / tadA au pare guNaH / apaparyaMt / apaparthatAm / apaparthan / jJapa jJAnajJApanayoH / curAdeH / ata upadhAyAH / jJApU tri iti jAte / sUtram / mitAM hrasvaH / mitAM dhAtUnAM hrasvo bhavati au pare / jJapayati / ciJ cayane / mit / mitAM hrasvaH / mitAM ( Sa0 ba0 ) hrasvaH (ma0 e0) mitAM dhAtUnAM hrasvo bhavati pare / mito dhAtavo dhAtupAThAdavagantavyAH / anena hrasvaH / anyatsugamam / jJapayati / liTlakAre / AmpratyayaH / jJapayAMcakAra / luGlakAre / - radvizca / pUrvasya hrasvaH / veH / aGi / ajijJapat / ajijJapatAM ajijJapan / citra cayane / ayaM dhAturmit / curAdeH / anena triH / sUtras / cisphurojIvAvaM vA / cisphuro: / cisphurodhatvAtriMpratyaye pare AtvaM vA bhavati / SaSThI / anenAyamAdezontyasya / cA Jiiti jAte / sUtram / rAto Jau puk / R gatAvityasyA''kArasya ca pugAgamo bhavati au pare / capayati cayayati / arca arcayati / pUjAyAm / rAto Jau pukU / rAtaH (Sa. e.) au / (sa0 e0 ) / pukU (pra. e. ) 1 R gatau ityasya dhAtorAkArAntasya ca dhAtornipratyaye pare pugAgamo bhavati / anena pukU / kittvAdante / 'mitAMhasvaH' anena hrasvaH / sa dhAtuH / vibAdayaH / apkarttari / guNaH / capayati / capayet / capayatu | acapayat / liTlakAre / kAsAdipratyayAdAm | anenAsyAm | anyatsAdhanaM sugamam / capayAMcakAra / capayAmAsa / capayAMbabhUva / JaiH / capyAt / sisatA0 / capayitA / capayiSyati / acapayiSyat / lalakAre / cap tridipU iti jAte / radvizca / pUrvasya / aGi laghau / laghodarghaH / acIcapat / acIcapatAm | acIcapan / AtvAbhAvapakSe / dhAtornAminaH / anena vRddhiH / mitahrasvaH / sadhAtuH / ap / cayayati / liTlakAre / AmpratyayaH / cayayAMcakAra / jeH / cayyAt / lalakAre / catridipU iti jAte / raG dvizca / JeH / aDilaghau / laghordIrghaH / acIcayat / acIcayatAM / acIcayan / arca pUjAyAm / curAdeH / anyatsAdhanaM tu pUrvavat / arcayati / liTlakAre 1, arcayAMcakAra 1 AzIrvAdAdau / : / arcyAt / luGlakAre / arci dipa iti jAte / radvizca / svarAdeH paraH / svarAderdhAtoH paro'vayavo'dviruktaH sasvaro
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ puraadimkiyaa| dvirbhavati / 'nadarAH saMyogAdayo na dvi:' iti rephasya na dvitvam / Arcicat / kRta saMzabda / svarAdeH paraH / nadarAH / anena rakArasya dvitvaniSedhaH / me| dibAdAvaT / svarAdeH / Arcicat / ArcicavAm / Arcican / kRta saMzabde / curaadeH| sUtram / dhAtorupadhAyA RkArasya IkArAdezo vAcyo jipratyaye pare / kIrvayati, acikIrtat / gaNa sNkhyaane| akaaraantH| allopasya sthAnivattvAnna vRddhiH / gaNayati / / dhAtoH / dhAtorupadhApA RkArasya bhipratyaye pareM IrAdezo vAcyaH / vorviise ' anena dIrghaH / kIrttayati / liT / kIrtayAMcakAra / lung| radvizca / isvH| phuhozcaH / divAdAvaTh / acikIrttat / acikiirctaam| acikIrcan / gaNa sNkhyaane| ayamakArAMtaH / curaadeH| ytH| anenAkArasya lopH| tatra / ata updhaayaaH| anena sUtreNa vRddha prAptau satyAM 'yAdAdezastabadbhavati ' iti nyAyena vRddhirna bhavati / upadhAyAmakArAbhAvAt / gaNayati / caturNA sugamAni / liT / gaNayAMcakAra / luGa / merA dvizca / pUrvasya / kuhocaH / sUtram / allopino nAkAryam / ajagaNat / kathagaNayorakArya . ceti kecit / ajIgaNat / katha vAkyaprabandhe / kathayati, acakathana, acIkathat / una parihANe / Unayati / jinimittasvarAdezo dvitve kartavye sthAnivat / svarAdeH paraH / arthaG yAcane / arthayate, Athita / saMgrAma yuddhe / asasaMgrAmata / andha dRssttyupghaate| Andadhat / aGka aGga pade lakSaNe ca / AJcakat / iti curaadiprkriyaa| allopinaH / allopino dhAtorakArya na bhavati / aGi ladhau / la. ghordIrghaH / AbhyAM sUtrAbhyAmukta kArya na bhavati ityrthH| ajagaNat / ajagaNatAm / ajagaNan / kathagaNayordhAtvorakArya vA bhavatIti kecidAcAryA vadaMti / tanmate / ajIgaNat / ajIgaNatAm / ajIgaNan / katha vAkyaprabaMdhe / ayamapyakArAMtaH / curAdeH / kathayati / kathayAMcakAra / kathyAt / allopinaH / anenAkArya na bhavati / kuhocaH / acakathat / acakathatAm / acakathan / vA bhavatItyuktatvAt bhakArya bhavati / sAdhanaM tu pUrvavat / acIkathat / acIkathatAm / acIkathan /
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate dvitIyavRcau . . Una parihANe / curAdeH / akArAMtoyam / kunayati / Unayet / Unayatu / svarAdeH anenAsya dhAtodvitIyo'DAgamo bhavati / aunayat / liTlakAre / kAsAdi0 / ananAm / UnayAMcakAra / / UnyAt / sisatA0 / UnayitA / UnayiSyati / aunayiSyat / luGlakAre / Unapidie iti sthite / merA dvizca / anena upatyayo dhAtodvitvaM ca bhavati / svarAdeH paraH / anena nakArasya dvitvaM / / ytH| dibAdAvaT / svarAdeH paraH / aunanat / aunanatAm / aunanan / ityAdIni rUpANi bhavati / arthaG yAvane / DakAra AtmanepadArthaH / akArAnto'yaM dhAtuH / curaadeH| anyatsAdhanaM pUrvavat / arthayate / arthayeta / arthayatAM / svarAdeH / anena dvitIyosDAgamo bhavati / Arthayata / liTlakAre / kAsAdi0 anenAm / arthayAMcakre / AmpratyayaH / anena / arthayAmAsa / arthayAMbabhUva / ityAdIni rUpANi / sisatA / arthayiSISTa / luGlakAre / asatyayaH / dhAtoddhitvaM / svarAdeH paraH / anena yakArasya dvitvaM bhavati / jhapAnAM0 anena thakArasya takAraH / / / yataH / svarAdeH / anena dvitIyo'DAgamaH | Athita / AtAM / AtathaMta / ityAdIni / saMgrAma yuddhe / DakAra AtmanepadArthaH / akArAnto'yam / curAdeH / yataH / anyatsAdhanaM pUrvavat / saMgrAmayate / saMgrAmayeta / saMgrAmayatAM / asaMgrAmayata | kAsAdi0 / saMgrAma* yAMcake / sisatA0 / saMgrAmayiSISTa / saMgrAmayivA / luGlakAre / sasvarAdiH / anena sakArasya dvitvam / anyat asaMgrAmava / asasaMgrAmata / asasaMgrAmetAM / asasaMgrAmata / ityAdIni bhavaMti / aMdha dRSTayupaghAte / akArAnto'yam / curAdeH / ytH| sadhAtuH / tibaadyH| abAdayaH / aMdhayati / aMdhayet / aMdhayatu / svraadeH| anena dvitIyo'DAgamo bhavati / AMdhayat / liTlakAre Ampatyayo bhavati / aM. dhayAMcakAra / meH / adhyAt / sisatA0 / aNdhyitaa| AMdhayiSyati / aMdhaSiSyat / lunglkaare| bhaGmatyayaH / dhakArasya dvitvam / jhapAnAM / / yataH / svarAdeH / Adadhat / AMdadhatA / AMdadhan / ityAdIni / aMka aMga pade lakSaNe ca / akArAMtau / curAdeH / yataH / aMkayati / aMgayati / ityAdIni rUpANi sugamAni / li. TralakAre Ampratyayo bhavati / aMkayAMcakAra / luGlakAre aDmatyayaH / svarAdo paraH anena kakArasya dvitvaM / kuhozcaH / meH / yataH / svraadeH| AMcakat / AcakatAM / AMcakan / ityAdIni / iti curAdayo dhAtavaH kathitAH / atha jyntaaH| atha dhyaMtA dhAtavaH kathyate / sUtram / dhAtoH preraNe / prayojakavyApAre'rthe dhAtorSiH pratyayo bhavati / kurvantaM prerayati yaH sa prayojakaH / kArayati, kAraya
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. curaadimkriyaa| te, acIkarat / pAcayati, apIpacat / bhavataM prerayati 'bhAvayati, bhAvayate, bhAvayAMbabhUva / angsyoH| pUrvasyokArasyetvaM pavargayavaralajakAreSvavarNapareSu parataH / dvinimitte'ci| dvitvanimitte'ci aca Adezo na dvitve kartavye / abIbhavat / mUka mohane / mAvayati amImavat / yu mizraNe / ayIyavat / zabde / arIravat / lUna chedane / alIlavada / ju gatau / ajIjavat / dhAtoH preraNe / dhaatoH| (10 e0) mairaNe (sa0 e0) dvipadaM sUtram / bhvAderdhAtoH preraNe'rthe kArite'thai niH pratyayo bhavati / preraNe'rthe iti ko'rthaH prayojakavyApAre / prayojaka iti ko'rthaH / kurvataM puruSaM yaH kArayati 'ekaskArya svaM kuru' iti pravarttayati sa bhayojaka ityucyate / tasya vyApAraH prayojyadvAreNa rUpeNa kriyAsaMbaMdhastasmin niH matyayo bhavati / kurvataM prerayati yaH sa pra. yojakaH / ekaH karoti taM kurvataM anyaH prerayati itpasminnarthe kRghAtoSiH pratyayaH / kRmi iti jAte akAro vRddhayarthaH ubhayapadArthazca / 'dhAto minaH' anena vRddhiH / sa dhAtuH / anenAsminmakaraNe dhAtusaMjJA sarvatra bhavati / vibAdayaH / ap kartari / guNaH / ap / kArayati / mittvAdayamubhayapadI / kArayate / catuNAM lakA. rANAM rUpANi sugamAni / liTlakAre / kAsAdipratyayAdAm / anenAmmatyayo bhavati / anyatsAghanaM sugamam / kArayAMcakAra / kArayAMcane / kArayAmAsa / kArayAMbabhUva / ityAdIni / meH / kAryAt / sisatA0 / SatvaM / kArayiSaSTi / kaaryitaa2| anyeSAM sugamAni / luGlakAre / kAr ni die iti jAte / merA vizva / anenAe / dhAvoditaM ca / isvaH / kuhocaH / maGi laghau / laghodIrghaH / divAdAvaT / acIkarat / acIkaratAm / acIkaran / aatmnepde| acIkarata / acIkaratAM / acIkaraMta / ityAdIni bhavaMti / bhayaMtA dhAtavaH sarve ubhayapadinaH / nitvAt / dupa caH pAke / pacataM merayati iti vigrahe / dhAtoHpreraNe / anena bhiH prtyyH| ata upadhAyAH / sa dhAtuH / vibAdayaH / apa kartari / guNaH / Na aph / pAcayati / catuNoM rUpANi sugamAni / liTlakAre / aammtyyH| pAMcayAMcakAra / H|paacyaat / sisatA0 / prAcayitA / patvaM / pAcayiSyati / divAdAvaT / apAcapiNyat / luilakAre / preraka dvizca / anpatsAdhanaM sugamam / apIpacat / apIpacatAm / apIpacan / ityAdIni / bhU sacAyAM / bhavaMtaM prerayati iti vigrahe / dhAtoH preraNe / dhAto minaH / anyatsAdhanaM sugamam / bhAvayati / bhAvayate |bhaavyaaNckaar / bhAvyAt /
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 sArasvate dvitIyagat sisatA / bhAvayitAM / luGlakAre / bhUbhUtriadi iti jAte / dhAtornAminaH / ana vRddhiH / hrasvaH / jhapAnAM / asayoH / asayoH parayoH pUrvasya ukAraspa itvaM bhavati / avarNapareSu pavargayavaralajakAreSu parataH / anena ukArasya itvaM / aGi laghau / laghodIrghaH 1 abIbhavat / avIbhavatAm / abIbhavan / ityAdIni / mUha mohane 'mavaMtaM prerayati / dhAtoH preraNe / anyatpUrvavat / mAvayati / liTlakAre / kAsAdi 0 anenAm / mAvayAMcakAra / jeH / mAvyAt / sisatA / mAvayitA / luGlakAre sAdhanaM pUrvasadRzam | amImavat / amImavatAm / amImavan / ityAdIni / yu mizraNe / ekaH yauti tamanyaH prerayati iti vigrahe dhAtoH preraNe / yAvayati / liTlakAre / kA sAdi0 anenAma | pAvayAMvakAra / jeH / yAvyAt / yAvapitA / luGlakAre / apratyayaH dvitvAdikaM / asayoH anena itvaM / bhayIyavat / ayIyavatAm / ayIyavan / ruzabde / dhAtoH preraNe ! anyatpUrvavat jJeyam / rAvayati / liTlakAre / rAvayAMcakAra / JeH / rAvyAt / rAvayitA / luGlakAre aspratyayaH dvitvAdikam / anyatpUrvavat 1 kAryaM bhavati / arIravat / arIravatAm / arIravan / ityAdIni / lUJ chedane / dhAtoH preraNe / ekaH lunAti tamanyaH prerayati / lAvayati / lAvayet / lAvayatu / alAvayat / lAvayAMcakAra / lAvyAt / sisatA / lAvayitA / lAvayiSyati / alAvayiSyat / luGlakAre / alIlavat / alIlavatAm | alIlavan / ju gatau / dhAtoH preraNe / jAvayati / liTlakAre / jAvayAMcakAra / jAvyAt / liTlakAre sAdhanaM sugamam / ajIjavat / ajIjavatAm / ajIjavan / ityAdIni rUpANi bhavaMti / eSAM dhAtUnAM luGlakAre / dvitvanimitte svare svarAdezo na bhavati / tasmAtpUrvaM dvitvaM bhavati / pazcAddRddhiH / sru srave / ekaH sravati tamanyaH prerayati / dhAtoH preraNe / anyat sugamam / khAvayati / liTlakAre / AmpratyayaH / khaavyaaNckaar| luGlakAre / raG 'dvizva | pUrvasya / H anena jerlopo bhavati / asusrava a dipU iti jAte / aGilaghau / sUtram / sravatizRNotidravatipravatiSThavaticyavatInAm / asayoH pUvastvaM vAsarNapare dhAtvakSare pare / asinavat, asutravat, azizravat, azuzravat, adidravat, adudravat / sravati / sravatizRNotidravatizvatipuvaticyavatInAM dhAtUnAM asayoH pa rayo' pUrvasya itvaM vA bhavati / avarNapare dhAtvakSare pare / anena pUrvasya ikAraH / asisravat / asisravatAM / asisravan / itvAbhAvapakSe | asusravat / amukhavatAm / asusravan / zru zravaNe / zRNavaMtaM prerayati / dhAtoH preraNe / dhAtornAminaH / zrAvaya ti / zrAvayet / zrAvayatu / abhAvayat / liT / kAsAdi0 / anenAm / zrAvayAMca
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ curaadimkiyaa| 465 kAra | mezrAvyAt / sisavA / zrAvayitA / zrAvayiSyati / azrAvayiSyat / luG / meraGa dvizca / pUrvaspa hasAdiH / dhAtornAminaH / meH / aDilaghau / stravatigRNoti0 anena puurvsyetvm| azizravat ! azizravavAm / azizravan / itvAbhAvapakSa sAdhanaM pUrvasadRzam / azuzravat / azuzravatAm / azuzravan / drugatau / dhAtoH preraNe / drAvayati ! caturNA sugamAni / liT / drAvayAMcakAra / luGlakAre / sravatiH anena pUrvasya vA itvaM / adidravat / adidravatAm / adiguvan / itvAbhAvapakSe / adudravat / advadravatAm / anudravan / han hiNsaagtyoH| aMtaM prerayati iti vigrahe / dhAvoH - raNe / han ni iti jAve / sUtram / hano dhat / hanterSadAdezo bhavati Niti Napavarjite prtH| ghAtayati, ajItat / zala zAtane / hano ghat / hanaH (10 e0)| ghara (ma. e.)| dvipadaM / terdhAtIrghadAdezo bhavati / Nae vajite Niti matyaye parataH / anena ghadAdezaH / ata upadhAyAH / sa dhAtuH / pAtayati / ghAtayet / ghAtayatu / aghAtayat / liT / kAsAdi0 / ghAtayAMcakAra / / ghAtyAt / sisatA0 / ghAtayitA / ghAtayiSyati / aghAvayiSyat / laGlakAre / dhAt ni die iti sthite / meraG dvizca / kuhozuH / jhapAnAM / aGi laghau / laghordIrghaH / dibAdAvaha / ajItat / ajItatAM / ajIghatan / ityAdIni / zaila zAvane / zadaMtaM merayati iti vigrahe / dhAtoH rnne| zadeHzada / zadeH zatAdezo bhavati agatau nau pare / zA tayati / gatau tu zAdayati azIzatan / Atonau puk c| * DuvAJ dAne / dApayati, adIdapat, dhApayati, adIdhapat / zadezat / zadeH (10 e0)| zat (ma0 e0)| zaderdhAtoH zatAdezo bhavati / agatau nau pare / ata upadhAyAH / zAtayati / liTzAtAMcakAra / lahi sAdhanaM tu pUrvavat / azIzavat / azIzatatAM / azIzatan / gatau tu / zAdayati / azIzadat / idA dAne / dadataM prerayati iti vigrhe| dhAtoH meraNe / rAto nau puk ca / anena pugAgamaH / dApayati / liT / dApayAMcakAra / luGlakAre / merA dvizca / isvaH / aGi laghau / laghordIdhaH / adIdapat / dudhAn dhAraNapopaNayoH / dadhataM prerayati iti vigrahe dhAtoH preraNe / rAto bho puk ca / dhApayati / dhApa. yAMcakAra / luha / jhapAnAM0 anena daspa dhaH / anyatpUrvavat / adIdhapat / adIdhapavAm / adIghapan / gatau / RcchaMtaM prerayati iti vigrahe / dhAtoH preraNe / rAto mau puk ca / pa ni iti jAte sUtram /
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ 466 sArasvate dvitIyavRttI pugantasya guNo vaktavyaH / arpayati / svarAdeH prH| Apit / SThA gatinivRttau / sthApayati / pugaMtasyA pugaMtasya dhAtorguNo vaktavyaH / anena guNaH / arpayati / liT arpayAMcakAra / / aryAt / sisatA0 / arpayitA / luilakAre / arpi die iti sthite / meraha dvizca / svarAdeH paraH / nadarAH anena rakArasya dvitvaM na bhavati / / dibAdAvaTa / svarAdeH / savarNe0 / Arpipat / ApitAm / Arpipan / gatinivRcau / AdeH SNaH svH| dhAtoH preraNe / tiSThataM prerayati iti vigrahe / niH pratyayaH / rAto au puk ca / sthApayati / sthApayAMcakAra / me| sthApyAt / si. satA0 / sthApayitA / sthApayiSyati / asthApayiSyat / lalakAre / sthApU ni die iti sthite / araGa dvizca / meH / sUtram / tiSThaterupadhAyA ikAro vaktavyo'Gi pare / tato dvitvam / atiSThipat / tiSThateH / tiSThaterdhAtorupadhAyA ikAro vaktavyaH aDi pare / tataH dvitvaM bhvti| jhasAtU khpaaH| atiSThipat / atiSThipatAm / atiSThipan / atisstthipH| atisstthiptN| atiSThipata / ityAdIni / pA pAne / pibaMtaM prerayati iti vigrahe dhAtoH preraNe anena nimatyayaH / pA ni iti jAte sUtram / / pAderyuk / pAzAchAsAhvaveJAM yugAgamo bhavati au pare / / pAyayati / . . pAderyuk / pAdeH ( 10 e0) / yuk ( ma0 e0)| pAzAchAsAhe. veSAmeteSAM dhAtUnAM yugAgamo bhavati nimatyaye pare / puko'pavAdaH / pAya ni iti jAte / sa dhAtuH / anyatsAdhanaM pUrvavat / pAyayati / caturNA rUpANi mugamAni / liTlakAre / kAsAdi0 / pAyAMcakAra / me| pAyyAt / sisatA0 / pAyayitA / pAyayiSyati / apAyayiSyat / apApAya ni aG die / meH anena bherlopo bhavati / sUtram / . pibateraDi pUrvasyekAropadhAlopau vktvyau| apIpyat / zo tanUkaraNe / saMdhyakSarANAmA / zAyayati, azAzayat / cho chedane / acIcchayat / So'ntakarmaNi / sAyayati, asISayat / hvenU spardhAyAm /
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . . curaadisskiyaa| 467 - pibte| pibaterdhAtoraki pUrvasya IkAropadhAlopau vakanyau / sugamamidaM sUtram / / anena pUrvasya IkAro bhavati / upadhAlopazca / apiipyt| apIpyatAm apIpyan / i. tyAdIni / zo tanUkaraNe / saMdhyakSarANAmA / zyaMtaM prerayati / pAderyak / anyatsAdhanaM sugamam / zAyayati / liTlakAre / shaayyaaNckaar| meH / zAyyAt / sisatA zAyayitA / zAyayiSyati / azAyayiSyat / zAya ni die iti jAte / mera vizca / ahilaghau / laghordIrghaH / dibAdAvaTa / azIzayat / azIzayavAm / azIzayan / cho chedane / saMdhyakSarANAmA / ekA syavi tamanyaH prerayati / dhAtoH prernne| pAderyuk / anena yugAgamo bhavati / chAyayati / chAyAMcakAra / me| chAyyAt / sisatA0 / chAyayitA / chAyayiSyati / acchAyayiSyat / luilakAre / jhapAnAM0 anena chakArasya cakAraH / anyatsAdhanaM sugamam / acIchayat / acIyatAm / a. cIchayan / So aMtakarmaNi / AdeH SNaH svaH / saMdhyakSarANAmA / ekaH syati tamanyaH prerayati / dhAtoH pareNe / pAderyuka / sAyayavi / sAyayAMcakAra / / sAyyAcha / sisavA0 / sApayitA / sAyayiSyati / asAyayiSyat / luGlakAre'pi purvavat sAdhanam / asISayat / asISayatAm / asISayan / ityAdIni / hvena spardhAyAm / eko hvayavi tamanyaH prerayati / saMdhyakSa0 / dhAtoH preraNe / pAderyuk / hvApayati / hAvAMcakAra / luGlakAre / suutrm| . hvayateraGi saMprasAraNaM yugabhAvazca vaktavyaH / kRtasaMprasAraNasya hrayateraDi kramAhuNahI vAcye / ajuhAvata, ajuhavat, ajuhavatAm / vyaJ saMvaraNe / vyAyayati, avIvyayat / ve tantusaMtAne / vAyayati, avIvayat / hyte| hayavaH(10e0) hvayaterdhAtorakipare sati saMghasAraNaM yugabhAvazca vktvyH| kRtasaMprasAraNasya hvayatterdhAtoraDi kramAt guNavRddhI vAcye / kuhozuH anena hasya jH| ajuhAvat / ajuhAvatAM / ajuhAvan / guNe kRte sati / ajuhavat / ajuhavAM ajuhavan / vyaJ saMvaraNe / saMdhyakSarANamA0 / pAderyuk / eko vyayati tamanyaH prerayati / vyAyayati / vyAyayAMcakAra | luGlakAre / vyAy ni die iti jAte / mera dvizca / / pUrvasya / aGi laghau / avIvyayat / avIvyayatAM / avIvyayan / vez taMtusaMtAne / eko vayati / tamanyaH prerayati / dhAtoH preraNe / saMdhyakSa0 / pAderyuk / vAyayati / liTlakAre / kAsAdi0 / anenAmapatyayo bhavati / vAyayAMcakAra / : vAyyAt / sisavA0 / vAyayitA / vAyayiSyati / avAyayiSyat / lunglkaare| pUrvottareva sUtrarUpANAM siddhiH |.aviivyt / avIvayatAm / avIvayan / pA rakSaNe / dhAtoH meraNe / sUtram /
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ 460 sArasvate dvitIyavRttI pAtauM lugvktvyH| yuko'pavAdaH / pAlayati apIpalat / rabha rAvasye / aso veghrssyoH| paate| pAte/to nimatyaye pare lugAgamo vaktavyaH / yuko'pavAdaH / pAlayati / liT / pAlayAMcakAra / luG / apIpalat / apIpalatAm / apIpalan / rabha rAbhasye / sUtram / rabhalabhoH svare NAdyapau vinA numvaacyH| rambhayati ararambhat / Dulabha prAptau / lambhayati, alalammat / rabhalabhoH / vegaharSayoH rabhalamorNAdyapau vinA svare pare num vAcyaH / nazvApadAnte / dhAtoH preraNe / raMbhayati / liTlakAre raMbhayAMcakAra / / raMbhyAt / sisatA / raMbhayitA / luDalakAre / DerA dvizca / anenAGpratyayaH / dhAtodvitvam / aGkAryaM na syAt / araraMbhat / arrNbhvaam| arrNbhn| ityAdIni / Dulabha praaptau| hukAraSakArAvitau / dhAtoH preraNe / bhalabhoH / anena num / anyatsAdhanaM pUrvavat / lamayati / liTlakAre / laMbhayAMcakAra / sistaa| laMbhayitA / lulakAre / alalaM mait / alalaMbhatAM / alalaMbhan / prIn tarpaNe / dhAtoH preraNe / ekA mINAti / tamanyaH merayati / sUtram / prIdhUDornuk / anayogAgamo bhavati au pare / prIJ t__pnne| prINayati, apIpriNat / dhUG kampane dhUnayati, a dUdhunat / smi iissddhsne| prIdhaGornu / mIza ca dhUG ca bhIDo tayoH / bhIDoH (pa.dvi.) nuk (paM0 e0) anayoH mI DordhAtvornugAgamo bhavati Dipratyaye pare / NatvaM bhavati / pINayAMcakAra / luGlakAre / bheraG dvizca / pUrvasya isvaH / aGi laghau / anenopadhAyA hasvaH / apImiNat / apImiNatAM / apIpiNan / dhUDU kaMpane / dhAtoH preraNe / prIdhUDagernu / dhUnayati / dhUnayAMcakAra / dhUnyAt / dhUnayitA / lullakAre / raG / aGi laghau / laghordoghaH / jhapAnAM / adhunat / adUdhunatAm / adUdhunan / smiG ISaddhasane / ekaH smayati tamanyaH prerayati / dhAtoH preraNe / sUtram / smayaterAtyAtvaM jau vAcyam / vismApayate, asiSmapata / Ati kim / vismApayati, asiSmapat / smNyte| smayaterdhAtorAtvaM vA bhavati bhimatyaye pare / anenAtvaM vA / smApayati / atra rAto aupuk / anena puk / smApayAMcakAra / luGlakAre / pUrvaspekAraH
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ - curaadiprkriyaa| 469. patvaM / asiSmapat / asismapatAM / asiSmapan / AtvAmAvapakSe / vRddhiH| aiAya / vismAyayati / vismAyayAMcakAra / luGlakAre / asiSmayat / asiSmayatAM / asibhayan / sAdhanaM sugamam / ruha bIjajanmani prAdurbhAve ca / dhAtoH preraNe / sUtram / rahenauM po vA vAcyaH / ruha bIjajanmani prAdurbhAve ca / rohayati / ropayati / alarahava-arUpat / kyU sAmarthe / . ' kapo roM laH / kalpayati / rhe| ruherdhAtorDipratyaye pare po vA vAcyaH / SaSThI / anenAMtyasyaiva / upadhAyA anena guNaH / ropayati / ropAMcakAra / luGlakAre / akArya bhavati / akarupat / arupatA / arUrupan / patvAbhAvapakSe / rohayati / rohayAMcakAra / akArya sarva bhavati / akarahat / akharahatAm / thAruhan / kRpU sAmarthye / dhAtoH preraNe / guNo bhavati / kRporolH| anenarakArasyalaH kalpayati / kalpayAMcakAra / hai| kalpyAt / sisatA / kalpayitA / upadhAyA RvarNasyAGi R vA vaktavyaH / irraaraampvaadH| acIkRpata acakalpat / vRtuG vrtne| vartayati, avIvRtat, avavartat / mRjUSa zuddhau / mArjayati, amImRjaka, amamArjat / upadhAyA RvarNasya / acIvRpat / vikalpena / acakalpat / atrAGkArya na bhavati / acakalpatAM / acakalpan dhatuG vartane / dhAtoH preraNe / upadhAyA lghoH| varcayati / vartayAMcakAra / upadhAyA RvarNasya / anena vA RkArasya prkaarH| yadA RkArastadA akArya bhavati / avIvRtat / avIvRvatAM / avI. vRtan / RkArAbhAvapakSe / akArya na bhavati / sUtrapAtyabhAvAt / avavarcat / bhavana varcatAm / avavarttan / mRjUSu / zuddhau / dhAtoH preraNe / mRjeH / anena vRddhiH / mArjayati / liTlakAre kAsAdi0 anenAm / mArjayAMcakAra / anyeSAM sugamAni / luGlakAre / updhaayaaH| anyatsAdhanaM sugamam / amamRijat / amImRjavAM / amImajan / mRjeH anena vRddhiH / amamArjat / zramamAjatAm / amamAjan / iGa adhyayane / dhAtoH preraNe / sUtram / iGAdenau puk ca / ikrIjInAmAtvaM bhavati au pre| hIblIrIyIkSmAyInAM pugAgamo bhavati nau pre| iG adhyyne| adhyApayati, adhyApipat /
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ . sArasvate dvitIyavRttI iGAdeaupuk ca / iGAdeH (10e0 au (sa0 e0 puk (ma0 e0 ca (ma0 e0) ikrIjInAM dhAtUnAM nipratyaye pare mAtvaM bhavati / puk ca bhavati hIllIrIktUyIkSmAyInAM dhAtUnAM nimatyaye pugAgamo bhavati / eko'dhIte / tamanyaH prerayati / iyaMsvare / adhyApayati / adhyApayAMcakAra / luGlakAre / ahilaghau / anena pUrvasyekAraH / adhyApipat / adhyApipatAm / adhyApipan / sUtram / / aGpare nau iDo gAG vA vaktavyaH / adhyajIgapat / DukI drvyvinimye| kApayati acikrapat / ji jaye / -jApayati, ajIjapat / hI lajjAyAm / hepayati, ajihipat / blI varaNe / blepayati abiblipat / riingkssrnne| repayati, arIripat / krUyI durgandhe / apare / apare mityaye pare iDo dhAtogAI vA vAcyaH / anena gA. tyAdezaH / pugAgamaH / tato dvitvaM / kuhocaH / aGi laghau / lghossH| adhyanIgapat / adhyAgapatAm / adhyajIgapan / DukrI dravyavinimaye / ekaH krINAti / tamanyaH prerayati / dhAtoH preraNe / iDAdeau puk / anenAtvapuko / kApayati / liT / AmpratyayaH / kApayAMcakAra / / kApyAt / sisatA kApayitA / krApayiSyati / akApayiSyat / lullakAre / ora dvizca / ali laghau / acikrapat / aci patAm / acikrapan / ji jye| eko jayati tamanyaH prerayati / dhAtoH prernne| Atvapuko / jApayati / liTlakAre / jApayAMcakAra / / jApyAt / sisatA0 / jApayitA / jApayiSyati / ajApayiSyat / lunglkaare| meraha dvizca / aki laghau / laghordIrghaH / ajIjapat / ajiijptaam| ajIjapan / hI ljjaayaaN| eko jiheti / tamanyaH prerayati / dhAtoH preraNe / pug bhavati / guNaH / nhepayati / hepayAMcakAra, luGlakAre / meraG dvizca / aGi laghau / kuhocaH ajihipat / ajihipatAM / aji. hipan / blI varaNe / dhAtoH preraNe / puk / guNaH / anyatsavaM pUrvavat / Talepayati / blepayAMcakAra / blepyAt / sisatA blepayitA / blepayiSyati / alepayiSyata / luGlakAre / meraidvizca / aDilaghau / abiglipat / abiglipatAM / aviblipan / rI kSaraNe / dhAtoH preraNe / puk / guNaH / repapati / repayAMcakAra / / reppAt / repayitA | luGlakAre / pUrvavat sAdhanA / arIripat / arIripatAm / arIripan / yUpI durgadhe / IkAra it / dhAtoH preraNe / nau pare pugaagmH| yavayorvase hakAre ca lopo vaktavyaH / kopayati, acu
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ 471 curaadibhkriyaa| kupat / kSmAyI vidhUnane / ekA kSmAyati / tamanyaH prerayati mApayati, acikSmapat / lIG glessnne| . yvyo| anena yakArasya lopH| gunnH| kropapati / kopayAMcakAra / kopyAt / sisatAnopayitA / anopayiSyat / kropyissyti| lunglkaare|merddhishc aDi laghau / kuhozzuH / acuklupat / acaknupatAM / acukupan / kSmAyI vidhUnane / dhAtoH preraNe / pugAgamaH / yavayoH / anena yakArasya lopaH / mApayati / maapyaaNckaar| kSmApyAtU / sisatA samApayitA / mApayiSyati / akSmApayiSyat / luGlakAre / preraka dvizca / pUrvasya / aki laghau / kuhozuH / acikSmapat / acikSmapatAM / aci.. kSmapan / lI zleSaNe / eko linAti / dhAtoH praraNe / sUtram / lIyate vAvaM vA / vilApayati / liiyte| lIyaterdhAtonauM pare AtvaM vA bhavati / rAto au puk ca / vipUrvos. yam / vilApayati / vilApayAMcakAra / vilApyAt / sisatA0 / vilApayitA / luGlakAre / vyalIlipat / vyalIlipatAM / vyalIlipan / sUtram / lIloH pug vaktavyaH / vilepyti,vyliilipt,vyliilpt| -liilo| lI lA etayordhAtvoH pug vaktavyaH / tadA vilepayati / vilepayAM- . cakAra / luGlakAre / meradvizca / aDilaghau / lghordossH| vyalIlipat / vyalIlipatAm / vyalIlipan / sUtram / lIlonI kramAnugluko vA / vilInayati, vyalIlinan / lA grahaNe / lApayati, alIlapat / lAlayati, alIlalat aliilltaam| lIloH / lI lA etayotvioH kramAta nugluko vA bhavataH / tadA vilInayati / vilInapAMcakAra / vilInyAt / sisttaa| viliinyitaa| vilInayiSyati / lulakAre / pUrvasUtrairetadrUpANAM siddhiH / vyalIlinat / vyalIlinatAm / vyalIli nan / lA grahaNe / eko lAti tamanyaH / dhAtoH preraNe / puk / lApayati / lApayAM- cakAra / lApyAt / lApayitA / lApayiSyati / alApayiSyat / luGlakAre / a lIlapat / alIlapatAM / alIlapan / lugAgame kRte sati / lAlayati / lAlayAMcakAra / lApyAt / sisatA0 / lApayiSyati / luGlakAre / meras dvizca / aki . laghau / laghaudIrghaH / alIlalat / alIlalatAM / alIlalan / Dhauka gatau / RkAra it / eko daukati tamanyaH merayati / dhAtoH preraNe / Dhokayati / caturNA sugmaani|
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ 472 sArasvate dvitIyasto DhokayAMcakAra / zreH / DhokyAt / sisatA0 // DhokayivA / DhaukayiSyati / aDhaukayiSyat / luGlakAre / meraGa dvizca / sUtram / . na ritaH / RkArato'nekasvarasya zAsazcAGi ukta kArya na bhavati / Dhauka gatau / Dhokayati, aDuDhaukat / TuyAcU yA.. cyAyAm / yAcayati-ayayAvat / zAsu anuziSTau / zAsayati, azazAsat / daridrA durgatau / daridrayati, adadaridrat adadaridratAm / duSa vaikRtye / . . na ritaH / na (ma0 e0) it yasyAsau rit tasya ritaH (10 e0) prakArAnubaMdhasya anekasvarasya ca zAso dhAtoraDi pratyaye pare / aGi laghau / la. ghordIrghaH / iti dvAbhyAM sUtrAbhyAmuktaM kArya na bhavati / phsvH| jhapAnAM / aDaDhaukat / ahuDhokatAM / aDuDhIkan / ityAdIni / TuyAca yAcmAyAM / RkAra it / dhAtoH preraNe / yAcayati / yAcayAMcakAra / / yAcyAt / sistaa0yaacyitaa| yAcayiSyati / ayAcayiSyat / luilakAre / na rivaH / anyatsugamaM sAdhanam / pUrvavat / ayayAcat / ayayAcatAM / ayayAcan / zAsu anuziSThau / ekaH zAsti tamanyaH prerayati / dhAtoH preraNe / zAsayati / zAsapAMcakAra / zAsayitA / luG / na rivaH / azazAsat / azazAsatAm / azazAsan / daridrA durgatau / eko daridrAti tamanyaH prerayati / dhAtoH meraNe / Na vuN / anena AkArasya lopH| dari. drayati / liTlakAre / kAsAdi0 / daridrayAMcakAra | H / daridriyAt / sistaa0| daridrayitA / daridrayiSyati / adaridrayiSyat / lullakAre / na ritaH / sasvarAdiH / adadaridrat / adadaridratAm / adadaridran / duSa vaikRtye / dhAtoH prernne| sUtram / duSenauM vA dIrgho vaktavyaH / dUSayati, doSayati, adUduSat / ghaTa ceSTAyAm / mitAM hasvaH / dhAtupAThe mita ityevaM paThitAnAM dhAtUnAM hasvo bhavati au pare / ghaTayati, ajIghaTat / vyatha duHkhabhayacalanayoH / vyathayati, avIvyathat / evaM paJcapaJcAzato rUpam / dsseH| duSerdhAtorbhimatyaye pare vA dIrgho bhavati / anena pUrvasya vA dIrghaH / dUSayati / dUSayAMcakAra / laGlakAre / meraG dvizca / aGi laghau / laghordIrghaH / adUduSat / adUduSatAm / adUduSan / dIrghAbhAvapakSe / doSayati / doSayAMcakAra / ke| doNyAt / sisatA0 / doSayitA / doSayiSyati / adoSayiSyat / luGlakAre /
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyntmkiyaa| pUrvasUtraireva siddhiH / aduSat / aduSatA / adUduSan / ghaTa ceSTAyAM / dhAtoH mera / ata updhaayaaH| mivAM hasvaH ! anena hasvaH / ghaTyati / liTlakAre kAsA. di0 / anenAra / ghaTayAMcakAra / rAghavyAt / sisatA0 / ghttyitaa| ghaTapiA pyati / aghaTaviNyat / luGlakAre / raddhizca / akhiladhau / laghordIrghaH / jhpaanaaN| anIghaTat / ajIghaTatAm / ajAMghaTan / vyatha duHkhabhayasaMcalanayoH / eko vyathati tamanyA prerayati / dhAtoH meraNe / ata upadhAyAH / mitAM vhasvaH / anena haskho bhavati / anyatsugamam / vyathayati / liTlakAre / bhAmpatyayo bhavati / vyathayAMcakAra / / vyathyAt / sisatA0 / vyathayitA ! vyathayiSyati | avyathayiSyatluGlakAre / narahadvizca / pUrvasya / aki lghau| avIvyathat / avIvyathatAm / avIvyathan / . janItaSkasuralo'mantAzca / ete'pi mitaH / janayati ajIjanat / jRS vayohAnau / it / jarayati, ajIjarat / kasu haraNadIptyoH / kasayati acinasat / rnraage| janI prAdurbhAve / eko jAyate taM0 / dhAtoH preraNe / vRddhiH / mitA isvH| janayati / liTlakAre / kAsAdi0 / janayAMcakAra / meH / janyAt / sisatA0 / janayitA / janayiSyati / ajanayiSyat / luGlakAre / merA vizva / maGi lgho| lghorssiH| ajIjanat / ajIjanatAm / ajIjanan / ityAdIni / jUSa vayohAnau / it / dhAtoH preraNe / eko tRNAti taM0 [ dhAtornAminaH / anena vRddhiH / mitA isvaH / anyatsugamam / jarayati / jarayAMcakAra |H / jaryAt / sisatA0 / jarapitA | jarayiSyati / ajarayiSyat / luGlakAre / trisUtraH kaarysiddhiH| ajIjarat / ajIjaratAm / ajIjaran / krasa haraNadItyoH / dhAtoH preraNe / vRddhiH| mitAM isvaH / kasayati / kasayAMcakAra / / kasyAt / sisatA0 / kasayitA / kasayiSyati / akasaviNyat / luGlakAre / meraGa dvizca / ahi laghau / acikrasat / acinasatAm / acinasan / raMja rAge / eko rajyati taM0 / dhAtoH meraNe sUtram / raJjanauM mRgaramaNe'rthe nalopo vAcyaH / rajyati mRgAva, arIrajat / zama dama upazame / zamayati, azIzamat / .damayati, adIdamat / rNje| raMjerdhAtogaramaNe'rthe nakArasya lopo vAcyaH / anena sUtreNa nakAra. sya lopo bhavati / ata upadhAyAH / mitAM isvH| rajayati / ranayAMcakAra / / rajyAt / sisavA0 / rjyitaa| / rajayiSyati / arajayiSyat /
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ 474 sArasvate dvitIyavRttau . luGlakAre / trisUtraiH kAryasiddhiH prAyaH | ajIjarat / ajIjaratAm | ajIjaran / mRgaramaNAbhAve'rthaM nakArasya lopo na bhavati / raMjayati / raMjayAMcakAra / araraMjat / araraMjatAM / araraMjan / zam dam upazame / ekaH zAmyati taM / dhAtoH preraNe / mitAM hrasvaH / zamayati / zamayAMcakAra / jeH / zamyAt / sisatA0 / zamayitA / lula- ' kAre / DheraG dvizca / aGi laghau / laghodIrghaH / azIzamat / azIzamatAM / azIza man | damayati / damayAMcakAra / adIdamat / adIdamatAM / adIdaman / eteSAM rUpANAM pUrvottareva sUtraiH siddhiH / jJA avabodhane / dhAtoH preraNe / eko jAnAti tamanyaH prerayati / sUtram / jAnAte vA hrasvaH / jJA'vabodhane / ekaH jAnAti tamanyaH prerayati jJapayati, ajijJapat / jAnAteH / jAnAterdhAtornipratyaye pare vA hasvo bhavati / jJapayati / atra prathamaM kRtvA pazcAt hasvo bhavati / -hasvAbhAvapakSe / jJApayati / kSapayAMcakAra / jJApayAMcakAra / luGlakAre tu / ajijJapat / trisUtraiH | ajijJapatAM / ajijJapan / jvala dIptau / dhAtoH preraNe / eko jvalati taM0 / ata upadhAyAH / sUtram / jvalaglAsnAzca vA mitaH / jvala dIptau / jvalayati, jyAlayati, ajijvalat / glai harSakSaye / glapayati, glApayati, : ajiglapata / SNA zauce / AdeH SNaH sraH / snApayati, strapayati, asisrapat / osphAyI vRddhau / jvalaglAnAH / jvalaglAsnA ete dhAtavo vA mito bhavaMti / mitAM -hasvaH / jvalayati / mitvAbhAve / jvAlayati / jvalayAMcakAra / jvAlayAMcakAra / treH / jvalyAt / jvAlyAt / sisatA / jvalayitA / jvAlayitA / luGlakAre / raG dvizca / aGi laghau / ajijvalat / ajijvalatAM / ajijvalan / glai harSakSaye / dhAtoH preraNe / saMdhyakSarANAmA / rAto au puk ca / jvala0 anena vA mittvaM / glApayati / glapayati / glaapyaaNckaar| glapayAMcakAra / jeH / glApyAt / glapyAt / sisatA0 / glApayitA / glapayitA / luGlakAre / raG / bhaGi laghau / ajiglapat / ajiglapatAM / ajiglapan / ityAdIni / SNA zauce / ekaH snAti tamanyaH prerayati / dhAtoH preraNe / vA mittvam / rAto au puk ca / strapayati / snApayati / i 'TlakAre | kAsAdi / snapayAMcakAra / snApayAMcakAra / luGlakAre / pUrvasya / ahi 'laghau / asisrapat / asitrapatAM / asinapan / osphAyI vRddhau / AkArekArA'vittau / dhAtoH preraNe / sUtram
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ shyntmkiyaa| 475 sphAyo vakAraH syAda jau pre| sphAvayati, apiskavat / sphAyaH / sphAyo dhAtorvakAraH syAt jipratyaye pare / SaSThI / anenAntyasyaiva bhvti| sphaavyti| littlkaare| kAsAdi0anenAmpatyayo bhavati / sphaavyaaNckaar| / sphAvyAt / sisatA0 / sphAvayitA / sphAvayiSyati / asphAvayiSyat / lur3alakAre / meradvizca / jhasAt / jhapAnAM / aDilaghau / apisphavat apisphavatAM / a- . pisphavan / tri bhI bhaye / bhakAra it / eko bibheti taM0 / dhAtoH preraNe / sUtram / bhiyo au vA SugAve vAcye / bhISayati, bhApayati, bhAya yati, abImiSata, abIbhapata, abIbhayat / . miyH| miyo dhAtopityaye pare yugAtve vAcye / kramAd bhavataH ! bhISayati / bhISayAMcakAra / lukUlakAre / auradvizca / jhapAnAM / aki laghau / laghordIrghaH / abImiSata | abImiSatAm / abImiSan / Asve kRte / rAto bhau pukca / bhApayati / bhApayAMcakAra / bhApyAt / bhApayitA / bhApayiSyati / lullakAre / trisUtraiH pUrvokaireva rUpasiddhiH / abIbhapata / abIbhapatAM / bhabImapan / sUtre vAgrahaNaM kRtvA bhA. yayati iti rUpamicchati / bhApayAMcakAra / luGlakAre / pUrvottareva sUtraiH siddhiH / bhavIbhayat / abIbhayatAM / abIbhayan / sUtram / .. vyApAramA nirvaktavyaH sa ca Diva / halaM gRhNAti ha layati / iti jyantaprakriyA // vyApAramAtra / vyApAramAne nimatyayo vaktavyaH / sa ca Dit / halaM grahAvi iti / anAnena niH matyayo bhavati / hittvAt TilopaH / halayati / liTlakAre halayAMcakAra / me| halyAt / sisavA / halayitA / halayiSyati / ahalayiSyat / ' luGlakAre / meraG dvizca / allopinaH / anenAsyAikArya na bhavati / kuhocaH / - jahalat / ajahalatAM / ajahalan / ityAdIni rUpANi bhavaMti / iti vyaMtaprakriyA smaataa| atha saprakriyA nirUpyate // atha samakriyA nirUpyate / sUtram / icchAyAmAtmanaH saH / dhAtoricchAyAmarthe saH pratyayoM bhavati sA cetsvsmbndhinii| dvizca / bhavitumicchati bubhUSati / sa dhAtuH / dhAtutvAdaptibAdi / ade| icchAyAmAtmanaH saH / icchAyAM (sa0 e0) bhAtmanaH (10 e0)
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ 473 sArasvate dvitIyavRcI saH (ma0 e0) dhAtorarthasaMbaMdhinyAmicchAyAM vAcyamAnAyAM icchArUpe'thai vA. cye sati saH pratyayo bhavati / sa cecchA svasaMbaMdhinI cet / dhAtodvitvaM ca bhavati / bhavitumicchati iti vigrahe / anenaM sUtreNa saH pratyayaH / dvitvaM ca bhavati / hasvaH / jhapAnAM / SatvaM / nanvatra0 sisavA aneneT kathaM na kriyate / ta. bAha / suutrm| tuHse / uzca Rca vR tasmAt vuH / uvarNAntAhavarNAntAva grahaguhozca se pare iT na bhavati / vuH se / uzca ca vR tasmAt buH (paM0 e0) se ( sa0 e0) ayaM samAso bAlabodhanArtha darzitaH / uvarNAtAt RvarNAtAta' graha upAdAne 'guha saMvaraNe' ityevAbhyAM parasya sapatyayasya iDAgamo na bhavati iti iDAgamaniSedhaH / nanvatra guNaH kathaM na kriyate / tatrAha / nAniTi se / iDvarjite sapratyaye pare guNo na bhavati / tU plvntrnnyoH| ' 'nAniTi se / asya sUtrasya vyAkhyAnaM kRtamasti / anena guNaniSedhaH / bubhUSa iti jAte / sa dhAtuH / anena dhAtutvaM / dhAtutvAt vibAdayo bhavaMti / apU kari / ade / bubhUSati / bubhUSet / bubhUSatu / abubhUSat / liTlakAre / kAsAdi. anenAm / bubhUSAMcakAra / yAdAdau / yataH / anena AkArasya lopaH / babhUNyAt / sisatA0 / bubhUSitA / bubhUSiSyati / abubhUSiSyat / luGlakAre / dvAviau / serlopH| anyA sAdhanA pUrvavat / abubhUSIt / abubhUSiSTAm / abubhUSiSuH / tR puvanatara. NayoH / taritumicchatIti vigrahe / icchAyAmAtmanaH saH / anena saH pratyayaH / dhAto. dvitvaM ca / sUtram / nAmyantAtparasya sasya kittvaM vAcyam / Rta ir / taritumicchati titIrSati, atitarSIit / DukaJ karaNe / kartumicchati cikIrSati // . nAmyantat / nAmyavAddhAtoH parasya sasya kittvaM vAcyam / Rta ir / anena isa pazcAritvaM / yvovihase / SatvaM / sa dhaatuH| titIrSati / liTlakAre / vitIpAcakAra / sisatA vitIrSitA / luG / atitIrSIt / atitIrSiSTAm / atitiipipuH| ityAdIni / DukRJ karaNe / samaMtyayaH / nAmyavAt / Rta ir | tataH dvitvaM / kuhozva: / vovihase / naikasvarAt / anena iiniSedhaH / cikIrSati / cikIpAMcakAra /
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ samakriyA / 477 acikIrSIt / acikIrSiSTAm / acikIrSiSuH / Rta iti taparakaraNAt RkArasyaiva ir kriyate / sa vidhiH sArvatriko na / tena hrasvasyApi RvarNasya ir bhavati / citra cayane / icchAyAM sUtram / I cinoteH se NAdau kittvaM vA vAcyam / cikISati, cicISati / ji jaye / saparokSayorjergiH / jetumicchati jigI - Sati / yu mizraNe / yuyUSati / DupacaS pAke / yaH se / patumicchati pipakSati / pAtumicchati pipAsati / cinoteH / cinoterdhAtoH samatyaye NAdau kittvaM vA vAcyaM / anena casya kaH / tato dvitvaM / sUtram / se dIrghaH / se pare pUrvasya dIrgho bhavati / ciJ cayane / se dIrghaH / sapratyaye pare pUrvasya dIrgho bhavati / naikasvarAt SatvaM / sa dhAtuH / cikISati / cikISAM cakAra / acikISyAt / katvAbhAve / serdIrghaH / anyatsAdhanaM tu pUrvavat / cicISati / cicISAMcakAra / acicISIt / jijaye / icchAyAM / saparokSayorjergi: / anena jasya / tataH dvitvaM / kuhAzuH / sedIrghaH / SatvaM / naikasvarAt anena sUtreNa / sarveSAM ekasvarANAM dhAtUnAM samatyaye pare ib na bhavati / iti jJAtavyaM / jigISati / jigISAMcakAra / silatA / jigaSitA / ajigISIt / yumizraNe / icchAyAM | yavitumicchati iti vigrahe / sapratyayaH / dhAtordvitvam / se diirghH| yuyUSati / yuyUSAMcakAra / yataH / yuyUSyAt / sisatA0 / yuyUSitA / yuyuSiSyati / ayuyUSiSyat / ayuyUSIt / ayuyUSiSTAm / ayuyUSiSuH / DupacaSu pAke / paktumicchati iti vigrahe / icchAyAM dvitvaM pUrvasya / yaH se / coH kuH / kvilAt / kapasaMyoge0 / sa dhAtuH / pipakSati / pipakSAMcakAra / yataH / pipakSyAt / sisatA0 |pipkssitaa / pipakSiSyati / dibAdAvaT / apipakSiSyat / luGlakAre dvAviTau / serlo* paH / apipakSIt / apipakSiSTAm / apipakSiSuH / ityAdIni bhavati / pA pAne / pAtumicchati / iti vigrahe / icchAyAM / anena saH pratyayaH / dhAtodvitvaM ca bhavati / hrasvaH / yaH se / pipAsati / caturNAM rUpANi sugamAni / liTlakAre / kAsAdi0 / anenAmpratyayo bhavati / pipAsAMcakAra / yataH / pipAsyAt / sisatA0 / pipAsitA / pipAsiyata / apipAsiSyat / apipAsIt / apipAsiSTAm / apipAsipuH / eteSAM sAdhanaM tu pUrvavat / nanu devadattaH kASThena pipakSati / paktumicchati / ityatra kASTheneti sAdhanasya kiM pAkena saMbaMdhaH kiM vA icchAyAM / ityAzaMkAyAmAha / gauNaH prakRtyartho'nyatra sAt / prakRtipratyayayormadhye pratyayA
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate dvitIyavRttau / * rthaH pradhAnIbhUtaH / atra sapratyaye tu vaiparItyaM, prakRtyarthaH pra dhAnIbhUtaH / tena kASThena pipakSatItyatra tRtIyAyAH pAkena saMbandho na vicchayA / mRGprANatyAge / martumicchati mumUpati / porur / pU pAlanapUraNayoH / purpUSati / gauNaH prakRtyartho'nyatra sAt / sapatyayAdanyatra sthAne anyeSu pratyayeSu pratyarthoM dhAtvarthoM gauNo'mukhyaH pratyayArthoM mukhyaH / samatyaye tu dhAtoroM mukhyH| ato'tra kASThena pipakSati ityatra kAThena sAdhanabhUtena yaH pAkalakSaNo dhAtvarthastamicchati ityarthaH / anyathA pAkaM kAThena icchati iti syAtU / atra iSdhAtoricchArthasya gauNatvam / ato'tra kASThasya icchAM prati saadhntvaabhaavH| kiMtu pAkalakSaNaM makRtyartha prati sAdhanatvaM / mRG prANatyAge / martumicchati / icchAyAm / porur / vato dvitvaM / pUrvasya / yvorvihase / mumUrSati / mumUrSAMcakAra / yataH / mumUryAt / sisatA / mumUrSitA / mumUrSiSyati / amumUrSiSyat / luGlakAre / dvAviTau / selopo bhavati / amumUrSIt / amamUrSiSTAm / asumUrSiSuH / pR paalnpuurnnyoH| pUritumicchati .iti vigrahe / icchAyAm / porura / bovihase / Satvam / vibhaktikArya prAgvat / pupUrSati / pupUrSAMcakAra / anyeSAM lakArANAM rUpANi sugamAni / lulakAre / apupUrphat / apupUrSiSTAm / apupUrSiSuH / ityAdIni / vRTa varaNe / varitumicchati / icchAyAM sUtram / vRG ityasya urvAcyaH / vRka varaNe / varitumicchati vuvUti / vaGa / vRDauM dhAtoH sapatyaye pare ura vAcyaH / SaSThI / anyatsAdhanaM pUrvasadRzaM / varSati / vuvUrSAMcakAra / luGlakAre / anuvUrSIt / anuvUrSiSTAm / avuvUrSiSuH / rudira azruvimocane / icchAyAm sUtram / rudavidamuSagrahisvapipracchaH saH kivaacyH| rudir azru* vimocane / rurudiSati / vid jJAne / vividiSati / muSa steye / mumuSiSati / graha upAdAne / ho DhaH / AdijabAnAm / SaDhoH kaH se / Satvam / kSaH / gRhItumicchati jivRkSati / suSupsati / praccha jhIpsAyAm / rudA rud vida muSa grahi svapi praccha ebhyo dhAtubhyaH saH kina vAcyaH / dvitvam / sisatA / Satvam / ruditumicchati / rurudiSati / liTlakAre / kAsA
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ : skriyaa| 479 di0 / rurudiSAMcakAra / yataH / rurudiSyAt / sisatA0 / rurudiSitA / rurudiSiSyati / arurudiSiSyat / luGlakAre / dvAviTau / serlopaH / arurudiSIt / arurudiSiSTAM / arurudiSiSuH / ityAdIni / vida jJAne / viditumicchati / icchAyAm saH pratyayaH / dvitvam / sisatA / Satvam / vividiSati / vividiSAMcakAra / luGlakAre / avividiSIt / muSa steye / muSitumicchati / icchAyAm sAdhanaM pUrvavat / mumuSiSati / mumuSiSAMcakAra / amumuSiSIt / anyAni sugamAni / graha upAdAne / gRhItumicchati / icchAyAm anena saH pratyayaH / tataH / grahAM kviti ca / tato dvitvam / / kuhocaH / jhapAnAM / yaH se / hoTaH / mAdijabAnAm / SaDhoH kaH se / SatvaM / kaSasaMyoge / jighRkSati / jighRkSAMcakAra / luGlakAre / ajivRkSIt / ajiziSTAM / niSva zaye icchAyAm / saMprasAraNaM / tato dvitvam / Satvam / svAtumicchavi suSupsati / liTlakAre / suSapsAMcakAra / luDlakAre / asuSupsI'tU / asuSupsiSTAm / amuSupsiSuH / praccha jJIpsAyAm / icchAyAm sUtram / kRgadhRpracchasmiGajvazUrtInAM sasyeD vktvyH| piSTacchiSati / karitumicchati cikariSati / jigariSati, jigaliSati, didariSati, vidhariSati, sismayiSati / svarAdeH prH| abhijiSati, aziziSate, aririSati / ada bhakSaNe / sisayoH iti ghasAdezaH / samro'napi / atumicchati jighattati / kRgRdhRhapracchasmiaMjUazUrtInAM dhAtUnAM svapratyayasya iD vaktavyaH / saMprasAraNam / yaH se / Satvam / picchiSati / liTlakAre / piTacchiSAMcakAra / luGlakAre / dvAviauM / serlopaH / apicchiSIt / anyAni sugamAni / kR vikSepe / karitumicchati / icchAyAm / raH / guNaH / itt| patvaM / phuhocaH / yaH se| cikariSati / cikariSAMcakAra / acikariSIt / gR nigaraNe / garitumicchati / icchAyAm / dvitvam / raH / kuhozcaH / yaH se / ida guNaH / SatvaM / jigariSati / jigariSAM cakAra / yataH / jigariSyAt / sisatA. jigariSitA / ajigariSiSyat / luGlakAre / dvAviTau / selopH| ajigariSIt / anigariSiSTAm / ajigariSiSuH / girateH / bhanena rasya laa| jigaliSati / ha vi. dhAraNe / daritumicchati / icchAyAm / saHpratyayaH / dhAtotvim / raH / yaH se / guNaH / iT / Satvam / didariSati / didariSAMcakAra / yataH / didariNyAt / sisatA0 / didariSitA / luGlakAre / sAdhanaM pUrvavat / adidariSIt / anyAni muga
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ 480 sArasvate dvitIyavRttI mAni // dhR dhAraNe / dhartumicchati / icchAyAm / anyatsarvaM pUrvavat / jhapAnAM anena dhastha daH / didhariSati / didhariSAMcakAra / luGlakAre / adidhariSIt / smiD ISaddhasane | smayitumicchati / saH / dvitvaM / pUrvasya / guNaH / sismayiSati / sismayiSAMcakAra / luGlakAre / dvAviTau / serlopaH / divAdAva | asismayiSIt / asismayiSiSTAM / asismayiSiSuH / ityAdIni / aMjU vyaktimarSaNakAMtigatiSu / ajitumicchati / icchAyAm / 'kR gR aneneT / pazcAt / svarAdeH paraH / jasya dvitvaM / . tvam | aMjijiSati / caturNAM sugamAni / kAsAdi0 / aMjijiSAMcakAra / yataH / aMjijiSyAt / sisatA0 / aMjijiSitA / luGlakAre / dvAviTau / serlopaH / anyasugamaM / svarAdeH / anena dvitIyo'DAgamo bhavati / savarNe / ajijiSIt / anyAni sugamAni / azUG vyAptau / azitumicchati / icchAyAm / svarAdeH paraH / aziziSati / kAsAdi0 / anenAm / aziziSAMcakAra / yataH / aziziSyAt - sisatA0 / aziziSitA / aziziSiSyati / svarAdeH / AziziSiSyat / lukUlakAre / dvAviTau / serlopaH / AziziSIt / ad bhakSaNe / antumicchati / icchAyAm anenAsya saH pratyayaH / sisayoH / anena ghasAdezaH / tato dvitvam / kuhozzuH / jhapAnAM / yaH se / susto'napi / anena sakArasya takAraH / jighatsati / liTlakAre / jighatsAMcakAra / yataH / jighatsyAt / sisatA0 / jighatsitA / nighatsiSyati / ajighRtsiSyat / luGlakAre / dvAviTau / serlopaH / ajighatsIta aMjidhatsiSTAm / ajighatsaSuH / han hiMsAgatyoH / sUtram / huntIGoH vIcyaH / vRdIDayezana ata upadhAyAH / 1 dbhivati / han vRG / dRauM dhAtoH samatyaye pare ur vAcyaH sAdiH zeSaH / kuhozruH / vuvUrSati / vuvUSacakAra | lublakAre / bhavuvUrSIt / pne / azruvimocane / icchAyAm sUtram / * ap / ade / hantumicchati rudavidamuSagrahisvapipracchaH saH vimocane / rurudiSati / tiGoH ( ba0 dvi0 ) saH (ma0 e0 ) jita steye / mumuSiSati / 'pratyayo Nit bhavati / NisvAt vRddhiH / anyasAdhanaM bAnAm / SaDhoH kaH jighAMsati / liTlakAre / jighAMsAMcakAra / luGlajighRkSati / suSupsabhijighAMsIt / ityAdIni / ihU adhyayane / adhyetumirudra0| rudra vida muSa 1 dvitvam / sisatAm vAcyaH / adhyetumicchati adhinigAMsate /
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ 481 - sapakriyA / . iGaH / iDo dhAtoH samatyaye pare gam vAcyaH / anyatsAdhanaM tu pUrvavat / aghijigAMsate / caturNA rUpANi sugamAni / liTlakAre / kAsAdi0 / adhiji. gAMsAMcakre / sisatA0 / adhijigAsiSISTa | adhijigAsitA / adhijigAMsiSyate / dibAdAvaT / adhyajigAsiNyat / luGlakAre / adhyajigAsiSTa / ityAdIni / gml| gantumicchati / icchAyAm / sUtram / game se iDAcyaH / gantumicchati jigamiSati / gameH / gamerdhAtoH samatyaye iD vAcyaH / anenAspeT / dvitvAdikaM tu pUrvavata kAryam / Satvam / jigamiSati / liTlakAre / kAsAdi0 / jigamiSAMcakAra / yataH / jigamiSyAt / sisatA0 / jigamiSivA / jigamiSiSyate / ajigamiSipyat / luGlakAre / dvAviTau / serlopaH / ajigamiSIt / ityAdIni bhavati / dA dAne / dAtumicchati / icchAyAm / anena saH pratyayaH / dhAtodvitvaM ca / / isse / apidhAdhArabhUlabhazapadapatamimImAmAGmehisArtharAdhAM svarasya se pare isAdezo bhavati parvasya ca lopH| ditsati / dhitsati / skorAyozca / khase paripsati, lipsati, zikSate, pitsate / / isse / idaM sUtram / is (ma. e.) se (sa e.) apit dA dhA ram lam zak pad pat mi mI mA mAG meG hiMsAdharAdhAM dhAtUnAM svarasya samatyaye pare isAdezo bhavati / pUrvasya ca lopo bhavati / anenes , pUrvasya lopH| sastonapi / anena sasya taH / ditsati / caturNA sugamAni / liTlakAre / kAsAdi0 / ditsAcakAra / yataH / ditsyAt / sisavA / ditsitA / ditsiSyati / aditsiNyat / aditsIt / ityAdIni / DudhAJ dhAraNapoSaNayoH / dhAtumicchatIti icchAyAm / isse / vitsti| vitsaaNckaar| lalakAre / aghitsIt adhitsiSTAM / aghisipuH| ram rAmasye / radhumicchati / icchaayaam| isse / khase / skorAyozca / ripsti|ripsaaNckaar / luG / aripsIt / Dulabha prAptau / ladhumicchati / icchAyAm / dvitvam / isse / skorAyozca / khase / lipsati / lilakAre / kAsAdi0 / lipsA cakAra / yataH / lipsyAt / sisatA0 / lipsitA / luGlakAre / dvAviTI / alipsIt / alipsiSTAm / alipsipuH / ityAdIni / zazaktau / zaktumicchati / icchAyAm / isse / patvaM / kapasaMyoge kSaH / zikSate / liGlakAre / zikSAMcakAra / yataH / zikSyAt / sisatA0 / zikSitA / luGlakAre / sAdhanaM sugamam / azikSIn /
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ 482 sArasvate dvitIyavRcauM ityAdIni / pallU patane / patitumicchati / icchAyAm / isse / pitsati / pisAMcakAra / luGlakAre / apitsIt / sUtram / . pato veT / pitsati, pipatiSati / iTpakSe isapUrvalopona avataH / mIJ hiMsAyAm / DumiJ prkssepe| mitsati / mAG mAne / meG zodhane / mitsate / rAth saMsiddhau / ritsati / * ptH| pala patane ityasya dhAtorvA iT bhavati / yaH se anena pUrvasyA. kAraspekAraH / iTpakSe isapUrvalopo na bhavataH / pipatiSati / liTlakAre / pipatiSAcakAra / luGlakAre / sAdhanaM pUrvavat / apipatiSIt / pad gatau / pattumicchati / icchAyAm / isse / pitsate / pitsaaNcke| luGlakAre / apitsiSTa / ityAdIni / mIhiMsAyAM / Dumin / prakSepe / anayordhAtvoH samatyaye kRte / isse / sastonapi / anena sakArasya takAraH / mitsati / liTlakAre / mitsAMcakAra / luGlakAre / sAdhanaM sugamam / amitsIt / amitsiSTAM / mAG mAne / mel zodhane / anayordhAtvoH sapatyaye kRte / isse / mitsate / mitsAMcake / sisavA / aneneT / mitsiSISTa / luGlakAre / amitsiSTa / ityAdIni / rAdha saMsiddhau / rADamicchati / icchAyAm / isse / anenespUrvalopau bhavataH / skorAyozca / khase / ritsati / catuNI rUpANi sugamAni / liTlakAre / kAsAdi0 / anenAm / ritsAMcakAra / lahUlakAre / dibAdAvaTa / aritsIt / ityAdIni / Apla vyAyau / Atumicchati / i. chAyAm / svarAdeH / sUtram / aapnoteriiH| ApnoterAkArasyekAro bhavati se pare pUrvasya ca lopaH / Apla vyAptau / Ipsate / ApnotarIH / AmoteH (pa. e.) / (ma0 e0 ) ApnoverdhAtorAkArasya IkAro bhavati samatyaye pare / pUrvasya ca lopo bhavati / Ipsate / lilakAre / kaasaadi0| IpsAMcakre / luGlakAre / dibAdAvaT / svarAdeH paraH / aie| eaiai| aipsisstt| aipsiSAtAM / aipsiSata / az bhojane / azitumicchati / icchAyAm / sUtram / azeranAyo vaa| azericchAyAM sasthAne vA anAyapratyayo bhavati / azanAyati / aziziSati / azeranAyo vA / azeH (Sa. e.) anAyaH (ma. e.) vA (pra. e.) azerdhAtoricchAyAM sakArasya sthAne vA anAyaH pratyayo bhavati / tadA dhAtodvitvaM na
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ samakriyA | 42 bhavati / azanAyati / azanAyAMcakAra / luG / azanApIt / ityAdIni / yadA AnAyaH pratyayo na bhavati tadA iT / svarAdeH paraH / Satvam / aziziSati / liTalakAre / aziziSAMcakAra | lukUlakAre / svarAdeH / aziziSIt / ityAdIni / tanu vistAre / tanitumicchati / icchAyAm / anena saH pratyayo dhAtodvitvaM ca / sitA / yaH se / Satvam / titaniSati / titaniSAMcakAra / atitaniSIt / sUtram / patanaityAdibhya ivA? patatanadaridrAbhyaH se vA iDAcyaH / titaniSati titaMsati / patatanadaridrAbhyaH / pata tana daridrA ebhyo dhAtubhyaH samatyaye vA i vAcyaH / tadA / nazcApadAnte / titaMsati / liTlakAre / titaMsAMcakAra / yataH / titaMsyAt / sisatA / tivaMsitA / luGlakAre / atitaMsIt / sUtram / taneH sevA dIrghaH / titAMsati, didaridriSati, didaridrAsati // taH / tanoterdhAtoH sapratyaye vA dIrgho bhavati / anena dIrghaH / titAMsati / titAMsAMcakAra / yataH / vitAMsyAt / lukUlakAre / atitAMsIt / ityAdIni / daridrA durgatau / daridrAtumicchati / icchAyAm / dvitvam / yaH se| sisavA0 / gap / anenAkArasya lopaH / Satvam / didaridriSati / pata0 anenAsye vikalpaH / didaridrAsati / liTlakAre / kAsAdi0 / didaridrAsAMcakAra / yataH / didaridrAsyAt / sisatA0 / didaridrAsitA / luGlakAre / adidaridrAsIt / ityAdIni / daMbha daMbhane / Atmano daMbhitumicchati / veDisse dIrghatA ca / dabhijJapyordhAtvorvA iT bhavati sa pratyaye pare / yadA neT tadA kim / anayordambhijJapyordhAtvoH sAnusvArasya svarasya is bhavati / ikArasya dIrghatA / dambherikAra - sya vA dIrghatA / cakArAtpUrvasya lopH| dambha dambhane / AtmanaH dambhitumicchati didambhiSati / dvitvam / is / AdijabAnAm / khase capA jhaMsAnAm / skorAdyozca / vA dIrghatA / dhIpsati-dhipsati / jJA'vabodhane / icchAyAmAtmanaH saH / dvizva | hrasvaH / pUrvastha hasAdiH zeSaH / yaste / vA iT guNaH / NaaMy / svarahInam / Satvam / sa dhAtuH / tipU / apU / aTTe / AtmanaH jJApayitumicchatIti ji
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ 484 sArasvate dvitIyavRttI jJApayiSati / pakSe / jijJApi sa iti sthite / sasya isa tasya dIrghatA / pUrvasya lopaH / / skorAyozca |jnyiipsti / jJapa jJAnajJApanayoH / jijJApayiSati / mitAM isvH| jijJapayiSati / jJIpsati / iti sprkriyaa| veDisse dIrghatA ca / vA (ma. e.) iT (ma. e.) is (ma. e.) se (sa. e.) dIrghatA (ma. e.)ca (ma.e.) asya sUtrasya vyAkhyAnaM mUla eva kRtam / sAdhane yAni sUtrANi tAni mUle uktAni / dIrghatA vA bhavati / dhIpsati / dhipsati / yadA iT tadA didaMbhiSati / asya sAdhanaM tu sugamam / liTlakAre / didabhiSAMcakAra / dhIpsAMcakAra / dhipsAMcakAra | luGa adidabhiSIt / adhIpsIt / avipsIt / ityAdIni rUpANi sugamAni | jJA avabodhane / AtmanaH jJApayitumicchati / asya 'yaMtAt saH / sUtrANi mUle likhitAni | jijJApayiSati / liTla kAre / kAsAdi0 / jijJApayiSAMcakAra / luGlakAre / ajijJApayiSIt / yadA iD na bhavati / tadApi asya sAdhanaM mUle ukkaM / jIpsati / liTlakAre jIpsAMcakAra sisatA0 / jIpsitA | luG / ajJIpsIt / jJapa jJAnajJApanayoH / icchAyAm / vyaM tAnAm / anyatsAdhanaM tu mUlato jJeyam / jijJapayiSati / lilkaare| jijJapayiSAMcakAra / luG / ajijJapayiSIt / yadA ii na bhavati tadA jIpsati / liTlakAre / kAsAdi0 jIpsAMcakAra / lu / ajJIpsIt / ajJIpsiSTAm / ajJIpsipuH / itpA. dIni rUpANi bhavaMti / sugamatvAtsarvANi na likhitAni / iti saprakriyA samAptA / atha yaGprakriyA nirUpyate / atha yamakriyA kathyate / sUtram / atizaye hasAderyA hizca / hasAderekasvarAddhAtoratizaye'theM yaG pratyayo bhavati tasminsati dhAtordvitvam / atizaye hasAderyaG dvizca / atizaye (sa. e.) hasAdaH (paM.e.) has pratyAhAra Adiryasya saH / hasAdiH / tasmAt / hasAdeH yaG / (ma. e. ) cakSavyayaM / dviH (ma. e.) haspratyAhArAderdhAtoratizaye'rthe yaGmatyayo bhavati / kacidekasvarAddhAtorapi dRzyate / tena jAya cakAsa ityAdibhyo naikasvarebhyo yamatyayo na bhavati / atizayena bhavati itivigrahe atra bhUdhAtorekasvaratvAt isAditvAt paGpratyayo bhavati / tato dvitvam / DakAra AtmanepadArthaH / bhU bhU ya iti jAte / sUtram /
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadmakriyA / 4G 1 yaGi / yaGi sati luki ca pUrvasya nAmino guNo bhavati / saghAtuH / GitvAdAtmanepadam / ap / atizayena bhavatIti bobhUyate, bobhUyeta, bobhUyatAm, abobhUyata, bobhUyAMcakre, bobhUyiSISTa, bobhUyitA, bobhUyiSyate, abobhUyiSyata, abobhUyiSTa, bobhujyate / yaGi / yaGi (sa. e.) yadi sati luki ca sati pUrvasya dviruktasaMbaMdhino nAmino guNo bhavati / anena guNaH / jhapAnAM / sa dhAtuH / anenAsmin prakaraNe sarvatra dhAtusaMjJA kAryA / dhAtutvAt ta AdayaH pratyayA bhavaMti / apU karttari / ade | bobhUyate / bobhUyete / bobhUyaMte / ityAdIni / bobhUyeta / bobhUyeyAtAM / bobhUyeran / loT / bobhUyatAM / bobhUyetAM / bobhUyatAM / abobhUyata / abobhUyetAM / bhabobhUyaMta 1 liT | kAsAdi0 anena sUtreNa sarvatrAmpratyayo bhavati / anyatsAdhanaM sugamam / bobhUyAMcakre / bobhUyacakrAte / bobhUyAMcakrire / sisatA0 / yataH / SatvaM / bobhUyiSISTa / bobhUpitA / bobhUyiSyate / dibAdAvaT / abobhUyiSyata / luGlakAre / bhUte siH / IT / Satvam | TutvaM | abobhUyiSTa | avobhUyiSAtAM / abobhUyiSata / ityAdIni / bhuj pAlanAbhyavahArayoH / atizayena bhunakti iti vigrahe / yaG / dvitvam / jhapAnAm / yati bhanenAsya pUrvasya guNaH / bobhujyate / bobhujyeta / bobhujyatAM / guNaH / abobhujyata / rUpANi sugamAni / liTlakAre / kAsAdi0 anenAm pratyayaH / sUtram / anapi ca hasAt / hasAduttarasya yaGo lugbhavati anapi viSaye / anapi ca hasAt / anapi (sa0 e0 ) ca (ma0 e0 ) hasAt ( paM0 e0 ) hasAduttarasya yaGpratyayasya lug bhavati / anapi viSaye / anena yo Tuk / atra guNe prApte sUtram / } dhAvaMzalopanimitte ArdhadhAtuke pare tannimitte samAnanAminAM guNavRddhI na vAcye / bobhujAMcakre / muha vaicitye / momuhyate / liha AsvAdane / lelihyate / hu dAnAdanayoH / johUyate / vida jJAne / vevidyate / dhAtvaMzalopanimitte ArdhadhAtuke pare sati tannimitte sa *
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ .486. / sArasvate dvitIpavRttI mAnanAminAM guNavRddhI na vAcye / anena guNAbhAvaH / bobhujAcake / 'sisatA0 / Satvam / bobhujiSISTa / bobhujitA / bobhujiNyate / divAdAvaT / abobhujiSyata / luGlakAre / bhUve siH / iT / Satvam / STutvam / avobhujiSTa / abobhujiSAtAM / abobhujiSata / ityAdIni / muha vaicitye| atizaye dvitvaM / gunnH| sa dhaatuH| momuhate / catuNAM sugamAni / liTlakAre kAsAdi0 / anenAm / anapi ca hasAt / anana yo lopaH / momuhAMcake / sisatA0 / momuhiSISTa / momuhitA / momuhissyte| amomuhiNyata / amomuhiSTa / rUpANi sugamAni / liha AsvAdane / atizaye anena yaG / atizayena leDhi / lelihyate / liT / anapi ca hasAt / lelihAcakre / sisatA0 / lelihiSISTa / luG / alelihiSTa / rUpANi sugamAni / hudAnAdanayoH / atizayena juhoti / yat / dvitvaM / kuhocaH / guNaH / johUyate / liT / johUyAMcake / sisatA0 / johUyiSISTa / luG / ajohupiSTa / rUpANi sugamAni / vida jnyaane| * atizayena vettIti / atizaye anena yaG / anyatsAdhanaM tu pUrvavat / vidyate / liT / vevidAMcake / luG / avevidiSTa / pacna pacane / paTha vyaktAyAM vAci / anaporya / sUtram / aatH| yaDi luki ca sati pUrvasya akArasya AkAro bhavati akiti / pApacyate / paTha vyaktAyAM vAci / pApamyate / aatH| A (ma0 e0) ataH (10 e0) yaDi luki ca pUrvasya akArasya AkArobhavati / ayaki / pApacyate / apApaviSTa / pApaThyate / apApaThiSTa / rUpANi sugamAni / sUtram / sUcisUtrimUtryavyaya'zUrNotibhyo yngvaacyH| sosUcyate, sosUyate, momUtryate / gatyarthAtkauTilya eva yaG / svarAdeH paraH / aTa gatau / yaGsahitasya dvitvam / avya vya iti sthite / pUrvasya hasAdiH zeSaH / AtaH / iti pUrvasyAvam / kuTilaM aTatIti aTATyate, aTATAMcakre, aTATipISTa / vraja gatau / kuTilaM vrajatIti vAnajyate / az bhojane azAsyate / uMJ AcchAdane / UrNonUyate / navarAH saMyogAdayo dvirna / guNotisaMyogAyoH / saciH / sUci sUni mUtri aTi atti az arNoti ebhyo dhAtumyo yaha
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ yddykriyaa| 487 - pratyayo vaacyH| essaammaapttvaatsuutrmidm| sAdhanaM tu mugamaM / sosUcpate / liT / sosuu| cAMcake / luG / asosUciSTa / sosUnyate / liT / sosUtrAMcake / luG / asosUtriSTa / momUnyate / liT / kAsAdi0 / anapi ca hasAt / momUtrAMcake / luG / amomUniSTa / bhaTa gatau / gatyarthAddhAtoH kauTilye'rthe yat / svarAdeH prH| yaDsahitasya dvitvaM / anya vyaiti sthite / pUrvasya / AtaH kuTilaM aTati atthaavyte| liT / aTATAMcakreluGa / aaattisstt| kopi vrajati / yadarAtaH sAdhanaM sugamaM / vAtrajyate / liT / vAnajAMcake / luG / avAtrajiSTa / aza bhojane atizayena ashnaatiiti| yaha / dvitvaM / bhAtaH / azAzyate / luG / azAziSTha / UrNam AcchAdane / atizayena UotIti / yaG / svarAdeH / nadarAH / guNaH / ye / UrgonUyate / liT / UrNonUyAMcake / luG / aurNonUyiSTa / atra svarAdeH / anena dvitIyoDAgamaH / Rgavau / atizayena iti / ya guNotiH anena guNaH / yakAraparasya rephasya hitvaM vAcyam / arAryate / . yakArasahitarephasya dvitvam / pUrvasya / AtaH / arAryate / liT / arArAMcake / luG / svarAdeH / arAriSTa / sUtram / lupasadacarajapajabhadahadazagRbhyo dhAtvarthagarhAyAmeva yaG / garhitaM lumpatIti lolupyate / sAsayate / lup / lup sada cara japa jama daha daza gR ebhyo dhAtvarthagarhAyAmeva paDmatyayo bhavati / gahitaM lupati lolupyate / sAdhanaM sugamaM / liT / lolupAMcake / luGa / alolupiSTa / Sadla vishrnngsyvsaadhnessu| satvaM / aatH| sAsayate / liT / sAsadAMcake / luG / asAsadiSTa / sUtram / jamajapAM nuk / amAntasya japAdInAM ca pUrvasya nugAgamo yaGi luki ca sati / japa jam vaha daz bhajjJa paz ete japAdayaH / jaGgamyate bambhajyate / ajhase'pyanusvAraH / AdezinA Adezo nirdizyate / yayamyate / kaNa zabde / caGkaNyate tntnyte| japa mAnase cIjapatIti jnyjpyte| jana gAtravinAme / jabhatIti jalabhyate / daha bhsmiikrnne| dandahyate / no lopaH / bandazyate / bambhajyate / pazyatIti pampazyate / paz baadhngrnthnyoH|
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ 488 sArasvate dvitIyavRttI amajapAM nuka / mmjpaaN| (pa. ba. ) nuk (ma. e.) pramAMtasya dhAtozca japAdInAM dhAtUnAM pUrvasya nugAgamo bhavati yaGi luki ca sati / anena nuk / ukAra uccAraNArthaH / kakAraH kitkAryArthaH / kuhocaH / nazcApadAMte / jaMgamyate / ajhasepi anusvAro bhavati / nakArasya AdezinA anusvArAdezavatA nugAgamena nakAreNa Adezo nirdizyate / jaMgamAMcake / ajaMgamiSTa / bhrama calane / atizayena bhrAmyati / yaGmatyayaH / dvitvaM / pUrvasya / jhapAnAM / pramajapA vanamyate / liT / baMbhramAMcakre / kSuGa / abaMbhramiSTa / yama uparame / atizayena yacchatIti / ya / dvitvaM / pUrvasya / amajapA / ajhase'pyanusvAraH / AdezinA adezo nirdizyate / asya vyAkhyAnaM pUrva kRtam / anena ajhasepi nakArasya anusvAraH / yaMyamyate / yaMyamAMcake / ayaMyamiSTa / kaNa zabde / avizayena kaNatIti yat / dvitvaM / pUrvasya / kuhocaH / amajapA / ncaa| caMkaNyate / caMkaNAMcake / acaMkaNiSTa / tanu vistAre / atizayena tanoti / sAdhanaM tu pUrvavat / taMtanyate / taMtanAcakre / aniSTa / japa mAnase / garhitaM japati / sAdhanaM pUrvavat / jaMjapyate / jaMjapacakre / ajaMjapiSTa / jabha gAtravinAme | garhitaM jamati / dvitvAdikaM pUrvavata kArya / jajabhyate / jaMjamAMcakre / ajaMjabhiSTa / daha bhasmIkaraNe / garhitaM dahati / yaG / dvitvAdikaM / daMdahyate / daMdahAMcake / adadahiSTa / daza dazane / garhitaM da. zati / yaG / nolopaH / dvitvaM / amajapA nuk / daMdazyate / dadazAMcake / bhaMjo Amardane / atizayena bhanakti / yaG / nolopH| dvitvaM / amajapA / jhapAnAM / vaM. bhajyate / baMbhajAMcake / abaMbhajiSTa / atizayena pazati / yaG / dvitvaM / prmjpaaN| paza baadhngrNthnyoH| paMpazyate / paMpazAMcake / apaziSTa / cara gatibhakSaNayoH / garhitaM carati / yaG / dvitvaM / sUtram / / caraphalorucAsya / anayoryaGi luki ca sati pUrvasya nu- . gAgamo bhavati pUrvAtparasya akArasya ukAraH / caJcUryate / phala niSpattau / pamphulyate / / caraphaloruccAsya / caraphaloH (pa0 dvi0) ut (pra0 e0 ) va (ma0 e0) asya (10 e0) anayo tvoryaDi luki caM pUrvasya nugAgamo bhavati / pUrvAt parasya akArasya ukAraH / anena nuk / pUrvAtparasya akArasya ukAraH / nazcApadAMte / yvorvihase / caMcUryate / caMcUrAMcakre / acaMcUriSTa / phala niSpattau / atizayena phalati / paG / dvitvaM / caraphaloH / jhapAnAM0 [ paMphulyate / paMphulAMcakre / apaMphuliSTa / sUtram /
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghddmkriyaa| . . 489 valayAntasya vA nuk|mv sthaulye| mmmvyte-maamvyte| cala kampane / caJcalyate-cAcalyate / dayaG dAne / dndgyte-daadgyte| valayAMtasya0 / valayAMtasya dhAtorvA num bhavati / tatpakSe / AtaH / mava sthaulye / yaha / dvitvAdikaM / mamavyate / maMmavAMcakre ! amaMmaviSTa / nugabhAve / mAma. vyate / mAmavAMcake / amAmaviSTa / cala kaMpane / atizayena calati / yaG / dvitvA dikaM / amajapA / caMcalyate / caMcalAMcake / acaMcaliSTa / nugabhAve AtaH / caaclyte| cAcalAMcake / acAcaliSTa / dayabdAne / yaG / dvitvAdikaM / amajapA / daMdarayate / daMdayAMcake / adaMdayiSTa / nugabhAve / dAdayyate / dAdayAMcake / adAdayiSTa / nRtI gAtravikSepe / atizayena nRtyati / yaha dvitvaM / raH / sUtram / rIgRdupadhasya / RkAropadhasya dhAtoryaGi sati pUrvasya rI gAgamo bhavati / kittvAdAkArAbhAvaH / nRtI gAtravikSepe / * atizayena nRtyati narInRtyate naTaH / atra NatvAbhAvo vaacyH|vRtung vartane / vriivRtyte|grh upaadaane|jriigRhyte / rIgRdupadhasya / rIk (ma0 e0) / adupadhasya (pa0 e0) RkAropadhaspa dhAtoDi sati pUrvasya rIgAgamo bhavati / kittvAdAkArAbhAvaH / narInRtyate / atra NatvAbhAvo vaacyH| narInRtAMcake / anarInRtiSTa / vRtu varttane / atizayena varttate / yaha / dvitvAdikaM / |riiydupdhsy / varIyatyate / varIvRtAMcake / avarIvRviSTa / graha upAdAne / yaG / saMprasAraNaM / dvitvAdikaM / rIyadupadhasya / jarI. gRhyate / jarIgRhAMcake / ajArIrahiSTa / onazzU chedane / atizayena vRzcati / yat / saMmasAraNaM / sUtram / Rtvato riigvaacyH| okhrazcU chedane / varIvRzyate / praccha jJIpsAyAm / parISTacchayate / kRpU sAmarthe / kapo rolaH / Rla / carIkRpyate / Rtvato rIga vAcyaH / tvato dhAtorIgAgamo vAcyaH / anenAsya rIk / varIvRzyate / varIpazcAMcake / avarIvRzciSTa macchajJI psAyAM / yaG / saMmasAraNaM / tato dvitvaM / |riik / parITacchayate / parIcchAMcakre / aparIcchiSTa / kRpU sAmarthe /
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 sArasvate dvitIyavRttI atizayena kalpati / yaG / dvitvaM / raH / kuhozuH / rIM / kRpo rolaH / carIkR pyate / carIkRpAMcakre / acarIkRpiSTa / vaza kAMtau / kAMtiricchA / yaG / sUtram / zeryaGi na saMprasAraNam / vAvazyate / - vazeH / vazerdhAtoryaddhi saMprasAraNaM na bhavati / dvitvaM / pUrvasya / AtaH / vAvazyate / vAvazAMcakre / avAvaziSTa / sUtram / padsaMsudhvaMsubhraM sudaMzukasvaJcupataskandAM yaGi luki ca sati pUrvasya nIgAgamo vAcyaH / panIpadyate / no lopaH / sraMsu. su adhaHpatane / sanIstrasyate / danIdhvasyate / banIbhrasyate / vaJcu vaJcane / vanIvacyate, danIMdasyate, canIkasyate, panIpatyate, canIskadyate / - 1 pa0 / anena nugAgamaH atizayena padyate / yaG / dvitvaM / nIgAgamaH / kittvAdAkArAbhAvaH / panIpadyate / panIpadAMcakre / apanIpadiSTa / saMsu dhvaMsu adhaH patane / yaG / nolopaH / dvitvaM / pUrvaspa nIgAgamaH / sanIsrasyate / sanIsrasAMcakre / asanIvasiSTa | jhapAnAM / anena dhasya daH / anyattu pUrvavat / danIdhvasyate / danIdhvasAMcakre / adanIdhvasiSTa / bhraMsudhAtoryaG / dvitvam / pUrvasya / jhapAnAm / pada0 anena nIgAgamaH / nolopaH / banIbhrasyate / caturNA sugamAni / liT / kAsAdi0 / anapi ca hasAt / banInasAM - cakre / sisatA / banInasiSISTa / banInasitA / luGlakAre / bhUte siH / iT / pa. tvam | Tutvam / abanIznasiSTa | vaMcu vaMcane / atizayena vacati / yaG / dvitvam / pUrvasya nIgAgamaH / vanIvacyate / anena nolopaH / iti sUtreNa nakAralopaH / liTlakAre / kAsAdi 0 | vanavicAMcakre / luGlakAre sAdhanaM tu pUrvavat / avanIvaciSTa / ityAdIni bhavaMti | deza dazane / atizayena dazati / yaG / anyatsAdhanaM pUrvavat / nIgAgamaH / nolopaH / danIdasyate / liT / kAsAdi0 / danIdasAMcakre / luGa | adanIdasiSTa / skaMdir gatizoSaNayoH / atizayena skaMdati / atizaye nIgAgamaH / naulopaH / kuhozcaH / canIskadyate / liT / canIskadAMcakre / luG / acanIskadiSTa / kasa gatau / atizayena kasati / yaG / dvitvAdikam / nIgAgamaH / kuhozkSuH / canIkasyate / liTlakAre | kAsAdi0 anenAm / anapica / canIkasAMcakre / luT / acanIkasiSTa | patlR / patane / atizayena patati / yaG / anyatsugamam | niigaagmH| panapatyate / liT / kAsAdi0 / panIpatAMcakAra / luGlakAre | apanIpatiSTa / duraNe | atizayena karoti / atizaye0 anena yaG / sUtram /
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaDmakriyA / Rto ri| RkArasya rirAdezo bhavati yaGi sati / tato dvitvam ye / cekrIyate, cekrIyAMcakre, jehiiyte| . . Rto riztaH (10 e0)| riH (ma. e.) / RkArAMtasya dhAto ri ityAdezo bhavati yaDi sati / ye anena dIrghaH / tato dvitvam . / hrasvaH / pUrvasya kuhocaH / yaGi anena guNaH / cekrIyate / catuNAM sugamAni / liT / kAsAdi0-1 cekrIyAMcake / luGlakAre / acekIpiSTA ityaadiini|hn haraNe / atizayena harati / yaha / dvitvAdikam / pUrvam Rto riH / anyatsugamam / jahIyate / liTlakAre / kAsAdi0 / jahIyAMcake / luGlakAre ajehIyiSTa / ityAdIni / dAdAne / atizayena dadAti / atizaye anena yat / sUtram / dAderiH / apiddAdhAmADohApibasosthAnAmikAro bhavati kiti Diti hase pare / dedIyate, dedIyAMcave / ye / dedhIyate, memIyate, jegIyate, jehIyate, pepIyate, seSIyate, tesstthiiyte| dAderiH / dAdeH (10 e0)| riH (ma0 e0) / apidA dhA mA gA hAk piba so sthAnAM / eteSAM dhAtUnAM ikAro bhavati kiti hiti hase pare / SaSThI anena aMtasya bhavati / tato ye anena dIrghaH / tato dvitvam / isvaH / gunnH| anyatsAdhanaM sugamam / dedIyate / liT / kAsAdi0 dedIyAMcake / luilakAre / adedIviSTa / itpAdIni bhavaMti / DadhAJ dhAraNapoSaNayoH / atizayena dadhAti / yahaH / daaderiH| anyatsugamam / dedhIyate / liTlakAre / kAsAdi0 / dedhIyAMcakre / luGlakAre / adedhIpiSTa / ityAdIni / mA mAne / atizayena mAti / ya / dAderiH / memIyate / liT / memIyAMcake / luG / amemIyiSTa / ityAdIni / gAra gatau / atizayena gAve / yaG / dAderiH / anyatsugamam / negIyate / liT / jegIyAMcake / luG / ajegIyiSTa / ityAdIni / pApAne / atizayena pibati / atizaye / yaG / daaderiH| anyatsugamam / pepIyate / liTlakAre / kAsAdi0 / pepAyAMcakre / luii| apepIpiSTa / ityAdIni / po aMtakarmaNi / AdeH SaNaH svaH / atizayena spati / yaGa / dAderiH / SatvaM / seSIyate / lii / kAsAdi0 / seSIyAMcakre / lullakAre / aseSIpiSTa / ityAdIni / chA gatinivRttau / bhAdeH SNaH naH / atizayena tiSThati / atizaye / yaG / dAderiH / guNaH / Satvam / teSThIyate / caturNA sugamAni / liTlakAre / kAsAdi0 / anenAm teSThIyAMcake / luGlakAre / ateSThayiSTa / ityAdIni / prA gaMdhopAdAne / atizayena jiprati / yA / sUtram /
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate dvitIyavRttau . . . . prAdhmorI / anayorIkAro bhavati yaGi sati / jeghIyate, dedhmIyate / - ghrAdhmoriH / prAdhmoH (pa0 dvi0)|i. (ma.e...prA ghyA anayordhAtvorikAro bhavati / yaDi sati / SaSThI anenAMtasya / tato dvitvam / pUrvasya jhapAnAM / anyatsugamam / jetrIyate / liTlakAre / kAsAdi0 / jNghiiyaaNcve-| luGlakAre / - ajeprIyiSTa / ityAdIni / dhmA zabdAmisaMyogayoH / atizayena dhamati / yaha mAdhmoriH / anenekaarH| dvitvam / pUrvasya / anyatsugamam / dedhmIyate / dedhmIyAMcake adeSmIyiSTa / ityAdIni / hana hiMsAgatyoH / atizayana iti / yat / sUtram / . hantehiMsAyAMnI vA vAcyaH / jennIyate / amajapAMnuk / dviruktasya hanteH kutvaM vAcyam / jaMghanyate / hteH| terdhAtohi~sAyAM vA tI vAcyaH / tato dvitvAdikam / anyatsAdhanaM. sugamam / jenIyate / jenIyAMcake / ajenIyiSTa / ityAdIni bhavati / hiMsAbhAve tu / * dvirukasya anena kutvam namajapA0 anena nuk / nacApadAMte / jaMghanyate / liT jaMghanAMcake | luGlakAre / ajaMghaniSTa / ityAdIni / cAya saMtAnapAlanayoH / suutrm| - cAyo yaGi-kI vAcyaHcAya sntaanpaalnyoH| cekiiyte| 'caayH| cAyo dhAtoH kI vAcyaH yaGi pare / anena kIH / kuhozuH / guNaH / cekIyate / liTlakAre kAsAdi0 / cekIyAMcake / sisatA0 cekIyiSISTa / cekIyitA / cekIyiSyate / acekIyiSyata / luGlakAre / aceMkIyiSTa / ityAdIni / ku zabde ! atizayena kavati / yaI |dvitvm / sUtram / . kavateyeGi cutvAbhAvo vaacyH| ku zabde / kokuuyte|| . kavate / kavardhAtoryaki cutvAbhAvo vAcyaH / anena cutvaniSedhaH / ye / guNaH / kokUyate / liT / kAsAdi0 / kokUyAMcane / luGlakAre / akokUpiSTa / ityAdIni / zIi svapne / atizayena zete / atizaye anena yat / sUtram / zIko'yaviti ye vaktavyaH / zAzapyate / Dhauka gtau| * DoDhaukyatetriIka gtau|totraukyte| iti yprkriyaa| zIGaH / zIDo,dhAtorayaG kRiti yamatyaye pare vaktavyaH / hindatasya / pazyAt dvitvam / AtaH / yataH / zAzayyate / liTlakAre / zAzayAMcakre / ashaashyisstt| ityAdIni bhavaMti / Dhoka gatau / atizayena daukati / yaG / dvitvam / hasvaH / guNaH / jhapAnAM / DoDhokyate / liTlakAre / DoTIkAMcakre / laGlakAre / aDoTI
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ 493 ynglumkriyaa| kiSTa / ityAdIni / trauka gatau / atizayena traukati / yaG / dvitvam / pUrvasya / hasvaH / gunnH| votrokyate / liTlakAre / totraukAMcake / lunglkaare| atotraukiSTa / atotrokiSAvAM / atotraukiSata / ityAdIni bhavaMti / iti yaGyakriyA smaataa| atha yaGlukUprakriyA nirUpyate // atha paGlumakriyA kathyate / sUtram / vAnyatra luganuvartate / anyatretyacpratyayasaMyoga vinApi vA yaGo lugbhavati / vAnyatra / dvipadaM sUtram / luk etat padam pUrvasUtrAdanuvartate / anuvRttikramastu / sUtrapAThagad jJAtavyaH / anyatra ac pratyayasaMyogaM vinApi vAtizayArthe vihitasya yamatyayasya lug bhavati / caMdrakIyA~ tu, ukmatyaye pare yaDo luga bhavati / anyatrApi UmatyayAbhAvepi yaDo lag bhavatIti vyAkhyAtaM / vAgrahaNAta kvacit / yo lopo na bhavati / anena yo lopaH / bhU sacAyAM / asya dhAtoratizayArthe vihitasya yaDoM lopaH / yalagataM dhAturUpaM parasmaipade prayojyam / taca hAdivatsAdhyam / hrAditvAt / hrAdedvizca / anenAm / 'kari' anena sUtreNa vihitasyApo lag bhavati / luki kRte sati dhAtodvitvaM ca bhavati / anena vyAkhyAnenApo luk dhAtodvitvaMsa / yaDi anena guNaH / 'jhapAnAM' anena bhasya baH / sUtram / / luki sati pitismivA ikAro vaktavyaH / bobhavIti-bobhoti bobhUtaH bobhavati / yaGlugantaM parasmaipadaM hAdivaca draSTavyam / hAditvAdapo luk dvitvamapi jJAtavyam / bobhUyAt / bobhavItu bobhotu-bobhUtAt bobhUtAm bAbhuvatu / abobhavIt / abobhot abobhUtAm abobhavuH / bodhavAMcakAra, bobhUyAta, bobhavitA, bobhaviSyati, abobhaviSyat / dAdeHpe / guNaM bAdhitvA nityatvAika / abobhUvIt-abobhot abobhUtAm abobhuvaH / pApacIti-pApakti pApaktaH pApacati / pApacyAt / pApaMcInu-pApaktu |jhsaaddhiH / pApa gdhi / apApacIva, apApaka, pApacAMcakAra, pApacyAta, / pApacitA, pApaciSyati, apApaciNyada, apApacIt /
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ 494 sArasvate dvitIyavRttau luki / luki kRte - pati, takAreM, sakAre, akAre ca pare vA IMdra vaktavyaH / anena IT / guNaH / anena guNo nabhavati / obhava | bobhavIti / yadA IT na bhavati / tadA guNo bhavati / bobhoti / bobhUtaH / nudhAtoH / anenod / bobhuvati / bobhavIpi / bobhopi / bobhUthaH / bobhUtha | bobhavImi / bobhomi / bobhUvaH / bobhUmaH / bobhUyAt / bobhUyAtAM / bobhUyuH / bobhavItu / bobhotu / bobhUtAt / bobhUtAM vobhruvatu / vobhUhi bobhUtAt / bobhUtaM / bobhUta / bobhavAni / bobhavAva / bobhavAma | divAdAba | abobhavIt | abobhot / abobhUtAM / ana us / usi pare guNaH ! abobhavuH 1 abobhavIH | abobhoH / abobhUtaM / abobhUta / abobhavaM / abobhUva / abobhUma | kAsAdi0 / anenAm / guNaH / bobhavAMcakAra / bobhavAmAsa / bobhavababhUva / bobhUyAt / sisatA0 / aneneT / guNaH / bobhavitA / bobhaviSyati / abobhaviSyat / lalakAre / dAdeH pe / anena serlopaH / guNaM bAdhitvA nityatvAhuk / abobhUvIt / iDabhAva guNaH | abAmot / abobhUtAM / ana us / guNaH / abobhUvuH / abobhavIH / abobhoH / abobhUtam | abobhUta / abobhUvaM / abobhUva / bhavobhUma / paca dhAtoryaGane luki kRte / sAdhanaM tu pUrvavat / ' AtaH ' anena sUtreNa pUrvasyAkArasyAkAraH luki sati / anena vA IMTU / pApacIti / IMDabhAve / coH kuH / pApakti | pApaktaH / pApacati / anyAni sugamAni / pApacyAt / pApacItu / pApaOM | pApaktAt / pApaktAM / pApacatu / hau pare / jhasAddhirhaH / coH kuH / jhave jabAH / * pApagdha / anyAni sugamAni / apApacIt / IDabhAve / coH kuH / disporhasAt / apApak / apApaktAM / apApacuH / anyAni sugamAni / liT / kAsAdi0 / pApacAMcakAra / pApacyAt / anapi dhAtuH pratyayAMtaH san seD bhavati / pApacitA / pApaciSyati / apApaciSyat / luG / dvAviTau / seleNaupH| apApacIt / apApaciSTAM / apApaciSuH / ityAdIni / bhuj pAlanAbhyavahArayoH / yaGane luki kRte sati / anyat sAdhanaM tu pUrvavat / ' upadhAyA laghoH ' anena guNe prApte / sUtram / * dveH / dviruktasya piti sArvadhAtuke svare'pi nopadhAyA guNaH / bobhujIti- bobhoti / abobhujIt- abobhok / vAvadIti-vAvatti / jAghaTItijAvahi / dveH / dveH (Sa0 e0 ) / dviruktasya dhAtoH piti sArvadhAtuke svare pare'pi upadhAyA guNo na bhavati / anena guNanipedhaH / vobhujati / iDabhAve / coH kuH / khase0 / upadhAyA laghoH / vobhoti / vomuktaH / vobhujati / dveH / anenAtra aMta at / anyAni sugamAni / vobhujyAta / bobhujItu / bobhoktu / dau pare / jhasAdi:
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ . ynglumkiyaa| . . 499 hai| coH kuH / jhabejabAH / bomugdhi / anyAni sugamAni / abobhujIt / IDabhAve / coH kuH / disyohaMsAt / vAvasAne / abobhok / abobhuktaam| abobhujuH / ityAdI. ni / liT / kAsAdi0 / bobhojAMcakAra / ityAdIni / bobhujpAt / sistaa0|| bobhojitA / bobhojiSyati / abobhojiSyat / luG / abobhojIt / vad vyaktAyAM vAci / yo luk / AtaH / anena pUrvasyAkAraH / luki sati ane: na IT / vAvadIti / IDabhAve / khase / vAvaci / vAyattaH / vAvadati / itpAdIni / vAvadyAt / vAvadItu / vAyattu / hopare / jhasAhiH / vAvaddhi / avAvadIt / ImabhAve avAvat / avAvatAM / avAvaduH / ityAdIni / liT / kAsAdi0 / vAvadAMcakAra / vAvaMdyAt / sisatA0 / vAvaditA / vAvadiSyati / avAvadiSyat / luG / dvAviThau / serlopH| avAvadIt / avAvadiSTAm / avAvadiSuH ghaTa ceSTAyAM / yo luk / dvitv|| 'kuhocaH / AtaH / luki sati / anena IT / jAghaTIti / IDabhAve / STabhiH TuH / jAghaTTi / jAghaTaH / jApaTati / jAghavyAt / jAghaTItu | jAgha / hau pare / jhsaaddhihai| ThatvaM / jApati / anAghaTIt / IDabhAve / anAghaT / liT / kAsAdi0 / jAghAMcakAra / jApaTyAt / jAcaTitA / jAghaTiNyati / ajAghaTItU / dukUn ka. raNe / yaGlaki sati / dvitvaM |s| kuhocaH / sUtram / RkArAntAnAmRdupadhAnAM ca yaGluki sati pUrvasya rukarikarIk AgamA vaktavyAH / rH| DukRJ karaNe / carIti-carikarIti-carIkarIti / carti-carikarti carIkarti-carkataHcarikRtaH-carIkRtaH cakrati-carikrati carakriti / acrkaariit| acarikArIva-acarIkArIt / varvatIti-rivRtIti varIvRtIti / varti-varivarti-varIvati / avatI-aparivRtItaavarIvRtIt / RkArAMtAnAM0 / kittvAdaMte / ruk ityatra ukAra uccAraNArthaH kakAraH kitkAryArthaH / atora ityAgamaH / rikrIko tu yathAsthitau / kakAraH kikArthaH / luki sati / anena pityaDAgamo vA bhavati / ruga kRte IDAgarma kRte / carIti / atra guNo bhavati / rigAgame kRte / / karIti / rIgAgame kRte / carIkarIti / IDabhAvepi ta evAgamA bhavati / carko carikAH / carIkati / dvitvabahutkhayostu krikrIgAgameSu kRteSu satsu , trINi rUpANi bhavaMti / parvataH parikRtaH / criikRtH| aMta at / karaM /
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ 496 . sArasvate dvitIyavRttau . kA ArgamA bhavati / cakrati / carikrati / carIti / evaM prathamapuruSe dvAdaza - 'pANi bhavaMti / madhyamapuruSepi dvAdazaM rUpANi bhavaMti / carkarISi / atra patvaM ca bhavati / carikarISi / carIkarISi / IDabhAve / carSi / carikarSi / carIkarSi / crkthH| carikRthaH / carIkRthaH / carkatha / carikathaM / carIkRtha / uttamapuruSe'pi dvaadsh| Ii vA bhavati / carImi / carikarImi / carIkarImi / carkacaH / carikRvaH / carIkRvaH / carkamaH / carikamaH / carIkRmaH / evaM SatriMzadrUpANi varcamAne syuH / vidhisaMbhAvanayoH / ete AgamA bhavati / cayAt / carikRyAt / carIkayAt / caIyAtAM / carikRyAtAM / carIkRyAtAM / carkayuH / crikRyuH| carIkyuH / carkayAH / crikyaaH| criikRyaaH| carkayAtaM / carikRyAtaM / carIkRyAtaM / carkayAta / carikRyAta / carIkyAta / crkyaaNcirikRyaaN| criikyaaN| crkyaav| crikRyaav| carIkRyAva / carkayAma / carikRyAma / carIkRyAma / loTlakAre IDAgame trINi rUpANi / tadabhAve trINi rUpANi bhavati / anyatra yathAsaMbhavam / carItu / crikriitu| carIkarItu / IDabhAve / carkarnu / carikartuM / carIkartu / tAtaDanadeze kRte / crktaat| carikRtAt / carIkRtAt / evaM tupi nava rUpANi / dvivacate'pi trINi rUpANi / carka tAM / carikRtAM / carIkRtAM / bahuvacane trINi rUpANi - dveH anena aMta at / RraM / cakratu / carikratu / carIkratu / madhyamapuruSe / carkahi / carikRhi / carIkahi / ' tAtaDAdeze / carkatAt / carikRtAt / carIkRtAt / carkataM / carikRtaM / carIkRtaM / carkata / carikRta cirIkRta / uttamapuruSe / pittvAt guNaH / NatvaM / carkarANi / carikarANi / carIkarANi / carkarAva / carikarAva / carIkarAva / carkarAma / carika* rAma / carIkarAma / evamAzI-meraNayoH SatriMzadrUpANi / laGga / trivimAgamaH / dibAdAvaTa / acarIt / acarikarIt / acarIkarIt / IDabhAve / disyohaMsAt / srovisargaH / acarkaH / acarikaH / acarIkaH / acakRtAM / acarikSatAM / acarIkSatAm / ana us / guNaH / acaruH / acarikaruH / acarIkaru |acrii| acrikriiH| aMcarIkarIH / IDabhAve / disyohaMsAt / srovisargaH / acarikaH / aNcriikH| acarkataM / acarikRtaM / acarIkRtaM / acarkata acarikRta / acarIkRta / acarkareM / acarikaraM / acarIkaraM / acava / acarikRva / acarIkRva / acarkama / acarikama / acarIkama / liT / kAsAdi0 / carkarAMcakAra / carikarAMcakAra / carIkarAMcakAra / ityAdIni / carkarAmAsa / carikarAmAsa / carIkarAmAsa / carkarAMbabhUva / carikarAMva- bhUva / carIkarAMbabhUva / ityAdIni rUpANi bhavaMti / carkiyAt / carikriyAt / carIkriyAt / sisatA, anena iT / carkaritA / carikaritA / carIkaritA / itpAdIni / carkariSyati / carikariSyati / carIkariSyati / acariSyat / acarikari
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ yailamA kiyaa| 427 ppat / acarIkariSyat / luG / dvAvidyau / seopaH / acArIt / acarikArIt / ityAdIni / vRtuG vane / yalaki kRte sAdhanaM tu pUrvavat / ayaM dhAtu+dupayo' sti tasmAt pUrvoktA AgamA bhavati luki sati / anena IDAgamaH / parvatIti / parivRtIti / varIvRtIti / IDabhAve / varvI / parivaci / varIvati / ityAdIni / liG / varvRtyAt / varivRtyAt / varIvRtyAt / ityAdIni / loT / vastItu / varivRtItu / varIvRvInu / vAtaDAdeze / vastAtU / parivRvAt / varAhatAt / ityAdI. ni / luG / 'dveH' bhanena guNaniSedhaH / bhavatIt / avarikhatIt / avarIvRtIt / IDabhAve / 'saMyogAMtasya ' anena sakArasya lope mAse / rAtsasya / raphAduttarasya sasyaiva lopo nAnyasya / avarvata / avarIvarta avarivat / avarvatAm avarivRtAm avarIvRtAm / varvAcakAra-varivatIMcakAra-varIvIcakAra / vanIvaJcIti vanIvati / no lopH| vanIvaktaH / vanIvacati / jaGgamIti jaGganti / lopastvanudAttatanAm / jnggtH| gamA svare / 'jaMgmati / dhAtugrahaNoktaM yaGluki veti .. kecit / jaGgamati, jnggmiimi| rAtsasya / anena taniSedhaH / atharvat / atra disyo0 anena lopaH / aparivat / avarIvat / avatAM avarivRtAm / avarIyatAm / ityAdIni / liT ! kAsAdi0 varvAcakAra / varivattIcakAra / varIbAMcakAra / varcAmAsa / varivartAmAsa / varIvAmAsa / varvattAMbabhUva / varivaca babhUva / varIpattAMbabhUva / vatyAt / varivRtyAt / varIvRtyAt / sisatA. citA / varivAcatA / varIvanitA / vaciNyati parivAcaNyati / varIvartiyati / avaniSyat / avarivartiNyat / avarIvatiSyat / luG / avarvacarcIt / avarivoMt / avarIvartIt / vaMcu vaMcane / paGlaki kRte / pUrvavat sAdhanaM / nIgAgamaH / luki sati / anena Ida / vanIvaMcIti / IDabhAve / coH kuH / vanIvaMti ! no lopaH / vanIvaktaH / dveH / vanIvacati / ityAdI ni / vanIvacyAt / vanIvaMcItu / vanIvacha / avanIvaMcIt / avanIvak / ityAdIni / liT / vanIvaMcAMcakAra / vanIcAmAsa / vanIcAMbabhUva / no lopaH / vanIvacyAt / sisatA0 / vanIvaMcitAvanIvaviSyati / avanIvaMciSyat / avanIvaMcIt / avanI. vaMciSTAm / avanIvaciSuH / gAG gatau / yaGglaki kRte / dvitvAdikaM kAryam / kuhocH|
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate dvitIyavRttI anena gasya jaH / zramajapAM* anena pUrvasya tuk / nacA0 / luki sati anena vaidra / jaMgamIti / IMTabhAve / nacA0 / jaMgati / lopastvanudAttatanAM0 anena nakArasya lopaH / jaMgataH / gamAM svare / anenopadhAlopaH / jaMgmati / ityAdIni / dhAtu! grahaNoktaM yaGluki vA bhavati / iti kecidAcAryA vadaMti / tena vA nopadhAlopaH / jaMgamati / anyAni mUlato jJeyAni / jaMgampAt | jaMgamItu / jaMgatu / ' ajaMgamIt / I bhAve | disyoH / mo no dhAtoH / dhAtormakArasya nakAro bhavati jhase padAntavamayozca / jaGganmi jaGganvaH jaGgamaH / I mo no dhAtoH / ajaMgan / ityAdIni rUpANi sugamAni / anenaiva prakAreNa sAdhyAni / liTlakAre / kAsAdi0 anenAm / jaMgamAMcakAra / jaMgamAmAsa / jaMgamababhUva / ityAdIni / jaMgamyAt / sisatA0 / jaMgamitA / jaMgamiSyati / ajaMgamiSyat / luklakAre / ajaMgamIt / ajaMgamiSTAm / ajaMgamipuH / in hiNsaagtyoH| yadaluki kRte / dvitvAdikaM sarvaM bhavati / kuhozvaH / jhapAnAM / dviruktasya hanteH kutvaM vAcyam / jaGghanIti- jaGghanti jaGghataH jaGghati jaMnnati / jAheti - jAhAti jAhItaH jAhati / evaM dAdhetyAdi / dAdeti - dAdAti dattaH dAdati / dAdetu, dAdeyAt, adAdAt / evaM dheT / dAdheti - dAghAti dAddhaH dAti / dAdheyAt, adAdhAsIt, adAdhAt, adAdhat / . dhAJ / dAdhAti dhattaH / pitostu | dAdeti dAdItaH / dAdIhi, dAdAyAt, adAdAsIt / jahAteH pUrvasya dIrgho veti kecit / jahAti / iti yaGlukriyA // dviruktasya / ajamapAm / nazcA0 / luki sati / jaMghanIti / iDabhAve / mA0 | jaMghati / lopastvanu0 / gamAMsvare / jaMnati / jaMghanyAt / jaMghanItu | jaM. dhaMtu / ityAdIni / bhajaMghanIt / IDabhAve / ajaMghat / ajaMghatAM / ajaMtuH / jaM* ghanacakAra / ghanAmAsa / jaMghanAMbabhUva / vadhAdezaH / AziSi / vadhyAt / jaMghanitA / jaMghaniSyati / ajaMghaniSyat / vRddhiniSedhaH / avadhIt / ityAdI - ni / ohAk tyAge / yaGluki kRte / dvitvAdikaM / kuholaH / hrasvaH /
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426. naamdhaanumkiyaa| jhapAnAM / AvaH / laki sati / anena I / bhaie / jAheti / iMDabhAve / jAhAti / dvasvI anenAkArasya IkAraH / jAhItaH / jAhati / * jAhIyAt / jAhetu / jAhAtu / ajAhet / ajAhAt / jAhAMcakAra / jAhAyAt / sisatA0 / jAhitA | jAhiNyati / ajAhiNyat / AdatAnAM / ajAsIt / dA dAne / yaGluki kRte / dvitvAdikam / hasvaH / aatH| luki sati / dAdevi / dAdAti / dAdeH / dAttaH / dAdati / dAdyAt / dAdetu / adAdet / adAdAt / dA. dAMcakAra / dAdAyAt / dAditA / dAdiSyati / adAdiSyat / adAdAsIt / dAde: pe / adAdAt / evaM / dAdheti / dAdhAti / dAdaH / dAdhAti / liT / dAghAMcakAra / luG / adAdhAsIda / vA silopaH / adAdhAtU / dudhAn dhAraNapoSaNayoH / asyApi rUpANi pUrvavat / dep zodhane / dAdeti / dAdAti / dAdItaH / dAdati / dAdIpAt / dAdetu / dAdAtu / adAdet / adAdAt / dAdAMcakAra / dAdAyAt / lulakAre |aadtaanaaN / adAdAsItAjahAverdhAtoH pUrvasya dI? vA bhvti|iti kecidAcAryA vadati / tanmate |jhaati / ityAdIni rUpANi bhavati / teSAM sugamatvAt vyAkhyAna na kRtam / iti yaGlumakriyA smaaptaa| atha nAmadhAtuprakriyA / nAno ya I cAsya / nAnna icchAyAmarthe yA pratyayo bhavati tatsanniyogenAkArasya iikaarH| AtmanaH putramicchatIti putrIyati / putrIyet, putrIyati, . aputrIyat / ityAdi / atha nAmadhAtuprakriyA / suutrm| nAno ya I cAsya / nAnnaH / (pa0e0) yaa(m0e0)| ii.(m0e0)| ca (m0e0)| aspa (pa0e0) nAnnaHzabdAta icchAryAvAcyAyAM yaH pratyayo bhavati / tasya sanniyoge sati akArasya IkAro bhavati / AtmanaH putramicchati iti vigrahe / anena yaH pratyayo bhavati / 'samAsapratyayayoH' anena vibhaktilopaH / sa dhAtuH / anena dhAtutvam / dhAtutvAt vibAdayaH / apa kacari / yataH / pUrvaspa akArasya IkAraH / putrIyati / caturNA rUpANi mugamAni / liTlakAre / kAsAdi0 / putrIyAMcakAra / putrIyyAda / sisavA0 / putriipitaa| pu. zrIyiSyati / aputrIpiNyat / aputrIyIt / ityAdIni / gAmicchati / nAno ya I cAsya / anena yaH pratyayaH / anyattu pUrvavat kArya / sUtram / . yAdau pratyaye okAraukArayorakhAvau vaktavyau / gAmicchatI-ti / gavyati / nAvamicchatIti nAnyati / tvayati myti|
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ 500 sArasvate dvitIyavRttI ' * yuSmadyati / asmadyati / dhanIyati / kAmyazca / putrami cchati putrakAmyati / gavyAJcakAra / yakArasyAnapi vA lopo vAcyaH / gavAMcakAra, gavyAta, gavyitA-gavitA / agavyIt-agavIt-agavyiSTAm-agaviSTAm agavyiSuHagaviSuH / nAvyAt nAvyitA-nAvitA anAvyot-a. nAvIt / - - yAdau / yAdau pratyaye pare AkAraukArayoH avAvI vaktavyau / anena an / gavyati / liTlakAre / kAsAdiH / gavyAMcakAra / sUtram / yakArasya / hasAt / yaMkArasya anapi viSaye vA lopo vAcyaH / anena yakAralopaH / gavAMcakAra / evamanyeSAmapi / nAvamicchati / yaH pratyayaH / Ava caM bhavati / nAvyati / nAvyAMcakAra / nAvAMcakAra / nAvyAt / nAvyitA / nAvitA / ityAdIni / lu. iglakAre / anAvyIt / anAvIt / ityAdIni bhavati / svAmicchati / yaH / tvanmade / anena tvat / tvadyati / lii / tvAMcakAra / yakArasya lope sati yAni 'rUpANi bhavaMti tAni sugamAni / lulakAre / atvacIt / mAmicchati / yaH / mat / madyati / madyAMcakAra / madAMcakAra / luGlakAre / amacIt / amadIt / yuSmAn icchati yuSmadyati / yuSmadyAMcakAra / yuSmadAMcakAra / lullakAre / - yuSmadyIt / ayuSmadIt / ityAdIni / asmAn icchati asmadyati / liT / asmadyAMcakAra / asmadAMcakAra / svarAdeH / anena dvitIyo'DhAgamaH / AsmadhIt / AsmAt / ityAdIni / dhanamicchati iti vigrahe yaH pratyayaH / akArasya I. kAraH / dhanIyati / dhanIyAMcakAra / dhanIyyAt / sisatA0 / dhanIyitA / lulakAre / adhanIyIt / adhanIyiSTAm / adhanIyiSaH / ityAdIni / gAyamicchati / pA pratyayaH / sUtram / . hasAttaddhitasya lopo ye| gArgIyati vAcyati / hasAdyasya lopo vAnapi / samidhyitA, smidhitaa|. * hasAt / hasAduttarasya tadvitasya yapratyaye lopo bhavati / anena yakArasya lopH| nimittAbhAve. anena alopAbhAvaH / akAraraya IkAro bhavati / gaargiiyti| catuNAM sugamAni / liTlakAre / kAsAdi0 / gArgIyAMcakAra / gArgIyyAt / sistaa| gArgIpitA / gArgIyiSyati / agArgIyiSyat / luGlakAre / bhagArgIyIt /
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAmadhAtu kriyA / 501 vAcamicchati / yaH pratyayaH / anyatpUrvavat / vAcyati / vAyAMcakAra / vA yakAralopaH / vAcAMcakAra / anyeSAM sugamAni anenaiva prakAreNa sAdhyAni / luGlakAre / avAcpIt | avAcIt / samidhamicchati / samiSyati / samidhyAMcakAra | vA yalo - paH / samidhAMcakAra | sisatA0 / samidhyitA / samidhitA / luGlakAre / asamiyIt / asamidhIt / ityAdIni / sUtram / 1 mAntAvyayAbhyAM yon| kimicchati idamicchati svaricchati / mAntAvyayAbhyAM 0 | matizabdAt avyayAt yaH pratyayo na bhavati / ato vAkyameva bhavati / kimicchati / idamicchati / svaricchati / ityAdIni / sUtram / karaNe ca / nAmnaH karaNe'rthe yaH pratyayo bhavati / kaNDUM ka rotIti kaNDUyati, namasyati, tapasyati, varivasyati / guruna zuzrUSata ityarthaH / karaNe / karaNe (sa0 e0 ) nAmnaH karaNe'rthe yaH pratyayo bhavati / kaMDU . karoti anena yaH / ye anena pUrvasya dIrghaH / anyatsAdhanaM tu pUrvavat / kaMDUyati / liTralakAre | kaMDU pA~cakAra / luGlakAre / akaMDUyIt / namaH karoti / yaH pratyayaH / namaspati / caturNAM sugamAni / namasyAMcakAra / namasyAt / namasthitA / luDlakAre / anamasyIt / ityAdIni / tapaH karoti / yaH pratyayaH / tapasyati / tapasyAMcakAra atapasthIt / atapasIt / yalopasya vikalpaH / varivasazabdasya yaH pratyayaH / anyassAdhanaM pUrvavat / varivasyati / varivasyAMcakAra / varivasAMcakAra / avarivasyItu / avarivasIt / ityAdIni bhavaMti / gurUn zuzrUSate ityarthaH / sUtram / kSIralavaNayostRSNAyAM yaH suTca / kSIrasyati, lavaNasyati / kSIralavaNayoH / kSIraThavaNayoH zabdayostRSNAyAmicchAyAM yaH pratyayo bhavati / suT ca bhavati pratyayasya / kSIramicchati / yaH suT / anyattu pUrvavat / kSIraspati / kSIrasthAMcakAra | kSIrasAMcakAra | lalakAre / akSIrasthIt / akSIrasIt / lavaNamicchati / yaH / suT / lavaNasyati / lavaNasyAMcakAra | lavaNasAMcakAra / lavaNasyAt / sisatA. / lavaNasthitA / lavaNasitA / luGlakAre / alavaNasyIt / alavaNasIt / ityAdIni / sUtram / zabdAdibhyo yaG / ye / zabdAyate, vairAyate, kalahAyate, abhrAyate, medhAyate, kaSTAyate /
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ 502 ' sArasvate dvitIyavRttau . . shbdaadibhyH| zabdAdibhyaH zabdebhyo yatmatyayo bhavati / sakAra AtmanepadArthaH / ayamapi pratyayaH karotyarthe / zabdaM karoti / ymtyyH| skAro hi. kaaryaarthH|ye anena pUrvasya dIrghaH / zabdAyate / liTlakAre / zabdAyAMcakAra |lunglkaare / azabdAyiSTa / ityAdIni / kalahaM karoti / yng| ye / kalahAyave / kalahAyAMcake / luGlakAre / akalahiSTa / vairaM karoti / yahIye / vairAyate / vairaayaaNcke| vairAyyAta / sisatA0 / vairApitA / vairAyiSyate / avairAyiSyata / avaiyiSTa / tyIdAni / abhaM karoti / yh| ye / anAyate / anAyAMcakre / svarAdeH / Ana. yiSTa / medhaM karoti / yaG / ye / meghAyate / meghAyAMcake / ameghAyiSTa / kaSTaM karoti / pAye / kaSTAyate / kaSTAyAMcake / akaSTAviSTa / ityAdIni / sUtram / USmabASpAbhyAmuvamane yaGvAcyaH / USmANamuhamati USmAyate, baasspaayte| USmabASpAbhyAM / USmabASpAbhyAM zabdAbhyAmadvamane'rtha yaGyatyayo bhava. ti / USmANamudramati / yaG / nakAralopaH / ye / USmAyate / uussmaayaaNckaarsviraade| auSmAyiSTa / bASpamudvamati / yh| ye bASpApate / bASpApAMcake / abAppA. yiSTa / ityAdIni bhavati / sugamatvAtsarvANi na likhitAni / sUtram / / nirddikrnne| nAno bhiH pratyayo bhavati karaNe'rthesa ca / Dit akAra ubhayapadArthaH / ghaTaM karotIti ghaTayati / : aglapino nAGkAryam / ajaghaTat / mahAntaM karotIti mahayati, amamahat / birDitkaraNe / bhiH (ma0 e0) Dit ( ma0 e0 ) karaNe (sa0e0) nAno miH pratyayo bhavati karaNe'rthe sa pratyayo Dit bhavati ca / prakAra ubhayapadArthaH / ddivaaddilopH| ghaTaM karoti / iti vigrahe / anena miH pratyayaH / ttilopH| anyatpUrvavat / ghaTayati / ghaTayate / ghaTayAMcakAra / luGlakAre / merad dvizca / 'a. lopino nAkArya iti uktatvAt / aGi laghau / laghordIrghaH / dvAbhyAM sUtrAbhyAmukta kArya na bhavati / / jhapAnAM / ajaghaTat / mahAMtaM karoti / niH pratyayaH / TilopaH / mahapati / mahayAMcakAra / luGlakAre / amamahat / sUtram / AviSThavatkAryam / au| bhipratyaye pare iSTavat kArya bhavati / dvitIyaM sUtram /
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ naamdhaatupkriyaa| 503 pRthvAderaH / pRthvAdekArasya ro bhavati au pare / Ta) karoti prathayati, mradayati, uDhayati / sthUlaM karoti sthAvaya. ti / aGi laghau hasva upadhAyAH / atisthavat / davayati, adIdavat / priyaM karoti prApayati / guruM karoti garayati / sthira karoti sthApayati / UDhiM karotIti aDhayati / araG dvizca / / svarAdeH paraH / ADi pUrvasya Dhasya vA jH| auDhiDhat, aujiDhat, uDhaM karotIti uDhayati / vahaH kRtatau kRtasaMprasAre ho DhastathodhaH jhabhinA Dhi Dhazca / / UDhizca nirDikaraNe sa dhAturaG svarAderDaja aujaDhacca // 1 // ||aujddht // pRthvAdaraH / pRthvAdeH (pa0 e0) : (ma0 e0) pRthvAdekAraspa rakAro bhavati / pRthu karoti / niH / ttelopH|r| prathapati / prathayAMcakAra / luG / preraGa dvizca / apaprathat / mRI karoti / miH / TilopaH / raH / bradayati / pradayAMcakAra / lui / amamradat / sthUlaM karoti / niH| sthUlasya sthan / rathavaya. ti / sthavAMcakAra / luG / meraha / zasAt / aGi layau / atisthavan / dUra karoti / niH / dUrasya dava / davayati / davayAMcakAra / luncha / sarva kArya bhavati / adIdavat / bhiyaM karoti / niH / piyasya prAdezaH / rAto trau puk ca / prApayati / prApayAMcakAra / luGa / apiprapat / apibhapatAM / apimapan / guruM karoti / triH| gurogarAdezaH / garayati / garayAMcakAra / ajagarata / allopyayaMdhAtuH / sthira kroti| niH| sthirasya sthAdezaH / puk / sthApayati / sthApayAMcakAra / luttlkaar| atisthapat / U karoti / niH / TilopaH / UThayati / uhayAMcakAra / naraH / bheraD / svarAdeH paraH / meH / svarAdeH / AhiDhat / aDhi pUrvaraya dasya vAjaH / aujiDhat / UDhaM karoti / niH / TelopaH / Uhayati / jaDhayAMcakAra / ludalakAre / zlokakrameNa sAdhanaM kArya / bhaujaDhat / bhAjaDhatAM / bhojahan / ityAdIni / sUtram / karturyaG / ka rupamAnAdAcAre'rthe yaG pratyayo bhavati / zyena iva AcaratIti zyenAyate kAkaH / paNDinAyate mUryaH /
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ 504 sArasvate dvitIyavRttI 'kartaryaka kartuH (paM0 e0) yaG (ma0 e0) ka rupamAnAdAcAre'rtha yaG pratyayo bhavati / ukAra AtmanepadArthaH / zyena iva Acarati / iti vigrahe / anena sUtreNa yat / ye / anyatpUrvavat / zyenAyate | zyenAyAMvake / luGlakAre / azyenAyiSTa / kAkaH zyenAyate / paMDita iva Acarati / ya / ye / paMDitAyate / paMDitAyAMcake / luG / apaMDitAyiSTa / apsarA iva Acarati / yaG / sUtram / yaGi salopo vAcyaH / payasastu vibhASayA / apsarAyate ojAyate payAyate payasyate sumanAyate / yaDi / yahi pareM sakArasya lopo vAcyaH / dvitIyaM payaszandasya vikalpena bhavati / ye / apsarAyate / apsarAyAMcakre / svarAdeH / ApsarAyiSTha / oja iva A. carati / yaG sakAralopaH / ye / payAyate / vA grahaNAt / payasyate / payAyAMvake / payasyAMcake / yalopo vA / payasAM cake / apayApiSTa / apayaspiSTa / apayasiSTa / ityAdIni / sumanA iva Acarati / yaG / salopaH / ye / anyat pUrvavat / suma. nApate / liTU / kAsAdi0 / sumanAyAMcakre | luG / asumanAyiSTa / sUtram / nAmna AcAre kvipa vAcyaH / kRSNa iva Acarati kRssnnti| vipo lopH| nAmnaH / nAmnaH padAt AcAre'rthe kie pratyayo vAcyaH / kRSNa iva A. caratIti / kipa pratyayaH / vipo lopaH / kippratyayasya lopo bhavati / sa dhAtuH / pazcAt / lopaH kaaryH| apkRtari | kRSNati / liT / kAsAdi0 / kRSNAMcakAra / kRSNyAt / sisatA0 / kRSNitA / luG / akRSNIt / sUtram / AcAra upamAnAvAkarmAdhArayorupamAnAt yaH pratyayo bhavati AcAre'rthe / AkArasyekAraH / putrIyati shissymupaadhyaayH| . prAsAdIyati kuDyAm / AcAre upamAnAt / AcAre (sa0 e0 ) upamAnAna (paM0e0 ) kA dhArayorupamAnAt AcAre'rthe yapratyayo bhavati / akAraspa IkAraH / putra iva Acarati / anena yaH pratyayaH / aphArasya IkAraH / anyatsAdhanaM tu pUrvavat / putrIyati ziSyamupAdhyAyaH / pAsAda iva AcaratIti yaH pratyayaH / akArasya IkAraH / mAmAdIyati kuDyaM bhikSuH / lin / prAmAdIpAMcakAra / luG / aprAsAdIpIt / sUtram /
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmanepadaprakriyA | bhRzAdibhyo 'bhUtatadbhAve yaG vAcyaH / azo bhRzo bhavatIti bhRzAyate / zyAmAyate ityAdi / bhRzAdibhyaH / zvazAdibhyaH zabdempo'bhUtatadbhAve yasmatpayo vAcyaH / azo bhRzo bhavatIti yaG / ye / bhRzAyate / liT / bhRzAyAMcakre / luG / abhUzAviSTa | azyAmaH zyAmo bhavatIti yaG / ye / zyAmAyate / liT / zyAmAryAMcakre / luG | azyAmAyiSTa / sUtram / azvavRSayo maithunecchAyA yaH pratyayaH sugAgamazva / azvaspati vaDavA / vRSasyati gauH / 505 azvavRSayoH / azvaSayoH zabdayoM maithunecchAyAM yaH pratyayo bhavati / sugAgamazca bhavati / azva iva AcaratIti / yaH / sugAgamaH / azvasyati / azvaspAMcakAra | AzvasIt / vRSa iva AcaratIti / yaH / suk / vRSasyati gauH / puruSa iva AcaratIti / yaH / suk / puruSasyati kAmAturA / sUtram / sukhAdibhyo jJApanAyAM yaG / sukhaM jJApayati sukhAyate / iti nAmadhAtuprakriyA | sukhAdibhyaH / sukhAdibhyaH zabdebhyo jJApanAyAM yatpayo bhavati / sukhaM jJApayatIti / yaG / ye / sukhAyate / sukhAyAMcakre / asukhAyiSTa | ityAdIni / iti nAmadhAtuprakriyA samAptA / athAtmanepadavyavasthA / athAtmanepadavyavasthA kathyate / sUtram / nivishaadeH| nItyAdyupasargapUrvakAdvizAderdhAtorAtmanepadaM bha afa | nivizate / nivizAdeH / nipUrvo viz Adiryasya sa nivizAdiH / tasya nivizAdeH ( paM0 e0 ) / nipUrvasya vizAderdhAtoH parasmaipadino'pi AtmanepadaM bhavati / viz pravezane / nipUrvaH / anena sUtreNa AtmanepadaM bhavati / te ityAdayaH pratyayA bhavati / nivizate / tudAdera: / anenAtra aH pratyayo bhavati / sUtram | viparAbhyAM jeH / vijayate parAjayate / 4 1
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate dvitIyavRttI viparAbhyAM / viparAbhyAMmupasAyA parasya jayate_torAtmanepadaM bhavati / vijayate / parAjayate / ityudAharaNam / sUtram / samo gmaadibhyH| saMgacchate / samaH / samupasargAt gamAdibhyo dhAtubhya AtmanepadaM bhavati / saMgacchate / sUtram / gamaH parau sisyau Atmanepade vA kitau vAcyau / lopastvanudAttatanAm / saMgasISTa / lopo hasvAjjhase / samagata, samagasta / Rccha gatIndriyapralayamUrtibhAveSu / samRcchate, saMpTacchate / sva zabdopatApayo / saMsvarate, saMsthaSISTa, saMsvariSISTa / samiyate, saMzRNute, saMvite, saMvidAte / vitteranto vA rud Ati / saMvidrate, saMvidate, saMpazyate, gama Rccha praccha stra Rzru vida dRza ete gamAdayaH / gmH| gamdhAtoH parau sisyau vA kitau vAcyau Atmanepade / tasmAdAziSi nakArasya lopo vA bhavati / saMgasISTa / saMgasISTa / luG / lopo hasvAnjhase / anena syakArasya vA lopaH / samagata / samagasta / ityAdIni rUpANi | AdizabdAt / samRcchate / saMpRcchate / saMzRNute / samiyate / ityAdIni / sva shbdaaptaapyoH| saMsvarate / asyeDvikalpaH / uH anena gunnnipedhH| saMsvRsISTa / saMsvaripISTa / saMvice / aMto vA rud Atmanepade / saMvidrate / saMvidate / gamAdayo mUle uktAH / sUtram / ADo do'naasyvihrnne| AGpUrvAdadAtarAtmanepadaM bhavati mukhaprasAraNavyatirikte'rthe / Adatte / mukhaM vyAdadAti / atra n| AGodolAsya viharaNe / AGaH (paM0 e0) daH (pa0 e0 ) anA* syaviharaNe (sa0 e0) / Asyasya mukhasya viharaNaM prasAraNaM AsyaviharaNam | na AsyaviharaNamanAsyaviharaNaM tasmin anAsyaviharaNe / ApurvAt dadAterdhAtorAtmanepadaM bhavati mukhaprasAraNavyatirikte'rthe / Adate / mukhaprasAraNe tu / mukhaM vyAda dAti / atrAtmanepadaM na bhavati / sUtram /
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ aatmnepdmkriyaa| 507 kIDo'nusaMparibhyazca / anusaMparibhyaH krIDatarAtmanepadaM syAt / kIDa vihAre zabde ca / anukrIDate saMkroDate parikrIDate / zabde tu na / saMkrIDati cakram / krIDo'nusaMparibhyazca / krIDaH (10 e0)| anusaMparibhyaH (paM. ba. ) ca (ma0 e0) avyayam / anusaMparibhya upasargebhyaH krIDa vihAre ityaspa dhAtorAtmanepadaM bhavati / krIDa vihAre zabde ca / anukIdate / saMkrIDate / parikrIDate / ityudAharaNAni / zabde tu nAtmanepadaM bhavati / saMkrIDati cakram / atra na bhavati / sUtram / samavapropavibhyaH sthH| ebhyastiSThaterAtmanepadaM bhavati / saMtiSThate, avatiSThate, pratiSThate, upatiSThate, vitiSThate / samavapropavibhyaH sthaH / samavamopavibhyaH (paM0 b0)| sthaH (p.e.)| sam ava pra upa vi ebhya upasargebhyaH 4aa gatinivRttau ityasya dhAtorAtmanepadaM bhavati / saMtiSThate / avaviSThate / pratiSThate / upatiSThate / vitiSThate / ityudAharaNAni / sUtram / ADo yamahanaH / AGparayoryamahanArAtmanepadaM bhavati / Ayacchate, aahte| AGo yamahanaH / bhADA ( 0 e0) yamahanaH (10 e0) AsarayoryamahanordhAtorAtmanepadaM bhavati / Ayacchate / Aite / sUtram / akarmakayorAtmAGgakarmakayo / Ayacchate pANim / Ahate ziraH / anyathA parazira Ayacchati / zatrumAhanti / akrmkyoH| akarmakayorAtmAMgakarmayoryamahanorvA AtmanepadaM bhavati / Ayacchate rUpANi / Ahate svshirH| anyathA parazira yacchati / zatrumAhanti sUtram / hantarAtmanepade siH kiDAcyAno lopaH / Ahata / lopastvanudAcatanAm / hanteH syAzIryAdAyorvadhAdeza Ati vaa| avdhisstt| hte| terdhAtorAtmanepade siH kidvAcyaH / lopaH / anena nakAralopaH ! A. hata / iteH syAzIryAdAghorvadhAdeza Atmanepade vA bhavati / avaviSTa / ityAdIni / sUtram /
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 sArasvate dvitIyavRttI udvibhyAM tapaH / udvibhyAM parasyAkarmakasyAtmAGgakarmakasya vA tapaterAtmanepadaM bhavati / uttapate vitapate pANim / anyathA mahIM vitapatyakaH / udvibhyAM tpH| udvibhyAM (paM0 dvi0) tapaH (10 e0) ut vi 'etAbhyAmupasargAbhyAM tapaterakarmakasya AtmAMgakarmakasya ca AtmanepadaM bhavati / uttapate vivapate svapANim / anyathA mahIM vivapatyakaH / atra na bhavati / sUtram / udshcrstyaage| utpUrvAJcaratestyAge'rtha AtmanepadaM bhavati / dharmamuccarate / tyajatItyarthaH / tyAge kim / mantramuccarati / 'udshcrstyaage| udaH (paM0e0) caraH (Sa0e0) tyAge (sa0e0) udupasargapUrvasya caraterdhAtostyAge'thai AtmanepadaM bhavati / dharmamuccarate tyajati ityarthaH / tyAgAbhAve maMtramuJcarati / sUtram / samastRtIyAyuktAca / saMpUrvAJcaratestRtIyAntena padena yutAdAtmanepadaM bhavati / anvena sNcrte| samastRtIyAyuktAt / samaH (paM0 e0) tRtIyAyukAt (paM0 e0 ) saMpUrvAJcaradhAtostRtIyAMtopapadayuktAt AtmanepadaM bhavati / cara gatibhakSaNayoH / saMpUrvasyAsya AtmanepadaM / saMcarate azvena / azvena iti tRvIyAMtamupapadam / anyathA saMcarati azvaH atra na bhavati / sUtram / vyavaparibhyaH krIjaH / ebhyaH krINAterAtmanepadaM bhavati / vikrINIte, avakrINIte, parikrINIte / vyavaparibhyaH / (paM0 ba0) krInaH (10 e0) vi ava pari ebhya upasargebhyaH DukrIbdhAtorAtmanepadaM bhavati / udAharaNAni / vikrINIde / avakrINIte / parikrINIte / zapa upAlambhe / Akroze ca / mUtram / zapa upAlam / upAlambhe'rthe zapaterAtmanepadaM bhavati / 'vAcA zarIrasparzanamupAlambhaH / viprAya zapate / viprazarIra sTazati, zapathaM karotItyarthaH / upAlambhe kim / duSTaM zapati / zApaM ddaatiityrthH|
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ aatmnepdmkriyaa| . 509 upAlaMbhe'rthe zapathakaraNe'rthe zapadhAtorAtmanepadaM bhavati / vAcA zarIrasparzanamupAlaMbhaH / viSNoH zapate / zapathaM karoti ityarthaH / satyametaditi kathayati / upAlaMbhe kiM / duSTaM zapati / zApaM dadAti / atrAtmane padaM na bhavati / zanuM zapati / Akrozati ityarthaH / sUtram / jJAzrusmRzAM sAntAnAmAt / sapratyayAntAnAmaSAmAtmanepadaM bhavati / yaH se / jijJAsate, zuzrUSate, surumUrSate, diksste| jJAzrusmRhazAM sAMtAnAmAt / samatyayAMtAnAmeteSAM dhAtUnAM AtmanepadaM bhavati / teSAM sAdhanaM tu pUrva kRtam / saH pratyayaH / yaH se| ityAdi / jijJAsave / zuzrUSate / susmRrSate / dikSate / ityAdInyudAharaNAni / sUtram / anupasargAjAnAterAtmagAmini phale AtmanepadaM vAcyam / gAM jaaniite| anupasargAt / jAnAverdhAtorAtmagAmini kriyAphale sati AtmanepadaM vAcya m / anenAtmanepadam / gAM jAnIte ityudAharaNam / sUtram / karmavyatihAre'nyatra hiMsAderAva / karmavyatihAre'rthe vAcye hiMsArthAngatyarthAnpaThajalpahasAva vihAya itaretarAnyonyaparasparapadAsAve sarvebhyo dhAtubhya AtmanepadaM bhavati / parasparamekakriyAkaraNaM karmavyatihAraH / zraddhA AstikyabuddhiH / zraddhA vyatibhavate / parasparaM bhavatItyarthaH / vyatiste / vivadante vAdinaH / anyatroti kim / vyatinanti, vyatigacchanti, vyatipaThanti, vyatijalpanti, vyatihasanti / itaretaraM parasparaM anyonyaM vA vyatilunanti / / karmavyatihAre'nyatra hiMsAderAva / karmavyatihAre (sa0 e0) karmaNo vyatihAraH / vinimayaH / parAbhavato vA krmvytihaarH| tasmin krmvytihaare| anyapra hiMsAdeH / At karmavyavihAre'rthe vAcyamAne sati hiMsArthAn gatyarthAn dhAtUna paThajalpahasAn vihAya itaretarAnyonyaparasparapadAmAve'pi sarvebhyo dhAtubhya
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ 510 sArasvate dvitIyavRttau AtmanepadaM bhavati / parasparamekakriyAkaraNaM karmavyatihAraH / zraddhA AstikyabuddhiH / zraddhA vyatibhavate parasparaM bhavati ityarthaH / as bhuvi / vyatiste / vivadaMte vAdinaH / ityudAharaNAni jJAtavyAni / anyatreti kiM / vyatighnaMti / vyatigacchaMti / vyatipaThati / vyatijalpaMti / vyavihasaMti / eteSu AtmanepadaM na bhavati / sUtre - niSedhAt / itaretaram anyonyaM parasparaM vyatilunaMti / ityatrApi Atmane - padaM na bhavati / sUtram / bhujo bhojane AtmanepadaM vAcyam / bhuGkte odanam / bhunakti mahIM nRpaH / ityAtmanepadavyavasthAprakriyA | bhujo bhojane / bhuja pAlanAbhyavahArayoH / asya bhojane'rthe AtmanepadaM bhavati / udAharaNam / devadatta odanaM bhuMkte / bhojanAbhAve tu bhunakti mahIM nRpaH / a zrAtmanepadaM na bhavati / ityAtmanepadavyavasthAprakriyA samAptA / atha bhAvakarmaNoryaki prakriyA | ' atha bhAvakarmaNoryaka prakriyA kathyate / bhAvazca karma ca bhAvakarmaNI tayoH bhAvakarmaNoH / bAlabodhanArthamidaM samAsasUtram / yak caturSu / dhAtorbhAve karmaNi ca yak pratyayo bhavati caturSu pUrvokteSu parataH / kakAro guNapratiSedhArthaH / yak caturSu / yak (ma0 e0 ) caturSu (sa0 ba0 ) dhAtorbhAve karmaNi ca caturSu pUrvokteSu tibAdiSu pareSu yakpratyayo bhavati / kakAro guNapratiSedhArthaH / ayaki iti sUtravizeSaNArthaH / anena dhAtoryakU / yaki sati padaniyamamAha / Ada bhuvi karmaNi / akarmakebhyo bhuvi bhAve sakarmakebhyazca karmaNyAtmanepadaM bhavati / ye karmanirapekSAM kriyAmAhuste akarmakAH / bhUedhUAszIprabhRtayaH / taduktam / A bhuvi karmaNi / At (ma0 e0) bhuvi (sa0 e0 ) karmaNi (sa0 e0 ) / akarmakebhyo na vidyate karma yeSAM te akarmakAH tebhyaH akarmakebhyo dhAtubhyo bhuvi bhAvoktau / lajjAsattA sthitijAgaraNaM vRddhikSayabhayajIvitamaraNam // zayanakrIDArucidItyarthaM dhAtugaNaM tamakakamAhuH // 1 //
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaavkrmprkriyaa| 111 bhAvasyaikatvAdekavacanameva bhavati prathamapuruSasya / bhUyate,mavitA, bhUyeta, bhUyatAma, abhUyata, babhUve / akarmakA lajAsattAdharthavAcakAH / tathA sakarmakebhyo dhAtubhya AtmanepadaM bhavati / ayaMbhAvaH bhAvottau tRtIyAMtaH kartA akarmakadhAtoH AtmanapadaM bhvti| dazAnAmapi vibhaktInAM prthmpurussaikvcnm| karmokau ca tRtIyAMtaH karcA, prathamAMtaM karma, kriyAyAzcAtmanepadaM bhavati / vibhakicatuSTaye'pi yakmatyayAMtameva / karmaNa ekavacane sati kriyAyA ekavacanaM / karmaNo dvivacane sati kriyAyA dvivacanam / karmaNo bahuvacane sati kriyAyA bahuvacanaM bhavati / iti jJAtavyam / kartari prathamA yatra dvitIyA tatra krmnni| dhAtorume pade syAtAmetat kaktilakSaNam / katari tatIyA yatra prathamA tatra krmnni| yamatyayAMtaM vijJeyaM dhAtozcAtrAtmanepadam / bhAve karttA tRtIyAMtaH karma cAtra bhvenhi| kriyAyAzcaikavacanaM bhavecakyAtmanepadam / athAkarmakAn dhAtUnAha / ye kamaiti / ye dhAtavaH karmavAMchArahitAM kriyAM kathayati / te akarmakAH / te dhAtavo lajjAsattA0 / anena zlokena kathitAH / tato'nyepi jnyaatvyaaH| bhAvastu eka eva / bhAvalakSaNamA. hai| dhAtvarthaH kevalaH zuddho bhAva ityabhidhIyate / tato bhAvasyaikatvAtpathamapuruSasya ekavacanameva bhavati / bhU sacAyAM / te AdayaH pratyayA bhavaMti / yak catuSu anena yAtyayo bhavati / bhUyate / bhUyete / bhUyaMte / ityAdIni rUpANi bhavaMti / bhUyeta / bhUyeyAtAM / bhUyeran / bhUyatAM / bhUyatAM / bhUyaMtAM / divAdAvaTa / abhUyata / abhUyetAM / abhUyaMta / bhavatA bhUyate / ityudAharaNam / liTlakAre tu pUrvavatsAdhanaM kAryam / babhUve ityAdIni rUpANi bhavaMti / sUtram / svarAntAnAM hangrahadRzAM ca bhAvakarmaNoH sisatAsIsyapAmiT vA iNvaktavyaH / vAzabdAtseTAM dhAtUnAM nityamiTra sa vikalpena Nit / aniTAM dhAtUnAM vikalpena iTsa nityaM Nit / evaM ca havazoraniTorvA iT sa ca nityaM Nit / grahadhAtustu seT / tataH paro nityamiTa sa ca vA Nit / NitvAdRddhiH / bhAviSISTa / NittvAbhAve bhaviSISTa / bhAvitA bhavitA, bhAviSyate-bhaviSyate, abhAviSyata. abhaviSyata /
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate dvitIyavRttau svarAMtAnAM / svarAMtAnAM dhAtUnAM hanagrahadazAM ca dhAtUnAM bhAvakarmaNoH sisa. tAsIspAmi vA iNvadvaktavyaH / vAgrahaNAtseTAM dhAtUnAM nityamiT sa vikalpena Nit / aniTAM dhAtUnAM vikalpena iD bhavati sa nityaM Nid bhavati / anyad vyAkhyAnaM mUle kRtam | tatsugamameva / liG / anena iT / sa di vA bhavati / NittvAd vRddhiH ' dhAtornAminaH ' anena sUtreNa / bhAviSISTa / NidbhAvapakSe / gugaH / oabU / bhaviSISTa / ityAdIni bhavaMti / bhAvitA / bhAvitArau / bhAvitAraH / NitvAbhAvapakSe / guNaH / bhavitA / bhavitArau / bhavitAraH / bhAviSyate / bhAviSyete / bhAviSyaMte / ityAdIni / dibAdAva | abhAviSyata / abhAviSyetAm | abhAviSyaMta | abhavi Syata / abhaviSyetAM / abhaviSyaMta / luGlakAre / sUtram / 512 iN tanyakarttari / dhAtostani pare bhAve karmaNi ca iNU pratyayoM bhavati / serapavAdaH / No vRddhyarthaH / lopaH / iNU tanyakartari / iNU (ma0 e0 ) tani (sa0 e0 ) akarttari (sa0 e0 ) dhAtostani pare / akarttari bhAve lopaH karmaNi ca / iNapratyayo bhavati / bhUte siH / asyApavAdoyam / NitvAd vRddhiH / dhAtornAminaH / anena su. treNa / NakArastu vRddhayarthaH / sUtram / iNasaMyoge tano lopo bhavati / abhAvi / akarmako'pi kadAcit sakarmakatAmanubhavati / uktaM ca / iNUsaMyoge / iNaH saMyoge sati tanaH pratyayasya lopo bhavati / anena tana lopaH / dibAdAvaT / abhAvi / abhAviSAtAM / abhaviSAtAM / abhAviSata | abhavi - a | ityAdIni rUpANi bhavaMti / tAni sugamAnyeva anenaiva prakAreNa sAdhyAni / vikalpena NitvAd vRddhivikalpaH / akarmako'pi dhAtuH kadAcidupasargabalAt sakarmakatAmanubhavati / uktaM ca / upasargeNa dhAtvartho balAdanyatra nIyate // vihArAhArasaMhArapratihAraprahAravat // dhAtvartha bodhate kazvit kazvittamanuvartate // vizinaSTi tamevArthamupasargagatividhA | sukhamanubhUyate svAminA / anvabhAvi bhavo bhavatA / ambabhAviSAtAm anvabhaviSAtAm anvabhAviSata anvbhvisst|
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvakarmaprakriyA | 513 upasargeti / upasargeNa dhAtorartho'nyatra nIyate / anyasminnarthe prApyata ityarthaH / udAharaNAni uttarArddha saMti / anyo'pi zloko'sti / kazcidupasargo dhAtora bAdhate / kazcidupasargo dhAtorarthamanuvarttate / kazcidupasargastamevArthaM vizinaSTi / anayA rItyopasargANAM tridhA gatirasti / bhUsattAyAM ayaMdhAturyadyapi akarmakaH tathApi yadAnupUrvaH tadA sakarmakaH / udAharaNam / sukhamanubhUyate svAminA / anvabhAvibhavo bhavatA / idamapyudAharaNam / zIghra svapne / yak caturSu / anenAsya yakmatyayaH / zIyate / iti sthite / sUtram / zIGa yaG kiti Giti ye vaktavyaH / zayyate, ziSye, zAyiSISTa, zayiSISTa azAyi / anvazAyi anvazAyiSAtAm anyazayiSAtAm anvazAyiSata- anvazayiSata / ye karmasApekSAM kriyAmAhaste sakarmakAH / ayaki / ghaTaH kriyate devadattena / tvaM duHkhI kriyase rAgaiH / virAgaiH suruyahaM kriye / cakre, kAriSISTa kRSISTa, kAritA - kartA, kAriSyate, kariSyate, akAriSyata - akariSyata / akAri akAriSAtAm akRSAtAma akAriSata - akRSata / ciJ cayane / cIyate, cicye, cAyiSISTa ceSISTa, cAyitA- cetA, cAyiSyate ceSyate, acA yiSyata aceSyata / acAyi acAyiSAtAm aceSAtAm / dAderiH / dIyate / dade dadAte dadire / zIGane yaG / zIGaH ( Sa0 e0 ) ayaDU (ma0 e0 ) zIdhAtoH yaki pare sati ayaGAdezo bhavati / GakAroMtyAdezArthaH / tenekArasya bhavati / akAra uccAraNArthaH / zayyate zUdreNa / kecidAcAryAH idaM sUtraM na paThati / kiMtu / zIGaH sarvatra guNo bhavati / anena kityapi guNaH / kacitsvaravad yakAraH anena yakArasya svaratvAt Naap / zayyate / zayyete / zayyaMte / zayyeta / zayyeyAtAM / zayyaran / zayyatAM / zayyetAM / zayyaMtAM / dibAdAvaT / azayyata / azayyetAM / azayyaMta | ityAdIni rUpANi bhavaMti / liTlakAre / dvizca / nudhAtoH / hrasvaH / anena pUrvasya hrasvo bhavati / zizye / zizyAte / zizyire / ityAdIni / svarAMtA 0 aneneT / iTo vA Nitvam / dhAtornAminaH / anena vRddhiH / ai Ay / zAyiSISTa / NitvAbhAvapakSe guNaH / e ay / zayiSISTa / evaM sarvatra vA NitvaM jJeyamasya dhAtoH / 65
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ 514 sArasvate dvitIyavRcau zAyitA / zayitA / zAyiSyate / zapiNyate / vivAdAvaT / azAyiSyata / azayijyata / luGlakAre / iNtanyakartari anena iN / vRddhiH| azAyi / azAyiSA. tAM / azayiSAtAM / azAyiSata / azayiSata / yadA / anupUrvo'yaM tadA / anvazAyi / ityAdIni bhavaMti / sakarmakadhAtulakSaNamAha / ye karmasApekSA / ye dhAtavaH karmasApekSA kriyAmAhuste dhAtavaH sakarmakA jJeyAH karotyAdayaH / DukRJ karaNe asya dhAtoH yak caturSu anena yak / ayaki / anena RkArasya riH| kriyate / kriyeta / kriyatAM / akriyata / liTlakAre / dvizca / raH / kuhocaH / RraM / cakre / ca. kAte / cakrire / ityAdIni / svarAMtA anena iT / ayaM dhAturaniT / tasmAd vi. kalpena iTU / nityaM Nit / ITo NitvAt dhAtornAminaH anena vRddhiH / kAriSISTa / iDabhAve / nuH anena guNaniSedhaH / SatvaM / kRSISTa / kAritA / kAritArau / kArisAraH / iDabhAve / guNaH / kartA / kartArau / kaarH| kAriSyate / kAriSyate / kAriSyante / NittvAbhAvapakSe / hanRtaH syapaH / anena iT / guNaH / kariSyate / karipyate / kariSyate / akAriNyata / akAriNyaitAM / akAriNyaMta / NittvAbhAvapakSe / akariSyata / akariSyetAM / akariSyaMta / ityAdIni rUpANi bhavaMti / lullakAre / iNa tanyakari / dhAtornAminaH / lopaH / anena tano lopaH / akAri / akAriSAsAm / akRSAtAm / akaarisst| akRSata / ityAdIni / devadattena tvaM sukhI kriyse| rogaistvaM duHkhI kriyase / virAgaiH mukhyahaM kriye / ciJ cayane / yak caturSu anena yamatyayaH / ye anena dIrghaH / cIyate / cIyate / cIyaMte / cIyeta / cIyeyAtAM / cIyeran / cIyatAM / cIyetAM / cIyaMtA / dibAdAvaTa / acIyata / acIyetAM / acIyaMta / liT / dvizca / nudhAtoH / cicye / cicyAte / cicyire / svarAMtAnAM0 anena iT / NittvAt vRddhiH| dhAtornAminaH / anena / ai Ay / cApiSISTa / iDabhAvapakSe / guNaH / ceSISTa / cAyitA / cetA / cAyiSyate / cAyiSyate / caayissyte| iDabhAvapakSe / ceNyate / ceSyete / ceNyaMte / dibAdAvaT / acAyiNyata / acAyiSyetAm / acAyiSyaMta / iDabhAvapakSe / aceSyaMta / lulakAre / iN / vRddhiH / tano lopH| dibAdAvaT / acAyiSAtAM / iDabhAvapakSe / aceSAtAM / acAyiSata | aceSata / ityAdIni / dA dAne / yak caturdA / anena yak / dAderiH anena ikaarH| ye| anena dIrghaH / dIyate / dIyete / dIyate / dIyeta / dIyeyAtAM / dIyeran / dIyatAM / dIyetAM / dIyaMtAm / dibAdAvaDh / adIyata / adIyetAM / adIyaMta / liT / dvizca / hasvaH / Ato'napi / dade / dadAte / dadire / dAsISTa / iti sthite / svarAMtAnAM0 anena iT / iTo NittvaM / sUtram / Ato yuk / AkArAntAddhAtoryugAgamo bhavati jiti ca
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaavkrmprkriyaa| pare / dAyiSISTa-dAsISTa, dAyitA dAtA, daayissyte-daasyte| adAyi adAyiSAtAm / dAdhAsthAmitvam / adissaataam| dhIyate, adhAyi, adhAyiSAtAm / adhiSAtAm / sthIyate, asthAyi / stUyate, tuSTuve, astAviM astAviSAtAm-astoSAtAm hariharau bhaktena / hanyate / hano ne / jamne, ghAniSISTa, haMsISTa / Ato yuk / AvaH (paM0 e0) yuk (pra0 e0 ) AkArAMtAddhAtoryugAgamo bhavati miti Niti ca pare / anena yuk / ukAra uccAraNArthaH / kakAraH kitkAryArthaH / dAyiSISTa / iDabhAvapakSe / dAsISTa / dAyitA / dAyitArau / dAyitArAiDabhAvapakSe / dAtA / dAtArI / daataarH| dAyiSyate / dAsyate / divAdAvaTa / adAyiSyata / adAyiSyatAM / adAyiSyata / iDabhAvapakSe / adAsyata / adAsyetAM / adAspanta / luG / iN / yuk / tano lopaH / adAyi / adAyiSAtAM / dAdhAsthAM / anena iDabhAvapakSe ikAraH / adiSAtAM / adAyiSata / adiSata / ityAdIni / hudhAJ dhaarnnpossnnyoH| yak catuSu / anena yak / dAderiH / anenAkArasya ikaarH| ye / anena pUrvasya dIrghaH / dhIyate / dhIyeva / dhIyatAM / aghIyata / ityAdIni bhavaMti / liTlakAre / dvizca / isvaH / jhapAnAM / Ato'napi / anenAkAralopaH / dhe| dadhAte / dadhire / svarAMtAnAM / iTo Nittvam / Ato yuk / Satvam / dhASiSISTa / iDabhAve | dhAsISTa / dhAyitA / dhaataa| dhAyiSyate dhAsyate / dibAdAvaT / adhAyiSyata / adhAsyata / luGlakAre / iN / yuk / tano lopaH / adhAyi / adhAyi. pAtA / iDabhAvapakSe / dAdhAsthAM / adhiSAtAM / adhAyiSata / adhiSata / ityaadiini| chA gatinivRttau / Satvam / yak / daaderiH| ye / sthIyate / sthIyeta / sthIyatAM / asthIyata / liTlakAre tu sAdhanaM pUrvavat / tasthau / tasthatuH / tasthuH / svraaNtaanaaN| Ato yuk / sthAyiSISTa / iDabhAve / sthAsISTa / sthaapitaa| sthaataa| sthAyiSyate / sthAsyate / asthAyiSyata / asthAsyata / lullakAre / iN / yuk / tano lopaH / asthAyi / asthAyiSAtAM / iDabhAve / dAdhAsthAM / anenetvam / asthiSAtAM / ityAdIni / Tun stutau / satvam / yak / ye / stUyate / stUyeta / stUpatAm / astUyata / ityAdIni / liTlakAre / dvitvAdikam / anyatsAdhanaM pUrvavat / tuSTuve / tuSTuvAve / tuSTavire / svarAMvAnAM0 / aneneT / iTo Nittvam / vRddhiH| stAvipISTa / iDabhAvapakSe guNaH / Satvam / stopoSTa / stAviNyate / svoyate / astAviSyata / astoSyata / luGlakAre / iN / vRddhiH / tano lopaH / astAvi / astAvipAtAm / HTHHTHAN THHTHHTHAN
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ 516 sArasvate dvitIyavRttI iDabhAvapakSe / astIyAnAM / ityAdIni / han hiMsAgatyoH / ya / hanyate / inyen| hanyatAM / ahanyata / liTlakAre / dvitvam / kuhAzruH / garmA svare / hanI meM / jnn| janmAte / janire / ityAdIni / svarAMtAnAM / inAne / ghAnipISTa / iDamAvapakSa / nazcA0 / haMsITa / sUtram / hanteH syAzIryAdAdyovadhAdezo vaktavya jAti vA / vadhipISTa, dhAnitA hantA, dhAniSyate-haniSyate, avAnipyanaahaniSyata, adhAni aghAnipAtAm / hateH / tedhAnoH syAzIyAMdAdyodhadizo vaktavyaH / Atmanepade vA bhavati / janibhyoH / anena vRddhiniSedhaH / vadhipaSTa / ghAnitA / nayAA iMtA / dhAnidhyate / hanRtaH / hanipyate / aghAniyata / ahaniSyata / hulakAre / iN / inAM / ana upadhAyAH / aghAni / atra hano ghan / anena padAdayAM na bhavati / natra mUtre iNinipeSaH / aghAnipAtAM / sUtram / hana Atmanepade miH kiDAcyaH / lopastvanudAttananAm / ahasAtAM aghAnipata-ahasata / avadhi avadhipAtAm / grahAM viti ca / gRhyate, jagRhe, grAhiNISTa / ITo grahAm / grahIpISTa, grAhitA-grahItA grAhipyate grahIpyate, agrAhipyata, agrAhi agrAhipAtA agrahIpAtAm / dRzyate, da ze, darzipISTa-bhISTa, darzitA-draSTA, darziSyate drakSyate, adarzi adarzipAtAM-akSAtAm / DupacA pAke / pacyate, pece, pakSISTa, pattA, pakSyate,apakSyata,apAci apanAtAm / hanaH / hanodhAtorAtmanepade siH matyayaH kivaacyH| lopaH annkaarlaapH| ahasAtA / ayAnipata / ahasata / ityAdIni / hanaH / anena vA vadhAdazaH vRdvinipeyaH / avadhi avadhiyAnAM / avadhiSana | avaSiSTAH / ityAdIni rUpANi pani / aha upAdAne / yak catue~ / anena yakpratyayaH / grahAMkini ca anna maMpramAraNam / gRdhyane / gRhIna / gRhanA / divaadaav| agRdhana / lilakAre / maMghamAraNama / tanI dvitvam / : / kuhAMzuH / narahe / jagrahAne / nagRhire / ityAdIni / mbarAMnAnAM / anena iTa / iTo Nittvam / ata upadhAyAH anena vRddhiH / grAhipISTa / iTogradA / anena iTa ikAro bhavati / grAhIpISTa / grAhitA / atra dIghA na bhavani / aniSTa
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaavkrmprkriyaa| tvAt / grahItA / grAhiNyate / grahISyate / dibAdAvad / agrAhiNyata / agrahISyata / ityAdIni / lulakAre / iN / vRddhiH / tanolopaH / agrAhi / agrAhiSAtAM / agrahISAtAM / agrAhiSata / agrahISata / ityAdIni bhavaMti / zir prakSaNe / yak catuSu / anena yak / dRzyate / hshyte| dRzyate / ityAdIni / dRzyeta / zyatAM / adRzyata / ityAdIni / liTlakAre / dvizca / raH / dadRze / dadRzAte / dadRzire / svarAMvAnAM anena iT / iTo nnittvm| NittvAd vRddherapAtatvAd gunnH| daziSISTa / iDabhAvapakSe / chazaSa anena Satvam / SaDhoH kaH se / Satvam / kaSasaMyoge / sisyoH / anena guNaniSedhaH / kSISTa / anyAni sugamAni / darzitA / iDabhAve Satvam / guNaH rArojhase / draSTA / daziSyate / drakSyate / dibAdAvat / adarziSyata / adrakSyata / ityAdIni rUpANi bhavaMti / luGlakAre iN / guNaH / tanolopaH / adazi / adarziSAtAM / iDabhAvapakSe 'sisyoH' anena guNaniSedhaH / Satvam / adRkSAtAM / adaziSata / adakSata / ityAdIni bhavaMti / DupacA pAke / yak caturvA / anena yak / pacyate / pacyeta / pacyatAM / divAdAvaT / apacyata / ityAdIni rUpANi bhavaMti, tAni sugamAnIvi / liTlakAre / dvizca / pUrvasya / 'lopaH pAM' anenaitvapUrvalopo bhavataH / pece / pecAte / pecire / ityAdIni / coH kuH / Satvam / kaSasaMyogezaH / pakSISTa / coH kuH / pakA / pakkAro / paktAraH / pakSyate / apakSyata / luGlakAre / iN / ata updhaayaaH| anena vRddhiH| tanolopaH / apAci / apakSAtAM / apakSata / ityAdIni rUpANi bhavaMti / tanu vistAre / yak caturcha / anena yak / sUtram / tanote? vA / tanote kArasya vA AkAro bhavati yaki pare / tAyate, tanyate, tene, atAni atAniSAtA-atanipAtAm / bhajo AmaIne / no lopaH / bhajyate / akitvAt babhajje, bhaGkSISTa, bhaGgA, bhakSyate / tanautenoMvA / tanoteH (pa. e.) naH (Sa. e.) vA (ma. e. ) avyayam / tanoterdhAtornakArasya vA AkAro bhavati yakpratyaye pare sati / savarNe / tAyate / tAyeta / tAyatAm / atAyata / AtvAbhAvapakSe / tanyate / tanyeta tnpvaaN| atanyata / itpAdIni rUpANi bhavaMti / liTlakAre / dvizca / pUrvasya / lopaH pacA / anenaitvapUrvalopau bhavataH / tene / tenAte / tenire / ityAdIni / svarAMtAnAM / asya sUtrasya vyAkhyAnAt / iTAvANis / taanitaa| ata upadhAyAH anena vRddhiH| NivAbhAvapakSe / tanitA / tAniSyate / taniSyate / dibAdAvaT / atAniNyata / ata. niSyata / ityAdIni rUpANi bhavaMti / luGlakAre / iz / vRddhiH / tano lopaH / di.
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ 518 sArasvave dvitIyavRttI bAdAvaT / atAni / atAniSAtAM / ataniSAtAM / atAniSata / ataniSata / ityAdIni rUpANi bhavaMti / bhaMjo AmaIne / yak catuSu / anena yak / nolopaH / anena nakArasya lopaH / bhajyate / bhajyeta / bhajyatAM / dibAdAvaT / abhajyata / lilA kAre / akittvAta nakArasya lopo na bhavati / dvitvAdikaM kArya / jhapAnAM / pUrvasya / bamaMje / babhajAte / bamaMjire / ityAdIni / bhaMjtISTa / iti sthite / coH kuH| khase0 / Satvam / kaSasaMyoge kssH| bhakSISTa / coH kuH / khase / maMkA / bhkssyte| dibAdAvaT / abhakSyata / luGlakAre / iNtanya0 anena iN / sUtram / bhaoriNi vA nalopo vAcyaH / amaji-abhAji / zama upazame / zamyate muninA / dhAtoH preraNe / mitAM hasvaH / H / zamyate moho hariNA / zamayAMcakre / bhNje| bhajerdhAtoriNi vA nakArasya lopo vaacyH| anena vA nakArasya lopaH ata updhaayaaH| tanolopaH / abhAji / nakAralopAbhAvapakSe / abhaMji / amakSAvAM / abhakSata / ityAdIni / zama upazame / dhAtoH preraNe / anena bhiH / ava upadhAyAH / bhanenavRddhiH / mitAhasvaH / anenahasvaH / yakcatuSu / anenayak / preH / anena nilopaH / zamyate moho hariNA / zamyeta / zamyatAM / dibAdAvaTa / azamyata / kAsAdi0 / anenAm / anyatsAdhanaM pUrvavat / zamAMcakre / sUtram / cyantAnAM mitAmiNi NidiTi ca vA vRddhiAMcyA NidiTi jilopazca / azami azAmi azAmiSAtA-azamiSAtAm / NidiDabhAvapakSe azamayiSAtAm / gunnotisNyogaayoH| aryate, smaryate / yatkarma guNasaMyogAtkartRtvena vivakSyate sa karmakartA / taduktam / kriyamANaM tu yatkarma svayameva prasiddhayati // sukaraiH svairguNairyasmAtkarmakarteti tdviduH|| tatrApyetadevodAharaNam / jyaMtAnAM mitAMdhAtUnAM / iNi NidvadiTica vA vRddhirvaacyaa| NidiTi bheloM. povAcyaH / anena melopaH / vAvRddhiH / zAmiSISTa / vRddhavyabhAvapakSe / zamipISTa ! zA. mitA / zamitA / zAmiSyate / zamiSyate / azAmiNyata / azamiSyata / laGlakAre / iNtanya. anena iN / bhelepaH / vAvRddhiH / ashaami| azami / azAmipAtAM / a
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaavkrmprkriyaa| zamiSAtAM / azAmiSata / azamiSata / ityAdIni rUpANi bhavati / tAni anenaiva kameNa sAdhyAni / R gatau / pak catuSu / anena yasatyayaH / guNotisaMyogAyoH / anena guNaH / aryate / aryeta / aryatAM / vivAdAvaT / svarAdeH / anena dvitIyo'DAgamaH / savarNe / Aryata / ityAdIni rUpANi bhavaMti / liTlakAre / sAdhanaM pUrvavat / Ara / AratuH / AruH / ityAdIni / AriSISTa / RSISTa / AritA / artA / AriNyate / AriSyata / luGlakAre / Ari / AriSAtAM / ityAdIni / evaM smR smaraNe / yak / guNotiH anena guNaH / smaryate / smaryaMta / smaryatAM / asmaryaMta / liTlakAre / sasmare / smAriSISTa / smRSISTa / smAritA / smarttA / ityAdIni / luG lakAre / asmAri / asmAriSAvAM / asmRSAtAM / ityAdIni / atha / karmoktAdhikAre karmakartRlakSaNam / tasyodAharaNaM cAha / yatkarmeti / yatkarmApi guNayogAt vastumadhyasthitasukarAdimAIvAdiguNaspa saMyogAt / upacArAt kartRtvena vivakSyate saH karmakartetyucyate / yataH / kriyamANaM tu yatkarma svayameva masidhyati / sukaraiH svairguNairyasmAta karmakarceti vadvidaH / tatrApi etadeva yamatyayAMtasyaivodAharaNamucyate / sUtram / karmavatkarmaNA tulykriyH| karmasthayA kriyayA tulyakriyaH kartA karmavadbhavati / lUyate kedAraH svayameva / luluve, alAvi, alAviSAtAm / pacyate odanaH svayameva / bhidira vidAraNe / bhidyate kASThaM svayameva / amedi / krmvtkrmnnaatulykriyH| karmavat (ma0e0) karmaNA (tR0e0) tulyakriyA (10 e0, karmasthA yA kriyA tayA kriyayA tulyakriyA kartA karmavad bhavati / anena kartuH karmatvaM bhavati / lUth chedane / devadattaH kedAra lunAti |s evaM vadati / nAhaM lunAmi kiMtu kedAraH svayameva lUyate / lUzvAtoH yakvatuSu ' anena yasatyayo bhavati / lUyate / lUyeta / lUpatAM / divAdAvaT / alUyata / liTlakAre / dvizca / nudhAtoH / luluve / luluvAte / luvire| svarAMtAnA0 anena iT / iTo vANittvam / NittvAd vRdviH / lAviSISTa / laviSISTa / NittvAbhAvapakSe / idaM rUpam / lAvitA / lavitA / lA. viSyate / laviNyate / dibAdAvaT / alAviSyata / alaviSyata / luGlakAre / iN / vRddhiH / tano lopaH / alAvi / alAviSAtAM / alaviSAtAM / alAviSata / alaviSata / ityAdIni rUpANi bhavati / DupacaS pAke / pac ve| yamatyayo bhavati / kazcid vakti devadatta odanaM pacati / sa evaM vadati nAhaM pacAmi kiMtu odanaH svayameva pacyate / atra odanasya svayameva pAkasiddhau sAmarthya tataH karmakartRtvam / karma eva kartA jAtaH / na punastRtIyAMvaH kartA bhavati / pacyate / pacyeta / pacyatAm / apacyata /
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ 530 sArasvate dvitIyavRttI liTlakAre / dvizca / pUrvasya / lopaH pA / pece / pecAte / pecire / coH kuH / pa. tvam / kaSasaMyoge / pakSISTa / pattA / pakSyate / apakSyata / luGlakAre / iN / ata upadhAyAH / tanolopaH / apAci / apakSAtAM / apakSata / ityAdIni / midir vipAraNe / kazcidevaM vakti / devadattaH kASThaM bhinatti / sa evaM vakti nAhaM minmi| kiMtu kASThaM svayameva bhidyate / yakcatuSu / bhidyate / midyeta / bhidyatAM / abhiyaMta / littlkaare| dvizca / pUrvasya / bibhide / bibhidAte / bibhidire / bhitsISTa / bhettA / bhetspate / abhetsyata / luG / iN / guNaH / tanolopaH / amedi / abhitsAtA abhitsata / sUtram / duhasnunamAM karmakartari yagiNau na / dugdhe snute gauH svayameva / namate daNDaH svayameva / adugdha, anoSTa, anAviSTa, anasta / atha dvikrmkaaH| duhyAcpacdaNDUrudhicchicibUzAsujimathamuSAm // karmayuk syAdakathitaM tathA syAnIhakRSvahAm // nyAdayo jyantaniSkarmagatyarthA mukhyakarmaNi // pratyayaM yAnti duhyAdigauNe'nye tu yathAruci // ninye vijanamajAgari rajanImagami madamayAci saMbhogam // gopIhAsya makAryata AvazcainAmanantena // karturiSTatamaM pradhAnaM karma / anyadapradhAnam / nagaraM nIyate nAgarikairvanecaraH / bhojanaM yAcyate yajamAno yAcakena / pachayate panthAnaM pathikena pAnthaH / ziSyaNAcAryastatvaM prachayate / kaTazcikIrNyate devadattena / yataH / bobhUyyate / anapi ca hasAt / pApacyate / tena pApacitA apApaci ityAdi / iti bhaavkrmprkriyaa| dahastunamAM / duha / snu / nam / eteSAM dhAtUna karmakartariyagiNau na bhvtH| teSAM dhAtUnA rUpANi pUrvavat jJeyAni / Atmanepade / dugdhe / duhAte / duhate / i. tyAdIni rUpANi jJeyAni / snudhAtoH / snute / snuvAte / stuvate / ityAdIni / namadhAtoH / namate / namete / namate / trayANAM lalakAre / adugdha / akSAtAM adhu
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvakarma kriyA / 521 kSata | asnoSTa | asnAviSTa / anaMsta / anaMsAtAM / anaMsata / atha dvikarmakA dhAtavaH kathyate / dve karmaNI yasya sa dvikarmakaH / yasya dhAtoH karmadvayApekSatvaM bhavati sa dvikarmakaH / te dhAtavaH zlokena gnnitaaH| duhyAcpacadaMDarU dhipracchicitrazAstranimathmuSAM // karmayuk syAdakathitaM tathAsyAnIhRkRSvahA~ / duh / yAc / pac / daMD / rudhi / macchi / ci / brU | zAs | ji / math / zuS | nI / hR / kRS | vaha eteSAM dhAtUnAM dvikarmakatvaM spAt | nyAdayo'yaMta niSkarmagatyarthA mukhyakarmaNi // pratyayaM yAMti duhyAdirgauNe'nye tu yathAruci / nyAdayaH / tryaMta niHkarmagatyarthAH dhAtavaH mukhyakarmaNi pratyayaM yAMti duhyAdigaNe karmaNi pratyayaM yAti / anye tu yathAruci pratyayaM yAMti / gauNe vA mukhye vA / ubhayatrApi vA / tatra dvikarmake karmadvayaM / ekaM mukhyaM karma / aparaM ca gauNaM karma / yadarthaM kiyA Aramyate / tat mukhyaM karma / anyad gauNaM / nyAdInAM mukhpe karmaNiprathamA / yAcyAdInAM tu gauNe karmaNi prathamA / pracchAdInAM tu mukhye'mukhye vA pi karmaNi prathamA / ninye vijanama jAgari rajanImagami madamayAci saMbhogaM // gopI hAsyamakAryata bhAvazcainAmanaMtena / asya vyAkhyA / anaMtena gopI vijanaM ninye / anaMtena gopI rajanImajAgari / gopImadamagami / triSu sthAneSu gopI mukhyaM karma / gopI saMbhogabhayAci / gopI hAsyamakAryaMta / enAM bhAvo'kAryata / atha duhyAdInAmudAharaNAni Aha / mUle tu kartturiSTatamaM pradhAnaM karma / anyadapradhAnamiti vyAkhyAtaM / tadapi samIcInaM / nagaraM nIyate nAgarikairvanecaraH / atra vanecarasya mukhyatvam / nagarasya gauNatvam / tena vanecara iti prathamA / yadA mukhye karmaNi prathamA tadA gauNe dvitIyA / yadA gauNaM prathamA tadA mukhye dvitIyA bhavati / iti vivekaH / yadA mukhyAmukhye dve api pratyaye na abhidhIyete tadobhayatrApi prathamA / bhojanaM yAcyate yajamAno yAcakena / atra mukhye dvitIyA / gauNe prathamA / pRcchayate paMthAnaM pathikena pAMthaH / atrApi mukhye dvitIyA gauNe prathamA / ziSyeNAcAryastattvaM pRcchayate / anyAmyapi udAharaNAni yathAsaMbhavaM jJeyAni / sapratyayAMtAt kRdhAtoryak / cikIrSyate / cikIrSyata / cikIrSyatAM / acikIrSyata / liTlakAre / cikISAMcakre / cikIrSiSISTa / acikIrSi / kaTaH cikIrSyate devadattena / yantAt bhUdhAtoryak / yakcaturSu / anena yataH / anenAkAralopaH / bobhUypate / bobhUyyeta / bobhUyyatAM / divAdAva | abobhUyyat / bobhUyAMcakre / ityAdIni / lalakAre / abobhUyiSISTa / yatAt pacadhAtoryak / pApacyate / pApacyeta / pApacyatAM / apApacyata / anapicahasAt / anena anapi viSaye / yaGane lopaH / pApacAMcakre / pApacipISTa / pApacitA / pApaciSyate / apApaciSyata / apApaci / ityAdIni rUpANi bhavaMti tAni sugamAni / iti bhAvakarmaprakriyA samAptA / atha lakArArthaprakriyA | dUra
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ 522 sArasvate dvitiiyvRttiH| atha lakArArthaprakriyA kathyate / sUtram / haThapaunaHpUnyayoloNmadhyamapuruSaikavacanAntatA nipAtyate sa. vakAle sarvapuruSaviSaye atIte kaale| pUrImavaskanda lunIhi nandanaM muSANa ratnAni harAmarAGganAH // vigRhya cakre namucihiSA vazI 'yaM itthamasvAsthyamaharnizaM divaH // haThapaunaHpunyayoH / hAtkAre'rthe / paunaHpunyArthe ca dhAtorloNamadhyamapuraSasya ekavacanaM tato hiH nipAtyate / sarvakAle / sarvapuruSaviSaye / atIte kAle / aspodAharaNAni / purImavaskaMda asmin zloke uktAni jJeyAni / vatra parokSe kAle loNmadhyamapuruSasyaikavacanAntAni rUpANi pazyante / zlokArthaH sugamo'sti / suutrm| vartamAnArthAyA api vibhakteH smayoge bhUtArthatA vktvyaa| Aha sma hArItaH / yajati sma yudhisstthirH| vartamAnArthAyAH / vartamAnArthAyA apityAdivibhakteH smaityasya yoge bhUtArthatA vaktavyA / asyodaahrnnm| Aha sma hArItaH / atra vartamAne'pi smayogena bhUtArthatA / dvitIyamudAharaNam / yajati sma yudhiSThiraH / atrApi varcamAne smayogena bhUtArthatA bhavati / sUtram / vaicityApahnavayoralpakAle'pi NAdivaktavyaH / supto'haM kila vilalApa / nAhaM kaliGgaM jagAma / vaicityApahavayoH / vaicityApahnavayoralpakAle'pi NAdirvaktavyaH / asyodAharaNam / vaicitye / supto'haM kila vilalApa / aphnve| nAhaM kaliMgaM jagAma / ityudAha raNaM / sUtram / yAvatpurAnipAtayoryoge bhaviSyadarthe tibAdayaH laT / purA karoti / yAvatkaroti / kariSyatItyarthaH / yAvatpurAnipAtayoH / yAvat purA anayonipAtayAoMge bhaviSyadarthe vibAdayaH pratyayA bhavaMti / liTlakArazca / asyodAharaNaM / purA karoti / purA kariSyati ityarthaH / yAvat karoti / kariSyati ityarthaH / sUtram / smRtyarthadhAtuyoge bhUte'thai luT / smarasi mitra yadupakariSyasi upakuruthA ityarthaH // iti lakArArthaprakriyA //
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ athkdntprkriyaa| smRtyarthadhAtuyoge / smRtyarthadhAtupoge sati bhUte'pi laTlakAro bhavati / smarasi mitra yadupakariSyasi upakuruthAH / iti lakArArthamakriyA samAptA / dhAtUnAmapyaMnantakhAnAnArthakhAca sarvathA // abhidhAtumazakyakhAdAkhyAtakhyApanaralam // iti zrI anubhUtisvarUpAcAryaviracitAyAM sAra svatIprakriyAyAmAkhyAtaprakriyA samAptA // atha AkhyAtopasaMhAramAha dhAtUnAmiti / yato dhAtavo'natA yadyapi kavikalpadrumAdau catuHpaMcAzadadhikasaptadazazatAni (1754) dhAtusaMkhyA pratipAdivA / tathApi prayogANAM bahutvadarzanAva dhAtavo'naMtA eva / tathA ekaikasya dhAtoH anekeAH / yathA vid krIDAvijIgISAvyavahAradyutistutimadamodasvamakAMtigatiSu / ityAdi / evamekaiko dhAturanekeSvartheSu varcate / tathA ye gatyarthAste jJAnAryA prAdhyAzca ityanekArthatvaM / tathA upasargayogAdapyanekArthatvaM tata uktadhAtUnAmanaMtatvAta nAsti aMto yeSAM te'navAsteSAM bhAvo'naMtatvaM tasmAt anaMtatvAt / tathA pratyekaM dhAtUnAM nAnArthatvAta nAnAbahubhakAreNa artho yeSAM te nAnAsteiSAM bhAvo nAnArthatvaM tasmAcakArAtsarvathA sarvaprakAreNa saMpUrNatayAbhidhAnaM kathanaM zabdazAstra abhidhAtuM vaktuM kathayituM vA azakyA yadi bRhaspaviH svayaM vaktA / iMdraH svayaM zrotA tathApi varSasahasreNApi ghAtUnAmaMtaM na gcchti| lo. kAccheSasya siddhiriti savaiyAkaraNairukatvAt teSAM prakriyAprayogAnusAreNa prakArAMtareNa vA jJAtavyA mayA vaktuM na zakyate iti kAraNAt / bhArupAtaspa vyAkaraNanavamAdhikArastha khyApanaiH kathanairalaM paryApUryatAmiti yAvat / // shriignneshaaynmH|| ____cksecknijajanairvidhinA nikhilApado jhaTiti yo / vinivartayati smRtaH // jalavijAparirambhaNalA laso narahariH kurutAM jagatAM zivam // 1 // atha kRdantaprakriyA nirUpyate // athetyAkhyAtakathanAnantaraM kRtmatyayA nirUpyante / tRtIyavRttisthapratyayAnA 'kRt' iti saMjJAsti te nirUpyante prakAzyate / yadvA kRdantakriyA nirUpyate / kRtsaMjJakAH
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ 524 sArasvate tRtIyavRttI pratyayA yeSAM te kRdantAH zabdAsteSAM prakriyA nirUpyate / dvitIyavRttau dhAtavaH sAdhitAste bhavantyAcantAH atra tu bhvAdInAM kRtmatyayayogena niSpannAH syAdyantAH zabdAH sAdhyante tatra cedamAdisUtram / kRtkartari ca / vakSyamANAH pratyayAH kRtsaMjJakAste ca kartari ca bhavanti / cakArAgAvakarmaNorapi / svatantraH kartA / kriyAyAM svAtantryeNa vivakSito'rthaH kartA syAt / zuddho dhAtvarthoM bhAvaH karturIpsitatamaM karma / kartuH kriyayA AptumiSTatamaM kArakaM karmasaMjJaM syAt / tathAyuktaM caaniipsitm| IpsitatamavadanIpsitamapi kArakaM karmasaMjJa syAt / viSaM bhute devadattaH / annaM bhuGkte devdttH| kRt kartari / kRt (ma0 e0 ) hase pH| kartR ( sa0 e0) karotIti kartA tasmin chau iti ra svara / atra ye pratyayA vakSyante te kRtasaMjJakAH kRtrAmAno jnyeyaaH| atra jAtAvekavacanamiti vacanAdvakSyamANa iti kathitaM sa ca kRtpratyayaH prAyaH kartari karnukAveva bhavati cakArAt vizeSavidhAne bhAvakarmaNorapi / sUtram / tRvuNau / dhAtostRvuNau pratyayau bhavataH / Dupaca pAke / pac tR iti sthite / coH ku: / pak tu iti sthite / kRttadvitasamAsAzca / prAtipadikasaMjJA iti kecit / iti nAmatvam / nAmasaMjJAyAM syAdivibhaktirbhavati / sturAi / serA / pacatIti pakkA paktArau paktAraH / paktAram / pulisa paktA / sstthitH| striyAM pakrI / napuMsake pakta paktaNI paktRNi ityAdi / DukRJ karaNe / karotIti kartA / hRJ hrnne| haratIti hartA / mRG praanntyaage| mriyate iti mata / Dubhanna dhAraNapoSaNayoH / bibhartIti bhartA / tabuNau / vRzca tuNca tRNau ( ma0 dvi0) svara0 / dhAnoraye tRvuNI ityeto dvau pratyayau bhavataH kartari vuN ityatra NakAro vRddhayarthaH / udAharaNam / Tupacae pAke pac tRpatyayaH / coH kuH svara0 pakta iti jAtaM kRttaddhitasamAsAzceti nAmasaMjJApAM / (ma0 e0) sturAra yahAdezastabadbhavati iti nyAyAt / serA saca Dita
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRdantaprakriyA 1 525 DittvATTilopaH svara0 / pakkA pakkArau / sturAr svara0 pakkAraH / evaM kR tRpra0 guNaH rAyapodriH / kartR (ma0 e0 ) sturAr terA svara0 / karttA karttArau / evaM saptasu vibhaktiSu rUpANi jJeyAni / evaM hR harcA / pacatIti paktA / karotIti karttA / haratIti harttA evaM bharttA bharttArau bharttAraH / bhoktA dAtA pAtA sthAtA mAtA gaMtA vaktA makkA maMtA ityAdi strIliMge pakkI harbI katra bhraNa IpU itIpU bharaM napuMsakaliMge pa paNI pakkUNi ityAdi / sUtram / kRtaH / seTdhAtoH parasya kRtpratyayasya vasAderiDAgamo bhavati / kRta idaM sUtraM sedhAtuviSayam / svasUtisUyatidhUJradhAdInAM iDDA vaktavyaH / pUJ prANiprasave / sUte vA sUyate'sau sotA - savitA / sva zabde / guNaH / vA iT / svaratIti svaritA svartA / STuJ stutau / stautIti stotA / edhU vRddhau / ete'sau edhitA / ya mizraNe / yautIti yavitA / ru zabde / rautIti ravitA / Nu stutau / nautIti navitA | bhU sattAyAm / bhavatIti bhavitA / gupU rakSaNe / kRtaH / kRt ( Sa0 e0 ) svara0 sro0 ekapadaM sUtram / sedhAtoH parasya va sAdeH kRtpratyayasya iDAgamaH syAt / vaspratyAhAra Adau yasya tasyaiva kRtpratyayasyeDAgamaH natvanyasya / udAharaNam / bhU tR0 pra0 kRta iti iDAgamaH / guNaH / bhobhavU / svara0 / bhavitR (pra0 e0 ) kartRzabdavatsAdhanA | bhavatIti bhavitA / edhavRddhau edhUtu kRtaH edhitA / sUtram / 1 Udito vA / Udito dhAtoriDDA bhavati / gopAyatIti gopitA - gopAyitA - goptA / SidhU zAstre mAGgalye ca / sedhitA sedvA / iSusahalubhariSaruSAmanapi nasyeDDA bhavati / iSu icchAyAm / icchatIti eSitA eSTA / lubhU vimohane / lubh gAiyeM / lubhyatIti lobhitA / iDabhAvapakSe / jhabe jabAH / tathorghaH / lubhyatIti logdhA / riS bandhane / revatIti vA riSyatIti reSitA / reSTA / rUpa krodhe / ropatIti roSitA / roSTA / vaha marSaNe / AdeH SNaH saH / ho DhaH / tathorghaH / I
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ 526 sArasvate tRtIyavRttI STrabhiH SThaH / Dhi Dho lopaH / sahivahorodavarNasya / sahivahordhAtvorakArasya okAro bhavati / sahate'sau soDhA / vaha prApaNe / vahati iti voDhA / / UditoM vA / Ut UkAraH it yasya sa Udit tasmAt (paM0 e0) sro0 vA (ma0 e0 ) avya0 habe UditAddhAtoH gupUrakSaNe SidhU mAMgalye ityAdervA iDAgamaH vaspratyAhArAdeH kRtpratyayasyaiva / udA0 gupU rakSaNe gupU tRvaNau tRpa0 upadhAyA laghAMguNaH Udito vA iti iDAgamaH svara0 / ubhayatrApi (ma0 e0) sturAra serA DittvA svara0 gopitA goptA gopAyatIti gopitA gopaa| SidhU zAne mAMgalye ca / SidhU ' AdeH SNaH snaH' sidh tRpa0 / upadhAyAH lghoH| (ma0e0) UditovetyekatreDAgamaH dvitIye tathorddhaH tusthAnedhU jhabejabAH svara0 ubhayatrApi (ma-e0) serA sturAra TilopaH svara0 sedhitA seddhA vA zabdAdeva iSu icchAyAmityasya eSTA eSitA SaDmarSaNe sahane 'AdeH SNaH snaH' sahate iti SoDhA tRpratyayaH hoDhaH tathorddhaH ' STubhiH STu' DhiDho lopo dIrghazca sahivahoriti sahivahoH SamarpaNe vajhApaNe ityetayoH dhAtvoH saMbaMdhino'varNasya akAro bhavati DakAralope sati na / duHsaha sahyaM bhAravAT ityAdau akAro na bhavati anena sA ityasya so soda (ma.e.) sturAra serA ityAdi kartRzabdavat evaM vahabhApaNe vahatIti voDhA / sUtram / yuvvoranAko / yuva ityetayorana aka ityetAvAdezau bhavataH yathAsaMkhyena nnittvaadRddhiH| ata upadhAyAH / pacati vA pAcayatIti pAcakaH pAcakau paackaaH| devazabdavat / paThati vA pAThayatIti pAThakaH / evaM yAcate vA yAcayatIti yAcakaH / bhavati vA bhAvayatIti bhAvakaH / lunAti vA lAvayatIti lAvakaH / punAti vA pAvayatIti pAvakaH / zruJa zravaNe / zRNoti vA zrAvayatIti zrAvakaH / yumizraNe / au Av yauti vA yAvayatIti yAvakaH / vadha hiMsAyAm / vadhatIti vadhakaH / hano ghat / hanti vA ghAtayatIti ghAtakaH / jAyate vA janayatIti janakaH / janivadhyona vRddhiH / mitAM hsvH| ghaTate vA ghaTayatIti ghttkH| Ato yuk / AkArAntAdvAtoryugAgamo bhavati miti Niti
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRdntkriyaa| / ca pre| DudAJ dAne / dadAti vA datte'sau dAyakaH / dai zodhane / sandhyakSarANAmA0 / dAyatIti dAyakaH / vuNsaguTau hitvA daridAteranapyAlopo luGi vA vaktavyaH / daridrA durgatau / daridrAti vA daridrAyatIti daridAyakaH / dridritaa| natikhanirajjibhyo vurvaktavyaH / nRtI gAtravikSepe / upadhAyA laghoH / rAyapo dviH / nRtyatIti nartakaH / na daadH| nartakI / khanakA, khanakI / rujenalopo vA / rajaka:rajakA, rjkii| yuvoranAko iti taddhitayupratyayasya neti vaktavyam / tena arnnaayuH| yuvoranAko / yuzcadhuzcayuvau tayoH (pa.dvi.) uvaM svara sro0 anAka / anazca akazca (pa0 dvi0) oauau pazcAnnAminoraH / svara0 dvipadam / yu tu ityetayoH pratyayayoH krameNa ana aka ityAdezau bhavataH yu ityasya ana vuityasya akaH / udAharaNam / pac tRvuNau iti vuNa NakAro vRddhayarthaH ata upadhAyA iti yuvoriti bu ityasya akAdezaH svara0 pacatIti pAcakaH / (ma0 e0) lo0 evaM paTh paThati pAThayati vA pAThakA huka karaNe tRvuNa dhAtonominaH kAra bu ityasya aka svara0 karoti kArayati vA kArakA / (ma0 e0) sro0evaM bhU vuNa ukArasya aura kAro vRddhiA au mA aka0 svara0 bhavatIti bhAvakaH / evaM lUn chedane lunAtIti lAvakaH / yu mizraNe yauvIti yAvakAzru zravaNe zRNotIti zrAvakaH / eteSAM rUpANi devazabdavatAtadvitasaMbaMdhiyumatyayasyAnAdezo na / tena urnnaayuH| zayuH / nAmyupadhArakaH / nAmyupadhAddhAtoH kaH pratyayo bhavati / kakAro guNAbhAvArthaH / kSip preraNe / kSipatIti kssipH| chidira dvaidhIkaraNe / chinanIti.chidaH / bhidira vidAraNe / bhinattIti bhidaH / duhu prapUraNe / dravadravyavibhAgAnukUlo vyApAraH prapUraNam / kAmA dogdhi sA kAmadudhA // duhaH ke vA gho vAcyaH / tena kAmaduhA / duhA-dughaH / tud vyathane / tudatIti tudH| vida jJAne / vettIti vidaH / dviSa aprItau / dveSTIti dviSaH / pura aizvaryadItyoH / suratIti
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ 528 sAraravate tRtIyavRttI suraH / zubh zobhAyAm / zobhate tat zubhaM kalyANam / nAmyupadhAtkaH / nAmI upadhA yasya sanAmyupadhastasmAt ( paM0 e0 ) Gasirat / savarNe 0 ka ( pra0 e0 ) sro0 nAmI avarNavarjAH / svara0 ikArAdiH sa upadhAyasya tasmAddhAtoH kapratyayo bhavati kakAro guNapratipedhArthaH / kSip preraNe kSip atra nAmyupadhAt kapratyayaH / svara0 sro0 kSipaH kSipate prerayatIti kSipaH / evaM bhidir vidAraNe minatIti bhidaH chidira dvaidhIkaraNe chinnacIti chidaH / jAnAtezca / jAnAterdhAtorapi kaH pratyayo bhavati / jAnAzveti cakArAtkRgRdhumI bruvAmapi kaH pratyayo bhavati / kRR vikSepe / jAnAtezveti jJA bhavavodhane ityetasyApi dhAtoH kapratyayo bhavati jJA akittvA - dAto'napItyAkAralopaH / svara0 ( pra0 e0 ) sro0 jJaH jAnAtIti jJaH / cakArAtkRt pratyayoraspi kapratyayaH phira / Rta it / dIrghaRkArAntasyer nAmyasya / kiratIti kiraH / dhRJ dhAraNe / dharatIti ghraH / prIJ tarpaNe / prINAti vA prINIte'sau priyaH / nu dhAtoH / gR nigaraNe / giratIti giraH / svare pare girasya latvaM vA vAcyam / gile pare ' gilasya / gilazabdaM vihAya pUrvasya sum vaktaH / timiM gilatIti timiMgilaH / agilasyeti kiM / gilagilaH / brUJ vyaktAyAM vAci / nu dhAtoH / vravItIti bruvaH / apizabdAtkartari herapi kaH pratyayo bhavati / gRhNAtIti gRham / tAtsthyAt gRhNanti te gRhA dArAH / Rtair / priyaH mIJ kama0 nudhAtoriti iy / sUtram / pacinandigrahAderayuNini / pacAdernandAdegrahAdezva ayuNi ni ityete pratyayA bhavanti yathAsaMkhyena / pacatIti pacaH / vaktIti vacaH / vetIti vedaH / vapatIti vapaH / caricalipatihanivadInAM vA dvitvaM pUrvasyAgAgamazca apratyaye pare / hasAvizepAbhAvaH / cara gatibhakSaNayoH / caratIti carA
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ krthprkriyaa| caraH-caraH / cala calane / calatIti calAcalA calaH / pa. vala patane / patatIti patApatA-pataH / vadatIti vadAvadaHvadaH / hanterghanazca / hantIti dhanAdhanA-hanaH / cakArAddhana zabde / dhanatIti ghanApana:-dhanaH ityAdi / Nada avyakta zabde / nadatIti nadaH / pluG gatau / plavate'sau plavaH / carate'sau caraH / kSamUS sahane / kSamate'sau kSamaH / pacAdiSu deva nadaT iti TakArAnubandhatvAdIp / dIvyatIti devI / Si tantusantAne / Se sevane / sevate'sau sevaH / sIvyatIti sevaH / vraNa kSate / vraNa runi / vraNa zabde / vraNatIti vraNaH / ana prANane / prANitIti prANaH / zira prekSaNe / pazyatIti darzaH / sRpla gatau / sarpatIti sarpaH / bhRJ bharaNe / bharate vA bharatIti bharaH / dubhRJ dhAraNapoSaNayoH / vibhati vA bibhRte'sau bharaH / sahate'sau sahaH / pacAdirAkRtigaNaH / pacAderapratyayo nirupapadasyaiva jJAtavyaH / iti pcaadiH| pacinaMdigrahAdesyuNini / pacizca naMdizca mahazca pacinaMdigrahaM sadA. diryasya sa pacanaMdigrahAdistasmAt (paM0 e0) kiti syetyalopaH / sro0 ayuNini azca yuzca Ninizca aNini (ma0 e0) napuMsakAt syamorlak pazcAt nA. minoraH svara0 vRttiH kaMmyApacAdeH apatyayaH naMdyAderyuH pratya0 grahAdeNiniH pra0 NakAro vRddhayarthaH ikAra uccAraNArthaH udA0 paca apra0 svara0 sro0 pacaH / evaM vadatIti vdH| diva krIDA0 di dIvyatIti devaH ama0 upadhAyA laghoH svara0 (pra0 e0) kho0 / evaM Siva sevAyAM ' AdeH SNaH saH' sit sevaH sevate iti sevaH pan vad deva seva ca naMda bhae put vara jara mara kSara veda se krodha ko narta vraNa sarpa bhara svapa ityaadipcaadyH|| atha nandAdinirUpyate / TuNadi samRddhau / idito num / nandati vA nandayatIti nandanaH / nandatIti nandakaH / ramu krIDAyAm / ramate'sau ramaNaH / vAma krama saMharSe / vA
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate tRtIyavRttI matIti vAmanaH / kAmatIti kramaNaH / vAsU zabde / vAsayatIti vaasnH| mitA hsvH|mdi harSe / mAyatIti mdnH| duSa vaikRtye duSenI kati ca dI| vktvyH| duussytiitiduussnnH| rAdh sAdha saMsiddhau / rAdhyatIti vA rAdhayatIti rAdhanaH, saadhnH| vRdhu vRddhau / vardhayatIti vrdhnH| ru zande / roryuN / ru zabda ityetasmAddhAtoryuca pratyayo bhavati / rauti vA rAvayatIti raavnnH| ruzabdAt yurapi vaktavyaH / tena rvnnH| akArAntAcca / yuNpratyayo bhvti| karotIti vA kArayatIti kAraNaH, kArakaH / zubha zobhane rocane ca / zobhayatIti zobhanaH / rucU dIptau / rocayatIti rocnH| vibhISayatIti vibhiissnnH| Naz adarzane / citraM vinAzayatIti cittavinAzanaH / yudhyate iti yodhanaH / ete jyantAH / sahate'sau sahanaH / tapatIti tapanaH / jvala dIptau / jvalatIti jvlnH| zama dam upazame / zAmyatIti zamanaH / dAmyatIti damanaH / jalpatIti jalpanaH / tRp prINane / tRpyatIti tarpaNaH / ramaNaH / hap saMdarpa / hapyatIti darpaNaH / kranda Akrandane / Rdi AhvAne rodane ca / saMpUrvaH / saMkrandati vA saMkrandayatIti saMkrandanaH / kU niSkarSe / kRS AmarSaNe / saMkarSatIti saMkarSaNaH / arda marda ardane / arda gatau yAcane ca / janAn ardayatIti janArdanaH / mardayatIti mardanaH / ghRS saMgharSaNe / saMgharSatIti saMgharSaNaH / punAtIti pavanaH / pavate'sau pavanaH / pUda kSaraNe / pUda nibarhaNe / sUdI hiMsAyAm / madhu sUdayatIti madhusUdanaH / lunAtIti lavaNaH / atra NatvaM nipAtyate / zatrUna dAmyatIti vA dAmayatIti zatrudamanaH / iti nnyaadiH|
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ kdhpkriyaa| 531 TuNadi smRddhau| 'AdeH SNaH snaH' nadpacanaMdItiyuma / idita iti numAgamA nacA0 yuvoranAko / ana svara0 naMdayati varddhayati kulamiti naMdanaH (ma0e0) sro0 ram yu yuvo svara0 pUrNANo0 ramate iti ramaNaH naMdanaH ramaNaH vAsanaH vasana: madanaH dUSaNaH sAdhanaH zobhanaH rocanaH tapanaH jalpanaH darpaNaH harSaNaH aInaH yavanA lavaNaH madhusUdanaH vicakSaNaH ityAdi naMdyAdayAromuN ru zabde ityasya dhAtoryuNa masyayo bhavati NakAro vRddhayarthaH / ru yuNitvAddhAtornAminaH |rau yuvo0 ana auA svara0 nauNo0 (ma0 e0) sro0 rauti rAvayati vA rvnnH| yurpi| tena ravaNaH / atha grahAdinirUpyate / graha upAdAne / inAM zau sau| hase pA selopaH / NinipratyayAntAH sarve daNDivat / gRhNAtIti grAhI utsAhI / As upavezane / udAste'sau udaasii| dAsa dAne / utpUrvaH udAsI / bhAtR dIptau / udAsate'sau udAsI / Ato yuk / cho chedne|chytiiti chaayii| tiSThatIti sthAyI / matri guptabhASaNe / matri avdhaarnne| mantrayatIti mntrii| mRda mrdne| marda Amardane / mRdu aarjve| saMmati vA saMmardayatIti saMmardI / nistautIti nistAvI / nizRNotIti nizrAvI / rakSu pAlane / nirakSatIti nirakSI / vas nivAse / nivasatIti nivAsI / Tuva bIjasantAne / nivapatIti nivApI / zo tnuukrnne| nizyatIti nizAyI / naJpUrvebhyaH kakhaNIyAnvadibhyo Ninizca / na karoti vA kurute'sau akArI / inAM zau sau / na haratItyahArI / NIj prApaNe / na nayatItyanAyI / na yAcate'sau ayAcI / na vadatItyavAdI / ragha hiMsAyAm / Ninizceti cakArAdapAvaparivibhyo NiniH / aparAdhyatItyaparAdhI / rughirAvaraNe / avaruNaddhItyavarodhI / paribhavatIti paribhAvI / vipUrvaH / vicaratIti vicArI / vizeSeNa rautIti virAvI / iti grhaadyH| graha upAdAne gRhNAtIti maahii| grahAditvAt Nini ma0 ina upadhAyA svr|
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ 532 sArasvate tRtIyavRttI imAM zau sau / dIrghaH / hase paH / nAno / ruzabde / ru vipUrvaH / vizeSeNa rautIti viraavii| jin pra0 in NittvAddhAtornA0 au At svara0 ( pra0 e0 ) iMDin zabdavat / udAsI uddhAsI sthAyI pAyI saMmaddIM vAdI paribhAvI niHzrAvI nivAsI ityAdi grahAdayaH / sUtram / 1 atha dRzAdirnirUpyate / dRzAdeH zaH / z han dheT dhmA prApA dAdhA vid ebhyaH zaH pratyayo bhavati / zakAraH ziti caturvatkAryArthaH / dRzAdezaH / dRzAdiryasya sa dRzAdiH tasmAt ( paM0 e0 ) GitiGasyetyalopaH / sro0 z (pra0 e0 ) sro0dRzU dheT pA dhmA han ityAderdhAtoH zapratyayo bhavati / zakAraH zitkAryArthaH / zitprayojanamAha / ziti caturvavaM / ziti pratyaye pare tivAdiSu pareSu yatkAryamuktaM tadbhavati / dRzAdeH pazyAdiH / ap ade / pazyatIti pazyaH / utpUrvaH / ut UrdhvaM pazyatIti utpazyaH / han hiMsAgatyoH / ap / ade | adAditvAdapo luk / apittAdirdvit / gamAM svare / hano ne / gAM hantIti gonnaH / pApanaH / dheT pAne / ap / ade / dhayatIti dhayaH / dhmA, dhamAdezaH / dhamatIti dhamaH / uddhamatIti uddhamaH / ghrA, jiprAdezaH / jighratIti jighraH / pA pAne / pibAdezaH / pibatIti pibaH / ap / ade | hrAderdvizva | dAdeH / ityAkAralopaH / dadAti vA datte'sau dadaH / dadhAti vA dhatte'sau dadhaH / mucAdarmum / tudAderaH / vila lAbhe / gAM vindatI - ti govindaH / ziticaturvat / zazakAra ida yasya sa zit tasmin (sa0 e0 ) svara0 caturbhistulyaM caturvat (pra0 e0 ) avya0 vRttiH sukarA navaraM / ziti pratyaye pare tibAdiH varttamAnA 1 vidhisaMbhAvanA 2 AzIH preraNA 3 anadyananAkhya 4 vibhakti catuSTayasya yatkAryaM dRzAdeH pazyAdiH ap karttarItyAdi / tadbhavatIti / udA0 hazU pazpatIti pazyaH zama0 caturvattvAt apUkarttari / hazAde / pazyAdiriti pazyAdezaH /
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakriyA | 533 svara0 a0 svara0 ma0 e0 ) si sro0 dhettpaane| dhe dhayatIti dhayaH zama0 apUkarttari emayU svara0 ade0svara0 evaM stanaMdhayaH / evaM pibaH / dhmA zabdAgnisaMyogayoH / dhamAdezaH utpUrvaH / ut prAbalyena dhamatIti uddhamaH / zama0 apakarttari ade0svara0 / uddhamaH (ma0 e0 ) stro0 / han hiMsAgatyoH han / gopUrvaH / gAM haMtIti gomaH / zama0 a apakarttari adAderluk pazcAt hanone hasyadhaH pUrvaM gamAM svare svara0 sro0 evaM kRtaghnaH / sUtram / jvalAderNaH / jvalAdergaNAt NaH pratyayo bhavati / jvalAderNo veti kecit / pakSe pacAditvAdaH / jvalU dIptau / jvAlaH jvalaH / tapatIti tApaH tapaH / pathi gatau / curAdiH / idita pAnthayatIti vA panthatIti pAnthaH- pathaH / atra vRjayanantaraM numAgamaH / jvalAdigaNapAThasAmarthyAt / patla gatyaizvaryayoH / patatIti pAtaH - pataH / kathU pacane / kathatIti kvAthaH kvathaH / path gatyAm / pathatIti pAthaH pathaH / madh gAhe / mathatIti mAthaH- mathaH / sahate'sau sAhaH sahaH / / iti jvalAdiH / athA'N / jvalAderNaH / jvala Adiryasya sa jvalAdistasmAt ( paM0 e0 ) GitiGaspetyalopaH sro0 nAminoraH rAdyapodviH jalatuM0 jvalAdeH jvalU tap pathi pad ityAderddhAtoH Namatyayo bhavati / NakAro vRddhyarthaH jvala dIptau jval Nama0 a svara0 bhata upadhAyAH (pra0 e0 ) sro0 evaM tapU saMtApe tApaH / pad gatau padaH / pathi gatau path Nama0 vRddhiH svara0 paMthati gacchatIti pAMyaH / lakSyamuddizya lakSaNasya pravRttiriti prathamavRddhistava idita iti numAgamaH nazcApadAM0 / sUtram / kAryeNa / dhAtoH karmaNi prayujyamAne aNU pratyayo bhavati 1 kuMbhakAraH / graMthakAraH / kArye / kArya (sa0e0 ) aie aNu (pra0 e0 ) ise paH yat kriyate tat karma tasmin karmaNi pUrvaM prayujyamAne dhAtoH aNUpratyayo bhavati / kR kuMbhapUrvaH kuMbhaM karotIti kuMbhakAraH / aNUma0 dhAto0 iti vRddhiH / kAra svara0 (ma0 e0 ) strI0 / evaM graMthapUrvaH graMthaM karotIti graMthakAraH / evaM zAstrakAraH / evaM taMtuvAyaH / sUtram /
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ 534 sArasvate tRtIyahacI AtoDa / AkArAMtAddhAtoH karmaNi prayujyamAne Dapratyayo / bhavati / godaH / dhanadaH / jldH| ' Ato DaH / At (paM0 e0 ) svara0 kho0 Da (pra0 e0 ) mo0 habe o. bhau siddhaM AkAro'nte yeSAM teSAM dhAtUnAM upatyayo bhavati karmaNi prayujyamAne ukaarssttilopaarthH|dddaan dAne |daa gopUrvaH / gAM dadAtIti godaH upATilopaH svara evaM dhanaM dadAtIti dhanadaH / evaM jaladaH / sUtram / nAni c| nAmamAtra prayoktavye Dapratyayo bhavati kaura bhAve ca / AkhUtthaM / dvAbhyAM pivatIti dvipaH / dvau, vArau jAyate'sau dvijaH / gRhIraiH saha tiSThatIti mahisthaH / zI svapne / girizaH / pAdaiH pibatIti pAdapa hu gatau / zucaM dravatIti shuudrH| nAni ca / nAman ( sa0 e0 ) allopaH jara0 svara0 ca ( ma0 e0 ) anya nAni nAmamAtra karmAdiniyamarahite prAyajyamAne upratyayo bhavati kari ckaaraadbhaave'pi| yathA AkhUnAM mUSakANAMutthAna, AkhUtyaSTA / AdeH SNaH sAsthA utpUrvaH udaH sthAderiti salopaH / khasecapAHAraparvaH savareMDama TilopaH svara0 (ma0 e0) toamityAdI udA0 pA pAne pA dviNIti dvAbhyAM mukhaDAbhyAM pivavIvi dvipaH DA0 aTilopaH svara0 (ma0 e0 ukhaevaM dvivAra dAmyAM vA ja. nmasaMskArAbhyAM eka janmato dvitIyaM dIkSAsaMskApAva gAyatalavate iti dvijaH janI prAdurbhAve janerjI AdezaH Dama TilopaH svara0 chA gati0 chA0 AdeH SNaH sH| sthA Sasya sa nimittAbhAve iti.SThasya yH| gRhpuurvH| gRhe tiSThatIti gRhasthaH hama0 TilopaH svara0 |'d gatau zucpUrvaH gucaM zokaM dravati gacchati mAnoti hInajAtitvA diti zUdraH Dama0mA ttilopH|| zucaH zUdre / zucaH zUrAdezo bhavati / pre| zucaH zUdre / zuczabdasya Tre itihamatyayAMte hudhAtau pare zUityayamAdezo bhava ti anena zucaH zU / shuudrH| urasa: salopo mumvA / urasaH sakArasya lopo bhavati DapratyayAnte gamau mumAgamazca vaa| urasA gacchatItyuragA, uraNa sarpaH /
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ urasaH / uraszabdasya upapadaspa gamidhAtau pare sakArasya lopo bhavati vA vikalpena nugAgamo bhavati / gam uraspUrvaH urasA hRdayena gacchatIti uragaH raMgo vaa| nAnIti Damama TilopaH svara uras iti salopaH ekatra mumAgamaH nacA0 evaM vihAyasA AkAzena vihAyasi AkAze vA gacchatIti vihagaH vihNgH| vihAyaso vihazca / vihAyaszabdasya vihAdezo bhavati ca. kArAnmumvA DAnte gamau / vihAyasi AkAze gacchatIti vihagaH vihaGgaH / bhujasya ca mumvA DapratyayAnte gamau / bhujo vakrArthe / bhujaM vakra gacchatIti bhujagaH bhujnggH| vihAyaso vihazceti cakArAta tarasturAdezaH / mumveti anuvartanIyam / tarasasturAdezaH turasya mumbA DAnte gamau / tarasA vegena gacchatIti turgH-nurnggH| vihAyaso viha ca / vihAyaszabdasya vihAdezaH mumAgamaJca vA / Dama. cakArAt bhuja kuThilaM gacchavIvi bhujgH| bhuj kauTilye bhujagaH bhujaMga, vagaHvaMgaH, turagaH turaMgaH ityApi / sUtram / attau| nAmni kArye ca upapade sati aTI pratyayau bhvtH| asthi haratIti asthiharaH kaH zvA / kavacaM haratIti kavacaharaH kumAraH / dhRJ dhAraNe / dhanurdharatIti dhanurdharaHkSatriyo vA rAjA / cara gatau / kuruSu dezeSu caratIti kurucaraH / Ta IbarthaH / sstthitH| strI cet kurucarI, mahIcarI, senAcarI, bhikSAcarI, dIkSAcarI / apratyayaH srvdhaatusaadhaarnnH| Tapratyayastu carAdeva bhvti| zokaM karotIti zokakarI knyaa| yazaH karotIti yazaskarI vidyaa| sR gtau| puraHsaratIti purassaraH agre saratIti agresrH| pAve zete'sau paarshvshy| tathaiva pRSThe zete'sau pRsstthshyH| udrshyH| uttAnAdiSu kartRSu / uttAnaHzete'sau uttAnazayaH / stambe ramate'sau stamberamaH hastI / japa jalpa vyaktAyAM vAci / karNejapaH / graha upAdAne / zakti gRhA.
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate tRtIyavRttI tIti zaktigrahaH / lAGgalagrahASTaSThiyahaH / angkushgrhH| tomaragrahaH ghttiigrhaadhnugrhgsuutrgrhaapusspgrhH| phlgrhH| kAmagrahaH madhuragrahaH / zaMpUrvaH kuna / zaM sukhaM vA kalyANaM karotIti zaMkaraH / zaMvadaH bhAravahaH / atra karmaNi aNapi vaktavyaH / bhAravAhaH zvetavAhaH ityaadi| aTau / azca Tazca aau (pa.dvi. oauau o nAnni kAryeca vAcyamAne akAraTakArau pratyayau yathAyogyaM bhavataH / Tapratyaye TakAra IbarthaH / pacinaMdIti pacAdInAM nirupapadAnAM amatyayaH uttaH / apavityatra tu sopapadAnAM apratyaya iti na paunarukyam / udAharaNaM haharaNe asthipUrvaH ama0 guNaH, svara0 asthIni haratIti asthiharaH zvA kurkuraH / evaM kavacaM sannAhaM haratIti kavacaharaH kumAraH iMdraH vA / evaM dhR dhanuSpUrvaH doSAmitiSasya raH rAdhapodviH jhabejabAH jala0 dhanurddharatIvi dhanurdharaH kumAraH ityAdayaH amtyyaataaH| car gtibhkssnnyoH| cara kurupUrva kuruSu dezeSu caratIti kurucrH| strI cet kurucrii| Tapatya0 a svara0 ekatra (ma. e.) lo. dvitIye ThittvAta STriva itIp / yasya lopaH (ma. dvi.) hasepaH naMdIzabdavat / sUtram / ikhakhi / dhAtornAnni kArye ca sati Ikha khi ete pratyayA bhavanti / khakAraH khiti padasyati sUtrasya vizeSaNArthaH / ikhakhi / izca khazca khizca ikhakhi (ma0 ba0) sAMketikam / yadvA / (pra0e0) napuMsakAtsyamolak / dhAtornAnni kAryai ca sati ikhakhi ete trayaH pratyayA bhavaMti yathAyogyaM / udA. kR staMbapUrvaH staMbaM karotIti vigrahe isatyayaH guNaH svara0 (ma0 e0) sro0 staMbakariH vrIhiH zAliH / evaM zakRtkarivatsaH Apla vyaasau| Ae devapUrvaH devAnApnotIti devApiH, isa0 svara0 / evaM vAtApiH, evaM phalegrahiH, nAthahariH, itihariH pazuH / sUtram / khiti padasya / khiti pratyaye pare pUrvapadasyAvyayavarjitasya mumAgamo bhavati / tena doSAmanyamahaH / AtmAnaM doSA manyate taddoSAmanyaM ahaH / zakavastambAtkRtraH phalarajomalAdaho haaH| ghatinAthAdevavAtAdApaH kartari vAcya i||
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ krthpkriyaa| vatsanIhyoreva / DakaJ karaNe zakRtkarotIti shrutkriH| kA vatsaH / stambaM karotIti stmbkriH| kA vriihiH| phale gRhAtIti phlegrhiH| vA phalAni gRhNAtIti phalegrahiH vRkssH| phalasyaidantatvaM nipAtanAt / rajo gRhNAtIti rajograhiH malagrahiH / harti haratIti itihariH / nAthahariH / Apla vyAptau / devAn AmotIti devApiH / vAtaM AmotIti vaataapiH| . . karISakUlasarvAdhArakapaH priyavazAbadaH // RtimeghazyAtkRtaH kSemamadrapriyAttu vA // kaSa niSkarSe / karI karatIti kriisskssH| 'tattu zuSka karISo'strI' ityamaraH / kUlaM kaSatIti kUlaMkaSaH / sarve kapIti sarvakaSaH / abhraM kaSatIti abhraMkaSaH / khakAro mumAgamArthaH / vada vyaktAyAM vAci / priyaM vadatIti priyNvdH| vazaMvadaH / Rrti karotIti RrtikaraH, meSaMkaraH, bhayaMkaraH / vikalpapakSe kArye aN / kSemaM karotIti kssemkr:-kssemkaarH| bhadraM karotIti bhadrakaraH bhagakAraH / priyaM karotIti priyNkr:priykaarH|| AzitAca bhuvo bhAve karaNe caturADDajAt / vihAyasaH sutorobhyAM hRdayAca janAva plavAda // gacchateH pratyayaH khaH syAno dhAtostu khirbhavet / AtmankukSyudarebhyaH syustathA vaacNymaadyH|| Azitena bhUyate iti AzitaMbhavam / bhAve napuMsakatA vAcyA / Azito bhavatyaneneti AzitaMbhava odanaH / turaM gacchatIti turaMgamaH / bhujaMgamaH, vihaMgamaH, sutaMgamaH, uraMgamaH, hRdayaMgamaH, janaMgamaH / plavena gacchatIti plavaMgamaH /
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 530 sArasvate sRtIyavRttI dubhatra dhAraNapoSaNayoH / AtmAnaM bibhartIti AtmacariH, kukSibhariH, udrNbhriH| luptavibhaktezca padAntatvaM vijJeyam / ataHparaM vAcaMyamAna kathayati / vAcaMyamAdayo nipAtyAH / vAcaM yacchatIti vaacNymH| atra akAro nipAtyate / vi dAraNe / puraM dArayatAti purNdrH|tp saMtApe / dviSaM tApayatIti dvissNtpH| paraMtapaH / sarva sahate'sau sarvasahaH / vizvaM vidhatIti vizvabharaH / bhagaM dArayatIti bhagaMdaraH / tR plvntrnnyoH| rathaM taratIti rathaMtaraH / vRJ varaNe / patiM vRNotIti vA vRNute sA partivarA / ji jaye / dhanaM jayatIti dhnNjyH| dhRJ dhAraNe / vasUni vA vasu gharati vA dharate sau vasuM'dharA zatru sahate'sau zatrusahaH / ari dAmyatIti ariMdamaH / zacuMtapaH / ete vaacNymaadyH| / khitipadasya / kha it yasya sa khit tasmin (sa0e0) svara0 pada (10 e0) sya khiti khakAretamatyaye pUrvapadaspa mumAgamo bhavati / ukAra ucaarnnaarthH| kR kSemapUrvaH kSemakaraH ikhakhi iti khamatyayaH akhakAro mumAgamArthaH khivipadaspeti monu0 guNaH svr0| evaM priyaM vadatIti priyaMvadaH,vazaMvadaH, kUlaMkaSaH, abhraMlihaH, vAcaMyamaH, puraMdara, bhayaMkaraH, paraMvapaH, sarvasahaH, vizvabharaH,mitaMpacaH, vidhutudaH, sUryapazyaH, lalATaMtapaH ityAdi / dubhRJ AtmanpUrvaH AtmAnaM bibhartIti AtmabhariH khipratyayaH i nAno0 khiti padaspa mo'nu0 svara0 (ma0 e0) sro0 / evaM udaraMbhariH kukSibhariH ityAdayo'pi jJeyAH / sUtram / ejA khaza / ejR kaMpane ityAdInAM khaz pratyayo bhavati / khakAro mumAgamArthaH / zakAraH ziti caturvatkAryArthaH / dhAtoH preraNe / iti jiH pratyayaH / janAn ejayatIti jnmejyH| jyantairjemanyatermuJjakUlAsyapuSpato dhaye // nADImuSTizunIpANikarastanAtsanAsikAt //
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ 139 krthmkiyaa| manu avabAMdhane / divAderyaH / AtmAnaM paMDitaM manyate sa paMDitamanyaH / dheTa pAne / mujhaM dhayatIti musaMdhayaH / kUlaMdhayA, AsyaMdhayaH, puSpaMdhayaH / dhmAgheTostulyopapadatvaM jJeyam / dhmA zabdAmisaMyogayoH / nADI ghayatIti nADiyA, naaddidhmH| khazante pUrvapadasya haskho vAcyaH / muSTidhayaH, muSTiMdhamaH, zunidhayaH, zurnidhamaH, pANidhayaH, pArNidhamaH, karaMghayA, karaMdhamaH, stanadhayaH, stanaMghamaH, nAsikAM dhayatIti nAsikaMdhayaH, naasikNdhmH| dhmAkhArIvAtaghaTIto rujavahau tu kuultH|| arurvidhutilAcad syaadsuuryogaadRshistpiH|| lalATato vahAbhAlliha mitmaannkhaatpciH|| vAtAjirirAyAmaT jahAti zardhatastathA // khArIM dhamatIti khAriMdhamaH, vAtaMdhamaH, ssttiNghmH| rujobhdd'e| vaha prApaNe / utpUrvaH / kUlamudrujatIti kUlamugujaH / kUlamubahatIti kUlamubahaH / aruH ki mrmsthaanm| arustudatIti araMtudaH, vidhutudaH, tilaMtudaH / zira prekSaNe / na sUrya pazyaMtIti asuuyaipshyaaH|ke raajdaaraaH| ugrNpshyaa,llaattNtpH| lii AsvAdane / vaha leDhIti vahalihaH,, abhraMlihaH / mitaM pacatIti mitaMpacA, prasthaMpacA, mAnapacaH, nakhaMpacaH / aja gatau kSepaNe cAvAtamajatIti vaatmjH| madI grvplvnyoH| irayA mAdyatIti iraMmadaH / ohAk tyAge / zadhaiM jahatIti zardhajahA mASAH / iti khshprtyyH| ejAMkhaz / ej (10 ba0) svara0 monu0 sam (ma0 e0 ) hase-paH ez2a kaMpane ityAdInAM dhAtUnAM khazmatyayo bhavati / khakArI mumAgamArthaH / zakArazcaturvakAryArthaH / udA0 ej janapUrvaH jana lokaM ejayati kaMpayatIti vigrahe dhAtoH me. raNe nimaspayaH svara tata enA khaziti khaz akhitipadasyeti pUrvasya mum svara.
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ 540. sArasvate tRtIyavRttI caturvatvAt apa kartari guNaH eay.svara0 adeityakAralopaH svara0 janamejayaH manu jJAne man paMDitapUrvaH AtmAnaM paMDitaM manyate iti paMDitaMmanyaH khazpratyayaH a. zittvAdivAderyaH khitvAnmumAgamaH svara0 ade svara0 evaM subhagaM manyaH ityAdi suutrm| khyuTa karaNe / dhAtoH karaNe'rthe khyuT pratyayo bhavati / khyuTakaraNe / khyuG (pra0 e0 ) hase paH / karaNa (sa0 e0 ) aie akRtasya niSpAdana karaNamucyate / tasminnarthe / dhAtoH khyuT pratyayo bhavati sakAro mumAgamArthaH / TakAra iibrthH| abhUtatadbhAve / AnyasubhagasthUlapalitanagnAMdhapriyeSu kRtrA khyut vAcyaH / anAnyaH AnyaH kriyate'neneti AnyaMkaraNaM dyUtam / subhagaMkaraNam / sthUlaMkaraNaM kiM dadhi / palitaMkaraNaM kiM.zItavastusevanam / anamaH namaH kriyate aneneti na karaNaM yUtam / andhakaraNaM kiM sUryAvalokanamasakRt / apriyaH priyaH kriyate aneneti priyaMkaraNaM maitryam / dAhino aN vaktavyaH / takArasya ca ttH| ghadAdezo vaktavyaH / uvam / dAru AhantIti dArvAdhATaH / cArau vaa| cAraM AhantIti cArvAghATaH cArvAdhAtaH / karmaNi saMpUrvAcca / varNAn saMhantIti varNasaMdhAtaH / jAyApatyoSTak / jAyApatyorupapadayorhanteSTakpratyayo bhavati lakSagavati kataura / jAyAM hantItiHjAyAtraH naa| pati hantIti patitI strI / amanujyakartRke ca / jAyAtraH tilakAlakA, kapAle bhrmrH| patinI pAdarekhA / pANighatADaghau zilpini nipAtyate / rAjadha u. pasaMkhyAnam / kanagnApUrvaH / anamo namaH kriyate aneneti vigrahe khyuTa yuma0 khitipadasyeti khitvAnnum samAsapratyayayoriti vibhaktilope mumAgamaH yuvoranAkAviti anAdezaH guNaH svara0 pUNio0 (ma0 e0) napuMsakAMtaM nayaMkaraNaM cUtaM evaM asthUlaH thUla : kriyate aneneti sthUlaMkaraNaM dadhi / kR sthUlapUrvaH / sUtram /
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ krthmkiyaa| . 541 ajAM viN / bhajasahavahAM kartari viN pratyayo bhavati / NakAro vRddhayarthaH / bhajAM viNa / bhaj (pa0 va0) svara0 monu0 viNa ( ma0 e0) hase pH| bhajA bhajAdInAM bhaj vaha, paha, zam ityAdInAM dhAtUnAM viNpratyayo bhavati kaSuktI viSaye / NakAro vRddhayarthaH / bhaja sevAyAM bhaja arddhapUrvaH arddha bhajatItyarddhabhAra vi. viNapatyayaH NittvAdataupadhAyAvRddhiH mA arddhabhAja vi iti sthite / sUtram / veH| velopo bhavati / bhaj sevAyAm / adhaiM bhajatIti adhabhAk / coH kuH / sukhabhAga-duHkhakSAk / vaha prApaNe |bhaarN vahatIti bhAravAda-bhAravAD bhAravAhI bhaarvaahH| bhAravAham bhaarvaahau| ke| vi (10 e0) kitihasya sro0 vibhatyayasya lopo bhavati ityanena verlopaH (ma0 e0) s coH kuH hase paH vAvasAne / arddhabhAk arddhabhAjI abhAjaH ityAdi / strIliMge'pyevam / napuMsakaliMge tu arddhamAk arddhabhAjI arddhabhAMni ityaadi| atra kecit tatvaM pRcchatIti tatvamAT ityadAharaNaM paThati / tadatra na yujyate / agne vipratyayAdhikAre sAdhitatvAt / iha tu bhramAt paThati / vaha mArapUrvaH bhAra vahatIti vigrahe viNamatyayaH vRddhiH vilopaH (ma0 e0 ) hoTaH isepaH pAvasAne DhaspaTaH bhAravAT-i / madhulizabdavat zasAdau svare pare vizeSaH / vAho vau / vAho vAkArasya aukArAdezo bhavati zasAdI svare pare / bhArohaH / zArauhA bhAravADbhyAm bhaarvaaddiH| vaha marSaNe / ho DhaH / vAvasAne / sahAdeH sAdiH / iti sutreNa tvarAyAsturAdezaH / turAM zatrUNAM vegaM sahate'sau turaapaadd| vAhovau / zasAdau svare vAha iti viNmatyaryAtasya bAtoH gagAdI svare pare vA ityakSarasya kRtsnasya aukAro bhavati vA ityasya au / ozrIzrI / bhArotaH bhArohA bhAravADbhyAm / hoDhaH jhavejavAH svara0 bhAravAdbhirityAdi / pada maga madana AdeH pNaH naH saha viNa ma0 vRddhi lopH| (ma0 e0) hottH| saheH paH sohi / saha sakArasya pakAro bhavani di sani /
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate tRtIyavRcau / turAsAhI turAsAhaH zasAdau tu ambUhaH / ana uH / anakArAduttarasya vAho vAkArasya uH syAt zasAdau svare pare / zAlivAda, zAlyUhaH / 142 saheH SaH soDhi / saheH (Sa0 e0 ) SaH (pra0 e0 ) so ( 50 e0 ) Di (sa0 e0 ) saherdhAtoH sakArasya SakAro bhavati dakAre pare / kathaMbhUte DhakAre rase padAMtaca pare anena sasya SaH hasepaH vAvasAne turAM zatruvegaM sahate iti turASAT iMdraH / turASAD turAsAdau turAsAhaH bhakArAdau supi ca turASADyA turASAGghriH ityAdi rUpANi jJeyAni / zamerapi viz vaktavyaH / zamupazame / zam prapUrvaH prakarSeNa zAmpatIti prazAn vizma0 vRddhiH velepaH (pra0 e0 ) / mo no dhAtoH / mAntasya dhAtormakArasya nakAro bhavati dhAtorjhase pare nAmnazva rase padAnte ca / zama dama upazamane / prakarSeNa zAmyatIti prazAn prazAmau prazAmaH / I monodhAtoH / dhAtormakArasya nakAro bhavati rase padAMte ca vayozca iti masya naH hasepaH prazAn prazAmau prazAmaH prazAnubhyAM prazAnUbhiH vamostu jaMganmi jaMganvaH jaMganmaH | abhUtadbhAve kRbhvastiyoge nAmmraviH / abhUtadbhAve'rthe kR bhU as ityeteSu nAmnazviH pratyayo bhavati / saMpadya kartarIti vaktavyam / tena agRhe gRhe bhavatIti gRhebhavati / cakArava dIrgha iti vizeSaNArthaH / vA cakAraH pratyayabhedajJApanArthaH / veH / abhUtetyAdi / na prAgbhUtaM abhUtaM tasya tenaiva svAtmanA bhavanaM tadbhAvaH tasmi narthe tathAtvasya tathAbhAve sati kR bhU as ityeteSAM trayANAM dhAtUnAM madhye ekatarayoge nAnnazvipratyayo bhavati / cakAraH ccidIrghaIcAsyeti sUtra vizeSaNArthaH / cvau dIrgha I cAsya / cvau pratyaye pare AkArasya IkArAdezo bhavati, anyasya svarasya dIrgho bhavatyavyayavarjitasya / a
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ karthaprakriyA | mithunaM mithunaM saMpadyamAnaM tathA karaNaM iti mithunIkaraNam kiM pANigrahaNam / cvyantatvAdavyayam / avyayAdvibhakteluk / asahAyaH sahAyaH saMpadyamAnastathA syAt iti sahAyasyAt / akRSNaH kRSNaH yathAsaMpadyamAnastathAkarotIti kRSNIkaroti / hetUkRtam / avyayasya na dIrghatvam / asvasti svasti yathA saMpadyamAnastathA syAditi svastisyAt / saMpayakartari kim / agRhe gRhe bhavatIti gRhebhavati / aluk kvacit / iti vibhakteraluk / dIrgha IcAsya | bvau pare sati akAravyatiriktasvarANAM dIrgha akA1 rasya ca yadvA asya avarNasya IkAro bhavati anavyayasya tu na udA0 kR mithunapUrvaH amithunaM mithunaM kriyate iti vigrahe bhAve yuddha yu abhUtatadbhAve kR anena mithunasyAye IcAsyeti akArasya IkAra: yuvoranAko guNaH svara0 verlopaH puNo0 bhAvatvAnnapuMsakaliMgatvaM (ma0 e0 ) kulazabdavat evaM mithunIkaroti mithunIbhavati / mithunIsyAt / bhU zukapUrvaH zukkabhavanaM zukIbhAvaH / ghaJ bhAve ghaJ a JitvAdRddhiH au, bhAva svara0 cvi akArasya I verlopaH evaM bhUyoge cvi (ma0 e0 ) tro0 as bhuvi vidhisaMbhAvanayoH yAta aka0 bhadAderluk namaso'syetyalopaH sahAyapUrvaH asahAyaH sa yaH syAditi vigrahe cva pra0IcAsya veriti verlopaH sahAyI syAt kriyApadaM atrabhas yoge cvaH kahetupUrvaH ahetu hetutayA kRtaM hetukRtaM ktaktavatU tama0ma0 cvau dIrghaH iti dIrghaH ukArasya ukAraH napuMsaketi / cvau salopazca / manas mahas rajas ityAdInAM sakArasya lopo bhavati cvau pratyaye pare / dvau naJau prkRtyrthmnusrtH| utsukaM mano yasyAsau unmnaaH| na unmanAH anunmnaaH| anunmanAH unmanAH saMpadyamAnastathAbhAva iti unmanIbhAvaH / vigataM mano yasyA'sau vimanAH / naM vimanAH avimanAH / avimanA vimanAH saMpadyamAnaH tathAbhAva iti vimanIbhAvaH / na vidyate mano yasyAsau amanAH / na amanA: anamanAH / anamanAH amanAH saMpadyamAnastathA bhAva iti amanIbhAvaH / 143
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate tRtIyavRttI tathA sumanIbhAvaH sucetIbhAvaH mahIkaroti arUkaroti cakSUkaroti / cvau / salopazca vipratyaye pare arurmanazcakSuzvetorahorajasAM sakArasya lopo bhavati salope ca kRte pUrvasya ca dIrghaH akArasya IkAraH sthirasya manasaH amanastvena bhavanaM amanIbhAvaH arUkaroti, cakSUkaroti, cetIkaroti, virahIkaroti, virajIka roti / bhU manas pUrvaH ghaJbhAve atra cimatyaye kRte ccau salopazceti salope kRte akArasya ca IkAraH / evaM aparikhA parikhA kRtA parIkhIkRtA kR kama0 parikhApUrvaH cci - pra0 cvau dIrghaH IcAsyeti avarNasya IkAraH / vairiti vilopaH (pra0 e0 ) sro0 | DAca kvacidvaktavyaH / abhUtatadbhAve'rthe kvacita DAc pratyayo bhavati / aduHkhaM duHkhaM saMpadyate tat karotIti duHkhAkaro - ti / tathA bhadrAkaroti / 544 kacitprayogAMtare / kRbhvasti yoge parthenAmno DAc pratyayo bhavati DakAraSTi. lopArthaH cakAraH pratyayabhedajJApanArthaH / aduHkhinaM duHkhinaM karotIti duHkhAkaroti siddhameva duHkhin pUrvaH DAc TilopaH svara0 evaM sukhAkaroti sapatrAkaroti mipAka roti / bhadrAkaraNam / sUtram / Ato manipUkvanipUrvanipaH / prAdau nAmni ca prayujyamAne AkArAntAdvAtormanipU vanip vanip ityete pratyayA bhavanti / suSThu dadAtIti sudAmA / rAjan zabdavadrUpam / khate capA jhasAnAm | azve tiSThatIti azvatthAmA / ( AtomanipakkanipvanipaH / At Sa0 e0 ) svara0 sro0 manip ca kva nip ca vanip ca manipUkkanipUvanipaH (pra0 ba0 ) svara0 sro0 AkArAMtAddhAto maiMnipUvanipU vanip ete trayaH pratyayA bhavati kartari / pakAraH pitkAryArthaH ikAra uccAraNArthaH, kvanip ityatra kakAraH kitkAryArthaH / hudAJ dAne dA supUrvaH suSTu dadAtIti sudAmA manip pra0 sudAman (pra0 e0 ) nopadhAyAH isepaH nAmno nolo0 rAjanzabdavat sAdhanArthaH / sUtram / sthAmI / izva Izva I / dAsomAsthAM hrasva ikAro bhavati / dhAgehApitInAM dIrgha IkAro bhavati takArAdau kitI hase pare na kyapi kvipi vA / kvanippratyayaH / suSTu pivatIti su
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ krbpkriyaa| 545 pIvA / bhUri dadAtIti bhUridiyA / ghRtaM pibatIti ghRtapIvA dhanadivA malasivA mArgasthivA / dhanadhIvA sugIvA dosshiivaa| kanip kacidanyebhyo'pi dRzyate / suSTu karotIti su. karmA / suSTu zRNotIti suzarmA / ana prANane / atra kim / prANitIti prANa prANI praannH| heprANa / anaH / padAnte vartamAnasyApi ano nasya NatvaM syAt / adhau iti vizeSaNAnalopona zaMkanIyA iNa gtau| hsvsypitiitinugaagmH| prAtaretIti praatritvaa| vanipi samasyA''tvaM vAcyam |jnii prAdurbhAve / vijAyate'sau vijAvA / kevalebhyo'pi vanim / oNa apanayane / oNatIti avAvA avAvAnau / ipi vanI nasya ro vaacyH| vraNa Ip / oNati sA avaavrii| pAraM pazyatIti pArahazvA / pAraM pazyati sA pAraDazvarI / kevalebhyo'pi kanie / SuJ abhiSave / dhUG prANigarbhavi. mocne| sunotIti sutvaa| tukAgheT pAne |ghytiiti dhiivaa| gai zabde / gAyatIti gIvA / jahAtIti hIvA / pIvA / sthaamii| sthA (10 ba0) Ato dhAtorlopaH svara0 monu0 I (ma0 e0|| sAMketika / athavA syA (10 ba0)i ( ma0 e0) I (ma0 e0) tripada a. vyayAdvibhakke k izva Izca I sthA, pA(pAne) gAmA,hAdInAM IkAro bhavati kvipmatyaya. vyatirikta kiti pare / sthAdInAmAkArasya ikAra IkArazca bhavati kavitpayogAnusAreNa hasva ikAraH / yathAsthitaM, sahitaM, mitaM,mamitaM, do avakhaMDane, ditaM SotakarmaNi avasitaM, zotanUkaraNe nizivamityAdau / kaciddIrghaH pApAne pA supUrvaH suSvapibatIti vigrahe Avo manip ityAdinA kvani pratyayaH kittvAdAkAraspa IkAraH pAityasyapI supIvan (ma0e0) nopadhAyAH hasepaH nAnono0 supIvAiti zanivaMtaH dudAJ dAne bhUri pUrvaH bhUrimacura svarNa vA dadAtIti bhuuridaa| vA vanip pa0 kittvAbhAvAt sthAmI itIkAro na rAjanzadbhavat prakriyA / sUtram / kvipa / upapade sati asati ca sarvaghAnubhyaH vip pratyayo bhavati / kipaH srvaaphaaritvaallopH| kapAvitau / veH /
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ 546 sArasvate tRtIyavRttI kvipU / kipU (ma0 e0 ) hasepaH ekapadaM / sarvadhAtubhyaH kipU pratyayo bhavati / kakAro guNapratiSedhArthaH nugvidhAnArthaca anye tu pratyayA udAharaNArthAnusAreNa ya. thAyogyaM dhAtubhyaH prayojyAH / kipUpratyayastu sarvadhAtubhyo bhavatItyarthaH / kR karmanpUrva karma karotIti vigrahe kima0 vi | sUtram / hrasvasya piti kRti tuk / hrasvasya piti kati pare tugAgamo bhavati / kRti tuM / karma karotIti karmakRt / agniM cinotIti agnicit / devAn stautIti devastut / somaM pi batIti somapAH / sarvaM pazyatIti sarvadRk / dizAm / iti kutvam / viz atisarjane / dizatIti dik / kvipU / hrasvasya piti kRti tuk / hrasva ( Sa0 e0) Gas sya pit (sa0 e0 ) svara0 kRti0 (sa0 e0) tuk ( pra0 e0 ) hasepaH / piti kRti pare hrasvaspa svarasya tugAgamo bhavati anena dhAtoH puratastugAgamo bhavati kipaH sarvApahArI lopaH iti kviplopaH (pra0 e0) hasepaH karman ityatra nAmno0 karmakRt / evaM agri cinotIti agnicit ciJcapane, devAn svoti devastuta Tumastutau AdeH SNaH snaH nimittAbhAve iti sya taH devapUrvaH kip pratyayaH tugAgamaH kvipaH srvaaphaariilopH| pApAne so pUrvaH kipUma0 somaM pibatIti somapA atra dIrghatvAna tugAgamaH (ma0 e0) sro0 / hari, prekSaNe dRzU sarva pUrvaH sarva pazyatIti sarvahakkU kvip pra0 kvipaH sarvApahArI lopaH dizAmiti zasya kaH ( pra e0 ) hase paH sarvadRk sarvadRzau ityAdi / zrazvAtuH sevA yAM zriH supUrvaH suSThu zrayatIti vigrahe kipU / vacipracchayAyatastukaTa pruGjuzrINAM dIrghaH saMprasAraNAbhAvazva vaktavyaH / vaktyanayA sA vAk vA ucyate anayA sA vAk / praccha jJIpsAyAm / tastrapUrvaH / tattvaM pRcchatIti tattvaprAT / chazaSarAjAdeH SaH / choH zaU vAcyau kiti Giti jhase pareSnunAsike kau ca / tena tatraprAcchau tttvpraacchH| STutra stutau| AyataM stautIti AyatastUH / pruG gatau / kaTaM pravate'sau kaTaprUH / ju gatau / javate'sau jUH / suSTu zrayatIti suzrIH | vA suSTu zrIryasyAsau suzrIH / zrayante janA yAmiti zrIH / nahivRtivyadhinu birucisahitaniSu kvivanteSu pUrvapadasyopasarga
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ 547 krthmkiyaa| syAnte dI! vaacyH| mahU bandhane / AdeH SNaH sH|nho dhaH / upa samIpe nAtIti upAnat / nitarAM vartate'sau nIvRt / vyadha tADane / grahAM viti ca / marmANi vidhyatIti marmAvit / vaSa vRSTau / prakarSeNa varSatIti prAvRd / ruci dIptau / nitarAM rocate'sau nIruk / gamyamnamahantanAdInAM vipi Jamasya lopo vAcyaH kyapi vaa| tuk / paritaH tanotIti paritat / kaTa cikarSitIti kaTacikIH / cikIpateH kvim / yataH / ityakAralopaH / doSAm / iti Sasya rephaH / rilopo dIrghazca / iti madhyamarephasya lopaH / na tu saMyogAntasya lopaH / rase padAnte ceti cakArAda rAtsasya rephAduttarasya sasyaiva lopo bhavati nAnyahasasya / sroviNsrgH| kaTacikIrSoM kttcikiirssH| vaha prApaNe / yajAM yavarANAm / ano bahatIti anaDDAn / vibante vAnaso, DAntAdezo vAcyaH / anaDDAhI anaDAhaH / rAjU dIptau / vibante rAjato pare samo masyAnusvArAbhAvo vAcyaH / tena samyakU rAjate'sau samrAT / dhyai cintAyAm / dhyAyateH vipi saMprasAraNaM dIrghatA ca vaktavyA / suSTu dhyAyatIti sudhIH / zrutigamijuhotInAM kvipi kvacit dvitvaM vAcyam / hasAdizeSAbhAvaH / dyotataH kacitpUrvasya vipi saMprasAraNaM vAcyam / dyotate'sau didyut / gacchati utpattisthitilayAna prApnotIti jagat / juhoteIrSazca juhotyanayA sA juH / vacIti / vac praccha stukaTa pUjuzrINAM dIrghatA bhavati cakArata saMprasAraNAbhAvaH iti svarasya dIrghaH / vipaH lopaH / suzrI (ma0 e0) mo. maccha tattvapUrvaH kie pra0 pracchAderitidIrghaH (ma0 e0) sNyogaaNtsylopH| chazapa rAjAdeHSaH SoDaH hasepaH vAvasAne tatvaM pRcchatIti tattvamAT tattvamAcchau ttvmaacchH| gaha baMdhane naha upapUrvaH upanAte pAdayoriti upAnat hima0 kipi pare naherdhAtoH
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 sArasvate tRvIyavRttI pUrvasya upasargasya dIrghatA ca vaktavyA kippare iti pAThe ki paro yasmAta sakipparaH IdRze nahi dhAtau pare upasargasya dIrghatA ca vaktavyA (ma0 e0) nahovA hasya dhaH hasepaH vAvasAne upAnat-d upAnahI ityAdi hasAMtastrIliMge cakArAca mAvRT pra. varSatIti pAvRT marmAvit gIruk ityAdAvapi dIrghatA nahItyupalakSaNAt nahiSivRddhi vyadhisahitanayakA gRhyate / kR kaTa pUrvaH kaTaM cikIrSatIti vigrahe icchAyAmiti sa matyayaH / Rtu ir kira dvitvaM pUrvasya hasAdizeSaH ralopaH kuhocaH cikira vorviise iti dIrghaH kilA0 kaTaM cikIrSa agre kviA yata iti samatyayasya akArasya lopaH kipaH sarvApahArI lopaH (ma0 e0) saMyogAMtasyalopaH hasepaH sro0 kaTacikIH kaci kI| kttcikiirssH| kecittu kAcikIrSa vipa yataH ityakAralopaHdoSAraH rilopodIrghazca sro0 evaM sAdhayati / dhyai ciMtAyAm |dhyai supUrvaH / muSTu dhyAyatIti sudhIH / ki|m0 dhyAyate dhyai ciMtAyAmityasya dhAtoH kipipare saMprasAraNaM bhavati dIrghasya dIrgha IkAraHdhyai ityasya dhI viplopaH (ma0 e0) sro0 suzrI zabdavat / sUtram / hazeSTaksako copamAne kArya / zerdhAtoH sarvAdiSu Taksako pratyayau bhavataH upamAne kArye sati / cakArAt vip , vktvyH| hazeSTaksako copamAne kArye / haz (paM0 e0) Ditirasya sro0 Tak ca sak ca (ma0 e0) svara0 pazcAdvisarjanIyasyasaH STubhiH STuH ca (ma0 e0) avya. upamAna (sa0 e0) aie siddham / dRzerdhAtoH Taksako pratyayau bhavataH cakArAt tRtIyarUpe vip pratyayo'pi bhavati kArya karmokto upamAne vAcye sati haz anya iva dRzyate iti vigrahe ekatra Tak pa0 TakAro'nubaMdhArthaH / kakAro guNanipedhArthaH / sUtram / A sarvAMdeH / eteSu pratyayeSu pareSu sarvAdeH pUrvasya TerAvaM bhavati / zira prekSaNe / anya iva dRzyate'sau anyaashH| chazaSarAjAdeH ssH| SaDhoH kA se| kvilAt / anyAhakSaH, anyAhak / sa iva dRzyate'sau tAza:-tAkSaH tAhak / ya iva dRzyate'sau yAdRzaH-yAkSaH-yAk / eSa iva dRzyate'sau etAdRzaH-etAhakSaH-etAThak / A srvaadeH| (ma0 e0) sAMke0 sarvAdi (10 e0) vitiDasya eteSu Takasak vip pratyaye pare sarvAdeH sarvAdi zabdaguNasya pUrvapadaspa dhAtorAdau vartamAnasya
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ kama kiyA / 549 sataH TeH bhatvaM bhavati svara0 pra0 e0) kho0 anvAdRzaH dvitIye sak ma0 TerAtvaM / dizAmiti zasya kaH kilA * kaSasaMyoge kSaH (pra0e0) sro0 anyAdRkSaH tRtIyarUpe kvipUma0 TerAtvaM kviplopaH (ma0e0) dizAM hasepaH anyAdRk TittvAdIp anyAhazI / evaM sa iva dRzyate iti tAdRzaH tAdRkSaH tAdRk tatpUrvaH / sUtram / kimidamaH kI Izau / kimazabdasya idamazabdasya ca kIz Iz ityetAvAdezau bhavataH TakArAdiSu pratyayeSu pareSu / zakAraH sarvAdezArthaH / ka iva dRzyate'sau kIdRzaH kIdRkSaH -kIsh | ayamiva dRzyate'sau Iza: - IkSa:- Ik / IbzI vArtA | sarvAditvAherAtvam / bhavadAdiSu zeSTakArAdayaH pUrvasya dIrghatA ca vaktavyA / bhavAniva dRzyate'sau bhavAhazaH bhavAdRkSaH-bhavADhak / cakArAt eteSu pratyayeSu pareSu samAnazabdasya so vAcyaH / samAna iva dRzyate'sau sadRza:sahakSaH-saDhak / kimidamaH kIzUIzau / kiM ca idaM ca kimidam tasya ( Sa0 e0 ) svara0 sro0 kIca Ica kI kIpUrvaH zakAraH kIzU zakAro'nubaMdhaH ubhayatrApi yojyate kIz (ma0 e0 ) hasepaH kecittu kimidamaH kIzIza evaM sUtraM paThati / eteSu pratyayeSu pa* reSu zidhAtoH pUrvayoH kim idam zabdayoH kIzU Iz ityetAvAdezau bhavataH yathA saMkhyena kimazabdasya kIz idamzabdasya Iz / zakAraH sarvAdezArthaH AdezabhedajJApanArthaH / dRJ kimUpUrvaH krameNa Taktak vippratyayAH ka iva dRzyate iti vigrahe kimaH kI AdezaH / kIdRzaH kIdRkSaH kIdRk zeSaM prAgvat / evaM idampUrvaH idamaH I AdezaH / ayamiva dRzyate IdRzaH IdRkSaH IdRk / bhavadAdiSu mAkpadeSu satsu ivArthe upamAne'rthe zerdhAtoH TaksakkippratyayA bhavaMti pUrvapadasya TeH AtvaM bhavatItyarthaH / bhavAniva dRzyate bhavAdRzaH bhavAdRkSaH bhavAhaka ahamiva dRzyate iti mAdRzaH mAdRkSaH mAha / dRz asmad pUrvaH tvanmadekatve iti madAdeze kRte pazcAdairAkAraH / evaM tvamiva zyate iti tvAdRzaH tvAdRkSaH tvaadRk| cakArAt samAna ityasya sa AdezaH samAna iva dRzyate iti sadRzaH sahakSaH saha / vayamiva dRzyate iti asmAdRzaH asmAdRtaH / yUyamiva dRzyate iti yuSmAdRzaH / sUtram / adaso'm AdezaH / avas zabdasya ThagAdiSu satsu amU
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ 550 sArasvate tRtIyavRttI Adezo bhavati kiti pare / asAviva dRzyate'sau ama zaH-amUhakSaH amUhak-g / pratyayottarapadayoH parato yuSmadasmadorekatve tvat mat ityetAvAdezau bhavataH / tvamiva ha. zyate'sau tvAddaza:-tvAhakSaH-vAhaka-g / ahamiva dRzyate'sau mAhaza:-mAhakSA-mAhaka-g / tyAdeSTerasyAdau ityakAraH / yUyamiva dRzyate'sau yuSmAzaH-yuSmAkSaH-yuSmAThak / vayamiva dRzyate'sau asmAdaza:-asmAhakSaH asmAhak / TakArAnubandhatvAdIp / tAzI yAzI etAdazI tvAzI mAhazI anyAhazI yuSmAzI asmAzI bhavAizI ityaadi| NiniratIte / dhAtoratIte kAle zIle'rthe ca Ninipratyayo bhavati / NiniratIte / Nini ( ma0 e0) sro0 atIva (sa0 e0) aie pazcAmAmi bhoraH svara0 dhAtoH atIte gate kAle Ninipatyayo bhavati zIle svabhAve 'the| Ninirityatra gakAro, vRddhayarthaH / ikAraH pratyayabhedajJApanArthaH / karaNe upapade yjornninirvaacyH| inAM zau sau| agniSTomena iyAja iti vA agniSTomena ayAkSIt iti aniSTomayA.. jii| vA agniSTomaM yaSTuM zIlaM yasya saH agnissttomyaajii| azrAddhaM bhuGkte ityevaMzIlaH ashraaddhbhojii| ardhe bhuGkte ityevaMzIlaH ardhabhojI / sukhabhojI / uSNaM bhuGkte ityevaMzIla: vA bhuktavAn iti uSNamojI / hano ghat / hantarnindAyAM nninirvaacyH| pitaraM jaghAna vA avadhIt ityevaMzIlaH pitRghAtI / daNDinazabdavadrUpaM jJeyam / kartaryupamAne NinirvAcyaH / aghra iva patatIti abhrapAtI / matta iva karotIti mattakArI / haMsa iva gacchatIti hNsgaamii| strI cet haMsagAminI / Ip / kara0 / yaj pUjA0 yaj amiSTomapUrvaH / agniSTomaM iSTavAn yaSTuM zIlamasyeti
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaarthprkriyaa| 551 cA amiSTomayAjI NiniSa0 in NittvAdRddhiH svara0 inAM zau sau hasepaH nAnono0 daMDin zabdavat / sUtram / vipakvanipaDAH / dhAtoratIte kAlezIle'rthe ca vipakanieDA ityete pratyayA bhavanti / kvip / vRtra brahma bhrUNa etatpUrvakAdeva hanteH kvip syAt / atIte eva / vRtraM hatavAniti vRtrahA / brahmahA / bhrUNahA / anyatra zatrudhAtItyatra NiniH / zatru hantItyevaMzIlaH zatrughAtI / suSTu karotismAsau sukat / karmakata pApakRt puNyakRt zAstrakat / somaM sunoti smAsau somatut / agniM cinotismAsI agnicit / ityete kvibantAH / kvanip / yudhi saMprahAre / rAjAnaM yudhyatesmAsau rAjayudhvA / rAjAnaM karotItyevaMzIlaH rAjakatvA / saha yudhyatesmA'sau sahayudhvA / sahakRtvA / puJ prANiprasave / kvanip tuk| kitvAdguNAbhAvaH / sunoti smAsau mutavAn iti sutvA / stutvA / yajatismAsau yajvA / pAramadrAkSIt iti pArazvA / ityete kvanibantAH / janI prAdurbhAve / kvipUvanipDAH / kkieca kanieca DazcakkipakaniNDA (ma0 ba0) savarNe0 sro0 vRciH sugamA han hiMsAgatyoH hana vRtrapUrvaH vRnaM trAsura hatavAn iti vigrahe kvipma0 kipaH sarvApahArI lopaH (ma0 e0) inAMzoso hasepaH nAno0 vRtrahA vRtrahaNau / evaM brahmahA bhrUNahA pUrva kippratyayo vanip pratyayazca vartamAne kAle uktaH atra tu atIte kAle iti na paunarutpam / yaj vanip pa0 van svara0 yajvan ( ma0 e0)| nopdhaayaa| hasepaH nAnono iSTavAn iti yajvA yajvAnau / saptamyAM janerDaH / saptamyAM janardhAtoH pratyayo bhavati atIte kAle / sarasi jAyate sma tat sarasija padmam / aluk kacit / sarati jAtaM sarojam / saMskArajaH prajA ajaH dvijaH / paritaH khAtA iti parikhA / prakarSaNa jAya
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 152 sArasvate tRtIyavRttI tesmeti prajA / sabai gatavAn iti sarvagaH vA savai gacchatismAsau sarvagaH / gai zabde / sAma gItavAn gAyanismAsau sAmagaH / iti ddprtyyaantaaH| iti kryprkriyaa| janI prAdurbhAve / jan sarasipUrvaH Dama0 aDittvAhilopaH svara0 sarasijAvaM sarasijaM aluk kvaciditi saptamyA aluk napuMsake kulazabdavat jJAavabodhane jA sarvapUrvaH Dama. TilopaH svara0 ( ma0e0) sto. sarva jJAtavAn iti sarvajJaH / gamlagatI gam sAmanpUrvaH sAma vedaM gatavAn jJAtavAn gItavAniti vigrahe ye gatyarthAste jJAnArthA iti Dama. TilopaH svara0 nAnA0 sAmagaH / evaM sarvatra gatavAn sarvagaH / iti krthprkriyaa| atha niSThAprakriyA / taktavatU / dhAtoratIte kAle taktavatU pratyayau bhavataH / bhAvakAryayoH ktaH / ktavatuH kartaryeva / ka. to ghttH| kRtavAn ghaTam / ukAro numavidhAnArthaH / AgataM sthitaM devadattena / bhAve napuMsakAntam / athaniSThAprakriyAsUtram taktavatU kazca kavatuzca tattavatU(ma0vi0)auyU svrnne| dhAtoH atIte gate kAle vaktavatU ityetau pratyayau bhavataH / tatra tapratyayo bhAve kamaNi ca bhavavi kavatuzca kartari / kakAro guNapatiSedhArthaH / DukRJ krnne| kRkta pra0 ta (ma0 e0) sto0 kRtaH kaTaH kArukeNa atra karmaNiktaH ktavatu ukAro numati dhAnArthaH vavat (ma0 e0) bitonum atvasoH sau dIrghaH hasepaH saMyogAMtasyAlopaH cakAra iti kRtavAn SThitaH khIcetU kRtavatI atra kartari kavatuH gam kRta dAcAnAmitima lopaH devadattena AgavaM ana bhAve kaH napuMsakaliMge bhAve vihitasya ktamatyapasya napuMsakaliMgatA va0 SThA AdeH SNAnaH sthA tama0 sthAmIti isva ikaarH| devadattena sthitam / sUtram / gatyarthAdakarmakAca kartari ktaH / gatyarthAdakarmakAcca dhAtoH katariktaH pratyayo bhavati cAdrAva karmaNoH / sthitaH / zAntaH / daantH| gtyrthaadkrmkaarktriktH| gatirarthopasya sa gatyarthastasmAt (paM0e0) isirat savarNe / na vidyate kautyakarmakaH tasmAt (paM0 e0) sirata madhye
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAdiprakriyA | 553 capA0 svara0 / ca (ma0 e0 ) avya0 pazcAt svozvami0 svara0 / kartR (sa0 e0 GauraH svara0 kta ( pra0 e0 ) sro0 gatyartho dhAturaTa gatAvityAdiH akarmakazca lajjAsattAdiH evaM dvividhAdapi dhAtoH karttari kramatyayo bhavati / udA0 aT kama0 kRta itIDAgamaH | aTita (ma0 e0 ) kho0 atra gatyarthatvAt tama SThA sthA ke sthAmIti ikAraH sthitaH / atra 'akamarkatvAt tama zama dama' upazame zama ka* zamadIrghaH nazvA0 zAMtaH / evaM damdAMtaH / Tuvam vataH / akarmakatvAt karttari ktaH / madena' dIrghatA tena matta iti rUpam / sUtram / 0 kto vA seTU / ktaH pratyayo vA kidbhavati / dyuta dyotane / pradyotitaH / pradyutitaH / roditaH / ruditaH / moSitaH / muSitaH / gRhItaH / grahItaH / 1 kovAseT / ka (ma0 e0) sro0 vA (pra0 e0 ) avya0 habe uo | seT saha iTA varttamAnaH seT (ma0 e0 ) hasepaH / iTsahitaH ktapratyayo vA kidbhavati ki - tve satyapi vikalpena kintvaM kalpanIyaM kittvAduNapratiSedhaH / yatra kittvaM na taMtra guNo bhavati / dyuta dIptau / t 2 mapUrvaH karttariktaH kRtaitIDAgamaH ekatra kicvAbhAvastatraM guNaH upadhAyA laghoH kittvapakSe guNAbhAva / pradyotitaH pradyutitaH / rudir azvavimocane / rudU roditaH ruditH| muS steye moSitaH muSitaH / evaM noditaH nuditaH / veditaH viditaH / graha kaktavatU iti ka pra0 grahAM viceti saMprasAraNaM kRtaitIDAgamaH iTograhArmiti ikArasya IkAraH svara0 (pra0 e0 ) sro0 gRhItaH / sUtram / vRtaH / uvarNAntAhavarNAntAcchriyazca dhAtoH ktapratyayasyeD na bhavati / vRtaH / mRtaH / bhUtaH / zritaH / vRt / ( Sa0 e0 ) svara 0 sro0 ekapadaM duH se iti sUtrAt durityanuvarttateM kvApi vR / zritaH kitaH iti sUtraM dRzyate / uvarNAntAt RvaNItAt zriJazca dhAtoriti vacanAt kRta iti sUtreNa prAptasya iTo niSedhaH / evaM nutaH mRtaH / sUtram / AdIditaH | Adita Iditazva parasya ktasyeD na bhavati / AdIditaH / Acca Izcca AdIvau tau itau yasyasa AdIdit tasmAt ( paM0e0 ) svara0 tro0 AkArAnubaMdhAt IkArAnubaMdhAcca dhAtoH parasya kitaH pratyayasya iDAgamo na bhamati / JItAM tak vartamAne'pi / JItAM dhAtUnAM matibuddhipUjArthA 70
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ 554 sArasvate tIpatto nAM ca vartamAne'pi takpratyayo bhavati / apishbdaadaavkrmnnoshc| jItAM / niityeSAM te prItasteSAM dhAtUnAM varcamAne kAle arthe'pi zabdA. datIte'pyarthe vakpratyayo bhavati / nimidApAtuH snehane prakSaNe / vikAra AkAra a. nubaMdhau / mid bhyanubaMdhatvAt vak bha0 bhAkArAnubaMdhatvAt iT nissedhH| midta iti sthite / suutrm| dastasya no dazca / dakArAduttarasya kitastasya natvaM bhavati / cakArAvakArasya.nakAro bhavati / jimidA nehane / minnamannaM tailena vartate / jiSviMdA gAvaprakSaraNe / AyAsena prasvinaH / nividA saMcUrNane / kssvinnnnH| - d (paM0 e0 ) svaraso tat (10 e0) sssya pazcAdvisarjanIyasyasaH / na (ma0 e0) lona (10 e0) svara0 sro0 ca (ma0 e0) avya0 dakArasAddhAtoH parasya kitastakArasya nakAro bhavati dhAtusaMbaMdhino dakAraspApi nakAraH iti tasaMbadhitasya naH dasya ca naH svara0 (ma0 e0 ) atotram napuMsakAMta / annaM telena minaM snigdhaM varcate ityudAharaNaM / evaM nividA dhAtuH gAtraprakSaraNe prasvedane / vid / AdeH SNa snH| svid vyanubaMdhatvAta AdIdita iti AkArAnubaMdhatvAdiT nissedhH| dastasyevi dkaartkaaryornkaarH| prapUrva / AyAsena khedena psvinH| nividA saMcUrNane peSaNe / vid tama0 dakAratakArayornakAraH purno0 avakupyatarepIti dhAtornasya Natve STumiH STarityuttaranakAraspa NakAraH svara0 divaNNaH cUrNita ityarthaH madI harSe ityasya tu dakAratakArayornakAro na / tena mattaH iti rUpam / * ado jaghuH / jagdham / ado0 / ad bhakSaNe ityasya dhAtorjadhurityayamAdezo bhavati takArAda kivi pare / adakta pra0 jagha AdezaH tathorddhaH jhamejavAH ghasyagaH svara(ma. e. bhato am amzaso0 monu0 jagdhaMmannaM / sUtram / / raphAduttarasya takArasya natvaM bhavati / kR vidAraNe / ' kR hiMsAyAM / Rta ir svorvihase / vikIrNaH / S jhUTha vayohAnau / jIrNa jhANe zarIram / / (paM0 e0) svara0 sro0 rephAt rakArAta parasya kitaH takAraspa
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ kasvAdiprakriyA | 555 kAro bhavati / udA0kR vikSepe vikaraNe hiMsAyAM vA tama0ta Rta ra iti sUtreNa taspanaH vipUrvaH yvoviMdase iti dIrghaH rAthapodviH jalatuMbi0 vikIrNa (ma0 e0) atoam nRSudhAtunRSdhAtuzca vayohAnau vArddhakye / SakArau SitkAryAthau / ja kama0 Rtair rakArAMtatvAt raH iti sUtreNa tasya naH khorvihase punaNo0 rAdyapodriH jala0 jIrNa zarIraM evaM jhuSa jhIrNaM / kakavetU 0 / taktavatU (pra0 dvi0 ) niSThA (pra0e0) ktacavatU niSThA saMjJakau staH / sUtram / lvAdyeoditaH / lvAderoditazva dhAtosto no bhavati / lUnaH / kSi kSaye / kSINaH / glAnaH / mlAnaH / hInaH / 1 lvAyoditaH / la odit / lU Adiyasya sa lvAdiH AkAra it yasya saH / odit / lvAdizca bhaditazca tvAdyodita tasmAt ( paM0 e0 ) svara0 stro0 khAdayo dhAtupAThoktAH bhoditazca ohAkpAge ohAG gatau bhopyAyI vRddhau ityAdayastebhyaH parasya kitastakArasya nakAro bhavati / udA0 lUJ chedane lU ktaktavatU ta lvAdyoditaiti tasya naH (pra0 e0 ) sro0 lUnaH / kSikSaye kSi kama0 zamAM dIrghaH / kecittu pracchAde dIrghatA ca tvAdyo0 iti tasya naH / Su0 kssiinnH| glai harSakSaye glai tama0 saMdhyakSarANAmA ityasya glA lvAdyo0 iti tasya naH (ma0 e0 ) glAnaH / evaM lai gAtravinAme mlAnaH | bhohAkU tyAge hA kaMpa0 sthAmI khAdyo iti tasya naH / hInaH / opyAyI dhAturbuddhau pyAyU kama0 / pyAyaHpI / pyAyI ityasya dhAtoH pI ityAdezo bhavatIti pyA sthAne pI / lvAdyo0 iti tasya naH / pInaH evaM dInaH lInaH uhInaH mInaH dUnaH manaH / sUtram / 'dodatti | dA ityasya dadbhavati kiti taki pare / dattaH dattavAn / dodatti | do ( Sa0 e0 ) Ato dhAtorityAlopaH svara0. tro0 dat ( ma0 e0 ) isepaH t (sa0 e0 ) svara0 dAdAne ityasya dhAtostakArAdau kiti pare dat Adezo bhavati dA ta dat AdezaH svara0 sro0 dattaH / ktavatumatyayo dattavAn bhavacchabdavat / sUtram / svarAtto vA / svarAduttarasya dAityasya to vA bhavati kiti pare / prataH / pradattaH / avataM / avadattaM nAmyantopasargasya dIrgho bhavati / dadAtesto vAcyaH / nitarAM dIyate sma tat nItaM, nIdattam / paryAsamantAdbhAvena dIyate sma
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ 556 sArasvate' tRtIyavRttI tat parItaM / parIvRttaM / dadhAte rhirniSThAyAM vAcyaH / dhIya * 'te smAMsau hitaH / dadhAMti smAsau hitavAn / jahAtezva 'kiti' / ' jahAterdhAtoH kiti pratyaye pare hirAdezaH syAt / tena pUrva hitvA hIyate smAsau hitaH / ahAsIditi hitavAn / yajAM yavarANAM saMprasAraNaM / chazeSarAjAdeH SaH / ISTa / duvapU. bIjaMtaMtusaMtAne / uptaM bIjaM / vahU prApaNe / saMprasAraNaM / hoTaH / datvaM / tathordhaH / TutvaM / Dhi Dho lo| pa: / UDho'naDuhA paMguH / vyeJ saMvaraNe / saMvItaH / vhes ! AvhAne / AhUtaH / vaMda vyaktAyAM vAMci / uditaH / uktaH / " 1 * $ * strara0' | ( paM0 e0) Gatirat savarNe 0 ta ( pra0 e0 ) kho0 vA (pra0 e0) avya0 sasvarAt upasargAtparasya dAdhAtoH tu ityAdezo vA bhavati pakSe vA datta ityAdezo bhavati takArAdau kirti pare / dA mapUrvaH ekatra tU ekatra det ktapra0 / pataM pradattaM / evaM bhavapUrvaH avacaM avadattaM ceti rUpadvayaM / prAdApi iti pracaM pradattaM / evaM upAttaM upAdantaM / yaj devapUjAsaMgati0 yajUM kama0 ta / yajAM yavarANAmiti saMprasAraNaM / paMkArasya ikAraH chazavarAjAderiti SatvaM / "TubhiH TuH / iSTaM ktavatupratyaye iSTavAn / durvadhAtuH 'bIjasaMtAne annAdivapane ityarthaH / TukAraH dvitothuriti kAryArthaH / pU' kama yajAmiti vaspa uH / svara0 (ma0e0) ato am uptaM bIjaM avApi ityarthaH / vaha prApaNe / vaha kama0 yajAmiti vasya uH / hoTaH tathorddhaH STubhiH STuH DhiDho lopo dIzva dalopaH, ukArasya ukAraH (pra0 e0) srI UDhaH anaDuddA vRSabheNa paMguH khaMjaH pumAn UDhaH / vyeJa saMvaraNe / vye saMpUrvaH kama 0 kittvAt yajAmiti saMprasAraNaM * sasvarasya saMprasAraNaM dIrghe ca dIrghaM iti vye ityasya vii| saMvItaH / vheJa AvhAne AGpUrvaH / 0 pra 0 ' saMprasAra 0 vhe ityasya hU (pra0 e0) sro0 AhUtaH evaM AhUtavAn / AhUyate sma ityAhUtaH ] AjuhAva ityAhUtavAn / vada vyaktAyAM vAci / vada ktama 0 kRta itIDAgamaH / kittvAt saMprasAraNaM vasya uH (ma0e0) atoam uditaM / vaca tama0 saMprasAraNaM coH kuH svaraH uktaH / vasidhoriT / vasidhordvayordhAtvoriDAgamo bhavati ke ta vratau ca / uSitaH / kSudhitaH / suptaH // vasidho0] / ( pa0 dvi0 ) iT ( pra0 e0 ) yadyapi dhAtupAThe vasidhau / # 1..
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ 157 ksvaadipkriyaa| etau.dvauM dhAtU anudAcau aniTI kathitI, tathApi tayoriDAgamo bhavati / vas nivAse tama saMmasA0 vasivayoritIDAgamaH ghasAdeSaH avAtsIditi uSitaH / evaM kSudh tu. bhukSAyo kSudhitaH / niNvAzaye AdeH SNaH snaH svap ktama0 saMmasA0 sumaH / trANAdyA nipAtyate / trANaH / trAtaH / hINaH / hItaH / nirvANaH / nirvAtaH / prANaH prAtaH / parivRDhaH / jana rjA / jaatH| 'trANAyAH zabdAH atIte kAle arthavizeSe siddhA eva vA nipAtyaMte trai rakSaNe ityaspa trANaH trAtaH iti ruupdvyN| tama0 saMdhyakSarANAmA trAtvapakSe kamatyayena sahaiva trANa iti nipAtyate / evaM holanjAyAmityasya hINaH hiitH| vA dhAtuH gatigaMdhanayoH nipUrvaH nirvANaH nitiH / evaM prANaH dhAtaH vittaH vinaH uttaH unnaH nutaH nunnH| 'saMparyupebhyaH karote--SaNe 'suT / saMskRtaH / prisskRtH| ..'upskRtH| saMparyupebhya iti / sam, pari, up ityetebhya upasargebhyaH parasya karote to bhUSaNe alaMkaraNe'rthe suDAgamo bhavati TitvAdAdau ukAra uccAraNArthaH kRtaH krameNa saMpari upU pUrvaH tapaH sarvatra dhuDAgamaH svara0 saMskRtaH pariSkRtaH, upaskRtaH alaM. kRta ityarthaH / janerjA janI prAdurbhAve ityasya jA AdezaH kama0 jAtaH / evaM khan khan ityasya khA AdezaH / khAtaH / / , paco kA pkkaa|| * pcokH| pardAvoravIve'rthe va pratyayo bhavati ktamatyayArthe yadvA ktamatyayasyaiva va ityAdezo bhavati / coH kuH / pakkaH / * zuSeH kH| shusskH| ''zuSekaH / zuzoke ityasya kama0 zuSkaH / sphAyaH sphI / sphiitH| sphAyaH sphii| sphAyeto kapatyaye pare sphI ityAdezo bhavati / sphApI vRddhau sphAya kapra0 sphI AdezaH sphiitH| kSaye saMdhyAkSarANAmA0 kSAyatemapra0 kssaamH| iti| kasukAnau Nabevava / dhAtoH kasukAnau pratyayau bhavataH atIte kAle / tau ca Na e iti vadbhavataH / NavAdivabrAvo naH / bibhidvAn / cakavAna / cakrANaH /
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ 658 sArasvate tRtIyavRcau kasukAnauNabevat / kasuzca kAnazca kasukAnau (ma0 dvi0) oaubhau gaeca eca Nabe pabebhyAM tulyau varcete iti Nabevana (ma0 e0)avya0 dhAtoratI kAle kasukAnau pratyayau bhavataH tauca gae evat bhavataH yathA AkhyAtaparasmaipadinAM dhA. tUnAM parokSaNapU tathA atrApi teSAM parasmaipadinAM vsuH| yathA cAtmane padinAM e Ate tathAtra kAnaH ubhayapadinAM ubhAvapi AkhyAte tu gap e ityetayoH prathamapuruSaH kakAro guNaniSedhArthaH kasoH ukAro nuvidhAnArthaH NabAditvAdvivacanaM natu vRddhiH udA0 vidjJAne kasukAnAviti parasmaipaditvAt kasupa0 vas NavAditvAhitvaM nAmasaMjJAyAM syAdivibhaktiH / nividvas m iti sthite ukArAnubaMdhitvAdvitAnumiti numA. gmH|nsNmht iti dIH hasepaH saMyogAMtasyeti slopH| vividvAn vividvAMsau vivi. dvaaNsH| vividvAMsaM vividvAMsau zasAdau svare tu vasorvauH kilApaH saH svara vividuSaH vividuSA bhakArAdau vasAMrase vividvadyAmityAdi viveda iti vividvAn / evaM midira vidAraNe mid kama dvitvaM capAnAM jabacapAH bhasya baH zeSaM pUrvavat / bibheda iti bibhidvAn kRsu pa0 vas NabAditvAt dvitvaM raiti pUrvakArasya akAraH kuhocaH cakavat (ma0e0)vitonum saMmahatodIrghaH hasepaH saMyogAnAsyalopaHcavAn cakAra ityrthH| cakavAMsau ityAdi zasAdau svare tu vasya utve kRte RraM svara0 kilA0 cakRSaH ckssaa| ityAdi Atmanepade kAnapra0 Ana dvitvaM ra kuhozzuH RraM0svara0 pUnoM (ma0 e0) so0 cakrANaH cakre ityarthaH devavat / SaDvavizaraNe AdeH SNaH snaH AG: pUrvaH vasupa0 dvitvaM lopaH NapAMkityecAsyeti pUrvapadasya lopaH akArasya ca nnkaarH| kAderNAdeH kRta iti iDAgamaH svara0 (ma0e0) numAdikaM prAgvat / AsedivAn AsedivAsI ityAdi / zasAdau vasorvauH nimittAbhAve naimittikasyApyabhAvaH iti vacanAt DhiDholopa: svara0 kilA0 AsedupaH AseduSA AsedivaTyA aasedivddhirityaadi| evamanye'pyUhyAkasupratyaye s ekasvara0 mAiN AkarApAMtAnAMiT vaktavyaH ya kSivAn pecivAn vAzabdavyavasthArthaH vivisvAn ArivAn IyivAn upeyivAn dadivAn vidahanagamadRzAM vA iT iDabhAve gam dhAtormakArasya nakAraH / yathA kacidapadAMtepi padAMtateti monodhAtoH vividvAn vividivAn jaghanvAn janivAn jaganvAn jagmivAn dadRzvAn dRdRzivAn vaashbdvyvsthaarthH| vivisvAn vivizivAn / sUtram / zatazAnau tiptevavakriyAyAM / kriyApade gamyamAne / zatzAnau pratyayau bhavataH / tauca / tip te iti vatparasmaipadAtmanepadayorbhavataH / pacannAste / paThastiSThati / gAyanAgacchati /
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ ksvaadiprkriyaa| zatRzca zAnazca zatazAnau / (ma0 dvi0) ooo tivat (pra0 e0) anya kriyA (sa0e0) AmDa lintAyaT savarNe0 kriyApade gamyamAne pocyamAne dhAtoH zanazAnau pratyayau bhvtH| vauca tiptevat bhvtH| parasmaipadinAM zatu Atmane padinAM ca zAna ubhayapadinAM ubhAvapi ityarthaH / zakAraH zitkAryArtha prakArazca num IvidhAnArthaH pac zatama0 atU caturthatvAt apakarcarisvara0 adeiti alopaHsvara0 (ma0e0) bitonum hasepaH saMyogAM0 pacan Aste / evaM paTa vyaktAyAM vAci / paThan tiSThati naH sakchate nacA0paThastiSThati gaizabde gaizanuma0 at ap kartari aiAy svara0 bhade svara0 vitonum hasepaH saMyogAM0 gAyan gacchati / evaM kurvan kurvaannH| suutrm| mumaanetH| akArasyAne pare mumAgamo bhavati / pacamAnaH pibati / yajamAnaH stauti / manvAnaH pibati / mumAnataH / mum (pra0 e0 ) hasepaH Ana ( sa0e0) aie ata (pa0e0 svara* sro0 akArasya zAnasaMbaMdhini Ane pare mumAgamo bhavati / kakAraH sthAnani yamArthaH / ukAra uccaarnnaarthH| DupacApAke paca ubhayapaditvAdAtmanepaditvAt zAnama0 Anaziti caturvat iti apa karimumAneti mumAgamaH kitvAtpaca agre m svara0 so0 pacamAnaH pAnIyaM pibati evaM yajadevapUjA0 yajamAnaH san pUjAM kurvan san stauti / man jJAne zAnama0 tanAderupa upa pra0 svara0 uvaM svara0 pra0 e0) lo. manvAnaH manuteiti manvAnaH / As upavezane As zatRzAnau ti iti zAnma0 An ap kari adAde cha / sUtram / AserAne I / AsInaH / aaseraanii| Asi (50 e0) kiti usya sro0 mA (Sa0 e0 ) sAMke0 An (10 e0) svara0 sro0 I (ma0 e0 ) sAMke catuHpadaM AsUupavezane i. tyasya dhAtoH parasya AnapatyayasaMbadhina AkAraspa IkAro bhavavi svr| AsInaH0 sUtram / vAdIpoHzatuH / avarNAtparasya zaturvAnumAgamobhavati / IkAre pare / nudat / tudatI / tuItI / striitudtii| tudtiivttaantaaH| vA (ma0 e0 ) anya0 a (paM0 e0 ) sirat savarNe0 IzvaIca ipo tayoH (sa0e0) svara0 pazcAcapAmabejabAH zatu (10 e0 ) RtoH TilopaH svara0 catuHpadaM avarNAtparasya zatuH zatpratyayasya vA nupAgamo bhavati napuMsake imo itisUtro.
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate tRtIyavRcau tpane IkArepare tathA vitaiti sUtrotpane Ipi pre| tuvyathane tud zatRma0 at tudAdaraH svara0 ade svara0 tudat napuMsakAt syamolak dvivacane tudat a iti sthita Imau austhAne ii| vAdIpoHzaturiti ekatra numAgamaH midaMtyAtsvarAtparovaktavyaH nazvA0 svara0 tudaMtI pakSe tudatI vA kule tudati / punarapi tudat tudatI tudaMvI tudati / strIliMge tudat RkArAnubaMdhatvAt vitaitIp vAdIpoH zaturitiekatra numAgamaH / tudaMtI tudatI vA strI vartate tudaMtyo tudatyau tudatyaH tudatyaH / evaM pakSadvaye'pi nadIzabdavat / sUtram / * appayorAnityaM / apratyayAyapratyayasaMbandhino'kArAtparasya zaturnityaM numAgamo bhavati / paThantI / dIvyantI dRzyate / dviruktAnAM jakSAdInAM ca zaturnumpratiSedho vaktavyaH / dada taH / ddhtH| jNksstH| jAgrataH / daridrA durgatau / dAra' drataH / cakAsataH / anuzAsat / / apyayonnityam / apaca yazca apau tayoH (pa0 dvi0 ) posi. e ay svara0 sro0 a (paM0e0) sirat savarNe0 pazcAnnAmino ra svara nityaM (ma.e.) zravya pramenamAvA svara0 apakartari iti appratyayaH divAderyaH iti yapra0 / etayoH saMbaMdhina akArAtparasya zatRpratyayasya nityaM numAgamo bhavati natu vikalpena IkAre ipica pare / makAraHsthAnavidhyarthaH / bhU zanuma0 at apakartari guNaH obhava svara0 ade0svara0 vita iti Ip pa0appayorAnnityaM numAgamaH nazcApadAMta bhavaMtI evaM pacaMtI paThaMtI dina divAderyaH zatR yvorvihase dIrghaH ade svara0 apyayorAnityaM iti numAgamaH divyaMtI dRzyate / evaM zliS AliMgane zliSyaMtI / dviruktAnAM dhAtUnAM vizeSamAha / dviruktAnAM hvAdInAM jakSamakSahasanayoH jakSajAgradaridrAcakAsazAsa ityAdInAM ca saMbaMdhinaH zatapratyayasya vinonumiti prAptau yo num vasya nipedho vaktavyaH numAgamo na bhavatItyarthaH / udAharaNaM dA zatR at apakaritAdezceiti apa ludvitvaMca hasvaH dAderiti AlopaH svara0 dviruktAt num niSedhaH (pra0 e0) hasepaH dadat dadatau dadataH ityAdi strIliMge dadatI dadatyau dadatyaH napuMsake dadat dadavI dadaMti dviruktAnAM napuMsake zau pare vAnum tena dadati dadati iti rUpadvayam / dadhat dadhatau dadhataH evaM viznat DubhRJ zatRpa0 at apakartari hAdvizca jhapAnAM jabacapAH bhUnAMluki RraM svara0 nibhIbhaye bhI at ap hAdedvizca jhapAnAM. hasvaH yavauvA anekasvarasyedi yakAraH vibhyat evaM jabat vidadhat ityAdayo anyepi hvAditulyA yaGlagaMtAzca jJAtavyAH jakSadhAtuH makSahasanayoH jakSa zamRma0 apakartari adA
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ shiilaarthprkriyaa| 561 derluk svara0 (ma0 e0) jakSAditvAnnuniSedhaH hasesaH jakSat jakSatau jakSataH / jAya nidrAkSaye jAya at' apakartari adAderluk RraM svara0 (ma0e0) hasepaH jAat jAgratau jaagrtH| daridrA durgatau daridrA at ap adAderluk dridraaderidaalopshvetyaakaarlopH| svara0 hasepaH daridrata cakAsa dIptaucakAs zanuma0 ap adAde0svara0 ckaast| zAsanuziSTau zAsa anupUrvaH zattu anuzAsat eSu dviruktAnAM jakSAdInAmiti nuniSedhaH ityAdi jkssaadyH|aanprtyye vinANaH vidadhAnaH ityAdi sUtram / videvI vsuH| viderdhAtoH zatRviSaye vA vasupratyayo bhavati / vidvAn / vidan / atrabhavattatrabhavacchandau pUjArthe nipAtyate / atrabhavanto bhaTTamizrAH / tatrabhavadbhirbhagavatpAdairbhaNitaM / vidervA vasuH / vidi (10 e0) Ditikasya stro0 vA ( ma0 e0) avya0 vasa (ma0 e0) sro0 siddhaM vidjJAne ityasya dhAtoH zatRviSaye zatapratyayArthe vA vikalpena vasumatyayo bhavati udA0vid ekatra vasumatyayaH vidvas hasAMtapulliMgavat / bitosaMmahatodIrghaH saMyogAMtasyalopaH vidvAn vidvAMsau ityAdi dvitIyetu zatapratyaye kRte bhavatazabdavat makriyA / vidan vidaMtau ityAdi / arha pUjAyAM zatRpratyayaH atap ade svara0 (ma0 e0) vratonum saMyogAMtasyalopaH hasepaH arhatItyarhan atrabhavat tatrabhavat' ityeto drauzabdau ukArAnubaMdhau pujArthe pUjyatvavAcakatve nipAtyete / anumtyyvinaapiityrthH| pUjye tatrabhavAMzcAtrabhavAMzca bhagavAnapItyabhidhAnavitAmaNivacanAt (bha0 e0) ukArAnubaMdhatvAt num atvasoH sAviti nabhavati atrabhavat syAdiH vivonum atvaso sau atrabhavAn atrabhavaMtI atrabhavaMtaH ityAdi / atrabhavataH pUjyAH / evaM vatrabhavAn tatrabhavaMtI tatrabhavaMtaH bhaTTamizrAH ete / tatrabhavadbhiH pUjyairbhagavatpAdairyumAbhirmaNivaM kathitaM zatapratyayarahitAvaitau nipAtyau / sUtram / zIle tun / dhAtostRnpratyayo bhavati zIle svabhAve'rthe / karaNazIlaH kartA / heA / iti / zIle tRva / zIla (sa0 e0) aie han (ma0 e0 ) hasepaH zIle svabhAve'thai dhAtoH tanpratyayo bhavati nakArapratyayabhedajJApanArthaH kR tRnma guNaH jalatuM0 (ma0 e0) sturAra serA DivAhilopaH svara0 karaNazIlaH karcA / evaM haraNazIlo harcA / bharaNazIlo bhartA / iti ksvaadipkriyaa|| atha zIlArthaprakriyA / iSNusnukaH / dhAtoH zIle svabhAve'rthe iSNu nu ku ityete pratyayA bhavanti / kaJ alNpuurvH|
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 sArasvate tRtiiyvRttau| . alaMkRJ nirAkRJ prajana utpaca utpat utpad gras unmadUruc apatra vRtu vRdhu saha cara bhU bhrAj vyanta ebhya iSNuH / alaMkarotItyevaMzIlaH alaMkariSNuH / nirAkariSNuH / prajAyate ityavaMzIlaH prajaniSNuH / utpacatItyevaMzIlA utpaciSNuH / pala patane / utpatatItyevaMzIlaH utpatiSNuH / pad gatau / utpadyate ityevaMzIlaH utpdissnnuH| gras adane / grasatItyavaMzIlaH grasiSNuH / unmAyatItyevaMzIlaH unmadiSNuH / ruci dIptau / rocatItyevaMzIlA rociSNuH / trapUS lajjAyAm / apatrapati vA apatrapate ityevaMzIlaH apatrapiSNuH / vatu vartane / vartate ityevaMzIla: vartiSNuH / vRdhuG vRddhau / vardhate ityevaMzIlaH vardhiSNuH / sahati sahate vetyevaMzIlaH sahiSNuH / caratItyevaMzIlaHcariSNuH bhaviSNuH / bhrAtR dIptau / bhrAjate iti bhrAjiSNuH / iSNupratyaye pare jyantAnAM jilopAbhAvo vAcyaH / kArayatItyevaMzIlA kArayiSNuH / ete iSNupratyayAntAH / iSNusnukaH / iSNuzca snuzca kuzca iSNusnukuH napuMsakAtsya0 dhAtoH zIle'rthe iSNu snu la ete trayaH pratyayA bhavaMti yathAyogyena / vAj bhUsaha ruca cara vRdha vRt prajana apanapa alaMkRJ nirAkRJ unmada utpada utpaca ebhya iNNuH udA0 kRalaMpUrvaH alaMkaraNazIlo alaMkariSNuH iNNupa0 guNaH svara0 nirAGpUrvaH nirAkariSNuH nirAkattuM zIlamasyeti niraakrissnnuHbhaanushbdvt| asmadane asiSNuH sahiSNuH utpaviSNuH unmadiSNuH ityAdi / glA ji sthA bhU mlA kSi pac yaj parimRj ebhyaH snuH| glai harSakSaye / glAyatItyevaMzIlaH glAsnuH / jayatItyevaMzIla: jiSNuH / bhavatItyevaMzIlaH bhUSNuH / jibhvoH snau guNAbhAvo na iT kSezca tathA / tiSThatItyevaMzIlaH sthAsnuH / kSi kSaye / kSayatItyevaMzIlaH vissnnuH| pacatItyevaMzIla: pakSNuH / yajatItyevaMzIlaH yakSNuH / mRjUS zuddhau / mRjerguNa
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ 163 shiilaarthprkriyaa| nimitta pratyaye pare vRddhiAMcyA / parimASTItyevaMzIla: primaassnnuH| glA kSi sthA mlA yaj paca parimRj ji bhUempaH snu jibhuvoguNeTabhAvazca ji jaye iSNupra0 kilA0 nasya NaH jissnnuH| evaM bhUSNuH sthAsnuH glAsnuH pakSNuH maakssnnuH| viSla tras gRdh dhRS kSip ebhyaH nuH / viSla vyAptI / ve veSTi ityevaMzIlaH viSNuH / trasI udvege / prasI bhaye / trasthatItyavaMzIlA trsnuH| gRdha adhikAMkSAyAm / divaadiH| gRdhyatatyivaMzIlA gRdhuH / bhiSA prAgalbhye / svaadiH| dhRSNotItyevaMzIlaH dhRSNuH / kSip preraNe / kSipatItyevaMzIla: kSipnuH / kakAro guNaniSedhArthaH / kSatrasyavivaebhyaHknuH / vidhuvyAptau vevaiSTi jagadityevaM zIlo viSNuH snuma0 kakAro guNaniSedhArthaH0 gRdh dhAtuH abhikAMkSAyAM vAMchAyAM rAdhU nunu svara0 ga. nazIlo dhuH kSipnuH trasnuH / sUtram / SAkokaNaH / dhAtoH zIle'rthe pAka u ukaN ityete pratyayA bhavanti / SAkokaNaH / SAkazca uzca ukag ca (praba0) svara0sI0 zIle svabhAve'rthe pAka uka ukaN ete trayaH pratyayA bhavati / jalpa bhikSa kuTTa lut vRG ebhyaH SAkA pratyayo bhavati / jalpa vyaktAyAM vAci / jalpatItyevaMzIlaH jalpAkaH / bhikSa yAcyAyAm / bhikSatItyevaMzIlaH bhikSAkaH / kuTTa tADane vA chedane / kuDhatItyevaMzIlaH kuTAkA / luNTha caurye / luNThatyevaMzIlaH luNThAkaH / vaG saMbhaktau / vRJ saMvaraNe / vara nivAraNe / vRNute vA varatItyevaMzIlaH vA vRNIta ityevaMzIlaH varAkaH / Sa IbarthaH / varAkI / jalpa mikSa kuTTa lut vRJ vara ebhyaH SAkapAka iti SakAra IbarthaH / vara nivA. raNe vara bhAkama0 svara0 ( ma0e0) sro0 strI ceva varAkI zivaH yasyalopaH svara0
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ 564 sArasvate tRtIyavRttI vArayati ityevaMzIlo varAkaH / bhikSa yAJcAyAM bhikSa SAkama0 Aka svara0 sro| evaM jalpa jalpane kuTTakuTTane, luThisteye, jalpAkaH kuTTikA luMThAkaH / . sAntAzaMs, bhikSa ebhya uH pratyayo bhavati / sAntAzaMsa: yozca / sapratyayAntAdAparvAt zaMsu stutAvityasmAddhAtozca zIlAthai vinApi uH pratyayo bhavati / vac paribhASaNe / vivakSatIti vivakSuH / icchAyAmAtmanaH saH / dvitvam / pUrvasya hasAdiH zeSaH Rta ir / borvihase / kuhozcaH / cikIrSatItyevaMzIlaH cikIrSuH / jighRkSatItyevaMzIlaH jighRkSuH / AyUrvaH zaMsu stutau / zaMs kathane / AzaMsatItyevaMzIlaH AzaMsuH / bhikSatItyevaMzIlaH bhikSuH / pipAsatItyavaMzIlaH pipAsuH / titIrSatItyevaMzIlaH titIrSuH / sAMtAzas bhikSa uH| ebhyaH uH| bhikSa uma0 svara0 mikSuH sAMvAzaMsayozca icchArthasya sapatyayAMtasya dhAtoH ApUrvasya zaMsaH zaMsustutAvityasya ca dhAtoHzIlAthaM vinApi upratyayo bhavati / vaca paribhASaNe vaca vaktumicchavikSuH icchAyAmAtmanaH saH dvizca yAse akArasya IkAraH coH kuH vilA. kapasaMyogekSaH vivakSaiti siddhaM uma0 yata ityalopaH svara0 (ma0e0) sro0 vivakSuH zaMs stutau kathaneca zaMs AGgapUrvaH uma0 svara0 (ma0 e0) sro0 AzaMsuH graha upAdAne graha icchArthe sapa0 dvizva pU. rvasya0.kuhozcaH yAse0 grahAkitisaMprasAraNaM hoTaH AdijabAnAmiti gasyajaH SaDhokA se kilA0 kaSasaMyogekSaH upa0 yataiti alopaH svara0 (ma0 e0) sro0 jighRkSuH grahItumicchujighRkSuH / pA pAne pA sapa0 dvitvaM isvaH yaHse upa0 pipAsuH bhikSuH / laSa pata pakSa bhida sthA bhU vRSa han kam gam zU ebhya ukaN pratyayo bhavati / laSa kAntau / laSatItyevaMzIlaH lASukaH / patatItyevaMzIlaH pAtukaH / vikSa yAJcAyAm / bhikSatItyevaMzIlaH bhikSukaH / pada gatau / nnittvaaiddhiH| padyatItyevaMzIlaH pAdakaH / tiSThatItyevaMzIlaH sthAyukaH / bhavatItyevaMzIlaH vA bhavituM zIlamasyAstIti bhAvukaH / vRSa .vRSTau / vaSu secane / varSatItyevaMzIlaH varSukaH / hantItyevaM.
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ 565 shiilaarthprkriyaa| zIlaH ghAtukaH / kamu kAntau / kAmayate ityevaMzIlA vA kAmituM zIlamasyAstIti kAmukaH / gamla gatau / gacchatItyevaMzIlaH gAmukaH / zU hiMsAyAm / zRNAtItyevaMzIla: zArukA / zRvandyorAruH / zavanyordhAtvorAsaH pratyayo bhavati / zarAru vandArU / sTahi gRhi pati zIG ebhya AluvAcyaH / sTaha IpsAyAm / IpsA icchA / gRha grahaNe / pata aizvarye / trayazcarAdayo'dantAH / Alau jilopAbhAvo vaacyH| sTahayatItyevaMzIlaH sTahayAluH |gRhytiityevNshiil: gRhayAluH / patayatItyevaMzIlaH patayAluH / zIG svapne / zete ityevaMzIlaH shyaaluH| bhU,sthA han ,gam, laS , vRS, pata, pada, ebhyaH ukaNa kamdhAtuHkAMtI abhilASekAmaya tIti kAmuka kam ukaN pa0NakArovRddhacaryaH ataupadhAyAH svara0(pa0e0) sro0 evaM bhikSukaH bhU sattAyAM bhU ukaNa bha0 dhAtonAminaiti vRddhiH auAva svara0 (ma0 e0) srobhAvukaH, sthAyukA, Ato yuk hanoghat ghAtukaH, abhilASukaH, vArSakA, pAtukA, pAdukaH, AgAmukaH, ityAdi // nm| namAde rAnam kapi smiG napUrvo jas kam his dIp ebhyo : pratyayo bhavati zIle'rthe / Nam prahvatve zabde ca / namatItyevaMzIlaH namraH / kapi calane / kampatItyevaMzIla: kmprH| smiG ISaddhasane / smayate ityavaMzIlaH smeraH / jasu mokSaNe / jasu gatinivRttau / divAdiH / na jasyatItyevaMzIlaM ajasram / kAmayate ityevaMzIlaH kanaH / hisi hiMsAyAm / hinastItyavaMzIlaH hiMstraH / dIpI dIptau / dIpyate ityevaMzIlaH diipH| namAdiH (10 e0) DiviGaspa0 sro0 ra0 ( ma0e0 ) sro0 madhye nAminora rilopo dIrghazca nam, kam, smiG, ajas , kaMpa, dIpa, hiMs, ebhyo : pratyayaH syAt Nam mahIbhAve bhAdeH paNaH snaH nam rama0 svara0( ma0 e0) so0 namana zIlo namaH / evaM kam kAMtI kamraH smeraH ajasra kaMpraH dIpaH hiMsraH / sUtram /
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 sArasvate tRtIyavRttI ghasAdeH kmaraH / ghas sR ad ebhyaH kmaraH pratyayo bhavati zIle'rthe / ghasla adane / ghasatItyevaMzIlA ghasmaraH / sU gatau / sa saraNe / sa hiMsAyAm / saratItyevaMzIlaH samaraH / ad bhakSaNe / attItyevaMzIlaH amaraH / bhidi chidi vidi ebhyaH kurakSAcyaH zIle'rthe / zinacItyevaMzIlaH bhiduraH / vid jJAne / vetti ityevaMzIlaH vidurH| chidira dvaidhiikrnne| chinattItyevaMzIlaH chiduraH / bhAsAdepuraH / bhAs bhaJj bhid ebhyo ghuraH pratyayo bhavati zIle'rthe / dhakAro citkA yarthiH / bhAsU dIptau / bhAsatItyevaMzIlaH bhAsuraH / ghasAdeH kmaraH / ghas AdiryasyAsau ghasAdistasya (10 e0) maraH (pra0 e0) sro0 ghasAderdhAtoH adezca kmaramatyayo bhavati zIlArthe kakAro guNaniSedhArthaH ghaslU adane ghas kmarama0 svara0 (pra0 e0) sro0 sugatau marama0 sro0 ad bhakSaNe amara ma0 svara0 abaraH bhAsAdepuraH bhAsadIptau bhaMjabhaMge nimidAsnehane ebhyo dhAtubhyo ghura pratyayo bhavati zIle'rthe |dhkaaro citkaaryaarthH| bhAsuraH svara0 (ma0e0) sobhAsanazIlo bhAsura: bhaMjU Amadane bhaMja bhAsAderiti urama0 / / cajoH kagau ghiti / dhAtozcakArajakArayoH kakAragakArI bhavataH ghiti pratyaye pare / bho Amardane / bhanaktItyevaM zIlaH bhaGkaraH / jimidA gAgavikSepe / medyate ityevaMzIlaH meduraH / yaGa UkaH / yajU japa daMz vad ebhyo yama tyayAntabhya UkaH pratyayo bhavati zIle'rthe / cajo kagau ghiti / jasya gaH svara0 (ma0e0) so0 bhaMguraH svayameva bhanyate ityevaM zIlo bhaMguraH mevatIti zIlo meduraH chidimidividAM kuraH kakAro guNanipedhArthaH chiduraH, miduraH, viduraH, eve sarve pratyayAH zIlArthAH / sUtram / yo luk tatsanniyogena dhAtorvicanam / yajJa devapUjAsaM
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlArthaprakriyA | gatikaraNadAneSu / atizayena yajatIti vA ijyate ityevaMzIlaH yAyajUkaH / japa vyaktAyAM vAci / amajapAM nuk / jaJjapyate ityevaMzIlaH jaJjapUkaH / dazU daMzane / dadazUkaH / vAvadyate ityevaMzIlaH vAvadUkaH / yaG UkayaG (paM0e0) svara0 so0 Uka (ma0e0) lo0 atizayArthe yaha prasthayAMtAddhAtoH zIle'rthe Uk pratyayo bhavati / yaj, japU, jATa, vada, daMzibhyaH iti vaktavyaM / vaktavyastha prayogAnusAritvAt yaaMtasyApi jAgartteH ukapratyayo bhavati / luka | ( pra0e0 ) isepaH tasya Ukasya sanniyogena yaGpratyayasya luk bhavati / udA0 yaj atizayena yajanazIlo pAyajUkaH / atizaye hasAderya dvitvaM pUrvaM * At ityakArasya AkAraH yAyajyaiti sthite Ukapra0 luk itiyaGane luk svara0 sro0 daza dazane deza atizayena dazatItyevaM zIla iti vigrahe yama0 nolopaH dvitvaM JamajapAM nuk nazcA0 Uka0 lugiti yaDholuk daMdazUkaH sarpaH evaM japU vya0 jaMjapUkaH / vada vyaktA0 yAyajUkaH / vAvaTukaH / 567 jAgarUko vAcyaH / jAgatatyevaMzIlaH jAgarUkaH / iNUnazUjisRgamibhyaH karapU vAcyaH / iN gatau / hrasvasya piti / etItyevaMzIlaH itvaraH / Naza adarzane / nazyatItyevaMzIlaH nazvaraH / jayatItyevaMzIlaH jitvaraH / saratItyevaMzIlaH sRtvaraH / gatvaro nipAtyate zIle'rthe / gacchatItyevaMzIlaH ga tvaraH / bhiyaH kukuko vaktavyau / bibhetItyevaMzIlaH bhIruH bhIrukaH / iSeruzchazva / iSeruH pratyayo bhavati chAntAdezazva icchatIti icchuH varaH / sthA Iz bhAs pisa kasAdibhyo varaH pratyayo bhavati zIle'rthe / tiSThatItyevaMzIlaH sthAvaraH / Iz aizvarye / ISTa ityevaMzIlaH IzvaraH / bhAtR dIptau / bhAsatItyevaMzIlaH bhaasvrH| pitR gatau pisatItyevaMzIlaH pisvaraH ! kasU gatau / kasatItyevaMzIlaH kasvaraH / ayatasyApi jAgataiH Ukama0 jAgarUkaH / yAteryaGantAdvarapratyayaH tatsanniyoge yaGalukU atizayena kuTila vA yAtItyevaMzIlo yAyAvaraH ityAdi / sUtram /
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ 568 sArasvate tRtIyavRttI AhataH kizci bhUte / AkArAntAhakArAntAddhAtorjaninamigamibhyazca zIle'rtha bhUtakAle ki pratyayo bhavati NabAdivaddhAtozca dvivacanaM bhavati / aato'npi| rAmaH somaM papiryajJe dadirgAzcakiradbhutam // yAjakAn vatrirAjahiH pauNDarIke mahAdvijAn // 1 // tadA jajJirmahAzcarya neminUpagaNo'pi tam // brAhmaNAnAM zrutividAM gaNo jagmirdhanaM mudA // 2 // // iti zrIkRdantaprakriyAyAM zIlArthaprakriyA // . AhataH kirddhizca bhUte / AJca Rcca AdRt (paM0 e0 ) svara0 sro0 ki (ma0 e0) sro0 dviH dvitribhyAMsuH (ma0 e0) avya0 ca (pra0 e0) avya0 bhUta (sa0 e0) aie-AkArAMtAdayaH prakArAMtAH DukRJ karaNe hRhavaravaNe vRRNe ityA. dayastebhyo dhAtubhyaH zIle svabhAve'rthe atIte kAle kIpratyayo bhavati kakAro gunnnissedhaarthH| tatsanniyoge dhAto dvivacanaM / pA pAne pA kima0 idvitvaM pUrvasya haskhaH Ato'napItyAkAralopaH svara0 (ma0 e0) sro0 papiH / evaM dAdAne dadiDa. kRJ karaNe kRkipa0 idvizvarA iti pUrvakArasya akAraH kuhoHzuH paraM svara0 (pa0 e0) sro0 cakriH evaM vRkaraNe vatriH hRJ haraNe ha0 AipUrvaH kima i dvitvaM H kuhozruHjasya jhapAnAM jabacapAH jhasya jAraM svara0(ma0e0) stro0 AjahiH zlokazvAna / rAmaH somaM papiH yajJe vyAkhyA0 rAmaH pauMDarIke nAnni yajJe somaM amRtaM papiH pItavAn papau ityevaM zIlo papiH punaH dhenUH dadiH dattavAn punaH adbhutaM Azcarya cakiH kRtavAn punaH yAjakAn yajJakartRn vatriH vavAra ityevaM zilo vatriH / punaH mahAdvijAn brAhmaNAn bhAjahiH AhUtavAn AjahAra ityevaM zIla ityarthaH / iti zloka dhyaakhyaa| cakArAdupadhAlopAnAmapi kiH prtyyH| gam jagmiH hana janiH jJA jjnyiH| sahivahicalipatibhyo yatebhyaH kiH| sAsahiH, vAvahiH, cAcaliH, pApatiH, ityaadi| iti shiilaarthprkriyaa| athoNAdayo nirUpyante // sadoNAdayaH / sarvasminkAle uNAdayaH pratyayA bhavanti / kuvA pA jimi svadi sAdhi azUG ebhya uN pratyayo bhavati / NakAro vRddhayarthaH / karotIti kAruH kArakaH / vA
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ unnaadyH| 569 gatiH / AtI yuk / vAtIti vAyuH / pApAne / pibatIti pAyuH / jayati aneneti jAyuH / Dumi pra0 / mi kottilye| minotIti mAyuH / svAde AsvAdane / svadyate iti svaaduH| sAdhyatIti saadhuH| aznotIti Azu / si tani gami masi saci avi hi dhA kuzi ebhyastura pratyayo bhavati / piJ bandhane / sinotIti setuH / tanotIti tantuH / gacchattIti gantuH / masi pariNAme rakSaNe c| masyatIti mastuH / Saca saMbandhe / sacatIti saktaH / ava .rakSaNe / avatervakArasya ukAraH / avatIti otuH / hi gatau vRddhau ca / hinotIti hetuH / dadhAtIti dhAtuH / kuza AhvAne / kuzi rodane ca / Akroze / chazaSarAjAdeH ssH| TubhiH STuH / krozatIti koSTA / ava rakSaNe pAlane ca / kitvaatsNprsaarnnmukaarH| sadoNAdayaH / sadA (ma0e0) avya0 uNa AdipeSAM te uNAdayaH (020)e o jasi eay svara sro0 pazcAt o| sarvasmin bhUtabhaviSyavartamAne kAle uNAdayaH pratyayA bhvNti| udA0karotIti kAruH kRuNa matyayaH NittvAvRddhiH kRsthAna kAra svara0 (ma0e0) sro0 kaaruH| vaagtigNdhnyoH|vaa ayaM dhAturgatau gaMdhane ca / gaMdhanamapakAramayogA hiMsAcA vAuNa Ato yuk svara0(10e0)sro0 vAtIti vAyuH pApibatItipAyuH minoti hinastIti mAyuH gopUrvakatve gomAyuH kruza AvhAne kruza uNAdaya ityAdi zabdAt tu pa0 upadhAyAlaghorguNaH chazaSarAjAdeSaH STubhiSTuH svara0 krozati A. vhayati phUtkarotIti vA koSTA zRgAlaH / sAdhanA svarAMtapulliMge kathitAsti / jAyate janyate vA jaMtuH / jana tu ma0 / kAmayati abhilapatIti kNtuH| avatermuk / avatarghAtormukpratyayo bhavati / avatIti om omau omH| ava rakSa pAlane / avadhAtuH rakSadhAtuzca dvAvapi pAlanArthe / ava muk pra0 kitvAtsaMmasAraNaM kiskhakaraNasAmadeiva vyaMjanasyApi vakArasya saMgasAraNaM bhavati vasya uH u
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ 570 sArasvate tRtIyavRttI o mAnusvAreH oM bhavatIti oM jampUrvaH janAm avatItijanoM, vizvavayatIti vizvoM, janauM janomo janomaH ityAdi yathA avatIti avyayametat / atibRhibhyAM maniN / ata sAtatyagamane / satataM atatIti AtmA vA atati akhilajanAntarnivAsitvena sukRtaduSkRtakarmANi pazyatIti AtmA / bRhi vRddhau / atadhAtuH sAtatyagamane niraMtaragamane ityarthaH / atati sAtatyena gacchati tAMstAn bhAvAniti AtmA at maniNU ma0 ikAra uccAraNArthaH NakAro vRddhayarthaH / man ataupadhAyAH svara0 Atman (ma0 e0 ) nopadhAyA dIrghaH hasepaH nAno0 / manyupadhAyA R raH / maniNpratyaye pare upadhAyA RkArasya repho bhavati bRMhatIti brahmA / bRhabRhivRddhau bRha bRhati bRMhati veti brahma manma0 manyupadhAyA karaH manyupadhAyAH ( Sa0e0 ) RraH mani pare upadhAyAM upadhAsaMbaMdhina RkArasya ro bhavati vRityasya bra brahman iti siddhaM (ma0 e0 ) napuMsakAt syamo0 nAnono0 pulliMgetu brahmA svayaM bRhattvAt anyeSAM bRMhaNatvAdvA mahattvAdvayApakatvAdvA brahma Agamajamanityamiti nyAyAt idita iti na num / I 1 dhRdhRpado maH / ghR kSaraNe doptau ca / gharatIti vA priyate iti dharmaH / dhU dhAraNe / dharatIti vA dhriyate'sau dharmaH / pada gatau / padyate tat padmam // R stu su hR hu mRkSi kSu bhAmA yA vA jakSa rainI zyaiG pada ebhyo maH pratyayo bhavati / R gatau / RcchatIti armaH netrarogaH / stautIti stomaH / SUG prasave / sUte'sau somaH / harmaH / juhotIti homaH / mriyate iti marmaH / kSi nivAsagatyoH / kSayatIti kSemaH / TukSu zabde / kSautIti kSomaH / bhAtIti bhAmaH / mAmaH / yAtIti yAmaH / vAtIti vAmaH / jakSa bhakSahasanayoH / jakSmaH / / rAyatIti rAmaH nemaH / iyaiD dIptau / zyAyati iti zyAmaH / padmaH / bhIdhvorvA mak / bibhetyasmAditi bhImaH / dhUyate'sau dhUmaH /
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ uNAdayaH 571 dhRdhAraNe ghR mama0 guNaH rAdhapodviH jalatuM 0 ( pra0e0) strI0 dhAraNAddharmaH / dhvAderulik / dhvAderdhAtorulik pratyayo bhavati / dhunoti vA dhUyate'sau dhUliH / agi laghi ravi gatyarthAH / iditaH / aGgate sA aGguliH / dhvAderu liH (ma0 e0 ) dhvAderddhAtoH ulipratyayo bhavati kica | dhUJ kaMpane uli0 savarNe * dhUliH dhUyate vAtAdinA iti dhUliH / agi, ragi, lagi, gatyarthAH / agU uli0 idita iti numAgamaH nacA0 svara0 stro0 aMguliH / 0 I bhaviSyadarthe nniniH| AgamiSyatIti AgAmI / bhaviSya tIti bhaavii| zasAdeH karaNe trak / zasAderdhAtoH karaNe'rthaM trak pratyayo bhavati / sarvadhAtubhyastramanauM / zas hiMsAyAm / zaMsati vA zasyate aneneti zastram | zAs anuziSTau / ziSyate aneneti zAstram / asu kSepaNe / asyate yaneneti astram / pA pAne / pIyate aneneti pAtram / nIyate aneneti netraI m / dA lavane / dIyate aneneti dAtram / yuvahAgibhyo niH / ebhyo dhAtubhyo niH pratyayo bhavati / yu mizraNe / yauti iti yoni: / vahatIti vanhiH / aGgate'sau agniH // idicadikirudibhyo raH / ebhyo rapratyayo bhavati / idi cavi AlhAdane dImau ca / indate'sau indraH / candate'sau candraH / zaknotIti zakraH / roditIti rudraH / puSpAderaH / puSpAderdhAto raH pratyayo bhavati / puSpa vikasane / puSpati tat puSpam / phala niSpattau / phalati tat phalam / mUla vyAptau / mUlati tat mUlam / ragha sAmayeM / upratyayaH / raghate zAstrANAM zatrUNAM ca antaM gacchati prApnotIti raghuH / galagatau gam AGpUrvaH bhaviSyadarthe Nin pratyayaH NitvAdRddhiH svara0 (ma0e0 ) inAMzausauhasepaH nAnnono0 AgamiSyatIti AgAmI bhU Nin vRddhiH auAi bhaviSpatI
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ 572 sArasvate tRtIyavRttI ti bhAvI / IzU aizvarye ISTe aizvaryaM karoti iti IzvaraH Iz vara ma0 svara0 (ma0e0 ) sro0 evaM tiSThatIti sthAvaraH SThA gatinivRttau AdeH SNaH snaHsthA varapra0 (ma0 e0) sro0 bhAsvaraH / iNNazU jisaratibhyaH karap / pittvAttuk / gatvaraH iti nipAtaH / jayati ityevaMzIlo jitvaraH / eti ityevaM zIlo itvaraH / nazyatItyevaMzIlo nazvaraH / rAjAdeH kan / rAjAderdhAtoH kan pratyayo bhavati / rAj dhanva yu yu pratidiv vRS takSa daMzU paci SapU azUG nu maha ete rAjAdayaH / rAjU dIptau / rAjate'sau rAjA / dhanva gatau | dhanvatIti dhanvA / yu mizraNe / yautIti yuvA / yu gatau / dhautIti yuvA / pratidIvyatIti pratidivA / vRSu vRddhau / varSatIti vRSA / takSU tanUkaraNe / takSNoti takSA / daMzatIti daza / paci vistAre / paci saMkhyAne / it i| jaszasorluk / paJcatIti paJca / SapU saMbandhe / Sap gaNane / azU vyAptau / SaperazeH kiti tuk vaktavyaH / sapanti te sapta / abhruvate iti aSTa / Nu stutau / asya guNaH / nuvanti te nava / maha pUjAyAm / asya dhAntAdezo vugAgamazca nipAtyate kanpratyaye pare / mahyate iti maghavA / iti rAjAdayaH / ismantrAsukaH sarvadhAtubhyaH / sarvadhAtubhyaH (is man tra asuk ityete pratyayA bhavanti / rAjAderiti rAjadIpte ityAderddhAtoH anpratyayo bhavati / rAjate rAjA rAjU abhUpra0 svara0 nopadhAyAH hasepaH nAno0 yu mizraNe yu bhan nudhAtorityuva0 svara0 pautIti yuvA / 1 , vacAderas / baccAderdhAtoras pratyayo bhavati vA sarvadhAtubhyo SspratyayaH / ucyate iti vacaH / mahyate iti mahaH / pI pAne / pIyate tat payaH / pibaterapi / pibaterdhAtorasunpratyayo bhavati ikArAntAdezazca / pIyate iti payaH / tij nizAne kSamAyAM ca / titikSatIti tejaH / tapyate iti
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ uNAdayaH / 573 tapaH / rajjU rAge / asi nalopo vAcyaH / rajate tat rajaH / rakSa hiMsAyAm / rakSatIti rakSaH / arcirucizucihusRpicchAdivadibhya is pratyayo bhavati / arcirucI -dIptau / arcatIti arciH / guNaH / rociH zociH / hUyate iti haviH / srpiH| chAderismantraghaJ kvipsu hrasvo vAcyaH / chada saMvaraNe / curAdiH / chAdayatIti chadiH / ucchRdir dIptidevanayoH / hRNacIti chardiH / sarvadhAtubhyastramanau / tanu vistAre / tanoti tat tantram / mana jJAne / manyate iti mantraH / yama uparame / yacchatIti yantraH / chadi saMvaraNe / JyantaH / chAdayatIti chatram / kriyate tatkarma / vRJ AcchAdane / vRNo1 tIti varma / marma dAma dharma / chAdayatIti chadma / dhanArticakSipUva pita pijaniyajibhya us pratyayo bhavati / dhana zabde / dhanatIti dhanuH / R gatau / guNaH aruH / cakSi vyaktAyAM vAci / caSTe iti cakSuH / pipartIti paruH / vapatIti vapuH / tapatIti tapuH | jAyate iti januH / yajatIti yajuH / avatUstRJtantrikaNThibhya IH | avatIti avIH / taratIti tarIH / stRJ AcchAdane / stRNotIti starIH / tantri dhAraNe / kaNTha avadhAraNe / tantrayati vA tantrayate sA tantrIH / kaNThayatIti kaNThIH / vacAderas vacAderddhAtoH asmatyayo bhavati / vacc asa pra0 / (pra0 e0) napuMsakAtsyamo0 sro0 vacaH vacasI vacAMsi / evaM maha dIptau mahaH / ucyate iti vacaH / mahAte iti mahaH | saukarye kelimaH / sukhena bhidyate tat bhidelimaM vA bhetuM sukaraM bhidelimaM kiM kASTham / sukhena pacyante iti pace - limAH ADhakyaH, vA paktuM sukarAH pacelimAH kiM tandulAH / saukeyrye kelimaH / sukhena kriyate iti sukaraM tasya bhAvaH saukaryyaM tasmi -
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ 574 sArasvate sUtIpahaco athai kelimapratyayo bhvti|kkaaro gunnnissedhaarthH| elima iti / bhidividAraNe mida mukhena bhidyate iti vigrahe elimapra0 svara0 (pra0 e0) atoyam bhidelimaM kAcham / pac elimama0 svara0 AvataH triyAM (pra.dvi.) as savarNe0 sro0 sukhena pa. bhayaMte iti paceliyA ADhakyaH / DhakI dhaanyvishessH| gameDau~ / game_toDau~H pratyayo bhavati / gacchatIti gauH / gameDauMH / gam Dopa0 TilopaH svara0 (ma0 e0 ) gauH svara0 lo / gacchadIti gauH| glAnudibhyAM DauH / glAyatIti glauH / nudatIti nauH| nuda prernne| . . nudiglaibhyADau / nudati nucate vA nauH glAyatIti glauH cNdrH| kvaadiinaamiH| spaSTaM / kaviH / raviH / paviH / ityAdi / manerata ucca / manadhAtorakArasyokAro bhavati / muniH| puH kuSan / pdhAtoH kuSannAdezo bhavati / porur / purussH| mA pratibhyaH saH / mAsaH / dAsaH / mAdibhyo yaH / maayaa| jaayaa| dadhAternu / dhAnyaM / pticddibhyaamaalaa| pAtAlaM / caannddaalH| saMjJAsu dhAturUpANi pratyayAzca tataH pare // kAryAdidyAdanabandhametacchAstramuNAdiSu // 1 // uNAdayo'parimitA yeSu saMkhyA na gamyate // prayogamanusRtyADA pryoktvyaasttsttH||2|| // iti kadante uNAdiprakriyA // 5 // kAdInAmiH / kuzabde ima0 guNaH kautIti kaviH rautIti raviH punAtIti paviH haratIti hariH manerucca manajJAne ityasya i. pratyayaH akArasya vokAraH manute tattvamiti muniH muhe SaH surAdezazca muhyatItimUrSaH puHkuSan pRpAlanapUraNayoH itpasya kuSanmatyayaH uvaM porura pipatti pUryate vA puruSaH mAnabhUtibhyaH saH mIyate ivimAsaH dadAtyAtmAnaM dAsaH mAntebhyo yaH mAtIti mAyA janyate'patyamasyAmivijAyA janerjA thAdezaH ddhaateyonutt dadhAtisatvAnitidhAnyaM / paticaDibhyAmAlam / vRdiH / pataMtyasminiti pAvAlaM / caDikope caMDanazIladhAMDAlA / pAdibhya saH / paja vaI.
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ unnaadyH| 575 ghezca vahedAMsoIkArasya dhakArAdezo bhavavivihati gRhamAraM vadhUH avivastRtaMtribhya ii| avIvarItaMtrIUtiyUtisAvihevikIrvayazca nipAtyAH / avanaM UtiH yumizraNe yUtiH kIrNana kIrtiH kRtasaMzabdaH hanyate anayeti hetiH SoMvakarmaNi pibaMdhane vA sAtiH / vaMdhorAru hiMsAyA~ hiMsanazIlA zarAruH vaMdanazIlo vaMdAruH bajhAru pra0 idita iti num svara / bhUmAdibhyo yaN / Dumun yaNma0 vRddhiH rAdhapotiH jalatuM0 niyate iti bhAryA evaM Rgato AyaryA strItvAdAp / yu vaha agimyo niH| yoniH vanhiH amiH / idi, cadi, zaki rudibhyor| iMdrA caMdraH zakraH rudraH ityAdi / upasaMhAramAhai / uNAdayaH pratyayA aparimitAH saMkhyArahitA ityarthaH / yo yatra prayogaH saMbhavavi tatra taM prayogaM nityAzritya prayogAnusAreNa prayokavyAH ityarthaH / iti uNAdapaH / tum tadarthAyAM bhaviSyati / dhAtobhaviSyati kAle tum pratyayo bhavati tadarthAyAM kriyAyAM prayujyamAnAyAm / bhuja pAlanAbhyavahArayoH / bhokSyatIti bhoktuM vrajati / paThiSyatIti paThituM ISTe / stoSyatIti stotuM Ihate / sthAtuM Ihate // tuma vuNa vaktavyaH / drakSyatIti draSTum / kRSNaM draSTuM vrjti| kRSNadarzako vrajati / tum tadarthAyAM bhaviSyati / tuma (ma0 e0) hasepaH sa evArthoyasyAM sA tadartho vasyA (sa0 e0) Amhe jitAyaT svara0 bhaviSyat ( sa0e0) svara0 dhAtobhaviSyati kAle tum pratyayo bhavati yasyAne tummatyayo bhavati sa eva dhAtvartha evArthaH prayojanaM yasyAH sA tasyAM tatsaMbaMdhArthavAcikAyA tatpayojanAyAM kiyAyAM satyAM / bhuj pAlanAbhyavahArayoH bhuj tum pra. coH ku: upadhAyA laghorgaNaH khasecapAH svara. tumpratyayAMtaM avyayaM ( ma0 e0) avya0 bhoktuM brajati atra bhujdhAtvarthabhayojane bajatIti kriyA prayujyate / paTha tum kRta itIhAgamaH svara0 paThituM iSTe samartho bhavati SNA zauce AdeH SNaH naH nA tum pa0 sAtuM Ihatte vAMchati / kAlasamayavelAsu tum / bhoktuM kaalH| adhyeSyatIti adhyetuM samayaH / stoSyatIti stotuM velA / kAlavelAsamayeSu ca tum vkvyH| bhoktuM kaalH| bhoktuM velaa| bhoktaM symH| suutrm| ghaJ bhAve / dhAto ve ghaJ pratyayo bhavati / cajoH kagau
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ 576 sArasvate tRtiiyvRttau| ghiti / pacyate tat pacanaM pAkaH / tyaj vayohAnau / tyajyate tat tyajanaM tyAgaH / bhajyate tat bhajanaM bhAgaH / ijyate tat yajanaM yAgaH / vikSajyate tat vikSajanaM vibhaagH| yujir yoge / anuprayujyate'sau anuprayogaH / anUcyate tat anuvacanaM anuvAkaH / iN gatau / nandAdivAyuH / tato'. nAdezaH / guNaH vRddhiH / ayanaM AyaH / bhUyate tat bhavanaM bhAvaH / Ato yuk / dIyate tat dAnaM dAyaH / pAnaM pAyaH / bhAve karaNe'rthe pani raJjanalopo vAcyaH / rajyate aneneti rUjanaM vA raagH| bhAve kim / rajyate'sminniti raGgaH / sarAbhasye / ramaloH svareNAdyapau vinA num vaacyH| ArambhaH / aJca gtipuujnyoH| parito'JcatIti praangkH| ghabhAve / dhan (pra0 e0 ) hsepH| bhAva ( sa0 e0 ) aie dhAnormA kamarahite artha kevaladhAtvarthe eva ghaJmatyayo bhavati / akArovRdhyarthaH / dhakAro citkaarthiH| DupacaSpAke pac ghama0 ataupadhAyAH pAca aiti sthite / cazca jazca cajI tayoH (pa0 dvi0) svara0 sro0 kazca gazca kagau (madvi0) oauau ghaitpasyasaghidatasminadhiti ( sa0e0) svara0 ghiti pare cakArasya kakAraH jakArasya gakAraH anena casya kaH svara0pacanaM pAkaH tyaja hAnau tyaj ghama0 AvRddhiH cajeriti jasya gaH svara0 tyajanaM tyAgaH / bhaja sevAyAM vipUrvaH cajo ghaJ kago vRddhiH svara0 vibhajanaM vibhAgaH / iN gatau iJ a vRddhiH i ityasya ai / ai Aya svara0 (ma0 e0) so0 ayana AyaH / aya gatau ayanaM ApaH / ye gatyarthAste praaptyrthaaH| evaM bhavanaM bhAvaH dudA dA ghara Atoyuk svara0 (pra0 e0) sro0 dAnaM dApaH pAnaM pAyaH evaM stRvistAre vistaraNaM vistAraH / sUtram / saMjJAyAmakartari ca / dhAtoH kartRvarjite kArake bhAve karmaNi ca ghaJ pratyayo bhavati saMjJAyAM viSaye / kArya kArya prati Ahiyate iti pratyAhAraH / dIyate asmin iti dAyaH / dIyate'sau dAyaH / pIyate asmin iti pAyaH / vikriyate aneneti vikAraH / mRjUSa zuddhau / apAmRjyate aneneti AhistA dAyaH zuddhau /
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvAdhikAraprakriyA | 507 apAmArgaH / likha Alekhane | likhyate'sminniti lekhaH / Acaryate'sminniti AcAraH / upAdhIyate'smAditi / upAdhyAyaH / saMjJAyAmakartari / saMjJA (sa0 e0) Ambe DitAMpa savarNe akarta0 na ka rttA akarttA tasmin (sa0 e0 ) Gauiti bhar svara0 ca (pra0 e0 ) avya0 saMjJAyAM viSaye kasyApi nAnni vAcye sati bhakartari kartRvarjite kArake bhAve'rthe karmArthe ca ghaJ matyayo bhavati / anubaMdhAdiH prAgvat udA0 kR pratyAGpUrvaH pratikArya Ahiyate bhAnIyate iti pratyAhAraH ghaJ ma0 vRddhiH svara0 (ma0e0) so0 evaM vikriyate vikAraH / dIyate iti dAyaH / vasyave asminniti vAsaH / svarAdaH / RvarNAntebhyo dhAtubhyo aH pratyayo bhavati bhAvAda / ghaJo'pavAdaH / saMcIyate'sau sNcyH| cayanaM cayaH / jIyate iti jayaH / nIyate tat nayanaM nayaH / unnIyate iti unnayaH / nUyate tat navanaM navaH / lavaNaM lavaH / stUyate tat stavanaM stavaH / kR trikSepe / kIryate iti karaH garaH / nR vi. kSepe / triyate vikSipyate kAmAdibhiriti naraH / SiJ bandhane / vizeSeNa sIyate baddhayate aneneti viSayaH / svarA0 ( paM0 e0 ) Gasirat savarNe 0 a (ma0 e0 ) sro0 capAbhabejabAH svara0' vRttiH sugamA / ciJ cayane ci agatyayaH guNaH eayU svara0 ( pra0 e0 ) stro0 ca yanaM cayaH bhatra bhAve saMpUrva' saMcIyata iti saMcayaH atra karmaNi Tum stutau AdeHSNa snaH stu svarAdeH iti apra0a guNaH bho bhav svara (ma0 e0 ) tro0 stavanaM staH vaH / evaM bhavanaM bhavaH, anubhavanamanubhavaH, Nu stutau navanaM navaH, NIJ mApaNe AdeH SNaH snaH nI utpUrvaH utmAbalyena UrdhvaM vA nayanaM prApaNaM unnayaH, ama0 guNaH svara0 (pra0 e0) so0 nR vikSepe nriyate vikSipyate preryate karmAdibhiratha vA kAmAdibhiriti naraH / , svarAdeH a0 guNaH svara0 kho0 / sUtram / madAmaH / madAdInAM aH pratyayo bhavati bhAvAdI kartRvarjite / madI harSe / mavyate tat bhavanaM madaH / pramadyate aneneti pramadaH / pramayate puruSo'nayA sA pramadA / paNyate tat Y
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ 570 sArasvate tRtIyavRttI paNanaM paNaH / zamu damu upazame / zamyate'sau zamaH / manaM damaH / zrama khede |'shrmyte iti zramaH / bhramaH / yamu uparame / yamyate iti ymH| dIvyati vizvamaneneti devH| jaGgamyate'sau jaGgamaH / hisi hiMsAyAm / / mardAmaH / mad (10 ba0) svara0 monu0 madAdInI dhAMtUnAM apratyayo bhavati bhAve krtric|mdii harSe maMda apa0 svara0 (ma0e0) sro0 madana madaH atra bhAve evaM pramadyate prakarSeNa hRSTaH kriyate puruSo'nayati mamadA strItvAdAe / atra karmaNi padhAtuH vyavahAre stutau ca paNa ama0 svara0 pnnH| zam dam upazame zamaH dmH| yam uparame yamaH vistrH| dInyate vizvamaneneti devaH pim baMdhane AdeHSNanaHsi vipUrvaHvizeSeNa sinIte banAti puruSa IzvarovA'aneneti vissyH| ama0 guNaH svara0 prAdezca tathA to sunamA ( ma0 e0) sro0 / sUtram / 'mUtau dhanaH / mUtau kAThinye paricchede'rthe cAbhidheye hanteraH 'pratyayo bhavati bhAvAdI hanterdhanAdezazca / dedhikAThinyaM hanyate iti dadhidhanaH / paricchinnaM saindhavaM hanyate iti saindhvdhnH| mUtau dhnH| mUrti ( sa0 e0 ) kerauM Dit TilopaH svara0 dhanaH (pra0 e0 ) sro0 mUtau ko'rthaH kAThinye'rthe punaH paricchede parimANethe vA jJAnavizeSe vA a. bhidheye vAcye sati hateddhAtoH amatyayo bhavati iMtezca ghanAdezaH / han 5 ekatra dadhipUrvaH dvitIye seMdhavapUrvaH apa0 dhanAdezaH Ade0 svara (ma0e0) lo0 kaThinaM dadhi dadhidhanaH parichinnaM etAvat stokaM vA saiMghavaM saiMdhavadhanaH / siMhe varNaviparyayazca / cakArAdaHpratyayaH / hinastIti siMhaH / hano vdhaadeshshcaaprtyyH| hanyate iti vadhaH / hiMsate toH apratyayo varNaviparyayazca bhavati siMhe varNaviparyayaH ityuktattvAt / hima hiMsAyAM hiMs hinastIti hiMsaH atra varNaviparyayaH hasya sthAne saH sasya syAne hA iti svara0 (pra0 e0) lo0 / siMhaH / sUtram / dvito'thuH / dvito dhAtorathuH pratyayo bhavati bhAvAdau / TuveSTa kampane / vepyate aneneti vepathuH / TuNadi samRddhau /
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaavaadhikaarmkiyaa| 179 nanyate aneneti nandathuH / Tuva bIjatantusantAne / upyate iti vapathuH / TukSepR kSepaNe / kSepyate aneneti kSepathuH / Tu ozcIgativRddhayoH / vayathuH / TukSu zabde / sUyate iti kSavathuH / Tuvam udbhiraNe / vamathuH / dvito'thAit yasya sa dviva tasmAtrI0e0)svara0sro athu0(pra0e0)lo ato. tyuHuo edototaH Tu ina yasya tasya dhAtoH athumatyayo bhavati bhAve / duveekaMpane ve athuma svara0 (pra0e0) sro0 vepathuH / TukSepa kSepaNe peraNe / kSepathuH / TuNadi samRddhau naMdaH / TuduupavApe dadathuH / TukSu zabde kSavathuH / Tuozci gativRddhau zvayathuH / Tuvam udviraNe vamathuH / sUtram / dvitasbimak / r3ito dhAtostrimA pratyayo bhavati / tena dhAtvarthena kRte'rthevAcye sati / kriyayA nirvRttaH kRtrimaH ghttH| saMbhAreNa saMbhRtaM vA nirvRttaM saMbhRtrimaM yuddham / pAkena nivRtta patrimaM phalam / yAcanena nirvRttaM yAcitrimaM kiM viprdhnm| dvitaH trima tatkRte |vit (paM0 e0) svara0 sro0 trimaka (ma0 e0) hasepaH tatkRta ( sa0 e0 ) aie du it anubaMdho yasya sa hit tasmAddhAtoH tribhak pratyayo bhavati / tena dhAtvarthena sAdhanabhUtena kRte niHpAdite padArthe vastuni arthe vAcye sati / ka kriyayA karaNena nivRtto niSpannaH kRtrimo'svAbhAviko ghttH| atra dhAtorarthaH karaNaM tena kRto niSpano yo ghaTarUpo arthaH padArthoM asmin vAcye trima pra0 kakAro guNaniSedhArthaH (50 e0) sro0 / evaM DumRna saMpUrvaH trima ma0 (ma0 e0) bhatAbham saMbhAreNa manuSyasamUhena nirvRttaM saMbhRtrimaM yuddhaM DupacaS pAke pac trima pa0 coHkuH svara0 (ma0 e0) atotram pAkena nirvanaM niSpavaM yatkRitrimaM phalaM / evaM pakrimaH odanaH / sUtram / naTakI / dhAtornaT kI ityetau pratyayau bhavataH bhAvAdau / yaja yAc yat viccha praccha svap ebhyo naTpratyayo bhavati / stoH zcabhiH zruH / asaMprasAraNam / ijyate aneneti yjnyH| yAcyate sA yAcyA / yatI prayatne / yatyate tat yatanaM yatnaH /
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ 580 sArasvave tRtIpattI nttkii| naTca kizca nahI (pa0 dvi0) auyU.savarNe 1 dhAtornaT ki ityetI matyayau bhavataHbhAvAdausviparakSayatacchivicchiyAcayaja ebhyo naThAyanI dhAnuH prapatne pat naT pa0 svara0 ( ma0 e0) sro0 yatanaM patnaH praccha jIpsAyAM prach naT pa0 chaHne / chakArasya zakArAdezo bhavati napratyaye prebhaavaadau| zakArAdezaH saMprasAraNabAdhArthaH / vicchi gatau / vicchayate iti vishnH| praccha jIpsAyAm / pracchayate'sau prshnH|-. kSyate'sau rakSNaH / suSyate iti svapnaH / / upasargakarmAdhAreSu dAdhoH kiH / upasarge karmaNyupapade AdhAre ca dApoH ki pratyayo bhavati / antadhIyate iti antarSiH / AdhiH AdiH vidhiH| AdhIyate tat AdhAnaM aadhiH| AdIyate tat AdAnaM AdiH / Ato'napi ityAkAralopaH / vidhIyate tada vidhAnaM vidhiH / saMghIyate tat saMghAnaM saMdhiH / udakaM dhIyate'sminniti udadhiH / udakasya / udakazabdasya udAdezo bhavati adhikaraNe / payodhiH / ambho nidhIyate yatra sa ambhonidhiH| macchaH zne / prachdhAtoH ne pare chakArasya zakAro bhavati saMmasAraNAbhA. vazca svara (ma0e0) sro0 pRchanaM manaH vichazca vicha gatau viznaH yAvanaM yAcyA yajdeva0 yajanaM yajJaH naT pa0 stoabhizcaH janoIH (mae) sro0 svapanaM svamaH TakAra Ibarthastena dravati droNI rAjJAdhIyate rAjadhAnI dudhAJdhAraNe vipUrvaH kima0 ka kAraH kitkAryArthaH i AtonapItyAkAralagepaH svara0( ma e) sro0 vidhiH vidhAna vidhiH / evaM nidhiH AdhiH sNdhiH| aMbho nidhIyate yatra sa aMbhonidhiH AdIyave iti AdiH, athi graMthane atha ki bha0 i iditaH nazvA0 svara0 (10 e0) kho0 aMdhiH, vidhiH, nidhiH, saMdhiH, aadhiH| samAdhiH, aMbhonidhiH, ete sarve'pi kimatyayAMtA, pulliMge harizabdavat sAdhyAH / sUtram / bhAve yuT / dhAto ve yud pratyayo bhavati / yuvoranAko / jJAyate tat jJAnam / kriyate tat karaNam / dIvyate tat devanam / dIyate tat dAnam / bhUSa alaMkAre / bhUSyate tada
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ 581 bhaavaadhikaarprkriyaa| bhUSaNam / hiyate tat haraNam / iyate tat havanam / jahyate tat vahanam |bhaass vyaktAyAM vAci / bhASyate tadbhASaNam / duSa vaicitye / dUSyate tat dUSaNam / gIyate tat gAnam / pIyate tat pAnam / mIyate tat mAnam / yuT / yuT (ma0 e0) hasepaH vRttiH kaMcyA yuTmatyayAvA napuMsakaliMge bhavaMti / ka yuTna yu0 yuvoranAko guNaH svara punarmoM0 kriyate iti karaNaM hUdAnAdanapoH hUpate iti havanaM duSa vaikRtye dUSyave ivi dUSaNaM puSazca vyataspatica / kaciditi diirghH| hudAm dAne / evaM bhASaNaM uda0 iti una upasargAt pUrvAda sthAderdAtoyuT pratyayo bhavati salopazca bhavati |chaa gatinivRttauAdeH SNaH naHsthA utpuurvH| yuma0 yuvo| udaH sthAstambhoH salopazca / ut upasargAtparayoH sthAstambhayoH sakArasya lopo bhavati / utthIyate tat utthAnam / stambha rodhane / uttambhyate tat uttambhanam / udAsthA iti skaarlopH| utthAna evaM staMbhastaMbhe nirAdheSTam avaSTaMbhe / ucabhanaM utthitiH / sUtram / sAdhanAdhArayoyuT / sAdhane AdhAre cArthe yuT pratyayo bhavati / pacyate aneneti pacanaH agniH| pacyate'syAM sthAlyAM sA pacanI sthaalii| sAdhanAdhArayoyuT / sAdhanaM ca AdhArazca sAdhanAdhArI tayoH ( sa0vi0) bhosi eay svara0 lo0 sAdhyaM yena chatvA tatsAdhanakaraNaM yatra AghAya sAdhyave sAdhAraH tayoH bharthe yuddhamA pacyu yuvoranAko svara0 (ma0 e0) sro0 pa. rupate anamaneneti pacano'miH atra sAdhane yuT sthAlI / sthAlyuSApi varaM kuMDaM ityabhidhAnacitAmaNau / TitvAdIp / atrAdhAre yuT / evamanyepyUchAH / sUtram / IpAsuSu khalyU / ISadAdiSu prayujyamAneSu khal yU ityeto pratyayo bhavataH bhAvAdau / lakAraH pratyayabhedajJApanArthaH / khakAro guNavidhAnArthaH, mumAgamArthazca / ISatsU akRcchAau~ / duHkRcchArthaH / ISadanAyAsena bhUyate iti ISadbhavaH / durbhavaH subhavaH / ISadanAyAsena kriyate iti ISatkaraH prapaJco hari
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 sArasvate tRtIyacau NA / duHkhena kriyate iti duSkaraH / suravena kriyate'sau sukaraH / ISadAnyaH kriyate aneneti ISadAyaMkara duraagyNkrH| AnyaMkarazcaitro bhavatA / ISat pIyate asau ISatpAna: somo bhavatA / duHpAnaH supAnaH / yudha saMprahAre / duHkhena yodhayituM zakyaH duryodhanaH / sukhena yodhayituM zakyaH suyodhanaH / ISat zAsanaH / duHkhena zAsayituM zakyaH duHzAsanaH / iti kRdante bhAvAdhikAraprakriyA / ISaD0 ISacca duzca muzca ISaduHsavasteSu ( sa0 pa. ) kilA0 khalU ca yuzca svalyU (ma0 dvi0) auyU savarNe0 ISadAdiSu ISaduHsueteSu tripu pUrvapadeSu satsu dhAto: khal yU etau pratyayo bhavataH / khakAra ISadAyAM bhavaH ityAdau khiti padasyeti mumAgamArthaH / lakAro isakhIvi khamatyayAt bhedjnyaapnaarthH| bhU ISataduHsupUrvAH khala ma0 a. guNaH oava svara0 (ma0 e0) sro0 ISadbhavatIti ISadravaH evaM duHkhena bhavatIti durbhavaH sukhena bhavatIti subhavaH evaM karoti ISatkriyate iti IpatkaraH, duHkaraH, sukaraH, evaM durjayaH, sujayaH, durlabhaH, sulabhaH, / yudh dhAtuH saMmahAre / saMgrAme yudha duH pUrvaH / gupa0 yuvo0 iti anAdazaH upadhAyA laghorguNaH svara0 (ma0 e0) sro0 duryodhanaH du:khena yudhyate iti duryodhanaH / evaM suyodhanaH / ivi kRdante bhAvapakriyA / // atha kRtyaprakriyA // tavyAdInAM kRtyasaMjJA pANinIyAnAm / kRtyAdivikarmaNoreva / tavyAnIyau / dhAtostavyAnIyau pratyayau bhavataH bhAvAdau / edha vRddhau / edhyate vA edhitumarhamedhitavyaM edhanIyaM dhanaM tvyaa| bhAvasyaikatvAdekavacanaM napuMsakatvaM ca / bhUyate vA bhavitumarha bhavitavyaM bhavanIyam / kriyate vA kartumarha kartavyaM karaNIyam / Asyate vA AsitumarhamAsitavyam AsanIyam / kartavyaH karaNIyo vA dharmastvayA / yA prApaNe / prayAtumaha prayAtavyaM prayANIyam / ITo grahAm / gRhyate tat grahItavyaM grahaNIyam / vRGsaMbhaktau / viyate vA parituM yogyaM varitavyaM
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRtykriyaa| 543 gharotavyaM varaNIyam / vUna dharaNe / viyate tat paritavyaM varItavyaM varaNIyam / tavyazca anIyazca tavyAnIyau (pra0 dvi0) auau au dhAtostavyAnIyau pratyayau bhapataH akari karmAdikArake bhAveca bhUtavya pra0 kRta itIDAgamaH guNaH svara0(ma0 10) ato am bhavanaM bhavitavya atra bhAve tavyama0 bhAs upavezane AnIyama svara0 (pra0 e0) ato am // 2 ekatra tavyaH ekatra AnIyaH ekasvarAMtatvAneTa guNaH svara0 kartavyaM karaNIyamAbhatra karmaNi kriyate iti karttavyaM karaNIyaM / graha tavyaH kRta itIDAgamaH gRhItavyamiti sthite / sUtram I (ma0 e0) sAMketi. iT (pa. e0) svara sro0 graha (Sa0 ba0) svara0 monu0 grahAdInAM graha vRha RkArAMtA ityAdInAmiTaH Ika.ro bhavati natu NAdau tena-jagRhiNvetyAdau na / tathA AzIliGaparasmaipade sau ca pare ca na anena ikArasya IkAraH grahItavyaM vRJ dhAtuH saMbhako saMse. vAyAM tavya bha0 kRta itIDAgamaH guNaH svara0 (ma0 e0) ato am ITo grhaaN| varIvavyaM / svarAyaH / svarAntAddhAtoryaH pratyayo bhavati bhAvAdau / cIyate vA cetumaha ceyaM neyaM jeyam / bhIyate tat ayam / / asarUpo'pavAdaH pratyayo'striyAM vA bAdhakaH sarUpastu nityam / cIyate vA cetumarha cetavyaM cayanIyam / cikIrNyate vA cikIrSituma cikIrNyam / dAtumicchatIti ditsati vA ditsyate iti ditsyam / svara0 (paM0 e0) sirat savarNe0 ya (ma0 e0) sro0 capA0 svara0 siI0 udA0ci ci svarAyaH yama0 guNaH (ma0 e0) ato ama monu0 ceyam / evaM NIm pApaNe AdeHNaHsrAnIya ma0 guNaH neyaM / kSayya jayyau evau dvau zakyerthe nipAtte kSetuM zakyaMkSayyaM evaM jetuM zakyaM jayyaM etau nipAtyo kecittu kayya jayyo nipAtyau tanmate RtuM zakyaM krayyaM pakSe kSetuM yogyaM kSeyaM jetuM yogyaM jeyaM ketuM yogyaM keyaM sarvatra ya pra0 / sUtram / puzakAt / akAropadhAt pavargAntAt zakAdezca yaH pratyayo bhavati bhAvAdau / zap upAlambhe / Akroze ca / zapyate iti zapyam / japtuM yogyaM japyam / sarUpatvAt pakSa na ghyaN / zakyam / zak sahU gad mad ca yam tak zas
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate tRtIyavRttI cat yat pat jan han zal ruc ete zakAdayaH / paha marSaNe / soDhuM zakyaM sahyam / sahyate vA soduma, sahyam / gayate vA gaditumaheM gadyam / madyate vA maditumarha madyam / caritumarha caryam / yamyam / taka hasane / takyate vA takituma, takyam / zasu hiMsAyAm / zasitumarha zasyam / cate mAne / cate kAntau / catyate iti catyaM yatyaM patyaM janyam / hano vadhAdezo ye / hanyate vA hantumarha vadhyam / zal zobhAyAm / zalyam / rocituM zakya rucyam / Dulabha prAptau / labdhaM yogyaM labhyam / yam maithune / yadhuM zakyaM yabhyam / zaka sAmarthe / zakla zaktau / zakyate tat zakyam / puzaka (paM0e0) sirata savarNe0 pavAtAH paphababhama ete tadaMtAta zakpAdezva dhAtoryamatyayo bhavati bhAvAdI / yam maithune yama yamyata iti pabhyaM kalatraM pavAtatvAt yaH (ma0e0) mato am monu0 evaM labhyaM, jayyaM, nabhyaM, ityaadyH| evaM pa vargAtAH / zakla zaktau zak yapratyayaH zakyaM maha pUjAyAM maha ya0 svara0 (10 e0) ato0 monu0 mahyaM / evaM Saha marpaNe sAm / sUtram / / IcAtaH / AkArAntAhAtoryaH pratyayo bhavati AkArasya ca IkArAdezaH / dIyate vA dAtumaha deyam / jJAtuM yogya jJeyam / gIyate tat geyaM gleyaM pAtumaha peyam / dhIyate tat dheyam / ii| (ma0 e0) sAMke0 ca (ma0 e0 ) avya0 At (pra0 e0) svara0 sro0 siddham / vRttiH sugmaa|aakaarsy caikAraH DudAm dAIcAtaH iti yama0 AkA* rasya ekAraH guNaH svara0 (ma0 e0 ) ato am monu0 deyaM dIyate iti deyaM / evaM geyaM peyaM gai saMdhyarANAmA0 khanezca khanerdhAtoH yaH pratya0 Tezca IkAraH khansa. nane yasa khan ityasya khi guNaH kheyaM (ma0 e0) ato0 monu / sUtram / RhasAva vyaN / pravarNAntAdvasAntAca dhAtoryaN pratyayo bhavati bhAvAdau / dhakAro citkAryArthaH / NakAro vRddhayarthaH /
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyaM yAcyA puujgbhujaaNm| yajyAna tykriyaa| kriyate vA kartumarha kAryam / vRJ varaNe / viyate tada vArya dhArya cAryam / has hasane / hAsyam / hiyate tat hAryam / hano dhat / hanyate tava dhAtyam / cajoH kagau viti| paktuM yogyaM pAkyam / yAcyate tara yAcyam / rujyate tat rojyam / vaca paribhASaNe / vaceH zabdasaMjJAyAM kulaM vAcyam / tena vAkyam / anyatra vAcyam / yajyAcavacacapravacatyajapUjagabhujAM vyaNi kutvaabhaavH| yAjyaM yAcyaM vAcyaM rocya pravAcyaM acya tyAjyaM pUjyam / garna zabde / garyate tat gaya'm |bhujyte tat bhojyam / bAgha hiMsAyAm / bAdhituM yogyaM bAdhyam / bhajitu yogya bhAjyam / ahasA0 / Rzca hasazca sAhasaM hasaM aMne yasya sa hasAMtaH tasmAt (paM0 e0)sirada savarNe0 dhyaNa (ma0 e0) hasepaH avAMtAta hasAtAca ghAto vyaNa matyayaH syAt bhAvAdI / dhakAro pitkAryArthaH / kR dhyaN bha0 yaH NitvAddhAtornAminaH iti vRddhiH| rAdhapotiH jalatu0 (ma0 e0) to am karaNAya ahaM kriyate vApacatkArya evaM an varaNe vArya vac paribhASaNe vacanAya yogyaM ucyate vA yattat vAcyaM badhU baMdhane badh dhyaN pa0 vRddhisvara0 baMdhanAya yogyaM vAdhya has isane ghyaN ma0 vRddhiH svara0 (ma0 e0) ato am hAsyaM, DupacApAke pac dhyaNa ma0 cajoH kagAviti casya kaH vRddhiH pAkyaM evaM vac vAkyaM ghiravAta kakAropi bhavatItyapi zabdAta kutracit cajoH kagau ghitIti bhavavi kutracinabhavati kutra cidvikalpaH tena vAcyaM vAkyaM bhojyaM bhogyaM ityAdau vikalpaHtyAjyaM pUjyaM rucyaM acya, ityAdaunA evaM prayogAnusAreNa kutvAbhAvo jnyeyH| amApUrvasya vasatepaNi vA vRddhiH vktvyaa| kacari dhyaNca amA saha vasatazcaMdrAko aspAmiti amAvAsyA amAvasyA iti vikalpena vRddhiH punarvizepamAha / ete bhAvakAryayorvihitAstavyAdayaste'haMvidhau ca vktvyaaH| rArojhase zAm / darzanArthI draSTavyaH / draSTumaha: darzanIyA dRzyaH / iG adhyayane / svAdhyAyo'dhyetavyaH / svAdhyAyo nAma vedaH / zru zravaNe / zravaNAhaH protavyaH /
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ 506 sArasvata tRtIyavRcau zrotuM yogyaM zravaNIyam / mAna pUjAyAm / mAnituM yogyo mAnitavyaH - mAnanIyaH / dhyai cintAyAm / dhyAnAhoM dhyAtavyaH / dhyAtuM yogyo dhyAnIyaH / mana jJAne / mananArho mantavyaH / mantuM yogyo mAnanIyaH / sapratyayAntAdapi ete pratyayA bhavanti / nitarAM dhyAtumeSTavyo nididhyAsitavyaH / bhavitumeSTavyo bubhUSitavyaH bubhUSaNIyaH / ete iti / ye ete pUrvoktAstavyAdayaH tavya, anIya, ya, ghyaN ete pratyayA bhAvakAryayobhavAk karmeau vihitAH kRtAste bharDe yogyatvArthe vidhau ca karttavyArthIpadeze ca vaktavyAH karttavyA ityarthaH / dRzir prekSaNe / dRzU darzanArho draSTavyaH iti tavyama0 guNAH rArojhase dRzAmiti dra chazaSarAjAdeH SaH STubhiH STuH darza anIyapra0 guNaH jalatuM0 svara0 darzanIyaH punaH dRza R hasAMtAditi ghyaN pra0 ya svara0 dRzyaH IG adhyayane I adhipUrvaH adhyeti vidheyo arho vAdhyetavyaH tavya pra0 guNaH iyaM svare svara0 svAdhyAyosdhyetavyaH / evaM zru zravaNe / zrotuM yogyaH zrUyate vA iti zrotavyaH / man jJAne maMtavyaH / dhyai citAyAM dhyai saMdhyakSarANAmA vyAtavyaH / samatyayAMtA icchArthe sapratyayAMtAdvA tairapi vavyAdayaH pratyayA bhavaMti / dhyai ciMtAyAM saMdhyakSarANAmA dhyA 'nitarAM dhyAtumeSTavya iti vigrahe icchArthe samatyayaH dvizca pUrvasya hasAdizeSaH yaH se iti pUrvAkArasya ikAraH jhapAnAM jabacapAH dhasya daH tataH samatyayAntAttavyapra0 kRta itIDAgamaH yataH ityakAralopaH nipUrvaH nididhyAsitavyaH / jJA avabodhane jJA samatyaya ditvAdi prAgvat / vijijJAsitavyaH vizeSeNa jJAtumaSTavyaH / 1 orAvazyake vyaN / uvarNAntAddhAtorAvazyake'rthe vyaN pratyayo bhavati / odautoryaH pratyayaH svaravat / dhAtorokArokArayornimittaM vA saMbandhI yaH pratyayaH sa svaravan sthAt / samAse avazyamAdInAmantalopamicchanti zAbdikAH / u (paM0 e0 ) Giti Gaspa sro0 Avazyake (sa0 e0 ) bhaie uvaNatAddhAtoH Avazyake'rthe nizcayArthe ghyaN pratyayo bhavati bhAvAdau / bhU dhyaN pratyayaH ya NakArovRddhyarthaH bho avazyaM pUrvaH odautau0 occa aucca odaut tasmAt bhako raukArAbhyAM paro yaH pratyayasya yakAraH svaravajjJeyaH svaravattvAt au Ava svara0 avazyaM bhAvyaM / evaM, lUJ chedane avazyaM lAvyaM makAralopArthamAha samAse sati avazyamAdInAM avazyam, tum sama, mAMsAnAM malopamicchanti / mUca azva iti samAsastena avazyamAdInAM makArasya lopaH / mAMsaspAkArasya lopaH / yadvA antalopamicchantIti paThanti / zlokazcAtra 1
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ 887 kRtpkriyaa| lumpedavazyamaH kRtye tuM kAmamanasorapi // samo vA hitatatayomAsasya paci yuvnyoH||1|| lU chdene| lUyate vA lavituM yogyaH lAvyaH / avazya lAvyo avazyalAvyaH / moktuM kAmo yasya sa bhoktukAmaH / zrotuM mano yasya sa protumanAH / samyak prakAreNa hitaM sahitaM-saMhitam / saMtataM-satatam / mAMsasya pacanaM mAMsapacanam / yudhayoH paci pare mAMsasyAkAro vA lumpet / mAMsasya pacanaM mAMsapacanam / mAMsasya pAka: mAMspAkaH mAMsapAkaH / laMpediti / katmatyaye pare avazyaMzabdasya SaSThInirdiSTaspeti antyo makaro lupet / tavya 1 bhanIya 2 va 3 paNa 4 kyap 5 eveSAM paMcamatpapAnAM kRtyasaMjJA tathA kAmamanasoH zabdayoH parayoH tumzabdasya pratyayasya anta makAraM lupet tama pazyantamavyayaM hi etat / etayoH parayo satoH sama ityasya makAravAlupet yuTsatyayasahite paJmatyayasahite ca pacidhAtau pare mAsazabdasya antaM akAraMvAlupet / vikalpena kRtyasaMjJAyA~ sNmtmaah| tamyAdInAM pANinIyAnAM mave tavyAdInAM kRtya iti saMjJA / avazyalAvyamityatra tavyamatyayaparatvAta avazyaMzabdasya makArasya lopH|vshylaavymiti siddhaM avazyaM nizcayena lAvituM yogyo avazyalAvyaM tathA bhuja tum khasecapAjhasAnAM guNaH coH ku: svara0 bhoktuM kAmo abhilASo yasya sa bhoktukAmaH / vathA zruzravaNe tum pa0 guNaH zrotuM mano yasya sa zrotumanAH / atrobhayatrApi kAmamanasoH parayoH sato. tumo makAralopaH DhuvAn dhAraNa dadhAvahiH kAdo pare saMpUrvaH cAkavat iti kamatyaya0 saMhita 2 samo vAiti vikalpena samo makAralopaHsaMhitaM sahivaM tanu vistAra vA0 lopastvanudAcAnAM saMpUrvaH saMtavaM satavaM anApi tatazabdepare vikalpena samo makAralopaH saMta sv| pac yuTama0 yuno svara0 mAMsapUrvaH 2 yuTpratyayasahite paridhAno pare vikalpena mAMsazabdasya akAralopaH / mAMsapacanaM mAMspaca punaH pac ghan bhAve iti ghana ma0 addhiH canoH kagau ghiti svara0 pAka 2 mAMsapUrvaH atra ghaJ pratyayasahite pacidhAtau pare vikalpena maaNsshbdspaakaarlopH| mAMsapAkA mAMsAkA iti rUpadvayaM kecitta mAMsazabdasya makAralopaH mAsapAkA tathA mAsyAkAraspacobhayorapi lopamicchati yathA mAspAkA iti / sUtram /
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ 588 sArasvate tRtIyavRttI RdupadhAda kyap / RkAropadhAddhAtoH kyap pratyayo bhavati bhAvakAryayoH / kRtI chedane / karti tumaha kRtyam / nitarAM kartituM yogyaM nikatyaM vRdayam / vRtyate tat vRtyam / kRpighRtyorna kyap / kapU sAmarthye / kapoM ro lH| kalpyam |cuut dIptau / capam / mRjo vA kyap / mRjya mAryam / hasvAca kyap / hasvAntAddhAto ve kyap pratyayo bhavati / tasya grahaNe tadantasya grhnnm| kriyate tatkRtyam / kRtrA kyapi vA riG vaktavyaH tugabhAvazca / kRtyA kriyA / DindanekAkSaro'pyAdezastadantasyaivavaktavyaH / gupguhoH kyp| gopyu yogyaM gupyam / gRhituM yogyam / vadeH kyA bhAvAdau / varSAtoH kyap pratyayo bhavati bhAvAdau / mRSA udyate iti mRSodyam / brahmaNA udyate yA kathA sA brhmodyaa| grahaH kyap / arjunagRhyA senA / iNa stu vRha mR zAs ju khan ebhyaH kyapa vAcyaH / tuk / Iyate iti ityaH stutyaH vRtyaH / haG Adare / hatyaH bhUtyaH / zAseriH / ziSyaH / juS prItisevanayoH / juSyaH / khana etvaM kyapi vAcyam / khanyate iti kheyam / bhiyoddhayau nade nipAtyete / bhinatti kUlamiti bhidyaH / ujjha utsrge| ujjhati jalamiti udayaH ndH| na kim / bhelA ujjhitA / vRSyorvA kyap / kriyate sat kRtyam / kartuM yogya kAryam / vRSa vRSTau / vRSyaM vaSyam / kRtyAH paJca samAkhyAtA dhyaNakyapau bhAvakarmaNoH / tavyAnIyau svarAyazca zabdazAstravicakSaNaiH // // iti kRtyaprakriyA // RdupadhAt kyap / adupadhAt Rta prakAraH upadhA yasya sa adupadhaH
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ vydhikaarmkriyaa| 589 tasmAt (paM0 e0) sirat savarNe0 kyap (ma0 e0) hasepaH prakAropadhAt vRt varcane ityAde to kyA pratyayo bhavati bhavAdI kakAro guNaniSedhArthaH / kRtI chedane / kRt kyap pa0 20 svara0 (ma0 e0) ato am nipUrvaH nikRtyaM vRt vartane vRddhaM isvAJca para isvAdapi dhAtoH kyampratyayo bhavati pittvAt isvasya pi vikRti tugAgamaH Du ka ka kyap pa0 tugAgamA svara0 (ma0 e0)atoam kRtyaM evaM ina varaNe vRtya dhuna stutI AdeH SNA snaH stu kyA pra0ya isvasya piti tuka stutyaM / iti kRtymkriyaa| atha tyadhikAra' / striyAM yajA bhAve kyaH / yajAderdhAtoH striyAM bhAve kyap pratyayo bhavati / yaj vraj samajU niSad nipat man nam vid SuJ zIGa iN ka iSu parisRpa paricara aTATya As cara jAgR hava ete yajAdayaH / kittvAsaMprasAraNam / ijyate sA ijyA strIvAdApU / vrajyate sA vrajyA / aja gatau kSepaNe ca / samajyate sA smjyaa| kA zibikA / prakaraNe vrajyate asyAmiti pravrajyA / SaTsa vizaraNagatyavasAdaneSu / niSadyate sA niSadyA / niptyaa| mana jJAne / manyate sA manyA / namyA / vidyate sA vidyaa| sutyAzIDo'yakRiti ye vaktavyaH shyyaa| bhRtyaa| Iyate sA ityA kRtyaa| kaJo yak vA vAcyaH / ayki| kriyate sA kriyaa| iSezyAntAdezo yalopazca / iSyate sA icchaa| saraterguNaH / parisaryA paricaryA aTATyA AsyA caryA / jAgarterguNaH / jAgaryA hanastakArAntAdezo hiMsAyAmarthe / ha. nyate sA hatyA / hantestaH / hanternakArasya takArAdezo bhavati kyapi striyAm / brahma hanyate iti brahmahatyA / triyAM purayanA (10 ba0) bhAve ( sa0 e0) yajAdeH yaj, aja, in, zIi, braja,vida, As, man, carama, ayaTa, ninada, niyata, ityAde to strIliMge bhAve nAni ca kyap pratyayo bhavati kakAraH saMprasAraNArthaH / yajanaM iti kyap pratyayaH ya yajAM yavarANAM svara0 strItvAdAvataH striyAM savarNe dIrghaH ( ma0 e0)
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 sArasvate tRtIyavRttI aapH| evaM aj gatau kSepaNe ca aja sama pUrvaH svara0 kpapa svara0 strIvAdAvataH samajyA pariSat / han brahmanpUrvaH kyA pra0 lopassvanudAcAnAmiti tuzabdAda rasAbhAve'pi nakArasya lopaH hasvasyapiti tuk svarahI0 brahmahatyA brahmaNo brAhmaNasya hananaM brhmhtyaa| zIG zayyA va vrajyA, vid vidyA, Sad niSadyA, AsyA, manyA, cA, bhRtyA, aTAdhyA, katro vA riGa, kRtyA, kiyA / striyAM bhAve ktiH / dhAtoH striyAM bhAve ktiH pratyayo bhvti| kriyate sA kRtiH / buddhayate sA buddhiH| smRG cintaayaam| smaryate sA smRtiH| pacyate sA paktiH / paci vistAre / paucyate tat ptiH| saMprasAraNaM / upate sA UdiH saMvidyate sA sNvittiH| ktiH| kti (ma0 e0) lo0 dhAtoH ktiH pratyayo bhavati strIliMge bhAve kakAro guNaniSedhArthaH saMprasAraNArthazca / paci vistAre paca kti prati coH kuH svara0 iditaH iti num nacA0 ( ma0 e0 ) sro0 paMcanaM paMktiH / DupacaS pAke paktiH vaha pApaNe titi hoDhaH tathorddhaH TubhiHSTuH yajAmiti saMprasAraNaM vasyauH DhiDholopo dIrghazceti DhalopaH ukArasya akAraH (ma0 e0) sro0 UDhiH vid saMpUrvaH kima ti khasecapA0 daspa naH svara0 saMviciH / zam tissvi| zamAM dIrghaH / zamAdInAM dIpoM bhavati ktipratyaye pare / zamyate sA zAntiH / damyate sA daantiH| gamyatesA gtiH| hanyate sA hatiH / bhramu calane / bhramyate sA bhrAntiH / anubhUyate tat anubhavanaM anubhUtiH / viziSTA bhUtiH vibhUtiH prabhUtiH bhavanaM bhUtiH / zudha zauce / zodhanaM shuddhiH| zamAMdIrghaH nacA0 ( ma0 e0) sro0 zAMtiHbhrAMtiH glai saMdhyakSarANAmA glA kti pa0ti lvAdyoditaH tasya naH glAniH mlai mlAniH bhU ktima0 anupUrvaH anubhavanamanubhUtiH (ma0 e0) sro0 gamanaM gatiH lopastvanudAttatanAmiti malopaH / IzzIDorvaraktipratyayau neT guNazca / IzzIDorvaraktipratyayau sto varapratyayasya ca iT na / zIDo guNo'pi na bhavati / saMzayyate tat saMzayanam / saMzItiH / ISTe'sau IzvaraH / hI gatau / hIyate iti hItiH / jAgaraNaM jaagRtiH| ni
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ jydhikaarmkriyaa| 991 gRhyate sA nigRhItiH / kuca saMkocane / kuca saMparcanakoTilyapratiSThambhavilekhaneSu / tudAdiH / nikucitiH / niptthitiH| bihU Askandane / upanihitiH / nipatitiH / vizeSeNa dhriyate sA vidhRtiH // glAmlAjyAhAktvaribhyaHkte. rathai niH pratyayo bhavati / glAyatesA glAniH jyoniH hAniH jitvarA saMbhrame / tvaratarvasya utvaM vAcyam / tvaryate sA tarNiH / kalvAdibhyazca ktararthe niHpratyayo bhavati / Rta Ir / kIryate sA kIrNiH lUniH dhUniH pUrNiH / saMpadAdeH kim vA vaacyH| saMpata sNpttiH| zIko guNAmAvo vaktavyaH / IzzIDovaraktimatyayeneT guNazca na bhavati / budha avagamane butima0 tathorddhaH jhabejabAH svara0 buddhiH anubhUtiH ityAdau kRta itIDAgamaH prApta iniSedhArthaH havatyorneT iti sUtraM paThati kiMcit hakAravakArAdeH pratyayasya kipatyayasya ca iDAgamo na bhavati iti grahAdestu ktimatyaye iTo na niSedhaH / gRhItiH bhaNitiH ityAdi / katariktizca saMjJAyAm / karbarthe dhAtoH ktiH pratyayo bhavati saMjJAyAM viSaye / DukaJ karaNe prakurute sA prakRtiH / dhRJ dhAraNe / vipUrvaH vizeSeNa dharatIti vidhRtiH| katariktizca / kapiktiH pratyayo bhavati tan kti tanti saMpUrvaH lopastvanu0 saMtanoti kulamiti saMtatiH evaM kRti mapUrvaH prakurute iti prakRtiH pradhAnapuruSaH dhR dhAraNe vipUrvaH tima0 vidhRtiH paciH (ma0 e0 ) sro0 / sUtram / * iztipI dhaatunirdeshe| dhAtunirdeze vAcye sati iztipau pratyayau bhavataH / zakAraH ziti caturvatkAryArthaH / pac i. tyayaM dhAnuH paciH / yatiH pacatiH bhvtiH|| ishtipaudhaatunirdeshe| ikca zitap ca iztipau (ma0vi0) uo o dhAtunirdeza ( sa0 e0) dhAtonirdeze dhAto magrahaNe nAmoccAraNe arthe ik ritap ityetau pratyayau bhvtH| zitapaH zakArazcaturvat kAryArthaH pac2 ekatra isa0 svara0 (pa.
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ 592 sArasvave tRtIyavRttI e0) sro0 paviH pacadhAturityarthaH dvitIyaztipama zittvAt apakartari svara0 pacatiH evaM paThiH paThatiH gamiH gacchatiH karotiH / sUtraM / ssidbhidaamng| Sito dhAtobhidAdezca striyAmakU pratyayo bhavati bhaavaadau| pacyate sA pcaa| mRjyate sA mRjaa| juSu vyohaanau| jarAdau GAnubandharahito Apratyayo bhvti| jIryatyanayA sA jarA / iSu icchAyAmiti nirdezAjJApakAdicchA ityAdi nipAtyate / icchA / iSAderaGarthe yuT / eSaNamiti eSaNA / bhidyate anayA sA bhidA / chidyate'nayA sA chidaa| kSipA / guru saMvaraNe / guhA / medhU hiMsAyAm / medhR vadhameghAsaMgameSu / medhyate iti medhA / kRpA / pIDa bAdhAyAm / pIDA / bAdha pIDAyAm / bAdhA kSapA raatriH| vidbhidAdibhyo'G / S it yasya sa Sita Sid bhidAdayazca pidvidAdayasteSAM (100) svara0aG ( ma0 e0) hase paH SitaH SakArato dhAtomidAdezca dhAtoH vI. liMge al pratyayo bhavati bhAvAdau kAro guNaniSedhArthaH / DupacaS pittvAt aGma0 svara0 strIvAdApU pacanaM pacA / mRjUSa zuddho mRj aG svara0 ApU mArjanaM mRjA evaM bhedana bhidaa| chedanaM chidA jara ityatra kArAnubaMdharahitoapratyayo vktvyH| tena guNaprAptirbhavati / kecittu noktamanityamiti nyAyena kurvati jaS vayohAnau z2aa0guNaH svara0 strItvAdApa jarA / sAdhanA svarAMtastrIliMge pratipAdivAsti / evaM leSA repA / sUtram / gurohasAva / gurumato hasAntAddhAtoH striyAmaG pratyayo bhavati bhAvAdI na ktiH / Iha ceSTAyAm / Ihyate sA IhA / upate sA uhA / IkSa drshnaangknyoH| IkSyate tava IkSaNaM IkSA / edhyate sA edhaa| guroH kim / bhktiH| hasAtkim nItiH / likha rikha lekhane / likhyate tallekhanaM lekhA / rikhyAte tadrekaNaM rekhA / gudha pariveSTane / gudhyate itigodhaa| dheTa pAne / suSTu dhIyate iti sudhA / dudhAJ dhaarnnpossnnyoH| zraddhIyate sA zraddhA / ktirApAdibhyaH / aaptiH| dIpyate sA dIptiH / rAdhyate sA raatiH| prshaastiH|
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ 693 kvaadiprkriyaa| gurorhasAt / guru (paM0 e0) hitikasyetyakAralopaH sro0 hasa (paM0 e0) usirat savarNe0 pazcAnnAminoraH gurumato gurUpadhAt hasAMtAt dhAtoH akartari bhAverthe apratyayo bhavati udA0 edhU vRddhoe gurupadhatvAt hasAMtatvAcca apratyayaH svara0 strIvAdAra (ma0e0) aapH| edhaa| evaM iihaa| Iha vaaNchaayaaN| jaha vit| UhA / IkSa darzanAMkanayoH / IkSA / sUtram / pratyayAntAt / pratyayAntAddhAtoH striyAmaG pratyayo bhavati bhAvAdau / cikIrNyate sA cikIrSA / AtmanaH kartumicchA cikIrSA / AtmanaH putrecchA vA / putrIyate sA putrIyA / azitumicchA azanAyA / lolUyate sA lolUyA / aTAvyA / kaNDU gAtravigharSaNe / kaNDUyate sA kaNThUyA / mu. mUrSaNaM mumUrSA / jyantAsagrantharthagranthavidvadiiSibhyaH striyAM yurvAcyaH / DukaJ karaNe / yuvoranAko / kAraNA AsanA / artha yAvAprakAzanayoH / arthanA / grantha saMdarme / grathyate / tadvandhanamiti granthanA / upAsanamiti upAsanA / athi zaithilye shrnthnaa| ghaTanamiti ghaTanA / vidyate vedanamiti vedanA / vanyate sA vandanA / eSaNamiti eSaNA / iJ ajAdibhyaH / aja gatau / AjiH / ata sAtatyagamane AtiH / / ik kRSyAdibhyaH bhAvAdau / kRSyate sA kRssiH| girimA kiriH| sarvadhAtubhya iH| kaviH / raviH / iti svayadhikAraprakriyA / pratyayAMtAta / matpAMtaH (paM0 e0) sirat savarNe0 sAdayaH pratyayA aMte yasya sa matyayAtastasmAdapi dhAtoH apatyayo bhavati udA. kR icchAyAmAmanaH saH Rtahara kira dvizva kuhozcaH borvihase iti dIrghaH vilA. jalatuM0 cikIrpa iti jAtaM tataH pratyayAditi amatyayaH yataH ityalopaH svara0 AvataH viyAM ma0 e0 ) ApaH / cikIrSA / evaM jihI bubhUSA putra nAno ya IcAsyati yama0 vatsaliyoge akArasya IkAraH putrIya iti jAtaM sa dhAtuH tataH pratyayAntAditi sUtreNa apratyayaH yataH ityalopaH svara0 bhAvataH striyAM (ma0 e0) ApaH AtmanaH jatrecchA putrIyA evaM putrakAmyA kaMDyA ityAdi / iti syadhikAra prkriyaa|
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ 594 sArasvate- tRtIyavRttI atha ktvAdayaH pratyayAH / pUrvakAle ktvA / dhAtoH ktvA pratyayo bhavati pUrvakAle sAmAnakartRke dhAtau prayujyamAne / devadattaH snAtvA bhuGkte / bhuktvA vrajati / pUvarkAle tvA / pUrvakAle ( sa0 e0 ) aie / ktvA ( pra0 e0 ) anyayA0 dhAtoH samAnakartRke ekakartRke dhAtau kriyApade agre prayujyamAne sati pUrvakAle prathamakAle ktvApratyayo bhavati / udA0 SNA zauce AdeH SNaH straH ktvA pra0 vAivi ( pra0 e0 ) s avya0 ktvAdyantaM cetyavyayasaMjJA / snAtvA bhuMkta atra snAnabhojanalakSaNakriyAdvayamadhye snAnakriyAyAH pUrvakAlInatvAt pratyayaH / bhujU pAlanAbhyavahAra0 bhuj ktvA pra0 evaM kRtvA dodattiH iti sUtreNa dA ityasya dAt AdezaH lAtvA, zayitvA, suptvA, uktvA, gRhItvA, bhaktvA / NazU adarzane naSTvA naMSTrA hitvA jagdhvA ityAdi / sUtram / R I na ktvA seT / seT ktvA kinna bhavati / vartitvA zapitvA bhavitvA / seT kim / kRtvA / ralo vyupadhAddhalAdeH saMzca / uzva izva vI te upadhe yasya tasmAdbalAveralantAtparau ktvA - sanau seTau vA kitau staH / vida jJAne / viditvA - veditvA likhitvA dyutitvA / vyupadhAtkim / vartitvA / ralaH kim / sevitvA / halAdeH kim | eMSitvA / seT kim / bhuktvA / mRDmRdgudhaguhUkuklizvadvasmuSyahibhyaH / seT kid bhava / ti / mRDa sukhane / mRDitvA / mRda kSode mRditvA / gudhU rocane / gudhU roSe / gudhitvA / guha roge / guhU saMvaraNe / guhitvA / kuS niSkarSe / kuSitvA / kliz vibAdhe | kli zitvA / vada vyaktAyAM vAci / uditvA / vas nivAse / uSitvA / muSitvA / gRhItvA / nopadhAt thapAntAdvA kit / nakAropadhAt thapAntAddhAtoH seT ktvA vA kidravati / grantha saMdarbhe / no lopaH / grathitvA granthitvA / gumphU granthane / guphitvA gumphitvA ityAdi / alaMkhalvoH pratiSedhe ktvA / pratiSedhArthayoralaMkhaluzabdayoH pUrvapadayoH satoH
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ kvaadibhkriyaa| 525 pUrvakAlaM vinApi ktvA pratyayo bhavati / atrAlaMkhaluzabdau niSedhArthoM tayorupapadatvAt / alaM bhuktvaa| na bhoktavyam / bhojanaM mA kuru ityarthaH / khalu bhuktvA / na bhoktavyam / na [ma0 e0] bhavya svA avya0 seT [ma0 e0 ] hasepaH kina vA [ma0 e0 ] bhavya0 iTsahitaH kyA pratyayo vikalpena kitsaMjJako bhavati kittvapakSe guNaniSedhaH kivAbhAve guNaH vid zAne vid ktvApatya0 kRvaivIDAgamaH ekatra kittvAna guNaH dvitIye kittvAbhAvAdupadhAyA laghoriti guNaH svara0 [a0 e0] avya0 viditvA, veditvA, vRtitvA, vartitvA, balaMkhalvoH alaM, khalu, etayoH pUrvapadayoH savoH pUrvakAlaM vinApi niSedhArtha dhAtoH ktvApratyayo bhavati / bhuj ktvApaka coH ku: khasecapAH alaMpUrvaH svara0 [a0 e0] avya0 alaM bhutvA bhojanenAlaM bhojanaM maakurvityrthH| van pribhaassnne| vac ktvA0 yA yavarANAmiti saMprasAraNaM coH kuH svara0 khalupUrvaH savarNe0 khalUktvA vacanena alaMmAvadetyarthaH / sUtram / uditaH ktvA veT / udito ghAtoH parasya ktvA pratyayasya vA iDAgamo bhavati / eSitvA-iSTavA / bhramu calane / bhramitvA-bhrAntvA / aho jaghuH / jagdhvA / udita [paM0 e0 ] svara0 sro0 kvA [Sa0 e0] avyaya0 padvA Avo dhAto paH svara0 vA [ma0 e0 ] bhavya0 iT [ma0 e0] isepaH utrakAraH it paspa sa udita tasmAt udivo dhAvoH parasya svAyatyayasya vA iDAgamo bhavati / ie icchAyAMie kyApra0 ko veDivi ekatra iDAgamaH svara0 upadhAyA laghoritiguNaH / ibhAve kittvAba guNaH STumiAdhuH [ma0 e0] anya eSitvA iSTvA / sUtram / samAse kyap / samAse sati pUrvakAle kyap pratyayo bhavati tatkatake dhAtau prayujyamAne / isvasya piti kRti tuk / / dubhra dhAraNapoSaNayoH / saMbhRtvA karotIti saMbhRtyakaroti / Namu prahvatve zabde ca / prakarSaNa kAyavAGmanobhirnatvA iti| ajitlA zAtravAnsanikRtvA vimalaM yshH|| adatvA vittamarthibhyaH kathaM jIvanti bhUtaH // kyapi berguNazca / kyapi laghupUrvasya arayAdezo'pi vaacyH| pariNamayitvA iti pariNamathya bhuGkto vigamacyA vignnyy|
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasvate tRtIyavRttI 1 alaghupUrvasya na / tena jeloMpo vAcyaH / pratArya / saMpradhAra yitvA iti saMpradhArya vicArya karoti / Alu vyAptau / AprotervA / prApayya prApya | dAdInAM kyapi itvAbhAvo vAcyaH / kyapi 'sthAmI iti IkAro na bhavati / do avakhaNDane / pradAya prasAya pramAya prasthAya / upa samIpe sthitvA iti upasthAya / pibatervA - prapAya prapIya / lopastvanudAttatanAm | amasya kyapi vA lopaH prakarSeNa natvA iti praNamya praNatya / AsamantAt grAme Agamya Agatya / vipUrvasya dadhAteH karoterarthe kyap / vidhAya prahAya / tatkA1 lespi kyap dRzyate / netre nimIlya hasati / mIla saMmIlane / mIla saMgame / ubhayapadI / akSiNI saMmIlitvA iti akSiNI saMmIlya hasati / cakSuSI saMmIlya hasati / mukhaM vyAdatvA iti mukhaM vyAdAya svapiti / I samAsa [ sa0 e0 ] aie0 kpapU [ma0 e0 ] hasepaH samAse sati upasargapUrvakatve sati dhAtoH pUrvakAle kyappratyayo bhavati sa eva kartA yasya sa tatkartRkaH tasmi - nU tatkartRke ekakartRke dhAtau prayujyamAne sati udA0 dubhRJ bhR kpapUtra 0 ya0 isvaspa piti kRti tukpUrvaH svara0 [ma0 e0 ] avya0 saMbhRtya militvA saM samyak prakAreNa bhRtvA vA karoti bhatra samupasargeNa samAsaH atra saMbhArakaraNakriyayoH ekakatA tataH saMbhArakriyAyAH pUrvakAlInatvAtkyap pratyayaH / NampravhIbhAve AdeH SNaH snaH nam prapUrvaH kyappra0 prAdezca tathA tau iti naspa NaH svara0 [ pra0 e0 ] avya* atra prakarSeNa natvA praNamyeti samAse pama0 devadattaH praNamya gacchati atra praNAmagamanarUpayordvayoH kriyayoH eka eva kartA yaH praNatA sa eva gaMtA ityekakartRtvaM tataH praNAmasya pUrvakAlInatvAt kyapU0 anaJ pUrvaM iti naJpUrvakatve kyapmatyayo na bhavati ityeke vadanti yathA kR naJpUrvaH ktvA pra0 nAiti sUtreNa tasya AkAra dezaH akRtvA gacchati atra napUrvakatvAtkyappratyayo nAyAtaH kiMtu ktvApratyaya evAyAtaH kyapi prerguNaH kyappratyaye nimatyayaspa guNo bhavati Nam paripUrvaH tripra0 samAse kyapU iti pap pra0 svara0 pariNami ya iti sthite kpapitrerguNaH kvacitsvaravadyakAraH eayU svara0 [ pra0 e0 ] avya0 pariNamayya bhuMkte paritaH sAmastyena namayi tvA pariNamayya pUrvabhuktaM paripAkaM prApya bhuMkte ityarthaH / evaM unnamayya, Akalayya, 595
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ 597 kvaadiprkriyaa| satkAlatve'pi dvayoH kriyayoH samakAlatvepi kyampratyayo dRzyate mIla mIlane / saMpUrvAkyappa svara0 [a0 e0 ] anya netre saMmIlya hasati samakAlameva netre saMmIlati hasati ca atra saMmIlanahasanayoH samakAlInatvAt pUrvakAlaM vinApi tatkAle. 'pi kyAma0 hudA dA vibhAi pUrvaH kyA pratyayaH iyaMsvare0 svara0 vibhAGpUrvako pAdhAturmukhamasAraNArthastena mukhaM vyAdAya prasArya svapiti atrApi mukhamasAraNasvapnayoH samakAlInatvAt samAnakAle kya0 kya0 kvacidinakartRkepikyapatyayo dRzyate matmasU. timanArabhya prasUti tvAM zazApa seti avadhArya evameva saaNdrsNtmsmityaadi| sUtram / paunaHpunye NampadaM vizva / samAnakartRkeSu ghAtuSu prayujyamAneSu pUrvakAle paunaHpunyA ghAtorNam pratyayo bhavati Namantasya padasya dvirvacanaM bhavati / Ato yuk / pItvA pItvA iti pAyaMpAyaM gacchati / Adare vIpsAyAM dvirbhAvaH / bhuktvA bhuktvA iti bhojabhoja vrajati / smRtvA smRtvA iti smArasmAraM namati zivam / kathamAdiSu svArthe kujo Nam / kathaM itthaM anyathA evaM eteSu prayujyamAneSu svArthe katro Nam pratyayo bhavati / kathaMkAra ityaMkAraM anyathAkAra evaMkAraM paThati / evaM paThatItyarthaH / samUlAkRtajIveSu hankaJgrahAM Nama vAcyaH, svArthe teSAmanuprayogazca / samUlapAtaM hanti akRtakAraM karoti / jIvaM gRhItvA iti jIvagrAha gRhNAti ityaadi| punaHpunarbhavatIti paunaHpunyaM tasmin ( sa0e0) aie. pAm (ma0 e0) hasepaH pada (ma0 e0) avo am dviH (ma0 e0 ) adhya0 sva0 (ma0 e0) paunaHpunye vAraMvArArthe dhAtoH pUrvakAle Nampatyayo bhavati tasya ca Namasahitasya padasya dvitvaM bhavati samAnakartRkeSu dhAtuSa prayujyamAneSu satsu pA pAne pANamma am bhAtoyuk svara0 monu0 dvitvaM (ma0 e0) avya0 pAyaM pAyaM gacchavi pItvA pItvA yAtItyarthaH / bhuj Nam am laghUpadhatvAdguNaH svara0 dvitvaM (ma0 e0) avya0 bhoja bhojaM vrajati / punaH punarmuktvA yAtItyarthaH / evaM kAraMkAraM smAraM smAra dvizvevi cakArAt samUlaghAtaM haMti jIvanAhaM gRhNAti kezamAhaM yudhyati ityAdi. Svapi Nam kathamAdiSu pUrvapadeSu satsu svArthe kathamAdInAmevArthe kRJ dhAtoH Nam pratyayo bhavati NittvAdRddhiH kathaM pUrvaH Nam pa0 am dhAtonAmina iti vRddhiH khara0 (ma0 e0) avyaH kathaMkAraM kathamityarthaH / evaM itthaMkAraM itthmityrthH| .
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. sArasvave tRtIyavRttI bhuvo bhAve kyap / nAmni upapade bhuvo bhAve kyap pratyayo bhavati / brahmaNo bhAvaH brahmabhUyam / styai STayai shbdsNghaatyo| styAyateITa / ddittvaahilopH| saMyogAntasya lopH| TittvAdIp / styAyati samUhaM karoti sA strii| lakSa drshnaashngknyoH| bhuvobhAvekyap / bhuvo bhUdhAto ve zabdamacinimitte kyappratyayo bhavati / kittvAdguNona / bhU kyap pa0 ya brahmapUrvaH (ma0 e0 ) ato am brahmabhUyaM bahmaNo bhAvaM brahmatvaM gataH Apta ityarthaH / evaM devaMbhUyaM devatvam / ssyAyateH idi styAyatehAtoH strItve vAcye iT pratyayo bhavati / DakAraH STilopArthaH / STayaistyai dhAtU zabdasaMghAvayoH zabdArthe samUhArthe ca styai iT pAra DivAhilopaH saMyogAMtaspe. vi yalopaH svara0vita ittI (ma0 e0) hasepaH strii| lakSaterI muTca / lakSate(torI pratyayo bhavati tasya Ipratyayasya muDAgamazca / lakSyate pumAna anayA sA lkssmiiH| lakSeromaTaca / lakSerdhAtoH Isatyayo bhavati vasya ca muddaagmH| lakSa darzanAMkanayoH lakSa Ipa pra0 muTu ThittvAdAdau svara0 (ma0 e0) sro0 lakSave iti lakSmIH / atra IbatatvAbhAvAt serlopo nAsti / vrnnaatkaarH| varNamAtrAtkAraH pratyayo bhavati / ka iti varNaH kakAraH / va iti varSoM vakAraH / a iti varNaH akAraH / varNasamudAyAdapi kAro dRzyate / ahaMkAraH oMkAraH TakAra: pakAraH takAraH ityaadi| vrnnaatkaarH| varNanirdeze vAcye sati varNAt akArAdiRkArAMtAt akSarAt agre kArapatyayo bhavati / ka agre kAra pa0 kakAraH, khakAraH, gakAraH, akAraH, ikAraH, atra bahulamityanuvarcate / tena a, i, u, R,la,ha, ya, ra, la, va, ityAdI kaarptyyH| varNanirdeze iti kiM yathA aH kRSNaH i. kAmaH, ko brahmA, khamAkAzaM ityAdau na ityAdi / rAdipho vA / ra iti varNaH repha:-rakAraH / rakArAdIni nAmAni zrutvA tatrAsa rAvaNaH / ratnAni ca ramaNyazca saMtrAsaM janayanti me // rakArAdIni nAmAni zRNvato mama pArvati / manaH prasanatAmeti raamnaamaabhishngkyaa|
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ ktvAdiprakriyA | 988 rAdiko vA / rAma rAkSarAt vA vikalpena iphapratyayo bhavatiM / ra apreM ipha ma0 ai e rephaH (ma0 e0 ) sro pakSe kAra pra0 rakAra iti prayoge saMmatimAha rakArAdIni zlokaH he pArvati rakArAdIni rakAra: AdiryeSAM tAni nAmAni zRNvataH sato mama manaH prasannatAM nairmalyaM sAnaMdatvaM eti prApnoti kayA rAmanAmAbhizaMkayA rakArAdIni nAmAnyuccaran kadAcidrAmanAmAdyuccaredityAzaMkayA ityAkAMkSayA / athopasaMhArasUtramAha / lokAccheSasya siddhiryathA mAtarAdeH / asya sArasvatavyAkaraNasya ye zeSaprayogAsteSAM lokAt anyavyAkaraNAtsiddhirbhavati yathA mAtarAdeH / ityAdi prayogAnusAreNa boddhavyam / lokAccheSasya siddhiH / loka ( paM0 e0 ) Gasirata savarNe 0 zeSa (Sa0e0 ) Dasya siddhi: (ma0 e0 ) stro0 uktAdanyaH zeSastasya zeSasya atra vyAkaraNe'nutasya siddhiH sAdhanaM lokAdanyavyAkaraNAt jJAtavyA / yathA mAtarapitarau ityAdInAM zabdAnAM siddhirlokAt jJeyA / zAstrAMve ca maMgalAcaraNaM yujyate ato'tra mAtRpitro. rnAmagrahaNena maMgalamapyasti / atha kaviH svanAmagarbhamalaMkAra zlokamAha / svarUpAnto'nubhRtyAdiH zabdo'bhUdyatra sArthakaH // sa maskarI zubhAM cakre prakriyAM caturocitAm // svarUpAMtaiti / sa maskarI maskarI vaMzadaMDo astyasyeti maskarI sAMnyA. sikaH makriyAM zubhAM vIM cakre kRtavAn kathaMbhUtAM prakriyAM caturocitAM caturANAM su. buddhInAM puruSANAM ucitA yogyA tAM0 sa kaH yatra yasmin maskariNi anubhUtyAdiH anubhUtiH iti Adau yasya sa anubhUtyAdiH tathA svarUpatiH svarUpa iti zabdoM aMte yasya sa arthAt anubhUtisvarUpa iti vAcakaH zabda sArthakaH anubhUtirjJAnameva svarUpaM yasyetparthasahito abhUt ityanena anubhUtisvarUpanAmA sAMnyAsikaH imAM prakriyAM zubha RvIM saralAM cakre zubha ityanena svakapolakalpanAnirAsaH kRtaH / atha zrAvakazrotRRNAmabhISTasiddheSTadevatA ziSamAha / avatAso hayagrIvaH kamalAvara IzvaraH / surAsuranarAkAramadhupApItapatkajaH // iti zrImatparamahaMsaparivrAjakAcAryAnubhRtisvarUpAcAryaviracitAyAM kRdantaprakriyAyAM ktvAdipratyayaprakriyA samAptA // // samAptA ceyaM tRtIyA vRttiH // // // //
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ al) ADr. 10 sArasvave tRtIyavRttI avatAditi / hayagrIvaH Izvaro vo yuSmAn ziSyAn avadAt rakSatu hayasya grIvA iva grIvA yasya sa0 arthAt puruSazarIraH azvamukhazcaturviMzatyavatAramadhyastha eko bhagavavo avatAraH / ukaMca bhAgavate paMcamaskaMdhe aSTAdazAdhyAye paSThe kAvye / vedAn yugati vamasA viraskRtAn rasAvalAyo nRturaMgavigrahaH // pratyAdade vai kavaye'bhiyAcate tasmai namaste vitahitAya // 2 // samitaM tu tAM hayagrIvamUrti bhadrAkhyakhaMDe dharmaputro rAjA bhadrazravAH pUjayannasti iti puraannokiH| kathaMbhUto hayagrIvaH kamalAkaraH kamalAM lakSmI karotIti yadvA kamalAyA lakSmyA AkaraH punaH kathaMbhUtaH IzvaraH iSTe aizvaryaM karotIti IzvaraH punaH kathaMbhUtaH surAsura0 ke pAnIye jAte kaje pAdAveva kaje kamale patkaje surAzca asurAzca narAzca surAsuranarAste evAkAro yeSAM IdRzA ye madhupA bhramarAstaiH ApIte atyAdareNAvalokite patkaje caraNakamale yasya sa iti kRtamakriyAvyAkhyA // subodhikAyAM vRkSAyAM suurishriicNdrkiicimiH|kRtytyyaanaaN vyAkhyAnaM babhUva sumanoharam // 1 // iti zrImannAgapUrIyatapAgacchAdhirAja. bhaTTArakatrIcaMdrakIrtisUriviracitA zrIsArasvatavyAkaraNasya dIpikA saMpUrNA // iti sArasvatIprakriyAdIpikA // tIrthe vIrajinezvarasya vidite zrIkoTikAkhye gaNe zrImacaMdrakule kToruhabRhaddacche parimlAvite ||shriimnnaagpuriiykaavhytyaa/ prAptAvadAne'dhunAsphUrjadUriguNAnvitA gaNadharazreNI sadA rAjate // 2 // varSe vedamunIdrazaMkaramite 1174 zrIdevasUrimabhuja bhUcadanupasiddhamahimApaapamAsUrirAT // tatsaTTe mathitaH prasanazazabhRtsUriH satAmAdimaH sUrIMdrAstadanaMtaraM guNasamudrAvhA babhU durbudhAH // tatpaTTe jayazekharAkhyamuguruH zrIvavasenastatastatpaTTe guruhemapUrvatilakaH zuddhakriyAdyotakaH / tatpa? prabhuratrazekharaguruH sUrIzvarANAM varastapaTTAMbadhipUrNacaMdramanasaH zrIpUrNacaMdraH prabhuH // 4 // tatpaTTajani hemahaMsasuguruH sarvatra jApradyazAH AcAryA api ratnasAgaravarAstatpaTTapamAryamA // zrImAn hemasamudrasUrirabhavacchIhemaratnaratatarata paTTe prabhusomaratnaguravaH sUrIzvarAH sadguNAH // 5 // tatpaTTodayazailaheli ramalazrIjesavAlAnvayA'laMkAraH kalikAladarpadamanaH zrIrAjaratnaprabhuH // tatpaTTe jinavizvavAdini vahAgacchAdhipAH saMprati surizrIprabhucaMdraguravogAMbhIryadhairyAzrayAH // 6 // tairiyaM panna caMdrArUpopAdhyAyAbhyarthanAtkRtA // zubhA mubodhikAnAmnI zrIsArasvatadIpikA ||7|| zrIcaMdrakIrtisUrIMdrapAdAbhojamadhuvrataH // harSakIrtirimA TIkA prathamAdarzake'likhat // // // ajJAnadhvAMtavidhvaMsavidhAne dIpikAnimA / / dIpikeyaM vijayatAM vAcyamAnA. budhaizvirapA 9 // svalpasya siddhasya suvodhikaraya sAraravatavyAkaraNasya TIkAM // mu bodhikAkhyAM racayAMcakAra sUrIzvara zrIprabhucaMdrakIrtiH // 10 // samAptA ceyaM caMdrakItinAnI zrIsArasvatavyAkaraNasya TIkA // // // // // '
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
_