Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ '201 Saa cl!DiTa ri 3 thiI kAraNatJdeza/ 2 . e di.005nI sIjI hiTa hiMws ' (28: 30-35nI ! 1I-diDeya ! sAvo) ellzy GIGI SICICUCI Mecil nuM DIpa 5.112 NI - (2 SS Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH nIti parama pUjya tArkikaziromaNi AcAryadineza zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI viracita zautpati praNa (saraLa gujarAtI bhAvArtha-vivecana sAthe) : vivecaka : dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA je : prakAzaka : jaina dharma prasAraNa TrasTa - surata. : For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Cold BIkaNI : vivecaka : dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA) fffffffffffffffffffffffffffff prakAzaka zrI jena dharma prasAraNa TrasTa 702, rAmasA TAvara, gaMgAjamanA epArTamenTa pAse, aDAjaNa pATIyA, surata-395009. (Gujarat, India) phonaH (0261) 2788943 - prAptisthAno * dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA e-602, pArthadarzana komlekSa, navayuga koleja sAme, nyu rAMdera roDa, surata-395009. (Gujarat, India). phona : (0261) 2763070, mo. 9898330835 ] * zrI yazovijayajI jaina saMskRta pAThazALA sTezana roDa, raMga maholanA nAke, mahesANA. (u.gujarAta) * sevaMtIlAla vI. jaina DI-para, sarvodayanagara, grAunDa phlora, pAMjarApoLa, 1lI lena, sI.pI. Teka roDa, muMbaI-4. phonaH (022) 22404717, 22412445 * somacaMda DI. zAha sughoSA kAryAlaya, jIvananivAsa sAme, pAlItANA-364270, mo: 9825881112. * sarasvatI pustaka bhaMDAra hAthIkhAnA,ratanapoLa,amadAvAda. phonaH (079) 25356692 * jena prakAzana maMdira dozIvADAnI poLa,amadAvAda-1. phona:(079) 25356806 .: mudrakaH bharata grAphiksa nyu mArkeTa, pAMjarApoLa, rilIpha roDa, amadAvAda-380 001. ] phona : 079-22134176, mo: 9925020106 lmt`ffffffffffffffff (vikrama saMvata - 2064 IsvIsana - 2008 vIra saMvata - 2534 prathama AvRtti kiMmata rU. 300/ fffffffffffffffffh Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ "maGgalAcaraNam" vande'haM paramAtmAnaM, zaGkezvaravirAjitam / nataM devendravRndena, sarvajJaM jinavAgpatim // 1 // zrI gajagAminI vINA-vAdinI haMsavAhinI / mayi sadA prasannA'stu, nirvijArthaM sarasvatI // 2 // vAdivRndavijetAraM, vikramanRpabodhakam / saMskRtavAgvizeSajJaM, jainazAsanarAgiNam // 3 // nyAyAvatArazAstrAdi-kartAraM nyAyakovidam / sUrIzaM siddhasenAkhyaM, vande mahopakAriNam // 4 // ekAntapakSabhettAraM, anekAntavisUcakam / kRtvA sanmatitarkAkhyaM, zAstramidaM mahottamam // 5 // upakAraH kRto yena, kRpayA'smAdRzeSu yat / mohamahAndhakAreSva-jJAneSu nihatA vayam // 6 // ajJAnatimiraM bhittvA, sarvajJajainazAsane / jJAnaprabhA kRtA yena, tasmai zrIgurave namaH // 7 // zrutAnurAgarakto'haM, paropakArahetave / tathA svasmRtibIjAya, zrImaharSigirAnugam // 8 // anAyAsasukhonneyaM, katipayArthabodhakam / mRdu bhASAnuvAdena, vacmi kiJcididvivecanam // 9 // skhalanA'tra bhaved yA tu, tAM kSAmyantu mahottamAH / doSito'pi sadA bAlo, kSantavyo hi gurUttamaiH // 10 // Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahaM tathaiva bAlo'smi, gItArthaguravastathA / vAtsalyavArisaMpUrNAH, kSamAzIlA dayAlavaH // 11 // grantho'yaM durgamo'stIti, mattvA kRtaM vivecanam / sarvairidaM sadA pADhyaM, yAvaccandradivAkaram // 12 // ArAdhyapAdapUjyazrI, abhayadevasUribhiH / manoharA kRtA vRttiH, tattvabodhavidhAyinI // 13 // vizeSArthaH kRtaH pUjya-jayasundarasUribhiH / granthapravezamArgo'yaM, mRdukRto mahottamaiH // 14 // viduSA sukhalAlena, saMkSiptArthaH prakAzitaH / tathA becaradAsena, so'rtho saMmRjya zobhitaH // 15 // paripakvIkRto mArgaH ityAdyanekakovidaH / pAdasaJcAramAtreNa, gatirastu mamAtra tu // 16 // anekazAstrakArairhi, svazAstreSu yathocitaH / sAkSIkRto hyayaM granthaH, tadbhUto'yaM prabhAvakaH // 17 // mohaM tyaktvA dhRtiM dhRtvA, 'dhyetavyo'yaM mahAgranthaH / kalyANamastu sarveSAmicchAmIti zubhAziSA // 18 // aw Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ vali prastAvanA paNa "bhAratanI bhUmi" eTale Aryadeza, AryakSetra, uttama saMskArothI saMskRta evA mahAtmApurUSonI khANa, A bhUmi upara aneka tyAgI vairAgI vItarAgI mahApurUSo thayA che. jaina-jainetara mahAtmAo, saMto, yogIo, vAdIo, prativAdIo, kavio tathA mokSagAmI AtmAo A ja bhUmi upara thayA che. amerikA, yuropa, AphrikA ke osTreliyA vigere dezo dhanADhya bhale hoya, paraMtu AryatvanA susaMskAronI saMpattithI dhanADhya deza bhArata jevo koI ja nathI. anya dezonI racanA ja evI che ke jyAM sAdhu-saMto-tyAgIo ane vairAgIo na vicarI zake. te kevala bhogabhUmi ane artha-kAmapradhAna dezo che. A bhUmi upara dArzanika vaijJAniko paNa ghaNA thayA che. AtmA-puNya-pApakarma-dharma-adharma-pUrvabhava-parabhava vigere bAbatomAM AdhyAtmika UMDuM ciMtana-manana karanArA ghaNA darzanazAstrIo paNa A bhUmi upara thayA che. potapotAnI mAnyatA anusAra aneka dharmazAstro-darzanazAstro paNa teoe banAvyAM che. darekane potAno anuyAyI varga paNa maLI ja rahyo che. AvA prakAranA aneka darzanomAM "jainadarzana" nAmanuM eka sarvottama-sarvazreSTha darzana paNa che. A darzana sthApanArA sarvajJa vItarAga tIrthaMkara paramAtmA hovAthI saMpUrNa nirdoSa ane paripUrNa yathArtha darzana che. anya darzanonA kartA kaNAda-akSapAda-kapilabuddha-bRhaspati-jaimIni ityAdi traSimunio che ke jeo chavastha, rAga-dveSI ane aparipUrNa jJAnavALA che. koIpaNa ekabAju DhaLelI dRSTivALA che. tethI ja kapolakalpita kalpanAo karIne vastutattvanuM nirUpaNa karanArAM te darzano che. jyAre jagata jevuM svAbhAvikapaNe anekAntamaya che. tevuM anekAntamaya samajAvanAruM A jainadarzana ja che. eTale ja te darzana yathArthadarzana che. tIrthaMkarabhagavaMto caramabhavamAM ghAtakarmono kSaya karI kevalajJAna prApta karI sauthI prathama dharmadezanA ApanArA hoya che. teonI A pavitra vANIne zAstrasaMbaddha karIne jagatanI sAme doharAvanArA aneka mahAtmA purUSo thayA che. antima tIrthaMkaradeva zrI mahAvIra prabhunI vANIno vistAra karanArA 11 gaNadharabhagavaMto, zrI bhadrabAhusvAmI, zrI jinabhadramaNikSamAzramaNajI, zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI, zrI umAsvAtijI, zrI haribhadrasUrijI, kalikAla sarvajJa zrI hemacandrAcAryajI, upAdhyAya zrI yazovijayajI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Adi aneka mahAtmA purUSo zvetAMbara saMpradAyamAM thayA che. tathA digaMbara saMpradAyamAM paNa zrI kuMdakuMdAcAryajI, zrI samatabhadrajI, zrI vIrasenajI, zrI nemicaMdrajI, zrI akalaMkAcArya, zrI amRtacaMdrAcArya ItyAdi aneka saMtapurUSo thayA che. A sarve zAstrakAra mahAtmApurUSomAM zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI vadhAre suprasiddha che. jeo A "sanmatiprakaraNa"nA kartA che. granthakArazrIno samaya : A granthanA kartA zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajIno samaya bahu cokkasapaNe ane nirvivAdapaNe to jANI zakAyo nathI. kAraNa ke teozrInI kRtiomAM kyAMya samayano ullekha nathI. paraMtu nIcenA pramANabhUta purAvAothI vikrama saMvata 370 pachI thayA hoya ema Adhunika vidvAno mAne che eTale cothA-pAMcamA saikAmAM thayA hoya ema teonI mAnyatA che. (1) vikrama saMvata 1334 mAM zrI prabhAcaMdrasUrIzvarajI ma.sA.nA banAvelA "prabhAvakacaritramAM" zrI siddhasenadivAkarasUrIzvaranI paraMparA A rIte jaNAvelI che - vidyAdharAsnAyanI zAkhAmAM pAdaliptakula paraMparAmAM vIranirvANathI 840 varSa (vikrama saMvata 370mA varSe) "mAdhurI" vAcanAnA praNetA zrI skaMdilAcAryajI thayA. A skaMdilAcAryanA ziSya zrI vRddhavAdisUrijI hatA (ke jeo saMsArIpaNAmAM mukuMda nAmanA brAhmaNa hatA.) teonA ziSya zrI siddhasenadivAkarasUrijI thayA. A pAThanA AdhAre zrI siddhasenasUrijI 4/5 saikAmAM thayA hoya ema anumAna karAya che. (2) pUjya zrI haribhadrasUrijIe anekAnta jayapatAkA nAmanA graMthamAM "vRtta vAvimura zrImavAdinA saMmativRtto', tathA "sativRttivAhitA" AvA pATho ApIne kahyuM che ke sanmati prakaraNa upara zrI mallavAdijIe TIkA banAvI che. tathA pU. upAdhyAya zrI yazovijayajIe "AptamImAMsA" uparanI aSTasahastrI TIkAnA vivaraNamAM lakhyuM che ke - ihArthe koTizo bhaGgA, nirdiSTA mallavAdinA / mUlasanmatiTIkAyAmidaM diGmAtradarzanam // uparanA badhA pATho jotAM zrImallavAdijIe sanmati prakaraNa upara avazya saMskRtaTIkA banAvelI hovI joIe. have prabhAvakacaritramAM pU. prabhAcaMdrasUrijI vIranirvANathI 884mA varSe vikrama saMvata 414mA varSe) bauddhone ane bauddhavyaMtara devone zrI malavAdIjIe jItyA Ama spaSTa jaNAvela che. hAla to zrI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ mallavAdIjIe banAvelA graMthomAMthI mAtra eka dvAdazAniyacakra grantha ja maLe che. te paNa TIkAgranthonA AdhAre, mUlagrantharUpe to naSTaprAya ja thayelo che. tethI teoe banAvelI sanmatinI TIkA to maLe ja kyAMthI ? paraMtu zrI prabhAcaMdrasUrijI pAse te kAle koI majabUta pramANo haze ke jenA AdhAre vIranirvANathI 884mA varSamAM zrI mallavAdijI thayAno ullekha teoe karyo che. have jo zrI mallavAdijI vi.saM. 414 mAM varSamAM bauddhone jitanArA thayA hoya ane teoe sanmatiprakaraNa upara saMskRta TIkA banAvI hoya. to sanmatiprakaraNa banAvanAra zrI siddhasena divAkarasUrijI ma.sA. vi.saM. 414 pahelAM thayelA hovA joIe. eTale ke vi.saM. 370 thI 414 mAM arthAt 4/5 saikAmAM thayelA hovA joIe. (3) pUjya zrI haribhadrasUrIzvarajIe potAnA banAvelA "paMcavastu" nAmanA granthamAM kahyuM che ke - bhaNNai egaMteNaM, amhANaM kammavAya No iho / Na ya No sahAvavAo, suyakevaliNA jao bhaNiyaM // 1047 // AyariyasiddhaseNeNa, sammaIe paiTThiajaseNaM / dUsama-NisA-divAgara-kappattaNao tadakkheNaM // 1048 // sanmatiprakaraNane banAvanArA zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajIne zrutakevalI kahenArA ane dUSama ArArUpI rAtrimAM sUryasamAna kahenArA evA zrI haribhadrasUrIzvara upara zrI siddhasUrIzvarajInI kRtiono paramaprabhAva paDelo hovo joIe. tethI zrI haribhadrasUrijIthI 300/400 varSo pUrve te zrI siddhasenasUrijI thayA hovA joIe. (4) zrI jinadAsagaNie naMdisUtra upara cUrNi banAvelI che. teno racanAsamaya vi.saM. 733 jaNAvela che te ja zrI jinadAsagaNie nizIthasUtranI paNa cUrNi banAvI che. temAM ghaNI jagyAe "sanmatiprakaraNano ullekha karyo che. daMsaNagAhI-daMsaNaNANappabhAvagANi satthANi siddhiviNicchayasaMmatimAdI geNhaMto asaMtharamANe jaM akappiaM paDisevati jayaNAte, tattha so suddho apAyacchittI bhavai (nizithacUrNi-udeza-1) daMsaNappabhAvagANa satthANaM sammadiyAdisuttaNANe ya jo visArado NissaMkiyasuttatthotti vuttaM bhavati so ya uttimaTThapaDivanno, so ya jattha khitte Thio Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8) tatthaMtarA vA verajaM mA taM suttatthaM vocchijjaMtutti, ao taggahaNaTTayA pakappaMti veranaviruddhasaMjamAM DaM (nizithasUrNi) siddhivinizcaya ane sanmatiprakaraNa graMthone zAsanaprabhAvaka grantha tarIke ullekha karatA ane te graMthono abhyAsa karatA mahAtmA purUSo jayaNApUrvaka akalpanIya AhAra grahaNa kare to paNa aprAyazcittavALA thAya. AvuM kathana karanArA jinadAsagaNijI bIjA pAThamAM jaNAve che ke AvA durgama granthono abhyAsa karavA mATe anya rAjyamAM saMkramaNa kare to paNa doSa na lAge. kAraNa ke tenAthI AvA sUtrArthono viccheda na thAya. zrI jinadAsagaNijI upara zrI divAkarasUrijInA granthono ghaNo UMDo prabhAva paDelo hovo joIe. to ja AvuM vidhAna kare tethI teozrIthI 300/350 varSa pUrve zrI siddhasenasUrijI thayA hovA joIe. tethI 4/5 saikAmAM thayA hoya ema uparokta pAThonA AlaMbanathI kalpanA karAya che. prazna - zrI siddhasenadivAkarasUrijI vikramarAjAnA pratibodhaka tarIke jainasamAjamAM prasiddha che. tethI vikramanA 4/5 saikAmAM thayA hoya AvuM kema bane ? ane jo cothA pAMcamA saikAmAM ja thayA hoya to vikramarAjAnA samakAlIna ane temanA pratibodhaka kema kahevAya? uttara tamArI vAta ThIka che. paraMtu ujjaiyiNI nagarImAM vikrama nAmanA ghaNA rAjA thayA che. vikrama saMvata calAvanArA vikrama rAjA ke jemanuM bIjuM nAma bamitra hatuM. teoe vIranirvANathI 453 mA varSe zakone harAvIne gardabhillarAjAne mArIne ujjaiyiNI nagarInuM rAjya lIdhuM, 17 varSa gAdI upara rahI barAbara vIranirvANathI 470 mA varSe vikrama saMvata calAvI che. tyArabAda barAbara 400 varSa AsapAsa A ja ujjaiyiNInagarImAM bIjA vikramarAjAnuM rAjya hatuM. tenA samakAlIna tathA tenA pratibodhaka A siddhasenasUrijI hatA. jo Ama na kalpIe to zrI prabhAcaMdrasUrijIe prabhAvakacaritramAM zrI skaMdilAcAryano vIranirvANathI je 840 mA varSe mAthurIvAcanAno ullekha karyo che. te saMgata thAya nahIM. tethI vi.saM.nA cothA saikAno aMtakAla ane pAMcamA saikAno prAraMbhakAla, e A sUrijIno kAla hato. ema Adhunika vidvAnonuM mAnavuM che. chatAM AgamikaparaMparA ema jaNAve che ke vikramasaMvatano prAraMbha karanArA je vikramarAjA hatA. tenA ja pratibodhaka AcArya zrI siddhasenadivAkarasUrijI hatA. tethI teozrI prathama saikAmAM thayA che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyAvatAra, sanmatiprakaraNa jevA darzanaprabhAvaka granthonA racayitA jema zrI siddhasenasUrijI thayA che. tevA ja vizeSAvazyakamahAbhASya, ane vizeSaNavatI jevA darzanaprabhAvaka granthonA kartA zrI jinabhadragaNikSamAzramaNajI paNa te ja arasAmAM thayA che. chatAM te bannemAM koI koI bAbatamAM vicArabheda hato. kevalajJAna ane kevaladarzananA upayoganI bAbatamAM A banne AcAryo potapotAnA granthomAM ghaNuM ja UMDANa laI jAya che. tethI saheje prazna thAya che ke A bannemAM paheluM pachI koNa ? zrI jinabhadragaNijI chaTTA-sAtamA saikAmAM thayA hoya ema lAge che. zrI jesalameranA bhaMDAramAMthI zrI jinavijayajIne maLelI hastalekhitapratamAM jaNAvyuM che ke vi.saM. 666 mA varSe vallabhIpuramAM vizeSAvazyaka bhASya nAmano grantha samApta thayo. A pATha jotAM zrI siddhasenajI pUrvavartI ane zrI jinabhadragaNijI pazcAdvartI hoya ema anumAna karAya che. zrI jinabhadragaNijI Adi keTalAka AcAryo AgamikaparaMparAne anusaranArA hatA. ane zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI Adi bIjA keTalAka AcAryo tarkapradhAna dRSTivALA hatA. vastunuM svarUpa eka ja hovA chatAM paNa jema nizcayanayanI dRSTie ane vyavahAranayanI dRSTie sApekSapaNe vastu svarUpa bhinna bhinna jaNAya che tevI ja rIte AgamikaparaMparAne ane tArkikaparaMparAne anusaravAnA kAraNe uparokata AcAryomAM sApekSapaNe dRSTibheda hato. kramopayogavAda-sahopayogavAda ane abhedopayogavAdano vivAda te kAle paNa cAlato hovo joIe. paraMtu A carcA te kAle mukhapATharUpe ja haze ema lAge che. te carcAne zrI siddhasenasUrijIe A granthanA bIjA kAMDamAM tarkazailIthI AlekhI hoya ane tenA pratyuttararUpe zrI jinabhadragaNijIe vizeSaNavatImAM A carcA AlekhI hoya ema lAge che. tarkazailIvALAne AgamapAThano virodha AvavAno bhaya rahe che. paraMtu tarkazailIthI siddha thatA arthane saMgata karavA zAstrapAThonA arthono nayabhede bhinna bhinna artha karIne bannenI saMgati karI hoya ema jaNAya che. tevI ja rIte AgamikaparaMparAne anusaranArA AcAryoe tarkazailIthI siddha thatA arthanI nayabhedanI vivakSAthI saMgati karI hoya ema jaNAya che. zrI jinadAsagaNijIe prAkRtabhASAmAM saMskRta bhASAthI mizra ghaNI cUrNio banAvI che. teo 1. juo paMDitajI zrI sukhalAlabhAInA lakhAyelA sanmatiprakaraNanA gujarAtI vivecanamAM prastAvanAnI aMdara pAnA naMbara 68. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10) AgamikaparaMparAne vadhAre anusaranArA hatA. chatAM sanmatiprakaraNa Adi granthonA abhyAsathI zrI siddhasenasUrijI Adi granthakartAo upara paNa ghaNA ja bahumAna ane ahobhAvavALA hatA. te vAta teonA lakhelA pAThomAMthI jaNAya che. zrI siddhasenasUrijIno jIvanakAla prabhAvakacaritra, prabaMdhaciMtAmaNi, ane caturvizatiprabaMdha ItyAdi granthono AdhAra jotAM jaNAya che ke "vidyAdhara" nAmanI AmnAyamAM anuyogadhara zrI skaMdilAcArya vIranirvANathI 840 mA varSe (vi.saM. 370 mA varSe) thayA. ke jeo mAthurIvAcanAnA praNetA hatA. tathA teozrI pAdaliptasUrijInI kula paraMparAmAM thayA. te zrI skaMdilAcAryajInA ziSya zrI vRddhavAdisUrijI hatA. jeo vicaratA vicaratA ujajaiyiNI nagarImAM padhAryA. te kAle te nagarImAM vikramarAjA rAjya karatA hatA. tathA te ja gAmamAM "siddhasena" nAmanA eka vidvAna brAhmaNa paNa rahetA hatA. ke jemanA pitA devarSi ane mAtA devazrI hatAM ane teonuM kAsyAyanagotra hatuM. A siddhasenabrAhmaNe zrI vRddhavAdisUrijInuM "A AcArya mahAvidvAna che. tarkavAdI purUSa che" AvuM nAma sAMbhaLeluM. tethI gAmamAM AvelA A AcAryazrI koI prayojana vazathI gAmanI bahAra jatA-AvatA hatA tyAre teone nahIM oLakhIne zrI siddhasena brAhmaNe AcAryazrIne puchyuM ke jainonA AcArya zrI vRddhavAdijI koNa che ? ane hAla te kyAM che ? AcAryazrIe kahyuM ke kema bhAI ! tAre teonuM zuM kAma che ? siddhasena brAhmaNe kahyuM ke "mAre teonI sAthe vAdavivAda karavAno ghaNA samayathI manoratha che" vRddhavAdijIe kahyuM ke te huM ja chuM. brAhmaNe kahyuM ke bahu ja sAruM, cAlo ApaNe vAda karIe, teone jItavAnI ghaNA samayathI mArI bhAvanA che. te Aje saphaLa thaze. sUrijIe kahyuM ke "rAjyasabhAmAM vAda karIe" tyAM rAjA ane vAda sAMbhaLanArA sabhyo hovAthI nyAya maLe. brAhmaNe kahyuM ke nA, ahIM ja vAda karIe ane atyAre ja vAda karIe. tethI sUrijIe tyAM hAjara rahelA govALIAone ja "sabhya" tarIke thApIne vAda cAlu karavA brAhmaNane kahyuM. siddhasenabrAhmaNe "sarvajJa nathI" A prakArano pUrvapakSa saMskRta bhASAmAM aneka yukti-prayuktithI siddha karyo. saMskRta bhASA hovAthI govALIAo kaMI samajyA nahIM. tenI sAme prativAda svarUpe govALIAo samaje tevI bhASAmAM zrI vRddhavAdIjIe rAsa letAM letAM yukti-prayuktipUrvaka "sarvajJanI siddhi karI" teonI vANIthI siddhasena brAhmaNa tathA govALIAo bahu ja khuza khuza thayA. govALIAoe AcArya tarapha nyAya Apyo. eTale siddhasena brAhmaNe potAnI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ (11) pratijJA pramANe sUrijInI pAse dIkSA levAnI ane teonA ziSya banavAnI IcchA vyakta karI. AcAryazrIe vidhipUrvaka jainIyadIkSA ApI "zrIkumudacaMdra" evuM nAma ApyuM. siddhasena brAhmaNa have kumudacaMdramuninA nAme oLakhAvA lAgyA. saMskRtaprAkRta bhASAnA to teo prakharapaMDita hatA ja, paraMtu have AcAryazrI pAsethI jaina siddhAntano saMpUrNa abhyAsa karyo. jainadarzananA zAstromAM pAraMgata thayA. kAlAntare sUrijIe teone AcAryapada ApyuM ane "siddhasenasUrijI" e nAme ghoSita karyA. varSo pachI gacchano badho bhAra zrI siddhasenasUrijI upara nAkhI zrI vRddhavAdisUrijI anyatra vicaravA lAgyA. zrI siddhasenasUrijI dIkSAnA pUrvakAlathI ja vikramarAjAnA paricita hatA, ane dIkSA pachI vizeSa paricita thayA. rAjA paNa zrI siddhasenajInA paricita hatA. eka vakhata zrI siddhasenasUrijI rAjamArga uparathI pasAra thatA hatA. tyAre vikramarAjAe teone joyA. zrI siddhasenasUrijI na jANe tevI rIte guptapaNe rAjAe sUrijIne praNAma karyA (vaMdanA karI). paraMtu zrI siddhasenajI rAjAnA hAvabhAva uparathI te badhuM kaLI gayA. ane uttaramAM "dharmalAbha" Apyo. te sAMbhaLI khuza thayelA vikramarAjAe eka karoDa suvarNaTaMka sUrijIne ApavAnI ghoSaNA karI. sUrijIe kahyuM ke ame jaina sAdhu chIe, parigrahanA tyAgI chIe, amAre A na khape. tamane ThIka lAge tema dharmakAryamAM teno upayoga karo. rAjA samajI gayo ane teNe te rakama sAdhAraNa khAtAmAM ApI sAdharmikone madada karI tathA jaina maMdirono jirNoddhAra karAvyo. ' sUrijI vicaratA vicaratA ujaiyiNI nagarIthI cittoDa gaDha tarapha padhAryA. tyAM citrakuTa parvatanI ekabAjue eka staMbha joyo. te staMbha pattharana, lAkaDAno ke mATIno na hato. paraMtu bArIkAIthI jotAM auSadhiono banelo che ema jANyuM. buddhicAturyano upayoga karIne virodhI auSadhio dvArA te thAMbhalAmAM chidra (kANuM) pADyuM, temAM hajAro pustako joyAM. temAMthI eka pustaka laI eka pAnuM kholI paMktimAtra vAMcavA mAMDI. tenAthI sUrijIne suvarNasiddhiyoga tathA sarSAmaMtra prApta thayA. teTalAmAM zAsanadevIe sUrijI pAsethI te pustaka laI lIdhuM ane chidra paNa baMdha karI dIdhuM. zrI siddhasenasUrijI citrakuTathI vihAra karI karmAragAmamAM padhAryA, tyAM devapAla nAmano rAjA hato. rAjAe sUrijInuM suMdara svAgata karyuM. sUrijIe dharmopadeza ApIne rAjAne dharmI banAvyo. rAjA sUrijI upara bhaktibhAvavALo Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ (12) banyo. eka vakhata kAmarudezanA vijayazarmA rAjAe devapAla upara caDhAI karI. moTA sainya dvArA devapAlane gherI lIdho. devapAla gabharAyo. sUrijInA zaraNe gayo. have tame ja rakSaNakartA cho ema kahIne caraNazaraNa thayo. sUrijIe gabharAIza nahIM ema kahIne suvarNasiddhi yogathI ghaNuM dhana ane sarSAvidyAthI moTuM sainya saryuM. tenAthI devapAlarAjAe vijayazarmAne harAvyo. devapAlarAjA saMkaTamAMthI bacyo. tethI sUrijI upara prasanna thaIne sUrijIne "divAkara" nA nAmathI udghoSita karyA. zatruonA bhayarUpI aMdhakArano nAza karavAmAM A sUrijI divAkara=sUryasamAna che. AvA AzayathI apAyelA A upanAmathI A sUrijI tyArathI divAkaranA nAme ja vadhAre prasiddha thayA. Aje samasta jaina samAja zrI siddhasenasUrijIne "zrIsiddhasenadivAkarasUrijI" nA nAme ja jANe che ane kahe che. zrI siddhasenasUrijInA vikramarAjA to bhakta hatA ja, have devapAla rAjA paNa bhakta thayA. Ama rAjAonA bhaktibhAvathI sUrijI AcArapAlanamAM kaMIka zithila thavA lAgyA. pAlakhImAM besIne rAjamaMdire javuM-AvavuM cAluM thayuM. mAnanI mAtrA vadhavA lAgI. sUrijI rAjamAnya hovAthI koI kaMI kahI zakatuM nahIM. A vAta gurujI zrI vRddhavAdisUrijIe jANI. jIvane hitopadeza ApI mArge lAvavA joIe ema vicArI, veza badalIne vRddhavAdijI karmAnagare AvyA. vRddhavAdisUrijIe sarasvatIkaMThAbharaNa Adi aneka prakAranI birUdAvalI bolAvatA sevako vaDe vahana karAtI pAlakhImAM beThelA zrI siddhasenajIne joyA. tyAM AvIne divAkarasUrijIne kahyuM ke huM tamArI prasiddhi sAMbhaLIne Avyo chuM. A eka zlokano artha mane samajAvo. divAkarajIe kahyuM ke bhale, te zloka kaho. vRddhavAdijIe te zloka A pramANe gAyo - aNaphullI phulla ma toDahu, mana ArAmA na moDahu / maNakusumehiM acci niraMjaNu hiMDaha kAI vaNeNa vaNU // 12 // zrI siddhasenajIne A apabhraMzabhASAnA zlokano artha kaMI beTho nahIM. tyAre kahyuM ke bIjuM kaMIka pucho. gurujIe kahyuM ke nA, tamAruM nAma ghaNuM suprasiddha che. tamArA jevA pAsethI mane A zlokano artha na maLe to bIjA konA pAsethI maLe ? tame pharIthI vicAro. siddhasenajIe ghaNo vicAra karyo paNa te zlokano artha beTho nahIM. tyAre kahyuM ke tame ja A zlokano artha samajAvo. (mane barAbara samajAto nathI). tyAre zrI vRddhavAdijIe kahyuM ke - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ (13) sAMbhaLo, sAvadha thAo, jIvanarUpa nAnakaDAM komaLa phUlavALI A mAnavabhavanI kAyAnA jIvanAMza rUpa phUlone tuM rAjasatkAra ane tenAthI prApta thatA mAnasanmAnathI na toDa, yama niyama saMyama Adi rUpa mananA ArAmone (bagIcAone) bhogavilAsa dvArA na bhAMga. na moDa, mananA saguNorUpI puSpo vaDe niraMjanadevanI pUjA kara. tuM saMsArarUpI vanamAMthI nIkaLIne rAjasatkArAtmaka bIjA vanamAM kema bhaTake che ? gurujIe bhulelAne mArge lAvavA AvA prakAranA aneka artho A zlokanA kahyA. gurujIe karelA A artho sAMbhaLIne siddhasenajI pIgaLI gayA. manamAM vicAryuM ke mArA guru vinA AvA artho koNa jANe ? jarUra mane pratibodhavA gupta veze mArA gurujI ja AvyA hoya ema lAge che. pAlakhImAMthI utaryA. gurujIne barAbara oLakhyA. page paDyA. kSamA mAgI. moha ane ajJAnavaza meM ApanI avajJA karI mane kSamA Apo kSamA Apo. gurujIe kahyuM ke vadhAre sattvavALA jANI meM tamane saMpUrNa jainasiddhAnta bhaNAvyo. paNa maMda jaTharAgnivALAne jema viziSTa rasavALuM bhojana pace nahIM tema tamane jainasiddhAnta pacyo nahIM to bIjAnI vAta to karavI ja zuM ? mATe AvA svacchaMdamArgathI pAchA pharI sanmArge pAchA Avo. sAdhutAne na chAje tevo rAjasatkAra ane mAnamAtrA choDI do. mArA ApelA zAstrone pacAvo. citrakuTanA staMbhamAMthI prApta thayela pustaka zAsana devIe laI lIdhuM. te yogya ja karyuM hatuM. kAraNa ke tene pacAvanArA yogya tyAgIo A kALe nathI ja. zrI siddhasenajI potAnI bhUla samajI gayA. prAyazcita mAMgyuM. gurujIe yogya prAyazcita ApyuM. ziSyano upakAra karI anyatra vihAra karI gurujI svarge sidhAvyA. zrI siddhasenasUrijI rAjasatkAra ane mAnamAtrA tyajI nirmaLa saMyama pALatA bhUmi upara vicaravA lAgyA. zrI siddhasenasUrijI saMskRta bhASAnA zokhIna ane temAM pAvaradhA hatA. prAkRtabhASA pratye teTalo AdarabhAva na hato. tethI prAkRtamAM racAyelA jainavAmayane saMskRta bhASAmAM utAravAno manamAM vicAra karyo. teoe A vicAra saMgha samakSa kahyo. saMghanA AgevAna loko vicAramAM paDyA. vicAra karIne zrI siddhasenasUrijIne kahyuM ke "tamArA jevA AcAryone prAkRtabhASA pratye arocakatA hoya to amArA jevAnI vAta to karavI ja zuM ? caudapUrvo sAmAnya mANaso mATe agamya hatAM. eTale to AcArAMgAdi zeSa aMgo gaNadharabhagavaMtoe prAkRta bhASAmAM racyAM. bAla, strI, mUDha ane maMdabuddhivALAnA anugraha mATe A Agamo prAkRtamAM racyAM che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ (14) tame teonI AzAtanA karI che. tethI tamAre sthaviro pAse prAyazcitta levuM joIe. sthaviroe A doSa dUra karavA "pArAMcita" prAyazcitta ApyuM. pArAcita prAyazcitta" eTale ke sAdhuno veza chupAvI, gacchano tyAga karI, bAra varSa sudhI duSkara tapa karavAnuM. tenA vinA AvA doSanI zuddhi na thAya. temAM eka ja apavAda che ke te bAra varSa daramyAna jainazAsananI mahAna prabhAvanA thAya evuM jo koI viziSTa kAma thAya to mudata purI thayelA pahelAM te bhUla karanArane potAnA mUlasthAna upara laI zakAya. sthavironI A vAta sAMbhaLI saraLasvabhAvI ane AtmAthI evA zrI siddhasenasUrijIe potAno sAdhuveza gupta rAkhI gacchane choDyo ane zAsanaprabhAvanA karavAnA hetuthI vicaravA lAgyA. Ama karatAM karatAM sAta varSo to vItI gayAM. ujaiyiNI nagarImAM AvyA. rAjamaMdire jaIne dvArapAlane kahyuM ke tuM mArA taraphathI rAjAne ATalA samAcAra Apa. didRkSurbhikSurAyAto vArito dvAri tiSThati / hastanyastacatuHzlokaH kimAgacchatu gacchatu // 14 // tamArA darzananI IcchAvALo eka bhiluka hAthamAM che cAra zloko jene evo Avelo che. paraMtu dvArapAloe rokavAthI bAraNe ubhelo che. Apa kaho to te Ave ke te pAcho jAya ? A sAMbhaLI guNagrAhI rAjA khuza thayo. divAkarajIne aMdara bolAvyA. rAjamAnya Asana upara besADyA ane cAre zloko gAvAnuM kahyuM. apUrveyaM dhanurvidyA, bhavatA zikSitA kutaH / mArgaNaughaH samabhyeti, guNo yAti digantaram // 16 // ApanA vaDe AvI apUrva dhanurvidyA kyAM zikhAI ? ke je dhanukalAmAM mArgaNono samUha (yAcakono samUha tathA bANono samUha sAme Ave che. ane guNa (guNo athavA dhanuSyanI dorI) dUra dUra dizAntara sudhI jAya che. kharekhara to bANono samUha dUra javo joIe, tene badale te sAme Ave che. ane dorI pAse rahevI joIe te dUra dUra jAya che. (yAcakono samUha najIka Ave che ane guNo dUra dUra jAya che.) amI pAnakuraGagAbhAH, saptApi jalarAzayaH / yadyazorAjahaMsasya, paJjaraM bhUvanatrayam // 127 // Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ (15) he rAjana ! tamArA yazarUpI rAjahaMsane pIvA mATe A sAta samUdro kacoLAM jevA che ane tene rahevA mATenuM traNa jagata e jANe pAMjarUM che. AvA prakAranA bhAvavAhI cAra zloko zrI siddhasenasUrijIe kahyA. rAjA potAnI prazaMsA sAMbhaLI ghaNo khuza thayo. rAjAe kahyuM ke je sabhAmAM tame cho te sabhA paNa dhanyadhanya che. tethI tame ahIM ja raho. A rIte zrIsiddhasenasUrijI ane rAjA vacce gADha maitrI thaI. eka vakhata zrI siddhasenajI rAjAnI sAthe kuMDagezvara nAmanA mahAdevanA maMdiramAM gayA. paraMtu aMdara jatAMnI sAthe ja sUrijI pAchA pharyA. rAjAe kahyuM ke tame amArA devanuM apamAna karyuM. amArA devane praNAma kema na karyA ? sUrijIe kahyuM ke he rAjan ! A deva mArA praNAmane sahana karI zakaze nahIM. rAjAe kutuhalavaza kahyuM ke cAlo, tame namaskAra karo, zuM thAya che te huM jouM. je kaMI thAya tenI javAbadArI mArI. je kaMI Akasmika utpAta Ave tenI javAbadArI (jokhamadArI) rAjA upara mukIne zrI siddhasenasUrijI zivalIMga sAme besIne stuti karavA lAgyA. tyArabAda aneka prakAranI stuti karatAM karatAM kalyANamaMdiranI racanA karI. te stotranI 11mI gAthA bolatAM ja dharaNendradeva pratyakSa thayA. temanA prabhAvathI zivaliMgamAMthI prathama dhUmADo nIkaLyo, Aga pragaTI, zivaliMga phATyuM ane chevaTe aMdarathI avantipArzvanAtha paramAtmAnI pratimA pragaTa thaI. A prasaMgathI rAjA pratibodha pAmyo. ghaNA mahotsava sAthe rAjAe sUrijIno nagarapraveza karAvyo. sUrijIe dharmopadaze ApI jainadharmanI ghaNI ja prabhAvanA karI tethI zrI saMghe prasanna thaIne sUrijInAM zeSa pAMca varSo mApha karyAM ane ajJAtavAsamAMthI zrIsiddhasenadivAkarasUrijInA svarUpe bahAra pragaTa thayA. pachI rAjAne paripUrNa jainadharmI banAvI gujarAta tarapha vihAra karyo. gujarAta tarapha AvatAM rastAmAM ghaNA govALIAo maLyA. teoe dharma samajavAnI IcchA vyakta karI. divAkarajIe govALIAo samaje tevI bhASAmAM tAlapUrvaka gAtAM gAtAM prAkRtabhASAmAM nIce mujaba eka rAsaDo banAvyo. na vi mAriAi, na vi coriai, paradAraha saMgu nivAria / thovAha vi thovaM dAai, vasaNi dugu dugu jAiyai // 161 // koIne mAravA nahIM, pArakI vastunI corI karavI nahIM. parastrIno saMga karavo nahIM thoDAmAMthI paNa thoDuM dAna karavuM. jethI du:kha bamaNI bamaNI gatie cAlyuM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ (16) jAya. govALIAo sUrijInA upadezathI pratibodha pAmyA. temanI smRti mATe govALIyAoe tyAM ja "tAlarAsaka" nAmanuM gAma vasAvyuM. sUrijIe tyAM suMdara jinAlaya banAvarAvIne RSabhadevaprabhunI pratiSThA karAvI. tyAMthI vihAra karIne sUrijI bharUca nagaramAM AvyA. tyAM dhanaMjaya nAmano rAjA hato te jaina hato. sUrijI pAsethI vadhAre vadhAre dharmapariNAmI thayo. tethI te rAjA sUrijI upara ghaNA ja pUjyabhAvavALo thayo. eka vakhata tenA upara bIjA duzmana rAjAe caDhAI karI. duzmanothI te gherAI gayo ane gabharAyo, sUrijInA zaraNe Avyo. sUrijIe sarSapavidyAthI moTuM sainya racyuM tenI sahAyathI A rAjA duzmanone harAvI zakyo. A rIte A sUrijI senAne siddha karI zakatA hatA. tethI teonuM "siddhahena" e nAma sArthaka thayuM. dhanaMjaya rAjAe A sUrijI pAse dIkSA lIdhI. tyArabAda sUrijI dakSiNApatha tarapha vicaryA. pratiSThAnapUramAM padhAryA. yogya ziSyane potAnA sthAne besADI anazana AdarI svarge sidhAvyA. te nagarathI koI cAraNa vizAlAnagarImAM Avyo tyAM rahelAM sUrijInAM saMsArI bahena "siddhazrIjI" nAmanAM sAdhvIjI mahArAjazrIne te maLyo. teNe saMskRtamAM ardhA zloka gAyo bhAvArtha samajIne bAkIno ardho zloka sAdhvIjI mahArAjazrIe pUryo. sphuranti vAdikhadyotAH, sAmprataM dakSiNApathe / nUnamastaMgato vAdI, siddhaseno divAkaraH // 175 // tyArabAda sAdhvIjI mahArAjazrI paNa ArAdhanA karavApUrvaka kAlakrame svargavAsI thayAM. A pramANe prabhAvakacaritra, prabaMdhaciMtAmaNi ane caturvizatiprabaMdha granthonA AdhAre zrI siddhasena divAkarasUrIzvarajInA jIvana viSenI keTalIka vAta kahI. zrI divAkarajInI sAhityaracanA zrI siddhasenasUrijInAM banAvelAM nyAyAvatAra, kAtrizaddhAtrizikA, sanmatiprakaraNa ane kalyANamaMdira stotra hAla maLe che. bIju sAhitya hAla kaMI upalabdha hoya, evuM amArA jANavAmAM nathI. batrIsa batrIsikA paNa saMpUrNa upalabdha nathI. 21 batrIsikA upalabdha che. teo saMskRta bhASAnA prakASTha vidvAna hatA. saMskRta bhASA ja vadhAre priya hatI. tethI lagabhaga badhuM ja sAhitya saMskRtamAM ja banAvyuM che. phakta eka A sanmati prakaraNa ja prAkRta bhASAmAM banAvyuM che. te paNa zuddha prAkRta bhASA ja mAtra. zaurasenI ke paizAcI bhASAno bIlakula upayoga karyo nathI. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ (17) nyAyAvatAra graMthamAM pramANonI carcA ane parArthAnumAnanI vAta vistArathI samajAvI che. batrIse batrIsikAo hAla upalabdha nathI. paraMtu je upalabdha che temAM ekathI sAta batrIsikAmAM paramAtmA zrI mahAvIraprabhunA guNonuM ane atizayonuM varNana che. AThamI batrIsImAM vAdakathAnuM varNana, navamI batrIsImAM brahmatattvanuM varNana, dazamI batrIsImAM jinezvaraprabhunA upadezanuM varNana, bAramI batrIsImAM nyAyadarzananuM varNana, teramI batrIsImAM sAMkhyadarzananuM varNana, caudamI batrIsImAM vaizeSikadarzananuM varNana, paMdaramI batrIsImAM bauddhadarzananuM varNana, soLamI batrIsImAM niyativAdanuM varNana, sattaramIthI chellI sudhInI batrIsIomAM jainadarzananuM varNana karela che. kalyANamaMdiramAM pArzvanAtha paramAtmAnI stuti che. have sanmatiprakaraNamAM zenuM varNana che ? te kaMIka vistArathI joIe. sanmatiprakaraNamAM jaNAvela viSaya A sanmatiprakaraNanA traNa kAMDa che. prathama kAMDamAM 54 gAthA, bIjA kAMDamAM 43 gAthA ane trIjA kAMDamAM 69 gAthA che. traNe kAMDanI maLIne kula 166 gAdhA che. prathama kAMDamAM dravyArthika ane paryAyArthikanayathI jagatanA sarve bhAvo sAmAnyAtmaka paNa che ane vizeSAtmaka paNa che. Ama samajAvyuM che. koIpaNa padArtha sAmAnya vinAno ke vizeSa vinAno nathI ja. sarve paNa. padArthomAM je sAmAnyAtmaka svarUpa che te dravya che. ane je vizeSAtmaka svarUpa che te paryAya che. A rIte dravyArthikanayathI sarve vastu dhruva ane paryAyathikanayathI sarve vastu utpAda-vyayavALI che. Ama sarve paNa padArtho tripadImaya, sAmAnya-vizeSamaya, dravya-paryAyamaya che. A viSaya sArI rIte carcelo che. bIjA kAMDamAM kevalIparamAtmAne kevalajJAnano upayoga ane kevaladarzanano upayoga kramasara hoya ke ekasamayamAM judA judA banne upayoga hoya ke ekasamayamAM abhedopayoga hoya ? tenI laMbANapUrvaka carcA karavAmAM AvI che. jagatanA bhAvo sAmAnyadharmAtmaka ane vizeSadharmAtmaka che. eTale te banne prakAranA dharmone jonArIjANanArI AtmAnI cetanAzakti darzana ane jJAnanA nAme be prakAranI che. tenI A carcA che. trIjA kAMDamAM sthAne sthAne anekAntavAda samajAvavAmAM Avyo che. bauddhasAMkhya-mImAMsaka-naiyAyikAdi darzanakAronI dRSTi ekAnta tarapha hovAthI mithyA che ane anekAntadRSTi ja samyak che. te aneka purAvApUrvaka puravAra karyuM che. bhagavAnanI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ (18) dezanA paNa zrotAone upakAraka thAya te rIte anekAntAtmaka hoya che. chellI 10| 15 gAthAomAM hArdikabhAvanA sAthe upadezAtmaka zailIthI ghaNI mArmika bhinna bhinna Takora paNa karI che. zAsana upara bhaktibhAva hoya teTalA mAtrathI zAsronuM jJAna AvI jatuM nathI ane jJAna Ave teTalA mAtrathI prarUpaNA karavAno adhikAra maLI jato nathI. pUjya upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjazrIe to potAnA racelA aneka graMthomAM sanmatiprakaraNanI Dagalene pagale sAkSI ApI che. rAsamAM to lagabhaga badhA ja sthAne A graMthanI sAkSI ApI che. bIjA paNa pU. haribhadrasUrijI Adi aneka zAstrakAroe A graMthanI ThekANe ThekANe sAkSI ApI che eTale pratyeka zAstrakAronA haiyAmAM A graMtha viSe tathA A graMthakartA viSe UMDI ane uttama suMdara chApa paDelI che. tethI A mahAprabhAvaka graMtha che. nAma ane bhASAzailI "sammati prakaraNa, sammati tarka, sanmati prakaraNa ane sanmati tarka ItyAdi bhinna bhinna nAmo jovA maLe che. sam upasargapUrvaka man dhAtuthI vitta pratyaya lagADatAM sammati nAma paNa bane che ane sat zabdapUrvaka man dhAtunuM A ja rUpa karavAthI sanmati zabda paNa bane che. samyak evI mati athavA sAcI evI ti ApanAra je graMtha te sammati athavA sanmati kahevAya che. bIjo artha vadhAre bodhaprada ane zreSTha lAge che. tethI sanmati zabda vadhAre prasiddha ane sArthaka dekhAya che. athavA sanmati zabda saMskRta ane tenuM ja prAkRtamAM sammajJa athavA sammati thayuM hoya ema paNa lAge che. koI nizcita ekAda viSayanA varNanavALAne prakaraNa kahevAya che. jemake daMDakaprakaraNa, siMduraprakaraNa tema ahIM anekAnta dRSTinuM vizeSataH varNana che. tethI temAM prakaraNa zabda joDelo lAge che. tathA A graMthamAM akAcayuktio pUrvakanI tarkazailI raju karAI che tethI tarkazabda paNa joDavAmAM Avyo hoya ema lAge che. bhASAzailI ekadama zuddha prAkRtabhASA che paNa samayasArAdinI jema zaurasenI ke paizAcikI bhASAno upayoga nathI. gAthA bolatAM ja ardho artha to sphurAyamAna thaI ja jAya che. TIkA tathA TIkAkArazrI A graMtha upara navAMgavRttikAra zrI abhayadevasUrijInI banAvelI moTI TIkA che. lagabhaga 25000 pacIsa hajAra zlokapramANa A TIkA che. temAM ghaNA ja Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ (19) viSayonA vAda-vivAdo carcelA che. jethI tenuM mUlanAma "tattvabodhavidhAyinI" hovA chatAM bIjuM nAma vAdamahArNava vadhAre prasiddha thayuM che. A TIkA saMskRta bhASAmAM che. aneka prakAranA darzanavAdIonA matonuM ane judA judA viSayonuM khaMDana-maMDana vistArathI tarkapUrvaka karavAmAM AvyuM che. TIkAkArazrInA gurujI zrI pradyumnasUrijI hatA. dazamA saikAnA uttarArdhamAM ane agyAramA saikAnA pUrvArdhamAM A mahAtmA puruSa thayA che. temano caMdra nAmano gaccha hato. prazastimAM kahyuM che ke - pradyumnasUreH ziSyeNa, tattvabodhavidhAyinI / tarcavAmacana, sarvivRtiH tA | sanmatinI prazasti ziSyo'syAbhayadevasUrirabhavajjADayAndhakAraM haran / gobhirbhAskaravatparAM viracayan bhavyAptavargaM mudam // grantho vAdamahArNavo'sya viditaH prauDhaprameyormibhRt / datte'rthaM jinazAsanapravahaNe sAMyAtrikANAM dhruvam // 1 // prabhAvaka caritranI prazastimAMthI yasyAbhud gururAgame guNanidhiH zrIsarvadevAhvayaH / sUrIzo'bhayadevasUrirabhavat khyAtapramANe'pi ca // tasyeyaM sugurudvayAdadhigatA alyAtmavidyAguNA / pratyAdhyAya vira muvi prasaratu zrIzAntisUH vRti: II (uttarAdhyayananI prazastimAMthI) zrI uttarAdhyayana sUtra uparanI TIkA lakhanAra zrI zAntisUrijI mahArAjazrI te TIkAnI prazastimAM pramANanI bAbatamAM abhayadevasUrijInA nAmanI prasiddhi gAya che. A prazasti vi.saM. 1096 pahelAM racAyelI che. kAraNa ke pUjya zrI zAntisUrijIno 1096 mAM svargavAsa thayela che. A zloka uttarAdhyayananI TIkAnI prazastimAMthI lIdho che. zrIcandragacchagagane prasaritamunimaNDalaprabhAvibhavaH / udagAnnavInamahimA zrImadabhayadevasUriraviH // tArkikAgastyavistAri satprajJAculukaizciram / vardhate pIyamAno'pi yeSAM vAdamahArNavaH // 1 // A zloka pravacanasAroddhAranI vRtti karanArA tathA tattvArtha sUtranI TIkA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ (20). karanArA zrI siddhasenagaNijIno che. ane pravacanasAroddhAranI TIkAnA aMtabhAganI prazastimAMthI lIdho che. A prazasti vi.saM. 1248 mAM lakhAyelI che. evI ja rIte kAvyaprakAzanI TIkA karanArA zrI mANekacaMdrasUrijIe banAvelA pArzvanAtha caritranA aMte ApelI prazastimAM zrI abhayadevasUrijIe vAdamahArNavagraMtha banAvyo che. Ama ullekha karela che. uparokta sAkSI pATho jotAM caMdrakula ane caMdragacchamAM thayelA pradyumnasUrijInA ziSya zrI abhayadevasUrijI hatA. teo dasamA saikAmAM thayA che ane sanmatiprakaraNanI "tattvabodhavidhAyinI" nAmanI suMdara moTI TIkA banAvI che. jenuM "vAdamahArNava" bIjuM nAma che. ATalI vigata maLI zakI zrI jinabhadramaNikSamAzramaNa Adi zrI siddhasenadivAkarasUrijI potAnA banAvelA sanmati prakaraNamAM kamopayogavAda ane sahopayogavAda sAme ghaNI yuktio raju karavA dvArA tenuM khaMDana karIne jema abhedopayogavAda prasthApita kare che. tevI ja rIte zrI vizeSAvazyakabhASyanA kartA zrI jinabhadragaNijI potAnA banAvelA A mahAbhASyamAM tathA vizeSaNavatI granthamAM abhedopayogavAdanuM khaMDana karIne aneka yuktiothI kropayogavAda prasthApita kare che. zrI jinabhadragaNijI Agama taraphathI pradhAnadRSTivALA hovAthI AgamavAdI kahevAyA che. ane zrI siddhasenajI tarkapradhAna dRSTivALA hovAthI tarkavAdI kahevAyA A bane AcAryo jainadarzananA mahAprabhAvaka AcAryo hatA. zrI vizeSAvazyakamahAbhASyanI racanAnI samApti vikrama saMvata 666 mAM vallabhIpuramAM thayAno ullekha prAcInautamAM maLe che te uparathI, tathA vizeSaNavatI graMthamAM zrI siddhasenajIe mAnelA abhedopayogavAdanI sAme samAlocanA (carcA) karelI hovAthI zrI jinabhadragaNijI zrI siddhasenadivAkarasUrijInI pachInA najIkanA kAlamAM thayelA hovA joIe. ema jaNAya che. tathA dvAdazAniyacakragraMthanA kartA zrI malavAdIjIe potAnA banAvelA graMthomAM kyAMka kyAMka sAkSIpATharUpe zrI siddhasenajInuM nAma sUcaveluM jovA maLe che. A rIte zrI malavAdIjI paNa zrI siddhasenajInI pachI nikaTanA kALamAM thayelA hoya ema lAge che tethI cothA-pAMcamA saikAmAM zrI siddhasenadivAkarasUrijI, pAMcamA-chaThThA saikAmAM zrI malavAdijI ane chaTTA-sAtamA saikAmAM zrI jinabhadragaNijI thayA hoya ema Adhunika vidvAno dvArA anumAna Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ (21) karAya che. paraMtu Agamika paraMparA pUjya zrI siddhasenadivAkarasUrijIne prathama saikAmAM thayelA mAne che. vivecana lakhavAnI bhAvanA : dravya-guNa-paryAyanA rAsano vAraMvAra abhyAsa karAvatAM tenuM vivecana lakhavAnI IcchA thaI. te traNeka varSamAM taiyAra karI prakAzita karyo. "dravyaguNaparyAyano rAsa" A nAmanA A graMthamAM vAraMvAra "sanmatiprakaraNanI gAthAonI sAkSI ApavAmAM AvelI che tathA bIjA paNa ghaNA graMthomAM A graMthanI ThekaThekANe sAkSI ApavAmAM AvelI che. A jotAM ja sanmatiprakaraNa bhaNavA-bhaNAvavAnI prabaLa IcchA thayelI. pUjya sAdhu-sAdhvIjI mahArAjazrIonI pAThazALAomAM A graMtha vAraMvAra bhaNAvavAno cAlu rAkhyo. tethI A graMtha pratye haiyAmAM sAro evo ahobhAva vadhato ja gayo. temAM lakhAyelA bhAvo pratye mana AkarSAtu ja gayuM ane videzanI yAtrAmAM divase maLatA samayamAM lakhANa kAma cAlu karyuM. chellA traNa varSathI A graMthanA lakhANanI pAchaLa satata prayatna cAlu rAkhelo. videzamAM A graMthanA TIkAgraMtho maLe nahIM. tethI anubhavane anusAre ja vivecana taiyAra karyuM. bhAratamAM AvyA pachI TIkAgraMtho sAthe yathAyogya saMgati karI. je kaMI bhUlacuka lAgI tenA sudhArA-vadhArA karyA. tathA A meTara vAMcavA mATe je AcArya mahArAjazrIone ApyuM ane teoe je bhUlo sUcavI, tenA paNa sudhArA-vadhArA karyA. pUjyone meTara vaMcAvavA bAbata : A vivecananI cAra jherokSa kopIo karAvIne A viSayanA abhyAsI AcAryabhagavaMtomAM pUjya zIlacaMdrasUrIzvarajI ma. sAheba, pUjya municaMdrasUrIzvarajI ma.sA., pUjya kIrtiyazasUrIzvarajI ma.sA. tathA pUjya jayasuMdarasUrIzvarajI ma.sA.ne eka eka kopI mokalAvelI. pUjya jayasuMdarasUrIzvarajI ma.sA.ne prathama kAMDanI jherokSakopI mokalAvelI. tyArabAda teozrI vihAramAM hovAthI saMparka na thavAthI bAkInA be kAMDa mokalI zakAyA nathI. bAkInA traNe AcAryabhagavaMtone traNe kAMDanI saMpUrNa jherokSa kopI mokalAvelI. te cAre AcArya mahArAjazrIoe mArA uparanA anahada bhAvathI ane A graMthanA viSaya pratyenA ghaNA ja bahumAnathI ane premathI akSarazaH dhyAnapUrvaka sudhArIne jema bane tema jaldI jaldI jherokSakopI parata karI che. teoe sUcavelI lagabhaga badhI ja bhUlo sudhArIne chApela che. A AcArya bhagavaMto potapotAnA svAdhyAyAdi kAmomAM tathA saMghanA zAsanaprabhAvanAnAM aneka Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ (22) kAmomAM ghaNA ja vyasta hovA chatAM jhINavaTapUrvaka meTara je tapAsI ApyuM che te badala te sarve mahAtmA purUSono huM ghaNo ja ghaNo RNI chuM. teoe mArA upara karelA upakArane yAda karIne vAraMvAra bhAvathI vaMdanA karuM . A graMtha ghaNo ja darzanaprabhAvakatraMtha che, maulikagraMtha che. pAchaLanA aneka AcArya mahArAjazrIoe potAnA racelA graMthomAM A sanmatiprakaraNanI ThekaThekANe sAkSI ApelI che. arthanuM gAMbharya ghaNuM che. TIkA pUjya abhayadevasUrijInI che. paraMtu vAdamahArNava hovAthI te TIkA eTalI badhI lAMbI che ke temAM mULa artha zodhavo ghaNo ja muzkela bane che. tethI amArI bhUlo thavAno avazya saMbhava che. uparokta cAre AcArya maharSio A viSayanA ghaNA ja abhyAsI che. gItArtha che. tethI teonI sUcanA mujaba ghaNI kharI bhUlo to sudhArI lIdhI che. chatAM chaghasthatAnA kAraNe, anupayoga dazAnA kAraNe bhUlo thavAno saMbhava to che ja, tethI mArA A lakhANamAM je kaMI bhUlacUka thaI hoya te badala caturvidha saMgha samakSa vAraMvAra kSamA yAcanA mAguM chuM. ApazrIne je kaMI bhUla dekhAya te kSamA karIne sattvare jaNAvavA vinaMtI che. jethI bIjI AvRttimAM sudhArA thaI zake. lakhANamAM upayoga karelA sAhityanI yAdI : navAMgavRttikAra pUjya zrI abhayadevasUrIzvarajI kRta tattvabodhavidhAyinI TIkA, pUjya zrI jayasuMdarasUrIzvarajI ma. zrI kRta hindI vivecana bhAga-1-2-5, paMDitavarya zrI sukhalAlajIbhAI tathA becaradAsabhAI dozI kRta gujarAtI vivecana, zrI vizeSAvazyaka mahAbhASya, vizeSaNavatagraMtha, tathA abhidhAna rAjendrakoza. A granthono mukhya mukhya AdhAra laIne A lakhANa taiyAra karela che. te sivAya prasaMgopAta jarUrI lAgyA te graMthonI paNa sahAya lIdhI che. prakAzanamAM sahayoga : A granthanA prakAzanakharcamAM amerikAnA keTalAka bhAI-baheno taraphathI yathocita Arthika sahayoga maLela che. temAMthI pAThazALAomAM bhaNatA pUjya sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtone tathA bhaNAvatA adhyApakabaMdhuone A pustaka bheTa apAze. tathA pUjya panyAsajI ma.sA. zrI vajasenavijayajI ma.sA. tathA temanA ziSya pUjaya hemaprabhavijayajI ma.sA. nI zubhapreraNAthI zrI vardhamAna jaina tattvajJAna vidyAlaya vAMkItIrtha tathA jaina ArAdhanAdhAma jAmanagarathI Arthika sahayoga A TrasTane maLela che. tathA pUjya zrI jinacaMdrasAgarajI ma.sA. ane pU. zrI hemacaMdrasAgarajI ma.sA. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ (23) taraphathI paNa Arthika sahayoga A TrasTane maLela che. temAMthI pUjya sAdhu-sAdhvIjI mahArAjazrIne yathocita A pustaka bheTa apAze. tathA pU. jayantasenasUrIzvarajI ma.sA.nI zubhapreraNAthI zrI saudharma bRhattapAgacchIya che. mUrti. tristutika jaina saMgha surata taraphathI 200 kopI noMdhAvIne A saMgha taraphathI A TrasTane A rItano sahayoga maLela che. A sarve sahAyakono huM ghaNo AbhAra mAnuM chuM. tathA pUjya padmasAgarasUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI kobAnA jJAnabhaMDAramAMthI hastalekhita TIkAnI pratanI purepurI jherokSa kopI kADhI ApIne te bhaMDAre mane sahAya karI che. amadAvAda tapovananA jJAnabhaMDAre hindI vivecana bhAga-1-2-5 ApIne tathA zrI nemivijJAnakaDurasUri jaina jJAnamaMdira surate vAdamahArNava TIkAnA "1 thI 5" pAMca bhAgo ApIne A lakhANamAM sArI evI sahAya karI che. A sarve pustakadAtA sahAyakono huM hRdayanA bhAvapUrvaka ghaNo ja AbhAra mAnuM chuM. suMdara chApakAma, bAIDIMga, tathA TAIpaseTIMga vigere kAmakAja badala bharata grAphiksa, amadAvAda presanA mAlika zrI bharatabhAI, mahendrabhAI tathA temanA sTAphano paNa AbhAra mAnuM chuM. li dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA A/602, pArthadarzana komlekSa, navayuga koleja sAme, rAMdera roDa, surata-395009. (Gujarat, India) phona : (0261) 2763070, mo : 9898330835 Julilu. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jinAya nama: zrI siddhi vinaya-bhadra-janaka-vilAsa-3OMkArasUribhyo nama: - AvakAra -A. vijayamunicandrasUri jeNa viNA logassa vavahAro savvahA Na NivvaDai / tassa bhuvaNekkaguruNo Namo'NegaMtavAyassa // sammatitarka prakaraNa" anekAMtanI vizada carcA karatI anUThI kRti che. AcArya siddhasena divAkarajInI A kRti "tattvArthasUtra" nI jema zvetAMbara ane digaMbara baMne saMpradAyomAM mAnya thayelI che. sammatitarka prakaraNa : zvetAMbara paraMparAmAM seMkaDo varSothI "sammatitarka prakaraNa' darzana prabhAvaka graMtha tarIke jANIto che. A graMthanuM adhyayana sva-para darzananA siddhAMto samajavA mATe ghaNuM ja jarUrI hovAthI eno abhyAsa karavA akathyanuM sevana karavuM paDe to paNa prAyazcitta lAgatuM nathI evuM cUrNikAra bhagavaMte (nizItha bhA.gA. 484) spaSTa jaNAvyuM che. sammatitarka graMthamAM traNa kAMDa ane 167 gAthA che. 166 mI gAthA upara TIkA nathI eTale e gAthA prakSipta manAya che. traNa kAMDanA nAma graMthakAre ApyA jaNAtA nathI. koI prakAzanamAM prathama kAMDano nayakAMDa, bIjAno jIvakAMDa tarIke ullekha maLe che paNa DaoN. prakAza pAMDeyanA mate nayakAMDa, jJAnakAMDa ane zeyakAMDa nAma apAya to e graMthanA viSayane anurUpa gaNAya. sammati tarka viSe ane graMthakAra A. siddhasena divAkarajI viSe ghaNAM vidvAnoe lakhyuM che. DaoN. prakAza pAMDeyae A badhAnI carcA "siddhasena divAkara vyaktitva evaM kRtitva' mAM karI che. pArzvanAthavidyApITha vArANasIthI pragaTa thayelA A pustakanI bhUmikAmAM DaoN. sAgaramala jaine paNa keTalIka carcA karI che. A pustakanA AdhAre ahIM keTalIka upayogI bAbato joIe. sammativamAM '' zruti che mATe enI racanA uttara ke pazcima bhAratamAM thayelI hovI joIe ema DaoN. nemicandranuM mAnavuM che. graMthanA prathamakAMDamAM dravyArthika ane paryAyArthika nayonuM vivecana che. ahIM graMthakArazrIe naigama sivAyanA saMgraha, vyavahAra, RjusUtra, zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta A che nayono samAveza karyo che. prathamanA beno dravyArthikamAM ane zeSa cAreno paryAyArthika nayamAM samAveza karyo che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ (25) bIjA kAMDamAM kevalajJAna ane kevaladarzanano upayoga kramathI ke yugapatra mAnavAmAM doSa batAvI abhedavAdanuM sthApana karyuM che. mati, zruta, avadhi ane mana:paryava e cAra jJAnamAM jJAna ane darzanano bheda hoya paraMtu kevalajJAnamAM Avo bheda na hoya evA AcArya siddhasena divAkarajInA matane upAdhyAya zrI yazovijayajI gaNIe "siddhasenopajJanavyate' tarIke "jJAnabiMdumAM vizeSaNa ApyuM che ane enuM samarthana paNa karyuM che. trIjA kAMDamAM anekAMtavAdanuM nirUpaNa karatI vakhate aneka ekAMtavAdI darzanonI samIkSA karI che. TIkAo : "sammatitarka' upara dhuraMdhara vidvAna malavAdIjIe TIkA racyAnuM anekAMtavAda'mAM A. haribhadrasUrie noMdhyuM che. paNa kamabhAgye A TIkA maLatI nathI. evI ja rIte A ja sanmati dvArA racAyela "sanmati vivaraNa'no ullekha digaMbara paraMparAnA vAdirAjanA pArzvanAthacaritamAM che paraMtu e paNa anupalabdha che. bRhaddIpanikAmAM eka ajJAta karNaka TIkAno ullekha che paNa enI paNa jANakArI maLI zakI nathI. AcArya zrI abhayadevasUrijIe racelI pacIsa hajAra zlokapramANa TIkA ja vartamAnamAM "sammatitarka uparanI eka mAtra vyAkhyA che. A TIkAmAM graMthakAre aneka dArzanika carcAo karI che. emanA samaya sudhIno darzana-zAstrano ItihAsa jANavAnuM uttama sAdhana A TIkA che. eTale "vAda-mahArNava' enuM nAma tadana yathArtha che. granthakAra : "siddhasena' nAmanA ghaNA AcArya bhagavaMto thayA che. prastuta granthanA granthakArazrI divAkara evA vizeSaNathI viziSTa A siddhasenajI che e jANItuM che. divAkara vizeSaNa A. haribhadrasUrijIe ApyuM che. paMcavastu (gAthA 1048) mAM teozrI jaNAve che ke - AyariyasiddhaseNeNa sammaIe paiTThiajaseNaM / dUsamaNisA-divAkarakappaMtaNao tadakkheNaM // A pUrve dvAdazAniyacakramAM malavAdIjIe ane cUrNimAM jinadAsagaNimahattarajIe siddhasenAcAryano ullekha karyo che paraMtu divAkara vizeSaNa tyAM nathI. A. haribhadrasUri pachI to A vizeSaNa eTaluM badhuM vyApaka banyuM che ke Aje e graMthakAranA nAmano bhAga ke paryAya banI gayuM che. paraMparA : "sanmatitarka" zvetAMbara ane digaMbara bane paraMparAmAM mAnya che eTale A. zrI siddhasena divAkarajIne bane potAnI paraMparAnA mAne te svAbhAvika che. paraMtu moTA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ (26). bhAganA vidvAno gahana ciMtana pachI evA niSkarSa upara AvyA che ke graMthakArazrI zvetAMbara paraMparA joDe ja saMbaMdha dharAve che. paM. jugalakizora mukhtAra graMthakArane digaMbara paraMparAnA siddha karavA evo tarka Ape che ke - pakhaMDAgamanI dhavalATIkAmAM jinasenakRta harivaMzapurANamAM ane raviNakRta padmapurANamAM sammatino ullekha hovAthI graMthakAra digaMbara paraMparAnA che. raviNa ane jinasena digaMbaraparaMparAnA nahIM paNa yApanIya paraMparAnA che. mATe graMthakAra yApanIyaparaMparAnA hovA joIe evI dalIla DaoN. e. ena. upAdhyAya ane DaoN. kusuma paToriyA kare che. A. siddhasena divAkarano saMbaMdha zvetAMbara paraMparA joDe hovAnuM mAnavA mATe vidvAnoe je pramANo ApyAM che eno TuMkasAra A pramANe che - digaMbara vidvAnonI prAkRta bhASAnI tamAma racanA zaurasenI prAkRtamAM che. "sammati'mAM yazruti che. AnI racanA mahArASTraprAkRtamAM che. digaMbara paraMparAnA koI paNa graMthamAM A. siddhasenajInuM jIvana caritra nathI. zvetAMbara paraMparAmAM kahAvalI (A. bhadrezvarasUri kRta), prabhAvaka caritra, prabaMdhaciMtAmaNi, caturvizatiprabaMdha vageremAM zrI siddhasena divAkarajInuM vistRta jIvanacaritra upalabdha thAya che. pAMcamI batrIsImAM prabhuvIranI stuti karatAM yazodApriya' tarIke ullekha che je zvetAMbaraparaMparA joDe ja baMdha bese che. digaMbaro prabhu mahAvIra avivAhita hatA evuM mAne che. sanmatitarkaprakaraNanI hastalekhita prato vipula pramANamAM jaina zvetAMbara jJAnabhaMDAromAM ja maLe che. aneka zvetAMbara AcAryoe A. siddhasenane potAnA saMpradAyanA spaSTapaNe nirdiSTa karyA che. koI digaMbara graMthakAre AvuM karyuM nathI. * sanmatitarkaprakaraNamAM nayanA bhAMgA vagere sthaLe paMcamAMga bhavatIsUtra ane dvitIyAMga sthAnAMgasUtrano ullekha che. digaMbaro Agamone mAnya karatA nathI. guNaparyAyanI carcAmAM paNa AgamanuM anusaraNa graMthakAre karyuM che. AvA aneka kAraNo che ke siddhasena divAkara zvetAMbara paraMparA joDe saMkaLAyelA che evuM taTastha Adhunika vidvAno ekI avAje svIkAre che. sanmatitarkaprakaraNa upara A. abhayadevasUrijInI vistRta TIkA ane enA AdhArita Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ (27). vistRta vivecana paNa pragaTa thayA che. paM. sukhalAlajIe karela saMkSipta vivecana paNa varSo pUrve pragaTa thayuM che. 5. dhIrubhAInuM A vivecana sanmatitarkaprakaraNanA bhAvane gujarAtI bhASAmAM saraLa ane sugamazailImAM raju karatuM pragaTa thaI rahyuM che te ghaNA AnaMdanI vAta che. paM. dhIrubhAI ghaNAM varSothI adhyApanakSetra sAthe joDAyA che. adhyApana samaye viSayAMtara karyA vinA prathama kSaNathI ja viSayane laIne AgaLa vadhe che. abhyAsIone saMtoSa na thAya tyAM sudhI suMdara chaNAvaTa kare che. vidyArthIone kyAM muzkelI paDatI hoya che te teo adhyApananA anubhavanA kAraNe sArI rIte jANatA hovAthI tevA sthaLe vigate vivecana kare che. paMDitajInuM vivecana niHzaMka "sanmatitarkaprakaraNa'nA adhyayana mATe ghaNuM madadakAraka banI raheze. paMDitajI AvA bIjA paNa anuvAdo-vivecano kare evI AzA rAkhIe. kArataka vada-5, vi.saM. 2064 dIpA koplekSa, aDAjaNa pATIyA, sUrata. li. A. municaMdrasUrijI chemaMgala bhAvanA para zrI jinezvaraprabhunA dharma-pravacananA tAtparyane tarkapUta rIte samajavA mATe je keTalAka cAvIrUpa tarkagraMtho ApaNA mahAna zrutasthavira bhagavaMtoe racyA che, te sahumAM zrI siddhasenadivAkarasUri bhagavaMte racela sanmatitarka graMtha mokharAnuM sthAna bhogave che. prabhuvIranAM vividha nAmomAM eka nAma sanmati che. te apekSAe joIe to sanmati arthAt prabhu mahAvIrano tarka te sanmatitarka, bIjI rIte, viraprabhunuM aneka nayAtmaka darzana che, tenuM nirUpaNa karato graMtha te sanmatitarka. sAmAnyataH zAstra ke darzana ke Agamano koIpaNa graMtha jJAnanA sAdhana tarIke oLakhAto hoya che. paraMtu A sanmatitarka graMtha te darzanaprabhAvaka graMtha athavA to samyagadarzananA sAdhanarUpa graMtha tarIke ApaNe tyAM prakhyAta che. jJAnamaya graMtha, darzananA tathA darzananI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ (28) prabhAvanAnA puSTa AlaMbana tarIke oLakhAya, te vAta ja A graMthamAM thayelA, prabhuvIranA dharmapravacananA, gaMbhIra arthaghaTanano pratipAdanano mahimA varNavavA mATe paryApta banI rahe che. zrImAnuM abhayadevasUri mahArAje racelA gaMbhIra vivaraNa yukta A mahAgraMthanuM zreSTha saMzodhana-saMpAdana paMDita sukhalAla-becaradAsanI paMDita-belaDIe dAyakAo agAu karyuM che. teoe ja graMthanI mULa gAthAonuM saMkSipta gujarAtI vivecana paNa chapAvela che, Ama chatAM, A graMthanA tAtparyane samajavAnuM jijJAsu bALajIvonI pahoMcanI bahAra ja raheluM hoya che. vividha nayonI apekSAe jagatanA bhAvonuM yathArtha ane sarvAgINa darzana, AvA graMthanA vizada adhyayana vaDe ja, thaI zakatuM hoya che, paNa gahana tarkajALanuM bhedana karavAnuM sAmAnya jIva mATe koI rIte zakya paNa nathI. A bAbata pratye paMDitazrI dhIrubhAI mahetAnuM dhyAna gayuM. chellA cha-cha dAyakAthI jaina pravacananA vividha dhArmika, prAkaraNika, saidhyAttika tathA dArzanika graMthonuM adhyayana-adhyApana paM. zrI dhIrubhAIe satata karyA karyuM che. navA-navA graMthonuM adhyayana tathA vAMcana karyA karavuM tathA anukULatA sadhAya to tevA graMtho para vivecana mATe kalama calAvavI, A paM. dhIrubhAInuM dharma-vyasana che. A kAraNe ja temaNe ghaNA badhA vivecanagraMthonuM sarjana tathA prakAzana paNa karyuM ja che. kaThina graMthonA vivecanamAM ratnAkarAvatArikA temaja dravyaguNaparyAyano rAsa vagere temanAM jANItAM ane upayogI prakAzano che. te ja zRMkhalAmAM have A sanmatitarkanuM vivecana paNa umerAya che. graMthanI mULagAthAonA sAmAnya zabdArtha uparAMta, graMthakAra tathA TIkAkArane saMmata hoya tevA arthane vizadatAthI samajAvatuM vistRta vivecana, tadana bAlabhogya bhASA tathA tevI zailImAM paMDitajIe AlekhyuM che. ati kaThina graMthanA gahana bhAvone ekadama sugama ane saraLa bhASAmAM AlekhavAnI kaLA paMDitajIne sahaja sAdhya che, ane tenI pAchaLa temanuM che cha dAyakAnuM jJAnatapa tathA adhyApanano bahoLo anubhava ja kAraNabhUta che. AvA sarasa vivecana graMthanuM sarjana tathA prakAzana karavA badala 5. dhIrubhAIne lAkho abhinandana ApuM chuM anumodanA karuM chuM ane AvA graMtha prakAzanano zrIsaMghe aDhAI utsava karavo joIe tevI bhAvanA vyakta karuM chuM. A. zIlacandravijaya saM. 2064, phAgaNa vadI-8, khaMbhAta Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH - purovacana 'egaMto micchattaM jiNANamANA aNegaMto / ' zAstromAM kahyuM che ke "ekAntavAda mithyAtva che. bhagavAnanI AjJA anekAntavAda che." jo siyavAyaM bhAsati pamANanayapesalaM guNAdhAraM / bhAvei maNe sayA so hu pamANaM pavayaNassa // jo siyavAyaM niMdati pamANa-nayapesalaM guNAdhAraM / bhAveNa duTThamaNo na so pamANaM pavayaNassa // jaina zAstro kahe che ke pramANa-nayathI vibhUSita aneka guNonA AdhArabhUta evA syAdvAdane jeo prarUpe che, sadAya manamAM enAthI bhAvita thatA rahe che tevA zAsanamAM pramANa che. je loko guNanA AdhArabhUta pramANanayAlaMkRta syAdvAdane niMde che. aMdarathI duSTa manavALA teo zAsanamAM pramANabhUta nathI. zrI sanmatitarka prakaraNa zAstramAM paNa chelle kahyuM che ke jenA vinA lokavyavahAra paNa TharIThAma na thaI zake evA anekAntavAdane namaskAra. bAkInA badhA jaina siddhAnto maNakA jevA che ane anekAntavAdano jaina siddhAnta e maNakAone hAramAM parovanAra sonAnI jarInA dorA jevo che. eTale anekAntavAdathI nirapekSa jaina siddhAntonA maNakA kaMI kAmanA rahetA nathI. vAdI-prativAdI bane bhAvathI anekAntavAdI hoya to koI jhaghaDAne avakAza ja nathI raheto. jo baMne ekAntavAdI hoya to jhaghaDA ja jhaghaDA cAlyA kare. jo bemAMthI eka anekAntavAdI haze to e saMyamapUrvaka ane zAlInatAthI sabhya rIte jaina siddhAntane mAnaze ane pracAraze, paNa je ekAntavAdI haze te andhAdhUnya rIte jhanUnI thaIne kaTTaravAdI banIne jhaghaDAkhora thaIne dharma ke bhagavAnanI AjJAnA nAme paNa potAnI aMgata mAnyatAono jorazorathI pracAra karIne jhaghaDAo vadhAravAnuM kArya karato ja raheze sarva aniSTonA nivAraNanuM rAmabANa auSadha anekAntavAda che. sarva jainoe prabuddha banavA mATe yogya uMmare saMkSepathI paNa anekAntavAdano abhyAsa karavo ja joIe. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ (30) zrI sanmatitarka prakaraNa anekAntavAdane samajavA mATe khuba ja upayogI grantha che. prAkRta-saMskRta bhASAmAM mUla ane TIkA hovAthI sau koI tene samajI zake nahIM, ane je samaje nahIM e tANe ghaNuM, samaje to khiMcAtANI maTI jAya. saMskRta-prAkRta na samajI zakanArA evA jaina vidyAthIo-abhyAsIonA mATe lokabhASAmAM te granthano sAra upalabdha thAya te A kALanI jarUrIyAta banI gaI. e jarUrIyAtane lakSamAM laIne gaMbhIraprakRtivALA ane prauDha abhyAsI evA paMDitavaryazrI dhIrubhAIe pote prathama samajIne bIjA abhyAsIone samajavA mATe A prakaraNano mArgAnusArI kSayopazama mujaba je gujarAtI anuvAda TIkAmAMthI sAra laIne grantha svarUpe taiyAra karyo che te badala kharekhara teo khuba khuba dhanyavAdane pAtra zrI sanmatitarka prakaraNane prAcIna zAstrakAroe darzanaprabhAvaka zAstra tarIke biradAvyuM che. A granthanA abhyAsIo khuba ja jUja rahyA che. te sthitimAM zrI dhIrubhAI paMDitajIe A prakaraNa samajavA mATe ene saraLa banAvavA mATe je prayAsa karyo che te ghaNo stutya prayAsa che. kadAca emAM koI kSati rahI javAno saMbhava kharo - paraMtu teonA dhyAnamAM lavAtAM teno sudhAro thatAM paNa vAra nahIM lAge. prAnta, A prakaraNagranthano abhyAsa karavA dvArA adhikRta mahAnubhAvo potAnA ekAntavAdanI vAsanAnuM jhera okI nAkhIne anekAntavAdanA amRtamAM snAna karI AtmakalyANanA punita paMthe pragati karatA thAo evI zubha kAmanA. A. jayasuMdarasUrijInA dharmalAbha 8 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzana veLAe.. II vinA dravyAnuyogavicAra, caraNa-karaNano nahIM ko sAra II * dravyaguNaparyAyano rAsa anaMta upakArI, caramatIrthapati, zramaNabhagavAna zrI mahAvIraparamAtmAe samasta ghAtikarmono nAza karI kaivalyalakSmIne pAmyA bAda samasta vizvanuM je svarUpa joyuM tene "udhdhaneI vA, vigameI vA, dhUI vA" A tripadIrUpe prarUpyuM. ane bIjabuddhine dharanAra gaNadhara bhagavaMtoe tene dvAdazAMgIrUpe granthastha karyuM. dvAdazAMgIrUpa A samasta mRta mukhya cAra vibhAgamAM vaheMcAyeluM che. dravyAnuyoga-1, kathAnuyoga-2, gaNitAnuyoga-3, caraNakaraNAnuyoga-4. A cAre anuyogo vivakSAthI potapotAnA viSayamAM mukhyatA anubhave che. sAdhya tarIke caraNa-karaNAnuyoganI mukhyatA AMkavAmAM AvI che. chatAM dravyAnuyoganA jJAna vinA caraNakaraNAnuyogano sAra pAmI zakAto nathI. tethI, apekSAe dravyAnuyogane mukhya kahI zakAya. jaina siddhAMtano pAyo anekAMtavAda che mATe ja bhagavAna zrI mahAvIradeve gaNadharabhagavaMtone tripadInuM pradAna karyuM hatuM. koIpaNa padArthane mAtra eka ja nathI ke eka ja dRSTikoNathI na svIkAratAM sarvanayanA samUharUpa pramANathI svIkAravAmAM Ave tene anekAMtavAda kahevAmAM Ave che. anekAMtavAdasApekSavAda-pramANavAda-vibhajyavAda A badhA samAnAthI nAmo che. A anekAMtasiddhAMtanuM avalaMbana lIdhA vinA game teTalAM zAstro bhaNavAmAM Ave ke tattvanirUpaNa karavAmAM Ave to paNa te dvArA zAstrono paramArtha pAmI zakAto nathI ke tenuM yathArtha nirUpaNa thaI zakatuM nathI. mATe ja sanmatitarkagraMthanI trIjA kAMDanI 67 mI gAthAmAM caraNakaraNappahANA, sasamayaparasamaya mukkavAvArA / caraNakaraNassa sAraM, nicchayasuddhaM na yANaM ti // 67 // gAthAmAM kahelA bhAvane gujarAtI bhASAmAM DhALatAM nyAyAcArya nyAyavizArada mahAmahopAdhyAzrIjIe "vinA dravyAnuyogavicAra, caraNakaraNano ko nahi sAra' A Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ (32) kaDInI racanA karI che. te dvArA teozrIe spaSTa karyuM che ke dravyAnuyogano Asaro lIdhA vinA caraNakaraNAnuyogano sAra pAmI zakAto nathI. AthI, svIkArelA cAritranA paramArthane pAmavA mATe pratyeka prajJAvaMta zramaNa-zramaNIe dravyAnuyoganuM nirUpaNa karatAM graMthanuM talasparzI adhyayana karavuM joIe. dravyAnuyoganuM adhyayana karavA mATe upakAraka bane tevA graMthomAM ziramorasthAne rahelAM graMthone yAda karatAM ja sanmatitarka graMthanuM nAma prajJApaTa upara upasI AvyA vinA rahetuM nathI. A mahAna graMthanI racanA karI che pUjyapAda AcArya zrI siddhasenadivAkarajI mahArAjAe. jaina siddhAMto je AgamagraMthomAM saMgrahAyelA che tenA hArda ane paramArtha sudhI pahoMcavA mATe A mahAna graMthanuM adhyayana amApa upakAraka bane tevuM che. mATe ja to A ane AvA mahAna graMthanuM adhyayana karavAnuM AdhArmika bhikSA vinA zakya ja na hoya to tevA avasare teno upayoga karIne paNa tenuM adhyayana karavAnuM nyAyAcArya zrI yazovijayajI mahArAje dravyaguNaparyAyanA rAsamAM jaNAvyuM che. dravyAnuyoganuM nirUpaNa karato A mahAna graMtha traNa kAMDa ane 166 gAthA jeTalo vistAra dharAve che. mukhyatAe jemAM ekAMtavAdanuM khaMDana karavApUrvaka anekAMtavAdanuM pUrNadraDhatAthI sthApana karAyuM che. A graMthanI prathama gAthAmAM jaina zAsananI pAramArthikastavanArUpa maMgalAcaraNa karyA bAda bIjI ja gAthAmAM jaNAvyuM ke, "je rIte padArthanirUpaNa karavAthI maMdabuddhivALA jIvo Agamano paramArtha samajavA samartha thAya te rIte huM nirUpaNa karIza." A kahIne teozrIe jaNAvyuM ke, AgamanA paramArthane pAmavA kaTibaddha banelA sAdhako mATe anekAMtavAda samajavo anivArya che. A graMtha bhaNavAthI buddhi anekAMtavAdathI parikarmita thaze ane e dvArA AgamanA paramArthane sahelAIthI pAmI zakAze. A graMthamAM graMthakArazrIjIe nayavAda, pramANa, saptabhaMgInuM svarUpa vagerenA varNananI sAthosAtha ekAMtavAda upara AdhArita te kALanA pracalita evA aneka mithyAvAdonuM khaMDana karIne anekAMta AdhArita samyagvAdanuM prasthApana karyuM che. e ja rIte jaina paraMparAmAM paNa je je viSayamAM je je mAnyatAo pracalita hatI te mAnyatAo tarkazuddha na jaNAtAM teno pratipakSa svIkArIne teozrIe zAstrasApekSapaNe tarkazuddha mAnyatAone prasthApita karI che. A graMthanA prathama kAMDamAM samagra jayonA AdhAra tarIke dravyAstikAya ane Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ (33) paryAyAstikanayane mUlAya tarIke oLakhAvyA che, e uparAMta baMne mUlanayono potapotAno viSaya, ane A nayanA ja vistArarUpe saMgraha vagere aneka nayonuM varNana karAyuM che. vadhumAM spaSTa karatAM jaNAvyuM che ke, bemAMthI eka paNa nayanI ekAMta mAnyatA svIkAravAthI saMsAra, sukha-duHkha, karmabaMdha-mokSa vagere koIpaNa rIte ghaTI zakaze nahi. AgaLa vadhIne saptabhaMgInuM svarUpa, jIva ane pudgaladravyano paraspara ekAkIbhAva, jainazAsananI autsargika ane apavAdika dezanAnuM svarUpa vagere viSayo varNavyA che. e vAta paNa sacoTa rIte spaSTa karavAmAM AvI che ke dravyAstikanaya ane paryAyAstika naya A baMneya mUlAyo che ane A be mUlayomAMthI ja saMkhyAbaddha bIjA nayI nIkaLe che. A badhA gayo jo paraspara sApekSa hoya to ja te pramANanA aMzarUpa hoI samyarUpa banI zake che. anyathA nirapekSa banelA te nayo pramANanA aMzarUpa na banavAne kAraNe miththArUpa bane che. bIjA kAMDamAM bhavastha kevalajJAnI bhagavaMtono ke siddha bhagavaMtonA jJAnano upayoga ane darzanano upayoga bhinna che ke abhinna che ? samakALe thAya che ke kramika thAya che? A padArthanuM varNana karatAM pracalita kramavAda ane sahavAdanI mAnyatAnuM khaMDana karI baMne upayogo abhinnarUpe ja che ane tethI ja te samakALe hoya che te vAtanuM vistRta varNana karI aneka tarkonA AdhAre sthApana karavAmAM AvyuM che. trIjA kAMDamAM pratItyavacananuM svarUpa, guNa ane paryAyanI abhinnatA, ekAMta bhedavAdI ane abhedavAdImatanuM khaMDana, anekAMtavAdanI vyApakatA, dareka padArthone anekAMta dRSTithI kaI rIte jovA tenuM udAharaNapUrvaka varNana, utpAda ane vinAzanuM svarUpa, hetuvAda ane zraddhAvAda svarUpe AgamavacanonuM vibhAjana, kALa vagere pAMca kAraNomAM samyakarUpatA ane mithyArUpatA, syAspadathI nirapekSa evA astitva vagere cha pado ane nAstitva vagere cha padonuM mithyApaNuM, zAstranI prarUpaNAnA adhikArI mATe Avazyaka guNo, caraNakaraNAnuyogano sAra pAmavA dravyAnuyoganI anivAryatA vagere padArthonuM nirUpaNa karyA bAda aMte sarva darzanonA samUharUpa zrI jinazAsananI kalyANanI kAmanA karIne aMtima maMgala karIne trIjA kAMDanA samApana sAthe graMthanuM paNa samApana karyuM che. A graMthanA mULabhUta zlokomAM dharabAyelA hArdane TIkAkAra maharSie savistara pragaTa karyuM che. TIkAkAra che tarkapaMcAnana pUjya AcArya zrI abhayadevasUrIzvarajI mahArAjA. teozrIe A mahAna graMtha upara 25000 zlokapramANa vistAravALI TIkA banAvI che. jemAM teozrIe potAnA samaya sudhImAM cAlatA pratyeka darzanavAdonuM pUrvapakSarUpe sthApana karIne temAM rahelI ekAMtikatAnuM sarvagrAhI tarkanA sahAre khaMDana karavApUrvaka anekAntavAdanI sudraDha rIte sthApanA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ (34) karI che. A badhI carcAnA kAraNe madhyamakakSAnA abhyAsIo mATe A graMthanuM adhyayana karavuM atyaMta duruha bane te svAbhAvika che. TIkAgraMthanI duhatAnA kAraNe ja moTAbhAganA abhyAsIo A graMthanA adhyayanathI vaMcita rahetA hoya che. pariNAme mULagraMthano abhyAsa karavAnuM paNa dhIme dhIme ghaTatuM gayuM che. A paristhitimAM kama se kama mULagraMthane paNa sArI rIte sahelAIthI samajI zakAya tevI vyAkhyA ke vivecananI abhyAsuo mATe khoTa vartAtI hatI. jene pUrI karavAnuM kArya koIke to karavuM jarUrI hatuM ja. jene paMDitavaryazrI dhIrUbhAIe sAkAra karavAno anumodanIya prayAsa karyo che. jo ke AvA mahAnadArzanikagraMthanI mULa gAthAono anuvAda ane vivecana karavuM ane te paNa madhyama bodhavALA jIvo sahelAIthI samajI zake te rIte karavuM te mATe ghaNI badhI sajjatA hovI jarUrI che. paMDItavarya dhIrUbhAIe mULagraMthane sparzIne ane TIkAgraMthane AMkha sAme rAkhIne gujarAtI bhASAmAM A vivecana taiyAra karyuM che. jemAM temaNe vartamAnakALanA udAharaNo vaDe graMthanA viSayane vadhu saraLatAthI samajAvavAno saphaLa purUSArtha karyo che te atyaMta anumodanIya che. "sanmatitarkanA A vivecanane tapAsavA mATe mArA upara mokalIne paMDitavarya zrI dhIrUbhAIe mane svAdhyAyano je uttama avasara Apyo te nimitte varSo pUrve A mahAgraMtha upara kAma karavAnI mArI bhAvanA punaH pradipta thatAM te kAryane atyAre hAtha upara lIdhuM che. varSo pUrve te aMge ekaThI karelI sAmagrInA sahAre A kAryano prAraMbha karyo che ane thoDA samayamAM te kArya saMpanna paNa thaze temAM nimitta banavAnuM saubhAgya paMDitavaryazrInA phALe jAya che. A vivecana tapAsavAmAM sanmatitika mULa granthano ane TIkAgraMthanA jarUrI aMzano upayoga karyo che. jyAM jarUra jaNAI tyAM sanmatitarkanA te te zloko upara mahopAdhyAyazrI yazovijayajI mahArAje tathA anya paNa pUrvAcAryoe racelI TIkAnA aMzono paNa upayoga karyo che. e badhuM jotA prastuta vivecanamAM jyAM jyAM sudhArA-vadhArA ke spaSTatA karavI jarUrI jaNAI te paMDitavaryazrIne sUcavela che. jeno temaNe prastuta vivecanamAM yathocita rIte samAveza karyo che. vi.saM. 2064, phAgaNa vada-12, gurUvAra guMdecA TAvara, muMbaI. vardhamAna taponidhi pUjyapAda AcAryadeva zrI guNayazasUrIzvarajI pAdapaNu vijayakIrtiyazasUri Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ amArA anya prakAzano 1. yogaviMzikA - upAdhyAyajI kRta TIkAnA anuvAda sAthe. gujarAtI saraLa vivecana. 2. yogazataka - svopamTIkA tathA TIkAnA anuvAda sAthe. gujarAtI saraLa vivecana. * 3. zrI jaina dharmanA molika siddhAnta - navakArathI sAmAIyavayajura sudhInA sUtro upara vivecana. navatattva, cauda guNasthAnako, karmanA 158 bhedo, sAta nathI, saptabhaMgI ane kAlAdi pAMca samavAyI kAraNo upara saraLa gujarAtI vivecana. kI 4. zrI jena tattva prakAza - devasI-rAiapratikramaNanAM sUtro upara saraLa gujarAtI vivecana. jena dhArmika pAribhASika zabdakoSa - jaina zAstromAM vAraMvAra vaparAtA pAribhASika dhArmika zabdonA artho, dhArmika zabdakoza. jaina dhArmika praznottara mAlA - prauDha strI-puruSone upayogI cAraso praznauttarono suMdara saMgraha. prathama karmagrantha (karmavipAka) - saraLa gujarAtI vivecana. dvitIya karmagrantha (kamastava) :- saraLa gujarAtI vivecana. 9. vRtIya karmagrantha (baMdhasvAmitva)-saraLa gujarAtI vivecana. SS 10. caturtha karmagrantha (SaDazIti) - saraLa gujarAtI vivecana. 11. paMcama jarmagrantha (zataka):-pUjyapAda AcArya zrI devendrasUrIzvarajI ma.sA. kRta / so gAthAnA zataka nAmanA pAMcamA karmagranthanuM gAthA-gAthArtha zabdArtha-saMskRta CPS chAyA sAthe gujarAtI saraLa vivecana saha. 12. chaThTho karmagrantha (samatikA) - chaTTA karmagranthanuM gAthA-gAthArtha-zabdArtha-saMskRta (4) chAyA sAthe gujarAtI saraLavivecana saha. 13. pUjA saMgraha sArtha:- paMcakalyANaka, aMtarAyakarma nivAraNa, pistAlIsa AgamanI pUjA Adi pUjAo suMdara bhAvavAhI artha sAthe. GA14. khAtrapUjA sAthe pU.vIravijayajI kRta snAtrapUjA artha sAthe. A 15. samyakatvanA saDasaTha bolanI sakjhAya - ghaNI ja rocaka kathAo sAthe tathA bra samyakta saptatikAnI gAthAo sAthe ra Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16. navasmaraNa - mULa gAthAo, gujarAtImAM gAthAonA saraLa artha, iMglIzamAM uja mULa gAthAo ane iMglIzamAM te gAthAonA artha. 10. ratnAkarAvatArikA(bhAga-1):- pramANanayatattAloka uparanI pU. ratnAprabhAcArya racita TIkA tathA te TIkAno saraLa gujarAtI artha. (pariccheda 1-2) 18. ratnAkarAvatArikA (bhAga-2) :- pU. vAdidevasUrijI racita pramANanayatattvAlaka uparanI pU. ratnAprabhAcArya racita TIkA tathA te TIkAno saraLa gujarAtImAM artha. (pariccheda 3-4-5) 19. ratnAkarAvatArikA (bhAga-3) - pariccheda 6-7-8.pU. ratnaprabhAcArya ma.sA. racita TIkA tathA tenuM saraLa gujarAtI vivecana. 20. ATha dRSTinI sajhAya :- pU. upAdhyAya zrI yazovijayajI ma. sA. kRta ATha dRSTinI sakjhAyanA saraLa gujarAtI artho. 21. yogadRSTi samuccaya -pU. zrI haribhadrasUrIzvarajI kRta svapajJa TIkA sAthe TIkAnuM atizaya saraLa gujarAtI vivecana. 22. tAdhigama sUtra:- sUtronuM saraLa, rocaka tathA saMkSiptavivecana. 23. zrI vAsupUjA sAthe :- pU. AcArya zrI buddhisAgarajI kRta pUjAnuM suMdara-saraLa che tathA jaina vidhisaha gujarAtI bhASAMtara. zrI samyakatvamUla bAravrata -vivecana saha. 25. savAso gAthAnuM stavana - pU. upAdhyAyajI zrI yazovijayajI ma.sA. kRta, zrI sImaMdharasvAmI paramAtmAne vinaMti karavArUpe nizcayanaya ane vyavahAranaya garbhita savAso gAthAnuM stavana gujarAtI arthavivecana sAthe. 26. dravya-guNa-paryAyano rAsa :-pU.u.zrI yazovijayajI ma. zrI kRta gujarAtI TabA sAthe tathA TabAnI tamAma paMktionA vivecanayukta artha sAthe. 20. aDhAra pApasthAnakanI sajhAya:- artha vivecana sAthe. 28. sammati prakaraNa - pUjya A. zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI kRta sammati prakaraNanuM pAThya pustakarUpe gujarAtI vivecana. bhAvimAM lakhavAnI bhAvanA 29. jJAnasAra aSTaka - dravyAnuyoganA prakharAbhyAsI zrI devacaMdrajI ma. kRta TIkA tathA TIkAnA vivecana sAthe saraLa gujarAtI jJAnasArASTa 30. amRtavelanI sajhAyanA artha. 31. jenadarzanano saMkSipta paricaya: li. dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA che . PAYO Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya nama: papU. AcAryazrI siddhasena divAkara sUrIzvarajI viracita sanmati prakaraNa prathama kArDa jagatanA tamAma padArtho sAmAnyadharma ane vizeSadharmothI bharelA che tethI te dharmone jANavA-jovAnI AtmAnI dRSTi paNa be prakAranI che. jema ke eka vRkSa che, te vRkSapaNe sAmAnya che ane mala-thaDa-zAkhA-prazAkhA-phUla ane phaLarUpe vizeSa che. A be prakAranA bhAvone jonArI draSTi paNa be prakAranI che arthAt zeya dvividha hovAthI te zeyane jANanArI jJAyaka evI dRSTi paNa dvividha che. sAmAnya dharmane jonArI-jANanArI je dRSTi te dravyArthikanaya che ane vizeSadharmane jonArI-jANanArI je draSTi te paryAyArthika naya che. A banne nayonuM tathA tenA uttarabhedonuM varNana A granthamAM karavAmAM AvyuM che tethI syAdvAdane arthAt anekAntavAdane ghaNI ja yukti-prayuktithI A granthamAM samajAvavAmAM Avyo che kAraNa ke anAdikALathI jagatanA padArthonuM svarUpa svAbhAvikapaNe ja anekAntamaya che ja. ane A kAraNe je koI paNa eka bAjA DhaLI gayelI vRSTivALA Itara darzanonI keTalIka mAnyatAonuM nirasana paNa A granthamAM tarkapUrvaka karavAmAM AvyuM che tathA jainadarzanamAM paNa koI eka nayanA bhArane lIdhe cAlI AvatI keTalAka AcArya mahArAjazrIonI ekAgarbhita vicArasaraNIonI paNa A granthamAM samIkSA karavAmAM AvI che. vidvAna puruSonA praveza mATe koI paNa granthanA prAraMbhamAM maMgalAcaraNa, viSaya, saMbaMdha ane prayojana A cAra padArtho granthakartA mahAtmA puruSo lakhatA ja hoya che. ziSTapuruSonI A praNAlikA ja che tethI pahelI gAthAmAM maMgalAcaraNa ane saMbaMdha tathA bIjI gAthAmAM viSaya ane prayojana granthakartAzrI samajAve che. siddhaM siddhatthANaM, ThANamaNovamasuhaM uvagayANaM / kusamayavisAsaNaM, sAsaNaM jiNANaM bhavajiNANaM // 1 // (siddhaM siddhArthAnAM sthAnamanupamasukhamupagatAnAm / kusamayavizAsanaM, zAsanaM jinAnAM bhavajinAnAm // 1.') Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArDa-1 - gAthA-1 sanmatiprakaraNa gAthArtha - anupamasukhavALA sthAna pAmelA evA tathA bhavane jitanArA evA (eTale 13mAM guNasthAnake vartatA arthAt zarIradhArI evA) tIrthaMkara paramAtmAonuM zAsana (nirdoSatAthI) siddha thayeluM che. tathA siddha (yathArtha) evA arthone kahenAruM (pratipAdana karanAruM) che ane kutsita (mithyA) darzanonuM nirasana karanArUM che //1. vivecana - jainadarzanamAM bharatakSetra ane airAvatakSetramAM janmelA mAnavIo mATe te ja kSetramAM thayelA ane thatA 24-24 tIrthakara bhagavaMto ja sarvottama, jagamUjya, anaMta upakArI purUSa vizeSa che. tathA teo ja vizeSa darzana, vaMdana ane pUjanane yogya che tethI maMgalAcaraNarUpe te tIrthakara bhagavaMtone arthAt arihaMta bhagavaMtone namaskAra karavo joIe arthAt te 24 tIrthaMkara paramAtmAone ja namaskAra karavo ucita che. paraMtu A tIrthakarabhagavaMtonI sarvottamatA ane viziSTa pUjyatA paNa teonA zuddha AtmadravyanI nirmaLatAne lIdhe tathA teonI nirdoSa vANIne lIdhe che tathA teonA mukha dvArA nIkaLelI uccAraNAtmaka vyaMjanAkSararUpa pavitra vANI, ane teonI gerahAjarImAM AgamorUpe lakhAyelI saMjJAkSara rUpa vANI ApaNA upara ghaNo ghaNo upakAra kare che tathA te vANI ja traNe kALe jagatanA jIvonuM kalyANa kare che tathA teonI vANI abAdhita che. mATe ja teonI pUjanIyatA che. tethI teonI vANI arthAt teonuM zAsana savizeSa pUjanIya ane namaskaraNIya che. A kAraNe granthakartAzrI te mahAtmAonI vANIne (zAsanane) smaraNa karavArUpe maMgalAcaraNa kare che. TIkAmAM kahyuM che ke "mavana ' rUri I mavati nAra-tirya-rAmaparyAyatvera utpadyante prANino'sminniti bhavaH-saMsAraH, taddhetutvAd rAgAdayo'tra bhavazabdenopacArAd vikSatA:, te nitavatta ti ninAda / cAra gati te bhava, rAgAdi tenA hetubhUta hovAthI rAgAdi paNa bhava, tene (tevA bhavane) jItanArA te bhavajina, teonuM A zAsana. teramA-caudamAM guNaThANe bIrAjamAna, sadehe bhUmi upara vicaratA, rAga-dveSa ane mohAdi sakala doSono kSaya karanArA evA vItarAga - sarvajJa banelA tIrthakara arihaMta paramAtmAne "bhavajina" kahevAya che. bhavamAM vicaratA dehadhArI je jinezvara paramAtmA che eTale ke rAgAdi rUpa bhavane je jitanArA che te bhavajina. mokSe gayelA arihaMta paramAtmA azarIrI hovAthI vANI pharamAve nahIM, ane bAramA guNaThANA sudhInA jIvo (bhale arihaMta paramAtmAnA jIva hoya to paNa) sAdhakadazAnI apekSAe rAga-dveSAdine jItanArA hovA chatAM paNa chadmastha hovAthI dharmadezanA ApatA nathI tathA arihaMta paramAtmA sivAyanA bIjA munimahAtmAo tathA sUrivaro jo ke dharmadezanA Ape che paraMtu teo arihaMta paramAtmAe ApelI dezanAnA anuvAda rUpe dezanA Ape che. maulika bhAve potAnA vicAronI dharmadezanA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kADa-1 - gAthA-1 ApatA nathI. A rIte svasvAmitva bhAve to teramA guNaThANe bIrAjamAna tIrthakara bhagavaMto ja dharmadezanA Ape che. tethI anya sarvane tyajIne ahIM "bhavajino" = sadehe vicaratA rAgAdi rUpa bhavane jitanArA teramA guNaThANAvALA sarvajJa vItarAga arihaMta tIrthakara paramAtmA ja kahyA che ane te paramAtmAnI vANInI stuti karavAmAM AvI che. arthAt te svarUpe maMgaLAcaraNa karavAmAM AvyuM che. A vANIne ja "zAsana" kahevAya che. zAsana eTale dvAdazAMgIrUpa bhagavAnanI AjJA, bhagavAnanuM pharamAna, bhagavAnanI vANI, bhagavAnanuM kathana, vItarAgavacana, vItarAga tIrthaMkara prabhunI vANI. A zAsana eTale ke bhagavAnanI vANI. te kevI che? te samajAvavA mATe mUlagAthAmAM vANInAM eTale ke zAsananAM traNa vizeSaNo mukyAM che. niVI sAsaUAM rAgavaiSane jItIne jina banelA ane bhavane jitanArA tathA bhavamAM vicaratA evA jinezvara bhagavaMtonuM zAsana kevuM che? (vItarAga paramAtmAnI vANI kevI che, tenA traNa vizeSaNo che. (2) siddha, (2) siddhaOAii (sAsaUi), (3) samavilAsamAM A traNe pado zAsananAM vizeSaNo che. ane (6) govamasudde hAi kavAyA, (2) mavaniVITUAM A banne niVIIM nAM vizeSaNo che. TIkAmAM kahyuM che ke "siddha-pratiSThita nizcitaprAthamiti yAvat mahinaiva, nAtaH prarat pratiSTAdhyam ' siddha thayeluM, pratiSTita thayeluM, nizcita che pramANatA jemAM evuM A zAsana che potAnA mahimAthI ja pramANatAvALuM che. paraMtu A prakaraNa racavAthI pramANatA siddha karavI paDe tevuM nathI. 2. siddha = jemAM koI paNa jAtano doSa nathI, te rIte nirdoSapaNe siddha thayeluM, piMkAyeluM, prasiddha thayeluM evuM A zAsana che. kAraNa ke je koI vaktA eka naya mAne, eka ja nayanI bhArapUrvaka dezanA Ape, eka ja naya tarapha vadhAre vaLAMkavALA bane, tenI ja dezanA doSavALI hoya che. tenuM ja zAsana bIjA nayanI avagaNanAnA kAraNe doSavALuM bane che. jinezvara paramAtmAnuM zAsana (vANI) banne nayonI samatolapaNe dezanA pharamAvatuM hovAthI AvA doSo vinAnuM che. te tenA abhyAsI vidvAna puruSomAM prasiddha che. siddha che. je vidvAna puruSo tenA abhyAsamAM UMDA utaryA che. ane UMDA utare che teone ja te zAsananI nirdoSatA siddha thayelI samajAya che Ama vadhAre vadhAre spaSTa samajAya che. TIkAmAM kahyuM che ke "siddhArthInA' rUtyane hetusaMkUva viditAvArthe, siddha:prmaannaantrsNvaadto nizcitAH ye'rthA naSTamuSTyAdayaH, teSAM zAsanaM- pratipAdakaM yato dvAdazADagaM pravacanamato jinAnAM kAryatvena saMbaMdhi / tenAyaM prayogArthaH sUcitaH / prayogazca pramANAntarasaMvAdiyathokta naSTamuSTayAdisUkSmAntaritadUrArthapratipAdakatvAnyathA'nupapatterjinapraNItaM zAsanam / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ kASTha-1 - gAthA-1 sanmatiprakaraNa 2. siddhasthApaf (sAsaUT) = tarka ane yuktiothI siddha evA ja arthone kahenArUM A zAsana che. A zAsanamAM jIva-ajavAdi je je navatatvo kahyA che, cha dravyo kahyAM che ane tene jANavAnA upAya rUpe mUla ra ane uttara 7 nayo, tathA pratyakSAdi pramANo vigere je kaMI paNa jaNAvavAmAM AvyuM che te saghaLuMya pathArtha che. jagatamAM jevuM che tevuM ja kevaLajJAna-darzanathI joIne pachI ja kahyuM che. pramANAntarothI saMvAdi che. mananI kalpanAo karI-karIne goThavIne kahyuM nathI. yathA gati, tathA pati, yathA pati, tathA vati jevuM jagata che tevuM teo dekhe che ane jevuM dekhe che tevuM ja teo kahe che. mATe ja temanuM zAsana (teonI vANI) yathArtha che. huM Ama mAnuM chuM ema kAlpanika mAnyatAvALI teonI vANI nathI, mATe ja anya badhA ja darzanone vicArita arthamAM "mata" kahevAya che. bauddhamata, sAMkhyamata, vaizeSikamata ItyAdi, paraMtu jainadarzanane vicAraNA arthamAM "mata" kahevAya nahIM. bauddha Ama mAne che. sAMkhya Ama mAne che. ema tyAM kahevAya. paraMtu jinezvaro Ama mAne che. evuM vicAraNA arthavALuM kayAreya paNa bolAya nahIM kAraNa ke teo trikAlajJAnI hovAthI sAkSAta dekhe ja che mATe mAnavAnI ke kalpanA karavAnI sarvajJa hotI ja nathI. chaghasthane ja hoya che. A kAraNe jinezvara bhagavaMto Ama kahe che. Ama kahevAya paNa Ama mAne che. evuM na kahevAya. mATe ja yarthAthapaNe prasiddha evA ja arthone jaNAvanAruM A zAsana che. TIkAmAM kahyuM che ke "samayavisa" rUti vAtra caDyAne yuddhavirAsananaamsrvjnyprnniittvprtipaadktven vyAkhyeyam / tathAhi-kutsitAH pramANabAdhitaikAntasvarUpArthapratipAdakatvena, samayA: kapilAdisiddhAntAH, teSAM "santi paJcamahabbhUyA" (sUtrakRtAMga 2-2-2-7) rUtyAdri vavanasaMrmana gvaSaye virogha ghumAvavaeNra "vizAsina" = vidhvaMsakaM, yataH, ato dvAdazAMgamevaM "jinAnAM zAsanamiti" bhavatyato vizeSaNAt sarvajJavizeSasiddhiriti sthitametat- jinazAsanaM tattvAdeva siddhaM nizcitaprAmANyamiti / rU. samayavilAsa = kutsita je samayo (darzano) che tenuM vizAsana-nirasana karanAruM A zAsana che kAraNa ke kutsita darzano koI paNa eka ke be nayane ja ekAne grahaNa karIne jagatanA svarUpanI prarUpaNA kare che. bAkInA nayanI avagaNanA kare che tethI ja te darzano kutsita-niMdanIya-tyajavAlAyaka arthAt ayathArthavAdavALAM kahevAya che. jema ke bauddhadarzana kahe che ke "sarva kSazvimeva' Ama kahevAmAM paryAyanI apekSAe kSaNiktA hovA chatAM paNa dravyanI apekSAe je dhruvatA (nityatA) che tenI avagaNanA thAya che mATe te ayathArthavAdavALuM 1. paNa zabda be vAra levo. ekavAra siddha arthone sArU kahenAra Ama vizeSaNa tarIke ane bIjIvAra AvA prakAranuM zAsana ema vizeSya tarIke levuM. siddha evA arthone bhAkhanArUM evuM zAsana. Avo artha karavo. 2. jainamata - jinamata vigere zabdo svagraMthomAM jovA maLe che. tyAM "mata"no artha mAnya athavA bhASita evo artha kavo. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-1 - gAthA-1 hovAthI kutsitatAne pAme che. evI ja rIte sAMkhyadarzana nityatAne ja batAvatuM chatuM paryAyano apalApa karatuM hovAthI kutsitatAne pAme che. Ama sarvatra samajavuM. A jainazAsana ja jagatanA padArthonuM jevuM svarUpa che tevuM ja svarUpa sApekSa evA banne nayothI batAvatuM hovAthI uparokta darzanonA ekAntavAdanuM nirasana (khaMDana) kare che. khoTAne khoTA tarIke sAbita kare che. koIno paNa pakSapAta karyA vinA satyane satya tarIke jAhera karanAra A eka ja jainadarzana che. - A rIte A jainazAsana (1) siddha che. (nirdoSapaNe prasiddha che. eTale ke guNothI bharelApaNe prasiddha che.) (2) yathArtha padArthonuM pratipAdana karanAra che. ane (3) eka eka nayane pakaDIne mithyA prarUpaNA karanArA kutsita (niMdanIya) darzanonuM nirasana karanAra che. AvA zAsanane graMthanA pAraMbhamAM huM yAda karuM chuM. smRtigocara karUM chuM. bhAvathI vaMdana-praNAma karuM . je zAsane tattvo samajavA mATenI divyavRSTi ApI che. alaukika upakAra karyo che. AMkhamAM sAcA tattvonuM sAcuM svarUpa samajavA mATenuM sApekSa nayavAda svarUpa aMjana AMjI vRSTine nirmaLa karI che. draSTine divya banAvI che. tevA zAsanane eTale ke bhavane jitanArA evA dehadhArI arihaMta paramAtmAnA zAsanane (vANIne) vAraMvAra koTi koTi namaskAra hojo. A maMgalAcaraNa thayuM. na = A pada mavaniVTV padanuM tathA savAyA padanuM vizeSyavAcI pada che. jinezvara tIrthaMkara paramAtmAnuM A zAsana che. have te tIrthaMkara paramAtmA kevA che ? te samajAvavA mATe teozrInA be vizeSaNo lakhe che (1) 3ovamasudaM ra 3vAyA ane (2) manapaITUAM. A banne vizeSaNono artha A pramANe che. 2. movamasudaM ra 3vavaUi = anupama sukha che jemAM evA sthAnane (muktisthAnane) pAmelA = pAmanArA evA jinezvara tIrthakara bhagavaMtonuM A zAsana che. pAMca indriyonA viSayajanya je sukha che te kSaNika sukha che parAdhIna sukha che. padgalika padArthone paravaza sukha che ane te paugalika padArtho meLavavA dhanopArjana Adi karavAmAM ja samasta kALa cAlyo jAya che. viSayonA bhogathI tRpti thatI nathI. paNa tenI tRSNA vadhe che tathA vAstavikapaNe te sukha ja nathI. kevaLa duHkhanA pratikArarUpa che. jayAre muktimAM raheluM je AtmikaguNonuM sukha che. te anaMtakALa sthAyi sukha che svAbhAvika che. Atmattika che. sakalavyAbAdhArahita che. sarvasukhAtizAyi sukha che. tathA svAdhIna sukha che. mAtra svadravyane ja AbhArI che. tenA mATe dhanopArjana ke kAlanirgamana karavo paDato nathI. tethI A sukha anupama sukha che. AvA prakAranA anupamasukhavALA muktisthAnane A bhavanuM AyuSya pUrNa thatAM ja nikaTanA kALamAM ja A tIrthakara bhagavanto pAmavAnA che. tethI bhAvimAM bhUtavo upacAra karIne AvA prakAranA anupama sukhavALA sthAna pAmelA evA tIrthaMkara paramAtmAo Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArDa-1 - gAthA-2 sanmatiprakaraNa che. Ama kahela che. athavA je tIrthaMkara paramAtmAo vANI prakAzIne mokSe padhAryA che. teone AzrayI A vizeSaNa sArthaka che. 2. maniur = bhavamAM dehadhArI tarIke vicaratA ane rAgAdi rUpa bhavane jitanArA evA jinezvara bhagavaMto. teramA guNaThANe bIrAjamAna evA ja tIrthakara bhagavaMto dharmadezanA Ape che. zAsana sthApe che caudamAM guNasthAnakavALA ke siddhAvasthAvALA, ayogI hovAthI dharmadezanA ApatA nathI. A artha samajAvavA mATe A vizeSaNa che. Ama AvA prakAranA be vizeSaNovALA jinezvaronuM je zAsana che. tenuM A graMthanA prAraMbhamAM maMgalAcaraNa rUpe huM vaMdana-namana-smaraNa karUM chuM. tathA A zAsanathI mane je yathArthatattvo jaNAyAM che te tatvone ja A graMthamAM huM kahIza. Avo artha levAthI A graMthano paramAtmAnI AgamavANInI sAthe saMbaMdha che. Agamane anusAre ja huM A graMtha banAvIza. Ama guruparvakrama rUpa saMbaMdha paNa samajI levo ||1|| viSaya ane prayojananuM pratipAdana - samayaparamatthavittharavihADajaNapajjuvAsaNasayanno / AgamamalArahiyao, jaha hoi tamatthamunnesuM // 2 // samayaparamArthavistaravihATa janaparyupAsanasakarNaH / Agama malAra hRdayaH, yathA bhavati tamarthamunneSye // 2 // gAthArtha - AgamanA artho samajavAmAM gaLIyA baLadanA jevo ALasu hRdayavALo = maMdabuddhivALo puruSa paNa zAstronA paramArthano vistAra (vikAsa) karavAmAM kuzaLa (arthAt dIpaka samAna) evA jJAnI mahAtmAonI sevAmAM tatpara je rIte bane, te rIte te arthane A granthamAM huM kahIza / 2 vivecana - A saMsAramAM ghaNA jIvo potAnA mAnavabhavanI tathA jinavANInI prAptinI durlabhatA samajI AgamonA artho bhaNavA-bhaNAvavAmAM layalIna thaIne rahe che. pharI pharI AvuM suMdara-nirdoSa-AtmAnuM kevala hita ja karanAruM A zAsana maLavuM ghaNuM ja durlabha che Ama samajIne temAM ja racyA pacyA rahe che. jayAre mohAdhIna bIjA keTalAka AtmAo ke jeo bhogapriya che. viSayasukhonA ja artha che. bhavAbhinaMdI che. artha ane kAmanI vAsanAmAM ja layalIna che. teo AgamonA arthagrahaNanA sAmarthyavinAnA arthAt maMdabuddhivALA hoya che. tethI AgamonA artho bhaNavA-bhaNAvavAmAM tathA sAMbhaLavAsaMbhaLAvavAmAM udAsIna hoya che tenI upekSA karanArA hoya che te tarapha AkarSAtA nathI. gADe Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kANDa-1 - gAthA-2 joDelo gaLIyo baLada jema gADu kheMcato nathI. turata besI ja jAya che. tema A AtmAo AgamanA artho jANavAmAM joDAtA nathI tethI zAstrakAra mahAtmA kahe che ke AgamamalArahiyao Agamane (eTale ke AgamanA arthone) jANavAmAM je AtmAo kuMThita hRdayavALA che. zUnya hRdayavALA che. gaLIyA baLadanI jema ALasu che. upekSA karanArA che tevA AtmAo paNa bhale pote na bhaNe, to paNa bhaNelA jJAnIonI sevAmAM joDAya, jJAnanI mahattA samajIne teonI upAsanA karavAmAM sakarNa (sAvadhAnasajAga) bane te mATe A graMtha huM banAvuM chuM. (mamivArA prAnanavimAno vasyAsau mattAra:, tive abhidhAna rAjendrakoza. bhAga 6, pRSTha 157) = je AtmAo bhogapriya che. tattvajJAnanI upekSA karanArA che. tattva tarapha AkarSAyelA nathI. saMsAranA sukhano rasa-AnaMda ghaTayo nathI. tattvanI prIti lAgI nathI. tevA jIvone paNa potAnI bhUla samajAya. Aja sudhI tattva kaMI na bhaNyA teno kheda thAya, pArAvAra duHkha thAya, ane jeo AgamanA paramArthano vistAra karavAmAM layalIna che, zAstrajJa che. mahAtmA puruSo che. cauda pUrvAdinA jJAtA che teonI huM sevA karUM, upAsanA karUM AvI sajAgatA teomAM Ave, na bhaNelApaNAno kheda thavAthI bhaNelA zAstrajJa puruSo pratye ahobhAvapUjyabhAva jAge. te mATe tevA ajJAnI ALasu jIvo paNa zAstranA artho sAMbhaLavA mATe AkarSAya tevA tevA arthone (bhAvone) A granthamAM huM kahIza. vidyAGa = visATa, viSAda abhidhAna rAjendrakoza bhAga 6, pRSTha 127 tathA pUjya abhayadevasUrijI kRta TIkAmAM Avo artha che ke "vihADa'' kRti rIpyamAnAn zrotubuddhI prAzamAnAnAMn drIpati - prANayati kRti vihATa: eTale vijJA' - vihATa TIkAnuM peIja-15. = 7 TIkAno aMza = pArthastu mamiva JarA = prAjanakavibhAgo yasyAsau malAro . gaurgalI, Agame tadvat kuNThaM hRdayaM yasya = tadarthapratipattyasAmarthyAt = asau tathA = mathIH, = Jain Educationa International samyagIyante paricchidyante'nenArthA iti samayaH = AgamaH tasya paramo'kalpitazcAsAvarthaH, tasya vistaro = racanAvizeSaH, tasya vihATaH iti dIpyamAnAn zrotRbuddhau prakAzamAnAnarthAn dIpayati = prakAzayatIti vihATazcAsau janazca caturdazapUrvavidAdilokaH, tasya paryupAsanam, kAraNe kAryopacArAt - sevAjanitatadvyAkhyAnaM tatra saha karNAbhyAM vartate iti sakarNaH, tad vyAkhyAtArthAvadhAraNasamarthaH yathA iti tena prakAreNa bhavati taM tathAbhUtamarthamunneSye tezata: pratipAyiSye / = For Personal and Private Use Only =
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ kATha-1 - gAthA-3 sanmatiprakaraNa yathAbhUtenArthena pradipAditenAtikuNThadhIrapi zrotRjano viziSTAgamavyAkhyAtRpratipAditArthAvadhAraNapaTuH sampadyate tamarthamanena prakaraNena pratipAdayijyAmIti yAvat granthakartAnA hRdayamAM keTalI ane kevI bhAvadayA varte che ! bhogI saMsArapriya jIvone paNa tattvajJa mahAtmAo pratye prItivALA banAve eTale vAraMvAra teonI upAsanAmAM sAvadhAna thaIne rahetAM teonuM paNa kALAntare kalyANa thAya, thAya ane thAya che. saMsAramAM DUbelA jIvone tAravA mATe AvI tattvavANI ja vadhAre upakAra karanArI che. ekavAra jene tattvajJAnano prema lAge che. te kayAreya paNa tene choDato nathI. balve saMjogonI sAnukuLatA maLatAM vadhAre ne vadhAre temAM te guMthAya che. ekavAra jene saMsAranAM sukho madha jevAM lAgatAM hatAM tene ja have te sukho baMdhanakartA ane halAhala jhera jevAM lAge che. zAstronA arthonuM zravaNa AtmAnI draSTine ja badalanAra che. AtmAno yu Tarna (U TURN) karanAra che. eTale ja granthakartA A bIjI gAthAmAM kahe che ke AgamanA arthone sAMbhaLavAmAM-samajavAmAM gaLIyA baLada jevA, zUnya hRdayavALA pramAdI puruSone paNa huM A evuM zAstra saMbhaLAvIza ke jenAthI teone na bhaNyAnI bhUla samajAya, bhaNavA-sAMbhaLavA AkarSAya ane bhaNAvanArA - tattva samajAvanArA ane saMbhaLAvanArA arthAt zAstronA paramArthane vistArathI prakAzita karanArA zAstrajJa mahAtmA puruSo pratye teo ahobhAvavALA - pUjayabhAvavALA bane ane AvA mahAtmAonI upAsanA (bhakti) karavAmAM layalIna bane ke jenAthI teonuM paNa bhAvimAM alpakAle kalyANa thAya. A gAthAmAM AvA prakAranuM tattvajJAna bhaNavAmAM sAMbhaLavAmAM ALasu jIvone paNa udyamavaMta karavA. te prayojana che ane teonuM paNa kalyANa thAya tevA arthonuM pratipAdana karavuM te viSaya che. Ama banne gAthAmAM thaIne anubaMdhacatuSTaya samajAvyAM che jarA A granthamAM pratipAdana karavA yogya mukhya viSayano nirdeza - titthayaravayaNasaMgaha-visesapatthAramUlavAgaraNI / davvaDhio ya pajjavaNao ya sesA viyappA siM // 3 // (tIrthavacanasagraha-vizeSaprastAramalavyAkaraNI / dravyArthiva paryavanayaza zeSa vinyAstayo: 3 ). gAthArtha - tIrthaMkara paramAtmAnAM arthathI kahevAyelAM vacanono sAmAnya ane vizeSapaNe je vistAra che te vistAranuM mUlathI pratipAdana karanArI je vANI che. te ja dravyArthika ane paryAyArthika evA be nayo che. bAkInA badhA nayo A be nayanA ja peTAbheda che || Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kANDa-1 - gAthA-3 vivecana - jagatamAM vartatA sarve paNa padArtho dravyAtmaka (dravyasvarUpa) paNa che. ane paryAyAtmaka (paryAyasvarUpa = avasthAsvarUpa) paNa che. tene jANanArA-jonArA AtmAonI je dRSTi che te dRSTine (apekSAne) anukrame dravyAstikanaya ane paryAyAstikanaya kahevAya che. naya eTale dRSTi, apekSA, vivakSA, kahevA pAchaLano Azaya. 2 pratyeka vastumAM dravya ane paryAya banne svarUpo che ja. te mATe te banne svarUpane jANavA mATe banne dRSTionI jarUriyAta rahe che. jema ke AtmA nAmanuM dravya anAdi kALathI che ane anaMtakALa raheze. mATe dravya svarUpe anAdi-anaMta, nitya, dhruva che chatAM pratisamaye tenA guNadharmomAM parivartana thavA svarUpe kSayopazamabhAve ane auyikabhAve jIvadravya badalAya paNa che ja. kuTastha (ekAnte) nitya nathI mATe paryAyane AzrayI utpAda-vyayavALuM eTale ke anitya paNa che ane dravya svarUpe nitya paNa che ja. tathA sarve paNa jIvo jIvapaNe samAna (sAmAnya) paNa che chatAM cetanAzaktinA AvirbhAva-tirobhAvanI apekSAe ekendriyabeIndriya-teIndriya-cauriMdriya ane paMcendriya Adi rUpe bhinna bhinna paNa che arthAt vizeSa paNa che ja. 9 A rIte jagatanA sarve paNa padArtho svayaM potAnI rIte ja pariNAmI dhruva hovAthI sAmAnyAtmaka paNa che ane vizeSAtmaka paNa che. te banne prakAranA vastunA yathArtha svarUpane kahenArAM (samajAvanArAM) paramAtmAnAM vacano che. kAraNa ke paramAtmA sarvajJa ane vItarAga che. sarvajJa hovAthI ajJAnajanya asatyatA temanI vANImAM nathI ane vItarAga hovAthI mohanA vikArajanya asatyatA paNa temanI vANImAM nathI tethI jayAre sAmAnyasvarUpane kahevAthI jagatanA jIvono upakAra thAya tema hoya tyAre paramAtmA vizeSasvarUpano apalApa na thaI jAya te rIte sAmAnyasvarUpane pradhAnapaNe kahe che. tene ja dravyArthikanaya kahevAya che. tathA jyAre vizeSasvarUpane kahevAthI jagatanA jIvono upakAra thAya tema hoya tyAre ja tIrthaMkara paramAtmA (sAmAnya svarUpano apalApa na thaI jAya te rIte) vizeSasvarUpane pradhAnapaNe samajAve che tene ja paryAyArthika naya kahevAya che. tethI tIrthaMkara paramAtmAnAM vacano vastunA sAmAnyasvarUpa ane vizeSasvarUpanA vistAranA mUlane kahenArAM che ane tene ja anukrame dravyArthika tathA paryAyArthika naya kahevAya che. Jain Educationa International dravyArthika naya te abhedagAmI dRSTi che ane paryAyArthikanaya te bhedagAmI dRSTi che. koI paNa eka puruSane janmathI maraNaparyanta puruSapaNe teno te ja che ema ekAkArapaNe (abhedapaNe ) je jovo jANavo te dravyArthikanaya che ane bAlya-yuvA ane vRddha paNe te puruSa bhinna bhinna che ema je jANavo. te paryAyArthikanaya che. koIpaNa mANasa jyAre kaMIpaNa vicAre che athavA bole che tyAre prayojanane anusAre kAM to abheda tarapha DhaLIne, athavA For Personal and Private Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 kArDa-1 - gAthA-3 sanmatiprakaraNa bheda tarapha DhaLIne ja vicAre che ane bole che. abhedanI pradhAnatAe karAyelA vicAro ane uccAraNa karAyelAM vacano vastunA sAmAnyasvarUpane pratipAdana karanArAM che tethI tevI draSTine dravyArthikanaya kahevAya che ane bhedanI (vizeSanI) pradhAnatAe karAyelA vicAro ane uccAraNa karAyelAM vacano vastunA vizeSa svarUpane pratipAdana karanArAM che tethI tevI draSTine paryAyArthikanaya kahevAya che. vastumAM banne svarUpo che mATe te banne svarUpone samajAvanArA banne nayo (jo anyonya sApekSa hoya to) sAcA ja che. jo nirapekSa hoya, eka-bIjAno apalApa karanArA hoya to te ja banne nayo mithyAsvarUpa pratipAdana karanArA hovAthI durnaya che. khoTA naya che. sAmAnya-vizeSanI caDatI-utaratI zreNI aneka rIte bane che. jema ke janmathI maraNa paryanta devadatta paNe rahelo puruSa, bAlya-yuvA ane vRddhapaNAnA paryAya rUpa vizeSanI apekSAe sAmAnya hovA chatAM paNa bhavAntaromAM thanArA deva-nArakI-tiryaMca-manuSya Adi paryAyomAM rahelA jIvadravya rUpa sAmAnyanI apekSAe vizeSa paNa che ja. vastuonA judA judA svarUpane samajAvanArAM paramAtmAnAM tamAma vacano be bhAgamAM samAI jAya che. keTalAka sAmAnyabodhaka vacano hoya che. to keTalAMka vizeSa bodhaka vacano hoya che. tenI pAchaLa je judI judI dRSTi che te ja be nayo che. (1) sAmAnya dharmonAM bodhaka vacanonI pAchaLa je prerakavRSTi che. abhedanI pradhAnatAvALI je dRSTi che. (vaktAno Azaya che) te ja dravyArthikanaya che ane (2) vizeSadharmonAM bodhaka vacanonI pAchaLa je prerakaSTi che. bhedanI pradhAnatAvALI je draSTi che. (vaktAno AvA prakArano bhedapradhAna je Azaya vizeSa che) te ja paryAyAkinaya che. jema ke trasa hoya ke sthAvara hoya, Akhara badhA jIva ja che. A dravyArthikanayanI dRSTi che ane jIvanA be bheda che. eka trasa ane bIjo sthAvara. A paryAyArthika nayanI draSTi che. A rIte paramAtmAnAM tamAma vacano vastunA sAmAnya ane vizeSa prakAranA mULatattvane kahenArAM che. ane te ja A be nayo che. zeSa naigama - saMgraha - vyavahAra - jusutra - zabda - samabhirUDha ane evaMbhUta AvA prakAranA je nayo zAstromAM Ave che te sarve nayo A be mUlanayonA ja uttarabhedo (peTAbhedo) che. te saghaLA nayo A banne nayonI ja zAkhA-prazAkhA che. dravyArthika ane paryAyArthika A banne nayo maLIne vastunA pUrNasvarUpane kahenAra hovAthI tathA paramAtmAnAM vacano sAMbhaLIne gaNadharabhagavaMtoe karelI zAstraracanAnA AdhArabhUta paNa A ja be nayo hovAthI A be nayomAM ja badhA no samAI jAya che. tethI prathama te be nayonuM ja varNana karAya che. TIkAno aMza = tatti saMsAravaM cena tat tIrtham = dizADAM tathA vA ! tat kurvanti utpadyamAnamutpAdayanti tatsvAbhAvyAt tIrthakaranAmakarmodayAd veti "hetvAdyarthe Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa DIeDa- 1 - gAthA-4 11 Tac" ( pANinI vyA.) tIrthakarANAM vacanam = AcArAdi, arthatastasya tadupadiSTatvAt, tasya saGgrahavizeSau dravyaparyAyau sAmAnyavizeSazabdavAcyAvabhidheyau, tayoH prastAraH tasya saGgrahavyavahAraprastArasya mUlavyAkaraNI AdyavaktA jJAtA vA dravyAstikaH - drutirbhavanaM dravyam, satteti yAvat, tatra "asti" iti matirasya dravyAstikaH, "saha supA (pANiInI 2-1-4 ) ityatra supA saha iti yogavibhAgAt mayUravyaMsakAditvAd vA dravya - AstikazabdayoH samAsaH, dravyameva vArtho'syeti dravyArthikaH, dravye vA sthitaH dravyasthitaH / pari = samantAt avanaM avaH = paryavo vizeSa:, tajjJAtA vaktA vA, nayanaM nayaH nItiH paryavanayaH, atra chandobhaGgabhayAt "paryAyAstikaH" iti vaktavye paryavanayaH ityuktam / tenAtrApi "paryAya eva asti iti matirasya iti dravyAstikavad vyutpattirdraSTavyA, sa ca vizeSa prastArasya RjusUtrazabdAdeH Adyo vaktA / nanu ca "mUlavyAkaraNI" ityasya dravyAstikaparyAyanayAvabhidheyAviti dvittvAd dvivacanena bhAvyam / na, pratyekaM vAkyasamApteH, ata eva cakAradvayaM sUtre nirdiSTam / zeSAstu naigamAdayo vikalpA bhedAH anayordravyArthikaparyAyArthikayoH / "siM" iti prAkRtazailyA " bahuvayaNeNa duvayaNaM" iti dvivacanasthAne bahuvacanam / A be naya ja mukhyanaya che. zeSanayo A banne nayanA ja vikalpo che tathA paramAtmAnI samasta vANI A banne nayomAM samavatAra pAme che eTale ja vastusthiti samajavA mATe A banne nayonA samanvayAtmakabhAve banelI, sApekSabhAve thayelI anekAntavRSTi ja upakArI che. ekAntavRSTi upakAra karanArI to nathI paNa vastuno ayathArthabodha karAvanAra hovAthI apakAra ja karanArI che. ATalI vAta A gAthAmAM zAstrakartAe gaMbhIrapaNe jaNAvI che. 3 dravyAstikanayanA uttarabhedo - davvaTThiyanayapayaDI suddhA saMgahaparUvaNAvisao / paDirUve puNa vayaNatthanicchao tassa vavahAro // 4 // = , ( dravyAstikanayaprakRtiH zuddhA sagrahaprarUpaNAviSayaH / pratirUpe punaH vacanArthanizcayaH tasya vyavahAraH || 4 || ) Jain Educationa International gAthArtha - zuddha evI dravyArthikanayanI je prakRti che e ja saMgrahanayanI prarUpaNAno viSaya che ane vaNI paDirUve = bhuTTI bhuTTI vastuvAra ke zabdArthabhaya nizcaya che te 4 dravyArthinayanI prakRtino vyavahAra che // 4 // For Personal and Private Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 kAraDa-1 - gAthA-4 sanmatiprakaraNa vivecana - tattvArthasUtra, vizeSAvazyakabhASya ane pramANanayatattAlokAlaMkAra Adi mahAgraMthomAM tathA jainavidvatsamAjamAM nigamAdi sAta no suprasiddha che. temAM naigamanaya sAmAnya ane vizeSa ema ubhayano grAhI hovAthI anukrame saMgrahamAM ane vyavahAramAM samAI jAya che. AvI vivakSA jyAre karIe chIe tyAre cha no paNa vivakSAvizeSathI kahevAya che. jo ke upacAragrAhI nigamanaya saMgraha-vyavahArathI bhinna paNa che paraMtu tenI avivakSA karIe tyAre cha nayo paNa tattvArthAdi zAstramAM Ave che. te cha nayomAMthI saMgraha ane vyavahAra A bane nayo dravyArthikanayanA uttarabhedo che ane jusUtrAdi zeSa cAra no paryAyArthikanayanA uttarabhedo che temAMthI dravyArthikanayanA uttarabhedo ane teono paraspara saMbaMdha A gAthAmAM jaNAvyo che. paryAyArthikanayanA uttarabhedo ane teono paraspara saMbaMdha pAMcamI gAthAmAM Avaze. sAmAnyabodhaka ane dravyagrAhI je draSTi tene ja dravyArthikanaya kahevAya che te mATe tenA paTAbheda rUpa saMgrahanaya ane vyavahAranaya A banne nayo paNa mukhyapaNe sAmAnyabodhaka ane dravyagrAhI che. kAraNa ke je jenAM baccAM hoya che. te tenI ja vAtane doharAvanArAM hoya che. AkhuM ya A jagata koI paNa jAtanA sAmAnya ke aikya vinAnuM (abheda vinAnuM) mAtra chuTA chuTA motInA dANAnI jema kevaLa ekalA bhedasvarUpa paNa nathI. tema ja alpa paNa bhedanA sparza vinA akhaMDa abheda svarUpa paNa nathI paraMtu apekSAvizeSe bhedAtmakapaNe ane apekSAvizeSe abhadAtmakapaNe che ane tema ja anubhavAya che jema ke AMbAnuM eka jhADa che tene vanaspatipaNe jozo to te AkhuM vRkSa vanaspatipaNe eka ja che. abheda ja che. aikyarUpa ja che. sAmAnyAtmaka ja che. Ama dekhAze. paraMtu te ja vRkSane mUla-thaDa-zAkhA-prazAkhA-phulaphaLa ane bIja rUpe jozo to badhA ja aMzo bhinna bhinna jaNAze. mATe te apekSAe bhinna bhinna paNa che. vizeSa paNa che ja. tethI bheda vinAno abheda, ane abheda vinAno bheda jagatamAM kyAMya che ja nahIM, ane thaze paNa nahIM, mATe samasta jagata bhedabheda ubhayarUpa che. temAM jayAre atizaya vizALa abheda tarapha draSTipAta karIe chIe tyAre saMgrahanaya kahevAya che je sarveno saMgraha kare, ekIkaraNa kare tevI vRSTine saMgrahanaya kahevAya che ane je parimita svarUpe saMgraha kare, eTale ke aMzataH abheda kare kharo paNa amuka aMze loka vyavahArane anurUpa bheda kare te vyavahAranaya kahevAya che. sArAMza ke asImitapaNe ekIkaraNa kare te saMgrahAya ane sImitapaNe saMgraha kare temaja bheda paNa kare te vyavahAranaya. A banne nayo abhedagAmI hovAthI dravyArthikanayanA ja peTAbhedo che paraMtu saMgrahanaya aparimita vastuno saMgraha (abheda) karanAra che ane vyavahAranaya parimita vastuno abheda karanAra che. jema ke ghaTa-paTa Adi ajIvadravyo hoya ke deva-nArakI Adi sacetanadravyo hoya tathA AkAza Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 sanmatiprakaraNa kArDa-1 - gAthA-4 - dharmAstikAyAdi amUrtadravyo hoya ke staMbha-kuMbha Adi mUrti dravyo hoya paraMtu Akhare te sarve dravyo A saMsAramAM "sat" che. sat rUpe sarve dravyo samAna che. aikya che. abheda che. kAraNa ke A sarve padArtho potapotAnA svarUpe paNa astitva-sattva (hovApaNAne) dharAve che. mATe "sa" paNe-(hovA rUpe) badhAM dravyo samAna che. AvA prakAranuM tattva samajAvanArI je draSTi te saMgrahanaya che ane te ja dravyArthikanayanI mUlaprakRti (abhedapradhAna mUlasvabhAva) che. ane te potAno sahaja svabhAva hovAthI zuddha prakRti kahevAya che. sa paNe A duniyAnI tamAma vastuo ekarUpa che ja. AvuM samajavuM te mUlabhedarUpe dravyArthikanaya che ane uttarabhedarUpe saMgrahanaya che. mAtra Ano ekAnta mAnavo te durnaya che. kAraNa ke sat paNe abheda hovA chatAM cetana-acetanarUpe, mUrta-amUrta rUpe bheda paNa che ja. tethI te bhedanI upekSA karI kevaLa abheda mAnavo te mithyAtva che. durnaya che. ekAntavRSTi che jemake vedAntadarzana - mImAMsakadarzana ane zaMkarAcAryAdino advaitavAda. (kevaLa advaita ja che Ama mAnavuM te mithyAtva ja che) "sat paNAnI apekSAe" sarve vastuono aparimita abheda mAnavo te zuddha dravyArthikAya che. temAMthI ghaDarU= eka eka vastuvAra parimita abhedane jaNAvanAra zabdArthavALo je nizcaya che. te dravyArthikanayanA bIjA bhedarUpa vyavahAranaya che. jema ke sarve jIvadravyo jIvapaNe abhinna che athavA sarve pugaladravyo pudgalapaNe samAna che. sarve mUrtadravyo mUrtipaNe eka che. "Ama A badhA jIva che." "A badhAM pugala che." "A badhAM mUrti che." "A badhAM amUrta che." ItyAdi parimitapaNe vastunA aikyane samajAvanArI je draSTi temaja apekSAnusAra jIva pudgala vigerenA bhedane paNa gauNatAe mahattA ApanArI je draSTi te vyavahAranaya che. "sapaNe" badhI vastuo samAna hovA chatAM judA judA zabda pramANe thato je vyavahAra tathA teno vaparAza karavAno vyavahAra parimita abhedane AzrayI thAya che. mATe AvI sImitAbhadAMzagrAhI dRSTine vyavahAranaya kahevAya che. jema ke "jJAna e jIvano guNa che" ahIM jIvo kahevAthI sarve jIvo samajavAnA che paraMtu sarve dravyo samajavAnAM nathI. mATe A parimitaabhedagrAhI tathA bhedasUcaka draSTine vyavahAranaya kahevAya che. A rIte jyAre koI vastuno vyavahAra karavo hoya, levaDa-devaDa karavI hoya tyAre vaktAnI dRSTi bheda tarapha DhaLe to ja thAya che. A rIte vicAratAM sat rUpe prathama grahaNa karela akhaMDa aikyatattvane paNa kAryanA prayojanane anusAre jIva ajIva Adi amuka prakAranA parimita bhedane paNa svIkAravo ja paDe che te mATe "sattA rUpe" rahelA tattvane akhaMDapaNe (saMpUrNa aikyarUpe) grahaNa karanArI je draSTi te saMgrahAya che ane A saMgrahanaya ja zuddhadravyArthikanayanI mULabhUta prakRti che ane A ja "sattAtattvane" satpaNe akhaMDa rAkhIne jIva-ajIva dharma-adharma rUpe Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 Ae-1 -gAthA-5 sanmatiprakaraNa vibhAjita karIne, te te ekabhAgamAtranA aikyane AgaLa karIne levaDa-devaDanA vyavahAro calAvavA prayatnazIla thatI bhedagarbhita parimita abhedagrAhI je draSTi che te vyavahAranaya che. Tono aMza - avayavArthastu dravyAstikanayasya vyAvarNitasvarUpasya prakRtiH = svabhAvaH, zuddhA = ityasaMkIrNA vizeSAsaMsparzavatI saGkahasya = abhedagrAhinayasya prarUpaNA = prarUpyate'nayeti kRtvA upavarNanA padasaMhatiH, tasyAH viSayo'bhidheyaH viSayAkAreNa viSayiNo vRttasya viSayavyavasthApakatvAdupacAreNa viSayeNa viSayiprakathanametat, anyathA kaH prastAvaH zuddhadravyAstike'bhidhAtuM prakrAnte sahaprarUpaNA-viSayAbhidhAnasya ? ___ tAmevAzuddhAM "paDirUpaM puNa" ityAdi gAthApazcArddhana darzayatyAcAryaH, pratirUpaM = pratibimbaM pratinidhiriti yAvat, vizeSeNa ghaTAdinA dravyeNa saGkIrNA sattA, punariti prakRti smArayati / tenAyamarthaH- vizeSeNa saGkIrNA sattA prakRtiH svabhAvaH vacanArthanizcayaH iti, heyopAdeyopekSaNIyavastuviSayanivRttipravRttyapekSAlakSaNavyavahArasampAdanArthamucyate iti vacanam, tasya "ghaTaH" iti vibhaktarUpatayA, "asti" ityavibhaktAtmatayA pratIyamAno vyavahArakSamaH arthastasya nizcayaH nirgataH = pRthagbhUtaH:cayaH = paricchedaH, tasya iti dravyAstikasya vyavahAraH iti lokaprasiddhavyavahArapravartanapara: nayaH / vyavahAranaya te parimita abheda hovAthI aparimita abhedagrAhI evA saMgrahanayano eka aMza ja che. A rIte A banne nayo dravyArthikanayanA peTAbhedo che. jema ke "A zarIra che" Ama kahIe te zarIranA tamAma avayavono abheda kare che. jayAre "A paga che" ema kahIe tyAre paganA je parimita avayavo che teno ja mAtra abheda karIne "A paga che" ema kahevAya che. A rIte banne nayonuM svarUpa aparimita ane parimita abhedapradhAna hovAthI dravyArthikamAM avatAra pAme che. vyavahAranaya parimita abhedagrAhI hovAthI aparimita sADI sevA saMgrahanayanI apekSA thaMthi (mehADI 59 upAya che. // 4 // paryAyArthikanayano mULa AdhAra, ane tenA peTAbhedo - mUlaNimeNaM pajjavaNayassa, ujjusuyavayaNavicchedo / tassa u saddAIA, sAha-pasAhA suhamabheyA // 5 // mUlamAdhAraH paryavanayasya, RjusUtravacanavicchedaH / tasya tu zabdAdikAH zAkhAprazAkhAH sUkSmabhedAH // 5 // gAthArtha - zrajAsUtra nayane AzrayI je vacanavyavahAra thAya che te A paryAyArthikanayano Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 sanmatiprakaraNa kADa-1 - gAthA-5 mUla AdhAra che ane zabdanaya vigere je zeSa traNa nayo che te tenA ja (paryAyArthikanA ja) zAkhA - prazAkhA rUpe sUkSma-sUkSmatara bhedo che || 5 || vivecana - cothI gAthAmAM jema dravyArthikanaya, tenA peTAbhedo, ane teono paraspara saMbaMdha kahevAmAM Avyo che tema A pAMcamI gAthAmAM paryAyAstikanaya ane tenA peTAbhedo, tathA teono paraspara saMbaMdha samajAvavAmAM Avyo che. jemAM saMgrahAyanuM je vacana che te dravyArthikanayano mULa AdhAra che tema RAsUtranayanuM je vacana che te paryAyArthikanayano mUla AdhAra che ane zabdAdi traNe nayo paryAyAstikanayanI ja zAkhA - prazAkhA ane pratizAkhArUpa che. vizALa abhedagrAhI, sarvanuM aikya karanArI, je draSTi che te saMgrahAya che. A naya dravyArthikanayanuM ghara che. temAMthI koI jAti, koI guNa, ke koI dharma AzrayI keTalAka parimita tattvonuM ja ekIkaraNa karanArI, parimita aMzonA ja abhedane samajAvanArI je dRSTi te vyavahAranaya che. A banne nayomAM jyAM sudhI kALakRta bheda nathI Avato, tyAM sudhI te dravyArthikanaya kahevAya che. arthAt saMgrahanaya ane vyavahAranayanI koTimAM gaNAya che. TIkAmAM kahyuM che ke - mUtramAdi jine mAthA paryAyaH viSa:, tasya :, upapattibalAt paricchedaH tasya, Rju = vartamAnasamayaM vastu svarUpAvasthitatvAt tadeva sUtrayati paricchinnatti, atItAnAgatam, tasyAsattvena kuTilattvAt, tasya vacanaM-padaM vAkyaM vA, tasya vyavacchedo'ntaH iti yAvat / jyArathI kALakRta bheda zarU thAya che, bhUta-bhAvinAM tattvone kAryanAM asAdhaka mAnI vartamAnakALanI ja pradhAnatA karIne vartamAnakAlIna tattvane ja jyAM tattvarUpe svIkAra karAya che, tyAre zvAsUtranayano prAraMbha thAya che ane te ja paryAyArthikanaya kahevAya che. jema ke koI eka mANasa ghaNo ja dhanADhya che, sukhI che teNe vRddhAvasthAmAM dhana kAma Ave evA AzayathI ra5 varSe 3/4 gaNA paisA pAchA maLe evA AzayathI beMkamAM niyata mudatathI paisA jamA mukayA. cAra-pAMca varSamAM ja tenI paristhiti badalAI gaI, hAtha uparano paiso dhaMdhAnA nukasAnamAM cAlyo gayo. nirdhanadazA thaI. have bhUtakALanuM dhanADhyapaNuM ane bhAvimAM maLanArA beMkamAM jamA karAvelA paisAthI AvanArUM dhanADhyapaNuM Aje kAryasAdhaka na hovAthI te nirdhana ja kahevAya che. dhanavAna kahevAto nathI. tathA dhanavAnapaNAnA bhogo bhogavI zakato nathI. AvI vartamAnakAlIna vRSTine RjusUtranaya kahevAya che. ahIMthI paryAyArthikanaya zarU thAya che. A RjusUtranaya e paryAyArthikanayanuM ghara che. jemAM saMgrahanaya e dravyArthika nayanuM ghara che tema RjusUtranaya e paryAyArthika nayanuM ghara che. (ahIM ume eTale AdhAra artha jANavo). Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiADa-1 - gAthA-5 sanmatiprakaraNa jyAM bhUta-bhAvi kALakRta vastusvarUpane gauNa karIne mAtra vartamAnakALakRta vastusvarUpane ja pradhAna karavAmAM Ave, AvA prakAranA kALakRta bhedane avalaMbIne cAlato je vacanavyavahAra te saghaLo trAsUtranaya che. je vastu je kALa jevI, te vastune te kALe tevI mAnavI, bhUtabhAvi avasthAne gauNa karavI te RjusUtranaya che. pradhAnapade birAjatAne pradhAna mAnavA, paNa jenuM pradhAnapaNuM cAlyuM gayuM che tevAne jema mAjIpradhAna mAnavAmAM Ave che tema na mAnavuM kAraNa ke te mAjI pradhAna hAla pradhAnapaNe kaMI kArya karI zake tema nathI. tethI AvI vicAradhArAne jusUtranaya kahevAya che. A ja paryAyAstikanayano mULa AdhAra che. pUla vartamAnakALa kaMIka lAMbo hoya che ane sUkSma vartamAnakALa 1 samayamAtrano ja hoya che tethI RjusUtranayanA paNa be bheda che 1 sthUlaRjusUtranaya ane 2 sUkSmaRjusUtranaya. temAM 1 samayamAtranuM vastunuM ja svarUpa che. te A sUkSma RjusUtra nayano viSaya che. bauddhadarzananI mAnyatA mukhyatve A nayane AbhArI che. A rIte kALakRta bhedane avalaMbIne cAlatI vicArasaraNI ane bolavArUpa vacanavyavahAra te RjusUtranaya che. A paryAyArthikanayanuM mUla che. thaDa che. tenA pachInA zabdAdi traNe nayo to tenI zAkhA-prazAkhA-pratizAkhA rUpa che. kAraNa ke temAM paNa kSaNikavartamAnakALanI draSTi to che ja. taduparAMta liMga-jAti-vacana AdinA bhedane lIdhe je dRSTi vastusvarUpano bheda kare che te zabdanaya che tathA zabdanA mAnela samAnaliMgavALA, ke samAna jAtivALA ke samAnavInavALA paryAyavAcI evA aneka zabdomAM paNa vyutpattibhede bheda mAnavAnuM kAma je dRSTi kare che te samabhirUDhanaya che ane samabhirUDhanaye svIkArelA paryAyavAcI koI paNa eka zabdamAM paNa je draSTi kriyAkALa puratuM ja vastutattva mAne, zeSakALe nahIM, te evaMbhUtanaya che. A cAre nayomAM kALakRta bheda to che ja, vartamAnakALagrAhitA to che ja, taduparAMta uttarottara liMgAdikRtabheda, vyutpattikRtabheda ane kriyAkRtabheda A navo svIkAratA hovAthI vRkSanI zAkhA-prazAkhA-pratizAkhA tulya RjusUtranayanA peTabhedo gaNAya che. paryAyAstikanayamAM jAsUtranaya eka vRkSa che ane zabdAditraNe nayo tenI zAkhAprazAkhA ane pratizAkhA che A rIte vicAratAM nayonuM pRthakkaraNa nIce pramANe thAya che. (1) upacarita vastune grahaNa karanAra naya te naigamanaya jema ke gAyanA pUtaLAne paNa gAya kahe, nadInA kAMThAne paNa nadI kahe, marIcinA bhAvamAM rahelA bhagavAnanA jIvane paNa bhagavAna kahe. (2) aparimita paNe ekIkaraNakaravA vALI abhedagAmI je draSTi che te saMgrahAya, jema ke sarve dravyo "sa paNe" samAna che. advaitavAda vigere. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kANDa-1 - gAthA-6 17 (3) parimita paNe ekIkaraNa jALavI rAkhIne laukika vyavahAra mATe vastunA sthUlabheda pADavAvALI je dRSTi te vyavahAranaya, jema ke sarve jIvo jIvapaNe samAna che. ApaNA jIvo paNa siddhanI samAna anaMta guNonI sattAvALA che. chatAM koI manuSya che, koI deva che vigere vigere. (4) bhUta-bhAvinI avasthAne gauNa karI mAtra vartamAnakAlIna avasthAne ja vastusvarUpa mAne, Ama kAlakRta bheda kare te RRjIsUtranaya. jema ke je padArtha je kALe jevo che. te kALe tene tevo mAnavo, bhUta-bhAvimAM thayelI ke thavAvALI UMcI-nIcI avasthAne gauNa karavI te RRsUtranaya. (5) vartamAnakAlIna paryAyamAM paNa je naya liMgakRta jAtikRta athavA vacanakRta bheda kare che. te zabdanaya. jemake A avasarpiNImAM bharatakSetramAM 24 tIrthaMkara bhagavanto thayA che. temAM 23 ne purUSa tIrthaMkara mAne, ekane strI tIrthaMkara mAne. (A liMgakRta bheda che.) (6) vartamAnakAlIna paryAyamAM, samAna liMgavALA zabdamAM paNa vyutpattibhede bheda mAne. jema ke nn pAti Rti nRpa:, muvaM pAti kRti mUvaH, rAkhate kRti rAjJA, manuSyonuM rakSaNa kare te nRpa, pRthva rakSaNa kare te bhUpa. mAtra vividha prakAre zobhe ane zarIra zobhAve te rAjA. (7) vartamAnakAlIna paryAyamAM, samAna liMgavALAmAM, vyutpattisiddha arthamAM paNa kriyAkALe ja vastutattva mAne te evaMbhUtanaya. jema ke jayAre manuSyonA rakSaNanI kriyA karavAmAM rAjA vartato hoya tyAre ja te nRpa, te kALapUrato nRpa kahevAya. A rIte prathamanA traNa nayo dravyArthikanayanA prakAro che ane pAchaLanA cAra nayo paryAyArthikanayanA prakAro che. temAM saMgrahanaya e dravyArthikanayano mUlAdhAra che ane jIsUtranaya e paryAyArthikanayano mUlAdhAra che. zeSa nayo te te nayanI zAkhA-prazAkhArUpa che. // 5 // have cAra nikSepAomAM nayonI ghaTanA - nAmaM ThavaNA davie tti esa davvaTThiyassa nikkhevo / bhAvo upajjavaTThiassa parUvaNA esa paramattho / / 6 / / ( nAma sthApanA dravyamityeSaH dravyArthikasya nikSepaH / bhAvastu paryavAstikasya prarUpaNA eSaH paramArthaH // 6 // ) Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 kArDa-1 - gAthA-6 sanmatiprakaraNa gAthArtha - nAma sthApanA ane dravya A traNa nipA e dravyArthikanayano viSaya che ane bhAvanikSepa e paryAyArthikanayano viSaya che. A ja paramArtha che ke 6 / | vivecana - tatvArthasUtra - vizeSAvazyaka bhASya Adi mahAgraMthomAM nipA samajAvavAmAM AvyA che. nikSepa eTale eka ja vastunuM judI judI rIte samajAvAtuM svarUpa, dAkhalA tarIke "A devendra che" to A vyakti zuM nAmamAtrathI devendrakumAra che ? ke devendranI koI chabI che eTale tene devendra kahevAya che? ke bhUtakALamAM te devendra hato eTale Aje tene mAjI devendrarUpe devendra kahevAya che? ke zuM hAla te sAkSAt devono Indra che eTale devendra kahevAya che. Ama eka ja vastunuM judI judI rIte svarUpa vicAravuM te nikSepa kahevAya che. jo ke A nikSepa e nayamAM ja aMtagarta thAya che to paNa jainazAstromAM ziSyonI buddhinA vikAsa mATe A nikSepA nayothI kaMIka judI rIte samajAvAya che. sAmAnyathI nikSepanA cAra prakAra che. nAma, sthApanA, dravya, ane bhAva. je nAmamAtrathI ja tevI vastu hoya, pAramArthikapaNe vastu na hoya arthAt nAma pramANenA guNadharmo ke vastusvarUpa temAM na hoya te nAmanikSepa. jema nAmamAtrathI devendrane devendra kahevo te. koI chokarAnuM nAma devendra rAkhavAmAM AvyuM. te nAmamAtrathI ja devendra che. sthApanA eTale AkRti - citra - pratibiMba - chabI, sthApanA rUpe sthApita karelI IdranI mUrtine A "devendra che" Ama kahevuM che. je AvatA bhavamAM devendra thavAno hoya, athavA je hamaNAM nathI paNa bhUtakALamAM pahelAM devendra hato te dravyadevendra ane je hAla devonA Indra pade birAjamAna che te pada bhogave che te bhAvadevendra. ahIM nAma - sthApanA ane dravya A traNa nipA e dravyArthikanayano viSaya che. kAraNa ke temAM koIne koI rIte paNa abheda dravya dRSTi rahelI che. jenuM nAma mAtra devendra che tene joI "A devendra che" Ama loko kahe che eTale asalI devendrano ane A nAmamAtrathI devendrano te vaktA nAmarUpe abheda kare che tevI ja rIte sthApanAmAM citarelA devendrano tenI veSabhUSA ane kAyika hAvabhAvane joIne asalI devendranI sAthe teno abheda karI A to kharekhara jANe devendra che ema mAnI le che. tathA je hAla devendra nathI paNa thavAnA che ke bhUtakALamAM hatA te devendranuM jIvadravya tenuM te ja hovAthI bhUta-bhAvinI sAthe vartamAnano abheda karI A devendra che. Ama loko je bole che. te saghaLo vacanavyavahAra abheda pradhAna draSTivALo che mATe prathamanA traNa nikSepA dravyArthikanayano viSaya bane che. A traNe nikSepAvALA devendramAM asalI devendrano koIne koI rIte buddhithI abheda karavo paDe che mATe dravyArthika nayano viSaya gaNAya che. jyAre bhAvanikSepe je devendra che te pote ja te paryAyane vartamAnakALe Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-1 - gAthA-7 19 anubhavato hovAthI koInI paNa sAthe abheda karavo paDato nathI. balba bIjA nikSepAothI bhinna rIte e tarI Ave che. kAraNa ke temAM vAstavika bhAvadevendra9 varte che. tethI bhAvanikSepo paryAyArthikanayano viSaya bane che. saMkSepathI A cAra nikSepa che. vistArathI vicArIe to cAre nipAnA paNa cAra cAra bheda paDavAthI 16 nikSepa paNa thAya che. jema ke samovasaraNamAM kevalI tarIke bIrAjamAna ane dharmadezanA ApatA mahAvIra prabhu bhAvatIrthakara che. temanuM mahAvIrasvAmI evuM je nAma te bhAvanikSepA upara nAma, temanA zarIranI laMbAI-pahoLAI-UMcAI Adi AkRti te bhAvanikSepA upara sthApanA, te kALe temanuM vartatuM je Atmadravya te bhAvanikSepA upara dravya, ane te kALe temanA AtmAmAM vartatI tIrthakarapaNAnI je bhAvalakSmI te bhAvanikSepA upara bhAva. evI ja rIte mahAvIra paramAtmAnI eka mUrti che. te sthApanA nikSepa che. paNa koI pUche ke A kayA bhagavAnanI mUrti che ? to te mUrtinuM mahAvIrasvAmI evuM je nAma te sthApanAnilepa upara nAma, te mUrti uparathI phoTo pADavAmAM Ave ke bIjI mUrti banAvavAmAM Ave te sthApanAnikSepa upara sthApanA, mahAvIra svAmI prabhunI mUrti ghaDavAmAM AvI paNa aMjanazalAkA-pratiSThA vigere na thayela hovAthI darzanIyamAtra mUrti te sthApanAnikSepa upara dravya, ane aMjanazalAkA-pratiSThA vigere thayelI pUjAtI mUrti te sthApanAnikSepa upara bhAva. Ama nAmanikSepamAM tathA dravyanikSepamAM paNa cAra cAra bheda thAya che. A rIte sarvatra samajavuM. A nipA samajAvavAno Azaya e che ke judA judA sthAne vaparAyelA eka ja zabdanA arthamAM bhrama (goTALo) na thaI jAya ane spaSTa artha samajAya te mATe nipA samajAvAya che. jemake koIe kahyuM ke "pelA nagarazeTha jAya che" to manamAM prazna thaze ke A gAmamAM je nagara zeThanA nAmathI prasiddhamAtra che te nAma nagarazeTha jAya che ke je bhUtakALamAM nagarazeTha hatA, ane hAla nathI, paNa bhUtakALanI nagarazeThanI padavInA kAraNe nagarazeThapaNe je prasiddha che tevA mAjInagarazeTha jAya che ke hAla je vAstavika nagarazeTha che te ja jAya che ? AvA prazno thavA saMbhavita che. te prazno TALavA mATe ane bhrama (goTALo) dUra karI sAco yathArtha artha samajAya te mATe jainazAstromAM nipA samajAvelA che. te cAre nikSepAno ahIM nayAmAM samAvatAra karyo che . 6 || banne nayono viSaya eka-bIjAthI tadana judo nathI ja te jaNAve che. pajavaNissAmaNNaM, vayaNaM davaTThiyassa atthi tti / avaseso vayaNavihI, pajjavabhayaNA sapaDivakkho // 7 // Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ kATha-1 - gAthA-7 sanmatiprakaraNa ( niHsAmAnya, vava vyArthisya "mati' kRti | avazeSo vanavidhi:, paryAyamananA sapratipakSaH | 7 ) gAthArtha - paryAyothI sarvathA mukta evuM sAmAnyAtmaka "asti" (gujarAtImAM "A che") evuM je vacana che. te dravyArthikanayanuM vacana che ane bAkIno saghaLo paNa vacanavyavahAra bhajanAe (vikalpa) pratipakSavALA (dravyArthika)nayathI sahita evA paryAyArthikanayano paNa che vivecana - jagatamAM rahelA saghaLAye padArtho pratye te padArthone jANavA mATe, te padArtho saMbaMdhI ciMtavaNA karavA mATe athavA teono vyavahAra (upayoga) karavA mATe je je vicAro manamAM pravarte che ane prayojanane anusAre bolavArUpe je je vacanavyavahAro pravarte che. te badhA ja vicAro ane vacana vyavahAro apekSAvizeSe sAmAnyAtmaka paNa hoya che ane vizeSAtmaka paNa hoya che tethI te saghaLA vicAro ane vANI dravyArthikanayano viSaya paNa bane che ane paryAyArthikanayano viSaya paNa bane che. jemake "A vanaspati che" Avo vicAra manamAM Avyo athavA prayojana upasthita thavAthI vacanoccAra karyo tyAM AMbo hoya ke liMbaDo hoya ke saragavo hoya ke bAvaLa hoya paNa Akhara A sarve vanaspati che. ema AMbA Adi vizeSone gauNa karI vanaspatisAmAnya pradhAna karIne A vAkya bolAyuM hoya to te dravyArthikanayanuM vacana che ane jyAre evA AzayathI bolAtuM hoya ke A kaMI pRthvI nathI, pANI nathI, agni nathI, vAyu nathI paraMtu vanaspati che. Ama vizeSanI pradhAnatAe bheda sUcaka tarIke bolAtuM hoya to te ja vAkaya paryAyArthikanayanuM paNa che. Ama navo vayAviha= bAkIno saghaLo paNa bolavA svarUpa vacanamArga (ane vicAravA svarUpa mAnasika vikalpo) saparivallo- pratipakSabhUta evA dravyArthikanayanA viSaya sahita, mayaUTI = bhajanAe=vikalpa 5jhava = paryAyArthikanayano paNa viSaya bane che. TIkAmAM kahyuM che ke - paryAyAjJikSattim - tavinaM = sAmAnya sadasvarUpa mi varane tat paryAyanisAmAnacaM vana viM punatat ? rUAda - "ti" ti, tatra, dravyArthikasya svarUpam pratipAdakaM vA / / A jIva che" AvuM vAkaya jyAre ekendriyatva vikalendriyanta ke paMcendriyatyAdi vizeSone gauNa karI jIvata nAmanA sAmAnyadharmane AgaLa karI aikyatAsUcaka rUpe abhedagAmI dRSTi vaDe bolAtuM hoya to te dravyArthikanayanuM vacana che jema ke ekendriya hoya, vikasendriya hoya ke paMcendriya hoya paNa Akhara sarve "jIva" che. jIvapaNe samAna che. AvI abhedapradhAna draSTithI bolAtuM vacana te dravyArthikanayanuM vacana che. ane dharma-adharma-AkAza-pudgala Adi Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 sanmatiprakaraNa kArDa-1 - gAthA-7 ItaradravyothI judA dravya tarIke samajAvavA mATe vizeSatA sUcakarUpe bhedagAmI dRSTi vaDe jo A vAkaya bolAtuM hoya to te ja vAkya paryAyArthika nayanuM vacana bane che. jema ke A jIva dravya che paNa kaMI dharma-adharma dravya nathI. te dravyothI bhinna evuM A cetana dravya che. AvI draSTithI bolAyeluM vacana te paryAyArthika nayanuM vacana che. saMkSepamAM vAtano sAra e che ke koI paNa vicAra ke vAkyoccAra jyAre aikya tarapha, abheda tarapha, sAmAnya tarapha pravartato hoya to te vicAra ane vacanoccAra dravyArthikanayano viSaya kahevAya che ane te ja vicAra tathA te ja vacanoccAra jyAre khaMDa khaMDa karavA rUpe, bheda karavA rUpe, vizeSatA jaNAvavA tarapha pravartato hoya tyAre te ja vicAra ane vacanoccAra paryAyArthikanayano viSaya bane che. Ama sarvatra dravyArthikanayano saghaLo viSaya paryAyArthika nayathI AkrAnta (yukta) che ane paryAyArthikanayano saghaLo viSaya dravyArthikanayathI AkrAnta (yukta) che. mATe avazeSa vacanavidhi bhajanAe paryAyArthikanayano paNa viSaya che ane pratipakSa evA dravyArthika nayano paNa viSaya che. vaktAnA Azayane anusAre naya badalAya che. jyAre Azaya bhedagAmI hoya tyAre paryAyArthikanaya, ane jyAre Azaya abhedagAmI hoya tyAre dravyArthikanaya kahevAya che. prazna - mUlagAthAmAM evI vayaUvidi = bAkIno badho vacanamArga banne nayano viSaya che ema kahyuM che eTale koIka vacanamArga ekanayano ja viSaya hoya evo artha paNa aMdarathI sarakI Ave che to te kayo vacanamArga ekanayano ja viSaya bane che ? uttara - "paryAyA: nitAH yamal sAmAnya, ta6 vara = paryAyaniHsAmAnya vacanam = je sAmAnyamAMthI paryAyo arthAt vizeSo cAlyA gayA che evuM je aMtima sAmAnya che ane evI ja rIte cAlyuM gayuM che sAmAnya jemAMthI evo je aMtimavizeSa che te banne bAjunA aMtima vicAro ane aMtima vacanoccAra eka eka nayanA viSaya bane che. jemake jemAM koI paNa jAtanI parimitatA, khaMDatva, vibhAgatu ke vizeSo nathI evuM "sattA' nAmanuM je mahAsAmAnya che ke je sarvatra vyApaka che tethI parimita nathI. khaMDita nathI. koIpaNa padArthane jozo to jaNAze ke "A padArtha paNa sat che" A padArtha paNa sat che" sat paNe AkhuM vizva ekarUpa che. AvA prakAranuM vizeSa (paryAyo) vinAnuM kevaLa ekalA sAmAnyanuM bodhaka "ta, sat che" ityAdi je vicAro ane vacanoccAraNa te saghaLo ekalA dravyArthikanayano viSaya bane che kAraNa ke sattA sAmAnya e evuM sarvatra vyApaka sAmAnya che ke te koI bIjA tenAthI moTA sAmAnyanI apekSAe vizeSa banatuM hoya tevuM nathI. te mATe AvA prakAranA atizaya sAmAnyatAnA bodhaka vicAra ane vacana ekalA dravyArthikanayano viSaya gaNAya che tevI ja rIte jyAM koI paNa rIte aikya, samAnatA, ke Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAraDa-1 - gAthA-8 sanmatiprakaraNa abheda nathI jANI zakAto ke nathI samajI zakAto ke nathI bolI zakAto. evuM je aMtima vizeSa che te mAtra paryAyArthikanayano viSaya bane che. vaccenA badhA ja vacanoccAro banne nayanA viSaya kahevAya che. "sattA" nAmanA aMtima mahAsAmAnyane jaNAvanAra vacana te dravyArthikanayano ja viSaya che ane avibhAjya evA bhedanA sUcaka aMtima vizeSane jaNAvanAra je vacana te paryAyArthikanayano ja viSaya bane che. madhyamavartI saghaLAM vacano ane vicAro, vaktAnA Azayane anusAre abhedagAmI dRSTivALA hoya tyAre dravyArthika nayano viSaya gaNAya che ane bhedagAmI dRSTivALo vaktAno Azaya hoya tyAre te ja vacana ane vicAra paryAyArthikanayano viSaya gaNAya che. vaktA zrotAnA Azaya upara (vivaphA upara) nathavidhi che pachI koI paNa eka nayano viSaya bIjA pratipakSI nayanA viSayathI sahita ja hoya che. koIpaNa viSayamAM lagabhaga banne nayo pravezelA hoya che te jaNAve che - pajjavaNayavokaMtaM, vatthu davvaTThiyassa vayaNijaM / jAva daviovaogo, apacchimaviyappanivvayaNo // 8 // (paryavanayavyutkrAntaM, vastu dravyArthikasya vacanIyam / yAvadravyopayogaH, apazcimavikalpanirvacanaH // 8 // ) gAthArtha - jenI pachI bhedanA vikalpo nathI, ane jenI pachI bhedasUcaka vacana vyavahAra nathI evo dravyano (sAmAnyano) upayoga jyAM sudhI che. tyAM sudhInI tamAma vastu dravyArthikanayanuM vaktavya to che ja. paraMtu te vaktavya paryAyArthikanayathI paNa AkrAnta (yukta) che. || 8 | vivecana - A jIva che. A vanaspati che. A ghaTa che. A paTa che. ItyAdi vAkyo potAnA sajAtIya padArthonI sAthe jema aikyatA (abheda) sUcaka che. tema potAnAthI vijAtIya padArthothI bhedasUcaka paNa che. A rIte uparokta vAkyo abhedasUcaka ane bhedasUcaka ema bane rIte vAparI zakAya che. joI zakAya che. samajI zakAya che. mATe te saghaLAM vAkyo ubhayanayano viSaya gaNAya che. phakta aMtima sAmAnya ane aMtima vizeSa, ke jenAthI vadhAre moTuM sAmAnya, ane vadhAre sUma vizeSa nathI. A rIte te na hovAthI antima sAmAnya ane antima vizeSa te banne eka eka nayamAtrano ja viSaya bane che. temAMthI "sattA" nAmanuM mahAvyApaka aMtima sAmAnya ke je "mati-sa-che' ItyAdi zabdothI jaNAya che ane Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kADa-1 - gAthA-8 23 lokone paNa jaNAvAya che. te mAtra dravyArthika nayano ja viSaya bane che kAraNa ke tenAthI moTuM (vizALa) jo koI sAmAnya hota to A sattA sAmAnya tenA aMDarUpa vizeSa banata ke jyAM paryAyArthikanaya lAgata. paraMtu sattAthI koI vizALa sAmAnya nathI. tethI A ja aMtima vizALa sAmAnya bane che. mATe tyAM eka naya pravarte che. A vAta sAtamI gAthAmAM kahI che. evI ja rIte aMtimavizeSamAM kevaLa ekalo paryAyArthikanaya ja pravarte che. te vAta A AThamI gAthAmAM jaNAve che. pachi maviyaL = jenI pachI (pAchaLa) vikalpo (bhado) paDatA nathI. evo je aMtimabheda arthAt aMtimavizeSa, nivyaya = tathA jenI pachI have koI paNa jAtano vacanavyavahAra nathI. jenA bheda na hovAthI bheda samajavA ke samajAvavA mATe jyAM zabdaprayoga nathI. evo je aMtimavizeSa sUcaka bodha ke vacana che te mAtra paryAyArthikanayano viSaya bane che. tene choDIne upAjya vizeSa sudhI dravyano (sAmAnyano - abhedano) paNa upayoga che jema ke 100 ghaTadravya hoya to A ghaDA che ema ghaTapaNe abheda karI zakAya che. te chelle be ghaDA hoya tyAM sudhI banne ghaDAno paNa abheda karIne A ghaDA che ema bolI zakAya che samajI zakAya che. paraMtu jayAre eka ja ghaTa hoya che tyAre teno abheda konI sAthe karavo ? have abheda zakya nathI. A rIte aMtima vizeSa hoya tyAre abheda zakya nathI te mATe aMtima vizeSane choDIne sattA nAmanA mahAsAmAnyathI AraMbhIne upAsya vizeSa sudhI jema vizeSano (bhajano) bodha thAya che. tathA bhedasUcaka vacana vyavahAra thAya che tema madhyavartI te bhAvomAM dravyano (abhedano) upayoga paNa thAya che. ane abhedano bodha paNa thAya che. eTale jevI bhinnatA che. tevI abhinnatA-aikyatA paNa che ja. mATe madhyavatI saghaLA vicAro ane vacano ubhayanayano viSaya bane che. te mATe valluM panavayavorvamAM je je vastu paryAyAstikanayathI AkrAnta (bharelI) che. je je vastu paryAyAstikanayano viSaya bane che. te saghaLI tamAma vastu vyaThThiyakSa vaUiM = dravyArthikanayathI paNa vaktavya bane ja che sArAMza ke sattA nAmanuM mahAvyApaka aMtima sAmAnya jema eka dravyArthikanayano ja viSaya bane che. tema aMtima vizeSa phakta eka paryAyAMrthikanayano ja viSaya bane che. bAkInA madhyamavartI saghaLAM vacano upAjya sAmAnyathI prAraMbhIne upAjya vizeSa sudhInAM saghaLAM vacano ubhayanayathI AkrAnta che te mATe kyAMya paNa ekAnta bheda ke ekAtte abheda mAnavo joIe nahIM. je je darzanakAro ekAnta abheda ke ekAno bheda ja mAne che te mithyAtva che. jema ke vedAntadarzana ke zaMkarAcAryAdi RSimunio sarvathA advaitavAda ja mAne che. koI loko A jagata Izvaramaya ja che. Izvara e ja eka tattva che. arthAta brahmAdvaitavAdane ja mAne che. ItyAdi darzanakAro abhedanA ekAntavAdI che Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 kATha-1 - gAthA-9 sanmatiprakaraNa tathA bauddhadarzana ke je kSaNe kSaNe dravya paNa sarvathA badalAya ja che, koI dhruvatattva che ja nahIM, utpanna thayelI tamAma vastuo nAzanA svabhAvavALI ja hovAthI bIjA samaye ja nAza pAme che. mATe badhI ja vastuo kSaNikamAtra ja che. A darzana ekAntabhedavAdI hovAthI mithyAtva che Avo viveka svayaM svabuddhithI karavo. tathA naiyAyika - vaizeSika jo ke bheda eTale vizeSa ane abheda eTale sAmAnya ema banne mAne che paraMtu ubhayanayathI AkrAnta eka vastu na mAnatAM je sAmAnya che te vizeSarUpa nathI ane je vizeSa che te sAmAnyarUpa nathI Ama ekAnta bannene svataMtra mAne che mATe te paNa mithyAtva ja che. sattA nAmanA sAmAnyane vizeSa mAnatAM sAmAnyapaNAnA svarUpanI hAni thAya ane paramANu paramANue rahenArA vizeSamAM sAmAnyapaNu mAnatAM vizeSapaNAnA svarUpanI hAni thAya. AvuM naiyAyikonuM mAnavuM che. tethI banne svataMtra ja che. Ama teo ekAntabheda ja mAne che. tethI te darzana paNa mithyAtva ja che. (jAo A ja graMthanI trIjA kAMDanI gAthA 48-49) || 8 || aMtima sAmAnya ane aMtima vizeSane choDIne sarve vicAro ane sarve vacanavyavahAro banne nayano viSaya bane che. ekalo eka naya kyAMya lAgato nathI. te viSayanI carcAno upasaMhAra - davvaDhio tti tamhA, natthi Nao niyama suddhjaaiio| Na ya pajavaDhio NAma, koi bhayaNAya u viseso // 9 // (dravyArthika iti tasmAd nAsti nayo niyamAcchuddhajAtiH / na ca parvavArthio nAma, zat maLanADu vizeSaH || 1 ) gAthArtha - tethI zuddha jAtivALo (jemAM paryAyArthikanaya lAgu na ja paDato hoya tevo) dravyArthika nAmano naya niyAmAM nathI ja. evI ja rIte (jyAM dravyArthika naya lAgu na paDato hoya tevo) zuddha jAtivALo paryAyArthika nAmano paNa koI naya nathI ja. phakta bhajanAne lIdhe (vivakSAne lIdhe) bannemAM vizeSatA che / 9 vivecana - sAmAnyathI dravyArthika ane paryAyArthika evA be nayo (vastune samajavA mATenI be dRSTio, be apekSAo, be vivakSAo) che. banne nayonA anukrame sAmAnya ane vizeSa, arthAt abheda ane bheda A viSayo che. paraMtu vizeSa vinAnuM ekaluM sAmAnya, ke sAmAnya vinAnuM ekaluM vizeSa kyAMya che ja nahIM. jema ke je vRkSamAM vRkSatva - vanaspatitva nAmanuM sAmAnya che te ja vRkSamAM mULa-thaDa-zAkhA-prazAkhA-phUla-phaLa ane bIjA vigere vizeSa paNa hoya ja che. manuSya nAmanuM sAmAnya jyAM varte che tyAM ja caitra-maitra-devadatta Adi vizeSo Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-1 - gAthA-9 25 paNa varte ja che. tevI ja rIte sAmAnya vinAnuM ekaluM vizeSa kyAMya che ja nahIM. jema ke mULa thaDa Adi je vizeSo che te paNa vRkSatva-vanaspatitvanA sAmAnyathI yukta ja che. caitramaitra-devadatta Adi je vizeSa che. te paNa manuSyatva nAmanA sAmAnyathI AkrAnta ja che. zarIra rUpe je sAmAnya che te ja hAtha-paga-udara-mastika Adi avayava rUpe vizeSa paNa che ja, ekaluM sAmAnya ke ekaluM vizeSa antima avasthAvALA ekAda prasaMgane choDIne kyAMya nathI ja. tethI "ekalo dravyArthikanaya lAge ane paryAyArthika naya na lAge, athavA ekalo paryAyArthikanaya lAge ane dravyArthikanaya na lAge evuM kyAMya paNa banatuM nathI. jyAM eka naya lAge ane bIjo naya na ja lAge tevA nayane zuddha jAtivALo naya (arthAt pratipakSI nayathI mukta evo naya) kahevAya che. vizeSa vinAnuM kevaLa ekaluM sAmAnya A saMsAramAM kayAMya na hovAthI paryAyArthika naya vinAno kevaLa ekalo zuddha jAtivALo dravyArthikanaya paNa kyAMya nathI ja, evI ja rIte sAmAnya vinAnA ekalA vizeSo mAtra kayAMya nahIM hovAthI dravyArthikanaya vinAno kevaLa ekalo zuddhajAtivALo paryAyArthika naya paNa kyAMya nathI ja, AvA prakAranI vastusthiti che. chatAM banne nayano je bheda samajAvavAmAM Ave che. tenuM kAraNa te te nayonA viSayanI gauNatA ane pradhAnatA e ja che. eka ja vastu vivakSAnA vazathI vizeSarUpe paNa bhAse ja che. jema ke "A sAdhu mahAtmA che" AvuM bolAyeluM vAkya, teno bhAvArtha A pramANe che - jema A gAmamAM bIjA sAdhu mahAtmAo che tema A paNa sAdhu mahAtmA che tethI anya mahAtmAonI jema A paNa darzanIya vaMdanIya pUjanIya che. AvA AzayathI bolAyuM hoya tyAre anya sAdhunI sAthe abhedasUcaka hovAthI dravyArthikanaya che ane A ja vAkaya "A sAdhu mahAtmA che paNa sAdhvIjI bhagavaMta ke zrAvaka-zrAvikA nathI" ema bhedasUcaka rUpe vaparAyuM hoya to te ja vAkaya paryAyArthikanayano viSaya bane che. uparokta carcA uparathI samajAze ke jyAM abheda (sAmAnya) pradhAnapaNe bhAsato hoya ane bheda (vizeSa) gauNapaNe bhAsato hoya tyAre te manamAM cAlato vicAra ane mukhe bolAto vacanavyavahAra dravyArthikanayano viSaya bane che ane jyAM abheda (sAmAnya) gauNapaNe bhAsato hoya ane bheda (vizeSa) pradhAnapaNe bhAsato hoya to te ja vacanavyavahAra paryAyArthikanayano viSaya bane che. jagatamAM rahelA zeyabhAvo anya zeyabhAvonI sAthe amuka dharmanI apekSAe samAna paNa che ane amuka dharmanI apekSAe vizeSa paNa che ja. tethI te bannene jaNAvanArA nayo paNa (draSTio paNa) be che. eka nathI. tethI aMtima sAmAnya ane aMtima vizepane mukIne ekalo ekalo eka naya (zuddha jAtivALo eka naya) kayAMya nathI. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 kASTha-1 - gAthA-10 sanmatiprakaraNa kAraNa ke aMtima sAmAnya ane aMtima vizeSane choDIne evuM ekalA eka nayanA viSayavALuM zeya ja A jagatamAM kayAMya nathI. jagatanA zeya padArtho AvA prakAranA sAmAnya - vizeSa ema banne bhAvothI AkrAnta (bharelA) che ja. ane te zeyabhAvo jevA che tevA sarvajJa vItarAga paramAtmA kevalajJAnathI dekhe che ane jagatanA jIvonA upakAra mATe (mithyA jJAna TALIne samyagU jJAna ApavA mATe) kahe che. mATe te paramAtmA yathArthavAdI che. Ama samajavuM joIe. paraMtu bauddha Ama mAne che. sAMkhya Ama mAne che. cArvAka Ama mAne che. tema jaina Ama mAne che. AvuM matijJAnanI viSamatAvALI mAnyatA arthamAM kyAreya paNa bolavuM joIe nahiM kAraNake jina ane manana-ciMtana rUpa mAnavuM A banne zabdo che mAtA vaccha nI jema virodhI che kAraNa ke je jina (jainadarzananA praNetA-racayitA vItarAga-sarvajJa) hoya che te matijJAnAtmaka mAnyatAvALA-matAvalaMbI hotA nathI ane AvI mAnyatAvALA hoya che te jina (vItarAgasarvajJa) hotA nathI. "mane lAge che ke Ama haze" AvI mAnyatA dAkhavavI e ja alpajJatAnI sUcaka che tethI badhA ja darzanonI haroLamAM jainadarzanane besADavuM joIe nahIM, kAcanA TukaDAne ane hIrAnA TukaDAne sAthe rAkhavAthI kAcanA TukaDAnA hIrA jeTalA bhAva kyAreya paNa upajatA nathI. paraMtu hIrAnA TukaDA, kAcanA bhAvamAM vecAI jAya che. te jema nukazAnakAraka che tema vItarAga-sarvajJa prabhune (ke temanI vANIne) chadmasthonI sAthe ke chaghasthonI vANI sAthe goThavavAM ke joDavAM te paNa anaMta saMsAra vadhAravArUpa nukazAna karanAra ja che. A rIte vizeSa vinAnuM sAmAnya, ane sAmAnya vinAnuM vizeSa A saMsAramAM jema nathI. tema paryAya vinAnuM dravya ane dravya vinAnA paryAyo paNa A saMsAramAM nathI ja, koI paNa vastu ubhaya svarUpathI ja AkrAnta che. mATe ja tene jaNAvanArI dRSTio (nayo) paNa banne che ja. || 9 | dravyArthikanaya paryAyArthikanayanI vAtane, ane paryAyArthikanaya dravyArthikanayanI vAtane kevI rIte dekhe che ? te samajAve che. davvaTThiyavattavvaM, avatthu NiyameNa pajavaNayassa / taha pajjavavatthu, avatthumeva davvaTThiyanayassa // 10 // (dravyArthikavaktavyaM, avastu niyamena paryavanayasya / tathA paryavavastu mavanveva dravyArthinayastha 20 |) Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kATha-1 - gAthA-10 27 gAthArtha - dravyArthikanayanuM je vaktavya che te paryAyArthika nayane niyamo avastu ja jaNAya che. tathA paryAyArthikanayane mAnya je vastu che (je vaktavya che.) te dravyArthikanayane niyama avastu ja jaNAya che ke 10 | vivecana - jema eka kerI dravya che temAM varNa-gaMdha-rasa ane sparza A cAre guNo zeyadravyamAM (kerImAM) bharelA che paraMtu te kerIne AMkhathI joIe tyAre te AMkhane kerImAM rahelA nIla-pItAdi varNaguNa ja dekhAya che tene ja vAstavika mAne che. gaMdha-rasa-sparza te AMkhane dekhAtA nathI. tethI te AMkha te guNone avastu che. Ama mAne che. kAraNa ke te bhAvo te indriyane dekhAtA nathI. tevI ja rIte te kerIne nAka sAthe joDIe to te nAka te kerImAM rahelI sugaMdha-durgadhane ja jANe che tene ja vastu mAne che paNa varNa-rasa-sparzane te nAka jANatuM nathI. tethI te nAka varNa-rasa-sparzane avastu ja samaje che. evI ja rIte te kerIne jIbha sAthe ja joDIe to te jIbha kerImAM rahelA madhura-Amla Adi rasane ja jANe che. tethI tene ja vastu mAne che. paraMtu varNa-gaMdha-sparzane te jIbha jANatI nathI. tethI te jIbha te kerImAM rahelA varNa-gaMdha-sparzane, nathI ja ema samajIne avastu mAne che. A pramANe sparzanendriya paNa sparzamAtrane vastu ane varNAdine avastu mAne che. A vAta anubhavasiddha ane sakalajanane pratyakSa che. tevI ja rIte dravyArthikanaya paryAyArthikanayanA vaktavyane, ane paryAyArthikanaya dravyArthikanayanA vaktavyane avastu mAne che. A vAta A gALAmAM samajAvI che. dravyArthikanaya abhedavALI dRSTinI pradhAnatAvALo hovAthI sAmAnyamAtrane ja (samAnatAne ja) jue che tethI tenI dRSTimAM paryAyArthikanayanuM bhedabodhaka vizeSavAcaka vacana mithyA lAge che. avastu ja che ema jaNAya che. jema ke bagIcAmAM ugelAM judA-judA jhADomAM A vRkSa paNa vanaspati ja che. te vRkSa paNa vanaspati ja che peluM vRkSa paNa vanaspati ja che. vanaspati nAmanA sAmAnya rUpe sarve vRkSo samAna che. vanaspati nAmanA sAmAnyane choDIne kaho ke temAM AMbApaNuM liMbaDApaNuM-saragavApaNuM ke bAvaLapaNuM che zuM? ane kyAM che ? mATe A je kaMI AMbA-lIMbaDA Adi jhADo dekhAya che te saghaLAM vanaspatirUpa (sAmAnya) ja che paraMtu vanaspati nAmanA sAmAnya vinA AmratyAdi vizeSo nathI. Ama dravyArthikanaya jAe che. A nayane vanaspati nAmanuM sAmAnya ja jaNAya che. Amra-nimba Adi vizeSa jaNAtA nathI. evI ja rIte paryAyArthikanAM bhedavALI dRSTinI pradhAnatAvALo hovAthI vizeSamAtrane ja (bhedane ja) jue che. tethI tenI dRSTimAM dravyArthikanayanuM abhedabodhaka sAmAnyavAcaka vaktavya mithyA lAge che. avastu ja che ema jaNAya che. jemake te ja bagIcAmAM ugelAM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArDa-1 - gAthA-11 sanmatiprakaraNa jAdAM judAM jhADomAM koI AMbo ja che, koI lIMbaDo ja che. koI saragavo ja che. to koI bAvaLa ja che. Ama AzrAdi vizeSa rUpe ja sarve vRkSo che. Amra-niMbAdi vizeSane choDIne kaho ke temAM vanaspatipaNA rUpa sAmAnya zuM che ? ane kayAM che ? mATe A je koI vRkSo dekhAya che te saghaLAM Amra-niMbAdi rUpe vizeSa ja che paraMtu AmrAdi vizeSa vinA vanaspati nAmanuM sAmAnya kyAMya dekhAtuM nathI. Ama paryAyArthikana jue che. koI paNa eka naya potAnI mAnyatAvALI dRSTimAM baddha hoI anya nayanI vAtane avastu ja mAne che. saMsAramAM paNa AgrahI mANasomAM AvI ja paristhiti anubhavAya che. mithyAtvamohanA udayajanya ekAntavAdano ja A prabhAva che. bIjA nayanA vaktavya tarapha upekSA hoya tyAre sunaya, ane bIjA nayanA vaktavya tarapha apalApakatA hoya tyAre durnaya kahevAya che. te 10 || A banne no eka ja vastumAM kevAM kevAM bhinna bhinna svarUpone dekhe che ? ane tene - dekhIne tene ja vadhAre vadhAre gAya che. te jaNAve che - uppajjati viyaMti ya bhAvA, niyameNa pajjavaNayassa / davvaTTiyassa savvaM, sayA aNuppannamaviNaLeM // 11 // utpadyante viyanti ca, bhAvA niyamena paryavanayasya / dravyArthikasya sarvaM, sadA'nutpannamavinaSTam / / 11 / / gAthArtha - paryAyArthikanayanI dRSTie sarve paNa bhAvo niyamA utpanna thAya che ane vyaya pAme che. jayAre dravyArthikanayanI dRSTimAM sarve vastu sarva kALa anutpanna ane avinaSTa arthAt utpatti-nAza vinAnI kevaLa dhruva ja che ! 11 / - vivecana - paryAyAstikanaya dravyamAM rahelA ane pratisamaye badalAtA paryAyone ja (vizeSone ja) jAe che. A naya bhedagrAhI dRSTivALo hovAthI pratisamaye dravyamAM thatuM je vizeSa svarUpa che arthAt parivartana pAmatuM paryAyAtmaka je svarUpa che te ja A nayane dekhAya che. jema ke keTalAka maganA dANA cUlA upara sIjhavavA mATe caDAvyA, samaye samaye A dANA kaMIka kaMIka sIjhe che. prathama samaye alpa, bIjA samaye kaMIka adhika, trIjA samaye tenAthI paNa kaMIka adhika Ama pratisamaye te maganA dANAmAM navA navA paryAyo Ave che ane junA paryAyo jAya che evuM ja A nayane dekhAya che. tethI sarve bhAvo (sarve padArtho) niyamo (nakkI) pratyeka samaye jAnA paryAyarUpe nAza pAme che ane navA paryAyarUpe utpanna thAya che. 1. vidyA prayogamAM vi upasarga ane rU dhAtunuM vartamAnakALanuM tRtIya purUSanuM bahuvacananuM nirUpa samajavuM. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArDa-1 - gAthA-11 sanmatiprakaraNa Ama padArthomAM utpatti ane nAza ja A naya dekhe che. koI eka janma pAmela bAlaka pratisamaye zarIra-buddhi-avayavo AdinI apekSAe hAni-vRddhi pAmavArUpe utpatti-vyayavALo ja che. to ja 25 varSanI uMmare te viziSTa zarIravALo, viziSTabuddhivALo ane viziSTa avayavonA bAMdhAvALo bane che. 25 varSanI uMmare je sthUla zarIra che. vikasita buddhi che, majabuta bAMdho dekhAya che. te kaMI koI eka divasamAM ke eka rAtamAM thaI gayo nathI. pratyeka samaye badalAya che. to ja 25 varSe AvI paristhiti thAya che. tathA sAMje meLaveluM dUdha savAre dahIM rUpe pariNAma pAmeluM dekhAya ja che. have rAtanA bAra kalAkanA eka eka samayamAM dUdhapaNAno kaMIka kaMIka nAza, ane dahIMpaNAnI kaMIka kaMIka utpatti temAM thAya che. Ama jo mAnIe to ja bAra kalAka gayA pachI dUdhano paripUrNa nAza ane dahIMnI paripUrNa utpatti ghaTI zake. AvA AvA aneka udAharaNothI pUrvaparyAyano vyaya ane navA paryAyanI utpatti pratisamaye sarve bhAvomAM thAya che Ama A paryAyArthika naya mAne che ane A nayanI vAta A nayanI apekSAe sAcI paNa che ja. have dravyArthikanaya te ja sarve bhAvone anutpanna ane avinaSTa arthAt dhruva ja dekhe che. A naya abhedagrAhI dRSTivALo che eTale pratisamaye utpAda-vyayajanya je vizeSo che te A nayane dekhAtA nathI. paraMtu dravya to tenuM te ja che ne ? ema dhRvatva ja dekhAya che. jemake ekavAra utpanna thaI cukelA maganA dANA culA upara sIjhavA mATe caDAvyA. te agninA zekathI bhale thoDA thoDA sIjhe che. paraMtu aDadho kalAka ke eka kalAka thAya to paNa je A maganA dANA che te maganA ja dANApaNe rahe che. kaMI ghauMnA dANArUpe ke juvAranA dANArUpa badalAI jatA nathI. vacagALAmAM maga dravya sadA maga dravya rUpe ja rahe che. mATe vacagALAmAM utpAda-vyaya nathI paNa dhruvatA ja che, koI janma pAmela bALaka 25 varSa yuvAna thayo, to paNa te jeno putra che tenA ja putra rahe che. manuSyAkAre zarIravALo che te manuSyAkAre ja rahe che. kaMI pazu-pakSI rUpe badalAI jato nathI. tethI te manuSyanA bhavamAM manuSyapaNe dhruva ja che. meLaveluM dUdha savAre dahIM thAya che. paraMtu dUdha paNa gorasa che ane dahIM paNa gorasa ja che. dUdhanuM dahIM banavA chatAM gorasapaNe tenuM te ja rahe che. jo badalAI ja jatuM hoya to gorasanA tyAgIne dUdha gorasa hovAthI bhale na pIvAya paNa dahIM khavarAvuM joIe. paNa DerI proDakazana baMdha karanArAne temAMnuM kazuM ja nathI khavAtuM. teno artha e ke dUdhanuM dahIM banavA chatAM gorasapaNe (DerI proDakazanapaNe) te dhruva ja che. AvAM AvAM aneka udAharaNothI A dravyArthika sarve bhAvomAM paryAyonuM rUpAMtara thavA rUpa, utpatti-vinAza tarapha upekSAbhAva rAkhIne dravya saMbaMdhI dhruvatAne ja vadhAre pradhAnapaNe dekhe che ane A nayanI A vAta A nayanI apekSAe barAbara paNa che ja. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30. kADa-1 - gAthA-12 sanmatiprakaraNa A pramANe paryAyArthika nayanI apekSAe sarve bhAvo utpAda-vyayavALA, anitya, badalAtA ane asthira che. jyAre dravyArthika nayanI apekSAe sarve bhAvo dhruva-nitya - aparivartanazIla ane sthira che. banne nayone bhegA karIe to ja vastunuM pUrNa svarUpa thAya che ane banne nayonI sApekSatAvALuM paripUrNa tripadIvALuM svarUpa te ja sAcuM yathArtha, paripUrNa svarUpa che. te 11 || padArthanuM saMpUrNa lakSaNa - davvaM pajjavaviuyaM, davvaviuttA ya pajavA Natthi / upAya-diDuM-maMA, iMddhi viyatnaqui che 22 | (dravyaM paryAyaviyutaM, dravyaviyuktAzca paryavA na santi / utpAsthitima, Hi dravyanakSatad 22 5) gAthArtha - paryAya vinAnuM dravya ane dravya vinAnA paryAyo A saMsAramAM nathI ja. tethI kharekhara utpAda-sthiti-vyaya (A traNenuM eka dravyamAM sAthe hovuM) e ja dravyanuM saMpUrNa lakSaNa che. / 12aa. | vivecana - lakSaNa jaNAvavA dvArA dravyanuM pUrNa rUpa A gALAmAM samajAvyuM che. dharmaadharma-AkAza-kALa-pudgala ane jIva A cha dravyo che. prathamanAM traNa dravyo eka eka che. pAchalanAM traNa dravyo anaMta anaMta che. kALa e zvetAMbarAmnAya pramANe aupacarita dravya che. kAraNa ke nizcayathI jIva ane pudgaladravyono je vartanAparyAya che te ja kALa che. A rIte A chae prakAranA dravyothI A lokAkAza bharelo che. alokAkAza mAtra eka AkAzadravyathI bharelo che. tyAM prazna thAya che ke dravya eTale zuM ? dravya kone kahevAya ? teno uttara A gAthAmAM che. chae dravyomAM lAgu paDe evuM dravyanuM lakSaNa A gAthAmAM jaNAvyuM che. A ja lakSaNa tattvArthasUtra adhyAya 5 sUtra 29mAM paNa jaNAvyuM che. chae dravyo pratisamaye badalAtA paryAyothI saMyukta che. koI paNa eka dravya evuM nathI ke jemAM pratisamaye anaMtA-anaMta paryAyo na thatA hoya, te paryAyomAM vartamAnakAlIna paryAyo Avirbhata (pragaTa) kahevAya che ane bhUta-bhAvinA paryAyo tirobhUta (apragaTa) kahevAya che. tirobhUta evA paNa bhUta-bhAvinA paryAyo dravyamAM che cokkasa, paNa tirobhUta hovAthI dRSTigocara thatA nathI. jemake phUTelA ghaDAnA ThIkarAM joIne badhA ja mANasone temAM ghaDAnuM ja smaraNa thAya che. tathA ghaDo banAvavAnA AzayathI lAvelI mATImAM paNa tirobhAve ghaTa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kASTha-1 - gAthA-12 31 che. tethI ja te mATI koI laI jAya to duHkha thAya che. talamAM tela tirobhAve paNa che ja. to ja telano arthI jIva tala lAve che ane pIle che. retInA dANA koI lAvatuM nathI ane pIlatuM nathI. A rIte jotAM sarve paNa dravyo pota potAnA saikAlika anaMta-anaMta paryAyothI bharelAM che. eTale anaMta-anaMta paryAyothI yukta saikAlika dhruva dravya che. mAtra temAM vartamAnakAlIna paryAyo AvirbhAvarUpe (pragaTapaNe) rahelA che ane bhUtakALanA paryAyo atItapaNe ane bhAvinA paryAyo anAmatapaNe tirobhAve rahelA che. sArAMza ke sakala dravyo paryAyothI saMyukta che. paryAya vinAnuM koI dravya nathI. tevI ja rIte pratisamaye pragaTa thatA = AvirbhAva pAmatA, ane bhUta-bhAvinA tirobhAve rahelA saghaLA paNa paryAyo dravyamAM ja che. dravya vinA (dravyathI ekAnta bhinna) AkAzamAM rakhaDatA paryAyo nathI. jema ke 10 tolA sonAnuM kaDuM banAvyuM. pachI tene bhAMgIne kuMDala banAvyuM. tene bhaMgAvI pachI kaMkaNa banAvyuM. to te kaDu-kuMDala ane kaMkaNa ema traNe paryAyo sonAdravyamAM ja che. te paryAyo sonAthI bhinna jo hoya to bhinna dekhAvA (anubhavAvA) joIe. sonuMdravya ane kaDu-kuMDala-kaMkaNa paryAya jo bhinna hoya to 10 tolA vajana sonAnuM, ane 10 tolA vajana (tenAthI bhinna evA) kaDAnuM ema 20 tolA vajana thavuM joIe paNa Ama thatuM nathI. mATe te paryAyo dravyamAM ja kathaMcit abhinnabhAve rahelA che. paryAyo, dravyathI viyuktapaNe hotA nathI. ane dravya, paryAya vinAnuM kadApi hotuM nathI. A rIte jotAM koI paNa vastu utpAda-vinAza vinAnI mAtra ekalI dhruva nathI. tema ja koIpaNa vastu dhruvatA vinAnI kevaLa ekalA utpAda-vinAzavALI paNa nathI. dravya ane paryAya banne sAthe ja hovAthI vastuno potAno evo svabhAva ja che ke te potAnA mULabhUta dravya svarUpe sthira (dhruva) rahe che. chatAM paNa saMjogone anusAra nimittAdi maLavAthI judA judA paryAya svarUpe badalAtI (utpAda-vinAzavALI) paNa te vastu che. vastunuM potAnuM AvuM sahaja svarUpa ja che ke pratisamaye paryAyane AzrayI badalAtA rahevuM ane dravyane AzrayI sthira rahevuM. tethI ja mahAtmA puruSoe "utpAdra-vyaya-dhrauvyayukta sat" AvuM sanuM lakSaNa banAvyuM che je koI padArtha A saMsAramAM sat che. te sarve sat padArtha utpatti-vyaya ane dhruva dharmavALA ja che. A traNa dharmamAMthI koI paNa eka dharma vinAnAM ke be dharma vinAnAM dravyo nathI. tethI tripadI e ja sanuM sAcuM lakSaNa che. uparachallI rIte nityatA ane anityatA A banne dharmo viruddha dekhAtA hovA chatAM apekSAbhedathI jarA paNa virodha vinA eke eka vastumAM pratyeka samaye nityava-anityatva ghaTI zake che. jema ke beTApaNuM ane bApapaNuM paraspara viruddha hovA chatAM paNa eka ja puruSa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kANDa-1 - gAthA-13 32 ja. potAnA pitAnI apekSAe beTo paNa che ane te ja puruSa potAnA putranI apekSAe bApa paNa che eka ja bhAI potAnA moTAbhAInI apekSAe nAno ane potAnA nAnAbhAInI apekSAe pote moTobhAI paNa che ja. eka ja vyaktimAM moTApaNuM ane nAnApaNuM apekSAbhedathI saMbhavI zake che. tevI ja rIte eke eka padArthamAM dravyane AzrayI nityatA-dhruvatA ane paryAyane AzrayI utpAda-vyaya saMbhavI zake che. sApekSatA na samajavI ane ekAnta pakaDa rAkhavI te ja moTI mUrkhatA-ajJAnatA che ane te ja mithyAtva che. // 12 // sApekSadRSTi na rAkhatAM banne nayo jo chuTA chuTA hoya to te mithyArdaSTi bane che. tenuM kAraNa samajAve che. ee puNa saMgahao, pADikkamalakkhaNaM duveNhaM pi / tamhA micchAddiSTThi, patteyaM do vi mUlaNayA / / 13 / / ( etau puna: saGgrahaH, pratyekamalakSaNaM dvayorapi / tasmAt mithyAvRSTi:, pratye dvau pi mUlanau / / 13 / ) gAthArtha - banne nayone sApekSapaNe mAnya evA A (utpAda-vyaya ane dhruva) traNe dharmono saMhao-saMgRhItapaNe ekI sAthe dravyamAM varte che. tethI banne nayono pAkis chuTo chuTo viSaya e padArthanuM alakSaNa bane che. tethI pajJeyaM = chuTA chuTA A banne mUlanayo paNa mithyArdaSTi che ema jANavuM // 13 / vivecana - tau - A banne nayo eTale ke A banne nayone mAnya evA utpAdavyaya ane dhrauvya A traNe dharmo, dharmI evA dravyamAM saMprataH- saMgrahathI=arthAt ekI sAthe varte che. koI paNa samaya evo nathI ke jyAre koI paNa eka dravyamAM utpAda-vyaya hoya ane dhrauvya na hoya, athavA utpAda-dhrauvya hoya ane vyaya na hoya, athavA vyaya-dhrauvya hoya ane utpAda na hoya, chae dravyomAM pratyeka samayamAM uparokta traNe dharmo ekIsAthe ja dharmImAM varte che. mAtra judI judI vivakSAe varte che. te sApekSatA samajI levI joIe. tethI traNe dharmonuM ekIsAthe hovuM e ja padArthanuM (satanuM) sAcuM lakSaNa che. pUrva paryAya rUpe vyaya, uttara paryAya rUpe utpAda ane mUlabhUta dravya rUpe dhrauvya A ja sattnuM sAcuM lakSaNa che. kAraNa ke sarve dravyo sAmAnyAtmaka paNa che ane vizeSAtmaka paNa che. pahelAnI gAthAmAM kahI gayA ja chIe ke sAmAnya vinAnuM ekaluM vizeSa ke vizeSa vinAnuM ekaluM sAmAnya kayAMya che ja nahIM. badhe banne svarUpo sAthe ja che. tethI ja te bannene (sAmAnyane ane vizeSane arthAt dhrauvyane ane utpAda-vyayane) jaNAvanArA dravyArthika ane paryAyArthika ema banne nayo che ane Jain Educationa International = For Personal and Private Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kADa-1 - gAthA-14 33 banne nayone sApekSapaNe sAthe ja rAkhavA joIe. prayojanavazathI bhale ekane pradhAna karIe ane bIjAne gauNa karIe to paNa gauNapaNe bIjA nayanI apekSA rAkhavI joIe. pADim = jo A banne nayone pratye m = eka eka ema chUTA pADavAmAM Ave to dravyArthikanaya vastugata mAtra sAmAnyane (dhrauvyane-abhedane) ja grahaNa karanAra hovAthI vastunA paripUrNa svarUpane grahaNa karato na hovAthI vastunuM pUrNa lakSaNa banatuM nathI. evI ja rIte paryAyArthikanaya paNa vastugata mAtra vizeSane (utpAda-vyayane-bhedane) ja samajAvanAra banavAthI vastunA paripUrNa svarUpane samajAvanAra na banavAthI te nayane mAnya vAta paNa vastunuM pUrNa lakSaNa banatuM nathI. tuvend pi anavadyAM banne paNa nayoe samajAveluM eka eka nayathI gamya svarUpa apUrNa hovAthI alakSaNa bane che. je naya sAmAnyane viSaya kare che te naya vizeSane viSaya nathI karato, ane je naya vizeSane viSaya kare che te naya sAmAnyane viSaya nathI karato. A rIte vastunA apUrNa svarUpane samajAvanArA hovAthI chuTA chuTA rahelA A banne nayothI jaNAtuM vastunuM svarUpa e vastunuM (sattnuM) alakSaNa che. paripUrNa zuddha lakSaNa nathI. A ja kAraNe chuTo chuTo koI paNa eka naya vastunA paripUrNa svarUpane samajAvanAra na banavAthI, ane apUrNa svarUpamAM ja paripUrNa svarUpa mAnI lIdhuM hovAthI tathA potAne amAnya evI bIjI sAIDa jovAmAM aMdha hovAthI A banne nayo chuTA chuTA ekalA ekalA hoya to te mithyArdaSTi che ema jANavuM. vastunuM vAstavika svarUpa sAmAnya-vizeSa ema ubhayAtmaka che. jyAre dravyArthikanaya ekaluM sAmAnyAtmaka ja jaNAve che ane paryAyArthikanaya ekaluM vizeSAtmaka ja jaNAve che. tethI apUrNa jaNAve che ane pote temAM ja paripUrNatA mAnI le che. tethI A banne nayo paraspara nirapekSa = chuTA chuTA hoya tyAre eka bAju ja jotA hovAthI ane bIjI bAjunA svarUpane jovAmAM aMdha hovAthI mithyArdaSTi jANavA. jainathI Itara tamAma darzano AvAM che kAraNa ke bauddhadarzana sarvavastune kSaNika kahe che tethI kevala paryAyArthikanaya ja mAne che. sAMkhya tathA mImAMsaka kevala advaita eTale dravyArthikanaya ja mAne che. naiyAyika-vaizeSika banne nayane mAne che paNa svataMtrapaNe mAne che tethI A sarve paNa darzano apUrNa ane ayathArtha svarUpa mAnatA hovAthI mithyAsRSTi che. II 13 // = banne nayo mithyArdaSTi hovA chatAM paNa jo paraspara sApekSa bane to te ja banne nayo samyagdaSTi banI zake che - Naya taio asthi Nao, Na ya sammattaM, Na tesu paDipuNNaM / jeNa duve egantA, vibhajjamANA aNeganto // 14 // ( 6 = tRtIyo'sta nayo, na ca samya N, na to: paripUrNam / yena dvau ekAntau vibhajyamAnAvanekAntaH // 14 // ) Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ kANDa-1 - gAthA-14 sanmatiprakaraNa gAthArtha - dravyArthika ane paryAyArthika vinA trIjo koI naya nathI. ane te banne nayo ekalA judA judA hoya to temAM vastunuM paripUrNa svarUpa AvatuM nathI. tethI ekalA ekalA te banne nayo samyaktva svarUpa nathI. kAraNe ke te banne ekAntarUpa che paraMtu jo te banne naya sApekSa bane to anekAntasvarUpa banI zake che. / 14 / / 34 vivecana - sat evA padArthanuM vAstavika paripUrNasvarUpa sAmAnya ane vizeSa ema ubhayAtmaka che jema ke devadatta nAmano manuSya manuSyapaNe Itara manuSyonI sAthe samAnaabhinna hovAthI sAmAnyAtmaka paNa che. tathA devadattapaNe Itara manuSyothI bhinna hovAthI vizeSAtmaka paNa che. Ama sarva padArtho ubhayAtmaka che ane A banne nayo vastunA eka eka aMzarUpa ja svarUpane kahenArA che. A bannemAMthI koI paNa eka naya vastunuM ubhayAtmaka evuM paripUrNasvarUpa kaheto nathI. apUrNa arthane kahenAra hovAthI te nayo mithyArdaSTi che. vaLI vastunA sAmAnya ane vizeSa ema ubhayAtmaka svarUpane kahe evo koI trIjo naya nathI. jo trIjo naya hota to tene ja sunaya mAnIne kAma calAvI leta paraMtu vastunA saMpUrNasvarUpano grAhaka trIjo koI naya saMbhavato ja nathI. tathA vaLI nayajJAna haMmezAM aMzagrAhI ja hoya che. vastunA paripUrNa svarUpane grahaNa karanAra to pramANajJAna kahevAya che. pramANa ane nayamAM A ja taphAvata che ke paripUrNa svarUpane samajAve te pramANajJAna ane eka aMzane samajAve te nayajJAna. nayo te pramANanA aMzarUpa ja che. tethI koIpaNa eka naya ubhayAtmaka svarUpagrAhI che ja nahIM. have prazna thAya che ke ubhayagrAhI (paripUrNasvarUpagrAhI) trIjo koI naya nathI. ane A banne nayo eka eka aMzagrAhI hovAthI vastunuM paripUrNa svarUpa temAM AvatuM nathI. tethI te ekAnta hoya to mithyArdaSTi che paNa samyaktva rUpa nathI. kAraNa ke te banne nayo pota pote mAnelI mAnyatAne ekAnte kahenArA che. to nayo dvArA zuM samyajJAna na ja thaI zake ? Avo prazna thavo saMbhavita che. teno uttara graMthakArazrIe A gAthAnI carama paMktimAM Apyo che - ''vibhannamALA aneAno'' = A banne nayo pota potAnI vAtane jo ekAnte na svIkAre ane vibhannamALA vimanvamAnau = vikalpe = bhajanApUrvaka svIkAre to A banne nayo ja anekAnta rUpa bane che. A banne nayo jyAre eka-bIjAthI nirapekSa thaIne mAtra svasvaviSayane ja satsvarUpe svIkAravAno ghaNo ja Agraha rAkhe ane bIjA nayanI vAtanA nirasanamAM ja jo rasa dharAve to te A banne nayo mithyArdaSTi kahevAya che kAraNa ke ekAnta evA te banne nayo pota potAnA grAhya evA eka aMzamAM ja vastunA paripUrNasvarUpane (pUrNatAne) mAnatA hovAthI bIjI sAIDa jovAmAM aMdha hovAthI mithyArdaSTi che paraMtu jyAre A ja banne nayo ekabIjAthI paraspara sApekSa bane che ane potAnA pratispardhI evA bIjA nayanI vAtanuM khaMDana karyA vinA, te nayanI vAta Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kADa-1 - gAthA-15 35 pratye udAsIna (taTastha) mAtra rahI, gauNapaNe te vAtamAM paNa niSedha na karavA svarUpe mukasammati ApIne, potAnI mAnyatAnuM jo pradhAnapaNe pratipAdana kare, ane AvA komala pariNAmavALA banne nayo jayAre bane che tyAre te banne nayomAM samyakatva Ave che. kAraNa ke A banne nayo hovAthI, ane nayajJAna haMmezAM aMzagrAhI hovAthI, pragaTapaNe to paripUrNasvarUpagrAhitA te bannemAM kyAreya paNa AvavAnI ja nathI. paraMtu bIjA nayanI avagaNanA na kare, tenI vAtane paNa gauNapaNe svIkAre, tenI vAtamAM paNa mauna rahevA rUpe (khaMDana na karavA rUpe) mukasammati Ape ane tevA komaLa pariNAmapUrvaka potAnI vAtanuM pradhAnapaNe pratipAdana kare to te sApekSadRSTivALo naya hovAthI samyaka rUpa kahevAya che. kAraNa ke te naye eka aMza, ke je potAne mAnya hato te aMzane pradhAnapaNe ane bIjA aMzane gauNapaNe paNa svIkAryo. A rIte gauNatAe ane mukhyatAe ema banne rIte sAthe maLIne vastunA paripUrNa svarUpane kahenAra banavAthI te naya samyakarUpa bane che. tethI nirapekSa nayajJAna te mithyAtva che ane sApekSanayajJAna te samyakatva che. nirapekSanayajJAna te ekAnta che. ane sApekSanayajJAna te anekAnta che / 14 / mUla banne nayo jevA che. tevA ja tenA uttaranayo paNa che. te samajAve che - jaha ee taha aNNe, patteyaM duNNayA NayA savve / haMdi hu mUlanayANaM paNNavaNe vAvaDA te vi // 15 // (yathA pati tathAjo, pratye turnayA narsarve .. nTi Tu mUnanayAnAM prajJApane vyAkRtArtaDapa || ) gAthArtha - jevI rIte A banne nayo chuTA chuTA hoya to durnaya che. (mithyASTi che) tevI ja rIte anya nayo (naigamAdi uttarabheda rUpa sAme nayo) paNa pratyeka (eTale paraspara nirapekSa) hoya tyAre te sarve durnaya ja che. (mithyASTi ja che, kAraNa ke te uttaranayo paNa potapotAnA mUlanayonI vAtane ja saMsAramAM vadhAre jorathI doharAvanArA (gAnArA-prarUpaNA karanArA) hoya che ! 15 / vivecana - dravyArthikanaya sAmAnyagrAhI ane paryAyArthikanaya vizeSagrAhI che. A banne nayo jo paraspara sApekSabhAve pravarte to samyagdaSTi che. sApekSabhAva rAkhavAmAM potAno mAnelo zeyano eka aMza pradhAnapaNe Ave che ane potAne pradhAnatAe amAnya evo paNa bIjA nayane mAnya aMza gauNapaNe paNa Ave che. jethI koI paNa ekanaya mukhya gauNabhAve thaIne vastunA saMpUrNa svarUpano grAhaka thavAthI yathArthavAdI arthAt samyagdaSTi bane che paraMtu Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 kANDa-1 - gAthA-16 sanmatiprakaraNa jo paraspara nirapekSapaNe pravarte to te eka aMzamAM ja pUrNatAnI mAnyatA dharAvavAthI mithyAvRSTi bane che. tethI nayonI paraspara nirapekSapaNe pravRtti e ja durrayapaNAnuM bIja che. have A ja bIja jo pota potAnA uttaranayomAM paNa utare to te uttaranayo paNa durnayarUpa (mithyArUpa) bane ja che. kAraNa ke paraspara nirapekSatA e ja durrayatAnuM kAraNa che. saMgrahanaya ane vyavahAranaya dravyArthikanayanA peTAbhedo hoI anukrame aparimitapaNe abheda ane parimitapaNe abhedane kahenArA che. ane sUtrAdi cAra nayo paryAyArthikanayane mAnya evA vizeSane ja sUkSma-sUkSmatara-sUkSmatamarUpe kahenArA che. A uttaranayothI pratipAdana karavA yogya vastusvarUpa potapotAnA mUlanayonA pratipAdyathI kaMI bhinna hotuM nathI. te uttaranayo paNa pota potAnA mUlanayone mAnya viSayane ja doharAvavAmAM (gAvAmAM - tenuM ja pratipAdana karavAmAM) mazagula hoya che. jema putro pitAnI vAtane ja, ziSyo gurunI vAtane ja, patnI potAnA patinI ja vAtane (sAcI hoya ke khoTI hoya to paNa) te te pakSanA rAgane kAraNe gAtA hoya che. jorazorathI kahetA hoya che. yuddhanI jema zUravIratAthI medAnamAM utaratA hoya che. tevI ja rIte A uttaranayo paNa potapotAnA mUlanayonA pakSapAtI hovAthI teonI ja AjJAne, te mUlabhUta nayane mAnya vastune ja yathArthapaNe jagatamAM ThasAvatA hoya che. te kAraNathI A uttaranayo paNa mUlanayonI jema pota potAnA pratipakSI nayanI vAtanI avagaNanA karIne potAnA viSayamAM ja pravarte ane temAM ja pUrNatA mAnI le to te uttaranayo paNa mithyAtvarUpa bane che ane jo A uttaranayo pratipakSI nayonI sApekSatA rAkhavApUrvaka pradhAna-gauNabhAve banne vAtane mAnya rAkhe to samyaktvI kahevAya che. mATe nirapekSavAda te ekAntavAda, ane te mithyAtva che tathA sApekSavAda te ja anekAntavAda ane te ja samyaktva che // 15 // uttara nayomAM paNa koI eka naya vastunA (satanA) saMpUrNa svarUpano grAhaka nathI. naya haMmezAM aMzagrAhI ja hoya che te samajAve che - savvaNayasamUhammi vi Natthi Nao ubhayavAyapaNNavao / mULiyALa 3 ALa, patteyaM viseyiM viMti / 6 / / " ( sarvanayasamUhe 'pi nAsti naya ubhayavAdaprajJApakaH / mUlanayAnAM tvAnAM, pratye vizeSitaM vrutti 5 6 5) Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kADa-1 - gAthA-16 37 gAthArtha - sarva nayonA samUhamAM paNa ubhayavAdane (sAmAnya-vizeSane) jaNAvanAro koI naya nathI. kAraNa ke te sarve paNa dareka nayo pota potAnA mULabhUta nayanI AjJAne ja vadhArene vadhAre jorazorathI kahe che || 16 | vivecana - jagatamAM rahelA sarve paNa bhAvo anya bhAvonI sAthe amuka dharmanI apekSAe samAna ane amukadharmanI apekSAe vizeSa (bhinna) svayaM che ja. jemake eka gAya ghoDAnI sAthe pazupaNe samAna che ane e ja gAya AkArAdithI ghoDA karatAM vizeSa che. eka gAya bIjI gAyanI sAthe gAyapaNe samAna che. paraMtu pota-potAnI prakRti Adi guNadharmothI vizeSa paNa che ja. A rIte AkhuM jagata sAmAnya ane vizeSa ema ubhaya dharmothI bhareluM che. sAmAnyadharmAtmaktA ane vizeSadharmAtmaktA hovI, e vastuno potAno sahaja svabhAva che arthAt pAriNAmikabhAva che. vastunA svarUpane zeya kahevAya che. tene yathArthapaNe jaNAvavAnuM kAma nathI ane pramANa kare che. te naya ane pramANa, A banne jJAnaprAptinAM abhyattara sAdhano (upAyo) che. AtmA jANanAra hovAthI jJAtA che. jJAtA evA AtmAne zeyanuM svarUpa jaNAvavAmAM nayo ane pramANa abhyatara sAdhanapaNe kAma kare che. nayo e pramANanA bhinna bhinna aMzarUpa che. jema hAtha ane AMgaLIo, hAtha e kaMI AMgaLIothI bhinna tattva nathI. ane AMgaLIo e kaMI hAthathI bhinna tattva nathI paraMtu AMgaLIo eka eka deza rUpa che ane hAtha sarvaaMzAtmaka che. ema no eka aMzagrAhI hovAthI AMgaLIonI tulya che ane pramANa sarva aMzagrAhI hovAthI hAthanI tulya che. nayomAM dravyArthika ane paryAyArthika ema mukhyapaNe be nayo che. kAraNa ke vastumAM sAmAnya ane vizeSa ema be jAtanuM ja svarUpa che. eka naya sAmAnyadharmane jaNAvanAra che ke je abhedagrAhI kahevAya che ane bIjo naya vizeSadharmane jaNAvanAra che ke je bhedagrAhI kahevAya che. vastunA svarUpane jANavA mathatA jJAtAonI A be prakAranI dRSTi che. vaktAnA haiyAmAM rahelo be prakArano abhiprAya che. tene ja naya kahevAya che. jJAtA evo AtmA prayojananA vazathI kyAreka sAmAnyapaNe vastunA svarUpane jANe che ane kahe che. tathA kyAreka bhinna prayojananA vazathI vizeSapaNe vastunA svarUpane jANe che ane kahe che. jemake ekendriya hoya ke beIndriyAdi hoya, Akhara sarve jIvo che. te sarvemAM cetanA che. mATe ApaNe koIne paNa haNavA joIe nahIM, cetanA hoya te sarvane paNa pIDA thAya. tethI hiMsA varjavI joIe. eTaluM ja nahIM paNa jIvanA AkAravALA ajIvane paNa bhAMgavA-toDavA-phoDavA nahIM tathA nAza karavo nahIM. kAraNake temAM paNa jIvane haNyAnI buddhi thAya. sApolIyAnA sApane Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ kADa-1 - gAthA-16 38 sanmatiprakaraNa haNavAthI paNa meM sApa haNyo evo pariNAma thAya. loTanA kukaDAne paNa kukaDo samajI teno homa karavAthI yazodhara rAjA ghaNuM duHkha pAmyA. Ama sarvajIvamAM ane tenA AkAravALA ajIvamAM paNa jIvapaNAnI samAnarUpe je buddhi thAya che. te sAmAnyagrAhI hovAthI dravyArthikanaya kahevAya che. A abhedagrAhI draSTi che. tathA jJAtA evA A ja AtmAne kyAreka prayojanavazathI vizeSagrAhI paNa buddhi thAya che. jemake koI manuSya tRSAthI ke sudhAthI pIDAto hoya, mRtyu pAme evI sthitimAM hoya to te manuSyane pANI ane bhojana ApIne paNa jIvADAya che. manuSya mRtyu pAmata to paNa hiMsA ja hatI ane pANI pAyu to paNa apakAyanI virAdhanA ja thaI. paraMtu tyAM Avo viveka Ave che ke pANI te ekendriya jIva che. (avyakta ane alpa cetanAvALA jIvo che) manuSya te paMcendriya jIva che. (ghaNI ja ghaNI adhika ane vyakta cetanAvALo jIva che) ekendriya jIvane mAravAnI buddhi nathI. paNa paMcendriya jIvane bacAvavAnI buddhi che. tethI aplAyanI virAdhanA hiMsAnI koTimAM gaNAtI nathI arthAt alpa hiMsA che. paraMtu abhiprAyamAM jIvarakSAnA pariNAma che. pAMca-daza rUpiyAnI noTa ApatAM jo so rUpiyAnI noTa bacatI hoya to badhI ja noTo noTa paNe samAna hovA chatAM paNa loko pAMca-dazanI noTa turata ApI de che ane sonI noTane bacAve che eTaluM ja nahIM paNa pAMca-dazanI noTa ApyAno kheda hoto nathI paNa 100nI noTa bacyAno AnaMda hoya che. A dRSTi je che te vizeSagrAhI kahevAya che ane te paryAyArthikAya che. A be naya vinA trIjo evo koI naya nathI ke je naya vastunA sAmAnya ane vizeSa ema ubhayasvarUpane (paripUrNa svarUpane) samajAvato hoya. eTale ubhayasvarUpane samajAvanAro anya koI trIjo naya nathI, A bane nayono samUha karIe to paNa te banne pota potAnI mAnelI vAtanA ja AgrahI hovAthI ane haiyAmAM AvA prakArano Agraha rAkhavA pUrvaka bhegA thatA hovAthI te bemAMthI paNa ubhayavAdarUpaka naya koI nathI. tathA te bannenA uttarabheda svarUpa je nayo che. jema ke dravyArthikanA uttarabhedasvarUpa saMgraha-vyavahAra, ane paryAyArthika nayanA uttarabheda svarUpa RAsUtra-zabda-samabhirUDha ane evaMbhUta, A uttarabhedasvarUpa chae nayono samUha bhego karIe to paNa temAMno koI paNa eka naya vastunA ubhayAtmakasvarUpano pratipAdaka nathI kAraNake je naya jenA uttarabheda svarUpa che te naya tenA mUlanayane mAnya siddhAMtano ja pakSapAtI ane AgrahI hovAthI pota potAnA mUlanayanI ja AjJAne (mAnyatAne) vadhAre ne vadhAre jorazorathI gAnArA hoya che. kahenArA hoya che. guru ane ziSya, pitA ane putra, pati ane patnI, zeTha ane karmacArI, pramukha Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kANDa-1 - gAthA-17 39 ane maMtrI ItyAdi pAtromAM mULavyaktinI vAtane ja tenA anuyAyI gAtA hoya che. A ja rIte uttaranayonuM A ja kAryakSetra che ke pota potAnA mUlanayathI gRhIta aMzane ja vadhAre ne vadhAre jhINavaTathI carcavo. A kAraNe vastunA ubhayAtmaka pUrNasvarUpane (yathArtha svarUpane) kahenAro koI naya nahIM hovAthI ane A badhA ja nayo jyAre paraspara nirapekSa hoya che tyAre sarve paNa nayo potapotAnuM ja gANuM gAtA hovAthI mithyArdaSTi ja kahevAya che. jo sApekSatA rAkhe to ja ekaviSaya pradhAnapaNe ane bIjo viSaya gauNapaNe ema mukhya-gauNa thaIne vastunA yathArtha svarUpano pratipAdaka thavAthI te naya sunaya arthAt samyagdaSTi bane che. tethI sApekSa nayavAda e ja anekAntavAda ane samyaktva che ane nirapekSa nayavAda e ja ekAntavAda ane mithyAtva che. / / 16 | uparokta banne nayomAMthI jo koI paNa eka naya svIkArIe ane bIjA nayano apalApa karIe to zuM zuM avyavasthA thAya ? kaI kaI vastuo na ghaTe ? te samajAve che - Na ya davvaTThiyapakkhe, saMsAro Neva pajjavaNayassa / sAsavittivAyI, nandrA kaccheJavArUM vA | z7 || (6 = dravyArthi pakSe, saMsAro naiva paryavanayasya / zAzvatavyaktivAdI, camAvurjIvavAnI vA / / 7 / / ) gAthArtha - kevaLa ekalA dravyArthikanayanA pakSamAM saMsAra ghaTato nathI. tevI ja rIte kevaLa ekalA paryAyArthikanayanA pakSamAM paNa saMsAra ghaTato nathI. kAraNa ke pahelo naya zAzvatavyaktivAdI che ane bIjo naya uccheda vAdI che // 17 || vivecana - A banne nayone paraspara nirapekSa mAnavAthI arthAt ekAnte koIpaNa eka nayano Azraya karavAthI anubhavasiddha ane zAstrasiddha aneka bAbato ghaTatI nathI. te te mAnyatAomAM anekajAtanI bAdhAo (virodha) Ave che. te vAta 17 thI 21 ema pAMca gAthAmAM AtmAnuM udAharaNa laIne samajAve che. - (1) saMsAra na ghaTe sarve paNa jIvo janma, jarA ane maraNa, roga ane zoka pAme che. A vAta anubhavasiddha che ane zAstrasiddha paNa che tathA koI paNa jIva koI paNa eka janmamAM bAlyAvasthA-yuvAvasthA ane vRddhAvasthA pAme ja che. A vAta paNa pratyakSasiddha che. koI paNa eka jIva eka bhavamAM sArAM-kharAba karmo karIne te karmone anusAre deva naraka Adi bhavo pAme che. saMsAramAM rakhaDe che. UMcI-nIcI paristhiti pAme che. A vAta paNa anubhavasiddha ane zAstrasiddha che. kevaLa ekalo dravyArthikanaya mAnavAthI ke kevaLa ekalo Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ kADa-1 - gAthA-17 40 sanmatiprakaraNa paryAyArthikanaya mAnavAthI uparokta saMsAravyavasthA ghaTatI nathI. kAraNa ke pahelo je dravyArthika naya che. te zAzvata vyaktivAdI che. arthAt sarve Atmadravyo ekAnta zAzvata che eTale ke nitya che ema ja te naya mAne che. have jo AtmA ekAnta kuTastha nitya (zAzvata) hoya, to je Atma dravya jevuM hoya te Atmadravya tevuM ja sadAkALa rahe. manuSya marIne deva-nArakI na thAya, manuSyapaNAmAM paNa bAlyAdi judI judI avasthAo na pAme, janma ane mRtyu paNa bhinna bhinna avasthA hovAthI eka jIvadravyamAM ghaTe nahIM. bhavobhavamAM rakhaDavA rUpa saMsAra paNa ghaTe nahIM. sukhI hoya te sukhI ja rahe. kadApi duHkhI na thAya ane duHkhI hoya te duHkhI ja rahe kadApi sukhI na thAya, rogI hoya te sadA rogI ja rahe nirogI na thAya ane nirogI hoya te sadA nirogI ja rahe, kadApi rogI na thAya, AvuM banavuM joIe paraMtu saMsAramAM AvuM kyAMya anubhavAtuM nathI, tathA zAstramAM paNa AvuM ekAnta nityatva kyAMya kahyuM nathI. mATe kevaLa ekalA prathama nayanI dRSTie kuTastha niyatva (zAzvata vyaktitva) mAnavAthI saMsAra tathA saMsAramAM thatuM parivartana ghaTatuM nathI. evI ja rIte kevaLa ekalo paryAyArthikanaya mAnavAthI paNa saMsAranI badhI vyavasthA ghaTatI nathI kAraNa ke te naya ucchedavAdI ja che. ucchedavAdI eTale vinAzane ja mAtra mAnanAro te naya che. sarve paNa vastuo utpanna thatAMnI sAthe ja bIjA samaye uccheda (vinAza) pAmanAra che. paryAya jema badalAya che tema dravya paNa vinAza pAmIne bIjuM ja Ave che arthAt dravya paNa badalAya che. sarva kSati AvI dRSTi te A paryAyArthikAya che. have jo Ama ja hoya, eTale ke AtmA Adi sarve dravyo kSaNikamAtra ja hoya to je jIva bALaka hato te ja have yuvAna thayo kALAntare vRddha thaze ema jagatamAM je kahevAya che. te kema kahevAya? je manuSya che te ja jIva marIne deva-nArakI Adi thAya che ema paNa kema kahevAze? A AtmAne jo kSaNamAtra ja rahevAnuM hoya to saMsAramAM thatA saghaLA levaDadevaDanA vyavahAro paNa kema ghaTe ? je mANasane Aje koI mAla vecAto Apyo, athavA uchInA paisA ApyA tenI pAse mudata pramANe pemenTa levAno, ke nANAM pAchAM levAno vyavahAra kema ghaTaze? kAraNa ke mAla lenAra ke uchInA paisA lenAra AtmA to kSaNika hovAthI vinAza pAmI gayo, hAla to koI bIjo ja AtmA che. koI kanyAnuM koI puruSa sAthe sagapaNa karyuM tyArabAda rapa-50 divaso pachI lagna lIdhuM. to A lagna paNa kema thaze? kAraNake te ja puruSa ane te ja kanyA A nathI. badhA ja durAcArI ane vyabhicArI ja kahevAze. koI eka jIvane Aje tattvArthasUtrano pahelo adhyAya bhaNAvyo have tene bIjA divase bIjo adhyAya bhaNAvavAno che. paraMtu pahelo adhyAya bhaNelo jIva to kSaNika hovAthI mRtyu ja pAmI gayo, A to navo ja jIva che tethI tene roje roja pahelo ja adhyAya Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41 sanmatiprakaraNa kADa-1 - gAthA-18 bhaNAvavAno raheze - A rIte saMsAra, janma-maraNa Adi avasthA, ekabhavamAMthI te ja jIvanuM bIjA bhavamAM javuM saMsAramAM aneka bhavo karavA. ItyAdi saMsAravyavasthA ghaTaze nahIM A eka doSa samajAvyo. // 17 || suhadukkhasampaogo, Na jujae NiccavAyapakkhammi / egaMtuccheyammi ya, suhadukkhaviyappaNamajuttaM // 18 // (sukhaduHkhasamprayogaH, na yujyate nityavAdapakSe / pAnto cheTe 2 suravaduHvitpanIyuvatam II 28 ) gAthArtha - ekAnta nityavAdanA pakSamAM sukha ane dukhano yoga ghaTato nathI, vaLI ekAnta ucchedavAdanA pakSamAM paNa sukha ane duHkhanA vikalpo ayukta che eTale ke saMbhavatA nathI || 18 || vivecana - sukha-duHkhanA yogano abhAva=ekAnta nityapakSamAM eTale ke kevaLa ekalo dravyArthikanaya mAnavAthI ane evI ja rIte ekAtta ucchedavAdamAM eTale ke kevaLa ekalo paryAyArthika naya mAnavAthI ekano eka jIva ekakAle sukhI ane bIjA kAle duHkhI, athavA ekakAle duHkhI e ja bIjA kAle sukhI je sAkSAta dekhAya che te ghaTaze nahIM. kAraNa ke dravyArthikanaya nityavAdanA pakSavALo che. je dravya jevuM che. te dravya sadAkALa tevuM ja rahe che ema mAne che. tethI je sukhI te sadA sukhI ane je duHkhI te sadA duHkhI ja raheze. tethI sukhI jIva kALAntare duHkhI thato ane duHkhIjIva kALAntare sukhI thato je dekhAya che te sukha ane duHkhano saMyoga nityavAdanA pakSavALA dravyArthikanayane ekalAne mAnavAthI ghaTaze nahIM. evI ja rIte paryAyArthikanaya ekAnta ucchedavAdane ja mAnanAra che. tethI je jIva sukhI hoya ke duHkhI hoya paNa tene kSaNamAtra ja rahevAnuM che. A nayanI draSTie koI paNa jIva be ke bethI adhika kSaNa raheto ja nathI. tethI je sukhI che te kALAntare duHkhI ane je duHkhI che te kALAntare sukhI thAya A vAtanI saMbhAvanA ja nathI. kSaNavrayasthAyitva ja jo jIvanuM nathI to koI paNa jIvamAM kAlakrame AvatA sukha-duHkhanI kalpanA ja kema saMbhavI zake ? A rIte vicAratAM prathamano naya mAtra nityavAdI dhruvavAdI ja hovAthI ane bIjo naya ucchedavAdI-utpAdavyayavAdI ja hovAthI saMsAramAM ghare ghare pratyakSa anubhavAtuM ane zAstromAM aneka satI strIo ane sapurUSonI kathAomAM kaheluM sukhI ane duHkhIpaNuM kema ghaTe ? A badhI anubhavasiddha ane zAstrasiddha vAto ayukta ja Tharaze. / 18 . Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 kANDa-1 - gAthA-19 kammaM joganimittaM, bajjhai baMdha-TThiI kasAyavasA / apariNaucchiNNesu ya, baMdhaTThi kAraNaM Natthi // 19 // ( karma yoganimittaM, badhyate bandhasthitI kaSAyavazAt / apariNatocchinnayozca, baMdhasthitikAraNaM nAsti / / 19 / / ) gAthArtha - yoganA nimitte karma (prakRti ane pradeza) baMdhAya che tathA kaSAyane anusAre baMdha (rasabaMdha) ane sthiti (sthitibaMdha) thAya che. AvuM zAstravidhAna che. paraMtu ekAnte apariNatavAda (nityavAda) mAnavAmAM, ane ekAnte ucchedavAda (anityavAda) mAnavAmAM karmanA baMdhanAM ane sthitinA baMdhanAM kAraNa ja saMbhavatAM nathI || 19 || vivecana - vividha baMdhanI aghaTamAnatA = karmagraMthomAM tathA kammapayaDi, paMcasaMgraha Adi mahAgranthomAM ane AgamomAM A vAta suprasiddha che ke A AtmA mana-vacana ane kAyAnI zubhAzubha pravRttirUpa yoganA nimitte karmo bAMdhe che. prakRtibaMdha ane pradezabaMdha kare che. tathA kaSAyone anusAre te te karmomAM 2sabaMdha ane sthitibaMdha kare che. cAre prakAranA baMdhonA jaghanya-utkRSTanA svAmI jANavA hoya to yoganI hInAdhikatA pramANe prakRtipradezabaMdha, ane kaSAyonI hInAdhikatA pramANe sthiti-2sabaMdha thAya che. A vAta suprasiddha che. pAMcamA karmagraMthamAM A ja vAta vistArathI ApelI che. tathA tyAM pAMcamA karmagraMthamAM ja kahyuM che ke - tatto kammapaesA, aNaMtaguNiA tao rasaccheA / nonA paDipaA, phsinumAmAM sAyAo / gAthA 96 / / sanmatiprakaraNa gAthArtha - tenAthI karmapadezo anaMtaguNA che. tenAthI rasabaMdhanA avibhAga paricchedo anaMtaguNA che. prakRtibaMdha ane pradezabaMdha yogathI thAya che. tathA sthitibaMdha ane 2sabaMdha kaSAyathI thAya che. have A Atmadravya ekAnte jo apariNAmI (nitya) ja hoya to yoga ke kaSAya badalAvAno ja nathI. hInAdhika thavAno ja nathI. eTale A AtmA amuka kAle vadhAre karma bAMdhe ane amuka kAle ochAM karma bAMdhe, amuka kAle 20, 30, 70 koDAkoDI sAgaropamanI sthitivALuM karma bAMdhe ane bIjA amuka kAle aMtaHkoDAkoDI sAgaropamanI sthitivALuM karma bAMdhe, amuka kAle tIvra cAra ThANIyA rasavALuM karma bAMdhe ane amuka kAle maMda be traNa ThANIyA rasavALuM karma bAMdhe A zAstra vidhAna kema ghaTaze ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-1 - gAthA-20 tathA A AtmAne ekAnta ucchedavAdI (anitya) ja mAnIe to kAlAntare ghaTanArI A vividha pariNati ane tajajanya hInAdhika sthitibaMdha-rasabaMdha Adi paNa kema ghaTaze? kAraNa ke koI paNa Atmadravya jo kSaNikamAtra ja che, bIjA kSaNe tenI hayAti ja na hoya to kAlabhedathI thanArI vividha paristhiti kema ghaTe? sArAMza ke ekAtta apariNatavAda ke ekAnta ucchedavAda mAnavAmAM asaMkhyAtajAtanI yoganI taratamatA anya sthAno, tenAthI thanArA bhinna bhinna saMkhyAvALA prakRtibaMdho ane pradezabaMdho, tathA asaMkhyAta lokAkAza pradeza pramANa kASAyika adhyavasAyasthAno ane tenAthI baMdhAtI sthitimAM aneka sthitisthAno tathA rasa saMbaMdhI anubhAga baMdhanA sthAno kema ghaTe? tethI A ekAntavAda yuktiyukta nathI. 19 bandhammi apUrante, saMsArabhaoghadasaNaM mojhaM / bandhaM va viNA mokkhasuhapatthaNA Natthi mokkho ya // 20 // ( bandhe apUryamANe, saMsArabhayaughadarzanaM mudhA / / vantha va vinA, mokSasuraprArthanA nAsti mokSaza 20 ) gAthArtha - jo karmono baMdha na thato hoya to saMsAramAM bhayonI prAcuryatA je dekhADavAmAM Ave che te vyartha thaze. athavA karmano baMdha mAnyA vinA mokSa ane mokSanA sukhanI prArthanA paNa saMbhavatI nathI | 20 || vivecana - bhayadarzanAdinI nirarthakatA = uparanI 19mI gAthAmAM ema kahevAmAM AvyuM hatuM ke jo ekAnta apariNAmI (nitya) Atmadravya mAnavAmAM Ave athavA ucchedavAdI (anitya) ja Atmadravya mAnavAmAM Ave to yoga ane kaSAyonI hInAdhikatApaNe prakRtibaMdhapradezabaMdha-sthitibaMdha-rasabaMdha Adi je jIvamAtramAM thAya che te saghaLuMya kema ghaTI zake ? karmo bAMdhavAnAM kAraNo ane karmo toDavAnAM kAraNonuM jainazAstramAM je vizada varNana jovAmAM Ave che ane jainetara zAstromAM paNa avidyA - vAsanA - prakRti ItyAdi bIjA zabdothI A ja vAta je bIjI rIte samajAvavAmAM AvI che te saghaLuM ya zAstravidhAna ghaTatuM nathI. A bAbatamAM apariNAmI Atmadravya mAnanAra ane kSaNika Atmadravya mAnanAra vAdI ahIM kadAca Avo bacAva kare ke - karma" jevuM koI tattva ja nathI. karmano baMdha thato ja nathI, "Atmadravya to zuddhabuddha-niraMjana ja che." A saMsAra, A saMsArajanya sukha-duHkha, UMcI-nIcI avasthA vigere prakRti nAmanA anyatattvajanya ja che. AtmA karma bAMdhato ja nathI. (sAMkhyadarzana Ama mAne che) Avo bacAva uparokta ekAntavAdI jo kare to tene A gAthAmAM prazno pUchIne niruttara karavAmAM Ave che ke jo karmano baMdha kapUrane thato na ja hoya ane AtmA zuddha-buddha Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 kANDa-1 - gAthA-21 sanmatiprakaraNa niraMjana ja hoya to sarve darzana zAstromAM saMsAramAM aneka prakAranA bhayonA samUhanuM darzana je jaNAvAyuM che te mithyA Tharaze, jo tame pApa karazo to naraka-nigodamAM jAzo tyAM AvA AvA prakAranAM duHkho pAmazo, jo puNyanAM ane dharmanAM kAryo nahi karo to bhavAntaramAM svarga ane apavarga kema maLaze ? A saMsAra aneka duHkhothI ja bharelo che. dhana-parivAra gharabhogasAmagrI meLavavAmAM ghaNAM kaSTo sahana karavAnAM, meLavelAne sAcavavAmAM paNa ghaNAM kaSTo sahana karavAnAM, ane chatAM viyoga thAya tyAre ghaNAM du:kho ja Ave, AvA prakArano bhayasamUha batAvIne Atmadravyane vairAgyanA mArge vALavAno, dharma puruSArtha tarapha joDavAno ane karma toDavA mATeno upadeza ApavAno zAstrakAroe je prayatna karyo che te saghaLo mudhA vyartha thaze. = tathA vaLI vandha va viLA = karmano baMdha mAnyA vinA jo AtmA zuddha - buddha - niraMjana ja che tene kaMI meLavavAnuM che ja nahIM AvuM ja jo mAnavAmAM Ave to sarve zAstromAM mokSanA sukhanI je prArthanA karavAmAM AvI che te kema ghaTe ? mane AvuM mokSanuM sukha jaladI prApta thAo AvI prArthanA paNa kema ghaTe ? tathA karmano baMdha jo na mAnIe to A AtmA baMdhAyo ja nathI to tene chuTavA svarUpa mokSa paNa kema ghaTe ! arthAt karmano baMdha jo nahIM mAno to mokSanA sukhanI prArthanA ane mokSa A banne ghaTaze nahIM. have kSaNika Atmadravya mAnanAra (bauddha) kadAca Avo bacAva kare ke AtmA to kSaNika ja che. saMtAna athavA vAsanAthI A saMsAra saMbhave che. to te bacAva paNa khoTo che. kAraNa ke saMtAna athavA vAsanA e kSaNaparaMparAthI bhinna vastu che ke abhinna ? jo bhinna vastu hoya to te paNa kSaNika che ke akSaNika ? jo kSaNika ja hoya to jema kevaLa ekalI kSaNa paraMparAmAM saMsAra na ghaTe tema saMtAna athavA vAsanA paNa kSaNika ja mAnyA. tethI tenAthI paNa saMsAra nahIM ja ghaTe ane jo saMtAna athavA vAsanAne akSaNika mAnazo to ''sarva kSAim'" A tamAro siddhAnta ja khaMDita thaze. ane jo kSaNaparaMparA tathA saMtAnane abhinna mAnazo to saMtAna jevuM koI tattva ja siddha nahIM thAya. Ama AvA AvA aneka avarodho ekAntavAdamAM Avaze. // 20 // tamhA savve viNayA, micchAdiTThI sapakkhapaDibaddhA / aNNoNNaNissiA uNa, havaMti sammattasabbhAvA / / 21 // ( tasmAtsarve'pi nayAH, mithyAdRSTayaH svapakSapatibaddhAH / anyonyanizritAH punaH bhavanti samyaktvasadbhAvAH / / 21 / / ) Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-1 - gAthA-21 45 gAthArtha - tethI sarve paNa nayo pota potAnA pakSamAM pratibaddha (AgrahI) hoya to te mithyASTi che. ane paraspara nizrAvALA (sApekSadRSTivALA) hoya to te ja sarve paNa nayo samyatvanA sadbhAvavALA bane che / 21 / vivecana - dravyArthikanaya sAmAnyagrAhI che. abhedanI pradhAnatAvALI e dRSTi che. te nayanuM valaNa aikya tarapha, nitya tarapha che. sAMkhya vedAnta Adi darzana A nayanI tarapha DhaLelI dRSTivALAM che. tathA paryAyArthikanaya paryAyagrAhI arthAt vizeSagrAhI che. bhedanI pradhAnatAvALI e dRSTi che. te nayanuM valaNa bheda tarapha, samaye samaye thatA parivartana tarapha, arthAt anitya tarapha che. bauddhadarzana, cArvAkadarzana vigere darzano A nayanI tarapha DhaLelI dRSTivALAM che. tathA niyAyika ane vaizeSika jo ke banne nayone mAne che to paNa paramANu svarUpa pRthvI, jala, teja, vAyu ane paramamahatuM evAM AkAzAdi dravyone ekAnta nitya, ane kAryAtmaka (skaMdhAtmaka) pRthvI-jala-teja ane vAyune ekAnta anitya mAne che. sattA nAmanA sAmAnyane ekAne sAmAnya ane nityadravyagata vizeSone ekAnta vizeSa Ama paraspara nirapekSa evA sAmAnya-vizeSa bannene mAne che. jainadarzanakArano uparokta sarve darzano pratye "tame kaMIka satya samajo, paraspara nirapekSa evuM jagatanuM svarUpa nathI. paraMtu sApekSa evuM svarUpa che ane sAmAnya tathA vizeSa ema banne bhAvo sarvatra vyApakapaNe sAthe rahelA che. AvuM samajAvavAno Azaya che." zrI tIrthaMkara paramAtmAe prathama dezanAmAM ja "prajaipha vA, viAne vAM, yuve vA' A padomAM tripadI samajAvavA dvArA banne nayone mAnya svarUpa pratyeka padArthomAM sahabhAvI paNa sAthe ja rahela che Ama kahela che. A ja vAta granthakArazrI siddhasenadivAkara sUrIzvarajI ma. zrI paNa judI judI rIte ghoLI ghoLIne samajAvI rahyA che. have jagatanA padArthonuM jevuM vAstavika svarUpa hoya, tevuM ja svarUpa na samajAvatAM potAnI dRSTi je bAju DhaLI cUkI hoya te bAjunuM ja svarUpa jaNAve ane bIjI bAjAnA vastusvarUpano je naya a5lApa kare, te ayathArthavAdI hovAthI mithyASTi kahevAya che. jagatanA padArtho sAmAnya-vizeSa ema ubhayAtmaka che. bhedabheda, nityAnitya, astinAsti, ema jagatanA padArtho badhI ja jAtanA dvandra bhAvothI bharelA che. chatAM dravyArthikanaya eklA sAmAnyane, abhedane, nityatAne ane astitAne ja sUcave che tathA paryAyArthikanaya ekalA vizeSane, anityane, bhedane ane nAstitAne ja sUcave che. A kAraNathI A banne nayo tathA tenI ja AjJAne (mAnyatAne) jorazorathI gAnArA saMgrahAdi uttarano paNa jayAM sudhI paraspara nirapekSa bhAvavALA hoya che sApekSa dRSTivALA banatA nathI tyAM sudhI te sarve paNa navo mithyAdRSTi che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 kASTha-1 - gAthA-22 thI 25 sanmatiprakaraNa vyAre te nayo aNNoNNaNissiA = 52252 - menInI apekSA raamnaa| bane che. sApekSatA vALA bane che. bhale potAne mAnya vAtane pradhAnatAe kahe paraMtu gauNatAe paNa bIjA nayanI vAtane svIkAre, mAnya rAkhe, tenI avagaNanA na kare to ja te sarve nayo sammattasabbhAvA = samyaktva guNAnA samAyaNa arthAt sunaya pane che. // 25 // mAtmA Adi saghaLA padArtho dravyathI nitya paNa che ane paryAyathI anitya paNa avazya che ja. sApekSapaNe ubhayanaya mAnavA, vastumAM ubhaya svarUpa sAthe che Ama mAnavuM te ja anekAntavAdasyAdvAda che. A ja vAta jainadarzanakAro anyadarzanakArone (tathA tenA anuyAyIone) bhAvathI karUNAbhAva pUrvaka niraMtara samajAve che // 21 | A saghaLA no nirapekSa hoya to mithyAdRSTi ane sApekSa hoya to samyagdaSTi bane che. A ja vAta "ratnAvalI" nuM suMdara eka udAharaNa ApIne cAragAthAo vaDe samAye cha - jaha NeyalakkhaNaguNA, veruliyAI maNI visaMjuttA / rayaNAvali vavaesaM, na lahaMti mahagghamullA vi // 22 / / taha NiyayavAyasuviNicchiyA vi, aNNoNNapakkhaNiravekkhA / sammaiMsaNasaI, savve vi NayA Na pAveMti // 23 // jaha puNa te ceva maNI, jahA guNavisesabhAgapaDibaddhA / "rayaNAvali'' tti bhaNNai, jahaMti pADikkasaNNAu / / 24 / / taha savve NayavAyA, jahANuruvaviNiuttavattavvA / sammaiMsaNasadaM, lahaMti Na visesasaNNAo / / 25 // chAyA (yathA'nekalakSaNaguNA, vaiDuryAdayo maNayo visaMyuktAH / "ratnAvalivyapadezaM' na labhante mahAmUlyA api / / 22 / / tathA nijakavAdasuvinizcitA api anyonyapakSanirapekSAH / samyagdarzanazabdaM, sarve'pi nayA na prApnuvanti / / 23 / / yathA punaste caiva maNayo yathA guNavizeSabhAgapratibaddhAH / "ratnAvali" iti bhaNyate, jahati pratyekasajJAH / / 24 / / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 sanmatiprakaraNa kArDa-1 - gAthA-22 thI 25 tathA sarve nayavAdAH yathAnurUpaviniyuktavaktavyAH / * narendra, namane na vizeSajJa: I II) gAthArtha - aneka lakSaNo ane guNovALAM vaiDuryAdi ratno jo paraspara vikhuTAM (chuTA chavAyA) paDelAM hoya to te ratno mahAmUlyavALAM hovA chatAM paNa "ratnAvali" (A ratnono hAra che) evA nAmane jema pAmatAM nathI (hAra tarIke tenI kiMmata thatI nathI) . 22 // tevI ja rIte pota potAnA mAnelA vAdamAM navo bhale atizaya nipuNatAvALA hoya to paNa te sarve nayo paraspara ekabIjAnA pakSathI) nirapekSa hoya to "samyagdarzana" zabdane (A naya samyagdaSTi che evA nAmane) pAmatA nathI || 23 / tathA vaLI te ja saghaLAM vairyAdi ratno TUT = dorA Adi dvArA visima = pota potAnA yathAyogya vizeSa vizeSa sthAnomAM pavitra = parovAyA hoya to "ratnAvali" evA suMdara nAmane jema pAme che ane potapotAnAM vairyamaNi, nIlakAttAmaNi, jalakAttAmaNi, hIrA, pannA, mANeka Adi pota potAnAM (aMgata) judAM judAM nAmone tyajI de che | 24 || tevI ja rIte yathAyogya sthAne vizeSa prakAre (vyavasthitapaNe-sApekSapaNe) goThavAyeluM che vaktavya jenuM evA te ja sarve nayavAdo "samyagdarzana" nAmane prApta kare che ane potapotAnI vizeSa saMjJAne (svataMtra nAmane) dhAraNa karatA nathI. (tyajI de che) II 25 // vivecana - uparokta cAre gAthAone sAthe vAMcavAthI A udAharaNa suMdara rIte samajAI jAya tema che. vairyamaNi nIlakAttamaNi, jalakAnta maNi, hIrA, mANeka, pannA Adi judAM judAM raMga beraMgI aneka maNio game teTalAM tejasvI, camakavALAM, pANIdAra, doSa vinAnAM ane bahu ja kiMmatI hoya to paNa te badhAM visaMguttA = chuTAM chuTAM hoya, vikherAyelAM hoya, tyAM sudhI "A ratnono hAra che" ema nathI kahevAtuM, tathA te ratno hAranI zobhAne ane hAranI kiMmatane nathI pAmatAM, tathA kaMThamAM paherIne zarIranI zobhA vadhAranArAM paNa nathI banatAM. A vAta anubhavasiddha che. tevI ja rIte nayomAM paNa tema ja che. badhA ja nayo pota potAnI mAnelI vAtane raju karavAmAM, dAkhalA dalIlathI siddha karavAmAM, ane vAcALapaNe bolavAmAM game teTalA majabUta hoya, pAvaravALA hoya to paNa bIjA nayanI apekSA jyAM sudhI na svIkAre ane tenI avagaNanA - tiraskAra kare tyAM sudhI te navo vastunA yathArtha pUrNa svarUpane kahenArA nahIM hovAthI, tathA potapotAnI vAtanA AgrahI-abhimAnI hovAthI ane vairAyamANa manovRtti vALA hovAthI "samyagdarzana" (samyagdaSTi) evA nAma ane evI zobhAne nathI pAmatA. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 kASTha-1 - gAthA-22 thI 25 sanmatiprakaraNa A banne gAthAmAM vyatire kANe (niSedhapaNe) vAta karI, have pachInI be gAthAmAM anvayapaNe (vidhAnapaNe) A ja vAta vadhAre spaSTa kare che. tathA vaLI vairtha Adi te ja rano eka dorAmAM yathAyogya sthAne goThavIne parovI devAmAM Ave che. raMga-beraMgI ane bahu ja kiMmatI te ratnonI je rIte goThavaNI karavAthI ratnonI, ratnonA banelA hAranI ane hAra paheranAranI zobhA vadhe tevI rIte goThavI goThavIne eka ja dorAmAM parovAyelA thAya che tyAre "A suMdara ratnono hAra che" evA "ratnAvalI = hAra" evA nAmane, ane hAranI zobhAne pAme che. ane pota potAnuM je judu, judu, nAma hatu, te potapotAnA svataMtra nAmane tyajI de che. tevI ja rIte A sarve nayavAdo paNa anekAntavAdanA dorAmAM parovAIne jyAM je rIte padArthano ane padArthane jANanArAno upakAra thAya, padArthonuM yathArtha jJAna thavAthI heyano heyabhAve tyAga karIne ane upAdeyano upAdeyabhAve svIkAra karIne tathA upekSaNIya bhAvonI upekSaNIyabhAve upekSA karIne AtmAnuM kalyANa karanAra bane tathA yathArthapaNe prayojana sAdhaka bane te rIte yathAsthAne pota potAnuM mAneluM vaktavya goThavAI javAthI AtmAne upakAraka banavAthI "samyagdarzana" evA nAmane pAme che. prayojana vazathI bhale ekanayanI dezanA apAtI hoya to paNa te ekAntabhAve na apAtI hovAthI ane bIjA nayanI gaNabhAve paNa aMdara apekSA rakhAtI hovAthI zrotAonuM hita karanAra banavAthI te ekanayanI dezanA paNa "sunaya" athavA samyaktanA bhAvane pAme che. jainetara darzana ane jainadarzanamAM A ja moTo taphAvata che. jainetaradarzana koI paNa ekabAju DhaLIne nirapekSapaNe vastunA ekAMgI svarUpanuM ja pratipAdana kare che. tethI ja te ayathArthavAdI, mithyAtvI kahevAya che. jyAre jainadarzana koI paNa eka bAju DhaLyA vinA sApekSapaNe pradhAna-gauNa bhAve vastunA paripUrNa svarUpanuM ja pratipAdana kare che. tethI ja te yathArthavAdI ane samyakatvI kahevAya che. jainadarzana e ApaNuM darzana che athavA ApaNe jainadarzanane pAmyA chIe eTale ame A jainadarzananI prazaMsA karIe chIe Ama nathI tathA A darzana ja prazaMsanIya che Ama pakSapAtathI ame kahetA nathI. paraMtu kharekhara to jagatanA bhAvonuM svarUpa sApekSa che ane jevuM svarUpa che tevuM yathArtha svarUpa A jainadarzana ja kahe che. tethI ja te yathArthavAdI che ane potAnI yathArthatAnA kAraNe prazaMsanIya che kalikAla sarvajJabhagavAna zrI hemacaMdrAcArya mahArAjazrIe anyayogavyavacchedikA batrIsInA bIjA zlokamAM kahyuM che ke - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kANDa-1 - gAthA-22 thI 25 ayaM jano nAtha tava stavAya, guNAntarebhyaH spRhayAlureva / vigAhatAM kintu yathArthavAdamekaM parIkSAvidhidurvidagdhaH || 2 || he paramAtmA ! tamArAmAM anaMta guNo che. te sarve guNo gAvAnI mArI abhilASA che. paraMtu 'yathArthavAda" nAmano tamAro eka guNa A granthamAM gAIza. (je gAye chate sarve guNo gavAI gayA jANavA). yathArthavAda nAmano eka mahAguNa gAvAthI sarve guNo gavAI jAya che. tathA teoe ja A ja anyayogavyavacchedikAmAM kahela che ke anya saghaLAM darzano eka eka bAju DhaLelI ekAntadRSTi vALAM hovAthI bIjAnI vAtane sAMbhaLavAmAM vairAyamAna manovRtti vALAM hovAthI atizaya matsarI (IrSyALu) che. teo paraspara laDhyA ja kare che. he paramAtmA ! tamAre to koIne kaMI kahevuM ja paDatuM nathI. kAraNa ke tame to badhA ja nayone avizeSaNapaNe samajAvatA hovAthI tamArUM zAsana AvuM IrSyALu ane vairAyamANa manovRttivALuM nathI. te zloka A pramANe - anyonyapakSapratipakSabhAvAd yathA pare matsariNaH pravAdAH / nayAnazeSAnavizeSamicchan, na pakSapAtI samayastathA te / / 30 / / 49 utpAda-vyaya ane dhrauvya A traNene apekSAvizeSe sAthe saMkaLAyelA mAnavA, nityAnitya, bhinnAbhinna, asti-nAsti, sAmAnya-vizeSa, vAcya-avAcya Ama virodhI bhAvone paNa sApekSapaNe eka dorAmAM yathAsthAne samanvaya karIne goThavavA e ja jainadarzanakAranI khubI che. A ja sAcI amRtavANI che. zAstrakAre bhale A gAthAmAM ratnAvalInuM eka udAharaNa Apyu hoya, paNa anekAntavAda samajavA - samajAvavA A eka ja udAharaNa che ema nathI. Dagale ane pagale aneka udAharaNo A vAtane samajAvanArAM che. saMsAranA sarva bhAvo anekAntatAthI ja bharelA che. mATImAMthI banato ghaTa mATIthI kaMIka adhika viziSTa paNa che ane mATIrUpa paNa che. ghaTakAle jalAnayanAdi kuMbhasthApanAdi je kAryo thAya che te mATI kAle thatAM na hatAM ane ghaTakAle thAya che. tethI te ghaTa mATIthI viziSTa che. ane tethI ja "ghaTapaNAnI'' zobhAne pAme che. chatAM ghaTakAle mATInAmanuM sAmAnya cAlyuM jatuM nathI. te ghaTa mATImaya ja rahe che. tantuo paraspara nirapekSa rahe to paTa (vastra) AvA vyapadezane pAmatA nathI tathA paTanuM kArya zItatrANAdi karatA nathI. paraMtu tANA-vANA rUpe paraspara vaNAyA chatA sApekSa thavAthI paTavyapadezane paNa pAme che ane zItatrANAdi paTanuM kArya paNa kare che. tantuo mAtra te paTa nathI arthAt paTa e tatttaothI kaMika viziSTa che kAraNa ke tantukAle paTakArya thatuM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ kADa-1 - gAthA-26 50. sanmatiprakaraNa nathI, tema ja takhtao pote ja paTarUpe pariNAma pAme che. mATe kathaMcit abhinna che. paNa "tastuomAM takhtaothI bhinna evuM paTanAmanuM koI avayavI dravya samavAya saMbaMdhathI varte che" A vAta barAbara nathI. tathA suvarNa (sonuM) te ja kaDu-kuMDala nathI, kAraNa ke lagaDI rUpe raheluM suvarNa kaDA-kaMDalanuM kArya karatuM nathI. chatAM suvarNa ja kaDA-kuMDala rUpe pariNAma pAme che. atyanta bhinna paNa nathI. A ja vAta anubhavasiddha, zAstrasiddha ane virodhavinAnI che. "suvarNa nAmanA avayavabhUta dravyamAM kaDA-kuMDala nAmano avayavI padArtha (atyanta bhinna evo) samavAya saMbaMdhathI varte che." AvuM keTalAka darzanakAro je mAne che te vAta barAbara nathI. pUjyapAda granthakAra zrI siddhasena divAkarasUrIzvarajI mahArAjA A ja granthanA trIjA kAMDanI gAthA 48 thI pa5 mAM A ja vAta bahu ja suMdara rIte samajAvavAnA che. jaina darzanano A prAcIna nyAya bhaNavAthI avazya samajAze ke ItaradarzanonI ekAntavAdanI saghaLI mAnyatAo mithyAvAda rUpa che. kAraNa ke jagatanA bhAvo tevA nathI ane te te darzanakAroe potapotAnI mati pramANe tevA tevA kalpI-kalpIne mukyA che. tethI te saghaLAM kalpanAkRta darzano che. mATe ja "mata" kahevAya che. mAnyatA (arthAtu) kalpanA kahevAya che. bauddhano mata Avo, sAMkhyano mata Avo, vaizeSikano mata Avo. Ama bolAya che. jainadarzanakAra kevalajJAnathI jagatanA bhAvone pratyakSa joIne jema che tema kahenArA che kalpanA karanArA nathI. kalpanA karavA vALuM mati-zrutajJAna teone hotuM nathI. vastusvarUpane pratyakSa dekhanArUM jJAna hoya che. teo sAkSAt dRSTA che ane joIne jema che tema kahenArA che. Ama bolavuM joIe. jainadarzanakAro A rIte yathArthavAdI che. kalpanA karIne vastusvarUpa pratipAdana karanArA nathI. tethI ja traNe kALe sarva prativAdIo dvArA jaina tIrthakara bhagavantonuM vacana aparAbhavanIya tathA abAdhita hoya che. ane nirvivAda satya hoya che. / 22-2324-25 che. koI paNa sthAne apAtA udAharaNanI sArthakatA ane guNavattA jaNAve che - loiyaparicchayasaho, nicchayavayaNapaDivattimaggo ya / aha paNNavaNAvisautti, teNa vIsatthamuvaNIo // 26 // (laukikaparIkSakasukhado nizcayavacanapratipattimArgazca / atha prajJApanAviSaya ti, tene vizvAsArthakupanota: radda ) gAthArtha - udAharaNa e laukika ane parIkSaka puruSone (tattva samajavAnuM ane samajAvavAnuM saraLa paDavAthI) sukha ApanAra che, tathA zAstravacanone ThorAbaMdha svIkAra Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 51 sanmatiprakaraNa kADa-1 - gAthA-26 karavAnA ane karAvavAnA upAyarUpa che. tethI ja yathAsthAne prarUpaNA karavA yogya che. tethI ame paNa yathArthatattvano vizvAsa karAvavA A ratnAvalInuM udAharaNa ApeluM che. maradA vivecana - saMsAramAM loko be jAtanA hoya che (1) laukika ane (2) parIkSaka. je sAMsArika vyavahAramAM kuzaLa hoya, bahAranA bahoLA anubhavavALA hoya, sAMsArika vastusthiti samajavAmAM vicakSaNa hoya, thoDuM kahevAthI ghaNuM samajI jAya tevA hoya, sAMsArika vyavahAromAM vadhAre vicakSaNa hoya te laukika puruSo kahevAya che. ane jeoe zAstrano UMDo abhyAsa karyo hoya che. zAstra saMbaMdhI vizALa anubhava jeone hoya che. jyAM je dArzanika vAta carcAtI hoya tene zAstrAnusAre jANavAmAM je vicakSaNa hoya che tevA puruSone parIkSaka puruSo kahevAya che. saMsAramAM je vicakSaNa te laukika ane zAstramAM je vicakSaNa te parIkSaka. TIkAmAM kahyuM che ke vyutpattithI je vikala hoya te laukika ane vyutpattithI je yukta hoya te parIkSaka purUSa kahevAya che. koI paNa vAtanI carcA jyAre cAlatI hoya che tyAre te vAtane samajAvavA-siddha karavA je udAharaNa apAya che te udAharaNa laukika ane parIkSaka ema banne prakAranA puruSone sukhakArI bane teTalA mATe apAya che. te te udAharaNa sAMbhaLavAthI siddha karAtI vAta zrotAonA haiyAmAM sukhe sukhe samajAI jAya che. koI praznane avakAza ja raheto nathI. ane tethI ja nizcaya pUrvaka (ThosabaMdha rIte) vaktAnAM vacanone svIkArI levAno mArga temAMthI maLe che. eTalA mATe ISTa sAdhyanI siddhi mATe tyAM tyAM tene tene anurUpa udAharaNa apAya che. arthAt yathAsthAne udAharaNa ApavuM e paNa prajJApanAno (tattva samajAvavA mATeno) viSaya bane che. udAharaNa e sAdhyanI siddhi mATe anivArya che. anumAna nAmanA pramANamAM pakSamAM sAdhyanI siddhi karavA vyAptijJAna sArUM udAharaNa ApavuM Avazyaka manAyuM che. parvatamAM vatinI siddhi karavA mATe mahAnasanuM udAharaNa prakhyAta che. jyAM sudhI udAharaNa apAtuM nathI tyAM sudhI "vatra yAtra, tatra tatra" bolavA mAtrathI vyApti siddha thatI nathI, anvayavyApti ane vyatireka vyAptine siddha karavA anukuLa ane pratikuLa ema banne udAharaNo ApavAnAM hoya che. tevI ja rIte ahIM jagatanA tamAma bhAvo sAmAnya ane vizeSAtmaka ema ubhayAtmaka che. A vAta samajAvavA mATe ane te vAta upara manamAM ghoLAtA prazno dUra karavA mATe zAstrakAra maharSi zrI siddhasena divAkarasUrIzvarajIe zrotAvargane vizvAsa utpanna karavA sAruM A ratnAvalInuM udAharaNa ApeluM che. ema samajavuM. tenAthI atyanta spaSTa samajAya che ke avayavo e kaMi avayavI nathI. arthAt avayavothI avayavI kaMIka vizeSapadArtha paNa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ para kArDa-1 - gAthA-27 sanmatiprakaraNa che. je kArya avayavakAle thatuM na hatuM. te kArya avayavIkAle thAya che mATe kaMIka vizeSa paNa che. chatAM avayavo pote ja avayavI svarUpe pariNAma pAme che. tethI avayavI nAmano koI svataMtra padArtha nathI ke je avayavomAM samavAya saMbaMdhathI varte. A rIte bhedabheda ane sAmAnya-vizeSa samajAvavA ratnAvalInuM A dRSTAnta kahevAyuM che. udAharaNamAM suMdara evA be guNo che. eka guNa to e che ke vyavahAraza ane zAstrajJa puruSone saraLatAthI ISTa sAdhya samajAvavAno guNa che. ane bIjo guNa te che ke hetune anusAra sAdhyanI siddhi karavA rUpa vyAptijJAna karAvavAnuM je sAmarthya che te udAharaNamAM ja che. A bIjo guNa che. tethI laukika ane parIkSaka puruSonA iSTasAdhyanA vizvAsa mATe udAharaNa apAya che. paradA upara kahyA pramANe nayomAM jo sApekSatA na hoya to te niyamA mithyAdRSTi ja che. evuM keTalIka bAbatothI spaSTa kare che - iharA samUhasiddho pariNAmakao vva jo jahiM attho / te taM ca Na, taM taM ceva vatti niyameNa micchataM // 27 / / (itarathA samUhasiddhaH pariNAmakRto vA yo yatrArthaH / te te, na, tattavaiva, veti niyamena mithyAtvam ArakA) gAthArtha - anyathA (sApekSatA vinA) avayavonA samUhathI banelo padArtha athavA pariNAma mAtrathI karAyelo je padArtha jyAM che te padArthamAM avayavo te ja avayavI rUpa nathI Ama mAnavuM athavA te avayava e ja avayavI (kArya) rUpa che. Ama mAnavuM te badhuM ja mithyAtva che. pArakA vivecana - ekAnta dravyArthika nayane svIkAravAmAM ke ekAnta paryAyArthikanayane svIkAravAmAM saMsAra, sukhaduHkhanA saMjogo, karmabaMdha, mokSasukhanI prArthanA tathA mokSa ityAdi ghaTatAM nathI. aneka jAtanI avyavasthA thAya che. tethI bane nayone sApekSa rIte saMkaLAyelA mAnavA joIe, ane bane nayonI sApekSatA vALuM ja A jagatanuM svarUpa che. A vAta ratnAvalInA udAharaNa sAthe ahIM sudhInI aneka gAthAothI ApaNane graMthakArazrI samajAvI rahyA che. have jo ema na mAnIe ane ekAntavAda ja mAnIe to te avaLI (UMdhI) dRSTi hovAthI mithyAtva ja kahevAya che. AvA prakAranA mithyAtva vAdanA be cAra mudA A gAthAmAM samajAve che. A gALAmAM sAMketika tat zabdano prayoga bahuvAra che. tethI zakya banyo teTalo artha spaSTa samajavA ane samajAvavA A vivecanamAM prayatna karyo che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kANDa-1 - gAthA-27 53 A gAthAmAM kAraNa ane kAryanA bhedAbhedanI carcA che. ahIM kAraNa eTale upAdAna kAraNa samajavuM. nimittakAraNa na levuM. kAraNa je upAdAna kAraNa hoya che te pote ja kAryarUpe bane che ane tenI ja A carcA che. prazna e thAya che ke kAraNamAM kArya che ane pragaTa thAya che ke kAraNamAM kArya nathI ane pragaTa thAya che. talamAM tela che ane pragaTa thAya che ke talamAM tela nathI ane pragaTa thAya che. tyAM pahelI mAnyatAne satkAryavAda kahevAya che. ane bIjI mAnyatAne asatkAryavAda kahevAya che. mATImAM ghaTa, tantuomAM paTa, talamAM tela, dUdhamAM dahIM, che ane pragaTa thAya che ke nathI ane pragaTa thAya che. A bAbatanI carcA A gAthAmAM che. tene satkAryavAdanI ane asatkAryavAdanI carcA kahevAya che. kAraNamAM kArya che ane nimitta maLatAM pragaTa thAya che te satkAryavAda ane kAraNamAM kArya nathI paNa sAmagrI dvArA pragaTa thAya che te asatkAryavAda. na jainadarzanakAra ema samajAve che ke dravyArthikanayathI kAraNamAM kArya che ane pragaTa thAya che. tathA paryAyArthikanayathI kAraNamAM kArya nathI ane pragaTa thAya che. ema sat-asat ubhayAtmaka kArya che. mATImAM ghaTa, tantuomAM paTa, Ama dravyArthikanayathI te te kAraNamAM te te kArya banavAnI zaktirUpe kAraNamAM kArya raheluM che. to ja tenA upara prayatnavizeSa karavAthI pragaTa thAya che. jo kAraNamAM kArya na hoya ane pragaTa thatuM hoya to jema mATImAMthI ghaTa thAya che tema pattharamAMthI paNa ghaTa banavo joIe, jema tantumAMthI paTa bane che tema lokhaMDamAMthI paNa paTa banavo joIe. athavA mATImAMthI paTa ane tantumAMthI ghaTa banavo joIe. paraMtu Ama banatuM nathI. tethI je kArya je kAraNamAM dravyArthikanayathI sattAgata rIte (eTale tirobhAve) raheluM hoya che te kAraNamAMthI ja te kArya prayatnavizeSa karavAthI ane kArya utpAdaka sAmagrI maLavAthI pragaTa thAya che A satkAryavAda kahevAya che. tevI ja rIte paryAyArthikanayathI kAraNamAM kArya nathI to ja pragaTa thAya che. ane te kAryane utpanna karavA prayatnavizeSa karavo paDe che. jo mATImAM ghaTa pahelethI sat hoya ja, to pragaTa karavA prayatna karavAnI zI jarUra ? mATIkAle ja ghaTanuM kArya (jalAdhArAdi) thavuM joIe. tevI ja rIte tantumAM jo pahelethI ja paTa hoya to tene tANA-vANA rUpe vaNavAno prayatna karavAnI zI jarUra ? tantukAle ja paTanuM kArya zItatrANAdi thavuM joIe. talamAM tela jo hoya ane nIkaLatuM hoya to ghANImAM pIlavAno prayatna karavAnI zI jarUra ? talakAle ja telanuM kArya (purI taLAvI vigere kArya) thavuM joIe. paraMtu kAraNakAle kAryano vyavahAra thato nathI. prayatnavizeSa karIne kAraNamAMthI kArya banAvavuM paDe che. tethI samajAya che ke kAraNamAM kArya nathI ane pragaTa thAya che. A asatkAryavAda che. eka naya satkAryavAda mAne Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 kASTha-1 - gAthA-27 sanmatiprakaraNa che ane bIjo naya asatkAryavAda mAne che. have bane nayone sApekSapaNe jo sAthe rAkhIe to kAraNamAM kArya dravyArthikanayathI sattAgata rIte sat che to ja pragaTa thAya che ane paryAyArthikanayathI paryAya svarUpe pragaTa nathI arthAt asat che to ja tene pragaTa karavA prayatnavizeSa karavo paDe che. ane te prayatnavizeSa karavAthI ja pragaTa thAya che. pahelethI nathI arthAt asat che. to ja pragaTa thAya che. Ama bane nayonI sApekSatA rAkhavI, sat-asat ubhayasvarUpa kArya mAnavuM kAraNathI kArya bhinAbhinna che Ama mAnavuM te ja sAco mArga che arthAt samyakatva che. rU-rUtarathA jo Ama mAnavAmAM na Ave ane ulaTu mAnavAmAM Ave eTale ke kevala ekalA satkAryavAdane athavA ekalA asatkAryavAdane ja mAnavAmAM Ave tathA kAraNathI kAryane ekAnta abhina ke ekAnta bhinna ja mAnavAmAM Ave to te niyame michatta = niyamA mithyAtva ja che. A vAta ahIM samajAvAya che. (1) sapUsiddha = keTalAMka kAryo evAM che ke tenA avayavonA samUhane yathAsthAne joDavAthI te te kArya bane, jema ke takhtaonA samUhane tANAvANA rUpe joDavAmAM Ave to paTakArya nIpaje, kAranA sperapArTane yathAsthAne joDavAthI kAra (gADI) bane, bArI-bAraNAM Adi avayavone yathAsthAne joDavAthI makAna bane, AvAM AvAM je kAryo che ke jemAM avayavonA yathAsthAne muMjanathI je je kArya bane che te "samUhasiddha artha" athavA samUhasiddha kArya kahevAya che. (2) pariVITH a = ahIM va eTale vI teno artha e che ke athavA keTalAka kAryo pariNAmakRta che eTale ke parivartanamAtrathI thayelA che. jema ke dUdhanuM dahIM, mAkhaNanuM ghI, taMdulA bhAta, roTalInA khAkharA. vigere, AvAM AvAM kAryo pUrvaparyAyathI bIjA paryAya rUpe rUpAntara thavApaNe thAya che. A kAryane "pariNAmakRta artha" athavA pariNAmakRta kArya kahevAya che. naiyAyika-vaizeSika Adi keTalAka darzanakAro asatkAryavAdI che. kAraNa ke teo avayavonA samUhanA paraspara joDANathI ja kArya thAya che ema mAne che tethI teone AraMbhavAdI paNa kahevAya che. teo ema mAne che ke gAya je ghAsa khAya che. temAMthI jaTharAgninA saMyogathI pahelAM to eka eka paramANuo chuTA paDe che. temAM tRNane anurUpa je varNAdi che teno nAza thAya che ane dUdhane anurUpa varNAdinI utpatti thAya che. tyArabAda be aNuonA saMyogathI yaNuka, adhika adhika aNuonA saMyogathI vyaNuka-caturaNuka Adi banatAM mahAdUdhanI eTale ke vAstavika dUdhanI utpatti thAya che. A rIte avayavonA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ kADa-1 - gAthA-27 55 sanmatiprakaraNa yathAsthAne joDANathI avayavIsvarUpa kArya thAya che. avayavI nAmanuM kArya, avayavo nAmanA kAraNamAM nathI ja, asat ja che. paraMtu yathAsthAne avayavo joDAvAthI temAM avayavI svarUpa kArya bane che. pahelethI kAraNamAM kArya nathI. paraMtu puruSArthavizeSathI kAraNone yogya rIte goThavavAthI temAM kArya thAya che. jema ke tajuo te paTa nathI ja, arthAt takhtaomAM paTa asata ja che. (jo paTa sata hota to karavAnI jarUrata ja na hota, ane tanduo mAtrathI zItatrANAdi paTakArya thaI javuM joItuM hatuM paraMtu tema thatuM nathI mATe takhtaomAM paTa nathI ja, asata ja che.) eTale ja yathAsthAne goThavavAthI te kArya thAya che. A rIte A darzanakAro asatkAryavAdI che sAMkhya Adi bIjA keTalAka darzanakAro kAraNamAM kArya sat che ane pragaTa thAya che. ema mAne che. jo mATImAM ghaTa na hoya arthAta asata hoya ane pragaTa thato hoya to pattharamAMthI ke tastuomAMthI paNa ghaTa banavo joIe. paraMtu Ama banatuM nathI. mATe samajAya che ke mATImAM ja ghaTa rahelo che. to ja loko tene temAMthI ja pragaTa karavA prayatna kare che. mATe kAraNamAM kArya sat che ane je sat hoya che te ja pragaTa thAya che. takhtao pote ja paTa rUpe pariNAma pAme che dUdha ja dahIM rUpe pariNAma pAme che je asat hoya che te kyAre ya paNa utpanna thatuM nathI jema ke AkAzapuSpa, valgAputra, zazazRMga. tethI je kArya thAya che te kAraNamAM sat ja che AvI dalIlo karIne te satkAryavAdane siddha kare che. A rIte ja dUdhanuM dahIM thAya vigere pariNAmakRta kAryamAM paNa samajavuM. A banne vAdone dhyAnamAM rAkhIne sUtrakAra kahe che ke- samUso no ulyo nahaiiM, vA parimiko no lyo naei = avayavonA samUhathI bananAro je padArtha jyAM (je kAraNomAM) che ane pariNAmarUpe (rUpAntara mAtra thavA rUpe) je padArtha jyAM (je kAraNomAM) che. AvA prakAranI ekAte asat kAryanI ja athavA ekAnta sat kAryanI ja utpatti thAya che. Ama je je darzanakAro mAne che. te te ekAntavAda hovAthI niyamAM mithyAtva che. A rIte asatkAryavAdanA ane satkAryavAdanA ekAntavAdanuM mithyAtva samajAvyuM. have pAchalI aDadhI gAthAmAM kAraNa ane kArya ekAnta abhinna ane ekAnta bhinna che evuM mAnanArAnA ekAtta abhedavAdane ane ekAnta bhedabhAvane paNa mithyAtva ja kahevAya che. Ama granthakArazrI samajAve che. te taM " niyaUA michatta ahIM te eTale ke te te avayavo e ja te = te kArya T = nathI. arthAt tavAtmaka je avayavo svarUpa kAraNa che te ja paTAtmaka kArya bane che ema abheda nathI paNa avayavothI ekAte bhinna evuM avayavI nAmanuM kArya avayavomAM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa kANDa-1 - gAthA-27 sanmatiprakaraNa = samavAya saMbaMdhathI raheluM che. jema ghaTamAM saMyoga saMbaMdhathI jala che, chatAM ghaTathI jala bhinna padArtha che tema avayavomAM avayavI dravya samavAyasaMbaMdhathI raheluM che. chatAM ekAnte bhinna che. paraMtu "te taM = La" A pAThamAM te = te avayavo tA = kArya che. Ama abheda jJa = nathI. Ama je darzanakAro mAne che. sArAMza ke kAraNo te ja kArya nathI. kAraNothI kArya bhinna che. AvuM mAnavuM te ekAnta bhedavAda che ane te paNa ekAnta bhedavAda hovAthI niyamA mithyAtva che athavA teM = tathA "tuM tuM eva vRtti' niyameLa micchAM vA te kAraNa pote ja teM eva = kAryarUpe pariNAma pAme che. arthAt je kAraNa che te ja kAryarUpe bane che. paraMtu kAraNathI kArya bhinna nathI. kAraNa ane kAryano sarvathA abheda ja che. AvuM je darzanakAro mAne che. te paNa niyamA mithyAtva ja che. sArAMza ke kAraNathI kArya kathaMcit bhinna ane kathaMcit abhinna che. Ama samajavuM joIe. ekAnte bhinna ke ekAnte abhinna nathI. ahIM mUla gAthAnA uttarArdhamAM je rU pada che, te AgalA-pAchalA banne vAkyamAM joDI zakAya che. ame "te taM = La" ema joDyuM che. je kAraNo che te ja kArya che Ama nathI. paraMtu temAMthI bhinna evuM kArya pragaTa thAya che. A ekAntabhedasUcaka artha thayo. ane "taM teM zveta vRtti' je kAraNa che te ja kAryarUpe bane che A ekAnta abhedasUcaka artha thayo. paraMtu jo A ja rU padane pAchalA vAkya sAthe joDIe to paheluM vAkya ekAnta abhedasUcaka ane bIju vAkya ekAnte bheda sUcaka paNa thAya che. banneno bhAvArtha sarakho ja rahe che. = kAraNanA kAlamAM kAryano vyavahAra thato nathI tethI kAraNathI kArya kathaMcit bhinna paNa jarUra che. jema mATIkAle ghaTanuM kArya jalAdhArAdi thatuM nathI. tantunA kAle paTanuM kArya zItatrANAdi thatuM nathI. sonAnI lagaDInA kAle kaDA-kuMDala Adi alaMkAro dhAraNa karavA svarUpa kArya thatuM nathI A kAraNe kAraNathI kArya kathaMcit bhinna paNa che. chatAM je kAraNa che te ja kAryarUpe pariNAma pAme che. mATI pote ja ghaTa bane che tantu pote ja paTa bane che. sonAnI lagaDI ja kaDu-kuMDala bane che mATe kAraNathI kArya kathaMcid abhinna paNa che. AvA prakArano bhedAbhedavAda ja samyaktva che. A tattva samajAvavA mATe ja granthakArazrIe A gAthAmAM ekAnta asatkAryavAda, ekAnte satkAryavAda, ekAnte bhinnakAryavAda ane ekAnte abhinnakAryavAdanI saghaLI mAnyatAone ayathArthasvarUpa hovAthI niyamA mithyAtva kahela che. A vAta anubhava siddha ane zAsrasiddha che. tathA ratnAvalInA udAharaNathI paNa A vAta nirvivAda svarUpe siddha thAya che. anaMta upakArI tIrthaMkara bhagavantoe jagatanA bhAvone kevalajJAnathI yathArtha paNe joIne jevuM joyuM tevuM kahela che. pote Ama mAne ema mAnyatA raju karI nathI. kAraNa ke mAnyatA chadmasthane ja hoya che. sarvajJane mAnyatA hotI nathI. mAnyatA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kADa-1 - gAthA-28 57 e kalpanA rU5 che mati-zrutajJAnano viSaya che. je mati-zrutajJAna kevalI bhagavAnane nathI. tethI ja anya anya darzanakAroe kalpanAo ja karI che. (buddhinA ghoDA na doDAvyA che) tethI te yathArthavAda nathI. mATe te sarve mithyAtva che. vItarAga sarvajJa paramAtmA prarUpita sadasatkAryavAda ane bhedabhedavAda ja yathArthavAda che ane te ja sAcuM svarUpa hovAthI samyakatva che. ra7A sarve paNa naya samyakta svarUpa kyAre hoya che? ane mithyAtva svarUpa kyAre hoya che ? te samajAve che NiyayavayaNijjasaccA, savvanayA paraviyAlaNe mohA / te uNa Na diTThasamao, vibhayai sacce va, alie vA // 28 // (nijakavacanIyasatyAH sarvanayAH paravicAlaNe moghAH / H: punarna Isamaya:, vimagati satya vADatniA vA .ra8) gAthArtha - sarve paNa nayo pota potAnI mAnelI mAnyatAmAM varte to te sAcA che. paraMtu paranaye (bIjA naye) mAnelI vicAraNAmAM (niSedha karavA svarUpe) mAthuM mAre to te sarve paNa nayo mithyA che. A kAraNa thI ja "A nayo sAcA ja che. athavA A nayo khoTA ja che" Avo vibhAga je paMDita kare che teNe jainasiddhAnta barAbara joyo nathI (athavA Avo vibhAga je nathI karato, te ja sAco jaina zAstrono jJAtA che.) li28 vivecana - sarve paNa nayo jyAM sudhI pota pote mAnelI mAnyatAne raju karavAnI maryAdAmAM varte che. tyAM sudhI te badhA nayo sAcA che. kAraNa ke te nayanI apekSAe te te svarUpa te te padArthamAM avazya che. jema ke dravyArthikanaya sAmAnyane (abhedane) mAne che. to saghaLA paNa padArtho Itara padArthanI sAthe koIne koI dharmanI apekSAe samAna che ja, abhinna che ja, kAraNamAM kArya sat che ane thAya che ema A naya mAne che ane kharekhara jagatamAM tema paNa che. talamAM tela che to ja nIkaLe che. mATImAM ghaTa che to ja thAya che. takhtaomAM tirobhAve paTa che to ja bane che. sattAgata rIte kAraNamAM kArya che ane thAya che. A rItanI dravyArthikanayanI je mAnyatA che tene ja mAtra jo te naya raju kare paNa bIjAnuM khaMDana na kare to vastusvarUpa tevuM paNa hovAthI te naya sAco che. tevI ja rIte paryAyArthika naya vizeSavAdI che. bhedane pradhAna karanAra che. paryAya tarapha dRSTivALo che. tethI saghaLA paNa padArthone Itara padArthathI koIne koI dharmanI apekSAe bhinna svarUpe jAe che. vizeSa svarUpe mAne che. Ama mAnato te naya paNa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ koDa-1 - gAthA-28 58 sanmatiprakaraNa sAco che. kAraNa ke koIne koI dharmathI vastumAM vizeSatA-bhinnatA paNa che. tevI ja rIte kAraNamAM kArya asat paNa che ane tethI ja paryAyarUpe pragaTa thAya che ema mAne che te paNa paryAyasvarUpe sAcuM che. talamAM tela AvirbhAva (pragaTa paryAya svarUpe) nathI, to ja thAya che. mATImAM ghaTa pragaTa paryAya rUpe nathI to ja bane che. takhtaomAM paTa, paTaparyAyarUpe avidyamAna che. to ja thAya che. mATe A rItanI paryAyArthika nayanI je mAnyatA che. tene ja jo te raju kare paNa bIjAnuM khaMDana te naya na kare to vastu svarUpa tevuM paNa hovAthI te naya paNa sAco che. A rIte saMgraha-vyavahAra Adi uttarano paNa jo pota pote mAnelI mAnyatAne raju karavAnI maryAdAmAM varte to te sarve paNa nayo yathArthavAdI hovAthI sAcA che kAraNa ke vastunuM svarUpa paNa apekSAvizeSe tevuM tevuM che. ane jevuM svarUpa che tevuM te naya kahe che mATe sAcA che. paraMtu te maryAdAno bhaMga karIne potAnI mAnelI mAnyatAne evI kAra pUrvaka raju kare ke jemAM bIjA nayanI vakatavyatAnuM nirAkaraNa (khaMDana) thAya. arthAt bIjA nayanI mAnyatAnuM khaMDana karavAnA AzayapUrvaka ja potAnI vAta upara bhAra devAto hoya, pvara (jakAra) pUrvaka vAta karAtI hoya tyAre te saghaLA paNa nathI paravayAtrAne moda = bIjA naye mAnelI mAnyatAnuM khaMDana karavAnA AzayathI tevI vicAraNAmAM mAthuM mAranArA jayAre thAya che. tyAre te nayo mithyA svarUpe bane che. kAraNa ke koIpaNa eka naya ekAnta jevuM vastusvarUpa kahe che. tevuM vastusvarUpa te padArthamAM nathI. A kAraNathI te te naya ayathArthavAdI banavAthI miththArUpa bane che. jema sonAnA TukaDAne sonuM kahe te yathArthavAdI hovAthI sAco che ane pittalanA TukaDAne sonuM kahe te ayathArthavAdI hovAthI mithyA che. tema je naya vastunA ekalA sAmAnya svarUpane ja kahe athavA ekalA vizeSa svarUpane ja kahe to te banne no ekAntavAdI banavAthI vastunA ayathArtha svarUpanA vAcaka thavAthI mithyArUpa bane che. A kAraNathI badhA ja nayonA vakatavyane samajanAro ane AgaLa apekSA vizeSa lagADIne samanvaya karanAro jainazAstrajJa puruSa badhA ja nayone yathAsthAne joDe che. anekAnta svarUpane jANanAro te puruSa badhA ja nayonI mAnyatA jANato hovA chatAM paNa yathAsthAne apekSAvizeSe ja te te nayanuM niyojana karanAra hovAthI utAvaLIyA svabhAve "A ja nayo sAcA che ane A navo khoTA che" Avo vibhAga kadI karato nathI. koIpaNa eka nAnI mAnyatA upara ekAnta bhAra Apato nathI. jo Avo vibhAga kare athavA ekAntavAda upara bhAra Ape to samajavuM ke te puruSa jainazAstrono sAco jJAtA nathI, ane sAco jJAtA je hoya che te Avo ekAntapUrvaka sAcA-khoTAno vibhAga karato nathI. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-1 - gAthA-29 pa9 ulaTuM anekAntavAdane jANanAro jainazAstrono sAco abhyAsI te puruSa koIpaNa ekanayanI mAnyatAne evI rIte raju kare che ke temAM virodhI evA bIjA nayanI vAtano paNa gauNatAe samanvaya thAya che. virodhI evA bIjA nayanI mAnyatAne je naya potAnI mAnyatA sAthe gauNatAe paNa sAMkaLI le che te ja naya sunaya (samyagnaya) bane che. jainazAstrajJa puruSa pote sApekSanayane sunaya ane nirapekSanayane kunaya mAne che ane jorazorathI jagatamAM AvuM sApekSapaNe ja vastu svarUpa jAhera kare che. anekAnta svarUpane jANanArA puruSano svabhAva banne nayone pradhAna-gauNabhAve sAthe sAMkaLI levAno hovAthI jyAM tyAM te "kathaMci" "cA" "apekSA" "vivakSA" AvA zabdono prayoga karIne ja vAkyonuM uccAraNa kare che. kadAca koIka vakhata kathaMcit Adi zabdo mukhathI na bolAyA hoya to paNa haiyAmAM tevA AzayapUrvaka ja vAkyonuM uccAraNa kare che. mATe jainazAstronA marmane jANanArA mahAtmAo kathaMcit sAmAnya, kathaMci vizeSa, kathaMcit bhinna, kathaMcit abhinna, kathaMcit sat, kathaMcit asat ityAdi zabdo bolavApUrvaka ja vastunA sAcA svarUpane samajanArA ane samajAvanArA hoya che. ekAntapUrvaka sAcAkhoTAno je bheda kare che te jainazAstronA sAcA jJAtA nathI. 28 || dravyArthika ane paryAyArthika banne nayonI viSayamaryAdA - davvaTThiyavattavvaM, savvaM savveNa NiccamaviyappaM / Araddho ya vibhAgo, pajjavavattavvamaggo ya // 29 / / (dravyArthikavaktavyaM, sarvaM sarveNa nityamavikalpam / mAravyaza vima:, parthavavevyamAza | 26 II) gAthArtha - sarve paNa vastu sarva prakAre nitya che ane bheda vinAnI che. AvuM vaktavya dravyArthikanayanuM che. ane jyAre bhedanuM kathana AraMbhAya che tyArathI paryAyArthikanayano mArga zarU thAya che. | 29 / vivecana - jagatanA tamAma padArtho bheda ane abheda ema ubhayAtmaka che. sAmAnya dharmanI apekSAe abheda ane vizeSa dharmanI apekSAe bheda che. jagatanuM A vAstavika svarUpa che ane te yathArtha ja che. tathA svayaM che ja. koI IzvarAdi anya vaDe karAyeluM - kRtrima paNa nathI ane kalpanAkRta paNa nathI - vAstavika che. pariNAmika bhAvavALuM che. vastunuM sahaja svarUpa che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ kADa-1 - gAthA-29 sanmatiprakaraNa badhA ja manuSyo manuSyapaNe samAna che. abhinna che. chatAM brAhmaNa - kSatriya - vaizya ane zudrapaNAnI apekSAe bhinna paNa che. devAdi cAre gatinA jIvo jIvapaNe abhinna che. chatAM deva-nArakI-tiryaMca ane manuSyapaNe bhinna paNa che. Ama bheda ane abheda banne bhAvo hovA chatAM paNa abheda tarapha DhaLelI je dRSTi, eTale ke sarve paNa dravyo anAdi-anaMta che. fra = nitya che. sadAkAla che. AvI aikyatA tarapha je dRSTi che. te dravyArthikanayanuM vaktavya che. tathA pratisamaye thatA paryAyonI apekSAe je bheda che tene gauNa karIne viyau = vikalpo vinAnI (bheda vinAnI) vastusvarUpane jonArI je dRSTi che. te dravyArthikanayanuM vaktavya che. koIpaNa be padArtho vaccenA abhedathI prAraMbhIne sarve dravyonA abheda sudhInA aikyane jaNAvanArI je vicArasaraNI = dRSTi te dravyArthikAya che. tyAM sauthI vadhAre vyApaka, sarvanA aparimita abhedane jaNAvanArI evI "sa"paNAnI je abhedagAmI dRSTi che. te dravyAkinayanuM antima vaktavya che. dharma-adharma-AkAza-kAla-pugala ane jIva A cha dravyothI jagata bhareluM che. prathamanAM traNa dravyo eka eka che ane pAchalAM traNa dravyo anaMta-anaMta che. Ama kula mUlarUpe che ane vyaktirUpe anaMta dravyo che. to paNa "sa" paNe sarve ekarUpa che. dharmadravya paNa sat che ane adharma dravya paNa sat che. ema AkAzAdi zeSa dravya paNa saMsAramAM sat che. AvA prakAranI sat paNe aikyatAnI je dRSTi che. te dravyArthikanayanuM svarUpa che. ane te antima che. kAraNake satpaNAnI A aikyatAmAM koI bAkI ja rahyuM nathI ke tenAthI vadhAre vyApaka aikya banI zake - sarva vizva eka rUpa che. sarva vizva eka brahmarUpa che. ItyAdi jeTalA advaitavAdo cAle che athavA AvA AvA prakAranI advaitavAdanI je je mAnyatAo pravarte che te saghaLI mAnyatAo A naya tarapha DhaLelI dRSTi (Azaya) vALI che. maraddho ya vimA = jyAre temAM bheda tarapha draSTi zarU thAya che tyArathI pavavattadhyamo ya = paryAyArthika nayanuM vaktavya zarU thAya che. 1. AkhuM vizva "sa" paNa eka che. advaita che. Ama mAnavuM te dravyArthikanayano (abhedagAmI vyavahArano) antima bheda che. 2. "sa" paNe vizva je eka svarUpa che. tenA ja dharma-adharma-AkAza-kAla-pudgala ane jIva ema cha bheda che. AvA prakAranI bhedane karanArI je buddhi che. te paryAyArthikanayano prAraMbha (prathama bheda) che. 3. te cha dravyomAM je jIvadravya che. tenA trasa ane sthAvara ema be bheda che. A paryAyArthikanayano bIjo bheda che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 81 sanmatiprakaraNa kAraDa-1 - gAthA-29 4. sthAvaranA pRthvIkAyAdi pAMca ane trasanA beijiyAdi cAra bheda che. te paryAyArthika nayano trIjo bheda che. pa. pRthvIkAyAdinA sUkSma-bAdara ane beIndriyAdinA paryAmA-aparyAptA vigere bheda che. te paryAyArthikanayano cotho bheda che. A pramANe jema jema bheda tarapha vaktAno Azaya DhaLato jAya che. te saghaLo paryAyArthikanayano mArga che. "trasa hoya ke sthAvara hoya paNa Akhara banne jIva che. banne jIvapaNe samAna che AvI dRSTi te dravyArthikanAya che ane jIvanA be bheda che eka trasa ane bIjo sthAvara. Ama bhedagAmI je dRSTi te paryAyArthikAya che. abhedagAmI paNa nAnI-moTI aneka dRSTio che ane bhedagAmI paNa nAnI-moTI aneka dRSTio che te anukrame banne nayonuM svarUpa che. jema "sa" paNe aikya pAmelA dravyono dharma-adharma Adi svarUpe dravyabheda karyo, tema koI paNa ekadravyano kAla AzrayI paNa abheda ane bheda thAya che. jemake koI paNa eka jIvadravya dravyasvarUpe anAdi-anaMta (nitya) che. Ama mAnavuM te (sAMkhya-naiyAyikavaizeSikAdinI je dRSTi che te) dravyArthikanaya che ane te eka ja jIvane kSaNe-kSaNe thatA parivartana (paryAya)ne AzrayI bhinna bhinna mAnavo te (bauddhAdinI dRSTi) paryAyArthikanAya che. AnA uparathI samajAze ke jyAre jyAre vastunA abheda sUcaka vaktAnA abhiprAyo hoya che tyAre te dravyArthikanayanuM vaktavya bane che ane jyAre jyAre vaktAnA te abhiprAyo vastunA bhedasUcaka bane che tyAre tyAre te paryAyArthikanayanuM vaktavya kahevAya che. Ama jagata AkhuM ubhayAtmaka che. mATe te ubhayAtmaka svarUpane jANanArI-jonArI-kahenArI, samajanArI ane samajAvanArI evI je dRSTio (nayo) che te paNa be che. ane A ja banne nayo (arthAt tenA peTAbheda rUpa cha nayo) jo bIjA nayanI gauNapaNe apekSA rAkhIne potAnuM maMtavya raju kare to te sunaya (samyagnaya) che. ane bIjA nayanI avagaNanA karIne potAnuM maMtavya raju kare to te durnaya (mithyAnaya-mithyAtva) che. Ama samajavuM. A kAraNathI jainetara darzanonI koI paNa ekanaya tarapha DhaLelI evI dRSTi che ke teo potAnA vaktavyamAM bIjA nayanI mAnyatAnI sarvathA avagaNanA karIne vastunuM svarUpa pote mAnelI mAnyatAvALuM ja che Ama ekAnta kahe che. mATe ja te sarve darzana durnayavAdImiththArUpa che. jainadarzana ja eka evuM che ke bIjA nayanI vAtane potAnAmAM gauNapaNe paNa sAmela rAkhIne ja vastu svarUpa jaNAve che tethI te sunaya (samyakatva) che. saMkSepamAM sAra e che ke "abhedagAmI je dRSTi te dravyArthika naya, ane bhedagAmI je dRSTi te paryAyArthikanaya, anya nayathI nirapekSa je dRSTi te durnaya, ane anyanayathI sApekSa je dRSTi te sunaya jANavo. rahA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 kADa-1 - gAthA-30 sanmatiprakaraNa paryAyArthikanayane mAnya bhedanA saMkSepamAM be prakAro - jo uNa samAsao ccia, vaMjaNaNiao ya atthaNiao ya / atthagao ya abhiNNo, bhaiyavvo vaMjaNaviyappo // 30 // (yaH punaH samAta iva, niyatinitiza ! arthAtaRmitro, mananIyo aiznanavanta: | 30 ||) gAthArtha - vaLI je A vibhAga (bheda) che. te saMkSepathI vyaMjananiyata ane arthaniyata ema be prakArano che. temAM je arthaniyata vibhAga che te abhinna che. tenA uttarabhedo nathI) jyAre je vyaMjananiyata vikalpa che te bhajanAvALo che. (bheda-abheda yukta che.) | 30 || vivecana - jagatanA saghaLA paNa padArtho bheda ane abheda ema ubhayasvarUpa che. temAM "sa" paNe abheda rUpe jaNAtA arthAt sat paNe ekarUpe rahelA te padArthomAM jyAre jyAre dravyabheda, kSetrabheda, kAlabheda ane bhAvabhedane AzrayI aneka jAtanA bhedonI kalpanA karavAmAM Ave che. tyAre uttarottara sUkSma-sUkSma vicAradhArA pramANe vicAratAM te bhedo vadhatA ja jAya che arthAt aneka bhedo thAya che. te anaMtabhedomAM keTalAka zabdothI vAcya (bolI zakAya tevA) hoya che. ane keTalAka bhedo padArthomAM hoya che kharA paNa ghaNA ja ghaNA sUkSma hovAthI zabdothI avAcya na kahI zakAya tevA) hoya che. je bhedo zabdothI vAcya hoya che te vyaMjananiyata, arthAt vyaMjanagata athavA vyaMjana paryAya kahevAya che ane je zabdothI avAcya hoya che te arthaniyata arthAt arthagata athavA arthaparyAya kahevAya che. eTale ke jainazAstromAM prasiddha zabdapramANe vyaMjanaparyAya ane arthaparyAya kahevAya che. jema ke strI-purUSa ane napuMsaka A traNe prakAranA jIvo manuSyapaNe samAna hovAthI "A manuSyo che" Ama kahevuM ke mAnavuM te abhedagAmI dRSTi hovAthI dravyArthikanAya che. paraMtu te traNe manuSyomAM "A strI che. pelo purUSa che. te nupaMsaka che." Ama vibhAgathI joIe, bolAvIe, vicArIe athavA mAnIe tyAre te bhedagAmI dRSTi hovAthI paryAyArthikanaya che. temAM A purUSa che. paNa strI ke napuMsaka nathI. Avo purUSapaNe je vibhAga (bheda) karyo te zabdothI bolI zakAya che. mATe vyaMjanaparyAya kahevAya che. vaLI janme tyArathI ja A purUSa che te jIve tyAM sudhI pratisamaye purUSa ja rahe che. eTale purUSapaNAno ekasarakho pariNAma (parivartana)no pravAha ja rahe che. bhale te manuSya puruSapaNe nAno-moTo thAya to paNa purUSatva cAlu ne cAlu ja rahe che. te jIvamAMthI purUSatva dUra thatuM nathI. tethI te sadezapariNAmapravAha jyAM sudhI cAle tyAM sudhI (mRtyu na pAme tyAM sudhI) "A purUSa che Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'sanmatiprakaraNa kArDa-1 - gAthA-30 63 A purUSa che A purUSa che" Ama eka ja zabdathI vAcya bane che. A sadazapariNAma pravAharUpa paryAya vyaMjanoccAraNane yogya che. tethI tene vyaMjana paryAya kahevAya che. tenA peTAbhedarUpa bAla7-yauvanatva-vRddhatva e paNa pAMca paccIsa varSo sudhIno dIrghakAlavata paryAya hovAthI bAlAdi bhAve sadezaparyAya pravAha svarUpa banavAthI zabdothI vAcya che te mATe te paNa vyaMjanaparyAya kahevAya che. tevI ja rIte bALakaparyAya paNa tenA peTAbheTa svarUpa tatkAlajanyatva, staidhayatva, pAdacAritva, vaknakalAyuktatva ityAdi bIjA peTAparyAyovALo paryAya che. te peTAparyAyo paNa be mAsa, cha mAsa, bAra mAsanI vayavALo bALaka. Adi paryAyo dIrghakALavALA hovAthI ane stanadhayAdi bhAve sadezaparyAyapravAha cAra-cha mAsa cAlato hovAthI zabdavAcya bane che. tethI te paNa vyaMjanaparyAya kahevAya che. Ama karatAM karatAM te padArthamAM eka-eka samayavatI evo je paryAya thAya che. te paryAya mAtra ekasamayavatI ja hovAthI, bIjA ja samaye tenI avidyamAnatA hovAthI, sadezaparyAyapravAha na cAlavAthI tevA sUma paryAyo padArthamAM che kharA, paNa zabdothI bolI zakAtA nathI. te mATe te paryAyo arthaparyAya kahevAya che. arthaniyata (eTale ke padArthamAM nakkI rahelA) A paryAyo che. padArthamAM raheluM eka samayavartI paryAyAtmaka A svarUpa zabdothI avAcya che. tethI tevA paryAyone arthaparyAya kahevAya che. A rIte vicAraNA karatAM samajAze ke "purUSamAM rahelo purUSapaNAno A vyaMjanaparyAya Azare 80-100 varSa sudhI cAlato hovAthI purUSapaNAnI emAM koI kSati AvatI na hovAthI abhedya che abhinna che. arthAt purUSa svarUpe teno te ja che. chatAM bAla-yauvana-vRddha svarUpe te purUSatvano paryAya bhedya paNa che. bhinna paNa che. arthAt purUSapaNuM paNa bAlAdibhAve badalAya che. kAraNa ke bAlyAvasthApaNe vartato purUSa, purUSa hovA chatAM yuvAvasthAyukta purUSapaNAnAM kAryo te karI zakato nathI. tema ja yuvAvasthApaNe vartato purUSa, purUSa hovA chatAM vRddhAvasthAyukta purUSapaNAnAM kAryo te karI zakato nathI mATe A vyaMjanaparyAya bhedya paNa che. A rIte A vyaMjana paryAya bhedya ane abhedya ema bhajanAvALo che. purUSapaNe abhedya ane bAlyAdi bhAve bhedya che. paraMtu eka eka samayavartI purUSapaNAno je paryAya che ke je pratisamaye kaMIkane kaMIka badalAya che. te zabdothI avAcya che tathA eka ja samayavatI hovAthI tenA uttarabheda thatA nathI. mATe te arthaparyAya kahevAya che ane abhedya kahevAya che. A ja vAta A gAthAnA uttarArdhamAM samajAvelI che. arthaparyAya eka samayavatI hovAthI kAlanI apekSAe tenA uttarabheda na hovAthI abhinna che ane vyaMjanaparyAya dIrghakAlavartI hovAthI tenA uttarabhedono saMbhava hovAthI uttarabheda rUpe bhedya ane mUlabhedarUpe abhedya ema banne bhAvo hovAthI bhajanAvALo che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ kANDa-1 - gAthA-30 sanmatiprakaraNa A rIte je koI paNa paryAya lAMbo kALa cAlavAno hoya, te paryAya te paryAya rUpe eka (abhedya) hovA chatAM paNa tenA uttarabhedone lIdhe te bhedya paNa bane che. ane purUSapurUSa ityAdi zabdothI vAcya paNa bane che. kAraNa ke te jIvamAM purUSapaNuM pratyeka samayomAM che ja. tethI purUSapaNAno sadaMzaparyAyapravAha je che te vyaMjanaparyAya ane te purUSapaNe abhedya tathA bAlAdibhAve bhedya che. paraMtu antima je bheda che ke je pratisamayanA badalAvApaNA rUpa che te eka samaya mAtra vartI hovAthI tenA uttarabhedo thatA nathI, ane atizaya alpakAlavartI hovAthI zabdothI vAcya paNa banato nathI tethI te paryAya arthaparyAya kahevAya che. teno eka samaya ja mAtra kAla hovAthI sadezaparyAyapravAha temAM nathI. A rIte paryAyanA be bheda che eka vyaMjanaparyAya ane bIjo arthaparyAya. 64 jo ke vyaMjanaparyAya paNa padArthamAM ja che. padArthathI atirikta bahAra nathI. tethI arthamAM (padArthamAM) vartato hovAthI tene paNa arthaparyAya ja kahevAya che. ahIM artha eTale padArtha, temAM thatA je paryAyo te arthaparyAyo, samaya samayavartI arthaparyAyo jema padArthamAM ja che. tema dIrghakAlavI vyaMjana paryAyo paNa padArthamAM ja che. mATe tene uparokta arthane anusAre arthaparyAya kahevAmAM kaMI virodha nathI. paraMtu zabdoccAraNane yogya ane zabdoccAraNane ayogya e vyAkhyAne dhyAnamAM rAkhIne mahAtmA purUSoe tene zabdoccAraNane yogya hovAthI vyaMjanaparyAya kahyo che. tathA eka eka samayavartI paryAya zabdoccAraNane yogya na hovAthI tene arthaparyAya kahela che. tathA purUSapaNuM dIrghakAlavartI hovAthI ane zabdoccAraNane yogya hovAthI jema vyaMjanaparyAya kahevAya che tema bAlAdi uttara paryAyo ke stanaMdhayAdi uttarottara paryAyo paNa kaMIka kaMIka dIrghakAlavI hovAthI ane zabdoccAraNane yogya hovAthI jo ke te vyaMjanaparyAya kahevAya che. to paNa te bAlAdi uttara paryAyo ane stanaMdhayAdi uttarottara paryAyo purUSapaNAnA paryAyanI apekSAe alpakAla vartI hovAthI upacArathI arthaparyAya paNa kahevAya che. A rIte sUkSmabuddhithI vicAraNA karatAM eka eka samayavartI paryAya te kevala arthaparyAya ja kahevAya che. bAkInA madhyavartI tamAma paryAyo potAnAthI sthUlaparyAyanI apekSAe upacAre arthaparyAya, ane potAnAthI sUkSmaparyAyanI apekSAe vyaMjana paryAya ema banne nAme paNa kahevAya che. paryAyArthikanayane mAnya je bheda che tenA vyaMjanaparyAya ane arthaparyAya ema be bheda samajAvyA. || 30 || koI paNa ekadravya, dravyaAzrayI jema eka che tema paryAya AzrayI anaMta paNa avazya che ja, te vAta samajAve che - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 65 sanmatiprakaraNa kADa-1 - gAthA-31 egadaviyammi je atthapajayA vayaNapajayA vA vi / tIyANAgayabhUyA tAvaiyaM taM havai davvaM // 31 // (ekadravye ye'rthaparyAyA vacanaparyAyA vA'pi / atItAnA tapUtAtAva tat mavati dravyam / rU ) gAthArtha - koI paNa eka dravyamAM atIta ane anAgatakAla saMbaMdhI jeTalA arthaparyAyo ane vyaMjanaparyAyo che. te badhA ja paryAyovALuM te dravya che. | 31 || vivecana - koI paNa sajIva-nirjIva evuM eka dravya saMkhyAmAM dravya svarUpe bhale eka hoya, jema ke eka paramANu e eka dravya che. eka purUSa e paNa eka jIvadravya che. ane A eke eka dravya, dravya svarUpe anAdikAlathI che ane anaMtakAla sudhI rahevAnuM che. tethI nitya che eTaluM ja nahIM, balka akhaMDa che. tenA khaMDa-TukaDA ke vibhAgo thayA nathI, thatA nathI, ane thaze paNa nahIM tethI eka eka dravya nitya-akhaMDa-anAdi-anaMta, saMkhyAmAM eka, svayaMsiddha, pAriNAmika bhAvavALAM sadA che ane sadA raheze. Ama hovA chatAM bhUtakALamAM pasAra thaI cukelA, vartamAnakAlamAM vidyamAna, ane anAgata (bhAvi) kAlamAM AvavAvALA evA anaMta-anaMta paryAyo ke je paryAyo vyaMjanaparyAya ane arthaparyAya rUpe varte che. teTalA anaMtaparyAyovALuM A dravya hovAthI paryAyanI apekSAe tAvephartha = teTaluM = arthAt anaMtu te vyaM vaDuM = te dravya kahevAya che. paramANu nAmanuM dravya, dravya rUpe saMkhyAmAM eka che. paraMtu saikAlika paryAyonI apekSAe teTalA paryAyavALuM hovAthI te eka dravya paNa anaMta che. evI ja rIte caitra - maitramAM raheluM jIva nAmanuM koI eka dravya, dravya svarUpe saMkhyAmAM eka hovA chatAM paryAya svarUpe anaMta che. ane te atItavartamAna tathA anAgata je anaMtA paryAyo dravyamAM che temAMnA keTalAka paryAyo zabdavANya hovAthI vyaMjanaparyAya che. ane keTalAka eka eka samayavartI evA prakAranA sUkSma paryAyo che ke je zabdathI avAcya hovAthI arthaparyAyo che. Ama hovAthI koI paNa eka paramANu sadAkAla paramANupaNe ekane eka ja che Ama jaNAvA chatAM kyAreka kRSNa, kyAreka nIla, kyAreka lohita, kyAreka pati ane kyAreka zveta, ema gaMdhanA, rasanA, sparzanA parivartana paNe bhinna bhinna rUpe paNa thAya ja che. tathA kyAreka bIjA paramANunI sAthe joDAyo chato kyAreka kayaNuka rUpe, kyAreka bIjA benI sAthe joDAyo chato caNukarUpe, ema kyAreka caturaNakarUpe ema thAvata anaMtANukarUpe paNa judo judo bhAse che. A rIte koI eka paramANu anya aNuonI sAthe bhaLyo chato AThe grAhya agrAhya vargaNArUpe paNa pariNAma Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArDa-1 - gAthA-31 sanmatiprakaraNa pAme che. mATe eka paramANu paNa anaMtarUpa che. tathA A pramANe aneka paryAyo pAmanAra hovAthI kevala ekalo nitya nathI. paNa anitya paNa che. arthAt nityAnitya che. AvI ja rIte citrapaNe rahelo eka jIva paNa dravyarUpe saMkhyAmAM eka, nitya, anAdi-anaMta hovA chatAM paNa kyAreka sukhI, kyAreka duHkhI, kyAreka rAjA, kyAreka raMka, kyAreka strI, kyAreka purUSa, kyAreka bAla to kyAreka yuvAna ema judA judA kAle anekaparyAya rUpe judA judA parivartana pAmato hovAthI tathA tevo tevo bhAsamAna thato hovAthI te ja cetra rUpe rahelo jIva aneka, anitya ane sAdi-sAnta paNa paryAyane AzrayI che ja. janmathI maraNa sudhIno caitra, caitra svarUpe eka hovA chatAM paNa bAlyabhAvavALA te caitrathI yuvAvasthAnA bhAva vALo te ja citra kaMIka bhinna che. kAraNa ke bAlyabhAvavALA caitramAM staidhayatva, dhULamAM ramavApaNuM, kAlughelu bolavApaNuM, maLa-mUtra karavAmAM avivekapaNuM ityAdi je bhAvo che te yuvAvasthAvALA caitramAM nathI ane yuvAvasthAvALA caitramAM je viSayavikAritA bhogapriyatA ityAdi bhAvo che te bAlyAvasthA vALA caitramAM nathI. be varSanI uMmaravALA caitrane (bAlaka hovAthI) khoLAmAM besADIne jevo ramADAya che. tevo bAvIsa varSanA yuvAna thayelA citrane khoLAmAM besADAto nathI ane ramADAto nathI. A rIte eke eka dravya kAlabhede je bhinna bhinna jaNAya che te traNe kAlanA maLIne anaMta paryAyovALuM A dravya che. mUlabhUta dravya eka hovA chatAM paNa temAM pragaTa thayelA, pragaTa thatA ane pragaTa thavAvALA paryAyonI apekSAe te ja dravya tAva = teTaluM arthAt anaMtu che. jema eka kerIne "A kerI che" ema kahIe tyAre vizeSyabhUta kerI eka che ane eka kahevAya che. paraMtu te ja eka kerIne "kAcI kerI, pAkI kerI, nIlI kerI, pILI kerI, khATI kerI, mIThI kerI, valasADI kerI, Aphusa kerI, totA kerI, ityAdi vAkyomAM AgaLa mukelA vizeSaNone lIdhe te eka ja kerI nAmanuM A dravya bhinna bhinna paryAya rUpe jANavA jatAM te jeTalA paryAya che teTalA paryAyavALuM te kerI dravya hovAthI eka kerI dravya paNa anaMtarUpa che. prazna - koI paNa eka dravya vartamAnakALe je paryAyane pAmyuM hoya, te paryAyavALuM to hoI zake che. paraMtu atIta anAgata paryAyavALuM ane tethI anaMtaparyAyavALuM kema hoI zake? anaMta paryAyavALuM kema kahI zakAya? kAraNa ke atItaparyAyo to naSTa thayelA che eTale hAla te paryAyo nathI. ane anAgata paryAyo to anutpanna ja che. eTale ke haju banyA ja nathI. mATe saikAlika paryAyavALu dravya mAnavuM ane tethI anaMtaparyAyavALuM dravya mAnavuM te badhuM ucita nathI. mAtra vartamAnakAlIna ja paryAyavALuM dravya mAnavuM joIe. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kASTha-1 - gAthA-31 67 uttara - paryAyo be jAtanA hoya che pragaTa ane apragaTa. pragaTa paryAyane AvirbhAva kahevAya che ane apragaTa paryAyane tirobhAva kahevAya che. vartamAnakAlanA paryAyo pragaTarUpe = AvirbhAva svarUpa che ane atIta-anAgatakAlanA paryAyo apragaTarUpe=tirobhAva svarUpe che. Ama AvirbhAva ane tirobhAva banne rUpe thaIne te dravya anaMtaparyAyavALuM che. jema ke koIno eka ghaTa rastAmAM phuTelo che. have rastA upara paDelA te ThIkarAmAM hAla ghaTa pragaTa nathI. chatAM ThIkarAM dekhIne ahIM koIno paNa ghaTa phuTelo che. evI buddhi thAya che. ahIM koInuM paTa (vastra) phATeluM-tuTeluM che evI buddhi thatI nathI. teno artha e che ke te ThIkarAmAM tirobhAve paNa ghaTaparyAya rahelo che. vaLI pUrve je ghaTa hato te ja ThIkarAM rUpe banyo che. mATe te ThIkarAmAM paNa apragaTabhAve ghaTaparyAya rahelo che. mAjI pradhAnamAM pradhAnapaNuM, yuvAvasthAmAM AvelA purUSamAM bAlyabhAva vigere atItakAlanA paryAyo paNa apragaTapaNe (tirobhAve) sat che. to ja bAlyAvasthAnI ceSTAonuM smaraNa thAya che. ThIkarAM jovAthI ghaTanI ja smRti ane ghaTa uparanA rAgane anusAre zokAtura buddhi thAya che. tathA mAjI pradhAnamAM apragaTabhAve paNa (vItI gayA rUpe paNa) pradhAnapaNuM che. eTale tenI lAgavagathI je kAmo thAya che te kAmo (bIjAthI thatAM nathI - yuvAvasthAmAM AvelA purUSamAM apragaTapaNe paNa bAlyabhAva che. tethI ja bAlyabhAvamAM karelI bhUlo smRtigocara thavAthI te zaramAya che. mATe sarve paNa dravyo vItI gayelA anaMtA anaMtA atItaparyAyothI apragaTapaNe (tirobhAvarUpe) bhareluM che. evI ja rIte anAgata kAle thanArA paryAyo paNa tirobhAve dravyamAM sat che. tethI te paryAya pragaTa karavA te ja dravyano AdAna-pradAna rUpa vyavahAra thAya che jema ke telano arthI jIva talane ja lAve che ane talane ghANImAM pIsIne tela meLave che. have jo talamAM telaparyAya (bhAvimAM thavAvALo) na ja hota, asata ja hota to talane badale retI kema lAvato nathI? retIne kema pIsato nathI ? temAMthI tela kema meLavato nathI ! teno artha ja e che ke talamAM tela tirobhAve sat che. retImAM tela sata nathI ane talamAM tirobhAve paNa te paryAya che. to ja ghANImAM pIlavA rUpa purUSArtha karavAthI AvirbhAva nipaje che. tevI ja rIte ghaTano arthI mATI ja lAve, temAM pANI nAkhI, cAka upara caDAvIne temAMthI ja ghaTa banAve, paTano athI takhtao ja lAve, ane te ja vastuone turIvemAdi dvArA tANA-vANA rUpe goThavIne paTaparyAya pragaTa kare che. teno artha ja e che ke mATImAM ghaTaparyAya, tajumAM paTaparyAya tirobhAve che ja, to ja prayatnavizeSathI te pragaTatAne (AvirbhAvapaNAne) pAme che. jema dravyamAM vartamAnakAlanA vidyamAna paryAyo sat che tema te ja dravyamAM atItakAlanA vItI gayelA paryAyo ane bhAvikAlamAM nipajavA vALA paryAyo AvirbhAva (pragaTapaNe) bhale Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAraDa-1 - gAthA-31 68 sanmatiprakaraNa asat che paraMtu tirobhAve (apragaTapaNe - sattAgata rUpe) te paryAyo te dravyamAM sat che ja. tethI koI paNa dravya aikAlika anaMtAnaMta paryAyothI bhareluM che. koI paNa dravya vaikAlika anaMta paryAyavALuM che. paNa anaMta paryAya vinAnuM nathI. ane koI paNa paryAyo dravya vinAnA ekalA chuTA-chavAyA rakhaDatA jagatamAM nathI. bhedanayanI dRSTie dravya e paryAyono AdhAra che. ane paryAyo e dravyamAM Adheya che. abhedanayanI dRSTie dravya pote ja pariNamanazIla hovAthI paryAyamaya che. AvuM ja jagata svarUpa che. ane tene ja samajAvanArI kathaMcit sat-kathaMci asata ema ubhayAtmaka svarUpane samajAvanArI, sarvathA nirdoSa ane yathArtha evI vItarAgasarvajJa paramAtmAnI adbhuta ane anupama vANI che. eke eka dravyamAM atItakAlanA paryAyo vItI gayelA hovAthI ane anAgatakAlanA paryAyo haju anutpanna hovAthI AvirbhAva svarUpe (pragaTapaNe) bhale te paryAyo hAla te dravyamAM nathI paraMtu tirobhAve te ja saghaLA paryAyo te dravyamAM kramasara thaI gayA paNe ane kramasara thavA paNa che ja. mATe teTalA paryAyavALuM te ja dravya kahevAya che. amadAvAdathI upaDIne muMbaI jatI Trena dhAro ke surata sTezane UbhI che. tyAre te TrenamAM suratanuM sTezana jevuM AvirbhAve varte che. tevI rIte pasAra thayelAM naDIyAda Adi sTezano ane bhAvimAM AvavAvALAM navasArI-valasADa Adi sTezano AvirbhAva pragaTapaNe bhale nathI. to paNa tirobhAve (guptapaNe - apragaTapaNe) pasAra thayelAM naDIyAda-ANaMdavaDodarA-bharUca ane aMkalezvara Adi sTezano temAM che ja. te kAraNe ja te te sTezanonAM peseMjaro temAM beThelAM dekhAya che. ane tevI ja rIte bhAvimAM AvavAvALAM navasArIvalasADa-vApI-dahANuM-pAlaghara-virAra ane borIvallI vigere sTezano tyAM pragaTapaNe bhale nathI tethI ja tyAMnAM peseMjaro tyAM utaratAM nathI. paraMtu apragaTapaNe (tirobhAve) te saghalAM sTezano temAM che. ane te kramasara ja AvavAnAM che. tethI ja te te sTezane javAvALAM peseMjaro temAM bhAvimAM te sTezanano paryAya pragaTapaNe AvavAno dekhIne ja bese che. ane AgaLathI beThelAM peseMjaro besI rahe che. suratamAM utarI paDatAM nathI. sonAnuM kuMDala banAvavAno arthI jIva sonAnA pUrve banAvelA kaDA paryAyane bhaMgAvIne jyAre kuMDala banAve che tyAre tene kaMDalamAM paNa atIta paNe potAnuM kaDuM dekhAya che. tethI ja ema bole che ke je mArI pAse karyuM hatuM te ja maMgAvIne meM A kuMDala banAvyuM che. jo A kuMDala hoMze hoMze na banAvyuM hoya paNa Arthika saMjogonA kAraNe ke paravazatAthI banAvavuM paDyuM hoya to kuMDala dekhIne harSa thato nathI. paNa tene jema jema dekhe che tema tema temAM potAnA bhUtakALanA kaDAnuM smaraNa thavAthI zoka thAya che. azrubhInI AMkho thAya che. A Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 69 sanmatiprakaraNa kADa-1 - gAthA-31 rIte koI paNa ekadravya vyaMjanaparyAya ke arthaparyAyothI bhareluM che ane tethI ja taikAlikaparyAyonI apekSAe teTaluM (anaMtu) dravya che. prazna - A rIte koI paNa eka dravya atIta-vartamAna ane anAgata ema jo maiikAlika anaMtaparyAyavALuM ja hoya ane te paryAyo paNa kramasara ja pragaTa thatA hoya to sarve dravyo kramabaddha paryAyavALAM ja thayAM, je dravyamAM je kAle je paryAya nipajavAno niyata che te dravyamAM te kAle te paryAya avazya pragaTa thavAno ja che. to pachI te paryAya pragaTa karavA purUSArtha karavAnI zI jarUra? ApaNA AtmAnI je kAle mukti pragaTa thavAno paryAya che ane te paNa kramapUrvaka niyata ja che. to pachI dIkSA levAnI, tapa-japa karavAnI, zAstra bhaNavAnI, gurUjI AdinI vaiyAvacca karavAnI zI jarUra? kAraNa ke dharma karo ke na karo paNa te paryAya te kAle ja pragaTa thavAno che. dharma karavAthI vahelo thavAno nathI ane dharma na karavAthI moDo thavAno nathI. A rIte vicAratAM jo kramabaddha paryAyo niyata ja che to purUSArtha karavAno raheto ja nathI ane badhA ja jIvo sukhI thavA mATe te te sukhane anurUpa purUSArtha to kare ja che. bhogIjIvo bhogasukha mATe ane adhyAtmI jIvo AdhyAtmika sukha mATe ugra purUSArtha sAkSAta karatA dekhAya che. to tamArI vAtano samanvaya kema thAya? uttara - sarve paNa dravyo saikAlika anaMtaparyAyothI avazya bharelAM ja che. ane te paryAyo paNa kramasara thavAnA ja che. A nirvivAda satya che. to paNa purUSArtha UDI jato nathI. kAraNa ke jema bhAvinA paryAyo niyata che tema te te paryAyono utpAdaka purUSArtha, nimitta kAraNonuM sevana ane tenA dvArA ja te paryAyo pragaTa thavAnI niyati, vigere paNa niyata che. eTale ke te te jIvo tevo tevo bhAvinA paryAyano utpAdaka purUSArtha karaze ane tenAM nimittakAraNonuM Asevana karaze ane tenA dvArA ja te te paryAya pragaTa thaze. Ama kAraNapUrvakanI kAryanI niyati che. vinA kAraNe kAryanI niyati nathI. kAraNane AdhIna kAryanI niyati che. ekalA kAryanI niyati nathI. mATe niyati paNa kathaMcit niyata che. jema amadAvAdathI rAtre 10 vAge upaDelI TrenamAM savAre sAta vAge boMbe senTrala AvavAnuM nakkI che. vaccenAM sTezano paNa kramasara ja AvavAnAM niyata che. to paNa te te sTezananI prAptine anukuLa gADI calAvavI, lAIna maLavI, signala grIna hovuM, te te Treka khAlI hovA ane tenA upara ja gADIne lAvavI, ityAdi kAraNonuM Asevana karavArUpa purUSArtha ane nimittakAraNonuM yathAyogya puMjana karavA vaDe ja A sTezana AvavA rUpa kArya niyata che. emane ema ekaluM kArya niyata nathI ke jethI purUSArtha ane nimittakAraNonuM Asevana niSphaLa jAya. athavA nimittakAraNonuM Asevana jarUrI nathI ema na kahevAya. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ kADa-1 - gAthA-32 70 sanmatiprakaraNa kAraNa ke kAraNonA AsevanapUrvaka ja kAryanI pragaTatA niyata che. mATe kAryanI niyati jarUra che. paraMtu kAraNonI niyatine AdhIna thaIne kAryanI niyati che. tethI kAraNonuM sevana ane tene anurUpa purUSArtha karavo Avazyaka rahe che. ema samajavuM. tathA vaLI bhUta ane bhAvinA paryAyo kevalajJAnInA jJAnamAM jhaLake che. (dekhAya che) ApaNane kaMI dekhAtA nathI. mATe jJAnInA jJAnane AzrayI sarvadravyonA sarvaparyAyanI niyati che. sarvadravyonA kArya-kAraNabhAvanI niyati che. tathA kramabaddha paryAya che. paraMtu chaghastha evA ApaNane AzrayI A niyati niyata paNa nathI. ane jJAta paNa nathI. ApaNe jo buddhipUrvaka sukha ane kalyANasAdhaka purUSArtha karIe ane tene anurUpa kAraNo sevIe to sukhaprApti ane kalyANanI prApti thAya ane jo sukhamAM tathA kalyANamAM bAdhaka evo purUSArtha karIe ane tevAM nimitto sevIe to duHkha ane akalyANa paNa thAya. chaghasthanI apekSAe jevAM kAraNonuM sevana kare tevI kAryanI prApti thAya. kevalI paramAtmAnI dRSTie jevuM kArya thavAnuM toya tevAM kAraNo sevavAnuM mana thAya. chaghasthanI dRSTie jevI mati tevI gati, ane kevalI paramAtmAnI dRSTie jevI gati thavAnI hoya tevI mati sUjhe. A rIte A niyatine paNa syAdvAdathI ja samajavI joIe. niyati paNa kathaMci niyata ane kathaMcit aniyata che. mATe kevalI paramAtmAne bhAvimAM thanArA paryAyo dekhAya che. tethI kramabaddha paryAya che paraMtu chaghasthanI dRSTie jevo purUSArtha kare tevo ja paryAya pragaTa thAya che. kAraNanA Asevana vaDe kAryanI utpatti thAya che. kAraNa aniyata che mATe kArya paNa aniyata che. A rIte eke eka dravya atIta-vartamAna ane anAgata kAlanA anaMtAnaMta paryAyothI bhareluM dravya che. vartamAnakALanA paryAyo AvirbhAvarUpe sat che ane atIta-anAgatanA paryAyo tirobhAvarUpe sat che. ane AvirbhAvarUpe asat che. / 31 | A rIte bAhya ane atyaMtara ema sarve vastuo (viSayo) anekAntAtmaka che. Ama kahIne have tenA pratipAdaka vAkyAtmaka nayo paNa tevAja (anekAntAtmaka) che. ema samajAvatAM kahe che. purisammi purisasaddo, jammAI maraNakAlapajjanto / tassa u bAlAIyA, pajavajoyA bahuviyappA // 32 // (puruSe puruSazabda, namaH maratnaparyataH ! tasya tu vItAvida, paryavayo vahuvikhyA: // 32 5) gAthArtha - koI paNa eka purUSamAM janmathI mRtyu sudhInA kAlamAM "A purUSa che, Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 71 sanmatiprakaraNa kArDa-1 - gAthA-32 A purUSa che" ema purUSa zabda ja vaparAya che. chatAM temAM bAlAdika (bAla-yauvana-vRddhatva ityAdi) aneka vikalpovALA bahu ja paryAyonA yogo che. (paryAyono saMbhava che). II 32 // vivecana - koI paNa eka jIve manuSyapaNe janma lIdho ane temAM paNa teNe purUSarUpe janma prApta karyo. have jamyA pachI janmathI mAMDIne mRtyukAla sudhI te jIvane saMsArI sarve loko "A purUSa che, A purUSa che" ema ja kahe che. koI tene A strI che ke A napuMsaka che ema kahetA nathI, kAraNa ke hakIkatathI te purUSa ja che. tethI janma-maraNa sudhI purUSapurUSa ema sarakhe sarakhA samAna zabdathI ja teno vyavahAra thAya che. ane jyAre dekho tyAre purUSapaNe samAna pratItino ja viSaya bane che. eTale jyAre dekho tyAre purUSarUpe ja dekhAya che. tethI sAMsArika badhA vyavahAro paNa purUSa samajIne ja thAya che. tethI tenAmAM janmathI maraNa sudhI purUSapaNA rUpa je sadaza paryAyapravAha che te dIrghakAlavartI che ane zabdathI abhilApya che. tethI te vyaMjanaparyAya kahevAya che. te "purUSapaNA rUpa" eka vyaMjana paryAyamAM bAlyatva-yauvanatva ane vRddhatva ityAdi bIjA aneka prakAranA zUlaparyAyo (ke jenA haju paNa peTAbhedo hoI zake che tevA sthalaparyAyo) tathA tenAthI paNa stanadhayatva, pAdacAritva Adi uttarottara sUkSma-sUkSma evA ghaNA paryAyo (ke jenA chelle bhedo na paDe tevA samaya-samayanA paNa paryAyo) dekhAya che. bAlAdi ane stanadhayatyAdi ghaNA sthUla paryAyo paNa temAM che ane eka eka samaye thatA sUkSma paryAyo paNa temAM ghaNA che. te badhA ja paryAyo "purUSa" nAmanA vyaMjanaparyAyanA uttarabhedo-peTAbhedo athavA avAjora sUmabhedo che. te purUSamAM purUSapaNuM kAyama sarakhuM rahetuM hovA chatAM paNa bAlyAdibhAve, staidhayAdi bhAve ane samaye samaye thatAM sUkSmaparyAya rUpe parivartana paNa avazya che ja. A rIte koI paNa eka vyaMjanaparyAya laIe to temAM AvA bIjA aneka peTA paryAyono saMbhava hovAthI te te vyaMjanaparyAyamAM vAtArphA = bAlyAdi, staidhayAdi ane eka eka sAmayika evA vahuviyaL = ghaNA-ghaNA vikalpovALA, ghaNA ghaNA bheda-prabheTavALA pattavano IT = aneka paryAyonA yogo che. aneka paryAyono saMbhava che. tethI purUSaparyAya purUSapaNe abhedya che chatAM tenA uttarottara thatA skUla ane sUkSma paryAyonI apekSAe bhedya paNa che. je AtmA purUSapaNe nirvikalpaka (bhadarahita-arthAt abhedya) che. te ja purUSa bAlyAdi-staidhayAdi uttarottara bhedanI apekSAe savikalpaka (bheda sahita = arthAt bhedya) paNa che. mAtra tenI aMdara eka eka samayamAM thatA atizaya sUkSma kAla AzrayI je aMtima paryAyo che ke jenA kAla AzrayI uttarabhedo saMbhavatA nathI te vAstavika arthaparyAya kahevAya che. ane te abhedya = nirvikalpaka hoya che. vaccenA bAlyAdi ane sabaMdhAyAdi paryAyo Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ kANDa-1 - gAthA-33 sanmatiprakaraNa dIrghakAlavartI ane zabdagocara hovAthI vAstavika vyaMjanaparyAya che chatAM uparanA sthUlaparyAyonI apekSAe sUkSma hovAthI upacAre arthaparyAya paNa kahevAya che. 72 A rIte purUSamAM rahelo purUSaparyAya purUSapaNA svarUpe jarUra nirvikalpaka (abhedya) che. paraMtu sAthe sAthe bAlyAdi ane stanaMdhayatvAdi uttarottara sUkSmaparyAyonI apekSAe te purUSaparyAya savikalpaka (bhedya) paNa che ja. AvA prakAranuM jagatanuM svarUpa che. tene Ama ja mAnavuM joIe. // 32 // jema purUSa nirvikalpaka-savikalpaka che. tema sarve paNa vastu tevI ja che. jagatamAM paNa tema ja dekhAya che. tethI anyathA mAnavI te ekAntarUpa kahevAya che tevA prakAranuM ekAntarUpa kyAMya nathI. te jaNAvatAM kahe che. atthi tti nivviyappaM purisaM jo bhAi purisakAlammi / so bAlAi viyappaM, na lahai tullaM va pAvejA // 33 // ( asti iti nirvikalpaM, puruSaM yo bhaNati puruSakAle / so vAtAddi vijyaM, na namate tulyuM vA prAkhoti 5 rUrU 1) gAthArtha - je vaktA puruSane puruSakAle A nirvikalpa ja (abhedya ja) che. ema kahe che. te vaktA te puruSamAM bAlyAdi bhAvo jANavA nathI pAmato, athavA puruSamAM sadAkAla tulyatA ja prApta kare che. athavA purUSapaNuM paNa bAlyAdinI tulya asatyapaNAne ja pAmaze. // 33 // vivecana - je vaktA puruSane ekAntapaNe abhedya = nirvikalpa ja kahe che. athavA tema mAne che. tathA te puruSamAM puruSa paNA svarUpa vyaMjanaparyAya nirvikalpa (abhedya) ja che Ama samaje che, mAne che ane jagatamAM kahe che te vaktA te puruSamAM bAlyAdi - stanaMdhayatvAdi - ane eka eka sAmayika evA aneka avAntaraparyAyo je thAya che te thatA nathI ema mAnanAra bane che. eTale vyaMjanaparyAyamAMthI avAntaraparyAyone te kADhI nAkhe che, dUra kare che. evo artha thAya che. avAntara paryAyo vinAnuM purUSapaNuM che. evo artha thAya che. je khoTuM che. have jo AvA prakAranA avAntara paryAyo na ja hoya to avAntaraparyAyonA samUha svarUpe banelo sthUla evo puruSapaNAno vyaMjanaparyAya paNa ghaTaze nahIM, kAraNa ke "puruSapaNuM" e tenA avAntara aneka paryAyonA samUha svarUpa ja che. jema tANA-vANA rUpa avAntara * medamaya tattuo jo na hoya to paTa ja na hoya, jo sperapArTa svarUpa avayavo ja na hoya Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kANDa-1 - gAthA-34 73 to kAryAtmaka avayavI paNa na ja hoya, tevI rIte ahIM bAlyAdi avAntara paryAyo ja jo na hoya to tenA samUhasvarUpa puruSa paryAya paNa saMbhavaze nahIM. A rIte jo avAntara paryAyo ja na hoya to avAntara paryAyonA samUha svarUpe banelo puruSAtmaka vyaMjanaparyAya paNa ghaTI zakato nathI. A rIte puruSane puruSapaNAnA kAlamAM ekAnte nirvikalpaka (abhedya) mAnavA jatAM temAM rahelA bAlyAdi avAntara bhedo te vaktA te purUSamAM pAmI zakato nathI. arthAt avAntara paryAya svarUpa bhedono lopa thAya che ane avAntara bhedono lopa thavAnA kAraNe tenA samUhAtmaka bhAve banelo mUlabhUta vyaMjanaparyAya paNa lopadazAne ja pAme che. puruSane ekAnte nirvikalpaka (bhedarahita) mAnavAthI eka doSa to te Ave che ke temAM rahelA bAlyAdi avAntarabhedo have temAM rahetA ja nathI, te avAntara paryAyono apalApa ja thaI jAya che. janmathI maraNa paryanta sadAkALa ekasarakhuM samAna purUSatva ja thavAnI Apatti Ave che. A eka doSa Ave che tathA bIjo doSa te Ave che ke "puruSatva nirvikalpaka ja mAneluM hovAthI janma pAmela te puruSa janmadivase jevI paristhitivALo che tevI ja paristhitivALo mRtyu pAme tyAM sudhI sadA raheze, temAM koI paNa jAtanA pheraphAro thaI zakaze nahIM Avo tukkuM va = athavA sarvakAla tulyatA ja rahevAno doSa Avaze, tathA bAlyAdi avasthAnA bhedano jo abhAva hoya, to purUSatva paNa (vizeSa vinAnuM sAmAnya na hovAthI) bAlyAdinI jema abhAvapaNAne ja pAme, eTale ke bAlyAdi vizeSono jo abhAva hoya to purUSatva nAmanuM sAmAnya paNa tenI tulya abhAvapaNAne pAme. A rIte bAlyAdi avAntara paryAyono lopa ane sadAkALa tulya puruSatva tathA bAlyAdinI jema purUSatvano paNa abhAva Ama tulyatA pAmaze. AvA doSo Avaze. je anubhavathI atyanta viruddha che. tathA bAlyAdi avAntara paryAyo jo na mAnIe to tenA samUha rUpe banelo puruSAtmaka vyaMjanaparyAya paNa na mAnavAno ja prasaMga Ave eTale arthaparyAyono lopa mAnavAthI vyaMjanaparyAya paNa tenI tulyadazAmAM eTale lopadazAmAM ja mukAze. kAraNa ke vizeSa vinAnuM kevala ekaluM sAmAnya kyAMya hotu nathI. AvA doSo Avaze. A kAraNathI puruSamAM rahelA puruSaparyAyane ekAnte nirvikalpaka na mAnatAM savikalpaka ane nirvikalpaka ema banne rUpe mAnavo joIe. purUSapaNe nirvikalpaka ane bAlyAdi tathA stanaMdhayAdi bhAve savikalpaka paNa mAnavo joIe. // 33 || puruSanA A udAharaNamAM vyaMjanaparyAya ane arthaparyAyanA vibhAga samajAve che - vaMjaNapajjAyassa u puriso, puriso ti Niccamaviyappo / bAlAiviyappaM puNa pAsaI se atthapajjAo // 34 // For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArDa-1 - gAthA-34 sanmatiprakaraNa (vyaJjanaparyAyasya tu puruSaH puruSa iti nityamavikalpaH / vAsnAdivivAM puna: pati, tIrthaparyAyaH 1 rU4 5) gAthArtha - koI dRSTA eka puruSane "A puruSa che. A puruSa che" Ama haMmezAM avikalpabhAve (abhedabhAva) jue che. te vyaMjanaparyAyanuM svarUpa che. tathA vaLI te dRSTA tenA bAlyAdi paryAyane jayAre jue che tyAre te bAlyAdiparyAya, puruSAtmaka vyaMjanaparyAyanA peTAparyAya rU5 arthaparyAya che. | 34 . vivecana - puruSamAM rahelo puruSapaNAno paryAya ekalo savikalpaka (bhedya) ke ekalo nirvikalpaka (abhedya) nathI. paNa savikalpaka nirvikalpaka banne che. apekSA vizeSe ubhayAtmaka ' che. A vAta graMthakArazrI vAraMvAra samajAvavA satata prayatna kare che. ane A rIte jagatanA saghaLA ya padArtho ekalA bhedane avalaMbita ke ekalA abhedane avalaMbita nathI. paraMtu bhedabheda ema ubhayane avalaMbita che. vastunuM svarUpa ja ubhayAtmaka che. ane te paNa sahaja che. pAriNAmika bhAvavALuM che. tethI tene samajavA - samajAvavA anekAnta dRSTi - syAdvAda zailI ja jarUrI che te samajAve che - vivakSita puruSa tarapha "A puruSa che A puruSa che" ema puruSapaNAnI buddhithI jyAre tenA tarapha dRSTipAta karIe chIe tyAre janmathI maraNa sudhI te puruSa ja raheto hovAthI strI - napuMsaka ke pazu-pakSI na banato hovAthI) puruSapaNe nirvikalpaka ja jaNAya che. ane te jarUra sAcuM ja che. kAraNa ke janma-maraNa vacce puruSapaNuM sadAkAla ekasarakhuM tenAmAM varte che. A rIte puruSane puruSapaNe nitya ane avikalpaka samajavo te vyaMjanaparyAyanI apekSAvizeSa che. paraMtu te ja puruSavizeSamAM A puruSa che A puruSa che Ama puruSapaNAnI pratIti cAlu rahevA chatAM paNa te ja kAle temAM bAlya-yauvana-vRddhatyAdi tathA staidhayatvAdi je je uttarabhedo rUpa aneka vikalpo (bhedo) paNa avazya najare dekhAya che. ane hakIkatathI te uttarabhedo paNa temAM sAcA che ja, te badhA uttarabhedo rUpa vikalpo "puruSa" nAmanA vyaMjanaparyAyanA "arthaparyAyo" che. vyaMjanaparyAya te ghaNA-ghaNA arthaparyAyothI bharapUra bharelo che ane arthaparyAya te vyaMjanaparyAyanuM ja eka AMzika svarUpa che. jyAre puruSapaNe ekAkAra evI buddhi rAkhIe tyAre te vyaMjana paryAya che ane temAM jaNAtA bhedo tarapha jyAre daSTipAta karIe tyAre te bhedo ja dekhAya che te saghaLA vyaMjanaparyAyanA uttarabheda rUpa arthaparyAyo che. A rIte puruSamAM rahelo puruSapaNAno paryAya puruSarUpe nirvikalpaka che ane bAlyAdi bhAve savikalpaka che. evI ja rIte mATImAM rahelo mATIpaNAno paryAya mATI rUpe nirvikalpaka che. svAsa-koza-kuzUla-ghaTa Adi rUpe savikalpaka Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 75 sanmatiprakaraNa kArDa-1 - gAthA-35 paNa che. Ama sarvatra vyaMjanaparyAya ane arthaparyAya ema be jAtanA paryAyo samajavA joIe. temAM vyaMjanaparyAyo ane aupacArika arthaparyAyo savikalpaka paNa che ane nirvikalpaka paNa che. mAtra eka eka samayanA je vAstavika arthaparyAyo che arthAt je aMtima arthaparyAyo che te kAlane AzrayI abhedya hovAthI nirvikalpaka che. te eka eka samayanA arthaparyAyo paNa kAlane AzrayI abhedya ane nirvikalpaka hovA chatAM paNa bhAvane AzrayI temAM paNa aneka bhedo hovAthI bhedya paNa che. ane savikalpaka paNa che. // 34 / vastunuM AvuM svarUpa hovA chatAM je darzanakAro potAnI ekabAju DhaLelI dRSTinA kAraNe ekAnta savikalpaka ja mAne che athavA ekAnta nirvikalpaka ja mAne che teo zAstronA samyam jJAtA nathI A vAta samajAve che - saviyappaNivviyappaM iya purisaM jo bhaNeja aviyappaM / / saviyappameva vA NicchaeNa, Na sa nicchio samaye // 35 // ( savikalpanirvikalpamiti puruSaM yo bhaNedavikalpam / savitvameva vA nizcaye, sa nizcita samaye rUDa ) gAthArtha - A pramANe savikalpaka ane nirvikalpaka ema ubhaya svarUpavALA evA puruSane je vaktA (athavA jJAtA) nizcayapUrvaka (eTale ke ekAnta) avikalpaka ja che ema kahe athavA savikalpaka ja che ema kahe te vaktA (athavA jJAtA) vyakti, zAstromAM nizcita (yathArtha jJAtA) nathI. vivecana - "puruSapaNAnA" A udAharaNa upara chellI 10-15 gAthAomAM ghaNuM ghaNuM kahevAI gayuM, ghaNIvAra ApaNane punarukti jevuM lAge. paraMtu ema nathI. kAraNa ke mithyAtvamohanA udayane lIdhe ekAntavAdanA saMskAro anAdikALathI evA rUDha thayelA che. ke tene kADhavA AvA anekAntavAdanuM tattva vAraMvAra samajAve to ja te mithyAtva mohanA saMskAro kaMIka DhIlA thAya. ane kAlAntare dUra thAya. mATe A vAMcatAM uga dharavo nahIM. paNa buddhinI sUkSmatA lAvavAmAM ullAsano vadhAro karavo. upara samajAvyuM tema "puruSa paryAya" jema savikalpaka ane nirvikalpaka ema banne che. tema jagatanA sarve paNa padArthonA vyaMjanaparyAyo puruSa paryAyanI jema savikalpakanirvikalpaka ema ubhayarUpa che ja. puruSano to eka dAkhalo che. bAkI saghaLA paNa bhAvo ubhayAtmaka che. ane jagatanA bhAvo jevA ubhayAtmaka che tevA ja ubhayAtmasvarUpe vItarAga sarvajJa paramAtmAo kevalajJAnathI joIne pachI pharamAve che ane padArthonuM ubhayAtmaka svarUpa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 kADa-1 - gAthA-35 sanmatiprakaraNa svayaM hovAthI tene jANanArI-jonArI dRSTi paNa be prakAranI che. je te be prakAranI dRSTi che. te ja dravyArthika-paryAyArthika ema be nayo che. AvA prakAranuM suMdara yathArtha-nirdoSa ane vAstavika svarUpa hovA chatAM paNa mithyAtvamohanA udayane lIdhe (A Antarika kAraNa che) ane tevA prakAranA mithyASTi guruo ane mithyAzAstrono saMga thavAnA kAraNe (A bAhyanimittakAraNa che.) A jIvonI dRSTi ekAntavAda tarapha DhaLI jAya che. are te tarapha DhaLI jAya che eTaluM ja nahIM paNa te tarapha coMTI jAya che. te ja mithyAtva che. ajJAnadazA che. A eja ulaTI buddhi saMsAraparibhramaNano mukhya hetu che. savikalpaka ane nirvikalpaka evA paNa puruSane je jJAnIo ekAnta avikalpaka ja (abhinna rUpa ja) che Ama kahe che athavA ekAnta savikalpaka ja (bhinna rUpa ja) che Ama kahe che ane tema mAnI le che, temaja navA navA mato thApIne jagatamAM jorazorathI je AvI prarUpaNA kare che teo zAstronA sAcA jJAtA nathI ema nizcayathI (chAtI ThokIne) kahevuM joIe. jainetara darzanonA jJAnIo to AvA ekAntavAdamAM phasAyelA hovAthI sAcA jJAtA nathI. paraMtu jainadarzanamAM janmelA, jaina zAstro bhaNelA evA paNa koI koI evA jJAnIo hoya che ke jeo ekAntavAdanA AgrahI thayA chatA ekataraphI vastunA svarUpane kheMcI jAya che tyAre teo paNa anekAntavAdanA zAstronA sAcA jJAtA nathI. jagatamAM yaza ane moTAI meLavavA teo bhale loko vacce anekAntavAdane mAnavAno dAvo kare, bhASaNamAM anekAntavAda ja sAco che ema prazaMsA ane prarUpaNA paNa kare paraMtu te potAnI jAtane DAhI mAnIne chaTakavA mATe ja kare che. potAno paMtha ane saMpradAya jamAvavA ja AvA dAva rame che. vAstavika rIte teo anekAntavAdanA jJAtA ke anuyAyI nathI. jema Aje ghaNA loko ema kahe che ke zarIrathI AtmA bhinna ja che. zarIra jaDa che. AtmA cetana che. zarIra vinAzI che. AtmA avinAzI che. zarIra paudgalika che. AtmA apaugalika che. zarIra parabhavagAmI nathI. AtmA parabhavagAmI che. AvA hetuo batAvI zarIrathI AtmA atyanta bhinna che. ema samajAvIne zarIra Azrava seve to AtmAne kaMI karma baMdhAtuM nathI. zarIra e jaDa che. jaDa jaDanuM kAma kare temAM AtmAne zuM levA devA ? AvI vAta karIne AtmA karmono akartA che. AtmA to kevaLa jJAtA dRSTA ja chIe. kartAbhoktA nathI. kartA bhoktA to zarIra ja che AvuM je samajAve che te sAMkhyadarzananI chAyA che te mithyAtva che. zarIrathI AtmA bhinnabhinna che. ene badale ekalo bhinna ke ekalo abhinna kahevo te saghaLuM ya mithyAtva che. saMsAramAM rahelo mohanA udayavALo jIva ja karmono kartA ane bhoktA che. moharahita muktagata jIva karmono kartA-bhoktA nathI. te mAtra Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kASTha-1 - gAthA-36 thI 40 jJAtA-dRSTA ja che. tene badale saMsArIjIvane zarIrathI ekAnta bhinna mAnI jJAtAdraSTA mAtra mAnavo te jainadarzanamAM janmelAne mithyAtvano udaya che. sAcI vAta te che ke vyavahAra nathI kartA-bhoktA ane zuddhanizcayanayathI akartA ane abhoktA che. Ama aneka rIte A vAta samajavA jevI che. te 35 II puruSa" e to eka udAharaNa mAtra che. te udAharaNane anusAre samajavuM joIe ke jagatanA sarve paNa padArtho savikalpa-nirvikalpa ema ubhayAtmaka svarUpavALA che. tathA kevala ekalA "savikalpa (bheda) athavA nirvikalpaka (abheTavALA) ja che ema nahIM, paraMtu koI paNa rIte be bhAvavALA ja che jema ke "asti-nAsti" "sAmAnya-vizeSa" "nityaanitya" "vAcya-avAcya" ityAdi aneka rIte ubhayAtmaka svarUpavALA ja saghaLA padArtho che. tethI ja tene samajavA mATe prathama be bhAMga, ane temAMthI kula 7 bhAMgA thAya che. jene jainazAstromAM "saptabhaMgI" kahevAya che. jeTalI jAtanuM ubhayAtmaka svarUpa che. teTalI jAtanI saptabhaMgI thAya che. ubhayAtmaka svarUpa aneka jAtanuM che tethI saptabhaMgIo paNa aneka thAya che. tyAM prathama "asti ane nAsti"ne viSe eTale ke "sat ane asat"ne viSe prathama eka saptabhaMgI samajAve che. atyaMtarabhUehi ya, Niyaehi ya dohiM samayamAIhiM / vayaNavisesAIyaM, davvamavattavvayaM paDai // 36 // aha deso sabbhAve, deso'sabbhAvapajjave Niyao / taM daviyamatthi Natthi ya, AesavisesiyaM jamhA / / 37 / / sabbhAve AiTTho deso, deso ya ubhayahA jassa / taM 'sthi vattatraM ca, ropha viyaM viyaUvasa || 30 || AiTTho'sabbhAve deso, deso ya ubhayahA jassa / te "pasthi vattatraM tra', ropha viyaM vikhavA 5 rU sabbhAvA'sabbhAve deso, deso ya ubhayahA jassa / taM 'asthi Natthi', avvattavvayaM ca daviyaM viyappavasA // 40 // saMskRta chAyA ( arthAntarabhUtaizca nijakaizca dvAbhyAM samakamAdibhyAm / vacanavizeSAtItaM, dravyamavaktavyakaM patati / / 36 // Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 kASTha-1 - gAthA-36 thI 40 sanmatiprakaraNa atha dezassadbhAve, deso'sadbhAvaparyave niyataH / tad dravyamasti nAsti ca, AdezavizeSitaM yasmAt / / 37 // sadbhAve AdiSTo dezaH, dezazcobhayathA yasya / tadastyavaktavyaJca, bhavati dravyaM vikalpavazAt / / 38 // AdiSTo'sadbhAve dezo, dezazcobhayathA yasya / tad nAsti avaktavyaJca, bhavati dravyaM vikalpavazAt // 39 // sadbhAvA'sadbhAve dezo, dezazcobhayathA yasya / tadasti nAsti avaktavyakaJca dravyaM vikalpavazAt / / 40 // ) gAthArtha - potAnA paryAyo vaDe dravya 'asti rUpa che. potAnAthI arthAntarabhUta (eTale bhinna) evA paraparyAyo vaDe dravya nAsti rUpa che. ane tathA prathama kahelA paraparyAya ane svaparyAya ema A banne paryAyo vaDe ekI sAthe (yugapa paNa) vicArIe to te ja dravya vacanavizeSathI atIta eTale ke zabdothI avAcya thayuM chatuM avaktavyabhAvane pAme che. (A gAthAmAM saptabhaMgInA 1-2-3 ema prathamanA traNa bhAMgA kahelA che.) I 36 / have padArthanA svarUpano ekadeza (eka bhAga) sabhUta rUpe (satpaNa) vicArIe ane padArthanA te ja svarUpano bIjo eka bhAga asabhUta rUpe (asatpaNa) vicArIe, to te ja dravya "asti-nAsti' rUpa bane che. kAraNa ke vivakSAnA vazathI eka ja dravya be bhAva rUpe vizeSita (viziSTa) bane che. (saptabhaMgIno A cotho bhAMgI thayo.) I 37 / tathA je padArthanA svarUpano eka bhAga sabhUta rUpe vivakSita karAya, te ja padArthanA svarUpano bIjo eka bhAga asti-nAsti ema ubhayasvarUpe yugapapaNe vivakSita karAya. tyAre te dravya AvA prakAranI vivakSAnA vazathI "asti-avaktavya bane che. (saptabhaMgIno A pAMcamo bhAMgo jANavo. I 38 je padArthanA svarUpano eka bhAga asadbhata rUpe vivakSita karAya, tathA te ja padArthanA svarUpano bIjo eka bhAga "asti-nAsti" ema ubhayasvarUpe yugapaNNe vicArAyA tyAre te padArtha AvA prakAranI vivakSAnA vazathI "nAsti-avaktavya bane che. (saptabhaMgIno A chaThTho bhAMgo che). | 30 | je padArthanA svarUpano eka bhAga sadbhata rUpe (satpaNa), bIjo eka bhAga asadbhuta rUpe (asatpaNe) ane sat-asat bannene ekI sAthe vicArAya ema traNe bhAvone sAthe Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kANDa-1 - gAthA-36 thI 40 jyAre vicArAya che tyAre te ja dravya AvA prakAranI vivakSAnA vazathI "asti-nAstiavaktavya" bane che. (saptabhaMgIno A sAtamo bhAMgo che. // 40 vivecana - jagatamAM rahelA sarve paNa padArtho apekSAvizeSe paraspara virodhI evA be be dharmavALA che. je padArtha potAnA svarUpe asti (=bhAvAtmaka) che. te ja padArtha parapadArthanA svarUpe nAsti (abhAvAtmaka) paNa che ja. A ja rIte dravyasvarUpe jema nitya che tema paryAya svarUpe anitya paNa che. A rIte vastunA svarUpane samajAvanArI sApekSabhAva yukta koI paNa eka prakAranI je dRSTi (Azaya) hoya che tene ahIM bhAMgo (bhaMga) kahevAya che. AvA sau prathama be bhAMgA thAya che. kAraNa ke vastumAM jevuM asti svarUpa che tevuM ja nAsti svarUpa paNa che. jevuM nitya svarUpa che tevuM ja anityasvarUpa paNa che ja. A rIte banne svarUpone pRthakSaNe samajAvanArI banne dRSTinA prathama be bhAMgA thAya che. ane kramasarane badale ekIsAthe (yugapat paNe) jo A banne svarUpo kahevA IcchIe to banne svarUpo paraspara virodhI hovAthI pRthakSaNe vivakSA karIe tyAre jevAM kahI zakAya che, samajAvI zakAya che, tevAM ekI sAthe kahI zakAtAM nathI. samajAvI zakAtAM nathI. tethI "avaktavya' svarUpa trIjo bhAMgo paNa thAya che. ekI sAthe banne svarUpone kahI Ape, samajAvI Ape evo vAcaka zabda koI maLato nathI. A rIte pradhAnatAe be athavA traNa ja bhAMgA thAya che. paraMtu A traNa bhAMgAnA paraspara saMyogathI (joDANathI) bIjA cAra bhAMgA (vAkyo) paNa thAya che. A ja 3+4=7 sAta prakAranI dRSTio ke vAkyone "saptabhaMgI'' kahevAya che. 20 dareka padArthomAM jema asti svarUpa che. tema te ja padArthamAM nAsti svarUpa paNa avazya che ja. asti svarUpa kahetI vakhate temAM raheluM nAsti svarUpa UDI na jAya, dhyAna bahAra cAlyuM na jAya eTalA mATe ja asti svarUpa kahetI vakhate tenI AgaLa "syA" zabda lagADavAmAM Ave che. evI ja rIte nAsti svarUpa kahetI vakhate temAM raheluM "asti" evuM bIjuM svarUpa UDI na jAya, teno apalApa na thaI jAya, te mATe tenI AgaLa paNa "syAt" zabda lagADavAmAM Ave che. AvI ja rIte ubhayasvarUpane sAthe bolavA jatAM evo koI vAcaka zabda na hovAthI "avaktavya" paNa jarUra che. chatAM ekAnte avaktavya na thaI jAya, kAraNa ke chelle chelle "avaktavya" zabdathI to bannene sAthe kahI ja zakAya che. te mATe te avaktavya zabdanI AgaLa paNa sthAt zabda lagADavAmAM Ave che. A saghaLA bhAMgAo syAt zabdanI sAthe bolAtA hovAthI tene syAdvAda (syAd zabdapUrvaka bolavuM) athavA anekAntavAda kahevAya che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 // 4-1 - thA-35 thI 40 sanmatiprakaraNa ___ syAd-kathaJcid, mAyA zo apekSAvizeSane suuybnaa| cha. abhu apekSA mA vastu masti . tenuM nAma "syAdasti", abhu apekSAme mA vastu nAsti pA che. mArnu 4 nAma "syAnnAsti' mA rIte apekSAvizeSane suuyvnaa| syAt-thaMthi zo mAga hoya che. (1) asti, (2) nAsti, (3) avaktavya pAtro me se sevAmAM Aye to je traNa bhAMgA thAya che te ekasaMyogI traNa bhAMgA kahevAya che. tene badale be be bhAMgA devAya ma 1-2, 1-3, 2-3, to mAjI main thAya che. tene dvisaMyogI (ben| saMyogavALA) bhAMgA kahevAya che ane traNene sAthe (1-2-3) levAmAM Ave tyAre eka mAMgo thAya che. tene trikasaMyogI bhAMgo kahevAya che. Ama kula 7 bhAMgA thAya che. A sAte bhAMgAnI AgaLa "cA" athavA thagni zabda lagADIne je bhAMgA bolAya che tene ja jainazAstromAM "saptabhaMgI" kahevAya che. (1) syAdasti (1) syAnitya (2) syAnnAsti (2) syAdanitya (3) syAdavaktavya (3) syAdavaktavya (4) syAdasti-nAsti (4) syAnnitya-anitya syAdasti-avaktavya (5) syAnitya-avaktavya syAnAsti-avaktavya (5) syAdanitya-avaktavya (7) syAdasti-nAsti-avaktavya (7) syAnnitya-anitya-avaktavya () (1) syAdbhinna (1) syAt sAmAnya (2) syAdabhinna (2) syAd vizeSa (3) syAdavaktavya (3) syAdavaktavya (4) syAdbhinnAbhinna (4) syAtsAmAnya-vizeSa (5) syAdbhinnAvaktavya (5) syAtsAmAnyAvaktavya (6) syAdabhinnAvaktavya (5) syAdvizeSAvaktavya (7) syAdbhinnAbhinnAvaktavya (7) syAtsAmAnyavizeSAvaktavya A pramANe sarve paNa padArthomAM apekSAvizeSe (judI judI apekSAthI) paraspara virodhI dekhAtuM, paraMtu vAstavikapaNe avirodhI evuM svarUpa temAM che. tene samajAvanArI sAta Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kANDa-1 - gAthA-36 thI 40 81 prakAranI je A vAkyaracanA bolAya che tene ja saptabhaMgI kahevAya che. te saghaLI vAtamAM ''svAt'' zabda joDAyelo hovAthI tene ja syAdvAda - kathaMciAda - apekSAvAda athavA vivakSAvAda kahevAya che. vastumAM AvuM svarUpa hovAthI ane tene ja samajAvanArI A vAkyaracanA hovAthI A saptabhaMgI, A syAdvAda e ja sAco yathArthavAda che. vastunA yathArtha svarUpane samajAve che te mATe, bAkInA saghaLA paNa ekAntavAdo vastunA yathArthasvarUpane samajAvanArA nahIM hovAthI ayathArthavAda athavA mithyAvAda kahevAya che. tene kahenArAM sarve darzano ane darzanakAro paNa ekAntavAdanA (ayathArthavAdanA) prarUpaka hovAthI mithyArdaSTi che. mithyAvAdI che. AvA prakAranI paraspara virodhI dekhAtI paraMtu apekSA vizeSe samajavAthI avirodhIbhAve ja rahelI be be dharmonI joDI anaMtI che. tethI anaMtI joDIne samajAvanArI saptabhaMgI paNa anaMtI thAya che. paraMtu koI paNa virodhI dekhAtA be dharmone samajAvanArI to saptabhaMgI ja thAya che. anaMtabhaMgI thatI nathI. sArAMza ke saptabhaMgIo anaMtI che. paraMtu anaMtabhaMgIo nathI. sAta ja prakAranI vAkyaracanA thatI hovAthI saptabhaMgI ja bane che. anaMtabhaMgI banatI nathI. paNa te te dharmane avalaMbIne pravartatI evI saptabhaMgIo anaMtI thAya che. A saptabhaMgImAMnA koI paNa eka bhAMgAmAM zabdothI bhale koI paNa eka svarUpa kahevAtuM hoya to paNa "syAt" zabdathI bIjuM svarUpa paNa temAM raheluM sUcita thAya ja che. tethI A saghaLA paNa bhAMgA ubhaya svarUpane samajAvanArA hovAthI "pramANavAkya" kahevAya che. tathA tene "pramANasaptabhaMgI' paNa kahevAya che. uparanA 80 mA pAnA upara je sAta sAta bhAMgA lakhyA che. te pramANasaptabhaMgI che. paraMtu A ja sAte vAkyomAM AgaLa svAt zabda lagADIne pAchaLa va zabda jo lakhavAmAM Ave to vidhAna karAtuM vivakSita eka svarUpa pradhAnapaNe ane bIju svarUpa gauNapaNe pratipAdana thavAnA kAraNe pAchaLa lagADelA dvAra vALA A ja sAte bhAMgAne "nayavAkya" athavA "nayasaptabhaMgI" kahevAya che jema ke (1) sthAvasyeva, (2) svAnnAsyeva, (3) svAdavavyameva (4) svAvastheva-syAnnAsyeva, (5) svAvaOva-syAdvAvyameva, (6) svAnnAsyeva-syAd-vattavyameva, (7) svAsyevasvAntrAva-svAnava vyameva A sAte vAkyo je che te nayavAkyo che arthAt nayasaptabhaMgI che. A vAkyomAM vAra AvavAthI pahelA bhAMgAnI aMdara asti nuM vidhAna pradhAnapaNe che ane nAsti nuM vidhAna svAt mAM aMtargata hovAthI gauNa che. evI ja rIte bIjA bhAMgAmAM ''nAsti''nuM vidhAna pradhAnapaNe che ane jJapti nuM vidhAna gauNa che. Ama gauNa-mukhya hovAthI A vAkyone nayavAkya athavA nayasaptabhaMgI kahevAya che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 kASTha-1 - gAthA-36 thI 40 sanmatiprakaraNa tathA jo AgaLa "syA" zabda na joDavAmAM Ave ane pAchaLa va zabda lagADavAmAM Ave to jema ke baLeva ATaluM ja kahevAmAM Ave to apekSAvALo thAt zabda nIkaLI gayo hovAthI ane ekAntavAdano sUcaka va zabda aMdara Avelo hovAthI A ja badhAM vAkyo durnayavAkya (mithyASTinAM vAkyo) kahevAya che. A rIte thAta e pramANavAkya, cIceva e nayavAkya ane kevaLa maceva A durnayavAkya samajavAM. kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcArya mahArAjazrIe anyayogavyavacchedikAmAM kahyuM che ke sadeva sat syAtsaditi, tridhArtho mIyeta durnItinayapramANaiH / yathArthadarzI tu nayapramANapathena durnItipathaM tvamAsthaH / / 28 / / "sava", "sa" ane " ' AvI rIte traNa prakAre padArtha durnaya-naya ane pramANa vaDe jaNAya che. paraMtu he vItarAga prabhu ! yathArthadarza evA tame naya ane pramANano mArga batAvavA dvArA durnayano mArga ukheDIne pheMkI dIdho arthAt dUra karyo. prAsaMgika keTalIka vAta samajAvIne have gata ane nAta uparanI saptabhaMgI vadhAre spaSTapaNe samajAvAya che - (1) fthaei ya = nijaka = potAnA dharmo vaDe te saghaLA paNa padArtho tirUpa che. sat rUpa che. vidyamAnAtmaka che. jema ke vivakSita evo je ghaTa che te ghaTa svarUpe asti che. jalAdhAra svarUpe asti che. A nAti ane gati dravya-kSetra-kALa ane bhAvane AzrayI vicAravAmAM Ave che. amadAvAdamAM ziyALAmAM banAvelo mATIno eka kAco ghaTa che. haju - pakavyo nathI. te dravyathI mATI dravyano banAvelo vicArIe to sat che. paraMtu sonAnAtAMbAnA ke pittaLa dravyanA banAvelA ghaDAnI jene jarUra che tene A ghaTa kAma AvavAno nathI. eTale AvA prakAranA paradravyane AzrayI te ghaTa nAsti svarUpa paNa che. A dravya AzrayI vicAra thayo. tathA amadAvAdamAM banAvelApaNe vicArIe to te sat che. paraMtu suratavaDodarA-vApI ke muMbaImAM banAvelA ghaTanI jene jarUra che tenA mATe A ghaTa kAmano nathI. tethI te te kSetrane AzrayI A ghaTa nAstirUpa paNa che. A kSetra AzrayI vicAra thayo. tathA ziyALAmAM ja banAvelo ghaTa jene joIe tene A kAma AvavAno che ane ziyALAmAM banAvelApaNuM te ghaTamAM che. te mATe zItaRtujanyatvadharma vaDe te ghaTa "ka" che. paraMtu grISmAdi anyaRtujanyatvadharma temAM nathI tethI te dharmane AzrayI te ghaTa "nArtirUpa" eTale asat paNa che. A kAla AzrayI vicAra thayo. AvI ja rIte kAcA ghaDApaNuM - kALA ghaDApaNuM temAM che. tethI tevA bhAvanI apekSAe te ghaTa asti svarUpa che. paraMtu pakvaghaTapaNeraktaghaTapaNe te ja ghaTa nAsti svarUpa paNa che. A rIte sarve paNa padArtho potAnA dravya-kSetra Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kASTha-1 - gAthA-36 thI 40 kAla ane bhAvAdi bhAvonI apekSAe sat svarUpa, ti svarUpa jema che. tema paradravya, parakSetra, parakAla ane parabhAvane AzrayI nAstisvarUpa paNa avazya che ja. tethI te vivakSita ghaTamAM jevuM para apekSAe nAstipaNuM che. tevuM ja 4 apekSAe gati paNuM paNa avazya che ja ane jevuM sva apekSAe astipaNuM che. tevuM ja temAM para apekSAe nAstipaNe paNa che ja. eTale ke apekSAvizeSe banne svarUpo eka ja ghaTamAM avazya che ja. ane te kramasara bolavuM hoya, samajavuM hoya, to bolI zakAya che. ane samajI zakAya che, bIjAne paNa samajAvI zakAya che. ema vArApharatI eka eka rUpane kahevA svarUpe A prathamanA be bhAMgA thayA. (2) atyaMta mUrdi = arthAntarabhUta eTale ke potAnAthI bhinna evA je parapadArtho che. ane parapadArthonA dharmo che. te saghaLuM ya vivakSita dravyanI apekSAe "para" kahevAya che. athavA arthAntarabhUta paNa kahevAya che. te dharmonI apekSAe vivakSita vastu nAsti rUpa che, asat rUpa che, avidyamAna rUpa che. jema ke vivakSita evo ghaTa, e ghaDA rUpe bhale sat che paNa ghaTathI bhinna evA paTarUpe te nAsti che. caitra nAmano purUSa, te maitra nAmanA mANasa rUpe nathI. koI paNa purUSa, strIrUpe nathI, koI paNa strI purUSarUpe nathI. Ama jagatanA saghaLA paNa padArtho svathI bhinna padArtharUpa ke tenA dharmarUpe nathI. AvA prakAranuM nAstipaNuM te vivakSita padArthamAM avazya che ja. mATe parasvarUpe nAstipaNuM e vivakSita padArthanuM svarUpa che. (3) AIhiM dohiM samayaM vayaNavisesAiyaM davvaM avattavvayaM paDai = AdibhyAM dvAbhyAM samajaM vanavizeSAtataM dravyanavacaM pati = (gAthAnAM padone A rIte joDavAM) prathamanA banne bhAMgAono sAthe vicAra karatAM zabdothI agocara bhAvavALuM dravya "avaktavya" paNAne paNa avazya pAme ja che. koI paNa padArthamAM paradravya-parakSetra-parakAla ane parabhAvanI apekSAe raheluM nApti paNuM ane svadravya-svakSetra-svakAla ane svabhAvanI apekSAe raheluM ati paNuM ekI sAthe rahelAM hovA chatAM paNa te bannene jo ekIsAthe bolavAM hoya, athavA bIjAne samajAvavAM hoya to banne virodhIbhAvone ekI sAthe kahe evo koI ubhayabhAvano vAcaka zabda na hovAthI te padArtha yud bhAvanI apekSAe "avaktavya" paNa avazya che ja. tathA yugapadbhAvanI apekSAe avaktavya hovA chatAM te sarvathA avaktavya paNa nathI. kAraNa ke "avaktavya" zabdathI to te avazya vaktavya che ja. te mATe AgaLa cAd lagADIne cAlvavya kahela che. A trIjo bhAMgo jANavo. A traNe bhAMgAmAM eka eka viSaya hovAthI ekasaMyogI traNa bhAMgA kahevAya che. bAkInA cAra bhAMgA eka-bIjAnA vIlanathI thAya che. pahelo ane bIjo bhAMgo meLavIe to cotho bhAMgo thAya che. pahelo ane trIjo bhAMgo meLavIe to pAMcamo bhAMgo thAya che. bIjo ane trIjo bhAMgo meLavIe to chaThTho bhAMgo thAya che. tathA pahelo-bIjo ane trIjo Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 kArDa-1 - gAthA-36 thI 40 sanmatiprakaraNa ema traNe bhAMgA meLavIe to sAtamo bhAMgo thAya che. A cAre bhAMgA have pachInI 37 thI 40 gAthAmAM samajAve che. || 36 // (4) koI paNa padArthamAM paradravyAdinI apekSAe anaMta prakAranuM nAstitva paNa che. ane svadravyAdinI apekSAe anaMta prakAranuM astitva paNa avazya che. ema banne bheguM maLIne padArthanuM pUrNa svarUpa bane che. padArthanA paripUrNa evA te svarUpamAMthI mada re samAve = svadravyAdinI apekSAe vastunA svarUpano pti Atmaka je eka bhAga che, asyAtmaka je svarUpa che. te svarUpa paripUrNa svarUpano eka bhAga (eka deza) kahevAya che. tethI mUlagAthAmAM teno zabda lakhela che. A rIte vastunA paripUrNa svarUpamAMthI prasthAtmivA eka bhAgane=eka dezane sadbhata rUpe vicArIe ane tenI sAthe ja temAM ja raheluM tesIDasanmAve fUTyamo = nAsyAtmaka bIjA eka bhAga rUpe je nAsti svarUpa raheluM che, te paNa avazya aMdara che. ema samajIne kALanI apekSAe kramasarapaNe vicArIe to te viyasthi Wi ya = te ja dravya mati - rApti ema ubhayabhAvavALA cothA bhAMgAvALuM paNa bane che. naDDA = kAraNa ke grAvisiyaM = te ja dravya AdezathI (vivakSA vizeSathI) vizeSita (navA bhAMgAvALuM) paNa avazya bane ja che. uparA-uparathI virodhI lAgatA be bhAvone jo judI judI vivakSAe kramasara vicArIe to te ja dravya asti-nAsti rUpa paNa cokkasa che ja. . 37 // (5) uparanA cAra bhAMgA vistArathI samajAvyA pachI have pachInA zeSa rahelA traNa bhAMgA sukhabodha hovAthI ame ahIM vadhAre vistAra karatA nathI. uparanI samajAvelI rIta pramANe ja samajI levAnA che. saMbhave phikko relo, vastumAM rahelA asti-nAsti rUpa paripUrNa svarUpamAMthI atyAtma eka bhAga rUpa sadbhAvapaNAnuM ja svarUpa che tene prathama vicArIne tyArabAda teno ya samaya na = dravyano yuga5d rUpe ubhayAtmaka svarUpavALo je bIjo avaktavya nAmavALo bhAga che tene najaramAM laIne (vicArIe) to te stha jhavattatraM ca hoTTaviyaM vithaMvasA = te ja dravya AvA prakAranA vikalpanA vazathI (vivakSA karavAnA vazathI) asti-avaktavya paNa avazya bane ja che. ahIM eka khulAso karavo Avazyaka lAge che ke 37 thI 40 gAthAmAM jyAM jyAM deza zabda vAparelo che tyAM tyAM dezano artha "vastuno eka bhAga" ema na karatAM "vastunA paripUrNa akhaMDa svarUpano eka bhAga" Avo artha karavo. kAraNa ke ghaTa nAmanA padArthano koI eka bhAga (dhAro ke kAMThalAvALo uparano bhAga) astirUpa che. ane (pIThikA rUpa bIjo) eka bhAga nAstirUpa che. Avo artha na karavo. kAraNa ke Akho ghaTa asti-nAsti ubhayAtmaka che. mATe asti-nAsti ema ubhayAtmaka evuM paripUrNa je vastusvarUpa che. te vastusvarUpamAMno Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 85 sanmatiprakaraNa kASTha-1 - gAthA-36 thI 40 eka aMza astiAtmaka che. ane bIjo eka aMza nAsti Atmaka che. Avo artha karavo. vastunA dezabhAga na karatAM vastunA akhaMDa svarUpano dezabhAga arthAt eka aMza evo artha karavo. || 30 || (6) A ja pramANe ghaTa-paTa Adi sakala vastugata asti-nAsti Atmaka je akhaMDa anaMta svarUpa che. temAMno mArU sanmAve o = asabhUta (nAsti Atmaka) svarUpavALo je eka aMza che tenI prathama vivakSA karIe ane tyArabAda te ya3mayAna = dravyano yugaparUpe ubhayAtmaka evo je avaktavya nAmavALo bIjo bhAga che tenI vivakSA karatAM te asthi vattatraM ca do viyaM vicaMvasA = te ja dravya vivakSAnA vazathI nAsti avaktavya paNa hoya che. eTale ke nAsti avaktavya paNa avazya che ja. I 39 (7) upara samajAvyA pramANe ja jagatamAM rahelA sarve paNa padArtho asti-nAsti Atmaka akhaMDa anaMta svarUpavALA je che temAMno samAviSmAve te = svadravyAdinI apekSAe "asti Atmaka" svarUpavALo ja eka bhAga che tathA paradravyAdinI apekSAe "nAsti Atmaka" svarUpavALo je bIjo eka bhAga che. te bannenI prathama kramasara vivakSA karyA bAda so ya samaya nasa = je dravyano ubhaya svarUpAtmaka evo ja aMza che. tenI vivakSA karavAthI "teM malthi asthi vittavayaM ca viyaM viyaUvatA'' te A eka ja dravya vivakSAnA vazathI atirUpa paNa che. nAstirUpa paNa che. ane avaktavyasvarUpa paNa che. A trikasaMyogI chello sAtamo bhAMgo thayo. jema "asti-nAsti" viSe A saptabhaMgI samajAvI. tevI ja rIte "nitya-anitya" viSe paNa samajavI. jema ke "AtmA nAmanuM je mUladravya che te karmanA udayane vaza thayo chato sukhI-duHkhI, rAjA-raMka, rogI-nirogI, rUpavA-karUpI ityAdi game teTalI judI judI avasthAo pAme to paNa te Atmatattva rUpe kyAreya navo utpanna thato nathI ke kyAreya sarvathA nAza pAmato nathI. anAdikALathI che ja, ane bhAvimAM paNa anaMtakALa raheze ja. Ama dravyArthikanayanI (dravyanI pradhAnapaNe) dRSTie A AtmA nitya che. e ja rIte A Atmadravya dravya svarUpe anAdi-anaMta (nitya) hovA chatAM paNa karmodaya Adi abhyattara kAraNone lIdhe, tathA AhArAdi bAhya sAmagrI rUpa nimittone anusAre bhinna bhinna avasthAo paNa avazya pAme ja che. sadAkALa eka avasthAmAM rahe evuM kuTastha nitya dravya nathI. tethI paryAyArthikanayanI dRSTie A AtmA anitya paNa che ja. A pramANe vArApharatI banne nayonI dRSTie jotAM A AtmA nitya paNa che ane anitya paNa che. Atmadravya ja eka AvuM nityAnitya che. ema nahIM paraMtu dharma-adharma AkAza-pudgala ane jIva ema sarve paNa dravyo AvAM ja che. eka nayanI apekSAe nitya ane bIjA nayanI apekSAe anitya che. "sarvaM jagat nityAnityam eva, na tu nityameva vA, kSaNikameva vA. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 kASTha-1 - gAthA-36 thI 40 sanmatiprakaraNa A pramANe prathama mUlabhUta be bhAMgA thAya che. tyArabAda A ja banne svarUpone ekI sAthe yugapaNNe (akrame) jo kahevA jaIe, tenuM nirUpaNa karavA jaIe, to banne svarUpono ekI sAthe vAcaka evo koI zabda nahIM hovAthI zabda dvArA tenuM nirUpaNa karavuM azakya che te mATe vastunuM svarUpa yugapalpaNAnI apekSAe kathaMci avaktavya paNa che ja. A trIjo bhAMgo thayo. tyArabAda zeSa bhaMgacatuSTaya to parasparanA mIlanathI pUrvanI jema svayaM samajI levA. prathama bhaMga AtmAnA niyatvane pragaTa kare che ane bIjo bhaMga AtmAnA aniyatvane pragaTa kare che. have jo AtmadravyamAM kevala ekaluM nityatva hoya to bIjo bhaMga mithyA Thare, ane jo kevala ekaluM anityatva ja hoya to prathama bhaMga mithyA Thare. paraMtu vastunuM svarUpa tevuM eka dharmavALuM nathI. dravya-paryAya ema banne hovAthI nitya ane anitya ema banne che. tethI siddha thAya che ke je nityatva che te paNa anityatvanI sAthe sApekSa che. ane je anityatva che te paNa niyatvanI sAthe sApekSa che. A banne nayonAM vidhAno vAstavika sAcAM to ja kahI zakAya ke jo paraspara te bAdhita na hoya (eka bIjAnAM avarodhaka na hoya). tethI AtmadravyamAM nityatA ane anityatA ema banne sApekSapaNe avazya che ja. evI ja rIte zeSa sakala dravyomAM paNa nityatA ane anityatA banne nayabhedanI apekSAe sAthe ja rahelI che. A AtmAe bAlyAvasthAmAM je je sArI-narasI ceSTAo karI che te yuvAvasthAmAM smRtigocara thAya che ane bhAvimAM sukhI thavAnI IcchAthI temAM thayelI bhUlone sudhAre che. evI ja rIte vRddhAvasthAmAM sukhI thavAnI bhAvanAthI yuvAvasthAmAM dhanopArjanAdi kare che. Ama pUrvAparanA anusaMdhAnavALuM Atma dravya hovAthI A Atmadravya dravyarUpe nitya (zAzvatadhruva) che ema siddha thAya che. chatAM pratisamaye kaMIka ne kaMIka avasthA badalAtI jatI hovAthI A Atmadravya te paryAyanI apekSAe anitya (azAzvata-utpAdavyayavALuM) paNa che. A rIte mUlabhUta dravyanI apekSAe niyata ane paryAyabhedanI apekSAe anityatva jo te dravyamAM mAnavAmAM Ave to tevuM svarUpa te dravyamAM hovAthI pahelo ane bIjo bhAMgo sAcA Thare che. tene anusAre zeSa pAMca bhAMgA paNa sAcA Thare che). paNa jo dravyapaNe anityatva ane avasthAbhedathI niyatva samajavAmAM ke samajAvavAmAM Ave athavA ekAnta nitya ja che ke ekAnta anitya ja che. Ama jo samajavAmAM ke samajAvavAmAM Ave to tevuM svarUpa padArthamAM na hovAthI A banne bhAMgA asatya Thare che. je rIte svarUpa che te rIte ja jo padArthanuM svarUpa samajavAmAM ane samajAvavAmAM Ave to ja te yathArthavAda che. eka ja dravyamAM niyatva ane anityatva samajavAmAM uparachallo paraspara virodha dekhAya, paraMtu dravyArthika-paryAyArthikanayathI banne vidhAno virodha vinAnAM che. yathArtha che. sAcAM che ane koI paNa jAtanI zaMkA vinAnAM che. judI judI dRSTinI apekSAvALAM hovAthI kharI rIte banne vidhAno paramArthathI avirodhI ja che. AvI apekSAvizeSa dhyAnamAM levA mATe ja mati Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-1 - gAthA-41 nAsti vigere bhAMgAonI AgaLa cA-zciH vigere zabdo lagADAya che ane eka dharmanI pradhAnatA samajAvavA mATe ja pAchaLa vivAra lakhavAmAM Ave che. A rIte zarIrathI AtmA kathaMcit bhinna paNa che ane kathaMcit abhinna paNa che. zarIramAM ja hovA chatAM paNa zarIrane choDIne bhavAntaramAM jAya che mATe bhinna che ane zarIranA pradeza pradeze lohAgninI jema ekameka che. mATe abhinna paNa che. A be bhAMgA siddha thatAM te bannene ekI sAthe bolavA jatAM na bolAya tema hovAthI avaktavyano trIjo bhAMgo paNa siddha thaI jAya che. Ama traNa bhAMgA siddha thatAM parasparanA mIlanathI zeSa cAra bhAMgA paNa samajI zakAya che. A ja rIte sAmAnya-vizeSa Adi aneka yugaladharma rUpa joDIo upara uparathI bhale viruddha dekhAtI hoya paraMtu vAstavikapaNe avirodhI evI aneka joDIo che ane temAMnI eka-eka joDIvAra saptabhaMgI banatI hovAthI kula anaMtI saptabhaMgIo che. A pramANe purUSanuM udAharaNa ApIne banne nayo, tathA tattanayathI gamya ubhaya bhAva (savikalpa ane nirvikalpa) Adi viSaya graMthakArazrIe samajAvyo. 36 thI 40 || have uparanI carcAno upasaMhAra kare cheevN sattaviyappo, vayaNapaho hoi atthapajjAe / vaMjaNapajjAe uNa, saviyappo Nivviyappo ya / / 41 / / ( evaM saptavikalpo vacanapatho bhavatyarthaparyAye / vyanAthe puna: savila nirvivatparza che 42 5) gAthArtha - A pramANe arthaparyAyamAM sAte prakArano vacanamArga hoya che paraMtu vyaMjanaparyAyamAM to savikalpaka ane nirvikalpaka evA be (ke traNa) ja bhAMgA hoya che. 41 vivecana - gAthA 36 thI 40 mAM je saptabhaMgI samajAvavAmAM AvI che temAMthI arthaparyAyamAM ane vyaMjanaparyAyamAM keTalA keTalA bhAMgA saMbhave te viSaya A 41mI gAthAmAM samajAve che. jema asti-nAstinI saptabhaMgI thAya che. tema bhedabheda, nityAnitya, sAmAnya-vizeSa Adi aneka yugaladharmonI aneka saptabhaMgI thAya che. jIva-ajIva Adi chae dravyo anaMta-anaMta dharmovALA che. temAMnA uparachallI rIte virUddha dekhAtA paNa vAstavikapaNe avirUddha lAgatA be be dharmonI anaMtI joDIo e padArthamAtranA dharma hovAthI arthaparyAya (padArthanA paryAyo) kahevAya che. A arthaparyAyo skUla ane sUma ema banne prakAranA hoya che. jema ke purUSapaNAnA paryAyane AzrayI bAla7-yuvata-vRddhatva arthaparyAya kahevAya che. A arthaparyAyo pUla (dIrghakAlavatI) hovAthI zabdothI vAcya che. tethI vaktavyatAvALA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 kADa-1 - gAthA-41 sanmatiprakaraNa bhAMgA saMbhave che ane virodhI be bhAva bhegA karavAthI avaktavyatAvALA bhAMgA paNa bane che. tethI temAM sAte bhAMgA saMbhave che. A rIte je je arthaparyAyo che temAM skUlaparyAyone AzrayI arthaparyAyomAM sAta vikalpo saMbhave che. ane samaya-samayavatI je sUkSma arthaparyAyo che. temAM kAla samayamAtra hovAthI te paryAyo bolI zakAtA nathI. paraMtu te te paryAyo vAstavikapaNe bolavAne azakya nathI. tethI temAM paNa vaktavyatAvALA ane avaktavyatAvALA ema sAte bhAMgA saMbhave che. A rIte gAthAnA pUrvArdhamAM je kahyuM che ke arthaparyAyamAM sAte prakArano (sAte bhAMgAvALo) vacanapatha (bolavAno mArga) ghaTI zake che. padArthano potAno A paryAya che. padArthano potAno dharma che. ane te sthUla (dIrghakAlavartI) tathA sUkSma (mAtra samayavartI) banne prakAranA arthaparyAyo che. tathA te arthaparyAyo sAta bhAMgAvALA che. tethI vaktavya ane avaktavya ema banne prakAre che. have je dIrghakAlavartI vyaMjanaparyAyo che te vyaMjanAtmaka paryAya hovAthI uccAraNAtmaka paryAya che, ema samajIne te paryAyamAM vaktavyatAvALA ja bhAMgA ghaTe che ane te prathama, dvitIya ane mUlagAthA 36/37mAM kahelA krama pramANe caturthabhaMga ema traNa bhAMgA ghaTe che. kAraNa ke A paryAyo vyaMjanAtmaka eTale uccAraNAtmaka hovAthI zabdonI sApekSatAvALA che. tethI avaktavya ke avaktavyatAthI yukta evA zeSa bhAMgA saMbhavatA nathI tethI A gAthAnA uttarArdhamAM kahyuM che ke je vyaMjanaparyAyo che te mAtra 1 savikalpaka, 2 nirvikalpaka ema be bhAMgAvALA athavA to bannenA yogavALA cAra naMbaravALA savikalpa-nirvikalpaka ema traNa bhAMgAvALA hoya che. sArAMza ke arthaparyAyo sAta bhAMgAvALA ane vyaMjanaparyAyo traNa bhAMgAvALA hoya che. jema ke sajIvapadArthamAM "purUSa" paNAno paryAya ane ajIvapadArthamAM "ghaTa" paNAno paryAya dIrghakAlavartI hovAthI sadgazaparyAyapravAha svarUpa che. tethI te "A purUSa che. A purUSa che" Ama, tathA "A ghaTa che A ghaTa che" Ama eka sarakhuM sazasvarUpa hovAthI sAmAnyapaNe eTale ke purUSapaNe ane ghaTapaNe bheda paDatA nathI. tethI ekarUpa che eTale ke nirvikalpaka che tathA bAlAdibhAve ane sthAza-koza-kuzula ityAdi vizeSarUpe bhedo paNa thAya che. vikalpo paDe che. tethI savikalpaka paNa che. A rIte nirvikalpaka ane savikalpaka banne bhAvo vyaMjanaparyAyamAM ghaTe che. tethI vaktavyatAvALA 1-2-4 ema traNa bhAMgA jANavA. arthaparyAyo skUla ane sUma banne prakAranA hovAthI vaktavyatAvALA ane avaktavyatAvALA hoya che tethI temAM sAte bhAMgA saMbhave che. vizeSArthIe A gAthAno bhAvArtha gItArtho pAsethI vadhAre samajavA prayatna karavo. I41ii. je dravya jyAre jevA paryAyarUpe pariNAma pAmyuM hoya che te dravya tyAre tevA paryAya rUpe jarUra che. chatAM te dravya tevuM ja che, arthAt bhUtakALanA pasAra thaI cukelA ane bhAvimAM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ kADa-1 - gAthA-42 89 sanmatiprakaraNa AvavAvALA paryAyo vinAnuM ja che. AvI pUrvApara nirapekSa evI eTale ke dravyArthika nayathI nirapekSa phakta ekalA paryAyArthikanaya mAtranI dezanA (jema ke bauddhadarzananI dezanA) e paripUrNa dezanA nathI. te samajAve che - jaha daviyamappiyaM taM, taheva atthitti pajjavaNayassa / Na ya sa samayapannavaNA, pajjavaNayamattapaDipuNNA / / 42 / / ( yathA dravyamarpitaM tad tathaivAstIti paryavanayasya / na ra sa samayaprajJApanA, pavanayamAtrapratipUf I 4ra II) gAthArtha - je kAle dravya jevuM arpita (eTale upasthita hoya arthAt je bhAve pariNAma pAmyuM) hoya te kAle te dravya tevuM ja che. AvI ekAntavAda vALI paryAyArthikanayanI (durnayanI) dezanA hoya che. paNa (dravya nirapekSa evI) paryAya mAtramAM ja pUrNatA vALI kevala ekalA paryAyArthika nayamAtranI A dezanA, te samyak prarUpaNA athavA svasamayanI prarUpaNA (vItarAganI vANI) nathI. 42. vivecana - je kAle je dravya jevA paryAya rUpe pariNAma pAmyuM hoya che te kAle te dravyamAM je paryAya Avirbhata (pragaTa) thayo hoya che, te dravya te kAle te paryAyavALuM to avazya che ja. te dravyamAM te vartamAna paryAya hovAmAM koI zaMkA nathI ja. paraMtu te dravya te paryAyavALuM ja mAtra che ane bhUta-bhAvinA paryAyothI rahita che tathA vartamAna paryAyamAtra ja che paNa temAM sAmAnyadravya nathI. AvuM ja (bauddhadarzana Adi) samaje che ane samajAve che te dezanA, e samyak prarUpaNA nathI. jinezvara vItarAga prabhunI vANI nathI. sarvajJa vItarAga paramAtmAnI vANI kevaLa ekalA paryAyArthika nayamAtrathI ja pratipUrNa hotI nathI. " samannivaUT" Avo pATha laIe to sa = tevo ekAntavAkya prayoga, samaya = samyaka, patravaI = pratipAdana nathI. TIkAmAM kahyuM che ke = ti nentivAvI tUtamAruM = "ra" kRti pratiSedhe, "" rUti tathAvitho nayavAca: parAkRzyate, "samaya" sIm yate paricchidyate iti samayo'rthastasya "prajJApanA" = prarUpaNA paryAyanayamAtre dravyanayanirapekSe paryAyanaye pratipUrNA puSkalA sampadyate / artha - tevA prakAranuM te ekAntanayavALuM vAkya samyak arthanI prarUpaNArUpa nathI. dravyArthikanayathI nirapekSa evA kevala ekalA paryAyArthikanayamAM paripUrNa prarUpaNA saMbhavatI nathI. paraMtu " samayapannavA' Ama chuTo pATha na letAM "samayapannavaUT'' Ama bhego pATha laIe ane samayaprarUpaUT artha karIe to paNa arthasaMgati thAya che. banneno bhAvArtha sarakho ja thAya che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ kANDa-1 - gAthA-42 sanmatiprakaraNa cakSu vigere pAMca indriyo dvArA jJAna prApta karanAro A jIva je dravya je kAle je svarUpe pariNAma pAmyuM hoya che te kAle te puruSa te dravyane te vartamAna svarUpane ja dekhe che. ane tethI te dravyane tevuM ja che ema mAnavA prerAI jAya che. AvA prakAranA vartamAna kAlIna svarUpane ja jonAro te jIva kyAreka bhUta-bhAvinA paryAyonI avagaNanA paNa kare che. ane te sarva paryAyomAM rahelA vaikAlika sAmAnya vatattvanI paNa kyAreka avagaNanA kare che. A (ekAnta) RRjusUtra naya kahevAya che. AvI dRSTi bauddhadarzananI ane tenA anuyAyionI che. eTale ja te kSaNikavAdI kahevAya che. jemake kRSiMDamAMthI banelA ghaTane cakSuthI ghaTarUpe dekhato te purUSa te padArthane "A ghaTa ja che" ayaM ghaTa v Ama ekAntavAdapUrvaka svIkArI le che. ane hakIkatathI joIe to te ghaTa jarUra che. paraMtu ghaTa ja che ema nathI. tenI aMdara mATI dravya nAmanuM dhruvatattva paNa che ja. eka mATIno ghaTa hoya ane bIjo evo ja sonAno ghaTa hoya to bannenI kiMmatamAM pharaka che. tathA mATIno ghaTa bhAMge tuTe tyAre ghaDAnA ThIkarAMne loko pheMkI de che. paraMtu sonAnA ghaTanA bhAMgelA TukaDAone koI pheMkI detuM nathI. teno artha e che ke ghaTakAle paNa mATInA ghaTamAM mRdravya ane suvarNanA ghaTamAM suvarNadravya aMdara avazya che ja. 80 tathA phuTelA ghaTanAM rastAmAM paDelAM kapAlane (ThIkarAMne) cakSuthI joIe to te dravya vartamAnakAle kapAlarUpe (ThIkarAM rUpe) ja dekhAya che. ane kapAla (ThIkarAM) che paNa kharAM, chatAM te kapAlane joIne "ahIM koIno paNa ghaTa phuTyo hoya tema lAge che" AvI je pratIti thAya che. tethI te kapAlakAle paNa temAM ghaTaparyAya tirobhAve jarUra rahelo che. kevala ekalo vartamAna kAlavI kapAlaparyAya ja che, Ama nathI. sArAMza ke koI paNa vivakSita eka paryAyane pAmeluM te dravya bhUta-bhAvinA potAnA anaMta-anaMta paryAyo vinAnuM nathI. te atIta-anAgata paryAyothI sarvathA vikhuTuM paDeluM mAtra vartamAnaparyAya vALuM ja nathI. paraMtu te atIta-anAgata paryAyonI sAthe saMkaLAyeluM paNa che. eTale ke vartamAna paryAya AvirbhAve ane atIta-anAgata paryAya tirobhAve ema traikAlika paryAyayukta evuM te dravya che. ane traNe kAle parivartana pAmatA te te anaMta-anaMta paryAyomAM mUlabhUta dravyAtmaka sAmAnya dhruvatattva paNa avazya temAM raheluM ja che. kevala eka vartamAna samaya puratuM ja dravya che, pUrvApara samayamAM navuM navuM dravya hoya che, Ama paNa nathI. tethI sarve paNa padArtho dravya - paryAya ema ubhayAtmaka che ane utpAda-vyaya-dhruva ema tripadImaya che. A ja vAta graMthakArazrI pote ja have pachInI gAthAomAM "puruSa'" nuM udAharaNa ApIne vadhAre vistArathI samajAve che. II4 2 vaikAlika paryAyayukta dravya che. dravya ane paryAya ema ubhayAtmaka padArtha che te upara purUSanuM udAharaNa - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kANDa-1 - gAthA-43 paDipuNNajovvaNaguNo, jaha lajjai bAlabhAvacarieNa / kuNaiya guNapaNihANaM, aNAgayasuhovahANatthaM / / 43 / / (pratipUrNayauvanaguNo, yathA lajjati bAlabhAvacaritena / joti ca muLaprAidhAnaM, anAgatamuopadhAnArtham // 4rU 5) 91 gAthArtha - saMpUrNa paNe prApta karyA che yauvanAvasthAnA guNo (bhAvo) jeNe evo purUSa jema bAlyAvasthAnI ceSTA vaDe zaramAya che ane anAgata (bhAvi) avasthAnAM sukha meLavavA mATe guNonI icchA kare che. (tethI dravya paryAya ema ubhayAtmaka padArtha che ane te tripadImaya che.) // 43 // vivecana - uparanI 42 mI gAthAmAM kahevAmAM AvyuM che ke "je dravya jyAre jevuM upasthita che. te dravya tevuM ja che" A pramANe ekAnta paryAyArthikanaya potAnAmAM ja paripUrNa vastusvarUpa mAnI leto hovAthI ane bhUta-bhAvinA paryAyonI sAthe anusaMdhAnavALA mUlabhUta dravyano apalApa karato hovAthI, te paryAyArthika nayanI je dezanA che, te jainadarzananI prarUpaNA nathI. ekAntatAvALI eka nayanI dezanA hovAthI vItarAganI vANI nathI. jema ke pUrepurI khIlelI che yuvAvasthA jemAM evo yuvAvasthAmAM Avelo eka purUSa che. te purUSamAM guNa-doSanI, sArAsAranI ane lAbha-nukazAnanI parIkSA karavA jeTalI buddhi jyAre vikAsa pAmelI thAya che, tyAre tene potAnI bAlyAvasthAmAM karelI potAnI bhUlo smRtigocara thAya che ane te bhUlothI te purUSa lajjA pAme che. ane manamAM ne manamAM ekalo vicAra kare che ke are ! bAlyAvasthAmAM meM A zuM karyuM ? kevI kevI bhUlo karI ? manamAM pastAya che. anya je vyakti sAthe koI paNa prakAranuM anucita kArya karyuM hoya che, te vyaktine jotAM ja zaramAI jAya che. mukha chupAve che. A prasaMga, bhUtakAlanA jIvana sAthe vartamAnakALanuM anusaMdhAna sAbita kare che. tathA te ja yuvAvasthAvAlo purUSa, potAnI bhAvi avasthA vadhu ne vadhu sukhamaya bane te mATe guNo meLavavA prerAya che. A prasaMga bhAvinA jIvana sAthe anusaMdhAna siddha kare che. A rIte yuvAvasthAmAM bhUtakAlanA doSasmaraNathI thatI lajjA, ane bhAvi sukhanI AzAmAMthI pragaTa thatI guNarUci, A banne yuvAvasthAmAM vartatA purUSano bhUta ane bhAvinI avasthA sAthe saMbaMdha siddha kare che. kAraNa ke yuvAvasthAmAM vartato A ja purUSa, jo bhUtakAlIna bAlyAvasthAmAM na hota (ane temAM bIjo ja purUSa hota) to, athavA bhUtakAlIna bAlyAvasthAmAM A ja purUSe bhulo na karI hoya (ane te bhulo bIjA ja purUSe karI hoya) to atyAre A purUSa zA kAraNe zaramAya ? tene lajjA-glAni thavAnuM zuM kAraNa ? jo banne Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92. kADa-1 - gAthA-43 sanmatiprakaraNa avasthAmAM dravya eka ja na rahetuM hoya ane bauddhadarzanAdi kahe che tema paryAyanI sAthe dravya paNa jo kSaNika ja hoya ane tethI sarva padArtho dravya ane paryAya ema ubhaya rUpe na hoya ane mAtra sarvathA kSaNika ja hoya, tathA te kAraNe paryAyanI jema mUlabhUta dravya paNa cAlyuM ja jatuM hoya AvuM ja mAnIe to A yuvAna purUSane lajjA-glAni ane duHkha kema thAya? jo purUSamAM dravyano anvaya na mAnIe to te purUSe pote to doSasevana karyuM ja nathI to lajjA pAmavAnI zI jarUra ? evI ja rIte A yuvAna purUSa bhAvimAM ja rahevAno na ja hoya, ane avasthAnA parivartananI jema avasthAvAna purUSa vyaktino paNa badalo ja thaI jato hoya to te yuvAna purUSa bhAvi sukha meLavavA mATe guNonA lAbhane zA mATe Icche? jo bhAvimAM pote rahevAno ja nathI, anya ja purUSa AvavAno che to "jo huM atyAre guNo meLavIza to bhAvimAM sukhI thaIza" AvI IcchA paNa kema kare ? kAraNa ke pote to kSaNika hovAthI bIjA ja kSaNe cAlyo javAno che. paraMtu AvuM banatuM nathI tethI bAlyAvasthAnA doSasmaraNathI thatI lajjA AdithI ane bhAvi avasthAmAM sukhaprApti mATe karAtA guNaprAptinA prayatnothI traNe avasthAmAM te purUSa vyaktirUpa mULabhUta dravya dhruva (nitya) paNa avazya che ja. A rIte kevaLa ekalA AjusUtranayanI dRSTivALo manuSya je kAle je dravya jevA paryAyane pAmyuM hoya che te dravyane tevuM ja che ema dekhe che. ane tethI dravya pratisamaye utpAdavyaya vALuM ja dekhAya che. dhruvatattva tene dekhAtuM nathI. tathA pratisamaye bhinnatA ja jaNAya che. ane pUrvApara anusaMdhAnavALA tattvano apalApa kare che. tethI te ekanayanI dezanA adhUrI che. apUrNa che. paryAyArthikanayanI A dRSTi bhedapradhAna hovAthI upara samajAvelA bAlyayauvana-vRddhatva bhAvone bhinna bhinna mAne che. AvA prakAranI kevala ekalA paryAyArthika nayanI dezanA mithyA che. tevI ja rIte dravyArthikanayanI dRSTi abhedapradhAna hovAthI upara jaNAvelI traNe avasthAmAM saikAlika eka dhruvamaya AtmA ja che, Ama mAne che. te naya paNa khoTo che. kAraNa ke tema mAnavAthI dravyamAM pratisamaye thatA parivartanano apalopa thaI jAya che. Ama A banne nayo pota potAnI apekSAe sAcI vAta karatA hovA chatAM, ane potAnA pradezamAM samartha hovA chatAM jyAre banne no ekAnta bhinna bhinna hoya che. arthAt paraspara nirapekSa hoya che. tyAre apUrNamAM pUrNatA mAnatA hovAthI te banne nayo mithyA Thare che. ane teoe ekAttatA pUrvaka raju karelI dezanA jainaprarUpaNAmAM sthAna pAmatI nathI. eTale jinezvara prabhunI dezanA kahevAtI nathI. te mithyAdezanA kahevAya che Ama jANavuM. A rIte jagatanA sacetana-acetana sarve paNa padArtho paryAya rUpe badalAtA (utpattivyayavALA) paNa che. ane dravya rUpe sthira (dhruva) paNa che. tethI sarva jagata nityAnitya che. dravya-paryAyamaya che. tripadIyukta che. sa-asat, sAmAnya-vizeSa ema ubhayAtmaka che. paraMtu Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kADa-1 - gAthA-44 93 sAMkhyAdi darzano ekaluM nitya ja ane bauddhAdi darzano ekaluM anitya ja kahe che tevuM A jagata nathI. tevI ja rIte ekaluM samAna ke ekaluM vizeSa paNa nathI. ekaluM sat ke ekaluM asat paNa nathI. || 43 || "purUSa" nAmanuM dravya vAstavika kevuM che? tenA kathana dvArA jIvanA vAstavika svarUpano tathA tene anusAra sarve paNa padArthonA vAstavika svarUpano nirNaya - Na ya hoi jovvaNattho bAlo, aNNo vi lajjai Na teNa / Na vi ya aNAgayavayaguNapasAhaNaM jujjai vibhatte / / 44 // (na ca bhavati yauvanastho bAlaH, anyo'pi lajjati na tena / nA ivAnA tavo muJAprasAdhanaM yute vimo / 44 ) gAthArtha - yuvAnImAM vartato purUSa have kaMI bALaka nathI. (arthAt kathaMci bhinna che) chatAM "Uo vi " ekAnta bhinna paNa nathI. najharU teT = tethI ja lajjA pAme che. vimatte = jo ekAnta bhinna ja che ema mAnIe to bAlyabhAvanA caritravaDe lajjA tathA bhAvinA vaya (avasthA-umara) mATe karAtuM guNonuM prasAdhana ja vi ca = ghaTI zake nahIM. tathA ekAne abhinna mAnIe to paNa bhAvinA guNonuM prasAdhana ane bAlya caritra vaDe lajjA ghaTe nahIM. te 44 || vivecana - A gAthAmAM purUSa nAmanA A udAharaNamAM bheda tathA abheda samajAvavAmAM Avyo che. tathA tenI yukti paNa ApavAmAM AvI che. ca da nodhyasthI vAno = yuvAnImAM Avelo purUSa have kaMI te bALaka nathI. A vAta anubhavasiddha ane pratyakSa che. tethI tenI yukti mULagAthAmAM kahI nathI. bALaka jema dhULIyA hoya che. dhULamAM ramavAnI prItivALA hoya che. maLa-mUtra Adi karavAmAM avivekavALA hoya che. kAlIghelI bhASA bole che. loko tene khoLAmAM laIne ramADe che. vAtsalyabhAvathI cuMbana Adi paNa kare che. A badhA ja bhAvo yuvAvasthAmAM saMbhavatA nathI. tethI yuvAnImAM Avelo purUSa have kaMI bALaka nathI. paNa bAlyAvasthAthI bhinna che. tethI ja bAlyAvasthAnuM AcaraNa Acarato nathI. A paMkti bAlatva ane yauvanatvano bheda sUcave che. tathA "vina, te najharU'' = yuvAnImAM Avelo A purUSa bAlyAvasthAthI sarvathA anya paNa nathI. ekAnta bhinna paNa nathI. kAraNa ke pahelAM je bALaka hato te ja purUSa have yuvAna banyo che. arthAt abhinna che. tethI ja bAlyAvasthAnA bhUlabharelA AcaraNanI smRti thavAthI zaramAya che. jo ekAnta bhinna ja hota to zA mATe zaramAta? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ kADa-1 - gAthA-45-46 sanmatiprakaraNa tathA vimatte = jo ekAnta bhinna ja mAnIe to maUT = bhAvinI je uMmara eTale ke bhAvinI je avasthA AvavAnI che, tenA sukha mATe guNonI sAdhanA je A purUSa kare che, te kema ghaTe ? arthAt na ja ghaTe. te mATe bAlya ane yauvana vacce, tathA yauvana ane vRddhatva vacce anusaMdhAnavALuM koI eka abhedabhAvavALuM tattva paNa che. eTale ke traNe avasthAmAM "AtmA" nAmanuM sthAyI-dhruva dravya paNa che. A abhedasUcaka paMkti che "AtmA" nAmanuM tattva jema bhedabhedavALuM che. nityAnityatAvALuM che. utpAda-vyaya-dhrauvya vALuM che tema jagatanA sarve paNa padArtho bhedAbhadavALA, nityAnityatAvALA ane tripadImaya che. ekAnta bheda ke ekAte abheda nathI. gugaDuM ane vimatte A be padonI vacce ma prazleSa hovAthI vimatte pada paNa saMbhave che. eTale ke bAlya-yuvA ane vRddhatva vacce ekAnta bheda mAnIe to bAlacaritrathI lajjA ane bhAvi sukha mATe guNaprasAdhana ghaTatuM nathI. tenI jema ekAnta abheda mAnIe to paNa uparokta vyavaharo ghaTatA nathI. TIkAmAM kahyuM che ke mArayttepadmavibha meTHveDanitasvarUpatA tawthavAgunnytnaasmbhvaat / tasmAnAbhedamAnaM tattvam, kathaJciddhedavyavavahRti pratibhAsabAdhitatvAt / nApi bhedamAtram, ekatvavyavahArapratipattinirAkRtatvAditi bhedAbhedAtmakaM tattvamabhyupagantavyam, anyathA sakalavyavahArocchedaprasaktiH / sonAnA kaDAne bhAMgIne kuMDala banAvyuM. tyAM kuMDala paryAya vartamAna hovAthI upasthita che, arpita che. chatAM kaMDala dekhIne bhAMgelA kaDAnI smRti thAya che. bhAvimAM koI kAraNasara te kuMDalane bhAMgIne keyUra banAvavAnuM hoya to kuMDalane bhAMgatA sonIne bhAvimAM banAvavAvALA keyUranA ghATanI jhAMkhI karAvavAmAM Ave che tethI te suvarNadravyamAM te traNe paryAyo tathA traNe paryAyomAM vartanArUM suvarNa nAmanuM sAmAnya dravya ema banne che. vartamAnAvasthA vALo kuMDala paryAya temAM pragaTa che (AvirbhAva che) ane bhUtakAlIna kahAparyAya tathA bhAvikAlIna keyUra paryAya temAM apragaTapaNe che (tirobhAve che) A rIte purUSanA udAharaNathI sarvatra samajavuM. 44o. nArU-va-vai-navaccha-saUT-saMbaMdho dArU I bAlAi bhAvadiTThavigayassa jaha tassa saMbaMdho // 45 // tehiM atItANAgayadosaguNaduguMchaNa'bbhuvagamehiM / taha baMdha-mokkha-suha-dukkhapatthaNA hoi jIvassa // 46 // Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kATha-1 - gAthA-45-46 95 saMskRta chAyA (nAta-bru-rUpa-nakSa-saMjJA-svasthatofthatI | bAlAdibhAvadRSTavigatasya, yathA tasya sambandhaH // 45 / / tAbhyAmatItAnAgatadoSaguNadurgaJchanAbhyupagamAbhyAm / tathA vacanokSa-suravra zvaprArthanA mavati navI ! 46 5) gAthArtha - jAti, kula, rUpa, lakSaNa, saMjJA ane saMbaMdha vizeSathI abhedabhAvane pAmelA, tathA bAlyAdi avasthArUpa bhAvothI jovAyo che (utpAda ane) vyaya jemAM evA bhedabhAvavALA te purUSano je rIte saMbaMdha ghaTe che, te rIte saMbaMdha svIkArIe to ja, tathA atItakAlIna doSonI durgachA ane anAgatakAlIna guNonI prApti mAnIe to ja jIvamAM baMdha ane mokSa, tathA sukha ane duHkhanI prArthanA yuktiyuktapaNe ghaTe che. / 45-46 | vivecana - "puruSa" e bhedabhedAtmaka tattva che. A ja vAta 45 mI gAthAmAM zArIrika bAhyabhAvo dvArA ane 46mI gAthAmAM Antarika mAnasika kAraNo dvArA samajAvavAmAM AvI che. je purUSa, purUSajAti paNe janme che te maraNa sudhI purUSapaNe ja rahe che. strI jAti paNe janme che te maraNa sudhI strI jAti paNe ja rahe che. Ama jAtithI janmathI maraNa sudhI teno te ja raheto hovAthI abheda che. evI ja rIte brAhmaNakuLamAM janmelo purUSa maraNa sudhI brAhmaNa ja rahe che, kSatriyakulamAM janmelo purUSa kSatriya ja, vaizyakuLamAM janmelo vaizya ja ane zudra kulamAM janmelo zudra ja rahe che. je purUSathI vivaNita purUSa jamyo hoya che te maraNaparyanta tenA ja putra rahe che. Ama kula AzrayI paNa janmathI maraNa sudhI teno te ja raheto hovAthI abheda che. evI ja rIte rUpane AzrayI paNa zvetavarNavALo zveta ja rahe che. kRSNavarNavALo kRSNa ja rahe che. nIlavarNavALo nIla ja rahe che. zarIramAM tala-khuMdha-gAla upara lAla cAThuM ityAdi je lakSaNovALo je purUSa janme che. te ja lakSaNovALo te purUSa maraNaparyanta rahe che. "caitramaitra-devadatta-yajJadatta" ityAdi je saMjJA janmakAle karavAmAM Ave che. te ja saMjJA maraNaparyanta rahe che. ane te janma pAmela purUSa, jeno putra, jeno bhAI, jeno pautra tathA jeno bhANejabhatrIjo Adi saMbaMdhovALo hoya che te ja saMbaMdhovALo maraNaparyanta rahe che. A rIte jAtikula-rUpa-lakSaNa-saMjJA ane saMbaMdha AvA dharmothI te purUSa janmathI maraNa paryanta teno te ja hovAthI abhedabhAvavALo che. A abhedanI siddhi mATenI yukti kahI. have bheda samajAve che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ kANDa-1 - gAthA-45-46 sanmatiprakaraNa janmathI maraNa sudhImAM prathama nAnI uMmara sudhI te purUSane bAlaka kahevAya che. kaMIka vadhAre uMmara thatAM kumAra kahevAya che tethI vadhAre uMmara thatAM yuvAna kahevAya che. ane ghaNI vadhAre uMmara thatAM vRddha kahevAya che. A bAlya-kumAra-yauvana ane vRddhatva avasthAo janmathI maraNaparyanta ekane eka koInI rahI nathI, rahetI nathI ane raheze nahIM, avazya badalAya ja che. parivartana thAya ja che. tethI ja kumArAvasthAmAM bAlyAvasthAnA, yauvanAvasthAmAM kumArAvasthAnA ane vRddhAvasthAmAM yuvAvasthAnA bhAvo thatA nathI. tethI ekano eka A purUSa bAlyAdi bhAvone AzrayI utpAda-vyayavALo, parivartanazIla, arthAt badalAto paNa jarUra dekhAya che. A bhedanI siddhi mATenI yukti kahI che. 96 ahIM ''saMbaMdha" zabda be arthamAM vaparAyela che. jAti-kula-rUpa-lakSaNa ane saMjJA vaDe karAyela je saMbaMdha, te saMbaMdhane AzrayI abheda che. athavA jAti-kula-rUpa-lakSaNa saMjJA ane saMbaMdha (janmajanakabhAvarUpa), Ama cha prakAre abheda che. TIkAmAM kahyuM che ke - jJAtiH puruSatvatiSThA, taM pratiniyatapuruSatvatvam, vaM cakSurgrAhyatvalakSaNam, lakSaNaM tilakAdi sukhAdisUcakam, saMjJA pratiniyatazabdAbhidheyatvam, ebhirya: sambandhastadAtmapariNAm:, tatastamAzritya adhigatasya jJAnasya tadAtmakatvenAbhinnAvabhAsaviSayasya yadvA sambandhaH = janyajanakabhAva:, ebhiradhigatasya tatsvabhAvasyaikAtmakasyeti thAvat / jAtyAdi cha prakAranA bhAvo vaDe abheda ane bAlyAdi cAra prakAranA bhAvo vaDe je bheda samajAvavAmAM Avyo che te zarIra sAthe saMbaMdhavALA bhAvo hovAthI bAhya bhAvo kahevAya che. te bAhyabhAvone AzrayI purUSamAM bhedAbheda jaNAvyo. A vyavahArathI bhedAbheda samajAvyo. have Antarika mAnasika bhAvo vaDe te ja purUSamAM bhedAbheda samajAvavAmAM Ave che. atItakAlamAM sevelI bhulonI (doSonI) durgaMchA ane anAgatakAlamAM prApya evA guNonI abhilASA vaDe paNa te purUSamAM bhedAbheda siddha thAya che. yuvAvasthAmAM Avelo te purUSa traNa avasthAmAM abheda (ekano eka) hoya to ja atItadoSonI durgaMchA, ane anAgata sukhonI (guNonI) ghelachA tene thAya, jo purUSa sarvathA badalAI ja javAno hoya, to uparanA bhAvo ghaTe nahIM. tethI abheda che ema jaNAya che. chatAM atItakAlamAM hoMze hoMze doSo seve che. yuvAvasthAmAM te ja doSonI durgaMchA kare che yuvAvasthAmAM hoMze hoMze bhogo seve che. vRddhAvasthAmAM te ja bhogono pazcAttApa kare che. yuvAvasthAmAM dhanopArjana Adi bhAvisukhanA upAyo kare che. sukha Icche che ane vRddhAvasthAmAM upeyane seve che sukhane anubhave che. A rIte traNe avasthAmAM bhinna paNa che. A doSonI durgaMchA ane guNonI For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-1 - gAthA-45-46 ghelachA e mAnasika pariNAma che. tethI A Antarika bhAvo kahevAya che tene AzrayI A bhedabheda samajAvyo. A rIte vivakSita te purUSamAM bhedabheda mAnIe to ja baMdha-mokSa ane sukha-duHkhanI prArthanA ghaTe che. kAraNa ke je purUSa doSasevana dvArA karmo bAMdhe che te ja jIva guNasevana dvArA karmono nAza karIne kAlAntare mokSe jAya che. je baMdhAyo hoya che te ja baMdhanone toDIne muktigAmI thAya che. je purUSa baMdhAvasthAvALo che te ja purUSa baMdhAvasthAne tyajIne muktAvasthA pAme che. je purUSa jelamAM gayo hoya che. te ja purUSa mudata purI thatAM mukta thAya che. A rIte avasthAbhedathI bheda siddha thAya che ane banne avasthAmAM purUSa teno te eka ja hovAthI abheda siddha thAya che. jo banne avasthAmAM purUSa ekAnta bhinna ja hoya to je baMdhAyo hato te mukta thayo ema kahevAya ja nahIM. tathA anyanI mukti mATe anya purUSa prayata zA mATe kare? mATe abheda paNa che. chatAM baMdhAvasthAmAMthI te purUSa chuTyo che. have muktAvasthA pAmyo che tethI pUrvAvasthAnA nAza rUpe ane apUrvAvasthAnA utpAda rUpe bheda paNa avazya che ja. Ama mAnIe to ja baMdha mokSa ghaTI zake che, anyathA ekAntabheda ke ekAnta abhedamAM A baMdha-mokSanI vyavasthA ghaTe nahIM. tevI ja rIte sukha-duHkhanI prArthanA paNa ubhayabhAva mAnIe to ja ghaTe che. duHkhI mANasa dhanopArjana, vivAha, mAna-mobhA AdinA sukhane Icche che. tathA te sukha jyAre prApta thAya che tyAre anubhave paNa che. tathA vaLI kAlAntare dhanopArjanAdinA vyavasAyamAM vadhAre devuM thaI jAya athavA ghaNI nukazAnI Ave tyAre, vivAhita avasthAmAM paNa pati-patnIne aNabanAva thAya tyAre, vaLI mAna-mobhAnI hAni (apamAnAdi) thAya tyAre te ja purUSa viSapAnAdi vaDe ApaghAta karatA paNa (duHkhaprArthanA = mRtyunI prArthanA karatA paNa) jovA maLe che. banne avasthAmAM purUSa te ja che. mATe abheda che chatAM ekakAle sukhanI prArthanA che. bIjA kAle mRtyunI (duHkhanI) prArthanA che mATe bheda paNa avazya che ja. A rIte jema purUSamAM bhedabheda che. te ja rIte jIvadravyamAM paNa deva-naraka-tiryaMca ane manuSya bhavo badalAvA rUpI sthUla avasthAbhedathI tathA kSaNe-kSaNe badalAtI sUkSmAvasthAnA bhedathI jIvamAM bheda paNa che ane badhI ja avasthAmAM avasthAvAna jIva teno te ja che. jIvadravya anya thatuM nathI te apekSAe abheda paNa avazya che. A ja rIte pudgala dravyamAM paNa pugala dravyapaNe abheda ane tenI badalAtI RpiMDa-sthA-koza-kuzala Adi avasthAo vaDe bheda ema banne che. dharma-adharma ane AkAza traNe dravyomAM paNa te te dravya sadAkAla te te dravyarUpe ja rahe che ane te te vivakSita dravyarUpe ja raheze. dharmadravya te dharmadravya ja raheze Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 kASTha-1 - gAthA-47-48 sanmatiprakaraNa paNa adharmadravya banaze nahIM ema sarva dravya mATe samajavuM. te mATe abheda che. chatAM sahAya lenArA jIva-pugalanA saMyoga-viyogane AzrayI pratisamaye badalAvApaNuM paNa che. eTale bheda paNa che. taphAvata eTalo che ke jIva ane pudgalano jyAre jyAre avasthAbheda thAya che tyAre tyAre te vyavahArI jIvo vaDe gamya evuM parivartana pAme che. te te bhAve te te jIvapudgala pariNAma pAmI jAya che. tethI vyavahArathI pariNAmI che ane dharma-adharma tathA AkAza dravyamAM sahAya lenArA evA paradravyanA saMyoga-viyogane lIdhe thatAM parivartano vyavahArI jIvone agamya che. kAraNa ke te te dhama-adharma-AkAzadravya, te te bhAve pariNAma pAmI jatAM nathI. te rUpa thaI jatAM nathI. tethI vyavahAranayathI apariNAmI che ane nizcayanayathI to sarve paNa dravyo pariNAmI che. eTale ke jIva ane pugala A banne dravyo vyavahAranayathI tathA nizcayanayathI ema banne nayothI pariNAmI che. ane dharma adharma, AkAza nizcayanaya mAtrathI ja pariNAmI che vyavahAranayathI apariNAmI che. A rIte jagadvartI tamAma dravyo pUrvApara avasthApaNe bhedavALAM paNa che ane banne avasthAmAM mUlabhUta dravya tenuM te ja hovAthI amedavALAM paNa che. AtmArthI jIvoe Ama samajavuM ane bIjAne Ama samajAvavuM joIe. pUrvApara kramazaH AvatI bhinna bhinna avasthAone AzrayI jema jIvadravya bhinnabhinna che. tevI ja rIte pugalAdi zeSa dravyo paNa nija nija jAtIya paryAyone AzrayI bhinnabhinna che. ekAnta bhinna ke ekAnta abhinna nathI. sarvatra anekAntavAda ja vijayavaMta che. te 45-46 / have AgaLa AvanArI be gAthAmAM e viSaya samajAve che ke jIva ane pudgala (zarIra) paNa bhinnabhinna che, ekAnta bhinna ke ekAnta abhinna nathI. aNNoNNANugayANaM, "imaM va taM va' tti vibhayaNamajuttaM / jaha duddha-pANiyANaM, jAvaMta visesapajjAyA // 47 // rUAi pajjavA je dehe, jIvadaviyammi suddhammi / te aNNoNNANugayA, paNNavaNijjA bhavatthammi // 48 // saMskRta chAyA (anyonyAnugatayoH, "idaM vA tad vA" iti vibhajanamayuktam / yathA dugdhapAnIyayoH, yAvanto vizeSaparyAyAH // 47 / / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kANDa-1 - gAthA-47-48 rUpAdayaH paryAyA ye dehe, jIvadravye zuddhe / teDakvonyAnu AtA: prajJApanIyA mavacce // 485) gAthArtha arasaparasa ekameka thayelA be dravyonI aMdara "A ane te" evo vibhAga karavo te anucita che. dUdha ane pANInI jema jIva ane karmapradezomAM jeTalA vizeSa dharmo che te bannenA che. (koI ekanA nathI) // 47 | . 99 zarIranI aMdara rUpa Adi (rUpa-rasa-gaMdha-sparza Adi) je je paryAyo che tathA zuddha evA jIvadravyamAM je je paryAyo che te banne dravyonA paryAyo bhavastha jIvamAM arasaparasa maLelA (ubhayadravyanA) kahevA joIe. // 48 // vivecana - "purUSa"nuM udAharaNa ApIne pUjya granthakArazrI AtmadravyamAM bhedAbheda samajAvavA mAge che ane AtmadravyamAM bhedAbheda siddha karyA pachI tene anusAre zeSadravyomAM paNa graMthakArazrI bhedAbheda samajAvavA mAge che. paraMtu uparachallI buddhi pramANe tarka karatAM eka Avo prazna saheje saheje UThe che ke - "purUSa" nA udAharaNamAM "bAlya-yuvAna ane vRddha" Avo avasthAbhedathI je bheda samajAvAya che te avasthAo saghaLI dehagata hovAthI dehamAM bheda siddha thAya che. (AtmAmAM nahIM). kAraNa ke A badhI avasthAo dehasaMbaMdhI hovAthI dehanI ja che tathA atItadoSonuM smaraNa ane tenI durgaMchA tathA anAgata guNonI tIvra IcchA e jJAnasvarUpa ane mohasvarUpa hovAthI Atmagata dharmo che. eTale pUrvApara traNe avasthAmAM je abheda jaNAvAya che. te AtmAmAM samajAvAya che. dehamAM nahIM. kAraNa ke AvuM smaraNa karavuM, durgaMchA karavI, abhilASA karavI te dehadharma nathI paNa Atmadharma che. A rIte vicAratAM avasthAmRta bheda dehamAM che AtmAmAM nathI, ane atItadoSonA smaraNAdithI je abheda samajAvavAmAM Avyo che te jIvadravyamAM che. dehamAM nathI. tethI "purUSa' nAmanA udAharaNamAM je bhedAbheda samajAvyo temAMthI bheda dehamAM ane abheda jIvamAM samajAvAyela hovAthI, arthAt temAMthI tema samajAtuM hovAthI bhedAbheda bannenuM eka adhikaraNa nahIM thavAthI A udAharaNa uparathI AtmadravyamAM ane tene anusAre sarvadravyomAM bhedAbheda kema siddha thAya ? dRSTAnta judA judAmAM bheda-abheda samajAve che. ane dArrAntikamAM to ekamAM ja bhedAbheda samajAvavAno che. AthI A dRSTAnta ane dAntikano samanvaya kema thaze ? Jain Educationa International A praznano uttara samajAvatAM pUjya granthakArazrI jaNAve che ke 'gaLo--ALuAyALa = je be dravyo loha ane agninI jema ekameka thayAM hoya che. arasaparasa maLI cukyAM For Personal and Private Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 kADa-1 - gAthA-47-48 sanmatiprakaraNa hoya che. anyonya anugata thayelAM hoya che. tevAM be dravyomAM "i ai a' tti' A ane te" evo vimavi-manutta = vibhAga karavo te ayukta che. nada yuddhapayAdi = jema dUdha ane pANI. jyAre dUdha ane pANI athavA loha ane agni otaprota banyAM hoya che. ekameka banyAM hoya che tyAre A dUdha che ane te (peluM) pANI che. athavA A loha che ane te (peluM) agni che. Avo bheda karI zakAto nathI. atizaya ekamekatAnA kAraNe ja temAMnuM eka dravya bIjA dravyanA prabhAva vaDe evuM parAhata thayeluM che ke ekanA dharmo bIjAmAM ane bIjAnA dharmo pahelAmAM jaNAya che. jema dUdhanI cetatA pANImAM ane agninI dAhakatA lohamAM paNa jaNAya ja che. tethI "A ane te" Avo bheda karAto nathI. tevI ja rIte saMsArI zarIradhArI jIva ane pugala (zarIra), A banne dravyo paNa evAM ekameka thayelAM che ke "A deha che ane te (pelo) jIva che" athavA "A jIva che ane te (peluM) deha (zarIra) che" Avo bheda karAto nathI. jIva ane zarIrano bheda karAto nathI eTaluM ja nahIM, paraMtu bAlya-yauvana ane vRddhatva AvI avasthAo kevala ekalA dehanI ja che ane varNa-gaMdha-rasa sparza ityAdi bhAvo paNa ekalA dehanA ja che, Ama je mAnavAmAM Ave che. tathA atItanuM smaraNa, doSonI durgachA, sukhonI abhilASA vigere dharmo ekalA jIvanA ja che. AvuM je mAnavAmAM Ave che, te badhuM barAbara nathI. (AvA eka eka dravyanA judA-judA dharmo mAnavA te ekAntabhedavAda che. mATe barAbara nathI.) paraMtu dehamAM vartato jIva jo tevI bAlyAdi avasthA ApanArUM AyuSyakarma ane zvetAdi rUpa-rasa-gaMdha-sparzane ApanArUM nAmakarma bAMdhIne A dehamAM na Avyo hota to dehamAM paNa A bhAvo banyA na hota. tethI A avasthAo ane varNAdi bhAvo kevala ekalA dehanA ja dharmo che ane temAM jIvano koI prabhAva ja nathI ema kahI zakAtuM nathI. dehamAM tevA tevA bhAvo pragaTa thavAmAM dehagata jIvano audayika bhAva ane dehagata pAriNAmikabhAva ema banne dravyonA banne bhAvo kAraNa che. tethI temAM jIvano paNa sahayoga hovAthI A sarve parivartano deha ane jIva ema ubhaya dravyanAM che. ekalA dehanAM nathI. evI ja rIte atItanuM smaraNa, doSonI durgachA ane sukhonI abhilASA A dharmo paNa ekalA jIva mAtranA nathI. temAM dehano sahayoga paNa avazya che ja. kAraNa ke chaprastha jIvone smaraNa-jJAna-durgachA-abhilASA A badhA bhAvo mohayukta mati-zrutajJAna janya che. ane mati-zrutajJAna bAhya atyaMtara ema banne prakAranI IndriyonI apekSAvALuM che. tathA Indriyo paulika hovAthI zarIrarUpa che. tethI smaraNAdimAM Indriyono sahakAra hovAthI A mati-zrutajJAna paNa kevala ekalA jIvanA ja paryAyo che ane temAM dehano koI paNa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-1 - gAthA-47-48 101 jAtano sahayoga nathI, AvuM nathI. A rIte vicAratAM bAlyAdi avasthAo, varNAdi vikAro, ane smaraNAdi jJAnaparyAyo A badhA ja bhAvo lohAgninI jema ane dUdha-pANInI jema anyonya anugata thayelA zarIradhArI bhavastha jIvanA che. arthAt banne dravyonA sAthe maLIne thayelA paryAyo che. jo vAstavika vicAra karIe to sthiSi bhavastha jIvamAM rUvADuM panavA ne te = rUpAdi je je dehagata paryAyo dekhAya che tathA suddhampi nIva- viHi = zuddha jIvadravyanA (cetananA) je je paryAyo che te badhA ja paryAyo apauruUITyA = arasaparasa maLelAM banne dravya hovAthI karmodayathI thanArA paryAyo pugaladravya tathA tadudayajanya zarIradravya ane jIvadravya ema banne dravyanA paUUvipniA kahevA joIe. kAraNa ke pUrvabaddha karmodayanA anusAre cetanadravyamAM tevA tevA paryAyo pragaTe che. kevala ekalA jaDane karyo hotAM ja nathI cetanane ja hoya che. tathA cetanane paNa karmodaya hoya che to ja AvA paryAyo thAya che. tethI karmodaya ane karmodayajanyazarIra tathA jIva Ama banne dravyanA saMyogajanya A paryAyo hovAthI eka eka dravyanA ja che ema na mAnatAM ubhaya dravyanA che, Ama mAnavuM joIe. tethI jIvagata je paryAyo bhAse che te dehanA paNa che ane dehagata je paryAyo bhAse che te jIvanA paNa che. A kAraNathI dehamAM dekhAtA bAlya-yauvana-vRddha avasthAbheda tathA varNAdi janya bheda dehanI mAphaka jIvanA paNa A bheda mAnavA joIe. ane atItasmaraNa, doSonI durgachA tathA sukhonI lisA ityAdi bhAvo jIvanA dharmo che AvuM ja jaNAya che te dehanA paNa che. Ama vicAratAM "purUSa"nuM A udAharaNa "jIva ane deha" Ama ubhayadravyano banelo zarIradhArI jIva nAmano je padArtha che te eka ja padArtha che, temAM ja bhedabheda samajAvyo che. tethI tene anusAra AtmadravyamAM ke zeSadravyomAM paNa bhedabheda samajI zakAya che. A bAbatamAM koI paNa jAtanuM dRSTAnna ane dArdAntikanuM vaiSamya nathI. paNa barAbara sAmya che. - tathA vaLI nIvaMta visaTMAyA = jeTalA dUdhanA vizeSa paryAyo che. te saghaLA pANIdravyanA paNa che ane jeTalA pANIdravyanA vizeSaparyAyo che teTalA saghaLA dUdhadravyanA paNa che. anyonyamIlana hovAthI. tevI ja rIte dehanA jeTalA vizeSaparyAyo che teTalA saghaLA te jIvadravyanA paNa che. ane jeTalA jIvadravyanA vizeSaparyAyo che teTalA dehanA paNa che. kAraNa ke A banne dravyo anyonya anugata thayelAM che, tethI A rIte ubhayadravyajanya A paryAyo jANavA. TIkAmAM kahyuM che ke - yathA sudhapAnIyayo, parasparapradezAnupraviThThayoH aviparimANo'ymvibhaago jIvakarmapradezayoH ? ityAha-yAvanto vizeSaparyAyAstAvAn / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 kANDa-1 - gAthA-49 sanmatiprakaraNa jIva ane deha ekAkAra hovAthI kSetrakRta vibhAga temAM zakya nathI. to paNa eka cetana che. bIju dravya jaDa che. eka avinAzI che bIju vinAzI che. eka dravya bhavAntarayAyI che. bIjuM dravya A bhava puratuM ja che. eka dravya asaMkhyapradeza che. bIju dravya anaMtapradezI che. Ama, banne dravyonAM lakSaNo ane dharmo bhinna bhinna hovAthI tAttvika dRSTie bhinna to che ja, chatAM dUdha-pANInI jema ane loha-agninI jema arasaparasa ekameka hovAthI bhavastha evA saMsArI jIvanA badhA ja paryAyo jIvakRta hovA chatAM karmodayanI tathA karmodayajanya zarIranI apekSAvALA hovAthI ubhayakRta kahevAya che. tevI ja rIte dehakRta paryAyo paNa jIvAdhIna hovAthI eTale ke jIvanA audayika bhAvane AdhIna hovAthI te paNa ubhayakata kahevAya che. A rIte jIvanA ane dehanA saghaLA paryAyo avibhaktapaNe otaprota rUpe rahelA evA jIva-pudagala ema bannenA ubhayadravyakata jANavA. tethI purUSamAM siddha karAyelo bhedabheda AtmAmAM ane zeSa sarvadravyomAM paNa ubhayAtmakatA (bhedabhedatA) siddha kare ja che. eTale ke dRSTAnna ane dAntika barAbara sAnukuLa ja che. / 47-48 jIva ane pugaladravyanA anyonyapaNAne lIdhe zAstrasiddha keTalAka jANavA yogya vyavahAro - evaM "ege AyA ege daNDe ya hoi kiriyA ya" / karaNaviseseNa ya, tivihajogasiddhI vi aviruddhA // 49 // (rva vi mAtmA, , iza, mavati kriyA ca | ravi 2, triviyogasiddhipi viruddha che 42 ) gAthArtha - A pramANe eka AtmA che. eka daMDa che ane eka kriyA che tathA trividha karaNavizeSanA kAraNe trividha yoganI siddhi paNa avirUddha che. arthAt saMbhavI zake che. je 49 || vivecana - saMsArI jIva ane zarIrAtmaka pudgaladravya lohAgninI jema paraspara ekameka thayelAM che. tethI ja "A ane te" evo bheda pADI zakAto nathI. tethI rUpAdi zarIranA je paryAyo dekhAya che te bhavastha jIvanA paNa kahevAya che. ane zuddha jIvadravyanA jJAnAdi je paryAyo jaNAya che te zarIranA paNa kahevAya che. AvI je vAta gAthA 47-48mAM kahI te vAtane majabUta karatAM zrI ThANAMgasUtrano pATha ApIne pUjaya graMthakArazrI samajAve che ke - "AtmA eka che, daMDa eka che, kriyA eka che" Avo je zrI ThANAMgasUtramAM sUtrapATha che tathA AtmA anaMta che. daMDa traNa che kriyA aneka che. ityAdi vyavahAro paNa je thAya che. te AtmA ane zarIranA anyonyapaNAne lIdhe ja saMbhave che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ kADa-1 - gAthA-49 sanmatiprakaraNa 103 (1) naraka-nigoda Adi bhavomAM jIvo asaMkhya ane anaMta che chatAM dravyArthikanayanI pradhAnatAe sarve jIvo mUlabhUta padArtharUpe samAnatAvALA hovAthI eka che Ama kahevAya che sarve jIvo anaMtajJAnavALA, anaMtadarzanavALA, anaMtacAritravALA, anaMtavIryavALA, asaMkhyAtapradezavALA, pAriNAmika svabhAvavALA, saMkoca vikAza dharmavALA ema mUlasvarUpe samAna hovAthI "eka che ema paNa kahevAya che. juo zrI ThANAMgasUtra sthAna 1, sUtra 1, 2. (2) A AtmA jenA dvArA daMDAya, duHkhI thAya tene daMDa kahevAya, je pariNati karmabaMdhanA kAraNabhUta bane ane jenA dvArA jIvane daMDanI prApti thAya te daMDa kahevAya. sAmAnyathI A daMDanA traNabheda prasiddha che manadaMDa, vacanadaMDa ane kAyadaMDa, "jAvaMta kavi sAhU" sUtramAM caramapada " tivarayAmAM Ave che. tathA manayoga eTale manovargaNAnAM pugaladravyonuM manapaNe pariNamana, vacanayoga eTale bhASAvargaNAnAM pugalonuM bhASApaNe pariNamana, ane kAyayoga eTale audArikAdivargaNAnA pugalonA banelA zarIranuM parispaMdana. A manovargaNA-bhASAvargaNA ane audArikAdivargaNA traNe pugaladravya che. anaMta-anaMta skaMdho jIvavaDe gRhIta karAyA che. tethI saMkhyAmAM anaMta che. mana-vacana-kAyA rUpe trividha paNa che. chatAM te sarve pudgalo jIva nAmanA eka dravyane Azrita che. eka jIve grahaNa karelAM che. eka jIve che te rUpe pariNamAvyAM che. jIvanI sAthe ekamayapaNe rahelAM che. tethI traNa daMDa na kahetAM eka daMDa paNa kahevAya che. A jIva ane pudgalano abheda jANo to ja ghaTI zake che. mATe abheda che. juo ThANAMgasUtra, sthAna 1, sUtra 3. A pramANe abheda vicArIe to eka daMDa jema kahevAya che. tema mana-vacana ane kAyAne karaNavizeSe jo vicArIe to trividhayoga ane trividhadaMDa paNa kahevAya che. juo ThANAMgasUtra sthAna 3, sUtra 6 ane 14. TIkAmAM kahyuM che ke - "vaM kRtyanAhitaprakAre banAvAyavyamAtmapravezat naiva, na tathyatirita kRti tRtIya sthAne "je mAthA'' (ThANAMga sUtra 2) iti prathamasUtrapratipAditaH siddhaH eka AtmA, eko daNDa, ekA kriyeti / 'bhavati' manovAkkAyeSu daNDakriyAzabdaupratyekamabhisambandhanIyau, 'karaNavizeSeNa ca' manovAkkAyasvarUpeNAtmanyanupravezAdAptatrividhayogasvarUpatvAt trividhayogasiddhirapi AtmanaH aviruddhaiveti ekasya satastasya trividhayogAtmakatvAd anekAntarUpatA aviruddhaiva / (3) kriyA paNa jIva-pugalanA yoge thayelo paryAya vizeSa che. kriyA eTale pravRtti, kriyA eTale padArthanI arthakriyA, A kriyAne pravRttimAtra rUpe vicArIe to jIvanI dehAdidvArA thatI koI paNa prakAranI pravRtti te pravRtti rUpe = kriyA rUpe eka che athavA eka ja jIva Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 kArDa-1 - gAthA-49 sanmatiprakaraNa Azrita thatI hovAthI paNa eka che. chatAM tene mana-vacana-kAyA dvArA karAya che ema karaNavizeSe vicAro to athavA aneka pugaladravya AzrayIne kriyA thAya che Ama vicAro to te kriyA traNa paNa che ane aneka paNa che. jIvanA parispaMdana rUpe eka che. pudgaladravyanI sahAyakatA rUpe aneka che tethI ja ThANAMgasUtramAM eka kriyA kahI che ane pachI tyAM ja trividha karaNa paNa kahyAM che. juo zrI ThANAMgasUtra sthAna 1 sUtra 4, tathA ThANAMga sUtra sthAna 3 prathama udezo sUtra 8. uparokta saghaLI vAta jIva ane pudagala dravyano kathaMcida abheda vicArIe to ja saMbhave. tethI dravyArthikanayathI (saMgrahanayathI) je abheda che tene paNa mAnya rAkhavo joIe. ThANAMga sUtranA A badhA pATho ahIM ApyA che. ThANAMga sUtranA te pATho A pramANe che - sthAna-1 surgha me mAM, tevi bhAvathA vamavaghAyaM | sUtra-1 sthAna-1 | mI . sUtra-2 sthAna-1 ane vaMde ! sUtra-3 sthAna-1 pa liriyA ! sUtra-4 sthAna-1 ne topa, ane manoha, ghaNe, ne ame ! sUtra-5 sthAna-3 - udezo pahelo - tivihe joge pannatte - taM jahA-maNajoge, vaijoge, kAyajoge, evaM vigaliMdiyavajANaM paraphayA nAva mAchiyA | sUtra-6 tivihe paoge patnatte, taM jahA-maNapaoge, vaipaoge, kAyapaoge / evaM jahA jogo vipatmiviyavanA taddA pote vinA vemALigAIi | sUtra-7 tivihe karaNe pannatte, taM jahA-maNakaraNe vaikaraNe kAyakaraNe / evaM vigaliMdiyavajaM jAva vemANiyANaM / tivihe karaNe pannatte, taM jahA-saMraMbhakaraNe, samAraMbhakaraNe, AraMbhakaraNe, niraMtara nava vemarfrui sUtra-8 tao daMDA pannattA, taM jahA-maNadaMDe vaidaMDe kAyadaMDe, NeraiyANaM tao daMDA pannattA, te nadI-maUviMde varUdaMDe yahUMDe, vipatmiviyavanuM gIva vemAlApa | sUtra-14 bhavasthajIva ane dehAdi pudagaladravya paraspara anyonyabhAve evAM tarUpa thayelAM che ke jenAthI bhavastha jIvanA je paryAyo che te dehanA paNa kahevAya che ane dehanA je paryAyo Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 sanmatiprakaraNa kArDa-1 - gAthA-50 che te bhavastha jIvanA paNa kahevAya che. jema ke vAstavika rIte to agni ja bALe che to paNa taHloha paNa bALe che ema kahevAya che kAraNa ke tapeluM loha paNa agniyukta hovAthI bALe ja che tathA viSa to viSa che ja, mAraka che ja, paraMtu viSathI mizra thayeluM dUdha paNa viSa ja kahevAya che. te paNa mAraka ja bane che. evI rIte bhavastha jIva zarIranA yoge rUpI, AhArI, saMjJI vigere zArIrikaparyAyavALo kahevAya che ane zarIra paNa jIvagatajJAnAdi paryAyavALuM kahevAya che. te 49 / bAhyabhAva ane abhyattarabhAvanI vyAkhyA - Na ya bAhirao bhAvo, abbhaMtarao ya asthi samayammi / NoiMdiyaM puNa paDucca, hoi abbhaMtara viseso // 50 // (na ca bAhyo bhAvo'bhyantarakazcAsti samaye / noindriyaM punaH pratItya, bhavatyabhyantaravizeSaH // 50 // ) gAthArtha - amuka bhAvo bAhya ja che ane amuka bhAvo atyaMtara ja che. Avo bheda jainazAstromAM nathI. paraMtu noIdriyane (manane) AzrayI jainazAstromAM abhyArapaNAno bheda che. | pa0 | vivecana - jIva ane pugala - Adi dravyomAM tathA tenA uttaravibhAgamAM amuka padArtho bAhya ja che ane amuka padArtho sadAne mATe abhyattara ja che Avo vibhAga jaina zAstromAM nathI. arthAt dravyonI bAbatamAM bAhyakAta ke atyaMtarakAnA nathI. eTale ke caiitanya-sukha-duHkha-rAga-dveSa Adi bhAvono anubhava karanArUM jIva nAmanuM koI eka viziSTa tattva AMtarika ja che ane varNa-gaMdha-rasa-sparzAdi guNone dhAraNa karanArUM pugaladravya bAhya ja che. eTale ke "jIva kevala atyaMtara ane pudgala kevala bAhya che." AvI bhramaNA prAyaH prasiddha che. paNa te barAbara nathI kAraNa ke jo jIva Atarika ja hoya ane pugala bAhya ja hoya to A banne dravyone dUdha-pANInI jema ke loha-agninI jema paraspara ekamekatA kevI rIte thaI zake? je AgalI 48-49mI gAthAmAM samajAvavAmAM AvI che. te ekamekatA kema ghaTe ? jo jIva ane pugala anyonya praveza pAmyuM che ane dUdha-pANInI jema ekameka thayelAM che. to pudgala (zarIra) bAhya hovAthI temAM sarvatra anupraveza pAmelo AtmA paNa kathaMcit bAhya kahevAze. tevI ja rIte zarIrasaMbaMdhI pugalo AtmAnA sarvapradezomAM sammIlita thavAnA kAraNe zarIra paNa Antarika kahevAze. ane A rIte jo mAnIe to AtmA jema Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 kArDa-1 - gAthA-50 sanmatiprakaraNa atyaMtara che tema bAhya paNa che. tevI ja rIte pudgala jema bAhya che tema AtmAnI sAthe anupravezavALuM hovAthI Antarika paNa che. Avo artha thaze ane Avo artha thavAthI jIva Antarika ja ane pugala bAhya ja, A vyavasthA rahetI nathI. AvA prakArano prazna uparanI be gAthAnA arthamAMthI thavo saMbhavita che. teno uttara A gALAmAM samajAvyo che. jIva e Antarika padArtha ja che ane pugala e bAhya padArtha ja che, Avo ekAta vibhAga jainazAstromAM karavAmAM Avyo nathI. paraMtu nokuM iTUT padurga = mananA viSayapaNAne AzrayI bAhyathI atyaMtaranI vizeSatA che. eTale ke je je dravya manano ja mAtra viSaya hoya, mAnasapratyakSano ja viSaya hoya, arthAt bAhya evI cakSurAdi zeSa pAMca indriyono viSaya na hoya te dravyane Antarika dravya jANavuM. tenA uparathI e paNa phalita thayuM ke je je dravya cakSu Adi bAhya indriyono viSaya hoya che, arthAt bAhya indriyane gocara hoya che te te dravya bAhya dravya kahevAya che mAtra manoviSayakane atyaMtara ane bAdhendriyanA viSayakane bAhya kahevAya che. AvI vyAkhyA jainazAstromAM kahelI che. A vyAkhyAnA AdhAre jIva ke pugala koI paNa dravya jyAre manogrAhya bane che tyAre te abhyattara kahevAya che ane bAlvendriyagrAhya bane che tyAre te ja dravya bAhya paNa bane che. A vyAkhyA pramANe pudgala dravya (bAhya dravya tarIke to prasiddha che ja paNa) abhyattara dravya hoI zake che. ane jIvadravya (abhyatara dravya tarIke to prasiddha che ja chatAM) bAhya dravya paNa hoI zake che. te A pramANe - pudgaladravyamAM audArika-vaikriya-AhAraka Adi ATha vargaNAo (pudgalanA prakAro) che. prathamanI cAra vargaNAo sthUla ane alpa paramANuothI niSpanna hovAthI bAdara pariNAmI che. tethI te bAdhendriyathI grAhya che. AthI bAhya che. paraMtu bhASA-zvAsa-mana ane kArpaNa A pAchalI cAra vargaNA sUkSama ane bahuparamANuothI niSpanna che. te mATe sUrmapariNAmI che. A sUkSmapariNAmI vargaNAo paNa pudgala hovAthI varNa-gaMdha-rasa ane sparzavALI to che ja. to paNa bAdhendriyano viSaya na hovAthI Agamagamya ane anumAnagaNya hovAthI manano ja mAtra viSaya banavAthI pugala hovA chatAM paNa te abhyattara kahevAya che. evI ja rIte jIvadravya varNAdi guNothI rahita hovAthI amUrti che. bAlyandriyagocara nathI. mAtra manathI ja gocara che. mAtra manano ja viSaya che. eTale abhyattara dravya ja hovuM joIe. chatAM 48-49 mI gAthAmAM samajAvyA pramANe jIvadravyano zArIrika pugalonI sAthe paraspara anupraveza hovAthI ane zarIra bAlvendriya gocara hovAthI temAM raheluM jIvadravya Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-1 - gAthA-51-52 107 paNa tevuM ja banavAthI bAhya paNa kahevAya che jema viSathI mizrita dUdha e dUdha hovA chatAM paNa viSa kahevAya che. agnithI mizrita loha loha hovA chatAM paNa dAhaka bane che. tema zarIrathI mizrita jIva paNa (zarIranI ceSTAo dvArA bAhya indriyothI jaNAto hovAthI) bAhya indriyono viSaya che. te mATe bAhya paNa kahevAya che. A rIte vicAratAM bAhya indriya gocara pugalone bAhya ane bAhya indriyothI agocara yugalone abhyantara kahevAya che tethI pudgaladravya paNa bAhya-abhyantara banne che. koI paNa eka pudgala dravya paNa eka kAle bAhya ane anyakAle te ja dravya atyaMtara ema paNa banI zake che. pANImAM ogaLI gayeluM mIThuM athavA ogaLI gayelI sAkara have pachI cakSugocara na hovAthI atyaMtara paNa kahevAya che. tethI pudgala dravya sadA bAhya ja che Avo ekAntavAda ucita nathI. tevI ja rIte jIvadravya bAhya indriyothI agocara che eTale atyaMtara jarUra che. paraMtu zarIramAM bhaLyo chatAM zarIranI ceSTAo vaDe cakSu Adi indriyo dvArA gocara hovAthI bAhya paNa jarUra che. mATe jIva dravyane ekalo abhyattara mAnavo te ekAntavAda che. je ucita nathI. tethI ja jainazAstromAM A dravya ekAne bAhya ja che ane A dravya ekAte abhyattara ja che AvuM vidhAna karela nathI. paNa manogrAhya te atyaMtara ane zendriyagrAhya te bAhya AvuM vidhAna karela che. A kAraNe paraspara mIlanane lIdhe banne dravyo banne prakAranAM thAya che. AvA anekAntavAda ja vijayavaMta bane che. meM pa0 || dravyArthika ane paryAyArthikanayanI dRSTie karmano kartA ane bhoktA koNa che ? A bAbatamAM te banne nayo zuM kahe che ? davvaTThiyassa AyA, baMdhai kammaM phalaM ca veei / bIyassa bhAvamattaM Na kuNai Na ya koi veei // 51 / / davvaTThiyassa jo ceva kuNai so ceva veei NiyamA / aNNo karei aNNo paribhuMjai pajjavaNayassa / / 52 // saMskRta chAyA (dravyArthikasya AtmA, badhnAti karma phalaM ca vedayati / dvitIyasya bhAvamAtraM na karoti, na ca kazcid vedayati / / 51 // ) (dravyArthikasya yazcaiva karoti, sa caiva vedayati niyamAt / 3: roH parimana parthavanayI 22 ) Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 kArDa-1 - gAthA-51-52 sanmatiprakaraNa gAthArtha - dravyArthika nayanI dRSTie je AtmA che te karma bAMdhe che ane te karmanuM phaLa bhogave che. paraMtu bIjA nayanI (paryAyArthika nayanI) dRSTie paryAya mAtra ja che. tethI koI kazuM karatuM nathI ane koI kazuM vedatuM nathI. / 51 // dravyArthika nayanI dRSTie je kare che te ja AtmA niyama karma bhogave che. ane paryAyArthikanayanI dRSTie anya kare che ane anya bhogave che. | para te vivecana - sAMkhya, naiyAyika, ane vaizeSika Adi keTalAMka darzano AtmAne ekalo nitya ja mAne che. A kevala ekalA dravyArthikanayanI dRSTi che. ane bauddha Adi koI koI darzano AtmAne kevaLa ekalo kSaNika - anitya mAne che. A kevala paryAyArthikanayanI dRSTi kahevAya che. eka naya sthira tattva mAnanAra che bIjo naya asthira tattva mAnanAra che. vAstavika rIte vicArIe to gAthA 32 thI 50 mAM samajAvyuM tema Atmatattva dravyapaNe sthira (dhruva-nitya) paNa che. ane avasthA bhedathI (paryAyapaNe) asthira (utpAda-vyayavALuM) paNa che. paraMtu uparokta darzanakAronI dRSTi mithyAvAsanAnA kAraNe koI paNa ekanaya tarapha atizaya DhaLelI che. jethI bIjAnayanI vAta tene svIkArya banatI nathI. te darzanakAro mithyAtvamohanA udayanA kAraNe eka nayanI vAtamAM aMjAyelA che. phasAyelA che. have je prathama dravyArthikanaya che te sthira tattva mAnato hovAthI anAdi-anaMta evo nitya AtmA che ema kahI zake che. tethI tenI dezanAmAM AtmA jevuM sthira koI eka tattva che. ke je karma kare che ane karma bhogave che evuM kahevAno, tathA je kare che te ja kAlAntare bhogave che AvuM kahevAno avakAza che. jema ke 25 varSanI uMmaravALA koI eka purUSe khuna athavA corI karI, prAraMbhanAM keTalAMka varSo sudhI A gunho na pakaDAyo, paraMtu kAla jatAM te purUSanI 50 varSanI uMmara thatAM te gunho koI mudAthI pakaDAyo. tyAre khuna athavA corInI sajA phAMsI-kArAvAsa Adi tene thAya che. kAraNa ke jeNe khuna athavA corI karI hatI te ja A purUSa che. tethI te zikSA svarUpa phalano bhoktA bane che. A rIte sthira tattva mAnavAnA kAraNe eka ja AtmAmAM kartatva ane bhostRtva hoya che. dravyArthikanaya Ama mAne che ane kahe che. jo ke tenI A mAnyatAmAM kSati to Ave ja che. kAraNa ke eka nayanI ja dRSTi hovAthI ane payAryArthika nayanI avagaNanA karato hovAthI (paryAyanI vAta na mAnato hovAthI) AtmAne kuTasthanitya mAnanAra thayo. tethI temAM ekaluM sthiratattva-dhruva AtmA ja mAnyo paNa Ama ekAnta nityatA mAnavAthI avasthAbheda kema ghaTe ? arthAt pUrvakAlamAM kartutva ane uttarakAlamAM bhoknatva ema be avasthA kema ghaTe ? kAraNa ke avasthAbheda mAnavA jatAM ekAnta niyatA na rahe. pUrvakAlamAM te khuna athavA corI kare che. tethI katRtvAvasthA che ane uttarakAlamAM phAMsI athavA kArAvAsa rUpa zikSA bhogave che te bhovruvAvasthA che. have ekAta nitya AtmAmAM Avo avasthAbheda kema ghaTe ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ kADa-1 - gAthA-51-52 sanmatiprakaraNa 109 kartRtva ane bhoknatva A banne bhinna bhinna avasthA che. have jo A banne avasthAne mAnya kare to avasthAbheda thavAthI AtmAnuM kuTastha niyatva rahetuM ja nathI. ane jo kuTastha nityatva mAnya rAkhe to A avasthAbheda ghaTato nathI. AvI kSati (doSa) tene Ave che. tathA vaLI je samayamAM karma kare che. te samayamAM karmanuM kriyamANapaNuM ja che. tenuM bhogavavA paNuM te samayamAM ghaTI zake ja nahIM, kAlAntare ja bhogavavApaNuM svIkAravuM paDe. ane ema mAnavA jatAM IcchA hoya ke na hoya to paNa bIjA nayanI vAtane eTale ke bhinna bhinna avasthAne svIkAravI ja paDe, to ja yathArtha saMgati thAya. paNa te darzanakAronI AvI sApekSa dRSTi thatI nathI. tethI paryAyanirapekSa evI dravyArthikanayanI dezanA kartutva-bhokatRtvane bhale mAnanArI bane to paNa te doSamukta nathI. evI ja rIte kevala paryAyArthika nayanI dRSTi kSaNika tattvane ja mAne che. tethI tenA mate sthAyi Atmatattva to che ja nahIM. tethI karmone kare ane karmonA phaLane bhogave evuM koI sthAyi tattva ja nathI. eTale A nayane to AtmAmAM karmanuM kartRtva ane bhoknatva che AvuM kahevAno avakAza ja nathI. A nayanA mate vastu utpanna thaIne bIjA ja kSaNe nAza pAmatI hovAthI karma karanAra koNa? ane karmaphaLa bhogavanAra koNa? A vAta saMgata thatI ja nathI. kadAca utpatti kSaNamAM ja kartutva ane bhostRtva sAthe mAne to paNa banne kriyA bhinna bhinna hovAthI ane Atmatattva paNa kSaNamAtra ja sthAyi hovAnA kAraNe utpadyamAna hovAthI ekI sAthe banne kriyA kare nahIM ane jo kAlAntare AtmakSaNa kare to karmano kartA koI anya ane karmaphaLano bhoktA koI anya AvI avyavasthA thAya. A kAraNathI paryAyArthikanayanI dRSTivALAne paNa katRtva-bhoknatva ghaTAvavA mATe koI eka sthAyitattva mAnavAnI pharaja paDe ja che tethI tene paNa dravyArthika nayanI sApekSatA rAkhavI ja paDe che. enA vinA kartRtva ane bhostRtva saMgata thatAM nathI. prazna - kevala paryAyArthika naya mAnIe ane dravyArthikanayane mAnya evA eka sthAyitattvane na mAnIe to paNa "vAsanA athavA saMtAna" mAnIne uparanI kSati dUra karI zakAya che. jema ke eka peDhImAM eka purUSa dhaMdho-vyavasAya kare che. tenuM avasAna thatAM te ja peDhI upara teno putra A kArabhAra saMbhALe che. kAlAntare tenuM paNa avasAna thatAM teno putra A kArabhAra saMbhALe che. to AvI vAsanA-paraMparA-saMtAna mAnIe to pitA-putra-pautra atyanta bhinna hovA chatAM paNa te peDhImAM pitAe upArjana kareluM dhana putra ane pautrAdi bhogave che. ahIM dhananA upArjanano kartA anya che ane tenuM phaLa bhogavanAra anya che. Ama saMtAna (paraMparA) mAnIne anyamAM katRtva ane anyamAM bhAtRtva che ema kahIe to kaMI kSati AvatI nathI. (bauddha saMtAna mAnatA hovAthI Avo bacAva kare che.). Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 kADa-1 - gAthA-51-52 sanmatiprakaraNa uttara - ahIM paNa "A eka ja peDhI che" evI ektA dhruvatattva to chevaTe mAnyuM ja. eTale ja ame te bauddhane puchIe chIe ke "A saMtAna e zuM vastu che? kSaNika padArthathI koI alaga tattva che ke je kSaNikatattva che te ja saMtAna che ? have jo tame ema kaho ke je kSaNikatattva che te ja A saMtAna che. to to te saMtAna paNa kSaNika ja hovAthI bIjA kSaNe te saMtAna TakatuM ja nathI. tethI jema ekaluM kSaNikatattva kAlabhede thanArA kartRtva ane bhostRtvane siddha nathI karI zakatuM, tevI ja rIte saMtAna paNa kSaNika ja thavAthI kAlabhede thanArA kartRtvane ane bhostRtvane siddha nahIM karI zake. have jo A saMtAnane kSaNikatattvathI juduM mAno to te kSaNika nathI eTale ke sthAyitattva che ema siddha thaze ja. Ama thavAthI chelle thAkIne paNa sthAyi evuM Atmatattva svIkAryuM ja. to pahelethI ja te sthAyi Atma tattva svIkArI levuM joIe. tethI bauddhadarzanane mAnya saMtAna-vAsanAnI je kalpanA che te kharekhara kalpanA ja che, sAcuM nathI. zabdAntarathI to dhruva evuM Atmatattva ja mAnavuM paDe che. A rIte A paryAyArthikanayane paNa sthAyitattva mAnavArUpa dravyArthikanayanI apekSA rAkhavI ja paDe che. anyathA kSati (doSa) AvyA vinA rahetI ja nathI. A pramANe vicAratAM sthAyi evA dhRvatattvane mAnanArA dravyArthikanayane paNa avasthAbheda avazya svIkAravo ja paDe che, to ja kartRtva ane bhoknatva saMbhavI zake che. tethI paryAyArthikanayanI sApekSatA svIkAravI ja paDe che ane asthAyitra(kSaNika evA) utpAda-vyayane ja kevala mAnanArA paryAyArthika nayane paNa katRtva ane bhokatRtvanI ekAdhikaraNatA siddha karavA sthAyitattva mAnavuM ja paDe che. tethI dravyArthikanayanI sApekSatA svIkAravI ja paDe che. A pramANe banne no eka-bIjA nayanI apekSA rAkhe to ja te sunaya che, samyagdaSTi che. AvI ja dezanAne jainadarzanamAM sthAna che. nirapekSa dezanA te durnaya che, mithyASTi che. tIrthaMkara paramAtmAnI AzAtanA che. temanI vANInI bhayaMkara avagaNanA che. ekAnta evA A banne nayo karmanA kartRtva ane bhostRtva viSe kevA vicAro dharAve che ? tathA teone tema mAnavAmAM zuM kSati Ave che ? A vAta, tathA pAchalA bAraNe paNa (mAne ke na mAne to paNa) bIjA nayanI sApekSatA levI ja paDe che A vAta, Ama A banne vAto A gALAmAM samajAvavAmAM AvI che. tathA jagatanA padArthonuM svarUpa paNa dravyabhAve sthAyi ane avasthAbheda pramANe paryAyabhAve asthAyi ema ubhayAtmaka che mATe je jema che tene tema mAnavuM te ja sAco yathArthavAda-nayavAda che. te pa1-para / jainadarzanane anusAre kevI dezanA hoya ? te samajAve che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 111 sanmatiprakaraNa kADa-1 - gAthA-53 je vayaNijjaviyappA, saMjujaMtesu honti eesu / sA sasamayapaNNavaNA, titthayarAsAyaNA aNNA // 53 // ( ye vacanIyavikalpAH, saMyujyamAnayorbhavantyanayoH / sA svasamayaprajJApanA, tIrthaDrarAzAtaDA || pare ) gAthArtha - A banne nayo saMyukta thaye chate (paraspara sApekSa hote chate) vastutattvane samajAvanArA je je kahevA lAyaka vikalpo (vicAro ane vacano) thAya che. te ja sAcI svazAsananI (jaina zAsananI) prarUpaNA che. vItarAgavANI che. bAkInI anya saghaLI vANI ane vicAro tIrthaMkara paramAtmAnI AzAtanA che. te pa3 || vivecana jagatanA sacetana acetana saghaLA paNa padArtho dravyasvarUpe nitya che ane paryAyasvarUpe anitya che. kharekhara sAcI A ja hakikata che. vastunuM A ja sAcuM svarUpa che ane pUrNa svarUpa che. kAraNa ke anaMtAnaMta evA A saghaLA paNa padArtho anAdikALathI sahajapaNe che ja, ane bhAvimAM paNa sahaja paNe raheze ja. koI paNa vyaktie A padArthonuM nirmANa karyuM nathI ane koI paNa vyakti A padArthono vinAza karanAra nathI. sarve paNa dravyono sahajapaNe vartavA paNAno (sarUpe hovA paNAno) pAriNAmika svabhAva che. tethI dravyapaNe nitya che. dhruva che. sthAyi che. tathA te ja sarve dravyo nitya hovA chatAM paNa kuTastha nitya nathI paNa "pariNAmI nitya" che tethI pratisamaye parivartana paNa pAme ja che. koI paNa samaya evo nathI ke je samaye dravya pariNAma na pAmatuM hoya? samaye samaye sarve paNa dravyo parivartanazIla che. A paNa dravyono sahaja svarUpe pAriNAmika bhAva che. A rIte pariNAmI nitya hovAthI sarve paNa dravyo nityAnitya, utpAda-vyaya-dhruva aMzavALAM, dravyaparyAya ubhayamaya che. A ja vastunuM sAcuM svarUpa che. pUrNa svarUpa che ane yathArtha svarUpa che. "pariNAmI nitya" AvuM vastunuM svAbhAvika svarUpa che temAM pariNAmIpaNuM samajAvanArI paryAyArthikanI draSTi che. ane nityapaNuM samajAvanArI dravyArthikanayanI draSTi che. Ama sApekSapaNe ubhayanaya svIkAravo e ja sAco mArga che. A ja vItarAga paramAtmAnI dezanA (vANI) che. TIkAmAM kahyuM che ke je vacanIyAmitheyastha vinyAstapratipAdri pathAname saMyujyamAnayoranyonyasambaddhayorbhavantyanayordravyAstika paryAyAstikavAkyanayayoH / te ca kathaMcinnitya AtmA, kathaJcidamUrta ityevamAdayaH / sA eSA svasamayasyeti tadarthasya prajJApanA nidarzanA, anyA tu nirapekSayoranyayoreva nayayoryA prarUpaNA sA tIrthaGkarasyAsAdanA'dhikSepaH / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 kASTha-1 - gAthA-pa3 sanmatiprakaraNa dravyArthika ane paryAyArthika A banne nayo potapotAnI maryAdAne svIkArIne (lakSmaNa rekhAne anusAre) jo cAle, eka naya sApekSabhAve vastunuM nityasvarUpa samajAve ane bIjo naya sApekSabhAve vastumAM ja raheluM anitya svarUpa samajAve to Ama sApekSabhAve vastunA svarUpane pratipAdana karatA evA A banne nayo vastunA saMpUrNa svarUpane jaNAvanArA banavAthI yathArtha che. sunaya che. samyagRSTi che. AvA prakAranI prasu = A banne nayone saMyugamAku = sAthe rAkhIne (saMyukta karIne), sApekSa dRSTi rAkhIne karAtuM ne = je je vayajJa = vAkyonuM uccAraNa ane viyaL = mAnasika vikalpo Tonti = thAya che. sa = te te samayapaUUviUTT = potAnA zAsananI arthAt jainazAsananI prarUpaNA che. vItarAga paramAtmAnI vANI che. kevaLa ekalA niyatva ane kevala ekalA anityatvanI bAbatamAM ja sApekSatA rAkhavAnI che evuM nathI paNa sarvatra ubhayavAda che. jema ke Atmatattva dravya apekSAe nitya che ane paryAya apekSAe anitya che. tema apekSAvizeSe zarIradhArI hovAthI mUrta paNa che ane mUlabhUta padArtha rUpe amUrta paNa che. zarIrathI bhinna paNa che ane abhinna paNa che. bIjA jIvonI sAthe sattAgata svarUpanI apekSAe samAna paNa che ane Avirbhata guNonI apekSAe vizeSa paNa che. jeTalo jeTalo kSayopazama bhAva che (guNonI pragaTatA che) teTalo teTalo zuddha paNa che. ane jeTalo jeTalo audayikabhAva che teTalo teTalo azuddha paNa che. kevalajJAnathI AkhA saikAlika vizvano jJAtA hovAthI jJAnanI apekSAe vyApaka paNa che (athavA kevalI samuddhAta kAle AtmapradezothI paNa vyApaka che.) tathA zarIramAtra vyApI hovAthI avyApaka paNa che. asaMkhya pradezonA piMDAtmaka evuM akhaMDadravya che tethI eka paNa che ane asaMkhyapradezAtmaka athavA anekaguNAtmaka che tethI aneka paNa che. AvA prakAranAM samajAvAtAM vAkyo athavA manamAM UThatA vikalpo (vicAro) te saghaLAM vAkyo ane vicAro vastunA pUrNa svarUpane ane yathArtha svarUpane samajAvanArAM hovAthI jinezvaraprabhunI vANI che. teonI dezanA che. zrI vItarAga paramAtmA vaDe prakAzita karAyelI vANI che. A ja jainazAsana che. uparokta carcAthI samajAze ke AvA prakAranI syAdvAdayukta vANI, anekAntavAdathI bharelI vANI e ja vItarAgavANI che. tenAthI maUT = anya evI ekAntavAdasUcaka je koI anya darzananI vANI hoya athavA nAmathI bhale jainadarzananI A vANI che ema tenA prarUpako bolatA hoya paNa te ekAntanizcaya tarapha DhaLelI tathA ekAntavyavahAra tarapha DhaLelI vANI hoya to te saghaLI vANI ane vicAro tIrthaMkara paramAtmAnI AjJAviruddha hovAthI AzAtanA ja che. Ama jANavuM. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kAccha-1 - gAthA-pa3 113 uttarArdhamAM to granthakArazrIe ghaNuM ja kaDavuM paNa sarvathA nagnasatya kahI dIdhuM che. jainetara darzano to mithyAtvanA udayathI vAsita hovAthI ane tevA prakAranA mithyAtvI guruono yoga hovAthI tathA tevA prakAranAM mithyAzAstrono abhyAsa hovAthI A syAdvAdavALI vANI na samajI zake athavA samaje to paNa ahaMbhAvAdinA kAraNe na mAne te samajI zakAya che. paraMtu jainadarzananA nAmane dhAraNa karanArA navA navA nIkaLelA aneka paMthomAM potapotAnI dRSTi je bAju DhaLI hoya che te ja vAtane ekAnta satya mAnI jorazorathI je prarUpaNA ane pracAra karAya che te keTalA aMze satya che ane keTalA aMze mithyA che te sAcA AtmArthI jIvane mahAtmA puruSonAM uparokta vAkyomAMthI jarUra samajAze. | muni thanAra zvetavastradhArI ja hoya athavA acelaka ja hoya A paNa ekAntavAda ja che. prabhu mahAvIrasvAmIthI bhadrabAhu svAmI sudhI jinakalpa ane sthavirakalpa ema be prakAranA kalpa (munionA AcAra) hatA. eka upakaraNa vinAno ane tethI acelaka evo jinakalpa hato. ane je AtmAnuM teTaluM sAmarthya na hatuM te jIvo upakaraNavALo eTale sacelaka kalpa AdaratA. Ane artha e thayo ke savasa hoya ke nirvastra hoya paNa je mohane jite te mokSe jAya. vaLI vastra e paradravya hovAthI te rAkhe te muni parigrahI ane na rAkhe te aparigrahI A vyAkhyA paNa ekAntavAdanA saMskAramAMthI ja utpanna thayelI che. jo padravya hovAthI tene parigraha kahIe to pustaka, morapiMchI, kamaMDaLa, ogho, muhapatti ane AhArAdi paNa paradravya hovAthI te rAkhanAra paNa saparigrahI kahevAze. ane A vastuone sevanAra muni paNa amuni ja kahevAze. have jo evo bacAva karIe ke svAdhyAya mATe pustaka jarUrI che, jayaNA pALavA mATe morapiMchI ane odho (rajoharaNa), zarIrazuddhi mATe kamaMDaLa, vAukAyanI rakSA mATe muhapatti ane zarIra TakAvavA mATe AhAra jarUrI che. A badhAM paradravyo che. paraMtu te te kArya karavA mATe anivArya che. tethI te rAkhavA chatAM muni mamatA vinAnA (mUcha ane Asakti vinAnA) che mATe aparigrahI ja che. to bahArathI bibhatsa lAgatI Indriyane DhAMkavA tathA anAvRta Indriya dvArA thatA vikArone rokavA nirmamatvabhAve vastra rAkhe to te sacelaka muni paNa aparigrahI banI zake che. te vastuo rAkhanArA munine paNa nirmamatva bhAva hovAthI aparigrahI kema na kahevAya ? tattvArthasUtrAdi zAstromAM "mUcha pariprada:" mUchane parigraha kahyo che. vastuno saMbaMdha te parigraha kahyo ja nathI. jo vastunA saMbaMdhane parigraha kahIe to uparokta vastuo zvetAMbara-digaMbara muni rAkhe ja che. chatAM potAne aparigrahI mAne che. samaje che ane samajAve che. tethI AvA ekAntavAdanA Agrahane choDIne samajavuM joIe ke sAdhakadazAnA prAraMbhakALamAM savastrAvasthA eTale sacelaka avasthA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 kADa-1 - gAthA-53 sanmatiprakaraNa upakAraka che ane jinakalpa laI zake tevA sAmarthyavALA aMtimakAlamAM nirvastrAvasthA upakAraka che. tethI jyAM jyAM je je avasthA upakAraka hoya tyAM tyAM te te avasthA svIkAravAmAM Ave to sApekSapaNe yathAsthAne banne mArga samyam banI zake che. evI ja rIte jyAM sudhI calacitro joIne A jIva vikArI banI jAya che. karUNAnuM citra joIne karUNALuM, zRMgAranuM citra joIne vikArI, bhayanuM citra joIne bhayabhIta thaI jAya che, AvA prakArano nimittavAsI AtmA che, AlaMbananA anusAre pariNAma pAmanAro che tyAM sudhI AtmAne vairAgI ane vItarAgI banAvavA vItarAganI mUrtinuM AlaMbana paNa Avazyaka che. ane A ja AtmA jyAre nirAlaMbana avasthAmAM Ave che. tyAre A bAhya AlaMbana yogI jevI mahAdazAmAM jarUrI nathI arthAt te dazAe choDavA jevuM paNa che. cAlavAmAM paga kAma na karatA hoya tyAM sudhI lAkaDI levA jevI che ane paga sAjA thAya tyAre te ja lAkaDI choDavA jevI paNa che. AMkha kAma na karatI hoya to cazmA rAkhavA jarUrI paNa che ane AMkha nirdoSa thAya tyAre te ja cazmAM choDavA jevA paNa che ema sAlaMbana avasthAmAM mUrti maMdira upakArI che mATe upAdeya che. ane nirAlaMbanAvasthA Ave tyAre A ja AlaMbana upekSya che. Ama jo sApekSabhAva samajavAmAM Ave to A vivAdo keTalA sAcA che ane keTalA khoTA che te turata samajAI jAya tema che ane vivAda chuTI paNa jAya. jo A jIva taTasthapaNe vicAre to badhuM ja saraLa ane samajAya tevuM che. jainazAsananI eka paNa vAta na samajAya tevI nathI. potAnI dRSTi sudhAravAnI ja jarUra che. jJAnapriya AtmAo kriyAne bhAMDe ane kriyApriya AtmAo jJAnane bhADe A paNa ekAntavAda ja che. jJAnanI ja pradhAnatA karanArA jIvo AvI kriyA to bhavobhavamAM ghaNI karI, merUparvata jeTalo Dhagalo thAya eTalI vAra oghA lIdhA paNa kalyANa na thayuM. mATe AvI jaDa kriyA karavAnI kaMI ja jarUra nathI. tathA patai nA to ya AvA pATho AgaLa karIne AvI dalIlo je karAya che te paNa jJAnano ekAtavAda ja che. tethI mithyA che. evI ja rIte kriyApriya jIvo kriyAnI ja pradhAnatA karIne jJAnane vakhoDe, caudapUrvI paNa pramAdane vaza thayA chatA naraka-nigodamAM gayA. jema caMdana upADanAra gadheDo caMdananA bhArane ja vahana karanAra che tenI sugaMdha tene maLatI nathI. tema kriyA vinAnA jJAnIne jJAnano bhAra ja upADavAno hoya che. sadgati maLatI nathI. AvI dalIlo karIne kriyA vinAnA jJAnane zuSkajJAna popaTIyuM jJAna kahIne bhADe che. A paNa ekAntavAda che. koI paNa bAjuno Avo ekAntavAda upakAraka nathI. paraMtu yathAsthAne banne vArtA upakAraka che. eka gAmathI bIje gAma pahoMcavuM hoya to mArganuM jJAna paNa jarUrI che ane gADI calAvavI A paNa eTaluM ja jarUrI che. Ama A banne jarUrI che. uparanI ekAnta vAta karanArA pota potAnA matanA AgrahI hovAthI ekAntavAdI che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kANDa-1 - gAthA-53 115 A ja pramANe ekalA nizcayanayanA pakSapAtI vyavahAranuM khaMDana kare che. manane jito, jo mana svaccha che to tyAga-tapa-upavAsAdi vyavahAra karavAnI kaMI ja jarUra nathI. AtmA jo pavitra che to karma kaMI lAgatAM ja nathI. zarIra zarIranuM (bhoga bhogavavAnuM) kAma kare temAM AtmAne zuM nukazAna ? Ama ekAnta nizcayavALA kahe che. A paNa mithyA che. ane vyavahAranayanA pakSapAtI nizcayanayanuM khaMDana kare che. jo ema ekalA mananI pavitratAthI ja cAlatuM hota to paramAtmA mahAvIra prabhue sADA bAra varSa sudhI zA mATe ghora tapa karyuM ? game teTaluM mana pavitra hoya to paNa parastrI sAthe svasrI jevA vyavahAra karAtA nathI. mATe vyavahAra cokkho hovo joIe. vyavahAra ja Adaravo joIe, lITA karatAM karatAM ekaDo Ave tema vyavahAra karatAM karatAM nizcaya Ave. AvI dalIlo karIne vyavahArane thApe ane nizcayane vakhoDe A paNa saghaLo ekAntavAda che. lITA karatAM karatAM ekaDo tene Ave ke jeNe ekaDAnuM lakSya rAkhIne lITA karyA hoya. anyathA lITAnI dRSTivALAne lITA ja rahe che kyAreya paNa ekaDo Avato nathI. AvI saraLa ane sIdhI A vAta che. atItakAlamAM sAMkhya-mImAMsaka-cArvAka-bauddha vigere darzanakAro ekAntavAdI hatA. eTale ja mahAzAstromAM darzanavAda ghaNo carcAyelo che. vartamAnakAlamAM jainadarzanamAM ja keTalAka pakSo potapotAnI mAnelI mAnyatAnA pakSapAtI thayA chatA sApekSa dRSTine bhUlI jaI nirapekSa dRSTivALA thayA chatA jorazorathI potAnI ekAntavAtano ja pracAra kare che. ane 50-100-500 mANasono (ane temAM paNa dhanavAnono) anuyAyI varga maLI gaye chate pota potAnA pakSo thApe che. teo jo sAcA AtmArthI hoya to A vAta tarapha dhyAna ApavA jevuM che ke aMdha-paMgunA nyAye jJAna ane kriyA banne upakAraka che. sAdhya-sAdhanabhAve nizcaya ane vyavahAra banne upakAraka che. sarcalakatA hoya ke acelakatA hoya paNa nirmohadazA e mokSanuM kAraNa che. prAraMbhamAM sacelaka rahI abhyAsathI mohane jItI upalI dazAmAM jinakalpAdi levAnA avasare acelaka thAya to te banne yathAsthAne upakArI che. sAlaMbanAvasthAmAM mUrtipUjA ane maMdira upakArI che. nirAlaMbanAvasthAmAM te bAhya AlaMbano choDavAM paDatAM nathI. paraMtu ApoApa chuTI jAya che. A rIte jo sApekSadRSTi AvI jAya to kalyANa thatAM vAra na lAge. nirapekSadRSTiekAntavAda e ja saghaLuM bAdhakatattva che. A ja mahA mithyAtva che. A graMthakArazrI to ema kahe che ke A badhI tIrthaMkaraprabhunI AzAtanA che. vivekI samaju AtmAoe A pAThamAMthI ghaNuM ghaNuM zIkhavA jevuM che. ane sApekSa dRSTivALA banIne badhA bhAvo yathAsthAne upakAraka thAya tema joDavA joIe. // 53 // Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 kADa-1 - gAthA-pa4 sanmatiprakaraNa zuM badhe ja be nayanI ja dezanA hoya? kyAreya eka nayanI dezanA na hoI zake ? jo eka nayanI dezanA Ape to te zuM mithyAtvI ja hoya ? te viSaya upara samajAve che purisajjAyaM tu paDucca, jANao paNNaveja aNNayaraM / parikammaNAnimittaM, dAehI so visesaM pi / / 54 // (puruSajAtaM tu pratItya, jJAyakaH prajJApayedanyatarat / parirmanimitta, sthiti so vizeSamagi | 24 ) gAthArtha - jJAnI mahAtmA (evA vaktA) zrotAvarganA purUSasamUhane AzrayI te zrotA vargamAM bIjA nayanA saMskAranA nimitte koI ekanayanI dezanA paNa prarUpe che. paraMtu te jJAnI mahAtmA (avasare) bIjA vizeSanayanI vAta paNa zrotAvargane avazya Ape ja che. te pa4 || vivecana - tIrthaMkara paramAtmAnI AjJAne samajanArA vaktAe haiyAmAM sApekSadRSTi rAkhIne anekAntabodhaka ja vacano uccAravAM joIe. A AtmA kathaMcit nitya che. Ama ja bolavuM joIe athavA A AtmA kathaMcit anitya che. Ama ja bolavuM joIe. vicAro ane vacano anekAntamaya ja hovAM joIe. A rAjamArga che. chatAM paNa sAme beThelA zrotAvarga rUpe je purUSasamUha che. tene AzrayIne ghaNI vAra upakAraka evA koI paNa eka nayathI Azrita dezanA paNa te jJAnI mahAtmA ApI zake che. temAM kaMI doSa nathI. AvA prakAranI ekanayAzrita dezanA ApavAnI pAchaLa eka ja kAraNa che ane te kAraNa e che ke zrotAvarga jo koI eka nayamAM ja baddhAgrahI banelA che ema jyAre te jJAnI mahAtmAne jaNAya che tyAre te mahAtmA purUSa te zrotAvargane, teNe mAnelA eka nayanA vicArothI bhinnanayane mAnya evI vAtanA saMskAro tenAmAM utAravAnA nimitte Itara evA ekanayanI dezanA paNa sApekSabhAve Ape che ane te rIte te dezanA te zrotAvargane upakAraka paNa bane che. paraMtu A vaktA evA kuzaLa hoya che ke zrotAvargavALo purUSasamUha ekanayano baddhAgrahI hovAthI tene ubhayanayanI sApekSatA vALo banAvavA mATe pratipakSI evA bIjA ekanayanI ja bhale dezanA ApatA hoya to paNa temanA haiyAmAM banne nayonI vAta sApekSa hovAthI temanI dezanAnA koI paNa vAkyoccAraNamAM pradhAnapaNe kahevAtA Itara ekanayamAM paNa bIjA nayanI vAtano uccheda AvavA detA nathI. eTaluM ja nahIM paNa zrotAvargane pratipakSI evo eka naya samajAvyA pachI te ja vaktA te ja zrotAvargane sApekSapaNe vizeSa evo bIjo naya ke je naya te zrotAva prathama mAnelo hato tene paNa sApekSabhAve avazya Ape ja che. jema ke zrotAvargavALo purUSasamUha jo bauddhadarzanano anuyAyI che ane ekalA paryAyArthikanayano ja AgrahI che ema vaktA evA jJAnI mahAtmA jyAre jANe che. tyAre Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kASTha-1 - gAthA-pa4 117 te jJAnI vaktA te zrotAvarganI sAme potAnI kuzaLatApUrvaka ekalA dravyArthikanayanI ja prarUpaNA kare che. (phakta eTaluM dhyAna rAkhe che ke ekalA dravyArthikanayanI prarUpaNA karavA chatAM paNa kyAMya paryAyArthikanayano uccheda na thaI jAya). dravyArthika nayanI prarUpaNA karatAM karatAM jyAre zrotAvargane A nayanI vAta rUce che nityavAda paNa mAnya kare che. AvuM jyAre te jJAnI mahAtmAne jaNAya che. tyAre te zrotAvarga pAcho ekalA nityavAdanA kadAgrahI na banI jAya teTalA mATe te ja jJAnI vaktA, te ja zrotA varganI sAme vizeSa (evo paryAyArthika) naya paNa samajAve ja che. jethI zrotAvarga ubhayanayavAdI bane. sApekSavRSTi pUrvaka banne nayo zrotAvarga svIkAre tevI teo bhavya dezanA Ape che. evI ja rIte zrotAvarga rUpe sAme beThelo purUSasamUha jo sAMkhya-naiyAyika ke vaizeSika matano anuyAyI hoya ane tethI ekalA dravyArthikanayano ja AgrahI che ema vaktA evA jJAnI mahAtmA jyAre jANe che. tyAre tenAmAM ubhayanayanA saMskAronI parikarmaNA karavAnA nimitte tenI sAme ekalA paryAyArthikanayanI ja dezanA Ape che. (phakta eTaluM dhyAna rAkhe che ke ekalA paryAyArthikanayanI dezanA ApatAM ApatAM kyAMya dravyArthikanayano uccheda na thaI jAya. paryAyArthikanayanI dezanA karatAM karatAM jyAre zrotAvargane have A paryAyArthikanayanI vAta rUce che anitya vAda paNa mAnya kare che. AvuM jyAre te jJAnI mahAtmAne jaNAya che tyAre te zrotAvarga pAchA ekalA paryAyArthikanayanA (eTale anityavAdanA) AgrahI na banI jAya teTalA mATe te ja jJAnI mahAtmA te ja zrotAvarganI sAme vizeSanaya (eTale ke dravyArthika naya arthAt nityavAda) paNa samajAve ja che. Ape ja che jethI nityavAdI evo A zrotAvarga ubhayanayavAdI bane. TIkAmAM kahyuM che ke - puruSanAd pratipadravyaparyAya tarasvarUpa zrotA va pratItya Azritya jJakaH = syAdvAdavid prajJApayet AcakSIta anyataraM dravyaM paryAyaM vA = abhyupetaparyAyAya dravyameva, aGgIkRtadravyAya ca paryAyameva kathayet / kimityekameva kathayet ? parikarmanimittaM = buddhisaMskArArtham / parikarmitamataye darzayiSyatyasau syAdvAdAbhijJaH vizeSamapi dravyaparyAyayoH parasparAvinirbhAgarUpamekAMzaviSayavijJAnasyAnyathA viparyayarUpatAprasaktiH syAt / taditarAbhAve tadviSayasyApyabhAvAt / anekAntavAdane jANanArA jJAnI vaktA banne nayone sApekSapaNe jANatA paNa hoya che ane joDatA paNa hoya che. chatAM zrotAvarga bhinna bhinna saMskAravALA hoI zake che. koI zrotAvarga nityavAdane (dravyavAdane) ja mAnatA hoya che ane koI zrotAvarga anityavAdane ja (eTale ke paryAyavAdane ja) mAnatA hoya che. tethI jyAre zrotAvarga dravyavAdane ja mAnanArA che AvuM vaktAnA khyAlamAM Ave che tyAre te zrotAvarganI sAme teo dvArA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 kArDa-1 - gAthA-54 sanmatiprakaraNa asvIkRta aMzanuM ja eTale ke paryAyanuM ja pratipAdana A jJAnI kare che. evI ja rIte A zrotAvarga paryAyavAdane ja mAnanAra che Avo khyAla jyAre jJAnIne Ave che tyAre te zrotAvarganI sAme teo dvArA asvIkRta aMzarUpa dravyavAdanI ja prarUpaNA kare che. A rIte A jJAnI mahAtmA ekAta dravyavAdI zrotA samakSa paryAyavAdanuM ane ekAnta paryAyavAdI zrotA samakSa dravyavAdanuM kathana kare che. Ama eka nayanI dezanA paNa jainadarzanamAM saMbhave che. AvuM karavAnI pAchaLa teono Azaya e che ke eka bAju DhaLI gayelI zrotAvarganI dRSTi bIjI bAjunA bhAvone paNa jANanArI bane, bIjI bAjunA bhAvothI paNa saMskArI bane ane tenA pariNAme te zrotAvarga anekAntadaSTine svIkAranArA bane. ane zrotAvargano upakAra thAya. haiyAmAM rahelI AvI bhAvanAthI zrotAvargane ubhayanaya sApekSa banAvavAnI manovRttithI karAyelI sApekSabhAvavALI koI paNa ekanayanI dezanA paNa jainadarzananI ja dezanA kahevAya che. vItarAgavANI ja che. A ja pramANe jJAnanA ekAntavAdInI sAme kiyAnayanI dezanA, kriyAnA ekAttavAdInI sAme jJAnanayanI dezanA, nizcayanayanA ekAntavAdInI sAme vyavahAranayanI dezanA, vyavahAranayanA ekAntavAdInI sAme nizcayanayanI dezanA, ekAnta bhedavAdInI sAme amedavAdanI dezanA, ekAntaamedavAdanI sAme bhedavAdanI dezanA, tathA ekAntasaddhAdInI sAme kathaMcit asadvAdanI dezanA ane ekAnta asaddhAdInI sAme kathaMcit savAdanI dezanA, A badhI dezanA ekanayAzrita hovA chatAM paNa zrotAvargane ubhayanayanI parikarmaNA (ubhayanayanA saMskAro paDe te) nimitte karAya che. haiyAmAM banne nayonI sApekSatA rAkhIne karAya che. tethI AvI sApekSa eka nayAzrita dezanA paNa jainadarzanane mAnya dezanA che. A rIte A prathama kArDamAM kula 54 gAthAomAM je kaMI samajAvavAmAM AvyuM che teno sAra e che ke - jagatanA tamAma padArtho sAmAnya dharmAtmaka paNa che ane vizeSadharmAtmaka paNa che dravyAtmaka paNa che ane paryAyAtmaka paNa che. ubhayasvarUpa che tethI te ubhayasvarUpane samajAvanArI dRSTi eTale ke nayo paNa be prakAranA che eka dravyArthikanaya ane bIjo paryAyArthikanaya. chellAmAM chello aMtima vizeSa dharma (ekakSaNavartI paryAya) je che tyAM paryAyArthikanaya pravarte che. antima sattA nAmanA sAmAnyamAM dravyArthikanaya pravarte che ane vaccenAM sarve paNa svarUpo abhedadaSTithI joIe to sAmAnyAtmaka che. mATe tyAM dravyArthikanaya pravarte che ane te ja sarve svarUpone bhedadaSTithI joIe to te vizeSAtmaka che mATe tyAM paryAyArthikanaya pravarte che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ kADa-1 - gAthA-54 sanmatiprakaraNa 119 - jyAre dravyArthikanayathI vastunuM sAmAnyasvarUpa (abhedapradhAna) pratipAdana karIe tyAre paNa te ja vastumAM rahelA (bhadapradhAna) vizeSasvarUpano apalApa na thaI jAya ane A sunaya durnaya na banI jAya te mATe tenI AgaLa cAl athavA thagnid Ama bolAya che ane lakhAya che. evI ja rIte jyAre paryAyArthikanayathI vastunuM vizeSasvarUpa (bhedapradhAna) pratipAdana karIe tyAre paNa te ja vastumAM rahelA (abhedapradhAna) sAmAnya svarUpano apalApa na thaI jAya ane A sunaya durnaya na banI jAya te mATe tenI AgaLa cAl athavA thajI zabda bolAya che ane lakhAya che. tethI jagatanA sarve paNa padArtho (1) sthA pti ane svAti svarUpa che. ema siddha thAya che. A be bhAMgA banavAthI tenA paraspara mizraNathI vadhAremAM vadhAre sAta bhAMgA thAya che tene "saptabhaMgI" kahevAya che. AvI saptabhaMgIo anaMtI thAya che. kAraNa ke paraspara virodhI be be dharmonI joDIo anaMtI che. ratnAvalI"nA udAharaNane anusAra sarve paNa nayo jo paraspara nirapekSa rahe to te "samyagdarzana" (sunayapaNAne) pAmatA nathI. paraMtu yathAsthAne ratno goThavavAthI jema "ratnAvalI" kahevAya che. tema yathAsthAne naya joDavAthI samyagdarzanapaNAne (sunayapaNAne) pAme che. sarve nayo te kiMmatI ratno che. ane te sarvenuM yathAsthAne joDANa te ratnAvalI che. Ama dRSTAnna ane dArdAntikano samanvaya karavo. vastumAM dravya ane paryAya banne che Ama jo mAnIe to ja saMsAra, janma-maraNa, sukhaduHkhano saMjoga, mana-vacana-kAyAnA yogo, tenA nimitte karmano baMdha, karmomAM sthitibaMdharasabaMdha, karmono kSaya svarUpa mokSa ane mokSanAM nimitto, saMsAramAM bhayonuM pradarzana ane mokSasukhanI prArthanA ityAdi bhAvo yuktiyuktapaNe ghaTI zake che. jo ekAnta eka naya mAnIe to uparanI koI paNa vAta ghaTI zakatI nathI. "purUSa"nA udAharaNe sarve paNa padArtho nirvikalpaka (sAmAnya) paNa che. ane savikalpaka (vizeSa) paNa che tathA utpAda-vyaya-dhruvAtmaka paNa che. pUrvaparyAyathI vyaya, navA paryAyathI utpAda ane padArtharUpe dhruva che. bAlyAdi avasthAmAM sevelA doSothI yuvAvasthAmAM te zaramAya che ane vRddhAvasthAnA sukha mATe prayatna kare che. mATe traNa avasthAmAM abhinna evuM eka dravya paNa che ane avasthAbhedathI bhinna bhinna paryAyavALuM dravya paNa te che. zarIra ane AtmA lohAgninI jema tathA dUdha-pANInI jema anyonya mIlita hovAthI "A ane te" evo bheda thaI zakato nathI. tethI ja ThANAMga Adi zAstromAM A eka AtmA che, eka daMDa che, eka kriyA che, aneka kriyA che, trividha yoga che. ityAdi kahelI vAto siddha thAya che. pudgala ane AtmA paraspara mIlita hovAthI pudgala e bAhya tattva ane AtmA e attara tattva che - evo ekAntabheda zAstramAM nathI. paraMtu manogrAhya te abhyattara Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 kADa-1 - gAthA-54 sanmatiprakaraNa tattva ane cakSurAdi zeSa indriyothI grAhya te bAhyatattva AvuM zAstravidhAna che. tethI AtmA paNa zarIra sAthe vyApaka hovAnA kAraNe bAlvendriya grAhya paNa che. paramANu jevA keTalAMka sUmapudgalo cakSurAdi indriyothI agocara hovAthI atyaMtara tattva arthAt sUkSma tattva paNa che. dravyArthikanaya abhedapradhAna hovAthI AtmA karmono kartA-bhoktA che tathA je karmo kare che te ja AtmA kAlAntare karmo bhogave che. banne avasthAmAM Atmatattva eka ja (abhinna ja) che. ema A dravyArthikanaya mAne che tathA paryAyArthikanaya bhedapradhAna hovAthI AtmA jevuM koI dhuvatattva na hovAthI nitya evuM koI Atmadravya karmonuM kartA nathI ane bhoktA paNa nathI. paraMtu eka samayavatI judI ja cetanA karmo kare che ane anya samayavartI pUrvathI atyanta bhinna evI bIjI ja koI cetanA karmo bhogave che. prathamanayathI kanRtva-bhoknatva ekadravyamAM che. bIjAnayathI katRtva ane bhostRtva bhinna bhinna cetanAmAM (cetanadravyamAM) che. upara samajAvyA mujaba banne nayone sAthe rAkhIne karAyelI athavA bIjA nayano apalApa na thaI jAya te rIte ekanayanI pradhAnatAe karAyelI tattvadezanA e ja sAcI jainadezanA che. bAkI koI paNa ekanayano apalApa karIne bAkInA ekanayathI vastunA svarUpane samajAvanArI karAyelI dharmadezanA te tIrthaMkara paramAtmAnI AzAtanA che. paraMtu zrotAvarga koI ekanayano pakSapAtI hoya evuM vaktAne jayAre jaNAya che. tyAre tenA kalyANa mATe teonI samakSa, teone amAnya evA Itara ekanayanI paNa sApekSabhAve bolAtI tattvadezanA e paNa zrotAvarganA hitanI buddhithI karAtI hovAthI ane kAlAntare vizeSanaya (gauNa karelo naya) paNa vaktA jaNAvavAnA ja hovAthI jaina dezanA che. A rIte vastutattva ubhayAtmaka che te mATe tene jonArI vaktAnI dRSTi paNa ubhayanayavALI che ane hovI paNa joIe. vastumAM rahelA sAmAnya dharmane jonArI-jANanArI, samajanArI ane samajAvanArI je draSTi che te ja dravyArthika naya kahevAya che. A naya vizeSe karIne dhruvatattvane jonAro che. ane te ja vastumAM rahelA vizeSa dharmane jonArI-jANanArI, samajanArI ane samajAvanArI je dRSTi che te ja paryAyArthikanaya kahevAya che A naya vizeSa karIne utpAdana vyayane jonAro che. Ama sApekSapaNe joDAtA banne nayo sAcA che. ane yathArtha che. / 54 | prathama kArDa samApta Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya kArDa sAmAnya dharmano bodha te darzana ane vizeSadharmano bodha te jJAna. A banne bodhamAM banne nayono samAvatAra - jaM sAmaNNaggahaNaM, daMsaNameyaM visesiyaM NANaM / doNNa vi NayANaM, eso pADekkaM atthapajjAo // 1 // yatsAmAnyagrahaNaM, darzanametad vizeSitaM jJAnam / topa nareSa: pratyekarthaparyAyaH || 8 gAthArtha - viSayabhUta padArthanuM sAmAnyapaNe je grahaNa thAya che te darzana che. ane vizeSapaNe je grahaNa thAya che te jJAna che. banne paNa nayomAM eka eka nayano A arthaparyAya (arthabodha = jANavAlAyaka viSaya) che. te 1 vivecana - prathama kArDamAM A vAta ghaNA ja vistArathI samajAvI che ke jagatamAM rahelA sarve paNa zeya padArtho sAmAnyadharmAtmaka paNa che ane vizeSadharmAtmaka paNa che. jo padArthamAM rahelA dharmo be prakAranA che to tene jANavA-jovAnI Atmagata je cetanAzakti che te paNa be prakAranI che. zeyanI dvividhatAne kAraNe Atmagata cetanAzakti paNa dvividha che. eka darzanazakti ane bIjI jJAnazakti. A banne zakti darzana ane jJAnanA nAme jainazAstromAM sArI rIte prasiddha che. zeya padArthamAM rahelA sAmAnyadharmane jANavAnI AtmAnI je cetanAzakti che te darzananA nAme prasiddha che ane te ja zeyamAM rahelA vizeSadharmane jANavAnI AtmAnI je cetanAzakti che te jJAnanA nAme prasiddha che. banne prakAranI je A cetanAzakti che, te ja banne nayo kahevAya che. sAmAnyadharmane jANavA mathatI je cetanAzakti che ke jenuM nAma darzana che te dravyAstikanayanI dRSTi che ane vizeSadharmane jANavA mathatI je cetanAzakti che ke jenuM nAma jJAna che. te paryAyArthikanayanI dRSTi che. zeya padArtha pote potAnA sahaja evA pAriNAmikabhAve ja be prakAranA dharmavALuM che. tethI tene jonArI Atmagata je cetanAzakti che. te cetanAnA paNa be bhAga che ane A dvividha je cetanA che te ja dravyArthika-paryAyArthika naya kahevAya che. sAmAnya dharmane jANanArI darzananAmanI je cetanAzakti che te dravyArthika nayanI prerakadRSTi che ane vizeSa dharmane jANanArI je jJAnanAmanI cetanAzakti che te paryAyArthikanayanI prerakaSTi che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ kANDa-2 gAthA-2 sanmatiprakaraNa TIkAmAM kahyuM che ke - dravyAptisya sAmAnyameva vastu taheva vRdghate aneneti prahaLa darzanametad ucyate / paryAyAstikasya tu vizeSa eva vastu sa eva gRhyate yena tad jJAnam abhidhIyate grahaNam vizeSitam iti vizeSagrahaNamityabhiprAyaH / dvayorapi anayornayayoreva pratyekamarthaparyAyaH, arthaM vizeSaM paryeti avagacchati yaH so'rthaparyAyaH idRgbhuutaarthgraahktvmityarthaH / 122 - vedAnta Adi je darzanakAro AkhuM jagata brahmasvarUpa che. abhedarUpa ja che. eka brahma e ja tattva che. Ama mAne che. te "sa" paNAnA dharmavaDe kevala ekalA abhedane ja jonArI ane bhedano apalApa karanArI dRSTi hovAthI kevala ekalA dravyArthikanayanI ja pakSapAtI dRSTi che. je ekAntavAda hovAthI nayAbhAsa (durraya) che. evI ja rIte bauddha Adi je koI darzanakAro sarva vastuo kSaNe kSaNe sarvathA badalAya ja che. pratisamaye vastu bhinna bhinna ja che. Ama mAne che. te kSaNa-kSaNanA vizeSadharma vaDe kevala ekalA bhedane ja jonArI ane abhedano apalApa karanArI dRSTi hovAthI kevala ekalA paryAyArthikanayanI ja pakSapAtI dRSTi che. je ekAntavAda hovAthI nayAbhAsa (durraya) che. // 1 // jainadarzanavALAne sApekSapaNe banne nayonA upayogakAle A ja jJeyapadArtho kevA kevA dekhAya che ? te vAta A gAthAmAM samajAve che. davvaTThio vi hoUNa, daMsaNe pajjavaTThio hoi / 3vasamiyAmAtraM, paDuba LAne 3 vivarIya // 2 // dravyArthiko'pi bhUtvA darzane paryavasthito'pi bhavati / aupazamikAdibhAvaM pratItya jJAne tu viparItam / / 2 / / gAthArtha - darzananA upayogakAlamAM A AtmA dravyArthika nayavALo (pradhAnapaNe dravyane sAmAnyane abhedane jANavAvALo) thaIne paNa upazama Adi vizeSa bhAvone (gauNapaNe paNa jANavA vALo hovAthI te bhAvone) AzrayI paryAyAstika nayavALo paNa hoya che. tathA jJAnanA upayogakAle tenAthI viparIta hoya che. // 2 // vivecana - sAme jJeya rUpe rahelA strI-purUSa, ghaTa-paTa Adi padArtho sacetana hoya ke acetana hoya, paraMtu sarve anaMtadharmAtmaka che. ane padArthomAM rahelA te sarve dharmo sAmAnyarUpa ane vizeSarUpa ema be prakAramAM vaheMcAyelA che. jJeyamAM rahelA sAmAnya dharmone jANavA A AtmAnI cetanAzakti jyAre pravarte che. tyAre kevI hoya che ane te ja cetanA zakti jJeyamAM rahelA vizeSarmone jANavA jyAre pravarte che tyAre kevI hoya che. te bannenI vacceno bheda ahIM jaNAvavAmAM Ave che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kADa-2 - gAthA-2 123 | darzananA upayogavALo kAla hoya ke jJAnanA upayogavALo kALa hoya. paraMtu zeyapadArthamAM kaMI pharaka paDato nathI. zeya padArtha to jema che temaja anaMtadharmAtmaka ja rahe che ane te anaMtadharmo paNa sAmAnya-vizeSAtmaka ja jema che tema ja rahe che. jo ke zeyanA dharmomAM jJAtAnA upayoga bhedane lIdhe kaMI taphAvata thato nathI. paraMtu jJAtA jyAre darzananA upayogamAM pravarte che tyAre darzanopayoganI zaktimAM sAmAnya dharmane ja mAtra jaNAvavAnuM sAmarthya hovAthI te jJAtA te kAle dravyArthikanayanI dRSTivALo thaI jAya che. eTale ke abhedane - arthAt sAmAnyAtmaka evA - dravya svarUpane pradhAnapaNe jonAro banI jAya che. kaMsane dravyo vi doDa = darzananA upayoga kAle AvA prakAranA abhedane jonAro banIne paNa te ja dravyamAM rahelA pathamika Adi bhAva vizeSane AzrayI gauNapaNe pagamo hovuM = paryAyone (vizeSone) jovAvALo paNa jarUrI bane che. A gAthAmAM zeyanA udAharaNa rUpe paNa AtmA ja samajAvavAmAM Avyo che. sAmAnyathI joyapaNe sacetana ane acetana ema banne prakAranA padArtho hoI zake che. tathA jJAtA mAtra eka AtmA ja hoya che. kAraNa ke jJAnaguNa AtmAno ja che, paraMtu zeyatattva sacetana acetana ema banne prakAranuM hoya che temAMthI sacetanane ya samajIne A udAharaNa TAMkeluM che kAraNa ke aupathamika Adi pAMce vizeSabhAvo zeya evA sacetanamAM ja hoya che acetanamAM hotA nathI. (acetanamAM eka pAriNAmika bhAva ja hoya che. tathA jIvanA anyonyapaNAne lIdhe kvacit audayikabhAva paNa mAnelo che. paraMtu aupazamikAdi pAMce bhAvo to tyAM hotA nathI.) tethI jJAtA evo eka AtmA zeya evA AtmAne jyAre darzanopayogathI jANe che. tyAre "A eka sacetana vastu che" sukhadu:khano anubhava karanAro padArtha che AtmA nAmanuM dravya che. Ama sacetanapaNe, padArthapaNe, dravyasvarUpe, "sat che e paNa" jANe che. A badho dravyArthikAya che. A nayanI dRSTikAle sacetana, padArtha, dravya, sat AvA sAmAnyadharmo pradhAnapaNe A jJAtA jANe che. chatAM vizeSa dharmone paNa nathI ja jANato ema nathI. vizeSa dharmo paNa te AtmAne jaNAya che paNa te gauNapaNe jaNAya che. jema ke zarIramAM A je padArtha jaNAya che. te pathamika bhAvavALo (upazama samyaktavALo ane upazama cAritravALo) paNa hoI zake che. temAM IcchAnusAra halanacalana, sukha-duHkhanI saMvedanA, Indriyo dvArA viSayanuM grahaNa jaNAtuM hovAthI mati-zrutajJAna, cakSu-acakSu darzana, dAnAdi labdhio vigere guNo paNa temAM jaNAya che tethI A kSayopazama bhAvavALo paNa che tathA A manuSya che zarIradhArI che rUpavAna che pAMca Indriyo vALo che AvuM ja jaNAya che te audayikabhAva che tathA A jIva che. svAbhAvikapaNe ja cetanAvALo Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 kArDa-2 - gAthA-2 sanmatiprakaraNa che Avo bhAva je jaNAya che te pAriNAmikabhAva che. A pramANe pAMce bhAvothI jIvanuM je bhinna bhinna svarUpa saMbhavI zake che te paNa te zeya evA AtmAmAM che evuM darzanopayogakAle jJAtA evA te AtmAne AtmAnuM vizeSa svarUpa paNa gauNapaNe jaNAya che eTalA aMze te jJAtA AtmA paryAyArthikanayavALo paNa hoya che. taphAvata mAtra eTalo ja che ke sAmAnyasvarUpa pradhAnapaNe bhAsita thAya che. jyAre vizeSa svarUpa gauNapaNe bhAsita thAya che. Ama eka darzanopayogamAM paNa banne bhAvo jaNAya che. to ja te naya (sunaya) kahevAya che phakta darzanopayogavALAne sAmAnyadharmanuM prayojana hovAthI te ja dharmo pradhAnatAe jaNAya che vizeSabhAvonuM prayojana na hovAthI bhAsamAna hovA chatAM abhAsamAna jevA gaNAya che. A vAta ApaNe eka udAharaNathI samajIe. ApaNI pAse sonAnuM kaDu-kuMDala-hAra-vIMTI vigere vividha alaMkAro maLIne 50 tolAnA alaMkAro che. koI prayojanathI te vecavA che tethI tenA vepArIne tyAM (coksInI dukAne) gayA, have te alaMkArone jonAro ane vecAtA lenAro te coksI A badhA judA judA alaMkAro che. ema jue paNa che ane jANe paNa che. A garAge pacIsa-pacAsa hajAra rUpIyA Avo suMdara ghATa banAvavAmAM kharyA che ema paNa jANe che chatAM tene ghATanuM DijhAInanuM ke alaMkAronI vividhatAnuM prayojana na hovAthI te vizeSabhAvo tarapha tenI dRSTi hotI nathI. kasoTI upara A alaMkArone ghasIne temAM sonuM keTaluM che ? ATaluM ja te dekhe che tenA ja paisA Ape che. A kAle A vepArI te alaMkAromAM rahelI vividhatA rUpa vizeSadharmone nathI dekhato ema nahIM. dekhe che. paraMtu te vizeSa dharmonuM tane prayojana nathI tethI dekhato hovA chatAM tene te bhAvo abhAsamAna jevA jaNAya che (gauNa che) ane te saghaLA paNa alaMkAromAM "suvarNadravya mAtra ja keTaluM che ?" te jue che ane jeTaluM che ane jevuM che te ja bhAsamAna thAya che. tenuM ja mUlya Ape che. A darzanopayoga che eTale ke dravyArthikanaya che suvarNa dravya mAtrane dekhanArI A dRSTi che. TLe 3 vivarIyaM = jJAnopayoga kAle tenAthI viparIta che. jJAnopayoga pradhAnapaNe vizeSadharmone jonAro bane che ane gauNapaNe sAmAnyadharmone jonAro bane che. arthAt tene vizeSadharmo bhAsamAna thAya che. sAmAnyadharmo abhAsamAna jevA rahe che. tethI prathama paryAyArthika nayavALo banIne gauNapaNe dravyArthikanayavALo bane che jemake upara kahelA 50 tolAnA alaMkAro ApaNe vecavA gayA ane coksI lenAro hato tyAre tenI dRSTi temAM sonA dravya puratI ja hatI. tethI sonAnI kiMmata jeTalA ja paisA ApIne teNe ApaNI pAsethI dAgInA lIdhA. paraMtu te ja alaMkAro ApaNA ja pADozI vigerene ghaNA ja gamI gayelA hatA. ApaNe te coksIne tyAM vecyA che ema sAMbhaLIne barAbara jANIne tyAM ja A dAgInA vecAtA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kANDa-2 - gAthA-2 125 levA garAga tarIke te ja coksIne tyAM A pADozI jyAre jAya che, tyAre levA janArA te garAganI dRSTi ekalA sonAdravya tarapha nathI hotI, kAraNa ke te samaje che ke A coksInI dukAna che eTale badhA alaMkAro sonAnA ja hoya che. emAM dekhavA jevuM kaMI che ja nahIM. A garAga kasoTI laIne Avato nathI. alaMkArone kasoTI upara caDAvato nathI. paraMtu kevo suMdara ghATa che. kevI suMdara DIjhAIna che. ityAdi vizeSone ja (paryAyone ja) dhArI dhArIne jue che. eka vIMTI levI hoya to paNa 100 vIMTI judA judA ghATavALI dekhe che tethI A garAga jJAnopayogavALo che te vizeSadharmone ja dekhe che. sonudravya tene cokkasa jaNAya ja che. paNa mukhyatAe tenuM prayojana na hovAthI bhAsamAna hovA chatAM abhAsamAna tulya che. A prayojanane anusAre vizeSadharmone joto hovAthI pradhAnapaNe paryAyArthikanayavALo thaIne gauNapaNe dravyArthikanayavALo kahevAya che. A alaMkArone coksI ane garAga, banne kAlabhede kharIdanArA che. eka kAle ApaNI pAsethI coksI kharIdanAra che ane bIjA kAle te ja coksI pAsethI garAga kharIdanAra che. chatAM coksInI dRSTi vizeSa evA ghATa dekhAtA hovA chatAM paNa sAmAnya sonA tarapha DhaLelI che ane garAganI dRSTi (A sonAnA ja alaMkAro che. ema jANato hovA chatAM paNa) vividha ghATa ane DIjhAIna upara che. prathamano darzanopayoga che. bIjAno jJAnopayoga che. prathama dravyArthikanayanI apekSAvALo che. bIjo paryAyArthikanayanI apekSAvALo che Ama sarvatra samajavuM. koIka kAle ghaNA mANasoe eka vRkSa tarapha najara karI. darekane A eka vRkSa che. ema dekhAyuM. paraMtu jene sacittano sparza karavo nathI evA prayojanavALAne AkhuM ya vRkSa sacitta hovAthI vRkSamAtra che Ama jaNAya che. jyAre jene phula suMghavAM che. phaLa khAvAM che. auSadha mATe patro levAM che. tevA mANasone (AkhuMya A vRkSa vRkSapaNe sAmAnya jaNAtuM hovA chatAM paNa) A patra che. A phula che. A phaLa che. A zAkhA che. A prazAkhA che. ema vizeSo ja dekhAya che ane vRkSatva abhAsamAna jevuM ja rahe che. coksI ke garAga alaMkArone sAmAnyapaNe ke vizeSapaNe jue tethI alaMkAromAM kaMI taphAvata (ke pheraphAra) thato nathI. yogI vRkSane sacetana samajI vRkSapaNe dekhe, ane phalAdino arthI tene ja bhinna bhinna rUpe jue tethI vRkSamAM kaMI pharaka paDato nathI. paraMtu tene jonArA AtmAonI prayojanane anusAre A be jAtanI bhinna bhinna dRSTi hoya che te ja dravyArthikanaya ane paryAyArthikanaya che. eka sAmAnyopayoga rUpa che. bIjo vizeSopayogarUpa che. tene ja jainazAstromAM darzana ane jJAna kahela che. 11 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 26 kADa-2 - gAthA-3 sanmatiprakaraNa darzanakAle sAmAnya bhAsamAna thAya che. vizeSa abhAsamAna jevuM (gauNa) rahe che. ane jJAnakAle vizeSa bhAyamAna thAya che. sAmAnya abhAsamAna jevuM (gauNa) rahe che. ro. darzana ane jJAna kAlabheda hoya che ke yugapad hoya che. tenuM varNana - maNapajjavaNANaMto NANassa ya darisaNassa ya viseso / kevalaNANaM puNa daMsaNaM ti NANaM tti ya samANaM // 3 // manaHparyavajJAnAnto jJAnasya ca darzanasya ca vizleSaH / kevalajJAnaM punadarzanamiti jJAnamiti ca samAnam // 3 // gAthArtha - mana:paryavajJAna sudhInAM cAra jJAnomAM jJAnanI aMdara ane darzananI aMdara paraspara vizeSatA (bheda) che. paraMtu kevalajJAnanI bAbatamAM jJAna ane darzana banne samAna che. eka ja che. // 3 / vivecana - sAmAnyadharmanuM je grahaNa te darzana ane vizeSadharmanuM je grahaNa te jJAna AvI A ja kAMDanI pahelI gAthAmAM kahelI vyAkhyA jotAM, ane darzanopayogakAle sAmAnya dharmo pradhAnatAe bhAsamAna hoya che ane vizeSadharmo (gaNapaNe bhAsamAna hovAthI) abhAsamAna tulya hoya che tathA jJAnopayogakAle vizeSadharmo pradhAnatAe bhAsamAna hoya che ane sAmAnyadharmo (gaNapaNe bhAsamAna hovAthI) abhAsamAnatulya hoya che AvI A ja kAMDanI bIjI gAthAmAM kahelI vyAkhyAne anusAre saheje saheje evo bhAsa thAya che ke darzana ane jJAna A banne bhinna bhinna zaktio che. AtmAnI eka ja cetanAzakti amuka kAle darzanopayogarUpe vaparAya che. ane amukakAle jJAnopayogarUpe vaparAya cheAma A banne zaktio kAlabhede bhinna bhinna che. Ama samajAya che. A kAraNathI ja karmagraMtha-kammapaDi-paMcasaMgraha tathA vizeSAvazyakabhASya Adi graMthonA abhyAsakAle granthakAro ane TIkAkAronA abhiprAyo jotAM chavastha jIvomAM antarmuhUrta antarmuhUrte upayoga badalAya che. prathama aMtarmuhUrta darzanopayoga ane pachInA antarmuhUrta vizeSopayoga Ama upayoganI parAvRtti sadA cAlu hoya che. tathA kevalI paramAtmAmAM paNa samaye samaye upayoganI parAvRtti avazya hoya che. tyAM kevalajJAnanI prApti ane muktinI prApti A badhI labdhi vizeSa (lAbhavizeSa) che. ane te sarve labdhio sAkAropayogavaMtane ja thAya che. tethI prathama samaye jJAnopayoga, bIjA samaye darzanopayoga, trIjA samaye jJAnopayoga ane cothA samaye darzanopayoga Ama anaMtakAla sudhI A banne upayogo Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kiArDa-2 - gAthA-3 127 samayAntare parAvRtti pAme che. tethI samayabheda che AvI vAta uparoktagranthomAM che. jainadarzananA abhyAsI mahAtmAomAM A vAta jANItI che. paraMtu graMthakAra pUjyapAda zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI ma.sAheba A bAbatamAM kaMIka judA vicAra dharAve che. tethI A gAthAmAM teo potAnA vicArone raju kare che. A vicAro ane pUrvasUrikRta vicAronI samAlocanA cothI gAthAthI 31 gAthA sudhImAM aneka prakAranA tarka-vitarkathI pote ja kahe che. je ghaNI rasaprada ane jANavA jevI che. ghaNuM ja zAna citta rAkhIne svasthapaNe A carcA jANavA jevI che. tathA A carcA Aja sudhInA abhyAsa karAyelA graMthomAM kyAMya AvI nathI. tethI apUrva ane abhUta che. granthakArazrInuM kahevuM che ke - manaH paryavajJAna sudhInAM cAra jJAnomAM eTale ke matizruta jJAnavALA jIvomAM, mati-zruta-avadhijJAnavALA jIvomAM, mati-zruta-mana:paryavajJAnavALA jIvomAM tathA cAre jJAnavALA jIvomAM jJAnanI aMdara ane darzananI aMdara taphAvata che. vizeSatA che. paraspara bheda che. prathama darzanopayoga ane pachI jJAnopayoga thAya che tathA banne upayoga aMtarmuhUrta antarmuhUrta parAvartana pAme che. kAraNa ke A be-traNa-cAra jJAnavALA jIvo chadmastha che. sAvaraNa che. jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIya karmanA udayavALA che. tathA sAmAnya jANyA pachI tenuM ciMtana-manana karatAM-karatAM uhApoha karavAthI vizeSadharmono bodha karavAvALA che. vyaMjanAvagraha ane arthAvagrahamAM aspaSTa bodha thayA pachI ja IhAmAM ciMtanamanana cAle che. tyArabAda te ciMtana manananA sahAre apAyamAM vizeSa dharmono bodha thAya che ane dhAraNAnA kAle te ja vizeSadharmono bodha dRDha-daDhatara-daDhatama thAya che. mATe chagha0 jIvomAM mana:paryavajJAna sudhInAM cAra jJAnomAM aMtarmuhUrte antarmuhUrta darzanopayoga ane jJAnopayoga bhinna bhinna hoya che A vAta barAbara che. TIkAmAM kahyuM che ke - mana:paryavajJAnamanta: paryavasAna thastha vinegastha tatho: jJAnasya ca darzanasya ca vizleSaH pRthagbhAvaH matyAdiSu caturSu jJAnadarzanopayogau krameNa bhavata iti yAvat / paraMtu kevalI paramAtmAne samayAntare upayoga parAvartana pAme che. A vAta barAbara nathI. kevalI paramAtmA nirAvaraNa hovAthI darzana dvArA sarvane (sAmAnya ane vizeSa banne * dharmone) dekhe che. ane jJAna dvArA paNa sarvane (sAmAnya ane vizeSa ema banne dharmone) jANe che. tethI ja teone sarvajJa ane sarvadarzI kahevAya che. paraMtu alpajJa ane alpadaza ke vizeSajJa ane sAmAnyadarzI AvuM kahevAtuM nathI. vaLI teramA guNasthAnakanA prathama samaye ja jJAnAvaraNIyakarmano kSaya thaI cukelo hovAthI jema kevalajJAna pragaTa thAya che. tema darzanAvaraNIya Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ kADa-2 - gAthA-4 128 sanmatiprakaraNa karmano paNa kSaya thaI cukelo hovAthI kevaladarzana paNa avazya pragaTa thAya che. teramAnA prathama samaye kevalajJAna pragaTa thAya ane kevaladarzana pragaTa na thAya AvuM kema bane? samayAntare thavAmAM ane prathamasamaye nahI thavAmAM teno pratibaMdha karanAra koNa ? evI ja rIte prathama samaye pragaTa thayelA kevalajJAnane dvitIya samayamAM rahevAnI aTakAyata karanAra koNa? tethI nirAvaraNa AtmAmAM darzana ane jJAnamAM samayabheda nathI. eka A vicArabheda che. tathA eka samayamAM paNa te darzana ane jJAna judA-judA nathI. jo banne eka samayamAM sAthe hovA chatAM darzanazakti ekalA sAmAnyadharmane ja jANatI hoya ane jJAnazakti ekalA vizeSadharmane ja jANatI hoya to banne zaktio zeyapadArthanA eka eka aMzane (bhAgane) ja jANanArI banavAthI paramAtmAne kevaladarzanathI sarvadarzI ane kevalajJAnathI sarvajJa kahevAze nahIM. AvI AvI bahu dalIlo dvArA grathakArazrI jaNAve che ke kevalajJAnanI bAbatamAM jJAna ane darzana banne samAna che. arthAt kevaladarzana paNa sAmAnya-vizeSa ema sarvadharmane dekhe che ane kevalajJAna paNa sAmAnya-vizeSa ema sarvadharmane jANe che. tethI banne sarvaviSayaka hovAthI samAna che. TIkAmAM kahyuM che ke - vanane puna: vevanAkyo vAdha, tamiti va jJAnagiri vA yat kevalaM tat samAnaM samAnakAlaM dvayamapi yugapadeveti bhAvaH / tathAhi - ekakAlau kevaligata jJAnadarzanopayogau tathAbhUtApratihatAvirbhUtatatsvabhAvatvAt, tathAbhUtAdityaprakAzatApAviva yadaiva kevalI jAnAti tadaiva pazyatIti sUrerabhiprAyaH / sArAMza ke mati Adi cAra jJAno, traNa ajJAno, ane cakSu Adi traNa darzanomAM kAlabhede darzana-jJAna mAnavAmAM sarve AcAryo vacce nirvivAda che. paraMtu nirAvaraNa evA kevalImAM samayabhede upayogabheda mAnavAmAM ke eka ja samayamAM darzana-jJAnanI zakti bhinna bhinna mAnavAmAM granthakArazrInI asammati che. teonI vicAradhArA pramANe tevA prakAre sUrya jema ekIsAthe prakAza ane Alapa (garamI) ema banne Ape che. tema AtmAnI eka ja prakAranI cetanAzakti che ane te eka cetanA zakti ja jovAnuM ane jANavAnuM ema be kAryo kare che eTale te eka zaktinAM ja darzana ane jJAna evAM be nAma che. A bAbatanI vadhAre carcA pote ja AgaLa kare che. eTale hAla ApaNe ahIM vistAra karatA nathI. AgaLa AvatI carcAthI ja ApaNe vadhAre jANIzuM. / 3 / keI bhaNaMti "jaiyA jANai taiyA Na pAsai jiNo tti" / suttamavalaMbamANA titthayarAsAyaNAbhIrU // 4 // kecid bhaNanti "yadA jAnAti tadA na pazyati jinaH" iti / sUtramavalambamAnAstIrthaGkarAzAtanA'bhIravaH / / 4 / / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kADa-2 - gAthA-4 129 gAthArtha - kevala sUtrapAThanuM ja avalaMbana lenArA ane te sUtrapATha pramANe artha karavAmAM thatI tIrthaMkara paramAtmAnI AzAtanAthI nahI DaranArA keTalAka AcAryo ema kahe che ke jinezvara prabhu (kevalI prabhu) jyAre jANe che tyAre jotA nathI. (ane jyAre jue che tyAre jANatA nathI.). / 4 || vivecana - granthakArazrI potAnA vicAro sAthe asammata evA anya AcAryonI vAta sAthe carcA karavA mATe " mauta' A padathI prathama anya AcAryonuM kathana ahIMthI zarU kare che. te kAle ane te samaye kevalajJAna ane kevaladarzananA upayoganI bAbatamAM traNa prakAranA mato pravartatA hatA ema A badhI gAthAo ane tenI carcA jotAM lAge che. (1) eka mata evo hato ke prathama samaye jJAnopayoga, bIjA samaye darzanopayoga, trIjA samaye jJAnopayoga, cothA samaye darzanopayoga, A mAnyatAne kramopayogavAda kahevAya che. A mAnyatAmAM mukhya AcAryazrI jinabhadragaNi kSamAzramaNajI hatA. vizeSAvazyaka bhASya tathA vizeSaNavatI Adi granthomAM potAnI A mAnyatA teoe kahelI che. A mAnyatA mAnavAmAM teone sUtrapAThanuM (AgamapAThanuM) AlaMbana pradhAna kAraNa che prajJApanA Adi AgamamAM Avo sAkSI pATha che. te pATha hovA chatAM kramopayogavAda na mAnavo, athavA A pAThano ADo avaLo artha karavo, temAM tIrthaMkara paramAtmAnI AzAtanA thAya Avo bhaya teone che tethI uparanI mAnyatA teo dharAve che. granthakArazrI siddhasena divakArasUrijIe mUla gAthAnA uttarArdhamAM sUtranuM ja avalaMbana lenArA, ane tIrthaMkara prabhunI AzAtanAthI bhayabhIta AvA prakArano je zabdaprayoga karyo che te A prathama mAnyatAvALA upara karyo che. (2) bIjo mata evo che ke kevalI bhagavaMtomAM prathama samayathI ja sarva samayamAM darzanopayoga paNa hoya che ane tenI sAthe ja jJAnopayoga paNa hoya che. banne karmono kSaya thayela hovAthI anAvaraNatAnA kAraNe banne guNo te jIvamAM sAthe ja pragaTa thAya che. ane sAthe ja varte che. AvI mAnyatA dharAvanArAomAM pradhAnapaNe pUjaya malavAdasUrijI Adi mahAtmA purUSo che. teone AvI mAnyatA mAnavAmAM kAraNabhUta dalIla A pramANe che ke bAramA guNaThANAnA caramasamaye banne karmono jo ekI sAthe kSaya thAya che. to te banne karmothI AvRta thayelA banne guNo paNa nirAvaraNatAnA kAraNe sAthe ja pragaTa thavA joIe ane have eka paNa AvaraNa hAla nathI tathA bhaviSyamAM kyAreya AvavAnuM paNa nathI. tethI sadA kALa sarva samayamAM banne guNa pragaTapaNe sAthe ja varte che. A mAnyatAvALAne "sahavAdI" athavA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ kADa-2 - gAthA-4 130 sanmatiprakaraNa "bhedavAdI" tarIke ahIM samajAvavAmAM AvyA che. banne guNone sAthe mAne che mATe sahavAdI, chatAM eka samayamAM paNa jJAnathI darzana ane darzanathI jJAna bhinnatattva che. AvAryaguNano bheda hoya to ja AvAraka karmano bheda hoya ema mAnIne banne guNone bhinna mAnatA hovAthI bhedavAdI paNa kahevAya che. (3) trIjo mata evo che ke kevalI paramAtmAmAM darzana ane jJAnano bheda ja saMbhavato nathI. eka ja zakti che ane te eka zaktinAM ja be nAmo che. A paramAtmA sarvajJa ane sarvadaza hovAthI darzana paNa mAtra sAmAnyadharmono ja grAhaka nahIM paNa sarvadharmono grAhakaguNa che ane jJAna paNa mAtra vizeSa dharmono ja grAhaka nahIM paNa sarvadharmono grAhaka guNa che. sAmAnyamAtrane jANavuM te darzana ane vizeSa mAtrane jANavuM te jJAna A paribhASA chadmastha jIvone AzrayI bhale hoya paraMtu kevalImAM A paribhASA na lAge. jo Ama na laIe to kevalI paramAtmAne sarvajJa-sarvadazIne badale vizeSajJa ane sAmAnyadarzI arthAt alpajJa ane alpadarzI kahevA paDe. A mAnyatA dharAvanArAomAM pradhAnapaNe graMthakArazrInuM (pUjyapAda zrI siddhasenadivAkarasUrijI ma.sAhebanuM) nAma che. A mAnyatAvALAne abhedavAdI kahevAya che. athavA samAnavAdI paNa kahevAya che. A rIte prathama kramopayogavAda che. (ke jemAM mukhya jinabhadragaNijI ma. zrI che) bIjo bhedavAda athavA sahavAda che (A mAnyatAmAM mukhya zrI malavAdI sUrIzvarajI che.) ane trIjo abhedavAda athavA samAnavAda che. A mAnyatAmAM pradhAnapaNe zrI sidhdhasena divAkarasUrIzvarajI che. A rIte 1 kramopayogavAda, 2 bhedavAda, ane 3 amedavAda A traNanI carcA ahIMthI zarU thAya che. te dhyAnathI sAMbhaLavA jevI che. pUjyapAda zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI ma.zrI A gAthAthI A viSayanI laMbANapUrvaka carcA zarU kare che. teo sau prathama pUjyapAda zrI jinabhadragaNijI AdinI mAnyatAvALo kramopayogavAdano pakSa A gAthAmAM TAMke che. keTalAka AcAryo (eTale ke zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNa Adi) kevalInA upayoganI bAbatamAM ema kahe che ke "nayA nA DuM taphayA | pAsarU nitti' jinezvara paramAtmA jyAre jANe che. tyAre jotA nathI. tethI jyAre jue che tyAre jANatA nathI. A pATha lakhIne jaNAve che ke AvuM mAnavAnI pAchaLa teone "sUtrapAThanuM" avalaMbana e moTuM kAraNa che. te te sUtrapAThono zabdamAtrapaNe tevo tevo artha karavAmAM tIrthaMkara paramAtmAnI AzAtanA lAgaze Avo paNa bhaya jeone nathI te AcAryo Ama mAne che. te sUtrapATha A pramANe che. TIkAmAM "tIrthazAtanAbIrava:'' kahyuM che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 131 sanmatiprakaraNa kADa-2 - gAthA-4 "kevalI NaM bhaMte, imaM rayaNappabhaM pUDhaviM AgArehiM hetUhiM uvamAhiM dilaiMtehiM vaNNehiM saMThANehiM pamANehiM paDoyArehiM jaM samayaM jANati, taM samayaM pAsai ? jaM samayaM pAsai taM samayaM gADuM ?' goyamA, no tiNaDhe samaDhe / "se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM vuccati-kevalI NaM imaM rayaNappabhaM pUDhaviM AgArehiM jaM samayaM jANati, no taM samayaM pAsati, jaM samayaM pAsati, no taM samayaM jANati ?" goyamA, sAgAre se NANe bhavati, aNAgAre se daMsaNe bhavati, se teNaDheNaM jAva No taM samayaM jANati, evaM jAva ahe sattamaM / evaM sohammakappaM jAva accuyaM gevijavimANA aNuttaravimANA isIpabbhAraM pUDhaviM paramANupoggalaM dupaesiyaM khaMdhaM jAva aNaMtapaesiyaM khaMdhaM / ' sUtrapAThano artha - he bhagavAna ! kevalI bhagavAna A ratnaprabhA nAmanI prathama nArakIne AkAra, hetu, upamA, udAharaNa, varNa, saMsthAna, pramANa ane pratyavatAra (AvA prakAranAM bIjAM aneka peTA dvArA) vaDe je samaye jANe che te samaye zuM jue che ? ane je samaye jue che te samaye zuM jANe che ? he gautama ! te A artha samartha (sAco artha) nathI. he bhagavAna ! kayA prayojanathI Apa ema kaho cho ke kevalI bhagavAna A ratnaprabhA pRthvIne AkAra Adi (tArA) vaDe je samaye jANe che te samaye jotA nathI. ane je samaye jue che te samaye jANatA nathI. (A vidhAnanuM kAraNa samajAvo). he gautama ! je sAkAropayoga che te jJAna kahevAya che ane je nirAkAropayoga che te darzana kahevAya che. (Ama sAkAra nirAkAra avasthA bhinna bhinna hovAthI) te arthathI ema kahevAya che ke je samaye jANe che te samaye jotA nathI ane je samaye jue che te samaye jANatA nathI. tyAM sudhInA pAThano artha jANavo. A pramANe yAvat sAtamI nAraka pRthvI, ema saudharmakalpathI yAvat azruta devaloka, raiveyaka vimAna, anuttara vimAna, ISadhdhAzmArA pRthvI sudhI, tathA paramANu ane dviprAdezika skaMdhathI mAMDIne anaMtaprAdezika skaMdha sudhI jANe paNa nA dekhe, tathA dekhe paNa na jANe Ama samajI levuM. 1. A pATha pannavaNA sUtra 30, pazyatA dvAra sUtra 18 guruprANa phAunDezana dvArA prakAzita bhAga-3 pAnA naM. 272 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ kANDa-2 - gAthA-pa sanmatiprakaraNa upara kahelA sUtrapAThonA AdhAre kramopayogavAdI AcAryonuM (pUjya zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNasUrijI AdinuM) evuM kathana che ke kevalI paramAtmAmAM pratisamaye kramazara jJAnadarzana pravarte che. vaLI teo pAse bIjo paNa sAkSIbhUta evo sUtrapATha che ke ''samayaM sthi to kavao|''z 132 ekI sAthe darzana-jJAna ema banne upayogo hotA nathI. AvA AvA sUtrapAThonA AlaMbane A AcArya maharSionuM kahevuM che ke A banne upayogo kramazara pravarte che. I4 kramavAdInI sAme sahavAdInI dalIla - kevalaNANAvaraNakhayajAyaM kevalaM jahA NANaM / taha daMsaNaM pi jujjar3a NiyaAvaraNakkhayassaM // 5 // kevalajJAnAvaraNakSayajAtaM kevalaM yathA jJAnam / tathA darzanamapi yujyate nijAvaraNakSayasyAnte // 5 // gAthArtha - kevalajJAnanA AvaraNano kSaya thavAthI jema kevalajJAna thAya che. tema kaivaladarzana paNa potAnA AvaraNanA kSayane aMte utpanna thAya e ja yogya che. || 5 | vivecana - kramavAdI - sahavAdI ane abhedavAdI evA prakAranA A traNa jAtanA vAdIonA vAdonI carcA cAle che cothI gAthAmAM kramavAdIe sUtrapAThano AdhAra laIne ane tenA suprasiddha arthane ja anusarIne bIjo artha karavAmAM tIrthaMkara paramAtmAnI AzAtanAnA bhayane kAraNe kramopayogavAda raju karyo, teno pratikAra karavA mATe siddhAntakAra zrI siddhasena divAkarasUrijI sahavAdI AcAryane ubhA kare che. arthAt hamaNAM pote mauna rahe che. bIjA pakSavALAnI rajuAta vaDe ja prathama pakSavALAno parAbhava jo thato hoya to ApaNe bolavAnI zuM jarUra che ? pahelA ane bIjAno ja saMvAda joIe. pachI bannenI sAme ApaNe pratikAra karIzuM - evI nIti apanAvIne sahavAdI dvArA karAyelI dalIlo vaDe kramavAdInI vAtanuM nirasana kare che - 1. zrI vizeSAvazyakabhASya gAthA 3096 nANammi daMsaNammi ya, etto egayarammi uvautto / savvastra tikSma guAva, vo sthi kavoT / 3096 tathA pUjyazrI vinayavijayajI ma.sA. kRta lokaprakAza-dravyalokaprakAza-sarga trIjo zloka naMbara 974 thI 981. pU. abhayadevasUrijIkRta TIkAmAM A bAbatanI carcA mATenI nandisUtra-vizeSAvazyaka AdigranthonI ghaNI gAthAo lakhI che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kANDa-2 - gAthA-6 133 bAramA guNasthAnakanA caramasamaye jevuM kevalajJAnAvaraNIya karma kSaya pAme che. ane tenAthI terame guNaThANe kevalajJAna jo pragaTa thAya che. to tevI ja rIte tyAM ja kevaladarzanAvaraNIya karma paNa kSaya pAmyuM ja che. to te ja AtmAne tyAM ja kevaladarzana paNa thavuM ja ghaTe che. kevalajJAnanI prAptinuM kAraNa kevalajJAnAvaraNIyakarmano kSaya che ane te kAraNa tyAM vidyamAna che. tethI te kArya tyAM thAya che. to pachI tevI ja rIte kevaladarzananI prAptinuM kAraNa paNa kevaladarzanAvaraNIyakarmano kSaya ja che ane te kAraNa paNa tyAM vidyamAna ja che. tethI te kArya paNa tyAM thavuM ja joIe. zA mATe kevalajJAnanI prAptinA samaye kevaladarzana na thAya ? ane samayAntare thAya ? pratibaMdhakatattva to koI che ja nahIM, to zA mATe samayabheda mAnavo ? TIkAmAM kahyuM che ke - vatajJAnAvaraLakSaye yathotpanna vizeSAvavodhasvabhAva jJAnaM, tathA tadaiva darzanAvaraNe kSaye sati sAmAnyaparicchedasvabhAvaM darzanamapi utpadyatAm, na hi avikala kAraNe sati kAryAnutpattiryuktA / A saMsAramAM sUrya prakAza ane tApa (garamI) ApavAnuM kArya sAthe ja kare che. paNa jo tenA upara vAdaLonI gIcatAnuM gADha AvaraNa AvI jAya che to te sUrya nathI prakAza Apato ke nathI tApa Apato, paraMtu jyAre tenA uparanuM vAdaLonI gIcatAnuM AvaraNa dUra thaI jAya che. to te sUrya prakAza Ape ane tApa na Ape ke tApa Ape ane prakAza na Ape AvuM banatuM nathI paNa ekI sAthe banne Ape ja che. tevI rIte AtmAnI A cetanAzakti vastutattva jANavA ane jovAmAM sUryasamAna che. AvaraNa jyAM sudhI hatuM tyAM sudhI sarva vastune jANavAnuM ke jovAnuM ema eke kArya cetanAzakti karatI na hatI. paraMtu jyAre AvaraNa khasI ja gayuM che. to pachI jANavAnuM kAma kare ane jovAnuM kAma na kare athavA jovAnuM kAma kare ane jANavAnuM kAma na kare AvuM kema bane ? eTale ke banne AvaraNono ekI sAthe kSaya thato hovAthI banne guNo kevalajJAnanI prAptinA prathama samayathI sAthe ja hovA joIe. samayAntare thAya A vAta barAbara nathI. na sAkSIbhUta sUtrapAThanA AlaMbananuM majabUta kAraNa kramavAdI pAse che. ane AvaraNIyakarmonA kSayanI sahavartitAnuM majabUta kAraNa sahavAdI pAse che. banne vAdIo pAse ghaNAM majabUta kAraNo che. tethI A carcA AgaLa vadhe che. // 5 // sahavAdInI uparokta dalIlanI sAthe sahavAdI bIjI dalIla paNa jaNAve che. bhaNNai, khINAvaraNe jaha maiNANaM jiNe na saMbhavai / taha khINAvaraNije visesao daMsaNaM natthi // 6 // Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 kASTha-2 - gAthA-7 sanmatiprakaraNa bhaNyate, kSINAvaraNe yathA matijJAnaM jine na sambhavati / tathA kSINAvaraNIye vizleSato darzanaM nAsti / / 6 / / gAthArtha - kSINa AvaraNa vALA bhagavAnamAM jema matijJAna saMbhavatuM nathI. ema jema kahevAya che. tema kSINAvaraNavALA bhagavAnamAM kevalajJAnathI bhinna samaye kevaladarzana hotuM nathI. / 6 che. vivecana - sahavAdIe kramavAdInI sAme uparanI pAMcamI gAthAmAM je dalIla karI ke jJAnAvaraNIya karmano kSaya thavAthI jema kevalajJAna pragaTa thAya che tema tyAM ja darzanAvaraNIya - karmano paNa kSaya thayela hovAthI kevaladarzana paNa sAthe ja thavuM joIe - samayAntare nahIM. A dalIlanI sAthe sahavAdI bIjI dalIla paNa kare che ke bAramA guNasthAnakanA carama samaye matijJAnAvaraNa Adi pAMca jJAnAvaraNIyakarmano jo ke kSaya thAya che. chatAM teramAM guNasthAnakanA prathama samaye matijJAna Adi cAra jJAno bhinnapaNe = kramopayogapaNe saMbhavatAM nathI. phakta eka kevalajJAna ja hoya che ema kahevAya che. kAraNa ke jyAre sUrya prakAze che tyAre tArA Adi aprakAzamAna kahevAya che. ema kevalajJAna pragaTe che tyAre matyAdijJAno aprakAzamAna kahevAya che. tevI ja rIte kevalajJAnAvaraNIya karmanA kSayathI thayelA kevalajJAnanI jema kevaladarzanAvaraNIya karmanA kSayathI thayela kevaladarzana paNa vizleSathI eTale ke bhinnapaNe hotuM nathI. sAthe ja hoya che. pAMce jJAnAvaraNIyakarmano kSaya ekIsAthe samAna hovA chatAM phakta eka kevalajJAna ja hoya che. matyAdi zeSa cArajJAno judAM hotAM nathI. tema jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIya ema banne karmono kSaya ekIsAthe samAna hovAthI vizleSarUpe = bhinnarUpe = samayAntara paNe kevaladarzana hotuM nathI. arthAt banne AvaraNono kSaya sAthe ja thato hovAthI tenA kSayanA kAraNe banne guNo teramAnA prathamasamaye sAthe ja pragaTa thAya che. TIkAmAM kahyuM che ke - yathA zIvarane mazritavidhimana:paryAyajJAnAni jine na saMbhavantItyabhyupagamyate, tathA tatraiva kSINAvaraNIye vizleSato = jJAnopayogAdanyadA darzanaM na saMbhavatItyapyabhyupagantavyam, kramopayogasya matyAdyAtmakatvAt tadabhAve tadabhAvAt // 6 // sahavAdI kahe che ke kramavAdIne Agama virodha paNa Avaze. suttammi ceva sAI, apajjavasiyaM ti kevalaM vuttaM / sUttAsAyaNabhIrUhiM taM ca daTThavvayaM hoi // 7 // Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 135 sanmatiprakaraNa kArDa-2 - gAthA-7 sUtre eva sAdi, aparyavasitamiti kevalamuktam / sUtrAzAtanAbhIrubhiH, tacca draSTavyaM bhavati // 7 // gAthArtha - kevalajJAna ane kevaladarzana ema bannene sUtramAM ja sAdi aparyavasita kahelAM che. tethI sUtranI AzAtanAnA bhIrU evA AcAryoe te sUtra paNa dekhavuM joIe. A 7 // vivecana - sahavAdI AcArya kramavAdI AcAryane kahe che ke jo tame Avo bacAva karo cho ke pAMce AvaraNono kSaya sAthe ja thAya che tethI matijJAnAdi pAMce jJAna pragaTa thayAM joIe paNa tema na thatAM phakta eka kevalajJAna ja pragaTa thAya che. matyAdi zeSa cAra jJAno AvaraNono kSaya hovA chatAM tyAM saMbhavatAM nathI. tevI ja rIte kevaladarzanAvaraNIyakarmano kSaya . bhale thayo paraMtu tyAM prathama samaye vizeSopayoga hovAthI kevaladarzana hotuM nathI, paNa samayAntare ja hoya che. tathA tamArI A vAtane siddha karavAmAM vaM samaye nArUM, te samaye pAsa ityAdi "sUtrapATha" nI sAkSInuM ja tame AlaMbana lo cho ane te pAThanuM ja AlaMbana amane kaho cho to ame paNa tamane kahIe chIe ke sUtramAM ja kevalajJAnane ane kevaladarzanane ema bannene sAdi-anaMta kahelAM che. A banne bhAvo utpanna thayA pachI bhavasthAvasthAmAM ke siddhasthAvasthAmAM kyAreya paNa jatA rahetA nathI. tethI ja sAdi-anaMta che. pratisamaye sadA rahenArAM che. "vaUTI puchA" goyamA ! sAtie apajjavasie' he bhagavAna ! A kevalajJAnI, A kevalajJAnI, ema kAlathI kyAM sudhI kahevAya? he gautama ! kevalI kAlathI sAdi-anaMta che. have jo samayAntare kevalajJAna ane kevaladarzana thatAM hoya to jJAna pachI darzana ane darzana pachI jJAna thavAthI banne sAdi-sAtta ja thaze. bannemAMthI eka paNa sAdi-anaMta ghaTaze nahIM. jo tamane "vaphA nAphu tA pAsa' ityAdi sUtrapAThano ja vadhAre Agraha hoya ane jarA paNa arthabheda karavAnI IcchA na ja hoya to tamAre kevalajJAna-kevaladarzanane "sAdi-anaMta" kahenArUM sUtra saMgata thaze nahIM. tamAre te sUtra paNa jovuM joIe. eka sUtranA amuka arthano Agraha rAkhatAM jo bIjA sUtranA arthano uccheda ja thato hoya to tIrthakara prabhunI AzAtanAnA bhIrUe te sUtra paNa jovuM joIe arthAt anya sUtranI asaMgati thavAthI tyAM paNa tIrthaMkara prabhunI AzAtanA thaze evo bhaya manamAM sevavo joIe, ane 1. prajJApatA sUtramAM 18 mA kAyasthiti vAdamAM dasamuM jJAna dvAra. sUtra naMbara 1351. juo guruprANa phAunDezana dvArA prakAzita bhAga-2 pAnA naMbara 462. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 kADa-2 - gAthA-8 sanmatiprakaraNa kaMIka evo vicAra manamAM karavo joIe ke AgamanA banne sUtrapAThonA arthanI vadhAre saMgati kema thAya ? sahavAdInI pradhAna A traNa dalIlo kramavAdInI sAme che. eka dalIla to e che ke gAthA 5 mAM banne AvaraNono kSaya sAthe thato hovA chatAM jJAnanuM hovApaNuM mAnavuM ane darzananuM hovA paNuM na mAnavuM A tarkasaMgata nathI. tathA gAthA 6 mAM bIjI dalIla e che ke pAMce jJAnAvaraNIya karmono kSaya sAthe hovA chatAM jema kevalajJAna hoya che. paNa atyAdi jJAno bhinna paNa hotAM nathI tevI ja rIte jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIyano kSaya samAna hovA chatAM kevalajJAnathI kevaladarzana judu - samayAtare hotuM nathI. tathA gAthA 7 mAM trIjI dalIla e che ke bannene jainazAstromAM sAdi-anaMta kahyAM che. samayAntare mAnavAthI A pATha paNa saMgata thato nathI. AvI traNa dalIlothI teonuM kahevuM che ke pratyeka samayomAM kevalIpaNAmAM darzana ane jJAna banne sAthe ja hoya che. kramazara hotAM nathI. banne AvaraNono kSaya jo sAthe thAya che. to tenAthI anAvRta evA banne guNo sAthe ja pragaTa thAya che. TIkAmAM kahyuM che ke - sIdaparyavasAne vanajJAnatane, #mopo tu dvitIya tayoH paryavasAnamiti kuto'paryavasitatA ? tena kramoyogavAdibhiH sUtrAsAdanAbhIrubhiH "kevalaNANe NaM bhaMte, goyamA, sAMtie apajavasie" ityAdi Agame sAdyaparyavasAnatAbhidhAnaM kevalajJAnasya kevaladarzanasya ca draSTavyaM paryAlocanIyaM bhavati / / 7 // sahavAdI potAno pakSa vadhAre majabUta kare che - saMtammi kevale dasaNammi, NANassa saMbhavo Natthi / kevalaNANammi ya daMsaNassa tamhA saNihaNAiM // 8 // sati kevale darzane, jJAnasya sambhavo nAsti / kevalajJAne ca darzanasya tasmAtsanidhane / / 8 / / gAthArtha - kamopayogavAda mAnavAmAM kevaladarzana hote chate kevalajJAnano saMbhava nathI. ane kevalajJAna hote chate kevaladarzanano saMbhava nathI. tethI te banne guNo sanidhana (sAtta) bane che. | 8 | vivecana - A gAthAno bhAvArtha lagabhaga sAtamI gAthAnA vivecanamAM AvI ja gayo che. sAra e che ke kramavAda svIkAravAmAM kevaladarzana hoya che tyAre kevalajJAna hotuM nathI ane kevalajJAna hoya che tyAre kevaladarzana saMbhavatuM nathI. AvI vAta thAya che. paraMtu tyAM pahelI vAta to e che ke banne AvaraNIya karmonA abhAvavALA nirAvaraNa AtmAmAM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-2 - gAthA-9 137 eka hoya ane bIjuM na hoya te ghaTe nahIM. vaLI bIjI vAta e che ke Ama mAnavAthI banne upayogo chelle sAdi-sAtta ja TharavAnA. jyAre zAstromAM sAdi-anaMta kahyA che. eTale sUtrapAThano virodha paNa ubho ja rahevAno, tathA sUtramAM sAdi-anaMta kahyAM hoya ane ApaNe kramavAda AgaLa karIne sAdi-sAnta mAnIe to tIrthaMkara prabhunI AzAtanAno bhaya paNa ubho ja rahe che tethI jo A saghaLA doSamAMthI bacavuM ja hoya to vinA vilaMbe kramavAda tyajIne amAro kahelo sahavAda svIkArI levo joIe. bAramA guNaThANAnA caramasamaye jema jJAnAvaraNIyano kSaya thayo che. tema darzanAvaraNIya karmano paNa kSaya thayelo ja che. tethI teramA guNaThANAnA prathamasamaye jema kevalajJAna pragaTa thAya che. tema tenI sAthe ja kevaladarzana paNa pragaTa thAya ja che. tethI sahavAda ja barAbara ucita che. A pramANe kramavAdI ane sahavAdIno vAdavivAda cAle che tyAre trIjA naMbare rahelA amedavAdI evA siddhAntakAra pUjyapAda zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mauna rAkhIne dUra beThA beThA sAMbhaLe che. have pachInI gAthAmAM teo mukha khole che ane kramavAdI tathA sahavAdI ema bannene kahe che. bannenI vAtane doSita siddha kare che. bannenI sAme trIjA vAdI have Ave che. TIkAmAM kahyuM che ke - mItyAre sata vanane 7 tA jJAna saMbhavastathI kevalajJAne na darzanasya, tasmAt sanidhane kevalajJAnadarzane // 8 / / siddhAntakAranI banne vAdIo pratye dalIla - daMsaNaNANAvaraNakkhae samANammi kassa puvvaaraM / hoja samaM uppAo, haMdi due Natthi uvaogA / / 9 // darzanajJAnAvaraNakSaye, samAne kasya pUrvataram / bhavet samamutpAdo, handi dvau na sta upayogI // 9 // gAthArtha - kevaladarzanAvaraNa ane kevalajJAnAvaraNa A banneno kSaya ekI sAthe samAna hote chate kaho pahelo utpAda kono thaze ? jo banneno sAthe utpAda kahezo to eka samayamAM be upayogo hotA nathI. | 9 || vivecana - kramavAdI ane sahavAdI ema bannenI sAme atyAra sudhI mauna rAkhIne teonA vAdane barAbara sAMbhaLanArA evA amedavAdI divAkarajI pote ja have mukha kholIne bolI uThe che ke he bhAIo ! jJAnAvaraNIyakarma ane darzanAvaraNIyakarma ema banne karmono (sarva ghAtakarmonokSaya bAramA guNaThANAnA carama samaye ekI sAthe ja thAya che. to huM tamane bannene prazna karuM chuM ke kaho banne AvaraNono kSaya thatAMnI sAthe ja kevalajJAna ane Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 kArDa-2 - gAthA-9 sanmatiprakaraNa kevaladarzanamAMthI prathama utpAda kono thAya? be tapelI uparanAM banne DhAMkaNa ekI sAthe jo laI levAmAM Ave to kaho kaI tapelI pahelI ughaDelI thAya ? pragaTa thatA evA ughADane rokanArUM koI pratibaMdhaka tattva to che ja nahIM. Ama banne mATe "pratibaMdhakAbhAva" samAna hovAthI prathama utpAdakono mAnazo? koI ekanA utpAda mAnavA mATenuM uttejakatattva hoya to to ekano utpAda thavA de ane bIjAno roke paraMtu ema nathI. kAraNa ke tyAM koI uttejaka tattva paNa nathI. ane pratibaMdhaka tattva paNa nathI. tethI uttejakAbhAva viziSTa pratibaMdhakAbhAva hovAthI banneno utpAda saMbhavI zake che. kaho ke jJAna-darzanamAMthI temAM prathama utpAda kono kahezo? prathama kevalajJAna utpanna thAya ane pachI ja samayAntare kevaladarzana utpanna thAya Avo uttara ApavA mATe kramavAdI pAse koI ja prabaLa kAraNa nathI. chatAM AgrahamAtrathI jo potAnI vAtane vaLagI ja rahe to temanI ja sAme koI pratipakSI jo ema kahe ke nA-nA paheluM to kevaLadarzana ja thAya pachI ja samayAntare kevalajJAna thAya AvuM kahetA potAnA pratipakSIne te aTakAvI zakaze nahIM. kAraNa ke potAnI vAtanI siddhi mATe potAnI ja pAse tenI sAme pratikAra kare tevI prabaLa yukti koI nathI. ke jethI pratipakSIno te pratikAra kema karI zake ? sarve labdhio sAkAropayoge ja thAya" AvI yukti kadAca kramavAdI Ape to te paNa yukti barAbara nathI. kAraNa ke kevalajJAna e jo labdhi vizeSa che to kevaladarzana paNa eka labdhivizeSa ja che. tathA labdhivizeSanI prAptikAle viziSTa sAvadhAnadazA jarUrI che ema jo kaho to asAvadhAna avasthAvALAne sAvadhAnatAnI jarUra rahe che. A to kevalI hovAthI sadA sAvadhAna ja che kAraNa ke ujAgaradazAvALA ja che. tethI labdhinI prApti samaye sAkAropayoga ja hoya che. A vidhAna chagha0ne AzrayI ja che. kevalIne AzrayIne nathI. kAraNa ke chadmastha ja sAvadhAna ane asAvadhAna ema banne hoI zake che tethI labdhinI prAptikAle tevA jIvane sAvadhAnatAnI jarUriyAta che. kevalIne AvA bhAvo sparzatA ja nathI ke labdhiprAptinA kAle sAkAropayogavaMta kahevA paDe. mATe kaho ke zuM kAraNa ke ekano utpAda thAya ane bIjAno utpAda na thAya ? ane jeno utpAda thAya ema kaho to teno ja utpAda thAya ane anyano na thAya, AnuM kAraNa zuM ? amedavAdI siddhAntakAra zrI siddhasenajInA uparokta praznano uttara kramavAdI pAse to nathI ja. ane sahavAdIne A praznano uttara ApavAno raheto ja nathI. kAraNa ke te koI ekano prathama utpAda thAya evuM mAnatA ja nathI. te to banneno sAthe ja utpAda mAne che. tethI A prazna kramavAdIne muMjhavanAra che ane sahavAdIne harSaghelo karanAra che. kAraNa ke te Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-2 - gAthA-9 139 amedavAdInI uparokta vAta sAMbhaLIne manamAM phulAze ke sAruM thayuM ke amedavAdIe kramavAdIne muMjhavaNamAM mukyA. mAro vijaya thavAmAM A vAta puSTi karanArI banaze. ame banne (sahavAdI ane abhedavAdI) sAthe maLIne kramavAdIno purepuro parAbhava karIzuM. Avo te harSaghelo thAya che. teTalAmAM ja have A abhedavAdI AcAryazrI ekalA sahavAdInI sAme bIjo prazna kare che ke - samaM 3ppA, drikuI tni 3vo = he sahavAdI ! tArI mAnyatAmAM kramavAdInA jevI muzkelI tane nathI. paraMtu tethI tuM ahaMbhAvamAM na Avato, tArI mAnyatA paNa doSathI bharelI ja che. jo banneno utpAda sAthe mAnazo to zAstromAM darzana ane jJAnanA upayogo ekI sAthe kahyA nathI. ekI sAthe be upayogo na ja hoya ema kahyuM che. eTale tane paNa A sUtrapAThanA ullaMghanano doSa to lAgaze ja. mATe tAre garviSTa thavA jevuM nathI. cAla A praznano uttara Apa. A pramANe amedavAdI siddhAntakAra divAkarasUrijI A gAthAmAM be prazno pUchavA vaDe banne vAdIono parAbhava kare che. TIkAmAM kahyuM che ke - sAmAcavizeSa pariccheviraVIITne samAne vacce prathamataramutpaado bhavet ? anyatarasyotpAde taditarasyApyutpAdaH syAt, na cedanyatarasyApi na syAdavizeSAt, ityubhayorapyabhAvaprasaktiH / akramopayogavAdinaH kathamiti cet-samam = ekakAlam utpAdastayorbhavet satyakramakAraNe kAryasyApyakramasya bhAvAdityakramau upayogau / atraikopayogavAdyAha - haMdi "duve Natthi uvaogA" iti dvAvapyupayogau naikadeti jJAyatAm sAmAnyavizeSaparicchedAtmakatvAt kevalasyeti / siddhAntakAra abhedavAdInuM kathana evuM che ke nathI kramazara upayogavAda ke nathI ekasamayamAM upayogabheda. paraMtu kevalI avasthAmAM eka ja cetanAzakti nirAvaraNa thavAthI sarvane jANe che ane sarvane dekhe che. Ama jANavAnI ane jovAnI kriyAnI dvividhatAnA kAraNe eka ja zaktinAM be nAmo che jema eka ja mANasa bhaNAvato paNa hoya ane avasare parIkSA paNa leto hoya to eka ja mANasamAM kriyAnI vividhatAne lIdhe adhyApaka ane parIkSaka ema banne kahevAya che. tema ahIM paNa AtmAnI eka ja cetanAzakti sAmAnyavizeSa ema ubhayane arthAt sarvane viSaya kare che. phakta jANavA-jovAnI kriyA be prakAranI hovAthI eka ja zaktinAM be nAma che. darzana ane jJAna jevo bheda kevalI bhagavAnamAM hoto ja nathI. abheda ja hoya che. pahelAM sAmAnya upayoga ane pachI vizeSa upayoga, ke pahelAM vizeSa upayoga ane pachI sAmAnya upayoga, ke bhinna bhinna evA be upayogonuM eka Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14) kArDa-2 - gAthA-10 sanmatiprakaraNa samayamAM sAthe hovuM A saghaLuM nirAvaraNa kevalImAM asaMbhavita che. chaprasthamAM ja AvaraNa hovAthI A badhuM saMbhave che. tethI A banne vAdIoe potAnA pakSamAM je je doSo Ave che. te te barAbara dekhavA joIe. 9 / be prazno puchavA dvArA karAyelI abhedavAdInI uparokta dalIlathI kramavAdI ane sahavAdI banne niruttara thavAnA kAraNe kaMIka vijaya tarapha DhaLelA abhedavAdI siddhAntakAra bIjI paNa aneka yukti rUpI zastrothI A banne vAdIonI sAme jANe yuddhanI keli (kIDAramata) karatA hoya tema gAthA 10 thI 14 sudhI pAMca gAthAmAM kahe che ke - jai savvaM sAyAraM, jANai ekkasamaeNa savvaNNu / jujjai sayA vi evaM, ahavA savvaM Na yANAi // 10 // yadi sarvaM sAkAraM, jAnAti ekasamayena sarvajJaH / yujyate sadA'pyevamathavA sarvaM na jAnAti // 10 // gAthArtha - jo sarvajJa paramAtmA (nirAvaraNa thavAthI) eka ja samayamAM sarva vastune sAkArapaNe jANe che ane jue che. to sarvakAla sarvApaNuM ane sarvadazIpaNuM hovuM joIe. athavA sarvane jANatA nathI evo artha phalita thAya che. 1oil vivecana - granthakAra zrI siddhasenadivAkarasUrijI abhedavAdI che. kevalImAM jJAnadarzana jevo bheda hoto ja nathI. eka ja cetanAzakti che tenAM ja kriyAnI vaividhyatAnA kAraNe jJAna ane darzana evAM be nAmo che Ama mAne che. tethI teo ekopayogavAdI athavA abhedavAdI kahevAya che. teo kramavAdIne ane sahavAdIne ema bannene eka pachI eka evA ghaNA doSo gAthA 10 thI 14 mAM Ape che. kAraNa ke kramavAdI bhale samayAntare jJAna ane darzana mAne ane sahavAdI bhale eka ja samayamAM jJAna ane darzana sAthe mAne, paraMtu Akhare A banne matomAM jJAna ane darzanano bheda to manAyelo ja che. te ja vAtano A granthakartAne virodha che. samayAntare hoya ke eka samayamAM sAthe hoya paNa nirAvaraNa evA kevalI paramAtmAmAM jJAna-darzanano bheda hoya, A vAta A graMthakArazrIne mAnya nathI. tethI A bannethI judI mAnyatA dharAvanArA graMthakArazrI A banne pratipakSone nIce mujaba doSa Ape (1) kevalI bhagavAna jo sarvajJa banyA che ane temanAM badhAM ja AvaraNo kSINa thaI cukyAM che. guNono pratibaMdha kare tevuM koI paNa ghAtakarma aMzamAtrathI paNa bAkI rahyuM nathI. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 141 sanmatiprakaraNa kASTha-2 - gAthA-10 AvuM jo tame (kramavAdI ane sahavAdI) banne mAno ja cho to tenAthI ja kevalI bhagavAna kevalajJAnanI utpattinA prathama samaye ja sarvavastune sAkArapaNe (vizeSopayogapaNe) eka samayamAM jANI le che. ane nirAkArapaNe joI paNa le che. Avo artha thaze. to bIjA-trIjAcothA-pAMcamA Adi zeSa samayomAM paNa e ja sarvavastune A bhagavAna sAkArapaNe jANanArA paNa rahe che. ane nirAkArapaNe jonArA paNa rahe che. Ama ja mAnavuM yogya che. kAraNa ke sAkArapaNe sarvavastune jANavAmAM pratibaMdhakatattva jJAnAvaraNIya karma ane nirAkArapaNe jovAmAM darzanAvaraNIya karma je pahelAM hatuM te have ADu AvavAnuM ja nathI. kAraNa ke te che ja nahIM ane bhAvimAM AvavAnuM paNa nathI ja. tethI jo prathama samaye sAkAropayogapaNe sarvavastune jANI le che ane joI le che. to sarvasamayomAM paNa tema ja jANe, eTale ke sarvasamayomAM banne AvaraNono kSaya samAna hovAthI sarvasamayamAM sarvavastune sAkArapaNe (vizeSAtmakapaNe) jANe che. ane te ja sarvavastune nirAkArapaNe (sAmAnyAtmakapaNe) dekhe che. Avo ja artha thaze. paNa samayAntare jANe ane samayAntare dekhe evo artha paNa nahIM saMbhave tathA eka samayamAM paNa mAtra vizeSane ja jANe ane sAmAnyane ja dekhe evo artha paNa nahIM ghaTe. kahevAno Azaya evo che ke kevalajJAnanI utpattinA prathama samaye ja banne AvaraNono kSaya samAna ja che. tethI jJAnAvaraNIyakarmanA kSayathI jema sarvajJayavastuone sAkArapaNe jANe che tema darzanAvaraNIyakarmano paNa kSaya hovAthI sarvajJayavastuone sAmAnyapaNe dekhe ja che. ane tyArabAdanA sarvasamayomAM paNa tema ja jANe dekhe che. tethI kramavAda ke sahavAda saMbhavato ja nathI. va = athavA prathama samayamAM ja darzanAvaraNIyakarmano paNa kSaya thayelo hovA chatAM tame vizeSopayoga ja mAnelo hovAthI sarvavastuono sAmAnyapaNe bodha thato nathI ema tame mAno cho. tethI tenI jema ja prathamasamayamAM ja jJAnAvaraNIya karmano paNa kSaya thayelo hovA chatAM e ja sarvavastuono vizeSapaNe paNa bodha na thAya. AvuM banavAnI paNa Apatti Avaze. kAraNa ke darzanAvaraNIyano kSaya hovA chatAM jo sAmAnya bodha thato nathI to jJAnAvaraNIyano kSaya hovA chatAM vizeSano bodha paNa kema thAya? nyAya to banne mATe samAna ja pravarte. tethI sAmAnyabodha jema na thAya tema vizeSa bodha paNa nahI thAya tethI A bhagavAna "saLaM yA " = sarvane na jANanArA ane sarvane na jonArA banaze. bIjA Adi samayomAM paNa banne karmono kSaya hovA chatAM jo eka viSayane na jANe to bIjA viSayane paNa na ja jANe. tethI koI paNa samayomAM A bhagavAna kaMI paNa jANatA nathI ane jotA 12 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 kArDa-2 - gAthA-11 sanmatiprakaraNa nathI sarvathA ajJAnI ane adarzanI ja che. Avo ja artha thaze. A doSa paNa tamane Avaze. kAraNa ke darzanAvaraNIyano kSaya thayelo hovA chatAM jo prathamasamayamAM sAmAnyane na jANe to jJAnAvaraNIyano kSaya hovA chatAM vizeSane paNa na ja jANe tevI ja rIte zeSasamayomAM paNa kaMI na ja jANe ane kaMI ja na dekhe tethI sarvathA ajJAnI ane adarzanI ja Tharaze. tathA vaLI kramavAda hoya ke bhale sahavAda hoya paNa bannenI mAnyatAmAM upayogano bheda svIkArelo hovAthI teoe ATaluM to mAnavuM ja paDe che ke kevalajJAnano viSaya mAtra vizeSa ja che. ane kevala darzanano viSaya mAtra sAmAnya ja che. ekano paNa sarva viSaya nathI Ama mAnavAthI jema matijJAna indriyArtha viSaya mAtrane ja jANe, zrutajJAna jema zAstrIyabhAvone ja mAtra jANe, avadhijJAna rUpI dravyaviSayaka ja mAtra hoya, ane mana:paryavajJAna jema mAnasikabhAvone ja mAtra jANe arthAt amuka amuka niyataviSayagrAhI hovAthI parimita grAhI che. A cAra jJAno jema sarva viSayane jANanArAM banatAM nathI. tema kevalajJAna ane kevaladarzana paNa potapotAnA niyataviSayane ja jANanArA hovAthI sarvaviSayamAMthI amuka amuka aMzanA ja grAhaka banaze. ane te banne vAdIoe AvuM mAnyuM che. eTale jJAnopayoga . hoya ke darzanopayoga hoya, paNa te bannemAMno koI paNa eka upayoga sarvagrAhaka na thavAthI "sarvajJa-sarvadazI" paNuM teonA mate bhagavAnamAM ghaTaze nahIM. A doSa paNa Avaze. A rIte prathama samaye jo mAtra sAkAra ja jANe to nirAvaraNatA samAna hovAthI sarvasamayomAM sAkAra mAtrane ja jANanArA banaze. athavA prathama samaye darzanAvaraNIyano kSaya hovA chatAM sAmAnyane nathI jANatA to tenI jema ja tyAM jJAnAvaraNIyano kSaya hovA chatAM vizeSane paNa na jANe Avo artha paNa thaze. tethI kaMI na jANe AvuM mAnavuM paDaze. athavA eka aMzane jANe ane bIjA aMzane na jANe tethI alpajJa ane alpadardIpaNuM thaze paraMtu sarvajJa ane sarvadarzIpaNuM ghaTaze nahIM. AvA ghaNA doSo A bannene Avaze. tethI sarvane jANe ane sarvane dekhe Avo artha karavo joIe. / 10. parizuddhaM sAyAraM, aviyattaM daMsaNaM aNAyAraM / / Na ya khINAvaraNijje, jujjai suviyattamaviyattaM // 11 // parizuddhaM sAkAraM, avyaktaM darzanamanAkAram / na ca kSINAvaraNIye, yujyate suvyaktamavyaktam // 11 // gAthArtha - sAkAra evo je bodha che te parizuddha che eTale ke vyaktabodha-spaSTabodha che ane anAkAra evo je darzanAtmakabodha che te avyaktabodha che paraMtu kSINa AvaraNavALA kevalI paramAtmAmAM amuka bodha suvyakta hoya, ane amuka bodha avyakta hoya Avo bheda ghaTI zakato nathI. // 11 ||. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kANDa-2 - gAthA-12 143 vivecana - sarve paNa vastuonuM sAkArapaNe-vizeSapaNe je grahaNa che te vyaktabodha che. spaSTabodha che. ane te ja sarve vastuonuM nirAkArapaNe - sAmAnyapaNe je grahaNa che te avyaktabodha arthAt aspaSTabodha che. jJAna ane darzana zabdonA A artho prasiddha che. have kSINa AvaraNavALA eTale ke sarvathA nirAvaraNa banelA evA zuddha-buddha-niraMjana evA A kevalI paramAtmAmAM vyaktabodha ane avyaktabodha Avo bheda zI rIte saMbhave ? kAraNa ke Avo bheda to jyAM AvaraNIyakarmano udaya hoya tyAM ja hoI zake. A bheda AvaraNakRta hovAthI chadmasthamAM ghaTI zake. paraMtu kevalI paramAtmAmAM na hoI zake. mATe kramavAda mAno ke sahavAda mAno paraMtu kSINAvaraNavALA kevalI paramAtmAmAM vyaktabodha ane avyaktabodha evA be bheda arthAt jJAna-darzanano bheda saMbhavato ja nathI. sAmAnyAtmaka ane vizeSAtmaka evA ubhayAtmakazeyane jANanAro ane jonAro evo ekasvabhAvAtmaka kevalIno bodha hoya che. TIkA - jJAnasya hi vyantA paM, vanasya punaravyastatA, na ca kSILAvarane ati vyaktatA'vyaktate yujyete / tataH sAmAnyavizeSajJeyasaMspRzI ubhayaikasvabhAva evAyaM kevalipratyayaH / / 1 / / adiTTaM aNNAyaM ca, kevalI eva bhAsai sayA vi / egasamayammi handi vayaNaviyappo na saMbhavai / / 12 / / adRSTamajJAtaJca kevalyeva bhASate sadA'pi / ekasamaye handi, vacanavikalpo na sambhavati // 12 // gAthArtha - kevalI paramAtmA sadAkAla adRSTane ane ajJAtane ja bolanArA Tharaze. A kAraNe ja kevalI bhagavAna samasta vastune eka samayamAM ja paripUrNapaNe joIne ane jANIne ja bole che. Avo zAstrokta vacanavikalpa (bolavAno vyavahAra) ghaTaze nahIM. // 12 // vivecana - kevalI paramAtmA sarvathA nirAvaraNa hovAthI traNe kALanA traNe lokanA sarvadravyonA sarvaparyAyone jANanArA ane jonArA che evuM trikAlAbAdhita zAsravacana che. paraMtu kramavAda mAnavAmAM ke sahavAda mAnavAmAM uparokta zAstravacana saMbhavatuM ja nathI kAraNa ke kramavAda pramANe prathama samaye sAkAropayoga hovAthI jANe che paNa darzanopayoga na hovAthI jotA nathI eTale teno artha e thAya che ke teo adRSTane jANe che ane bIjA samaye darzanopayoga che. paNa jJAnopayoga nathI, eTale je kaMI dekhe che. te saghaLuM jJAta nathI Avo artha thAya che. arthAt bIjA samaye ajJAtane (nahIM jANelAne) dekhe che. A pramANe zeSa sarvasamayomAM jANavuM. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ kANDa-2 - gAthA-13 sanmatiprakaraNa jema kramavAdanI mAnyatAmAM A doSa Ave che. te ja doSa sahavAdanI mAnyatAmAM paNa Ave ja che. kAraNa ke sahavAdamAM bhale ekasamayamAM banne bodha sAthe hoya to paNa jJAnanI ane darzananI pota-potAnI viSayamaryAdA bhinna bhinna mAnelI hovAthI vizeSa ane sAmAnyarUpe be bhAgamAM vaheMcAyelI che tethI je bhAga (vizeSabhAga) jJAnathI jJAta thAya che te bhAga dRSTa thato nathI. ane je bhAga kevaladarzanathI dRSTa thAya che te bhAga jJAta thato nathI eTale sahavAdamAM paNa adRSTane jANanArA ane ajJAtane jonArA kevalI bhagavAna che Avo artha to thaze ja. 144 = A rIte banne vAdonI mAnyatAne anusAre kevalI bhagavAna adRSTane jANanArA ane ajJAtane ja jonArA Tharaze. tethI nirAvaraNa evA A kevalI bhagavAna sarve paNa dravyonA traNekAlanA sarve sAmAnya bhAvo ane sarve vizeSa bhAvo ema sarvabhAvonA jonArA ane sarva bhAvonA jANanArA che A zAstravacana ghaTatuM nathI. Ama thavAthI kevalI bhagavAna sadAkAla adRSTabhASI ane ajJAtabhASI ja banavAnA. je vastune bhagavAne prathama samayanA upayogakAle joI nathI ane bIjA samayanA upayogakAle jANI nathI evA bhagavAna thayA. ane kevalIbhagavAna jevuM sauthI moTuM bIruda teo dharAve che. te bhagavAna te vastune jagatanA jIvone samajAvavA mATe vavaviyo = vacanavikalpa vANI pharamAvavAno vyavahAra je kare che. te kema kare ? arthAt Avo vacanavyavahAra saMbhavato ja nathI. sAmAnya yogI mahAtmAo paNa na jANeluM ane na joyeluM "khoTuM bolAI jaze" evA bhayathI bolatA nathI, koIne samajAvatA nathI to AvA prakAranA mahAbirudavALA (arthAt sarvopari thayelA ane nirAvaraNa thayelA mahAtmA purUSa) na dekhelu ane na jANelu kema bole ? arthAt na ja bole. tethI temanAmAM vANI prakAzavAno vyavahAra saMbhavarA ja nahIM. A viSayano vicAra kramavAda ane sahavAda mAnanArA AcAryoe karavo joIto hato. kAraNa ke bannenA matamAM A doSa to Ave ja che ke jJAnanA viSayane eTale vizeSane jANe che paNa dekhatA nathI. ane darzananA viSayane eTale sAmAnyane dekhe che paNa jANatA nathI. TIkA - adRSTameva jJAtaM khAtyanyastiIijJAnavat, ajJAtameva ca dRSTamajAta varNanavat / / 2 / / aNNAyaM pAsaMto, addinaM ca arahA viyANaMto / viM nALajJa, viM pAsapha, jja savvaSNu tti vA hoD|| 12 / / ajJAtaM pazyan, adRSTaJcArhan vijAnan / inAnAti, ipayaMti, thaM sarvajJa kRti vA mata / / orU // Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 145 sanmatiprakaraNa kArDa-2 - gAthA-13 gAthArtha - ajJAtavastune jotA, ane adRSTavastune jANatA evA kevalI bhagavAna zuM jANe che? tathA zuM jue che arthAt kaMI ja jANatA nathI. kaMI ja jotA nathI. tathA te sarvajJa (ane sarvadarzI) che e vAta paNa kema saMbhave ? 13 vivecana - kramavAdamAM samayabheda che. ane sahavAdamAM bhale samayabheda nathI. paNa zAnadarzanano bheda to avazya che ja. eka ja samayamAM banne upayogI sAthe che. A rIte banne matamAM kAlamaryAdA bhinna bhinna che. eka AcArya samayAntare mAne che ane bIjA AcArya eka samayamAM mAne che. paraMtu jJAnopayoga ekalA vizeSane jANe che ane darzanopayoga ekalA sAmAnya dekhe che. Avo viSayabheda to te banne matamAM che ja. jJAnano viSaya mAtra vizeSa ane darzanano viSaya mAtra sAmAnya. Ama bannee mAneluM che. tethI banne matamAM AvuM mAnavuM prApta thAya che ke kevalI paramAtmA je aMzane (bhAgane) dekhe che te aMza teo vaDe ajJAta che. ane je aMzane A bhagavAna jANe che te bhAga A bhagavAna vaDe adRSTa che tethI bhagavAna ajJAta aMzane jonArA thayA. ane adRSTa aMzane jANanArA thayA. A pramANe zeSa samayomAM paNa samajavuM. potAnI IcchA hoya ke na hoya to paNa ajJAta aMzanuM dekhApaNuM ane adRSTa aMzanuM jJAtApaNuM A banne mAnyatA kevalI paramAtmAmAM mAnavAnI AvIne ubhI ja rahe che. have kharekhara vAstavika jo Ama ja banatuM hoya to ajJAtane jonArA bhagavAne zuM joyuM? arthAt kaMI ja nathI joyuM, ema ja samajavuM kAraNa ke vastune jANyA vinA, oLakhyA vinA, paricaya karyA vinA je joyuM te sAmAnya vyavahAramAM paNa na joyA barAbara che kAraNa ke kaMI ja upakAra karanAruM banatuM nathI. mATe na joyuM ja gaNAya. tevI ja rIte adRSTane jANanArA bhagavAne zuM jANyuM? arthAt kaMI ja nathI jANyuM. ema ja samajavuM joIe. kAraNa ke sarvathA sAkSAt na joyelI vastunuM jANapaNuM chagha0nA jevuM alpa mAtrAvALuM hovAthI kaMI ja vizeSa upakAra karanArUM thatuM nathI mATe na jANyuM ja gaNAya. A rIte ajJAtane jonArA ane adekhane jANanArA bhagavAna zuM jANe che ane zuM jue che ? eTale ke kaMI ja jANatA nathI ane kaMI ja jotA nathI. TIkA ajJAtti pathaI ra nAnA: viM nAnAti viMvA pazyati? vijhiti bhAvaH / kathaM vA tasya sarvajJatA bhavet ? tathA jyAre ajJAtane dekhe che tyAre te aMza ajJAta hovAthI sarvajJa nathI. ane jyAre aSTane jANe che tyAre te aMza adRSTa hovAthI sarvadaza nathI. AvA vItarAga kevalI paramAtmAmAM (teramA-caudamAM guNasthAnake ane siddha AtmAmAM) sarvajJatA ane sarvadarzitA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 kASTha-2 - gAthA-14 sanmatiprakaraNa ghaTaze nahIM, paraMtu alpajJatA ane alpadarzitA eTale ke phrijJatA ane zikjhirlaeNrzitA ja ghaTaze. tyAM paNa zAstrano virodha Avaze. kramavAda mAno ke sahavAda mAno, to paNa eka upayogamAM eka ja viSaya mAnelo hovAthI bIjo viSaya chuTI javAthI uparanA saghaLA doSo teone Ave ja che. jJAnopayogakAle sAmAnyadharmonI adarzitA ane sAmAnyopayogakAle vizeSadharmonI ajJAtadazA thavAnI Apatti bannene samAnapaNe doSa rUpe Avaze. me 13 II kevalaNANamaNaMtaM jaheva taha daMsaNaM pi paNNattaM / sAgAraggahaNAhi ya NiyamaparittaM aNAyAraM // 14 // kevalajJAnamanantaM, yathaiva tathA darzanamapi prajJaptam / sAkAragrahaNAcca niyamaparItamanAkAram // 14 // gAthArtha - (viSayane AzrayI) jainazAstromAM jema kevalajJAna anaMta kahyuM che. tema darzana paNa (tenI samAna ja) anaMta prarUpeluM che. paraMtu upayogabheda mAnavAthI) sAkAragrahaNathI anAkAragrahaNa niyamAM parimita viSayavALuM ja (alpaviSayavALuM ja) banavAnuM. / 14 || vivecana - kAlane AzrayI kevalajJAna ane kevaladarzana A bannene sAdi-anaMta zAstramAM kahyAM che. tyAM kramavAda mAnavAthI samayAntare samayAntare banne upayoga thavAthI banne sAdi-sAjo thaI jAya che. tethI sAdi-anaMtano pATha kramavAdavALA pakSamAM ghaTato nathI. tethI kramavAdamAM to A doSa Ave ja che. paraMtu sahavAdamAM A doSa Avato nathI kAraNa ke te sahavAdI sarvasamayomAM kevalajJAnanI sAthe kevaladarzana paNa mAne che tethI kAlane AzrayI sAdi-anaMtano pATha sahavAdamAM saMgata thaI zake che. sAdi-anaMtano sUtrapATha na ghaTavAno doSa sahavAdIne Avato nathI. tethI sahavAdI pote ja kramavAdIne A doSa ApIne gAthA 7mImAM pUrvakAlamAM parAbhava karatA hatA. paraMtu jema kAlane AzrayI sAdi-anaMta che. tema viSayane AzrayI paNa jainazAstromAM kevalajJAna ane kevaladarzana ema banne anaMta (anaMtaviSayavALAM) kahyAM che ane te paNa paraspara samAna evA anaMta viSayavALAM kahyAM che. eTale ke kevalajJAnano jeTalo anaMto viSaya che teTalo ja anaMto viSaya kevaladarzanano paNa che. te A upayoga bheda mAnavAthI ghaTatuM nathI. kAraNa ke upayogabheda mAnavAmAM kevalajJAnano viSaya mAtra vizeSa dharmo ja thAya che. ane kevaladarzanano viSaya mAtra sAmAnyadharmo ja thAya che. tethI kevalajJAnano viSaya sAkAra dharmo ja mAtra thAya che. vizeSadharmo ja mAtra thAya che ane kevaladarzanano viSaya nirAkAra dharmo ja mAtra rahe che. sAmAnya dharmo ja mAtra rahe che. bannenI viSaya maryAdA bhinna Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kADa-2 - gAthA-14 147 bhinna mAnI che tethI Ama ja thaze. ane haMmezAM sAkAradharmo (vizeSadharmo) karatAM nirAkAradharmo (sAmAnyadharmo) ochA ja hoya che parimita ja hoya che. tathA nirAkAra dharmo karatAM sAkAra dharmo anaMtaguNA hoya che. A rIte banavAthI kevalajJAna anaMtaguNA vizeSa dharmonuM grAhaka banavAthI sAmAnyadharma mAtranuM ja grAhaka evuM anAkAropayogavALuM kevaladarzana to niyama parimitaviSayavALuM ja arthAt kevalajJAna karatAM anaMtamA bhAganA ja viSayavALuM banavAnuM. kevalajJAna anaMtaguNA viSayavALuM ane kevaladarzana anaMtamA bhAganA viSayavALuM ja banavAnuM. Ama bannenI asamAna viSayatA ja thavAnI Apatti Avaze. ahIM paNa zAstravirodha AvavAno. kramavAdamAM ane sahavAdamAM kevalajJAna ane kevaladarzananA upayogano bheda mAnela hovAthI, bannemAMno eka upayoga vizeSano ane eka upayoga sAmAnyano ja, ema eka eka aMzamAtrano ja grAhaka thavAthI uparokta sarve paNa doSo Ave che. siddhAntakAra zrIsiddhasenajI mahArAjazrIe tarka dvArA vINI vINIne uparokta eka eka doSo teonI sAme ThAlavyA che. pote mAnelA abhedavAdamAM AmAMno eka paNa doSa lAgato nathI. kAraNa ke pote ema mAne che ke sarvathA kSINa AvaraNavALA A kevalI bhagavAnanuM kevalajJAna paNa sAmAnya ane vizeSa ema banne dharmone arthAt sarvadharmone jANe che eTale sarvadharmonuM grAhaka che. (ekalA vizeSa dharmamAtranuM ja grAhaka nathI) tathA A ja kevalI bhagavAnanuM kevaladarzana paNa sAmAnya ane vizeSa ema banne dharmonuM arthAt sarvadharmone dekhe che. eTale sarvadharmanuM grAhaka che (ekalA sAmAnyadharma mAtranuM ja grAhaka darzana nathI.) A rIte jJAna sAmAnya ane vizeSa Ama banne prakAranA sarva dharmone jANe che ane darzana paNa A ja sarvadharmone dekhe che. jANavuM ane dekhavuM A banne jJAnanAM ja svarUpo che. tethI eka ja upayoga che. abheda upayoga che. upayogabheda nathI. eka ja upayoga sarvadharmone jovAnuM ane jANavAnuM ema banne kAma kare che tethI eka ja upayoganAM dekhavAnI ane jANavAnI ema kriyAnI vividhatAne lIdhe darzana ane jJAna evAM be nAmo che. TIkA - satra tAtparyArthaH - yatve jJAnanorna thA, tataDatyaviSayatvat darzanamanantaM na syAditi "aNaMte kevalaNANe aNaMte kevaladarzane' ityAgamavirodhaH prasajyeta / darzanasya hi jJAnAd bhede sAkAragrahaNAdanantavizeSavartijJAnAdanAkAraM sAmAnyamAtrAvalambi kevaladarzanaM yato niyamenaikAntenaiva parItamalpaM bhavatIti kuto viSayabhedAdanantatA ? AvI mAnyatA dharAvavAthI kSINa AvaraNavALA kevalI bhagavAna sarva samayamAM sarvadravyonA sarvaparyAyone ekI sAthe jANe che te kevalajJAna che. ane te ja sarva dharmone jue che A kevaladarzana che. tethI alpajJatA ke alpadarzitAnA koI paNa doSa AvatA nathI. je Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 kArDa-2 - gAthA-15 sanmatiprakaraNa kaMI jANe che te sarva jue che ane je kaMI jue che. te sarva jANe che. tethI ajJAtane jotA ane adekhane jANatA bhagavAna zuM jANe ane zuM jue? A doSa paNa lAgato nathI. tethI abhedavAda (ekopayogavAda) mAnavo e ja nirdoSa mArga che. AvuM graMthakArazrInuM kahevuM che. ./14| - uparokta sarva hakIkata sAMbhaLIne have A 15mI gAthAmAM kramavAdI AcAryazrI potAno bacAvapakSa raju kare che - bhaNNai jaha cauNANI, jujjai NiyamA taheva eyaM pi / bhaNNai Na paMcaNANI, jaheva arahA taheyaM pi // 15 // bhaNyate yathA caturjJAnI, yujyate niyamAttathaivaitadapi / bhaNyate na paJcajJAnI, yathaivArhan tathaitadapi / / 15 / / gAthArtha - kramavAdI potAnA pakSano bacAva karatAM kahe che ke mati Adi koI paNa eka jJAnanA upayogavALo jIva jema labdhithI cArajJAnI kahevAya che. tema kevalImAM paNa A nakkI ghaTI zake che. siddhAntakAra kahe che ke jema arihaMta bhagavAna paMcajJAnI kahevAtA nathI. tema A paNa (nathI ja ghaTavAnuM ema) samajavuM. 15 || vivecana - kramavAdI ane sahavAdI ema banne vAdIo matijJAnI evA chaghasthanuM eka udAharaNa ApIne amedavAdI evA siddhAntakAra zrI siddhasenadivAkarasUrijInI sAme potAnA pakSano bacAva kare che ke - chagha0 evA cAra jJAnavALA mahAtmA purUSane matizruta-avadhi ane mana:paryava Ama cAre jJAnAvaraNIya karmono kSayopazama pragaTa thayelo hovAthI zaktithI (labdhithI) cAre jJAno te AtmAne hoya che tethI ja te "caturkAnI" kahevAya che. jema ke kevalajJAna thayA pUrvenA zrI gautamasvAmIjI. paraMtu upayoga to (vaparAza to) koI paNa eka jJAnano ja kare che. jIvasvabhAva ja evo che ke cAre jJAnazaktiono vaparAza sAthe hoto nathI. thato nathI. A rIte eka jJAnazaktino upayoga (vaparAza) hovA chatAM paNa labdhine AzrayI te cAra jJAnI kahevAya che. tema A kevalI paramAtmAmAM banne AvaraNono kSAyikabhAva hovAthI zaktithI (labdhithI) kevalajJAna ane kevaladarzana ema banne ghaTe che. banne sAthe ja hoya che. paraMtu vaparAzanI dRSTie (upayoganI apekSAe) eka samayamAM eka zaktino ja vaparAza hoya che bIjA samaye bIjI zaktino ja vaparAza kare che. A bacAva kramavAdI pakSano che. sahavAdI pakSano evo bacAva che ke kSAyikabhAva hovAthI banne labdhi sAthe pragaTa thayelI ja che paraMtu upayoga eka zaktino vizeSa dharma jANavAmAM ane bIjI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kADa-2 - gAthA-15 149 zaktino sAmAnya dharma jANavAmAM thAya che sArAMza ke labdhithI cArajJAnInI jema kevalajJAna ane kevaladarzana sAthe hoya che paNa upayogathI kramavAdInI apekSAe samayabheda ane viSaya bheda pramANe tathA sahavAdInI apekSAe mAtra viSayabheda pramANe A jJAna ane darzana pravarte che. A kAraNe mati Adi koI paNa eka jJAnanA upayogavALo jIva labdhithI cAre jJAnanA viSayane jANavAnI ekI sAthe zakti dharAve che. tethI AvA prakAranI labdhinI apekSAe caturgAnI paNa kahevAya che. tema kevalajJAnI paramAtmA jJAnadarzanamAMthI koI paNa ekazaktino vaparAza karatA hovA chatAM paNa labdhithI sarvane jANavAnI ane sarvane jovAnI zakti dharAve che tethI sarvajJa ane sarvadarzI kahevAya che. paNa alpajJa ke alpadazI kahevAtA nathI. A rIte labdhine AzrayI kevalajJAnI bhagavAnamAM sAdi-anaMtapaNuM, sadAkAla jJAtAdRSTApaNuM, jJAtabhASIpaNuM ane dRSTabhASIpaNuM, sadAkAla sAkAra-nirAkArane labdhithI jANavAjovAvALApaNuM Ama badhuM ja ghaTI zake che uparokta tamAro kahela eka paNa doSa amane Avato nathI. kevalI bhagavAna labdhithI banne zaktivALA ane upayogathI eka zaktinA vaparAzavALA hoya che. Avo bacAva kramavAdI ane sahavAdI kare che. A bacAvanuM nirasana karatAM siddhAntakAra zrIsiddhasenajI mahArAjazrI kahe che ke - maUAra paMcaUTUI = chadmasthanI mAphaka kevalImAM labdhi ane upayoga (arthAt zaktithI ane vaparAzathI) AvA be bheda saMbhavatA ja nathI. chadmastha AtmA, sAvaraNa che, kSayopazamabhAvavALo jIva che, sAthe ghAtakarmano audayikabhAva paNa che. tathA mati-zrutajJAna to mana ane bAdhendriya sApekSa paNa che. tethI temAM cAra jJAna labdhithI ane eka jJAna upayogathI Ama saMbhave. paraMtu kevalI paramAtmA to nirAvaraNa che. kSAyikamAvavALA che. tathA ghAtI karmonA udaya ane sattA vinAnA che. tathA bAhya Indriya ane mana nirapekSa jJAnavALA che. tethI temAM Avo labdhi ane upayogano judo judo vyavahAra ghaTAvavo te yogya nathI. tathA kevalI bhagavAna sadA upayogAtmaka ja hoya che. teone upayoga mukavAno hoto ja nathI. anyathA = jo Ama nahI mAno ane kevalImAM paNa labdhi ane upayogano vyavahAra ghaTAvazo to jJAnAvaraNIyakarmanI pAMca prakRtino bhagavAnane kSaya thayela che. pAMce jJAna uparanAM pAMce AvaraNo cAlyAM gayAM hovAthI labdhithI paMcajJAnI ane upayogathI kevalajJAnI ema kahevarAvuM joIe. kAraNa ke labdhithI teonI pAse pAMca jJAno paNa che. bhale vaparAzathI upayogamAM eka ja kevalajJAna kAma AvatuM hoya to paNa labdhithI paMcajJAnI kahevarAvavA joIe. chaprasthamAM cArajJAnI gautamasvAmI mahArAjA padhAryA AvuM jema bolAya Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ kADa-2 - gAthA-16-17 150 sanmatiprakaraNa che tema paMcajJAnI mahAvIrasvAmI paramAtmA padhAryA evuM kahevarAvuM joIe. paraMtu AvuM kyAMya bolAtuM nathI. mATe kevalImAM labdhi ane upayogane AzrayI judA-judA vyavahAra hotA nathI. je kaMI vyavahAra che te saghaLA upayogane AzrayI ja che. tethI kevalImAM labdhithI jJAna zakti ane darzanazakti ema 2, ane upayogane AzrayI 1, AvA bheda saMbhavatA nathI. TIkAmAM kahyuM che ke - yathA mopayo pravRttapityiAtritunI maryavasitavAna utpadyamAnatajjJAnasarvasyopalabdhiko vyaktabodho jJAtadRSTabhASI jJAtA draSTA saMjJeyavartI cAvazyameva yujyate tacchaktimattvasyAnvayAt, tathaitadapi ekatvavAdinA yadaparyavasitAdi kevalini preryate tad yujyate eva / atra ekatvavAdinA pratisamAdhAnaM bhaNyate yathaivAhanna paJcajJAnI bhavati, tathaitadapi kramavAdinA yaducyate bhedato jJAnavAn darzanavAniti ca, tadapi na bhavatIti sUtratomaprAyaH || 8 | kramavAdIe ane sahavAdIe potAnA bacAva mATe ApelA mati-zrutajJAnanA udAharaNanuM vadhAre spaSTIkaraNa - paNNavaNijjA bhAvA, samattasuyaNANadaMsaNAvisao / ohimaNapajavANa u aNNoNNavilakkhaNo visao // 16 // tamhA cauvibhAgo jujjai, Na u NANadaMsaNaM jiNANaM / sayalamaNAvaraNamaNaMtamakkhayaM kevalaM jamhA // 17 // prajJApanIyA bhAvAssamastazrutajJAnadarzanAviSayaH / avadhimanaHparyavayostu anyonyavilakSaNo viSayaH // 16 // tasmAccaturvibhAgo yujyate, na tu jJAnadarzanaM jinAnAm / sakalamanAvaraNamanantamakSayaM kevalaM yasmAt / / 17 / / gAthArtha - jeTalA prajJApanIya (abhilApya) bhAvo che. te sarve, samasta zrutajJAna (ane tenI sAthenA matijJAna) no, tathA tenA sahacara evA darzanAtmaka buddhino viSaya hoya che. avadhijJAna (avadhidarzana) ane mana:paryavajJAnano viSaya paraspara vilakSaNa hoya che.ll16ll tethI te cArajJAnamAM ane traNa darzanamAM cArano (ane traNano) vibhAga (bhedakramavartitA) ghaTI zake che. paraMtu jinezvaronuM jJAna ane darzana tevuM vibhAgavALuM nathI. kAraNa 'ke te jJAna ane darzana sakala che. anAvaraNa che anaMta che ane akSaya che. / 17 che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-2 - gAthA-16-17 151 vivecana - paMdaramI gAthAmAM kramavAdIe ane sahavAdIe kevalI bhagavAnamAM upayogabheda siddha karavA mATe matijJAna Adi cArajJAnavALA jIvanuM je dRSTAnna ApyuM che. te barAbara nathI. A vAta pahelAM paMdaramI gAthAnA ja uttarArdhamAM kahevAI ja gaI che. chatAM A vAtanuM A be gAthAmAM vadhAre spaSTIkaraNa kare che - matijJAna pAMca indriyo dvArA potapotAnA viSayane grahaNa karavA vaDe thAya che ane samasta evuM zrutajJAna phakta abhilApya bhAvo puratuM ja pravarte che. eTale ke matijJAna phakta indriya grAhmaviSaya puratu ane zrutajJAna abhilApya bhAvo puratuM ja pravarte che ATalo ja arthAt teono parimita ja viSaya che. have atIndriya bhAvo karatAM indriyagamya bhAvo ane anabhilApyabhAvo karatAM abhilApyabhAvo haMmezAM anaMtamA bhAganA ja hoya che. A - kAraNathI zakya hoya teTaluM vadhAre pragaTa thayeluM matijJAna ane vadhAre pragaTa thayeluM zrutajJAna (tathA tenA anusaMdhAnamAM AvatI darzanAtmaka buddhi eTale ke cakSudarzana acakSudarzana ema be jJAna ane be darzano) alpaviSaya vALAM ja che. sarvaviSayanA anaMtamA bhAga mAtrane ja jANanArAM che. eTale ke "asarvagrAhI" che. tevI ja rIte avadhijJAna tathA tenA saMbaMdhavALuM avadhidarzana paNa mAtra rUpIdravyane ja grahaNa kare che tathA vaLI mana:paryavajJAna to rUpI evI paugalika ATha vargaNAomAMthI mAtra eka manovargaNAne ja jANe che. ane te paNa aDhI dvIpavartI saMjJI paMcendriya jIvo vaDe manapaNe pariNAvela pudgalone ja mAtra jANe che. sarvabhAvonI apekSAe A paNa anaMtamA bhAga mAtrane ja jANanArAM jJAna-darzano che. kAraNa ke sarva dravyo karatAM rUpIdravyo ane manovargaNA sadA alpa ja hovAnI che. tathA rUpIdravyonA ke manovargaNAnA paNa asarvaparyAyone ja jANe che A rIte vicAratAM A avadhijJAna tathA tenA anusaMdhAnamAM avadhidarzana ane mana:paryavajJAna paNa alpaviSayane ja grahaNa karanArAM hovAthI "asarvArthagrAhI" ja che. A pramANe mati Adi cAra jJAno ane cakSu Adi traNa darzana alpaviSayagrAhI hovAthI asavarthagrAhI che kSAyopazamika bhAvavALAM che. tethI temAM labdhithI potAnA viSayane jANavAnI zakti hoya ane upayogathI kramazara ekathI bIjA ane bIjAthI trIjA viSayamAM pravarte ema upayogabheda kramavartIpaNuM A badhuM ghaTI zake che. jema cakSurindriya dvArA matijJAnano upayoga je kAle cAlato hoya che. te kAle zeSendriya dvArA viSaya jANavAnI zakti AtmAmAM hovA chatAM paNa teno upayoga na cAlato hoya, Ama bane. kAraNa ke te jJAno ane te darzano indriyonI ane mananI sahAyathI thanArAM che. chae karmagraMthonA viSayonuM UMDu zrutajJAna jene varte che tene labdhithI teTaluM zrutajJAna hovA chatAM paNa je kAle je karmagraMtha bhaNatA-bhaNAvatA hoya che. tyAre teno upayoga pravarte che. zeSakarmagraMthono nahIM. A vAta anubhavasiddha che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ kANDa-2 - gAthA-16-17 sanmatiprakaraNa avadhijJAnathI ghaNA-dvIpa-samudra sudhI jovAnI labdhi hovA chatAM paramAtmA mahAvIra prabhunA janmane jANavAmAM teno upayoga mukyo hoya che. tyAre kSatriyakuMDa nagara Adi ja jaNAya che. 152 sArAMza ke je jJAno ane je darzano alpaviSayavALAM che, kSayopazamanI sAthe AvaraNIya-karmanA udayavALAM che. eka viSayanA upayogamAMthI bIjA viSayanA upayogamAM javAnA kAraNe aMtavALAM che. ane kALAntare jJAnAvaraNIya karmano udaya thavAthI kSaya paNa pAmanArAM che. tevAM A cAra jJAno ane traNa darzano che. tethI temAM labdhine AzrayI caunANI Avo vibhAga ghaTe che tathA vArApharatI judA judA viSayane jANe ema kramavartitA paNa ghaTe che paraMtu sarvajJa-sarvadarzI evA kevalI paramAtmAmAM AvA prakAranuM matijJAnazrutajJAnanuM udAharaNa ghaTAvavuM ucita nathI. kAraNa ke cArajJAna ane traNa darzanonI jema asarvArthagrAhItA, sAvaraNatA, kSayopazama bhAvavALApaNuM, vArApharatI judA judA viSayamAM upayoganuM badalAvApaNuM ke te upayogano nAza thaI javA paNuM A kaMI ja kevalI paramAtmAmAM ghaTatuM nathI. kAraNa ke A kevalajJAna ane kevaladarzana kSAyikabhAvathI pragaTa thayelAM che. tethI te banne sakala che. eTale jANavA-jovA paNe paripUrNa viSayane sparzanArAM che. tathA anAvaraNa che. saMpUrNa paNe AvaraNa cAlyuM ja gayuM che. arthAt kSAyikabhAva che tathA anaMta che. vArApharatI judA judA viSayamAM upayoga badalAvAthI aMtavALAM bane tevAM nathI. have kadApi jJAnAvaraNIyakarma baMdhamAM ke udayamAM AvavAnuM ja nathI tethI A jJAna-darzana nAza pAmanArAM paNa nathI arthAt akSaya che. arthAt A kevalajJAna ane kevaladarzana sakala, anAvaraNa akSaya ane anaMta che. mati Adi chAghasthika zAno ane darzano parimitaviSayavALAM, sAvaraNa, kSAyopazamika-bhAvavALAM ane upayoganI parAvRttie aMtavALAM, tathA jJAnAvaraNIyanA udaye kSaya pAmanArAM (cAlyAM janArAM) che. tethI temAM kramavartIpaNuM paNa ghaTe, asarvArthaviSayatA paNa ghaTe, paraMtu tenuM udAharaNa A kevalImAM na ja lagADAya. A kevalI bhagavAna parimitaviSayane jANanArA nathI. paNa sarvajJa ane sarvadarzI che. tethI ja jJAnathI vizeSa mAtrane ja jANe che. ane darzanathI sAmAnyamAtrane ja dekhe che Avo vyavahAra kevalImAM saMbhavato ja nathI. tathA sarvathA nirAvaraNa che. kevalajJAnathI jema vizeSane jANe che tema te ja kevalajJAnathI sAmAnyane paNa kema na jANe ? kevaladarzanathI jema sAmAnyane jue che tema te ja kevaladarzanathI vizeSane paNa kema na jue ? arthAt bannethI bannene jANe ane bannene jue che A ja paramArtha che. ane barAbara che. samAnapaNe anaMtaviSayavALAM che ane akSata (kyAreya nahI cAlyAM janArAM) che. tethI chadmasthanuM AvuM udAharaNa kevalImAM ghaTADavAnI bhUla te AcAryoe na karavI joIe. A granthanA kartA zrI siddhasena divAkarasUrIzvarajI che. haMmezAM je koI granthakartA hoya che te bIjAnI mAnyatAono parAbhava karIne potAnI mAnyatAne ja vadhAre tarkasiddha ane Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ kADa-2 - gAthA-18 sanmatiprakaraNa 153 yuktisiddha kare che. tema ahIM paNa granthakartAe kramavAda ane sahavAdanI mAnyatAno parAbhava karIne potAne mAnya abhedavAdanI nirdoSapaNe siddhi karI che. ApaNane paNa A carcA sAMbhaLatAM A abhedavAdanI ja vAta vadhAremAM vadhAre saMgata hoya ane yuktiyukta hoya tema jarUra lAgaze. paraMtu A abhedavAdamAM paNa eka moTI zaMkA to rahe ja che ke jo A rIte darzana ane jJAnamAM kevalIpaNAmAM bheda na ja hoya to "napha nA taphayA na pAsarU" ityAdi je AgamapATho che ane ahIM cothI gAthAmAM je pATho ApyA che tathA granthakAre pote paNa pUrvapakSakAranA matanI rajuAta karavAnA kAle jaNAvyA che. te AgamapAThonuM zuM? AgamanA sAkSIpATho to atyanta spaSTapaNe pokAre che ke kevalI jyAre jANe che tyAre jue nahIM ane jyAre jue che tyAre jANe nahIM. tathA kramavAdane siddha kare tevo uparokta sUtrapAThano praghoSa to sanmatiprakaraNa na bhaNelA ane karmagranthAdinA abhyAsIomAM paNa AbAlagopAla prasiddha che. vaLI prAthamika evA te abhyAsIomAM to evuM paNa prasiddha che ke chaghamAM paheluM darzana hoya pachI jJAna hoya ane banne upayoga aMtarmuhUrta aMtarmuhUrta parAvartana pAme. tathA kevalI bhagavAnamAM paheluM jJAna hoya ane pachI darzana hoya ane te paNa samaye samaye upayoganI parAvRtti pAme. A sAkSIbhUta AgamapAThono ane prasiddhapraghoSano A abhedavAdI granthakAra zuM uttara Apaze? temanA pakSamAM paNa sAkSIpAThone saMgata karavAnI muzkelI to ubhI ja rahe che. te vAta jANavA mATe have pachInI 18mI Adi gAthA joIe. || 16-17 | potAnA mAnelA abhedavAdamAM AvatA Agamavirodhano parihAra karatAM kahe che - paravattavvayapakkhA, avisiTThA tesu tesu suttesu / atthagaIa u tesiM, viyaMjaNaM jANao kuNai / / 18 // paravaktavyapakSA aviziSTAsteSu teSu teSu sUtreSu / / urthAtyA tu teSAM, brUna (cAraDyAM) : roti me 28 || gAthArtha - te te AgamasUtromAM lakhelA pATho (jyAM sudhI viziSTa karavAmAM na Ave jo koI apekSAvizeSa lagADavAmAM na Ave, AgaLa-pAchaLa koI vivakSA joDavAmAM jo na Ave to) paradarzananA vaktavyavALA pakSanI samAna pakSo che. paraMtu jANakAra (zAstrano anubhavI) mANasa arthanI saMgatine anusAra te AgamapAThono apekSA lagADavApUrvaka vibhAga kare che. je 18 | Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ kANDa-2 - gAthA-18 sanmatiprakaraNa vivecana - A abhedavAda tarkathI ane yuktipramANothI evo saMgata thAya che ke jANe A pakSa ja sAco che. A abhedavAdanI ja vAta nirvivAda che. paraMtu AgamapAThonA virodhanuM zuM karavuM ? teno uttara ApatAM granthakArazrI kahe che ke - te te AgamazAstromAM ThekANe ThekANe lakhAyelAM je je vAkyo (pATho) hoya che tene jo tame viziSTa na karo, pheMdo nahIM, UMDA utaro * nahIM, kayA AzayathI ane kaI apekSAe A vAkyo lakhAyAM che. te jo jANo nahIM ane lakhAyelA zabdo ane kevaLa tadvAcya zabdArthone ja popaTIyA jJAnamAtrathI ja uparachallI rIte vicAro to tamane te te sUtromAMthI evA artho jaNAze ke A mAnyatA to paradarzananI che. jainadarzananI nathI. Ama paradarzananI mAnyatAvALA pakSothI visA = abhinna arthAt tulya te te pakSo bhAsaze. tethI jANakAra anubhavI kuzaLa purUSa te te sUtronA artho naya-nikSepA lagADIne jainadarzanane mAnya artha thAya tevI arthasaMgati karavApUrvaka te te sUtronA arthano vibhAga karavo joIe. kevaLa zabdArthamAtrane pakaDI rAkhavo joIe nahIM. zabdamAtra vAcya arthane badale aidaMparya artha samajavo joIe. 154 jema ke tattvArthAdhigamasUtramAM ja pAMcamA adhyAyamAM kahyuM che ke ''nityAvasthitAnyarUpALi'' dharmAstikAyAdi pAMce dravyo nitya che. avasthita che ane (AgaLa sUtramAM kahevAtA pudgalAstikAyane choDIne zeSa cAra dravyo) arUpI che. A sUtramAM A sivAya * AgaLa pAchaLa koI bIjo zabda nathI. tethI zabda pramANe artha karatAM uparokta artha ja thAya che. A pAMce dravyo anAdikALathI che ane anaMtakALa rahevAnAM che mATe nitya che. paradravyonI sAthe rahevA chatAM paradravya svarUpe thatAM nathI potAnA svarUpamAM avasthita (sthira) che ane varNAdi guNothI rahita che mATe arUpI che. jainadarzanamAM sarvatra evI vAta Ave che ke sarva dravyo nityAnitya che. pariNAmInitya che. A vAta sAcI mAnavI ke kevala nityatvane kahenArI tattvArthasUtranI pAMcamA adhyAyamAM kahelI uparanI vAta sAcI mAnavI ? jo tame A sUtrane kaMI pheMdazo nahIM, koI apekSA lagADazo nahIM, koI rIte jo vibhAga karazo nahIM to ekalA nityatvane kahenArUM A sUtra zuM sAMkhya-naiyAyika ane vaizeSikadarzananA vaktavyatA jevuM nahI banI jAya ? zuM ekaluM nityatva jainadarzanakArone mAnya che ? to anubhavI kuzala purUSe ahIM zuM karavuM joIe ? kahevuM ja paDaze ke A vAkya dravyArthikanayanI pradhAnatAthI lakhAyuM che. dravyadRSTie * pAMce dravyo nitya che. to A dravyayarthikanayanI apekSA athavA dravyanI dRSTi bhale mULasUtramAM lakhI nathI to paNa arthanI saMgati karavA kuzala anubhavI purUSe naya lagADavo joIe, tema navA gALaNaeN A pAThamAM paNa jANakAra mahAtmAoe apekSA lagADavI joIe. bIjA zAstrapAThonI sAthe virodha na Ave tevo artha A pAThano karavo joIe. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 155 sanmatiprakaraNa kArDa-2 - gAthA-18 tattvArthAdhigamanA te ja sUtramAM jIvane arUpI kahyo che. have zarIra dhArI jIva rUpI paNa che. eTale A sUtramAM siddhasthAvasthAmAM rahelA, tathA karma ane zarIra rahita evA mULabhUta jIvadravyanI apekSAe arUpI kahyo che. AvI apekSA paNa anubhavIe lagADavI ja paDe che. prazna - "gaDu gADuM, taphA na pAsa vi' tathA "samartha pAlata taM samartha 'no pati vatnI' A pAThamAM to atizaya spaSTa ja lakhyuM che ke kevalI AtmA je samaye jANe te samaye na jue ane je samaye jue te samaye na jANe, ahIM koI bIjI apekSA lagADIne ke bIjo koI artha karIne sUtrasaMgati karI zakAya evo koI vikalpa ja dekhAto nathI, koI nayabheda paNa dekhAto nathI. to navI vivekSA vaLI ahIM zuM hoI zake ? uttara - gAthA 1 thI 17mAM eTalI badhI laMbANapUrvaka carcA karI che ane te carcA sAMbhaLatAM tarkathI, yuktithI ane pramANathI A vAta eka cokkasa nakkI thAya che ke kevalI paramAtmA sarvaghAtakarmanA kSayavALA hovAthI, nirAvaraNa hovAthI, teonA upayogamAM koI pratibaMdhaka tattva nahI hovAthI ane zAstromAM sarvajJa-sarvadarzI kahyA hovAthI AvA kevalI paramAtmAmAM to kramazara upayoga ke eka samayamAM upayoga bheda koI rIte ghaTI zakato nathI. to ahIM ghanaghAtI karmonA kSayavALA teramA-caudamA guNasthAnake bIrAjamAna ane siddhAvasthAmAM bIrAjamAna yathArtha sarvajJa sarvadarza evA kevalI na letAM "aupacArika" kevalI levA joIe. arthAt A pATha aupacArika kevalIne AzrayI che. evI vivakSA-apekSA lagADavI joIe. mUla pAThamAM sarvatra "vanI" evo vizeSyavAcI ja zabda che. tenI AgaLa vizeSaNa ApaNe ja vivakSAthI joDavuM joIe ke kevalI be jAtanA che. (1) yathArthakevalI ane (2) aupacArika kevalI. A sUtrapATha yathArthakevalIne AzrayIne saMgata thato nathI tethI avazya A pATha aupacArika kevalIne AzrayI ja che evo nirNaya karIne kevalI zabdanI AgaLa "aupacArika" evuM vizeSaNa kuzala anubhavI purUSe lagADIne banne sUtrapAThonI saMgati karavI joIe. prazna - "aupacArika" kevalI eTale zuM? zuM kevalI paNa aupacArika hoya? AvA aupacArika kevalI koNa hoya ? kevalImAM Avo bheda ame kyAreya jANyo nathI ane sAMbhaLyo paNa nathI. uttara - cauda pUrvadhArI, dvAdazAMgInA jANakAra bhadrabAhu svAmI vigere jevA mahAtmA purUSone "zrutakevalI" je kahevAya che te aupacArikakevalI jANavA. eTaluM badhuM viziSTa zrutajJAna hoya athavA avadhijJAna hoya athavA mana:paryavajJAna hoya ke je kevalIparamAtmAtulya uttara Ape, kevalI jevI bhavya dezanA Ape, kevalI jevo saMtoSa Ape, khyAla paNa na Ave Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 kArDa-2 - gAthA-18 sanmatiprakaraNa ke A kevalI nathI. AvA prakAranA kevalI paramAtmAnI tulya sabhAne saMtoSa ApanArA zrutAdi jJAnavALAne paNa upacArathI kevalI kahevAya che. te zrutakevalI, avadhikevalI ane mana:paryavakevalI evA chagha0 mahAtmA purUSo "aupacArika kevalI kahevAya che. teone AzrayI A sarve zAstrapATho che. Ama kuzaLa anubhavI evA zAstrajJa purUSoe artha karavo joIe. prazna - prajJApanAsUtra ane bhagavatIjI sUtra AdimAM lakhelA uparokta sUtrapAThImAM yathArthakevalI na letAM aupacArikakevalI levA. evo Azaya te te sUtrakAronA hRdayamAM haze, tenI khAtrI zuM? temAM pramANa zuM? ahIM aupacArika kevalI levAnA che. paNa yathArtha kevalI levAnA nathI. evuM tame konA AdhAre kaho cho ? uttara - jo kevalIpadano yathArthakevalI artha karIe to mUlasUtronA pAThonI saMgati thatI nathI. pUrvApara ghaNo virodha Ave che. vaLI 4 thI 17 sudhInI gAthAomAM kahelA aneka doSo Ave che. te ja khAtrI karAve che ane pramANa jaNAve che ke te te sUtrakAronA haiyAmAM A ja Azaya che vaLI te te sUtrakAro paNa tIrthaMkaraprabhunI AzAtanAnA bhIrU hatA. usUtratAnuM pApa na lAge tenA bhayavALA hatA. tethI te mahApuruSo dvArA nayasApekSa lakhAyelAM vacanomAM anubhavIe AvA naya lagADavA joIe. nadInA kAMThAne paNa pavitratA ane zItaLatA hovAthI jema nadI kahevAya che. gAyanA pUtaLAne paNa gAyasarakhI AkRti hovAthI jema gAya kahevAya che. temAM keTalAka chagha0 mahAtmAo paNa sabhAne kevalInI tulya saMtoSa ApanArA hovAthI kevalI kahevAya che. kumArapAla mahArAjAnA pratibodhaka zrI hemacaMdrAcArya mahArAjazrIne kalikAla sarvajJa kahevAtA ja hatA, Ama AgaLa kalikAla zabda lagADIne jema sarvajJatA upacArAya che. tema AgaLa zruta-avadhi-mana:paryavajJAna AvAM vizeSaNo lagADIne pAThamAM lakhelA "kevalI' zabdane "viziSTa" karI zakAya che. jo AvAM vizeSaNo lagADIne kevalI' zabdane viziSTa na karo ane aviziSTa rAkho to paradarzananA vaktavya tulya virodhI ja bhAse, paraMtu A rIte AgaLa vizeSaNa joDIne "viziSTa" karAya to koI paNa jAtano virodha Ave nahI ane sarva virodho zamI jAya - tethI ja anubhavI purUSoe sarva ThekANe nayo lagADIne sUtronA mUlapAThono evo artha karavo joIe ke bIjA mUlasUtrapAThonI sAthe kyAMya virodha na Ave. paNa vadhAre ne vadhAre saMgati thAya. uparanI carcAthI A vAta nakkI siddha thAya che ke prastha evA zrutakevalI, avadhikevalI ane mana:paryavakevalIne AzrayI A saghaLA upayogamedasUcaka pATho che ane teo sAvaraNa hovAthI ane prastha hovAthI teomAM kramazara ja upayoga pravarte che. prazna - je caudapUrvI hoya, paripUrNa dvAdazAMgInA jANakAra hoya, utkRSTa zrutadhara hoya teone zuM zrutajJAnAvaraNano udaya hoya ? jeTaluM zrutajJAna hatuM teTaluM saghaLu ya zruta jJAna Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-2 - gAthA-18 157 teoe prApta karI lIdhuM che. have kaMI paNa zrutajJAna bAkI ja rahyuM nathI. tethI to teo utkRSTa mRtadhara kahevAya che. tevA utkRSTa kRtadharane zrutajJAnAvaraNIyano udaya kema hoya ? te karmo udayamAM AvIne kayA zratane DhAMkyuM? evI ja rIte alokamAM paNa loka jevaDA asaMkhyAtA khaMDomAM jo rUpI dravya hota to joI zakata eTaluM utkRSTa avadhijJAna kahyuM che. jeTaluM kahyuM che teTaluM jene thaI cukyuM che. tevA utkRSTa avadhijJAnavALAne (paramAvadhivALAne) zuM avadhijJAnAvaraNano udaya hoya ? tenAthI AvArya avadhijJAna zuM? kaMI bAkI to che ja nahIM, AvI ja rIte vipulamati mana:paryavajJAnavALAne, jeTalI mana:paryavajJAnanI maryAdA zAstramAM kahI che teTaluM saghaLuM ya mana:paryavajJAna jene thaI cukyuM che tene zuM mana:paryavajJAnAvaraNano udaya hoya? kaMI bAkI to che ja nahI. pachI to mana:paryavajJAnAvaraNano udaya zene DhAMke? sArAMza ke utkRSTa zrutajJAnavALAne, utkRSTa avadhijJAnavALAne ane utkRSTa mana:paryavajJAnavALAne te te karmono udaya kema ghaTAvavo? AvArya guNo to koI bAkI rahyA ja nathI. te te guNo to purepurA khulI ja gayA che. uttara - AvA mahAtmA purUSone paNa pAMca jJAnAvaraNIyano udaya niyama hoya ja che. AvArya evuM zrutajJAna-avadhijJAna ane mana:paryavajJAna saMpUrNapaNe purepurU khulyuM ja nathI. je kaMI khulavAne zakya hatuM, teTaluM ja khulyuM che. A cAre jJAno saMpUrNapaNe kyAreya paNa khulatAM ja nathI. tethI ja A cAra jJAna lAyopathamikabhAvanAM ja zAstramAM kahyAM che. sAyikabhAvanAM nahIM, cha vasthapaNAmAM saMpUrNapaNe kSaya kyAreya thato ja nathI. ane jyAre bAramA guNaThANAnA carama samaye kSaya thAya che tyAre niyamAM kevalajJAna ja thaI jAya che A cArajJAno rahetA ja nathI. utkRSTa zrutajJAnIne paNa anAvRta zrata karatAM AvRta zruta anaMtaguNa bAkI hoya che. tyAM zrutajJAnAvaraNano udaya kAma kare che. je je abhilApyabhAvo che tene jANavA te zrutajJAna kahevAya che paraMtu abhilApyabhAvono anaMtamo bhAga paramAtmA bole che. kAraNa ke teo badhA ja bhAvane jANe che paNa teonuM AyuSya parimita che ane vAcA kramavartI che tathA vaLI je bole che teno anaMtamo bhAga gaNadharo jhIle che. je jhIle che teno paNa anaMtamo bhAga sUtranibaddha kare che. tethI caudapUrvanA sUtrapAThavALA mahAtmAo sUtrapAThathI samAnabodhavALA hoya che. paraMtu arthabodhathI teomAM paNa taratamatA arthAt SasthAnapatita hoya che. A rIte caudapUrvadharanuM paNa zrutajJAna, sarva-abhilApyabhAvonA zrutajJAnanI apekSAe anaMtamo bhAga ja khulluM thayuM che ane teTaluM ja (eTale te anaMtamo bhAga ja) anAvRta (pragaTa) thayeluM che. zeSazruta to AvRta ja che. AvI ja rIte avadhijJAna ane mana:paryavajJAnamAM paNa je Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 kADa-2 - gAthA-19 sanmatiprakaraNa asaMkhyakhaMDuka ke vipulamatipaNuM kahyuM che te vadhumAM vadhu ATaluM ja avadhijJAna ane mana:paryavajJAna pragaTe che. ema te pragaTavAnI sImA che. paNa avadhijJAna ATaluM ja che manaH paryavajJAna ATaluM ja che ema na samajavuM. kAraNa ke jo ema ja hoya to asaMkhyAta khaMDukanI sImA zA mATe ? jo asaMkhyAta khaMDukamAM rUpI dravya hota to joI zakata tema anaMtakhaMDukamAM ke alokamAM kyAMya paNa rUpIdravya hoya to joI zakata Ama kema na kahyuM? eTale A badhI je kaMI sImAo kahI che te avadhijJAnanI ke mana:paryavajJAnanI nathI, tenA kSayopazamabhAvanI (pragaTa thavA paNAnI) sImA che. tethI bAkI rahelA jJAnane A AvaraNo DhAMke ja che. tathA vaLI A cAre jJAno kSayopazamabhAvanAM che ane kSayopazama bhAva sadA udayanI sAthe ja hoya che. tethI caunANI mahAtmAne paNa A pAMca jJAnAvaraNIyakarmano udaya avazya hoya che. vaLI mati-zruta ane avadhi A traNa jJAnavALA mahAtmA purUSo sAmAnyathI 4 thI 12 guNasthAnaka sudhImAM vartatA hoya che. ane mana:paryavajJAnavALA 6 thI 12mAM vartatA hoya che. tyAM A pAMca prakRtiono dhuvodaya kahela che. A rIte je je utkRSTa zrutadhara che avadhijJAnI che ke mana:paryavajJAnI che te te mahAtmAo dharmadezanA Adi dvArA sabhAne kevalInI tulya saMtoSa ApanArA hovAthI upacAre kevalI kahevAya che. AvA prakAranA chaghastha avasthAmAM vartatA aupacArika kevalIne AzrayIne A saghaLA AgamapAThomAM "jyAre jANe tyAre na jue" vigere kahevAyeluM che. teo chavastha hovAthI teomAM kramasara upayoga ane upayogabheda paNa ghaTI zake che. mATe kuzala purUSoe arthanI saMgatine anusAra te te sUtrono vibhAga (viziSTa artha) karavo joIe. zAstramAM paNa AvuM eka vAkya Ave che ke "vyasthAno vizeSa pratipatti " koI paNa sUtranuM vizeSa vyAkhyAna (vivecana-vivakSA) karavAthI ja vadhAre vadhAre bodha thAya che. te 18 . jo jJAna ane darzana A banne eka ja zaktinAM be nAmo ja hoya to mana:paryavajJAnamAM darzanazabdano prayoga kema nathI? eTale ke zAstromAM mana:paryavadarzana kema kahevAtuM nathI ? te have jaNAve che. jeNa maNovisayagayANaM, daMsaNaM Natthi davvajAyANa / to maNapajjavaNANaM, NiyamA NANaM tu NiddiTTuM // 19 // yena manoviSayagatAnAM, darzanaM nAsti dravyajAtAnAm / tato manaHparyavajJAnaM, niyamAd jJAnaM tu nirdiSTam // 19 // gAthArtha - je kAraNathI mananA viSayamAM AvelAM dravyasamUhamAM (manovargaNAnA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 159 sanmatiprakaraNa kArDa-2 - gAthA-19 pugalasamUhamAM) darzana (sAmAnyabodha) nathI. tethI ja mana:paryavajJAnane niyamAM jJAna ja kaheluM che. te 19 || | vivecana - uparanI gAthAomAM jJAna ane darzananI ghaNI laMbANapUrvaka carcA karavAmAM AvI, te carcAthI eka artha e phalita thAya che ke je kevalajJAna che. te ja kevaladarzana che. jJAna ane darzana bhinna bhinna upayoga nathI. eka ja upayoganAM be nAmo che. to mana:paryavajJAna svarUpa je jJAnazakti che tene ja mana:paryava-darzana jainazAstromAM kema kahyuM nathI? AvI zaMkA ahIM thAya che matijJAna ane zrutajJAnAtmaka je jJAnazakti che te indriyajanyabodha hovAthI tenAM cakSudarzana-acakSudarzana nAma zAstromAM che. avadhijJAnamAM avadhidarzana nAma zAstramAM che. kevalajJAnamAM kevaladarzana nAma zAstramAM che tethI mana:paryavajJAnamAM ja A zaMkA uThe che. ke mana:paryavajJAnanI zaktine jema mana:paryavajJAna kahevAya che. tema te ja jJAnazaktine mana:paryavadarzana paNa kahevuM joIe. athavA mana:paryavamAM jema kevala jJAnazabda ja vAparyo che. tema kevalajJAna ane kevaladarzanamAM paNa eka ja zakti hovAthI jJAnazabdano ja prayoga kema karyo nathI ? ane darzana-jJAna be zabdaprayogo zA mATe che ? A zaMkAno uttara ApatAM granthakArazrI kahe che ke je jJAna che te ja darzana che, ane je darzana che te ja jJAna che. eka ja zaktinAM jovA ane jANavAnI kriyAtmade be nAma che. AvI vyAkhyA je samajAvavAmAM AvI che. te kevalIne AzrayI jANavI. kAraNa ke te nirAvaraNa hovAthI sarva bhAvone jANe che ane sAkSAt jue che. sarvajJa che eTale sarvane (sAmAnya ane vizeSane ema bannene) teo jANe che, ekalA vizeSamAtrane ja jANe che. ema nahIM, tathA sarvadarzI che eTale sarvane (sAmAnya ane vizeSane ema bannene) teo dekhe che. ekalA sAmAnyamAtrane ja dekhe che ema nahIM. A rIte jJAna ane darzana banne nAmo eka ja zaktinAM che paNa te mAtra kevalajJAnI paramAtmAmAM ja jANavuM. chagrasthamAM nahIM kAraNa ke chaghastha jIva sAvaraNa che. AvaraNavALA jIvomAM to sAmAnya dharmono je bodha che te darzana che ane vizeSadharmono je bodha che te jJAna che. Ama darzana ane jJAna bhinna bhinna che ane teno upayoga paNa antarmuhUrta antarmuhUrta bhinna bhinna che. tathA prathama niyamo darzanopayoga ja hoya che. teno vizeSa uhApoha tathA ciMtana manana karatAM karatAM pachI ja jJAnopayoga pravarte che. AvA jIvone ciMtana-manana-uhApoha karavuM ja paDe che. te karavAthI ja vizeSabodha thAya che anyathA vizeSabodha thato ja nathI. sAmAnyabodha ja rahe che. kevalI bhagavAnamAM tevuM nathI. tyAM ciMtana-manana nathI, ciMtana-manana karavAthI kevalIne vizeSabodha thAya evuM nathI. tethI kevalImAM to je darzana che. te ja jJAna kahevAya che. paraMtu Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 kASTha-2 - gAthA-19 sanmatiprakaraNa chaprasthamAM pUrvakAlavartI je sAmAnyabodha che te darzana che ane pazcAtkAlavartI je vizeSabodha che te jJAna che. Ama chaghasthamAM kramavartI upayogabheda hoya che. mati-zrata ane avadhijJAnavALA AtmAo pota potAnA viSayane prathama sAmAnyapaNe ja jANe che. ane pachI vizeSapaNe jANe che tethI te traNamAM prathama darzana ane pachI jJAna thAya che ema kahela che. paraMtu mana:paryavajJAnanI bAbatamAM kaMIka judu ja che. te e che ke mana:paryavajJAnano viSaya aDhIdvIpavartI saMjJI paMcendriya jIvo vaDe mana rUpe pariNamAvAyela manovargaNAnA skaMdho che. te skaMdhone A jJAna pahelethI ja svAbhAvika rIte ja vizeSapaNe ja jANe che. sAmAnyapaNe jANavuM te A jJAnano svabhAva ja nathI. A kAraNe sAmAnyapaNe jANavA paNuM na hovAthI mana:paryavajJAnamAM mana:paryavadarzana kahyuM nathI. jyAre jyAre chadmasthane AzrayI jJAna ane darzananI vyAkhyA karAya che. tyAre tyAre sAmAnyabodha te darzana ane vizeSabodha te jJAna Ama vyAkhyA karavI ane pUrvakAlaMmAM darzana tathA pazcAtkAlamAM jJAna AvuM kramavartipaNuM levuM. phakta kevalImAM Ama na levuM. nirAvaraNa hovAthI sUryanA prakAzanI jema pahelethI ja sarvavastuone sAmAnya ane vizeSa ema banne rUpe jANe che ane jue che. tethI je jJAna che te ja darzana che Avo artha kevalImAM karavo. mana:paryavajJAnavALo AtmA chagha0 ja che. eTale prathama darzana ane pachI jJAna thavuM joIe paraMtu mana:paryavajJAnano evo svabhAva ja che ke prathamathI ja svagrAhya viSayane vizeSapaNe ja jANe, sAmAnyapaNe nahIM, tethI tyAM darzana kahyuM nathI. jJAna ja kahyuM che. TIkAmAM kahyuM che ke - yato mana:paryAyajJAnaviSayamatInAM paramanovyavizeSA viroSaruuptyaa bAhyasya cintyamAnasya ghaTAderliGgino gamakatopapatteH darzanaM sAmAnyarUpaM nAsti dravyarUpANAM cintyamAnAlambanaparamanodravyagatAnAM cintyAvizeSANAM vizeSarUpatayA bAhyArthagamakatvAt tadgrAhi manaHparyAyajJAnaM vizeSAkAratvAd jJAnameva, grAhyadarzanAbhAvAd grAhake'pi tadabhAvaH, tato manaHparyAyAkhyo bodho niyamAd jJAnamevAgame nirdiSTo na tu darzanam / kevalaM tu sAmAnyavizeSopayogaikarUpatvAt kevalaM jJAnaM kevalaM darzanaM cetyAgame nirdiSTam / ahIM eka prazna evo thAya ke sAmAnya dharmo jANyA vinA prathamathI ja vizeSadharmono bodha kema thAya ? teno uttara ATalo ja mAtra che ke "A jJAnano Avo svabhAva che" jyAM svabhAva uttara Ave che tyAre puchavAnuM kaMI rahetuM ja nathI. jemake gAmaDIyA abhaNa mANasane gAmaDIyo kaMIka bhaNelo eTale ke viziSTa bhaNataranI apekSAe abhaNa mANasa, potAnI sAmAnya bhASAmAM je samajAvI zake che te vizeSa bhaNelo vidvAna-vakIla ke berisTara te abhaNa purUSane samajAvI zakato nathI. kAraNa ke teonI bhASA prathamathI ja uMcI (vizeSa) ja hoya che. jene sAmAnya mANasa samajAvI zake che tene vizeSajJa samajAvI zakato nathI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-2 - gAthA-20 161 kAraNa ke teonI bhASA ja athavA teonuM jJAna ja svAbhAvika rIte vizeSa ja hoya che. tema mana:paryavajJAnanI zakti pahelethI ja vizeSane ja jANavAnI che. mATe tyAM darzana kahyuM nathI. ll19o. jo kevalajJAna ane kevaladarzana Ama eka ja zaktinAM be nAmo che paNa darzana e jJAnathI koI judu tattva nathI. to jainazAstromAM je pAMca jJAna ane cAra darzana kahyAM che emAM jJAna-darzana bhinna bhinna kema gaNAve che ? teno uttara granthakArazrI Ape che - cakkhuacakkhuavahikevalANa samayammi daMsaNaviappA / paripaDhiyA kevalaNANadaMsaNA teNa te aNNA // 20 // cakSuracakSuravadhikevalAnAM samaye darzanavikalpAH / paripaThitAH kevalajJAnadarzane tena te anye // 20 // gAthArtha - jaina zAstromAM cakSu, acakuM, avadhi ane kevala evA darzananA cAra vikalpo kahelA che. tethI te kevalajJAna ane kevaladarzana ema te banne kathaMci bhinna bhinna paNa kahelAM che. #Roll vivecana - chaghastha AtmAmAM sAvaraNatA hovAthI prathama sAmAnya jANIne uhApoha karatAM karatAM te chaghastha AtmA vizeSa jANe che. tethI tyAM darzana prathama thAya che. pachI jJAna thAya che. Ama kAlabhedathI darzana ane jJAnamAM bheda saMbhave che. tathA prathama sAmAnyane jANe che tene darzana kahevAya che. pachI vizeSane jANe che tene jJAna kahevAya che Ama grAhyanA bhedathI paNa darzana ane jJAnamAM bheda che. A rIte chaghasthamAM to kAlabhedathI ane grAhyabhedathI (viSayanA bhedathI) darzana ane jJAnamAM bheda ghaTe che. paraMtu kevalI paramAtmA to eka ja samayamAM sAmAnya ane vizeSa ema sarvabhAvone sAkSAt jANatA hovAthI samayabheda ke viSayabheda (grAhyabheda) saMbhavato ja nathI. to pachI kevalajJAna ane kevaladarzanane bhinna bhinna kahevAnuM kAraNa zuM ? teno uttara ApatAM graMthakArazrI jaNAve che ke kevalajJAna ane kevala darzanamAM samayabheda (kAlabheda) bhale nathI, tathA viSayabheda (grAhyabheda) paNa bhale nathI. to paNa jainazAstromAM sarva ThekANe cakSudarzana acakSudarzana avadhidarzana ane kevaladarzana Ama cAra prakAranAM darzana kahelAM che. AvA prakAranA jainadarzananA zAstrIya je vyavahAro che te ja darzanabhedanI prasiddhinuM kAraNa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ kANDa-2 - gAthA-20 sanmatiprakaraNa prazna - paraMtu jainadarzananA zAstrIya vyavahAro paNa koI paNa jAtanA prayojana vinA AvA prakAranA kema prasiddha thayA ? jaina zAstrakAra bhagavaMto paNa A to jANe ja che ke kevalajJAnI paramAtmA eka ja samayamAM sAmAnya-vizeSa ema sarvabhAvone jANe-dekhe che to zAstrakAroe paNa Avo bhedavyavahAra kema karyo ? 162 uttara - kevalajJAnanuM kAma jagatanA sarvadravyonA traikAlika sAmAnya ane vizeSa ema sarva paryAyone jANavAnuM che ane kevaladarzananuM kAma A ja traikAlika sAmAnya ane vizeSa sarvaparyAyone sAkSAtkAra karavAnuM arthAt dekhavAnuM che. jema ApaNe cakSurindriya dvArA bhagavAnanI mUrtine sAkSAt dekhIe paNa chIe ane jeTalo zAsrAnubhava hoya teTalo bodha te mUrtimAM karIe paNa chIe, tenI jema 'jANavuM te jJAna ane dekhavuM te darzana', kevalI paramAtmA kevalI hovAthI cakSunI sAhAyya vinA AtmasAkSIe ja AkhA jagatane jue che ane jANe che. Ama kevalajJAna ane kevaladarzanamAM kAlabheda bhale nathI. viSayabheda (grAhyabheda) bhale nathI. to paNa "kriyAbheda" che AtmAnI eka ja cetanAzakti jANavAnI ane jovAnI ema be kriyA kare che. bhale Atmazakti rUpa cetanA eka ja hoya che. to paNa te cetanAzakti jovAmAM pravarte che tethI tene darzana kahevAya che. ane A ja cetanAzakti jANavAmAM pravarte che tethI tene jJAna kahevAya che. Ama eka ja zakti eka ja kAle be prakAranI (jANavAnI ane jovAnI) kriyA kare che. tethI te eka zaktino kriyAbhede bheda che. tethI ja jainazAstromAM jJAnadarzana AvA judA zabda bhedo che. tathA kevalajJAna ane kevaladarzana judAM judAM gaNAvyAM che. viSayanI grAhaka evI cetanAzakti judI-judI nathI, eka ja cetanAzaktimAM banne prakAranA (sAmAnya ane vizeSa) dharmo jaNAtA ane dekhAtA hovAthI grAhyabheda paNa nathI, eka ja samayamAM badhA ja bhAvo jaNAtA hovAthI kAlabheda paNa nathI. Ama grAhakabheda, grAhyabheda ane kAlabheda nathI. paraMtu jovAnI ane jANavAnI ema be prakAranI kriyA hovAthI kriyAbhede be judAM judAM nAmono zAstrIya vyavahAra prasiddha che. kevalajJAna tathA kevaladarzanamAM uparokta vAta jANavI. cakSu-acakSu ane avadhidarzanamAM kSAyopazamika bhAva hovAthI grAhyabheda paNa che. kAlabheda paNa che. kriyAbheda paNa che. tethI ja cetanAzakti be bhAgamAM vaheMcAI jatAM grAhakabheda paNa thAya che. // 20 II chadmastha jIvomAM mati-zruta-avadhijJAnamAM sAmAnyane jANe te darzana ane vizeSane jANe te jJAna, Ama grAhyanA bhedanI apekSAe jema darzana ane jJAna judAM judAM kahyAM che. tevI ja rIte kevalImAM paNa sAmAnyane jANe te darzana ane vizeSane jANe te jJAna Avo artha karIne bIjA keTalAka ekadezIya AcAryo grAhyanA bhedathI kevalajJAna ane kevaladarzanamAM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kADa-2 - gAthA-21 163 bheda ghaTAve che paNa te mata graMthakArazrIne mAnya nathI. tethI te matanuM khaMDana karavA mATe prathama te mata TAMkatAM granthakArazrI kahe che ke daMsaNamoggahamettaM, "ghaDo" tti NivvaNNaNA havai NANaM / jaha ettha kevalANa vi, visesaNaM ettiyaM ceva / / 21 // darzanamavagrahamAtraM, "ghaTa" iti nirvarNanA bhavati jJAnam / yathA'tra kevalayorapi, vizeSaNametAvadeva // 21 / / gAthArtha - avagraha mAtrane darzana kahevAya che ane "A ghaTa che" evuM nizcitapaNe je varNana, te jJAna kahevAya che. jema ahIM (matyAdimAM) che. tevI ja rIte kevalajJAna ane kevaladarzanamAM paNa ATalI ja vizeSatA che. | 21 / vivecana - vaLI bIjA keTalAka ekadezIya AcAryo A ja kevalajJAna ane kevaladarzanano abheda avazya mAne che. paraMtu kaMIka judI rIte abheda mAne che. teo matijJAna ane zrutajJAnanuM udAharaNa ApIne kevalInA darzana ane jJAnamAM kathaMci abheda tathA kathaMcit bheda ema banne samajAve che. paraMtu teo je rIte ghaTAve che tevo abheda kevalInA darzana ane jJAnamAM ghaTato nathI. tethI te matanuM paNa A prasaMge khaMDana karavuM che te mATe pahelAM te mata pUrvapakSa rUpe kahe che. matijJAnamAM vyaMjanAvagraha-arthAvagraha-IhA-apAya ane dhAraNAnA krame ja jJAna thAya che. vyaMjanAvagraha ane arthAvagrahane kyAreka kyAreka "avagraha" svarUpe eka paNa levAya che. A pramANe "avagraha IhA-apAya ane dhAraNA ema cAreno maLIne ghaNA lAMbA kALa (aMtarmuhUrta) sudhI cAlato je upayoga che tene "matijJAna rUpe" eka upayoga ja kahevAya che. to paNa temAM prAthamika je avagraha mAtra che te aspaSTa bodhAtmaka hovAthI darzana kahevAya che ane "A ghaTa ja che" AvA prakAranA ghaTanA nirNayane kahenAro "apAya ane dhAraNA" rUpa je bodha che te spaSTabodhAtmaka hovAthI jJAna kahevAya che. sArAMza ke vyaMjanAvagraha ane arthAvagraha A pUrvakAlava je aspaSNAMza grAhI bodha che. te darzana ane apAyadhAraNA ke je pazcAtkAlava spaSTazagrAhI bodha che te jJAna kahevAya che. Ama bheda paNa che. tathA cArene (athavA pAMcane) paNa "A paNa mati, A paNa mati, A paNa mati" Ama matinA upayoga paNe abheda paNa kahevAya che. kevalajJAna ane kevaladarzanamAM paNa Ama ja jANavuM. ema keTalAka AcAryonuM kahevuM che. kevalI paramAtmA paNa "kevala upayoga rUpe" sudIrghakAla sudhI je eka upayogamAM varte che temAM jagatanA sarve padArthone prathama vizeSapaNe jANe dekhe che. ane tyArabAda te ja Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 kArDa-2 - gAthA-22 sanmatiprakaraNa saghaLA padArthone sAmAnyapaNe jANe-dekhe che tethI pUrvakAlavArtA vizeSa dharmAzano je bodha che te kevalajJAna che. ane uttarakAlavartI sAmAnyadharmAzano je bodha che te kevaladarzana che Ama kAlabhede tathA viSayabhede kevalajJAna ane kevaladarzanamAM bheda che tathA avagrahAdi cAre "mati upayoga rUpe" jema eka che. tema kevalajJAna ane kevaladarzana paNa "kevala upayoga rUpe eka che arthAt abheda che. A navA matavALA AcAryone paNa kevalajJAna ane kevaladarzanamAM abheda avazya svIkArya che. paraMtu "kevalapaNAnA upayoga paNe" abheda che. Ama teonuM mAnavuM ane kahevuM che. temAM pUrvakAlavartI bodha te jJAna ane uttarakAlavatI bodha te darzana, vizeSadharmagrAhI je bodha te jJAna ane sAmAnyadharmagrAhI je bodha te darzana Ama kAlabhedathI ane grAhya evA viSayanA bhedathI kevalamAM bheda paNa che ane kevala upayogarUpe abheda paNa che A rIte bhedasApekSa abheda che. Ama teonuM kahevuM che. tethI ja teo A samajAvavA "matinA upayoganuM" udAharaNa Ape che. / 21 / granthakAra zrI sidhdhasena divAkarasUrijIne anya AcAryono A mata paNa mAnya nathI. kAraNa ke temAM abheda aupacArika bane che ane bheda vAstavika dekhAya che. nirAvaraNa kevalImAM AvuM na hoya. te samajAvatAM ane uparokta AcAryonA matanuM khaMDana karatAM jaNAve che ke daMsaNapuvvaM NANaM, NANanimittaM tu daMsaNaM Natthi / teNa suviNicchiyAmo, daMsaNaNANANa annattaM // 22 // darzanapUrvaM jJAnaM, jJAnanimittaM tu darzanaM nAsti / tena suvinAzanuma:, tanajJAnayoranyatvam 22 | gAthArtha - darzanapUrvaka jJAna hoya che. paraMtu jJAnapUrvaka darzana kyAMya hotuM nathI. tethI ame sArI rIte nirNaya jAhera karIe chIe ke prasthamAM ja darzana ane jJAnamAM anyatva (bhada) hoya che. te 22 . | vivecana - jema matirUpe upayoga eka che ane temAM pUrvavartI avagraha-IhA paNe raheluM je jJAna che. te sAmAnyabodha hovAthI darzana che. ane apAya-dhAraNA rUpe je jJAna che e vizeSabodha hovAthI jJAna che. Ama mAnavAmAM Ave che. tenuM udAharaNa ApIne je anya AcAryo kevalImAM paNa kevalaupayoga rUpe abheda samajAve che ane sAmAnyabodha te kevaladarzana ane vizeSabodha te kevalajJAna Avo bheda samajAve che. paNa tema mAnavA jatAM matijJAnAdinI jema prathama darzana ane pachI ja jJAna utpanna thAya che. AvuM ja mAnavuM paDe che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kApaDa-2 - gAthA-22 165 matijJAna to chAghasthika jJAna che. tene to eTale ke chaghasthane to manana karavA pUrvaka jJAna thAya che. tethI temAM to darzanapUrvaka jJAna thAya, Ama A vAta saMbhave che. paraMtu dArTAblika evA kevalajJAna ane kevaladarzanamAM Ama ghaTI zake nahIM, kAraNa ke kevalajJAnanI prApti e eka labdhi viziSTa hovAthI, ane sarve paNa labdhio sAkAra upayoga ja pragaTa thatI hovAthI AvA prakAranA saiddhAttvika niyamAnusAra kevalajJAnanI prAptinA prathama samaye kramavAda pramANe to jJAnopayoga ja mAnavo paDe, pachI ja darzanopayoga manAya. Ama mAnavA jatAM "jJAna pUrvaka darzana thAya" evo artha siddha thaI ja jAya che. je barAbara nathI. - tathA matijJAnanA udAharaNa pramANe prathamasamaye darzana, bIjA samaye jJAna, trIjA samaye darzana, ane cothA samaye jJAna Ama mAnatAM darzanapUrvaka jema jJAna thAya che. tema jJAnapUrvaka darzana thAya che. evo artha paNa A mata mAnavAthI nIkaLe che. paNa zAstromAM kyAMya jJAnapUrvaka darzana kahyuM nathI. matijJAna" mAM sAvaraNadazA che. alpajJAna anAvRta che. bahujJAna AvRta che. tethI ciMtana-manana-uhApoha dvArA ja vizeSabodha thAya e ucita che. tethI tyAM prathama sAmAnyabodha ane pachI ciMtana-manana karavAthI vizeSabodha thAya tethI tyAM darzanapUrvaka jJAna thAya, A saghaLI vAta barAbara ghaTe paNa che ane saMbhavI paNa zake che. paraMtu tenuM dRSTAnna ApIne dAntika evA kevalajJAna-kevaladarzanamAM tene anusAre anya AcAryo vaDe je kalpanA karavAmAM Ave che te kharekhara kalpanA ja che. vAstavika nathI. kAraNa ke tyAM nirAvaraNa dazA ane kSAyikabhAva hovAthI matijJAnanI jema saMbhavatuM nathI. kevalajJAnanI prApti e eka prakAranI mahA labdhinI prApti che. labdhionI prAptikAle jIva haMmezAM viziSTopayogamAM ja vartato saMbhavI zake che. sAmAnyopayogakAle AvA prakAranI koI paNa labdhio pragaTa thatI nathI tethI prathama samaye ja sAkAropayoga mAnavo joIe tyArabAda ja darzanopayoga levo paDe paNa tema levA jatAM jJAnapUrvaka darzananI prAptino krama AvI jAya che. jaina zAstromAM kyAMya jJAnapUrvaka darzananI prApti kahI nathI. mATe A vAta saMbhavatI ja nathI. A rIte lAMbo vicAra jo karIe to kevalajJAna e eka labdhi hovAthI prathama darzana ane pachI jJAna ema paNa na ghaTe, ane jJAnapUrvaka darzanano asaMbhava hovAthI prathama jJAna ane pachI darzana ema paNa kevalImAM na ghaTe, tethI suviffchApo = chAtI ThokIne ame sArI rIte jorazorathI udghoSaNA karIe chIe ke darzana ane jJAnano je bheda che. te chaghasthamAM ja che. ane te kSayopazamabhAvanA kAraNe che. kevalImAM kSayopazamabhAvano abhAva hovAthI AvA bhedAtmaka krama nathI. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 kASTha-2 - gAthA-23-24 sanmatiprakaraNa TIkAmAM kahyuM che ke - tanapUrva jJAnama, jJAnanimitta tuM tanaM nAstItyu yataH sAmAnyamupalabhya pazcAd vizeSamupalabhate, na viparyeNetyevaM chadmasthAvasthAyAM hetuhetumadbhAvakramaH / tenApyavagacchAmaH kathaJcittayorbhedaH iti / ayaM tu kSayopazamanibandhanaH kramaH, kevalini ca tadabhAvAdakrama ityuktam / prathama darzana pachI jJAna Ama jo mAnIe to labdhinI prApti sAkAropayoge ja thAya che te siddhAntane bAdhA Ave che. prathama jJAna ane pachI darzana ema mAnIe to jJAnapUrvaka darzana thAya evo artha thAya che. je saMbhavatuM nathI zAstromAM kyAMya kahyuM nathI. tevuM mAnavAnI Apatti Ave, bannene eka samayamAM sAthe mAnIe to ekasamayamAM be upayoga sAthe nathI hotA, te mAnavAnI Apatti Ave che. tathA vaLI eka samayamAM jJAna-darzana banne upayoga mAnIe to paNa jJAna vizeSane ja jANe ane darzana sAmAnyane ja dekhe eTale alpajJatva ane alpadarzitva ja mAnavAnI Apatti Ave che. sarvajJa ane sarvadazI manAya ja nahIM AvA prakAranA bahu doSo AvatA hovAthI anya AcAryonA A saghaLA paNa mata barAbara nathI, eka samayamAM abhedopayoga mAnavo e ja sAco mArga che ane zreyaskara mArga che. ll 22 // sAmAnya bodha te darzana, ane vizeSabodha te jJAna ATalI pracalita vyAkhyA ja jo darzana-jJAnanI mAnavAmAM Ave ane tene anusAre kevalImAM bhedabheda samajAvavA mATe uparokta anya AcAryo vaDe je matijJAnanuM dRSTAnta apAya che. temAM teone bIjo paNa doSa Ave che te have jaNAve che jaDa oggahamettaM daMsaNaM ti, maNNasi visesiyaM NANaM / maiNANameva daMsaNamevaM, sai hoi nipphaNNaM // 23 // evaM seseMdiyadaMsaNammi, niyameNa hoi Na ya juttaM / aha tattha NANamettaM, gheppai cakkhummi vi taheva // 24 // yadi avagrahamAnaM darzanamiti manyase vizeSitaM jJAnam / matijJAnameva darzanamevaM, satti bhavati niSpannam // 23 // evaM zeSendriyadarzane, niyamena bhavati na ca yuktam / atha tatra jJAnamAtraM gRhyate cakSuSyapi tathaiva / / 24 // gAthArtha - "avagrahamAtrane (sAmAnyabodhamAtrane) darzana, ane vizeSabodhamAtrane jJAna kahevAya" AvuM jo tame mAno cho to ema hote chate temAMthI e artha niSpanna thAya che ke (vyaMjanAvagrahanA 4, arthAvagrahanA 6, ane IhAnA 6 ema 16 medavALuM) matijJAna ja darzana svarUpa thaze. 23 | Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kiDa-2 - gAthA-23-24 167 Ama thavAthI cakSunI jema zeSa indriyonA darzanamAM paNa niyAmAM jJAna ja siddha thaze, paraMtu A yukta nathI, have jo tyAM (zeSendriyamAM) darzana hote chate jJAna ja che Ama kahezo to cakSurindriyamAM paNa temaja thaze. / 24 / vivecana - prAthamika abhyAsamAM (karmagraMthAdikanA abhyAsakAle) sarvatra sAmAnyabodha te darzana ane vizeSabodha te jJAna A vAta prasiddha che. tathA sAmAnyabodha thayA pachI te viSaya saMbaMdhI uhApoha karatAM karatAM vizeSabodha thAya che. mATe prathama darzana ane pachI jJAna Ama saMbhave paNa che chatAM chadmasthamAM Ama saMbhave paNa kevalImAM Ama saMbhave nahIM tethI granthakArane A vyAkhyA chaghastha mATe mAnya che paNa kevalI mATe A vyAkhyA mAnya nathI. kevalImAM kevalajJAnathI bhagavAna ekalA vizeSa dharmone jANatA nathI paNa sAmAnya-vizeSa ema banne dharmone jANe che tethI ja sarvajJa kahevAya che. jo ekalA vizeSa dharmone ja jANatA hota to alpajJa kahevAta. evI ja rIte kevaladarzanathI paNa ekalA sAmAnya dharmone bhagavAna jotA nathI paNa sAmAnya ane vizeSa Ama banne dharmone jue che. tethI ja sarvadarzI kahevAya che. mATe kevalImAM to jANavuM te jJAna ane dekhavuM te darzana ATalI ja vyAkhyA ISTa che. sAmAnyadharma hoya ke vizeSadharma hoya paNa bannene jANavA te jJAna ane bannene jovA te darzana AvI vyAkhyA kevalImAM graMthakArazrIne ISTa che. tathA sAmAnyabodha te darzana ane vizeSabodha te jJAna A vyAkhyA graMthakArazrIne prasthamAM paNa sarvatra mAnya nathI. tethI ja AgalI gAthA 21 mAM anya AcAryoe je matijJAnanuM dRSTAnta ApyuM hatuM tyAM "avagrahamAtra" te darzana Ama je mAnavAmAM AvyuM che tyAM doSApatti ApatAM jaNAve che ke jainazAstromAM gAthA 20 mAM kahyA pramANe cAra prakAranAM darzano kahyAM che. cakSu-acakSu vigere, anya AcAryone granthakArazrI prazna kare che ke jo tame "gopatti vaMsaVi" avagrahamAtrane (sAmAnyabodha mAtrane ja) darzana kaho cho ane viDyuiM che. vizeSabodhane ja jJAna maUofsa = mAno cho. to te mAnyatA pramANe to 4 prakArano vyaMjanAvagraha, 6 prakArano arthAvagraha ane 6 prakAranI IhA, Ama 16 medavALuM saghaLuM ya paNa matijJAna darzanapaNAne ja pAmaze, kAraNa ke A 16 bhedo sAmAnyabodhAtmaka ja che ane jo ema ja hoya to cakSu dvArA thayelA sAmAnyabodhane jema cakSurindriyanuM nAma alaga karIne cakSudarzana kahyuM, tema zrotra, ghANa, rasanA, sparzana ane mana dvArA thatA sAmAnyabodhane paNa darzana ja kahevAze. tethI te te indriyothI thatA vyaMjanAvagraha-arthAvagraha ane IhAne arthAt te te saghaLA 16 bheTavALA matijJAnane darzana ja kahevAtAM cakSudarzananI jema zrotradarzana, ghANadarzana, rasanAdarzana, spArzanadarzana ane mAnasadarzana AvA bhedo paNa thaze ane zAstromAM paNa AvA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 kADa-2 - gAthA-23-24 sanmatiprakaraNa bhedo kahelA hovA joIe. paraMtu zAstromAM to zrotradarzanAdi bhedo kyAMya AvatA nathI. tethI tame kahelI AvI vyAkhyA karavI A barAbara nathI jo cakSurjanya sAmAnyabodhane cakSudarzana kahevAya che to parva seviMchabi niyA ho = e ja pramANe zeSa indriyajanya vyaMjanAvagrahAdi je je sAmAnyabodha che te sarvane paNa niyamA te te darzana ja kahevAze. tethI cakSudarzananI jema zrotradarzanAdi paNa siddha thaze ja, je zAstra saMgata lAgatuM nathI " ya gutta' = eTale ke A yogya nathI. kAraNa ke AvA prakAranAM 6 indriyonAM 6 darzano tathA avadhi darzana ane kevala darzana umerIne 8 darzana karyA hoya evo pATha kyAMya jovA maLato nathI. mATe tamArI A mAnyatA barAbara nathI. prazna - cakSurindriyajanya sAmAnyabodhane cakSudarzana ane zeSa pAMca indriyajanya sAmAnyabodhane acakSudarzana Ama kahIe to 4 darzanamAM ja badho samAveza thaI jAya che ane tethI ja zAstromAM 4 darzananI prasiddhi che. vaLI karmagraMthAdinA prAthamika abhyAsakAle paNa AvI vyAkhyA samajAvavAmAM Ave che ke cakSu vinAnI zeSa badhI ja indriyothI thato je sAmAnya bodha te acakSudarzana che. to AvI samajaNane anusAre sAmAnyabodha te darzana ane vizeSabodha te jJAna Ama A vyAkhyA barAbara ja che ane tenAthI cakSu-acakSudarzananI mAnyatA paNa saMgata thAya che. acakSudarzanamAM saghaLI indriyono samAveza karela hovAthI zrotradarzanAdi bhinna bhinna darzana mATeno pATha na hoya ane tethI ja ATha darzanano pATha na hoya te barAbara ucita ja che. kAraNa ke acakSu darzanamAM zeSa te pAMce darzano samajI levAM joIe. Ama thavAthI (16 bhedavALuM) saghaLuM ya je matijJAna che. te ja jo darzana thAya to temAM kaMI khoTu nathI. uttara - jo Ama "sAmAnyabodha te ja darzana" hoya to cakSune ane zeSa (pAMca) indriyone alaga karIne cakSu-acakSu ema be darzana kahevAnI zI jarUra ? chae indriyomAM je sAmAnyabodha che tene ja tamAre darzana kahevuM che to "indriyadarzana" evuM eka ja darzana kahevuM joIe, cakSune zeSa pAMcathI alaga karI alaga darzana kahevAnuM kAraNa zuM? kAM to chae indriyone bhegI karIne "indriyadarzana" ema eka darzana kaho, athavA eka eka indriyane cakSunI jema ja judI karIne cakSudarzana-zrotradarzana-dhrANa darzana ema 6 darzana kaho, paNa zAstrakAro tema karatA nathI ane teo dvArA mAtra eka cakSune je judI karavAmAM AvI che temAM kaMIka bIju tathya kAraNa che. je tamArI jANa bahAra che. tethI tamArI A kalpanA barAbara nathI. prazna - darzana zabdano vAcya artha "jovuM" A pramANe thAya che. ane te vAcya artha mAtra cakSumAM ja lAgu paDe che. zeSa indriyomAM "jovuM" evo vAcya artha lAgu paDato nathI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kATha-2 - gAthA-23-24 169 eTale kalpanA karIne "jANavuM" evo lakSya artha karavo paDe che ane te lakSya artha zeSa pAMce indriyomAM lAgu paDe che. mATe vAcya arthanI pradhAnatAe cakSune alaga karIne cakSudarzana karyuM hoya ane vAcya artha jyAM saMgata na thato hoya tyAM lakSya arthane pradhAna karIne zeSa pAMca indriyone sAthe rAkhIne acakSudarzana karyuM hoya, AvuM kAraNa kema na hoya ? amArI A kalpanA sAcI hoI zake che. uttara - A kalpanA paNa barAbara nathI. "sAmAnyabodha te darzana" A vyAkhyAne vaLagI rahevA mATe tenA ekAnta AgrahamAMthI ja A kalpanA upasthita karavAmAM AvI che. hakIkata evI che ke jyAre vAcya artha levAmAM koI bAdhA AvatI hoya to ja lakSya artha karAya che. ahIM "acakSu" no artha mAtra mana indriya ja levAnI che. kAraNa ke cahyuM ane mana A be indriyo ja aprApyakArI che tathA A be indriyomAM ja "darzana" no vAcya artha je "dekhavuM" evuM thAya che. te vAcya artha ghaTe che. cakSu dvArA jema sAkSAt dekhAya che. tema pUrve joyelI vastu mana dvArA paNa aupacArika rItie sAkSAt dekhAya che. pAlItANAnI jAtrA karIne AvelA purUSane dAdAno darabAra manathI paNa barAbara dekhAya che. tethI "dekhavuM" AvA prakArano vAcya artha cakSu ane mana be IndriyomAM ja lAgu paDe che ane jyAM sudhI vAcya artha maLe tyAM sudhI lakSma artha karavAno hoto nathI. tethI aprApyakArI evI A be indriyonAM ja A be darzano che ahIM sAmAnyabodha te darzana evo artha nathI. A ja vAta granthakArazrI pote ja AgaLa AvanArI 25mI gAthAmAM kahevAnA che. have AkhI vAtano sAra e che ke jo sAmAnyabodhane darzana kahezo to e indriyothI thanArA sAmAnyabodhane darzana kahevuM paDaze eTale soLe bhedavALuM prAthamika saghaLuM ya matijJAna darzana thaI jaze. tethI cakSudarzananI jema zrotradarzanAdi 6 prakAranAM darzana thatAM aneka bhedo thavAnI Apatti Avaze. have jo A ApattimAMthI bacavA mATe "sada tatya khe cheuDuM = jo tyAM (zeSa pAMca indriyomAM) jJAnamAtra ja (vizeSabodha mAtra ja) thAya che. sAmAnyabodha thato nathI. tethI zrotradarzanAdi 6 darzana kahyAM nathI. Ama jo kahezo to pachI vruSi vi tadeva = cakSurindriyamAM paNa temaja mAno. cakSune zA mATe judI karo cho. jo zeSa pAMca indriyomAM vizeSabodha thAya che. arthAt jJAnamAtra thAya che. paNa sAmAnyabodha thato nathI. arthAt darzana nathI. ema mAnIne jo zrotradarzanAdi na kahetA ho to cakSumAM paNa temaja kaho, cakSudarzana evuM eka indriya mATe alaga darzana karavAnuM prayojana zuM ? mATe tamArI mAnyatA yuktisaMgata nathI - jo sAmAnyabodhane darzana kaho to kAM to chae indriyomAM 6 darzana kaho athavA ekalA cakSurdazananI mAnyatAne jatI karo. 23-24 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 kADa-2 - gAthA-25 sanmatiprakaraNa prazna - "sAmAnyabodha" te darzana kahevAya AvI darzanazabdanI vyAkhyA atyanta pracalita che. paNa tamArA tarkamujaba A vyAkhyAmAM jo AvI Apattio Ave che. to have darzana zabdanI evI vyAkhyA zuM hoI zake ke jemAM zAstrasammati hoya ane pUrvApara Apattio na Ave? AvI ziSyanI zaMkA jANIne granthakArazrI pote ja Apatti na Ave tevI "darzana" zabdanI navI ja vyAkhyA jaNAve che - NANaM appuDhe avisae ya, atthammi sa daMsaNaM hoi / mottuNa liMgao jaM, aNAgayAIyavisaesu // 25 // jJAnamaspRSTe'viSaye cArthe tadarzanaM bhavati / muvatva nita thanA tAtaviyeSu 5 raja | gAthArtha - anAgata ane atIta viSayone viSe hetu dvArA je anumAna jJAna thAya che tene choDIne askRSTa ane (bAlvendriyanA) aviSayabhUta padArthane viSe je koI jJAna thAya che te (sAmAnyajJAna hoya ke vizeSajJAna hoya paNa banne) jJAnane ja darzana kahevAya che. ripI vivecana - je sAmAnyabodha te darzana, AvI vyAkhyA bhale prAthamika abhyAsakAle jaina darzanamAM prasiddha hoya paraMtu granthakArazrIne te mAnya nathI. kAraNa ke kevaladarzanamAM sAmAnya dharmamAtrano ja bodha laIe to kevalajJAnIne sarvajJa ane sarvadarzI kahevAya nahIM. tathA cakSurindriyajanya avagraha-IhA jema sAmAnya bodha che mATe cakSudarzana kahevAya che. tema zendriyajanya avagraha ane ihA paNa sAmAnyabodha hovAthI zrotradarzana ghANadarzana paNa kahevarAvAM joIe. A badhI muzkelIo dekhAtI hovAthI AvI mAnyatAmAM ghaNA doSo AvatA hovAthI "darzana" zabdano artha kaMIka judo ja che te kahe che. indriyonI sAthe aspaSTa (na sparzalA), ane bAhya indriyonA aviSayabhUta evA padArthonuM je koI jJAna thAya che te jJAna ja darzana kahevAya che. phakta temAM bhUta-bhAvinA viSayonuM liMga dvArA thatuM je anumAna ane Agama Adi jJAna che tene choDIne." A vyAkhyAmAM eka vAta e dhyAnamAM rAkhavA jevI che ke "je koI jJAna che te ja darzana che" arthAt jJAna ane darzana jarA paNa judAM nathI darzana pUrvavartI hoya ane jJAna uttaravatI hoya ema paNa nathI, mAtra sAmAnyabodha te darzana ane mAtra vizeSabodha te jJAna ema paNa nathI. darzanapUrvaka ja jJAna thAya che ema paNa nathI. sAmAnyabodha hoya ke vizeSabodha hoya, je koI pratyakSa bodha thAya che tene jJAna paNa kahevAya che ane te jJAnane Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 171 sanmatiprakaraNa kArDa-2 - gAthA-25 ja darzana kahevAya che. arthAt jJAnathI darzana, ke darzanathI jJAna koI judu tattva nathI. "je koI jJAna che te saghaLuMya darzana che." have jJAnanI AgaLa be vizeSaNo che. 1 aspaSTa, ane 2 aviSaya, tethI indriyothI aspaSTa ane bAhya indriyanA aviSayabhUta evuM je jJAna che te jJAnane ja darzana kahevAya che. bAlvendriyonI sAthe nahIM sparzelA ane bAhyandriyonA viSayabhUta je na hoya tevA viSayonuM je sAkSAt jJAna thAya che te jJAna ja darzana kahevAya che. cakSurindriya dvArA je koI jJAna thAya che te cakSurindriya aprApyakArI hovAthI askRSTa viSayavALI paNa che. ane cakSurindriya rUpagrAhI hovAthI te rUpano viSaya zeSa (bAkInI 4). bAlvendriyano aviSaya paNa che. tethI cakSurindriyajanya je koI pratyakSa bodha thAya che. (bhale te avagraha hoya, IhA hoya, apAya hoya ke dhAraNA hoya) te badhA ja bodhane cakSudarzana kahevAya che. cakSurjanya sAmAnya ane vizeSa evo je koI bodha che te aspRSTa ane zeSa bAlyandriyanA aviSayabhUta che tathA pratyakSa bodha paNa che. tethI te indriyajanya sAmAnyavizeSa evA tamAma bodhane cakSudarzana kahevAya che. tathA mana dvArA je koI avagrahathI dhAraNA sudhIno bodha thAya che te saghaLo ya bodha, mana aprApyakArI hovAthI aspaSTa paNa che. ane mana e abhyattara indriya hovAthI teno je viSaya che te bAhya indriyano aviSaya paNa che. mATe manojanya tamAma bodhane acakSudarzana kahevAya che. cakSu ane mana A be ja indriyo aprApyakArI che. tethI be ja indriyomAM aspRSTa ane zeSa bAdhendriyano aviSaya maLavAno saMbhava che. tethI A be ja indriyonA badhA ja bodhane darzana kahevAya che. zrotra vigere zeSa cAre indriyo janya je koI bodha che te bodhane darzana kahevAtuM nathI. kAraNa ke A indriyo prApyakArI hovAthI teono viSaya aspaSTa nathI paNa spaSTa che tathA A bAdhendriyo che. mATe teno je viSaya che te bAdhendriyano aviSaya nathI paNa viSaya che. tethI A cAre indriyajanya bodhane darzana kahevAtuM nathI. A kAraNe ja jaina zAstromAM kyAMya zrotradarzana-dhrANadarzana vigere kahevAtAM nathI. mati-zrutajJAnamAM 6 indriyono upayoga hoya che. temAM cahyuM ane mana A be ja indriyo aprApyakArI che. tethI A be ja indriyo aspRSTa viSayane jaNAvanAra che ane zeSa bAlvendriyanA aviSayabhUta paNa A ja be indriyo che. tethI cakSurindriyajanya sAmAnya ke vizeSa viSayavALA tamAma bodhane cakSudarzana ane manojanya sAmAnya ke vizeSa viSayavALA tamAma bodhane acakSudarzana kahevAya che. Ama be ja indriyonAM be ja darzana che. avadhijJAna dvArA dUra dUra kSetramAM ane dUra dUra kAlamAM rahelA rUpI padArthanuM je kaMI jJAna thAya che. te jJAna bhale sAmAnyadharmaviSayaka hoya ke vizeSadharmaviSayaka hoya paNa te Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 kArDa-2 - gAthA-25 sanmatiprakaraNa saghaLAya jJAnane avadhidarzana kahevAya che. kAraNa ke indriyonI sAthe aspaSTa paNa che ane bAdhendriyonA aviSayabhUta paNa che ane pratyakSa paNa che. mATe te saghaLAya avadhijJAnane avadhidarzana kahevAya che. kevalajJAna dvArA sarva dravya-kSetra-kAla ane sarvabhAvonuM je koI sAmAnya-vizeSadharmonuM jJAna thAya che. te saghaLuM ya jJAna kevaladarzana kahevAya che. kAraNa ke A bodha paNa askRSTa ane bAdhendriyanA aviSayabhUta che. mATe je A kevalajJAna che te saghaLAya kevalajJAnane ja kevaladarzana kahevAya che. tethI kevaladarzanavALA purUSane sarvajJa ane sarvadarzI kahevAya che. mana:paryavajJAna dvArA je bodha thAya che te bAhyaindriyanA aviSayabhUta avazya che. paNa sarvathA aspRSTa nathI. paNa kaMIka pRSTa che. kAraNa ke mana:paryavajJAnI te ja manovargaNAne jANe che ke je manovargaNA saMjJI paMcendriya jIvo vaDe gRhIta thaI hoya ane manapaNe pariNAma pamADelI hoya, have vicAra karIe to samajAze ke A vargaNA ciMtana karanArA jIvone sRSTa che. tethI tyAM darzanazabda lAgu paDato nathI. A vAta AgaLa 26mI gAthAmAM Ave ja che. mati ane zrutajJAnamAM prApyakArI evI cAra indriyothI je koI jJAna thAya che. te skRSTa viSayaka hovAthI darzana kahevAtuM nathI. cakSurjanya bodha aspRSTa ane aviSayabhUta hovAthI darzana kahevAya che. manojanya saghaLo ya paNa bodha aspRSTa viSayaka ane bAhyandriyanA aviSayabhUta che. tethI manojanya saghaLA ya paNa bodhane acakSudarzana kahevAya che. paraMtu temAM eka apavAda che ke atIta-anAgata ane vartamAnakAlanA viSayovALu liMga dvArA je anumAna jJAna thAya che. tathA AgamapramANathI je AgamasaMbaMdhI jJAna thAya che. tene choDIne je ciMtana-mananAtmaka bhAvanAmaya, vicAraNArUpa je jJAna che. tene ja darzana kahevAya che. dhUma joIne vahninuM anumAna, nadIpUra joIne uparavAsamAM varasAdanuM anumAna bahAra gADIo ke skUTarono Dhaga joIne aMdara mANasonuM anumAna, grIna sIgnala joIne Trena AvavAnuM anumAna, A badhAM jJAno manojanya che. aspRSTaviSayaka che ane bAdhendriyanA aviSayabhUta paNa che. tethI temAM darzanazabdanI vyAkhyA cAlI jAya che. paraMtu tene jainazAstromAM anumAnajJAna kahevAya che. darzana kahevAtuM nathI tethI tene varjIne darzana kahevAya evo apavAda mUlamAM ja jaNAvelo che tethI ja vyAkhyAmAM paNa je pratyakSajJAna che te ja darzana kahevAya che. Ama pratyakSa zabda joDavAmAM Avyo che. anumAnajJAnane choDIne aspaSTaviSayaka ane bAhya indriyanA aviSayabhUta padArthonuM je sAkSAt jJAna thAya che. te jJAnane ja darzana kahevAya che" A vyAkhyA pramANe zAstrokta cakSu-acakSu-avadhi ane kevaladarzana siddha thAya che. ativyApti ke avyApti kyAMya AvatI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kATha-2 - gAthA-26 173 nathI. chae indriyajanya bodhane darzana kahevAtuM nathI. kAraNa ke temAM cAra indriyo to prApyakArI ja che tethI te cAra indriyomAM aspRSTaviSayaka bodha thato nathI, cahyuM ane mana be ja aprApyakArI che. tethI A be ja indriyonA bodhane anukrame cakSudarzana ane acakSudarzana kahevAya che. temAM paNa mAnasikajJAnamAM atItAdiviSayaka anumAnane choDIne acakSu darzana jANavuM - kAraNa ke anumAnajJAna e sAkSAtsAna nathI. avadhijJAna ane kevalajJAnamAM A vyAkhyA barAbara lAgu paDe che. tethI te banne jJAnane darzana kahevAya che. mana:paryavajJAnamAM je koI bodha thAya che. te manovargaNAnA pulaviSayaka bodha thAya che. ane te pugalo ciMtana karanArA jIvavaDe pRSTa hovAthI aspRSTa vizeSaNa tyAM saMbhavatuM nathI. tethI tyAM darzana kahevAtuM nathI. A rIte ativyApti avyAti Adi doSa vinAnuM darzananuM A lakSaNa yathArtha jANavuM. TIkAmAM kahyuM che ke - majhUreDartharUpe rakSA ya ti pratyayaH sa vakSanuM jJAnameva sat indriyANAmaviSaye ca paramANvAdau arthe manasA jJAnameva sat acakSurdarzanam, muktvA meghonnatirUpAlliGgAd bhaviSyavRSTau, nadIpUrAd voparyatItavRSTau vA liGgiviSayaM yad jJAnam, tasyAspRSTAviSayasyApyadarzanAt / anumAnane choDIne aspaSTa ane bAlvendriyanA aviSayanuM je sAkSAt jJAna thAya che te jJAna ja darzana kahevAya che." 25 II darzanazabdanI A vyAkhyAmAM ativyAptinuM hovuM ane tenuM nivAraNa karavuM te A gAthAmAM jaNAve che - maNapajjavaNANaM daMsaNaM ti teNeha hoi Na ya juttaM / bhaNNai NANaM NoiMdiyammi Na ghaDAdao jamhA // 26 / / mana:paryavajJAnaM darzanamiti teneha bhavati na ca yuktam / bhaNyate jJAnaM noindriye, na ghaTAdayo yasmAt / / 26 // gAthArtha - prazna - uparokta te vyAkhyA vaDe ahIM mana:paryavajJAna paNa mana:paryavadarzana thaI jaze ane tene darzana kahevuM yogya nathI, kAraNa ke zAstromAM mana:paryavadarzana kyAMya kahyuM nathI mATe), uttara - mana:paryavajJAna mAtra manovargaNAmAM ja pravarte che. paraMtu tenAthI ghaTAdi zeya padArtho jaNAtA nathI. / ra6 | vivecana - "bAhyaindriyo vaDe askRSTa ane agrAhya evA viSayanuM je pratyakSa jJAna thAya che. te jJAna ja darzana kahevAya che" AvI koI divasa nahI sAMbhaLelI, nahI jANelI 14 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 kANDa-2 - gAthA-26 sanmatiprakaraNa ane nahI anubhavelI graMthakArazrIe karelI vyAkhyA sAMbhaLIne prAthamika abhyAsIone to ghaNuM ja Azcarya thAya tema che. paNa tarkathI Ama ja siddha thAya che eTale svIkAravAnuM paNa rahe che ja, A vyAkhyA jANIne jijJAsu jIvone ahIM eka AvI zaMkA thAya che ke A vyAkhyA pramANe to je mana:paryavajJAna che te paNa darzanapaNAne pAmaze, eTale ativyApti Avaze. kAraNa ke saMzI paMcendriya jIvoe manamAM je ghaTa-paTa Adi padArthono vicAra karyo hoya che. te ghaTa-paTa Adi padArtho mana:paryavajJAnathI jaNAya che. A ghaTa-paTa Adi padArtho manaHparyavajJAnIne ke (vicAraNA karanArA evA) ciMtaka jIvane ema koIne paNa sparzelA nathI, eTale aspRSTa paNa che. tathA vicAraNAmAM AvelA te ghaTa-paTa Adi padArtho dUra-dUra kSetramAM ane dUra-dUra kALamAM saMbhavI zake che eTale bAhyaindriyano aviSaya paNa che ja, tathA jJAnIne manaHparyavajJAna dvArA sAkSAt dekhAya paNa che ja, tethI aspRSTa, agrAhya viSayabhUta ghaTa-paTAdinuM A sAkSAt jJAna hovAthI A jJAnane uparanI vyAkhyA pramANe darzana mAnavuM paDaze. maLapa vaLALa haMsanuM tti teohna sroD = te vyAkhyA (lakSaNa) pramANe phada = ahIM je mana:paryavajJAna che te ja darzana thaze. kAraNa ke manaHparyavajJAna vaDe te viSayo jaNAya che ke je ghaTa-paTAdi padArtho ciMtaka jIva vaDe vicArAyA che. ane te viSayo sparzAyelA nathI ke anya indriyonA viSayabhUta paNa nathI. mATe A jJAnane tamAre darzana mAnavuM paDaze, AthI tamane ativyApti AvavAnI Apatti Avaze. AvA prakArano koI ziSya prazna kare che. he granthakArazrI ! kadAca tame ema kaho ke bahu ja sArUM, ame mana:paryavajJAnane paNa darzana kahevAya che ema mAnI laIzuM amane to A ISTApatti che. amAre je mAnavuM che te tame ja siddha karI ApyuM, to Ama ISTApatti mAnI laI manaHparyavajJAnane darzana mAnavuM. te ya nutta ucita nathI, kAraNa ke koI paNa jainazAstromAM mana:paryavajJAnane darzana mAnavAmAM AvyuM ja nathI, mana:paryavanI sAthe darzana zabdano vyavahAra kyAMya jovAyo ja nathI. tame paNa zAstromAM je na hoya, te kema mAnI zako ? te kema kahI zako ? = A praznano uttara ApatAM granthakArazrI kahe che ke tamAro A prazna ja khoTo che. zaMkA ja anucita che. kAraNa ke tame je ema kahyuM ke ciMtakajIve je ghaTa-paTa Adi bAhya padArtho manamAM vicAryA, te mana:paryavajJAnIe jANyA ane joyA, te padArtho aspaSTa ane aviSayabhUta che. A je kaMI tame (praznakAre) kahyuM te mithyA che. kAraNa ke ghaTa-paTa Adi grAhya evA je bAhya padArtho che. te manaHparyavajJAnano viSaya ja nathI, mana:paryavajJAna vaDe te bAhya padArtho jaNAtA ja nathI. ciMtaka jIve mana dvArA je ghaTa-paTa Adi padArtho vicAryA che. te ghaTa-paTa Adi padArtho to manaHparyavajJAnano viSaya ja banato nathI tethI tamAro A prazna mithyA che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 175 sanmatiprakaraNa kArDa-2 - gAthA-26 prazna - jo ema na hoya, to mana:paryavajJAnano viSaya zuM? ane ghaTa-paTa Adi bAhya padArtho kayA jJAna vaDe jaNAya che ? te ghaTapaTAdi padArtho mana:paryavajJAnavaDe na jaNAtA hoya to kayA jJAnano viSaya bane che ? uttara - maUUM= have uttara kahevAya che ke ICT noTTaviSyi ciMtaka jIva vaDe ghaTa-paTa Adi bAhya padArthonI vicAraNA karavAmAM kAme lagADelAM manovargaNAnAM je pudgala dravyo che. jene parakIya mana kahevAya che. tene ja A mana:paryavajJAna jANe che. paraMtu na padriyo gaThTha = ciMtaka jIva vaDe vicArAyelA je ghaTa-paTa Adi bAhya padArtho che e mana:paryavajJAnI AtmA mana:paryavajJAna vaDe jANatA nathI. mana:paryavajJAnI mahAtmA purUSo mana:paryavajJAna vaDe to mAtra ciMtaka jIva vaDe grahaNa karAyelI ane manapaNe pariNAma pamADAyelI arthAt vicAraNAmAM joDelI pudgala dravyabhUta evI manovargaNAne ja (ciMtaka jIvanA dravyamanane ja) jANe che. ciMtaka jIvanuM A dravyamana ja mana:paryavajJAnano viSaya che. paraMtu ghaTa-paTa Adi bAhya padArthone te jJAnI mana:paryavajJAna vaDe jANatA nathI. paraMtu te ghaTa-paTa Adi bAhya padArthonuM jJAna "anumAna" dvArA kare che. anumAna e zrutajJAna che. gRhItamanovargaNA sAkSAt dekhAya che. tenI racAyelI AkRti e liMga che. jema dhUma liMga dvArA sAdhya evA vahninuM anumAna karAya che. nadIpUra svarUpa liMga dvArA uparavAsamAM varasAdanuM anumAna karAya che. tema ciMtavelI manovagaNAmAM paDelI racanA (arthAt AkRti), e liMga che. tenA dvArA ghaTapaTAdi bAhya padArthonuM anumAna A jJAnI kare che. A anumAna potAnA vizALa evA anubhavAtmaka zrutajJAna dvArA thAya che. tethI have samajAze ke mana:paryavajJAnano viSaya ciMtita evI manovaNA ja mAtra che. bAhyapadArtha nathI, ane bAhyapadArthanuM jJAna anumAnAtmaka zrutajJAna dvArA ja thAya che. mana:paryavajJAna vaDe te bAhya padArthonuM jJAna thatuM nathI. mana:paryavajJAnI sau prathama ciMtaka jIva vaDe vicAraNAmAM levAyelI manovargaNAne ja sAkSAt jANe che. tyArabAda temAM dekhAyelI che te viSayonI bhavya AkRti dvArA te te viSayo vicAryAnuM anumAna kare che. jene zrutajJAna kahevAya che. have vicAro ke je ghaTa-paTa Adi bAhya padArtho aspRSTa ane aviSayabhUta che. te mana:paryavajJAnano viSaya ja nathI. A mana:paryavajJAna te viSayamAM pravartatuM ja nathI ke jethI darzana zabda kahevAnI Apatti Ave ane ciMtakajIva vaDe grahaNa karAyelI ane manapaNe pariNamAvelI manovargaNA svarUpa je manodravya che. arthAt dravyamAna che. te A jJAnano viSaya che te mana:paryavajJAnI vaDe bhale aspRSTa che paraMtu ciMtakajIvane to spaSTa ja che. tethI mana:paryavajJAnI je parakIyamanodravyanuM jJAna kare che te ciMtakajIvane dhRSTa hovAthI sarvathA aspRSTa nathI paraMtu kathaMcit spaSTa che. eTale tyAM paNa darzana zabdanI vyAkhyA lAgu paDatI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 kANDa-2 - gAthA-27 sanmatiprakaraNa nathI. ghaTapaTAdi padArtho aspaSTa che. paraMtu te manaHparyavajJAnano viSaya ja nathI. zrutajJAnano viSaya che. ane ciMtakajIva vaDe grahaNa karAyelI manovargaNA mana:paryavajJAnano viSaya che. paraMtu te aspRSTa nathI. kAraNa ke ciMtaka jIvane te spaSTa che. TIkAmAM kahyuM che ke etena lakSaNena mana: paryAyajJAnamapi darzanaM prAptaM parakIyamanogatAnAM ghaTAdInAmAlambyAnAM tatrAsattvenAspRSTe'viSaye ca ghaTAdAvarthe tasya bhAvAt, na caitad yuktam, Agame tasya darzanatvenApAThAt / bhaNyate'trottaram, NoiMdiyammi manovargaNAkhya manoviSaye pravartamAnaM manaH paryAyabodharUpaM jJAnameva, na darzanam, yasmAdaspRSTA ghaTAdayo nAsya viSayA liGgAnumeyatvAtteSAm / tathA cAgamaH " jANai bajjhe'NumANAo" (vizeSAvazyaka bhASya gAthA 814 ) / / A rIte manaHparyavajJAnamAM kyAMya darzanazabda lAgu paDavAnI Apatti ke ativyApti AvatI ja nathI. jarA sthiramane vicAra karazo to A viSaya jarUra samajAze. // 26 // darzanazabdanI vyAkhyAno mati-zrutajJAna prasaMge Avato asaMbhavadoSa, ane tenuM nivAraNa - - maisuyaNANanimitto, chaumatthe hoi atthauvalaMbho / eyarammivi siM, Na daMsaNaM daMsaNaM katto / / 27 / / matizrutajJAnanimittazchadmasthe bhavatyarthopalambhaH / ekatarasminnapi tayorna darzanaM darzanaM kutaH / / 27 / / " gAthArtha - chadmastha jIvomAM mati ane zrutajJAnanA nimitte ja arthabodha thAya che. have jo te banne jJAnomAMthI koI ekemAM paNa darzana mAnavAmAM na Ave to darzana kyAM saMbhavaze ? arthAt darzanano asaMbhava ja thaze. // 27 // vivecana - avadhijJAnamAM darzanazabdanI uparokta vyAkhyA lAgu paDatI hovAthI avadhidarzana che. manaHparyavajJAnamAM kathaMcit spaSTa viSaya hovAthI vyAkhyA lAgu na paDavAthI manaHparyAvadarzana nathI, kevalajJAnamAM paNa vyAkhyA barAbara lAgu paDatI hovAthI kevaladarzana che A carcA vivecanamAM bahu bahu thaI gaI che. jyAre matijJAna ane zrutajJAna A banne jJAno cha indriyajanya jJAna che. chadmastha jIvone prAyaH A be jJAnavaDe ja bahudhA arthano bodha thAya che. kAraNa ke avadhijJAna ane manaHparyavajJAna to viziSTa labdhi hovAthI koIkane ja thAya che. ane kyAreka ja thAya che. tethI chadmastha jIvone bahudhA A be jJAno vaDe ja arthano (viSayano) bodha (upalaMbha) thAya che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-2 - gAthA-27 177 have graMthakArazrI kahe che ke "askRSTa ane aviSayanuM je jJAna thAya che. te ja darzana che" A amArI vAta jo nahI mAnavAmAM Ave ane "sAmAnya bodha te ja darzana" A ja vyAkhyAne AgrahathI vaLagI rahevAmAM Avaze to matijJAnI ane zrutajJAnI chaghastha jIvomAM darzana kyAMya ghaTaze ja nahIM ane asaMbhava doSa Avaze. kAraNa ke zrutajJAna, matipUrvaka ja thAya che eTale ke prathama matijJAna thayA pachI ja zrutajJAna thAya che. A rIte prathama matijJAnano keTaloka kAla vItyA pachI zAstrAnusArI ciMtana-manana karatAM karatAM uttarakAle zrutajJAna thatuM hovAthI te to vizeSabodhAtmaka ja thavAnuM, sAmAnya bodhAtmaka nahIM thavAnuM, tethI te zrutajJAnamAM kyAMya sAmAnyabodha e arthavALo darzanazabda pravartaze nahIM. have bAkI rahyuM phakta matijJAna, tenA cha indriyo dvArA 28 bheda ane 336 athavA (34) uttarabheda karmagraMthAdimAM Ave che. te jotAM vyaMjanAvagraha-arthAvagraha-IhA-apAya ane dhAraNA A saghaLA paNa bhedo matijJAnanA ja gaNAvyA che. tame "je jJAna te ja darzana" A vyAkhyA svIkAratA nathI. "je sAmAnyabodha te darzana" A vyAkhyA svIkAro cho tethI - jo vyaMjanAvagrahAdi 28 bhedone (athavA te bhedomAMthI prathamanA 16 bhedone) darzana kaho to chevaTe jJAnane ja darzana mAnyuM, evo artha thAya kAraNa ke 28 bhedo ke prathamanA 16 bhedo, A saghaLuMya che to matijJAna ja, arthAt jJAna ja che ane tene ja darzana kahevAya Ama mAnavA jatAM chevaTe je jJAna che te ja darzana che. AvI amArI vyAkhyA ja svIkAravI paDe, ane jo ema na mAnavuM hoya to vyaMjanAvagrahAdi 28 bhedo jJAnanA ja hovAthI ane je jJAna te darzana na kahevAya tevo tamAro Agraha hovAthI vyaMjanAvagrahAdinA kAlanI paNa pUrve koI sAmAnyabodha mAnavo paDe ke jene darzana kahevAnuM sthAna thAya, Ama to che ja nahIM, kAraNa ke vyaMjanAvagrahAdi ja eTalA badhA aspaSTa bodhAtmaka che ke jenI pUrve sAmAnyabodha thAya che. A vAta na saMbhave. asaMbhavita ja che. | vyaMjanAvagrahAdinI pUrve sAmAnyabodhano avakAza ja nathI ke jene darzana kahevAya, ane vyaMjanAvagrahAdi matijJAnanA ja bheda che evuM kahela hovAthI, tathA "jJAna e ja darzana che" A mAnyatA tame na svIkAratA hovAthI matijJAnamAM (eTale tenA 16 ke 28 bhedomAM) paNa darzanazabdano vyavahAra tamArA mate kyAMya thaze nahIM. A rIte jo zrutajJAnamAM ane matijJAnamAM kyAMya darzanazabdano vyavahAra thaze nahIM. to cakSu-acakSudarzana raheze kyAM ? TIkAmAM kahyuM che ke - matizrutajJAnanimittAsthAnAkarthopatnaH 3jI sAme che tayorekatarasminnapi na darzanaM sambhavati, na tAvadavagraho darzanaM, tasya jJAnAtmakatvAt tataH kuto darzanam ? nAstItyarthaH, aspRSTe'viSaye cArthe jJAnameva darzanam, nAnyaditi prasaktam / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 kArDa-2 - gAthA-28 sanmatiprakaraNa vyaMjanAvagrahAdi bhedo jJAnanA che ane tenI pUrve bodha thavAnI saMbhAvanA nathI. tethI vyaMjanAvagrahAdi jJAnane ja darzana mAnavuM joIe. tyAM cakSumAM aspRSTaviSayanuM jJAna che ane manamAM bAdhendriyathI agrAhmaviSayanuM jJAna che. tethI A be ja indriyonA jJAnamAM darzananI vyAkhyA lAgu paDe che. tethI zAstrakAroe cakSu ane acakSu (manasaMbaMdhI) ema be ja darzano kahyAM che. zeSa cAra indriyajanya jJAna aspaSTa nathI tethI te cAra indriyajanya jJAnane matizruta jJAna ja kahevAya che. paNa darzana kahevAtuM nathI. A pramANe hovAthI mati ane zrutajJAnamAM ja jo darzanazabdanI vyAkhyA nahI joDo to vyaMjanAvagrahAdinA kAlanI pUrve avakAza nahI hovAthI darzanazabda kyAMya lAgaze nahIM, tethI asaMbhavadoSa Avaze, paNa jo jJAnane ja darzana mAnazo ane te paNa askRSTa ane aviSayanA jJAnane ja, to AvA prakArano asaMbhavadoSa paNa nahI Ave, ane zAstrokta cakSu-acakSu darzananI vyavasthA paNa barAbara ghaTaze. mATe A vyAkhyA svIkAravI joIe. / 27 jeTaluM zrutajJAna che. teTaluM saghaLuMya zrutajJAna acakSudarzana banatuM nathI. kAraNa ke anumAna upamAna tathA Agama Adi pramANothI jANI zakAya tevuM je zrutajJAna che. te pratyakSa nathI tethI tene choDIne zeSa zrutajJAna manogrAhya hovAthI acakSudarzana thAya che. A vAta spaSTa kare che. jaM paccakkhaggahaNaM, Na iMti suyaNANasammiyA atthA / tamhA daMsaNasaddo, Na hoi sayale vi suyaNANe // 28 // yatpratyakSagrahaNaM, na yanti zrutajJAnasammitA arthAH / tasmAddarzanazabdo, na bhavati sakale'pi zrutajJAne / / 28 // gAthArtha - zrutajJAnathI sArI rIte jANelA saghaLA paNa padArtho pratyakSa grahaNamAM AvatA nathI, tethI sakala evA zrutajJAnamAM paNa darzanazabda lAgato nathI. te 28 / vivecana - chae indriyajanya matijJAnamAM darzanazabda lAgu paDato nathI. paraMtu mAtra cahyuM ane manojanya matijJAnamAM ja darzana zabda lAgu paDe che kAraNa ke te be indriyajanya ja jJAna aspRSTaviSayaka, bAlvendriyanA aviSayabhUta ane sAkSAbodharUpa che. zeSa indriyomAM Avo bodha nathI. tethI cahyuM ane manojanya matijJAnane darzana kahevAya che. Ama gAthA 27 mAM matijJAnanI aMdara darzanazabda kyAM lagADAya ? te jaNAvyuM, have A gAthAmAM zrutajJAnamAM darzanazabda kyAM lagADAya te jaNAve che. pAMca indriyothI ane manathI je bhAvo jaNAya che te matijJAna che. je 28 medavALuM che. A matijJAna thavApUrvaka zrutAnusArI (gurujI dvArA athavA pUrve abhyAsa karelA grantho Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-2 - gAthA-28 179 dvArA) je bodha thAya che te zrutajJAna kahevAya che. tathA anumAna - upamAna - Agama Adi parokSa pramANothI je jJAna thAya che te paNa pUrve anubhavelA sAdhya - sAdhanabhAvanI vyApti Adi dvArA thAya che. tethI te paNa zrutajJAna che. zrutajJAna be jAtanuM thAya che. zrotrendriya dvArA gurujI bhaNAve tyAre, cakSurindriya dvArA pustaka vAMcana karIe tyAre, sparzanendriya dvArA aMdhapurUSo potAnI lIpImAM vAMce tyAre ema yathAyogya pAMca indriyo dvArA ane temAM parovAyelA mana dvArA zrutAnusArI je jJAna thAya che te indriyo dvArA thatuM zrutajJAna hovAthI sAMvyavahArika pratyakSa kahevAya che ane anumAnAdi parokSa pramANo vaDe mananI kalpanAo karIne pUrve anubhavelA sAdhya-sAdhanabhAvanI vyApti - parAmarza - udAharaNa Adi dvArA je thAya che te paNa zrutajJAna che. paNa A kalpanAomAM abhyattara evA mana indriyanI ja vadhAre pradhAnatA che. ahIM darzanazabdanI je vyAkhyA karavAmAM AvI che ke "indriyo vaDe aspaSTa ane bAhya indriyo vaDe agrAhyaviSayavALuM ane anumAnAdine choDIne je pratyakSa jJAna thAya che. arthAt je sAkSAt jJAna thAya che. te darzana kahevAya che. A vyAkhyA pramANe saghaLAya paNa zrutajJAnamAM A darzanazabda lagADAto nathI. kAraNa ke anumAna upamAna ane Agama Adi dvArA je zrutajJAna thAya che te pratyakSa nathI paNa parokSa che. ane vyAkhyAmAM to pratyakSa evuM vizeSaNa kaheluM che. tethI anumAnAdithI thanArUM ghaNuM ghaNuM zrutajJAna darzanazabdanI vyAkhyAthI bahAra nIkaLI jAya che. eTale ke tevA zrutajJAnane zrutajJAna ja kahevAya che. paNa te zrutajJAnamAM darzanazabda vaparAto nathI. paraMtu zrotrendriya dvArA sAMbhaLavAthI, cakSurindriya dvArA vAMcana karavAthI Ama indriyo dvArA matijJAna thavApUrvaka ciMtana-manana-bhAvanAtmaka je mana dvArA zrutajJAna thAya che. te ja pratyakSa hovAthI acakSudarzana nAmanA darzanazabdathI vAcya bane che. saghaLA evA zrutajJAnamAM A darzanazabda vaparAto nathI. gAthA-27 ane gAthA-28 no sAra e che ke sakala evuM matijJAna paNa darzanazabdathI vAcya nathI ane sakala evuM zrutajJAna paNa darzanazabdathI vAcya nathI. paraMtu matijJAnamAM mAtra cahyuM ane manojanya je matijJAna che te be ja indriyajanya matijJAna anukrame cakSu-acakSu darzana kahevAya che. zeSa indriyajanya matijJAna te matijJAna ja rahe che darzana kahevAtuM nathI. temAM aspaSTatA nathI mATe. evI ja rIte sakala zrutajJAnamAM paNa darzanazabda vaparAto nathI paraMtu indriyo dvArA matijJAna thayA pachI zrutAnusArI manana-ciMtana-vicAraNA karavA rUpa mane dvArA je zrutajJAna thAya che te sAMvyavahArika pratyakSa hovAthI teTalA ja zrutajJAnane acakSu Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 kASTha-2 - gAthA-29 sanmatiprakaraNa darzana kahevAya che. paraMtu anumAnAdi itarapramANo vaDe je zrutajJAna thAya che. te pratyakSa na hovAthI zrutajJAna ja rahe che. darzana kahevAtuM nathI. kAraNa ke tyAM pratyakSa grahaNa nathI. TIkAmAM kahyuM che ke - WAt zrutajJAnaprati: pArtha 357dhyayanaviSayAstathAbhUtArthavaacktvaat zrutazabdasya pratyakSaM na gRhyante, ato na zrutaM cakSudarzanasaMjJam, mAnasamacakSurdarzanasaMjJam, zrutaM bhaviSyatItyetadapi nAsti avagrahasya matitvena pUrvameva darzanatayA nirastatvAt / matijJAnamAM paNa keTalAka matijJAnamAM ja darzanazabdano vyavahAra ane zrutajJAnamAM paNa keTalAka zrutajJAnamAM ja darzanazabdano vyavahAra jANavo. purepurA matijJAnamAM ke purepurA zrutajJAnamAM uparokta vyAkhyA pramANe darzanazabda vyavahArAto nathI. / 28 // matijJAna ane zrutajJAnanI bAbatamAM keTalAka bhAgamAM ja jo darzana zabda vyavahArAya che, sarvatra nahIM, to avadhijJAnanI bAbatamAM zuM che ? avadhijJAnamAM paNa zuM keTalAka bhAgamAM ja darzanazabda vyavahArAya che ke sarvatra ? A vAta graMthakArazrI spaSTa kare che jaM appuTThA bhAvA, ohiNNANassa hoMti paccakkhA / tamhA ohiNNANe, daMsaNasaddo vi uvautto // 29 / / yasmAdaspRSTA bhAvA, avadhijJAnasya bhavanti pratyakSAH / tasmAdavadhijJAne, darzanazabdo'pyupayuktaH // 29 // gAthArtha - avadhijJAna dvArA aspRSTa saghaLA paNa bhAvo je kAraNathI pratyakSa jaNAya che. tethI saghaLA paNa avadhijJAnamAM (jJAnazabdanI jema) darzanazabda paNa joDAyelo che. vivecana - avadhijJAna A eka viziSTalabdhi che. AvI viziSTa labdhi jene prApta thaI hoya, tene indriyonI sAhAdhya vinA paramANu-yaNuka Adi jevA atyanta sUkSma ane merUparvata jevA dUrataravatI, padArtho jovA-jANavAnuM jJAna thAya che. siMhAsana upara beThelA indra mahArAjA bhUmi upara janmelA paramAtmAne sAkSAt joI zake che. AvI labdhiomAM "sAmAnyabodha" prathama thAya, tene darzana kahevAya ane vizeSabodha pachI thAya tene jJAna kahevAya" A badhI vAta saMbhavita ja nathI. mATe darzanazabdanI sAmAnyabodhavALI vyAkhyA choDIne A vyAkhyA ja svIkArI levI joIe - A vyAkhyA pramANe saghaLA paNa avadhijJAnane avadhidarzana kahI zakAya che. temAM koI ja muzkelI AvatI nathI. je koI avadhijJAna che. te saghaLuM paNa avadhijJAna darzanazabdanI navI vyAkhyAthI yukta che. tethI saghaLA paNa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-2 - gAthA-30 181 avadhijJAnane avadhidarzana kahevAya che. je avadhijJAna che. te ja uparokta vyAkhyAvALuM hovAthI avadhidarzana paNa kahevAya che. kAraNa e che ke AvA prakAranA avadhijJAnathI sUkSmamAM paNa sUkSma, dUrathI paNa dUra je koI padArtho jaNAya che te badhA ja padArtho AtmasAkSIe sAkSAt jaNAya che. temAM indriyAdi koI paNa parapadArthanI sAhATya levI paDatI nathI. tathA temAM indriyonI sAthe viSayano saMbaMdha nathI mATe aspRSTa paNa che ja, bAhya indriyonA viSayo nathI mATe aviSayabhUta paNa che ja, ane AtmA sAkSAt dekhe che. kalpanA karatA nathI, anumAna lagAvatA nathI mATe pratyakSa paNa che ja, eTale darzanazabdanI uparokta vyAkhyA paripUrNa evA avadhijJAnamAM saMbhave che. tethI jarA paNa vivAda vinA saghaLA paNa avadhijJAnamAM A darzana zabdano vyavahAra karAya che. tethI je avadhijJAna che te ja aspaSTa, aviSayabhUta, ane pratyakSa hovAthI darzana kahevAya che. paraMtu avadhijJAnI AtmA prathama je sAmAnya jANe te darzana ane pachI je vizeSa jANe te jJAna AvuM nathI paNa saghaLuM ya je avadhijJAna che te ja avadhidarzana che. mati ane zrutamAM jema amuka matijJAnane ja ane amuka zrutajJAnane ja darzana kahevAya che. saghaLAya matijJAnane ane saghaLAya zrutajJAnane darzana kahevAtuM nathI. tevuM avadhijJAnamAM nathI, kAraNa ke saghaLuM ya avadhijJAna darzanazabdanI uparokta vyAkhyAthI yukta che. mATe anugAmI avadhijJAna hoya ke ananugAmI avadhijJAna hoya, temaja vardhamAna, hAyamAna, pratipAtI, apratipAtI, jaghanya avadhi, lokAvadhi ke paramAvadhi ema je koI avadhijJAna che te sarva avadhijJAna darzanazabdathI paNa vAcya bane ja che. mana:paryavajJAna askRSTaviSayaka nathI, ciMtaka jIva vaDe grahaNa karAyelI ane manapaNe pariNAvelI vargaNAne ja mana:paryavajJAnI jANe che. tethI te kathaMcit RSTa che. mATe mana:paryavajJAnamAM kyAMya darzanazabdano vyavahAra thato nathI. have kevalajJAnanI bAbata 30mI gAthAmAM graMthakArazrI pote ja jaNAve che. te 29 | jaM appuDhe bhAve jANai, pAsai ya kevalI NiyamA / tamhA taM NANaM daMsaNaM ca, avisesao siddhaM // 30 // yadaspRSTAnbhAvAn jAnAti pazyati ca kevalI niyamAt / tasmAttad jJAnaM darzanaJcAvizeSatassiddham // 30 / / gAthArtha - kevalI bhagavAna je bhAvone jANe che ane dekhe che te tamAma askRSTa ja che. tethI te kevalAvabodha, avizeSa paNe kevalajJAna paNa che ane kevaladarzana paNa che. Ama siddha thAya che. 30. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 kADa-2 - gAthA-30 satiprakaraNa - vivecana - kevalI paramAtmA kevalajJAna vaDe saMpUrNa jagatane sAmAnyapaNe ane vizeSapaNe ema ubhayapaNe pratyakSarUpe sAkSAt jANe che ane jue che. ane AkhuM ya jagata teone kaMI pRSTa nathI, kadAca potAno AtmA, potAnuM zarIra, ke potAnAM aghAtI karmo ItyAdi kaMIka pRSTa haze, to paNa te RSTa che mATe jANe che ema nathI, teonA jJAna mATe te te padArthonI dhRSTatA jarUrI nathI. tethI te kevalajJAna aspRSTaviSayane jANanAruM che. tathA kevalI bhagavAna AkhA jagatane jANe che. te AkhuMya jagata kaMI bAhya indriyano viSaya nathI tethI aviSaya paNa che ja, ane paramAtmA nirAvaraNa hovAthI ane A kevalajJAna paramArthapratyakSa hovAthI AkhAya jagatane sAkSAt jANe che tethI pratyakSa paNa che. Ama saMpUrNa kevalajJAna kevaLadarzanazabdanA vyavahArathI yukta che. A vAta barAbara siddha thAya che. TIkAmAM kahyuM che ke - yatoDaskRSTa mAvAnniyanAvidyutathA vatI cakSuniva pura:sthitaM cakSuSA pazyati jAnAti cobhayaprAdhAnyena / tasmAt tat kevalAvabodhasvarUpaM jJAnamapyucyate, darzanamapyavizeSata ubhayAbhidhAnanimittasyAvizeSAt, na punarjJAnameva, sadavizeSato'bhedato darzanamiti siddham / yato na jJAnamAtrameva tat, nApi darzanamAtraM kevalam, nApyubhayAkramarUpaM parasparaviviktam, nApi kramasvabhAvam, api tu jJAnadarzanAtmakamekaM pramANamanyathoktavat tadabhAvaprasaGgAt / pAMca jJAnomAM darzanazabda kevI rIte kyAM vaparAyo che te saghaLI vAta A gAthAomAM spaSTa samajAvI che. A rIte vicAratAM zAstrIya vyavahAro paNa badhA saMgatine pAme che. mATe jJAna ane darzanane judA na samajatAM eka ja che. (abheda ja che.) Ama samajavuM joIe, samayAntare paNa A upayoga nathI, tathA eka samayamAM paNa bhinna bhinna zaktio nathI. eka ja cetanAzakti che. tenAM ja pravRttinimittaka dharmanI bhinnatAne lIdhe be nAmo pravarte che. jagatane jANe che mATe jJAna, ane jagatane dekhe che mATe darzana, Ama jANapaNArUpa ane dekhavApaNArUpa pravRttinimittaka dharmonA kAraNe eka zaktinAM ja be nAmo che. jema eka ja mANasa bhaNAve che mATe te adhyApaka paNa kahevAya che ane parIkSA le che mATe parIkSaka paNa kahevAya che. eka ja mANasanAM adhyApaka ane parIkSaka evAM be nAmo pravartavAnuM kAraNa adhyApana karAvavA rUpa ane parIkSA levA rUpa pravRttinimittaka dharmo judA judA che. tethI ekanAM ja be nAmo pravarte che. jagatane jANe che mATe jJAna, ane jagatane dekhe che mATe darzana Ama jANavArUpa ane jovArUpa pravRttinimittaka dharmo bhinna bhinna hovAthI eka ja cetanAzaktinAM be nAmo che. paraMtu vAstavikapaNe te banne bhinna bhinna nathI. tethI kevalImAM prathama vizeSabodha thAya ane pachI sAmAnyabodha thAya Ama mAnavuM te ucita nathI. A pramANe hovAthI kevalajJAna ane kevaladarzanane judAM jANavAM joIe nahIM. paraMtu je kevalajJAna che te ja kevaladarzana che. 30 . Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kASTha-2 - gAthA-31 183 je kevalajJAna che. te ja kevaladarzana che. Ama mAnavAthI zAstrIya vyavahArono je kaMI virodha pUrve jaNAvyo, te saghaLo paNa virodha darzanazabdanI A vyAkhyA svIkAravAthI TaLI jAya che. te jaNAve che - sAI apajjavasiyaM ti, do vi te sasamayao havai evaM / paratitthayavattavvaM ca, egasamayaMtaruppAo / / 31 / / sAdyaparyavasite iti dve api te svasamayato bhavatyevam / paratIrthakavaktavyaJcaikasamayAntarotpAdaH / / 31 / / gAthArtha - kevalajJAna ane kevaladarzana A te banne paNa jo yugapa ane abhinna che. Ama mAnIe to ja "A banne sAdi anaMta che." te vAta svasiddhAntathI siddha thAya che. mATe eka eka samayAntare jJAna-darzananA utpAdanuM je kathana hAla pravarte che te paradarzananuM vaktavya jANavuM. 31// vivecana - samayAntare kevalajJAna ane kevaladarzana mAnavAthI zI zI muzkelIo Ave che? te vAta gAthA 5 thI 14 mAM pUrve jaNAvI gayA chIe, temAMnI eka paNa muzkelI A abheda mAnavAmAM AvatI nathI, balka AvatA tamAma virodho A abheda mAnavAmAM zamI jAya che. jema ke kevalajJAna ane kevaladarzana A bannene jainazAstromAM "sAdi-anaMta" kahyAM che. kSAvikabhAve pragaTa thayelAM hovAthI A banne (jJAna ane darzana) sadAkALa rahevAnAM hovAthI sAdi-anaMta che. utpanna thayA pachI kyAreya paNa jatAM nathI. samayAntare upayoga mAnavAthI A bAbatamAM virodha Avato hato, prathama samaye kevalajJAna, bIjA samaye kevaladarzana, trIjA samaye kevalajJAna ane cothA samaye kevaladarzana Ama mAnavAthI banne sAdi-sAjo thatAM hatAM, abheda mAnavAthI A virodha zamI jAya che. kAraNa ke je kevalajJAna che te ja kevaladarzana che. Ama abheda mAnavAthI pratyeka samayamAM kevalajJAna paNa che ane pratyeka samayamAM kevaladarzana paNa che. tethI sAdi-anaMta ja siddha thAya che. eTale sAdi-sAnta mAnavAno doSa Avato nathI. jJAnAvaraNIyakarmano kSaya thavAthI teramA guNaThANAnA prathama samaye jema kevalajJAna pragaTa thAya che. tema darzanAvaraNIyakarmano paNa kSaya thavAthI kevaLadarzana paNa pragaTa thavuM ja joIe, bIjA samaye kevaLadarzana mAnavAthI uparokta vAta no'tI saMbhavatI, te virodha paNa A abheda mAnavAthI zamI jAya che. kAraNa ke banne teramAM guNasthAnakanA prathama samaye ja pragaTa thAya che. vAstavika paNe be che ja nahIM. Ama saghaLA paNa virodho A abheda mAnavAthI zAnta thAya che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 kArDa-2 - gAthA-31 sanmatiprakaraNa ahIM kadAca koIne AvI zaMkA thAya ke bIjA badhA virodho to zamI jAya che. paraMtu "nA nA phi taphA pAsapha' A sUtrapAThano artha to spaSTa ja che ke "kevalI jyAre jANe tyAre jue nahI ane jyAre jue tyAre jANe nahI" A pAThano virodha to cokkasa Avaze ja. tenuM zuM karavuM? sUtrapAThano virodha to ubho ja raheze? tenuM nivAraNa kevI rIte thAya ? uparokta zaMkAnuM samAdhAna gAthA 18 mAM apAI ja gayuM che. zAstronA ja bIjA aneka pATho jotAM paraspara virodha na Ave te rIte ja te te sUtrapAThonA artho paNa samanvaya thAya tevA ja karavA joIe. tathA sAdi-anaMtatA, nirAvaraNatA, kSAvikabhAvanI vidyamAnatA, prathama samaye ja banne guNonA pratibaMdhakano abhAva, sarvajJatA-sarvadarzitAno samanvaya, ityAdi yukti pramANothI jo banne sAthe ja hovA joIe, arthAt banne vacce vAstavika koI bheda che ja nahIM, A vAta jo ekavAra siddha thaI ja cukI che. barAbara zAstrasammata yathArtha artha saMgata thayo ja che. to tyAM kevalI" zabdano artha sarvajJa kevalI na karatAM aupacArika kevalI laIne sUtrapAThanA arthano samanvaya karavo joIe. nayavAdanA abhyAsamAM kuzaLa purUSoe arthanI saMgati thAya tevI rIte sUtrapAThonA artha karavA joIe. TIkAmAM kahyuM che ke pote jJAtine dvi , nAnA mavatastA svasamaya: svasiddhAnta: 'sAdyaparyavasite' iti ghaTate, yastvekasamayAntarotpAdastayoH 'yadA jAnAti tadA na pazyati' ityevamabhidhIyate, sa paratIrthikazAstram, nArhadvacanam, nayAbhiprAyeNa pravRttatvAditi sUrarabhiprAyaH / athavA granthakArazrI ja kahe che ke samayaMtappAmo eka samayanA aMtare AMtare kevalajJAna ane kevaladarzanano je utpAda jaNAvyo che te "patisthathavattavRM" paradarzananuM vaktavya jANavuM. jema taiyAyika - vaizeSika - sAMkhya - mImAMsaka ane bauddha Adi anya darzanakAro pota potAnI dRSTi je bAju vadhAre DhaLI hoya che te bAjunuM ja jorazorathI pravacana kare che. eka naya taraphanA AgrahI bane che. tema jainadarzanamAM rahelA paNa koI koI pravacanakAranI dRSTi koI eka bAju vadhAre DhaLelI hoya che. to te te pravacanakAro vastune te bAjuthI ja pote vadhAre samaje che ane bIjAne paNa te bAju ja vadhAre samajAve che. eka nayanA grahaNano AgrahavizeSa ja hovAthI teonuM A vacana paratIrthikanA vaktavyatulya che. jema vartamAnakAlamAM paNa digaMbara-sthAnakavAsI-terApaMthI ke tenA pachI paDelA vyaktigata saMpradAyonI dRSTi je bAju DhaLI che. te bAjunI ja vAta pakkaDapUrvaka kahe che tethI ja vivAdo sarjAya che. jaina hovA chatAM paNa sApekSadRSTi na rAkhavAthI vartamAnakAlanA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kANDa-2 - gAthA-31 185 saMpradAyonuM vaktavya jema paratIrthika tulya bane che. tema A paNa koI eka bAjunA nayavAdanI pakkaDathI kahevAyeluM che. mATe paratIrthikanuM vaktavya che. prazna - kramopayogavAda ane hopayogavAda mAnanArA AcAryo paNa jainazAsananA mahAprabhAvaka ane mahAgranthonA racayitA che. jainazAsananA anuyAyI tamAma vyaktio teonA pratye paNa gauravapUrNa mahAna sadbhAva ane bahumAna haiyAmAM dharAve che teonA racelA sUtrapAThonI jyAM tyAM sAkSI ApavAmAM Ave che tevA zrI jinabhadragaNijI ane zrImallavAdIsUrijI jevA mahAna samarthaka AcAryonA vaktavyane viSe zrI granthakartAe "paratIrthikanA vaktavya tulya" jevA arocakabhAvo kema vyakta karyA ? eTaluM ja nahIM, paraMtu ATalA badhA bhAre zabdaprayogavALI bhASAno prayoga kema karyo ? te samajAtuM nathI. uttara - te samartha AcAryo pratye granthakartAne paNa atizAya ghaNo ahobhAva che. jarA paNa arocaka bhAva nathI. paNa "A vAda-vivAdanI bhASA che' jyAre jyAre koI muddA upara vAda-vivAda athavA tenI vAdI-prativAdI rUpe carcA cAle che, tyAre te prasaMge AvI, arocakabhAva jANe hoya zuM tevI bhAre zabdonA prayogavALI bhASA ja mAtra hoya che. hArdika sadbhAva ke bahumAna ochuM hotuM nathI, teo paNa A AcAryo pratye teTalA ja viziSTa bhAvavALA ja hoya che. ane A AcAryo paNa jainazAsananA mahAprabhAvaka che. teoe paNa teonA racelA mahAprabhAvakagraMthomAM abhedopayogavAdanuM khaMDana karavApUrvaka kramo5yogavAdAdinuM samarthana kareluM che eTale sRSTibhedanA kAraNe vAda vivAdanI bhASA mAtra ja tIkhI che. koIne koInA paNa pratye arocakabhAva paNa nathI. tathA ahobhAva paNa nyUna nathI. mAtra vAdavivAdanI AvI bhASA hoya che. bIjo koI anartha manamAM vicAravo nahIM. tathA A graMtha pUjya zrI siddhasenadivAkarasUrijI mahArAjazrI racita che. je je grantho jenA jenA racelA hoya che te te granthomAM te te granthakartAne mAnya ja muddAo yuktiprayuktithI siddha karavAmAM AvatA hoya che. ApaNe jo kramopayogavAda ane sahavAdane mAnanArA AcAryo vaDe racAyelA granthono abhyAsa karIe to tyAM A mAnyatAnI sAme kramopayogavAdanI ane sahavAdanI sArthakatA, tenA hetuo, ane tenAM pramANo paNa vadhAre pramANamAM ApelAM ja hoya che. tethI vizeSArthIe te taraphanA muddAo ane dalIlo paNa teonA granthomAMthI jANavA prayatna karavo, paraMtu eke paNa AcAryo tarapha haiyAmAM sadbhAva ke bahumAna ochuM karavuM nahIM, nayavAdathI thatA vAda-vivAdo AvA ja hoya che. te sAMbhaLatAM ane samajatAM pote taTastha rahevuM, potAnA hRdayane madhyastha rAkhavuM, paNa koI paNa jAtano koInA paNa pratye anucita vicAra ke rAga-dveSavALo vicAra manamAM lAvavo nahIM. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 kASTha-2 - gAthA-32 sanmatiprakaraNa kevalajJAna ane kevaladarzananI carcA have ahIM samApta thAya che. karmagranthAdinA prAthamika abhyAsanI dRSTie ahIM ghaNI vAta judI paNa AvI che. paraMtu judA judA nayavAdothI judI judI vAta paNa saMbhavI zake che. te te nayathI (sApekSadaSTithI) samanvaya karatAM zIkhavuM joIe paNa vivAdavALA na banavuM. tathA nayavAdano abhyAsa karIne dhIra-vIra ane gaMbhIra banavA prayatnazIla thavuM. paNa vikhavAdavALA na banavuM. // 31 || sAmAnyabodha te darzana ane vizeSabodha te jJAna, Ama bodha (jANavuM evA) arthavALA darzanazabdanI carcA samApta karIne have "zraddhA arthamAM vaparAtA darzanazabdanuM paNa vadhAre spaSTIkaraNa karatAM kahe che - evaM jiNapaNNatte saddahamANassa bhAvao bhAve / purisassAbhiNibohe, daMsaNasaddo havai jutto // 32 / / evaM jinaprajJaptAn zraddadhAnasya bhAvato bhAvAn / puruSasyAbhinibodhe, darzanazabdo bhavati yuktaH / / 32 / / gAthArtha - A ja pramANe jinezvaraparamAtmAe kahelA bhAvone bhAvathI zraddhA karatA purUSanA matijJAnamAM ja darzanazabda lagADavo yogya che. || 30 || vivecana - "darzana" zabda jainadarzanamAM pAribhASika che ane atizaya prasiddha che. jainadarzananI paribhASA pramANe A darzana zabdanA khAsa karIne be artho levAya che. eka artha e thAya che ke sAkAropayogathI bhinna evo nirAkAropayoga, ke jene sAmAnyopayoga athavA darzanopayoga kahevAya che. tathA A darzanaguNane AvRta karanArUM je karma che te darzanAvaraNIya karma che. A eka artha thayo. bIjo artha che zraddhA-ruci-vizvAsa, A guNano ghAta karanArUM je karma che. te darzanamohanIya karma che. AvArya guNa bhinna che. eTale tenuM AvAraka karma paNa bhinna che. A vAta karmagranthAdinA abhyAsIomAM prasiddha che. nirAkAropayoga te darzana" A prathama arthamAM vaparAyela darzanazabda e jJAnathI bhinna nathI, eTale ke je jJAna che te jJAna ja, jo aspRSTa ane bAhyandriyanA aviSayabhUta viSayanuM pratyakSajJAna hoya to te jJAnane ja darzana kahevAya che. AvI vAta jaNAvIne graMthakAre potAno abhiprAya prasiddha pravAhathI judo batAvIne darzanazabdano artha zuM karavo ? te jaNAvyuM. ahIM sudhInI gAthAonI racanA karIne temAM aneka yukti-prayuktio jaNAvIne jJAnazabdathI vAcya evA sAkAropayogathI bhinna evo nirAkAropayogavAcya darzana zabda nathI. paraMtu je jJAna che te ja uparokta vizeSaNavALuM hoya to darzana bane che. saghaLuMya jJAna, darzana kahevAtuM nathI ema potAno vicArabheda jaNAvyo. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kANDa-2 - gAthA-32 187 e ja pramANe zraddhA-rUci - vizvAsa Adi bIjA arthamAM paNa granthakArazrI potAnI vicAradhArA prasiddha pravAhathI kaMIka judI che. te vAtanuM spaSTIkaraNa karatAM kahe che ke ''samya varzanajJAnacAritrANi mokSamAn:'' samyagdarzana, samyajJAna ane samyakcAritra A traNe guNono yoga te mokSamArga che A sUtra jotAM, tathA tevA tevA prakAranA zAstrapATho jotAM ema lAge che ke jinezvara paramAtmAnAM vacano upara zraddhA-ruci-vizvAsa-prema. te samyagdarzana che. ane mohane mAre te rIte temanA vacanono abhyAsa (jANapaNuM) te samyajJAna che. ane tene anusAre mohanA nAzane anulakSIne tyAga-vairAgyamaya pravartana te samyakcAritra che. A artho jotAM darzana ane jJAna judAM judAM hoya tema samajAya che. ane prasiddhapravAha paNa evo ja che ke samyagdarzana, e samyajJAnathI juduM che. paraMtu UMDo abhyAsa ane sUkSma ciMtana karatAM jaNAya che ke vAstavikapaNe tema nathI. samyagdarzana e samyajJAnathI bhinna nathI. je samyajJAna che te ja samyagdarzana che. A vAta graMthakArazrI have samajAve che. ahIM eka prazna thAya ke jo jJAna e ja samyagdarzana hoya to matijJAnAdi pAMca jJAnomAMthI kayA jJAnane samyagdarzana kahevAya ? teno uttara ApatAM granthakArazrI kahe che ke'miLivode haMsaLasaddo ddavarU nutto = A darzanazabda AbhinibodhikajJAnamAM (matijJAnamAM) joDAyelo che. 44 zrI jinezvara vItarAga paramAtmAe prarUpaNA karelA bhAvonI bhAvathI (hArdika=sAcI) zraddhA karatA evA purUSanuM ''naM biLenheiM pannAM, tameva sattva nizcaMdra'' jinezvara paramAtmAe jainazAstromAM je kaMI kahyuM che te ja sAcuM che. niHzaMka che AvA prakAranuM apAyAtmaka (nirNayAtmaka) je Abhinibodhika (matijJAna) varte che. te apAyAtmaka AbhinibodhikajJAnane ja samyagdarzana kahevAya che. A samyagdarzana paramAtmAnA vacano pratye rucirUpa, zraddhArUpa, atyanta prItisvarUpa, ane vizvAsAtmaka jarUra che. to paNa jJAna vinAnI ekalI ruci nathI. jinokta tattvone viSe "A ja sAcuM che" AvA nirNayavALI (apAyavALI) je ruci che te samyagdarzana jANavuM. hRdayamAM thayelo je aTala nirNaya, aphara nizcaya, sAcApaNAno acalita apAyAtmaka je bodha te samyagdarzana che. tethI A ruci apAyAtmaka hovAthI apAyAtmaka evA bodhathI (matijJAnathI) bhinna nathI. arthAt matijJAnanA cothA-pAMcamA bheda svarUpa je apAya ane dhAraNA che te banne prakAranuM matijJAna ja paramAtmA pratye rUcivizvAsa ane prItivALuM jyAre bane che, tyAre te matijJAnane ja samyagdarzana kahevAya che. tattvArthasUtranI zrI siddhasenagaNijInI banAvelI TIkAmAM prathama adhyAyanA sUtra 8 nA bhASyamAM sparzana dvAramAM tathA tenI TIkAmAM A pramANe pATha che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 kaDa-2 - gAthA-32 sanmatiprakaraNa "sparzanam / samyagdarzanena kiM spRSTam ? / lokasyAsaGkhayeyabhAgaH, aSTau caturdazabhAgA dezonAH, samyagdRSTinA tu sarvaloka iti / atrAha-samyagdRSTisamyagdarzanayoH kaH prativizeSa iti ? ucyate - apAyasadvyatayA samyagdarzanam, apAya: - Abhinibodhikam, tadyogAt samyagdarzanam / tat kevalino nAsti / tasmAt na kevalI samyagdarzanI, samyagdRSTistu mati '' bhASyanA A pAThanI pUjya siddhasenagaNikRta TIkAno pATha jovAthI samajAze ke apAyAtmaka je bodha che teno yoga (saMbaMdha) ane saddhavyano (samyakatva mohanIya karmano) yoga hote chate samyagdarzana kahevAya che A samyagdarzana kevalIne hotuM nathI. tethI teo samyagdarzanI nathI paNa samyagdaSTi che. apAya-dhAraNAtmaka pratijJAna svarUpe je nirNayAtmaka bodha che. te bodha rUcisvarUpa paNa hoya che. rUcirahita paNa hoya che. jema koI eka darzananA anuyAyI jIvo jyAre ItaradarzananAM zAstro bhaNe che. tyAre te anyadarzanamAM je je padArtho jema kahyA hoya che, tema adhyApaka pAse athavA gurujI pAse bhaNe che. paNa potAne te bhAvo rucatA nathI, gamatA nathI, vizvasanIya banatA nathI. Ama te kaMI hotuM haze ? AvI zaMkA - avizvAsa manamAM rahyA ja kare che. jema jainadarzananA anuyAyI jIvo tarkasaMgraha-muktAvalI ke bauddhadarzananAM zAstro bhaNe tyAre guNa-guNIno ekAntabheda, samavAya saMbaMdha, ekAntanityatA ane ekAntakSaNikatA bhaNavA bhaNAvavAmAM je Ave che. te tene rucatI nathI. paNa samajI le che. A rucirahita apAyAtmaka matijJAna che. jyAre jainadarzananA anuyAyI A ja AtmAo jyAre jinezvaraprabhukathita zAstro bhaNe che. tyAre nityAnitya, bhinnabhinna, asti-nAsti Adi svarUpa syAdvAdayukta bhAvone jANatAM haiyuM nAcI uThe che. yathArtha bodha maLavAthI thanaganI uThe che. atizaya-rUci-prIti-vizvAsavALuM matijJAna thAya che. AvA prakAranA rUcivizvAsavALA A matijJAnane ja samyagdarzana kahevAya che. TIkAmAM kahyuM che ke - vamananta vidhinA niprasan mAvAn zraddhAnastha puruSa yad AbhinibodhikaM jJAnaM tadeva samyagdarzanam viziSTAvabodharUpAyA ruceH samyagdarzanazabdavAcyatvAditi bhAvaH / jo AvuM jJAna na hoya ane kevala ekalI rUci hoya to te ajJAnadazAnI ja rUci thAya, te A AtmAne upakAraka thatI nathI. lakhANa vinAnA korA kAgaLa upara sahI karavAthI athavA lakhelA paNa nahIM vAMcelA kAgaLa upara sahI karavAthI jema nukazAna thAya che tema jJAna vinAnI rUci paNa jIvane upakAraka nathI. tethI apAya-dhAraNAtmaka je jJAnamaya rUci Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kiADa-2 - gAthA-33 189 che tene ja samyagdarzana kahevAya che. A samyagdarzana cAra thI bAra guNasthAnaka sudhI ja hoya che. 1 thI 3 guNasthAnakomAM jinezvara prabhu upara rUci nathI. ane teramA-caudamA guNasthAnake kSAyopathamika bhAvavALuM AvuM Abhinibodhika jJAna nathI mATe kevalI bhagavAna samyagdarzanI nathI. paraMtu apAya ane saddhavyanA kSayathI thanArI nirmaLa dRSTivALA che eTale ke te kevalI bhagavAna samyagdaSTi che. te 32 // sammaNNANe NiyameNa, daMsaNaM daMsaNe u bhayaNijaM / sammaNNANaM ca imaM ti, atthao hoi uvavaNNaM // 33 // samyagjJAne niyamena, darzanaM darzane tu bhajanIyam / samyagjJAnaJcedamiti, arthato bhavatyupapannam // 33 // gAthArtha - samyajJAna hote chate darzana niyama hoya che paraMtu darzana hote chate (samyajJAna) bhajanAe hoya che. tethI artha dvArA e siddha thayuM ke je samyajJAna che te ja A (samyagdarzana) che. || 33 / vivecana - uparanI gAthAnI carcAthI samajAze ke ekalI ruci te samyagdarzana nathI, kAraNa ke sarve darzanakArone tathA tenA anuyAyIone pota pote mAnelI mAnyatAo vAstavikapaNe khoTI hoya to paNa teonI dRSTi te tarapha DhaLelI che. tethI tevA prakAranI khoTI khoTI mAnyatAomAM paNa atizaya ruci hoya ja che. mithyAtva guNasthAnake vartatA jIvone paNa pote mAnelA judA judA ekAntavAdamAM ghaNI ja ruci hoya che. eTale ja pote mAnelA pakSano ghaNo ja bacAva karatA hoya che. jemake sAMkhyo kahe che ke AtmA nitya ja che naiyAyika - vaizeSiko kahe che ke AtmA sarvavyApI che. baudhdho kahe che ke AtmA kSaNika anitya che. cArvAka kahe che ke AtmA pAMca bhUtono ja banelo che. AvA seMkaDo mudAonA judA judA ekAntavAda loko mAnatA ja hoya che. teoe mAnelA te te pakSanI joradAra dalIlo raju kare che. bIjAnA pakSanuM nirasana ane potAnA pakSanuM sthApana sarve paNa vAdIo jorazorathI kare che. A badhuM kyAre thatuM haze ? potAnA pakSanI atizaya ruci hoya to ja, eTale "ekalI ruci te darzana" Ama jo artha kahIe to AvA prakAranA ekAntavAdanA mithyA AgrahavALAone paNa pota potAnA pakSanI ruci hovAthI darzana kahevuM paDe, tethI ja mUlagAthAmAM lakhyuM che ke "sa 3 mahni '' darzana (eTale ruci) jyAM jyAM hoya che tyAM tyAM samyajJAna hoya ja evo niyama nathI, kAraNa ke ekAntamAnyatAmAM paNa ruci hoI zake che. tethI anekAnta viSayaka ruci jyAM jyAM hoya che. tyAM tyAM samyajJAna hoya che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 kADa-2 - gAthA-33 sanmatiprakaraNa ekAntavAda viSayaka jo ruci hoya to te ruci hovA chatAM paNa mithyAjJAna hovAthI samyajJAna kahevAtuM nathI, ane anekAntavAda viSayaka jo ruci hoya to te rUci yathArtha apAya-dhAraNAtmaka hovAthI tevA jJAnane ja samyagdarzana kahevAya che. eTale A samyajJAnane ja samyagdarzana kahevAya che. prazna - ame ekalI rucine samyagdarzana kahetA ja nathI ke jethI uparanI Apatti Ave, paraMtu jinezvara prabhue kahelAM je tattvo che te tattvo anekAntamaya che. tenA kahenArA vItarAga-sarvajJa tIrthaMkara paramAtmA che. vaLI kevalajJAna ane kevaladarzanathI jevuM joyuM che tevuM ja kahyuM che ane jevuM kahyuM che tevuM ja saMsAramAM dekhAya che anubhavAya che. tethI tevA vItarAgapraNIta tattvo upara je ruci, tene ja ame samyagdarzana kahIe chIe. mATe rUci te ja darzana Ama kahIe to zuM doSa ? uttara - vItarAgapraNIta tattvo ja sAcAM che. te to svayaM ja anekAnta dharma viSayaka che. saMsAramAM paNa padArtho tevA ja dekhAya che tevA ja anubhavAya che. AvuM nirNayAtmaka (apAyAtmaka) je jJAna che tathA AvuM sacoTa thayeluM je jJAna che te jJAna ja paramAtmA pratyenA vizvAsa svarUpa che. A aphara evuM je jJAna che. te rucisvarUpa che tethI AvA jJAnane ja samyagdarzana kahevAya che. AvA prakAranuM samyajJAna jene varte che tene nirNaya (vizvAsavALo apAya) nakkI hovAthI samyagdarzana niyamA hoya che. "HOUT TyA vaMvi, samyajJAna hote chate samyagdarzana niyama hoya che. tethI ekalI rucine jo darzana kahIe to mithyAvAdavALAne paNa pota potAnA pakSanI ruci hovAthI samyagdarzana kahevuM paDe te barAbara nathI, mATe yathArtha tattvano nirNayAtmaka je bodha che te bodha ja samyajJAna svarUpa che. ane temAM je acalatA che. te ja samyagdarzana che A kAraNe darzana te jJAnathI judu nathI. paNa je samyajJAna che te ja samyagdarzana che. Ama sArAMzarUpe siddha thayuM. jinezvara vItarAgadeve zuM kahyuM che. teno kaMI ja jo khyAla na hoya, ane saMpUrNa ajJAnadazA ja hoya to game teTalI ruci hoya to paNa AtmAno upakAra karanArI te ruci banatI nathI. kAraNa ke pApa zuM? puNya zuM? nirjarA zuM? karma zuM? AtmA zuM ane dharma zuM? zuM zuM karavAthI pApa baMdhAya, zuM zuM karavAthI puNya baMdhAya, zuM zuM karavAthI karmonI nirjarA thAya? mokSa zuM che ? mokSanA upAyo zuM che ? AvA prakAranuM prAthamika kakSAnuM paNa jo kaMI jJAna na hoya, ane bhagavAnanA nAme potAnA magajamAM beThelA dUrAgraho upara ja ruci-prema thaI jAya to AtmAno upakAra thavAne badale apakAra thaI jAya che. tethI ruci karatAM paNa yathArthatattvanirNayAtmaka bodha pahelo jarUrI bane che. Avo je yathArtha bodha thAya che. te bodha ja rUci rUpe pariNAma pAmatAM te bodhane ja samyagdarzana kahevAya che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-2 - gAthA-34 thI 36 191 TIkAmAM kahyuM che ke sIjJAne niyana sagavarna, tane punarjananI viratvanIyam samyagjJAnaM / ekAntarucau na sambhavati, anekAntarucau tu samyagdarzane samasti / yatazcaivamataH samyagjJAnaM cedaM samyagdarzanaM ca viziSTarucisvabhAvamavabodharUpamarthataH sAmarthyAdupapannaM bhavati / uttama mahAtmA pAsethI pUrvAcAryaracita granthonA bhAvArtho bhaNatAM, sAMbhaLatAM, samajatAM ane tenuM vAraMvAra parizIlana karatAM "ahA ! A kevuM suMdara tattva che, keTaluM badhuM satya che, mahAtmA jema kahe che tema ja dekhAya che. tevuM ja anubhavAya che. AvuM satya Aja sudhI kyAreya meM jANyuM ja na hatuM. AvA prakAranA nirNayAtmaka (nizcayabodhAtmaka) je rucisvarUpa jJAna thAya che. te jJAnane ja samyagdarzana kahevAya che. tethI ja AvuM samyajJAna thaye chate niyamA darzana (ruci) hoya ja che. paraMtu kevala ekaluM darzana (ruci) hote chate (mithyAbhAve jANelAM tattvo upara athavA sarvathA ajJAtAvasthAmAM paNa ruci thavAno saMbhava hovAthI tevI ruci hote chate) paNa samyajJAna hoya ja evo niyama nathI. vyavahAranayathI rucinI pradhAnatA jema che tema nizcayanayathI samyajJAnanI pradhAnatA che. vItarAga paramAtmA pratyenI rucivALu jJAna ja ane AvA jJAnavALI ruci ja, AtmAnuM kalyANa karanArI che. yathArtha tattvajJAna rucine utpanna karanAra che. tethI yathArthatattvanirNaya rUpa je bodha che tene ja samyagdarzana kahevAya che. mATe ruci svarUpa darzana je prasiddha che te paNa anekAnta viSayaka ruci levI. ane tevI viziSTa ruci jyAM hoya che. tyAM te ruci jJAnathI bhinna tattva nathI. // 33 | jJAna ane darzanano bheda nathI paNa abheda che tenI bahu carcA karI. have kevalajJAnane jainazAstromAM "sAdi-aparyavasita" kaheluM che. tethI te vAkya tarapha ja vadhAre bhAra ApIne keTalAka AcAryo kevalajJAnamAM kevala ekaluM dhRvatva ja mAne che. pratisamayamAM thanArA utpAda-vyaya nathI svIkAratA, temanA ekAntavAdanuM paNa nirasana kare che. kevalaNANaM sAI, apajjavasiyaM ti dAiyaM sutte / tettiyamittottuNA, kei visesaM Na icchaMti // 34 / / je saMghayaNAIyA ( bhAvA) bhavatthakevalivisesapajjAyA / te sijjhamANasamaye Na hoti vigayaM tao hoi // 35 // siddhattaNeNa ya puNo, uppaNNo esa atthapajjAo / vevenamAvaM tu vahu, devendra (mauid) vAdya sutte 5 rUda | Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 kArDa-2 - gAthA-34 thI 36 sanmatiprakaraNa saMskRta chAyA kevalajJAnaM sAdyaparyavasitamiti darzitaM sUtre / tAvamAtreNa garvitAH, kecid vizeSaM necchanti / / 34 // ye saMghayaNAdikA (bhAvA ) bhavasthakevalivizeSaparyAyAH / te sidhyamAnasamaye, na bhavanti, vigataM tato bhavati // 35 // siddhatvena ca puna utpanna eSa arthaparyAyaH / vatnamajaM tu pratItva, vatna (ananta) rzita sUtre e rUdda gAthArtha - sUtramAM kevalajJAna sAdi-anaMta kaheluM che. teTalA pAThamAtrane joIne ahaMbhAvI banelA koI koI AcAryo te kevalajJAnamAM vizeSane (paryAyana = utpAdavyayane) IcchatA nathI. te 34 / saMghayaNa Adi saMbaMdhI je je dehadhArI kevalI paramAtmAnA vizeSaparyAyo che te paryAyo muktigamana samayamAM hotA nathI. tethI te kevalajJAna paNa (te bhAve) vinAza pAmeluM kahevAya che. te 35 || tathA vaLI siddhAvasthApaNe je utpatti thAya che. te A kevalajJAnano arthaparyAya che. vaLI kevalabhAvane AzrayI kevalajJAnane sUtramAM (anaMta-aparyavasita) paNa kaheluM che. 36 vivecana - jaina darzanamAM jJAnAvaraNIyakarma ane darzanAvaraNIyakarmano sarvathA kSaya thavAthI pragaTa thanArAM kevalajJAna ane kevaladarzana bhAvimAM have kyAreya paNa AvaraNa vALAM bananAra na hovAthI ane tethI teno have kyAreya aMta AvanAra na hovAthI "sAdiaparyavasita" kahelAM che. sAdi eTale AdivALAM, utpattivALAM, jenI utpatti thAya che tevAM, AvaraNIyakarmanA sarvathA vilaya samaye A bannenI utpatti thAya che. tethI A banne sAdivALAM che. paraMtu A paramAtmA sarvathA kSINa AvaraNavALA hovAthI ane pharIthI kyAreya paNa AvaraNIyakarma bAMdhe evA baMdhahetuo teomAM AvavAnA na hovAthI kyAreya paNa AvaraNIyakarma baMdha-udaya ke sattAmAM teone AvavAnAM ja nathI tethI pragaTa thayeluM A kevalajJAna ane kevaladarzana kyAre ya paNa javAnuM nathI. te mATe te kevalajJAna-kevaladarzana aparyavasita che ema zAstromAM kaheluM che. paryavasita eTale paryavasAnavALuM, cheDAvALuM, aMtavALuM, arthAt nAza pAmanArUM ane aparyavasita eTale paryavasAnavinAnuM, cheDAvinAnuM, aMtavinAnuM, arthAt nAza nahI pAmanArUM. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 193 sanmatiprakaraNa kArDa-2 - gAthA-34 thI 36 A kevalajJAna ane kevaladarzana teramA guNaThANAnA prathama samaye utpatti pAme che mATe sAdi che. paraMtu pachIthI kyAreya cAlyuM jatuM nathI, yAvat anaMtakALa rahe che. tethI aparyavasita che. Ama hovAthI A banne sAdi-anaMta che. paraMtu te kevalajJAna-kevaladarzanamAM samaye-samaye have utpAda-vyaya thatA ja nathI, sadAkALa dhruva ja rahe che. arthAt utpAda-vyaya vinAnuM kevala ekaluM dhRvatva ja rahe che. AvuM keTalAka AcAryo mAne che. saMsArI jIvomAM deva-naraka-tiryaMca ane manuSya Adi bhAve janma-maraNa thAya che. tathA bAla-yuvata-vRddhatva rUpe utpAda-vyaya dekhAya che. tevA prakAranA audayikabhAvavALA utpAda-vyaya tyAM kevalajJAnakevaladarzanamAM kaMI dekhAtA nathI, tathA mati-zruta Adi jJAnomAM lAyopathamika bhAva hovAthI samaye samaye hInAdhikatA thavA rUpa paryAyo dekhAya che. kevalajJAna ane kevaladarzana * kSAvikabhAvanA che tethI temAM AvA hAni-vRddhi thavArUpa paryAyo paNa dekhAtA nathI, prathama samaye jevuM ane jeTaluM pragaTa thayuM che. tevuM ane teTaluM ja kAyama rahe che. mATe A bannemAM kevala ekaluM dhRvatva ja hoya che. utpAda-vyaya hotA nathI. A pramANe keTalAka AcAryo mAne che ke jeonI dRSTi dravyArthikanaya tarapha vadhAre DhaLelI che. (paryAyane jovAmAM ane samajavAmAM upekSAbhAvavALI draSTi jeonI che teo Ama kahe che.) TIkAmAM kahyuM che ke - "vatrajJAnaM sIdaparyavasatati rzita sUtre rUcetAvApI garvitAH kecana vizeSa paryAyaM paryavasitatvasvabhAvaM vidyamAnamapi necchanti, te ca na samyagvAdinaH / granthakArazrI teone samajAvatAM kahe che ke tame to "sAdi aparyavasita" AvA zabdanA vAcyArthImAtramAM ja vyAmohita (bhramita) thaI gayA, zAstrokta yathArthatattva ja bhUlI gayA, "sAdi anaMta" zabda sAMbhaLIne mana phAve tevI ekanayAzrita kalpanA ja karI beThA cho, bIjA naya tarapha dRSTipAta paNa karatA nathI. A tamArI moTI bhUla che. kevalajJAna ane kevaladarzanamAM dravyArthikanayane AzrayI jevuM sAdi-anaMtapaNuM che. tevuM ja paryAyArthika nayane AzrayI sAdi-sAntapaNuM paNa che ja, te A pramANe samajavuM. jinezvara paramAtmAnA kathana pramANe koI paNa padArtha utpAda-vyaya- ane dhRvatvathI rahita nathI. je koI bhAva utpAdAdi traNa dharmothI rahita che. te A saMsAramAM che ja nahIM arthAt asat che. jema ke zazazRMga, vadhyAputra, AkAzapuSpa ityAdi, ane je koI sat che te padArtha A traNa dharmavALo ja che. tathA A traNe dharmavALo je padArtha hoya te ja sat che. A vAta kema bhulI jAo cho? tethI kevalajJAna ane kevaladarzana paNa sat hovAthI utpAdAdi traNe dharmavALAM ja che. kevala ekaluM dhRvatva A bannemAM nathI. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 kASTha-2 - gAthA-34 thI 36 sanmatiprakaraNa prazna - kevalajJAna ane kevaladarzanamAM vRddhi-hAni to thatI nathI. pragaTa thayelAM te kadApi cAlyAM jatAM nathI to temAM paryAyo kevI rIte samajavA ? uttara - je samaye kevalI paramAtmA saMsAramAMthI nirvANa pAme che. muktie jAya che. tyAre saMghayaNa AdinA saMbaMdhavALuM kevalajJAna ane kevaladarzana che. te kevalajJAna ane kevaladarzana saMghayaNa AdinA saMbaMdhavALA bhAvapaNe nAza pAme che. ane azarIrIbhAve kevalajJAna ane kevaladarzana utpanna thAya che. tethI te bannemAM utpAda ane vyaya paNa paryAyasvarUpe avazya che ja. saMsArI sarve jIvonA AtmA dehanI sAthe lohAgni ane kSIra-nIranI jema paraspara evA ekameka saMbaMdhavALA che ke dehagataparyAyo AtmAnA paNa kahevAya che. loha ane agni A banne dravyo evAM ekameka thayelAM che ke agnigata dAhAtmaka paryAya lohano paNa gaNAya che. kAraNa ke jema agni bALe che tema agnithI tapelo loha paNa bALe ja che. eTale dAhadharma agnino jema che. tema paraspara mizraNatAnA kAraNe lohano paNa che. tevI ja rIte dehagata saMghayaNa, laMbAI-pahoLAInuM parimANa, sazarIrIavasthA, varNAdi guNovALApaNuM, rUpipaNuM, mAnavabhavapaNuM, ityAdi dehasaMbaMdhI anekaparyAya banne dravyonI mizraNatAnA kAraNe AtmAnA paNa kahevAya che. saMghayaNa eTale hADakAMnI racanA, A paugalika sthiti hovAthI dehagataparyAya che. to paNa te AtmA prathama saMghayaNanAmakarmanA udayavALo hovAthI ane zarIranI sAthe anyonya bhAvavAlo hovAthI AtmAno paryAya paNa kahevAya che. tevI ja rIte cha phuTanI uMcAI doDha phuTanI pahoLAI vigere parimANaparyAya dehagata hovA chatAM tanmayatAnA kAraNe A purUSa (purUSano AtmA) cha phuTa uMco ane doDha phuTa pahoLo Ama kahevAya che. A rIte bAkInA paryAyo paNa dehagata hovA chatAM tanmayatAnA kAraNe AtmAnA paNa gaNAya che. tathA AtmA ane kevalajJAna Adi guNo kathaMci bhinnabhinna hovAthI AtmAnA je je paryAyo che. te te paryAyo kevalajJAna-kevaladarzananA paNa gaNAya che. AtmA e dravya che. ane kevalajJAnAdi te guNo che. dravya ane guNo ekAnta bhinna ke ekAnta abhinna nathI. tathA je guNo che. tene paryAyo paNa kahevAya che. TIkAmAM kahyuM che ke - je varSamanAra/vasaMdRnano bhavastha vevana: AtmapudgalapradezayoranyonyAnuvedhAd vyavasthiteH - vizeSaparyAyAste sidhyatsamaye'pagacchanti, tadapagame tadavyatiriktasya kevalajJAnasyApyAtmadravyadvAreNa vigamAt, anyathA'vasthAturavasthAnAm AtyantikabhedaprasakteH kevalajJAnaM tato vigataM bhavatIti sUtrakRto'bhiprAyaH / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 sanmatiprakaraNa kASTha-2 - gAthA-34 thI 36 A rIte vicAratAM muktiprAptinA prathama samaye dehano nAza thatAM dehagata AtmAno paNa dehadhArI tarIke nAza jANavo, tathA AtmAno dehadhArI tarIke nAza thatAM, Atmagata kevalajJAna-kevaladarzanano paNa dehadhArI AtmAnA guNa tarIke nAza thayo jANavo. A rIte saMghayaNa Adi sAMsArikabhAvonA saMbaMdhavALAM kevalajJAna ane kevaladarzana bhavastha kevalI paramAtmAmAM je che tevAM kevalajJAna ane kevaladarzana nirvANa samaye vinAza pAme che. tethI temAM vyaya paNa che ja, tathA sidhyamAnasamaye tenAthI viparIta bhAvavALAM (eTale ke saMghayaNa Adi sAMsArika saMbaMdho vinAnAM azarIrI bhAvavALAM) kevalajJAna ane kevaladarzana utpanna thAya che. tethI temAM utpAda paNa che ja, Ama kevalajJAna tathA kevaladarzanamAM utpAda-vyaya paNa che ja, tathA sAMsArika bhAvono saMbaMdha ke te sAMsArika bhAvono viyoga jo kevalajJAna ane kevaladarzanamAM na joDIe ane phakta ekalA kSetre padurga = kevalajJAna ane kevaladarzanAtmaka dharmamAtra laIe to tevA prakAranA dharmamAtrane AzrayIne vevarna = A banne jJAna-darzanane, su (3manivasirca = mavid) TrAphargha = sUtramAM aparyavasita - arthAt anaMta eTale ke dhruva kahelAM che. Ama paNa jANavuM. bhAvArtha e che ke kevalajJAna ane kevaladarzana jema sAdi-anaMta hovAthI dhruva che. tema te banne paryAyane AzrayI utpAda vyayavALAM paNa che ane sAdi-anaMta hovAthI dhruva paNa avazya che ja. tethI tripadIvALAM che tathA je kAraNe tripadIvALAM che te kAraNe sat che. TIkAmAM kahyuM che ke siddhatvenA zeSavirAmasvarUpe ( punaH pUrvavatpanna apa vatnajnyaanaakhyo'rthpryaay utpAdavigamadhrauvyAtmakatvAd, vastunaH anyathA vastutvahAneH / yat tu aparyavasitatvaM sUtre kevalasya darzitaM tat tasya kevalabhAvaM sattAmAtramAzritya kathaMcidAtmavyatiriktavAt tasya Atmanazca dravyarUpatayA nityatvAt / prazna - nirvANa samaye upara samajAvyA pramANe dhAro ke kevalajJAna ane kevaladarzanamAM utpAda-vyaya thAya che. ema mAnI laIe to paNa A nirvANa samaya na Ave tyAM sudhI bhavasthAvasthAmAM, tathA nirvANa samaya pachI muktAvasthAmAM pratisamaye AvA prakAranA dehagataparyAyonA saMbaMdhano viyoga, ke adehagataparyAyono utpAda to kaMI che ja nahIM, koI paNa jAtanuM hAni vRddhi rUpa parivartana paNa dekhAtuM ja nathI. to tevA kAle kevalajJAna ane kevaladarzanamAM tripadI kema ghaTAvazo? A banne avasthAmAM to A banne guNo eka sarakhA (alpa paNa parivartana vinAnA) rahetA hoya che. evuM amane lAge che. to tyAM tripadI kevI rIte lagADazo ? uttara - tamArI vAta ThIka che. paraMtu koI paNa eka jIva je deva-naraka-tiryaMca ane manuSya thAya che. te AyuSyakarmanA udayathI thAya che. eTale temAM parivartana (utpada-vyaya) Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 kASTha-2 - gAthA-34 thI 36 sanmatiprakaraNa dekhAya che. A jIvano audayikabhAva che. ekendriyathI paMcendriyapaNAnA je je bhAvo badalAya che. te paNa jAtinAmakarmanA udayajanya hovAthI audayikabhAvanA paryAyo thAya che. tethI paNa jIvamAM utpAda-vyaya saMbhave che. ema rogI-nirogI, rAjA-raMka, sukhI-duHkhI tathA bAlyAdi avasthA ityAdi je caDatA-utaratA bhAvo badalAya che. te saghaLA bhAvo karmanA udayajanya hovAthI audayika bhAvanA paryAyo che ane tene AzrayI saMsArI jIvamAM utpAda-vyaya pragaTapaNe cokkasa dekhAya che. AvA prakAranA audayikabhAvanA utpAda-vyaya siddhamAM hotA nathI. tathA cAre gatinA saMsArI jIvomAM mati-zrutajJAnAdi pratyeka samayamAM hAni-vRddhi pAme ja che. dAnAdi labdhionI paNa hAni-vRddhi thAya che. A badhA kSAyopathamika bhAvanA paryAyo che. tene AzrayIne paNa saMsArI jIvomAM utpAda vyaya thAya che. A banne to udAharaNa mAtra che. arthAt A udAharaNa ApIne have kevalImAM utpAda-vyaya samajAvavA che. jema chaghastha jIvomAM audayikabhAvanA ane kSAyopathamika bhAvanA paryAyonuM parivartana thAya che ane tene AzrayI utpAda-vyaya saMsArI jIvomAM saMbhave che. tevI ja rIte kevI paramAtmAmAM paNa jyAre dehastha avasthA hoya che tyAre audayikabhAvanA ane kSAyikabhAvanA paryAyonuM parivartana thAya che. tathA sidhdhasthAvasthAmAM kevaLa ekalA kSAyikabhAvanA paryAyonuM parivartana thAya che. eTale ke dehasthAvasthAmAM banne bhAvone AzrayIne ane dehAtItAvasthAmAM kevaLa ekalA kSAyikabhAvane AzrayIne kevalajJAna-kevaladarzanamAM paNa utpAda ane vyaya pratisamaye thAya ja che. sarve paNa dravyono jema pAriNAmika bhAva che. tevI ja rIte jIvadravyano paNa pariNAmika svabhAva hovAthI parivartana cAlu ja rahe che mATe utpAda-vyaya thAya ja che. prazna - uparanI vAta barAbara samajAtI nathI. karmonA udayathI to jIvamAM rogInirogI parivartana Ave, karmonA kSayopazamathI paNa guNonI hAni-vRddhithI parivartana Ave, eTale ke navA navA paryAyo AvavAthI utpAda-vyaya thAya paraMtu kSAyikabhAvamAM parivartana (paryAyo) hoya A vAta samajAtI nathI. kSAyikabhAve thayeluM kevalajJAna ane kevaladarzana to sadAkAla ekasarakhuM samAna ja rahe che. AveluM kadApi jatuM nathI, kyAreya paNa vadhaghaTa thatI nathI. to AvA kSAyikabhAvathI thanArA guNomAM utpAda-vyaya kema hoya ? koIne paNa pucho to siddhasthAvasthAmAM rahelA paramAtmA sadAkAla ekasarakhA samAna upayogamAM ja pravarte che. Ama ja kaheze. teno artha e thayo ke have A banne guNomAM (kSAyikabhAvanA tamAma bhedomAM) AvA utpAda-vyaya saMbhavatA nathI. kevala ekaluM dhruvava ja saMbhave che. uttara - ApaNe badhA sAMsArika jIvo audayikabhAvavALA ane kSAyopathamika bhAvavALA chIe, eTale te bhAvathI thayelA paryAyo ja ApaNane draSTigocara thAya che te Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ " sanmatiprakaraNa kADa-2 - gAthA-34 thI 36 197 paryAyono ja anubhava thAya che. ApaNane hAla kSAvikabhAva nathI tethI te bhAvajanya paryAyo samajAtA nathI. paNa jarAka sUkSmabudhdhithI vicArIzuM to te paryAyo paNa samajAze, te A pramANe che - kaMIka sthira buddhivALA thaIne ApaNe samajIe. kevalajJAna ane kevaladarzana A banne guNo jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIyakarmanA sarvathA kSayathI thayelA che. tethI temAM matijJAnAdinI jema hAni-vRddhi ke vadhaghaTa ke pragaTatA apragaTatA hotI nathI. tethI tevA hAni-vRddhi thavA rUpa paryAyo temAM nathI. paraMtu jagatamAM rahelA sarvedravyonA traNekALanA sarvakSetromAM thayelA-thatA ane thavAvALA sarvaparyAyo kevalI bhagavAna kevalajJAna ane kevaladarzanathI jANe che ane jue che A vAta to barAbara che ? hA, kevalI bhagavAna sarvabhAvone jANe che. ane jue che. A vAtamAM koI saMdeha nathI, nirvivAda A vAta satya che. have saMsAramAM rahelA sarve dravyonA sarve paryAyo pratisamaye badalAya che. A vAta paNa barAbara che ne ? eTale ke ghaTa-paTa Adi dravyo pAriNAmikabhAve ane ekendriya - vikalendriyAdi jIvo pAriNAmikabhAve, audayikabhAve ane kSAyopathamikabhAve yathAyogya pratisamaye parivartana pAme che. paryAyAntara thAya che. A vAta barAbara che ne? hA, sarve dravyo pariNAmI nitya che. tethI pratisamaye sarve dravyo parivartana pAme ja che. to tenA uparathI e vAta siddha thAya che ke sarve dravyo pratisamaye jo pariNAmI ja che (parivartana pAme ja che) ane pratisamaye parivartana pAmatA evA sarvadravyone ane tenA sarvaparyAyone kevalI paramAtmA jue che ane jANe che. tethI sarvadravyone jANatA ane jotA evA kevalI bhagavAnanuM kevalajJAna ane kevaladarzana paNa pratisamaye zeyadravyone jANavA ane javArUpe parivartana vALuM ja banyuM, te mATe te banne guNo paNa parivartana pAme ja che. A vAta paNa siddha thAya che. kAraNa ke jema jema zeya badalAya che tema tema te zeyane jANavA rUpe ane jovA rUpe pravartanArUM - jJAna-darzana paNa badalAya ja che. jema sInemAmAM piksara jonArA strI-purUSo khurazI upara bhale sthira beThA che. gamanAgamana kaMI karatA nathI. ane sAme cAlatuM citra ekI najare nihALI rahyA che. tyAre te citramAM jema jema judA judA rasavALuM citra Ave che. tema tema jonArA mANasone paNa te te citrane anusAre avazya citra-vicitrabhAve ja te citranuM jJAna thAya che. (tathA jonArA jIvo mohanA udayavALA hovAthI teomAM tevA hAva-bhAva paNa = vikAro paNa thAya che) tevI ja rIte kevalajJAna ane kevaladarzanathI kevalI bhagavAna paNa saMsAramAM rahelA sarvadravyonA pratisamaye badalAtA paryAyone jue che ane jANe che tethI joyadharmonI parAvRtti pramANe jJAtAnuM jJAna paNa jovA-jANavArUpe navA-navA paryAyone pAme che ane tethI badalAya che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 kArDa-2 - gAthA-34 thI 36 sanmatiprakaraNa avazya parivartana pAme che. (phakta teo mohodayavALA na hovAthI kSINamohI hovAthI samasta vizvane jovA chatAM ane jANavA chatAM tevA prakAranA hAvabhAvavALA ke vikArovALA paryAyo teomAM banatA nathI.) sInemAnAM citro jonArAM strI-purUSo jJAnavALAM paNa bane che ane vikArovALAM paNa bane che. A mahAtmAo sarvadravyomAM parivartana pAmatA paryAyonA mAtra jJAnavALA ja bane che. mohodaya nathI. tethI tevA prakAranA vikArovALA banatA nathI. A rIte kevalI paramAtmAmAM paNa jagaddavartI sarve dravyonA sarva paryAyone jovA ane jANavA rUpe jJAna ane darzanamAM parivartana thAya ja che. phakta mohodayajanya vikAro nathI tethI temAM sarvadravyonA sarvaparyAyone jovA-jANavA rUpe utpAda-vyaya paNa che ja. prazna - kevalI paramAtmAne je samaye kevalajJAna ane kevaladarzana thayAM, te ja samaye sarve dravyonA saikAlika sarve paNa paryAyo joI ja lIdhA che. jANI ja lIdhA che. koI bhAva ajJAta rahya ja nathI. to have bIjA-trIjA samaye zuM jue ane zuM jANe ? dravyomAM thayelA atIta paryAyone ane bhAvimAM AvanArA anAgataparyAyone paNa bhagavAne prathamasamaye ja jANI lIdhA che joI lIdhA che. koI paNa jAtanuM ajJAtapaNe teomAM rahyuM ja nathI. to dvitIyAdi samayomAM A kevalIbhagavAna zuM dekhe ? ane zuM jANe ? uttara - kevalI bhagavAne prathama samaye ja sarvadravyonA atIta- ane anAgata paryAyone jANI lIdhA che. A vAta sarvathA sAcI che. paraMtu je je atItaparyAyo jeTalA kAlaviziSTa che. teTalA kAlaviziSTa paNe jANe che ane jue che temAM 1 samaya pasAra thatAM sarve atItaparyAyo 1 samayAdhika atItakAlapaNe badalAI ja gayA, te paryAyone tevA svarUpe kevalI bhagavAna bIjA samaye ja jue che ane jANe che prathama samaye nahIM, kAraNa ke prathama samaye te paryAyo tevA samayAdhika atItakALavALA hatA ja nahIM evI ja rIte bhAviparyAyone paNa kevalIbhagavAna prathama samaye jarUra jANe che ane dekhe che. paraMtu jeTalA kAlaviziSTa bhAvimAM banavAnA che teTalA kAlaviziSTa bhAvipaNe jANe che ane dekhe che temAM 1 samaya pasAra thatAM bhAvimAM thanArA tamAma paryAyo 1 samayagUnabhAvikolapaNe badalAI ja gayA, te paryAyone tevA kAlaviziSTapaNe kevalIbhagavAna bIjA samayamAM ja jANe che. prathama samayamAM nahIM. kAraNa ke prathama samaye te paryAyo tevA hatA ja nahIM. tethI pUrva samayamAM kevalI bhagavAna tevA bhAvone tevA kAla viziSTapaNe jANatA ja nathI. kAraNa ke zeya dravya ja tevuM nathI. A vAta ApaNe eka udAharaNathI samajIe. eka jIvano prathama bhava gAyano, bIjo bhava ghoDAno, trIjo bhava mAnavano, cotho bhava devano ane pAMcamo bhava dhAro ke mAchalAno che. temAMthI be bhava atIta che. trIjo Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 199 sanmatiprakaraNa kASTha-2 - gAthA-34 thI 36 mAnavano bhava vartamAna che ane pAchalA be bhava bhAvI che. Aje kevalI bhagavAna A jIvane "mAnava che" ema dekhe che. ghoDApaNuM pUrvabhavamAM hatuM ane gAyapaNe pUrvatarabhavamAM A jIva hato ema dekhe che. deva paNe bhAvi, ane matsyapaNe dIrghabhAvi paNa jANe che. Ama jANavAnuM kAraNa zeya evuM A jIvadravya hAla tevuM che. mATe tema jue che ane jANe che. paraMtu temAMthI mAnavano bhava pUrNa karI te jIva deva thayo, ekabhava badalAyo, paraMtu eka bhava badalAye chate kharekhara pAMce bhavo badalAI ja jAya che. (mALAnA maNakAnI jema). kevalI bhagavAna have A jIvane mAnavapaNe vartamAnarUpe nathI jotA ane nathI jANatA, kAraNa ke have joya tevuM nathI, mAnavapaNe atIta, ghoDApaNe atItatara, ane gAyapaNe atItatama jANe che. jyAre devapaNe vartamAna ane matsyapaNe mAtra bhAvi Ama jANe che ane jue che. A jIva jyAre mAnava hato tyAre paNa kevalIbhagavAna tenA bhAvi evA devaparyAyane jANatA ja hatA, paraMtu deva thaze ema bhAvi rUpe jANatA hatA, have bhAvi rUpe devaparyAya nathI jANatA, kAraNa ke kevalajJAnamAM kaMI khAmI nathI nyUnatA nathI paraMtu jIvagata te devaparyAya hAla bhAvi nathI, vartamAna che. devaparyAya bhAvi maTIne vartamAna banyo che. tethI tevA tevA paryAyone jANavAvALAM kevalajJAna ane kevaladarzana paNa badalAya che. A rIte sarvatra samajavuM. bIju eka TrenanuM draSTAnta laIe - amadAvAdathI upaDelI eka Trena muMbaI jaI rahI che. hAla aDadhe surata AvIne ubhI che. te TrenamAM naDIyAda, vaDodarA, bharUca ane aMkalezvaranA sTezanonuM atItapaNuM che. surata sTezananuM vartamAnapaNuM che ane navasArI, bIlImorA, valasADa, vApI, dahANuM, virAra, borIvallI ane bombe senTralanuM bhAvipaNuM che. kevalI bhagavAna paNa A dravyanA A paryAyone kramazaH atIta paryAyone atItapaNe ane kramazaH anAgata paryAyone anAgatapaNe jANe ja che. tathA TrenanA anubhavI mati-zrutajJAnI paNa A jANe ja che ke A Trena ATalAM sTezano pasAra karIne AvI che ane ATalAM sTezano have pasAra karavAnAM che. have te Trena suratathI upaDIne navasArI gaI, uparachallI rIte joIe to eka ja sTezana badalAyuM che Ama lAge che paraMtu surata je vartamAna hatuM te atIta thaI gayuM, aMkalezvara prathama paNe atIta hatuM te dvitIyapaNe atIta thayuM, bharUca dvitIyapaNe atIta hatuM te tRtIyapaNe atIta thayuM ema bhAvimAM paNa navasArI bhAvi hatuM ke vartamAna thaI gayuM, bIllImorA bIjA naMbare bhAvi hatuM te prathama naMbare bhAvi thaI gayuM. Ama sarve atIta sTezano ane anAgana sTezano kAlane AzrayI badalAI ja gayAM, tethI pesenjaromAM paNa tene tene anukula hIlacAla zarU thaI jAya che. A rIte eka sTezana badalAye chate sarve sTezano badalAya che. (A vAta jarAka sthirabuddhi karIne vicAravAthI samajAya tema che.) Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ kANDa-2 - gAthA-34 thI 36 sanmatiprakaraNa trIjuM eka udAharaNa mALAnuM laIe, dhAro ke ApaNe eka mALA gaNIe chIe, teno pacAsamo maNako gaNI rahyA chIe ke je vartamAna che. 1 thI 49 atIta che. 51 thI 108 anAgata che. have pacAsamo eka maNako gaNIne nIce utAryo ane ekAvanamo maNako gaNavA lIdho, uparachallI rIte joIzuM to pacAsamo eka ja maNako badalAyo che. to paNa teTalAmAM to 1 thI 49 maNakA paNa eka adhika atItapaNe badalAI gayA, paccAsamo maNako paNa vartamAna maTIne atIta thaI gayo, ekAvanamo maNaso paNa anAgata hato te vartamAna thaI gayo ane 52 thI 108 maNakAmAM anAgatapaNAnA naMbaro badalAI gayA. 200 kevalI bhagavAna bIjA samaye paNa mAnavane, TrenanA surata sTezanane ane mALAnA pacAsamA maNakAne jANe che ane jue che paNa je pUrve vartamAna svarUpe jotA hatA ane jANatA hatA, tenA badale have te bhAvone atIta rUpe jue che ane jANe che AvA prakAranuM atItapaNuM ane anAgatapaNuM te te padArthomAM prathama samayamAM jotA na hatA, kAraNa ke zeya e ! mAnavamAM, TrenamAM ane mALAmAM mAnavaparyAya, suratanA sTezanano AvirbhAva paryAya ane paccAsamo maNako te kAle (prathama samaye) atItapaNe che ja nahIM, vartamAnapaNe ja che. mATe te te bhAvone prathama samaye atItapaNe jANatA nathI. paNa vartamAnapaNe jANe che. atIta thavAnA che. Ama jANe che. paNa atIta che. Ama jANatA nathI kAraNa ke jJeya hAla tevuM nathI. Ama sarvatra jANavuM paraMtu kevalajJAna-kevaladarzana apUrNa che. Ama na samajavuM. paraMtu zeya tevuM na hatuM. prathama samaye jevuM jJeya che tevuM te jJeya bIjA samaye nathI, bIjA samaye jJeya jevuM che tevuM trIjA samaye nathI. tethI zeya jema jema badalAya che tema tema te jJeyane tevA tevA svarUpe jovA-jANavAnuM kAma kevalajJAna-kevaladarzana kare ja che. tethI zeyane anusAre upayogAtmakabhAve kevalajJAna ane kevaladarzana paNa pratisamaye badalAya ja che. tethI te siddha avasthAnI aMdara paNa kevalajJAna ane kevaladarzanamAM sarvakAle utpAda-vyaya thAya che. A rIte jJeyanA parivartananA AdhAre kevalI paramAtmAnAM kevalajJAna ane kevaladarzana paNa pratisamaye avazya parivartana pAme ja che. tenAthI temAM paNa utpAda ane vyaya thAya che. ane jJeya pramANe thatA A paryAyo saMbaMdhI parAvRttinI jo avivakSA karIe to kevalajJAna ane kevaladarzana, kevalajJAna mAtra rUpe ane kevaladarzana mAtra rUpe dhruva paNa rahe ja che. A rIte tyAM paNa tripadI thAya che. A viSaya kaMIka sthira thaIne vAraMvAra vAMcavo ane vicAravo. // 34-35-36 // jIva ane kevalajJAnAdi guNo kathaMcit bhinna ane kathaMcit abhinna che. arthAt bhinnAbhinna che. tene badale koIka AcAryo jIvadravyathI A banne guNone ekAnte bhinna ja che. Ama mAne che. tenI carcA - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 201 sanmatiprakaraNa kiDa-2 - gAthA-37-38 jIvo aNAinihaNo, kevalaNANaM tu sAiyamaNaMtaM / ia thorammi visese, kahaM jIvo kevalaM hoi // 37 // tamhA aNNo jIvo, aNNe NANAipajavA tassa / uvasamiyAIlakkhaNavisesao kei icchanti // 38 // saMskRta chAyA jIvo'nAdinidhanaH, kevalajJAnaM tu sAdikamanantam / iti sthUre vizeSe, kathaM jIvaH kevalaM bhavati // 37 // tasmAdanyo jIvo'nye jJAnAdiparyAyAstasya / upazamitAdilakSaNavizeSataH kecidicchanti / / 38 / / gAthArtha - jIva e anAdi-anaMta che ane kevalajJAna sAdi-anaMta che. ATalI moTI vizeSatA (bhada) hote chate jIva e kevalajJAnamaya che. Ama (abheda) kema kahevAya ? // 37 || tethI aupazamika Adi lakSaNarUpa bhedane kAraNe jIva e bhinna vastu che ane tenA jJAnAdiparyAyo e bhinna vastu che. ema paNa vaLI koI koI AcAryo Icche che (koI ema mAne che) II 38 || vivecana - dravya ane tenA guNa-paryAyo vAstavikapaNe bhinnabhinna che. A vAta pUjya upAdhyAya zrI yazovijayajI kRta dravya-guNa-paryAyanA rAsamAM DhALa 2-3-4 mAM ghaNA ja vistArathI samajAvelI che. tathA jainadarzanamAM to sarvatra sAmAnyadharma AzrayI abheda ane vizeSadharma AzrayI bheda hoya ja che. Dagale ane pagale vAraMvAra guNa ane guNIno bhedabheda samajavA - samajAvavAmAM Ave che. chatAM koI koI AcAryo jIva ane tenA kevalajJAnAdi guNonI vacce ekAnta bheda ja mAne che. te matanuM nirasana karavA mATe graMthakArazrI have prathama teo taraphano pUrvapakSa raju kare che - (A pUrvapakSa samajAvAya che). TIkAmAM kahyuM che ke - nIvonAvinighana, vastrajJAnaM tu sAdaparyavasamiti zre viruddhadharmAdhyAsalakSaNe vizeSe chAyAtapavadatyantabhedAt kathaM jIvaH kevalaM bhavet ? jIvasyaiva tAvat kevalarUpatA asaMgatA dUrataH saMhananAderiti bhAvaH tasmAd viruddhadharmAdhyAsato'nyo jIvo jJAnAdiparyAyebhyaH, anye ca tato jJAnAdiparyAyA lakSaNabhedAcca tayorbhedaH / tathAhi - jJAna-darzanayoM: kSAyikaH kSAyopazamiko vA bhAvo lakSaNam, jIvasya tu pAriNAmikAdi vo lakSaNamiti kecit vyAkhyAtAraH pratipannAH / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 kASTha-2 - gAthA-39 sanmatiprakaraNa (1) jIva e anAdi anaMta che. ane kevalajJAnAdi paryAyo sAdi-anaMta che. bannenI vacce A ghaNI moTI vizeSatA che. tethI jIva e kevalajJAnarUpa che. Ama kema manAya ? jo banne abhinna hota to jIva anAdi-anaMta hovAthI kevalajJAna paNa anAdi-anaMta hovuM joIe, athavA kevalajJAna sAdi-anaMta che. tethI jIva paNa sAdi-anaMta hovo joIe. paNa Ama nathI, tethI sAbita thAya che ke te banne bhinna che. (2) tathA jIva e dravya che. kevalajJAnAdi paryAyo e dravya nathI paNa guNo che. tethI svarUpabheda paNa che. eka guNI che. bIjo guNa che. tethI paNa te banne che. (3) tathA jIva dravya hovAthI ane karmonI sAthe saMbaMdhavALo hovAthI aupazamikAdi pAMce bhAvovALo che ane karmonI sAthenA saMbaMdhanI avivakSA karo to jIva nAmanu mUlabhUtadravya ekalA pAriNAmikabhAva vALuM che. jyAre kevalajJAnAdi paryAyo to mAtra eka kSAyikabhAva vALA ja che. Ama lakSaNane AzrayIne paNa jIva ane kevalajJAnamAM bheda che. A rIte kAlabheda, svarUpabheda ane lakSaNabheda AdinA kAraNe jIva e anya che. ane kevalajJAnAdi paryAyo paNa anya che. Ama koI koI AcAryo Icche che. Ama mAnavAnuM kAraNa vAraMvAra sAMkhya-naiyAyika ane vaizeSika darzanono abhyAsa tathA niraMtara tenuM vAMcana-zravaNa kAraNa che. AvI mAnyatA thavI te A darzananI chAyA dayamAM utare che. jo ke granthakArazrIne paNa guNa-guNIno A bheda iSTa che. paraMtu te bheda kathaMci iSTa che. arthAt abheda sApekSa evo bheda iSTa che. ekAntabheda ISTa nathI. jyAre uparokta AcAryo kevala ekalA ekAnta bheda ja mAne che. te barAbara nathI. tethI te matanuM nirasana karavA mATe ja ahIM A pakSa raju karAyo che. graMthakArazrIe AkhA A graMthamAM jeTalA jeTalA ekAntavAdanA je koI Agraho che. tenuM nirasana ja kareluM che ane sthAne sthAne anekAntavAda ja prasthApita karyo che. tethI have guNa-guNInA te ekAnta bhedavAdanA pakSanuM khaMDana zarU kare che. // 37-38 // aha puNa puvvapayutto, attho egaMtapakkhapaDisehe / taha vi uyAharaNamiNaM ti, heupaDijoaNaM vocchaM // 39 // atha punaH pUrvaprayukto'rtha ekAntapakSapratiSedhe / tathApyudAharaNamidamiti, hetupratiyojanaM vakSye / / 39 / / gAthArtha - ekAntavAdavALA pakSanA niSedha prasaMge A artha (A viSaya) pahelAM kahevAI ja gayo che. to paNa hetunu pratiyojana kare tevuM (sAdhyanI sAthe hetunI vyAti siddha Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kA-2 - gAthA-39 203 karI Ape tevuM) A udAharaNa ame kahIzuM. (udAharaNa ApIne ame A vyAti samajAvIzuM) 39 // | vivecana - prathamakAMDanI bAramI gAthAmAM ekAntavAdanA khaMDana prasaMge ja amArA vaDe pahelAM kahevAI ja gayuM che ke dravya vinAnA kevala ekalA paryAyo kyAMya hotA nathI, tathA paryAyo vinAnuM ekaluM dravya paNa kyAMya hotu nathI. arthAt dravya sadA paryAyothI yukta hoya che. ane paryAyo sadA dravyathI yukta ja hoya che. kyAreya paNa ekaluM dravya ke ekalA paryAyo hotA ja nathI. tethI ja sarve paNa dravyo utpAda-vyaya ane sthitivALAM ja che. A ja dravyanuM sAcuM ane paripUrNa lakSaNa che. paryAyArthikanayanI ekAttavRSTivALA kevaLa ekalA paryAyone ja dekhe che. dravyane jotA nathI, tethI teone utpAda-vyaya ja dekhAya che. dhRvatva dekhAtuM nathI (jema ke bauddha) ane dravyArthikanayanI ekAntavruSTivALAne kevaLa ekaluM dravya ja dekhAya che. paryAyo dekhAtA nathI. tethI teone kevala ekaluM dhRvatva ja dekhAya che. utpAda-vyaya dekhAtA nathI. (jema ke sAMkhyAdi). A ekAttavRSTi ja jIvane mithyAbhrama karAve che. (prathamakAMDa gAthA-11 thI 13). paraMtu banne nayone sApekSapaNe jo joDavAmAM Ave to ja vastunuM paripUrNa tripadIvALuM anekAntAtmaka svarUpa jovA ane jANavA maLe che ane A ja yathArthavAda che anekAntavAda che. sApekSavAda che. samyagvAda che. kharekhara A ja padArthanuM sAcuM lakSaNa ane sAcuM svarUpa che. A vRSTivALA jIvo ja samyagdaSTi che. jo padArthanuM paripUrNa tripadIvALuM svarUpa jANavuM hoya to dravyathI paryAyono ane paryAyothI dravyano ekAnta bheda (ke ekAnta abheda) na mAnatAM kathaMci bheda ane kathaMcit abheda ja mAnavo joIe. TIkAmAM kahyuM che ke - cANayaM pUrvameva dravyaparyAyomeMmezAttAkSAtireghannakSamDa prayu yonita: "3prAya-dvi-baMgA'' (prathama kAMDa gAthA-12) tyAdinA gAntavyavasthaapnaat tathApi kevalajJAne anekAntAtmakaikarUpaprasAdhakasya hetoH sAdhyenAnugamapradarzakapramANaviSayam udAharaNamidamuttaragAthayA vakSye / A vAta samajAvavA mATe have pachInI ra/3 gAthAomAM eka suMdara udAharaNa Ape che. ane te udAharaNa, kathaMcit abheda sAdhaka anumAnamAM sAdhya ane sAdhananI (hetunI) vyApti siddha karavA mATe ja apAya che. jema ke dravya (pakSa), pa thagnimitram (sAdhya), Rthagnideva mevavyavahArat (hatu-sAdhana). yathA paSTivarSAyukka: puruSa: trizame varSe narAdhipa nAtaH (udArahaNa) : koI paNa dravya (pakSa), potAnA paryAyothI kathaMcit abhinna Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiDa-2 - gAthA-40-41 204 sanmatiprakaraNa che (sAdhya) kAraNa ke je bhedano vyavahAra thAya che. te kathaMcit ja hovAthI (hetu), jema 60 varSanA AyuSyavALo purUSa 30 mA varSe rAjA thayo. (udAharaNa). A anumAnane AgaLa AvanArI gAthAmAM udAharaNa sAthe vadhAre vistArathI samajAvAze. 39 jaha koi saTThivariso tIsaivariso NarAhivo jAo / ubhayattha jAyasaddo, varisavibhAgaM visesei // 40 // evaM jIvaddavvaM, aNAiNihaNamavisesiyaM jamhA / rAyasariso u kevalipajjAo tassa saviseso // 41 // saMskRta chAyA yathA kazcitSaSThivarSastriMzadvarSo narAdhipo jAtaH / ubhayatra jAtazabdo, varSavibhAgaM vizeSayati // 40 // evaM jIvadravyaM anAdinidhanamavizeSitaM yasmAt / rAjasadRzastu kevaliparyAyastasya sa vizeSaH // 41 // gAthArtha - jema koIka sATha varSanI uMmaravALo purUSa trIsa varSanI uMmare rAjA thayo, Ama bolavAmAM vaparAyelo nAta zabda bannemAM mAtra varSano vibhAga ja sUcave che. te 40 || e pramANe koI paNa prakAranI vizeSatAonI avivakSA karAya tyAre je kAraNathI A jIvadravya anAdi-anaMta che ane te jIvadravyano je kevalI paryAya che. te rAjaparyAyatulya vizeSa paryAya che. . 41 // vivecana - dravyathI tenA paryAyo ekAtte bhinna nathI, paraMtu kathaMci bhinna che ane kathaMcit abhinna paNa che. te vAta granthakArazrI eka udAharaNa ApIne samajAve che. jema koI eka sAeTha varSanI uMmaravALo purUSa che te potAnA uditapuNyanA kAraNe trIsa varSanI uMmare rAjA thayo. tyAre jagatamAM Ama kahevAya che ke "je A manuSya hato te have rAjA thayo" A dRSTAntamAM manuSyapaNuM to pahelethI che ja, ane rAjApaNuM AvyuM to paNa manuSyapaNuM to rahe ja che. eTale ke rAjApaNuM AvyA pahelAM paNa ane rAjApaNuM AvyA pachI paNa manuSyapaNuM sadA che ja, phakta arAjaparyAya trIsa varSanI uMmara sudhI ja rahe che pachI te paryAya cAlyo jAya che ane rAjaparyAya pragaTa thAya che je pAchalA trIsa varSa sudhI rahe che. Ama manuSyapaNuM janmathI maraNa sudhI dhruva, ane arAjaparyAya tathA rAjaparyAya Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ kADa-2 - gAthA-40-41 sanmatiprakaraNa 205 pUrvakAlamAM ane pAchalA kAlamAM vyaya-utpAdabhAve varte che. A eka dRSTAnta che. tenI jema jIvadravya ane kevalajJAnamAM paNa Ama ja che. te dAntika che. manuSyapaNAnI jagyAe jIvapaNuM che ane arAjaparyAyanI jagyAe chadmasthaparyAya che tathA rAjaparyAyanI jagyAe kevalI paryAya che. have ApaNe dRSTAntane anusAre dArdAntikamAM vicArI joIe. TIkAmAM kahyuM che ke - yathA zrad puruSa: pagivarSa sarvAyuddhaHzratya vaMzavaI: sannarAdhipo jAtaH, ubhayatra manuSye rAjani ca jAtazabdo'yaM prayukto varSavibhAgamevAsya darzayati / jema janmathI maraNa sudhI manuSya teno te ja che. temAM arAjaparyAya hoya ke rAjaparyAya hoya paNa pUrvApara banne avasthAmAM manuSyapaNu sadA dhruva che. tenI jema anAdikAlathI ane anaMtakAla sudhI jIvadravya tenuM te ja che. temAM akevalI paryAya (chAsthatA) hoya ke kevalaparyAya hoya paNa pUrvApara banne avasthAmAM jIvapaNuM sadA dhruva ja rahe che. tathA te ja manuSya have arAjA maTI rAjA banyo emAM vaparAyela "nA" zabda (eTale gujarAtI bhASAmAM "banyo" zabda) te ja manuSyane manuSyapaNe jIvaMta rAkhIne arAjaparyAyathI rAjaparyAyarUpe viziSTa banAve che. tevI ja rIte A jIva paNa jIvapaNe jIvaMta hote jIte have akevalI (chagha0) maTIne kevalI banyo, AmAM vaparAyela "nAta" zabda te ja jIvane jIvapaNe dhruva rAkhIne akevalIpaNAnA paryAyamAMthI kevalIpaNAnA paryAyarUpe viziSTa banAve che. janmathI maraNa paryanta "A manuSya che. A manuSya che" Avo paNa vyavahAra thAya che kAraNa ke temAM mAnavapaNuM sadA che. A sAmAnyano vyavahAra thayo gaNAya, kAraNa ke mAnavapaNuM e arAjaparyAya ane rAjaparyAyanI apekSAe sAmAnya che. temAM ja eTale ke te sAmAnyamAM ja A mAnava pahelAM arAjA hato, te have arAjA maTI gayo ane rAjA banyo, temAM arAjApaNuM ane rAjApaNuM je jaNAvavAmAM AvyuM che te sAmAnya evA mAnavamAM vizeSano vyavahAra che. tevI ja rIte anAdi-anaMtakAla sudhI jIvadravyamAM jIvapaNAno je vyavahAra che. te sAmAnyano vyavahAra che. temAM ja akevalIpaNuM ane kevalIpaNuM je jaNAvavAmAM Ave che te vizeSano vyavahAra che A rIte sAmAnyapaNAnA vyavahAramAM ja vizeSapaNAno vyavahAra thato hovAthI sAmAnyathI A vizeSaparyAyo ekAnta bhinna nathI. A pramANe vizeSadharmo sAmAnyathI kathaMcit bhinna che. ane kathaMcit abhinna che. paNa ekAnta bhinna nathI. jo ekAnta bhinna hota to A jIva je anAdi-anaMta che te anAdithI anaMtakALa sudhI ekasvarUpavALo ja rahevo joIe, kAraNa ke temAM AvatA paryAyo jo tenAthI ekAnta Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 kArDa-2 - gAthA-40-41 sanmatiprakaraNa bhinna ja hoya, to paryAya badalAye chate paNa dravya badalAyuM nahI kahevAya, tethI je devapaNe dehadhArI jIva che. te marIne purUSapaNe dehadhArI thAya tyAre, tathA je purUSapaNe dehadhArI che te marIne nArakIpaNe dehadhArI thAya tyAre mAtra paryAyo ja jo badalAtA hoya ane dravya jo avicalita dhruva ja rahetuM hoya to jIvadravyamAM je te te bhAve pariNAma pAmavA paNuM jaNAya che te na dekhAvuM joIe ane na kahevarAvavuM joIe paraMtu Ama thatuM nathI. ulaTuM ema kahevAya che ke devarUpe je jIvadravya hatuM, te ja jIvadravya have purUSarUpe banyuM, purUSarUpe je jIvadravya hatuM te jIvadravya have nArakIrUpe banyuM, Ama te te paryAya svarUpe dravya banyuM = dravya parivartana pAmyuM, Ama bolAya che ane Ama jaNAya che devapaNe lomAhArI A ja jIvadravya mAnava banatAM kavalAhArI Adi rUpe pariNAma pAme che. mAtra zarIra ja badalAya che. ane jIva nathI badalAto Ama nathI. paNa jIvanA paNa sarva bhAvo badalAya che. te te bhavanI paristhiti rUpe jIvadravya paNa pariNAma pAme che. tethI te paryAyo (parivartano) jIvadravyathI kathaMcit abhinna paNa avazya che ane jo Ama hoya to ja A vyavahAra saMbhave ane A rUpAntara saMbhave. TIkAmAM kahyuM che ke - pravamananta draSTArtava nIdravyamanAnidhanamavoSitabhavya* jIvarUpaM sAmAnyaM yato rAjatvaparyAyasadRzaH kevalitvaparyAyastasya tathAbhUtajIvadravyasya vizeSastasmAt tena rUpeNa jIvadravyasAmAnyasyApi kathaMcidutpatteH sAmAnyamapyutpannaM prAktanarUpasya vigamAt sAmAnyamapi tadabhinnaM kathaMcid vigataM pUrvottarapiNDaghaTaparyAyaparityAgopAdAnapravRttaikamRdravyavat / "jIvadravya" e sAmAnya che. ane akevalaparyAya tathA kevalI paryAya te vizeSa che. jema "manuSyapaNu" e sAmAnya che ane arAjaparyAya tathA rAjaparyAya e vizeSa che. vizeSonA parivartanane lIdhe vizeSothI abhinna evuM sAmAnya paNa parivartana pAme ja che. tethI sAmAnya evuM jIvadravya sAmAnyapaNe jema dhruva che tema akeliparyAya ane kevali paryAyAtmaka vizeSonA parivartanane lIdhe tenAthI abhinna evuM sAmAnya jIvadravya paNa parivartanavALuM hovAthI utpAda-vyaya vALuM che ja. tethI jIvadravya nAmanuM sAmAnya paNa paryAyArthikanayanI apekSAe utpAda ane vyayavALuM che. tathA te ja jIvadravya dravyArthikanayanI apekSAe dhruva paNa avazya che ja, mATe sAmAnya evuM jIvadravya tripadImaya che. nityAnitya che tathA tenA akevaliparyAya ane keliparyAya paNa sattAgata rIte jIvadravyamAM atItakAlamAM paNa hatA ja, to ja pragaTa thayA che ane te kevalajJAnAdi guNono pragaTapaNe utpAda thayo che ane apragaTapaNAno nAza thayo che. jema talamAM tela prathamathI ja sattAgata rIte che ja, to ja ghANI Adi saMyogajanya purUSArthathI nIkaLe che. tethI A paryAyo paNa pragaTa hoya ke Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kANDa-2 - gAthA-40-41 apragaTa hoya paNa sattAgata rIte to dravyamAM sadA che ja, tethI paryAyo paNa dravyArthikanayanI apekSAe dhruva che ane pragaTa-apragaTa bhAve utpatti-vinAza vALA paNa che. jema akevaliparyAya nAza pAmyo ane kevaliparyAya utpanna thayo, tevI ja rIte te kevaliparyAya paNa pratisamaye jJeyatattvanA parivartana pramANe utpAda-vinAza pAme ja che. A rIte paryAyo paryAyArthikanayanI apekSAe AvirbhAva-tirobhAva svarUpe utpAda-vinAzazAlI paNa che. dravya hoya ke paryAya hoya, Ama banne dravyArthikanayanI apekSAe dhruva ane paryAyArthikanayanI apekSAe utpAdavyayavALAM che. tethI banne nayo joDatAM dravya ane paryAyo banne utpAda-vyaya ane dhruva svarUpavALA che. jo paryAyone (vizeSone) dravyathI (sAmAnyathI) ekAnte bhinna mAnIe to paryAyomAM mAtra utpAda ane vyaya ja Ave, dhruvatva na saMbhave, ane dravyamAM mAtra vatva ja saMbhave, utpAda-vyaya na saMbhave eTale koI paNa dravya athavA paryAya tripadImaya banaze ja nahIM, ane tripadImaya je na hoya te sat kahevAya ja nahIM, tethI paryAyone (vizeSone) dravyathI (sAmAnyathI) kathaMcid abhinna paNa mAnavA joIe. to ja "je A manuSya arAjA hato te ja manuSya 30 varSe rAjA banyo'' Ama saMsAramAM jema kahevAya che. tema je A jIva akevalI hato, te ja kevalI banyo Avo vyavahAra susaMgata thAya che. 207 uparanI carcAthI samajAze ke jIva anAdi-anaMta che. ane kevalajJAna kevaladarzana sAdi-anaMta che. ATalI moTI (sthUla) vizeSatA hote chate paNa jIva ane kevalano abheda kema hoya ? Avo (gAthA 37-38mAM) prazna karIne jIvane kevalajJAnathI ekAnte bhinna mAnavAno bhedavAdIno je Azaya hato. te khoTo che. ekAnte bheda nathI. Ama siddha karyuM. jIvadravya jema dravyapaNe anAdi-anaMta jarUra che. paNa sAthe sAthe jIva judA judA paryAyane AzrayI anAdi-sAnta, sAdi-anaMta ane sAdi-sAnta ema cAre bhAMgAvALo paNa apekSAvizeSe jarUra che. mAtra 1 bhAMgAvALo nathI, jema ke A jIva, jIvapaNe anAdianaMta, akevalIpaNe anAdi-sAnta, kevalIpaNe sAdi-anaMta ane pratyeka samaya samayanA parivartana pramANe sAdi-sAnta ema cAre bhAMgAvALo che. evI ja rIte kaivalajJa na-kevaladarzana paNa sattAgatapaNe anAdi-anaMta, tirobhAve (apragaTapaNe) anAdi-sAnta, AvirbhAve (pragaTapaNe) sAdi-anaMta ane pratisamayanA jJeyatattvAnusAra parivartana pramANe RjusUtra nayanI apekSAe sAdi-sAnta ema kevalajJAna ane kevaladarzana paNa cArabhAMgA vALuM ja che. have jo jIvadravya ane kevalajJAnAdi paryAyo A banne cArabhAMgA vALA ja hoya to sthUla evI (moTI) vizeSatA kyAM rahI ? ke jethI ekAntabheda mAnavo paDe ? jo nayapUrvaka vastutattva vicArIe to A vastutattva jarUra samajAya. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 kArDa-2 -- gAthA-42 sanmatiprakaraNa A rIte dravyathI paryAyo (sAmAnyathI vizeSa) kathaMcit bhinna ane kathaMcit abhinna ema banne che ja. ekAtte ekalA bhedane ja athavA ekalA abhedane ja mAtra mAnavuM te mithyAtva che. kathaMcit abheda paNa che tene siddha karanAra nyAyazAstrAnusArI anumAnaprayoga A pramANe che - sAmAnya (pakSa), vizeSyaH 1thagnimitram (sAdhya), (sAmAncepa vizeE ) medravyavahAraprAmAUivAt (hetu), yathA zvameva purupadravya karInaparyAyarInaparyAyAkhyAM bhedavyavahArabhAvamApnoti, tadvat ekameva jIvadravyaM akevali-kevaliparyAyAbhyAM bhedavyavahAramApnoti / tasmAt tajjIvadravyaM akevalikevaliparyAyAbhyAM kathaJcidabhinnameva / / A rIte jotAM koI paNa vAtano virodha Avato nathI, je loko jagatanA svarUpane anekAntavRSTithI samaje che ane e rIte jue che. tene yathArtha samajAya che. koI paNa jAtano kyAMya virodha ke koI paNa prakArano doSa Avato nathI. jeonI ekAnta bhedadraSTi che athavA ekAtta abhedadraSTi che. tene ja virodha Ave che. tene ja upara kahyA pramANe virodha-arthAt asamanvaya dekhAya che. paNa A ekAttavRSTi e ja moTo aMdhApo che. ajJAnadazA che. //40-41 uparanI carcAthI dravya-paryAya vacce (jIva ane akevalI ane kevalI paryAya vacce, tathA purUSa ane arAjaparyAya-rAjaparyAya vacce) kathaMcit abheda samajAvyo che. paraMtu A sAMbhaLIne koI kadAca ekAnta abheda ja samajI le ane bhedano apalApa kare to te paNa ekAntavAda banavAthI mithyAtva ja kahevAya che. tethI tevA ekAnta abhedavAdanI sAme jIva ane kevalajJAnAdi vacce kathaMcit bheda paNa che te have samajAve che nIvo mAno, "nIva" tti mitro paNa vaLyo. jaM purisAuyajIvo, devAuyajIviyavisiTTho // 42 // nIvonAiinadhano, "nava'' kRti = niyamato vaccaH | yatpuruSAyuSkajIvo, devAyuSkajIvitaviziSTaH / / 42 / / gAthArtha - jIvadravya anAdi-anaMta che. to paNa "A jIva sadA jIvamAtra ja che" Ama ekAMtathI na kahevAya, kAraNa ke purUSapaNe thayelo jIva devapaNAthI bhinna (viziSTa) vyavahAra pAme che. / 42 || vivecana - A saMsAramAM rahelAM sarva jIvadravyo "jIvapaNe" anAdi-anaMta che eTale ke jIvamAtrapaNe sAmAnyarUpe jarUra che ja. to paNa te mAtra "jIvarUpa ja" che. sAmAnyAtmaka Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-2 - gAthA-42 209 ja che. arthAt ekAne abheda ja che Ama nathI. kAraNa ke devabhavamAM rahelo jIva devabhava samApta karIne jayAre purUSAyuSka (manuSyabhava) dhAraNa kare che tyAre purUSAyuSka banelo te jIva, devabhavanA svarUpathI viziSTa (bhinna) che. arthAt devAvasthAthI bhinna avasthA pAmyo che. AvA prakArano vizeSano vyavahAra thAya che ane vizeSasvarUpa dekhAya paNa che. devabhavamAM te animeSa nayaNI, cAra AMgaLabhUmithI adhdhara, lomAhArI, vaikriyazarIrI, avadhijJAnI, bAlya-jarAvasthArahita ityAdi bhAvo vALo je A jIva hato te badhA ja bhAvo purUSAyuSya (manuSya) banatAM cAlyA jAya che. eTale ke te te paryAyono tathA te te paryAyarUpe jIvadravyano jarUra nAza thAya che ane tenAthI viparItabhAvavALo bane che. tethI te jIvanI avasthA (paryAya) jarUra palaTAya che. "jIvapaNe" jarUra sAmAnya che. paraMtu sAmAnya mAtra ja che Ama nathI. vizeSa paNa che ja. kevala ekalo abheda nathI. bheda paNa jarUra che. jema 60 varSanI uMmaravALo purUSa sAeThe varasa sudhI purUSapaNe samAna (sAmAnya-abheda) hovA chatAM paNa trIsa varasa bAda arAjamAMthI rAjApaNe viziSTa bane che. bheda paNa pAme che. tathA akevalImAMthI kevalIpaNe bane che ane bheda pAme che. tema anAdi-anaMta evo jIva paNa "jIvapaNe" abhinna hovA chatAM paNa deva-mAnava Adi paryAyarUpe bhinna paNa che vizeSa paNa che. deva ane purUSa A to dRSTigocara thAya evA be paryAya jaNAvyA che tenA uparathI pratisamaye skUla ane sUkSma audayikabhAvanA ane kSAyozimikabhAvanA paryAyo pAriNAmika bhAvanA kAraNe 1 thI 12 guNaThANAnA jIvomAM palaTAya che. 13-14 guNaThANAmAM audayika ane kSAyikabhAvanA paryAyo pAriNAmika bhAvanA kAraNe badalAya che ane siddhAvasthAmAM zeyanI parAvRttine anusAre kSAyikabhAvanA paryAyo pAriNAmika bhAvane anusAre palaTAya che. tethI A jIvadravya jema sAmAnya che tema vizeSa paNa avazya che. abhinna jema che tema bhinna paNa che A rIte sarve padArtho sAmAnya-vizeSa ane bhedabheda ema ubhaya svarUpa che. TIkAmAM kahyuM che ke - gIvoDanAiinadhano nIva vi vizeSavina ti niyamo 7 vaktavyam, yataH puruSAyuSkajIvo devAyuSkajIvAd viziSTa jIva eva iti tvabhede puruSajIva ityAdibhedo na bhavet / kevalasya sAmAnyasya vizeSapratyayAbhidhAnAnibandhanatvAnnirnimittasyApi vizeSapratyayAbhidhAnasya sambhave sAmAnyapratyayAbhidhAnasyApi nirnimittasyaiva bhAvAt tannibandhanasAmAnyAbhyupagamo'pyayuktaH syAditi sarvAbhAvaH / na ca vizeSapratyayasya bAdhArahitasyApi mithyAtvam, itaratrApi tatprasakteriti pratipAdanAt / / 42 // koI paNa eka jIvadravya anAdi-anaMtakALa sudhI saMkhyAmAM eka ja dravya rahe che. chatAM temAM kSAyopathamika-kSAyika ane audayikabhAvanA paryAyo asaMkhyAtA ane anaMtA thAya che. Ama saMkhyAthI paNa kathaMci bheda che. te have jaNAve che - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAraDa-2 - gAthA-43 210 sanmatiprakaraNa saMkhejamasaMkhejaM, aNaMtakappaM ca kevalaM NANaM / taha rAgadosamohA, aNNe vi ya jIvapajjAyA / / 43 / / saGkhyAtamasaGkhyAtamanantakalpaJca kevalaM jJAnam / tathA rAgadveSamohA, anye'pi ca jIvaparyAyAH / / 43 / / gAthArtha - kevalajJAna saMkhyAta-asaMkhyAta ane anaMta bhedavALuM che. tathA tevI ja rIte rAga-dveSa ane moha vigere jIvanA bIjA paNa paryAyo (saMkhyAta-asaMkhyAta ane anaMta) che. tethI jIvadravyathI A paryAyo kathaMcit bhinna paNa che. je 43 || vivecana - koI paNa jIvadravya te saMkhyAmAM pote eka che ane tenA kevalajJAnAdi zuddha paryAyo tathA rAgadveSamohAdi azuddha paryAyo saMkhyAta-asaMkhyAta ane anaMta che have jo ekAte abheda ja hoya to A saMkhyAbheda kema ghaTe ? jIva ane kevalajJAnAdi paryAyo jo sarvathA abhinna ja hoya to jIvadravya eka hovAthI kevalajJAnAdi zuddha paryAyo ane rAgAdi azuddha paryAyo paNa saMkhyAmAM eka ja hovA joIe. saMkhyAta-asaMkhyAta ane anaMta kema ghaTe ? ane jo paryAyo trividha saMkhyAvALA hoya to jIvadravya paNa trividha saMkhyAvALuM hovuM joIe, eka kema hoya? te paNa trividha saMkhyAvALuM hovuM joIe. paraMtu Ama nathI. tethI kathaMcit bhinna paNa avazya che ja. prazna - kevalajJAnAdi zuddha paryAyo ane rAgadveSAdi azuddha paryAyo jIvadravyathI bhinnabhinna che. te to samajAyuM. paraMtu te paryAyo saMkhyA - asaMkhyAta ane anaMta je kahyA, te kevI rIte ghaTe ? uttara - kevalajJAna ane kevaladarzanathI dharma-adharma-AkAzAdi cha dravyo jaNAya che. ahIM joya evAM 6 dravyo jAtinI apekSAe (saMkhyAta) hovAthI tene jonArUM kevalajJAna ane kevaladarzana paNa saMkhyAta kahevAya che. tathA te kevalajJAna-kevaladarzanathI dharma-adharma-lokAkAzake je asaMkhyAta pradezavALAM che. tenA asaMkhyAtA pradezo jaNAya che. tethI tene jonArUM ane jANanArUM kevalajJAna-kevaladarzana asaMkhyAtuM kahevAya che. tathA jIvadravyo alokAkAza ane traNe kALanA samayo anaMta che. te anaMtAne A jJAna-darzana jANe che mATe A jJAnadarzana anaMta paNa che. tathA pudgalAstikAya dravya saMkhyAtapradezI-asaMkhyAtapradezI ane anaMtapradezI paNa che. tevA prakAranA dravyane jANatuM ane jotuM evuM kevalajJAna ane kevaladarzana saMkhyAtuasaMkhyAtu ane anaMtu paNa che ja. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 211 sanmatiprakaraNa kArDa-2 - gAthA-43 TIkAmAM kahyuM che ke - mAtmaNa patirAthazcit tatiri vatraNekSa, kevalasya vA jJAnadarzanarUpatayA dvirUpatvAt tadavyatirikta AtmApi dvirUpaH asaMkhyeyapradezAtmakatvAdAtmanaH kevalamapyasaMkhyeyam, anantArthaviSayatayA kevalasyAnantatvAdAtmA'pyanantaH / evaM rAgadveSamohA anye'pi jIvaparyAyAzchadmasthAvasthAbhAvina saMkhyeyAsaMkhyeyAnantaprakArA AlambyabhedAt tadAtmakatvAt saMsAryAtmA'pi tadvat tathaiva syAt / jIvadravya eka, ane tenA guNa-paryAyo anaMta, tathA te eka-eka guNaparyAyamAM paNa saMkhyAnuM vaividhya. A saghaLI vAta ema sUcave che ke jIvadravya jema sAmAnya che. tema vizeSa paNa che. jema abhinna che. tema bhinna paNa jarUra che. cothA karmagraMthamAM ane lokaprakAzamAM saMkhyAtA-asaMkhyAtA ane anaMtAnA svarUpamAM chelle "kevalajJAna ane kevaladarzananA paryAyA" umerIne navamuM anaMtu je karavAmAM Ave che tyAM eka eka jIvanA kevalajJAna ane kevaladarzananA paryAyo anaMtAnaMta jaNAvyA che. kAraNa ke sarve dravyonA sarvakSetra saMbaMdhI sarvakAla saMbaMdhI sarve paNa paryAyo kevalajJAna-darzanamAM jhaLake che. jaNAya che. tethI te sarve paryAyo jJAyakapaNe kevalajJAna-kevaladarzananA paNa kahevAya che. Ama saMkhyAkRta vaividhyane lIdhe paNa jIvadravya bhedAbhadavALuM ane sAmAnya vizeSavALuM - ema ubhayAtmaka che. A vAta nirvivAda siddha thAya che. A rIte jyAM sAmAnya che. tyAM ja anaMta vizeSo rahelA che. ane jyAM anaMtA vizeSo rahelA che. tyAM ja sAmAnya paNa raheluM che. koI paNa vastu ubhayAtmaka mAtra che. vivakSAnA vazathI ekanI pradhAnatA ane bIjAnI gauNatA karavAmAM Ave che. || 43 . bIjo kADa samApta Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kANDa sAmAnyathI vizeSa, ke vizeSathI sAmAnya ekAnte bhinna paNa nathI, tema ja ekAnte abhinna paNa nathI arthAt bhinnAbhinna che. tenuM kathana sAmaNNammi viseso, visesapakkhe ya vayaNaviNiveso / navvaragAmamAM, vAr3a tayaM ca ppiyamer3A ? // sAmAnye vizeSo, vizeSapakSe ca vacanaviniveza: / dravyapariNatimanyAM darzayati takaJca niyamayati / / 1 / / tathA gAthArtha - sAmAnyamAM vizeSano, ane vizeSamAM sAmAnyano je koI vacanavyavahAra thAya che. te dravyane ane tenA anya pariNamanane (dravyane ane paryAyane) siddha kare te vizeSa vastu temaja che. sAmAnyAtmaka paNa che. Ama niyamita (abhedane paNa) jAhera kare che. // 1 // vivecana - jagatamAM prAmANika puruSonA je koI paNa vacanavyavahAro thAya che. te saghaLAya samajI zocIne jJAnapUrvaka thAya che. vacanavyavahAromAM koI paNa jAtanI bAdhA na Ave evuM jo jJAna hoya to ja te jJAna yathArtha che. sAcu che. tethI jyAM je koI samyajJAnapUrvaka vacanavyavahAra thAya che. tevuM ja te vastumAM svarUpa paNa hoya che. te svarUpane samajIne (jANIne) ja te vacana vyavahAra thAya che. jema ke devadatta nAmano eka purUSa che. tene janmathI maraNa paryanta loko "A purUSa che A purUSa che" ema ja kahe che. purUSapaNAno ja vacanavyavahAra kare che. A vacanavyavahAra abAdhita (sAco) to ja kahevAya ke jo temAM janmathI maraNa paryanta purUSapaNuM rahetuM hoya ane kharekhara tavuM purUSapaNuM te devadattamAM janmathI maraNa paryanta rahe ja che. mATe purUSapaNe sAmAnya jarUra che. tathA te ja devadattane amuka varSo sudhI bAlaka, pachInAM keTalAMka varSo sudhI yuvAna, ane tyArapachInAM keTalAMka varSo sudhI vRddha paNa kahevAya che. A vacanavyavahAra paNa to sAco kahevAya ke jo te purUSamAM bAlyAdibhAvo hoya to, ane te bAlyAdi bhAvo temAM che ja, tethI vizeSa paNa avazya che ja. te devadattamAM jema puruSapaNA rUpa sAmAnya janmathI maraNa paryanta sadA varte che. tevI ja rIte bAlyAdi bhAvo rUpa vizeSa paNa kAlabhede avazya varte ja che. A udAharaNa uparathI nakkI thAya che ke devadatta nAmanA mAnavImAM "purUSapaNAno' sAmAnya vyavahAra, ane "bAlyAdipaNAno" vizeSavyavahAra ema banne vacanavyavahAro jagatamAM pravarte che. A vacanavyavahAro to ja pravartatA haze ke A banne prakAranA bhAvo devadatta nAmanA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kATha-3 - gAthA-1 213 dravyamAM hoya to ja, tethI banne bhAvo temAM che. tethI ja AvA sAmAnya-vizeSanA abAdhitavyavahAro thAya che. tethI purUSapaNe sAmAnya evA devadattamAM bAlyAdibhAva vizeSano vyavahAra pravarte che ane bAlyAdibhAva vizeSa evA devadattamAM purUSapaNAnA sAmAnyano vyavahAra paNa pravarte che. tethI devadatta nAmanuM A dravya sAmAnyAtmaka paNa che ane vizeSAtmaka paNa che. jyAre purUSapaNe sAmAnya evA devadattamAM bAlyAdi vizeSano vacana vyavahAra thAya che tyAre te dravya bAlyAdibhAva rU5 anya pariNatine paNa dekhADe che. kAraNa ke bAlyAdi paryAyo bhedasUcaka che tathA takSaOM eTale ke te bAlyAdi vizeSo dekhAtA hovA chatAM temAM jyAre purUSapaNAnI" sAmAnyabuddhi thAya che. tyAre te buddhi paryAyomAM sAmAnya rUpa anya pariNatine paNa siddha kare che. Ama dravya-paryAya mAtra svarUpa arthAt ubhayAtmaka svarUpavALo A padArtha che. ema siddha thAya che. bIju eka udAharaNa laIe "eka vRkSa che" temAM aneka zAkhA-prazAkhA-phula-phaLapAMdaDAM (patra) Adi che. te AkhA vRkSane vRkSapaNe joIe ane vacanavyavahAra karIe ke A eka akhaMDa vRkSa che tyAre te sAmAnya che. ane hakIkatathI AkhA vRkSamAM vRkSapaNe samAnatAekatA-abhedatA che ja, ane to ja bolAya che vRkSanA eka eka aMzamAM vRkSatra vAstavikapaNe varta ja che. A vAta niHsaMdeha che. chatAM vRkSapaNe eka-akhaMDa-samAna hovA chatAM paNa te vRkSamAM zAkhA-prazAkhA Adi paNe vizeSAtmaka anya pariNamana paNa eTale ke bheda paNa che ja. zAkhA-prazAkhA ghasIne auSadha rUpe vaparAya che. phula suMghavA rUpe vaparAya che. phaLa khAvA rUpe vaparAya che. A badhA bhAgo eka rUpa = samAna nathI arthAt vizeSa vizeSa paNa che. tethI sAmAnya evA vRkSamAM zAkhAdino je bhedavALo vacanavyavahAra thAya che. te sAmAnyane rAkhIne vizeSane sUcave che arthAt te sApekSapaNe bhedasUcaka che. tathA zAkhAdi vizeSomAM paNa "A vRkSa che A vRkSa che" Avo je sAmAnya vyavahAra thAya che te vizeSomAM sAmAnya paNa che Ama niyamana kare che. A ja rIte zarIra nAmanuM avayavI e sAmAnya che ane temAM hAtha-paga-mAthu-peTachAtI-kammara Adi avayavo e vizeSa paNa che ja. zarIramAM badhA avayavo judA-judA che. ema samajIne je avayavano vacanavyavahAra pravarte che te sAmAnyamAM vizeSano vyavahAra che. ane badhA ja avayavo avayava svarUpe bhinna bhinna dekhAtA hovA chatAM zarIra rUpe eka che - samAna che akhaMDa che. Avo je vacanavyavahAra pravarte che te vizeSamAM sAmAnyano vacanavyavahAra kahevAya che. "Ta: masti' ghaTa che. AvuM bolavAmAM jema sattA (sAmAnya) jaNAya che. tema ghaTAnDa (ghaTa nAmanI) vizeSAtmaka anya pariNati paNa dekhAya che. tathA te ghaTAtmaka vizeSa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 kArDa-3 - gAthA-1 sanmatiprakaraNa paNa sattA nAmanA sAmAnyanI sAthe ja che ema niyamana kare che A bannemAMnA koI paNa eka vinA bIjuM saMbhavatuM nathI. jagatamAtranA saghaLA paNa padArtho A rIte sAmAnyAtmaka ane vizeSAtmaka ema ubhayAtmaka che. A ubhayAtmakapaNuM e ja vastunuM sahaja ane sAcuM svarUpa che. pariNAmikabhAva che. sAmAnya rUpe rahelA dravyanuM navA navA vizeSapaNe pariNamana thavuM e ja padArthanuM svAbhAvika svarUpa che. te bannemAM jyAre vizeSane AzrayI vacanavyavahAra pravarte che tyAre dravya ane paryAyanuM anyatva (bhinnatva) jaNAya che. ane jyAre sAmAnyane AzrayI vacanavyavahAra pravarte che tyAre dravya ane paryAyano abheda (ananyatva) jaNAya che. padArthamAtranuM AvuM svarUpa che. sAmAnyamAM vizeSa paNa che ja, ane vizeSamAM sAmAnya paNa che ja. mATIno eka piMDa laIne ghaTa banAvIe tyAre kAlakrame thatA mRtyiMDa-sthAsa-kozakuzula-ghaTa Adi je avasthAo che te judI-judI hovAthI vizeSa che. paraMtu te saghaLA ya vizeSomAM "mRtva" mATIpaNuM to raheluM ja che. A je mRtva (mATIpaNuM) che. te sAmAnya che. evI ja rIte mRtva (mATIpaNuM) sAmAnya cAlu rahete chate mRtiMDAdi vizeSo paNa temAM ja thAya che. bahAra thatA nathI. mATe sAmAnya ane vizeSa ema ubhayAtmaka padArtha che. tethI ja vacanavyavahAro paNa tevA tevA thAya che ane te padArthonuM tevuM ja jJAna karavuM joIe, to ja te jJAna yathArtha bane che. | vedAdarzana (jaimInIya darzana prabhAkara tathA kumArilla bhaTTa) Adi "satyaM vra nA " kahIne AkhuM jagata ekabrahma rUpa ja che. sarvavastuo sarvathA ekarUpa ja che Ama je mAne che te ekAtta sAmAnyavAdI che. sakalavastune ekarUpa mAnIne temAM rahelA vizeSono apalApa kare che. saghaLI ya vastu sarvathA ekasvarUpa kyAM che? jIva sacetana che, jaDa acetana che. jIvamAM paNa sthAvara jIvo alpacetanA vALA che. bIjA jIvo adhikaadhika cetanAvALA che. paMcendriyamAM paNa koI strIAkAre che. koI purUSa AkAre che koI napuMsaka AkAre che. tethI padArthapaNe sAmAnya hovA chatAM paNa uparokta vizeSothI vizeSa paNa che ja. sarvathA sAmAnyAtmaka ke ekAtmaka nathI. A kAraNe Avo ja ekAtta abheda vAda che te mithyA che. mATe vedAntadarzanano sarvathA ekAnta sAmAnyavAda ucita nathI. tathA bauddhadarzana "rva kSa m' kahIne ekAnta vizeSa vAdanuM ja samarthana kare che. A paNa sAmAnyanA apakSApaka hovAthI barAbara nathI. te A pramANe - teonuM kahevuM che ke pratyeka vastuo pratisamaye sarvathA nAza pAmI jAya che. ane bIjA samaye sarvathA navI ja vastu utpanna thAya che. arthAt pratisamaye vizeSa-vizeSa ja che temAM sAmAnya nAmanuM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-3 - gAthA-1 215 dhruva koI sthira dravya che ja nahIM. have jo mUlabhUta dhruva evuM sAmAnya (dravyo ja na hoya to vizeSa pragaTa thAya konAmAM? purUSasvarUpa dhruva dravya hoya, to bAlyAdibhAvo temAM pragaTe vRkSa nAmanuM sAmAnya hoya to temAM zAkhA-prazAkhA Adi vizeSa pragaTe, mATI nAmanuM mUlabhUta dravya (sAmAnya) jo dhruva hoya to temAM kRliMDAdi vizeSa pragaTe, jo sAmAnya ja na hoya to je mATImAMthI piMDa banAvyo, te piMDamAMthI ghaTa banAvatAM banAvatAM jo mULabhUta mATI dravya ja sarvathA nAza pAmI jAya to kaMI rahyuM ja nahIM, bhUtala cokhkhuM ja thaI gayuM. have ghaTa banaze zemAMthI ? dunIyAnA lokone paNa dekhAya che ke mRrliMDamAMthI mATI rahete chate ja ghaTa bane che. tethI bauddhanI vAta ekAntavizeSamAtranI che. te sAmAnyanA (dhruvatattvanA) apalApaka hovAthI tenI vAta paNa ucita nathI. tathA niyAyika ane vaizeSiko sAmAnyane tathA vizeSane ema bannene mAne che kharA, paraMtu je sAmAnya che te vizeSa vinAnuM che ane je vizeSa che te sAmAnya vinAnuM che Ama mAne che. ubhayAtmaka vastu che Ama mAnatA nathI. tethI tenI vAta paNa mithyA che. teonuM kahevuM che ke "sattA' e sAmAnya che. je dravya-guNa ane karmamAM rahenAra che. A sAmAnya e sAmAnya mAtra che. vizeSa nathI. Ama kahe che. ane antima vibhAjaka je padArtha che te vizeSa che. te nityadravya mAtramAM ja rahenAra cheA sAmAnya nathI. jo A vizeSane sAmAnyAtmaka mAnIe to tenuM vizeSAtmakapaNAnuM ja svarUpa che te ja naSTa thaI jAya. Ama kahIne bannene ekAnta judA mAne che. paraMtu jagatanA padArtho tevA nathI. teoe je sattA sAmAnya mAnyuM che te paNa dravya-guNa ane karmamAM vartanAra hovAthI dravyAtmaka-guNAtmaka ane karmAtmaka che. mATe trividha ane tenA uttarabheda rUpe anekavidha hovAthI vizeSa svarUpa paNa che ja, ane paramANue paramANue je vizeSo che te sarve paNa vizeSo vizeSapaNe samAna hovAthI sAmAnyAtmaka paNa che ja. A rIte anyadarzanakAronI draSTi ekAntasAmAnya tarapha, ekAntavizeSa tarapha ane ekAta banne tarapha DhaLelI che. tethI teonI saghaLI paNa vAta mithyAtva che. te mATe graMthakArazrI samajAve che ke sAmAnyamAM vizepano ane vizeSamAM sAmAnyano je vacanavyavahAra jagatamAM pravarte che. te ja yathArtha che. barAbara che. padArthanuM svarUpa paNa tevuM ja che. padArthanA abAdhita svarUpane samajAvanAro je vacanavyavahAra che. te ja yathArthajJAnamUlaka che. A rIte sarve paNa dravyo vyAtmaka ane pariNAmAtmaka (paryAyAtmaka) mAtra ja che. A vAta nirvivAda siddha thAya che. ane A rIte sAmAnyanI sAthe vizeSa tathA vizeSanI sAthe sAmAnya saMkaLAyeluM ja che. A rIte ja sarve paNa dravyo medAbhadavALA niyamita che. AvuM jAhera kare che. A gAthAno viSaya tathA AnA pachInI bIjI-trIjI gAthAno viSaya prathama kArDanI gAthA 12 mAM paNa samajAvela che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 kADa-3 - gAthA-2 sanmatiprakaraNa TIkAkArazrI jaNAve che ke "mati dravyam' Ama bolavAmAM "gati' = sattA nAmanA sAmAnyamAM dravya evA vizeSano, ane "ghaTaH ti'' tyAM ghaTa nAmanA vizeSamAM mati rUpa sAmAnyano vacanavyavahAra thAya che. mATI nAmanA dravya vinA ghaTavizeSa hoto nathI, ane ghaTAdi koI paNa vizeSa vinA sAmAnya evuM mRdravya hotuM nathI. tethI sarve padArtho sAmAnyAtmaka ane vizeSAtmaka che. arthAt dravya-paryAyAtmaka che. vizeSamAve sAmAnyasyApyanyathAbhAvaprasakteH, tathA tadabhAve (sAmAnyAbhAve) tasyApyabhAvaprasaGgAt (vizeSasthAmAvaprapha) | 2 | jo ekAnta vizeSo vinAnuM sAmAnya ane sAmAnya vinAnuM vizeSa mAnavAmAM Ave to zuM doSa Ave? te jaNAve che ? egaMtaNivvisesaM, egaMtavisesiyaM ca vayamANo / davvassa pajjave, pajjavA hi daviyaM Niyattei // 2 // ekAntanirvizeSaM, ekAntavizeSitaM ca vadan / dravyasya paryAyAn, paryAyebhyo hi dravyaM nivartate // 2 // gAthArtha - ekAne nirvizeSa (vizeSa vinAnA) evA sAmAnyane, tathA ekAnta vizeSane ja, (sAmAnya vinAnA vizeSane ja) kaheto evo vaktA dravyamAMthI dravyanA paryAyone, ane paryAyomAMthI dravyane dUra kare che. (ekAnta alaga kare che.) II 2 / vivecana - pahelI gAthAmAM samajAvyuM tema sAmAnya e vizeSothI ane vizeSa e sAmAnyathI bhareluM ja che. arthAt kathaMcida abhinna che. chatAM je je darzanakAro ekAnta nirvizeSa mAne che. eTale ke vizeSa vinAnuM kevala ekaluM sAmAnya mAtra ja che Ama jeo mAne che ane kahe che teoe vastune joIne mAtra sAmAnyaviSayaka jJAna karavuM joIe, mAtra sAmAnya viSayaka vANInuM uccAraNa karavuM joIe, vizeSone to vicAramAMthI vANImAMthI ane vyavahAramAMthI kADhI nAkhavA joIe, jema ke pAMca tolA sonAmAMthI banAvAtA kaDukuMDala-keyura ane hAra ityAdi vizeSone joIne A sonuM ja che A sonuM ja che A sonuM ja che. Avo ja vicAra-vANI ane vyavahAra karavo joIe, kaDA-kuMDala AdinA vicAro manamAM lAvavA joIe nahIM, kaDA-kuMDala Adi vizeSono vacanoccAra paNa karavo joIe nahIM, te te vizeSone AzrayI bhAvavadhAro Apavo-levo joIe nahIM, kaDu je hAthe paherAya che. kuMDala je kAne paherAya che keyura (kaMdoro) je keDa upara paherAya che ane hAra je gaLe paherAya che. tene badale game te alaMkAra game te sthAne paherAvA joIe. kAraNa ke temAM AvA vizeSo tamArA mate che ja nahIM. paraMtu A saMsAramAM kyAMya AvuM banatuM nathI. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-3 - gAthA-2 217 anubhavamAM paNa AvuM AvatuM nathI. te mATe ekAntanirvizeSanI A mAnyatA pratyakSAdi pramANothI virUddha hovAthI sarvathA khoTI che. A mAnyatA svIkAratAM dravyamAMthI paryAyo (vizeSo) sarvathA alaga (dUra) thaI jAya che. vizeSo temAM che ja nahIM mAtra sAmAnya ja che. Avo artha thAya che. je ucita nathI. evI ja rIte AkhuM vRkSa eka vRkSa tarIke ja dekhAvuM-manAvuM ane bolAvuM joIe. temAM zAkhA-prazAkhA-phala-phaLa AdinA je bhedo (vizeSo) dekhAya che. te bhedo (vizeSA) vicAramAM vANImAM ane khAvA-suMghavA AdinA vyavahAromAM je dekhAya che. anubhavAya che te dUra karIne AkhA vRkSano sAmAnya vRkSamAtra tarIke ja vicAra-vANI vyavahAra thavo joIe. paNa Ama thatuM nathI. dunIyAmAM paNa AvuM anubhavAtuM nathI. mATe A ekAnta nirvizeSanI mAnyatA barAbara nathI. AkhA zarIrano zarIra tarIke ja vacanoccAra ane vyavahAra thavo joIe. hAthapaga-mukha-peTa Ama vizeSa-vizeSa avayava rUpe je vyavahAra thAya che te thavo joIe nahIM. paNa thAya che. tethI ekAnta nirvizeSa evA sAmAnyanI mAnyatA yuktisaMgata nathI. tevI ja rIte ekAnta vizeSane ja mAnavuM ane sAmAnyane na mAnavuM arthAt sAmAnya vinAnuM kevala ekaluM vizeSa mAtra ja che. Ama mAnavuM te paNa ucita nathI. kAraNa ke tema mAnavAthI paryAyomAMthI (vizeSomAMthI) dravya (nAmanuM sAmAnya) dUra thaI jAya che. dhruvatattva ja uDI jAya che. kaDu-kaMkaNa-keyura-hAra ityAdi vizeSo ja mAtra hoya ane temAM suvarNa nAmanuM chuvAza dravya na hoya AvuM kema bane ? suvarNadravya to sarvemAM anubhavAya ja che. tathA zAkhA-prazAkhAphUla-phaLa ityAdi vizeSo ja mAtra hoya ane sAmAnya vRkSa na hoya, Ama kema bane? hAthapaga-mAthu-peTa ityAdi avayavavizeSa ja hoya ane zarIra nAmano avayavI sAmAnya na hoya AvuM kema bane? dorA vinA maNakAnI mALA kema bane? temaja maNakA vinA kevaLa ekalA dorAnI mALA paNa kema bane? jIvadravya nAmanA sAmAnya vinA bAlyAdi avasthAsvarUpa vizeSo ane bAlyAdi avasthArUpa vizeSo vinA sAmAnya evA jIvadravyanuM hovApaNuM kema ghaTe ? tethI ekalA vizeSone ja mAnanArAe ane sAmAnyane nahIM mAnanArAe uparokta sAmAnyadravyanA vicAro, vacano ane vyavahAro manamAMthI kADhI nAkhavA joIe. "A paNa sonuM che. A paNa sonuM ja che" ityAdi sAmAnyadravyano vacanoccAra je thAya che te vacana vyavahAra paNa dUra karI devo joIe. tathA sAmAnya dravyamAtrane mAnIne thatI levaDa-devaDanI pravRttimaya vyavahAra paNa tyajI devo joIe. paNa Ama kaMI banatuM nathI. tethI A mAnyatA paNa khoTI ja che. A saMsAramAM sarva padArthomAM dhruvAMze rahelA dravyasAmAnyano ane utpAda-vyaya rUpe badalAtA paryAyavizeSano vyavahAra, vacanoccAra ane te saMbaMdhI mAnasika vicAro sarvajana sAdhAraNamAM abAdhitapaNe anubhavAya che. mATe sakalapadArtho sAmAnyAtmaka paNa che. ane Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 kArDa-3 - gAthA-3-4 sanmatiprakaraNa vizeSAtmaka paNa che. dhRvAtmaka paNa che ane utpAda-vyayAtmaka paNa che. dravyAtmaka paNa che ane paryAyAtmaka paNa che. tethI dravyathI paryAyo, ane paryAyothI dravya kathaMci abhinna paNa che ja. A pramANe sAmAnyathI vizeSa ane vizeSathI sAmAnya kathaMcit abhinna avazya che ja. A siddha karyuM. ekAnta ekane ja mAnanAra vAdI kAM to dravyano apalApaka thAya che. kAM to paryAyano apalApaka thAya che. sAmAnyavAdI paryAyono apalApaka bane che ane vizeSavAdI dravyano apalApaka bane che. tene ja dravyamAMthI paryAyonI ane paryAyomAMthI dravyanI nivRtti . karI Ama kahevAya che. dravyamAMthI paryAyo kADhI nAkhyA, ane paryAyomAMthI dravya kADhI nAkhyuM. Ama kahevAya che. A rIte A ekAntavAta pratyakSa virUddha hovAthI barAbara nathI. rA. sAmAnya ane vizeSa svarUpa anekAtmaka vacana ja Ata purUSanuM hoya che. tenAthI Itara vacana, Itara purUSanuM (anAnuM) hoya che te samajAve che - paccuppannaM bhAvaM, vigayabhavissehiM jaM samaNNei / yaM paDuvA, vyaMtarapisinaM 2 5 rU 5 davvaM jahA pariNayaM, taheva atthitti tammi samayammi / vigayabhavissehiM u, pajjaehiM bhayaNA vibhayaNA vA / / 4 // saMskRta chAyA pratyutpannaM bhAvaM, vigatabhaviSyadbhyAM yat samanveti / etatpratItyavacanaM, dravyAntaranizritaM yacca // 3 // dravyaM yathA pariNataM, tathaivAstIti tasminsamaye / vigatabhaviSyaistu paryAyairbhajanA vibhajanA vA // 4 // gAthArtha - je vacanavyavahAra vartamAnakALanA vastusvarUpane, bhUta tathA bhAvi paryAyonI sAthe samanvaya kare che. te vacanavyavahAra pratItyavacana kahevAya che tathA je vacanavyavahAra eka dravyano anyadravyonI sAthe samanvaya karAvanAra hoya che. te vacanavyavahAra paNa pratItyavacana kahevAya che. / 3 // je dravya, je (vartamAnakAlIna) samayamAM jevuM pariNAma pAmyuM che te dravya te (vartamAnakAlIna) samayamAM tevuM avazya che ja. paraMtu te dravyanA ja atIta ane anAgata paryAyonI sAthe te dravyano abheda paNa che. ane bheda paNa che. | 4 | vivecana - pratItya vacana kone kahevAya? te samajAve che. pratItipUrvaka (pUrepUrI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-3 - gAthA-3-4 219 khAtrI pUrvaka, pUrepurA anubhava pUrvaka), je vastu jema che te vastune tema ja kahenArUM je vacana te pratItyavacana kahevAya che. sApekSa vacana, yathArtha vacana, koI paNa jAtanI apekSApUrvaka bolAtu vacana, koI paNa jAtanI bAdhA na Ave te prakAre bolAtuM je vacana te pratItya vacana che. arthAt je Aptavacana che je sarvajJa vacana che. te pratItyavacana kahevAya che. Aptavacana, sApekSavacana, yathArthavacana, syAdvAdavacana, anekAntavacana, sarvajJavacana A badhA pratItyavacananA paryAyavAcI zabdo che. vastunA vAstavika svarUpanI sAthe jarA paNa bAdhA na Ave tevA prakArano je vacanavyavahAra che. te pratItya vacana che. koI paNa vivakSita ekadravya vartamAnakALe je svarUpe pariNAma pAmyuM hoya che. te dravya vartamAnakAle te svarUpe to cokkasa che ja, tema kahevAmAM kaMI vivAda nathI. paNa te dravya tenA potAnA atIta ane anAgata paryAyonI sAthe saMkaLAyeluM (samanvaya pAmeluM) paNa che. atIta-anAgata paryAyothI vartamAna paryAyApanna evuM A dravya sarvathA bhinna (vikhuTu paDeluM) nathI. jema ke 10 tolA sonuM che. tenuM kaDu banAveluM hatuM, te bhaMgAvIne kuMDala hAla banAvela che. bhAvimAM temAMthI keyUra (kaMdoro) banAvavAnI IcchA che. kaDu atIta paryAya, kuMDala vartamAna paryAya, ane keyUra e bhAviparyAya che. temAM te 10 tolA sonuM hAla kuMDala svarUpe pariNAma pAmyuM che. mATe kuMDala svarUpe to te suvarNa che ja. paraMtu te kuMDalarUpe raheluM vartamAnakAlIna suvarNadravya atIta evA kaDA paryAyanI sAthe ane bhAvi evA keyUra paryAyanI sAthe paNa avazya saMkaLAyeluM che. samanvayAtmaka che. tethI ja jagatamAM AvA vacanavyavahAro thAya che ke pahelAM mArUM je kaDu hatuM temAMthI meM A kuMDala banAvyuM che. kuMDala dekhatAM ja atItakAlIna kahAparyAyanuM smaraNa thAya che. kaDu paheravAno jene ghaNo rAga che. (bhAva che) tene kuMDala dekhatAM ja kaDAnI smRti thatAM ja ghaNA duHkhano anubhava thAya che. tethI kaDA ane kuMDalanI vacce suvarNa dravya svarUpe saMbaMdha che. (arthAt kathaMcit abheda che) ane kaDAkuMDalapaNAnA paryAya svarUpe kathaMcit bheda paNa che. kaDu hAthe paherAya che ane kuMDala kAne paherAya che. hAthe kuMDala nathI paherAtuM ane kAne kaDu nathI paherAtuM, mATe kathaMci bheda paNa jarUra che ja. A pramANe vartamAnakAlIna kuMDala paryAya bhAvimAM bananArA keyUra paryAyanI sAthe paNa kathaMcit saMkaLAyeluM che abheda paNa che ane kathaMcibheda paNa che. suvarNapaNe abhinna che ane kuMDala-keyUra paNa bhinna che. Ane ja jainazAstromAM urdhvatA sAmAnya kahevAya che. kAlakrame uparA upara AvatA bhinna bhinna paryAyomAM dravyanI je dhruvatA (sAmAnyatA) che. te ja urdhvatA sAmAnya kahevAya che. tene lakSyamAM rAkhIne ja jagatamAM AvA vacanavyavahAro pravarte che ke mAruM je pahelAM kaDu hatuM, tenuM ja meM A kuMDala banAvyuM che ane have huM tenuM ja keyUra banAvavAno chuM. vartamAna paryAyane pAmelA koIpaNa dravyane atIta ane anAgata paryAyonI sAthe samanvayAtmaka je vacanavyavahAra che. te ja urdhvatA sAmAnya che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 kArDa-3 - gAthA-3-4 sanmatiprakaraNa bIjuM udAharaNa laIe to yuvAvasthAmAM Avelo caitra, atIta evI bAlyAvasthAthI ane bhAvi evI vRddhAvasthAthI kathaMcit saMkaLAyeluM dravya che. tethI ja atIta evI bAlyAvasthAmAM karelI bhUlo smRtigocara thatAM zaramAya che. jo atItAvasthAno bAla caitra ane vartamAnAvasthAno yuvAna caitra atyanta bhinna ja hota to bAlyAvasthAnI bhUlo smaraNamAM Ave nahI ane zaramAvAnuM bane ja nahIM, paNa AvuM smaraNa thavAnuM ane zaramAvAnuM bane che. te mATe kathaMci abhinna paNa avazya che ja, tathA bhAvinI vRddhAvasthA sAthe paNa vartamAna yuvAvasthAvALo caitra kathaMci samanvayAtmaka che. tethI ja bhAvinI vRddhAvasthAmAM sukhe sukhe rahevAya te mATe dhanopArjana-dhanasaMcaya Adi kare che ane tenI ciMtA rAkhe che. jo yuvAvasthAno citra ane vRddhAvasthAno caitra (bauddhamata pramANe) atyanta bhinna ja hota to bhAvinA sukha mATeno prayata ane tenI ciMtA yuvAvasthAvALo caitra na ja karata, mATe kathaMcit abheda paNa avazya che ja. A rIte mAnavabhavamAM vartato jIva atIta evA narakAdi bhavanI sAthe ane anAgata evA devAdibhavanI sAthe paNa kathaMcit abhinna ane kathaMci bhinna avazya che ja. Ama sarve paNa dravyo pota potAnA atIta anAgata paryAyo sAthe samanvayavALAM che. kathaMci bhinna ane kathaMci abhinna che. dravya svarUpe abheda che ane paryAya svarUpe bheda che. kAlakrame AvatA judA judA paryAyomAM A tenuM te ja dravya che. tenuM te ja dravya che AvI je buddhi thAya che A urdhvatAsAmAnyano prabhAva che. uparAupara (eka pachI eka) AvatA paryAyomAM dravya tenuM te ja che. dravya tenuM te ja che. AvA prakAranuM samanvayAtmaka (aikyatA) svarUpa padArthanuM hovApaNuM je che tene ja urdhvatA sAmAnya kahevAya che. ane AvA prakAranI pUrvAparanI apekSAvALA vacanane urdhvatAsAmAnyane AzrayI pratItyavacana kahevAya che. TIkAmAM kahyuM che ke pratyutpanna bhAa vastuno vartamAnaparidhAma, vitamaviSyaSya paryAyAbhyAM yatsamAnarUpatayA nayati = pratipAdayati vacaH, tatpratItyavacanaM = samIkSitArthavacanaM sarvajJavacanamityartha anyaccAnAptavacanam / have tirya sAmAnyane AzrayI pratItya vacana samajAve che. teatathiM ca = tathA dravyAntara eTale ke jyAM dravya bhinna bhinna che. paraMtu bhinna bhinna evA te dravyomAM paryAyanI je samAnatA che ane tenA kAraNe samanvayAtmaka evo je vacanavyavahAra thAya che. te paNa pratItyavacana che A tirya sAmAnya rUpa pratItya vacana che. jema ke mATIno ghaDo hoya, sonAno ghaDo hoya, rUpAno ghaDo hoya ke tAMbAno ghaDo hoya, Ama bhinna bhinna dravyonA banelA aneka ghaDA che. chatAM ghaTAkArapaNe badhA sarakhA - arthAt samAna che. gayA vaTa, mayamapi Ta: Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kADa-3 - gAthA-3-4 221 ityAdi samAna AkArapaNe samanvayAtmaka eTale ke dravyAntaranI sAthe apekSA vALuM je vacana che. te paNa pratItya vacana che. raMga-beraMgI, nAnI-moTI, jADI-pAtaLI tathA zAbaleya bAhuleya Adi nAmavALI aneka gAyomAM "A paNa gAya che. A paNa gAya che." ityAdi samAnatAsUcaka je vacanavyavahAra che te saghaLo tiryagsAmAnya svarUpe pratItyavacana kahevAya che. badhA ja ghaTa, ane badhI ja gAyo paryAyathI samAna che eTale abhinna che. paNa dravyathI bhinna bhinna che. jyAre eka ja sonAdravyamAMthI banAvelA kaDA-kuMDala ane keyura Adi AbhUSaNo dravyathI abhinna che. paNa paryAyathI bhinna bhinna che. bAlyAvasthAyuvAvasthA ane vRddhAvasthAmAM vartatuM jIvadravya dravyapaNe abhinna che. paryAyapaNe bhinna bhinna che. A rIte urdhvatAsAmAnyarUpe ane tiryasAmAnyarUpe je abheda pravarte che te saghaLo abheda, bhedasApekSa ja pravarte che. tene lakSyamAM rAkhIne vartato je sApekSa vacanavyavahAra che te saghaLo pratItya vacanavyavahAra kahevAya che. syAdvAdayukta vANIne pratItya vacana kahevAya che. A ja sarvajJa vacana che. AHvacana che. AnAthI jarA paNa pheraphAravALuM Itaravacana te ItaranuM (arthAt anAta purUSanuM) vacana che. TIkAmAM kahyuM che ke - dravya = cetanA vetana, yathA tArirthapradarUpataya padAdvirUpatyaa vA pariNataM vartamAnasamaye tathaiva asti / vigatabhaviSyabhidbhistu paryAyairbhajanA = kathaJcitaistasyaikatvam, vibhajanA = vigatabhajanA = vigatabhaviSyadbhyAM na sarvathaikatvamiti kathaM tatpratipAdakavacanasyApratItyavacanateti bhAvaH / urdhvatAsAmAnya ane tiryasAmAnyanuM lakSaNa pUjyapAda upAdhyAya zrIyazovijayajI mIzrIe dravya-guNa-paryAyanA rAsamAM A pramANe kahyuM che - uradhatA sAmAnya zakti te, pUrava apara guNa karatI re / piMDa kuzUlAdika AkAri, jima mATI aNaphiratI re // vinavA raMgaruM manaDuM gharaDuM | 2-4 | bhinna vigatimAM rupa eka je, dravyazakti jagi dAkhaI re / te tiryaksAmAnya kahijai, jima ghaTa ghaTa paNa rAkhai re // jinavANI raMgai manai dharaiM // 2-5 // tathA pUjyapAda zrI vAdidevasUrijI mahArAjazrIe pramANanayatattva lokAlaMkAramAM paMcama paricchadamAM paNa A lakSaNo jaNAvyAM che. te 3-4 || jagatanA tamAma padArtho potAnA svarUpe astisvarUpa che ane parasvarUpe nAstisvarUpa che Ama asti-nAsti ubhayAtmaka che paNa ekAtte koI paNa ekasvarUpa (asti ke nAsti) nathI. te have samajAve che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 22 kASTha-3 - gAthA-pa sanmatiprakaraNa parapajjavehiM asarisagamehaM, NiyameNa Niccamavi natthi / sarisehiM vi vaMjaNao atthi Na puNa'tthapajjAe / / 5 / / paraparyAyairasadRzagamairniyamena nityamapi nAsti / sadRzairapi vyaJjanato'sti na punararthaparyAyaiH // 5 // gAthArtha - asaMdeza (arthAt vijAtIya) evA paraparyAyo dvArA vivakSita evI vastu sadAkAla niyAmAM nathI ja. tathA saMdeza (arthAt sajAtIya) evA paryAyomAM paNa vyaMjanaparyAyathI vastu che. paraMtu arthaparyAyathI vastu nathI. / 5 // | vivecana - A saMsAramAM rahelA tamAma padArthomAMnA koI paNa padArthanuM vAstavika svarUpa kevuM che ? te A gALAmAM samajAve che. A saMsAramAM je koI vastu che ane tene je je nAmathI bolAvAya che. tathA teno je je rUpe levaDa-devaDa paNe vyavahAra karAya che. temAM je je kArya karAya che te saghaLuM ke temAM rahelA amuka prakAranA cokkasa svarUpane lIdhe ja thAya che. jema ke ghaTa ghaTa kahevAya che. jenI pAse ghaTa che tenI pAse ja ghaTano arthI jIva ghaTa mAge che ane te arthIne ghaTavALI vyakti ja ghaTa Ape che AvI ghaTane ghaTa samajIne ja levaDa-devaDa thAya che. tathA ghaTa ghaTa samajIne ja temAM jala-ghI-tela ItyAdi ucita padArtho rAkhavAnuM kArya karAya che. ghaTapaNe bolAvavAno vyavahAra (ghaTazabdavAcyatA), ghaTanI levaDadevaDa (ghaTanI AdAna-pradAnatA), ane ghaTa samajIne te te kArya karavApaNAno vyavahAra, (tannimittakakAryavyavahAra) ityAdi saghaLuM ya ghaTamAM je kaMI thAya che. te vivakSita ghaTamAM "ghaTapaNAnuM amuka cokkasa svarUpa" arthAt pratiniyata svarUpa eTale ke kaMbugrIvAdi AkAraviziSTatA te padArthamAM che ja. to ja tene ghaDA tarIke uparokta saghaLo vyavahAra thato saMsAramAM dekhAya che. A ja pramANe saghaLA padArthamAM paNa samajavuM. te ghaTane joIne "A gAya che" ema samajIne koI dohavA besatuM nathI, "A sApa che" ema samajIne koI bhayabhIta thatuM nathI ke "A alaMkAra che" ema samajIne koI tene zarIra upara alaMkArarUpe dhAraNa karatuM nathI. sArAMza ke te vivakSita ghaTane "A ghaTa che" Ama samajIne sarve saMsArI loko ghaTasaMbaMdhI ja vyavahAra kare che paraMtu ghaTathI ItarapadArtha saMbaMdhI vyavahAra karatA nathI. tethI cokkasapaNe khAtrI thAya che ke te ghaTapadArtha ghaTarUpe ja che. Itara svarUpe nathI. svasvarUpe ja che. parasvarUpe nathI. eTale ke svasvarUpe asti che ane parasvarUpe nAsti che. kevala ekaluM svasvarUpa ja hoya ane parasvarUpanuM nAstipaNuM na hoya ema paNa banatuM nathI, tathA kevala ekaluM parasvarUpanuM nAstipaNuM ja hoya ane svasvarUpanuM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kANDa-3 - gAthA-5 223 astipaNuM na hoya Ama paNa banatuM nathI. kevala ekaluM bhAvAtmaka ke kevala ekaluM abhAvAtmaka svarUpa ghaTamAM ke koI paNa padArthamAM nathI. paraMtu svasvarUpe bhAvAtmaka ane parasvarUpe abhAvAtmaka svarUpa ghaTamAM tathA sarva padArthamAM che. A pramANe sarve paNa padArtho asti-nAsti ema ubhaya rUpa che. A rIte jagatanA saghaLA paNa padArthonuM svarUpa potAnA parNa, amuka pratiniyata svarUpe hovArUpa che. gAya nAmano padArtha gAya svarUpe che. ItarasvarUpe nathI, sarpa nAmano padArtha sarpa paNe che ItarapaNe nathI, alaMkAra nAmano padArtha alaMkArapaNAnA svarUpe che ItarasvarUpe nathI. AvA prakAranuM pratiniyata (amukaprakAranuM cokkasa) svarUpa temAM che Ama samajIne ja jagatanA sarve vyavahAro thAya che. bolanAra, sAMbhaLanAra, ApanAra, lenAra vigere je koI vyavahAra karanArA jIvo che te sarve paNa jIvo te te padArthamAM rahelA pratiniyata svarUpane' samajIne vicArIne mAnIne ja tevA tevA ucita vyavahAro kare che. A ja vAta A gAthAmAM samajAvI che ke - saMsAranI pratyeka vastumAM asti ane nAsti ema ubhayarUpatA che. arisAmedi parapannaverdi = asadRzatAne jaNAvanArA evA paraparyAyo vaDe khittvavi = sadAkALa, niyameLa nasthi = nakkI te vastu nathI ja. asadazatA eTale samAnatA nahIM arthAt vilakSaNatA, tethI ghaTanI apekSAe vilakSaNatAvALI buddhinA janaka evA gotva, sarpatva, tathA alaMkAratva ityAdi je koI Itara padArthorUpa paryAyo che. te ghaTanI apekSAe paraparyAyo che AvA prakAranI asadRzatAnI buddhinA janaka evA paraparyAyo vaDe te ghaTa sadAkALa avazya nathI, nathI, ane nathI ja. A gAthAnA pUrvArdha vaDe saghaLI vastumAM * asadRzatAjanaka paraparyAyo dvArA je nAstipaNuM che. te samajAvyuM che. svasvarUpe rahelA astitvanI carcA have pachInA uttarArdhavaDe kare che. pUrvArdha pada vaDe sarve paNa padArtho para svarUpe sadAkALa nAsti che. A vAta samajAvI che. sardazatAjanaka evA je svaparyAyo che. te svaparyAyo vaDe sthUladRSTie jo ke te te vastu astisvarUpa che jema ghaTa e ghaTapaNAnA paryAya vaDe racanAthI vinAza kAla sudhI che. che ane che ja. tathApi temAM jo sUkSmabuddhi lagADAya to temAM paNa vyaMjanaparyAyathI asti che ane arthaparyAyathI vaLI nAsti paNa che seeipi = sardazatAbuddhijanaka evA svaparyAyo vaDe baMnaLo asthi = vyaMjanaparyAyanI apekSAe vastu asti che. puLa = paraMtu La atya padmANa = arthaparyAyanI apekSAe te vastu nAsti che. prazna - A vyaMjanaparyAya ane arthaparyAya eTale zuM ? ane tenI apekSAe anukrame asti che ane nAsti che. eTale zuM ? A kaMI samajAtuM nathI. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 kASTha-3 - gAthA-5 sanmatiprakaraNa uttara - vyaMjanaparyAya ane arthaparyAya kone kahevAya? te viSaya prathama kASThanI gAthA 30-31 mAM AvI gayo che. sadezatAnI buddhine utpanna karanAro ane ghaNA lAMbA kALa sudhI rahenAro evo je paryAya te vyaMjanaparyAya kahevAya che. jema ke ghaTa jyArathI banyo che tyArathI mAMDIne jayAM sudhI phuTe nahI tyAM sudhI ghaTane "A ghaTa che - A ghaTa che - A ghaTa che" ema sadezatAvALI ja buddhi thAya che. ema samajIne ja tenA zabdavyavahAra, AdAna pradAnanA vyavahAra ane kArya karavAnA vyavahAro thAya che. tethI racanAthI vinAza sudhI lAMbokALa rahenAro je ghaTapaNAno paryAya che. te vyaMjana paryAya kahevAya che. devadatta nAmano mANasa janmathI maraNaparyanta je devadatta kahevAya che tathA A devadatta che ema samajIne ja tenI sAthe saghaLA vyavahAro thAya che. te vyaMjanaparyAya kahevAya che. A rIte gAyamAM rahelo gAya paryAya, pazumAM rahelo pazu paryAya, mAnavamAM rahelo mAnava paryAya ityAdi dIrghakAlavatI je je paryAyo che te saghaLA vyaMjanaparyAya che. AvA prakAranA vyaMjanaparyAyanI apekSAe saghaLA paNa padArtho racanAthI vinAzakAla sudhI astisvarUpa che. sadazatAbuddhijanaka paryAya bhale ho paraMtu temAM ekasamaya mAtra vartato je paryAya te arthaparyAya che. ghaTanI racanAnA kAlathI ghaTanA vinAzanA kAla sudhI ghaTapaNuM raheluM hovA chatAM paNa samaye samaye pudgalaparamANuonuM puraNa-galana temAM thayA ja kare che. tathA vaLI kyAreka ghI bharAya chekyAreka pANI bharAya che to kyAreka tela bharAya che. kyAreka te juno thAya che to kyAreka te navo hoya che. kyAreka te kAco che to kyAreka te pakva che. kyAreka te ghaTa kRSNa che. to kyAreka te zveta che. to kyAreka te ghaTa raMga-beraMgI che. A rIte vicAratAM eka eka samaye te te ghaTamAM kaMIka kaMIka badalAvApaNuM paNa che ja. tethI koI paNa eka samayamAM te ghaTanuM je jAtanuM ghaTapaNuM che. te jAtanuM ghaTapaNe bIjA samaye nathI ane bIjA samaye je prakAranuM ghaTapaNuM che. te prakAranuM ghaTapaNuM trIjA samaye nathI. arthAt pratisamaye ghaTapaNuM kaMIka kiMIka bhinna bhinna thAya che. A rIte eka eka samayamAtravatI evuM je ghaTapaNuM che. te ghaTapaNuM ghaTapadArthamAM che kharuM paNa zabdothI bolI zakAtuM nathI. vyaMjano dvArA uccAraNayogya nathI. bhASA dvArA bIjAne samajAvI zakAtuM nathI. tethI tevA paryAyane vyaMjanaparyAya na kahetAM arthaparyAya kahevAya che. zabdothI bolI zakAya tevA paryAyane vyaMjanaparyAya kahevAya che. ane je mAtra eka samayavartI ja paryAya che eTale zabdathI bolI zakAtA nathI paNa padArthanA (arthanA) paryAya che. tethI tevA paryAyane arthaparyAya kahevAya che. AvA prakAranA arthaparyAyanI apekSAe ekasamaya purato ja te padArtha te prakAre asti che. bIjA samaye prathamasamayanA arthaparyAyanI apekSAe ane tRtIyAdi samayanA arthaparyAyanI apekSAe te ghaTa nAsirUpa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kASTha-3 - gAthA-5 2 25 che. A rIte trIjA samayamAM vartato te ja ghaTa, prathama ane dvitIya samayagata arthaparyAyanI apekSAe ane caturthAdi samayagata arthaparyAyanI apekSAe nAstisvarUpa che. devadatta nAmano purUSa, janmathI maraNaparyata devadattasvarUpe hovA chatAM paNa, prathama divase eka divasanA vayaparyAyapaNe asti che. paraMtu be divasa ke traNa divasanI vayaparyAyapaNe nAsti che. bIjA divase be divasanI vayaparyAyapaNe asti che. paraMtu eka divasanI vayaparyAyapaNe ke traNa-cAra divasanI vayaparyAyapaNe nAsti che. A rIte jotAM bALakamAMthI yuvAna thayelo devadatta have bAlaparyAya rUpe ane bhAvinA vRddha paryAyarUpe nAsti che. tethI ja yuvAvasthAmAM vartato devadatta bAlaceSTA ke vRddhaceSTA karato nathI. A rIte eka eka samayanA arthaparyAyanI apekSAe vivakSita koI paNa dravya te samaya puratuM ja te svarUpe astisvarUpa che. zeSa sarva atIta-anAgata samayomAM vivakSita evA arthaparyAyanI apekSAe nAstisvarUpa che. je ghaTa che te racanAthI vinAzakAla sudhI ghaTa hovA chatAM paNa navo che tyAre juno nathI ane juno che tyAre navo nathI. je devadatta che. e janmathI maraNa sudhI devadatta hovA chatAM paNa bALaka che tyAre yuvAna ane vRddha nathI. yuvAna che tyAre bALaka ane vRddha nathI. tathA vRddha che tyAre bALaka ane yuvAna nathI. A rIte samaya samayanA arthaparyAyanI apekSAe te te padArtho mAtra eka samaya puratA ja vivakSita svarUpe asti che. zeSa saghaLA ya samayomAM AvanArA athavA AvelA arthaparyAyonI apekSAe te nAstisvarUpa paNa che. TIkAmAM kahyuM che ke - macavatumAtA paryAya viza-dutiyA giuRI:, tatra visadRzairvivakSito ghttaadinevaasti, sadRzaistu kaizciduktavadasti, kaizcinneti tAtparyArthaH / A pramANe vivakSita evuM koI paNa eka dravya asadezabuddhijanaka (arthAt vijAtIya) evA paraparyAyothI to sadAkAla avazya nAsti svarUpa che. paraMtu sadezabuddhijanaka evA (sajAtIya) paryAyonI vivakSAmAM paNa jo vyaMjanaparyAyonI virakSA karIe to asti svarUpa che ane jo samaya-samayanA (eTale ke pratisamaye palaTAtA evA) arthaparyAyanI apekSA laIe to atIta anAgata paryAyanI apekSAe nAstisvarUpa ane mAtra vartamAna ekasamayanA paryAyanI apekSAe astisvarUpa dravya che. tethI arthaparyAyanI vivakSAe bhajanAgativALuM (eTale ke asti ane nAsti ema ubhayasvarUpavALuM) dravya che. Ama samajIne ja vartamAnaparyAyamAM vartatA dravyamAM bhUta-bhAvinA paryAyo sattAgata rIte sat hovA chatAM paNa AvirbhatapaNe te nathI ema samajIne ja tenI sAthenA te te paryAyo saMbaMdhI vyavahAro vartamAnakAla thatA nathI. / 5 II Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 26 kADa-3 - gAthA-6 sanmatiprakaraNa suvarNadravyanAM ja banAvelAM hajAro kuMDalo hoya te sarve "kuMDalAkArapaNe" ane A kuMDala che. A kuMDala che. A paNa kuMDala che. Ama eka zabda vAcyavanA vyavahArarUpe samAna hovA chatAM paNa, (eTale ke tiryasAmAnyanI apekSAe samAna hovA chatAM paNa), tathA vivakSita eka kuMDala potAnI utpattithI potAnA vinAza sudhI kuMDalAkArapaNe ane kuMDala-kuMDala evA eka ja zabdathI vAcyatvanA vyavahArarUpe samAna hovA chatAM paNa (eTale ke urdhvatA sAmAnyanI apekSAe samAna hovA chatAM paNa) vartamAna kALavatI kaMDalamAM paNa vivakSita evA arthaparyAyanI apekSAe saMkhyAta-asaMkhyAta ane anaMta prakAranI taratamatA hovAthI asti-nAsti ema ubhayarUpa dravya che. te vAta have pachInI A gALAmAM samajAve che - paccuppaNNammi vi pajjayammi, bhayaNAgaiM paDai davvaM / jaM egaguNAIyA, aNaMtakappA guNavisesA // 6 // pratyutpanne'pi paryAye, bhajanAgatiM patati dravyam / yadekaguNAdikA anantakalpA guNavizeSAH // 6 // gAthArtha - pratyutpanna (eTale vartamAnakAlanA ekasamayavartI) evA paNa paryAyamAM vartatuM dravya bhajanAgativALuM (eTale ke ati nAsti ema ubhayasvarUpa) dravya jANavuM. kAraNa ke ekaguNa - dviguNa - triguNa Adi anaMtaprakAranA guNavizeSo (te dravyamAM) hoya che. dA. vivecana - tiryasAmAnya ane urdhvatAsAmAnya ema be prakAranuM sAmAnya che. sAmAnya eTale samAnapaNuM - sadezabuddhijanaka avasthA. AvA prakAranA banne sAmAnyamAM paNa vizeSa (bheda) avazya hoya ja che. arthAt vizeSa vinAnuM ekaluM sAmAnya hotuM nathI. ane sAmAnya vinAnuM ekaluM vizeSa kyAreya hotuM nathI. tyAM sarakhe sarakhA AkArAdi bhAvovALI bhinna bhinna aneka vastuomAM je sarakhApaNAnI (sadezatAnI) buddhi thAya che te tiryasAmAnya che. jema ke aneka kuMDalomAM, A paNa kuMDala, A paNa kuMDala ityAdi kaMDalAkArapaNe je samAnatA jaNAya che te tiryasAmAnya che. aneka prakAranA ghaTamAM je ghaTapaNAnI sadezatA jaNAya che. te tiryasAmAnya che. tathA vivakSita koI paNa eka vastunI utpattithI vinAza sudhImAM je sadezatAnI buddhi thAya che te urdhvatA sAmAnya che. jema ke suvarNanA banAvelA eka kuMDalamAM racanA kALathI bhaMga kAla sudhInA kAlamAM kuMDalapaNe je ekAkAra pratIti thAya che te urdhvatA sAmAnya che. mATInA banAvelA ghaTamAM utpattithI vinAza sudhInA kAlamAM ghaTAkArapaNe je samAnapaNAnI buddhi thAya che te urdhvatA sAmAnya che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 227 sanmatiprakaraNa kArDa-3 - gAthA-6 | vivakSita evA kuMDalamAM je kuMDalAkArapaNAno dIrgha kAlavartI paryAya che te vyaMjanaparyAya che. vivakSita evA eka ghaTamAM je dIrghakAlavartI ghaTAkAra paryAya che te vyaMjanaparyAya che paraMtu te kuMDalamAM ane te ghaTamAM pratisamaye puraNa-galanAdinA kAraNe je parivartana thAya che temAMno eka samayavartI koI paNa paryAya te arthaparyAya kahevAya che. prathama samaye je kuMDala ke ghaTa che te kuMDala ke te ghaTa bIjA samaye tevuM rahyuM nathI. bIjA samaye je svarUpa che te trIjA samaye rahyuM nathI. Ama arthaparyAyo eka eka samayavartI hoya che. paraMtu te arthaparyAyo ekasamaya mAtravatI hovAthI vacanoccAraNayogya nathI mATe vyaMjanaparyAya kahevAtA nathI. utpattikAlathI vinAzakAla sudhI sarakhI jaNAtI vastu paNa pratyeka samayanA arthaparyAyanI dRSTie bhinna bhinna che. arthAt vizeSa che. urdhvatA sAmAnyathI je samAna (sAmAnya) bhAse che. tevA kuMDalamAM ane gharamAM pratisamayanA arthaparyAyathI vizeSa - vizeSa paNa che A vAta jaNAvI. urdhvatAsAmAnyamAM vizeSa samajAvIne have tiryakSAmAnyamAM paNa vizeSa che. te samajAve che tiryasAmAnyathI samAna jaNAtA vartamAnakAlavartI aneka kuMDalomAM kuMDalAkArapaNe je samAnatA che. temAM paNa ekaguNa pILAza, dviguNa pILAza, triguNa pILAza ityAdi rUpe bhinna bhinna evuM je dravyasvarUpa che. te vizeSa che. Ama tiryasAmAnyamAM paNa vizeSa-vizeSa che te have samajAve che. pravRUUU ivijhiyama = pratyutpannakAla eTale vartamAnakAla, vartamAnakALe je kuMDalAkArapaNe pariNAma pAmelAM hajAro kuMDalo che tathA ghaTAkArapaNe banelA hajAro ghaDo che temAM kuMDalAkAratA ane ghaTAkAratA samAna hovA chatAM paNa eTale kuMDalAkArapaNe ane ghaTAkArapaNe astisvarUpa hovA chatAM paNa temAMnA eka kuMDalamAM sonAnI je pILAza che tevI pILAza bIjA kuMDalamAM nathI. bIjA kuMDalamAM je pILAza che tevI pILAza trIjA kuMDalamAM nathI kAM to adhika pILAza che. athavA kAM to hIna pILAza che. evI ja rIte eka ghaTamAM je raktavarNa che te bIjA ghaTamAM nathI. bIjA ghaTamAM jevo raktavarNa che tevo trIjA ghaTamAM nathI. paNa hInAdhika che. A pramANe varNamAM, gaMdhamAM, rasamAM, sparzamAM ityAdi koI paNa guNamAM ekaguNa (eka gaNo) varNAdi che koImAM dviguNa (bamaNo) varNAdi che. koImAM triguNa (traNa gaNo) varNAdi che. Ama "|UITyA sAMtaUA muvisa'' ekaguNapItatA, ekaguNaraktatA, ItyAdithI prAraMbhIne anaMtaguNa pItatA, anaMtaguNaraktatA sudhInA vadi saMbaMdhI anaMtabhedone (vizeSone) AzrayI A dravya dravyuM mAnavuM paDe = bhajanA gativALuM bane che. arthAt badhAM ja kuMDala sonAnAM hovAthI pILAM hovA chatAM paNa je kuMDala ekaguNa (ekagaNI) pILAzavALuM che te eka guNapILAzane AzrayI astisvarUpa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 kASTha-3 - gAthA-6 sanmatiprakaraNa che. paNa te ja kuMDala dviguNa pILAza, triguNapILAza, cAraguNapILAzane AzrayI tevuM nathI. mATe tevA paryAyane AzrayI nAstisvarUpa paNa che. Ama asti-nAsti ubhayasvarUpa hovAthI bhajanAgativALuM che. tevI ja rIte vivakSita ekaghaTamAM je raktatA che. te raktatA badhA ghaTamAM nathI ane bIjA ghaTamAM je raktatA che te raktatA vivakSita ghaTamAM nathI. A rIte sarve paNa dravyomAM potapotAnA guNonI hinAdhikatAnA kAraNe vartamAnakAlIna evA eka arthaparyAyamAM samAna tarIke bhAsatA aneka padArthomAM paNa bheda hoya che. asti-nAsti ubhayasvarUpa hoya che. A ja pramANe vivakSita evo eka ghaTa paNa potAnI utpattithI potAnA vinAza sudhI ghaTapaNe urdhvatA sAmAnya hovA chatAM paNa pratisamaye hInAdhika raktatA Adi guNone lIdhe ekaguNaraktatA ityAdi rUpe anaMtaguNa raktatA sudhInA varNAdinA bhedane anusAre aneka vizeSo vALo bane che. koI paNa eka svarUpe asti che ane zeSa svarUpe nAsti che. Ama bhajanAgativALuM dravya che. A rIte pratisamaye svarUpa badalAtuM hovAthI samayabhede pariNAmabheda hovAthI pUrvakAlIna samayonA ane uttarakAlIna samayonA arthaparyAyothI vartamAnakAlIna arthaparyAya bhinna che. tathA eka ja kAle vartatA eka ja sarakhA AkAravALA aneka kuMDalomAM ane aneka ghaTamAM paNa ekaguNapItatA dviguNapItatA triguNapItatA ityAdi rUpe varNa-gaMdharasa ane sparzane AzrayI aneka jAtano bheda hoya che. jIvAdi dravyamAM paNa pota potAnA guNonI hInAdhikatA pramANe arthaparyAyane AzrayI dravya bhinna bhinna kahevAya che. vivakSita evA eka arthaparyAya rUpe asti che ane zeSa arthaparyAyo rUpe nAsti che. mATe sarve paNa dravyo vartamAnakAlanA paryAyamAM paNa vartamAna paryAya AzrayI asti ane atIta-anAgata paryAyane AzrayI nAsti ema bhajanAgativALuM dravya che. eka sarakhA samAna AkAravALA padArthomAM paNa zveta-nIla-pIta-rakta-kRSNa ema pAMca prakAranA varSonI, sugaMdha-durgadha ema be prakAranI gaMdhanI, tikta-madhura-kaTu-kaSAya ane Amla ema pAMca prakAranA rasanI, mRdu-karkaza, zIta-uSNa, snigdha-rUkSa, gurU-laghu ema ATha prakAranA sparzanI tathA corasa-trikoNa, goLa, laMbagoLa ane SaTkoNa Ama pAMca prakAranA saMsthAnanI kaMIka kaMIka hInAdhikatA pramANe samAna vastumAM paNa avazya bheda hoya che. jyAM jyAM dravyano bheda che tyAM tyAM paryAyano bheda paNa avazya che. kAco ghaTa kRSNa hoya che. jalAdhArane mATe ayogya hoya che. bhaTTAmAM pakavatAM te ja ghaTa rakta bane che ane jalAdhArane yogya bane che. A rIte utpattithI vinAza sudhI ghaTapaNe abheda chatAM kAcA-pAkApaNe, kRSNa-raktapaNe, ane jalAdhArane ayogya-yogyapaNe bheda paNa avazya che ja. kRSNa evA kAcA ghaTamAM paNa ane pakva evA rakta ghaTamAM paNa samaye samaye Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kANDa-3 - gAthA-7 229 ghaTapaNe abheda ane pratisamayanA badalAtA arthaparyAyanI apekSAe bheda avazya che ja. sAmAnya-vizeSanI ane bhedAbhedanI A carcA atizaya suMdara ane sUkSmabuddhijanaka che eTale syAdvAda samajavAnA arthI jIvoe jarA paNa kaMTALyA vinA niraMtara AvA viSayonuM vAMcana karavuM. ane sthiracitte ghaNuM manana karavuM. tathA UMDo abhyAsa karavo. TIkAmAM kahyuM che ke - vartamAneSa pariLAme svavarUpatA salavAbhavatAm, adhomadhyordhvAdirUpeNa ca bhedAbhedAtmakatA ca bhajanAgatimAsAdayati dravyam / yata ekaguNa* kRSNatvAdayo'nantaprakArAstatra guNavizeSAstaSAM ca madhye kenacid guNavizeSeNa yuktaM tat / tathAhi - kRSNaM dravyaM taddravyAnteNa tulyaM adhikaM UnaM vA bhavet ? prakArAntarAbhAvAt, prathamapakSe sarvathA tulyatve tadekatvApattiH uttarapakSayoH saGkhyeyAdibhAgaguNavRddhihAniyAM SaTsthAnakapratipattiravazyaMbhAvinI / A pramANe sarva dravyomAM jANavuM. // 6 // gAthA 5-6 mAM kuMDala-ghaTa vigerenAM udAharaNa ApIne pudgalamAM bhedAbheda samajAvyo. e ja pramANe A gAthAmAM purUSanuM udAharaNa ApIne jIvamAM bhedAbheda (AtmAnI aMdara anekAntatA) samajAve che. kovaM uppAyaMto puriso, jIvassa kArao hoi / tatto vibhayavvo, parammi sayameva bhaiyavvo / / 7 / / kopamutpAdayan puruSo, jIvasya kArako bhavati / tasmAd vibhaktavyaH, parasmin svayameva bhaktavyaH // 7 // gAthArtha - krodhane utpanna karato evo purUSa A jIvanI (bhAvi) avasthAno kAraka che. tethI vizeSe bheda yogya che. parabhavamAM svayaM pote ja rahe che. mATe abheda paNa che. Ama bhajanAgati jANavI. || 7 || athavA kaTuvacana bolato evo purUSa paramAM (kaSAyAdhIna evA koIkamAM) krodhane utpanna karato chato te jIvanA krodhano kAraka che ane (kaSAya vijetA evA) paramAM krodha na utpanna karato chato akAraka paNa che. tethI bhajanAgativALuM dravya che (Avo bIjo artha paNa TIkAmAM che). | 7 | vivecana - koI paNa saMsArI AtmA vartamAnakAlamAM zubha athavA azubha evI je kaMI mana-vacana ane kAyAnI karaNI kare che tenAthI ja tenI bhAvi sArI-narasI paristhiti sarjAya che. jema ke koIe corI karI, athavA khuna karyu AvA doSa sevanane lIdhe kAlAntare Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 kASTha-3 - gAthA-7 sanmatiprakaraNa bhAvimAM te ja jIva kArAvAsa athavA phAMsInI sajAne pAme che. A vAta jagaprasiddha ane anubhavasiddha che. tethI corI karavAvALI athavA khuna karavAvALI pUrvakAlIna je avasthA che. te kArAvAsa ke phAMsInI sajAvALI bhAvinI avasthAnI sarjaka avasthA che eTale ke doSa sevanArI je avasthA che te kAraNa avasthA che. ane kArAvAsAdi je kArya (phaLa) avasthA che te phaLavALI eTale kArya avasthA che. A rIte kAraNapaNe ane kAryapaNe vartatI banne avasthA kAraNapaNe ane kAryapaNe kathaMci avazya bhinna che. chatAM sarvathA bhinna nathI. kAraNa ke banne avasthAmAM purUSa teno te ja che. tethI A banne kathaMci abheda avasthA paNa avazya che ja. A ja vAta graMthakArazrI krodha karatA eka purUSanuM udAharaNa ApIne bhedabheda samajAve che ke krodha karato purUSa krodha karavA dvArA avivekabharyuM vartana ane anucita vANInA uccAraNa vaDe cIkaNAM karmo bAMdhe che. tenAthI narakagati athavA tiryaMcagatinuM AyuSya bAMdhe che. mRtyu pAmIne tyAM jAya che. ane ghaNo kAla vedavI paDe evI duHkhI avasthA pAme che. A udAharaNamAM krodhavALI je avasthA che te bhAvinI duHkhI avasthAnI sarjaka avasthA che ane bhAvinI naraka-tiryaMcanI duHkhadAyI je avasthA che te pUrvakAlamAM karelA krodhanA phaLarUpa, udayakAlasvarUpa arthAt kAryasvarUpa avasthA che. tene sumANa avasthA kahevAya che. sarjaka avasthA e kAraNabhUta avasthA che. ane sRjyamANa avasthA e kAryabhUta avasthA che. kAraNathI kArya kathaMci bhinna che. jema mATInA piMDamAMthI ghaTa banAvAya che. tyAM mRtiMDAvasthA e kAraNa che ane ghaTAvasthA e kArya che. ghaTamAM jema jalAdhArapaNuM che tevuM jalAdhArapaNuM mRrliMDamAM nathI. ghaDAmAM pANI bharAya che paNa mATInA piMDamAM pANI bharAtuM nathI. tethI te banne avasthA eka nathI. kaMIka judI che. A rIte kAraNa-kAryabhAva kaMIka bhedavAlo hoya che. tevI ja rIte krodhavALI avasthA ane tenAthI phalIbhUta narakAdi avasthA kaMIka bhinna che. tethI ja mUlagAthAmAM kahe che ke krodhane utpanna karato purUSa jIvanI bhAvinI duHkhamaya avasthAno kAraka che. tethI kArakarUpa avasthA ane kAryarUpa avasthA avazya kaMIka bhinna che. Ama hovA chatAM paNa sarjakAvasthAvALo (krodhabhAve pariNAma pAmelo) je jIva che. te ja jIva bhAvimAM AvanArI (naraka-tiryaMcanA bhavarUpa) sRjyamAnAvasthA pAme che. banne paNa avasthAmAM kartA-bhoktA rUpe ekanuM eka ja jIvadravya che. tethI kathaMcit abheda paNa avazya che ja. jema ke mRpiMDa ane ghaTa ema banne avasthAmAM mATI tenI te ja che. mRtiMDa e kAraNa ane ghaTa e kArya Ama avasthA bhede bhinna hovA chatAM paNa mRtiMDamAM ane ghaTamAM ema bannemAM mRttikA (mATI) dravya tenuM te ja che. A rIte paryAyabhede Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kADa-3 - gAthA-7 231 bheda hovA chatAM paNa dravyabhede bheda nathI paNa abheda che. mATe sarvatra A rIte bhedabheda jANavo. sonAnA kaDA-kuMDala ane keyuramAM paNa te te alaMkArabhede bheda hovA chatAM suvarNadravya svarUpe abheda paNa sAthe sAthe rahelo ja che. A rIte vartamAnamAM koI paNa prakAranA paryAyane prApta thayeluM dravya, potAnA atIta ane anAgata paryAyothI paryAyasvarUpe bhinna paNa che. chatAM dravyapaNe abhinna paNa che. tathA vartamAna kAlamAM vartatA eka sarakhA paryAyavALA aneka padArthomAM paNa ekaguNa-dviguNatriguNa rUpe guNone AzrayI anaMtaprakAranA bheda paNa che. chatAM sarakhA AkAra svarUpe abheda paNa che. padArthonuM pariNAmikabhAve AvuM svAbhAvika svarUpa ja che ke jyAM urdhvatAsAmAnyathI traNekAlanA paryAyomAM dravya tenuM te ja che arthAt dravya AzrayI abheda che. tyAM ja pUrvApara kAla vata paryAyomAM paryAya AzrayI bheda paNa che ja. tathA eka ja kAle eka sarakhA paryAyavALA tiryaka sAmAnyayukta aneka padArthomAM (aneka ghaTamAM, aneka kuMDalamAM, aneka gAyamAM) abheda (samAnatA) hovA chatAM paNa ekaguNa-dviguNa-triguNa hInAdhikatAne AzrayI bheda paNa (taratamatA paNa) cokkasa che ja. padArthamAtranuM svarUpa AvuM sAmAnya ane vizeSAtmaka ja che bheda-abhedAtmaka ja che. AvuM svarUpa koI IzvarAdike karyuM nathI ane IzvarAdika teno nAza karanAra paNa nathI. svayaM anAdinuM pratyeka padArthonuM sahaja - svAbhAvika svarUpa che ane sadA kALa AvuM ja svarUpa raheze. Ane pariNAmikabhAva kahevAya che. eTale ke pAraNiAmikabhAve sarve paNa padArtho pratisamaye pariNAmI nityapaNe AvA prakAranA svarUpAtmaka che. TIkAmAM kahyuM che ke - paparitimuniyana puruSo nI vacce paramavaprAdurbhAve nirvarto bhavati, tannibhittasya karmaNa upAdAnAt / kopapariNAmamApadyamAnasya puruSastataH = parabhavajIvAda vibhajanIyo = bhinno vyavasthApanIyaH / kAryakAraNayormatpiNDaghaTavat kathaJcid bhedAt, anyathA kAryakAraNabhAvAbhAvaprasaGgAt / na cAsau tato bhinna eva, parasmin bhave svayameva puruSo bhajanIyaH = AtmarUpatayA abhedena vyavasthApyata iti bhAvaH ghaTAdyAkArapariNatamRdravyavat kathaJcid bhinna ityanekAntaH / A rIte koI paNa jIvadravya prasannatA rUpa zubha ane krodhAdikaSAya rUpa azubha adhyavasAyapaNe pariNAma pAme che. tyAre te te adhyavasAyane anusAra te te jIvadravya ja potAnI bhAvinI sArI-nabaLI paristhitinuM sarjana kare che. deva-narakAdi gatiyogya AyuSya karma-nAmakarmAdi bAMdhIne kAlAntare bhAvimAM tevI tevI gati pAme che. A pramANe sarjakAvasthA ane sRjyamANAvasthA kaMIka bhinna bhinna hovA chatAM, banne avasthAmAM anugAmI dravya paNe te svayaM eka dravya ja hovAthI kathaMci abheda paNa che ja. arthAt sarvatra bhedAbheda che. AchA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 kADa-3 - gAthA-8 sanmatipakaraNa koI paNa dravya potAnA atIta - anAgata paryAyothI bhinnabhinna che. tathA vartamAnakAla samAna dekhAtA paryAyavALAM aneka dravyo paNa paraspara bhinnabhinna che. A vAta samajAvIne have sarve paNa dravyo pota potAnA guNothI paNa bhinnabhinna ja che. paraMtu ekAnta bhinna ke ekAnta abhinna nathI ja. A vAta samajAvavA mATe je koI darzanakAro dravyathI tenA guNono ane guNothI te te dravyano ekAnta bheda ja mAne che. (tenuM khaMDana karavA mATe) teno pUrvapakSa prathama raju kare che. rUvarasagaMdhaphAsA, asamANaggahaNalakkhaNA jamhA / tamhA davvANugayA, guNatti te kei icchaMti // 8 // rUpa-rasa-gandha-sparzA asamAnagrahaNalakSaNA yasmAt / tasmAd dravyAnugatA "guNA" iti te kecidicchanti / / 8 // gAthArtha - je kAraNathI rUpa-rasa-gaMdha ane sparza A guNo dravyathI asamAna (bhinna) pramANagrAhya che. tathA asamAna (bhinna) lakSaNavALA che. tethI dravyane Azrita (eTale ke dravyamAM rahelA) che. paraMtu dravyathI ekAnta bhinna evA A guNo che. Ama koI kahe che. || 8 || vivecana - dravyamAM ja rahelA che te dravyanA guNo, te te dravyathI ekAnta bhinna ja che. ema keTalAka mAne che. tenuM khaMDana karIne dravyathI potapotAnA guNo bhinnabhinna che. te samajAvavA mATe graMthakArazrI prathama je ekAnta bhinna mAne che tenI mAnyatA (eTale ke pUrvapakSa) raju kare che. AvuM ekAnta bhinnatva koNa mAne che ? teno mUlamAM ullekha nathI. mUlamAM to huM zabda lakhIne keTalAka darzanakAro ema sAmAnya nirdeza karela che chatAM naiyAyika ane vaizeSika darzanakAro ahIM pradhAnapaNe levA. kAraNa ke teo guNa-guNI, avayava-avayavI, kArya ane kAraNa vacce ekAntabheda mAnI samavAyasaMbaMdha vaDe saMbaMdhitapaNuM mAne che. tathA digaMbaro paNa samajavA. teo paNa guNa-guNIno bheda mAne che. TIkAmAM kahyuM che ke vana vaizeSi :, svayudhdha vA siddhAntonamajJA agrupatti . tyAM prathama vaizeSikAdino pUrvapakSa kahe che. AvA prakAranA ekAntabhedavAdI taiyAyika-vaizeSikonuM kahevuM evuM che ke rUpa-rasa-gaMdha ane sparza A pugalAstikAya dravyanA guNo che. paraMtu A cAre guNo, tathA te cAre guNovALuM guNI evuM dravya, asamAna (eTale - bhinna bhinna) indriyothI grAhya che. tathA asamAna (eTale bhinna-bhinna) lakSaNavALAM che. tethI guNothI dravya ane dravyathI guNa bhinna ja che. paNa abhinna nathI. guNothI dravyane ane dravyathI guNone bhinna kahevAmAM teonI pAse mukhyapaNe be yukti che. te A pramANe che - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kADa-3 - gAthA-8 233 (1) asamAnagrahaNa = rUpaguNa cakSurindriyathI, rasaguNa rasanendriyathI, gaMdhaguNa dhrANendriyathI, ane sparzaguNa sparzanendriyathI Ama eka eka guNa eka eka indriyathI ja grahaNa karAya che rUpa-rasa-gaMdha ane sparza A cAre guNomAMthI koI paNa guNa eka Indriya karatAM vadhAre IndriyathI grahaNa thatA nathI. jyAre te te guNovALuM dravya cakSu ane sparzane Ama be indriyothI grAhya bane che. jema ke ghaTa nAmanuM dravya cakSuthI paNa joI zakAya che ane aMdhakAramAM hoya tyAre sparzana (cAmaDI) thI paNa jANI zakAya che. sAkara nAmanA dravyano madhurAtmaka rasa, mAtra rasanendriyathI ja grahaNa karAya che. paraMtu je sAkaradravya che. te cakSuthI jovA dvArA ane sparzanathI sparza karavA dvArA jANI zakAya che. Ama sarvatra samajavuM. sArAMza ke guNo eka eka indriyagrAhya che. ane dravya beindriyagrAhya che. tethI guNothI dravya bhinna che. dravyathI guNono ane guNothI dravyano bheda mAnavAmAM A eka yukti thaI.' (2) asamAnalakSaNa = dravya ane guNanAM lakSaNo bhinna bhinna che. dravyanuM lakSaNa che ke- TUparyAyava dravyam = je guNa ane paryAyavALuM hoya, arthAt guNa ane paryAyano je AdhAra hoya tene dravya kahevAya che. A dravyanuM lakSaNa che. jyAre dravyAzrayA nipuI TUT: = je dravyanA Azraye rahe ane svayaM nirguNa hoya te guNa kahevAya che. A guNanuM lakSaNa che. dravya AdhAra ane guNo Adheya, tathA dravya e guNovALuM, ane guNa e svayaM nirguNa hoya che. Ama dravyanuM ane guNanuM lakSaNa bhinna bhinna che. tethI siddha thAya che ke dravyathI guNa ane guNathI dravya bhinna bhinna che. 1. guNone eka-eka indriyagrAhya ane dravyane cakSu-sparzana ema ubhayendriyagrAhya je kahyA che. te taiyAyikavaizeSikonI mAnyatAnusAra jANavuM. kAraNa ke teo dravyano bodha saMyogasannikarSathI thAya che. Ama mAne che. ane saMyogasannikarSa netra-sparzana ane mana Ama traNa ja indriyano thAya che. temAM bAlvendriya netra-sparzana be ja che. Ama mAne che. tethI pudgala dravya netra-sparzana ema ubhayendriyagrAhya che. jyAre temAM rahelA rUpa-rasa gaMdhasparza nAmanA je guNo che. te guNo te te indriyanA saMyukta samavAya nAmanA bIjA trikarSathI jaNAya che. tethI guNo phakta eka ja indriyathI grAhya che. AvI mAnyatA naiyAyika-vaizeSikonI che. jainadarzananI AvI mAnyatA nathI. jainadarzana A bAbatamAM Ama kahe che ke rUpa-rasa-gaMdha ane sparza A cAre guNo, tenA dravyathI ekAnta bhinna ke ekAnta abhinna nathI. paraMtu bhinnabhinna che. tethI jyAre kathaMci bhinna vicArIe tyAre rUpa-rasAdi cAre guNo ja eka eka indriyothI gocara thAya che. dravya eka paNa indriyathI gocara thatuM nathI. paraMtu dravya anumAnathI jaNAya che. mATe atIndriya che. paNa taiyAyikAdi jevuM ubhaya indriyagrAhya mAne che. tevuM ubhayendriya grAhya nathI. jema rasanAIndriyathI madhura rasa ja jaNAya che. paNa sAkaradravya jaNAtuM nathI. madhura rasa jaNAvAthI sAkara dravyanuM anumAna thAya che. ghANathI gulAbanI gaMdha ja jaNAya che. gaMdha jaNAyA pachI sugaMdhanA kAraNe gulAbanuM anumAna thAya che. cakSuthI lAla-lIluM-pILuM rUpa ja jaNAya che. rUpa jaNAvAthI te te phulo ke vastro vigere hovAnuM anumAna thAya che. sparzanaIndriyathI zItaLatA ane uSNatA ja jaNAya che ane zItaLatA tathA uSNatA jaNAvAthI jaLa tathA agninuM anumAna thAya che A rIte guNo ja indriyothI grAhya che. paNa guNI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 kADa-3 - gAthA-8 sanmatiprakaraNa A pramANe asamAnagrAhyatA ane asamAnalakSaNa hovAthI dravyathI guNa bhinna tattva che Ama taiyAyika-vaizeSiko to mAne ja che. paraMtu huM zabdathI sUcavelA tathA TIkAkAre jaNAvelA svayudhdhA vA zabdathI keTalAka jaino paNa (digaMbaramatAnuyAyI jaino paNa) dravyathI guNane ekAnta bhinna mAne che. dravya e eka svataMtra tattva che ane temAM paryAya pAmavAnI jema zakti che. tema guNa e paNa dravyAzraye raheluM svataMtra evuM eka tattva che ane te paNa paryAya pAme che. Ama digaMbaramatAnuyAyI jaino mAne che. AvI mAnyatA digaMbaramatamAM zrIkuMdakuMdAcArye banAvelA pravacanasAra graMthamAM zeyatattvAdhikAra gAthA 93 mAM che tathA tenA upara racAyelI zrI amRtacaMdrAcArya kRta TIkAmAM paNa A vAta che. te gAthA tathA TIkAno saMkSipta pATha A pramANe che - attho khalu davvamao, davvANi guNappagArANi bhaNidANi / tehiM puNo pajjAyA, pajayamUDhA hi parasamayA / / (zrIkuMdakuMdAcArya kRta pravacanasAra - gAthA 93) iha kila yaH kazcana paricchidyamAnaH padArthaH saH sarva eva vistArAyAta sAmAnyasamudAyAtmanA dravyeNAbhinivRttatvAd dravyamayaH / dravyANi tu punarekAzrayavistAravizeSAtmakairguNairabhinivRttatvAd guNAtmakAni / paryAyAstu punarAyatavizeSAtmakA uktalakSaNairdravyairapi guNairapyabhinivRttatvAd dravyAtmakA api, guNAtmakA api / tatrAnekadravyAtmakaikyapratipattinibandhano dravyaparyAyaH / sa dvividhaH / samAnajAtIyo'samAnajAtIyazca / tatra samAnajAtIyo nAma yathA anekapudgalAtmako dvayaNukastryaNuka ityAdi, asamAnajAtIyo nAma yathA jIvapudgalAtmako devo manuSya ityAdi / / evuM dravya indriyagrAhya nathI. anumAnagrAhya che. mATe atIndriya che tattvArthasutra "rAnyaarfzabdArtAmatha: 2-21 mAM gaNone ja indriyonA viSayo samajAvyA che. dravyane nahIM. mATe dravya indriyagocara nathI. tathA jyAre dravya ane guNonI kathaMci abheda samajavAmAM vikSAmAM Ave che tyAre guNo bhale eka eka indriyathI gocara hoya, paraMtu dravya badhA ja guNovALuM hovAthI dravya pAMca indriyothI gocara che. jema ke kerInuM rUpa cakSugaca che. tethI te rUpaguNathI abhinna evI kerI paNa cakSurgocara che. kerInI gaMdha ghANa gocara che. tethI gaMdhaguNathI kerI paNa ghaNagocara che. kerIno rasa rasanendriyagocara che. tethI kerI paNa te guNathI rasanAgocara che. kerIno mRdu Adi sparza sparzanendriyagocara che. tethI kerI paNa sparzanendriyagocara jANavI. Ama guNo bhale eka eka indriyagrAhya hoya paraMtu badhA ja guNothI abhinna evuM dravya paMcendriya gocara che. A rIte jainadarzanakAranI dRSTie guNo eka eka indriyagocara che. paraMtu dravya jo guNothI kathaMcit bhinna samajIe to atIndriya che (anumAnagocara che. indriyajanya pratyakSano viSaya nathI) ane jo guNothI kathaMci abhinna samajIe to pAMce indriyathI gocara che. paraMtu dIndriyagocara to nathI ja. mATe tIndriyagocaravALI A kalpanA pradhAnapaNe taiyAyika ane vaizeSikonI mAnyatA jANavI. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 235 sanmatiprakaraNa kASTha-3 - gAthA-8 guNadvAreNAyatAnaikyapratipattinibandhano guNaparyAyaH / so'pi dvividhaH, svabhAvaparyAyo vibhAvaparyAyazca / tatra svabhAvaparyAyo nAma samastadravyANAmAtmIyAtmIyAgurulaghuguNadvAreNa pratisamayasamudIyamAnaSaTsthAnapatitavRddhihAninAnAtvAnubhUtiH, vibhAvaparyAyo nAma rUpAdInAM jJAnAdInAM vA svaparapratyaya pravartamAna - pUrvottarAvasthAvatIrNatAratamyopadarzita-svabhAvavizeSA nekatvApattiH / athedaM dRSTAnteNa draDhayati - pravacanasAranI gAthAno artha-padArtha te dravyasvarUpa che ane dravyo te guNonA bhedapratibheTavALAM kahelAM che te bannemAM paryAyo thAya che mUDhajIvo A paryAyomAM mohabdha banelA TIkAno sArAMza paNa Avo ja che ke - jJAnathI jaNAto koI padArtha che te sarve paNa dravyasvarUpe banelo hovAthI dravyAtmaka che ane dravyo guNo vaDe banelAM hovAthI guNAtmaka che te bannemAM be be jAtanA paryAya thAya che. 1 sajAtIyadravyaparyAya ane 2 vijAtIya dravyaparyAya. tathA 1 svabhAvaguNaparyAya ane 2 vibhAvaguNaparyAya. be paramANuo sAthe maLIne je layaNuka bane te sajAtIyadravyaparyAya ane jIva tathA pugala A banne dravyo sAthe maLIne devabhava ke manuSyabhava ityAdi rUpe jIvano je paryAya bane che te vijAtIya dravyaparyAya kahevAya che. tathA samasta dravyomAM pota potAnA agurulaghu nAmanA guNavaDe pratisamaye pasthAnapatita evI vRddhi hAninI bhinnatAno je anubhava thAya che te svabhAvaguNaparyAya ane rUpAdi guNo tathA jJAnAdiguNonI pratisamaye thatI je taratamatA (hAni-vRddhi) te vibhAvaguNaparyAya che. uparokta mAnyatA digaMbaramatAnuyAyI jainonI che. temAM spaSTapaNe dravyamAM jema paryAya pAmavAnI zakti che. tema guNamAM paNa paryAya pAmavAnI zakti che. Ama kahyuM che. tethI spaSTa jaNAya che ke - dravya e paNa eka svataMtra tattva che. ane guNa e paNa bhale dravyanA Azraye raheluM hoya to paNa svataMtra tattva che. A ekAntabhedanI mAnyatA hovAthI te ucita (yathArtha) nathI. tethI tenuM nirasana have pachInI trIjA kAMDanI gAthA 9 thI 18 mAM pUjaya graMthakArazrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAjazrIe karela che. paMDitajI zrI sukhalAlabhAIe temanA karelA vivecanamAM pRSTha 27ra upara A gAthAnA arthamAM eka phuTanoTa lakhI che temAM lakhyuM che ke TIkAkAra zrI abhayadevasUrijIe A gAthAnI TIkA lakhatAM verU padanA arthamAM vit = yUTya: keTalAka amArA yUthanA loko dravyathI guNane ekAnta bhinna mAne che Avo je artha lakhyo che te kayA jaina vidvAnone anulakSIne TIkAkAre A artha karyo haze? te kahI zakAya nahIM. koI evA paNa jaina vidvAno Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 kASTha-3 - gAthA-8 sanmatiprakaraNa athavA temanA graMtho TIkAkAra zrI abhayadevasUrijInI sAme hoya ke jeo vaizeSika AdinI peThe guNone dravyathI bhinna mAnatA hoya, tathA paMDitajI A ja phuTanoTamAM AgaLa lakhe che ke "kuMdakuMda, umAsvAtI vigere guNone bhinna mAne che kharA paNa teo ekAMtavAdI to nathI ja, eTale temane lakSIne TIkAkAra svayUthya kema kahI zake ? A phuTanoTa jotAM paMDitajInuM kahevuM evuM che ke digaMbaramAnya zrI umAsvAtijI tathA AcAryazrI kuMdakuMdAcArya vigere "svayUchya" zabdathI na levA. paNa bIjA koI jainavidvAno athavA teonA graMtho te kAle TIkAkArazrI abhayadevasUrijInI sAme hatA. tene AzrayI A "svacUthya" zabda lakhyo haze. kAraNa ke uparokta A banne AcAryo dravya-guNano bheda mAne che kharA, paNa bahumAnya, viziSTa khyAtidhara ane viziSTa zAstraracanAnA kAraka evA te jainAcArya hovAthI ekAntabheda mAnatA hoya AvuM kema bane ? arthAt na bane. AvA prakArano Azaya temanA lakhANamAMthI nIkaLe che. paraMtu paMDitajI A ja sanmatiprakaraNanI prastAvanAmAM pAnA naMbara 106-107 mAM pharI Ama lakhe che ke "khAsa mahattvano ane sauthI vadhAre vicAravA jevo pheraphAra ke jene sudhAro kahI zakAya, te e che ke kuMdakuMda ane umAsvAti jevA AcAryoe Agamane AdhAre dravyanuM lakSaNa bAMdhavAmAM guNa ane paryAya banne vastuone judI judI mAnI te mujaba "guNaparyAyavALuM hoya te dravya" ema kahevuM hatuM ane e ja draSTi pramANe jayAM prasaMga Avyo tyAM te bannee (banne AcAryoe) dravya, guNa ane paryAya e traNenuM judu judu nirUpaNa karyuM hatuM. siddhasena sanmatikAMDa 3, gAthA 8 thI 15 mAM e nirUpaNa sAme baLapUrvaka vAMdho le che ane Agamika akArya dalilothI sAbita kare che ke - guNa ane paryAya e be koI judI judI vastu nathI, paNa banne zabdo mAtra eka ja arthanA bodhaka che. siddhasenanuM A maMtavya eTaluM spaSTa ane prabhAvazAlI che ke jeno svIkAra karavAnI pharaja akalaMka jevA kuMdakuMdanA anugAmIone paNa paDI. yazovijayajI jevA vicArake paNa e vAta maMjura rAkhI. guNa-paryAyanA bhedaviSayaka matanuM saMzodhana siddhasene karyuM che te kuMdakuMda ane umAsvatine lakSIne ja karyuM hoya evo vadhAre saMbhava che. paMDitajInuM A lakhANa jotAM temanA vicAra pramANe paNa AcAryazrI kuMdakuMdAcAryajI tathA temanA mAnelA A. zrIumAsvAtijI dravya-guNano bheda mAnatA haze. AvuM anumAna temanA ja lakhANamAMthI nIkaLe che. pUjaya yazovijayajI mahArAjazrIe to dravya-guNa-paryAyanA rAsamAM spaSTa ja ullekha karelo che. eTale "svayUchya" zabdathI digaMbarAcAryo ja levAnA hoya, ane te paNa te kAlanA samartha AcAryo zrI kuMdakuMdAcAryajI tathA temanA mAnelA zrI umAsvAtijI jevA ja hoya, Ama mAnavAmAM kaMI virodha dekhAto nathI. paMDitajInuM A gAthAnI TippaNInuM lakhANa tathA prastAvanAnuM lakhANa kaMIka judu judu dekhAya che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kADa-3 - gAthA-9 237 pUjya upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjazrIe dravya-guNa-paryAyanA rAsanI DhALa 2 mAM gAthA 10 mAM mULamAM tathA svopajJa TabAmAM digaMbaramatAnuyAyIno ullekha karyo che. paNa AcAryanuM nAma lakhyuM nathI. te gAthA tathA TabAno pATha A pramANe che. ' guNa paryAya vigati bahubhedaI, nija nija jAtiM varataI re / zaktirupa guNa koika bhASai, te nahI mAragI nirataI re // 2-10 // "Tabo - koIka digaMbarAnusArI zaktirUpa guNa bhASaI chaI, je mATaI te Ima kahaI chaI, je - "jima dravyaparyAyanuM kAraNa dravya, tima guNaparyAyanuM kAraNa guNa, dravyaparyAya = dravyano anyathAbhAva, jima nara-nArakAdika, athavA dhayaNuka-caNukAdika, guNaparyAya = guNano anyathAbhAva, jima matidhRtAdi vizeSa athavA siddhAdikevalajJAna vizeSa, Ima dravyaguNa e jAti zAzvata. anaI paryAyathI azAzvata ima AvyuM. ehavuM kahaI chaI. te nirataI = ruDaI mArgaI nahIM je mArTi e kalpanA zArDsi tathA yukti na mIlaI." tathA pUjaya upAdhyAyajI ma.zrIe ja "paryAyathI guNa bhinna na bhAkhio" ItyAdi DhALa ane gAthA dvArA digaMbaramAnya A mAnyatAnuM nirasana paNa kareluM ja che. tethI upAdhyAyajI mahArAjazrInA kahevA pramANe "svayudhdha" zabdathI keTalAka jainAcAryomAM digaMbara matAnuyAyI AcAryo ane temAM paNa vadhAre prasiddha evA zrI kuMdakuMdAcAryajI ane temanA mAnelA zrI umAsvAtijI, A AcAryo ja dravya-guNano bheda mAnatA hovA joIe. ema lAge che. A pramANe uparokta be mukhya dalIlonA AdhAre keTalAka darzanakAro aTele ke pradhAnapaNe taiyAyika-vaizeSiko dravya-guNano bheda mAne che ane svayudhdha zabdathI digaMbarAcAryo paNa dravya-guNa vacce ekAnta bheda mAnatA hoya ema lAge che. A viSayanuM nirasana (khaMDana) have pachInI gAthA 9 thI 18mAM Ave ja che. | 8 dravyathI guNa ane guNathI dravya bhinna che. AvA prakAranI carcAnA prasaMge sauthI prathama te guNa e paryAyathI bhinna nathI paNa guNa ane paryAya eka svarUpa che. tenI vicAraNA - dUre tA aNNattaM, guNasadde ceva tAva pAricchaM / kiM pajavAhio hoja, pajave ceva guNasaNNA // 9 // dare tAvadanyatvaM, guNazabde caiva tAvatpArIkSyam / kiM paryAyAdhike, bhavetparyAye caiva guNasaJjJA / / 9 / / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 kArDa-3 - gAthA9 sanmatiprakaraNa gAthArtha - dravyathI guNanI bhinnatA to dUra raho, paraMtu prathama to guNazabdanI ja ApaNe parIkSA karIe. guNa e zuM paryAyathI adhika (paryAyathI bhinna) evo koI artha (vastu) che ? ke paryAyamAM ja guNazabdano prayoga thAya che ? / 9 / | vivecana - dravya e padArtha che. svataMtra tattva che. svataMtra eka vastu che. temAM navA navA paryAyo (parivartano) pAmavAnI zakti che. tevI ja rIte jo guNa nAmano koI padArtha judo hoya, svataMtra padArtha svarUpa hoya, to ja temAM paryAya pAmavAnI zakti hoya paraMtu guNa e koI svataMtra padArtha ja nathI. dravyanuM sahaja paNe raheluM sadAkAla sahabhAvI svarUpa che. tethI dravyathI guNa e bhinnapaNe koI padArtha ke svataMtratattva nathI. dravya pote ja guNAtmaka che. arthAt dravyathI guNa bhinnatattva nathI. chatAM tenI carcA ApaNe pachI karIe. te dravyathI guNanA ekAntabhedanI vAta hamaNAM to dUra raho. pachI karIzuM. prathama to e vicArIe ke guNazabdathI" zuM samajavuM? guNa e zuM vastu che ? TIkAmAM kahyuM che ke - tU tAvat UTFrelAnItvam - maHvanIti yAvat, guNAtmakadravyapratyayabAdhitatvAd ekAntaguNaguNibhedasya / dravyanuM pratisamaye thatuM je parivartana (paryAya) che. te paryAyathI adhika (bhinna) evuM koI guNatattva che? ke je paryAya che te ja guNa che? eTale ke guNa ane paryAya judI judI vastu che ke paryAyane ja guNa kahevAya che? paryAyathI adhikamAM (bhinnamAM) guNa zabda vaparAyo che? ke paryAyamAM ja guNa zabda vaparAyo che. vAstavika rIte sUkSmabuddhithI jo vicArIe, ane zAstronA rahasyone jo yathArtha samajIe to dravyanA Azraye (AdhArabhUta evA dravyamAM) pratisamaye guNosaMbaMdhI je hAni-vRddhi thAya che. guNonI je taratamatA thAya che guNonI je vadhaghaTa thAya che. te ja paryAya che. A paryAyane ja dravyaparyAya kahevAya che. jo ke pratisamaye badalAya che guNo, pratisamaye hAni-vRddhi thAya che guNonI, taratamAtA ke hInAdhikatA ke rUpAntaratA thAya che guNonI to paNa tene ja dravyanA paryAya kahevAya che. AnI pAchaLa jo koI kAraNa hoya to te ja kAraNa che ke dravyathI guNa ekAnta bhinna nathI. arthAt kathaMcit bhinna ane kathaMcit abhinna paNa che. jema ke ghaTamAM rahelo "varNa" nAmano guNa ja kAcApaNAnI avasthAmAM kRSNarUpe (kALArUpe) je hato. te ja pakavAvasthAmAM raktarUpe (lAlarUpe) badalAya che. tene ja ghaDo badalAyo arthAt je ghaTa pahelAM kAco ane kALo hato te ja ghaTa have pAko ane rakta banyo Ama kahevAya che. Ama jaNAya che ane Ama anubhavAya che. vAstavika paNe badalAyI che varNAdi guNonI avasthA, ghaTa kaMI badalAyo nathI te to jema che tema ja rahyo che. paraMtu te guNo dravyathI kathaMcit abhinna che tethI ghaTadravya badalAyuM che. Ama kahevAya che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-3 - gAthA-9 239 je jIva pahelAM ajJAnI hato te ja jIva have jJAnI banyo. A prasaMgamAM hakIkatathI to ajJAnAtmaka guNa badalAIne jJAnAtmaka guNa banyo che to paNa jIva ajJAnaparyAya tyajIne jJAnaparyAyavALo banyo Ama kahevAya che. tethI guNonI ja hAni-vRddhi vAstavikapaNe thAya che. guNInI ja taratamatA thAya che. guNo ja pratisamaye badalAya che. tene ja paryAya arthAt dravyaparyAya kahevAya che. tethI guNo e paryAyathI judA nathI. paNa pratisamaye badalAtA guNone ja dravyaparyAya kahevAya che. have te guNo saMbaMdhI thatI hAni-vRddhi ke guNo saMbaMdhI thatI taratamatA ke guNo saMbaMdhI thatuM rUpAntara, e guNonuM ja svarUpa che. guNo saMbaMdhI ja parivartana che chatAM te paryAyo dravyanA kahevAya che tenuM kAraNa e che ke te guNo, dravyanA potAnA che. arthAt te guNo dravyathI judA nathI. jo ke pratisamaye thAya che guNonuM ja parivartana, tene jo svataMtrapaNe guNonA paryAya mAnIe to tene choDIne dravyonuM parivartana kaMI ja thavAnuM nathI. guNonI hAni-vRddhi ke guNonA parivartanane jo guNaparyAya kahIe ane tene jo dravyaparyAya na kahIe to tene choDIne dravyamAM bIju kAMI parivartana saMbhavatuM ja nathI. tethI jo guNonA paryAyane (guNaparyAyarUpe) svataMtra mAnazo to dravyanA paryAyo ghaTaze ja nahIM. ghaTamAM kRSNatAne badale raktatA thavI. kAcApaNAmAMthI pAkApaNuM thavuM, te ja ghaTadravyanA paryAya che. mATe guNonuM je parivartana che tene ja dravyaparyAya kahevAya che ane A to ja ghaTI zake ke jo guNane dravyathI kathaMcit abhinna mAnIe to. mATe guNo e dravyathI ekAnta bhinna nathI. tathA guNonI hAni-vRddhi ke taratamAtA ke rUpAntaratA e ja paryAya che. tethI guNo e paryAyathI paNa ekAnta bhinna nathI. digaMbarAsnAyamAM be paramANu bhegA thavAthI je layaNuka bane che te sajAtIya dravyaparyAya ane karmodayathI A jIva deva-manuSya bane che te vijAtIya dravyaparyAya Ama je kahyuM che temAM paNa dhaNukamAM ekatvane badale ddhitva, sUkSmatAne badale kaMIka skUlatA ityAdi guNo ja badalAyA che. tathA karmodayathI deva-manuSyapaNe thatA jIvamAM paNa te te bhavane yogya guNo ja badalAyA che. guNonI parAvRttine choDIne svataMtrapaNe dravyanI kaMI paNa parAvRtti thatI ja nathI. mATe guNonI hAni-vRddhi ke taratamatA rUpe je paryAyo thAya che te ja dravyanA paryAyo che ane A to ja banI zake jo guNo dravyathI kaMIka abhinna hoya to. eTale dravyanA Azraye guNonI je taratamatA, dravyanA Azraye guNonI je hAni-vRddhi, dravyanA Azraye guNono je badalo thavo te guNonuM parivartana hovA chatAM paNa guNaparyAya na kahetAM dravyaparyAya kahevAya che ane tenuM kAraNa e che ke guNa ane dravyano kathaMcit abheda che. eTale ke A je guNa paryAya che tene ja dravyanA paryAya kahevAya che. mATe guNo e dravyathI ke paryAyathI bhinna nathI. guNo pote ja parivartana pAme che. guNo pote ja paryAya svarUpe bane che. tethI pahelAM guNazabdanI parIkSA karIe (vicArIe). Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 kADa-3 - gAthA-9 sanmatiprakaraNa pUjya upAdhyAyajI zrI yazovijayajI mahArAjazrIe rAsanI DhALa 2 mAM gAthA 13 mAM A ja vAta kahI che. te gAthA A pramANe che - jo guNa, dala paryavarnu hovai, to dravyai syuM kIjai re / zu-pariNAma paraMtara vana, guuT-paryAye vadI naDuM re || ra-3 | Tabo - koI kahasyaI "vyaparyAya guNaparyAya rUpa kAraya bhinna chaI, te mADhi dravya 1, guNa 2, rUpa kAraNa bhinna kalpaI" te jUThuM, je mATi kAryamAMhi kAraNa zabdano praveza chaI. teNaI kAraNabhedaI kAryabheda siddha thAI. anaI kAryabheda siddha thayo hoI, to kAraNabheda siddha thAI. e anyonyAzraya nAmaI dUSaNa upajaI. te mATad guNa-paryAya je kahaI, te guNa-pariNAmano je paTaMtara-bheda kalpanArUpa, tehathI ja kevala saMbhavaI. paNi paramArthaI nahIM. anaI e 3 nAma kahaI chaI te paNi bhedopacAraI ja. Ima jANavuM. jo guNa e paryAyanuM dala kahitAM - upAdAnakAraNa hoI, to dravyaI syuM, kIjaI ? dravyanuM kAma guNaI ja kIdhauM. ti vAraI guNa-paryAya padArtha kaho. paNa trIjo na hoI. upAdhyAyajI mahArAjazrI A gAthAmAM tathA tenA TabAmAM spaSTa kahe che ke jo guNa e ja paryAyanuM upAdAnakAraNa kahIe, arthAt guNomAM paNa svataMtrapaNe paryAya pAmavAnI zakti che Ama kahIe to dravya zuM karaze ? dravya to paryAya vinAnuM kevala ekaluM dhruva apariNAmI ja Tharaze. kAraNa ke dravyanuM je kAma hatuM. te guNe ja karI lIdhuM ane jo tema hoya to guNa e AdhArabhUta mUla padArtha, ane tenuM je parivartana (arthAt AdhArabhUta evA guNamAM thatuM rUpAtara) te paryAya Ama guNa-paryAya be ja padArtha thaze. paNa trIjo dravya nAmano koI padArtha nahIM rahe. kAraNa ke paryAya vinAnuM kevala ekaluM dhruvatAvALuM tattva A saMsAramAM koI hotuM ja nathI. tathA vaLI 1 dravyaparyAya ane 2 guNaparyAya rUpa kArya bhinna che te mATe dravya ane guNarUpa kAraNa paNa bhinna che Ama je digaMbarAnuyAyI loko kalpe che te jUThuM che. naranArakAdi te dravyaparyAya ane mati-zrutamAM je vizeSatA te guNaparyAya. A pramANe paryAyAtmaka kAryano bheda che. tethI tenA kAraNarUpe dravya-guNano paNa bheda che. AvI vAta diMgabarAsnAya pramANe je kare che te vAta paNa judI che. kAraNa ke paryAyAtmaka kAryanA bhedathI dravya ane guNAtmaka kAraNano bheda siddha thAya ke dravya ane guNAtmaka kAraNanA bhedathI dravyaparyAya ane guNaparyAyAtmaka kAryabheda siddha thAya. A banne bAbata paraspara anyonyAzraya doSavALI che. mATe digaMbara AmnAyanI A vAta barAbara nathI. paraMtu guNa ane paryAyano je bheda che te paTaMtara = kalpanAkRta bheda che. vAstavika bheda nathI. jema telanI dhArA paDe che. tyAM tela ane dhArA judI nathI. chatAM kalpanAthI bheda kahevAya che. tema ahIM kalpanA kRta bheda samajavo paNa paramArthe bheda nathI. paramArthe to dravya e vAstavika tattva che ane tenA Azraye temAM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kANDa-3 - gAthA-10 241 rahelA guNonuM ja parivartana thAya che. tene ja paryAya paNa kahevAya che ane dravyaparyAya paNa * kahevAya che. A pramANe AdhArabhUta je padArtha te dravya, ane tenA Azraye thatuM je (guNasaMbaMdhI) parivartana te paryAya, Ama be ja vastu che. TIkAmAM kahyuM che ke - zunuzinorevAntAnyatvasthAsakSavAt, muLazabde va sAvArIzrvamsti, kiM paryAyAdadhike guNa zabdaH ? uta paryAya eva prayukta iti ? abhiprAyazca na paryAyAdanyo guNaH paryAyazca kathaJcid dravyAtmakaH iti vikalpaH kRtaH // 9 // guNa e trIjI svataMtra vastu nathI te upara yukti jaNAve che - do puNa yA bhagavayA, davvaTThiyapajjavaTThiyA niyayA / etto ya guNavisese, guNaTThiyaNao vi jujjaMto // 10 // dvau punarnaya bhagavatA, dravyArthikaparyAyArthiko niyatau / etasmAcca guNavizeSe, guNArthikanayo'pi yujyeta // 10 // gAthArtha - paramAtmA vaDe jaina AgamazAstromAM dravyArthika ane paryAyArthika Ama be ja nayo kahevAyA che. A kAraNathI jo guNa e judo padArtha hota to guNavizeSamAM guNArthika nAmano judo trIjo naya paNa yojyo hota. // 10 // vivecana - dravya e mUlabhUta ane guNa-paryAyonA AdhArabhUta padArthavizeSa che. jenA dharma-adharma-AkAza-jIva ane pudgala Ama pAMca bheda che. ane chaThThuM kAla e aupacArika dravya che. prathamanAM traNa dravyo saMkhyAmAM eka-eka che, ane pAchalAM traNa dravyo anaMta-anaMta che. te dravyomAM pratisamaye thatuM je parivartana che te guNosaMbaMdhI parivartana che. tene ja paryAya kahevAya che. ane dravyanA paryAya arthAt dravyaparyAya paNa kahevAya che. guNonI thatI hAnivRddhi ke guNomAM rahelI je taratamatA che te ja dravyaparyAya che. jo tene guNanA ja paryAya mAnIne judA kahIe to tene choDIne dravyomAM bIjuM kazuM ja parivartana saMbhavatuM ja nathI. Ama thavAthI A paryAyathI judA dravyanA paryAya koI saMbhavaze ja nahIM. mATe dravyathI guNone * kathaMcit abhinna samajIne guNone AzrayI thatA parivartanane ja dravyanA paryAya kahevAya che Ama samajavuM joIe. ane A ja vAta yuktithI paNa saMgata thAya che. tethI dravya e mUlavastu che ane temAM guNone AzrayI thatuM parivartana te paryAya che. Ama be ja mUla tattva che. banne tattvane jonArI jIvonI je dRSTi che tene ja be naya kahevAya che. bhUlabhUta dravyane jonArI je dRSTi che te dravyArthikanaya che. ane tenA parivartanane jonArI je dRSTi che te paryAyArthikanaya che. parivartana zenuM thAya che ? to dravyanA Azraye rahelA guNonuM, tene ja dravyaparyAya kahevAya che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 kArDa-3 - gAthA-10 sanmatiprakaraNa jinezvara paramAtmAe te te AgamazAstromAM vastuonA svarUpane samajAvatA be ja nayo kahyA che. eka dravyArthika ane bIjo paryAyArthika. jo guNa e trIjo svataMtra padArtha hota - to paramAtmA kyAMIka (koIka ekAda AgamazAstramAM) paNa trIjo guNArthikAya che. AvuM kathana karata. paraMtu kyAMya guNArthika nAmanA trIjA nayanuM kathana AvatuM ja nathI. tethI paNa siddha thAya che ke nayo be ja che mATe tattva paNa dravya ane paryAya Ama be rUpa ja che. eTale ke mUlabhUta dravya e ekatattva ane te dravyane AzrayI thatuM guNonuM parivartana = (arthAta) paryAya. e bIju tattva, Ama dravya ane paryAya e be ja tattva che. guNa nAmanuM trIjuM svataMtra tattva ja nathI ke jenA alaga paryAyo kahevAya. TIkAmAM kahyuM che ke - praveva mUnanI bhavitA dravyArthipathArtha niyamita ! tatrAtaH paryAyAdadhike guNavizeSe grAhye sati tadgrAhaka-guNAstikanayo'pi niyamituM yujyamAnakaH syAt, anyathA avyApakatvaM nayAnAM bhavet, arhato tadaparijJAnaM prasajyeta / vizeSAvazyakabhASyamAM pUjaya jinabhadramaNikSamAzramaNajIe paNa kahyuM che ke - dohiM vi NayehiM NIyaM, satthamulUeNa tahavi micchattaM / jaM savisayappahANattaNeNa, aNNuNNaniravekkhA / / 2195 / / digaMbarAsnAyamAM "nayacakra" graMthamAM paNa be ja mUlanaya kahyA che. do ceva ya mUlaNayA bhaNiyA, davvattha pajjayatthagayA / aNNe asaMkhasaMkhA, te tabbheA muNeyavvA // 183 // pramANanayatattvalokamAM pUjaya vAdidevasUrijI ma.zrIe paNa kahyuM che ke sa vyAsasamAsAbhyAM dviprakAra: 7-3 vyAsato'nekavikalpaH 7-4 samAsastu dvibhedo dravyArthikaH paryAyArthikazca 7-5 Adyo naigamasaGkahavyavahArabhedAt tredhA 7-6 paryAyArthikazcaturdhA, RjusUtraH, zabdaH, samabhirUDhaH, evambhUtazca 7-7 pUjya u. zrI yazovijayajI ma.zrIe dravya-guNa-paryAyanA rAsamAM paNa kahyAM che ke - jo guNa trIjo hoi padAratha, to trIjo naya lahii re / dravyAratha paryAyAratha naya, doi ja sUtriM kahii re / ninavA sArU mana ghaDuiM 2-22 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra43 sanmatiprakaraNa kArDa-3 - gAthA-10 - jo guNa nAmanI trIjI vastu hota to trIjo naya paNa zAstramAM lakhyo hota. paraMtu dravyArthika ane paryAyArthika Ama be ja nayo sUtramAM kahyA che. mATe mAnavuM joIe ke guNa e svataMtra trIjI vastu nathI. uparokta carcA jotAM samajAze ke guNa e svataMtra trIjI vastu nathI ja. mATe dravyathI guNane bhinna na samajatAM dravyanA Azraya guNonuM je parivartana thAya che. tene ja paryAya kahevAya che Ama samajIne dravya ane paryAya A be ja tattva svIkAravAM joIe. prazna - jo guNa e trIju svataMtra tattva na hoya to dravya-guNa-paryAyano rAsa AvuM nAma rAkhavAmAM traNano ullekha kema karAya che ? tathA jo jANai arihaMte, davvattaguNattapajjattehiM so jANai appANaM moho khalu nAsai tassa. ityAdi pAThomAM paNa traNa tattvono ullekha kema jovA maLe che ? uttara - A traNa tattvano ullekha vivakSAnA vazathI karelo che. jeno bheda nathI, teno paNa vivakSA mAtrathI bolavA purato bheda bolAya che. jemake "mAruM mAthuM duHkhe che. telanI dhArA paDe che. pANInuM pUra vahe che" A dareka vAkyomAM jo ke SaSTIvibhakti dvArA bheda jaNAvAya che. paraMtu vAstavika paNe bheda nathI. "huM ane mAthuM, tela ane dhArA, pANI ane pUra, A tattvo jema judAM judAM bolAya che paNa te banne judAM judAM nathI. tema dravya ane tenA guNonuM parivartana paNa bhinna bhinna nathI. Aje mAro AtmA baLa che. Aje mAro AtmA prasanna che ityAdi ghaNA sthaLoe AvA prakArano SaSThI vibhakti dvArA vivakSAnA vazathI bheda karAya che. paNa vAstavika bheda hoto nathI. tema ahIM paNa samajavuM. pUjaya upAdhyAyajI mahArAjazrIe rAsamAM A ja vAta kahI che. paryAyathI guNa bhinna na bhAkhio, sammati graMthi vigati re / nedano bhedra vivAvazathI, te vema diDuM zam ? | 2-2 . paryAyathI guNa bhinna nathI. AvuM spaSTa sanmatiprakaraNamAM kahyuM che. jeno vivakSAnA vazathI bheda karAya che. tene svataMtra paryAya pAmavAnI zaktirUpa vAstavika bheda kema kahevAya ? - arthAt na ja kahevAya. tethI dravyanuM parivartana te dravyaparyAya ane guNanuM parivartana te guNaparyAya AvI digaMbarAcAryoe karelI vyAkhyA barAbara nathI. dravyathI guNa jo bhinna hota ane dravyamAM jema parivartana pAmavAnI zakti che. tevI guNamAM paNa parivartana pAmavAnI zakti hota to ja uparokta kalpanA saMbhavI zake. paNa tema nathI. tethI digaMbarAcAryonI A kalpanA e Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 kArDa-3 - gAthA-11 sanmatiprakaraNa kalpanAmAtra che. tathya nathI. vAstavika nathI sAcI vAta e che ke dravyanA Azraye thatI guNonI je hAni-vRddhi che. athavA je taratamatA che e ja paryAya che ane tene ja dravyanA paryAyo kahevAya che. A ja vAta have pachInI gAthAomAM graMthakArazrI pote ja vizeSa samajAve che. te 10 || jaM ca puNa arihayA, tesu tesu suttesu goyamAINaM / pajjavasaNNA NiyamA, vAgariyA teNa pjjaayaa|| 11 // yacca punararhatA, teSu teSu sUtreSu gautamAdibhyaH / paryAyasaJjJA niyamAd vyAkRtA tena paryAyAH // 11 // gAthArtha - tathA vaLI arihaMta bhagavaMta vaDe te te sUtromAM gautamasvAmI Adi gaNadharonI samakSa (guNonI ja) paryAya evI saMjJA kahelI che. tethI ema mAnavuM joIe ke guNo e paryAyo ja che. (paNa paryAyathI judA guNa nathI.) vivecana - bhagavatIjI Adi AgamazAstromAM paramAtmAzrI mahAvIra prabhujI ane gaNadhara evA zrI gautamasvAminI praznottarI je cAle che. te saghaLI jagyAe bhagavaMte guNone paNa "paryAya" evI saMjJAthI ja evA nAmathI ja) kahyA che. tethI guNo e paryAyo ja che. paryAyothI guNa nAmano svataMtra koI paNa padArtha nathI. ke jethI dravyaparyAyathI judA guNaparyAya siddha thAya. cetana evA A AtmAno jJAna e guNa che. paraMtu te jJAna guNa ja kAlakrame matijJAnarUpe, zAstrAbhyAsa dvArA zrutajJAna rUpe, ane kAlAntare mohano kSaya karavA vaDe kevalajJAnarUpe pariNAma pAme che. A rIte jJAna e guNa che. te ja judA-judA bhAve pariNAma pAme che. tene ja paryAya kahevAya che evI ja rIte jaDa vastumAM varNa-gaMdha-rasa ane sparza A cAre guNo che paNa temAM varNa nAmano guNa ja kAle kAle nIla-pIta-zveta-rakta ane kRSNa rUpe pariNAma pAme che. tethI nIlAdi pAMce paryAyo kahevAya che. ahIM varNaguNa ane nIlAdiparyAyo kaMI judA nathI. paraMtu varNa nAmano guNa ja nIlAdi bhAve pariNAma pAme che tethI te guNane ja paryAya kahevAya che. tevI ja rIte gaMdha e guNa che. te ja guNa kyAreka sugaMdharUpe hoya che ane kyAreka durgadharUpe hoya che. tethI sugaMdha-durgadha e paryAya che ane gaMdha e guNa che. tethI gaMdha nAmano guNa ja sugaMdha-durgadha rUpe pariNAma pAme che. A rIte je guNo che te ja badalAtA hovAthI athavA hAni-vRddhi pAmatA hovAthI athavA temAM taratamatA thatI hovAthI, teonI ja nIla-pItAdi bhAve je parAvRtti thAya che eTale ke AdhArabhUta evA dravyamAM guNonuM je parivartana thAya che tene ja paryAya kahevAya che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ kADa-3 - gAthA-1 2 245 sanmatiprakaraNa A kAraNe ja bhagavatIjI Adi sUtromAM gautamasvAmijInA praznonA uttara samaye paramAtmA mahAvIra prabhue varNaparyAya, gaMdha paryAya, rasa paryAya AvA zabdono prayoga karyo che. tathA lokavyavahAramAM paNa Ama kahevAya che ke A jIvano cAritraparyAya ghaNo lAMbo che. A jIvano jJAnaparyAya zreSTha che. A jIvano tapaparyAya prazaMsanIya che Ama sarvatra guNone paryAyazabdathI ja saMbodhyA che. mATe guNo e paryAyathI judA nathI. guNonuM ja parivartana thAya che. ane te guNo dravyathI abhinna hovAnA kAraNe guNonI parAvRttine ja dravyaparyAya kahevAya che. tethI dravyaparyAya ane guNaparyAya Ama banne bhinna bhinna nathI. paramAtmAnI vANI upara pramANe hovAthI guNazabdano pratipAdya artha paryAya ja thAya che. guNonI parAvRttine choDIne dravyanA anya koI paryAyo saMbhavatA ja nathI. dravyanA Azraye guNonuM je parivartana thAya che. tene ja dravyaparyAya kahevAya che. TIkAmAM kahyuM che ke - yataH punarmAvatI tasviMtasminsUnne"vaUOTSnaveei dhapaveTiM" (mAvatI sUtra 24-4-123 ) rUAvinA paryAyasaMjJA niyamitA vaUrfvipu nautamaviSya: vyAkRtAstataH paryAyA eva varNAdayo na guNA ityabhiprAyaH / / 11 / / parigamaNaM pajAo, aNegakaraNaM guNatti tullatthA / taha vi Na guNa tti bhaNNai, pajavaNayadesaNA jamhA // 12 // parigamanaM paryAyo'nekakaraNaM guNa iti tulyArthau / tathApi na guNa iti bhaNyate, paryAyanayadezanA yasmAt // 12 // . gAthArtha - parigamana e paryAya ane anekakaraNa e guNa A banne zabdo tulya arthavALA che. to paNa "A guNa che" Ama kahevAtuM nathI. kAraNa ke paramAtmAnI dezanA paryAyArthikanayanI che. / 12 / | vivecana - parigamana e paryAya ane anekakaraNa e guNa A sarve paNa zabdo samAna arthavALA (ekArthaka) che. parivartana eTale parigamana, navA navA rUpe thavuM te paryAya, tathA vivakSita evA ekadravyane aneka svarUpe karavuM te anekakaraNa e guNa eTale ke dravyamAM rahelA pratisamaye palaTAtA sahabhAvI je dharmo te guNa. Ama zabdothI pratipAdya artha bhinna bhinna hovA chatAM paNa tAttvikapaNe A banne zabdothI vAcya arthamAM arthabheda hoto nathI. kAraNa ke pratisamaye dravyanuM parivartana thavuM kaho ke navA navA svarUpe palaTAvuM kaho, banne eka ja che. tathA dravyanuM navA navA svarUpe pariNAma pAmavApaNuM je che te ja dravyane bhinna bhinna svarUpe anekapaNe kare che. tathA dravyamAM sahabhAvI paNe rahIne je dharmo palaTAtA rahe che te Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 kArDa-3 - gAthA-12 sanmatiprakaraNa ja guNo che. A rIte paryAya kramabhAvI paNe rahIne palaTAtA rahe che ane guNo sahabhAvIpaNe rahIne palaTAtA rahe che. te mATe kramabhAvI ane sahabhAvI paNAnI vivakSA dvArA kaMIka bheda hovA chatAM paNa te bannemAM tAttvika paNe arthabheda kaMI ja nathI. je je parivartana thAya che. te te guNonuM ja parivartana thAya che. guNone choDIne dravyanuM svataMtra parivartana kaMI ja thatuM nathI. paraMtu dravyanA Azraye guNonuM je parivartana thAya che. tene ja dravyano dharma hovAthI dravyaparyAya kahevAya che. A rIte varNAdi je guNo che. te ja nIla-pItAdi rUpe parivartana pAmatA hovAthI te varNAdi guNone ja paryAya kahevAya che. tathA caitanyAdi jIvanA je guNo che te ja hAnivRddhi rUpe pariNAma pAmatA hovAthI te caitanyAdi guNone ja paryAya kahevAya che. Ama guNa ane paryAya tAttvika paNe bhinna nathI. chatAM paNa jinezvara bhagavaMtoe te te sUtromAM varNaparyAya gaMdha paryAya, jJAnaparyAya, darzanaparyAya, cAritraparyAya Ama saghaLA paNa dravyadharmone paryAya zabdathI ja varNavelA che. kyAMya guNazabdathI varNavelA nathI. tethI paryAyathI bhinna evA guNo nathI. TIkAmAM paNa Ama ja kahela che. tethI parivartana pAmatA evA dravyadharmone (guNone) ja paryAya kahelA che ane te paryAyone AzrayI karAtI bhagavAnanI dharma dezanA paryAyArthikanayanI dezanA che. Ama kahevAya che. zAstromAM kyAMya guNArthikanayanI dezanA che Ama kahevAtuM nathI. tethI samajavuM joIe ke dravyamAM rahelA guNadharmonuM vadhaghaTa thavA rUpe ke rUpAntara thavA rUpe je parivartana thAya che. te ja paryAya kahevAya che ane tene ja dravyaparyAya samajavA joIe. pUjya upAdhyAjI ma.zrIe rAsamAM kahyuM che ke jo guNa trIjo hoI padAratha, to trIjo naya lahiI re ! dravyAratha paryAyAratha naya, doI ja sUtri kahiI re ! DhALa-2, gAthA 12 kahevAno sArAMza e che ke dravya e mULabhUta AdhAradravya che. temAM rahelA guNo hInAdhikapaNe athavA rUpAntara thavA rUpe pariNAma pAmyA ja kare che. eTale "telanI dhArA paDe che" AvuM bolIe tyAM tela pote ja dhArArUpe pariNAma pAmIne paDe che. tela ane dhArA judAM judAM nathI. te rIte dravyAzraye rahelA guNo parivartana zIla che. mATe guNo ane paryAyo e bhinna bhinna nathI. tethI dravyathI paNa guNo bhinna padArtha nathI. guNonA paryAyo e ja dravyanA paryAyo kahevAya che. dravya ane paryAya ema be ja svarUpa hovAthI naya paNa be ja che. paryAyo (parivartano) konA thAya che ? tenA uttaramAM samajavuM ke dravyanA Azraye rahelA guNonA paryAyo thAya che. ane tene ja dravyanA paryAyo kahevAya che. | 12 ll Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 247 sanmatiprakaraNa kASTha-3 - gAthA-13 jaMpanti asthi samaye, egaguNo dasaguNo aNaMtaguNo / rUvAI pariNAmo, bhaNNai tamhA guNaviseso // 13 // jalpantyasti samaye, egaguNo dasaguNo'nantaguNaH / rUpAdiH pariNAmo, bhaNyate tasmAd guNavizeSaH // 13 // gAthArtha - koIka kahe che ke - "rUpa-rasAdino pariNAma ekaguNa-dazaguNa ane anaMtaguNa che." AvuM zAstromAM kahevAya che. tethI paryAyathI guNa e vizeSavastu (bhinnavastu) che. te 13 || | vivecana - koIka bhedavAdI darzanakAra judA arthamAM lakhAyelA zAstrapAThane judA arthamAM laI jaIne paryAyathI guNa bhinna mAnavo joIe. Avo prazna kare che - te kahe che ke rUpa-rasa-gaMdha ane sparzAdinI bAbatamAM jaina Agama zAstromAM "guNa" zabda paNa vaparAyelo jovA maLe che. jema varNaparyAya, gaMdhAryAya, rasaparyAya, sparzaparyAya, jJAnaparyAya, cAritraparyAya, tapaparyAya vigere zabdomAM paryAyazabdano vyavahAra zAstromAM dekhAya che. tevo ja "muLAnaMdumurtiA '' (bhagavatIsUtra pa-7-217) mAM ekaguNakAlo, dviguNakALo vigere vAkyaprayogomAM guNazabdanA prayogano vyavahAra paNa jaina AgamazAstromAM jovA maLe ja che. to ema kema kaho cho ke jaina AgamazAstromAM kevala ekalA paryAyazabdano ja vyavahAra dekhAya che. paNa guNazabdano vyavahAra nathI dekhAto. ekaguNo kALo, be guNo (bamaNo) kALo, triguNa (traNa gaNo) kALo vigere vAkyomAM guNazabdano vyavahAra paNa thayelo jovA maLe che. mATe guNa e paryAyathI bhinna tattva che. AvA prakAranA guNazabdathI yukta evA vAkyaprayogo paNa zAstramAM dekhAtA hovAthI bhagavaMte jema paryAyArthikanayanI dezanA karI che. tema bhagavaMte guNArthikanayanI dezanA paNa karelI hovI joIe. Avo prazna koI ziSya gurujInI sAme kare che. teno uttara have pachInI gAthAmAM gurUjI pote Ape ja che. varNa-gaMdha-rasa ane sparza e pudgalAstikAyanA guNo che. jJAnadarzana-cAritra ane vIrya e AtmadravyanA guNo che. AvA prakAranuM vidhAna to zAstromAM aneka sthAne dRSTigocara thAya che. mATe paryAyazabdanI jema guNazabdanuM vidhAna paNa jaina Agama sAhityamAM aneka sthAne che ja. TIkAmAM kahyuM che ke - natpatti vyaTUtvavAdri - vidyate iva siddhAnta "muvinA humuvinA' (mAvatIsUtra 6-7-227) rUtyAdi rUpI vyArA:, tasmAd rUpAdiguNavizeSa evetyasti guNArthiko nayaH upadiSTazca bhagavateti // 13 / / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 kASTha-3 - gAthA-14-15 sanmatiprakaraNa guNasaddamaMtareNAvi, taM tu pajjavavisesasaMkhANaM / sijjai NavaraM saMkhANasatthadhammo taiguNotti / / 14 // jaha dasasu dasaguNammi ya, egammi dasattaNaM samaM ceva / ahiyammi vi guNasadde, taheva eyaM pi daTThavvaM // 15 // saMskRta chAyA guNazabdamantareNApi, tattu paryavavizeSasaGkhyAnAm / sidhyati navaraM, saGkhyAnazAstradharmastAvadguNa iti // 14 / / yathA dazasu dazaguNe caikasmin dazatvaM samaM caiva / adhike'pi guNazabde, tathaivaitadapi draSTavyam / / 15 / / gAthArtha - "rUpAdi" arthanA bodhaka evA TV zabda vinA anyatra jyAM jyAM guNa zabdanuM grahaNa zAstromAM je karela che. te paryAyavizeSa rUpa (paraspara taratamatA rUpa) saMkhyAno ja bodhaka che. arthAt A vastu teTalA gaNI che. Ama saMkhyAnA zAstrano (gaNitazAstrano) ja bodhaka guNazabda che. || 14 || jema ochI kiMmatavALI daza vastuomAM (rUpIyA rUpIyAnI 10 noTomAM) ane tenAthI dazagaNI kiMmatavALI evI eka vastumAM (daza rUpIyAnI 1 noTamAM) dazapaNuM samAna ja che. tevI ja rIte ahIM guNazabda adhika vAparavA chatAM paNa samAnatAne jaNAvanAro A zabda jANavo. te 15 | | vivecana - varNa-gaMdha-rasa ane sparza A cAra pugaladravyanA guNo che. cetanA e jIvadravyano guNa che. ityAdi sthaLomAM je guNa zabda vaparAyo che. te vaparAyelo guNa zabda guNano (guNAtmaka paryAyano) bodhaka che. tenA vinA, A vastuthI A vastu be guNa kALI, traNa guNa kALI, cAra guNa kALI vigere prayogomAM je guNazabda vaparAyelo jovA maLe che. te kALApaNAnA varNaparyAyanI paraspara rahelI je taratamAtA svarUpa vizeSatA che. taratamatA svarUpa je paryAya che. tenI saMkhyAno ja bodhaka che. arthAt taratamatA = hInAdhikatA rUpa saMkhyAtmaka paryAyano ja vAcaka A guNazabda che. sarve paNa dravyonA je je guNo che te guNone samajAvavA mATe jyAre guNazabda vaparAya che. tyAre te guNazabda varNaparyAya, rasaparyAya cetanA paryAya ityAdi paryAyAtmaka guNano ja bodhaka che. kAraNa ke dravyanA je varNAdi paryAyo che tene ja guNa kahevAya che. paNa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kADa-3 - gAthA-14-15 249 paryAyathI bhinna evA guNa nAmanA trIjA tattvano bodhaka te guNazabda nathI. tathA jyAre dravyonA guNone jaNAvavA mATe guNazabda na vaparAyo hoya paNa dviguNakRSNa-triguNakRSNa ityAdi sthaLoe taratamatA sUcaka je guNa zabda vaparAyelo jovA maLe che. te guNazabda paNa be cIjo vaccenI viSamatA svarUpa paryAyano ja bodhaka guNazabda che. tene guNAkArasUcaka eTale ke "teTalA gaNo A padArtha che" Ama guNAkArane jaNAvanAro A guNa zabda che. A rIte gaNita sUcaka je guNazabda vaparAya che. e paNa paryAya arthane ja kahenAro che. koI paNa be traNa padArthomAM rahelA rUpaparyAya vacce rasaparyAya vacce, be-traNa jIvomAM rahelI cetanA paryAya vacce paraspara keTalI taratamatA che? keTalI hInAdhikatA che? keTalI caDA-utAra che ? tevA prakAranI mAtra viSamatAno sUcaka A guNa zabda che. A caDA-utAra rUpa je viSamatA che te paNa eka prakAranA paryAya ja kahevAya che. TIkAmAM kahyuM che ke - rUpIfmadhathiTUTNavyatireng "TUaaH kRtyavivuM paryAyavizeSasaGakhyAvAcakaM vacaH sidhyati, na punarguNAstikanayapratipAdakatvena, yataH saDakhyAnaM gaNitazAstradharmaH "ayaM tAvadguNa' iti "etAvatA'dhiko nyUno vA bhAvaH iti gaNitazAstradharmatvAdasyetyarthaH / jema judI judI rahelI eka eka rUpIyAnI kiMmatanI 10 noTo paDI hoya to "A 10 rUpIyA che" Avo vyavahAra jagatamAM thAya che. ane te eka rUpIyAnI kiMmatanI eka noTa karatAM dazagaNI kiMmatanI 10 rUpIyAnI phakta 1 ja noTa paDI hoya to tyAM paNa "A 10 rUpIyA che" Ama ja vyavahAra karAya che. ahIM eka rUpIyAnI kiMmatanI 1 noTa karatAM 10 rUpIyAnI kiMmatanI 1 noTamAM je dazagaNApaNuM che te paNa teno kiMmatapaNAno (velyuvizeSa rUpa) paryAyavizeSa ja che. ekanI kiMmatanI 10 noTamAM ane 10 nI kiMmatanI eka noTamAM "dazapaNAnI saMkhyA tulya ja che". arthAt 1 nI kiMmatanI 1 noTa karatAM 10 nI kiMmatanI 1 noTamAM je dazaguNApaNuM che. te paNa caDA-utAra rUpa paryAya vizeSa ja che. A banne sthAnamAM "guNazabda" adhika vAparavA chatAM dazapaNAnI saMkhyAmAM samAnatA ja che. eka eka rUpIyAnI kiMmatavALI 10 noTo jyAM che. tyAM "rA' zabda noTanuM vizeSaNa hovAthI dharmIgata dazatva sUcave che eTale ke 10 noTa che. Ama daza e noTanuM vizeSaNa thAya che. ane 10 rUpIyAnI kiMmatavALI 1 noTa jyAM che tyAM rahelo daza zabda noTane nathI jaNAvato paNa te noTanuM mUlya sUcave che. tethI tyAM A zabda dhamAM evI noTanuM vizeSaNa nathI. paraMtu noTanA mUlyAtmaka paryAyanuM vizeSaNa che. eka sthAne dharmInuM vizeSaNa che ane bIjA sthAne dhamanA paryAyAtmaka dharmanuM vizeSaNa che. A ja pramANe kALA raMgavALI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 kASTha-3 - gAthA-14-15 sanmatiprakaraNa be traNa vastuomAM je kALAvarNa svarUpa varNaparyAya varte che. te varNaparyAyanI ja taratamatAsUcaka A guNazabda adhikapaNe vaparAyelo che. A rIte rasanI taratamatA, gandhanI taratamatA, ke sparzanI taratamatA sUcavavA sarvatra A guNazabda vaparAya che ane varNAdi guNonI je A taratamatA che, je viSamatA che, je hinAdhikatA che te paNa te te vastuno eka jAtano paryAya ja che. tethI A guNazabda paNa paryAya arthavALo ja che. paryAyathI bhinna evo guNa nAmano koI padArtha nathI. sArAMza ke "paryAya" zabdathI sUcavAto je artha che. te ja arthane kahenAra A guNazabda che. paNa tenAthI bhinna evo padArthamAM rahelo koI judo dharma hoya ane teno sUcaka guNa zabda hoya, tevuM nathI. TIkAmAM kahyuM che ke - yathA zapu dravyeSu, kriminvI dravya drazastei zazItireke'pi dazatvaM samameva, tathaiva etadapi na bhidyate - "paramANurekaguNakRSNAdiH" iti ekAdizabdAdhikye guNaparyAyazabdayorbhedaH vastu punastayostulyamiti bhAvaH // uparokta carcA ane mUlagAthAno pATha jotAM samajAya che ke dharma evA mUlapadArthane dravya" kahevAya che. ane te dravyamAM rahelA sarve paNa dharmone pachI te guNa hoya ke guNonI hInAdhikatA hoya ke rUpAntaratA hoya, te sarvane paryAya kahevAya che. ane je A paryAyo che tene ja kramabhAvIpaNe joIe tyAre paryAya ane tene ja sahabhAvapaNe joIe tyAre guNa kahevAya che. jema ke kALA-nIlA-dhoLA-pILA ane lAlapaNe joIe tyAre kramabhAvi hovAthI paryAya ane te pAMcane varNapaNe vicArIe tyAre sahabhAvI hovAthI guNa kahevAya che. surabhi durabhi paNe joIe to paryAya ane gaMdhapaNe vicArIe tyAre sahabhAvI hovAthI te guNa kahevAya che. tethI paryAyathI guNa e svataMtra bhinna vastu nathI. A rIte guNa e paryAyathI bhinna nathI A vAta prathama siddha thaI. AvI ja rIte tikta-kaTu-kaSAya-Aslaka-madhura paNe joIe to kramabhAvI hovAthI paryAya kahevAya che. te ja bhinna bhinna pAMca prakAranA rasane mAtra rasa paNe joIe to sahabhAvI dharma hovAthI guNa kahevAya che. A rIte sarvatra samajavuM. tethI paryAyathI guNa e bhinna tattva nathI. A vAta barAbara siddha karI. have te guNa, dravyathI bhinna che ke abhinna che. tenI kaMIka vicAraNA karIe. jainadarzanakAro dravyathI guNane, dravyathI paryAyane, guNathI paryAyane, ane guNathI dravyane, paryAyathI dravyane, tathA paryAyathI guNane bhinnabhinna ja kahe che. arthAt kaMIka bhinna ane kaMIka abhinna che. Ama kahe che ane jagatamAM paNa Ama ja dekhAya che. AdhAra-AyabhAvathI, saMjJAthI, saMkhyAthI ane indriyagocaratAthI kathaMci bheda paNa jarUra che. tathA dravya pote ja Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 251 sanmatiprakaraNa kASTha-3 - gAthA-16 te te guNapaNe ane te te paryAyapaNe pariNAma pAmatuM hovAthI, dravyanA pradeza pradeze te te guNo ane paryAyo vyApelA hovAthI, tathA "ghaDo lAla che" "AtmA cetana che" "A goLa gaLyo che" ityAdi abhedapradhAna vyavahAra thato hovAthI A traNeno kathaMcit abheda paNa avazya che ja. pAMca tolA sonAno hAra ghaDAvIe tyAre je sonuM che. te ja hArasvarUpe pariNAma pAme che. mATe dravyathI guNo ane paryAyo kathaMcit abhinna che. jo bheda hota to pAMca tolA sonuM ane pAMca tolAno hAra, ema maLIne 10 tolA vajana thavuM joIe. paNa Ama thatuM nathI tethI kathaMcit abhinna paNa jarUra che ja. A ja vAta pUjya upAdhyAyajI ma.zrIe dravya-guNa-paryAyanA rAsamAM kahelI che. te gAthAo A pramANe che. svarNa kuMDalAdika huuM jI, ghaTa raktAdika bhAva, e vyavahAra na saMbhavaI che, jo na abheda svabhAva re bhavikA dhAro guru upadeza. 3-3 baMdha deza bheda huI jI, bimaNI gurutA re khaMdhi, pradeza gurutA pariNamaIjI, khaMdha abhedaha baMdha re. bhavikA, dhAro guru upadeza. 3-4 Ama jagatamAM sarve paNa padArtho pota potAnA guNa ane paryAyathI kathaMcit bhinna ane kathaMci abhinna che. jagatanuM A ja sAcuM vAstavika svarUpa che. chatAM sAMkhya-naiyAyika vaizeSika (tathA digaMbara) Adi keTalAka darzanakAro dravyathI guNone ekAnta bhinna ja mAne che. ane tema ekAnta bhinna mAnavAthI vivakSita evo guNa-guNI bhAvano saMbaMdha ghaTato nathI. te saMbaMdha ghaTAvavA mATe vacce samavAya saMbaMdha laI Ave che. ane te pramANe dravya tathA guNono samavAya saMbaMdhathI paraspara saMbaMdha thayelo che. Ama mAne che paNa te ghaTatuM nathI. kAraNa ke samavAya saMbaMdha eka, nitya ane vyApaka hovAthI niyata guNInI sAthe guNono saMbaMdha karavAmAM asamartha che. tevA ekAntabhedavAdanuM nirasana have pachInI gAthAmAM ekAnta abhedavAdI kare che. te jaNAve che. ll14-15ll ekAntabhedavAdanuM nirasana karatAM ekAntaamedavAdI A pramANe kahe che - egaMtapakkhavAo, jo uNa davva-guNa-jAibheyammi / aha puvvapaDikkuTTho, uAharaNamittameyaM tu // 16 // paLAntapakSapAto yaH punarvavya-guNa-jJAti-bhedde ! atha pUrvapratikruSTa (pratikSiptaH) udAharaNamAtrametattu // 16 // Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 kADa-3 - gAthA-16 sanmatiprakaraNa gAthArtha - dravyanI jAtine viSe tathA guNanI jAtine viSe je je ekAntabhedano pakSapAta (Agraha) che. tenuM jo ke pahelAM ja ame nirasana kareluM che. to paNa te bhedabheda samajAvavA mATe have pachInI gAthAmAM A eka udAharaNa kahevAya che. ll16 | vivecana - navathI paMdara sudhInI gAthAmAM jaNAvyA pramANe guNathI paryAya ane paryAyathI guNa ekAntabhinna nathI A vAta siddha karI che. arthAt pudgalanI sAthe varNapaNe je dharma che te sahabhAvI hovAnA kAraNe jene guNa kahevAya che. te varNa nAmano guNa ja nIlapIta-rakta-zveta ane kRSNa paNe vicAratAM kramabhAvI thavAnA kAraNe paryAya kahevAya che. A ja kAraNathI paryAyathI guNa bhinna tattva nathI. ema siddha thAya che. vaLI A ja kAraNathI bhagavaMtoe dravyArthikanaya ane paryAyArthikanaya Ama be ja navo sUcavyA che trIjo guNArthikanaya jaNAvyo nathI. A rIte guNa-paryAyano bheda nathI A siddha thayuM. paraMtu gAthA AThamImAM jaNAvelo dravyathI guNo ekAnta bhinna mAnavAno je mudo che. te to ubho ja rahe che. tenuM nirAkaraNa bAkI ja rahe che. sArAMza ke gAthA 9 thI 15 mAM guNa-paryAya vacce bheda nathI kathaMci abheda che Ama siddha karyuM. paraMtu AThamI gAthAmAM je koI darzanakAro ghaTa AdhAra che. ane jala Adheya che. te banne padArtho jema bhinna che tema ghaTa-paTAdi dravyo AdhAra che ane varNAdi guNo Adheya che A rIte dravya e guNono AdhAra ane guNo e dravyAzrita hovAthI ghaTa-jalanI jema dravyathI guNo ekAnta bhinna ja che Ama mAne che. ane pachI guNa-guNI bhAvano saMbaMdha ghaTAvavA mATe samavAya saMbaMdha lAve che te dravya-guNa vaccenA ekAntabhedano mudo to carcavAno bAkI ja rahI jAya che. tenuM nirasana gAthA 9 thI 15 mAM AvatuM nathI. tathA 9mI gAthAmAM kahyuM hatuM ke dravyathI guNa ekAnta bhinna nathI. te vAta hamaNAM dUra raho. AgaLa upara te vicArIzuM tethI have te vicAra karavA mATe ekAntabhedanuM nirasana A 16mI gAthAmAM ekAnta abhedavAdI jaNAve che - AThamI gAthAmAM dravyo Azraya che ane guNo temAM Azrita che. samavAyasaMbaMdhathI dravyamAM guNo varte che. Ama kahIne ghaTa-jalanI jema je koI darzanakAro (naiyAyika ane vaizeSika tathA digaMbaro) dravya-guNa vacce ekAnta bheda mAne che. tenuM niyAyika vaizeSikAdinuM) nirasana karatAM bhedabheda ema ubhayavAdI evuM jainadarzana kaMI paNa kahe te pahelAM ekAnta amedavAdI ja A bhedavAdInI sAme potAno mAnelo abhedapakSa kahe che. ekAntabhedavAdInI sAme tenuM khaMDana karavA mATe ekAntaabhedavAdInuM kathana gAthA 18mAM graMthakArazrI raju kare che. tyArabAda gAthA 19mAM A banne ekAntavAdIonA matanuM khaMDana bhedabhedavAdI evA graMthakArazrI pote ja raju karaze. ane sApekSa bhedabhedavAda ja yathArtha che. te siddha karaze. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 253 sanmatiprakaraNa kASTha-3 - gAthA-17-18 A ekAntabhedavAdanuM nirasana ame pUrve trIjA kAMDanI pahelI ane bIjI gAthAmAM kahI ja dIdhuM che. tyAM kahyuM che ke sAmAnyamAM vizeSano, ane vizeSamAM sAmAnyano je vyavahAra jagatamAM jaNAya che. tethI dravyathI vizeSano kathaMci bheda jema che tema te vizeSo dravyamAM ja hovAthI kathaMcit abheda paNa avazya che ja. je darzanakAro ekAnta nirvizeSa (vizeSa vinAnuM) evuM sAmAnya mAne che. ane (sAmAnya vinAnA) kevala ekalA vizeSa che Ama mAne che. te dravyamAMthI paryAyone kADhI muke che. arthAt paryAyo vinAnuM dravya ane dravya vinAnA paryAyo che Avo mithyA artha kare che. tethI teonI A mAnyatA yathArtha nathI jagatanA vyavahArothI abAdhita je jJAna thAya che te ja jJAna yathArthajJAna kahevAya che. ulaTasulaTa kalpanAo karIne jagatanA vyavahArone bAdhA Ave tevI manamAnI mAnyatA kalpavI te ayathArthajJAna che. TIkAmAM kahyuM che ke - pAntavyatirAvupamavAro yaH punarvavyApa kriyApu na yadyapi pUrvameva pratikSiptaH, bhedaikAntagrAhakapramANAbhAvAt abhedagrAhakasya ca "sarvaM vizvamekaM sadavizeSAt, vizeSe vA viyatkusumavadasattvaprasaGagrAt" iti pradarzitatvAt / tathApi tatsvarUpe dADharyotpAdanArthamudAharaNamAtra mabhidhIyate / Ama ekAntabhedanuM khaMDana te banne gAthAmAM kareluM ja che. to paNa "tevo ekAtabheda jagatamAM nathI" A vAta vadhu daDhapaNe samajAvavA mATe (ekAnta amedavAdI) AvuM eka udAharaNa ahIM gAthA 17-18 mAM Ape che . arthAt ekAntabhedavAdInI sAme tenA ekAntabhedavAdane toDavA mATe ekAttaamedavAdI eka udAharaNa raju kare che. meM 16 ! piu-putta-Nattu-bhavvaya-bhAUNaM egapurisasaMbaMdho / Na ya so egassa piya tti sesayANaM piyA hoi // 17 // jaha saMbaMdhavisiTTho so puriso purisabhAvaNiraisao / taha davvamiMdiyagayaM, rUvAivisesaNaM lahai // 18 // saMskRta chAyA pitR-putra-narmu-bAya-brAhunAM puruSasambandhaH | na ca sa ekasya piteti zeSakAnAM pitA bhavati // 17 // 2. malvo varatAra, "mavyo maneya:'' dezInAmamAlA 6-10) A bhavaya" zabda benanA putra (bhANeja) arthamAM vaparAya che ane zabda che. te mAne vAcaka che puSodarAdithI maLatI no mana zabda bane che. tathA: macAH mapatya = : Avo artha karavo. 18 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 kArDa-3 - gAthA-17-18 sanmatiprakaraNa yathA sambandhaviziSTaH saH puruSaH puruSabhAvaniratizayaH / tathA dravyamindriyagataM, rUpAdi vizeSaNaM labhate // 18 // gAthArtha - vikSita evA eka purUSano pitA-putra-pautra-bhANeja ane bhAInI sAthe "saMbaMdhamAtra" che. Ama mAnavuM joIe. kAraNa ke te purUSa ekano pitA che tethI zeSa sarveno te kaMI pitA nathI. / 17 || purUSabhAvapaNe niratizaya (sAmAnyapaNe) rahelo te purUSa jema saMbaMdhamAtrane lIdhe viziSTa (bhinna bhinna) jaNAya che tema cakSu Adi indriyonI sAthe joDAyeluM dravya rUpAdi vizeSaNane pAme che. te 18 / bhAvArtha - ekAnta bhedavAdInA pakSanuM nirasana karatA evA ekAnta abhedavAdI tenI sAme potAnA pakSanI rajuAta karatAM nIce pramANe eka udAharaNa Ape che. A kahenAra ekAtta abhedavAdI che. tenuM mAnavuM che ke pratyeka dravyo dravyamAtra ja che. arthAt sAmAnya mAtra ja che. temAM guNo ke paryAyo jevuM vizeSatattva koI che ja nahIM dravyatavI" dravyamAtra ja che. bIjuM kaMI che ja nahIM. pudgaladravya je che te dravya mAtra svarUpa ja che. temAM rUpa-rasa-gaMdha-sparza jevA guNo ke pAMca prakAranAM saMsthAna Adi paryAyo jevuM vizeSatattva koI che ja nahIM, jema eka vRkSa che. te mULathI phUla-phaLa-bIja sudhI sarva paNa bhAgo vRkSamAtra ja che. paNa vRkSa nAmanA sAmAnyane choDIne mULa-thaDa-zAkhA-prazAkhAparNa-phUla-phaLa ke bIja jevA vizeSa koI che ja nahIM. kAraNa ke mULa paNa Akhara to vRkSa ja che. thaDa paNa Akhara to vRkSa ja che. zAkhA-prazAkhA paNa Akhara to vRkSa ja che Ama sarve paNa vizeSa aMzo Akhara to vRkSAtmaka ja che. vRkSanAmanA sAmAnyane choDIne koI vizeSa hoya to batAvo ! tamane je koI vizeSo dekhAya che te sarve paNa vRkSAtmaka ja che. evI ja rIte hAtha-paga-mastaka-udara Adi je koI vizeSo tamane jaNAya che. te sarve paNa zarIrarUpa sAmAnya ja che. zarIrAtmaka sAmAnyane choDIne hAtha-paga Adi vizeSo jevuM koI tattva che ja nahIM. Ama sarvatra sAmAnyamAtra ja che, vizeSo nathI. tethI dravya ja mAtra che. paNa guNa-paryAyAtmaka vizeSasvarUpa koI judu tattva ja nathI. AvuM ekAnta amedavAdI (advaitavAdI vedAnta Adi) darzano mAne che. te darzanakAro bhedavAdInI sAme uparokta dalIla kare che A bannenI laDAImAM bhedabhedavAdI jainAcArya hAla mauna rahe che. bhedavAdInA pakSanuM khaMDana amedavAdI dvArA karAvIne tyArabAda bhedabhedavAdI graMthakArazrI ekAnta amedavAdInuM paNa khaMDana karaze. ane banneno ekAntavAda ucita nathI. ema samajAvaze. tethI hAla A bannenI tArkika laDAI bhedabhedavAdI graMthakArazrI mAtra sAMbhaLe ja che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 255 sanmatiprakaraNa kArDa-3 - gAthA-17-18 jema 40/50 varSanI uMmarano devadatta nAmano koI eka purUSa che. te kharekhara vAstavikapaNe purUSamAtra rUpa sAmAnya ja che. te purUSa, kaMI pitA-putra-pautra-bhANeja ke bhAI nathI. arthAt te purUSamAM purUSatva svarUpa sAmAnyapaNuM ja che. paraMtu pitA-putrAdi vizeSa dharmo temAM vAstavika che ja nahIM. jo te purUSamAM pitRtva nAmano vizeSa dharma potAno svayaM hota to jema sAkarane jyAM nAkho tyAM gaLapaNa ja Ape. tema A purUSanI AjubAju koI paNa mANasa ubho rAkhIe to sarvanI sAthe tenuM pitApaNu ja dRSTi gocara thavuM joIe eTale ke A purUSa ekano pitA che. tema te sarvano paNa pitA jaNAvo joIe. kAraNa ke tenAmAM te pitRtvadharma sAco che arthAt vAstavika che. potAno sahaja che. ema tame mAnyuM che. paNa AvuM jaNAtuM nathI. tethI te purUSamAM purUSatva nAmanuM sAmAnya svarUpa jevuM che. tevo pitRtva nAmano vizeSadharma che ja nahIM. mAtra putranA saMbaMdhathI tene pitApaNe saMsAramAM vyavahArAya che. tevI ja rIte te devadatta nAmanA purUSamAM putratva nAmano vizeSa dharma paNa nathI ja. jo A dharma hota to jema tenA pitAne AzrayI "putratva" jaNAya che. tevI ja rIte sarva purUSone AzrayI temAM putratva jaNAvuM joIe. jema vRkSamAM vRkSatvadharma sAco-yathArtha che tethI je koI purUSo tenA tarapha dRSTipAta kare tyAre sarve purUSone te vRkSa ja dekhAya che. tema purUSamAM putratva Adi dharmo jo sAcA vAstavika hota, potAnAmAM sahajapaNe ja hota to sarve paNa purUSone temAM jema purUSatva dharma dekhAya che. tema te sAcA putratyAdi dharma paNa dekhAvA joIe. paraMtu sarvane AzrayI temAM putratva jaNAtuM nathI. te devadatta ekano (potAnA pitAno) ja putra che eTale kaMI sarvano putra thaI jato nathI. devadattamAM raheluM purUSatva badhAne jaNAya che. tethI te dharma teno potAno vAstavika che. sAco che. paraMtu putratva ke pitRtva sarva purUSone temAM jaNAtuM nathI. tethI te saMbaMdhamAtra vaDe kalpanAkRta che. mATe vyavahAra mAtra ja che. TIkAmAM kahyuM che ke - pitR-putra-na-bAya-prAtRmartha isya puruSI sambanya tenAsAveka eva pitrAdivyapadezamAsAdayati / na cAsAvekasya pitA putrasambandhataH - iti zeSANAmapi pitA bhavati / A rIte vastutattva vicAratAM sarvatra sAmAnyamAtra (abheda) ja che. kyAMya vizeSadharmo (guNa ane paryAyo bheda svarUpe) jaNAtA nathI ja. vivakSita devadattanAmano purUSa potAnA pitAnA saMbaMdhathI putratvapaNe, potAnA putranA saMbaMdhathI pitRtvapaNe potAnA dAdAnI sAthenA saMbaMdhathI pautratapaNe mAtra saMsAramAM vyavahAra karAya che. bAkI temAM purUSatva nAmano sAmAnyadharma ja che. abheda ja che. paNa guNa-paryAyo svarUpa vizeSo nathI tethI bheda nathI. jema pAMca phuTa uMco eka purUSa ubho che te purUSa vAstavika paNe uMco paNa nathI ane ThIMgaNo paNa nathI. jevo che tevo che arthAt pAMca phuTa uMcAIvALo che. paNa tenI paDakhe Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 kArDa-3 - gAthA-17-18 sanmatiprakaraNa traNa-cAra phuTa uMcAIvALo purUSa ubho rAkhIe to te purUSa uMco jaNAze. ane tenI paDakhe cha-sAta phuTa uMcAIvALo purUSa ubho rAkhIzuM to ThIMgaNo dekhAze. A ucApaNu ane ThIMgaNApaNuM parApekSita hovAthI ane parane AdhIna hovAthI asala potAnuM svarUpa nathI. A ja rIte pitRtva-putratva-pautratva Adi paryAyo ane guNo parApekSita kalpanAmAtra svarUpa hovAthI vAstavika nathI. have jo guNa ane paryAyo vAstavika che ja nahIM to tene dravyathI judA tattva tarIke mAnavA, te ucita nathI. purUSabhAve ja mAtra rahelo niraphathI = vizeSa dharmorUpI atizaya vinAno arthAt sAmAnya mAtra rUpe ja rahelo A purUSa, te purUSamAtra ja che. (vizeSadharmothI yukta nathI.) phakta putra, pitA ane dAdA AdinI sAthe joDAyo chato teonI sAthenA saMbaMdhathI anukrame pitA-putra-pautra paNe saMsAramAM vyavahArAya che. koI purUSa rAjAne tyAM nokarImAM joDAya eTale tene rAjapurUSa kahevAya paNa te vyaktimAM rAjapurUSatva nAmano koI vizeSa paryAya pragaTa thato nathI, purUSatva nAmanuM sAmAnya ja che. rAjAnA saMbaMdhathI te rAjapurUSatva kahevAyuM. tema A vivaNita purUSamAM paNa sAmAnya mAtra ja che. guNa-paryAya svarUpa vizeSo judA nathI. saMbaMdha mAtrathI temAM tevA tevA saMbaMdhIpaNuM kahevAya che. A ja rIte jagatamAM rahelAM kerI Adi dravyo paNa cakSu nAmanI indriya sAthe joDo tyAre kALI-nIlI-pILI ityAdi paNe rUpa nAmanA guNavizeSane pAme che. ane dhrANendriya sAthe joDo tyAre sugaMdhI durgadhI AvA guNavizeSane pAme che. rasanendriya sAthe joDo tyAre khATImIThI ityAdi rasAtmaka guNavizepane pAme che. paraMtu te kerI Adi dravyomAM rUpa-rasa-gaMdhasparzAdi guNo rUpI judu koI tattva nathI. kerI te dravya mAtra ja che. indriyonA saMbaMdhane lIdhe temAM varNa-gaMdha-rasa-sparza Adi vizepo vyavahArAya che. vAstavikapaNe dravya sAmAnya rUpa ja che. vizeSo che ja nahI. mAtra judA judA saMbaMdhone lIdhe parApekSita kalpanA mAtra ja che. TIkAmAM kahyuM che ke - yathA pratisaMWviziSTaH pitrAddivyapadezamazratyAyI puruSarUpatayA niratizayo'pi san tathA dravyamapi ghrANa-rasana-cakSus-tvak-zrotrasambandhamavApya rUparasagandhasparzazabdavyapadezamAtraM labhate dravyasvarUpeNAviziSTamapi, na hi zakrendrAdizabdabhedAd gIrvANanAthasyeva rUpAdizabdabhedAd vastubhedo yuktaH / purUSa jema pitA-putrAdinA saMbaMdhavizeSathI putra-pitApaNe saMbaMdhI bane che. asala svarUpe to purUSa ja che. tevI rIte kerI Adi pudgala dravya paNa indriyonI sAthe joDAyuM chatuM rUpa-rasa-gaMdha ane sparza Adi vizeSaNavALuM (vizeSadharmovALuM) vyavahArAya che. paraMtu vAstavika to te dravyamAtra ja che. guNa-paryAyAtmaka vizeSo temAM bhinna tattvarUpe nathI. A Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kADa-3 - gAthA-19 257 pramANe sarve paNa dravyo dravyAtmaka mAtra rUpe sAmAnya ja che. temAM guNa-paryAyAtmaka koI vizeSo judA nathI. je koI vizeSo jaNAya che te tevA tevA saMbaMdhavizeSone lIdhe ja jaNAya che. paNa padArthamAM tenA vizeSo che ane jaNAya che tevuM nathI. pAMca phuTanI uMcAIvALAnI AgaLapAchaLa ochI-vadhatI uMcAIvALAne ubho rAkho to A puruSa tamane nAno-moTo dekhAze. paraMtu te puruSa vAstavikapaNe nAno-moTo nathI. phakta pAMca phuTanI uMcAIvALo che. tevI ja rIte dravyane judI judI indriyo sAthe joDo cho. to judA judA bhAve jaNAya che. tethI dravyamAM kaMI vizeSo AvI jatA nathI. AvA prakAranuM ekAntaamedavAdInuM kathana che. dravyAdvaitavAda ja che. guNAdi vizeSo nathI. dravyajAti ja mAtra che. guNa-Adi koI anya jAti nathI. AvA prakAranuM kathana ekAnta amedavAdI ekAntabhedavAdInI sAme kahe che. 17-18 jema ekAntabhedavAda yathArtha nathI. tema ekAtta abhedavAda paNa yathArtha nathI. temAM paNa doSo ja Ave che. tethI te paNa svIkAravA jevo nathI. A kAraNe have ubhayavAdI (anekAntavAdI) sidhdhAntakArazrI (jaina darzanakArazrI) zrI siddhasena divAkarasUrijI ekAnta abhedavAdIne paNa samajAvatAM kahe che ke hojjAhi duguNamahuraM, aNaMtaguNakAlayaM tu jaM davvaM / Na u Daharao mahallo vA hoi saMbaMdhao puriso / / 19 / / bhaved dviguNamadhuraM, anantaguNakAlakaM tu yad dravyam / na tu maharako mahAn vA, bhavati sambandhataH puruSaH / / 19 / / gAthArtha - A dravya dviguNamadhura (bamaNuM mIThuM) che ane anaMta guNa kALuM che. Avo je vyavahAra thAya che te, tathA A purUSa A purUSathI nAno-moTo che. A vyavahAra je thAya che. te (vizeSa mAnyA vinA) kevala ekalA saMbaMdhamAtrathI ghaTaze nahIM. | 10 vivecana - dravya sAmAnya mAtra svarUpa ja jo hoya, ane temAM vizeSa (guNa-paryAyo) kathaMcit judA ja na hoya, tathA AvA ekAnta abhedavAdane (dAntikane) samajAvavA mATe "vyaviya" ityAdi pado dvArA tamArA vaDe kahevA pramANe judI judI indriyonI sAthenA joDANathI ja rUpa-rasa-gaMdha-sparza Adi guNo jo bhAsatA hoya, eTale ke bAhya upAdhijanya ja mAtra vizeSa jaNAtA hoya, dravyamAM potAnAmAM svataH vizeSa (eTale AvA guNo ane paryAyo) ja na hoya to eka ja indriya sAthe joDAyelA be dravyomAM je taratamatA jaNAya che. te kema ghaTaze ? arthAt nahI ja ghaTe. te A pramANe - judAM judAM be AmraphaLone (kerIne) judA judA kALe rasanendriyanI (jIbhanI) sAthe joDI. te banne kerImAM eka kerI thoDI madhura lAgI. ane bIjI kerI prathamanI kerI karatAM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 kADa-3 - gAthA-19 sanmatiprakaraNa bamaNI (dviguNa) madhura lAgI. tyAM A kerIthI A kerI dviguNa madhura che Avo je saMsArI jIvone rasanendriya dvArA anubhava thAya che te kema ghaTaze ? kAraNa ke jo indriyanA saMjoge ja vizeSa bhAsita thatA hoya paNa dravyamAM potAnAmAM sahajasvabhAve vizeSa na vartatA hoya to AvA sthaLe eka ja indriyo (rasanendriyano) kerI nAmanA phaLanI sAthe sarakho ja saMbaMdha che. te bannemAMthI ekamAM mahuM hojhArdi = dviguNamadhuratA ane ekamAM ardhamadhuratAno je anubhava thAya che. te ghaTaze nahIM. kAraNa ke tamArA mate to te bannemAM kerI dravya sAmAnya mAtra che ane rasanendriyano saMyoga rasane jaNAvaze. paNa tenI hInAdhikAne koNa jaNAvaze ? tamArA mate dravyamAM to svataH taratamatA che ja nahIM tethI A anubhava meda ghaTaze nahIM. jo kerI nAmanA dravyamAM ja adhamadhuratA ane dviguNamadhuratA sahaja rIte rahela che ema mAnIe ane rasanendriyano saMyoga teno vyaMjaka (jaNAvanAra) che. Ama mAnavAmAM Ave to ja A anubhava yuktisaMgata thAya. anyathA nahIM thAya. mATe dravyamAM adhamadhuratA ane dviguNamadhuratA rUpa vizeSo svAbhAvikapaNe ja che. sahaja che. svataH janya che. vyaMgya che ane rasanendriyano saMyoga teno vyaMjaka che. Ama mAnavuM joIe jema agarabattImAM sugaMdha ane navA ghaTamAM gaMdha svataH potAno guNa che. vyaMgya che. ane anukrame pahelAmAM agnino saMyoga ane bIjAmAM jalano saMyoga te gaMdhano vyaMjaka che. Ama mAnavuM joIe. jo Ama na mAnIe ane agni tathA jalanA saMyogathI ja mAtra gaMdha thAya che ane jaNAya che. paNa dravyamAM svataH sugaMdha ke durgadha che ja nahIM Ama ja jo mAnavAmAM Ave to te ja agni ane jalano saMyoga agarabattI ane - navA ghaTane choDIne anya padArtha sAthe karatAM tevI viziSTa gaMdha te anya padArthamAM kema jaNAtI nathI ? mATe mAnavuM joIe ke A guNo dravyanA potAnA sahaja che. ane indriyano saMyoga to mAtra te guNono bhaMjaka che. paNa indriyono saMyoga kaMI dravyamAM achatA guNone jaNAvanAro banato nathI. AvI ja rIte maidhyaM ta = baM = koI paNa be kALI vastuomAM eka alpa kALI vastu che. ane bIjI vastu tenAthI anaMtaguNI kALI vastu che tyAM banne kALI vastunI sAthe cakSurindriyano saMyoga karo, to te saMyoga to samAna ja che. jo cakSanA saMyoga mAtrathI ja kALAzanI pratIti thatI hoya ane vastumAM potAnA dharma rUpe kRSNaguNa na hoya (vizeSadharma na hoya) to banne kALI vastuonI sAthe kAlabhede karAyelo cakSuno saMyoga to samAna ja che. jo mAtra cakSurindriyanA saMyogathI ja kRSNaguNAtmaka vizeSadharma bhAsita thato hoya to eka vastumAM alpakALAza ane bIjI vastumAM adhikakALAza kema jaNAya ? ane . Avo taratamatAvALo anubhava to thAya ja che. te mATe kALAza nAmano guNa (vizeSa dharma) vastumAM potAnAmAM sahaja rIte ja che. ane te potAno ja guNavizeSa che. svataH janya che. svAbhAvika che paNa indriyanA saMbaMdha mAtrathI A guNo utpanna thatA nathI ke jaNAtA nathI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ kADa-3 - gAthA-19 sanmatiprakaraNa 259 Ama mAnavuM joIe. ane cakSunA saMyogane te rUpaguNano vyaMjaka (jaNAvanAra) mAnavo joIe. eka vastumAM svataH ja ochI kALAza che ane bIjI vastumAM svataH ja adhika kALAza che. jemAM je kaMI hIna athavA adhika svataH kALAza che. teno A indriyasaMyoga vyaMjaka che Ama mAnavuM joIe ane e ja yathArtha ane niryAbAdha che. tethI sAmAnya evu dravya pote ja rUpAdi vizeSovALuM (guNa-paryAyavALuM) che. Ama mAnavuM ja joIe. kevaLa ekaluM sAmAnya mAnavuM te khoTuM che. TIkAmAM kahyuM che ke - dri nAma/pratidrava rasanA sambanyA "ra "rUti vyavazAtramaasaadyet dviguNamadhuraM rasataH kuto bhavet ? tathA nayanasambandhAd yadi nAma "kRSNam" iti bhavet, anantaguNakRSNaM tat kuta: syAt ? vaiSamyabhedAvagaternayanAdisambandhamAtrAdasambhavAt, tathA, putrAdisambandhadvAreNa pitrAdireva puruSo bhavet na tvalpo mahAn veti yuktaH vizeSapratipatterupacaritattve mithyAtve vA sAmAnyapratipattAvapi tathAprasakteriti bhAvaH / guNo ane paryAyo padArthanA potAnA svataH vizeSa dharmo che. dravya pote ja vizeSa guNa-paryAyavALuM che. AvuM ja nahIM mAno ane indriyonA saMbaMdhamAtrathI ja temAM AvI vizeSatA jaNAya che. Ama ghaTAvazo. to jyAM samAna indriya saMyoga haze ane vastunA guNadharmo bhinnabhinna jaNAtA haze tyAM zuM karazo? mATe vastugata guNa-paryAyo rUpa vizeSadharmono apalApa karIne mAtra indriyonA saMyogajanya je vizeSatA mAnavAmAM Ave che. te sAcI nathI. barAbara nathI. paraMtu dravyamAM potAnAmAM ja A vizeSo che ane te svAbhAvika paNe ja rahelA che. indriya saMyoga teno vyaMjaka mAtra che. A ja rIte eka purUSamAM dara (saMskRta madA:) eTale nAnApaNuM (laghutva) ane maha (saMskRtamAM mahAna) eTale moTApaNuM (gurutva) je jaNAya che. te ja purUSamAM kAlAntare anukrame gurutva ane laghutva paNa jaNAya che ane vyavahArAya che te paNa kema ghaTaze? A vAta vistArathI A pramANe jANavI. vivalita evo devadatta nAmano eka purUSa che. jenI uMcAI Azare pAMca phuTa che. tenI pAse bIjo eka purUSa yajJadatta nAmano ubho che ke jenI uMcAI cha phuTa che. tathA devadattanI bIjI bAju caitra nAmano trIjo eka purUSa ubho che ke jenI uMcAI 4 phuTa che. A rIte devadatta-yajJadatta-caitra nAmanA traNa purUSonI uMcAI anukrame pa-6-4 phuTa che. tyAM 1. kudara eTale (pada) nanAnuM laghu arthamAM A zabda che. pavitparipUni jIvavaSafja, poDazavarSAt ma tAvauMdara vRvate samayavidraH (abhidhAna rAjendra koza bhAga-4 pRSTha 1734) 2. paho eTale man moTo, moTuM. (abhidhAna rAjendrakoza bhAga-6 pRSTha 180) Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 kADa-3 - gAthA-19 sanmatiprakaraNa devadattamAM yajJadattanI apekSAe je laghutva (nAnApaNuM = hRsvatva) jaNAya che ane caitranI apekSAe je gurutva (lAMbApaNu = moTApaNuM) jaNAya che. te laghutva ane gurutva A banne dharmo (vizeSadharmo) devadattamAM vAstavikapaNe che ja. potAnA sahaja dharmo che. mAtra banne bAjunA purUSonA saMyogathI ja janya nathI. phakta te te vizeSadharmono bhaMjaka anukrame te bIjA-trIjA purUSano saMyoga che. jo Ama na samajIe ane A dharmone mAtra parApekSita ja samajIe ane vAstavikapaNe achata samajIe to kAlAntare te viparIta bodha thAya che te ghaTaze nahIM. pAMca phaTavALo devadatta zarIramAM vadhAre uMco vadhyo ane dhAro ke sAta phUTanI uMcAIvALo banyo. tyAre te ja devadatta nAmano prathama purUSa yajJadatta nAmanA bIjA purUSanI apekSAe je pahelAM laghu hato ane laghupaNe jaNAto hato. te have gurupaNe jaNAya che. te kema jaNAya ? kAraNa ke be naMbaranA yajJadattanI apekSAe ja devadattamAM laghutva dharma prathama hato paNa vAstavika to devadattamAM koI vizeSa dharma hato ja nahIM. AvuM kahIe to te pramANe tamArA mate te devadattamAM koI vizeSa dharma che ja nahIM. te to sAmAnya mAtra ja che. to pachI te devadatta pAMca phuTano hoya ke sAta phuTano hoya paNa cha phuTanI uMcAIvALA yajJadatta karatAM to sadAkAla laghutA ja rahevI joIe, ane laghutA ja dekhAvI joIe. kAraNa ke parApekSA to sadA enI e ja che. paNa Ama banatuM nathI. eka kAle yajJadattanI apekSAe laghutA jaNAya che tyAM ja kAlAntare gurutA paNa kyAreka jaNAya che. tethI devadattamAM ja uMcAI vadhavA rUpa vizeSadharma svataH sidhdha thAya che. mAtra teno vyaMjaka yajJadattano saMyoga che. evI ja rIte je devadattanI uMcAI phUTa che. te vRddhAsthAnA kAraNe ke rUdhira Adi dhAtuo sukAvAnA kAraNe dhAro ke tenI uMcAI ghaTIne 3 phuTa thaI gaI. to traNa naMbaranA caitranI apekSAe je gurutvadharma devadattamAM jaNAto hato tene badale have laghutvadharma je jaNAya che. te paNa kema ghaTaze ? arthAt nahIM ghaTe. kAraNa ke tame devadattamAM to koI vizeSa dharma mAnatA ja nathI. mAtra parApekSita (trIjA purUSane Azrayine) ja gurutA hatI ema kaho cho. te parApekSA to kAlAntare paNa tenI te ja che. jevI pahelAM hatI. tevI ja hAla paNa che. tethI gurutAne jaNAvanArI A parApekSA have dravyamAM parivartana mAnyA vinA laghutAne jaNAvanArI kema bane ? jo ema mAnIe ke devadattamAM pahelAM trIjA purUSane AzrayI gurutA (pAMca phuTa uMcApaNuM) e vAstavika vizeSa dharma hato. ane have te ja vizeSa dharma vRddhAvasthAdinA kAraNe rUdhirAdi dhAtuo sukAvAthI laghutArUpe pariNAma pAmelo che. Ama gurutA ane laghutA nAmanA guNo kAlabhade devadattamAM pariNAma pAme che Ama jo mAnIe to ja A vAta ghaTI zake. Ama mAnavA jatAM sAmAnyamAM vizeSa dharma svIkAravA ja rahyA. Ama jo Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ kATha-3 - gAthA-19 sanmatiprakaraNa 261 sAmAnyamAM potAnAmAM ja potAnA vizeSa dharmo na mAnIe to A vAta ghaTatI nathI. mATe sarva sAmAnya dravyo vizeSothI bharelAM ja che paNa ekalo abheda (sAmAnya) nathI ja. A pramANe jyAM jyAM eka sarakhI samAna indriyagocaratA haze eka sarakho indriyono viSaya haze tyAM je dviguNamadhura-anaMtaguNakALu vigere je kaMI jaNAya che te vizeSadharmo mAnyA vinA ghaTaze nahIM. tathA eka purUSamAM ja anyanI apekSAe je laghutA ane gurutA jaNAya che te ja vivakSita purUSamAM kALAntare te ja bIjA-trIjA purUSanI apekSAe je vaiparIyatA (gurutA ane laghutA) jaNAya che. te paNa mAtra parApekSAthI nahIM ghaTe. paNa vicalita evA te devadatta nAmanA puruSamAM puruSatva nAmanA sAmAnyadharmanI jema pAMca phuTa uMcAI vALo, sAta phuTa uMcAIvALo ane traNa phuTa uMcAI vALo vizeSa pariNAma paNa avazya thAya ja che. Ama ja mAnavuM rahyuM. ane te vizeSadharmo paNa te purUSasAmAnyamAM avazya che ja. tethI koI paNa dravya jema sAmAnya dharmAtmaka svataH che. e ja rIte vizeSadharmAtmaka paNa svataH ja che. mAtra te te vizeSa dharmonA bhaMjaka AvA AvA anyadravyanA saMjogo che. AvA prakAranuM vastusvarUpa che. ane AvuM ja svarUpa vastumAM ja che. te ja sAcuM tattva che. tethI jema sAmAnyapaNe abheda che. tevI ja rIte vizeSapaNe bheda paNa avazya che ja. A gAthAno sAra e che ke (1) samAna jAtinA be phaLomAM rahelI madhurAdi rasanI taratamatA, (dviguNamadhuratAdi) (2) samAna jAtinA be padArthomAM rahelI kRSNAdi rUpanI taratamatA (anaMtaguNa kRSNatAdi) siddha kare che ke padArthomAM A guNo ane guNonI taratamatA svataH siddha che. vAstavika che. chatA bhAvo che. sad bhAvo che. svayaMsiddha che. mAtra tenI vyaMjakatA vyaMjakane AdhIna che paNa te guNonuM ane guNonI taratamatAnuM hovApaNuM vyaMjakane AdhIna nathI. A dRSTAnna acetanane AzrayI che. ane laghutA-gurutAnI (darano maha vA) vAta sacetanane AzrayI che. tevI ja rIte devadatta nAmanA purUSamAM laghutA ane gurutA, tathA kAlAntare AvatI gurutA ane laghutA potAnA svayaMsiddha dharma che. sahajadharma che. vizeSa dharma che. mAtra te vyaMgya dharmano bodha vyaMjakane AdhIna che. paNa te guNonuM ke kAlAntare badalAyelA guNonuM hovApaNuM vyaMjakane AdhIna nathI. agarabattImAM sugaMdhanuM hovApaNuM jema svataH che. mAtra tenuM vyaMjaka agnidravya che. paNa agnidravyanA saMyogathI agarabattImAM gaMdha AvatI hoya Ama banatuM nathI. tema ahIM samajavuM. / 19 // sAmAnya (dravya) mAtramAM vizeSa (guNa-paryAyo) svataH ja hoya che. A pramANe sidhdhAntakAre karelA vizeSa dharmonA samarthananI sAme ekAntaamedavAdI (ekAntasAmAnyavAdI) potAnA pakSano bacAva karatAM kahe che ke - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 kASTha-3 - gAthA-20 sanmatiprakaraNa bhaNNai saMbaMdhavasA, jaha saMbaMdhittaNaM aNumayaM te / NaNu saMbaMdhavisesaM, saMbaMdhivisesaNaM siddhaM // 20 // bhaNyate sambandhavazAd yathA sambandhitvamanumataM tava / nanu sambandhavizeSaM, sambandhivizeSaNaM siddham // 20 // gAthArtha - ekAnta abhedavAdI vaDe bacAva kahevAya che ke he ubhayavAdI jaina AcAryazrI ! jema sAmAnya saMbaMdhanA vazathI sAmAnya saMbaMdhIpaNuM tamane mAnya che. tema kharekhara saMbaMdhavizeSanA lIdhe saMbaMdhI vizeSapaNu paNa avazya siddha thAya che. mAnI levuM joIe. || 20 || vivecana -gAthA 18-19 mAM sidhdhAntakAre abhedavAdInI vAtano uccheda karatAM je kahyuM ke samAnajAtinA be phaLomAM samAnapaNe indriyasaMbaMdha hovA chatAM je guNonI taratamatA svarUpa vizeSa jaNAya che ane vivakSita evA eka ja purUSamAM tenI sAthenA bIjA-trIjA purUSano saMbaMdha samAna hovA chatAM paNa kAlAntare bIjAnI sAthe laghutAne badale gurutA ane trIjAnI sAthe gurutAne badale laghutA je jaNAya che. te anyadravyanA saMbaMdha mAtrathI to na ja ghaTe. paNa vastumAM potAnAmAM ja tevA tevA guNadharmo vizeSadharmo mAnavA joIe. AvA prakAranI sidhdhAntakAranI vAtanI sAme ekAnta abhedavAdI potAnA pakSano bacAva karatAM A gAthAmAM jaNAve che ke - he AcAryazrI ! maUU3 = tame kahelI vAtanI sAme mArA vaDe AvA prakArano uttara kahevAya che ke - jema vivakSita purUSamAM putra-pitA ane dAdA AdinA saMbaMdhone lIdhe anukrame pitApaNu-putrapaNu ane pautrapaNu vigere bhAvo svarUpa saMbaMdhIpaNu hoya che. A vAta tamane anumata (sammata) che tenI jema vivakSita evAM kerI Adi pudgaladravyomAM paNa rasanendriya Adi indriyonA saMbaMdhanI vizeSatAne lIdhe saMbaMdhI (saMbaMdha pAmelI) evI kerI Adi vastumAM rahelI vizeSatA (vividhatA) paNa parApekSita siddha thAya ja che. sArAMza evo che ke - koI eka devadatta nAmano purUSa e kharekhara to sAmAnya purUSamAtra ja che. (sAmAnya mAtra ja - dravyAata ja che). chatAM tenI sAme teno putra ubho hoya tyAre te putranI sAthenA saMbaMdhathI pitApaNe vyavahArAya che. tenI sAme tenA pitA ubhA hoya to pitAnI sAthenA saMbaMdhathI putrapaNAnA saMbaMdhIpaNe vyavahArAya che. tenI sAme tenA dAdA ubhA hoya to te dAdAnI sAthenA saMbaMdhathI pautrapaNAnA saMbaMdhI tarIke vyavahArAya che. A rIte parasparanA saMbaMdha mAtrathI jema tevA tevA saMbaMdhavALApaNuM (saMbaMdhitva) vyavahAra Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kADa-3 - gAthA-20 263 che. eTale ke vivakSita evo te purUSa to sAmAnya purUSamAtra ja che. paNa te purUSa kaMI janmamAtrathI pitA putra ke pautra ityAdi dharmopetapaNe janmyo nathI. A saMbaMdho to saMbaMdhanA vizathI ja mAtra AropAya che. ane A vAta tamane paNa svIkArya che. tathA jema eka ja purUSa sAmAnyapaNe purUSamAtra ja hovA chatAM paNa lAkaDInA saMbaMdhathI lAkaDIvALo kahevAya che. pustakanA saMbaMdhathI pustakavALo kahevAya che ane dudhanA saMbaMdhathI dudhavALo kahevAya che. tevI ja rIte kerI Adi pudgala dravyo paNa rasanendriyanA saMbaMdhathI rasavALAM, ane cakSurindriyanA saMbaMdhathI rUpavALAM, ane dhrANendriyanA saMbaMdhathI gaMdhavALAM kahevAya che. Ama ja mAno to cAle tema che. guNo ane paryAyo zA mATe mAnavA? vizeSo nathI ja. tethI nakkI thAya che ke vAstavika to sAmAnya mAtra ja che. purUSa te vAstavika purUSAdvaita ja che. chatAM putra-pitA-dAdA AdinA saMbaMdhathI pitAputra-pautra kahevAya che. lAkaDI-pustaka ane dudhanA saMbaMdhathI lAkaDIvALo-pustakavALo ane dudhavALo jema kahevAya che tevI ja rIte AmraphalAdi dravyo paNa dravyAatamAtra ja che. (temAM rasa-rU5 gaMdha Adi guNo ane paryAyo nathI ja.) chatAM te te indriyonA saMbaMdhathI rasa-rUpa ane gaMdhAdi guNono ane paryAyono vizeSa vyavahAra thAya che. Ama mAnIe to cAle tema che. to zA mATe dravyamAM rahelA ane dravyathI kathaMcit bhinna evA guNa-paryAyo che. Ama mAnavuM joIe ? abheda ja che Ama kema na manAya ? tathA vaLI AmraphalAdi dravyo dravyAata mAtra ja che. temAM guNa-paryAya jevuM bhinna tattva koI che ja nahIM. phakta te te indriyonA saMbaMdhanA vazathI ja rasa-rUpa-gaMdha Adi guNovALApaNuM (saMbaMdhipaNuM) temAM jaNAya che. Ama mAnIe to koI doSa jaNAto nathI. jo A vAta ekavAra siddha thayelI mAnIe ane sAcI che. Ama mAnIe to tenI jema ja A vAta vadhAre AgaLa paNa siddha thAya che ke jema saMbaMdha mAtrathI saMbaMdhipaNuM siddha thayuM tenI jema saMbaMdhanI vividhatAne lIdhe saMbaMdhinI vividhatA paNa Ama ja siddha thaze. ema mAnI levuM joIe. eTale ke judA judA AmraphaLano kAlabhede rasanendriya sAthe saMbaMdhavizeSa bhinna bhinna thayo tethI temAM rasanI paNa bhinna-bhinnatA jaNAI. prathamakAle AmraphaLano rasanendriya sAthe je saMbaMdha che. te AmraphaLanI aMdaranI AmlatAne jaNAvanAro hato ane uttarakAle thayelo te ja rasanendriyanI sAthe bIjA AmraphaLanI sAtheno saMbaMdha kAlabhadavALo hovAthI vizeSa saMbaMdhane lIdhe madhuratAne jaNAvanAro banyo. tathA ekaphaLanI sAtheno saMbaMdha je prathamakAle thayo te alpamadhuratAne jaNAvanAro banyo ane bIjA phaLanI sAtheno saMbaMdha je bIjAkAle thayo te kAlabhedanA kAraNe dviguNamadhuratAne jaNAvanAro banyo. Ama ja mAnI laIe to cAle tema che. A rIte indriyonI sAthenA saMbaMdhonI ja vividhatAthI vizeSatAthI) saMbaMdhI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 kADa-3 - gAthA-21 sanmatiprakaraNa evA rasa-rUpa-gaMdha Adi guNo ane paryAyo, tathA tenI taratamatA rUpa saMbaMdhinuM vaividhyapaNuM (eTale ke vizeSapaNuM) ema banne paNa jaNAI jaze. sArI rIte siddha thaI jaze. tethI guNaparyAyo bhinna mAnavAnI he AcAryazrI ! jarUra nathI. TIkAmAM kahyuM che ke - savizvasAmAnyavazAt H sambandhitvAmacim anumati tava, nanu sambandhavizeSadvAreNa tathaiva sambandhivizeSo'pi kiM nAbhyupagamyate // 20 // ekAntaabhedavAdInI A dalIla sAme siddhAntakArazrI uttara Ape che ke - jujjai saMbaMdhavasA saMbaMdhivisesaNaM Na puNa eyaM / NayaNAi visesagao, rUvAi visesapariNAmo // 21 // yujyate sambandhavazAt sambandhivizeSaNaM na punaretat / nayanAdivizeSagataH rUpAdivizeSapariNAmaH // 21 // gAthArtha saMbaMdhanA vazathI saMbaMdhipaNuM haju ghaTI zake, paraMtu pAdiguNonI vizeSatAno pariNAma nayanAdi indriyonA saMbaMdhavizeSathI karAyelo che A vAta (saMbaMdhamAtrathI) ghaTatI nathI. 21 | vivecana - purUSamAM lAkaDInA saMbaMdhathI lAkaDIvALApaNuM, pustakanA saMbaMdhathI pustakavALApaNuM, dUdhanA saMbaMdhathI dUdhavALApaNuM, putranA saMbaMdhathI pitApaNuM, pitAnA saMbaMdhathI putrapaNuM, dAdAnA saMbaMdhathI pautrapaNuM A badhA vyavahAro je thAya che. temAM purUSa e upAdAna kAraNa che. ane lAkaDI pustaka-dUdha-putra-pitA ane dAdA Adi padArtho nimittakAraNa che. jo ke A udAharaNomAM paNa te te nimittakAraNone lIdhe purUSanAmanuM upAdAnakAraNa paNa lAkaDIvALApaNe, pustakavALApaNe, dUdhavALApaNe, pitApaNe, putrapaNe ane pautrapaNe pariNAma pAme ja che. to ja tevA tevA vyavahAro thAya che. upAdAna kAraNa apariNAmI dravya hoya ane nimittamAtranA saMbaMdhathI ja A vyavahAro thatA hoya tema banatuM nathI. te te udAharaNomAM paNa upAdAnakAraNabhUta evo te purUSa lAkaDI-pustaka AdinA saMbaMdhakALe tevA tevA bhAve pariNAma pAme ja che kAraNa ke jyAre purUSanA hAthamAM lAkaDI hoya che tyAre "huM lAkaDIvALo chuM" Avo bhAva tenA haiyAmAM pragaTe che ane te lAkaDInA yoge viziSTa baLa paNa temAM pragaTe che. eTale pariNAmI dravya che chatAM cUlavyavahArI jIvo vaDe upAdAnakAraNabhUta purUSamAM A rUpAntara (pariNAmottara) jaldI jaldI dRSTigocara thatuM nathI. eTale thoDIvAra mAnI laIe ke lAkaDI-pustaka-dudha-putra-pitA ane dAdA Adi nimittakAraNonA saMbaMdhamAtrathI tevA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kADa-3 - gAthA-21 265 tevA saMbaMdhipaNuM ja che. arthAt upAdAnakAraNamAM rahelA pariNAmI svabhAvanA lIdhe ja nimitta kAraNo maLatAM te te dravya tevA tevA saMbaMdhipaNe pariNAma pAmyuM che chatAM paNa sthUladRSTivALA jIvo ATaluM sUkSma pariNAma paNa joI-samajI zakatA nathI. eTale hAla puratu mAnI laIe ke mAtra nimittonA saMbaMdhanA vazathI temAM saMbaMdhIpaNu jaNAya che. to paNa nayanendriyanA saMbaMdhamAtrathI ja AmraphaLamAM rUpa jaNAya che ane rasanendriyanA saMbaMdhamAtrathI ja rasa jaNAya che tathA dhrANendriyanA saMbaMdhamAtrathI ja temAM gaMdha jaNAya che tathA te te guNonI hInAdhikatArUpa taratamatA paNa te te IndriyonA saMbaMdhamAtrathI ja jaNAya che. A vAtamAM nimitta mAtrathI ja jaNAya che ane upAdAnamAM tevA guNo nathI ke guNonI taratamatA nathI. A vAta ghaTatI nathI. arthAt nimittamAtranA saMbaMdhathI ja upAdAnamAM tevA tevA guNo bhAse che paraMtu upAdAnamAM vAstavika tevA guNo ane paryAya rUpa vizeSa dharmo nathI. A vAta sarvathA khoTI che. kAraNa ke jo AmraphaLamAM potAnAmAM rUpaguNa na hoya ane nayanendriyanA saMbaMdhamAtrathI ja rUpavattA AvatI hoya to nIlI-pILI ane lAla kerInI sAthe nayanendriyano saMbaMdha jyAre thayo. tyAre sarvatra upAdAna ane nimittanA saMyoga rUpa saMbaMdha sarakho ja che. sarakhu ja rUpa jaNAvuM joIe, bhinna bhinna rUpa kema jaNAya ? tathA kALA raMgavALI be vastunI sAthe eka ja kALe eka sarakho ja nayanendriyano saMbaMdha thayo. to eka vastu thoDI kALI ane bIjI vastu anaMtaguNI kALI Ama kema jaNAya? jo nimitta mAtrathI ja A vyavahAra thato hoya to nayanendriyano saMbaMdha ke je saMbaMdha rUpane jaNAvavAmAM nimitta bhUta che. te to sarvatra samAna ja che. bhinna bhinna rUpa ane rUpanI vacce anaMtagaNApaNAnI taratamatA kema jaNAya? tevI ja rIte rasanendriyano kerInI sAthe saMbaMdha sarakho hovA chatAM dviguNamadhuratAno anubhava kema thAya? ane AvuM jaNAya to che ja. tethI avazya mAnavuM joIe ke upAdAna kAraNabhUta evI kerImAM potAnAmAM tevA tevA guNo ane tevI tevI guNonI taratamatA vAstavikapaNe svayaM che ja, ane te svataH siddha potAnA sahaja svarUpe guNo rahelA che ane paryAyo nimitta mAtrathI nathI. phakta nimitte tenuM vyaMjaka che. TIkAmAM kahyuM che ke - {qsthavizeSavaza yu sambavizeSaH yathA patismbndhivishessjnitsmbndhvishesssmaasaaditsmbndhivishesso'vgtH / dravyAdvaitavAdinastu na sambandhivizeSaH, nApi sambandhavizeSaH saMgacchata iti kuto rasanAdivizeSasambandhajanito rasAdivizeSapariNAma: ? / AvI ja rIte rasanendriyanA saMbaMdha rUpa kevala ekalA nimittakAraNathI ja rasa ane rasanI hInAdhikatA AvatI hota to Amba-madhurAdi kerIono saMbaMdha bhinna bhinna purUSone Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 kArDa-3 - gAthA-22 sanmatiprakaraNa AzrayI rasanendriya sAthe samAna ja che. judI judI kerImAM zA mATe judo judo rasa jaNAya? jo nimittanA saMbaMdhamAtrathI ja vizeSo jaNAtA hoya to jyAM nimitta samAna che tyAM naimittika paNa samAna ja jaNAvuM joIe. zA mATe eka kerI khATI ane eka kerI madhura jaNAya che ? tathA judI judI be kerIomAM paNa eka kerI alpa madhura ane bIjI kerI dviguNamadhura AvuM kema jaNAya? AvuM na jaNAvuM joIe eTale ke je jaNAya che te paNa na jaNAvuM joIe. jo dravya e sAmAnyamAtra ja hoya to AvA prakArano anubhavabheda na thavo joIe. paNa anubhavabheda avazya thAya ja che. tethI kevala ekalA indriyanA saMbaMdharUpa nimittamAtrathI ja A guNo jaNAtA nathI ke guNonI taratamatA paNa jaNAtI nathI paraMtu upAdAnakAraNa bhUta evI kerI dravyamAM ja potAnA svabhAvathI ja svataH siddhivALA guNo ane guNonI taratamatA che ane indriyono saMbaMdha to phakta teno vyaMjaka mAtra che. Ama mAnavuM joIe. sArAMza ke nimitta mAtrathI ja upAdAnamAM guNono ke guNonI taratamatAno vyavahAra karAya che A vAta sAcI nathI paraMtu upAdAnamAM potAnAmAM potAnA svarUpe ja guNo ane guNonI hInAdhikatA rUpa paryAyo svataH che ja ane indriyono je A saMbaMdha che te teno vyaMjaka che Ama ja mAnavuM joIe ane jagatanuM svarUpa ja svayaM Ama che ema svIkArI levuM joIe. tethI dravya tathA guNa-paryAyo, temaja sAmAnya ane vizeSa tathA abheda ane bheda banne sAthe ja che. svataH siddha ja che. dravya pote ja svayaM guNa ane paryAyavALuM che. dravyathI guNaparyAyo kathaMci bhinna ane kathaMci abhinna che. AvuM ja jagatanuM svarUpa che ane te svayaM anAdi siddha che. indriyo AdinA saMbaMdho tenA vyaMjaka mAtra che. Ama svIkAravuM joIe. te 21 | A bAbatamAM ekAntaamedavAdI pharIthI prazna kare che anekAntavAdIne paNa rUparasAdi guNonI ane dviguNAdi taratamatAdinI pariNati kema ghaTaze ? te prazna tathA 'siddhAntakArazrI te praznano pharIthI yathocita uttara Ape che te A gAthAmAM jaNAve che - bhaNNai visamapariNayaM, kaha evaM hohii tti uvaNIyaM / taM hoi paranimittaM, Na vatti etthatthi egaMto // 22 // bhaNyate viSamapariNataM kathametad bhaviSyatItyupanItam / tad bhavati paranimittaM na veti atrAstyekAntaH // 22 / / gAthArtha - A dravya viSama (bhinna bhinna) pariNativALuM bane che A pramANe kema kahevAya che ? te dravya paranimitte pariNAma pAme che. ema paNa kahevAya che. ane paranimitte ja pariNAma pAme AvA prakArano ekAnta ahIM nathI. // 22 / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kADa-3 - gAthA-22 267 vivecana - sidhdhAntakAra (grathakAra zrI siddhasenajI mahArAjazrIe) uparanI banne gAthAmAM ghaNA ja vistArathI samajAvyuM che ke dravya pote potAnA bhAve sahajapaNe ja guNovALuM ane guNonI taratamatA vALuM che. mAtra te guNono ane te te guNonI taratamatAno vyaMjaka tevo tevo indriyAdino saMbaMdhavizeSa che. jene saMbaMdha vizeSa kahevAya che. purUSa pote ja pitRtva-putratva, pautratva Adi dharmapaNe pariNama pAmyo che. tethI te te dharma vALo svAbhAvikapaNe che ja, sAme rahelAM pAtro te purUSanA te te dharmanA vyaMjaka tattvo che. lAkaDIvALApaNuM, pustakavALApaNuM ane dudhavALApaNuM AvA AvA paryAyo te te purUSamAM sahajapaNe pragaTelA che ja. lAkaDI-pustaka ane dUdha tenA vyaMjaka padArtho che. kerImAM rUpa-rasa-gaMdha ane sparza Adi guNo, tathA te te guNonI hInAdhikatA svarUpa taratamatApaNAnA paryAyo sahaja paNe pugalamAM pragaTelA che ja. indriyonA saMbaMdhathI te te guNo pragaTa thatA nathI. paraMtu indriyono saMbaMdha to te te guNono ane guNonI taratamatAno vyaMjaka mAtra che. jIva ane ajIva dravyo pote ja pota potAnA guNovALA ane te te guNonI hInAdhikatAmAM svayaM pariNAma pAmanArAM pariNAmI dravyo che. dravyamAM potAnAmAM ja te te guNo ane paryAyo svataH che. saMbaMdho to tenA vyaMjaka mAtra che. paNa saMbaMdho te te guNonA ke guNonI taratamatAnA utpAdaka nathI. A pramANe atyanta spaSTa jyAM samajAvavAmAM AvyuM che. tyAM ekAnta amedavAdI pharIthI ziSyabhAve prazna kare che ke - saMbaMdho jo vyaMjaka ja hoya ane guNo tathA guNonI hInAdhikatA dravyamAM svAbhAvika rUpe potAnI ja hoya, to ekadravya ekakAle judA guNavALuM ane te ja dravya bIjAkAle judA guNavALuM Ama viSama pariNativALuM kema thAya che ? jemake eka kerI prathamakAle AspharasavALI ane nIlaguNavALI jaNAya che. te ja kerI kAlAntare madhurarasavALI ane pItavarNavALI jaNAya che te kema ghaTaze? kAraNa ke je kerImAM prathama je Aspharasa ane nIlavarNa hato. te jo teno potAno guNa che ane te A guNa svAbhAvika che. to guNa e sahabhAvI dharma hovAthI sadA rahevo joIe. badalAvo na joIe tethI Amla maTIne madhura ane nIla maTIne pIta na thavo joIe. ane thAya to che ja. mATe A AmlatA, nIlatA, madhuratA ane pItatA e kerInA svAbhAvika mUlabhUta guNo nathI. sahabhAvI rahyA nathI paNa parivartana pAmyA che mATe, A rIte A dharmo sahabhAvI na hovAthI dravyanA potAnA nathI. paraMtu te te dharmo to paranA nimitte ja AropAyelA mAtra che. jo potAnA svAbhAvika guNo hota to Avu badalAvApaNuM (viSama pariNatipaNuM) kema ghaTe ? jo guNa-paryAyo dravyanuM potAnuM svAbhAvika svarUpa hota to sahabhAvI hovAthI te te dravya sadA tevuM ne tevuM ja rahe. paNa viSama pariNativALuM kema bane ? ane viSama pariNativALuM to bane ja che. tethI dravya pote guNa-paryAyavALuM nathI. paNa te guNo paranimittaka ja mAtra che. ziSya Avo prazna kare che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ kANDa-3 - gAthA-22 sanmatiprakaraNa te praznano uttara granthakArazrI Ape che ke koI paNa dravya pota potAnA anaMta guNothI sadA kAla sahajapaNe (pAriNAmikabhAve) ja bhareluM che. dravya ane guNono tAdAtmya saMbaMdha che paNa samavAya saMbaMdha nathI ane te dravya, guNa-paryAyo, ane teono tAdAtmya saMbaMdha A te sarve svayaM che ane anAdi anaMta che. sAthe sAthe te sarve dravyo pariNAmI svabhAvavALAM paNa che. Ama hovAthI te te guNonI hAni-vRddhi thavArUpa athavA pariNAmAntara thavArUpa oghazakti ane samuccitazakti svarUpa urdhvatAsAmAnya te te upAdAna dravyamAM potAnAmAM che. A rIte upAdAnakAraNa bhUta mUladravyamAM pariNAmAntara pAmavAnI banne prakAranI zakti che. ane bAhya saMjogo (dravya-kSetra-kAla-bhAva) temAM nimittabhAve eTale ke vyaMjakabhAve sahakArI kAraNa bane che. jema talamAM telazakti upAdAnabhAve rahelI ja che. ane ghANIno saMyoga te telane AvirbhAve pragaTa karavAmAM nimittabhAve sahakArI kAraNa bane che. ekalI upAdAnazaktithI ke ekalI nimittazaktithI kArya thatuM nathI. ghANIno saMyoga hoya paNa retI hoya to temAMthI tela nIkaLatuM nathI. tevI ja rIte tala hoya paNa ghANInA saMyoga vinA tela nIkaLatuM nathI, dUdhamAM dahIM banavAnI upAdAnazakti che ane chAzano saMyoga temAM nimittabhAve kAma kare che. je upAdAnamAM dahIM banavAnI upAdAnazakti nathI temAM chAzano saMyoga dahIM banAvI zakatuM nathI. jema pANImAM chAzano saMyoga dahIM banAvI ApatuM nathI. temaja dUdhamAM dahIM banavAnI zakti hovA chatAM chAzanA saMyoga svarUpa nimitta vinA dahIM kArya banatuM nathI. 268 A rIte jagatamAM je koI kAryo thAya che temAM upAdAna kAraNamAM rahelI kArya thavApaNAnI upAdAnazakti ane bAhyasaMjogomAM rahelI nimittabhAve nimitta banavAnI nimittabhUta zakti Ama ubhayanA mIlanathI dravyamAM viSamapariNati (navA navA paryAyonI utpatti) thAya che. dravyamAM thatA guNAzrita je koI paryAyo thAya che te sarve kevala bAhyasaMjoga mAtrathI ja thatA nathI tathA je koI viSamapariNati bane che. te paNa mAtra bAhya saMjogothI ja banatI nathI. eTale ke kevala para nimitta ja nathI. tema ja kevala Antarika upAdAnazakti mAtrathI paNa thatA nathI. eTale kevala svazakti jnma ke kevala paranimitta zaktijanya nathI. paNa ubhayajanya paryAyo che. upAdAna kAraNanI upAdAnazaktithI ane nimitta kAraNanI nimittazaktithI ja sarve paryAyo bane che. eTale A bAbatamAM mUla gAthAmAM spaSTa ja kahyuM che ke - taM hoi paranimittaM Na vatti, etthAtthi egaMto dravyamAM te te je viSamapariNati (bhinna bhinna paryAya paNe je pariNamana) thAya che. te parinimittaka paNa che. paraMtu panimittaka ja hoya Avo ekAnta nathI. sArAMza ke Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 269 sanmatiprakaraNa kArDa-3 - gAthA-22 upAdAnazaktithI ane bAhyakAraNabhUta nimittagata zaktithI paryAyanI pariNati thAya che. bAhyakAraNabhUta nimittagatazaktimAM dravya-kSetra-kAla ane bhAva nimitta samajavA. - purUSamAM pitRtvabhAve, putratvabhAve, pautratvabhAve pariNAma pAmavAnI svayaMsiddha upAdAnazakti che. temAM putra-pitA ane dAdA rUpa bAhyanimitto nimittabhAve kAraNa bane che. lAkaDIvALApaNe, pustakavALApaNe, dUdhavALApaNe pariNAma pAmavAnI upAdAnazakti purUSamAM svayaM potAnI che ane lAkaDI pustaka tathA dUdhanA saMjogo rUpa bAhyanimitto temAM nimittakAraNa bane che. AvI ja rIte kerI dravyamAM rUpa-rasa-gaMdha ane sparza A mULabhUta guNo potAnA che. sahajasiddha che. anAdi-anaMta che. paraMtu tenI viSama pariNati (te te guNonuM judA-judA rUpe pariNAma pAmavuM pariNAmAtara thavuM) te pathAya che. rUpa e guNa che. nIlApaNuM pILApaNuM e paryAya che. rasa e guNa che. AmlatA ane madhUratA e paryAya che. nIlApaNAmAMthI pILApaNe ane AmlatAmAMthI madhuratArUpe pariNAma pAmavAnI zakti upAdAnakAraNabhUta kerI dravyamAM svayaMsiddha che ja. ane tenA AvirbhAvamAM tRNAdisaMjogo rUpa dravya, tene anurUpa garamIvALuM kSetra, grISmaRtu rUpa kAla, ane tevA prakAranA vAtAvaraNa rUpa bhAva temAM kAraNa bane che. A rIte paranimitte paryAyo thAya che. chatAM kyAreka paranimitte ja thAya evo niyama nathI, paranimitta vinA paNa thAya che svarUpa ja nimitta bane che. jemake koIka kerI tRNAdithI pAke che ane koIka kerI svayaM paNa pAke che. A rIte jIvadravyamAM jJAnAdi guNo potAnA che. svayaMsiddha che. te anAdi anaMta che. sahabhAvI dharma che. paraMtu te jJAnAdi guNo upara karmanuM AvaraNa hovAthI te jJAnAdiguNonI hAni-vRddhi thavAmAM jJAnanI-jJAnInI ane jJAnanAM sAdhanonI AzAtanA ane ArAdhanA rUpa bAhyanimitta kAraNanI zakti paNa kAma kare che. kevala ekalI upAdAnazaktithI ke kevala ekalI nimittazaktithI dravyamAM viSama pariNati thatI nathI. A rIte guNo ekadravya Azrita che. paNa tenI paryAyarUpe pariNati upAdAna-nimitta ema ubhayakAraNajanya che. paNa jema nimitta bane che tema kyAreka svarUpa paNa nimitta bane che. te mATe koI ekathI ja paryAya thAya che Avo ekAnta nathI. TIkAmAM kahyuM che ke - zItaUAsparzavasaidrA virothAt maLyate patra DAhmahatnI viSamapariNatiH kathaM bhavati ? iti pareNa prerite upanItaM = pradarzitamAptena - tad bhavati paranimittam - dravyakSetrakAlabhAvAnAM sahakAriNAM vaicitryAd kAryamapi vaicitryamAsAdayati, tad-AmrAdi vastu viSamarUpatayA paranimittaM bhavati / na vA paranimittameva ityatrApi ekAnto'sti, svarUpasyApi kathaJcinimittatvAt / tanna dravyAdvaitaikAntaH sambhavI / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 kADa-3 - gAthA-23-24 sanmatiprakaraNa tathA jIvamAM ke pudagalAdi koI paNa anya dravyamAM je koI viSamapaNe paryAyapariNati thatI dekhAya che te saghaLI guNone AzrayIne ja thAya che ane dravyamAM thAya che. hInAdhikatA thavArUpa, athavA taratamatA thavArUpa, athavA nIla-pItAdibhAve pariNAmAntara thavArUpa je koI paryAyapariNati che. te sarve guNo saMbaMdhI ja hoya che. ane dravyamAM ja thAya che. A rIte kerI dravyamAM AmlatA maTIne madhuratA, ane nIlatA maTIne pItatA thavA rUpa guNonI paryAyapariNati upAdAnazakti ane bAhya saMjogorUpa nimitta zakti Ama ubhayazakti janya che. tathA dravyano paNa tevo tevo pariNAma pAmavAno svabhAva che. tethI dravyamAM A pramANe guNonuM pariNamana cAlu ja rahe che. mATe ja sarve dravyo "pariNAmI nitya" che kevala ekaluM nitya ke kevala ekaluM anitya nathI. - A ja rIte dravyamAM rahelA paryAyo paNa anAdi-anaMta paNa che. ane sAdi-sAnta paNa che. AvirbhAvanI apekSAe sAdi-sAtta che. ane urdhvatAzaktinI apekSAe tirobhAve dravyamAM paryAyo sadA hovAthI anAdi-anaMta che. sattAgata rUpe te te dravyamAM tevA tevA paryAyo anAdikALathI sahajapaNe rahelA ja che. je kevalIparamAtmA jANe che. ane dravya-kSetra kAla-bhAva pAkatAM tevAM tevAM bAhyanimitto maLatAM te te paryAyo AvirbhAva pAme che. A rIte dravya paNa nityAnitya ane paryAyo paNa nityAnitya che. sarve bhAvo ubhayabhAvavALA ane tripadImaya che. keTalAka sthUla buddhivALA jIvo dravyane anAdi-anaMta hovAthI nitya ane paryAyo sAdi-sAnta hovAthI anitya mAne che. paNa te vAstavika nathI ane sAcuM paNa nathI. ra2/ ahIM sudhI ekAntaabhedavAdInI sAme aneka yuktio jaNAvI tenA ekAntaabhedanuM nirasana karyuM. have vaLI koI koI ekAntabhedavAdI darzanakAro dravya ane guNano ekAntabheda samajIne dravyanuM lakSaNa kevaLa dhrivya ane guNanuM lakSaNa kevala utpAda vyaya kare che. tenI sAthenI samAlocanA - davvassa ThiI jammavigamA ya, guNalakkhaNaM ti vattavvaM / evaM sai kevaliNo jujjai, taM No u daviyassa // 23 // davvatthaMtarabhUyA muttA'muttA ya te guNA hoja / jai muttA paramANU, Natthi amuttesu aggahaNaM // 24 // saMskRta chAyA dravyasya sthitijanmavigamau ca, guNalakSaNamiti vaktavyam / evaM sati kevalino yujyate tad na tu dravyasya / / 23 / / For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 271 sanmatiprakaraNa kASTha-3 - gAthA-23-24 dravyArthAntarabhUtA mUrtA amUrtAzca te guNA bhaveyuH / yadi mUrtAH paramANavo na santyamUrteSvagrahaNam // 24 / / gAthArtha - "sthiti" (dhrauvya) e dravyanuM lakSaNa che. ane utpatti ane nAza e guNanuM lakSaNa che. Ama ekAntabhedavAdI kahe che. paraMtu Ama hote chate kevalI bhagavAnamAM A lakSaNa ghaTe che. paraMtu aNu Adi dravyamAM A lakSaNa saMbhavatuM nathI. // 23 // tathA vaLI dravyathI arthAntarabhUta mAnelA evA te guNo zuM mUrti che ? ke zuM amUrta che? jo mUrta hoya to paramANu te paramANu che. Ama nahIM ghaTe. ane jo guNo amUrta hoya to ghaTapaTAdi sthUla padArthonuM agrahaNa thaze. // 24 || vivecana - naiyAyika - vaizeSika Adi keTalAka darzanakAro ekAntabhedavAdI che. teo guNone mAne che kharA, paraMtu dravyathI guNo ane guNothI dravyone ekAnta bhinna mAne che. ane samavAyasaMbaMdha vaDe dravyamAM guNo joDAyelA che Ama mAne che. dravya AdhAra che ane guNA Adheya che. AvI ekAntabhedanI mAnyatA dRDha hovAthI "sthiti" e dravyanuM lakSaNa che ane utpatti-vinAza e guNanuM lakSaNa che Ama kahe che. (ahIM guNa eTale guNo ane guNasaMbaMdhI paryAyo samajavA.) dravya anAdithI che ane anaMtakAla rahenAra che tethI "sthiti" arthAt dhRvatva-sadA rahevApaNuM A dravyanuM lakSaNa che. tathA guNa-paryAyo Ave che ane jAya che. jema jIvadravyamAM jJAnAdi guNo kSayopazamAnusAra vadhe che ane ghaTe che. pudgaladravyamAM nIla pItAdi-tathA Amla-madhuratAdi guNo utpanna thAya che ane nAza pAme che. tethI utpatti ane vinAza e guNanuM lakSaNa che. A pramANe ekAntabhedavAdI taiyAyikAdi keTalAka darzanakArI sthiti e dravyanuM lakSaNa ane janma-maraNa (utpAda-vyaya) e guNa-paryAyanuM lakSaNa che. Ama kahe che. uparokta dravya-guNanAM lakSaNomAM doSa jaNAvatAM graMthakArazrI kahe che ke - dravya ane guNanAM AvAM lakSaNa karIe to A lakSaNa kevalI paramAtmAmAM saMbhave che. paraMtu paramANu Adi anya dravyamAM saMbhavatuM nathI. kAraNa ke kevalI bhagavAna vItarAga hovAthI kevalAtma bhAve sthita ja hoya che. temanA jJAnamAM cetanAcetana saghaLA padArtho jaNAya che paraMtu pote te bhAve pariNAma pAmatA nathI. tathA cetanAcetana saghaLA padArtho zeyarUpe (jJAnamAM jaNAvA rUpe) utpanna thAya che ane ajJeyarUpe (jJAnamAM na jaNAvA rUpe) nAza pAme che. A rIte kevalImAM A lakSaNa ghaTe che. paraMtu paramANu Adi dravyamAM A lakSaNa ghaTatuM nathI. kAraNa ke jema gAyamAM azvanI utpatti hotI nathI ane azvamAM gAyanI utpatti hotI nathI kAraNa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 kArDa-3 - gAthA-23-24 sanmatiprakaraNa ke te atyaMta bhinna che. tevI ja rIte paramANudravya ane rUpAdiguNono atyantabheda mAne chate paramANumAM rUparasAdi guNo utpanna thaze nahIM ane pUrvaguNI tyAM che ja nahIM tethI teno nAza paNa tyAM saMbhavaze nahIM. tethI paramANumAM A lakSaNa ghaTatuM nathI. tathA guNa-paryAya vinAnuM A dravya paNa AkAzapuSpanI jema sarvathA asatpaNAne pAmaze. athavA sakalajoyane jANanArA kevalImAM paNa A lakSaNa ghaTaze nahIM. kAraNa ke guNaguNIno atyantabheda mAne chate guNo vinAnuM kevala ekaluM guNIdravya, ane AdhArabhUta guNIdravya vinA kevala ekalA guNo asatyaNAne ja pAme che. have jo guNa ane guNI kharazcaMganI jema sarvathA asat ja che. to pachI temAM koI paNa prakAranuM lakSaNa saMbhave ja kevI rIte ? TIkAmAM kahyuM che ke - dravya taikSaUAM sthiti:, ganmavilAma nakSaU TUInAmuM, parva sati kevalino yujyate etallakSaNam, tatra kila kevalAtmanA sthite eva cetanAcetanarUpA anye arthA jJeyabhAvanotpadyante, ajJeyarUpatayA ca nazyanti / na tu dravyasyANvAderlakSaNamidaM yujyate, na hi aNau rUpAdayo jAyante atyantabhinnatvAt gavyazvAdivat / athavA kevalino'pi sakalajJeyagrAhiNo naitallakSaNaM yujyate, na cApi dravyasya acetanasya, guNaguNinoratyantabhede' sattvApatteH asatozca kharaviSANAderiva lakSaNA'sambhavAditi // TIkAno pATha upara mujaba hovAthI ame te pramANe artha lakhyo che chatAM ahIM bIjo paNa AvA prakArano artha saMbhave che ke - A banne lakSaNo kevala eka-ekamAM ja ghaTe che arthAt guNazUnya evA dharmI dravyamAM sthiti, ane dravya zUnya (AdhArazUnya) evA guNAtmaka dharmamAM utpatti-vinAza hoya che. paraMtu utpatti-vinAza ane dhRvatva Ama tripadIyukta lakSaNa ekamAM (guNamAM ke dravyamAM) kyAMya ghaTatuM nathI. tathA vaLI Ama mAnavAthI dravyathI guNono ane guNothI dravyono ekAntabheda ja siddha thAya che. paraMtu padArthonuM tevuM svarUpa nathI. "A ghaTa lAla che" "A sonuM kuMDala banyuM" ityAdi rUpe dravyathI guNa-paryAyono abhedasaMbaMdha paNa che tethI dharmI evuM dravya jema sthitidharmavALuM che tema samaye samaye navA navA guNa-paryAya svarUpe dravya pote ja pariNAma pAmatuM hovAthI utpatti-vinAza dharmavALuM paNa dravya che. tethI tripadImaya che. tevI ja rIte guNa-paryAyo paNa utpatti vinAzavALA to che ja paraMtu tirobhAve dravyamAM saikAlika saMbaMdhavALA hovAthI dhruva paNa che ja. dravyamAM atIta ane anAgata paryAyo paNa tirobhAve anAdi-anaMta rUpe paDelA che. mATe dhruva paNa avazya che ja. A rIte dharmI evuM dravya ane dharmabhUta evA guNa-paryAyo ema banne utpAda-vinAza ane dhruvadharmavALA (tripadImaya) che ane jo tripadImaya che. ema mAnIe to ja pUrNalakSaNa thAya che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kANDa-3 - gAthA-23-24 273 A rIte sarve paNa padArthone dravyAtmaka-guNAtmaka ane paryAyAtmaka mAnavAmAM Ave arthAt dravyathI guNaparyAyono ane guNaparyAyothI dravyano kathaMcid abheda levAmAM Ave eTale ke bhedAbheda mAnavAmAM Ave to ja temAM tripadIvALuM pUrNa lakSaNa ghaTI zake che ane jemAM tripadIvALuM lakSaNa saMbhave tene ja sat kahevAya che. anyathA vastu sat kahevAtI ja nathI. tethI AvA prakAranA ekAntabhedavAdIe potAnA ekAntabhedavAdane choDIne bhedAbheda ubhayavAda arthAt kathaMcid (abheda sApekSa) evo bhedavAda svIkAravo joIe. paraMtu ekAntabhedavAda mAnavo joIe nahI. ekAntabheda mAnavAnI vAsanA choDI devI joIe. jo kathaMcid bhedAbheda mAno to ja vastunuM pUrNalakSaNa thAya che ane te lakSaNa vastumAM pUrNapaNe ghaTe che. ekAntabheda mAtra mAnavAthI tripadIvALuM sat nuM lakSaNa kyAMya ghaTatuM nathI. kAraNa ke dravyamAM ekaluM dhrauvya ane guNa-paryAyamAM ekaluM utpAda-vyaya levAthI tripadImaya lakSaNa kyAMya saMbhavaze nahIM. tethI "asaMbhava" doSa Ave che. mATe Ama mAnavuM barAbara nathI. tathA ekAntabheda mAnavAthI bIjo paNa doSa Ave che ane te e doSa Ave che ke dravyathI ekAnte bhinna mAnelA A guNa-paryAyone zuM tame mUrta mAnazo ke amUrta mAnazo ? (ahIM mUrtano artha indriyagocara ane amUrtano artha indriyathI agocara evo karavo). have jo A guNa-paryAyone mUrta kahezo eTale ke Indriya gocara che. Ama jo kahezo, to paramANu-yaNuka-caNuka Adi sUkSmaskaMdho ke je atIndriya che. te atIndriya raheze nahIM. kAraNa ke tame guNone mUrta mAnyA che. ane dravyane guNonA AdhArabhUta mAnyuM che. tethI jo guNa-paryAyo mUrta (indriya gocara) hoya to tenA AdhArabhUta dravya paNa mUrta ja Tharaze. tethI paramANu Adi sUkSma dravyo paNa tenA guNo mUrta mAnyA hovAthI guNo indriya gocara thavAthI indriyagocara thaze. paNa atIndriya raheze nahIM ane jo kharekhara paramANu Adi sUkSmadravyo guNonI mUrtatAne lIdhe mUrta bane ema mAnIe to te dravyonuM sUkSmatva-atIndriyatva vigere kema raheze ? temAM paramANutva paNa kema siddha thaze ? sthUlatva thavAthI saMdhatva AvI jaze. paramANu jevuM koI sUkSma dravya ja saMsAramAM siddha nahI rahe. tathA guNone jo amUrta mAnazo to guNo indriyothI agocara thaze. tethI te guNo * je dravyamAM haze te dravya paNa indriyothI agocara banaze. Ama banavAthI ghaTa-paTa-zakaTa jevI ghaNI sthUla vastuo paNa indriyothI agocara banaze. jyAre ghaTa-paTa-zakaTa Adi padArtho to indriyothI gocara che. A rIte vicAratAM dravyathI guNone ekAnte bhinna mAnavA te vyAjabI nathI. jo mUrta mAnIe to te guNo jemAM rahe te paramANu-yaNuka-tryaNuka Adi sUkSma dravya paNa mUrta thaI jAya ane te guNone jo amUrta mAnIe to tevA guNo vALu ghaTapaTa-zakaTa Adi sthUla dravya paNa atIndriya banI jAya. AvA doSo Ave. tethI guNone dravyathI ekAnta bhinna na mAnatAM kathaMcit abhinna paNa mAnavA joIe. For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 kADa-3 - gAthA-23-24 sanmatiprakaraNa kathaMcit abhinna mAnavAthI upara kahelo eka paNa doSa Avato nathI. kAraNa ke paramANu kayaNuka Adi je je dravya sUkSma hovAthI atIndriya che. tenA guNo paNa atIndriya (amUrta) thaze ane tethI te guNo ane te dravya ema banne indriyagocara nahIM thAya. tathA je je ghaTa-paTAdi dravyo sthUla hovAthI indriyagocara (mUrta) che. tenA guNo paNa indriyagocara (mUrta) thaze. ane tethI te guNo ane te dravya indriyagocara (mUrta) banaze. Ama thavAthI paramANu Adi atIndriya dravyo atIndriya ja raheze ane ghaTa paTAdi indriyagrAhya dravya indriyagrAhya ja raheze. koI paNa jAtano koI doSa Avaze nahIM. A rIte dravya ane gaNa-paryAyono kevali bhASita bhedabheda svIkAravAmAM koI doSa AvatA na hovAthI ane vastu sthiti paNa yathArtha tevIja hovAthI guNo e dravyathI ekAnta bhinna paNa nathI ane ekAnta abhinna paNa nathI. paraMtu kathaMcit bhinna che ane kathaMci abhinna che. jaina darzanakAroe jaNAvelo dravya-guNa-paryAyano bhedAbheda graMthakArazrI gAthA 1 thI 7 mAM samajAvatA hatA. ane anubhava paNa Avo ja thAya che ke je dravya che te ja dravya guNa-paryAyothI tAdAbhya saMbaMdha Adi bhAve kathaMci abhinna paNa che. sarvalokane sAdhAraNapaNe anubhava paNa Ama ja thAya che ke suvarNa te ja kuMDala banyuM che. je ghaTa che te ja rakta banyo che. je goLa-sAkara che. te ja gaLyAM che. Ama abheda jaNAya che. mATe kathaMci abhinna paNa che ja. jinezvara paramAtmAthI kathita ane anubhavasiddha ja Avo nirdoSa bhedAbheda che to pachI gAthA 8 mAM dravyathI guNanA ekAntabhedavAdano, tenI sAme gAthA 9 thI 15 mAM kahelA guNathI paryAyanA ekAta abhedano, ane tyArabAda gAthA 16 thI 18 mAM kahela dravyathI guNatA ekAtta abhedano, ane gAthA 17 thI 22 mAM ekAnta amedavAdInI sAme ubhayavAdI siddhAntakAre karelI carcAno, tathA gAthA 23-24 mAM pharIthI ekAnta bhedavAdano bahu ja jhINI jhINI dalIlothI je A ghaNo lAMbo prasaMga ahIM lakhavAmAM Avyo che. tenuM kAraNa zuM ? AvA prakAranA ekAntavAdonuM kathana ke varNana tathA tenA taraphanI dalIlono ATalo badho vistAra karavAnI AvA anekAnta vAdIonA (jainonA) graMthomAM jarUra ja nathI. kAraNa ke jainadarzana to vItarAga paramAtmAthI praNIta che. sarvajJa-sarvadarzIthI kathita che. tethI saMpUrNa yathArthakathana che. te darzanamAM nathI ekAnta amedavAda ke nathI ekAtte bhedavAda. A rIte jo A jainadarzana anekAntavAda vALuM hovAthI saMpUrNa nirdoSa ane satya che jyAM alpa paNa mithyAbhAva nathI. to te darzanamAM (te darzananA AvA zAstromAM) AvA prakAranA ekAntavAdanI carcA - samAlocanA karavAnI zuM jarUra ? ghaNI vakhata AvI lAMbI lAMbI dArzanika carcA abhyAsu vargane nirasatA lAvanArI paNa bane che. Avo prazna ahIM jarUra thaze. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kADa-3 - gAthA-25-26 275 A bhedabhedanI carcA ghaNI lAMbI karI hovAthI abhyAsakavargane uga utpanna kare evI paNa bane, teno graMthakArazrI have pachInI 25mI gAthAmAM suMdara uttara Ape che. / 23-24 / sIsamaIvipphAraNamettattho'yaM kao samullAvo / iharA kahAmahaM ceva, Natthi evaM sasamayammi / / 25 // Na vi atthi aNNavAdo, Na vi tavvAo jiNovaesammi / taM ceva ya maNNaMtA, avamaNNaMtA Na yANaMti // 26 / / ziSyamativikAzanamAtrArtho'yaM kRtaH samullApaH / itarathA kathAmukhaM caiva, nAstyevaM svasamaye / / 25 / / nApyastyanyavAdo, nApi tadvAdo jinopadeze / taccaiva ca manyamAnA, avamanyamAnA na jAnanti / / 26 / / gAthArtha - ziSyonI buddhinA mAtra vikAsa mATe ja A carcAno saghaLo ya prasaMga ahIM lakhyo che. anyathA jainazAstromAM AvA prakAranI ekAntavAdanI kathAno AraMbha ja saMbhavato nathI. 25 // kAraNa ke jinezvara paramAtmAnA upadezamAM ekAnta anyavAda (medavAda) paNa nathI. tathA taddAda (abhedavAda) paNa nathI. chatAM tema ja mAnatA (ekAnta bhedavAdane ke ekAnta abhedavAdane ja mAnatA) keTalAka darzanakAro vastutattvanA yathArtha svarUpanuM apamAna karatA chatA yathArthapaNe kaMI jANatA ja nathI. / 26 che. vivecana - uparanI 24mI gAthAnA vivecanamAM aMte je prazna karyo. tenA anusaMdhAnamAM khulAzo karatAM graMthakArazrI pote ja ATalI badhI lAMbI carcA karavAnuM prayojana zuM che ? te samajAvatAM kahe che ke vAstavika rIte AvA prakAranI koI paNa jAtanA ekAntavAdanI carcAne jainadarzanamAM sthAna ja nathI. kAraNa ke temAM dravyathI guNane, ke guNathI paryAyane, ke paryAyathI dravyane, ke guNathI dravyane kyAMya nathI ekAnta bheda mAnavAmAM Avyo ke kyAMya nathI ekAtte abheda mAnavAmAM Avyo. kAraNa ke "vastusthiti" ja tevI (ekAntabhedavALI ke ekAnta abhadavALI) nathI. ane je je darzanakAro jevI jevI vastusthiti hoya tevI tevI vastusthitine pote na jANe ane bIjAne tevI sAcI na kahe ane manamAnI kalpanAo karIne anyathA kahe, teo vastunI vAstavikatAnA ajANa ane vAstavikatAnA lopaka hovAthI sAcI rIte to teo kaMI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 kADa-3 - gAthA-25-26 sanmatiprakaraNa jANatA ja nathI arthAt ajJAnI ja che. bhale vyavahAramAM paMDita kahevAtA hoya, jagatamAM vidvAna tarIke paMkAtA hoya to paNa vastu svarUpane yathArtha na jANatA hovAthI ane ayathArtha jANatA hatA ane tevI prarUpaNA karatA chatA teo mahAajJAnI ane mahAmithyAtvI che. A kAraNathI ja jainadarzanamAM AvA prakAranA ekAntavAdanI carcAne koI sthAna ja nathI. Ama hovA chatAM A graMthamAM vAraMvAra anekasthAne je AvA prakAranA ekAntavAdanI ghaNI lAMbI lAMbI carcA karavAmAM AvI che. te abhyAsa rUci vALA ziSyonI buddhinA vikAsa mATe ja karavAmAM AvI che. jijJAsu ane tattvarucivALA ziSyone vastunuM yathArtha svarUpa jema samajAvavuM joIe tema je je darzanakAro ayathArtha svarUpa mAne che. te paNa samajAvavuM joIe, kAraNa ke jethI bhadrika svabhAvavALA evA teo AvA mithyAvAdIonI mithyA mAnyatAnA phaMdAmAM na phasAya. ane AvA jijJAsu ziSyonA AtmAnuM akalyANa na thaI jAya, kalyANakArI yathArtha mArgamAM ja rahe. tathA bhAvimAM teo paNa banne bAjunA yathArtha - ayathArtha svarUpanA jJAtA banI temAM AvatA guNa-doSonA jANakAra banI ayathArthavAdanA paDakAra sAme pratikAra karavAmAM pAvaradhA bane. te AzayathI ATalI lAMbI carcA ahIM karavAmAM AvI che. A saMsAramAM A jIvano upakAra thAya te mATe jema upAdeya bhAvo eTale ke AdaravA yogya bhAvo jANavA joIe, tema A jIvano apakAra na thaI jAya te mATe tenAthI bacavA sArUM heya bhAvo paNa jANavA joIe. raju (doraDuM) gharanA kAmakAjamAM kAma lAge eTala raju kone kahevAya? kevuM hoya? tenuM svarUpa zuM hoya? A saghaLuM jema jANavuM joIe, tema sarpa karaDI na jAya, marI na jaIe Ama akalyANa na thaI jAya te mATe sarpathI bacavA sArUM sarpa kevo hoya ? sarpa kone kahevAya? keTalI jAtanA hoya? tenuM svarUpa zuM? A paNa saghaLuM heyabhAve jANavuM joIe. "rajune" sAcuM ane pUrNa jANyuM tyAre ja kahevAya ke sarpAdi Itara vastuone barAbara jANIne, A raju te sarpAdi nathI, sarpAdinI jema karaDaze nahI Ama jANyuM hoya to ja. tethI upakAra karavA mATe jema upakArIne jANavA joIe tema apakArIne paNa temAMthI bacavA mATe jANavA joIe. sajjanane jema oLakhavA joIe tema dUrjanane paNa (tenAthI bacavA) barAbara oLakhavA joIe. balka vadhAre sArI rIte jhINavaTathI oLakhavA joIe jethI nukazAna na thAya. A bAbatamAM sAkSI ApatA kavioe kahyuM che ke - durjanaM prathamaM vande, sajjanaM tadanantaram / gudAprakSAlanaM kRtvA, hastaprakSAlanaM yathA / / 1 / / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kADa-3 - gAthA-25-26 277 upakArItattvo kadAca ocho jaNAya to lAbha ocho thAya paNa nukazAna to na ja thAya. paNa apakArI tattvone jo barAbara na jANyAM hoya to tenA phaMdAmAM phasAvA rUpa nukazAna thayA vinA rahe ja nahIM mATe apakArIne to barAbara oLakhI levA joIe. tethI AtmAnA kalyANa karavAnA artha jIvoe ajJAnI-ahaMkArI ane miththA dalIlabAjI karanArA mithyAtvIonAM zAstro paNa heyabhAve temAMthI bacavA sArUM yogya avasare gurunizrAe (pAkI vaya thAya tyAre) bhaNavAM joIe. A kAraNe jijJAsu-mumukSu AtmahitanI apekSAvALA ziSyonI buddhinA vikAsa mATe ja ATalI lAMbI lAMbI tattva carcA ame ahIM karI che. tathA anya jainazAstromAM paNa yatra-tatra AvI carcA je karavAmAM AvI che. te ziSyonA hita mATe ja karavAmAM AvI che. A prayojana vinA jainazAstromAM AvI mithyAvAtonI kathAno prAraMbha ja hoto nathI. aMzamAtrathI paNa AvI kathA (carcA) hotI nathI. jIvanano upakAra karavA mATe jema amRta jANavA jevuM che. tema jIvananA ja bacAva mATe viSane paNa oLakhavuM Avazyaka che. TIkAmAM kahyuM che ke - tata: ziSyavRddhivazanamItrArthothaM te: pravindaH, rUtarathA kathaivaiSA nAsti svasiddhAnte kimete guNA guNino bhinnAH, Ahosvid abhinnAH iti, anekAntAtmakatvAd sakalavastunaH / tattvajijJAsu AtmAoe jANI levuM joIe ke naiyAyika ane vaizeSika dravyaguNono, dravya-paryAyono ekAntabheda mAne che. tethI te darzanakArone bhedavAdI kahevAya che. tathA sAMkhya mImAMsaka vedAnta darzana dravya-guNo vigareno ekAnta abheda mAne che. tethI teone abhedavAdI kahevAya che. jyAre jaina darzanakAro bhedabheda (ubhayavAda-syAdvAdaanekAntavAda) jaNAve che. kAraNa ke jagatanA padArthonuM svarUpa ja tevuM che. tethI teone yathArthavAdI kahevAya che. jaina bhedabhedane mAnanArA che ke bhadAbhaMdavAdI che Ama nahIM, paraMtu vastunuM svarUpa ja bhedAbhadAtmaka hovAthI temaja jANanArA ane temaja kahenArA eTale ke yathArthavAdI che je vastu jema che te vastune tema kahenArA che. dravya-guNa-paryAyanA rAsanI DhALa trIjImAM gAthA 15 mAM pUjya upAdhyAyajI ma.zrIe kahyuM che ke - bheda bhaNaI naIyAyikojI, sAMkhya abheda prakAza | jaIne ubhaya vistAratojI, pAmaI sujaza vilAsa re || bhavikA, dhAro guru upadeza ne 3-15 II tathA kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcAryajI mahArAjazrI kRta "anyayogavyavacchedikA" nAmanA graMthamAM paNa kahyuM che ke - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 kADa-3 - gAthA-25-26 sanmatiprakaraNa ya eva doSAH kila nityavAde, vinAzavAde'pi samAsta eva / ___parasparadhvaMsiSu kaNTakeSu jayatyadhRSyaM jina ! zAsanaM te // 26 // kevala ekalA nityavAdamAM je doSo Ave che. te ja saghaLA doSo vinAzivAdamAM paNa (anityavAdamAM paNa) sarakhA ja che. A rIte banne kAMTAo paraspara nAza pAmate jIte he jinezvara prabhu ! tamArUM zAsana avRSya (koI jenI hoDa na karI zake te) rIte jaya pAme che. vijaya pAme che. 26 / tathA vaLI tattvajijJApu mahAtmAoe bIjI paNa eka vAta ahIM khAsa jANavA jevI che ke naiyAyikAdi bheda mAne che. ane sAMkhyAdi abheda mAne che. Ama bolAya, paNa jaino bhedabhedavAda mAne che Ama na bolAya, tene badale jaino bhedAbhadavAda kahe che Ama bolAya. kAraNa ke "mAnavuM" A zabda manana-ciMtana-kalpanA karavA vALAmAM saMbhave. ane manana-ciMtana kalpanA karavApaNuM chadmasthamAM ja saMbhave. tethI te niyAyikAdi chadmastha che. alpajJa che. sarvajJa nathI. mATe taiyAyikAdimAM ane sAMkhyAdimAM "mAne che" Ama kahI zakAya paraMtu tIrthaMkarabhagavaMto nathI chagha0 ke nathI alpajJa, teo to paripUrNa sarvajJa-kevalIvItarAga prabhu che. teone nathI kalpanA karavAnI ke nathI manana-ciMtana karavAnuM. paNa kevalajJAna ane kevaladarzanathI A jagatanuM svarUpa jevuM che tevuM dekhe che ane jevuM dekhe che tevuM jagatanA jIvone samajAve che. kahe che tethI jinezvaro Ama kahe che AvuM bolAya paNa jinezvaro AvuM mAne che ema matijJAnanI apekSavALuM "mAne che" Ama na bolAya. jinezvara bhagavaMtoe jagatanuM ja svarUpa zAstromAM kahyuM che. temAM nathI manana-ciMtanazaktino vyavahAra ke nathI kalpanAzaktino vyavahAra ke nathI koI bAjunA pakSapAtano vyavahAra. tethI teonAM vacano jagatanA svarUpanI kalpanA karIne kahevAvALAM nathI paNa pratyakSa dekhIne kahevAvALAM che. tethI ja alaukika che. lokottara che ane saMpUrNapaNe satya che. tathA yathArtha che. "jainadarzanakAro Ama mAne che evuM matinI sApekSatAvALuM kyAreya paNa bolavuM nahIM." paNa jinezvarabhagavaMto Ama kahe che. AvuM bolavuM. teozrI yathArthavAdI che. jainakulamAM janmelA, jainadarzanano kaMIka abhyAsa karanArA ane adhyAtmavAdanA nAme svAdhyAya karatA ane karAvatA, keTalAka vaktAo koI koI saMpradAyomAM "zarIrathI AtmAne" ekAnta bhinna mAnIne pAMca indriyonA viSayono upabhoga zarIra ja mAtra kare che. zarIrathI AtmA to bhinna ja che. AtmA to aNAhArI ja che. zarIra ja sukha-duHkha bhogave che. jaDa evuM zarIra zarIranuM kAma kare che. temAM AtmAne zuM lAge vaLage ? AtmA to tenAthI nirAlo che" ityAdi kahIne upavAsAdi tapa karavA te vyartha che. AtmA AhAra karato ja nathI to AtmAne AhAratyAganI jarUra ja rahetI nathI. AvI vAto kahIne tene adhyAtmanI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kASTha-3 - gAthA-25-26 279 mahora mAre che. te paNa khoTuM che. A paNa ekAntabhedavAdanI ja mAnyatA che. bhedavAdavALA darzanonI mAnyatAnI A eka prakAranI chAyA ja che. kamarahita siddhAtmA aAhArI che. karmasahita sazarIrI AtmA aNAhArI nathI paNa AhArI che tathA zarIra paudgalika dravya hovAthI acetana che. te mATe te pote ekaluM pAMca indriyonA viSayane bhogavatuM nathI paNa zarIra dvArA AtmA ja bhogave che. bhoktA AtmA ja che. jo zarIra bhokatA hota to mRtakazarIra paNa bhoktA banavuM joIe. tethI zarIra e AhArAdinuM sAdhana mAtra che. AtmA ja AhArAdino kartA bhoktA che. tathA AhArAdinI IcchA-AnaMda-harSa-zoka-glAni jIvane ja thAya che. zarIrane thatAM nathI. mATe kuhADo ane suthAra chedanakriyAnA kAle jema saMyogasaMbaMdhathI joDAIne jo kathaMcit abhinna bane to ja chedanakriyA karI zake che tema AtmA ane zarIra viziSTasaMyogasaMbaMdha pAmIne kathaMcit abhedabhAva pAme che to ja A saMsAranA bhogaupabhogo ghaTe che. ekAntabhedamAM ghaTatA ja nathI. mATe zarIrathI AtmA ekAnta bhinna ja che. AvA prakAranA mithyAvAdIonA phaMdAmAM na phasAvuM. jagatanA padArthonuM svarUpa ja svayaM bhedabhedAdi ubhayAtmaka che, jevuM che tevuM paramAtmA dekhe che ane kahe che teone koI svarUpa tarapha pakSapAta ke dveSa nathI te kAraNe tIrthakara bhagavaMtonI vANImAM nathI kyAMya ekAntabhedavAdane sthAna ke nathI kyAMya ekAnta abhedavAdane sthAna, tethI ekAnta bheda paNa nathI ane ekAtta abheda paNa nathI. ekAnta nitya paNa nathI ane ekAtta anitya paNa nathI. ekAnta asti paNa nathI ane ekAte nAsti paNa nathI, tathA ekAnta sAmAnya paNa nathI ane ekAnta vizeSa paNa nathI. sarvatra apekSA vizeSa banne che. A kAraNe paramAtmAnI vANIne sApekSavAda syAdvAda athavA anekAntavAda ane samanvayavAda kahevAya che. A vANI ja atyanta zuddha nirdoSa ane amRta samAna che. TIkAmAM kahyuM che ke - "naivAti vAto TUITLo:, nANacavIto vinopaze. = dvAdazAGge-pravacane, sarvatraiva kathaJcidityAzrayaNAt "tadeva anyadeveti vA manyamAnAH, mananIyameva avamanyamAnA vAdino'bhyupagataviSayAvajJAvidhAyitvAd ajJA bhavanti / abhyupagamanIyavastvastitvapratipAdakopAyanimittAparijJAnAd mRSAvAdivaditi tAtparyArthaH tato'nekAntavAda eva vyavasthitaH / je je darzanakAro A vAtane nathI samajatA, ane manamAnI kalpanAo karIne potAnI mAnyatAne AgaLa dharIne paramAtmAnI vAtanuM apamAna kare che asvIkAra kare che. te sAce ja kaMI jANatA nathI, ghaNA ajJAnI che. atyanta mithyAbhAvavALI dRSTiyukta che. jinezvara Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 kArDa-3 - gAthA-27 sanmatiprakaraNa paramAtmAnI vANInuM apamAna karanArA jIvo sAce ja kaMI jANatA nathI. paMDita thaIne paNa ghaNA mUrkha che. || 25-26 // bhayaNA vi hu bhaivvA, jai bhayaNA bhayai savvadavvAiM / evaM bhayaNA Niyamo vi hoi samayAviroheNa / / 27 / / bhajanA'pi tu bhajanIyA, yadi bhajanA bhajati sarvadravyANi / / evaM bhajanA niyamo'pi bhavati samayAvirodhena / / 27 // gAthArtha - jo anekAntadaSTi sarvadravyone (sarva prameyone) anekAntasvarUpe samajAve che. to te anekAntadRSTi pote paNa svayaM anekAntarUpa hovI joIe. ema hote chate zAstranI sAthe avirodhapaNe A anekAntadRSTi (sApekSabhAve) ekAnta paNa bane che. / 27 | vivecana - anekAnta e eka dRSTi che. vastunA svarUpane samajavA samajAvavA ane jANavAnA upAyabhUta che. vastunuM svarUpa vividha prakAranuM hovAthI tene jANanArI - samajanArI ane anyane samajAvanArI A dRSTi paNa vividha prakAranI hoya che. mAtra eka rUpa hotI nathI. jema "amadAvAda" zahera kaI dizAmAM AvyuM ? ATaluM ja puchavAmAM Ave? ane tene uttara dakSiNamAM ja AvyuM ke uttaramAM ja AvyuM Ama eka dizAthI ja jaNAvavAmAM Ave to te sAcuM na paDe, khoTuM ja paDe. kAraNa ke A amadAvAda zahera AvI rIte koI eka dizAmAM AveluM che ja nahIM, paNa sApekSapaNe te badhI ja dizAmAM AveluM che. suratanI apekSAe uttaramAM, rAjakoTanI apekSAe pUrvamAM, pAlanapuranI apekSAe dakSiNamAM, ane kalakattAnI apekSAe pazcimamAM Ama sApekSatAe te amadAvAda zahera sarvadizAmAM AveluM che. vastunuM svarUpa ja AvuM che. tene mAtra ekadizAmAM ja che Ama kema kahevAya ? samajavA mATe amadAvAda zaheranuM to A eka udAharaNa che tene anusAra AtmA dravyadRSTie nitya paNa che. ane paryAyadaSTie anitya paNa che. jaDa-cetanatAnI apekSAe dehathI bhinna paNa che ane ekakSetrAvagAhIpaNAnI apekSAe abhinna paNa che. bIjA jIvonI sAthe jIvatapaNe samAna paNa che ane ekendriya-beindriyAdi bhAve vizeSa paNa che. Ama vastunA sAcA svarUpane jANanArI samajanArI ane samajAvanArI sApekSapaNAvALI dRSTiono yathocita samanvaya je dRSTimAM karavAmAM Ave che. tene ja anekAntadRSTi kahevAya che. A dRSTi ja vastunA vAstavika ane yathArtha svarUpane samajAvanArI che. tethI ja tevI dRSTine sAcI dRSTi kahevAya che. ane tevI dRSTi vALA AtmAne ja "samyagdaSTi" jIva kahevAya che. ahIM mananA zabdano artha anekAntadRSTi samajavo. kAraNa ke bhajanA eTale vikalpa arthAt apekSAvizeSa Ama paNa che ane Ama paNa che. A anekAntadaSTi (eTale mananA) Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-3 - gAthA-27 281 sarve paNa dravyone saMsAramAM rahelA sarve paNa prameyone) (mana eTale) anekAnta svarUpe samajAve che. kAraNa ke sarve paNa prameyonuM svarUpa A ja prakAre anekAntAtmaka ja che. je prameyatattva jevuM hoya te prameyatattvane tevuM samajAvavuM. A ja anekAntadaSTinuM kArya che. jema darpaNanuM kArya ja evuM che ke sAme je padArtha jevo hoya te padArthane tevo jaNAvavo. tenI jema A dRSTi paNa yathArtha vastusvarUpa samajAvanArI hovAthI darpaNa samAna che. anekAnta dRSTi eTale darpaNa (kAca-ariso). AvI yathArtha ane sAcI A dRSTine ja naya ane pramANa kahevAya che. vastutattvanA yathArtha svarUpane samajAvanArI je jJAnadazA te ja dRSTi che. te ja AMzika hoya tyAre naya che ane te ja paripUrNa hoya tyAre pramANa che. ATalA mATe ja tIrthaMkara paramAtmAo "jJAna" ja pramANa ane naya kahe che. pramANa e paripUrNa rUpa che. ane naya e eka aMzarUpa che. tathA vaLI A naya ane pramANa vastu tattvane samajAvanAruM eka prakAranuM jJAna ja che tene ja draSTi kahevAya che. TIkAmAM kahyuM che ke yathA mananA = anekAnto mana = sarvavatUna tatattvamavitA jJApayati, tathA bhajanA'pi = anekAnto'pi bhajanIyaH anekAnto'pyanekAnta ityarthaH / nayapramANApekSayA "ekAntazcAnekAntazca'' ityevaM jJApanIyaH / evaM ca bhajanA = anekAntaH sambhavati niyamazca = ekAntazca siddhAntasya "rayaNappahA siA sAsayA siyA'sAsayA" (jIvAbhigama 3-1-78) ityevamanekAntapratipAdakasya "davvaTThayAe sAsayA, pajjavaTThayAe asAsayA" ityevaM caikAntAbhidhAyakAvirodhena / mithyAtvamohanA udayane kAraNe vastusvarUpane samajavAmAM je koI paNa eka bAju ekAnta dRSTi DhaLI gaI hoya che. tenI sAme A anekAntamaya dRSTi e paDakArarUpa dRSTi che. jema ke bauddhadarzana sarva vastuone kSaNika mAne che. vastumAM pratisamaye paryAyo jarUra badalAya che. paraMtu tenA tarapha ja dRSTi DhaLI hovAthI teone dravya ane paryAya ema banne anitya-asthira nAzavaMta ja dekhAya che. tathA naiyAyika - vaizeSika Adi darzanakAro paramANu ane AtmA vigere padArthone nitya ja mAne che vastu pote anAdikALathI che ane anaMtakAla rahevAvALI che. Ama dravya tarapha DhaLelI dRSTi hovAthI teone nitya ja dekhAya che. paryAyo tarapha upekSAbuddhi che. A ja rIte koI darzanakArone dravyathI guNa, dehathI AtmA ekAnta bhinna ja jaNAya che. A badhI ekAntabheda tarapha DhaLelI dRSTi che. ane koIne A ja tattva abhinna ja jaNAya che. dravyAta vAdIone sarve dravyo dravyasvarUpe samAna hovAthI sarvadravyo eka ja che Ama sAmAnya ja jaNAya che. A rIte je jJAtA ane vaktAnI dRSTi mithyAtva mohanA udayane kAraNe ekabAju ja vadhAre DhaLI gaI hoya. tenI sAme A anekAntadRSTi Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 kArDa-3 - gAthA-27 sanmatiprakaraNa "sApekSatA" lAvIne bIjI bAjunI sAIDa jaNAve che. nitya mAnanArAne anityatA, ane anitya mAnanArAne nityatA paNa vastu tattvamAM che. Ama samajAve che. tevI ja rIte bhinnatA jyAM che tyAM abhinnatA ane abhinnatA jyAM che tyAM bhinnatA samajAve che. tathA sAmAnya jyAM che tyAM ja vizeSa paNa che. Ama A anekAnta dRSTi ekAntadaSTiono ghAta karIne yathArthavastu svarUpa samajAvavAmAM sakSama che. mATe ja te sAcI dRSTi che sunaya che ane samya pramANAtmaka che. A anekAntadRSTi jyAre sarvaprameyone jo anekAnta svarUpe samajAve che ane sarvaprameya tattvo ja anekAntAtmaka paNa che ja. to pachI te anekAntadaSTi pote paNa sarvanI jema potAne paNa anekAntapaNe ja samajAvanAra banavI joIe. A vAta paNa eTalI ja satya che. tethI anekAntadRSTi potAne paNa anekAntarUpe kare che. eno artha e thAya che ke - badhe ja anekAnta ja hoya ema nahIM paNa (apekSA lagADI hoya tyAre) ekAtta paNa hoya che. jema "amadAvAda zahera" sarva dizAomAM che. koI eka dizAmAM ja hoya evuM nathI, A anekAnta dRSTi che. paraMtu suratanI jyAre apekSA lagADIe tyAre te ja amadAvAda zahera sarva dizAomAM nathI. mAtra uttara dizAmAM ja che. Ama ekAnta paNa thAya che. evI rIte rAjakoTanI apekSA lagADIe tyAre anekAnA mAnIne amadAvAda zahera sarva dizAomAM che Ama nathI. paraMtu mAtra pUrva dizAmAM ja che. tathA "ratnaprabhA" nArakI zuM zAzvata che ? ke azAzvata che ? uttaramAM zAzvatAzAzvata che A anekAnta che. chatAM dravyArthikanayathI jo joIe to niyamA zAzvata che ane paryAyArthikanayathI jo joIe to azAzvata ja niyamo che. A anekAntagarbhita ekAnta paNa avazya che. pramANanI apekSAe je anekAnta che te ja nayanI apekSAe ekAnta paNa avazya che ja. Ama anekAta te anekAnta to che ja. chatAM naya sApekSatAe ekAtta paNa che. A rIte apekSA lagADIe tyAre anekAnta paNa ekAnta bane che. eTale tyAM anekAntadRSTi potAnA viSayamAM paNa anekAntatA samajAve che. tethI samayAvaroEUT = zAstranI sAthe virodha na Ave te rIte jyAre sApekSatA lagADIe tyAre mA = anekAntadRSTi niyamo vi Tor3a = ekAnta paNa thAya che. devadatta nAmano eka purUSa potAnA pitAnI apekSAe putra che. ane potAnA putranI apekSAe pitA paNa che. A rIte devadatta putra paNa che ane pitA paNa che. kevala ekalo pitA ke kevala ekalo putra nathI. mATe anekAntamaya to che ja. chatAM potAnA pitAnI jo apekSA lagADIe to niyamA putra ja che. tathA tenA putranI jo apekSA lagADIe to niyama te pitA ja che Ama apekSA lagADIe tyAre anekAnta ekAnta paNa che tethI anekAnta dRSTi paNa bhajanA vALI arthAt anekAnta ane ekAnta ema ubhaya svarUpa hoya che. apekSA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 283 sanmatiprakaraNa kADa-3 - gAthA-28 na lagADIe to anekAnta ane jyAre apekSA lagADIe tyAre te te apekSAe ekAnta. Ama anekAntadaSTi potAnAmAM paNa vikalpa sUcavanArI vRSTi che. A ja vAtanuM rahasya graMthakArazrI jJAna ane kriyAnAM be udAharaNa ApIne AgalI gAthAmAM samajAve che. ra7ll NiyameNa saddahaMto chakkAe bhAvao na saddahai / haMdI apajjavesu vi saddahaNA hoi avibhattA // 28 // niyamena zraddhadhan, SaTkAyAn bhAvato na zraddadhati / handi aparyaveSvapi, zraddhA bhavatyavibhaktA / / 28 / / gAthArtha - niyama vaDe (evakAra pUrvaka - YkAra pUrvaka) cha kAyonI zraddhA karato purUSa bhAvathI (vAstavikapaNe) zraddhAvALo nathI. kAraNa ke aparyAyomAM paNa avibhakta (abhedabhAvavALI) zraddhA hovI joIe. // 28 || vivecana - A gAthAmAM AcAranI bAbata upara anekAnta dRSTi samajAvatAM granthakArazrI jaNAve che ke jainadarzanamAM jIvonA judI judI apekSAe judA judA aneka bhedo kahyA che. jema ke traNa-sthAvara ema be prakAra, strI-purUSa-napuMsaka ema traNa prakAra, devanArakI-tiryaMca-manuSya ema cAra prakAra, ekendriya thI paMcendriya ema pAMca prakAra, pRthvIkAya thI trasakAya ema 6 prakAra, deva-devI-manuSya-manuSyanI strI, tiryaMca-tiryaMcanI strI, ane nArakI ema sAta prakAra ityAdi rIte yAvat jIvavicAramAM kahyA pramANe pa63 bhedo vigere aneka rIte jIvonA aneka bhedo jaNAvyA che. temAM pRthvIkAya-aSkAya-teukAya-vAyukAya-vanaspatikAya ane trasakAya ema kAyanI apekSAe cha jAtio jaNAvelI che. vItarAga tIrthakara bhagavaMtoe kevalajJAna kevaladarzanathI kAyanI apekSAe jIvonI cha jAtio joyelI che. ane jema che tema prarUpaNA paNa karelI che tethI "cha kAya che" Ama zraddhA karavI e samyagdaSTitva che. tathA AcAranI bAbatamAM A cha kAyamAMthI koI paNa jIvano ghAta karavo te hiMsA kahelI che ane hiMsAno tyAga karavo e ja AcAra=sadAcAra jaNAvelo che. jema ApaNane ApaNo jIva vahAlo che tema sarve paNa jIvone potAno jIva vahAlo che. mATe hiMsA sarvathA varjanIya che. A cha kAya ane jIvahiMsA ema A bannenI bAbatamAM thoDAka UMDA utarIe. (1) jIvonI pRthvIkAyAdi 6 jAti avazya che. ane te cha jAti che Ama zraddhA karavI joIe. zAstravacanone zraddhAthI svIkArI levA joIe. paraMtu "niyame, sadaMta che,'' cha kAyanI niyamathI = evakArathI zraddhA karato purUSa "A saMsAramAM jIvonI cha ja kAyA che" athavA cha kAyA ja che." Ama evakArapUrvaka (ekAnta Agraha pUrvaka) zraddhA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 kANDa-3 - gAthA-28 sanmatiprakaraNa karato te purUSa ayathArtha rIte (khoTI rIte) zraddhA karato hovAthI mAvo 7 sadda$ = bhAvathI yathArthapaNe zraddhA karato nathI. kAraNa ke prathama vAkyamAM "cha ja jAtio che" Ama AgrahapUrvaka zraddhA karavAthI trasa-sthAvaranI apekSAe be, liMgabhede traNa, gatibhede cAra, ane indriyabhede pAMca ityAdi je anya anya jAtio (prakAro - bhedo) che te sarve bhedono apalApa thaI jato hovAthI AvI AgrahavALI (ekAntavAdavALI) zraddhA te bhAvathI (vAstavikapaNe) azraddhA ja che. kAraNa ke Avo Agraha rAkhavAthI judI judI vivakSAe jainazAstromAM je judA judA, dvitva, tritva Adi bIjA bhedo jaNAvyA che te bhedo rahetA nathI ja Ama teno apalApa thaI jAya che. tathA bIjA vAkyamAM "cha jAtio ja che" arthAt "cha prakAro cha bhedo ja che' Ama AgrahapUrvaka zraddhA karavAthI pRthvIkAyAdi chae jAtiomAM caitanya rUpe je abheda che te abhedatattvano apalApa thaI jAya che. tethI vAstavikatAno lopa thato hovAthI A zraddhA paNa azraddhA ja che. A banne vAkyomAM je ekAntatA che te ucita nathI. 'cha ja jAtio che" ahI pRthvIkAyAdi kAyanI apekSAvizeSe cha jAtio avazya che. paraMtu bIjI bIjI apekSAe ochI-vadhatI ghaNI jAtio paNa che tathA jIvarAzinI apekSAe ekatva paNa che Ama mAnavuM joIe. A anekAnta to ja manAya jo uparokta Agraha (ekAnta) na hoya to, tethI bIjA sapatnavasu = aparyAyomAM paNa vimattA abhedabhAvavALI sI zraddhA hor = hovI joIe. to ja te anekAntabhAvavALI zraddhA bane che. anyathA karAyelI zraddhA te dravyathI (uparachallI rIte) zraddhA hovA chatAM paNa bhAvathI zraddhA rUpa rahetI nathI. tevI ja rIte 'cha jAtio ja che" AvA prakAranA bIjA vAkyamAM paNa ekAnte 6 bheda ja che Ama mAnavAthI "caitanyanI dRSTie je ekatA (abheda) che' teno apalApa thaI jato hovAthI ayathArtha zraddhA banavAthI A zraddhA paNa azraddhA ja bane che. Ama jJAnanI bAbatamAM cha kAyane cha bhedarUpe sApekSapaNe jo samajIe to ja te yathArthazraddhA kahevAya che. ekAnte jo svIkArIe to te azraddhA ja bane che. A jJAnasaMbaMdhI eka udAharaNa thayuM. Jain Educationa International = 44 = pRthvIkAyAdi 6 kAya jarUra che. paraMtu te chae kAya 'kAyarUpe" eka paNa che jIva ane zarIra ekameka thayela hovAthI jIva kathaMcid ajIva paNa che. jIvo cha jAti rUpe 6 prakAranA hovA chatAM "jIvapaNe" eka paNa che. mATe ekAntatA pUrvakanI zraddhA te azraddhA ja che. tathA 'aparyAyeSvapi na vidyante arci rmurmurAdayo vivakSitaparyAyA yeSu pudgaleSu teSvapi" avibhaktazraddhAnaM yat tadapi bhAvata eva bhavet arciSmAnayaM bhAvo bhUto bhAvI vA iti / tannAvyApako'nekAntavAdaH / nahI baLelA tathA ardha baLelA kASTa ane tRNAdimAM vartamAnakAlamAM sarvi: = agni For Personal and Private Use Only -
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kADa-3 - gAthA-28 285 athavA muskurA = agninA kaNIyA rUpa vivakSitaparyAyo vidyamAna nathI. tevA tRNakASTAdimAM "A pagaladravya agnimaya banelA che. tathA athavA agnimaya banavAnAM che. A rIte vartamAnakAle agniparyAya vinAnA kASTa-tRNAdimAM paNa te te paryAyonI tirobhAve akhaMDa zraddhA A jIvane hoya che mATe anekAntavAda avyApaka nathI. paraMtu sarvatra vyApaka che. have A ja 6 kAyone hiMsA ane ahiMsAnA AcaraNamAM jyAre joDIe tyAre te AcaraNarUpe anekAntanuM bIjuM kriyAsaMbaMdhI udAharaNa bane che. jIvaghAta e pApa che. adharma che. karmabaMdhano hetu che Ama samajato A jIva jIvaghAta varjavA prayatnazIla bane che. ane jIvaghAta varjavo paNa joIe. paraMtu "jIvaghAta ekAte varjavo ja joIe" Avo Agraha kyAreka anarthakArI paNa thAya che. jema ke ApaNAM bALako athavA kuTuMbIo dukhavyasano tarapha jatAM hoya tyAre teone Apelo daMDa, bhaya, ane yathocita tADana (hiMsA rUpa hovA chatAM paNa) hiMsAnI koTimAM gaNAto nathI. sAdhu-sAdhvIjI ke sajjano upara trAsa varatAvatA ane upasarga karatA durjano upara karelo daMDa, bhaya, tADana-mAraNa vigere hiMsAnI koTimAM gaNAto nathI. A rIte je AcAra hiMsAmaya bhale hoya paraMtu te AcAra paraMparAe vamAM ke paramAM guNaprAptino, ke prAptaguNonI rakSAno hetu bane athavA doSanAzano ke aprAtadoSonA Agamanano niSedhaka bane to hiMsAmaya te AcAra (Azaya zuddha hovAthI) hiMsAnI koTimAM gaNAtI nathI "hiMsA na ja karavI" ATalI ja mAtra zraddhA karato purUSa dravya-kSetra-kAla-bhAvane na samajavAthI tathA lAbhAlAbha ke hitAhitane na samajavAthI apekSAvAdanI dRSTi vinA zAstrakAronI dRSTie bhAvathI zraddhAvALo kahevAto nathI. kyAMIka guNonI prApti mATe ke prAptaguNonI rakSA Adi mATe jIvaghAta svIkArya paNa bane che. jema ke pUjya sAdhu-sAdhvIjI mahArAjazrIone eka gAmamAM vadhu rahevAthI paricaya vadhAre thavAthI rAga-dveSa je thAya che te na thAya te mATe vihAra karavAnI bhagavAnanI AjJA che. tyAM rastAmAM nadI AvatI hoya to utaratAM aplAyanI hiMsA hoya to paNa vihAranI anujJA che. A tattva jANavA mATe svarUpahiMsA hetuhiMsA ane anubaMdhahiMsA ema traNa prakAranI hiMsAnA svarUpane gurunizrAe barAbara samajavuM joIe. TIkAmAM kahyuM che ke - avadhArana ''paDete navI: vA'' rUtyevaM zraddhAna: SaTakAyAn bhAvataH = paramArthato na zraddhatte, jIvarAzyapekSayA teSAmekatvAt, kAyAnAmapi pudgalatayaikatvAt, jIvapudgalapradezAnAM parasparAvinirbhAgavRttitvAcca-jIvapradezAnAM syAd ajIvatvam, pratyekaM prAdhAnyavivakSayA syAd anikAyatvam / sUtravihitanyAyena pravRttasyApramattasya "hiMsA'pyahiMsA" / iti "taddhAte syAdadharmaH iti na bhAvasamyagdRSTirasau syAt, dravyasamyagdRSTistu syAt, "bhagavataivamuktam" iti jinavacanarucisvabhAvatvAt / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 kADa-3 - gAthA-29 sanmatiprakaraNa A tattva samajavA mATe vizALa ane sUkSmadRSTi keLavavI ja rahI. ane te sApekSavAdane e ja (anekAntadRSTine ja) AbhArI che. tethI ekAnta Agraha upakArI banato nathI. / 28 ! anekAntadRSTi jema potAnA viSayamAM anekAntatA sUcave che. tema saghaLA prameyatattvomAM paNa anekAntatA sUcave che. te viSaya upara bIjAM keTalAMka suMdara udAharaNo graMthakArazrI Ape che. gaiparigayaM gaI ceva, kei NiyameNa daviyamicchaMti / taM pi ya uDDhagaIyaM, tahA gaI anahA agaI // 29 // gatiparigataM gatimaccaiva kecid niyamena dravyamicchanti / tadapi cordhvagatikaM tathA gatimadanyathA'gatimat // 29 // gAthArtha - gati bhAve pariNAma pAmeluM dravya niyamo gatimAna ja che. ema keTalAka Icche che. paraMtu gatimAna evuM te dravya urdhvagatine AzrayI jema gatimAna che. tema anyathA (anya dizAnI gatine AzrayI) agatimAna paNa avazya che ja. / ra9 | vivecana - anekAntadRSTinI ghaNI vistRta carcA eTalA mATe karI che ke vyApaka paNe sarvatra anekAntamaya vastutattva che. te samajavuM atyanta Avazyaka che. anekAntAtmaka vastusvarUpa bArIkAIthI samajyA vinA vastunuM sAcuM svarUpa hAthamAM AvatuM nathI. tethI ajJAnatAne vaza thayelo A jIva eka taraphI vastu svarUpa mAnI le che. teno Agraha evo ane eTalo badho vadhI jAya che ke tene bIjI bAjunuM svarUpa samajAtuM to nathI, paraMtu bIjI bAjunuM svarUpa samajAvatAM tene virodho ja dekhAyA kare che. te jIva samanvaya karI zakato ja nathI. ane paraspara virUddha be svarUpono virodha mAtra dekhIne ghaNA kutarko ja kare che. ane ekAntatA tarapha ja vadhAre vaLI jAya che A vAta samajAvavA mATe graMthakArazrI A gALAmAM ane A gAthA pachInI be gAthAmAM keTalAMka suMdara udAharaNo Ape che - (1) dhAro ke eka rokeTa athavA plena bhUmi upara ubhuM che ane teno pAyaloTa tene upara laI javAno prayatna kare che ane dhIre dhIre te rokeTa athavA plena upara jAya che urdhvagati kare che. sthUladaSTie vicAra karIe to te rokeTa athavA plena gatimAna ja dekhAya che ane te paNa urdhvagatimAna ja jaNAya che. koIne paNa pucho to Ama ja kaheze ke A rokeTa athavA plena upara jAya che. arthAt gatimAna che. temAM gati ja che. paNa gatino abhAva nathI. ApaNe tene vastusthiti samajAyA vinA jo Ama kahIe ke A rokeTa athavA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kASTha-3 - gAthA-29 287 plena gatimAna ja mAtra nathI. paNa gativALuM paNa che ane gatinA abhAva vALuM paNa che. to te bhUladaSTivALA jIvo teno turata virodha karaze. ane ApaNane Thapako ja Apaze ke tamane ATaluM ya dekhAtuM nathI. ATalA badhA vegathI to A rokeTa athavA plena upara jAya che. ane gati ja kare che. tene gativALuM ja kahevAya, gatinA abhAvavALuM kema kahevAya? arthAt gatinA abhAvavALuM na ja kahevAya. mAtra gativALuM ja kahevAya. AvuM jorazorathI te bolaze. paraMtu "A rokeTa athavA plena kevaLa ekalI gativALuM ja mAtra che" te keTalA aMze sAcu che ? te tapAsavA jarA UMDA utarIe ane tene ja puchIe ke A rokeTa athavA plena zuM urdhvagati kare che ke adhogati kare che? pUrvadizA tarapha ticcha gati kare che ke pazcimadizA tarapha tithvI gati kare che ? ItyAdi prazno jyAre puchIe tyAre te ja kaheze ke nA-nA, mAtra urdhvagati ja kare che. anya koI paNa dizAmAM A rokeTa athavA plena gati karatuM nathI. tyAre sidhdha thAya che ke vivakSita A dravya jyAre gatibhAve pariNAma pAmyuM che. tyAre urdhvagatine AzrayI jema gatimAna che tema te ja kAle anya dizAnI gatine AzrayI agatimAna : (gatinA abhAvavALuM) paNa jarUra che ja. sthUladeSTie dekhAto virodha turata zAnta thaI jAya che. A ja anekAnta dRSTino prabhAva che. te dravyamAM gatimattA ane agatimattA ema banne svarUpa vAstavika sAcAM che. paraMtu paripUrNa A banne svarUpa tene ja dekhAya che ane tene ja samajAya che ke jenI dRSTi AvA prakAranA anekAntavAda rUpa amRtanA saMskArathI raMgAI hoya che. jenI dRSTi anekAntavAdanA saMskArathI raMgAyelI nathI hotI teo uparachallI rIte gatimAna dravyane niyamo gatimAna ja kahe che ane Ama mAnI le che. ane tevA prakAranA ajJAna ane kadAgrahane lIdhe gati - ane agatine ekI sAthe ekadravyamAM ekakAle mAnavAmAM virodha ja karyA kare che. paraMtu anekAntavAdanA saMskArathI saMskAra pAmelI AvA prakAranI sUkSmadaSTie vicAratAM gatimAna dekhAtuM dravya paNa anya dizAonI apekSAe agatimAna paNa cokkasa che ja. Ama vastunuM pUrNa ane yathArtha svarUpa svayaM samajAI ja jAya che ane sarva virodho zAnta thaI jAya che. A ja anekAnta vRSTino camatkAra vizeSa che. rokeTa athavA plenanuM to A eka udAharaNa mAtra ja che. A rIte tRNAdidravya paNa vAyunA jore je dizAmAM gati karatuM hoya che. tyAre eka ja dizAmAM te gatimAna che. zeSa sarva dizAmAM te gatimAna nathI. tethI anya dizAone AzrayI te tRNAdi agatimAna paNa avazya che. TIkAmAM kahyuM che ke - "tikriyAvi dravya mitra" rUtti vid macatte, tadapi gatikriyApariNataM jIvadravyaM sarvato gamanAyogAd urdhvAdipratiniyatadiggatikaM tairvAdi Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ kADa-3 - gAthA-30 288 sanmatiprakaraNa bhirabhyupagantavyam / evaM ca tad tathA = pratiniyatadiggamanenaiva gatimad, anyathA'pi gatimad syAt, tadA'bhipretadezaprAptivad anabhipretadezaprAptirapi tasya bhavedityanupalabhyamAnayugapadviruddhobhayadezaprAptiprasakteratrApyanekAnto nAvyApakaH / AvI ja rIte atyanta sthira kAyotsarga mudrAmAM rahelo koI purUSa uparachallI dRSTithI sthira ja jaNAze paNa te sthUladRSTie jema sthira che tema aMdaranI rUdhirAdi dhAtuonA paribhramaNanI apekSAe tathA zvAsaucchavAsanI apekSAe ane tenI sAthe sAthe AtmapradezonI caMcalatA - bhramaNatA - tathA mana vacana ane kAyAnA yogadazAnI apekSAe asthiratA paNa jarUra che ja. Ama ubhayAtmaka svarUpa vastunuM mAnavuM te ja yathArtha che. jenI AvI dRSTi hoya che. tene ja samyagdaSTi kahevAya che. meM 29 || guNaNivvattiyasaNNA, evaM dahaNAdao vi daTThavvA / jaM tu jahA paDisiddhaM, davvamadavvaM tahA hoi / / 30 // guNanirvartitasajJA, evaM dahanAdayo'pi draSTavyAH / yathA pratiSiddha, dravyamadrivya tathA (= mananA) bhavati | 30 || gAthArtha - guNathI banelAM che nAma jenAM evA "dahana" Adi zabdo paNa Ama ja jANavA. je dravya je svarUpe niSiddha hoya che te dravya te svarUpe adravya paNa kahevAya che. 30 vivecana - anekAnadaSTine samajAvavA graMthakArazrI bIjAM udAharaNo paNa Ape che. zabdo traNa jAtanA hoya che. 1 yaugika, 2 yoga rUDha, ane 3 rUDha. jyAM zabdanI vyutpatti thatI hoya ane te vyutpatti pramANe teno artha temAM saMbhavato hoya te zabda yaugika zabda kahevAya che. jemake jJAnavRti kRti jJAnAvarIyam = jJAnanuM AvaraNa kare te jJAnAvaraNIya. A artha jJAnAvaraNIya karmamAM barAbara saMbhave che. tethI te yaugika zabda che. jyAM vyutpatti thatI hoya. tathA vyatpatti pramANe artha paNa temAM saMbhavato hoya paNa zabdano vyutpattithI kahelo artha bahumAM saMbhavato hoya chatAM temAMthI amukamAM ja A zabda rUDha thayo hoya (vaparAto hoya) te yogarUDha kahevAya che. jema ke vedyate rUti venIyam = je karma vedAya, anubhavAya, te vedanIyakarma, A artha AThe karmamAM lAgu paDe che kAraNa ke ATha karmo jIva dvArA vedAya to che ja. chatAM trIjA karmamAM ja A zabda rUDha thayelo che. kAraNa ke je sukhaduHkhAtmaka anubhava che. te trIjA karmathI ja thAya che. tethI trIjA karmane ja vedanIyakarma kahevAya che. evI ja rIte pa gAyate rUti nim = kAdavamAM utpanna thAya te paMkaja. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kANDa-3 - gAthA-30 289 A artha kamaLamAM-kIDAmAM-sUkSmajIvAtamAM Ama bahu arthamAM lAgu paDe che. paNa kamalamAM ja rUDha che. te saghaLA zabdo yogarUDha jANavA, tathA jemAM zabdano artha na saMbhavato hoya paNa zabdaprayoga mAtra thato hoya te rUDha kahevAya che. jema ke koI chokarAnuM nAma devendra ke sureza pADyuM hoya paNa te kaMI devono indra ke surono svAmI nathI. A rUDha nAma kahevAya che. Ama nAmo traNa prakAranAM hoya che. AvA prakAranA nAmomAMthI je je nAmo guNathI pADyAM hoya, arthanI saMgati thatI hoya eTale je nAmo pADyAM hoya te munivartita santA = guNaniSpanna nAma kahevAya che. yaugika ane yogarUDha nAmo AvAM ja hoya che. jemake dahana (agni), pavana (vAyu) vigere. vahatIti vadanam, punAtIti pavanam = je bALe te dahana eTale je bALavAnuM kAma kare te dahana, kharekhara bALavAnuM kAma agni kare che. mATe agnine dahana kahevAya che ane je pavitra kare - - sApha kare - cokhkhu kare te pavana eTale vAyu. A rIte dahanAdi (dahana-pavana vigere zabdo) guNaniSpannanAmo che. lAkaDAM kAgaLa-kapaDAM Adi dravyone agni bALe che tethI agnine dahana kahevAya che ane vAyu kacarAne kheMcI jAya che. tathA gharane sApha kare che tethI vAyune pavana kahevAya che. Ama dahana (agni) bALe ja, ane pavana (vAyu) pavitra sApha kare ja, A artha agnimAM tathA vAyumAM ghaTe ja che. tethI A nAmo guNaniSpanna nAma tarIke prasiddha che. mUlagAthAmAM '"vaLAo vi'" padamAM dahana-pavana AdinAM udAharaNo kahyAM che. loko AvI vyutpattine jANanArA bhale hoya paNa jo te sthUladRSTivALA hoya (arthAt bahu sUkSma tattvamAM na utarelA hoya) tevA purUSane kahIe ke bhAI ! agni e dahana to jarUra che. paraMtu sAthe sAthe adahana paNa jarUra che. tathA vAyu pavana to jarUra che paraMtu sAthe sAthe apavana paNa jarUra che. to turata ja te bolI uThaze ane virodha raju karaze ke zuM Ama te kaMI hotuM haze ! agni to sarvane bALe ja che. koIne choDatuM nathI mATe dahana ja kahevAya. tene adahana kema kahevAya ? tophAnI joradAra vAyu badhAne ja kheMcI jAya che. mATe pavana ja kahevAya, tene apavana kema kahevAya ? Ama ekAnta tarapha DhalelI dRSTithI te purUSa dahana-adahana ane pavana-apavana vacce virodha ja dekhavAno che. ane pote mAnelA ekAntavAdane ja poSavAno che. ane kahevAno ja che ke agnine dahana ja kahevAya ane vAyune pavana ja kahevAya paNa adahana ane apavana na kahevAya. paraMtu dhIrethI jyAre tene samajAvIe ke dahana eTale agni bALe che jarUra, paNa dAhyane (bALI zakAya tevA padArthone) ja bALe che. AtmA-AkAza-paramANu-drayaNukadharmAstikAyAdi ghaNA adAhya (na bALI zakAya tevA) padArtho che. tene kaMI te agni bALato Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 kADa-3 - gAthA-31 sanmatiprakaraNa nathI. tethI lAkaDAM kAgaLa Adine AzrayI te dahana che ane AtmA-AkAza Adine AzrayI te adahana che. Ama banne dharmo mAnavA zuM khoTA che ? tyAre te zAnta thaI jAya che. virodha zamI jAya che ane svIkArI le che ke hA, dahana te adahana paNa jarUra che. tevI ja rIte kAgaLa-dhULa-kacarA Adine pavana kheMcI jAya che mATe pavana te pavana jarUra che paraMtu parvato ke zIlAone te kaMI kheMcI jato nathI. tethI te apavana paNa jarUra che. A rIte sAcI samaja AvatAM anekAntadRSTi khIlI uThe che. ane saghaLA virodho zAnta thaI jAya che. virodha karanArA evA te virodhInA hRdayamAM paNa virodhane badale samanvaya sadhAto jAya che. tethI A anekAnta dRSTi virodhabhaMjaka ane samanvaya sAdhaka che. TIkAmAM kahyuM che ke - pana = nAvinA nirvartitA-utpavitA saMjJA = mathAne zeSAM te'pi dahanapavanAdaya evamevAnekAntAtmakA draSTavyAH / tathAhi - dAhapariNAmayogyaM tRNAdikaM dahatIti dahanaH, tadapariNatisvabhAvaM svAtmAkAzAprAptavajrANvAdikaM na dahatIti / tena yad dravyaM yathA dahanarUpatayA pratiSiddhaM tad adravyaM = adahanAdirUpaM, tathA = bhajanAprakAreNa "syAddahanaH syAnna" iti bhavati, tato nAvyApi anekAntaH / A rIte je je dravya je je kArya karavAmAM nipuNa che te te dravya, te te bhAve eTale ke te te kArya karavAnI apekSAe te te nAmane dhAraNa karavAmAM jema samartha che tevI ja rIte te te dravya je je kArya karavAmAM pratiSiddha hoya. niSiddha hoya athavA je kArya karavAmAM te asamartha hoya te te kAryane AzrayI te ja dravya adravya paNa jarUra che ja. dAhyane AzrayI agni jema dahana che. tema adAlyane AzrayI agni adahana paNa jarUra che. mATe dahana evo agni dahana paNa che. ane adahana paNa che Ama bhajanA jANavI. tathA pahelA devalokano devendra, tyAMnA prathama devalokanA devono indra hovAthI devendra jarUra che. paraMtu uparanA devalokanA devono te indra nathI. mATe adevendra paNa jarUra che. rAjA potAnA dezano rAjA hovAthI rAjA jarUra che. paraMtu anya dezomAM tenuM kaMI cAlatuM nathI. tethI arAjA paNa jarUra che. Ama sUkSmadRSTie vicArIe to sarvatra anekAntatA jarUra samajAze. ane A anekAntadRSTi e ja saMpUrNa sAcI draSTi che. je sarvatra vyApaka che. || 30 || kuMbho Na jIvadaviyaM, jIvo vi Na hoi kuMbhadaviyaM ti / tamhA do vi adaviyaM, aNNoNNavisesiyA hoMti // 31 // kumbho na jIvadravyaM, jIvo'pi na bhavati kumbhadravyamiti / tasmAd dvAvapi adravyamanyonyavizeSitau bhavataH // 31 // Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kANDa-3 - gAthA-31 291 gAthArtha - ghaTa e kaMI jIvadravya nathI. ane jIva paNa kaMI kuMbhadravya nathI. tethI te banne (kuMbha ane jIva) paraspara vizeSita karAyA chatA "adravya" paNa jarUra che ja. II31 // vivecana - trIsamI gAthAmAM vistArathI samajAvyuM tema ahIM paNa samajavuM. A gAthAmAM anekAnta dRSTi vadhu dRDhapaNe samajAvavA mATe ghaTa ane jIvanuM udAharaNa graMthakArazrI Ape che. ghaTa-paTa, ghara-dukAna Adi keTalAMka dravyo A saMsAramAM evAM che. ke je pudgala dravyo che. ane temAM varNa gaMdha-2sa-sparza Adi indriyagrAhya guNo che. tethI te mUrta dravya tathA ajIva dravya kahevAya che. temAM caitanyAdi guNo nathI. tathA jIva nAmanuM eka evuM dravya che ke jemAM indriyagrAhya varNAdi mUrta guNo nathI paNa caitanyAdi amUrta guNo che. ane te jIva dravya amUrta ane cetana kahevAya che. A vAta zAstrajJa jagatamAM jANItI che. have upalakadRSTithI joIe to ghaTapaTa e paNa dravya che kAraNa ke te paNa guNo ane paryAyono AdhAra che. ane tenuM pudgaladravya rUpe astitva traikAlika che. tevI ja rIte jIva e paNa eka dravya che. kAraNa ke te paNa caitanyAdi guNa-paryAyono AdhAra che. tathA vaikAlika padArtha che. tethI dravyanuM lakSaNa bannemAM barAbara lAgu paDe che tattvArtha sUtrakAre kahyuM che ke ''muLaparyAyavat dravyam'' tathA pUjya upAdhyAyajI ma.zrIe dravya-guNa-paryAyanA rAsamAM kahyuM che ke - guNa paryAyataNuM je bhAjana, eka rUpa trihuM kAli re / teha dravya nija jAtiM kahII, jasa nahIM bheda vicAlaI re jinavANI raMgaI mani dhiraI // 2-1 // A rIte vicAratAM ghaTa-paTa Adi jaDa padArtho A paNa pudgalAtmaka dravya che ane jIva paNa cetanAtmaka dravya che dharmAstikAyAdi 6 dravyomAMnA A banne pudgala ane jIvarUpe dravyo che. dravIbhUta thAya che. navA navA paryAyarUpe pariNAma pAme che. tethI ghaTapaTa Adi pudgaladravya paNa dravya ja kahevAya ane jIva paNa dravya ja kahevAya. dravyanuM lakSaNa tathA dravyanuM svarUpa darekamAM barAbara ghaTe che. A vAta darekanA magajamAM evI ThasI gaI che ke ghaTa-paTa e adravya che ane jIva e paNa adravya che AvuM jo kahevAmAM Ave, sAMbhaLavAmAM Ave ke saMbhaLAvavAmAM Ave to te sAMbhaLanArAo turata khaLabhaLI uThe che. AkuLa-vyAkuLa thAya che ane virodha ja ubho kare che ke ghaTa-paTa-jIva A padArtho to dravya ja che. tene adravya kema kahevAya ? tamArUM (AvuM khoTuM kahenArAnuM) magaja khasI gayuM hoya ema lAge che. ghaTapaTa ane jIvane adravya kahevAnI tamArI vAta taddana khoTI che. A sarve to niyamA dravya ja che. Ama ekAntatAne ja pakaDI rAkhe che. ane dravyapaNe svIkAra karelA ekAntavAdano bahu ja Agraha rAkhe che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 kADa-3 - mAthA-31 sanmatiprakaraNa paraMtu jyAre te sAMbhaLanArAono virodha saMbaMdhI A khaLabhaLATa sAMbhaLI lIdhA pachI (ubharo ThalavAyA pachI) dhIrethI samajAvIe ke je ghaTa-paTa Adi dravyo che te potapotAnA guNadharmovALuM dravya hovAthI dravya to avazya che. varNAdi mUrtaguNovALuM paNa jarUra che. jalAdhArAdi ane zarIrAcchAdanAdi paryAya rUpe pariNAma pAmanArUM paNa jarUra che. paraMtu te ghaTa-paTa Adi dravya caitanyAdi ItaraguNovALuM ane deva-nArakAdi jIvagataparyAyavALuM zuM che ke nathI ? to A khaLabhaLATa vALA ja kaheze ke nA, te caitanyAdi guNovALuM dravya nathI to pachI caitanyAdi guNovALu A dravya na hovAthI ane deva-nArakAdi paryAyavALuM A dravya na hovAthI "TUJparyAyavet dravyam'' AvA prakAranuM dravyanuM A lakSaNa te ghaTapaTamAM lAgu na paDavAthI "adravya" che Ama paNa avazya kahevAya ja. emAM kaMI khoTuM nathI. evI ja rIte jIvadravya paNa potAnA caitanyAdi guNovALuM ane deva-nArakAdi paryAyovALuM hovAthI dravya to avazya kahevAya ja, paraMtu sAthe sAthe varNAdi mUrta guNovALuM dravya na hovAthI ane jalAdhArAdi ane zarIrAcchAdanAdi paryAya rUpe pariNAma na pAmatuM hovAthI te svarUpe A jIvadravya adravya paNa avazya kahevAya ja, AmAM ATalo badho virodha ane khaLabhaLATa karavAnI zI jarUra ? sAMbhaLanArA badhA ja zAnta thaI jAya che. - A rIte jo sUmadRSTie vicArIe to kuMbha e jIvadravya svarUpa nathI. ane jIvadravya kuMbhadravyasvarUpa nathI. tethI te banne dravyo svaguNa-paryAyano Azraya hovAthI tene AzrayI dravya to jarUra che ja. paraMtu sAthe sAthe anyonya (arasaparasa) vizeSita karAyA chatA arthAt paradravyanA guNo ane pAradravyanA paryAyo rUpe vicArAyA chatA "adravya" paNa avazya che ja. dravyane adravya kahetAM pahelAM to A va khaLabhaLI uThe che. paraMtu sva ane paranA guNa pAyAnA AdhAranI vivakSA samajAvatAM te khaLabhaLATa zAnta thaI jAya che. saghaLA paNa virodho zamI jAya che. sidhdhAntakArazrI sidhdhase divAkarasUrijI mahArAjazrIe vItarAga paramAtmA dvArA praNIta "anekAnatadaSTi'ne samajAvavA A saghaLI gAthAomAM athAga prayatna karyo che. aneka udAharaNo ApyAM che ane padArthonuM vAstavika yathArtha ubhayAtmaka svarUpa samajAvyuM che. koI paNa padArtha jema dravya che tema ItaradravyanA guNa-paryAyarUpa na hovAthI adravya paNa jarUra che. (Itara dravyanI apekSAe dravyanuM nAstipaNuM paNa temAM che) svadravyarUpe asti ane padravyarUpe nAsti Ama samajIe to ja vastunuM paripUrNa svarUpa thAya che ane A ja sAcI vAta che. sAcuM svarUpa che. koI paNa jAtanI AnAkAnI karyA vinA DAhyA mANaso (tattvajJajIvo) che. A vAta svIkArI le che. A vAta svIkAravAmAM ja DahApaNa che. TIkAmAM kahyuM che ke - mukyo nIvaDyuM na vitati, nIvopara mavati ghaTadravyam | tasmAd dvAvapi adravyamanyonyavizepitau-parasparAbhAvAtmakau / yato'yamabhiprAya: jIvadravyaM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ kADa-3 - gAthA-32-33 sanmatiprakaraNa 293 kumbhAderajIvadravyAd vyAvRttam avyAvRttam vA ? prathamapakSe svarUpApekSayA jIvo jIvadravyam, kumbhAdhajIvadravyApekSayA tu na jIvadravyamityubhayarUpatvAdanekAnta eva / dvitIyapakSe tu sarvasya sarvAtmakatApatteH pratiniyatarUpAbhAvatastayorabhAvaH kharaviSANavad / tataH sarvamanekAntAtmakam, anyathA pratiniyatarUpatA'nupapatteH iti vyavasthitam / anekAntadaSTi samajAvavA mATe graMthakArazrIe athAga prayatna A gAthAomAM karyo che, vAMcanArA zrotA thAkI jAya, kaMTALI jAya, ekanI eka vAta ghaNIvAra AvI. ema lAgI jAya. paraMtu vaktA evA graMthakArazrI ApaNA jevA jIvo upara kRpA karIne aneka rIte samajAve che teono upakAra kadApi bhulAya tema nathI. have A carcA ahIM samApta thAya che. have tripadInA prakAro (bhada-pratibheda) samajAve che. te 31 | have utpatti-nAza ane dhRvatvanA prakAro (bhedo) samajAve che. tyAM prathama utpattinA be prakAra che. te kahe che - uppAo duviyappo, paogajaNio ya vIsasA ceva / tattha u paogajaNio, samudayavAo aparisuddho // 32 // sAbhAvio vi samudayakaovva, egaMtio vva hojjAhi / AgAsAIANaM tiNhaM parapaccao'NiyamA // 33 // utpAdo dvivikalpaH, prayogajanitazca vizrasA caiva / tatra tu prayogajanitaH samudAyavAdo'parizuddhaH / / 32 / / svAbhAviko'pi samudayakRto vaikAntiko vA bhavet / AkAzAdInAM trayANAM parapratyayo'niyamAt / / 33 / / gAthArtha - utpAdanA be vikalpo (bhedo) che. eka prayogajanita ane bIjo vizrasA. tyAM je prayogajanita utpAda che te samudAyakRta ja hoya che. ane te azuddha hoya che. 3rA bIjA naMbarano je svAbhAvika utpAda che. te paNa samudAya kRta paNa hoya che athavA ekAntika paNa hoya che. tathA AkAzAdi traNa dravyo (ke je vyavahArathI apariNAmI jaNAya) che. teno utpAda avazya parapratyayika che ane tethI aniyamita che. 33 . vivecana - A saMsAramAM je koI kAryo bane che te sarva IzvarakRta che. Ama taiyAyikavaizeSika Adi keTalAka darzanakAro mAne che. ghaTa-paTa-ghara Adi keTalAka padArthomAM kuMbhakAravaNakara ane sUtradhAra (suthAra) AdinuM bhale kartutva jaNAya che. to paNa tyAM parokSarUpe Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 kATha-3 - gAthA-32-33 sanmatiprakaraNa IzvaranuM kartutva che. Ama teo mAne che. tathA vAdaLAM - vIjaLI - indradhanuSya Adi keTalAka padArthono kartA pratyakSa jaNAto nathI. paraMtu teno kartA paNa Izvara che. A pramANe mAnIne jagatanA sarve paNa padArthono kartA Izvara ja che. IzvaranA prayatnathI ja janya A jagata che. AvA prakAranuM teo mAne che. paraMtu A vAta yukitathI ane anubhavathI paNa besatI nathI. A mAnyatAmAM ghaNA-ghaNA doSo Ave che. kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcAryajI mahArAjazrIe anyayoga vyavacchedikAmAM kahyuM che ke kartA'sti kazcidjagata sa caikaH, sa sarvagaH saH svavazaH sa nityaH / imA kuhevAkaviDambanAH syusteSAM na yeSAmanuzAsakastvam // 6 // A jagatano koIka kartA che. te eka che, te sarvavyApI che, te svataMtra che, te nitya che. ityAdi manamAnyA kadAgraho teone duHkhadAyI (saMsAra paribhramaNanA hetuo) bane che ke he vItarAga prabhu ! jeonA tame nAtha nathI (jeonA zikSAdAtA tame nathI.) | 6 | graMthakArazrI siddhasena divAkarasUrIzvarajI mahArAjazrI paNa IzvarakartavavAda pratye nArAjagI batAvatAM kahe che ke A jagatanA saghaLA paNa padArthonA saghaLA paNa utpAdavinAzo IzvaranA prayatnathI janya nathI. paraMtu te te vyaktionA prayatnathI janya che. athavA vizrA che. paNa Izvaraprayatna janya to nathI ja. Izvaraprayatnajanya mAnavAmAM aneka doSo Ave che. (1) Izvara to paramAtmA che. saMsArathI para che. saMsAramAMthI lokono uddhAra karanArA che. teo Avo duHkhamaya saMsAra zA mATe banAve? temane banAvavAnuM prayojana (2) Izvara to dayALu kahevAya ane svataMtra kahevAya. jo dayALu ane svataMtravyakti A jagatanI kartA hoya (koInI parAdhInatA na hoya) to A saMsArane sukhI ja sukhI banAve, duHkhI kema banAve ? (3) pote ja racanA karI hoya to jIvone duHkhI-apaMga-rogI banAvyA. ane tevA bhaktonI vinaMtithI prasanna thaI dayALu hovAthI sukhI-paripUrNa aMgavALA ane nirogI banAvI Ape to pahelethI pote ja te te jIvone tevA sukhI paripUrNa aMgavALA ane nirogI vigere kema na banAvyA? (4) jo jIvonAM jevAM jevAM zubha-azubha karmo hoya - te joIne te jIvone tevA tevA sukhI-duHkhI banAvyA hoya to Izvara paNa parAdhIna (jIvanA karmone AdhIna thaIne banAvanArA) thayA - svataMtra na rahyA. sAcu aizvarya to karmamAM ja AvyuM. IzvaramAM parAdhInatA thavAthI sAcuM aizvarya nathI. Avo artha thayo. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ kATha-3 - gAthA-32-33 295 sanmatiprakaraNa (5) Izvare racanA karyA pahelAM jIvo ane karmo banyA kyAMthI ? (6) Izvarane khudane koNe banAvyA ? (7) Izvare jagatanI racanA jemAMthI karI hoya te kAco mAla pahelAM hato ke na hato? jo hato to te kAcA mAlano kartA Izvara nathI. A vAta nakkI thaI jAya che ane jo prathama kAco mAla hato ja nahIM, to kAcA mAla vinA Izvare A jagata banAvyuM zemAMthI. AvI aneka Apattio Ave che. tethI ja jainadarzanakAro AvA prakAranA IzvarakartutvavAdanI sAme virodha vyakta karavA rUpe utpAda ane vinAzanI je sAcI rItinIti che te samajAve che. A jagatanA saghaLA paNa padArthono utpAda-vyaya Izvarane AdhIna nathI. keTalAka padArtho vyaktinA (kartAnA) potAnA prayatnathI janya che. ane bIjA keTalAka padArtho vizrasA (potAnI meLe svayaM) utpAda ane nAza pAmanArA che A rIte utpAdanA be bheda che. (1) prayatnajanya ane (2) vizrasA. jyAM koI paNa prANIno prayatna kAraNa hoya che te utpAda ane vinAza prayatnajanya mAnavA joIe ane je utpAda-vinAzamAM koIno paNa prayatna kAraNa na hoya tevA utpAda-vinAsane vizrasA (aprayatnajanya) mAnavA joIe. ghaTapaTa ghara Adino utpAda prayatnajanya che ane vAdaLAM-vijaLI-IndradhanuSya Adino utpAda vizrayA che. Ama jaina darzanakAranI dRSTi graMthakArazrI khullI kare che. have je prayatnajanya nAmano prathama utpAda-vinAza che. te niyamA samudAyakRta ja hoya che. chuTA chuTA rahelA nAnA nAnA kaNone (avayavone) sAthe sAthe meLavavAthI (joDavAthI) samudAyasvarUpe (avayavI svarUpe) te padArtha bane che ane avayavo chuTA paDavAthI teno nAza thAya che A utpAda ane nAzane samudAyakRta prayatnajanya utpAda-vinAza kahevAya che. jema buMdInA ghaNA dANA bhegA karIne lADu rUpe vALavAmAM Ave te aneka buMdInA kaNono eka lADavo banyo. te samudAyakRta prayatnajanya utpAda thayo. tevI ja rIte paMkhAnA sperapArsone yathAsthAne joDavAthI paMkho banAvyo. kAgaLone yathAsthAne goThavIne bAInDIMga karAvIne buka banAvI te, tathA takhtaone yathAsthAne tANAvANA rUpe goThavIne paTa banAvyo (vastra banAvyuM) te. AvAM AvAM je koI kAryono utpAda thAya che. te samudAya kRta prayatnajanya utpAda che. AvAM AvAM aneka avayavonA mIlanathI thanArAM je je kAryo che te aneka aMzonA samudAyathI bane che. mATe tene samudAyakRta utpAda kahevAya che. ane te saghaLAM kAryo koIne Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 kArDa-3 - gAthA-32-33 sanmatiprakaraNa koI prANInA prayatnathI ja thAya che. mATe prayatnajanya kahevAya che. ekalA koI paNa eka aMza (avayava) mAtrathI A utpAda thatA nathI paNa ghaNA avayavonA samUhathI bane che. tethI tene aparizuddha arthAt azuddha kahevAya che. aMzonuM (avayavonuM) joDAvuM ane vikherAvuM mAtra pagalAstikAya dravyamAM ja bane che. tethI A samudAyakRta prayatnajanya utpAda-vinAza pulAstikAyamAM ja hoya che. ane te paNa bAdaraskaMdhomAM ja (sthUlaskaMdhomAM ja) hoya che. tathA koI koI utpAda rUpAntara thavA rUpe paNa thAya che. jema ke dUdhanuM dahIM thavuM. dahIMnuM mAkhaNa thavuM. ane mAkhaNanuM ghI rUpe thavuM. A paNa utpAda ane nAza samudAyamAM ja thAya che. tathA jIvanA prayatnathI ja thAya che. mATe A paNa samudayakRta prayatnajanya utpAda kahevAya che. dharma-adharma-AkAza A traNa amUrtadravyo che temAM avayavonuM joDAvApaNuM ke avayavonuM vikherAvApaNuM hotuM nathI. tethI samudAyakRta prayatnajanya utpAda te A traNa dravyomAM saMbhavato nathI. pudgalAstikAyamAM paNa sarvatra A utpAda nathI. kAraNa ke je yaNuka-caNakAdi sUkSma skaMdho che. tyAM avayavonuM joDAvApaNuM ane vikherAvApaNuM che. paNa sUkSmadravya hovAthI tyAM prANIno prayatna zakya nathI. tethI utpAda prayatnajanya kahevAto nathI paraMtu vizrasAmAM gaNAya che. tathA je je bAdaraskaMdhA (cUlaskaMdho) che. temAM paNa ghaTa-paTa Adi keTalAMka kAryono utpAda prANInA prayatnathI janya che. paNa parvata vAdaLAM vijaLI vigere keTalAMka kAryo bAdaraskaMdho hovA chatAM paNa te prANInA prayatnathI janya nathI. samudAyakRta che paNa prayatnajanya nathI. A rIte ghaTa-paTa-ghara Adi svarUpa pagalAstikAyanA keTalAka bAdaraskaMdhonA ja utpAda ane vinAza avayavonA milanathI ane visarjanathI thAya che. te ja samudAyakRta prayatnajanya utpAda ane vinAza che ane te eka aMza (eka avayava) mAtranA ja nathI. paraMtu aneka aMzonA mIlanathI bane che. mATe aparizuddha che. azuddha che. anekanA mIlanathI janya che. mATe azuddha che. A utpAda svataMtra evA koI eka avayavano nathI mATe azuddha che. A rIte samudAyakRta prayatnajanya utpAda samajAvyo ke je bAdara skaMdho svarUpa keTalAka pugalaskaMdhomAM ja thAya che. ane tene aparizuddha kahevAya che. kAraNa ke te aneka avayavonA samUhamAM ja thAya che. ane A kAraNe ja A utpAdane samudAyakRta utpAda kahevAya che. je AvA prakArano prayatnajanya utpAda hoya che temAM aikatvika utpAda hoto nathI. kAraNa ke te eka avayava mAtra janya saMbhavato ja nathI. A have je vizrA utpAda che ke jene svAbhAvika utpAda kahevAya che. tenA be bheda 'che. samudAyakRta ane aitvika. jyAM koI prANI kartA na hoya, Apa meLe utpAda thAya. dravyanA pariNAmika svabhAvane lIdhe je utpAda thAya, tene vizrA athavA svAbhAvika utpAda Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kASTha-3 - gAthA-32-33 297 kahevAya che. tenA be bheda che tyAM vAdaLAM je thAya che. vijaLI je thAya che. meghadhanuSya je thAya che parvato tathA layaNukacaNuka-caturaNakAdika je skaMdho thAya che ane vinAza pAme che. A saghaLA utpAda ane vinAza prANIkRta na hovAthI vizrA eTale svAbhAvika to che. paraMtu aneka aMzothI (aneka avayavothI) banelA che. eTale tene samudAyakRta vizrasA utpAda-vinAza kahevAya che. A samudAyakRta prayatnajanya utpAda-vinAza ane samudAyakRta aprayatnajanya (vizrA) utpAda-vinAza mAtra pudgalAstikAya nAmanA mUrtadravyanA skaMdhomAM ' ja saMbhave che. kAraNa ke tyAM ja aMzonuM maLavApaNuM ane vikherAvApaNuM thAya che. prayatnajanya hoya ke vizrasA hoya, paNa je samudAyakRta utpAda hoya che. te pudgaladravyamAM ja mAtra hoya che. kAraNa ke tyAM ja puraNa ane galana thAya che. TIkAmAM kahyuM che ke - krieH 3tpA, pukhetara-vyApAranItADadhyakSAnumaanaabhyaaN tathA tasya pratIteH / puruSavyApArAnvayavyatirekAnuvidhAyitve'pi zabdavizeSasya tadajanyatve ghaTAderapi tadajanyatAprasaktervizeSAbhAvAt / pratyabhijJAnAdezca vizeSasya prAgeva nirastatvAt / tatra prayogeNa yo janitaH utpAdaH mUrtimadravyArabdhAvayavakRtatvAt sa samudayavAdaH, tathAbhUtA''rabdhasya samudAyAtmakatvAt / tata evAsAvaparizuddhaH, sAvayavAtmakasya tacchabdavAcyatvena abhipretatvAt / have vizrasA ekatvika utpAda A pramANe che - jyAM koI prANI kartA nathI tathA ghaNA avayavo sAthe maLIne skaMdharUpe samudAyanuM banavApaNuM paNa jyAM nathI. mAtra AkhI eka akhaMDa dravyavyaktimAM svayaM je utpAda-vinAza thAya che anya dravyanI sAthe maLI javA paNuM - ekameka thavA paNuM ke anyano saMyoga ke viyoga jyAM nathI tevA utpAda-vinAzane aikatvika utpAda-vinAza kahevAya che. AvA utpAda ane vinAza mAtra ekadravyAzrita hovAthI ane temAM anya dravyano samudAya na hovAthI parizuddha utpAda-vinAza kahevAya che. AvA prakArano aikatvika vizrasA utpAda-vinAza dharma-adharma ane AkAza A traNa amUrta dravyomAM hoya che. AkAzAdi traNe amUrta dravyo nizcayanayathI potAnA paryAyarUpe pariNAma pAmatAM hovAthI pariNAma che paNa vyavahAranayathI anyadravya sAthe maLIne skaMdharUpe banavApaNe, ke kSetrabhede gamanAgamana karavA rUpe, ke kALabhede jIvanI bAlyAdiavasthAnI jema navI navI avasthArUpe banavA paNa pariNAma pAmatAM nathI tethI vyavahAranayathI te apariNAmI dravya che. A kAraNe A traNa dravyamAM je utpAda-vyaya thAya che. tene aikatvika utpAda-vinAza kahevAya che. svayaM potAnA gati-sthiti ane avagAhanAnA pariNAmathI gati-sthiti-avagAhanA - bhAvane pAmelAM jIva-pugalone udAsInabhAve sahAyaka banavuM-taTasthapaNe nimitta banavuM. evA ja utpAda-vinAza A traNa dravyomAM che. eTale jIva-pudgalAtmaka paradravya jayAre Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 kADa-3 - gAthA-32-33 sanmatiprakaraNa gatyAdi kriyAmAM pravarte che. tyAre tene temAM nimitta mAtra banavA rUpe utpAda-vyaya ahIM A traNa dravyamAM che. jyAre jyAre je je jIva ane pudgala gati Adi bhAvamAM pariNAma pAme che. tyAre tyAre te te dravyane sahAyaka thavA paNAnA utpAda-vinAza A traNa dravyomAM thAya che. A rIte A traNa dravyamAM thatA saghaLA utpAda-vinAza niyamA parapratyayika ja hoya che.' TIkAno pATha - svAmavizva vidha utpAda - : samud: = praWtapaditaavyvaarbdho ghaTAdivat / aparazca ekatviko = anutpAditAmUrtimadravyAvayavArabdha AkAzAdivat / AkAzAdInAM ca trayANAM dravyANAmava gAhakAdighaTAdiparadravyanimitto ' vagAhanAdikriyotpAdo ' niyamAd anekAntAd bhavet / avagAhaka-gantR-sthAtRdravyasannidhAnato 'mbaradharmAdharmeSvavagAhanagatisthiti kriyotpattinimitta-bhAvotpattirityabhiprAyaH / utpAdanA prakAra prayatnajanya-1 vizrA (svAbhAvika-2 pudgalAstikAyamAM ja te paNa bAdarazUla skaMdhomAMja samudAyakRta-1 aikatvika-2 samudAyakRta utpAda yaNukAdi sUkSma skaMdho dharmAstikAya tathA vAdaLa vIjaLI parvata adharmAstikAya vigere keTalAka bAdara skaMdhomAM AkAzAstikAya pUjyapAda upAdhyAyajI zrI yazovijayajI ma.zrIe dravya-guNa-paryAyanA rAsamAM DhALa 9 mAM 19 thI 23 gAthAmAM upara pramANe utpAdanA prakAro jaNAvyA che. teozrIe svakRta TabAmAM zrI sanmati prakaraNanI gAthAonI ja sAkSI ApelI che. rAsanI te gAthAo A pramANe che 1. dharma-adharma ane AkAza A traNa dravyonA utpAdi bhAvo niyama = nakkI parapaMco potAnA bhAve gati-sthiti ane avagAhanAbhAvane pAmelA jIva-pudgalAtmaka paradravya pratyayika ja hoya che. mUlagAthA-33 nuM cothu caraNa hastalekhita pratamAM "pagale nima" AvA pAThavALuM che eTale ame upara mujaba artha karyo che. divyadarzana TrasTa taraphathI chapAyela pAMcamA bhAgamAM tathA paMDitajI zrI sukhalAlabhAInA vivecanamAM parapautramAM chApyuM che. have jo e Dubela mAnIe to dharmAdi traNa dravyanA utpAdAdi parapratyayika hovAthI aniyata che. Avo artha saMbhave che. ane te artha paNa A rIte saMgatine pAme che ke jIva-pudgala dravyo jyAre gati-sthiti-avagAhanAnA bhAvamAM pariNAma pAme che. tyAre ja te te dravyasaMbaMdhI gati Adi bhAvonI pariNatimAM nimittarUpe thavApaNAno utpAda-vinAza A traNa dravyomAM hoya che. jIva-pudgaladravyanI pariNatine AdhIna A utpAda-vinAza hovAthI parapratyayika che ane aniyata che. Ama paNa artha sagatine pAme che. TIkAmAM "maNiya' pada pramANe artha che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ 299 sanmatiprakaraNa kADa-3 - gAthA-32-33 dvividha prayoga ja vasasA, utpAda prathama avizuddha re ! te niyamaI samudayavAdano, yatanaI saMyoga ja siddhare 9-19 || jinavANI prANI sAMbhaLo. sahajaI thAI, te visasA, samudAya ekatva prakAra re ! samudaya acetana khaMdhano, valI sacitta mizra niradhAra re | 9-20 || jinavANI prANI sAMbhaLo. ityAdi gAthAo tathA tenuM vivecana dravya-guNa-paryAyanA rAsanA vivecanamAMthI joI levuM. utpAdanI jema vinAzanA bhedo paNa Ama ja che je have pachInI 34 mI gAthAmAM samajAvAze. prazna - utpAdanA je je prakAro upara jaNAvyA, temAM dhayaNukAdi sUthama skaMdhonA tathA bAdaraskaMdhonA tathA dharmAstikAyAdi traNa amUrtadravyonA utpAda jaNAvyA. 1 bAdara skaMdho 2 sUkSma skaMdho ane 3 AkAzAdi traNa amUrta dravyo, ATalAnA ja pAnA naMbara 298 upara dorelA citra pramANe traNa prakAranA utpAda tame samajAvyA. paraMtu paramANu nAmanuM je pugaladravya che tathA jIvAstikAyanAmanuM je dravya che. A be dravyanA utpAdanA prakAro uparanA bhedamAM gaNAvyA nathI. tenuM zuM kAraNa? athavA samudAyakRta prayatnajanya, samudAyakRta vizrA ane aikatvika vizrasA A traNa prakAranA utpAdamAMthI paramANu tathA jIvanA utpAda kayA bhedamAM Ave? athavA teonA utpAda mATe bIjA koI prakAro hoya? athavA teonA utpAdanA prakAro kema na jaNAvyA ? uttara - anyadarzanakAro (naiyAyika vaizeSiko) je je padArthone Izvarakartaka mAne che IzvaranA prayatnathI janya mAne che. tenI ja sAme pradhAnatAe A utpAdanI carcA prastuta che. Izvarakartaka A jagata nathI. paNa svayaMsiddha che. AvuM samajAvavAno Azaya graMthakArazrIno hoya ema lAge che. tethI Izvaraprayatnajanya kAryonA ja utpAdanI carcA ahIM karI che. IzvarakartakavAdI paNa paramANune ane jIvane IzvaranA prayatnathI janya mAnatA nathI. tethI te bannenA utpAdanI carcA ahIM na karI hoya tema lAge che. paramANu vinAnuM samasta pugaladravya aneka avayavothI baneluM che tethI tyAM avayava-avayavIbhAva naiyAyika-vaizeSika mAne che ane tene ja Izvaraprayatnajanya tathA anitya mAne che tethI tenA ja utpAdanI carcA lIdhI che. IzvarakartakavAdInA mate paramANu paNe rahelAM pRthvI-jala-teja ane vAyu nitya hovAthI ajanya ja che. tethI tenA utpAdanI carcA na karI hoya ema lAge che. tathA AkAzane Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 kANDa-3 - gAthA-34 sanmatiprakaraNa upaniSada darzanakAra ja Izvaraprayatnajanya mAne che. bAkInA darzanakAro nitya mAne che. tathA dharma-adharmadravyane jainetara darzano svIkAratA ja nathI. tethI je je dravyamAM Izvaraprayatna janya mAnavuM ke na mAnavuM Avo vivAda che. tenA ja utpAdanI A carcA prastuta hovAthI mUrta evA pudgaladravyamAMthI paramANunA utpAda, ane amUrta evA 4 dravyomAMthI jIvadravyanA utpAda na carcA hoya ema lAge che. athavA je je dravyo skaMdhAtmaka hoya tenA ja utpAdanI carcA anya darzananonI sAme vivAdavALI hovAthI tenI ja cacA karI hoya ema lAge che. paramANu dravya skaMdhAtmaka nathI tethI skaMdhanI jema mIlana ane visajana vALA utpAda-vinAza paramANumAM saMbhavatA nathI. tathA paramANunA utpAda Izvaraprayatna janya hoya evuM koI mAnatuM nathI. tethI tenI carcA na karI hoya ema lAge che. jIva jo ke asaMkhyAtapradezono piMDa hovAthI dharmAstikAyAdinI jema skaMdha che kharo paraMtu tenA koI pradezo chuTA paDyA nathI. paDatA nathI ane paDaze nahIM te mATe tyAM skaMdha-deza-pradeza ke paramANu zabdono vyavahAra thato nathI.tethI mIlana-visarjana rUpa utpAda tyAM (jIvadravyamAM) thatA nathI. paraMtu jovaM 3ppAyaMto purimo ityAdi padavALI trIjA kAMDanI sAtamI gAthAmAM je jaNAvyuM che te pramANe krodhAdi paryAyonuM parivartana thavuM rUpe paryAyAtmakabhAve thatA jIvanA utpAda che ane te utpAdanuM varNana tyAM AvI gayuM che ane te mohanA udayane AdhIna evA jIvanA ja prayatnavizeSathI A utpAda thAya che. tethI samudAyakRta prayatnajanya nAmanA prathamabhedamAM Ave che. saMsArIjIva koI paNa avasthAmAM vartato hoya to paNa temAM thatA tamAma paryAyo prayatnajanya eTale ke (abhisaMdhija ane anabhisaMdhija nAmanA) be prakAranA vIrya vizeSathI ja janya hoya che. tathA siddha paramAtmAmAM thatA kSAyikabhAvanA tamAma paryAyo upayogAtmaka labdhivIryathI ja janma hoya che. tethI prayatnajanya utpAda nAmanA prathamabhedamAM Ave che. evI ja rIte paramANumAM thatA utpAda pAriNAmikabhAve thatA hovAthI "aikatvika vizvasA' nAmanA utpAdanA trIjA bhedamAM AvI jAya che. A rIte sarve dravyonA utpAdanI carcA A traNa bhedomAM ja samApta thaI jAya che. vadhAre bhedo karavAnI jarUra rahetI nathI. II 32-33 II have vinAzanA bheda jaNAve che - vigamassa vi esa vihI, samudayajaNiyammi so uduviyappo / samudravibhAgamenna, atyaMtaramAvAmAM 25 rU4 // vigamasyApyeSo vidhissamudayajanite sa tu dvivikalpaH / samuvimAnamAtra:, arthAntaramAvAmanajI 5 rU4 // Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 301 sanmatiprakaraNa kADa-3 - gAthA-34 gAthArtha vinAzanI paNa A ja vidhi che. paraMtu samudAyajanita vinAzamAM te vinAza be bhedavALo jANavo. eka samudAyavibhAga mAtrathI thayelo ane bIjo arthAntarabhAvagamana svarUpa. // 34 che. vivecana - A gAthAmAM vinAzanA bheda samajAve che jo ke gAthA-3ra ane 33 nA vivecana prasaMge ja utpAdanA prakAra samajAvatI veLAe ja sAthe sAthe vinAzanA bheda paNa ame te vivecanamAM ja samajAvI dIdhela che. kAraNa ke vinAzanA bheda paNa utpAdanA bhedanI jemaja che. kAraNa ke koI paNa navA navA paryAya rUpe tyAre ja utpAda thAya che. jyAre te junA junA paryAya rUpe teno nAza thAya che. to ja, tethI nAzanA prakAra utpAdanI jema ja che. A ja vAta graMthakArazrI jaNAve che ke "vimasta vi paNa vidI" = vinAzanI paNa A ja vidhi che. arthAt utpAda ane vinAzanA bhedo samAna che. je kaMI vizeSatA che te jaNAve che. je je samudAyajanita vinAza che tenA be vikalpo (bhedo) che eka samudAyavibhAga mAtra ane bIjo arthAntaragamana che. pUrve utpAdanA mukhya bheda che, ane uttarabheda sAthe 3 bheda AvyA hatA. te A pramANe - utpAdano bheda vizrA zrasA samudAyajanya samudAyajanya aitvika prayatnajanya peTAbheda sAthe pADelA A 3 bhedomAMthI vinAzanA bhedamAM prathama bheda ane dvitIya bheda Ama samudAyajanya je be bheda che. te bannenA be be bheda thAya che. eTale A cAra bheda thayA ane trIjA naMbaranA ekatvika vinAzano eka ja bheda rahe che. jethI peTAdo sAthe vinAzanA kula pAMcabheda thAya che. vinAzanA bheda prayatnajanya vezrasA samudAyakRta samudAyakRta ekatvika vibhAgajAta arthAntaragamana vibhAgajAta arthAntaragamana arthAntaragamana Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ kADa-3 - gAthA-34 302 sanmatiprakaraNa prayatnajanya samudAyakRtavinAza ghaTa-paTa-ghara Adi bAdara sthUlaskaMdhomAM ja bane che kAraNa ke prANIonA prayatnathI tene ja toDI phoDIne nAza karI zakAya che. tenA be bheda che. eka avayavonuM vikherAI javuM. skaMdharUpe banelA aMzonuM chuTA paDavuM. te vibhAga jAta vinAza kahevAya che. jema ke ghaNa-patthara AdithI ghaTane bhAMgavo, kAtarathI paTane (vastrane) chedavuM, zastrothI gharane pADavuM - A badhA vinAza prANInA prayatnathI janya che ane avayavonA vikherAvA rUpa che. tethI vibhAgajAta samudAyakRtaprayatnajanya vinAza kahevAya che. nAzano A prathama bheda thayo. tathA kaDu bhAMgIne kuMDala banAvavuM, dUdha jamAvIne dahIM banAvavuM, mAkhaNa garama karIne ghI banAvavuM AvA udAharaNomAM kaDAno, dUdhano ane mAkhaNano je nAza thAya che te vinAza ghaTa-paTa bhAMgavAnI jema avayavonA vikherAvA rUpa vinAza nathI. paNa bIjA padArtha rUpe rUpAntara thavApaNe arthAt kuMDala-dahIM ane ghI paNa banavA svarUpe pUrva avasthAno vinAza che. tethI AvA vinAzane arthAntarabhAvagamana rUpa samudAyakRta prayatnajanya vinAza kahevAya che. prANInA prayatnathI thAya che mATe prayatnajanya, skaMdhomAM A vinAza che mATe samudAyakRta ane ekaavasthAmAMthI bIjI avasthArUpe arthAntara thAya che. tethI arthAntara bhAvagamana vinAza kahevAya che. ghaDAnI jema avayavo chuTA paDI jaIne vastuno nAza thato nathI. tethI A nAzane vibhAga jAta evo nAza kahevAto nathI. paNa arthAntarabhAvagamanarUpa samudAyakRta prayatnajanya vinAza kahevAya che. vinAzano A bIjo bheda thayo. A pramANe prayatnajanya samudAyakRta vinAza samajAvIne have vizrasAjanya vinAza samajAve che. have vizrasAvinAzamAM je prathama samudAyakRtavinAza che tyAM upara pramANe ja be bheda che. vAdaLAMnuM vikherAvuM, pahADanI zIlAonuM svayaM paDavuM-bhAMgavuM-tuTavuM, meghadhanuSyanuM vikherAI javuM. A badhA vinAzo prANInA prayatna vinA svAbhAvika rIte ja pAriNAmikabhAve ja thAya che. tethI vizvasA che. tathA aneka avayavonA samudAyamAM A vinAza thAya che. tethI samudAyakRta che tathA tevA tevA avayavo vikherAvAthI A vinAza thAya che. te mATe vibhAgajAta vinAza che. A rIte A vinAza "vibhAgajAtasamudAyakRtavizrasA" kahevAya che. vinAzano A trIjo bheda che. tathA vaLI vizrAmAM jyAM avayavono vibhAga thayA vinA ja pUrva avasthAno vinAza thaIne navI avasthA svarUpe dravya banatuM hoya tyAre arthAntaravinAza kahevAya che. jema ke, baraphanuM ogaLIne pANI thavuM, rAMdhela bhojanamAM svAdiSTatAno nAza thaIne calitarasanuM thavuM, phrIjamAM ghaNI zItaLatAthI pANInuM barapharUpe thavuM, ghaNI zItaLatAthI taLAvonA pANInuM jAmI javuM vigere. A saghaLA vinAzamAM avayavonA vibhAga thatA nathI paNa AkhuM dravya ja rUpAntara thaI jAya che. tethI AvA vinAzane vibhAgajAta vinAza na kahetAM arthAntaragamana Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-3 - gAthA-34 303 vinAza kahela che. tathA aMdhAtmaka hovAthI samudAyakRta kahela che. tathA prANInA prayatnavinA ja thAya che mATe vizrasA kahela che. A rIte A vinAza arthAntaragamanasamudAyakRta vizrasAvinAza kahevAya che. vinAzano A cotho bheda che. dharma-adharma ane AkAza A traNa amUrtadravyomAM avayavo (te te dravyanA pradezo) kyAreya paNa vikherAtA nathI. mATe tyAM vibhAgajAta vinAza saMbhavato ja nathI. mAtra gatibhAve, sthitibhAve ane avagAhanAbhAve pariNAma pAmelAM jIva ane pugalone sahAyaka thavA rUpe tenAmAM je je paryAyo thAya che. te te paryAyo, jIva-pugalo te te gati Adi bhAve je pariNAma pAmyAM che. te vinAza pAmatAM vinAza pAme che. mATe arthAntarabhAvagamana vinAza kahevAya che. prANInA prayatna vinA A vinAza thAya che. mATe vizrA che. aMdhAtmaka AkhA akhaMDa eka dravyamAM A vinAza thAya che. te mATe aikatvika vinAza che. vinAzano A pAMcamo bheda che. TIkAno pATha - vimAgaeNpa iva dipo meH svAbhAvi: prathAnitati, tadvayAtiriktasya vastuno'bhAvAt / pUrvAvasthAvigamavyatirekeNottarAvasthotpattyanupapatteH / na hi bIjAdInAmavinAze'GakurAdikAryaprAdurbhAvo dRSTaH / na cAvagAha-gati-sthityAdhAratvaM tadanAdhAratvasvabhAvaprAktanAvasthAdhvaMsamantareNa sambhavati / tatra samudayajanito yo vinAzaH sa ubhayatrApi dvividhaH, ekaH samudayavibhAgamAtraprakAro vinAzaH, yathA paTAdeH kAryasya tatkAraNapRthakkaraNe tantuvibhAgamAtram, dvitIyaprakArastvarthAntarabhAvagamanaM vinAzaH, yathA mRtpiNDasya ghaTArthAntarabhAvenotpAdo vinAzaH / / ahIM paNa paramANu, saMsArIjIva ane siddha paramAtmAmAM thatA pUrvaparyAyonA vinAza jaNAvyA nathI. paNa thAya che avazya. chatAM Izvarajanya A jagata che AvI mithyA mAnyatAnA nirasana mATe tenI sAme ja pradhAnapaNe A carcA che. tethI A dravyonA vinAzano ahIM ullekha nathI. paraMtu paramANuomAM thatA pUrvaparyAyono vinAza pAMcamA bhedamAM levo. arthAntaragamana aikatvika vizrasAvinAza jANavo. saMsArI jIvomAM pUrva paryAyano je vinAza thAya che te arthAntaragamana samudAyakRta prayatna janya nAmanA bIjA bhedamAM gaNavo. kAraNa ke IcchApUrvakanA abhisaMdhija ke anabhisaMdhija karaNavIryavizeSathI pUrvaparyAyano vinAza thAya che. Atmapradezo vikherAtA nathI. tethI te vinAza vibhAga jAtamAM Avato nathI. paNa arthAntaragamana nAmanA A bhedamAM te Ave che. tathA siddhaparamAtmAmAM pratisamaye je pUrvaparyAyano vinAza thAya che. te kSAvikabhAve pravartatA kevalajJAnAdi guNonA upayogAtmakabhAve labdhivIryajanya pUrva-uttara paryAyo jANavA. tethI te paNa bIjAbhedamAM Ave che. citra AvA prakAranuM bane che - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3/4 kADa-3 - gAthA-34 sanmatiprakaraNa vinAza prayatnajanya vizrasA samudAyakRta vibhAgajAta arthAntaraMgamana samudAyakRta vibhAganAta arthAntaragamana aikatvika arthAntaragamana ghaTa-paTa-ghara kaDu-dUdha-mAkhaNa vAdaLAM-parvata pANInuM barapha thavuM dharma-adharma AdI bAdara saMsArI jIva tathA meghadhanuSyAdi baraphanuM pANI thavuM AkAza tathA pudgalaskaMdho siddha paramAtmA calita rasa thavo paramANu A pramANe utpAdano ane vinAzanA mukhyatve be be bheda che. tathA tenA uttarabhedo utpAdanA traNa ane vinAzanA pAMca che. sarve dravyonA utpAdana ane vinAzane uparoktabhedaprabhedomAM yathAyogya sthAne joDI devA. dravya-guNa-paryAyanA rAsamAM DhALa 9 mAM gAthA 24 thI 26 mAM vinAzanA bhedo jaNAvyA che. dvividha nAza paNi jANiI, eka rUpAMtara pariNAma re ! arthAntarabhAva gamana valI, bIjo prakAra abhirAma re II 9-24 / jina vANI prANI sAMbhaLo. ityAdi. jema utpAdanA 2 prakAra che. tathA vinAzanA jema 2 prakAra che tema dhruvatvanA paNa 2 prakAra che. ahIM sanmatiprakaraNamAM siddhAntakAre koI agamya kAraNe dhruvanA te bhedo mUla gAthAmAM jaNAvyA nathI. Izvarakartutva vAdanI sAme A carcA hovAthI kadAca dhRvatvanA bhedo mUlagAthAmAM na kahyA hoya ema kalpI zakAya che. chatAM sAcuM kAraNa to jJAnI ja jANe. paraMtu te banne bhedo paNa A prasaMge jANavA jevA che te dravya-guNa-paryAyanA rAsane anusAre A pramANe che. (1) zUladhruvabhAva (vartamAnakAlIna dhruvatA) RjusUtra nayane anusAra sthUla (kaMIka dIrdha vartamAnakAlane AzrayI) je dhruvatA che. te dhruvatAno prathamabheda jANavo. jema ke jIvamAM bAlyAdi traNa avasthAno je utpAda-vyaya thAya che. tene AzrayI dIrghavartamAnakAlava "mAnavapaNe dhruvatA" te, tathA kaDu-kuMDala-keyurAdi badalAtA paryAyone AzrayI suvarNapaNAnI dIrghavartamAnakAlAzrayI je dhruvatA. te A prathamabheda che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 305 sanmatiprakaraNa kADa-3 - gAthA-35-36 (2) sUphamadhruvabhAva = saMgrahanayane AzrayI saikAlika dravyanI je dhruvatA te sUmadhuvabhAva nAmano bIjo bheda che. jema ke jIvadravyanI jIvadravyapaNe je dhruvatA, pudgaladravyanI pugaladravya paNe je saikAlika dhruvatA che ke je anAdi-anaMta che. saMgrahanaya AvI anaMtakAlanI dhruvatAno saMgraha kare che. te A dhruvatAno bIjo bheda che. dhruvabhAva dhUla jusUtrano, paryAya samaya anusAra re saMgrahano teha trikAlano, nijadravyajAti niradhAra re / 9-27 jinavANI prANI sAMbhaLo - ItyAdi A pramANe 32 thI 34 Ama traNa gAthAomAM utpAda-vinAza ane dhruvatAnA bhedaprabheda jaNAvyA. dhruvatAnA bhedo graMthakArazrIe kahyA nathI. paNa anyagranthonA AdhAre lakhyA che. Ama utpAda-vinAza ane dhruvatAnA ema traNenA be be bhedo jANavA. tripadInA avAntarabheda-prabhedo jaNAvyA. te 34 / have utpAda-vinAza ane dhruvava (sthiti) nA kAlabhedanI carcA zarU kare che eTale ke A traNe eka ja samayamAM hoya che? ke samayAntare hoya che ? arthAt abhinnakAlavartI che? ke bhinnakAlavartI che? tenI carcA. tathA dharmathI eTale ke dravyathI A traNe dharmo bhinna che? ke abhinna che? tenI carcA. tiNNi vi uppAyAI, abhiNNakAlA ya bhiNNakAlA ya / atyaMtaraM aNatthaMtaraM ca. daviyAhiM NAyavvA // 35 // jo AuMcaNakAlo, so ceva pasAriyassa vi Na jutto / tesiM puNa paDivattI-vigame kAlaMtaraM Natthi // 36 // trayopyutpAdAdayaH, abhinnakAlAzca bhinnakAlAzca / arthAntaramanarthAntaraJca dravyebhyo jJAtavyAH // 35 // ya AkuJcanakAlaH sa caiva prasAritasyApi na yuktaH / tayoH punaH pratipatti-vigamayoH kAlAntaraM nAsti // 36 / / gAthArtha - utpAdAdi traNe dharmo paraspara abhinnakAlavarsI paNa che ane bhinnakAlavartI paNa che. tathA A traNe dharmo, dharmI evA dravyathI arthAtara paNa che ane anarthAntara paNa che. te 35 | Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ kADa-3 - gAthA-35-36 306 sanmatiprakaraNa aMgulIno je AkuMcanakAla che. te ja kAla prasAraNano mAnavo, te yukta nathI. (eTale ke te banne bhinnakAlavatI che.) tathA te AkuMcananA ane prasAraNanA utpatti ane vinAzamAM kAlanuM aMtara ghaTatuM nathI. arthAt te banne eka ja kAle thAya che. / 36 / vivecana - tattvArthadhigama sUtramAM pa-29 mAM sat (eTale vidyamAna koI paNa padArtha) nuM AvuM lakSaNa karavAmAM AvyuM che ke je utpAda-vyaya-dhrauvya A traNa dharmathI yukta hoya che. te ja padArtha sat che A traNa dharmomAMnA koI paNa eka athavA be dharmo hoya athavA eke dharma na hoya to te A saMsAramAM "" hotuM nathI ja. eTale ke eka-be dharmavALo koI padArtha ja A saMsAramAM nathI. naiyAyika-vaizeSika Adi keTalAka darzanakAro AtmA-AkAza Adi padArthone ekalA dhruva dharmavALA ja (nitya ja) mAne che. bauddha Adi keTalAka darzanakAro AtmA Adi padArthone ekalA utpAda-vyaya Ama be dharmavALA ja mAne che. arthAt ekAnta kSaNika (anitya) ja mAne che. tethI teonA mAnelA uparokta sarve bhAvo traNa dharma vinAnA hovAthI asat che. sat e lakSya che ane A traNa dharmonuM hovuM te tenuM lakSaNa che. lakSyabhUta koI paNa sat padArtha lakSaNabhUta evA utpAdAdi traNe dharmothI sahita ja hoya che. kyAre ya paNa A traNa dharmarUpa lakSaNa vinAnuM lakSya hotuM ja nathI. ahIM sAmAnyathI nIce mujaba be prazno thavA saMbhavita che. (1) lakSaNabhUta utpAda-vyaya-dhrauvya A traNe dharmo koI paNa eka dharmomAM paraspara eka ja kAle sAthe hoya che. ke bhinna bhinna kAle hoya che ? A traNe dharmo eka ja samayamAM sAthe hoya ke samayAntare hoya ? (2) rakSaNabhUta evA utpAdAdi A traNe dharmo, dharmI evA sat padArthathI bhinna hoya che ke abhinna hoya che? A traNa dharmo, dharmI evA dravyathI bhinna hoya che ke abhinna hoya che ? (1) lakSaNabhUta traNa dharmo utpAda 1. A traNe dharmo paraspara bhinnakAlavartI che ke abhinna vyaya ) kAlavata che. dhrauvya ) (A traNa dharmomAM paraspara bhinnabhinnatAno A prazna) Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyathI sanmatiprakaraNa kArDa-3 - gAthA-35-36 307 (2) lakSyabhUta evA lakSaNabhUta evA utpAdAditraNa dharmo, bhinna hoya che ke abhinna hoya che ? (dravyathI traNa dharmonI bhinnabhinnatAno A prazna) uparanA banne praznono uttara siddhAntakAre A gAthAmAM Apelo che. te sUkSmadRSTithI kaMIka vicArIzuM to ja samajAya tema che. tethI atizaya sthiratApUrvaka vAMcavuM. padArthamAtra dravyAtmaka ane paryAyAtmaka ema ubhayAtmaka che ane "ubhayAtmaka hovuM" e ja sAcuM padArthanuM svarUpa che. Ama mAnIe to ja vastunuM "paripUrNa yathArtha svarUpa thAya che. jagatamAM paNa sarve padArthono Avo ja anubhava thAya che. jema ke ghaTanuM eka udAharaNa laIe to "mRtiMDa-sthAsa-koza-kuzUla-ghaTa" Ama avasthA badalAya paNa che chatAM temAM "mATI aNaphiratI" mATI tenI te ja dhruva rahe che. sonAnA banAvAtA kaDA-kaMkaNekeyuramAM paryAya badalAvA chatAM "suvarNa" tenuM te ja rahe che. bAlya-yuvAna-vRddha avasthA badalAvA chatAM devadatta teno te ja rahe che. deva-nArakI-tiryaMca ane manuSyapaNAnA paryAyo badalAvA chatAM jIvadravya tenuM te ja rahe che. Ama A saMsAranA tamAma padArtho dravyamaya paNa che ane paryAyamaya paNa che. have koI paNa dravyanA "palTAtA pUrvApara" be paryAyo laIe to pUrvaparyAyano je nAzakAla che. te ja uttaraparyAyano utpAdakAla che. jema ke je samaye jJAnaguNa uparanA AvaraNabhUta jJAnAvaraNIyakarmano kSaya thAya che. te ja samaye pUrNajJAna rUpa kevalajJAna pragaTa thAya che. A kAraNathI jJAnAvaraNIya karmanA udayano ane sattAno nAzakAla tathA kevalajJAnano utpattikAla, tathA te kAle jIvadravyanI dhruvatA, Ama traNe dharmo ekakAlavatI arthAt abhinnakAlavartI che. Ama samajAya che. A eka naya che. eka dRSTi che. AvaraNanA kSayarUpa kAraNa ane kevalajJAnanA AvirbhAva rUpa kArya eka ja kAle hoya che. A nizcaya nayanI dRSTi che. te naya kAraNa-kAryane abhinnakAlavIM mAne che. eTale ke kAraNa-kArya eka ja samayamAM sAthe ja hoya che. Ama mAne che. bAramA guNasthAnakanA carama samaye ja jJAnAvaraNIya karmano kSaya ane kevalajJAnanI utpatti sAthe ja thAya che ane tene ja teramAno prathama samaya kahevAya che. A banne vacce samayabheda nathI. vAMkI AMgaLI ApaNe dhAro ke dhIre dhIre sIdhI karI rahyA chIe tyAM AMgaLImAM je samaye jeTalA aMze vakratAno nAza thAya che. teTalA aMze saraLatAno utpAda paNa te kAle jarUra thAya ja che. chatAM AMgaLI svarUpe rahevApaNAnI dhruvatA paNa te samaye avazya che ja. tathA uparathI nIce sudhI phaDAtuM eka vastra laIe, temAM je samaye jeTaluM jeTaluM te vastra phaDAya che te samaye teTalA teTalA akhaMDa vastrano nAza ane khaMDapaTanI utpatti ane vastramAtranI dhruvatA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 kASTha-3 - gAthA-35-36 sanmatiprakaraNa paNa tyAM sAtheja rahelI che. eka jIva mRtyu pAmIne manuSyamAMthI devamAM utpanna thAya che. tyAM manuSyapaNe nAza, devapaNe utpAda, ane jIvapaNe dhruvatA A traNe dharmo ekI sAthe eka dravyamAM eka ja kALe rahelA che. tethI A traNe dharmo abhinnakAlavata che. koI paNa dravyanA pUrvAparavartI kramasara thanArA be paryAyo lezo to pUrvaparyAyano nAza, uttaraparyAyano utpAda ane dravyanI dravyarUpe dhruvatA A traNe dharmo ekI sAthe eka kAlamAM ja jaNAze. A nizcayanaya che. nizcayanayanI dRSTi je samayamAM kAraNa hoya che. te ja samayamAM kArya hoya che. AvI che. zuddha nizcayanayanI dRSTi to AnAthI paNa kaMIka AgaLa vadhe che. te ema kahe che ke "nAza ane utpatti" jevA be dharmo ja nathI ke jene eka samayamAM sAthe mAnIe. dravyanuM pratisamaye rUpAntara mAtra ja che. rUpAntara thavuM e ja dravyano pAriNAmika svabhAva che. sahaja svabhAva che rUpAntara thatA te svarUpane pUrvaparyAyathI joIe chIe tyAre nAza dekhAya che ane rUpAntara thatA te ja svarUpane uttaraparyAyathI joIe chIe tyAre utpAda dekhAya che. paraMtu hakikatathI to rUpAntaratA ja mAtra che. jemake nonasTopa doDatI eka Trena che. te potAnA doDavAnA gamanazIla svabhAvamAM ja varte che. tene AgalA sTezane ubhelA musApharo gADI Ave che Ama (utpAda) dekhe che ane pAchalA sTezane ubhelA musApharo gADI gaI Ama (nAza) dekhe che tathA gADImAM beThelA musApharo "gADI doDI rahI che" Ama teo gADInI dhruvatAne ja mAtra dekhe che. Ama nizcayanayanI dRSTie utpAda-vyaya-dhrauvya dharmo eka samayamAM abhedakAlavata che. tathA zuddhanizcayanayanI apekSAe to utpAda-vyaya jevuM kaMI che ja nahIM. mAtra dravyanI rUpAntaratA ja che. pUrvApara paryAyanI apekSAe joIe chIe tyAre vyayautpAda jevuM dekhAya che. A vicAra nizcayanayathI karyo. have ApaNe vyavahAranayane AzrayI vicArIe. vyavahAranaya pUladaSTivALo che. lokabhogyadRSTivALo che. te naya pUrvasamayamAM kAraNa ane uttarasamayamAM kArya mAne che (samaje che) dravya-guNa-paryAyanA rAsanI DhALa bIjI gAthA navamImAM pUjya upAdhyAyajI ma.zrI kahe che ke "kAraNabhedaI zaktibheda" Ima vyavahAri vyavaharII re ! nizcaya "nAnA kAraya-kAraNa eka rUpa" te dharII re | - jinavANI raMgaI mani dhariI / ra-9 || A vyavahAranayanI dRSTi sthUla che. nizcayanaya jevI sUkSmadruSTi nathI tethI te kahe che ke (1) AMgaLI vakra paNe je che te mATe to ja pachI saraLa thAya. (2) je paTa akhaMDa che. te (phADavAthI) prathama tenI akhaMDatAno nAza thAya, to ja pachI khaMDapaTa bane. (3) je jIva manuSyapaNe hAla jIve che. te manuSyapaNe mRtyu pAmI jAya to ja pachI te devapaNe utpanna thaI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-3 - gAthA-35-36 309 zake. A rIte jotAM vakratAno nAza pUrvasamayamAM ane saraLatAnI utpatti uttarasamayamAM, akhaMDapaTano nAza pUrvasamayamAM ane khaMDapaTanI utpatti uttarasamayamAM, manuSyapaNAno nAza pUrvasamayamAM ane devapaNAnI utpatti uttarasamayamAM, tathA jJAnAvaraNIyakarmano nAza bAramA guNasthAnakanA carama samayamAM ane kevalajJAnanI utpatti teramAM guNasthAnakanA prathamasamayamAM, Ama pUrvasamayamAM nAza, uttara samayamAM utpAda, ane dravyapaNe dhruvatA to sarva samayamAM che ja Ama mAnavAthI nAza-utpAda-dhruva A traNe dharmo bhinna bhinna kAlavatI che. Ama A naya mAne che. vyavahAranaya pUrvasamayamAM kAraNa ane uttarasamayamAM kArya mAnato hovAthI nAza pUrvasamayamAM ane utpAda uttarasamayamAM che. ema bhinnakAlavata utpAdAdi che Ama mAne che. nizcayanaya kAraNa ane kArya eka ja samayamAM che Ama mAnato hovAthI abhinnakAlavata utpAdAdi traNe dharmo che. Ama mAne che ane zuddha nizcayanaya dravyanuM rUpAntara mAtra ja che. kArya-kAraNa jevuM kaMI che ja nahIM Ama mAne che. A rIte utpAda-vyaya ane dhrauvya A traNe dharmo judA judA banne nayonA abhiprAya pramANe paraspara kathaMci bhinnakAlavata ane kathaMci abhinnakAlavartI che. A vAta samajAvI. tathA koI paNa eka paryAyane dRSTimAM laIe to te paryAyanA utpAda-vyaya bhinna bhinna samayamAM jaNAze ane pUrvApara thatA be paryAyone dRSTimAM laIne jo pUrvaparyAyano nAza ane uttaraparyAyano utpAda vicArIzuM to te utpAda ane nAza banne dharmo abhinnakAlavartI jaNAze. te vizeSavicAra A pramANe - jema jIvano manuSyapaNAno eka paryAya dRSTimAM laIe to janmakAle manuSyapaNAno utpAda, mRtyakAle manuSyapaNAno vyaya ane jIvanakAlamAM manuSyapaNAnI dhruvatA Ama traNe dharmo bhinna bhinna kAlavartI thayA. je samaye manuSyapaNAno utpAda che. te samaye te manuSyapaNAno vyaya nathI. 25-50-100 varSa jIvyA pachI kAlAntare mRtyu thAya che. AMgaLI rogAdinA kAraNe jyAre vAMkI banI tyAre vakratAno utpAda che ane auSadhinA sevanathI ghaNA kAla pachI jyAre saraLa thAya che tyAre vakratAno nAza che. tethI utpAda ane nAza bhinnakAlavatI jaNAya che. Ama vivakSita evA koI paNa eka paryAyane najaramAM laIne jo vicArIzuM to teno utpAda bAjuno aMza ane vinAza bAjuno aMza bhinna bhinna kAlavartI jaNAze. paraMtu pUrvAparapaNe pasAra thatA be paryAya sAthe vicArIzuM tyAre pUrvaparyAyano nAza ane uttara paryAyano utpAda A banne eka ja kSaNamAM sAthe thAya che. Ama jaNAze. tethI abhinnakAlavartI paNa che. je samaye jIva devabhavathI cyavIne manuSyabhavamAM Ave che te eka Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 kArDa-3 - gAthA-35-36 sanmatiprakaraNa ja samayamAM devabhavano nAza ane manuSyabhavano utpAda A banne ekI sAthe ekasamayamAM thAya che. tethI abhinnakAlavarsI paNa che. A rIte vikSita eka paryAya vicArIe tyAre bhinnakAlavartI ane pUrvApara thatA be paryAya sAthe vicArIe tyAre utpAda-vinAza abhinnakAlavartI che Ama utpAda-vinAza-dhrauvya A traNe dharmo paraspara abhinnakAlavatI paNa che ane bhinnakAlavata paNa che A vAta siddha karI. evI ja rIte "ghaTaparyAya" laIe to ghaTa bane tyAre utpAda ane ghaTa phuTe tyAre vinAza, A bhinnakAlavata thayA. tathA mRrliMDano nAza ane ghaTaparyAyanI utpatti Ama be paryAya sAthe vicArIe tyAre abhinnakAlavata che. ahIM sudhInI A carcA utpAda-vyaya ane dhrauvya A traNe dharmo paraspara bhinnakAla vAta che ke abhinnakAlavatI che tenA saMbaMdhamAM karI. be prazno paikI prathama praznanA uttaranI A carcA karIne have bIjA praznanA uttaranI vicAraNA karIe. TIkAno AMzika pATha trayoDayutpAdra-viAma-sthitivamAvA: paraspatoDAnI , yato na ghaTAderutpAdasamaya eva vinAzaH, tasyAnutpattiprasakteH / nA'pi tadvinAzasamaye tasyaivotpattiH , avinAzApatteH / na ca tatprAdurbhAvasamaya eva tatsthitiH, tadrUpeNaivAvasthitasyAnavasthAprasaktitaH prAdurbhAvAyogAt / ___na ca tad bhinnamevAstu, tatritayavikalasya tasya tathA'nupalabdhito'sattvAt / na caikasya dravyasyAbhAvAdanekAntAbhAvaprasaktiH, yato'bhinna-kAlAzcotpAdAdayaH / na ca kuzUlavinAzaghaTotpAdayorbhinakAlatA, anyathA vinAzAt kAryotpattiH syAt, ghaTAdyuttaraparyAyAnutpattAvapi prAktanaparyAyadhvaMsaprasaktizca syAt / ata eva arthAntaramanarthAntaraM cotpAdAdayo dravyAt, tadvA tebhyastatheti pratijJeyam / yadvA dezAdiviprakRSTA utpatti-vinAza-sthitisvabhAvA bhinnAbhinnakAlA arthAntarAnarthAntararUpAH dravyAt = dravyAvyatiriktatvAdityarthaH / anyathotpAdAdInAmabhAvaprasakteH, tebhyo vA dravyamarthAntarAnantaram dravyatvAt / have dharmI (evA dravya)thI A traNe dharmo kathaMcit bhinna ane kathaMcit abhinna che.te samajAvIe chIe. (1) koI paNa vivakSita dharmIdravya saMkhyAmAM eka che. ane utpAda-vinAza-dhrauvya A dharmo traNa hovAthI saMkhyAmAM bahu che. mATe kathaMcit bhinna che. jema dharmI ghaTa eka, ane tenA dharmo utpAdAdi bahu. (2) ghaTa-paTa Adi vivakSita dravyane dharmI kahevAya che ane utpAdAdine dharmo kahevAya che. Ama saMjJAthI (nAmathI) bheda che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 311 * sanmatiprakaraNa kADa-3 - gAthA-35-36 (3) dharmavALuM hoya te dharmI, ane dharmamAM je rahe te dharma. A rIte dharmI AdhArabhUta padArtha che ane dharmo AyabhUta che. tethI kaMIka bhinna che. (4) dharmI evuM dravya sadAkAla rahenAra che ane dharmo pratisamaye palaTAvAvALA che. tethI paNa kathaMci bhinna che. Ama dharmI evA dravyathI utpAdAdi traNe dharmo kathaMci bhinna che. have abhedanI vicAraNA - (1) dharmI evA dravyamAM ja utpAdAdi traNe dharmo samAyelA che paNa dharmIne choDIne dharmIthI bhinna evA utpAdAdi dharmo nathI. ane utpAdAdi dharmothI bhinna evuM dharmI dravya nathI. dharmI pote ja dharmamaya che ane dharmo paNa dharmImAM ja aMtargata che tethI abhinna che. (2) dharmI evuM jIvadravya pote ja deva-manuSyAdi paryAyarUpe utpattivALuM ane vyayavALuM thAya che. suvarNadravya je che. te ja kaDA-keyura-kaMkaNa Adi paryAya rUpe utpatti ane vinAza dharmavALuM thAya che. dhamIMdravya pote ja te te dharmarUpe pariNAma pAme che tethI abhinna che. (3) "je sonuM hatuM te pote ja kuMDala banyuM che" je kAco ghaTa hato ane kAlo hato te ja ghaTa pAko ane rakta banyo che." Ama dharmI ane dharmano abhedavyavahAra jagatamAM prasiddha che. (4) jo dharma-dharmIne abhinna na mAnIe ane ekAnta bhinna mAnIe to "A dharmo A dharmInA che" ane "A dharmI A dharmono che" Avo pratiniyata je vyavahAra thAya che te ghaTe nahIM. (5) jo dharma-dharmI bhAva ghaTAvavA mATe te bannenI vacce naiyAyika vaizeSika Adine mAnya evo "samavAyasaMbaMdha" mAnIe to jema dharma-dharmIno saMbaMdha karavA samavAya saMbaMdha lAvyA, tema dharmI ane samavAyano saMbaMdha karavA mATe bIjo samavAya lAvavo paDe. ane bIjA samavAyane joDavA trIjo samavAya lAvavo paDe tema karatAM anavasthA doSa Ave. ane jo prathama samavAyano ja evo svabhAva mAnIe ke bIjA samavAya vinA dharma sAthe svayaM joDAya. to dharma-dharmI ja (samavAya vinA) svayaM joDAya che. Ama mAnavAmAM zuM doSa ? samavAyasaMbaMdha adhika mAnIne nAhaka gaurava karavAnI zI jarUra ? uparokta banne taraphanI carcA vicAratAM dharmI evA dravyathI utpAdAdi dharmo kathaMcida bhinna paNa che ane kathaMcit abhinna paNa che. paNa ekAnta bhinna paNa nathI. tathA ekAnta abhinna paNa nathI. chevaTe syAdvAda (anekAntavAda)no svIkAra karavo e ja sAcuM zaraNa che e ja sAco mArga che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ kANDa-3 - gAthA-35-36 sanmatiprakaraNa uparanI ja vAta siddhAntakAra zrI siddhasenadivAkarasUrijI mahArAjazrI "AMgaLIno'' eka dAkhalo ApIne 36mI gAthAmAM samajAve che ke - 312 dhAro ke koI eka purUSa potAnI AMgaLIne vALe che. (saMkoce che) te AuMTaNa kAla kahevAya che. (AuMTaNa=saMkocavuM) ane pachI sIdhI kare che (pahoLI kare che) te prasAraNa kAla kahevAya che(prasAraNa=sIdhI karavI. vALelIne pahoLI karavI). have jyAre te purUSa potAnI AMgaLIne vALI rahyo che. saMkocI rahyo che tyAre pahoLI-sIdhI karato nathI ane jyAre pahoLI-sIdhI kare che tyAre vALato nathI eTale ke je AuMTaNa kAla che te prasAraNano kAla nathI. ane je prasAraNano kAla che. te AuMTaNano kAla nathI. arthAt AuMTaNakAlathI prasAraNano kAla kaMIka bhinna che. banne kriyA (paraspara virodhI hovAthI) banne kriyA ekakAle thatI nathI. A bheda samajAvyo. tathA AuMTaNamAMthI jyAre prasAraNa kare che tyAre ja AuMTaNano nAza ane prasAraNanI utpatti thAya che. paraMtu te prasAraNanI pratipatti (uttaraparyAyanI utpatti) ane AuMTaNano vigama (pUrvaparyAyano nAza) thavAmAM vacce kAlanuM aMtara nathI. vacce virahavALo kALa saMbhavato nathI arthAt je samaye pUrvaparyAyano (AuMTaNano) nAza thAya che. te ja samaye uttaraparyAyanI (prasAraNanI) utpatti thAya che. kAcanA glAsanuM phuTavuM ane kakaDAnI utpatti thavI A banne vacce kAlAntara nathI. tathA akhaMDa paTanuM phATavuM ane khaMDapaTTanI utpatti thavI. A banne vacce kAlanuM aMtara nathI. tethI eka ja samayamAM banne sAthe thatA hovAthI kathaMcida abhinna che tathA te kAle dhruvatA to avazya rahelI ja che. Ama traNe kathaMcid abhinna che. vadhAre bArIkAIthI joIe to AuMTaNano nAza e ja prasAranI utpatti che. ghaTanuM phuTavuM e ja ThIkarAMnI utpatti che. tethI banne vacce kAlanuM aMtara nathI. arthAt abhinnakAlavartI paNa che. A rIte sarvatra samajavuM. TIkAmAM ''vimejAnAnAM nAsti'' pAThamAM ajAra no prazrleSa karIne be niSedha thavAthI mUla avidhAna thavAthI, utpatti ane vinAza vacce kAlAntara (kAlano bheda) che Ama paNa kahyuM che. // 35-36 // vyavahAranaya sthUladRSTivALo che. tethI te nayanI apekSAe pUrvaparyAyano nAza thayA pachI uttara paryAyanI utpatti thAya che Ama bheda jaNAya che. jJAnAvaraNIya karma nAza thayA pachI kevalajJAna thAya che. sazarIrI avasthAnA nAza thayA pachI azarIrI avasthA Ave che. akhaMDapaTanA nAza pachI khaMDapaTa thAya che. Ama bheda jaNAya che. jyAre nizcayanaya sUkSmadRSTivALo hovAthI je samaye AvaraNano nAza, te ja samaye kevalajJAnanI utpatti, Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-3 - gAthA-37. 313 sazarIrI avasthAno je nAza te ja azarIrI avasthAnI utpatti, je akhaMDa paTano nAza te ja khaMDapaTanI utpatti che Ama abheda che. ema nizcaya naya jANe che. TIkAno AMzika pATha - ya mArzanA7oDaDagunyAvyastha sa va taprasAranI na yuktaH, bhinnakAlatayA AkuJcanaprasAraNayoH pratItestayorbhedaH, anyathA tayoH svarUpAbhAvApatterityuktam / tattatparyAyAbhinnasyAGagulyAdidravyasyApi tathAvidhatvAt, tadapi bhinnamabhyupagantavyam, anyathA tadanupalambhAt, abhintaM ca tadavasthayostasyaiva pratyabhijJAyamAnatvAt / toH punAvinAzayo: pratipatti = prAdurbhAva:, vimarza = vipatti: = pratipattivipApaM, tatra kAlAntaraM bhinnakAlatvamaDagulIdravyasya ca nAsti / pUrvaparyAyavinAzottaraparyAyotpattyaGagulidravyAvasthitInAmabhinnakAlatA abhinnarUpatA ca pratIyate / ekasyaiva dravyasya tthaavivrtaatyAdhyakSata: pratItaH || rUpa-ra6 || sUkSma rIte vicArIe to uttaraparyAya rUpe "utpanna thatu" ane pUrvaparyAyarUpe "nAza pAmatuM" evuM A dravya traNe kAlanA viSayavALuM kahevAya che. te vAta jaNAve che - uppajjamANakAlaM uppaNNaM ti vigayaM vigacchaMtaM / daviyaM paNNavayaMto, tikAlavisayaM visesei / / 37 // utpadyamAnakAlamutpannamiti vigataM vigacchat / dravyaM prajJApayan, trikAlaviSayaM vizeSayati / / 37 / / gAthArtha - upadyamAna kAlavALuM dravya utpanna thayuM che. (tathA utpanna thanAra che.) ane vinAza pAmatuM dravya vinAza pAmyuM che. (tathA vinAza pAmanAra che.) Ama dravyanA svarUpane samajatA ane samajAvatA tathA AvI prarUpaNA karatA te mahAtmA koI paNa eka dravyane traNekALanA viSayavALuM kare che. 37 || vivecana - sthUladaSTie upadyamAna evuM dravya (eTale ke hAla utpanna thatuM evuM koI paNa dravya) sUkSmadRSTie utpanna-utpadyamAna-ane utpasyamAna (utpanna thayeluM, utpanna thatuM, ane utpanna thanAruM) che. arthAt traNe kAlanA viSayavALuM che. evI ja rIte vinAza pAmatuM evuM koI paNa dravya (eTale ke hAla vinAza pAmI rahyuM che evuM koI paNa dravya) vinAza pAmeluM, vinAza pAmatuM ane vinAza pAmanArUM Ama traNe kALanA viSayavALuM bane che. Ama daSTibhedathI jaNAya che. A vAta samajavA mATe eka TrenanuM udAharaNa laIe. jema ke "amadAvAdathI vaDodarA nona sTopa jatI evI eka Trena doDI rahI che" te doDatI Trenane jonArA loko Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 kArDa-3 - gAthA-37 sanmatiprakaraNa sAmAnyathI (cUladeSTithI) Ama ja kaheze ke A Trena hAla doDI rahI che cAlI rahI che Ama doDatI-cAlatI-gatikriyA karatI A Trena che. gamyamAna kriyAvALI che. eTale ke loko vartamAnakAlano ja bhAsa karaze. paraMtu kaMIka sUkSmadraSTithI joIe to doDatI evI te Trene jeTaluM kSetra kApyuM che teTalA kSetranI apekSAe doDI gayelI - cAlI gayelI paNa dekhAya che. Ama bhUtakAlano viSaya paNa aMdara che. je AkAzapradezo upara hAla te doDe che cAle che te pradezonI apekSAe doDatI-cAlatI paNa che. eTale vartamAna kriyAvALI paNa che. tathA je kSetra haju kApavAnuM bAkI che te kSetrane AzrayI A Trena doDanArI - cAlanArI paNa che. Ama sthUladaSTie vartamAnakAlavartI Trena nAmanuM te dravya tenA kAryanA aMzone laIne sUmidRSTie traNe kAlanA viSayane sparzanAruM paNa bane che. culA upara "maga" sIjhavavA mATe caDAvyA. have dhAro ke ardho kalAka te magane sIjhatAM thAya che. 30 mInITe A maga barAbara sIjhI jAya che tyAM jyAre cUlA upara te maga sIjhatA hoya che tyAre 30 mInITamAMnI koI paNa mInITe puchazo to "hAla maga sIjhe che" "hAla maga sIjhe che" Ama vartamAnakAlavartI ja uttara maLaze. eTale "A maga sIjhe che" Ama vartamAna kAlavata je A uttara che te sthUladaSTi che. eTale ke vyavahAranaya che. paraMtu sUkSmadRSTie jo temAM vicArazo to pratisamaye temAM dANe dANe jeTalA aMze sIjhavAnI kriyA thaI cukI che teTalA aMzanI apekSAe "A maga sIjhayA che" Ama bhUtakAlIna bhAva paNa aMdara che. jeTalA aMze sIjhavAnI kriyA hAla thaI rahI che teTalA aMzanI apekSAe "sIjha che" Ama vartamAnakAlIna bhAva paNa che. ane dANe dANe jeTalo aMza sIjhavAno haju bAkI che. teTalA aMzanI apekSAe "have sIjhaze" Ama bhaviSyakAlavatabhAva paNa tenI aMdara che. koI paNa eka makAna banAvAya che. tyAM sthUladaSTie jyAre pucho tyAre haju A makAna bane che. haju A makAna bane che. Ama vartamAnakAla ja jaNAze. paraMtu sUkSmadraSTie temAM jeTalo bhAga banI cukyo che teTalA aMzane AzrayI "A makAna kaMIka banI cukyuM che" Ama bhUtakAlIna paNa che. keTaloka bhAga hAla haju bane che. Ama vartamAnakAlIna paNa che. ane jeTalo aMza banAvavAno bAkI che ane bhaviSyamAM banAvavAno che. teTalA aMzane AzrayI "haju A makAna banavAnuM bAkI che have thoDAka samayamAM ja pUrNa thaze" Ama bhaviSyakAlanA viSayavALuM paNa che. A rIte koI paNa utpanna thatuM dravya utpanna paNa che. utpadhamAna paNa che. tathA utpasyamAna paNa che. evI ja rIte vinAza pAmatI koI paNa vastu vinaSTa paNa che. vinazyamAna paNa che. ane vinaMkyamAna paNa che. keTalAka aMzonI apekSAe vinaSTa che. keTalAka aMzonI apekSAe Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-3 - gAthA-37 315 vinAza pAmatuM paNa che. keTalAka aMzonI apekSAe vinAza pAmanAruM paNa che. koI eka makAna jarjarita thayuM hoya ane tene pADavAnuM hoya. to jema jema te makAna paDAtuM jAya che tema tema judA judA bhAgone AzrayI vinaSTa paNa che. vinazyamAna paNa che. ane vinazyamAna paNa che. koI eka AMgaLI dhAro ke "vAMkI (AuTaNa dharmavALI) che tenI vakratAne toDIne prasArita karAya che. tyAM prasArita karAtI te AMgaLImAM jeTalI (jeTalA aMze) vakratA gaI che. teTalI (teTalA aMze) vakratA naSTa thaI che. A bhUtakALanA viSayavALI naSTatA thaI. hAla jeTalA aMze te AMgaLI sIdhI karAya che. teTalA aMzanI apekSAe vakratAno nAza thaI rahyo che. A vartamAnakAlanA viSayavALo nAza che. ane haju A AMgaLIne jeTalI saraLa karavAnI bAkI che. teTalA aMzanI apekSAe vakratAno nAza bhAvimAM thavAno che. tethI te nAza bhaviSyakALanA viSayavALo che. A rIte nAza pAmatI vakratA paNa traNe kAlanA viSayavALI che. Ama utpadyamAna ane vinazyamAna koI paNa dravya skUladaSTie je vartamAnakAlanA viSayavALuM che. te ja dravya sUmidaSTie traNe kAlanA viSayavALuM paNa che. tethI utpadyamAna evuM dravya utpanna-utpadyamAna ane utpasyamAna paNa che ane vinAza pAmatuM dravya vinaSTa, vinazyamAna ane vinaMphyumANa paNa che. A ja vAta have ApaNe kaMIka vadhAre jhINavaTathI laIe ane eka ja samayamAtramAM parivartana pAmatuM te dravya vicArIe to koI paNa eka samayamAM kaMIka ne kaMIka aMze parivartana pAmatuM te dravya te vivakSita samayamAM kaMIka utpanna paNa che. kaMIka utpadyamAna paNa che. ane kaMIka utpasyamAna paNa che. e ja rIte te ja dravya te ja samayamAM pUrvaparyAyanI apekSAe kathaMcit naSTa, kathaMcit nazyamAna, ane kathaMci naMkyamANa paNa avazya che. ane jo Ama hoya to ja ghaNA samayo gaye chate viziSTa utpAda ane viziSTa nAza thayo dekhAya. anyathA koI samayamAM viziSTa utpAda-nAza dekhAya ja nahIM. mATe nizcayanayanI dRSTie koI paNa samayamAM parivartana pAmatuM dravya te eka samayamAM paNa traNe kALanA viSayane sparzanArUM che. TIkAno pATha - yathA ya votya, tat tavotpannatyastha rAya votpanna tad tadaiva utpadyata utpatsyate ca / yad yadaiva utpatsyate, tad tadaivotpadyata utpannaM ca / tathA tadeva tadaiva yadutpadyate tad tadaiva vigataM vigacchada vigamiSyacca / tathA yadeva yadaivotpannaM tadeva tadaiva vigataM vigacchada vigamiSyacca / tathA yadeva yadaivotpatsyate, tadeva tadaiva vigataM vigacchad vigamiSyacca / evaM vigamo'pi trikAla utpAdAdinA darzanIyaH / tathA sthityA'pi trikAla Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 kADa-3 - gAthA-37. sanmatiprakaraNa eva saprapaJcaH darzanIyaH / evaM sthitirapi utpAdavinAzAbhyAM saprapaJcAbhyAmekaikAbhyAM trikAlA pradarzanIyeti dravyamanyonyAtmakatathAbhUtakAlatrayAtmakotpAda-vinAza-sthityAtmakaM prajJApayaMstrikAlaviSayaM dravyasvarUpaM pratipAditaM bhavati, anyathA dravyasvAbhAvyAt tadvacanasya mithyAtvaprasaktiriti bhAvaH / jIva nAmanA dravyamAM pUrvabaddha karmonA udayathI je je paryAyo thAya che. te audAyikabhAvanA paryAya kahevAya che. jemake deva manuSya-tiryaMca naraka, rogI, nirogI, sukhI duHkhI ityAdi je paryAyo che te audayika bhAvanA paryAyo che. jJAnAvaraNIya Adi cAra ghAtI karmonA kSayopazamathI guNonI hAni-vRddhi thavA rUpa je paryAyo thAya che te (guNa saMbaMdhI paryAyo hovA chatAM paNa) jIvadravyanA ja paryAyo che. ane te kSAyopathamika bhAvanA paryAyo kahevAya che. siddha paramAtmAnA AtmAmAM je zeya dravyone jANavA rUpa upayogAtmaka bhAve paryAyo thAya che. te kSAyikabhAvanA paryAyo che. mohanIya karmanA sarvathA upazamathI upazamazreNImAM athavA mithyAtvamohanA sarvathA upazamathI upazamasamyakatvamAM jIvanA te te guNa saMbaMdhI je paryAyo thAya che te pathamikabhAvanA paryAyo che e ja rIte jIvamAM rahelA jIvatva ane bhavyatva vigere bhAvomAM kAla AzrayI je parivartana thAya che te pAriNAmika bhAvanA paryAyo che. Ama jIvamAM pratyeka samayomAM uparokta pAMca bhAvo paikI yathAyogya 2-3-4-5 bhAvo saMbaMdhI paryAyono utpAda-vyaya ane dravya AzrayI sthiti Ama tripadI avazya hoya ja che. A rIte tripadImaya jIvadravya che. dharmAstikAyAdi cAra ajIvadravyomAM karmono saMbaMdha na hovAthI lagabhaga badhA ja paryAyono pratisamaye utpAda-vyaya ane sthiti pAriNAmika bhAve ja hoya che. eTale ke dharmAdi dravyono evA prakArano pAriNAmika svabhAva ja che ke potAnA svabhAve ja pariNAma pAmyA kare che. A pariNAmika bhAva che. ane pudgalAstikAyamAM dharmAstikAyAdi traNa dravyonI jema pAriNAmika bhAvanA paryAyo to che ja. chatAM audArikAdi zarIranI racanA rUpa keTalAka paryAyo jIvanA gADha saMbaMdhane lIdhe "audayika bhAvanA paryAya paNa kahevAya che" Ama paNa naigamanayathI (aupacArika rItie) A vAta jANavI. A rIte chae dravyonA A paryAyo pratisamaye parivartana pAme che ane parivartana pAmatA te paryAyo, tathA te paryAyovALuM dravya traNe kAlanA viSayavALuM bane che. traNe kALanA saMbaMdhavALuM bane che. l37ii. utpAdAdi traNe dharmonA bhinna bhinna kAlanI carcA samApta karIne have vaizeSika tathA niyAyika Adi darzanakAro dravyanA utpAdanI prakriyA je rIte mAne che. te barAbara nathI. A vAta samajAvavA mATe teoe mAnelI utpAdanI prakriyAnI carcA graMthakArazrI have kahe che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ 317 sanmatiprakaraNa kASTha-3 - gAthA-38-39 davvaMtarasaMjogAhiM keciddaviyassa beMti uppAyaM / uppAyatthA'kusalA, vibhAgajAyaM Na icchaMti // 38 // aNu duaNuehiM davve, Araddhe "tiaNuaM" ti vavaeso / tatto ya puNa vibhatto, aNu tti jAo aNU hoi / / 39 // dravyAntarasaMyogebhyaH kecid dravyasya bruvantyutpAdam / utpAdAkuzalA, vibhAgajAtaM necchanti / / 38 // aNu-dvayaNukAbhyAm dravye Arabdhe "tryaNukamiti" vyapadezaH / tatazca punarvibhakto'Nuriti jAto'Nurbhavati // 39 / / gAthArtha - keTalAka darzanakAro (khAsa karIne taiyAyika-vaizeSiko) dravyonA saMyogamAtrathI ja dravyano utpAda thAya che ema kahe che. paraMtu utpAdanA sAcA arthane jANavAmAM akuzaLa evA teo vibhAgathI thanArA utpAdane jANatA ja nathI. 38 | eka paramANu ane eka yaNuka maLavA vaDe prAraMbhAyela dravyane "A caNuka thayo" A pramANe jema kahevAya che. tevI ja rIte te caNukathI vibhakta thayelo (chUTo paDelo) je aNu che te have "paramANu" banyo, Ama paNa jarUra kahevAya che. 39 || vivecana - A kAMDanI gAthA 32-33 mAM jainadarzananA siddhAntAnusAra utpAdanA prayogajanita ane vizrA ema be prakAranA utpAda jaNAvyA eTale ke prANIonA prayatathI, tathA vizrA svabhAvathI ane rUpAntara thavA rUpe saMyoga janya ane vibhAgajanya kAryo thAya che. Ama 32-33mAM utpAda samajAvyo che. A bAbatamAM bIjA darzanakAro utpAdana judI rIte varNave che. teoe mAnelI utpAdanI A rIta pratye nArAjagI jaNAvavA (arthAt A rIta barAbara nathI ema jaNAvavA) mATe graMthakArazrI A carcA zarU kare che - sAMkhyadarzana Adi keTalAka darzanakAro kAryane kAraNano pariNAma mAtra (rUpAntara thavA paNA rU5) mAne che. arthAt kAcA maga e kAraNa che ane sIjhelA maga e kArya che. tyAM kAcA maganuM sIjhelA maga rUpe rUpAntara mAtra thavA rUpa je pariNAma che te ja kArya che eTale bIjuM kazuM ja nahIM paNa pUrvanA paryAya rUpe rahelA dravyanuM navA paryAya rUpe rUpAntara mAtra thavuM te ja kArya che. A ja rIte dUdhanuM dahIMrUpe rUpAntara thavuM - pariNAmAntara thavuM te ja dahIM kArya che. bIjuM kazuM nathI. A mAnyatAvALAne pariNAmavAdI kahevAya che. sarve paNa dravyo pota potAnA navA navA paryAyarUpe rUpAntara mAtra thAya che. navA navA paryAya mAtra rUpe ja bane che paryAyAntara ja thAya che. A matane pariNAmavAdI jANavA. 23 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 kASTha-3 - gAthA-38-39 sanmatiprakaraNa bauddha Adi bIjA keTalAka darzanakAro avayavono samUha bhego thavAthI kArya thAya che. Ama mAne che. jema ke buMdInA dANAno vALIne eka lADu banAvyo. tyAM dANAonA samUhathI ja lADu svarUpa kArya thayuM che. tevI ja rIte yathAsthAne dareka kAryonA pota-potAnA avayavo goThavavAthI Tebala-khurazI-paMkhI-makAna vigere kArya thatAM dekhAya che. ane paugalika tamAma sthUlakAryo avayavonA samUhanI racanAthI ja banatAM dekhAya che tethI A darzanakAro avayavonA (aMzonA) samUhano yathAsthAne saMyogavizeSa karavAthI kArya thAya che. Ama mAne che. tethI te darzanakArone "samUhavAdI" kahevAya che. A bauddha darzanakAro sAMkhyadarzananI jema rUpAntara thavA svarUpa pariNAmAtmaka kArya mAnatA nathI. kAraNa ke kSaNikavAdanI mAnyatA hovAthI va sthira evuM koI dravya nahIM hovAthI pUrvApara samaye pariNAmAntara thatuM hoya AvuM teo mAnatA nathI. tathA naiyAyika ane vaizeSika darzanakAronI jema "avayavonI yathAsthAne racanA thavAthI te avayavothI bhinna (arthAt apUrva) evuM, ane samavAyasaMbaMdhathI temAM raheluM evuM "avayavI" nAmanuM eka judA padArtha rUpe samaveta kArya utpanna thAya che. Ama paNa A bauddhadarzanakAro svIkAratA nathI. mAtra avayavono samUha e ja kArya bane che. Ama mAne che. tethI te samUhavAdI kahevAya che. tathA niyAyika ane vaizeSika darzanakAro avayavonA samUhanI yathAsthAne racanA karavAthI temAM samavAya saMbaMdhathI chupa chupo rahelo ane avayavothI sarvathA bhinna evo apUrva "avayavI" nAmano padArtha avayavomAM kAryarUpe utpanna thAya che. ane te kArya kahevAya che. Ama mAne che. buMdInA seMkaDo dANA je che te avayava che. tene vyavasthitapaNe vALavAthI te dANAthI bhinna evo ane te dANAmAM ja samavAya saMbaMdhathI rahelo evo (modaka) "lADu" nAmano je avayavI padArtha utpanna thAya che te ja kArya che. Ama kAraNonA samUhanuM yathAsthAne AraMbha (joDANa) thavAthI avayavI nAmanuM apUrva arthAt avayavothI sarvathA bhinna ane te ja avayavomAM samavAyasaMbaMdhathI raheluM evuM kArya utpanna thAya che. Ama mAne che. tethI A darzanakAro avayavonA joDANathI (saMyogathI AraMbhathI) kArya thAya che. Ama mAne che. tethI te darzanakArone saMyogavAdI athavA AraMbhavAdI kahevAya che. sAMkhyo pariNAmavAdI che. bauddho samUhavAdI che ane taiyAyika-vaizeSiko saMyogavAdI arthAt AraMbhavAdI che. te tamAmanI sAme jainadarzanakAronuM kahevuM AvuM che ke pariNAmavAda samUhavAda ane AraMbhavAda A traNe kathaMcit eka svarUpa che. mAtra jonArA evA te te darzanakAronI dRSTi judI judI che. koI koI darzanakAro potAnI dRSTi je bAju DhaLI gaI hoya che te eka bAju ja eTale ke (eka) eka nayano (daSTino) ja Agraha rAkhe che tyAre teone eka ja dekhAya che. bIjuM dekhAtuM nathI. paNa jo Agraha (kada praha) choDIne taTastha Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 319 sanmatiprakaraNa kASTha-3 - gAthA-38-39 paNe vastunuM kAryAtmaka svarUpa vicAravAmAM Ave to kAryanA A traNe prakAro eka svarUpa ja che. pariNAma kaho ke samUha kaho, samUha kaho ke saMyoga kaho. Akhara badhuM eka svarUpa ja che. buMdInA dANA je chuTA chuTA svarUpe hatA. te ja have lADu svarUpe pariNAma pAmyA ema kaho ke samUharUpe goThavAyA ema kaho ke te avayavo have saMyogathI avayavI rUpe banI gayA. Ama kaho A badhuM samAna ja che. te traNe kAryanAM svarUpo che. AvuM kArya pulAsti kAyamAM hoya che. tathA dharma-adharma-AkAza ane jIva A cAra dravyo (temAM 3 dravyo asaMkhyAta pradezonA ane AkAzadravya anaMtA pradezonA piMDAtmaka hovAthI) junA junA paryAyamAMthI navA navA paryAya rUpe "pariNAmottara" arthAt rUpAntara pAme che. tyAM avayavonuM (pradezonuM) joDAvuM ane vikherAvuM nathI. kAraNa ke avayavono samUha (pradezono samUha) sadAne mATe che ja. tathA avayavono pradezono) piMDa hovAthI sadAkAla "avayavI" Atmaka ja che. Ama traNe arthavALuM kArya temAM saMbhave che. ane kAla e jIva-pudgala dravyanI vartanA paryAyasvarUpa hovAthI vAstavika dravya nathI. mAtra aupacArika dravya che. have pudgalAstikAyamAM be prakAra che. prava: kacAza = aNuo ane skaMdho. tyAM skaMdhomAM uparokta cAra dravyonI jema ja che. ane aNuo pote jo ke pradezono samUha nathI to paNa bIjA-trIjA paramANuo sAthe maLIne yamuka-caNuka rUpe pariNAma pAme che. anya aNuo sAthe bhaLyA chatA samUha rUpe bane che. ane temAMthI avayavI paNa bane che. tathA pudgala dravyanA skaMdhomAM saMyogajanya vibhAgananya ane ubhayajanya ema traNa prakAranuM kArya thAya che. te AgaLa samajAvela che. A rIte sarve paNa dravyomAM je je koI paNa kArya thAya che te paryAyAtmaka hovAthI dravyanuM rUpAntara paNa che. avayavono samUha paNa che ane avayavo sAthe maLIne avayavI svarUpa paNa bane che. A rIte sAMkhyAdi traNe darzana kevala ekalA pariNAmavAdane, samUhavAdane ane saMyogavAdane ja mAnatA hovAthI mithyAdeSTi che. jyAre jainadarzana nayonI sApekSatA pramANe rUpAntara thavA rUpe rahelA kAryane traNe bhAve kArya kahetA hovAthI anekAntavAdI che. tethI samyagdaSTi che. paramArthathI traNa prakAranuM A kArya e dravyanuM eka prakAranuM rUpAntara ja che. jene paryAya kahevAmAM Ave che. - sAMkhyAdi A traNe ekattavAdI hovAthI te traNenI sAme jainadarzanakArono virodha to che ja. to paNa trIjA naMbaranA niyAyika ane vaizeSiko je "saMyogavAdI" arthAt "AraMbhavAdI" che. teonI sAme saMyoganI jema vibhAga janya kArya paNa thAya che. A vAta samajAvavA mATe vizeSa virodha jaNAvIne teone sAcI dizA samajAvavA mATe kahe che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 kADa-3 - gAthA-38-39 sanmatiprakaraNa naiyAyika-vaizeSiko kevala ekalA saMyogajanya ja kArya thAya che, Ama kahe che. teonuM kahevuM che ke kayaNuka-caNuka Adi sUrmakArya hoya ke ghaTa-paTa Adi koI sthala kArya hoya. paNa badhAM ja kAryo avayavonA saMyogathI ja bane che. kayaNukAtmaka kArya be aNuonA saMyogathI thAya che. tema caNakAdi saghaLAM paNa kAryo avayavonA saMyoga mAtrathI ja thAya che. paTa paNa vastunA saMyogathI, ghaTa paNa kapAlanA saMyogathI ja thAya che. tathA tRNanuM je dUdha thAya che tyAM paNa tRNAraMbhaka paramANuomAM jaTharAgnino pAkavizeSa thavAthI prathama AparamANvantabhaMga thAya che. eTale ke paramANu-paramANu prathama chuTA chuTA thaI jAya che. "paramANvantama" paramANu sudhI chuTA paDyA pachI te paramANuomAM tRNAnukula je varNAdiguNo che teno nAza thAya che ane dUdhane anukula varNAdi guNo utpanna thAya che. tyArabAda paramANuono kramazara saMyogamAtra thavAthI ja mahAdUdhanI utpatti thAya che. tevI ja rIte dUdhamAMthI dahIM bane tyAre paNa A pramANe pAka vizeSathI paramANvantabhaMga thayA pachI dahIne anurUpa varNAdi pragaTa thayA bAda avayavonA saMyoga mAtrathI ja A dahIM kArya thAya che. vibhAgathI koI kArya banatuM nathI. ulaTu - vibhAgathI to pUrve baneluM je kArya che te nAza pAme che. mATe sarve paNa kAryo saMyogajanya ja che. vibhAgathI janya utpAda bIlakula saMbhavato nathI vibhAgathI janya to nAza ja hoya che. AvI mAnyatA naiyAyika vaizeSikanI che. naiyAyika-vaizeSikonI uparokta mAnyatAnI sAme jainadarzanakAro kahe che ke - keTalAka darzanakAro je kevala be dravyonA saMyogamAtrathI ja kAryano utpAda thAya che ema mAne che. teo utpAdanA sAcA arthane jANavAmAM kuzala nathI. arthAt utpAdano sAco artha jANavAmAM te vAdIo akuzala che. teo vibhAgathI thanArA utpAdane samajatA nathI. sArAMza ke jema saMyogathI kArya thAya che. tema vibhAgathI paNa kArya jarUra thAya che. eTaluM ja nahIM paNa kyAMka "saMyoga-vibhAga ema ubhayajanya kArya paNa hoya che" te A pramANe - (1) saMyogajanya kArya - eka paramANu ane bIjo paramANu A banne joDAvAthI je yaNuka bane che. eka paramANu ane eka yaNukano saMyoga thavAthI je caNuka thAya che. tathA takhtaonA saMyogathI je paTa thAya che te saghaLAM kAryo avayavonA saMyogathI thAya che. A saMyogajanya kArya che. (2) vibhAgajanya kArya - jema saMyogajanya kArya hoya che evI ja rIte vibhAgajanya kArya paNa thAya che. jema eka paramANu ane eka yaNuka maLIne caNaka kArya thAya che. tevI ja rIte te caNakamAMthI eka paramANu jyAre chuTo paDe che. tyAre te chuTo paDelo aNu "chuTo paDavAthI" have paramANu banyo che Ama kahevAya che. mULa gAthAmAM ja kahyuM che ke to ya Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kASTha-3 - gAthA-38-39 321 puvipatto "may'tti nA madhU hovuM = te vyaNukathI vibhakta thayelo evo je aNu che. te aNapaNe jamyo che. te aNu thayo ema kahevAya che. evI rIte ghaTa phuTavAthI ThIkarAM utpanna thAya che. akhaMDa paTa phADavAthI khaMDapaTanI utpatti thAya che. dahIMne bhAMgavAthI mAkhaNa ane chAzanI utpatti thAya che. A pramANe saMyoganI jema vibhAgathI paNa kArya thAya che. (3) ubhayajanya kArya - jyAM saMyoga ane vibhAga ema banne sAthe hoya ane tenAthI je kArya thAya che te ubhayajanya kArya kahevAya che. jema ke reDImeDa zarTa vigere je koI kArya banAvAya che tyAM vadhArAno bhAga kAtarathI kApI nAkhavAmAM paNa Ave che ane paraspara anukuLa be TukaDA soMyathI joDavAmAM paNa Ave che. Ama kAtara ane soMya bannenA upayogathI je kArya thAya che te kAtara dvArA vibhAga ane soya dvArA saMyoga Ama ubhayajanya kArya thayuM kahevAya che. Tebala-khurazI-makAna vigere kAryo AvAM jANavAM. tattvArthAdhigama sUtramAM pAMcamA adhyAyanA sUtramAM kahyuM che ke "saMdhAnameSyaH" pulonA skaMdho saMghAtathI (paraspara joDAvAthI), bhedathI (paraspara vikherAvAthI) ane bahuvacana hovAthI bheda-saMghAta ema ubhayathI A skaMdho bane che. saMyogajanya, vibhAgajanya ane ubhayajanya Ama traNa prakAranAM kAryo pudgalAstikAya dravyamAM ja bane che. A rIte traNe prakAre pugalanA skaMdho svarUpa kArya A saMsAramAM banatuM hovAthI kevala ekalA saMyogathI ja kArya thAya che evI mAnyatA naiyAyika-vaizeSikonI je che. te yogya nathI. arthAt sAcI nathI. teo vibhAgajAta ane ubhayajAta kAryane jANatA nathI. tethI utpAdanA yathArtha artha jANavAmAM akuzala che abhaNa che murkha che. saMyogajanya kArya, vibhAgajanya kArya ane ubhayajanya kArya pagalAstikAya dravyanA skaMdhomAM ja ghaTe che. bIjA dravyomAM A bheda ghaTatA nathI. kAraNa ke te anya dravyo asaMkhyAta ane anaMta pradezonA piMDarUpa che. paNa te piMDa saMyogathI banyo nathI tathA teno vibhAga thato nathI. tethI temAM mukhyatve "pariNAmAttara"thavA rUpa kArya ghaTe che. eTale ke dharma-adharma AkAza ane kAla A cAra dravyomAM pradezono saMyoga vibhAga thato nathI tethI tajajanya kArya tyAM nathI, mAtra pariNAmAntara thavA rUpa kArya che tathA "paramANu" dravya pudgala che. paNa te vibhAgananya kArya che. saMyogajanya kArya nathI. kAraNa ke yaNukacaNuka-caturasukAdi skaMdhothI paramANu jyAre chuTo paDe che tyAre "A paramANu have skaMdhapaNe maTIne paramANu rUpe banyo" ema kahevAya che. A vibhAgajanya kArya thayuM. paraMtu paramANu avibhAjaya dravya hovAthI tathA aMtima aNu hovAthI, tenA punaH avayavo (aMzo) na hovAthI be-traNa-cAra aMzono saMyoga thavAthI eTale ke AvA aMzono saMyoga banavAthI A "paramANu" banyo Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 kATha-3 - gAthA-40 sanmatiprakaraNa che. Ama banI zakatuM nathI tathA ema kahI zakAtuM paNa nathI. mATe paramANu saMyogajanya utpAda nathI. mAtra vibhAgajanya ja utpAdAtmaka che. TIkAno pATha - samAnagatiyadravyanava samAviIRUI tatsaMyogasamavAyakaarnn-nimittkaarnnaadisvypekssaad avayavi kAryadravyaM bhinnaM kAraNadravyebhyaH utpadyata iti dravyasyotpAdaM kecana bruvate / te cotpAdArthAnabhijJA vibhAgajAtaM necchanti // A rIte taiyAyika-vaizeSiko je kevala saMyogajanya utpAda mAne che. teo dharmaadharma-AkAza-jIva-paramANu ane kAlanA utpAdane to samajI zakatA ja nathI kAraNa ke te dravyomAM saMyoga nathI tathA teoe dharma-adharma dravyone to mAnyAM ja nathI ane AkAzAdi dravyone mAnyAM che, paraMtu te dravyone ekAnta nitya mAnI lIdhAM che. anityatA na mAnI hovAthI AkAzAdimAM utpAda vyaya mAnyA ja nathI. tethI tyAM saMyogajanya ke vibhAgajanyanI vAta rahetI ja nathI. tathA skaMdhAtmaka pagalAstikAya dravyane ja teo kArya samaje che. ane te paNa mAtra saMyogajanya. A skaMdhomAM saMyoga-vibhAga ane ubhayajanya je kArya thAya che. tene to A darzanakAro samajatA ja nathI. tethI teo utpAdanA arthane samajavAmAM akuzala che. ajJAnI che. te 38-39 aMdhAtmaka pudagalAstikAya dravyamAM saMyogajanya utpAdanI jema vibhAgajanya utpAda paNa hoya che. A vAta bIjI yuktithI paNa siddha kare che - bahuyANa egasadde, jaha saMyogAhi hoi uppaao| NaNu egavibhAgammi vi jujjai bahuyANa uppAo // 40 // bahukAnAmekazabde yathA saMyogAd bhavatyutpAdaH / nanvekavibhAge'pi, yujyate bahukAnAmutpAdaH / / 40 / / gAthArtha - bahumAM (bahu avayavanA banelA eka padArthamAM) eka zabdanA prayogane lIdhe jema saMyogathI utpatti dekhAya che. tema skaMdhamAMthI eka-ekano vibhAga thaye chate bahu (aMzo)nI utpatti paNa thAya che. te 40 || vivecana - ahIM sthUladRSTivALA jIvo kadAca Avo prazna kare ke tanduonA saMyogathI jema paTa thAya che. kapAlayanA saMyogathI jema ghaTa thAya che. buMdInA kaNone joDavAthI jema lADu thAya che. paMkhAnA avayavone yathAsthAne saMyoga karavAthI jema paMkho bane che. tema vibhAgathI thatuM koI kArya dekhAtuM nathI. ulaTu vibhAgathI to pUrvakRtakAryano nAza ja dekhAya Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 323 sanmatiprakaraNa kArDa-3 - gAthA-40 che. utpatti dekhAtI nathI - jema ke ghaTane phoDavAthI ghaTanAza ja thAya che. paTane phADavAthI akhaMDapaTano nAza ja thAya che Ama vibhAgathI to pUrvakRtakAryano nAza thayelo jaNAya che. paNa temAM koI apUrvakAryanI utpatti thatI hoya ema jaNAtuM nathI. AvI zaMkA karanArA cUladRSTivALA jIvane graMthakArazrI samajAve che ke - vadhu ghaNA-ghaNA aMzo (avayavo) yathAyogya rIte jyAre sAthe maLI jAya che. pota potAnI jagyAe goThavAI jAya che. tyAre te ekazabdathI vAcya bane che. jema buMdInA ghaNA avayavo yathAsthAne goThavAyA tyAre te aneka avayavonA samUhathI banelAne A eka "modaka" (lADu) che. Ama "modaka" (lADu) AvA eka zabdathI kathana karavAmAM Ave che. tethI tamane "saMyogajanya utpattimAM dekhAya che. paraMtu tevI ja rIte bahu aMzonA (avayavanA) banelA te te kAryamAMthI jyAre jyAre eka eka aMzano vibhAga thAya che. tyAre tevA tevA prakAranA vibhAgathI paNa bahu aMzonA bahu utpAda thayA, Ama paNa avazya kahevAya ja che. jema tattaonA saMyogathI paTAtmaka kAryanI utpatti thAya che. tema akhaMDapaTa phADavAthI khaMDapaTanI utpatti paNa jarUra thAya ja che. jema kapAlayanA saMyogathI ghaTanI utpatti thAya che. tema ghaTa phuTavAthI "aneka ThIkarAMnI" utpatti paNa avazya thAya ja che. buMdInA dANAne joDavAthI jema lADu bane che tema lADune bhAMgavAthI te lADunA ghaNA ghaNA TukaDAnI utpatti paNa jarUra bane ja che. bahu taMtuono saMyoga thavAthI banelA kAryane "A paTa che" Ama ekazabdathI jema bolAvAya che. tema te paTa phADavAthI banelA TukaDAone nAnA-moTA khaMDapaTa (TukaDA) tarIke aneka jAtanA aneka zabdaprayogo paNa thAya ja che. mATe jeTalA TukaDA thAya teTalA khaMDanI utpatti thAya che tethI A bahu avayavonI utpatti thaI che ema jANavuM. kAcanuM vAsaNa jyAre phuTe che tyAre kAcanA aneka TukaDAonI utpatti sAkSAt najare dekhAya che. mATe vibhAgathI utpAda nathI thato ema nahIM paraMtu vibhAgathI paNa bahu avayavonA bahu utpAda thAya che. TIkAno pATha - dugivInAM sati saMyo eca cAvaH dravyotpAto bhavati - anyathaikAbhidhAnapratyayavyavahArAyogAt, na hi bahuSu "eko ghaTa: utpannaH" ityAdi vyavahAro yuktaH - "nanu" ityakSamAyAm ekasya kAryadravyasya vinAze'pi yujyate eva bahUnAM samAnajAtIyAnAM tatkAryadravyavinAzAtmakAnAM prabhUtatayA vibhaktAtmanAmutpAda iti / tathAhi - ghaTavinAzAd bahUni kapAlAnyutpannAnItyanekAbhidhAnapratyayavyavahAro yuktaH / anyathA tadasambhavAt / tataH pratyekaM tryAtmakAstrikAlAzcotpAdAdayo vyavasthitA ityanantaparyAyAtmakamekaM dravyam / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 kAr3a-3 - gAthA-41 sanmatiprakaraNa tathA vaLI "vibhAgathI" pUrvakRtakAryano nAza ja thAya che paNa apUrva koI kAryanI utpatti thatI nathI. A dalIla paNa barAbara nathI. kAraNa ke pUrvakRta kArya tarapha dRSTipAta karo cho to jema tamane te pUrvakRta kAryano nAza thayo Ama dekhAya che tema uttara paryAya tarapha jo dRSTipAta karazo to aMzonI (bhinna bhinna avayavonI) thatI utpatti paNa jarUra dekhAze. ghaTa phuTavAthI jema ghaTano nAza thato dekhAya che. tema tenI sAthe ja ThIkarAMnI utpatti paNa avazya che ja. glAsa phuTe tyAre glAsano nAza jema dekhAya che. tema TukaDAnI utpatti paNa jarUra thAya ja che. Ama sarvatra avayavonA saMyogathI skaMdhAtmaka kAryanI utpatti jema thAya che tema avayavI vikhArAvAthI (avayavIno vibhAga thavAthI) aneka avayavonI utpatti paNa jarUra che ja. mAtra potAnI dRSTine vizALa banAvavAnI jarUra che. tathA potAnI dRSTine anekAntamaya banAvavI joIe. A pramANe taiyAyika-vaizeSikanI sAmenI A carcA ahIM pUrNa thAya che. te 40 || koI paNa eka dravyanA eka samayamAM anaMta utpAda, anaMta vyaya ane anaMtasthiti che. A vAta have samajAve che - egasamayammi egadaviyassa, bahuyA vi hoMti uppAyA / uppAyasamA vigamA, ThiIu ussaggao NiyamA // 41 / / ekasamaye ekadravyasya, bahukA api bhavantyutpAdAH / utpAdasamA vigamAssthitaya utsargato niyatAH / / 41 // gAthArtha - eka samayamAM ekadravyanA bahu bahu utpAdo thAya che. utpAdanI samAna ja (bahu bahu) vinAza paNa thAya ja che. tathA (bahu-bahu) sthitio paNa sAmAnyathI niyata (nakkI) hoya ja che. || 41 vivecana - dharma-adharma-AkAza-pugala-kAla ane jIva A chae dravyo (ke jemAM 3 dravyo eka eka che ane traNa dravyo anaMta anaMta che evAM A chae dravyo) anAdikALathI A saMsAramAM svayaM pAriNAmika bhAvathI che ja. ane bhAvimAM paNa anaMtakAla sudhI raheze ja eTale anaMtakAlavatI che. sAthe sAthe niyamA "pariNAmI" che. eTale ke pariNAma pAmavAnA svabhAvavALAM paNa che ja, eTale samaye samaye pUrvaparyAya rUpe nAza, uttara paryAya rUpe utpAda, ane dravya mAtra rUpe sthiti ema eka eka samayamAM nAza, utpAda ane sthiti hovAthI anaMtakAlane AzrayI anaMtA nAza, anaMtA utpAda ane anaMtI sthiti che ja. A to traNe kALanAM maLIne anaMtA utpAda, anaMtA nAza ane anaMtI sthiti samajAvI ke je Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kADa-3 - gAthA-41 325 saheje saheje samajAI tevI che. paraMtu uparokta chae dravyomAM (vyaktivAra anaMtA paNa dravyomAM) nA koI paNa eka eka dravyamAM eka eka samayamAM anaMtA nAza, anaMtA utpAda ane anaMtI sthitio che. Ama utpAdAdi traNe paNa dharmo eka eka samayamAM sarvadravyomAM anaMta anaMta che. te A gALAmAM samajAve che - TIkAno pATha - smin sAthe vyastha vadava 3 bhavanti utpamAna saDakhyA vigamA api tasyaiva tadaivotpadyante, vinAzamantareNotpAdasyAsambhavAt / na hi pUrvaparyAyAvinAze uttaraparyAyaH prAdurbhavitumarhati, prAdurbhAve vA sarvasya sarvakAryatAprasaktiH, tadakAryatvaM vA kAryAntarasyeva syAt / sthitirapi sAmAnyarUpatayA tathaiva niyatA, sthitirahitasyotpAdasyAbhAvAt, bhAve vA zazazRGagAderapyutpattiprasaGagrAt / koI paNa dravya pariNAmI svabhAvavALuM hovAthI pratisamaye pariNAma pAme ja che. prati samaye koI paNa dravyanA paryAya badalAya ja che. A vAta to samajAvAI ja cukI che. tyAM koI paNa eka samayamAM je je dravyanuM je je pariNamana thAya che. te bhinna bhinna aneka guNone AzrayI aneka jAtanuM pariNamana thAya che. jema ke eka purUSe saMsAra choDIne saMyama lIdho tyAre tenAmAM rahelAM aneka saMsArI sagapaNono (pitApaNu-putrapaNuM-patipaNu-bhAIpaNuMjamAIpaNu-banevIpaNu-bhANejapaNuM-bhatrIjANu-dAdApaNuM vigere aneka sagapaNarUpa paryAyono) ekI sAthe nAza thayo, tathA saMsArIpaNuM dhanavAnapaNuM-gharavALApaNu-aviratipaNuM asaMyamIpaNuMkuTuMbIpaNuM vigere paNa aneka paryAyono nAza thayo. A ghaNA nAza eka samayamAM thayA. te samajAvyuM. tathA ziSyapaNu-gurubhAIpaNuM-sAdhupaNuM-mahAvratadhArIpaNuM-saMyamIpaNu-viratidharapaNuMmunipaNuM, ziSya-praziSyapaNuM vigere aneka paryAyono utpAda paNa te ja eka samayamAM thayo. tathA te te pUrvaparyAyonA nAza kAle ane te te uttaraparyAyonA utpAdakAle dravyanI te te paryAyaparivartanakAle AdhAra svarUpe mUlabhUta dravyarUpe sthiti hovAthI sthiti paNa teTalI thaI arthAt anaMta thaI. A rIte koI eka jIva manuSya marIne deva thayo. te eka ja samayamAM manuSyapaNuMdArika zarIradhArIpaNuM-be jJAnavALApaNuM-kavalAhArIpaNuM aneka sAMsArika sagapaNavALApaNuM ema mAnavabhava saMbaMdhI A tamAma paryAyono ApaNI draSTie ghaNA, paNa jJAnInI draSTie anaMtA paryAyono ekI sAthe nAza thAya che. ane devapaNu-vaikriyazarIrapaNu-traNajJAna vALApaNuMlomAhArIpaNu-deva-devIonI sAthe anekaprakAranA sAMsArika saMbaMdhovALApaNuM vigere devabhava saMbaMdhI aneka paryAyonI ekI sAthe eka ja samayamAM utpatti thAya che ane nAza pAmatA tathA utpanna thatA te te paryAyomAM dravyanI aneka paryAya sAthe rahevApaNA rUpe anaMtI sthiti For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 kADa-3 - gAthA-42 sanmatiprakaraNa paNa rahelI che. A rIte pratisamaye 158 mAMnI keTalIka karma prakRtionA audayika bhAvajanya ane keTalIka karmaprakRtionA kSayopazamabhAvajanya ane keTalAka pAriNAmikabhAvajanya paryAyo A jIvadravyamAM pratisamayamAM badalAya che. je jJAnInI dRSTie bahu-bahu (anaMta) utpAda, bahu-bahu (anaMta) vyaya ane bahu bahu (anaMta) dhruvatva raheluM che. dUdhamAMthI dahIM banyuM" A kArya bhale 12 kalAke thAya che paraMtu temAM pratisamaye kaMIka ne kaMIka paryAyAntara thAya ja che. to ja bAra kalAke dUdhanuM dahIM jovA maLe che. have pratisamaye je svarUpa badalAya che. temAM varNa paNa badalAya che. svAda paNa moLApaNAmAMthI khATApaNAno thAya che. eTale ke badalAya che. gaMdha paNa judI ja jaNAya che. sparza paNa dravIbhUtane badale kaThInatAvALo anubhavAya che. AkAra paNa jAmelo thAya che A rIte dUdha saMbaMdhI varNa-gaMdha-rasa ane sparza vigere uparokta vartamAna paryAyAno tathA khIra banavAnI yogyatArUpa paryAya, dUdhapAka banavAnI yogyatA rUpa paryAya, mAvo-peMDA vigere padArtho banavAnI yogyatA rUpa paryAya Ama aneka prakAranI zaktirUpe rahelA paryAyono paNa ekI sAthe nAza thAya che e ja rIte dahIM saMbaMdhI varNAdi aneka paryAyono utpAda tathA zikhaMDa-chAza-mAkhaNakaDhI-rAItuM Adi aneka padArtho banavAnI yogyatArUpa aneka paryAyono utpAda te ja eka samayamAM ekI sAthe thAya che. tathA te te paryAya AzrayI dravyanI aneka prakAranI sthiti paNa tyAM varte ja che. Ama sarvadravyamAM sarvasamayamAM pUrvasamayavata anaMta-anaMta paryAyonA nAza, uttarasamayavartI anaMta-anaMta paryAyonA utpAda tathA te te paryAyasvarUpe anaMta-anaMta prakAre dravyanI dhruvatA te te dravyamAM pratisamaye rahelAM che tethI mUla gAthAmAM vaMdu vi dAMti 3UAya, 3UAyasaT vima, ane Diphara, A je pATha che te bahu ja sAcI rIte kahevAyelo che tenA marmane barAbara samajavA prayatna karavo jarUrI che. A ja viSaya upara jIvanA paryAyo saMbaMdhI udAharaNa ApIne vadhAre spaSTa AgalI 42 mI gAthAmAM graMthakArazrI samajAve che. ll41|| vAva-maUT-va-jiriyA-rUvADuM-vino vAvi ! saMjoyabheyao jANa, to vi daviyassa uppAo / / 42 // vAva-mana-vana-kriya-rUpavi-tivizeSato vApi | saMyogabhedato jAnIhi, tato'pi dravyasyotpAdaH // 42 // gAthArtha - kAyA-mana-vacana-kriyA-rUpAdi- ane gati vizeSathI tathA saMyogathI ane bhedathI (vibhAgathI) dravyanA aneka prakAre utpAda thAya che. Ama he jIva! tuM jANa. 4rA. vivecana - zarIradhArI saMsArI sarve paNa jIvo trasa sthAvara sUkSma-bAdara saMjJIasaMjJI ema aneka bhedayukta che. siddha avasthAnA sarve paNa jIvo azarIrI che. je je Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ 327 sanmatiprakaraNa kADa-3 - gAthA-42 sazarIrI jIvo che temAM audayikabhAvanA, lAyopathamika bhAvanA tathA pAriNAmika bhAvanA aneka paryAyo samaye samaye pariNAma pAmatA ja hoya che. ane azarIrI evA siddha jIvomAM kSAyika bhAvanA ane pAriNAmika bhAvanA anaMta anaMta paryAyo pratisamaye pariNAma pAmatA ja hoya che. audArika Adi vargaNAonuM kAyA paNe, bhASAvargaNAnA pudgalonuM vacana paNe, manovargaNAnA pudgalonuM mana paNe, zarIronuM kaMpana Adi kriyA paNe, cAmaDImAM tathA zArIrika dhAtuomAM rUpa-rasa-gaMdhAdi guNonuM, vigere vigere je pariNamana thAya che. te pariNamana jo ke thAya che pudgala dravyamAM ja, kAraNa ke te pugalanA dharmo che. to paNa te kevala pugalAzrita nathI. paraMtu jIvanI sAthenA zarIramAM thatAM A badhAM parivartano jIvanA karmanA udayane anusAre thAya che. tethI te jIvakartaka pudgalAzrita paryAyo che. jIvanA saMbaMdhane lIdhe pugalamAM banelA paryAyo che. tethI tene audayikabhAvanA paryAyo kahevAya che. tathA jJAna-darzana-cAritra ane vIrya A guNo jo ke jIvanA che to paNa samaye samaye thatI tenI hAni-vaddhi rUpa paryAyo kevala jIva Azrita nathI. kAraNa ke jJAnAvaraNIya Adi cAra ghAtI karmonA kSayopazamathI jJAnAdiguNonI hAni-vRddhi pAmavA svarUpa A paryAyo thAya che. A kAraNe te paryAyo karma sApekSa che. tethI A saghaLA paryAyo kSAyopathamikabhAvanA kahevAya che. Ama ghAtI aghAtI karmonA udayathI thanArA ane cAra ghAtakarmonA kSayopazamathI thanArA paryAyo kevala ekalA jIvAzrita ke kevala ekalA pudgalAzrita nathI. paraMtu ubhayAzrita che. tyAM audayika bhAvathI pratisamaye jIvamAM thanArA aneka paryAyo prathama samajAve che. 1 nA = audArika-vaikriya Adi vargaNAnAM pudgalone grahaNa karIne A jIva zarIra nAmakarmanA udayathI audArika zarIra Adi rUpe pariNAve che. tathA sAthe sAthe potAnA Atmapradezone paNa te te AkAre tathA te te bhAve pariNAvIne pote paNa zarIrAkAre bane che. tathA zarIraracanA thayA pachI paNa samaye samaye te audArika pugalonuM grahaNamocana paNa cAlu ja rahe che. Ama eka eka samayamAM audArika Adi kAyA saMbaMdhI tathA kAyavyavahAra saMbaMdhI A jIvanA aneka paryAyo navA navA utpanna thAya che. 2 maUT = audArika Adi kAyAnA pugalonuM pariNamana jayAre thAya che. tyAre A jIva AhAra-zarIra-indriya-zvAsa ane bhASA ema pAMca paryAyio pUrNa karyA pachI mana:paryApti nAmakarmanA udayathI manovargaNAnAM pugalone grahaNa karIne manarUpe pariNAvIne judA judA aneka viSayonA vicAro karavAnI zakti rUpe manasaMbaMdhI audayikabhAvanA aneka paryAyone pAme che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 kArDa-3 - gAthA-42 sanmatiprakaraNa 3 vaya: = je samaye kAyAnA tathA mananA paryAyo utpanna thAya che. te ja samaye jyAre bhASA paryApti pUrNa thAya tyArathI vacana paryApti nAmakarmanA udayathI bhASAvargaNAnAM pugalo grahaNa karIne judA judA vacano rUpe pariNamAvIne bhASArUpe choDavA rUpe vacana saMbaMdhI paNa audayikabhAvanA aneka paryAyo thAya che. 4 vizvariyA = mana-vacana-kAyAnA pugalonA pariNamanAtmaka paryAyonI sAthe sAthe te ja samayamAM kAyAnI sAta dhAtuonI rUpAntara thavA rUpa kriyA, rUdhirAdinI gamanAgamanAtmaka gati, zarIranI paNa halanacalanAtmaka kriyA, Ama kriyA saMbaMdhI paNa aneka paryAyo pratisamaye thatA ja rahe che. 5 rUvADuiM =zarIranI cAmaDI, mAMsa, rUdhira, carabI Adi tamAma pudgalomAM paNa varNa-gaMdha-rasa ane sparza ityAdi paugalika guNonuM parivartana thavArUpa, anekavidha audayikabhAvanA rUpAdi guNasaMbaMdhI paryAyo paNa te ja samaye cAlu hoya che. 6 vizeSa = A jIva eka gati (bhava) pUrNa karIne bIjI gatimAM (bhavamAM) jatAMnI sAthe ja A cAlu bhavasaMbaMdhI tamAma paryAyono nAza thAya che. ane navA bhava saMbaMdhI AhAra-zarIra-svarUpa-hAvabhAva vigere paryAyono utpAda thAya che ane navA bhavamAM paNa pratisamaye te bhavasaMbaMdhI paryAya parivartana pAmatA ja rahe che. 7 saMyoga beya = pratisamaye judAM judAM kAryonAM prayojanone anusAra A jIva audArikAdi AThavargaNAomAMthI yathAyogya vargaNAonAM tathA ghaTa-paTa Adi sthUla padArthonAM anaMtAnaMta pudgalonuM vAraMvAra grahaNa karavA rUpa saMyogajanya ane mocana karavA rUpa bhedajanya paNa aneka paryAyo uparokta paryAyonI sAthe ja pAme che. A jIvano pudgalanI sAthe saMyogasaMbaMdha cAlu ja hovAthI vividha prakAranAM pugalonA saMyogo, ane vividha prakAranAM pudgalonA vibhAgo thavArUpa aneka paryAyo thAya che. 8 vIrya vizeSa = vIyAntara karmanA kSayopazamane anusAra samaye samaye hAni-vRddhi thavA rUpe labdhivIryanA paNa anekaparyAyo A jIvamAM thAya che. tathA judA judA kAryomAM viryazaktino vaparAza karavA rUpe karaNavIryanA paNa aneka paryAyo thAya che. 9 jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIya karmano kSayopazama ghaTavA ane vadhavA rUpe jJAnAdiguNonI hInAdhikatA rUpe tathA tenA upayogAtmaka bhAve paNa aneka paryAyo thAya che. A pramANe saMsArI dehadhArI jIvamAM eka eka samayamAM aghAtI ane ghAtI karmonA udayajanya audayikabhAvanA ane ghAtI karmonA kSayopazama janya kSAyopathamika bhAvanA tathA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kANDa-3 - gAthA-42 329 jIvanA svabhAvabhUta pAriNAmikabhAvanA aneka aneka paryAyono nAza ane utpAda thAya che. siddha paramAtmAmAM kSAyika bhAva hovAthI auyika ane kSAyopazamika bhAvanA paryAyo hotA nathI paraMtu jagartI samastadravyo pariNAmI svabhAvavALAM hovAthI sarvadravyonuM pariNamana temanA kevalajJAna-kevaladarzanamAM jhaLake che tethI jJeyadravyonA jeTalA jeTalA paryAyo eka samayamAM badalAya che te sarvene badalAtA paNe kevalajJAna-kevaladarzanathI teozrI jANatA-jotA hovAthI teonuM kevalajJAna ane kevaladarzana paNa upayoga rUpe pratisamaye teTalA teTalA paryAyo pAmatuM hovAthI tyAM paNa anaMta anaMta paryAyonA utpAda-nAza rahelA che. pUjya upAdhyAyajI ma.zrIe rAsamAM kahyuM che ke - je jJeyAkAraI pariNamaI, jJAnAdika nija paryAya re, vyatirekaI tehathI siddhanaI, tiyalakSaNa Ima paNi thAI re. jinavANI prANI sAMbhaLo | 9-16 // nija paraparyAyaI ekadA, bahusaMbaMdhaI bahu rUpa re / utpatti-nAza Ima saMbhavaI, niyamaI tihAM dhrauvya svarUpa re / jinavANI prANI sAMbhaLo | 9-18 | siddha paramAtmAnA kevalajJAna-kevaladarzanAdi je potAnA paryAyo che ke je pratisamaye zeyAkAre upayoga svarUpe pariNAma pAme che. tethI siddha paramAtmAne paNa A rIte kSAyikabhAve utpAdAdi traNa lakSaNa saMbhave che. pratyekadravyomAM eka eka samayamAM sva ane para paryAyanI apekSAe eka ja kAle bahu prakAranA saMbaMdhone lIdhe bahu prakAranA utpatti-ane nAza saMbhave che tathA nakkI teTalI dhruvatA paNa avazya saMbhave che. II 9-16, 9-18 // A jIva dravyanA anaMta anaMta utpAda-vyaya rUpa paryAyo samajAvyA. have pudgaladravyanA anaMta anaMta paryAyo pratisamaye samajAve che. Jain Educationa International pudgaladravyamAM paNa varNa-gaMdha-rasa-sparza-saMsthAna-puraNa ane galana vigere dharmonI apekSAe eka ja samayamAM aneka guNonI hAni-vRddhi thavA rUpe athavA rUpAntara thavA svarUpe te te pudgala dravyamAM paNa aneka paryAyonA nAza ane utpAda eka samayamAM thAya che. dharmaadharma-AkAza dravyamAM paNa pratisamaye anaMtA anaMtA utpAda-nAza rahelA che. kAraNa ke anaMta jIvo ane anaMta pudgalo eka eka samayamAM gamanAgamana, sthirIbhAva ane avagAhanA levAnuM kAma kare che. ane sahAya lenArAM te te jIva-pudgalo paNa badalAtAM ja For Personal and Private Use Only
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33) kADa-3 - gAthA-42 sanmatiprakaraNa rahe che. tethI teone sahAyaka thavA rUpe A traNa dravyomAM paNa anaMtajIva ane anaMtapugalone AzrayI anaMta utpAda-nAza thAya che. Ama sarvadravyomAM eka eka samayamAM pUrvasamayavatI anaMta paryAyono nAza ane uttarasamayavatI anaMta paryAyono utpAda thAya che. jo ke A viSaya kaMIka sUkSma che. to paNa jo sthirabuddhi karIne vicArIe to samajAya tevuM che. A je kaMI samajAvyuM che te koI paNa eka vartamAnasamayamAM thatA anaMta-utpAda ane anaMta vyaya samajAvyA che. haju AgalA phakarAmAM evI vAta samajAvAya che ke atIta kALamAM vItelA ane bhAvimAM AvavAvALA anaMtA-anaMtA paryAyonA utpAda ane vinAza vartamAna eka samayamAM paNa cAlu ja hoya che. te have samajAvAya che. tathA ghaNI sUkSma dRSTie jarAka vadhAre vicAra karIe to koI paNa eka dravyamAM ekasamayavartI paryAyono to utpAda vyaya thAya ja che. paraMtu te utpAda-vyaya thaye chate temAM ja tirobhAve rahelA atItakAlasaMbaMdhI paryAyomAM je kAla thayo hoya che. temAM 1 samayanI vRddhi thavA rUpe te tamAma tirobhAve rahelA paryAyonI paNa parAvRtti thavAthI teno utpAdana vyaya paNa vartamAna eka samayamAM hoya che. tevI ja rIte anAgata evA sarva paryAyomAM jeTalo kAla bAkI che temAM eka samayanI hAni thavArUpe bhAvinA paNa te sarvaparyAyono paNa cAlu samayamAM utpAda vyaya thAya che. jema ke koI eka purUSane Aje pure purAM 25 varSa thayAM che. temAM Ajano divasa pasAra thaIne AvatI kAlano divasa Ave che tyAre 1 thI 25 varSamAM vItI cukelA je koI paryAyo che te tamAma paryAyono je koI kAla thayo hato te kAlanA tevA tevA parimitapaNAnA bhAve teno nAza thAya che. ane temAM 1 adhika divasa paNe te sarve paryAyono utpAda thAya che. e ja rIte bhAvinA sarve paNa paryAyono je kAla hato - te mApe te paryAyono nAza thAya che ane eka divasa hanapaNAnA paryAya rUpe te sarve paryAyono utpAda thAya che. A viSaya barAbara samajavA mATe "eka mALAnuM" udAharaNa vicArIe jema ke eka mALA gaNatA purUSe mALAnA 50 maNakA gaNyA che. 51mo maNako gaNe che. para mA maNakAthI badhA ja maNakA gaNavAnA bAkI che. temAM 51 mo maNako gaNIne jevo utAryo te ja samaye pUrve gaNelA 1 thI 50 maNakAmAM gaNelApaNAnA atIta kALamAM saMkhyAnA naMbarone AzrayI parAvartana thaI gayuM. jemake 51 mo maNako gaNAto hato tyAre gaNelA paNe 50 mo pahelo hato, 49 mo bIjo hato, 48 mo trIjo hato ityAdi. tene badale 51 mo gaNI levAthI 50 mo bIjo thayo, 49 mo trIjo thayo, 48 mo cotho thayo, Ama sarvamAM parivartana thayuM ane para thI bhAvimAM gaNAvA vALAmAM 1 naMbaranI hAnirUpe sarveno utpAda-vyaya thayo. evI ja rIte amadAvAdathI muMbaI jatI Trena jema jema kSetra kApe Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ 331 sanmatiprakaraNa kADa-3 - gAthA-43-44 che tema tema atIta kSetra eka eka pradezanI vRddhi rUpe ane anAgata kSetra eka eka pradezanI hAni rUpe badalAya che. tema koI paNa dravyamAM eka samaye mAtra pasAra thAya che. teTalAmAM to anAdikALathI pasAra thaI cukelA samasta paryAyomAM je koI atItakALa thayelo che temAM 1 samayanI vRddhi thavArUpe ane bhAvimAM AvavAvALA je koI paryAyo che. te sarvamAM 1 samayanI hAni thavArUpe A cAlu vartamAnakAlIna 1 samayamAM paNa atIta-anAgata kAlanA sarvaparyAyono te vivalita dravyamAM vivakSita eka samayamAM paNa utpAda ane vinAza thAya che. Ama paNa anaMta anaMta paryAyono nAza ane anaMta-anaMta utpAda pratisamaye jANavo. A viSaya gaMbhIratAthI sthirabuddhipUrvaka vicAravo. || 42 // AgamazAstrakathita bhAvomAM keTalAka bhAvo zraddhagamya hoya che ane keTalAka bhAvo tarkagamya hoya che. Ama zAstrakathita bhAvone yathArthapaNe jANavAnA yathAsthAne eka eka upAya, ema banne upAyo che. paraMtu ekAne ekalo eka upAya nathI. A viSaya upara paNa anekAnta vRSTi samajAvatAM kahe che ke - duviho dhammAvAo, aheuvAo ya heuvAo ya / tattha ya aheuvAo, bhaviyA'bhaviyAdao bhAvA // 43 // bhavio sammaiMsaNa-NANa-caritta-paDivattisaMpanno / NiyamA dukkhaMtakaDo tti, lakkhaNaM heuvAyassa / / 44 / / dvividho dharmavAdo'hetuvAdazca hetuvAdazca / / tatra cAhetuvAdo, bhavyA'bhavyAdayo bhAvAH / / 43 / / bhavyassamyagdarzana-jJAna-cAritra-pratipattisaMpannaH / niyamAhuHkhAntakRditi lakSaNaM hetuvAdasya // 44 // gAthArtha - 1 ahetuvAda ane 2 hetuvAda Ama dharmavAda be prakArano che. tyAM A jIva bhavya ane A jIva abhavya ityAdi je bhAvo che. te ahetuvAda che. ane je bhavya hoya che tathA samyagdarzana-samyajJAna ane sammacAritranA aMgIkArathI saMpanna hoya che. te niyamAM sarvaduHkhono aMta karanAra bane che. te hetuvAdanuM lakSaNa (udAharaNa) che. I43-44 vivecana - jagatanA sarve zeya-prameya bhAvone jANavA mATe upAyarUpe zuM zraddhAbaLa kAma kare che? ke tarkanusAriNI evI buddhinuM baLa kAma kare che ? A eka moTo vikaTa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 kADa-3 - gAthA-43-44 sanmatiprakaraNa prazna che. manuSyanA svabhAvamAtramAM ja A banne balo rahelAM che. tethI ja A banne baLovALA jIvo paraspara virodha karyA kare che ane lalyA ja kare che. jema purUSArtha ane prArabdhanI loko carcA ja karatA hoya che. tema zraddhA ane tarkanI paNa satata carcA ja karatA hoya che. ekAntadaSTi hovAthI temAM kadApi nirNaya AvI zakato nathI. koI purUSArthavAdI manuSya potAnI dRSTipramANe ghaNIvAra dalIla kare che ke mANase dhanopArjana vAstu prayatna karavo joIe, bhAgya upara bharoso rAkhIne ghera besI rahevAthI kaMI phuTI koTI paNa maLatI nathI. je mahenata kare che te ja Akhare kamAya che. pramAdI ane ALasu mANaso nirdhanadazAne ane lAcArIne ja pAme che. A vyakti Ama bole che tenI sAme prArabdhavAdI manuSya potAnI dRSTipramANe vAraMvAra AvI ja dalIla kare che ke majurI karanArA majurane ghaNo ghaNo purUSArtha karavA chatAM dainika vetana jeTaluM ja dhana maLe che. jyAre bhAgya khIle che tyAre loTarI lAgavAthI, vaDIlo dvArA bhUmimAM daTAyeluM dhana maLavAthI, athavA bhAvonI moTI vadhaghaTa thavAthI eka rAtamAM lAkhonI saMpatti maLe che. mATe bhAgya ja pradhAna che. Ama purUSArthavAdI ane prArabdhavAdI sadA tarkabAjI karyA ja kare che. kyAre ya paNa teno aMta Avato nathI. kAraNa ke bannenI dRSTi pota potAnA mAnelA eka bAjunA ekAnta cheDA upara che. dRSTi samanvayAtmaka nathI. A ja pramANe hetuvAda ane ahetuvAda saMbaMdhI dharmavAda (dharmacarcA) paNa A saMsAramAM Ama ja cAlatI hoya che. koIka vyakti ema ja kahyA kare che ke dharmanI bAbatamAM loko mana phAve tema kahenArA hoya che. sau potapotAnI manamAnyo dharma batAve che. dharmamAM paNa keTalIka vAta buddhimAM bese tevI hoya che. ane keTalIka buddhimAM na bese tevI hoya che. tethI zAstromAM je kaMI kahyuM hoya te mAnI levuM ja joIe ema nahIM paraMtu ApaNI tarkanusAriNI buddhi jyAM pahoMce te ja svIkAravuM joIe. mAnavuM joIe. na samajAya ke buddhimAM na bese tevA upara zraddhA rAkhavAno koI artha ja nathI. mATe hetuvAda ja barAbara che. badhI vAta tarkathI ja besADavI joIe, ahetuvAda (zraddhAvAda) barAbara nathI. tarkavAdI jIva Ama kahe che. tenI sAme zraddhAvAdI Ama kahevAnA ja che ke "sarvaze kahelI badhI vAto tamArI buddhimAM bese" "tamane samajAya ja" evo niyama nathI. kAraNa ke sarvajJakathita bhAvo anaMtAnaMta che. ane tamArI buddhi ghaNI alpa che. tethI badhu samajAya ja, tema hotuM nathI, jo badhuM ja samajAya tema hota to to tame ja sarvajJa banyA hota. mATe ApaNI buddhi alpa hovAthI ane sarvajJakathita badhuMja buddhimAM utare tema na hovAthI sarvajJonA vacano upara vizvAsa rAkhavo joIe. zraddhA karavI joIe. A ahetuvAda che. A banne vAdo jyAre ekAntadRSTi tarapha DhaLelA hoya che tyAre paraspara virodha ja karavAnA ane jhaghaDavAnA, paNa samanvaya nahIM sAdhavAnA. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ 333 sanmatiprakaraNa kASTha-3 - gAthA-43-44 TIkAno pATha - vastuthaHUAmastitvIvInAmuM Asamatati vAH = tapratipAlA; AgamaH ahetu-hetuvAdabhedena dvaividhyaM pratipadyate / pramANAntarAnavagatavastupratipAdaka Agamo'hetuvAdaH, taviparItastvasau hetuvAdaH, "hinoti-gamayati, arthamiti hetuH, tatparicchinno'rthopi hetuH taM vadati ya AgamaH saH hetuvAdaH / yastu vastusvarUpapratipAdakatve'pi taviparIto'sAvahetuvAdo dRSTivAdAt prAyeNAnyaH / A banne ekAntavAdone (ane teonA kalezane) dUra karavA mATe ane paraspara samanvaya sAdhavA mATe graMthakArazrI A banne vAdomAM "sApekSatA" umerI anekAntAtmaka banAvI paraspara samanvaya (akalezavRtti) sAdhatAM jaNAve che ke A saMsAramAM keTalAka bhAvo zraddhApradhAna che ane keTalAka bhAvo buddhipradhAna che Indriyajanya pratyakSanA ane anumAnAdi pramANanA viSayabhUta je je bhAvo che te saghaLA bhAvo tarkanusAriNI buddhithI gamya che. te mATe te bhAvone jANavA "buddhi" ne pradhAna karavI joIe. ane tarkanusAriNI te buddhithI tevA tevA bhAvone jANavA jIve prayatna karavo joIe tathA jyAM jyAM indriyajanya pratyakSa ane anumAnAdi chAghasthika jJAno pahoMcI zakatAM nathI ane mAtra kevalajJAnathI ja gamya je bhAvo hoya che. tevA bhAvone jANavA mATe chavacce "buddhi" lagADavI joIe nahIM kAraNa ke tyAM buddhi pahoMcI zakavAnI ja nathI tethI tevA viSayamAM sarvajJa paramAtmA uparanI zraddhA rAkhIne tene ja pradhAna karavI joIe. jethI virodha vadhavAne badale virodha zamI jAya che. zraddhAyuganA manuSyo zraddhAne ja AgaLa karIne buddhivAdanI sAme baLavo pokArI tenI pravRttino virodha kare che. tevI ja rIte buddhiyuganA manuSyo buddhine ja pradhAna karIne "ema kaMI samajyA vinA mAnI levAtuM haze?" tame amane samajAvo, purAvo Apo. to ja ame mAnIe. Ama kahIne zraddhA vAdanI sAme baLavo karI tenI pravRttino virodha kare che paraMtu mAtra zraddhAvAdI thavuM ke mAtra buddhivAdI thavuM te banne vastutattvane jANavAmAM apUrNa aMzo che. jagatamAM svata:siddha keTalAka bhAvo ja evA hoya che ke je amuka bhAvo zraddhAthI ja svIkArAya ane amukabhAvo buddhithI (tarkathI) svIkArAya. te banne upara siddhAntakArazrI eka eka suMdara udAharaNa Ape che. (1) mokSe javAne yogya hoya te bhavya ane mokSe javAne ayogya hoya te abhavya, Ama jainazAstromAM bhavya-abhavya ema jIvonI be jAta jaNAvavAmAM AvI che. bhavyatA abhavyatA e pAriNAmika bhAva hovAthI karmakRta koI lakSaNo ke bAhyadRSTithI gocara thAya tevAM koI lakSaNo zAstramAM jaNAvyAM nathI. tethI badhA jIvo bhavya kema nahIM? badhA jIvo abhavya kema nahIM? A jIva bhavya ane A jIva abhavya ema bheda kema? A bheda koNe Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ kADa-3 - gAthA-43-44 334 sanmatiprakaraNa karyo ? zAthI thayo? A bhavya ane A abhavya ema ApaNane zenAthI khabara paDe ? ityAdi prazno koI kare, to te praznono koI uttara nathI. tarkathI (chAghasthika buddhithI) AnA uttara jANI zakAtA nathI. AvI zAstrIya keTalIka bAbatomAM AgamanI pramANatA ane AgamanA vaktAnuM Atatva ja svIkArI levuM joIe. AvA bhAvo kahenAra sarvajJa ane sarvazreSTha Ata che. e ja eka prabaLa upAya che. "jIvono tevo tevo svabhAva" ema kahIne kadAca uttara ApIe to paNa chevaTe "te te jIvono Avo svabhAva kema ? koNe joyo ? temAM Avo Avo svabhAva haze? tenI zuM khAtrI? ityAdi praznomAM anne to "sarvajJagamyatva" ja lAvavuM paDe. tethI AvA AvA keTalAka bhAvomAM tarka (buddhi) na doDAvatAM zraddhAne ja pradhAna karavI joIe. ane zraddhAthI te tattva tema ja che. Ama mAnI levuM joIe. AvI ja rIte cauda rAjalokamAM anaMta anaMta sUkSmanigodanA jIvo bharelA che. kaMdamUlamAM anaMta jIvo che. nArakI sAta ja che. devaloka bAra ja che. ityAdi aneka viSayo evA che ke je tarkagamya nathI. paNa zraddhAgamya che. jo AvA viSayomAM "zraddhA" ne pradhAna na karIe ane buddhine AgaLa karIne temAM bese eTaluM ja svIkArIe to chAvasthika buddhi lAyopathamika bhAvanI hovAnA kAraNe parimita hovAthI apUrNatAmAM ja pUrNatA mAnI levAno, ane te buddhithI agrAhyaviSayonI sadAkAla ajJAnatA ane agrahaNatA ja rahevAno, tathA alpajJatAmAM ja pUrNajJatA mAnI levAno ane abhimAna karavAno doSa spaSTa dekhAya che. mATe zraddhAgamya bhAvone zraddhAthI ja svIkArI laI tyAM tarka karavAno dAvo karavo joIe nahIM, zraddhAgamya evI bIjI paNa keTalIka bAbato che. (1) kaMdamULamAM anaMta jIvo che (2) samagra lokAkAza sUkSmanigodajIvothI bhareluM che. (3) alokAkAza badhI ja dizAmAM anaMta che. (4) asaMkhyadvIpa samudra pramANa tiththaloka che. ityAdi ghaNI bAbato chaghasthanI tarkabuddhithI agamya che. tyAM sarvajJavaktA ane temanI vANInuM Atatva ja pramANa bane che. AvA saghaLA bhAvo ahetuvAda kahevAya che. taltha 3 aheuvAo bhaviyA'bhaviyAdao bhAvA. (2) bhavya jIvamAM paNa je jIva samyagdarzana-samyajJAna-samyakracAritra, Ama ratnatrayInI prAptithI, ArAdhanAthI ane sAdhanAthI saMpanna hoya che. athavA je jIva AvA prakArano thAya che te ja jIva niyamA bhavaduHkhanA aMtane karanAro bane che. bIjo jIva bhavya hovA chatAM paNa bhavaduHkhanA aMtane karanAro banato nathI. A hetuvAdanuM udAharaNa che. je jIvamAM bhavyatva che. muktigamananI yogyatA che to paNa muktinA upAyabhUta samyajJAnAdi guNonI upAsanA rUpa hetu sevato nathI tyAM sudhI bhavaduHkhano aMta thato nathI. upAyathI ja upeyanI prApti thAya che. kAryanA athae kAraNa sevavuM ja joIe. kAraNa sevavAthI ja kAryanI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-3 - gAthA-43-44 335 siddhi thAya che. AvA prakAranI kArya-kAraNabhAva vALI je je vastuo che te saghaLImAM buddhitarka pravezI zake che. te mATe tene jANavAmAM buddhizaktino (tarkazaktino) upayoga karavo joIe. jo buddhigamya bhAvone paNa zraddhagamya ja karI nAkhIe to sarvathA parAdhInatA ja thavAthI, potAnI buddhinA thatA vikAsanuM rUMdhAvApaNuM thavAthI ane tethI ja buddhigamya bhAvomAM paNa jANavAnA purUSArthanA abhAve asatyatA AvI javAnA bhayo hovAthI A mArga kalyANakArI nathI. A udAharaNa hetuvAdanuM che. (gAthA-44). AvAM bIjAM paNa ghaNAM udAharaNo samajI levAM (1) jema ke cetanA jemAM jaNAya te jIva, (2) cetanA jemAM na jaNAya te ajIva, (3) dharmAstikAyAdinA astitvathI lokAlokanI vyavasthA, (4) ekendriyamAM paNa AhAra grahaNa-jalapAna-vAyunI apekSA Adi jIvadharmo jaNAtA hovAthI jIvanuM astitva svIkAravuM. A saghaLAM hetuvAdanAM udAharaNo che. upara karelI carcA pramANe sarvatra zraddhAvAda ke sarvatra buddhivAda na svIkAratAM satyatattvanuM samatolapaNuM jALavI rAkhavA mATe "anekAntadRSTi"no Azraya laIne indriyapratyakSa ane anumAnAdipramANothI gamyabhAvomAM buddhivAda (hetuvAda), ane te pramANothI agamya tathA sarvajJanA jJAnathI ja gamya evA bhAvomAM zraddhAvAda (ahetuvAda) svIkArI yathAsthAne banneno AdarapUrvaka svIkAra karavo. kalyANa karanAro ane klezano nAza karanAro A ja sarvottama mArga che. Ama anekAntadRSTivALA banavuM e ja eka satyano mArga che. kalyANakArI mArga che. je kadAgrahone kalezone ajJAnatAne ane parasparanA virodhane bhAMge che. graMthakArazrIe A bannenuM pRthakkaraNa karIne eka eka udAharaNa ApIne zraddhAnuM kSetra kayuM ? ane buddhinuM kSetra kayuM? teno spaSTa khulAso Apyo che. ane tenA dvArA parasparanA virodhane zamAvI samanvaya samajAvyo che. jainazAstra samajanArAe ane samajAvanArAe AvI anekAnAdeSTi ja keLavavI joIe. gurugamamAM rahIne vinayapUrvaka gItArthaguru pAse zAstrAdhyayana karIne vizALa dRSTivALA banavuM joIe ane gItArthaguruoe ziSyone niraMtara zAstrAdhyayana karAvavA dvArA anekAntavAdanA amRtarasanuM siMcana karIne divyadRSTivALA banAvavA joIe. ziSyone zAstrAdhyayananA rasiyA banAvavA, vAcanAo ApavI, vizALa syAdvAda dRSTi khIlavavI ane adhyAtma rasa jagADavo e ja gItArtha guruonuM kAma che. ane vinayapUrvaka guruonI vaiyAvacca karavA sAthe zAstrAdhyayana karI gItArtha ane vairAgI thavAnA mArge AgaLa vadhavuM e ja ziSyadharma che. paraspara banne sApekSa che. zeSa badho svArtha che. zraddhAnA kSetramAM zraddhAnI ane buddhinA kSetramAM buddhinI pradhAnatA karato purUSa ja pravacana saMbaMdhI upadeza ApavAne adhikArI bane che ArAdhaka che. sva-para kalyANakAraka che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 kAr3a-3 - gAthA-45 sanmatiprakaraNa ekataraphI DhaLelI dRSTivALo jIva potAnA ISTane ja poSatI vANI bolato chato pravacanano virAdhaka che AvI vAta graMthakArazrI 45mI gAvAmAM kahevAnA che. A bAbata upara ApaNe kaMIka AtmagaveSaNA karIe ke anekAntadRSTino kevo prabhAva che? ane ekAdRSTi kevI bhayaMkara che ? keTalI duHkhadAyI che ? te AtmArthI jIvane jarUra samajAze. / 43-44 / jo heuvAya pakkhammi, heuo Agame ya Agamio / so sasamayapaNNavao, siddhaMtavirAhao anno // 45 // yo hetuvAdapakSe, hetuta Agame cAgamikaH / sa svasamayaprajJApakassiddhAntavirAdhako'nyaH // 45 // gAthArtha - je purUSa hetuvAdanA pakSamAM hetuthI ane AgamavAdanA pakSamAM AgamathI pravarte che te ja svazAstronA (jainAgamonA) prarUpaka (prajJApaka) kahevAya che. bAkIno purUSa siddhAntano virAdhaka jANavo. | 45 . vivecana - hetuvAdanuM (takanusAriNI buddhinuM) ane ahetuvAdanuM (zraddhAvAdanuM) kSetra kayuM karyuM ? te saMbaMdhI viSayamaryAdA gurugamathI athavA svAnubhavathI jANI lIdhA pachI hetuvAdanA je je viSayo hoya, temAM hetuno (tarkano arthAt buddhino) je purUSa upayoga kare che. banI zake teTalA vadhAre suyogya tarka ane udAharaNothI te viSayane samajavA tathA samajAvavA pUrvaka zAstronI prarUpaNA kare che. ane je je ahetuvAdanA (mAtra zraddhAgamya bhAvo hoya ke je Agama uparanI zraddhAthI ja grAhya hoya tevA) viSayomAM zraddhA rAkhIne Agamana AdhAra laIne teno svIkAra kare che. ane zrotA samakSa AgamanI ja pradhAnatAe prarUpaNA kare che. paNa temAM tarkabAjI lagAvatA nathI to te vaktA jainazAstronI prarUpaNA karavAno sAco adhikArI bane che. te ja purUSa jainazAstrone samajAvavAne (prarUpaNA karavAne) adhikArI che ke jenI dRSTi AvA prakAranI anekAntadRSTirUpI amRtathI siMcANI che. ane je purUSa niSpakSapAta paNe zAstronA marmo yathArtha rUpe zrotAsamakSa raju karavAnI zakti dharAve che. tevA prakArano A ja jIva jainapravacanano sAco ArAdhaka che. ane jainapravacananI prarUpaNA karavAno sAco adhikArI che. TIkAno pATha - co hetuvatimaviSayamartha hetuvIvIpamena, teviparItA viSayaM cArthamAgamamAtreNa pradarzayati vaktA sa svasiddhAntasya-dvAdazADagasya pratipAdanakuzalaH, anyathA pratipAdayaMzca-tadarthasya pratipAdayitumazakyatvAt tatpratipAdake vacasyanAsthAdidoSamutpAdayan siddhAntavirAdhako bhavati / sarvajJapraNItAgamasya nissAratA pradarzanAt tatpratyanIko bhavatIti thAvat | Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 339 sanmatiprakaraNa kArDa-3 - gAthA-45 zAstrakAra mahArAjA to tethI AgaLa vadhIne kaMIka adhika paNa kahe che ke "siddhavirahizo manno' AnAthI anya purUSa zAstrano virAdhaka jANavo. Agamagamya bhAvomAM je tarka-buddhino upayoga kare che. te prarUpaNAno adhikArI paNa nathI. ane te jo prarUpaNA kare to jaina pravacanano virAdhaka bane che. kAraNa ke je purUSa buddhijIvI mAtra ja thAya che te potAnAM mati-zrutajJAno ke je kSAyopathamikabhAvanAM hovAthI apUrNa che. to paNa tenAthI badhuM ja jANavA prayatna kare che tethI temAM pUrNatA mAnI le che. athavA potAnI tarkabuddhimAM je na bese, te jagatamAM nathI ja Ama mAnI le che ane tethI ahaMbhAva ane ajJAnadazAno vadhAro thAya che. jethI ghaNI ghaNI sAcI vastuo paNa buddhithI agamya hoya tevI tenA hAthamAMthI chUTI jAya che. te jIva svIkArato nathI ane mithyA Agraha tathA ahaMkArane poSe che. evI ja rIte sarvatra mAtra zraddhAjIvI thavAmAM je je bhAvo buddhigamya hoya che tyAM paNa buddhino upayoga na karatAM buddhinA vikAsano nAza thAya che. sadA parAdhInatA ja rahe che. ane te jIva pote ajJAnI ja rahe che. Avo jIva pravacananI prarUpaNA karavA jatAM svayaM pote jJAnI na hovAthI usUtra prarUpaNA karanAro athavA asta-vyasta prarUpaNA karanAro bane che tethI virAdhaka bane che mATe tarkagamyabhAvone tarkathI ane zraddhAgamyabhAvone zraddhAthI jANavA joIe. "jIva" A eka sacetana dravya che tethI jyAM jyAM cetanA dekhAya che. tyAM tyAM jIva che. te jIvane pakaDavA jatAM bhAgAbhAga kare, je AhAra pANI pavana ane prakAza svIkAre, duHkha sukhanI lAgaNIo jene thAya tathA je samaje, tene jIva kahIe teTalo viSaya tarkagamya (eTale ke buddhigamya) che. paraMtu A jIvanA pradezo asaMkhya ja kema ? lokAkAza pramANa ja kema ? amUrta ja kema ? jIva ane karmano saMbaMdha anAdi ja zA mATe ? sAdhAraNa vanaspatimAM anaMtajIva che te kevI rIte ? samastalokAkAzamAM sUkSmanigodanA anaMtAnaMta jIvo bharyA che temAM pramANa zuM? A badhA viSayo tarka ke buddhino viSaya nathI. sarvajJakathita AgamathI ja te te vAtonI pramANatA svIkArI levI joIe eTale ke A viSayo zraddhAgamya che ane tene zraddhAthI svIkArI ja levA joIe. AvA viSayomAM tarka karavAthI ane A bhAvo kevaligamya hovAthI samAdhAna na maLatAM tene uDAvAnuM tathA na mAnavAnuM ane ulaTI kalpanAo karavAnuM mana thAya, ane tema thatAM A jIva jainasUtrano virAdhaka bane. kevI suMdara bhAvavAhI vAta che? kevI suMdara suyogya vaheMcaNI ane vyavasthA che? zAstrakArakathita A dRSTithI jo A jIva siMcAI jAya to badhA kadAgraho-phleza-kaDavAzo ane verajhero cAlI jAya. saraLatA, sajjanatA ane komaLatA jhaLahaLI uThe. AtmA Agamono ArAdhaka bane, sAco prarUpaka bane ane sva-parano kalyANakAraka bane. jIvane Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 kADa-3 - gAthA-46 sanmatiprakaraNa sudhAravA mATe A anekAnta draSTi ja ghaNI ghaNI upakAraka che. AvA prakAranA uttama zAstronA abhyAsathI hRdayane saraLa ane udAra banAvIe. . 45 / have "nayavAda"mAM paNa anekA deSTi ja upakAraka che. te samajAve che - parisuddho nayavAo, AgamamettatthasAhao hoi / so ceva duNNigiNNo, doNNi vi pakkhe vihammei // 46 // parizuddho nayavAdaH, AgamamAtrArthasAdhako bhavati / sa caiva durnirgIrNaH, dvAvapi pakSau vihanti / / 46 // gAthArtha - atizaya zuddha evo (eTale ke paraspara sApekSa evo) koI paNa nayavAda hoya to te AgamamAM kahelA saghaLA arthamAtrane samajAvavAmAM sAdhaka bane che. paraMtu te ja nayavAda jo duSTa rIte (parasparanI apekSA vinA - nirapekSapaNe) raju karAyo hoya to te naya banne pakSono nAza kare che. / 46 / vivecana - naya eTale vastutattva samajavA mATenI eka dRSTi. sarve vastuo anaMtadharmAtmaka to svayaM che ja. temAMthI jyAM je dharma jarUrI hoya, jyAM je dharma upakAraka hoya tyAM te aMzane (dharmane) pradhAnapaNe samajAvanArI je dRSTi te naya kahevAya che. A nayane kahenArAM-pragaTa karanArAM je vacano te nayavAda kahevAya che. A nayavAda be prakArano che eka parizuddha nayavAda ane bIjI aparizuddha nayavAda. nayaSTi haMmezAM vastusvarUpanA eka aMzane grahaNa karanAra hoya che. vastunu paripUrNa svarUpa to pramANa ja batAvI zake che. A rIte naya vastunA ekAMzano pratipAdaka hovA chatAM bIjA avivakSita aMza pratye te naya udAsIna hoya eTale ke te ItarAMzanuM nirasana na karato hoya, nirasana karavAno Agraha paNa na rAkhato hoya to te nayavAda "parizuddha nayavAda" kahevAya che. vAMzamrAhI rUtarAMzAnapattApa natha: sunaya, tenAthI ulaTo je naya, potAnA gRhIta aMzane ja vastunuM paripUrNa svarUpa mAnI laI tenuM ja pratipAdana karavA sAthe Itara aMzonuM nirasana karavA lAge ane ekAnta ekapakSanI ja vAta jora zorathI raju kare to te aparizuddha nayavAda kahevAya che. AtmA" pratyeka bhave janma-maraNa pAmato hovA chatAM, tathA ekabhavamAM paNa bAlyAdi aneka avasthArUpe parivartana pAmato hovA chatAM dravyarUpe anAdi-anaMta" che. Ama dravyadRSTie rahelI nityatAne evI samajAvIe ke bhavanI parAvRttithI thatI ane - avasthA AdinI parAvRttithI thatI anityatAnuM nirasana temAM thaI na jAya to te parizuddha Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ 339 sanmatiprakaraNa kADa-3 - gAthA-46 nayavAda kahevAya che. nirasana na karavAnuM kAraNa paNa te che ke bhavaparAvRtti ane avasthA AdinI paravRttithI anityatA paNa te jIvadravyamAM sAce ja rahelI che. tene kema uDAvAya? Ama sApekSapratipAdanane parizuddhanayavAda kahevAya che. A parizuddhanayavAda jyAM je upakAraka hoya tyAM te eka aMzanuM bhale pratipAdana kare. to paNa ItaraaMzonuM te naya nirasana na kare, ane Itara aMzo pratye udAsInatA (gajanimilikA) (gauNatA) rAkhe to A nayane anya Itaranayo sAthe virodha ke vivAda ubho thato nathI eTale gauNatAe anya ItaranayagrAhya viSayane paNa potAnAmAM samAvI levAthI AvI vivakSAvALA sunayo zrutapramANathI grAhya paripUrNa vastusvarUpanA pratipAdaka paNa bane che. koI paNa naya haMmezAM hoya che mAtra aMzagAmI ja, (jo te aMzagrAhI hoya to ja naya kahevAya che. jo paripUrNa vastugrAhI hoya to to te pramANa kahevAya che.) tathApi Itaranaya sApekSa rahevAthI Itara nayagrAhya evA ItarAMzono paNa mauna rahevA dvArA "ra niSiddha tu 3nutti'' A nyAyane anusAre gauNatAe grAhaka banavAthI vastutattvanA yathArthasvarUpano grAhaka ane pratipAdaka te naya bane che. tethI ja te nayane zuddhanaya kahevAya che. sarve paNa parizuddhanayo potapotAe svIkArelA aMzabhUta vaktavyane bhale kahetA hoya, pradhAnapaNe svIkAratA hoya, paraMtu te kathana dvArA ane ItarAMzano anapalApa karavA dvArA paripUrNa vastu svarUpa kahenArA thAya che. tethI ja te parizuddha naya kahevAya che. parizuddhanayavAdanI A ja sAcI saphaLatA che. TIkAno pATha - para = samattAt zuddho nathavA, yA vikSatAvivakSitAnantaruupaatmkvstuprtipaadkN nayavAkyaM pravartate / "syAnnityam" ityAdikaM tadA bhavati, pramANaparizuddhAgamArthamAtrasya nyUnAdhikavyavacchedena pratipAdanAt adhikasyAsambhavena nyUnasya ca nayAnAmasarvArthatvaprasaGgato'rthasya parizuddhAgamaviSayatvAyogAt / sa eva nayavAdaH itararUpanirapekSakarUpapratipAdakatvena yadA durnikSiptaH pramANaviruddhArthapratipAdakatvenAvatAritastadA dvitIyadharmanirapekSasya pratipAdyadharmasyApyabhAvato'pratipAdanAd aparizuddho bhavati / pramANaviruddhasya tathAtadarthasya vyavasthApayitumazakyatvAt / aparizuddhanayavAda tenAthI ulaTo che. te potAne mAnya eka aMzane (dAkhalA tarIke AtmAnA nityatvane) evo gAya che ke jANe temAM bIjA aMzo (ItaranayamAnya anityatA) che ja nahIM. Ama mAnatAM A naya ekAnta dRSTivALo banavAthI tathA anya Itaranayono apalApaka banavAthI aparizuddha nayavAda arthAt durnaya kahevAya che. A naya durnaya thayo chato mAtra Itara pakSono apalApaka ja bane che. ema nahIM paraMtu "roUiT va pa vidakhepha' Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34) kADa-3 - gAthA-47 sanmatiprakaraNa parapakSa ane svapakSa ema ubhayapakSano vinAza karanAra te bane che. kAraNa ke te naya parapakSane mAnya vastunuM ja svarUpa che teno tiraskAra karIne potAne mAnya vastunuM svarUpa svIkAravA jAya che. hakIkatathI vastumAM tevuM svarUpa saMbhavatuM ja nathI kAraNa ke te vivakSitanaye mAneluM je vastu svarUpa che te Itaranaya mAnya vastu svarUpanI sAthe ja varte che. (dAkhalA tarIke jIvamAM jevI nityatA varte che tevI ja tenI sAthe anityatA paNa varte ja che) eTale bIjA aMzanuM nirasana karavA jatAM te bIjA aMza vinA potAne mAnya aMza paNa vastumAM na hovAthI potAnA pakSanuM paNa nirasana thaI jAya che. A rIte duSTapaNe raju karAyelo A durnaya parapakSanuM to nirasana kare ja che. paraMtu sAthe sAthe parapakSathI nirapekSa evuM svapakSamAnya svarUpa vastumAM na hovAthI svapakSanuM paNa khaMDana thaI jAya che. Ama ubhayapakSano A naya nAza kare che. bIjA nayane mAnya vastusvarUpa vastumAM hovA chatAM paNa aparizuddha nayavAda teno apalApa kare che ane anyanayamAnya A svarUpane avagaNIne svamAnyasvarUpa samajavA ane samajAvavA jAya che. paraMtu vastumAM vAstavika tevuM svarUpa che ja nahIM. tethI A durNaya parapakSa ane svapakSa ema banne pakSonuM nirasana karanAra bane che tethI parizuddha nayavAda ja Agamakathita arthono sAdhaka bane che. mATe garbhita rIte ItaranayamAnya aMzano Adara karIne svamAnya aMza prakAzita karavo joIe. jainadarzana ja eka evuM darzana che ke koI paNa ekanayathI vastunuM svarUpa jaNAvatAM jaNAvatAM avazya ItaranayamAnya aMzanI apekSA rAkhe ja che. kAraNa ke te darzananuM kathana sarvatra "cAt'' zabdathI lAcchita hoya che. Itara sarve paNa darzano ekAtavAda upara racAyelAM hovAthI ItarAMzanAM apalAyaka hoya che. mATe ja te sarve darzano ayathArthadarzI che. ane tethI ja mithyA che. 46 jAvaiyA vayaNapahA, tAvaiyA ceva hoMti NayavAyA / jAvaiyA NayavAyA, tAvaiyA ceva hoMti parasamayA // 47 / / yAvanto vacanapathAstAvanto caiva bhavanti nayavAdAH / yAvanto nayavAdAstAvantazcaiva bhavanti parasamayAH / / 47 // gAthArtha - jeTalA jeTalA vacanonA mArgo che (zabdaprayogo che). teTalA teTalA nayavAdo che ane jeTalA jeTalA (ekAttatAvALA) nayavAdo che. teTalAM teTalAM paradarzano che. jo 1. digaMbarAcArya zrI samaMtabhadrasUrijInA ratnakaraMDaka graMthamAM tathA pUjyapAda zrI siddhasenadivAkarasUrijInA ja koI graMthamAM kahyuM che ke - nayAstava syAtpadalAJchanA ime, rasopaviddhA iva lohadhAtavaH / bhavantyabhipretaphalA yatastato bhavantamAryA praNatA hitaiSiNaH / / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ 341 sanmatiprakaraNa kArDa-3 - gAthA-47 TIkAno pATha - anekAntAca vastune dezI vat nirapekSAvArIm aparizuddho nayaH, tAvanmAtrArthasya vAcakAnAM zabdAnAM yAvanto mArgAH = hetavo nayAH, tAvanta eva bhavanti nayavAdAstatpratipAdakAH zabdAH / yAvanto nayavAdAstAvanta eva parasamayAH bhavanti, svecchAprakalpitavikalpanibandhanatvAt parasamayAnAM parimitirna vidyate / / vivecana - koI paNa vaktA je koI zabdaprayoga (vacanavyavahAra) kare che. te tenA haiyAmAM rahelA AzayavizeSathI (dRSTivizeSathI) ja kare che. haiyAmAM rahela Azaya, kahevAnI pAchaLalo bhAva, manamAM pravartatI dRSTi te naya che. A nayane anusAre ja zabdaprayoga (vacanavyavahAra) cAle che. judA judA AzayathI judA judA zabdaprayogo thAya che. tethI jeTalA jeTalA zabdaprayogo (vacanavyavahAro) thAya che. teTalA teTalA nayavAdo che. je kaMI paNa bolAya che te koIne koI AzayathI ja (abhiprAyavizeSathI ja) bolAya che. A saghaLA nayavAdo jo eka-bIjAthI paraspara nirapekSa hoya to te ekAntapaNe manAyelA navo ja durnaya bane che ane te ja parasamaya (paradarzano che) arthAt jainetaradarzana che, ekAnta eka tarapha DhaLelI dRSTithI prayoga karatA je je vacanavyavahAra thAya che. te ja paradarzana (jainetara) darzana che. eka bIjAthI nirapekSa hovAthI ekAnta mAnelI potAnI ja mAnyatAnA baddhAgrahI hovAthI A sarve paradarzano aMdaroaMdara virodha karanArAM, pakSa-pratipakSa bhAvavALAM, ane vairAyamAna prakRtivALAM darzano hoya che. AvAM aneka jainetara darzano che. "mudde mukhaDe tirbhinnA' A lokokti jagaprasiddha che. A rIte eka bIjAnuM nirasana karatI virodhAtmaka jeTalI jeTalI vicArasaraNIo che athavA jagatamAM jeTalI AvI vicArasaraNIo saMbhave che. teTalA parasamayo (paradarzano) che. jeTalA jeTalA paraspara sApekSa ane ekabIjAnI vAtano samanvaya karatA vacanavyavahAro che. te saghaLAM vacano jainadarzana che. virodhane zamAvanArI, samanvayane sAdhanArI, sApekSabhAvavALI je dRSTi che te ja vItarAgadarzana che. eTale ke jainadarzana che. paraspara virodha karavo ane paraspara samanvaya sAdhavo A ja jainetaradarzana ane jainadarzananAM lakSaNo che. athavA nirapekSatA ane sApekSatA e paNa Itaradarzana ane jainadarzananAM lakSaNo che tethI paraspara nirapekSapaNe potAnI baMdhAyelI ekAntadRSTine anusAra jeTalA paNa vacanavyavahAro thAya che. haiyAmAM jeTalA ekAnta abhiprAya vizeSa hoya che. te saghaLA nayavAdo (durnayavAdo) che ane te ja parasamayo (paradarzano) che. AvA parasamayo anaMta ane apAra che paraMtu samanvayAtmaka - sApekSabhAvavALI je dRSTi che. te ja jainadarzana che ane te sadAkALa eka ja che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ kANDa-3 - gAthA-48-49 sanmatiprakaraNa eka sarakhuM pratipAdana karavA chatAM je pratipAdananI aMdara apekSAvAdane nahI samajIne koIno ane koIno virodha karavAno Azaya hoya to AvI virodhAtmaka je dRSTi che te ja durnaya (parasamaya) che ane jo samanvayAtmaka bhAva hoya to te jaina darzana che. // 47 // jaM kAvilaM darisaNaM, eyaM davvaTThiyassa vattavvaM / suddho aNataNaassa u, parisuddho pajjavaviappo // 48 // 342 dohiM vi NaehiM NIaM, satthamulUeNa taha vi micchattaM / jaM savisayappahANattaNeNa, aNNoNNaniravekkhA / / 49 / / yatkApilaM darzanametad dravyArthikasya vaktavyam / zuddhodanatanayasya tu parizuddho paryAyavikalpaH / / 48 / / dvAbhyAmapi nayAbhyAM nItaM, zAstramulUkena tathApi mithyAtvam / yatsvaviSayapradhAnatvenAnyonyanirapekSau / / 49 / / gAthArtha - kapilaRSinuM je (sAMkhyadarzana) darzana che te ekAnte dravyArthikanayanuM vaktavya che tathA bauddhanuM je darzana che te ekAnte paryAyArthikanayanuM vaktavya che. // 48 // ulUkaRRSi vaDe kahevAyeluM je (vaizeSika-naiyAyika) darzana che te jo ke dravyArthikaparyAyArthika ema banne nayo vaDe kahevAyeluM che to paNa te mithyAtva che. kAraNa ke pota potAnA viSayanI ekAntapradhAnatA karatA hovAthI paraspara nirapekSa che. // 49 || TIkAno pATha - yat vyApinuM varNana = sAMdhyamatametam kavyApti nayasya vartAvyam / tadviSayaviSayaM tadutthApitaM ceti bhAvaH / zuddhodanestu parizuddhaH paryAyavizeSa eva vaktavyaH - parizuddhaparyAyAstikanayavizeSaviSayaM tadutthApitaM ca saugatamatamityabhiprAyaH / mithyAsvarUpaanayoH mithyAtvaM prAk pradarzitameva // nayaprabhavatvAt vivecana - sAMkhyadarzana kapilaRSinuM kaheluM che ane bauddha darzana zuddhodanatanaya eTale buddhanAmanA RSinuM kaheluM che. A banne darzano AtmA Adi padArthonA svarUpa pratye paraspara virodhI vicAra dharAve che. sAMkhyadarzana AtmA Adine ekAnte nitya mAne che. tethI te ekAnta dravyArthikanayanI dRSTi ane bauddhadarzana A ja AtmA Adi tattvone ekAnte anitya (kSaNika) mAne che tethI te ekAnta paryAyArthikanayanI dRSTi che. A banne dRSTio ekAntamAnyatA dharAvatI hovAthI ane paraspara nirapekSa hovAthI parasamaya che. mithyAtvarUpa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kASTha-3 - gAthA-48-49 343 che, virodha karanArI te draSTi che. te banne darzano eka bIjAnI mAnyatAnuM jorazorathI nirasana kare che mATe vairAyamANavRtti vALAM A darzano che. jainadarzana A ja banne vAtono sApekSapaNe banne naya lagADIne samanvaya sAdhe che. jainadarzana kahe che ke AtmA Adi saghaLA paNa padArtho dravyarUpe (padArtharUpe) koIe banAvyA nathI ane koI teno nAza karanAra nathI. sahajapaNe svayaM anAdinA che ane anaMtakALa raheze mATe nitya che. ane pratisamaye paryAyarUpe palaTAtA paNa che koI eka samaya evo jato nathI ke te dravyomAM guNonI hinAdhikatA thavArUpa athavA rUpAntaratA thavArUpa paryAyo palaTAyA na hoya. tethI pratisamaye avazya sarve paNa dravyo palaTAya ja che. mATe paryAyanI apekSAe anitya paNa che. A jainadarzana paraspara virodhI lAgatI bAbatono paNa sApekSabhAva lagADIne samanvaya tarapha AgaLa vadhe che. tethI saMkalezane zamAvanAra che. AtmA Adi padArthone ekAnta nitya mAnavAmAM pratikSaNe temAM thatuM paryAyonuM je parivartana che teno apalopa thaI jAya che. eTale padArthanA vAstavika svarUpane kahenArUM te darzana rahetuM nathI. evI ja rIte ekAnta anitya (mAtrakSaNavata) mAnavAmAM paNa dravyAzrayI je dhRvatva che. teno apalopa thaI jAya che. tethI te darzana paNa vastugata yathArtha svarUpanuM pratipAdaka rahetuM nathI. anne A dhRvatva ghaTAvavA te bauddhadarzanane "vAsanA athavA saMtAna" nI kalpanA karavI ja paDe che. te vAsanA athavA saMtAnane jo nitya mAne to sarvavastuo kSaNika che evo pote mAnelo kSaNikavAda ja uDI jAya che ane jo anitya mAne to kSaNaparaMparAthI saMtAna ke vAsanA jevo koI alaga padArtha siddha ja thato nathI. tethI te paNa ekAta kSaNika ja thaI jAya che. Ama A badhAM ja darzanomAM ekAte eka eka tattva ja svIkArAyuM hovAthI bIjI bAjunA svarUpano apalApa ja karanArI A dRSTio che. tethI apUrNa che. ayathArtha che ane paraspara virodha karanArI che. ane A badhI dRSTio (darzana) mithyASTi che. Ama sarve paNa darzano ekAnta eka eka aMzasparzI ja mAtra hovAthI ItaraaMzanA apakSApaka hovAthI vastunA yathArthasvarUpanA pratipAdaka thatA nathI mATe mithyASTi che. jainadarzana sApekSabhAve ubhayasvarUpanuM pratipAdaka hovAthI vastunA paripUrNa svarUpane samajAvanAra bane che. mATe samyagdarzana che sAcu darzana che. yathArtha darzana che. TIkAno pATha - khyApi vyArthiva paryAyArthinayAbhyAM prad zAstram 3nUna vaizeSikazAstrapraNetrA, dravyaguNAdeH padArthaSaTkasya nityAnityaikAntarUpasya tatra pratipAdanAt / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ kANDa-3 - gAthA-48-49 sanmatiprakaraNa prazna - sAMkhyadarzana nityAMza mAtrane ja kahetuM hovAthI ane bauddhadarzana anityAMza mAtrane ja kahetuM hovAthI apUrNa - ane mithyArdaSTi bhale ho paraMtu naiyAyika ane vaizeSikadarzana to nitya-anitya, sAmAnya-vizeSa, ema ubhayAMzane kahenAra ane mAnanAra hovAthI te to jainadarzananI jema paripUrNadarzana ane samyagdarzana kahevAze ja ne ? to zuM A darzanane samyagdarzana kahevAya ? ke samyagdarzana na kahevAya ? 344 uttara - nA, A nyAyadarzana ane vaizeSika darzana paNa samyagdarzana nathI. kAraNa ke te darzano dravyAstika naya ane paryAyAstika naya ema banne nayane tathA banne nayane mAnya evuM anukrame nityatva-anityatva ityAdi mAne che kharA, paraMtu banne nayo pota potAnA viSayanuM svataMtrapaNe ja pratipAdana kare che. paraMtu sApekSabhAve pratipAdana karatA nathI. kAraNa ke naiyAyika - vaizeSikonuM kahevuM evuM che ke paramANuAtmaka pRthvI-jala-teja ane vAyu je che te tathA AkAza-kAla-dizA AtmA ane mana A padArtho kevaLa ekalA nitya ja che. A dravyo je nitya che te anitya nathI. tathA kAryAtmaka pRthvI-jala-teja vAyu (jema ke ghaTa-paTaghara-hATa) vigere sthUlapadArtho je che te ekalA anitya ja che A je padArtho anitya che te nitya nathI. Ama nityatva ane anityatva banne mAnavA chatAM bannene svataMtrapaNe ekalA ekalA mAnatA hovAthI mithyArdaSTi che apUrNa che. jyAre jainadarzana jagatamAM rahelA paramANuAtmaka pRthvI-jala-teja-vAyu hoya ke sthUlakArya rUpa pRthvI-jala-teja-vAyu hoya, ke AkAzAdi koI paNa dravya hoya Ama sarve dravyone nitya ane anitya banne bhAvavALAM kahe che. kAraNa ke paramANu Atmaka nitya lAgatAM pRthvI-jala-teja-vAyu ane AkAzAdi dravyo paNa anAdi-anaMta hovAthI dravyasvarUpe jarUra nitya che. paraMtu pratisamaye potAnA guNadharmonI parAvRttine anusAre navA navA paryAyane avazya pAme ja che. tethI nitya evAM te dravyo paryAyArthikanayane AzrayI anitya paNa avazya che ja. evI ja rIte ghaTa-paTa-ghara-hATa vigere sthUla kAryarUpe rahela pRthvI-jala-tejavAyu kAryAtmaka hovAthI anitya hovA chatAM paNa mUlabhUta dravya svarUpe anAdi-anaMta hovAthI dravyArthikanayanI dRSTie nitya paNa che ja. Ama A saMsAramAM je koI nitya padArtha bhAse che te paNa paryAya svarUpe anitya paNa che. ane je koI padArtha anitya bhAse che te paNa dravya svarUpe nitya paNa che ja. paramANuthI prAraMbhIne AkAza sudhInAM samasta dravyo dravyarUpe nitya ane paryAyarUpe anitya Ama ubhayAtmaka ja che paNa vaizeSikAdi darzanakAronA mata pramANe ekAnte eka nitya ja ane bIjuM anitya ja che. A pramANe teo jevuM mAne che tevuM jagata nathI. For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ 345 sanmatiprakaraNa kADa-3 - gAthA-48-49 - vaizeSikAdi darzanakAro nitya ane anitya ema ubhaya mAnatA hovA chatAM paraspara nirapekSa mAnatA hovAthI judA-judA sthAne nitya ane anitya mAne che. paNa eka ja sthAne banne sApekSabhAve sAthe hoya tema mAnatA nathI. tevI ja rIte sAmAnya ane vizeSanI bAbatamAM paNa jANavuM. teo sAmAnya ane vizeSa Ama banne mAne che. paraMtu te banne paraspara ekalA ekalA svataMtra che Ama mAne che. sApekSapaNe banne ekI sAthe hoya tema mAnatA nathI tethI mithyASTi che. nava dravya, covIsa guNo ane pAMca kriyA ATalA padArthamAM sAmAnya (sattA) rahe che tyAM vizeSa rahetuM ja nathI. vizeSa vinAnuM kevala ekaluM sAmAnya ja rahe che. ane vizeSo nityadravyavRtti che tyAM sAmAnya rahetuM nathI. Ama paraspara nirapekSa evA sAmAnya-vizeSa che Ama mAnatA hovAthI ekAntavAdI banavAthI ane jagatanuM svarUpa tevuM na hovAthI mithyAdRSTi che. jainadarzana A bAbatamAM ema jaNAve che ke jagatanA saghaLA ya paNa bhAvo abhedadRSTie sAmAnyAtmaka paNa che. ane bhedadaSTie vizeSAtmaka paNa che. je sAmAnyAtmaka che te ja bIjAnayanI apekSAe vizeSAtmaka paNa che ane je vizeSAtmaka che te ja anyAyanI apekSAe sAmAnyAtmaka paNa che. sarvatra sAmAnya-vizeSa ema ubhayAtmakapaNuM che. tathA vaLI - "sAmAnya ane vizeSa" nAmanA svataMtra be padArtho che ane te dravyaguNa-karmathI tathA samavAya-abhAvathI alaga padArtha che. ane potapotAnA AdhArabhUta dravyomAM samavAyasaMbaMdhathI rahe che. Ama paNa vaizeSikAdi mAne che. hakIkatathI joIe to AvA prakAranA svataMtra koI be padArtho che ja nahIM. kAraNa ke sAmAnya ane vizeSa A banne sarve dravyonA dharmo che. eTale ke te banne svataMtra dharma nathI paNa dharma che. padArtha nathI paNa jIva pudgalAdi padArthonA dharma che. padArthonuM sAmAnyAtmaka ane vizeSAtmaka svarUpa che. tethI sarve padArtho pote ja sAmAnyAtmaka (sAmAnya dharmavALA) ane vizeSAtmaka (vizeSa dharmavALA) che. A rIte sAmAnya ane vizeSa e svataMtra padArtho nathI tethI teone joDavA mATe samavAyasaMbaMdha mAnavAnI paNa jarUra rahetI nathI. jainadarzanakAra tIrthakara bhagavaMto Ama kahe che ane jagatamAM rahelA saghaLA paNa padArtho A rIte ja che. tathA pratyakSa paNa Ama ja jaNAya che. A kAraNe vaizeSikAdi darzanakAro ekAntavAdI hovAthI tathA svataMtrapaNe padArthaya mAnatA hovAthI ane jagatamAM tema na hovAthI teo mithyAvAdI che. mithyAdRSTi che. te 48-49 / ekAnta satkAryavAda ke ekAnta asatkAryavAdamAM AvatA doSo - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 kASTha-3 - gAthA-50 sanmatiprakaraNa je saMtavAyadose, sakkolUyA bhaNaMti saMkhANaM / saMkhA ya asavvAe, tesiM savve vi te saccA // 50 // yAn sadvAdadoSAn zAkyaulUkyA bhaNanti sAhyAnAm / sADakhyAzcAsadvAde, teSAM sarve'pi te satyAH // 50 / / gAthArtha - zAkyo (bauddho) ane aulukyo (vaizeSiko) sAMkhyone satkAryavAda mAnavAmAM je je doSo kahe che. tathA sAMkhyo teonA (zAkya ane aulukyonA) asatkAryavAdamAM je je doSo kahe che. te sarve paNa doSo sAcA che. / 50 || TIkAno pATha - yAntisarvapakSe dravyAstiSNupatipavAthagrupane viyaunUkyA doSAn vadanti sAMkhyAnAM kriyAguNavyapadezopalabdhyAdiprasaMgAdilakSaNAn - te sarve'pi teSAM satyA ityevaM sambandhaH kAryaH / te ca doSA evaM satyAH syuH, yadyanyanirapekSanayAbhyu* pagatapadArthapratipAdakaM tatzAstraM mithyA syAt, nAnyathA, prAgapi kAryAvasthAta ekAntena tatsattvanibandhanatvAt teSAm, anyathA kathaJcitsattve'nekAntavAdApatterdoSAbhAva eva syAt / sAMkhyA api asatkAryavAdadoSAn asadakaraNAdIn yAn vadanti, te sarve teSAM satyA eva, ekAntA'sati kAraNavyApArAsambhavAdanyathA zazazRGagAderapi kAraNavyApArAdutpattiH syAt / vivecana - kAraNamAM kArya sat (vidyamAna) che ane pragaTa thAya che ke kAraNamAM kArya asat (avidyamAna) che ane pragaTa thAya che. A viSaya upara darzanakAronI mAnyatA bhinna bhinna pravarte che. ghaTa e mATImAMthI thAya che. paTa e takhtamAMthI thAya che. alaMkAro e suvarNamAMthI thAya che. tela e talamAMthI thAya che. Ama sarvatra kArya-kAraNabhAva jANIto che. tyAM mATI-tanta-suvarNa ane tala nAmanA cAre kAraNone jainadarzanamAM upAdAnakAraNa kahevAya che. ane nyAya-vaizeSika darzanomAM samAyikAraNa kahevAya che. tathA ghaTa-paTa-alaMkAra ane tela A cAre te te kAraNomAMthI pragaTa thatAM kAryo che. A cAra to vastusthiti samajAvavA mATe udAharaNo che. paraMtu sarvatra kArya-kAraNabhAva A rIte jANavo. mATI-tanta Adi kAraNomAM ghaTa-paTa Adi kAryo vidyamAna che ane pragaTa thAya che. Ama mAnavuM te "satkAryavAda" kahevAya che. tathA te ja mATI-tanta Adi kAraNomAM ghaTapaTa Adi kArya avidyamAna che ane pragaTa thAya che. Ama mAnavuM te "asatkAryavAda" che. sAMkhyadarzananA anuyAyIo satkAryavAdI che. kAraNa ke teo kAraNamAM kAryanI sattA che. ane utpanna thAya che. ema mAne che. A kAraNathI teo amedavAdI paNa kahevAya che. ane zAkyo tathA aulukya (eTale ke bauddho ane vaizeSiko) tathA teonA anuyAyIo asatkAryavAdI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kADa-3 - gAthA-50 347 che. kAraNa ke teo kAraNamAM kArya avidyamAna che. (asat che) ane utpanna thAya che tema mAne che. A kAraNathI teo bhedavAdI paNa kahevAya che. sAMkhyo abhedakAryavAdI hovAthI satkAryavAdI che ane bauddho tathA vaizeSiko bhedakAryavAdI hovAthI asatkAryavAdI che Ama hovAthI A banne darzanakAro sAmasAmA ekabIjAnuM jorazorathI khaMDana kare che ane paraspara doSo Ape che. satkAryavAdI asatkAryavAdIne ane asatkAryavAdI satkAryavAdIne paraspara doSo Ape che. tyAM prathama satkAryavAdI evA sAMkhyo asatkAryavAdI evA bauddhone ane vaizeSikone kevA kevA doSo Ape che ? te kahe che. sAMkhyonuM kahevuM che ke mATImAM ghaTa che to ja utpanna thAya che. ghaTa banAvavA mATe loko mATI ja kema lAve che ? patthara kema lAvatA nathI ? ghaTa banAvavA takhta kema lAvatA nathI? loko samaje che ke pattharamAM ke takhtamAM ghaTa nathI. paNa mATImAM ja ghaTa che. tethI nizcita thAya che ke mATImAM ghaTa che ja. A rIte paTa banAvanAra takhta ja kema lAve che ? mATI kema lAvatA nathI ? teo samaje che ke paTa tattvamAM ja che. mATImAM nathI. mATe mATImAM ghaTa, tattvamAM paTa, suvarNamAM alaMkAra ane talamAM tela sat che ane cakradaMDAdi-turIvemAdi sAmagrI prApta thatAM sat evAM te te kAryo pragaTa thAya che. Ama sAMkhyo kAraNamAM kArya abhedabhAva raheluM che. sat che. ane sAmagrIthI pragaTa thAya che. AvirbhAva pAme che. AvuM mAne che. tethI te abhedavAdI ane satkAryavAdI kahevAya che. bauddho ane vaizeSikonuM kahevuM che ke mATImAM ghaTa nathI to ja utpanna thAya che jo ghaTa banyA pahelAM paNa mATI kAle ja mATImAM ghaTa sat hoya to daMDacakrAdi sAmagrI lAvavAnI ane ghaTa banAvavAnI zI jarUra ? mATI kAle ja jo ghaTa che to te samaye ja jalAdhArAdi ghaTakArya thavA lAgo. tanatumAM paTa jo prathamathI che ja to turIvemAdi lAvavAnI ane vaNakare prayatna karavAnI zI jarUra che ? tatukAle ja zarIra AcchAdanAdi paTakArya thavA lAgo. suvarNakAle ja alaMkAro jo hoya to ghaDAvavAnI zI jarUra? te suvarNa ja alaMkAra rUpe zarIra upara dhAraNa karAo. talamAM tela jo prathamathI che ja. to ghANImAM pIsavAnI zI jarUra ? talathI ja purI taLavAnuM tela kArya thaI jAo. tathA rasoInuM kArya paNa thaI jAo. paNa Ama thatuM nathI. mATe kAraNamAM kArya nathI. kAraNathI kArya bhinna che ane tene tene ucita sAmagrI maLavAthI ja te te kArya utpanna thAya che Ama bauddho ane vaizeSiko kAraNathI kArya bhinna che kAraNamAM kArya sat nathI paNa asat che. sAmagrI maLavAthI utpanna thAya che evuM mAne che tethI te bhedavAdI eTale ke asatkAryavAdI kahevAya che. bannenI dRSTi judI judI che tethI mAnyatAbheda che. mAnyatAno bheda thavAthI eka bIjA eka bIjAne vairAyamAnavRttithI jotA chatA aneka doSo Ape che. sauthI prathama sAMkhyonA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 kADa-3 - gAthA-51 sanmatiprakaraNa mAnelA satkAryavAdamAM bauddho ane vaizeSiko AvA prakAranA doSo Ape che ke jo kAraNamAM kArya potAnI utpattinI pUrve paNa sat ja che. to tene utpanna karavAno puruSArtha karavAnI zI jarUra ? tathA utpAdaka evI daMDacakrAdi sAmagrI lAvavAnI zI jarUra ? mATI kAle ja jalAdhArAdi ghaTakArya thaI javuM joIe kAraNa ke tamArA mate to prathamathI ja kArya tyAM che ja. paNa Ama thatuM nathI. mATe te sAMkhya ! tAro mAnelo satkAryavAda mithyA che. Ama mAnavAmAM tamane AvA prakAranA aneka doSo Ave che. evI ja rIte bauddhone ane vaizeSikone sAMkhyo kahe che ke he bauddha tathA vaizeSika ! jo kAraNamAM kArya asat hoya avidyamAna hoya ane thatuM hoya to game te kAraNamAMthI game te kArya thavuM joIe, jo mATImAM ghaTa nathI ane thato hoya to mATInI jema tajumAMthI paNa ghaTa banavo joIe, tajumAM jo paTa na hoya ane thato hoya to tanunI jema mATImAMthI paNa paTa banavo joIe. suvarNamAM jo alaMkAro sat na hoya ane thatA hoya to suvarNanI jema pattharamAMthI paNa alaMkAro banavA joIe. talamAM tela na hoya ane nIkaLatuM hoya to retImAMthI paNa tela nIkaLavuM joIe kAraNa ke vivakSita kAraNamAM jema kArya nathI ane thAya che to tenAthI itaramAMthI paNa kArya thavuM joIe. kAraNa ke tyAM to kArya nathI ja. tethI tyAM paNa thavuM joIe. paNa AkhA jagatamAM kyAMya Ama dekhAtuM nathI. mATe je je kAraNamAMthI je je kArya thAya che te te kArya te te kAraNamAM asat nathI. paNa sat che. ane sat che to ja thAya che. Ama sAMkhyo bauddhone ane vaizeSikone kahe che. A pramANe bauddho tathA vaizeSiko sAMkhyone sAMkhyonA mAnelA satkAryavAdamAM je je doSo Ape che. tathA sAMkhyo bauddhone ane vaizeSikone teoe mAnelA asatkAryavAdamAM je je doSo Ape che te sarve paNa doSo sAcA che. kAraNa ke A sarve vAdIo ekAnta vAdIo che. ane ekAnta sat athavA ekAnta sat mAnatA hovAthI AvA doSo Ave ja che. teoe kAryane ekAnta sat tathA ekAnta asat mAnyuM che tethI ja teone doSo Ave che. ISOI prazna - jo ekAnta sat athavA ekAnta sat evuM kArya mAnavAmAM doSo ja Ave che. to zuM mAnIe to koI doSa na Ave ? ane tame jema kaho tema mAnavAmAM kema doSo na Ave ? uttara - A bAbata have pachInI 51mI gAthAmAM kahevAya che. // 50 / te u bhayaNovaNIyA, sammaiMsaNamaNuttaraM hoti / jaM bhavadukkhavimokkhaM, dovi na puraMti pADikkaM // 51 / / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ 349 sanmatiprakaraNa kArDa-3 - gAthA-51-52 natthi puDhavIvisiTTho, "ghaDotti" jaM teNa jujjai aNaNNo / i , "gha' tti baM, yAsi puDhavI to mALo | 12 5 tau tu bhajanopanItau samyagdarzanamanuttaraM bhavataH / yad bhavaduHkhavimokSaM dvAvapi na pUrayataH pratyekam // 51 / / nAsti pRthvIviziSTo "ghaTa" iti yattena yujyate'nanyaH / / yatpunaH "ghaTa" iti pUrvaM na cAsIt pRthvI tato'nyaH // 52 // gAthArtha - te banne nayo jo bhajanAe (sApekSapaNe) lagADAya to te banne nayo anupama samyagdarzana paNAne pAme che. je kAraNathI banne nayo paNa jo eka eka chuTA chuTA hoya to bhava saMbaMdhI duHkhono vimokSa karAvI zakatA nathI. A pa1 || viziSTa (atyajA bhinna) ghaTa nathI. tethI te abhinna paNa saMbhave che. tathA pUrve rahelI je mATI che te (ghaTa banyA pUrve) ghaTa rUpe nathI. tethI ghaTa bhinna paNa che. te para II vivecana - uparanI gAthA 50 mAM satkAryavAda ane asatkAryavAdamAM je koI doSo ApavAmAM AvyA che. te saghaLA doSo sAcA che. ane AvA prakArano ekAnta mAnavAmAM doSo Ave ja che. kAraNa ke A banne dRSTio eka bAju ja jotI hovAthI bIjI bAju jovAmAM sarvathA aMdha che. "eka bAju ja jovuM ane bIjI bAju na jovuM" A uNapane lIdhe te banne mAnyatAomAM doSo AvI ja jAya che. paraMtu jo A banne vicArasaraNIne yathAsthAne niyukta karIne banneno paraspara samanvaya karavAmAM Ave eTale ke yathArtha rIte goThavavAmAM Ave to eka bIjAnI bAkI rahelI uNapa TaLI javAnA kAraNe paripUrNa dRSTi bane che. vastunA yathArtha svarUpane (eTale ke vAstavika svarUpane tathA paripUrNa svarUpane) samajAvanArI dRSTi bane che. jethI banne pakSe kahelA doSomAMno eka paNa doSa Avato nathI. - je satkAryavAda che te zaktinI apekSAe eTale ke dravyagatazaktinI apekSAe che. arthAt dravyArthika nayanI che ane je asatkAryavAda che te utpattinI eTale pragaTapaNAnI apekSAe arthAt paryAyArthika nayanI apekSAe che. mATImAM ghaTa avazya sat che. paraMtu te zaktinI apekSAe ja sat che sarvathA sat nathI. mATImAM ghaTa banavAnI zakti che. mATe zaktithI tyAM ghaTa sat che. paNa utpatti haju thaI nathI. tethI utpattinI apekSAe tyAM ghaTa sat nathI. A kAraNe utpatti karavA mATe daMDacakrAdi sAmagrInI jarUra rahe che. prayatnavizeSa paNa karavAno rahe che. kartA-karma karaNa Adi kArakonI AvazyakatA paNa rahe ja che. tethI prayatna karyA pahelAM jalAdhArAdi ghaTasaMbaMdhI kAryo ane tenA vyavahAro thatA nathI. Ama Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 kADa-3 - gAthA-51-52 sanmatiprakaraNa zaktithI ghaTa sat hovA chatAM paNa utpattithI asat paNa che. sAMkhyoe ekAnta sarvathA kAraNamAM kArya sat mAnyuM che. te mATe tene bauddho tathA vaizeSiko doSa Ape che. ane ApI zake che. tathA ekAnta sat mAnavAthI AvA prakAranA doSo avazya Ave ja che. A kAraNathI te doSo sAcA che. evI ja rIte bauddha-vaizeSikoe kArya thayA pahelAM kAraNamAM kAryane sarvathA asat mAnyuM che. tethI tene paNa doSo Ave ja che. kAraNa ke ekAtte asat nathI. utpattinI apekSAe jema asat che. tema zaktinI apekSAe sat paNa che. utpatti thaI nathI. tethI jema daMDacakrAdi sAmagrI lAvavI paDe che. prayatnavizeSa karavo paDe che. sarvakArako joDavAM paDe che. chatAM zaktithI sat paNa che mATe ghaTa banAvavA mATI ja lavAya che. tanta lavAtA nathI. mATImAM ja zaktithI ghaTa rahelo che. tenumAM nahIM. Ama zaktithI kAraNamAM kArya vidyamAna che. Ama mAnavAthI te te kArya karavAnA kALe te te pratiniyata mATI-tanta Adi kAraNonuM ja AdAna-pradAna thAya che. game te kAraNamAMthI game te kArya nIpajatuM nathI. tethI 3nI jema sat paNa bauddha-vaizeSikoe svIkArI levuM joIe. banne dRSTiono ekAnta Agraha jo tyajI devAmAM Ave ane yathAsthAne goThavIne banneno samanvaya jo karavAmAM Ave to badhA ja doSo TaLI jAya che. dRSTi paripUrNa, yathArtha, nirmaLa ane zuddha bane che. vastutattvanuM AvuM ja vAstavika svarUpa che. kAraNamAM kArya je sat che te zaktinI apekSAe che. tirobhAvanI apekSAe che. eTale kAryane pragaTa karavA mATe daMDacakrAdi sAmagrInI AvazyakatA ane tenI utpattine anurUpa prayatnavizeSanI paNa AvazyakatA rahe ja che. te mATe ja utpatti thayA pUrve kAraNakAle vyakta kAryasaMbaMdhI jalAdhArAdi vyavahAro saMbhavatA nathI. A ja pramANe kAraNamAM kArya asat paNa jarUra che paraMtu te utpattinI apekSAe asat che. sarvathA asat nathI. mATImAM haju ghaTa pragaTa nathI thayo mATe asat che. paraMtu zaktinI apekSAe asat nathI, sat che. mATImAM ja ghaTa banavAnI zakti che. pattharamAM ke takhtamAM ghaTa banavAnI zakti nathI. tethI pratiniyata kAraNamAM ja kAryanI sattA zaktinI apekSAe hovAthI pratiniyata kAraNamAMthI ja pratiniyata kArya thAya che. game te kAraNamAMthI game te kArya thatuM nathI. A rIte vicAratAM je je kAraNamAM je je kArya utpanna karavAnI zakti che. te te kAraNamAMthI ja te te kArya thAya che. mATe te te kArya te te pratiniyata kAraNamAM zakti apekSAe sat che. tathA kAraNamAM zaktinI apekSAe kArya jo sat che to ja pragaTa thAya che jo kAraNamAM kArya zakti apekSAe sat na ja hota to pragaTa na ja thAta. tathA paryAya paNe pragaTa thavA rUpe, eTale ke utpattinI apekSAe pota potAnA kAraNamAM te te kArya asat paNa avazya che ja. te mATe tene utpanna karavA sAmagrInI ane Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-3 - gAthA-51-para 351 prayatnavizeSanI AvazyakatA avazya rahe ja che. tathA te te kArya banyA pahelAM kAryasaMbaMdhI jalAdhArAdi ke zarIrAcchAdanAdi vyavahAro thatA nathI. kAraNa ke tirobhAve hovA chatAM paNa utpattirUpe eTale ke AvirbhAva rUpe te te kAryo haju kAraNakAle thayAM nathI. Ama jo zaktinI apekSAe sat ane utpattinI apekSAe asat ema banne dRSTi mAnavAmAM Ave ane te banneno yathAsthAne samanvaya karavAmAM Ave to koI doSo saMbhavatA nathI. nirdoSa anupama samyagdarzana banI jAya che. A ja vAta eka udAharaNa ApIne paramI gAthAmAM samajAve che ke je mATI che tenAthI bhinna (eTale ke judo) ghaTa banato nathI. paNa mATI pote ja ghaTapaNe pariNAma pAme che. tethI mATIthI ghaTa bhinna nathI. jo bhinna hota to 1 kilo mATInA banAvelA ghaTanuM vajana 1 kilo mATI ane 1 kilo ghaTa banavAthI 2 kilo vajana thavuM joIe tathA ghaTa ane mATI be padArtha dekhAvA joIe. paNa vajana Dabala thatuM nathI ane be padArtho judA judA hoya ema dekhAtuM paNa nathI. tethI kArya-kAraNa abhinna che. ane kAraNamAM ja kArya sat che. anyatra te kArya sat nathI tathA pUrvakAlamAM eTale ke mATInA kAlamAM ghaTa pragaTa thayelo jaNAto paNa nathI ane ghaTasaMbaMdhI jalAdhArAdi vyavahAro thatA paNa nathI. tethI mATIthI ghaTa kaMIka bhinna paNa che. jo mATI ane ghaTa sarvathA abhinna ja hota to mATIkAle paNa ghaTa dekhAvo joIe ane ghaTanA jalAdhArAdi vyavahAro paNa thavA joIe. paraMtu te ghaTa dekhAto nathI. tathA vyavahAro paNa saMbhavatA nathI. ghaTadarzana ane ghaTasaMbaMdhI vyavahArono saMbhava ghaTakAle ja thAya che, mATe mATIthI ghaTa kaMIka bhinna paNa che. tethI mATIkAle ghaTa tirobhAvanI apekSAe sat ane AvirbhAvanI apekSAe asat che tethI ja sAmagrIthI utpanna thAya che. A rIte "sat - asat" ema ubhaya mAnavAmAM tathA kArya-kAraNa "bhinna - abhinna" ema ubhaya mAnavAmAM ja yathArthavAda che nirdoSatA che. A ja sAco mArga che. anupama evI sAcI daSTi che samyagdarzana che A ja jainadarzana che. zaktinI apekSAe kAraNamAM kArya je sata samajAvavAmAM AvyuM che. te dravyArthikanaya che. dravya pote te te paryAya pAmavAnI zakti dharAve che tethI bhUta-bhAvinA tamAma paryAyo zaktinI apekSAe arthAt dravyArthikanayanI apekSAe dravyamAM chatA che. sat che abhinna che. tethI vivakSita evuM koI paNa eka dravya bhUtakALamAM pasAra karelA ane bhAvimAM AvavAvALA sarva paryAyothI tirobhAve bhareluM che. anaMta paryAyavALuM dravya che. atIta ane anAgata ema sarve paryAyo dravyamAM tirobhAve vidyamAna che. sat che. ane tethI ja sarvajJa kevalI bhagavaMto dravyamAM rahelA che te anaMta paryAyone joI zake che. A kAraNe ja kramabaddhaparyAya paNa che ja. paraMtu te kevalI bhagavAnanA kevaLajJAnamAM jhaLake che ane vastumAM tirobhAve rahelA che. teno Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArDa-3 - gAthA-53 35ra sanmatiprakaraNa AvirbhAva karavA purUSArthanI jarUriyAta rahe ja che. tethI chaghalve kramabaddha paryAyane pradhAna karIne purUSArthano tyAga karavo joIe nahIM. tathA utpattinI apekSAe kAraNamAM kArya je asat samajAvavAmAM AvyuM che. te paryAyArthikanaya che. paryAyasvarUpe kArya haju pragaTa thayuM nathI tene karavuM paDe che. tethI daMDacakrAdinI sAmagrInI ane prayatnavizeSanI AvazyakatA paNa rahe che. tenAthI ja te te kArya utpanna thAya che. pragaTa thAya che. mATe kArya utpanna thayA pahelAM mATI - tatumAM kAraNakAle ghaTa-paTa kArya AvirbhAva rUpe asat che arthAt nathI. tethI ja tenA jalAdhArAdi ane zarIrAcchAdanAdi vyavahAro thatA nathI. A paryAyArthikAya che. Ama banne nayone sApekSa rAkhIne sa-asat ubhayavAda mAnavo te ja sAco mArga che. // 51-52 / kharekhara to sarvatra A ekAntavAda je mAnavAmAM Ave che. te ja sarvathA khoTo che. anekAntavAda vALI dRSTi ja sAcI che. A vAtane sacoTapaNe sAbita karavA mATe jema "sa-asa" ane "bheda-abheda"nA ekAntavAdanuM nirasana karyuM. tema kAla-svabhAva-niyatipUrvakRta karma ane purUSa A pAMca kAraNonA paNa ekAntavAdo mithyA ja che. te samajAvatAM kahe che ke - kAlo sahAva NiyaI, puvakayaM purisakAraNegaMtA / micchattaM te ceva uvvaM, samAsao hoti sammattaM / / 53 / / kAlassvabhAvo niyatiH pUrvakRtaM puruSakAraNaikAntAH / mithyAtvaM te caivApUrvaM samAsato bhavati samyaktvam / / 53 / / gAthArtha - kAla, svabhAva, niyati, pUrvakRta karma ane puruSa (jIva) A pAMce - kAraNonA te te ekAntavAdo mithyAtva che. paraMtu teono paraspara samanvaya karavAthI te pAMce vAdo apUrva sabhyatvabhAvane pAme che. je pa3 || TIkAno pATha - na-svabhAva-niyati-pUrva-puruSaIRIST: pAntA: sarvepi ekakA mithyAtvam / ta eva samuditAH parasparAjahavRttayaH samyaktvarUpatAM pratipadyante iti tAtyartha che vivecana - "ekAntavAda" no Agraha ja bhayaMkara che. duHkhadAyI che. mithyAtva che. ayathArtha che. sarve paNa bhAvo sat-asat, bheda-abheda, sAmAnya-vizeSa, nitya-anitya, vAcya-avAcya, ema ubhayAtmaka che anekAntAtmaka che. je vastu jema che te vastu tema mAnavAmAM ja DahApaNa che. buddhi che. samyagdarzana che. A viSaya upara kAlAdi pAMca kAraNonA ekAnta - anekAntavAdanI carcA graMthakArazrI kare che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kADa-3 - gAthA-53 353 kAlAdi pAMcamAMnA koI eka ekane ja kAraNa mAnIne bIjAM kAraNono apalApa karanArAM ghaNAM darzano che. A jagatamAM mithyA mAnanArAono toTo ja kyAM che ? jema naTavaiyAne nAcavAnA aneka prakAro hoya che. tema mithyAtvamoha nAmano rAjA A saMsArI jIvone naTavaiyAnI jema aneka mithyA mAnyatAo dvArA nAca nacAve che. te ja darzanavAda che. AvA prakAranI ekAnta mAnyatA dharAvanArAM aneka darzano che. te saghaLAM darzano ekAntavAdavALAM hovAthI miththArUpa che. temAMnA eka eka ekAntavAdInuM kahevuM A pramANe che - (1) kAlaikAntavAdI - badhAM kAryo kAlakAraNathI ja thAya che. kAla ja sarvanuM kAraNa che. ThaMDI, garamI, varasAda pota potAnA kALe ja (zIyALAmAM - unALAmAM ane comAsAmAM ja) Ave che. dareka jAtanAM phaLo tathA zAkabhAjI pota potAnA RtukALe ja Ave che. garbhAdhAnAdi kAryo yuvAvasthAnA kALe ja thAya che yogyakALe ja caMdra-sUrya uge che ane Athame che. A badhAM daSTAnno jotAM kALa ja sarvakAryanuM kAraNa che. Ama kahIne kAlavAdI kAlane ja kAraNa jaNAve che. ane bIjAM kAraNo dekhAtAM hovA chatAM te vAdI bIjAM kAraNono apalApa kare che. (2) svabhAvekAntavAdI - badhAM ja kAryo phakta svabhAva nAmanA kAraNathI ja thAya che. svabhAva e ja kAryamAtranuM kAraNa che. jema ke kAMTAo aNIdAra kema ? phulo komaLa kema ? caMdra zItaLa ane sUrya uSNa kema? pazuo bhUmi upara ja cAle, mAchalAM - deDakAM pANImAM ja cAle ane pakSIo AkAzamAM ja uDe Ama kema ? agni bALe ane pANI ThAre Ama kema ? javAba eka ja che. teno teno tevo tevo svabhAva. mATe svabhAva ja sarvakAryanuM kAraNa che. svabhAvavAdIne eka svabhAva ja kAraNa dekhAya che. (3) niyativAdI - saMsAramAM je kAMI thAya che ane thaze te saghaLuM ya niyatine AdhIna che. niyati vinA bIju koI ja kAraNa nathI. niyati eTale bhAvibhAva. "Ama thavAnuM ja avazya niyata che. atyanta nizcita. bhAvimAM je thavAnuM hoya te ja thAya che. tene koI mithyA karI zakatuM nathI. ane je na thavAnuM hoya tene koI karI zakatuM nathI. rAmacaMdrajIne dazaratha rAjA ja (eTale ke potAnA pitA ja) rAjya ApavAnA hatA, vasiSTha RSi jevA mahAjyotiSI mUhurta jonArA hatA. chatAM te ja mUhurta rAjyane badale vanavAsa maLyo. strI saMbaMdhI kalezane kAraNe laMkAno nAza thaze ema mahAjyotiSIoe kahyuM hatuM. bibhISaNa Adi aneka mahArathIoe te rokavA prayatna paNa karyo. chatAM aMte tema ja thayuM. mATe bhAvinA lekha je lakhAyA hoya che tema ja thAya che. tethI niyati ja sarva kAryanuM kAraNa che. ekAnta niyati vAdIne Ama ja dekhAya che. (4) pUrvakRta karma - A saMsAramAM sarve paNa kAryo pUrve karelA karma pramANe ja thAya che. pUrve kareluM karma ja sarvanuM mUla che. gayA bhavathI A jIva janme che tyArathI ja pUrvasaMcita Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 kiATha-3 - gAthA-53 sanmatiprakaraNa karma laIne ja Ave che. paramAtmA zrI mahAvIra prabhu ATalI badhI uMcI viralavibhUti hovA chatAM paNa pUrvabaddha karmonA udayathI ghaNA upasargo pAmyA. ghaNA ghaNA purUSone ane satI strIone pUrvabaddha karmonA udayathI aneka duHkho AvyAM. mATe pUrvakRta karma ja sarva kAryonuM kAraNa che. karmavAdIne karma ja kAraNa dekhAya che. (5) purUSavAda - A saMsAramAM je koI kArya thAya che. te saghaLAM kAryo puruSathI ja (jIvanA prayatnavizeSathI ja athavA IzvarAdi purUSavizeSathI ja) thAya che. jIva pote kArya karavA mahenata kare to ja te te kArya thAya che. nasIba upara AdhAra rAkhIne ghera besI rahe to kaMI phaLa maLatuM nathI. nAnA-moTA tamAma jIvo pota potAnA kAryo sAdhavA prayatnavizeSa ja kare che ane jo prayatna vizeSa kare che. to ja te te kArya thAya che. te mATe saghaLAM kAryo puruSane (puruSanA prayatnane) ja AdhIna che. (ahIM koI loko purUSano artha purUSa vizeSa eTale ke IzvaravizeSa paNa kare che. tethI saghaLAM paNa kAryo purUSavizeSathI eTale ke IzvaravizeSavaDe ja karAyAM che. Izvara jo kartA na hota to kaMI thAta nahIM. Izvara nAmanA purUSavaDe ja sakala kAryo thAya che. Ama paNa koI koI kahe che.) "puruSa huM sarva, bhUta, vacca mAdhyam' Ama puruSavAdIne sarva kAryo puruSathI (eTale ke jIvanA prayatnathI athavA IzvarathI) ja jaNAya che. A pAMce vAdo ekAntavAda che. pota potAnA pakSanAM ja gANAM gAya che. eka bIjAthI sarvathA nirapekSa che. tethI ja laDavaiyA svabhAvavALAM che. ane arasaparasa visaMvAda ubho karIne virodha vyakta kare che. pota pote mAnelI mAnyatA upara ja majabUta pakkaDavALA che. potAnuM je mAneluM che te ja sAcuM che AvA haThAgraha vALA che. bIjI bAju to jotA ja nathI. tethI apUrNa che. ane ekAntaAgrahI hovAthI mithyAtvI che. A saghaLA vAdo Itara kAraNonA apakSApaka hovAthI sAcA nathI. yathArtha nathI. juThA che. paraspara virodha karanArA che. laDavaiyA che. vairAyamAnavRttivALA che. vAstavikSaNe jo vicArIe to vastusvarUpa pAMca kAraNonA samanvayavALuM che. pAMce kAraNo sAthe maLIne sau pota potAno AMzika upakAra karatuM chatuM kAryanuM paripUrNa kAraNa bane che. pAMca kAraNo bhegAM maLavAthI kArya thAya che. jema pAMce AMgaLIo sAthe maLIne loTAne pakaDI zake che, uMcakI zake che tema ahIM paNa jANavuM. koI paNa eka AMgaLI evo pAvara kare ke huM chuM to ja loTo pakaDAya che ane uMcakAya che. mArAthI ja A kAma thAya che. huM ja ucakavAnuM kAma karuM to te khoTuM che. jo bAkInI cAra AMgaLIo khasI jAya to te eka AMgaLIthI loTo uMcakAto nathI. A vAta anubhava siddha che. temaja te AMgalI loTo uMcakavAmAM kaMI madada nathI karatI ema paNa nathI. pAvara karanArI te AMgalI paNa loTo uMcakavAmAM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-3 - gAthA-pa4-55 355 AMzika paNa madadagAra jarUra che. A rIte pAMce AMgaLIonI yathocita sAhAdhya che. paraMtu AMzika kAraNatAne paripUrNa kAraNatA che Ama mAnI laI ekane ja kAraNa mAnavuM ane bIjAM kAraNono apalApa karavo te ghaNI khoTI vAta che. mithyAvAda che. Ama sarvatra samajavuM. paraspara sApekSapaNe rahIne kAla-svabhAva-niyatipUrvakRta ane purUSArtha A pAMce kAraNo kAryajanaka che. jyAre A pramANe samanvayAtmaka dRSTi vicArIe chIe tyAre paraspara virodha cAlyo jAya che kaleza-kaDavAza nAza pAme che yathArthapaNe kAryakAraNadAva siddha thAya che. temAM ja pUrNatA che. sApekSavAda - syAdvAda e samanvayane karanAra che. virodhane ane kaDavAzane TALanAra che. vastunA sAcA yathArtha svarUpane siddha karanAra che. tethI jIvana mAtramAMthI haThavAda kadAgraha ekAntaAgraha tyajI devo joIe. ane koI paNa jAtanuM abhimAna rAkhavuM nahIM. A pramANe kAlAdi pAMca samavAya kAraNonA ekAntavAdanuM khaMDana karyuM ane anekAnta dRSTi siddha karI. have Atma tattva viSe pravartatI ekAntavAdanI vAto dUra kare che. || 53 || Atmatattva" viSe pravartatI ekAntavAdayukta mithyA kalpanAo, tathA tenA pratikAra svarUpe samyaka bAbato jaNAve che. Natthi Na Nicco Na kuNai, kayaM Na veei Natthi NivvANaM / Natthi ya mokkhovAo, cha mmicchattassa ThANAiM // 54 // atthi aviNAsadhammo, karei veei asthi NivvANaM / atthi ya mokkhovAo, cha mmicchattassa ThANAiM // 55 // nAsti, na nityo, na karoti, kRtaM na vedayati, nAsti nirvANam / nAsti ca mokSopAyaH, SaD mithyAtvasya sthAnAni / / 54 / / asti, avinAzadharmaH, karoti vedayatyasti nirvANam / / asti ca mokSopAyaH, SaT mithyAtvasya sthAnAni / / 55 / / gAthArtha - AtmA nathI, nitya nathI, karma karato nathI, karelA karmane AtmA vedato nathI, nirvANa nathI, ane nirvANanA upAya nathI. A 6 mithyAtvanAM sthAno che. // 54 // AtmA che. avinAzI dharmavALo arthAt (nitya) che. karmano kartA che. karmane bhogavanAra che. nirvANa che ane nirvANanA upAyo paNa che. A bAbatanA ekAntavAda pUrvakanA je Agraho che te paNa cha mithyAtvanAM sthAno che. meM papa // vivecana - AtmAnA zuddha svarUpanI prApti karavAmAM bAdhakatA utpanna kare evA keTalAka vAdo che. ane sahAyakatA Ape evA keTalAka vAdo che. tenI carcA A gAthAmAM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ kATha-3 - gAthA-54-55 * 3pa6 sanmatiprakaraNa che. ekAntAgraho jIvane potAnI AdhyAtmika vikAsayAtrAmAM ghaNo ja avarodha karanArA che. A ekAntAgrahomAMthI ja judA judA 6 darzanonI utpatti thaI che. (1) "AtmA jevuM" koI tatva ja nathI. AvI mAnyatA te mithyAtvanuM prathama sthAna che. A vicArasaraNImAMthI ja cArvAka darzana pragaTa thayuM che. teonuM kahevuM che ke "caitanya guNa" vALo eka AtmA nAmano udezya ane arUpI padArtha che ane te pUrvabhavathI Ave che. tathA bhavAntaramAM jAya che. A badhI vAta mithyA che. kalpanAmAtra che. vAstavika nathI. AtmA jevuM koI dravya che ja nahIM. pRthvI-pANI-teja-vAyu ane AkAza A pAMca bhUta padArtho ja A saMsAramAM che. tenA parasparamIlanathI temAM cetanA pragaTe che. jethI sukha-duHkhaharSa-zokAdi lAgaNIo thAya che. jemAM tela-koDIyu, vATa, mAcIsa ane anukuLapavana A pAMca vastuo paraspara maLavAthI dIpaka pragaTa thAya che ane uparokta pAMca padArthomAMthI tela - ke vATa Adi koI paNa eka padArtha khuTI paDatAM te ja dIpaka bujhAI jAya che. A dIpaka kyAMyathI Avato nathI ane bujhAIne kyAMya jato nathI. tema pAMcabhUtonA mIlanathI cetanA pragaTa thAya che ane eka-be bhUta khuTI paDavAthI cetanA (jJAnazakti) nAza pAme che. Ama ja vastusvarUpa che. paraMtu cetanAvALo AtmA nAmano dravyAtmaka svataMtra koI padArtha nathI. A mAnyatA bRhaspati RSinI che. temanAthI thayelA A darzanane cArvAka darzana kahevAya che. temanA vicArane anusaranAro anuyAyI varga cArvAkadarzanavALo kahevAya che. have jo AtmA ja nathI. to te nitya che ane karmane kare che ane karmane bhogave che ityAdi koI vAta mAnavAnI rahetI ja nathI A pramANe "AtmA nathI" e nAmanuM mithyAtvanuM A prathama sthAna che. AtmA nathI" AvuM ja jyAre mAnavAmAM Ave che. tyAre tenI zuddhino prayatna ke AdhyAtmika vikAsa karavAno raheto ja nathI. kAraNa ke jIva jevuM jo koI dravya ja nathI. to pUrvajanma ke punarjanma jevuM kaMI rahetuM ja nathI. karma ke karmajanya duHkha-sukha paNa rahetAM ja nathI. tethI zuddhi karavAnI ane azuddhi TALavAnI paNa rahetI ja nathI. A Agraha AdhyAtmika vikAsayAtrAno sauthI prathama bAdhaka che. sauthI moTu mithyAtva che. A ja darzanane nAstikadarzana paNa kahevAya che. (2) "AtmA to che paNa te nitya nathI arthAt kSaNika che." A mithyAtvanuM bIjuM sthAna che. A vicArasaraNImAMthI ja bauddhadarzana pragaTa thayuM che. teonuM kahevuM che ke "sarva kSaNam' saMsAranI sarve paNa vastuo kSaNika che. tethI AtmA paNa kSaNika che. AtmA nAmano padArtha to che. paNa te mAtra kSaNajIvI ja che. have jo pratyeka AtmAne ekakSaNa mAtra ja rahevAnuM hoya ane bIjA kSaNe niranvayanAza (saMpUrNapaNe nAza) ja pAmavAnuM hoya to bIjA kSaNe A jIvanuM astitva ja rahetuM nathI. dharmakAryo karIne Atmazuddhi meLavavA dvArA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kANDa-3 -- gAthA-54-55 357 AdhyAtmika vikAsa karavAno raheto ja nathI. jo bIjA kSaNe pote ja nathI rahevAno, to vikAsa kono ? A rIte bauddhadarzananI kSaNikapaNAnI A mAnyatA AdhyAtmika vikAsayAtrAnI avarodhaka bane che. teo saMtAna ane vAsanA jevA tattvonI kalpanA karIne dharmapurUSArtha ghaTAve che. paraMtu te bauddho vaDe saMtAna ane vAsanAnI kalpanA karIne je dhruvatva samajAvAya che. te paNa kSaNaparaMparAthI bhinna mAne to paNa ane kSaNaparaMparAthI abhinna mAne to paNa saMbhavatAM nathI. A rIte AtmAne nitya na mAnavAthI Atmazuddhi taraphano vikAsa karavAno raheto ja nathI. tethI A vicAra paNa AdhyAtmika vikAsanuM bAdhaka che. (3) "AtmA to che. vaLI te nitya paNa che. paraMtu karmono kartA nathI" AvI paNa eka mAnyatA che. ane te kapila RSikRta sAMkhyadarzananI mAnyatA che. sAMkhyadarzananuM kahevuM evuM che ke A saMsAramAM "purUSa ane prakRti" ema be ja tattva che. tyAM purUSa eTale AtmA che. te nitya che. zuddha-buddha che. karmono akartA ane abhoktA che. prakRti (ke je sattva-rajasa ane tamasanI banelI che te) ja karmonI kartA-bhoktA che. A mAnyatAmAM AtmA nitya to che. paraMtu te AtmA karmono akartA hovAthI malIna ja thato nathI. zuddha-buddha ja rahe che tene zuddhi mATe kaMI karavAnuM rahetuM ja nathI. tethI A paNa mithyAtvanuM ja sthAna che karmonuM kartRtva mAnyA vinA A saMsAranI citra vicitratA kema ghaTe ? jo AtmA kartA na hoya ane kevala ekalI prakRti ja kartA hoya to mRtaka zarIramAM paNa kartRtva ghaTavuM joIe. jo A AtmA karma karato ja nathI to teno kSaya karavA mATe dharma puruSArtha paNa karavAno raheto ja nathI. Ama A mAnyatA paNa AdhyAtmika vikAsayAtrAnI bAdhaka che. (4) "AtmA che, te nitya paNa che. karmono kartA paNa che. paraMtu karmono bhoktA nathI'' AvI paNa eka vicArasaraNI che teonuM kahevuM evuM che ke caitanyatAvALo AtmA che. te anAdi-anaMta hovAthI nitya che. zubhAzubha pariNAmo pramANe karmono kartA che. paraMtu * AtmA zuddha-buddha-nirlepa hovAthI koI paNa karmono te bhoktA nathI, karmonuM kartRtva hovA chatAM paNa sphaTikanI jema sadA nirlepa avasthA hovAthI kALAntare paNa bhogavavAnuM kaMI rahetuM ja nathI. mATe kartA che paNa bhoktA nathI. A paNa mithyA mAnyatA che. mithyAtvanuM sthAna che. kAraNa ke prathama to AtmA kevaLa ekalo nirlepa nathI. malIna dravya che. tethI jevo karmono kartA che te ja pramANe pUrve karelAM karmo udayamAM AvavAthI bhoktA paNa che ja. to ja sukhIduHkhI rAjA-raMka paNuM saMbhave che. tathA jo karelAM karmo bhogavavAnAM ja na hoya to game te jIva nirbhayapaNe game teTalAM karmo karanAro thaze ane jo Ama ja hoya to dharma-adharmasaMskAra-asaMskAra jevI koI vyavasthA ja raheze nahIM mATe A mata paNa barAbara nathI. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ kANDa-3 - gAthA-54-55 sanmatiprakaraNa (5) koI darzanakAra ema mAne che ke AtmA paNa che ane te nitya che. karmono kartA che ane karmono bhoktA paNa che. paraMtu nirvANa eTale mokSa nathI. AvuM mAnanAra vedAnta darzana che. teonuM kahevuM che ke A AtmA niraMtara karmo karato ja rahe che ane bhogavato ja rahe che. bhogavatI vakhate navAM navAM paNa karmo baMdhAtAM ja rahe che tethI karmonI A sAIkala cAlatI ja rahe che. temAMthI chaTakI zakAtuM nathI mATe koIno paNa mokSa thato nathI. vaLI mAnavInuM AyuSya ane buddhi parimita che. ane jagatanA padArtho tathA tenA trikALavartI paryAyo anaMtAnaMta che. tethI mAnavInI A buddhi sakala anaMtAnaMta bhAvone jANavAne samartha nathI. nAnAmAM moTI vastu samAtI nathI. tethI sarvajJa koI thayA nathI ane thaze paNa nahIM mATe mokSa nathI. A mArga paNa barAbara nathI. nAnA kAcanA TukaDAmAM moTo pahADa paNa pratibiMbita thAya che. AMkhanI nAnI kIkImAM sAmenuM hajAro mAnavIothI bhareluM dRzya pratibiMbita thAya che. nAnA kemerAmAM moTu dRzya paNa dekhAya che. to jJAna e to AtmAno arUpI guNa che. te jo nirAvaraNa hoya to traNe lokanA traNe kALanA sarva bhAvo pratibiMbita kema na thAya ? arthAt thAya ja. eTale ke sarvajJa paNa hoya ane nirvANa paNa hoya. chatAM koI sarvajJa nathI. ane koI jIvano koI kAle mokSa thato nathI Ama mAnavuM te AdhyAtmika vikAsayAtrAnuM bAdhaka pAMcamuM sthAna che. 358 (6) koI darzanakAra ema mAne che ke nirvANa (mokSa) to che. paraMtu mokSanA upAyo nathI. teonuM kahevuM che ke A AtmA jyAre saMpUrNa zuddha-buddha-nirmaLa thAya tyAre ja mokSa kahevAya che. AvuM mokSa che. paraMtu pratisamaye A AtmA karmo bAMdhyA ja kare che ane bhogavyA ja kare che. temAMthI chuTavAnA koI upAyo ja nathI. tathA muktinI prApti thAya tevA sAdhanabhUta koI upAyo nathI. A rIte upAyonA abhAve koI paNa jIvano mokSa thato nathI. jema alokAkAza che. paraMtu dharmAstikAyAdi sahAyaka dravya na hovAthI koI tyAM jaI zakatuM nathI. tema mukti che paNa tene meLavavAnA upAyo na hovAthI tyAM koI jaI zakatuM nathI. A mAnyatA paNa khoTI che. ratnatrayInI sAdhanA e ja muktino parama upAya che. jJAnAdi AtmaguNonI layalInatA, ane bhogono tyAga, bhogothI vairAgya, vItarAgadevanI paramabhakti, AtmatattvanuM lakSya. dravya-bhAvathI nigraMthapaNuM, yathArthajJAnagarbhita vairAgya ityAdi A badhA muktinA upAyo che. upara 54 mI gAthAmAM kahelAM chae sthAno AtmakalyANanA bAdhaka vicAro che. jevA vicAro hoya tevAM ja vANI ane vartana pravarte che. tethI mana-vacana ane kAyAnI samasta pravRtti mukti mArgathI virUddha pravarte che. A kAraNe AtmakalyANanAM A bAdhaka tattvo che. mATe mithyAtvanAM sthAno che. tenAthI viparIta evAM gAthA 55 mAM kahelAM chae sthAno jo ekAntatApUrvaka svIkAravAmAM Ave to te paNa mithyAtvanAM ja sthAno che jema ke 'AtmA atyeva, nitya Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kASTha-3 - gAthA-pa4-55 3pa9 va ityAdi vacano paNa ekAntavAdanAM hovAthI mithyAtva che. kAraNa ke AtmA svadravya-kSetrakAla-bhAvanI apekSAe jema asti che tema paradravya-parakSetra-parakAla ane parabhAvane AzrayI nAsti paNa che. tevIja rIte dravyArthikanayathI jema nitya che tema paryAyArthikanayathI anitya paNa che. mATe ati Adi cha vAkyono paNa jo ekAnta Agraha hoya to te paNa mithyAtvanAM ja sthAno che. koI koI AcAryo A 55 mI gAthAnA cothAcaraNano pATha "cha sempasa kApaDuiM" Ama kahe che. tyAM A ja cha vAkyo jyAre "cAt' zabdathI yukta karavAmAM Ave to apekSAvALAM vAkyo banavAthI sthAti mAtmA, cAnnitya mAtmA AvAM je vAkyo che. te samyattvanAM cha sthAno bane che. AvA prakAranA je vicAro che te AtmakalyANanA sAdhaka vicAro che. tevA vicAro pramANe vANI ane vartana pravartavAthI tevA vicAravALAnI mana-vacana ane kAyAnI samasta pravRtti mokSamArgane anukuLapaNe cAle che ane tenAthI kALe kALe A AtmA AtmakalyANa (muktipada) sAdhe che tethI A 6 sthAno samyatvanAM sthAno kahevAya che. samyatvanAM 6 sthAnonuM varNana pUjya haribhadrasUrijI ma.zrI e samyaka saptatikAmAM, pUjya upAdhyAyajI ma.zrI e samakitanA 67 bolanI sajhAyamAM, ane zrImad rAjacaMdrajIe teonI potAnI banAvelI "Atmasiddhi"mAM vistArathI karela che. naMbara mithyAtvanAM kayu darzana samyaktanAM kayuM darzana sthAno | mAne che ! sthAno mAne che AtmA nathI. | cArvAka | AtmA che jainadarzana chae AtmA nitya nathI | bauddha | AtmA nitya che sthAna syAd zabda AtmA karmono kartA nathI sAMkhya | AtmA karmono kartA chepUrvaka svIkAre AtmA karmono bhoktA | sAMkhya | AtmA karmono bhoktA | che. bIjAM darzano nathI ane bauddha che amuka amuka mokSa nathI vedAnta | mokSa che sthAna ekAntayAjJika = vAdapUrvaka mImAMsaka svIkAre che. tethI 6 mokSanA upAyo nathI |maMDalI | mokSanA upAyo che | mithyAtvI che. jo AtmA jevuM jJAnAdi zuddhaguNovALuM mULabhUta dravya che. Ama mAnIe to ja saMsAramAM rakhaDAvanAra karmatattva ane temAMthI mukta karAvanAra dharmatattva ghaTe. tathA puNya Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 kANDa-3 - gAthA-54-55 sanmatiprakaraNa pApano yoga ane tajjanya sukhaduHkha paNa ghaTe. tathA saMsAramAM dekhAtI citra vicitratA paNa saMbhave. tethI AtmA jevuM sUkSma, ardazya, arUpI asaMkhyapradezI, lokAkAzapramANa, zarIrapramANonI avagAhanA vALuM, svAbhAvikapaNe anaMtaguNonuM svAmI, paradravyanA yoge vaibhAvikapaNe pariNAma pAmanArUM pariNAmI evuM svataMtra dravya che Ama mAnavuM te sAcu svarUpa hovAthI samyaktvanuM prathama sthAna che. AtmA svIkAryA pachI te AtmA dravyarUpe anAdikALathI che ane dravyarUpe anaMtakALa raheze. pratyekasamaye karma Adi anya dravyonA yoge A AtmA parivartanazIla pariNAmI hovA chatAM paNa mUlabhUta dravyapaNe dhruva che. nitya che. Ama svAva nitya che. Ama mAnavuM te samyaktvanuM bIjuM sthAna che. Ama mAnavAthI Izvare A jagata banAvyuM nathI. paNa jIva pote ja potAnA zubhAzubha karmono kartA che. ane karmonA udayathI te te paryAyone pAmanAra che. A vAta siddha thAya che. A jIva ja zubhAzubha adhyavasAya pramANe kArpaNa vargaNAnAM pudgalone grahaNa karIne zubhAzubha karmasvarUpe bAMdhanAra che. arthAt karmono kartA che. Ama siddha thAya che, A jIva ja potAnI sukhI-duHkhI evI bhAvinI avasthA sarajanAra che. paNa Izvara sukhaduHkha Ape che. ema nathI. temaja anya paNa koI kartA nathI. jIva ja karmono kartA che. jIvamAM ja zubhAzubha pariNAma AvatA hovAthI tevA tevA pariNAmanA AdhAre A jIva ja karma bAMdhe che. Ama svAt aaN mAnavo A samyaktvanuM trIjuM sthAna che. = je corI kare che te ja kArAvAsanA phaLane pAme che. je khUna kare che te ja khunI tarIke gunhegAra thaIne daMDa pAme che. tema pratyakSa dekhAya che. mATe je jIva karmono kartA che te ja jIva karmono bhoktA che. kartA-bhoktA eka dravya ja hoI zake che. prakRtitattva karmo kare ane Atmatattva karma bhogave che. AvuM nathI. tathA AtmA karmo kare ane prakRtitattva karma bhogave A vAta paNa barAbara nathI. tathA A AtmA zuddha-buddha-niraMjana che ane prakRti ja saMsAranuM badhuM nATaka calAve che. Ama paNa nathI. AtmA mULabhUta sphaTika jevo nirmaLa hovA chatAM paNa pUrva baddha mohodayathI vikArI paNa che vaibhAvika pariNAmavALo paNa che ane te pramANe navA-navA karmono kartA ane bhoktA paNa che A pramANe svAr mottA mAnavo A samyaktvanuM cothuM sthAna che. have jo A jIva karmo karI zake che to te ja jIva karmo toDI paNa zake che. je jIvamAM jJAnAdi guNono ughADa taratama bhAve hAla dekhAya che. to kyAMIka teno aMta paNa hoI ja zake che. arthAt sarvathA ughADa paNa thAya ja che. je je guNo hInAdhikapaNe pragaTa thatA hoya che. teno aMta paNa kyAMIka hoya ja che. tethI AtmA sarvajJa-sarvadarzI thaI zake che ane Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kASTha-3 - gAthA-pa6-57 361 nirvANa eTale mokSa paNa che ja. mokSamAM A jIva azarIrI, svabhAvasukhamagna, vibhAvikapariNatithI sarvathA rahita, karmono akartA-abhoktA-janma maraNarahitapaNe varte che urdhvagati javAno jIvano sahaja svabhAva hovAthI lokanA aMte jaIne rahe che. alokamAM dharmAstikAyAdinI sahAyatA na hovAthI alokamAM jato nathI. Ama di mokSa mAnavo te samyatvanuM A pAMcamuM sthAna che. jo nirvANa (mokSa) jagatamAM che. to tenA upAyo paNa avazya che. jJAna-darzanacAritra ke jene zAstromAM ratnatrayI kahevAya che. tenI samyagdakAre ArAdhanA ane sAdhanA karavAthI ane AtmAnA te mUlabhUta vAstavika guNo hovAthI te guNonI sAdhanA karmono kSaya karAvI zake che. karma ane dharma A banne tattvo sAmasAmI dizAvALAM che. dharmanI vRddhi thatAM ja karmono nAza thAya che. mATe ratnatrayInI sAdhanA rUpa dharma ja nirvANano upAya che. Ama thAt mokSopAya: mAnavuM A samyakatvanuM chaThuM sthAna che. A pramANe "mAtmA nAsti' ityAdi 6 sthAno tathA "mAtmA ti' ityAdi cha sthAno Ama banne prakAranAM cha cha sthAno jo ekAntavAdathI svIkArAya to te sthAno mithyAtvanAM che ane "hAtmA masti" ityAdi sApekSatApUrvakanAM je 6 sthAno che. te samyakatvanAM che. te pa4-55 | koI paNa vyaktinI sAthe dharmacarcA karIe athavA dharmasaMbaMdhI sAmAnya vAda karIe athavA rAjayasabhAmAM vAdamAM utarIe paNa jo ane kAnadaSTi na rAkhIe ane ekAntadRSTivALA banIe to niyamA hAra ja khAIe; kadApi vijaya na thAya paNa parAbhava ja thAya, te bAbata samajAvIne anekAntadRSTi ja sAcI che. yathArtha che ane vijaya apAvanAra che. e samajAve che - sAhammau vva atthaM, sAhejja paro vihammao vA vi / aNNoNNaM paDikuTThA, doNNavi ee asavvAyA // 56 // davvaTThiyavattavvaM, sAmaNNaM pajjavassa ya viseso / ee samovaNIA, vibhajjavAyaM visesaMti // 57 // sAdharmyata ivArthaM sAdhayetparo vaidharmyato vA'pi / anyonyaM pratikuSTau, dvAvapi etAvasadvAdau / / 56 // dravyArthikavaktavyaM, sAmAnyaM paryAyasya ca vizeSaH / etau samupanItau vibhajyavAdaM vizeSayataH // 57 // Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 kArDa-3 - gAthA-56-57 sanmatiprakaraNa gAthArtha - para evo koI paNa ekAnta vAdI arthanI (padArthanI-sAdhyanI) siddhi jANe sAdharmathI kare ke jANe vaidharmsathI kare ke bhale ubhayathI kare, to paNa paraspara mallanI jema laDhatA A badhA vAdo asahvAda arthAt mithyAvAda Thare che. te pa6 // sAmAnya" e dravyArthikanayanuM vaktavya che. ane "vizeSa" A paryAyArthikanayanuM vaktavya che. paraMtu samAna balavAna paNe (eTale ke nirapekSapaNe) raju karAyelA A banne nayo vibhajanavAdane (eTale ke anekAntavAdana) oLaMgI jAya che athavA A banne naya samyakTrakAre (At pada yuktapaNe) raju karAyA chatAM vibhAjanavAdane (ekAntavAdane) dUra kare che. pachI vivecana - saMsAramAM rahelAM chae dravyo pariNAmI nitya che. eTale nityAnitya che. sAmAnya paNa che ane vizeSa paNa che. dravyAtmaka paNa che ane paryAyAtmaka paNa che. utpAdavyaya ane ghavyadharmavALA che. kathaMcit bhinna ane kathaMcit abhinna che tyAM zarIradhArI jIva ane pugala Ama e be dravya ja cakSurgocara che. zeSa dravyo cakSuthI agocara che. AvuM jagatanuM svarUpa svayaM sahaja che ja, ane te pAriNAmikabhAvavALuM che. koI koI vAdIo (darzanakAro)nI dRSTi padArthanA ubhayAtmaka svarUpamAMthI calita thaIne koI paNa ekabAjunA svarUpa tarapha vadhAre paDatI DhaLI gayelI banI jAya che. tethI te bIjI bAjunA svarUpanI saMpUrNapaNe avagaNanA karIne potAnI DhaLelI dRSTi vALA ekasvarUpane ja ekAnta svIkArI le che. ane tenA ekAnta Agrahane lIdhe tenI sAmenA svarUpanA ekAnta AgrahI evA prativAdInI sAthe laDAImAM utarI paDe che. ane tethI paraspara vAdavivAda jAme che. jema koI eka mANasa potAnA koI mitrano atyanta pakSapAtI banI jAya che. teno ja rAga kare che. tyAre levA-devA vinA tenA virodhI sAthe te laDI paDe che tema ahIM samajavuM. Avo vAdavivAda jyAre vadhAre paDato jAme che tyAre rAjAnI nyAyasaMpannatAnA kAraNe tenI nizrAmAM paNa A vAda cAle che. ane hAra-jIta meLavAya che. AvA prakAranI vAda bhUmimAM utaranAra koI paNa vAdI anekAntadRSTi rAkhyA vinA potAnA mAnelA viSayano ekAntaAgraha rAkhavA pUrvaka jo vAdamAM pravarte to te avazya hAra ja pAme che. asadgAdI paNe ja paMkAya che ane taTastha evA sajjanapurUSonI dRSTimAMthI utarI jAya che. tathA niMdApAtra paNa bane che. te vAta A gAthAomAM samajAve che - nyAyazAstramAM sAdhya sAdhavA mATe raju karAto hetu be prakAranI vyAti dvArA sAdhyasiddhi kare che. 1 eka avayavyApti ane 2 bIjI vyatireka vyApti. tyAM avayavyApti sAdharma dvArA sAdhyasiddhi kare che ane vyatireka vyApti vaidharma dvArA sAdhyasiddhi kare che A vAta nyAyazAstrane jANanArA AvA graMthonA abhyAsI jIvo sArI rIte jANatA ja hoya che. chatAM A vAta eka prasiddha udAharaNathI samajIe. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kADa-3 - gAthA-56-57 363 parvato vahnimAn, dhUmAt, mahAnasavat, yatra yatraH dhUmaH, tatra tatra vahniH, yathA mahAnasam ityanvayavyAptiH / yatra yatra vaqyabhAvaH, tatra tatra dhUmAbhAvaH / yathA jalahUdaH / iti vyatireka vyAti: A eka prasiddha anumAna che. parvata nAmanA pakSamAM "vahni' nAmanuM sAdhya sadhAya che mahAnasanuM udAharaNa sAdharmyudarzaka che ane jaladanuM udAharaNa vaidharkhadarzaka che. sAmAnyathI koI paNa vAdI parvatamAM dhUma dekhIne jyAM dhUma hoya che tyAM vahni avazya hoya ja che. evA sAdharmsathI parvatamAM vahni che ja. ema siddha kare che. paNa jo hRdayamAM anekAntadRSTi rAkhIne vati siddha kare to to koI doSa Avato nathI. kAraNa ke parvatamAM vati che kharo paNa tyAM parvatIya ja vahni hovAthI kathaMcit ja vati che. kAraNa ke parvatIya vahni ja che. Itaravahni nathI. saMyogasaMbaMdhathI ja che. ItarasaMbaMdhathI tyAM vahni nathI. eka khINamAM ja (eka bhAgamAM ja) vahni che. AkhA parvata upara sarvatra vahni nathI. tethI anekAnta dRSTi rAkhyA vinA jo ekAntadaSTi rAkhIne sAdhya evA vahni nAmanA arthane sAdhe to te vAdI rAjasabhAmAM athavA mitro sAthenI dharmacarcAmAM avazya hAra ja khAya che. kAraNa ke parvata upara dhUma hovA chatAM paNa mAtra saMyoga saMbaMdhathI ja tyAM vati che. paNa samavAyasaMbaMdhathI tyAM vati nathI. kAraNa ke samavAyasaMbaMdhathI to vahni kASTa ane IndhanamAM ja hoya che. upAdAna kAraNamAM ja hoya che. eTale parvatamAM dhUma hovA chatAM samavAya saMbaMdhathI vahni nathI. eTale kathaMcit ja vahni che. (A doSa dUra karavA mATe ekAnadaSTivALA naiyAyikone "sAdhyatA vacce sambandhAdchanna" pada umeravuM paDe che.) tathA te ja parvata upara dhUma hovA chatAM tenA sAdhaccethI tyAM mAtra parvatIya ja vati che. mahAnasIyAdi Itaravati nathI. eTale dhUma hovA chatAM Itaravahnino to abhAva ja che. ema siddha thAya che. tethI mahAnasIya vati Adi Itara sakala vahni tyAM che ema siddha thatuM nathI. (A doSa dUra karavA taiyAyikone AdhyativiSetharnAvacchinna pada umeravuM paDe che.) tathA parvata upara dhUma uDI uDIne aneka zikharo upara dekhAya che. jyAre vahiM sarvatra hotI nathI. mAtra khINavALA bhAgamAM ja hoya che. tethI paNa "jyAM dhUma tyAM vahni" A sAdharma siddha thatuM nathI. (A doSa TALavA naiyAyikone vaidharAvacchinna pada umeravuM paDe che) tathA dhUmanA je kaNo (dhUmanA je avayavo) che te avayavomAM vahni nathI paNa samavAyasaMbaMdhathI avayavI evo dhUma to che. tyAM paNa dhUma hovA chatAM vahni nathI mATe sAdharme siddha thatuM nathI (A doSa nivAravA naiyAyikone "tutAvache sambanyAvacchinna" A pada umeravuM paDe che.) "dhUma hoya tyAM vahni che ja" AvA prakAranI ekAntadRSTi rAkhIne dhUmahetu dvArA sAdharyuvaDe vahinI siddhi karavA jatAM AvA anekadoSo Ave che ane chevaTe te te doSonA nivAraNa mATe navAM navAM anekapado umerIne ghaNAM puMchaDAMvALuM lAMbuM lAMbu hetuvAcI pada banAvavuM paDe che ane chatAM doSa to rahe ja che. te mATe AvI ekAdRSTino tyAga karI jo anekAntadaSTi rAkhavAmAM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 kASTha-3 - gAthA-56-57 sanmatiprakaraNa Ave ane "ca" zabda jo lagADavAmAM Ave ke dhUma ane vahninuM sAdharyu che. paraMtu te stha arthAt kathaMcit sAdharma che. sarvathA sAdhaNyuM nathI. to uparokta eka paNa doSa AvatA nathI. mATe anekAntadaSTi ja upakAra karanArI che. evI ja rIte vaidharmamAM paNa ekAntadRSTi rAkhavAthI doSa Ave che. "jyAM jyAM vahni na hoya tyAM tyAM dhUma paNa na ja hoya" AvA prakAranA vaidharyano jo ekAntaAgraha rAkhavAmAM Ave to AkAzamAM vahni hoto nathI chatAM paNa uDIne gayelo dhUma hoya che. ane tapelA loDhAnA goLAmAM (tatAyogolakamAM) agni che paNa dhUma nathI AvA doSo Ave ja che. tethI AvA ekAnta Agraho rAkhanArA vAdI baLavAna pratispardhI prativAdI vaDe hAra khAI jAya che. te vAdI game teTalo tarkavAdI ane samartha hoya, to paNa anekAntavRSTi vinA hAra ja pAme che. tene badale "cat'' padano prayoga karanAra anekAntavAdIne A doSo AvatA nathI. tethI sAdhyanI kalpanA ane hetunI kalpanA kathaMcit sAdharma dvArA ane kathaMci vaidharmsa dvArA ja thavI joIe. ekAnta Agraho khoTA che doSa ApanArA che. ane hAra ApanArA che. (56mI gAthAnA pUrvArdhamAM lakhelo va zabda samuccaya arthavALo che tethI ekAntasAdharmsa, ekAttavaidharya, athavA ekAnta ubhayathI vAdI vAda kare to paNa te vAdI hAra pAme che. Avo artha karavo. TIkAmAM kahyuM che ke manuSya vA, "vA''zabdastha samuthArthatyAta) banne bAjunA ekAnta Agraho sAma sAmA laDatA chatA chevaTe asaddhAda - mithyAvAda ja siddha kare che. sAdharma eTale samAnatA, vaidharme eTale vizeSatA. (asamAnatA) koI paNa eka padArtha bIjA padArthanI sAthe sAdharma (samAnatA) avazya dharAve che. paNa te anekAntadaSTie eTale ke amuka apekSAe. jema ke "badhA manuSyo sarakhA che samAna che" AvuM vAkya jarUra sAcuM che. paNa te mAnavadharmanI apekSAe sAcuM che. bIjA dharmanI apekSAe nahIM. kAraNa ke sarve mAnavo mAnavatAnI dRSTie samAna hovA chatAM paNa strI-purUSanapuMsakatAnI apekSAe brAhmaNa-kSatriya vaizya-zUdranI apekSAe, Arya-anAryatvanI apekSAe vaidharyavALA paNa jarUra che ja. tethI ekAnta sAdharmsa saMbhavatuM ja nathI. A ja rIte vaidharme paNa kathaMcit eTale amuka amuka dharmanI apekSAe ja ghaTe che. sarvathA vaidharma paNa hotuM nathI ja. chelle chelle cetana ane acetana jevA atyanta vaidharyu paNe dekhAtA padArtho paNa "dravyatva"nI apekSAe sAdhamya dharAve che mATe jo koI vAdI ekAnta sAdharma (sAmAnya) ja che Ama vAta kahe (jema ke vedAntAdi darzanono advaitavAda) to te, tathA koI vAdI ekAnta vaidharme ja che Ama kahe (jema ke bauddhadarzana,) tathA koI ekAnta sAdharma ane vaidharma ema ubhayathI kahe (jema nyAya vaizeSikAdi) te badhA vAdo ekAnta hovAthI mithyA Thare che ane AvA vAdI vAdasabhAmAM hArane pAtra bane che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kASTha-3 - gAthA-56-57 365 dravyArthikanayanI dRSTi haMmezAM sAmAnyane bhArapUrvaka varNave che ane paryAyArthikanayanI dRSTi haMmezAM vizeSane bhArapUrvaka varNave che A banne nayonA ekAntavAdIo jyAre sAmasAmAM Ave che ane samAnabalapaNe potapotAnA nayonI rajuAta kare che (eke nayane te vAdIprativAdIo gauNa-mukhya bhAve raju karatA nathI.) paNa nirapekSapaNe banne nayo sAmasAmA Ave che. tyAre laDavADa-paraspara kaleza ane jhaghaDA sivAya bIjuM kazuM ja hotuM nathI. tethI nirapekSapaNe raju karAyelA A banne nayo vibhajana vAdanuM = anekAntavAdanuM vadhAre vadhAre ullaMghana kare che. (hArdika aMtara arthAt ekAnta Agraha vALuM kathana) vadhatuM ja jAya che A pramANe eka bIjAno je vAda che te mAMhomAMhe laDIne asahvAda kare che. tethI ekAntAgraha vALI dRSTi sadA parAbhavakArI che. mithyA che. ane anekAntavAdavALI draSTi jANe amRtathI siMcAyelI hoya tevI upakAra karanArI che. AtmakalyANa karanArI che. tevI te dRSTi je vijayavaMta che. TIkAno pATha - dravyAtiya vacce = vIdhyama, vizeSanirapekSat sAmAnya mAtrAma, paryAyAstikasya punaH anusyUtAkAravivikto vizeSa eva vAcyaH / etau ca sAmAnyavizeSau anyonyanirapekSau ekaikarUpatayA parasparaprAdhAnyena vA ekatra upanItau = pradarzitau vibhajyavAdam = anekAntavAdaM satyavAdasvarUpamatizayAte - asatyarUpatayA tataH tau atizayaM labhete iti thAvat | TIkAmAM "samovalIyA ane vimajhavartha A banne padonA judA judA be be artho karyA che. prathama artha evo karyo che ke samAnabalavALApaNe raju karAyelA eTale paraspara ekAnta nirapekSapaNe raju karAyelA A banne nayo vibhajyavAdanueTale ke vyavasthipaNe vibhAga karIne vastu svarUpane kahenArA evA anekAntavAdanuM ullaMghana kare che. satyasvarUpe rahelA evA anekAntavAdanuM asatyasvarUpe banelA A banne nayo ullaMghana kare che. bIjo artha evo karyo che ke "samovIyA'' samyakjhakAre arthAt "syAspadapUrvaka" paraspara sApekSatA pUrvaka raju karAyelA A banne nayo vibhajyavAdane eTale ekAntavAdane (potapotAnA viSayanI ekAnta vibhAga karIne ja kahenArA evA ekAntavAdane) dUra kare che. anekAntavAda samajAvavA dvArA ekAntavAdanuM khaMDana kare che. TIkAno pATha A pramANe che - mata muva thApardhana patI = sAcavazeSo samupanItau parasparavyapekSatayA "syAt" padaprayogato dharmiNi avasthApitau vibhajyavAdam = ntivAhiM vizeSatiH = nirarutiH | pa6-17 | Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArDa-3 - gAthA-58-59 sanmatiprakaraNa koI paNa vAdIe vAdakathAmAM kevuM kathana karavuM joIe ke jethI te hAra na khAya te jaNAve che. heuvisaovaNIaM, jaha vayaNijjaM paro Niyattei / jai taM tahA purillo, dAiMto keNa jivvaMto // 58 // egaMtA'sabbhUyaM, sabbhUyamaNicchiyaM ca vayamANo / loiyaparicchiyANaM, vayaNijjapahe paDai vAdI / / 59 // hetaviSayopanItaM, yathA vacanIyaM paro nivartayati / yadi tattathA pUrvameva dApayamAnaH kena jIyamAnaH // 58 // ekAntAsadbhUtaM sadbhUtamanizcitaJca vadan / laukikaparIkSitayoH, vacanIyapathe patati vAdI // 59 // gAthArtha - koI paNa ekavAdI dvArA ekanayanI ja dRSTi rAkhIne tenA AgrahapUrvaka hetu ane te hetunA viSayabhUta (sAdhya)ne raju karAya che ane te raju karAyelA kathanane paravAdI (bIjovAdI) bIjA nayano Azraya laIne je rIte te anumAnane toDI pADe che te rIte te barAbara ja che. paraMtu jo te kathana, prathamavAdI vaDe (te bIjAnayanI apekSA rAkhIne ja) pahelethI ja te rIte raju karAyuM hota to te prathamavAdI konA vaDe jitAta ? arthAt koInA vaDe paNa na jitAta, tethI ekAtte asadbhUta (mithyA) vAdane kahenAro, ane sadbhata (satya) vAdane paNa anizcitapaNe kahenAro vAdI game teTalo hoMziyAra hoya to paNa te vAdI laukika ane parIkSaka purUSonI dRSTimAM niMdanIyapaNAne pAme che. / 58-59 || | vivecana - vAdabhUmimAM utarelo athavA dharmacarcAmAM joDAyelI koI paNa vAdI potAnI je bAju ekAntadRSTi DhaLelI che. te bAjuno ja pakSa laIne te bAjunA ekAnta AgrahapUrvaka hetune ane hetuthI siddha karavA dhArelA potAnA viSayabhUta sAdhyane (ekAntAgrahavALA hetu ane ekAntAgraha yukta sArthavALA pUrvapakSane) ja haMmezAM te raju kare che. ekAnta AgrahI hovAthI te vAdI bIjI bAjunI vastusthiti joto ja nathI tethI te prativAdI vaDe hAra khAya che. jema ke ekalA paryAyArthikanaya tarapha ja jenI dRSTi DhaLelI che tevo bauddhadarzanAnuyAyI vAdI "sarva kSa , sarvat' sarva vastuo kSaNikamAtra che sat hovAthI AvA prakAranI ekAntavAda vALI hetunI ane tenA sAdhyabhUta kSaNikatAnI je rajuAta kare che te vAdI AvA prakAranI ekAtta eka dRSTino AgrahI banyo hovAthI tenA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ 367 sanmatiprakaraNa kATha-3 - gAthA-58-59 pratispardhI evA dravyArthikanayanI dRSTivALA sAMkhya-vaizeSikAdi vAdIo vaDe dravyAzrayI dhruvatA siddha karAtAM te hAra khAI jAya che. paraMtu pratispardhI evA dravyArthikanayanI dRSTivALA sAMkhya-vaizeSikAdi prativAdIo vaDe dhruvatAne jaNAvIne je rIte bauddhadarzanane mAnya ekAnta kSaNikatAnuM khaMDana karAyuM che te vAtane bauddhadarzanavALAe jo prathamathI ja dhyAnamAM laIne dravyAzrayI dhruvatAnI sApekSatA rAkhIne mAtra paryAyAzrayI ja kSaNikatA jaNAvI hota to te bauddhadarzanavALo prathamavAdI zuM koInA paNa vaDe jItAta? arthAt koInA vaDe paNa na ja jItAta? bauddhadarzanavALAnI hAra thAta nahIM. kAraNa ke vastusthiti ja dravya-paryAya maya eTale utpAda-vyaya ane dhRvAtmaka che. dravyadRSTie vastumAM dhruvatA che ane paryAyaSTie vastumAM kSaNikatA (utpAda-vyayatA) che. je vastu jema che tema kahenAro vAdI satyavAdI-yathArthavAdI hovAthI koInAthI paNa jItI zakAto nathI. evI ja rIte kevala ekalA dravyArthikanayanA Agrahayukta dRSTivALA sAMkhya-vaizeSikAdi vAdIo "nazAbhAvi, nityameva, manahi-manantatvI' A pramANe kevaLa ekalI dhruvatAne ja siddha karavA hetu tathA sAdhya raju kare che. tethI te vAdIo, paravAdIo dvArA avazya parAbhava pamADAya che kAraNa ke pratyeka vastu dravyArthikanaya AzrayI bhale nitya ho, to paNa paryAya AzrayI anitya paNa che. te te vAdIoe be bAjunI draSTi nathI rAkhI. eTale hAra thAya che. paraMtu jo A sAMkhya ane vaizeSikAdi vAdIoe prathamathI ja prativAdIvaDe raju karAtI paryAyArthikanayAzrayI rahelI kSaNikatAne lakSyamAM rAkhIne "-inityatA, vArthavid nityatA'' raju karI hota ane gauNapaNe kSaNikatAnI paNa apekSA dayamAM ane kathanamAM rAkhI hota to te sAMkhya ane vaizeSikAdi vAdI zuM koI paNa vAdIo vaDe jItAta ? arthAt koI paNa vAdI vaDe na jItAta. kAraNa ke vastunuM svarUpa ja tevuM che. eTale ke ubhayAtmaka che ane vastunuM jevuM svarUpa che tevuM svarUpa kahenAro vAdI kadApi koInA paNa vaDe hAra pAmato nathI. uparanI carcAthI e phalita thAya che ke koI paNa vAdInI dRSTi game teTalI vastunA ekabAjunA svarUpane grahaNa karavA tarapha DhaLelI hoya to paNa teNe vastunA bIjI bAjunA svarUpane samajAvanArI dRSTi (apekSA) gauNapaNe svIkArIne ja tathA teno apalApa (avagaNanA) karyA vinA ja sApekSabhAve ja svamAnya vastusvarUpanuM pratipAdana karavuM joIe. anyathA te hAra ja pAme. koI paNa padArthanuM svarUpa nityAnitya, sAmAnyavizeSa, sadasat, bhinnabhinna ema ubhayAtmaka ja che. ane te pariNAmikabhAve sahaja che. koI kartAvaDe karAyeluM nathI ke IzvarAdi dvArA prerita nathI. vastusthiti sahajabhAve ja tevI che tethI te ubhayAtmaka svarUpamAMthI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 kANDa-3 - gAthA-58-59 sanmatiprakaraNa koI paNa ekasvarUpano apalApa karIne bIjI bAjunA svarUpane ekAntapaNe samajAvanAro vAdI game teTalo pAvaradhA hoya ane hoMziyAra hoya to paNa alpAMzagrAhI hovAthI "asadbhUta" ne kahenAro banI jAya che. A rIte ekAnte asadbhUta (mithyA) svarUpane kahenAro vAdI, prativAdI dvArA avazya hAra khAya che ane laukika purUSo (vyavahArajJa taTasthasabhya purUSo)nI dRSTimAMthI ane parIkSaka purUSo (zAstrajJa-gItArtha purUSo)nI dRSTimAMthI te vAdI utarI jAya che teonI dRSTie AvA prakArano eka taraphanI dRSTivALo purUSa niMdAnuM pAtra bane che kAraNa ke vastunuM sAcu ane paripUrNa svarUpa jevuM che tevuM te samajato paNa nathI ane samajAvato paNanathI. prazna - je vAdI banne nayothI ubhayAtmaka evuM vastunu svarUpa jevuM che tevuM ja jANe che. svIkAre che. samajI le che paraMtu vAdoSTimAM sabhAkSobhathI ke AkulavyAkulatAthI ke potAne sUkSma evI saMdagdhitA hovAthI saMdagdhibhAve ja vastusvarUpa siddha kare jema ke bauddha kadAca ema kahe ke sarva vastu che to kSaNika paNa ekalI kSaNikatA mAnavAmAM pUrvAparAnusaMdhAna ghaTatuM nathI ane aneka doSo Ave che. mATe nityatA-dhruvatA paNa kadAca haze. ema kSaNikatA tathA nityatA banne svIkAre to te vAdIno zuM vijaya thAya ? nA, na thAya, kAraNa ke te vAdIe banne svarUpa svIkAryAM kharAM. paNa saMdigdhabhAve svIkAryAM. nizcitabhAve na svIkAryAM. tethI sadbhUta vastune (yathArtha vastune) ubhayAtmaka bhAve mAnavA chatAM paNa jo saMdigdhabhAve mAnavAmAM Ave to haiyu paripUrNa kabUlAtavALuM na hovAthI te vAdI paNa vAta-vAtamAM saMdigdha thaI javAthI laukika ane zAstrajJa purUSonI dRSTimAMthI utarI jAya che. mAna khoI bese che. hArI jAya che ane niMdanIya paNAne pAme che. TIkAno pATha - AstAM tAvat Anena asadbhUtam = asatyam, sadbhUtapi anizcitaM vadan vAdI laukikAnAM parIkSakANAM ca vacanIyamArgaM patati / tataH anekAntAtmakAd hetoH tathAbhUtameva sAdhyadharmiNaM sAdhayan vAdI sadvAdI syAditi, tathaiva sAdhyAvinAbhUto heturdharmiNi tena pradarzanIyaH tatpradarzanena ca hetoH sapakSa-vipakSayoH sadasattvamavazyaM pradarzanIyam = iti yaducyate paraiH tadapAstaM bhavati, tAvanmAtrAdeva sAdhyapratipatteH || A kAraNathI asadbhUta vastu mAnavI (ekAntAgrahavALI ekabAjunA ja svarUpavALI vastu mAnavI) ke sadbhUtavastune paNa saMdigdhapaNe mAnavI. (vastunA ubhayAtmaka yathArtha svarUpane paNa Dagamaga hRdaya-asthirapaNe-saMdehabhAvayukta mAnavI) te banne khoTuM che. niMdAnuM ja kAraNa bane che. tenAthI hAra ja prApta thAya che. tethI kevaLa ekalI "anekAntadRSTinI ja" jarUra che ema nahIM paNa tenI sAthe sAthe "asaMdigdhapaNuM" niHzaMkapaNuM (nizcayAtmaka paNuM) paNa teTaluM ja jarUrI che. anekAntadRSTi ane niHzaMkatA A banne bhAvo jo hRdayamAM hoya to ja vAdagoSTimAM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kASTha-3 - gAthA-60 369 vAdI vastunA yathArtha svarUpane siMhagarjanApUrvaka siddha karI zake che ane te vAdI koI paNa prativAdIothI jIvAto nathI. paNa te sarva prativAdIone jItI le che. tethI ekAnta asabhUta vastune je kahe che tathA sadbhuta vastune paNa asthirahRdaye je kahe che. te banne vAdIo vAdagoSTImAM hArI jAya che. mATe banne naya sApekSa anekAntavRSTi paNa jarUrI che. ane tenA taraphano niHzaMkabhAva paNa atyanta jarUrI che. A rIte banne nayonI sApekSatAyukta dRSTivALA banavuM. . 58-59 // uparokta carcAne anusAra rAjayasabhAmAM vAdavivAdakAle, athavA mitro sAthe dharmacarcAnA avasare athavA pATa uparathI vyAkhyAna ApavAnA kAle kevI rIte tattvaprarUpaNA karavI joIe ? tenI rItabhAtanuM varNana paNa graMthakArazrI kahe che. davvaM khittaM kAlaM bhAvaM pajjAya-desa-saMjoge / bhedaM ca paDucca samA bhAvANaM paNNavaNapajjA / / 60 // . . dravyaM kSetraM kAlaM bhAvaM paryAya-deza-saMyogAn / bhedaJca pratItya samA bhAvAnAM prajJApanAparyA // 60 // gAthArtha - padArthonI prarUpaNA karavAnI prajJA (buddhi) dravya-kSetra-kAla-bhAva-paryAyadeza-saMyoga ane bhedane AzrayIne jo pravarte, to ja te samA che. sIdhI che kalyANa karanArI che. 60 TIkAno pATha - dravya-kSetra-va-bhAva-paryAya-tejI-saMyo me tyaThThI mAvAnAzritya vastuno bhede sati samA-sarvavastuviSayAyAH prajJApanAyAH syAdvAdarUpAyAH paryA = panthAH mArga iti yAvat // vivecana - jyAre jyAre tattvanI prarUpaNA karavAno avasara Ave che. tyAre tyAre sarvatra eka sarakhI rIte samAna paNe tattvonI prarUpaNA karAtI nathI. tattvanuM svarUpa eka ja prakAranuM che. satya sadA eka ja hoya che. Ama hovA chatAM avasarane ucitapaNe paraspara sva-parano upakAra thAya te rIte tathA tattvanA svarUpanI hAni ke avahelanA jarA paNa na thaI jAya te rIte tattvaprarUpaNA karavI joIe. tattvavArtA raju karavAnI rIta eka sarakhI samAna hotI nathI. tethI dravya-kSetra kAlAdi bhAvone joIne sva-parano upakAra thAya te rIte prarUpaka AtmAe tattvaprarUpaNA karavI joIe. - (1) jenI sAme tattvanI prarUpaNA karavI che te dravyanI pAtratA yogyatA joIne ja prarUpaNA karavI hitakArI che. jemake 5 thI 15 varSanAM bALakonI sAme, 15 thI 25 varSanA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 kASTha-3 - gAthA-60 sanmatiprakaraNa kumArAvasthA vALA sAme, 25 thI 50 varSanA yuvAna jIvo sAme ane 50 varSathI uparanI uMmaranA prauDha anubhavIo sAme navatattva ane cha dravyonA svarUpanI prarUpaNA bhinna bhinna rIte thAya che. tathA tattvajijJAsu jIvonI sAme gurU-ziSyabhAve jANe tattva samajAvatA hoIe tevI rIte prarUpaNA thAya che ane jigISabhAvavALA jIvonI sAme vAdi-prativAdIbhAve sAcuM tattva siddha karavAnI nIti rIti mujaba tattvaprarUpaNA thAya che. prarUpaNA karatI vakhate A dravyabheda jANIne tenA upayoga rAkhIne ja tattva samajAvavuM joIe. sAmeno jIva ziSyabhAve jANavA mAge che ke vAdi-prativAdibhAve jANavA mAge che. te joIne bolavuM joIe. tattvonI prarUpaNA karanArA evA prarUpake A vAtano purepuro khyAla rAkhavo joIe. (2) gujarAtanuM kSetra hoya to gujarAtI bhASAmAM, mahArASTranuM kSetra hoya marAThI bhASAmAM, mAravADanuM kSetra hoya to mAravADI bhASAmAM tattva prarUpaNA karavI joIe ema judA judA kSetra AzrayI samajavuM. vaLI je kSetramAM vadhAre paDatA kriyArUci vALA jIvo hoya tyAM jJAnanI prarUpaNA ane jyAM vadhAre paDatA jJAnanI rUcivALA jIvo hoya tyAM kriyAnI prarUpaNA karavI joIe. vaLI je te kSetramAM rAjA pradhAnAdinI prakRti kevI che? te joIne prarUpaNA karavI. (3) avasarane ucita prarUpaNA karavI joIe. cAturmAsano kAla hoya tyAre cAturmAsamAM karavA yogya dharma tattvanI prarUpaNA, paryuSaNanA kAle paryuSaNane yogya, jJAnapaMcamInA kAle jJAnane yogya, navapadanI oLInA kAle navapadanI ArAdhanAne yogya prarUpaNA karavI joIe. vAdavivAdakAle vAdI-prativAdIbhAve samayocita vAda-vivAdanA niyamone sAcavIne tattvaprarUpaNA karavI joIe. (4) zrotAonA prasannabhAva hoya tyAre sUkSma tattvacarcA, zrotAonA aprasannabhAva hoya tyAre uparachallI ja tattvacarcA, zrotAonA madhyastha bhAva hoya tyAre madhyastha rIte tattvacarcA karavI joIe. zrotAonA tattva jANavA mATenA jevA jevA bhAvo hoya te joIne ja prarUpaNA karavI hitAvaha che. (5) eka-be-traNa-cAra-pAMca varSa AdinA cAritra paryAyavALA munionI sAme A cAritravALA jIvo jema jema vadhAre ghaDAyA hoya, vadhAre vadhAre anubhavI banyA hoya tema tema sUkSma sUkSma tattvacarcA karIe to ja upakAra thAya che. mATe zrotAnA cAritrAdi paryAyane tathA vayaparyAya jJAnaparyAya Adine dhyAnamAM rAkhIne tattvaprarUpaNA karavI joIe. (6) gujarAtanuM ja kSetra bhale hoya paNa smazAnavALI bhUmi (deza) hoya, cauTAvALI bhUmi (deza) hoya, gRhasthanA gharavALI bhUmi hoya, ane upAzraya-jJAnazALA jevI vyAkhyAnabhUmi hoya to judI judI rIte tattvaprarUpaNA karavI joIe. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ 371 sanmatiprakaraNa kADa-3 - gAthA-60 (7) saMyoga-Aju-bAjunI paristhiti, vidvAnono saMyoga maLyo hoya tyAre, mumukSu jIvono saMyoga maLyo hoya tyAre, tattvajijJAsu jIvono paraspara saMyoga maLyo hoya tyAre ane paraspara jigISabhAvavALA jIvono saMyoga maLyo hoya tyAre bhinna bhinna rIte tattvaprarUpaNA thAya che. | (8) bheda eTale prakAro, peTAvibhAgo, skUlabuddhivALA zrotAo sAme thoDA bhedaprabheda karAya che. ane sUkamabuddhivALA zrotAonI sAme ghaNA bheda-prabheda vALI paNa tattvanI prarUpaNA karAya che. jema eka ja roga (tAva) hovA chatAM bAla-kumAra-yuvAna ane prauDhane ja goLI, goLI, 1 goLI ke 2 goLI apAya che tema uparokta dravya-kSetra-kALa-bhAva-paryAya-dezasaMyoga ane bheda Adi bhAvo joIne jevA prakAranI tattvaprarUpaNA karavAthI sva-parano upakAra thAya, jainazAsananI unnati thAya, dharmanI prazaMsA thAya, sAmenA jIvo paNa dharma pAme te rIte anubhavapramANe tattvaprarUpaNA karavI joIe. bAvIsa tIrthaMkara paramAtmAnA zAsanamAM jIvo Rju ane prAza hovAthI cAra mahAvratavALI dharmaprarUpaNA hoya che ane prathama tIrthaMkara paramAtmAnA zAsanamAM jIvo Rju ane jaDa hovAthI tathA carama tIrthaMkara paramAtmAnA zAsanamAM jIvo vakra ane jaDa hovAthI pAMca mahAvratavALI dharmadezanA hoya che. tathA IcchAkAra Adi sAmAcArInI paNa bhinna bhinna prarUpaNA hoya che. A bhinna bhinna prarUpaNA tattvanA bhedathI nathI. paraMtu dravya-kSetrAdinA bhedathI che. tema vartamAna kAle prarUpaka jIve paNa A dhyAna rAkhavuM joIe. sAmAnyanA ekAntAgrahInI sAme vizeSanI vizeSa prarUpaNA hoya che. ane vizeSanA ekAntAgrahanI sAme sAmAnyanI vizeSa prarUpaNA hoya che. nityanA ekAntAgrahInI sAme anityanI vizeSa prarUpaNA ane anityanA ekAntAgrahInI sAme nityanI vizeSa prarUpaNA hoya che. Ama sarvatra samajavuM. "hameva Dam' karAyuM hoya tene ja karAyuM kahevAya evA ekAnta AgrahI jamAlIne samajAvavA mATe paramAtmA mahAvIra prabhu ke je be nayanI daSTivALA anekAntavAdI hatA, chatAM paNa mAne che karAtuM hoya tene paNa karyuM kahevAya evI pratipakSI ekanayanI pradhAnatAvALI dezanA paramAtmAe karI. A rIte dRyamAM banne nayonI apekSA tulya hovA chatAM paNa lAbhakArI thAya tema tattvaprarUpaNA karavI. nizcayanayanA ekAnta AgrahI jIvo nizcayanayanI ja vAraMvAra bhArapUrvaka prarUpaNA kare che. tapa-kriyA-pUjA Adi anuSThAnone vAraMvAra vakhoDe che. tene poSaka "Dhai nA tA tayA" ityAdi aneka pATho sabhA samakSa gAya che. tevI ja rIte vyavahAranayanA ekAntaAgrahI jIvo vyavahAranayanI ja vAraMvAra bhArapUrvaka prarUpaNA kare che ane jJAnane vakhoDe che. tathA tene poSaka "nada nuM caMtana mAravAdI" ityAdi aneka pATho sabhA samakSa vAraMvAra gAya che. te potAnA ekAnta Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 kATha-3 - gAthA-61 sanmatiprakaraNa pakSanA jAmelA vicArane ja vistAravAno Azaya che satya prarUpaNA nathI. tethI AtmArthI mumukSu jIve banne nayone hRdayamAM rAkhIne upakAraka thAya te rIte sApekSa bhAvapUrvaka ekanayanI dezanA ApavI. II6oo. jyAM je nayane pradhAna karavAthI ane bIjAnayane gauNa karavAthI sva-parano upakAra thAya tema hoya tyAM te rIte tattvaprarUpaNA karavI joIe. A rIte sva-paranA upakArabhAvane dhyAnamAM rAkhIne Agama zAstromAM ke prakIrNakazAstromAM koI eka nayanA ekAnta AgrahI jIvonA mithyAtvane dUra karavAnA AzayathI tenA virodhI bhAvavALA bIjA eka nayAzrita sUtrapATho tathA te te nayanI pradhAnatA ane ItaranayanI gauNatAe lakhAyelAM sUtro joIne teno marma athavA Azaya samajyA vinA potAnA ekAnta vicArone ja doharAvavA mATe tevA tevA pATha kaMThastha karIne te ekaja nayanAM gANAM gAvAM ane bIjA nayano vAraMvAra apalApa karavo athavA bIjA nayanA apalApa mATe ja A sUtro AgaLa dharavAM ane tenA dvArA sUtradhara" nAma dhAraNa karI dunIyAmAM paMkAvuM te kalyANakArI nathI. AtmavaMcanA che. AtmAne hita karanArI A prarUpaNA nathI. A vAta graMthakArazrI gaMbhIratApUrvaka samajAve che - pADikkanayapahagayaM, suttaM suttaharasaddasaMtuTThA / avikoviyasAmatthA, jahAgamavibhattapaDivattI // 61 // pratyekanayapathagataM, sUtraM sUtradharazabdasantuSTAH / / avikovidasAmarthyA yathAgamavibhaktapratipattayaH // 61 // gAthArtha - eka eka nayanA mArgane kahenArAM (kAraNavazAt sApekSabhAvathI lakhAyelAM) sUtrane bhaNIne "sUtradhara" zabdadhArIpaNA mAtrathI ja khuza khuza thayelA keTalAka paMDita purUSo vAstavikapaNe sAcI paMDitAInA sAmarthya vinAnA rahyA chatA AgamapATho je arthamAM che te arthano (samajyA vinA) aviveke svIkAra karanArA eTale ke pAThamAtranA zabda sparzI ja bane che. "aidaMparyArthine nahI samajanArA thAya che. 61 | vivecana - jainadarzana haMmezAM banne nayonI dRSTie padArthonuM ubhayAtmaka svarUpa jema raheluM che. tema samajAve che. ane vAstavika paNe padArthonuM svarUpa tevuM svAbhAvika paNe che ja. A pAriNAmikabhAva che ane je padArthanuM jevuM svarUpa che te padArthanuM tevuM svarUpa kahevuM. te ja sAco pathArthavAda che. samyagdarzana che. jainadarzana che. jagatanA bhAvo potAnA pariNAmikabhAve ja ubhayAtmaka che. mATe tevA samajavA joIe ane tevA ja varNavavA joIe. (1) "kSaNiva: sarvalaM :",(2) "vijJAnamAtravelam', (3)"prAIprahajayazcaM tattvam',(4) "nityamemagvyApi niyim'',(2) "sArava nityam', Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArDa-3 - gAthA-61 393 sanmatiprakaraNa (6)'mAtmA zrotavyo jJAtivyo mAvyo nitidhyAsitavya:",(7)"sattA-dravyatvasambanthAt san dravya vastu', (8) "paratnonioDabhAvAt paratnomAva:', (1) "canAtmakSo tharSa', (20) " dharmakSayarI vIkSA' A sarve sUtro eka eka nayAzrita che. teno ekAntAgraha pakaDIne paradarzanakAro potAnI jAtane "sUtradhara" zabda lagADIne sAcA sUtrArthane nahI pAmyA chatA vidvAnapaNAnA sAcA sAmarthyarahita thayA chatA yathArAma = je pramANe sApekSapaNe AgamavAkyono bhAvArtha che. teno vina vibhAga karyA vinA arthAt vivekadruSTi rAkhyA vinA pratipatti = manaphAve tema ekAnta AgrahapUrvaka vastuno svIkAra karanArA A vidvAno sAce ja ajJAnI che. jema jainetaradarzanakAro ekAtta AgrahavALA hovAthI ajJAnI che. tevI ja rIte jainadarzananA abhyAsI AtmAomAM paNa je ekAnta AgrahavALA nayane grahaNa kare che. te paNa AvA ja ajJAnI che. A vAta kaMIka UMDANathI samajIe. AgamazAstromAM ane bIjA prakIrNakazAstromAM paNa ekAnta eka nayanA AgrahavALA jIvane mArge lAvavA mATe, tathA sAcuM ubhayAtmaka svarUpa samajAvavA mATe tenA pratispadhI bIjI bAjunA nayane mAnya vAtane vadhAre pradhAnapaNe kahenArAM eka eka nayAzrita eTale ke sApekSapaNe sUtro paNa koI koI vAra AvA prayojanathI banAvyAM hoya che. jemake (1) jJAnayAkhyAM mokSa (nAijiriyAei mollo) vizeSAvazyaka bhASya. jJAna ane kriyA ema ubhayavaDe mokSa thAya che. taLAva taravAnI kalA jANanAra ane taLAvane taravAnI kriyA karanAra purUSa ja pele pAra pahoMce che. ema saMsArasamudrane taravA mATe jJAna ane kriyA banne jarUrI che. Ama jANavuM. vizeSAvazyakabhASyamAM Ama ubhaya nayanI vAta kahelI che. chatAM jJAnanA ekAntapakSapAtIne samajAvavA kriyAnI pradhAnatA vALo pATha ane kriyAnA ekAnta pakSapAtIne samajAvavA mATe jJAnanI pradhAnatAvALo pATha ane tevA tevA prakAranA jIvonA upakAra mATe tevA tevA eka nayanI pradhAnatAvALA pAThanI jarUra paNa rahe che. jemake - nIcenA be zlokonA pATho pratispardhI nayavALA paNa anukrame jovA maLe che. kriyAvirahitaM hanta, jJAnamAtramanarthakam gatiM vinA pathajJo'pi, nApnoti puramIpsitam jJAnasArASTaka 92 jahA khalu caMdana bhAravAhI, bhArassa bhAgI na hu caMdaNassa evaM khu nANI caraNeNa hIno, NANassa bhAgI na hu saggaie Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 kADa-3 - gAthA-61 sanmatiprakaraNa tAttvikaH pakSapAtazca bhAvazUnyA ca yA kriyA / anayorantaraM jJeyaM, bhAnukhadyotayoriva / / zrI yogadaSTisamuccaya gAthA 223 ahIM prathamanA be zlokapAThamAM kriyAnI pradhAnatA ane trIjA zlokapAThamAM jJAnanI pradhAnatAvALI prarUpaNA jaNAya che. AvI ja rIte kyAMIka kyAMIka ekAntaekanayanA Agrahane che davA bIjA pratispardhI eka eka nayane mAnya siddhAne samajAvanArAM sUtro paNa AgamAdi zAstromAM hoI zake che. je gItArtha ane gaMbhIra mahAtmA purUSo hoya che. teo to A vAtane barAbara jANatA hoya che. eTale eka eka nayane AzrayI racAyelAM sUtrone paNa teo gauNa-mukhyapaNe ubhayanayane kahenArAM ane anekAntadaSTisUcaka jANIne te rIte ja ziSyasamUha madhye prarUpaNA kare che. sApekSa bhAva rAkhIne ja kahe che. ziSyono, samAjano ane potAno upakAra thAya te rIte ja ekanayanI pradhAnatAne ane ekanayanI gauNatAne (jyAM jyAM je je jarUrI hoya tyAM tyAM te te rIte) gaMbhIratApUrvaka samajAve che. tathA prarUpaka evA te mahAtmA purUSo paNa samaje che ke A pATho A kAraNe racAyA che. paraMtu ekAntavAdIonA potAnA vicAro koI eka nayanA kathana tarapha vadhAre DhaLelA hoya che. eTale ke jeo ekAnta eka naya tarapha ja DhaLyA hoya che. (jemake ekAMte nizcaya tarapha athavA ekAnta vyavahAra tarapha), teo potAnA vicArone poSaka ane vardhaka evA pratyeka nayane AzrayIne (eTale ke koI eka eka nayane AzrayIne) racAyelAM sUtronA pAThone zodhI kADhe che. ane tevA pAThone kaMThastha karI le che. ane bhoLA-bhadrika tathA AgamazAstronA ajANa evA zrotAonI samakSa tevA tevA ekanayAzrita pATho doharAvIne potAnA ekAnta eka ja nayAzrita vicArone jorazorathI pravartAve che ane kahe che ke juo zAstromAM paNa A ja kahyuM che. tathA kaMThastha pAThonuM sabhAsamakSa vAraMvAra uccAraNa karavA vaDe "A sUtradhara che. AgamajJa che. A saMpUrNa zAstranA jANakAra che. badhAM ja sUtro A mahAtmAne AvaDe che. A kahe che te ja sAcuM che" AvI chApa ubhI karatA chatA kharekhara ekAnta eka dRSTinA ja (miththAmatinA ja) vadhAre vadhAre poSaka ane vardhaka bane che. jema ke jeone ekalo nizcaya ja rUce che. teo marUdevAmAtA, bharata mahArAjA, pRthvIcaMdra, guNasAgaranAM ja udAharaNo vadhAre kahe che. tathA tevA pATho laI Ave che ane saMyamanI tapanI ke kriyAnI kaMI jarUra nathI. manane pavitra rAkho. bhAvathI kevaLa ekalA Atmatattvane oLakho to aMtarmuhUrta mAtramAM ja kevaLajJAna ane mokSa thaI jaze. kriyA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kADa-3 - gAthA-61 375 karavAnI kaMI jarUra nathI marUdevA mAtA vigeree kyAM kaMI kriyA karI hatI. AvI prarUpaNA kare che. ane potAnI jAtane AgamajJa ane sUtradhara AvA AvA prakAranA moTAI vAcaka zabdo lagADe che. manamAM phulAya che. hAle che. ane ajJAnatAthI tathA mohathI usUtra prarUpaNA karavA dvArA saMsAra vadhAre che. tevI ja rIte jeone ekalo vyavahAra ja rUce che teo tIrthakara bhagavaMto niyama mokSe javAnA hovA chatAM ane jANatA hovA chatAM tapa-japa-dhyAna ane yathocita kriyA karIne ja kevalI thayA che. koLIyA dvArA AhAra mukhamAM nAkhyA vinA ane cAvavAnI kriyA karyA vinA AhAranA jJAnamAtrathI peTa bharAtuM nathI. AvAM udAharaNo ApIne ane te vAtane ja poSaka tevA tevA pATho laI Ave che. mApatuSa muninI IlAyacInI ane cilAtInI kathA kare che ane jJAnanI kaMI jarUra nathI. kriyAthI ja mokSa thAya che AvI prarUpaNA kare che. ane tevI prarUpaNA karavA dvArA potAnI jAtane Agamadhara ane sUtradhara AvAM vizeSaNo lagADIne phUlAya che. pote potAnA vicAra pramANe koI eka nayane ja poSe, tene anusaratA ja pATho lAve tenuM ja vyAkhyAna Ape ane sUtradhara, sarva AgamajJa jevAM birUdo lagAve ane manamAM phUlAya. A saMsAra taravAno mArga nathI. paNa DubavAno ja mArga che. Ama ekAntadRSTivALA jJAnIo potAnA vicArone poSaka ane vardhaka sUtrapAThone vINI vINIne, kaMThastha karIne, bhoLI sabhAsamakSa raju karIne "ame ja AgamanA rahasyone jANanArA chIe, ame ja zAstrapramANe prarUpaNA karanArA chIe sakalArAmarahasyavedI, sakalazAstrapAraMgata. sarvazAstravettA, Adi manamAnyAM vizeSaNo saMskRta bhASAnI paMDitAI vaDe lagADI lagADIne phUlAya che. teo eka bAjunI baddhadaSTivALA hovAthI bIjI bAjunA nayanI vAtane jANavA ke sAMbhaLavA ja taiyAra na hovAthI te bAjuno viSaya na jaNAvAthI paripUrNa evuM paMDitapaNAnuM sAmarthya teomAM vikAsa pAmatuM nathI, alpAMzamAM ja pUrNatA mAnIne nirarthaka mAna vahana karanArA bane che ane tethI ja AgamanA je sApekSapaNAnA bhAvArtho che sApekSapaNe rahasyArtho che. tenA ajANa rahIne mAtra jevA zabdo lakhyA che tevA zabdasparzI ja jJAnavALA banI jAya che. eTale ke teo vAstavikapaNe kaMI ja jANatA nathI. je je jIvone je je nayavicAra tarapha vadhAre rUci hoya te naya taraphanI te rUcine potAnA mATe pradhAna kare ane anyanayanA dRSTibiMdune gauNapaNe paNa sApekSabhAve jo svIkAre ane teno apalApa na kare to ja te naya sunaya kahevAya che. paraMtu potAne gamatA vicArone ja svIkAre, tene anusaratA ja pATho zodhI kADhe, tene ja kaMThastha karIne bhoLA zrotAo sAme gAyA kare, teno ja ekAnta pakSa kheMce ane AgamajJa ke zAstrajJanAM birUda dharAve, AvAM AvAM vizeSaNo pote lakhe ane lakhAve tene joI joIne te jIvo ghaNA rAjI thAya manamAM makAya. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 kATha-3 - gAthA-62 sanmatiprakaraNa to te sAcA anekAntavAdanA jJAtA nathI. sAcI paMDitAI vALA nathI. usUtranA prarUpaka che. mAtra Agamane zabdathI ja sparzanArA che. jainazAsanamAM AvA prakAranA ekAntavAdInI koI kiMmata nathI. pote paNa saMsAramAM Dube che ane bIjAne paNa DubADe che. tethI zAstronA bhAvArthone anekAntadRSTithI ja jANavA-bhaNavA-bhaNAvavA joIe. ane prayojanane anusAra sva-paranA kalyANa mATe upakAraka evA ekanayane pradhAna ane bIjAnayane gauNa karIne banne nayonI hRdayamAM sApekSatA rAkhavA pUrvaka ja zAstronI prarUpaNA karavI joIe. / 61 / sammaiMsaNamiNamo, sayalasamatta vayaNijjaNiddosaM / attukkosaviNaTThA, salAhamANA viNAseMti // 62 // samyagdarzanamidaM, sakalasamastavacanIyanirdoSam / AtmotkarSavinaSTAH zlAghyamANA vinAzayanti / / 62 / / gAthArtha potAno ja utkarSa gAvA vaDe mUlamArgathI bhraSTa thayelA ane mAtra AtmaprazaMsA ja karatA keTalAka AtmAo samasta paNe sakala bharelA che vaktavyabhAvo jemAM evA ane tenAthI ja nirdoSa banelA evA A samyagdarzanano potAnA AtmAmAMthI poteja vinAza kare che. durA TIkAno pATha - sa nakhetan parasparavipAparityApravRttAne nAma, taMtra "syAnnityaH" "ityAdi sakaladharmaparisamAptavacanIyatayA nirdoSam, ekanayavAdinastvaviSaye sUtravyavasthApanena AtmotkarSeNa vinaSTAH, syAdvAdAbhigamaM prati anAdriyamANA "vayaM sUtradharAH" ityAtmAnaM zlAghamAnAH samyagdarzanaM vinAzayanti-tadAtmani na vyavasthApayantIti yAvat / vivecana - ekAnta koI paNa ekanayanA vicAro vALI dRSTinI pakkaDa vadhatAM, ane tene ja poSaka sUtrapAThono Teko maLatAM, ahaMkAramAM AvI gayelA AtmAo jyAM tyAM potAnA ja utkarSane gAtA phare che. potAnI vidvattAnI ja baDAI mAre che. zAstra Ama kahe che. ame to zAstra pramANe ja kahIe chIe zAstrane choDIne kema calAya ? ame to zAstro bhaNIne Ama kahIe chIe. Ama zAstronA ajANa sAme zAstranAM ja gANAM gAtA gAtA thoDu jANatA chatA alpamAM ghaNuM ja adhika mAnI laI phulAI jAya che. sarvatra potAnI ja prazaMsA karatA phare che. AvA prakAranA A AtmAo sAcA-yathArtha evA samyagdarzanano (anekAntabhAvavALI dRSTino) vinAza kare che. kAraNa ke sAmAnya-vizeSa, nitya-anitya, asti-nAsti, nizcaya-vyavahAra, bheda-abheda Ama sarvabhAvo ubhayAtmakasvarUpe je samyagdarzanamAM samAyelA che. eTale sarvabhAvone samajAvanArA nayo jemAM samAyelA che evA prakAranA anupama A samyagdarzanano A ekAntadRSTivALA, AtmotkarSane gAnArA ane Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kASTha-3 - gAthA-63 377 potAnI ja prazaMsA karanArA AtmAo mUlathI ja nAza kare che. anaMtabhave paNa puna:prApta na thAya tevuM ghora karma bAMdhe che. arthAt durlabhabodhi thAya che. jagatanA bhAvo svayaM pote ja anekAntAtmaka hovAthI tene samajAvanArI dRSTi paNa anekAntamaya ja dhAraNa karavI joIe. to ja yathArthajJAna ane yathArtha zAstraprarUpaNA thAya. ekAntadaSTi vALA banavAthI ane tevI prarUpaNA karavAthI utsutra prarUpaNA thAya. pote jJAnI na hovA chatAM jJAnI mAnavAno - manAvavAno tathA AtmaprazaMsA karavAno ane potAnI baDAI mAravAno ane potAnA ekAta vicArone ja poSaka sUtrapAThone ja gAvAthI unmArga prarUpaNAno mahAdoSa A jIvanamAM lAge che. zAsanane pAmIne samyagArAdhaka banavAne badale A jIva mahAvirAdhaka bane che. mATe uttama AtmArthI ane mumukSu AtmAoe kadAgrahaabhimAna svaprazaMsAnI pariNati ane baDAI mAravAnI Adata tyajI daI, narama-komala ane nikhAlasa svabhAvavALA banI anekAntadRSTinuM sArI rIte rakSaNa karavuM joIe. ane potAnA AtmAne anekAnta dRSTimaya banAvavo joIe. AvA prakAranI anupamavRSTi rUpa amRtathI AtmAne siMcavo joIe. jainakuLamAM janmyA, jainadharma pAmyA, vaDIlo ane sagurUo dvArA dharmasaMskAro maLyA. hRdayamAM bhaktibhAva janmyo, zAsana upara prIti vadhI. ATalA sudhI to barAbara che. AtmAmAM ATalI ArAdhaka avasthA AvI te ghaNuM sAruM che ane upakAraka che. paNa A bhakti bhAvAdi saMskAro Ave eTale jainazAstronuM sApekSatApUrvakanuM anekAnta dRSTiyukta samyajJAna paNa AvI jAya che. tevuM banatuM nathI tethI te jJAna paNa mArAmAM AvI gayuM che. tema mAnI levuM joIe nahIM. kAraNa ke Agamo upara prema bhakti-bahumAna thAya to tenAthI tene bhAvathI vaMdanA karAya, namana-pUjana karAya, paNa mAtra bhakti bahumAna thaI javAthI zAstranA bhAvArtho kaMI samajAI gayA che AvuM banatuM nathI zAstranA gUDha bhAvo bhaktibhAvamAtra vaDe AvaDI jatA nathI. ane kadAca samajAI jAya to paNa sApekSabhAve prarUpaNA karavAno anubhava AvI jato nathI (prarUpaNA karavAnI kalA AvI jatI nathI.) tathA dravya-kSetrakAlAdi bhAvonA viziSTa anubhavo na thAya tyAM sudhI jJAnI hovA chatAM paNa prarUpaNA karavAno adhikAra (zAstronA artho samajAvavAno adhikAra) A jainazAsanamAM Avato nathI. A ja vAta AgalI gAthAmAM graMthakArazrI pote ja samajAve che. 62 Na hu sAsaNabhattImettaeNa siddhaMtajANao hoI / Na vi jANao vi NiyamA paNNavaNANicchio NAma // 63 // na hu zAsanabhaktimAtrakeNa siddhAntajJAtA bhavati / na vijJAtA'pi niyamAtprajJApanAnizcito nAma / / 63 / / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArDa-3 - gAthA-63 378 sanmatiprakaraNa gAthArtha - zAsana uparanI bhaktivizeSa hoya, teTalA mAtrathI te jIva kaMI jainasiddhAntano jJAtA thaI jato nathI. tathA je jIva siddhAntazAstrono jJAtA banyo hoya, te jIva jJAtA banavA chatAM paNa avazya bhaNAvavAnA nizcaya vALo (prarUpaNA ApavAno adhikArI) thaI jato nathI. / 63 ! TIkAno pATha - 1 2 zAsanamamitreva siddhAtijJAti bhavati na tarajJAnavAna bhAvasamyaktvavAn bhavati, ajJAtasyArthasya viziSTaruciviSayatvAnupapatteH / tadbhaktimAtreNa zraddhAnusAritayA dravyasamyaktvaM mArgAnusAryavabodhamAtrAnupaktaru cisvabhAvaM tu sadapi na bhAvasamyaktvasAdhyaphalanirvartakam, bhAvasamyaktvanimittatvenaiva tasya dravyasamyaktva rUpatvopapatteH na ca jIvAditattvaikadezajJAtA'pi niyamato'nekAntAtmakavastusvarUpaprajJApanAyAM nizcito bhavati / ekadezajJAnavataH sakaladharmAtmakavastujJAnavikalatayA samyak tatprarUpaNA' samavAt vivecana - A gAthAmAM mukhyatve be bAbata samajAvI che. eka to e vAta che ke paramAtmAnA zAsana upara hRdayamAM bhaktibhAva pragaTyo hoya eTalA mAtrathI te jIva jainazAstrono jJAtA banI jato nathI. kAraNa ke zraddhA thavI, Rci thavI, prIti thavI, vizvAsa besI javo. te ja sAcuM che ke je vItarAga sarvajJa bhagavaMtoe kahyuM che. A badhuM darzanamohanIyakarmanA kSayopazamathI, kSayathI ane upazamathI thAya che. tene samyakatva kahevAya che. paNa te samyakatva pragaTa thaI javAthI jainazAstronuM vizALa je jJAna che te kaMI thaI jatuM nathI kAraNa ke te jJAna to jJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamathI thAya che. samyakatvanAM ane jJAnanAM AvAraka karmo banne judAM judAM che. zreNIka mahArAjA, puNIyo zrAvaka ityAdi aneka AtmAo zAsana pratye nirmaLa bhaktibhAvavALA hatA. paraMtu zAstronA jJAtA na hatA. tethI zraddhAsaMpanna hoya eTale jJAnI ja hoya evo niyama nathI. tethI ApaNo AtmA zraddhA saMpanna kadAca banyo hoya, to paNa tenAthI zAstrono jJAtA banI gayo che. ApaNe sUtradhara chIe Ama mAnavuM joIe nahIM ane teno ahaMkAra karavo nahI. bIjI vAta e che ke je jIvo ghaNo prayatna karIne jaina siddhAntanA jJAtA banyA che. jainazAstronA sUkSmajJAnI banyA che. to paNa te badhA zAstrajJAnIo anyajIvone prarUpaNA karavAnA adhikArI banI jatA nathI. kAraNa ke jaina siddhAntazAstronA jJAnI banavA chatAM je mahAtmAo mAtra zabdasparzI jJAnavALA ja hoya che. ekanayamAM baddhadaSTivALA hoya che. anekAntadRSTi jeonI khIlI hotI nathI. sva-parano upakAra kema thAya tevI bolavAnI kaLA jeonI vikasI hotI nathI sApekSabhAve vastu svarUpa raju karavAnuM sAmarthya jene pragaTayuM nathI. potAnA koI eka bAjunA jAmI cukelA vicAro pramANe vANI vAraMvAra te bAju ja kheMcAI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ 379 sanmatiprakaraNa kArDa-3 - gAthA-63 jatI hoya che. tathA dravya-kSetra-kAla bhAvAdi bhAvonA je viziSTa anubhavI banyA nathI. tevA AtmAo jJAnI hovA chatAM anyazrotAonI sAme prarUpaNA karavAnA adhikArI banI zakatA nathI. pote zAstro jANavAM e eka judI vastu che ane bIjAnI sAme zAstronI prarUpaNA karavI e atyanta judI vastu che. A banne bAbato lakhIne graMthakArazrIe ApaNane ghaNI ghaNI Takora karI che. mithyAbhAvamAMthI bacavA gaMbhIra IzAro karyo che. ghaNA ghaNA jIvo kuLaparaMparAthI, sagurUonA samAgamathI athavA kalyANamitronA paricayathI jinezvara paramAtmAnA zAsananA paramarAgI paramabhaktibhAvavALA thaI zake che. paraMtu bhaktibhAva Avyo, ke zAsana upara parama prema pragaTyo eTale jainasiddhAntanAM rahasyo AvaDI gayAM che. ApaNe zAstromAM kuzaLa thaI gayA chIe Ama mAnavAnI kaMI jarUra nathI. kAraNa ke zraddhA mAtra pragaTa thavAthI kaMI zAstronA artho ane bhAvArtho AvaDI jatA nathI. A satya hakIkata che. chatAM A jIva zAsana upara rAga pragaTyo, prema thayo eTale mane badhuM AvaDI ja gayuM che. ema mAnI bhakta-bhagata nAma dharAvI jene tene potAne jevo ThIka lAge tevo dharma samajAvavA besI jAya che. badhe DahApaNa karato thaI jAya che. nAmanA ane yazakIrti tarapha kheMcAI jAya che ane paripUrNa jJAna nahI hovAthI usUtra prarUpaka paNa banI jAya che ane anaMta saMsArI paNa thaI jAya che. tethI bhakti pragaTI eTale badho siddhAnta samajAI gayo che ema na mAnatAM zAstronuM vizALa jJAna meLavavA ane anubhavI banavA saMvega-vairAgya bhAvayukta thaIne vadhAre ne vadhAre gItArthanI nizrAmAM rahI parama vinayabhAvapUrvaka zAstrajJAna meLavavA prayatnazIla banavuM joIe A prathama Takora che. tathA dhAro ke gItArthonI nizrAmAM rahyA, zAstrAbhyAsa karyo, bhaktibhAva to prathamathI pragaTelo hato ja, Ama bhaktibhAva ane zAstrajJAna banne maLI gayAM to paNa anekAntadRSTi khIlI na hoya, sApekSabhAva lagADavAnI kalA vikasI na hoya. nayavAdanA gaMbhIra artho joIe tevA anubhavyA na hoya, jyAM jyAM je upakAraka bhAva hoya tyAM tyAM te bhAva pradhAna karIne raju karavAnI kaLA AvI na hoya, koI eka bAjunA vicAro vadhAre jAma thaI gayA hoya. zAstronA vAkyonA ghaNIvAra aneka artho thatA hoya temAMthI pUrvApara anusaMdhAnavALA ane pUrvAcAryothI vihita paraMparAnA abAdhaka artho kayA? tenI vizALadRSTi khIlI na hoya, dravya-kSetra-kALa-bhAvAdi joIne saMghanA jIvono kema upakAra thAya te rIte viSaya raju karavAnI AvaData AvI na hoya to jJAnI hovA chatAM paNa prarUpaNA karavAno adhikAra prApta thato nathI tethI kadAca kaMIka thoDu AvaDyuM eTale bIjAne kahevA besI javuM, tathA samajAvavAnI kalAnI AvaData vinA samajAvavA besI javuM. A paNa ucita nathI. A bIjI Takora che. A gAthAno bhAvArtha ApaNane ghaNuM ghaNuM kahI jAya che. 63 // Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 kADa-3 - gAthA-64 sanmatiprakaraNa suttaM atthanimeNaM, na suttametteNa atthapaDivattI / atthagaI uNa nayavAyagahaNalINA durahigammA // 64 / / sUtramarthasthAnam, na sUtramAtreNArthapratipattiH / arthagatiH punaH nayavAdagahanalInA duradhigamyA // 64 // gAthArtha - sUtra e arthano bhaMDAra che. paNa sUtramAtranI prAptithI arthabodhanI prApti thaI jatI nathI. kAraNa ke arthabodhanI prApti to nayavAdanI gahanatAne AdhIna che. tethI te duHkhe duHkhe samajAya tevI che. te 64 || vivecana - koI koI jIvo sUtrapATha kaMThastha thayo eTale amane to badhAM zAstro AvaDI gayAM che. ame to tattvajJAtA banI gayA chIe Avo dAvo karatA potAnAM gANAM gAtA paNa dekhAya che. jyAM tyAM mana phAve tevI arthanI prarUpaNA karatA dekhAya che. atizaya kaThaNa hRdayavALA thaIne nirbhayapaNe manamAnI zAstrArtha prarUpaNA karatA jaNAya che. tenA ja kAraNe vivAda jagavatA, pakSApakSI karatA, navA navA gaccha ane saMpradAyo ubhA karatA, sAmAcArIbheda karatA, jainazAsanane cALaNInI jema TukaDA TukaDA karatA paNa dekhAya che. tevA jIvone lakSyamAM rAkhIne graMthakArazrI jaNAve che ke sUtra" e tALu mArelI dAgInAnI bharelI peka peTInI jema arthono bhaMDAra che. jema khaMbhAtI majabUta tALu mAreluM che jene evI hIrA-mANeka-motI ane sonAnA aneka dAgInAothI bharelI peka peTI maLI jAya eTale tene kholyA vinA kaMI dAgInA maLI jatA nathI ane zarIre dhAraNa karAtA nathI. tema sUtra kaMThastha thayAM eTale temAM je apAra arthe bharyA che te badhA kaMI AvaDI jatA nathI ane bIjAne kahevAno adhikAra maLI jato nathI. paraMtu prathama to tALuM kholavAnA anubhavI (cAvI karavAvALA) pAse javuM paDe che. cAvI karAvavI paDe che. tALuM kholAvavuM paDe che tema sUtromAM bharelA apAra ane jANavA mATe naya vidhine jANanArA jJAnI anubhavI niyavidhijJa evA gItArtha AcAryanI pAse javuM paDe che. teonI nizrA svIkAravI paDe che. teo ja A tALuM kholavAnA, cAvI banAvavAnA anubhavI ane adhikArI che. teonI pAsethI artho jANI lIdhA pachI paNa turata ja prarUpaNA karavAno adhikAra maLI jato nathI. kAraNa ke dAgInAnI peTI kholI eTale dAgInA maLyA. paNa koI divasa na joyelA dAgInAne prathama to oLakhavA paDe, kayo dAgIno kyAM paherAya, kevI rIte paherAya, kevI rIte goThavyo hoya to zobhAspada lAge. zarIranI zobhA vadhAranAro bane A bAbata paNa jANavI paDe che. ane zarIranI zobhA vadhe tema yathAsthAne dAgInA paheravA joIe. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-3 - gAthA-64 381 to ja zarIrazobhA ane te jIvanuM mAnapAna vadhe che. tema sadgurU pAsethI zAstronA arthonuM jJAna meLavyA pachI paNa kayA avasare zAstrano kevo artha karavo? kyAM kayo viSaya upakAraka bane? kayA kayA nayane AzrayI A sUtrapATho lakhAyA che. te vidhi paNa jANavI joIe. zAstronA arthono bodha judA judA nayavAdane AdhIna che ane tethI ja ghaNo gahana che. duHkhe duHkhe samajAya tevo che. jyAM sudhI A jIvano svachaMda TaLe nahI. ahaMbhAva maTe nahI. mane badhuM ja AvaDe che evI kubuddhi dUra thAya nahIM. namratA-saraLatA pragaTe nahI. gItArtha-anubhavI evA jJAnInI nizrA svIkArAya nahIM. niraMkuzapaNe cAlavAnI vRtti dabAya nahI. mAna-mAyA Adi mohanA uchALA zame nahIM. vikArIbhAvo zAnta thAya nahIM. svaprazaMsA karavAnI Adata jAya nahIM tathA anAdino je svaccheda bhAva che. te TaLe nahIM tyAM sudhI nayavAda samajAto nathI. ane nayasApekSa arthabodha paNa thato nathI. jema mahAvIra prabhunA jIvane (1) marIcinA bhavamAM SaSadevaprabhue tIrthakara kahyA, (2) nandanaRSinA bhavamAM tIrthakara nAmakarma bAMdhyuM eTale sadaMza AvavAthI tIrthakara kahevAyA, (3) devAnaMdA ke trizalAmAtAnI kukSimAM AvyA ane cauda svapnAdi joyAM tyAre tIrthakara kahevAyA, (4) janmyA, merU upara snAtra mahotsava thayo, nizALe gayA, IdramahArAjAe AvI ghaTasphoTa karyo tyAre tIrthakara tarIke vadhAre prasiddha thayA. (5) saMsAranA sarvathA tyAgI thaI, niHspRha paNe jJAnadhyAnamAM 12 varSa vicaryA ane ghanaghAtI karmone khapAvavA udyamazIla banyA tyAre tIrthakara kahevAyA. (6) kevalajJAna pAmyA, tIrthakara nAma karmanA udayavALA banyA tyAre tIrthakara kahevAyA, (7) dharmadezanA ApI, pratibodha pAmelAne sarvavirati-dezavirati uccarAvI tIrthanI anumati ApI vAsakSepapradAna karavA dvArA tIrthanI sthApanA karI tyAre tIrthakara kahevAyA. uparokta udAharaNamAM paramAtmA mahAvIraprabhu sarvatra tIrthakara tarIke prasiddhi pAmyA che. paraMtu dareka sthaLe judA judA nayanI apekSAe ghaNI ghaNI bhinnatA che. A vAta nayavAdanA abhyAsa vinA samajAya tema nathI. (1) marIcInA bhavamAM dUra dUravatI thanArA bhAva nikSapAnuM dUrataravartI kAraNa hovAthI upacAre tIrthakarapaNuM kahevAya che. je gamanayano viSaya che. (2) nandanaRSinA bhavamAM paraMparAe kAraNatA hovA chatAM tIrthaMkara nAmakarmanA baMdhAtmaka sadaMza aMdara pragaTa thayo che. mATe tIrthakara kahevAya che. tethI saMgrahanaya che. (3) mAtAnI kukSinA kAle caudasvAdi tIrthaMkarapaNAnAM pratIko jaNAya che. A pratIkothI lokavyavahAranA jIvo paNa A tIrthakara thavAnA che Ama jANe che tethI vyavahAranayathI tIrthakara che. (4) bAlyAvasthAyuvAvasthA-muni avasthA AdimAM dravyathI tIrthakarapaNAno vartamAnakAla varte che tethI jusUtranayathI tIrthakara che (5) chadmasthAvasthAnA aMte kSapakazreNInA kAle bhAvanikSepo pragaTa thaI rahyo che tethI bhAvanipAne mAnanArA zabdanayathI prabhu tIrthakara che. (6) kevalI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 kASTha-3 - gAthA-65 sanmatiprakaraNa avasthAmAM tIrthane karavA rUpa vyutpatti artha saMbhave che mATe tIrthakara che. A samabhirUDha nayathI tIrthakara che. (7) ane caturvidha saMghanI sthApanAkAle vAsakSepa pradAna avasare kriyApariNata artha ghaTe che tethI evaMbhUta nayathI mahAvIra prabhu tIrthakara che. nayonA abhyAsa vinA A rIte arthasaMgati kevI rIte thAya? tethI sUtrapATha mAtra AvaDI javAthI arthagAMbhIrya kaMI AvI jatuM nathI ane arthagAMbhIrya kadAca gurUgamathI AvI jAya to paNa nayonA abhyAsanI nipuNatA vinA, dravya-kSetra kAla-bhAvAdinA jANakAra thayA vinA, viziSTa prakArano anubhava prApta karyA vinA prarUpaNA karavAno adhikAra to bIlakula sAMpaDato nathI. tethI utAvaLe utAvaLe mane badhuM ja AvaDI gayuM che ema mAnI "adhurA ghaDo chalakAya ghaNA" e kahevatane anusAre alpazrutanI prAptimAM bahuzrutapaNAno dAvo karavo nahIM, Avo dAvo karanArA, ame paNa pelAthI kaMI kama nathI AvuM mAnI manamAM phulAtA, zratadhara zabda lagAvI khuza khuza thanArA potAnA ja utkarSane gAnArA, mithyA baDAI mAnanArA, AtmAo anaMta saMsAra vadhAranArA, ane usUtrabhASI jANavA. / 64 || jo A jJAnanI prApti tathA prarUpaNA karavAnA adhikAranI prApti ATalI badhI gaMbhIra che. UMDI che. jokhamI che. to jeNe sUtrapATha ja mAtra kaMThastha karI lIdho che paNa artha saMpAdana nathI karyuM. ane tethI AgaLa je nathI vadhyA tevA sAcA AtmArthI ane adhyAtmI AtmAoe zuM karavuM joIe ke jethI teonuM akalyANa na thAya ane kalyANa thAya? ane jJAnInA kahyA pramANe je AtmAo potAnuM vartana sudhAratA nathI tevA AtmAonA jIvananI zuM dazA thAya? te graMthakArazrI pote ja jaNAve che - tamhA ahigayasUtteNa, atthasaMpAyaNammi jaiyavvaM / sAvidhIrahasthA, iMddhi mApa vinaMti tasmAdadhigatasUtreNa, arthasampAdane yatitavyam / AcAryA dhIrahastA handi mahAntaM viDambayanti // 65 / / gAthArtha - tethI sUtrapATha bhaNelA AtmAoe te te sUtronA arthavizeSa prApta karavAmAM prayatnazIla thavuM joIe. je AtmAo arthavizeSa meLavavAmAM akuzaLa che. ALasu che 1. thIradasthA nuM TIkAkArazrIe zikSitasUtrArtha evo samAnArthaka zabda kahela che. mArA thIratA = azikSitasUtrArthA anabhyasta karmApi karmaNi dhRSTatayA vyApriyate yeSAM hastAste dhIrahastA AcAryAzca te azikSita dhRSTa- je AcAryo je viSayanA anabhyAsI che. bInaanubhavI che. chatAM te te viSayamAM dhRSTapaNe jeono hAtha pravarte che. binaanubhavavALA kAmamAM je kaThaNa kALaju rAkhIne hastaprakSepa kare che tevA AcAryo jainazAsananI viDaMbanA kare che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kADa-3 - gAthA-65 383 pramAdI che zAstronA sUkSma aryo je samajyA nathI. tathA anubhava vinAnA kAmamAM kaThaNa kALaju rAkhIne je hastakSepa kare che teo mahAna evA jainazAsananI viDaMbanA kare che. paNa vivecana - uparanI gAthAmAM samajAvyA pramANe jaina AgamonA sUtrapATha kaMThastha thaI jAya, ane zAsana uparano ghaNo bhaktirAga (bhaktibhAva) pragaTa thaI jAya. teTalA mAtrathI te AtmA sUtronA arthano kaMI jANakAra thaI jato nathI ane arthanipuNatA AvyA vinA utsarga-apavAdanA anubhavI thayA vinA prarUpaNA karavAno adhikAra to bIlakula Avato nathI. eTaluM ja nahIM paraMtu arthanipuNatA AvavA chatAM dravya-kSetra-kAla bhAvAdinI jANakArI ane vizALa anubhava prApta karyA vinA prarUpaNAno adhikAra to bIlakula prApta thato nathI. tethI uttama AtmAoe aprAptapUrva evA AgamapATho kaMThastha karavA, te kaMThastha karyA pachI tenA vizALa ane gaMbhIra arthone meLavavA satata prayatnazIla rahevuM, tyArabAda anubhava meLavavA prayatna karavo. sUtronA arthonI prApti gahana evA nayavAdane AdhIna che nayavAdanA abhyAsa vinA yathArtha rItie arthajJAna thatuM nathI tethI sApekSavAda - anekAntadRSTi (arthAt gahana evA nayavAdano abhyAsa) khIlavavA mATe gItArtha ane anubhavI evA gurUnI nizrAmAM ja rahevuM joIe to ja prApta thayelA A jainazAsananI sAcI sevA karI zakIe. te mATe prathama to pote ja sUtra-artha ane vizALa anubhavamAM taiyAra thavuM. darzanamohanIya karmanA kSayopazamathI rUci-zraddhA pragaTe paraMtu teTalA mAtrathI sUtronA arthanI jANakArI ane bolavAno adhikAra maLI jato nathI. ajJAtadazAmAM utsutra bolAI jAya, jyAM je upakAraka na hoya tyAM te vAta samajAI jAya ane samajAvAI jAya. tethI A Atmatattvane ghaNuM ja ghaNu nukazAna thAya mATe bhale nayavAda gahana che. durgama che. to paNa te bhaNavo atyanta jarUrI che. sUtramAtra bhaNavAthI ke tyArabAda zabdArtharUpe arthamAtra bhaNavAthI paNa prarUpaNA karavAno adhikAra to nayavAdanA abhyAsa vinA ane vizALa anubhava vinA prApta thato nathI ja. vizeSAvazyakabhASyamAM malladhArI hemacaMdrAcAryajI mahArAjazrInI TIkAmAM kahyuM che ke kuvA uparathI koza dvArA pANI kheMcanAro baLada jyAre te kAryamAMthI chUTe che tyAre atyA bhukhyo ane tarasyo thayelo te baLada, teno mAlIka je koI ghAsa nAkhe te saghaLuM ghAsa khAI ja jAya che. cAvavAnI paNa rAha joto nathI. peTa bharAya teTaluM ghAsa prathama khAI jAya che. tyArabAda besIne khAdheluM pAchuM mukhamAM lAvIne vAgoLe che (cAve che) tenI jema saMsArarUpI A araghaTTathI chuTelo eTale ke dIkSita thayelo A AtmA prathama 12 varSa sudhI jaina zAstrono mukhapATha ja kare che. je je zAstra potAne upayogI jaNAya che tathA upakArI jaNAya che. te saghaLAM zAstro tenA arthane jANavAno svAda mANyA vinA kaMThastha ja karI le che. gokhI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ kADa-3 - gAthA-65 384 sanmatiprakaraNa ja le che. tyArabAda bIjA 12 varSa sudhI gItArthonI nizrAmAM te ja sUtronA arthonuM adhyayana kare che. A rIte vizALa arthajJAna meLavyA pachI 12+1 2=24 varSo pachI A AtmA dravyakSetra-kAlAdi bhAvono vizALa anubhavI thAya teTalA mATe bIjA be ziSyo temanI sAthe ApIne gurU mahArAjazrI te traNane trIjA 12 varSa sudhI judo vihAra karAve che. A rIte gurUjInI AjJAne anusAra svataMtrapaNe trIjA 12 varSa sudhI anubhavI thavA mATe te AtmA be ziSyo sAthe vihAra kare che. Ama 36 varSe te AcAryapadane yogya bane. TIkAno pATha yati muvamenettAvArthapratipatvei sUtra vyAyam "taH" iti pUrvoktArthapratyavamarzArthaH, adhigatam = adhItam azeSaM sUtraM yenAsau tathA - adhItatatkAlavyAvahArikAzeSasiddhAntena iti yAvat arthasampAdane-tadviSayapramANanayasvarUpAvadhAraNe yatitavyam / adhItya sUtraM zrotavyam, zrutvA ca nayasarvasaMvAdavinizcayaparizuddhaM bhApanIyam anyathA AcAryA dhIrahastA = azikSitazAstrArthA anabhyastakarmA'pi karmaNi ghRSTatayA vyApriyate yeSAM hastAste dhIrahastA AcAryAzca te azikSitadhRSTAzca iti yAvat / haMdi gRhyatAm te tAdRzA mahAjJAm - AptazAsanaM vigopayanti viDambayanti iti yAvat / / A kathana uparathI samajAya che ke prarUpaNA karavI te keTalI mahAna javAbadArIbharyuM kArya che ? bhavabhIrU AtmAne ja A vAta samajAya tema che mATe sUtraprApti thayA pachI arthaprApti karavAmAM ane arthaprApti karyA pachI nayavAdano UMDo gahana abhyAsa karavA dvArA anubhava meLavavAmAM ja niraMtara prayatna karavo joIe je AtmAo Ama nathI karatA ane pramAda seve che ALasu thAya che arthaprApti AdimAM upekSAbuddhi seve che teo prApta thayelA mahAna moMghA evA A jainazAsananI ArAdhanA ane sevA karavAne badale viDaMbanA kare che. avahelanA kare che. AzAtanA kare che. potAne yathArtha rIte zAstra na AvaDatuM hoya ane prarUpaNA karavA jAya to jema tema prarUpaNA karatAM usUtratA thAya che ane vAdIo sAme vAdamAM vivakSita sUtranA manamAnyA ADA-avaLA artha karavAthI bolavAmAM baMdhAI javAthI te vaktA hAra pAme che. tathA te vAdInA hAthe ja vivakSita evA mahAgaMbhIra Agama zAstronI viDaMbanA thAya che. vAdI tathA sabhyo vacce vivakSita sUtranI kiMmata ghaTADanAra bane che. je tIrthaMkara paramAtmAnI AzAtanA rUpa che. A pAThathI AcAryapade bIrAjamAna ane zAstronA arthanI prarUpaNA karavAnA adhikArI banelA AtmAoe sUtrapAThamAM, UMDA sUkSma arthapAThamAM, gahana evA nayavAdanA abhyAsamAM ane vizALa anubhava prApta karavAmAM sadA satata jAgRta rahevuM joIe. je AtmA Ama nathI karatA, te jaina zAsananI AzAtanA mAtra ja kare che ema nahIM paNa jainazAsananA atyanta vairI (mahAduzmana) che. ema paNa have pachInI 66mI gAthAmAM AcArya zrI kahe che. 65 che. For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kANDa-3 - gAthA-66-67 jaha jaha bahussuo, sammao ya sissagaNasaMparivuDo ya / aviNicchio ya samae, taha taha siddhaMtapaDiNIo // 66 // caraNakaraNappahANA, sasamayaparasamayamukkavAvArA / caraNakaraNassa sAraM, NicchayasuddhaM Na yANaMti / / 67 / / yathA yathA bahuzrutaH, sammatazca ziSyagaNasaMparivRtazca / avinizcitazca samaye, tathA tathA siddhAntapratyanIkaH / / 66 / / caraNakaraNapradhAnAH, svasamayaparasamayamuktavyApArAH / vaLarAmya sAraM, nizcayazuddha na nAnanti|| 67 / / gAthArtha - jema jema muni bahuzruta thAya che. jainasamAjamAM mAnavaMtA (mAnIlo) thAya che ane bahu bahu ziSyagaNathI parivarelo thAya che tema tema "jo jainaAgamazAstromAM nizcitapaNe nayadRSTi (anekAntadRSTi) khIlelI na hoya to" te jaina siddhAntano pratyanIka (mahAviDaMbaka) mahAvairI thAya che. // 66 cAritrapAlanamAM ane kriyA karavAmAM jeo otaprota che paNa svazAstramAM ane parazAstramAM zuM kahyuM che ? te bAbatamAM muktavyavasAya vALA che. eTale ke udAsIna che. teo cAritra ane kriyAno nizcayathI zuddha evo sAra jANatA ja nathI. // 67 // 385 TIkAno pATha yathA yathA bahuzrutaH samyagaparibhAvitArthAnekazAstrazravaNamAtrataH tathAvidhAparA'viditazAstrAbhiprAyajanasammatazca zAstrajJatvena, ata eva zrutavizeSAnabhijJaiH ziSyagaNaiH samantAt parivRtazca avinizcitazca samaye tathAvidhaparivAradarpAt samayaparyAlocane nAdRtatvAt tathA tathA siddhAntapratyanIkaH yathAvasthitavastusvarUpaprakAzakArhadAgamapratipakSaH nissAraprarUpaNayA'nyAgamebhyo'pi bhagavadAgamam adhaH karotIti yAvat // - Jain Educationa International vivecana - je munipurUSo zAstranuM ciMtana manana ane avagAhana choDI daIne "ame bahuzruta chIe" Avo dAvo kare che. AvA prakAranI potAnI prasiddhi pAthare che. tathA bolavAnI caturAInA (vAgchaTAnA) kAraNe samAjamAM mAnItA (mAnavaMtA) thAya che. ane tethI padavI tathA ziSyagaNanA parivAranA mohamAM Asakta bane che. teone uddezIne gAthA 66mAM tathA jeo mAtra kriyAmArgamAM ja rata banI potAnI jAtane ArAdhaka ke prarUpaNA karavAnA adhikArI vigere mAnI le che teone uddezIne gAthA 67mAM graMthakArazrI khAsa khAsa Takora karatAM jaNAve che ke For Personal and Private Use Only
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ 386 kADa-3 - gAthA-66-67 sanmatiprakaraNa jainazAstrono UMDo abhyAsa, UMDuM ciMtana-manana, gahana evA nayavAdano praveza, sApekSadaSTitA, anekAntadRSTino yathArtha ughADa, vivekapUrvakanuM maryAdAvALuM kathana, A badhA guNo meLavyA vinA bahAra-bahAranA bhAvothI je prasiddhi meLave che ane bAhya bhAvonA ADaMbaramAM jeo rAce mAce che. potAnI jAtane moTI mAnI laI jeo svacchedapaNe pravarte che. te jainazAsananA ArAdhaka nathI, paNa virAdhaka to che paraMtu taduparAMta te jainazAsananA pratyenIka (duzamana-zatru-arthAt vairI) paNa che. ATalA badhA bhAre bhAre zabdo lakhavAnuM kAraNa e che ke A jIvanI bAhyamahattA jema jema vadhe che tema tema te mahattA ja sAcA mUlamArge AvavAmAM ghaNI ghaNI bAdhaka banatI jAya che. ane te pote to saMsAramAM Dube che paNa tenA hAthe bIjA paNa anekajIvo unmArge dorAya che. ane saMsAra sAgaramAM Dube che. A ja moTu nukazAna che. bahArathI prasiddhi pAmelAne sAcu koI kahI zakatuM nathI. te jIva potAnI bhUla potAnI jAte joto nathI. koInuM sAMbhaLato nathI. kadAca koI kaMI kahe to te jIvano bhakta varga ja te munino ghaNo pakSa karIne sAcuM hita kahenArAne dabAvI de che. tethI bAhya mahattA ja paDatInuM kAraNa bane che. 1. bahuzrutapaNAnI prasiddhi, 2 jainasamAjamAM mAnavaMtApaNuM, ane bahuziSyagaNa parivAra. A traNe bAhyavibhUtio che. AnA dvArA padavInI prApti ke padavIno moha vadhato jAya che AvI avasthA pAmelA jIvane koI gItArtha bhavabhIrU mahAtmA jaldI jaldI sAco mArga kahevA himmata karatuM nathI. kAraNa ke bAhyavibhUti vALo A AtmA sAcI hitazikSA have na paNa sAMbhaLe ane na paNa svIkAre AvI bhIti manamAM rahe che. kadAca hiMmata kare ane upadeza athavA zikha Ape to uparokta traNe bAhya vibhUtio ghaNI bAdhA ubhI kare che. AvA muni pratye aMjAyelo ane rAgI banelo ziSyagaNa parivAra ja tathA bhaktagaNa parivAra ja A munino majabUta pakSa laIne upadezakanI sAme sakhata virodha kare che. sakala sabhA samakSa upadezakane ja dabAvI de che. jethI koI satya kahevA taiyAra thatuM nathI ane thAya to te satya kahenAra paNa dabAI jAya che. ane AvA jIvano svachaMda vadhato jAya che mATe te jainazAsanano pratyenIka bane che. A svacchaMdatA anAdinI che. majabUta che. gADha che. ane mohanIyakarmano kSayopazama karyA vinA tathA aMtaraMga AtmapariNati sudhAryA vinA bahAranI A vibhUtio svacchaMdatAnI poSaka ane vardhaka bane che. tethI A AtmA jainazAsanano vairI (zatru) banI jAya che. jo jaina AgamazAstronuM sUkSma rIte ciMtana-manana-abhyAsa tathA vAcanAnuM AdAna pradAna A jIvanamAMthI nIkaLI jAya ane mAna sanmAna ziSyagaNa parivArAdi bAhyavibhUti vadhI jAya to tenI ja ALa paMpALamAM parovAyelA jIvo adhyAtmamArgathI calita thaI paugalika AyojanonA bhAvomAM ja satata racyA-pacyA banI jAya che. ane te te paugalika bhAvonI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ 387 sanmatiprakaraNa kADa-3 - gAthA-66-67 prApti-aprAptimAM harSa-zokAdi dvArA Arta-raudra dhyAna vadhatAM, AvA jIvo bahirAtmabhAvane pAme che. mithyAtvadazA tarapha jAya che. utsutraprarUpaNA vadhI jAya che ane jIvanamAM svacchaMdatA vadhI jatAM koI rokanAra ke koI TokanAra na rahetAM mana mAnI bAhya pravRtti vadhatAM AMtarika zuddhi ghaTatAM AvA jIvo navA navA pravAho calAvatAM jaina zAsanane chinna bhinna kare che. nirmohI AtmArthI jIvane A traNe bAhya vibhUtio vadhe, to paNa te tarapha niHspRhabhAva hovAthI A vibhUtio saMvega-nirvedamAM vRddhi karanArI bane che. tethI ja AvA jIvo niraMtara zAstrAbhyAsanI vAcanA levA-devAmAM ja pravRttizIla rahe che. teo ziSya parivAra dvArA karAtI sevAthI nirapekSa rahIne ziSya parivArane satata vAcanA ApavA dvArA, hitazikSA ApavA dvArA tathA sAyaNA-vAyaNA Adi karavA dvArA ziSyonuM paNa paramahita karIne paramAtmAnA zAsananI prabhAvanA karanArA bane che ane zAstronuM ciMtana-manana tyajI denArA jIvo bAhyabhAvamAM ja masta thaIne tenA dvArA potAnI ja mahattA vadhArIne te mahattAmAM aMjAIne tene ja prabhAvanAnuM aMga mAnI laI temAM ja doTa muke che. ghaNA ghaNA puNyodaye maLelI ATalI badhI uMcI paristhiti, moha ane ajJAnadazAnA kAraNe kSullaka evI svaprazaMsAnA prapaMcamAM AvA jIvo hArI jAya che. graMthakArazrIe to "jainazAsanano duzmana-vairI" kahIne ghaNuM ghaNuM kahI dIdhuM che AnuM vivecana lakhatAM ghaNuM lakhI zakAya tema che.paNa lakhANamAM amArI maryAdA rahe che. amArI maryAdAne ucita ja amArAthI lakhAya. eTale vadhAre paDatuM huM kaMI lakhato nathI. jo koI gItArtha AcArya mahArAjazrI A 8/10 gAthAonuM vivecana lakhe to teozrI A gAthAomAM ghaNuM kahI zake che. tathA uttama AtmAthI mumukSu mahAtmAo pote ja bIjA koInA artha upara AdhAra rAkhyA vinA graMthakArazrInI gAthAonA padonuM bhAvathI jo ciMtana-manana ane nididhyAsana kare to paNa potAnA jIvanamAM ghaNo ghaNo palaTo lAvI zake che. vaLAMka badalI zake che. ane paradravyanAM mohanAM tophAno, svacchaMdatA ane uzruMkhalatA ityAdi je koI duSaNo jIvanamAM AvyAM hoya te pote ja samajI zocIne dUra karI zake tema che. ane suMdaratama evA kalyANanA mArge vaLI zake tema che. uparanI vAtane anusaranArI vAto pUjya upAdhyAyajI mahArAjazrIe 125-150350 gAthAnA stavanomAM, tathA dravya-guNa-paryAyanA rAsanI DhALa 15-16 mAM ghaNI yuktiprayukti pUrvaka kahI che. vizeSAthIe tyAMthI abhyAsa karavA jevo che. jima jima bahuzruta, bahujanasammata, bahuziSya parivariyo ! tima tima jinazAsanano vayarI, jo navi nizcayadarIo / sADA-traNaso gAthAnuM stavana DhALA 1/14 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ 388 kASTha-3 - gAthA-66-67 sanmatiprakaraNa rAjA sarIkhuM sUtra che, maMtrI sarIkho artha jinajI | ehamAM eke helIo, diye saMsAra anartha jinajI | sADA traNaso gAthAnuM stavana DhALa 9/28 gAthA 66 mAM bAhyavibhUtimAtramAM ja rAcatA ane sUtrArthanI vAcanAnA AdAnapradAnane tyajI detA, nizcaya dRSTinI upekSA karatA AtmAne jema hitazikSA kahI che tevI ja rIte gAthA 67mAM kriyAmAtramAM ja Atmahita samajI, temAM ja racyA pacyA rahetA, ane tenAthI ja saMtoSa mAnI letA, meM to ghaNuM ghaNuM AtmakalyANa sAdhI lIdhuM Ama mAnI manamAM phulAtA jIvane zikhAmaNa ApI che ke - AvA jIvo paNa je cAritra pALe che ane dharmakriyAnuM AcaraNa kare che. teo paNa nizcayadeSTie zuddha evo cAritrano sAra pAmI zakatA nathI. kAraNa ke teo paNa "jJAna-kriyA" rUpa be aMgamAMthI mAtra eka aMga ja seve che. ane sevelA evA te kriyArUpa eka aMganuM paNa manamAM mAna ghaNuM kare che. bIjA aMga tarapha ghaNI ja upekSAbhAva hoya che. kevaLa ekalo upekSAbhAva ja hoya che eTaluM ja nahIM paNa nayavAdano abhyAsa ghaNo gahana ane kaThIna hovAthI mAthAnA duHkhAvA rUpa paNa lAge che. tethI tenA pratye aNagamo - nArAjagIbhAva ane UMDe UMDe tiraskAra bhAva paNa hRdayanI aMdara A jIvamAM vartato hoya che. - tathA bAhyakriyAmArga Itaraloko vaDe joI zakAya che yaza kIrtinuM paNa kAraNa bane che potAne paNa te sevelA kriyAmArganI gaNatarI (saMkhyA) gaNIne meM A karyuM. meM A karyuM ema gANAM gAvAnI tamannA paNa thaI jAya che. tenAthI meM ghaNI sAdhanA-ArAdhanA karI evo hArdika saMtoSa paNa thaI jAya che. Itaraloko paNa te jIvanI sAdhanA-ArAdhanA dekhatA hovAthI aho ! tame to Ae karyuM che. Ae karyuM che. tame jIvanamAM sAdhanAmAM kaMI bAkI rAkhyuM nathI. Ama kahI te jIvane mAnamAM caDAvatA hoya che ane bhoLA bhadrika jIvo potAnI uNapa na jotAM karelI kriyAnA mAnamAM caDI jAya che. jJAnadazA vinA lAbhAlAbhanuM rahasya samajAtuM nathI. sAcu tattvajJAna prasaratuM nathI. tethI hitAhitanI vivekabuddhi pragaTatI nathI ane A jIva svaprazaMsA-paraniMdA ane mAnAdi kaSAyamAM dhakelAI jAya che. mATe graMthakArazrIe sUtra nahI bhaNanArAne, tathA sUtrapATha bhaNIne arthapATha nahI bhaNanArAne, ane sUtra tathA arthapATha bhaNyA pachI anekAnaMdRSTino vikAsa nahI karanArAne, tathA gItArtho pAse vAcanAno vyavahAra nahI karanArAne, ane svacchaMda mativALAne A gAthAomAM ghaNI ghaNI mArmika Takora karI che ane hitazikSA rUpa upadeza paNa Apyo che. sAdhaka ane ArAdhaka AtmAe A gAthAomAMthI svayaM samajI levuM. A 10/12 gAthAonA artho tathA vivecana vAraMvAra vAMcavuM ane ekAntamAM besIne AtmArthabhAve ghaNuM ja ciMtana karavuM. evI bhAvabharI amArI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ 389 sanmatiprakaraNa kADa-3 - gAthA-68 vinaMti che. namrabhAve araja che. amArI maryAdA pramANe ame lakhyuM che vadhAre gItArtha bhagavaMto pAsethI samajI levuM. / 66-67 | jJAnamArga ane kriyAmArgamAM koI paNa eka mArga mokSasAdhaka banato nathI. banneno samanvaya ja mokSadAyaka bane che. te viSe paNa graMthakArazrI anekAnta draSTivALo ja mArga jaNAve che - NANaM kiriyArahiyaM, kiriyAmettaM ca do vi egaMtA / samasthA rAuM, -maraVgivavuM ja mArUM . 68 | jJAnaM kriyArahitaM kriyAmAtraJca dvAvapyekAntau / asamarthau dApayituM janma-maraNaduHkhebhya mA bhaiSIH // 68 // gAthArtha - kriyA vinAnuM kevaLa ekaluM jJAna, ane (jJAnavinAnI) kevaLa ekalI kriyAmAtra, A banne ekAntadRSTi che. tethI te banne ekAntamArgo A jIvane janma-maraNanA du:khano bhAgI na bane tevI paristhiti apAvavAne asamartha che. || 68 | TIkAno pATha - sAte yathAvat navAvitattvamati jJAnam kSiya ti kriyA, yathoktAnuSThAnam, tayA rahitam, "janmamaraNaduHkhebhyo mA bhaiSIH' iti darzayituM dAtuM vA asamartham / na hi jJAnamAtreNaiva puruSo bhayebhyo mucyate, kriyArahitatvAt / dRSTapradIpanakapalAyanamArgapaGgavat / kriyAmAtraM vA jJAnarahitam na "tebhyo mA bhaiSIH" iti darzayituM dAtuM vA samartham / na hi kriyAmAtrAt puruSo bhayebhyo mucyate, sajjJAnavikalatvAt pradIpanakabhayaprapalAyamAnAndhavat tathA cAgamaH / "hayaM NANaM kiyAhINaM, hayA aNNANao kiyA / pAsaMto paMgulo daDDho, dhAvamANo ya aMdhao // " (Avazyaka-niyukti gAthA-22) vivecana - pAchalI gAthAomAM sUtrapATha-arthapATha ane sApekSa nayavAdano abhyAsa ityAdimAM bhArapUrvaka samajAvavAmAM AvyuM che ke jIvananI sArthakatA jo karavI hoya to A karavuM jarUrI che. A sAMbhaLIne koI ekAnta jJAnamArgamAM ja caDI na jAya ane kriyAmArga tyajI na de, tathA kevala ekalA kriyA mArgamAM ja saMtuSTa na thaI jAya. te mATe A gAthAmAM banneno samanvaya sAdhatAM jaNAve che ke AtmAnI mukhya be zaktio che. eka cetanAzakti ane bIjI vIryazakti. A banne zaktiono ekasarakho vikAsa sAdhavo jarUrI che. eTaluM ja nahIM paraMtu paraspara upakAraka Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ 390 kArDa-3 - gAthA-68 sanmatiprakaraNa bane, eka-bIjAnI poSaka ane vardhaka bane te rIte banne zaktiono jo vikAsa sAdhavAmAM Ave to ja phaLaprApti thAya che. cetanAzakti te jJAnamArga che. ane vIryazakti te kriyAmArga che. bannenI samanvayapaNe sAdhanA-vikAsa karavAthI anaMtasukhaguNanI prApti thAya che jo eka zaktino vikAsa sAdhIe ane bIjI zaktinI upekSA karIe to te vikAsa apUrNa ja rahI jAya che. je A jIva janmamaraNanA duHkhano bhAgI na bane evI ajarAmara paristhiti ApavAne asamartha thAya che. koI jIva pANIthI bharelA taLAvane ke sarovarane tarIne pele pAra javA Icche paraMtu IcchA karavA mAtrathI kaMI tarI javAtuM nathI. te taravA mATe te jIvane taravAnI kaLAnuM jJAna hovuM paNa jarUrI che ane taravA mATenI hAtha-paga yathocitapaNe halAvavAnI kriyAnI paNa jarUriyAta che. banne zaktinA vikAsa vinA pAra pAmavuM azakya che. koI jIva amadAvAdathI muMbaI javA gADI laIne nIkaLe. paraMtu amadAvAdathI muMbaI javAnA saraLa ane sukhadAyI rastAnuM jJAna hovuM paNa jarUrI che ane te rastA upara gADI calAvavAnI kriyA karavI paNa jarUrI che. bannemAMnA koI ekanA paNa abhAve phaLaprApti thatI nathI. koI paNa mANasa koI paNa jAtano dhaMdho-vyavasAya kare to te dhaMdhA vyavasAyanuM jJAna hovuM paNa jarUrI che ane te mAlanI levaDa-devaDa karavA rUpa kriyA karavI paNa jarUrI che. AvAM aneka udAharaNothI samajAya tema che ke jJAna ane kriyA banneno samanvaya hovo jarUrI che. 'zAstramAM A vAta samajAvavA mATe "aMdha-paMgu" nyAya atizaya prasiddha che, koI eka aMdha purUSa ane bIjo pAMgaLo purUSa eka jaMgalamAM hatA. ane tyAM Aga lAgI, athavA mArga bhulyA paNa te jaMgalamAM banne sAthe maLyA. jethI pAMgalAe dRSTi ApI mArga batAvyo ane AMdhaLAe pAMgaLAne khabhA upara lIdho ane paga dvArA gatikriyA ApI. Ama banne sAthe maLavAthI ISTanagare pahoMcyA. tema ahIM jANavuM. cetanAno vikAsa eTale jJAnaprApti karavI ane vIryavikAsa eTale tene anusAra dharmakriyA, dharmasaMskAra, ane dharmamaya vAtAvaraNavALuM jIvana ghaDavuM. e ja mArga Atma kalyANa karanAro che. saMsAramAM paNa jema vyAvahArika zikSaNa sArUM meLavyuM hoya (dhAro ke DokTaranuM zikSaNa lIdhuM hoya) ane tene anusAre jIvana paNa te prApta karelI kaLAnA AcaraNavALuM banAvyuM hoya (DokTarI lAInanI prekTIza karavA dvArA sAro anubhava meLavyo hoya 2/3 varSa resIDansI karI hoya) to dhanaprApti dvArA jIvana saMsAranA sukhe sukhI thAya che tema AdhyAtmika kSetre paNa saMvega-nirvedanA pariNAmane vadhAranAruM AtmatattvanuM vizALa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kASTha-3 - gAthA-68 391 jJAna meLavyuM hoya ane tene anusAre jIvana paNa tyAga tapAdi dharmakriyAmaya banAvyuM hoya to pUrvabaddha karmonI vipula nirjarA thatAM A jIvanI vahelI pahelI mukti thAya che. - have jo samyajJAnanI prApti ja na karI hoya to jIvana sAruM kema ghaDI zakAya? yathArtha dharmakriyAmaya jIvana kevI rIte bane? arthAt na bane, mATe samyajJAna meLavavuM jarUrI che. ane jo samyajJAnanI prApti karI hoya paraMtu tene anusAra vartanavyavahAramAM jo sudhAro karavAmAM na Avyo hoya to tevA jJAna mAtrathI paNa A jIvane zuM lAbha ? tethI ja zAstrakAra mahArAjA A gALAmAM jaNAve che ke jJAna ane kriyA Ama A bannenA ekAnta mArgo jo svIkArAya to te chuTA chuTA cheDAo che. te banne cheDAo chuTA chuTA jo rahe to AMdhaLA ane pAMgaLAnI jema A jIva ghaNo duHkhI ja thAya. paraMtu AMdhaLA ane pAMgaLAno jema samanvaya thayo ane yathocita paNe varyA to sukhI thayA tema jJAna ane kriyA yathAsthAne goThavAya to muktinI prApti karAvavA rUpa kAryanA sAdhaka bane. ane A AtmA Atmika evA anaMtasukhe sukhI thAya anyathA AtmAnA kalyANano sAdhaka na bane. A viSaya upara anyazAstromAM paNa ghaNuM badhuM kaheluM che. tethI munipaNuM prApta karelA ane tyAga-tapAdi caraNa-karaNamAM vyApta evA munie sUtrapATha-arthapATha ane anubhavAdi jJAna meLavavAmAM niraMtara udyamazIla banavuM. ane bahuzrutatva bahuziSyagaNa parivAratva ane samAjamAM mAnavattA Adi bAhya vibhUtivALA AtmAe paNa te bAhyavibhUtimAM na rAcatAM AtmAnuM damana kare tevA samyajJAnane meLavavA mATe vAcanA levA-devAnA ja vyavahAramAM vadhAre layalIna rahevuM. zAstrakAroe munine uddezIne A upadeza Apyo che paraMtu A upadeza ekalA muni gaNa purato ja nathI - zrAvaka-zrAvikAe paNa pota potAnI bhUmikAnusAra A ja mArgane anusaravAnuM che. svacchaMdatA, ahaMbhAva, padgalikabhAvanI prIti, parabhAvadazA, ane bahirAtmabhAva tyajIne sadgurUnI nizrA laIne yathocita dharmArAdhanA karavI ane samyagU jJAna meLavavuM A ja mArga atizaya Avazyaka ane AtmahitakAraka che. jJAna ane kriyAnA, nizcaya ane vyavahAranA, dravya ane bhAvanA, sAmAnya ane vizeSanA ekAnta vAdane na svIkAratAM sarvatra banneno yathAsthAne samanvaya thAya, paraspara sApekSatA jaLavAya te rIte anekAntavAdanI dRSTivALA banavuM. potAnA jIvanamAM paNa bannenA vyavahAro yathAyogya rIte meLavavA. saMsAranA paNa sarve vyavahAra anekAntavAda upara ja rahelA che. to muktinA arthI evA caturvidha saMghamAM rahelA sarve paNa mahAtmAoe samyajJAnanI prAptimAM ane tene anusAra sarvathA nirlepa evuM potAnuM jIvana ghaDavAmAM tathA tyAga-tapa zuddhAcaraNamaya jIvana banAvavAmAM niraMtara prayatnazIla banavuM A ja kalyANaprAptino parama upAya che. te 68 || Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 392 kAraDa-3 - gAthA-69 sanmatiprakaraNa 'jeNa viNA logassa vi, vavahAro savvahA na nivvaDai / tassa bhuvaNekkaguruNo, namo aNegaMtavAyassa / / 69 // yena vinA lokasyApi, vyavahAro sarvathA na nipatati / tasmai bhuvanaikagurave, namo'nekAntavAdAya / / 69 // gAthArtha - je (anekAntadRSTi) svIkAryA vinA lokanA paNa saghaLA vyavahAro ghaTatA nathI. tethI upara samajAvyA pramANe saghaLA traNe bhuvananA ekagurUtulya evA te anekAntavAdane amArA namaskAra hojo. || 69 che. vivecana - anekAntavAda e jainono siddhAnta che ema darzanazAstromAM prasiddha che. paraMtu vAstavika tema nathI. kAraNa ke jagatanA saghaLA paNa padArthonA saghaLA paNa vyavahAro sahajapaNe anekAntamaya che. dAkhalA tarIke surata zahera kaI dizAmAM AvyuM? pArzvanAtha prabhu AgaLa thayA ke pAchaLa thayA ? A gAma (surata) nAnuM ke moTuM dUdha pIvA jevuM ke tyajavA jevuM? AvA prakAranAM aneka vAkyomAM kevaLa ekataraphI koI javAba ApI zakAze nahIM. kAraNa ke vastu svarUpa ja ubhayAtmaka (sApekSamaya) che. - surata zahera amadAvAdanI apekSAe dakSiNamAM, muMbaInI apekSAe uttaramAM, bAraDolInI apekSAe pazcimamAM ane arabI samudranI apekSAe uttaramAM Avela che. Ama sApekSa paNe ja uttara ApI zakAya ? AvI sApekSatA vinA sAco uttara ja na maLe. evI ja rIte pArzvanAtha prabhu mahAvIra prabhunI apekSAe pahelAM thayA ane temanAtha prabhunI apekSAe pachI thayA. surata zahera amadAvAda zaheranI apekSAe nAnuM che paNa bharUca zaheranI apekSAe moTuM che. dUdha ghaNA parizramathI azakta banelA mATe peya che. paraMtu saMghaNI AdinA rogavALA mATe apaya che. Ama sarva lokavyavahAramAM svataH ja sApekSavAda ja rahelo che. anekAntavAda vinA loka AkhAnA koI paNa vyavahAro saMgata thatA nathI. tethI saMpUrNa jagata pote ja svAbhAvika paNe ja anekAntAtmaka che. tIrthakara bhagavaMto to kevala jJAnathI joyelA ane jagatamAM svataH rahelA evA anekAntavAdanA mAtra prarUpaka che. te saMpUrNa kevala jJAnI che. vItarAgI che. paripUrNajJAnavALA che. jagata jevuM che tevuM ja svarUpa sAkSAta jonArA che ane joIne tevuM ja kahenArA che. rAgapa-bhaya-ajJAnatA Adi doSo na hovAthI alpAMze paNa asatya bolatA nathI. temanA 1. A gAthA mUlagraMthakArazrInI na hoya ane pAchaLathI praSita karAI hoya ema lAge che. paraMtu vi. saMvata 1828 mAM lakhAyelI ane hAla kobAnA bhaMDAramAM rahelI hastalekhita pratamAM A gAthA che. eTale ame paNa lakhI che. pU. abhayadevasUrijIkRta TIkAmAM paNa A gAthA nathI. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmatiprakaraNa kArDa-3 - gAthA-70 393 jJAnamAM tathA temanI vANImAM asatyatA saMbhavatI ja nathI. tethI yathArthadRSTA che ane vItarAga tathA sarvajJa hovAthI yathArthavaktA che. A rIte jagata svayaM anekAntAtmaka che tethI tIrthakara bhagavaMto te jagatane tevuM dekhe che ane tevuM ja varNave che tethI bhagavaMto anekAntavAdanA prarUpaka (samajAvanArA) kahevAya che. jainadarzanakAroe anekAntavAda thApyo nathI. anekAntatA to svataH che ja. bhagavaMtoe to te anekAntatA mAtra batAvI ja che. sAMkhya-mImAMsaka-naiyAyika-vaizeSika-boddha-cArvAka ke vedAnta ityAdi darzanonA netAo paripUrNa jJAnI ke vItarAgI nathI. te saghaLA RSimunio che ke je potapotAnI mAnyatA pramANe potAnI sAdhanAdazAmAM vartanArA che eTale pota potAnI buddhine anusAre kalpanA karIne (anumAna dvArA) jagatanuM svarUpa samajAvanArA che ane kalpanA haMmezAM ekadezIya hovAthI ekAntatAvALI che. tethI satya hotI nathI. mATe te sarve mithyAvAdI che. - sAMkhe nityavAda thApyo che. bauddhoe anityavAda thApyo che taiyAyika-vaizeSikoe kyAMIka nityavAda ane kyAMIka anityavAda thApyo che. vedAntioe abhedavAda thApyo che. teonI jema jainadarzanakAroe anekAntavAda thApyo che. Ama kyAreya paNa bhulecuke bolavuM nahI ke samajavuM nahIM. jainadarzanakArone "amAruM Ama mAnavuM che" Avo mata kyAreya paNa hoto nathI. mata chadmasthone ja hoya che. Agraha paNa chaghasyone ja hoya che. jainadarzanakAro to jagata anekAntAtmaka che ema kevalajJAnathI sAkSAt dekhe che ane dekhIne jagatanA jIvone jevuM che. tevuM samajAve che. mATe yathArthadRSTA che ane yathArtha upadezaka che. paNa matAvalaMbI nathI. tethI "jainamata" Avo zabdaprayoga paNa kyAreya na karavo. jinezvara bhagavaMtone mata (matijJAna) hoto ja nathI. teo dekhIne yathArtha kahenArA mAtra che. have jo jagata pote ja anekAntAtmaka hoya to anekAntavAda samajyA vinA ane svIkAryA vinA kema cAle ? tethI je anekAntavAda mAnyA vinA lokanA vyavahAro saMbhavatA ja nathI tevA anekAntavAdane ane tethI ja sakalabhAvAnA gurUtamasthAnIya evA anekAntavAdane amArA bhAvapUrvaka vAraMvAra namaskAra. // 69 graMthano upasaMhAra ane samApti - bhaI micchAdaMsaNasamUhamaiyassa amayasArassa / jiNavayaNassa bhagavao saMviggasuhAhigammassa / / 70 / / bhadraM mithyAdarzanasamUhamayasya amRtasArasya / jinavacanasya bhagavataH saMvignasukhAdhigamyasya / / 70 / / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ kADa-3 - gAthA-69 394 sanmatiprakaraNa gAthArtha - nirapekSapaNe pravartatAM sarve mithyAdarzanonA (sApekSabhAve) samUhAtmaka evuM, amRta = mokSane prApta karavAnA sAravALuM athavA amRta jevo sAra che jemAM evuM, ane saMvijJapAkSika jIvo vaDe ja sukhe sukhe samajI zakAya evuM paramAtmA vItarAgadevazrI jinezvaraprabhunuM vacana (jinavANI) kalyANa pAmo. (yAvacaMdradivAkara sudhI jagatanA jIvonuM kalyANa karanArI A vANI bano) | 70 | TIkAno pATha - mAm ninavaranI mastu ti savazva: mithyAtanasamUhamysy / nanu yad mithyAdarzanasamUhamayaM, tat kathaM samyagrUpatAmAsAdayati ? / na hi viSakaNikAsamUhamayasya amRtarUpatApattiH prasiddhA / na, parasparanirapekSasaMgrahAdinayarUpApannasAMkhyAdidarzanAnAM parasparasavyapekSatAsamAsAditAnekAntarUpANAM viSakaNikAsamUhavizeSamayasya amRtasaMdohasyeva samyaktvApatteH / vivecana - jinezvara paramAtmAnuM "zuddha Atmadravya" to ghanaghAtI karma rahita, sphaTika jevuM atizaya nirmaLa, anaMtaguNI jarUra che ja. paraMtu te Atmadravya arUpI hovAthI tathA indriyagrAhya na hovAthI tathA vartamAna kAle muktagata hovAthI sAmAnya loko vaDe joI zakAtuM nathI. paraMtu teo jyAre zarIradhArI hatA tyAre zarIradhArI hovAthI zarIrasaMbaMdhI rUpavaDe rUpI che. tethI vAcA dvArA pavitra dharmadezanA pharamAve che A dharmadezanA vItarAgatA-sarvajJatAniHspRhatA-paropakAraparAyaNatA Adi guNomAMthI janma pAmatI hovAthI tathA tIrthakara nAmakarmanA anupama puNyanA udayathI janya hovAnA kAraNe 35 guNovALI, paramakalyANakArI, zrotAnA haiyAne turata asara karanArI, amRta jevI mIThI, ane mokSAbhilASI jIvo vaDe sukhe sukhe samajAya tevI hoya che. A dharmadezanA dvArA ja prabhu ApaNo anaMta-anaMta upakAra kare che. A dharmadezanA vaDe ja ApaNo ane prabhuno nikaTatama saMbaMdha thAya che. upakAra karanArI vANI ApaNane prabhue je ApI che. te ja ghaNuM ghaNuM ApyuM che. tethI A dharmadezanA ke jene jinavANI paNa kahevAya che tenI maMgalakAmanA IcchatA graMthakArazrI jaNAve che ke A jinavANI traNa vizeSaNovALI che. (1) mithyAdarzanonA samUhAtmaka - sarve nayo jyAre paraspara nirapekSa hoya che. tyAre eka bIjAnI avagaNanA karavA pUrvaka pota potAnA ja mAnya viSayane ja kahenArA bane che tyAre te atizaya chuTA paDelA mALAnA maNakA samAna hoya che. tethI te sarve nayo mithyA draSTi che. sarve paNa nayo AvA prakAranA ekAntavAdane ja kahenArA hoya che. paraMtu koI paNa eka nayanA ekAntavAdanA kathana pramANenuM ekAnta svarUpavALuM A jagata nathI. tethI te saghaLA no ekAntavAdI hovAthI mithyAdarzana svarUpa che. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ kADa-3 - gAthA-70 sanmatiprakaraNa 395 mALAnA chuTA chuTA vikherAyelA te maNakA ja jyAre eka dorAmAM yathAsthAne parovAyA hoya che tyAre te maNakAnI ja mALA bane che. maNakAne choDIne koI judI mALA banatI nathI. tevI ja rIte paraspara nirapekSa evA mithyAdarzanAtmaka je nayo che te ja saghaLA nayo vItarAga sarvajJa tIrthaMkara prabhunI AjJArUpa dorAthI parovAyA chatA parasparanirapekSatA rUpa svacchaMdatAnA jherane tyajI denArA jyAre bane che ane parasparasApekSatA rUpa amRtane dhAraNa karanArA jyAre bane che. tyAre te saghaLA nayo ja jainadarzana kahevAya che. je saghaLA no ekAntavAdanA kAraNe mithyAdarzana Atmaka hatA te ja saghaLA nayo anekAvAdanI dRSTithI siMcAyA chatA adbhUta avarNanIya ane anupama yathArthadarzana svarUpa banyA chatA "jainadarzanatAne pAme che. abhUta amRta tulya bane che. A vizeSaNathI vItarAga paramAtmAe batAvela A jainadarzana e kaMI temano mata nathI, temano pakSa nathI. koI paNa jAtano ekAntavAda nathI. sApekSabhAve anekAntAtmaka jagatanuM svarUpa che ane te svarUpe ja tattva samajAvanAruM A jainadarzana che mATe paripUrNa satya che. so TacanA sonA jevuM nirdoSa ane yathArthadarzana che. vItarAga paramAtmAe te ja batAvyuM che. (2) amRtasArassa - jevuM jagata che tevuM ja svarUpa A darzana jaNAvatuM hovAthI madhyasthavacana che pakSapAtI vacano nathI. tethI sAMbhaLanArAne - bhaNanArAne "amRta" nA jevuM mIThuM lAge che. amRtanA jevuM hitakArI thAya che. kalyANakArI thAya che. nirapekSatArUpI viSane tyajAvIne sApekSatArUpI amRtane pAnAra hovAthI vadhAre ne vadhAre madhyasthatA - taTasthatA ja lAvanAra che jethI koI paNa bAjunA pakSanI kheMcAkheMcI rahetI nathI. paraspara jhaghaDA-kleza kaDavAza ke verajhera thatAM nathI. je koI pakSApakSI bhUtakALamAM hatI te paNa nAza pAmatAM parama zAnti ApanAra A darzana bane che. A rIte kleza ane kaSAyono nAza thavAthI vItarAgatA apAvavA dvArA muktipada ApanAra bane che. jIvane amRta = amara banAve che mATe amRtasAra che. TIkAmAM kahyuM che ke - vidyate mRtaM paraMvi smina gaNa mRta: = mokSa, taM sArayati gamayati = prApayatIti vA tasya avandhyamokSakAraNatvAt mokSapratipAdakatvAcca / amayasAyassa vA kRti pADe amRtavat svAdAte DratyakRtasvAm = amRtatunyamiti yAvat / athavA amRtanA jevA AsvAdavALu A jainazAsana che. (3) vidAdiSpa - je jIvo saMvegapariNAmI che. vairAgI che. AtmArthI che. taTastha hRdayavALA che. satyatattva jANavAnA abhilASI che. pakSApakSI kheMcatANa vinAnA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ 396 kATha-3 - gAthA-69 sanmatiprakaraNa che. tevA jIvo vaDe ja A jainadarzana sukhe sukhe samajAya tevuM che. jo ke A saghaLA no judI judI vAtone kahenArA, paraspara virUddha bhASaNa karanArA che. eTale uparachallI dRSTithI jotAM vyAmoha thAya, bhrama thAya, Azcarya thAya tevA A nayo che ane tethI ja samajavAmAM jaTila ane durgama lAge che. paraMtu "syAdvAda" eTale anekAnta daSTi jo vikasI jAya to te dRSTirUpI dorAmAM paraspara virodhI dekhAtA badhA ja nayo yathAsthAne goThavAI jatAM durgamatA cAlI javAthI durgama dekhAtA evA paNa A navo atizaya sugama banI jAya che. durgama dekhAtuM koI gaNita tenI cAvI maLI jatAM jema sugama banI jAya che. tema ahIM samajavuM. pota potAnA pakSa tarapha ekAnta kheMcanArI, tethI ja ekabIjAnI avagaNanA karanArI khoTA jevI lAgatI aneka vicArasaraNIo anekAntadRSTirUpI dorAmAM yathAsthAne yogya rIte goThavAI chatI, anupama jainadarzana bane che. A sarve nayonuM ja sApekSabhAve baneluM je darzana thAya che te ja A anupama darzana che. tene ja jainadarzana kahevAya che. A traNe vizeSaNothI jainadarzananuM mAhAsya samajAvyuM che. AvA suMdara, uttamottama, niSpakSapAte tattvapratipAdaka, evA graMthono cIvaTapUrvaka abhyAsa karIne ApaNe paNa zuddha syAdvAdamaya jainadarzananA parama anuyAyI banIe. ekAntAgrAhAtmaka viSamaya dRSTi tyajIne sApekSabhAvavALI amRtatulya anekAntAtmaka dRSTivALA banIe jethI kleza-kaDavAza ane kaSAyono nAza thAya ane paramazAnti pragaTa thAya - mAnavajIvananI sAcI A ja saphaLatA che. 70 || iti vitatamohatimirataratiraskaraNa taruNataraNisama zrI siddhasena divAkarasUrIzvara viracitaM sanmatiprakaraNaM samAptam A pramANe vizALa moha rUpI gADha aMdhakArano nAza karavAmAM madhyadivasanA jAjvalyamAna sUryasamAna evA paramapUjya, ArAdhdhapAda, vividha guNagaNAlaMkRta zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI ma. zrI viracita sanmatiprakaraNa nAmano A graMtha, samApta thayo. tenuM saraLa gujarAtI vivecana paNa ahIM samApta thayuM. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educationa International For Personal and Private Use Only ECARA ORAR-CS.Anmecacao-1