Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates * bhagavAna zrI kundakunda-kahAna jaina zAstramAlA puSpa 86 * - sarvajJavItarAgAya namaH - zrImatbhagavatkundakundAcAryadeva praNIta zrI samayasAra mUla gAthA, saMskRta chAyA, hindI padyAnuvAda, zrI amRtacandrAcArya deva viracita saMskRta TIkA aura usake gujarAtI anuvAda ke hindI anuvAda sahita gujarAtI anuvAdaka : zrI himmatalAla jeThAlAla zAha, bI . esasI . sonagar3ha (saurASTra) hindI anuvAdaka : zrI paM . parameSThIdAsajI nyAyatIrtha lalitapura (jhA~sI) prakAzaka: zrI digambara jaina svAdhyAya maMdira TrasTa sonagar3ha (saurASTra ji . bhAvanagara) Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra Thanks & our Request Shree Samaysaar (Hindi) has been converted into electronic form by Atmaarthis in India and USA whose motivation was to study this great shastra and in the process also make it available to the whole world. These Atmaarthis have no desire for recognition and have requested that their names are not mentioned. However, AtmaDharma.com wishes to thank these Atmaarthis for their efforts in making this shastra available to the whole world. Our request to you: 1) We have taken great care to ensure this electronic version of the Hindi Shree Samaysaar is a faithful copy of the paper version. However if you find any errors please inform us on rajesh@AtmaDharma.com so that we can make this beautiful work even more accurate. 2) Keep checking the version number of the on-line shastra so that if correctionshave been made you can replace your copy with the corrected one. Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra my Version History Version number 001 Date 16 June 2005 Changes First electronic version Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra prathamAvRtti 1000 dvitIyAvRtti 1500 tRtIyAvRtti 2200 caturthAvRtti 1500 paMcamAvRtti 2400 paMcamAvRtti 2500 vIra ni. saM. 2501 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra pU. zrI kAnajI svAmI Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra arpaNa jinhoMne isa pAmara paraapAra upakAra kiyA hai, jinakI preraNAse samayasArakA yaha anuvAda taiyAra huA hai, jo dravya aura bhAvase samayasArakI mahA prabhAvanA kara rahe haiM, samayasArameM prarUpita nizcaya-vyavahArakI saMdhipUrvaka jinakA jIvana hai, una paramapUjya parama upakArI gurudeva (zrI kAnajI svAmI) ko yaha anuvAda-puSpa atyanta bhaktibhAvase arpaNa karatA Shop --himmatalAla je. zAha Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra OM jinajIkI vANI khireM / sImaMdhara mukhase phulavA jIMkI kundakunda gU~the mAlA re. jinajI kI vANI bhalI re / bhalI, vANI prabhU mana lAge jisameM sAra samaya ziratAja re. jinajI kI vANI bhalI re / gUMthA pAhur3a aru gUMthA paMcAsti, gUMthA jo pravacanasAra re, jinajI kI vANI bhalI re / gUMthA niyamasAra gUMthA rayaNasAra, gUMthA samayakA sAra re, jinajI kI vANI bhalI re / syAdvAdarUpI sugandhI bharA jo, jinajIkA oMkAranAda re, jinajI kI vANI bhalI re / vaMdUM jinezvara, vaMdUM maiM kundakunda, vaMdUM yaha oMkAranAda jinajI kI vANI bhalI re hRdaya raho mere bhAvoM raho, mere dhyAna raho jinajI kI jina vANa re, vANI bhalI re / vANIkI gUMja, jinezvaradevakI mere gU~jatI raho dina rAta re, sImaMdhara0 sImaMdhara0 sImaMdhara0 jinajI kI vANI bhalI re / sImaMdhara0 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com 7
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra prathamAvRtti ke prakAzakIya nivedana meM se hama saba mumukSuoMkA mahA bhAgya hai jo aise mahAna grantharAja Aja hamako prApta ho rahA hai ataH una mahAna mahAna upakArI zrI kundakundAcAryakA hamAre Upara bar3A bhArI upakAra hai| zrImad amRtacandrAcArya kA bhI parama upakAra hai jo unhoMne gAthAmeM bhare hue mUla bhAvoMkA dohana karake unake bhAvoM ko TIkA rUpa spaSTa prakAzita kara diyA hai aura unapara kalaza kAvyarUpa racanA bhI kI hai| vartamAna meM to unase bhI mahAna upakAra hamAre Upara to pU0 kAnajI svAmI kA hai ki jinane agara pUjya amRtacandrA-cAryakI TIkAko itanA vistRta aura spaSTa karake nahIM samajhAyA hotA to isa mahAna granthAdhirAjake marmako samajha sakanekA bhI mahAna saubhAgya hama sabako kaise prApta hotA ? abhI se 2000 varSa pUrva bhagavAna zrI kundakunda AcArya dvArA samayasArarUpI mUla sUtroMkI racanA huI, unake 1000 varSa uparAnta hI AcArya zrIamRtacandradevake dvArA una sUtrarUpa gAthAoM para gAthAoMke gupta bhAvoMko prakAzameM lA denevAlI AtmakhyAti nAmakI TIkAkI racanA huI aura Aja una racanAke 1000 varSa uparAnta hI pUjya zrI kAnajI svAmI ke dvArA una TIkA para vistRta vizada vyAkhyA ho rahI hai, yaha saba paramparA isa bAtakI dyotaka hai ki jaise jaise jIvoMkI buddhi nyUna hotI jA rahI hai vaise hI vaise pAtra jIvoMko yathArtha tattva samajhane yogya spaSTatA hotI calI jA rahI hai| yaha vartamAna ke Apake pravacana AgAmI 1000 varSa taka, pAtra jIvoMkI paramparA banAye rakhane ke liye nizcaya pUrvaka kAraNa hoNge| isa grantharAja kI racanA ke sambandhameM, granthake viSayake bAbatameM gujarAtI bhASAmeM anuvAda karane kA kAraNa evaM anuvAdameM kauna kauna se granthoMkA AdhAra liye gayA Adi aneka viSayoMko zrI himmatalAla bhAI ne apane upodghAta meM sundara rItise spaSTa kiyA hai vaha pAThakoMko jarUra par3hane yogya hai| isa samayasAra ke gujarAtI bhASA meM anuvAdakartA tathA gujarAtI meM harIgItikA chandakI racanA karane vAle tathA hindI harIgItikA chandako jo isa prakAzana meM diye gaye haiM unakA sampUrNatayA saMzodhana karane vAle zrI himmatalAla bhAI bI. esasI. haiM unakI prazaMsA jitanI bhI kI jAve kama hai| unake viSayameM zrI bhAI zrI rAmajIbhAI mANekacandajI dozI pramukha zrI di0 jaina svAdhyAya mandira TrasTa ne nimna zabdoM meM prazaMsA kI hai :-- ___ "bhAI zrI himmatalAla bhAI, adhyAtmarasika, zAMta, vivekI, gambhIra aura vairAgyazAlI sajjana haiM isake alAvA ucca zikSA prApta aura saMskRta meM pravINa haiN| granthAdhirAja zrI samayasArajI, pravacanasAra, niyamasAra tathA paMcAstikAyakA gujarAtI anuvAda bhI unhoMne hI kiyA hai| isa prakAra zrImad kundakundabhagavAnake Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra sarvotkRSTa paramAgama zAstroM ke anuvAda karane kA parama saubhAgya unhIM ko milA hai isaliye ve yarthAtharUpase dhanyavAda ke pAtra haiN|" / samayasAra gujarAtI TIkA parase hindI anuvAda karanekA kArya bhI kaThina parizrama sAdhya thA, usako pUrA karane vAle zrI paM. parameSThIdAsajI nyAyatIrtha dhanyavAda ke pAtra haiN| isa anuvAda ke taiyAra ho jAne para isako akSarazaH milAna karake jA~canekA kArya aura bhI kaThina thA, usameM apanA amUlya samaya denevAle zrIyut mAnanIya bhAI zrI rAmajIbhAI mANekacanda dozI, zrIyut bhAI zrI khImacanda bhAI, zrI bra. candUbhAI, zrI bra. amRtalAlabhAI aura zrI bra. gulAbacandabhAIko bahuta bahuta dhanyavAda hai| isakI gAthAoM para hindI chanda racanA karane kA mujhe avasara milA, yaha merA saubhAgya hai| isa racanA ke samaya gAthA ke bhAva; pUrNarItyA chanda meM AjAveM isa hI bAta kA mukhya uddezya rakhA gayA hai| chanda racanA kI dRSTi gauNa rakhI gayI ataH isa sambandha kI kamI ke liye pAThaka kSamA kreN| sabake anta meM parama upakArI adhyAtmamUrti zrI kAnajIsvAmI ke prati atyanta bhakti pUrvaka namaskAra hai ki jinakI yathArtha tattva prarUpaNA se ananta kAla nahIM prApta kiyA aise yathArtha mokSamArgako samajhanekA avasara prApta huA hai tathA isa ora kI ruci pragaTI hai| aba Antarika hRdaya se yaha bhAvanA hai ki ApakA upadezita hitamArga mere antara meM jayavaMta rahe tathA usapara apratihata bhAva se calane kA bala mere meM prApta ho| vIra nirvANa saM0 2479 nemIcanda pATanI Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra prakAzakIya nivedana (paMcamAvRtti) AtmakalyANakA spaSTa mArga batalAnevAlA paramAgama zrI samayasArajI zAstra advitIya jagatacakSu hai jisakI mahimA apAra hai| vartamAna dharmakrAnti yugameM isa zAstra kA zravaNa, manana aura nididhyAsana dvArA satya samajhane kA utsAha pratidina bar3hatA hI jA rahA hai| samayasArajI daivIzAstra-bhAgavata zAstra hai isaliye usakA pArAyaNa [ paThana - pAThana] karanA tattvajijJAsuoMke liye nitya kartavya hai| zrI amRtacandrAcAryakRta TIkA sarvottama adhyAtma TIkA hai| usameM zrI kundakundAcAryakA hArda vizadarUpase kholA gayA hai| anAdi moharUpa ajJAna ke kAraNa jo jIva atyanta apratibuddha ho vaha bhI jJAnI kA abhiprAya samajhanemeM atyanta sAvadhAna ho jAve aisI anupama zailI hai| pavitra rasamaya zAntidAyaka apUrva jIvana kaise prApta ho yaha bAta samayasAra dvArA samajhane kA prayatna karane vAloMkI saMkhyA dina pratidina bar3hatI jA rahI hai yaha isakA sUcaka hai aura yahI saccI dharma prabhAvanA hai| paramopakArI pajya satparuSa zrI kAnajIsvAmI ke isa zAstrake Upara atyanta sUspaSTa aura subodha pravacana dvArA dharma jijJAsuoMko apUrva yathArtha samAdhAna prApta ho rahA hai| jo cIja pUrva meM anaMta kAla meM durlabha thI vahI cIja svAmIjI ne jijJAsu pAtra jIvoMke liye sugama-sulabha kara dI hai| jo madhyastha hokara pratyakSa samAgama dvArA yathArthatA, svatantratA aura vItarAgatA grahaNa karane kA prayatna karegA usake liye AtmakalyANa karane kA yaha uttama avasara hai| zrI paramAgama maMdira meM saMgamaramarameM jo mUla gAthAe~ utkIrNa ho gaI haiM unake anusAra isa AvRtti meM mUla gAthAoMmeM saMzodhana kiyA gayA hai| caturtha AvRtti ke anusAra saMskRta zlokoMkA hindI artha dete hue bIca-bIcameM ve saMskRta zabda bhI kauMsa meM diye gaye haiM jinakA vaha artha hai| ina donoM kAryoM meM bra. zrI candulAlajI ne atyanta sAvadhAnI pUrvaka parizrama kiyA hai ataH hama unakA AbhAra mAnate haiN| ___ zrI nemIcandajI bAkalIvAla [ mAlika--kamala prinTarsa, madanagaMja-kizanagar3ha ] ne uttama DhaMga se yaha grantha chApa diyA hai, isake liye hama unakA bhI abhAra mAnate haiN| ___pAThakoM se prArthanA hai ki isa zAstrakA nayavibhAga dvArA sucArurUpase abhyAsa kara traikAlika jJAyaka svabhAvI nijAtmA ke Azraya se hI zuddhatA kI prAptikA satat prayatna kreN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra zrI vIra nirvANa saM0 sAhitya prakAzana kameTI zrI di. jaina svAdhyAya mandira sonagar3ha [ saurASTra ] ---:: zrI vItarAgagurave namaH : upodghAta 4 bhagavAn zrI kundakundAcAryadeva praNIta yaha samayaprAbhRtatta athavA 'samayasAra' nAmakA zAstra 'dvitIya zrutaskaMdha' meM kA sarvotkRSTa Agama hai| dvitIya zrutaskaMdhakI utpatti kisa prakAra huI yaha pahale apana paTTAvAliyoMke AdhArase saMkSepa meM dekha leveN| Aja se 2466 varSa pahale isa bharatakSetra kI pUNya-bhUmi meM mokSamArgakA prakAza karane ke liye jagatapUjya parama bhaTTAraka bhagavAn zrI mahAvIra svAmI apanI sAtizaya divyadhvani dvArA samasta padArthoM kA svarUpa pragaTa kara rahe the| unake nirvANa ke pazcAt pA~ca zrutakevalI hue, unameMse antima zrutakevalI zrI bhadrabAhusvAmI huve| vahA~ taka to dvAdazAMga zAstrake prarUpaNase vyavahAranizcayAtmaka mokSamArga yathArtha pravartatA rhaa| tatpazcAt kAladoSa se kramakramase aMgoMke jJAna kI vyucchitti hotI gii| isa prakAra apAra jJAna-sindhukA bahu bhAga viccheda ho jAne ke pazcAt dUsare zrI bhadrabAhusvAmI AcArya kI paripATI meM do mahA samartha muni hue- eka kA nAma zrI dharasena AcArya tathA dUsaroMkA nAma zrI guNadhara AcArya thaa| unase mile hue jJAna ke dvArA unakI paramparA meM hone vAle AcAryoMne zAstroMkI racanAe~ kI aura zrI vIra bhagavAna ke upadeza kA pravAha pravAhita rkhaa| zrI dharasena AcAryako agrAyaNI pUrvakA pA~cavA~ vastu adhikAra usake mahAkarmaprakRti nAma cauthe prAbhRta kA jJAna thaa| usa jJAnAmRta meM se anukramase unake pIche ke AcAryoM dvArA SaTkhaMDAgama, dhavala, mahAdhavala, jayadhavala, gommaTasAra, labdhisAra, kSapaNasAra, Adi zAstroMkI racanA huii| isa prakAra prathama zrutaskaMdha kI utpatti hai| usameM jIva aura karma ke saMyoga se hue AtmAkI saMsAra-paryAyakA----guNasthAna, mArgaNA Adi kA-----saMkSipta varNana hai, paryAyArthikanayako pradhAna karake kathana hai| isa naya ko azuddha dravyArthika bhI kahate haiM adhyAtmabhASA se azuddha nizcayanaya athavA vyavahAra kahate haiN| zrI guNadhara AcAryako jJAnapravAdapUrvakI dasavIM vastuke tRtIya prAbhRtakA jJAna thaa| usa jJAna meM se unake pIche ke AcAryoM ne anukramase siddhAnta rce| isa prakAra sarvajJa bhagavAn mahAvIra se pravAhita hotA huA jJAna, AcAryoMkI paramparAse bhagavAna kundakundAcAryadeva ko prApta huaa| unhoMne paMcAstikAya, pravacanasAra, samayasAra, niyamasAra, aSTapAhur3a Adi zAstra race isaprakAra dvitIya zrutaskaMdhakI utpatti huii| isameM jJAna ko pradhAna karake zuddha dravyArthika nayase kathana hai| AtmA ke zuddha svarUpa kA varNana hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 12 bhagavAna kundakundAcAryadeva vikrama saMvat ke prArambhameM ho gaye haiN| digambara jaina paramparA meM bhagavAna kundakundAcAryadeva kA sthAna sarvotkRSTa hai| maMgalaM bhagavAna vIro maMgalaM gautamo gnnii| maMgalaM kundakundAryo jainadharmostu maMgalaM / / pratyeka digambara jaina, isa zloka ko, zAstrAdhyayana prArambha karate samaya maMgalAcaraNarUpa bolate haiN| isase yaha siddha hotA hai ki sarvajJa bhagavAn zrI mahAvIra svAmI aura gaNadhara bhagavAna zrI gautama svAmI ke anantara hI bhagavAna kundakundAcArya kA sthAna AtA hai| digambara jaina sAdhugaNa svayaMko kundakundAcAryakI paramparA kA kahalAne meM gaurava mAnate haiM, bhagavAna kundakundAcAryadeva ke zAstra sAkSAta gaNadhara devake vacanoM jaise hI pramANabhUta mAne jAte haiN| unake anantara huve granthakAra AcArya svayaMke kisI kathana ko siddha karane ke liye kundakundAcAryadevake zAstroM kA pramANa dete haiM jisase yaha kathana nirvivAda siddha hotA hai| unake pIche ke race huve granthoMmeM unake zAstroMmeM anekAneka avataraNa liye huve haiN| yathArthataH bhagavAna kundakundAcAryane svayaMke paramAgamoMmeM tIrthaMkara devoMke dvArA prarUpita uttamottama siddhAMtoMkA [ jhAlavI ] sAdha rakhA hai aura mokSamArgako TikA rakhA hai| vi0 saM0 990 meM hue devasenAcAryavara apane darzanasAra nAma ke grantha meM kahate haiM ki ---- jai paumaNaMdiNAho sImaMdharasAmidivvaNANeNa / Na vivohai to samaNA kahaM sumaggaM payANaMti |[drshnsaar] videhakSetra ke vartamAna tIrthaMkara zrI sImaMdhara svAmIke prApta kiye huve divya jJAna ke dvArA zrI padmanaMdinAthane [zrI kundakundAcAryadevane] bodha nahIM diyA hotA to munijana sacce mArgako kaise jAnate ?tta dUsarA eka ullekha dekhiye, jisameM kundakundAcAryadevako kalikAla sarvajJa kahA gayA hai, padmanaMdi, kundakundAcArya, vakragrIvAcArya, ailAcArya, gRdhrapicchAcArya, ina pA~coM nAmoM se virAjita, cAra aMgulI Upara AkAza meM gamana karane kI jinako Rddhi thI, jinhoMne pUrva videha meM jAkara zrI sImaMdhara bhagavAna kA vaMdana kiyA thA aura jinake pAsa se mile huve zrutajJAna ke dvArA jinhoMne bhAratavarSa ke bhavya jIvoMko pratibodhita kiyA hai aise jo zrI jinacaMdrasUrI bhaTTArakake paTTake AbharaNarUpa kalikAla sarvajJa [ bhagavAn kundakundAcAryadeva] unake dvArA racita isa SaTaprAbhuta graMthameM 00000000 sUrIzvara zrI zrutasAgara dvArA racita mokSaprAbhRta kI TIkA samApta huii|kt isaprakAra SaTaprAbhRta kI zrI zrutasAgarasUrI kRta TIkA ke anta meM likhA huA hai| bhagavAn kundakundAcAryadeva kI mahattA batalAne vAle aise anekAneka ullekha jaina sAhitya meM milate haiN| *zilAlekha bhI aneka haiN| isaprakAra yaha nirNota hai ki sanAtana jaina [digambara ] saMpradAya meM kalikAla sarvajJa bhagavAn kundakundAcArya kA athAna ajor3a hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 13 ' bhagavAn kundakundAcArya ke race huve aneka zAstra haiM; unameM se thor3e abhI vidyamAna haiN| trilokanAtha sarvajJa deva ke mukha se pravAhita zrutAmRta kI saritA meM se jo amRta-bhAjana bhara liye gaye ve vartamAna meM bhI aneka AtmArthiyoM ko Atma- jIvana arpaNa karate haiN| unake paMcAstikAya, pravacanasAra aura samayasAra nAmake tIna uttamottama zAstra nATakatraya athavA 'prAbhRtatraya' kahalAte haiM, ina tInoM paramAgamoMmeM hajAroM zAstroMkA sAra A jAtA hai| ina tIna paramAgamoM meM bhI kundakundAcArya ke pazcAt likhe huye aneka granthoM ke bIja nihita haiM aisA sUkSma dRSTi se abhyAsa karane para mAlUma hotA hai| paMcAstikAyameM chaha dravyoM kA aura nau tattvoM kA svarUpa saMkSepa meM kahA hai / pravacanasAra ko jJAna, jJeya aura cAritra isaprakAra tIna adhikAroM meM vibhAjita kiyA hai| samayasAra meM nava tattvoMkA zuddhanaya kI dRSTi se kathana hai| zrI samayasAra alaukika zAstra hai| AcArya bhagavAn ne isa jagata ke jIvoM para parama karuNA karake isa zAstrakI racanA kI hai| usameM mokSamArgakA yathArtha svarUpa jaisA hai vaisA kahA gayA hai, antakAla se paribhramaNa karate huve jIva ko jo kucha samajhanA bAkI raha gayA hai vo isa paramAgama meM samajhAyA gayA hai| parama kRpAlu AcArya bhagavAn isa zAstra ko prArambha karate hI svayaM hI kahate haiM:- kAmabhogabaMdhanakI kathA saba ne sunI hai, paricaya kiyA hai, anubhava kiyA hai lekina para se bhinna ekatva kI prApti hI kevala durlabha hai| usa ekatva kI para se bhinna AtmA kI bAta maiM isa zAstrameM samasta nija vaibhava se [ Agama, yukti, paramaparA aura anubhava se ] kahU~gA, isa pratIjJA ke anusAra AcArya deva isa zAstrameM AtmA kA ekatva para dravya se aura para bhAvoMse bhinnatA - samajhAte haiN| ve kahate haiM ki 'jo AtmA ko abaddhaspRSTa, ananya, niyata, * samayasAra vandyo vibhurbhuvi na kairiha kauNDakundaH / kunda - prabhA - praNayi - kIrti - vibhuussitaashH|| yazcAru-cAraNa-karAmbujacaJcarIka - zcakre zrutasya bharate prayataH prtissttaam|| [ candragiri parvatakA zilAlekha ] kundapuSpakI prabhAko dhAraNa karanevAlI jinakI kIrtike dvArA dizAe~ vibhUSita huI haiM, jo cAraNoMke - cAraNaRddhidhArI mahAmuniyoMke - sundara hastakamaloMke bhramara the aura jisa pavitrAtmAne bharatakSatrameM zrutakI pratiSThA kI hai, ve vibhu kundakunda isa pRthvI para kisake dvArA vandya nahIM haiM ? arthaH .. koNDakundo yatIndraH / / rajobhiraspRSTatamatvamantarbAhye'pi saMvyaJjayituM yatIzaH / rajaHpadaM bhUmitalaM vihAya cacAra manye caturaMgulaM saH / / ooooooooo [ vindhyagiri zilAlekha ] arthaH- yatIzvara [ zrI kundakundasvAmI ] rajaH sthAnako - - - bhUmitalako - chor3akara cAra aMgula Upara AkAzameM calate the, usase maiM yaha samajhatA hU~ ki ve aMtaraGga tathA bahiraGga rajase [ apanA ] atyanta aspRSTatva vyakta karate the [ - ve aMtaraGgameM rAgAdimalase aura bAhyameM dhUla se asapRSTa the ] | Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 14 avizeSa aura asaMyukta dekhate haiM ve samagra jina zAsana ko dekhate haiM' aura bhI ve kahate haiM ki aisA nahIM dekhane vAle ajJAnI ke sarva bhAva ajJAnamaya haiN'| isa prakAra jahA~ taka jIva ko svayaM kI zuddhatA kA anubhava nahIM hotA vahA~ taka vo mokSamArgI nahIM hai; bhale hI vo vrata, samiti, gupti Adi vyavahAra cAritra pAlatA ho aura sarva Agama bhI par3ha cukA ho| jisako zuddha AtmAkA anubhava vartatA hai vaha bhI samyagdRSTi hai, rAgAdi ke udaya meM samyaktvI jIva kabhI ekAkararUpa pariNamatA nahIM hai parantu aisA anubhavatA hai ki 'yaha pudgalakarmarUpa rAga kA vipAkarUpa udaya hai; ye mere bhAva nahIM hai, maiM to eka jJAyaka bhAva huuN'| yahA~ prazna hogA ki rAgAdi bhAva hote rahane para bhI AtmA zuddha kaise ho sakatA hai ? uttara meM sphaTikamaNikA dRSTAMta diyA gayA hai| jaise sphaTikamaNi lAla kapar3eke saMyogase lAla dikhAI detI haiM--hotI hai to bhI sphaTikamaNi ke svabhAva kI dRSTise dekhane para sphaTikamaNi ne nirmalapanA chor3A nahIM hai, usI prakAra AtmA rAgAdI karmodaya ke saMyoga se rAgI dikhAI dete hai--hotA hai to bhI zuddhanaya kI dRSTi se usane zuddhatA chor3I nahIM hai| paryAyadRSTise azuddhatA vartate huve bhI dravyadRSTise zuddhatA kA anubhava ho sakatA hai| vaha anubhava caturtha guNasthAna meM hotA hai| isase vAcaka ke samajhameM avegA ki samyagdarzana kitanA duSkara hai| samyagdRSTikA pariNamana hI palaTa gayA hotA hai| vaha cAhe jo kArya karate huve hI zuddha AtmA ko hI anubhavatA hai| jaise lolupI manuSya namaka aura zAkake svAdakA bheda nahIM kara sakatA; usI prakAra ajJAnI jJAna kA aura rAga kA bheda nahIM kara sakatA; jaise alubdha manuSya zAka se namaka kA bhinna svAda le sakatA hai usIprakAra samyagdRSTi rAga se jJAna ko bhinna hI anubhavatA hai|ab yaha prazna hotA hai ki aisA samyagdarzana kisa prakAra prApta kiyA jA sakatA hai arthAt rAga aura AtmA kI bhinnatA kisa prakAra anubhava pUrvaka samajhameM Ave? AcArya bhagavAn uttara dete haiM ki-- prajJArUpI chenI se chedate ve donoM bhinna ho jAte haiM, arthAt jJAna se hI vastuke yathArtha svarUpakI pahicAna se hI --, anAdikAla se rAga dveSa ke sAtha ekAkArarUpa pariNamatA AtmA bhinnapane pariNamane lagatA hai; isase anya dUsarA koI upAya nahIM hai| isaliye pratyeka jIva kA vastuke yathArtha svarUpa kI pahicAna karane kA prayatna sadA kartavya hai| isa zAstra kA mukhya uddezya yathArtha AtmasvarUpakI pahicAna karAnA hai| isa isa uddezya kI pUrti ke liye isa zAstrameM AcArya bhagavAnane aneka viSayoMkA nirUpaNa kiyA hai| jIva aura pudgala ke nimitta naimittikapanA hone para bhI donoMkA atyanta svatantra pariNamana, jJAnI ko rAga-dveSakA akarttA-abhoktApanA, ajJAnIko rAgadveSakA karttAbhoktApanA, sAMkhyadarzanakI ekAntikatA, guNasthAna ArohaNameM bhAvakA aura dravyakA nimittanaimittikapanA , vikArarUpa pariNamana karanemeM ajJAnIkA savayaMkA hI doSa , mithyAtvAdIkA jar3apanA usIprakAra cetanApanA, puNya aura pApa donoMkA baMdhasvarUpapanA, mokSamArgameM caraNAnuyogakA sthAna ityAdi aneka viSaya isa zAstra meM prarUpaNa kiye haiN| bhavya jIvoMko yathArtha mokSamArga batalAne kA ina sabakA uddezya hai| isa zAstrakI mahattA dekhakara antara ullAsa ajAne se zrImada jayasena AcArya kahate Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra haiM ki 'jayavaMta varte vaha padmanaMdi AcArya arthAt kundakunda AcArya ki jinhoMne mahAtatvase bhare huye prAbhRtarUpI parvatako buddhirUpI sirapara uThAkara bhavya jIvoMko samarpita kiyA hai'| yathArthatayA isa samayameM yaha zAstra mumukSu bhavyajIvoMkA parama AdhAra hai| aise duSamakAla meM bhI aisA adbhuta ananyazaraNabhUta zAstra-tIrthaMkaradevake mukha se nikalA huA amRta-vidyamAna hai yaha apanA sabakA mahA sadbhAgya hai| nizcaya-vyavahAra kI saMdhipUrvaka yathArtha mokSamArgakI aisI saMkalanAbaddha prarUpaNA dUsare koI bhI granthameM nahIM hai| paramapUjya zrI kAnajI svAmIke zabdoM meM kahA jAve to -'yaha samayasAra zAstra AgamoMkA bhI Agama hai; lAkhoM zAstroMkA sAra isameM hai; jaina zAsana kA yaha sthambha hai; sAdhaka kI yaha kAmadhenu hai, kalpavRkSa hai| caudaha pUrvakA rahasya isameM samAyA huvA hai| isakI hara eka gAthA chaThe sAtaveM guNasthAnameM jhUlate huve mahAmunike Atma-anubhavameMse nikalI huI hai| isa zAstrake kartA bhagavAn kundakundaAcAryadeva mahAvidehakSetrameM sarvajJa vItarAga zrI sImaMdhara bhagavAnake samavasaraNameM gaye the aura vahA~ ve ATha dina rahe the yaha bAta yathAtathya hai, akSarazaH satya hai, pramANasiddha hai, isameM leza mAtra bhI zaMkA ke liye sthAna nahIM hai| una paramaupakArI AcArya bhagavAna dvArA racita isa samayasAra meM tIrthaMkaradevakI nirakSarI OMkAra dhvanimeM se nikalA huvA hI upadeza hai'| isa zAstra meM bhagavAn kundakundaAcAryadevakI prAkRta gAthAoMpara AtmakhyAti nAmakI saMskRta TIkA likhanevAle [ vikramakI dasavIM zatAbdI ke lagabhaga honevAle ] zrImAn amRtacandrAcAryadeva haiN| jisa prakAra isa zAstrake mUlakartA alaukika puruSa haiM usI prakAra usake TIkAkAra bhI mahAsamartha AcArya haiN| AtmakhyAti jaisI TIkA abhI taka bhI dUsare koI jaina grantha kI nahIM likhI gaI hai aura tatvArthasAra, puruSArthasiddhya -pAya Adi svatantra granthoM kI racanA bhI kI hai| unakI eka isa AtmakhyAti TIkA hI par3hane vAle ko unakI adhyAtmarasikatA, AtmAnubhava, prakhara vidvattA, vastusvarUpako nyAyase siddha karanekI unakI asAdhAraNa zakti aura uttama kAvyazakti kA pUrA jJAna ho jaavegaa| ati saMkSepa meM gambhIra rahasyoMko bhara dene kI anokhI zakti vidvAnoMko Azcaryacakita karatI hai| unakI yaha daivI TIkA zrutakevalI ke vacanoMke samAna hai| sa prakAra mUla zAstrakartA ne samasta nijavaibhavase isa zAstrakI racanA kI hai usI prakAra TIkAkara ne bhI atyanta utsAhapUrvaka sarva nija-vaibhava se yaha TIkA racI hai aisa isa TIkAke par3hane vAloMko svabhAvataH hI nizcaya huye binA nahIM raha sktaa| zAsana-mAnya bhagavAn kundakundaAcAryadevane isa kalikAla meM jagadguru tIrthaMkaradeva ke jaisA kAma kiyA hai aura zrI amRtacandrAcAryadeva ne, mAnoM ki ve kundakunda bhagavAn ke hRdaya meM baiTha gaye hoM usa prakAra se unake gambhIra AzayoMko yathArthatayA vyakta karake, unake gaNadhara ke samAna kArya kiyA hai| isa TIkA meM Ane vAle kAvya [ kalaza] adhyAtmarasa se aura AtmAnubhava kI mastI se bharapUra hai| zrI padmaprabhamaladhArIdeva jaise samartha AcAryoM para bhI una kalazoMne gaharI chApa DAlI hai aura Aja bhI ve tattvajJAna se aura Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra adhyAtmarasase bhare huye madhura kalaza, adhyAtmarasikoMke hRdayake tAra ko jhanajhanA dete haiN| adhyAtma kavi rUpameM zrI amRtacandrAcAryadevakA jaina sAhityameM advitIya sthAna hai| samayasAra meM bhagavAn kundakundaAcAryadevane prAkRtameM 415 gAthAoM kI racanA kI hai| usapara zrI amRtacandrAcAryadevane AtmakhyAtinAma kI aura zrI jayasenAcAryadevane tAtparyavRtti nAmakI saMskRta TIkA likhI hai| zrI paMDita jayacandrajIne mUla gAthAoMkA aura AtmakhyAtikA hindImeM bhASAntara kiyA aura usameM svayaMne thor3A bhAvArtha bhI likhA hai| vaha pustaka 'samayaprAbhRta' ke nAma se vikrama saM0 1964 meM prakAzita huii| usake bAda usa pustakako paMDita manoharalAlajIne pracalita hindI meM parivartita kiyA aura zrI paramazrutaprabhAvaka maMDala zrImad rAjacandra granthamAlA dvArA 'samayasAra' ke nAma se vikrama saM0 1975 meM prakAzita huvaa| usa hindI granthake AdhArase, usI prakAra saMskRta TIkA ke zabdoM tathA Azaya se cipaTe raha kara yaha gujarAtI anuvAda taiyAra kiyA gayA hai| yaha anuvAda karane kA mahA bhAgya mujhe prApta huvA yaha mujhe atyanta harSa kA kAraNa hai| paramapUjya zrI kAnajI svAmI kI chatrachAyAmeM isa gahana zAstrakA anuvAda hUvA hai| anuvAda karane kI samasta zakti mujhe pUjyapAda zrI gurudeva ke pAsa se hI milI hai| merI mArphata anuvAda huvA isase 'yaha anuvAda maiMne kiyA hai' aisA vyavahArase bhale hI kahA jAve, parantu mujhe merI alpajJAtA kA pUrA jJAna honese aura anuvAda kI sarva zakti kA mUla pUjya zrIgurudeva hI hone se maiM to barAbara samajhatA hU~ ki zrIgurudevakI amRtavANI kA tIvra vega hI unake dvArA milA huvA anamola upadeza hIyathAkAla isa anuvAdarUpa meM pariNamA hai| jisake bala para hI isa ati gahana zAstrake anuvAda karane kA maiMne sAhasa kiyA thA aura jinakI kRpA se hI yaha nirvighna pUrA huvA hai una parama upakArI zrIgurudeva ke caraNAraviMdameM ati bhaktibhAva se vaMdana karatA isa anuvAda meM aneka bhaiyoMkI madada hai| bhAI zrI amRtalAla jhATakiyAkI isameM sabase jyAdA madada hai| unhoMne sampUrNa anuvAda kA ati parizrama karake bahuta hI sUkSmatAse aura utsAhase saMzodhana kiyA hai, bahuta sI ati upayogI sUcanAe~ unhoMne batAIM, saMskRta TIkA kI hasta likhita pratiyoMkA milAna kara paThAntaroMko DhU~r3ha kara diyA, zaMkA-sthaloMkA samAdhAna paNDitajanoM se bulAkara diyA - Adi aneka prakAra se unhoMne jo sarvatonukhI sahAyatA kI hai usake liye maiM unakA atyanta AbhArI huuN| apane vizAla zAstrajJAna meM, isa anuvAda meM par3anevAlI choTI moTI dikkatoMko dUra kara denevAle mAnanIya zrI vakIla rAmajIbhAI mANikacanda dozIkA maiM hRdaya pUrvaka AbhAra mAnatA huuN| isake anantara bhI jina jina bhAiyoM kI isa anuvAda meM sahAyatA hai una saba kA bhI maiM AbhArI huuN| yaha anuvAda bhavya jIvoMko jinadeva dvArA prarUpita Atma zAMti kA yathArtha mArga batAveM, yaha merI antara kI bhAvanA hai, zrI amRtacandrAcAryadevake zabdoMmeM yaha Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 17 zAstra Anandamaya vijJAnaghana AtmA ko pratyakSa dekhane vAlA advitIya jagatcakSu hai| jo koI usake parama gambhIra aura sUkSma bhAvoMko hRdayaGgata karegA usako yaha jagatcakSu AtmA kA pratyakSa darzana karAvegA, jabataka ve bhAva yathArtha prakAra se hRdayaGgata nahIM hoveM tabataka rAta dina vaha hI maMthana, vaha hI puruSArtha kartavya hai|' zrI jayasenAcAryadeva ke zabdoMmeM samayasArake abhyAsa AdikA phala kahakara yaha upodghAta pUrNa karatA hU~ : 'svarUparasika puruSoM dvArA varNita isa prAbhRtakA jo koI Adara se abhyAsa karegA, zravaNa karegA, paThana karegA, prasiddhi karegA, vaha puruSa avinAzI svarUpamaya, aneka prakArakI vibhinnatA vAle, kevala eka jJAnAtmaka bhAvako prApta karake agrapada kI mukti lalanA meM lIna hogaa|' himmatalAla dIpotsava va saM0 1996 jeThAlAla zAha Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra anuvAdakakI orase ! jainendra presa jaina lalitapura maiM ise apanA parama saubhAgya mAnatA hU~ ki mujhe isa yuga ke mahAna AdhyAtmika saMta zrI kAnajI svAmI ke sAnnidhyakA suyoga prApta huA, aura unake pravacanoMko sunane evaM unheM rASTrabhASA - hindImeM anUdita karane kA saubhAgya prApta huA hai| una anUdita granthoMmeM se 'samayasAra pravacanAdi' pahale prakAzita ho cuke haiN| pUjya kAnajI svAmIke sAnnidhya meM rahakara aneka vidvAnoMne kaI AdhyAtmika graMthoMkI racanA kI hai, anuvAda kiye haiM aura sampAdana kiyA hai| una vidvanoMmeM zrI himmatalAla zAha tathA zrI rAmajI bhAI dozI Adi pramukha haiN| uparokta vidvAnoMke dvArA gujarAtI bhASA meM anUdita, sampAdita evaM likhita aneka granthoMkA hindI bhASAnuvAda karane kA mujhe suyoga milA hai, jinameM pravacanasAra, mokSazAstra aura yaha samayasAra grantha bhI hai| adhyAtmapremI bhAI zrI kuM0 nemIcandajI pATanI kI preraNA isa sukArya meM vizeSa sAdhaka siddha huI hai| pratyeka gAthA kA gujarAtI se hindI padyAnuvAda unhIMne kiyA hai| maiMne gujarAtI anvayArtha, TIkA aura bhAvArtha kA bhASAnuvAda kiyA hai| yadyapi anuvAda meM sampUrNa sAvadhAnI rakhI gaI hai, tathApi yadi koI doSa raha gaye hoM to vizeSajJa mujhe kSamA kareM / 18 0 parameSThIdAsa sampAdaka 'bIra' Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra viSayanukramaNikA pUrvaraMga viSaya gAthA pRSTha prathama 38 gAthAoMmeM raMgabhUmisthala bA~dhA hai, usameM jIva nAmake padArthakA svarUpa kahA hai maMgalAcaraNa, granthapratIjJA 1 5 yaha jIva-ajIvarUpa chaha dravyAtmaka loka hai isameM dharma, adharma, AkAza, kAla ye cAra dravya to svabhAvapariNatisavarUpa hI haiM aura jIva pudgala dravya ke anAdikAla ke saMyoga se vibhAva pariNati bhI hai, kyoMki sparza, rasa, gaMdha, varNa zabdarUpa mUrtika pudgala ko dekhakara yaha jIva rAgadveSamoharUpa pariNamatA hai aura isake nimitta se pudgala karmarUpa hokara jIva ke sAtha ba~dhatA hai| isa taraha ina donoMke anAdise baMdhAvasthA hai / jIva jaba nimitta pAkara rAgAdikarUpa nahIM pariNamatA taba navIna karma bhI nahIM ba~dhate, purAne karma jhar3a jAte haiM, isaliye mokSa hotA hai; aise jIvake svasamaya - parasamayakI pravRtti hotI hai / jaba jIva samyagdarzana - jJAna - cAritra bhAvarUpa apane svabhAva rUpa pariNamatA hai taba svasamaya hotA hai aura jaba mithyAdarzana-jJAna-cAritrarUpa pariNamatA hai taba pudgala karma meM ThaharA huA parasamaya hai aisA kathana jIvake pudgala karma ke sAtha baMdha hone se parasamayapanA hai so sundara nahIM hai, kAraNa ki isameM jIva saMsAra meM bhramatA aneka taraha ke duHkha pAtA hai; isaliye svabhAvameM sthira hokara saba se judA hokara akelA sthira hoya tabhI sundara [ ThIka ] hai jIva ke judApana aura ekapana kA pAnA durlabha hai; kyoMki baMdha kI kathA to sabhI praNI karate haiM, ekatva kI kathA virale jAnate haiM jo ki durlabha haiM, usI saMbaMdhI kathana isa kathA ko hama saba apane anubhava se buddhike anusAra kahate hai; usako anya jIva bhI apane anubhava se parIkSA kara grahaNa karanA | zuddhanayase dekhiye to jIva apramatta pramatta donoM dazAoMse judA eka jJAyakabhAvamAtra hai jo ki jAnanevAlA hai vahI jIva hai isa jJAyaka bhAvamAtra AtmAke darzana - jJAna - cAritrake bheda kara bhI azuddhapana nahIM hai, jJAyaka hai vaha jJAyaka hI hai AtmA ko vyavahAranaya azuddha kahatA hai usa vyavahAranaya ke upadeza kA prayojana vyavahAranaya paramArthakA pratipAdaka kaise hai ? 2 3 4 5 6 7 8 9 - 10 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com 19 14 8 10 11-12 13- 15-16 17-18 19 - 20 20-21
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 20 | viSaya gAthA | pRSTha zuddhanaya satyArtha aura vyavahAranaya asatyArtha kahA gayA hai 11 | 22-23 jo svarUpase zuddha paramabhAvako prApta ho gaye unako to zuddhanaya hI prayojanavAna hai, aura jo sAdhaka avasthAmeM hai unake vyavahAranaya 24-28 bhI prayojanavAna hai aisA kathana jIvAditattvoMko zuddhanayase jAnanA so samyaktva hai aisA kathana 13 | 29-34 zuddhanayakA viSayabhUta AtmA baddhaspRSTa, anya, aniyata, vizeSa aura saMyukta ina pA~ca bhAvoMse rahita hone sambaMdhI kathana 14 | 35-40 zuddhanayake viSayabhUta AtmAko jAnanA so samyagjJAna hai aisA kathana 15 | 41-43 samyagdarzanajJAnacAritrarUpa AtmA hI sAdhuke sevana karane yogya hai, usakA dRSTAMta sahita kathana 16-18 | 49-51 zuddhanayake viSayabhUta AtmAko jabataka na jAne tabataka ve jIva ajJAnI haiM 50-51 | apratibuddha [ ajJAnI ] ko kaise pahicAnA jA sakatA hai ? 20-22| 52-54 ajJAnIko samajhAne kI rIti 23-25 | 55-58 ajJAnIne jIva-dehako eka dekhakara tIrthaMkarakI stutikA prazna | kiyAusakA uttara 26-27 | 58-59 isa uttarameM jIva dehakI bhinnatAkA dRzya tathA jitendriya ,jitamoha, kSINamoha 28-33 | 60 69 cAritrameM jo pratyAkhyAna kahane meM AtA hai vaha kyA hai? aise ziSya kA uttara prApta hotA hai ki pratyAkhyAna jJAna hI hai 34-35 / 69-72 anubhUtidvArA parabhAvakA bhedajJAna tathA jJeyabhAvake bhedajJAna ke prakAra | 36-37 | 72-76 darzanajJAnacAritra svarUpa pariNata hue AtmAkA svarUpa kaha kara raMgabhUmikA sthala [38 gAthAoMmeM ] pUrNa 38 76 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 1 jIva-ajIva adhikAra viSaya jIva-ajIva donoM bandhaparyAyarUpa hokara eka dekhane meM Ate hai unameMjIva kA svarUpa na jAnana e se ajJAnIjana jIva kI kalpanA adhyavasAnAdi bhAvarUpa anyathA karate haiM, isa prakArakA varNana jIvakA svarUpa anyathA kalpate haiM unake niSedha kI gAthA adhyavasAnAdikabhAva pudgalamaya haiM jIva nahIM haiM aisA kathana adhyavasAnAdikabhAvako vyavahAranayase jIva kahA gayA hai tathA dRSTAMta paramArtharUpa jIvakA svarUpa aliMgagrahaNa varNako Adi lekara guNasthAnaparyaMta jitane bhAva haiM ve jIvake nahIM haiM aisA chaha gAthAoMmeM kathana ye varNAdika bhAva jIvake haiM aisA vyavahAranaya kahatA hai, nizcayanayanahIM kahatA aisA dRSTAMtapUrvaka kathana varNAdika bhAvoMkA jIvake sAtha tAdAtmya koI ajJAnI mAne usakA niSedha 2. kartAkarmAdhikAra viSaya ajJAnI jIva krodhAdikameM jabataka vartatA hai tabataka karmakA baMdha karatA hai Asrava aura AtmAkA bhedajJAna honepara bandha nahIM hotA jJAnamAtra se hI bandhakA nirodha kaise hotA hai AsravoMse nivRtta hone kA vidhAna jJAna honekA aura AsravoMkI nivRttikA samakAla kaise hai ? kathana jJAnasvarUpa hue AtmA kA cihna Asrava aura AtmAkA bhedajJAna honepara AtmA jJAnI hotA hai taba kartRkarmabhAva bhI nahIM hotA jIva-pudgalakarmake paraspara nimittanaimittikabhAva hai to kartRkarmabhAva nahIM kahA jA sakatA | nizcayanayase AtmA aura kartRkarmabhAva aura bhogtRbhogyabhAva nahIM haiM, apane meM hI kartRkarmabhAva aura bhogtRbhogyabhAva hai vyavahAranaya AtmA aura pudgalakarma ke kartRkarmabhAva aura bhogtRbhogyabhAva kahatA hai AtmAko pudgalakarmakA kartA aura bhoktA mAnA jAe to mahAna doSa-svaparake abhinnapane kA prasaMga AtA hai; vaha mithyAtva hone se jinadeva sammata nahIM hai mithyAtvAdi Asrava jIva-ajIvake bheda se do prakAra ke haiM aisA gAthA 39-43 44 45 46-48 49 50-55 56 - 60 61-68 gAthA 69-70 79 72 73 74 75 76 - 79 80-82 83 84 85-86 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com 80 21 pRSTha 81-84 84-86 87-88 88-90 90-95 95-101 102 - 106 106 - 119 120 pRSTha 121-123 123-24 124 -27 128-29 129 - 30 131-133 134-139 140-141 142 - 143 143 - 145 145 - 149
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra kI | 87-88 | 150-152 89-92 | 93 | 152-57 157-158 159-161 161-162 163-166 96 | 97 / kathana aura usakA hetu AtmAke mithyAtva, ajJAna, avirati ye tIna pariNAma anAdi haiM unakA kartRpanA aura unake nimitta se pudgalakA karmarUpa honA AtmA mithyAtvAdibhAvarUpa na pariName taba karmakA kartA nahIM hai ajJAnase karma kaise hotA hai aise ziSyakA prazna aura usakA uttara karmake kartApanakA mala ajJAna hI hai jJAnake honepara karttApana nahIM hotA vyavahArI jIva pudgalakarmakA karttA AtmA ko kahate haiM yaha ajJAna hai AtmA pudgalakarmakA karttA nimittanaimittikabhAvase bhI nahIM hai, AtmAke yoga, upayoga haiM ve nimittanaimittikabhAvase karttA haiM aura yoga upayogakA AtmA kartA hai jJAnI jJAna kA hI kartA hai ajJAnI bhI apane ajJAnabhAvakA to karttA hai, pudgalakarmakA kartA to jJAnI yA ajJAnI koI nahIM hai kyoMki paradravyoMke paraspara kartRkarmabhAva nahIM hai | eka dravya anya dravyakA kucha bhI kara sakatA nahIM jIvako paradravyake karttApanekA hetu dekha upacAra se kahA jAtA hai ki yaha kArya jIvane kiyA hai mithyAtvAdika sAmAnya Asrava aura vizeSa guNasthAna ye baMdha ke kartA haiM nizcayakara jIva inakA kartA bhoktA nahIM hai-spaSTa sUkSma kathana jIva aura AsravoMkA bheda dikhalAyA hai abheda kahanemeM dUSaNa diyA 100 170-171 101 | 171-172 102 | 172-73 103-104 | 173-174 105-106 175-78 109-112 179-81 113-115 / 182-83 116-125 | 126-131 | 184-90 190-96 saMkhyamatI, puruSa aura prakRti ko apariNAmI kahate haiM usakA niSedha kara puruSa aura pudgalako pariNAmI kahA hai jJAnase jJAnabhAva aura ajJAnase ajJAnabhAva hI utpanna hotA hai ajJAnI jIva dravyakarma baMdhanekA nimittarUpa ajJAnAdi bhAvoM kA hetu hotA hai pudgalakA pariNAma to jIvase judA hai aura jIvakA pudgalase 132-136 | 197-199 judA hai 137-140 200-02 202-03 karma jIvase baddhaspRSTa hai yA abaddhaspRSTa, aise ziSyake praznakA nizcaya vyavahAra donoM nayoM se uttara jo nayoMke pakSase rahita hai vaha kartRkarmabhAvase rahita samayasAra zuddha AtmA hai aisA kaha kara adhikAra pUrNa 142-144 | 203-21 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 222 | | / 3. puNya-pApa adhikAra viSaya zubhAzubha karmake svabhAvakA varNana | donoM hI karma baMdhake kAraNa haiM | isaliye donoM karmoMkA niSedha usakA dRSTAMta aura agama kI sAkSI jJAna mokSa kA kAraNa hai| vratAdika pAle to bhI jJAna binA mokSa nahIM hai puNyakarma ke pakSapAtI kA doSa jJAnako bhI paramArthasvarUpa mokSakA kAraNa kahA hai aura anyakA niSedha kiyA hai karma mokSake kAraNa kA ghAta karatA hai aisA dRSTAMta dvArA kathana karma Apa hI baMdha svarUpa hai karma baMdhakA kAraNarUpa bhAvasvarUpa hai athAt mithyAtva-ajJAnakaSAyarUpa hai aisA kathana aura tInoM adhikAra pUrNa gAthA 145 | | 146 147 148-150 151 152-153 154 | 223-25 226 227 227-30 231 232-33 234-35 | 155-156 157-159 160 235-37 238-40 240-41 161-63 241-47 247 pRSTha gAthA | 164-65 249-50 4. Asrava adhikAra viSaya Asravake svarUpakA varNana arthAt mithyAtva, avirata, kaSAya aura yoga-ye jIva ajIvake bhedase do prakArake haiM aura ve bandhake kAraNa haiM aisA kathana jJAnI ke una AsravoMkA abhAva kahA hai rAga-dveSa-moharUpa jIvake ajJAnamaya pariNAma haiM ve hI Asrava haiM rAgAdika binA jIvake jJAnamaya bhAva kI utpatti jJAnIke dravya AsravoMkA abhAva jJAnI nirAsrava kisa taraha hai aise ziSyake prazna kA uttara ajJAnI aura jJAnIke AsravakA honA aura na honekA yukti pUrvaka varNana rAga-dveSa moha ajJAna pariNAma haiM vahI bandhakA kAraNarUpa Asrava hai vaha jJAnIke nahIM hai; isaliye jJAnIke karmabaMdha bhI nahIM hai, adhikAra pUrNa 166 167 168 169 250-51 252-53 253-54 254-55 256 170 171-176 256-64 177-180 264-71 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 24 272 gAthA 5. saMvara adhikAra viSaya saMvarakA mUla upAya bhedavijJAna hai usakI rItikA tIna gAthAoM meM kathana bheda vijJAnase hI zuddhaAtmA kI prApti hotI hai aisA kathana zuddhaAtmA kI prApti se hI saMvara hotI hai aisA kathana saMvara hone kA prakAra - tIna gAthAoMmeM / saMvara honeke kramakA kathana, adhikAra pUrNa 181-183 184-185 186 | 187-189 | 190-192 | 273-77 277-79 279-80 281-83 284-88 | / | gAthA | 193 | | 194 | | 195 / 196 | 197 | 289 pRSTha | 290-91 291-92 293 | 294 295-96 | | | | / 198-199 | 200 | 201-02 | | 297-98 298-99 301-04 304-05 6. nirjarA adhikAra viSaya dravyanirjarA kA svarUpa bhAvanirjarA kA svarUpa jJAnakA sAmarthya vairAgya kA sAmarthya jJAna-vairAgya ke sAmarthya kA dRSTAMtapUrvaka kathana samyagdRSTi sAmAnyarUpase tathA vizeSarUpase sva-parako kaI rItise jAnatA hai usa sambandhI kathana samyagdRSTi jJAna-vairAgya sampanna hotA hai rAgI jIva samyagdRSTi kyoM nahIM hotA hai usa sambandhI kathana ajJAnI rAgI prANI rAgAdikako apanA pada jAnatA hai usa padako chor3a apane eka vItarAga jJAyakabhAvapadameM sthira honekA upadeza AtmAkA pada eka jJAyakasvabhAva hai aura vaha hI mokSakA kAraNa hai; jJAnameM jo bheda hai ve karmake kSayopazamake nimittase haiM jJAna jJAnase hI prApta hotA hai jJAnI parako kyoM nahIM grahaNa karatA aise ziSyake praznakA uttara rigrahake tyAgakA vidhAna jJAnIke saba parigrahakA tyAga karmake phalakI vAMchAse karma karatA hai vaha karmase lipta hotA hai| jJAnIke vAMchA nahIM honese vaha karmase lipta nahIM hotA, usakA dRSTAMta dvArA kathana samyaktvake ATha aMga haiM unameMse prathamato samyagdRSTi niHzaMka tathA sAta bhaya rahita haiM aisA kathana hai niSkAMkSitA, nirvicikitsA, amUDhatva , upagUhana, sthitikaraNa, vAtsalya, prabhAvanA-inakA nizcayanayakI pradhAnatA se varNana | 204 204-06 207 | | 208 | 209-17 | 306-08 309-12 312-13 313-14 314-25 | 218-27 326-35 228-29 336-42 230-36 242-51 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 7. bandha adhikAra viSaya bandha ke kAraNa kA kathana aise kAraNarUpa AtmA na pravarte to baMdha na ho aisA kathana mithyAdRSTike baMdha hotA hai usake Azaya ko pragaTa kiyA hai aura vaha Azaya ajJAna hai aisA siddha karate haiM ajJAnamaya adhyavasAna hI baMdha kA kAraNa hai bAhya vastu baMdhakA kAraNa nahIM hai, adhyavasAna hI baMdhakA kAraNa hai aisA kathana adhyavasAna apanI arthakriyA karttA nahIM honese mithyA hai mithyAdRSTi ajJAnarUpa adhyavasAnase apanI AtmAko aneka avasthArUpa karatA hai aisA kathana yaha ajJAnarUpa adhyavasAna jisake nahIM hai usake karmabaMdha nahIM hai yaha adhyavasAna kyA hai aise ziSyake prazna kA uttara isa adhyavasAnakA niSedha hai, vaha, vyavahAranayakA hI niSedha hai jo kevala vyavahArakA hI Alambana karatA hai vaha ajJAnI aura mithyAdRSTi hai; kyoMki isakA avalambana abhavyabhI karatA hai / vrata, samiti, gupti pAlatA hai, gayAraha aMga par3hatA hai, to bhI use mokSa nahIM hai zAstroMkA jJAna hone para bhI abhavya ajJAnI hai abhavya dharma kI zraddhA karatA hai to bhI usake bhogake nimitta haiM, mokSa ke nimitta nahIM haiM vyavahAra - nizcayanayakA svarUpa rAgAdika bhAvoMkA nimitta AtmA hai yA paradravya ? usakA uttara AtmA rAgAdika kA akarttA kisa rIti se hai, usakA udAharaNa pUrvakathana gAthA 237 - 41 242-46 247-58 259-64 264 266-67 268-69 270 271 272 273 274 275 276-77 278-82 283-87 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com 352 25 pRSTha 353-57 357-61 362-71 372-76 376 - 78 378-80 381-82 383-85 385-86 387-88 388-89 389-90 390-91 391-93 394-99 400-05
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 26 8. mokSa adhikAra 406 viSaya gAthA mokSakA svarUpa karmabaMdhase chUTanA hai jo jIva bandhakA to cheda nahIM karatA hai parantu mAtra bandhake svarUpako jAnakara hI santuSTa hotA hai vaha mokSa nahIM pAtA hai| 288-90 | 407-08 bandhakI cintA karanepara bhI bandha nahIM chUTatA hai 291 409 bandha chedane se hI mokSa hotA hai | 292-93 | 410-11 bandhakA cheda kisase karanA aise prazna kA uttara yaha hai ki karmabaMdha ke chedaneko prajJA zastra hI kAraNa hai 294 | 411-14 prajJArUpa kAraNase AtmA ora baMdha donoMko jude jude kara prajJAse hI AtmA ko grahaNa karanA, bandha ko chor3anA 295-96 | 415-16 AtmAko prajJAke dvArA kaise grahaNa karanA, usa sambandhI kathana 297-99 | 417-22 AtmAke sivAya anya bhAvakA tayAga karanA, kauna jJAnI parabhAva jAnakara grahaNa karegA? arthAta koI nahIM karegA 300 | 422-23 jo paradravyako grahaNa karatA hai vaha aparAdhI hai, bandhanameM par3atA hai jo aparAdha nahIM karatA, vaha bandhana meM bhI nahIM par3atA 301-3 | 424-25 aparAdha kA svarUpa 304-05 | 426-28 zuddha AtmAke grahaNase mokSa kahA; parantu AtmAto pratikramaNa Adi dvArA bhI doSoMse chUTa jAtA hai; to pIche zuddha AtmAke grahaNa se kyA lAbha hai ? aise ziSya ke prazna kA uttara yaha diyA hai ki pratikramaNa-apratikramaNase rahita apratikramaNAdisvarUpa tIsarI avasthA zaddha AtmAkA hI grahaNa hai. isIse AtmA nirdoSa hotA hai | 306-07 | 429-34 9. sarvavizuddhajJAna adhikAra viSaya AtmAke akartApanA dRSTAMtapUrvaka kahate haiM kartApanA jIva ajJAnase mAnatA hai, usa ajJAnakI sAmarthya dikhAte 435 gAthA | pRSTha 308 11 | 436-38 312-13 | 439-40 314-15 | 441-42 jaba taka AtmA prakRtike nimittase upajanA vinazanA na chor3e taba taka kartA hotA hai kartRtvapanA bhoktRpanA bhI AtmA kA svabhAva nahIM hai, ajJAnase hI bhoktA hai aisA kathana | jJAnI karmaphalakA bhoktA nahIM hai jJAnI kartA-bhoktA nahIM hai usakA dRSTAMta pUrvaka kathana jo AtmAko kartA mAnate haiM unake mokSa nahIM hai aisA kathana ajJAnI apane bhAvakarmakA kartA hai aisA yukti pUrvaka kathana AtmAke kartApanA aura akartApanA jisa taraha hai usa taraha syAdvAda dvArA teraha gAthAoMmeM siddha karate haiM 313-17 | 442-45 318-19 | 445-47 | 320 | 447-49 | 321-27 | 449-55 328-31 | 455-59 | 332-44 | 459-70 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 27 viSaya gAthA | pRSTha bauddhamati aisA mAnate haiM ki karmako karanevAlA dUsarA hai aura bhogane vAlA dUsarA hai usakA yuktipUrvaka niSedha 345-48 | 471-75 katR karmakA bheda-abheda jaisA hai usI taraha naya vibhAga dvArA dRSTAMta pUrvaka kathana 349-55 | 476-82 | nizcayavyavahArake kathana ko, khar3iyA ke dRSTAMtase dasa gAthAoMmeM spaSTa karate haiM 356-65 | 482-96 'jJAna aura jJeya sarvathA bhinna haiM' aisA jAnane ke kAraNa samyagdRSTi ko viSayoM ke prati rAgadveSa nahIM hotA, ve mAtra ajJAna dazA meM prarvatamAna jIva ke pariNAma hai 366-71 | 497 501 anya dravyakA anayadravya kucha nahIM kara sakatA aisA kathana 372 502-05 sparza Adi pudgalake guNa haiM ve AtmA ko kucha aisA nahIM kahate ki | hamako grahaNa karo aura AtmA bhI apane sthAnase chUTakara unameM nahIM jAtA hai parantu ajJAnI jIva unase vRthA rAga-dveSa karatA hai 373-82 | 506-13 pratikramaNa, pratyAkhyAna aura AlocanA kA svarUpa 383-86 | 513-15 jo karma aura karmaphalako anubhavatA apane ko usa rUpa karatA hai vaha navIna karmako bA~dhatA hai| [ yahA~ para TIkAkAra AcAryadeva kRta -kArita-anumodanAse mana-vacana-kAyase atIta, vartamAna aura anAgata karmake tyAgako unacAsa unacAsa bhaMga dvArA kathana karake karmacetanA ke tyAgakA kathana karake karmaphalacetanAke 387-89 / 516-44 tyAgakA vidhAna dikhAte haiM | jJAnako samasta anya dravyoMse bhinna batalAte haiM 390-404 | 546-54 AtmA amUrtika hai isaliye isake pudagalamayI deha nahIM hai 405-07] 555-56 dravyaliMga dehamayI hai isaliye dravyaliMga dravyaliMga AtmAke mokSa kA kAraNa nahIM hai, darzanajJAnacAritra hI mokSamArga hai aisA kathana 408-10 | 557-59 mokSakA arthI darzanajJAnacAritra svarUpa mokSamArgameM hI AtamAko pravartAve aisA upadeza kiyA hai 411-412 | 559-63 jo dravyaliMga meM hI mamatva karate haiM ve samayasAra ko nahIM jAnate haiN| 413 | 563-65 vyavahAranaya to muni zrAvaka ke liMgako mokSamArga kahatA hai aura nizcayanaya kisI liMgako mokSamArga nahIM kahatA aisA kathana 414 | 565-67 isa granthako pUrNa karate hue usake abhyAsa vagairahakA phala kahate haiM 415 | 567-69 isa granthameM ananta dharma vAle AtmAko jJAnamAtra kahanemeM syAdvAdase virodha kaise nahIM AtA hai ? isako batAte hue tathA eka hI jJAna meM upAyabhAva aura upeyabhAva donoM kisa taraha banate haiM ? yaha batAte hue TIkAkAra AcAryadeva isa sarvavizudva jJAna adhikAra ke antameM pariziSTarUpa syAdvAda aura upAya-upeyabhAva meM thor3A 570 kahane kI pratijJA karate haiM eka jJAna meM hI tat, atat, eka, aneka, sat, asat, nitya, anitya ina bhAvoMke caudaha bheda kara unake 14 kAvya kahate haiM Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com 571
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 28 gAthA pRSTha 588 viSaya jJAna lakSaNa hai aura AtmA lakSya hai jJAnakI prasiddhi hI AtmA kI prasiddhi hotI hai isaliye AtmAko jJAnamAtra kahA hai, eka jJAna kriyArUpahI pariNata AtmAmeM anantazaktiyA~ pragaTa haiM unameM se saiMtAlIsa zaktiyoM ke nAma tathA lakSaNoMkA kathana upAya-upeyabhAva kA varNana; unameM AtmA pariNAmI honese sAdhaka -panA aura siddhapanA -ye donoM bhAva acchI taraha banate haiM aisA kathana thor3e kalazoM meM aneka vicitratA se bhare hue AtmA kI mahimA karake sarvavizuddha jJAna adhikAra sampUrNa TIkAkAra AcAryadeva kA vaktavya, AtmakhyAti TIkA samapUrNa zrI paM0 jayacandajI chAbar3AkA vaktavya, grantha samApta 593 598 604 605 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra pravacana bhakti sarvAGgI 'sanmati' zrutadhArA, guru gautama ne mukha dhArI; thI karuNA hoM bhAva maraNa bina, tRSita tapta bhavi saMsArI / hRdaya zuddha muni kundakunda ne vaha saMjIvana dayA vicAra; ghaTa' pravacana',paMcAsti ,samayameM lI lakha zoSita amRta dhAra / / kunda racita pada sArthaka kara muni amRta ne amRta sIMcA; grantharAja traya tumane adbhuta mRdurasa brahmabhAva sIMcA / / vIra vAkya yaha aho nitAreM sAmya sudhArasa bhara hRdayAnjuli piyeM mumukSu vameM viSaya viSa gaharI-mUrchA prabala-moha dustara-mala utare taja vibhAvaho svamukha pariNatI le nija lahare yaha hai nizcaya grantha bhaMga saMyogI bhede aru hai prajJA zastra udaya-mati saMdhI chede sAdhaka sAthI jagata sUrya saMdeza vIrakA klAnta jagata vizrAma sthAna satapatha sudhIrakA suneM , samajhaleM, ruce, jagata rucise alasAve par3e baMdharasa zithila hRdaya jJAnI kA pAve kundana patra banA likhe, akSara ratna tathApi kunda sUtrake mUlyakA ahakana ho na kadApi ----- jayugalakta [ koTA-rAja] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra zAstra kA artha karane kI paddhati vyavahAranaya svadravya-paradravyako tathA usake bhAvoMko evaM kAraNa kAryAdiko kisIke kisImeM milAkara nirUpaNa karate hai, isaliye aise hI zraddhAna se mithyAtva hai, ataH isakA tyAga karanA cAhiye / aura nizcayanaya usI ko yathAvat nirUpaNa karatA hai, tathA kisIko kisImeM nahIM milAtA, isaliye aise hI zraddhAnase samyaktva hotA hai, ata: usakA zraddhAna karanA cAhiye / prazna-yadi aisA hai to, jinamArgameM donoM nayoMkA grahaNa karanA kahA hai, usakA kyA kAraNa ? jinamArga meM kahIM to nizcayanaya kI mukhyatA sahita vyAkhyAna hai, use to tasatyArtha isI prakAra hai kta aisA samajhanA cAhiye, tathA kahIM vyavahAranayakI mukhyatA lekara kathana kiyA gayA hai, use aisA nahIM hai kintu nimittAdikI apekSAse yaha upacAra kiyA haikta aisA jAnanA cAhiye; aura isa prakAra jAnane kA nAma hI donoM nayoMkA grahaNa hai| kintu donoM nayoMke vyAkhyAna [ kathana-vivecana ko samAna] satyArtha jAnakara isaprakAra bhI hai aura isa prakAra bhI haikta isaprakAra bhramarUpa pravartanese to donoM nayoMkA grahaNa karanA kahA nahIM hai / prazna---- yadi vyavahAranaya asatyArtha hai to jinamArgameM usakA upadeza kyoM diyA hai ? ekamAtra nizcayanaya kA hI nirUpaNa karanA cAhiye thA ? uttara---- aisA hI tarka isa zrI samayasAra meM bhI karate hue yaha uttara diyA hai ki - jaise kisI anArya mleccha ko mleccha bhASA ke binA artha grahaNa karAnemeM koI samartha nahIM hai, usI prakAra vyavahAra ke binA paramArtha kA upadeza azakya hai isaliye vyavahAra kA upadeza hai| aura phira isI sUtrakI vyAkhyAmeM aisA kahA hai ki isa prakAra nizcayako aMgIkAra karAneke liye vyavahArake dvArA upadeza dete haiM, kintu vyavahAra -naya hai vaha aMgIkAra karane yogya nahIM hai / ---zrI mokSamArga prakAzaka Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra May 20 www.Atma Dharma.com bhagavAna zrI kuMdakuMdAcAryadeva bhagavAna zrI kundakundAcAryadeva vaname tADapatra para zAstra racate he bhagavAna zrI kundakundAcAryadevake sambandhameM ullekha vandyo vibhurbhuvi na kairiha kauNDakundaH kunda-prabhA-praNayi-kIrti - vibhUSitAzaH / yazcAru-cAraNa-karAmbujacaJcarIkazcakre zrutasya bharate prayataH pratiSThAm / / [ candragiri parvata kA zilAlekha ] arthaH- kunda puSpakI prabhA dhAraNa karane vAlI jinakI kIrti dvArA dizAyeM vibhUSita huI haiM, jo cAraNoMke - -- cAraNaRddhidhArI mahAmuniyoMke sundara hastakamaloMke bhramara the aura jina pavitra AtmAne bharatakSetrameM zrutakI pratiSThA kI hai, ve vibhu kundakunda isa pRthvI para kisase vaMdya nahIM haiM ? Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com 31
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 000000koNDakuMdo yatIndraH / / rajobhiraspRSTatamatvamantarbAhyepi saMvyaJjayitaM yatazi: rajaHpadaM bhUmitalaM vihAya cacAra manye caturaMgulaM saH / / [viMdhyagiri - zilAlekha] artha:- yatIzvara [ zrI kundakundasvAmI ] rajaHsthAnako-bhUmitalako----- chor3akara cAra aMgula Upara AkAzameM gamana karate the usake dvArA maiM aisA samajhatA hU~ ki-- ve aMtarameM tathA bAhya meM raja se [ apanI ] atyanta asapRSTatA vyakta karate the [----anatarameM ve rAgAdika malase asapRSTa the aura bAhya meM dhUla se asapRSTa the] / jai paumaNaMdiNAho sImaMdharasAmidivvaNANeNa / Na vivohai to samaNA kahaM sumaggaM yathANaMti / / ---[ darzanasAra] artha:- [ mahAvideha kSetrake vartamAna tIrthaMkaradeva ] zrI sImaMdhara svAmI ke prApta hue divya jJAna dvArA zrI padmanandinAthane [ zrI kundakundAcAryadevane] bodha na diyA hotA to munijana sacce mArgako kaise jAnate ? he kundakundAdi AcAryo ! Apake vacana bhI svarUpAnusaMdhAnameM isa pAmara ko pamara upakArabhUta hue haiN| usake liye maiM Apako atyanta bhaktipUrvaka namaskAra karatA hU~ [ zrImad rAjacandra] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra zrI samayasArajI kI stuti harigIta saMsArI jIvanAM bhAva maravA TAlavA karuNA karI, saritA vahAvI sudhA taNI prabhu vIra! te sNjiivnii| zoSAtI dekhI saritane karuNAbhInA hRdaye karI, munikunda saMjIvanI samayaprAbhRta taNe bhAjana bhrii|| anuSTup kundakunda racyu zAstra, sAthiyA amRte pUryA; graMthAdhirAja! tArAmAM bhAvo brahmAMDanA bhryaa| zikhariNI aho! vANI tArI prazamarasa-bhAve nitaratI; mumukSune pAtI amRtarasa aMjali bharI bhrii| anAdinI mUrchA viSa taNI tvarAthI utaratI; vibhAvethI thaMbhI svarUpa bhaNI dor3e prinntii|| zArdUlavikrIr3ita tUM che nizcayagrantha, bhaGga saghalA vyavahAranA bhedavA tUM prajJAchINI jJAnane udayanI saMdhi sahu chedvaa| sAthI sAdhakano, tUM bhAnu jagano, saMdeza mahAvIrano, visAmo bhavaklAMtanA hRdayano, tuM paMtha mukti tnno| vaMsatatilakA sUNye tane rasanibaMdha zithila thAya, jANye tane hRdaya jJAnI taNAM jnnaaNy| tUM rucatAM jagatanI ruci Alase sau, tUM rIjhatAM sakalajJAyakadeva rIjhe / / anuSTup banAvU patra kundananAM, ratnoMnA akSaro lakhI, tathApi kundasUtroMnA aMkAye mUlya nA kadI / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra zrIsarvajJavItarAgAya namaH zAstra-svAdhyAya kA prAraMbhika maMgalAcaraNa oMkAraM bindusaMyuktaM nityaM dhyAyanti yoginH| kAmadaM mokSadaM caiva OMkArAya namo nmH|| 1 / / avirlshbdghnaughprkssaalitsklbhuutlklngkaa| munibhirupAsitatIrthA sarasvatI haratu no duritaan|| 2 / / ajJAnatimirAndhAnAM jnyaanaanyjnshlaakyaa| cakSurunmIlitaM yena tasmai zrIgurave nmH|| 3 / / // zrIparamagurave namaH, paramparAcAryagurave namaH // sakalakaluSavidhvaMsakaM, zreyasAM parivardhakaM, dharmasambandhakaM, bhavyajIvamanaHpratibodhakArakaM, puNyaprakAzakaM, pApapraNAzakamidaM zAstraM zrI samayasAranAmadheyaM, asya mUlagranthakartAraH zrIsarvajJadevAstaduttaragranthakartAra: zrIgaNadharadevAH pratigaNadharadevAsteSAM vacanAnusAramAsAdya AcAryazrIkundakundAcAryadevaviracitaM, zrotAra: sAvadhAnatayA shRnnvntu|| maMgalaM bhagavAn vIro maMgalaM gautamo gnnii| maMgalaM kundakundAryo jainadharmo'stu mNglm|| 9 / / sarvamaGgalamAMgalyaM srvklyaannkaark| pradhAnaM sarvadharmANAM jainaM jayatu shaasnm|| 2 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates -* namaH samayasArAya * zrImadbhagavatkundakundAcAryadevaviracita zrI .:: samayasAra ...:. pUrvaraMga zrImadamRtacandrasUrikRtA aatmkhyaatiH| (anuSTubh ) namaH samayasArAya svAnubhUtyA ckaaste| citsvabhAvAya bhAvAya srvbhaavaantrcchide||1|| zrImadbhagavatkundakundAcAryadeva kRta mUla gAthAoM aura zrImad amRtacandrasUri kRta AtmakhyAti nAmaka TIkAkI hindI bhASA vacanikA zrI paramAtamako praNami, zArada suguru mnaay| samayasAra zAsana karUM, dezavacanamaya, bhAya / / 1 / / zabdabrahmaparabrahmaka vaackvaacyniyog| maMgalarUpa prasiddha hai, namoM dhrmdhnbhog|| 2 / / naya naya lahai sAra zubhavAra, paya paya dahai mAra dukhkaar| laya laya gahai pAra bhavadhAra, jaya jaya samayasAra avikaar|| 3 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra (anuSTubh ) anantadharmaNastattvaM pazyantI prtygaatmnH| anekAntamayI mUrtirnityameva prakAzatAm / / 2 / / zabda artha aru jJAna samaya traya Agama gAye mata siddhAMta ru kAla bhedatraya nAma btaaye| inahiM Adi zubha arthasamayavacake suniye bahu arthasamayameM jIva nAma hai sAra sunahu shu| tAteM ju sAra bina karmamala zuddha jIva zudha naya khai| isa graMtha mAhiM kathanI sabai samayasAra badhajana ghai|| 4 / / nAmAdika chaha granthamukha, tAmeM maMgala saar| vighanaharana nAstika harana, ziSTAcAra ucaar|| 5 / / samayasAra jinarAja hai, syAdvAda jinvain| mudrA jina niragraMthatA, namUM karai saba cain|| 6 / / prathama, saMskRta TIkAkAra zrImad amRtacaMdraAcAryadeva graMthake prArambhameM maMgala ke liye iSTadevako namaskAra karate haiM : zlokArtha :- [ namaH samayasArAya ] 'samaya' arthAt jIva nAmaka padArtha , usameM sAra jo dravyakarma , bhAvakarma, nokarma rahita zuddha AtmA-use merA namaskAra ho| vaha kaisA hai ? [ bhAvAya ] zuddha sattAsvarUpa vastu hai| isa vizeSaNapadase sarvathA abhAvavAdI nAstikoMkA mata khaMDita ho gyaa| aura vaha kaisA hai ? [ citsvabhAvAya] jisakA svabhAva cetanAgaNarUpa hai| isa vizeSaNase gaNa-gaNIkA sarvathA bheda mAnane vAle naiyAyikoMkA niSedha ho gyaa| aura vaha kaisA hai ? [ svAnubhUtyA cakAsate] apanI hI anubhavanarUpa kriyAse prakAza karatA hai, arthAt apaneko apanese hI jAnatA hai-pragaTa karatA hai| isa vizeSaNase, AtmAko tathA jJAnako sarvathA parokSa hI mAnanevAle jaiminIya-bhaTTa-prabhAkarake bhedavAle mImAMsakoMke matakA khaNDana ho gyaa| tathA jJAna anya jJAnase jAnA jA sakatA hai-svayaM apaneko nahIM jAnatA, aisA mAnanevAle naiyAyikoMkA bhI pratiSedha ho gyaa| aura vaha kaisA hai ? [ sarvabhAvAntaracchide] svataH anya sarva jIvAjIva, carAcara padArthoMko sarva kSetra kAla sambandhI sarva vizeSaNoMke sAtha eka hI samaya meM jAnanevAlA hai| isa vizeSaNase, sarvajJakA abhAva mAnane vAle mImAMsaka Adi kA nirAkaraNa ho gyaa| isaprakArake vizeSaNoM (guNoM) se zuddha AtmAko hI ISTadeva siddha karake ( use ) namaskAra kiyA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga my ( mAlinI) prprinntihetormohnaamno'nubhaavaadvirtmnubhaavyvyaaptiklmaassitaayaaH| bhAvArtha :- yahA~ maMgalake liye zuddha AtmAko namaskAra kiyA hai| yadi koI yaha prazna kare ki kisI ISTadevakA nAma lekara namaskAra kyoM nahIM kiyA ? to usakA samAdhAna isa prakAra hai :- vAstava meM ISTadevakA sAmAnya svarUpa sarva karma rahita, sarvajJa vItarAga zuddha AtmA hI hai, isaliye isa adhyAtma graMthameM 'samayasAra' kahanese isameM ISTadevakA samAveza ho gyaa| tathA eka hI nAma lenemeM anyamatavAdI matapakSakA vivAda karate haiM, una sabakA nirAkaraNa samayasArake vizeSaNoMse kiyA hai| aura anyavAdIjana apane ISTadevakA nAma lete haiM, usameM ISTa zabdakA artha ghaTita nahIM hotA, usameM aneka bAdhAeM AtI haiM; aura syAdvAdI jainoMko to sarvajJa vItarAgI zuddha AtmA hI ISTa hai; phira cAhe bhale hI ISTadevako paramAtmA kaho, paramajyoti kaho, paramezvara, parabrahma , ziva, niraMjana, niSkalaMka, akSaya, avyaya, zuddha, buddha , avinAzI, anupama, acchedya, abhedya, paramapuruSa, nirAbAdha, siddha, satyAtmA, cidAnaMda, sarvajJa, vItarAga, arhat, jina, Apta, bhagavAna, samayasAra-ityAdi hajAroM nAmoMse kaho; ve saba nAma kathaMcit satyArtha haiN| sarvathA ekAMtavAdiyoMko bhinna nAmomeM virodha hai, syAdvAdIko koI virodha nahIM hai| isaliye artha ko yathArtha samajhanA caahiye| pragaTai nija anubhava karai, sattA cetnruup| saba jJAtA lakhikeM namauM samayasAra saba bhuup|| 1 / / aba sarasvatIko namaskAra karate haiM - zlokArtha :- [anekAntamayI mUrtiH ] jisameM aneka aMta (dharma) haiM aise jo jJAna tathA vacana usamayI mUrti [ nityam eva ] sadA hI [prakAzatAm ] prakAzarUpa ho| [anantadharmaNaH pratyagAtmanaH tattvaM] jo anaMta dharmoMvAlA hai aura paradravyoMse tathA paradravyoMke guNa-paryAyoM se bhinna evaM paradravyake nimittase honevAle apane vikAroMse kathaMcit bhinna ekAkAra hai, aise AtmAke tattvako arthAt asAdhAraNa-sajAtIya vijAtIya dravyoMse vilakSaNa-nijasvarUpako [ pazyantI] vaha mUrti avalokana karatI hai| bhAvArtha :- yahA~ sarasvatIkI mUrtiko AzIrvacanarUpase namaskAra kiyA hai| laukikameM jo sarasvatIkI mUrti prasiddha hai vaha yathArtha nahIM hai, isaliye yahA~ usakA yathArtha varNana kiyA hai| samyajJAna hI sarasvatIkI satyArtha mUrti hai| usameM bhI sampUrNa jJAnato kevalajJAna hai, jisameM samasta padArtha pratyakSa bhAsita hote haiN| vaha ananta dharma sahita Atmatattvako pratyakSa dekhatA hai, isaliye vaha sarasvatIkI mUrti hai, aura usI ke anusAra jo zrutajJAna hai vaha Atmatattvako parokSa dekhatA hai isaliye vaha bhI Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra mama paramavizuddhiH zuddhacinmAtramUrterbhavatu smysaarvyaakhyyaivaanubhuuteH|| 3 / / sarasvatIkI mUrti hai| aura dravyazruta vacanarUpa hai, vaha bhI usakI mUrti hai, kyoMki vaha vacanoMke dvArA aneka dharmavAle AtmAko batalAtI hai| isaprakAra samasta padArthoMke tattvako batAnevAlI jJAnarUpa tathA vacanarUpa anekAMtamayI sarasvatIkI mUrti hai; isaliye sarasvatIke vANI, bhAratI, zAradA, vAgdevI ityAdi bahuta se nAma kahe jAte haiN| yaha sarasvatIkI mUrti anaMtadharmoMko 'syAt' padase eka dharmI meM avirodharUpase sAdhatI hai, isaliye satyArtha hai| kitane hI anyavAdIjana sarasvatIkI mUrtiko anyathA ( prakArAntarase ) sthApita karate haiM, kintu vaha padArthako satyArtha kahanevAlI nahIM hai| yahA~ koI prazna karatA hai ki AtmAko anaMta dharmavAlA kahA hai, so usameM ve anaMta dharma kauna kaunase haiM ? usakA uttara dete hue kahate haiM ki-vastumeM astitva, vastutva, prameyatva, pradezatva, cetanatva, acetanatva, mUrtikatva, amUrtikatva ityAdi (dharma) to guNa haiM; aura una guNoMkA tInoM kAlameM samaya - samayavartI pariNamana honA paryAya hai, jo ki anaMta haiN| aura vastumeM ekatva, anekatva, nityatva, anityatva, bhedatva, abhedatva, zuddhatva, azuddhatva Adi aneka dharma haiN| ve sAmAnyarUpa dharma to vacanagocara haiM, kintu anya vizeSarUpa ananta dharma bhI haiM jo ki vacana ke viSaya nahIM haiM, kintu ve jJAnagamya haiN| AtmA bhI vastu hai, isaliye usameM bhI apane anaMta dharma haiN| AtmAke anaMta dharmoMmeM cetanatva asAdhAraNa dharma hai vaha anya acetana dravyoMmeM nahIM hai| sajAtIya jIvadravya anaMta haiM, unameM bhI yadi cetanatva hai tathApi sabakA cetanatva nijasvarUpase bhinna bhinna kahA hai, kyoMki pratyeka dravyake pradezabheda hone se vaha kisIkA kisImeM nahIM miltaa| vaha cetanatva apane anaMta dharmoMmeM vyApaka hai, isaliye use AtmAkA tattva kahA hai, use yaha sarasvatIkI mUrti dekhatI hai aura dikhAtI hai| isaprakAra isake dvArA sarva prANiyoMkA kalyANa hotA hai, isaliye 'sadA prakAzarUpa raho' isaprakAra isake prati AzIrvAdarUpa vacana kahA hai / / 2 / / aba TIkAkAra isa graMthakA vyAkhyAna karanekA phala cAhate hue pratijJA karate hai : zlokArtha:- zrImad amRtacaMdrAcAryadeva kahate haiM ki [ samayasAra - vyAkhyayA eva] isa samayasAra ( zuddhAtmA tathA graMtha ) kI vyAkhyA ( TIkA) se hI [ mama anubhUteH] merI anubhUtikI arthAt anubhavanarUpa pariNatikI [ paramavizuddhiH] parama vizuddhi (samasta rAgAdi vibhAvapariNati rahita utkRSTa nirmalatA ) [ bhavatu ] ho| kaisI hai yaha merI pariNati ? [ parapariNatihetoH mohanAmnaH anubhAvAt ] parapariNatikA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga atha sUtrAvatAraH vaMdittu savvasiddhe dhuvamacalamaNovamaM gadiM patte / vocchAmi samayapAhuDamiNamo sudakevalIbhaNidaM / / 1 / / vanditvA sarvasiddhAn dhruvAmacalAmanaupamyAM gatiM prAptAn / vakSyAmi samayaprAbhRtamiMda aho zrutakevalibhaNitam // 1 // kAraNa jo moha nAmaka karma hai, usake anubhAva udayarUpa vipAka ) se [ aviratam anubhAvya-vyApti - kalmASitAyAH ] jo anubhAvya ( rAgAdi pariNAmoM) kI vyApti hai, usase niraMtara kalmASita arthAt mailI hai| aura maiM [ zuddhacinmAtramUrteH ] dravyadRSTise zuddha caitanyamAtra mUrti huuN| 5 bhAvArtha :- AcAryadeva kahate hai ki zuddhadravyArthika nayakI dRSTise to zuddha caitanyamAtra mUrti hU~, kintu merI pariNati mohakarmake udayakA nimitta pAkara ke mailI hai-rAgAdisvarUpa ho rahI hai| isaliye zuddha AtmAkI kathanIrUpa isa samayasAra graMthakI TIkA karanekA phala yaha cAhatA hU~ ki merI pariNati rAgAdi rahita hokara zuddha ho, mere zuddha svarUpakI prApti ho / maiM dUsarA kucha bhI khyAti, lAbha, pUjAdika nahIM cAhatA, isaprakAra AcAryane TIkA karanekI pratijJAgarbhita usake phalakI prArthanA kI hai / / 3 / / aba mUlagAthAsUtrakAra zrI kuMdakuMdAcAryadeva graMthake prArambhameM maMgalapUrvaka pratijJA karate : ( harigItikA chanda ) dhruva acala aru anupama gati, pAye hue saba siddhako, maiM vaMda zrutakevalikathita, kahU~ samayaprAbhRtako aho / / 1 / / gAthArtha :- [ dhruvAm ] dhruva, [ acalAm ] acala aura [ anaupamyAM ] anupama - ina tIna vizeSaNoMse yukta [ gati ] gatiko [ prAptAn ] prApta hue [ sarvasiddhAn ] sarva siddhoMko [vaMditvA ] namaskAra karake [ aho ] aho ! [ zrutakevalibhaNitam ] zrutakevaliyoMke dvArA kathita [ idaM ] yaha [ samayaprAbhRtam ] samayasAra nAmaka prAbhRta [ vakSyAmi ] khuuNgaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra atha prathamata eva svabhAvabhAvabhUtatayA dhruvatvamavalaMbamAnAmanAdibhAvAMtaraparaparivRttivizrAntivanAcalatvamupagatAmakhilopamAnavilakSaNAdbhutamAhAtmyatvenAvidyamAna -pamyAmapavargasaMjJikAM gatimApannAn bhagavataH sarvasiddhAn siddhatvena sAdhyasyAtmanaH praticchandasthAnIyAn bhAvadravyastavAbhyAM svAtmani parAtmani ca nidhAyAnAdinidhanazrutaprakAzitatvena nikhilArthasArthasAkSAtkArikevalipraNItatvena zrutakevalibhi: svayamanubhavadbhirabhihitatvena ca pramANatAmupagatasyAsya samayaprakAzakasya prAbhRtAhvayasyAhatpravacanAva- yavasya svaparayoranAdimohaprahANAya bhAvavAcA dravyavAcA ca pribhaassnnmupkrmyte| TIkA :- yahA~ (saMskRta TIkAmeM) 'atha' zabda maMgalake arthako sUcita karatA hai| graMthake prArambhameM sarva siddhoMko bhAva-dravya stutise apane AtmAmeM tathA parake AtmAmeM sthApita karake isa samaya nAmaka prAbhRtakA bhAvavacana aura dravyavacanase paribhASaNa (vyAkhyAna) prArambha karate haiM-isaprakAra zrI kuMdakuMdAcAryadeva kahate haiN| ve siddha bhagavAna, siddhatvake kAraNa, sAdhya jo AtmA usake praticchaMdake sthAna para haiM,jinake svarUpakA saMsArI bhavyajIva citavana karake, unake samAna apane svarUpako dhyAkara unhIMke samAna ho jAte haiM aura cAroM gatioMse vilakSaNa paMcamagati-mokSako prApta karate haiN| vaha paMcamagati svabhAvase utpanna huI hai, isaliye dhruvatvakA avalaMbana karatI hai| cAroM gatiyA~ paranimittase hotI haiM, isaliye dhruva nahIM kintu vinAzIka haiN| 'dhruva' vizeSaNase paMcamagatimeM isa vinAzIkatAkA vyavaccheda ho gyaa| aura vaha gati anAdikAlase parabhAvoMke nimittase honevAle parameM bhramaNa, usakI vizrAMti ( abhAva) ke vaza acalatAko prApta hai| isa vizeSaNase, cAroM gatioMmeM para nimittase jo bhramaNa hotA hai, usakA (paMcamagatimeM) vyavaccheda ho gyaa| aura vaha jagatmeM jo samasta upamAyogya padArtha haiM unase vilakSaNa-adbhuta mahimAvAlI hai, isaliye use kisI kI upamA nahIM mila sktii| isa vizeSaNase cAroM gatioMmeM jo paraspara kathaMcita samAnatA pAI jAtI hai, usakA (paMcamagatimeM) nirAkaraNa ho gyaa| aura usa gatikA nAma apavarga hai| dharma, artha aura kAma trivarga kahalAte hai; mokSagati isa vargameM nahIM hai, isaliye use apavarga kahI hai| aisI paMcamagatiko siddhabhagavAna prApta hue haiN| unheM apane tathA parake AtmAmeM sthApita karake, samayakA (sarva padArthoMkA athavA jIvapadArthakA) prakAzaka jo prAbhRta nAmaka arhatapravacanakA avayava hai usakA. anAdi kAlase utpanna hue apane aura parake mohakA nAza karaneke liye paribhASaNa karatA huuN| vaha arhatpravacanakA avayava anAdinidhana paramAgama zabdabrahmase prakAzita honese, sarva padArthoM ke samUhako sAkSAt karanevAle kevalI bhagavAna-sarvajJadeva dvArA praNIta honese aura kevaliyoMke nikaTavartI sAkSAt sunanevAle tathA svayaM anubhava karanevAle zrutakevalI---gaNadhara devoMke dvArA kathita honese pramANatAko prApta hai| yaha anyavAdiyoMke AgamakI bhA~ti chadmastha (alpa jJAniyoM) kI kalpanAmAtra nahIM hai ki Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga tatra tAvatsamaya evAbhidhIyate - jisase apramANa ho| bhAvArtha :- gAthAsUtrameM AcAryadevane 'vakSyAmi' kahA hai, usakA artha TIkAkArane 'vac paribhASaNe' dhAtuse paribhASaNa kiyA hai| usakA Azaya isaprakAra sUcita hotA hai ki; caudaha pUrvomeMse jJAnapravAda nAmaka pAMcave pUrvameM bAraha 'vastu' adhikAra haiM; unameM bhI eka ekake bIsa bIsa 'prAbhRta' adhikAra haiN| unameMse dazaveM vastumeM samaya nAmaka jo prAbhUta hai usake mala satroMke zabdoMkA jJAna pahale baDe AcAryoMko thA aura usake arthakA jJAna AcAryoMkI paripATIke anusAra zrI kuMdakuMdAcAryadeva ko bhI thaa| unhoMne samayaprAbhRtakA paribhASaNa kiyA-paribhASAsUtra bnaayaa| sUtrakI dasa jAtiyA~ kahI gaI haiM, unameMse eka 'paribhASA' jAti bhI hai| jo adhikArako arthake dvArA yathAsthAna sUcita kare vaha 'paribhASA' kahalAtI hai| zrI kuMdakuMdAcAryadeva samayaprAbhRtakA paribhASaNa karate haiM, arthAt ve samayaprAbhRtake arthako hI yathAsthAna batAnevAlA paribhASAsUtra racate haiN| AcAryane maMgalake liye siddhoMko namaskAra kiyA hai| saMsArIke liye zuddha AtmA sAdhya hai aura siddha sAkSAt zuddhAtmA hai, isaliye unheM namaskAra karanA ucita hai| yahA~ kisI ISTadevakA nAma lekara namaskAra kyoM nahIM kiyA ? isakI carcA TIkAkArake maMgalAcaraNa para kI gaI hai, use yahA~ bhI samajha lenA caahiye| siddhoMko 'sarva' vizeSaNa dekara yaha abhiprAya batAyA hai ki siddha anaMta haiN| isase yaha mAnane vAle anyamatiyoMkA khaNDana ho gayA ki 'zuddha AtmA eka hI hai'| 'zrutakevalI' zabdake arthameM, (1) zruta arthAt anAdinidhana pravAharUpa Agama aura kevalI arthAt sarvajJadeva kahe gaye haiM, tathA (2) zruta-apekSAse kevalI samAna aise gaNadharadevAdi viziSTa zrutajJAnadhara kahe gaye haiM unase samayaprAbhRtakI utpatti batAI gaI hai| isa prakAra graMthakI pramANatA batAI hai, aura apanI buddhise kalpita kahanekA niSedha kiyA hai| anyavAdI chadmastha (alpajJa) apanI buddhise padArthakA svarUpa cAhe jaisA kaha kara vivAda karate haiM, unakA asatyArthapana batAyA hai| isa graMthake abhidheya, saMbaMdha aura prayojana to pragaTa hI haiN| zuddha AtmAkA svarUpa abhidheya (kahane yogya) hai| usake vAcaka isa graMthameM jo zabda haiM unakA aura zuddha AtmAkA vAcyavAcakarUpa saMbaMdha hai so saMbaMdha hai| aura zuddhAtmAke svarUpakI prApti kA honA prayojana hai| prathama gAthAmeM samayakA prAbhRta kahanekI pratijJA kI hai| isaliye yaha AkAMkSA hotI hai ki samaya kyA hai ? isaliye pahale usa samayako hI kahate haiM : Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra jIvo carittadaMsaNaNANaTThido taM hi sasamayaM jaann| poggalakammapadesaTThidaM ca taM jANa parasamayaM / / 2 / / jIvaH caritradarzanajJAnasthitaH taM hi svasamayaM jaaniihi| pudgalakarmapradezasthitaM ca taM jAnIhi prsmym||2|| yoyaM nityameva pariNAmAtmani svabhAve'vatiSThamAnatvAdutpAdavyayadhrauvyaikyAnubhUti lakSaNayA sattayAnusyUtazcaitanyasvarUpatvAnnityoditavizadadRzijJaptijyotirananta jIva caritadarzanajJAnasthita, svasamaya nizcaya jAnanA; sthita karmapudgalake pradezoM, parasamaya jIva jaannaa|| 2 / / gAthArtha :- he bhavya ! [ jIvaH] jo jIva [caritradarzanajJAnasthitaH] darzana, jJAna, cAritrameM sthita ho rahA hai [ taM] use [ hi] nizcayase ( vAstavameM) [ svasamayaM] svasamaya [jAnIhi] jAno; [ca] aura jo jIva [pudgalakarmapradezasthitaM] pudgalakarmake pradezoMmeM sthita hai [ taM] use [ parasamayaM] parasamaya [ jAnIhi ] jaano| TIkA:- 'samaya' zabdakA artha isaprakAra hai :- 'sam' upasarga hai, jisakA artha 'ekapanA' hai, aura 'aya gatau' dhAtu hai, jisakA artha gamana aura jJAna bhI hai; isaliye eka sAtha hI (yugapad ) jAnanA aura pariNamana karanA, yaha donoM kriyAyeM ekatvapUrvaka kare vaha samaya hai| yaha jIva nAmaka padArtha ekatvapUrvaka eka hI samayameM pariNamana bhI karatA hai aura jAnatA bhI hai| isaliye vaha samaya hai| yaha jIvapadArtha sadA hI pariNAmasvarUpa svabhAvameM rahatA huA honese utpAda-vyaya-dhrauvyakI ekatArUpa anubhUti lakSaNayukta sattA sahita hai| (isa vizeSaNase jIvakI sattAko na mAnane vAle nAstikavAdiyoMkA mata khaNDana ho gayA; tathA puruSako-jIvako apariNAmI mAnanevAle sAMkhyavAdIyoMkA mata pariNamanasvabhAva kahanese khaNDita ho gyaa| naiyAyika aura vaizeSika sattAko nitya hI mAnate haiM, aura bauddha kSaNika hI mAnate haiM; unakA nirAkaraNa, sattAko utpAda-vyaya-dhrauvyarUpa kahanese ho gyaa|) aura jIva caitanyasvarUpatAse nitya udyotarUpa nirmala spaSTa darzanajJAnajyotisvarUpa hai ( kyoMki caitanyakA pariNamana darzanajJAnasvarUpa hai)| isa vizeSaNase, caitanyako jJAnAkArasvarUpa na mAnanevAle sAMkhyamatavAloMkA nirAkaraNa ho gyaa|) aura vaha jIva anaMta dharmoM meM rahanevAlA jo ekadharmIpanA hai usake kAraNa jise dravyatva pragaTa hai, aisA hai; ( kyoMki anaMta dharmokI ekatA dravyatva hai)| (isa vizeSaNase , vastuko dharmoMse rahita mAnane vAle bauddhamatiyoMkA niSedha ho gyaa|) aura vaha kramarUpa aura akramarUpa pravartamAna aneka bhAva jisakA svabhAva honese jisane guNaparyAyoM ko aMgIkAra kiyA hai, aisA hai| (paryAya kramavartI hotI hai aura guNa sahavartI hotA hai; sahavartIko akramavartI bhI kahate haiN|) (isa vizeSaNase, puruSako nirguNa mAnanevAle sAMkhyamatavAloMkA nirasana ho gyaa|) aura vaha, apane aura paradravyoMke AkAroMko Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga dharmAdhirUDhekadharmitvAdudyotamAnadravyatvaH kramAkramapravRttavicitrabhAvasvabhAvatvAdutsaGgitaguNaparyAyaH svaparAkArAvabhAsanasamarthatvAdupAttavaizvarUpyaikarUpaH prativiziSTAvagAhagatisthitivartanAnimittatvarUpitvAbhAvAdasAdhAraNacidrUpatAsvabhAvasadbhAvAcAkAzadharmAdharmaka la-pudgalebhyo bhinno'tyantamanantadravyasaGkare'pi svarUpAdapracyavanATTakotkIrNacit svabhAvo jIvo nAma padArthaH sa samayaH, samayata ekatvena yugapajjAnAti gacchati ceti nirukteH|ayN khalu yadA sakalabhAvasvabhAvabhAsanasamarthavidyAsamutpAdakaviveka jyotirudgagamanAtsamastaparadravyAtpracyutya dRzijJaptisvabhAvaniyatavRttirUpAtma tattvaikatvagatatvena vartate tadA darzanajJAnacAritrasthitatvAtsvamekatvena yugapajjAnan gacchaMzca svasamaya iti, yadA tvanAdyavidyAkandalImUlakandAyamAnamohAnuvRttitantratayA dazijJaptisvabhAvaniyatavRttirUpAdAtmatattvAtpracyutya paradravyapratyayamoharAgadveSAdibhAvaikatvagatatvena vartate tadA pudgalakarma-pradezasthitatvAtparamekatvena yugapajjAnan gacchaMzca parasamaya iti prtiiyte| evaM kila samayasya dvaividhymuddhaavti|| prakAzita karanekI sAmarthya honese jisane samastarUpako prakAzanevAlI ekarUpatA prApta kI hai, aisA (arthAt jisameM aneka vastuoMke AkAra pratibhAsita hote haiM, aise eka jJAnake AkArarUpa hai)| isa vizeSaNase, jJAna apane ko hI jAnatA hai, parako nahIM ,-isaprakAra ekAkAra ko hI mAnanevAlekA, tathA apaneko nahIM jAnatA kintu parako jAnatA hai, isaprakAra anekAkAra ko hI mAnanevAlekA vyavaccheda ho gyaa| aura vaha, anya dravyoMke jo viziSTa guNa-avagAhana-gati-sthiti-vartanAhetutva aura rUpitva haiM, unake abhAvake kAraNa aura asAdhAraNa caitanyarUpatAsvabhAvake sadbhAvake kAraNa AkAza, dharma, adharma, kAla aura pudgala-ina pA~ca dravyoMse bhinna hai| (isa vizeSaNase eka brahmavastuko hI mAnanevAlekA khaNDana ho gyaa|) aura vaha, anaMta anya dravyoMke sAtha atyaMta ekakSetrAvagAharUpa honepara bhI, apane svarUpase na chUTanese TaMkotkIrNa caitanyasvabhAvarUpa hai| (isa vizeSaNase vastu-svabhAvakA niyama batAyA hai|) -aisA jIva nAmaka padArtha samaya hai| jaba yaha (jIva), sarva padArthoMke svabhAvako prakAzita karanemeM samartha kevalajJAnako utpanna karanevAlI bhedajJAnajyotikA udaya honese , sarva paradravyoMse chUTakara darzana-jJAnasvabhAvameM niyata vRttirUpa (astitvarUpa) Atmatattvake sAtha ekatvarUpameM lIna hokara pravRtti karatA hai taba darzana-jJAna-cAritrameM sthita honese apane svarUpako ekatvarUpase eka hI samayameM jAnatA tathA pariNamatA huA vaha 'svasamaya' hai, isaprakAra pratIta kiyA jAtA hai; kintu jaba vaha, anAdi avidyArUpI keleke mUlakI gA~Tha kI bhA~ti (puSTa huA) moha usake udayAnusAra pravRttikI AdhInatAse, darzanajJAnasvabhAvameM niyata vRttirUpa Atmatattvase chUTakara paradravyake nimittase utpanna moharAgadveSAdi bhAvoMmeM ekatArUpase lIna hokara pravRtta hotA hai taba pudgalakarmake (kArmANaskandarUpa) pradezoMmeM sthita honese yugapad parako ekatvapUrvaka jAnatA aura Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra athaitadvAdhyate eyattaNicchayagado samao savvattha suMdaro loge| baMdhakahA eyatte teNa visaMvAdiNI hodi||3|| ekatvanizcayagataH samayaH sarvatra sundaro loke| bandhakathaikatve tena visaMvAdinI bhvti||3 / / samayazabdenAtra sAmAnyena sarva evArtho'bhidhIyate, samayata ekIbhAvena svaguNaparyAyAn gacchatIti nirukteH| tataH sarvatrApi dharmAdharmAkAzakAlapudgalajIvadravyAtmani lokeyeyAvantaH kecanApyarthAste sarva eva svakIyadravyAntarmagnAnantasvadharmacakracumbino'pi pararUpase ekatvapUrvaka pariNamita hotA huA 'parasamaya' hai, isaprakAra pratIti kI jAtI hai| isaprakAra jIva nAmaka padArthakI svasamaya aura parasamayarUpa dvividhatA pragaTa hotI hai| bhAvArtha :-jIva nAmaka vastuko padArtha kahA hai| 'jIva' isaprakAra akSaroMkA samUha 'pada' hai aura usa padase jo dravyaparyAyarUpa anekAMtasvarUpatA nizcita kI jAye vaha padArtha hai| yaha jIvapadArtha utpAda-vyaya-dhrauvyamayI sattAsvarUpa hai, darzanajJAnamayI cetanAsvarUpa hai, anaMtadharmasvarUpa dravya hai, dravya honese vastu hai, guNaparyAyavAna hai, usa kA svaparaprakAzaka jJAna anekAkArarUpa eka hai, aura vaha (jIvapadArtha) AkAzAdise bhinna asAdhAraNa caitanyaguNasvarUpa hai, tathA anya dravyoM ke sAtha eka kSetrameM rahanepara bhI apane svarUpako nahIM chodd'taa| aisA jIva nAmaka padArtha samaya hai| jaba vaha apane svabhAvameM sthita ho taba svasamaya hai, aura parasvabhAva-rAgadveSamoharUpa hokara rahe taba parasamaya hai| isaprakAra jIvake dvividhatA AtI hai|| aba, samayakI dvividhatAmeM AcArya bAdhA batalAte haiM: ekatva-nizcaya gata samaya, sarvatra suMdara lokmeN| usase bane baMdhanakathA, ju virodhinI ektvmeN||3|| gAthArtha:- [ ekatvanizcayagataH ] ekatvanizcayako prApta jo [ samayaH ] samaya hai vaha [ loke] lokameM [ sarvatra] saba jagaha [ sundara:] suMdara hai [ tena] isaliye [ekatve ] ekatvameM [ bandhakathA] dUsareke sAtha baMdhakI kathA [ visaMvAdinI ] visaMvAdavirodha karanevAlI [bhavati ] hai| TIkA :- yahA~ 'samaya' zabdase sAmAnyatayA sabhI padArtha kahe jAte haiM, kyoMki vyutpatti ke anusAra 'samayate' arthAta ekIbhAvase ( ekatvapUrvaka) apane guNaparyAyoMko prApta hokara jo pariNamana karatA hai so samaya hai| isaliye dharma-adharma-AkAzakAla-pudgala-jIvadravyasvarUpa lokameM sarvatra jo kucha jitane jitane padArtha haiM Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga parasparamacumbantotyantapratyAsattAvapi nityameva svarUpAdapatantaH pararUpeNApariNamanAdavinaSTAnantavyaktitvATTakotkIrNA iva tiSThantaH samastaviruddhAviruddhakAryahetutayA zazvadeva vizvamanugRhanto niyatamekatvanizcayagatatvenaiva saundaryamApadyante, prakArAntareNa srvsngkraadi-dossaaptteH| evamekatve sarvArthAnAM pratiSThite sati jIvAhvayasya samayasya bandhakathAyA eva visNvaadaapttiH| kutastanmUlapudgalakarmapradezasthitatvamUlaparasamayatvotpAditametasya dvaividhym| ataH smysyaiktvmevaavtisstthte| athaitadasulabhatvena vibhAvyatesudaparicidANubhUdA savvassa vi kaambhogbNdhkhaa| eyattassuvalaMbho Navari Na sulaho vihttss|| 4 / / ve sabhI nizcayase ( vAstavameM) ekatvanizcayako prApta honese hI suMdaratAko pAte haiM, kyoMki anya prakArase usameM sarvasaMkara Adi doSa aajaayeNge| ve saba padArtha apane dravya meM aMtarmagna rahane vAle apane anaMta dharmoMke cakrako ( samUhako) cumbana karate haiM-sparza karate haiM tathApi ve paraspara eka dUsare ko sparza nahIM karate, atyanta nikaTa ekakSetrAvagAharUpase tiSTha rahe haiM tathApi ve sadAkAla apane svarUpase cyuta nahIM hote pararUpa pariNamana na karane se anaMta vyaktitA naSTa nahIM hotI isaliye ve TaMkotkIrNa kI bhA~ti ( zAzvata) sthita rahate haiM aura samasta viruddha kArya tathA aviruddha kArya donoMkI hetutAse ve sadA vizvakA upakAra karate haiM-TikAye rakhate haiN| isaprakAra sarva padArthoMkA bhinna bhinna ekatva siddha honese jIva nAmaka samayako baMdhakI kathAse hI visaMvAdakI Apatti AtI hai; to phira baMdha jisakA mUla hai aisA jo pudgalakarmake pradezomeM sthita honA, vaha jisakA mUla hai aisA parasamayapanA, usase utpanna honevAlA ( parasamaya-svasamayarUpa) dvividhapanA usako (jIva nAmake samayako) kahA~se ho ? isaliye samayake ekatvakA honA hI siddha hotA hai| bhAvArtha :- nizcayase sarva padArtha apane apane svabhAvameM sthita rahate hue hI zobhA pAte haiN| paraMtu jIva nAmaka padArthakI anAdi kAlase pudgalakarma ke sAtha nimittarUpa baMdha-avasthA hai; usase isa jIvameM visaMvAda khar3A hotA hai, isaliye vaha zobhA ko prApta nahIM hotaa| isaliye vAstavameM vicAra kiyA jAye to ekatva hI suMdara hai; usase yaha jIva zobhAko prApta hotA hai|| aba usa ekatvakI asulabhatA batAte haiM : hai sarva zruta-paricita-anubhUta, bhogabaMdhanakI kthaa| parase judA ekatvakI , upalabdhi kevala sulabha naa||4|| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra zrutaparicitAnubhUtA sarvasyApi kaambhogbndhkthaa| ekatvasyopalambhaH kevalaM na sulabho vibhktsy|| 4 / / iha kila sakalasyApi jIvalokasya saMsAracakrakroDAdhiropitasyAzrAntamananta -dravyakSetrakAlabhavabhAvaparAvartI: samupakrAntabhrAnterekacchatrIkRtavizvatayA mahatA mohagraheNa goriva vAhyamAnasya prasabhojjRmbhitatRSNAtaGkatvena vyaktAntarAdheruttamyottamya mRgatRSNAyamAnaM viSayagrAmamuparundhAnasya parasparamAcAryatvamAcarato'nantazaH zrutapUrvAnantaza: paricitapUrvA-nantazo'nubhUtapUrvA caikatvaviruddhatvenAtyantavisaMvAdinyapi kAmabhogAnubaddhA kthaa| idaM tu nityavyaktatayAntaH prakAzamAnamapi kaSAyacakreNa sahaikIkriyamANatvAdatyantatirobhUtaM sat svasyAnAtmajJatayA pareSAmAtmajJAnAmanupAsanAcca na kadAcidapi zrutapUrvaM , na kadAcidapi gAthArtha :- [ sarvasya api] sarva lokako [ kAmabhogabandhakathA] kAmabhogasaMbaMdhI baMdhakI kathA to [ zrutaparicitAnubhUtA] sunanemeM A gaI hai, paricayameM A gaI hai aura anubhavameM bhI AgaI hai, isaliye sulabha hai; kintu [ vibhaktasya ] bhinna AtmAkA [ ekatvasya upalambhaH ] ekatva honA kabhI na to sunA hai, na paricayameM AyA hai aura na anubhavameM AyA hai, isaliye [ kevalaM] ekamAtra vahI [ na sulabhaH ] sulabha nahIM hai| TIkA :- isa samasta jIvalokako, kAmabhogasaMbaMdhI kathA ekatvase viruddha honese atyaMta visaMvAda karAnevAlI hai (AtmAkA atyaMta aniSTa karanevAlI hai), tathApi pahale anaMta bAra sunanemeM AI hai, anaMta bAra paricayameM AI hai, aura anaMta bAra anubhavameM bhI AI hai| vaha jIvaloka, saMsArarUpI cakrake madhyameM sthita hai, niraMtara dravya , kSetra, kAla, bhava aura bhAvarUpa anaMta parAvartana ke kAraNa bhramaNako prApta huA hai, samasta vizvako ekachatra rAjyase vaza karanevAlA mahA moharUpI bhUta jisake pAsa bailakI bhA~ti bhAra vahana karAtA hai, jorase pragaTa hue tRSNArUpI rogake dAhase aMtaraMgameM pIr3A pragaTa huI hai, Akulita ho hokara mRgajalakI bhA~ti viSayagrAmako (indriyaviSayoM ke samUhako) jisane gherA DAla rakhA hai, aura vaha paraspara AcAryatva bhI karatA hai (arthAt dUsaroMse kahakara usI prakAra aMgIkAra karavAtA hai)| isaliye kAmabhogakI kathA to sabake liye sulabha hai| kintu nirmala bhedajJAnarUpI prakAzase spaSTa bhinna dekhAI dene vAlA yaha mAtra bhinna AtmAkA ekatva hI hai, jo ki sadA pragaTarUpase aMtaraMgameM prakAzamAna hai, tathApi kaSAyacakra (-kaSAyasamUha) ke sAtha ekarUpa jaisA kiyA jAtA hai, isaliye atyaMta tirobhAvako prApta huA hai (-Dhaka rahA hai) vaha apanemeM anAtmajJatA honese (-svayaM AtmAko na jAnanese) aura anya AtmAko Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga paricitapUrvaM, na kadAcidapyanubhUtapUrvaM ca nirmalavivekAlokaviviktaM kevlmektvm| ata ekatvasya na sulbhtvm| ata evaitadupadarzyate taM yattavihattaM dAehaM appaNo savihaveNa / jadi dAjja pamANaM cukkejja chalaM Na ghettavvaM / / 5 / / tamekatvavibhaktaM darzaye'hamAtmanaH svavibhavena / yadi darzayeyaM pramANaM skhaleyaM chalaM na gRhItavyam / / 5 / / 13 jAnanevAloMkI saMgati-sevA na karanese, na to pahale kabhI sunA hai, na paricayameM AyA hai aura na kabhI anubhavameM AyA hai, isaliye bhinna AtmAkA ekatva sulabha nahIM hai| bhAvArtha :- isa lokameM sarva jIva saMsArarUpI cakrapara car3hakara paMca parAvartana rUpa bhramaNa karate haiN| vahA~ unheM mohakarmodayarUpI pizAca ke dvArA jotA jAtA hai, isaliye ve viSayoMkI tRSNArUpI dAhase pIr3ita hote haiM; aura usa dAhakA ilAja ( upAya ) indriyoMke rUpAdi viSayoMko jAnakara unakI ora daur3ate haiM; tathA paraspara bhI viSayoMkA hI upadeza karate haiN| isaprakAra kAma tathA bhogakI kathA to anaMtabAra sunI, paricayameM prApta kI aura usIkA anubhava kiyA isaliye vaha sulabha hai / kintu sarva paradravyoMse bhinna eka caitanyacamatkArasvarUpa apane AtmAkI kathAkA jJAna apaneko apanese kabhI nahIM huA, aura jinheM vaha jJAna huA hai unakI kabhI sevA nahIM kI; isaliye usakI kathA na to kabhI sunI, na paricaya kiyA aura na anubhava kiyA isaliye usakI prApti sulabha nahIM, durlabha hai / / aba AcArya kahate haiM ki isIliye jIvoMko usa bhinna AtmAkA ekatva batalAte haiM : darzAu~ eka vibhaktako AtmAtane nija vibhavase / 9 darzAu~ to karanA pramANa, na chala graho skhalanA bane / / 5 // gAthArtha :- [ tam ] usa [ ekatvavibhakta ] ekatvavibhakta AtmAko [ahaM ] maiM [ AtmanaH ] AtmAke [ svavibhavena ] nija vaibhava se [ darzaye ] dikhAtA hU~; [ yadi ] yadi maiM [ darzayeyaM ] dikhAU~ to [ pramANaM ] pramANa ( svIkAra) karanA, [ skhaleyaM ] aura yadi kahIM cUka jAU~ to [ chalaM ] chala [ na ] nahIM [ gRhItavyam ] grahaNa karanA / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 20 iha kila sakalodbhAsisyAtpadamudritazabdabrahmopAsanajanmA, samastavipakSakSodakSamAtinistuSayuktayavalambanajanmA,nirmalavijJAnaghanAntarnimagnaparAparaguruprasAdIkRtazuddha Atma-tattvAnuzAsanajanmA, anavaratasyandisundarAnandamudritAmandasaMvidAtmakasvasaMvedanajanmA ca yaH kazcanApi mamAtmanaH svo vibhavastena samastenApyayaM tamekatvavibhaktamAtmAnaM darzayehamiti bddhvyvsaayosmi| kintu yadi darzayeyaM tadA svayameva svAnubhavapratyakSeNa parIkSya prmaanniikrtvym| yadi tu skhaleyaM tadA tu na chlgrhnnjaagruukairbhvitvym|| TIkA :- AcArya kahate haiM ki jo kucha mere AtmAkA nijavaibhava hai, usa sabase maiM isa ekatva-vibhakta AtmAko dikhAU~gA, aisA maiMne vyavasAya (udyama, nirNaya) kiyA hai| mere AtmAkA vaha nija vaibhava isa lokameM pragaTa samasta vastuoMkA prakAzaka hai, aura 'syAt' padakI mudrAvAlA jo zabdabrahma-aha~takA paramAgama hai, usakI upAsanAse usakA janma huA hai| ('syAt' kA artha 'kathaMcit' hai arthAta kisI prakArase kisI apekSAse khnaa| paramAgamako zabdabrahma kahanekA kAraNa yaha hai ki-aha~take paramAgamameM sAmAnya dharmoMke-vacanagocara samasta dharmoM ke nAma Ate haiM aura vacanase agocara jo vizeSa dharma haiM unakA anumAna karAyA jAtA hai; isaprakAra vaha sarva vastuoMkA prakAzaka hai, isaliye use sarvavyApI kahA jAtA hai, aura isIliye use zabdabrahma kahate haiN|) samasta vipakSa-anyavAdioMke dvArA gRhIta sarvathA ekAMtarUpa nayapakSake nirAkaraNameM samartha atinistuSa nirbAdha yuktike avalaMbanase usa nija vaibhavakA janma huA hai| aura nirmala vijJAnaghana AtmAmeM aMtarnimagna (antaralIna) paramagurusarvajJadeva aura aparaguru-gaNadharAdikase lekara hamAre guruparyaMta, unake prasAdarUpase diyA gayA jo zuddhAtmatattvakA anugrahapUrvaka upadeza tathA pUrvAcAryoMke anusAra jo upadeza hai usase nija vaibhavakA janma huA hai| niraMtara jharatA haA-svAdameM AtA haA jo suMdara AnaMda hai, usakI mudrAse yukta pracurasaMvedanasvarUpa svasaMvedanase nija vaibhava kA janma huA hai| yoM jisa jisa prakArase mere jJAnakA vaibhava hai usa samasta vaibhavase dikhAtA huuN| maiM jo yaha dikhAU~ to use svayameva apane anubhava-pratyakSase parIkSA karake pramANa karanA; aura yadi kahIM akSara, mAtrA, alaMkAra, yukti Adi prakaraNoMmeM cUka jAU~ to chala ( doSa) grahaNa karanemeM sAvadhAna mata honaa| zAstrasamudrake bahutase prakaraNa haiM, isaliye yahA~ svasaMvedanarUpa artha pradhAna hai; isaliye arthakI parIkSA karanI caahiye| bhAvArtha :- AcArya AgamakA sevana, yuktikA avalaMbana, para aura apara gurukA upadeza aura svasaMvedana-yoM cAra prakArase utpanna hue apane jJAnake vaibhavase ekatvavibhakta zuddha AtmAkA svarUpa dikhAte haiN| he zrotAoM! use apane svasaMvedana-pratyakSase pramANa karo; yadi kahIM kisI prakaraNameM bhUla jAU~ to utane doSako grahaNa mata karanA / kahane kA Azaya yaha hai ki yahA~ apanA anubhava pradhAna hai; usase zuddha Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga ko'sau zuddha Atmeti cit Na vi hodi appamatto Na pamatto jANago du jo bhaavo| evaM bhaNaMti saddhaM NAdo jo so du so ceva / / 6 / / nApi bhavatyapramatto na pramatto jJAyakastu yo bhaavH|| evaM bhaNanti zuddhaM jJAto yaH sa tu sa cev|| 6 / / yo hi nAma svataHsiddhatvenAnAdirananto nityodyoto vizadajyotirjJAyaka eko bhAvaH sa saMsArAvasthAyAmanAdibandhaparyAyanirUpaNayA kSIrodakavatkarmapudgalaiH samamekatve'pi dravyasvabhAvanirUpaNayA durantakaSAyacakrodayavaicitryavazena pravartamAnAnAM puNyapApanirvartakA-nAmupAttavaizvarUpyANAM zubhAzubhabhAvAnAM svabhAvenApariNamanAtpramatto'pramattazca na bhvti| eSa evAzeSadravyAntarabhAvebhyo bhinnatvenopAsyamAnaH zuddha itybhilpyte| svarUpakA nizcaya kro||| aba yahA~ yaha prazna uThatA hai ki aisA zuddha AtmA kauna hai jisakA svarUpa jAnanA cAhiye ? isake uttarasvarUpa gAthAsUtra kahate hai : nahiM apramatta pramatta nahIM, jo eka jJAyaka bhAva hai| isa rIti zuddha kahAya aru, jo jJAta vo to vo hi hai||6|| gAthArtha :- [ yaH tu] jo [ jJAyaka: bhAvaH ] jJAyaka bhAva hai vaha [apramattaH api ] apramatta bhI [ na bhavati ] nahIM aura [ na pramattaH ] pramatta bhI nahIM hai,- [ evaM ] isa prakAra [ zuddhaM ] ise zuddha [ bhaNanti ] kahate haiM; [ ca yaH] aura jo [ jJAta: ] jJAyakarUpase jJAta huA [ saH tu] vaha to [ saH eva ] vahI hai, anya koI nhiiN|| TIkA :- jo svayaM apanese hI siddha honese (kisIse utpanna huA na honese), anAdi sattArUpa hai, kabhI vinAzako prApta na honese anaMta hai, nityaudyotarUpa honese kSaNika nahIM hai aura spaSTa prakAzamAna jyoti hai, aisA jo jJAyaka eka 'bhAva' hai, vaha saMsArakI avasthAmeM anAdi baMdhaparyAyakI nirUpaNAse (apekSAse) kSIranIrakI bhA~ti karmapudgaloMke sAtha ekarUpa honepara bhI, dravyake svabhAvakI apekSAse dekhA jAye to duraMta kaSAyacakrake udayakI (-kaSAyasamUhake apAra udayoMkI) vicitratAke vazase pravartamAna puNya-pApako utpanna karanevAle samasta anekarUpa zubhaazubha bhAva, unake svabhAvarUpa pariNamita nahIM hotA (jJAyakabhAvase jar3abhAvarUpa nahIM hotA) isaliye vaha pramatta bhI nahIM hai aura apramatta bhI nahIM hai; vahI samasta anyadravyoMke bhAvoMse bhinnarUpase upAsita hotA huA 'zuddha' kahalAtA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 17 na cAsya jJeyaniSThatvena jJAyakatvaprasiddheH dAhyaniSThadahanasyevAzuddhatvaM, yato hi tasyAmavasthAyAM jJAyakatvena yo jJAtaH sa svarUpaprakAzanadazAyAM pradIpasyeva kartRkarmaNorananyatvAt jJAyaka ev| aura jaise dAhya (-jalane yogya padArtha) ke AkAra honese agniko dahana kahate haiM tathApi usake dAhyakRta azuddhatA nahIM hotI, usI prakAra jJeyAkAra honese usa 'bhAva' ke jJAyakatA prasiddha hai, tathApi usake jJeyakRta azuddhatA nahIM hai; kyoMki jJeyAkAra avasthAmeM jo jJAyakarUpase jJAta huA vaha svarUpa-prakAzanakI (svarUpako jAnanekI) avasthAmeM bhI, dIpakakI bhA~ti, kartA-karmakA ananyatva (ekatA) honese jJAyaka hI hai-svayaM jAnane vAlA hai isaliye svayaM kartA aura apaneko jAnA isaliye svayaM hI karma hai| (jaise dIpaka ghaTapaTAdiko prakAzita karane kI avasthAmeM bhI dIpaka hai, aura apaneko-apanI jyotirUpa zikhAko prakAzita karanekI avasthAmeM bhI dIpaka hI hai, anya kucha nahIM; usIprakAra jJAyakakA samajhanA caahiye|) bhAvArtha :- azuddhatA paradravyake saMyogase AtI hai| usameM mUla dravya to anya dravyarUpa nahIM hotA, mAtra paradravyake nimittase avasthA malina ho jAtI hai| dravya-dRSTise to dravya jo hai vahI hai aura paryAya (avasthA) -dRSTise dekhA jAye to malina hI dikhAI detA hai| isIprakAra AtmAkA svabhAva jJAyakatvamAtra hai; aura usakI avasthA pudgalakarmake nimittase rAgAdirUpa malina hai, vaha paryAya hai| paryAyadRSTise dekhA jAye to vaha malina hI dikhAI detA hai aura dravyadRSTise dekhA jAya to jJAyakatva to jJAyakatva hI hai; yaha kahIM jar3atva nahIM huaa| yahA~ dravyadRSTiko pradhAna karake kahA hai| jo pramatta-apramattake bheda haiM ve paradravyakI saMyogajanita paryAya haiN| yaha azuddhatA dravyadRSTimeM gauNa hai, vyavahAra hai, abhUtArtha hai, asatyArtha hai, upacAra hai| dravyadRSTi zuddha hai, abheda hai, nizcaya hai, bhUtArtha hai, satyArtha hai, paramArtha hai| isaliye AtmA jJAyaka hI hai; usameM bheda nahIM hai isaliye vaha pramata-apramata nahIM hai| 'jJAyaka' nAma bhI use jJeyako jAnanese diyA jAtA hai; kyoMki jJeyakA pratibiMba jaba jhalakatA hai taba jJAnameM vaisA hI anubhava hotA hai| tathApi use jJeyakRta azuddhatA nahIM hai, kyoMki jaisA jJeya jJAnameM pratibhAsita huA vaisA jJAyakakA hI anubhava karane para jJAyaka hI hai| yaha jo maiM jAnanevAlA hU~ so maiM hI hU~, anya koI nahIM'-aisA apaneko apanA abhedarUpa anubhava huA taba isa jAnanerUpa kriyA kA karttA svayaM hI hai, aura jise jAnA vaha karma bhI svayaM hI hai| aisA eka jJAyakatvamAtra svayaM zuddha hai| -yaha zuddhanayakA viSaya hai| anya jo parasaMyogajanita bheda haiM ve saba bhedarUpa azuddhadravyArthikanayake viSaya haiN| azuddhadravyArthikanaya bhI zuddha dravyakI dRSTimeM paryAyArthika hI hai isaliye vyavahAranaya hI hai aisA Azaya samajhanA caahiye| yahA~ yaha bhI jAnanA cAhiye ki jinamatakA kathana syAdvAdarUpa hai, isaliye Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga 17 darzanajJAnacAritravattvenAsyAzuddhatvamiti cetvavahAreNuvadissadi NANissa caritta daMsaNaM nnaannN| Na vi NANaM Na carittaM Na daMsaNaM jANago suddho||7|| vyavahAreNopadizyate jJAninazcaritraM darzanaM jnyaanm| nApi jJAnaM na caritraM na darzanaM jJAyakaH shuddhH|| 7 / / azuddhanayako sarvathA asatyArtha na mAnA jAye; kyoMki svAdvAda pramANase zuddhatA aura azuddhatA- donoM vastuke dharma haiM aura vastudharma vastukA sattva hai; antaramAtra itanA hI hai ki azuddhatA paradravyake saMyogase hotI hai| azuddhanayako yahA~ heya kahA hai kyoMki azuddhanayakA viSaya saMsAra hai aura saMsArameM AtmA kleza bhogatA hai; jaba svayaM paradravyase bhinna hotA hai taba saMsAra chUTatA hai aura kleza dUra hotA hai| isaprakAra duHkha miTAneke liye zuddhanayakA upadeza pradhAna hai| azuddhanayako asatyArtha kahanese yaha na samajhanA cAhiye ki AkAzake phUlakI bhA~ti vaha vastudharma sarvathA hI nahIM hai, aisA sarvathA ekAMta samajhanese mithyAtva hotA hai; isaliye syAdvAdakI zaraNa lekara zuddhanayakA avalaMbana lenA caahiye| svarUpakI prApti honeke bAda zuddhanayakA bhI AlaMbana nahIM rhtaa| jo vastusvarUpa hai vaha hai-yaha pramANadRSTi hai| isakA phala vItarAgatA hai| isaprakAra nizcaya karanA yogya hai| yahA~, (jJAyakabhAva) pramatta-apramatta nahIM hai aisA kahA hai| vaha guNasthAnoMkI paripATImeM chaThe guNasthAna taka pramatta aura sAtaveMse lekara apramatta kahalAtA hai| kintu yaha saba guNasthAna azuddhanayakI kathanImeM hai; zuddhanayase to AtmA jJAyaka hI hai| __ aba prazna yaha hotA hai ki darzana, jJAna aura cAritrako AtmAkA dharma kahA gayA hai, kintu yaha to tIna bheda hue; aura ina bhedarUpa bhAvoMse AtmAko azuddhatA AtI hai ? isake uttarasvarUpa gAthAsUtra kahate haiM : cAritra, darzana, jJAna bhI, vyavahAra kahatA jnyaaniike| cAritra nahiM, darzana nahIM, nahiM jJAna, jJAyaka zuddha hai||7|| gAthArtha :- [jJAninaH] jJAnIke [caritraM darzanaM jJAnam ] cAritra, darzana, jJAna-yaha tIna bhAva [ vyavahAreNa ] vyavahArase [ upadizyate] kahe jAte haiM; nizcayase [jJAnaM api na ] jJAna bhI nahIM hai, [ caritraM na] cAritra bhI nahIM hai, aura [ darzanaM na] darzana bhI nahIM hai; jJAnI to eka [ jJAyakaH zuddhaH ] zuddha jJAyaka hI hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra AstAM tAvadvandhapratyayAt jJAyakasyAzuddhatvaM, darzanajJAnacAritrANyeva na vidyante; yato hyanantadharmaNyekasmin dharmiNyaniSNAtasyAntevAsijanasya tadavabodhavidhAyibhiH kaizciddhamaistamanuzAsatAM sUriNAM dharmadharmiNo: svabhAvato'bhedepi vyapadezato bhedamutpAdya vyavahAramAtreNaiva jJAnino darzanaM jJAnaM caaritrmityupdeshH| paramArthatastvekadravya-niSpItAnantaparyAyatayaikaM kiJcinmilitAsvAdamabhedamekasvabhAvamanubhavato na darzanaM na jJAnaM na cAritraM, jJAyaka evaika: shuddhH| TIkA :- isa jJAyaka AtmAko baMdhaparyAyake nimittase azuddhatA to dUra raho, kintu usake darzana, jJAna, cAritra bhI vidyamAna nahIM hai; kyoMki anaMta dharmoMvAle eka dharmImeM jo niSNAta nahIM hai aise nikaTavartI ziSyoMko, dharmIko batalAnevAle kitane hI dharmoM ke dvArA, upadeza karate hue AcAryoMkA-yadyapi dharma aura dharmIkA svabhAvase abheda hai tathApi nAmase bheda karake- vyavahAramAtrase hI aisA upadeza hai ki jJAnIke darzana hai, jJAna hai, cAritra hai| kintu paramArthase dekhA jAye to anaMta paryAyoMko eka dravya pI gayA honese jo eka hai aise kucha-mile hue AsvAdavAle, abheda , eka svabhAvI ( tattva) - kA anubhava karanevAleko darzana bhI nahIM hai, jJAna bhI nahIM hai, cAritra bhI nahIM hai, eka zuddha jJAyaka hI hai| bhAvArtha :- isa zuddha AtmAke karmabaMdhake nimittase azuddhatA hotI hai, yaha bAta to dUra hI raho, kintu usake darzana, jJAna, cAritrake bhI bheda nahIM hai; kyoMki vastu anaMtadharmarUpa ekadharmI hai| paraMtu vyavahArIjana dharmoko hI samajhate haiM, dharmIko nahIM jAnate, isaliye vastuke kinhIM asAdhAraNa dharmoMko upadezameM lekara abhedarUpa vastumeM bhI dharmoMke nAmarUpa bhedako utpanna karake aisA upadeza diyA jAtA hai ki jJAnIke darzana hai, jJAna hai, cAritra hai| isaprakAra abhedameM bheda kiyA jAtA hai, isaliye vaha vyavahAra hai| yadi paramArthase vicAra kiyA jAye to eka dravya anaMta paryAyoMko abhedarUpase pI kara baiThA hai, isaliye usameM bheda nahIM hai| yahA~ koI kaha sakatA hai ki paryAya bhI dravyake hI bheda haiM, avastu nahIM; taba phira unheM vyavahAra kaise kahA jA sakatA hai ? usakA samAdhAna yaha hai :- yaha ThIka hai, kintu yahA~ dravyadRSTise abhedako pradhAna karake upadeza diyA hai| abhedadRSTimeM bhedako gauNa kahanese hI abheda bhalIbhA~ti mAlUma ho sakatA hai| isaliye bhedako gauNa karake use vyavahAra kahA hai| yahA~ yaha abhiprAya hai ki bhedadRSTimeM bhI nirvikalpa dazA nahIM hotI aura sarAgIke vikalpa hote rahate haiM; isaliye jahA~ taka rAgAdika dUra nahIM ho jAte vahA~ taka bhedako gauNa karake abhedarUpa nirvikalpa anubhava karAyA gayA hai| vItarAga honeke bAda bhedAbhedarUpa vastukA jJAtA ho jAtA hai, vahA~ nayakA avalaMbana hI nahIM rhtaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga tarhi paramArtha evaiko vaktavya iti cet jaha Na vi sakkamaNajjo aNajjabhAsaM viNA du gAheduM / vavahAreNa viNA paramatthuvadesaNamasakkaM / / 8 / / yathA nApi zakyo'nAryo'nAryabhASAM vinA tu grAhayitum / tathA vyavahAreNa vinA prmaarthopdeshnmshkym|| 8 / / taha " yathA khalu mleccha: svastItyabhihite sati tathAvidhavAcyavAcakasambandhAvabodhabahiSkRtatvAnna kiJcidapi pratipadyamAno meSa ivAnimeSonmeSitacakSuH prekSata eva yadA tu sa eva tadetadbhASAsambandhaikArthajJenAnyena tenaiva vA mlecchabhASAM samudAya svastipadasyAvinAzo bhavato bhavatvityabhidheyaM pratipAdyate tadA sadya evodyadamandAnandamayAzrujhalajjhalallocanapAtrastatpratipadyata eva; tathA kila loko'pyAtmetyabhihite 19 aba yahA~ punaH prazna uThA hai ki yadi aisA hai to eka paramArthakA hI upadeza denA cAhiye; vyavahAra kisaliye kahA jAtA hai ? isake uttarasvarUpa gAthAsUtra kahate hai : bhASA anArya binA na, samajhAnA jyu zakya anArya ko / vyavahAra bina paramArthakA, upadeza hoya azakya yoM / / 8 / / gAthArtha :- [ yathA ] jaise [anAryaH] anArya (mleccha) janako [ anAryabhASAM vinA tu] anAryabhASAke binA [ grAhayitum ] kisI bhI vastukA svarUpa grahaNa karaneke liye [na api zakyaH ] koI samartha nahIM hai [ tathA ] usIprakAra [ vyavahAreNa vinA ] vyavahArake binA [ paramArthopadezanam ] paramArthakA upadeza denA [ azakyam ] azakya hai| TIkA :- jaise kisI mlecchase yadi koI brAhmaNa ' svasti' aisA zabda kahe to vaha mleccha usa zabdake vAcyavAcaka saMbaMdhako na jAnanese kucha bhI na samajhakara usa brAhmaNa kI ora meMDhekI bhA~ti AMkheM phAr3akara TakaTakI lagAkara dekhatA hI rahatA hai, kintu jaba brAhmaNakI aura mlecchakI bhASAkA - donoMkA artha jAnanevAlA koI dUsarA puruSa yA vahI brAhmaNa mlecchabhASA bolakara use samajhatA hai ki 'svasti' zabdakA artha yaha hai ki "terA avinAzI kalyANa ho", taba tatkAla hI utpanna honevAle atyaMta AnaMdamaya azruoMse jisake netra bhara jAte haiM aisA vaha mleccha isa 'svasti' zabdake arthako samajha jAtA hai; isIprakAra vyavahArIjana bhI 'AtmA' zabdake kahanepara 'AtmA' Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 20 sati yathAvasthitAtmasvarUpaparijJAnabahiSkRtatvAnna kiMcidapi pratipadyamAno meSa ivAnimeSonmeSitacakSuH prekSata eva, yadA tu sa eva vyavahAraparamArthapathaprasthApitasamyagbodhamahAratharathinAnyena tenaiva vA vyavahArapathamAsthAya darzanajJAnacAritrANyatatItyAtmetyAtmapadasyAbhidheyaM pratipAdyate tadA sadya evodyadamandAnandAntaHsundarabandhurabodhataraGgastatpratipadyata ev| evaM mlecchasthAnIyatvAjjagato vyavahAranayo'pi mlecchabhASAsthAnIyatvena prmaarthprtipaadktvaadupnysniiyH| atha ca brAhmaNo na mlecchitavya iti vacanAdvyavahAranayo naanusrtvyH| kathaM vyavahArasya pratipAdakatvamiti cetjo hi sudeNahigacchadi appANamiNaM tu kevalaM suddh| taM sudakevalimisiNo bhaNaMti loyppdiivyraa||9|| jo sudaNANaM savvaM jANadi sudakevaliM tamAhu jinnaa| NANaM appA savvaM jamhA sudakevalI tmhaa|| 10 / / jumm|| zabdake artha kA jJAna na hone se kucha bhI na samajhakara meMDhekI bhA~ti AMkheM phADakara TakaTakI lagAkara dekhate rahate haiM, kintu jaba vyavahAra-paramArtha mArga para samyagjJAnarUpI mahArathako calAnevAle sArathIkI bhA~ti anya koI AcArya athavA 'AtmA' zabdako kahanevAlA svayaM hI vyavahAramArgameM rahatA huA AtmA zabdakA yaha artha batalAtA hai ki-" darzana-jJAna-cAritrako jo sadA prApta ho vaha AtmA hai" taba tatkAla hI utpanna honevAle atyaMta AnaMdase jisake hRdayameM suMdara bodhataraMgeM (jJAnataraMgeM) uchalane lagatI haiM aisA vaha vyavahArIjana usa "AtmA" zabdake arthako acchI taraha samajha letA hai| isaprakAra jagata to mlecchake sthAna para honese, aura vyavahAranaya bhI mlecchabhASAke sthAna para honese paramArthakA pratipAdita (kahanevAlA) hai isaliye, vyavahAranaya sthApita karaneyogya hai; kintu brAhmaNako mleccha nahIM ho jAnA cAhiye-isa vacanase vaha ( vyavahAranaya ) anusaraNa karane yogya nahIM hai| bhAvArtha :- loga zuddhanayako nahIM jAnate, kyoMki zuddhanayakA viSaya abheda ekarUpa vastu hai; kintu ve azuddhanayako hI jAnate haiM kyoMki usakA viSaya bhedarUpa anekaprakAra hai; isaliye ve vyavahArake dvArA hI paramArthako samajha sakate haiN| ataH vyavahAranayako paramArthakA kahanevAlA jAnakara usakA upadeza kiyA jAtA hai| isakA artha yaha nahIM samajhanA cAhiye ki yahA~ vyavahArakA AlaMbana karAte haiM, pratyuta vyavahArakA AlaMbana chur3Akara paramArthameM pahu~cAte haiM,- yaha samajhanA caahiye| aba, prazna yaha hotA hai ki vyavahAranaya paramArthakA pratipAdaka kaise hai ? isake uddhara-svarUpa gAthAsUtra kahate haiM : Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga yo hi zrutenAbhigacchati AtmAnamimaM tu kevalaM shuddhm| taM zrutakevalinamRSayo bhaNanti lokprdiipkaaraaH||9|| yaH zrutajJAnaM sarva jAnAti zrutakevalinaM tmaahurjinaaH| jJAnamAtmA sarva yasmAcchrutakevalI tsmaat|| 10 / / yugmm| yaH zrutena kevalaM zuddhamAtmAnaM jAnAti sa zrutakevalIti tAvatparamArtho; yaH zrutajJAnaM sarva jAnAti sa zrutakevalIti tu vyvhaarH| tadatra sarvameva tAvat jJAnaM nirUpyamANaM kimAtmA kimanAtmA ? na tAvadanAtmA, samastasyApyanAtmanazcetanetarapadArthapaJcatayasya jnyaantaadaatmyaanupptteH| tato gatyantarAbhAvAt jnyaanmaatmetyaayaati| ataH zrutajJAnamapyAtmaiva syaat| gAthArtha:- [ yaH ] jo jIva [ hi] nizcayase [ zrutena tu] zrutajJAnake dvArA [ imaM] isa anubhavagocara [ kevalaM zuddham ] kevala eka zuddha [ AtmAnam ] AtmAko [ abhigacchati ] sanmukha hokara jAnatA hai [ taM] use [ lokapradIpakarAH ] lokako pragaTa jAnanevAle [RSayaH] RSIzvara [ zrutakevalinam ] zrutakevalI [bhaNanti] kahate hai; [ yaH] jo jIva [ sarvaM ] sarva [ zrutajJAnaM] zrutajJAnako [ jAnAti] jAnatA hai [ tam ] use [ jinAH] jinadeva [ zrutakevalinaM] zrutakevalI [AhuH] kahate haiM, [yasmAt ] kyoMki [jJAnam sarvaM] jJAna saba [ AtmA] AtmA hI hai [ tasmAt ] isaliye [ zrutakevalI ] ( vaha jIva ) zrutakevalI hai| TIkA :- prathama, "jo zrutase kevala zuddha AtmAko jAnate haiM ve zrutakevalI haiM" yaha to paramArtha hai; aura "jo sarva zrutajJAnako jAnate haiM ve zrutakevalI haiM" vaha vyavahAra hai| yahA~ do pakSa lekara parIkSA karate haiM-uparokta sarva jJAna AtmA hai yA anAtmA ? yadi anAtmAkA pakSa liyA jAye to vaha ThIka nahIM hai, kyoMki jo samasta jar3arUpa anAtmA AkAzAdika pAMca dravya haiM, unakA jJAnake sAtha tAdAtmya banatA hI nahIM (kyoMki unameM jJAna siddha nahIM hai)| isaliye anya pakSakA abhAva honese 'jJAna AtmA hI hai' yaha pakSa siddha huaa| isaliye zrutajJAna bhI AtmA hI hai| isa Atmako zrutase niyata, jo zuddha kevala jaante| RSigaNa prakAzaka lokake, zrutakevalI usako kheN||9|| zrutajJAna saba jAneM ju, jina zrutakevalI usako khe| saba jJAna so AtmA hi hai, zrutakevalI usase bane / / 10 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 22 evaM sati yaH AtmAnaM jAnAti sa zrutakevalItyAyAti, sa tu paramArtha ev| evaM jJAnajJAninormedena vyapadizatA vyavahAreNApi paramArthamAtrameva pratipAdyate, na kinycidpytiriktm| atha ca yaH zrutena kevalaM zuddhamAtmAnaM jAnAti sa zrutakevalIti paramArthasya pratipAdayitumazakyatvAdyaH zrutajJAnaM sarvaM jAnAti sa zrutakevalIti vyavahAraH paramArthapratipAdakatvenAtmAnaM prtisstthaapyti| kuto vyavahAranayo nAnusartavya iti cetvavahAro bhUdattho bhUdattho desido du suddhnno| bhUdatthamassido khalu sammAdiTThI havadi jiivo|| 11 / / vyavahAro'bhUtArtho bhUtArtho darzitastu shuddhnyH| bhUtArthamAzritaH khalu samyagdRSTirbhavati jiivH|| 11 / / aisA honese 'jo AtmAko jAnatA hai, vaha zrutakevalI hai' aisA hI ghaTita hotA hai; aura vaha to paramArtha hI hai| isaprakAra jJAna aura jJAnIke bhedase kahanevAlA jo vyavahAra hai usase bhI paramArthamAtra hI kahA jAtA hai, usase bhinna kucha nahIM kahA jaataa| aura "jo zrutase kevala zuddha AtmAko jAnate haiM ve zrutakevalI haiM," isaprakAra paramArthakA pratipAdana karanA azakya honese , "jo sarva zrutajJAnako jAnate haiM ve zrutakevalI haiM" aisA vyavahAra paramArthake pratipAdakatvase apaneko dRr3hatApUrvaka sthApita karatA hai| bhAvArtha:- jo zAstrajJAnase abhedarUpa jJAyakamAtra zuddha AtmAko jAnatA hai vaha zrutakevalI hai, yaha to paramArtha (nizcaya kathana) hai| aura jo sarva zAstrajJAnako jAnatA hai usane bhI jJAnako jAnanese AtmAko hI jAnA hai, kyoMki jo jJAna hai vaha AtmA hI hai; isaliye jJAna-jJAnIke bhedako kahanevAlA jo vyavahAra usane bhI paramArtha hI kahA hai, anya kucha nahIM khaa| aura paramArthakA viSaya to kathaMcit vacanagocara bhI nahIM hai, isaliye vyavahAranayahI AtmAko pragaTarUpase kahatA hai, aisA jAnanA caahiye| aba, yaha prazna upasthita hotA hai ki -pahale yaha kahA thA ki vyavahArako aMgIkAra nahIM karanA cAhiye, kintu yadi vaha paramArthako kahanevAlA hai to aise vyavahArako kyoM aMgIkAra na kiyA jAye ? isake uttararUpameM gAthAsUtra kahate haiM : vyavahAranaya abhUtArtha darzita, zuddhanaya bhUtArtha hai| bhUtArtha Azrita AtmA, sadRSTi nizcaya hoya hai||11|| gAthArtha :- [vyavahAra: ] vyavahAranaya [abhUtArthaH] abhUtArtha hai [ tu] aura [ zuddhanayaH ] zuddhanaya [ bhUtArtha: ] bhUtArtha hai, aisA [ darzitaH ] RSIzvaroMne batAyA hai; [ jIvaH ] jo jIva [ bhUtArtha] bhUtArthakA [azrita:] Azraya letA hai vaha jIva [ khalu] nizcase ( vAstavameM ) [ samyagdRSTi: ] samyagdaSTi [ bhavati ] hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga vyavahAranayo hi sarva evAbhUtArthatvAdabhUtamartha pradyotayati, zuddhanaya eka eva bhUtArthatvAt bhUtamartha prdyotyti| tathA hi-yathA prabalapaMkasaMvalanatirohitasahajaikAcchabhAvasya payaso'nubhavitAraH puruSAH paGkapayasorvivekamakurvanto bahavo'nacchameva tadanubhavanti; kecittu svakaravikIrNakatakanipAtamAtropajanitapaGkapayovivekatayA sva - puruSakArAvirbhAvita sahajaikAcchabhAvatvAdacchameva tadanubhavanti; tathA prabalakarmasaMvalanatirohitasahajaikajJAyakabhAvasyAtmano'nubhavitAra: puruSA AtmakarmaNorvivekamakurvanto vyavahAravimohitahRdayAH pradyotamAnabhAvavaizvarUpya tamanubhavanti; bhUtArthadarzinastu svamatinipAtitazuddhanayAnubodhamAtropajanitAtma karmavivekatayA svapuruSakArAvirbhAvitasahajaikajJAyakabhAvatvAt pradyotamAnaikajJAyakabhAvaM tmnubhvnti| tadatra ye bhUtArthamAzrayanti ta eva samyak pazyantaH samyagdRSTayo bhavanti, na punaranye, katakasthAnIyatvAt shuddhnysy| ata: pratyagAtmadarzibhirvyavahAranayo naanusrtvyH| TIkA :- vyavahAranaya saba hI abhUtArtha hai, isaliye vaha avidyamAna , asatya, abhUta arthako pragaTa karatA hai; zuddhanaya eka hI bhUtArtha honese vidyamAna, satya, bhUta arthako pragaTa karatA hai| yaha bAta dRSTAMtase batalAte haiM:-jaise prabala kIcar3ake milanese jisakA sahaja eka nirmalabhAva tirobhUta (AcchAdita) ho gayA hai, aise jalakA anubhava karanevAle puruSa-jala aura kIcar3akA viveka na karanevAle ( donoMke bhedako na samajhanevAle )-bahutase to usa jalako malina hI anubhavate haiM, kintu kitanehI apane hAthase DAle hue katakaphala' ke par3ane mAtrase utpanna jala-kAdavake vivekatAse, apane puruSArtha dvArA AvirbhUta kiye gaye sahaja eka nirmalabhAvapanese usa jalako nirmala hI anubhava karate haiM; isIprakAra prabala karmoMke milanese jisakA sahaja eka jJAyakabhAva tirobhata ho gayA hai. aise AtmAkA anubhava karanevAle puruSa-AtmA aura karmakA viveka (bheda) na karanevAle, vyavahArase vimohita hRdayavAle to, use (AtmAko) jisameM vokI vizvarUpatA (anekarUpatA) pragaTa hai aisA anubhava karate haiM; kinta bhUtArthadarzI (zuddhanayako dekhanevAle) apanI buddhise DAle hue zuddhanayake anusAra bodha honemAtrase utpanna Atmakarmake vivekatAse, apane puruSArtha dvArA AvirbhUta kiye gaye sahaja eka jJAyakabhAvatvake kAraNa use ( AtmAko) jisameM eka jJAyakabhAva prakAzamAna hai aisA anubhava karate haiN| yahA~, zuddhanaya katakaphalake sthAnapara hai, isaliye jo zuddhanayakA Azraya lete haiM ve hI samyak avalokana karanese samyagdRSTi haiM, dUsare (jo azuddhanayakA sarvathA Azraya lete haiM ve) samyagdRSTi nahIM haiN| isaliye karmoMse bhinna AtmAke dekhanevAloMko vyavahAranaya anusaraNa karane yogya nahIM hai| bhAvArtha :- yahA~ vyavahAranayako abhUtArtha aura zuddhanayako bhUtArtha kahA hai| 1 katakaphala= nirmalI ; ( eka auSadhI jisase kIcar3a nIce baiTha jAtA hai) Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 24 atha ca keSAJcitkadAcitso'pi pryojnvaan| yata: suddho suddhAdeso NAdavvo prmbhaavdrisiihiN| vavahAradesidA puNa je du aparame TThidA bhaave|| 12 / / zuddhaH zuddhAdezo jJAtavyaH prmbhaavdrshibhiH| vyavahAradezitAH punarye tvaparame sthitA bhaave|| 12 / / jisakA viSaya vidyamAna na ho, asatyArtha ho, use abhUtArtha kahate haiN| vyavahAranayako abhUtArtha kahanekA Azaya yaha hai ki zuddhanayakA viSaya abheda ekAkArarUpa nitya dravya hai, usakI dRSTimeM bheda dikhAI nahIM detA; isaliye usakI dRSTimeM bheda avidyamAna, asatyArthahI kahanA caahiye| aisA na samajhanA cAhiye ki bhedarUpa koI vastu hI nahIM hai| yadi aisA mAnA jAye to jaise vedAntamatavAle bhedarUpa anityako dekhakara avastu mAyAsvarUpa kahate haiM aura sarvavyApaka eka abheda nitya zuddhabrahmako vastu kahate haiM vaisA siddha ho aura usase sarvathA ekAMta zuddhanayake pakSarUpa mithyAdRSTikA hI prasaMga Aye, isaliye yahA~ aisA samajhanA cAhiye ki jinavANI syAdvAdarUpa hai, vaha prayojanavaza nayako mukhya-gauNa karake kahatI hai| prANioMko bhedarUpa vyavahArakA pakSa to anAdi kAlase hI hai aura isakA upadeza bhI bahudhA sarva prANI paraspara karate haiN| aura jinavANImeM vyavahArakA upadeza zuddhanayakA hastAvalaMbana (sahAyaka) jAnakara bahuta kiyA hai; kintu usakA phala saMsAra hI hai| zuddhanayakA pakSa to kabhI AyA nahIM aura usakA upadeza bhI virala hai-vaha kahIM kahIM pAyA jAtA hai| isaliye upakArI zrIgurune zuddhanayake grahaNakA phala mokSa jAnakara usakA upadeza pradhAnatAse diyA hai ki --- "zuddhanaya bhUtArtha hai, satyArtha hai; isakA Azraya lenese samyagdRSTi ho sakatA hai; ise jAne binA jaba taka jIva vyavahArameM magna hai tabataka AtmAkA jJAnazraddhAnarUpa nizcaya samyaktva nahIM ho sktaa|" aisA Azaya samajhanA caahiye| aba, "yaha vyavahAranaya bhI kisI kisI ko kisI kAla meM prayojanavAna hai, sarvathA niSedha karane yogya nahIM hai; isaliye usakA upadeza hai" yaha kahate haiM: dekhai parama jo bhAva usako, zuddhanaya jJAtavya hai| ThaharA ju aparamabhAvameM, vyavahArase upadiSTa hai||12|| gAthArtha:- [ paramabhAvadarzibhiH ] jo zuddhanaya taka pahu~cakara zraddhAvAna hue tathA pUrNa jJAna-cAritravAna ho gaye unheM to [zuddhAdezaH ] zuddha (AtmA) kA upadeza (AjJA) karanevAlA [ zuddhaH] zuddhanaya [ jJAtavyaH ] jAnaneyogya hai; [ punaH ] aura [ ye tu] jo jIva [aparame bhAve ] aparamabhAvameM-arthAt zraddhA tathA jJAnacAritrake pUrNa bhAvako nahIM pahu~ca sake haiM, sAdhaka avasthAmeM hI [sthitAH] sthita haiM ve [ vyavahAradezitAH ] vyavahAra dvArA upadeza karane yogya haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga 25 ye khalu paryantapAkottIrNajAtyakArtasvarasthAnIyaM paramaM bhAvamanubhavanti teSAM prathama dvitIyAdyanekapAkaparamparApacyamAnakArtasvarAnubhavasthAnIyAparamabhAvAnubhavanazUnyatvAcchu samudyotitAskhalitaikasvabhAvaikabhAvaH ddha-dravyAdezitayA zuddhanaya prayojanavAn; tu evoparitanaikaprativarNikA - sthAnIyatvAtparijJAyamAnaH prathamadvitIyAdyanekapAkaparamparApacya-mAnakArtasvarasthAnIyamaparamaM bhAvamanubhavanti teSAM paryantapAkottIrNajAtyakArtasvara-sthAnIyaparamabhAvAnubhavanazUnyatvAdazuddhadravyA dezitayopadarzitaprativiziSTaikabhAvAnekabhAvo vyavahAranayo vicitravarNamAlikAprayojanavAn; tIrthatIrthaphalayoritthameva sthAnIyatvAtparijJAyamAnastadAtve vyvsthittvaat| uktaM ca- '' 'jai jiNamayaM pavajjaha tA mA vavahAraNicchae muyaha / ekkeNa viNA chijjai titthaM aNNeNa uNa tcchN|| ,, TIkA:- jo puruSa aMtima pAkase utare huye zuddha suvarNake samAna ( vastuke ) utkRSTa bhAvakA anubhava karate haiM unheM prathama, dvitIya Adi pAkoMkI paraMparAse pacyamAna ( pakAye jAte huye ) azuddha suvarNake samAna jo anutkRSTa madhyama bhAva haiM unakA anubhava nahIM hotA; isaliye, zuddhadravyako kahanevAlA honese jisane acalita akhaMDa ekasvabhAvarUpa eka bhAva pragaTa kiyA hai aisA zuddhanaya hI, sabase uparakI eka prativarNikA ( svarNa-varNa) samAna honese, jAnanemeM AtA huA prayojanavAna hai| paraMtu jo puruSa prathama, dvitIya Adi aneka pAkoM (tAvoM) kI paraMparAse pacyamAna azuddha svarNake samAna jo ( vastukA ) anutkRSTa madhyamabhAvakA anubhava karate haiM unheM aMtima tAvase utare huye zuddha svarNake samAna utkRSTa bhAvakA anubhava nahIM hotA; isaliye, azuddha dravyako kahanevAlA honese jisane bhinna bhinna eka eka bhAvasvarUpa aneka bhAva dikhAye haiM aisA vyavahAranaya, vicitra aneka varNamAlAke samAna honese, jAnanemeM AtA ( - jJAta hotA ) huA usa kAla prayojanavAna hai| kyoMki tIrtha aura tIrthake phalakI aisI hI vyavasthiti hai / ( jisase tirA jAya vaha tIrtha hai; aisA vyavahAradharma hai aura pAra honA vyavahAradharmakA phala hai; athavA apane svarUpako prApta karanA tIrthaphala hai / ) anyatra bhI kahA hai ki : artha:-AcArya kahate haiM ki he bhavya jIvoM! yadi tuma jinamatakA pravartana karanA cAhate ho to vyavahAra aura nizcaya - donoM nayoMko mata chor3o; kyoMki vyavahAranayake binA to tIrtha-vyavahAramArgakA nAza ho jAyagA aura nizcayanayake binA tattva ( vastu ) kA nAza ho jAyagA / bhAvArtha:- lokameM soneke solaha vAna ( tAva ) prasiddha haiN| paMdrahave vAna taka usameM cUrI Adi parasaMyogakI kAlimA rahatI hai, isaliye tabataka vaha azuddha kahalAtA hai; aura tAva dete dete jaba aMtima tAvase utaratA hai taba vaha solahavAna yA sauTaMcI zuddha sonA kahalAtA hai / jinheM solahavAnavAle sonekA jJAna, zraddhAna tathA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra prApti huI hai unheM paMdraha-vAna takakA sonA koI prayojanavAna nahIM hotA, aura jinheM solaha-vAnavAle zuddha sonekI prApti nahIM huI hai unheM tabataka paMdraha-vAna takakA sonA bhI prayojanavAna hai| isIprakAra yaha jIva nAmaka padArtha hai, jo ki pudgalake saMyogase azuddha anekarUpa ho rahA hai| usakA, samasta paradravyoMse bhinna, eka jJAyakatvamAtrakA-jJAna, zraddhAna tathA AcaraNarUpa prApti-yaha tInoM jise ho gaye haiM use pudgalasaMyogajanita anekarUpatAko kahanevAlA azuddhanaya kucha bhI prayojanavAna (kisI matalabakA) nahIM hai; kintu jahA~ taka zuddhabhAvakI prApti nahIM huI vahA~ taka jitanA azuddhanayakA kathana hai utanA yathApadavI prayojanavAna hai| jahA~ taka yathArtha jJAnazraddhAnakI prAptirUpa samyagdarzanakI prApti nahIM huI ho vahA~ taka to jinase yathArtha upadeza milatA hai aise jinavacanoMko sunanA, dhAraNa karanA tathA jinavacanoMko kahane vAle zrI jina-gurukI bhakti, jinabiMbake darzana ityAdi vyavahAramArgameM pravRtta honA prayojanavAna hai; aura jinheM zraddhAna-jJAna to huA hai kintu sAkSAt prApti nahIM huI unheM pUrvakathita kArya, paradravyakA AlaMbana chor3anerUpa aNuvrata-mahAvratakA grahaNa, samiti, gupti, aura paMca parameSThIkA dhyAnarUpa pravartana, tathA usI prakAra pravartana karanevAloMkI saMgati evaM vizeSa jAnaneke liye zAstroMkA abhyAsa karanA ityAdi vyavahAramArgameM svayaM pravartana karanA aura dUsaroMko pravartana karAnA-aise vyavahAranayakA upadeza aMgIkAra karanA prayojanavAna hai| vyavahAranayako kathaMcit asatyArtha kahA gayA hai; kintu yadi koI use sarvathA asatyArtha jAnakara chor3a de to vaha zubhopayogarUpa vyavahArako hI chor3a degA aura use zuddhopayogakI sAkSAt prApti to nahIM huI hai, isaliye ulTA azubhopayogameM hI Akara, bhraSTa hokara, cAhe jaisI svecchArUpa pravRtti karegA to vaha narakAdi gati tathA paraMparAse nigodako prApta hokara saMsArameM hI bhramaNa kregaa| isa liye zuddhanayakA viSaya jo sAkSAt zuddha AtmA hai usakI prApti jabataka na ho taba taka vyavahAra bhI prayojanavAna hai-aisA syAdvAda matameM zrI guruoMkA upadeza hai| isI arthakA kalazarUpa kAvya TIkAkAra kahate haiM : * vyavahAranayake upadezase aisA nahIM samajhanA cAhiye ki AtmA paradravyakI kriyA kara sakatA hai, lekina aisA samajhanA kI vyavahAropadRiSTa zubhabhAvoMko AtmA vyavahArase kara sakatA hai| aura usa upadezase aisA bhI nahIM samajhanA cAhiye ki zubhabhAva karane se AtmA zuddhatAko prApta karatA hai, paraMtu aisA samajhanA ki sAdhaka dazAmeM bhUmikAke anusAra zubha bhAva Aye binA nahIM rhte| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga 27 (mAlinI) ubhayanayavirodhadhvaMsini syAtpadAGke jinavacasi ramante ye svayaM vaantmohaaH| sapadi samayasAraM te paraM jyotiruccairanavamanayapakSAkSuNNamIkSanta ev|| 4 / / zlokArtha:- [ ubhaya-naya-virodha-dhvaMsini] nizcaya aura vyavahAra- ina do nayoMke viSayake bhedase paraspara virodha hai; usa virodhakA nAza karanevAlA [ syAtpada-aMke ] ' syAt' padase cihnita jo [ jinavacasi ] jina bhagavAnakA vacana ( vANI) hai usameM [ ye ramante ] jo puruSa ramate haiM ( -pracura prIti sahita abhyAsa karate haiM ) [ te] ve [svayaM] apane Apa hI (anya kAraNake binA) [ vAntamohAH] mithyAtvakarmake udayakA vamana karake [ uccaH paraM jyoti: samayasAraM] isa atizayarUpa paramajyoti prakAzamAna zuddha AtmAko [ sapadi IkSante eva] tatkAla hI dekhate haiN| vaha samayasArarUpa zuddhaAtmA [anavam ] navIna utpanna nahIM huA; kintu pahale karmoMse AcchAdita thA so vaha pragaTa vyaktirUpa ho gayA hai| aura vaha [anaya-pakSa-akSuNNam ] sarvathA ekAMtarUpa kunayake pakSase khaMDita nahIM hotA, nirbAdha hai| bhAvArtha:- jinavacana (jinavANI ) syAdvAdarUpa hai| jahA~ do nayoMke viSayakA virodha hai-jaise ki jo satpa hotA hai vaha asatpa nahIM hotA, jo eka hotA hai vaha aneka nahIM hotA, jo nitya hotA hai vaha anitya nahIM hotA, jo bhedarUpa hotA hai vaha abhedarUpa nahIM hotA, jo zuddha hotA hai vaha azuddha nahIM hotA ityAdi nayoM ke viSayomeM virodha hai-vahA~ jinavacana kathaMcit vivakSAse sat-asatpa, eka-anekarUpa, nitya-anityarUpa, bheda-abhedarUpa, zuddha-azuddharUpa jisaprakAra vidyamAna vastu hai usI prakAra kaha kara virodha miTA detA hai, asat kalpanA nahIM krtaa| jinavacana dravyArthika aura paryAyArthika-donoM nayoMmeM, prayojanavaza zuddhadravyArthika nayako mukhya karake use nizcaya kahate haiM aura azuddhadravyArthikarUpa paryAyArthikanayako gauNa karake vyavahAra kahate haiN| -aise jinavacanameM jo puruSa ramaNa karate haiM ve isa zuddha AtmAko yathArtha prApta kara lete haiM; anya sarvathA-ekAntavAdI sAMkhyAdika use prApta nahIM kara pAte, kyoMki vastu sarvathA ekAMta pakSakA viSaya nahIM hai tathApi ve eka hI dharmako grahaNa karake vastukI asatya kalpanA karate haiM-jo asatyArtha hai, bAdhAsahita mithyA- dRSTi hai|| 4 / / isaprakAra ina bAraha gAthAoMmeM pIThikA ( bhUmikA) hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 28 ( mAlinI) vyavaharaNanayaH syAdyadyapi prAkpadavyAmiha nihitapadAnAM hanta hstaavlmbH| tadapi paramamarthaM ciccamatkAramAtraM paravirahitamantaH pazyatAM naiSa kinycit||5|| __ aba AcArya zuddhanayako pradhAna karake nizcaya samyaktvakA svarUpa kahate haiN| azuddhanayakI (vyavahAranayakI) pradhAnatAmeM jIvAdi tattvoMke zraddhAnako samyaktva kahA hai, jaba ki yahA~ una jIvAdi tattvoMko zuddhanaya ke dvArA jAnanese samyaktva hotA hai, yaha kahate haiN| TIkAkAra isakI sUcanArUpa tIna zloka kahate haiM; unameMse prathama zlokameM yaha kahate haiM ki vyavahAranayako kathaMcit prayojanavAna kahA tathApi vaha kucha vastubhUta nahIM hai : zlokArtha:- [ vyavaharaNa-nayaH ] jo vyavahAranaya hai vaha [ yadyapi ] yadyapi [iha prAk-padavyAM] isa pahalI padavImeM (jaba taka zuddha svarUpakI prApti nahIM ho jAtI tabataka) [ nihita-padAnAM] jinhoMne apanA paira rakhA hai aise puruSoMko, [ hanta ] are re! [ hastAvalamba: syAt ] hastAvalaMbana tulya kahA hai, [ tad-api] tathApi [ citcamatkAra-mAtraM para-virahitaM paramaM arthaM antaH pazyatAM] jo puruSa caitanya-camatkAramAtra, paradravyabhAvoMse rahita (zuddhanayake viSayabhUta) parama 'artha' ko aMtaraGgameM avalokana karate haiM, usakI zraddhA karate haiM tathA usarUpa lIna hokara cAritrabhAvako prApta hote haiM unheM [ eSaH ] yaha vyavahAranaya [ kiJcit na ] kucha bhI prayojanavAna nahIM hai| bhAvArtha:- zuddha svarUpakA jJAna, zraddhAna tathA AcaraNa honeke bAda azuddhanaya kucha bhI prayojanakArI nahIM hai|| 5 / / aba nizcaya samyaktvakA svarUpa kahate haiM : Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga _( zArdUlavikrIDita) ekatve niyatasya zuddhanayato vyApturyadasyAtmana: pUrNajJAnaghanasya darzanamiha dravyAntarebhyaH pRthk| smyagdarzanametadeva niyamAdAtmA ca tAvAnayaM tanmuktvA navatattvasantatimimAmAtmAyameko'stu nH|| 6 / / zlokArtha:- [ asya AtmanaH ] isa AtmAko [ yad iha dravyAntarebhyaH pRthak darzanam ] anya dravyoMse pRthaka dekhanA ( zraddhAna karanA) [ etat eva niyamAt samyagdarzanam ] -hI niyamase samyagdarzana hai, yaha AtmA [vyAptuH ] apane guNa-paryAyoMme vyApta rahanevAlA hai, aura [zuddhanayataH ekatve niyatasya ] zuddhanayase ekatvameM nizcita kiyA gayA hai tathA [ pUrNa-jJAna-ghanasya ] pUrNajJAnaghana hai| [ca] evaM [ tAvAn ayaM AtmA ] jitanA samyagdarzana hai utanA hI AtmA hai, [ tat ] isaliye AcArya prArthanA karate haiM ki "[imAm nava-tattva-santatiM muktvA] isa navatattvakI paripATIko chor3akara, [ayam AtmA ekaH astu na: ] yaha AtmA eka hI hameM prApta ho|" bhAvArtha:- sarva svAbhAvika tathA naimittika apanI avasthArUpa guNaparyAyabhedoMmeM vyApanevAlA yaha AtmA zuddhanayase ekatvameM nizcita kiyA gayA hai-zuddhanayase jJAyakamAtra eka-AkAra dikhalAyA gayA hai, use sarva anyadravyoM aura anyadravyoMke bhAvoMse alaga dekhanA, zraddhAna karanA so niyamase samyagdarzana hai| vyavahAranaya AtmA ko aneka bhedarUpa kahakara samyagdarzanako aneka bhedarUpa kahatA hai, vahA~ vyabhicAra ( doSa) AtA hai, niyama nahIM rhtaa| zuddhanayakI sImA taka pahu~cane para vyabhicAra nahIM rahatA isaliye niyamarUpa hai, zuddhanayakA viSayabhUta AtmA pUrNajJAnaghana hai-sarva lokAlokako jAnanevAlA jJAnasvarUpa hai| aise AtmAkA zraddhAnarUpa samyagdarzana hai| yaha kahIM pRthaka padArtha nahIM hai,-AtmAkA hI pariNAma hai, isaliye AtmA hI hai| ataH jo samyagdarzana hai so AtmA hai, anya nhiiN| __yahA~ itanA vizeSa samajhanA cAhiye ki jo naya hai so zrutapramANakA aMza hai, isaliye zuddhanaya bhI zrutapramANakA hI aMza huvaa| zrutapramANa parokSa pramANa hai, kyoMki vastuko sarvajJake Agamake vacanase jAnA hai| isaliye yaha zuddhanaya sarva dravyoMse bhinna, AtmAkI sarva paryAyoMmeM vyApta , pUrNa caitanya kevalajJAnarUpa-sarva lokAlokako jAnane vAle, asAdhAraNa caitanyadharmako parokSa dikhAtA hai| yaha vyavahArI chadmastha jIva Agamako pramANa karake, zuddhanayase dikhAyegaye pUrNa AtmAkA zraddhAna kare so vaha zraddhAna nizcaya samyagdarzana hai| jabataka kevala vyavahAranayake viSayabhUta jIvAdika bhedarUpa tattvoMkA hI zraddhAna rahatA hai tabataka nizcaya samyagdarzana nahIM hotaa| isaliye AcArya kahate haiM ki ina nava tattvoMkI saMtati (paripATIko) chor3akara zuddhanayakA viSayabhUta eka AtmA hI hameM prApta ho; hama dUsarA kucha nahIM caahte| yaha vItarAga Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 20 ( anuSTubh ) ataH zuddhanayAyattaM pratyagjyotizcakAsti tt| navatattvagatatve'pi yadekatvaM na munycti|| 7 / / bhUdattheNAbhigadA jIvAjIvA ya puNNapAvaM c| AsavasaMvaraNijjarabaMdho mokkho ya sammattaM / / 13 / / bhUtArthenAbhigatA jIvAjIvau ca puNyapApaM c| AsravasaMvaranirjarA bandho mokSazca smyktvm|| 13 / / avasthAkI prArthanA hai, koI nayapakSa nahIM hai| yadi sarvathA nayoMkA pakSapAta hI huA kare to mithyAtva hI hai| yahA~ koI prazna karatA hai ki-AtmA caitanya hai, mAtra itanA hI anubhavameM Aye to itanI zraddhA samyagdarzana hai yA nahIM? usakA samAdhAna yaha hai:-nAstikoMko chor3akara sabhI matavAle AtmAko caitanyamAtra mAnate haiM; yadi itanI hI zraddhAko samyagdarzana kahA jAye to sabako samyaktva siddha ho jAyegA, isaliye sarvajJakI vANImeM jaisA sampUrNa AtmAkA svarUpa kahA hai vaisA zraddhAna honese hI nizcaya samyaktva hotA hai, aisA samajhanA caahiye|| 6 / / aba, TIkAkAra AcArya nimnalikhita zlokameM yaha kahate haiM ki 'tatpazcAt zuddhanayake AdhIna, sarva dravyoMse bhinna , Atmajyoti pragaTa ho jAtI hai' : zlokArtha:- [ataH] tatpazcAt [zuddhanaya-AyattaM] zuddhanayake AdhIna [ pratyaga-jyotiH] jo bhinna Atmajyoti hai [ tat ] vaha [cakAsti ] pragaTa hotI hai [ yad ] ki jo [ nava-tattva-gatatve api] navatattvoMmeM prApta honepara bhI [ ekatvaM ] apane ekatva ko [ na muJcati ] nahIM chor3atI / bhAvArtha:- navatattvameM prApta huA AtmA anekarUpa dikhAI detA hai; yadi usakA bhinna svarUpa vicAra kiyA jAye to vaha apanI caitanya-camatkAramAtra jyotiko nahIM chor3atA / / 7 / / isaprakAra hI zuddhanayase jAnanA so samyaktva hai, yaha sUtrakAra isa gAthAmeM kahate haiM: bhUtArthase jAne ajIva jIva, puNya pApa aru nirjraa| Asrava saMvara baMdha mukti, ye hi samakita jaannaa||13|| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga 31 navatattveSvekatvadyotinA amUni hi jIvAdIni navatattvAni bhUtArthenAbhigatAni samyagdarzanaM sampadyanta eva, amISu tIrthapravRttinimittamabhUtArthanayena vyapadizyamAneSu jIvAjIvapuNyapApAsravasaMvaranirjarAbandhamokSalakSaNeSu bhUtArthanayenaikatvamupAnIya zuddhanayatvena vyavasthApitasyAtmano'nubhUterAtmakhyAtilakSaNAyAH smpdymaantvaat| tatra vikAryavikArakobhayaM puNyaM tathA pApam, AsrAvyAsrAvakobhayamAsravaH, saMvAryasaMvArakobhayaM saMvaraH, nirjaryanirjarakobhayaM nirjarA, bandhyabandhakobhayaM bandha:, mocyamocakobhayaM mokSaH svayamekasya punnypaapaasrvsNvrnirjraabndhmokssaanupptteH| tadubhayaM ca jIvAjIvAviti / bahirdRSTyA navatattvAnyamUni jIvapudgalayoranAdibandhaparyAyamupetyaikatvenAnubhUyamAnatAyAM bhUtArthAni, atha caikajIvadravyasvabhAvamupetyAnubhUyamAnatAyAmabhUtArthAni / gAthArtha:- [bhUtArthena abhigatAH ] bhUtArtha nayase jJAta [ jIvAjIvau ] jIva, ajIva [ca] aura [ puNyapApaM ] puNya, pApa [ca] tathA [ AsravasaMvaranirjarAH] Asrava, saMvara, nirjarA, [ bandha: ] baMdha [ ca ] aura [ mokSaH ] mokSa [ samyaktvam ] - yaha nava tattva samyaktva haiN| TIkA:- yaha jIvAdi navatattva bhUtArthanayase jAne huve samyagdarzana hI haiM ( yaha niyama kahA ); kyoMki tIrthakI ( vyavahAra dharmakI ) pravRtti ke liye abhUtArtha (vyavahAra) nayase kahA jAtA hai aise nava tattva - jinake lakSaNa jIva, ajIva, puNya, pApa, Asrava, saMvara, nirjarA, baMdha aura mokSa haiM - unameM ekatva pragaTa karanevAle bhUtArthanayase ekatva prApta karake, zuddhanayarUpase sthApita AtmAkI anubhUti - jisakA lakSaNa AtmakhyAti hai-vaha prApta hotI hai| ( zuddhanayase navatattvoMko jAnanese AtmAkI anubhUti hotI hai isa hetuse yaha niyama kahA hai| ) vahA~, vikArI hone yogya aura vikAra karanevAlAdonoM puNya haiM, tathA donoM pApa haiM, Asrava hone yogya aura Asrava karanevAlA- donoM Asrava haiM, saMvararUpa hone yogya ( saMvArya ) aura saMvara karanevAlA ( saMvAraka) - donoM saMvara hai, nirjarA honeke yogya aura nirjarA karanevAlA- donoM nirjarA haiM, ba~dhaneke yogya aura baMdhana karanevAlA- donoM baMdha haiM aura mokSa hone yogya tathA mokSa karanevAlA- donoM mokSa haiM; kyoMki ekake hI apane Apa puNya, pApa, Asrava, saMvara, nirjarA, baMdha, mokSakI upapatti (siddhi ) nahIM banatI / ve donoM jIva aura ajIva haiM (arthAt una donoMmeM se eka jIva hai aura dUsarA ajIva ) / bAhya (sthUla) dRSTise dekhA jAye to :- jIva - pudgalakI anAdi baMdhaparyAyake samIpa jAkara ekarUpase anubhava karane para yaha navatattva bhUtArtha haiM, satyArtha haiM, aura eka jIvadravyake svabhAvake samIpa jAkara anubhava karanepara ve abhUtArtha haiM, asatyArtha haiM; ( ve jIvake ekAkAra svarUpameM nahIM haiM; ) Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra tato'mISu navatattveSu bhUtArthanayenaiko jIva eva pradyotate / tathAntardRSTyA jJAyako bhAvo jIvo jIvasyavikAraheturajIvaH / kevalajIvavikArAzca puNyapApAsravasaMvaranirjarAbandhamokSalakSaNAH, kevalAjIvavikArahetavaH puNyapApAsravasaMvaranirjarAbandhamokSA iti| navatattvAnyamUnyapi jIvadravyasvabhAvamapohya svaparapratyayaikadravyaparyAyatvenAnubhUyamAnatAyAM bhUtArthAni atha ca sakalakAlamevAskhalantamekaM jiivdrvysvbhaavmupetyaanubhuuymaantaayaambhuutaarthaani| tato'mISvapi navatattveSu bhUtArthanayenaiko jIva eva prdyotte| evamasAvekatvena dyotamAnaH zuddhanayatvenAnubhUyata ev| yA tvanubhUtiH sAtmakhyAtirevAtmakhyAtistu smygdrshnmev| iti samastameva nirvdym| isaliye ina nava tattvoMmeM bhUtArthanayase eka jIva hI prakAzamAna hai| isIprakAra aMtardRSTi se dekhA jAye toH-jJAyaka bhAva jIva hai aura jIvake vikArakA hetu ajIva hai; aura puNya, pApa, Asrava, saMvara, nirjarA, baMdha tathA mokSa jinake lakSaNa haiM aise kevala jIva ke vikAra haiM aura puNya, pApa, Asrava, saMvara, nirjarA, baMdha tathA mokSa-ye vikArahetu kevala ajIva haiN| aise yaha nava tattva, jIvadravyake svabhAvako chor3akara, svayaM aura para jinake kAraNa haiM aise eka dravyakI paryAyoMke rUpameM anubhava karanepara bhUtArtha haiM aura sarva kAlameM askhalita eka jIvadravyake svabhAvake samIpa jAkara anubhava karanepara ve abhUtArtha haiM, asatyArtha haiN| isaliye ina tattvoMmeM bhUtArthanayase eka jIva hI prakAzamAna hai| isaprakAra, yaha ekatvarUpase prakAzita hotA huA zuddhanayarUpase anubhava kiyA jAtA hai / aura jo yaha anubhUti hai so AtmakhyAti ( AtmAkI pahacAna ) hI hai, aura jo AtmakhyAti hai so samyagdarzana hI hai / isaprakAra yaha sarva kathana nirdoSa hai - bAdhA rahita hai| bhAvArtha:- ina nava tattvoMmeM, zuddhanayase dekhA jAye to, jIva hI eka caitanyacamatkAramAtra prakAzarUpa pragaTa ho rahA hai, isake atirikta bhinna bhinna nava tattva kucha bhI dikhAI nahIM dete| jabataka isaprakAra jIvatattvakI jAnakArI jIvako nahIM hai tabataka vaha vyavahAradRSTi hai, bhinna bhinna nava tattvoMko mAnatA hai / jIvapudgalakI bandha- paryAMyarUpa dRSTise yaha padArtha bhinna bhinna dikhAI dete haiM; kintu jaba zuddhanayase jIvapudgalakA nijasvarUpa bhinna bhinna dekhA jAye taba ve puNya, pApa Adi sAta tattva kucha bhI vastu nahIM haiM; ve nimitta - naimittika bhAvase hue the isaliye jaba vaha nimittanaimittika bhAva miTa gayA taba jIva- pudgala bhinna bhinna honese anya koI vastu (padArtha) siddha nahIM ho sakatI / vastu to dravya hai, aura dravyakA nijabhAva dravyake sAtha hI rahatA hai tathA nimitta - naimittika bhAvakA abhAva hI hotA hai, isaliye zuddhanayase jIvako jAnane se hI samyagdarzanakI prApti ho sakatI hai| jabataka bhinna bhinna nava padArthoMko jAne, aura zuddhanayase AtmAko na jAne tabataka paryAyabuddhi hai / yahA~, isa artha kA kalazarUpa kAvya kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga ( mAlinI) ciramiti navatattvacchannamunnIyamAnaM kanakamiva nimagnaM vrnnmaalaaklaape| atha satataviviktaM dRzyatAmekarUpaM prtipdmidmaatmjyotirudyotmaanm|| 8 / / athaivamekatvena dyotamAnasyAtmano'dhigamopAyAH pramANanayanikSepAH ye te khalvabhUtArthAsteSvapyayameka eka bhuutaarthH| pramANaM tAvatparokSaM pratyakSaM c| tatropAttAnupAttaparadvAreNa pravartamAnaM parokSaM, kevalAtmapratiniyatatvena pravartamAnaM pratyakSaM c| tadubhayamapi pramAtRpramANaprameyabhedasyAnubhUyamAnatAyAM bhUtArtham, atha ca vyudstsmst-bhedaikjiivsvbhaavsyaanubhuuymaantaayaambhuutaarthm| zlokArtha:- [iti] isaprakAra [ ciram nava-tattva-cchannam idam AtmajyotiH ] nava tattvoMmeM bahuta samayase chipI huI yaha Atmajyoti, [ unnIyamAnaM] zuddhanayase bAhara nikAlakara pragaTa kI gaI hai, [ varNamAlA-kalApe nimagnaM kanakam iva] jaise vargoM ke samUhameM chipe hue ekAkAra suvarNako bAhara nikAlate haiN| [atha] isaliye aba he bhavya jIvoM! [ satataviviktaM ] ise sadA anya dravyoMse tathA unase hone vAle naimittika bhAvoMse bhinna, [ekarUpaM] ekarUpa [dRzyatAm ] dekho| [pratipadam udyotamAnama] yaha (jyoti). pada padapara arthAta pratyeka paryAyameM ekarUpa citcamatkAramAtra udyotamAna hai| bhAvArtha:- yaha AtmA sarva avasthAoMmeM vividharUpase dikhAI detA thA, use zuddhanayane eka caitanya-camatkAramAtra dikhAyA hai; isaliye aba use sadA ekAkAra hI anubhava karo, paryAyabuddhikA ekAMta mata rakho-aisA zrI guruoMkA upadeza hai|| 8 / / / TIkA:- aba, jaise navatattvoMmeM eka jIvako hI jAnanA bhUtArtha kahA hai usI prakAra, ekarUpase prakAzamAna AtmAke adhigamake upAya jo pramANa, naya, nikSepa haiM ve bhI nizcayase abhUtArtha haiM, unameM bhI yaha AtmA eka hI bhUtArtha hai (kyoMki jJeya aura vacanake bhedoMse pramANAdi aneka bhedarUpa hote haiM). unameMse pahale, pramANa do prakArake haiM-parokSa aura prtykss| 'upAtta aura 'anupAtta para ( padArthoM) dvArA pravarte vaha parokSa hai aura kevala AtmAse hI pratinizcitarUpase pravRtti kare so pratyakSa hai| (pramANa jJAna hai| vaha jJAna pA~ca prakArakA hai-mati, zruta, avadhi, manaHparyaya aura kevl| unameMse mati aura zrutajJAna parokSa haiM, avadhi aura manaHparyayajJAna vikala-pratyakSa haiM aura kevalajJAna sakala-pratyakSa hai| isaliye yaha do prakArake pramANa haiN|) ve donoM pramAtA, pramANa, prameyake bhedakA anubhava karanepara to bhUtArtha haiM, satyArtha haiM; aura jisameM sarvabheda gauNa ho gaye haiM aise eka jIvake svabhAvakA anubhava karanepara ve abhUtArtha haiM, asatyArtha haiN| 1. upAtta = praapt| (iMdriya, mana ityAdi upAtta para padAtha haiN|) 2. anupAtta = apraapt| (prakAza, upadeza ityAdi anupAtta para padAtha haiN|) Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra nayastu dravyArthika: pryaayaarthikshc| tatra dravyaparyAyAtmake vastuni dravyaM mukhyatayAnubhAvayatIti dravyArthikaH, paryAyaM mukhyatayAnubhAvayatIti pryaayaarthikH| tadubhayamapi dravyaparyAyayo: paryAyeNAnubhUyamAnatAyAM bhUtArtham, atha ca drvypryaayaanaaliiddhshuddhvstumaatrjiivsvbhaavsyaanubhuuymaantaayaambhuutaarthm| nikSepastu nAma sthApanA dravyaM bhaavshc| tatrAtadguNe vastuni saMjJAkaraNaM naam| so'yamityanyatra pratinidhivyavasthApanaM sthaapnaa| vartamAnatatparyAyA- danyad drvym| vartamAnatatparyAyo bhaavH| taccatuSTayaM svasvalakSaNavailakSaNyenAnubhUyamAnatAyAM bhUtArtham, atha ca nirvilkssnnsvlkssnnaikjiivsvbhaavsyaanubhuuymaantaayaambhuutaarthm| athaivamamISu pramANanayanikSepeSu bhUtArthatvenaiko jIva eva prdyotte| naya do prakArake haiM-dravyArthika aura pryaayaarthik| vahA~ dravya-paryAyasvarUpa vastumeM dravyakA mukhyatAse anubhava karAye so dravyArthika naya hai aura paryAyakA mukhyatA se anubhava karAye so paryAyArthika naya hai| yaha donoM naya dravya aura paryAyakA paryAyase ( bhedase , kramase ) anubhava karanepara to bhUtArtha haiM, satyArtha haiM; aura dravya tathA paryAya donoMse anAliMgita (AliMgana nahIM kiyA huA) zuddhavastumAtra jIvake (caitanyamAtra) svabhAvakA anubhava karanepara ve abhUtArtha haiM, asatyArtha haiN| nikSepa ke cAra bheda haiM-nAma, sthApanA, dravya aura bhaav| vastumeM jo guNa na ho usa guNake nAmase ( vyavahArake liye) vastukI saMjJA karanA so nAma nikSepa hai| 'yaha vaha hai' isaprakAra anya vastumeM anya vastukA pratinidhitva sthApita karanA (-pratimArUpa sthApana karanA) so sthApanA nikSepa hai| vartamAnase anya arthAt atIta athavA anAgata paryAyase vastuko vartamAnameM kahanA so dravya nikSepa hai| vartamAna paryAyase vastuko vartamAnameM kahanA so bhAva nikSepa hai| ina cAroM nikSepoMkA apane apane lakSaNabhedase ( vilakSaNarUpase-bhinna bhinna rUpase) anubhava kiye jAnepara ve bhUtArtha haiM, satyArtha haiM; aura bhinna lakSaNase rahita eka apane caitanyalakSaNarUpa jIvasvabhAvakA anubhava karanepara ve cAroM hI abhUtArtha haiM, asatyArtha haiN| isaprakAra ina pramANa-naya-nikSepomeM bhUtArtharUpase eka jIva hI prakAzamAna hai| bhAvArtha:- ina pramANa, naya, nikSepoMkA vistArase kathana tadviSayaka graMthoMse jAnanA cAhiye; unase dravyaparyAyasvarUpa vastukI siddhi hotI hai| ve sAdhaka avasthAmeM to satyArtha hI haiM kyoMki ve jJAnake hI vizeSa haiN| unake binA vastuko cAhe jaise sAdhA jAye to viparyaya ho jAtA hai| avasthAnusAra vyavahArake abhAvakI tIna rItiyA~ haiM: prathama avasthAmeM pramANAdise yathArtha vastuko jAnakara jJAna-zraddhAnakI siddhi karanA; jJAna-zraddhAnake siddha honepara zraddhAnake liye pramANAdikI koI AvazyakatA nahIM hai| kintu aba yaha dUsarI avasthAmeM pramANAdike AlaMbanase vizeSa jJAna hotA hai aura rAga-dveSa-mohakarmakA sarvathA abhAvarUpa yathAkhyAta cAritra pragaTa hotA hai; usase kevalajJAnakI prApti hotI hai| kevalajJAna honeke pazcAt pramANAdikA AlaMbana nahIM Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga ( mAlinI ) udayati na nayazrIrastameti pramANaM kvacidapi ca na vidmo yAti nikssepckrm| kimaparamabhidadhmo dhAmni sarvaMkaSe'sminnanubhavamupayAte bhAti na dvaitameva / / 9 / / 35 rhtaa| tatpazcAt tIsarI sAkSAt siddha avasthA hai, vahA~ bhI koI AlaMbana nahIM hai| isaprakAra siddha avasthAmeM pramANa - naya - nikSepakA abhAva hI hai| isa arthakA kalazarUpa zloka kahate haiM: zlokArtha :- AcArya zuddhanayakA anubhava karake kahate haiM ki - [ asmin sarvaGkape dhAmni anubhavam upayAte ] ina samasta bhedoMko gauNa karanevAlA jo zuddhanayakA viSayabhUta caitanya-camatkAramAtra tejaHpuMja AtmA hai, usakA anubhava honepara [ nayazrIH na udayati] nayoMkI lakSmI udita nahIM hotI, [ pramANaM astam eti ] pramANa asta ho jAtA hai [ api ca ] aura [ nikSepacakram kvacit yAti, na vidmaH ] nikSepoMkA samUha kahA~ calA jAtA hai so hama nahIM jAnate / [ kim aparam abhidadhmaH ] isase adhika kyA kaheM ? [ dvaitam eva na bhAti ] dvaita hI pratibhAsita nahIM hotA / bhAvArtha:- bhedako atyaMta gauNa karake kahA hai ki pramANa, nayAdi bhedakI to bAta hI kyA ? zuddha anubhavake honepara dvaita hI bhAsita nahIM hotA, ekAkAra cinmAtra hI dikhAI detA hai| uttaraH yahA~ vijJAnAdvaitavAdI tathA vedAMtI kahate haiM ki - antameM paramArtharUpa to advaita kA hI anubhava huaa| yahI hamArA mata hai; isameM Apane vizeSa kyA kahA? isakA : - tumhAre matameM sarvathA advaita mAnA jAtA hai / yadi sarvathA advaita mAnA jAye to bAhya vastukA abhAva hI ho jAye, aura aisA abhAva to pratyakSa viruddha hai / hamAre matameM nayavivakSA hai jo ki bAhya vastukA lopa nahIM krtii| jaba zuddha anubhavase vikalpa miTa jAtA hai taba AtmA paramAnaMdako prApta hotA hai isaliye anubhava karAne ke liye yaha kahA hai ki " zuddha anubhavameM dvaita bhAsita nahIM hotA " / yadi bAhya vastukA lopa kiyA jAye to AtmAkA bhI lopa ho jAyegA aura zUnyavAdakA prasaGga aayegaa| isaliye jaisA tuma kahate ho usa prakArase vastusvarUpakI siddhi nahIM ho sakatI aura vastusvarUpakI yathArtha zraddhAke binA jo zuddha anubhava kiyA jAtA hai vaha bhI mithyArUpa hai; zUnyakA prasaGga honese tumhArA anubhava bhI AkAza - kusumake anubhava ke samAna hai / / 9 / / Age zuddhanayakA udaya hotA hai usakI sUcanArUpa zloka kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra (upajAti) AtmasvabhAvaM prbhaavbhinnmaapuurnnmaadyntvimuktmekm| vilInasaGkalpavikalpajAlaM prakAzayan shuddhnyo'bhyudeti|| 10 / / jo passadi appANaM abaddhapuDhe aNaNNayaM nniydN| avisesamajuttaM taM suddhaNayaM viyaanniihi||14 / / yaH pazyati AtmAnam abaddhaspRSTamananyakaM niytm| avizeSamasaMyuktaM taM zuddhanayaM vijaaniihi|| 14 / / zlokArtha:- [zuddhanayaH AtmasvabhAvaM prakAzayan abhyudeti] zuddhanaya AtmasvabhAva ko pragaTa karatA huA udayarUpa hotA hai| vaha AtmasvabhAvako [ parabhAvabhinnam] paradravya, paradravyake bhAva tathA paradravyake nimittase honevAle apane vibhAva-aise parabhAvoMse bhinna pragaTa karatA hai| aura vaha, [ApUrNam ] AtmasvabhAva sampUrNarUpase pUrNa hai-samasta lokAlokakA jJAtA hai-aisA pragaTa karatA hai; (kyoMki jJAnameM bheda karmasaMyogase haiM, zuddhanayameM karma gauNa haiN)| aura vaha, [ Adi-anta- vimuktam ) AtmasvabhAvako Adi-aMtase rahita pragaTa karatA hai ( arthAt kisI Adise lekara jo kisIse utpanna nahIM kiyA gayA, aura kabhI bhI kisIse jisakA vinAza nahIM hotA aise pAriNAmika bhAvako pragaTa karatA hai)| aura vaha, [ ekam ] AtmasvabhAvako ekasarva bhedabhAvoMse (dvaitabhAvoMse ) rahita ekAkAra pragaTa karatA hai, aura [ vilIna-saGkalpavikalpa-jAlaM] jisameM samasta saMkalpa-vikalpake samUha vilIna ho gaye haiM aisA pragaTa karatA hai| (dravyakarma , bhAvakarma, nokarma Adi pudgaladravyoMmeM apanI kalpanA karanA so saMkalpa hai, aura jJeyoMke bhedase jJAnameM bheda jJAta honA so vikalpa hai|) aisA zuddhanaya prakAzarUpa hotA hai|| 10 / / usa zuddhanayako gAthAsUtrase kahate haiM: anabaddhaspRSTa , ananya aru, jo niyata dekhe aatmko| avizeSa, anasaMyukta usako zuddhanaya tU jaanjo||14|| gAthArtha:- [yaH ] jo naya [AtmAnam ] AtmAko [ abaddhaspRSTam ] baMdha rahita aura parake sparzase rahita, [ananyakaM ] anyatva rahita, [ niyatam ] calAcalatA rahita, [ avizeSam ] vizeSa rahita, [ asaMyuktaM ] anyake saMyogase rahita-aise pAMca bhAvarUpase [ pazyati ] dekhatA hai [ taM] use , he ziSya! tU [ zuddhanayaM ] zuddhanaya [ vijAnIhi ] jaan| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga 37 yA khalvabaddhaspRSTasyAnanyasya niyatasyAvizeSasyAsaMyuktasya cAtmano'nubhUtiH sa zuddhanayaH, sA tvanubhUtirAtmaiva; ityAtmaika eva prdyotte| kathaM yathoditasyAtmano'nubhUtiriti cedbddhspRsstttvaadiinaambhuutaarthtvaat| tathA hi __yathA khalu bisinIpatrasya salilanimagnasya salilaspRSTatvaparyAyeNAnubhUyamAnatAyAM salilaspRSTatvaM bhUtArthamapyekAntataH salilAspRzyaM bisinIpatrasvabhAvamupetyAnubhUyamAnatA-yAmabhUtArtham, tathAtmano'nAdibaddhasya baddhaspRSTatvaparyAyeNAnubhUyamAnatAyAM baddhaspRSTatvaM bhUtArthamapyekAntataH pudglaaspRshymaatmsvbhaavmupetyaanubhuuymaantaayaambhuutaarthm| yathA ca mRttikAyAH karakakarIrakarkarIkapAlAdiparyAyeNAnubhUyamAnatAyAmanyatvaM bhUtArthamapi sarvato'pyaskhalantamekaM mRttikAsvabhAvamupetyAnubhUyamAnatAyAmabhUtArtham , tathAtmano nArakAdiparyAyeNAnubhUyamAnatAyAmanyatvaM bhUtArthamapi srvto'pyskhlntmekmaatmsvbhaavmupetyaanubhuuymaantaayaambhuutaarthm| TIkA:- nizcayase abaddha-aspRSTa , ananya, niyata, avizeSa aura asaMyukta-aise AtmAkI anubhUti zuddhanaya hai, aura vaha anubhUti AtmA hI hai; isaprakAra AtmA eka hI prakAzamAna hai| (zuddhanaya, AtmAkI anubhUti yA AtmA saba eka hI hai, alaga nahIM / ) yahA~ ziSya pUchatA hai ki jaisA Upara kahA hai vaise AtmAkI anubhUti kaise ho sakatI hai ? usakA samAdhAna yaha hai:- baddhaspRSTatva Adi bhAva abhUtArtha haiM isaliye yaha anubhUti ho sakatI hai| isa bAtako dRSTAMtase pragaTa karate haiM: jaise kamalinI-patra jalameM DUbA huA ho to usakA jalase sparzita hone rUpa avasthAse anubhava karanepara jalase sparzita honA bhUtArtha hai-satyArtha hai, tathApi jalase kiMcit mAtra bhI na sparzita hone yogya kamalinI-patrake svabhAvake samIpa jAkara anubhava karanepara jalase sparzita honA abhUtArtha hai-asatyArtha hai; isIprakAra anAdi kAlase ba~dhe hue AtmAkA, pudgalakarmoMse ba~dhane- sparzitahonerUpa avasthAse anubhava karanepara baddhaspRSTatA bhUtArtha hai-satyArtha hai, tathApi pudgalase kiMcitmAtra bhI sparzita na hone yogya AtmasvabhAvake samIpa jAkara anubhava karanepara baddhaspRSTatA abhUtArtha haiasatyArtha hai| tathA, jaise miTTIkA Dhakkana, ghar3A, jhArI ityAdi paryAyoMse anubhava karanepara anyatva bhUtArtha hai-satyArtha hai, tathApi sarvata: askhalita (-sarva paryAya-bhedoMse kiMcit- mAtra bhI bhedarUpa na hone vAle aise) eka miTTIke svabhAvake samIpa jAkara anubhava karane para anyatva abhUtArtha hai-asatyArtha hai; isIprakAra AtmAkA, nAraka Adi paryAyoMse anubhava karanepara (paryAyoMke anya-anyarUpase ) anyatva bhUtArtha hai-satyArtha hai, tathApi sarvataH askhalita ( sarva paryAyabhedoMse kiMcitmAtra bhedarUpa na hone vAle) eka caitanyAkAra AtmasvabhAvake samIpa jAkara anubhava karanepara anyatva abhUtArtha haiasatyArtha hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 30 yathA ca vAridhevRddhihAniparyAyeNAnubhUyamAnatAyAmaniyatatvaM bhUtArthamapi nityavyavasthitaM vAridhisvabhAvamupetyAnubhUyamAnatAyAmabhUtArtham, tathAtmano vRddhihAniparyAyeNAnubhUyamAnatAyAmaniyatatvaM bhUtArthamapi nityvyvsthitmaatmsvbhaavmupetyaanubhuuymaantaayaambhuutaarthm| yathA ca kAJcanasya snigdhapItagurutvAdiparyAyeNAnubhUyamAnatAyAM vizeSatvaM bhUtArthamapi pratyastamitasamastavizeSaM kAJcanasvabhAvamupetyAnubhUyamAnatAyAmabhUtArtham , tathAtmano jJAnadarzanAdiparyAyeNAnubhUyamAnatAyAM vizeSatvaM bhUtArthamapi prtystmitsmst-vishessmaatmsvbhaavmupetyaanubhuuymaantaayaambhuutaarthm| yathA cApAM saptArciHpratyayauSNyasamAhitatvaparyAyeNAnubhUyamAnatAyAM saMyuktatvaM bhUtArthamapyekAntataHzItamapsvabhAvamupetyAnubhUyamAnatAyAmabhUtArtham, tathAtmana: karmapratyaya-mohasamAhitatvaparyAyeNAnubhUyamAnatAyAM saMyuktatvaM bhUtArthamapyekAntataH svayaM bodhaM jiivsvbhaavmupetyaanubhuuymaantaayaambhuutaarthm|| jaise samudrakA, vRddhihAnirUpa avasthAse anubhava karane para aniyatatA ( anizcitatA) bhUtArtha hai-satyArtha hai, tathApi nitya-sthira samudrasvabhAvake samIpa jAkara anubhava karanepara aniyatatA abhUtArtha hai-asatyArtha hai; isIprakAra AtmAkA, vRddhihAnirUpa paryAyabhedoMse anubhava karanepara aniyatatA bhUtArtha hai-satyArtha hai, tathApi nitya-sthira (nizcala) AtmasvabhAvake samIpa jAkara anubhava karanepara aniyatatA abhUtArtha hai-asatyArtha hai| ___ jaise sonekA, cIkanApana, pIlApana , bhArIpana ityAdi guNarUpa bhedoMse anubhava karanepara vizeSatA bhUtArtha hai-satyArtha hai, tathApi jisameM sarva vizeSa vilaya hogaye haiM aise suvarNasvabhAvake samIpa jAkara anubhava karanepara vizeSatA abhUtArtha hai-asatyArtha hai; isIprakAra AtmAkA, jJAna, darzana Adi guNarUpa bhedoMse anubhava karanepara vizeSatA bhUtArtha hai-satyArtha hai, tathApi jisameM sarva vizeSa vilaya hogaye haiM aise AtmasvabhAvake samIpa jAkara anubhava karanepara vizeSatA abhUtArtha hai-asatyArtha hai| jaise jalakA, agni jisakA nimitta hai aisI uSNatAke sAtha saMyuktatArUpataptatArUpa-avasthAse anubhava karanepara (jalakA) uSNatArUpa saMyuktatA bhUtArtha haisatyArtha hai, tathApi ekAMta zItalatArUpa jalasvabhAvake samIpa jAkara anubhava karanepara ( uSNatA ke sAtha) saMyuktatA abhUtArtha hai-asatyArtha hai; isIprakAra AtmAkA, karma jisakA nimitta hai aise mohake sAtha saMyuktatArUpa avasthAse anubhava karanepara saMyuktatA bhUtArtha hai-satyArtha hai, tathApi jo svayaM ekAMta bodharUpa (jJAnarUpa) hai aise jIvasvabhAvake samIpa jAkara anubhava karanepara saMyuktatA abhUtArtha hai-asatyArtha hai| bhAvArtha:- AtmA pA~ca prakArase anekarUpa dekhAI detA hai: (1) anAdi kAlase karmapudgalake saMbaMdhase ba~dhA huA karmapudgalake sparzavAlA dikhAI detA hai, (2) karmake nimittase honevAlI nara, nAraka Adi paryAyoMmeM bhinna bhinna svarUpase Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga dikhAI detA hai, (3) zaktike avibhAga praticcheda ( aMza) ghaTate bhI haiM, aura bar3hate bhI haiM-yaha vastu svabhAva hai isaliye yaha nitya-niyata ekarUpa dikhAI nahIM detA, (4) vaha darzana, jJAna Adi aneka guNoMse vizeSarUpa dekhAI detA hai aura (5) karmake nimittase honevAle moha, rAga, dveSa Adi pariNAmoM kara sahita vaha sukhaduHkharUpa dikhAI detA hai| yaha saba azuddhadravyArthikarUpa vyavahAranayakA viSaya hai| isa dRSTi ( apekSA) se dekhA jAye to yaha saba satyArtha hai| paraMtu AtmAkA eka svabhAva isa nayase grahaNa nahIM hotA, aura eka svabhAvako jAne binA yathArtha AtmAko kaise jAnA sakatA hai ? isa liye dUsare nayako -usake pratipakSI zuddhadravyArthikanayako-grahaNa karake, eka asAdhAraNa jJAyakamAtra AtmAkA bhAva lekara, use zuddhanayakI dRSTise sarva paradravyoMse bhinna, sarva paryAyoMmeM ekAkAra, hAnivRddhise rahita, vizeSoMse rahita aura naimittika bhAvoMse rahita dekhA jAye to sarva (pA~ca) bhAvoMse jo anekaprakAratA hai vaha abhUtArtha hai-asatyArtha hai| yahA~ yaha samajhanA cAhiye ki vastukA svarUpa anaMta dharmAtmaka hai, vaha syAdvAdase yathArtha siddha hotA hai| AtmA bhI anaMtadharmavAlA hai| usake kucha dharma to svAbhAvika hai aura kucha pudgalake saMyogase hote haiN| jo karmake saMyogase hote haiM, unase AtmAkI sAMsArika pravRtti hotI hai aura tat saMbaMdhI jo sukhaduHkhAdi hote haiM unheM bhogatA hai| yaha, isa AtmAkI anAdikAlIna ajJAnase paryAyabuddhi hai; use anAdi-anaMta eka AtmAkA jJAna nahIM hai| ise batAnevAlA sarvajJakA Agama hai| usameM zuddhadravyArthika nayase yaha batAyA hai ki AtmAkA eka asAdhAraNa caitanyabhAva hai jo ki akhaMDa, nitya aura anAdinidhana hai| use jAnanese paryAyabuddhikA pakSapAta miTa jAtA hai| paradravyoMse, unake bhAvoMse aura unake nimittase honevAle apane vibhAvoMse apane AtmAko bhinna jAnakara jIva usakA anubhava karatA hai taba paradravyake bhAvoMsvarUpa pariNamita nahIM hotA; isaliye karma baMdha nahIM hotA aura saMsArase nivRtti ho jAtI hai| isaliye paryAyArthikarUpa vyavahAranayako gauNa karake abhUtArtha ( asatyArtha) kahA hai aura zuddhanizcayanayako satyArtha kahakara usakA AlaMbana diyA hai| vastusvarUpakI prApti hone ke bAda usakA bhI AlaMbana nahIM rhtaa| isa kathanase yaha nahIM samajha lenA cAhiye ki zuddhanayako satyArtha kahA hai isaliye azuddhanaya sarvathA asatyArtha hI hai| aisA mAnanese vedAMtamatavAle jo ki saMsArako sarvathA avastu mAnate haiM unakA sarvathA ekAMta pakSa AjAyegA aura usase mithyAtva AjAyegA, isaprakAra yaha zuddhanayakA AlaMbana bhI vedAntiyoMkI bhA~ti mithyAdRSTipanA laayegaa| isaliye sarvanayoM kI kathaMcit satyArthakA AlaMbana bhI zraddhAna karanese samyakadRSTi huA jA sakatA hai| isa prakAra syAdvAdako samajhakara jinamatakA sevana karanA cAhiye, mukhya-gauNa kathanako sunakara sarvathA ekAMta pakSa nahIM pakar3anA caahiye| isa gAthAsUtrakA vivecana karate hue TIkAkAra AcArya ne bhI kahA hai ki AtmA vyavahAranayakI dRSTimeM jo baddhaspRSTa Adi Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 40 rUpa dikhAI detA hai vaha isa dRSTise to satyArtha hI hai paraMtu zuddhanayakI dRSTise baddhaspRSTAditA asatyArtha hai| isa kathanameM TIkAkAra AcAryane syAdvAda batAyA hai aisA jaannaa| yahA~, yaha samajhanA cAhiye ki vaha naya hai yaha zrutajJAna-pramANakA aMza hai; zrutajJAna vastuko parokSa batalAtA hai; isaliye yaha naya bhI parokSa hI batalAtA hai| zuddhadravyArthikanayakA viSayabhUta, baddhaspRSTa Adi pA~ca bhAvoMse rahita AtmA caitanyazaktimAtra hai| vaha zakti to AtmAmeM parokSa hai hI; aura usakI vyakti karmasaMyoga se matizrutAdi jJAnarUpa hai, vaha kathaMcit anubhavagocara honese pratyakSarUpa bhI kahalAtI hai, aura saMpUrNajJAna kevalajJAna yadyapi chadmasthake pratyakSa nahIM hai tathApi yaha zuddhanaya AtmAke kevalajJAnarUpako parokSa batalAtA hai| jabataka jIva isa nayako nahIM jAnatA tabataka AtmAke pUrNa rUpakA jJAna-zraddhAna nahIM hotaa| isaliye zrIgurune isa zuddhanayako pragaTa karake upadeza kiyA hai ki baddhaspRSTa Adi pA~ca bhAvoMse rahita pUrNajJAnaghanasvabhAva AtmAko jAnakara zraddhAna karanA cAhiye, paryAyabuddhi nahIM rahanA caahiye| ___ yahA~ koI aisA prazna kare ki-aisA AtmA pratyakSa to dikhAI nahIM detA aura binA dekhe zraddhAna karanA asat zraddhAna hai| usakA uttara yaha hai:-dekhe hue kA hI zraddhAna karanA to nAstikamata hai| jainamatameM pratyakSa aura parokSa donoM pramANa mAne gaye haiM, unameM se AgamapramANa parokSa hai; usakA bheda zuddhanaya hai| isa zuddhanayakI dRSTise zuddha AtmAkA zraddhAna karanA cAhiye, mAtra vyavahAra-pratyakSakA hI ekAMta nahIM karanA caahiye| yahA~, isa zuddhanaya ko mukhya karake kalazarUpa kAvya kahate haiM : Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga (mAlinI) na hi vidadhati baddhaspRSTabhAvAdayo'mI sphuTamuparitaranto'pyetya yatra pratiSThAm / anubhavatu tameva dyotamAnaM samantAt jagadapagatamohIbhUya samyaksvabhAvam / / 11 / / zlokArtha:- [jagat tam eva samyaksvabhAvam anubhavatu] jagatake prANiyoM! isa samyak svabhAvakA anubhava karo ki [ yatra] jahA~ [amI baddhaspRSTabhAvAdayaH ] yaha baddhaspRSTAdibhAva [ etya sphuTam upari tarantaH api] spaSTatayA usa svabhAvake Upara tarate haiM, tathApi ve [pratiSThAm na hi vidadhati] ( usameM) pratiSThA nahIM pAte, kyoMki dravyasvabhAva to nitya hai, ekarUpa hai aura yaha bhAva anitya haiM, anekarUpa haiM; paryAyeM dravyasvabhAvameM praveza nahIM karatI, Upara hI rahatI haiN| [ samantAt dyotamAnaM ] yaha zuddha svabhAva sarva avasthAomeM prakAzamAna hai| [ apagatamohIbhUya ] aise zuddha svabhAvakA, moha rahita hokara jagata anubhava kare; kyoMki mohakarmake udayase utpanna mithyAtvarUpI ajJAna jahA~ taka rahatA hai, vahA~ taka yaha anubhava yathArtha nahIM hotaa| bhAvArtha:- yahA~ yaha upadeza hai ki zuddhanaya ke viSayarUpa AtmAkA anubhava karo / / 11 / / aba , isa artha kA sUcaka kalazarUpa kAvya punaH kahate haiM, jisameM yaha kahA gayA hai ki aisA anubhava karane para Atmadeva pragaTa pratibhAsamAna hotA hai : Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 42 ( zArdUlavikrIDita) bhUtaM bhAntamabhUtameva rabhasAnnirbhidya bandhaM sudhIryadyantaH kila ko'pyaho kalayati vyAhatya mohaM htthaat| AtmAtmAnubhavaikagamyamahimA vyakto'yamAste dhruvaM nityaM karmakalaGkapaGkavikalo devaH svayaM zAzvataH / / 12 / / zlokArtha:- [ yadi ] yadi [ kaH api sudhI:] koI subuddhi ( samyagdRSTi ) [ bhUtaM bhAntam abhUtam eva bandhaM ] jIva bhUta, vartamAna aura bhaviSya-tInoM kAlameM karmoM ke baMdhako apane AtmAse [ rabhasAt ] tatkAla-zIdhra [ nirbhidya ] bhinna karake tathA [ mohaM] usa karmodayake nimittase honevAle mithyAtva (ajJAna) ko [ haThAt ] apane balase ( puruSArthase ) [ vyAhatya] rokakara athavA nAza karake [antaH ] aMtaraMgameM [ kila aho kalayati] abhyAsa kare-dekhe to [ ayam AtmA ] yaha AtmA [ Atmaanubhava-ekagamya-mahimA ] apane anubhavase hI jAnaneyogya jisakI pragaTa mahimA hai aisA [vyaktaH] vyakta ( anubhavagocara ), [ dhruvaM ] nizcala, [ zAzvataH ] zAzvata, [ nityaM karma-kalaGka-paGkavikala: ] nitya karmakalaGga-kardamase rahita [ svayaM deva: ] svayaM aisA stuti karane yogya deva [ Aste] virAjamAna hai| bhAvArtha:- zuddhanayakI dRSTise dekhA jAye to sarva karmoMse rahita caitanyamAtra deva avinAzI AtmA aMtaraGgameM svayaM virAjamAna haiN| yaha prANI-paryAyabuddhi bahirAtmA-use bAhara DhU~DhatA hai, yaha mahA ajJAna hai|| 12 / / aba, 'zuddhanayake viSayabhUta AtmAkI anubhUti hI jJAnakI anubhUti hai' isaprakAra AgekI gAthAkI sUcanAke artharUpa kAvya kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga 43 ( vasaMtatilakA) AtmAnubhUtiriti zuddhanayAtmikA yA jJAnAnubhUtiriyameva kileti buv| AtmAnamAtmani nivezya suniSpakampameko'sti nityamavabodhaghanaH smntaat|| 13 / / zlokArtha:- [iti] isaprakAra [ yA zuddhanayAtmikA Atma-anubhUtiH] jo pUrva-kathita zuddhanayasvarUpa AtmAkI anubhUti hai [ iyam eva kila jJAna-anubhUtiH] vahI vAstavameM jJAnakI anubhUti hai, [iti buddhavA] yaha jAnakara tathA [ Atmani AtmAnam suniSprakampam nivezya ] AtmAmeM AtmAko nizcala sthApita karake, [nityam samantAt ekaH avabodha-ghana: asti] 'sadA sarva ora eka jJAnaghana AtmA hai,' isaprakAra dekhanA caahiye| bhAvArtha:- pahale samyagdarzanako pradhAna karake kahA thA; aba jJAnako mukhya karake kahate haiM ki zuddhanaya ke viSayasvarUpa AtmA kI anubhUti hI samyagjJAna hai| 13 / aba, isa artharUpa gAthA kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra jo passadi appANaM abaddhapuDhe annnnnnmvisesN| *apadesasaMtamajjhaM passadi jiNasAsaNaM savvaM / / 15 / / yaH pazyati AtmAnama abddhspRssttmnnymvishessm| apadezasAntamadhyaM pazyati jinazAsanaM srvm|| 15 / / yeyamabaddhaspRSTasyAnanyasya niyatasyAvizeSasyAsaMyuktasya cAtmano'nubhUtiH sA khalvakhilasya jinazAsanasyAnubhUtiH, zrutajJAnasya svayamAtmatvAta; tato jnyaanaanubhuutirevaatmaanubhuutiH| kintu tadAnIM sAmAnyavizeSAvirbhAvatirobhAvAbhyAmanubhUyamAnamapi jJAnamabuddhalubdhAnAM na svdte| tathA hi-yathA vicitravyaJjanasaMyogopajAtasAmAnyavizeSatirobhAvAvirbhAvAbhyAmanubhUyamAnaM lavaNaM lokAnAmabuddhAnAM vyaJjanalubdhAnAM svadate, na punaranyasaMyoga-zUnyatopajAtasAmAnyavizeSAvirbhAvatirobhAvAbhyAm; anabaddhaspRSTa , ananya, jo avizeSa dekhe Atmako, vo dravya aura ju bhAva, jinazAsana sakala dekhe aho||15|| gAthArtha:- [ yaH ] jo puruSa [ AtmAnam ] AtmAko [ abaddhaspRSTam ] abaddhaspRSTa , [ananyam ] ananya, [avizeSam ] avizeSa (tathA upalakSaNase niyata aura asaMyukta) [pazyati ] dekhatA hai vaha [ sarvam jinazAsanaM ] sarva jinazAsanako [ pazyati ] dekhatA hai,-jo jinazAsana ['apadezasAntamadhyaM] bAhya dravyazruta tathA abhyaMtara jJAnarUpa bhAvazrutavAlA hai| TIkA:- jo yaha abaddhaspRSTa , ananya, niyata, avizeSa aura asaMyukta aise pA~ca bhAvasvarUpa AtmAkI anubhUti hai vaha nizcayase samasta jinazAsanakI anubhUti hai, kyoM ki zrutajJAna svayaM AtmA hI hai| isaliye jJAnakI anubhUti hI AtmAkI anubhUti hai| paraMtu aba vahA~, sAmAnya jJAnake AvirbhAva (pragaTapanA) aura vizeSa ( jJeyAkAra ) jJAnake tirobhAva (AcchAdana) se jaba jJAnamAtrakA anubhava kiyA jAtA hai taba jJAna pragaTa anubhavameM AtA hai tathApi jo ajJAnI haiM, jJeyomeM Asakta hai unheM vaha svAdameM nahIM aataa| yaha pragaTa dRSTAMtase batalAte haiM : jaise aneka prakArake zAkAdi bhojanoMke saMbaMdhase utpanna sAmAnya lavaNake tirobhAva aura vizeSa lavaNake AvirbhAvase anubhavameM AnevAlA jo (sAmAnyake tirobhAvarUpa aura zAkAdi ke svAda bhedase bhedarUpavizeSarUpa) lavaNa hai usakA svAda ajJAnI, zAka lolupa manuSyoMko AtA hai kintu anyakI saMbaMdharahitatAse utpanna sAmAnyake AvirbhAva aura vizeSake tirobhAvase anubhavameM AnevAlA jo ekAkAra abhedarUpa lavaNa hai usakA svAda nahIM AtA; * pAThAntara : apdessuttmjjhN| 1. apadeza = dravyazruta; sAnta = jJAnarUpI bhaavshrut| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga 45 atha ca yadeva vizeSAvirbhAvenAnu-bhUyamAnaM jJAna tadeva saamaanyaavirbhaavenaapi| tathA vicitrajJeyAkArakarambitatvopajAtasAmAnyavizeSatirobhAvA-virbhAvAbhyAmanubhUyamAnaM jJAnamabuddhAnAM jJeyalubdhAnAM svadate, na tadeva punaranyasaMyogazUnyatopajAtasAmAnyavizeSAvirbhAvatirobhAvAbhyAm; atha ca yadeva vizeSAvirbhAvenAnubhUyamAnaM jJAna sAmAnyAvirbhAvenApi / alubdhabuddhAnAM tu yathA saindhavakhilyo-S punaranyasaMyogazUnyatopajAtasAmAnya-vizeSAvirbhAvatirobhAvAbhyAm; atha ca yadeva vizeSAvirbhAvenAnubhUyamAnaM lavaNaM tadeva sAmAnyAvirbhAvenApi / tathA nyadravyasaMyogavyavacchedena kevala evAnubhUyamAnaH sarvato'pyekalavaNarasatvAllavaNatvena svadate, tathAtmApi paradravyasaMyogavyavacchedena kevala evAnubhUyamAnaH sarvato'pyekavijJAnaghanatvAt jJAnatvena svdte| aura paramArthase dekhA jAye to, vizeSake AvirbhAvase anubhavameM AnevAlA (kSArarasarUpa ) lavaNa hI sAmAnyake AvirbhAvase anubhavameM AnevAlA ( kSArarasarUpa lavaNa hai| isaprakAra--aneka prakArake jJeyoMke AkAroM ke sAtha mizrarUpatAse utpanna sAmAnyake tirobhAva aura vizeSake AvirbhAvase anubhavameM AnevAlA ( vizeSabhAvarUpa, bhedarUpa, anekAkArarUpa) jJAna vaha ajJAnI, jJeya - lubdha jIvoMke svAdameM AtA hai kintu anya jJeyAkArakI saMyogarahitatAse utpanna sAmAnyake AvirbhAva aura vizeSake tirobhAvase anubhavameM AnevAlA ekAkAra abhedarUpa jJAna svAdameM nahIM AtA; aura paramArthase vicAra kiyA jAye to, jo jJAna vizeSake AvirbhAvase anubhavameM AtA hai vahI jJAna sAmAnyake AvirbhAvase anubhavameM AtA hai| alubdha jJAniyoMko to, jaise saiMdhavakI DalI, anyadravyake saMyogakA vyavaccheda karake kevala saiMdhavakA hI anubhava kiye jAnepara, sarvataH eka kSArarasatvake kAraNa kSArarUpa svAdameM AtI hai usIprakAra AtmA bhI paradravyake saMyogakA vyavaccheda karake kevala AtmAkA hI anubhava kiye jAnepara, sarvataH eka vijJAnaghanatAke kAraNa jJAnarUpase svAdameM AtA hai| bhAvArtha:- yahA~ AtmAkI anubhUti ko hI jJAnakI anubhUti kahA gayA hai| ajJAnIjana jJeyomeM hI - indriyajJAnake viSayoMmeM hI - lubdha ho rahe haiM; ve indriyajJAnake viSayoMse anekAkAra hue jJAnako hI jJeyamAtra AsvAdana karate hai paraMtu jJeyose bhinna jJAnamAtrakA AsvAdana nahIM krte| aura jo jJAnI hai, jJeyoMmeM Asakta nahIM haiM, ve jJeyoM se bhinna ekAkAra jJAnakA hI AsvAda lete haiM, jaise zAkoMse bhinna namakakI DalIkA kSAramAtra svAda AtA hai, usIprakAra AsvAda lete haiM, kyoMki jo jJAna hai so AtmA hai aura jo AtmA hai so jJAna hai| isaprakAra guNa - guNIkI abheda dRSTimeM AnevAlA sarva paradravyoMse bhinna, apanI paryAyoMmeM ekarUpa, nizcala, apane guNoMmeM ekarUpa, paranimittase utpanna hue bhAvoMse bhinna apane svarUpakA anubhava, jJAnakA anubhava hai, aura yaha anubhavana bhAvazrutajJAnarUpa jinazAsanakA anubhavana hai| zuddhanayase isameM koI bheda nahIM haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra (pRthvI) akhaNDitamanAkulaM jvaladanantamantarbahimahaH paramamastu naH sahajamudvilAsaM sdaa| ciducchalananirbharaM sakalakAlamAlambate ydekrsmullsllvnnkhilyliilaayitm|| 14 / / (anuSTubh ) eSa jJAnaghano nityamAtmA siddhimbhiipsubhiH| sAdhyasAdhakabhAvena dvidhaikaH smupaasytaam|| 15 / / aba isI arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- AcArya kahate haiM ki [ paramam mahaH naH astu ] hameM vaha utkRSTa teja-prakAza prApta ho [yat sakalakAlam cid-ucchalana-nirbharaM] ki jo teja sadAkAla caitanyake pariNamanase paripUrNa hai, [ ullasat-lavaNa-khilya-lIlAyitam ] jaise namakakI DalI eka kSArarasakI lIlAkA AlaMbana karatI hai; usIprakAra jo teja [ eka-rasam Alambate] eka jJAnarasa-svarUpakA AlaMbana karatA hai; [ akhaNDitam ] jo teja akhaMDita hai-jo jJeyoMke AkArarUpa khaMDita nahIM hotA, [ anAkulaM] jo anAkula hai-jisameM karmoM ke nimittase honevAle rAgAdise utpanna AkulatA nahIM hai, [anantam antaH bahi: jvalat ] jo avinAzIrUpase aMtaraGgameM aura bAharameM pragaTa dedIpyamAna haijAnanemeM AtA hai, [ sahajam ] jo svabhAvase huA hai-jise kisI ne nahIM racA aura [ sadA udvilAsaM] sadA jisakA vilAsa udayarUpa hai-jo ekarUpa pratibhAsamAna hai| bhAvArtha:- AcAryadevane prArthanA kI hai ki yaha jJAnAnaMdamaya ekAkAra svarUpajyoti hameM sadA prApta rho|| 14 / / aba, AgekI gAthAkA sUcanArUpa zloka kahate haiM : zlokArtha:- [ eSaH jJAnaghanaH AtmA] yaha (pUrvakathita) jJAnasvarUpa AtmA, [ siddhim abhIpsubhiH] svarUpakI prAptike icchuka puruSoMko [ sAdhyasAdhakabhAvena ] sAdhyasAdhakabhAvake bhedase [ dvidhA] do prakArase, [eka:] eka hI [nityam samupAsyatAm ] nitya sevana karane yogya hai; usakA sevana kro| bhAvArtha:- AtmA to jJAnasvarUpa eka hI hai paraMtu usakA pUrNarUpa sAdhyabhAva hai aura apUrNarUpa sAdhakabhAva hai; aise bhAvabhedase do prakArase ekakA hI sevana karanA caahiye|| 15 / / aba, darzana-jJAna-cAritrarUpa sAdhakabhAva hai yaha isa gAthAmeM kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga 47 daMsaNaNANacarittANi sevidavvANi sAhuNA nniccN| tANi puNa jANa tiNNi vi appANaM ceva nnicchydo||16 / / darzanajJAnacaritrANi sevitavyAni sAdhunA nitym| tAni punarjAnIhi trINyapyAtmAnaM caiva nishcytH|| 16 / / yenaiva hi bhAvenAtmA sAdhyaH sAdhanaM ca syAttenaivAyaM nityamupAsya iti svayamAkUya pareSAM vyavahAreNa sAdhunA darzanajJAnacAritrANi nityamupAsyAnIti prtipaadyte| tAni punastrINyapi paramArthenAtmaika eva, vstvntraabhaavaat| yathA devadattasya kasyacit jJAnaM zraddhAnamanucaraNaM ca devadattasvabhAvAnatikramAddevadatta eva, na vastvantaram; tathAtmanyapyAtmano -jJAnaM zraddhAnamanucaraNaM cAtmasvabhAvAnatikramAdAtmaiva, na vstvntrm| tata AtmA eka evopAsya iti svayameva prdyotte| sa kila darzanasahita nita jJAna aru, cAritra sAdhu seviye| para ye tInoM AtmA hI kevala , jAna nizcayadRSTimeM / / 16 / / gAthArtha:- [ sAdhunA] sAdhu puruSako [ darzanajJAnacaritrANi ] darzana, jJAna aura cAritra [ nityam ] sadA [ sevitavyAni ] sevana karane yogya hai; [ punaH ] aura [ tAni trINi api] una tInoMko [ nizcayataH ] nizcayanayase [ AtmAnaM ca eva ] eka AtmA hI [ jAnIhi ] jaano| TIkA:- yaha AtmA jisa bhAvase sAdhya tathA sAdhana ho usa bhAvase hI nitya sevana karane yogya hai, isaprakAra svayaM vicAra karake dUsaroMko vyavahArase pratipAdana karate haiM ki 'sAdhu puruSako darzana, jJAna, cAritra sadA sevana karane yogya hai'| kintu paramArthase dekhA jAye to yaha tInoM eka AtmA hI hai kyoMki ve anya vastu nahIM-kintu AtmA kI hI paryAya haiN| jaise kisI devadatta nAmaka puruSake jJAna, zraddhAna aura AcaraNa, devadattake svabhAvakA ullaMghana na karanese (ve) devadatta hI haiM, anya vastu nahIM, isIprakAra AtmAmeM bhI AtmAke jJAna, zraddhAna aura AcaraNa AtmAke svabhAvakA ullaMghana na karane se AtmA hI hai-anya vastu nhiiN| isaliye yaha svayameva siddha hotA hai ki eka AtmA hI sevana karane yogya hai| bhAvArtha:- darzana, jJAna, cAritra-tInoM AtmAkI hI paryAyeM haiM, koI bhinna vastu nahIM haiM; isaliye sAdhu puruSoMko eka AtmAkA hI sevana karanA yaha nizcaya hai aura vyavahArase dUsaroMko bhI yahI upadeza karanA caahiye| aba , isI arthakA kalazarUpa zloka kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 48 ( anuSTubh ) darzanajJAnacAritraistritvAdekatvataH svym| mecako'mecakazcApi samamAtmA prmaanntH|| 16 / / darzanajJAnacAritraistribhiH prinnttvtH| eko'pi trisvabhAvatvAvyavahAreNa meckH|| 17 / / paramArthena tu vyktjnyaatRtvjyotissaikkH| srvbhaavaantrdhvNsisvbhaavtvaadmeckH|| 18 / / zlokArtha:- [pramANata: ] pramANadRSTise dekhA jAye to [AtmA] yaha AtmA [samam mecaka: amecakaH ca api] eka hI sAtha aneka avasthArUpa (" mecaka') bhI hai aura eka avasthArUpa ('amecaka') bhI hai, [ darzana-jJAna-cAritraiH tritvAt ] kyoMki ise darzana-jJAna-cAritrase to tritva (tInapanA) hai aura [ svayam ekatvataH] apanese apaneko ekatva hai| bhAvArtha:- pramANadRSTimeM tInakAlasvarUpa vastu dravyaparyAyarUpa dekhI jAtI hai, isaliye AtmAko bhI eka hI sAtha eka-anekasvarUpa dekhanA caahiye|| 16 / / aba nayavivakSA kahate haiM: zlokArtha:- [ekaH api] AtmA eka hai, tathApi [ vyavahAreNa ] vyavahAradRSTise dekhA jAye to [ trisvabhAvatvAt ] tIna-svabhAvarUpatAke kAraNa [ mecaka:] anekAkArarUpa ( ' mecaka') hai, [ darzana-jJAna-cAritraiH tribhiH pariNatatvataH ] kyoMki vaha darzana, jJAna aura cAritra-ina tIna bhAvoMmeM pariNamana karatA hai| bhAvArtha:- zuddhadravyArthika nayase AtmA eka hai; jaba isa nayako pradhAna karake kahA jAtA hai taba paryAyArthika naya gauNa ho jAtA hai, isaliye ekako tInarUpa pariNamita hotA huA kahanA so vyavahAra huA, asatyArtha bhI huaa| isaprakAra vyavahAranayase AtmAko darzana, jJAna, cAritrarUpa pariNAmoM ke kAraNa mecaka 'kahA hai / / 17 / / aba paramArthanayase kahate haiM: zlokArtha:- [ paramArthena tu] zuddha nizcayanayase dekhA jAye to [ vyaktajJAtRtvajyotiSA] pragaTa jJAyakatvajyotimAtrase [ekaka:] AtmA ekasvarUpa hai [ sarvabhAvAntara-dhvaMsi-svabhAvatvAt ] kyoMki zuddhadravyArthika nayase sarva anyadravyake svabhAva tathA anyake nimittase honevAle vibhAvoMko dUra karanerUpa usakA svabhAva hai, [amecaka:] isaliye vaha 'amecaka' hai-zuddha ekAkAra hai| bhAvArtha:- bhedadRSTiko gauNa karake abhedadRSTi se dekhA jAye to AtmA ekAkAra hI hai, vahI amecaka hai|| 18 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga (anuSTubh ) AtmanazcintayaivAlaM meckaamecktvyoH| darzanajJAnacAritraiH sAdhyasiddhirna caanythaa|| 19 / / jaha NAma ko vi puriso rAyANaM jANiUNa sddhdi| to taM aNucaradi puNo atthatthIo pyttenn|| 17 / / evaM hi jIvarAyA NAdavvo taha ya sddhedvyo| aNucaridavvo ya puNo so ceva du mokkhkaamenn|| 18 / / AtmAko pramANa-nayase mecaka, amecaka kahA hai, usa ciMtAko miTAkara jaise sAdhyakI siddhi ho vaisA karanA cAhiye yaha Ageke zloka meM kahate haiM: zlokArtha:- [AtmanaH ] yaha AtmA [ mecaka-amecakatvayoH] mecaka haibhedarUpa anekAkAra hai tathA amecaka hai,-abhedarUpa ekAkAra hai [ cintayA eva alaM] aisI ciMtAse basa ho| [sAdhyasiddhiH] sAdhya AtmAkI siddhi to [ darzana-jJAnacAritraiH ] darzana, jJAna aura cAritra-ina tIna bhAvoMse hI hotI hai, [na ca anyathA] anya prakArase nahIM, ( ye niyama hai)| bhAvArtha:- AtmAke zuddha svabhAvakI sAkSAt prApti athavA sarvathA mokSa sAdhya hai| AtmA mecaka hai yA amecaka, aisA vicAra hI mAtra karate rahanese sAdhya siddha nahIM hotA; paraMtu darzana arthAt zuddha svabhAvakA avalokana, jJAna arthAt zuddha svabhAvakA pratyakSa jAnanA, aura cAritra arthAt zuddha svabhAvameM sthiratAse hI sAdhyakI siddhi hotI hai| yahI mokSamArga hai, anya nhiiN| vyavahArI jana paryAyameM-bhedameM samajhate haiM isaliye yahA~ jJAna, darzana, cAritrake bhedase samajhAyA hai|| 19 / / aba, isI prayojanako do gAthAoMmeM dRSTAMtapUrvaka kahate hai: jyoM puruSa koI nRpatiko bhI, jAnakara zraddhA kre| phira yatnase dhana-artha vo, anucaraNa rAjAkA krai||17|| jIvarAjako yoM jAnanA, phira zraddhanA isa riitise| usakA hI karanA anucaraNa, phira mokSa arthI ytnse||18|| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra yathA nAma ko'pi puruSo rAjAnaM jJAtvA shrdddhaati| tatastamanucarati punarArthikaH prytnen|| 17 / / evaM hi jIvarAjo jJAtavyastathaiva shrddhaatvyH| anucaritavyazca punaH sa caiva tu moksskaamen|| 18 / / yathA hi kazcitpuruSo'rthArthI prayatnena prathamameva rAjAnaM jAnIte, tatastameva zraddhatte, tatastamevAnucarati, tathAtmanA mokSArthinA prathamamevAtmA jJAtavyaH, tataH sa eva zraddhAtavyaH, tataH sa evAnucaritavyazca , saadhysiddhestthaanythoppttynuppttibhyaam| tatra yadAtmano'nubhUyamAnAnekabhAvasaGkare'pi paramavivekakauzalenAyamahamanubhUtirityAtmajJAnena saGgacchamAnameva tathetipratyayalakSaNaM zraddhAnamutplavate tadA samastabhAvAntaravivekena niHzaGkamavasthAtuM zakyatvAdAtmAnu-caraNamutlavamAnamAtmAnaM sAdhayatIti saadhysiddhestthoppttiH|| gAthArtha:- [ yathA nAma ] jaise [ kaH api koI [arthArthikaH puruSaH] dhanakA arthI puruSa [ rAjAnaM ] rAjAko [ jJAtvA ] jAnakara [ zraddadhAti ] zraddhA karatA hai, [ tataH punaH] aura phira [ taM prayatnena anucarati] usakA prayatnapUrvaka anucaraNa karatA hai arthAt usakI suMdara rIti se sevA karatA hai, [ evaM hi] isIprakAra [ mokSakAmena] mokSake Icchukako [ jIvarAjaH] jIvarUpI rAjAko [ jJAtavyaH] jAnanA cAhiye, [ punaH ca] aura phira [ tathA eva ] isIprakAra [ zraddhAtavyaH ] usakA zraddhAna karanA cAhiye [ tu ca ] aura tatpazcAt [ sa eva anucaritavyaH ] usIkA anucaraNa karanA cAhiye arthAt anubhava ke dvArA tanmaya ho jAnA caahiye| ___TIkA:- nizcayase jaise koI dhana-arthI puruSa bahuta udyamase pahale to rAjAko jAne ki yaha rAjA hai, phira usIkA zraddhAna kare ki 'yaha avazya rAjA hI hai, isakI sevA karanese avazya dhanakI prApti hogI' aura phira usI kA anucaraNa kare, sevA kare, AjJAmeM rahe, use prasanna kare; isIprakAra mokSArthI puruSako pahale to AtmAko jAnanA cAhiye, aura phira usIkA zraddhAna karanA cAhiye ki 'yahI AtmA hai, isakA AcaraNa karanese avazya karmoMse chUTA jA sakegA' aura phira usIkA anucaraNa karanA cAhiye-anubhavake dvArA usameM lIna honA cAhiye; kyoMki sAdhya jo niSkarma avasthArUpa abheda zuddhasvarUpa usakI siddhikI isIprakAra upapatti hai, anyathA anupapatti hai (arthAt isIprakAra se sAdhyakI siddhi hotI hai, anya prakArase nhiiN)| (isI bAtako vizeSa samajhAte hai:-) jaba AtmAko, anubhavameM AnevAle aneka paryAyarUpa bhedabhAvoM ke sAtha mizritatA honepara bhI sarva prakArase bhedajJAnameM pravINatAse 'jo yaha anubhUti hai so hI maiM hU~ ' aise AtmajJAnase prApta hotA huA, isa AtmAko jaisA jAnA hai vaisA hI hai isaprakArakI pratIti jisakA lakSaNa hai aisA, zraddhAna udita hotA hai taba samasta anyabhAvoMkA bheda honese niHzaMka sthira honemeM samartha honese Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga yadA tvAbAlagopAlameva sakalakAlameva svayamevAnubhUyamAne'pi bhagavatyanubhUtyAtmanyAtmanyanAdibandhavazAt paraiH samamekatvAdhyavasAyena vimUDhasyAyamahamanubhUtirityAtmajJAnaM notplavate, tadabhAvAdajJAtakharazRGgazraddhAnasamAnatvAt zraddhAnamapi noplavate, tadA samastabhAvAntaravivekena niHzaGkamavasthAtumazakyatvAdAtmAnucaraNamanutplavamAnaM nAtmAnaM sAdhayatIti saadhysiddhernythaanu-ppttiH| (mAlinI) kathamapi samupAttatritvamapyekatAyA aptitmidmaatmjyotirudgcchdcchm| satatamanubhavAmo'nantacaitanyacihUM na khalu na khalu yasmAdanyathA sAdhyasiddhiH / / 20 / / AtmAkA AcaraNa udaya hotA huA AtmAko sAdhatA hai| aise sAdhya AtmAkI siddhi kI isaprakAra upapatti hai| paraMtu jaba aisA anubhUtisvarUpa bhagavAna AtmA AbAlagopAla sabake anubhavameM sadA svayaM hI Ane para bhI anAdi baMdhake vaza para (dravyoM) ke sAtha ekatvake nizcayase mUr3ha-ajJAnI janako 'jo yaha anubhUti hai vahI maiM hU~' aisA AtmajJAna udita nahIM hotA aura usake abhAvase, ajJAtakA zraddhAna gadheke siMgake zraddhAna samAna hai, zraddhAna bhI udita nahIM hotA taba samasta anyabhAvoMke bhedase AtmAmeM niHzaMka sthira hone kI asamarthatAke kAraNa AtmAkA AcaraNa udita na honese AtmAko nahIM sAdha sktaa| isaprakAra sAdhya AtmAkI siddhikI anyathA anupapatti hai| bhAvArtha:- sAdhya AtmAkI siddhi darzana-jJAna-cAritrase hI hai, anya prakArase nhiiN| kyoMki:-pahale to AtmAko jAne ki yaha jo jAnanevAlA anubhavameM AtA hai so maiM huuN| isakebAda usakI pratItirUpa zraddhAna hotA hai; kyoMki jAne binA kisakA zraddhAna karegA ? tatpazcAt samasta anyabhAvoMse bheda karake apanemeM sthira ho| isa prakAra siddhi hotI hai| kintu yadi jAne hI nahIM , to zraddhAna bhI nahIM ho sakatA; aura aisI sthitimeM sthiratA kahA~ karegA ? isaliye yaha nizcaya hai ki anya prakArase siddhi nahIM hotii| ___ aba isI arthakA kalazarUpa kAvya kahate hai: zlokArtha:- AcArya kahate haiM ki: [anantacaitanyacihaM] anaMta (avinazvara) caitanya jisakA cihna hai aisI [ idam AtmajyotiH] isa AtmajyotikA [ satatam anubhavAmaH ] hama niraMtara anubhava karate haiM [ yasmAt ] kyoMki [anyathA sAdhya-siddhiH na khalu na khalu ] usake anubhavake binA anya prakArase sAdhya AtmAkI siddhi nahIM hotI / yaha Atmajyoti aisI hai ki [ katham api samupAttatritvam api ekatAyAH apatitam ] jisane kisI prakArase tritva aGgIkAra kiyA hai tathApi jo ekatvase cyuta nahIM huI aura [ accham udgacchat ] jo nirmalatAse udayako prApta ho rahI hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra " nanu jJAnatAdAtmyAdAtmA jJAnaM nityamupAsta eva kutastadupAsyatvenAnuzAsyata iti cet, tanna, yato na khalvAtmA jJAnatAdAtmye'pi kSaNamapi jJAnamupAste, svayambuddhabodhitabuddhatvakAraNa - pUrvakatvena jJAnasyotpatteH / tarhi tatkAraNAtpUrvamajJAna evAtmA nityamevApratibuddhatvAt ? evmett| tarhi kiyantaM kAlamayamapratibuddho bhavatItyabhidhIyatAm kamme Nokammamhi ya ahamidi ahakaM ca kamma NokammaM / jA esA khalu buddhI appaDibuddho havadi taav|| 19 / / bhAvArtha:- AcArya kahate haiM ki jise kisI prakAra paryAyadRSTise tritva prApta hai tathApi zuddhadravyadRSTise jo ekatvase rahita nahIM huI tathA jo anaMta caitanyasvarUpa nirmala udayako prApta ho rahI hai aisI AtmajyotikA hama niraMtara anubhava karate haiN| yaha kahanekA Azaya yaha bhI jAnanA cAhiye ki jo samyagdRSTi puruSa haiM ve, jaisA hama anubhava karate haiM vaisA anubhava kareM / / 20 / / TIkA:- aba, koI tarka kare ki AtmA to jJAnake sAtha tAdAtmyasvarUpa hai, alaga nahIM hai, isaliye vaha jJAnakA nitya sevana karatA hai; taba phira use jJAnakI upAsanA karanekI zikSA kyoM dI jAtI hai ? usakA samAdhAna yaha hai:- aisA nahIM hai| yadyapi AtmA jJAnake sAtha tAdAtmyasvarUpase hai tathApi vaha eka kSaNamAtra bhI jJAnakA sevana nahIM karatA; kyoMki svayaMbuddhatva ( svayaM svataH jAnanA) athavA bodhitabuddhatva ( dUsare ke batAne se jAnanA ) - ina kAraNapUrvaka jJAnakI utpatti hotI hai| ( yA to kAlalabdhi Aye taba svayaM hI jAna le athavA to koI upadeza denevAlA mile taba jAne -jaise soyA huA puruSa yA to svayaM hI jAga jAye athavA koI jagAye taba jAge / ) yahA~ punaH prazna hotA hai ki yadi aisA hai to jAnaneke kAraNase pUrva kyA AtmA ajJAnI hI hai kyoMki use sadA apratibuddhatva hai ? usakA uttara: aisA hI hai, vaha ajJAnI hI hai / aba yahA~ puna: pUchate haiM ki yaha AtmA kitane samaya taka apratibuddha rahatA hai vaha kho| usake uttararUpa gAthAsUtra kahate haiM: nokarma-karma ju' maiM', avaru 'maiM' meM karma nokarma haiN| yaha buddhi jabataka jIvakI, ajJAnI tabataka vo rahe / / 19 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga karmaNi nokarmaNi cAhamityahakaM ca karma nokrm| yAvadeSA khalu buddhirapratibuddho bhavati taavt||19 / / yathA sparzarasagandhavarNAdibhAveSu pRthubudhnodarAdyAkArapariNatapudgala-skandheSu ghaTo'yamiti, ghaTe ca sparzarasagandhavarNAdibhAvAH pRthubudhnodarAdyAkArapariNatapudgalaskandhAzcAmI iti vastvabhedenAnubhUtistathA karmaNi mohAdiSvantaraGgeSu nokarmaNi zarIrAdiSu bahiraGgeSu cAtmatiraskAriSu pudgalapariNAmeSvahamityAtmani ca karma mohAdayo'ntaraGgA nokarma zarIrAdayo bahiraGgAzcAtmatiraskAriNaH pudgalapariNAmA amI iti vastvabhedena yAvantaM kAlamanubhUtistAvantaM kAlamAtmA bhvtyprtibuddhH| yadA kadAcidyathA rUpiNo darpaNasya svaparAkArAvabhAsinI svacchataiva vaDherauSNyaM jvAlA ca tathA nIrUpasyAtmana: svaparAkArAvabhAsinI jJAtRtaiva pudgalAnAM karma nokarma ceti svataH parato vA bhedavijJAnamUlAnubhUtirutpatsyate tadaiva pratibuddho bhvissyti| gAthArtha:- [ yAvat ] jabataka isa AtmAkI [karmaNi] jJAnAvaraNAdi dravyakarma, bhAvakarma [ca ] aura [ nokarmaNi ] zarIrAdi nokarmameM [ahaM ] 'yaha maiM hU~' [ca ] aura [ ahakaM karma nokarma iti] mujhameM (-AtmAmeM) 'yaha karma-nokarma haiM - [ eSA khalu buddhiH] aisI buddhi hai, [ tAvat ] tabataka [ apratibuddhaH ] yaha AtmA apratibuddha [ bhavati] hai| TIkA:- jaise sparza, rasa, gaMdha, varNa Adi bhAvomeM tathA caur3A, gaharA , avagAharUpa udarAdike AkAra pariNata huye pudgalake skaMdhomeM yaha ghaTa hai' isaprakAra, aura ghar3emeM 'yaha sparza, rasa, gaMdha, varNa Adi bhAva tathA caur3e gahare, udarAkAra AdirUpa pariNata pudgala-skaMdha haiM' isaprakAra vastuke abhedase anubhUti hotI hai, isIprakAra karma-moha Adi aMtaraMga pariNAma tathA nokarma-zarIrAdi bAhya, vastuyeM-saba pudgalake pariNAma haiM aura AtmAke tiraskAra karane vAle haiM-unameM 'yaha maiM hU~' isaprakAra aura AtmAmeM 'yaha karma-moha Adi aMtaraMga tathA nokarma-zarIrAdi bahiraMga, Atma-tiraskArI (AtmAka tiraskAra karanevAle) pudgala-pariNAma haiM' isaprakAra vastuke abhedase jabataka anubhUti hai tabataka AtmA apratibuddha hai; aura jaba kabhI, jaise rUpI darpaNakI svacchatA hI sva-parake AkArakA pratibhAsa karanevAlI hai aura uSNatA tathA jvAlA agnikI hai isIprakAra arUpI AtmAkI to apane ko aura para ko jAnanevAlI jJAtRtA hI hai aura karma tathA nokarma pudgalake haiM isaprakAra svataH athavA paropadezase jisakA mUla bhedavijJAna hai aisI anubhUti utpanna hogI taba hI (AtmA) pratibuddha hogaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 54 ( mAlinI) kathamapi hi labhante bhedavijJAnamUlAmacalitamanubhUtiM ye svato vAnyato vaa| pratiphalananimagnAnantabhAvasvabhAvaiMkuravadavikArAH santataM syusta ev|| 21 / / nanu kathamayamapratibuddho lakSyeta bhAvArtha:- jaise sparzAdimeM pudgalakA aura pudgalameM sparzAdikA anubhava hotA hai arthAt donoM eka rUpa anubhava meM Ate haiM, usI prakAra jaba taka AtmAko, karmanokarmameM AtmAkI aura AtmAmeM karma-nokarmakI bhrAMti hotI haiM, arthAt donoM ekarUpa bhAsita hote haiM, tabataka to vaha apratibuddha hai; aura jaba vaha yaha jAnatA hai ki AtmA to jJAtA hI hai aura karma-nokarma pudgalake hI haiM tabhI vaha pratibuddha hotA hai| jaise darpaNameM agninI kI jvAlA dikhAI detI hai vahA~ yaha jJAta hotA hai ki "jvAlA to agnimeM hI hai, vaha darpaNa meM praviSTa nahIM haiM, aura jo darpaNa meM dekhAI de rahe haiM vaha darpaNakI svacchatA hI hai;" isIprakAra "karma-nokarma apane AtmAmeM praviSTa nahIM haiM; AtmAkI jJAna-svacchatA aisI hI hai ki jisameM jJeyakA pratibiMba dikhAI de; isIprakAra karma-nokarma jJeya haiM isaliye ve pratibhAsita hote haiM"-aisA bhedajJAnarUpa anubhava AtmAko yA to svayameva ho athavA upadezase ho tabhI vaha pratibuddha hotA hai| aba , isI artha kA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ ye ] jo puruSa [ svataH vA anyataH vA] apane hI athavA parake upadezase [ katham api hi] kisI bhI prakArase [ bhedavijJAnamUlAm ] bhedavijJAna jisakA mUla utpattikAraNa hai aisI apane AtmAkI [acalitam ] avicala [anubhUtim ] anubhUtiko [ labhante ] prApta karate haiM, [ te eva ] ve hI puruSa [ mukuravat ] darpaNakI bhA~ti [pratiphalana-nimagna-ananta-bhAva-svabhAvaiH] apanemeM pratibiMbita hue anaMta bhAvoMke svabhAvoMse [ santataM] niraMtara [avikArAH] vikArarahita [ syuH] hote haiM, - jJAnameM jo jJeyoMke AkAra pratibhAsita hote haiM unase rAgAdi vikAroMko prApta nahIM hote|| 1 / / aba ziSya prazna karatA hai ki apratibuddha ko kaise pahicAnA jA sakatA hai ? usakA cinha batAiye; usake uttararUpa gAthA kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga ahamedaM edamahaM adamedassa mhi atthi mama evN| aNNaM jaM paradavvaM saccittAcittamissaM vaa|| 20 / / Asi mama puvvamedaM edassa ahaM pi Asi puvvaM hi| hohidi puNo mamedaM edassa ahaM pi hossaami|| 21 / / eyaM tu asabbhUdaM AdaviyappaM karedi sNmuuddho| bhUdatthaM jANaMto Na karedi du taM asNmuuddho|| 22 / / ahametadetadahaM ahametasyAsmi asti mmaitt| anyadyatparadravyaM sacittAcittamizra vaa|| 20 / / AsInmama pUrvametadetasyAhamapyAsaM puurvm| bhaviSyati punamamaitadetasyAhamapi bhvissyaami|| 21 / / etattvasadbhUtamAtmavikalpaM karoti smmuuddhH| bhUtArtha jAnanna karoti tu tmsmmuuddhH|| 22 / / maiM ye avaru ye maiM , maiM hU~ inakA avaru ye haiM mere| jo anya haiM paradravya mizra, sacitta agara acitta ve / / 20 / / merA hI yaha thA pUrva meM , maiM isI kA gata kaalme| ye hoyagA merA avaru , maiM isakA hU~gA bhAvI meM / / 21 / / ayathArtha Atmavikalpa aisA, mUDhajIva hi aacre| bhUtArtha jAnanahAra jJAnI, e vikalpa nahIM kare / / 22 / / gAthArtha:- [anyat yat paradravyaM ] jo puruSa apanese anya jA paradravya[ sacittAcittamizraM vA] sacitta strIputrAdika, acitta dhanadhAnyAdika athavA mizra grAmanagarAdika haiM-unheM yaha samajhatA hai ki [ahaM etat ] maiM yaha hU~, [ etat aham ] yaha dravya mujha-svarUpa hai, [aham etasya asmi ] maiM isakA hU~, [ etat mama asti ] yaha merA hai, [ etat mama pUrvem AsIt ] yaha merA pahale thA, [ etasya aham api pUrvam Asam ] isakA maiM bhI pahale thA, [ etat mama punaH bhaviSyati] yaha merA bhaviSyameM hogA, [ aham api etasya bhaviSyAmi] maiM bhI isakA bhaviSyameM hoU~gA, - [etat tu asadbhUtam ] aisA jhUThA [ AtmavikalpaM] Atmavikalpa [karoti] karatA hai vaha [ sammUDhaH ] mUr3ha hai, mohI hai, ajJAnI hai; [ tu] aura jo puruSa [bhUtArtha ] paramArtha vastusvarUpako [ jAnan ] jAnatA huA [tam ] vaisA jhUThA vikalpa [ na karoti] nahIM karatA vaha [ asammUDhaH ] mUDha nahIM, jJAnI hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 56 yathAgnirindhanamastIndhanamagnirastyagnerindhanamastIndhanasyAgnirasti, agnerindhanaM pUrvamAsIdindhanasyAgniH pUrvamAsIt, agnerindhanaM punarbhaviSyatI-ndhanasyAgniH punarbhaviSyatItIndhana evAsadbhUtAgnivikalpatvenApratibuddhaH kazci-lakSyeta, tathAhametadasmyetadahamasti mamaitadastyetasyAhamasmi, mamaitatpUrvamAsI-detasyAhaM pUrvamAsaM, mamaitatpunarbhaviSyatyetasyAhaM punarbhaviSyAmIti paradravya evAsadbhUtAtmavikalpatvenApratibuddho lkssyetaatmaa| nAgnirindhanamasti nendhanamagnirastyagniragnirastIndhanamindhanamasti nAgnerindhanamasti nendhanasyAgnirastyagneragnirastIndhanasyendhanamasti, nAgnerindhanaM pUrvamAsInnendhanasyAgniH pUrvamAsIdagneragniH pUrvamAsIdindhana-syendhanaM pUrvamAsIt, nAgnerindhanaM punarbhaviSyati nendhanasyAgniH punarbhaviSya-tyagneragniH punarbhaviSyatIndhanasyendhanaM punarbhaviSyatIti kasyacidagnAveva sadbhUtAgnivikalpavannAhametadasmi naitadahamastyahamahamasmyetadetadasti na mamaitadasti naitasyAhamasmi mamAhamasmyetasyaitadasti, na mamaitatpUrvamAsInnaitasyAhaM pUrvamAsaM mamAhaM pUrvamAsametasyaitatpUrvamAsIt, TIkA:- (dRSTAMtase samajhAte haiM:) jaise koI puruSa IMdhana aura agniko milA huA dekhakara aisA jhUThA vikalpa kare ki "jo agni hai so IMdhana hai aura IMdhana hai so agni hai; agnikA IMdhana hai, IMdhanakI agni hai; agnikA IMdhana pahale thA, IMdhanakI agni pahale thI; agnikA IMdhana bhaviSyameM hogA, IMdhanakI agni bhaviSyameM hogI;"- aisA IMdhanameM hI agnikA vikalpa karatA hai vaha jhUThA hai, usameM apratibuddha (ajJAnI) koI pahacAnA jAtA hai, isI prakAra koI AtmA paradravyameM asatyArtha Atmavikalpa kare ki " maiM yaha paradravya hU~, yaha paradravya mujhasvarUpa hai; yaha merA paradravya hai, isa paradravyakA maiM hU~; merA yaha pahale thA, maiM isakA pahale thA; merA yaha bhaviSyameM hogA, maiM isakA bhaviSyameM hoU~gA";-aise jhUThe vikalpoMse apratibuddha ( ajJAnI) pahacAnA jAtA hai| aura agni hai vaha IMdhana nahIM hai, IMdhana hai vaha agni nahIM hai, -agni hai vaha agni hI hai, IMdhana hai vaha IMdhana hI hai; agnikA IMdhana nahIM, IMdhana kI agni nahIM, -agnikI agni hai , IMdhana kA IMdhana hai; agnikA IMdhana pahale nahIM thA, IMdhana kI agni pahale nahIM thI, -agnikI agni pahale thI, IMdhana kA IMdhana pahale thA; agnikA IMdhana bhaviSyameM nahIM hogA, IMdhana kI agni bhaviSyameM nahIM hogI, -agnikI agni hI bhaviSyameM hogI, IMdhana kA IMdhana hI bhaviSyameM hogA"-isaprakAra jaise kisIko agnimeM hI satyArtha agnikA vikalpa ho so pratibuddhakA lakSaNa hai, isIprakAra " maiM yaha paradravya nahIM hU~, yaha paradravya mujhasvarUpa nahIM hai-maiM to maiM hI hU~, paradravya hai vaha paradravya hI hai; merA yaha paradravya nahIM, isa paradravya kA maiM nahIM, -merA hI maiM hU~, paradravyakA paradravya hai; yaha paradravya merA pahale nahIM thA, yaha paradravyakA maiM pahale nahIM thA, -merA maiM hI pahale thA, paradravyakA paradravya pahale Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.Atma Dharma.com for updates pUrvaraMga na mamaitatpunarbhaviSyati naitasyAhaM punarbhaviSyAmi mamAhaM tatpunarbhaviSyatIti svadravya eva sadbhUtAtmavikalpasya pratibuddhalakSaNasya bhaavaat| ( mAlinI ) punarbhaviSyAmyetasyai tyajatu jagadidAnIM mohamAjanmalIDhaM rasayatu rasikAnAM rocanaM jnyaanmudyt| iha kathamapi nAtmAnAtmanA sAkameka: kila kalayati kAle kApi tAdAtmyavRttim / / 22 / / athApratibuddhabodhanAya vyavasAya: kriyate 57 bhaviSyameM nahIM hoU~gA, maiM thA; yaha paradravya merA bhaviSyameM nahIM hogA, isakA apanA hI bhaviSyameM hoU~gA, isa ( paradravya) kA yaha ( paradravya) bhaviSyameM hogaa| aisA jo svadravyameM hI satyArtha Atmavikalpa hotA hai vahI pratibuddha (jJAnI) kA lakSaNa hai, isase jJAnI pahicAnA jAtA hai / bhAvArtha:- jo paradravyameM AtmAkA vikalpa karatA hai vaha to ajJAnI hai aura jo apane AtmAko hI apanA mAnatA hai vaha jJAnI hai - yaha agni- IMdhanake dRSTAMta se dRr3ha kiyA hai| yy aba isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ jagat ] jagat arthAt jagatke jIvoM ! [ AjanmalIDhaM moham ] anAdi saMsArase lekara Aja taka anubhava kiye gaye mohako [ idAnIM tyajatu ] aba to chor3o aura [ rasikAnAM rocanaM ] rasika janoMko rucikara, [ udyat jJAnam ] udaya huA jo jJAna usako [ rasayatu] AsvAdana karo; kyoMki [ iha ] isa lokameM [AtmA ] AtmA [ kila ] vAstavameM [ katham api ] kisI prakAra bhI [ anAtmanA sAkam ] anAtmA (paradravya) ke sAtha [ kva api kAle ] kadApi [ tAdAtmyavRttim kalayati na ] tAhAtmyavRtti ( ekatva ) ko prApta nahIM hotA, kyoMki AtmA [ eka: ] eka hai vaha anya dravyake sAtha ekatArUpa nahIM hotA / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com bhAvArtha:- AtmA paradravyake sAtha kisIprakAra kisI samaya ekatAke bhAvako prApta nahIM hotaa| isaprakAra AcAryadevane, anAdikAlase paradravyake prati lagA huA jo moha hai usakA bhedavijJAna batAyA hai aura preraNA kI hai ki isa ekatvarUpa mohako aba chor3a do aura jJAnakA AsvAdana karo; moha vRthA hai, jhUThA hai, duHkhakA kAraNa hai|| 22 / / aba apratibuddhako samajhAne ke liye prayatna karate haiM:
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 8 aNNANamohidamadI majjhamiNaM bhaNadi poggalaM davvaM / baddhamabaddhaM ca tahA jIvo bhubhaavsNjutto|| 23 / / savvaNhuNANadiTTho jIvo uvaogalakkhaNo nniccN| kaha so poggaladavvIbhUdo jaM bhaNasi majjhamiNaM / / 24 / / jadi so poggaladavvIbhUdo jIvattamAgadaM idrN| to sakko vattuM je majjhamiNaM poggalaM davvaM / / 25 / / ajJAnamohitamatirmamedaM bhaNati pudgalaM drvym| baddhamabaddhaM ca tathA jIvo bahubhAvasaMyuktaH / / 23 / / sarvajJajJAnadRSTo jIva upayogalakSaNo nitym| kathaM sa pudgaladravyIbhUto yagaNasi mmedm|| 24 / / yadi sa pudgaladravyIbhUto jiivtvmaagtmitrt| tacchakto vaktuM yanmamedaM pudgalaM drvym|| 25 / / ajJAna mohitabuddhi jo, bahubhAvasaMyuta jIva hai| "ye baddha aura abaddha pudgaladravya merA" vo kahe / / 23 / / sarvajJajJAnaviSai sadA, upayogalakSaNa jIva hai| vo kaise pudgala ho sake jo, jo tU kahe merA are! / / 24 / / jo jIva pudgala hoya , pudgala prApta ho jIvatvako / tU taba hi aisA kaha sake, hai merA' pudgaladravya ko / / 25 / / gAthArtha:- [ ajJAnamohitamatiH ] jisakI mati ajJAnase mohita hai [ bahubhAvasaMyuktaH ] aura jo moha, rAga, dveSa Adi aneka bhAvoMse yukta hai aisA [ jIva:] jIva [ bhaNati ] kahatA hai ki [idaM ] yaha [ baddham tathA ca abaddhaM ] zarIrAdika baddha tathA dhanadhAnyAdika abaddha [ pudgalaM dravyam ] pudgaladravya [mama] merA hai| AcArya kahate haiM ki- [sarvajJajJAnadRSTa:] sarvajJake jJAna dvArA dekhA gayA jo [ nityam ] sadA [upayogalakSaNa: ] upayogalakSaNavAlA [jIva: ] jIva hai [ saH ] vaha [ pudgaladravyobhUtaH] pudgaladravyarUpa [kathaM ] kaise ho sakatA hai [ yat ] jisase ki [ bhaNasi ] tU kahatA hai ki [idaM mama] yaha pudgaladravya merA hai ? [ yadi] yadi [saH] jIvadravya [pudgaladravyIbhUtaH ] pudgaladravyarUpa ho jAye aura [itarat ] pudgaladravya [ jIvatvam ] jIvatvako [ Agatam ] prApta kare [ tat ] to [ vaktuM zaktaH ] tU kaha sakatA hai [ yat ] ki [ idaM pudgalaM dravyam ] yaha pudgaladravya [ mama ] merA hai| (kintu aisA to nahIM hotaa|) Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga yugapadanekavidhasya bandhanopAdhe: sannidhAnena pradhAvitAnAmasvabhAvabhAvAnAM saMyogavazAdvicitropAzrayoparakta: sphaTikopala ivAtyantatirohitasvabhAva-bhAvatayA astamitasamastavivekajyotirmahatA svayamajJAnena vimohitahadayo bhedamakRtvA tAnevAsvabhAvabhAvAn svIkurvANa: pudgaladravyaM mamedamityanubhavati kilApratibuddho jiivH| athAyameva pratibodhyate-re durAtman, AtmapaMsan jahIhi jahIhi prmaavivekghsmrstRnnaabhyvhaaritvm| dUranirastasamasta-sandehaviparyAsAnadhyavasAyena vizvakajyotiSA sarvajJajJAnena sphuTIkRtaM kila nityopayogalakSaNaM jIvadravyaM tatkathaM pudgaladravyIbhUtaM yena pudgaladravyaM madamemityanubhavasi, yato yadi kathaJcanApi jIvadravyaM pudgaladravyIbhUtaM syAt pudgaladravyaM ca jIvadravyIbhUtaM syAt tadaiva lavaNasyodakamiva mamedaM pudgaladravyamityanubhUtiH kila ghaTeta, tattu na kathaJcanApi syaat| TIkA:- eka hI sAtha aneka prakArakI baMdhanakI upAdhikI ati nikaTAse vegapUrvaka bahate asvabhAvabhAvoMke saMyogavaza jo (apratibuddha ajJAnI jIva) aneka prakArake varNavAle 'AzrayakI nikaTatAse raMge huye sphaTika-pASANa jaisA hai, atyaMta tirobhUta (DhaMke huye ) apane svabhAvabhAvatvase jisakI samasta bhedajJAnarUpa jyoti asta ho gaI hai aisA hai, aura mahA ajJAnase jisakA hRdaya svayaM svataH hI vimohita haiaisA apratibuddha ajJAnI jIva svaparakA bheda na karake, una asvabhAvabhAvoMko hI (jo apane svabhAva nahIM haiM aise vibhAvoMko hI) apanA karatA huA, pudgaladravyako 'yaha merA hai' isa prakAra anubhava karatA hai| (jaise sphaTikapASANameM aneka prakArake varNoM kI nikaTatAse anekavarNarUpatA dikhAI detI hai, sphaTikakA nija zveta-nirmalabhAva dikhAI nahIM detA isI prakAra ajJAnIko karmakI upAdhise AtmAkA zuddha svabhAva AcchAdita ho rahA hai -dikhAI nahIM detA isaliye pudgaladravyako apanA mAnatA hai|) aise ajJAnIko aba samajhAyA jA rahA hai ki :-re durAtman ! AtmAghAta karane vAle! jaise parama avivekapUrvaka khAnevAle hAthI Adi pazu suMdara AhArako tRNa sahita khA jAte haiM usI prakAra khAne ke svabhAvako tU chor3a, chodd'| jisane samasta saMdeha, viparyaya, anadhyavasAya dUra kara diye haiM aura jo vizvako (samasta vastuoMko) prakAzita karane ke liye eka advitIya jyoti hai, aise sarvajJajJAnase sphuTa (pragaTa) kiye gaye jo nitya upayogasvabhAvarUpa jIvadravya vaha pudgaladravyarUpa kaise ho gayA ki jisase tU yaha anubhava karatA hai ki 'yaha pudgaladravya merA hai' ? kyoMki kisI bhI prakAra se jIvadravya pudgaladravyarUpa ho aura pudgaladravya jIvadravyarUpa ho tabhI 'namakake pAnI' isaprakAra ke anubhUtikI bhA~ti aisI anubhUti vAstavameM ThIka ho sakatI hai ki 'yaha pudgaladravya merA hai'; kintu aisA to kisI bhI prakArase nahIM 1 Azraya = jisameM sphaTikamaNi rakhA huA ho vaha vastu Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 60 tathA hi-yathA kSAratvalakSaNaM lavaNamudakIbhavat dravatvalakSaNamudakaM ca lavaNIbhavat kSAratvadravatvasahavRttyavirodhAdanubhUyate, na tathA niyopayogalakSaNaM jIvadravyaM pudgaladravyIbhavat nityAnupayogalakSaNaM pudgaladravyaM ca jIvadravyIbhavat upayogAnupayogayoH prakAzatamasoriva shvRttivirodhaadnubhuuyte| tatsarvathA prasIda, vibudhyasva, svadravyaM mmedmitynubhv| (mAlinI) ayi kathamapi mRtvA tattvakautUhalI san anubhava bhava mUrteH pArzvavartI muhuurtm| pRthagatha vilasantaM svaM samAlokya yena tyajasi jhagiti mUrtyA saakmektvmohm|| 23 / / bntaa| dRSTAMta dekara isI bAtako spaSTa karate haiM:- jaise khArApana jisakA lakSaNa hai aisA namaka pAnIrUpa hotA huA dikhAI detA hai aura dravatva (pravAhIpana) jisakA lakSaNa hai, aisA pAnI namakarUpa hotA dikhAI detA hai,kyoMki khArepana aura dravatvakA eka sAtha rahanemeM avirodha hai, arthAt usameM koI bAdhA nahIM AtI, isaprakAra nitya upayogalakSaNavAlA jIvadravya pudgaladravya hotA huA dikhAI nahIM detA aura nitya anupayoga (jar3a) lakSaNavAlA pudgaladravya jIvadravya hotA huA dekhane meM nahIM AtA kyoMki prakAza aura aMdhakArakI bhA~ti upayoga aura anupayogakA eka hI sAtha rahanemeM virodha hai; jar3a aura cetana kabhI bhI eka nahIM ho skte| isaliye tU sarva prakArase prasanna ho, (apane cittako ujjvala karake) sAvadhAna ho, aura svadravyako hI 'yaha merA hai' isaprakAra anubhava kr| bhAvArtha:- yaha ajJAnI jIva pudgaladravyako apanA mAnatA hai; use upadeza dekara sAvadhAna kiyA hai ki jar3a aura cetanadravya donoM sarvathA bhinna bhinna haiM, kabhI bhI kisI bhI prakArase ekarUpa nahIM hote aisA sarvajJa bhagavAnane dekhA hai; isaliye he ajJAnI! tU paradravyako ekarUpa mAnanA chor3a de; vyarthakI mAnyatAse basa kr| aba isI arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ayi ] 'ayi' yaha komala saMbodhanakA sUcaka avyaya hai| AcArya komala saMbodhanase kahate hai ki he bhAI! tU [ katham api] kisI prakAra mahA kaSTa athavA [ mRtvA] marakara bhI [ tattvakautUhalI san ] tattvoMkA kautUhalI hokara [ mUrteH muhUrtam pArzvavartI bhava ] isa zarIrAdi mUrta dravyakA eka muhUrta ( do ghar3I) par3osI hokara [anubhava ] AtmAnubhava kara [ atha yena ] ki jisase [ svaM vilasantaM ] apane AtmAke vilAsarUpa, [ pRthak ] sarva paradravyoMse bhinna [ samAlokya ] dekhakara [ mUrtyA sAkam ] isa zarIrAdi mUrtika pudgaladravyake sAtha [ ekatvamoham ] ekatvake mohako [ jhagiti tyajasi ] zIghra hI chor3a degaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates athAhApratibuddhaH- pUrvaraMga jadi jIvo Na sarIraM titthayarAyariyasaMzudI ceva / savvA vi havadi micchA teNa du AdA havadi deho / / 26 / / yadi jIvo na zarIraM tIrthakarAcAryasaMstutizcaiva / sarvApi bhavati mithyA tena tu AtmA bhavati dehaH / / 26 / / 61 yadi ya evAtmA tadeva zarIraM pudgaladravyaM na bhavettadA bhAvArtha:- yadi yaha AtmA do ghar3I pudgaladravyase bhinna apane zuddha svarUpakA anubhava kare ( usameM lIna ho ), pariSahake Anepara bhI Dige nahIM, to ghAtiyAkarmakA nAza karake, kevalajJAna utpanna karake, mokSako prApta ho / AtmAnubhavakI aisI mAhimA hai taba mithyAtvakA nAza karake samyagdarzanakI prApti honA to sugama hai; isaliye zrI guru pradhAnatAse yahI upadeza diyA hai / / 23 / / aba apratibuddha jIva kahatA hai usakI gAthA kahate haiM:-- jo jIva hoya na deha to, AcArya vA tIrthezakI / mithyA bane stavanA sabhI, so ekatA jIvadehakI ! / / 26 / / gAthArtha:- apratibuddha jIva kahatA hai ki-- [ yadi ] yadi [ jIvaH ] jIva [ zarIraM na ] zarIra nahIM hai to [ tIrthakarAcAryasaMstutiH ] tIrthaMkaroM aura AcAryoMkI jo stuti kI gaI hai [ sarvA api ] sabhI [ mithyA bhavati ] mithyA hai; [ tena tu ] isaliye hama (samajhate haiM ki ) [ AtmA ] jo AtmA hai vaha [ dehaH ca eva ] deha hI [ bhavati ] hai| TIkA:- jo AtmA hai vahI pudgaladravyasvarUpa yaha zarIra hai| yadi aisA na ho to tIrthaMkaroM aura AcAryoMkI jo stuti kI gaI hai vaha saba mithyA siddha hogI / vaha stuti isaprakAra hai: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra ( zArdUbhavikrIDita ) kAntyaiva snapayanti ye dazadizo dhAmnA nirundhanti ye dhAmoddAmamahasvinAM janamano muSNanti rUpeNa ye| divyena dhvaninA sukhaM zravaNayoH sAkSAtkSaranto'mRtaM vandyAste'STasahasralakSaNadharAstIrthezvarAH sUrayaH / / 24 / / -ityAdikA tIrthakarAcAryastutiH samastApi mithyA syAt / tato ya evAtmA tadeva zarIraM pudgaladravyamiti mamaikAntikI pratipattiH / naivaM, nayavibhAgAnabhijJo'si--- vavahAraNao bhAsadi jIvo deho ya havadi khalu ekko / Na du Nicchayassa jIvo deho ya kadA vi ekkaTTho / / 27 / / vyavahAranayo bhASate jIvo dehazca bhavati khalvekaH / na tu nizcayasya jIvo dehazca kadApyekArthaH / / 27 / / zlokArtha:- [te tIrthezvarAH sUrayaH vandyAH ] ve tIrthaMkara aura AcArya vaMdanIya haiN| kaise haiM ve ? [ye kAntyA eva dazadiza: snapayanti ] apane zarIrakI kAntise dasoM dizAoMko dhote haiM-nirmala karate haiM, [ ye dhAmnA uddAma - mahasvinAM dhAma nirundhanti ] apane tejase utkRSTa tejavAle sUryAdike tejako Dhaka dete haiM, [ ye rUpeNa janamanaH muSNanti ] apane rUpase logoMke manako hara late haiM, [ divyena dhvaninA zravaNayoH sAkSAt sukhaM amRtaM kSarantaH] divyadhvanise ( bhavyoMke ) kAnoMmeM sAkSAt sukhAmRta barasAte haiM aura ve [ aSTasahasralakSaNadharA: ] eka hajAra ATha lakSaNoMke dhAraka hai / / 24 / / - ItyAdirUpase tIrthaMkaroM - AcAryoMkI jo stuti hai vaha sabahI mithyA siddha hotI hai| isaliye hamArA to yahI ekAMta nizcaya hai ki jo AtmA hai vahI zarIra hai, pudgaladravya hai| isa prakAra apratibuddhane kahA / AcAryadeva kahate haiM ki aisA nahIM hai; tU nayavibhAgako nahIM jaantaa| jo nayavibhAga isa prakAra hai use gAthA dvArA kahate haiM:-- jIva-deha donoM eka haiM, yaha vacana hai vyavahAra kA / nizcayaviSai to jIva deha, kadApi eka padArtha nA / / 27 / / gAthArtha:- [ vyavahAranayaH ] vyavahAranaya to [ bhASate ] yaha kahatA hai ki [ jIvaH deha: ca ] jIva aura zarIra [ ekaH khalu ] eka hI [ bhavati ] hai; [tu] kintu [nizcayasya ] nizcayanaya abhiprAyase [ jIva: deha: ca ] jIva aura zarIra [ kadA api ] kabhI bhI [ ekArthaH] eka padArtha [ na ] nahIM haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga 63 iha khalu parasparAvagADhAvasthAyAmAtmazarIrayoH samAvartitAvasthAyAM kanakakaladhautayorekaskandhavyavahAravavyavahAramAtreNaivaikatvaM, na punarnizcayataH, nizcayato hyAtmazarIrayorupayogAnupayogasvabhAvayoH kanakakaladhautayoH pItapANDuratvAdisvabhAvayorivAtyantavyatiriktatvenaikArthatvAnupapatte: naanaatvmeveti| evaM hi kila nyvibhaagH| tato vyavahAranayenaiva shriirstvnenaatmstvnmuuppnnm| tathA hiiNamaNNaM jIvAdo dehaM poggalamayaM thuNittu munnii| maNNadi hu saMthudo vaMdido mae kevalI bhayavaM / / 28 / / idamanyat jIvAddehaM pudgalamayaM stutvA muniH| manyate khalu saMstuto vandito mayA kevalI bhgvaan|| 28 / / TIkA:- jaise isa lokameM sonA aura cAMdIko galAkara eka kara denese ekapiMDakA vyavahAra hotA hai usIprakAra AtmA aura zarIrakI paraspara eka kSetrameM rahanekI avasthA honese ekapanekA vyavahAra hotA hai| yoM vyavahAramAtrase hI AtmA aura zarIrakA ekapanA hai, paraMtu nizcayase ekapanA nahIM hai; kyoMki nizcayase dekhA jAye to, jaisA pIlApana Adi aura saphedI Adi jisakA svabhAva hai aise sone aura cA~dImeM atyaMta bhinnatA honese unameM ekapadArthapanekI asiddhi hai, isaliye anekatva hI hai, isIprakAra upayoga aura anupayoga jinakA svabhAva hai aise AtmA aura zarIrameM atyaMta bhinnatA honese ekapadArthapanekI asiddhi hai isaliye anekatva hI hai| aisA yaha pragaTa nayavibhAga hai| isaliye vyavahAranayase hI zarIrake stavanase AtmAkA stavana hotA hai| bhAvArtha:- vyavahAranaya to AtmA aura zarIrako eka kahatA hai aura nizcayanaya se bhinna hai| isaliye vyavahAranayase zarIrakA stavana karanese AtmAkA stavana mAnA jAtA hai| yahI bAta isa gAthAmeM kahate haiM: jIvase judA pudgalamayI, isa dehakI stavanA krii| mAne muniso kevalI, vaMdana huA stavanA huii||28|| gAthArtha:- [jIvAt anyat ] jIvase bhinna [idam pudgalamayaM dehaM ] isa pudgalamaya dehakI [ stutvA ] stuti karake [ muniH ] sAdhu [ manyate khalu ] aisA mAnate haiM ki [ mayA ] maiMne [ kevalI bhagavAn ] kevalI bhagavAnakI [ stutaH ] stuti kI aura [ vanditaH ] vaMdanA kii| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra yathA kaladhautaguNasya pANDuratvasya vyapadezena paramArthato'tatsvabhAvasyApi kArtasvarasya vyavahAramAtreNaiva pANDuraM kArtasvaramityasti vyapadezaH, tathA zarIraguNasya zuklalohitatvAdeH stavanena paramArthato'tatsvabhAvasyApi tIrthakarakevalipuruSasya vyavahAramAtreNaiva zuklalohitastIrthakarakevalipuruSa ityasti stavanam / nizcayanayena tu shriirstvnenaatmstvnmnuppnnmev| tathA hi taM Nicchaye Na jujjadi Na sarIraguNA hi hoMti kevaliNo / kevaliguNe thuNadi jo so taccaM kevaliM thuNadi / / 29 / / tannizcaye na yujyate na zarIraguNA hi bhavanti kevalinaH / kevaliguNAn stauti yaH sa tattvaM kevalinaM stauti / / 29 / / TIkA:- jaise, paramArthase saphedI sonekA svabhAva nahIM hai, phira bhI cA~dIkA jo zveta guNa hai, usake nAmase sonekA nAma 'zveta savarNa' kahA jAtA hai; isIprakAra vyavahAramAtrase hI kahA jAtA hai; isIprakAra, paramArthase zukla-raktatA tIrthaMkarakevalIpuruSakA svabhAva na hone para bhI, zarIrake guNa jo zukla-raktatA ityAdi haiM, usake stavanase tIrthaMkara - kevalIpuruSakA 'zukla - rakta tIrthaMkara - kevalIpuruSa 'ke rUpameM stavana kiyA jAtA hai vaha vyavahAramAtrase hI kiyA jAtA hai| kintu nizcayanayase zarIrakA stavana karanese AtmAkA stavana nahIM ho sktaa| bhAvArtha:- yahA~ koI prazna kare ki -- vyavahAranaya to asatyArtha kahA hai aura zarIra jar3a hai taba vyavahArAzrita jar3akI stutikA kyA phala hai ? usakA uttara yaha hai:vyavahAranaya sarvathA asatyArtha nahIM hai, use nizcayako pradhAna karake asatyArtha kahA hai| aura chadmasthako apanA, parakA AtmA sAkSAt dikhAI nahIM detA, zarIra dikhAI detA hai, usakI zAMtarUpa mudrAko dekhakara apane ko bhI zAnta bhAva hote haiN| aisA upakAra samajhakara zarIrake Azrayase bhI stuti karatA hai; tathA zAnta mudrAko dekhakara aMtaraMgameM vItarAga bhAvakA nizcaya hotA hai yaha bhI upakAra hai / UparakI bAtako gAthAmeM kahate haiM: nizcayaviSai nahIM yogya ye, nahi dehaguNa kevali hi ke| jo kevala guNako stave, paramArtha kevali vo stave / / 29 / / gAthArtha:- [ tat ] vaha stavana [ nizcaye ] nizcayameM [ na yujyate ] yogya nahIM hai [hi ] kyoMki [ zarIraguNAH ] zarIrake guNa [ kevalinaH ] kevalIke [ na bhavanti ] nahIM hote; [ ya: ] jo [ kevaliguNAn ] kevalIke guNoMkI [ stauti ] stuti karatA hai [ saH ] vaha [ tattvaM ] paramArthase [ kevalinaM ] kevalIkI [ stauti ] stuti karatA hai / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga yathA kArtasvarasya kaladhautaguNasya pANDuratvasyAbhAvAnna nizcayatastavyapadezena vyapadezaH, kArtasvaraguNasya vyapadezenaiva kArtasvarasya vyapadezAta; tathA tIrthakarakevalipuruSasya zarIraguNasya zuklalohitatvAderabhAvAnna nizcayatastatstavanena stavanaM, tIrthakarakevalipuruSaguNasya stavanenaiva tIrthakarakevalipuruSasya stvnaat| kathaM zarIrastavanena tadadhiSThAtRtvAdAtmano nizcayena stavanaM na yujyata iti cet Nayarammi vaNNide jaha Na vi raNNo vaNNaNA kadA hodi| dehaguNe thuvvaMte Na kevaliguNA thudA hoNti||30 / / nagare varNite yathA nApi rAjJo varNanA kRtA bhvti| dehaguNe stUyamAne na kevaliguNAH stutA bhvnti||30 / / tathA hi TIkA:- jaise cAMdIkA guNa jo saphedapanA, usakA suvarNameM abhAva hai isaliye nizcayase saphedIke nAmase sonekA nAma nahIM banatA, suvarNake guNa jo pIlApana Adi haiM unake nAmase hI suvarNakA nAma hotA hai; isIprakAra zarIrake guNa jo zukla-raktatA ityAdi haiM, unakA tIrthaMkarakevalIpuruSameM abhAva hai isaliye nizcayase zarIrake zuklaraktatA Adi guNoMkA stavana karanese tIrthaMkara-kevalIpuruSakA stavana nahIM hotA hai, tIrthaMkara-kevalIpuruSake guNoMkA stavana karanese hI tIrthaMkara-kevalIpuruSakA stavana hotA hai| aba ziSya prazna karatA hai ki AtmA to zarIrakA adhiSThAtA hai isaliye zarIrake stavanase AtmAkA stavana nizcayase kyoM yukta nahIM hai ? usake uttararUpa dRSTAMta sahita gAthA kahate haiM :--- re grAma varNana karanese, bhUpAla varNana ho na jyoN| tyoM deha guNake stavana se , nahi kevalIguNa stavana ho||30|| gAthArtha:- [ yathA] jaise [ nagare ] nagarakA [ varNite api] varNana karane para bhI [ rAjJaH varNanA] rAjAkA varNana [na kRtA bhavati] nahIM kiyA jAtA, isIprakAra [ dehaguNe stUyamAne ] zarIrake guNakA stavana karanepara [ kevaliguNAH ] kevalIke guNoMkA [ stutAH na bhavanti ] stavana nahIM hotaa| TIkA:- uparokta arthakA kAvya kahate haiM :-- Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra (AryA) praakaarkvlitaambrmupvnraajiinigiirnnbhuumitlm| pibatIva hi nagaramidaM parikhAvalayena paataalm|| 25 / / -iti nagare varNite'pi rAjJaH tadadhiSThAtRtve'pi prAkAropavanaparikhAdimattvAbhAvAdvarNanaM na syaat| tathaiva (AryA) nitymvikaarsusthitsrvaanggmpuurvshjlaavnnym| akSobhamiva samudraM jinendrarUpaM paraM jyti|| 26 / / -iti zarIre stUyamAne'pi tIrthakarakevalipuruSasya tadadhiSThAtRtve'pi susthitasarvAGgatvalAvaNyAdiguNAbhAvAtstavanaM na syaat| atha nishcystutimaah| tatra jJeyajJAyakasaGkaradoSaparihAreNa tAvat zlokArtha:- [idaM nagaram hi] yaha nagara aisA hai ki jisane [prAkArakavalita-ambaram ] koTake dvArA AkAzako grasita kara rakhA hai (arthAt isakA koTa bahuta U~cA hai), [ upavana-rAjI-nigIrNa-bhUmitalam ] bagIcoMkI paMktioMse jisane bhUmitalako nigala liyA hai ( arthAt cAroM ora bagIcoMse pRthvI Dhaka gaI hai), aura [ parikhAvalayena pAtAlam pibati iva ] koTake cAroM orakI khAIke gherese mAnoM pAtAla ko pI rahA hai ( arthAt khAI bahuta gaharI hai)||25|| isaprakAra nagarakA varNana karanepara bhI usase rAjAkA varNana nahIM hotA kyoMki, yadyapi rAjA usakA adhiSThAtA hai tathApi, vaha rAjA koTa-bAga-khAI-AdivAlA nahIM hai| isIprakAra zarIrakA stavana karanepara tIrthaMkarakA stavana nahIM hotA yaha bhI zloka dvArA kahate haiM: zlokArtha:- [ jinendrarUpaM paraM jayati] jinendrakA rUpa utkRSTatayA jayavaMta vartatA hai| [ nityam-avikAra-susthita-sarvAGgam ] jisameM sabhI aMga sadA avikAra aura susthita haiM, [apUrva-sahaja-lAvaNyam ] jisameM (janmase hI) apUrva aura svAbhAvika lAvaNya hai (jo sarva priya hai) aura [ samudraM iva akSobham ] jo samudrakI bhA~ti kSobharahita hai, calAcala nahIM hai|| 26 / / / isaprakAra zarIrakA stavana karanepara bhI usase tIrthaMkara-kevalIpuruSakA stavana nahIM hotA kyoMki, yadyapi tIrthaMkara-kevalIpuruSake zarIrakA adhiSThAtratva hai tathApi, susthita sarvAMgatA, lAvaNya Adi AtmAke guNa nahIM haiM isaliye tIrthaMkarakevalIpuruSake una guNoMkA abhAva hai| aba, (tIrthaMkara-kevalIkI) nizcayastuti kahate haiN| usameM pahale jJeya-jJAyakake saMkaradoSakA parihAra karake stuti karate haiM :--- Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga 67 jo iMdiye jiNittA NANasahAvAdhiyaM muNadi aadN| taM khalu jididiyaM te bhaNaMti je NicchidA saahuu|| 31 / / ya indriyANi jitvA jJAnasvabhAvAdhikaM jaanaatyaatmaanm| taM khalu jitendriyaM te bhaNanti ye nizcitAH sAdhavaH / / 31 / / yaH khalu niravadhivandhaparyAyavazena pratyastamitasamastasvaparavibhAgAni nirmalabhedAbhyAsakauzalopalabdhAntaHsphuTAtisUkSmacitsvabhAvAvaSTambhabalena zarIrapariNAmApannAni dravyendriyANi, prativiziSTasvasvaviSayavyavasAyitayA khaNDaza: AkarSanti pratIyamAnAkhaNDaikacicchaktitayA bhAvendriyANi, grAhyagrAhakalakSaNasambandhapratyAsattivazena saha saMvidA parasparamekIbhUtAniva cicchakte: svayamevAnubhUyamAnAsaGgatayA bhAvendriyAvagRhyamANAn sparzAdInindriyArthAMzca sarvathA svataH pRthakkaraNena kara indriyajaya jJAnasvabhAva ru, adhika jAne aatmko| nizcaya virSe sthita sAdhujana, bhASai jitendriya unhiiNko||31|| gAthArtha:- [ yaH ] jo [ indriyANi ] iMdriyoko [ jitvA ] jItakara [ jJAnasvabhAvAdhikaM ] jJAnasvabhAvake dvArA anyadravyase adhika [ AtmAnam ] AtmAko [ jAnAti] jAnate haiM [ taM] unheM, [ye nizcitAH sAdhavaH ] jo nizcayanayameM sthita sAdhu haiM [ te ] ve , [khalu ] vAstavameM [ jitendriyaM ] jiteMdriya [ bhaNanti ] kahate haiN| TIkA- (jo muni dravyendriyoM, bhAvendriyoM tathA iMdriyoMke viSayabhUta padArthoM ko-tInoMko apanese alaga karake samasta anyadravyoMse bhinna apane AtmAkA anubhava karate haiM ve muni nizcayase jitendriya haiN|) anAdi amaryAdarUpa baMdhaparyAyake vaza jisameM samasta svaparakA vibhAga asta ho gayA hai (arthAt jo AtmAke sAtha aisI ekameka ho rahI hai ki bheda dikhAI nahIM detA) aisI zarIrapariNAmako prApta dravyendriyoMko to nirmala bhedAbhyAsakI pravINatAse prApta aMtaraMgameM pragaTa atisUkSma caitanyasvabhAvake avalaMbanake balase sarvathA apanese alaga kiyA; so vaha dravyendriyoMkoM jItanA huaa| bhinna bhinna apane apane viSayoMmeM vyApArabhAvase jo viSayoMko khaMDakhaMDa grahaNa karatI hai ( jJAnako khaMDakhaMDarUpa batalAtI hai) aisI bhAvendriyoMko, pratItimeM AtI huI akhaMDa eka caitanyazaktike dvArA sarvathA apanese bhinna jAnA so yaha bhAvendriyoMkA jItanA huaa| grAhyagrAhakalakSaNavAle saMbaMdhakI nikaTatAke kAraNa jo apane saMvedana (anubhava) ke sAtha paraspara eka jaisI huI dikhAI detI haiM aisI, bhAvendriyoMke dvArA grahaNa kiye huve jo iMdriyoMke viSayabhUta sparzAdi padArthoM ko, apanI caitanyazaktikI svayameva anubhavameM AnevAlI asaMgatA ke dvArA sarvathA apane se alaga kiyA; Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 68 vijityoparatasamastajJeya-jJAyakasaGkaradoSatvenaikatve TotkIrNa vizvasyApyasyopari taratA pratyakSodyotatayA nityamevAntaHprakAzamAnenAnapAyinA svataHsiddhena paramArthasatA bhagavatA jJAnasvabhAvena sarvebhyo dravyAntarebhyaH paramArthato'tiriktamAtmAnaM saJcetayate sa khalu jitendriyo jina ityekA nishcystutiH| atha bhAvyabhAvakasaGkaradoSaparihAreNa jo mohaM tu jiNittA NANasahAvAdhiyaM muNadi aad| taM jidamohaM sAhuM paramaTThaviyANayA beNti|| 32 / / yo mohaM tu jitvA jJAnasvabhAvAdhikaM jaanaatyaatmaanm| taM jitamohaM sAdhuM paramArthavijJAyakA bruvnti|| 32 / / so yaha iMdriyoMke viSayabhUta padArthoM kA jItanA huaa| isaprakAra jo (muni) dravyendriyoM, bhAvendriyoM tathA iMdriyoM ke viSayabhUta padArthoMko (tInoMko) jItakara, jJeyajJAyaka-saMkara nAmaka doSa AtA thA so saba dUra honese ekatvameM TaMkotkIrNa aura jJAnasvabhAvake dvArA sarva anyadravyoMse paramArthase bhinna aise apane AtmAkA anubhava karate haiM ve nizcayase jitendriya jina haiN| (jJAnasvabhAva anya acetana dravyoMmeM nahIM hai isaliye unake dvArA AtmA sabase adhika, bhinna hI hai|) kaisA hai vaha jJAna svabhAva ? vizvake ( samasta padArthoM ke ) Upara tiratA huA ( unheM jAnatA huA bhI unarUpa na hotA huA), pratyakSa udhotapanese sadA aMtaraMgameM prakAzamAna, avinazvara, svataHsiddha aura paramArtharUpa-aisA bhagavAna jJAnasvabhAva hai| isaprakAra eka nizcayastuti to yaha huii| (jJeya to dravyeMdriyoM, bhAveMdriyoM tathA iMdriyoMke viSayabhUta padArthoMkA aura jJAyaka svarUpa svayaM AtmAkA-donoMkA anubhava, viSayoMkI Asaktise, ekasA hotA thA; jaba bhedajJAnase bhinnatva jJAta kiyA taba jJeyajJAyaka-saMkaradoSa dUra huA aisA yahA~ jaannaa|) aba , bhAvyabhAvaka-saMkaradoSa dUra karake stuti kahate haiM : kara mohajaya jJAnasvabhAvaru , adhika jAne aatmaa| paramArtha vijJAyaka puruSa ne, una hi jitamohI khaa|| 32 / / gAthArtha:- [ yaH tu] jo muni [ mohaM] mohako [ jitvA ] jItakara [ AtmAnam ] apane AtmAko [ jJAnasvabhAvAdhikaM] jJAnasvabhAvake dvArA anyadravyabhAvoMse adhika [ jAnAti ] jAnatA hai [ taM sAdhuM ] usa muniko [ paramArthavijJAyakAH] paramArthake jAnane vAlA [ jitamohaM] jitamoha [bruvanti ] kahate haiN| TaMkotkIrNa = pattharameM korI mUrtike jaise ekAkAra jaisA kA vaisA sthit| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga yo hi nAma phaladAnasamarthatayA prAdurbhUya bhAvakatvena bhavantamapi dUrata eva tadanuvRtterAtmano bhAvyasya vyAvartanena haThAnmohaM nyakkRtyoparatasamastabhAvyabhAvakasaGkaradoSatvenaikatve TaGkotkIrNaM vizvasyApyasyopari taratA pratyakSodyotatayA nityamevAntaHprakAzamAnenAnapAyinA svataHsiddhena paramArthasatA bhagavatA jJAnasvabhAvena dravyAntarasvabhAvabhAvibhyaH sarvebhyo bhAvAntarebhyaH paramArthato'tiriktamAtmAnaM saJcetayate sa khalu jitamoho jina iti dvitIyA nishcystutiH| ___ evameva ca mohapadaparivartanena rAgadveSakrodhamAnamAyAlobhakarmanokarmamanovacanakAyasUtrANyekAdaza paJcAnAM zrotracakSurdhANarasanasparzanasUtrANA-mindriyasUtreNa pRthagvyAkhyAta- tvaadvyaakhyeyaani| anayA dishaanyaanypyuuhyaani| atha bhAvyabhAvakabhAvAbhAvena TIkA:- mohakarma phala denekI sAmarthyase pragaTa udayarUpa hokara bhAvakapanese pragaTa hotA hai tathApi tadanusAra jisakI pravRtti hai aisA jo apanA AtmA-bhAvya, usako bhedajJAnake bala dvArA dUrase hI alaga karanese isaprakAra balapUrvaka mohakA tiraskAra karake, samasta bhAvyabhAvaka-saMkaradoSa dUra ho jAnese ekatvameM TaMkotkIrNa (nizcala) aura jJAnasvabhAvake dvArA anyadravyoMke svabhAvoMse honevAle sarva anyabhAvoMse paramArthataH bhinna apane AtmAko jo (muni) anubhava karate haiM ve nizcayase jitamoha jina (jisane mohako jItA hai) haiN| kaisA hai vaha jJAnasvabhAva ? samasta lokake Upara tiratA huA, pratyakSa udhotarUpase sadA aMtaraMgameM prakAzamAna, avinAzI, apanese hI siddha aura paramArtharUpa aisA bhagavAna jJAnasvabhAva hai| isaprakAra bhAvyabhAvaka bhAvake saMkaradoSako dUra karake dUsarI nizcayastuti hai| isa gAthAsUtrameM eka mohakA hI nAma liyA hai; usameM 'moha' padako badalakara usake sthAnapara rAga, dveSa, krodha, mAna, mAyA, lobha, karma, nokarma, mana, vacana, kAya rakhakara gyAraha sUtra vyAkhyAnarUpa karanA aura zrotra, cakSu, ghrANa, rasana, sparzana-ina satroMko iMdriyasatrake dvArA alaga vyAkhyAnarUpa karanA; isaprakAra solaha satroM ko bhinna bhinna vyAkhyAnarUpa karanA aura isa upadezase anyabhI vicAra lenaa| bhAvArtha:- bhAvaka mohake anusAra pravRti karanese apanA AtmA bhAvyarUpa hotA hai use bhedajJAnake balase bhinna anubhava karanevAle jitamoha jina haiN| yahA~ aisA Azaya hai ki zreNI car3hate hue mohakA udaya anubhavameM na rahe aura jo apane balase upazamAdi karake AtmAnubhava karatA hai use jitamoha kahA hai; yahA~ mohako jItA hai; usakA nAza nahIM huA hai| pA~ca aba , bhAvyabhAvaka bhAvake abhAvase nizcayastuti kahate haiM :-- Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 70 jidamohassa du jaiyA khINo moho havejja saahuss| taiyA hu khINamoho bhaNNadi so nnicchyvihiN|| 33 / / jitamohasya tu yadA kSINo moho bhvetsaadhoH| tadA khalu kSINamoho bhaNyate sa nishcyvidbhiH|| 33 / / iha khalu pUrvaprakrAntena vidhAnenAtmano mohaM nyakkRtya yathoditajJAnasvabhAvAtiriktAtmasaJcetanena jitamohasya sato yadA svabhAvabhAvabhAvanAsauSThavAvaSTambhAttatsantAnAtyantavinAzena punaraprAdurbhAvAya bhAvaka: kSINo mohaH syAttadA sa eva bhAvyabhAvakabhAvAbhAvenaikatve TaGkotkIrNa paramAtmAnamavApta: kSINamoho jina iti tRtIyA nishcystutiH| evameva ca mohapadaparivartanena rAgadveSakrodhamAnamAyAlobhakarmanokarmamano vacanakAya -zrotracakSurghANarasanasparzanasUtrANi SoDaza vyaakhyeyaani| anayA dishaanyaanypyuuhyaani| jitamoha sAdhupuruSa kA jaba, moha kSaya ho jAya hai| paramArtha vijJAyaka puruSa, kSINamoha taba unako kahe / / 33 / / gAthArtha:- [ jitamohasya tu sAdhoH] jisane mohako jIta liyA hai, aise sAdhuke [ yadA] jaba [kSINa: mohaH ] moha kSINa hokara sattAmeMse naSTa [bhavet ] ho [tadA] taba [ nizcayavidbhiH ] nizcayake jAnanevAle [ khalu ] nizcayase [ saH] usa sAdhuko [ kSINamohaH ] 'kSINamoha' nAmase [ bhaNyate ] kahate haiN| TIkA:- isa nizcayastutimeM pUrvokta vidhAnase AtmAmeMse mohakA tiraskAra karake, pUrvokta jJAnasvabhAvake dvArA anyadravyase adhika AtmAkA anubhava karanese jo jitamoha huA hai, use jaba apane svabhAvabhAvakI bhAvanAkA bhalIbhA~ti avalaMbana karane se mohakI saMtatikA aisA AtyaMtika vinAza ho ki phira usakA udaya na ho-isa prakAra bhAvakarUpa moha kSINa ho, taba (bhAvaka mohakA kSaya honese AtmAke vibhAvarUpa bhAvyabhAvakA abhAva hotA hai, aura isaprakAra) bhAvyabhAvaka bhAvakA abhAva honese ekatva honese TaMkotkIrNa (nizcala) paramAtmAko prApta huA vaha 'kSINamoha jina' kahalAtA hai| yaha tIsarI nizcayastuti hai| yahA~ bhI pUrva kathanAnusAra 'moha' padako badalakara rAga, dveSa, krodha, mAna, mAyA, lobha, karma, nokarma, mana, vacana, kAya, zrotra, cakSu, ghrANa, rasana, sparza-ina padoMko rakhakara solaha sutroMkA vyAkhyAna karanA aura isaprakArake upadezase anya bhI vicAra lenaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga 71 (zArdUlavikrIDita) ekatvaM vyavahArato na tu punaH kAyAtmanornizcayAnuH stotra vyavahArato'sti vapuSaH stutyA na tttttvtH| stotraM nizcayatazcito bhavati citstutyaiva saivaM bhavennAtastIrthakarastavottarabalAdekatvamAtmAGgayoH / / 27 / / (mAlinI) iti paricitatattvairAtmakAyaikatAyAM nyvibhjnyuktyaatyntmucchaaditaayaam| avatarati na bodho bodhamevAdya kasya svarasarabhasakRSTaH prasphuTanneka ev|| 28 / / bhAvArtha:-sAdhu pahale apane balase upazama bhAvake dvArA mohako jItakara, phira jaba apanI mahA sAmarthyase mohako sattAmeMse naSTa karake jJAnasvarUpa paramAtmAko prApta hote haiM taba ve kSINamoha jina kahalAte haiN| aba yahA~ isa nizcaya-vyavahArarUpa stutike arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [kAyAtmanoH vyavahArataH ekatvaM] zarIra aura AtmAke vyavahAranayase ekatva hai [tu punaH ] kintu [ nizcayAt na] nizcayanayase nahIM hai; [vapuSaH stutyA nuH stotraM vyavahArataH asti ] isaliye zarIrake stavanase AtmA-puruSakA stavana vyavahAranayase huA kahalAtA hai, [ tattvata: tat na] nizcayanayase nahIM; [ nizcayata:] nizcayase to [ citstutyA eva ] caitanyake stavanase hI [citaH stotraM bhavati] caitanyakA stavana hotA hai| [ sA evaM bhavet ] usa caitanyakA stavana yahA~ jitendriya, jitamoha, kSINamoha-ityAdirUpase kahA vaisA hai| [ataH tIrthakara- stavottarabalAt ] ajJAnIne tIrthaMkarake stavanakA jo prazna kiyA thA usakA isaprakAra nayavibhAgase uttara diyA hai; jisake balase yaha siddha huA ki [ Atma-aGgayoH ekatvaM na ] AtmA aura zarIrameM nizcayase ekatva nahIM hai|| 27 / / aba phira, isa arthake jAnanese bhedajJAnakI siddhi hotI hai isa arthakA sUcaka kAvya kahate haiM:-- zlokArtha:- [paricita-tattvaiH ] jinhoMne vastuke yathArtha svarUpako paricayarUpa kiyA hai aise munioMne [Atma-kAya-ekatAyAM] jaba AtmA aura zarIrake ekatva ko [iti naya-vibhajana-yuktyA] isaprakAra nayavibhAgakI yuktike dvArA [atyantam ucchAditAyAm ] jar3amUlase ukhAr3a pheMkA hai- usakA atyaMta niSedha kiyA hai, taba apane [ sva-rasa-rabhasa-kRSTaH prasphuTan ekaH eva ] nijarasake vegase AkRSTa hue pragaTa honevAle ekasvarUpa hokara [ kasya ] kisI puruSako vaha [ bodhaH ] jJAna [ adya eva] tatkAla hI [ bodhaM ] yathArthapaneko [na avatarati ] prApta na hogA ? avazya hI hogaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 72 ityprtibuddhoktiniraasH| evamayamanAdimohasantAnanirUpitAtmazarIraikatvasaMskAratayAtyantamapratibuddho'pi prasabhojjRmbhitatattvajJAnajyotirnetravikArIva prakaTodghATitapaTalaSTasitipratibuddhaH ? sAkSAt draSTAraM svaM svayameva hi vijJAya zraddhAya ca taM caivAnucaritukAmaH svAtmArAmasyAsyAnyadravyANAM pratyAkhyAnaM kiM syAditi pRcchannitthaM vAcyaH savve bhAve jamhA paccakkhAI pare tti nnaaduunnN| tamhA paccakkhANaM NANaM NiyamA muNedavvaM / / 34 / / sarvAn bhAvAn yasmAtpratyAkhyAti parAniti jnyaatvaa| tasmAtpratyAkhyAnaM jJAnaM niyamAt jnyaatvym||34 / / bhAvArtha:-nizcaya-vyavahAranayake vibhAgase AtmAkA aura parakA atyaMta bheda batAyA hai; use jAnakara, aisA kauna puruSa hai ki jise bhedajJAna na ho ? hotA hI hai; kyoMki jaba jJAna apane svarasase svayaM apane svarUpako jAnatA hai, taba avazya hI vaha jJAna apane AtmAko parase bhinna hI batalAtA hai| koI dIrghasaMsArI hI ho to usakI yahA~ koI bAta nahIM hai|| 28 / / isaprakAra, apratibuddhane jo yaha kahA thA ki -" hamArA to yaha nizcaya hai ki zarIra hI AtmA hai", usakA nirAkaraNa kiyaa| isaprakAra yaha ajJAnI jIva anAdikAlIna mohake saMtAnase nirUpita AtmA aura zarIrake ekatvake saMskArapase atyaMta apratibuddha thA vaha aba tattvajJAnasvarUpa jyotike pragaTa udaya honese netrake vikArakI bhA~ti (jaise kisI puruSakI A~khoMmeM vikAra thA taba use varNAdika anyathA dIkhate the aura jaba netra vikAra dUra ho gayA taba ve jyoMke tyoM-dikhAI dene lage, isIprakAra) paTala samAna AvaraNakarmoMke bhalI bhA~ti ughar3a jAnese pratibuddha ho gayA aura sAkSAt draSTA Apako apanese hI jAnakara tathA zraddhAna karake usIkA AcaraNa karanekA icchuka hotA huA pUchatA hai ki 'isa AtmArAmako anya dravyoMkA pratyAkhyAna (tyAganA) kyA hai ?' usako AcArya isa prakAra kahate haiM :-- saba bhAva para hI jAna , pratyAkhyAna bhAvoMkA kre| isase niyamase jAnanA ki, jJAna pratyAkhyAna hai||34|| gAthArtha:- [yasmAt ] jisase [ sarvAn bhAvAn ] 'apane atirikta sarva padArthoMko [parAn ] para haiM' [ iti jJAtvA] aisA jAnakara [ pratyAkhyAti] pratyAkhyAna karatA hai, [tasmAt ] usase, [ pratyAkhyAnaM] pratyAkhyAna [jJAnaM] jJAna hI hai [ niyamAt ] aisA niyamase [ jJAtavyam ] jaannaa| apane jJAnameM tyAgarUpa avasthA hI pratyAkhyAna hai, dUsarA kucha nhiiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga yato hi dravyAntarasvabhAvabhAvino'nyAnakhilAnapi bhAvAn bhagavajjJAtRdravyaM svasvabhAvabhAvAvyApyatayA paratvena jJAtvA pratyAcaSTe, tato ya eva pUrvaM jAnAti sa eva pazcAtpratyAcaSTe, na punaranya ityAtmani nizcitya pratyAkhyAnasamaye pratyAkhyeyopAdhimAtrapravartitakartRtvavyapadezatve'pi paramArthenAvyapadezyajJAnasvabhAvAdapracyavanAt pratyAkhyAnaM jnyaanmevetynubhvniiym| atha jJAtuH pratyAkhyAne ko dRSTAnta ityata Aha jaha NAma ko vi puriso paradavvamiNaM ti jANiduM cydi| taha savve parabhAve NAUNa vimuMcade NANI / / 35 / / yathA nAma ko'pi puruSa: paradravyamidamiti jJAtvA tyjti| tathA sarvAn parabhAvAn jJAtvA vimuJcati jJAnI / / 35 / / 73 TIkA:- yaha bhagavAna jJAtA - dravya ( AtmA ) hai vaha anyadravyake svabhAvase hone vAle anya samasta parabhAvoMko, unake apane svabhAvabhAvase vyApta na honese pararUpa jAnakara, tyAga detA hai; isaliye jo pahale jAnatA hai vahI bAda meM tyAga karatA hai, anya to koI tyAga karanevAlA nahIM hai - isaprakAra AtmAmeM nizcaya karake, pratyAkhyAna ke ( tyAgake ) samaya pratyAkhyAna karane yogya parabhAvakI upAdhimAtrase pravartamAna tyAga ke kartRtvakA nAma (AtmAko ) honepara bhI, paramArthase dekhA jAye to parabhAvake tyAga - kartRtvakA nAma apaneko nahIM hai, svayaM to isa nAmase rahita hai kyoMki jJAnasvabhAvase svayaM chUTA nahIM hai, isaliye pratyAkhyAna jJAna hI hai - aisA anubhava karanA cAhiye / bhAvArtha:-AtmAko parabhAvake tyAgakA kartRtva hai vaha nAmamAtra hai| yaha svayaM to jJAnasvabhAva hai| paradravyako para jAnA, aura phira parabhAvakA grahaNa na karanA vahI tyAga hai| isaprakAra, sthira huA jJAna hI pratyAkhyAna hai, jJAna ke atirikta dUsarA koI bhAva nahIM hai| aba yahA~ yaha prazna hotA hai ki jJAtAkA pratyAkhyAna, jJAna hI kahA hai to usakA dRSTAMta kyA hai ? usake uttarameM dRSTAMta - dASTatarUpa gAthA kahate haiM: ye aura kA hai jAnakara, paradravyako ko nara taje / tyoM aura ke haiM jAnakara, parabhAva jJAnI parityaje / / 35 / / gAthArtha:- [ yathA nAma ] jaise lokameM [ kaH api puruSaH ] koI puruSa [ paradravyam idam iti jJAtvA ] paravastuko 'yaha paravastu hai' aisA jAne to aisA jAnakara [ tyajati ] paravastukA tyAga karatA hai, [ tathA ] usIprakAra [jJAnI ] jJAnI puruSa [ sarvAn ] samasta [ parabhAvAn ] paradravyoMke bhAvoMko [ jJAtvA ] 'yaha parabhAva hai ' aisA jAnakara [ vimuJcati ] unako chor3e detA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 74 yathA hi kazcitpuruSaH sambhrAntyA rajakAtparakIyaM cIvaramAdAyAtmIya- pratipattyA paridhAya zayAna: svayamajJAnI sannanyena tadaJcalamAlambya balAnnagnIkriyamANo maMkSu pratibudhyasvArpaya parivartitametadvastraM mAmakamityasakRdvAkyaM zRNvannakhilaizcikaiH suSTu parIkSya nizcitametatparakIyamiti jJAtvA jJAnI san muJcati tacIvaramacirAt, tathA jJAtApi sambhrAntyA parakIyAnbhAvAnAdAyAtmIyapratipa-tyAtmanyadhyAsya zayAna: svayamajJAnI san guruNA parabhAvavivekaM kRtvaikI kriyamANo maMkSu pratibudhyasvaika: khalvayamAtmetyasakRcchautaM vAkyaM zRNvannakhilaizcidai : suSTu parIkSya nizcitamete parabhAvA iti jJAtvA jJAnI san muJcati srvaanprbhaavaanciraat| TIkA:-jaise koI puruSa dhobIke gharase bhramavaza dUsarekA vastra lAkara, use apanA samajhakara or3hakara so rahA hai aura apane Apa hI ajJAnI (-yaha vastra dUsarekA hai aise jJAna se rahita) ho rahA hai; (kintu) jaba dUsarA vyakti usa vastrakA chora ( pallA) pakar3akara khIMcatA hai aura use nagna kara kahatA hai ki 'tU zIghra jAga, sAvadhAna ho, yaha merA vastra badalemeM AgayA hai, yaha merA hai so mujhe dede', taba bAraMbAra kahe gaye isa vAkyako sunatA huA vaha, ( usa vastrake) sarva cihnoMse bhalIbhA~ti parIkSA karake, "avazya yaha vastra dUsarekA hI hai' aisA jAnakara, jJAnI hotA huA, usa (dUsareke) vastrako zIghra hI tyAga detA hai| isIprakAra-jJAtA bhI bhramavaza paradravyake bhAvoMko grahaNa karake, unheM apanA jAnakara, apanemeM ekarUpa karake so rahA hai aura apane Apa ajJAnI ho rahA hai; jaba zrI garu parabhAvakA viveka (bhedajJAna) karake use eka AtmabhAvarUpa karate haiM aura kahate haiM ki 'tU zIghra jAga, sAvadhAna ho, yaha terA AtmA vAstavameM eka (jJAnamAtra) hI hai, (anya sarva paradravyake bhAva haiM), ' taba bAraMbAra kahe gaye isa Agamake vAkyako sunatA huA vaha, samasta (sva-parake) cihnoMse bhalIbhA~ti parIkSA karake, 'avazya yaha parabhAva hI haiM, ( maiM eka jJAnamAtra hI hU~)' yaha jAnakara, jJAnI hotA huA , sarva parabhAvoMko tatkAla chor3a detA hai| bhAvArtha:-jabataka paravastuko bhUlase apanI samajhatA hai tabhI taka mamatva rahatA hai; aura jaba yathArtha jJAna hone se paravastu ko dUsare kI jAnatA hai taba dUsare kI vastumeM mamatva kaise rahegA ? arthAt nahIM rahe yaha prasiddha hai| aba isI artha kA sUcaka kalazarUpa kAvya kahate haiM :-- Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.Atma Dharma.com for updates pUrvaraMga ( mAlinI ) avatarati na yAvad vRttimtyntvegaadnvmprbhaavtyaagdRssttaantdRssttiH| jhaTiti sakalabhAvairanyadIyairvimuktA svymiymnubhuutistaavdaavirbbhuuv|| 29 / / atha kathamanubhUteH parabhAvaviveko bhUta ityAzaGkya bhAvakabhAvavivekaprakAramAha tthi mama ko vimoho bujjhadi uvaoga eva ahamekko / taM mohaNimmamattaM samayassa viyANayA beMti / / 36 / / nAsti mama ko'pi moho budhyate upayoga evAhameka: / taM mohanirmamatvaM samayasya vijJAyakA bruvanti / / 36 / / zlokArtha:- [ apara-bhAva - tyAga - dRSTAnta-dRSTi: ] yaha parabhAvake tyAgake dRSTAnta kI dRSTi, [anavam atyanta-vegAt yAvat vRttim na avatarati ] purAnI na ho isaprakAra atyaMta vegase jabataka pravRttiko prApta na ho, [ tAvat] usase pUrva hI [jhaTiti ] tatkAla [ sakala - bhAvaiH anyadIyaiH vimuktA ] sakala anyabhAvoMse rahita [ svayam iyam anubhUtiH ] svayaM hI yaha anubhUti to [ AvirbabhUva ] pragaTa ho jAtI hai| bhAvArtha:-yaha parabhAvake tyAgakA dRSTAMta kahA usapara dRSTi par3e usase pUrva, samasta anyabhAvoMse rahita apane svarUpakA anubhavato tatkAla ho gayA; kyoMki yaha prasiddha hai ki vastuko parakI jAna leneke bAda mamatva nahIM rahatA / / 29 / / aba, 'isa anubhUtise parabhAvakA bhedajJAna kaise huA ?' aisI AzaMkA karake, pahale to jo bhAvakabhAva - mohakarmake udayarUpa bhAva, usake bhedajJAnakA prakAra kahate haiM: kucha moha vo merA nahIM, upayoga kevala eka hai| isa jJAnako jJAyaka samayake, mohanirmamatA kahe / / 36 / / 75 *gAthArtha:- [ budhyate ] jo yaha jAne ki [ mohaH mama kaH api nAsti ] 'moha merA koI bhI (saMbaMdhI ) nahIM hai, [ eka: upayogaH eva aham ] eka upayoga hI maiM hU~'[taM ] aise jAnane ko [ samayasya ] siddhAMtake athavA svapara svarUpake [ vijJAyakA: ] jAnanevAle [ mohanirmamatvaM ] mohase nirmamatva [ bruvanti ] kahate haiN| / * isa gAthAkA dUsarA artha yaha bhI hai ki: - ' kiMcitamAtra moha merA nahIM hai, maiM eka hU~' aisA upayoga hI ( - AtmA hI ) jAne, usa upayogako (-AtmAko ) samayake jAnanevAle mohake prati nirmala ( mamatA rahita ) kahate haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 76 iha khalu phaladAnasamarthatayA prAdurbhUya bhAvakena satA pudgaladravyeNAbhi-nirvartyamAnaSTaGkotkIrNaikajJAyakasvabhAvabhAvasya paramArthata: parabhAvena bhAvayitumazakyatvAtkatamo'pi na nAma mama moho'sti| kiJcetatsvayameva ca vizvaprakAzacaMcuravikasvarAnavaratapratApasampadA cicchaktimAtreNa svabhAvabhAvena bhagavAnAtmaivAvabudhyate yatkilAhaM khalvekaH tataH samastadravyANAM parasparasAdhAraNAvagAhasya nivArayitumazakyatvAt majjitAvasthAyAmapi dadhikhaNDAvasthAyAmiva parisphuTasvadamAnasvAdabhedatayA mohaM prati nimamatvo'smi, sarvadaivAtmaikatvagatatvena samayasyaivameva sthittvaat| itItthaM bhAvakabhAvaviveko bhuutH| TIkA:-nizcayase, ( yaha mere anubhavameM) phaladAnakI sAmarthyase pragaTa hokara bhAvakarUpa honevAle jo pudgaladravyase racita moha merA kucha nahIM lagatA, kyoMki TaMkotkIrNa eka jJAyakasvabhAvabhAvakA paramArthase parake bhAva dvArA *bhAnA azakya hai| aura yahA~ svayameva, vizvako (samasta vastuoMko) prakAzita karane meM catura aura vikAsarUpa aisI, niraMtara zAzvat pratApasaMpattiyukta hai; aisA caitanyazaktimAtra svabhAvabhAvake dvArA, bhagavAna AtmA hI jAnatA hai ki-paramArthase maiM eka hU~ isaliye, yadyapi samasta dravyoMke paraspara sAdhAraNa avagAhakA ( -ekakSetrAvagAhakA) nivAraNa karanA azakya honese merA AtmA aura jar3a, zrIkhaMDakI bhA~ti, ekameka ho rahe haiM tathApi, zrIkhaMDakI bhA~ti, spaSTa anubhavameM Ane vAle svAdake bhedake kAraNa, maiM mohake prati nirmama hI hU~; kyoMki sadA apane ekatvameM prApta honese samaya (AtmapadArtha athavA pratyeka padArtha) jyoMkA tyoM hI sthita rahatA hai| (dahI aura zakkara milAnese zrIkhaMDa banatA hai usameM dahI aura zakkara eka jaise mAlUma hote haiM tathApi pragaTarUpa khaTTe-mIThe svAdake bhedase bhinna bhinna jAne jAte haiM; isIprakAra dravyoMke lakSaNabhedase jar3a-cetanake bhinna bhinna svAdake kAraNa jJAta hotA hai ki mohakarmake udayakA svAda rAgAdika hai vaha caitanyake nijasvabhAvake svAdase bhinna hI hai|) isaprakAra bhAvakabhAva jo mohakA udaya usase bhedajJAna huvaa| bhAvArtha:-yaha mohakarma jar3a pudgaladravya hai; usakA udaya kaluSa ( malina) bhAvarUpa hai; vaha bhAva bhI, mohakarmakA bhAva honese, pudgalakA hI vikAra hai| yaha bhAvakakA bhAva jaba caitanyake upayogake anubhavameM AtA hai taba upayoga bhI vikArI hokara rAgAdirUpa malina dikhAI detA hai| jaba usakA bhedajJAna ho ki 'caitanyakI zaktikI vyakti to jJAnadarzanopayogamAtra hai aura yaha kaluSatA rAga-dveSamoharUpa hai vaha dravyakarmarUpa jar3a pudgaladravyakI hai', taba bhAvakabhAva jo dravyakarmarUpa mohake bhAva usase avazya bhedajJAna hotA hai aura AtmA avazya apane caitanyake anubhavarUpa sthita hotA hai| * bhAnA = banAnA; bhAvyarUpa krnaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga 77 (svAgatA) sarvataH svarasanirbharabhAvaM cetaye svayamahaM svmihaikm| nAsti nAsti mama kazcana moha: shuddhciddhnmhonidhirsmi|| 30 / / evameva ca mohapadaparivartanena rAgadveSakrodhamAnamAyAlobhakarmanokarmamanovacanakAyazrotracakSurghANarasanasparzanasUtrANi SoDaza vyaakhyeyaani| anayA dishaanyaanypyuuhyaani| atha zeyabhAvavivekaprakAramAha aba isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate hai:--- zlokArtha:- [iha ] isa lokameM [ahaM] maiM [ svayaM] svataH hI [ ekaM svaM] apane eka AtmasvarUpakA [ cetaye] anubhava karatA hU~, [ sarvataH sva-rasa-nirbhara-bhAvaM] jo svarUpa sarvataH apane nijarasarUpa caitanyake pariNamanase pUrNa bhare hue bhAvavAlA hai; isIliye yaha [ mohaH ] moha [ mama ] merA [ kazcana nAsti nAsti ] kucha bhI nahIM lagatA arthAt isakA aura merA koI bhI sambandha nahIM hai| [zuddha-cid-ghana-maha:-nidhiH asmi ] maiM to zuddha caitanyake samUharUpa tejaHpuMjakA nidhi huuN| (bhAvabhAvakake bheda se aisA anubhava kre|)|| 30 / / isIprakAra gAthAmeM jo 'moha' pada hai use badalakara, rAga, dveSa , krodha, mAna, mAyA, lobha, karma, nokarma, mana, vacana, kAya, zrotra, cakSu , dhrANa, rasana, sparzana-ina solaha padoMke bhinna bhinna solaha gAthAsUtra vyAkhyAna karanA, aura isI upadezase anya bhI vicAra kara lenaa| aba jJeyabhAvake bhedajJAnakA prakAra kahate haiM :--- Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 78 Natthi mama dhammaAdI bujjhadi uvaoga eva ahmekko| taM dhammaNimmamattaM samayassa viyANayA beNti||37 / / nAsti mama dharmAdirbudhyate upayoga evaahmekH| taM dharmanirmamatvaM samayasya vijJAyakA bruvnti|| 37 / / amUni hi dharmAdharmAkAzakAlapudgalajIvAntarANi svarasavijRmbhitAnivAritaprasaravizvaghasmarapracaNDacinmAtrazaktikavalitatayAtyantamantarmagnAnIvAtmani prakAzamAnAni TaGkotkIrNaMkajJAyakasvabhAvatvena tattvato'ntastattvasya tadatiriktasvabhAvatayA tattvato bahistattvarUpatAM parityaktumazakyatvAnna nAma mama snti| kiJcaitatsvayameva ca nityamevopayuktastattvata evaikamanAkulamAtmAnaM kalayan bhagavAnAtmaivAvabudhyate yatkilAhaM khalveka: tataH saMvedyasaMvedakabhAvamAtropajAtetaretarasaMvalane'pi parisphuTasvadamAna dharmAdi ve mere nahIM, upayoga kevala eka hai| -isa jJAnako, jJAyaka samayake dharmanirmamatA khe|| 37 / / *gAthArtha:- [ budhyate ] yaha jAne ki [dharmAdiH ] ' yaha dharma Adi dravya [ mama nAsti ] mere kucha bhI nahIM lagate, [ ekaH upayogaH eva ] eka upayoga hI [aham ] maiM hU~'- [taM] aisA jAnane ko [ samayasya vijJAyakAH] siddhAMtake athavA svaparake svarUparUpa samayake jAnane vAle [dharmanirmamatvaM] dharmadravyake prati nirmamatva [bruvanti ] jAnate haiM---kahate haiN| TIkA:- apane nijarasase jo pragaTa huI hai, jisakA vistAra anivAra hai tathA samasta padArthoM ko grasita karane kA jisakA svabhAva hai aisI pracaMDa cinmAtrazaktike dvArA grAsIbhUta kiye jAne se, mAnoM atyaMta aMtarmagna ho rahe hoM-jJAnameM tadAkAra hokara DUba rahe hoM isaprakAra AtmAmeM prakAzamAna yaha dharma, adharma, AkAza, kAla , pudgala , anya jIva-ye samasta paradravya mere saMbaMdhI nahIM haiM; kyoMki TaMkotkIrNa eka jJAyakasvabhAvatvase paramArthataH aMtaraMgatattva to maiM hU~ aura ve paradravya mere svabhAvase bhinna svabhAvavAle honese paramArthataH bAhyatattvarUpatA ko chor3ane ke liye asamartha haiM (kyoMki ve apane svabhAvakA abhAva karake jJAnameM praviSTa nahIM hote) / aura yahA~ svayameva, (caitanyameM) nitya upayukta aura paramArthase eka, anAkula AtmAkA anubhavakaratA huA bhagavAna AtmA hI jAnatA hai ki-maiM pragaTa nizcayase eka hI hU~, jJeyajJAyakabhAvamAtrase utpanna paradravyoM ke sAtha paraspara milana honepara bhI, pragaTa svAdameM Ate * isa gAthAkA artha aisA bhI hotA hai:--'dharma Adi dravya mere nahIM haiM, maiM eka hU~' aisA upayoga hI jAne , usa upayogako samayake jAnanevAle dharma prati nirmama kahate haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.Atma Dharma.com for updates pUrvaraMga svAbhAvabhedatayA prati nirmamatvo'smi, dharmAdharmAkAzakAlapudgalajIvAntarANi sarvadaivAtmaikatvagatatvena samayasyaivameva sthittvaat| itItthaM jJeyabhAvaviveko bhUtaH / ( mAlinI ) iti sati saha sarvairanyabhAvairviveke svayamayamupayogo bibhrdaatmaanmekm| prakaTitaparamArthairdarzanajJAnavRttaiH kRtapariNatirAtmArAma eva prvRttH|| 31 / / darzanajJAnacAritrapariNatasyAsyAtmanaH athaivaM bhavatItyAvedayannupasaMharati kIdRk svarUpasaJcetanaM ahamekko khalu suddho daMsaNaNANamaio sadAruvI / Na vi asthi majjha kiMci vi aNNaM paramANumettaM pi / / 38 / / 79 huye svabhAvake kAraNa dharma, adharma, AkAza, kAla, pudgala aura anya jIvoMke prati maiM nirmama hU~; kyoMki sadA hI apane ekatvameM prApta honese samaya ( AtmapadArtha athavA pratyeka padArtha) jyoMkA tyoM hI sthita rahatA hai; ( apane svabhAvako koI nahIM chor3atA ) / isaprakAra jJeyabhAvoM se bhedajJAna huA / yahA~ isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha :- [iti ] isaprakAra pUrvoktarUpase bhAvakabhAva aura jJeyabhAvoM se bhedajJAna honepara jaba [ sarvaiH anyabhAvaiH saha viveke sati ] sarva anyabhAvoMse bhinnatA huI taba [ ayaM upayogaH] yaha upayoga [ svayaM ] svayaM hI [ ekaM AtmAnam] apane eka AtmAko hI [ bibhrat ] dhAraNa karatA huA, [ prakaTitaparamArtheH darzanajJAnavRttaiH kRtapariNatiH ] jinakA paramArtha pragaTa huA hai aise darzanajJAnacAritrase jisane pariNati kI hai aisA, [Atma- ArAme eva pravRttaH ] apane AtmArUpI bAga ( krIr3Avana) meM pravRtti karatA hai, anyatra nahIM jaataa| bhAvArtha:-sarva paradravyoMse tathA unase utpanna hue bhAvoMse jaba bheda jAnA taba upayogake ramaNake liye apanA AtmA hI rahA, anya ThikAnA nahIM rahA / isaprakAra darzanajJAna - cAritra ke sAtha ekarUpa huA vaha AtmA meM hI ramaNa karatA hai aisA jaannaa|| 31 / / maiM eka, zuddha, sadA arUpI, jJAnadRga hU~ yathArtha se| kucha anya vo merA tanika, paramANumAtra nahI are ! / / 38 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 80 ahameka: khalu zuddho darzanajJAnamayaH sdaa'ruupii| nApyasti mama kinycidpynytprmaannumaatrmpi||38 / / ___ yo hi nAmAnAdimohonmattatayAtyantamapratibuddhaH san nirviNNena guruNAnavarataM pratibodhyamAnaH kathaJcanApi pratibudhya nijakaratalavinyasta-vismRtacAmIkarAva - lokananyAyena paramezvaramAtmAnaM jJAtvA zraddhAyAnucarya ca samyagekAtmArAmo bhUta: sa khalvahamAtmAtmapratyakSaM cinmAtraM jyotiH, samastakramAkramapravartamAnavyAvahArika bhAvaizcinmAtrAkAreNAbhidyamAnatvAdekaH, nArakAdijIvavizeSAjIvapuNyapApAnavasaMvaranirjarAbandhamokSalakSaNavyAvahArika-navatattvebhyaSTotkIrNekajJAyakasvabhAvabhAvenAtyantaviviktatvAcchuddhaH, cinmAtratayA sAmAnyavizeSopayogAtmakatAnatikramaNAdarzanajJAnamayaH, sparza-rasagandhavarNanimittasaMvedanapariNatatve'pi sparzAdirUpeNa svayamapariNamanAtparamArthataH aba, isaprakAra darzanajJAnacAritrasvarUpa pariNata AtmAko svarUpakA saMcetana kaise hotA hai yaha kahate hue AcArya isa kathanako sameTate haiM:--- gAthArtha:- darzanajJAnacAritrarUpa pariNata AtmA yaha jAnatA hai ki--- [ khalu ] nizcayase [ aham ] maiM [ eka:] eka hU~, [zuddhaH ] zuddha hU~, [ darzanajJAnamayaH] darzanajJAnamaya hU~, [ sadA arUpI] sadA arUpI hU~; [ kiJcit api anyat ] kiMcitmAtra bhI anya paradravya [ paramANumAtram api] paramANumAtra bhI [ mama na api asti ] merA nahIM hai yaha nizcaya hai| TIkA:-jo, anAdi moharUpa ajJAnase unmattatAke kAraNa atyaMta apratibuddha thA aura virakta guruse niraMtara samajhAye jAnepara jo kisI prakAra se samajhakara, sAvadhAna hokara, jaise koI (puruSa) muTThImeM rakhe hue soneko bhUla gayA ho aura phira smaraNa karake usa soneko dekhe isa nyAyase, apane paramezvara (sarva sAmarthya ke dhAraka) AtmAko bhUla gayA thA use jAnakara, usakA zraddhAna kara aura usakA AcaraNa karake (-usameM tanmaya hokara) jo samyak prakArase eka AtmArAma huA, vaha maiM aisA anubhava karatA hU~ ki--maiM caitanyamAtra jyotirUpa AtmA hU~ ki jo mere hI anubhavase pratyakSa jJAta hotA hai; cinmAtra AkArake kAraNa maiM samasta kramarUpa tathA akramarUpa pravartamAna vyAvahArika bhAvoMse bhedarUpa nahIM hotA isaliye maiM eka hU~; nara, nAraka Adi jIvake vizeSa; ajIva , puNya , pApa, Asrava, saMvara, nirjarA, baMdha aura mokSasvarUpa jo vyAvahArika nava tattva haiM unase , TaMkotkIrNa eka jJAyakasvabhAvarUpa bhAvake dvArA, atyaMta bhinna hU~ isaliye maiM zuddha hU~; cinmAtra honese sAmAnya-vizeSa upayogAtmakatAkA ullaMghana nahIM karatA isaliye maiM darzanajJAnamaya hU~; sparza, rasa, gaMdha, varNa jisakA nimitta hai aise saMvedanarUpa pariNamita honepara bhI sparzAdirUpasvayaM Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga sadaivArUpI, iti pratyagayaM svarUpaM saJcetayamAnaH prtpaami| evaM pratapatazca mama bahirvicitrasvarUpa-sampadA vizve parisphuratyapi na kiJcanApyanyatparamANumAtramapyAtmIyatvena pratibhAti yadbhAvakatvena jJeyatvena caikIbhUya bhUyo mohamudbhAvayati, svarasata evApunaHprAdurbhAvAya samUlaM mohamunmUlya mahato jJAnodyotasya prsphurittvaat| (vasantatilakA) majjantu nirbharamamI samameva lokA Alokamucchalati zAntarase smstaaH| AplAvya vibhramatiraskariNIM bhareNa pronmagna eSa bhgvaanvbodhsindhuH|| 32 / / pariNamita nahIM huA isaliye paramArthase maiM sadA hI arUpI huuN| isaprakAra sabase bhinna aise svarUpakA anubhava karatA huA maiM pratApavaMta huuN| isaprakAra pratApavaMta vartate huve aise mujhe yadyapi ( mujhase) bAhya aneka prakArakI svarUpa-saMpadAke dvArA samasta paradravya sphurAyamAna haiM tathApi, koI bhI paradravya paramANumAtra bhI mujharUpa bhAsate nahIM ki jo mujhe bhAvakarUpa tathA jJeyarUpase mere sAtha eka hokara punaH moha utpanna kareM; kyoMki nijarasase hI mohako mUlase ukhAr3akara-punaH aMkurita na ho isaprakAra nAza karake, mahAna jJAnaprakAza mujhe pragaTa huA hai| bhAvArtha:-AtmA anAdi kAlase mohake udayase ajJAnI thA, vaha zrI guruoMke upadezase aura sva-kAlalabdhise jJAnI huA tathA apane svarUpako paramArthase jAnA ki maiM eka hU~, zuddha hU~, arUpI hU~, darzanajJAnamaya huuN| aisA jAnanese mohakA samUla nAza ho gayA, bhAvakabhAva aura jJeyabhAvase bhedajJAna huA, apanI svarUpasaMpadA anubhavameM AI; taba phira punaH moha kaise utpanna ho sakatA hai ? nahIM ho sktaa| aba, aisA jo AtmAnubhava huA usakI mahimA kahakara AcAryadeva preraNArUpa kAvya kahate haiM ki--aise jJAnasvarUpa AtmAmeM samasta loka nimagna ho jAo:--- zlokArtha:- [ eSaH bhagavAn avabodhasindhuH ] yaha jJAnasamudra bhagavAna AtmA [vibhrama-tiraskariNI bhareNa AplAvya ] vibhramarUpI Ar3I cAdarako samUlatayA Dubokara (dUra karake) [pronmagnaH ] svayaM slga pragaTa huA hai; [amI samastAH lokAH] isaliye aba samasta loka [zAntarase ] usake zAMta rasameM [ samam eva ] eka sAtha hI [nirbharam ] atyanta [ majjantu] magna ho jAo jo zAMta rasa [ Alokam ucchalati] samasta loka paryaMta uchala rahA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra bhAvArtha:-jaise samudrake Ar3e kucha Aye to jala dikhAI nahIM detA aura jaba vaha Ar3a dUra ho jAye taba jala pragaTa hotA hai; vaha pragaTa honepara, logoMko preraNAyogya hotA hai ki 'isa jalameM sabhI loga snAna karo'; isIprakAra yaha AtmA vibhramase AcchAdita thA taba usakA svarUpa dikhAI nahIM detA thA ; aba vibhrama dUra ho jAne se yathAsvarUpa (jyoMkA tyoM svarUpa) pragaTa ho gayA; isaliye 'aba usake vItarAga vijJAnarUpa zAMtarasameM eka hI sAtha sarva loka magna hoo' isaprakAra AcAryadevane preraNA kI hai| athavA isakA artha yaha bhI hai ki jaba AtmAkA ajJAna dara hotA hai aura kevalajJAna pragaTa honepara samasta lokameM rahanevAle padArtha eka hI samaya jJAnameM jhalakate haiM use samasta loka dekho|| 32 / / isaprakAra isa samayaprAbhRtagraMthakI AtmakhyAti nAmaka TIkAmeM TIkAkAra ne pUrvaraMgasthala khaa| yahA~ TIkAkArakA yaha Azaya hai ki isa graMthako alaMkArase nATakarUpameM varNana kiyA hai| nATakameM pahale raMgabhUmi racI jAtI hai| vahA~ dekhane vAla, nAyaka tathA sabhA hotI hai aura nRtya (nATya , nATaka) karanevAle hote hai jo vividha prakArake svAMga rakhate haiM tathA zrRMgArAdika ATha rasoMkA rUpa dikhalAte haiN| vahA~ zrRMgAra, hAsya, raudra, karuNA, vIra, bhayAnaka, vIbhatsa aura adbhuta-yaha ATha rasa laukika rasa haiM; nATakameM inhIMkA adhikAra hai| navamA zAMtarasa hai jo ki alaukika hai; nRtyameM usakA adhikAra nahIM hai| ina rasoMke sthAyI bhAva, sAttvika bhAva, anubhAvI bhAva, vyabhicArI bhAva aura unakI dRSTi AdikA varNana rasagraMthoMmeM hai vahA~ se jAna lenaa| sAmAnyatayA rasakA yaha svarUpa hai ki jJAnameM jo jJeya AyA usameM jJAna tadAkAra huvA, usameM puruSakA bhAva lIna ho jAye aura anya jJeyakI icchA nahIM rahe so rasa hai| una ATha rasoMkA rUpa natyameM natyakAra batalAte haiM; aura unakA varNana karateM hae kavIzvara jaba anya rasako anya rasake samAna kara bhI varNana karate haiM taba anya rasakA anya rasa aMgabhUta honese tathA anyabhAva rasoMkA aMga honese, rasavat Adi alaMkArase use nRtyarUpameM varNana kiyA jAtA hai| yahA~ pahale raMgabhUmisthala khaa| vahA~ dekhane vAle to samyagdRSTi puruSa haiM aura anya mithyAdRSTi puruSoMkI sabhA hai, unako dikhalAte haiN| nRtya karane vAle jIva-ajIva padArtha haiM aura donoMkA ekapanA, kartAkarmapanA Adi unake svAMga haiN| unameM ve paraspara anekarUpa hote haiM, -ATha rasarUpa hokara pariNamana karate haiM, so vaha nRtya hai| vahA~ samyagdRSTi darzaka jIva-ajIvake bhinna svarUpa ko jAnatA hai; vaha to ina saba svAMgoMko karmakRta jAnakara zAMta rasameM hI magna hai aura mithyAdRSTi jIva-ajIvake bheda nahIM jAnate isaliye ve ina svAMgoMko hI yathArtha jAnakara unameM lIna ho jAte haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUrvaraMga itizrIsamayasAravyAkhyAyAmAtmakhyAtau pUrvaraGgaH smaaptH| unheM samyagdRSTi yathArtha svarUpa batalAkara, unakA bhrama miTAkara, unheM zAMtarasameM lIna karake samyagdRSTi banAtA hai| usakI sUcanArUpameM raMgabhUmike aMtameM AcAryane 'majjaMtu' ityAdi isa zloka kI racanA kI hai, vaha aba jIva-ajIvake svAMgakA varNana kareMge isakA sUcaka hai aisA Azaya pragaTa hotA hai| isaprakAra yahA~ taka raMgabhUmikA varNana kiyA hai| nRtyakutUhala tattvako, mariyavi dekho dhaay| nijAnaMda rasameM chako, Ana sabai chittkaay| isaprakAra [ zrImadbhagavatkuMdakuMdAcAryadevapraNIta] zrI samayasAra paramAgamakI [zrImad amRtacaMdrAcAryadevaviracita ] AtmakhyAti nAmaka TIkAmeM pUrvaraMga samApta huaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates Wan 5555555555555555555555 -1jIva-ajIva adhikAra Wan atha jIvAjIvAvekIbhUtau prvishtH| (zArdUlavikrIDita) jIvAjIvavivekapuSkaladRzA pratyAyayatpArSadAn AsaMsAranibaddhabandhanavidhidhvaMsAdvizuddha sphuttt| AtmArAmamanantadhAma mahasAdhyakSeNa nityoditaM dhIrodAttamanAkulaM vilasati jJAnaM mano haadyt|| 33 / / aba jIvadravya aura ajIvadravya-ve donoM eka hokara raMgabhUmimeM praveza karate haiN| isake ArambhameM maMgalake Azayase (kAvya dvArA) AcAryadeva jJAnakI mahimA karate haiM ki sarva vastuoMko jAnanevAlA yaha jJAna hai vaha jIva-ajIvake sarva svAMgoMko bhalIbhA~ti pahicAnatA hai| aisA (sabhI svAMgoMko jAnanevAlA) samyagjJAna pragaTa hotA hai-isa artharUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ jJAnaM ] jJAna hai vaha [ mano hAdayat ] manako AnaMdarUpa karatA huA [ vilasati] pragaTa hotA hai| vaha [ pArSadAn ] jIva-ajIvake svAMgako dakhanevAle mahApuruSoMke [ jIva-ajIva-viveka-puSkala-dRzA] jIva-ajIvake bhedako dekhanevAlI ati ujjvala nirdoSa dRSTi ke dvArA [ pratyAyayat ] bhinna dravyakI pratIti utpanna kara rahA hai| [AsaMsAra-nibaddha-bandhana-vidhi-dhvaMsAt ] anAdi saMsArase jisakA baMdhana dRr3ha ba~dhA huA hai aise jJAnAvaraNAdi karmoMke nAzase [ vizuddhaM ] vizuddha huA hai, [ sphuTat ] sphuTa huA hai-jaise phUlakI kalI khilatI hai usIprakAra vikAsarUpa hai| aura [ AtmaArAmam ] usakA ramaNa karane kA krIr3Avana AtmA hI hai, arthAt usameM anaMta jJeyoMke AkAra Akara jhalakate haiM tathApi vaha apane svarUpameM hI ramatA hai; [ anantadhAma] usakA prakAza anaMta hai; aura vaha [ adhyakSeNa mahasA nitya-uditaM ] pratyakSa tejase nitya udayarUpa hai| tathA vaha dhIra hai, udAtta (ucca) hai aura isaliye anAkula hai sarva icchAoMse rahita nirAkula hai| (yahA~ [dhIrodAttam ] dhIra , udAtta [anAkulaM] anAkula--yaha tIna vizeSaNa zAMtarUpa nRtyake AbhUSaNa jaannaa|) Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates jIva-ajIva adhikAra appANamayANaMtA mUDhA du parappavAdiNo keii| jIvaM ajjhavasANaM kammaM ca tahA pruuveNti||39 / / avare ajjhavasANesu tivvamaMdANubhAgagaM jiivN| maNNaMti tahA avare NokammaM cAvi jIvo tti|| 40 / / kammassudayaM jIvaM avare kmmaannubhaagmicchNti| tivvattaNamaMdattaNaguNehiM jo so havadi jiivo|| 41 / / jIvo kammaM uhayaM doNNi vi khalu kei jiivmicchti| avare saMjogeNa du kammANaM jiivmicchNti||42 / / evaMvihA bahuvihA paramappANaM vadaMti dummehaa| te Na paramaTThavAdI NicchayavAdIhiM nnihitttthaa|| 43 / / aisA jJAna vilAsa karatA hai| bhAvArtha:-yaha jJAnakI mahimA khii| jIva-ajIva eka hokara raMgabhUmimeM praveza karate haiM unheM yaha jJAna hI bhinna jAnatA hai| jaise nRtyameM koI svAMga dharakara Aye aura use jo yathArtharUpameM jAna le ( pahacAna le) to vaha svAMgakartA use namaskAra karake apane rUpako jaisA kA taisA hI kara letA hai usIprakAra yahA~ bhI smjhnaa| aisA jJAna samyagdRSTi puruSoMko hotA hai; mithyAdRSTi isa bhedako nahIM jaante|| 33 / / aba jIva-ajIvakA ekarUpa varNana karate haiM:--- ko mUr3ha , Atma ajAna jo, para AtmavAdI jIva hai, 'hai karma, adhyavasAna hI jIva' yoM hi vo kathanI kre|| 39 / / aru koI adhyavasAnameM anubhAga tIkSaNa-maMda jo| usako hI mAne AtmA, aru anya ko nokrmko||40|| ko anya mAne AtmA basa, karma ke hI udayako / ko tIvramaMdaguNoMsahita, karmohI ke anubhaagko|| 41 / / ko karma AtmA, ubhaya milakara jIvakI AzA dhreN| ko karmake saMyogase, abhilASa AtmA kI kareM / / 42 / / durbuddhi yoM hI aura bahuvidha , AtamA parako kahai / ve sarva nahiM paramArthavAdI, ye hi nizcayavida kahai / / 43 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra AtmAnamajAnanto mUDhAstu parAtmavAdinaH kecit| jIvamadhyavasAnaM karma ca tathA prruupynti||39 / / apare'dhyavasAneSu tIvramandAnubhAgagaM jiivm| manyante tathA'pare nokarma cApi jIva iti||40 / / karmaNa udayaM jIvamapare krmaanubhaagmicchnti| tIvratvamandatvaguNAbhyAM yaH sa bhavati jiivH|| 41 / / jIvakarmobhayaM dve api khalu kecijjiivmicchnti| apare saMyogena tu karmaNAM jiivmicchnti|| 42 / / evaMvidhA bahuvidhAH paramAtmAnaM vadanti durmedhsH| te na paramArthavAdinaH nishcyvaadibhirnirdissttaaH|| 43 / / iha khalu tadasAdhAraNalakSaNAkalanAtlIbatvenAtyantavimUDhAH santastAttvikamAtmAnamajAnanto bahavo bahudhA paramapyAtmAnamiti prlpnti| gAthArtha:- [ AtmAnam ajAnantaH ] AtmAko na jAnate hue [ parAtmavAdinaH] parako AtmA kahanevAle [ kecit mUDhAH tu] koI mUr3ha, mohI, ajJAnI to [adhyavasAnaM] adhyavasAnako [ tathA ca] aura koI [karma] karmako [jIvam prarUpayanti ] jIva kahate haiN| [apare] anya koI [ adhyavasAneSu] adhyavasAnoMmeM [ tIvramandAnubhAgagaM] tIvramaMda anubhAgagatako [jIvaM manyante ] jIva mAnate haiM [ tathA] aura [ apare] dUsare koI [ nokarma api ca] nokarmako [ jIvaH iti] jIva mAnate haiN| [apare ] anya koI [ karmaNaH udayaM ] karmake udayako [ jIvam ] jIva mAnate haiM, koI [ yaH] jo [ tIvratvamandatvaguNAbhyAM] tIvramaMdatArUpa guNoMse bhedako prApta hotA hai [ saH] vaha [ jIvaH bhavati] jIva hai' isaprakAra [ karmAnubhAgam ] karmake anubhAgako [ icchanti ] jIva icchate haiM (-mAnate haiN)| [ kecit ] koI [jIvakarmobhayaM] jIva aura karma [ dve api khalu ] donoM mile huoMko hI [ jIvam icchanti ] jIva mAnate haiM [ tu] aura [apare] anya koI [ karmaNAM saMyogena] karmake saMyogase hI [ jIvam icchanti ] jIva mAnate haiN| [ evaMvidhAH] isa prakArake tathA [bahuvidhAH] anya bhI aneka prakArake [ durmedhasaH ] durbuddhi-mithyAdRSTi jIva [ param ] parako [AtmAnaM ] AtmA [ vadanti ] kahate haiN| [te] unheM [nizcayavAdibhiH] nizcayavAdiyoMne (-satyArthavAdiyoMne ) [ paramArthavAdinaH ] paramArthavAdI ( -satyArthavaktA) [na nirdiSTAH ] nahIM kahA hai| TIkA:-isa jagatameM AtmAkA asAdhAraNa lakSaNa na jAnane ke kAraNa napuMsakatAse atyaMta vimUr3ha hote huye, tAttvika ( paramArthabhUta ) AtmAko na jAnane vAle bahuta se ajJAnI jana aneka prakAra se para ko bhI AtmA kahate haiM, bakate haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates jIva-ajIva adhikAra 87 naisargikarAgadveSakalmASitamadhyavasAnameva jIvastathAvidhAdhyavasAnAt aGgArasyeva kArSyAdatiriktatvenAnyasyAnupalabhyamAnatvAditi kecit| anAdyananta pUrvAparIbhUtAvayavaikasaMsaraNakriyArUpeNa krIDatkarmaiva jIvaH karmaNo'tiriktatvenAnyasyAnupalabhyamAnatvAditi kecit| tIvramandAnubhava-bhidyamAna durantarAgarasanirbharAdhyavasAnasantAna eva jIvastato'tiriktasyAnyasyAnupalabhyamAnatvAditi kecit| navapurANAvasthAdibhAvena pravartamAnaM nokamaiva jIvaH zarIrAdatiriktatvenAnyasyAnupalabhyamAnatvAditi kecit| vizvamapi puNyapAparUpeNAkrAman karmavipAka eva jIva: zubhAzubhabhAvAdatiriktatvenAnyasyAnupalabhyamAnatvAditi kecit| sAtAsAtarUpeNAbhivyAptasamastatIvramandatvaguNAbhyAM bhidyamAna: karmAnubhava eva jIvaH sukhaduHkhAtiriktatve- nAnyasyAnupalabhyamAnatvAditi kecit| majjitAvadubhayAtmakatvAdAtma-karmobhayameva jIvaH kAtya'taH karmaNo'tiriktatvenAnyasyAnupalabhyamAnatvAditi kecit| arthakriyAsamarthaH karmasaMyoga eva jIvaH karmasaMyogAtkhavAyA / koI to aisA kahate haiM ki svAbhAvika arthAt svayameva utpanna hue rAga-dveSa ke dvArA malina jo adhyavasAna ( arthAt mithyA abhiprAya yukta vibhAvapariNAma ) vaha hI jIva hai kyoMki jaise kAlepanase anya alaga koI koyalA dikhAI nahIM detA usIprakAra adhyavasAnase bhinna anya koI AtmA dikhAI nahIM detaa| 1 / koI kahate haiM ki anAdi jisakA pUrva avayava hai aura anaMta jisakA bhaviSyakA avayava hai aisI eka saMsaraNarUpa (bhramaNarUpa) jo kriyA hai usa rUpase krIr3A karatA huA karma hI jIva hai kyoMki karmase bhinna koI jIva dekhAI nahIM detaa| 2 / koI kahate haiM ki tIvra-maMda anubhavase bhedarUpa hote hue, duraMta (jisakA aMta dUra hai aisA) rAgarUpa rasase bhare huve adhyavasAnoMkI jo saMtati (paripATI) hI jIva hai kyoMki usase anya alaga koI jIva dikhAI nahIM detaa| 3 / koI kahatA hai ki naI aura purAnI avasthA ityAdi bhAva se pravartamAna nokarma hI jIva hai kyoMki isa zarIrase anya alaga koI jIva dikhAI nahIM detaa| 4 / koI yaha kahate haiM ki samasta lokako puNyapAparUpase vyApta karatA huA karmakA vipAka hI jIva hai kyoMki zubhAzubha bhAvase anya alaga koI jIva dikhAI nahIM detaa| 5 / koI kahatA hai ki sAtA-asAtArUpase vyApta jo samasta tIvramaMdatvaguNoMse bhedarUpa honevAlA karmakA anubhava hI jIva hai kyoMki sukha-duHkhase anya alaga koI jIva dikhAI nahIM detaa| 6 / koI kahate haiM ki zrikhaMDakI bhA~ti ubhayarUpa mile hue AtmA aura karma, donoM hI milakara jIva haiM kyoMki saMpUrNatayA karmoMse bhinna koI jIva dikhAI nahIM detaa| 7 / koI kahate haiM ki arthakriyAmeM (prayojanabhUta kriyAmeM) samartha aisA jo karmakA saMyoga vaha hI jIva hai kyoMki jaise ATha lakar3iyoMke saMyogase bhinna alaga koI palaMga dikhAI nahIM detA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 88 ivASTakASThasaMyogAdatiriktatvenAnyasyAnupalabhyamAnatvAditi kecit| evamevaMprakArA itare'pi bahuprakArAH paramAtmeti vyapadizanti durmedhasaH, kintu na te paramArthavAdibhiH paramArthavAdina iti nirdishynte| kutaHede savve bhAvA poggldvvprinnaamnnippnnnnaa| kevalijiNehiM bhaNiyA kaha te jIvo tti vRcNti||44 / / ete sarve bhAvAH pudgldrvyprinnaamnisspnnaaH| kevalijinaiNitAH kathaM te jIva ityucynte|| 44 / / isIprakAra karmoMke saMyogase anya alaga koI jIva dikhAI nahIM detaa| (ATha lakar3iyA~ milakara palaMga banA taba vaha arthakriyA meM samartha huA; isIprakAra yahA~ bhI jaannaa|) 8 / isaprakAra ATha prakAra to yaha kahe aura aise aise anya bhI aneka prakArake durbuddhi ( vividha prakArase) parako AtmA kahate haiM; paraMtu paramArthake jJAtA unheM satyArthavAdI nahIM khte| bhAvArtha:-jIva-ajIva donoM anAdikAla se aikakSetrAvagAhasaMyogarUpa mile hue haiM, aura anAdikAla se hI pudgalake saMyogase jIvakI aneka vikArasahita avasthAeM ho rahI haiN| paramArthadRSTise dekhanepara, jIva to apane caitanyatva Adi bhAvoMko nahIM chor3atA aura pudgala apane mUrtika jar3atva Adiko nahIM chodd'taa| paraMtu jo paramArthako nahIM jAnate ve saMyogase huve bhAvoMko hI jIva kahate haiM; kyoMki pudgalase bhinna paramArthase jIvakA svarUpa sarvajJako dikhAI detA hai tathA sarvajJakI paraMparAke Agamase jAnA jA sakatA hai, isaliye jinake matameM sarvajJa nahIM haiM ve apanI buddhise aneka kalpanAe~ karake kahate haiN| unameMse vedAMtI, mImAMsaka, sAMkhya, yoga, bauddha , naiyAyika, vaizeSika, cArvAka Adi matoMke Azaya lekara ATha prakAra to pragaTa kahe haiM; aura anya bhI apanI buddhise aneka kalpanAe~ karake aneka prakArase kahate haiM so unheM kahA~ taka kahA jAye ? aisA kahanevAle satyArthavAdI kyoM nahIM haiM so kahate haiM: pudgaladaraba pariNAmase, upaje hue saba bhAva ye| saba kevalIjina bhASiyA, kisa jIva rIta kaho unheM / / 44 / / gAthArtha:- [ ete] yaha pUrva kathita adhyavasAna Adi [ sarve bhAvAH] bhAva haiM ve sabhI [ pudgagaladravyapariNAmaniSpannAH ] pudgaladravyake pariNAmase utpanna hue haiM isaprakAra [ kevalijinaiH ] kevalI sarvajJa jinandradevane [ bhaNitAH ] kahA hai [ te ] unheM [ jIvaH iti] jIva aisA [ kathaM ucyante ] kaise kahA jA sakatA hai ? Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates jIva-ajIva adhikAra yataH ete'dhyavasAnAdayaH samastA eva bhAvA bhagavadbhirvizvasAkSibhirarhadbhiH pudgaladravyapariNAmamayatvena prajJaptA: santazcaitanyazUnyAtpudgaladravyAdatiriktatvena prajJApyamAnaM caitanyasvabhAvaM jIvadravyaM bhavituM notsahante; tato na khalvAgamayuktisvAnubhavairbAdhitapakSa-tvAt tadAtmavAdinaH prmaarthvaadinH| etadeva sarvajJavacanaM taavdaagmH| iyaM tu svAnu-bhavagarbhitA yukti:-na khalu naisargikarAgadveSakalmASitamadhyavasAnaM jIvastathAvidhAdhyavasAnAtkArtasvarasyeva zyAmikAyA atiriktatvenAnyasya citsvabhAvasya vivecakaiH svymuplbhymaantvaat| na khalvanAdyanantapUrvAparIbhUtAvayavaikasaMsaraNalakSaNakriyArUpeNa krIDatkarmaiva jIva: karmaNo'tiriktatvenAnyasya citsvabhAvasya vivecakaiH svymuplbhymaantvaat| na khalu tIvramandAnubhavabhidyamAnadurantarAgarasanirbharAdhyavasAnasantAno jIvastato'tiriktatvenAnyasya citsvabhAvasya vivecakaiH svymuplbhymaantvaat| na khalu navapurANAvasthAdibhedena pravartamAnaM nokarma jIvaH zarIrAdatiriktatvenAnyasya citsvabhAvasya vivecakaiH svymuplbhymaantvaat| na khalu vizvamapi TIkA:-yaha samasta adhyavasAnAdi bhAva, vizvake ( samasta padArthoM ke) sAkSAt dekhanevAle bhagavAna (vItarAga sarvajJa ) aha~tadevoMke dvArA, pudgaladravyake pariNAmamaya kahe gaye haiM, isaliye ve caitanyasvabhAvamaya jIvadravya honeke liye samartha nahIM haiM ki jo jIvadravya caitanyabhAvase zUnya aise pudgaladravyase atirikta ( bhinna ) kahA gayA hai; isaliye jo ina adhyavasAnAdikako jIva kahate haiM ve vAstava meM paramArthavAdI nahIM haiM kyoMki Agama, yukti aura svAnubhavase unakA pakSa bAdhita hai| unameM, 've jIva nahIM haiM' yaha sarvajJakA vacana hai vaha to Agama hai aura yaha (nImnokta) svAnubhavagarbhita yukti -svayameva utpanna hae rAga-dveSa ke dvArA malina adhyavasAna hai ve jIva nahIM haiM kyoMki, kAlimAse bhinna suvarNakI bhA~ti; adhyavasAnase bhinna anya citsvabhAvarUpa jIva bhedajJAniyoM ke dvArA svayaM upalabhyamAna hai arthAt ve caitanyabhAvako pratyakSa bhinna anubhava karate haiN| 1 / anAdi jisakA pUrva avayava hai aura anaMta jisakA bhaviSyakA avayava hai aisI jo eka saMsaraNarUpa kriyAke rUpameM krIr3A karatA huA karma bhI jIva nahIM hai kyoMki karmase bhinna anya caitanyasvabhAvarUpa jIva bhedajJAniyoM dvArA svayaM upalabhyamAna hai arthAt ve usakA pratyakSa anubhava karate haiN| 2 / tIvra-maMda anubhavase bhedarUpa honepara, duraMta rAgarasa se bhare hue adhyavasAnoMkI saMtati bhI jIva nahIM hai kyoMki usa saMtatise anya pathaka caitanyasvabhAvarUpa jIva bhedajJAniyoMke dvArA svayaM upalabhyamAna hai arthAta ve usakA pratyakSa anubhava karate haiN| 3 / naI purAnI avasthAdikake bhedase pravartamAna nokarma bhI jIva nahIM hai kyoMki zarIrase anya pRthak caitanyasvabhAvarUpa jIva bhedajJAniyoM ke dvArA svayaM upalabhyamAna hai arthAt ve use pratyakSa anubhava karate haiN| 4 / samasta jagatako Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra puNyapAparUpeNAkrAman karmavipAko jIva: zubhAzubhabhAvAdatiriktatvenAnyasya citsvabhAvasya vivecakaiH svymuplbhymaantvaat| na khalu sAtAsAtarUpeNAbhivyAptasamasta-tIvramandatvaguNAbhyAM bhidyamAnaH karmAnubhavo jIvaH sukhaduHkhAtiriktatvenAnyasya citsvabhAvasya vivecakaiH svymuplbhymaantvaat| na khalu majjitA-vadubhayAtmakatvAdAtmakarmobhayaM jIva: kAtya'taH karmaNo'tiriktatvenAnyasya citsvabhAvasya vivecakaiH svymuplbhymaantvaat| na khalvarthakriyAsamarthaH karmasaMyogo jIvaH karmasaMyogAt khadAzAyinaH puruSasyevASTakASThasaMyogAdatiriktatvenAnyasya citsvabhAvasya vivecakaiH svymuplbhymaantvaaditi| puNyapAparUpase vyApta karatA karmavipAka bhI jIva nahIM hai kyoMki zabhAzubha bhAvase anya pRthak caitanyasvabhAvarUpa jIva bhedajJAniyoM ke dvArA svayaM upalabhyamAna hai arthAt ve svayaM usakA pratyakSa anubhava karate haiN| 5 / sAtA-asAtArUpase vyApta samasta tIvramaMdatArUpa guNoMke dvArA bhedarUpa honevAlA karmakA anubhava bhI jIva nahIM hai kyoMki sukha-duHkhase bhinna anya caitanyasvabhAvarUpa jIva bhedajJAniyoM ke dvArA svayaM upalabhyamAna hai arthAt ve svayaM usakA pratyakSa anubhava karate haiN| 6 / zrIkhaMDakI bhA~ti ubhayAtmakarUpase mile hue AtmA aura karma donoM milakara bhI jIva nahIM haiM kyoMki saMpUrNatayA karmoMse bhinna anya caitanyasvabhAvarUpa jIva bhedajJAniyoM ke dvArA svayaM upalabhyamAna hai arthAt ve svayaM usakA pratyakSa anubhava karate haiN| 7 / arthakriyA meM samartha karmakA saMyoga bhI jIva nahIM hai kyoMki ATha lakar3iyoMke saMyogase (-palaMgase) bhinna palaMga para sone vAle puruSakI bhA~ti, karmasaMyogase bhinna anya caitanyasvabhAvarUpa jIva bhedajJAniyoM ke dvArA svayaM upalabhyamAna hai arthAt ve svayaM usakA pratyakSa anubhava karate haiN| 8 / (isIprakAra anya kisI dUsare prakArase kahA jAye to vahA~ bhI yahI yukti jaannaa|) bhAvArtha:-caitanyasvabhAvarUpa jIva, sarva parabhAvoMse bhinna, bhedajJAniyoMke anubhavagocara hai; isaliye ajJAnI jaisA mAnate haiM vaisA nahIM hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates jIva-ajIva adhikAra iha khalu pudgalabhinnAtmopalabdhiM prati vipratipannaH saamnaivaivmnushaasyH| (mAlinI) virama kimapareNAkAryakolAhalena svayamapi nibhRtaH san pazya ssnnmaasmekm| hRdayasarasi puMsaH pudgalAdbhinnadhAmno nanu kimanupalabdhirbhAti kiNcoplbdhiH|| 34 / / yahA~ pudgalase bhinna AtmAkI upalabdhike prati virodha karanevAle (-pudgalako hI AtmA jAnane vAle) puruSako ( usakI hitarUpa AtmaprAptikI bAta kahakara) mIThAsapUrvaka ( samabhAvase) hI isaprakAra upadeza karanA yaha kAvyameM batalAte haiM: zlokArtha:- he bhavya! tujhe [ apareNa ] anya [akArya-kolAhalena] vyartha hI kolAhala karanese [ kim ] kyA lAbha hai ? tU [ viram ] isa kolAhalase virakta ho aura [ekam ] eka caitanyamAtra vastuko [ svayam api] svayaM [ nibhRtaH san ] nizcala lIna hokara [ pazya SaNmAsam ] dekha; aisA chaha mAsa abhyAsa kara aura dekha kI aisA karane se [ hRdaya-sarasi] apane hRdayasarovarameM, [pudgagalAt bhinnadhAmnaH ] jisakA teja, pratApa, prakAza pudgalase bhinna hai aise usa [ puMsaH ] AtmAkI [ nanu kim anupalabdhiH bhAti ] prApti nahIM hotI hai [ kiM ca upalabdhiH ] yA hotI hai ? bhAvArtha:-yadi apane svarUpakA abhyAsa kare to usakI prApti avazya hotI hai; yadi paravastu ho to usakI to prApti nahIM hotii| apanA svarUpa to vidyamAna hai, kintu use bhUla rahA hai; yadi sAvadhAna hokara dekhe to vaha apane nikaTa hI hai| yahA~ chaha mAsake abhyAsa kI bAta kahI hai isakA artha yaha nahIM samajhanA cAhiye ki itanA hI samaya lgegaa| usakI prApti to aMtarmuhUrtamAtrameM hI ho sakatI hai, paraMtu yadi ziSyako bahuta kaThina mAlUma hotA ho to usakA niSedha kiyA hai| yadi samajhanemeM adhika kAla lage to chaha mAsase adhika nahIM lagegA; isaliye yahA~ yaha upadeza diyA hai ki anya niSprayojana kolAhala kA tyAga karake isameM laga jAnese zIghra hI svarUpakI prApti ho jAyegI aisA upadeza hai| 34 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra kathaM cidanvayapratibhAse'pyadhyavasAnAdayaH pudgalasvabhAvA iti cet aTThavihaM pi ya kammaM savvaM poggalamayaM jiNA beti| jassa phalaM taM vucadi dukkhaM ti vipccmaannss|| 45 / / aSTavidhamapi ca karma sarvaM pudgalamayaM jinA buvnti| yasya phalaM taducyate duHkhamiti vipcymaansy|| 45 / / adhyavasAnAdibhAvanirvartakamaSTavidhamapi ca karma samastameva pudgalamayamiti kila skljnyjnyptiH| tasya tu yadvipAkakASThAmadhirUDhasya phalatvenAbhilapyate tadanAkulatvalakSaNasaukhyAkhyAtmasvabhAvavilakSaNatvAtkila du:khN| tadantaHpAtina eva kilAkulatvalakSaNA adhyvsaanaadibhaavaaH| tato na te cidanvayavibhrame'pyAtmasvabhAvAH, kintu pudglsvbhaavaaH| aba ziSya pUchatA hai ki ina adhyavasAnAdi bhAvoM ko jIva nahIM kahA, anya caitanyasvabhAva ko jIva kahA; to yaha bhAva bhI kathaMcit caitanyake sAtha hI saMbaMdha rakhane vAle pratibhAsita hote haiM, ( ve caitanya ke atirikta jar3ake to dikhAI nahIM dete, ) tathApi unheM pudgalake svabhAva kyoM kahA ? usake uttara svarUpa gAthA kahate haiM: re! karma aSTa prakArakA , jina sarva pudgalamaya khe| paripAkameM jisa karmakA phala du:kha nAma prasiddha hai|| 45 / / gAthArtha:- [aSTavidham api ca ] AThoM prakArakA [ karma] karma [ sarva ] saba [pudgalamayaM] pudgalamaya hai aisA [ jinaH] jinendrabhagavAna sarvajJadeva [bruvanti ] kahate haiM- [ yasya vipacyamAnasya ] jo pakva hokara udayameM AnevAle karmakA [ phalaM ] phala [ tat ] prasiddha [ duHkham ] duHkha hai [iti ucyate ] aisA kahA hai| TIkA:-adhyavasAnAdi samasta bhAvoMko utpanna karanevAlA jo AThoM prakArakA jJAnAvaraNAdi karma hai vaha sabhI pudgalamaya hai aisA sarvajJakA vacana hai| vipAkakI maryAdA ko prApta usa karmake phalarUpase jo kahA jAtA hai vaha, (arthAt karmaphala), anAkulatAlakSaNa-sukhanAmaka AtmasvabhAvase vilakSaNa hai isaliye, duHkha hai| usa duHkhameM hI AkulatAlakSaNa adhyavasAnAdi bhAva samAviSTa ho jAte haiM; isaliye, yadyapi ve caitanyake sAtha saMbaMdha hone kA bhrama utpanna karate haiM tathApi, ve AtmasvabhAva nahIM haiM kintu pudgalasvabhAva hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates jIva- ajIva adhikAra yadyadhyavasAnAdayaH pudgalasvabhAvAstadA kathaM jIvatvena sUcitA iti cet vavahArassa darIsaNamuvaeso vaNNido jiNavarehiM / jIvA de savve ajjhavasANAdao bhAvA / / 46 / / vyavahArasya darzanamupadezo varNito jinavaraiH / jIvA ete sarve'dhyavasAnAdayo bhAvAH / / 46 / / sarve evaite'dhyavasAnAdayo bhAvAH jIvA iti yadbhagavadbhiH sakalajJaiH prajJaptaM tadabhUtArthasyApi vyavahArasyApi darzanam / vyavahAro hi vyavahAriNAM mlecchabhASeva mlecchAnAM paramArthapratipAdakatvAdaparamArtho'pi tIrthapravRttinimittaM darzayituM nyAyya ev| tamantareNa tu zarIrAjjIvasya paramArthato bhedadarzanAttrasasthAvarANAM bhasmana 93 bhAvArtha:- jaba karmodaya AtA hai taba vaha AtmA duHkharUpa pariNamita hotA hai aura duHkharUpa bhAva hai vaha adhyavasAna hai isaliye duHkharUpa bhAvoMmeM ( -adhyavasAnameM ) cetanatAkA bhrama utpanna hotA hai / paramArthase duHkharUpa bhAva cetana nahIM haiM, karmajanya haiM isaliye jar3a hI haiN| aba prazna hotA hai ki yadi adhyavasAnAdi bhAva haiM to pudgalasvabhAva haiM to sarvajJake AgamameM unheM jIvarUpa kyoM kahA gayA hai ? usake uttara svarUpa gAthAsUtra kahate haiM: vyavahAra ye dikhalA diyA, jinadevake updeshmeN| ye sarva adhyavasAna Adika, bhAvako ja~ha jiva kahe / / 46 / / gAthArtha:- [ ete sarve ] yaha saba [ adhyavasAnAdayaH bhAvAH ] adhyavasAnAdi bhAva [ jIvAH ] jIva haiM isaprakAra [ jinavarai: ] jinendradeva ne [ upadezaH varNitaH] jo upadeza diyA hai so [ vyavahArasya darzanam ] vyavahAranaya dikhAyA hai| TIkA:-yaha saba adhyavasAnAdi bhAva jIva haiM aisA jo bhagavAna sarvajJadevane kahA hai vaha, yadyapi vyavahAranaya abhUtArtha hai tathApi, vyavahAranayako bhI batAyA hai; kyoMki jaise mlecchoMkI mlecchabhASA vastusvarUpa batalAtI hai usI prakAra vyavahAranaya vyavahArI jIvoMko paramArthakA kahanevAlA hai isaliye, aparamArthabhUta honepara bhI, dharmatIrthakI pravRtti karane ke liye vaha ( vyavahAranaya) batalAnA nyAyasaMgata hI hai| paraMtu yadi vyavahAranaya na batAyA jAye to, paramArthase ( - nizcayanayase) zarIrase jIva ko bhinna batAyA jAne para bhI, jaise bhasmako masala denese hiMsAkA abhAva hai usI prakAra, Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra iva niHzaGka mupamardanena hiMsA'bhAvAdbhavatyeva bndhsyaabhaavH| tathA raktadviSTavimUDho jIvo badhyamAno mocanIya iti rAgadveSamohebhyo jIvasya paramArthato bhedadarzanena mokSopAyaparigrahaNAbhAvAt bhavatyeva moksssyaabhaavH| atha kena dRSTAntena pravRtto vyavahAra iti cetrAyA hu Niggado tti ya eso balasamudayassa aadeso| vavahAreNa du uccadi tatthekko Niggado raayaa|| 47 / / rAjA khalu nirgata ityeSa blsmudysyaadeshH| vyavahAreNa tUcyate tatraiko nirgato raajaa|| 47 / / trasasthAvara jIvoMko niHzaMkatayA masala dene-kucala dene (ghAta karane) meM bhI hiMsAkA abhAva ThaharegA aura isa kAraNa baMdhakA hI abhAva siddha hogA; tathA paramArthake dvArA jIva rAga-dveSa-mohase bhinna batAyA jAne para bhI, 'rAgI, dveSI, mohI jIva karmase ba~dhatA hai use chur3AnA'-isaprakAra mokSake upAyake grahaNakA abhAva ho jAyegA aura isase mokSakA hI abhAva hogaa| (isaprakAra yadi vyavahAranaya na batAyA jAye to baMdhamokSakA hI abhAva ThaharatA hai|) bhAvArtha:-paramArthanaya to jIvako zarIra tathA rAgadveSamohase bhinna kahatA hai| yadi isIkA ekAMta grahaNa kiyA jAye to zarIra tathA rAgadveSamoha pudgalamaya siddha hoMge to phira pudgalakA ghAta karanese hiMsA nahIM hogI tathA rAgadveSamohase baMdha nahIM hogaa| isaprakAra, paramArthase jo saMsAra-mokSa donoMkA abhAva kahA hai ekAMtase yaha hI ThaharegA, kintu aisA ekAMtarUpa vastukA svarUpa nahIM hai; avastukA zraddhAna, jJAna, AcaraNa avasturUpa hI hai| isaliye vyavahAranayakA upadeza nyAyaprApta hai| isaprakAra syAdvAdase donoM nayoMkA virodha miTAkara zraddhAna karanA so samyaktva hai| aba ziSya pUchatA hai ki vyavahAranaya kisa dRSTAMtase pravRtta huA hai ? usakA uttara kahate haiM: 'nirgamana isa nRpakA huA, nirdeza sainysmuuhmeN| vyavahArase kahalAya yaha, para bhUpa isameM eka hai|| 47 / / gAthArtha:-jaise koI rAjA senA sahita nikalA vahA~ [ rAjA khalu nirgataH] 'yaha rAjA nikalA' [iti eSa:] isaprakAra jo yaha [ balasamudayasya] senAke samudAyako [AdezaH ] kahA jAtA hai so vaha [ vyavahAreNa tu ucyate ] vyavahArase kahA jAtA hai, [ tatra] usa senAmeM ( vAstavameM) Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates jIva-ajIva adhikAra emeva ya vavahAro ajjhvsaannaadiannnnbhaavaannN| jIvo tti kado sutte tatthekko Nicchido jiivo|| 48 / / evameva ca vyvhaaro'dhyvsaanaadynybhaavaanaam| jIva iti kRtaH sUtre tatraiko nizcito jiivH|| 48 / / yathaiSa rAjA paMca yojanAnyabhivyApya niSkrAmatItyekasya paMca yojanAnyabhivyAptumazakyatvAvyavahAriNAM balasamudAye rAjeti vyavahAraH, paramArthatastveka eva rAjA; tathaiSa jIva: samagraM rAgagrAmamabhivyApya pravartata ityekasya samagraM rAgagrAmamabhivyAptumazakyatvAvyavahAriNAmadhyavasAnAdiSvanyabhAveSu jIva iti vyavahAraH, paramArthatastveka eva jiivH|| tyoM sarva adhyavasAna Adika, anyabhAvaju jIva hai| -zAstrana kiyA vyavahAra, para vahA~ jIva nizcaya eka hai|| 48 / / [ eka: nirgataH rAjA] rAjA to eka hI nikalA hai; [ evam eva ca] isIprakAra [ adhyavasAnAdyanyabhAvAnAm ] adhyavasAnAdi anya bhAvoMko [ jIvaH iti ] ( yaha) jIva hai' isaprakAra [ sUtre] paramAgamameM kahA hai so [ vyavahAraH kRtaH ] vyavahAra kiyA hai, [ tatra nizcitaH ] yadi nizcayase vicAra kiyA jAye to usameM [jIvaH ekaH ] jIva to eka hI hai| TIkA:-jaise yaha kahanA ki rAjA pA~ca yojanake vistAra meM nikala rahA hai so yaha vyavahArI janoM kA senA samudAya meM rAjA kaha dene kA vyavahAra hai kyoMki eka rAjAkA pA~ca yojanameM phailanA azakya hai; paramArthase to rAjA eka hI hai, ( senA rAjA nahIM hai); usIprakAra yaha jIva samagra rAgagrAmameM (-rAgake sthAnoMmeM ) vyApta hokara pravRtta ho rahA hai aisA kahanA vaha, vyavahArIjanoM kA adhyavasAnAdika bhAvoMmeM jIva kahane kA vyavahAra hai, kyoMki eka jIvakA samagra rAgagrAmameM vyApta honA azakya hai; paramArthase to jIva eka hI hai, (adhyavasAnAdika bhAva jIva nahIM haiN)| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra yadyevaM tarhi kiMlakSaNo'sAvekaSTotkIrNaH paramArthajIva iti pRSTaH prAha arasamarUvamagaMdhaM avvattaM cednnaagunnmsdN| jANa aliMgaggahaNaM jIvamaNiddiTThasaMThANaM / / 49 / / arasamarUpamagandhamavyaktaM cetnaagunnmshbdm| jAnIhi aliGgagrahaNaM jiivmnirdissttsNsthaanm|| 49 / / yaH khalu pudgaladravyAdanyatvenAvidyamAnarasaguNatvAt, pudgaladravyaguNebhyo bhinnatvena svayamarasaguNatvAt, paramArthataH pudgaladravyasvAmitvAbhAvAdadravyendriyAvaSTambhenArasanAt, svabhAvataH kSAyopazamikabhAvAbhAvAdbhAvendriyAvalambenArasanAt, sakalasAdhAraNaikasaMvedanapariNAmasvabhAvatvAtkevalarasavedanApariNAmApannatvenArasanAt, sakalajJeyajJAyakatAdAtmyasya aba ziSya pUchatA hai ki yaha adhyavasAnAdi bhAva jIva nahIM haiM to eka, TaMkotkIrNa, paramArthasvarUpa jIva kaisA hai ? usakA lakSaNa kyA hai ? isa praznakA uttara kahate haiM: jIva cetanAguNa, zabda-rasa-rUpa-gaMdha-aktivihIna hai| nirdiSTa nahi saMsthAna usakA, grahaNa nahiM hai liMga se|| 49 / / gAthArtha:-he bhavya! tU [ jIvam ] jIvako [arasam] rasarahita, [arUpam ] rUparahita, [agandham ] gaMdharahita, [avyaktaM ] avyakta arthAt iMdriyagocara nahIM aisA, [ cetanAguNam ] cetanA jisakA guNa hai aisA, [ azabdam ] zabdarahita, [ aliGgagrahaNaM] kisI cihase na grahaNa hone vAlA aura [ anirdiSTasaMsthAnam ] jisakA koI AkAra nahIM kahA jAtA aisA [ jAnIhi ] jaan| TIkA:- jIva nizcayase pudgaladravyase bhinna hai isaliye usameM rasaguNa vidyamAna nahIM hai ata: vaha arasa hai| 1 / pudgaladravyake guNoMse bhI bhinna honese svayaM bhI rasaguNa nahIM hai isaliye arasa hai| 2 / paramArthase pudgaladravyakA svAmitva bhI usake nahIM hai isaliye vaha dravyendriyake AlaMbana se bhI rasa nahIM cakhatA ataH arasa hai| 3 / apane svabhAvakI dRSTise dekhA jAye to usake kSAyopazamika bhAvakA bhI abhAva honese vaha bhAvendriyake AlaMbanase bhI rasa nahIM cakhatA isaliye arasa hai| 4 / samasta viSayoMke vizeSoMmeM sAdhAraNa aise eka hI saMvedanapariNAmarUpa usakA svabhAva honese vaha kevala eka rasavedanApariNAmako pAkara rasa nahIM cakhatA isaliye arasa hai| 5 / ( use samasta jJeyoMkA jJAna hotA hai paraMtu) sakala jJeyajJAyakake tAdAtmyakA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates jIva-ajIva adhikAra 97 niSedhAdrasaparicchedapariNatatve'pi svayaM rsruupennaaprinnmnaacaarsH| tathA pudgaladravyAdanyatvenAvidyamAnarUpaguNatvAt, pudgaladravyaguNebhyo bhinnatvena svayamarUpaguNatvAt, paramArthataH pudgaladravyasvAmitvAbhAvAdravyendriyAvaSTambhenArUpaNAta, svabhAvataH kSAyopazamikabhAvAbhAvAgAvendriyAvalambenA-rUpaNAt, sakalasAdhAraNaikasaMvedanapariNAmasvabhAvatvAtkevalarUpavedanApariNAmApannatvenArUpaNAt, sakalajJeyajJAyakatAdAtmyasya niSedhAdrUpaparicchedapariNatatve'pi svayaM ruupruupennaaprinnmnaacaaruupH| tathA pudgaladravyAdanyatvenAvidyamAnagandhaguNatvAt, pudgaladravyaguNebhyo bhinnatvena svayamagandhaguNatvAt, paramArthataH pudgaladravyasvAmitvAbhAvAdravyendriyAvaSTambhenAgandhanAt, svabhAvataH kSAyopazamikabhAvAbhAvAdbhAvendriyAvalambe-nAgandhanAt, sakalasAdhAraNaikasaMvedanapariNAmasvabhAvatvAtkevalagandhavedanApariNAmApannatvenAgandhanAt, (-ekarUpa honekA) niSedha honese rasake jJAnarUpa pariNamana hone para bhI svayaM rasarUpa pariNamita nahIM hotA isaliye arasa hai| 6 / isaprakAra chaha tarahase rasake niSedhase vaha arasa hai| isaprakAra, jIva vAstavameM pudgaladravyase anya hone ke kAraNa usameM rUpaguNa vidyamAna nahIM hai isaliye arUpa hai| 1 / pudgaladravyake guNoMse bhI bhinna honeke kAraNa svayaM bhI rUpaguNa nahIM hai isaliye arUpa hai| 2 / paramArthase pudgaladravyakA svAmIpanA bhI use nahIM honese dravyendriyake AlaMbana dvArA bhI rUpa nahIM dekhatA isaliye arUpa hai| 3 / apane svabhAvakI dRSTise dekhane meM Ave to kSAyopazamika bhAvakA bhI use abhAva honese vaha bhAvendriyake AlaMbana dvArA bhI rUpa nahIM dekhatA isaliye arUpa hai| 4 / sakala viSayoM ke vizeSoMmeM sAdhAraNa aise eka hI saMvedanapariNAmarUpa usakA svabhAva honese vaha kevala eka rUpavedanApariNAmako prApta hokara rUpa nahIM dekhatA isaliye arUpa hai| 5 / (use samasta jJeyoMkA jJAna hotA hai paraMtu) sakala jJeyajJAyakake tAdAtmyakA niSedha honese rUpake jJAnarUpa pariNamita honepara bhI svayaM rUparUpase nahIM pariNamatA isaliye arUpa hai| 6 / isataraha chaha prakArase rUpake niSedhase vaha arUpa hai| isaprakAra, jIva vAstavameM pudgaladravyase anya hone ke kAraNa usameM gaMdhaguNa vidyamAna nahIM hai isaliye agaMdha hai| 1 / padagaladravyake guNoMse bhI bhinna honeke kAraNa svayaM bhI gaMdhaguNa nahIM hai isaliye agaMdha hai| 2 / paramArthase pudgaladravyakA svAmIpanA bhI use nahIM honese vaha dravyendriyake AlaMbana dvArA bhI gaMdha nahIM sUMghatA isaliye agaMdha hai| 3 / apane svabhAvakI dRSTise dekhane meM Ave to kSAyopazamika bhAvakA bhI use abhAva hove se vaha bhAvendriyake AlaMbana dvArA bhI gaMdha nahIM sUMghatA ataH agaMdha hai| 4 / sakala viSayoMke vizeSoMmeM sAdhAraNa aise eka hI saMvedanapariNAmarUpa usakA svabhAva honese vaha kevala eka gaMdhavedanApariNAmako prApta hokara gaMdha nahIM sUMghatA ataH agaMdha hai| 5 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 98 sakalajJeyajJAyakatAdAtmyasya niSedhAdgandha-pariccheda-pariNatatve'pi svayaM gndhruupennaaprinnmnaacaagndhH| tathA pudgaladravyAdanyatvenAvidyamAnasparzaguNatvAt, pudgaladravyaguNebhyo bhinnatvena svayamasparzaguNatvAt, paramArthataH pudgaladravyasvAmitvAbhAvAdravyendriyAvaSTambhe-nAsparzanAt, svabhAvata: kSAyopazamikabhAvAbhAvAgAvendriyAvalambanAsparzanAt, sakalasAdhAraNaikasaMvedanapariNAmasvabhAvatvAtkevalasparzavedanApariNAmApannatvenAsparzanA t, sakalajJeyajJAyakatAdAtmyasya niSedhAtsparzaparicchedapariNatatve'pi svayaM sprshruupennaaprinnmnaacaasprshH| tathA pudgaladravyAdanyatvenAvidyamAna-zabdaparyAyatvAt, pudgaladravyaparyAyebhyo bhinnatvena svayamazabdaparyAyatvAt, paramArthataH pudgaladravyasvAmitvAbhAvAdravyendriyAvaSTambhena zabdAzravaNAt, svabhAvata: kSAyopazamikabhAvAbhAvAdbhAvendriyAvalambena zabdAzravaNAt, sakalasAdhAraNaikasaMvedanapariNAmasvabhAvatvAt ( use samasta jJeyoMkA jJAna hotA hai paraMtu) sakala jJeyajJAyakake tAdAtmyakA niSedha honese gaMdhake jJAnarUpa pariNamita honepara bhI svayaM gaMdharUpa nahIM pariNamatA ataH agaMdha hai| 6 / isataraha chaha prakArase gaMdhake niSedhase vaha agaMdha hai| isaprakAra, jIva vAstavameM pudgaladravyase anya honeke kAraNa usameM sparzaguNa vidyamAna nahIM hai isaliye asparza hai| 1 / pudgaladravyake guNoMse bhI bhinna honeke kAraNa svayaM bhI sparzaguNa nahIM hai ata: asparza hai| 2 / paramArthase pudgaladravyakA svAmIpanA bhI use nahIM honese vaha dravyendriyake AlaMbana dvArA bhI sparzako nahIM sparzatA ataH asparza hai| 3 / apane svabhAvakI dRSTise dekhane meM Ave to kSAyopazamika bhAvakA bhI use abhAva hove se vaha bhAvendriyake AlaMbana dvArA bhI sparzako nahIM sparzatA ataH asparza hai| 4 / sakala viSayoMke vizeSoMmeM sAdhAraNa aise eka hI saMvedanapariNAmarUpa usakA svabhAva honese vaha kevala eka sparzavedanApariNAmako prApta hokara sparzako nahIM sparzatA ata: asparza hai| 5 / ( use samasta jJeyoMkA jJAna hotA hai paraMtu) sakala jJeyajJAyakake tAdAtmyakA niSedha honese sparzake jJAnarUpa pariNamita honepara bhI svayaM sparzarUpa nahIM pariNamatA ata: asparza hai| 6 / isataraha chaha prakArase sparzake niSedhase vaha asparza hai| isaprakAra, jIva vAstavameM pudgaladravyase anya honeke kAraNa usameM zabdaparyAya vidyamAna nahIM hai ataH azabda hai| 1 / pudgaladravyakI paryAyoMse bhI bhinna honeke kAraNa svayaM bhI zabdaparyAya nahIM hai ataH azabda hai| 2 / paramArthase pudgaladravyakA svAmIpanA bhI use nahIM honese vaha dravyendriyake AlaMbana dvArA bhI zabda nahIM sunatA ataH azabda hai| 3 / apane svabhAvakI dRSTise dekhane meM Ave to kSAyopazamika bhAvakA bhI use abhAva hove se vaha bhAvendriyake AlaMbana dvArA bhI zabda nahIM sunatA ata: azabda hai| 4 / sakala viSayoM ke vizeSoMmeM sAdhAraNa aise eka hI saMvedanapariNAmarUpausakA svabhAva Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates jIva-ajIva adhikAra kevalazabdavedanApariNAmApannatvena zabdAzravaNAt, sakalajJeyajJAyakatAdAtmyasya niSedhAcchabdaparicchedapariNatatve'pi svayaM shbdruupennaaprinnmnaacaashbdH| dravyAntarArabdhazarIrasaMsthAnenaiva saMsthAna iti nirdeSTumazakyatvAt, niyatasvabhAvenAniyatasaMsthAnAnantazarIravartitvAt, saMsthAnanAmakarmavipAkasya pudgaleSu nirdizyamAnatvAt, prativiziSTasaMsthAnapariNatasamastavastutattvasaMvalitasahajasaMvedanazaktitve'pi svymkhilloksNvlnshuunyopjaaymaannirmlaanubhuutityaatyntmsNsthaantvaacaanirdissttsNsthaanH| SaDdravyAtmaka lokA-jjJeyAvya ktAdanyatvAt, kaSAyacakrAdbhAvakAvyaktAdanyatvAt, citsAmAnyanimagnasamastavyaktitvAt, kSaNikavyaktimAtrAbhAvAt, vyaktAvyaktavimizrapratibhA-se'pi vyaktAsparzatvAt, svayameva hi bahirantaH sphuTamanubhUyamAnatve'pi vyaktopekSaNena pradyota maantvaacaavyktH| honese vaha kevala eka zabdavedanApariNAmako prApta hokara zabda nahIM sunatA ataH azabda hai| 5 / (use samasta jJeyoMkA jJAna hotA hai paraMtu) sakala jJeyajJAyakake tAdAtmyakA niSedha honese zabdake jJAnarUpa pariNamita honepara bhI svayaM zabdarUpa nahIM pariNamatA ataH azabda hai|6| isa taraha chaha prakArase sparzake niSedhase vaha azabda hai| (aba 'anirdiSTasaMsthAna' vizeSaNako samajhAte haiM:-) pudgaladravyaracita zarIra ke saMsthAna (AkAra) se jIvako saMsthAnavAlA nahIM kahA jA sakatA isaliye jIva anirdiSTasaMsthAna hai| 1 / apane niyata svabhAvase aniyata saMsthAnavAle anaMta zarIroMmeM rahatA hai isaliye anirdiSTasaMsthAna hai| 2 / saMsthAna nAmakarmakA vipAka (phala) pudgaloMmeM hI kahA jAtA hai (isaliye usake nimittase bhI AkAra nahIM hai) isaliye anirdiSTasaMsthAna hai| 3 / bhinna bhinna saMsthAnarUpase pariNamita samasta vastuoMke svarUpa ke sAtha jisakI svAbhAvika saMvedanazakti saMbaMdhita (arthAt tadAkAra) hai aisA hone para bhI jise samasta lokake milApase ( -saMbaMdhase) rahita nirmala (jJAnamAtra) anubhUti ho rahI hai aisA hone se svayaM atyaMtarUpase saMsthAna rahita hai isaliye anirdiSTasaMsthAna hai| 4 / isaprakAra cAra hetuoMse saMsthAnakA niSedha khaa| (aba 'avyakta' vizeSaNako siddha karate haiM:-) chaha dravyasvarUpa loka jo jJeya hai aura vyakta hai usase jIva anya hai isaliye avyakta hai| 1 / kaSAyoMkA samUha jo bhAvakabhAva vyakta hai usase jIva anya hai isaliye avyakta hai| 2 / citsAmAnyameM caitanyakI samasta vyaktiyA~ nimagna ( aMtarbhUta) haiM isaliye avyakta hai| 3 / kSaNika vyaktimAtra nahIM hai isaliye avyakta hai| 4 / vyaktatA tathA avyaktatA ekameka mizritarUpase pratibhAsita honepara bhI vaha kevala vyaktatA ko hI sparza nahIM karatA isaliye avyakta hai| 5 / svayaM apane se hI bAhyAbhyaMtara spaSTa anubhameM A rahA hai tathApi vyaktatA ke pratiudAsInarUpase prakAzamAna hai isaliye avyakta hai| 6 / isaprakAra chaha hetuoMse avyaktatA siddha kI hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 100 rasarUpagandhasparzazabdasaMsthAnavyaktatvAbhAve'pi svasaMvedana-balena nityamAtmapratyakSatve stynumeymaatrtvaabhaavaadlingggrhnnH| samastaviprati-pattipramAthinA vivecakajanasamarpita sarvasvena sakalamapi lokAlokaM kavalIkRtyAtyantasauhityamanthareNeva sakalakAlameva manAgapyavicalitAnanya-sAdhAraNatayA svabhAvabhUtena svayamanubhUyamAnena cetanAguNena nityamevAntaHprakAzamAnatvAt cetnaagunnshc| sa khalu bhagavAnamalAloka ihaikaSTotkIrNaH prtygjyotirjiivH| (mAlinI) sakalamapi vihAyAhAya cicchaktiriktaM sphuTataramavagAhya svaM ca cicchktimaatrm| imamupari carantaM cAru vizvasya sAkSAta kalayatu prmaatmaatmaanmaatmnynntm||35 / / isaprakAra rasa, rUpa, gaMdha, sparza, zabda, saMsthAna aura vyaktatAkA abhAva honepara bhI svasaMvedanake balase svayaM sadA pratyakSa honese anumAnagocaramAtratA ke abhAvake kAraNa (jIvako) aliMgagrahaNa kahA jAtA hai| ___ apane anubhavameM AnevAle cetanAguNake dvArA sadA aMtaraMgameM prakAzamAna hai isaliye (jIva) cetanAguNavAlA hai| vaha cetanAguNa samasta vipratipattiyoMko (jIvako anya prakArase mAnanerUpa jhagar3oMko) nAza karane vAlA hai, jisane apanA sarvasva bhedajJAnI jIvoMko saupa diyA hai| jo samasta lokAlokako grAsIbhUta karake mAnoM atyaMta tRptise upazAnta ho gayA ho isaprakAra ( arthAt atyaMta svarUpa-saukhya se tRpta tRpta hone ke kAraNa svarUpameMse bAhara nikalanekA anudyamI ho isaprakAra ) sarva kAlameM kiMcitmAtra bhI calAyamAna nahIM hotA aura isa taraha sadA lezamAtra bhI nahIM calita anyadravyase asAdhAraNatA honese jo (asAdhAraNa) svabhAvabhUta hai| -aisA caitanyarUpa paramArthasvarUpa jIva hai| jisakA prakAza nirmala hai aisA yaha bhagavAna isa lokameM eka, TaMkotkIrNa , bhinna jyotirUpa virAjamAna hai| __ aba isI artha kA kalazarUpa kAvya kahakara aise AtmAko anubhavakI preraNA karate haiM: zlokArtha:- [ cit-zakti-riktaM] citzaktise rahita [ sakalam api] anya samasta bhAvoMko [ ahAya] mUlase [vihAya ] chor3akara [ca] aura [ sphuTataram ] pragaTarUpase[ svaM cit-zaktimAtram ] apane citzaktimAtra bhAvakA [ avagAhya ] avagAhana karake, [ vizvasya upari ] samasta padArtha samUharUpa lokake Upara cAru carantaM ] suMdara rItise pravartamAna aise [ imam ] yaha [ param ] ekamAtra [ anantam ] avinAzI Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates jIva- ajIva adhikAra (anuSTubh ) cicchaktivyAptasarvasvasAro jIva iyAnayam / ato'tiriktAH sarve'pi bhAvA: paudgalikA amI / / 36 / / jIvassa Natthi vaNNo Na vi gaMdho Na vi raso Na vi ya phAso / Na virUvaM Na sarIraM Na vi saMThANaM Na saMhaNaNaM / / 50 / jIvassa Natthi rAgo Na vi doso Neva vijjade moho / No paccayA Na kammaM NokammaM cAvi se Natthi / / 51 / / [ AtmAnam ] AtmAkA [ AtmA ] bhavyAtmA [ AtmAni ] AtmAmeM hI [ sAkSAt kalayatu] abhyAsa karo, sAkSAt anubhava kro| bhAvArtha:-yaha AtmA paramArthase samasta anyabhAvoMse rahita caitanyazaktimAtra hai; usake anubhavakA abhyAsa karo aisA upadeza hai / 35 / 101 aba citzaktise anya jo bhAva haiM ve saba pudgaladravyasaMbaMdhI haiM aisI Age kI gAthAoMkI sUcanArUpase zloka kahate haiM: vyApta zlokArtha :- [cit - zakti - vyApta - sarvasva - sAraH ] caitanyazaktise jisakA sarvasva - sAra hai aisA [ ayam jIva: ] yaha jIva [ iyAn ] itanA mAtra hI hai; [ata: atiriktAH ] isa citzaktise zUnya [ amI bhAvA: ] jo ye bhAva haiM [ sarve api ] ve sabhI [ paudgalikAH ] pudgalajanya haiM - pudgalake hI haiM / 36 / aise ina bhAvoMkA vyAkhyAna chaha gAthAoMmeM karate haiM: 3 nahiM varNa jIvake, gaMdha nahiM nahiM sparza, rasa jIvake nahIM / nahiM rUpa ara saMhanana nahiM, saMsthAna nahiM, tana bhI nahIM / / 50 / / nahiM rAga jIvake, dveSa nahiM, aru moha jIvake hai nahIM / pratyaya nahIM, nahiM karma aru nokarma bhI jIvake nahIM / / 51 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 102 jIvassa patthi vaggo Na vaggaNA Neva phaDDhayA keii| No ajjhappaTThANA Neva ya annubhaagtthaannaanni|| 52 / / jIvassa Natthi keI joyaTThANA Na baMdhaThANA vaa| Neva ya udayaTThANA Na maggaNaTThANayA keii|| 53 / / No ThidibaMdhaTThANA jIvassa Na saMkilesaThANA vaa| Neva visohiTThANA No saMjamaladdhiThANA vaa|| 54 / / Neva ya jIvaTThANA Na guNaTThANA ya atthi jiivss| jeNa du ede savve poggaladavvassa prinnaamaa|| 55 / / jIvasya nAsti varNo nApi gandho nApi raso nApi ca sprshH| nApi rUpaM na zarIraM nApi saMsthAnaM na sNhnnm|| 50 / / jIvasya nAsti rAgo nApi dveSo naiva vidyate mohH| no pratyayA na karma nokarma cApi tasya naasti|| 51 / / nahIM varga jIvake, vargaNA nahiM, karmaspardhaka hai nhiiN| adhyAtmasthAna na jIvake, anubhAgasthAna bhI hai nhiiN||2|| jIvake nahIM kucha yogasthAna ru, baMdhasthAna bhI hai nhiiN| nahiM udayasthAna na jIvake, aru sthAna mArgaNA ke nahIM / / 53 / / sthitibaMdhasthAna na jIvake, saMklezasthAna bhI hai nhiiN| jIvake vizuddhisthAna, saMyamalabdhi sthAna bhI hai nahIM / / 54 / / nahiM jIvasthAna bhI jIvake, guNasthAna bhI jIvake nhiiN| ye saba hI pudgala dravyake, pariNAma haiM jAno yahI / / 55 / / gAthArtha:- [ jIvasya ] jIvake [varNaH ] varNa [ nAsti ] nahIM, [ na api gandhaH] gaMdha bhI nahIM, [ rasaH api na ] rasa bhI nahIM [ca ] aura [ sparzaH api na ] sparza bhI nahIM, [ rUpaM api na ] rUpa bhI nahIM, [na zarIraM] zarIra bhI nahIM, [ saMsthAnaM api na] saMsthAna bhI nahIM, [saMhananam na] saMhanana bhI nahIM ; [jIvasya ] jIvake [ rAgaH nAsti] rAga bhI nahIM, [ dveSaH api na] dveSa bhI nahIM, [ mohaH ] moha bhI [na eva vidyate] vidyamAna nahIM, [pratyayAH no] pratyaya (Asrava ) bhI nahIM, [ karma na ] karma bhI nahIM [ca ] aura [ nokarma api] nokarma bhI [ tasya nAsti ] usake nahIM haiM; Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates jIva-ajIva adhikAra 103 jIvasya nAsti vargo na vargaNA naiva spardhakAni kaanicit| no adhyAtmasthAnAni naiva caanubhaagsthaanaani|| 52 / / jIvasya na santi kAnicidyogasthAnAni na bandhasthAnAni vaa| naiva codayasthAnAni na mArgaNAsthAnAni kaanicit|| 53 / / no sthitibandhasthAnAni jIvasya na saMklezasthAnAni vaa| naiva vizuddhisthAnAni no saMyamalabdhisthAnAni vaa|| 54 / / naiva ca jIvasthAnAni na guNasthAnAni vA santi jiivsy| yena tvete sarve pudgaladravyasya prinnaamaaH|| 55 / / yaH kRSNo haritaH pIto rakta: zveto vA varNaH sa sarvo'pi nAsti jIvasya, pudgaladravyapariNAmamayatve stynubhuuterbhinntvaat| yaH surabhirdurabhirvA gandha: sa sarvo'pi nAsti jIvasya, pudgaladravyapariNAmamayatve stynubhuuterbhinntvaat| yaH kaTuka: kaSAyaH tikto'mlo madhuro vA rasaH sa sarvo'pi nAsti jIvasya, pudgaladravyapariNAmamayatve stynubhuuterbhinntvaat| yaH snigdho rUkSaH zItaH uSNo gururladhurmUduH kaThino vA sparza: [ jIvasya] jIvake [ varga: nAsti] varga nahIM, [ vargaNA na] vargaNA nahIM, [ kAnicit spardhakAni na eva] koI spardhaka bhI nahIM, [ adhyAtmasthAnAni no] adhyAtmasthAna bhI nahIM [ca ] aura [ anubhAgasthAnAni] anubhAgasthAna bhI [na eva] nahIM hai; [ jIvasya] jIvake [kAnicit yogasthAnAni ] koI yogasthAna bhI [na santi ] nahIM [vA ] athavA [ bandhasthAnAni na] baMdhasthAna bhI nahIM, [ca] aura [ udayasthAnAni] udayasthAna bhI [na eva] nahIM, [ kAnicit mArgaNAsthAnAni na] koI mArgaNAsthAna bhI nahIM hai; [ jIvasya ] jIvake [sthitibandhasthAnAni no] sthitibaMdhasthAna bhI nahIM [ vA] athavA [ saMklezasthAnAni na] saMkalezasthAna bhI nahIM, [ vizuddhisthAnAni] vizuddhisthAna bhI [ na eva ] nahIM [ vA] athavA [ saMyamalabdhisthAnAni ] saMyamalabdhisthAna bhI [ no] nahIM haiM; [ca ] aura [ jIvasya ] jIvake [ jIvasthAnAni ] jIvasthAna bhI [na eva ] nahIM [ vA ] athavA [ guNasthAnAni ] guNasthAna bhI [ na santi ] nahIM hai; [yena tu] kyoMki [ ete sarve ] yaha saba [ pudgaladravyasya ] pudgaladravyake [ pariNAmAH ] pariNAma haiN| TIkA:-jo kAlA, harA, pIlA, lAla aura sapheda varNa hai vaha sarva hI jIvakA nahIM hai kyoMki vaha pudgaladravyakA pariNAmamaya honese (apanI) anubhUtise bhinna hai| 1 / jo sugandha aura durgaMdha hai vaha sarva hI jIvake nahIM hai kyoMki vaha pudgaladravyakA pariNAmamaya honese (apanI) anubhUtise bhinna hai| 2 / jo kaDuvA, kaSAyalA, caraparA, khaTTA aura mIThA rasa hai Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 104 sa sarvo'pi nAsti jIvasya, pudgaladravyapariNAmamatve stynubhuuterbhinntvaat| yatsparzAdisAmAnyapariNAmamAtraM rUpaM tannAsti jIvasya, pudgaladravyapariNAmamayatve stynubhuutebhinntvaat| yadaudArikaM vaikriyikamAhArakaM taijasaM kArmaNaM vA zarIraM tatsarvamapi nAsti jIvasya, pudgaladravyapariNAmamayatve stynubhuuterbhinntvaat| yatsamacaturasraM nyagrodhaparimaNDalaM svAti kubjaM vAmanaM huNDaM vA saMsthAnaM tatsarvamapi nAsti jIvasya, pudgaladravyapariNAmamayatve stynubhuuterbhinntvaat| yadvajarSabhanArAcaM vajranArAcaM nArAcamardhanArAcaM kIlikA asamprAptAsRpATikA vA saMhananaM tatsarvamapi nAsti jIvasya, pudgaladravyapariNAmamayatve stynubhuuterbhinntvaat| yaH prItirUpo rAgaH sa sarvo'pi nAsti jIvasya , pudgaladravyapariNAmamayatve stynubhuuterbhinntvaat| yo'prItirUpo dveSa: sa sarvo'pi nAsti jIvasya, pudgaladravyapariNAmamayatve stynubhuutebhinntvaat| yastattvApratipattirUpo moha: sa sarvo'pi nAsti jIvasya, pudgaladravya-pariNAmamayatve stynubhuuterbhinntvaat| ye mithyAtvAvirati-kaSAyayogalakSaNA: pratyayAste sarve'pi na santi jIvasya, pudgaladravyapariNAmamayatve stynubhuuterbhinntvaat| vaha sarva hI jIvakA nahIM hai kyoMki vaha pudgaladravyakA pariNAmamaya honese ( apanI) anubhUtise bhinna hai| 3 / jo cikanA, rUkhA, ThaNDA, garma, bhArI, halakA, komala athavA kaThora sparza hai vaha sarva hI jIvakA nahIM hai kyoMki vaha pudgaladravyake pariNAmamaya honese (apanI) anubhUtise bhinna hai / 4 / jo sparzAdisAmAnyapariNAmamAtra rUpa hai vaha jIvakA nahIM hai kyoMki vaha pudgaladravyake pariNAmamaya honese ( apanI) anubhUtise bhinna hai| 5 / jo audArika, vaikriyika, AhAraka, taijasa athavA kArmaNa zarIra hai vaha sarva hI jIvakA nahIM hai kyoMki vaha pudgaladravyake pariNAmamaya honese (apanI) anubhUtise bhinna hai / 6 / jo samacaturastra , nyagrodhaparimaMDala, svAti, kubjaka, vAmana athavA huMDaka saMsthAna haiM vaha sarva hI jIvakA nahIM hai kyoMki vaha padagaladravyake pariNAmamaya honese ( apanI) anubhUtise bhinna hai / 7 / jo vajrarSabhanArAca, vajranArAca, nArAca , ardhanArAca, kIlikA athavA asaMprAptAsRpATikA saMhanana hai vaha sarva hI jIvakA nahIM hai kyoMki vaha pudgaladravyake pariNAmamaya honese (apanI) anubhUtise bhinna hai| 8 / jo prItirUpa rAga hai vaha sarva hI jIvakA nahIM hai kyoMki vaha pudgala -pariNAmamaya hai isaliye ( apanI) anubhUtise bhinna hai| 9 / jo aprItirUpa dveSa hai vaha sarva hI jIvakA nahIM hai kyoMki vaha pudgaladravyake pariNAmamaya honese ( apanI) anubhUtise bhinna hai| 10 / jo yathArtha tattvakI apratipattirUpa (aprAptirUpa) moha hai vaha sarva hI jIvakA nahIM hai kyoMki vaha pudgaladravyake pariNAmamaya honese (apanI) anubhUtise bhinna hai| 11 / mithyAtva , avirati, kaSAya aura yoga jisakA lakSaNa haiM aise jo pratyaya ( Asrava) vaha sarva hI jIvake nahIM hai kyoMki vaha pudgaladravyake pariNAmamaya honese (apanI) anubhUtise bhinna hai| 12 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates jIva-ajIva adhikAra 105 yad jJAnAvaraNIyadarzanAvaraNIyavedanIyamohanIyAyurnA-magotrAntarAyarUpaM karma tatsarvamapi nAsti jIvasya, pudgaladravyapariNAmamayatve stynubhuuterbhinntvaat| yatSaTparyAptitrizarIrayogyavasturUpaM nokarma tatsarvamapi nAsti jIvasya, pudgaladravyapariNAmamayatve stynubhuutebhinntvaat| yaH zaktisamUhalakSaNo varga: sa sarvo'pi nAsti jIvasya, pudgaladravyapariNAmamayatve stynubhuuterbhinntvaat| yA vargasamUhalakSaNA vargaNA sA sarvApi nAsti jIvasya, pudgaladravyapariNAmamayatve stynubhuuterbhinntvaat| yAni mandatIvrarasa-karmadalaviziSTanyAsalakSaNAni spardhakAni tAni sarvANyapi na santi jIvasya, pudgaladravyapariNAmamayatve stynubhuuterbhinntvaat| yAni svaparaikatvAdhyAse sati vizuddhacitpariNAmAtiriktatvalakSaNAnyadhyAtmasthAnAni tAni sarvANyapi na santi jIvasya, pudgaladravyapariNAmamayatve stynubhuuterbhinntvaat| yAni prativiziSTaprakRtirasapariNAmalakSaNAnyanubhAgasthAnAni tAni sarvANyapi na santi jIvasya, pudgaladravyapariNAmamayatve stynubhuuterbhinntvaat| yAni kAyavAGmanovargaNAparispandalakSaNAni yogasthAnAni tAni sarvANyapi na santi jIvasya , pudgaladravyapariNAmamayatve stynubhuuterbhinntvaat| jo jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra aura aMtarAyarUpa karma haiM vaha sarva hI jIvakA nahIM hai kyoMki vaha pudgaladravyake pariNAmamaya honese (apanI) anubhUtise bhinna hai| 13 / jo chaha paryAptiyogya aura tIna zarIrayogya vastu (-pudgalaskaMdha) rUpa nokarma haiM vaha sarva hI jIvakA nahIM hai kyoMki vaha pudgaladravyake pariNAmamaya honese (apanI) anubhUtise bhinna hai| 14 / jo karmake rasakI zaktiyoMkA (arthAt avibhAga praticchedoMkA) samUharUpa varga hai vaha sarva hI jIvakA nahIM hai kyoMki vaha pudgaladravyake pariNAmamaya honese (apanI) anubhUtise bhinna hai| 15 / jo vargoMkA samUharUpa vargaNA hai vaha sarva hI jIvakA nahIM hai kyoMki vaha pudgaladravyake pariNAmamaya honese ( apanI) anubhUtise bhinna hai| 16 / jo maMdatIvra rasavAle karmasamUhake viziSTa nyAsa (-jamAva ) rUpa (vargaNAke samUharUpa) spardhaka haiM vaha sarva hI jIvake nahIM hai kyoMki vaha pudgaladravyake pariNAmamaya honese (apanI) anubhUtise bhinna hai| 17 / svaparake ekatvakA adhyAsa (nizcaya) ho taba (vartane para), vizuddha caitanyapariNAmase bhinna rUpa jinakA lakSaNa hai aise jo adhyAtmasthAna haiM vaha sarva hI jIvake nahIM hai kyoMki vaha pudgaladravyake pariNAmamaya honese ( apanI) anubhUtise bhinna hai| 18 / bhinna bhinna prakRtiyoMke rasake pariNAma jinakA lakSaNa hai aise jo anubhAgasthAna vaha sarva hI jIvake nahIM hai kyoMki vaha pudgaladravyake pariNAmamaya honese ( apanI) anubhUtise bhinna hai| 19 / kAyavargaNA, vacanavargaNA aura manovargaNAkA kaMpana jinakA lakSaNa hai aise jo yogasthAna vaha sarva hI jIvake nahIM hai kyoMki vaha pudgaladravyake pariNAmamaya honese ( apanI) anubhUtise bhinna hai| 20 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 106 yAni prativiziSTaprakRtipariNAmalakSaNAni bandhasthAnAni tAni sarvANyapi na santi jIvasya, pudgaladravyapariNAmamayatve stynubhuute-bhinntvaat| yAni svaphalasampAdanasamarthakAvasthAlakSaNAnyudayasthAnAni tAni sarvANyapi na santi jIvasya, pudgaladravyapariNAmamayatve stynubhuute-bhinntvaat| yAni gatIndriyakAyayogavedakaSAyajJAnasaMyamadarzanalezyAbhavya-samyaktvasaMjJAhAralakSaNAni mArgaNAsthAnAni tAni sarvANyapi na santi jIvasya, pudgaladravyapariNAmamayatve stynubhuuterbhinntvaat| yAni prativiziSTa-prakRtikAlAntarasahatvalakSaNAni sthitibandhasthAnAni tAni sarvANyapi na santi jIvasya, pudgaladravyapariNAmamayatve stynubhuuterbhinntvaat| yAni kaSAyavipAkodrekalakSaNAni saMklezasthAnAni tAni sarvANyapi na santi jIvasya, pudgaladravyapariNAmamayatve stynubhuuterbhinntvaat| yAni kaSAyavipAkAnudrekalakSaNAni vizuddhisthAnAni tAni sarvANyapi na santi jIvasya, pudgaladravyapariNAmamayatve stynubhuuterbhinntvaat| yAni cAritramohavipAka kramanivRttilakSaNAni saMyamalabdhisthAnAni tAni sarvANyapi na santi jIvasya, pudgaladravyapariNAmamayatve stynubhuuterbhinntvaat| yAni paryAptAparyAptabAdarasUkSmai kendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyasaMDyasaMjJipaJcendriyalakSaNAni bhinna bhinna prakRtiyoM ke pariNAma jinakA lakSaNa hai aise jo baMdhasthAna vaha sarva hI jIvake nahIM hai kyoMki vaha pudgaladravyake pariNAmamaya honese (apanI) anubhUtise bhinna hai| 21 / apane phala ke utpanna karane meM phala utpanna karanemeM samartha karma-avasthA jinakA lakSaNa hai aise jo udayasthAna vaha sarva hI jIvake nahIM hai kyoMki vaha pudgaladravyake pariNAmamaya honese (apanI) anubhUtise bhinna hai| 22 / gati, iMdriya, kAya, yoga, veda, kaSAya, jJAna, saMyama, darzana, lezyA, bhavya, samyaktva, saMjJA aura AhAra jinakA lakSaNa hai aise jo mArgaNAsthAna ve sarva hI jIvake nahIM hai kyoMki vaha pudgaladravyake pariNAmamaya honese (apanI) anubhUtise bhinna hai| 23 / bhinna bhinna prakRtiyoMkA amuka maryAdA taka kAlAntara meM sAtha rahanA jinakA lakSaNa hai aise jo sthitibaMdhasthAna vaha sarva hI jIvake nahIM hai kyoMki vaha pudgaladravyake pariNAmamaya honese (apanI) anubhUtise bhinna hai| 24 / kaSAyoMke vipAkakI atizayatA jinakA lakSaNa hai aise jo saMkalezasthAna vaha sarva hI jIvake nahIM hai kyoMki vaha pudgaladravyake pariNAmamaya honese (apanI) anubhUtise bhinna hai| 25 / kaSAyoMke vipAkakI maMdatA jinakA lakSaNa hai aise jo vizuddhisthAna ve sarva jIvake nahIM kyoMki vaha pudgaladravyake pariNAmamaya honese (apanI) anubhUtise bhinna hai| 26 / caritramohake vipAkakI kramazaH nivRtti jinakA lakSaNa hai aise jo saMyamalabdhisthAna ve sarva hI jIvake nahIM hai kyoMki vaha pudgaladravyake pariNAmamaya honese (apanI) anubhUtise bhinna hai| 27 / paryApta evaM aparyApta aise bAdara-sUkSma ekeMdriya, dvIndriya, trIndriya, caturiMdriya aura saMjJI-asaMjJI paMceMdriya jinakA lakSaNa hai Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates jIva-ajIva adhikAra 107 jIvasthAnAni tAni sarvANyapi na santi jIvasya , pudgaladravyapariNAmamayatve stynubhuutebhinntvaat| yAni mithyAdRSTisAsAdanasamyagdRSTisamyagmithyAdRSTyasaMyatasamyagdRSTisaMyatAsaMyatapramattasaMyatApramattasaMyatApUrvakaraNopazamakakSapakAnivRttibAdarasAmpa rAyopazamakakSapakasUkSmasAmparAyopazamakakSapakopazAntakaSAyakSINakaSAyasayogakevalyaya gakevalilakSaNAni guNasthAnAni tAni sarvANyapi na santi jIvasya, pudgaladravyapariNAmamayatve stynubhuutebhinntvaat| (zAlinI) varNAdyA vA rAgamohAdayo vA bhinnA bhAvAH sarva evAsya puMsaH tenaivAntastattvataH pazyato'mI no dRSTAH syurdRSTamekaM paraM syaat||37 / / aise jo jIvasthAna ve sarva hI jIvake nahIM hai kyoMki vaha pudgaladravyake pariNAmamaya honese (apanI) anubhUtise bhinna hai| 28 / mithyAdRSTi, sAsAdanasamyagdRSTi , samyagmithyAdRSTi, asaMyatasamyagdRSTi, saMyatAsaMyata, pramattasaMyata, apramattasaMyata, apUrvakaraNa-upazamaka tathA kSapaka, anivRttibAdara-sAMparAya-upazamaka tathA kSapaka, sUkSmasAMparAya-upazamaka tathA kSapaka, upazAMtakaSAya, kSINakaSAya, sayogakevalI aura ayogakevalI jinakA lakSaNa hai aise jo guNasthAna ve sarva hI jIvake nahIM hai kyoMki vaha pudgaladravyake pariNAmamaya honese ( apanI) anubhUtise bhinna hai| 29 / (isaprakAra ye samasta hI pudgaladravyake pariNAmamaya bhAva haiM; ve saba jIva, ke nahIM haiN| jIva to paramArthase caitanyazaktimAtra hai|) aba isI artha kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ varNa-AdyAH ] jo varNAdika [ vA] athavA [ rAga-moha-AdayaH vA] rAgamohAdika [ bhAvAH ] bhAva kahe [ sarve eva ] ve saba hI [ asya puMsaH] isa puruSa( AtmAse) [bhinnAH ] bhinna haiM [ tena eva] isaliye [antaHtattvataH pazyataH] aMtardaSTi se dekhanevAleko [amI no dRSTAH syuH] yaha saba dikhAI nahIM dete [ eka paraM dRSTaM syAt ] mAtra eka sarvoparI tattva hI dikhAI detA hai-kevala eka caitanyabhAvasvarUpa abhedarUpa AtmA hI dikhAI detA hai| bhAvArtha:-paramArthanaya abheda hI hai isaliye isa dRSTi se dekhanepara bheda nahIM dikhAI detA; ataH nayakI dRSTi meM puruSa caitanyamAtra hI dikhAI detA hai| isaliye ve samasta hI varNAdika tathA rAgAdika bhAva puruSase bhinna hI haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 108 nanu varNAdayo yadyamI na santi jIvasya tadA tantrAntare kathaM santIti prajJApyante iti cet vavahAreNa du ede jIvassa havaMti vnnnnmaadiiyaa| guNaThANaMtA bhAvA Na du keI nnicchynnyss||56 / / vyavahAreNa tvete jIvasya bhavanti vrnnaadyaaH| guNasthAnAntA bhAvA na tu kecinnishcynysy|| 56 / / hi vyavahAranayaH kila paryAyAzritatvAjjIvasya pudgalasaMyogavazAdanAdiprasiddhabandhaparyAyasya kusumbharaktasya kArpAsikavAsasa ivaupAdhikaM bhAvamavalambyotplavamAnaH parabhAvaM parasya vidadhAti; nizcayanayastu dravyAzritatvAtkevalasya jIvasya svAbhAvikaM bhAvamavalambyotplavamAna: parabhAvaM parasya sarvameva prtissedhyti| tato vyavahAreNa varNAdayo guNasthAnAntA bhAvA jIvasya santi, iha ye varNase lekara guNasthAna paryaMta jo bhAva haiM unakA svarUpa vizeSarUpase jAnanA ho to gommaTasAra Adi graMthoMse jAna lenaa| 37 / __ aba ziSya pUchatA hai ki-- yadi varNAdika bhAva jIvake nahIM to anya siddhAMtagraMthomeM aisA kaise kahA gayA hai ki ve jIva ke haiM' ? usakA uttara gAthArUpameM kahate haiM: varNAdi guNasthAnAMta bhAva ju, jIvake vyvhaarse| para koI bhI ye bhAva nahiM haiM , jIva ke nizcaya vissai|| 56 / / gAthArtha:- [ ete] yaha [varNAdyAH guNasthAnAntAH bhAvAH] varNase lekara guNasthAna paryanta jo bhAva kahe gaye ve [ vyavahAreNa tu] vyavahAranayase to [ jIvasya bhavanti] jIvake haiM (isaliye sUtrameM kahe gaye haiM), [ tu] kintu [ nizcayanayasya] nizcayanayake matameM [ kecit na ] unameM se koI bhI jIva ke nahIM haiN| TIkA:-yahA~, vyavahAranaya paryAyAzrita honese, sapheda rUIse banA huA vastra jo ki kasuMbI (lAla) raMga se raMgA huA hai aise vastrake aupAdhikabhAva ( -lAla raMga) kI bhA~ti, pudgalake saMyogavaza anAdi kAlase jisakI baMdhaparyAya prasiddha hai aise jIvake aupAdhika bhAva (-varNAdika) kA avalambana lekara pravartamAna hotA huA, (vaha vyavahAranaya ) dUsare ke bhAvako dUsare kA kahatA hai; aura nizcayanaya dravyAzrita honese, kevala eka jIvake svAbhAvika bhAvakA avalambana lekara pravartamAna hotA huA, dUsareke bhAvako kiMcitmAtra bhI dUsare kA nahIM kahatA, niSedha karatA hai| isaliye varNase lekara guNasthAna paryaMta jo bhAva haiM ve vyavahAranayase jIvake haiM Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates jIva-ajIva adhikAra nizcayena tu na santIti yuktA prjnyptiH| kuto jIvasya varNAdayo nizcayena na santIti cetedehiM ya saMbaMdho jaheva khIrodayaM munnedvyo| Na ya hoMti tassa tANi du uvaogaguNAdhigo jmhaa|| 57 / / etaizca sambandho yathaiva kSIrodakaM jnyaatvyH| na ca bhavanti tasya tAni tUpayogaguNAdhiko ysmaat|| 57 / / yathA khalu salilamizritasya kSIrasya salilena saha parasparAvagAhalakSaNe sambandhe satyapi svalakSaNabhUtakSIratvaguNavyApyatayA salilAdadhikatvena pratIyamAnatvAdagneruSNaguNeneva saha tAdAtmyalakSaNasambandhAbhAvAt na nizcayena salilamasti; tathA varNAdipudgaladravyapariNAmamizritasyAsyAtmanaH pudgaladravyeNa saha parasparAvagAhalakSaNe sambandhe satyapi svalakSaNabhUtopayogaguNavyApyatayA aura nizcayanayase jIvake nahIM haiM aisA (bhagavAnakA syAdvAdayukta) kathana yogya hai| aba phira ziSya pUchatA hai ki varNAdika nizcayase jIvake kyoM nahIM haiM ? isakA kAraNa khiye| isakA uttara gAthArUpa se kahate haiM: ina bhAva se saMbaMdha jIvakA,kSIra jalavat jaannaa| upayoga guNase adhika , tisase bhAva koI na jiivkaa||57 / / gAthArtha:- [ etaiH ca sambandhaH ] ina varNAdika bhAvoMke sAtha jIvakA saMbaMdha [kSIrodakaM yathA eva] dUdha aura pAnI kA ekakSetrAvagAharUpa saMyogasaMbaMdha hai aisA [ jJAtavyaH] jAnanA [ca ] aura [ tAni ] ve [ tasya tu na bhavanti ] usa jIvake nahIM haiM [ yasmAt ] kyoMki jIva [ upayogaguNAdhika:] unase upayogaguNase adhika hai (-vaha upayoga guNa ke dvArA bhinna jJAta hotA hai)| TIkA:-jaise--jalamizrita dUdhakA, jalake sAtha paraspara avagAhasvarUpa saMbaMdha honepara bhI, svalakSaNabhUta dUgdhatva-guNake dvArA vyApta honese dUdha jalase adhikapanese pratIta hotA hai; isaliye, jaisA agnikA uSNatAke sAtha tAdAtmyasvarUpa saMbaMdha hai vaisA jalake sAtha dUdhakA saMbaMdha na honese, nizcayase jala dUdhakA nahIM hai; isaprakAravarNAdika pudgaladravyake pariNAmoMke sAtha mizrita isa AtmAkA, pudgaladravyake sAtha paraspara avagAhasvarUpa saMbaMdha honepara bhI, svalakSaNabhUta upayogaguNa ke dvArA vyApta honese AtmA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 110 sarvadravyebhyo'dhikatvena pratIyamAnatvAdagreruSNaguNeneva saha tAdAtmyalakSaNasambandhAbhAvAt na nizcayena varNAdipudgalapariNAmAH snti| kathaM tarhi vyavahAro'virodhaka iti cetpaMthe mussaMtaM passidUNa logA bhaNaMti vvhaarii| mussadi eso paMtho Na ya paMtho mussade koii||58 / / taha jIve kammANaM NokammANaM ca passiduM vnnnnN| jIvassa esa vaNNo jiNehiM vavahArado utto|| 59 / / gaMdharasaphAsarUvA deho saMThANamAiyA je y| savve vavahArassa ya NicchayadaNhU vvdisNti|| 60 / / pathi muSyamANaM dRSTvA lokA bhaNanti vyvhaarinnH| muSyate eSa panthA na ca panthA muSyate kshcit||58 / / sarva dravyoMse adhikapanese (--paripUrNapanese) pratIta hotA hai; isaliye, jaisA agnikA uSNatA ke sAtha tAdAtmyasvarUpa saMbaMdha hai vaisA varNAdike sAtha AtmAkA saMbaMdha nahIM hai, isaliye nizcayase varNAdika pudgalapariNAma AtmAke nahIM haiN| aba yahA~ prazna hotA hai ki isaprakAra to vyavahAranaya aura nizcayanayakA virodha AtA hai; avirodha kaise kahA jA sakatA hai ? isakA uttara dRSTAMta dvArA tIna gAthAoMmeM kahate haiM: dekhA luTAte paMthameM ko, 'paMtha ye luTAta hai'janagaNa kahe vyavahArase, nahiM paMtha ko luTAta hai|| 58 / / tyoM varNa dekhA jIvameM ina karma aru nokrmkaa| jinavara kahe vyavahArase , 'yaha varNa hai isa jiivkaa'|| 59 / / tyoM gaMdha, rasa, rUpa, sparza, tana, saMsthAna ityAdika sbai| bhUtArtha draSTA puruSane, vyavahAranayase vrnnye||60|| gAthArtha:- [ pathi muSyamANaM ] jaise mArgameM jAte hue vyaktiko luTatA huA [ dRSTvA ] dekhakara [ eSaH panthA] yaha mArga [ mRSyate] luTatA hai' isaprakAra [ vyavahAriNaH lokAH ] vyavahArIjana [ bhaNanti ] kahate haiM; kintu paramArthase vicAra kiyA jAye to [kazcit panthA ] koI mArga to [ na ca muSyate] nahIM luTatA hai; Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates jIva-ajIva adhikAra 111 tathA jIve karmaNAM nokarmaNAM ca dRSTrA vrnnm| jIvasyaiSa varNo jinairvyavahArata uktaH / / 59 / / gandharasasparzarUpANi dehaH saMsthAnAdayo ye c| sarve vyavahArasya ca nizcayadraSTAro vypdishnti|| 60 / / yathA pathi prasthitaM kaMcitsArtha muSyamANamavalokya tAtsthyAttadupacAreNa muSyata eSa panthA iti vyavahAriNAM vyapadeze'pi na nizcayato viziSTAkAzadezalakSaNaH kazcidapi panthA muSyeta, tathA jIve bandhaparyAyeNAvasthitaM karmaNo nokarmaNo vA varNamutprekSya tAtsthyAttadupacAreNa jIvasyaiSa varNa iti vyavahArato'rhadevAnAM prajJApane'pi na nizcayato nityamevAmUrtasvabhAvasyopayogaguNAdhikasya jIvasya kazcidapi vrnno'sti| evaM gandharasa sparzarUpazarIrasaMsthAnasaMhananarAgadveSamohapratyayakarmanokarmavargavargaNAspardhakAdhyAtmasthAna nubhAgasthAnayogasthAnabandhasthAnodayasthAnamArgaNAsthAnasthitibandhasthAnasaMklezasthAnA vazuddhisthAnasaMyamalabdhisthAnajIvasthAnaguNasthAnAnyapi vyavahArato'rhadevAnAM prajJApane'pi nizcayato nityamevAmUrtasvabhAvasyopayoga guNenAdhikasya [ tathA] isIprakAra [ jIve ] jIvameM [karmaNAM nokarmaNAM ca] karmoMkA aura nokarmoMkA [ varNam ] varNa [dRSTvA ] dekhakara [ jIvasya] jIvakA [ eSaH varNa:] yaha varNa hai' isaprakAra [ jinaiH ] jinendradeva ne [ vyavahArataH ] vyavahArase [ uktaH ] kahA hai|[ evaM ] isI prakAra [gandharasasparzarUpANi ] gaMdha, rasa, sparza, rUpa, [ dehaH saMsthAnAdayaH ] deha, saMsthAna Adi [ye ca sarve] jo saba haiM, [vyavahArasya ] ve saba vyavahArase [ nizcayadraSTAra:] nizcayake dekhanevAle [vyapadizanti ] kahate haiN| TIkA:-jaise vyavahArI jana, mArgameM jAte hue kisI sArtha (saMgha) ko luTatA dekhakara, saMghakI mArgameM sthiti honese usakA upacAra karake, 'yaha mArga luTatA hai' aisA kahate haiM, tathApi nizcayase dekhA jAye to, jo AkAzake amuka bhAgasvarUpa hai vaha mArga to kucha nahIM luTatA; isIprakAra bhagavAna altadeva, jIvameM baMdhaparyAyase sthiti ko prApta karma aura nokarmakA varNa dekhakara, karma-nokarmakI jIva meM sthiti hone se usakA upacAra karake, 'jIvakA yaha varNa hai' aisA vyavahArase pragaTa karate haiM, tathApi nizcayase, sadA hI jisakA amUrta svabhAva hai aura jo upayogaguNake dvArA anyadravyoMse adhika hai aise jIvakA koI bhI varNa nahIM hai| isIprakAra gaMdha, rasa, sparza, rUpa, zarIra, saMsthAna, saMhanana, rAga, dveSa, moha, pratyaya, karma, nokarma, varga, vargaNA, spardhaka, adhyAtmasthAna, anubhAgasthAna, yogasthAna, baMdhasthAna, udayasthAna, mArgaNAsthAna, sthitibaMdhasthAna, saMklezasthAna, vizuddhisthAna, saMyamalabdhisthAna, jIvasthAna aura guNasthAna-yaha saba hI (bhAva) vyavahArase aha~tabhagavAna jIvake kahate haiM, tathApi nizcayase, sadA hI jisakA amUrta svabhAva hai aura jo upayogaguNa ke dvArA anyase adhika hai Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 112 jIvasya sarvANyapi na santi , taadaatmylkssnnsmbndhaabhaavaat| tattha bhave jIvANaM saMsAratthANa hoMti vnnnnaadii| saMsArapamukkANaM Natthi hu vaNNAdao keii|| 61 / / kuto jIvasya varNAdibhiH saha tAdAtmyalakSaNaH sambandho nAstIti cet aise jIva ke ve saba nahIM haiM, kyoMki ina varNAdi bhAvoMke aura jIvake tAdAtmyalakSaNa saMbaMdhakA abhAva hai| bhAvArtha:-ye varNase lekara guNasthAna paryaMta bhAva siddhAMtameM jIvake kahe haiM ve saba vyavahAranayase kahe haiM; nizcayanayase ve jIva ke nahIM haiM kyoMki jIva to paramArthase upayogasvarUpa hai| yahA~ aisA jAnanA ki -pahale vyavahAranayako asatyArtha kahA thA so vahA~ aisA na samajhanA ki vaha sarvathA asatyArtha hai, kintu kathaMcit asatyArtha jAnanA; kyoMki jaba eka dravyako bhinna, paryAyoMse abhedarUpa, usake asAdhAraNa guNamAtrako pradhAna karake kahA jAtA hai taba paraspara dravyoMkA nimittanaimittikabhAva tathA nimittase hone vAlI paryAyeM-ve saba gauNa ho jAte haiM, ve eka abhedadravyakI dRSTimeM pratibhAsita nahIM hote, isaliyeve saba usa dravyameM nahIM haiM isaprakAra kathaMcit niSedha kiyA jAtA hai| yadi una bhAvoMko usa dravyameM kahA jAye to vaha vyavahAranayase kahA jA sakatA hai| aisA nayavibhAga hai| yahA~ zuddhanayakI dRSTise kathana hai isaliye aisA siddha kiyA hai ki jo yaha samasta bhAva siddhAntameM jIvake kahe gaye haiM so vyavahArase kahe gaye haiN| yadi namittanaimittikabhAvakI dRSTise dekhA jAye to vaha vyavahAra kathaMcit satyArtha bhI kahA jA sakatA hai| yadi sarvathA asatyArtha hI kahA jAye to sarva vyavahArakA lopa ho jAyegA aura sarva vyavahArakA lopa honese paramArthakA bhI lopa ho jaayegaa| isaliye jinandradevakA upadeza syAdvAdarUpa samajhanA hI samyagjJAna hai, aura sarvathA ekAMta vaha mithyAtva hai| __aba yahA~ prazna hotA hai ki varNAdike sAtha jIvakA tAdAtmyalakSaNa saMbaMdha kyoM nahIM hai ? usake uttararUpa gAthAkahate haiM: saMsArI jIvake varNa Adika, bhAva haiM saMsAra meN| saMsArase parimuktake nahiM, bhAva ko vrnnaadike|| 61 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates jIva- ajIva adhikAra tatra bhave jIvAnAM saMsArasthAnAM bhavanti varNAdayaH / saMsArapramuktAnAM na santi khalu varNAdayaH kecit / / 61 / / 193 yatkila sarvAsvapyavasthAsu yadAtmakatvena vyAptaM bhavati tadAtmakatvavyAptizUnya na bhavati, tasya taiH saha tAdAtmyalakSaNaH sambandha: syaat| tataH sarvAsvapyavasthAsu varNAdyAtmakatvavyAptasya bhavato varNAdyAtmakatvavyAptizUnyasyAbhavatazca pudgalasya varNAdibhiH saha tAdAtmyalakSaNa: sambandhaH syAt; saMsArAvasthAyAM kathaJcidvarNAdyAtmakatva-vyAptasya bhavato varNAdyAtmakatvavyAptizUnyasyAbhavatazcApi sarvathA varNAdyAtmakatva vyAptizUnyasya bhavato varNAdyAtmakatvavyAptasyAbhavatazca jIvasya varNAdibhiH saha tAdAtmyalakSaNaH sambandho na kathaJcanApi syaat| mokSAvasthAyAM gAthArtha:- [ varNAdayaH ] jo varNAdika haiM ve [ saMsArasthAnAM] saMsArameM sthita [ jIvAnAM ] jIvoMke [ tatra bhave ] usa saMsArameM [ bhavanti ] hote haiM aura [ saMsArapramuktAnAM ] saMsArase mukta hue jIvoMke [ khalu ] nizcayase [ varNAdayaH kecit ] varNAdika koI bhI (bhAva) [ na santi ] nahIM haiM; ( isaliye tAdAtmyasaMbaMdha nahIM hai)| TIkA:- jo nizcayase samasta hI avasthAoMmeM yad - Atmakapanese arthAt jisasvarUpapanese vyApta ho aura tad - AtmakapanekI arthAt usa-svarUpapanekI vyAptise rahita na ho, usakA unake sAtha tAdAtmyalakSaNa saMbaMdha hotA hai / ( jo vastu sarva avasthAoM meM jisa bhAvasvarUpa ho aura kisI avasthAmeM usa bhAvasvarUpatA ko na chor3a, usa vastukA una bhAvoMke sAtha tAdAtmyasaMbaMdha hotA hai / ) isaliye sabhI avasthAoMmeM jo varNAdisvarUpatAse vyApta hotA hai aura varNAdisvarUpatAkI vyAptise rahita nahIM hotA hai aise pudgalakA varNAdibhAvoMke sAtha tAdAtmyalakSaNa saMbaMdha hai, aura yadyapi saMsAra-avasthAmeM kathaMcit varNAdisvarUpatA se vyApta hotA hai tathA varNAdisvarUpatAkI vyAptise rahita nahIM hotA hai tathApi mokSa - avasthAmeM jo sarvathA varNAdisvarUpatAkI vyAptise rahita hotA hai aura varNAdisvarUpatAse vyApta nahIM hotA aise jIvakA varNAdibhAvoMke sAtha kisI bhI prakArase tAdAtmyalakSaNa saMbaMdha nahIM hai / bhAvArtha:-dravyakI sarva avasthAoMmeM dravyameM jo bhAva vyApta hote haiM una bhAvoM ke sAtha dravyakA tAdAtmyasaMbaMdha kahalAtA hai| pudgalakI sarva avasthAoMmeM pudgalameM varNAdibhAva vyApta haiM isaliye varNAdibhAvoM ke sAtha pudgalakA tAdAtmyasaMbaMdha hai| saMsAra-avasthAmeM jIvameM varNAdibhAva kisI prakArase kahe jA sakate haiM kintu mokSaavasthAmeM jIvameM varNAdibhAva sarvathA nahIM haiM isaliye jIvakA varNAdibhAvoMke sAtha tAdAtmyasaMbaMdha nahIM hai yaha bAta nyAyaprApta hai 1 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 114 jIvasya varNAditAdAtmyadurabhiniveze doSazcAyamjIvo ceva hi ede savve bhAva tti maNNase jadi hi| jIvassAjIvassa ya Natthi viseso du de koii|| 62 / / jIvazcaiva hyete sarve bhAvA iti manyase yadi hi| jIvasyAjIvasya ca nAsti vizeSastu te kshcit|| 62 / / yathA varNAdayo bhAvAH krameNa bhAvitAvirbhAvatirobhAvAbhistAbhistA-bhirvyaktibhiH pudgaladravyamanugacchantaH pudgalasya varNAditAdAtmyaM prathayanti, tathA varNAdayo bhAvAH krameNa bhAvitAvirbhAvatirobhAvAbhistAbhistAbhirvyaktibhirjIvamanugacchanto jIvasya varNAditAdAtmyaM prathayantIti yasyAbhinivezaH tasya zeSadravyAsAdhAraNasya varNAdyAtmakatvasya pudgalalakSaNasya jIvena svIkaraNAjjIvapudgalayora-vizeSaprasaktau satyAM pudgalebhyo bhinnasya jIvadravyasyAbhAvAdbhavatyeva jiivaabhaavH| aba, yadi koI aisA mithyA abhiprAya vyakta kare ki jIvakA varNAdike sAtha tAdAtmya hai, to usameM yaha doSa AtA hai aisA isa gAthA dvArA kahate haiM: ye bhAva saba haiM jIva jo, aisA hI tU mAne kbhii| to jIva aura ajIvameM kucha, bheda tujha rahatA nhiiN!|| 62 / / gAthArtha:-varNAdikake sAtha jIvakA tAdAtmya mAnanevAle ko kahate haiM kiH he mithyA abhiprAyavAle! [ yadi hi ca] yadi tuma [iti manyase ] aise mAnoge ki [ ete sarve bhAvAH ] yaha varNAdika sarva bhAva [ jIvaH eva hi] jIva hI haiM, [ tu] to [ te] tumhAre matameM [jIvasya ca ajIvasya ] jIva aura ajIvakA [ kazcit ] koI [ vizeSaH] bheda [ nAsti ] nahIM rhtaa| TIkA:-jaise varNAdika bhAva, kramazaH AvirbhAva (pragaTa honA, upajanA) aura tirobhAva (chipa jAnA, nAza ho jAnA) ko prApta hotI huI aisI una una vyaktiyoM ke dvArA (arthAt paryAyoM ke dvArA) pudgaladravyake sAtha hI sAtha rahate huye, pudgalakA varNAdike sAtha tAdAtmya prasiddha karate haiM-vistArate haiM, isIprakAra varNAdika bhAva, kramazaH AvirbhAva aura tirobhAvako prApta hotI huI aisI una una vyaktiyoM ke dvArA jIvake sAtha hI sAtha rahate huye, jIvakA varNAdi ke sAtha tAdAtmya prasiddha karate haiM,-aisA jisakA abhiprAya hai usake matameM, anya zeSa dravyoMse asAdhAraNa aisI varNAdisvarUpatA ki jo pudgaladravyakA lakSaNa hai-usakA jIva ke dvArA aMgIkAra kiyA jAtA hai isaliye, jIva-pudgalake avizeSakA prasaMga AtA hai, aura aisA hone se, pudgalase bhinna aisA koI jIvadravya na rahanese , jIvakA avazya abhAva hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates jIva- ajIva adhikAra saMsArAvasthAyAmeva jIvasya varNAditAdAtmyamityabhiniveze'pyayameva doSa:aha saMsAratthANaM jIvANaM tujjha hoMti vaNNAdI / tamhA saMsAratthA jIvA rUvittamAvaNNA / / 63 / / evaM poggaladavvaM jIvo tahalakkhaNeNa mUDhamadI / NivvANamuvagado vi ya jIvattaM goggalo patto / / 64 / / atha saMsArasthAnAM jIvAnAM tava bhavanti varNAdayaH / tasmAtsaMsArasthA jIvA rUpitvamApannAH / / 63 / / evaM pudgaladravyaM jIvastathAlakSaNena muuddhmte| nirvANamupagato'pi ca jIvatvaM pudgalaH prAptaH / / 64 / / bhAvArtha:-jaise varNAdika bhAva pudgaladravyake sAtha tAdAtmyasvarUpa haiM usI prakAra jIvake sAtha tAdAtmyasvarUpa hoM to jIva - pudgalameM koI bhI bheda na rahe aura aisA hone se jIvakA hI abhAva ho jAye yaha mahAdoSa AtA hai| 195 aba, 'mAtra saMsAra - avasthAmeM hI jIvakA varNAdike sAtha tAdAtmya hai' isa abhiprAyameM bhI yahI doSa AtA hai so kahate haiM: varNAdi haiM saMsArI jIvake, yohiM mata tujha hoya jo / saMsAra sthita saba jIvagaNa, pAye tadA rUpitvako / / 63 / / isa rIta pudgala vo hI jIva, he mUr3hamati ! smcihnse| aru mokSaprApta huA bhi pudgaladravya jIva bane are ! / / 64 / / gAthArtha:- [ atha ] athavA yadi [ tava ] tumhArA mata yaha ho ki -- [ saMsArasthAnAM jIvAnAM ] saMsArameM sthita jIvoMke hI [ varNAdayaH] varNAdika ( tAdAtmyasvarUpase ) [ bhavanti ] haiM, [ tasmAt ] to isa kAraNase [ saMsArasthA: jIvAH ] saMsArameM sthita jIva [ rUpitvam ApannAH] rUpitvako prApta huye; [ evaM ] aisA hone se, [tathAlakSaNena] vaisA lakSaNa ( arthAt rUpitva lakSaNa ) to pudgaladravyakA honese, [ mUDhamate] he mUDhabuddhi ! [ pudgaladravyaM ] pudgaladravya hI [ jIvaH ] jIva kahalAyA [ca] aura (mAtra saMsAraavasthAmeM hI nahIM kintu ) [ nirvANam upagataH api ] nirvANa prApta honepara bhI [ pudgalaH ] pudgala hI [ jIvatvaM ] jIvatvako [ prAptaH ] prApta huA ! Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 116 yasya tu saMsArAvasthAyAM jIvasya varNAditAdAtmyamastItyabhinivezastasya tadAnIM sa jIvo ruupitvmvshymvaapnoti| rUpitvaM ca zeSadravyAsAdhAraNaM kasyaciTTavyasya lkssnnmsti| tato rUpitvena lakSyamANaM yatkiJcidbhavati sa jIvo bhvti| rUpitvena lakSyamANaM pudgaladravyameva bhvti| evaM pudgaladravyameva svayaM jIvo bhavati, na punaritaraH ktro'pi| tathA ca sati, mokSAvasthAyAmapi nityasvalakSaNalakSitasya dravyasya sarvAsvapyavasthAsvanapAyitvAdanAdinidhanatvena pudgaladravyameva svayaM jIvo bhavati, na punaritaraH ktro'pi| tathA ca sati, tasyApi pudgalebhyo bhinnasya jIvadravyasyAbhAvAdbhavatyeva jiivaabhaavH| evametat sthitaM yadvarNAdayo bhAvA na jIva iti TIkA:-phira, jisakA yaha abhiprAya hai ki--saMsAra-avasthAmeM jIvakA varNAdibhAvoMke sAtha tAdAtmyasaMbaMdha hai, usake matameM saMsAra-avasthA ke samaya vaha jIva avazya rUpitvako prApta hotA hai; aura rUpitva to kisI dravyakA, zeSa dravyoMse asAdhAraNa aisA lakSaNa hai| isaliye rUpitva (lakSaNa) se lakSita (lakSyarUpa hotA huA) jo kucha ho vahI jIva hai| rUpitvase lakSita to pudgaladravya hI hai| isaprakAra pudgaladravya hI svayaM jIva hai, kintu usake atirikta dUsarA koI jIva nahIM hai| aisA hone para, mokSa-avasthAmeM bhI pudgaladravya hI svayaM jIva (siddha) hai, kintu usake atirikta anya koI jIva (siddha hotA) nahIM; kyoMki sadA apane svalakSaNase lakSita aisA dravya sabhI avasthAoMmeM hAni athavA hrAsako na prApta honese anAdi-anaMta hotA hai| aisA honese , usake mata meM bhI ( arthAt saMsAra-avasthAmeM hI jIvakA varNAdike sAtha tAdAtmya mAnanevAleke matameM bhI); pudgaloMse bhinna aisA koI jIvadravya na rahane se, jIvakA avazya abhAva hotA hai| bhAvArtha:-yadi aisA mAnA jAye ki saMsAra-avasthAmeM jIvakA varNAdike sAtha tAdAtmyasaMbaMdha hai to jIva mUrtika huA; aura mUrtikatva to pudgaladravyakA lakSaNa hai; isaliye pudgaladravya hI jIvadravya siddha huA, usake atirikta koI caitanyarUpa jIvadravya nahIM rhaa| aura mokSa honepara bhI una pudgaloMkA hI mokSa huA; isaliye mokSameM bhI pudgala hI jIva Thahare, anya koI caitanyarUpa jIva nahIM rhaa| isaprakAra saMsAra tathA mokSameM pudgalase bhinna aisA koI caitanyarUpa jIvadravya na rahanese jIvakA hI abhAva ho gyaa| isaliye mAtra saMsAra-avasthAmeM hI varNAdibhAva jIvake haiM aisA mAnanese bhI jIvakA abhAva hI hotA hai| isaprakAra yaha siddha huA ki varNAdika bhAva jIva nahIM haiM, yaha aba kahate Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates jIva- ajIva adhikAra ekaM ca doNNi tiNNi ya cattAri ya paMca iMdiyA jIvA / bAdarapajjattidarA payaDIo NAmakammassa / / 65 / / dAhi yaNivvattA jIvadvANA u karaNabhUdAhiM / payaDIhiM poggalamaihiM tAhiM kahaM bhaNNade jIvo / / 66 / / ekaM vA dve trINi ca catvAri ca paJcendriyANi jIvAH / bAdaraparyAptetarAH prakRtayo nAmakarmaNaH / / 65 / / etAbhizca nirvRttAni jIvasthAnAni karaNabhUtAbhiH / prakRtibhiH pudgalamayIbhistAbhiH kathaM bhaNyate jiivH|| 66 / / 117 3 nizcayataH karmakaraNayorabhinnatvAt yadyena kriyate tattadeveti kRtvA yathA kanakapatraM kanakena kriyamANaM kanakameva, na tvanyat, tathA jIvasthAnAni bAdarasUkSmaikendriyadvitricatuHpaJcendriyaparyAptAparyAptAbhidhAnAbhiH pudgalamayIbhiH nAmakarmaprakRtibhiH kriyamANAni pudgala eva, na tu jIvaH / nAmakarmaprakRtInAM jIva eka-do-traya-cAra-paMcendriya, bAdara, sUkSma haiN| paryApta anaparyApta jIva ju nAmakarma kI prakRti hai / / 65 / / jo prakRti yaha pudgalamayI, vaha karaNarUpa bane are / usase racita jIva sthAna jo haiM, jIva kyoM hi kahAya ve / 66 // gAthArtha:- [ ekaM vA ] ekeMdriya, [ dve ] dvIndriya, [ trINi ca ] trIndriya, [ catvAri ca ] caturindriya, aura [ paJcendriyANi ] paMcendriya, [ bAdaraparyAptatarAH ] bAdara, sUkSma, paryApta aura aparyApta [ jIvAH ] jIva tathA yaha [ nAmakarmaNaH] nAmakarmakI [ prakRtayaH ] prakRtiyA~ haiM; [ etAbhiH [] ina [ prakRtibhiH ] prakRtiyoM [ pudgalamayIbhiH tAbhiH] jo ki pudgalamaya rUpase prasiddha haiM unake dvArA [ karaNabhUtAbhiH ] karaNasvarUpa hokara [nirvRttAni ] racita [ jIvasthAnAni ] jo jIvasthAna ( jIvasamAsa ) haiM ve [ jIvaH ] jIva [ kathaM ] kaise [ bhaNyate ] kahe jA sakate haiM ? TIkA:-nizcayanayase karma aura karaNakI abhinnatA honese, jo jisase kiyA jAtA hai (-hotA hai) vaha vahI hai - yaha samajhakara (nizcaya karake), jaise suvarNa-patra suvarNa se kiyA jAtA hone se suvarNa hI hai, anya kucha nahIM hai, isI prakAra jIvasthAna bAdara, sUkSma, ekendriya dvIndriya, trIndriya, caturindriya, paMcendriya, paryApta aura aparyApta nAmaka pudgalamayI nAmakarmakI prakRtiyoMse kiye jAte honese pudgala hI haiM, jIva nahIM haiN| aura nAmakarmakI prakRtiyoMkI Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra pudgalamayatvaM cAgamaprasiddhaM dRzyamAnazarIrAdimUrtakAryAnumeyaM ca / evaM gandharasasparzarUpa zarIrasaMsthAna saMhananAnyapi pudgalamayanAmakarmaprakRtinirvRttatve sati tdvytirekaajjiivsthaanairevoktaani| tato na varNAdayo jIva iti nishcysiddhaantH| ( upajAti) nirvartyate yena yadatra kiJcit tadeva tatsyAnna kthnycnaanyt| rukmeNa nirvRttamihAsikozaM pazyanti rukmaM na kthnycnaasim|| 38 / / pudgalamayatA to Agamase prasiddha hai tathA anumAnase bhI jAnI jA sakatI hai kyoMki pratyakSa dikhAI denevAle zarIra Adi jo mUrtika bhAva haiM ve karmaprakRtiyoMke kArya haiM isaliye karmaprakRtiyA~ pudgalamaya haiM aisA anumAna ho sakatA hai| isIprakAra gaMdha, rasa, sparza, rUpa, zarIra, saMsthAna aura saMhanana bhI pudgalamaya nAmakarmakI prakRtiyoM ke dvArA racita honese pudgalase abhinna haiM; isaliye, mAtra jIvasthAnoMko pudgalamaya kahane para ina sabako bhI pudgalamaya hI kathita samajhanA caahiye| isaliye varNAdika jIva nahIM haiM yaha nizcayanayakA siddhAMta hai| yahA~ isa artha kA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ yena ] jisa vastuse [ atra yad kiJcit nirvartyate ] jo bhAva bane, [ tat] vaha bhAva [ tad eva syAt ] vaha vastu hI hai, [ kathaJcana ] kisI bhI prakAra [ anyat na ] anya vastu nahIM haiM; [ iha ] jaise jagatameM [ rukmeNa nirvRttam asikozaM ] svarNa nirmita myAnako [ rukmaM pazyanti ] loga svarNa hI dekhate haiM, ( use ) [ kathaJcana ] kisI prakArase [na asim ] talavAra nahIM dekhte| bhAvArtha:-varNAdi pudgala racita haiM isaliye ve pudgala hI haiM, jIva nahIM / 38 / aba dUsarA kalaza kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates jIva-ajIva adhikAra 1 (upajAti) varNAdisAmagryamidaM vidantu nirmANamekasya hi pudglsy| tato'stvidaM pudgala eva nAtmA yataH sa vijnyaanghnstto'nyH|| 39 / / zeSamanyavyavahAramAtrampajjattApajjattA je suhumA bAdarA ya je cev| dehassa jIvasaNNA sutte vavahArado uttaa||67 / / paryAptAparyAptA ye sUkSmA bAdarAzca ye caiv| dehasya jIvasaMjJAH sUtre vyavahArataH uktaaH|| 67 / / yatkila bAdarasUkSmaikendriyadvitricatuHpaJcendriyaparyAptAparyAptA iti zarIrasya saMjJAH sUtre jIvasaMjJAtvenoktA: aprayojanArtha: paraprasiddhyA ghRtghttvdvyvhaarH| zlokArtha:-aho jJAnI janoM! [ idaM varNAdisAmagryam ] ye varNAdikase lekara guNasthAnaparyaMta bhAva haiM una samasta ko [ ekasya pudgalasya hi nirmANam ] eka pudgalakI racanA [ vidantu] jAnoM; [ tataH ] isaliye [ idaM ] yaha bhAva [ pudgalaH eva astu] pudgala hI hoM, [na AtmA ] AtmA na hoM; [ yataH ] kyoMki [ saH vijJAnaghanaH ] AtmA to vijJAnaghana hai, jJAnakA puMja hai, [ tataH ] isaliye [ anyaH ] vaha ina varNAdika bhAvoMse anya hI hai| 39 / aba, yaha kahate haiM jJAnaghana AtmAke atirikta jo kucha hai use jIva kahanA so saba vyavahAramAtra hai: paryApta anaparyApta jo, haiM sUkSama aru bAdara sbhii| vyavahAra se kahI jIvasaMjJa, dehako zAstrana mhiiN|| 67 / / gAthArtha:- [ ye] jo [ paryAptAparyAptAH ] paryApta , aparyApta [ sUkSmAH bAdarAH ca] sUkSma aura bAdara Adi [ ye ca eva ] jitanI [ dehasya ] dehakI [ jIvasaMjJAH] jIvasaMjJA kahI haiM ve saba [ sUtre ] sUtrameM [vyavahArataH ] vyavahArase [ uktAH ] kahI haiN| TIkA:-bAdara, sUkSma, ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya, paMcendriya, paryApta , aparyApta-ina zarIrakI saMjJAoMko (nAmoMko) sUtrameM jIvasaMjJArUpase kahA hai, vaha parakI prasiddhike kAraNa, 'ghI ke ghar3e'kI bhA~ti vyavahAra hai Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 120 yathA hi kasyacidAjanmaprasiddhaikaghRtakumbhasya taditarakumbhAnabhijJasya prabodhanAya yo'yaM ghRtakumbha: sa mRNmayo, na ghRtamaya iti tatprasiddhyA kumbhe ghRtakRmbhavyavahAraH, tathAsyAjJAnino lokasyAsaMsAraprasiddhAzuddhajIvasya zuddhajIvAnabhijJasya prabodhanAya yo'yaM varNAdimAna jIva: sa jJAnamayo, na varNAdimaya iti tatprasiddhyA jIve vrnnaadimvyvhaarH| ( anuSTubh ) ghRtakumbhAbhidhAne'pi kumbho ghRtamayo na cet| jIvo varNAdimajjIvajalpane'pi na tnmyH|| 40 / / -ki jo vyavahAra aprayojanArtha hai ( arthAt usameM prayojanabhUta vastu nahIM hai)| isI bAtako spaSTa kahate haiM: ___jaise kisI puruSako janmase lekara mAtra 'ghI kA ghar3A' hI prasiddha (jJAta) ho, usake atirikta vaha dUsare ghar3eko na jAnatA ho, use samajhAne ke liye jo yaha ' ghIkA ghar3A ' hai so miTTImaya hai, ghImaya nahIM" isaprakAra ( samajhAnevAle ke dvArA) ghar3emeM - ghI ke ghar3e ' kA vyavahAra kiyA jAtA hai, kyoMki usa puruSa ko ' ghI kA ghar3A ' hI prasiddha (jJAta) hai; isIprakAra isa ajJAnI lokako anAdi saMsArase lekara 'azuddha jIva' hI prasiddha (jJAta) hai, zuddha jIvako nahIM jAnatA, use samajhAne ke liye (-zuddha jIvakA jJAna karAneke liye) "jo yaha 'varNAdimAna jIva' hai so jJAnamaya hai, varNAdimaya nahIM" isaprakAra (sUtrameM) jIvameM varNAdimAnapanekA vyavahAra kiyA gayA hai, kyoMki usa ajJAnI lokako 'varNAdimAna jIva' hI prasiddha (jJAta) aba isI arthakA kalazarUpa kAvya kahate hai: zlokArtha:- [cet ] yadi [ghRtakumbhAbhidhAne api] ghIkA ghar3A ' aisA kahane para bhI [ kumbhaH ghRtamayaH na] ghar3A hai vaha ghImaya nahIM hai (-miTTImaya hI hai), [ varNAdimat-jIva-jalpane api] to isIprakAra varNAdimAn jIva' aisA kahane para bhI [ jIvaH na tanmayaH ] jIva hai vaha varNAdimaya nahIM hai ( -jJAnaghana hI hai)| bhAvArtha:-ghI se bhare hue ghar3eko vyavahArase * ghIkA ghar3A ' kahA jAtA hai tathApi nizcayase ghar3A ghI-svarUpa nahIM hai; ghI ghI-svarUpa hai, ghar3A miTTI-svarUpa hai; isIprakAra varNa, paryApti, indriyoM ityAdike sAtha ekakSetrAvagAharUpa saMbaMdhavAle jIvako sUtrameM vyavahArase 'paMcendriya jIva, paryApta jIva, bAdara jIva, deva jIva, manuSya jIva' ityAdi kahA gayA hai tathApi nizcayase jIva usa-svarUpa nahIM hai; varNa, paryApti, indriyA~ ityAdi pudgalasvarUpa haiM, jIva jJAnasvarUpa hai| 40 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates jIva-ajIva adhikAra 121 etadapi sthitameva yadrAgAdayo bhAvA na jIvA itimohaNakammassudayA du vaNNiyA je ime gunntttthaannaa| te kaha havaMti jIvA je NiccamacedaNA uttaa|| 68 / / mohanakarmaNa udayAttu varNitAni yAnImAni gunnsthaanaani| tAni kathaM bhavanti jIvA yAni nitymcetnaanyuktaani||68 / / mithyAdRSTyAdIni guNasthAnAni hi paudgalikamohakarmaprakRtivipAka-pUrvakatve sati, nityamacetanatvAt, kAraNAnuvidhAyIni kAryANIti kRtvA, yavapUrvakA yavA yavA eveti nyAyena, pudgala eva, na tu jiivH| guNasthAnAnAM nityamacetanatvaM cAgamAccaitanyasvabhAva' vyAptasyAtmano'tiriktatvena vivecakaiH svayamupalabhyamAnatvAcca prsaadhym|evN rAgadveSamohapratyayakarmanokarmavargavargaNAspardhakAdhyAtmasthAnAnubhAgasthAnayogasthAnabandhasthAnodayasthAnamArgaNAsthAnasthitibandhasthAnasaMklezasthAna aba kahate haiM ki (jaise varNAdi bhAva jIva nahIM haiM yaha siddha huA usI prakAra ) yaha bhI siddha huA ki rAgAdi bhAva bhI jIva nahIM hai: mohanakaramake udayase , guNasthAna jo ye vrnnyeN| ve kyoM bane AtmA, niraMtara jo acetana jina kahe ? / / 68 / / gAthArtha:- [ yAni imAni ] jo yaha [ guNasthAnAni ] guNasthAna haiM ve [ mohanakarmaNaH udayAt tu] mohakarmake udayase hote haiM [ varNitAni] aisA (sarvajJake AgamameM ) varNana kiyA gayA hai; [ tAni] ve [ jIvAH ] jIva [ kathaM ] kaise [ bhavanti ] ho sakate haiM [ yAni ] ki jo [ nityaM] sadA [ sacetanAni ] acetana [ uktAni ] kahe gaye TIkA:-ye mithyAdRSTi Adi guNasthAna paudgalika mohakarmakI prakRtike udayapUrvaka hote honese, sadA hI acetana honese , kAraNa jaisA hI kArya hotA hai aisA samajhakara ( samajhakara, nizcaya kara), jau pUrvaka honevAle jo jau, ve jau hI hote haiM isI nyAya se, ve pudgala hI haiM-jIva nhiiN| aura guNasthAnoMkA sadA hI acetanatva to Agamase siddha hotA hai tathA caitanyasvabhAvase vyApta jo AtmA usase bhinnapane se ve guNasthAna bhedajJAniyoM ke dvArA svayaM upalabhyamAna haiM isaliye bhI unakA sadA hI acetanatva siddha hotA hai|isiiprkaar rAga, dveSa, moha, pratyaya, karma, nokarma, varga, vargaNA, spardhaka, adhyAtmasthAna, anubhAgasthAna, yogasthAna, baMdhasthAna, udayasthAna, mArgaNAsthAna, sthitibaMdhasthAna, saMkalezasthAna, Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 122 vizuddhisthAna-saMyamalabdhisthAnAnyapi pudgalakarmapUrvakatve sati, nityamacetanatvAt, pudgala eva, na tu jIva iti svymaayaatm| tato rAgAdayo bhAvA na jIva iti siddhm| tarhi ko jIva iti cet ___ (anuSTubh ) anAdyanantamacalaM svasaMvedyamidaM sphuttm| jIvaH svayaM tu caitnymuccaishckckaayte|| 41 / / vizuddhisthAna, saMyamalabdhisthAna bhI pudgalakarmapUrvaka hote honese, sadA hI acetana honese , pudgala hI haiM-jIva nahIM aisA svataH siddha ho gyaa| isase yaha siddha huA ki rAgAdibhAva jIva nahIM haiN| bhAvArtha:-zuddhadravyArthika nayakI dRSTimeM caitanya abheda hai aura usake pariNAma bhI svAbhAvika zuddha jJAna-darzana haiN| paranimittase honevAle caitanyake vikAra, yadyapi caitanya jaise dikhAI dete haiM tathApi, caitanyakI sarva avasthAoMmeM vyApaka na honese caitanyazUnya haiM-jar3a haiN| aura AgamameM bhI unheM acetana kahA hai| bhedajJAnI bhI unheM caitanyase bhinnarUpa anubhava karate haiM isaliye bhI ve acetana haiM, cetana nhiiN| prazna:-yadi ve cetana nahIM haiM to kyA haiM ? ve pudgala haiM yA kucha aura ? uttara:-ve pudgalakarmapUrvaka hote haiM isaliye ve nizcayase pudgala hI haiM kyoMki kAraNa jaisA hI kArya hotA hai| isaprakAra yaha siddha kiyA ki pudgalakarmake udayake nimittase honevAle caitanyake vikAra bhI jIva nahIM, pudgala haiN| ___ aba yahA~ prazna hotA hai ki varNAdika aura rAgAdika jIva nahIM to jIva kauna hai ? usake uttararUpa zloka kahate haiM: zlokArtha:- [anAdi] jo anAdi hai arthAt kisI kAla utpanna nahIM huA , [anantam ] jo anaMta hai arthAt kisI kAla jisakA vinAza nahIM huA, [acalaM] jo acala hai arthAt jo kabhI caitanyapanese anyarUpa-calAcala-nahIM hotA, [ svasaMvedyam ] jo svasaMvedya hai arthAt jo svayaM apane Apa se hI jAnA jAtA hai [ tu] aura [ sphuTam ] pragaTa arthAt chupA huA nahIM-aisA jo [ idaM caitanyam ] yaha caitanya [ uccaiH] atyaMta [cakacakAyate] cakacakita prakAzita ho rahA hai, [svayaM jIvaH ] vaha svayaM hI jIva hai| bhAvArtha:-varNAdi aura rAgAdi bhAva jIva nahIM hai kintu Upara kahA vaisA caitanyabhAva hI jIva hai| 41 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates jIva-ajIva adhikAra 123 __ (zArdUlavikrIDita) varNAdyaiH sahitastathA virahito dvedhAstyajIvo yato nAmUrtatvamupAsya pazyati jagajjIvasya tattvaM ttH| ityAlocya vivecakaiH samucitaM nAvyApyativyApi vA vyaktaM vyaJjitajIvatattvamacalaM caitnymaalmbytaam|| 42 / / aba kAvya dvArA yaha samajhAte haiM ki cetanatva hI jIvakA yogya lakSaNa hai: zlokArtha:- [yataH ajIvaH asti dvadhA ] ajIva do prakArake haiM- [ varNAdyaH sahitaH] varNAdisahita [tathA virahitaH] aura varNAdirahita; [tataH] isaliye [amUrtatvam upAsya] amUrtatvakA Azraya lekara bhI ( arthAt amUrtatvako jIvakA lakSaNa mAnakara bhI) [ jIvasya tattvaM] jIvake yathArtha svarUpako [ jagat na pazyati] jagata nahIM dekha sakatA;- [iti Alocya ] isaprakAra parIkSA karake [ vivecakaiH ] bhedajJAnI puruSoMne [na avyApi ativyApi vA] avyApti aura ativyApti dUSaNoMse rahita [caitanyam ] cetanatvako jIvakA lakSaNa kahA hai [ samucitaM] vaha yogya hai| [ vyaktaM] vaha caitanyalakSaNa pragaTa hai, [ vyaJjita-jIva-tattvam ] usane jIvake yathArtha svarUpako pragaTa kiyA hai aura [acalaM] vaha acala hai-calAcalatA rahita, sadA vidyamAna hai| [AlambyatAm ] jagata usIkA avalaMbana karo! ( usase yathArtha jIvakA grahaNa hotA hai|) bhAvArtha:-nizcayase varNAdibhAva-varNAdibhAvoMmeM rAgAdibhAva antarhita haiM-jIvameM kabhI vyApta nahIM hote isaliye ve nizcayase jIvake lakSaNa haiM hI nahIM; unheM vyavahArase jIvakA lakSaNa mAnanepara bhI avyApti nAmaka doSa AtA hai kyoMki siddha jIvoMmeM ve bhAva vyavahArase bhI vyApta nahIM hote| isaliye varNAdibhAvoMkA Azraya lenese jIvakA yathArtha svarUpa jAnA hI nahIM jaataa| yadyapi amUrtatva sarva jIvoMmeM vyapta hai tathApi use jIvakA lakSaNa mAnane para ativyApti nAmaka doSa AtA hai, kAraNa ki pA~ca ajIva dravyoMmeMse eka pudgaladravya ke atirikta dharma, adharma, AkAza aura kAla-ye cAra dravya amUrta honese, amUrtatva jIva meM vyApatA hai vaise hI cAra ajIva dravyoMmeM bhI vyApatA hai; isaprakAra ativyApti doSa AtA hai| isaliye amUrtatvakA Azraya lenese bhI jIvakA yathArtha svarUpa grahaNa nahIM hotA hai| caitanyalakSaNa sarva jIvoMmeM vyApatA honese avyAptidoSase rahita hai, aura jIva ke atirikta kisI dravyameM vyApatA na honese ativyAptidoSase rahita hai; aura vaha pragaTa hai; isaliye usI kA Azraya grahaNa karanesejIva ke yathArtha svarUpakA grahaNa ho sakatA hai| 42 / aba, jabakI aise lakSaNase jIva pragaTa hai taba bhI ajJAnI janoMko usakA ajJAna kyoM rahatA hai ?'-isaprakAra AcAryadeva Azcarya tathA kheda pragaTa karate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 124 ( vasaMtatilakA) jIvAdajIvamiti lakSaNato vibhinnaM jJAnI jano'nubhavati svymullsntm| ajJAnino niravadhipravijRmbhito'yaM mohastu tatkathamaho bata naanttiiti||43 / / nAnaTyatAM tathApi (vasantatilakA) asminnanAdini mahatyavivekanATye varNAdimAnnaTati pudgala eva naanyH| rAgAdipudgalavikAraviruddhazuddhacaitanyadhAtumayamUrtirayaM ca jIvaH / / 44 / / zlokArtha:- [iti lakSaNataH ] yoM pUrvokta bhinna lakSaNake kAraNa [ jIvAt ajIvam vibhinnaM] jIvase ajIva bhinna hai [ svayam ullasantam ] use (ajIvako) apane Apa hI ( -svataMtrapane, jIvase bhinnapane) vilasita hotA huA-pariNamita hotA huA [ jJAnI janaH] jJAnIjana [anubhavati] anubhava karate haiM, [ tat ] tathApi [ajJAninaH ] ajJAnIko [ niravadhi-pravijRmbhita: ayaM moha: tu] amaryAdarUpase phailA huA yaha moha (arthAt svaparake ekatvakI bhrAnti) [ katham nAnaTIti] kyoM nAcatA hai - [aho bata] yaha hameM mahA Azcarya aura kheda hai!| 43 / aba punaH mohakA pratiSedha karate hue kahate haiM ki yadi moha nAcatA hai to nAco ? tathApi aisA hI hai ': zlokArtha:- [asmin anAdini mahati aviveka-nATaye] isa anAdi kAlIna mahA avivekake nATakameM athavA nAcameM [varNAdimAn pudgalaH eva naTati] varNAdimAna pudgala hI nAcatA hai, [na anyaH ] anya koI nahIM; ( abheda jJAnameM pudgala hI aneka prakArakA dikhAI detA hai, jIva aneka prakArakA nahIM hai; [ca] aura [ayaM jIvaH ] yaha jIva to [ rAgAdi-pudgala-vikAra-viruddha-zuddha-caitanyadhAtumaya-mUrtiH] rAgAdika pudgala-vikAroMse vilakSaNa, zuddha caitanyadhAtumaya mUrti hai| bhAvArtha:-rAgAdi cidvikArako (-caitanyavikAroMko) dekhakara aisA bhrama nahIM karanA ki ye bhI caitanya hI hai, kyoMki caitanyakI sarva avasthAoMmeM vyApta hoM to caitanyake khlaayeN| rAgAdi vikAra sarva avasthAoMmeM vyApta nahIM hote-mokSaavasthAmeMunakA abhAva hai| aura unakA anabhava bhI AkalatAmaya daHkharUpa hai| isaliye ve cetana nahIM, jar3a haiN| caitanyakA anubhava nirAkula hai, vahI jIvakA svabhAva hai aisA jAnanA / 44 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates jIva-ajIva adhikAra 125 (mandAkrAntA) itthaM jJAnakrakacakalanApATanaM nATayitvA jIvAjIvau sphuTavighaTanaM naiva yaavtpryaatH| vizvaM vyApya prasabhavikasavyaktacinmAtrazaktyA jJAtRdravyaM svymtirsaattaavduccaishckaashe|| 45 / / aba, bhedajJAnakI pravRtti ke dvArA yaha jJAtAdravya svayaM pragaTa hotA hai isaprakAra kalazameM mahimA pragaTa karake adhikAra pUrNa karate haiM: zlokArtha:- [itthaM ] isaprakAra [jJAna-krakaca-kalanA-pATanaM] jJAnarUpI karavatakA jo bAraMbAra abhyAsa hai use [nATayitvA] nacAkara [yAvat ] jahA~ [jIvAjIvau ] jIva aura ajIva donoM [ sphuTa-vighaTanaM ta eva prayAtaH ] pragaTarUpase alaga nahIM hue, [ tAvat ] vahA~ to [ jJAtRdravyaM ] jJAtAdravya, [ prasabha-vikasat-vyaktacinmAtrazaktyA] atyaMta vikAsarUpa hotI huI apanI pragaTa cinmAtrazakti se [ vizvaM vyApya] vizvako vyApta karake, [svayam ] apane Apa hI [atirasAt ] ativegase [ uccaiH ] ugratayA arthAt AtyaMtikarUpase [ cakAze] prakAzita ho utthaa| kalazakA Azaya do prakAra kA hai: uparokta jJAnakA abhyAsa karate karate jahA~ jIva aura ajIva donoM spaSTa bhinna samajhameM Aye ki tatkAla hI AtmAkA nirvikalpa anubhava huA-samyagdarzana huaa| ( samyagdRSTi AtmA zrutajJAna se vizvake samasta bhAvoMko saMkSepase athavA vistArase jAnatA hai aura nizcayase vizvako pratyakSa jAnanekA usakA svabhAva hai; isaliye yaha kahA hai ki vaha vizvako jAnatA hai|) eka Azaya to isa prakAra hai| dUsarA Azaya isa prakAra se hai: jIva-ajIvakA anAdikAlIna saMyoga kevala alaga hone se pUrva arthAt jIvakA mokSa hone se pUrva , bhedajJAnake bhAte bhAte amuka dazA honepara nirvikalpa dhArA jamI-jisameM kevala AtmAkA anubhava rahA; aura vaha zreNi atyaMta vegase Age bar3hate bar3hate kevalajJAna pragaTa huaa| aura phira aghAtiyAkarmoMkA nAza honepara jIvadravya ajIvase kevala bhinna huvaa| jIva-ajIvake bhinna hone kI yaha rIti hai| 45 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 126 iti jIvAjIvau pRthagbhUtvA nisskraantau| iti zrImadamRtacandrasUriviracitAyAM jIvAjIvaprarUpakaH prthmo'ngk|| samayasAravyAkhyAyAmAtmakhyAtau TIkA:-isaprakAra jIva aura ajIva alaga alaga hokara ( raMgabhUmimeMse) bAhara nikala gye| bhAvArtha:-jIva-ajIva adhikArameM pahale raMgabhUmisthala kahakara usake bAda TIkAkAra AcAryane aisA kahA thA ki nRtyake akhAr3emeM jIva-ajIva donoM eka hokara praveza karate haiM aura donoM ne ekatva kA svA~ga racA hai| vahA~, bhedajJAnI samyagdRSTi puruSane samyagjJAna se una jIva-ajIva donoM kI unake lakSaNabhedase parIkSA karake donoM ko pRthak jAnA isaliye svA~ga pUrA huA aura donoM alaga alaga hokara akhAr3ese bAhara nikala gye| isaprakAra alaMkArapUrvaka varNana kiyA hai| jIva-ajIva anAdi saMyoga milai lakhi mUr3ha na Atama pAvai, samyak bhedavijJAna bhaye budha bhinna gahe nijabhAva sudAveM; zrI guruke upadeza sunai ru bhale dina pAya ajJAna gmaavai| te jagamAMhi mahaMta kahAya vasaiM ziva jAya sukhI nita thaa| isaprakAra zrI samayasArakI (zrImadbhagavatkuMdakuMdAcAryadevapraNIta zrI samayasAra paramAgamakI) zrImad amRtacaMdrAcAryadevaviracita AtmakhyAti nAmaka TIkAmeM prathama jIvaajIvAdhikAra samApta huaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates Wan 555555555555555555 -2 kartA-karma adhikAra Wan ja atha jIvAjIvAveva kartRkarmaveSeNa prvishtH| (mandAkrAntA) eka: kartA cidahamiha me karma kopAdayo'mI ityAjJAnAM zamayadabhitaH krtRkrmprvRttim| jJAnajyotiH sphurati paramodAttamatyantadhIraM sAkSAtkurvannirupadhipRthagdravyanirbhAsi vishvm|| 46 / / dohA--kartAkarmavibhAvakU, meTi jJAnamaya hoya, karma nAzi zivameM base , tiheM namuM , mada khoy| prathama TIkAkAra kahate haiM ki 'aba jIva-ajIva hI eka kartAkarmake veSameM praveza karate haiN|' jaise do puruSa paraspara koI eka svA~ga karake nRtyake akhAr3emeM praveza kareM usIprakAra jIva-ajIva donoM eka kartAkarmakA svAMga karake praveza karate haiM isaprakAra yahA~ TIkAkArane alaMkAra kiyA hai| aba pahale, usa svA~gako jJAna yathArtha jAna letA hai usa jJAnakI mahimAkA kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ iha ] 'isa lokameM [aham cid ] maiM caitanyasvarUpa AtmA to [eka: kartA] eka kartA hU~ aura [ amI kopAdayaH] yaha krodhAdi bhAva [ me karma] mere karma haiM' [iti ajJAnAM kartRkarmapravRttim ] aisI ajJAniyoMke jo kartAkarmakI pravRtti hai use [ abhitaH zamayat ] saba ora se zamana karatI huI ( -miTAtI huI ) [ jJAnajyoti:] jJAnajyoti [ sphurati] sphurAyamAna hotI hai| vaha jJAnajyoti ? [ parama-udAttam ] parama udAtta hai arthAt kisIke AdhIna nahIM hai, [atyantadhIraM] atyaMta dhIra hai arthAt kisI bhI prakArase AkulatArUpa nahIM hai aura [nirupadhi-pRthagdravya-nirbhAsi] parakI sahAyatAke binA bhinna bhinna dravyoMko prakAzita karanekA usakA svabhAva hai isaliye [vizvam sAkSAt kurvat ] vaha samasta lokAloka ko sAkSAt karatI hai-pratyakSa jAnatI Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 128 jAva Na vedi visesaMtaraM tu AdAsavANa doNhaM pi| aNNANI tAva du so kohAdisu vaTTade jiivo|| 69 / / kohAdisu vaDhtassa tassa kammassa saMcao hodi| jIvassevaM baMdho bhaNido khalu svvdrisiihiN||70 / / yAvanna vetti vizeSAntaraM tvaatmaanvyordvyorpi| ajJAnI tAvatsa krodhAdiSu vartate jiivH|| 69 / / krodhAdiSu vartamAnasya tasya karmaNaH saJcayo bhvti| jIvasyaivaM bandho bhaNitaH khalu srvdrshibhiH|| 70 / / yathAyamAtmA tAdAtmyasiddhasambandhayorAtmajJAnayoravizeSAdbhedama bhAvArtha:-aisA jJAnasvarUpa AtmA hai vaha, paradravya tathA parabhAvoMke kartRtvarUpa ajJAnako dUra karake, svayaM pragaTa prakAzamAna hotA hai|| 46 / / aba, jaba taka yaha jIva Asravake aura AtmAke vizeSako (aMtarako) nahIM jAne tabataka vaha ajJAnI rahatA huA , AsravomeM svayaM lIna hotA huA, karmoMkA baMdha karatA hai yaha gAthA dvArA kahate haiM: re AtmA Asrava kA jahA~ taka , bheda jIva jAne nhiiN| krodhAdimeM sthiti hoya hai, ajJAni aise jiivkii|| 69 / / jIva vartatA krodhAdimeM, taba karama saMcaya hoya haiN| sarvajJa ne nizcaya kahA,yoM baMdha hotA jiivke|| 70 / / gAthArtha:- [ jIvaH ] jIva [ yAvat ] jaba taka [ AtmAsravayoH dvayoH api tu] AtmA aura Asrava-ina donoMke [vizeSAntaraM] antara aura bhedako [na vetti] nahIM jAnatA [ tAvat ] tabataka [ saH] vaha [ ajJAnI] ajJAnI rahatA huA [ krodhAdiSu] krodhAdika AsravoMmeM [ vartate ] pravartatA hai; [ krodhAdiSu ] krodhAdikameM [ vartamAnasya tasya ] pravartamAna usake [ karmaNaH ] karmakA [ saJcayaH ] saMcaya [bhavati] hotA hai| [khaluM] vAstava meM [ evaM ] isaprakAra [ jIvasya ] jIvake [ bandhaH] karmoMkA baMdha [ savadarzibhiH] sarvajJadevoMne [ bhaNitaH ] kahA hai| TIkA:-jaise yaha AtmA, jinake tAdAtmyasiddha saMbaMdha hai aise AtmA aura jJAnameM vizeSa (antara, bhinna lakSaNa) na honese unake bhedako (pRthakatvako) Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 129 pazyannavizaGkamAtma tayA jJAne vartate, tatra vartamAnazca jJAnakriyAyAH svabhAvabhUtatvenApratiSiddhatvA-jjAnAti, tathA saMyogasiddhasambandhayorapyAtmakrodhAdyAsravayoH svayamajJAnena vizeSamajAnan yAvadbhedaM na pazyati tAvadazaGkamAtmatayA krodhAdau vartate, tatra vartamAnazca krodhAdikriyANAM parabhAvabhUtatvAtpratiSiddhatve'pi svabhAvabhUtatvA-dhyAsAtkrudhyati rajyate muhyati ceti| tadatra yo'yamAtmA svayamajJAnabhavane jJAnabhavanamAtrasahajodAsInAvasthAtyAgena vyApriyamANa: pratibhAti sa kartA; yattu jJAnabhavanavyApriyamANatvebhyo bhinnaM kriyamANatvenAntarutplavamAnaM pratibhAti krodhAdi ttkrm| evamiyamanAdirajJAnajA krtRkrmprvRttiH| evamasyAtmanaH svayamajJAnAtkartRkarmabhAvena krodhAdiSu vartamAnasya tameva krodhAdivRttirUpaM pariNAmaM nimittamAtrIkRtya svayameva pariNamamAnaM paugalikaM karma snycymupyaati| evaM jIvapudgalayoH parasparAvagAhalakSaNasambandhAtmA bandhaH sidhyet| sa cAnekAtmakaikasantAnatvena nirastetaretarAzrayadoSaH kartRkarmapravRtti na dekhatA huA, niHzaMkatayA jJAnameM Atmapanese pravartatA hai, aura vahA~ (jJAnameM AtmApanese ) pravartatA huA vaha, jJAnakriyAkA svabhAvabhUta honese niSedha nahIM kiyA gayA hai isaliye, jAnatA hai--jAnanerUpameM pariNamita hotA hai, isIprakAra jaba taka yaha AtmA, jinheM saMyogasiddha saMbaMdha hai aise AtmA aura krodhAdi AsravoMmeM bhI apane ajJAnabhAva se, vizeSa na jAnatA huA unake bheda nahIM dekhatA tabataka niHzaMkatayA krodhAdimeM apanepane se pravartatA hai, aura vahA~ (krodhAdimeM apanepanese) pravartatA huA vaha, yadyapi krodhAdi kriyAkA parabhAvabhUta honese niSedha kiyA gayA hai tathApi usa svabhAvabhUta honese use adhyAsa honese, krodharUpa pariNamita hotA hai, rAgarUpa pariNamita hotA hai, moharUpa pariNamita hotA hai| aba yahA~, jo yaha AtmA apane ajJAnabhAvase, 'jJAnabhavanamAtra sahaja udAsIna (jJAtAdraSTAmAtra) avasthA kA tyAga karake ajJAnabhavanavyApArarUpa arthAt krodhAdivyApArarUpa pravartamAna hotA huA pratibhAsita hotA hai vaha kartA hai; aura jJAnabhavanavyApArarUpa pravRtti se bhinna, jo kriyamANarUpase aMtaraMgameM utpanna hote hue pratibhAsita hote haiM, aise krodhAdika ve, ( usa kartAke) karma haiN| isa prakAra anAdikAlIna ajJAnase hone vAlI yaha (AtmAkI) kartAkarmakI pravRtti hai| isaprakAra apane ajJAnake kAraNa kartAkarmabhAvase krodhAdimeM pravartamAna isa AtmAke, krodhAdikI pravRttirUpa pariNAmako nimittamAtra karake svayaM apane bhAvase hI pariNamita hotA huA paudgalika karma ikaTThA hotA hai| isaprakAra jIva aura pudgalakA, paraspara avagAha jisakA lakSaNa hai aisA saMbaMdharUpa baMdha siddha hotA hai| anekAtmaka honepara bhI (anAdi) eka pravAhapanA honese jisameMse itaretarAzraya doSa dUra ho gayA hai aisA vaha baMdha , kartAkarmakI pravRttikA 1 bhavana = honA vaha; pariNamanA vaha; prinnmn|2 kriyamANarUpase = kiyA jAtA vaha-- usa rUpa se Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 130 nimittasyAjJAnasya nimittm| kadA'syAH kartRkarmapravRtternivRttiriti cetjaiyA imeNa jIveNa appaNo AsavANa ya thev| NAdaM hodi visesaMtaraM tu taiyA Na baMdho se|| 71 / / yadAnena jIvenAtmanaH AsravANAM ca tthaiv|| jJAtaM bhavati vizeSAntaraM tu tadA na bndhstsy|| 71 / / ihaM kila svabhAvamA 'vastu, svasya bhavanaM tu svbhaavH| tena jJAnasya bhavanaM khalvAtmA, krodhAderbhavanaM krodhaadiH| atha jJAnasya yadvanaM tanna krodhAderapi bhavanaM, nimitta jo ajJAna usakA nimitta hai| bhAvArtha:-yaha AtmA, jaise apane jJAnasvabhAvarUpa pariNamita hotA hai usI prakAra jabataka krodhAdirUpa bhI pariNamita hotA hai, jJAnameM aura krodhAdimeM bheda nahIM jAnatA, tabataka usake kartAkarmakI pravRtti hai; krodhAdirUpa pariNamita hotA huA vaha svayaM kartA hai aura krodhAdi usakA karma hai| aura anAdi ajJAnase to kartAkarmakI pravRtti hai, kartAkarmakI pravRttise baMdha hai aura usa baMdhake nimittase ajJAna hai; isaprakAra anAdi saMtAna (pravAha) hai, isaliye usameM itaretarAzraya doSa bhI nahIM aataa| isaprakAra jabataka AtmA krodhAdi karmakA kartA hokara pariNamita hotA hai tabataka kartAkarmakI pravRtti hai aura tabataka karmakA baMdha hotA hai| aba prazna karatA hai ki isa kartAkarmakI pravRttikA abhAva kaba hotA hai ? isakA uttara kahate haiM: ye jIva jyoM hI AsravoMkA, tyoM hi apane aatmkaa| jAne vizeSAMtara, taba hI baMdhana nahIM usako khaa||71|| gAthArtha:- [ yadA] jaba [anena jIvena ] yaha jIva [ AtmanaH ] AtmAkA [ tathA eva ca ] aura [ AsravANAM] AsravoMkA [ vizeSAntaraM] antara aura bheda [ jJAtaM bhavati] jAnatA hai [ tadA tu] taba [ tasya] use [ bandhaH na ] baMdha nahIM hotaa| TIkA:-isa jagatameM vastu hai vaha (apane ) svabhAvamAtra hI hai, aura 'sva 'kA bhavana (honA) vaha sva-bhAva hai ( arthAt apanA jo honA-pariNamanA so svabhAva hai); isaliye nizcayase jJAnakA honA-pariNamanA so AtmA hai aura krodhAdikA honApariNamanA so krodhAdi hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 131 yato yathA jJAnabhavane jJAnaM bhavadvibhAvyate na tathA krodhAdirapi; yattu krodhAderbhavanaM tanna jJAnasyApi bhavanaM , yato yathA krodhAdibhavane krodhAdayo bhavanto vibhAvyante na tathA jnyaanmpi| ityAtmana: krodhAdInAM ca na khlvekvstutvm| ityevamAtmAtmAsravayorvizeSadarzanena yadA bhedaM jAnAti tadAsyAnAdirapyajJAnajA kartRkarmapravRttinivartate; tannivRttAvajJAnanimittaM pudgaladravyakarmabandho'pi nivrtte| tathA sati jJAnamAtrAdeva bandhanirodhaH sidhyet| kathaM jJAnamAtrAdeva bandhanirodha iti cetNAdUNa AsavANaM asucittaM ca vivarIyabhAvaM c| dukkhassa kAraNaM ti ya tado NiyattiM kuNadiM jiivo||72 / / tathA jJAna jo honA-pariNamanA hai so krodhAdikA bhI honA-pariNamanA nahIM hai, kyoMki jJAnake hote (-pariNamaneke) samaya jaise jJAna hotA huA mAlUma par3atA hai usIprakAra krodhAdika bhI hote hue mAlUma nahIM par3ate; aura krodhAdikA jo honA-pariNamanA vaha jJAnakA bhI honA-pariNamanA nahIM hai, kyoMki krodhAdike honeke ( -pariNamaneke) samaya jaise krodhAdika hote hue mAlUma par3ate haiM vaise jJAna bhI hotA huA mAlUma nahIM pdd'taa| isaprakAra AtmA aura krodhAdike nizcayase ekavastutva nhiiN| isaprakAra AtmA aura AsravoMkA vizeSa (-antara) dekhanese jaba yaha AtmA unakA bheda ( bhinnatA) jAnatA hai taba isa AtmAke anAdi honepara bhI ajJAnase utpanna huI aisI (parameM) kartAkarmakI pravRtti nivRtta hotI hai; usakI nivRtti honepara ajJAnake nimittase hotA huvA paudgalika dravyakarmakA baMdha bhI nivRtta hotA hai| aisA honepara, jJAnamAtrase hI baMdhakA nirodha siddha hotA hai| bhAvArtha:-krodhAdika aura jJAna bhinna bhinna vastueM haiM; na to jJAnameM krodhAdi haiM aura na krodhAdimeM jJAna hai, aisA unakA bhedajJAna ho taba unakA ekatvarUpakA ajJAna nAza hotA hai aura ajJAnake nAza ho jAne se karmakA baMdha bhI nahIM hotaa| isaprakAra jJAnase hI baMdhakA nirodha hotA hai| aba pUchatA hai ki jJAnamAtrase hI baMdhakA nirodha kaise hotA hai ? usakA uttara kahate haiM: azucipanA, viparItatA ve AsravoMkA jaanke| aru du:khakAraNa jAnake, inase nivartana jIva kre|| 72 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra jJAtvA AsravANAmazucitvaM ca viparItabhAvaM c| duHkhasya kAraNAnIti ca tato nivRtiM karoti jIvaH / / 72 / / jale jambAlavatkaluSatvenopalabhyamAnatvAdazucayaH khalvAmravAH, bhagavAnAtmA tu nityamevAtinirmalacinmAtratvenopalambhakatvAdatyantaM shucirev| jaDasvabhAvatve sati paracetyatvAdanyasvabhAvA: khalvAsravAH, bhagavAnAtmA tu nityameva vijJAnaghanasvabhAvatve sati svayaM cetakatvAdananyasvabhAva ev| AkulatvotpAdakatvAdduHkhasya kAraNAni khalvAsravAH, bhagavAnAtmA ta nitymevaanaakltvsvbhaavenaakaarykaarnntvaahuHkhsyaakaarnnmev| ityevaM vizeSadarzanena yadaivAyamAtmAtmAsravayorbhedaM jAnAti tadaiva krodhAdibhya Amravebhyo nivartate, tebhyo'nivartamAnasya paarmaarthiktnedjnyaanaasiddheH| tataH krodhAdyAsravanivRttyavinAbhAvino jJAnamAtrAdevAjJAnajasya paudgalikasya karmaNo bandha nirodhaH sidhyet| gAthArtha:- [AsravANAm] AsravoMkI [azucitvaM ca] azucitA aura [viparItabhAvaM ca] viparItatA [ca ] tathA [ duHkhasya kAraNAni iti] ve duHkhake kAraNa haiM aisA [ jJAtvA ] jAnakara [ jIvaH ] jIva [tata: nivRttiM ] unase nivRtti [ karoti] karatA hai| TIkA:-jalameM sevAla (kAI) hai so mala hai yA maila hai; usa sevAlakI bhA~ti Asrava malarUpa yA mailarUpa anubhavameM Ate haiM isaliye ve azuci haiM apavitra haiM; aura bhagavAna AtmA to sadA hI atinirmala caitanyamAtra svabhAvarUpase jJAyaka hai isaliye atyaMta zuci hI hai --pavitra hI hai-- ujjvala hI hai| AsravoMke jar3asvabhAvatva honese ve dUsare ke dvArA jAnane yogya haiM (-kyoMki jo jar3a ho vaha apaneko tathA parako nahIM jAnatA, use dUsarA hI jAnatA hai-) isaliye ve caitanyase anya svabhAvavAle haiM; aura bhagavAna AtmA to, apane ko sadA vijJAnaghanasvabhAvapanA honese, svayaM hI cetaka (-jJAtA) hai (-sva aura parako jAnatA hai-) isaliye vaha caitanyase ananya svabhAvavAlA hI haiM ( arthAt caitanyase anya svabhAvavAlA nahIM hai)| Asrava AkulatAke utpanna karane vAle haiM isaliye duHkhake kAraNa haiM; aura bhagavAna AtmA to. sadA hI nirAkulatA-svabhAvake kAraNa kisI kA kArya tathA kisI kA kAraNa na honese, duHkhakA akAraNa hI hai (arthAt duHkhakA kAraNa nhiiN)| isa prakAra vizeSa (-antara) ko dekhakara jaba yaha AtmA, AtmA aura AsravoMke bheda ko jAnatA hai usI samaya krodhAdi AsravoMse nivRtta hotA hai, kyoMki unase jo nivRtta nahIM hai use AtmA aura AsravoMke pAramArthika ( yathArtha) bhedajJAnakI siddhi hI nahIM huii| isaliye krodhAdika AsravoMse nivRttike sAtha jo avinAbhAvI hai aise jJAnamAtrase hI, ajJAnajanya paudgalika karmake baMdha kA nirodha hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 133 kiJca yadidamAtmAsravayorbhedajJAnaM tatkimajJAnaM kiM vA jJAnam ? yadyajJAnaM tadA tadabhedajJAnAnna tasya vishessH| jJAnaM cet kimAsraveSu pravRttaM kiM vAsravebhyo nivRttam ? AsraveSu pravRttaM cettadApi tadabhedajJAnAnna tasya vizeSaH / Asravebhyo nivRttaM cettarhi kathaM na jJAnAdeva bandhanirodhaH / iti nirasto'jJAnAMzaH kriyaanyH| yattvAtmAsravayorbhedajJAnamapi nAsravebhyo nivRttaM bhavati tajjJAnameva na bhavatIti jJAnAMzo jJAnanayo'pi nirstH| aura, jo yaha AtmA aura AsravoMkA bhedajJAna hai so ajJAna hai yA jJAna ? yadi ajJAna hai to AtmA aura AsravoMke abhedajJAnase usakI koI vizeSatA nahIM huii| aura yadi jJAna hai to vaha jJAna AsravoMmeM pravRta hai yA unase nivRtta hai? yadi AsravoMmeM pravRtta hotA hai to bhI AtmA aura AsravoMke abhedajJAnase koI vizeSatA nahIM huii| aura yadi AsravoMse nivRtta hai to jJAnase hI baMdhakA nirodha siddha huA kyoM na kahalAyegA ? (siddha huA hI kahalAyegA / ) aisA siddha honese ajJAnakA aMza aise kriyAnayakA khaMDana huaa| aura yadi AtmA aura AsravoMkA bhedajJAna AsravoMse nivRtta na ho to vaha jJAna hI nahIM hai aisA siddha honese jJAnake aMza aise ( ekAMta ) jJAnanayakA bhI khaMDana huaa| bhAvArtha:-Asrava azuci hai, jar3a hai, duHkhake kAraNa haiM aura AtmA pavitra hai, jJAtA hai, sukhasvarUpa hai| isaprakAra lakSaNabhedase donoMko bhinna jAnakara AsravoMse AtmA nivRtta hotA hai aura use karmakA baMdha nahIM hotA / AtmA aura AsravoMkA bheda jAnanepara bhI yadi AtmA AsravoMse nivRtta na ho to vaha jJAna hI nahIM, kintu ajJAna hI hai| yahA~ koI prazna kare ki avirata samyagdRSTiko mithyAtva aura anaMtAnubaMdhI prakRtiyoMkA to Asrava nahIM hotA kintu anya prakRtiyoMkA to Asrava hokara baMdha hotA. hai; isaliye use jJAnI kahanA yA ajJAnI ? usakA samAdhAna:- samyagdRSTi jIva jJAnI hI haiM kyoMki vaha abhiprAyapUrvakake AsravoMse nivRtta huA hai| use prakRtiyoMkA jo Asrava tathA baMdha hotA hai vaha abhiprAyapUrvaka nahIM hai| samyagdRSTi hone ke bAda paradravyake svAmitvakA abhAva hai; isaliye, jaba taka usake cAritramohakA udaya hai taba taka usake udayAnusAra jo Asrava-baMdha hotA hai usakA svAmitva usako nahIM hai| abhiprAyameM to vaha Asrava - baMdhase sarvathA nivRtta hI honA cAhatA hai| isaliye vaha jJAnI hI hai| jo yaha kahA hai ki jJAnIko baMdha nahIM hotA usakA kAraNa isaprakAra hai:mithyAtvasaMbaMdhI baMdha jo ki anaMta saMsArakA kAraNa hai vahI yahA~ pradhAnatayA vivakSita hai| avirati Adise jo baMdha hotA hai vaha alpa sthiti - anubhAgavAlA hai, dIrgha saMsArakA kAraNa nahIM hai; isaliye vaha pradhAna nahIM mAnA gayA / athavA to aisA kAraNa hai ki:- jJAna baMdhakA kAraNa nahIM hai| jaba taka jJAnameM mithyAtvakA udaya thA taba taka Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 134 ( mAlinI) parapariNatimujjhat khaNDayanedavAdAnidamuditamakhaNDaM jnyaanmuccnnddmucaiH| nanu kathamavakAzaH kartRkarmapravRttairiha bhavati kathaM vA paudgalaH karmabandhaH / / 47 / / vaha ajJAna kahalAtA thA aura mithyAtva ke jAne ke bAda ajJAna nahIM kintu jJAna hI hai| usameM jo kucha cAritramoha saMbaMdhI vikAra hai usakA svAmI jJAnI nahIM hai isaliye jJAnIke baMdha nahIM haiM; kyoMki vikAra jo ki baMdharUpa hai aura baMdhakA kAraNa hai, vaha to baMdhakI paMktimeM hai, jJAnakI paMktimeM nhiiN| isa arthakA samarthanarUpa kathana Age gAthAoMmeM aayegaa| yahA~ kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [parapariNatim ujjhat ] parapariNatiko chor3atA huA, [bhedavAdAn khaNDayat ] bhedakeM kathanoMko tor3atA huA, [idam akhaNDam uccaNDam jJAnam ] yaha akhaMDa aura atyaMta pracaMDa jJAna [ uccaiH uditam ] pratyakSa udaya ko prApta huA hai, [ nanu ] aho! [ iha ] aise jJAnameM [ kartRkarmapravRteH ] ( paradravyake ) kartAkarmakI pravRttikA [katham avakAzaH ] avakAza kaise ho sakatA hai ? [vA] tathA [paudgalaH karmabandhaH ] paudgalika karmabaMdha bhI [ kathaM bhavati ] kaise ho sakatA hai ? (kadApi nahIM ho sktaa|) (jJeyoMke nimittase tathA kSayopazamake vizeSase jJAnameM jo aneka khaMDarUpa AkAra pratibhAsita hote the unase rahita jJAnamAtra AkAra aba anubhavameM AyA isaliye jJAna ko 'akhaMDa' vizeSaNa diyA hai| matijJAna Adi jo aneka bheda kahe jAte the unheM dUra karatA huA udayako prApta huA hai isaliye bhedake kathanoMko toDatA haA' aisA kahA hai| parake nimittase rAgAdirUpa pariNamita honA thA usa pariNatiko chor3atA huA udayako prApta huA hai isaliye 'parapariNatiko chor3atA huA' aisA kahA hai| parake nimittase rAgAdirUpa pariNamita nahIM hotA, balavAna hai isaliye 'atyaMta pracaMDa' kahA hai|) bhAvArtha:-karmabaMdha to ajJAnase huI kartAkarmakI pravRttise thaa| aba jaba bhedabhAvako aura parapariNatiko dUra karake ekAkAra jJAna pragaTa huA taba bhedarUpa kArakakI pravRtti miTa gaI; taba phira aba baMdha kisa liye hogA ? arthAt nahIM hogaa| 47 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 135 kena vidhinAyamAsravebhyo nivartata iti ceta ahamekko khalu suddho Nimmamao nnaanndNsnnsmggo| tamhi Thido tacito savve ede khayaM nnemi|| 73 / / ahamekaH khalu zuddhaH nirmamataH jnyaandrshnsmgrH| tasmin sthitastaccittaH sarvAnetAn kSayaM nyaami|| 73 / / ahamayamAtmA pratyakSamakSuNNamanantaM cinmAtraM jyotiranAdyanantanityo-ditavijJAnaghanasvabhAvabhAvatvAdeka:, sakalakArakacakraprakriyottIrNanirmalAnubhUtimAtratvAcchuddhaH, pudgalasvAmikasya krodhAdibhAvavaizvarUpasya svasya svAmitvena nityamevApariNamanAnnirmamataH, cinmAtrasya mahaso vastusvabhAvata eva sAmAnyavizeSAbhyAM sakalatvAt jJAnadarzanasamagraH, gaganAdivatpAramArthiko vstuvishesso'smi| tadahamadhunAsminnevAtmani nikhilaparadravya pravRttinivRttyA nizcalamavatiSThamAna: __aba prazna karatA hai ki yaha AtmA kisa vidhise AsravoMse nivRtta hotA hai ? usake uttararUpa gAthA kahate haiM: maiM eka , zuddha , mamatvahIna ru, jJAnadarzanapUrNa huuN| isameM rahU~ sthita, lIna isameM, zIghra ye saba kSaya kruuN|| 73 / / gAthArtha:-jJAnI vicAra karatA hai ki:-- [ khalu ] nizcayase [aham ] maiM [ ekaH ] eka hU~, [zuddhaH ] zuddha hU~, [ nirmamataH ] mamatArahita hU~, [ jJAnadarzanasamagraH] jJAnadarzanase pUrNa hU~; [ tasmin sthitaH ] usa svabhAvameM rahatA huA, [ tacittaH ] usameM (-usa caitanya-anubhavameM) lIna hotA huA (maiM) [ etAn ] ina [ sarvAn ] krodhAdika sarva AsravoMko [kSayaM] kSayako [ nayAmi ] prApta karAtA huuN| TIkA:-maiM yaha AtmA-pratyakSa akhaMDa anaMta cinmAtra jyoti-anAdi-anaMta nitya-udayarUpa vijJAnaghanasvabhAvabhAvatvake kAraNa eka hU~; ( kartA, karma, karaNa, saMpradAna, apAdAna aura adhikaraNasvarUpa) sarva kArakoMke samUhakI prakriyAse pArako prApta jo nirmala anubhUti, usa anubhUtimAtrapanese zuddha hU~; pudgaladravya jisakA svAmI hai aise jo krodhAdibhAvoMkA vizvarUpatva (anekarUpatva) usake svAmIpane rUpa svayaM sadA hI nahIM pariNamatA honese mamatArahita hU~; cinmAtra jyotikA (AtmAkA), vastusvabhAvase hI sAmAnya aura vizeSa se paripUrNatA honese, maiM jJAnadarzana se paripUrNa huuN| -aisA maiM AkAzAdi dravyakI bhA~ti pAramArthika vastu vizeSa huuN| isaliye aba maiM samasta paradravya pravRttise nivRtti dvArA isI AtmasvabhAvameM nizcala rahatA huA, Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 136 sakalaparadravyanimittakavizeSacetanacaJcala-kallolaniro dhenemameva cetayamAna: svAjJAnenAtmanyutplavamAnAnetAn bhAvAnakhilAneva kSapayAmItyAtmani nizcitya cirasaMgRhItamuktapotapAtraH samudrAvarta iva jhagityevodvAntasamasta vikalpo'kalpitamacalitamamalamAtmA-namAlambamAno vijJAnaghanabhUtaH khalvayamAtmAsravebhyo nivrtte| kathaM jJAnAsravanivRttyoH samakAlatvamiti cetjIvaNibaddhA ede adhuva aNiccA tahA asaraNA y| dukkhA dukkhaphala tti ya NAdUNa Nivattade tehiN|| 74 / / jIvanibaddhA ete adhruvA anityAstathA ashrnnaashc| duHkhAni duHkhaphalA iti ca jJAtvA nivartate tebhyH|| 74 / / samasta paradravyake nimittase vizeSarUpa cetanameM hotI huI caMcala kalloloMke nirodhase isako hI (isa caitanyasvarUpako hI) anubhavana karatA huA, apane ajJAna se AtmAmeM utpanna hote hue jo yaha krodhAdika bhAva haiM una sabakA kSaya karatA hU~-aisA AtmAmeM nizcaya karake, jisane bahuta samayase pakar3e hue jahAjako chor3a diyA, aise samudrake bha~vara kI bhA~ti jisane sarva vikalpoMko zIghra hI vamana kara diyA hai aise , nirvikalpa, acalita nirmala AtmAkA avalaMbana karatA huA, vijJAnaghana hotA huA, yaha AtmA AsravoMse nivRtta hotA hai| bhAvArtha:-zuddhanayase jJAnIne AtmAkA aisA nizcaya kiyA ki 'maiM eka hU~, zuddha hU~, paradravya prati mamatArahita hU~, jJAnadarzanase pUrNa vastu hU~ ' / jaba vaha jJAnI AtmA aise apane svarUpameM rahatA huA usI ke anubhavarUpa ho taba krodhAdika Asrava kSaya ko prApta hote haiN| jaise samudrake Avarta (bha~vara) ne bahuta samayase jahAja ko pakar3a rakhA ho aura jaba vaha Avartta zamana ho jAtA hai taba vaha usa jahAja ko chor3a detA hai, isIprakAra AtmA vikalpoMke Avarta ko zamana karatA huA AsravoMko chor3a datA hai| aba prazna karatA hai ki jJAna honekA aura AsravoMkI nivRttikA samakAla ( ekakAla) kaise hai ? usake uttararUpa gAthA kahate haiM: ye sarva jIvanibaddha , adhruva , zaraNahIna, anitya haiN| ye duHkha, dukhaphala jAnake inase nivartana jIva kre||74|| gAthArtha:- [ete] yaha Asrava [jIvanibaddhAH] jIvake sAtha nibaddha haiM, [adhruvA: ] adhruva haiM, [ anityAH ] anitya haiM [ tathA ca] tathA [ azaraNAH ] azaraNa haiM, [ca ] aura ve [ duHkhAni ] duHkharUpa haiM, [ duHkhaphalAH ] duHkha hI jinakA phala hai aise haiM, Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 137 jatupAdapavadvadhyaghAtakasvabhAvatvAjjIvanibaddhAH, khalvAsravAH, na punaraviruddhasvabhAvatvAbhAvAjjIva ev| apasmArarayavadvardhamAnahIyamAnatvAdadhuvA: khalvAsravAH, dhruvazcinmAtro jIva ev| zItadAhajvarAvezavat krameNojjRmbhamANatvAdanityAH khalvAsravAH, nityo vijJAnaghanasvabhAvo jIva ev| bIjanirmokSakSaNakSIyamANadAruNasmara- saMskAravattrAtumazakyatvAdazaraNA: khalvAsravAH, sazaraNa: svayaM gupta: sahajacicchaktiIva ev| nityamevAkulasvabhAvatvAdu:khAni khalvAsravAH, adu:khaM nityamevAnAkulasvabhAvo jIva ev| AyatyAmAkulatvotpAdakasya pudgalapariNAmasya hetutvAduHkhaphalA:khalvAsravAH, adu:khaphala: sakalasyApi pudgalapariNAmasyAhetutvAjjIva ev| iti vikalpAnantarameva zithilitakarmavipAko vighaTitaghanaughaghaTano digAbhoga iva nirargalaprasara: sahajavijRmbhamANacicchaktitayA yathA yathA vijJAnaghanasvabhAvo bhavati tathA tathAsravebhyo nivartate, - [iti jJAtvA ] aisA jAnakara jJAnI [ tebhyaH ] unase [ nivartate ] nivRtti hotA hai| TIkA:-vRkSa aura lAkhakI bhA~ti vadhya-ghAtakasvabhAvapanA honese Asrava jIvake sAtha ba~dhe hue haiM, kintu aviruddhasvabhAvatatvakA abhAva honese ve jIva hI nahIM haiN| ( lAkhake nimittase pIpala Adi vRkSakA nAza hotA hai| lAkha ghAtaka hai aura vRkSa vadhya ghAta hone yogya ) / isaprakAra lAkha aura vRkSakA svabhAva eka dUsarese viruddha hai isa liye lAkha vRkSa ke sAtha mAtra baMdhI huI hI hai; lAkha svayaM vRkSa nahIM hai| isIprakAra Asrava ghAtaka hai aura AtmA vadhya hai| isaprakAra viruddha svabhAva honese Asrava svayaM jIva nahIM haiN|) Asrava mRgIke vegakI bhA~ti bar3hate-ghaTate honese adhruva haiM; caitanyamAtra jIva hI dhruva hai| Asrava zItadAhajvara ke AvezakI bhA~ti anukramase utpanna hote haiM isa liye anitya haiM; vijJAnaghana jisakA svabhAva hai aisA jIva hI nitya hai| jaise kAmasevanameM vIrya chUTa jAtA hai usI kSaNa dAruNa kAmakA saMskAra naSTa ho jAtA hai, kisIse nahIM rokA jA sakatA, isIprakAra karmodaya chUTa jAtA hai usI kSaNa Asrava nAzako prApta ho jAtA hai, rokA nahIM jA sakatA, isaliye ve (Asrava) azaraNa haiM; svayaM rakSita sahaja citrazaktirUpa jIva hI zaraNasahita hai| Asrava sadA Akula svabhAvavAle honese duHkharUpa hai; sadA nirAkula svabhAvavAlA jIva hI aduHkharUpa arthAt sukharUpa hai| Asrava AgAmI kAlameM AkulatAko utpanna karanevAle aise pudgalapariNAmake hetu honese duHkhaphalarUpa (duHkha jisakA phala hai aise) haiM; jIva hI samasta pudgalapariNAmakA ahetu hone se aduHkhaphala (duHkhaphalarUpa nahIM) hai -aisA AsravoMkA aura jIva kA bhedavijJAna hote hI (tatkAla hI) jisameM karmavipAka zithila ho gayA hai aisA vaha AtmA, jisameM bAdala samUha kI racanA khaMDita ho gaI hai aisI dazA ke vistAra kI bhA~ti amaryAda jisakA vistAra hai aisA, sahaja rUpa se vikAsa ko prApta citrazaktise jyoM jyoM vijJAnaghana svabhAva hotA jAtA hai tyoM tyoM Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 138 yathA yathAsravebhyazca nivartate tathA tathA vijJAnaghanasvabhAvo bhvtiiti| tAvadvijJAnaghanasvabhAvo bhavati yAvatsamyagAsravebhyo nivartate, tAvadAnavebhyazca nivartate yAvatsamyagvijJAnaghanasvabhAvo bhavatIti jJAnAsravanivRttyoH smkaaltvm| AsravoMse nivRtta hotA jAtA hai, aura jyoM jyoM AsravoMse nivRtta hotA jAtA hai tyoM tyoM vijJAnaghana svabhAva hotA jAtA hai); utanA vijJAnaghana svabhAva hotA hai jitanA samyakprakArase AsravoMse nivRtta hotA hai ,aura utanA AsravoMse nivRtta hotA hai jitanA samyakaprakAra se vijJAnaghana svabhAva hotA hai| isaprakAra jJAna ko aura AsravoMkI nivRttiko samakAlapanA hai| bhAvArtha:-AsravoMkA aura AtmAkA jaisA Upara kahA hai, tadnusAra bheda jAnate hI, jisa jisa prakArase jitane jitane aMzameM AtmA vijJAnaghanasvabhAva hotA hai usa usa prakArase utane utane aMzameM vaha AsravoMse nivRtta hotA hai| jaba saMpUrNa vijJAnaghanasvabhAva hotA hai taba samasta AsravoMse nivRtta hotA hai| isaprakAra jJAnakA aura AsravanivRttikA eka kAla hai| yaha AsravoMko dUra honekA aura saMvara honekA varNana guNasthAnoMkI paripATIrUpase tattvArthasUtrakI TIkA Adi siddhAMtazAstroMmeM hai vahA~se jaannaa| yahA~ to sAmAnya prakaraNa hai isaliye sAmAnyatayA kahA hai| 'AtmA vijJAnaghanasvabhAva hotA jAtA hai' isakA kyA artha hai ? usakA uttara:- AtmA vijJAnaghanasvabhAva hotA jAtA hai arthAt AtmA jJAnameM sthita hotA jAtA hai|' jaba taka mithyAtva ho taba taka jJAnako ( bhale hI yaha kSayopazamika jJAna adhika ho to bhI) ajJAna kahA jAtA hai aura mithyAtva ke jAne ke bAda use-( bhale hI yaha kSayopazamika jJAna alpa ho to bhI) vijJAna kahA jAtA hai| jyoM jyoM vaha jJAna arthAt vijJAna sthira-ghana hotA jAtA hai tyoM tyoM AsravoMkI nivRtti hotI jAtI hai aura jyoM jyoM AsravoMkI nivRtti hotI jAtI hai tyoM tyoM jJAna (vijJAna) sthira-ghana hotA jAtA hai, arthAt AtmA vijJAnaghanasvabhAva hotA jAtA hai| aba isI arthakA kalazarUpa tathA Ageke kathanakA sUcaka kAvya kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 139 (zArdUlavikrIDita) ityevaM viracayya samprati paradravyAnnivRttiM parAM svaM vijJAnaghanasvabhAvamabhayAdAstidhnuvAnaH prm| ajJAnotthitakartRkarmakalanAt klezAnnivRttaH svayaM jJAnIbhUta itazcakAsti jagataH sAkSI purANaH pumaan|| 48 / / kathamAtmA jJAnIbhUto lakSyata iti cet kammassa ya pariNAmaM Nokammassa ya taheva prinnaam| Na karei eyamAdA jo jANadi so havadi nnaannii|| 75 / / karmaNazca pariNAmaM nokarmaNazca tathaiva prinnaamm| na karotyenamAtmA yo jAnAti sa bhavati jnyaanii|| 75 / / zlokArtha:- [iti evaM ] isaprakAra purvakathita vidhAnase , [ samprati] adhunA (tatkAla) hI [ paradravyAt ] paradravyase [ parAM nivRttiM viracayya ] utkRSTa ( sarva prakArase) nivRtti karake, [vijJAnaghanasvabhAvam param svaM abhayAt AstidhnuvAnaH ] vijJAnaghanasvabhAvarUpa kevala apane para nirbhayatA se ArUr3ha hotA huA arthAt apanA Azraya karatA huA (athavA apaneko niHzaMkatayA AstikyabhAvase sthira karatA huA), [ajJAnotthitakartRkarmakalanAt klezAt ] ajJAnase utpanna huI kartAkarmakI pravRttike abhyAsase utpanna kalezoMse [ nivRttaH ] nivRtta huA, [ svayaM jJAnIbhUtaH ] svayaM jJAnasvarUpa hotA huA, [jagataH sAkSI] jagatakA sAkSI (jJAtAdraSTA), [ purANaH pumAn ] purANa puruSa (AtmA) [itaH cakAsti ] aba yahA~ se prakAzamAna hotA hai| 48 / aba pUchate haiM ki-- AtmA jJAnasvarUpa arthAt jJAnI ho gayA yaha kaise pahicAnA jAtA hai ? usakA cihna ( lakSaNa) khiye| usake uttararUpa gAthA kahate haiM: jo karma kA pariNAma, aru nokarmakA pariNAma hai| so nahiM kare jo, mAtra jANe, vo hI AtmA jJAnI hai / / 75 / / gAthArtha:- [yaH ] jo [ AtmA] AtmA [ enam ] isa [karmaNaH pariNAmaM ca] karmake pariNAmako [tathA eva ca tathA [ nokarmaNaH pariNAmaM] nokarmake pariNAmako [ na karoti] nahIM karatA kintu [ jAnAti ] jAnatA hai [ saH ] vaha [ jJAnI ] jJAnI [ bhavati] hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 140 yaH khalu moharAgadveSasukhaduHkhAdirUpeNAntarutplavamAnaM karmaNaH pariNAma sparzarasagandhavarNazabdabandhasaMsthAnasthaulyasaukSmyAdirUpeNa bahirutplavamAnaM nokarmaNa: pariNAmaM ca samastamapi paramArthata: pudgalapariNAmapudgalayoreva ghaTamRttikayoriva vyApyavyApakabhAva sadbhAvAtpudgaladravyeNa kA svatantravyApakena svayaM vyApyamAnatvAtkarmatvena kriyamANaM pudgalapariNAmAtmanorghaTakumbhakArayoriva vyApyavyApakabhAvAbhAvAt kartRkarmatvAsiddhau na nAma karotyAtmA, kintu paramArthataH pudgalapariNAmajJAnapudgalayorghaTakumbhakAravavyApya vyApakabhAvAbhAvAta kartRkarmatvAsiddhAvAtmapariNAmAtmanorghaTamRttikayoriva vyApyavyApakabhAvasadbhAvAdAtmadravyeNa ka; svatantravyApakena svayaM vyApyamAnatvAtpudgalapariNAmajJAnaM karmatvena kurvantamAtmAnaM jAnAti so'tyantaviviktajJAnIbhUto jJAnI syaat| na caivaMjJAtuH pudgalapariNAmo vyApyaH, pudgalAtmanojJeyajJAyakasambandha TIkA:-nizcayase moha, rAga, dveSa, sukha, duHkha AdirUpase aMtaraMgameM utpanna hotA huA jo karmakA pariNAma, aura sparza, rasa, gaMdha, varNa, zabda , baMdha, saMsthAna, sthUlatA, sUkSmatA AdirUpase bAhara utpanna hotA huA jo nokarmakA pariNAma, vaha saba hI pudgalapariNAma hai| paramArthase, jaise ghar3eke aura miTTIke vyApyavyApakabhAvakA sadbhAva honese kartAkarmapanA hai usIprakAra pudgalapariNAmake aura pudralake hI vyApyavyApakabhAvakA sadbhAva honese kartAkarmapanA hai| pudgaladravya svataMtra vyApaka hai isaliye pudgalapariNAmakA kartA hai aura pudgalapariNAma usa vyApaka se svayaM vyApta hone ke kAraNa karma hai| isaliye pudgaladravyake dvArA kartA hokara karmarUpase kiyA jAne vAlA jo samasta karmanokarmarUpa pudgalapariNAma hai use jo AtmA, pudgalapariNAmako aura AtmAko ghaTa aura kumhArakI bhA~ti vyApyavyApakabhAvake abhAvake kAraNa kartAkarmapanekI asiddhi honese , paramArthase karatA nahIM hai, paraMtu ( mAtra) pudgalapariNAmake jJAnako (AtmAke) karmarUpase karatA huA apane AtmAko jAnatA hai, vaha AtmA (karma-nokarmase) atyaMta bhinna jJAnasvarUpa hotA huA jJAnI hai| (pudgalapariNAmakA jJAna AtmAkA karma kisa prakAra hai ? so samajhAte haiM:-) paramArthase pudgalapariNAmake jJAnako aura pudgalako ghaTa aura kumhArakI bhA~ti vyApyavyApakabhAvakA abhAva honese kartAkarmapanekI asiddhi hai aura jaise ghar3e aura miTTIke vyApyavyApakabhAvakA sadbhAva honese kartA-karmapanA hai| usIprakAra AtmapariNAma aura AtmA ke vyApyavApaka bhAva kA sadbhAva honese kartAkarmapanA hai| Atma dravya svataMtra vyApaka hone se AtmapariNAmakA arthAt pudgalapariNAmake jJAnakA kartA hai aura pudgalapariNAmakA jJAna usa vyApaka se svayaM vyApya honese karma hai| aura isaprakAra (jJAtA pudgalapariNAmakA jJAna karatA hai isaliye ) aisA bhI nahIM hai ki pudgalapariNAma jJAtAkA vyApya hai; kyoMki pudgala aura AtmAke jJeyajJAyakasaMbaMdhakA vyavahAramAtre satyapi pudgalapariNAmanimittakasya jJAnasyaiva jnyaaturvyaapytvaat| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra ( zArdUlavikroDita) vyApyavyApakatA tadAtmani bhavennaivAtadAtmanyapi vyApyavyApakabhAvasambhavamRte kA krtRkrmsthitiH| ityuddAmavivekaghasmaramahobhAreNa bhindaMstamo jJAnIbhUya tadA sa eSa lasitaH kartRtvazUnyaH pumaan|| 49 / / 141 vyavahAramAtra honepara bhI pudgalapariNAma jisakA nimitta hai aisA jJAna hI jJAtA kA vyApya hai| (isaliye vaha jJAna hI jJAtAkA karma hai / ) aba isI artha kA samarthaka kalazarUpa kAvya kahate haiM : zlokArtha:- [ vyApyavyApakatA tadAtmani bhavet ] vyApyavyApakatA tatsvarUpameM hI hotI hai, [ atadAtmani api na eva] atatsvarUpameM nahIM hI hotii| aura [ vyApyavyApaka- bhAvasambhavam Rte ] vyApyavyApakabhAvake saMbhavake binA [ kartRkarmasthitiH kA] kartAkarmakI sthiti kaise ? arthAt kartAkarmakI sthiti nahIM hI hotI / [ iti uddAma-viveka-ghasmara - mahobhAreNa ] aise prabala vivekarUpa, aura sabako grAsIbhUta karaneke svabhAva vAle jJAnaprakAzake bhAra se [tamaH bhindan ] ajJAna-aMdhakArako bhedatA huA, [ saH eSaH pumAn ] yaha AtmA [ jJAnIbhUya ] jJAnasvarUpa hokara, [ tadA] usa samaya [ kartRtvazUnyaH lasitaH ] kartRtvarahita huA zobhita hotA hai| bhAvArtha:-jo sarva avasthAoM meM vyApta hotA hai so to vyApaka hai aura koI eka avasthAvizeSa vaha, ( usa vyApakakA) vyApya hai / isaprakAra dravya to vyApaka hai aura paryAya vyApya hai / dravya - paryAya abhedarUpa hI haiN| jo dravyakA AtmA, svarUpa athavA sattva hai vahI paryAyakA AtmA, svarUpa athavA satya hai / aisA honese dravya paryAyameM vyApta hotA hai aura paryAya dravyake dvArA vyApta ho jAtI hai| aisI vyApyavyApakatA tatsvarUpameM hI ( abhinna sattAvAle padArthameM hI ) hotI hai; atatsvarUpameM ( jinakI sattA-tattva bhinna bhinna hai aise padArthoMmeM) nahIM hI hotii| vyApyavyApakabhAva hotA hai vahIM kartAkarmabhAva hotA hai; vyApyavyApakabhAvake binA kartAkarmabhAva nahIM hotaa| jo aisA jAnatA hai vaha pudgala aura AtmAke kartAkarmabhAva nahIM haiM aisA jAnatA hai| aisA jAnane para vaha jJAnI hotA hai aura kartAkarmabhAvase rahita hotA hai aura jJAtAdraSTAjagatakA sAkSIbhUta hotA hai / 49 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra pudgalakarma jAnato jIvasya saha pudgalena kartRkarmabhAvaH kiM bhavati kiM na bhavatIti cet Na vi pariNamadi Na giNhadi uppajjadi Na paradavvapajjAe / NANI jANato vi hu poggalakammaM aNeyavihaM / / 76 / / nApi pariNamati na gRhNAtyutpadyate na paradravyaparyAye / jJAnI jAnannapi khalu pudgalakarmAnekavidham / / 76 / / yato yaM prApyaM vikAryaM nirvartyaM ca vyApyalakSaNaM pudgalapariNAmaM karma pudgaladravyeNa svayamantarvyApakena bhUtvAdimadhyAnteSu vyApya taM gRhNatA tathA pariNamatA tathotpadyamAnena ca kriyamANaM jAnannapi hi jJAnI svayamantarvyApako bhUtvA bahiHsthasya paradravyasya pariNAmaM mRttikAkalazamivAdimadhyAnteSu vyApya na taM gRhNAti na tathA pariNamati na aba yaha prazna karatA hai ki pudgalakarmako jAnanevAle jIvake pudgalake sAtha kartAkarmabhAva hai yA nahIM ? usakA uttara kahate haiM:-- bahubhA~ti pudgalakarma saba, jJAnI puruSa jAnA kare / paradravyaparyAyoM na praName, nahiM grahe, nahiM Upaje / / 76 / / gAthArtha:- [ jJAnI ] jJAnI [ anekavidham ] aneka prakArake [ pudgalakarma ] pudgalakarmako [ jAnan api ] jAnatA huA bhI [ khalu ] nizcayase [ paradravyaparyAye ] paradravyakI paryAyameM [na api pariNamati ] pariNamita nahIM hotA, [na gRhNAti] use grahaNa nahIM karatA [ na utpadyate ] aura usa rUpa utpanna nahIM hotaa| TIkA:-prApya, vikArya aura nirvartya aisA, vyApyalakSaNavAlA pudgalakA pariNAmasvarUpa karma ( kartAkA kArya ), usameM pudgaladravya svayaM aMtarvyApaka hokara, Adi-madhya aura aMtameM vyApta hokara, use grahaNa karatA huA, usa-rUpa pariNamana karatA huA aura usa rUpa utpanna hotA huA, usa pudgalapariNAmako karatA hai| isaprakAra pudgaladravyase kiye jAne vAle pudgalapariNAmako jJAnI jAnatA huA bhI, jaise miTTI svayaM ghar3emeM aMtarvyApaka hokara, Adi-madhya-aMtameM vyApta hokara, ghar3eko grahaNa karatI hai, ghar3ekerUpameM pariNamita hotI hai aura ghar3ekerUpameM utpanna hotI hai, usIprakAra jJAnI svayaM bAhyasthita ( bAhara rahanevAle) paradravyake pariNAmameM aMtarvyApaka hokara, Adi-madhya-aMtameM vyApta hokara, use grahaNa nahIM karatA, usa rUpa pariNamita nahI hotA aura usa rUpa utpanna nahIM hotA / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra tathotpadyate ca, tataH prApyaM vikAryaM nirvartyaM ca vyApyalakSaNaM paradravyapariNAmaM karmAkurvANasya pudgalakarma jAnato'pi jJAninaH pudgalena saha na kartRkarmabhAvaH / svapariNAmaM jAnato jIvasya saha pudgalena kartRkarmabhAvaH kiM bhavati kiM na bhavatIti cet Na vipariNamadi Na giNhadi uppajjadi Na paradavvapajjAe / pANI jANato vi hu sagapariNAmaM aNeyavihaM / / 77 / / " , isaliye, yadyapi jJAnI pudgalakarmako jAnatA hai tathApi prApya vikArya aura nirvartya aisA jo vyApyalakSaNavAlA paradravyapariNAmasvarUpa karma hai, use na karane vAle jJAnIkA pudgalake sAtha kartAkarmabhAva nahIM hai| 143 bhAvArtha:-jIva pudgalakarmako jAnatA hai tathApi use pudgalake sAtha kartAkarmapanA nahIM hai / sAmAnyatayA kartAkA karma tIna prakArakA kahA jAtA hai - nirvartya, vikArya aura praapy| kartAke dvArA, jo pahale na ho aisA navIna kucha utpanna kiyA jAye so kartAkA nirvartya karma hai| kartA ke dvArA, padArtha meM vikAra - parivartana karake jo kucha kiyA jAye vaha kartAkA vikArya karma hai| kartA, jo nayA utpanna nahIM karatA tathA vikAra karake bhI nahIM karatA, mAtra jise prApta karatA hai vaha kartAkA prApya karma hai| jIva pudgalakarmako navIna utpanna nahIM kara sakatA kyoMki cetana jar3ako kaise utpanna kara sakatA hai ? isaliye pudgalakarma jIvakA nirvartya karma nahI hai / jIva pudgalameM vikAra karake use pudgalakarmarUpa pariNamana nahIM karA sakatA kyoMki cetana jar3ako kaise pariNamita karA sakatA hai ? isaliye pudgalakarma jIvakA vikArya karma bhI nahIM hai| paramArthase jIva pudgalako grahaNa nahIM karatA kyoMki amUrtika padArtha mUrtikako kaise grahaNa kara sakatA hai ? isaliye pudgalakarma jIvakA prApya karma bhI nahIM hai| isaprakAra pudgalakarma jIvakA karma nahIM aura jIva usakA kartA nahIM / jIvakA svabhAva jJAtA hai isaliye jJAnarUpa pariNamana karatA huA svayaM pudgalakarmako jAnatA hai; isaliye pudgalakarmako jAnane vAle aise jIvakA parake sAtha kartAkarmabhAva kaise ho sakatA hai ? nahIM hI ho sakatA / aba prazna karatA hai ki apane pariNAmako jAnane vAle aise jIvakA pudgalake sAtha kartAkarmabhAva ( kartAkarmapanA ) hai yA nahIM ? usakA uttara kahate haiM: bahubhA~ti nija pariNAma saba, jJAnI puruSa jAnA kare / paradravyaparyAyoM na praNameM, nahiM grahe, nahiM Upaje / / 77 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 144 nApi pariNamati na gRhNAtyutpadyate na prdrvypryaaye| jJAnI jAnannapi khalu svkprinnaammnekvidhm|| 77 / / yato yaM prApyaM vikAryaM nirvaryaM ca vyApyalakSaNamAtmapariNAmaM karma AtmanA svayamantApakena bhUtvAdimadhyAnteSu vyApya taM gRhNatA tathA pariNamatA tathotpadyamAnena ca kriyamANaM jAnannapi hi jJAnI svayamantarvyApako bhUtvA bahiHsthasya paradravyasya pariNAmaM mRttikAkalazamivAdimadhyAnteSu vyApya na taM gRhNAti na tathA pariNamati na tathotpadyate ca, tataH prApyaM vikArya nirvayaM ca vyApyalakSaNaM paradravyapariNAma karmAkurvANasya svapariNAmaM jAnato'pi jJAninaH pudgalena saha krtRkrmbhaavH| pudgalakarmaphalaM jAnato jIvasya saha pudgalena kartRkarmabhAvaH kiM bhavati kiM na bhavatIti cet gAthArtha:- [ jJAnI] jJAnI [anekavidham ] aneka prakArake [ svakapariNAmam ] apane pariNAmako [ jAnan api] jAnatA huA bhI [ khalu ] nizcayase [ paradravyaparyAye] paradravyakI paryAyameM [na api pariNamati ] pariNamita nahIM hotA, [na gRhAti] use grahaNa nahIM karatA aura [ na utpadyate ] usa-rUpa utpanna nahIM hotaa| TIkA:-prApya, vikArya aura nirvartya aisA, vyApyalakSaNavAlA AtmAkA pariNAmasvarUpa jo karma (kartAkA kArya), usameM AtmA svayaM aMtarvyApaka hokara, Adi-madhya-aMtameM vyApta hokara, use grahaNa karatA huA, usa-rUpa pariNamana karatA haA aura usa-rUpa utpanna hotA haA. usa AtmapariNAmako karatA hai| isaprakAra AtmA ke dvArA kiye jAne vAle AtmapariNAmako jJAnI jAnatA haA bhI. jaise miTTI svayaM hI ghaDemeM aMtarvyApaka hokara, Adi-madhya-aMtameM vyApta hokara, ghaDeko grahaNa karatI hai, ghar3e ke rUpa meM pariNamita hotI hai aura ghar3eke rUpameM utpanna hotI hai usIprakAra, jJAnI svayaM bAhyasthita aise paradravyake pariNAmameM aMtarvyApaka hokara, Adimadhya-aMtameM vyApta hokara, use grahaNa nahIM karatA, usa-rUpa pariNamita nahIM hotA aura usa-rUpa utpanna nahIM hotaa| isaliye, yadyapi jJAnI apane pariNAmako jAnatA hai tathApi, prApya, vikArya aura nirvartya aisA jo vyApyalakSaNavAlA paradravyapariNAmasvarUpa karma hai, use na karanevAle aise usa jJAnIkA pudgalake sAtha kartAkarmabhAva nahIM hai| bhAvArtha:-jaise 76vIM gAthAmeM kahA hai tadanusAra yahA~ bhI jAna lenaa| vahA~ 'pudgalakarmako jAnatA huA jJAnI' aisA kahA thA usake sthAna para yahA~ 'apane pariNAmako jAnatA huA jJAnI' aisA kahA hai---itanA aMtara hai| aba prazna karatA hai ki pudgalakarmake phalako jAnanevAle aise jIvakA pudgalake sAtha kartAkarmabhAva hai yA nahIM ? usakA uttara kahate haiM:--- Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra __ 145 Na vi pariNamadi Na giNhadi uppajjadi Na prdvvpjjaae| NANI jANaMto vi hu poggalakammapphalamaNaMtaM / / 78 / / nApi pariNamati na gRhNAtyutpadyate na prdrvypryaaye| jJAnI jAnannapi khalu pudglkrmphlmnntm|| 78 / / yato yaM prAyaM vikAryaM nirvatryaM ca vyApyalakSaNaM sukhaduHkhAdirUpaM pudgalakarmaphalaM karma pudgaladravyeNa svayamantApakena bhUtvAdimadhyAnteSu vyApya tad gRhRtA tathA pariNamatA tathotpadyamAnena ca kriyamANaM jAnannapi hi jJAnI svayamantApako bhUtvA bahiHsthasya paradravyasya pariNAmaM mRttikAkalazamivAdimadhyAnteSu vyApya na taM gRhNAti na tathA pariNamati na tathotpadyate ca, tataH prApyaM vikAryaM nirvatrvaM ca vyApyalakSaNaM paradravyapariNAma karmAkurvANasya sukhaduHkhAdirUpaM pudgalakarmaphalaM jAnato'pi jJAnina: pudgalena saha na krtRkrmbhaavH| pudgalakarmakA phala anaMtA, jJAnI jana jAnA kre| paradravyaparyAyoM na praNameM , nahiM grahe, nahiM uupje||78|| gAthArtha:- [ jJAnI] jJAnI [ pudgalakarmaphalam ] pudgalakarmakA phala [anantam ] jo ki anaMta hai use [jAnan api] jAnatA huA bhI [ khalu ] paramArthase [ paradravyaparyAye ] paradravyakI paryAyarUpa [na api pariNamati ] pariNamita nahIM hotA, [ na gRhNAti] use grahaNa nahIM karatA aura [ na utpadyate ] usarUpa utpanna nahIM hotaa| TIkA:-prApya, vikArya aura nirvartya aisA, vyApyalakSaNavAlA sukhaduHkhAdirUpa pudgalakarmaphalasvarUpa jo karma (kartAkA kArya), usameM pudgaladravya svayaM aMtarvyApaka hokara, Adi-madhya-aMtameM vyApta hokara, use grahaNa karatA huA, usa-rUpa pariNamana karatA huA aura usa-rUpa utpanna hotA huA, usa sukhaduHkhAdirUpa pudgalakarmaphalako karatA hai| isaprakAra pudgaladravya dvArA kiye jAnevAle sukhaduHkhAdirUpa pudgalakarmaphalako jJAnI jAnatA huA bhI, jaise miTTI svayaM ghar3emeM aMtarvyApaka hokara, Adi-madhya-aMtameM vyApta hokara, ghar3eko grahaNa karatI hai, ghar3e ke rUpa meM pariNamita hotI hai aura ghar3eke rUpameM utpanna hotI hai usIprakAra, jJAnI svayaM bAhyasthita (bAhara rahanevAle) aise paradravyake pariNAmameM aMtarvyApaka hokara, Adimadhya-aMtameM vyApta hokara, use grahaNa nahIM karatA, usa-rUpa pariNamita nahIM hotA aura usa-rUpa utpanna nahIM hotaa| isaliye, yadyapi jJAnI sukhaduHkhAdirUpa pudgalakarmake phalako jAnatA hai tathApi, prApya, vikArya aura nirvartya aisA jo vyApyalakSaNavAlA paradravyapariNAmasvarUpa karma hai, use na karanevAle aise usa jJAnIkA pudgalake sAtha kartAkarmabhAva nahIM hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra jIvapariNAmaM svapariNAmaM svapariNAmaphalaM cAjAnataH pudgaladravyasya saha jIvena kartRkarmabhAvaH kiM bhavati kiM na bhavatIti cet Na vipariNamadi Na giNhadi uppajjadi Na paradavvapajjAe / poggaladavvaM pi tahA pariNamadi saehiM bhAvehiM / / 79 / / nApi pariNamati na gRhNAtyutpadyate na prdrvypryaaye| pudgaladravyamapi tathA pariNamati svakairbhAvaiH / / 79 / / yato jIvapariNAmaM svapariNAmaM svapariNAmaphalaM cApyajAnatpudgaladravyaM svayamantarvyApakaM bhUtvA paradravyasya pariNAmaM mRttikAkalazamivAdimadhyAnteSu vyApya na taM gRhNAti na tathA pariNamati na tathotpadyate ca, kintu prApyaM vikAryaM nivRrtyaM ca bhAvArtha:- jaisA kI 76 vIM gAthAmeM kahA thA tadnusAra yahA~ bhI jAna lenA / vahA~ 'pudgalakarmako jAnanevAlA jJAnI' kahA thA aura yahA~ usake badale meM 'pudgalakarmake phalako jAnanevAlA jJAnI' aisA kahA hai- itanA vizeSa hai| aba prazna karatA hai ki jIvake pariNAmako, apane pariNAmako aura apane pariNAma ke phalako nahIM jAnanevAle aise pudgaladravyakA jIvake sAtha kartAkarmabhAva hai yA nahIM ? isakA uttara kahate haiM: isa bhA~ti pudgaladravya bhI, nija bhAvese hI pariName / paradravyaparyAyoM na praNameM, nahiM grahe, nahiM Upaje / / 79 / / gAthArtha:- [ tathA ] isaprakAra [ pudgaladravyam api ] pudgaladravya bhI [paradravyaparyAye ] paradravyake paryAyarUpa [ na api pariNamati ] pariNamita nahIM hotA, [ na gRhNAti ] use grahaNa nahIM karatA aura [ na utpadyate ] usa rUpa utpanna nahIM hotA; kyoMki vaha [ svakaiH bhAvaiH ] apane hI bhAvoMse ( - bhAvarUpase ) [ pariNamati ] pariNamana karatA hai| TIkA:-jaise miTTI svayaM ghar3emeM aMtarvyApaka hokara, Adi-madhya-aMtameM vyApta ho kara ghar3eko grahaNa karatI hai, ghar3erUpa pariNamita hotI hai aura ghar3erUpa utpanna hotI hai usI prakAra jIvake pariNAmako, apane pariNAmako aura apane pariNAmake phalako na jAnatA huA aisA pudgaladravya svayaM paradravyake pariNAmameM aMtarvyApaka hokara, Adimadhya aura aMtameM vyApta hokara, use grahaNa nahIM karatA, usa rUpa pariNamita nahIM hotA aura usa rUpa utpanna nahIM hotA; paraMtu prApya vikArya aura nirvartya aise jo " Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 147 vyApyalakSaNaM svabhAvaM karma svayamantarvyApakaM bhUtvAdimadhyAnteSu vyApya tameva gRhNAti tathaiva pariNamati tathaivotpadyate ca; tataH prApyaM vikAryaM nirvayaM ca vyApyalakSaNaM paradravyapariNAma karmAkurvANasya jIvapariNAmaM svapariNAmaM svapariNAmaphalaM cAjAnataH pudgaladravyasya jIvena saha na krtRkrmbhaavH|| (sragdharA) jJAnI jAnannapImAM svaparapariNatiM pudgalazcApyajAnan vyAptRvyApyatvamantaH kalayitumasahau nitymtyntbhedaat| ajJAnAtkartRkarmabhramamatiranayorbhAti tAvanna yAvat vijJAnArcizcakAsti krakacavadadayaM bhedamutpAdya sdyH|| 50 / / vyApyalakSaNavAle apane svabhAvarUpa karma (kartAke kArya), meM ( vaha pudgaladravya) svayaM aMtarvyApaka hokara Adi-madhya-aMtameM vyApta hokara, usI ko grahaNa karatA hai, usIrUpa pariNamita hotA hai aura usI-rUpa utpanna hotA hai; isaliye jIvake pariNAmako, apane pariNAmako aura apane pariNAmake phalako nahIM jAnatA huA aisA pudgaladravya prApya, vikArya aura nirvartya aise jo vyApyalakSaNavAlA paradravyapariNAma-svarUpa karma, use nahIM karatA honese, usa pudgaladravyako jIva ke sAtha kartAkarmabhAva nahIM hai| bhAvArtha:-koI aisA samajhe ki pudgala jo ki jar3a hai aura kisI ko nahIM jAnatA usakA jIvake sAtha kartAkarmapanA hogA, paraMtu aisA bhI nhiiN| pudgaladravya jIvako utpanna nahIM kara sakatA, pariNamita nahIM kara sakatA tathA grahaNa nahIM kara sakatA isaliye usakA jIva ke sAtha kartAkarmabhAva nahIM hai| paramArthase kisI bhI dravyakA kisI anya dravyake sAtha kartAkarmabhAva nhiiN| aba isI arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ jJAnI] jJAnI to [imAM svaparapariNatiM] apanI aura parakI pariNatiko [jAnan api] jAnatA huA pravartatA hai [ca] aura [ pudgalaH api ajAnan ] pudgaladravya apanI aura parakI pariNatiko na jAnatA huA pravartatA hai; [nityam atyanta-bhedAt ] isaprakAra inameM sadA atyaMta bheda honese (donoM bhinna dravya honese), [ antaH ] ve donoM paraspara aMtaraMgameM [ vyAptRvyApyatvam ] vyApyavyApakabhAva ko [ kalayitum asahau] prApta hone meM asamartha haiN| [anayoH kartRkarmabhramamatiH] jIvapudgalake kartAkarmabhAva hai aisI bhramabuddhi [ ajJAnAt ] ajJAnake kAraNa [ tAvat bhAti] vahA~ taka bhAsita hotI hai ki [yAvat ] jahA~-taka [vijJAnArciH] (bhedajJAna karanevAlI) vijJAnajyoti [krakacavat adayaM] karavatakI bhA~ti nirdayatAse ( ugratA se) [ sadyaH bhedam utpAdya] jIva-pudgalakA tatkAla bheda utpanna karake [ na cakAsti] prakAzita nahIM hotii| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 ityAha Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra jIvapudgalapariNAmayoranyo'nyanimittamAtratvamasti tathApi na tayoH kartRkarmabhAva jIvapariNAmaheduM kammattaM poggalA pariNamati / poggalakammaNimittaM taheva jIvo vi pariNamadi / / 80 / / Na vi kuvvadi kammaguNe jIvo kammaM taheva jIvaguNe / aNNoNNaNimitteNa du pariNAmaM jANa doNhaM pi / / 81 / / edeNa kAraNeNa du kattA AdA saeNa bhAveNa / poggalakammakadANaM Na du kattA savvabhAvANaM / / 82 / / jIvapariNAmahetuM karmatvaM pudgalAH pariNamanti / pudgalakarmanimittaM tathaiva jIvo'pi pariNamati / / 80 / / nApi karoti karmaguNAn jIvaH karma tathaiva jiivgunnaan| anyo'nyanimittena tu pariNAmaM jAnIhi dvayorapi / / 81 / / etena kAraNena tu kartA AtmA svakena bhAvena / pudgalakarmakRtAnAM na tu kartA sarvabhAvAnAm / / 82 / / bhAvArtha:-bhedajJAna honeke bAda, jIva aura pudgalameM kartAkarmabhAva hai aisI buddhi nahIM rahatI; kyoMki jabataka bhedajJAna nahIM hotA tabataka ajJAnase kartAkarmabhAvakI buddhi hotI hai| yadyapi jIvake pariNAma aura pudgalake pariNAmake anyonya (paraspara) nimittamAtratA hai tathApi unake kartAkarmapanA nahIM hai aisA aba kahate haiM: jIvabhAvahetu pAya pudgala, karmarUpa ju pariName / pudgalakaramakenimittase, yaha jIva bhI tyoM pariName / / 80 / / jIva karmaguNa karatA nahIM, nahiM jIvaguNa karma hi kare / anyonyake hi nimittase pariNAma donoM ke bane / / 81 / / isa hetuse AtmA huA, kartA svayaM nija bhAva hI / pudgalakaramakRta sarva bhAvoMkA kabhI kartA nahIM / / 82 / / gAthArtha:- [ pudgalAH] pudgala [ jIvapariNAmahetuM ] jIvake pariNAmake nimittase [ karmatvaM ] karmarUpameM [ pariNamanti ] pariNamita hote haiM, [ tathA eva ] tathA [ jIvaH api ] jIva bhI [ pudgalakarmanimittaM ] pudgalakarmake nimittase Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra yato jIvapariNAmaM nimittIkRtya pudgalAH karmatvena pariNamanti, pudgalakarma nimittIkRtya jIvo'pi pariNamatIti jIvapudgalapariNAma-yoritaretarahetutvopanyAse'pi jIvapudgalayoH parasparaM pudgalakarmaNo'pi vyApyavyApaka-bhAvAbhAvAjjIvasya jIvapariNAmAnAM 149 nimittanaimittikabhAvamAtrasyApratiSiddhatvAditaretara pudgalapariNAmAnAM kartRkarmatvAsiddhau nimittamAtrIbhavanenaiva dvayorapi pariNAmaH; tataH kAraNAnmRttikayA kalazasyeva svena bhAvena svasya bhAvasya karaNAjjIvaH svabhAvasya kartA kadAcitsyAt, mRttikayA vasanasyeva svena bhAvena parabhAvasya kartumazakyatvAtpudgalabhAvanAM tu kartA na kadAcidapi syAditi nishcyH| [ pariNamati ] pariNamana karatA hai / [ jIvaH ] jIva [karmaguNAn ] karmake guNoMko [na api karoti ] nahIM karatA [ tathA eva ] usI taraha [ karma ] karma [ jIvaguNAn ] jIvake guNoMko nahIM karatA; [tu] paraMtu [ anyo'nyanimittena ] paraspara nimittase [ dvayoH api ] donoMke [ pariNAmaM ] pariNAma [ jAnIhi ] jAnoM / [ etena kAraNena tu ] isa kAraNase [ AtmA ] AtmA [ svakena ] apane hI [ bhAvena ] bhAvase [ kartA ] kartA (kahA jAtA ) hai [tu] paraMtu [ pudgalakarmakRtAnAM ] pudgalakarmase kiye gaye [ sarvabhAvAnAm ] samasta bhAvoMkA [ kartA na ] kartA nahIM hai| TIkA:--- jIvapariNAmako nimitta karake pudgala karmarUpa pariNamita hote haiM aura pudgalakarmako nimitta karake jIva bhI pariNamita hote haiM' - isaprakAra jIvake pariNAmake aura pudgalake pariNAmake paraspara hetutva kA ullekha honepara bhI jIva aura pudgalameM paraspara vyApyavyApakabhAvakA abhAva honese jIvako pudgalapariNAmoMke sAtha aura pudgalakarmako jIvapariNAmoMke sAtha kartAkarmapanekI asiddhi honese, mAtra nimitta-naimittikabhAvakA niSedha na honese, paraspara nimittamAtra honese hI donoMke pariNAma (hotA) hai; isaliye, jaise miTTI dvArA ghar3A kiyA jAtA hai (arthAt jaise miTTI hI ghar3A banAtI hai) usIprakAra apane bhAva se apanA bhAva kiyA jAtA hai isaliye, jIva apane bhAvakA kartA kadAcit hotA hai, paraMtu jaise miTTIse kapar3A nahIM kiyA jA sakatA usIprakAra apane bhAvase parabhAva kA kiyA jAnA azakya hai isaliye (jIva ) pudgalabhAvoMkA kartA to kadApi nahIM ho sakatA yaha nizcaya hai| mAtra bhAvArtha:-jIvake pariNAmake aura pudgalake pariNAmake paraspara nimittanaimittikapanA hai to bhI paraspara kartAkarmabhAva nahIM hai / parake nimittase jo apane bhAva hue unakA kartA to jIvako ajJAnadazAmeM kadAcit kaha bhI sakate haiM, paraMtu jIva parabhAvakA kartA kadApi nahIM hai / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 150 tataH sthitametajjIvasya svapariNAmaireva saha kartRkarmabhAvo bhoktabhogyabhAvazcaNicchayaNayassa evaM AdA appANameva hi kredi| vedayadi puNo taM ceva jANa attA du attaannN|| 83 / / nizcayanayasyaivamAtmAtmAnameva hi kroti| vedayate punastaM caiva jAnIhi AtmA tvaatmaanm|| 83 / / yathottaraGganistaraGgAvasthayoH samIrasaJcaraNAsaJcaraNanimittayorapi samIrapArAvArayorvyApyavyApakabhAvAbhAvAtkartRkarmatvAsiddhau, pArAvAra eva svayamantarvyApako bhUtvAdimadhyAnteSUttaraGganistaraNAvasthe vyApyottaraGgaM nistaraGgaM tvAtmAnaM kurvannAtmAnamekameva kurvan pratibhAti, na punaranyata; yathA sa eva ca bhAvyabhAvakabhAvAbhAvAtparabhAvasya pareNAnubhavitumazakyatvAduttaraGgaM nistaraGgaM tvAtmAnamanubhavannAtmAnamekamevAnubhavan / isaliye yaha siddha huA ki jIvako apane hI pariNAmoM ke sAtha kartAkarmabhAva aura bhoktAbhogyabhAva (bhoktAbhogyapanA) hai aisA aba kahate haiM: AtmA kare nijako hi ye, maMtavya nizcayanaya hi kaa| aru bhogatA nijako hi AtmA, ziSya yoM tU jaannaa|| 83 / / gAthArtha:- [ nizcayanayasya ] nizcayanayakA [evam ] aisA mata hai ki [ AtmA ] AtmA [AtmAnam eva hi ] apane ko hI [ karoti ] karatA hai [tu punaH ] aura phira [ AtmA ] AtmA [ taM ca eva AtmAnam ] apane ko hI [ vedayate ] bhogatA hai aisA he ziSya! tU [ jAnIhi ] jaan| TIkA:-jaise uttaraMga aura nistaraMga avasthAoMko havAkA calanA aura na calanA nimitta hone para bhI havA aura samudrako vyApyavyApakabhAvakA abhAva honese kartAkarmapanekI asiddhi hai isaliye, samudra hI svayaM aMtarvyApaka hokara uttaraMga athavA nistaraMga avasthAmeM Adi-madhya-aMtameM vyApta hokara uttaraMga athavA nistaraMga aisA apane ko karatA huA, svayaM ekako hI karatA huA pratibhAsita hotA hai paraMtu anyako karatA huA pratibhAsita nahIM hotA; aura phira jaise vahI samudra, bhAvyabhAvakabhAvake abhAvake kAraNa parabhAvakA para ke dvArA anubhavana azakya honese, apaneko uttaraMga athavA nistaraMgarUpa anubhavana karatA huA svayaM ekako hI anubhava karatA huA 1 / uttaraMga = jisameM taraMgeM uThatI haiM aisA; trNgvaalaa| 2 / nistaraMga = jisameM taraMgeM vilaya ho gaI haiM esA; binA taraMgoM kaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 151 pratibhAti, na punaranyata; tathA sasaMsArani:saMsArAvasthayo: pudgala-karmavipAkasambhavA sambhavanimittayorapi pudgalakarmajIvayorvyApyavyApaka-bhAvAbhAvAtkartRkarmatvAsiddhau, jIva eva svayamantarvyApako bhUtvAdimadhyAnteSu sasaMsAraniHsaMsArAvasthe vyApya sasaMsAraM niHsaMsAraM vAtmAnaM kurvannAtmAnamekameva kurvan pratibhAtu, mA punaranyata; tathAyameva ca bhAvyabhAvakabhAvAbhAvAt parabhAvasya pareNAnubhavitumazakyatvAtsasaMsAraM niHsaMsAraM vAtmAnamanubhavannAtmAnamekamevAnubhavan pratibhAtu, mA punrnyt| atha vyavahAraM darzayati vavahArassa du AdA poggalakammaM karedi nneyvihN| taM ceva puNo veyai poggalakammaM anneyvihN|| 84 / / pratibhAsita hotA hai paraMtu anyako anubhava karatA huA pratibhAsita nahIM hotA; isI prakAra saMsArayukta aura ni:saMsAra avasthAoMko pudgalakarmake vipAkakA saMbhava (honA; utpatti) aura asaMbhava (na honA) nimitta honepara bhI pudgalakarma aura jIvako vyApyavyApakabhAvakA abhAva hone se kartAkarmapanekI asiddhi hai isaliye, jIva hI svayaM aMtarvyApaka hokara saMsArayukta athavA niHsaMsAra avasthAmeM Adi-madhya-aMtameM vyApta hokara saMsArayukta athavA saMsArarahita aisA apaneko karatA huA apaneko ekako hI karatA huA pratibhAsita ho paraMtu anyako karatA huA pratibhAsita na ho; aura phira usIprakAra yahI jIva, bhAvyabhAvakabhAvake abhAvake kAraNa parabhAvakA parake dvArA anubhavana azakya hai isaliye, saMsArasahita athavA saMsArarahita apaneko anubhava karatA huA, apaneko ekako hI anubhava karatA huA pratibhAsita ho paraMtu anyako anubhava karatA huA pratibhAsita na ho| bhAvArtha:-AtmAke paradravya-pudgalakarmake nimittase saMsArayukta aura saMsArarahita avasthA hai| AtmA usa avasthArUpase svayaM hI pariNamita hotA hai| isaliye vaha apanA hI kartA-bhoktA hai; pudgalakarmakA kartA-bhoktA to kadApi nahIM hai| aba vyavahAra batalAte haiM: AtmA kare bahubhA~ti pudgalakarma-mata vyavahArakA / aru vo hi pudgalakarma, AtmA nekavidhamaya bhogatA / / 84 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 152 vyavahArasya tvAtmA pudgalakarma karoti naikvidhm| tacaiva punarvedayate pudglkrmaanekvidhm|| 84 / / ___ yathAntarvyApyavyApakabhAvena mRttikayA kalaze kriyamANe bhAvyabhAvakabhAvena mRttikayaivAnubhUyamAne ca bahirvyApyavyApakabhAvena kalaza-sambhavAnukUlaM vyApAraM kurvANa: kalazakRtatoyopayogajAM tRptiM bhAvyabhAvaka-bhAvenAnubhavaMzca kulAlaH kalazaM karotyanubhavati ceti lokAnAmanAdirUDho'sti tAvadvyavahAraH, tathAntarvyApyavyApakabhAvena pudgaladravyeNa karmaNi kriyamANe bhAvyabhAvakabhAvena pudgaladravyeNaivAnubhUyamAne ca bahirvyApyavyApaka bhAvenA-jJAnAtpudgalakarmasambhavAnukUlaM pariNAmaM kurvANaH pudgalakarmavipAkasampAdita viSayasannidhipradhAvitAM sukhaduHkhapariNatiM bhAvyabhAvakabhAvenAnubhavaMzca jIvaH pudgalakarma karotyanubhavati cetyajJAninAmAsaMsAraprasiddho'sti taavdvyvhaarH| gAthArtha:- [ vyavahArasya tu] vyavahAranayakA yaha mata hai ki [ AtmA: ] AtmA [ naikavidham ] aneka prakArake [ pudgalakarma ] pudgalakarmako [karoti ] karatA hai [ puna: ca ] aura [ tad eva ] usI [anekavidham ] aneka prakArake [ pudgalakarma ] pudgalakarmako [ vedayate ] bhogatA hai| TIkA:-jaise, bhItara vyApyavyApakabhAvase miTTI ghar3eko karatI hai aura bhAvyabhAvakabhAvase miTTI hI ghar3eko bhogatI hai tathApi, bAhyameM, vyApyavyApakabhAvase ghar3e kI utpatti meM anukUla aise (icchArUpa aura hAtha AdikI kriyArUpa apane) vyApArako karatA huA tathA ghar3eke dvArA kiye gaye pAnIke upayogase utpanna tRptiko ( apane tRptibhAvako) bhAvyabhAvakabhAva ke dvArA anubhava karatA huA-bhogatA huA kumhAra ghar3ekA kartA hai aura bhogatA hai aisA logoMkA anAdise rUr3ha vyavahAra hai; usI prakAra, bhItara vyApyavyApakabhAvase pudgaladravya karmako karatA hai aura bhAvyabhAvakabhAvase pudgaladravya hI karmako bhogatA hai tathApi, bAhyameM, vyApyavyApakabhAvase ajJAnake kAraNa pudgalakarmake honemeM anukUla (apane rAgAdika) pariNAmoMko karatA huA aura pudgalakarmake vipAkase utpanna huI viSayoMkI nikaTatA se utpanna (apanI) sukhaduHkharUpa pariNatiko bhAvyabhAvakabhAvake dvArA anubhava karatA huA-bhogatA huA jIva pudgalakarmako karatA hai aura bhogatA hai aisA ajJAniyoMkA anAdi saMsArase prasiddha vyavahAra hai| bhAvArtha:-pudgalakarmako paramArthase pudgaladravya hI karatA hai; jIva to pudgalakarmakI utpattike anukUla apane rAgAdika pariNAmoMko karatA hai| aura pudgala dravya hI pudgalakarmako bhogatA hai; tathA jIva to pudgalakarmake nimittase honevAle Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 153 athainaM dUSayatijadi poggalakammamiNaM kuvvadi taM ceva vedayadi aadaa| dokiriyAvadiritto pasajjade so jinnaavmdN|| 85 / / yadi pudgalakarmedaM karoti taccaiva vedayate aatmaa| dvikriyAvyatiriktaH prasajati sa jinaavmtm|| 85 / / iha khalu kriyA hi tAvadakhilApi pariNAmalakSaNatayA na nAma pariNAmato'sti bhinnA; pariNAmo'pi pariNAmapariNAminorabhinnavastutvA-tpariNAmino na bhinnH| apane rAgAdika pariNAmoMko bhogatA hai| paraMtu jIva aura pudgalakA aisA nimittanaimittikabhAva dekhakara ajJAnIko aisA bhrama hotA hai ki jIva pudgalakarmako karatA hai aura bhogatA hai| anAdi ajJAnake kAraNa aisA anAdi kAlase prasiddha vyavahAra hai| paramArtha jIva-pudgalakI pravRtti bhinna hone para bhI, jaba taka bhedajJAna na ho tabataka bAharase unakI pravRtti ekasI dikhAI detI hai| ajJAnIko jIva-pudgalakA bhedajJAna nahIM hotA isaliye vaha UparI dRSTise jaisA dikhAI detA hai vaisA mAna letA hai; isaliye vaha yaha mAnatA hai ki jIva pudgalakarmako karatA hai aura bhogatA hai| zrI guru bhedajJAna karAkara, paramArtha jIvakA svarUpa batAkara, ajJAnIke isa pratibhAsa ko vyavahAra kahate haiN| aba isa vyavahArako dUSaNa dete haiM: pudgalakarama jIva jo kare, unako hI jo jIva bhogave / jinako asaMmata dvikriyAse , ekarUpa AtmA huve / / 85 / / gAthArtha:- [yadi] yadi [ AtmA] AtmA [idaM] isa [ pudgalakarma ] pudgalakarmako [ karoti] kare [ca ] aura [ tad eva ] usa ko [ vedayate ] bhoge to [ saH] vaha AtmA [ dvikriyAvyatiriktaH ] do kriyAoMse abhinna [prasajati] Thahare aisA prasaMga AtA hai- [jinAvamataM] jo ki jinadevako saMmata nahIM hai| TIkA:-pahale to, jagatameM jo kriyA hai so saba hI pariNAmasvarUpa honese vAstava meM pariNAmase bhinna hai ( -pariNAma hI hai); pariNAma bhI pariNAmIse (dravyase) bhinna nahIM hai kyoMki pariNAma aura pariNAmI abhinna vastu hai ( bhinna-bhinna do vastu nahIM hai)| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 154 tato yA kAcana kriyA kila sakalApi sA kriyAvato na bhinneti kriyAka!ra vyatiriktatAyAM vastusthityA pratapatyAM, yathA vyApyavyApakabhAvena svapariNAmaM karoti bhAvyabhAvakabhAvena tamevAnubhavati ca jIvastathA vyApyavyApakabhAvena pudgalakarmApi yadi kuryAt bhAvyabhAvakabhAvena tadevAnubhavecca tato'yaM svaparasamavetakriyAdvayAvyatiriktatAyAM prasajantyAM svaparayoH parasparavibhAgapratyastamanAdanekAtmakamekamAtmAnamanu bhavanmithyA dRSTitayA sarvajJAvamataH syaat| kuto dvikriyAnubhAvI mithyAdRSTiriti cet jamhA du attabhAvaM poggalabhAvaM ca do vi kuvvNti| teNa du micchAdiTThI dokiriyAvAdiNo huti||86 / / yasmAttvAtmabhAvaM pudgalabhAvaM ca dvAvapi kurvnti| tena tu mithyAdRSTayo dvikriyAvAdino bhvnti||86 / / isaliye ( yaha siddha huA ki) jo kucha kriyA hai vaha saba kriyAvAnase (dravyase) bhinna nahIM hai| isaprakAra, vastusthitise hI ( arthAt vastukI aisI hI maryAdA honese) kriyA aura kartAkI abhinnatA sadA hI pragaTa honese, jaise jIva vyApyavyApakabhAvase apane pariNAmako karatA hai aura bhAvyabhAvakabhAvase usIkA anubhava karatA hai-bhogatA hai usIprakAra vyApyavyApakabhAvase pudgalakarmako bhI kare aura bhAvyabhAvakabhAvase usI ko bhoge to vaha jIva, apanI aura parakI ekatrita huI do kriyAoMse abhinnatAkA prasaMga Ane para sva-parakA paraspara vibhAga asta (nAza) ho jAne se, anekadravyasvarUpa eka AtmAkA anubhavakaratA huA mithyAdRSTitAke kAraNa sarvajJake matase bAhara hai| bhAvArtha:-do dravyoMkI kriyA bhinna hI hai| jar3akI kriyAko cetana nahIM karatA aura cetanakI kriyAko jar3a nahIM krtaa| jo puruSa eka dravyako do kriyAyeM karatA huA mAnatA hai vaha mithyAdRSTi hai, kyoMki do dravyakI kriyAoMko eka dravya karatA hai aisA mAnanA jinendra bhagavAnakA mata nahIM hai| aba punaH prazna karatA hai ki do kriyAoMkA anubhava karanevAlA mithyAdRSTi kaise hai ? usakA samAdhAna karate haiM: jIvabhAva pudgalabhAva-donoM bhAvako AtmA kare / isase hI mithyAdRSTi, aise dvikriyAvAdI huve / / 86 / / gAthArtha:- [ yasmAt tu] kyoMki [ AtmabhAvaM ] AtmAke bhAvako [ca ] aura [pudgalabhAvaM ] pudgalake bhAvako- [ dvau api ] donoMko [ kurvaMti ] AtmA karate haiM aisA ve mAnate haiM [ tena tu] isaliye dvikriyAvAdinaH ] eka dravyake do kriyAoM kA honA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 155 yataH kilAtmapariNAmaM pudgalapariNAmaM ca kurvantamAtmAnaM manyante tikriyAvAdinastataste mithyAdRSTaya eveti siddhaantH| mA caikadravyeNa dravyadvayapariNAma: kriyamANa: prtibhaatu| yathA kila kulAla: kalazasambhavAnukUlamAtmavyApArapariNAmamAtmano 'vyatiriktamAtmano'vyati-riktayA pariNatimAtrayA kriyayA kriyamANaM kurvANa: pratibhAti, na punaH kalazakaraNAhaGkAranirbharo'pi svavyApArAnurUpaM mRttikAyAH kalazapariNAmaM mRttikAyAH avyatiriktaM mRttikAyAH avyatiriktayA pariNatimAtrayA kriyayA kriyamANaM kurvANa: pratibhAti; tathAtmApi pudgalakarmapariNAmAnukUlama-jJAnAdAtmapariNAmamAtmano'vyatirikta mAtmano'vyatiriktayA pariNatimAtrayA kriyayA kriyamANaM kurvANaH pratibhAtu, mA punaH pudgalapariNAmakaraNAhaGkAranirbharo'pi svapariNAmAnurUpaM pudgalasya pariNAma pudgalAdavyatiriktaM pudgalAdavyatiriktayA pariNatimAtrayA kriyayA kriyamANaM kurvANa: prtibhaatu| mAnanevAlA [ mithyAdRSTayaH ] mithyAdRSTi [ bhavanti ] hai| TIkA:-nizcayase dvikriyAvAdI yaha mAnate haiM ki AtmAke pariNAmako aura pudgalake pariNAmako svayaM (AtmA) karatA hai isaliye ve mithyAdRSTi hI haiM aisA siddhAMta hai| eka dravya ke dvArA do dravyoMke pariNAma kiye gaye pratibhAsita na hoN| jaise kumhAra ghar3ekI utpattimeM anukUla apane (icchArUpa aura hastAdikI kriyArUpa) vyApArapariNAmako jo ki apanese abhinna hai aura apanese abhinna pariNatimAtra kriyAse kiyA jAtA hai use-karatA huA pratibhAsita hotA hai, paraMtu ghar3A banAneke ahaMkArase bharA huA honepara bhI ( vaha kumhAra) apane vyApArake anurUpa miTTIke ghaTapariNAmako--jo miTTIse abhinna hai aura miTTIse abhinna pariNatimAtra kriyAse kiyA jAtA hai use-karatA huA pratibhAsita nahIM hotA; isIprakAra AtmA bhI ajJAnake kAraNa pudgalakarmarUpa pariNAmake anukUla apane pariNAmako-jo ki apane se abhinna hai aura apanese abhinna pariNatimAtra kriyAse kiyA jAtA hai use-karatA huA pratibhAsita ho, paraMtu pudgalake pariNAmako karanese ahaMkArase bharA huA hone para bhI ( vaha AtmA) apane pariNAmake anurUpa pudgalake pariNAmako-jo ki pudgalase abhinna hai aura pudgalase abhinna pariNatimAtra kriyAse kiyA jAtA hai use-karatA huA pratibhAsita na ho| bhAvArtha:-AtmA apane hI pariNAmako karatA huA pratibhAsita ho; pudgalake pariNAmako karatA huA kadApi pratibhAsita na ho| AtmAkI aura pudgalakI-donoMkI kriyA eka AtmA hI karatA hai aisA mAnanevAle mithyAdRSTi haiN| jar3a-cetanakI eka kriyA ho to sarva dravyoMke palaTa jAnese sabakA lopa ho jAyagA-yaha mahAdoSa utpanna hogaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra (AryA) yaH pariNamati sa kartA yaH pariNAmo bhavettu ttkrm| yA pariNatiH kriyA sA trayamapi bhinnaM na vstutyaa|| 51 / / (AryA) ekaH pariNamati sadA pariNAmo jAyate sdaiksy| ekasya pariNatiH syAdanekamapyekameva ytH|| 52 / / (AryA) nobhau pariNamataH khalu pariNAmo nobhayoH prjaayet| ubhayorna pariNatiH svAdyadanekamanekameva sdaa|| 53 / / aba isI arthakA samarthaka kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ yaH pariNamati sa kartA] jo pariNamita hotA hai vaha kartA hai, [ yaH pariNAmaH bhavet tat karma ] ( pariNamita hone vAle kA ) jo pariNAma hai so karma hai [ tu] aura [ yA pariNatiH sA kriyA ] jo pariNati hai so kriyA hai; [ trayam api] yaha tInoM, [ vastutayA bhinnaM na ] vastusvarUpase bhinna nahIM haiN| bhAvArtha:-dravyadRSTise pariNAma aura pariNAmIkA abheda hai aura paryAyadRSTise bheda hai| bhedadRSTise to kartA, karma aura kriyA yaha tIna kahe gaye haiM kintu yahA~ abhedadRSTise paramArthataH yaha kahA gayA ki kartA, karma aura kriyA-tInoM hI eka dravyakI abhinna avasthAyeM haiM, pradezabhedarUpa bhinna vastue~ nahIM haiN| 51 / punaH kahate haiM ki: zlokArtha:- [ ekaH pariNamati sadA] vastu eka hI sadA pariNamita hotI hai, [ ekasya sadA pariNAmaH jAyate ] ekake hI sadA pariNAma hote haiM ( arthAt eka avasthA se anya avasthA ekakI hI hotI hai) aura [ ekasya pariNatiH syAt ] ekakI hI pariNati-kriyA hotI hai; [ yataH] kyoMki [anekam api ekam eva ] anekarUpa honepara bhI eka hI vastu hai, bheda nahIM hai| bhAvArtha:-eka vastukI aneka paryAyeM hotI haiM; unheM pariNAma bhI kahA jAtA hai aura avasthA bhI kahA jAtA hai| ve saMjJA, saMkhyA, lakSaNa, prayojana Adise bhinna bhinna pratibhAsita hotI hai tathApi eka vastu hI haiM, bhinna nahIM haiM; aisA hI bhedAbhedasvarUpa vastukA svabhAva hai| 52 / aura kahate haiM ki: zlokArtha:- [na ubhau pariNamataH khalu ] do dravya eka hokara pariNamita nahIM hote, [ ubhayoH pariNAmaH na prajAyeta ] do dravyoMkA eka pariNAma nahIM hotA aura [ ubhayoH pariNati: na syAt ] do dravyoMkI eka pariNati-kriyA nahIM hotI; Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 157 (AryA) naikasya hi kartArau dvau sto dve karmaNI na caiksy| naikasya ca kriye dve ekamanekaM yato na syaat||54 / / (zArdUlavikrIDita) / AsaMsArata eva dhAvati paraM kurve'hamityuccakaidurvAraM nanu mohinAmiha mahAhaGkArarUpaM tmH| tadbhUtArthaparigraheNa vilayaM yadyekavAraM vrajet tatki jJAnaghanasya bandhanamaho bhUyo bhvedaatmnH|| 55 / / [ yat ] kyoMki jo [anekam sadA anekam eva ] aneka dravya haiM so sadA aneka hI haiM, vaha badala kara eka nahIM ho jaate| bhAvArtha:-jo do vastue~ haiM ve sarvathA bhinna hI haiM, pradezabhedavAlI hI haiN| donoM eka hokara pariNamita nahIM hotI, eka pariNAma ko utpanna nahIM karatI aura unakI eka kriyA nahIM hotI -aisA niyama hai| yadi do dravya eka hokara pariNamita hoM to sarva dravyoMkA lopa ho jaaye| 53 / punaH isa arthako dRr3ha karate haiM: zlokArtha:- [ ekasya hi dvau kartArau na sta: ] eka dravyake do kartA nahIM hote, [ca ] aura [ ekasya dve karmaNI na ] eka dravyakeM do karma nahIM hote [ca ] aura [ ekasya dve kriye na] eka dravyakI do kriyAe~ nahIM hotI; [ yataH ] kyoMki [ ekam anekaM na syAt ] eka dravya aneka dravyarUpa nahIM hotaa| bhAvArtha:-isaprakAra uparokta zlokomeM nizcayanayase athavA zuddhadravyArthikanaya se vastusthitikA niyama kahA hai| 54 / AtmAke anAdise paradravyake kartAkarmapanekA ajJAna hai yadi vaha paramArthanayake grahaNase eka bAra bhI vilaya ko prApta ho jAye to phira na Aye, aba aisA kahate haiM: zlokArtha:- [iha] isa jagatameM [ mohinAm ] mohI (ajJAnI) jIvoMkA [ paraM aham kurve ] paradravyako maiM karatA hU~' [iti mahAhaGkArarUpaM tamaH] aisA paradravya ke kartRtvakA mahA ahaMkArarUpa ajJAnAMdhakAra- [nanu uccakaiH durvAraM] jo atyaMta durnivAra hai vaha- [AsaMsArataH eva dhAvati] anAdi saMsArase calA A rahA hai| AcArya kahate hai ki: [ aho] aho! [ bhUtArthaparigraheNa ] paramArthanayakA arthAt zuddhadravyArthika abhedanayakA grahaNa karanese [ yadi ] yadi [ tat ekavAraM vilayaM vrajet ] vaha eka bAra bhI nAza ko prApta ho [ tat ] to [ jJAnaghanasya Atmana:] jJAnaghana AtmAko [ bhUyaH ] puna: [bandhanam kiM bhavet ] baMdhana kaise ho sakatA hai ? (jIva jJAnaghana hai isaliye yathArtha jJAna hone ke bAda jJAna kahA~ jA sakatA hai ? aura jaba jJAna nahIM jAtA taba phira ajJAnase baMdha kaise ho sakatA hai ? ) Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 158 (anuSTubh ) AtmabhAvAnkarotyAtmA parabhAvAnsadA prH| Atmaiva hyAtmano bhAvAH parasya para eva te||56 / / bhAvArtha:-yahA~ tAtparya yaha hai ki-ajJAna to anAdise hI hai paraMtu paramArthanayake grahaNase, darzanamohakA nAza hokara, eka bAra yathArtha jJAna hokara kSAyika samyaktva utpanna hoto punaH mithyAtva na aaye| mithyAtva na Anese mithyAtvakA baMdha bhI na ho| aura mithyAtva ke jAne ke bAda saMsArakA baMdhana kaise raha sakatA hai ? nahIM raha sakatA arthAt mokSa hI hotA hai aisA jAnanA caahiye| 55 / aba punaH vizeSatApUrvaka kahate haiM: zlokArtha:- [AtmA] AtmA to [ sadA] sadA [AtmabhAvAn ] apane bhAvoMko [ karoti ] karatA hai aura [ paraH] paradravya [ parabhAvAn ] parake bhAvoMko karatA hai; [ hi ] kyoMki jo [ AtmanaH bhAvAH] apane bhAva haiM so to [ AtmA eva] Apa hI haiM aura jo [ parasya te ] parake bhAva haiM so [ paraH eva ] para hI hai [o niyama ch|] / (paradravyake kartAkarmapanekI mAnyatAko ajJAna kahakara yaha kahA hai ki jo aisA mAnatA hai so mithyAdRSTi hai; yahA~ AzaMkA utpanna hotI hai ki yaha mithyAtvAdi bhAva kyA vastu hai ? yadi unheM jIvakA pariNAma kahA jAye to pahale rAgAdi bhAvoMko pudgalakA pariNAma kahA thA usa kathanake sAtha virodha AtA hai; aura yadi unheM pudgalakA pariNAma kahA jAye to jinake sAtha jIvako koI prayojana nahIM hai unakA phala jIva kyoM prApta kare ? isa AzaMkAko dUra karaneke liye aba gAthA kahate haiM:-) Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra micchattaM puNa duvihaM jIvamajIvaM taheva aNNANaM / aviradi jogo moho kohAdIyA ime bhAvA / / 87 / / mithyAtvaM punardvividhaM jIvo'jIvastathaivAjJAnam / aviratiryogo moha: krodhAdyA ime bhAvAH / / 87 / / mithyAdarzanamajJAnamaviratirityAdayo hi bhAvA: te tu pratyekaM mayUramukurandavajjIvAjIvAbhyAM bhAvyamAnatvAjjIvAjIvau / tathAhi-yathA nIlaharitapItAdayo bhAvAH svadravyasvabhAvatvena mayUreNa bhAvyamAnA: mayUra eva, yathA ca nIlaharitapItAdayo bhAvAH svacchatAvikAramAtreNa mukurandena bhAvyamAnA mukuranda eva; tathA mithyAdarzanamajJAnamaviratirityAdayo bhAvAH svadravyasvabhAvatvenAjIvena bhAvyamAnA ajIva eva, tathaiva ca mithyAdarzanamajJAnamaviratirityAdayo bhAvAzcaitanyavikAramAtreNa jIvena bhAvyamAnA jIva eva / mithyAtva jIva ajIva dovidha, ubhayavidha ajJAna hai 1 aviramaNa, yoga ru, moha ru krodhAdi ubhaya prakAra hai / / 87 / / 159 gAthArtha:- [ punaH ] aura, [ mithyAtvaM ] to mithyAtva kahA hai vaha - [ dvividhaM ] do prakArakA hai- [ jIvaH ajIvaH ] eka jIvamithyAtva aura dUsarA ajIvamithyAtva; [ tathA eva ] aura isIprakAra [ajJAnam ] ajJAna, [ aviratiH] avirati, [ yogaH ] yoga, [ moha: ] moha tathA [ krodhAdyAH ] krodhAdi kaSAya - [ ime bhAvA: ] yaha ( sarva ) bhAva jIva aura ajIvake bhedase do-do prakArake haiM / TIkA:- mithyAdarzana, ajJAna, avirati ityAdi jo bhAva haiM ve pratyeka, mayUra aura darpaNakI bhA~ti, ajIva aura jIvake dvArA bhAye jAte haiM isaliye ve ajIva bhI haiM aura jIva bhI haiN| ise dRSTAMtase samajhAte haiM: - jaise gaharA nIlA, harA, pIlA Adi (varNarUpa ) bhAva jo ki morake apane svabhAvase morake dvArA bhAyA jAtA hai (hotA hai ) vaha mora hI hai aura ( darpaNameM pratibiMbarUse dikhAI ) denevAlA gaharA, nIlA, harA, pIlA ityAdi bhAva jo ki ( darpaNakI) kI svacchatAke vikAramAtrase darpaNake dvArA bhAyA jAtA hai vaha darpaNa hI hai; isIprakAra mithyAdarzana, ajJAna, avirati ityAdi bhAva jo ki ajIvake apane dravyasvabhAvase ajIvake dvArA bhAye jAte haiM ve ajIva hI haiM aura mithyAdarzana, ajJAna, avirati ityAdi bhAva jo ki caitanyake vikAramAtrase jIvake dvArA bhAye jAte haiM ve jIva haiN| * gAthA 86 meM dvikriyAvAdIko mithyAdRSTi kahA thA unake sAtha saMbaMdha karaneke liye yahA~ 'puna:' zabda haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 160 kAviha jIvAjIvAviti ceta poggalakammaM micchaM jogo aviradi annaannmjjiivN| uvaogo aNNANaM aviradi micchaM ca jIvo du|| 88 / / pudgalakarma mithyAtvaM yogo'virtirjnyaanmjiivH| upayogo'jJAnamaviratirmithyAtvaM ca jiivstu|| 88 / / yaH khalu mithyAdarzanamajJAnamaviratirityAdirajIvastadamUrtAcaitanya bhAvArtha:-pudgalake paramANu paudgalika mithyAtvAdi karmarUpase pariNamita hote haiN| usa karmakA vipAka (udaya) honepara usameM jo mithyAtvAdi svAda utpanna hotA hai vaha mithyAtvAdi ajIva hai; aura karmake nimittase jIva vibhAvarUpa pariNamita hotA hai ve vibhAva pariNAma cetanake vikAra haiM isaliye ve jIva haiN| yahA~ aba samajhanA cAhiye ki:-mithyAtvAdi karmakI prakRtiyA~ pudgaladravyake paramANu haiN| jIva upayogasvarUpa hai| usake upayogakI aisI svacchatA hai ki paudgalika karmakA udaya honepara usake udayakA jo svAda Ave usake AkAra upayoga ho jAtA hai| ajJAnIko ajJAnake kAraNa usa svAdakA aura upayogakA bhedajJAna nahIM hai isaliye vaha svAdako hI apanA bhAva samajhatA hai| jaba unakA bhedajJAna hotA hai arthAt jIvabhAvako jIva jAnatA hai aura ajIvabhAvako ajIva jAnatA hai taba mithyAtvakA abhAva hokara samyagjJAna hotA hai| aba prazna karatA hai ki mithyAtvAdiko jIva aura ajIva kahA hai so ve jIva mithyAtvAdi aura ajIva mithyAtvAdi kauna hai ? usakA uttara kahate haiM: mithyAtva aru ajJAna Adi ajIva , pudagalakarma haiN| ajJAna aru aviramaNa aru mithyAtva jIva, upayoga hai / / 88 / / gAthArtha:- [ mithyAtvaM ] jo mithyAtva , [ yogaH] yoga, [ aviratiH ] avirati aura [ ajJAnam ] ajJAna [ajIvaH ] ajIva hai so to [ pudgalakarma] pudgalakarma hai; [ca ] aura jo [ajJAnam ] ajJAna, [aviratiH ] avirati aura [ mithyAtvaM ] mithyAtva [ jIvaH ] jIva hai [ tu] vaha [ upayogaH ] upayoga hai| TIkA:-nizcayase jo mithyAdarzana, ajJAna, avirati ityAdi ajIva haiM ve to, amUrtika caitanya Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 161 pariNAmAdanyat mUrtaM pudgalakarma; yastu mithyAdarzanamajJAnamaviratirityAdi: jIvaH sa mUrtAtpudgalakarmaNo'nyazcaitanyapariNAmasya vikaarH| mithyAdarzanAdizcaitanyapariNAmasya vikAraH kuta iti cetuvaogassa aNAI pariNAmA tiNNi mohjuttss| micchattaM aNNANaM aviradibhAvo ya nnaadvvo|| 89 / / upayogasyAnAdayaH pariNAmAstrayo mohyuktsy| mithyAtvamajJAnamaviratibhAvazca jJAtavyaH / / 89 / / upayogasya hi svarasata eva samastavastusvabhAvabhUtasvarUpa-pariNAmasamarthatve satyanAdivastvantarabhUtamohayuktatvAnmithyAdarzanamajJAnama-viratiriti trividhiH pariNAma vikaarH| sa tu tasya sphaTikasvacchatAyA iva parato'pi prabhavan dRssttH| yathA hi sphaTikasvacchatAyAH svarUpapariNAmasamarthatve sati pariNAmase anya mUrtika pudgalakarma haiM; aura jo mithyAdarzana, ajJAna, avirati Adi jIva haiM ve, mUrtika pudgalakarmase anya caitanyapariNAmake vikAra haiN| aba punaH prazna karatA hai ki-- mithyAdarzanAdi caitanyapariNAmakA vikAra kahA~ se huA ? isakA uttara gAthAmeM kahate haiM: hai mohayuta upayogakA pariNAma tIna anaadikaa| -mithyAtva aru ajJAna, aviratabhAva ye traya jaannaa|| 89 / / gAthArtha:- [ mohayuktasya ] anAdise mohayukta honese [ upayogasya ] upayogake [anAdayaH ] anAdise lekara [trayaH pariNAmAH] tIna pariNAma haiM; ve [ mithyAtvam ] mithyAtva, [ajJAnam ] ajJAna [ca aviratibhAvaH ] aura aviratibhAva (aise tIna) [ jJAtavyaH ] jAnanA caahiye| ___TIkA:-yadyapi nizcayase apane nijarasase hI sarva vastuoMkI apanI svabhAvabhUta svarUpa-pariNamanameM samarthya hai, tathApi (AtmAkA) anAdise anya-vastubhUta mohake sAtha saMyuktapanA honese, AtmAke upayogakA, mithyAdarzana, ajJAna aura aviratike bhedase tIna prakArakA pariNAmavikAra hai| upayogakA vaha pariNAma vikAra, sphaTikakI svacchatAke pariNAmavikArakI bhA~ti, parake kAraNa (-parakI upAdhise ) utpanna hotA dikhAI detA hai| isI bAta ko spaSTa karate haiM:- jaise sphaTika kI svacchatAkI svarUpa-pariNamanameM (apane ujjvalatArUpa svarUpameM pariNamana karane meM) samarthya honepara bhI. Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates trividha: kadAcinnIlaharitapItatamAlakadalIkAJcanapAtropAzrayayuktatvAnnIlo haritaH pIta iti tathopayogasyAnAdimithyAdarzanAjJAnAvirati dRSTaH, trividha: svabhAvavastvantarabhUtamohayuktatvAnmithyAdarzanamajJAnamaviratiriti pariNAmavikAro samayasAra pariNAmavikAro dRSTavyaH / athAtmanastrividhapariNAmavikArasya kartRtvaM darzayati edesu ya uvaogo tiviho suddho NiraMjaNo bhAvo / jaM so karedi bhAvaM uvaogo tarasa so kattA / / 90 / / eteSu copayogastrividhaH zuddho niraJjano bhAvaH / yaM karoti bhAvamupayogastasya sa kartA / / 90 / / kadAcit (sphaTikake ) kAle, hare aura pIle, tamAla, kela aura soneke pAtrarUpI AdhArakA saMyoga honese, sphaTikakI svacchatAkA, kAlA, harA aura pIlA aise tIna prakArakA pariNAmavikAra dikhAI detA hai, usIprakAra ( AtmA ke ) anAdise mithyAdarzana, ajJAna aura avirati jisakA svabhAva hai, aise anya vastubhUta mohakA saMyoga honese, AtmAke upayogakA, mithyAdarzana, ajJAna aura avirati aise tIna prakArakA pariNAmavikAra samajhanA caahiye| bhAvArtha:-AtmAke upayogameM yaha tIna prakArakA pariNAmavikAra anAdi karmake nimittase hai / aisA nahIM hai ki pahale yaha zuddha hI thA aura aba isameM nayA pariNAmavikAra ho gayA hai| yadi aisA ho to siddhoMke bhI nayA pariNAmavikAra honA caahiye| kintu aisA nahIM hotaa| isaliye yaha samajhanA cAhiye ki yaha anAdise hai| aba AtmAke tIna prakArake pariNAmavikArakA kartRva batalAte haiM: isase hi hai upayoga trayavidha, zuddha nirmala bhAva jo / jo bhAva kucha bhI vaha kare, usa bhAvakA kartA bane / / 90 / / gAthArtha:- [ eteSu ca ] anAdise ye tIna prakArake pariNAmavikAra honese, [ upayogaH] AtmAkA upayoga - [ zuddhaH ] yadyapi ( zuddhanayase) zuddha, [ niraJjana: ] niraMjana [ bhAvaH ] (eka) bhAva hai tathApi - [ trividhaH ] tIna prakArakA hotA huA [ saH upayogaH] vaha upayoga [ yaM ] jisa [ bhAvam ] ( vikArI) bhAvako [ karoti ] svayaM karatA hai [ tasya ] usa bhAvakA [ sa: ] vaha [ kartA ] kartA [ bhavati ] hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 163 athaivamayamanAdivastvantarabhUtamohayuktatvAdAtmanyutplavamAneSu mithyAdarzanAjJAnAviratibhAveSu pariNAmavikAreSu triSveteSu nimittabhUteSu paramArthataH zuddhaniraJjanAnAdinidhana vastusarvasvabhUtacinmAtrabhAvatvenaikavidho'pyazuddhasAJjanAnekabhAvatvamApadyamAnastrividho bhUtvA svayamajJAnIbhUtaH kartRtvamupaDhaukamAno vikAreNa pariNamya yaM yaM bhAvamAtmanaH karoti tasya tasya kilopayogaH kartA syaat| athAtmanastrividhapariNAmavikArakartRtve sati pudgaladravyaM svata eva karmatvena pariNamatItyAha jaM kuNadi bhAvamAdA kattA so hodi tassa bhaavss| kammattaM pariNamade tamhi sayaM poggalaM davvaM / / 91 / / TIkA:-isaprakAra anAdise anyavastubhUta mohake sAtha saMyuktatAke kAraNa apanemeM utpanna honevAle jo yaha tIna mithyAdarzana, ajJAna aura aviratibhAvarUpa pariNAmavikAra haiM unake nimittase (-kAraNase) -yadyapi paramArthase to upayoga zuddha, niraMjana, anAdinidhana vastuke sarvasvabhUta caitanyamAtrabhAvapane se eka prakArakA hai tathApi-azuddha , sAMjana anekabhAvatAko prApta hotA huA tIna prakArakA hokara, svayaM ajJAnI hotA huA kartRtvako prApta, vikArarUpa pariNamita hokara jisa jisa bhAvako apanA karatA hai usa usa bhAvakA vaha upayoga kartA hotA hai| bhAvArtha:-pahale kahA thA ki jo pariNamita hotA hai so kartA hai| yahA~ ajJAnarUpa hokara upayoga pariNamita huA isaliye jisa bhAvarUpa vaha pariNamita huA usa bhAvakA use kartA khaa| isaprakAra upayogako kartA jAnanA caahiye| yadyapi zuddhadravyArthikanayase AtmA kartA nahIM hai, tathApi upayoga aura AtmA eka vastu honese azuddhadravyArthikanayase AtmA ko bhI kartA kahA jAtA hai| aba, yaha kahate haiM ki jaba AtmAke tIna prakArake pariNAmavikArakA kartRtva hotA hai taba pudgaladravya apane Apa hI karmarUpa pariNamita hotA hai: jo bhAva jIva kare svayaM, usa bhAva kA kartA bane / usa hI samaya pudgala svayaM, karmatva rUpahi pariName / / 91 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra yaM karoti bhAvamAtmA kartA sa bhavati tasya bhaavsy| karmatvaM pariNamate tasmin svayaM pudgalaM drvym|| 91 / / AtmA hyAtmanA tathApariNamanena yaM bhAvaM kila karoti tasyAyaM kartA syAt, saadhkvt| tasminnimitte sati pudgaladravyaM karmatvena svayameva prinnmte| tathAhi-yathA sAdhaka: kila tathAvidhadhyAnabhAvenAtmanA pariNamamAno dhyAnasya kartA syAt, tasmistu dhyAnabhAve sakalasAdhyabhAvAnu-kUlatayA nimittamAtrIbhUte sati sAdhakaM kartAramantareNApi svayameva bAdhyante viSavyAptayo, viDambyante yoSito, dhvaMsyante bndhaaH| tathAyamajJAnAdAtmA mithyAdarzanAdibhAvenAtmanA pariNamamAno mithyAdarzanAdibhAvasya kartA syAt, tasmistu mithyAdarzanAdau bhAve svAnukUlatayA nimittamAtrIbhUte satyAtmAnaM kartAramantareNApi pudgaladravyaM mohanIyAdikarmatvena svayameva prinnmte| gAthArtha:- [AtmA] AtmA [ yaM bhAvam ] jisa bhAvako [ karoti ] karatA hai [ tasya bhAvasya] usa bhAvakA [ saH ] vaha [kartA] kartA [bhavati] hotA hai; [tasmin] usake kartA honepara [ pudgalaM dravyam ] pudgaladravya [ svayaM] apane Apa [karmatvaM ] karmarUpa [ pariNamate ] pariNamita hotA hai| TIkA:-AtmA svayaM hI usa rUpa pariNamita honese jisa bhAvako vAstavameM karatA hai usakA vaha -sAdhakakI (maMtra sAdhanevAlekI) bhA~ti-kartA hotA hai; vaha ( AtmAkA bhAva ) nimittabhUta honepara, pudgaladravya karmarUpa svayameva pariNamita hotA hai| isI bAta ko spaSTatayA samajhAte haiM:-jaise sAdhaka usa prakArake dhyAnabhAvase svayaM hI pariNamita hotA haA dhyAnakA kartA hotA hai aura vaha dhyAnabhAva samasta sAdhyabhAvoMko ( sAdhakake sAdhaneyogya bhAvoMko) anukUla honese nimittamAtra honepara, sAdhaka ke kartA hue binA ( sAdikakA) vyApta viSa svayameva utara jAtA hai, striyA~ svayameva viDaMbanA ko prApta hotI hai aura baMdhana svayameva TUTa jAte haiM; isIprakAra yaha AtmA ajJAnake kAraNa mithyAdarzanAdibhAvarUpa svayaM hI pariNamita hotA huA mithyAdarzanAdibhAvakA kartA hotA hai aura vaha mithyAdarzanAdibhAva pudgaladravyako (karmarUpa pariNamita hone meM ) anukUla honese nimittamAtra honepara, AtmAke kartA hue binA pudgaladravya mohanIya Adi karmarUpa svayameva pariNamita hote haiN| bhAvArtha:-AtmA to ajJAnarUpa pariNamita hotA hai, kisIke sAtha mamatva karatA hai, kisIke sAtha rAga karatA hai, aura kisI ke sAtha dveSa karatA hai; una bhAvoMkA svayaM kartA hotA hai| una bhAvoMke nimittamAtra honepara, pudgaladravya svayaM apane bhAvase hI karmarUpa pariNamita hotA hai| paraspara nimittanaimittikabhAva mAtra hai| kartA to donoM apane bhAvake bhAvake haiM yaha nizcaya hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 165 ajJAnAdeva karma prabhavatIti tAtparyamAhaparamappANaM kuvvaM appANaM pi ya paraM karito so| aNNANamao jIvo kammANaM kArago hodi|| 92 / / paramAtmAnaM kurvannAtmAnamapi ca paraM kurvan sH|| ajJAnamayo jIvaH karmaNAM kArako bhvti||92 / / ayaM kilAjJAnenAtmA parAtmanoH parasparavizeSAnirjJAne sati paramAtmAnaM kurvannAtmAnaM ca paraM kurvansvayamajJAnamayIbhUtaH karmaNAM kartA prtibhaati| tathAhitathAvidhAnubhavasampAdanasamarthAyAH rAgadveSasukhaduHkhAdi-rUpAyA: pudgalapariNAmAvasthAyAH zItoSNAnubhavasampAdanasamarthAyAH zItoSNAyAH pudgalapariNAmAvasthAyA iva pudgalAda bhinnatvenAtmano nityamevAtyantabhinnAyAstannimittatathAvidhAnubhavasya / cAtmano'bhinnatvena pudgalAnnityamevAtyantabhinnasyAjJAnAtparasparavizeSAnirjJAne satyekatvAdhyAsAt aba, yaha tAtparya kahate haiM ki ajJAnase hI karma utpanna hotA hai: parako kare nijarUpa aru, nija Atmako bhI para kare / ajJAnamaya ye jIva aisA, karmakA kAraka baneM / / 92 / / gAthArtha:- [ param ] jo parako [ AtmAne ] apanerUpa [ kurvan ] karatA hai [ca ] aura [ AtmAnam api] apaneko bhI [paraM] para [ kurvan ] karatA hai [ saH] vaha [ ajJAnamayaH jIvaH ] ajJAnamaya jIva [ karmaNAM] karmoMkA [ kAraka:] kartA [ bhavati] hotA hai| TIkA:-yaha AtmA ajJAnase apanA aura parakA paraspara bheda (antara) nahIM jAnatA ho taba vaha parako apanerUpa aura apaneko pararUpa karatA huA, svayaM ajJAnamaya hotA huA, karmoMkA kartA pratibhAsita hotA hai| yaha spaSTatAse samajhAte haiM:jaise zIta-uSNakA anubhava karAnemeM samartha aisI zIta-uSNa pudgalapariNAmakI avasthA pudgalase abhinnatAke kAraNa AtmAse sadA hI atyaMta bhinna hai aura usake nimittase honevAlA usa prakArakA anubhava AtmAse abhinnatAke kAraNa pudgalase sadA hI atyaMta bhinna hai, isIprakAra aisA anubhava karAne meM samartha aisI rAga-dveSa-sukha-duHkhAdirUpa pudgalapariNAmakI avasthA pudgagalase abhinnatA ke kAraNa AtmAse sadA hI atyaMta bhinna hai aura usake nimittase honevAlA usa prakArakA anubhava AtmAse abhinnatAke kAraNa pudgalase sadA hI atyaMta bhinna hai| jaba AtmA ajJAnake kAraNa usa rAga-dveSasukha-duHkhAdikA aura usake anubhavakA paraspara vizeSa nahIM jAnatA ho taba ekatvake adhyAsake kAraNa, Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 166 zItoSNarUpeNevAtmanA pariNamitumazakyena rAgadveSasukhaduHkhAdirUpeNA-jJAnAtmanA pariNamamAno jJAnasyAjJAnatvaM prakaTIkurvansvayamajJAnamayIbhUta eSo'haM rajye ityAdividhinA rAgAdeH karmaNaH kartA prtibhaati| jJAnAttu na karma prabhavatItyAhaparamappANamakuvvaM appANaM pi ya paraM akuvvNto| so NANamao jIvo kammANamakArago hodi|| 93 / / paramAtmAnamakurvannAtmAnamapi ca prmkurvn| sa jJAnamayo jIvaH karmaNAmakArako bhvti|| 93 / / zIta-uSNakI bhA~ti ( arthAt jaise zIta-uSNarUpase AtmA ke dvArA pariNamana karanA azakya hai usIprakAra), jisa rUpa AtmA ke dvArA pariNamana karanA azakya hai aise rAgadveSasukhaduHkhAdirUpa ajJAnAtmA ke dvArA pariNamita hotA huA (pariNamita honA mAnatA huA), jJAnakA ajJAnatva pragaTa karatA huA, svayaM ajJAnamaya hotA huA, 'yaha maiM rAgI hU~ (arthAt yaha maiM rAga karatA hU~)' ityAdi vidhise rAgAdi karmakA kartA pratibhAsita hotA hai| bhAvArtha:-rAgadveSasukhaduHkhAdi avasthA pudgalakarmake udayakA svAda hai; isaliye vaha, zIta-uSNatAkI bhA~ti, pudgalakarmase abhinna hai aura AtmAse atyaMta bhinna hai| ajJAnake kAraNa AtmAko usakA bhedajJAna na honese vaha yaha jAnatA hai ki yaha svAda merA hI hai; kyoMki jJAnakI svacchatA ke kAraNa rAgadveSAdikA svAda, zItauSNatAkI bhA~ti, jJAnameM pratibiMbita hone para, mAnoM jJAna hI rAgadveSa ho gayA ho isaprakAra ajJAnI ko bhAsita hotA hai| isaliye vaha yaha mAnatA hai ki 'maiM rAgI hU~, maiM dveSI hU~, maiM krodhI hU~, maiM mAnI hU~' ityaadi| isaprakAra ajJAnI jIva rAgadveSAdikA kartA hotA hai| aba yaha batalAte haiM ki jJAnase karma utpanna nahIM hotA:parako nahIM nijarUpa aru, nija Atmako nahiM para kare / yaha jJAnamaya AtmA akAraka karmakA aise bane / / 93 / / gAthArtha:- [ param ] jo parako [AtmAnam ] apanerUpa [ akurvan ] nahIM karatA [ca ] aura [ AtmAnam api ] apane ko bhI [ param ] para [ akurvan ] nahIM karatA [ saH] vaha [ jJAnamayaH jIvaH ] jJAnamaya jIva [ karmaNAm ] karmoMkA [ akArakaH bhavati ] akartA hotA hai arthAt kartA nahIM hotaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 167 ayaM kila jJAnAdAtmA parAtmanoH parasparavizeSanirjJAne sati paramAtmAnamakurvannAtmAnaM ca paramakurvansvayaM jJAnamayIbhUtaH karmaNAmakartA prtibhaati| tathAhitathAvidhAnubhavasampAdanasamarthAyAH rAgadveSasukhaduHkhAdi-rUpAyA: pudgalapariNAmAvasthAyAH zItoSNAnubhavasampAdanasamarthAyAH zItoSNAyAH pudgalapariNAmAvasthAyA iva pudgalAdabhinnatvenAtmano nityamevAtyantabhinnAyAstannimittatathAvidhAnubhavasya cAtmano'bhinnatvena pudgalAnnityamevAtyantabhinnasya jJAnAtparasparavizeSanirjJAne sati nAnAtvavivekAcchItoSNarUpeNevAtmanA pariNamitumazakyena rAgadveSasukhaduHkhAdirUpeNAjJAnAtmanA manAgapyapariNamamAno jJAnasya jJAnatvaM prakaTIkurvan svayaM jJAnamayIbhUtaH eSo'haM jAnAmyeva rajyate tu pudgala ityAdividhinA samagrasyApi rAgAdeH karmaNo jJAnaviruddhasyAkartA prtibhaati| TIkA:-yaha AtmA jaba jJAnase parakA aura apanA paraspara vizeSa (aMtara) jAnatA hai taba parako apanerUpa aura apane ko para nahIM karatA huA, svayaM jJAnamaya hotA huA, karmoMkA akartA pratibhAsita hotA hai| isI ko spaSTatayA samajhAte haiM:-jaise zIta-uSNakA anubhava karAnemeM samartha aisI zIta-uSNa pudgalapariNAmakI avasthA pudgalase abhinnatA ke kAraNa AtmAse sadA hI atyaMta bhinna hai aura usake nimittase honevAlA usa prakAra kA anubhava AtmAse abhinnatA ke kAraNa pudagalase sadA hI atyaMta bhinna hai, usIprakAra vaisA anubhava karAnemeM samartha aisI rAgadveSasukhaduHkhAdirUpa pudgalapariNAmakI avasthA pudgalase abhinnatA ke kAraNa AtmAse sadA hI atyaMta bhinna hai aura usake nimittase honevAlA usa prakArakA anubhava AtmAse abhinnatA ke kAraNa pudgalase sadA hI atyaMta bhinna hai| jaba jJAnake kAraNa AtmA usa rAgadveSasukhaduHkhAdiko aura usake anubhavakA paraspara aMtara jAnatA hai taba, ve eka nahIM kintu bhinna haiM aise viveka (bheda-jJAna) ke kAraNa, zIta-uSNakI bhA~ti (jaise zIta-uSNarUpa AtmA ke dvArA pariNamana karanA azakya hai usIprakAra), jinake rUpameM AtmA ke dvArA pariNamana karanA azakya hai aise rAgadveSasukhaduHkhAdirUpase ajJAnAtmAke dvArA kiMcitmAtra pariNamita na hotA huA, jJAnakA jJAnatva pragaTa karatA huA, svayaM jJAnamaya hotA huA, 'yaha maiM ( rAgako) jAnatA hU~, rAgI to pudgala hai ( arthAt rAga to pudgala karatA hai)' ityAdi vidhise, jJAnase viruddha samasta rAgAdi karmakA akartA pratibhAsita hotA hai| bhAvArtha:-jaba AtmA rAgadveSasukhaduHkhAdi avasthAko jJAnase bhinna jAnatA hai arthAt 'jaise zIta-uSNatA pudgalakI avasthA hai usIprakAra rAgadveSAdi bhI pudgalakI avasthA hai' aisA bhedajJAna hotA hai, taba apaneko jJAtA jAnatA hai aura rAgAdirUpa pudgalako jAnatA hai| aisA honepara, rAgAdikA kartA AtmA nahIM hotA, jJAtA hI rahatA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra kathamajJAnAtkarma prabhavatIti cet tiviho esuvaogo appaviyappaM karedi koho'haM / kattA tassuvaogassaM hodi so attabhAvassa trividha eSa upayoga AtmavikalpaM karoti krodho'ham / kartA tasyopayogasya bhavati sa AtmabhAvasya / / 94 / / 94 / / eSa khalu sAmAnyenAjJAnarUpo mithyAdarzanAjJAnAviratirUpastrividha: savikArazcaitanyapariNAmaH parAtmanoravizeSadarzanenAvizeSajJAnenAvizeSaratyA ca samastaM bhedamapahnutya bhAvApannayozcetanAcetanayoH sAmAnyAdhikaraNyenAnubhavanAtkrodho'hamityAtmano vikalpamutpAdayati tato'yamAtmA bhrAntyA savikAreNa caitanyapariNAmena pariNaman tasya savikAracaitanyapariNAmarUpasyAtmabhAvasya kartA syAt / evameva ca krodhapadaparivartanena mAnamAyAlobhamoharAgadveSakarmanokarma manovacanakAyazrotracakSurprANarasanasparzanasUtrANi krodho'hamiti SoDaza vyAkhyeyAnyanayA dizAnyAnyapyUhyAni / bhAvyabhAvaka aba yaha prazna karatA hai ki ajJAnase karma kaise utpanna hotA hai ? isakA uttara dete hue kahate haiM: ' maiM krodha ' Atmavikalpa yaha, upayoga trayavidha Acare / taba jIva usa upayogarUpa, jIvabhAvakA kartA bane / / 94 / / gAthArtha:- [ trividhaH ] tIna prakArakA [ eSaH ] yaha [ upayogaH ] upayoga [ aham krodhaH ] 'maiM krodha hU~' aisA [ AtmavikalpaM ] apanA vikalpa [ karoti ] karatA hai; isaliye [saH] AtmA [ tasya upayogasya ] usa upayogarUpa [ AtmabhAvasya ] apane bhAvakA [ kartA ] kartA [ bhavati ] hotA hai| TIkA:- vAstavameM yaha sAmAnyatA ajJAnarUpa jo mithyAdarzana-ajJAna- aviratirUpa tIna prakArakA savikAra caitanyapariNAma hai vaha, parake aura apane avizeSa darzanase, avizeSa jJAnase aura avizeSa rati ( lInatA) se samasta bhedako chipAkara, bhAvyabhAvakabhAvako prApta cetana aura acetanakA sAmAnya adhikaraNase ( - mAnoM unakA eka AdhAra ho isaprakAra ) anubhava karanese, ' maiM krodha hU~' aisA apanA vikalpa utpanna karatA hai; isaliye 'maiM krodha hU~' aisI bhrAMtike kAraNa jo savikAra (vikArayukta) hai aise caitanyapariNAmarUpa pariNamita hotA huA yaha AtmA usa savikAra caitanyapariNAmarUpa apane bhAvakA kartA hotA hai / isIprakAra ' krodha' pada ko badalakara mAna, mAyA, lobha, moha, rAga, dveSa, karma, nokarma, mana, vacana, kAya, zrotra, cakSu, dhrANa, rasana aura sparzanake solaha sUtra vyAkhyAnarUpase lenA cAhiye; aura isa upadezase dUsare bhI vicAra karanA caahiye| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra tiviho esuvaogo appaviyappaM karedi dhammAdI / kattA tassuvaogassa hodi so attabhAvassa / / 95 / / trividha eSa upayoga AtmavikalpaM karoti dharmAdikam / kartA tasyopayogasya bhavati sa AtmabhAvasya / / 95 / / eSa khalu sAmAnyenAjJAnarUpo mithyAdarzanAjJAnAviratirUpastrividhaH savikArazcaitanyapariNAmaH parasparamavizeSadarzanenAvizeSajJAnenAvizeSaratyA ca samastaM bhedamapahnutya jJeyajJAyakabhAvApannayoH parAtmanoH samAnAdhikaraNyenAnubhavanAddharmo'hamadharmo'hamAkAzamahaM kAloDahaM pudgaloDahaM jIvAntaramahamityAtmano vikalpamutpAdayati; tato'yamAtmA dharmo'hamadharmo'hamAkAzamahaM kAlo'haM pudgalo'haM jIvAntaramahamiti sopAdhinA caitanyapariNAmena pariNaman sopAdhicaitanyapariNAmarUpasyAtmabhAvasya kartA syAt / bhrAntyA 169 ' maiM dharma Adi ' vikalpa yaha, upayoga trayavidha Acare / taba jIva usa upayogarUpa, jIvabhAvakA kartA bane / / 95 / bhAvArtha:-a :-ajJAnarUpa arthAt mithyAdarzana-ajJAna - aviratirUpa tIna prakArakA jo savikAra caitanyapariNAma hai vaha apanA aura parakA bheda na jAnakara 'maiM krodha hU~, maiM mAna hU~' ityAdi mAnatA hai; isaliye ajJAnI jI usa ajJAnarUpa savikAra caitanyapariNAmakA kartA hotA hai aura vaha ajJAnarUpa bhAva usakA karma hotA hai| aba isI bAtako vizeSarUpase kahate haiM: tasya gAthArtha:- [trividhaH ] tIna prakArakA [ eSaH ] yaha [ upayogaH ] upayoga [dharmAdikam ] 'maiM dharmAstikAya Adi hU~' aisA [ AtmavikalpaM ] apanA vikalpa [ karoti ] karatA hai; isaliye [ sa ] AtmA [ tasya upayogasya ] usa upayogarUpa [ AtmabhAvasya ] apane bhAvakA [ kartA ] kartA [ bhavati ] hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com TIkA:- vAstavameM yaha sAmAnyarUpase ajJAnarUpa jo mithyAdarzana-ajJAna- aviratirUpa tIna prakArakA savikAra caitanyapariNAma hai vaha, parake aura apane avizeSa darzanase, avizeSa jJAnase aura avizeSa ratise ( lInatA) se samasta bhedako chipAkara jJeyajJAyakabhAvako prApta aise sva-parakA sAmAnya adhikaraNase anubhava karanese, -- maiM dharma hU~, maiM adharma hU~, maiM AkAza hU~, maiM kAla hU~, maiM pudgala hU~, maiM anya jIva hU~' aisA apanA vikalpa utpanna karatA hai; isaliye, 'maiM dharma hU~, maiM adharma hU~, maiM AkAza hU~, maiM kAla hU~, maiM pudgala hU~, maiM anya jIva hU~' aisI bhrAMtike kAraNa jo sopAdhika ( upAdhiyukta) hai aise caitanyapariNAmako pariNamita hotA huA yaha AtmA usa sopAdhika caitanyapariNAmarUpa apane bhAvakA kartA hotA hai|
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra tataH sthitaM krtRtvmuulmjnyaanm| evaM parANi davvANi appayaM kuNadi maMdabuddhIo / appANaM avi ya paraM karedi aNNANabhAveNa / / 96 / / evaM parANi dravyANi AtmAnaM karoti mandabuddhistu / AtmAnamapi ca paraM karoti ajJAnabhAvena / / 96 / / krodho'hamityAdivaddharmo'hamityAdivacca yatkila tyAtmAnamapi paradravyIkarotyevamAtmA, tadayamazeSavastusambandhavidhuraniravadhi vizuddhacaitanyadhAtumayo'pyajJAnAdeva savikArasopAdhIkRtacaitanyapariNAmatayA tathAvidhasyAtmabhAvasya kartA pratibhAtItyAtmano bhUtAviSTadhyAnAviSTasyeva pratiSThitaM krtRtvmuulmjnyaanm| paradravyANyAtmIkaro bhAvArtha:-dharmAdike vikalpake samaya jo, svayaM zuddha caitanyamAtra honekA bhAna na rakhakara, dharmAdike vikalpameM ekAkAra ho jAtA hai vaha apaneko dharmAdidravyarUpa mAnatA hai| isaprakAra ajJAnarUpa caitanyapariNAma apaneko dharmAdidravyarUpa mAnatA hai isaliye ajJAnI jIva usa ajJAnarUpa sopAdhika caitanyapariNAmakA kartA hotA hai aura vaha ajJAnarUpa bhAva usakA karma hotA hai| 'isaliye kartRtvakA mUla ajJAna siddha huA' yaha aba kahate haiM: yaha maMdabuddhi jIva yoM, paradravyako nijarUpa kare / isa bhA~tise nija Atmako, ajJAnase pararUpa kare / / 96 / / gAthArtha:- [ evaM tu] isaprakAra [ mandabuddhiH ] ajJAnI [ ajJAnabhAvena ] ajJAnabhAvase [ parANi dravyANi ] para dravyoMko [ AtmAnaM ] apanerUpa [ karoti ] karatA hai [ api ca ] aura [ AtmAnam ] apaneko [ paraM ] para [ karoti ] karatA hai / TIkA:-vAstavameM isaprakAra, 'maiM krodha hU~' ityAdikI bhA~ti aura ' maiM dharmadravya hU~' ityAdikI bhA~ti AtmA paradravyoMko apanerUpa karatA hai aura apane ko bhI paradravyarUpa karatA hai; isaliye yaha AtmA, yadyapi samasta vastuoMke saMbaMdhase rahita anaMta zuddha caitanyadhAtumaya hai tathApi, ajJAnake kAraNa hI savikAra aura sopAdhika kiye gaye caitanyapariNAmavAlA hone se usa prakArake apane bhAvakA kartA pratibhAsita hotA hai| isaprakAra, bhUtAviSTa ( jisake zarIrameM bhUta praviSTa ho aise ) puruSakI bhA~ti aura dhyAnAviSTa ( dhyAna karanevAle) puruSakI bhA~ti, AtmAke kartRtvakA mUla ajJAna siddha huaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 171 tathAhi-yathA khalu bhUtAviSTo'jJAnAdbhUtAtmAnAvekIkurvannamAnuSocitaviziSTaceSTAvaSTambhanirbharabhayaGkarArambhagambhIrAmAnuSavyavahAratayA tathAvidhasya bhAvasya kartA pratibhAti, tathAyamAtmApyajJAnAdeva bhAvyabhAvakau parAtmAnAvekIkurvannavikArAnubhUtimAtrabhAvakAnucitavicitrabhavyakrodhAdivikArakarambitacaitanyapariNAmavikAratayA tathAvidhasya bhAvasya kartA prtibhaati| yathA vA'parIkSakAcAryAdezena mugdhaH kazcinmahiSadhyAnAviSTo'jJAnAnmahiSAtmAnAvekIkurvannAtmanyabhraGkaSaviSANamahAmahiSatvAdhyAsAtpracyutamAnuSocitApavarakadvAravinissaraNatayA tathAvidhasya bhAvasya kartA pratibhAti, tathAyamAtmA'pyajJAnA-d jJeyajJAyakau parAtmAnAvekIkurvannAtmani paradravyAdhyAsAnnoindriyaviSayIkRtadharmAdharmAkAzakAlapudgala jIvAntaraniruddhazuddhacaitanyadhAtutayA tathendriyaviSayIkRtarUpipadArthatirohita-kevalabodhatayA bhRtakakalevaramUchitaparamAmRta vijJAnaghanatayA ca tathAvidhasya bhAvasya kartA prtibhaati| yaha pragaTa dRSTAMtase samajhAte haiM:-jaise bhUtAviSTa puruSa ajJAnake kAraNa bhUtako aura apaneko eka karatA huA, amanuSyocita viziSTa ceSTAoMke avalaMbana sahita bhayaMkara AraMbha (kArya) se yukta amAnuSika vyavahAravAlA honese usa prakArake bhAvakA kartA pratibhAsita hotA hai; isIprakAra yaha AtmA bhI ajJAnake kAraNa hI bhAvya-bhAvakarUpa parako aura apaneko eka karatA huA, avikAra anubhUtimAtra bhAvakake liye anucita vicitra bhAvyarUpa krodhAdi vikAroMse mizrita caitanyapariNAmavikAravAlA honese usa prakArake bhAvakA kartA pratibhAsita hotA hai| jaise aparIkSaka AcAryake upadezase bhaiMsekA dhyAna karatA huA koI bholA puruSa ajJAnake kAraNa bhaiMseko aura apaneko eka karatA huA , ' maiM gaganasparzI sIMgovAlA bar3A bhaiMsA hU~' aise adhyAsake kAraNa manuSyocita makAna ke dvAra meM se bAhara nikalane se cyuta hotA huA usaprakAra ke bhAvakA kartA pratibhAsita hotA hai; isIprakAra yaha AtmA bhI ajJAnake kAraNa jJeyajJAyakarUpa parako aura apaneko eka karatA huA, 'maiM paradravya hU~' aise adhyAsase kAraNa manake viSayabhUta kiye gaye dharma, adharma, AkAza, kAla, pudgala aura anya jIvake dvArA ( apanI) zuddha caitanyadhAtu rukI honese tathA iMdriyoMke viSayarUpa kiye gaye rUpI padArthoM ke dvArA (apanA) kevala bodha (-jJAna) DhaMkA huA honese aura mRtaka zarIrake dvArA parama amRtarUpa vijJAnaghana ( svayaM) mUrchita huA honese usa prakArake bhAvakA kartA pratibhAsita hotA hai| bhAvArtha:-yaha AtmA ajJAnake kAraNa, acetana karmarUpa bhAvakake krodhAdi bhAvyako cetana bhAvakake sAtha ekarUpa mAnatA hai; aura vaha, jar3a jJeyarUpa dharmAdidravyoMko bhI jJAyakake sAtha ekarUpa mAnatA hai| isaliye vaha savikAra aura sopAdhika caitanyapariNAmakA kartA hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra tataH sthitametad jJAnAnnazyati kartRtvam edeNa du so kattA AdA NicchayavidUhiM parikahido / evaM khalu jo jANadi so muMcadi savvakattittaM / / 97 / / etena tu sa kartAtmA nizcayavidbhiH prikthitH| evaM khalu yo jAnAti so muJcati sarvakartRtvam / / 97 / / yenAyamajJAnAtparAtmanorekatvavikalpamAtmanaH karoti tenAtmA nizcayataH kartA pratibhAti, yastvevaM jAnAti sa samastaM kartRtvamutsRjati, tataH sa khalvakartA prtibhaati| tathAhi-ihAyamAtmA kilAjJAnI sannajJAnAdA-saMsAraprasiddhena militasvAdasvAdanena mudritabhedasaMvedanazaktiranAdita eva syAtH tataH parAtmAnAvekatvena jAnAti; yahA~, krodhAdike sAtha ekatvakI mAnyatAse utpanna honevAlA kartRtva samajhAneke liye bhUtAviSTa puruSakA dRSTAMta diyA hai aura dharmAdika anyadravyoMke sAtha ekatvakI mAnyatAse utpanna hone vAlA kartRtva samajhAneke liye dhyAnAviSTa puruSakA dRSTAMta diyA hai| 'isase yaha siddha huA ki jJAnase kartRtvakA nAza hotA hai' yahI aba kahate isa hetuse paramArthavid, kartA kaheM isa Atma ko / yaha jJAna jisako hoya, vo chor3e sakala kartRtvako / / 97 / / gAthArtha:- [ etena tu] isaliye [ nizcayavidbhiH ] nizcayake jAnane vAle jJAnIoMne [saH AtmA ] usa AtmAko [ kartA ] kartA [ parikathitaH ] kahA hai- [ evaM khalu ] aisA nizcayase [ ya: ] jo [ jAnAti ] jAnatA hai [ sa: ] vaha (jJAnI hotA huA ) [ sarvakartRtvam ] sarva kartRtvako [ muJcati ] chor3atA hai| TIkA:- kyoMki yaha AtmA ajJAnake kAraNa parake aura apane ekatvakA Atmavikalpa karatA hai isaliye vaha nizcayase kartA pratibhAsita hotA hai- jo aisA jAnatA hai vaha samasta kartRtvako chor3a detA hai isaliye vaha nizcayase akartA pratibhAsita hotA hai| ise spaSTa samajhAte hai: yaha AtmA ajJAnI hotA huA, ajJAnake kAraNa anAdi saMsArase lekara mizrita svAdakA svAdana-anubhavana honese (arthAt pudgalakarmakA aura apane svAdakA ekamekarUpase mizra anubhava honese ), jisakI bhedasaMvedana ( bhedajJAna ) kI zakti saMkucita ho gaI hai aisA anAdise hI hai; isaliye vaha sva-parako ekarUpa jAnatA hai; Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 173 tataH krodho'hamityAdi-vikalpamAtmanaH karoti; tato nirvikalpAdakRtakAdekasmAdvijJAna ghanAtprabhraSTo vAraMvAramanekavikalpaiH pariNaman kartA prtibhaati| jJAnI tu san jJAnAttadAdiprasidhyatA pratyekasvAdasvAdanenonmudritabhedasaMvedanazakti: syAta; tato'nAdi nidhanAnavaratasvadamAnanikhilarasAntaraviviktAtyantamadhuracaitanyai-karaso'yamAtmA minnarasAH kaSAyAstaiH saha yadekatvavikalpakaraNaM tadajJAnAdityevaM nAnAtvena parAtmAnau jAnAti; tato'kRtakamekaM jJAnamevAhaM, na punaH kRtako'nekaH krodhAdirapIti krodho'hamityAdi vikalpamAtmano manAgapi na karoti; tataH samastamapi kartRtvamapAsyati; tato nityamevodAsInAvasthI jAnan evAste; tato nirvikalpo'kRtaka eko vijJAnaghano bhUto'tyantamakartA prtibhaati| isaliye maiM krodha hU~' ityAdi Atmavikalpa karatA hai; isaliye nirvikalpa, akRtrima, eka vijJAnaghana ( svabhAva) se bhraSTa hotA huA bArambAra aneka vikalparUpa pariNamita hotA huA kartA pratibhAsita hotA hai| aura jaba AtmA jJAnI hotA hai taba, jJAnake kAraNa jJAnake prArambhase lekara pRthak pRthak svAdakA anubhava na honese (pudgalakarmakA aura apane svAdakA-ekarUpa nahIM kintu bhinna-bhinnarUpa anubhava hone se), jisakI bhedasaMvedanazakti pragaTa ho gaI hai aisA hotA hai; isaliye vaha jAnatA hai ki "anAdinidhana, niraMtara svAdameM AnevAlA, samasta anya rasoMse vilakSaNa ( bhinna), atyaMta madhura caitanyarasa hI eka jisakA rasa hai aisA AtmA hai aura kaSAyeM usase bhinna rasavAlI haiM; unake sAtha jo ekatva kA vikalpa karanA hai vaha ajJAnase hai"; isaprakAra parako aura apaneko bhinnarUpa jAnatA hai ; isaliye 'akRtrima (nitya), eka jJAna hI maiM hU~ kintu kRtrima ( anitya), aneka jo krodhAdika haiM vaha maiM nahIM hU~' aisA jAnatA huA -- maiM krodha hU~' ityAdi Atmavikalpa kiMcitmAtra bhI nahIM karatA; isaliye samasta kartRtvako chor3a detA hai; ataH sadA hI udAsIna avasthAvAlA hotA huA mAtra jAnatA hI rahatA hai; aura isaliye nirvikalpa, akRtrima, eka vijJAnaghana hotA huA atyaMta akartA pratibhAsita hotA hai| bhAvArtha:-jo paradravyake aura paradravyake bhAvoMke kartRtvako ajJAna jAnatA hai vaha svayaM kartA kyoM banegA ? yadi ajJAnI banA rahanA ho to paradravyakA kartA banegA! isaliye jJAna hone ke bAda paradravyakA kartRtva nahIM rhtaa| aba isI arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 174 ( vasaMtatilakA) ajJAnatastu satRNAbhyavahArakArI jJAnaM svayaM kila bhavannapi rajyate yH| pItvA dadhokSumadhurAmlarasAtigRddhyA gAM dogdhi dugdhamiva nUnamasau rsaalm|| 57 / / (zArdUlavikrIDita) ajJAnAnmRgatRSNikAM jaladhiyA dhAvanti pAtuM mRgA ajJAnAttamasi dravanti bhujagAdhyAsena rajjau jnaaH| ajJAnAcca vikalpacakrakaraNAdvAtottaraGgAbdhivat zuddhajJAnamayA api svayamamI kiibhvntyaakulaaH|| 58 / / zlokArtha:- [ kila ] nizcayase [ svayaM jJAnaM bhavan api ] svayaM jJAnasvarUpa hone para bhI [ ajJAnataH tu] ajJAnake kAraNa [ yaH ] jo jIva, [ satRNAbhyavahArakArI] ghAsa ke sAtha ekameka hue suMdara bhojanako khAnevAle hAthI Adi pazuoMkI bhA~ti, [ rajyate] rAga karatA hai (rAgakA aura apanA mizra svAda letA hai) [asau] vaha, [ dadhIkSumadhurAmlarasAtigRddhyA] zrIkhaMDake khATTe-mIThe svAda kI ati lolupatAse [ rasAlam pItvA ] zrIkhaMDako pItA huA [ gAM dugdham dogdhi iva nUnam ] svayaM gAyakA dUdha pI rahA hai aisA mAnanevAle puruSake samAna hai| bhAvArtha:-jaise hAthIko ghAsase aura suMdara AhArake bhinna svAdakA bhAna nahIM hotA usIprakAra ajJAnIko pudgalakarmakA aura apane bhinna svAdakA bhAna nahIM hotA; isaliye vaha ekAkArarUpase rAgAdimeM pravRtta hotA hai| jaise zrIkhaMDakA svAda lolupa puruSa, zrIkhaMDake svAdabhedako na jAnakara, zrIkhaMDake svAdako mAtra dUdhakA svAda jAnatA hai usIprakAra ajJAnI jIva sva-parake mizra svAdako apanA svAda samajhatA hai| / 57 / ajJAnase hI jIva kartA hotA hai isI arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ajJAnAt ] ajJAnake kAraNa [ mRgatRSNikAM jaladhiyA ] mRgamarIcikA meM jalakI buddhi honese [ mRgAH pAtuM dhAvanti] hiraNa use pIneko daur3ate haiM; [ ajJAnAt ] ajJAnake kAraNa hI [ tamasi rajjau bhujagAdhyAsena] aMdhakArameM par3I huI rassI meM sarpakA adhyAsa honese [ janAH dravanti ] loga (bhayase) bhAgate haiM; [ca ] aura (isIprakAra) [ajJAnAt ] ajJAnake kAraNa [amI] ye jIva, [ vAtottaraGgAbdhivat ] pavanase taraMgita samudrakI bhA~ti [vikalpacakrakaraNAt ] vikalpoMke samUhako karanese[zuddhajJAnamayAH api] yadyapi ye svayaM zuddhajJAnamaya haiM tathApi- [AkulAH ] AkulatA hote hue [ svayam ] apane Apa hI [ kIbhavanti ] kartA hote haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra ( vasantatilakA) jJAnAdvivecakatayA tu parAtmanoryo jAnAti haMsa iva vaaHpysordhishessm| caitanyadhAtumacalaM sa sadAdhirUDho jAnIta eva hi karoti na kiJcanApi / / 59 / / 175 bhAvArtha:-ajJAnase kyA-kyA nahIM hotA ? hiraNa bAlU kI camakako jala samajhakara pIne daur3ate haiM aura isIprakAra ve khedakhinna hote haiN| aMdhere meM par3I huI rassIko sarpa mAnakara loga usase Darakara bhAgate haiM / isIprakAra yaha AtmA, pavanase kSubdha huye taraMgita samudrakI bhA~ti, ajJAnake kAraNa aneka vikalpa karatA huA kSubdha hotA hai aura isaprakAra - yadyapi paramArtha se vaha zuddhajJAnaghana hai tathApi-ajJAnase kartA hotA hai| / 58 / aba yaha kahate haiM ki jJAnase AtmA kartA nahIM hotA: zlokArtha :- [ haMsaH vAH payasoH iva ] jaise haMsa dUdha aura pAnIke vizeSa (aMtara) ko jAnatA hai usIprakAra [ yaH ] jo jIva [ jJAnAt ] jJAnake kAraNa [vivecakatayA ] vivekavAlA (bhedajJAnavAlA) honese [ parAtmano: tu] parake aura apane [vizeSam ] vizeSako [ jAnAti ] jAnatA hai [ saH ] vaha ( jaise haMsa mizrita huve dUdha aura pAnI alaga karake dUdhako grahaNa karatA hai usIprakAra ) [ acalaM caitanyadhAtum ] acala caitanyadhAtumeM [ sadA ] sadA [ adhirUDha: ] ArUr3ha hotA huA (usakA Azraya letA huA) [ jAnIta eva hi ] mAtra jAnatA hI hai, [ kiJcana api na karoti ] kiMcit mAtra bhI kartA nahIM hotA ( arthAt jJAtA hI rahatA hai, kartA nahIM hotA ) / bhAvArtha:-jo sva-parake bheda ko jAnatA hai vaha jJAtA hI hai, kartA nahIM / 59 / aba, yaha kahate haiM ki jo kucha jJAtA hotA hai vaha jJAna se hI hotA hai: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 176 (mandAkrAntA) jJAnAdeva jvalanapayasoroSNyazaityavyavasthA jJAnAdevollasati lvnnsvaadbhedvyudaasH| jJAnAdeva svarasavikasannityacaitanyadhAto: krodhAdezca prabhavati bhidA bhindatI krtRbhaavm|| 60 / / (anuSTubh ) ajJAnaM jJAnamapyevaM kurvnnaatmaanmnyjsaa| syAtkartAtmAtmabhAvasya parabhAvasya na kcit|| 61 / / ( anuSTubh ) AtmA jJAnaM svayaM jJAnaM jJAnAdanyatkaroti kim| parabhAvasya katmiA moho'yaM vyvhaarinnaam|| 62 / / zlokArtha:- [jvalana-payasoH auSNaya-zaitya-vyavasthA] (garma pAnImeM ) agnikI uSNatAkA aura pAnIkI zItalatAkA bheda, [jJAnAt eva ] jJAnase hI pragaTa hotA hai| [ lavaNasvAdabhedavyudAsaH jJAnAt eva ullasati] namakake svAdabhedakA nirasana (-nirAkaraNa, asvIkAra, upekSA) jJAnase hI hotA hai ( arthAt jJAnase hI vyaMjanagata namakakA sAmAnya svAda ubhara AtA hai aura usakA svAdavizeSa nirasta hotA hai)| [ svarasavikasannityacaitanyadhAtoH ca krodhAde: bhidA] nija rasase vikasita hotI huI nitya caitanyadhAtukA aura krodhAdi bhAvakA bheda , [ kartR bhAvam bhindatI] kartRtvako (kartApanake bhAvako) bhedatA huA, [jJAnAt eva prabhavati ] jJAnase hI pragaTa hotA hai| 60 / ___ aba, ajJAnI bhI apane hI bhAvako karatA hai kintu pudgalake bhAvako kabhI nahIM karatA-isa arthakA , AgekI gAthAkA sUcaka zloka kahate hai: zlokArtha:- [ evaM ] isaprakAra [aJjasA] vAstava meM [AtmAnam ] apaneko [ajJAnaM jJAnam api] ajJAnarUpa yA jJAnarUpa [ kurvat ] karatA huA [AtmA AtmabhAvasya kartA syAt ] AtmA apane hI bhAvakA kartA hai, [ parabhAvasya ] parabhAvakA (pudgalake bhAvoMkA) kartA to [ kvacit na ] kadApi nahIM hai| 61 / isI bAta ko dRr3ha karate huye kahate haiM ki: zlokArtha:- [AtmA jJAnaM ] AtmA jJAnasvarUpa hai, [ svayaM jJAnaM ] svayaM jJAna hI hai; [ jJAnAt anyat kim karoti ] vaha jJAna ke atirikta anya kyA kare ? [ AtmA parabhAvasya kartA] AtmA parabhAvakA kartA hai [ayaM ] aisA mAnanA ( tathA kahanA) so [ vyavahAriNAm mohaH ] vyavahArI jIvoMkA moha ( ajJAna) hai| 62 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 177 tathApivavahAreNa du AdA karedi ghaDapaDaradhANi dvvaanni| karaNANi ya kammANi ya NokammANIha vivihaanni||98 / / vyavahAreNa tvAtmA karoti ghaTapaTarathAn drvyaanni| karaNAni ca karmANi ca nokarmANIha vividhaani||98 / / vyavahAriNAM hi yato yathAyamAtmAtmavikalpavyApArAbhyAM ghaTAdiparadravyAtmakaM bahiHkarma kurvan pratibhAti tatastathA krodhAdiparadravyAtmakaM ca samastamantaHkarmApi karotyavizeSAdityasti vyaamohH| sa na san aba kahate haiM ki vyavahArI jana aisA kahate haiM: ghaTa-paTa-rathAdika vastueM, karmAdi aru saba indriyeM / nokarma vidhavidha jagatameM, AtmA kare vyavahArase / / 98 / / gAthArtha:- [ vyavahAreNa tu] vyavahArase arthAt vyavahArI jana mAnate haiM ki [ iha ] jagatameM [ AtmA ] AtmA [ ghaTapaTarathAn dravyANi ] ghaTa, paTa, ratha ityAdi vastuoMko, [ca] aura [karaNAni] iMdriyoMko, [ vividhAni] aneka prakArake [ karmANi] krodhAdi dravyakarmoMko [ca nokarmANi ] aura zarIrAdika nokarmIko [ karoti ] karatA hai| TIkA:-jisase apane (icchArUpa) vikalpa aura (hastAdikI kriyArUpa) vyApArake dvArA yaha AtmA ghaTa Adi paradravyasvarUpa bAhyakarmako karatA huA ( vyavahArIjanoMko) pratibhAsita hotA hai isaliye usIprakAra (AtmA) krodhAdi paradravyasvarUpa samasta aMtaraMga karmako bhI-(upatokta) donoM karma paradravyasvarUpa haiM isaliye unameM aMtara na honese-karatA hai, aisA vyavahArI janoMkA vyAmoha (bhrAMti, ajJAna) hai| bhAvArtha:-ghaTa-paTa, karma-nokarma ityAdi paradravyoMko AtmA karatA hai aisA mAnanA so vyavahArI janoMkA vyavahAra yA ajJAna hai| aba kahate haiM ki vyavahArI janoMkI yaha mAnyatA yathArtha nahIM hai: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 178 jadi so paradavvANi ya karejja NiyameNa tammao hojj| jamhA Na tammao teNa so Na tesiM havadi kttaa|| 99 / / yadi sa paradravyANi ca kuryAnniyamena tanmayo bhvet| yasmAnna tanmayastena sa na teSAM bhavati krtaa|| 99 / / yadi khalvayamAtmA paradravyAtmakaM karma kuryAt tadA pariNAmapariNAmibhAvAnyathA nupapatterniyamena tanmayaH syAta; na ca dravyAntaramayatve drvyocchedaapttestnmyo'sti| tato vyApyavyApakabhAvena na tasya krtaasti| nimittanaimittikabhAvenApi na kartAsti paradravyako jIva jo kare, to jarUra vo tanmaya bane / para vo nahIM tanmaya huA, isase na kartA jIva hai / / 99 / / gAthArtha:- [ yadi ca ] yadi [ saH ] AtmA [ paradravyANi ] paradravyoMko [ kuryAt ] kare to vaha [ niyamena ] niyamase [ tanmayaH ] tanmaya arthAt paradravyamaya [ bhavet ] ho jAye; [ yasmAt na tanmayaH ] kintu tanmaya nahIM hai [ tena] isaliye [ saH ] vaha [ teSAM] unakA [ kartA ] kartA [ na bhavati ] nahIM hai| TIkA:-yadi nizcayase yaha AtmA paradravyasvarUpa karmako kare to, anya kisI prakAra se pariNAma-pariNAmIbhAva na bana sakanese, vaha (AtmA) niyamase tanmaya (paradravyamaya) ho jAye; paraMtu vaha tanmaya nahIM hai, kyoMki koI dravya anyadravyamaya ho jAye, to usa dravyake nAza kI Apatti ( doSa) A jaayegaa| isaliye AtmA vyApyavyApakabhAvase paradravyasvarUpa karmakA kartA nahIM hai| bhAvArtha:- yadi eka dravyakA kartA anya dravya ho to donoM dravya eka ho jAyeM, kyoMki kartAkarmabhAva athavA pariNAma-pariNAmIbhAva eka dravyameM hI ho sakatA hai| isI prakAra yadi eka dravya dUsare dravyarUpa ho jAye, to usa dravyakA hI nAza ho jAye vaha bar3A doSa A jaayegaa| isaliye eka dravyako dUsare dravyakA kartA kahanA ucita nahIM aba kahate haiM ki AtmA (vyApyavyApakabhAvase hI nahIM kintu) nimittanaimittikabhAvase bhI kartA nahIM hai: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra jIvo Na karedi ghaDaM Neva paDaM Neva sesage davve / jogavaogA uppAdagA ya tesiM havadi kattA / / 100 / / jIvo na karoti ghaTaM naiva paTaM naiva zeSakAni dravyANi / yogopayogAvutpAdakau ca tayorbhavati kartA / / 100 / / yatkila ghaTAdi krodhAdi vA paradravyAtmakaM karma tadayamAtmA tanmayatvAnuSaGgAt vyApyavyApakabhAvena tAvanna karoti, nityakartRtvAnuSaGgAnnimittanaimittikabhAvenApi na ttkuryaat| anityau yogopayogAveva tatra nimittatvena kartArau / yogopayogayostvA tmavikalpavyApArayoH kadAcidajJAnena karaNAdAtmApi kartA'stu tathApi na paradravyAtmakakarmakartA syAt / jIva nahiM kare ghaTa paTa nahIM, nahiM zeSa dravyoM jIva kare / upayogayoga nimittakarttA, jIva tatkartA bane / / 100 / / 179 gAthArtha:- [ jIvaH] jIva [ ghaTaM ] ghaTako [ na karoti ] nahIM karatA, [ paTaM na eva ] paTako nahIM karatA, [ zeSakAni ] zeSa koI [ dravyANi ] dravyoMko [ vastuone ] [ na eva ] nahIM karatA; [ca] paraMtu [ yogopayogau ] jIvake yoga aura upayoga [utpAdakau ] ghaTAdiko utpanna karanevAle nimitta haiM [ tayoH ] unakA [ kartA ] kartA [ bhavati ] jIva hotA hai / TIkA:- vAstavameM jo ghaTAdika tathA krodhAdika paradravyasvarUpa karma haiM unheM AtmA vyApyavyApakabhAvase nahIM karatA kyoMki yadi aisA kare to tanmayatAkA prasaMga A jAye; tathA vaha nimittanaimittikabhAvase bhI ( unako ) nahIM karatA kyoMki yadi aisA kare to nityakartRtvakA (sarva avasthAoMmeM kartRtva honekA) prasaMga A jaayegaa| anitya (jo sarva avasthAomeM vyApata nahIM hote aise ) yoga aura upayoga hI nimittarUpase usake (-paradravyasvarUpa karmake) kartA haiN| ( rAgAdivikArayukta caitanyapariNAmarUpa) apane vikalpako aura (AtmapradezoMke calanarUpa ) apane vyApArako kadAcit ajJAnase karane ke kAraNa yoga aura upayogakA to AtmA bhI kartA ( kadAcit ) bhale ho tathApi paradravyasvarUpa karmakA kartA to ( nimittarUpase bhI kadApi ) nahIM hai| bhAvArtha:-yoga arthAt AtmapradezoMkA parispandana ( calana) aura upayoga arthAt jJAnakA kaSAyoMke sAtha upayukta honA - judd'naa| yaha yoga aura upayoga ghaTAdika aura krodhAdikake nimitta haiM isaliye unheM ghaTAdika tathA krodhAdikakA nimittakartA kahA jAve paraMtu AtmAko to unakA kartA nahIM kahA jA sktaa| AtmAko saMsAra - avasthAmeM ajJAnase mAtra yoga-upayogakA kartA kahA jA sakatA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 180 jJAnI jJAnasyaiva kartA syAtje poggaladavvANaM pariNAmA hoMti NANa aavrnnaa| Na karedi tANi AdA jo jANadi so havadi nnaannii||101 / / ye pudgaladravyANAM pariNAmA bhavanti jnyaanaavrnnaani| na karoti tAnyAtmA yo jAnAti sa bhavati jnyaanii|| 101 / / ye khalu pudgaladravyANAM pariNAmA gorasavyAptadadhidugdhamadhurAmlapariNAmavatpudgaladravyavyAptatvena bhavanto jJAnAvaraNAni bhavanti tAni taTasthagorasAdhyakSa iva na nAma karoti jJAnI, kintu yathA sa gorasAdhyakSastadarzanamAtmavyAptatvena prabhavavyApya pazyatyeva tathA pudgaladravyapariNAma nimittaM jJAnamAtmavyApyatvena prabhavavyApya jaanaatyev| evaM jJAnI jJAnasyaiva kartA syaat| tAtparya yaha hai ki:-dravyadRSTise koI dravya kisI anya dravyakA kartA nahIM; paraMtu paryAyadRSTise kisI dravyakI paryAya kisI samaya kisI anya dravyakI paryAyakI nimitta hotI hai isaliye apekSAse eka dravyake pariNAma anya dravyake pariNAmoM ke nimittakartA kahalAte hai| paramArthase dravya apane hI pariNAmoMkA kartA hai, anyake pariNAmakA anyadravya kartA nahIM hotaa| aba yaha kahate haiM ki jJAnI jJAnakA hI kartA hai: jJAnAvaraNaAdika sabhI, pudgala darava pariNAma hai / karatA nahIM AtmA unheM , jo jAnatA vo jJAnI hai / / 101 / / gAthArtha:- [ye ] jo [jJAnAvaraNAni] jJAnAvaraNAdika [ pudgaladravyANAM] pudgaladravyoMke [ pariNAmAH ] pariNAma [ bhavanti ] haiM [ tAni] unheM [ yaH AtmA] jo AtmA [ na karoti] nahIM karatA paraMtu [jAnAti] jAnatA hai [ saH] vaha [jJAnI] jJAnI [ bhavati ] hai| TIkA:-jaise dUdha-dahI jo ki gorasake dvArA vyApta hokara utpanna honevAle gorasake mIThe-khaTTe pariNAma hai, unheM gorasakA taTastha dRSTA puruSa karatA nahIM hai, isIprakAra jJAnAvaraNAdika jo ki vAstava meM pudgaladravyake dvArA vyApta hokara utpanna honevAle pudgaladravyake pariNAma haiM, unheM jJAnI karatA nahIM hai; kintu jaise vaha gorasa kA dRSTA, svataH (dekhanevAlese) vyApta hokara utpanna honevAle gorasa-pariNAmake darzana meM vyApta hokara mAtra dekhatA hI hai, isIprakAra jJAnI, svataH (jAnanevAlese) vyApta hokara utpanna honevAlA , pudgaladravya-pariNAma jisakA nimitta hai aise jJAnameM vyApta hokara, mAtra jAnatA hI hai| isaprakAra jJAnI jJAnakA hI kartA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra jJAnAvaraNapadaparivartanena evameva ca ddarzanAvaraNavedanIyamohanIyAyurnAmagotrAntarAyasUtraiH karmasUtrasya saptabhi: moharAgadveSakrodhamAnamAyAlobha nokarmamanovacanakAyazrotracakSurghANarasanasparza-nasUtrANi SoDaza vyaakhyeyaani| anayA dizAnyAnyapyUhyAni / ajJAnI cApi parabhAvasya na kartA syAt jaM bhAvaM suhamasuhaM karedi AdA sa tassa khalu kttaa| taM tassa hodi kammaM so tassa du vedago appA / / 102 / / yaM bhAvaM zubhamazubhaM karotyAtmA sa tasya khalu kartA / tattasya bhavati karma sa tasya tu vedaka AtmA / / 102 / / khalvanAderajJAnAtparAtmanorekatvAdhyAsena iMha 981 vibhAgenopanyAsA saha pudgalakarmavipAkadazAbhyAM mandatIvrasvAdAbhyAmacalitavijJAnaghanaikasvAdasyApyAtmanaH svAdaM bhindAnaH zubhamazubhaM vA yo yaM bhAvamajJAnarUpamAtmA karoti aura isIprakAra 'jJAnAvaraNa' pada palaTa kara karma - sUtrakA ( karmakI gAthAkA ) vibhAga karake kathana karanese darzanAvaraNa, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra aura aMtarAyake sAta sUtra tathA unake sAtha moha, rAga, dveSa, krodha, mAna, mAyA, lobha, nokarma, mana, vacana, kAya, zrotra, cakSu, dhrANa, rasana aura sparzanake solaha sUtra vyAkhyAnarUpa karanA; aura isaprakAra isa upadezase anya bhI vicAra lenA / aba yaha kahate haiM ki ajJAnI bhI paradravyake bhAvakA kartA nahIM hai: jo bhAva jIva kare zubhAzubha usahi kA kartA bane / usakA bane vo karma, AtmA usa hi kA vedaka bane / / 102 / / gAthArtha:- [ AtmA ] AtmA [ yaM ] jisa [ zubham azubham ] zubha yA azubha [ bhAvaM ] ( apane) bhAvako [ karoti ] karatA hai [ tasya ] usa bhAvakA [saH ] vaha [ khalu ] vAstavameM [ kartA ] kartA hotA hai, [ tat ] vaha (bhAva) [ tasya ] usakA [ karma ] karma [bhavati ] hotA hai [ saH AtmA tu ] aura vaha AtmA [ tasya ] usakA ( usa bhAvarUpa karmakA ] [ vedaka: ] bhoktA hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com TIkA:-apanA acalita vijJAnaghanarUpa eka svAda honepara bhI isa lokameM jo yaha AtmA anAdikAlIna ajJAnake kAraNa parake aura apane ekatvake adhyAsase maMda aura tIvra svAdayukta pudgalakarmake vipAkakI do dazAoMke dvArA apane (vijJAnaghanarUpa ) svAdako bhedatA huA ajJAnarUpa zubha yA azubha bhAvako karatA hai,
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 182 sa AtmA tadA tanmayatvena tasya bhAvasya vyApakatvAdbhavati kartA, sa bhAvo'pi ca tadA tanmayatvena tasyAtmano vyApyatvAdbhavati karma; sa eva cAtmA tadA tanmayatvena tasya bhAvasya bhAvakatvAdbhavatyanubhavitA, sa bhAvo'pi ca tadA tanmayatvena tasyAtmano bhaavytvaadbhvtynubhaavyH| evamajJAnI cApi parabhAvasya na kartA syaat| na ca parabhAvaH kenApi kartuM pAryetajo jamhi guNe davve so aNNamhi du Na saMkamadi dvve| so aNNamasaMkaMto kaha taM pariNAmae davvaM / / 103 / / yo yasmin guNe dravye so'nyasmistu na saMkrAmati drvye| so'nyadasaMkrAntaH kathaM tatpariNAmayati drvym|| 103 / / vaha AtmA usa samaya tanmayatA se usa bhAvakA vyApaka honese usakA kartA hotA hai aura vaha bhAva bhI usa samaya tanmayatAse usa AtmAkA vyApya honese usakA karma hotA hai; aura vahI AtmA usa samaya tanmayatA se usa bhAvakA bhAvaka hone se usakA anubhava karanevAlA (bhoktA) hotA hai aura vaha bhAva bhI usa samaya tanmayatA se usa AtmAkA bhAvya honese anubhAvya (bhogya ) hotA hai| isaprakAra ajJAnI bhI parabhAvakA kartA nahIM hai| bhAvArtha:-pudgalakarmakA udaya honepara, jJAnI jJAnI use jAnatA hI hai arthAt vaha jJAnakA hI kartA hotA hai aura ajJAnI ajJAnake kAraNa karmodayake nimitta se honevAle apane ajJAnarUpa zubhAzubha bhAvoMkA kartA hotA hai| isaprakAra jJAnI apane jJAnarUpa bhAvakA kartA hai aura ajJAnI apane ajJAnarUpa bhAvakA kartA hai; parabhAvakA kartA to jJAnI athavA ajJAnI koI nahIM hai| aba yaha kahate haiM ki parabhAvako koI (dravya ) nahIM kara sakatA : jo dravya jo guNa-dravyameM, paradravya rUpa na saMkrame / anasaMkramA kisa bhA~ti vaha paradravya pramANe pariName / / 103 / / gAthArtha:- [ yaH] jo vastu ( arthAt dravya) [ yasmin dravye ] jise dravyameM aura [guNe ] guNameM vartatI hai [ saH] vaha [anyasmin tu] anya [ dravye ] dravyameM tathA guNameM [na sakrAmati ] saMkramaNako prApta nahIM hotA (badalakara anyameM nahIM mila jAtI); [anyat asaMkrAntaH ] anyarUpase saMkramaNako prApta na hotI huI [ saH ] vaha ( vastu), [ tat dravyam ] anya vastuko [ kathaM] kaise [ pariNAmayati ] pariNamana karA sakatI hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 183 iha kila yo yAvAn kazcidvastuvizeSo yasmin yAvati kasmizciccidAtmanyacidAtmani vA dravye guNe ca svarasata evAnAdita eva vRttaH, sa khalvacalitasya vastusthitisImno bhettumazakyatvAttasminneva varteta, na puna: dravyAntaraM guNAntaraM vA sNkraamet| dravyAntaraM guNAntaraM bA'saMkrAmaMzca kathaM tvanyaM vastuvizeSa pariNAmayet ? ataH parabhAvaH kenApi na kartuM paaryet| ataH sthitaH khalvAtmA pudgalakarmaNAmakartAdavvaguNassa ya AdA Na kuNadi poggalamayamhi kmmmhi| taM ubhayamakuvvaMto tamhi kahaM tassa so kttaa|| 104 / / dravyaguNasya cAtmA na karoti pudgalamaye krmnni| tadubhayamakurvastasminkathaM tasya sa krtaa|| 104 / / TIkA:-jagatmeM jo koI jitanI vastu jisa kisI jitane caitanyasvarUpa yA acaitanyasvarUpa dravyameM aura guNameM nija rasase hI anAdise hI vartatI hai vaha, vAstavameM acalita vastusthitikI maryAdAko tor3anA azakya honese, usImeM (apane utane dravyaguNameM hI) vartatI hai paraMtu dravyAMtara yA guNAMtararUpa saMkramaNa ko prApta nahIM hotI; aura dravyAMtara yA guNAMtararUpase saMkramaNako prApta na hotI huI , anya vastuko kaise pariNamita karA sakatI hai ? ( kabhI nahIM karA sktii|) isaliye parabhAva kisIke dvArA nahIM kiyA jA sktaa| bhAvArtha:-jo dravyasvabhAva hai use koI bhI nahIM badala sakatA, yaha vastukI maryAdA hai| uparokta kAraNase AtmA vAstavameM pudgalakarmakA akartA siddha huA, yaha kahate AtmA kare nahiM dravya-guNa pudgalamayI karmoM viSai / ina ubhayako usameM na karatA, kyoM hi tatkartA bane / / 104 / / gAthArtha:- [AtmA] AtmA [pudgalamaye karmaNi] pudgalamaya karmameM [ dravyaguNasya ca ] dravyako tathA guNako [ na karoti] nahIM karatA; [ tasmin ] usameM [ tad ubhayam ] una donoMko [ akurvan ] na karatA huA [ saH ] vaha [ tasya kartA | usakA kartA [ kathaM ] kaise ho sakatA hai ? Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra yathA khalu mRNmaye kalaze karmaNi mRddravyamRdguNayoH svarasata eva vartamAne dravyaguNAntarasaMkramasya vastusthityaiva niSiddhatvAdAtmAnamAtmaguNaM vA nAdhatte sa kalazakAraH; dravyAntarasaMkramamantareNAnyasya vastunaH pariNamayitumazakyatvAt tadubhayaM tu tasminnanAdadhAno na tattvatastasya kartA pratibhAti / tathA pudgalamaye jJAnAvaraNAdau karmaNi pudgaladravyapudgalaguNayoH svarasata eva vartamAne dravyaguNAntarasaMkramasya vidhAtumazakyatvA dAtmadravyamAtmaguNaM vAtmA na khalvAdhatte; dravyAntarasaMkramamantareNAnyasya vastuna: pariNamayitumazakyatvAttadubhayaM tu tasminnanAdadhAnaH kathaM nu tattvatastasya kartA pratibhAyAt ? tataH sthitaH khalvAtmA pudglkrmnnaamkrtaa| TIkA:-jaise - miTTImaya ghaTarUpI karma jo miTTIrUpI dravyameM aura miTTIke guNameM nijarasase hI vartatA hai usameM kumhAra apaneko yA apane guNako DAlatA yA milAtA nahIM hai kyoMki ( kisI vastukA ) dravyAMtara yA guNAMtararUmeM saMkramaNa honekA vastusthitise hI niSedha hai; dravyAMtararUpameM ( anyadravyarUmeM) saMkramaNa prApta kiye binA anya vastuko pariNamita karanA azakya honese, apane dravya aura guNa donoMko usa ghaTarUpI karmameM na DAlatA huA vaha kumhAra paramArthase usakA kartA pratibhAsita nahIM hotA; isIprakAra-pudgalamaya jJAnAvaraNAdi karma jo ki pudgaladravyameM aura pudgala ke guNoMmeM nija rasase hI vartatA hai usameM AtmA apane dravyako yA apane guNako vAstavameM DAlatA yA milAtA nahIM hai kyoMki ( kisI vastukA ) dravyAMtara yA guNAMtararUpa meM saMkramaNa honA azakya hai; dravyAMtararUmeM saMkramaNa prApta kiye binA anya vastuko pariNamita karanA azakya honese, apane dravya aura guNa-donoMko jJAnAvaraNAdi karmameM na DAlatA huA vaha AtmA paramArthase usakA kartA kaise ho sakatA hai ? ( kabhI nahIM ho sakatA / ) isaliye vAstavameM AtmA pudgalakarmoMkA akartA siddha huA / isaliye isake atirikta anya- arthAt AtmAko pudgalakarmoMkA kartA kahanA so - upacAra hai, aba yaha kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 185 ato'nyastUpacAra: jIvamhi hedubhUde baMdhassa du passidUNa prinnaam| jIveNa kadaM kammaM bhaNNadi uvyaarmettenn|| 105 / / jIve hetubhUte bandhasya tu dRSTvA prinnaamm| jIvena kRtaM karma bhaNyate upacAramAtreNa / / 105 / / iha khalu paudgalikakarmaNaH svabhAvAdanimittabhUte'pyAtmanyanAderajJAnAttannimittabhUtenAjJAnabhAvena pariNamanAnimittIbhUte sati sampadyamAnatvAt paudgalika karmAtmanA kRtamiti nirvikalpavijJAnaghanabhraSTAnAM vikalpaparAyaNAnAM pareSAmasti viklpH| sa tUpacAra eva, na tu prmaarthH| jIva hetubhUta huA are! pariNAma dekha ju baMdhakA / upacAramAtra kahAya yoM yaha karma AtmAne kiyA / / 105 / / gAthArtha:- [jIve ] jIva [ hetubhUte ] nimittabhUtta honepara [ bandhasya tu] karma baMdhakA [pariNAmam ] pariNAma hotA huA [dRSTvA ] dekhakara, [ jIvena] jIvane [ karma kRtaM ] karma kiyA' isaprakAra [ upacAramAtreNa ] upacAramAtrase [ bhaNyate ] kahA jAtA hai| ___TIkA:-isa lokameM vAstavameM AtmA svabhAvase paudgalika karmakA nimittabhUta na honepara bhI, anAdi ajJAnake kAraNa paudgalika karmako nimittarUpa hote huve ajJAnabhAvameM pariNamatA honese nimittabhUta honepara, paudgalika karma utpanna hotA hai, isaliye 'paudgalika karma AtmAne kiyA' aisA nirvikalpa vijJAnaghanasvabhAvase, bhraSTa , vikalpaparAyaNa ajJAniyoMkA vikalpa hai; vaha vikalpa upacAra hI hai, paramArtha nhiiN| bhAvArtha:-kadAcit honevAle nimittanaimittikabhAvameM kartAkarmabhAva kahanA so upacAra hai| aba, yaha upacAra kaise hai so dRSTAMtase kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 186 kathamiti cetjodhehiM kade juddhe rAeNa kadaM ti jaMpade logo| vavahAreNa taha kadaM NANAvaraNAdi jiivenn||106 / / yodhaiH kRte yuddhe rAjJA kRtamiti jalpate lokH| vyavahAreNa tathA kRtaM jJAnAvaraNAdi jiiven|| 106 / / yathA yuddhapariNAmena svayaM pariNamamAnaiH yodhaiH kRte yuddhe yuddhapariNAmena svayamapariNamamAnasya rAjJo rAjJA kila kRtaM yuddhamityupacAro, na prmaarthH| tathA jJAnAvaraNAdikarmapariNAmena svayaM pariNamamAnena pudgala-dravyeNa kRte jJAnAvaraNAdikarmaNi jJAnAvaraNAdikarmapariNAmena svayamapariNama-mAnasyAtmana: kilAtmanA kRtaM jJAnAvaraNAdikarmetyupacAro, na prmaarthH| yoddhA kareM jaha~ yuddha , vahA~ vaha bhUpakRta janagaNa kaheM / tyoM jIva ne jJAnAvaraNa Adika kiye vyavahAra se / / 106 / / gAthArtha:- [ yodhaH ] yoddhAoMke dvArA [ yuddha kRte ] yuddha kiye jAnepara, [ rAjJA kRtam ] rAjAne yuddha kiyA' [iti ] isaprakAra [ lokaH ] loka [ jalpate ] ( vyavahArase) kahate haiM [ tathA ] usIprakAra [ jJAnAvaraNAdi] jJAnAvaraNAdi karma [ jIvena kRtaM] jIvane kiyA' [ vyavahAreNa ] aise vyavahArase kahA jAtA hai| TIkA:-jaise yuddhapariNAmameM svayaM pariNamate huve yoddhAoM ke dvArA yuddha kiye jAnepara, yuddhapariNAmameM svayaM pariNamita nahIM hone vAle rAjA meM 'rAjAne yuddha kiyA' aisA upacAra hai, paramArtha nahIM hai; isIprakAra jJAnAvaraNAdikarmapariNAmarUpa svayaM pariNamate huve pudgaladravyake dvArA jJAnAvaraNAdi karma kiye jAnepara, jJAnAvaraNAdikarmapariNamanarUpa svayaM pariNamita nahIM honevAle AtmA meM 'AtmAne jJAnAvaraNAdi karma kiyA' aisA upacAra hai, paramArtha nahIM hai| bhAvArtha:-yoddhAoMke dvArA yuddha kiye jAnepara bhI upacAra se yaha kahA jAtA hai ki 'rAjAne yuddha kiyA' isIprakAra jJAnAvaraNAdi karma pudgaladravyake dvArA kiye jAnepara bhI upacAra se yaha kahA jAtA hai ki 'jIvane karma kiye'| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 187 ata etatsthitamuppAdedi karedi ya baMdhadi pariNAmaedi giNhadi y| AdA poggaladavvaM vavahAraNayassa vattavyaM / / 107 / / utpAdayati karoti ca badhnAti pariNAmayati gRhNAti c| AtmA pudgaladravyaM vyavahAranayasya vktvym|| 107 / / ayaM khalvAtmA na gRhNAti, na pariNamayati, notpAdayati, na karoti, na badhnAti, vyApyavyApakabhAvAbhAvAt, prApyaM vikAryaM nirvatvaM ca pudgaladravyAtmakaM krm| yattu vyApyavyApakabhAvAbhAve'pi prApyaM vikAryaM nirvatryaM ca pudgaladravyAtmakaM karma gRhNAti pariNamayati utpAdayati karoti badhnAti cAtmeti vikalpaH sa kilopcaarH| kathamiti cet aba kahate haiM ki uparokta hetuse yaha siddha huA ki: upajAvatA, praNamAvatA, grahatA, avaru bAMdhe , kare / pudgaladarabako AtamA-vyavahAranayavaktavya hai / / 107 / / gAthArtha:- [AtmA ] AtmA [ pudgaladravyam ] pudgaladravyako [ utpAdayati] utpanna karatA hai, [ karoti ca] karatA hai, [ badhnAti ] bA~dhatA hai, [ pariNAmayati] pariNamana karAtA hai [ca ] aura [ gRhAti ] grahaNa karatA hai-yaha [vyavahAranayasya ] vyavahAranayakA [ vaktavyam ] kathana haiN| TIkA:-yaha AtmA vAstavameM, vyApyavyApakabhAvake abhAvake kAraNa, prApya , vikArya aura nirvartya-aise pudgaladravyAtmaka (-pudgaladravyasvarUpa) karmako grahaNa nahIM karatA, pariNamita nahIM karatA, utpanna nahIM karatA, aura na use karatA hai, na bA~dhatA hai; tathA vyApya- vyApakabhAvakA abhAva honepara bhI, "prApya, vikArya aura nirvartyapudgaladravyAtmaka karmako AtmA grahaNa karatA hai, pariNamita karatA hai, utpanna karatA hai, karatA hai aura bA~dhatA hai" aisA jo vikalpa vAstavameM upacAra hai| bhAvArtha:-vyApyavyApaka bhAvake binA kartRtvakarmatva kahanA so upacAra hai; isaliye AtmA pudgaladravyako grahaNa karatA hai, pariNamita karatA hai, utpanna karatA hai, ityAdi kahanA so upacAra hai| __aba yahA~ prazna karatA hai ki yaha upacAra kaise hai ? usakA uttara dRSTAMtapUrvaka kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 188 jaha rAyA vavahArA dosaguNuppAdago tti aalvido| taha jIvo vavahArA davvaguNuppAdago bhnnido||108 / / yathA rAjA vyavahArAt doSaguNotpAdaka ityaalpitH| tathA jIvo vyavahArat dravyaguNotpAdako bhnnitH|| 108 / / yathA lokasya vyApyavyApakabhAvena svabhAvata evotpadyamAneSu guNadoSeSu vyApyavyApakabhAvAbhAve'pi tadutpAdako rAjetyupacAraH, tathA pudgaladravyasya vyApyavyApakabhAvena svabhAvata evotpadyamAneSu guNadoSeSu vyApyavyApakabhAvAbhAve'pi tadutpAdako jIva ityupcaarH| guNadoSautpAdaka kahA jyoM bhUpako vyavahArase / tyoM dravyaguNautpannakartA , jIva kahA vyavahArase / / 108 / / gAthArtha:- [ yathA] jaise [ rAjA ] rAjAko [ doSaguNotpAdakaH iti ] prajAke doSa aura guNoMko utpanna karanevAlA [ vyavahArAt ] vyavahArase [AlapitaH] kahA hai , [ tathA ] usIprakAra [ jIva: ] jIvako [ dravyaguNotpAdaka: ] pudgaladravyake dravya-guNoMko utpanna karanevAlA [ vyavahArAt ] vyavahArase [ bhaNitaH] kahA gayA hai| TIkA:-jaise prajAke guNadoSoMko aura prajAmeM vyApyavyApakabhAva honese svabhAvase hI (prajAke apane bhAvase hI) una guNadoSoMkI utpatti honepara bhI--yadyapi una guNadoSoMmeM aura rAjAmeM vyApyavyApakabhAvakA abhAva hai tathApi-yaha upacAra se kahA jAtA hai ki unakA utpAdaka rAjA hai' ; isIprakAra pudgaladravyake guNadoSoMmeM aura pudagaladravyameM vyApyavyApakabhAva honese sva-bhAvase hI (padagaladravyake apane bhAvase hI) una guNadoSoMkI utpatti honepara bhI-yadyapi guNadoSoMmeM aura jIvameM vyApya- vyApakabhAvakA abhAva hai tathApi- unakA utpAdaka jIva hai' aisA upacAra kiyA hai| bhAvArtha:-jagatameM kahA jAtA hai ki 'yathA rAjA tathA prjaa'| isa kahAvatase prajAke guNadoSoMkA utpanna karanevAlA rAjA kahA jAtA hai| isIprakAra pudgaladravyake guNadoSoMko utpanna karanevAlA jIva kahA jAtA hai| paramArthadRSTi se dekhA jAye to yaha yathArtha nahIM hai, kintu upacAra hai| aba AgekI gAthAkA sUcaka kAvya kahate haiM :--- Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra ( vasantatilakA) jIvaH karoti yadi pudgalakarmanaiva kastarhi tatkuruta itybhishngkyaiv| etarhi tIvrarayamohanivarhaNAya saGkIrtyate zRNuta pudglkrmkrtR|| 63 / / sAmaNNapaccayA khalu cauro bhaNNaMti baMdhakattAro / micchattaM aviramaNaM kasAyajogA ya boddhavvA / / 109 / / tesiM puNo vi ya imo bhaNido bhedo du tersviyppo| micchAdiTThIAdI jAva sajogissa caramaMtaM / / 110 / / ede acedaNA khalu poggalakammudayasaMbhavA jamhA / te jadi kareMti kammaM Na vi tesiM vedago aadaa|| 111 / / zlokArtha:-[ yadi pudgalakarma jIvaH na eva karoti ] yadi pudgalakarmako jIva nahIM karatA [ tarhi ] to phira [ tat kaH kurute ] use kauna karatA hai?' [iti abhizaGkayA eva] aisI AzaMkA karake, [ etarhi ] aba [ tIvra - raya - moha - nivarhaNAya ] tIvra vegavAle mohakA ( kartRtvakarmatvake ajJAnakA ) nAza karane ke liye, yaha kahate haiM ki--[ pudgalakarmakartR saGkIrtyate ] 'pudgalakarmakA kartA kauna hai'; [ zRNuta ] isaliye ( he jJAnake icchuka puruSoM ! ) ise sunoM / 63 / aba yaha kahate haiM ki pudgalakarmakA kartA kauna hai : sAmAnya pratyaya cAra, nizcaya baMdhake kartA kahe / - mithyAtva ne aviramaNa yogakaSAya ye hI jAnane / / 109 / / phira unahikA darzA diyA, yaha bheda tera prakArakA / -mithyAtva gusthAnAdi le, jo caramabheda sayogikA / / 110 / / pudgalakaramake udayase, utpanna isase ajIva ve / ve jo kareM karmoM bhale, bhoktA bhi nahiM jIvadravya hai / / 111 / / 189 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra guNasaNidA du ede kammaM kuvvaMti paccayA jamhA / tamhA jIvo'kattA guNA ya kuvvaMti kammANi / / 112 / / sAmAnyapratyayAH khalu catvAro bhaNyante bandhakartAraH / mithyAtvamaviramaNaM kaSAyayogau ca boddhvyaaH| / 109 / / teSAM punarapi cAyaM bhaNito bhedastu tryodshviklpH| mithyAdRSTyiAdiH yAvat sayoginazcaramAntaH / / 110 / / ete acetanAH khalu pudgalakarmodayasambhavA yasmAt / te yadi kurvanti karma nApi teSAM vedaka aatmaa|| 111 / / guNasaMjJitAstu ete karma kurvanti pratyayA yasmAt / tasmAjjIvo'kartA guNAzca kurvanti karmANi / / 112 / / paramArthase 'guNa' nAmake pratyaya kareM ina karma ko / tisase akartA jIva hai, guNathAna karate karmako / / 112 / / * gAthArtha:- [ catvAraH ] cAra [ sAmAnyapratyayAH ] sAmAnya * pratyaya [ khalu ] nizcayase [ bandhakartAraH ] baMdhake kartA [ bhaNyante ] kahe jAte haiM, ve - [ mithyAtvam ] mithyAtva, [ aviramaNaM ] aviramaNa [ca] tathA [ kaSAyayogau ] kaSAya aura yoga [boddhavyAH] jaannaa| [ punaH api ca ] aura phira [ teSAM ] unakA, [ayaM] yaha [trayodazavikalpaH] teraha prakArakA [ bhedaH tu] bheda [ bhaNitaH ] kahA gayA hai[mithyAdRSTyAdiH] mithyAdRSTi ( guNasthAna) se lekara [ sayoginaH caramAntaH yAvat ] sayogakevalI ( guNasthAna) ke carama samaya paryaMtakA, [ ete ] yaha ( pratyaya athavA guNasthAna ) [ khalu ] jo ki nizcayase [ acetanA: ] acetana haiM [ yasmAt] kyoMki [ pudgalakarmodayasambhavAH ] pudgalakarmake udayase utpanna hote haiM [te] ve [ yadi ] yadi [karma] karma [ kurvanti ] karate haiM to bhale kareM; [ teSAM ] unakA ( karmoMkA) [ vedaka: api ] bhoktA bhI [AtmA na ] AtmA nahIM hai| [ yasmAt ] kyoMki [ ete ] yaha [ guNasaMjJitAH tu ] 'guNa' nAmaka [ pratyayAH ] pratyaya [ karma ] karma [ kurvanti ] karate haiM [tasmAt] isaliye [ jIvaH ] jIva to [ akartA ] karmoMkA akartA hai [ca] aura [ guNAH ] 'guNa' hI [ karmANi ] karmoMko [ kurvanti ] karate haiM / * pratyaya = karmabaMdhake kAraNa arthAt Asrava Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 191 pudgalakarmaNaH kila pudgaladravyamevaikaM kartR; tadvizeSAH mithyAtvAviratikaSAyayogA bandhasya sAmAnyahetutayA catvAraH krtaarH| te eva vikalpyamAnA mithyAdRSTya disayogakevalyantAstrayodaza krtaarH| athaite pudgalakarmavipAkavikalpatvAdatyantamacetanAH santastrayodaza kartAra: kevalA eva yadi vyApyavyApakabhAvena kiJcanApi pudgalakarma kuryustadA kuryureva; kiM jIvasyAtrApatitam ? athAyaM tarka:-pudgalamayamithyAtvAdIn vedayamAno jIvaH svayameva mithyAdRSTibhUtvA pudgalakarma kroti| sa kilAvivekaH, yato na khalvAtmA bhAvyabhAvakabhAvAbhAvAt pudgaladravyamayabhithyAtvAdivedako'pi, kathaM puna: pudgalakarmaNa: kartA nAma ? athaitadAyAtam-yata: pudgaladravyamayAnAM caturNA sAmAnyapratyayAnAM vikalpAstrayodaza vizeSapratyayA guNazabdavAcyAH kevalA eva kurvanti karmANi, tataH pudgalakarmaNAmakartA jIvo, guNA eva ttkrtaarH| te tu pudgldrvymev| tataH sthitaM pudgalakarmaNa: pudgaladravyamevaikaM krtR| TIkA:-vAstavameM pudagalakarmakA, pudgaladravya hI eka kartA hai; usake vizeSamithyAtva, avirati, kaSAya aura yoga baMdhake sAmAnya hetu honese cAra kartA haiM; unahIM ke bheda karanepara mithyAdRSTise lekara sayogakevalI paryaMta teraha kartA haiN| aba, jo pudgalakarmake vipAkake prakAra honese atyaMta acetana haiM aise yaha teraha kartA hI mAtra vyApyavyApakabhAvase yadi kucha bhI pudgalakarma ko kareM to bhale kareM; isameM jIva kA kyA AyA ? ( kucha bhI nhiiN|) yahA~ yaha tarka hai ki "pudgalamaya mithyAtvAdiko bhogatA huA, jIva svayaM hI mithyAdRSTi hokara pudgalakarmako karatA hai| (isakA samAdhAna yaha ki :-) yaha tarka vAstava meM aviveka hai, kyoMki bhAvyabhAvakabhAvakA abhAva honese AtmA nizcayase pudgaladravyamaya mithyAtvAdikA bhoktA bhI nahIM hai, taba phira pudgalakarmakA kartA kaise ho sakatA hai ? isaliye yaha siddha huA ki-jo pudgaladravyamaya cAra sAmAnyapratyayoM ke bhedarUpa teraha vizeSapratyaya haiM jo ki 'guNa' zabdase (guNasthAna nAmase) kahe jAte haiM vahI kevala mAtra karmoko karate haiM, isaliye jIva pudgalakarmoMkA akartA hai, kintu 'guNa' hI unake kartA haiM; aura ve 'guNa' to pudgaladravya hI haiM; isase yaha siddha huA ki pudgalakarmakA pudgaladravya hI eka kartA hai| bhAvArtha:-zAstrameM pratyayoMke baMdhakA kartA kahA gayA hai| guNasthAna bhI vizeSa pratyaya hI haiM isaliye ye guNasthAna baMdhake kartA haiM arthAt pudgalakarmake kartA haiN| aura mithyAtvAdi sAmAnya pratyaya yA guNasthAnarUpa vizeSa pratyaya acetana pudgaladravyamaya hI haiM, isase yaha siddha huA ki pudgaladravya hI pudgalakarmakA kartA hai; jIva nhiiN| jIvako pudgalakarmakA kartA mAnanA ajJAna hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 192 na ca jIvapratyayayorekatvam jaha jIvassa aNaNNuvaogo koho vi taha jadi annnnnno| jIvassAjIvassa ya evamaNaNNattamAvaNNaM / / 113 / / evamiha jo du jIvo so ceva duNiyamado thaa'jiivo| ayameyatte doso paccayaNokammakammANaM / / 114 / / aha de aNNo koho aNNuvaogappago havadi cedaa| jaha koho taha paccaya kammaM Nokammamavi aNNaM / / 115 / / yathA jIvasyAnanya upayogaH krodho'pi tathA ydynnyH| jIvasyAjIvasya caivamananyatvamApannam / / 113 / / evamiha yastu jIvaH sa caiva tu niymtstthaa'jiivH| ayamekatve doSaH prtyynokrmkrmnnaam|| 114 / / atha te anyaH krodho'nyaH upayogAtmako bhavati cetyitaa| yathA krodhastathA pratyayAH karma nokrmaapynyt|| 115 / / aba kahate haiM ki--jIva aura una pratyayoMmeM ekatva nahIM hai :-- upayoga jyoMhi ananya jIvakA, krodha tayoMhi jIvakA / to doSa Ave jIva tyoMhi ajIvake ekatvakA / / 113 / / yoM jagatameM jo jIva ve hi ajIva bhI nizcaya huve / nokarma, pratyaya , karmake ekatvameM bhI doSa ye / / 114 / / jo krodha yoM hai anya , jIva upayogaAtmaka anya hai| to krodhavat nokarma , pratyaya, karma bhI saba anya haiM / / 115 / / gAthArtha:- [ yathA] jaise [jIvasya ] jIvake [ upayogaH ] upayoga [ananyaH] ananya arthAt ekarUpa hai [ tathA ] usIprakAra [ yadi ] yadi [ krodhaH api] krodha bhI [ananyaH] ananya ho to [ evam ] isaprakAra [jIvasya ] jIvake [ca] aura [ajIvasya ] ajIvake [ananyatvam ] ananyatva [ Apannam ] A gyaa| [ evam ca] aura aisA honese , [ iha ] isa jagata meM [ yaH tu] jo [ jIva: ] jIva haiM [ saH eva tu] vahI [niyamata:] niyamase [ tathA] usIprakAra [ajIva: ] ajIva siddha huA; ( donoMke ananyatva honemeM yaha doSa AyA;) [ pratyayanokarmakarmaNAm ] pratyaya , Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 193 yadi yathA jIvasya tanmayatvAjjIvAdananya upayogastathA jaDa: krodho'pyananya eveti pratipattistadA cidruupjddyornnytvaajjiivsyopyogmytvvjjddkrodhmytvaapttiH| tathA sati tu ya eva jIva: sa evAjIva iti drvyaantrluptiH| evaM pratyayanokarmakarmaNAmapi jIvAdananyatvapratipattAvayameva dossH| athaitaddoSabhayAdanya evopayogAtmA jIvo'nya eva jaDasvabhAvaH krodhaH ityabhyupagamaH, tarhi yathopayogAtmano jIvAdanyo jaDasvabhAvaH krodhaH tathA pratyayanokarmakarmANyapyanyAnyeva, jddsvbhaavtvaavishessaat| nAsti jiivprtyyyorektvm| nokarma aura karmake [ ekatve ] ekatva meM bhI [ayam doSa:] yahI doSa AtA hai| [atha] aba yadi (isa doSake bhayase) [ te] tere matameM [ krodhaH ] krodha [ anyaH] anya hai aura [ upayogAtmaka:] upayogasvarUpa [cetayitA] AtmA [anyaH ] anya [bhavati ] hai, to [ yathA krodhaH ] jaise krodha hai [ tathA] vaise hI [pratyayAH ] pratyaya [karma] karma aura [ nokarma api] nokarma bhI [anyat ] AtmAse anya hI haiN| TIkA:-jaise jIvake upayogamayatvake kAraNa jIvase upayoga ananya (abhinna) hai usIprakAra jar3a krodha bhI ananya hI hai yadi aisI 'pratipatti kI jAye, to cidrUpa (jIva) aura jar3ake ananyatvake kAraNa jIvake upayogamayatAkI bhA~ti jar3a krodhamayatA bhI A jaayegii| aura aisA honepara jo jIva hai vahI ajIva siddha hogA, -isaprakAra anya dravyakA lopa ho jaayegaa| isIprakAra pratyaya, nokarma aura karma bhI jIvake ananya haiM aisI pratipattimeM bhI yahI doSa AtA hai| isaliye yadi isa doSake bhayase yaha svIkAra kiyA jAye ki upayogAtmaka jIva anya hI hai aura jar3asvabhAva krodha anya hI hai, to jaise upayogAtmaka jIvase jar3asvabhAva krodha anya hai usIprakAra pratyaya, nokarma aura karma bhI anya hI haiM kyoMki unake jar3asvabhAvavatvameM antara nahIM hai ( arthAt jaise krodha jar3a hai usIprakAra pratyaya, nokarma aura karma bhI jar3a haiN)| isaprakAra jIva aura pratyayameM ekatva nhiiN| bhAvArtha:-mithyAtvAdi Asrava to jar3asvabhAva haiM aura jIva cetanasvabhAva hai| yadi jar3a aura cetana eka ho jAyeM to bhinna dravyoMke lopa honekA mahA doSa AtA hai| isaliye nizcayanayakA yaha siddhAMta hai ki Asrava aura AtmAmeM ekatva nahIM hai| 1 / pratipatti = pratIti; prtipaadn| 2 / cidrUpa = jiiv| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 194 atha pudgaladravyasya pariNAmasvabhAvatvaM sAdhayati sAMkhyamatAnuyAyiziSyaM prati jIve Na sayaM baddhaM Na sayaM pariNamadi kmmbhaavenn| jadi poggaladavvamiNaM appariNAmI tadA hodi|| 116 / / kammaiyavaggaNAsu ya apariNamaMtIsu kmmbhaavenn| saMsArassa abhAvo pasajjade saMkhasamao vaa|| 117 / / jIvo pariNAmayade poggaladavvANi kmmbhaavenn| te samayapariNamaMte kahaM Nu pariNAmayadi cedaa||118 / / aha sayameva hi pariNamadi kammabhAveNa poggalaM davvaM / jIvo pariNAmayade kammaM kammattamidi micchaa|| 119 / / NiyamA kammapariNadaM kammaM ciya hodi poggalaM davvaM / taha taM NANAvaraNAipariNadaM muNasu tccev|| 120 / / / aba sAMkhyamatAnuyAyI ziSyake prati pudgaladravyakA pariNAmasvabhAvatva siddha karate haiM ( arthAt sAMkhyamatI prakRti-puruSako apariNAmI mAnate haiM unheM samajhAte haiM) : jIvameM svayaM nahi baddha, aru nahiM karmabhAvoM pariName / to vo hi pudgaladravya bhI, pariNamanahIna bane are! / / 116 / / jo vargaNA kArmANakI, nahiM karmabhAvoM pariName / saMsAra kA hi abhAva athavA sAMkhyamata nizcita huve! / / 117 / / jo karmabhAvoM pariNamAve jIva pudagaladravyako / kyoM jIva usako pariNamAve, svayaM nahiM pariNamata jo ? / / 118 / / svayameva pudgaladravya aru , jo karmabhAvoM pariName / jIva pariNamAve karmako, karmatvameM-mithyA bane / / 119 / / pudgaladarava jo karmapariNata, niyamase karma hi bane / jJAnAvaraNaityAdipariNata vohi tuma jAno use / / 120 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 195 jIve na svayaM baddhaM na svayaM pariNamate kbhaaven| yadi pudgaladravyamidamapariNAmi tadA bhvti|| 116 / / kArmaNavargaNAsu cApariNamamAnAsu krmbhaaven| saMsArasyAbhAva: prasajati sAMkhyasamayo vaa||117 / / jIvaH pariNAmayati pudgaladravyANi krmbhaaven| tAni svayamapariNAmamAnAni kathaM nu pariNAmayati cetyitaa|| 118 / / atha svayameva hi pariNamate karmabhAvena pudgalaM drvym| jIvaH pariNAmayati karma karmatvamiti mithyaa|| 119 / / niyamAtkarmapariNataM karma caiva bhavati pudgalaM drvym| tathA tadjJAnAvaraNAdipariNataM jAnIta tccaiv|| 120 / / gAthArtha:- [idam pudgaladravyam ] yaha pudgaladravya [jIve] jIvameM [ svayaM] svayaM [ baddhaM na] nahIM ba~dhA [ karmabhAvena ] aura karmabhAvase [ svayaM ] svayaM [na pariNamate] nahIM pariNamatA [ yadi] yadi aisA mAnA jAye [ tadA] to vaha [apariNAmi] apariNAmI [bhavati] siddha hotA hai; [ca] aura [ kArmaNavargaNAsu] kArmaNavargaNAe~ [karmabhAvena ] karmabhAvase [apariNamamAnAsu] nahIM pariNamatI hone se, [ saMsArasya ] saMsArakA [abhAvaH ] abhAva [ prasajati] siddha hotA hai [ vA] athavA [ sAMkhyasamayaH] sAMkhyamatakA prasaMga AtA hai| aura [ jIvaH ] jIva [ pudgaladravyANi] pudgaladravyoMko [karmabhAvena ] karmabhAva se [ pariNAmayati ] pariNamAtA hai aisA mAnA jAye to yaha prazna hotA hai ki [ svayam apariNamamAnAni] svayaM nahIM pariNamatI huI [ tAni] una vargaNAoMkI [ cetayitA] cetana AtmA [kathaM nu] kaise [pariNAmayati] pariNamana karA sakatA hai ? [atha] athavA yadi [ pudgalam dravyam ] pudgaladravya [ svayameva hi] apane Apa hI [ karmabhAvena] karmabhAvase [pariNamate] pariNamana karatA hai aisA mAnA jAye, to [jIvaH] jIva [karma] karmako arthAt pudgaladravyako [karmatvam ] karmarUpa [ pariNAmayati] pariNamana karAtA hai [iti] yaha kathana [ mithyA] mithyA siddha hotA hai| [niyamAt ] isaliye jaise niyamase [karmapariNataM] karmarUpa (kartA ke kAryarUpase) pariNamita [ pudgalam dravyam ] pudgaladravya [ karma caiva] karma hI [bhavati] hai [tathA] isIprakAra [ jJAnAvaraNAdipariNataM] jJAnAvaraNAdirUpa pariNamita [ tat] pudgaladravya [ tat ca eva ] jJAnAvaraNAdi hI hai [ jAnIta ] aisA jaano| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 196 yadi pudgaladravyaM jIve svayamabaddhaM satkarmabhAvena svayameva na pariNameta tadA tadapariNAmyeva syaat| tathA sati sNsaaraabhaavH| atha jIva: pudgaladravyaM karmabhAvena pariNAmayati tato na saMsArAbhAvaH iti trkH| kiM svayamapariNamamAnaM pariNamamAnaM vA jIva: pudgaladravyaM karmabhAvena pariNAmayet ? na tAvattatsvayamapariNamamAnaM pareNa pariNamayituM pAryeta; na hi svato'satI zaktiH kartumanyena paaryte| svayaM pariNamamAnaM tu na paraM pariNamayitAramapekSeta; na hi vastuzaktayaH prmpekssnte| tata: pudgaladravyaM pariNAmasvabhAvaM svymevaastu| tathA sati kalazapariNatA mRttikA svayaM kalaza iva jaDasvabhAvajJAnAvaraNAdikarmapariNataM tadeva svayaM jJAnAvaraNAdikarma syaat| iti siddhe pudgaladravyasya prinnaamsvbhaavtvm| (upajAti) sthitetyavidhnA khalu pudgalasya svabhAvabhUtA prinnaamshktiH| tasyAM sthitAyAM sa karoti bhAvaM yamAtmanastasya sa eva krtaa|| 64 / / TIkA:-yadi pudgaladravya jIvameM svayaM na ba~dhakara karmabhAvase svayameva pariNamatA na ho, to vaha apariNAmI hI siddha hogaa| aura aisA honese, saMsArakA abhAva hogaa| ( kyoMki yadi pudgaladravya karmarUpa nahIM pariName to jIva karmarahita siddha hove ; taba phira saMsAra kisakA ?) yadi yahA~ yaha tarka upasthita kiyA jAye ki "jIva pudgaladravyako karmabhAvase pariNamAtA hai isaliye saMsAra kA abhAva nahIM hogA," to usakA nirAkaraNa do pakSoMko lekara isaprakAra kiyA jAtA hai ki:-kyA jIva svayaM apariNamate hue pudgaladravyako karmabhAvarUpa pariNamAtA hai yA svayaM pariNamate hueko ? prathama, svayaM apariNamate hue ko dUsare ke dvArA nahIM pariNamAyA jA sakatA, kyoMki ( vastumeM) jo zakti svataH na ho use anya koI nahIM kara sktaa| (isaliye prathama pakSa asatya hai|) aura svayaM pariNamate hue ko anya pariNamAne vAle kI apekSA nahIM hotI; kyoMki vastukI zaktiyA~ parakI apekSA nahIM rkhtiiN| (isaliye dUsarA pakSa bhI asatya hai|) ataH pudgaladravya pariNamanasvabhAvavAlA svayameva ho| aisA honese , jaise ghaTarUpa pariNamita miTTI hI svayaM ghaTa hai usIprakAra, jar3a svabhAvavAle jJAnAvaraNAdikarmarUpa pariNamita pudgaladravya hI svayaM jJAnAvaraNAdikarma hai| isaprakAra pudgaladravyakA pariNAmasvabhAvatva siddha huaa| aba isI arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [iti] isaprakAra [ pudgalasya ] pudgaladravyakI [ svabhAvabhUtA pariNAmazakti:] svabhAvabhUta pariNamanazakti [ khalu avidhnA sthitA] nirvidhna siddha huii| [ tasyAM sthitAyAM] aura usake siddha honepara, [ saH Atmana: yam bhAvaM karoti] pudgaladravya apane jisa bhAvako karatA hai Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 197 jIvasya pariNAmitvaM sAdhayati Na sayaM baddho kamme Na sayaM pariNamadi kohmaadiihiN| jadi esa tujjha jIvo appariNAmI tadA hodi|| 121 / / apariNamaMtamhi sayaM jIve kohAdiehiM bhaavehiN| saMsArassa abhAvo pasajjade saMkhasamao vaa|| 122 / / poggalakammaM koho jIvaM pariNAmaedi kohttN| taM sayamapariNamaMtaM kahaM Nu pariNAmayadi koho||123 / / aha sayamappA pariNamadi kohabhAveNa esa de buddhii| koho pariNAmayade jIvaM kohattamidi micchaa||124 / / kohuvajutto koho mANuvajutto ya maannmevaadaa| mAuvajutto mAyA lohuvajutto havadi loho||125 / / [ tasya saH eva kartA ] usakA vaha pudgaladravya hI kartA hai| bhAvArtha:-sarva dravya pariNamanasvabhAvavAle hai isaliye ve apane apane bhAvake svayaM hI kartA haiN| pudgaladravya bhI apane jisa bhAvako karatA hai usakA vaha svayaM hI kartA hai| 64 / aba jIvakA pariNamatva siddha karate haiM:nahiM baddhakarma , svayaM nahIM jo krodhabhAvoM pariName / to jIva yaha tujha matavirSe pariNamanahIna bane are / / 121 / / krodhAdibhAvoM jo svayaM nahiM jIva Apa hi pariName / saMsArakA hI abhAva athavA sAMkhyamata nizcaya huve / / 122 / / jo krodha-pudgalakarma-jIvako, pariNamAve krodhameM / kyoM krodha usako pariNamAve jo svayaM nahiM pariName / / 123 / / athavA svayaM jIva krodhabhAvoM pariName-tujha buddhise / to krodha jIvako pariNamAve krodhameM-mithyA bane / / 124 / / krodhopayogI krodha , jIva mAnopayogI mAna hai| mAyopayuta mAyA avaru lobhopayuta lobha hi bane / / 125 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 198 na svayaM baddhaH karmaNi na svayaM pariNamate krodhaadibhiH| yadyeSaH tava jIvo'pariNAmI tadA bhvti||121 / / apariNamamAne svayaM jIve krodhAdibhiH bhaavaiH| saMsArasyAbhAva: prasajati sAMkhyasamayo vaa|| 122 / / pudgalakarma krodho jIvaM pariNAmayati krodhtvm| taM svayamapariNamamAnaM kathaM nu pariNAmayati krodhH||123 / / atha svayamAtmA pariNamate krodhabhAvena eSA te buddhiH / krodhaH pariNAmayati jIvaM krodhatvamiti mithyaa|| 124 / / krodhopayuktaH krodho mAnopayuktazca mAna evaatmaa| mAyopayukto mAyA lobhopayukto bhavati lobhaH / / 125 / / gAthArtha:-sAMkhyamatAnuyAyI ziSyake prati AcArya kahate haiM ki he bhAI! [ eSaH] yaha [ jIvaH ] jIva [ karmaNi ] karmameM [ svayaM] svayaM [baddhaH na ] nahIM ba~dhA hai aura [ krodhAdibhiH] krodhAdibhAvase [ svayaM] svayaM [ na pariNamate ] nahIM pariNamatA [yadi tava] yadi aisA yaha mata hai [tadA] to vaha (jIva) [apariNAmI ] apariNAmI [bhavati] siddha hotA hai; [jIve] aura jIva [ svayaM] svayaM [ krodhAdibhiH bhAvaiH ] krodhAdibhAvarUpa [apariNamamAne] nahIM pariNamatA honese, [saMsArasya] saMsArakA [abhAvaH ] abhAva [ prasajati ] siddha hotA hai [vA] athavA [ sAMkhyasamayaH] sAMkhyamatakA prasaMga AtA hai| [pudgalakarma krodhaH ] aura pudgalakarma jo krodha hai vaha [ jIvaM] jIvako [ krodhatvam ] krodharUpa [ pariNAmayati ] pariNamana karAtA hai aisA tU mAne to yaha prazna hotA hai ki [ svayam apariNamamAnaM] svayaM nahIM pariNamate hue [ taM] usa jIvako [ krodhaH ] krodha [ kathaM nu] kaise [ pariNAmayati ] pariNamana karA sakatA hai ? [ atha] athavA yadi [AtmA] AtmA [ svayam ] apane Apa [krodhabhAvena] krodhabhAvase [ pariNamate ] pariNamatA hai [ eSA te buddhi:] aisI terI buddhi ho, to [ krodha:] krodha [ jIvaM ] jIvako [ krodhatvam ] krodharUpa [ pariNAmayati ] pariNamana karAtA hai [iti] yaha kathana [ mithyA ] mithyA siddha hotA hai| isaliye yaha siddhAnta hai ki [ krodhopayukta ] krodhameM upyukta ( arthAt jisakA upayoga krodhAkAra pariNamita huA hai aisA) [ AtmA ] AtmA [ krodha ] krodha hI hai, [ manopatukta ] mAna meM upayukta AtmA [ mAnaH eva ] mAna hI hai, [mAyopayukta ] mAyA meM upayukta AtmA [mAyA ] mAyA hai [ca] aura [ lobhopayukta ] lobha meM upayukta AtmA [ lobhaH ] lobha [ bhavati] hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra yadi karmaNi svayamabaddhaH san jIvaH krodhAdibhAvena svayameva na pariNameta tadA sa kilApariNAmyeva syaat| tathA sati sNsaaraabhaavH| atha pudgalakarma krodhAdi jIvaM krodhAdibhAvena pariNAmayati tato na saMsArAbhAva iti trkH| kiM svayamapariNamamAnaM pariNamamAnaM vA pudgalakarma krodhAdi jIvaM krodhAdibhAvena pariNAmayet ? na tAvatsvayamapariNamamAnaH pareNa pariNamayituM pAryeta; na hi svato'satI zaktiH kartumanyena paaryte| svayaM pariNamamAnastu na paraM pariNamayitAramapekSeta; na hi vastuzaktayaH prmpekssnte| tato jIvaH pariNAmasvabhAvaH svymevaastu| tathA sati garuDadhyAnapariNata: sAdhaka: svayaM garuDa ivAjJAnasvabhAvakrodhAdipariNatopayogaH sa eva svayaM krodhAdiH syaat| iti siddhaM jIvasya prinnaamsvbhaavtvm| TIkA:-yadi jIva karmameM svayaM na ba~dhAtA huA krodhAdibhAvameM svayameva nahIM pariNamatA ho to vaha vAstavameM apariNAmI hI siddha hogaa| aura aisA honese saMsAra kA abhAva hogaa| yadi yahA~ yaha tarka kiyA jAye ki "pudgalakarma jo krodhAdika haiM ve jIvako krodhAdibhAvarUpa pariNamAte haiM isaliye saMsArakA abhAva nahIM hotA", to usakA nirAkaraNa do pakSa lekara isaprakAra kiyA jAtA hai:-pudgalakarma krodhAdika hai vaha svayaM apariNamate hue jIvako krodhAdibhAvarUpa pariNamAtA hai yA svayaM pariNamate hue ko ? prathama, svayaM apariNamate parake dvArA nahIM pariNamAyA jA sakatA; kyoMki ( vastumeM) jo zakti svataH na ho use anya koI nahIM kara sktaa| aura svayaM pariNamate hue ko to anya pariNamAnevAle kI apekSA nahIM hotI; kyoMki vastakI zaktiyA~ parakI apekSA nahIM rkhtii| (isaprakAra donoM pakSa asatya haiN|) isaliye jIva pariNamanasvabhAvavAlA svayameva ho| aisA honese , jaise, garur3ake dhyAnarUpa pariNamita maMtrasAdhaka svayaM garur3a hai usIprakAra, ajJAnasvabhAvayukta krodhAdirUpa jisakA upayoga pariNamita huA hai aisA jIva hI svayaM krodhAdi hai| isaprakAra jIvakA pariNAmasvabhAvatva siddha huaa| bhAvArtha:-jIva pariNAmasvabhAva hai| jaba apanA upayoga krodhAdirUpa pariNamatA hai taba svayaM krodhAdirUpa hI hotA hai aisA jaannaa| aba isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 200 (upajAti) sthiteti jIvasya nirantarAyA svabhAvabhUtA prinnaamshktiH| tasyAM sthitAyAM sa karoti bhAvaM yaM svasya tasyaiva bhavetsa krtaa|| 65 / / tathAhi jaM kuNadi bhAvamAdA kattA so hodi tassa kmmss| NANissa sa NANamao aNNANamao annaanniss||126 / / yaM karoti bhAvamAtmA kartA sa bhavati tasya krmnnH| jJAninaH sa jJAnamayo'jJAnamayo'jJAninaH / / 126 / / evamayamAtmA svayameva pariNAmasvabhAvo'pi yameva bhAvamAtmanaH karoti tasyaiva zlokArtha:- [iti] isaprakAra [jIvasya] jIvakI [svabhAvabhUtA pariNAmazakti:] svabhAvabhUta pariNamanazakti [ nirantarAyA sthitA] nirvighna siddha huii| [tasyAM sthitAyAM ] yaha siddha honepara, [ saH svasya yaM bhAvaM karoti ] jIva apane jisa bhAvako karatA hai [ tasya eva saH kartA bhavet ] usakA vaha kartA hotA hai| bhAvArtha:-jIva bhI pariNAmI hai; isaliye svayaM jisa bhAvarUpa pariNamatA hai usakA kartA hotA hai| 65 / aba yaha kahate haiM ki jJAnI jJAnamaya bhAvakA aura ajJAnI ajJAnamaya bhAvakA kartA hai: jisa bhAvako AtmA kare, kartA bane usa karmakA / vo jJAnamaya hai jJAnikA , ajJAnamaya ajJAnIkA / / 126 / / gAthArtha:- [ AtmA ] AtmA [yaM bhAvam ] jisa bhAvako [ karoti ] karatA hai [tasya karmaNaH ] usa bhAvarUpa karmakA [ saH] vaha [kartA] kartA [bhavati ] hotA hai; [ jJAninaH] jJAnIko to [ saH ] vaha bhAva [ jJAnamayaH ] jJAnamaya hai aura [ajJAninaH] ajJAnIko [ ajJAnamayaH ] ajJAnamaya hai| TIkA:-isaprakAra yaha AtmA svayameva pariNAmasvabhAvavAlA hai tathApi apane jisa bhAvako karatA hai usa bhAvakA hI Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 201 karmatAmApadyamAnasya krtRtvmaapdyet| sa tu jJAninaH samyaksvaparavivekenAtyantoditaviviktAtmakhyAtitvAt jJAnamaya eva syaat| ajJAninaH tu samyaksvaparavivekAbhAvenAtyantapratyastamitaviviktAtmakhyAtitvAdajJAnamaya eva syaat| kiM jJAnamayabhAvAtkimajJAnamayAdbhavatItyAha aNNANamao bhAvo aNANiNo kuNadi teNa kmmaanni| NANamao NANissa duNa kuNadi tamhA du kmmaanni|| 127 / / ajJAnamayo bhAvo'jJAninaH karoti tena krmaanni| jJAnamayo jJAninastu na karoti tasmAttu krmaanni|| 127 / / ajJAnino hi samyaksvaparavivekAbhAvenAtyantapratyastamitaviviktAtmakhyAtitvA -karmatva ko prApta huekA hI-kartA vaha hotA hai (arthAt vaha bhAva AtmAkA karma hai aura AtmA usakA kartA hai)| vaha bhAva jJAnIko jJAnamaya hI hai kyoMki use samyak prakArase svaparake vivekase (sarva paradravyabhAvoMse) bhinna AtmAkI khyAti atyaMta udayako prApta huI hai| aura vaha bhAva ajJAnIko to ajJAnamaya hI haiM kyoMki use samyak prakArase svaparakA viveka na honese bhinna AtmAkI khyAti atyaMta asta ho gaI hai| bhAvArtha:-jJAnIko to svaparakA bhedajJAna huA hai isaliye usake apane jJAnamaya bhAvakA hI kartRtva; aura ajJAnIko svaparakA bhedajJAna nahIM hai isaliye usake ajJAnamaya bhAvakA hI kartRtva hai| aba yaha kahate haiM ki jJAnamaya bhAvase kyA hotA hai aura ajJAnamaya bhAvase kyA hotA hai : ajJAnamaya ajJAnikA, jisase kare vo karmako / para jJAnamaya hai jJAnikA, jisase kare nahiM karma vo / / 127 / / gAthArtha:- [ajJAninaH ] ajJAnIke [ajJAnamayaH ] ajJAnamaya [ bhAvaH ] bhAva haiM [ tena ] isaliye vaha [karmANi] karmoko [ karoti] karatA hai, [jJAninaH tu] aura jJAnIke to [ jJAnamayaH ] jJAnamaya (bhAva) haiM [ tasmAt tu] isaliye jJAnI [karmANi] karmoMko [ na karoti ] nahIM krtaa| TIkA:-ajJAnIke samyak prakArase svaparakA viveka na honeke kAraNa bhinna AtmAkI khyAti atyaMta asta ho gaI honese, Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra dyasmAdajJAnamaya eva bhAva: syAt, tasmiMstu sati svaparayorekatvAdhyAsena jJAnamAtrAtsvasmAtprabhraSTaH parAbhyAM rAgadveSAbhyAM samamekIbhUya pravartitAhaGkAraH svayaM kilaipo'haM rajye ruSyAmIti rajyate ruSyati ca; tasmAdajJAnamayabhAvAdajJAnI parau rAgadveSAvAtmAnaM kurvan karoti krmaanni| jJAninastu samyaksvaparavivekenAtyantoditaviviktAtmakhyAtitvAdyasmAt jJAnamaya evaM bhAvaH syAt, tasmiMstu sati svaparayornAnAtvavijJAnena jJAnamAtre svasminsuniviSTaH parAbhyAM rAgadveSAbhyAM pRthagbhUtatayA svarasata eva nivRttAhaGkAraH svayaM kila kevalaM jAnAtyeva, na rajyate, na ca ruSyati; tasmAt jJAnamayabhAvAt jJAnI parau rAgadveSAvAtmAnamakurvanna karoti krmaanni| ajJAnamaya bhAva hI hotA hai, aura usake honese, svaparake ekatvake adhyAsake kAraNa jJAnamAtra aise nijameMse ( AtmasvarUpameMse) bhraSTa huA, para aise rAgadveSake sAtha eka hokara jisake ahaMkAra pravarta rahA hai aisA svayaM 'yaha maiM vAstavameM rAgI hU~, dveSI hU~ ( arthAt yaha maiM rAga karatA hU~, dveSa karatA hU~ ) ' isaprakAra ( mAnatA huA ) rAgI aura dveSI hotA hai; isaliye ajJAnamaya bhAvake kAraNa ajJAnI apaneko para aise rAgadveSarUpa karatA huA karmoMko karatA hai / jJAnIke to, samyak prakArase svapara vivekake dvArA bhinna AtmAkI khyAti atyaMta udayako prApta huI honese, jJAnamaya bhAva hI hotA hai, aura aisA hone para, svaparake bhinnatvake vijJAnake kAraNa jJAnamAtra aise nijameM suniviSTa (samyak prakArase sthita) huA, para aise rAgadveSase bhinnatva ke kAraNa nijarasase hI jisakA ahaMkAra nivRtta huA hai aisA svayaM vAstavameM mAtra jAnatA hI hai, rAgI aura dveSI nahIM hotA ( arthAt rAgadveSa karatA nahIM ); isaliye jJAnamaya bhAvake kAraNa jJAnI apane ko para aise rAgadveSarUpa na karatA huA karmoMko nahIM karatA / bhAvArtha:-isa AtmAke krodhAdika mohanIya karmakI prakRtikA ( arthAt rAgadveSakA ) udaya Anepara, apane upayogameM usakA rAgadveSarUpa malina svAda AtA hai| ajJAnIke svaparakA bhedajJAna na honese vaha yaha mAnatA hai ki " yaha rAgadveSarUpa malina upayoga hI merA svarUpa hai - vahI maiM hU~ / " isaprakAra rAgadveSameM ahaMbuddhi karatA ajJAnI apaneko rAgIdveSI karatA hai; isaliye vaha karmoMko karatA hai| isaprakAra ajJAnamaya bhAvase karmabaMdha hotA hai| " jJAnIke bhedajJAna honese vaha jAnatA hai ki " jJAnamAtra zuddha upayoga hai vahI merA svarUpa hai-vahI maiM hU~; rAgadveSa karmoMkA rasa hai- merA svarUpa nahIM hai| " Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 203 (AryA) jJAnamaya eva bhAvaH kuto bhavet jJAnino na punrnyH| ajJAnamayaH sarvaH kuto'yamajJAnino naanyH|| 66 / / NANamayA bhAvAo NANamao ceva jAyade bhaavo| jamhA tamhA NANissa savve bhAvA hu nnaannmyaa|| 128 / / aNNANamayA bhAvA aNNANo ceva jAyade bhaavo| jamhA tamhA bhAvA aNNANamayA annaanniss||129 / / jJAnamayAdbhAvAt jJAnamayazcaiva jAyate bhaavH| yasmAttasmAjjJAninaH sarve bhAvAH khalu jnyaanmyaaH|| 128 / / isaprakAra rAgadveSameM ahaMbuddhi na karatA huA jJAnI apaneko rAgIdveSI nahIM karatA, kevala jJAtA hI rahatA hai; isaliye vaha karmoMko nahIM krtaa| isaprakAra jJAnamaya bhAvase karmabaMdha nahIM hotaa| aba Age kI gAthAke arthakA sUcaka kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ jJAninaH kutaH jJAnamayaH eva bhAvaH bhavet ] yahA~ prazna yaha hai ki jJAnIko jJAnamaya bhAva hI kyoM hotA hai [ punaH] aura [anyaH na ] anya (ajJAnamaya bhAva) kyoM nahIM hotA ? [ ajJAninaH kutaH sarva: ayam ajJAnamayaH ] tathA ajJAnIke sabhI bhAva ajJAnamaya hI kyoM hote haiM tathA [anyaH na ] anya [arthAt jJAnamaya] kyoM nahIM hote ? / 66 / isI praznake uttararUpa gAthA kahate haiM :-- jyoM jJAnamaya ko bhAvameMse jJAnabhAva hi upajate / yoM niyata jJAnIjIvake saba bhAva jJAnamayI baneM / / 128 / / ajJAnamaya ko bhAvase ajJAnabhAva hi upaje / isa hetuse ajJAnike ajJAnamaya bhAva hi bane / / 129 / / gAthArtha:- [ yasmAt ] kyoMki [ jJAnamayAt bhAvAt ca] jJAnamaya bhAvameMse [ jJAnamayaH eva ] jJAnamaya hI [ bhAvaH ] bhAva [ jAyate] utpanna hota hai [ tasmAt ] isaliye [ jJAninaH] jJAniyoMke [ sarve bhAvAH] samasta bhAva [ khalu ] vAstavameM [ jJAnamayAH ] jJAnamaya hI hote haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 204 ajJAnamayAdbhAvAdajJAnazcaiva jAyate bhaavH| yasmAttasmAdbhAvA ajJAnamayA ajnyaaninH|| 129 / / yato hyajJAnamayAdbhAvAdyaH kazcanApi bhAvo bhavati sa sarvo'pyajJAnamayatvamanativartamAno'jJAnamaya eva syAt, tataH sarve evAjJAnamayA ajJAnino bhaavaaH| yatazca jJAnamayAdbhAvAdyaH kazcanApi bhAvo bhavati sa sarvo'pi jJAnamayatvamanativartamAno jJAnamaya eva syAt, tataH sarve eva jJAnamayA jJAnino bhaavaaH| (anuSTubh ) jJAnino jJAnanirvRttAH sarve bhAvA bhavanti hi| sarve'pyajJAnanirvRttA bhavantyajJAninastu te||67 / / athaitadeva dRSTAntena samarthayate [ca ] aura, [ yasmAt ] kyoMki [ajJAnamayAt bhAvAt ] ajJAnamaya bhAvameMse [ajJAna: eva ] ajJAnamaya hI [ bhAvaH ] bhAva [ jAyate ] utpanna hotA hai [ tasmAt ] isaliye [ajJAninaH ] ajJAniyoMke [ bhAvAH ] bhAva [ ajJAnamayAH ] ajJAnamaya hI hote haiN| TIkA:-vAstavameM ajJAnamaya bhAvameMse jo koI bhI bhAva hotA hai vaha saba hI ajJAnamayatAkA ullaMghana na karatA huA ajJAnamaya hI hotA hai, isaliye ajJAniyoMke sabhI bhAva ajJAnamaya hote haiN| aura jJAnamaya bhAvameMse jo koI bhI bhAva hotA hai vaha saba hI jJAnamayatAkA ullaMghana karatA huA jJAnamaya hI hotA hai, isaliye jJAniyoM ke saba hI bhAva jJAnamaya hote haiN| bhAvArtha:-jJAnIkA pariNamana ajJAnIke pariNamanase bhinna hI prakAra kA hai| ajJAnIkA pariNamana ajJAnamaya, aura jJAnIkA jJAnamaya hai; isaliye ajJAnIke krodha, mAna, vrata, tapa ityAdi samasta bhAva ajJAnajAtikA ullaMghana karanese ajJAnamaya hI haiM aura jJAnIke samasta bhAva jJAnajAtikA ullaMghana karanese jJAnamaya hI haiN| aba isI arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ jJAninaH ] jJAnIke [ sarve bhAvAH ] samasta bhAva [ jJAnanirvRttAH hi] jJAnase racita [-racAyelA] [bhavanti ] hote haiM [ tu] aura [ ajJAninaH ] ajJAnIke [ sarve api te ] samasta bhAva [ ajJAnanirvRttAH ] ajJAnase racita [bhavanti ] hote haiN| 67 / aba isI arthako dRSTAMtase dRr3ha karate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 205 kaNayamayA bhAvAdo jAyate kuMDalAdao bhaavaa| ayamayayA bhAvAdo jaha jAyaMte du kddyaadii|| 130 / / aNNANamayA bhAvA aNANiNo bahuvihA vi jaayte| NANissa du NANamayA savve bhAvA tahA hoNti||131 / / kanakamayAgAvAjjAyante kuNDalAdayo bhaavaaH| ayomayakAdbhAvAdyathA jAyante tu kttkaadyH|| 130 / / ajJAnamayA bhAvA ajJAnino bahuvidhA api jaaynte| jJAninastu jJAnamayAH sarve bhAvAstathA bhvnti|| 131 / / yathA khalu pudgalasya svayaM pariNAmasvabhAvatve satyapi, kAraNAnuvidhAyitvAt kAryANAM, jAmbUnadamayAgAvAjjAmbUnadajAtimanati-vartamAnA jAmbUnadakuNDalAdaya eva bhAvA bhaveyuH, na puna: kAlAyasavalayAdayaH, kAlAyasamayAdbhAvAcca kAlAyasajAtimanativartamAnA: kAlAyasavalayAdaya eva bhaveyuH, na punrjaambuundkunnddlaadyH| tathA jIvasya svayaM pariNAmasvabhAvatve satyapi, jyoM kanakamaya ko bhAvoMmeMse kuMDalAdika Upaje / para lohamaya ko bhAvase , kaTakAdi bhAvo nIpaje / / 130 / / tyoM bhAva bahuvidha Upaje, ajJAnamaya ajJAnike / para jJAnIke to sarva bhAvahi, jJAnamaya nizcaya bane / / 131 / / gAthArtha:- [yathA] jaise [kanakamayAt bhAvAt ] svarNamaya bhAvameMse [ kuNDalAdayaH bhAvAH ] svarNamaya kuMDala iyatAdi bhAva [ jAyante] hote haiM [ tu] aura [ayomayakAt bhAvAt ] lohamaya bhAvoMmeMse [kaTakAdayaH ] lohamaya kar3A ityAdi bhAva [ jAyante] hote haiM, [ tathA] usIprakAra [ajJAnina:] ajJAniyoMke (ajJAnamaya bhAvameMse) [ bahuvidhAH api] aneka prakArake [ajJAnamayAH bhAvAH] ajJAnamaya bhAva [ jAyante ] hote haiM [ tu] aura [ jJAninaH ] jJAniyoMke (jJAnamaya bhAvameMse ) [ sarve ] sabhI [ jJAnamayAH bhAvAH ] jJAnamaya bhAva [ bhavanti ] hote haiN| TIkA:-jaise pudgala svayaM pariNAmasvabhAvI hai tathApi, kAraNa jaise kArya hote haiM isaliye, suvarNamaya bhAvameMse, suvaNajAtikA ullaMghana na karate hue suvarNamaya kuMDala Adi bhAva hI hote haiM kintu lauhamaya kar3A ityAdi bhAva nahIM hote aura lauhamaya bhAvameM se, lauhajAtiko ullaMghana na karate hue lauhamaya kar3A ityAdi bhAva hI hote haiM kintu suvarNamaya kuMDala Adi bhAva nahIM hote; isIprakAra jIva svayaM pariNAmasvabhAvI honepara bhI, Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 206 kAraNAnuvidhAyitvAdeva kAryANAM, ajJAninaH svayamajJAnamayAdbhAvAdajJAnajAtimanativartamAnA vividhA apyajJAnamayA eva bhAvA bhaveyuH, na punarjJAnamayAH, jJAninazca svayaM jJAnamayAdbhAvAjjJAnajAtimanativartamAnA: sarve jJAnamayA eva bhAvA bhaveyuH, na punrjnyaanmyaaH| kAraNa jaise hI kArya honese, ajJAnIke-jo ki svayaM ajJAnamaya bhAva hai usakeajJAnamaya bhAvoMmeMse, ajJAnajAtikA ullaMghana na karate hue aneka prakArake ajJAnamaya bhAva hI hote haiM kintu jJAnamaya bhAva nahIM hote, tathA jJAnIke-jo ki svayaM jJAnamaya bhAva hai usake-jJAnamaya bhAvoMmeMse, jJAnakI jAtikA ullaMghana na karate hue samasta jJAnamaya bhAva hI hote haiM kintu ajJAnamaya bhAva nahIM hote| bhAvArtha:- jaisA kAraNa hotA hai vaisA hI kArya hotA hai' isa nyAyase jaise lohemeMse lauhamaya kar3A ityAdi vastue~ hotI haiM aura suvarNameMse suvarNamaya AbhuSaNa hote haiM, isIprakAra ajJAnI svayaM ajJAnamaya bhAva honese usake (ajJAnamaya bhAvameMse) ajJAnamaya bhAva hI hote haiM aura jJAnI svayaM jJAnamaya bhAva honese usake (jJAnamaya bhAvameMse ) jJAnamaya bhAva hI hote haiN| ajJAnIke zubhAzubha bhAvoMmeM Atmabuddhi honese usake samasta bhAva ajJAnamaya hI avirata samyagdRSTi (-jJAnI) ke yadyapi cAritramohake udaya honepara krodhAdika bhAva pravartate haiM tathApi usake una bhAvoM meM Atmabuddhi nahIM hai, vaha unheM parake nimittase utpanna upAdhi mAnatA hai| usake krodhAdika karma udayameM Akara khira jAte haiM-vaha bhaviSyakA aisA baMdha nahIM karatA ki jisase saMsArakA paribhramaNa bar3he kyoMki (jJAnI) svayaM udyamI hokara krodhAdibhAvarUpa pariNamatA nahIM hai yadyapi "udayakI balavattAse pariNamatA hai tathApi jJAtRtvakA ullaMghana karake pariNamatA nahIM hai; jJAnI kA svAmitva niraMtara jJAnameM hI vartatA hai isaliye vaha krodhAdibhAvoMkA anya jJeyoMkI bhA~ti jJAtA hI hai, kartA nhiiN| isaprakAra jJAnIke samasta bhAva jJAnamaya hI haiN| * samadRSTikI ruci sarvadA zuddhAtmadravyake prati hI hotI hai; unako kabhI rAgadveSAdi bhAvoMkI ruci nahIM hotI, usako jo rAgadveSAdi bhAva hote haiM ve bhAva, yadyapi usakI svayaM kI nirbalatAse hI evaM usake svayaMke aparAdhase hI hote haiN| phira bhI ve ruci-pUrvaka nahIM hote isakAraNa una bhAvoM ko karmakI balavattAse honevAle bhAva' kahane meM AtA hai, isase aisA nahIM samajhanA ki 'jar3a dravyakarma AtmA ke Upara lezamAtra bhI jora kara sakatA hai', parantu aisA samajhanA ki vikArI bhAvoMke hone para bhI samyagdRSTi mahAtmA kI zuddhAtmadravya rucimeM kiMcit bhI kamI nahIM hai, mAtra cAritrAdi sambandhI nirbalatA hai--aisA Azaya batalAne ke liye aisA kahA hai| jahA~ jahA~ 'karmakI balavattA, karmakI jabaradastI', 'karmakA jora' ityAdi kathana hove vahA~ vahA~ aisA Azaya smjhnaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra (anuSTum ) ajJAnamayabhAvAnAmajJAnI vyApya bhuumikaam| dravyakarmanimittAnAM bhAvAnAmeti hetutAm / / 68 / / aNNANassa sa udao jA jIvANaM ataccauvaladdhI / micchattassa du udao jIvassa asaddahANattaM / / 132 / / udao asaMjamassa du jaM jIvANaM havei aviramaNaM / jo du kalusovaogo jIvANaM so kasAudao / / 133 / / taM jANa jogaudayaM jo jIvANaM tu ciTThaucchAho / sohaNamasohaNaM vA kAyavvo viradibhAvo vA / / 134 / / edesu hedubhUdesu kammaiyavaggaNAgadaM jaM tu / pariNamade aTThavihaM NANAvaraNAdibhAvehiM / / 135 / / taM khalu jIvaNibaddhaM kammaiyavaggaNAgadaM jaiyA / taiyA du hodi hedU jIvo pariNAmabhAvANaM / / 136 / / aba AgekI gAthAkA sucaka artharUpa zloka kahate haiM: zlokArtha :- [ ajJAnI] ajJAnI [ ajJAnamayabhAvAnAm bhUmikAm ] ( apane ) ajJAnamaya bhAvoMkI bhUmikAmeM [ vyApya ] vyApta hokara [ dravyakarmanimittAnAM bhAvAnAm ] (AgAmI) dravyakarmake nimitta ( ajJAnAdi ) bhAvoMke [ hetutAm eti ] hetutvako prApta hotA hai (arthAt dravyakarmake nimittarUpa bhAvoMkA hetu banatA hai ) / 68 / isI arthako pA~ca gAthAoM dvArA kahate haiM: jo tattva kA ajJAna jIvake, udaya vo ajJAnakA / apratIta tattvakI jIvake jo, udaya vo mithyAtvakA / / 132 / / jIvakA ju aviratabhAva hai, vo udaya anasaMyama hi kA / jIvakA kaluSa upayoga jo, vo udaya jAna kaSAyakA / / 133 / / zubha azubha vartana yA nivartana rUpa jo ceSTA hi kA / utsAha karate jIvake, vo udaya jAno yogakA / / 134 / / jaba hoya hetubhUta ye taba skaMdha jo kArmANake / ve aSTavidha jJAnAvaraNaityAdibhAvoM pariName / / 135 / / kArmaNavaragaNArUpa ve jaba, baMdha pAveM jIva meM / AtmAhi jIva pariNAma bhAvoMkA tabhI hetu bane / / 136 / / 207 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 208 ajJAnasya sa udayo yA jiivaanaamtttvoplbdhiH| mithyAtvasya tUdayo jiivsyaashrdddhaantvm|| 132 / / udayo'saMyamasya tu yajjIvAnAM bhvedvirmnnm| yastu kaluSopayogo jIvAnAM sa kssaayodyH|| 133 / / taM jAnIhi yogodayaM yo jIvAnAM tu cessttotsaahH| zobhano'zobhano vA kartavyo viratibhAvo vaa|| 134 / / eteSu hetubhUteSu kArmaNavargaNAgataM yattu : / pariNamate'STavidhaM jnyaanaavrnnaadibhaavaiH|| 135 / / tatkhalu jIvanibaddhaM kArmaNavargaNAgataM ydaa| tadA tu bhavati hetu vaH prinnaambhaavaanaam||136 / / gAthArtha:- [jIvAnAm ] jIvoMke [ yA] jo [ atattvopalabdhiH ] tattvakA ajJAna hai (-vastusvarUpase ayathArtha-viparItajJAna) [ saH] vaha [ajJAnasya] ajJAnakA [ udayaH ] udaya hai [tu] aura [ jIvasya ] jIvake [ azraddadhAnatvam ] jo (tattvakA) azraddhAna hai vaha [ mithyAtvasya ] mithyAtvakA [ udayaH ] udaya hai; [ tu] aura [ jIvAnAM] jIvoMke [ yad ] jo [ aviramaNam ] aviramaNa arthAt atyAgabhAva hai vaha [ asaMyamasya] asaMyamakA [ udayaH] udaya [bhavet ] hai [ tu] aura [ jIvAnAM] jIvoMke [ yaH] jo [ kaluSopayogaH] malina (jJAtRtvakI svacchatAse rahita) upayoga hai [ saH] vaha [ kaSAyodayaH ] kaSAyakA udaya hai; [ tu] tathA [ jIvAnAM] jIvoMke [ yaH ] jo [ zobhana: azobhana: vA] zubha yA azubha [ kartavyaH viratibhAvAH vA] pravRtti yA nivRttirUpa [ ceSTotsAhaH ] ( manavacanakAyA-Azrita) ceSTAkA utsAha hai [ taM] use [ yogodayaM | yogakA udaya [ jAnIhi ] jaano| [ eteSu ] inako ( udayoMko) [ hetubhUteSu ] hetubhUta honepara [ yat tu] jo [ kArmaNavargaNAgataM] kArmaNavargaNAgata (kArmaNavargaNArUpa) pudgaladravya [ jJAnAvaraNAdibhAvai: aSTavidhaM] jJAnAvaraNAdibhAvarUpase ATha prakAra [pariNamate] pariNamatA hai, [ tat kArmaNa-vargaNAgataM] vaha kArmaNavargaNAgata pudgaladravya [ yadA] jaba [ khalu ] vAsatavameM [ jIvanibaddhaM ] jIvameM ba~dhatA hai [ tadA tu] taba [jIvaH ] jIva [ pariNAmabhAvAnAm ] ( apane ajJAnamaya) pariNAmabhAvoMkA [ hetu:] hetu [ bhavati] hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 209 atattvopalabdhirUpeNa jJAne svadamAno ajnyaanodyH| mithyAtvAsaMyamakaSAyayogodayA: karmahetavastanmayAzcatvAro bhaavaaH| tattvAzraddhAnarUpeNa jJAne svadamAno mithyAtvodayaH, aviramaNarUpeNa jJAne svadamAno'saMyamodayaH, kaluSopayogarUpeNa jJAne svadamAnaH kaSAyodayaH, zubhAzubhapravRttinivRttivyApArarUpeNa jJAne svadamAno yogodyH| athaiteSu paudgalikeSu mithyAtvAdyudayeSu hetubhUteSu yatpudgaladravyaM karmavargaNAgataM jJAnAvaraNAdibhAvairaSTadhA svayameva pariNamate tatkhalu karmavargaNAgataM jIvanibaddhaM yadA syAttadA jIva: svayamevAjJAnAtparAtmanorekatvAdhyAsenAjJAnamayAnAM tattvAzraddhAnAdInAM svasya pariNAmabhAvAnAM heturbhvti| TIkA:-tattvake ajJAnarUpase (vastusvarUpakI anyathA upalabdhirUpase) jJAnameM svAdarUpa hotA huA ajJAnakA udaya hai| mithyAtva, asaMyama, kaSAya aura yogake udaya-jo ki (navIna) karmoMke hetu haiM ve ajJAnamaya cAra bhAva haiN| tattvake azraddhAnarUpase jJAnameM svAdarUpa hotA huA mithyAtvakA udaya hai; aviramaNarUpase (atyAgabhAvarUpase) jJAnameM svAdarUpa hotA huA asaMyamakA udaya hai; kaluSa ( malina) upayogarUpase jJAnameM svAdarUpa hotA huA kaSAyakA udaya hai; zubhAzubha pravRtti yA nivRttike vyApArarUpase jJAnameM svAdarUpa hotA huA yogakA udaya hai| yaha paudgalika mithyAtvAdike udaya hetubhUta honepara jo kArmaNavargaNAgata pudgaladravya jJAnAvaraNAdibhAvase ATha prakAra svayameva pariNamatA hai, vaha kArmaNavargaNAgata pudgaladravya jaba jIvameM nibaddha hove taba jIva svayameva ajJAnase svaparake ekatvake adhyAsake kAraNa tattvaazraddhAna Adi apane ajJAnamaya pariNAmabhAvoMkA hetu hotA hai| bhAvArtha:-ajJAnabhAvake bhedarUpa jo mithyAtva, avirati, kaSAya aura yogake udaya pudgalake pariNAma haiM aura unakA svAda atattvazraddhAnAdirUpase jJAnameM AtA hai| ve udaya nimittabhUta honepara, kArmaNavargaNArUpa navIna pudgala svayameva jJAnAvaraNAdi karmarUpa pariNamate haiM aura jIva ke sAtha ba~dhate haiM; aura usa samaya jIva bhI svayameva apane ajJAnabhAvase atattvazraddhAnAdi bhAvarUpa pariNamatA hai aura isaprakAra apane ajJAnamaya bhAvoMkA kAraNa svayaM hI hotA hai| mithyAtvAdikA udaya honA, navIna pudgaloMkA karmarUpa pariNamanA tathA ba~dhanA, aura jIvakA apane atattvazraddhAnAdi bhAvarUpa pariNamanA-yaha tInoM hI eka samayameM hI hote haiM; saba svataMtratayA apane Apa hI pariNamate haiM, koI kisIkA pariNamana nahIM kraataa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 210 jIvAtpRthagbhUta eva pudgaladravyasya pariNAmaH jai jIveNa saha ciya poggaladavvassa kmmprinnaamo| evaM poggalajIvA ha do vi kmmttmaavnnnnaa|| 137 / / ekkassa du pariNAmo poggaladavvassa kmmbhaavenn| tA jIvabhAvahedUhiM viNA kammassa prinnaamo||138 / / yadi jIvena saha caiva pudgaladravyasya krmprinnaamH| evaM pudgalajIvau khalu dvAvapi krmtvmaapnnau|| 137 / / ekasya ta pariNAmaH padaladravyasya krmbhaaven| tajjIvabhAvahetubhirvinA karmaNaH pariNAmaH / / 138 / / yadi pudgaladravyasya tannimittabhUtarAgAdyajJAnapariNAmapariNatajIvena sahaiva karmapariNAmo bhavatIti vitarkaH, aba yaha pratipAdana karate hai ki pudgaladravyakA pariNAma jIva se bhinna hI hai: jo karmarUpa pariNAma , jIvake sAtha pudgalakA bane / to jIva aru pudgala ubhaya hI, karmapana pAveM are! / / 137 / / para karmabhAvoM pariNamana hai, eka pudgaladravyake / jIvabhAvahetuse alaga, taba, karmake pariNAma haiM / / 138 / / gAthArtha:- [ yadi] yadi [ pudgaladravyasya ] pudgaladravyakA [ jIvena saha caiva] jIvake sAtha hI [ karmapariNAmaH ] karmarUpa pariNAma hotA hai (arthAt donoM milakara hI karmarUpase pariNAma hotA hai) aisA mAnAjAye to [ evaM ] isaprakAra [ pudgalajIvau dvau api] pudgala aura jIvadravya donoM [ khalu] vAstavameM [ karmatvam Apannau ] karmatvako prApta ho jaayeN| [ tu] paraMtu [ karmabhAvena] karmabhAvase [ pariNAmaH ] pariNAma to [ pudgagaladravyasya ekasya ] pudgaladravyake ekake hI hotA hai [ tat] isaliye [ jIvabhAvahetubhiH vinA] jIvabhAvarUpa nimittase rahita hI arthAt bhinna hI [karmaNa:] karmakA [ pariNAmaH ] pariNAma hai| TIkA:-yadi pudgaladravyake, karmapariNAmake nimittabhUta aise rAgAdiajJAnapariNAse pariNata jIvake sAtha hI ( arthAt donoM milakara hI), karmarUpa pariNAma hotA hai-aisA tarka upasthita kiyA jAye to, Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 211 tadA pudgaladravyajIvayoH sahabhUtaharidrAsudhayoriva dvayorapi krmprinnaamaapttiH| atha caikasyaiva pudgaladravyasya bhavati karmatvapariNAmaH, tato rAgAdijIvAjJAnapariNAmAddheto: pRthagbhUta eva pudgalakarmaNaH prinnaamH| pudgaladravyAtpRthagbhUta eva jIvasya pariNAma: jIvassa du kammeNa ya saha pariNAmA hu hoti raagaadii| evaM jIvo kammaM ca do vi raagaadimaavnnnnaa||139 / / ekkassa du pariNAmo jAyadi jIvassa raagmaadiihiN| tA kammodayahedUhiM viNA jIvassa prinnaamo|| 140 / / jIvasya tu karmaNA ca saha pariNAmAH khalu bhavanti raagaadyH| evaM jIvaH karma ca dve api raagaaditvmaapnne|| 139 / / jaise milI huI phiTakarI aura haldIkA-donoMkA lAla raMgarUpa pariNAma hotA hai usIprakAra, pudgala aura jIvadravya donoMke karmarUpa pariNAmakI Apatti A jaaye| paraMtu eka pudgaladravyake hI karmatvarUpa pariNAma to hotA hai; isaliye jIvakA rAgAdiajJAnapariNAma jo ki karmakA nimitta hai usase bhinna hI pudgalakarmakA pariNAma hai| bhAvArtha:-yadi yaha mAnA jAye ki pudgaladravya aura jIvadravya donoM milakara karmarUpa pariNamate haiM to donoM ke karmarUpa pariNAma siddha ho| paraMtu jIva to kabhI bhI jar3a karmarUpa nahIM pariNama sakatA ; isaliye jIvakA ajJAnapariNAma jo ki karmakA nimitta hai usase alaga hI pudgaladravyakA karmapariNAma hai| aba yaha pratipAdana karate haiM ki jIvakA pariNAma pudgaladravyase bhinna hI hai: jIvake, karamake sAtha hI, jo bhAva rAgAdika bane / to karma aru jIva ubhaya hI, rAgAdipana pAveM are! / / 139 / / para pariNamana rAgAdirUpa to, hota hai jIva ekake / isase hI karmodayanimittase, alaga jIva pariNAma hai / / 140 / / gAthArtha:- [ jIvasya tu] yadi jIvake [ karmaNA ca saha] karmake sAtha hI [ rAgAdayaH pariNAmAH] rAgAdi pariNAma [ khalu bhavanti ] hote haiM (arthAt donoM milakara rAgAdirUpa pariNamate haiM) aisA mAnA jAye evaM ] to isaprakAra [ jIvaH karma ca] jIva aura karma [ dve api] donoM [ rAgAditvam Apanne] rAgAdibhAvako prApta ho jaayeN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 212 ekasya tu pariNAmo jAyate jIvasya raagaadibhiH| tatkarmodayahetubhirvinA jIvasya pariNAmaH / / 140 / / yadi jIvasya tannimittabhUtavipacyamAnapudgalakarmaNA sahaiva rAgAdya-jJAnapariNAmo bhavatIti vitarkaH, tadA jIvapudgalakarmaNo: sahabhUtasudhAharidrayoriva dvayorapi raagdyjnyaanprinnaamaapttiH| atha caikasyaiva jIvasya bhavati rAgAdyajJAnapariNAmaH, tataH pudgalakarmavipAkAddhetoH pRthagbhUto eva jIvasya prinnaamH| kimAtmani baddhaspRSTaM kimabaddhaspRSTaM karmeti nayavibhAgenAha jIve kammaM baddhaM puDhe cedi vvhaarnnybhnnidN| suddhaNayassa du jIve abaddhapuDhe havadi kammaM / / 141 / / [ tu] paraMtu [ rAgAdibhiH pariNAmaH ] rAgAdibhAvase pariNAma to [ jIvasya ekasya ] jIvake ekake hI [jAyate] hotA hai [ tat ] isaliye [karmodayahetubhi: vinA] karmodayarUpa nimittase rahita hI arthAt bhinna hI [ jIvasya ] jIvakA [ pariNAmaH ] pariNAma hai| TIkA:-yadi jIvake, rAgAdi-ajJAnapariNAmake nimittabhUta udayAgata pudgalakarmake sAtha hI (donoM ekatrita hokara hI), rAgAdi-ajJAnapariNAma hotA haiaisA tarka upasthita kiyA jAye to, jaise milI huI phiTakarI aura haldIkA-donoMkA lAla raMgarUpa pariNAma hotA hai usIprakAra, jIva aura pudgalakarma donoMke rAgAdiajJAnapariNAmakI Apatti A jAye, paraMtu eka jIvake hI rAgAdi-ajJAnapariNAma to hotA hai; isaliye pudgalakarmakA udaya jo ki jIvake rAgAdi-ajJAnapariNAmakA nimitta hai usase bhinna hI jIvake pariNAma haiN| bhAvArtha:-yadi jIva aura pudgalakarma milakara rAgAdirUpa pariNamate haiM to donoMke rAgAdirUpa pariNAma siddha hoN| kintu pudgalakarma to rAgAdirUpa (jIvarAgAdirUpa) kabhI nahIM pariNama sakatA; isaliye pudgalakarmakA udaya jo ki rAgAdipariNAmakA nimitta hai usase bhinna hI jIvakA pariNAma hai| aba yahA~ nayavibhAgase yaha kahate haiM ki 'AtmAmeM karma baddhaspRSTa hai yA abaddhaspRSTa hai':-- hai karma jIvameM baddhaspRSTa ju kathana yaha vyavahArakA / para baddhaspRSTa na karma jIvameM-kathana hai naya zuddhakA / / 141 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 213 jIve karma baddhaM spRSTaM ceti vyvhaarnybhnnitm| zuddhanayasya tu jIve abaddhaspRSTaM bhavati krm|| 141 / / jIvapudgalakarmaNorekabandhaparyAyatvena tadAtve vyatirekAbhAvAjjIve baddhaspRSTaM karmeti vyvhaarnypkssH| jIvapudgakarmaNoranekadravyatvenAtyantavyatire-kAjjIve'baddhaspRSTaM karmeti nishcynypkssH| tataH kim kammaM baddhamabaddhaM jIve evaM tu jANa nnypkkhN| pakkhAdikkato pUNa bhaNNadi jo so smysaaro||142 / / karma baddhamabaddhaM jIve evaM tu jAnIhi nypkssm| pakSAtikrAntaH punarbhaNyate yaH sa smysaarH|| 142 / / gAthArtha:- [ jIve ] jIvameM [ karma ] karma [ baddhaM ] ( usake pradezoMke sAtha ) ba~dhA huA hai [ca] tathA [ spRSTaM] sparzita hai [iti] aisA [vyavahAranayabhaNitam ] vyavahAranayakA kathana hai [ tu] aura [ jIve ] jIvameM [karma ] karma [ abaddhaspRSTaM ] abaddha aura asparzita [ bhavati ] hai aisA [ zuddhanayasya ] zuddhanayakA kathana hai| TIkA:-jIvako aura pudgalakarmako ekabaMdhaparyAyapanese dekhane para unameM usa kAlameM bhinnatAkA abhAva hai isaliye jIvameM karma baddhaspRSTa hai aisA vyavahAranayakA pakSa hai| jIvako tathA pudgalakarmako anekadravyapanese dekhane para unameM atyaMta bhinnatA hai isaliye jIvameM karma abaddhaspRSTa hai, yaha nizcayanayakA pakSa hai| 141 / kintu isase kyA ? jo AtmA una donoM nayapakSoMko pAra kara cukA hai vahI samayasAra hai, -aisA aba gAthA dvArA kahate haiM: hai karma jIvameM baddha vA anabaddha ye nayapakSa hai| para pakSase atikrAMta bhASita, vo samayakA sAra hai / / 142 / / gAthArtha:- [jIve ] jIvameM [ karma] karma [ baddham ] baddha hai athavA [ abaddhaM ] abaddha hai- [ evaM tu] isaprakAra to [ nayapakSam ] nayapakSa [ jAnIhi ] jAno; [ puna:] kintu [yaH] jo [pakSAtikrAntaH] pakSAtikrAMta (pakSako ullaMghana karane vAlA) [ bhaNyate ] kahalAtA hai [ saH ] vaha [ samayasAraH] samayasAra ( arthAt nirvikalpa zuddha Atmatattva) hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra nypkssH| yaH kila jIve baddhaM karmeti yazca jIve'baddhaM karmeti vikalpaH sa dvitayo'pi hi ya evainamatikrAmati sa eva sakalavikalpAtikrAntaH svayaM nirvikalpaikavijJAnaghanasvabhAvo bhutvA sAkSAtsamayasAra : sambhavati / tatra yastAvajjIve baddhaM karmeti vikalpayati sa jIve'baddhaM karmeti ekaM pakSamatikrAmannapi na vikalpamatikrAmatiH yastu jIve'baddhaM karmeti vikalpayati so'pi jIve baddhaM karmetyekaM pakSamatikrAmannapi na vikalpamatikrAmati; yaH punarjIve baddhamabaddhaM ca karmeti vikalpayati sa tu taM dvitayamapi pakSamanatikrAman na vikalpamatikrAmati / tato ya eva samastanayapakSamatikrAmati sa eva samastaM vikalpamatikrAmati / ya eva samastaM vikalpamatikrAmati sa eva samayasAraM vindati / yadyevaM tarhi ko hi nAma nayapakSasannayAsabhAvanAM na nATayati ? TIkA:-' jIvameM karma baddha hai' aisA jo vikalpa tathA 'jIvameM karma abaddha hai' aisA jo vikalpa vaha donoM nayapakSa haiN| jo usa nayapakSakA atikrama karatA hai (-use ullaMghana kara detA hai, chor3a detA hai), vahI samasta vikalpoMkA atikrama karake svayaM nirvikalpa, eka vijJAnaghanasvabhAvarUpa hokara sAkSAt samayasAra hotA hai| yahA~ (vizeSa samajhAyA jAtA hai ki ) - jo jIvameM karma baddha hai' aisA vikalpa karatA hai vaha -- jIvameM karma abaddha hai' aisA eka pakSakA atikrama karatA huA bhI vikalpakA atikrama nahIM karatA, aura jo jIvameM karma abaddha hai' aisA vikalpa karatA hai vaha bhI 'jIvameM karma baddha hai' aise eka pakSakA atikrama karatA huA bhI vikalpakA atikrama nahIM karatA; aura jo yaha vikalpa karatA hai ki 'jIvameM karma baddha hai aura abaddha bhI hai', vaha donoM pakSakA atikrama na karatA huA, vikalpakA atikrama nahIM krtaa| isaliye jo samasta nayapakSakA atikrama karatA hai vahIM samasta vikalpakA atikrama karatA hai; jo samasta vikalpakA atikrama karatA hai vahI samayasArako prApta karatA hai - usakA anubhava karatA hai| * bhAvArtha:-jIva karmase 'ba~dhA huA hai' tathA ' nahIM baMdhA huA hai ' - yaha donoM nayapakSa haiN| unameMse kisIne baMdhapakSa grahaNa kiyA, usane vikalpa hI grahaNa kiyA; kisIne abaMdhapakSa liyA, to usane bhI vikalpa hI grahaNa kiyA; aura kisIne donoM pakSa liye, to usane bhI pakSarUpa vikalpakA hI grahaNa kiyA / paraMtu aise vikalpoMko chor3akara jo kisI bhI pakSako grahaNa nahIM karatA vahI zuddha padArthakA svarUpa jAnakara usa-rUpa samayasArako - zuddhAtmAko prApta karatA hai| nayapakSako grahaNa karanA rAga hai, isaliye samasta nayapakSako chor3anese vItarAga samayasAra huA jAtA hai| aba, yadi aisA hai to nayapakSake tyAgakI bhAvanAko vAstavameM kauna nahIM Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 215 (upendravajtrA) ya eva muktvA nayapakSapAtaM svarUpaguptA nivasanti nitym| vikalpajAlacyutazAntacittAsta eva sAkSAdamRtaM pibnti||69 / / (upajAti) ekasya baddho na tathA parasya citi dvayoviti pksspaatau| yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccidev|| 70 / / nacAyegA ? aisA kahakara zrI amRtacaMdraAcAryadeva nayapakSake tyAgakI bhAvanA vAle 23 kalazarUpa kAvya kahate haiM :-- zlokArtha:- [ye eva ] jo [ nayapakSapAtaM muktvA] nayapakSapAtako chor3akara [ svarUpaguptAH ] ( apane) svarUpameM gupta hokara [ nityam ] sadA [ nivasanti ] nivAsa karate haiM [ te eva ] ve hI, [ vikalpajAlacyutazAntacittAH ] jinakA citta vikalpajAlase rahita zAMta ho gayA hai aise hote hue, [ sAkSAt amRtaM pibanti ] sAkSAt amRtakA pAna karate haiN| bhAvArtha:-jabataka kucha bhI pakSapAta rahatA hai tabataka cittakA kSobha nahIM mitttaa| jaba nayoMkA saba pakSapAta dUra ho jAtA hai taba vItarAga dazA hokara svarUpakI zraddhA nirvikalpa hotI hai, svarUpameM pravRtti hotI hai aura atIndriya sukhakA anubhava hotA hai| 69 / aba 20 kalazoM dvArA nayapakSakA vizeSa varNana karate hue kahate haiM ki jo aise samasta nayapakSoMko chor3a detA hai vaha tattvavettA (tattvajJAnI) svarUpako prApta karatA hai: zlokArtha:- [baddhaH ] jIva karmoMse baMdhA huA hai [ ekasya ] aisA eka nayakA pakSa hai aura [ na tathA ] aura nahIM ba~dhA huA hai [ parasya ] aisA dUsare nayakA pakSa hai; [iti] isaprakAra [ citi] citsvarUpa jIvake sambandhameM [dvayoH ] do nayoMke [dvau pakSapAto] do pakSapAta haiN| [yaH tattvavedI cyutapakSapAtaH] jo tattvavettA ( vastusvarUpakA jJAtA) pakSapAtarahita haiM [ tasya ] use [ nityaM] niraMtara [ cit ] citsvarUpa jIva [ khalu cit eva asti] citsvarUpa hI hai (arthAt use citsvarUpa jIva jaisA hai vaisA hI niraMtara anubhavameM AtA hai)| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 216 (upajAti) ekasya mUDho na tathA parasya citi dvayoviti pksspaatau| yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccidev|| 71 / / (upajAti) ekasya rakto na tathA parasya citi dvayoviti pksspaatau| yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccidev|| 72 / / bhAvArtha:-isa graMthameM prathamase hI vyavahAranayanako gauNa karake aura zuddhanayako mukhya karake kathana kiyA gayA hai| caitanyake pariNAma paranimittase aneka hote hai una sabako AcAryadeva pahalese hI gauNa kahate Aye haiM aura unhoMne jIvako zuddha caitanyamAtra kahA hai| isaprakAra jIva-padArthako zuddha, nitya, abheda caitanyamAtra sthApita karake aba kahate haiM ki-jo zuddhanayakA bhI pakSapAta (vikalpa) karegA vaha bhI usa zuddha svarUpake svAdako prApta nahIM kregaa| azaddhanayakI to bAta hI kyA hai ? kinta yadi koI zuddhanayakA bhI pakSapAta karegA to pakSakA rAga nahIM miTegA isaliye vItarAgatA pragaTa nahIM hogii| pakSapAtako chor3akara cinmAtra svarUpameM lIna honepara hI samayasArako prApta kiyA jAtA hai| isaliye zuddhanayako jAnakara, usakA bhI pakSapAta chor3akara zuddha svarUpakA anubhava karake, svarUpa meM pravRttirUpa cAritra prApta karake, vItarAga dazA prApta karanI caahiye| 70 / zlokArtha:- [ mUDhaH ] jIva mUr3ha ( mohI) hai [ ekasya ] aisA eka nayakA pakSa hai aura [na tathA] vaha mUr3ha nahIM hai [ parasya ] aisA dUsare nayakA pakSa hai; [iti] isaprakAra [ citi] citsvarUpa jIvake sambandhameM [dvayoH] do nayoMke [ dvau pakSapAtau] do pakSapAta haiN| [ yaH tattvavedI cyutapakSapAtaH] jo tattvavettA pakSapAtarahita hai [ tasya] use [ nityaM] niraMtara [ cit ] citsvarUpa jIva [ khalu cit eva asti] citsvarUpa hI hai ( arthAt use citsvarUpa jIva jaisA hai vaisA hI niraMtara anubhavameM AtA hai)| 71 / zlokArtha:- [ raktaH] jIva rAgI hai [ ekasya ] aisA eka nayakA pakSa hai, aura [na tathA] vaha rAgI nahIM hai [ parasya ] aisA dUsare nayakA pakSa hai; [iti ] isaprakAra [ citi] citsvarUpa jIvake sambandhameM [ dvayoH ] do nayoMke [ dvau pakSapAtau] do pakSapAta haiN| [ yaH tattvavedI cyutapakSapAtaH ] jo tattvavettA pakSapAtarahita hai [ tasya ] use [ nityaM] niraMtara [ cit ] citsvarUpa jIva Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra ( upajAti) ekasya duSTo na tathA parasya citi dvayordvAviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAta stasyAsti nityaM khalu ciccideva / / 73 / / ( upajAti) ekasya kartA na tathA parasya citi dvayordvAviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAta stasyAsti nityaM khalu ciccideva / / 74 / / ( upajAti) ekasya bhoktA na tathA parasya citi dvayordvAviti pksspaatau| yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu cicidev|| 75 / / 217 [ khalu cit eva asti ] citsvarUpa hI hai / 72 / zlokArtha :- [ duSTaH ] jIva dveSI hai [ ekasya ] aisA eka nayakA pakSa hai aura [na tathA ] jIva dveSI nahIM hai [ parasya ] aisA dUsare nayakA pakSa hai; [ iti ] isaprakAra [citi ] citsvarUpa jIvake sambandhameM [ dvayoH ] do nayoMke [ dvau pakSapAtau ] do pakSapAta haiN| [ yaH tattvavedI cyutapakSapAtaH ] jo tattvavettA pakSapAtarahita hai [ tasya ] use [ nityaM ] niraMtara [ cit ] citsvarUpa jIva [ khalu cit eva asti ] citsvarUpa hI hai / 73 / zlokArtha :- [ kartA ] jIva kartA hai [ ekasya ] aisA eka nayakA pakSa hai aura [na tathA ] jIva kartA nahIM hai [ parasya ] aisA dUsare nayakA pakSa hai; [ iti ] isaprakAra [citi ] citsvarUpa jIvake sambandhameM [ dvayoH ] do nayoMke [ dvau pakSapAtau ] do pakSapAta haiM / [ ya: tatvavedI cyutapakSapAtaH ] jo tattvavettA pakSapAtarahita hai [ tasya ] use [ nityaM ] niraMtara [ cit ] citsvarUpa jIva [ khalu cit eva asti ] citsvarUpa hI hai / 74 / zlokArtha :- [ bhoktA ] jIva bhoktA [ ekasya ] aisA eka nayakA pakSa hai aura [na tathA ] jIva bhoktA nahIM hai [ parasya ] aisA dUsare nayakA pakSa hai; [ iti ] isaprakAra [citi ] citsvarUpa jIvake sambandhameM [ dvayoH ] do nayoMke [ dvau pakSapAtau ] do pakSapAta haiN| [ yaH tattvavedI cyutapakSapAtaH ] jo tattvavettA pakSapAtarahita hai [ tasya ] use Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 218 ( upajAti) ekasya jIvo na tathA parasya citi dvayoviti pksspaatau| yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu cicidev|| 76 / / (upajAti) ekasya sUkSmo na tathA parasya citi dvayoAviti pksspaatau| yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccidev|| 77 / / (upajAti) ekasya heturna tathA parasya citi dvayoAviti pksspaatau| yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu cicidev|| 78 / / [nityaM ] niraMtara [ cit ] citsvarUpa jIva [ khalu cit eva asti ] citsvarUpa hI hai| 75 / zlokArtha:- [ jIvaH ] jIva jIva hai [ ekasya ] aisA eka nayakA pakSa hai aura [na tathA] jIva jIva nahIM hai [ parasya ] aisA dUsare nayakA pakSa hai; [ iti] isaprakAra [ citi] citsvarUpa jIvake sambandhameM [ dvayoH ] do nayoMke [ dvau pakSapAtau ] do pakSapAta haiN| [yaH tattvavedI cyutapakSapAtaH ] jo tattvavettA pakSapAtarahita hai [ tasya ] use [ nityaM] niraMtara [ cit ] citsvarUpa jIva [ khalu cit eva asti ] citsvarUpa hI hai| 76 / zlokArtha:- [ sUkSmaH ] jIva sUkSma hai [ ekasya ] aisA eka nayakA pakSa hai aura [na tathA] jIva sUkSma nahIM hai [parasya ] aisA dUsare nayakA pakSa hai; [iti] isaprakAra [citi] citsvarUpa jIvake sambandhameM [ dvayoH] do nayoMke [ dvau pakSapAtau] do pakSapAta haiN| [yaH tattvavedI cyutapakSapAtaH ] jo tattvavettA pakSapAtarahita hai [ tasya ] use [ nityaM ] niraMtara [ cit ] citsvarUpa jIva [ khalu cit eva asti ] citsvarUpa hI hai| 77 / zlokArtha:- [ hetuH ] jIva hetu (kAraNa) hai [ ekasya ] aisA eka nayakA pakSa hai aura [ na tathA ] jIva hetu (kAraNa) nahIM [ parasya ] aisA dUsare nayakA pakSa hai; [iti] isaprakAra [ citi] citsvarUpa jIvake sambandhameM [dvayoH ] do nayoMke [dvau pakSapAtau] do pakSapAta haiN| [yaH tattvavedI cyutapakSapAta: ] jo tattvavettA pakSapAtarahita hai [ tasya ] use [ nityaM ] niraMtara [ cit ] citsvarUpa jIva Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 219 (upajAti) ekasya kAryaM na tathA parasya citi dvayoAviti pksspaatau| yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccidev|| 79 / / (upajAti) ekasya bhAvo na tathA parasya citi dvayoviti pksspaatau| yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccidev|| 80 / / (upajAti) ekasya ceko na tathA parasya citi dvayoviti pksspaatau| yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccidev|| 81 / / [ khalu cit eva asti ] citsvarUpa hI hai| 78 / zlokArtha:- [ kArya] jIva kArya hai [ ekasya ] aisA eka nayakA pakSa hai aura [na tathA] jIva kArya nahIM hai [ parasya] aisA dUsare nayakA pakSa hai; [iti] isaprakAra [ citi] citsvarUpa jIvake sambandhameM [ dvayoH] do nayoMke [ dvau pakSapAtau ] do pakSapAta haiN| [ yaH tattvavedI cyutapakSapAtaH] jo tattvavettA pakSapAtarahita hai [ tasya ] use [ nityaM] niraMtara [ cit ] citsvarUpa jIva [ khalu cit eva asti ] citsvarUpa hI hai| 79 / zlokArtha:- [ bhAvaH ] jIva bhAva hai ( arthAt bhAvarUpa hai ) [ ekasya ] aisA eka nayakA pakSa hai aura [na tathA ] jIva bhAva nahIM hai ( arthAt abhAvarUpa hai) [ parasya] aisA dUsare nayakA pakSa hai; [iti] isaprakAra [ citi] citsvarUpa jIvake sambandhameM [dvayoH ] do nayoMke [dvau pakSapAtau] do pakSapAta haiN| [yaH tattvavedI cyutapakSapAtaH] jo tattvavettA pakSapAtarahita hai [ tasya ] use [ nityaM] niraMtara [ cit ] citsvarUpa jIva [ khalu cit eva asti ] citsvarUpa hI hai| 80 / zlokArtha:- [eka: ] jIva eka hai [ ekasya ] aisA eka nayakA pakSa hai [ca] aura [na tathA ] jIva eka nahIM hai ( -aneka hai) [ parasya ] aisA dUsare nayakA pakSa hai; [iti] isaprakAra [ citi] citsvarUpa jIvake sambandhameM [dvayoH ] do nayoMke [dvau pakSapAtau ] do pakSapAta haiN| [ yaH tattvavedI cyutapakSapAta:] jo tattvavettA pakSapAtarahita hai [ tasya ] use [ nityaM ] niraMtara [ cit ] citsvarUpa jIva Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 220 (upajAti) ekasya sAnto na tathA parasya citi dvayoviti pksspaatau| yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccidev|| 82 / / (upajAti) ekasya nityo na tathA parasya citi dvayoviti pksspaatau| yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccidev|| 83 / / (upajAti) ekasya vAcyo na tathA parasya citi dvayoAviti pksspaatau| yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccidev|| 84 / / [ khalu cit eva asti ] citsvarUpa hI hai| 81 / zlokArtha:- [ sAntaH] jIva sAMta (-aMta sahita) hai [ ekasya ] aisA eka nayakA pakSa hai aura [na tathA ] jIva sAMta nahIM [ parasya ] aisA dUsare nayakA pakSa hai; [iti] isaprakAra [ citi] citsvarUpa jIvake sambandhameM [dvayoH ] do nayoMke [ dvau pakSapAtau] do pakSapAta haiN| [yaH tattvavedI cyutapakSapAta:] jo tattvavettA pakSapAtarahita hai [ tasya ] use [ nityaM ] niraMtara [ cit ] citsvarUpa jIva [khalu cit eva asti ] citsvarUpa hI hai| 82 / zlokArtha:- [ nityaH ] jIva nitya hai [ ekasya ] aisA eka nayakA pakSa hai aura [na tathA] jIva nitya nahIM [ parasya ] aisA dUsare nayakA pakSa hai; [iti] isaprakAra [citi] citsvarUpa jIvake sambandhameM [dvayoH] do nayoMke [ dvau pakSapAtau] do pakSapAta haiN| [ yaH tattvavedI cyutapakSapAtaH ] jo tattvavettA pakSapAtarahita hai [ tasya ] use [ nityaM ] niraMtara [ cit ] citsvarUpa jIva [ khalu cit eva asti] citsvarUpa hI hai| 83 / / zlokArtha:- [ vAcyaH ] jIva vAcya ( arthAt vacanase kahA jA sake aisA) hai [ ekasya ] aisA eka nayakA pakSa hai aura [na tathA] jIva vAcya (-vacanagocara) nahIM hai [ parasya ] aisA dUsare nayakA pakSa hai; [iti] isaprakAra [ citi] citsvarUpa jIvake sambandhameM [dvayoH ] do nayoMke [dvau pakSapAtau] do pakSapAta haiN| [yaH tattvavedI cyutapakSapAtaH ] jo tattvavettA pakSapAtarahita hai Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 221 (upajAti) ekasya nAnA na tathA parasya citi dvayoviti pksspaatau| yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccidev|| 85 / / (upajAti) ekasya cetyo na tathA parasya citi dvayoAviti pksspaatau| yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccidev|| 86 / / (upajAti) ekasya dRzyo na tathA parasya citi dvayoAviti pksspaatau| yastattvavedI cyutapakSapAta stasyAsti nityaM khalu ciccidev|| 87 / / [ tasya ] use [ nityaM ] niraMtara [ cit ] citsvarUpa jIva [ khalu cit eva asti] citsvarUpa hI hai| 84 / zlokArtha:- [ nAnA ] jIva nAnArUpa hai [ ekasya ] aisA eka nayakA pakSa hai aura [na tathA ] jIva nAnArUpa nahIM hai [ parasya ] aisA dUsare nayakA pakSa hai; [iti] isaprakAra [ citi] citsvarUpa jIvake sambandhameM [ dvayoH ] do nayoMke [ dvau pakSapAtau] do pakSapAta haiN| [yaH tattvavedI cyutapakSapAtaH] jo tattvavettA pakSapAtarahita hai [ tasya ] use [ nityaM ] niraMtara [ cit ] citsvarUpa jIva [ khalu cit eva asti ] citsvarUpa hI hai| 85 / zlokArtha:- [cetyaH] jIva cetya (-jAnaneyogya ) hai [ ekasya ] aisA eka nayakA pakSa hai aura [ na tathA] jIva cetya nahIM hai [ parasya ] aisA dUsare nayakA pakSa hai; [iti] isaprakAra [ citi] citsvarUpa jIvake sambandhameM [dvayoH] do nayoMke [ dvau pakSapAtau] do pakSapAta haiN| [ yaH tattvavedI cyutapakSapAtaH ] jo tattvavettA pakSapAtarahita hai [tasya] use [ nityaM ] niraMtara [ cit ] citsvarUpa jIva [ khalu cit eva asti ] citsvarUpa hI hai| 86 / / zlokArtha:- [dRzyaH] jIva dRzya (-dekhaneyogya ) hai [ ekasya ] aisA eka nayakA pakSa hai aura [na tathA ] jIva dRzya nahIM hai [ parasya ] aisA dUsare nayakA pakSa hai; [ iti] isaprakAra [ citi] citsvarUpa jIvake sambandhameM [dvayoH ] do nayoMke [ dvau pakSapAtau ] do pakSapAta haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 222 (upajAti) ekasya vedyo na tathA parasya citi dvayoviti pksspaatau| yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccidev|| 88 / / (upajAti) ekasya bhAto na tathA parasya citi dvayoAviti pksspaatau| yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccidev|| 89 / / [ yaH tattvavedI cyutapakSapAtaH] jo tattvavettA pakSapAtarahita hai [ tasya] use [ nityaM] niraMtara [ cit ] citsvarUpa jIva [ khalu cit eva asti ] citsvarUpa hI hai| 87 / zlokArtha:- [ vedyaH ] jIva vedya ( -vedaneyogya, jJAtahoneyogya ) hai [ekasya ] aisA eka nayakA pakSa hai aura [ na tathA] jIva vedya nahIM hai [ parasya ] aisA dUsare nayakA pakSa hai; [iti] isaprakAra [ citi] citsvarUpa jIvake sambandhameM [dvayoH] do nayoMke [ dvau pakSapAtau ] do pakSapAta haiN| [ yaH tattvavedI cyutapakSapAtaH ] jo tattvavettA pakSapAtarahita hai [ tasya ] use [ nityaM] niraMtara [ cit ] citsvarUpa jIva [ khalu cit eva asti ] citsvarUpa hI hai| 88 / / zlokArtha:- [bhAtaH ] jIva 'bhAta' (prakAzamAna arthAt vartamAna pratyakSa ) hai [ ekasya ] aisA eka nayakA pakSa hai aura [ na tathA ] jIva 'bhAta' nahIM hai [ parasya ] aisA dUsare nayakA pakSa hai; [iti] isaprakAra [ citi] citsvarUpa jIvake sambandhameM [dvayoH ] do nayoMke [ dvau pakSapAtau] do pakSapAta hai| [ yaH tattvavedI cyutapakSapAtaH] jo tattvavettA pakSapAtarahita hai [ tasya ] use [ nityaM] niraMtara [ cit ] citsvarUpa jIva [khalu cit eva asti ] citsvarUpa hI hai| 89 / bhAvArtha:-baddha abaddha , mUr3ha amUr3ha , rAgI arAgI, dveSI adveSI, kartA akartA, bhoktA abhoktA, jIva ajIva, sUkSma sthUla , kAraNa akAraNa, kArya akArya, bhAva abhAva, eka aneka, sAnta ananta, nitya anitya , vAcya avAcya, nAnA anAnA, cetya acetya, dRzya adRzya, vedya avedya, bhAta abhAta ityAdi nayoMke pakSapAta haiN| jo puruSa nayoMke kathanAnusAra yathAyogya vivakSApUrvaka tattvakA-vastusvarUpakA nirNaya karake nayoMke pakSapAtako chor3atA hai use citsvarUpa jIvakA citsvarUpa anubhava hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 223 ( vasantatilakA) svecchAsamucchaladanalpavikalpajAlAmevaM vyatItya mahatIM nypksskkssaam| antarbahiH samarasaikarasasvabhAvaM svaM bhaavmekmupyaatynubhuutimaatrm||90 / / ( rathoddhatA) indrajAlamidamevamucchalat pusskloclviklpviicibhiH| yasya visphuraNameva tatkSaNaM kRtsnamasyati tadasmi cinmhH|| 91 / / pakSAtikrAntasya kiM svarUpamiti cet jIvameM aneka sAdhAraNa dharma haiM paraMtu citsvabhAva usakA pragaTa anubhavagocara asAdhAraNa dharma hai isaliye use mukhya karake yahA~ jIvako citsvarUpa kahA hai| 89 / aba uparokta 20 kalazoMke kathanakA upasaMhAra karate haiM: zlokArtha:- [evaM] isaprakAra [ svecchA-samucchalad-analpa-vikalpajAlAm ] jisameM bahutase vikalpoMkA jAla apane Apa uThatA hai aisI [ mahatIM] bar3I [nayapakSakakSAm ] nayapakSakakSAko (napapakSakI bhUmiko) [vyatItya] ullaMghana karake (tattvavettA) [antaH bahiH] bhItara aura bAhara [ samarasaikarasasvabhAvaM] samatA-rasarUpI eka rasa hI jisakA svabhAva hai aise [ anubhUtimAtram ekam svaM bhAvam ] anubhUtimAtra eka apane bhAvako (-svarUpako) [ upayAti ] prApta karatA hai| 90 / aba nayapakSakI tyAgakI bhAvanAkA antima kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ puSkala-ut-cala-vikalpa-vIcibhiH ucchalat ] vipula , mahAna, caMcala vikalparUpI taraMgoMke dvArA ur3ate hue [ idam evam kRtsnam indrajAlam ] isa samasta iMdrajAlako [ yasya visphuraNam eva ] jisakA sphuraNa mAtra hI [ tatkSaNaM ] tatkSaNa [asyati] ur3A detA hai [ tat cinmahaH asmi ] vaha cinmAtra tejaHpuMja maiM huuN| bhAvArtha:-caitanyakA anubhava honepara samasta nayoMkA vikalparUpI iMdrajAla usI kSaNa hI vilaya ko prApta hotA hai; aisA citprakAza maiM huuN| 91 / 'pakSAtikrAntakA svarUpa kyA hai ?'-isake uttarasvarUpa gAthA kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 224 doNha vi NayANa bhaNidaM jANadi NavaraM tu smypddibddho| Na du NayapakkhaM giNhadi kiMci vi nnypkkhprihiinno||143 / / dvayorapi nayayorbhaNitaM jAnAti kevalaM tu smyprtibddhH| na tu nayapakSaM gRhNAti kiJcidapi nypkssprihiinH|| 143 / / yathA khalu bhagavAnkevalI zrutajJAnAvayavabhUtayorvyavahAranizcayanayapakSayoH vizvasAkSitayA kevalaM svarUpameva jAnAti, na tu satatamullasitasahajavimalasakalakevalajJAnatayA nityaM svayameva vijJAnaghanabhUtatvAt zrutajJAnabhUmikAti-krAntatayA samastanayapakSaparigrahadUrIbhUtatvAt kaJcanApi nayapakSaM parigRhNAti, tathA kila ya: zrutajJAnAvayavabhUtayorvyavahAranizcayanayapakSayoH kSayopazamavijRmbhitazrutajJAnAtmakavikalpapratyudgamane'pi paraparigrahapratinivRttautsukyatayA svarUpameva kevalaM jAnAti, na tu kharataradRSTigRhItasunistuSanityoditacinmayasamayapratibaddhatayA tadAtve svayameva vijJAnaghanabhUtatvAt zrutajJAnAtmakasamastAntarbahirjalparUpavikalpabhUmikAtikrAntatayA nayadvayakathana jAne hi kevala samayameM pratibaddha jo| nayapakSa kucha bhI nahiM grahe, nayapakSase parihIna vo / / 143 / / gAthArtha:- [ nayapakSaparihInaH ] nayapakSase rahita jIva, [ samayapratibaddhaH ] samayase pratibaddha hotA huA ( arthAt citsvarUpa AtmAkA anubhava karatA huA), [dvayoH api] donoM hI [ nayayoH ] nayoMke [ bhaNitaM ] kathanako [ kevalaM tu] mAtra [ jAnAti ] jAnatA hI hai [ tu] paraMtu [ nayapakSaM] nayapakSako [ kiJcit api] kiMcitmAtra bhI [ na gRhNAti] grahaNa nahIM krtaa| TIkA:-jaise kevalI bhagavAna, vizvake sAkSIpanake kAraNa, zrutajJAnake avayavabhUta vyavahAranizcayanayapakSoMke svarUpako hI mAtra jAnate haiM paraMtu, niraMtara prakAzamAna, sahaja, vimala, sakala kevalajJAna ke dvArA sadA svayaM hI vijJAnaghana huA honese, zrutajJAnakI bhUmikAkI atikrAntatAke dvArA (arthAt zrutajJAnakI bhUmikAko pAra kara cukaneke kAraNa) samasta nayapakSake grahaNase dUra huve honese, kisI bhI nayapakSako grahaNa nahIM karate, isIprakAra jo (zrutajJAnI AtmA), kSayopazamase jo utpanna hote haiM aise zrutajJAnAtmaka vikalpa utpanna honepara bhI parakA grahaNa karane ke prati utsAha nivRtta huA hone se, zrutajJAnake avayavabhUta vyavahAranizcayanayapakSoMke svarUpako hI kevala jAnate haiM paraMtu, ati tIkSNa jJAnadRSTise grahaNa kiye gaye nirmala , nitya-udita, cinmaya samayase pratibaddhatA ke dvArA (arthAt caitanyamaya AtmAke anubhavana dvArA) anubhava ke samaya svayaM hI vijJAnaghana huve honese, zrutajJAnAtmaka samasta aMtarjalparUpa tathA bahirjalparUpa vikalpoMkI bhUmikAkI atikrAntatAke dvArA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 225 samastanayapakSaparigrahadUrIbhUtatvAtkaJcanApi nayapakSaM parigRhNAti, sa khalu nikhilavikalpebhyaH parataraH paramAtmA jJAnAtmA pratyagjyotirAtmakhyAti - rUpo'nubhUtimAtraH smysaarH| (svAgatA) citsvbhaavbhrbhaavitbhaavaabhaavbhaavprmaarthtyaikm| bandhapaddhatimapAsya samastAM cetaye smysaarmpaarm|| 92 / / pakSAtikrAnta eva samayasAra ityavatiSThate samasta nayapakSake grahaNase dUra huve honese, kisI bhI nayapakSako grahaNa nahIM karatA, vaha (AtmA) vAstavameM samasta vikalpoMse ati para, paramAtmA, jJAnAtmA, pratyagjyoti, AtmakhyAtirUpa anubhUtimAtra samayasAra hai| bhAvArtha:-jaise kevalI bhagavAna sadA nayapakSake svarUpake sAkSI (jJAtAdraSTA) hai usIprakAra zrutajJAnI bhI jaba samasta nayapakSoMse rahita hokara zuddha caitanyamAtra bhAvakA anubhavana karate haiM taba ve nayapakSake svarUpake jJAtA hI haiM, yadi eka nayakA sarvathA pakSa grahaNa kiyA jAye to mithyAtvake sAtha milA huA rAga hotA hai; prayojanavaza eka nayako pradhAna karake usakA grahaNa kare to mithyAtvake atirikta mAtra cAritramohakA rAga rahatA hai; aura jaba nayapakSako chor3akara vastusvarUpako mAtra jAnate hI haiM taba usa samaya zrutajJAnI bhI kevalIkI bhA~ti vItarAga jaise hI hote haiM aisA jaannaa| aba isa kalaza meM yaha kahate haiM ki vaha AtmA aisA anubhava karatA hai: zlokArtha:- [ citsvabhAva-bhara-bhAvita-bhAva-abhAva-bhAva-paramArthatayA ekam ] citsvabhAvake puMja dvArA hI apane utpAda, vyaya aura dhrauvya kiye jAte haiM, aisA jisakA paramArtha svarUpa hai isaliye jo eka hai aise [ apAram samayasAram ] apAra samayasArako maiM, [ samastAM bandhapaddhatim ] samasta baMdhapaddhatiko [ apAsya] dUra karake arthAt karmodayase honevAle sarva bhAvoMko chor3akara, [ cetaye ] anubhava karatA huuN| bhAvArtha:-nirvikalpa anubhava honepara, jisake kevalajJAnAdi guNoMkA pAra nahIM hai aise samayasArarUpI paramAtmAkA anubhava hI vartatA hai| maiM anubhava karatA hU~' aisA bhI vikalpa nahIM hotA-aisA jaannaa| 92 / aba yaha kahate haiM ki niyamase yaha siddha hai ki pakSAtikrAMta hI samayasAra hai: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 226 sammaiMsaNaNANaM eso lahadi tti Navari vvdesN| savvaNayapakkharahido bhaNido jo so smysaaro|| 144 / / samyagdarzanajJAnameSa labhata iti kevalaM vypdeshm| sarvanayapakSarahito bhaNito yaH sa smysaarH|| 144 / / ayameka eva kevalaM samyagdarzanajJAnavyapadezaM kila lbhte| yaH khalvakhilanayapakSAkSuNNatayA vizrAntasamastavikalpavyApAraH sa smysaarH| yataH prathamataH zrutajJAnAvaSTambhena jJAnasvabhAvamAtmAnaM nizcitya, tataH khalvAtmakhyAtaye, parakhyAtihetUnakhilAevendriyAnindriyabuddhIravadhArya AtmA-bhimukhIkRtamatijJAnatattvaH, tathA nAnAvidhanayapakSAlambanenAnekavikalpai-rAkulayantI: zrutajJAnabuddhIrapyavadhArya zrutajJAnatattvamappAtmAbhimukhIkurvannatya-ntamavikalpo bhUtvA jhagityeva svarasata eva vyaktIbhavantamAdimadhyAntavimuktama-nAkulabhekaM kevalamakhilasyApi vizvasyopari samyaktva aura sujJAnakI, jisa ekako saMjJA mile / nayapakSa sakala vihIna bhASita, vo samayakA sAra hai / / 144 / / gAthArtha:- [yaH] jo [ sarvanayapakSarahitaH] sarva nayapakSoMse rahita [ bhaNitaH] kahA gayA hai [ saH] vaha [ samayasAra:] samayasAra hai; [ eSaH] isI (-samayasArako hI) [ kevalaM] kevala [ samyagdarzanajJAnam ] samyagdarzana aura samyagjJAna [iti] aisI [ vyapadezam ] saMjJA (nAma) [ labhate ] milatI hai| (nAmoMke bhinna hone para bhI vastu eka hI hai|) TIkA:-vAstavameM samasta nayapakSoMke dvArA khaMDita na honese samasta vikalpoM kA vyApAra ruka gayA hai, aisA samayasAra hai; vAstavameM isa ekako hI kevala samyagdarzana aura samyagjJAnakA nAma prApta hai| ( samyagdarzana aura samyagjJAna samayasArase alaga nahIM hai, eka hI hai|) prathama, zrutajJAnake avalaMbanase jJAnasvabhAva AtmAkA nizcaya karake, aura phira AtmAkI pragaTa prasiddhike liye, para padArthakI prasiddhikI kAraNabhUta iMdriyoMdvArA aura manake dvArA pravartamAna buddhiyoMko maryAdAmeM lekara jisane matijJAna-tattvako ( - matijJAnake svarUpako) AtmasaMmukha kiyA hai aisA, tathA jo nAnAprakArake nayapakSoMke AlaMbanase hone vAle aneka vikalpoMke dvArA AkulatA utpanna karanevAlI zrutajJAnakI buddhiyoMko bhI maryAdAmeM lAkara zrutajJAna-tattvako bhI AtmasaMmukha karatA huA, atyaMta vikalparahita hokara, tatkAla nijarasase hI pragaTa hotA huA, Adi-madhya aura aMta se rahita, anAkula , kevala eka, saMpUrNa ho vizvapara mAnoM Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 227 tarantamivAkhaNDapratibhAsamayamanantaM vijJAnaghanaM paramAtmAnaM samayasAraM vindannevAtmA samyagdRzyate jJAyate ca; tataH samyagdarzanaM jJAnaM ca samayasAra ev| ( zArdUlavikrIDita) AkrAmannavikalpabhAvamacalaM pakSairnayAnAM vinA sAro yaH samayasya bhAti nibhRtairAsvAdyamAnaH svym| vijJAnaikarasaH sa eSa bhagavAnpuNyaH purANaH pumAn jJAnaM darzanamapyayaM kimathavA ytkinycnaiko'pyym|| 93 / / tairatA ho aise akhaMDa pratibhAsamaya, anaMta, vijJAnaghana, paramAtmArUpa samayasArakA jaba AtmA anubhava karatA hai taba usI samaya AtmA samyaktayA dikhAI detA hai ( arthAt usakI zraddhAkI jAtI hai) aura jJAta hotA hai isaliye samayasAra hI samyagdarzana aura samyagjJAna hai| bhAvArtha:-pahale AtmAkA AgamajJAnase jJAnasvarUpa nizcaya karake phira iMdriyabuddhirUpa matijJAnako jJAnamAtrameM hI milAkara, tathA zrutajJAnarUpI nayoMke vikalpoMko miTAkara zrutajJAnako bhI nirvikalpa karake, eka akhaMDa pratibhAsakA anubhava karanA hI 'samyagdarzana' aura 'samyagjJAna' ke nAmako prApta karatA hai; samyagdarzana aura samyagjJAna kahIM anubhavase bhinna nahIM hai| aba isI arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [nayAnAM pakSaiH vinA] nayoMke pakSase rahita, [acalaM avikalpabhAvam ] acala nirvikalpabhAvako [ AkrAman ] prApta hotA huA [ yaH samayasya sAra: bhAti] jo samayakA (AtmAkA) sAra prakAzita karatA hai [ sa: eSa:] vaha yaha samayasAra (zuddha AtmA) - [ nibhRtaiH svayam AsvAdyamAna:] jo ki nibhRta (nizcala, AtmalIna) puruSoMke dvArA svayaM AsvAdyamAna hai (-anubhava meM AtA hai) vaha[vijJAna-eka-rasa: bhagavAn ] vijJAna hI jisakA eka rasa hai aisA bhagavAna hai, [ puNyaH purANaH pumAn ] pavitra purANa puruSa hai; cAhe [ jJAnaM darzanam api ayaM ] jJAna kaho yA darzana vaha yahI ( samayasAra) hI hai; [ athavA kim ] adhika kyA kaheM ? [ yat kiJcana api ayam ekaH] jo kucha hai so yaha eka hI hai ( -mAtra bhinna bhinna nAmase kahA jAtA hai)| 93 / aba yaha kahate haiM ki yaha AtmA jJAnase cyuta huA thA so jJAnameM hI A milatA hai: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 228 ( zArdUlavikrIDita) dUraM bhUrivikalpajAlagahane bhrAmyannijaughAccyuto dUrAdeva vivekanimnagamanAnnIto nijaughaM blaat| vijJAnaikarasastadekarasinAmAtmAnamAtmAharan Atmanyeva sadA gatAnugatatAmAyAtyayaM toyvt|| 94 / / ___ (anuSTubh ) vikalpakaH paraM kartA vikalpaH karma kevlm| na jAtu kartRkarmatvaM savikalpasya nshyti|| 95 / / zlokArtha:- [ toyavat ] jaise pAnI apane samUhase cyuta hotA huA dUra gahana vanameM baha rahA ho use dUrase hI DhAlavAle mArgake dvArA apane samUhakI ora balapUrvaka mor3a diyA jAye; to phira vaha pAnI, pAnIko pAnIke samUhakI tarapha khiMcatA huA pravAharUpa hokara, apane samUha meM A milatA hai; isIprakAra [ ayaM] yaha AtmA [nija-odhAt cyutaH ] apane vijJAnaghanasvabhAvase cyuta hokara [ bhUri-vikalpa-jAlagahane dUraM bhrAmyan ] pracura vikalpajAloMke gahana vanameM dUra paribhramaNa kara rahA thA use [ dUrAt eva] dUrase hI [ viveka-nimna-gamanAt ] vivekarUpI DhAlavAle mArga dvArA [nija-odhaM balAt nItaH] apane vijJAnaghanasvabhAvakI ora balapUrvaka mor3a diyA gayA; isaliye [ tad-eka-rasinAm ] kevala vijJAnaghanake hI rasika puruSoMko [vijJAnaeka-rasa: AtmA] jo eka vijJAnarasavAlA hI anubhavameM AtA hai aisA vaha AtmA, [ AtmAnam Atmani eva Aharan ] AtmAko AtmAmeM khIMcatA huA arthAt jJAna jJAnako khIMcatA huA pravAharUpa hokara), [ sadA gatAtugatatAm AyAti] sadA vijJAnaghanasvabhAvameM A milatA hai| bhAvArtha:-jaise pAnI, apane pAnIke nivAsasthalase kisI mArga se bAhara nikalakara vanameM aneka sthAnoMpara baha nikale; aura phira kisI DhalAnavAle mArga dvArA, jyoM kA tyoM apane nivAsasthAnameM A mile; isIprakAra AtmA bhI mithyAtvake mArgase, svabhAvase bAhara nikalakara vikalpoMke vanameM bhramaNa karatA huA kisI bhedajJAnarUpI DhAlavAle mArga dvArA svayaM hI apaneko khIMcatA huA apane vijJAnaghanasvabhAvameM A milatA hai| 94 / __ aba kartAkarma adhikArakA upasaMhAra karate hue, kucha kalazarUpa kAvya kahate haiM; unameMse prathama kalazameM kartA aura karmakA saMkSipta svarUpa kahate haiM: zlokArtha:- [ vikalpakaH paraM kartA] vikalpa karanevAlA hI kevala kartA hai aura [ vikalpaH kevalam karma ] vikalpa hI kevala karma hai; ( anya koI kartA-karma nahIM hai;) [ savikalpasya ] jo jIva vikalpasahita hai usakA [ kartRkarmatvaM] kartAkarmapanA [jAtu] kabhI [ nazyati na] naSTa nahIM hotaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra 229 ( rathoddhatA) yaH karoti sa karoti kevalaM yastu vetti sa tu vetti kevlm| yaH karoti na hi vetti sa kvacita yastu vetti na karoti sa kvcit|| 96 / / (indravajtrA) jJaptiH karotau na hi bhAsate'ntaH jJaptau karotizca na bhaaste'ntH| jJaptiH karotizca tato vibhinne jJAtA na karteti tataH sthitaM c|| 97 / / bhAvArtha:-jabataka vikalpabhAva hai tabataka kartAkarmabhAva hai; jaba vikalpakA abhAva ho jAtA hai taba kartAkarmabhAvakA bhI abhAva ho jAtA hai| 95 / aba kahate haiM ki jo karatA hai so karatA hI hai, aura jo jAnatA hai so jAnatA hI hai: zlokArtha:- [ yaH karoti saH kevalaM karoti ] jo karatA hai so mAtra karatA hI hai [ tu] aura [ yaH vetti saH tu kevalam vetti ] jo jAnatA hai so mAtra jAnatA hI hai; [ yaH karoti saH kvacit na hi vetti ] jo karatA hai vaha kabhI jAnatA nahIM [ tu] aura [ yaH vetti saH kvacit na karoti] jo jAnatA hai vaha kabhI karatA nhiiN| bhAvArtha:-jo kartA hai vaha jJAtA nahIM aura jo jJAtA hai vaha kartA nhiiN| 96 / isaprakAra aba yaha kahate haiM ki karane aura jAnanerUpa donoM kriyAe~ bhinna hI zlokArtha:- [ karotau antaH jJapti: na hi bhAsate] karanerUpa kriyAse bhItara jAnanerUpa kriyA bhAsita nahIM hotI [ca] aura [ jJaptau antaH karotiH na bhAsate] jAnanerUpa kriyAke bhItara karanerUpa kriyA bhAsita nahIM hotI; [tataH jJapti: karotiH ca vibhinne] isaliye jJaptikriyA aura 'karoti' kriyA donoM bhinna haiM; [ca tataH iti sthitaM] isase yaha siddha huA ki [ jJAtA kartA na ] jo jJAtA hai vaha kartA nahIM hai| bhAvArtha:- jaba AtmA isaprakAra pariNamana karatA hai ki 'maiM paradravyako karatA hU~' taba to vaha kartAbhAvarUpa pariNamanakriyAke karanese arthAt 'karoti' kriyAke karanese kartA hI hai aura jaba vaha isaprakAra pariNamana karatA hai ki 'maiM paradravyako jAnatA hU~' taba jJAtAbhAvarUpa pariNamana karanese arthAt jJaptikriyA ke karanese jJAtA hI hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra ( zArdUlavikrIDita ) kartA karmaNi nAsti nAsti niyataM karmApi tatkartari dvandvaM vipratiSidhyate yadi tadA kA kartRkarmasthitiH / jJAtA jJAtari karma karmaNi sadA vyakteti vastusthitirnepathye bata nAnaTIti rabhasA mohastathApyeSa kim|| 98 / / athavA nAnaTyatAM, tathApi - yahA~ koI prazna karatA hai ki avirata - samyagdRSTi Adiko jabataka cAritramohakA udaya rahatA hai tabataka vaha kaSAyarUpa pariNamana karatA hai isaliye vaha usakA kartA kahalAtA hai yA nahIM ? usakA samAdhAna:- avirata - samyagdRSTi ityAdike zraddhA-jJAnameM paradravyake svAmitvarUpa kartRtvakA abhiprAya nahIM hai; kaSAyarUpa pariNamana hai vaha udayakI balavattAke kAraNa hai; vaha usakA jJAtA hai; isaliye usake ajJAna saMbaMdhI kartRtva nahIM hai / nimitta kI balavattA se pariNamanakA phala kiMcit hotA hai vaha saMsArakA kAraNa nahIM hai| jaise vRkSakI jar3a kATa deneke bAda vaha vRkSa kucha samaya taka rahe athavA na rahe - pratikSaNa usakA nAza hI hotA jAtA hai, isIprakAra yahA~ bhI smjhnaa| 97 / punaH isI bAta ko dRr3ha karate haiM : zlokArtha :- [ kartA karmaNi nAsti, karma tat api niyataM kartari nAsti ] nizvayase na to kartA karmameM hai, aura na karma kartAmeM hI hai- [ yadi dvandvaM vipratiSidhyate ] yadi isaprakAra paraspara donoMkA niSedha kiyA jAye [ tadA kartRkarmasthitiH kA ] to kartA-karmakI kyA sthiti hogI ? ( arthAt jIva- pudgalake kartAkarmapana kadApi nahIM ho skegaa| ) [ jJAtA jJAtari, karma sadA karmaNi] isaprakAra jJAtA sadA jJAtAmeM hI hai aura karma sadA karmameM hI hai [ iti vastusthitiH vyaktA ] aisI vastusthiti pragaTa hai [ tathApi bata] tathApi are ! [ nepathye eSaH mohaH kim rabhasA nAnaTIti ] nepathyameM yaha moha kyoM atyaMta vega pUrvaka nAca rahA hai ? ( isaprakAra AcAryako kheda aura Azcarya hotA hai | ) bhAvArtha:-karma to pudgala hai, jIvako usakA kartA kahanA asatya hai| una donoMmeM atyaMta bheda hai, na to jIva pudgalameM hai aura na hI pudgala jIvameM ; taba phira unameM kartAkarmabhAva kaise ho sakatA hai ? isaliye jIva to jJAtA hai so jJAtA hI hai, pudgalakarmoMkA kartA nahIM hai; aura pudgalakarma hai ve pudgala hI hai, jJAtAkA karma nahIM hai| AcAryadevane khedapUrvaka kahA hai ki- isaprakAra pragaTa bhinna dravya haiM tathApi 'maiM kartA * dekho gAthA 131 ke nIce kA phuTanoTa / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kartA-karma adhikAra (mandAkrAntA) kartA kartA bhavati na yathA karma karmApi naiva jJAnaM jJAnaM bhavati ca yathA pudgalaH pudglo'pi| jJAnajyotirkhalitamacalaM vyaktamantastathoccaizcicchaktInAM nikrbhrto'tyntgmbhiirmett|| 99 / / hU~ aura yaha pudgala merA karma hai' isaprakAra ajJAnIkA yaha moha (-ajJAna) kyoM nAca rahA ? / 98 / aba yaha kahate haiM ki yadi moha nAcatA hai to bhale nAce, tathApi vastusvarUpa to jaisA hai vaisA hI hai : zlokArtha:- [ acalaM ] acala, [ vyaktaM ] vyakta aura [ cita-zaktInAM nikarabharataH atyanta-gambhIram ] citzaktioMke (-jJAnake avibhAgaparicchedoMke) samUhake bhArase atyaMta gaMbhIra [ etat jJAnajyotiH ] yaha jJAnajyoti [antaH ] aMtaraMgameM [ uccaiH] ugratAse [ tathA jvalitam ] aisI jAjvalyamAna huI hai ki- [yathA kartA kartA na bhavati] AtmA ajJAnameM kartA hotA thA so aba vaha kartA nahIM hotA aura [ karma karma api na eva] ajJAnake nimittase pudgala karmarUpa hotA thA so vaha karmarUpa nahIM hotA; [ yathA jJAnaM jJAnaM bhavati ca ] aura jJAna jJAnarUpa hI rahatA hai aura [ pudgalaH pudgalaH api ] pudgala pudgalarUpa hI rahatA hai| bhAvArtha:-aba AtmA jJAnI hotA hai taba jJAna to jJAnarUpa hI pariNamita hotA hai, pudgalakarmakA kartA nahIM hotA; aura pudgala pudgala hI rahatA hai, karmarUpa pariNamita nahIM hotaa| isaprakAra yathArtha jJAna honepara donoM dravyoMke pariNamanameM nimittanaimittikabhAva nahIM hote| aisA jJAna samyagdRSTike hotA hai| 99 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra iti jIvAjIvau kartRkarmaveSavimuktau nisskraantau| zrImadamRtacandrasUriviracitAyAM iti kartRkarmaprarUpakaH dvitIyo'Gka / / samayasAravyAkhyAyAmAtmakhyAtau TIkA:- isaprakAra jIva aura ajIva kartAkarmakA veza tyAgakara bAhara nikala gaye / bhAvArtha:-jIva aura ajIva donoM kartA-karmakA veza dhAraNa karake eka hokara raMgabhUmimeM praviSTa hue the| jaba samyagdRSTine apane yathArtha darzaka jJAnase unheM bhinna bhinna lakSaNase yaha jAna liyA ki ve eka nahIM kintu do alaga alaga haiM, taba ve veSa kA tyAga karake raMgabhUmimeMse bAhara nikala gaye / bahurUpiyA kI aisI pravRtti hotI hai ki jaba taka dekhanevAle use pahicAna nahIM lete tabataka vaha apanI ceSThAe~ kiyA karatA hai, kintu jaba koI yathArtharUpase pahicAna letA hai taba vaha nija rUpa pragaTa karake ceSTA karanA chor3a detA hai / isIprakAra yahA~ bhI samajhanA / jIva anAdi ajJAna vasAya vikAra upAya vaNai karatA so, tAkari baMdhana Ana taNUM phala le sukha duHkha bhavAzramavAso; jJAna bhaye karatA na bane taba baMdha na hoya khulai parapAso, AtamamAMhi sadA suvilAsa karai siva pAya rahai niti thAso / isaprakAra (zrImad bhagavatkuMdakuMdAcAryadevapraNIta) zrI samayasAra zAstrakI zrImad amRtacaMdrAcAryadevaviracita AtmakhyAti nAmaka TIkAmeM kartAkarmakA prarUpaka dvitIya aMka samApta huaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates Wan 555555555555555555555 -3puNya-pApa adhikAra ja athaikameva karma dvipAtrIbhUya puNyapAparUpeNa pravizati (drutavilambita) tadatha karma zubhAzubhabhedato dvitayatAM gtmaikymupaanyn| glapitanirbharamoharajA ayaM svymudetyvbodhsudhaaplvH|| 100 / / puNya-pApa doU karama, baMdharUpa dur mAni / zuddha AtmA jina lahyo, namu~ caraNa hita jAni / / prathama TIkAkAra kahate haiM ki 'aba eka hI karma do pAtrarUpa hokara puNyapAparUpase praveza karatA hai|' jaise nRtyamaMca para eka hI puruSa apane do rUpa dikhAkara nAca rahA ho to use yathArtha jJAtA pahicAna letA hai aura use eka hI jAna letA hai, isIprakAra yadyapi karma eka hI hai tathApi vaha puNya-pApake bhedase do prakArake rUpa dhAraNa karake nAcatA hai use, samyagdRSTikA yathArthajJAna ekarUpa jAna letA hai| usa jJAnakI mahimAkA kAvya isa adhikArake prArambhameM TIkAkAra AcArya kahate haiM : zlokArtha:- [atha] aba ( kartAkarma adhikArake pazcAt ), [zubha-azubhabhedataH ] zubha aura azubhake bhedase [ dvitayatAM gatam tat karma ] dvitvako prApta usa karmako [ aikyam upAnayan ] ekarUpa karatA huA, [glapita-nirbhara-moharajA ] jisane atyaMta moharajako dUra kara diyA hai aisA [ayaM avabodha-sudhAplavaH ] yaha (pratyakSaanubhavagocara ) jJAnasudhAMzu ( samyagjJAnarUpI caMdramA ) [ svayam ] svayaM [ udeti ] udayako prApta hotA hai| bhAvArtha:-ajJAnase eka hI karma do prakAra dikhAI detA thA use samyakjJAnane eka prakArakA batAyA hai| jJAnapara jo moharUpI raja car3hI huI thI use dUra kara denese Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 234 (mandAkrAntA) eko dUrAttyajati madirAM brAhmaNatvAbhimAnAdanyaH zUdraH svayamahamiti snAti nityaM tyaiv| dvAvapyetau yugapadudarAnnirgatau zudrikAyAH zUdrau sAkSAdapi ca carato jaatibhedbhrmenn|| 101 / / kammamasuhaM kusIlaM suhakammaM cAvi jANaha susiilN| kaha taM hodi susIlaM jaM saMsAraM pvesedi||145 / / yathArtha jJAna pragaTa huA hai; jaise bAdala yA kuhareke paTala se caMdramAkA yathArtha prakAza nahIM hotA kintu AvaraNake dUra hone para vaha yathArtha prakAzamAna hotA hai, isIprakAra yahA~ bhI samajhanA caahiye| 100 / aba puNya-pApake svarUpakA dRSTAMtarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- (zUdrAke peTase hI sAtha janmako prApta do putroMmeMse eka brAhmaNake yahA~ aura dUsarA usI zUdrA ke yahA~ palA unmeNse|) [ eka:] eka to [ brAhmaNatva-abhimAnAt ] 'maiM brAhmaNa hU~' isaprakAra brAhmaNatvake abhimAna se [ dUrAt] dUrase hI [ madirAM] madirAkA [ tyajati ] tyAga karatA hai, use sparza taka nahIM karatA; taba [anyaH] dUsarA [aham svayam zUdraH iti] 'maiM svayaM zudra hU~' yaha mAnakara [ nityaM] nitya [ tayA eva] madirAse hI [ snAti] snAna karatA hai arthAt use pavitra mAnatA hai| etau dvau api] yadyapi ve donoM [zUdrikAyAH udarAt yugapat nirgatau] zUdrAke peTase eka hI sAtha utpanna hue hai isaliye [ sAkSAt zUdrau] (paramArthataH) donoM sAkSAt zUdra haiM, [ api ca ] tathApi ve [ jAtibheda-bhrameNa] jAti bhedake bhrama sahita [carataH] pravRtti (AcaraNa) karate haiN| (isI prakAra puNya-pApake saMbaMdhameM samajhanA caahiye|) bhAvArtha:-puNya-pApa donoM vibhAvapariNatise utpanna hue haiM isaliye donoM baMdharUpa hI haiN| vyavahAradRSTise bhramavaza unakI pravRtti bhinna bhinna bhAsita honese, ve acche aura bure rUpase do prakAra dikhAI dete haiN| paramArthadRSTi to unheM ekarUpa hI, baMdharUpa hI, burA hI jAnatI hai| 101 / aba zubhAzubha karmake svabhAvakA varNana gAthAmeM karate haiM: hai karma azubha kuzIla aru jAno suzIla zubhakarma ko ! kisa rIta hoya suzIla jo saMsArameM dAkhila kare ? / / 145 / / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates puNya-pApa adhikAra 235 karma azubhaM kuzIlaM zubhakarma cApi jAnItha sushiilm| kathaM tadbhavati suzIlaM yatsaMsAraM prveshyti||145 / / zubhAzubhajIvapariNAmanimittatve sati kAraNabhedAt, zubhAzubhapudgalapariNAmamayatve sati svabhAvabhedAt, zubhAzubhaphalapAkatve satyanubhavabhedAt, zubhAzubhamokSabandhamArgAzritatve satyAzrayabhedAt caikamapi karma kiJcicchubhaM kiJcidazubhamiti keSAJcitkila pkssH| sa tu sprtipkssH| tathAhi-zubho'zubho vA jIvapariNAma: kevalAjJAnamayatvAdekaH, tadekatve sati kAraNAbhedAt ekaM krm| zubho'zubho vA pudgalapariNAmaH kevalapudgalamayatvAdekaH, tadekatve sati svabhAvAbhedAdekaM krm| zubho'zubho vA phalapAka: kevalapudgalamayatvAdekaH, tadekatve satyanubhavAbhedAdekaM krm| zubhAzubhau mokSabandhamArgau tu pratyekaM kevalajIvapudgalamayatvAdanekau, gAthArtha:- [azubhaM karma ] azubha karma [ kuzIlaM] kuzIla hai (-burA hai) [api ca] aura [ zubhakarma ] zubha karma [ suzIlam ] suzIla hai (-acchA hai) aisA [ jAnItha ] tuma jAnate ho! [ tat ] vaha [ suzIlaM ] suzIla [ kathaM ] kaise [ bhavati ] ho sakatA hai [ yat ] jo [ saMsAraM] ( jIvako) saMsArameM [ pravezayati] praveza karAtA hai ? __TIkA:-kisI karmameM zubha jIvapariNAma nimitta honese aura kisImeM azubha jIvapariNAma nimitta honese karmake kAraNoMmeM bheda hotA hai; koI karma zubha pudgalapariNAmamaya aura koI azubha pudgalapariNAmamaya honese karmake svabhAvameM bheda hotA hai; kisI karma kA zubha phalarUpa aura kisIkA azubhaphalarUpa vipAka honese karmake anubhavameM (-svAdameM) bheda hotA hai; koI karma (zubha (acche) mokSamArgake) Azrita honese aura koI karma azubha (bure) baMdhamArgake Azrita hone karmake AzrayameM bheda hotA hai| (isaliye) yadyapi ( vAstavameM) karma eka hI hai tathApi-kaI logoMkA aisA pakSa hai ki koI karma zubha hai aura koI azubha hai| paraMtu vaha (pakSa) pratipakSa sahita hai| vaha pratipakSa ( arthAt vyavahArapakSakA niSedha karanevAlA nizcayapakSa) isa prakAra hai: ___ zubha yA azubha jIvapariNAma kevala ajJAnamaya honese eka haiM; aura unake eka honese karmake kAraNoMmeM bheda nahIM hotA; isaliye karma eka hI hai| zubha yA azubha pudagalapariNAma kevala pudgalamaya honese eka hai; usake eka honese karmake svabhAvameM bheda nahIM hotA; isaliye karma eka hI hai| zubha yA azubha phalarUpa honevAlA vipAka kevala pudgalamaya honese eka hai; usake eka honese karmake anubhavameM (-svAdameM) bheda nahIM hotA; isaliye karma eka hI hai| zubha ( acche) mokSamArga kevala jIvamaya hai aura azubha (bure) baMdhamArga kevala pudagalamaya hai isaliye ve aneka ( -bhinna bhinna, do) haiM; aura unake aneka hone para bhI karma kevala pudgalamaya-baMdhamArgake hI Azrita honese karmake AzrayameM bheda nahIM hai; isaliye karma eka hI hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 236 tadanekatve satyapi kevalapudgalamayabandhamArgAzritatvenAzrayAbhedAdekaM krm| bhAvArtha:-koI karma to arahaMtAdimeM bhakti-anurAga , jIvoM prati anukaMpAke pariNAma aura maMda kaSAyase cittakI ujjvalatA ityAdi zubha pariNAmoMke nimittase hote haiM aura koI karma tIvra krodhAdika azubha lezyA, nirdayatA, viSayAsakti, deva-guru Adi pujya puruSoMke prati vinayabhAvase nahIM pravartanA ityAdi azubhapariNAmoM ke nimittase hote haiM; isaprakAra hetu bheda honese karmake zubha aura azubha do bheda ho jAte haiN| sAtAvedanIya, zubhaAyu, zubhanAma aura zubhagotra-ina karmoM ke pariNAmoM (-prakRti ityAdi-) meM tathA cAra ghAtIyakarma, asAtAvedanIya, azubha-Ayu, azubhanAma, azubhagotra-ina karmoM ke pariNAmoM (-prakRti ityAdi-) meM bheda hai; -isaprakAra svabhAvabheda honese karmoMke zubha aura azubha do bheda haiN| kisI karmake phalakA anubhava sukharUpa aura kisIkA duHkharUpa hai; isaprakAra anubhavakA bheda honese karmake zubha aura azubha do bheda haiN| koI karma mokSamArgake Azrita hai aura koI karma baMdhamArgake Azrita hai; isaprakAra AzrayakA bheda honese karmake zubha aura azubha do bheda haiN| isaprakAra hetu, svabhAva, anubhava aura Azraya-aise cAra prakArase karmameM bheda honese koI karma zubha hai aura koI azubha hai, aisA kucha logoMkA pakSa hai| aba isa bhedapakSakA niSedha kiyA jAtA hai:-jIvake zubha aura azubha pariNAma donoM ajJAnamaya haiM isaliye karmakA hetu eka ajJAna hI hai; ataH karma eka hI hai| zubha aura azubha pudgalapariNAma donoM pudgalamaya hI haiM isaliye karmakA svabhAva eka pudgalapariNAmarUpa hI hai; ataH karma eka hI hai| sukha-duHkharUpa donoM anubhava pudgalamaya hI haiM isaliye karma kA anubhava eka pudgalamaya hI hai; ataH karma eka hI hai| mokSamArga aura baMdhamArgameM, mokSamArga to kevala jIvake pariNAmamaya hI hai aura baMdhamArga kevala pudgalake pariNAmamaya hI hai isaliye karmakA Azraya mAtra baMdhamArga hI hai ( arthAt karma eka baMdhamArgake Azrayase hI hotA hai-mokSamArgameM nahIM hotA); ata: karma eka hI hai| isaprakAra karmake zubhAzubha bhedake pakSako gauNa karake usakA niSedha kiyA hai; kyoMki yahA~ abhedapakSa pradhAna hai, aura yadi abhedapakSase dekhA jAye to karma eka hI haido nhiiN| aba isI arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates puNya-pApa adhikAra 237 (upajAti) hetusvabhAvAnubhavAzrayANAMsadApyabhedAnna hi krmbhedH| tadvandhamArgAzritamekamiSTaMsvayaM samastaM khalu bndhhetuH|| 102 / / athobhayaM karmAvizeSeNa bandhahetuM sAdhayati sovaNiyaM pi NiyalaM baMdhadi kAlAyasaM pi jaha pussiN| baMdhadi evaM jIvaM suhamasuhaM vA kadaM kammaM / / 146 / / sauvarNikamapi nigalaM badhnAti kAlAyasamapi yathA purussm| badhnAtyevaM jIvaM zubhamazubhaM vA kRtaM krm|| 146 / / zubhamazubhaM ca karmAvizeSeNaiva puruSaM badhnAti, bandhatvAvizeSAt, kAJcanakAlAyasa niglvt| athobhayaM karma pratiSedhayati zlokArtha:- [ hetu-svabhAva-anubhava-AzrayANAM ] hetu, svabhAva, anubhava aura Azraya ina cAroMkA [ sadA api] sadA hI [ abhedAt ] abheda honese [ na hi karmabheda:] karmameM nizcayase bheda nahIM hai; [ tad samastaM svayaM] isaliye, samasta karma svayaM [ khalu] nizcayase [bandhamArga-Azritam ] baMdhamArgake Azrita haiM aura [bandhahetuH] baMdhakA kAraNa haiM, ataH [ekam iSTaM] karma eka hI mAnA gayA hai-use eka hI mAnanA yogya hai| 10 / aba yaha siddha karate haiM ki--donoM--zubha-azubhakarma , binA kisI antarake baMdhake kAraNa haiM : jyoM lohakI tyoM kanakakI jaMjIra jakar3e purussko| isa rItase zubha yA azubha kRta, karma bAMdhe jIvako / / 146 / / gAthArtha:- [ yathA] jaise [ sauvarNikam ] sonekI [ nigalaM] ber3I [ api] bhI [puruSam ] puruSako [badhnAti ] bA~dhatI hai aura [ kAlAyasam ] lohekI [api] bhI bA~dhatI hai, [ evaM ] isIprakAra [zubham vA azubham ] zubha tathA azubha [ kRtaM karma ] kiyA huA karma [ jIvaM] jIvako [ badhnAti] (avizeSatayA) bA~dhatA hai| TIkA:-jaise sonekI aura lohekI ber3I binA kisI bhI antarake puruSako bA~dhatI hai kyoMki baMdhabhAvakI apekSAse unameM koI antara nahIM hai, isIprakAra zubha aura azubha karma binAkisI bhI antarake puruSako (-jIvako) bA~dhate haiM kyoMki baMdhabhAvakI apekSAse usameM koI antara nahIM hai| aba donoM karmoMkA niSedha karate haiM :-- Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra tamhA du kusIlehiya rAgaM mA kuNaha mA va saMsaggaM / sAhINo hi viNAso kusIlasaMsaggarAyeNa / / 147 / / tasmAttu kuzIlAbhyAM ca rAgaM mA kuruta mA vA sNsrgm| svAdhIno hi vinAzaH kuzIlasaMsargarAgeNa / / 147 / / kuzIlazubhAzubhakarmabhyAM saha rAgasaMsargau pratiSiddhau, bandhahetutvAt, kushiilmnormaamnormkrennukuttttniiraagsNsrgvt| athobhayaM karma pratiSedhyaM svayaM dRSTAntena samarthayate jaha NAma ko vi puriso kucchiyasIlaM jaNaM viyANittA / vajjedi teNa samayaM saMsaggaM rAgakaraNaM ca / / 148 / / emeva kammapayaDIsIlasahAvaM ca kucchidaM NAduM / vajjaMti pariharati ya tassaMsaggaM shaavrdaa|| 149 / isase karo nahiM rAga vA saMsarga ubhaya kuzIla kA / isa kuzIlake saMsargase hai, nAza tuma svAtaMtryakA / / 147 / / gAthArtha:- [ tasmAt tu ] isaliye [ kuzIlAbhyAM ] ina donoM kuzIloMke sAtha [ rAgaM ] rAga [ mA kuruta ] mata karo [ vA ] athavA [ saMsargam ca ] saMsarga bhI [ mA] mata karo [hi ] kyoMki [ kuzIlasaMsargarAgeNa ] kuzIlake sAtha saMsarga aura rAga karanese [ svAdhInaH vinAzaH ] svAdhInatAkA nAza hotA hai ( athavA apane dvArA hI apanA ghAta hotA hai)| TIkA:-jaise kuzIla -- manorama aura amanorama hathinIrUpa kuTTanI ke sAtha ( hAthIkA ) rAga aura saMsarga baMdha ( baMdhana ) kA kAraNa hotA hai, usIprakAra kuzIla arthAt zubhAzubha karmoMke sAtha rAga aura saMsarga baMdhake kAraNa honese, zubhAzubha karmoMke sAtha rAga aura saMsargakA niSedha kiyA gayA hai| aba, bhagavAna kuMdakuMdAcArya svayaM hI dRSTAMtapUrvaka yaha samarthana karate haiM ki donoM karma niSedhya haiM : jisa bhA~ti koI puruSa, kutsitazIla janako jAnake / saMsarga usake sAtha tyoMhI, rAga karanA paritaje / / 148 / yoM karma prakRtizIla aura svabhAva kutsita jAnake / nija bhAvameM rata rAga aru saMsarga usakA parihare / / 149 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates puNya-pApa adhikAra yathA nAma ko'pi puruSaH kutsitazIlaM janaM vijnyaay| varjayati tena samakaM saMsarge rAgakaraNaM c|| 148 / / evameva karmaprakRtizIlasvabhAvaM ca kutsitaM jnyaatvaa| varjayanti pariharanti ca tatsaMsarge svbhaavrtaaH|| 149 / / yathA khalu kuzalaH kazcidvanahastI svasya bandhAya upasarpantIM caTulamukhIM manoramAmamanoramAM vA kareNukuTTanI tattvataH kutsitazIlAM vijJAya tayA saha rAgasaMsargoM pratiSedhayati, tathA kilAtmA'rAgo jJAnI svasya bandhAya upasarpantI manoramAmamanoramAM vA sarvAmapi karmaprakRtiM tattvata: kutsitazIlAM vijJAya tayA saha rAgasaMsargoM prtissedhyti| athobhayaM karma bandhahetuM pratiSedhyaM cAgamena sAdhayati gAthArtha:- [ yathA nAma] jaise [ ko'pi puruSaH ] koI puruSa [ kutsitazIlaM ] kuzIla arthAt kharAba svabhAvavAle [janaM] puruSako [ vijJAya ] jAnakara [ tena samakaM] usake sAtha [ saMsarga ca rAgakaraNaM] saMsarga aura rAga karanA [ varjayati] chor3a detA hai, [ evam eva ca] isIprakAra [ svabhAvaratAH ] svabhAvameM rata puruSa [ karmaprakRtizIlasvabhAvaM] karmaprakRtike zIla-svabhAvako [ kutsitaM] kutsita arthAt kharAba [ jJAtvA] jAnakara [ tatsaMsarga] usake sAtha saMsarga [ varjayanti ] chor3a dete haiM [ pariharanti ca ] aura rAga chor3a dete haiN| TIkA:-jaise koI jaMgalakA kuzala hAthI apane baMdhanake liye nikaTa AtI huI suMdara mukhavAlI manorama athavA amanorama hathinIrUpI kuTTanIko paramArthataH burI jAnakara usake sAtha rAga yA saMsarga nahIM karatA, isIprakAra AtmA arAgI jJAnI hotA huA apane baMdhake liye samIpa AtI huI (udayameM AtI huI) manorama yA amanorama (zubha yA azubha ) -sabhI karmaprakRtiyoMko paramArthataH burI jAnakara unake sAtha rAga tathA saMsarga nahIM krtaa| bhAvArtha:-hAthIko pakar3aneke liye hAthinI rakhI jAtI hai, hAthI kAmAMdha hotA huA usa hathinIrUpI kuTTanIke sAtha rAga tathA saMsarga karatA hai isaliye vaha pakar3A jAtA hai aura parAdhIna hokara duHkha bhogatA hai, jo hAthI catura hotA hai vaha usa hathinIke sAtha rAga tathA saMsarga nahIM karatA; isIprakAra ajJAnI jIva karmaprakRtiko acchA samajhakara usake sAtha rAga tathA saMsarga karate haiM isaliye ve baMdhameM par3akara parAdhIna banakara saMsArake duHkha bhogate haiM, aura jo jJAnI hotA hai vaha usake sAtha kabhI bhI rAga tathA saMsarga nahIM krtaa| aba, Agamase yaha siddha karate haiM ki donoM karma bandhake kAraNa haiM aura niSedhya haiM :--- Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 240 ratto baMdhadi kammaM muccadi jIvo viraagsNptto| eso jiNovadeso tamhA kammesu mA rjj|| 150 / / rakto badhnAti karma mucyate jIvo viraagsmpraaptH| eSo jinopadezaH tasmAt karmasu mA rajyasva / / 150 / / yaH khalu rakto'vazyameva karma badhnIyAt virakta eva mucyetetyayamAgama: sa sAmAnyena raktatvanimittatvAcchubhamazubhamubhayaM karmAvizeSeNa bandhahetuM sAdhayati, tadubhayamapi karma pratiSedhayati c| (svAgatA) karma sarvamapi sarvavido yad bndhsaadhnmushntyvishessaat| tena sarvamapi tatpratiSiddhaM jJAnameva vihitaM shivhetuH|| 103 / / jIva rAgI bAMdhe karmako, vairAgyagata mukti lahe / -ye jinaprabhU upadeza hai nahiM rakta ho tu karma se / / 150 / / gAthArtha:- [ rakta: jIva:] rAgI jIva [karma] karma [ badhnAti] bA~dhatA hai [ virAgasamprAptaH ] aura vairAgyako prApta jIva [ mucyate] karmase chUTatA hai- [ eSaH ] yaha [jinopadezaH ] jinendra bhagavAnakA upadeza hai; [tasmAt ] isaliye (he bhavya jIva! ) tU [ karmasu ] karmoM meM [ mA rajyasva ] prIti-rAga mata kara! TIkA:-" rakta arthAt rAgI avazya karma bA~dhatA hai aura virakta arthAt virAgI hI karmase chUTatA hai " aisA jo yaha Agamavacana hai so, sAmAnyatayA rAgIpanakI nimittatA ke kAraNa zubhAzubha donoM karmoMko avizeSatayA baMdhake kAraNarUpa siddha karatA hai aura isaliye donoM karmoMkA niSedha karatA hai| isI arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM :--- zlokArtha:- [ yad ] kyoMki [ sarvavidaH ] sarvajJadeva [ sarvam api karma ] samasta (zubhAzubha ) karmako [avizeSAt ] avizeSatayA [bandhasAdhanam ] baMdhakA sAdhana (kAraNa) [ uzanti ] kahate haiM [ tena ] isaliye ( yaha siddha huA ki unhoMne ) [ sarvam api tat pratiSiddhaM ] samasta karmakA niSedha kiyA hai aura [ jJAnam eva zivahetuH vihitaM] jJAnako hI mokSakA kAraNa kahA hai| 103 / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates puNya-pApa adhikAra 241 (zikhariNI) niSiddhe sarvasmin sukRtadurite karmaNi kila pravRtte naiSkarmya na khalu munayaH sntyshrnnaaH| tadA jJAne jJAnaM praticaritameSAM hi zaraNaM / svayaM vindantyete paramamamRtaM tatra nirtaaH|| 104 / / athaH jJAnaM mokSahetuM sAdhayati-- paramaTTho khalu samao suddho jo kevalI muNI nnaannii| tamhi dvidA sahAve muNiNo pAvaMti NivvANaM / / 151 / / jaba ki samasta karmoMkA niSedha kara diyA gayA taba phira muniyoMko kisakI zaraNa rahI so aba kahate haiM: zlokArtha:- [ sukRtadurite sarvasmin karmANi kila niSiddhe ] zubha AcaraNarUpa karma aura azubha AcaraNarUpa karma-aise samasta karmoM kA niSedha kara denepara [ naiSkarmya pravRtte] niSkarma (nivRtti) avasthAmeM pravartamAna, [ munayaH khalu azaraNAH na santi ] munijana kahIM azaraNa nahIM haiM; [tadA] (kyoMki) jaba niSkarma avasthA pravartamAna hotI hai taba [ jJAne praticaritam jJAnaM hi] jJAnameM AcaraNa karatA huA-ramaNa karatA huApariNamana karatA huA jJAna hI [ eSAM] una muniyoMko [zaraNaM] zaraNa hai; [ ete] ve [ tatra niratAH] usa jJAnameM lIna hote hue [ paramam amRtaM] parama amRtakA [ svayaM] svayaM [ vindanti ] anubhava karate haiM-svAda lete haiN| bhAvArtha:-kisI ko yaha zaMkA ho sakatI hai ki-jaba sukRta aura duSkRtadonoMko niSedha kara diyA gayA hai taba phira muniyoMko kucha bhI karanA zeSa nahIM rahatA isaliye ve kisake Azrayase yA kisa AlaMbanake dvArA manitvakA pAlana kara sakeMge?' AcArya devane usake samAdhAnArtha kahA hai ki:-samasta karmoMkA tyAga ho jAne para jJAnakA mahA zaraNa hai| usa jJAnameM lIna honepara sarva AkulatAse rahita paramAnaMdakA bhoga hotA hai jisake svAdako jJAnI hI jAnate haiN| ajJAnI kaSAyI jIva karmoMko hI sarvasva jAnakara unhIMmeM lIna ho rahe haiM, ve jJAnAnaMdake svAdako nahIM jaante| 104 / aba yaha siddha karate haiM ki jJAna mokSakA kAraNa haiM :--- paramArtha hai nizcaya , samaya, zudha, kevalI, muni, jJAni hai| tiSThe ju usahi svabhAva munivara, mokSakI prApti karai / / 151 / / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 242 paramArthaH khalu samayaH zuddho yaH kevalI munirjnyaanii| tasmin sthitAH svabhAve munayaH prApnuvanti nirvaannm|| 151 / / jJAnaM hi mokSahetuH, jJAnasya zubhAzubhakarmaNorabandhahetutve sati mokSahetutvasya tthopptteH| tattu sakalakarmAdijAtyantaraviviktacijjAtimAtra: paramArtha Atmeti yaavt| sa tu yugapadekIbhAvapravRttajJAnagamanamayatayA samayaH, sakalanayapakSAsaGkIrNekajJAnatayA zuddha:, kevalacinmAtravastutayA kevalI, mananamAtrabhAvatayA muniH, svayameva jJAnatayA jJAnI, svasya bhavanamAtratayA svabhAva: svatazcito bhavanamAtratayA sadbhAvo veti zabdabhede'pi na ca vstubhedH| atha jJAnaM vidhApayati gAthArtha:- [ khalu ] nizcayase [ ya:] jo [ paramArthaH ] paramArtha ( parama padArtha) hai, [ samaya: ] samaya hai, [zuddhaH ] zuddha hai, [ kevalI ] kevalI hai, [ muniH ] muni hai, [jJAnI] jJAnI hai, [ tasmin svabhAve ] usa svabhAvameM [ sthitAH] sthita [ munayaH ] muni [ nirvANaM] nirvANako [ prApnuvanti ] prApta hote haiN| TIkA:-jJAna mokSakA kAraNa hai, kyoMki vaha zubhAzubha karmake baMdhakA kAraNa nahIM honese usake isaprakAra mokSakA kAraNapanA banatA hai| vaha jJAna, samasta karma Adi anya jAtiyoMse bhinna caitanya-jAtimAtra paramArtha ( -parama padArtha) hai-AtmA hai| vaha (AtmA) eka hI sAtha ekarUpase pravartamAna jJAna aura gamana (pariNamana) svarUpa honese samaya hai. samasta nayapakSoMse amizrita eka jJAnasvarUpa honese zuddha hai, kevala cinmAtra vastusvarUpa honese kevalI hai, kevala mananamAtra (jJAnamAtra) bhAvasvarUpa honese muni hai, svayaM hI jJAnasvarUpa honese jJAnI hai, 'sva' kA bhavanamAtrasvarUpa honese svabhAva hai athavA svataH caitanyakA bhavanamAtrasvarUpa honese sadbhAva hai (kyoMki jo svataH hotA hai vaha sat-svarUpa hI hotA hai)| isaprakAra zabdabheda honepara bhI vastubheda nahIM hai ( -yadyapi nAma bhinna bhinna haiM tathApi vastu eka hI hai)| bhAvArtha:-mokSakA upAdAna to AtmA hI hai| paramArtha se AtmAkA jJAnasvabhAva hai; jo jJAna hai so AtmA hai aura AtmA hai so jJAna hai| isaliye jJAnako hI mokSakA kAraNa kahanA yogya hai| aba, yaha batalAte haiM ki AgamameM bhI jJAnako hI mokSakA kAraNa kahA hai: * bhavana= honA; Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates puNya-pApa adhikAra 243 paramaTThamhi du aThido jo kuNadi tavaM vadaM ca dhaaredi| taM savvaM bAlatavaM bAlavadaM beMti svvnnhuu|| 152 / / paramArthe tvasthitaH yaH karoti tapo vrataM ca dhaaryti| tatsarve bAlatapo bAlavrataM bruvanti sarvajJaH / / 152 / / jJAnameva mokSasya kAraNaM vihitaM, paramArthabhUtajJAnazUnyasyAjJAna-kutayovratatapaH karmaNoH bandhahetutvAdvAlavyapadezena pratiSiddhatve sati tasyaiva moksshetutvaat| atha jJAnAjJAne mokSabandhahetU niyamayati vadaNiyamANi dharatA sIlANi tahA tavaM ca kuvvNtaa| paramaTThabAhirA je NivvANaM te Na vidNti||153 / / paramArthame nahiM tiSThakara, jo tapa kareM, vratako ghareM / tapa sarva usakA bAla aru, vrata bAla jinavarane kahe / / 152 / / gAthArtha:- [ paramArtha tu] paramArthameM [asthitaH ] asthita [ yaH ] jo jIva [ tapaH karoti] tapa karatA hai [ca ] aura [ vrataM dhArayati] vrata dhAraNa karatA hai, [ tatsarva] usake una saba tapa aura vratako [ sarvajJAH ] sarvajJadeva [ bAlatapaH ] bAlatapa aura [ bAlavrataM] bAlavrata [ bruvanti ] kahate haiN| TIkA:-AgamameM bhI jJAnako hI mokSakA kAraNa kahA hai (aisA siddha hotA hai); kyoMki jo jIva paramArthabhUta jJAnase rahita hai usake, ajJAnapUrvaka kiye gaye vrata, tapa Adi karma baMdhake kAraNa haiM isaliye una karmoMko 'bAla' saMjJA dekara unakA niSedha kiyA jAnese jJAna hI mokSakA kAraNa siddha hotA hai| bhAvArtha:-jJAnake binA kiye gaye tapa, vratAdiko sarvajJadevane bAlatapa tathA bAlavrata (arthAt ajJAnatapa tathA ajJAnavrata) kahA hai, isaliye mokSakA kAraNa jJAna hI hai| aba yaha kahate haiM ki jJAna hI mokSakA hetu hai aura ajJAna hI baMdhakA hetu hai yaha niyama hai : vrataniyamako dhAre bhale, tapazIlako bhI Acare / paramArthase jo bAhya vo, nirvANaprApti nahiM kare / / 153 / / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 244 vrataniyamAt dhArayantaH zIlAni tathA tapazca kurvntH| paramArthabAhyA ye nirvANaM te na vindnti|| 153 / / jJAnameva mokSahetuH, tadabhAve svayamajJAnabhUtAnAmajJAninAmantavrataniyamazIlatapaHprabhRtizubhakarmasadbhAve'pi mokssaabhaavaat| ajJAnameva bandhahetuH, tadabhAve svayaM jJAnabhUtAnAM jJAninAM bahirvataniyamazIlatapaHprabhRtizubhakarmAsadbhAve'pi moksssdbhaavaat| (zikhariNI) yadetad jJAnAtmA dhruvamacalamAbhAti bhavanaM zivasyAyaM hetuH svayamapi yatastacchiva iti| ato'nyadvandhasya svayamapi yato bandha iti tat tato jJAnAtmatvaM bhavanamanubhUtirhi vihitm||105 / / gAthArtha:- [ vrataniyamAn ] vrata aura niyamoMko [dhArayantaH ] dhAraNa karate hue bhI [ tathA ] tathA [zIlAni ca tapaH ] zIla aura tapa [ kurvantaH ] karate hue bhI [ ye] jo [ paramArthabAhyAH ] paramArthameM bAhya haiM (arthAt parama padArtharUpa jJAnakA-jJAnasvarUpa AtmAkA jisako zraddhAna nahIM hai ] [ te ] ve [ nirvANa ] nirvANako [ na vindanti ] prApta nahIM hote| TIkA:-jJAna hI mokSakA hetu hai; kyoMki usake abhAvameM, svayaM hI ajJAnarUpa honevAle ajJAniyoM ke aMtaraMgameM vrata, niyama, zIla, tapa ityAdi zubha karmoMkA sadbhAva honepara bhI mokSakA abhAva hai| ajJAna hI baMdhakA kAraNa hai; kyoMki usake abhAvameM, svayaM hI jJAnarUpa honevAle jJAniyoMke bAhya vrata, niyama, zIla , tapa ityAdi zubha karmoMkA asadbhAva honepara bhI mokSakA sadbhAva hai| bhAvArtha:-jJAnarUpa pariNamana hI mokSakA kAraNa hai aura ajJAnarUpa pariNamana hI baMdhakA kAraNa hai; vrata, niyama, zIla, tapa ityAdi zubha bhAvarUpa zubha karma kahIM mokSake kAraNa nahIM haiM; jJAnarUpa pariNamita jJAnIke ve zubha karma na honepara bhI vaha mokSa ko prApta karatA hai; ajJAnarUpa pariNamita ajJAnIke ve zubhakarma honepara bhI, vaha baMdhako prApta karatA hai| aba isI arthakA kalazarUpa kAvya kahate hai :--- zlokArtha:- [ yad etad dhruvam acalam jJAnAtmA bhavanam AbhAti ] jo yaha jJAnasvarUpa AtmA dhruvarUpase aura acalarUpase jJAnasvarUpa hotA hai-pariNamatA huA bhAsita hotA hai, [ayaM zivasya hetuH] vahI mokSakA hetu hai [ yataH ] kyoMki [ tat Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates puNya-pApa adhikAra 245 atha punarapi puNyakarmapakSapAtinaH pratibodhanAyopakSipati paramaTThabAhirA je te aNNANeNa punnnnmicchNti| saMsAragaNaheduM pi mokkhahedUM ajaannNtaa|| 154 / / paramArthabAhyA ye te ajJAnena punnymicchnti| saMsAragamanahetumapi moksshetumjaanntH|| 154 / / iha khalu kecinnikhilakarmapakSakSayasambhAvitAtmalAbhaM mokSamabhilaSa-nto'pi, taddhetubhUtaM samyagdarzanajJAnacAritrasvabhAvaparamArthabhUtajJAnabhavanamAtra-maikaNyalakSaNaM samayasArabhUtaM sAmAyikaM pratijJAyApi, durantakarmacakrottaraNa-klIbatayA paramArthabhUtajJAnabhavanamAtraM sAmAyikamAtmasvabhAvamalabhamAnAH, pratinivRttasthUlatamasaMkleza / svayam api zivaH iti ] vaha svayameva mokSasvarUpa hai; [ataH anyat ] usake atirikta anya jo kucha hai [ bandhasya ] vaha baMdhakA hetu hai [ yataH ] kyoMki [ tat svayam api bandhaH iti] vaha svayameva baMdhasvarUpa hai| [tata:] isaliye Agama meM [ jJAnAtmatvaM bhavanam ] jJAnasvarUpa honekA (-jJAnasvarUpa pariNamita honekA ) arthAt [anubhUtiH hi] anubhUti karanekA hI [ vihitam ] vidhAna hai| 105 / aba phira bhI, puNyakarmake pakSapAtIko samajhAne ke liye usakA doSa batalAte haiM: paramArthabAhira jIvagaNa, jAneM na hetU mokSakA / ajJAnase ve puNya icche, hetu jo saMsArakA / / 154 / / gAthArtha:- [ye ] jo [ paramArthabAhyaH] paramArthase bAhya haiM [ te ] ve [ mokSahetum ] mokSake hetuko [ ajAnantaH ] na jAnate hue- [ saMsAragamanahetum api] saMsAragamanakA hetu honepara bhI- [ajJAnena] ajJAnase [ puNyam ] puNyako (mokSakA hetu samajhakara) [ icchanti ] cAhate haiN| TIkA:-samasta karmoM ke pakSakA nAza karanese utpanna honevAle (-nija svarUpakI prApti ) AtmalAbhasvarUpa mokSako isa jagatameM kitane hI jIva cAhate hue bhI, mokSakI kAraNabhUta sAmAyikakI-jo ( sAmAyika ) samyagdarzana-jJAna-cAritrasvabhAvavAle paramArthabhUta jJAnakI bhavanamAtra hai, ekAgratAlakSaNayukta hai aura samayasArasvarUpa hai usakI-pratijJA lekara bhI, duraMta karmacakrako pAra karanekI napuMsakatAke kAraNa paramArthabhUta jJAnake bhavanamAtra sAmAyikasvarUpa AtmasvabhAvako na prApta hote hue, jinake atyaMta sthUla saMkaleza Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 246 pariNAmakarmatayA pravRttamAnasthUlatamavizuddha-pariNAmakarmANa:, karmAnu bhavagurulAdhavapratipattimAtrasantuSTacetasaH, sthUlalakSyatayA sakalaM karmakANDamanunmUlayantaH, svayamajJAnAdazubhakarma kevalaM bandhahetumadhyAsya ca, vrataniyamazIlatapaH prabhRtizubhakarma bandhahetumapyajAnanto, moksshetumbhyupgcchnti| atha paramArthamokSahetuM teSAM darzayatijIvAdIsadahaNaM sammattaM tesimadhigamo nnaannN| rAgAdIpariharaNaM caraNaM eso du mokkhpho|| 155 / / jIvAdizraddhAnaM samyaktvaM teSAmadhigamo jnyaanm| rAgAdipariharaNaM caraNaM eSastu moksspthH|| 155 / / pariNAmarUpa karma nivRtta hue hai aura atyaMta sthUla vizuddhapariNAmarUpa karma pravarta rahe haiM aise ve, karmake anubhavake gurutva-ladhutvakI prAptimAtrase hI saMtuSTa citta hote hue bhI, svayaM sthUla lakSavAle hokara ( saMkalezapariNAmako chor3ate hue bhI) samasta karmakAMDako mUlase nahIM ukhaadd'te| isaprakAra ve, savayaM apane ajJAnase kevala azubha karmako hI baMdhakA kAraNa mAnakara, vrata, niyama, zIla , tapa ityAdi zubha karmoko baMdhakA kAraNa honepara bhI unheM baMdhakA kAraNa na jAnate hue, mokSake kAraNarUpameM aMgIkAra karate haiMmokSakA kAraNarUpameM unakA Azraya karate haiN| bhAvArtha:-kitane hI ajJAnIjana dIkSA lete samaya sAmAyikakI pratijJA lete haiM, paraMtu sUkSma aise AtmasvabhAvakI zraddhA, lakSa tathA anubhava na kara sakane se , sthUla lakSyavAle ve jIva sthUla saMkalezapariNAmoMko chor3akara aise hI sthUla vizuddhapariNAmoMmeM (zubha pariNAmoMmeM) rAcate haiM, ( saMkalazapariNAma tathA vizuddha pariNAma donoM atyaMta sthUla haiM; AtmasvabhAva hI sukSma hai|) isaprakAra ve, yadyapi vAstavikatayA sarvakarmarahita AtmasvabhAvakA anubhavana hI mokSakA kAraNa hai tathApi-karmAnubhavake alpabahutvako hI baMdha-mokSakA kAraNa mAnakara, vrata, niyama, zIla, tapa ityAdi zubha karmoMkA mokSake hetuke rUpameM Azraya karate haiN| aba jIvoMko paramArtha ( vAstavika ) mokSakA kAraNa batalAte haiM: jIvAdikA zraddhAna samakita, jJAna usakA jJAna hai| rAgAdi-varjana carita hai, aru ye hI muktipaMtha hai / / 155 / / gAthArtha:- [ jIvAdizraddhAnaM ] jIvAdi padArthoMkA zraddhAna [ samyaktvaM ] samyaktva hai, [ teSAm adhigamaH] una jIvAdi padArthoMkA adhigama [ jJAnam ] jJAna hai aura [ rAgAdipariharaNaM ] rAgAdikA tyAga [ caraNaM] cAritra hai;- [ eSaH tu] yahI Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates puNya-pApa adhikAra mokSahetu: kila smygdrshnjnyaancaaritraanni| tatra samyagdarzanaM tu jIvAdizraddhAnasvabhAvena jJAnasya bhavanam / jIvAdijJAnasvabhAvena jJAnasya bhavanaM jnyaanm| rAgAdipariharaNasvabhAvena samyagdarzanajJAnacAritrANyekameva prmaarthmoksshetuH| jJAnasya bhavanaM bhvnmaayaatm| caaritrm| tadevaM tato jJAnameva atha paramArthamokSahetoranyat karma pratiSedhayati mottUNa NicchayadvaM vavahAreNa vidusA pavaTTaMti / paramaTThamassidANa du jadINa kammakkhao vihio / / 156 / / muktvA nizcayArthaM vyavahAreNa vidvAMsaH prvrtnte| paramArthamAzritAnAM tu yatInAM karmakSayo vihitaH / / 156 / / jJAnasya [ mokSapathaH ] mokSakA mArga hai| TIkA:- mokSakA kAraNa vAstavameM samyagdarzana - jJAna - cAritra hai / usameM, samyagdarzana to jIvAdi padArthoMke zraddhAnasvabhAvarUpa jJAnakA honA - pariNamana karanA hai; jIvAdi padArthoMke jJAnasvabhAvarUpa jJAnakA honA - pariNamana karanA jJAna hai; rAgAdike tyAgasvabhAvarUpa jJAnakA honA - pariNamana karanA so cAritra hai| ataH isaprakAra samyagdarzana-i - jJAna - cAritra tInoM eka jJAnakA hI bhavana ( - pariNamana ) hai / isaliye jJAna hI paramArtha ( vAstavika ) mokSakA kAraNa hai| bhAvArtha:-AtmAkA asAdhAraNa svarUpa jJAna hI hai / aura isa prakaraNameM jJAnako hI pradhAna karake vivecana kiyA hai| isaliye 'samyagdarzana, jJAna aura cAritra - ina tInoM svarUpa jJAna hI pariNamita hotA hai' yaha kaha kara jJAnako hI mokSakA kAraNa kahA hai| jJAna hai vaha abheda vivakSAmeM AtmA hI hai-aisA kahane meM kucha bhI virodha nahIM hai, isaliye TIkAmeM kaI sthAnoMpara AcAryadevane jJAnasvarUpa AtmAko 'jJAna' zabdase kahA hai| paramArtha mokSakAraNase anya jo karma unakA niSedha karate haiM aba, vidvAn jana bhUtArtha taja, vyavahArameM vartana kare / para karmanAza vidhAna to, paramArtha- Azrita saMtake / / 1956 // 247 -- gAthArtha:- [ nizcayArtha ] nizcayanayake viSayako [ muktvA ] chor3akara [ vidvAMsaH ] vidvAna [ vyavahAreNa ] vyavahArake dvArA [ pravartante ] pravartate haiM; [tu] paraMtu [ paramArtham AzritAnAM ] paramArthake ( - AtmasvarUpake) Azrita [ yatInAM ] yatIzvaroMke Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 248 yaH khalu paramArthamokSahetoratirikto vratatapaHprabhRtizubhakarmAtmA keSAJcinmokSahetu: sa sarvo'pi pratiSiddhaH, tasya dravyAntarasvabhAvatvAt tatsvabhAvena jJAnamavanasyAbhavanAta; paramArthamokSahetorevaikadravyasvabhAvatvAt tatsvabhAvena jJAnabhavanasya bhvnaat| (anuSTubh ) vRttaM jJAnasvabhAvena jJAnasya bhavanaM sdaa| ekadravyasvabhAvatvAnmokSahetustadeva tt|| 106 / / (anuSTubh ) vRttaM karmasvabhAvena jJAnasya bhavanaM na hi| dravyAntarasvabhAvatvAnmokSaheturna karma tt||107 / / hI [ karmakSayaH] karmoMkA nAza [ vihitaH] AgamameM kahA gayA hai| (kevala vyavahArameM pravartana karanevAle paMDitoMke karmakSaya nahIM hotaa|) TIkA:-kucha loga paramArtha mokSahetuse anya, jo vrata, tapa ityAdi zubhakarmasvarUpa mokSahetu mAnate haiM, usa samasta hI kA niSedha kiyA gayA hai; kyoMki vaha (mokSahetu) anya dravyake svabhAvavAlA (pudgalasvabhAvavAlA) hai isaliye usake sva-bhAvase jJAnakA bhavana (honA) nahIM banatA, -mAtra paramArtha mokSahetu hI eka dravyake svabhAvavAlA (jIvasvabhAvavAlA) hai isaliye usake svabhAvake dvArA jJAnakA bhavana (honA) banatA hai| bhAvArtha:-kyoMki AtmAkA mokSa hotA hai isaliye usakA kAraNa bhI AtmasvabhAvI hI honA caahiye| jo anya dravyake svabhAvavAlA hai usase AtmAkA mokSakA kaise ho sakatA hai ? zubha karma pudgalasvabhAvavAle haiM isaliye unake bhavanase paramArtha AtmAkA bhavana nahIM bana sakatA; isaliye ve AtmAke mokSake kAraNa nahIM hote| jJAna AtmasvabhAvI hai isaliye usake bhavanase AtmAkA bhavana banatA hai; ataH vaha AtmAke mokSakA kAraNa hotA hai| isaprakAra jJAna hI vAstavika mokSahetu hai| aba isI arthake kalazarUpa do zloka kahate haiM :--- zlokArtha:-[ ekadravyasvabhAvatvAt ] jJAna ekadravyasvabhAvI (-jIvasvabhAvI-) honese [ jJAnasvabhAvena ] jJAnake svabhAvase [ sadA] sadA [ jJAnasya bhavanaM vRttaM] jJAnakA bhavana banatA hai; [ tat ] isaliye [tad eva mokSahetuH ] jJAna hI mokSakA kAraNa hai| 106 / zlokArtha:- [ dravyAntarasvabhAvavAt ] karma anyadravyasvabhAvI (-pudgalasvabhAvI-) honese [karmasvabhAvena] karmake svabhAvase [jJAnasya bhavanaM na hi vRttaM] jJAnakA bhavana nahIM banatA; [ tat ] isaliye [ karma mokSahetuH na ] karma mokSakA kAraNa nahIM hai| 107 / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates puNya-pApa adhikAra (anuSTubh ) mokSahetutirodhAnAdbandhatvAtsvayameva c| moksshetutirodhaayibhaavtvaattnnissidhyte|| 108 / atha karmaNo mokSahetutirodhAnakaraNaM sAdhayati vatthassa sedabhAvo jaha NAsedi malamelaNAsatto / micchattamalocchaNNaM taha sammattaM khu NAdavvaM / / 157 / / vatthassa sedabhAvo jaha NAsedi malamelaNAsatto / aNNANamalocchaNNaM taha NANaM hodi NAdavvaM / / 158 / / vatthassa sedabhAvo jaha NAsedi malamelaNAsatto / kasAyamalocchaNNaM taha cArittaM pi NAdavvaM / / 159 / / aba AgAmI kathanakA sUcaka zloka kahate haiM :--- zlokArtha:- [ mokSahetutirodhAnAt ] karma mokSake kAraNoMkA tirodhAna karane vAlA hai, aura [ svayam eva bandhatvAt ] vaha svayaM hI baMdhasvarUpa hai [ca] tathA [ mokSahetutirodhAyibhAvatvAt ] mokSake kAraNoMkA tirodhAyibhAvasvarUpa (tirodhAnakartA) hai isIliye [ tat niSidhyate ] usakA niSedha kiyA gayA hai| 108 / aba pahale, yaha siddha karate haiM ki karma mokSake kAraNoMkA tirodhAna karanevAlA malamilanalipta ju nAza pAve, zvetapana jyoM vastrakA / mithyAtvamalake lepase, samyaktva tyoM hI jAnanA / / 157 / / malamilanalipta ju nAza pAve, zvetapana jyoM vastrakA / ajJAnamalake lepase, sadjJAna tyoM hI jAnanA / / 158 / / malamilanalipta ju nAza pAve, zvetapana jyoM vastrakA / cAritra pAve nAza lipta kaSAya malase jAnanA / / 159 / / 249 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 250 vastrasya zvetabhAvo yathA nazyati mlmelnaasktH| mithyAtvamalAvacchannaM tathA samyaktvaM khalu jnyaanvym|| 157 / / vastrasya zvetabhAvo yathA nazyati mlmelnaasktH| ajJAnamalAvacchannaM tathA jJAnaM bhavati jnyaatvym|| 158 / / vastrasya zvetabhAvo yathA nazyati mlmelnaasktH| kaSAyamalAvacchannaM tathA cAritramapi jnyaatvym|| 159 / / jJAnasya samyaktvaM mokSahetuH svabhAva: parabhAvena mithyAtvanAmnA karmamalenAvacchannatvAttirodhIyate, prbhaavbhuutmlaavcchnnshvetvstrsvbhaavbhuutshvetsvbhaavvt| jJAnasya jJAnaM mokSahetu: svabhAva: parabhAvenAjJAnanAmnA karmamalenAvacchannatvAttirodhIyate, prbhaavbhuutmlaavcchnnshvetvstrsvbhaavbhuutshvetsvbhaavvt| jJAnasya cAritraM mokSahetuH svabhAvaH parabhAvena kaSAyanAmnA gAthArtha:- [yathA] jaise [vastrasya ] vasrakA [zvetabhAvaH] zvetabhAva [ malamelanAsaktaH ] mailake milanese lipta hotA huA [ nazyati ] naSTa ho jAtA hai - tirobhUta ho jAtA hai, [ tathA] usIprakAra [ mithyAtvamalAvacchannaM] mithyAtvarUpI mailase vyApta hotA huA-lipta hotA huA [ samyaphtvaM khalu] samyaktva vAstavameM tirobhUta hotA hai [ jJAtavyam ] aisA jAnanA caahiye| [ yathA] jaise [vastrasya ] vastrakA [ zvetabhAvaH ] zvetabhAva [ malamelanAsaktaH] mailake milanese lipata hotA huA [ nazyati] nAzako prApta hotA hai -tirobhUta ho jAtA hai, [ tathA] usIprakAra [ajJAnamalAvacchannaM] ajJAnarUpI mailase vyApta hotA huA-lipta hotA huA [ jJAnaM bhavati] jJAna tirobhUta ho jAtA hai [ jJAtavyam ] aisA jAnanA caahiye| [ yathA ] jaise [ vastrasya ] vastrakA [ zvetabhAvaH ] zvetabhAva [ malamelanAsaktaH] mailake milanese lipta hotA huA [nizyati] nAzako prApta hotA hai-tirobhUta ho jAtA hai, [ tathA] usIprakAra [ kaSAyamalAvacchannaM] kaSAyarUpI mailase vyApta hotA huA [cAritram api] cAritra bhI tirobhUta ho jAtA hai [ jJAtavyam ] aisA jAnanA caahiye| TIkA:-jJAnakA samyaktva jo ki mokSakA kAraNarUpa svabhAva hai vaha, parabhAvasvarUpa mithyAtva nAmaka karmarUpI mailake dvArA vyApta honese , tirobhUta ho jAtA hai-jaise parabhAvasvarUpa mailase vyApta huA zveta vastrakA svabhAvabhUta zvetasvabhAva tirobhUta ho jAtA hai| jJAnakA jJAna jo ki mokSakA kAraNarUpa svabhAva hai vaha, parabhAvasvarUpa ajJAna nAmaka karmamala dvArA vyApta honese tirobhUta ho jAtA hai-jaise parabhAvasvarUpa mailase vyApta huA zveta vastrakA svabhAvabhUta zveta svabhAva tirobhUta ho jAtA hai| jJAnakA cAritra jo mokSakA kAraNarUpa svabhAva hai vaha parabhAvasvarUpa kaSAya nAmaka Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates puNya-pApa adhikAra 251 karmamalenAvacchannatvAttirodhIyate, prbhaavbhuutmlaavcchnnshvetvstrsvbhaavbhuutshvetsvbhaavvt| ato mokSahetutirodhAnakaraNAt karma prtissiddhm| atha karmaNaH svayaM bandhatvaM sAdhayatiso savvaNANadarisI kammaraeNa nniyennaavcchnnnno| saMsArasamAvaNNo Na vijANadi savvado savvaM / / 160 / / sa sarvajJAnadarzI karmarajasA nijenaavcchnnH| saMsArasamApanno na vijAnAti sarvataH srvm||160 / / yataH svayameva jJAnatayA vizvasAmAnyavizeSajJAnazIlamapi jJAnamanAdi karmamala dvArA vyApta honese tirobhUta hotA hai-jaise parabhAvasvarUpa mailase vyApta huA zveta vastrakA svabhAvabhUta zveta svabhAva tirobhUta ho jAtA hai| isaliye mokSake kAraNakA ( - samyagdarzana, jJAna aura cAritrakA-) tirodhAna karanevAlA honese karmakA niSedha kiyA gayA hai| bhAvArtha:-samyagdarzana-jJAna-cAritra mokSamArga hai| jJAnakA samyaktvarUpa pariNamana mithyAtvakarmase tirobhUta hotA hai; jJAnakA jJAnarUpa pariNamana ajJAnakarmase tirobhUta hotA hai; aura jJAnakA cAritrarUpa pariNamana kaSAyakarmase tirobhUta hotA hai| isaprakAra mokSake kAraNabhAvoMko karma tirobhUta karatA hai isaliye usakA niSedha kiyA gayA hai| aba, yaha siddha karate haiM ki karma svayaM hI baMdhasvarUpa hai : yaha sarvajJAnI-darzi bhI, nijakarma raja AcchAdase / saMsAraprApta , na jAnatA vo sarvako rItase / / 160 / / gAthArtha:- [ saH ] vaha AtmA [ sarvajJAnadarzI] ( svabhAvase) sarvako jAnanedekhanevAlA hai tathApi [ nijena karmarajasA ] apane karmamalase [ avacchannaH ] lipta hotA huA-vyApta hotA huA [ saMsArasamApannaH] saMsArako prApta huA vaha [ sarvataH] sarva prakArase [ sarvam ] sarvako [ na vijAnAti ] nahIM jaantaa|| TIkA:-jo svayaM hI jJAna honeke kAraNa vizvako (-sarva padArthoMko) sAmAnyavizeSatayA jAnaneke svabhAvavAlA hai, aisA jJAna arthAt Atmadravya , anAdi Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 252 svapuruSAparAdhapravartamAnakarmamalAvacchannatvAdeva bandhAvasthAyAM sarvataH sarvamapyAtmAnamavijAnadajJAnabhAvenaivedamevamavatiSThate; tato niyataM svayameva karmaiva bndhH| ataH svayaM bandhatvAt karma prtissiddhm| atha karmaNo mokSahetutirodhAyibhAvatvaM darzayati sammattapaDiNibaddhaM micchattaM jiNavarehi prikhiyN| tassodayeNa jIvo micchAdihi tti nnaadvvo|| 161 / / NANasya paDiNibaddhaM aNNANaM jiNavarehi prikhiyN| tassodayeNa jIvo aNNANI hodi nnaadvvo|| 162 / / kAlase apane puruSArthake aparAdhase pravartamAna karmamalake dvArA lipta yA vyApta honese hI, baMdha-avasthAmeM sarva prakArase saMpUrNa apaneko arthAt sarva prakArase sarva jJeyoMke jAnanevAle apaneko na jAnatA huA, isaprakAra pratyakSa ajJAnabhAvase (-ajJAnadazAmeM) raha rahA hai| isase yaha nizcita huA ki karma svayaM hI baMdhasvarUpa hai| isaliye, svayaM baMdhasvarUpa honese karmakA niSedha kiyA gayA hai| bhAvArtha:-yahA~ bhI 'jJAna' zabdase AtmA samajhanA caahiye| jJAna arthAt Atmadravya svabhAvase to sabako jAnane-dekhanevAlA hai paraMtu anAdise svayaM aparAdhI honeke kAraNa karmose AcchAdita hai, isaliye vaha apane saMpUrNa svarUpako nahIM jAnatA; yoM ajJAnadazAmeM raha rahA hai| isaprakAra kevalajJAnasvarUpa athavA muktasvarUpa AtmA karmoMse lipta honese ajJAnarUpa athavA baddharUpa vartatA hai, isaliye yaha nizcita huA ki karma svayaM hI baMdhasvarUpa hai| ataH karmoMkA niSedha kiyA gayA hai| aba, yaha batalAte haiM ki karma mokSake kAraNake tirodhAyibhAvasvarUpa (arthAt mithyAtvAdibhAvasvarUpa) haiM :-- samyaktvapratibaMdhaka karama, mithyAtva jinavarane khaa| usake udayase jIva mithyAtvI bane yaha jAnanA / / 161 / / tyoM jJAnapratibaMdhaka karama, ajJAna jinavarane khaa| usake udayase jIva ajJAnI bane yaha jAnanA / / 162 / / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates puNya-pApa adhikAra 253 cArittapaDiNibaddhaM kasAyaM jiNavarehi prikhiyN| tassodayeNa jIvo acaritto hodi nnaadvvo|| 163 / / samyaktvapratinibaddhaM mithyAtvaM jinavaraiH prikthitm| tasyodayena jIvo mithyAdRSTiriti jnyaatvyH|| 161 / / jJAnasya pratinibaddhaM ajJAnaM jinavaraiH prikthitm| tasyodayena jIvo'jJAnI bhavati jnyaatvyH|| 162 / / cAritrapratinibaddhaH kaSAyo jinavaraiH prikthitH| tasyodayena jIvo'cAritro bhavati jnyaatvyH|| 163 / / samyaktvasya mokSahetoH svabhAvasya pratibandhakaM kila mithyAtvaM, tattu svayaM kamaiva , tadudayAdeva jJAnasya mithyaadRssttitvm| jJAnasya mokSahetoH svabhAvasya pratibandhakaM kilAjJAnaM, tattu svayaM karmaiva , tadudayAdeva jnyaansyaajnyaanitvm| cAritrasya mokSaheto: svabhAvasya pratibandhakaH kila kaSAyaH, sa tu svayaM karmaiva, cAritra pratibaMdha karama, jinane kaSAyoMko khaa| usake udayase jIva cAritrahIna ho yaha jAnanA / / 163 / / gAthArtha:- [samyaktvapratinibaddhaM ] samyaktvako rokanevAlA [ mithyAtvaM ] mithyAtva hai aisA [ jinavaraiH] jinavaroMne [ parikathitam ] kahA hai; [tasya udayena] usake udayase [ jIvaH ] jIva [ mithyAdRSTi: ] mithyAdRSTi hotA hai [iti jJAtavyaH ] aisA jAnanA caahiye| [ jJAnasya pratinibaddhaM ] jJAnako rokanevAlA [ ajJAnaM] ajJAna hai aisA [ jinavaraiH ] jinavaroMne [ parikathitam ] kahA hai; [ tasya udayena ] usake udayase [ jIvaH ] jIva [ ajJAnI ] ajJAnI [ bhavati ] hotA hai [ jJAtavyaH ] aisA jAnanA caahiye| [ cAritrapratinibaddhaH ] cAritrako rokanevAlA [kaSAyaH] kaSAya hai aisA [jinavaraiH] jinavaroMne [ parikathitaH] kahA hai; [ tasya udayena] usake udayase [ jIvaH ] jIva [ acAritraH ] acAritravAna [ bhavati ] hotA hai [ jJAtavyaH ] aisA jAnanA caahiye| __TIkA:-samyaktva jo ki mokSake kAraNarUpa svabhAvarUpa hai use rokanevAlA mithyAtva hai; vaha ( mithyAtva) to svayaM karma hI hai, usake udayase hI jJAnake mithyAdRSTipanA hotA hai| jJAna jo ki mokSakA kAraNarUpa svabhAva hai use rokanevAlA ajJAna hai; vaha to svayaM karma hI hai, usake udayase hI jJAnake ajJAnIpanA hotA hai| cAritra jo ki mokSakA kAraNarUpa svabhAva hai use rokanevAlA kaSAya hai; vaha to svayaM karma hI hai, Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 254 tadudayAdeva jnyaansyaacaaritrtvm| ata: svayaM mokSahetutirodhAyibhAvatvAtkarma prtissiddhm| ___ (zArdUlavikrIDita) saMnyastavyamidaM samastamapi tatkarmaiva mokSArthinA saMnyaste sati tatra kA kila kathA puNyasya pApasya vaa| samyaktvAdinijasvabhAvabhavanAnmokSasya heturbhavana naiSkarmyapratibaddhamuddhatarasaM jJAnaM svayaM dhaavti|| 109 / / usake udayase hI jJAnake acAritrapanA hotA hai| isaliye, svayaM mokSake kAraNakA tirodhAyibhAvasvarUpa honese karmakA niSedha kiyA gayA hai| bhAvArtha:-samyagdarzana, jJAna aura cAritra mokSake kAraNarUpa bhAva haiM unase viparIta mithyAtvAdi bhAva haiM; karma mithyAtvAdi bhAva-svarUpa hai| isaprakAra karma mokSake kAraNabhUta bhAvoMse viparIta bhAvarUpa hai| pahale tIna gAthAoMmeM kahA thA ki karma mokSake kAraNarUpa bhAvoMkAsamyaktvAdikA-ghAtaka hai| bAda kI eka gAthAmeM yaha kahA hai ki karma svayaM hI baMdhasvarUpa hai| aura ina antima tIna gAthAoMmeM kahA hai ki karma mokSake kAraNarUpa bhAvoMse virodhI bhAvasvarUpa hai-mithyAtvAdisvarUpa hai| isaprakAra yaha batAyA hai ki karma mokSake kAraNakA ghAtaka hai, baMdhasvarUpa hai aura baMdhakA kAraNasvarUpa hai, isaliye niSiddha hai| azubha karma to mokSakA kAraNa hai hI nahIM, pratyuta bAdhaka hI hai, isaliye niSiddha hI hai; paraMtu zubha karma bhI karmasAmAnyameM A jAtA hai isaliye vaha bhI bAdhaka hI hai isaliye niSiddha hI hai aisA samajhanA caahiye| aba isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ mokSArthinA idaM samastam api tat karma eva saMnyastavyam ] mokSArthIko yaha samasta hI karmamAtra tyAga karane yogya hai| [ saMnyaste sati tatra puNyasya pApasya vA kila kA kathA] jahA~ samasta karmoMkA tyAga kiyA jAtA hai phira vahA~ puNya yA pApakI kyA bAta hai ? (karmamAtra tyAjya hai taba phira puNya acchA hai aura pApa burA hai-aisI bAtako avakAza hI kahA~ hai? karmasAmAnyameM donoM A gye|) [samyaktvAdinijasvabhAvabhavanAt mokSasya hetuH bhavan ] samasta karmakA tyAga honepara, samyakatvAdi apane svabhAvarUpa honese-pariNamana karane se mokSakA kAraNabhUta hotA huA, [ naiSkarmyapratibaddham uddhatarasaM] niSkarma avasthA ke sAtha jisakA uddhata (utkaTa) rasa pratibaddha hai aisA [ jJAnaM] jJAna, [ svayaM ] apaneApa [dhAvati ] daur3A calA AtA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates puNya-pApa adhikAra 255 ( zArdUlavikrIDita) yAvatpAkamupaiti karmaviratirjJAnasya samyaG na sA karmajJAnasamuccayo'pi vihitastAvanna kaacitksstiH| kintvatrApi samullasatyavazato yatkarma bandhAya tanmokSAya sthitamekameva paramaM jJAnaM vimuktaM svtH|| 110 / / bhAvArtha:-karmako dUra karake, apane samyaktvAdisvabhAvarUpa pariNamana karanese mokSakA kAraNarUpa honevAlA jJAna apaneApa pragaTa hotA hai, taba phira use kauna roka sakatA hai ? / 109 / aba AzaMkA utpanna hotI hai ki jaba taka avirata samyagdRSTi ityAdike karmakA udaya rahatA hai taba taka jJAna mokSakA kAraNa kaise ho sakatA hai ? aura karma tathA jJAna donoM (karmake nimittase honevAlI zubhAzubha pariNati tathA jJAnapariNati) eka hI sAtha kaise raha sakate haiM ? isake samAdhAnArtha kAvya kahate haiM:--- zlokArtha:- [ yAvat ] jaba taka [ jJAnasya karmaviratiH ] jJAnakI karmavirati [sA samyak pAkam na upaiti] bhalIbhA~ti paripUrNatAko prApta nahIM hotI [ tAvat ] taba taka [ karmajJAnasamuccayaH api vihitaH, na kAcit kSatiH ] karma aura jJAnakA ekatritapanA zAstrameM kahA hai; usake ekatrita rahane meM koI bhI kSati yA virodha nahIM hai| [ kintu] kintu [atra api] yahA~ itanA vizeSa jAnanA cAhiye ki AtmAmeM [ avazataH yat karma samullasati] avazapane jo karma pragaTa hotA hai [ tat bandhAya ] vaha to baMdhakA kAraNa hai, aura [ ekam eva paramaM jJAnaM sthitam ] jo eka parama jJAna hai vaha eka hI [ mokSAya ] mokSakA kAraNa hai- [ svataH vimuktaM] jo ki jJAna svataH vimukta hai ( arthAt tInoMkAla paradravya-bhAvoMse bhinna hai)| bhAvArtha:-jabataka yathAkhyAta cAritra nahIM hotA tabataka samyagdRSTike do dhArAe~ rahatI haiM,-zubhAzubha karmadhArA aura jnyaandhaaraa| una donoMke eka sAtha rahanemeM koI bhI virodha nahIM hai| (jaise mithyAjJAna aura samyagjJAnake paraspara virodha hai vaise karmasAmAnya aura jJAnake virodha nahIM hai|) aisI sthitimeM karma apanA kArya karatA hai aura jJAna apanA kArya karatA hai| jitane aMzameM zubhAzubha karmadhArA hai utane aMzameM karmabaMdha hotA hai aura jitane aMzameM jJAnadhArA hai utane aMzameM karmakA nAza hotA jAtA hai| viSayakaSAyake vikalpa yA vrataniyamake vikalpa- athavA zuddha svarUpakA vicAra taka bhIkarmabaMdhakA kAraNa hai; zuddha pariNatirUpa jJAnadhArA hI mokSakA kAraNa hai| 110 / aba karma aura jJAnakA nayavibhAga batalAte haiM: Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra ( zArdUlavikrIDita ) magnAH karmanayAvalambanaparA jJAnaM na jAnanti yanmagnA jJAnanayaiSiNo'pi yadatisvacchandamandodyamAH / vizvasyopari te taranti satataM jJAnaM bhavantaH svayaM kurvanti na karma jAtu na vazaM yAnti pramAdasya ca / / 111 / / zlokArtha :- [ karmanayAvalambanaparAH magnAH ] karmanayake AlaMbanameM tatpara ( karmanayake pakSapAtI) puruSa DUbe hue haiM [ yat ] kyoMki [ jJAnaM na jAnanti ] ve jJAnako nahIM jaante| [ jJAnanaya - eSiNaH api magnAH ] jJAnanayake icchuka ( pakSapAtI) puruSa bhI DUbe hue haiM [ yat ] kyoMki [ atisvacchandamanda - udyamAH ] ve svacchaMdatAse atyanta maMdaudyamI haiM (ve svarUpa prAptikA puruSArtha nahIM karate, pramAdI haiM aura viSayakaSAyoMmeM vartate haiN)| [te vizvasya upari taranti ] ve jIva vizvake Upara tairate haiM [ ye svayaM satataM jJAnaM bhavantaH karma na kurvanti ] jo ki svayaM niraMtara jJAnarUpa hote hue - pariNamate hue karma nahIM karate [ca] aura [ jAtu pramAdasya vazaM na yAnti ] kabhI bhI pramAdavaza bhI nahIM hote ( - svarUpameM udyamI rahate haiN)| bhAvArtha:-yahA~ sarvathA ekAMta abhiprAyakA niSedha kiyA hai kyoMki sarvathA ekAMta abhiprAya hI mithyAtva hai| kitane hI loga paramArthabhUta jJAnasvarUpa AtmAko to jAnate nahIM haiM aura vyavahAra darzanajJAnacAritrarUpa kriyAkAMDake ADambarako mokSakA kAraNa jAnakara usameM tatpara rahate haiM - usakA pakSapAta karate haiN| aise karmanayake pakSapAtI loga-jo jJAnako to nahIM jAnate aura karmanayameM hI khedakhinna haiM ve -saMsArameM DUbate haiN| aura kitane hI loga AtmasvarUpako yathArtha nahIM jAnate tathA sarvathA ekAMtavAdI mithyAdRSTiyoMke upadezase athavA apane Apa hI aMtaraMgameM jJAnakA svarUpa mithyA prakAra se kalpita karake usameM pakSapAta karate haiN| ve apanI pariNatimeM kiMcitmAtra bhI parivartana hue binA apaneko sarvathA abaMdha mAnate haiM aura vyavahAra darzanajJAnacAritrake kriyAkAMDako nirarthaka jAnakara chor3a dete haiN| aise jJAnanayake pakSapAtI loga jo kI svarUpakA koI puruSArtha nahIM karate aura zubha pariNAmoMko chor3akara svacchaMdI hokara viSaya - kaSAyameM vartate haiM ve bhI saMsArasamudrameM DUbate haiN| mokSamArgI jIva jJAnarUpa pariNamita hote hue zubhAzubha karmoMko ( arthAt zubhAzubhabhAvoMko ) heya jAnate haiM aura zuddha pariNatiko hI upAdeya jAnateM haiN| ve mAtra azubha karmoMko hI nahIM kintu zubha karmoMko bhI chor3akara, svarUpameM sthira hone ke liye niraMtara udyamI rahate haiM - ve saMpUrNa svarUpasthita hone taka puruSArtha karate hI rahate haiM / jaba taka, puruSArthakI apUrNatAke kAraNa, zubhAzubha pariNAmoMse chUTakara svarUpameM saMpUrNatayA sthira nahIM huA jA sakatA tabataka - - - yadyapi svarUpasthiratAkA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates puNya-pApa adhikAra haiM: ( mandAkrAntA ) bhedonmAdaM bhramarasabharAnnATayatpItamohaM mUlonmUlaM sakalamapi tatkarma kRtvA blen| helonmIlatparamakalayA sArdhamArabdhakeli jJAnajyotiH kavalitatamaH projjajRmbhe bhareNa / / 112 / / AMtarika-AlaMbana (aMtaH sAdhana ) to zuddha pariNati svayaM hI hai tathApi--AMtarikaAlaMbana lenevAle ko jo bAhya AlaMbanarUpa hote haiM aise ( zuddha svarUpake vicAra Adi) zubha pariNAmoMmeM ve jIva heyabuddhise pravartate haiM, kintu zubha karmoMko nirarthaka mAnakara unheM chor3akara svacchaMdatayA azubha karmoMmeM pravRtta honekI buddhi kabhI nahIM hotI / aise ekAMta abhiprAya rahita jIva karmoMkA nAza karake, saMsArase nivRtta hote haiN| 111 / aba puNya-pApa adhikArako pUrNa karate hue AcAryadeva jJAnakI mahimA karate 257 zlokArtha:-[ pItamohaM] moharUpI madirA ke pInese, [ bhrama - rasa-bharAt bhedonmAdaM nATayat ] bhramarasake bhArase ( atizayapanese ) zubhAzubha karmake bhedarUpI unmAdako jo nacAtA hai [ tat sakalam api karma ] aise samasta karma ko [ balena ] apane baladvArA [ mUlonmUlaM kRtvA ] samUla ukhAr3akara [ jJAnajyotiH bhareNa projjajRmbhe ] atyaMta sAmarthya yukta jJAnajyoti pragaTa huii| yaha jJAnajyoti aisI hai ki jisane [ kavalitatamaH] ajJAnarUpI aMdhakArakA grAsa kara liyA hai arthAt jisane ajJAnarUpI aMdhakArakA nAza kara diyA hai, [ helA - unmilat] jo lIlAmAtrase ( - sahaja puruSArthase) vikasita hotI jAtI hai aura [ paramakalayA sArdham Arabdhakeli ] jisane parama kalA arthAt kevalajJAnake sAtha krIr3A prArambha kI hai aisI jJAnajyoti hai| ( jabataka samyagdRSTi chadmastha hai tabataka jJAnajyoti kevalajJAnake sAtha zuddhana ke bala se parokSa krIr3A karatI hai, kevalajJAna hone para sAkSAt hotI hai / ) bhAvArtha:-Apako ( jJAnajyotiko) pratibaMdhaka karma ( bhAvakarma ) jo ki zubhAzubha bhedarUpa hokara nAcatA thA aura jJAnako bhulA detA thA use apanI zaktise ukhAr3akara jJAnajyoti saMpUrNa sAmarthya sahita prakAzita huii| vaha jJAnajyoti athavA jJAnakalA kevalajJAnarUpI paramakalAkA aMza hai tathA vaha kevalajJAnake saMpUrNa svarUpako jAnatI hai aura usa ora pragati karatI hai, isaliye yaha kahA hai ki " jJAnajyotine kevalajJAnake sAtha kIr3A prArambha kI hai " / jJAnakalA sahajarUpase vikAsako prApta hotI jAtI hai aura antameM vaha paramakalA arthAt kevalajJAna ho jAtI hai / 112 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 258 iti puNyapAparUpeNa dvipAtrIbhUtamekapAtrIbhUya karma nisskraantm| iti zrImadamRtacandrasUriviracitAyAM samayasAravyAkhyAyAmAtmakhyAtau puNyapApaprarUpaka: tRtiiyo'ngkH|| TIkA:-puNya-pAparUpase do pAtroMke rUpameM nAcanevAlA karma eka pAtrarUpa hokara ( raMgabhUmimeMse) bAhara nikala gyaa| bhAvArtha:-yadyapi karma sAmAnyatayA eka hI hai tathApi usane puNya-pAparUpI do pAtroMkA svAMga dhAraNa karake raMgabhUmimeM praveza kiyA thaa| jaba use jJAnane yathArthatayA eka jAna liyA taba vaha eka pAtrarUpa hokara raMgabhUmise bAhara nikala gayA, aura nRtya karanA banda kara diyaa| Azraya, kAraNa, rUpa, savAdasuM bheda vicAri gineM doU nyAre, puNya ru pApa zubhAzubhabhAvani baMdha bhaye sukhaduHkhakarA re| jJAna bhaye dou eka lakhai budha Azraya Adi samAna vicAre, baMdhake kAraNa haiM doU rUpa, inheM taji jinamuni mokSa pdhaare| isaprakAra zrI samayasArakI (zrImadbhagavatkuMdakuMdAcAryadevapraNIta zrI samayasAra paramAgamakI) zrImad amRtacaMdrAcAryadevaviracita AtmakhyAti nAmakI TIkAmeM puNyapApakA prarUpaka tIsarA aMka samApta huaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates Wan 555555555555555555 -4Asrava adhikAra ja ja atha prvishtyaastrvH| (drutavilambita) atha mahAmadanirbharamantharaM smrrnggpraagtmaasrvm| ayamudAragabhIramahodayo jayati durjayabodhadhanurdharaH / / 113 / / ---000 dohA 000--- dravyAstravateM bhinna hai, bhAvAstrava kari nAsa / bhaye siddha paramAtamA, namUM tinahiM, sukha aas|| prathama TIkAkAra kahate haiM ki-- 'aba Asrava praveza karatA hai'| jaise nRtyamaMca svA~ga para nRtyakAra svA~ga dhAraNa kara praveza karatA hai usI prakAra yahA~ AsravakA svA~ga hai| usa svA~gako yathArthatayA jAnanevAlA samyagjJAna hai usakI mahimArUpa maMgala karate haiM: zlokArtha:- [atha] aba [ samararaGgaparAgatam ] samarAMgaNameM Aye hue, [ mahAmadanirbharamantharaM] mahAmadase bhare hue madonmata [Asravam ] Asravako [ayam durjayabodhadhanurdharaH] yaha durjaya jJAna-dhanurdhara [jayati] jIta letA hai, [ udAragabhIramahodaya:] jisakA (-jJAnarUpI bANAvalIkA) mahAna udaya udAra hai ( arthAt Asravako jItane ke liye jitanA puruSArtha cAhiye utanA vaha pUrA karatA hai) aura gaMbhIra hai, ( arthAt chadmastha jIva jisakA pAra nahIM pA skte)| bhAvArtha:-yahA~ Asravane nRtyamaMca para praveza kiyA hai| nRtyameM aneka rasoMkA varNana hotA hai isaliye yahA~ rasavat alaMkArake dvArA zAnta rasameM vIra rasako pradhAna karake varNana kiyA hai ki 'jJAnarUpI dhanurdhara Asravako jItatA hai'| samasta vizva ko jItakara madonmatta huA Asrava saMgAmabhUmimeM Akara khar3A ho gayA; kintu jJAna to usase bhI adhika balavAna yoddhA hai isaliye vaha Asravako jIta letA hai arthAt aMtarmuhUrtameM karmoMkA nAza karake kevalajJAna utpanna karatA hai| jJAnakA aisA sAmarthya hai| 113 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 260 tatrAsravasvarUpamabhidadhAti micchattaM aviramaNaM kasAyajogA ya saNNasaNNA du| bahuvihabheyA jIve tasseva annnnnnprinnaamaa|| 164 / / NANAvaraNAdIyassa te du kammassa kAraNaM hoNti| tesi pi hodi jIvo ya raagdosaadibhaavkro||165 / / mithyAtvamaviramaNaM kaSAyayogau ca sNjnyaasNjnyaastu| bahuvidhabhedA jIve tsyaivaannyprinnaamaaH|| 164 / / jJAnAvaraNAdyasya te tu karmaNaH kAraNaM bhvnti| teSAmapi bhavati jIvazca raagdvessaadibhaavkrH|| 165 / / rAgadveSamohA AmravAH iha hi jIve svapariNAmanimittA: ajaDatve sati cidaabhaasaaH| mithyAtvAviratikaSAyayogAH pudgalapariNAmAH, jJAnAvaraNAdi aba AsravakA svarUpa kahate haiM: mithyAtva avirata aru kaSAyeM, yoga saMjJa asaMjJa haiN| ye vividha bheda ju jIvameM, jIvake ananya hi bhAva haiM / / 164 / / aru ve hi jJAnAvaraNaAdika, karmake kAraNa baneM / unakA bhi kAraNa jIva bane, jo rAgadveSAdika kare / / 165 / / gAthArtha:- [ mithyAtvam ] mithyAtva , [ aviramaNaM ] aviramaNa , [ kaSAyayogau ca ] kaSAya aura yoga-yaha Asrava [ saMjJAsaMjJAH tu] saMjJa (cetanake vikAra) bhI haiM aura asaMjJa (pudgalake vikAra) bhI haiN| [ bahuvidhabhedAH] vividha bhedavAle saMjJa Asrava[ jIve ] jo ki jIvameM utpanna hote haiM ve- [ tasya eva] jIvake hI [ananyapariNAmAH] ananya pariNAma hai| [ te tu] aura asaMjJa Asrava [jJAnAvaraNAdyasya karmaNaH ] jJAnAvaraNa Adi karmake [ kAraNaM ] kAraNa (nimitta) [ bhavanti ] hote haiM [ ca] aura [ teSAm api] unakA bhI (asaMjJa AsravoMke bhI karmabaMdhakA nimitta honemeM) [ rAgadveSAdibhAvakaraH jIva: ] rAgadveSAdi bhAva karanevAlA jIva [ bhavati ] kAraNa [ nimitta ] hotA hai| TIkA:-isa jIvameM rAga, dveSa aura moha-yaha Asrava apane pariNAmake kAraNase hote haiM isaliye ve jar3a na honese cidAbhAsa haiM (-arthAt jisameM caitanyakA AbhAsa hai aise haiM, cidvikAra haiN)| mithyAtva, avirati, kaSAya aura yoga-yaha pudgalapariNAma, jJAnAvaraNAdi Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates Asrava adhikAra 261 pudgalakarmAsravaNanimittatvAt, kilaasrvaaH| teSAM tu tadAsravaNanimittatvanimittaM ajJAnamayA AtmapariNAmA raagdvessmohaaH| tata AsravaNanimittatvanimittatvAt rAgadveSamohA evaasrvaaH| te cAjJAnina eva bhavantIti arthaadevaapdyte| atha jJAninastadabhAvaM darzayati Natthi du AsavabaMdho sammAdiTThissa aasvnniroho| saMte puvvaNibaddhe jANadi so te abNdhNto||166 / / nAsti tvAsravabandhaH smygdRsstteraasrvnirodhH|| santi pUrvanibaddhAni jAnAti sa taanybnn|| 166 / / pudgalakarmake AsravaNake nimitta honese, vAstavameM Asrava haiM; aura unake (mithyAtvAdi pudgalapariNAmoMke) karma-AsravaNake nimittatva ke nimitta hone se rAgadveSamoha haiM jo ki ajJAnamaya AtmapariNAma hai| isaliye ( mithyAtvAdi pudgalapariNAmoMke ) AsravaNaka nimittatvake nimittabhUta honese rAga-dveSa-moha hI Asrava hai| aura ve to ( - rAgadveSamoha) ajJAnIke hI hote haiM yaha arthameMse hI spaSTa jJAta hotA hai| ( yadyapi gAthAmeM spaSTa zabdoMmeM nahIM kahA hai tathApi gAthAke hI arthameMse yaha Azaya nikalatA hai|) bhAvArtha:-jJAnAvaraNAdi karmoMke AsravaNakA (-AgamanakA) nimittakAraNa to mithyAtvAdikarmake udayarUpa pudgala-pariNAma haiM, isaliye ve vAstavameM Asrava haiN| aura unake karmAsravaNake nimittabhUta honekA nimitta jIvake rAgadveSamoharUpa ( ajJAnamaya) pariNAma haiM isaliye rAgadveSamoha hI Asrava haiN| una rAgadveSamohako cidvikAra bhI kahA jAtA hai| ve rAgadveSamoha jIvake ajJAna-avasthAmeM hI hote haiN| mithyAtva sahita jJAna hI ajJAna kahalAtA hai| isaliye mithyAdRSTike arthAt ajJAnIke hI rAgadveSamoharUpa Asrava hote haiN| aba yaha batalAte haiM ki jJAnIke una AsravoMkA (bhAvAstravoMkA) abhAva haiM: saddRSTiko Asrava nahIM, nahiM baMdha , Amravarodha hai / nahi bA~dhatA jAne hi pUrvanibaddha jo sattAvirSe / / 166 / / gAthArtha:- [ samyagdRSTe: tu] samyagdRSTike [ AsravabandhaH ] Asrava jisakA nimitta hai aisA baMdha [ nAsti ] nahIM hai, [ AsravanirodhaH ] ( kyoMki ) AsravakA (bhAvAsravakA) nirodha hai; [ tAni ] navIna karmoko [ abadhnan ] nahIM bA~dhatA huA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 262 yato hi jJAnino jJAnamayairbhAvairajJAnamayA bhAvAH parasparavirodhi-no'vazyameva nirudhyante; tato'jJAnamayAnAM bhAvAnAM rAgadveSamohAnAM AsravabhUtAnAM nirodhAt jJAnino bhavatyeva aasrvnirodhH| ato jJAnI nAsravanimittAni pudgalakarmANi badhnAti, nityamevAkartRtvAt tAni navAni na badhnan sadavasthAni pUrvabaddhAni, jJAnasvabhAvatvAt, kevalameva jaanaati| [ saH ] vaha, [ santi ] sattAmeM rahe hue [ pUrvanibaddhAni] pUrva baddha karmoko [ jAnAti] jAnatA hI hai| TIkA:-vAstavameM jJAnIke jJAnamaya bhAvoMse ajJAnamaya bhAva avazya hI niruddhaabhAvarUpa hote haiM kyoMki paraspara virodhI bhAva ekasAtha nahIM raha sakate; isaliye ajJAnamaya bhAvarUpa rAga-dveSa-moha jo ki AsravabhUta (AsravasvarUpa) haiM unakA nirodha honese, jJAnIke AsravakA nirodha hotA hI hai| isaliye jJAnI, Asrava jinakA nimitta hai aise (jJAnAvaraNAdi) pudgalakarmoko nahIM bA~dhatA, -sadA akartRtva honese navIna karmoMko na bA~dhatA huA sattAmeM rahe hue pUrvabaddha karmoko, svayaM jJAnasvabhAvavAn honese, mAtra jAnatA hI hai| ( jJAnIkA jJAna hI svabhAva hai, kartRtva nahIM; yadi kartRtva ho to karmako bA~dhe, jJAtRtva honese karma baMdha nahIM krtaa|) bhAvArtha:-jJAnIke ajJAnamaya bhAva nahIM hote, aura ajJAnamaya bhAva na honese (ajJAnamaya) rAgadveSamoha arthAt Asrava nahIM hote aura Asrava na honese navIna baMdha nahIM hote| isaprakAra jJAnI sadA hI akartA honese navIna karma nahIM bA~dhatA aura jo pUrvabaddha karma sattAmeM vidyamAna hai unakA mAtra jJAtA hI rahatA hai| aviratasamyagdRSTike bhI ajJAnamaya rAgadveSamoha nahIM hotaa| jo mithyAtva sahita rAgAdi hotA hai vahI ajJAnake pakSameM mAnA jAtA hai, samyaktva sahita rAgAdika ajJAnake pakSameM nahIM haiN| samyagdRSTike sadA jJAnamaya pariNamana hI hotA hai| usako cAritramohake udayakI balavattAse jo rAgAdi hotA hai usakA svAmitva usake nahIM hai; vaha rAgAdiko roga samAna jAnakara pravartatA hai aura apanI zaktike anusAra unheM kATatA jAtA hai| isaliye jJAnIke jo rAgAdi hotA hai vaha vidyamAna honepara bhI avidyamAna jaisA hI hai; vaha AgAmI sAmAnya saMsArakA baMdha nahIM karatA, mAtra alpa sthiti-anubhAgavAlA baMdha karatA hai| aise alpa baMdhako yahA~ nahIM ginA hai| isaprakAra jJAnIke Asrava nahIM honese baMdha nahIM hotaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates Asrava adhikAra 263 atha rAgadveSamohAnAmAsravatvaM niyamayatibhAvo rAgAdijudo jIveNa kado du baMdhago bhnnido| rAgAdivippamukko abaMdhago jANago nnvri||167 / / bhAvo rAgAdiyuto jIvena kRtastu bandhako bhnnitH| rAgAdivipramukto'bandhako jJAyaka: kevlm|| 167 / / __ iha khalu rAgadveSamohasamparkajo'jJAnamaya eva bhAvaH, ayaskAntopalasamparkaja iva kAlAyasasUcI, karma kartumAtmAnaM codayati; tadvivekajastu jJAnamayaH, ayaskAntopalavivekaja iva kAlAyasasUcI, akarmakaraNotsukamAtmAnaM svabhAvenaiva sthaapyti| tato rAgAdisaGkIrNo'jJAnamaya eva kartRtve codktvaadbndhkH| tadasaGkIrNastu svabhAvodbhAsakatvAtkevalaM jJAyaka eva, na manAgapi bndhkH| aba, rAgadveSamoha hI Asrava hai aisA niyama kahate haiM: rAgAdiyuta jo bhAva jIvakRta usahiko baMdhaka khaa| rAgAdise pravimukta jJAyaka mAtra , baMdhaka nahiM rahA / / 167 / / gAthArtha:- [ jIvena kRtaH ] jIvakRta [ rAgAdiyutaH ] rAgAdiyukta [ bhAvaH tu] bhAva [ bandhaka: bhaNitaH] baMdhaka (navIna karmoMkA baMdha karanevAlA) kahA gayA hai| [ rAgAdivipramuktaH] rAgAdise rahita bhAva [abandhakaH] baMdhaka nahIM hai, [ kevalam jJAyakaH ] vaha mAtra jJAyaka hI hai| TIkA:-jaise lohacuMbaka-pASANake sAtha saMsargase (lohe kI suImeM) utpanna huA bhAva lohekI suIko (gati karane ke liye) prerita karatA hai usIprakAra rAgadveSamoha ke sAtha mizrita hone se ( AtmAmeM) utpanna huA ajJAnamaya bhAva hI AtmAko karma karaneke liye prerita karatA hai, aura jaise lohacuMbaka-pASANake asaMsargase ( suImeM) utpanna huA bhAva lohe kI suIko ( gati na karanerUpa) svabhAvameM hI sthApita karatA hai usIprakAra rAgadveSamohake sAtha mizrita nahIM honese (AtmAmeM) utpanna huA jJAnamaya bhAva, jise karma karane kI utsukatA nahIM hai ( arthAt karma karane kA jisakA svabhAva nahIM hai) aise AtmAko svabhAvameM hI sthApita karatA hai; isaliye rAgAdike sAtha mizrita ajJAnamaya bhAva hI kartRtvameM prerita karatA hai ataH vaha baMdhaka hai aura rAgAdike sAtha amizrita bhAva svabhAvakA prakAzaka honese mAtra jJAyaka hI hai, kiMcitmAtra bhI baMdhaka nahIM hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra atha rAgAdyasaGkIrNabhAvasambhavaM darzayati pakke phalamhi paDie jaha Na phalaM bajjhae puNo viMTe | jIvassa kammabhAve paDie Na puNodayamuvedi / / 168 / / pakve phale patite yathA na phalaM badhyate punrvRntaiH| jIvasya karmabhAve patite na punarudayamupaiti / / 168 / / yathA khalu pakvaM phalaM vRntAtsakRdvizliSTaMH sat na punarvRntasambandhamupaiti tathA karmodayajo bhAvo jIvabhAvAtsakRdvizliSTaHsan na punarjIvabhAvamupaiti / evaM jJAnamayo rAgAdyasaGkIrNo bhAvaH smbhvti| bhAvArtha:- rAgAdike sAtha mizrita ajJAnamaya bhAva hI baMdhakA kartA hai, aura rAgAdike sAtha amizrita jJAnamaya bhAva baMdhakA kartA nahIM hai - yaha niyama hai| aba, rAgAdike sAtha amizrita bhAvakI utpatti batalAte haiM: phala pakva khiratA, vRMta saha saMbaMdha phira pAtA nahIM / tyoM karmabhAva khirA, punaH jIvameM udaya pAtA nahIM / / 168 / / gAthArthaH[ yathA] jaise [ pakve phale ] pake hue phalake [ patite ] girane para [punaH] phirase [phalaM ] vaha phala [ vRntaiH ] usa DaMThalake sAtha [ na badhyate ] nahIM jur3atA, usIprakAra [ jIvasya ] jIvake [ karmabhAve ] karmabhAva [ patite] khira jAnepara vaha [ punaH] phirase [ udayam na upaiti ] utpanna nahIM hotA ( arthAt vaha karmabhAva jIvake sAtha punaH nahIM jur3atA ) / TIkA:-jaise pAkA huA phala eka bAra DaMThalase gira jAne para phira vaha usake sAtha saMbaMdhako prApta nahIM hotA, isIprakAra karmodayase utpanna honevAlA bhAva jIvabhAvase ekabAra alaga hone para phira jIvabhAvako prApta nahIM hotaa| isaprakAra rAgAdike sAtha milA huA jJAnamayabhAva utpanna hotA hai| bhAvArtha:-yadi jJAna ekabAra ( apratipAtI bhAvase) rAgAdikase bhinna pariNamita ho to vaha puna: kabhI bhI rAgAdike sAtha mizrita nahIM hotaa| isaprakAra utpanna huA, rAgAdike sAtha na milA huA jJAnamaya bhAva sadA rahatA hai / phira jIva asthiratArUpase rAgAdimeM yukta hotA hai vaha nizcayadRSTise yuktatA hai hI nahIM aura usake jo alpa bandha hotA hai vaha bhI nizcayadRSTise baMdha hai hI nahIM, kyoMki abaddhaspRSTarUpase pariNamana niraMtara vartatA hI rahatA hai| tathA use mithyAtvake sAtha rahanevAlI prakRtiyoMkA baMdha nahIM hotA aura anya prakRtiyA~ sAmAnya saMsArakA kAraNa nahIM hai; mUlase kaTe hue vRkSake hare pattoMke samAna ve prakRtiyA~ zIghra hI sUkhaneyogya haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates Asrava adhikAra 265 (zAlinI) bhAvo rAgadveSamohairvinA yo jIvasya syAd jJAnanivRtta ev| rundhan sarvAn dravyakarmAsravaudhAn eSo'bhAvaH srvbhaavaasrvaannaam||114 / / atha jJAnino dravyAsravAbhAvaM darzayati puDhavIpiMDasamANA puvvaNibaddhA du paccayA tss| kammasarIreNa du te baddhA savve vi nnaanniss|| 169 / / pRthvIpiNDasamAnAH pUrvanibaddhAstu prtyyaastsy| karmazarIreNa tu te baddhAH sarve'pi jnyaaninH|| 169 / / aba, "jJAnamaya bhAva hI bhAvAtravakA abhAva hai' isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM :--- zlokArtha:- [ jIvasya ] jIvakA [ yaH] jo [ rAgadveSamohai: vinA] rAgadveSamoha rahita, [jJAnanivRtta: eva bhAvaH] jJAnase hI racita bhAva [ syAt ] hai aura [ sarvAn dravyakarmAsrava-odhAn rundhan ] jo sarva dravyakarmake Asrava samUhako (arthAt thokabaMdha dravyakarmake pravAhako) rokanevAlA hai, [eSaH sarva-bhAvAsravANAm abhAvaH ] vaha (jJAnamaya) bhAva sarva bhAvAsravake abhAvasvarUpa hai| bhAvArtha:-mithyAtva rahita bhAva jJAnamaya hai| vaha jJAnamaya bhAva rAgadveSamoha rahita hai aura dravyakarmake pravAhako rokanevAlA hai; isaliye vaha bhAva hI bhAvAsravake abhAvasvarUpa hai| saMsArakA kAraNa mithyAtva hI hai; isaliye mithyAtvasaMbaMdhI rAgAdikA abhAva honepara, sarva bhAvAtravoMkA abhAva ho jAtA hai yaha yahA~ kahA gayA hai| 114 / aba, yaha batalAte haiM ki jJAnIke dravyAstravakA abhAva hai :--- jo sarva pUrvanibaddha pratyaya, vartate haiM jJAnike / ve pRthvipiMDa samAna haiM, kArmaNazarIra nibaddha haiM / / 169 / / gAthArtha:- [ tasya jJAninaH] usa jJAnIke [ pUrvanibaddhAH tu] pUrvabaddha [ sarve api] samasta [ pratyayAH ] pratyaya [ pRthvIpiNDasamAnAH ] miTTIke Dheleke samAna hai [ tu] aura [ te ] ve [ karmazarIreNa ] ( mAtra) kArmaNa zarIrake sAtha [ baddhAH ] ba~dhe hue haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 266 ye khalu pUrvamajJAnena baddhA mithyAtvAviratikaSAyayogA dravyAsravabhUtAH pratyayAH, te jJAnino dravyAntarabhUtA acetanapudgalapariNAmatvAt pRthviipinnddsmaanaaH| te tu sarve'pi svabhAvata eva kArmANazarIreNaiva sambaddhAH, na tu jiiven| ata: svabhAvasiddha eva dravyAsravAbhAvo jnyaaninH| (upajAti) bhAvAstravAbhAvamayaM prapanno dravyAstravebhyaH svata eva bhinnH| jJAnI sadA jJAnamayaikabhAvo nirAsravo jJAyaka eka eva / / 115 / / TIkA:-jo pahale ajJAnase ba~dhe hue mithyAtva, avirati, kaSAya aura yogarUpa dravyAstravabhUta pratyaya haiM, ve anyadravyasvarUpa pratyaya acetana pudgalapariNAmavAle haiM isaliye jJAnIke liye miTTIke Dheleke samAna haiM (-jaise miTTI Adi pudgalaskaMdha haiM vaise hI yaha pratyaya haiM); ve to samasta hI, svabhAvase hI mAtra kArmaNa zarIrake sAtha ba~dhe hue haiM-saMbaMdhayukta haiM, jIvake sAtha nahIM; isaliye jJAnIke svabhAva se hI dravyAstravakA abhAva siddha hai| bhAvArtha:-jJAnIke jo pahale ajJAnadazAmeM ba~dhe hue mithyAtvAdi dravyAstravabhUta pratyaya haiM ve to miTTIke DhelekI bhA~ti pudgalamaya hai isaliye ve svabhAvase hI amUrtika caitanyasvarUpa jIvase bhinna haiN| unakA baMdha athavA saMbaMdha pudgalamaya kArmaNa zarIrake sAtha hI hai, cinmaya jIvake sAtha nahIM hai| isaliye jJAnIke dravyAstravakA abhAva to svabhAvase hI hai| (aura jJAnIke bhAvAtravakA abhAva honese, dravyAsrava navIna karmoM ke Asravake kAraNa nahIM hote isaliye isa dRSTise bhI jJAnIke dravyAsavakA abhAva hai|) aba isI arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM :--- zlokArtha:- [ bhAvAsrava-abhAvam prapannaH] bhAvAsravoMke abhAvako prApta aura [ dravyAsravebhyaH svataH eva bhinnaH] dravyAsravoMse to svabhAvase hI bhinna [ ayaM jJAnI] jJAnI- [sadA jJAnamaya-eka-bhAvaH] jo ki sadA eka jJAnamaya bhAvavAlA hai-- [nirAsravaH ] nirAsrava hI hai, [ ekaH jJAyaka: eva ] mAtra eka jJAyaka hI hai| bhAvArtha:-jJAnIke rAgadveSamohasvarUpa bhAvAssavakA abhAva huA hai aura dravyAstravase to sadA svayameva bhinna hI hai kyoMki dravyAstrava pudgalapariNAmasvarUpa hai aura jJAnI caitanyasvarUpa hai| isaprakAra jJAnIke bhAvAstrava tathA dravyAstravakA abhAva honese vaha nirAstrava hai| 115 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates Asrava adhikAra 267 kathaM jJAnI nirAsrava iti cet cauviha aNeyabheyaM baMdhate nnaanndNsnngunnehiN| samae samae jamhA teNa abaMdho tti NANI du|| 170 / / caturvidhA anekabhedaM badhnanti jnyaandrshngunnaabhyaam| samaye samaye yasmAt tenAbandha iti jJAnI tu||170 / / jJAnI hi tAvadAsavabhAvabhAvanAbhiprAyAbhAvAnnirAmrava ev| yattu tasyApi dravyapratyayAH pratisamayamanekaprakAraM pudgalakarma badhnanti , tatra jJAnaguNapariNAma eva hetuH| kathaM jJAnaguNapariNAmo bandhaheturiti cet jamhA du jahaNNAdo NANaguNAdo puNo vi prinnmdi| aNNattaM NANaguNo teNa du so baMdhago bhnnido||171 / / aba yaha prazna hotA hai ki jJAnI nirAstrava kaise hai ? usake uttarasvarUpa gAthA kahate haiM :--- cauvidhAnava samaya samaya ju, jJAnadarzana guNahise / bahu bheda bA~dhe karma , isase jJAni baMdhaka nAhiM hai / / 170 / / gAthArtha:- [yasmAt ] kyoMki [caturvidhAH ] cAra prakArake dravyAsrava [ jJAnadarzanaguNAbhyAm ] jJAnadarzanaguNoMke dvArA [ samaye samaye] samaya samaya para [anekabhedaM] aneka prakArakA karma [ badhnanti ] bA~dhate haiM [ tena] isaliye [ jJAnI tu] jJAnI to [ abandhaH iti ] abaMdha hai| TIkA:-pahale, jJAnI to AsravabhAvakI bhAvanAke abhiprAyake abhAvake kAraNa nirAstrava hI hai; paraMtu jo use bhI dravyapratyaya prati samaya aneka prakArakA pudgalakarma bA~dhate haiM, vahA~ jJAnaguNakA pariNamana hI kAraNa hai| __ aba yaha prazna hotA hai ki jJAnaguNakA pariNamana baMdhakA kAraNa kaise hai ? usake uttarakI gAthA kahate haiM :--- jo jJAnaguNakI jaghanyatAmeM, vartatA guNa jJAnakA / phiraphira praNamatA anyarUpa ju, usahise baMdhaka kahA / / 171 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 268 yasmAttu jaghanyAt jJAnaguNAt punarapi prinnmte| anyatvaM jJAnaguNaH tena tu sa bandhako bhnnitH|| 171 / / jJAnaguNasya hi yAvajjaghanyo bhAvaH tAvat tasyAntarmuhUrta-vipariNAmitvAt punaH punaranyatayAsti prinnaamH| sa tu, yathAkhyAta-cAritrAvasthAyA adhastAdavazyambhAvirAgasadbhAvAt , bandhahetureva syaat| evaM sati kathaM jJAnI nirAmrava iti cet daMsaNaNANacarittaM jaM pariNamade jhnnnnbhaavenn| NANI teNa du bajjhadi poggalakammeNa viviheNa / / 172 / / gAthArtha:- [yasmAt tu] kyoMki [jJAnaguNaH] jJAnaguNa, [jaghanyAt jJAnaguNAt ] jaghanya jJAnaguNake kAraNa [ punarapi ] phirase bhI [anyatvaM ] anyarUpase [ pariNamate ] pariNamana karatA hai, [ tena tu] isaliye [ saH ] vaha ( jJAnaguNa ) [ bandhakaH ] karmoMkA baMdhaka [ bhaNitaH ] kahA gayA hai| TIkA:-jaba taka jJAnaguNakA jaghanya bhAva hai ( -kSAyopazamikabhAva hai ) tabataka vaha (jJAnaguNa) aMtarmuhUrtameM vipariNAmako prApta hotA hai punaH punaH usakA anyarUpa pariNamana hotA hai| vaha (jJAnaguNakA jaghanya bhAvase pariNamana), yathAkhyAtacAritraavasthAke nIce avazyaMbhAvI rAgakA sadbhAva honese, baMdhakA kAraNa hI hai| bhAvArtha:-kSAyopazamika jJAna eka jJeya para aMtarmuhUta hI ThaharatA hai, phira vaha avazya hI anya jJeyako avalaMbatA hai; svarUpameM bhI vaha aMtarmuhUrta hI Tika sakatA hai, phira vaha vipariNAmako prApta hotA hai| isaliye aisA anumAna bhI ho sakatA hai ki samyagdRSTi AtmA savikalpa dazAmeM ho yA nirvikalpa anubhavadazAmeM ho--use yathAkhyAtacAritra-avasthA hone se pUrva avazya hI rAgabhAvakA sadbhAva hotA hai; aura rAga honese baMdha bhI hotA hai| isaliye jJAnaguNake jaghanya bhAvako baMdhakA hetu kahA gayA hai| ___ aba puna: prazna hotA hai ki--yadi aisA hai (arthAt jJAnaguNakA jaghanya bhAva baMdhakA kAraNa hai) to phira jJAnI nirAstrava kaise haiM ? usake uttarasvarUpa gAthA kahate haiM: cAritra darzana, jJAna tIna, jaghanya bhAva ju pariName / usase hi jJAnI vividha pudgalakarmase baMdhAta hai / / 172 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates Asrava adhikAra 269 darzanajJAnacAritraM yatpariNamate jaghanyabhAvena / jJAnI tena tu badhyate pudgalakarmaNA vividhena / / 172 / / ca yo hi jJAnI sa *buddhipUrvakarAgadveSamoharUpAsravabhAvAbhAvAt nirAsrava eva / kintu so'pi yAvajjJAnaM sarvotkRSTabhAvena draSTuM jJAtumanucarituM vA'zaktaH san jaghanyabhAvenaiva jJAnaM pazyati jAnAtyanucarati tAvattasyApi, jaghanyabhAvAnyathAnupapattyA'numIyamAnAbuddhipUrvakakalaGkavipAkasadbhAvAt, pudgalakarmabandha: syaat| atastAvajjJAnaM draSTavyaM jJAtavyamanucaritavyaM ca yAvajjJAnasya yAvAn pUrNo bhAvastAvAn dRSTo jJAto'nucaritazca samyagbhavati / tataH sAkSAt jJAnIbhUtaH sarvathA nirAsrava eva syAt / gAthArtha:- [ yat ] kyoMki [ darzanajJAnacAritraM ] darzana - jJAna - cAritra [ jaghanyabhAvena] jaghanya bhAvase [ pariNamate ] pariNamana karate haiM [ tena tu] isaliye [jJAnI ] jJAnI [ vividhena ] aneka prakArake [ pudgalakarmaNA ] pudgalakarmase [ badhyate ] ba~dhatA hai| TIkA:- jo vAstavameM jJAnI hai, usake buddhipUrvaka ( icchApUrvaka ) rAgadveSamoharUpI AsravabhAvoMkA abhAva hai isaliye, vaha nirAstrava hI hai| paraMtu vahA~ itanA vizeSa hai ki --vaha jJAnI jabataka jJAnako sarvotkRSTa bhAvase dekhane, jAnane aura AcaraNa karanemeM azakta vartatA huA jaghanya bhAvase hI jJAnako dekhatA, jAnatA aura AcaraNa karatA hai tabataka use bhI, jaghanyabhAvakI anyathA anupapattike dvArA ( arthAt jaghanya bhAva anya prakArase nahIM banatA isaliye ) jisakA anumAna ho sakatA hai aise abuddhipUrvaka karmakalaMkake vipAkakA sadbhAva honese, pudgalakarmakA baMdha hotA hai| isaliye tabataka jJAnako dekhanA, jAnanA aura AcaraNa karanA cAhiye jabataka jJAnakA jitanA pUrNa bhAva hai utanA dekhane, jAnane aura AcaraNameM bhalI bhA~ti A jaaye| tabase lekara sAkSAt jJAnI hotA huA ( vaha AtmA ) sarvathA nirAstrava hI hotA hai| bhAvArtha:-jJAnIke buddhipUrvaka ( ajJAnamaya) rAgadveSamohakA abhAva honese vaha nirAstrava hI hai| paraMtu jabataka kSAyopazamika jJAna hai tabataka vaha jJAnI jJAnako sarvotkRSTa bhAvase na to dekha sakatA hai, na jAna sakatA hai aura na AcaraNa kara sakatA hai-kintu jaghanya bhAvase dekha sakatA hai, jAna sakatA hai aura AcaraNa kara sakatA hai; isase yaha jJAta hotA ki usa jJAnIke abhI abuddhipUrvaka karmakalaMkakA vipAka * buddhipUrvakAste pariNAmA ye manodvArA bAhyaviSayAnAlambana pravartate, pravartamAnAzca svAnubhavagamyAH anumAnena parAsyApi gamyA bhavanti / abuddhipUrvakAstu pariNAmA indriyamanovyApAramaMtareNa kevalamohodaya nimittAste tu svAnubhavagocaratvAdabuddhipUrvakA iti vizeSA / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 270 ( zArdUlavikrIDita) saMnyasyannijabuddhipUrvamanizaM rAgaM samagraM svayaM vAraMvAramabuddhipUrvamapi taM jetuM svazaktiM spRshn| ucchindanparavRttimeva sakalAM jJAnasya pUrNo bhavanAtmA nityanirAsravo bhavati hi jJAnI yadA syaattdaa|| 116 / / (cAritramohasaMbaMdhI rAgadveSa) vidyamAna hai aura isase usake baMdha bhI hotA hai| isaliye use yaha upadeza hai ki-jabataka kevalajJAna utpanna na ho tabataka nirantara jJAnakA hI dhyAna karanA cAhiye, jJAnako hI dekhanA cAhiye, jJAnako hI jAnanA cAhiye aura jJAnakA hI AcaraNa karanA caahiye| isI mArgase darzana-jJAna-cAritrakA pariNamana bar3hatA jAtA hai aura aisA karate karate kevalajJAna pragaTa hotA hai| jaba kevalajJAna pragaTatA hai tabase AtmA sAkSAta jJAnI hai aura sarva prakArase nirAstrava hai| jabataka kSAyopazamika jJAna hai tabataka abuddhipUrvaka (cAritramohakA) rAga honepara bhI, buddhipUrvaka rAgake abhAvakI apekSAse jJAnIke nirAstravatva kahA hai aura abuddhipUrvaka rAgakA abhAva honepara tathA kevalajJAna pragaTa honepara sarvathA nirAstravatva khaa| yaha, vivakSAkI vicitratA hai| apekSAse samajhane para yaha sarva kathana yathArtha hai| aba isI arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM :--- zlokArtha:- [ AtmA yadA jJAnI syAt tadA] AtmA jaba jJAnI hotA hai taba , [ svayaM ] svayaM [ nijabuddhipUrvam samagraM rAgaM] apane samasta buddhipUrvaka rAgako [ anizaM] niraMtara [ saMnyasyan ] chor3atA huA arthAt na karatA huA, [abuddhipUrvam ] aura jo abuddhipUrvaka rAga hai [taM api] use bhI [jetuM] jItaneke liye [ vAraMvAram ] bAraMbAra [ svazaktiM spRzan ] ( jJAnAnubhavanarUpa) svazaktiko sparza karatA huA aura (isaprakAra) [ sakalAM paravRttim eva ucchindan ] samasta paravRttiko-parapariNatiko-ukhAr3atA huA [ jJAnasya pUrNaH bhavan ] jJAnake pUrNabhAvarUpa hotA huA, [ hi ] vAstavameM [ nityanirAsravaH bhavati ] sadA nirAsrava hai| bhAvArtha:-jJAnIne samasta rAgako heya jAnA hai| vaha rAgako miTAne ke liye udyama kiyA karatA hai; usake AsravabhAvakI bhAvanAkA abhiprAya nahIM hai; isaliye vaha vaha sadA nirAstrava hI kahalAtA hai| paravRti ( parapariNati) do prakArakI hai-azraddhArUpa aura asthirtaaruup| jJAnIne azraddhArUpa paravRttiko chor3a diyA hai aura vaha asthiratArUpa paravRttiko jItane ke liye nija zaktiko bArambAra sparza karatA hai arthAt pariNatiko svarUpa prati bAraMbAra unmukha kiyA karatA hai| isaprakAra sakala paravRttiko ukhAr3akara ke kevalajJAna pragaTa karatA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates Asrava adhikAra 271 (anuSTubh ) sarvasyAmeva jIvantyAM drvyprtyysnttau| kuto nirAsravo jJAnI nityameveti cenmtiH|| 117 / / savve puvvaNibaddhA du paccayA atthi smmditttthiss| uvaogappAogaM baMdhate kmmbhaavenn||173 / / hodUNa NiruvabhojjA taha baMdhadi jaha havaMti uvbhojjaa| sattaTThavihA bhUdA nnaannaavrnnaadibhaavehiN|| 174 / / 'buddhipUrvaka' aura 'abuddhipUrvaka' kA artha isaprakAra hai:-jo rAgAdipariNAma icchA sahita hote haiM so buddhipUrvaka haiM aura jo rAgAdipariNAma icchA rahita paranimitta kI balavattAse hote haiM so abuddhipUrvaka haiN| jJAnIke jo rAgAdipariNAma hote hai so ve sabhI abuddhipUrvaka hI haiM; savikalpa dazAmeM honevAle rAgAdipariNAma jJAnIko jJAta to haiM tathApi abuddhipUrvaka haiM kyoMki ve binA hI icchAke hote haiN| (paNDita rAjamallajIne isa kalazakI TIkA karate hue 'buddhipUrvaka' aura abuddhipUrvaka' kA artha isaprakAra kiyA hai:-jo rAgAdipariNAma manake dvArA, bAhya viSayoMkA avalaMbana lekara pravartate haiM, aura jo pravartate hue jIvako nijako jJAta hote haiM tathA dUsaroMko bhI anumAnase jJAta hote haiM ve pariNAma buddhipUrvaka haiM; aura jo rAgAdipariNAma iMdriya-manake vyApArake atirikta mAtra mohodaya nimittase hote haiM tathA jIvako jJAta nahIM hote ve abuddhipUrvaka haiN| ina abuddhipUrvaka pariNAmoMko pratyakSa jJAnI jAnatA hai aura unake avinAbhAvI cihnoMse ve anumAnase bhI jJAta hote haiN)|116 / aba ziSyakI AzaMkAkA zloka kahate haiM :--- zlokArtha:- [ sarvasyAm eva dravyapratyayasaMtatau jIvantyAM] jJAnIke samasta dravyAsravakI saMtati vidyamAna hone para bhI [ kutaH] yaha kyoM kahA hai ki [ jJAnI ] jJAnI [ nityam eva ] sadA hI [ nirAsravaH ] nirAsrava hai ?'- [iti cet matiH ] yadi terI yaha mati (AzaMkA) hai to aba usakA uttara kahA jAtA hai| 117 / aba, pUrvokta AzaMkAke samAdhAnArtha gAthA kahate haiM: jo sarva pUrvanibaddha pratyaya , vartate sudRssttike| upayogake prAyogya baMdhana, karmabhAvoMse kare / / 173 / / anabhogya raha upabhogya jisa vidha hoya usa vidha bA~dhate / jJAnAvaraNa ityAdi karma ju sapta-aSTa prakArake / / 174 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 272 saMtA du NiruvabhojjA bAlA itthI jaheha purisss| baMdhadi te uvabhojje taruNI itthI jaha nnrss||175 / / edeNa kAraNeNa du sammAdiTThI abaMdhago bhnnidro| AsavabhAvAbhAve Na paccayA baMdhagA bhnnidaa||176 / / sarve pUrvanibaddhAstu pratyayAH santi smygdRsstteH| upayogaprAyogyaM badhnanti krmbhaaven|| 173 / / bhUtvA nirupabhogyAni tathA badhnAti yathA bhvntyupbhogyaani| saptASTavidhAni bhUtAni jnyaanaavrnnaadibhaavaiH|| 174 / / santi tu nirupabhogyAni bAlA strI yatheha purusssy| badhnAti tAni upabhogyAni taruNI strI yathA nrsy|| 175 / / etena kAraNena tu samyagdRSTirabandhako bhnnitH| AsravabhAvAbhAve na pratyayA bandhakA bhnnitaaH|| 176 / / sattA virSe ve nirupabhogya hi, bAlikA jyoM puruSako / upabhogya banate ve hi bAMdhe , yauvanA jyoM puruSako / / 175 / / isa hetuse samyaktvasaMyuta, jIva anabaMdhaka kahe / AsaravabhAvaabhAvameM pratyaya nahIM baMdhaka kahe / / 176 / / gAthArtha:- [ samyagdRSTe:] samyagdRSTike [ sarve ] samasta [ pUrvanibaddhAH tu] pUrvabaddha [pratyayAH] pratyaya (dravyAsrava) [ santi ] sattArUpameM vidyamAna haiM ve [ upayogaprAyogyaM] upayogake prayogAnusAra, [ karmabhAvena ] karmabhAvake dvArA (-rAgAdike dvArA) [ badhnanti ] navIna baMdha karate haiN| ve pratyaya, [nirupabhogyAni] nirupabhogya [ bhUtvA] hokara phira [ yathA] jaise [upabhogyAni] upabhogya [ bhavanti ] hote haiM [ tathA] usIprakAra, [ jJAnAvaraNAdibhAvaiH] jJAnAvaraNAdi bhAvase [ saptASTavidhAni bhUtAni] sAta-ATha prakArase honevAle karmoMko [ badhnAti] bA~dhate haiN| [ santi tu] sattA-avasthAmeM ve [nirupabhogyAni] nirupabhogya haiM arthAt bhoganeyogya nahIM haiM-[ yathA] jaise [iha] jagatameM [bAlA strI] bAla strI [puruSasya ] puruSake liye nirupabhogya hai| [yathA] jaise [ taruNI strI ] taruNa strI yuvatI [ narasya ] puruSako bA~dha letI hai, usIprakAra [ tAni] ve [ upabhogyAni] upabhogya arthAt bhogane yogya honepara baMdhana karate haiN| [ etena tu kAraNena] isa kAraNase [ samyadRSTi:] samyagdRSTiko [abandhakaH] abaMdhaka [ bhaNatiH] kahA hai, kyoMki [AsravabhAvAbhAve] AsravabhAvake abhAvameM [pratyayAH ] pratyayoMko [ bandhakAH ] ( karmoMkA ) baMdhaka [ na bhaNitAH] nahIM kahA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates Asrava adhikAra 273 yataH sadavasthAyAM tadAtvapariNItabAlastrIvat pUrvamanupabhogyatve'pi vipAkAvasthAyAM prAptayauvanapUrvapariNItastrIvat upabhogyatvAt upayogaprAyogyaM pudgalakarmadravyapratyayAH santo'pi karmodayakAryajIvabhAvasadbhAvAdeva bdhnnti| tato jJAnino yadi dravyapratyayAH pUrvabadbAH santi, santu; tathApi sa tu nirAsrava eva, karmodayakAryasya rAgadveSamoharUpasyAsravabhAvasyAbhAve drvyprtyyaanaam-bndhhetutvaat| TIkA:-jaise pahale to tatkAlakI pariNIta bAla strI anupabhogya hai kintu yauvanako prApta vaha pahalekI pariNIta strI yauvana-avasthAmeM upabhogya hotI hai aura jisaprakAra upabhogya ho tadnusAra vaha puruSake rAgabhAvake kAraNa hI, puruSako baMdhana karatI hai-vazameM karatI hai, isIprakAra jo pahale to sattA-avasthAmeM anupabhogya haiM kintu vipAka-avasthAmeM upabhogayogya hote haiM aise pudgalakarmarUpa dravyapratyaya honepara bhI ve jisaprakAra upabhogya hoM tadnusAra ( arthAt upayogake prayogAnusAra), karmodaya ke kAryarUpa jIvabhAvake sadbhAvake kAraNa hI, baMdhana karate haiN| isaliye jJAnIke yadi pUrvabaddha dravyapratyaya vidyamAna haiM, to bhale raheM; tathApi vaha (jJAnI) to nirAstrava hI hai, kyoMki karmodayakA kArya jo rAgadveSamoharUpa AsravabhAva hai usake abhAvameM dravyapratyaya baMdhake kAraNa nahIM haiN| (jaise yadi puruSako rAgabhAva ho to hI yauvanAvasthAko prApta strI use vaza kara sakatI hai isIprakAra jIvako AsravabhAva ho taba hI udayaprApta dravyapratyaya navIna baMdha kara sakate haiN|) bhAvArtha:-dravyAstravoMke udaya aura jIvake rAgadveSamohabhAvakA nimittanaimittikabhAva hai| dravyAstravoMke udayameM yukta huve binA jIvake bhAvAsrava nahIM ho sakatA aura isaliye baMdha bhI nahIM ho sktaa| dravyAtravoMkA udaya honepara jIva jaise usameM yukta ho arthAt jisaprakAra use bhAvAtrava ho usIprakAra dravyAstrava navIna baMdhake kAraNa hote haiN| yadi jIva bhAvAstrava na kare to use navIna baMdha nahIM hotaa| samyagdRSTike mithyAtvakA aura anaMtAnubaMdhI kaSAyakA udaya na honese use usa prakArake bhAvAstrava to hote hI nahIM aura mithyAtva tathA anaMtAnubaMdhI kaSAya saMbaMdhI baMdha bhI nahIM hotaa| (kSAyika samyagdRSTike sattAmeMse mithyAtvakA kSaya hote samaya hI anaMtAnubaMdhI kaSAyakA tathA tatsaMbaMdhI avirati aura yogabhAvakA bhI kSaya ho gayA hotA hai isaliye use usaprakArakA baMdha nahIM hotA; aupazamika samyagdRSTike mithyAtva tathA anaMtAnabaMdhI kaSAya mAtra upazamameM sattAmeM hI honese sattAmeM rahA haA dravya udayameM Aye binA usaprakArake baMdhakA kAraNa nahIM hotA; aura kSAyopazamika samyagdRSTiko bhI samyaktvamohanIyake atirikta chaha prakRtiyA~ vipAkameM ( udayameM) nahIM AtI isaliye usaprakArakA baMdha nahIM hotaa|) Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra ( mAlinI ) vijahati na hi sattAM pratyayAH pUrvabaddhA: samayamanusaranto yadyapi drvyruupaaH| tadapi sakalarAgadveSamohavyudAsAdavatarati na jAtu jJAninaH krmbndhH|| 118 / / aviratasamyagdRSTi ityAdike jo cAritramohakA udaya vidyamAna hai usameM jisa prakAra jIva yukta hotA hai usIprakAra use navIna baMdha hotA hai; isaliye guNasthAnoMke varNanameM aviratasamyagdRSTi Adi guNasthAnoMmeM amuka amuka prakRtiyoMkA baMdha kahA hai, kintu yaha baMdha alpa hai isaliye use sAmAnya saMsArakI apekSAse baMdhameM nahIM ginA jaataa| samyagdRSTi cAritramohake udayameM svAmitvabhAvase yukta nahIM hotA, vaha mAtra asthiratArUpase yukta hotA hai; aura asthiratArUpa yuktatA nizcayadRSTimeM yuktatA hI nahIM hai| isaliye samyagdRSTike rAgadveSamohakA abhAva kahA gayA hai| jabataka jIva karmakA svAmitva rakhakara karmodayameM pariNamita hotA tabataka hI vaha karmakA kartA kahalAtA hai; udayakA jJAtAdRSTA hokara parake nimittase mAtra asthiratArUpa pariNamita hotA hai taba kartA nahIM kintu jJAtA hI hai| isa apekSAse samyagdRSTi honeke bAda cAritramohake udayarUpa pariNamita hote hue bhI use jJAnI aura abaMdhaka kahA gayA hai| jabataka mithyAtvakA udaya hai aura usameM yukta hokara jIva rAgadveSamohabhAvase pariNamita hotA hai tabataka hI use ajJAnI aura baMdhaka kahA jAtA hai| isaprakAra jJAnI - ajJAnI aura baMdha-abaMdhakA yaha bheda jAnanA / aura zuddha svarUpameM lIna rahaneke abhyAsa dvArA kevalajJAna pragaTa honese jaba jIva sAkSAt saMpUrNajJAnI hotA hai taba vaha sarvathA nirAstrava ho jAtA hai yaha pahale kahA jA cukA hai| aba isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM :-- zlokArtha :- [ yadyapi ] yadyapi [ samayam anusarantaH ] apane apane samayakA anusaraNa karane vAle ( apane apane samaya meM udaya meM Ane vAle ) [ pUrvabaddhA: ] pUrvabaddha (pahale ajJAna-avasthAmeM ba~dhe hue ) [ dravyarUpAH pratyayAH] dravyarUpa pratyaya [sattAM ] apanI sattAko [ na hi vijahati ] nahIM chor3ate ( ve sattAmeM rahate haiM ), [ tadapi ] tathApi [ sakalarAgadveSamohavyudAsAt] sarva rAgadveSamohakA abhAva honese [ jJAninaH ] jJAnIke [ karmabandhaH ] karmabaMdha [ jAtu ] kadApi [ avatarati na ] avatAra nahIM dharatA - nahIM hote| bhAvArtha:-jJAnIke bhI pUrva ajJAna - avasthAmeM bA~dhe hue dravyAsrava sattA-avasthA meM vidyamAna haiM aura ve apane udayakAlameM udayameM Ate rahate haiM / kintu ve dravyAsrava jJAnIke karmabaMdhake kAraNa nahIM hote, kyoMki jJAnIke samasta rAgadveSamohabhAvoM kA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates Asrava adhikAra 275 __ (anuSTubh ) rAgadveSavimohAnAM jJAnino ydsmbhvH| tata eva na bandho'sya te hi bandhasya kaarnnm|| 119 / / rAgo doso moho ya AsavA Natthi smmditttthiss| tamhA AsavabhAveNa viNA hedU Na pacayA hoNti||177 / / hedU caduvviyappo aTThaviyappassa kAraNaM bhnnidN| tesiM pi ya rAgAdI tesimabhAve Na bjjhNti||178 / / rAgo dveSo mohazca AsravA na santi smygdRsstteH| tasmAdAsravabhAvena vinA hetavo na pratyayA bhvnti||177 / / hetuzcaturvikalpaH aSTavikalpasya kAraNaM bhnnitm| teSAmapi ca rAgAdayasteSAmabhAve na bdhynte|| 178 / / abhAva hai| yahA~ samasta rAgadveSamohakA abhAva buddhipUrvaka rAgadvaSamohakI apekSAse samajhanA caahiye| 118 / aba isI artha ko dRr3ha karanevAlI AgAmI do gAthAoMkA sUcaka zloka kahate haiM: zlokArtha:- [ yat ] kyoMki [ jJAninaH rAgadveSavimohAnAM asambhavaH ] jJAniyoMke rAgadveSamohakA asaMbhava hai [ tataH eva ] isaliye [ asya bandhaH na] unake baMdha nahIM hai; [hi ] kAraNa ki [ te bandhasya kAraNam ] ve ( rAgadveSamoha) hI baMdhakA kAraNa hai| 119 / aba isa arthakI samarthaka do gAthAe~ kahate haiM :--- nahiM rAgadveSa, na moha-ye Asrava nahIM sudRSTike / isase hI AsravabhAva bina, pratyaya nahIM hetU bane / / 177 / / hetU caturvidha karma aSTa prakArakA kAraNa khaa| unakA hi rAgAdika kahA, rAgAdi nahiM vahA~ baMdha nA / / 178 / / gAthArtha:- [ rAgaH ] rAga , [ dveSaH ] dveSa [ca mohaH ] aura moha- [ AsravAH ] yaha Asrava [ samyagdRSTe:] samyagdRSTike [na santi ] nahIM hote [tasmAt ] isaliye [ AsravabhAvena vinA] AsravabhAvake binA [ pratyayAH ] dravyapratyaya [ hetavaH ] karmabaMdhake kAraNa [ na bhavanti ] nahIM hote| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra rAgadveSamohA na santi samyagdRSTeH, smygdRssttitvaanythaanupptteH| tadabhAve na tasya dravyapratyayAH pudgalakarmahetutvaM bibhrati, dravyapratyayAnAM pudgalakarmahetutvasya raagaadihetutvaat| tato hetuhetvabhAve hetumadabhAvasya prasiddhatvAt jJAnino nAsti bandhaH / [ caturvikalpa hetu: ] ( mithyAtvAdi ) cAra prakArake hetu [ aSTavikalpasya ] ATha prakArake karmoMko [ kAraNaM ] kAraNa [ bhaNitam ] kahe gaye haiM, [ca] aura [ teSAm api ] unake bhI [ rAgAdaya: ] ( jIvake ) rAgAdi bhAva kAraNa haiM; [ teSAm abhAve ] isaliye unake abhAvameM [ na badhyante ] karma nahIM ba~dhate / ( isaliye samyagdRSTike baMdha nahIM haiN| ) TIkA:-samyagdRSTike rAgadveSamoha nahIM haiM kyoMki samyagdRSTitvakI anyathA anupapatti hai (arthAt rAgadveSamohake abhAvake binA samyagdRSTitva nahIM ho sakatA ); rAgadveSamohake abhAvameM use ( samyagdRSTiko ) dravyapratyaya pudgalakarmakA (arthAt pudgalake baMdhanakA) hetutva dhAraNa nahIM karate kyoMki dravyapratyayoMke pudgalakarmake hetutva ke hetU rAgAdika haiM; isaliye hetUke hetUke abhAva meM hetUmAnakA ( arthAt kAraNakA jo kAraNa usake abhAvameM kAryakA) abhAva prasiddha hai isaliye jJAnIke baMdha nahIM hai| bhAvArtha:-yahA~, rAgadveSamohake abhAvake binA samyagdRSTitva nahIM ho sakatA aisA avinAbhAvI niyama batAyA hai so mithyAtvasaMbaMdhI rAgAdikA abhAva samajhanA caahiye| mithyAtvasaMbaMdhI rAgAdiko hI rAgAdi mAnA gayA hai| samyagdRSTi honeke bAda jo kucha cAritramohasaMbaMdhI rAga raha jAtA hai use yahA~ nahIM liyA hai; vaha gauNa hai| isaprakAra samyagdRSTike bhAvAsravakA arthAt rAgadveSamohakA abhAva hai / dravyAsravoMko baMdhakA hetu honemeM hetubhUta jo rAgadveSamoha hai unakA samyagdRSTike abhAva honese dravyAsrava baMdhake hetu nahIM hote, aura dravyAsrava baMdhake hetu nahIM hote isaliye samyagdRSTike -jJAnIke - baMdha nahIM hotA / samyagdRSTiko jJAnI kahA jAtA hai vaha yogya hI hai| 'jJAnI' zabda mukhyatayA tIna apekSAoMko lekara prayukta hotA hai :- ( 1 ) prathama to, jise jJAna ho vaha jJAnI kahalAtA hai; isaprakAra sAmAnya jJAnakI apekSAse sabhI jIva jJAnI haiM / (2) yadi samyak jJAna aura mithyA jJAnakI apekSAse vicAra kiyA jAye to samyagdRSTiko samyagjJAna hotA hai isaliye usa apekSAse vaha jJAnI hai, aura mithyAdRSTi ajJAnI hai| (3) saMpUrNa jJAna aura apUrNa jJAnakI apekSAse vicAra kiyA jAye to kevalI bhagavAna jJAnI haiM aura chadmastha ajJAnI hai kyoMki siddhAMtameM pA~ca bhAvoMkA kathana karane para bArahaveM guNasthAna taka ajJAnabhAva kahA hai| isaprakAra anekAMtase apekSAke dvArA vidhiniSedha nirbAdharUpase siddha hotA hai; sarvathA ekAMtase kucha bhI siddha nahIM hotA / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates Asrava adhikAra 277 ( vasantatilakA) adhyAsya zuddhanayamuddhatabodhatisamaikaNyameva kalayanti sadaiva ye te| rAgAdimuktamanasaH satataM bhavanta: pazyanti bandhavidhuraM samayasya saarm|| 120 / / (vasantatilakA) pracyutya zuddhanayataH punareva ye tu rAgAdiyogamupayAnti vimuktbodhaaH| te karmabandhamiha bibhrati pUrvabaddhadravyAnavaiH kRtvicitrviklpjaalm|| 121 / / aba, jJAnIko baMdha nahIM hotA yaha zuddhanayakA mAhAtmaya hai isaliye zuddhanayakI mahimA darzaka kAvya kahate haiM :--- zlokArtha:- [uddhatabodhacihnam zuddhanayam adhyAsya ] uddhata jJAna (-jo ki kisI ke dabAye nahIM daba sakatA aisA unnata jJAna) jisakA lakSaNa hai aise zuddhanayameM rahakara arthAt zuddhanayakA Azraya lekara [ ye] jo [ sadA eva] sadA hI [ aikaNyam eva] ekAgratAkA [kalayanti] abhyAsa karate haiM [ te] ve, [ satataM] niraMtara [ rAgAdimuktamanasaH bhavantaH] rAgAdise rahita citavAle vartate hue, [bandhavidhuraM samayasya sAram ] baMdharahita samayake sArako ( apane zuddha AtmasvarUpako) [ pazyanti ] dekhate haiManubhava karate haiN| bhAvArtha:-yahA~ zuddhanayake dvArA ekAgratAkA abhyAsa karaneko kahA hai| 'maiM kevala jJAnasvarUpa hU~, zuddha hU~'-aisA jo AtmadravyakA pariNamana vaha shuddhny| aise pariNamanake kAraNa vRtti jJAnakI ora unmukha hotI rahe aura sthiratA bar3hatI jAye so ekAgratAkA abhyAsa hai| zuddhanaya zrutajJAnakA aMza hai aura zrutajJAna to parokSa hai isaliye isa apekSAse zuddhanayake dvArA honevAlA zuddha svarUpakA anabhava bhI parokSa hai| aura vaha anabhava ekadeza zuddha hai isa apekSAse use vyavahArase pratyakSa bhI kahA jAtA hai| sAkSAt zuddhanaya to kevalajJAna hone para hotA hai| 120 / aba yaha kahate haiM ki jo zuddhanayase cyuta hote haiM ve karma bA~dhate haiM: zlokArtha:- [iha ] jagatameM [ ye] jo [ zuddhanayataH pracyutya ] zuddhanayase cyuta hokara [ punaH eva tu] punaH [ rAgAdiyogam ] rAgAdike saMbaMdhako [ upayAnti ] prApta hote haiM [ te] aise jIva, [vimuktabodhAH] jinhoMne jJAnako chor3A hai aise hote hue, [ pUrvabaddhadravyAsravaiH ] pUrvabaddha dravyAsravake dvArA [ karmabandham ] karmabaMdhako [ vibhrati ] dhAraNa karate haiM (-karmoMko bA~dhate haiM) - [kRta-vicitra-vikalpa-jAlam ] jo ki karmabaMdha aneka prakArake vikalpa jAla ko karatA hai (arthAt jo karmabaMdha aneka prakArakA hai)| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 278 jaha puriseNAhAro gahido pariNamadi so anneyvihN| maMsavasAruhirAdI bhAve udrggisNjutto||179 / / taha NANissa du puvvaM je baddhA paccayA bhuviyppN| bajhaMte kammaM te NayaparihINA du te jiivaa|| 180 / / bhAvArtha:-zuddhanayase cyuta honA arthAt 'maiM zuddha hU~' aise pariNamanase chUTakara azuddharUpa pariNamita honA arthAt mithyAdRSTi ho jaanaa| aisA honepara, jIvake mithyAtva saMbaMdhI rAgAdika utpanna hote haiM, jisase dravyAsrava karmabaMdhake kAraNa hote haiM aura usase aneka prakArake karma ba~dhate haiN| isaprakAra yahA~ zaddhanayase cyata honekA artha zuddhatAkI pratItise ( samyaktvase) cyuta honA samajhanA caahiye| yahA~ upayogakI apekSA gauNa hai, arthAt zuddhanayase cyuta honA arthAt zuddha upayogase cyuta honA aisA artha mukhya nahIM hai; kyoMki zuddhopayogarUpa rahanekA kAla alpa rahatA hai isaliye mAtra alpa kAla zuddhopayogarUpa rahakara aura phira usase chUTakara jJAna anya jJeyomeM upayukta ho to mithyAtvake binA jo rAgakA aMza hai vaha abhiprAyapUrvaka nahIM hai isaliye jJAnIke mAtra alpa baMdha hotA hai aura alpa baMdha saMsArakA kAraNa nahIM hai| isaliye yahA~ upayogakI apekSA mukhya nahIM hai| aba yadi upayogakI apekSA lI jAye to isaprakAra artha ghaTita hotA hai:-yadi jIva zuddhasvarUpake nirvikalpa anubhavase chUTe paraMtu samyaktvase na chUTe to use cAritramohake rAgase kucha baMdha hotA hai| yadyapi vaha baMdha ajJAnake pakSameM nahIM hai tathApi vaha baMdha to hai hii| isaliye use miTAneke liye samyagdRSTi jJAnIko zuddhanayase na chUTane kA arthAt zuddhopayogameM lIna rahane kA upadeza hai| kevalajJAna honepara sAkSAt zuddhanaya hotA hai| 121 / aba isI arthako dRSTAMta dvArA dRr3ha karate haiM :--- janase grahita ahAra jyoM , udarAgnike saMyoga se / bahubheda mAMsa , vasA aru , rudhirAdi bhAvoM pariName / / 179 / / tyoM jJAnIke bhI pUrvakAlanibaddha jo pratyaya rhe| bahubheda bAMdhe karma , jo jIva zuddhanayaparicyuta bane / / 180 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates Asrava adhikAra 279 yathA puruSeNAhAro gRhItaH pariNamati so'nekvidhm| mAMsavasArudhirAdIn bhAvAn udarAgnisaMyuktaH / / 179 / / tathA jJAninastu pUrva ye baddhAH pratyayA bhuviklpm| badhnanti karma te nayaparihInAstu te jiivaaH|| 180 / / yadA tu zuddhanayAt parihINo bhavati jJAnI tadA tasya rAgAdisadbhAvAt, pUrvabaddhAH dravyapratyayAH, svasya hetutvahetusadbhAve hetumadbhAvasyAnivAryatvAt, jJAnAvaraNAdibhAvaiH pudgalakarma bandhaM prinnmynti| na caitadaprasiddhaM , puruSagRhItAhArasyodarAgninA rasarudhiramAMsAdibhAvaiH pariNAmakaraNasya drshnaat|| gAthArtha:-[ yathA ] jaise [ puruSeNa ] puruSake dvArA [ gRhItaH ] grahaNa kiyA huA [ AhAraH] jo AhAra hai [ saH ] vaha [ udarAgnisaMyuktaH ] udarAgnise saMyukta hotA huA [ anekavidham ] aneka prakAra [ mAMsavasArudhirAdIn ] mAMsa, carbI, rudhira Adi [ bhAvAn ] bhAvarUpa [pariNamati] pariNamana karatA hai, [ tathA tu] isIprakAra [ jJAninaH] jJAniyoMke [ pUrva baddhAH ] pUrvabaddha [ye pratyayAH] jo dravyAsrava haiM [ te] ve [ bahuvikalpam ] aneka prakArake [karma] karma [ badhnanti ] bA~dhate haiM;- [te jIvAH] aise jIva [ nayaparihInAH tu] zuddhanayase cyuta haiN| (jJAnI zuddhanayase cyuta hove to usake karma ba~dhate haiN|] TIkA:-jaba jJAnI zuddhanayase cyuta ho taba usake rAgAdibhAvoMkA sadbhAva hotA hai, isaliye pUrvabaddha dravyapratyaya, apane (-dravyapratyayoMke) karmabaMdhake hetutvake hetukA sadbhAva honepara hetumAna bhAvakA (-kAryabhAvakA) anivAryatva honese , jJAnAvaraNAdi bhAvase pudgalakarmako baMdharUpa pariNamita karate haiN| aura yaha aprasiddha bhI nahIM hai ( arthAt isakA dRSTAMta jagatameM prasiddha hai-sarva jJAta hai); kyoMki manuSyake dvArA grahaNa kiye gaye AhArako jaTharAgni rasa , rudhira, mA~sa ityAdirUpameM pariNamita karatI hai yaha dekhA jAtA hai| bhAvArtha:-jaba jJAnI zuddhanayase cyuta ho taba usake rAgAdibhAvoMkA sadbhAva hotA hai, rAgAdibhAvoMke nimittase dravyAsrava avazya karmabaMdhake kAraNa hote haiM aura isaliye kArmaNavargaNA baMdharUpa pariNamita hotI hai| TIkAmeM jo yaha kahA hai ki " dravyapratyaya pudgalakarmako baMdharUpa pariNamita karAte haiM", so nimittakI apekSA se kahA hai| vahA~ yaha samajhanA cAhiye ki "dravyapratyayoMke nimittabhUta honepara kArmaNavargaNA svayaM baMdharUpa pariNamita hotI hai"| * raagaadisdbhaave| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 280 (anuSTubh ) idamevAtra tAtparya heyaH zuddhanayo na hi| nAsti bandhastadatyAgAttattyAgAdbandha eva hi|| 122 / / ___ (zArdUlavikrIDita) dhIrodAramahimnyanAdinidhane bodhe nibadhnandhRtiM tyAjyaH zuddhanayo na jAtu kRtibhiH sarvakaSaH krmnnaam| tatrasthAH svamarIcicakramacirAtsaMhRtya niryadvahi: pUrNa jJAnaghanaughamekamacalaM pazyanti zAntaM mhH|| 123 / / aba isa sarva kathanakA tAtparyarUpa zloka kahate haiM :--- zlokArtha:- [atra ] yahA~ [ idam eva tAtparya ] yahI tAtparya hai ki [ zuddhanayaH na hi heyaH] zuddhanaya tyAganeyogya nahIM hai; [ hi] kyoMki [ tat-atyAgAt bandhaH nAsti ] usake atyAgase ( karmakA) baMdha nahIM hotA aura [ tat-tyAgAt bandhaH eva] aura usake tyAgase baMdha hI hotA hai| 122 / 'zuddhanaya tyAga karaneyogya nahIM hai' isa arthako dRr3ha karane ke liye kAvya punaH kahate haiM :--- zlokArtha:- [dhIra-udAra-mahimni anAdinidhane bodhe dhRti nibadhnan zuddhanayaH] dhIra (calAcalatA rahita) aura udAra ( sarva padArthoM meM vistArayukta) jisakI mahimA hai aise anAdinidhana jJAnameM sthiratAko bA~dhatA huA ( arthAt jJAnameM pariNatiko sthira rakhatA huA) zuddhanaya- [karmaNAm sarvakaSaH] jo ki karmoMkA samUla nAza karanevAlA hai- [ kRtibhiH ] pavitra dharmAtmA ( samyagdRSTi) puruSoMke dvArA [jAtu] kabhI bhI [na tyAjyaH ] chor3aneyogya nahIM hai| [ tatrasthAH] zuddhanayameM sthita ve puruSa, [ bahi: niryat svamarIci-cakram acirAt saMhRtya ] bAhara nikalatI huI apanI jJAnakiraNoMke samuhako ( arthAt karmake nimittase paronmukha jAnevAlI jJAnakI vizeSa vyaktiyoMko) alpakAlame hIM sameTakara, [ pUrNa jJAna-dhana-odham ekam acalaM zAntaM mahaH ] pUrNa, jJAnaghanake puMjarUpa, eka, acala, zAMta tejako-tejaHpuMjako- [pazyanti ] dekhate haiM arthAt anubhava karate haiN| bhAvArtha:-zuddhanaya, jJAnake samasta vizeSoMko gauNa karake tathA paranimittase honevAle samasta bhAvoMko gauNa karake, AtmAko zuddha , nitya, abhedarUpa, eka caitanyamAtra grahaNa karatA hai aura isaliye pariNati zuddhanayake viSayasvarUpa caitanyamAtra zuddha AtmAmeM ekAgra-sthira hotI jAtI hai| isaprakAra zuddhanayakA Azraya lenevAle jIva bAhara nikalatI huI jJAnakI vizeSa vyaktiyoMkA alpakAla meM hI sameTakara, zuddhanayameM (AtmAkI zuddhatAke anubhavameM ) nirvikalpatayA sthira honepara apane Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates Asrava adhikAra ( mandAkrAntA ) rAgAdInAM jhagiti vigamAtsarvato'pyAsravANAM nityodyotaM kimapi paramaM vastu smpshyto'ntH| sphArasphAraiH svarasavisarai: plAvayatsarvabhAvAnAlokAntAdacalamatulaM jnyaanmunmgnmett|| 124 / / iti Asravo nisskraantH| AtmA ko sarva karmoMse bhinna kevalajJAnasvarUpa, amUrtika puruSAkAra, vItarAga jJAnamUrtisvarUpa dekhate haiM aura zukladhyAnameM pravRtti karake aMtarmuhUrtameM kevalajJAna pragaTa karate haiN| zuddhanayakA aisA mAhAtmya hai| isaliye zrI guruoM kA yaha upadeza hai ki jabataka zuddhayake avalaMbana se kevalajJAna utpanna na ho tabataka samyagdRSTi jIvoMko zuddhanayakA tyAga nahIM karanA cAhiye / 123 / aba, AsravoMkA sarvathA nAza karanese jo jJAna pragaTa huA usa jJAnakI mahimAkA sUcaka kAvya kahate haiM: 281 zlokArtha:- [ nitya-udyotaM ] jisakA udyota (prakAza) nitya hai aisI [ kim api paramaM vastu] kisI parama vastuko [ antaH sampazyataH ] aMtaraMgameM dekhanevAle puruSako, [rAgAdInAM AsravANAM ] rAgAdi AsravoMkA [ jhagiti ] zIghra hI [ sarvataH api ] sarva prakAra [ vigamAt ] nAza honese, [ etat jJAnam ] yaha jJAna [ unmagnam ] pragaTa huA - [ sphArasphArai: ] ki jo jJAna atyaMtAtyaMta ( - anaMtAnaMta ) vistArako prApta [ svarasavisaraiH] nijarasake prasArase [ A-loka - antAt ] lokake aMtatakake [sarvabhAvAn] sarva bhAvoMko [ plAvayat ] vyApta kara detA hai arthAt sarva padArthoMko jAnatA hai, [ acalam ] vaha jJAna pragaTa huA tabhIse sadAkAla acala hai arthAt pragaTa honeke pazcAt sadA jyoM kA tyoM hI banA rahatA hai - calAyamAna nahIM hotA, aura [ atulaM ] vaha jJAna atula hai arthAt usake samAna dUsarA koI nahIM hai| bhAvArtha:-jo puruSa aMtaraMgameM caitanyamAtra parama vastuko dekhatA hai aura zuddhanayake AlaMbana dvArA usameM ekAgra hotA jAtA hai usa puruSako, tatkAla sarva rAgAdika AsravabhAvoMkA sarvathA abhAva hokara, sarva atIta, anAgata aura vartamAna padArthoMko jAnanevAlA nizcala, atula kevalajJAna pragaTa hotA hai / vaha jJAna sabase mahAna hai, usake samAna dUsarA koI nahIM hai| 124 / TIkA: :- isaprakAra Asrava ( raMgabhUmimeMse) bAhara nikala gayA / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates iti AsravaprarUpakaH cturtho'ngkH|| samayasAra zrImadamRtacandrasUriviracitAyAM samayasAravyAkhyAyAmAtmakhyAtau bhAvArtha:-raMgabhUmimeM AsravakA svAMga AyA thA use jJAnane usake yathArtha svarUpameM jAna liyA isaliye vaha bAhara nikala gayA / yoga kaSAya mithyAtva asaMyama Asrava dravyata Agama gAye, rAga virodha vimoha vibhAva ajJAnamayI yaha bhAva jatAye; je munirAja kareM ina pAla suriddhi samAja laye siva thAye, kAya navAya namUM cita lAya kahUM jaya pAla lahU~ mana bhAye / isaprakAra zrI samayasArakI ( zrImadbhagavatkuMdakuMdAcAryadevapraNIta zrIsamayasAra paramAgamakI) zrImad amRtacaMdrAcAryadevaviracita AtmakhyAti nAmakI TIkAmeM AsravakA prarUpaka cauthA aMka samApta huA / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates Wan ))))))))))))))) -5saMvara adhikAra Wan atha pravizati sNvrH| (zArdUlavikrIDita) AsaMsAravirodhisaMvarajayaikAntAvaliptAsravanyakkArAtpratilabdhanityavijayaM smpaadytsNvrm| vyAvRttaM pararUpato niyamitaM samyaksvarUpe sphurajjyotizcinmayamujjvalaM nijrspraagbhaarmujjRmbhte|| 125 / / ---000 dohA 000--- moharAgaruSa dUri kari, samiti gupti vrata pAri / saMvaramaya Atama kiyo, namUM tAhi, mana dhAri / / prathama TIkAkAra AcAryadeva kahate haiM ki "aba saMvara praveza karatA hai" Asrava ke raMgabhUmimeMse bAhara nikala jAne ke bAda aba saMvara raMgabhUmimeM praveza karatA hai| yahA~ pahale TIkAkAra AcAryadeva sarva svA~gako jAnanevAle samyagjJAnakI mahimAdarzaka maMgalAcaraNa karate haiM: zlokArtha:--- [AsaMsAra-virodhi-saMvara-jaya-ekAnta-avalipta-AsravanyakkArAt ] anAdi saMsArase lekara apane virodhI saMvarako jItanese jo ekAMta-garvita ( atyaMta ahaMkArayukta) huA hai aise AsravakA tiraskAra karanese [pratilabdha-nityavijayaM saMvaram ] jisane sadA vijaya prApta kI hai aise saMvarako [ sampAdayat ] utpanna karatI huI, [pararUpataH vyAvRttaM] pararUpase bhinna ( arthAt paradravya aura paradravyake nimittase honevAle bhAvoMse bhinna), [ samyak-svarUpe niyamitaM sphurat ] apane samyak svarUpameM nizcalatAse prakAza karatI huI, [ cinmayam ] cinmaya, [ ujjvalaM] ujjvala (-nirAbAdha, nirmala, dedIpyamAna) aura [nija-rasa-prAgbhAram ] nijarasake (apane caitanyarasake) bhArase yukta-atizayatAse yukta [ jyotiH] jyoti [ ujjRmbhate ] pragaTa hotI hai, prasArita hotI hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 284 tatrAdAveva sakalakarmasaMvaraNasya paramopAyaM bhedavijJAnamabhinandatiuvaoge uvaogo kohAdisu Natthi ko vi uvogo| koho kohe ceva hi uvaoge Natthi khalu koho||181 / / aTThaviyappe kamme Nokamme cAvi Natthi uvogo| uvaogamhi ya kammaM NokammaM cAvi No atthi|| 182 / / edaM tu avivarIdaM NANaM jaiyA du hodi jiivss| taiyA Na kiMci kavvadi bhAvaM uvogsuddhppaa|| 183 / / upayoge upayogaH krodhAdiSu nAsti ko'pyupyogH| krodhaH krodhe caiva hi upayoge nAsti khalu krodhH|| 181 / / bhAvArtha:-anAdi kAlasejo AsravakA virodhI hai aise saMvarako jItakara Asrava madase garvita huA hai| usa AsravakA tiraskAra karake usapara jisane sadA ke liye vijaya prApta kI hai aise saMvarako utpanna karatA huA, samasta pararUpase bhinna aura apane svarUpameM nizcala yaha caitanyaprakAza nijarasakI atizayatApUrvaka nirmalatAse udayako prApta huA hai| 125 / saMvara adhikArameM prArambha meM hI, zrI kuMdakuMdAcArya sakala karmakA saMvara karaneke liye utkRSTa upAya jo bhedavijJAna hai usakI prazaMsA karate haiM: upayogameM upayoga , ko upayoga nahiM krodhAdimeM / hai krodha krodhavirSe hi nizcaya , krodha nahiM upayogameM / / 181 / / upayoga hai nahiM aSTavidha , karmoM avaru nokarmameM / ve karma aru nokarma bhI kucha haiM nahIM upayogameM / / 182 / / aisA viparIta jJAna jaba hI pragaTatA hai jIvake / taba anya nahIM kucha bhAva vaha upayogazuddhAtmA kare / / 183 / / gAthArtha:- [ upayogaH] upayoga [ upayoge] upayogameM hai, [krodhAdiSu ] krodhAdimeM [ko'pi upayogaH] koI bhI upayoga [ nAsti] nahIM hai; [ca] aura [ krodhaH ] krodha [ krodhe eva hi ] krodhameM hI hai, [ upayoge] upayogameM [ khalu ] nizcayase[ krodhaH ] krodha [ nAsti ] nahIM hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates saMvara adhikAra 285 aSTavikalpe karmaNi nokarmaNi cApi naastyupyogH| upayoge ca karma nokarma cApi no asti|| 182 / / etattvaviparItaM jJAnaM yadA tu bhavati jiivsy| tadA na kiJcitkaroti bhaavmupyogshuddhaatmaa|| 183 / / na khalvekasya dvitIyamasti, dvyorbhinnprdeshtvenaiksttaanupptteH| tadasattve ca tena sahAdhArAdheyasambandho'pi naastyev| tataH svarUpapratiSThatvalakSaNa evaadhaaraadheysmbndho'vtisstthte| tena jJAnaM jAnattAyAM svarUpe pratiSThitaM, jAnattAyA jJAnAdapRthagbhUtatvAt , jJAne eva syaat| krodhAdIni krudhyattAdau svarUpe pratiSThitAni, krudhyattAdeH krodhAdibhyo'pRthagbhUtatvAt, krodhAdiSveva syuH| na puna: krodhAdiSu karmaNi nokarmaNi vA jJAnamasti, na ca jJAne krodhAdayaH karma nokarma vA santi, parasparamatyantaM svarUpavaiparItyena prmaarthaadhaaraadheysmbndhshuunytvaat| [aSTavikalpe karmaNi ] ATha prakArake karmoMmeM [ca api] aura [ nokarmaNi ] nokarmameM [ upayogaH] upayoga [ nAsti ] nahIM hai [ca ] aura [upayoge] upayogameM [ karma] karma [ca api] tathA [nokarma ] nokarma [no asti ] nahIM hai,- [etat tu] aisA [aviparItaM] aviparIta [ jJAnaM ] jJAna [ yadA tu] jaba [ jIvasya ] jIvake [ bhavati] hotA hai, [tadA] taba [ upayogazuddhAtmA] vaha upayoga svarUpa zuddhAtmA [ kiJcit bhAvam ] upayoga ke atirikta anya kisI bhI bhAvako [ na karoti ] nahIM krtaa| TIkA:-vAstavameM eka vastukI dUsarI vastu nahIM hai (arthAt eka vastu dUsarI vastuke sAtha koI saMbaMdha nahIM rakhatI) kyoMki donoMke pradeza bhinna haiM isaliye unameM eka sattAkI anupapatti hai (arthAt donoM kI sattAe~ bhinna bhinna haiM); aura isaprakAra jaba ki eka vastukI dUsarI vastu nahIM hai taba unameM paraspara AdhArAdheyasaMbaMdha bhI hai hI nhiiN| isaliye (pratyeka vastukA) apane svarUpameM pratiSThArUpa (dRr3hatApUrvaka rahanerUpa) hI AdhArAdheyasaMbaMdha hai| isaliye jJAna jo ki jAnanakriyArUpa apane svarUpameM pratiSThita hai vaha, jAnanakriyAkA jJAnase abhinnatva honese , jJAnameM hI hai; krodhAdhika jo ki krodhAdikriyArUpa apane svarUpameM pratiSThita hai vaha, krodhAdikriyAkA krodhAdise abhinnatva honeke kAraNa, krodhAdikameM hI hai| (jJAnakA svarUpa jAnanakriyA hai, isaliye jJAna Adheya hai aura jAnanakriyA AdhAra hai| jAnanakriyA AdhAra honese yaha siddha huA ki jJAna hI AdhAra hai, kyoMki jAnanakriyA aura jJAna bhinna nahIM hai| tAtparya yaha huA ki jJAna jJAnameM hI hai| isIprakAra krodha krodhameM hI hai|) aura krodhAdikameM, karmameM yA nokarmameM jJAna nahIM hai tathA jJAnameM krodhAdika, karma yA nokarma nahIM hai kyoMki unake paraspara atyaMta svarUpa-viparItatA honese ( arthAt jJAnakA svarUpa aura krodhAdika tathA karma-nokarmakA svarUpa atyaMta viruddha honese) unake paramArthabhUta AdhArAdheyasaMbaMdha nahIM Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 286 na ca yathA jJAnasya jAnattA svarUpaM tathA krudhyattAdirapi, krodhAdInAM ca yathA krudhyattAdi svarUpaM tathA jAnattApi kathaJcanApi vyavasthApayituM zakyeta, jAnattAyAH krudhyattAdezca svabhAvabhedenodbhAsamAnatvAt svabhAvabhedAcca vastubheda eveti nAsti jnyaanaajnyaanyoraadhaaraadheytvm| kiJca yadA kilaikamevAkAzaM svabuddhimadhiropyAdhArAdheyabhAvo vibhAvyate tadA zeSadravyAntarAdhiropanirodhAdeva buddherna bhinnAdhikaraNApekSA prbhvti| tadaprabhave caikamAkAzamevaikasminnAkAza eva pratiSThitaM vibhAvayato na parAdhArAdheyatvaM prtibhaati| evaM yadaikameva jJAnaM svabuddhimadhiropyAdhArAdheyabhAvo vibhAvyate tadA zeSadravyAntarAdhiropanirodhAdeva buddherna bhinnAdhikaraNApekSA prbhvti| tadaprabhave caikaM jJAnamevaikasmin jJAna eva pratiSThitaM vibhAvayato na parAdhArAdheyatvaM prtibhaati| tato jJAnameva jJAne eva , krodhAdaya eva krodhAdiSveveti sAdhu siddhaM bhedvijnyaanm| aura jaise jJAnakA svarUpa jAnanakriyA hai usIprakAra (jJAnakA svarUpa) krodhAdikriyA bhI ho, athavA jaise krodhAdikA svarUpa krodhAdikriyA hai usIprakAra (krodhAdikakA svarUpa) jAnanakriyA bhI ho aisA kisI bhI prakAra se sthApita nahIM kiyA jA sakatA; kyoMki jAnanakriyA aura krodhAdikriyA bhinna bhinna svabhAvase prakAzita hotI haiM aura isa bhA~ti svabhAvoMke bhinna honese vastue~ bhinna hI haiN| isaprakAra jJAna tathA ajJAnameM ( krodhAdikameM ) AdhArAdheyatva nahIM hai| isIko vizeSa samajhAte haiM:-jaba eka hI AkAzako apanI buddhimeM sthApita karake (AkAzake) AdhArAdheyabhAvakA vicAra kiyA jAtA hai taba AkAzako zeSa anya dravyoMmeM Aropita karane kA nirodha hI honese (arthAt anya dravyoMmeM sthApita karanA azakya hI honese ) buddhimeM bhinna AdhArakI apekSA prabhavita (udbhUta) nahIM hotI ; aura usake prabhavita nahIM honese , 'eka AkAza hI eka AkAzameM hI pratiSThita hai' yaha bhalIbhA~ti samajha liyA jAtA hai aura isaliye aisA samajha lene vAle ke paraAdhArAdheyatva bhAsita nahIM hote| isaprakAra jaba eka hI jJAna ko apanI buddhimeM sthApita karake (jJAnakA) AdhArAdheyabhAvakA vicAra kiyA jAye taba jJAnako zeSa anya dravyoMmeM Aropita karanekA nirodha hI honese buddhimeM bhinna AdhArakI apekSA prabhavita nahIM hotI; aura usake prabhavita nahIM honese , 'eka jJAna hI eka jJAnameM hI pratiSThita hai' yaha bhalIbhA~ti samajha liyA jAtA hai aura aisA samajha lene vAle ko paraAdhArAdheyatva bhAsita nahIM hotA isaliye jJAna hI jJAnameM hI hai, aura krodhAdika hI krodhAdikameM hI hai| * prabhavita nahIM hotI : lAgU nahIM hotI, laga sakatI nahIM, zamana ho jAtI hai, udbhUta nahIM hotI / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates saMvara adhikAra ( zArdUlavikrIDita ) caidrUpyaM jaDarUpatAM ca dadhatoH kRtvA vibhAgaM dvayorantardAruNadAraNena parito jJAnasya rAgasya c| bhedajJAnamudeti nirmalamidaM modadhvamadhyAsitAH zuddhajJAnaghanaughamekamadhunA santo dvitiiycyutaaH|| 126 / / 287 isaprakAra ( jJAnakA aura krodhAdika tathA karma - nokarmakA) bhedavijJAna bhalI bhA~ti siddha huaa| bhAvArtha:- upayoga to caitanyakA pariNamana honese jJAnasvarUpa hai aura krodhAdi bhAvakarma, jJAnAvaraNAdi dravyakarma tathA zarIrAdi nokarma-sabhI pudgaladravyake pariNAma honese jar3a haiM; unameM aura jJAnameM pradezabheda honese atyaMta bheda hai| isaliye upayogameM krodhAdika, karma tathA nokarma nahIM hai aura krodhAdikameM, karmameM tathA nokarmameM upayoga nahIM hai| isaprakAra unameM pAramArthika AdhArAdheya saMbaMdha nahIM hai; pratyeka vastukA apanA apanA AdhArAdheyatva apane apane meM hI hai| isaliye upayoga upayogameM hI hai, krodha krodhameM hI hai| isaprakAra bhedavijJAna bhalIbhA~ti siddha ho gayA ( bhAvakarma ityAdikA aura upayogakA bheda jAnanA so bhedavijJAna hai / ) aba isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ caidrUpyaM jaDarUpatAM ca dadhatoH jJAnasya rAgasya ca ] cidrUpatA ko dhAraNa karane vAlA jJAna aura jar3arUpatAko dhAraNa karanevAlA rAga- [dvayoH ] donoMkA, [antaH] aMtaraMgameM [ dAruNa-dAraNena ] dAruNa vidAraNake dvArA (bheda karanevAle ugra abhyAsa ke dvArA), [ paritaH vibhAgaM kRtvA ] sabhI oroMse vibhAga karake ( - sampUrNatayA donoMko alaga karake), [ idaM nirmalam bhedajJAnam udeti ] yaha nirmala bhedajJAna udaya ko prApta huA hai ; [ adhunA ] isaliye aba [ ekam zuddha-jJAnaghana-odham adhyAsitAH ] eka zuddha vijJAnaghanake puMjameM sthita aura [ dvitIya-cyutAH ] anyase arthAt rAgase rahita [ santaH] he satpuruSoM ! [ modadhvam ] mudita hoo| bhAvArtha:-jJAna to cetanAsvarUpa hai aura rAgAdika pudgalavikAra honese jar3a hai; kintu aisA bhAsita hotA hai ki mAnoM ajJAnase, jJAna bhI rAgAdirUpa ho gayA ho, arthAt jJAna aura rAgAdika donoM ekarUpa - jar3arUpa - bhAsita hote haiN| jaba aMtaraMgameM jJAna aura rAgAdikA bheda karanekA tIvra abhyAsa karanese bhedajJAna pragaTa hotA hai taba yaha jJAta hotA hai ki jJAnakA svabhAva to mAtra jAnanekA hI hai, jJAnameM jo rAgAdikI kaluSatA-AkulatArUpa saMkalpavikalpabhAsita hote haiM ve saba pudgalavikAra haiM, jar3a haiN| isaprakAra jJAna aura rAgAdike bhedakA svAda AtA hai arthAt anubhava hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra vaiparItyakaNikAmapyanAsAdayada evamidaM bhedavijJAnaM yadA jJAnasya vicalitamavatiSThate, tadA zuddhopayogamayAtmatvena jJAnaM jJAnameva kevalaM sanna kiJcanApi rAgadveSamoharUpaM bhaavmaarcyti| tato bhedavijJAnAcchuddhAtmopalambhaH prabhavati / zuddhAtmopalambhAt rAgadveSamohAbhAvalakSaNaH saMvaraH prbhvti| kathaM bhedavijJAnAdeva zuddhAtmopalambha iti cet jaha kaNayamaggitaviyaM pi kaNayabhAvaM Na taM paricayadi / taha kammodayatavido Na jahadi NANI du NANittaM / / 184 / / evaM jANadi NANI aNNANI muNadi rAgamevAdaM / aNNANatamocchaNNo AdasahAvaM ayANaMto / / 185 / / yathA kanakamagnitaptamapi kanakabhAvaM na taM parityajati / tathA karmodayatapto na jahAti jJAnI tu jJAnitvam / / 184 / / 66 jaba aisA bhedajJAna hotA hai taba AtmA AnaMdita hotA hai kyoMki use jJAta hai ki svayaM sadA jJAnasvarUpa hI rahA hai, rAgAdirUpa kabhI nahIM huA " / isaliye AcAryadevane kahA hai ki "he satpuruSoM ! aba mudita hoo"| 126 / TIkA:- isaprakAra jaba yaha bhedavijJAna jJAnako aNumAtra bhI ( rAgAdivikArarUpa) viparItatAko na prApta karatA huA avicalarUpase rahatA hai, taba zuddhaupayogamayAtmakatA ke dvArA jJAna kevala jJAnarUpa hI rahatA huA kiMcitmAtra bhI rAgadveSamoharUpa bhAvako nahIM karatA, isaliye ( yaha siddha huA ki ) bhedavijJAnase zuddha AtmAkI upalabdhi ( anubhava ) hotI hai aura zuddha AtmAkI upalabdhise rAgadveSamohakA ( arthAt AsravabhAvakA ) abhAva jisakA lakSaNa hai aisA saMvara hotA hai| aba yaha prazna hotA hai ki bhedavijJAnase hI zuddha AtmAkI upalabdhi ( anubhava ) kaise hotI hai ? usake uttarameM gAthA kahate haiM: jyoM agnitapta suvarNa bhI, nija svarNabhAva nahIM tahe / tyoM karmaudaya pratapta bhI, jJAnI na jJAnIpanA taje / / 184 / / jIva jJAnI jAne ye hi aru ajJAnI rAga hi jIva gineM / " AtmasvabhAva-ajAna jo ajJAnatamaAcchAdase / / 185 / / gAthArtha:- [ yathA ] jaise [ kanakam ] suvarNa [ agnitaptam api ] agnise tapta hotA huA bhI [ taM ] apane [ kanakabhAvaM ] suvarNatvako [ na parityajati ] nahIM chor3atA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates saMvara adhikAra 289 evaM jAnAti jJAnI ajJAnI manute raagmevaatmaanm| ajJAnatamo'vacchanna: aatmsvbhaavmjaann|| 185 / / yato yasyaiva yathoditaM bhedavijJAnamasti sa eva tatsadbhAvAt jJAnI sanne jAnAti-yathA pracaNDapAvakaprataptamapi suvarNaM na suvarNatvamapohati tathA pracaNDakarmavipAkopaSTabdhamapi jJAnaM na jJAnatvamapohati, kAraNasahasreNApi svabhAvasyApoDhumazakyatvAta; tadapohe tanmAtrasya vastuna evocchedAta; na cAsti vastUcchedaH, sato naashaasmbhvaat| evaM jAnaMzca karmAkrAnto'pi na rajyate, na dveSTi, na muhyati, kintu shuddhmaatmaanmevoplbhte| yasya tu yathoditaM bhedavijJAnaM nAsti sa tadabhAvAdajJAnI sannajJAnatamasAcchannatayA caitanyacamatkAramAtramAtmasvabhAvamajAnan rAgamevAtmAnaM manyamAno rajyate dveSTi muhyati ca, na jAtu shuddhmaatmaanmuplbhte| tato bhedavijJAnAdeva shuddhaatmoplmbhH| [ tathA ] isIprakAra [ jJAnI ] jJAnI [karmodayataptaH tu] karmoM ke udayase tapta hotA huA bhI [jJAnitvam ] jJAnitvako [na jahAti ] nahIM chor3atA;- [ evaM ] aisA [ jJAnI ] jJAnI [ jAnAti] jAnatA hai, aura [ ajJAnI ] ajJAnI [ ajJAnatamo'vacchannaH ] ajJAnAMdhakArase AcchAdita honese [ AtmasvabhAvam ] AtmAke svabhAvako [ ajAnan ] na jAnatA huA [ rAgam eva ] rAgako hI [ AtmAnam ] AtmA [ manute ] mAnatA hai| TIkA:-jise Upara kahA gayA bhedavijJAna hai vahI usake (bhedavijJAnake) sadbhAvase jJAnI hotA huA isaprakAra jAnatA hai ki:-jaise pracaMDa agnike dvArA tapta hotA huA bhI suvarNa suvarNatvako nahIM chor3atA usIprakAra pracaMDa karmodayake dvArA ghirA huA honepara bhI (vidhna kiyA jAya to bhI) jJAna jJAnatva ko nahIM chor3atA, kyoMki hajAroM kAraNoMke ekatrita honepara bhI svabhAvako chor3anA azakya hai; use chor3a dene para svabhAvamAtra vastukA hI uccheda ho jAyegA, aura vastukA uccheda to hotA nahIM hai kyoMki satkA nAza honA asaMbhava hai| aisA jAnatA huA jJAnI karmoMse AkrAMta (ghirA huA) hotA huA bhI rAgI nahIM hotA, dveSI nahIM hotA, mohI nahIM hotA, kintu vaha zuddha AtmAkA hI anubhava karatA hai| aura jise uparokta bhedavijJAna nahIM hai vaha usake abhAvase ajJAnI hotA huA, ajJAnAMdhakAra dvArA AcchAdita honese caitanyacamatkAramAtra AtmasvabhAvako na jAnatA huA, rAgako hI AtmA mAnatA huA, rAgI hotA hai, dveSI hotA hai, mohI hotA hai, kintu zuddha AtmAkA kiMcitmAtra bhI anubhava nahIM krtaa| isase siddha huA ki bhedavijJAnase hI zuddha AtmAkI upalabdhi ( anubhava ) hotI hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 290 kathaM zuddhAtmopalambhAdeva saMvara iti cet suddhaM tu biyANaMto suddhaM cevappayaM lahadi jiivo| jANaMto du asuddhaM asuddhamevappayaM lhdi||186 / / zuddhaM tu vijAnan zuddhaM caivAtmAnaM labhate jiivH| jAnaMstvazuddhamazuddhamevAtmAnaM lbhte|| 186 / / ___ yo hi nityamevAcchinnadhArAvAhinA jJAnena zuddhamAtmAnamupalabhamA-no'vatiSThate sa jJAnamayAt bhAvAt jJAnamaya eva bhAvo bhavatIti kRtvA pratyagrakarmAsravaNanimittasya rAgadveSamohasantAnasya nirodhAcchuddhamevAtmAnaM prApnotiH, yastu nityamevA bhAvArtha:-jise bhedavijJAna huA hai vaha AtmA jAnatA hai ki 'AtmA kabhI jJAna svabhAvase chaTatA nahIM hai| aisA jAnatA haA vaha, karmodaya ke dvArA tapta hotA huA bhI, rAgI, dveSI, mohI nahIM hotA hai, paraMtu niraMtara zuddha AtmAkA anubhava karatA hai| jise bhedavijJAna nahIM hai vaha AtmA, AtmAke jJAnasvabhAvako na jAnatA huA rAgako hI AtmA mAnatA hai, isaliye vaha rAgI, dveSI, mohI hotA hai, paraMtu kabhI bhI zuddha AtmAkA anubhava nahIM krtaa| isaliye yaha siddha huA ki bhedavijJAnase hI zuddha AtmAkI upalabdhi hotI hai| aba yaha prazna hotA hai ki zuddha AtmAkI upalabdhise hI saMvara kaise hotA hai ? isakA uttara kahate haiM: jo zuddha jAne Atmako, vo zuddha Atma hi prApta ho| anazuddha jAne Atmako, anazuddha Atma hi prApta ho / / 186 / / gAthArtha:- [ zuddhaM tu] zuddha AtmAko [vijAnan ] jAnatA huA anubhava karatA huA [ jIva: ] jIva [ zuddhaM ca eva AtmAnaM] zuddha Atmako hI [ labhate ] prApta karatA hai, [ tu] aura [ azuddham ] azuddha [ AtmAnaM ] AtmAko [ jAnan ] jAnatA huA-anubhava karatA huA jIva [ azuddham eva ] azuddha AtmAko hI [ labhate ] prApta karatA hai| TIkA:-jo sadA hI acchinnadhArAvAhI jJAnase zuddha AtmAkA anubhava kiyA karatA hai vaha, 'jJAnamaya bhAvameMse jJAnamaya bhAva hI hotA hai' isa nyAyake anusAra AgAmI karmoMke AsravaNakA nimitta jo rAgadveSamohakI saMtati ( paraMparA) usakA nirodha honese, zuddha AtmAko hI prApta karatA hai; aura jo sadA hI ajJAnase azuddha AtmAkA anubhava kiyA karatA hai Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates saMvara adhikAra jJAnenAzuddhamAtmAnamupalabhamAno'vatiSThate so'jJAnamayAgAvAdajJAnamaya eva bhAvo bhavatIti kRtvA pratyagrakarmAsravaNanimittasya rAgadveSamohasantAnasyAnirodhAdazuddhamevAtmAnaM praapnoti| ataH zuddhAtmopalambhAdeva sNvrH| (mAlinI) yadi kathamapi dhArAvAhinA bodhanena dhruvamupalabhamAnaH shuddhmaatmaanmaaste| tadayamudayadAtmArAmamAtmAnamAtmA prprinntirodhaacchuddhmevaabhyupaiti||127 / / vaha, 'ajJAnamaya bhAvameMse ajJAnamaya bhAva hI hotA hai' isa nyAyake anusAra AgAmI karmoMke AsravaNakA nimitta jo rAgadveSamohakI saMtati usakA nirodha na honese , azuddha AtmAko hI prApta karatA hai| ata: zuddha AtmAkI upalabdhise ( anubhavase) hI saMvara hotA hai| bhAvArtha:-jo jIva akhaMDadhArAvAhI jJAnase AtmAko niraMtara zuddha anubhava kiyA karatA hai usake rAgadveSamoharUpI bhAvAsrava rukate haiM isaliye vaha zuddha AtmAko prApta karatA hai; aura jo jIva ajJAnase AtmAkA azuddha anubhava karatA hai usake rAgadveSamoharUpI bhAvAsrava nahIM rukate isaliye vaha azuddha AtmAko hI prApta karatA hai| ataH siddha huA ki zuddha AtmAkI upalabdhise ( anubhavase ) hI saMvara hotA hai| aba isI arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ yadi ] yadi [ katham api ] kisI bhI prakAra se ( tIvra puruSArtha karake ) [dhArAvAhinA bodhanena ] dhArAvAhI jJAnase [ zuddham AtmAnam ] zuddha AtmAko [ dhruvam upalabhamAnaH Aste ] nizcalatayA anubhava kiyA kare [ tat ] to [ ayam AtmA ] yaha AtmA, [ udayat-Atma-ArAmam AtmAnam ] jisakA AtmAnaMda pragaTa hotA jAtA hai ( arthAt jisakI AtmasthiratA bar3hatI jAtI hai) aise AtmAko [ para-pariNatirodhAt ] parapariNatike nirodhase [zuddham eva abhyupaiti] zuddha hI prApta karatA hai| bhAvArtha:-dhArAvAhI jJAnake dvArA zuddha AtmAkA anubhava karanese rAgadveSamoharUpa parapariNatikA (bhAvAsravoMkA) nirodha hotA hai aura usase zuddha AtmAkI prApti hotI hai| dhArAvAhI jJAnakA artha hai pravAharUpajJAna-akhaNDa rahanevAlA jnyaan| vaha do prakAra kahA jAtA hai:-eka to, jisameM bIcameM mithyAjJAna na Aye aisA samyagjJAna dhArAvAhI jJAna hai| dUsarA, eka hI jJeyameM upayogake upayukta rahanekI apekSAse jJAnakI Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra kena prakAreNa saMvaro bhavatIti cet appANamappaNA ruMdhiUNa dopunnnnpaavjogesu| daMsaNaNANamhi Thido icchAvirado ya aNNamhi / / 187 / / jo savvasaMgamukko jhAyadi appANamappaNo appA / Na vikammaM NokammaM cedA ciMtedi eyattaM / / 188 / / appANaM jhAyaMto daMsaNaNANamao aNaNNamao / lahadi acireNa appANameva so kammapavimukkaM / / 189 / / AtmAnamAtmanA rundhvA dvipunnypaapyogyoH| darzanajJAne sthitaH icchAviratazcAnyasmin / / 187 / / dhArAvAhikatA kahI jAtI hai, arthAt jahA~ taka upayoga eka hI jJeyameM upayukta rahatA hai vahA~ taka dhArAvAhI jJAna kahalAtA hai; isakI sthiti (chadmasthake) aMtarmuhUrta hI hai, tatpazcAt vaha khaMDita hotI hai| ina do arthoMmeMse jahA~ jaisI vivakSA ho vahA~ vaisA artha samajhanA caahiye| aviratasamyagdRSTi ityAdi nIceke guNasthAnavAle jIvoMke mukhyatayA pahelI apekSA lAgU hogI, aura zreNI car3hanevAle jIvake mukhyatayA dUsarI apekSA lAgU hogI kyoMki usakA upayoga zuddha AtmAmeM hI upayukta hai / 127 / aba prazna karatA hai ki saMvara kisa prakArase hotA hai ? isakA uttara kahate zubha azubhase jo roka kara nija Atmako AtmA hi se / darzana avaru jJAnahi Thahara, paradravyaicchA parihare / / 187 / / jo sarvasaMgavimukta, dhyAve Atmase AtmA hI ko / nahiM karma aru nokarma, cetaka cetatA ekatvako / / 188 / / vaha Atma dhyAtA, jJAnadarzanamaya, ananyamayI huA / basa alpa kAla ju karmase parimokSa pAve AtmakA / / 189 / / dvArA gAthArtha:- [ AtmAnam ] AtmAko [ AtmanA ] AtmAke [ dvipuNyapApayogayoH] do pApa-puNyarUpI zubhAzubhayogoMse [ rundhvA ] rokakara [ darzanajJAne] darzanajJAnameM [ sthitaH ] sthita hotA huA [ca] aura [anyasmin ] anya ( vastu) kI [ icchAvirataH ] icchAse virata hotA huA, [ ya: AtmA ] jo AtmA, Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates saMvara adhikAra 293 yaH sarvasaGgamukto dhyaaytyaatmaanmaatmnaatmaa| nApi karma nokarma cetayitA cintytyektvm|| 188 / / AtmAnaM dhyAyan drshnjnyaanmyo'nnymyH| labhate'cireNAtmAnameva sa krmprvimuktm|| 189 / / yo hi nAma rAgadveSamohamUle zubhAzubhayoge vartamAnaM dRDhatarabheda-vijJAnAvaSTambhena AtmAnaM AtmanaivAtyantaM rundhvA zuddhadarzanajJAnAtmanyAtmadravye suSTu pratiSThitaM kRtvA samastaparadravyecchAparihAreNa samastasaGgavimukto bhUtvA nityamevAtiniSpakampaH san manAgapi karmanokarmaNorasaMsparzena AtmIyamAtmA-namevAtmanA dhyAyan svayaM sahajacetayitRtvAdekatvameva cetayate, sa khalve-katvacetanenAtyantaviviktaM caitanyacamatkAramAtramAtmAnaM dhyAyan, zuddhadarzana-jJAnamayamAtmadravyamavAptaH, zuddhAtmopalambhe sati samastaparadravyamayatva- matikrAntaH san, acireNaiva sklkrmvimuktmaatmaanmvaapnoti| eSa sNvrprkaarH| [ sarvasaGgamuktaH ] ( IcchArahita honese ) sarva saMgase rahita hotA huA, [ AtmAnam ] (apane) AtmAko [AtmanA] AtmAke dvArA [dhyAyati] dhyAtA hai- aura [karma nokarma] karma tathA nokarmako [na api] nahIM dhyAtA evaM, [ cetayitA] ( svayaM) cetayitA ( honese) [ ekatvam ] ekatvako hI [ cintayati] ciMtavana karatA hai-anubhava karatA hai, [ saH] vaha (AtmA), [AtmAnaM dhyAyan] AtmAko dhyAtA huA, [ darzanajJAnamayaH] darzanajJAnamaya aura [ananyamayaH] ananyamaya hotA huA [acireNa eva ] alpa kAlameM hI [ karmapravimuktam ] karmoMse rahita [ AtmAnam ] AtmAko [ labhate] prApta karatA hai| TIkA:- rAgadveSamoha jisakA mUla hai aise zubhAzubha yogameM pravartamAna jo jIva dRr3hatara bhedavijJAnake avalaMbanase AtmAko AtmAke dvArA hI atyaMta rokakara, zuddhadarzanajJAnarUpa AtmadravyameM bhalIbhA~ti pratiSThita (sthira) karake, samasta paradravyoM kI icchAke tyAgase sarva saMgase rahita hokara, niraMtara ati niSkaMpa vartatA huA, karmanokarmakA kiMcitmAtra bhI sparza kiye binA apane AtmAko hI AtmAse dvArA dhyAtA huA, svayaMko sahaja cetayitApana honese ekatvakA hI cetatA (-anubhava karatA), hai ( jJAna cetanA rUpa rahatA hai), vaha jIva vAstavameM, ekatva-cetana dvArA arthAt ekatvake anubhava dvArA (paradravyase) atyaMta bhinna caitanyacamatkAramAtra AtmAko dhyAtA huA, zuddhadarzanajJAnamaya Atmadravyako prApta hotA huA, zuddha AtmAkI upalabdhi (prApti) honepara samasta paradravyamayatAse atikrAMta hotA haA. alpa kAlameM hI sarva karmoMse rahita AtmAko prApta karatA hai| yaha saMvarakA prakAra (vidhi) hai| 1 / cetayitA = jJAtA dRssttaa| 2 / ananyamaya = anyamaya nahIM hotA hai aisaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 294 ( mAlinI) nijamahimaratAnAM bhedavijJAnazaktayA bhavati niyatameSAM shuddhtttvoplmbhH| acalitamakhilAnyadravyadUresthitAnAM bhavati sati ca tasminnakSayaH krmmokssH|| 128 / / kena krameNa saMvaro bhavatIti cet bhAvArtha:-jo jIva pahale to rAgadveSamohake sAtha mile hue manavacanakAyake zubhAzubha yogoMse apane AtmAko bhedajJAnake balase calAyamAna nahIM hone de, aura phira usI ko zuddhadarzanajJAnamaya AtmasvarUpameM nizcala karake tathA samasta bAhyaabhyaMtara parigrahase rahita hokara karma-nokarmase bhinna apane svarUpameM ekAgra hokara usIkA hI anubhava kiyA kare arthAt usI ke dhyAnameM rahe, vaha jIva AtmAkA dhyAna karanese darzanajJAnamaya hotA huA aura paradravyamayatAkA ullaMghana karatA huA alpa kAlame hIM samasta karmoMse mukta ho jAtA hai| yaha saMvara hone kI rIti hai| aba isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ medavijJAnazaktayA nijamahimaratAnAM eSAM] jo bhedavijJAnakI zaktike dvArA apanI (svarUpakI) mahimAmeM lIna rahate haiM unheM [ niyatam ] niyamase [zuddhatattvopalambhaH ] zuddha tattvakI upalabdhi [ bhavIta ] hotI hai; [ tasmin sati ca] zuddha tattvakI upalabdhi honepara, [acalitam akhila-anyadravya-dUre-sthitAnAM ] acalitarUpase samasta anyadravyoMse dUra vartate huve aise unake, [akSayaH karmamokSaH bhavati] akSaya karmamokSa hotA hai ( arthAt unakA karmoMse aisA chuTakArA ho jAtA hai ki punaH kabhI karmabandha nahIM hotaa)| 128 / / aba yaha prazna hotA hai ki saMvara kisa krama se hotA hai ? usakA uttara kahate hai: Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates saMvara adhikAra tesiM hedU bhaNidA ajjhavasANANi savvadarisIhiM / micchattaM aNNANaM avirayabhAvo ya jogo ya / / 1990 / / duabhAve NiyamA jAyadi NANissa AsavaNiroho / AsavabhAveNa viNA jAyadi kammassa vi Niroho / / 191 / / kammassAbhAveNa ya NokammANaM pi jAyadi Niroho / NokammaNiroheNa ya saMsAraNirohaNaM hodi / / 192 / / teSAM tava bhaNitA adhyavasAnAni sarvadarzibhiH / mithyAtvamajJAnamaviratabhAvazca yogazca / / 190 / / hetvabhAve niyamAjjAyate jJAnina AsravanirodhaH / AsravabhAvena vinA jAyate karmaNo'pi nirodhH|| 191 / / karmaNo'bhAvena ca nokarmaNAmapi jAyate nirodhaH / nokarmanirodhena ca saMsAranirodhanaM bhavati / / 192 / / rAgAdike hetu kahe, sarvajJa adhyavasAnako / mithyAtva aru ajJAna, aviratabhAva tyoM hI yogako / / 990 / / kAraNa abhAva jarUra Asravarodha jJAnIko bane / AsravabhAva abhAvameM, nahiM karmakA AnA bane / / 191 / / haikamaike ju abhAvase, nokarmakA rodhana bane / nokarmakA rodhana have, saMsArasaMrodhana bane / / 192 / / 295 gAthArtha:- [ teSAM ] unake ( pUrva kathita rAgadveSamoharUpa AsravoMke ) [ hetava: ] hetu [ sarvadarzibhiH] sarvadarziyoMne [ mithyAtvam ] mithyAtva [ ajJAnam ] ajJAna, [ aviratabhAvaH ca ] aura aviratabhAva [ yoga: ca ] tathA yoga - [ adhyavasAnAni ] yaha (cAra) adhyavasAna [bhaNitAH ] kahe haiM / [ jJAninaH ] jJAniyoMke [ hetvabhAve ] hetuvoM ke abhAvameM [niyamAt ] niyamase [ Asravanirodha: ] AsravoMkA nirodha [ jAyate ] hotA hai, [ AsravabhAvena vinA ] AsravabhAvake binA [ karmaNaH api ] karmakA bhI [ nirodha: ] nirodha [ jAyate ] hotA hai, [ca] aura [ karmaNa: abhAvena ] karmake abhAvase [ nokarmaNAm api ] nokarmoMkA bhI [ nirodha: ] nirodha [ jAyate ] hotA hai, [ca] aura [ nokarmanirodhena ] nokarmake nirodhase [ saMsAranirodhanaM ] saMsArakA nirodha [ bhavati ] hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@Atma Dharma.com
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 296 santi tAvajjIvasya AtmakamaikatvAdhyAsamUlAni mithyAtvAjJAnAviratiyogalakSaNAni adhyvsaanaani| tAni rAgadveSamohalakSaNasyAsravabhAvasya hetvH| AsravabhAvaH krmhetuH| karma nokrmhetuH| nokarma saMsArahetuH iti| tato nityamevAyamAtmA AtmakarmaNorekatvAdhyAsena mithyaatvaajnyaanaavirtiyogmymaatmaanmdhyvsyti| tato rAgadveSamoharUpamAJavabhAvaM bhaavyti| tataH karma aasrvti| tato nokarma bhvti| tataH saMsAra: prbhvti| yadA tu AtmakarmaNo davijJAnena zuddhacaitanyacamatkAramAtramAtmAnaM upalabhate tadA mithyAtvAjJAnAviratiyogalakSaNAnAM adhyavasAnAnAM AsravabhAvahetUnAM bhvtybhaavH| tadabhAve rAgadveSamoharUpAsravabhAvasya bhvtybhaavH| tadabhAve bhavati krmaabhaavH| tadabhAve'pi bhavati nokrmaabhaavH| tadabhAve'pi bhavati sNsaaraabhaavH| ityeSa sNvrkrmH| TIkA:-pahale to jIvake, AtmA aura karmake ekatvakA adhyAsa (abhiprAya) jinakA mUla hai aise mithyAtva-ajJAna-avirati-yogasvarUpa adhyavasAna vidyamAna hai, ve rAgadveSamohasvarUpa AsravabhAvake kAraNa haiM; AsravabhAva karmakA kAraNa hai; karma nokarmakA kAraNa hai; aura nokarma saMsArakA kAraNa hai| isaliye-sadA yaha AtmA, AtmA aura karmake ekatvake adhyAsase mithyAtva-ajJAna-avirati-yogamaya AtmAko mAnatA hai ( arthAt mithyAtvAdi adhyavasAna karatA hai); isaliye rAgadveSamoharUpa AsravabhAvako bhAtA hai, usase karma Asrava hotA hai; usase nokarma hotA hai; aura usase saMsAra utpanna hota hai| kintu jaba ( vaha AtmA), AtmA aura karmake bhedavijJAna ke dvArA zuddha caitanyacamatkAramAtra AtmAko upalabdha karatA hai-anubhava karatA hai taba mithyAtva, ajJAna, avirati aura yogasvarUpa adhyavasAna jo ki AsravabhAvake kAraNa hai unakA abhAva hotA hai; adhyavasAnoMkA abhAva honepara rAgadveSamoharUpa AsravabhAvakA abhAva hotA hai; AsravabhAvakA abhAva honepara karmakA abhAva hotA hai; karmakA abhAva honepara nokarmakA abhAva hotA hai; aura nokarmakA abhAva honepara saMsArakA abhAva hotA hai| isaprakAra yaha saMvarakA krama hai| bhAvArtha:-jIvake jabataka AtmA aura karmake ekatvakA Azaya hai-bhedavijJAna nahIM hai tabataka mithyAtva, ajJAna, avirati aura yogasvarUpa adhyavasAna vartate haiM, adhyavasAnase rAgadveSamoharUpa AsravabhAva hotA hai, AsravabhAvase karma ba~dhatA hai, karmase zarIrAdi nokarma utpanna hotA hai aura nokarmase saMsAra hai| paraMtu jaba use AtmA aura karmakA bhedavijJAna hotA hai taba zuddha AtmAkI upalabdhi honese mithyAtvAdi adhyavasAnoMkA abhAva hotA hai, aura usase rAgadveSamoharUpa AsravakA abhAva hotA hai, Asravake abhAvase karma nahIM ba~dhAtA, karmake abhAvase zarIrAdi nokarma utpanna nahIM hote aura nokarmake abhAvase saMsArakA abhAva hotA hai| isaprakAra saMvarakA krama jAnanA caahiye| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates saMvara adhikAra 297 (upajAti) sampadyate saMvara eSa sAkSAcchuddhAtmatattvasya kiloplmbhaat| sa bhedavijJAnata eva tasmAt tadbhedavijJAnamatIva bhaavym||129 / / (anuSTubh ) bhaavyenedvijnyaanmidmcchinndhaaryaa| tAvadyAvatparAccyutvA jJAnaM jJAne prtisstthte|| 130 / / saMvara honeke kramameM saMvarakA pahalA hI kAraNa bhedavijJAna kahA hai aba usakI bhAvanAke upadezakA kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ eSaH sAkSAt saMvaraH] yaha sAkSAt saMvara [ kila] vAstavameM [ zuddha-Atma-tattvasya upalambhAt ] zuddha AtmatattvakI upalabdhise [ sampadyate ] hotA hai; aura [ saH ] vaha zuddha AtmatattvakI upalabdhi [ bhedavijJAnataH eva ] bhedavijJAnase hI hotI hai| [tasmAt ] isaliye [ tat bhedavijJAnam ] vaha bhedavijJAna [atIva] atyaMta [ bhAvyam ] bhAne yogya hai| bhAvArtha:-jaba jIvako bhedavijJAna hotA hai arthAt jaba jIva AtmA aura karmako yathArthatayA bhinna jAnatA hai taba vaha zuddha AtmAkA anubhava karatA hai, zuddha AtmAke anubhavase AsravabhAva rukatA hai aura anukramase sarva prakArase saMvara hotA hai, isaliye bhedavijJAnako atyaMta bhAnekA upadeza kiyA hai| 129 / aba, kAvya dvArA yaha batalAte haiM ki bhedavijJAna kahA~ taka bhAnA caahiye| zlokArtha:- [idam bhedavijJAnam ] yaha bhedavijJAna [acchinna-dhArayA ] acchinnadhArAse (jisameM viccheda na par3e aise akhaMDa pravAharUpase) [ tAvat ] tabataka [ bhAvayet ] bhAnA cAhiye [ yAvat ] jabataka (jJAna) [ parAt cyutvA ] parabhAvoMse chUTakara [ jJAnaM ] jJAna [ jJAne] jJAnameM hI ( apane svarUpameM hI) [ pratiSThate ] sthira ho jaaye| bhAvArtha:-yahA~ jJAnakA jJAnameM sthira honA do prakArase jAnanA caahiye| eka to mithyAtvakA abhAva hokara samyagjJAna ho aura phira mithyAtva na Aye taba jJAna jJAnameM sthira huA kahalAtA hai; dUsare, jaba jJAna zuddhopayogarUpameM sthira ho jAye aura phira anya vikArarUpa pariNamita na ho taba jJAna jJAnameM sthira huA kahalAtA hai| jabataka jJAnadonoM prakAra se jJAnameM sthira na ho jAye tabataka bhedavijJAnako bhAte rahanA caahiye| 130 / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 298 ( anuSTubh ) bhedavijJAnataH siddhAH siddhA ye kila kecn| asyaivAbhAvato baddhA baddhA ye kila kecn|| 131 / / __ (mandAkrAntA) bhedajJAnocchalanakalanAcchuddhatattvopalambhAdrAgagrAmapralayakaraNAtkarmaNAM sNvrenn| bibhrattoSaM paramamamalAlokamamlAnamekaM jJAnaM jJAne niyatamuditaM shaashvtodyotmett|| 132 / / aba punaH bhedavijJAnakI mahimA batalAte haiM :-- zlokArtha:- [ye kecana kila siddhAH ] jo koI siddha hue hai [ bhedavijJAnataH siddhAH ] ve bhedavijJAnase siddha hue haiM; [ ye kecana kila baddhAH ] jo koI baMdhe haiM [ asya eva abhAvataH baddhAH] ve usIke (-bhedavijJAnake hI) abhAvase ba~dhe haiN| bhAvArtha:-anAdi kAlase lekara jabataka jIvako bhedavijJAna nahIM hai tabataka karmase ba~dhatA hI rahatA hai-saMsArameM paribhramaNa hI karatA rahatA hai; jisa jIvako bhedavijJAna hotA hai vaha karmoMse avazya chUTa jAtA hai-mokSako prApta kara hI letA hai| isaliye karmabaMdhakA-saMsArakA-mUla bhedavijJAnakA abhAva hI hai aura mokSakA pahalA kAraNa bhedavijJAna hI hai| bhedavijJAnake binA koI siddhiko prApta nahIM kara sktaa| yahA~ aisA bhI samajhanA cAhiye ki-vijJAnAdvaitavAdI bauddha aura vedAntI jo ki vastuko advaita kahate haiM aura advaitake anubhavase hI siddhi kahate haiM unakA , bhedavijJAnase hI siddhi kahanese, niSedha ho gayA; kyoMki vastukA svarUpa sarvathA advaita na hone para bhI jo sarvathA advaita mAnate haiM unake kisI bhI prakAra se bhedavijJAna kahA hI nahIM jA sakatA; jahA~ dvaita (do vastue~) hI nahIM mAnate vahA~ bhedavijJAna kaisA? yadi jIva aura ajIva-do vastueM mAnI jAyeM aura unakA saMyoga mAnA jAye tabhI bhedavijJAna ho sakatA hai aura siddhi ho sakatI hai| isaliye syAdvAdiyoMko hI saba kucha nirbAdhatayA siddha hotA hai| 131 / aba , saMvara adhikAra pUrNa karate hue, saMvara honese jJAna huA usa jJAnakI mahimAkA kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ bhedajJAna-ucchalana-kalanAt ] bhedajJAna pragaTa karaneke abhyAsase [zuddhatattva-upalambhAt ] zuddha tattvakI upalabdhi huI, zuddha tattvanI upalabdhise [ rAgagrAmapralayakaraNAt ] rAga samUhakA vilaya huA, rAganA samUhake vilaya karanese Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates saMvara adhikAra iti saMvaro nisskraantH| iti saMvaraprarUpakaH pnycmo'ngkH|| zrImadamRtacandrasUriviracitAyAM samayasAravyAkhyAyAmAtmakhyAtau 299 [karmaNAM saMvareNa ] karmoMkA saMvara huA aura karmoMkA saMvara honese, [ jJAne niyatam etat jJAnaM uditaM ] jJAnameM hI nizcala huA aisA yaha jJAna udaya ko prApta huA- [ bibhrat paramam toSaM ] ki jo jJAna parama saMtoSako ( parama atIndriya AnaMdako) dhAraNa karatA hai, [amala-Alokam ] jisakA prakAza nirmala hai ( arthAt rAgAdikake kAraNa malinatA thI vaha aba nahIM hai ), [ amlAnam ] jo amlAna hai (arthAt kSAyopazamika jJAnakI bhA~ti kumhalAyA huA - nirbala nahIM hai, sarva lokAlokake jAnanevAlA hai ), [ ekaM ] jo eka hai ( arthAt kSayopazamase bheda thA vaha aba nahIM hai) aura [ zAzvataudyotam ] jisakA udyota zAzvata hai ( arthAt jisakA prakAza avinazvara hai ) / 132 / TIkA:-isaprakAra saMvara ( raMgabhUmimeMse) bAhara nikala gayA / bhAvArtha:-raMga bhUmimeM saMvarakA svAMga AyA thA use jJAnane jAna liyA isaliye vaha nRtya karake bAhara nikala gayA / * savaiyA teIsA bhedavijJAnakalA pragaTai, taba zuddhasvabhAva lahai apanA hI, rAga-dveSa-vimoha sabahi gali jAya, imai duTha karma rukAhI; ujjvala jJAna prakAza karai bahu toSa dharai paramAtamamAhIM, yoM munirAja bhalI vidhi dhAratu, kevala pAya sukhI ziva jAhIM / isaprakAra zrI samayasArakI ( zrImadbhagavatkuMdakuMdAcAryadeva praNIta zrI samayasAra paramAgamakI) zrImad amRtacaMdrAcAryadevaviracita AtmakhyAti nAmaka TIkAmeM saMvarakA prarUpaka pA~cavA~ aMka samApta huA / Please inform us of any errors on rajesh@Atma Dharma.com
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates Wan 5555555555555555555555 nirjarA adhikAra Wan atha pravizati nirjraa| (zArdUlavikrIDita) rAgAdyAsravarodhato nijadhurAM dhUtvA para: saMvara: karmAgAmi samastameva bharato dUrAnnirundhan sthitH| prAgbaddhaM tu tadeva dagdhumadhunA vyAjRmbhate nirjarA jJAnajyotirapAvRtaM na hi yato raagaadibhirmuurchti|| 133 / / ---000 dohA 000-- rAgAdikakU meTi kari, nave baMdha hati saMta / pUrva udayameM sama rahe, namUM nirjarAvaMta / / prathama TIkAkAra AcAryadeva kahate haiM ki "aba nirjarA praveza karatI hai"| yahA~ tattvoMkA nRtya hai; ata: jaise nRtyamaMca para nRtya karanevAlA svA~ga dhAraNa kara praveza karatA hai usIprakAra yahA~ raMgabhUmimeM nirjarAkA svA~ga praveza karatA hai| aba, sarva svA~gako yathArtha jAnanevAle samyagjJAna ko maMgalarUpa jAnakara AcAryadeva maMgalake liye prathama usI-nirmala jJAnajyotiko hI-pragaTa karate haiM: zlokArtha:- [para: saMvaraH ] parama saMvara, [ rAgAdi-Asrava-rodhataH ] rAgAdi AsravoMko rokanese [ nija-dhurAM dhRtvA] apanI kArya-dhurAko dhAraNa karake (-apane kAryako yathArthatayA saMbhAlakara), [samastam AgAmi karma] samasta AgAmI karmako [bharataH dUrAt eva ] atyaMtatayA dUrase hI [ nirundhan sthitaH ] rokatA huA khar3A hai; [ tu] aura [ prAgbaddhaM ] pUrvabaddha (saMvara honeke pahale ba~dhe huve) [ tat eva dagdhum ] karma ko jalAneke liye [adhunA] aba [ nirjarA vyAjRmbhate nirjarA (-nirjarArUpI agni) phaila rahI hai [ yataH ] jisase [ jJAnajyotiH] jJAnajyoti [apAvRtaM] nirAvaraNa hotI huI (punaH) [ rAgAdibhiH na hi mUrchati ] rAgAdibhAvoMke dvArA mUrchita nahIM hotI-sadA amUrchita rahatI hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nirjarA adhikAra uvabhogamiMdiyehiM dvvaannmcednnaannmidraannN| jaM kuNadi sammadiTThI taM savvaM NijjaraNimittaM / / 193 / / upabhogamindriyaiH dravyANAmacetanAnAmitareSAm / yatkaroti samyagdRSTi: tatsarva nirjarAnimittam / / 193 / / 301 virAgasyopabhogo nirjarAyai eva / rAgAdibhAvAnAM sadbhAvena mithyAdRSTeracetanAnyadravyopabhogo bandhanimittameva syaat| sa eva rAgAdibhAvAnAmabhAvena samyagdRSTernirjarAnimittameva syAt / etena drvynirjraasvruupmaaveditm| bhAvArtha:-saMvara hone ke bAda navIna karma to nahIM ba~dhate / aura jo karma pahale ba~dhe hue the unakI jaba nirjarA hotI hai taba jJAnakA AvaraNa dUra honese vaha (jJAna) aisA ho jAtA hai ki punaH rAgAdirUpa pariNamita nahIM hotA - sadA prakAzarUpa hI rahatA hai| 133 / aba dravyanirjarAkA svarUpa kahate haiM: cetana acetana dravyakA, upabhoga iMdrisamUhase / jo jo kare sudRSTi vaha saba, nirjarAkAraNa bane / / 193 / / gAthArtha:- [ samyagdRSTiH ] samyagdRSTi jIva [ yat ] jo [indriyaiH] iMdriyoMke dvArA [acetanAnAm ] acetana tathA [ itareSAm ] cetana [ dravyANAm] dravyoMkA [ upabhogam ] upabhoga [ karoti ] karatA hai [ tat sarva ] vaha sarva [ nirjarAnimittam ] nirjarAkA nimitta hai / TIkA:-virAgIkA upabhoga nirjarAke liye hI hai ( vaha nirjarAkA kAraNa hotA hai)| rAgAdibhAvoMke sadbhAvase mithyAdRSTike acetana tathA cetana dravyoMkA upabhoga baMdhakA nimitta hotA hai; vahI ( upabhoga ), rAgAdibhAvoMke abhAvase samyagdRSTike liye nirjarAkA nimitta hotA hai; isaprakAra dravyanirjarAkA svarUpa kahA / bhAvArtha:-samyagdRSTiko jJAnI kahA hai aura jJAnIke rAgadveSamohakA abhAva ha hai; isaliye samyagdRSTi virAgI hai| yadyapi usake iMdriyoMke dvArA bhoga dikhAI detA hai tathApi use bhoga kI sAmagrIke prati rAga nahIM hai| vaha jAnatA hai ki " yaha ( bhogoMkI sAmagrI) paradravya hai, merA aura isakA koI sambandha nahIM hai; karmodayake nimittase isakA aura merA saMyoga-viyoga hai " / jabataka use cAritramohakA udaya Akara pIr3A karatA hai aura svayaM balahIna honese pIr3Ako sahana nahIM kara sakatA taba taka - jaise rogI rogakI pIr3Ako sahana nahIM kara sakatA taba usakA auSadhi ityAdi ke dvArA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 302 atha bhAvanirjarAsvarUpamAvedayati davve uvabhujaMte NiyamA jAyadi suhaM va dukkhaM vaa| taM suhadukkhamudiNNaM vedadi adha NijjaraM jaadi||194 / / dravye upabhujyamAne niyamAjjAyate sukhaM vA duHkhaM vaa| tatsukhaduHkhamudIrNa vedayate atha nirjarAM yaati||194 / / upabhujyamAne sati hi paradravye, tannimittaH sAtAsAta-vikalpAnatikramaNena vedanAyAH sukharUpo vA duHkharUpo vA niyamAdeva jIvasya bhAva udeti| sa tu upacAra karatA hai isIprakAra-bhogopabhogasAmagrIke dvArA viSayarUpa upacAra karatA huA dikhAI detA hai; kintu jaise rogI rogako yA auSadhiko acchA nahIM mAnatA usIprakAra samyagdRSTi cAritramohake udayako yA bhogopabhogasAmagrIko acchA nahIM maantaa| aura nizcayase to, jJAtRtvake kAraNa samyagdRSTi virAgI udayAgata karmoko mAtra jAna hI letA hai, unake prati use rAgadveSamoha nahIM hai| isaprakAra rAgadveSamohake binA hI unake phalako bhogatA huA dikhAI detA hai, to bhI usake karmakA Asrava nahIM hotA, karmAsravake binA AgAmI baMdha nahIM hotA aura udayAgatakarma to apanA rasa dekara khira hI jAte haiM kyoMki udayameM Aneke bAda karmakI sattA raha hI nahIM sktii| isaprakAra usake navIna baMdha nahIM hotA aura udayAgata karmakI nirjarA ho jAne se usake kevala nirjarA hI huii| isaliye samyagdRSTi virAgIke bhogopabhogako nirjarAkA hI nimitta kahA gayA hai| pUrva karma udayameM Akara usakA dravya khira gayA so vaha dravyanirjarA hai| aba bhAvanirjarAkA svarUpa kahate haiM: paradravyake upabhoga nizcaya, dukha vA sukha hoya hai| ina udita sukhadukha bhogatA, phira nirjarA ho jAya hai / / 194 / / gAthArtha:- [ dravye upabhujyamAne ] vastu bhoganemeM Anepara, [ sukhaM vA duHkhaM vA] sukha athavA duHkha [ niyamAt ] niyamase [ jAyate ] utpanna hotA hai; [ udIrNa ] udaya ko prApta ( utpanna huve ) [ tat sukhaduHkham ] usa sukhaduHkhakA [ vedayate ] anubhava karatA hai, [atha] pazcAt [ nirjarAM yAti ] vaha ( sukhaduHkharUpa bhAva ) nirjarIko prApta hotA hai| TIkA:-paradravya bhoganemeM Anepara, usake nimittase jIvakA sukharUpa athavA duHkharUpa bhAva niyamase hI udaya hotA hai arthAt utpanna hotA hai, kyoMki vedana sAtA aura asAtA-ina do prakAroMkA atikrama nahIM karatA (arthAt vedana do prakArakA hI hai-sAtArUpa aura asaataaruup)| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nirjarA adhikAra 303 yadA vedyate tadA mithyAdRSTe: rAgAdibhAvAnAM sadbhAvena bandhanimittaM bhUtvA nirjIryamANo'pyanirjIrNa: san bandha eva syAt; samyagdRSTastu rAgAdibhAvAnAmabhAvena bandhanimittamabhUtvA kevalameva nirjIryamANo nirjIrNaH sannirjaraiva syaat| (anuSTubh ) tajjJAnasyaiva sAmarthya virAgasyaiva vA kil| yatko'pi karmabhiH karma bhuJjAno'pi na bdhyte|| 134 / / atha jJAnasAmarthya darzayati jaba isa (sukharUpa athavA duHkharUpa) bhAvakA vedana hotA hai taba mithyAdRSTiko, rAgAdibhAvoMke sadbhAvase baMdhakA nimitta hokara (vaha bhAva) nirjarA ko prApta hotA huA bhI ( vAstavameM) nirjarita na hotA huA, baMdha hI hotA hai; kintu samyagdRSTike, rAgAdibhAvoMke abhAvase baMdhakA nimitta hue binA kevalamAtra nirjarita honese ( vAstavameM) nirjarita hotA huA , nirjarA hI hotI hai| bhAvArtha:-paradravya bhoganemeM Anepara, karmodayake nimittase jIvake sukharUpa athavA duHkharUpa bhAva niyamase utpanna hotA hai| mithyAdRSTike rAgAdike kAraNa vaha bhAva AgAmI baMdha karake nirjarita hotA hai isaliye use nirjarita nahIM kahA jA sakatA; ata: mithyAdRSTiko paradravyake bhogate hue baMdha hI hotA hai| samyagdRSTike rAgAdika na honese AgAmI baMdha kiye binA hI vaha bhAva nirjarita ho jAtA hai isaliye use nirjarita kahA jA sakatA hai; ataH samyagdRSTike paradravya bhoganemeM Anepara nirjarA hI hotI hai| isaprakAra samyagdRSTike bhAvanirjarA hotI hai| aba AgAmI gAthAoMkI sUcanAke rUpameM zloka kahate haiM :--- zlokArtha:- [kila ] vAstavameM [ tat sAmarthya ] vaha (AzcaryakAraka ) sAmarthya [ jJAnasya eva ] jJAnakI hI hai [ vA ] athavA [ virAgasya eva ] virAgakI hI hai [ yat ] ki [ kaH api] koI ( samyagdRSTi jIva) [ karma bhuJjAnaH api] karmoMko bhogatA huA bhI [karmabhiH na badhyate ] karmoMse nahIM ba~dhAtA! ( vaha ajJAnIko Azcarya utpanna karatI hai aura jJAnI use yathArtha jAnatA hai|) 134 / aba jJAnakA sAmarthya batalAte haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra jaha visamuvabhuMjaMto vejjo puriso Na maraNamuvaya di / poggalakammassudayaM taha bhuMjadi Neva bajjhade NANI / / 195 / / yathA biSamupabhuJjAno vaidyaH puruSo na maraNamupayAti / pudgalakarmaNa udayaM tathA bhuGkte naiva badhyate jJAnI / / 195 / / pareSAM maraNakAraNaM yathA kazcidviSavaidyaH viSamupabhuJjAno'pi amodhavidyAsAmarthyena nirudvatacchaktitvAnna mriyate, tathA ajJAninAM rAgAdibhAvasadbhAvena bandhakAraNaM pudgalakarmodayamupabhuJjAno'pi amodhajJAna-sAmarthyAt rAgAdibhAvAnAmabhAve sati niruddhatacchaktitvAnna badhyate jJAnI / atha vairAgyasAmarthya darzayati jyoM jaharake upabhogase bhI, vaidya jana maratA nahIM / tyoM udayakarma ju bhogatA bhI, jJAnI ba~dhatA nahIM / / 195 / / gAthArtha:- [ yathA ] jisaprakAra [ vaidyaH puruSaH ] vaidya puruSa [ viSam upabhuJjAnaH ] viSako bhogatA arthAt khAtA huA bhI [ maraNam na upayAti ] maraNako prApta nahIM hotA, [ tathA ] usIprakAra [jJAnI ] jJAnI puruSa [ pudgalakarmaNaH ] pudgalakarmake [ udayaM ] udayako [bhu ] bhogatA hai tathApi [ na eva badhyate ] ba~dhatA nahIM hai| TIkA:- jisaprakAra koI viSavaidya, dUsaroMke maraNake kAraNabhUta viSako bhogatA huA bhI, amogha ( rAmabANa ) vidyAkI sAmarthyase- viSakI zakti ruka gaI honese, nahIM maratA, usIprakAra ajJAniyoMko rAgAdibhAvoMkA sadbhAva honese baMdhakA kAraNa jo pudgalakarmakA udaya usako jJAnI bhogatA huA bhI, amogha jJAnakI sAmarthya dvArA rAgAdibhAvoMkA abhAva honese - karmodayakI zakti ruka gaI honese, baMdhako prApta nahIM hotaa| bhAvArtha:-jaise vaidya maMtra, taMtra, auSadhi ityAdi apanI vidyAkI sAmarthyase viSakI ghAtaka zaktikA abhAva kara detA hai jisase viSake khA lene para bhI usakA maraNa nahIM hotA, usIprakAra jJAnIke jJAnakA aisA sAmarthya hai ki vaha karmodayakI baMdha karane kI zaktikA abhAva karatA hai aura aisA honese karmodayako bhogate hue bhI jJAnI ke AgAmI karmabaMdha nahIM hotaa| isaprakAra samyagjJAnakI sAmarthya kahI gaI hai| aba vairAgyakA sAmarthya batalAte haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nirjarA adhikAra 305 jaha majjaM pibamANo aradIbhAveNa majjadi Na puriso| davvuvabhoge arado NANI vi Na bajjhadi thev|| 196 / / yathA madyaM piban aratibhAvena mAdyati na purussH| dravyopabhoge'rato jJAnyapi na badhyate tthaiv|| 196 / / yathA kazcitpuruSo maireyaM prati pravRttatIvrAratibhAvaH san maireyaM pibannapi tIvrAratibhAvasAmarthyAnna mAdyati, tathA rAgAdibhAvAnAmabhAvena sarvadravyopabhogaM prati pravRttatIvravirAgabhAvaH san viSayAnupabhuJjAno'pi tIvravirAgabhAvasAmarthyAnna badhyate jnyaanii| ( rathoddhatA) nAznute viSayasevane'pi yat svaM phalaM viSayasevanasya naa| jJAnavaibhavavirAgatAbalAt sevako'pi tdsaavsevkH|| 135 / / jyoM aratibhAva ju madya pIkara, matta jana banatA nhiiN| dravyopabhoga virSe arata, jJAnI puruSa ba~dhatA nahIM / / 196 / / gAthArtha:- [yathA] jaise [puruSaH] koI puruSa [madyaM] madirAko [ aratibhAvena ] aratibhAvase ( aprItise ) [ piban ] pItA huA [ na mAdyati] matavAlA nahIM hotA, [ tathA eva ] isIprakAra [ jJAnI api] jJAnI bhI [ dravyopabhoge] dravya ke upabhogake prati [arataH ] arata ( vairAgyabhAvameM ) vartatA huA [ na badhyate ] baMdhako prApta nahIM hotaa| TIkA:-jaise koI puruSa, madirAke prati jisako tIvra aratibhAva pravartA hai aisA vartatA huA, madirAko pInepara bhI, tIvra aratibhAvakI sAmarthya ke kAraNa matavAlA nahIM hotA, usIprakAra jJAnI bhI, rAgAdibhAvoMke abhAvase sarva dravyoMke upabhogake prati jisako tIvra vairAgyabhAva pravartA hai aisA vartatA huA, viSayoMko bhogatA huA bhI, tIvra vairAgyabhAvakI sAmarthya ke kAraNa (karmoMse ) baMdhako prApta nahIM hotaa| bhAvArtha:-yaha vairAgya sAmarthya hai ki jJAnI viSayoMkA sevana karatA huA bhI karmoMse nahIM bNdhaataa| aba isa arthakA aura AgAmI gAthAke arthakA sUcaka kAvya kahate haiM:zlokArtha:- yat ] kyoMki [ nA] yaha [ jJAnI ] puruSa [ viSayasevane api] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 306 athaitadeva darzayati sevaMto vi Na sevadi asevamANo vi sevago koii| pagaraNaceTThA kassa vi Na ya pAyaraNo tti so hodi|| 197 / / sevamAno'pi na sevate asevamAno'pi sevakaH kshcit| prakaraNaceSTA kasyApi na ca prAkaraNa iti sa bhvti||197 / / yathA kazcit prakaraNe vyApriyamANo'pi prakaraNasvAmitvAbhAvAt na prAkaraNikaH, aparastu tatrAvyApriyamANo'pi tatsvAmitvAtprAkaraNikaH, tathA viSaya sevana karatA huA bhI [jJAnavaibhava-virAgatA-balAt ] jJAnavaibhava aura virAgatA ke balase [ viSayasevanasya svaM phalaM] viSayasevake nijaphalako (-raMjita pariNAmako) [na aznute] nahIM bhogatA-prApta nahIM hotA, [ tat ] isaliye [ asau] yaha (puruSa) [ sevakaH api asevaka: ] sevaka honepara bhI asevaka hai ( arthAt viSayoMkA sevana karatA huA bhI sevana nahIM krtaa)| bhAvArtha:-jJAna aura virAgatAkI aisI koI aciMtya sAmarthya hai ki jJAnI iMdriyoMke viSayoMkA sevana karatA huA bhI unakA sevana karanevAlA nahIM kahA jA sakatA, kyoMki viSayasevanakA phala jo raMjita pariNAma hai use jJAnI nahIM bhogatAprApta nahIM krtaa| 135 / aba isI bAtako pragaTa dRSTAMtase batalAte haiM: setA huA nahiM sevatA, nahiM sevatA sevaka bane / prakaraNatanI ceSTA kare, aru prAkaraNa jyoM nahiM huve / / 197 / / gAthArtha:- [ kazcit ] koI to [ sevamAnaH api] viSayoMko sevana karatA huA bhI [na sevate ] sevana nahIM karatA aura [ asevamAnaH api] koI sevana na karatA huA bhI [ sevaka: ] sevana karane vAlA hai- [kasya api] jaise kisI puruSake [prakaraNaceSTA] 'prakaraNakI ceSTA (koI kArya saMbaMdhI kriyA) vartatI hai [ na ca saH prAkaraNaH iti bhavati] tathApi vaha prAkaraNika nahIM hotaa| TIkA:-jaise koI puruSa kisI prakaraNakI kriyAmeM pravartamAna honepara bhI prakaraNakA svAmitva na honese prAkaraNika nahIM hai aura dUsarA puruSa prakaraNakI kriyA pravRtta na hotA huA bhI prakaraNakA svAmitva honese prAkaraNika hai, isIprakAra 1 / prakaraNa = kArya, 2 / prAkaraNika = kArya karanevAlA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nirjarA adhikAra samyagdRSTiH pUrvasaJcita-karmodayasampannAn viSayAn sevamAno'pi rAgAdibhAvAnAmabhAvena viSayasevanaphalasvAmitvAbhAvAdasevaka eva, mithyAdRSTistu viSayAnasevamAno'pi rAgAdibhAvAnAM sadbhAvena viSayasevanaphalasvAmitvAtsevaka eva / ( mandAkrAntA ) samyagdRSTerbhavati niyataM jJAnavairAgyazakti: svaM vastutvaM kalayitumayaM svaanyruupaaptimuktyaa| yasmAjjJAtvA vyatikaramidaM tattvataH svaM paraM ca svasminnAste viramati parAtsarvato rAgayogAt / / 136 / / 307 samyagdRSTi pUrvasaMcita karmodayase prApta hue viSayoMkA sevana karatA huA bhI rAgAdibhAvoMke abhAvake kAraNa viSayasevanake phalakA svAmitva na honese asevaka hI hai ( sevana karanevAlA nahIM hai) aura mithyAdRSTi viSayoMkA sevana na karatA huA bhI rAgAdibhAvoMke sadbhAvake kAraNa viSayasevanake phalakA svAmitva honese sevana karane vAlA hI hai| bhAvArtha:-jaise kisI seThane apanI dukAna para kisI ko naukara rkhaa| aura vaha naukara hI dukAnakA sArA vyApAra - kharIdanA, becanA ityAdi sArA kAmakAja karatA hai tathApi vaha seTha nahIM hai kyoMki vaha usa vyApAra kA aura usa vyApAra ke hAni-lAbhakA svAmI nahIM hai; vaha to mAtra naukara hai, seTha ke dvArA karAye gaye saba kAmakAja ko karatA hai / aura jo seTha hai vaha vyApAra saMbaMdhI koI kAmakAja nahIM karatA, ghara hI baiThA rahatA hai tathApi usa vyApAra tathA usake hAni-lAbhakA svAmI honese vahI vyApArI ( seTha) hai| yaha dRSTAMta samyagdRSTi aura mithyAdRSTi para ghaTita kara lenA caahiye| jaise naukara vyApAra karanevAlA nahIM hai isIprakAra samyakadRSTi viSayoMkA sevana karane vAlA nahIM hai, aura jaise seTha vyApAra karane vAlA hai usIprakAra mithyAdRSTi viSaya sevana karane vAlA hai| aba AgekI gAthAoMkA sUcaka kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ samyagdRSTeH niyataM jJAna-vairAgya - zaktiH bhavati ] samyagdRSTike niyamase jJAna aura vairAgyakI zakti hotI hai; [ yasmAt ] kyoMki [ayaM ] vaha (samyagdRSTi jIva ) [ sva- anya - rUpa - Apti - muktayA ] svarUpakA grahaNa aura parakA tyAga karanekI vidhike dvArA [ svaM vastutvaM kalayitum ] apane vastutvakA ( yathArtha svarUpakA) abhyAsa karane ke liye, [ idaM svaM ca paraM ] ' yaha sva hai ( arthAt AtmasvarUpa hai) aura yaha para hai' [ vyatikaram ] isa bhedako [ tattvataH] paramArtha se [ jJAtvA ] jAnakara [ svasmin Aste ] svameM sthira hotA hai aura [ parAt rAgayogAt ] Please inform us of any errors on rajesh@Atma Dharma.com
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 308 udayavivAgo viviho kammANaM vaNNido jinnvrehiN| Na du te majjha sahAvA jANagabhAvo du ahmekko|| 198 / / udayavipAko vividhaH karmaNAM varNito jinvraiH| na tu te mama svabhAvAH jnyaaykbhaavstvhmekH|| 198 / / ye karmodayavipAkaprabhavA vividhA bhAvA na te mama svbhaavaaH| eSa ttotkiirnnaikjnyaaykbhaavo'hm| samyagdRSTirvizeSeNa tu svaparAvevaM jAnAtipoggalakammaM rAgo tassa vivAgodao havadi eso| Na du esa majjha bhAvo jAgagabhAvo hu ahmekko||199 / / parase-rAgake yogase- [ sarvataH ] sarvataH [ viramati ] viramatA (rukatA) hai| ( yaha rIta jJAnavairAgyakI zaktike binA nahIM ho sktii|)| 136 / __ aba prathama , yaha kahate haiM ki samyagdRSTi sAmAnyatayA sva aura parako isaprakAra jAnatA hai: karmo hi ke ju aneka , udaya vipAka jinavarane kahe / ve mujha svabhAva ju haiM nahIM, maiM eka jJAyakabhAva hU~ / / 198 / / gAthArtha:- [karmaNAM] karmoMke [ udayavipAka: ] udayakA vipAka (phala) [jinavaraiH ] jinendradevane [vividha:] aneka prakArakA [ varNitaH kahA hai [ te] ve [ mama svabhAvAH ] mere svabhAva [na tu] nahIM hai; [ aham tu] maiM to [ ekaH] eka [ jJAyakabhAvaH ] jJAyakabhAva huuN| TIkA:-jo karmodayake vipAkase utpanna hue aneka prakArake bhAva haiM ve mere svabhAva nahIM hai; maiM to yaha (pratyakSa anubhavagocara ) TaMkotkIrNa eka jJAyakabhAva huuN| bhAvArtha:-isaprakAra sAmAnyatayA samasta karmajanya bhAvoMko samyagdRSTi para jAnatA hai aura apaneko eka jJAyakasvabhAva hI jAnatA hai| __ aba yaha kahate haiM ki samyagdRSTi vizeSatayA sva aura parako isaprakAra jAnatA hai: pudgalakarmarUpa rAgahA hi, vipAkarUpa hai udaya ye / ye hai nahIM mujhabhAva, nizcaya eka jJAyakabhAva hU~ / / 199 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nirjarA adhikAra 309 pudgalakarma rAgastasya vipAkodayo bhavati essH| na tveSa mama bhAvo jJAyakabhAvaH khlvhmekH|| 199 / / asti kila rAgo nAma pudgalakarma, tadudayavipAkaprabhavo'yaM rAgarUpo bhAvaH, na punarmama svbhaavH| eSa ttngkotkiirnnaikjnyaaykbhaavo'hm| evameva ca rAgapadaparivartanena dveSamohakrodhamAnamAyAlobhakarmanokarmamanovacanakAyazrotracakSurdhANarasanasparzanasUtrANi SoDaza vyAkhyeyAni, anayA dizA anyaanypyuuhyaani| evaM ca samyagdRSTi: svaM jAnana rAgaM muJcaMzca niyamAjjJAnavairAgyasampanno bhavati evaM sammaddiTThI appANaM muNadi jaanngshaavN| udayaM kammavivAgaM ca muyadi tacaM viyaannNto|| 200 / / gAthArtha:- [ rAgaH ] rAga [ pudgalakarma ] pudgalakarma hai, [tasya ] usakA [vipAkodayaH ] vipAkarUpa udaya [ eSaH bhavati] yaha hai, [ eSaH ] yaha [ mama bhAvaH ] merA bhAva [ na tu] nahIM hai; [ aham ] maiM to [ khalu ] nizcayase [ eka: ] eka [ jJAyakabhAvaH ] jJAyakabhAva huuN| TIkA:-vAstavameM rAga nAmaka pudgalakarma hai usake udayake vipAkase utpanna huA yaha rAgarUpa bhAva hai, yaha merA svabhAva nahIM hai; maiM to yaha ( pratyakSa anubhavagocara) TaMkotkIrNa eka jJAyakabhAva huuN| (isaprakAra samyagdRSTi vizeSatayA svako aura parako jAnatA hai|) aura isIprakAra 'rAga' padako badalakara usake sthAnapara dveSa , moha, krodha, mAna, mAyA, lobha, karma, nokarma, mana, vacana, kAya, zrotra, cakSu, dhrANa, rasana aura sparzana-ye zabda rakhakara solaha sUtra vyAkhyAnarUpa karanA, aura isI upadezase dUsare bhI vicaarnaa| isaprakAra samyagdRSTi apaneko jAnatA aura rAgako chor3atA huA niyamase jJAnavairAgya-saMpanna hotA hai-yaha isa gAthA dvArA kahate haiM: sadRSTi isa rIta Atmako, jJAyakasvabhAva hi jaantaa| aru udaya karmavipAkako vaha, tattvajJAyaka chor3atA / / 200 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 310 evaM samyagdRSTi: AtmAnaM jAnAti jnyaayksvbhaavm| udayaM karmavipAkaM ca muJcati tattvaM vijaann|| 200 / / evaM samyagdRSTi: sAmAnyena vizeSeNa ca parasvabhAvebhyo bhAvebhyo sarvebhyo'pi vivicya TaGkotkIrNekajJAyakabhAvasvabhAvamAtmanastattvaM vijaanaati| tathA tattvaM vijAnaMzca svaparabhAvopAdAnApohananiSpAdyaM svasya vastutvaM prathayan karmodayavipAkaprabhavAn bhAvAn sarvAnapi munycti| tato'yaM niyamAt jJAnavairAgyasampanno bhvti| (mandAkrAntA) samyagdRSTi: svayamayamahaM jAtu bandho na me syAdityuttAnotpulakavadanA raaginno'pyaacrntu| gAthArtha:- [ evaM] isaprakAra [ samyagdRSTi: ] samyagdRSTi [ AtmAnaM ] AtmAko ( apaneko) [ jJAyakasvabhAvam ] jJAyakasvabhAva [ jAnAti] jAnatA hai [ca ] aura [ tattvaM] tattvako arthAt yathArtha svarUpako [vijAnan ] jAnatA huA [ karmavipAkaM] karmake vipAkarUpa [ udayaM ] udayako [ muJcati] chor3atA hai| TIkA:-isaprakAra samyagdRSTi sAmAnyatayA aura vizeSatayA parabhAvasvarUpa sarva bhAvoMse viveka (bhedajJAna, bhinnatA) karake, TaMkotkIrNa eka jJAyakabhAva jisakA svabhAva hai aisA jo AtmAkA tattva usako (bhalIbhA~ti) jAnatA hai; aura isaprakAra tattvako jAnatA huA , svabhAvake grahaNa aura parabhAvake tyAgase utpanna hone yogya apane vastutvako vistArita (-prasiddha) karatA huA, karmodaya ke vipAkase utpanna hue samasta bhAvoMko chor3atA hai| isaliye yaha ( samyagdRSTi) niyamase jJAnavairAgyasaMpanna hotA hai ( yaha siddha huaa)| bhAvArtha:-jaba apaneko to jJAyakabhAvarUpa sukhamaya jAne aura karmodaya se utpanna hue bhAvoMko AkulatArUpa duHkhamaya jAne taba jJAnarUpa rahanA aura parabhAvoMse virAgatA-yaha donoM avazya hI hote haiN| yaha bAta pragaTa anubhavagocara hai| yahI ( jJAnavairAgya ) hI samyagdRSTikA cihna hai| ____"jo jIva paradravyameM Asakta-rAgI hai aura samyagdRSTitvakA abhimAna karate hai ve samyagdRSTi nahIM hai, ve vRthA abhimAna karateM haiM" isa arthakA kalazarUpa kAvya aba kahate haiM: zlokArtha:- [ ayam ahaM svayam samyagdRSTiH, me jAtu bandhaH na syAt ] " yaha maiM svayaM samyagdRSTi hU~, mujhe kabhI baMdha nahIM hotA ( kyoMki zAstroMmeM samyagdRSTiko baMdha nahIM kahA hai) " [ iti ] aisA mAnakara [ uttAna-utpulaka-vadanAH ] jinakA mukha garvase Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nirjarA adhikAra AlambantAM samitiparatAM te yato'dyApi pApA AtmAnAtmAvagamavirahAtsanti smyktvriktaaH|| 137 / / 311 U~cA aura pulakita ho rahA hai aise [ rAgiNa: ] rAgI jIva (-paradravya ke prati rAgadveSamohabhAvavAle jIva - ) [ api ] bhale [ Acarantu ] mahAvratAdikakA AcaraNa kareM tathA [ samitiparatAM AlambantAM ] samitiyoMki utkRSTatAkA AlaMbana kareM [te pApA:] tathApi ve pApI ( mithyAdRSTi ) hI hai, [ yataH ] kyoMki ve [Atma-anAtmaavagama-virahAt] AtmA aura anAtmAke jJAnase rahita honese [ samyaktva - riktAH santi ] samyaktvase rahita hai| bhAvArtha:-paradravyake prati rAga honepara bhI jo jIva yaha mAnatA hai ki 'maiM samyagdRSTi hU~, mujhe baMdha nahIM hotA' use samyaktva kaisA ? vaha vrata-samiti kA pAlana bhale hI kare tathApi svaparakA jJAna na honese vaha pApI hI hai| jo yaha mAnakara ki 'mujhe baMdha nahIM hotA' svacchaMda pravRtti karatA hai vaha bhalA samyagdRSTi kaisA ? kyoMki jabataka yathAkhyAta cAritra na ho tabataka cAritramohake rAgase baMdha to hotA hI hai aura jaba taka rAga rahatA hai tabataka samyagdRSTi to apanI niMdA-garhA karatA hI rahatA hai| jJAnake honemAtrase baMdhase nahIM chUTA jA sakatA, jJAna honeke bAda usImeM lInatArUpazuddhopayogarUpa-cAritrase baMdha kaTa jAte haiN| isaliye rAga honepara bhI, 'baMdha nahIM hotA' yaha mAnakara svacchaMdatayA pravRtti karanevAlA jIva mithyAdRSTi hI hai| yahA~ koI pUche ki " vrata - samiti zubha kArya hai, taba phira unakA pAlana karate hue bhI usa jIvako pApI kyoM kahA gayA hai ?" usakA samAdhAna yaha hai -- siddhAMtameM mithyAtvako hI pApa kahate haiM; jabataka mithyAtva rahatA hai tabataka zubha-azubha sarva kriyAoMko adhyAtmameM paramArthArtaH pApa hI kahA jAtA hai| aura vyavahAranayakI pradhAnatAmeM, vyavahArI jIvoMko azubhase chur3Akara zubhameM lagAnekI zubha kriyAko kathaMcit puNya bhI kahA jAtA hai| aisA kahanese syAdvAda matameM koI virodha nahIM hai| 1 phira koI pUchatA hai ki - " paradravyameM jabataka rAga rahe tabataka jIvako mithyAdRSTi kahA hai so yaha bAta hamArI samajhameM nahIM aaii| aviratasamyagdRSTi ityAdi ke cAritramohake udayase rAgAdibhAva to hote haiM, taba phira unake samyaktva kaise hai ? " usakA samAdhAna yaha hai: - yahA~ mithyAtva sahita anaMtAnubaMdhI rAga pradhAnatA se kahA hai / jise aisA rAga hotA hai arthAt jise paradravyameM tathA paradravyase honevAle bhAvoMmeM AtmabuddhipUrvaka prIti - aprIti hotI hai, use svaparakA jJAnazraddhAna nahIM hai-bhedajJAna nahIM hai aisA samajhanA caahiye| jo jIva munipada lekara vrata-samiti pAlana kare tathApi jabataka para jIvoMkI rakSA, zarIra saMbaMdhI yatnapUrvaka pravRtti karanA ityAdi paradravyakI kriyAse aura paradravyake nimittase honevAle zubha bhAvoMse apanI mukti mAnatA hai aura para jIvoMkA ghAta honA tathA ayatnAcArarUpase pravRtti karanA ityAdi Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 312 kathaM rAgI na bhavati samyagdRSTiriti cet paramANumittayaM pi hu rAgAdINaM tu vijjade jss| Na vi so jANadi appANayaM tu savvAgamadharo vi|| 201 / / paradravyakI kriyAse aura paradravyake nimittase honevAle azubha bhAvoMse apanA baMdha honA mAnatA hai tabataka yaha jAnanA cAhiye ki use svaparakA jJAna nahIM huA; kyoMki baMdha-mokSa apane azuddha tathA zuddha bhAvoMse hI hotA thA, zubhAzubha bhAva to baMdhake hI kAraNa the aura paradravya to nimittamAtra hI thA, usameM usane viparyayarUpa mAna liyaa| isaprakAra jabataka jIva paradravyase hI bhalAburA mAnakara rAgadveSa karatA hai tabataka vaha samyagdRSTi nahIM hai| jabataka apanemeM cAritramohasaMbaMdhI rAgAdika rahatA hai tabataka samyagdRSTi jIva rAgAdimeM tathA rAgAdikI preraNAse jo paradravyasaMbaMdhI zubhAzubha kriyA meM pravRtti karatA hai una pravRttiyoM ke sambaMdhameM yaha mAnatA hai ki yaha karmakA jora hai; usase nivRtta honemeM hI merA bhalA hai| vaha unheM rogavat jAnatA hai| pIr3A sahana nahIM hotI isaliye roga kA ilAja karanemeM pravRtta hotA hai tathApi usake prati usakA rAga nahIM kahA jA sakatA; kyoMki jise vaha roga mAnatA hai usake prati rAga kaisA? vaha use miTAne kA hI upAya karatA hai aura usakA miTanA bhI apane hI jJAnapariNAmarUpa pariNamanase mAnatA hai| ataH samyagdRSTike rAga nahIM hai| isaprakAra yahA~ paramArtha adhyAtmadRSTise vyAkhyAna jAnanA caahiye| yahA~ mithyAtva sahita rAgako hI rAga kahA hai, mithyAtva rahita cAritramohasaMbaMdhI pariNAmako rAga nahIM kahA; isaliye samyagdRSTike jJAnavairAgyazakti avazya hI hotI hai| samyagdRSTike mithyAtva sahita rAga nahIM hotA aura jisake mithyAtva sahita rAga ho vaha samyagdRSTi nahIM hai| aise (mithyAdRSTi aura samyagdRSTike bhAvoMke) antarako samyagdRSTi hI jAnatA hai| pahale to mithyAdRSTikA adhyAtmazAstrameM praveza hI nahIM hai aura yadi vaha praveza karatA hai to viparIta samajhatA hai-vyavahArako sarvathA chor3akara bhraSTa hotA hai athavA nizcayako bhalIbhA~ti jAne binA vyavahArase hI mokSa mAnatA hai, paramArtha tattvameM mUr3ha rahatA hai| yadi koI virala jIva yathArtha syAdvAdanyAyase satyArthako samajha le to use avazya samyaktvakI prApti hotI hai-vaha avazya samyagdRSTi ho jAtA hai| 137 / / aba pUchatA hai ki rAgI (jIva) samyagdRSTi kyoM nahIM hotA ? usakA uttara kahate haiM: aNumAtra bhI rAgAdikA, sadbhAva hai jisa jIva ko| vo sarvaAgamadhara bhale hI, jAnatA nahiM Atmako / / 201 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nirjarA adhikAra appANamayANaMto aNappayaM cAvi so ayaannNto| kaha hodi sammadiTThI jIvAjIve ayaannNto|| 202 / / paramANumAtramapi khalu rAgAdInAM tu vidyate ysy| nApi sa jAnAtyAtmAnaM tu srvaagmdhro'pi|| 201 / / AtmAnamajAnan anAtmAnaM cApi so'jaann| kathaM bhavati smygdRssttirjiivaajiivaavjaann|| 202 / / yasya rAgAdInAmajJAnamayAnAM bhAvAnAM lezasyApi sadbhAvo'sti sa zrutakevalikalpo'pi jJAnamayasya bhAvasyAbhAvAdAtmAnaM na jaanaati| yastvAtmAnaM na jAnAti so'nAtmAnamapi na jAnAti, svarUpapararUpasattAsattAbhyAmekasya vastuno nishciiymaantvaat| tato ya AtmAnAtmAnau na jAnAti sa jIvAjIvau na jaanaati| yastu jIvAjIvau na jAnAti sa samyagdRSTireva na bhvti| tato rAgI jJAnAbhAvAnna bhavati smygdRssttiH| nahiM jAnatA jaha~ Atmako, anaAtma bhI nahiM jaantaa| vo kyoMhi hoya sudRSTi jo, jIva-ajIvako nahiM jAnatA ? / / 202 / / gAthArtha:- [ khalu] vAstavameM [yasya] jisa jIvake [ rAgAdInAM tu paramANumAtram api] paramANumAtra-lezamAtra-bhI rAgAdika [ vidyate] vartatA hai [ saH] vaha jIva [ sarvAgamadharaH api] bhale hI sarvAgamakA dhArI (samasta AgamoMkA par3hA huA) ho tathApi [ AtmAnaM tu] AtmAko [na api jAnAti] nahIM jAnatA; [ca] aura [ AtmAnam ] AtmAko [ajAnan ] na jAnatA huA [ saH] vaha [anAtmAnaM api] anAtmAko ( parako) bhI [ ajAnan ] nahIM jAnatA; [ jIvAjIvau] isaprakAra jo jIva aura ajIvako [ ajAnan ] nahIM jAnatA vaha [ samyagdRSTi: ] samyagda,STi [ kathaM bhavati] kaise ho sakatA hai ? TIkA:-jisake rAgAdi ajJAnamaya bhAvoMke lezamAtrakA bhI sadbhAva hai vaha bhale hI zrutakevalI jaisA ho tathApi vaha jJAnamaya bhAvoMke abhAva ke kAraNa AtmAko nahIM jAnatA; aura jo AtmAko nahIM jAnatA vaha anAtmAko bhI nahIM jAnatA kyoMki svarUpase sattA aura pararUpase asattA-ina donoM ke dvArA eka vastukA nizcaya hotA hai; (jise anAtmAkA-rAgakA nizcaya huA ho use anAtmA aura AtmA-donoMkA nizcaya honA caahiye|) isaprakAra jo AtmA aura anAtmAko nahIM jAnatA vaha jIva aura ajIvako nahIM jAnatA; tathA jo jIva-ajIvako nahIM jAnatA vaha samyagdRSTi hI nahIM hai| isaliye rAgI (jIva) jJAnake abhAvake kAraNa samyagdRSTi nahIM hotaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 314 (mandAkrAntA) AsaMsArAtpratipadamamI rAgiNo nityamattAH suptA yasminnapadamapadaM tdvibudhydhvmndhaaH| etaitetaH padamidamidaM yatra caitanyadhAtu: zuddhaH zuddhaH svarasabharataH sthaayibhaavtvmeti||138 / / bhAvArtha:-yahA~ 'rAga' zabdase ajJAnamaya rAgadveSamoha kahe gaye haiN| aura 'ajJAnamaya' kahanese mithyAtva-anaMtAnubaMdhIse hue rAgAdika samajhanA cAhiye, mithyAtva ke binA cAritramohake udaya kA rAga nahIM lenA cAhiye; kyoMki aviratasamyagdRSTi ityAdiko cAritramohake udaya saMbaMdhI jo rAga hai so jJAnasahita hai; samyagdRSTi usa rAga ko karmodayase utpanna huA roga jAnatA hai aura use miTAnA hI cAhatA hai; use usa rAgake prati rAga nahIM hai| aura samyagdRSTike rAgakA lezamAtra sadbhAva nahIM hai aisA kahA hai so isakA kAraNa isa prakAra hai:-samyagdRSTike azubha rAga to atyaMta gauNa hai aura jo zubha rAga hotA hai so vaha use kiMcitmAtra bhI bhalA (acchA) nahIM samajhatA-usake prati lezamAtra rAga nahIM karatA, aura nizcayase to usake rAgakA svAmitva hI nahIM hai| isaliye use lezamAtra bhI rAga nahIM hai| yadi koI jIva rAgako bhalA jAnakara usake prati lezamAtra rAga kare to- vaha bhale sarva zAstroMko par3ha cukA ho, muni ho, vyavahAracAritrakA pAlana karatA ho tathApi-yaha samajhanA cAhiye ki usane apane AtmAke paramArthasvarUpako nahIM jAnA, karmodayajanita rAgako hI acchA mAna rakkhA hai tathA usIse apanA mokSa mAnA hai| isaprakAra apane aura parake paramArtha svarUpako na jAnanese jIva-ajIvake paramArtha svarUpako nahIM jaantaa| aura jahA~ jIva tathA ajIva-ina do padArthoM ko hI nahIM jAnatA vahA~ samyagdRSTi kaisA ? tAtparya yaha hai ki rAgI jIva samyagdRSTi nahIM ho sktaa| aba isI arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM, jise kAvyake dvArA AcAryadeva anAdise rAgAdiko apanA pada jAnakara soye hue rAgI prANiyoMko upadeza dete haiM: zlokArtha:- (zrI guru saMsArI bhavya jIvoMko saMbodhana karate haiM ki-) [andhAH] he aMdha prANiyoM! [ AsaMsArAta ] anAdi saMsArase lekara [ pratipadam ] paryAya paryAyameM [ amI rAgiNa: ] yaha rAgI jIva [ nityamattAH ] sadA matta vartate hue [ yasmin suptAH ] jisa padameM so rahe haiM [tat ] vaha pada arthAt sthAna [ apadam apadaM] apada hai-apada hai, (tumhArA sthAna nahIM hai,) [ vibudhyadhvam ] aisA tuma smjho| ( apada zabdako do bAra kahane se ati karuNAbhAva sUcita hotA hai|) [ itaH eta eta ] isa ora Ao-isa ora Ao, ( yahA~ nivAsa karo,) [ padam idam idaM ] tumhArA pada yaha hai-yaha hai [ yatra] jahA~ [ zuddhaH zuddhaH caitanyadhAtuH ] zuddha-zuddha caitanyadhAtu Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nirjarA adhikAra 315 kiM nAma tatpadamityAha Adamhi davvabhAve apade mottUNa giNha taha nniydN| thiramegamimaM bhAvaM uvalabbhaMtaM shaavenn|| 203 / / Atmani dravyabhAvAnapadAni muktvA gRhANa tathA niytm| sthiramekamimaM bhAvamupalabhyamAnaM svabhAvena / / 203 / / [ sva-rasa-bharata:] nija rasakI atizayatake kAraNa [sthAyibhAvatvam eti] sthAyIbhAvatvako prApta hai arthAt sthira hai-avinAzI hai| (yahA~ 'zuddha' zabda do bAra kahA hai jo ki dravya aura bhAva donoMki zuddhatA sucita karatA hai| samasta anyadravyoMse bhinna honeke kAraNa AtmA dravyase zuddha hai aura parake nimittase hone vAle apane bhAvoMse rahita honese bhAvase zuddha hai|) bhAvArtha:-jaise koI mahAna puruSa madya pAna karake malina sthAnapara so rahA ho use koI Akara jagAye-aura saMbodhita kare ki "yaha tere sone kA sthAna nahIM hai; terA sthAna to zuddha suvarNamaya dhAtuse nirmita, anya kudhAtuoM ke mizraNase rahita zuddha hai aura ati sudRr3ha hai; isaliye maiM tujhe jo batalAtA hU~ vahA~ A aura vahA~ zayanAdi karake AnaMdita ho"; isIprakAra ye prANI anAdi saMsArase lekara rAgAdiko bhalA jAnakara, unhIM ko apanA svabhAva mAnakara, usI meM nizciMta hokara so rahe haiM-sthita haiM, unheM bhI zrI guru karuNApUrvaka saMbodhita karate haiM-jagAte haiM-sAvadhAna karate haiM ki "he aMdha prANiyoM! tuma jisa padameM so rahe ho vaha tumhArA pada nahIM hai; tumhArA pada to zuddha caitanyadhAtumaya hai, bAhyameM anya dravyoMkI milAvaTase rahita tathA aMtaraMgameM vikAra rahita zuddha aura sthAyI hai; usa padako prApta hoo-zuddha caitanyarUpa apane bhAvakA Azraya kro"| 138 / aba yahA~ pUchate haiM ki (he gurudeva ! ) vaha pada kyA hai ? usakA uttara dete haiM:jIvameM apadbhUta dravyabhAvako, chor3akara graha tU ythaarthse| thira, niyata, eka hi bhAva yaha, upalabhya jo hi svabhAvase / / 203 / / gAthArtha:- [ Atmani ] AtmAmeM [ apadAni ] apadbhUta [ dravyabhAvAn ] dravyabhAvoMko [ muktvA] chor3akara [ niyatam] nizcita, [ sthiram ] sthira, [ ekam ] eka [ imaM] isa (pratyakSa anubhavagocara ) [ bhAvam ] bhAvako- [ svabhAvena upalabhyamAnaM] jo ki (AtmAke) svabhAvarUpase anubhava kiyA jAtA hai use- [ tathA] (he bhavya !) jaisA hai vaisA [ gRhANa ] grahaNa kr| ( yaha terA pada hai|) Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 316 iha khalu bhagavatyAtmani bahUnAM dravyabhAvAnAM madhye ye kila atatsvabhAvenopalabhyamAnAH, aniyatatvAvasthAH, aneke, kSaNikAH, vyabhicAriNo bhAvAH, te sarve'pi svayamasthAyitvena sthAtu: sthAnaM bhavitumazakyatvAt apdbhuutaaH| yastu tatsvabhAvenopalabhyamAnaH, niyatatvAvasthaH, ekaH, nityaH, avyabhicArI bhAvaH, sa eka eva svayaM sthAyitvena sthAtu: sthAnaM bhavituM zakyatvAt pdbhuutH| tataH sarvAnevAsthAyibhAvAn muktvA sthAyibhAvabhUtaM paramArtharasatayA svadamAnaM jJAnamekamevedaM svaadym| (anuSTubh ) ekameva hi tatsvAdyaM vipadAmapadaM pdm| apadAnyeva bhAsante padAnyanyAni ytpurH|| 139 / / TIkA:-vAstavameM isa bhagavAna AtmAmeM bahutase dravya-bhAvoMke madhyameMse (dravyabhAvarUpa bahutase bhAvoMke madhyameMse), jo atatsvabhAvase anubhavameM Ate hue ( AtmAke svabhAvarUpa nahIM kintu parasvabhAvarUpa anubhavameM Ate hue), aniyata avasthAvAle, aneka, kSaNika, vyabhicArI bhAva haiM, ve saba svayaM asthAyI honeke kAraNa sthAtAkA sthAna arthAt rahanevAle kA nahIM ho sakane yogya honese apdabhUta haiM; aura jo tatsvabhAvase (AtmasvabhAvarUpase) anubhavameM AtA huA, niyata avasthAvAlA, eka, nitya. avyabhicArI bhAva (caitanyamAtra jJAnabhAva) hai. vaha eka hI svayaM sthAI honese sthAtAkA sthAna arthAt rahanevAle kA sthAna ho sakane yogya honese padbhUta hai| isaliye samasta asthAyI bhAvoMko chor3akara, jo sthAyIbhAvarUpa hai aise paramArtharasarUpase svAdameM AnevAlA yaha jJAna eka hI AsvAdanake yogya hai| bhAvArtha:-pahale varNAdika guNasthAna paryaMta jo bhAva kahe the ve saba, AtmAmeM aniyata, aneka, kSaNika, vyabhicArI bhAva haiN| AtmA sthAyI hai ( -sadA vidyamAna hai) aura ve saba bhAva asthAyI haiM, isaliye ve AtmAkA sthAna nahIM ho sakate arthAt ve AtmAke pada nahIM haiN| jo yaha svasaMvedanarUpa jJAna hai vaha niyata hai, eka hai, nitya hai, avyabhicArI hai| AtmA sthAyI hai aura jJAna bhI sthAyI bhAva hai isaliye vaha AtmAkA pada haiN| vaha eka hI jJAniyoM ke dvArA AsvAda lene yogya hai| aba isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ tat ekam eva hi padam svAdyaM] vaha eka hI pada AsvAdanake yogya hai [vipadAm apadaM] jo ki vipattiyoMkA apada hai (arthAt jisameM ApadAyeM sthAna nahIM pA sakatI) aura [ yatpuraH] jisake Age [ anyAni padAni ] anya (saba) pada [ apadAni eva bhAsante ] apada hI bhAsita hote haiN| bhAvArtha:-eka jJAna hI AtmAkA pada hai| usameM koI bhI ApadA praveza nahIM kara sakatI aura usake Age anya saba pada apadasvarUpa bhAsita hote haiM (kyoMki ve AkulatAmaya haiM-ApattirUpa haiN)| 139 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nirjarA adhikAra 317 (zArdUlavikrIDita) ekajJAyakabhAvanirbharamahAsvAdaM samAsAdayan svAdaM dvandvamayaM vidhAtumasahaH svAM vastuvRttiM vidn| AtmAtmAnubhavAnubhAvavivazo bhrazyadvizeSodayaM / sAmAnyaM kalayan kilaiSa sakalaM jJAnaM nytyektaam||140 / / tathAhi AbhiNisudodhimaNakevalaM ca taM hodi ekkameva pdN| so eso paramaTTho jaM lahiduM NivvudiM jaadi|| 204 / / aba yahA~ kahate haiM ki jaba AtmA jJAnakA anubhava karatA hai taba isaprakAra karatA hai: __ zlokArtha:-[ eka-jJAyakabhAva-nirbhara-mahAsvAdaM samAsAdayan ] eka jJAyakabhAvase bhare hue mahAsvAdako letA huA, (isaprakAra jJAnameM hI ekAgra honepara dUsarA svAda nahIM AtA isaliye) [dvandvamayaM svAdaM vidhAtum asahaH ] dvaMdvamaya svAdake lenemeM asamartha (varNAdika, rAgAdika tathA kSAyopazamika jJAnake bhedoMkA svAda lenemeM asmrth)| [Atma-anubhava-anubhAva-vivaza: svAM vastuvRttiM vidan ] AtmAnubhavakesvAdake- prabhAvake AdhIna honese nija vastuvRttiko (AtmAkI zuddhapariNatiko) jAnatA-AsvAda letA huA (AtmAke advitIya svAdake anubhavanameMse bAhara na AtA huA) [ eSaH AtmA] yaha AtmA [ vizeSa-udayaM bhrazyat ] jJAnake vizeSoMke udayako gauNa karatA huA , [ sAmAnyaM kalayan kila] sAmAnyamAtra jJAnakA abhyAsa karatA huA, [ sakalaM jJAnaM ] sakala jJAnako [ ekatAm nayati] ekatvameM lAtA hai-ekarUpameM prApta karatA hai| bhAvArtha:-isa eka svarUpajJAnake rasIle svAdake Age anya rasa phIke haiN| aura svarUpajJAnakA anubhava karate hue sarva bhedabhAva miTa jAte haiN| jJAnake vizeSa jJeyake nimittase hote haiN| jaba jJAnasAmAnyakA svAda liyA jAtA hai taba jJAnake samasta bheda bhI gauNa ho jAte haiM, eka jJAna hI jJeyarUpa hotA hai| yahA~ prazna hotA hai ki chadmasthako pUrNarUpa kevalajJAnakA svAda kaise Ave ? isakA uttara pahale zuddhanayakA kathana karate hue diyA jA cukA hai ki zuddhanaya AtmAkA zuddha pUrNa svarUpa batalAtA hai isaliye zuddhanayake dvArA pUrNarUpa kevalajJAnakA parokSa svAda AtA hai| 140 / aba, karmake kSayopazamake nimittase jJAnameM bheda hone para bhI usake (jJAnake) svarUpakA vicAra kiyA jAye to jJAna eka hI hai aura vaha jJAna hI mokSakA upAya hai| isa arthakI gAthA kahate haiM: mati, zruta , avadhi, manaH, kevala sabahi eka hi pada ju hai / vo jJAnapada paramArtha hai, jo pAya jIva muktI lahe / / 204 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 318 AbhinibodhikazrutAvadhimanaHparyayakevalaM ca tadbhavatyekameka pdm| sa eSa paramArtho yaM labdhvA nirvRtiM yaati|| 204 / / AtmA kila paramArthaH, tattu jJAnam; AtmA ca eka eva padArthaH, tatau jJAnamapyekameva padaM; yadetattu jJAnaM nAmaikaM padaM sa eSa paramArtha: saakssaanmokssopaayH| na cAbhinibodhikAdayo bhedA idamekaM padamiha bhindanti, kintu te'pIdamevaikaM pdmbhinndnti| tathAhi-yathAtra saviturghanapaTalA-vaguNThitasya tadvighaTanAnusAreNa prAkaTyamAsAdayata: prakAzanAtizayabhedA na tasya prakAzasvabhAvaM bhindanti, tathA Atmana: karmapaTalodayAvaguNThitasya tadvighaTanAnusAreNa prAkaTyamAsAdayato jJAnAtizayabhedA na tasya jJAnasvabhAvaM bhindyuH, kintu pratyuta tmbhinndeyuH| tato nirasta samastabhedamAtmasvabhAvabhUtaM jnyaanmevaikmaalmbym| tadAlambanAdeva bhavati padaprAptiH, nazyati bhrAntiH, bhavatyAtmalAbhaH, sidhyatyanAtmaparihAraH, na karma mUrchati, na rAgadveSamohA utplavante, na punaH karma Asravati, na punaH karma badhyate, prAgbaddhaM karma gAthArtha:- [ AbhinibodhikazrutAvadhimanaHparyayakevalaM ca] matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, manaHparyayajJAna aura kevalajJAna- [ tat ] yaha [ ekam eva ] eka hI [ padam bhavati] pada hai ( kyoMki jJAnake samasta bheda jJAna hI haiM); [ saH eSaH paramArthaH] vaha yaha paramArtha hai (-zuddhanayakA viSayabhUta jJAnasAmAnya hI yaha paramArtha hai-) [yaM labdhvA ] jise prApta karake [ nirvRtiM yAti] AtmA nirvANako prApta hotA hai| TIkA:-AtmA vAstavameM paramArtha ( parama padArtha) hai aura vaha (AtmA) jJAna hai; aura AtmA eka hI padArtha hai; isaliye jJAna bhI eka hI pada hai| yaha jJAna nAmaka eka pada paramArthasvarUpa sAkSAt mokSa kA upAya hai| yahA~, matijJAna Adi (jJAnake) bheda isa eka padako nahIM bhedate kintu ve bhI isI eka padakA abhinaMdana karate haiM ( - samarthana karate haiN)| isI bAta ko dRSTAMtapUrvaka samajhAte haiM:-jaise isa jagatameM bAdaloMke paTalase DhakA huA sUrya jo ki bAdaloMke vighaTana ( bikharane) anusAra pragaTatAko prApta hotA hai| usake ( sUryake ) prakAzanakI (prakAza karane kI) hInAdhikatArUpa bheda usake (sAmAnya) prakAzasvabhAvako nahIM bhedate, isIprakAra karmapaTalake udayase DhakA huA AtmA jo ki karmake vighaTana (kSayopazama) ke anusAra pragaTatA ko prApta hotA hai, usake jJAnake hInAdhikatArUpa bheda usake (sAmAnya) jJAnasvabhAvako nahIM bhedate, pratyuta ( ulaTe) abhinaMdana karate haiN| isaliye jisameM samasta bheda dUra hue haiM aise AtmasvabhAvabhUta eka jJAnakA hI-avalaMbana karanA caahiye| usake AlaMbanase hI (nija) padakI prApti hotI hai, bhrAMtikA nAza hotA hai, AtmAkA lAbha hotA hai, aura anAtmAkA parihAra siddha hotA hai, ( aisA honese ) karma balavAna nahIM hote, rAgadveSamoha utpanna nahIM hote, ( rAgadveSamoha binA) punaH karmAsrava nahIM hotA, (Asravake binA) punaH karma-baMdha nahIM hotA, pUrvabaddha karma bhukta hokara Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nirjarA adhikAra upabhuktaM nirjIryate, kutsrakarmAbhAvAt sAkSAnmokSo bhvti| (zArdUlavikrIDita) acchAcchAH svayamucchalanti yadimAH saMvedanavyaktayo niSpItAkhilabhAvamaNDalarasaprAgbhAramattA iv| yasmAbhinnarasaH sa eSa bhagavAneko'pyanekIbhavan vlgtyutklikaabhirdbhutnidhishcaitnyrtnaakrH|| 141 / / kiJca nirjarA ko prAptaho jAtA hai, samasta karmoMkA abhAva honese sAkSAt mokSa hotA hai| ( aise jJAnake AlaMbanakA aisA mAhAtmya hai|) bhAvArtha:-karmake kSayopazamake anusAra jJAnameM jo bheda hue haiM ve kahIM jJAnasAmAnyako ajJAnarUpa nahIM karate, pratyuta jJAnako pragaTa karate haiM; isaliye bhedoMko gauNa karake, eka jJAnasAmAnyakA AlaMbana lekara AtmAko dhyAvanA; isIse sarvasiddhi hotI hai| aba isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [niSpIta-akhila-bhAva-maNDala-rasa-prAgbhAra-mattAH iva] samasta padArthoM ke samUharUpI rasako pI lene kI atizayatAse mAnoM matta ho gaI ho aisI [ yasya imAH accha-acchAH saMvedanavyaktayaH] jinakI yaha nirmalase bhI nirmala saMvedanavyakti (-jJAnaparyAya , anubhavameM AnevAle jJAnake bheda ) [ yad svayam acchalanti ] ApaneApa uchalatI hai, [ saH eSa: bhagavAn adbhutanidhiH caitanyaratnAkaraH] vaha yaha bhagavAna adbhuta nidhivAlA caitanyaratnAkara, [abhinnarasa: ] jJAnaparyAyarUpI taraMgoke sAtha jisakA rasa abhinna hai aisA, [ eka: api anekIbhavan ] eka honepara bhI aneka hotA huA, [ utkalikAmi: ] jJAnaparyAyarUpI taraMgoMke dvArA [valgati] daulAyamAna hotA haiuchalatA hai| bhAvArtha:-jaise aneka ratnoMvAlA samudra eka jalase hI bharA huA hai aura usameM choTI bar3I aneka taraMgeM uThatI rahatI haiM jo ki eka jalarUpa hI haiM, isIprakAra aneka guNoMkA bhaMDAra yaha jJAnasamudra AtmA eka jJAnajalase hI bharA huA hai aura karmoMke nimittase jJAnake aneka bheda-(vyaktiaiM) Apane Apa pragaTa hote haiM unheM eka jJAnarUpa hI jAnanA cAhiye, khaMDa khaMDarUpase anubhava nahIM karanA caahiye| 141 / aba isI bAtako vizeSa kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 320 (zArdUlavikrIDita) klizyantAM svayameva duSkaratarairmokSonmukhaiH karmabhiH klizyantAM ca pare mahAvratatapobhAreNa bhgnaashcirm| sAkSAnmokSa idaM nirAmayapadaM saMvedyamAnaM svayaM / jJAnaM jJAnaguNaM vinA kathamapi prAptuM kSamante na hi|| 142 / / NANaguNeNa vihINA evaM tu padaM bahU vi Na lhNte| taM giNha NiyadamedaM jadi icchasi kammaparimokkhaM / / 205 / / jJAnaguNena vihInA etattu padaM bahavo'pi na lbhnte| tad gRhANa niyatametad yadIcchasi krmprimokssm|| 205 / / zlokArtha:- [ duSkarataraiH ] koI jIva to duSkaratara aura [ mokSa-unmukhaiH ] mokSase parAGmukha [karmabhiH ] karmoM ke dvArA [ svayameva ] svayameva (jinAjJAke binA) [ klizyantAM ] kleza pAte haiM to pAo [ ca ] aura [ pare ] anya koI jIva [ mahAvratatapa:-bhAreNa] ( mokSonmukha arthAt kathaMcit jinAjJAmeM kathita) mahAvrata aura tapake bhArase [ ciram ] bahuta samaya taka [ bhagnAH ] bhagna hote hue [ klizyantAM ] kleza prApta kareM to karo; (kintu) [ sAkSAt mokSaH] jo sAkSAt mokSasvarUpa hai, [nirAmayapadaM] nirAmaya (bhAvarogAdi samasta klezoMse rahita) pada hai aura [ svayaM saMvedyamAnaM] svayaM saMvedyamAna hai [idaM jJAnaM] aise isa jJAnako [jJAnaguNaM vinA] jJAnaguNake binA [katham api] kisI bhI prakArase [prAptuM na hi kSamante ] ve prApta nahIM kara skte| bhAvArtha:-jJAna hai vaha sAkSAt mokSa hai; vaha jJAnase hI prApta hotA hai, anya kisI kriyAkAMDase usakI prApti nahIM hotii| 142 / aba yahI upadeza gAthA dvArA kahate haiM: re jJAnaguNase rahita bahujana, pada nahIM yaha pA sake / tU kara grahaNa pada niyata ye, jo karmamokSecchA tujhe / / 205 / / gAthArtha:- [ jJAnaguNena vihInAH ] jJAnaguNase rahita [ bahavaH api] bahuta se loga ( aneka prakArase karma karate hue bhI) [ etat padaM tu] isa jJAnasvarUpa padako [ na labhante ] prApta nahIM karate; [ tad ] isaliye he bhavya ! [ yadi ] yadi tU [ karmaparimokSam ] karmase sarvathA mukti [icchasi ] cAhatA ho to [ niyatam etat ] niyata isa jJAnako [gRhANa ] grahaNa kr| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nirjarA adhikAra 321 yato hi sakalenApi karmaNA, karmaNi jJAnasyAprakAzanAt, jnyaansyaanuplmbhH| kevalena jJAnenaiva, jJAna eva jJAnasya prakAzanAt, jnyaansyoplmbhH| tato bahavo'pi bahunApi karmaNA jJAnazUnyA nedamupalabhante, idamanupalabhamAnAzca karmabhirna mucynte| tataH karmamokSArthinA kevalajJAnAvaSTambhena niyatamevedamekaM pdmuplmbhniiym| (drutavilambita) padamidaM nanu karmadurAsadaM sahajabodhakalAsulabhaM kil| tata idaM nijabodhakalAbalAt kalayituM yatatAM satataM jgt||143 / / TIkA:-karmameM (karmakAMDameM) jJAnakA prakAzita honA nahIM hotA isaliye samasta karmase jJAnakI prApti nahIM hotI hai; jJAnameM hI jJAnakA prakAza hotA hai isaliye kevala (eka) jJAnase hI jJAnakI prApti hotI hai| isaliye bahuta se jJAnazUnya jIva, bahutase karma karane para bhI isa jJAnapadako prApta nahIM kara pAte ora isa pada ko prApta na karate hue ve karmoMse mukta nahIM hote; isaliye karmoMse mukta honeke icchukako mAtra (eka) jJAnake AlaMbanase , yaha niyata eka pada prApta karanA caahiye| bhAvArtha:-jJAnase hI mokSa hotA hai, karmase nahIM; isaliye mokSArthIko jJAnakA hI dhyAna karanA aisA upadeza hai| aba isI arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [idaM padam ] yaha ( jJAnasvarUpa ) pada [ nanu karmadurAsadaM ] karmoMse vAstavameM 'durAsada hai aura [ sahaja-bodha-kalA-sulabha kila ] sahaja jJAnakI kalAke dvArA vAstava meM sulabha hai; [ tataH ] isalaye [ nija-bodha-kalA-balAt ] nijajJAnakI kalAke balase [idaM kalayituM] isa padako abhyAsa karane ke liye ( anubhava karane ke liye) [ jagat satataM yatatAM] jagata satata prayatna kro| bhAvArtha:-samasta karmoMko chur3Akara jJAnakalAke bala dvArA hI jJAnakA abhyAsa karanekA AcAryadevane upadeza diyA hai| jJAnakI 'kalA' kahanese yaha sUcita hotA haiM ki:-jabataka sampUrNa kalA ( kevalajJAna) pragaTa na ho taba taka jJAna hInakalAsvarUpa - matijJAnAdirUpa hai; jJAnakI usa kalAke AlaMbanase jJAnakA abhyAsa karanese kevalajJAna arthAt pUrNa kalA pragaTa hotI hai| 143 / 1 / durAsada = duSprApya; aprApya; na jItA jA sake aisaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 322 kiJca edaghi rado NiccaM saMtuTTho hohi nniccmedmhi| edeNa hohi titto hohadi tuha uttamaM sokkhaM / / 206 / / etasmin rato nityaM santuSTo bhava nitymetsmin| etena bhava tRpto bhaviSyati tavottamaM saukhym|| 206 / / etAvAneva satya AtmA yAvadetajjJAnamiti nizcitya jJAnamAtra eva nityameva rtimupaihi| etAvatyeva satyAzI: yAvadetajjJAnamiti nizcitya jJAnamAtreNaiva nityameva sntossmupaihi| etAvadeva satyamanubhavanIyaM yAvadetajjJAnamiti nizcitya jJAnamAtreNaiva nityameva tRptimupaihi| athaivaM tava nityamevAtmaratasya, AtmasantuSTasya, AtmatRptasya ca vAcAmagocaraM saukhyaM bhvissyti| tattu tatkSaNa eva tvameva svayameva drakSyasi,*mA anyAn praakssii:| aba isa gAthAmeM isI upadezako vizeSa kahate haiM: isameM sadA rativaMta bana, isameM sadA saMtuSTa re / isase hi bana tU tRpta , uttama saukhya ho jisase tujhe / / 206 / / gAthArtha:- (he bhavya prANI!) tU [ etasmin ] isameM ( -jJAnameM ) [ nityaM ] nitya [ rataH ] rata arthAt prItivAlA ho, [ etasmin ] isameM [ nityaM ] nitya [ santuSTa: bhava] saMtuSTa ho aura [ etena] isase [ tRptaH bhava] tRpta ho; ( aisA karanese) [ tava ] tujhe [ uttamaM saukhyam ] uttama sukha [ bhaviSyati ] hogaa| TIkA:- (he bhavya ! ) itanA hI satya ( -paramArthasvarUpa) AtmA hai jitanA yaha jJAna hai-aisA nizcaya karake jJAnamAtrameM hI sadA hI rati ( -prIti, ruci) prApta kara; itanA hI satya kalyANa hai jitanA yaha jJAna hai-aisA nizcaya karake jJAnamAtrase hI sadA hI saMtoSako prApta kara; itanA hI satya anubhava karane yogya hai jitanA yaha jJAna hai-aisA nizcaya karake jJAnamAtrase hI sadA hI tRpti prApta kr| isaprakAra sadA hI AtmAmeM rata, AtmAmeM saMtuSTa aura AtmAse tRpta aise tujhako vacanagocara sukha prApta hogA; aura usa sukhako usI kSaNa tU hI svayameva dekhegA, dUsaroMse mata puuch| ( vaha apaneko hI anubhavagocara hai, dUsaroMse kyoM pUchanA par3egA ?) bhAvArtha:-jJAnamAtra AtmAmeM lIna honA, usIse saMtuSTa honA aura usIse tRpta honA parama dhyAna hai| usase vartamAna AnaMdakA anubhava hotA hai aura thor3e hI samayameM jJAnAnaMdasvarUpa kevalajJAnakI prApti hotI hai| aisA karane vAlA puruSa hI usa * mA anyAn prAkSI: (dUsaroMko mata pUcha) kA pAThAntara-mA'tiprAkSI: (ati prazna na kara) Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nirjarA adhikAra 323 ( upajAti) acintyazaktiH svayameva devazcinmAtracintAmaNireSa ysmaat| sarvArthasiddhAtmatayA vidhatte jJAnI kimanyasya prigrhenn|| 144 / / kuto jJAnI paraM na parigRhNAtIti cet ko NAma bhaNijja buho paradavvaM mama imaM havadi dvvN| appANamappaNo parigahaM tu NiyadaM viyaannNto|| 207 / / sukhako jAnatA hai, dUsarekA isameM praveza nahIM hai| aba, jJAnAnubhavakI mahimAkA aura AgAmI gAthAkI sUcanAkA kAvya kahate zlokArtha:- [ yasmAt ] kyoMki [ eSaH ] yaha ( jJAnI) [ svayam eva ] svayaM hI [acintyazaktiH devaH ] aciMtya zaktivAlA deva hai aura [ cinmAtra-cintAmaNiH] cinmAtra ciMtAmaNi hai isaliye [ sarva-artha-siddha-AtmatayA] jisake sarva artha (prayojana) siddha haiM aisA svarUpa honese [ jJAnI ] jJAnI [anyasya parigraheNa ] dUsare parigrahase [ kim vidhatte ] kyA kare ? ( kucha bhI karane kA nahIM hai|) bhAvArtha:-yaha jJAnamUrti AtmA svayaM hI anaMta zaktikA dhAraka deva hai aura svayaM hI caitanyarUpI ciMtAmaNi honese vAMchita kAryakI siddhi karanevAlA hai; isaliye jJAnIke sarva prayojana siddha honese use anya parigrahakA sevana karanese kyA sAdhya hai ? arthAt kucha bhI sAdhya nhiiN| aisA nizcayanayakA upadeza hai| 144 / aba prazna karatA hai ki jJAnI parako kyoM grahaNa nahIM karatA ? isakA uttara kahate haiM: 'paradravya yaha mujha dravya ' yoM to kauna jJAnIjana kahe / nija Atmako nijakA parigraha, jAnatA jo niyamase / / 207 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 324 ko nAma bhaNedbudhaH paradravyaM mamedaM bhavati drvym| AtmAnamAtmanaH parigrahaM tu niyataM vijaann|| 207 / / yato hi jJAnI, yo hi yasya svo bhAvaH sa tasya svaH sa tasya svAmI iti kharataratattvadRSTyavaSTambhAt, AtmAnamAtmana: parigrahaM tu niyamena vijAnAti, tato na mamedaM svaM, nAhamasya svAmI iti paradravyaM na prigRhnnaati| ato'hamapi na tat parigRhNAmi majhaM pariggaho jadi tado ahamajIvadaM tu gcchejj| NAdeva ahaM jamhA tamhA Na pariggaho mjjh|| 208 / / gAthArtha:- [AtmAnam tu] apane AtmAko hI [ niyataM] niyamase [ AtmanaH parigrahaM ] apanA parigraha [ vijAnan ] jAnatA huA [ka: nAma budhaH ] kaunasA jJAnI [ bhaNet ] yaha kahegA ki [ idaM paradravyaM ] yaha paradravya [ mama dravyam ] merA dravya [ bhavati] hai ? TIkA:-jo jisakA svabhAva hai vaha usakA 'sva' hai aura vaha usakA (svabhAvakA) svAmI hai-isaprakAra sUkSma tIkSNa tattvadRSTike AlaMbanase jJAnI (apane) AtmAko hI niyamase AtmAkA parigraha jAnatA hai, isaliye " yaha merA 'sva' nahIM hai, maiM isakA svAmI nahIM hU~" aisA jAnatA huA paradravyakA parigraha nahIM karatA (arthAt paradravyako apanA parigraha nahIM krtaa)| bhAvArtha:-yaha lokarIti hai ki samajhadAra sayAnA puruSa parakI vastuko apanI nahIM jAnatA, use grahaNa nahIM krtaa| isIprakAra paramArthajJAnI apane svabhAvako hI apanA dhana jAnatA hai. parake bhAvako apanA nahIM jAnatA, use grahaNa nahIM krtaa| isaprakAra jJAnI parakA grahaNa-sevana nahIM krtaa| "isaliye maiM bhI paradravyako grahaNa nahIM karU~gA" isaprakAra aba (mokSAbhilASI jIva) kahatA hai: parigraha kabhI merA bane, to maiM ajIva banUM are / maiM niyamase jJAtA hi , isase nahiM parigraha mujha bane / / 208 / / 1 / sva = dhana; milkiyata; apanI svAmitva kI ciij| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nirjarA adhikAra mama parigraho yadi tato'hamajIvatAM tu gaccheyam / jJAtaivAhaM yasmAttasmAnna parigraho mama / / 208 / / yadi paradravyamajIvamahaM parigRhNIyAM tadAvazyamevAjIvo mamAsau svaH syAt, ahamapyavazyamevAjIvasyAmuSya svAmI syAm / ajIvasya tu yaH svAmI, sa kilAjIva ev| evamavazenApi mamAjIvatvamApadyeta / mama tu eko jJAyaka eva bhAvaH yaH svaH, asyaivAhaM svAmI; tato mA bhUnmamAjIvatvaM jJAtaivAhaM bhaviSyAmi, na paradravyaM parigRhNAmi / ayaM ca me nizcaya: " chijjadu vA bhijjadu vA Nijjadu vA ahava jAdu vippalayaM / jamhA tamhA gacchadu taha vi hu Na pariggaho majjha / / 209 / / 325 gAthArtha:- [ yadi ] yadi [ parigrahaH ] paradravya - parigraha [ mama ] merA ho [ tataH ] to [ aham ] maiM [ ajIvatAM tu ] ajIvatva ko [ gaccheyam ] prApta ho jaauuN| [ yasmAt ] kyoMki [ ahaM ] maiM to [ jJAtA eva ] jJAtA hI hU~ [ tasmAt ] isaliye [ parigrahaH ] (paradravyarUpa ) parigraha [ mama na ] merA nahIM hai| TIkA:-yadi maiM ajIva paradravyakA parigraha karU~ to avazyameva vaha ajIva merA 'sva' ho, aura maiM bhI avazya hI usa ajIvakA svAmI hoU~; aura jo ajIvakA svAmI hogA vaha vAstavameM ajIva hI hogaa| isaprakAra avazataH (lAcArIse) mujhameM ajIvatva A pdd'e| merA to eka jJAyaka bhAva hI jo 'sva' hai, usIkA maiM svAmI hU~, isaliye mujhako ajIvatva na ho, maiM to jJAtA hI rahU~gA, maiM paradravyakA parigraha nahIM kruuNgaa| bhAvArtha:-nizcayanayase yaha siddhAMta hai ki jIvakA bhAva jIva hI hai, usake sAtha jIvakA sva-svAmI saMbaMdha hai, aura ajIvakA bhAva ajIva hI hai, usake sAtha ajIvakA sva-svAmI saMbaMdha hai| yadi jIvake ajIvakA parigraha mAnA jAye to jIva ajIvatva ko prApta ho jAye; isaliye jIvake ajIvakA parigraha mAnanA mithyAbuddhi hai / jJAnIke aisI mithyAbuddhi nahIM hotI / jJAnI to yaha mAnatA hai ki paradravya merA parigraha nahIM hai, maiM to jJAtA hU~ / 6 ' aura merA to yaha ( nimnokta ) nizcaya hai' yaha aba kahate haiM: chedAya yA bhedAya, ko le jAya, naSTa bano bhale / yA anya ko rIta jAya, para parigraha na merA hai are / / 209 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 326 chidyatAM vA bhidyatAM vA nIyatAM vAthavA yAtu viprlym| yasmAttasmAt gacchatu tathApi khalu na parigraho mm|| 209 / / chidyatAM vA, bhidyatAM vA, nIyatAM vA, vipralayaM yAtu vA, yatastato gacchatu vA, tathApi na paradravyaM parigRhNAmi; yato na paradravyaM mama svaM, nAhaM paradravyasya svAmI, paradravyameva paradravyasya svaM, paradravyameva paradravyasya svAmI, ahameva mama svaM, ahameva mama svAmI iti jaanaami| (vasantatilakA) itthaM parigrahamapAsya samastameva sAmAnyataH svpryorvivekhetum| ajJAnamujjhitumanA adhunA vizeSAd bhUyastameva parihartumayaM prvRttH|| 145 / / gAthArtha:- [ chidyatAM vA] chida jAye, [bhidyatAM vA] athavA bhida jAye, [ nIyatAM vA ] athavA koI le jAye, [athavA vipralayam yAtu] athavA naSTa ho jAye, [ yasmAt tasmAt gacchatu] athavA cAhe jisa prakArase calA jAye, [ tathApi] phira bhI [ khalu ] vAstavameM [parigrahaH ] parigraha [ mama na ] merA nahIM hai| TIkA:-paradravya chide, athavA bhide, athavA koI use le jAye, athavA vaha naSTa ho jAye, yA jisa prakAra se jAye, tathApi maiM paradravyako parigrahaNa nahIM karU~gA; kyoMki 'paradravya merA sva nahIM hai, -maiM paradravyakA svAmI nahIM hU~, paradravya hI paradravyakA sva hai, -paradravya hI paradravyakA svAmI hai, maiM hI apanA sva hU~, -maiM hI apanA svAmI hU~'-aisA maiM jAnatA huuN| bhAvArtha:-jJAnIko paradravyake bigar3ane-sudharanekA harSaviSAda nahIM hotaa| aba isa arthakA kalazarUpa aura AgAmI kathanakA sUcanArUpa kAvya kahate *zlokArtha:- [itthaM] isaprakAra [samastam eva parigraham ] samasta parigrahako [sAmAnyataH] sAmAnyataH [apAsya ] chor3akara [adhunA] aba [svaparayoH avivekahetum ajJAnam ujjhitumanAH ayaM ] sva-parake avivekake kAraNarUpa ajJAnako chor3anekA jinakA mana hai aisA yaha[ bhUyaH ] punaH [ tam eva ] usIko ( -parigrahako hI) * isa kalazakA artha isaprakAra bhI hotA hai:-[itthaM] isaprakAra [svaparayoH avivekahetum samastam eva parigraham ] sva-parake avivekake kAraNarUpa samasta parigrahako [ sAmAnyataH ] sAmAnyataH [apAsya ] chor3akara [adhunA] aba, [ajJAnam ujjhitumanAH ayaM] ajJAnako chor3anekA jisakA mana hai aisA yaha, [bhUyaH ] phira bhI [tam eva] use hI [ vizeSAt ] vizeSataH [ parihartum ] chor3ane ke liye [ pravRttaH] pravRtta huA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nirjarA adhikAra 327 apariggaho aNiccho bhaNido NANI ya Necchade dhmm| apariggaho dudhammassa jANago teNa so hodi|| 210 / / aparigraho'niccho bhaNito jJAnI ca necchati dhrmm| aparigrahastu dharmasya jJAyakastena sa bhvti|| 210 / / icchA prigrhH| tasya parigraho nAsti yasyecchA naasti| icchA tvajJAnamayo bhAvaH, ajJAnamayo bhAvastu jJAnino nAsti, jJAnino jJAnamaya eva bhaavo'sti| tato jJAnI ajJAnamayasya bhAvasya icchAyA abhAvAddharma necchti| tena jJAnino dharmaparigraho naasti| jJAnamayasyaikasya jJAyakabhAvasya bhAvAddharmasya kevalaM jJAyaka evAyaM syaat| [vizeSAt ] vizeSataH [ parihartum ] chor3aneko [ pravRttaH ] pravRtta huA hai| bhAvArtha:-svaparako ekarUpa jAnanekA kAraNa ajJAna hai| usa ajJAnako sampUrNatayA chor3aneke icchuka jIvane pahale to parigrahakA sAmAnyataH tyAga kiyA aura aba ( agAmI gAthAoMmeM) usa parigrahako vizeSataH ( bhinna bhinna nAma lekara) chor3atA hai| 145 / pahale yaha kahate haiM ki jJAnIke dharmakA ( puNyakA) parigraha nahIM hai: anicchaka kahA aparigrahI, nahiM puNya icchA jJAnI ke / isase na parigrahI puNyakA vo, puNyakA jJAyaka rahe / / 210 / / gAthArtha:- [ aniccha: ] anicchakako [ aparigrahaH ] aparigrahI [ bhaNitaH ] kahA hai [ca ] aura [ jJAnI ] jJAnI [dharmam ] dharmako ( puNyako ) [ na icchati ] nahIM cAhatA, [ tena ] isaliye [ saH] vaha [dharmasya ] dharmakA [aparigraha: tu] parigrahI nahIM hai, (kintu) [ jJAyaka:] (dharmakA) jJAyaka hI [ bhavati ] hai| TIkA:-icchA parigraha hai| usako parigraha nahIM hai-jisako icchA nahIM hai| icchA to ajJAnamaya bhAva hai aura ajJAnamaya bhAva jJAnIke nahIM hotA, jJAnIke jJAnamaya hI bhAva hotA hai; isaliye ajJAnamaya bhAva-icchAke abhAva hone se jJAnI dharmako nahIM cAhatA hai; isaliye jJAnIke dharmakA parigraha nahIM hai| jJAnamaya eka jJAyakabhAvake sadbhAvake kAraNa yaha (jJAnI) dharmakA kevala jJAyaka hI hai| aba, yaha kahate haiM ki jJAnIke adharmakA ( pApakA) parigraha nahIM hai: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 328 apariggaho aNiccho bhaNido NANI ya Necchadi adhmm| apariggaho adhammassa jANago teNa so hodi|| 211 / / aparigraho'niccho bhaNito jJAnI ca necchtydhrmm| aparigraho'dharmasya jJAyakastena sa bhvti|| 211 / / icchA prigrhH| tasya parigraho nAsti yasyecchA naasti| icchA tvajJAnamayo bhAvaH, ajJAnamayo bhAvastu jJAnino nAsti, jJAnino jJAnamaya eva bhaavo'sti| tato jJAnI ajJAnamayasya bhAvasya icchAyA abhAvAdadharma necchti| tena jJAnino'dharmaparigraho naasti| jJAnamayasyaikasya jJAyakabhAvasya bhAvAdadharmasya kevalaM jJAyaka evAyaM syaat| evameva cAdharmapadaparivartanena rAgadveSakrodhamAnamAyAlobhakarmanokarmamanovacanakAyazrotracakSurghANarasanasparzanasUtrANi SoDaza vyaakhyeyaani| anayA dishaa'nyaanypyuuhyaani| anicchaka kahA aparigrahI, nahIM pApa icchA jJAnIke / isase na parigrahI pApakA vo, pApakA jJAyaka rahe / / 211 / / gAthArtha:- [ aniccha: ] anicchakako [aparigrahaH ] aparigrahI [ bhaNitaH ] kahA hai [ca ] aura [ jJAnI] jJAnI [adharmam ] adharmako (pApako) [na icchati] nahIM cAhatA, [ tena] isaliye [ saH] vaha [adharmasya] adharmakA [ aparigrahaH ] parigrahI nahIM hai, [ jJAyaka: ] ( adharmakA) jJAyaka hI [bhavati ] hai| TIkA:-icchA parigraha hai| usako parigraha nahIM hai-jisako icchA nahIM hai| icchA to ajJAnamaya bhAva hai aura ajJAnamaya bhAva jJAnIke nahIM hotA, jJAnIke jJAnamaya hI bhAva hotA hai; isaliye ajJAnamaya bhAva-icchAke abhAva hone se jJAnI adharmako nahIM cAhatA; isaliye jJAnIke adharmakA parigraha nahIM hai| jJAnamaya eka jJAyakabhAvake sadbhAvake kAraNa yaha (jJAnI) adharmakA kevala jJAyaka hI hai| isaprakAra gAthAmeM 'adharma' zabda badalakara usake sthAna para rAga, dveSa, krodha, mAna, mAyA, lobha, karma, nokarma, mana, vacana, kAya, zrotra, cakSu, dhrANa, rasana aura sparzana-yaha solaha zabda rakhakara, solaha gAthAsUtra vyAkhyAnarUpa karanA aura isa upadezase dUsare bhI vicAra karanA caahiye| aba, yaha kahate haiM ki jJAnIke AhArakA bhI parigraha nahIM hai: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nirjarA adhikAra 329 apariggaho aNiccho bhaNido NANI ya Necchade asnnN| apariggaho du asaNassa jANago teNa so hodi|| 212 / / aparigraho'niccho bhaNito jJAnI ca necchtyshnm| aparigrahastvazanasya jJAyakastena sa bhvti|| 212 / / icchA prigrhH| tasya parigraho nAsti yasyecchA naasti| icchA tvajJAnamayo bhAvaH, ajJAnamayo bhAvastu jJAnino nAsti, jJAnino jJAnamaya eva bhaavo'sti| tato jJAnI ajJAnamayasya bhAvasya icchAyA abhAvAdazanaM necchti| tena jJAnino'zana parigraho naasti| jJAnamayasyaikasya jJAyakabhAvasya bhAvAdazanasya kevalaM jJAyaka evAyaM syaat| anicchaka kahA aparigrahI nahiM, nahIM azana icchA jJAnIke / isase na parigrahI azanakA vo, azanakA jJAyaka rahe / / 212 / / gAthArtha:- [ anicchaH ] anicchakako [ aparigrahaH ] aparigrahI [ bhaNitaH ] kahA hai [ ca ] aura [ jJAnI ] jJAnI [ azanam ] bhojanako [ na icchati ] nahIM cAhatA, [ tena] isaliye [ saH ] vaha [azanasya ] bhojanakA [ aparigrahaH tu] parigrahI nahIM hai, (kintu) [ jJAyaka: ] ( bhojanakA ) jJAyaka hI [ bhavati ] hai| TIkA:-icchA parigraha hai| usako parigraha nahIM hai-jisako icchA nahIM hai| icchA to ajJAnamaya bhAva hai aura ajJAnamaya bhAva jJAnIke nahIM hotA, jJAnIke jJAnamaya hI bhAva hotA hai; isaliye ajJAnamaya bhAva-icchAke abhAvake kAraNa jJAnI bhojanako nahIM cAhatA; isaliye jJAnIke bhojanakA parigraha nahIM hai| jJAnamaya eka jJAyakabhAvake sadbhAvake kAraNa yaha (jJAnI) bhojanakA kevala jJAyaka hI hai| bhAvArtha:-jJAnIke AhArakI bhI icchA nahIM hotI isaliye jJAnIkA AhAra karanA vaha bhI parigraha nahIM hai| yahA~ prazna hotA hai ki-AhAra to muni bhI karate haiM, unake icchA hai yA nahIM? icchAke binA AhAra kaise kiyA jA sakatA hai ? samAdhAna:azAtAvedanIya karmake udayase jaTharAgnirUpa kSudhA utpanna hotI hai, vIryAMtarAyake udayase usakI vedanA sahana nahIM kI jA sakatI aura cAritramohake udayase AhAragrahaNakI icchA utpanna hotI hai| isa icchAko jJAnI karmodayakA kArya jAnate haiM, aura use roga samAna jAnakara miTAnA cAhate haiN| jJAnI ke icchAke prati anurAgarUpa icchA nahIM hotI arthAt usake aisI icchA nahIM hotI ki merI yaha icchA sadA rhe| isaliye usake ajJAnamaya icchAkA abhAva hai| parajanya icchAkA svAmitva jJAnIke nahIM hotA isaliye jJAnI icchAkA bhI jJAyaka hI hai| isaprakAra zuddhanayakI pradhAnatAse kathana jAnanA caahiye| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 330 apariggaho aNiccho bhaNido NANI ya Necchade paannN| apariggaho du pANassa jANago teNa so hodi|| 213 / / aparigraho'niccho bhaNito jJAnI ca necchati paanm| aparigrahastu pAnasya jJAyakastena sa bhvti|| 213 / / icchA prigrhH| tasya parigraho nAsti yasyecchA naasti| icchA tvajJAnamayo bhAvaH, ajJAnamayo bhAvastu jJAnino nAsti, jJAnino jJAnamaya eva bhaavo'sti| tato jJAnI ajJAnamayasya bhAvasya icchAyA abhAvAt pAnaM necchti| tena jJAninaH pAnaparigraho naasti| jJAnamayasyaikasya jJAyakabhAvasya bhAvAt kevalaM pAnakasya jJAyaka evAyaM syaat| emAdie du vivihe savve bhAve ya Necchade nnaannii| jANagabhAvo Niyado NIrAlaMbo du svvtth|| 214 / / aba, yaha kahate haiM ki jJAnIke pInI ityAdike pIne kA bhI parigraha nahIM hai: anicchaka kahA aparigrahI nahiM, nahIM pAna icchA jJAnIke / isase na parigrahI pAnakA vo, pAnakA jJAyaka rahe / / 213 / / gAthArtha:- [ aniccha: ] anicchakako [ aparigrahaH ] aparigrahI [bhaNitaH] kahA hai [ca ] aura [ jJAnI] jJAnI [pAnam ] pAnako (peyako ) [ na icchati ] nahIM cAhatA, [ tena] isaliye [ saH] vaha [pAnasya ] pAnakA [aparigraha: tu] parigrahI nahIM, kintu [ jJAyakaH ] (pAnakA) jJAyaka hI [ bhavati ] hai| TIkA:-icchA parigraha hai| usako parigraha nahIM hai jisako icchA nahIM hai| icchA to ajJAnamaya bhAva hai aura ajJAnamaya bhAva jJAnIke nahIM hotA, jJAnIke jJAnamaya hI bhAva hotA hai; isaliye ajJAnamaya bhAva jo icchA usake abhAvase jJAnI pAna ko pAnI ityAdi peya ko) nahIM cAhatA; isaliye jJAnIke pAnakA parigraha nahIM hai| jJAnamaya eka jJAyakabhAvake sadbhAvake kAraNa yaha (jJAnI) pAnakA kevala jJAyaka hI bhAvArtha:-AhArakI gAthAke bhAvArthakI bhA~ti yahA~ bhI samajhanA caahiye| aise hI anya bhI aneka prakArake parajanya bhAvoMko jJAnI nahIM cAhatA, yaha kahate haiM: ye Adi vidhavidha bhAva bahu jJAnI na icche sarvako / sarvatra AlaMbana rahita basa, niyata jJAyakabhAva vo / / 214 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nirjarA adhikAra 331 evamAdikAMstu vividhAn sarvAna bhAvAMzca necchati jnyaanii| jJAyakabhAvo niyato nirAlambastu srvtr|| 214 / / evamAdayo'nye'pi bahaprakArAH paradravyasya ye svabhAvAstAna sarvAneva necchati jJAnI, tena jJAninaH sarveSAmapi paradravyabhAvAnAM parigraho naasti| iti siddhaM jnyaanino'tyntnissprigrhtvm|athaivmymshessbhaavaantrprigrhshuunytvaadudvaantsmstaajny ni: sarvatrApyatyantanirAlambo bhUtvA pratiniyataTaGkotkIrNaMkajJAyakabhAvaH san saakssaadvijnyaanghnmaatmaanmnubhvti| ( svAgatA) pUrvabaddhanijakarmavipAkAt jJAnino yadi bhvtyupbhogH| tadbhavatvathaM ca rAgaviyogAt nUnameti na prigrhbhaavm|| 146 / / gAthArtha:- [ evamAdikAn tu] ityAdika [ vividhAn ] aneka prakArake [ sarvAn bhAvAn ca ] sarva bhAvoMko [ jJAnI ] jJAnI [ na icchati ] nahIM cAhatA; [ sarvatra nirAlamba: tu] sarvatra ( sabhImeM) nirAlaMba vaha [ niyataH jJAyakabhAvaH ] nizcita jJAyakabhAva hI hai| TIkA:-ityAdika anya bhI aneka prakArake jo paradravyake svabhAva haiM una sabhI ko jJAnI nahIM cAhatA isaliye jJAnIke samasta paradravyake bhAvoMkA parigraha nahIM hai| isaprakAra jJAnIke atyaMta niSparigrahatva siddha huaa| aba isaprakAra, samasta anya bhAvoMke parigrahase zUnyatvake kAraNa jisane samasta ajJAna kA vamana kara DAlA hai aisA yaha (jJAnI). sarvatra atyaMta nirAlaMba hokara. niyata TaMkotkIrNa eka jJAyakabhAva rahatA huA, sAkSAt vijJAnaghana AtmAkA anubhava karatA hai| bhAvArtha:-puNya, pApa, azana, pAna ityAdi samasta anyabhAvoMkA jJAnIko parigraha nahIM hai kyoMki samasta parabhAvoMko heya jAne taba usakI prAptikI icchA nahIM hotii| aba AgAmI gAthAkA sUcaka kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ pUrvabaddha-nija-karma-vipAkAt ] pUrvabaddha apane karmake vipAkake kAraNa [ jJAninaH yadi upabhogaH bhavati tat bhavatu] jJAnIke yadi upabhoga ho to ho, * pahale, mokSAbhilASI sarva parigrahako chor3aneke liye pravRtta huA thA, usane isa gAthA takameM samasta parigrahabhAvako chor3a diyA, aura isaprakAra samasta ajJAnako dUra kara diyA tathA jJAnasvarUpa AtmAkA anubhava kiyaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 332 uppaNNodayabhogo viyogabuddhIe tasta so nniccN| kaMkhAmaNAgadassa ya udayassa Na kuvvade nnaannii|| 215 / / utpannodayabhogo viyogabuddhyA tasya sa nitym| kAMkSAmanAgatasya ca udayasya na karoti jnyaanii|| 215 / / karmodayopabhogastAvat atItaH pratyutpanno'nAgato vA syaat| tatrAtItastAvat atItatvAdeva sa na parigrahabhAvaM bibhrti| anAgatastu AkAMkSyamANa eva parigrahabhAvaM bibhRyaat| pratyutpannastu sa kila rAgabuddhyA pravartamAna eva tathA syaat| na ca pratyutpanna: karmodayopabhogo jJAnino rAgabuddhyA pravartamAno dRSTaH, jJAnino'jJAnamayabhAvasya raagbuddherbhaavaat| [ atha ca] paraMtu [ rAgaviyogAt ] rAgake viyoga (-abhAvake) ke kAraNa [ nUnama] vAstavameM [ parigrahabhAvam na eti] vaha upabhoga parigrahabhAvako prApta nahIM hotaa| bhAvArtha:-pUrvabaddha karmake udaya Anepara upabhogasAmagrI prApta hotI hai yadi use ajJAnamaya rAgabhAvase bhogA jAye to vaha upabhoga parigrahatvako prApta ho| paraMtu jJAnIke ajJAnamaya rAgabhAva nahIM hotaa| vaha jAnatA hai ki jo pahale bA~dhA thA vaha udayameM AgayA aura chUTa gayA hai; aba maiM use bhaviSyameM nahIM caahtaa| isaprakAra jJAnI ke rAgarUpa icchA nahIM hai isaliye usakA upabhoga parigrahatvako prApta nahIM hotaa| aba, yaha kahate haiM ki jJAnIke trikAla saMbaMdhI parigraha nahIM hai: sAMprata udayake bhogameM nitya viyogabuddhi jJAnIke / aru bhAvI karmavipAkakI , kAMkSA nahiM jJAnI kare / / 215 / / gAthArtha:- [ utpannodayabhogaH] jo utpanna ( vartamAna kAlake) udayakA bhoga hai [ saH] vaha, [ tasya ] jJAnIke [ nityam ] sadA [viyogabuddhyA ] viyogabuddhise hotA hai [ca ] aura [anAgatasya udayasya ] AgAmI udayakI [ jJAnI] jJAnI [ kAMkSAm ] vAMchA [ na karoti ] nahIM krtaa| TIkA:-karmake udayakA upabhoga tIna prakArakA hotA hai-atIta, vartamAna aura bhaviSya kaalkaa| inameMse pahalA, jo atIta upabhoga hai vaha atItatA ( vyatIta ho cukA hone) ke kAraNa hI parigraha bhAvako dhAraNa nahIM krtaa| bhaviSyakA upabhoga yadi vAMchAmeM AtA ho to hI vaha parigrahabhAvako dhAraNa karatA hai; aura jo vartamAna upabhoga hai vaha yadi rAgabuddhise ho rahA ho to hI parigrahabhAvako dhAraNa karatA hai| vartamAna karmodaya upabhoga jJAnIke rAgabuddhise pravartamAna dikhAI nahIM detA kyoMki jJAnIke Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nirjarA adhikAra 333 viyogabuddhayaiva kevalaM pravartamAnastu sa kila na parigrahaH syaat| tataH pratyutpannaH karmodayopabhogo jJAninaH parigraho na bhavet / anAgatastu sa kila jJAnino nAkAMkSita eva, jJAnino'jJAnamayabhAvasyAkAMkSAyA abhAvAt / tato'nAgato'pi karmodayopabhogo jJAninaH parigraho na bhavet / kuto'nAgatamudayaM jJAnI nAkAMkSatIti cet jo vedadi vedijjadi samae samae viNassade ubhayaM / taM jAgo du NANI ubhayaM pi Na kaMkhadi kayAvi / / 296 / / yo vedayate vedyate samaye samaye vinazyatyubhayam / tadjJAyakastu jJAnI ubhayamapi na kAMkSati kadApi / / 216 / / ajJAnamayabhAva jo rAgabuddhi usakA abhAva hai; aura kevala viyogabuddhi ( heyabuddhi) se hI pravartamAna vaha vAstavameM parigraha nahIM hai / isaliye vartamAna karmodaya-upabhoga jJAnIke parigraha nahIM hai (- parigraharUpa nahIM hai ) / anAgata upabhoga to vAstavameM jJAnIke vAMchita hI nahIM hai ( arthAt jJAnIko usakI icchA hI nahIM hotI ) kyoMki jJAnIke ajJAnamaya bhAva - vAMchAkA abhAva hai| isaliye anAgata karmodaya - upabhoga jJAnIke parigraha nahIM hai ( - parigraharUpa nahIM hai ) / bhAvArtha:--atIta karmodaya - upabhoga to vyatIta hI ho cukA hai| anAgata upabhogakI vAMchA nahIM hai; kyoMki jJAnI jisa karmako ahitarUpa jAnatA hai usake AgAmI udayake bhogakI vAMchA kyoM karegA? vartamAna upabhoga ke prati rAga nahIM hai; kyoMki vaha jise heya jAnatA hai usake prati rAga kaise ho sakatA hai ? isaprakAra jJAnIke jo tIna kAla saMbaMdhI karmodayakA upabhoga hai vaha parigraha nahIM hai| jJAnI vartamAnameM jo upabhogake sAdhana ekatrita karatA hai vaha to jo pIr3A nahIM sahI jA sakatI usakA upacAra karatA hai / yaha, azaktikA doSa hai| aba prazna hotA hai ki jJAnI anAgata karmodaya - upabhogakI vAMchA kyoM nahIM karatA? usakA uttara yaha hai : re! vedya vedaka bhAva donoM, samaya samaya vinaSTa hai / jJAnI rahe jJAyaka kadApi na ubhayakI kAMkSA kare / / 296 / / gAthArtha:- [ yaH vedayate ] jo bhAva vedana karatA hai ( arthAt vedakabhAva ) aura [ vedyate ] jo bhAva vedAna kiyA jAtA hai ( arthAt vedyabhAva ) [ ubhayam ] ve donoM bhAva [samaye samaye] samaya samaya para [ vinazyati ] naSTa ho jAte haiM- [ tadjJAyakaH tu ] aisA jAnane vAlA [ jJAnI ] jJAnI [ ubhayam api ] una donoM bhAvoMkI [ kadApi ] kabhI bhI [ na kAMkSati ] vAMchA nahIM karatA / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 334 jJAnI hi tAvad dhruvatvAt svabhAvabhAvasya TaGkotkIrNaMkajJAyakabhAvo nityo bhavati, yau tu vedyavedakabhAvau tau tUtpannapradhvaMsitvAdvibhAvabhAvAnAM kSaNikau bhvtH| tatra yo bhAva: kAMkSamANaM vedyabhAvaM vedayate sa yAvadbhavati tAvatkAMkSamANo vedyo bhAvo vinazyati; tasmin vinaSTe vedako bhAvaH kiM vedayate? yadi kAMkSamANavedyabhAvapRSThabhAvinamanyaM bhAvaM vedayate, tadA tadbhavanAtpUrva sa vinazyati; kastaM vedayate ? yadi vedakabhAvapRSThabhAvI bhAvo'nyastaM vedayate, tadA tadbhavanAtpUrva sa vinazyati; kiM sa vedayate ? iti kaaNkssmaannbhaavvednaanvsthaa| tAM ca vijAnan jJAnI na kiJcideva kaaNkssti| TIkA:-jJAnI to, svabhAvabhAvakA dhruvatva honese, TaMkotkIrNa eka jJAyakabhAvasvarUpa nitya hai; aura jo vedha-vedaka (do) bhAva haiM ve, vibhAvabhAvoMkA utpanna-vinAzatva honese, kSaNika haiN| vahA~, jo bhAva kAMkSamANa ( arthAt vAMchA karane vAlA) aise vedyabhAvakA vedana karatA hai arthAt vedyabhAvakA anubhava karanevAlA hai vaha ( vedakabhAva) jabataka utpanna hotA hai tabataka kAMkSamANa (arthAt vAMchA karanevAlA) vedyabhAva vinaSTa ho jAtA hai; usake vinaSTa ho jAne para, vedakabhAva kisakA vedana karegA? yadi yaha kahA jAye ki kAMkSamANa vedyabhAvake bAda utpanna honevAle anya vedyabhAvakA vedana karatA hai, to ( vahA~ aisA hai ki) usa anya vedyabhAvake utpanna honese pUrva hI vaha vedakabhAva naSTa ho jAtA hai; taba phira usa dUsare vedyabhAvakA kauna vedana karegA? yadi yaha kahA jAye ki vedakabhAvake bAda utpanna honevAlA dUsarA vedakabhAva usakA vedana karatA hai, to ( vahA~ aisA hai ki) usa dUsare vedakabhAvake utpanna honese pUrva hI vaha vedyabhAva vinaSTa ho jAtA hai; taba phira vaha dUsarA vedakabhAva kisakA vedana karegA ? isaprakAra kAMkSamANa bhAvake vedanakI anavasthA hai, usa anavasthAko jAnatA huA jJAnI kucha bhI nahIM caahtaa| bhAvArtha:-vedakabhAva aura vedyabhAvameM kAla bheda hai| jaba vedakabhAva hotA hai taba vedyabhAva nahIM hotA aura jaba vedyabhAva hotA hai taba vedakabhAva nahIM hotaa| jaba vedakabhAva AtA hai taba vedyabhAva vinaSTa ho cukatA hai; taba phira vedakabhAva kisakA vedana karegA? aura jaba vedyabhAva AtA hai taba vedakabhAva vinaSTa ho cakatA hai; taba phira vedakabhAva ke binA vedyakA kauna vedana karegA? aisI avyavasthAko jAnakara jJAnI svayaM jJAtA hI rahatA hai, vAMchA nahIM krtaa| yahA~ prazna hotA hai ki-AtmA to nitya hai isaliye vaha donoM bhAvoMkA vedana kara sakatA hai; taba phira jJAnI vAMchA kyoM na kare ? samAdhAna:-vedya-vedaka bhAva vibhAvabhAva hai, svabhAvabhAva nahIM, isaliye ve vinAzIka hai; ataH vAMchA karanevAlA vedyabhAva jabataka AtA hai tabataka vedakabhAva( bhoganevAlA bhAva) naSTa ho jAtA hai, * vedya = vedanameM Ane yogya, vedaka = vedanevAlA, anubhava krnevaalaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nirjarA adhikAra 335 (svAgatA) vedyavedakavibhAvacalatvAd vedyate na khalu kaaNkssitmev| tena kAMkSati na kiJcana vidvAn srvto'pytivirktimupaiti||147 / / tathAhi baMdhuvabhogaNimitte ajjhavasANodaesu nnaanniss| saMsAradehavisaesu Neva uppajjade raago|| 217 / / bandhopabhoganimitteSu adhyavasAnAdayeSu jnyaaninH| saMsAradehaviSayeSu naivotpadyate raagH|| 217 / / aura dUsarA vedakabhAva Aye tabataka vedyabhAva naSTa ho jAtA hai; isaprakAra vAMchita bhoga to nahIM hotaa| isaliye jJAnI niSphala vAMchA kyoM kare ? jahA~ manovAMchitakA vedana nahIM hotA vahA~ vAMchA karanA ajJAna hai| aba isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM :--- __ zlokArtha:- vedya-vedaka-vibhAva-calatvAt ] vedya-vedakarUpa vibhAvabhAvoMkI calatA ( asthiratA) honese [ khalu ] vAstavameM [ kAMkSitam eva vedyate na] vAMchitakA vedana nahIM hotA; [ tena] isaliye [ vidvAn kiJcana kAMkSati na] jJAnI kucha bhI vAMchA nahIM karatA; [ sarvataH api ativiraktim upaiti] sabake prati ati viraktatAko ( vairAgyabhAvako) prApta hotA hai| bhAvArtha:-anubhavagocara vedya-vedaka vibhAvoMmeM kAlabheda hai, unakA milApa nahIM hotA ( kyoMki ve karmake nimittase hote haiM isaliye asthira haiM); isaliye jJAnI AgAmI kAla saMbaMdhI vAMchA kyoM kare ? 147 / isaprakAra jJAnIko sarva upabhogoMke prati vairAgya hai, yaha kahate haiM: saMsAratanasaMbaMdhI, aru baMdhopabhoganimitta jo| una sarva adhyavasAnaudaya ju, rAga hoya na jJAnIko / / 217 / / gAthArtha:- [bandhopabhoganimitteSu] baMdha aura upabhogake nimittabhUta [ saMsAradehaviSayeSu ] saMsArasaMbaMdhI aura dehasaMbaMdhI [adhyavasAnodayeSu ] adhyavasAnake udayoMmeM [ jJAninaH ] jJAnIke [ rAgaH ] rAga [ na eva utpadyate] utpanna nahIM hotaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 336 iha khalvadhyavasAnodayAH katare'pi saMsAraviSayAH, katare'pi shriirvissyaaH| tatra yatare saMsAraviSayAH tatare bandhanimittAH, yatare zarIraviSayAstatare tuupbhognimittaaH| yatare bandhanimittAstatare rAgadveSamohAdyAH, yatare tUpabhoganimittAstatare sukhduHkhaadyaaH| athAmISu sarveSvapi jJAnino nAsti rAgaH, nAnAdravyasvabhAvatvenaTakotkIrNaikajJAyakabhAvasvabhAvasya tasya ttprtissedhaat| (svAgatA) jJAnino na hi parigrahabhAvaM karma raagrsrikttyaiti| raGgayuktirakaSAyitavastresvIkRtaiva hi bhirlutthtiih|| 148 / / TIkA:-isa lokameM jo adhyavasAnake udaya haiM ve kitane hI to saMsAra saMbaMdhI haiM aura kitane hI zarIra saMbaMdhI haiN| unameMse, jitane saMsArasaMbaMdhI haiM, utane baMdhake nimitta haiM aura jitane zarIrasaMbaMdhI haiM utane upabhogake nimitta haiN| jitane baMdhake nimitta haiM utane to rAgadveSamohAdika haiM aura jitane upabhogake nimitta haiM utane sukhaduHkhAdika haiN| ina sabhI meM jJAnIke rAga nahIM hai; kyoMki ve sabhI nAnA dravyoMke svabhAva haiM isaliye, TaMkotkIrNa eka jJAyakabhAva svabhAvavAle jJAnIke unakA niSedha hai| bhAvArtha:-jo adhyavasAnake udaya saMsAra saMbaMdhI haiM aura baMdhanake nimitta haiM ve to rAga, dveSa, moha ityAdi haiM tathA jo adhyavasAnake udaya deha saMbaMdhI haiM aura upabhogake nimitta haiM ve sukha, duHkha ityAdi haiN| ve sabhI ( adhyavasAnake udaya), nAnA dravyoMke ( arthAt pudgaladravya aura jIvadravya jo ki saMyogarUpa haiM, unake ) svabhAva haiM; jJAnIkA to eka jJAyakasvabhAva hai| isaliye jJAnIke unakA niSedha hai; ataH jJAnIko unake prati rAga yA prIti nahIM hai| paradravya, parabhAva saMsArameM bhramaNake kAraNa haiM; yadi unake prati prIti kare to jJAnI kaisA ? __ aba isa arthakA kalazarUpa aura AgAmI kathanakA sUcanArUpa zloka kahate zlokArtha:- [iha akaSAyitavastre ] jaise lodha ora phiTakarI ityAdise jo kasAyalA nahIM kiyA gayA ho aise vastrameM [ raMgayuktiH] raMgakA saMyoga, [ asvIkRtA] vastrake dvArA aMgIkAra na kiyA jAnese , [ bahiH eva hi luThati ] Upara hI lauTatA hai( raha jAtA hai) vastrake bhItara praveza nahIM karatA, [jJAninaH rAgarasariktatayA karma parigrahabhAvaM na hi eti] isIprakAra jJAnI rAgarUpI rasase rahita hai isaliye use karma parigrahatvako prApta nahIM hotaa| bhAvArtha:-jaise lodha aura phiTakarI ityAdike lagAye binA vastra meM raMga nahIM car3hatA usIprakAra rAgabhAvake binA jJAnIke karmodayakA bhoga parigrahatvako prApta nahIM hotaa| 148 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nirjarA adhikAra 337 (svAgatA) jJAnavAn svarasato'pi yataH syAt srvraagrsvrjnshiilH| lipyate sakalakarmabhireSa: karmamadhyapatito'pi tato n|| 149 / / NANI rAgappajaho savvadavvesu kmmmjjhgdo| No lippadi rajaeNa du kaddamamajjhe jahA kaNayaM / / 218 / / aNNANI puNa ratto savvadavvesu kmmmjjhgdo| lippadi kammaraeNa du kaddamamajjhe jahA lohaM / / 219 / / jJAnI rAgaprahAyaka: sarvadravyeSu krmmdhygtH| no lipyate rajasA tu kardamamadhye yathA knkm|| 218 / / ajJAnI punA raktaH sarvadravyeSu krmmdhygtH| lipyate karmarajasA tu kardamamadhye yathA lohm|| 219 / / aba punaH kahate haiM ki: zlokArtha:- [ yataH ] kyoMki [ jJAnavAn ] jJAnI [ svarasataH api ] nijarasase hI [ sarvarAgarasavarjanazIlaH ] sarva rAgarasake tyAgarUpa svabhAvavAlA [ syAt ] hai [ tataH ] isaliye [eSaH] vaha [karmamadhyapatitaH api] karmoM ke bIca par3A huA bhI [ sakalakarmabhiH ] sarva karmose [ na lipyate ] lipta nahIM hotaa| 149 / aba isI arthakA vivecana gAthAoM dvArA karate haiM: ho dravya sabase rAgavarjaka , jJAni karmoM madhyameM / para karmarajase lipta nahiM, jyoM kanaka kardamamadhyameM / / 218 / / paradravya sabase rAgazIla, ajJAni karmoM madhyameM / vaha karmarajase lipta ho, jyoM loha kardamamadhyameM / / 219 / / gAthArtha:- [jJAnI] jJAnI [sarvadravyeSu ] jo ki sarva dravyoMke prati [ rAgaprahAyakaH ] rAgako chor3ane vAlA hai vaha [karmamadhyagataH ] karmake madhyameM rahA huA ho [ tu] to bhI [ rajasA ] karmarUpI rajase [ no lipyate ] lipta nahIM hotA- [ yathA] jaise [ kanakam ] sonA [ kardamamadhye ] kIcar3ake bIca par3A huA ho to bhI lipta nahIM hotaa| [ punaH ] aura [ ajJAnI ] ajJAnI [ sarvadravyeSu ] jo ki sarva dravyoMke prati [ raktaH] rAgI hai vaha [karmamadhyagataH ] karmoMke madhya rahA huA [ karmarajasA ] karmarajase Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 338 yathA khalu kanakaM kardamamadhyagatamapi kardamena na lipyate, tadalepasvabhAvatvAta; tathA kila jJAnI karmamadhyagato'pi karmaNA na lipyate, sarvaparadravyakRta-rAgatyAgazIlatve sati tdlepsvbhaavtvaat| yathA lohaM kardamamadhyagataM satkardamena lipyate, tallepasvabhAvatvAta; tathA kilAjJAnI karmamadhyagataH san karmaNA lipyate, sarvaparadravyakRtarAgopAdAnazIlatve sati tllepsvbhaavtvaat| (zArdUlavikrIDita) yAdRk tAgihAsti tasya vazato yasya svabhAvo hi yaH kartu naiSa kathaJcanApi hi parairanyAdRzaH shkyte| ajJAnaM na kadAcanApi hi bhavejjJAnaM bhavatsantataM jJAnin bhukSva parAparAdhajanito nAstIha bndhstv|| 150 / / [ lipyate tu] lipta hotA hai- [ yathA] jaise [ loham ] lohA [kardamamadhye] kIcar3ake bIca rahA huA lipta ho jAtA hai (arthAt use jaMga laga jAtI hai)| TIkA:-jaise vAstavameM sonA kIcar3ake bIca par3A ho to bhI vaha kIcar3ase lipta nahIM hotA (arthAt use jaMga nahIM lagatI) kyoMki usakA svabhAva alipta rahanA hai, kyoMki usakA svabhAva alipta rahanA hai, usIprakAra vAstavameM jJAnI karmoMke madhya rahA huA ho tathApi vaha unase lipta nahIM hotA kyoMki sarva paradravyoMke prati kiye jAne vAlA rAga usakA tyAgarUpa svabhAvapanA honese jJAnI alipta svabhAvI hai| jaise kIcar3ake bIca par3A huA lohA kIcar3ase lipta ho jAtA hai (arthAt usameM jaMga laga jAtI hai) kyoM ki usakA svabhAva kIcar3ase lipta honA hai, isIprakAra vAstavameM ajJAnI karmoMke madhya rahA huA karmoMse lipta ho jAtA hai kyoMki sarva paradracyoMke prati kiye jAne vAlA rAga usakA grahaNarUpa svabhAvapanA honese ajJAnI karmase lipta honeke svabhAvavAlA hai| bhAvArtha:-jaise kIcar3ameM par3e hue soneko jaMga lagatI nahIM aura loheko laga jAtI hai, isIprakAra karmoM ke madhya rahA huA jJAnI karmoMse nahIM ba~dhatA tathA ajJAnI ba~dha jAtA hai| yaha jJAna-ajJAnakI mahimA hai| isa arthakA aura AgAmI kathanakA sUcaka kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [iha ] isa lokameM [ yasya yAhaka yaH hi svabhAvaH tAhaka tasya vazataH asti ] jisa vastukA jaisA svabhAva hotA hai usakA vaisA svabhAva usa vastuke apane vazase hI ( apane AdhIna hI) hotA hai| [ eSaH ] aisA vastukA svabhAva vaha, [ paraiH] paravastuoM ke dvArA [ kathaJcana api hi] kisI bhI prakAra se [anyAdRzaH ] anya jaisA [kartuM na zakyate] nahIM kiyA jA sktaa| [hi] isaliye [ santataM jJAnaM bhavat ] jo niraMtara jJAnarUpa pariNamita hotA hai vaha Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nirjarA adhikAra bhuMjaMtassa vi vivihe sacittAcittamissie dvve| saMkhassa sedabhAvo Na vi sakkadi kiNhago kaadN|| 220 / / taha NANissa vi vivihe saccittAcittamissie dvve| bhujaMtassa vi NANaM Na sakkamaNNANadaM NeduM / / 221 / / jaiyA sa eva saMkho sedasahAvaM tayaM pjhidRnn| gacchejja kiNhabhAvaM taiyA sukkattaNaM pjhe|| 222 / / taha NANI vi hu jaiyA NANasahAvaM tayaM pjhiduunn| aNNANeNa pariNado taiyA aNNANadaM gcche|| 223 / / [ kadAcana api ajJAnaM na bhavet ] kabhI bhI ajJAna nahIM hotA; [ jJAnin ] isaliye he jJAnI! [ bhukSva ] tU (karmodayajanita) upabhogako bhoga, [iha ] isa jagatameM [ paraaparAdha-janitaH bandhaH tava nAsti] parake aparAdhase utpanna hone vAlA baMdha tujhe nahIM hai ( arthAt parake aparAdhase tujhe baMdha nahIM hotaa|) bhAvArtha:-vastukA svabhAva vastuke apane AdhIna hI hai| isaliye jo AtmA svayaM jJAnarUpa pariNamita hotA hai use paradravya ajJAnarUpa kabhI bhI pariNamita nahIM karA sktaa| aisA hone se yahA~ jJAnIse kahA hai ki-tujhe parake aparAdhase baMdha nahIM hotA isaliye tU upabhogako bhog| tU aisI zaMkA mata kara ki upabhogake bhoganese mujhe baMdha hogaa| yadi aisI zaMkA karegA to 'paradravya se AtmAkA burA hotA hai' aisI mAnyatA kA prasaMga A jaayegaa| isaprakAra yahA~ paradravyase apanA burA honA mAnane kI jIva zaMkA miTAI hai; yaha nahIM samajhanA cAhiye ki bhoga bhogane kI preraNA karake svacchaMda kara diyA hai| svecchAcArI honA to ajJAnabhAva hai yaha Age kheNge| 150 / aba isI arthako dRSTAMta dvArA dRr3ha karate haiM: jyoM zaMkha vividha sacitta, mizra, acitta vastU bhogate / para zaMkhake zuklatvako nahiM, kRSNa koI kara sake / / 220 / / tyoM jJAnI bhI mizrita, sacitta, acitta vastU bhogate / para jJAna jJAnI kA nahIM, ajJAna koI kara sake / / 221 / / jaba hI svayaM vo zaMkha , tajakara svIya zvetasvabhAva ko| pAve svayaM kRSNatva taba hI, chor3atA zuklatvako / / 222 / / tyoM jJAnI bhI jaba hI svayaM nija, chor3a jnyaansvbhaavko| ajJAnabhAvoM pariName, ajJAnatA ko prApta ho / / 223 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra bhuJjAnasyApi vividhAni sacittAcittamizritAni dravyANi / zaMkhasya zvetabhAvo nApi zakyate kRSNakaH kartum / / 220 / / tathA jJAnino'pi vividhAni sacittAcittamizritAni dravyANi / muJjAnasyApi jJAnaM na zakyamajJAnatAM netum / / 229 / / yadA sa eva zaMkhaH zvetasvabhAvaM takaM prAya / gacchet kRSNabhAvaM tadA zuklatvaM prajahyAt / / 222 / / tathA jJAnyapi khalu yadA jJAnasvabhAvaM tarka prahAya / ajJAnena pariNatastadA ajJAnatAM gacchet / / 223 / / yathA khalu zaMkhasya paradravyamupabhuJjAnasyApi na pareNa zvetabhAvaH kRSNa: kartu zakyeta, parasya parabhAvatvanimittatvAnupapatteH, tathA kila jJAninaH paradravyamupabhuJjAnasyApi na pareNa jJAnamajJAnaM kartu zakyeta, parasya parabhAvatvanimittatvAnupapatteH / gAthArtha:- [ zaMkhasya ] jaise zaMkha [ vividhAni ] aneka prakArake [ sacittAcittamizritAni ] sacitta, acitta aura mizra [ dravyANi ] dravyoMko [ bhuJjAnasya api ] bhogatA hai-khAtA hai tathApi [ zvetabhAvaH ] usakA zvetabhAva [ kRSNakaH kartu na api zakyate ] ( kisIke dvArA ) kAlA nahIM kiyA jA sakatA, [ tathA ] isIprakAra [ jJAninaH api ] jJAnI bhI [ vividhAni ] aneka prakArake [ sacittAcittamizritAni ] sacitta acitta aura mizra [ dravyANi ] dravyoMko [ bhuJjAnasya api ] bhoge tathApi usake [ jJAnaM ] jJAnako [ ajJAnatAM netum na zakyam ] ( kisI ke dvArA ) ajJAnarUpa nahIM kiyA jA sktaa| [ yadA ] jaba [ saH eva zaMkha: ] vahI zaMkha ( svayaM ) [ takaM zvetasvabhAvaM ] usa zveta svabhAvako [ prahAya ] chor3akara [ kRSNabhAvaM gacchet ] kRSNabhAvako prApta hotA hai (kRSNarUpa pariNamita hotA hai ) [ tadA ] taba [ zuklatvaM prajahyAt ] zuklatvako chor3a detA hai (arthAt kAlA ho jAtA hai ), [ tathA ] isIprakAra [ khalu ] vAstavameM [ jJAnI api ] jJAnI bhI (svayaM) [ yadA] jaba [ takaM jJAnasvabhAvaM ] usa jJAnasvabhAvako [ prahAya ] chor3akara [ ajJAnena ] ajJAnarUpa [ pariNataH ] pariNamita hotA hai [ tadA ] taba [ ajJAnatAM ] ajJAnatAko [ gacchet ] prApta hotA hai| TIkA:-jaise yadi zaMkha paradravyako bhoge - khAye tathApi usakA zvetapana anyake dvArA kAlA nahIM kiyA jA sakatA kyoMki para arthAt paradravya kisI dravyako parabhAvasvarUpa karanekA nimitta (kAraNa) nahIM ho sakatA, isIprakAra yadi jJAnI paradravyako bhoge to bhI usakA jJAna anyake dvArA ajJAna nahIM kiyA jA sakatA kyoMki para arthAt paradravya kisI dravyako parabhAvasvarUpa karanekA nimitta nahIM ho sktaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nirjarA adhikAra 341 tato jJAninaH parAparAdhanimitto nAsti bndhH| yathA ca yadA sa eva zaMkha: paradravyamupabhujAno'nupabhujAno vA zvetabhAvaM prahAya svayameva kRSNabhAvena pariNamate tadAsya zvetabhAvaH svayaMkRta: kRSNabhAvaH syAt, tathA yadA sa eva jJAnI paradravyamupabhujAno'nupabhuJjAno vA jJAnaM prahAya svayamevAjJAnena pariNamate tadAsya jJAnaM svayaMkRtamajJAnaM syaat| tato jJAnino yadi (bandhaH) svAparAdhanimitto bndhH| (zArdUlavikrIDita) jJAnin karma na jAtu kartumucitaM kiJcittathApyucyate bhuMkSe hanta na jAtu me yadi paraM durbhukta evAsi bhoH| bandhaH syAdupabhogato yadi na tatki kAmacAro'sti te jJAnaM sanvasa bandhameSyaparathA svsyaapraadhaadhuvm|| 151 / / isaliye jJAnIko dUsareke aparAdhake nimittase baMdha nahIM hotaa| __ aura jaba vahI zaMkha, paradravyako bhogatA huA athavA na bhogatA huA, zvetabhAva ko chor3akara svayameva kRSNarUpa pariNamita hotA hai taba usakA zvetabhAva svayaMkRta kRSNabhAva hotA hai (svayameva kiye gaye kRSNabhAvarUpa hotA hai), isIprakAra jaba vahI jJAnI, paradravyako bhogatA huA athavA na bhogatA huA, jJAnako chor3akara svayameva ajJAnarUpa pariNamita hotA hai taba usakA jJAna svayaMkRta ajJAna hotA hai| isaliye jJAnIke yadi baMdha ho to vaha apane hI aparAdhake nimittase ( arthAt svayaM hI ajJAnarUpa pariNamita ho taba ) hotA hai| bhAvArtha:-jaise zveta zaMkha parake bhakSaNase kAlA nahIM hotA kintu jaba vaha svayaM hI kAlimArUpa pariNamita hotA hai taba kAlA ho jAtA hai, isIprakAra jJAnI parake upabhogase ajJAnI nahIM hotA kintu jaba svayaM hI ajJAnarUpa pariNamita hotA hai taba ajJAnI hotA hai aura taba baMdha karatA hai| aba isakA kalazarUpa kAvya kahate haiM :--- zlokArtha:- [ jJAnin ] he jJAnI, [ jAtu kiJcit karma kartum ucitaM na ] tujhe kabhI koI bhI karma karanA ucita nahIM hai [ tathApi] tathApi [ yadi ucyate] yadi tU yaha kahe ki [ paraM me jAtu na, bhuMkSe] "paradravya merA kabhI bhI nahIM hai aura maiM use bhogatA hU~", [ bhoH durbhuktaH eva asi ] to tujhase kahA jAtA hai ki he bhAI, tU kharAba prakAra se bhoganevAlA hai; [ hanta] jo terA nahIM hai use tU bhogatA hai yaha mahA kheda kI bAta hai! [ yadi upabhogata: bandha: na syAt ] " yadi tU kahe ki 'siddhAntameM yaha kahA hai ki paradravya ke upabhogase baMdha nahIM hotA isaliye bhogatA hU~", Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 342 (zArdUlavikrIDita) kartAraM svaphalena yatkila balAtkamaiva no yojayet kurvANaH phalalipsureva hi phalaM prApnoti ytkrmnnH| jJAnaM saMstadapAstarAgaracano no badhyate karmaNA / kurvANo'pi hi karma tatphalaparityAgaikazIlo muniH|| 152 / / [ tat kiM te kAmacAraH asti] to kyA tujhe bhogane kI icchA hai ? [ jJAnaM san vasa] tU jJAnarUpa hokara (-zuddha svarUpameM) nivAsa kara, [aparathA] anyathA (yadi bhoganekI icchA karegA-ajJAnarUpa pariNamita hogA to) [dhruvam svasya aparAdhAt bandham eSi ] tU nizcayataH apane aparAdhase baMdhako prApta hogaa| bhAvArtha:-jJAnIko karma to karanA hI ucita nahIM hai| yadi paradravya jAnakara bhI use bhoge to yaha yogya nahIM hai| paradravyake bhoktA ko to jagatameM cora kahA jAtA hai, anyAyI kahA jAtA hai| aura jo upabhogase baMdha nahIM kahA so to, jJAnI icchAke binA hI parakI jabaradastIse udayameM Aye hue ko bhogatA hai vahA~ use baMdha nahIM khaa| yadi vaha svayaM icchAse bhoge taba to svayaM aparAdhI huvA, aura taba use baMdha kyoM na ho ? 151 / aba Age kI gAthAkA sUcakarUpa kAvya kahate haiM :--- zlokArtha:- [ yat kila karma eva kartAraM svaphalena balAt no yojayet ] karma hI usake kartAko apane phalake sAtha balAt nahIM jor3atA (ki tU mere phala ko bhoga), [phalalipsuH eva hi kurvANaH karmaNaH yat phalaM prApnoti] *phalakI icchAvAlA hI karma ko karatA huA karmake phalako pAtA hai; [jJAnaM san ] isaliye jJAnarUpa rahatA huA aura [ tadapAsta-rAgaracanaH ] jisane karmake prati rAgakI racanA dUra kI hai aisA [ muniH] muni, [ tat-phala-parityAga-eka-zIla:] karmaphalake parityAgarUpa hI eka svabhAvavAlA honese , [karma kurvANa: api hi] karma karatA huA bhI [ karmaNA no badhyate] karmase nahIM bNdhtaa| bhAvArtha:-karma to balAt kartAko apane phalake sAtha nahIM jor3atA kintu jo karmako karatA haA usake phalakI icchA karatA hai vahI usakA phala pAtA hai| isaliye jo jJAnarUpa vartatA hai aura binA hI rAgake karma karatA hai vaha muni karmase nahIM ba~dhatA kyoMki use karmaphalakI icchA nahIM hai| 152 / * karmakA phala arthAt [1] raMjita pariNAma, athavA [2] sukha [-raMjita pariNAma ] ko utpanna karanevAle AgAmI bhoga / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nirjarA adhikAra puriso jaha ko vi ihaM vittiNimittaM tu sevade rAyaM / to so vi dedi rAyA vivihe bhoge suhuppaae|| 224 / / emeva jIvapuriso kammarayaM sevade suhaNimittaM / to so videdi kammo vivihe bhoge suhuppAe / / 225 / / jaha puNa so ci puriso vittiNimittaM Na sevade rAyaM / to soNa dedi rAyA vivihe bhoge suhuppAe / / 226 / / emeva sammadiTThI visayatthaM sevade Na kammarayaM / to soNa dedi kammo vivihe bhoge suhuppaae|| 227 / / puruSo yathA ko'pIha vRttinimittaM tu sevate rAjAnam / tatso'pi dadAti rAjA vividhAn bhogAn sukhotpaadkaan|| 224 / / evameva jIvapuruSaH karmarajaH sevate sukhanimittam / tattadapi dadAti karma vividhAn bhogAna sukhotpaadkaan|| 225 / / aba isa arthako dRSTAMtase dRr3ha karate haiM : --- jyoM jagatameM ko puruSa, vRttinimitta seve bhUpako / to bhUpa bhI sukhajanaka vidhavidha bhoga deve puruSako / / 224 / / tyoM jIvapuruSa bhI karmarajakA sukhaaratha sevana kare / to karma bhI sukhajanaka vidhavidha bhoga deve jIvako / / 225 / / aru vo hI nara jaba vRttihetu bhUpako seve nahIM / to bhUpa bhI sukhajanaka vidhavidha bhogako deve nahIM / / 226 / / sahaSTiko tyoM viSaya hetU karmarajasevana nahIM / to karma bhI sukhajanaka vidhavidha bhogako detA nahIM / / 227 / / 343 gAthArtha:- [ yathA ] jaise [ iha ] isa jagatameM [ ka: api puruSaH ] koI bhI puruSa [ vRttinimittaM tu] AjIvikAke liye [ rAjAnam ] rAjAkI [ sevate ] sevA karatA hai [ tad ] to [ saH rAjA api ] vaha rAjA bhI use [ sukhotpAdakAn] sukha utpanna karanevAle [ vividhAn ] aneka prakArake [ bhogAn ] bhoga [ dadAti ] detA hai, [evam eva ] isIprakAra [jIvapuruSaH ] jIvapuruSa [ sukhanimittam ] sukhake liye [ karmarajaH ] karmarajakI [ sevate ] sevA karatA hai [ tad ] to [ tat karma api ] vaha karma bhI use [ sukhotpAdakAn ] sukha utpanna karanevAle [ vividhAn ] aneka prakArake [ bhogAn ] bhoga [ dadAti ] detA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 344 yathA punaH sa eva puruSo vRttinimittaM na sevate raajaanm| tatso'pi na dadAti rAjA vividhAn bhogAn sukhotpaadkaan|| 226 / / evameva samyagdRSTi: viSayArtha sevate na krmrjH| tattanna dadAti karma vividhAn bhogAn sukhotpaadkaan|| 227 / / yathA kazcitpuruSo phalArtha rAjAnaM sevate tataH sa rAjA tasya phalaM dadAti, tathA jIvaH phalArtha karma sevate tatastatkarma tasya phalaM ddaati| yathA ca sa eva puruSaH phalArtha rAjAnaM na sevate tataH sa rAjA tasya phalaM na dadAti, tathA samyagdRSTi: phalArtha karma na sevate tatastatkarma tasya phalaM na dadAtIti taatprym| [punaH ] aura [yathA] jaise [ saH eva puruSaH] vahI puruSa [vRttinimittaM] AjIvikA ke liye [ rAjAnam ] rAjAkI [na sevate ] sevA nahIM karatA [ tad ] to [ saH rAjA api] vaha rAjA bhI use [ sukhotpAdakAn ] sukha utpanna karanevAle [vividhAn ] aneka prakArake [ bhogAn ] bhoga [ na dadAti] nahIM detA, [ evam eva ] isIprakAra [ samyagdRSTi:] samyagdRSTi [ viSayArtha] viSayake liye [ karmarajaH] karmarajakI [na sevate] sevA nahIM karatA [ tad ] isaliye [ tat karma] vaha karma bhI use [sukhotpAdakAn ] sukha utpanna karanevAle [ vividhAn ] aneka prakArake [ bhogAn ] bhoga [na dadAti ] nahIM detaa| TIkA:-jaise koI puruSa phala ke liye rAjA kI sevA karatA hai to vaha rAjA use phala detA hai, isIprakAra jIva phalake liye karmakI sevA karatA hai to vaha karma use phala detA hai| aura jaise vahI puruSa phalake liye rAjA kI sevA nahIM karatA to vaha rAjA use phala nahIM detA, isIprakAra samyagdRSTi phalake liye karmakI sevA nahIM karatA isaliye vaha karma use phala nahIM detaa| yaha tAtparya hai|| bhAvArtha:-yahA~ eka Azaya to isaprakAra hai:---ajJAnI viSayasukhake liye arthAt raMjita pariNAmake liye udayAgata karmakI sevA karatA hai isaliye vaha karma use ( vartamAnameM) raMjita pariNAma detA hai| jJAnI viSayasukhake liye arthAt raMjita pariNAmake liye udayAgata karmakI sevA nahIM karatA isaliye vaha karma use raMjita pariNAma utpanna nahIM krtaa| dUsarA Azaya isaprakAra hai:-ajJAnI sukha (-rAgAdipariNAma utpanna karanevAle AgAmI bhogoMkI abhilASAse vrata, tapa ityAdi zubha karma karatA hai isaliye vaha karma use rAgAdipariNAma utpanna karanevAle AgAmI bhogoMko detA hai| jJAnIke sambandhameM isase viparIta samajhanA caahiye| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nirjarA adhikAra 345 (zArdUlavikrIDita) tyaktaM yena phalaM sa karma kurute neti pratImo vayaM kiMtvasyApi kuto'pi kiJcidapi ttkrmaavshenaaptet| tasminnApatite tvakampaparamajJAnasvabhAve sthito jJAnI kiM kurute'tha kiM na kurute karmeti jAnAti kH|| 153 / / isaprakAra ajJAnI phalakI vAMchAse karma karatA hai isaliye vaha phalako prApta hotA hai aura jJAnI phalakI vAMchA binA hI karma karatA hai isaliye vaha phalako prApta nahIM krtaa| aba, "jise phalakI icchA nahIM hai vaha karma kyoM kare ?" isa AzaMkA ko dUra karane ke liye kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [yena phalaM tyaktaM saH karma kurute iti vayaM na pratImaH ] jisane karmakA phala chor3a diyA hai vaha karma karatA hai aisI pratIti to hama nahIM kara skte| [kintu] kintu vahA~ itanA vizeSa hai ki- [asya api kutaH api kiMcit api tat karma avazena Apatet ] use (jJAnIko) bhI kisI kAraNase koI aisA karma avazatAse (-usake vaza binA) A par3atA hai| [tasmin Apatite tu] usake A par3ane para bhI, [akampa-parama-jJAnasvabhAve sthitaH jJAnI] jo akaMpa paramajJAnasvabhAvameM sthita hai aisA jJAnI [ karma ] karma [ kiM kurute atha kiM na kurute ] karatA hai yA nahIM [iti kaH jAnAti ] yaha kauna jAnatA hai ? bhAvArtha:-jJAnIke paravazatAse karma A par3atA hai to bhI vaha jJAnase calAyamAna nahIM hotaa| isaliye jJAnase acalAyamAna vaha jJAnI karma karatA hai yA nahIM yaha kauna jAnatA hai ? jJAnIkI bAta jJAnI hI jAnatA hai| jJAnIke pariNAmoMko jAnanekI sAmarthya ajJAnIkI nahIM hai| avirata samyagdRSTise lekara Uparake sabhI jJAnI hI samajhanA caahiye| unameMse, avirata samyagdRSTi , dezavirata samyagdRSTi aura AhAravihAra karate hue munioMke bAhyakriyAkarma hote haiM, tathApi jJAnasvabhAvase acalita honeke kAraNa nizcayase ve, bAhyakriyAkarmake kartA nahIM haiM, jJAnake hI kartA haiN| aMtaraMga mithyAtvake abhAvase tathA yathAsaMbhava kaSAyase abhAvase unake pariNAma ujjvala haiN| usa ujjvalatAko jJAnI hI jAnate haiM, mithyAdRSTi usa ujjvalatAko nahIM jaante| mithyAdRSTi bahirAtmA haiM, ve bAharase hI bhalA-burA mAnate haiM; aMtarAtmAkI gati bahirAtmA kyA jAne ? 153 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra ( zArdUlavikrIDita ) samyagdRSTaya eva sAhasamidaM kartu kSamante paraM yadvaje'pi patatyamI bhyclttrailokymuktaadhvni| sarvAmeva nisarganirbhayatayA zaGkAM vihAya svayaM jAnantaH svamavadhyabodhavapuSaM bodhAccyavante na hi / / 154 / / aba, isI arthakA samarthaka aura AgAmI gAthAkA sUcaka kAvya kahate haiM :-- zlokArtha:- [ yat bhaya-calat-trailokya-mukta-adhvani vajre patati api ] jisa ke bhayase calAyamAna hote huve - ( khalabalAte huve ) - tInoM loka apane mArgako chor3a dete haiM aisA vajrapAta hone para bhI, [ amI] ye samyagdRSTi jIva, [nisarganirbhayatayA ] svabhAvata: nirbhaya honese, [ sarvAm eva zaGkAM vihAya ] samasta zaMkAko chor3akara, [ svayaM svam avadhya-bodha-vapuSaM jAnantaH ] svayaM apaneko (AtmAko ) jisakA jJAnarUpI zarIra abadhya hai aisA jAnate hue, [ bodhAt cyavante na hi ] jJAnase cyuta nahIM hote / [ idaM paraM sAhasam samyagdRSTayaH eva kartu kSamante ] aisA parama sAhasa karaneke liye mAtra samyagdRSTi hI samartha hai| bhAvArtha:-samyagdRSTi jIva niHzaMkitaguNayukta hote haiM isaliye cAhe jaise zubhAzubha karmodaya ke samaya bhI ve jJAnarUpa hI pariNamita hote haiN| jisake bhayase tInoM lokake jIva kA~pa uThate haiM-calAyamAna ho uThate haiM aura apanA mArga chor3a dete haiM aisA vajrapAta honepara bhI samyagdRSTi jIva apane svarUpako jJAnazarIrI mAnatA huA jJAnase calAyamAna nahIM hotaa| use aisI zaMkA nahIM hotI ki isa vajrapAtase merA nAza ho jAyegA ; yadi payAryakA vinAza ho to ThIka hI hai kyoMki usakA to vinAzIka svabhAva hI hai / 154 / aba isa arthako gAthA dvArA kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nirjarA adhikAra 347 sammAddiTThI jIvA NissaMkA hoti NibbhayA tenn| sattabhayavippamukkA jamhA tamhA du nnissNkaa|| 228 / / samyagdRSTayo jIvA nirazaGkA bhavanti nirbhyaasten| saptabhayavipramuktA yasmAttasmAttu nirshngkaaH|| 228 / / yena nityameva samyagdRSTayaH sakalakarmaphalanirabhilASA: santo'tyantakarmanirapekSatayA vartante, tena nUnamete atyantanirazaGkadAruNAdhyavasAyAH santo'tyantanirbhayAH smbhaavynte| (zArdUlavikrIDita) lokaH zAzvata eka eSa sakalavyakto viviktAtmanazcillokaM svayameva kevalamayaM yllokytyekkH| loko'yaM na tavAparastadaparastasyAsti tagIH kuto nirazaGkaH satataM svayaM sa sahajaM jJAnaM sadA vindti|| 155 / / samyakti jIva hote niHzaMkti isahi se nirbhaya rahe / haiM saptabhayapravimukta ve, isahI se ve niHzaMka haiM / / 228 / / gAthArtha:- [ samyagdRSTayaH jIvAH] samyagdRSTi jIva [ nirazaGkAH bhavanti ] niHzaMka hote haiM, [tena ] isaliye [ nirbhayAH] nirbhaya hote haiM; [ tu] aura [ yasmAt ] kyoMki ve [ saptabhayavipramuktAH ] sapta bhayoMse rahita hote haiM [tasmAt ] isaliye [ nirazaGkAH ] niHzaMka hote haiM ( -aDola hote haiN)| TIkA:-kyoMki samyagdRSTi jIva sadA hI sarva karmoMke phalake prati nirabhilASa hote haiM isaliye ve karmake prati atyaMta nirapekSatayA vartate haiM, isaliye vAstavameM ve atyaMta niHzaMka dAruNa ( sudRr3ha) nizcayavAle honese atyaMta nirbhaya haiM aisI saMbhAvanA kI jAtI hai (arthAt aisA yogyatayA mAnA jAtA hai)| aba sAta bhayoMke kalazarUpa kAvya kahe jAte haiM, usameMse pahale ihaloka aura paralokake bhayoMkA eka kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ eSaH ] yaha citsvarUpa loka hI [ viviktAtmanaH ] bhinna AtmAkA (parase bhinnarUpa pariNamita hote hue AtmAkA) [ zAzvataH ekaH sakala-vyaktaH lokaH] zAzvata, eka aura sakalavyakta ( -sarvakAlameM pragaTa) loka hai; [ yat ] kyoMki [ kevalam cit-lokaM ] mAtra citsvarUpa lokako [ayaM svayameva ekaka: lokayati] yaha jJAnI AtmA svayameva ekAkI dekhatA hai-anubhava karatA hai| yaha citsvarUpa loka hI terA hai, [ tad-aparaH ] usase bhinna dUsarA koI loka- [ayaM lokaH apara: ] yaha loka Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 348 (zArdUlavikrIDita) eSaikaiva hi vedanA yadacalaM jJAnaM svayaM vedyate nirbhedoditavedyavedakabalAdekaM sdaanaakulaiH| naivAnyAgatavedanaiva hi bhavettadbhIH kuto jJAnino nirazaGkaH satataM svayaM sa sahajaM jJAnaM sadA vindti||156 / / yA paraloka- [tava na] terA nahIM hai aisA jJAnI vicAra karatA hai, jAnatA hai [ tasya tad-bhI: kutaH asti ] isaliye jJAnIko isa lokakA tathA paralokakA bhaya kahA~se ho? [ saH svayaM satataM zirazaGka: sahajaM jJAnaM sadA vindati] vaha to svayaM niraMtara niHzaMka vartatA huA sahaja jJAnakA (apane jJAnasvabhAvakA ) sadA anubhava karatA hai| bhAvArtha:-'isa bhavameM jIvana paryaMta anukUla sAmagrI rahegI yA nahIM ?' aisI ciMtA rahanA ihalokakA bhaya hai| 'parabhavameM merA kyA hogA ?' aisI ciMtAkA rahanA paralokakA bhaya hai| jJAnI jAnatA hai ki-yaha caitanya hI merA eka, nitya loka hai jo ki sadAkAla pragaTa hai| isake atirikta dUsarA koI loka merA nahIM hai| yaha merA caitanyasvarUpa loka kisIke bigAr3e nahIM bigdd'taa| aisA jAnanevAle jJAnIke isa lokakA athavA paralokakA bhaya kahA~se ho? kabhI nahIM ho sakatA vaha to apaneko svAbhAvika jJAnarUpa hI anubhava karatA hai| 155 / aba vedanAbhayakA kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ nirbheda-udita-vedya-vedaka-balAt ] abhedasvarUpa vartate hue vedya-vedakake balase ( vedha aura vedaka abheda hI hote haiM aisI vastusthitike balase) [ yad ekaM acalaM jJAnaM svayaM anAkulaiH sadA vedyate ] eka acala jJAna hI svayaM nirAkula puruSoMke dvArA ( -jJAniyoM ke dvArA) sadA vedana meM AtA hai, [ eSA ekA eva hi vedanA] yaha eka hI vedanA (jJAnavedana) jJAniyoMke hai| (AtmA vedaka hai aura jJAna vedya hai|) [jJAninaH anyA Agata-vedanA eva hi na eva bhavet ] jJAnIke dUsarI koI Agata (-pudgalase utpanna) vedanA hotI hI nahIM, [ tad-bhIH kutaH] isaliye use vedanAkA bhaya kahA~ se ho ? [ saH svayaM satataM nirazaMkaH sahajaM jJAnaM sadA vindati] vaha to svayaM niraMtara niHzaMka vartatA huA sahaja jJAnakA sadA anubhava karatA hai| bhAvArtha:-sukhaduHkhako bhoganA vedanA hai| jJAnIke apane eka jJAnamAtra svarUpakA hI upabhoga hai| vaha pudgalase honevAlI vedanAko vedanA hI nahIM samajhatA, isaliye jJAnIke vedanAbhaya nahIM hai| vaha to sadA nirbhaya vartatA huA jJAnakA anubhava karatA hai| 156 / aba arakSAbhayakAM kAvya kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nirjarA adhikAra 349 ( zArdUlavikrIDita) yatsannAzamupaiti tanna niyataM vyakteti vastusthitirjJAnaM satsvayameva tatkila tatastrAtaM kimsyaapraiH| asyAtrANamato na kiJcana bhavettagIH kuto jJAnino nirazaGkaH satataM svayaM sa sahajaM jJAnaM sadA vindti||157 / / (zArdUlavikrIDita) svaM rUpaM kila vastuno'sti paramA guptiH svarUpe na yacchaktaH ko'pi paraH praveSTumakRtaM jJAnaM svarUpaM ca nuH| asthAguptirato na kAcana bhavettagIH kuto jJAnino nirazaGkaH satataM svayaM sa sahajaM jJAnaM sadA vindti||158 / / zlokArtha:- [ yat sat tat nAzaM na upaiti iti vastusthitiH niyataM vyaktA] jo sat hai vaha naSTa hotA nahIM aisI vastusthiti niyamarUpase pragaTa hai| [ tat jJAnaM kila svayameva sat ] yaha jJAna bhI svayameva sat ( satsvarUpa vastu) hai (isaliye nAza ko prApta nahIM hotA), [ tataH aparaiH asya trAtaM kiM] isaliye parake dvArA usakA rakSaNa kaisA ? [ ataH asya kiJcana atrANaM na bhavet ] isaprakAra (jJAna nijase hI rakSita hai isaliye ) usakA kiMcitmAtra bhI arakSaNa nahIM ho sakatA [ jJAninaH tad-bhI kutaH] isaliye ( aisA jAnanevAle) jJAnIko arakSAkA bhaya kahA~se ho sakatA ? [ saH svayaM satataM nirazaMkaH sahajaM jJAnaM sadA vindati] vaha to svayaM niraMtara niHzaMka vartatA huA sahaja jJAnakA sadA anubhava karatA hai| bhAvArtha:-sattAsvarUpa vastukA kabhI nAza nahIM hotaa| jJAna bhI svayaM sattAsvarUpa vastu hai; isaliye vaha aisI nahIM hai ki jisakI dUsaroMke dvArA rakSA kI jAye to rahe, anyathA naSTa ho jaaye| jJAnI aisA jAnatA hai isaliye use arakSAkA bhaya nahIM; vaha to niHzaMka vartatA huA svayaM apane svAbhAvika jJAnakA sadA anubhava karatA hai| 157 / aba aguptibhayakA kAvya kahate haiM :--- zlokArtha:- [ kila svaM rUpaM vastunaH paramA guptiH asti ] vAstavameM vastukA sva-rUpa hI (nijarUpa hI) vastukI parama 'gupti' hai [ yat svarUpe kaH api paraH praveSTum na zakta:] kyoMki svarUpameM koI dUsarA praveza nahIM kara sakatA; [ca ] aura [ akRtaM jJAnaM nuH svarUpaM ] akRtajJAna (-jo kisI ke dvArA nahIM kiyA gayA hai aisA svAbhAvika jJAna-) puruSakA arthAt AtmAkA svarUpa hai; (isaliye jJAna AtmAkI parama gupti hai|) [ ataH asya na kAcana aguptiH bhavet ] isaliye AtmAkI kiMcitmAtra bhI Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 350 ( zArdUlavikrIDita) prANocchedamudAharanti maraNaM prANAH kilAsyAtmano jJAnaM tatsvayameva zAzvatatayA nocchidyate jaatucit| tasyAto maraNaM na kiJcana bhavettagIH kuto jJAnino nirazaGkaH satataM svayaM sa sahajaM jJAnaM sadA vindti||159 / / aguptatA na honese [ jJAninaH tad-bhI: kuta:] jJAnIko aguptikA bhaya kahA~se ho sakatA hai ? [saH svayaM satataM nirazaMkaH sahajaM jJAnaM sadA vindati] vaha to svayaM niraMtara niHzaMka vartatA huA sahaja jJAnakA sadA anubhava karatA hai| bhAvArtha:- gupti' arthAt jimeM koI cora ityAdi praveza na kara sake aisA kilA, bhoyarA ( talaghara) ityAdi; usameM prANI nirbhayatAse nivAsa kara sakatA hai| aisA gupta pradeza na ho aura khulA sthAna ho to usameM rahanevAle prANIko aguptatAke kAraNa bhaya rahatA hai| jJAnI jAnatA hai ki-vastuke nija svarUpameM koI dUsarA praveza nahIM kara sakatA isaliye vastukA svarUpa hI vastukI parama gupti arthAt abhedya kilA hai| puruSakA arthAt AtmAkA svarUpa jJAna hai; usa jJAnasvarUpameM rahA haA AtmA gupta hai kyoMki jJAnasvarUpameM dUsarA koI praveza nahIM kara sktaa| aisA jAnane vAle jJAnIko aguptatAkA bhaya kahA~se ho sakatA hai ? vaha to niHzaMka vartatA huA apane svAbhAvika jJAnasvarUpakA niraMtara anubhava karatA hai| 158 / aba maraNabhayakA kAvya kahate haiM :--- zlokArtha:- [prANocchedam maraNaM udAharanti ] prANoMke nAzako (loga) maraNa kahate haiN| [asya AtmanaH prANAH kila jJAnaM] nizcayase AtmAke prANa to jJAna haiN| [ tat svayameva zAzvatatayA jAtucit na ucchidyate] vaha (jJAna) svayameva zAzvata honese usakA kadApi nAza nahIM hotA; [ataH tasya maraNaM kiJcana na bhavet ] isaliye AtmAkA maraNa kiMcitmAtra bhI nahIM hotaa| [jJAninaH tad-bhI: kutaH ] ataH (aisA jAnanevAle) jJAnIko maraNakA bhaya kahA~se ho sakatA hai ? [ saH svayaM satataM nirazaGkaH sahajaM jJAnaM sadA vindati] vaha to svayaM nirantara niHzaMka vartatA huA sahaja jJAnakA sadA anubhava karatA hai| bhAvArtha:-iMdriyAdi prANoMke nAza honeko loga maraNa kahate haiN| kintu paramArthataH iMdriyAdika prANa nahIM haiM, usake to jJAna prANa haiN| jJAna avinAzI haiusakA nAza nahIM hotA; ataH AtmAko maraNa nahIM hai| jJAnI aisA jAnatA hai isaliye use maraNakA bhaya nahIM hai; vaha to niHzaMka vartatA huA apane jJAnasvarUpakA niraMtara anubhava karatA hai| 159 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nirjarA adhikAra 351 _ ( zArdUlavikrIDita) ekaM jJAnamanAdyanantamacalaM siddha kilaitatsvato yAvattAvadidaM sadaiva hi bhavennAtra dvitiiyodyH| tannAkasmikamatra kiJcana bhavettadbhIH kuto jJAnino nirazaGkaH satataM svayaM sa sahajaM jJAnaM sadA vindti||160 / / aba AkasmikabhayakA kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ etat svataH siddhaM jJAnam kila ekaM ] yaha svataHsiddha jJAna eka hai, [anAdi] anAdi hai, [anantam ] anaMta hai, [acalaM ] acala hai| [idaM yAvat tAvat sadA eva hi bhavet ] vaha jabataka hai tabataka sadA hI vahI hai, [atra dvitIyodaya: na] usameM dUsarekA udaya nahIM hai| [ tat] isaliye [ atra Akasmikam kiJcana na bhavet ] isa jJAnameM Akasmika kucha bhI nahIM hotaa| [ jJAninaH tad-bhI: kutaH] aisA jAnanevAle jJAnIko akasmAtakA bhaya kahA~se ho sakatA hai ? [ saH svayaM satataM nirazaGkasahajaM jJAnaM sadA vindati] vaha to svayaM niraMtara niHzaMka vartatA huA sahaja jJAnakA sadA anubhava karatA hai| bhAvArtha:- yadi kucha anirdhArita-aniSTa ekAeka utpanna hogA to ?' aisA bhaya rahanA Akasmikabhaya hai| jJAnI jAnatA hai ki-AtmAkA jJAna svataHsiddha, anAdi, anaMta, acala, eka hai| usameM dUsarA kucha utpanna nahIM ho sakatA; isaliye usameM kucha bhI anirdhArita kahA~ se hogA arthAt akasmAt kahA~ se hogA? aisA jAnanevAle jJAnIko Akasmika bhaya nahIM hotA, vaha to niHzaMka vartatA huA apane jJAnabhAvakA niraMtara anubhava karatA hai| isaprakAra jJAnIko sAta bhaya nahIM hote| prazna:-aviratasamyagdRSTi Adiko bhI jJAnI kahA hai aura unake bhayaprakRtikA udaya hotA hai tathA usake nimittase unake bhaya hotA huA bhI dekhA jAtA hai, taba phira jJAnI nirbhaya kaise haiM ? samAdhAna:-bhayaprakRtike udayake nimittase jJAnIko bhaya utpanna hotA hai| aura aMtarAyake prabala udayase nirbala honeke kAraNa usa bhayakI vedanA ko sahana na kara sakanese jJAnI usa bhayakA ilAja bhI karatA hai| paraMtu use aisA bhaya nahIM hotA ki jisase jIva svarUpake jJAnazraddhAnase cyuta ho jaaye| aura jo bhaya utpanna hotA hai vaha mohakarmakI bhaya nAmaka prakRtikA doSa hai; jJAnI svayaM usakA svAmI hokara kartA nahIM hotA, jJAtA hI rahatA hai| isaliye jJAnIke bhaya nhiiN| 160 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 352 (mandAkrAntA) TotkIrNasvarasanicitajJAnasarvasvabhAjaH samyagdRSTeryadiha sakalaM nanti lakSmANi krm| tattasyAsminpunarapi manAkarmaNo nAsti bandhaH pUrvopAttaM tadanubhavato nizcitaM nirjraiv|| 161 / / jo cattAri vi pAe chiMdadi te kmmbNdhmohkre| so NissaMko cedA sammAdiTThI munnedvvo|| 229 / / yazcaturo'pi pAdAna chinatti tAn krmbndhmohkraan| sa nirazaGkazcetayitA samyagdRSTitivyaH / / 229 / / aba AgekI ( samyagdRSTike niHzaMkita Adi cihnoM sambandhI) gAthAoMkA sUcaka kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [TakotkIrNa-svarasa-nicita-jJAna-sarvasva-bhAjaH samyagdRSTe:] TaMkotkIrNa nija rasase paripUra jJAnake sarvasvako bhoganevAle samyagdRSTike [ yad iha lakSmANi] jo niHzaMkti Adi cihna haiM ve [ sakalaM karma] samasta karmoMko [dhnanti ] naSTa karate haiM; [ tat ] isaliye, [ asmin ] karmakA udaya vartatA honepara bhI, [ tasya] samyagdRSTiko [punaH ] punaH [ karmaNaH bandhaH] karmakA baMdha [ manAk api] kiMcitmAtra bhI [ nAsti] nahIM hotA, [ pUrvopAttaM] paraMtu jo karma pahale baMdhA thA [ tad-anubhavataH] usake udayako bhoganepara usako [ nizcitaM] niyamase [nirjarA eva] usa karmakI nirjarA hI hotI hai| bhAvArtha:-samyagdRSTi pahale baMdhI huI bhaya Adi prakRtiyoMke udayako bhogatA hai tathApi 'niHzaMkita Adi guNoMke vidyamAna honese use zaMkAdikRta (zaMkAdike nimittase honevAlA) baMdha nahIM hotA kintu pUrvakarmakI nirjarA hI hotI hai| 161 / aba isa kathanako gAthAoM dvArA kahate haiM, usameMse pahale niHzaMkita aMgakI ( athavA niHzaMkita guNakI-cihnakI) gAthA isaprakAra haiM: jo karmabaMdhanamohakartA, pAda cAroM chedatA / cinmUrti vo zaMkArahita , samyaktvadRSTi jAnanA / / 229 / / gAthArtha:- [yaH cetayitA] jo *cetayitA, [karmabandhamohakarAn ] karmabaMdha saMbaMdhI moha karanevAle ( arthAt jIva nizcayase karma dvArA ba~dhA huA hai aisA bhrama 2 / zaMkA = saMdeha; kalpita bhy| * cetayitA = 1 / niHzaMkita = saMdeha athavA bhaya rhit| cetanevAlA; jAnane-dekhanevAlA; aatmaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nirjarA adhikAra 353 yato hi samyagdRSTi: TotkIrNekajJAyakabhAvamayatvena karmabandhazaGkAkaramithyAtvAdibhAvAbhAvAnnirazaGkaH, tato'sya zaGkAkRto nAsti bandhaH, kintu nirjraiv| jo du Na karedi kaMkhaM kammaphalesu taha svvdhmmesu| so NikkaMkho cedA sammAdiTThI munnedvvo|| 230 / / yastu na karoti kAMkSAM karmaphaleSu tathA srvdhrmessu| sa niSkAMkSazcetayitA smygdRssttitivyH|| 230 / / yato hi samyagdRSTi: TaGkotkIrNekajJAyakabhAvamayatvena sarveSvapi karmaphaleSu sarveSu vastudharmeSu ca kAMkSAbhAvAniSkAMkSaH, tato'sya kAMkSAkRto nAsti bandhaH, kintu nirjraiv| karanevAle) [ tAn caturaH api pAdAn ] mithyAtvAdi bhAvarUpa cAroM pAdoMko [ chinatti] chedatA hai, [ saH] usako [ nirazakaH ] niHzaMka [ samyagdRSTi: ] samyagdRSTi [ jJAtavyaH ] jAnanA caahiye| TIkA:-kyoMki samyagdRSTi, TaMkotkIrNa eka jJAyakabhAvamayatAke kAraNa karmabaMdha saMbaMdhI zaMkA karanevAle ( arthAt jIva nizcayataH karmoMse baMdhA huA hai aisA saMdeha athavA bhaya karanevAle ) mithyAtvAdi bhAvoMkA ( usako) abhAva honese, niHzaMka hai isaliye use zaMkAkRta baMdha nahIM kintu nirjarA hI hai| bhAvArtha:-samyagdRSTiko jisa karmakA udaya AtA hai usakA vaha, svAmitvake abhAvake kAraNa, kartA nahIM hotaa| isaliye bhayaprakRtikA udaya Ane para bhI samyagdRSTi jIva niHzaMka rahatA hai, svarUpase cyuta nahIM hotaa| aisA honese use zaMkAkRta baMdha nahIM hotA, karma rasa dekara khira jAte haiN| aba niHkAMkSita guNakI gAthA kahate haiM: jo karmaphala aru sarva dharmoMkI na kAMkSA dhAratA / cinmUrti vo kAMkSArahita samyaktvadRSTi jAnanA / / 230 / / gAthArtha:- [ yaH cetayitA] jo cetayitA [karmaphaleSu ] karmoMke phaloMke prati [ tathA] tathA [ sarvadharmeSu ] sarva dharmoM ke prati [ kAMkSAM] kAMkSA [ na tu karoti] nahIM karatA [ saH] usako [ niSkAMkSaH samyagdRSTi: ] niSkAMkSa samyagdRSTi [ jJAtavyaH] jAnanA caahiye| TIkA:-kyoMki samyagdRSTi, TaMkotkIrNa eka jJAyakabhAvamayatA ke kAraNa sabhI karmaphaloM ke prati tathA samasta vastudharmoM ke prati kAMkSAkA abhAva honese, niSkAMkSa (nirvAMchaka) hai, isaliye use kAMkSAkRta baMdha nahIM kintu nirjarA hI hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra jo Na karedi duguMchaM cedA savvesimeva dhammANaM / so khalu Nivvidigiccho sammAdiTThI muNedavvo / / 231 / / yo na karoti jugupsAM cetayitA sarveSAbheva dhrmaannaam| sa khalu nirvicikitsaH samyagdRSTirjJAtavyaH / / 231 / / yato hi samyagdRSTi: TaGkotkIrNaikajJAyakabhAvamayatvena sarveSvapi vastudharmeSu jugupsA bhAvAnnirvicikitsaH, tato'sya vicikitsAkRto nAsti bandha:, kintu nirjraiv| bhAvArtha:-samyagdRSTiko samasta karmaphaloMkI vAMchA nahIM hotI; tathA sarva dharmokI vAMchA nahIM hotI, arthAt suvarNatva, pASANatva ityAdi tathA niMdA, prazaMsA Adike vacana ityAdi vastudharmokI arthAt pudgalasvabhAvoMkI use vAMchA nahIM hai- unake prati samabhAva hai, athavA anyamatAvalambiyoMke dvArA mAne gaye aneka prakArake sarvathA ekAMtapakSI vyavahAradharmoMkI use vAMchA nahIM hai- una dharmoMkA Adara nahIM hai / isaprakAra samyagdRSTi vAMchArahita hotA hai isaliye use vAMchAse honevAlA baMdha nahIM hotaa| vartamAna vedanA sahI nahIM jAtI isaliye use miTAneke upacArakI vAMchA samyagdRSTiko cAritramohake udayake kAraNa hotI hai, kintu vaha vAMchAkA kartA svayaM nahIM hotA, vaha karmodaya samajhakara usakA jJAtA hI rahatA hai, isaliye use vAMchAkRta baMdha nahIM hotaa| aba nirvicikitsA guNakI gAthA kahate haiM: saba vastudharma viSai jugupsAbhAva jo nahiM dhAratA / cinmUrti nirvicikitsa vo saddRSTi nizcaya jAnanA / / 231 / / gAthArtha:- [ yaH cetayitA ] jo cetayitA [ sarveSAm eva ] sabhI [ dharmANAm ] dharmoM (vastuke svabhAvoM) ke prati [ jugupsAM ] jugupsA ( glAni ) [ na karoti ] nahIM karatA [ saH] usako [ khalu ] nizcayase [ nirvicikitsaH ] nirvicikitsa (vicikitsAdoSase rahita ) [ samyagdRSTi: ] samyagdRSTi [ jJAtavya: ] jAnanA cAhiye / TIkAH-kyoMki samyagdRSTi, TaMkotkIrNa eka jJAyakabhAvamayatAke kAraNa sabhI vastudharmoke prati jugupsAkA abhAva honese, nirvicikitsa ( jugupsArahita-glAnirahita hai, isaliye use vicikitsAkRta baMdha nahIM kintu nirjarA hI hai / bhAvArtha:-samyagdRSTi vastuke dharmoMke prati ( arthAt kSudhA, tRSA, zIta, uSNa Adi bhAvoMke prati tathA viSTA Adi malina dravyoMke prati ) jugupsA nahIM karatA / Please inform us of any errors on rajesh@Atma Dharma.com
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nirjarA adhikAra 355 jo havadi asammUDho cedA saddiTThi svvbhaavesu| so khalu amUDhadiTThI sammAdiTThI munnedvyo|| 232 / / yo bhavati asammUDhaH cetayitA sadRSTi: srvbhaavessu| sa khalu amUDhadRSTi: samyagdRSTitivyaH / / 232 / / yato hi samyagdRSTi: TaGkotkIrNekajJAyakabhAvamayatvena sarveSvapi bhAveSu mohAbhAvAdamUDhadRSTiH, tato'sya mUDhadRSTikRto nAsti bandhaH, kintu nirjraiv| yadyapi usake jugupsA nAmaka karmaprakRtikA udaya AtA hai tathApi vaha svayaM usakA kartA nahIM hotA isaliye use jugupsAkRta baMdha nahIM hotA, paraMtu prakRti rasa dekara khira jAtI hai isaliye nirjarA hI hotI hai| aba amUDhadRSTi aMgakI gAthA kahate haiM: saMmUDha nahiM saba bhAvameM jo,-satyadRSTi dhaartaa| vo mUr3hadRSTirahita samyagdRSTi nizcaya jAnanA / / 232 / / gAthArtha:- [ya: cetayitA] jo cetayitA [ sarvabhAveSu ] sarva bhAvoMmeM [ asammUDhaH ] amUr3ha hai- [ sadRSTi: ] yathArtha dRSTivAlA [ bhavati] hai, [ saH] usako [ khalu ] nizcayase [amUDhadRSTi: ] amUr3hadRSTi [ samyagdRSTi:] samyagdRSTi [ jJAtavyaH ] jAnanA caahiye| TIkA:-kyoMki samyagdRSTi , TaMkotkIrNa eka jJAyakabhAvamayatAke kAraNa sabhI bhAvoMmeM mohakA abhAva honese , amUDhadRSTi hai, isaliye use mUDhadRSTikRta baMdha nahIM kintu nirjarA hI hai| bhAvArtha:-samyagdRSTi sarva padArthoMke svarUpako yathArtha jAnatA hai; use rAgadveSamohakA abhAva honese kisI bhI padArtha para ayathArtha dRSTi nahIM pdd'tii| cAritramohake udayase iSTAniSTa bhAva utpanna hoM tathApi use udayakI balavattA jAnakara vaha una bhAvoMkA svayaM kartA nahIM hotA isaliye use mUDhadRSTikRta baMdha nahIM hotA paraMtu prakRti rasa dekara khira jAtI hai isaliye nirjarA hI hotI hai| aba upagUhana guNakI gAthA kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 356 jo siddhabhattijutto uvagRhaNago du svvdhmmaannN| so uvagUhaNakArI sammAdiTThI munnedvvo|| 233 / / yaH siddhabhaktiyuktaH upagUhanakastu srvdhrmaannaam| sa upagUhanakArI samyagdRSTitivyaH / / 233 / / yato hi samyagdRSTi: TaGkotkIrNaikajJAyakabhAvamayatvena samastAtmazaktInAmupabRMhaNAdupabRMhakaH, tato'sya jIvazaktidaurbalyakRto nAsti bandhaH, kintu nirjraiv| jo siddhabhaktisahita hai, gopana kare saba dharmakA / cinmUrti vo upaguhanakara samyaktadRSTi jAnanA / / 233 / / gAthArtha:- [ yaH] jo (cetayitA) [ siddhabhaktiyukta:] siddhoMkI zuddhAtmAkI bhakti se yukta hai [ tu] aura [ sarvadharmANAm upagUhanaka:] para vastuoMke sarva dharmoko gopanevAlA hai (arthAt rAgAdi parabhAvoMmeM yukta nahIM hotA) [ saH] usako [ upagUhanakArI] upagUhana karanevAlA [ samyagdRSTi:] samyagdRSTi [ jJAtavyaH] jAnanA caahiye| TIkA:-kyoMki samyagdRSTi, TaMkotkIrNa eka jJAyakabhAvamayatAke kAraNa samasta AtmazaktiyoMkI vRddhi karatA hai, isaliye upabRMhaka arthAt Atmazakti bar3hAnevAlA hai, isaliye usa jIvakI zaktikI durbalatAse ( maMdatAse ) honevAlA baMdha nahIM kintu nirjarA hI hai| bhAvArtha:-samyagdRSTi upagRhanaguNa yukta hai| upagUhana artha chipAnA hai| yahA~ nizcayanayako pradhAna karake kahA hai ki samyagdRSTine apanA upayoga siddhabhaktimeM lagAyA huA hai, aura jahA~ upayoga siddhabhaktimeM lagAyA vahA~ anya dharmoM para dRSTi hI nahIM rahI isaliye vaha samasta anya dharmoMkA gopanevAlA hai aura AtmazaktikA bar3hanevAlA hai| isa guNakA dUsarA nAma 'upabRMhaNa' bhI hai| upabRMhaNa artha hai bddh'aanaa| samyagdRSTine apanA upayoga siddhoMke svarUpameM lagAyA hai isaliye usake samasta zaktiyA~ bar3hatI haiM-AtmA puSTa hotA hai isaliye vaha upabRMhaNaguNavAlA hai| isaprakAra samyagdRSTike AtmazaktikI vRddhi hotI hai isaliye use durbalatAse jo baMdha hotA thA vaha nahIM hotA, nirjarA hI hotI hai| yadyapi jabataka aMtarAyakA udaya hai tabataka nirbalatA hai tathApi usake abhiprAyameM nirbalatA nahIM hai, kintu apanI zaktike anusAra karmodayako jItanekA mahAna udyama vartatA hai| aba sthitikaraNa guNakI gAthA kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nirjarA adhikAra 357 ummaggaM gacchaMtaM sagaM pi magge Thavedi jo cedaa| so ThidikaraNAjutto sammAdiTThI munnedvvo|| 234 / / unmArga gacchantaM svakamapi mArge sthApayati yshcetyitaa| sa sthitikaraNayukta: samyagdRSTitivyaH / / 234 / / yato hi samyagdRSTi: TaGkotkIrNaMkajJAyakabhAvamayatvena mArgAtpracyutasyAtmano mArge eva sthitikaraNAt sthitikArI, tato'sya mArgacyavanakRto nAsti bandhaH, kintu nirjraiv| jo kuNadi vacchalattaM tiNhaM sAhUNa mokkhmggmhi| so vacchalabhAvajudo sammAdiTThI munnedvvo|| 235 / / unmArga jAte svAtmako bhI, mArgameM jo sthaaptaa| cinmUrti vo thitikaraNayuta, samyaktadRSTi jAnanA / / 234 / / gAthArtha:- [ yaH cetayitA] jo cetayitA [ unmArga gacchantaM ] unmArga meM jAte hue [ svakam api ] apane AtmA ko bhI [ mArge ] mArgameM [ sthApayati] sthApita karatA hai, [saH ] vaha [sthitikaraNayuktaH] sthitikaraNayukta [sthitikaraNaguNa sahita] [ samyagdRSTi: ] samyagdRSTi [ jJAtavyaH ] jAnanA caahiye| TIkA:-kyoMki samyagdRSTi , TaMkotkIrNa eka jJAyakabhAvamayatAke kAraNa, yadi apanA AtmA mArgase ( samyagdarzana-jJAna-cAritrarUpa mokSamArgase) cyuta ho to use mArgameM hI sthita kara detA hai, isaliye sthitikArI ( sthiti karanevAlA) hai, ataH use mArgase cyuta hone ke kAraNa hone vAlA baMdha nahIM kintu nirjarA hI hai| bhAvArtha:-jo, apane svarUpI mokSamArgase cyuta hote hue apane AtmAko mArgameM ( mokSamArgameM) sthita karatA hai vaha sthitikaraNaguNayukta hai| use mArgase cyuta honeke kAraNa honevAlA baMdha nahIM hotA kintu udayAgata karma rasa dekara khira jAte haiM isaliye nirjarA hI hotI hai| aba vAtsalya guNakI gAthA kahate haiM: jo mokSamArgameM 'sAdhu 'trayakA vatsalatva kare ahA! cinmUrti vo vAtsalyayuta samyaktadRSTI jAnanA / / 235 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 358 yaH karoti vatsalatvaM trayANAM sAdhUnAM mokssmaarge| sa vatsalabhAvayutaH samyagdRSTiAtavyaH / / 235 / / yato hi samyagdRSTi: TaGkotkIrNekajJAyakabhAvamayatvena samyagdarzanajJAnacAritrANAM svasmAdabhedabuddhyA samyagdarzanAnmArgavatsalaH, tato'sya mArgAnupalambhakRto nAsti bandhaH, kintu nirjraiv| vijjArahamArUDho maNorahapahesu bhamai jo cedaa| so jiNaNANapahAvI sammAdiTThI munnedvvo|| 236 / / vidyArathamArUDhaH manorathapatheSu bhramati yshcetyitaa| sa jinajJAnaprabhAvI samyagdRSTiAtavyaH / / 236 / / gAthArtha:- [ yaH] jo (cetayitA) [ mokSamArge] mokSamArgameM sthita [trayANAM sAdhUnAM] samyagdarzana-jJAna-cAritrarUpI tIna sAdhakoM-sAdhanoMke prati (athavA vyavahArase AcArya, upAdhyAya aura muni-ina tInoM sAdhuoMke prati] [ vatsalatvaM karoti ] vAtsalya karatA hai, [ saH] vaha [vatsalabhAvayutaH] vatsalabhAvaseyukta [ samyagdRSTi: ] samyagdRSTi [ jJAtavyaH ] jAnanA caahiye| TIkA:-kyoMki samyagdRSTi, TaMkotkIrNa eka jJAyakabhAvamayatAke kAraNa samyagdarzana-jJAna-cAritrako apanese abhedabuddhise samyaktayA dekhatA (-anubhavana karatA) hai, mArgavatsala arthAt mokSamArgake prati ati prItivAlA hai, isaliye use mArgakI anupalabdhise honevAlA baMdha nahIM hotA, kintu nirjarA hI hai| bhAvArtha:-vatsalatvakA artha priitibhaav| jo jIva mokSamArgarUpI apane svarUpake prati prItivAlA-anurAgavAlA ho use mArgakI aprAptise honevAlA baMdha nahIM hotA, parantu karma rasa dekara khira jAte haiM isaliye nirjarA hI hotI hai| aba prabhAvanA guNakI gAthA kahate haiM: cinmUrti mana-rathapaMthameM vidyArathArUr3ha ghuumtaa| jinarAjajJAnaprabhAvakara samyaktadRSTI jAnanA / / 236 / / gAthArtha:- [ yaH cetayitA] jo cetayitA [ vidyAratham ArUDhaH ] vidyArUpI ratha para ArUr3ha huA ( -car3hA huA) [ manorathapatheSu ] manarUpI rathake pathameM * anupalabdhi = pratyakSa nahIM honA vaha; ajJAna; apraapti| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nirjarA adhikAra 359 yato hi samyagdRSTiH, TaGkotkIrNaikajJAyakabhAvamayatvena jJAnasya samastazaktiprabodhena prabhAvajananAtprabhAvanAkaraH, tato'sya jJAnaprabhAvanA'prakarSakRto nAsti bandhaH, kintu nirjraiv| (jJAnarUpI rathake cAlaneke mArgameM) [ bhramati ] bhramaNa karatA hai, [saH] vaha [ jinajJAnaprabhAvI] jinendrabhagavAnake jJAnakI prabhAvanA karanevAlA [samyagdRSTi:] samyagdRSTi [ jJAtavyaH ] jAnanA caahiye| TIkA:-kyoMki samyagdRSTi , TaMkotkIrNa eka jJAyakabhAvamayatAke kAraNa jJAnakI samasta zaktiko pragaTa karane-vikasita-phailaneke dvArA prabhAva utpanna karatA hai isaliye, prabhAvanA karanevAlA hai, ata: use jJAnakI prabhAvanAke aprakarSase (jJAnakI prabhAvanA na bar3hAnese ) honevAlA baMdha nahIM kintu nirjarA hI hai| bhAvArtha:-prabhAvanAkA artha hai pragaTa karanA, udyota karanA ityAdi; isaliye jo apane jJAnako niraMtara abhyAsase pragaTa karatA hai-bar3hAtA hai, usake prabhAvanA aMga hotA hai| usake aprabhAvanAkRta karmabaMdha nahIM hotA, karma rasa dekara khira jAtA hai isaliye usake nirjarA hI hai| isa gAthAmeM nizcayaprabhAvanAkA svarUpa kahA hai| jaise jinabiMbako rathArUr3ha karake nagara, vana ityAdimeM phirAkara vyavahAraprabhAvanA kI jAtI hai, isIprakAra jo vidyArUpI (jJAnarUpI) rathameM AtmAko virAjamAna karake manarUpI (jJAnarUpI) mArgameM bhramaNa karatA hai vaha jJAnakI prabhAvanAyukta samyagdRSTi hai, vaha nizcayaprabhAvanA karanevAlA hai| isaprakAra UparakI gAthAoMmeM yaha kahA hai ki samyagdRSTi jJAnIko niHzaMkita Adi ATha guNa nirjarAke kAraNa haiN| isIprakAra samyaktvake anya guNa bhI nirjarAke kAraNa jAnanA caahiye| isa graMthameM nizcayanayapradhAna kathana honese yahA~ niHzaMkitAdi guNoMkA nizcaya svarUpa (sva-Azrita svarUpa) batAyA gayA hai| usakA sArAMza isaprakAra hai-jo samyagdRSTi AtmA apane jJAna-zraddhAnameM niHzaMka ho, bhayake nimittase svarUpase calita na ho athavA saMdehayukta na ho, usake niHzaMkitaguNa hotA hai| 1 / jo karmaphalakI vAMchA na kare tathA anya vastuke dharmoM ke prati vAMchA na kare, usake niHkAMkSita guNa hotA hai| 2 / jo vastuke dharmoM ke prati glAni na kare, usake nirvicikitsA guNa hotA hai| 3 / jo svarUpameM mUr3ha na ho, svarUpako yathArtha jAne, usake amUDhadRSTi guNa hote haiN| 4 / jo AtmAko zuddhasvarUpameM yukta kare, AtmAkI zakti bar3hAye, aura anya dharmoko gauNa kare, usake upagUhana guNa hotA hai| 5 / jo svarUpase cyuta hote hue AtmAko svarUpameM sthApita kare, usake sthitikaraNa guNa hotA hai| 6 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 360 jo apane svarUpake prati vizeSa anurAga rakhatA hai, usake vAtsalya guNa hotA hai| 7 / jo AtmAke jJAnaguNako prakAzita kara-pragaTa kare, usake prabhAvanA guNa hotA hai| 8 / ye sabhI guNa unake pratipakSI doSoM dvArA jo karmabaMdha hotA thA use nahIM hone dete| aura ina guNoMke sadbhAvameM, cAritramohake udayarUpa zaMkAdi pravarte to bhI unakI (-zaMkAdikI) nirjarA hI ho jAtI hai, navIna baMdha nahIM hotA; kyoMki baMdha to pradhAnatAse mithyAtvake astitvameM hI kahA hai| siddhAMtameM guNasthAnoMkI paripATImeM cAritramohake udayanimittase samyagdRSTike jo baMdha kahA hai vaha bhI nirjarArUpa hI (-nirjarA samAna hI) samajhanA kyoMki samyagdRSTike jaise pUrvameM mithyAtvake udayake samaya baMdhA karma khira jAtA hai usIprakAra navIna baMdhA huA karma bhI khira jAtA hai; usake usa karmake svAmitvakA abhAva honese vaha AgAmI baMdharUpa nahIM kintu nirjarArUpa hI hai| jaise-koI puruSa dUsarekA dravya udhAra lAyA ho to usameM use mamatvabuddhi nahIM hotI, vartamAnameM usa dravyase kucha kArya kara lenA ho to vaha karake pUrva nizcayAnusAra niyata samaya para usake mAlika ko de detA hai; niyata samayake Ane taka vaha dravya usake ghara meM par3A rahe to bhI usake prati mamatva nahIM hone se usa puruSako usa dravyakA baMdhana nahIM hai, vaha usake svAmIko de deneke barAbara hI hai; isIprakAra-jJAnI karmadravyako parAyA mAnatA hai isaliye use usake prati mamatva nahIM hotA ataH usake rahate hue bhI vaha nirjarita hue ke samAna hI hai aisA jAnanA caahiye| aba niHzaMkitAdi ATha guNa vyavahAranayase vyavahAramokSamArgameM isaprakAra lagAnA cAhiye:-jinavacanoMmeM saMdeha na karanA, bhayake Anepara vyavahAra darzana-jJAna-cAritrase nahIM DiganA, so niHzaMkitatva hai| 1 / saMsAra-deha-bhogakI vAMchAse tathA paramatakI vAMchAse vyavahAramokSamArgase calAyamAna nahIM honA so nisskaaNkssittv| 2 / apavitra, durgaMdhita Adi vastuoMke nimittase vyavahAramokSamArgakI pravRttike prati glAni na karanA so nirvicikitsA hai| 3 / deva, guru, zAstra , laukika pravRtti , anyamatAdike tattvArthakeM svarUpa-ityAdimeM mUr3hatA na rakhanA, yathArtha jAnakara pravRtti karanA so amUr3hadRSTi hai| 4 / dharmAtmAmeM karmodayase doSa A jAye to use gauNa karanA aura vyavahAramokSamArgakI pravRttiko bar3hAnA so upagUhana athavA upabRMhaNa hai| 5 / vyavahAramokSamArgase cyuta hote hue AtmAko sthira karanA so sthitikaraNa hai| 6 / vyavahAramokSamArgameM pravRtti karanevAle para vizeSa anurAga honA so vAtsalya hai| 7 / vyavahAramokSamArgakA aneka upAyoMse udyota karanA so prabhAvanA hai| 8 / isaprakAra ATha guNoMkA svarUpa vyavahAranayako pradhAna karake kahA hai| yahA~ nizcayapradhAna kathanameM usa vyavahArasvarUpakI gauNatA hai| samyagjJAnarUpa pramANadRSTimeM donoM pradhAna haiN| syAdvAdamatameM koI virodha nahIM hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nirjarA adhikAra (mandAkrAntA) rundhana bandhaM navamiti nijaiH saGgato'STAbhiraGgaiH prAgbaddhaM tu kSayamupanayan nirjrojjRmbhnnen| samyagdRSTi: svayamatirasAdAdimadhyAntamuktaM jJAnaM bhUtvA naTati gaganAbhogaraja vigAhya / / 162 / / aba, nirjarAke yathArtha svarUpako jAnane vAle aura karmoMke navIna baMdhako rokakara nirjarA karanevAle jo samyagdRSTikI mahimA karake nirjarA adhikAra pUrNa karate haiM: zlokArtha:- [iti navam bandhaM rundhan ] isaprakAra navIna baMdhako rokatA huA aura [ nijaiH aSTAbhiH aGgaiH saGgataH nirjarA-ujjRmbhaNena prArabaddhaM tu kSayam upanayan] ( svayaM) apane ATha aMgoMse yukta hone ke kAraNa nirjarA pragaTa honese pUrvabaddha karmokA nAza karatA huA [ samyagdRSTi:] samyagdRSTi jIva [ svayam ] svayaM [atirasAt ] ati rasase ( nijarasameM masta huA) [ Adi-madhya-antamuktaM jJAnaM bhUtvA ] Adi-madhya-aMta rahita (sarvavyApaka, ekapravAharUpa dhArAvAhI) jJAnarUpa hokara [gagana-Abhoga-raGgaM vigAhya ] AkAzake vistArarUpI raMgabhUmimeM avagAhana karake (jJAnake dvArA samasta gaganamaMDalameM vyApta hokara) [ naTati ] nRtya karatA hai| bhAvArtha:-samyagdRSTiko zaMkAdikRta navIna baMdha nahIM hotA aura svayaM aSTAMgayukta honese nirjarAkA udaya honeke kAraNa usake pUrvameM baMdhakA nAza hotA hai| isaliye vaha dhArAvAhI jJAnarUpI rasakA pAna karake, nirmala AkAzarUpI raMgabhUmimeM aise nRtya karatA hai jaise koI puruSa madya pIkara magna huA nRtyabhUmi meM nAcatA hai| prazna:- Apa yaha kaha cuke haiM ki samyagdRSTike nirjarA hotI hai, baMdha nahIM hotA kintu siddhAMtameM guNasthAnoMkI paripATImeM avirata samyagdRSTi ityAdike baMdha kahA gayA hai| aura ghAtIkarmoMkA kArya AtmAke guNoMkA ghAta karanA hai isaliye darzana, jJAna, sukha , vIrya-ina guNoMkA ghAta bhI vighamAna hai| cAritramohakA udaya navIna baMdha bhI karatA hai| yadi mohake udayameM bhI baMdha na mAnA jAye to yaha bhI kyoM nahIM mAna liyA jAye ki mithyAdRSTike mithyAtvaanaMtAnubaMdhIkA udaya hone para bhI baMdha nahIM hotA ? samAdhAna:- baMdhake honemeM mukhya kAraNa mithyAtva-anaMtAnubaMdhIkA udaya hI hai; aura samyagdRSTike to unake udayakA abhAva hai| cAritramohake udayase yadyapi sukhaguNakA ghAta hotA hai tathA mithyAtvaanaMtAnubaMdhIke atirikta aura unake sAtha rahanevAlI anya prakRtiyoMke atirikta zeSa ghAtikarmoMkI prakRtiyoMkA alpa sthitianubhAgavAlA baMdha tathA zeSa aghAtikarmoMkI prakRtiyoMkA baMdha hotA hai, tathApi jaise mithyAtva-anaMtAnubaMdhI sahita hotA hai vaisA nahIM hotaa| anaMta saMsArakA kAraNa to Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 362 iti nirjarA nisskraantaa| iti zrImadamRtacandrasUriviracitAyAM nirjarAprarUpakaH ssssttho'ngkH|| samayasAravyAkhyAyAmAtmakhyAtau mithyAtva-anaMtAnubaMdhI hI hai; unakA abhAva ho jAne para phira usakA baMdha nahIM hotA; aura jahA~ AtmA jJAnI huA vahA~ anya baMdhakI gaNanA kauna karatA hai ? vRkSakI jar3a kaTa jAnepara phira hare patte rahane kI avadhi kitanI hotI hai ? isaliye isa adhyAtmazAstrameM sAmAnyatayA jJAnI-ajJAnI hone ke sambandhameM hI pradhAna kathana hai| jJAnI honeke bAda jo kucha karma rahe hoM ve sahaja hI miTate jaayeNge| nimnalikhita dRSTAMtake anusAra jJAnIke saMbandhameM samajha lenA caahiye| koI puruSa daridratAke kAraNa eka paDemeM rahatA thaa| bhAgyodayase use dhana-dhAnyase pariparNa baDe mahalakI prApti ho gaI isaliye vaha usameM rahane ko gyaa| yadyapi usa mahalameM bahuta dinoM kA kUr3A kacarA bharA huA thA tathApi jisa dina usane Akara mahalameM praveza kiyA usa dinase hI vaha usa mahalakA svAmI ho gayA, saMpattivAna ho gyaa| aba vaha kUr3A kacarA sApha karanA hai so vaha kramazaH apanI zaktike anusAra sApha karatA hai| jaba sArA kacarA sApha ho jAyegA aura mahala ujjvala ho jAyegA taba vaha paramAnaMdako bhogegaa| isIprakAra jJAnIke saMbandhameM samajhanA caahiye| 162 / TIkA:-isaprakAra nirjarA ( raMgabhUmimeMse ) bAhara nikala gii| bhAvArtha:-isaprakAra, jisane raMgabhUmimeM praveza kiyA thA vaha nirjarA apanA svarUpa pragaTa batAkara bAhara nikala gii| ( savaiyA) samyakavaMta mahaMta sadA samabhAva rahai duHkha saMkaTa Aye, karma navIna baMdhai na tabai ara pUrava baMdha jhaDai bina bhAye; pUraNa aMga sudarzanarUpa dharai nita jJAna bar3he nija pAye, yoM zivamAraga sAdhi niraMtara AnaMdarUpa nijAtama thaaye| isaprakAra zrI samayasArakI ( zrImadbhagavatkuMdakuMdAcAryadevapraNIta zrI samayasAra paramAgamakI) zrImad amRtacaMdrAcAryadevaviracita AtmakhyAti nAmaka TIkAmeM nirjarAkA prarUpaka chaThavA~ aMka samApta huaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates -7 baMdha adhikAra Wan ja atha pravizati bndhH| ( zArdUlavikrIDita) rAgodgAramahArasena sakalaM kRtvA pramattaM jagat krIDantaM rasabhAvanirbharamahAnATyena bandhaM dhunt| AnandAmRtanityabhoji sahajAvasthAM sphuTaM nATayad dhIrodAramanAkulaM nirupadhi jJAnaM smunmjjti||163 / / ---000 dohA 000--- rAgAdikateM karmakau , baMdha jAni munirAya, tajai tinahiM samabhAva kari, namu~ sadA tina paaNy|| prathama TIkAkAra kahate haiM ki 'aba baMdha praveza karatA hai| jaise nRtyamaMca para svA~ga praveza karatA hai usIprakAra raMgabhUmimeM baMdhatattvakA svA~ga praveza karatA hai| usameM prathama hI, sarva tattvoMko yathArtha jAnanevAlA samyagjJAna baMdhako dUra karatA huA pragaTa hotA hai, isa arthakA maMgalarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ rAga-udgAra-mahArasena sakalaM jagat pramattaM kRtvA] jo (baMdha) rAgake udayarUpI mahA rasa (madirA) ke dvArA samasta jagatako pramatta (-matavAlA) karake, [ rasa-bhAva-nirbhara-mahA-nATyena krIDantaM bandhaM] rasake bhAvase (arthAt rAgarUpI matavAlepanase) bhare hue mahA nRtya ke dvArA khela ( nAca) rahA hai aise bandhako [dhunat ] ur3AtA-dUra karatA huA, [ jJAnaM] jJAna [ samunmajjati] udayako prApta hotA hai| vaha jJAna [Ananda-amRta-nitya-bhoji] AnaMdarUpI amRtakA nitya bhojana karanevAlA hai, [ sahaja-avasthAM sphuTaM nATayat ] apanI jJAtRkriyArUpa sahaja avasthAko pragaTa nacA rahA hai, [dhIra-udAram ] dhIra hai, udAra ( arthAt mahAna vistAravAlA, nizcala hai) hai, [anAkulaM] anAkula hai ( arthAt jisameM kiMcita bhI AkulatAkA kAraNa nahIM hai), [ nirupadhi] upAdhi rahita (arthAt parigraha rahita yA jisameM koI paradravya saMbaMdhI grahaNa-tyAga nahIM hai aisA) hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 364 jaha NAma ko vi puriso Nehabbhatto du rennubhulmmi| ThANammi ThAidUNa ya karedi satthehiM vaayaam|| 237 / / chiMdadi bhiMdadi ya tadA taaliitlkylivNspiNddiio| saccittAcittANaM karedi davvANamuvaghAdaM / / 238 / / uvaghAdaM kuvvaMtassa tassa NANAvihehiM krnnehiN| Nicchayado ciMtejja hu kiMpaccayago du rybNdho|| 239 / / jo so du NehabhAvo tamhi Nare teNa tassa rybNdho| Nicchayado viNNeyaM Na kAyaceTThAhiM sesaahiN|| 240 / / evaM micchAdiTThI varseto bahuvihAsu citttthaasu| rAgAdI uvaoge kuvvaMto lippadi renn|| 241 / / bhAvArtha:-baMdhatattvane 'raMgabhUmimeM' praveza kiyA hai, use dUra karake jo jJAna svayaM pragaTa hokara nRtya karegA usa jJAnakI mahimA isa kAvyameM pragaTa kI gaI hai| aisA anaMta jJAnasvarUpa AtmA sadA pragaTa rho| 163 / aba baMdhatattvake svarUpakA vicAra karate haiM; usameM pahale, baMdhake kAraNako spaSTatayA batalAte haiM: jisa rIta koI puruSa mardana Apa karake telakA / vyAyAma karatA zastrase, bahu rajabhare sthAnaka khar3A / / 237 / / arU tAr3a, kadalI, bAMsa Adika chinnabhinna bahU kare / upaghAta Apa sacitta avarU acitta dravyoMkA kare / / 238 / / bahu bhA~tike karaNAdise upaghAta karate ushiko| nizcayapane ciMtana karo, rajabaMdha hai kina kAraNoM ? / / 239 / / yoM jAnanA nizcayapane-cikanAI jo usa nara viDeM / rajabaMdhakAraNa vo hi hai, nahiM kAyaceSTA zeSa hai / / 240 / / ceSTA vividhameM vartatA, isa bhA~ti mithyAdRSTi jo|| upayogameM rAgAdi karatA, rajahise lepAya vo / 241 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates baMdha adhikAra 365 yathA nAma ko'pi puruSaH snehAbhyaktastu rennubhule| sthAne sthitvA ca karoti shstrairvyaayaamm|| 237 / / chinatti bhinatti ca tathA tAlItalakadalIvaMzapiNDIH / sacittAcittAnAM karoti drvyaannaamupghaatm|| 238 / / upaghAtaM kurvatastasya nAnAvidhaiH krnnaiH| nizcayatazcintyatAM khalu kimpratyayikastu rjobndhH|| 239 / / yaH sa tu snehabhAvastasminnare tena tasya rjobndhH| nizcayato vijJeyaM na kAyaceSTAbhiH zeSAbhiH / / 240 / / evaM mithyAdRSTivartamAno bahuvidhAsu cessttaasu| rAgAdInupayoge kurvANo lipyate rjsaa|| 241 / / iha khalu yathA kazcit puruSa: snehAbhyaktaH, svabhAvata eva rajobahulAyAM bhUmau sthitaH, zastravyAyAmakarma kurvANaH, anekaprakArakaraNaiH sacittAcittavastUni ninan, gAthArtha:- [ yathA nAma ] jaise- [ka: api puruSaH ] koI puruSa [ snehAbhyaktaH tu] ( apane zarIra meM) tela Adi snigdha padArtha lagAkara [ca] aura [ reNubahule ] bahutasI dhUlIvAle [sthAne] sthAnameM [sthitvA] rahakara [zastraiH] zastroMke dvArA [ vyAyAmam karoti ] vyAyAma karatA hai , [tathA ] tathA [ tAlItalakadalIvaMzapiNDI: ] tAr3a, tamAla , kela , bA~sa , azoka ityAdi vRkSoMko [ chinatti ] chedatA hai, [bhinatti ca] bhedatA hai, [ sacittAcittAnAM] sacitta tathA acitta [dravyANAm ] dravyoMkA [ upaghAtam ] upaghAta (nAza) [ karoti ] karatA hai; [ nAnAvidhaiH karaNaiH ] isaprakAra nAnA prakArake karaNoMke dvArA [ upaghAtaM kurvataH] upaghAta karate hue [ tasya] usa puruSake [ rajobandhaH tu] dhUlikA baMdha (cikapanA) [ khalu ] vAstavameM [ kimpratyayika:] kisa kAraNase hotA hai [ nizcayataH ] yaha nizcayase [ cintyatAm ] vicAra kro| [tasmin nare] usa puruSameM [ yaH saH snehabhAvaH tu] jo vaha tela AdikI cikanAhaTa hai [ tena ] usase [ tasya] use [ rajobandhaH ] dhUlikA baMdha hotA hai (-cipakatI hai) [ nizcayataH vijJeyaM] aisA nizcayase jAnanA cAhiye, [zeSAbhiH kAyaceSTAbhiH ] zeSa zArIrika ceSTAoMse [na] nahIM hotaa| [ evaM ] isIprakAra- [ bahuvidhAsu ceSTAsu ] bahuta prakArakI ceSTAoMmeM [ vartamAnaH ] vartatA huA [ mithyAdRSTi:] mithyAdRSTi [ upayoge] (apane) upayogameM [rAgAdIn kurvANaH] rAgAdi bhAvoMko karatA huA [ rajasA] karmarUpI rajase [lipyate] lipta hotA hai-ba~dhatA hai| TIkA:-jaise--isa jagatameM vAstavameM koI puruSa sneha ( - tela Adi cikane padArtha) se mardanayukta huA, svabhAvataH hI bahutasI dhUlimaya bhUmimeM rahA huA , zastroMke vyAyAmarUpI karma ( kriyA) ko karatA huA , aneka prakArake karaNoMke dvArA sacitta tathA acitta vastuoMkA ghAta karatA huA , yA yA kA 27D Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 366 rajasA bdhyte| tasya katamo bandhahetu: ? na tAvatsvabhAvata eva rajobahulA bhUmiH, snehAnabhyaktAnAmapi tatrasthAnAM ttprsnggaat| na zastravyAyAmakarma, snehAnabhyaktAnAmapi tasmAt ttprsnggaat| nAnekaprakArakaraNAni, snehAnabhyaktAnAmapi taisttprsnggaat| na sacittAcittavastUpaghAtaH, snehAnabhyaktAnAmapi tsmisttprnggaat| tato nyAyabalenaivaitadAyAtaM, yattasmin puruSe snehAbhyaGgakaraNaM sa bndhhetuH| evaM mithyAdRSTi: Atmani rAgAdIn kurvANaH, svabhAvata eva karmayogyapudgalabahule loke kAyavAGmanaHkarma kurvANaH, anekaprakArakaraNaiH sacittAcittavastUni, ninan, karmarajasA bdhyte| tasya katamo bandhahetuH ? na tAvatsvabhAvata eva karmayogyapudgalabahulo lokaH, siddhAnAmapi tatrasthAnAM ttprsnggaat| ( usa bhUmikI) dhUlise baddha hotA hai-lipta hotA hai| ( yahA~ vicAra karo ki) usameMse usa puruSake baMdhakA kAraNa kauna hai ? pahale jo, svabhAvase hI bahuta sI dhUlise bharI huI bhUmi hai vaha dhUlibaMdhakA kAraNa nahIM hai; kyoMki yadi aisA ho to jinhoMne telAdikA mardana nahIM kiyA hai aise usa bhUmimeM rahe huI puruSoM ko bhI dhUlibaMdhakAprasaMga A jaaegaa| zastroMkA vyAyAmarUpI karma bhI dhUlibaMdhakA kAraNa nahIM hai; kyoMki yadi aisA ho to jinhoMne tela AdikA mardana nahIM kiyA hai unake bhI zastra vyAyAmarUpI kriyAke karane se dhUlibaMdhakA prasaMga A jaaegaa| aneka prakArake karaNa bhI dhUlibaMdhake kAraNa nahIM hai; kyoMki yadi aisA ho to jinhoMne tailAdikA mardana nahIM kiyA hai unake bhI aneka prakArake karaNoMse dhUlibaMdhakA prasaMga A jaaegaa| sacitta tathA acitta vastuoMkA ghAta bhI dhUlibaMdhakA kAraNa nahIM hai; kyoMki yadi aisA ho to jinhoMne tailAdikA mardana nahIM kiyA hai unheM bhI sacitta tathA acitta vastuoMkA ghAta karanese dhUlibaMdhakA prasaMga A jaaegaa| isaliye nyAyake balase hI yaha phalita (-siddha) haA ki, usa puruSameM tailakA mardana karanA baMdhakA kAraNa hai| isIprakAra-mithyAdRSTi apanemeM rAgAdika rAgAdika karatA huA, svabhAvase hI jo bahutase karmayogya pudgaloMse bharA huA hai aise lokameM kAya-vacana-manakA karma ( kriyA) karatA huA , aneka prakArake karaNoMke dvArA sacitta tathA acitta vastuoMkA ghAta karatA huA, karmarUpI rajase ba~dhatA hai| ( yahA~ vicAra karo ki) inameMse usa puruSake baMdhakA kAraNa kauna hai ? prathama, svabhAvase jo bahutase karmayogya pudgaloMse bharA huA hai aisA loka baMdhakA kAraNa nahIM hai; kyoMki aisA ho to siddhoM ko bhI -jo ki lokameM raha rahe haiM unake bhI baMdhakA prasaMga A jaaegaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates baMdha adhikAra 367 na kAyavAGmanaHkarma, yathAkhyAtasaMyatAnAmapi ttprsnggaat| nAnekaprakArakaraNAni, kevalajJAninAmapi ttprsnggaat|n sacittAcittavastUpaghAtaH, samititatparANAmapi ttprsnggaat| tato nyAyabalenaivaitadAyAtaM, yadupayoge rAgAdikaraNaM sa bndhhetuH| kAya-vacana-manakA karma (arthAt kAya-vacana-manakI kriyAsvarUpa yoga) bhI baMdhakA kAraNa nahI hai; kyoMki yadi aisA ho to yathAkhyAta-saMyamiyoMke bhI ( kAya-vacanamanakI kriyA honese) baMdhakA prasaMga A jaaegaa| aneka prakArake *karaNa bhI baMdhake kAraNa nahIM haiM; kyoMki yadi aisA ho to kevalajJAniyoM ke bhI ( usa karaNoMse) baMdhakA prasaMga A jaaegaa| sacitta tathA acitta vastaoMkA ghAta bhI baMdhakA kAraNa nahIM hai: kyoMki yadi aisA ho to jo samitimeM tatpara haiM unake ( arthAt jo yatnapUrvaka pravRtti karate haiM aise sAdhuoMke) bhI ( sacitta tathA acitta vastuoMke ghAtase ) baMdhakA prasaMga A jaaegaa| isaliye nyAyabalase hI yaha phalita huA ki, upayogameM rAgAdikaraNa (arthAt upayogameM rAgAdikakA karanA), baMdhakA kAraNa hai| bhAvArtha:-yahA~ nizcayanayako pradhAna karake kathana hai| jahA~ nirbAdha hetuse siddhi hotI hai vahI nizcaya hai| baMdhakA kAraNa vicAra karane para nirbAdhatayA yahI siddha huA ki-mithyAdRSTi puruSa jina rAgadveSamohabhAvoMko apane upayogameM karatA hai ve rAgAdika hI baMdhake kAraNa haiN| unake atirikta anya-bahu karmayogya pudgaloMse paripUrNa loka, mana-vacana-kAyake yoga, aneka karaNa tathA cetana-acetanakA ghAta-baMdhake kAraNa nahIM haiM; yadi unase baMdha hotA ho to siddhoMke, yathAkhyAta cAritravAnoMke, kevalajJAniyoM ke aura samitirUpa pravRti karanevAle muniyoMke baMdhakA prasaMga A jaaegaa| paraMtu unake to baMdha hotA nahIM hai| isaliye ina hetuoMmeM (-kAraNoMmeM) vyabhicAra ( doSa) aayaa| isaliye yaha nizcaya hai ki baMdhakA kAraNa rAgAdika hI haiN| yahA~ samitirUpa pravRtti karanevAle muniyoMkA nAma liyA gayA hai aura avirata, dezaviratakA nAma nahIM liyA isakA kAraNa yaha hai ki-avirata tathA dezaviratake bAhyasamitirUpa pravRtti nahIM hotI isaliye cAritramoha saMbaMdhI rAgase kiMcit baMdha hotA hai; isaliye sarvathA baMdhake abhAvakI apekSAmeM unakA nAma nahIM liyaa| vaise aMtaraMgakI apekSAse to unheM bhI nibaMdha hI jAnanA caahie| aba isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: karaNoM ---indriyA~ Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 368 ( pRthvI ) na karmabahulaM jaganna calanAtmakaM karma vA na naikakaraNAni vA na cidacidvadho bndhkRt| yadaikyamupayogabhUH samupayAti rAgAdibhiH sa eva kila kevalaM bhavati bndhheturnRnnaam||164 / / jaha puNa so ceva Naro Nehe savvamhi avaNide saMte reNubahulammi ThANe karedi satthehiM vaayaam|| 242 / / chiMdadi bhiMdadi ya tahA taaliitlkylivNspiNddiio| saccittAcittANaM karedi dvvaannmuvghaadN|| 243 / / zlokArtha:- [ bandhakRt ] karmabaMdhako karanevAlA kAraNa , [ na karmabahulaM jagat ] na to bahu karmayogya pudgaloMse bharA huA loka hai, [na calanAtmakaM karma vA] na calanasvarUpa karma (arthAt mana-vacana-kAyakI kriyArUpa yoga) hai, [na naikakaraNAni] na aneka prakArake karaNa haiM [ vA na cid-acid-vadhaH ] aura na cetanaacetanakA ghAta hai| kintu [ upayogabhUH rAgAdibhiH yad-aikyam samupayAti ] 'upayogabhU' arthAt AtmA rAgAdike sAtha jo ekyako prApta hotA hai [ saH eva kevalaM] vahI ekamAtra ( -mAtra rAgAdikake sAtha ekatva prApta karanA vahI-) [ kila] vAstavameM [ nRNAm bandhahetuH bhavati ] puruSoM ke baMdhakAraNa haiN| bhAvArtha:-yahA~ nizcayanayase ekamAtra rAgAdiko hI baMdhakA kAraNa kahA hai| 164 / samyagdRSTi upayogameM rAgAdi nahIM karatA, upayogakA aura rAgAdikA bheda jAnakara rAgAdikA svAmI nahIM hotA, isaliye use pUrvokta ceSTAse baMdha nahIM hotA yaha kahate haiM: jisa rIta phira vo hI puruSa, usa taila sabako dUra kara / vyAyAma karata zastrase bahu rajabhare sthAnaka Thahara / / 242 / / aru tAr3a, kadalI, bA~sa Adika, chinnabhinna bahu kare / upaghAta Apa sacitta avaru, acitta dravyoMkA kare / / 243 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates baMdha adhikAra 369 uvaghAdaM kuvvaMtassa tassa NANAvihehiM krnnehiN| Nicchayado ciMtejja hu kiMpaccayago Na rybNdho|| 244 / / jo so du NehabhAvo tamhi Nare teNa tassa rybNdho| Nicchayado viNNeyaM Na kAyaceTTAhiM sesaahiN|| 245 / / evaM sammAdiTThI varseto bahuvihesu jogesu| akaraMto uvaoge rAgAdI Na lippadi renn|| 246 / / yathA punaH sa caiva naraH snehe sarvasminnapanIte sti| reNubahule sthAne karoti shstrairvyaayaamm|| 242 / / chinatti bhinatti ca tathA taaliitlkdliivNshpinnddiiH| sacittAcittAnAM karoti drvyaannaamupghaatm|| 243 / / upaghAtaM kurvatastasya nAnAvidhaiH krnnaiH| nizcayatazcintyatAM khalu kimpratyayiko na rjobndhH|| 244 / / yaH sa tu snehabhAvastasminnare tena tasya rjobndhH| nizcayato vijJeyaM na kAyaceSTAbhiH zeSAbhiH / / 245 / / evaM samyagdRSTivartamAno bahuvidheSu yogessu| akurvannupayoge rAgAdIn na lipyate rjsaa|| 246 / / bahu bhA~tike karaNodise, upaghAta karate usahi ko| nizcayapane-ciMtana karo, rajabaMdha nahiM kina kAraNoM / / 244 / / yoM jAnanA nizcayapane-cikanAi jo usa nara viSai / rajabaMdhakAraNa vo hi hai, nahiM kAyaceSTA zeSa hai / / 245 / / yogoM vividhameM vartatA, isa bhA~ti samyagdRSTi jo| upayogameM rAgAdi na kare, rajahi nahiM lepAya vo / / 246 / / gAthArtha:- [yathA punaH] aura jaise- [saH ca eva naraH] vahI puruSa, [ sarvasmin snehe] samasta tela Adi snigdha padArthako [apanIte sati ] dUra kiye jAne para, [ reNabahule ] bahu dhUlIvAle [ sthAne ] sthAnameM [ zastraiH] zastroM ke dvArA vyAyAmam karoti ] vyAyAma karatA hai, [ tathA ] aura [ tAlItalakadalIvaMzapiNDI: ] tAr3a, tamAla, kela , bA~sa aura azoka Adi vRkSoMko [ chinatti ] chedatA hai, [ bhinatti ca ] aura bhedatA hai, [ sacittAcittAnAM] sacitta tathA acitta [ dravyANAm ] dravyoMkA [ upaghAtam ] upaghAta [ karoti ] karatA hai; [ nAnAvidhaiH karaNaiH ] aise nAnA prakArake karaNoMke dvArA [ upaghAtaM kurvataH ] upaghAta karate hue [ tasya ] usa puruSako Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 370 yathA sa eva puruSaH, snehe sarvasminnapanIte sati, tasyAmeva svabhAvata eva rajobahulAyAM bhUmau tadeva zastravyAyAmakarma kurvANaH, tairevAnekaprakArakaraNaistAnyeva sacittAcittavastUni nighnan, rajasA na badhyate, snehAbhyaGgasya bandhahetorabhAvAt; tathA samyagdRSTiH, Atmani rAgAdInakurvANa: san, tasminneva svabhAvata eva karmayogyapudgalabahule loke tadeva kAyavAGmanaHkarma kurvANaH, tairevAnekaprakArakaraNaistAnyeva sacittAcittavastUni nighnan, karmarajasA na badhyate, rAgayogasya bndhhetorbhaavaat| [ rajobandhaH] dhUlikA baMdha [ khalu ] vAstavameM [ kimpratyayika:] kisa kAraNase [na] nahIM hotA [ nizcayataH] yaha nizcayase [ cintyatAm ] vicAra kro| [tasmin nare] usa puruSameM [ yaH saH snehabhAvaH tu] jo vaha tela AdikI cikanAI hai [ tena] usase [ tasya] usake [ rajobandhaH] dhUlikA baMdha honA [ nizcayataH vijJeyaM] nizcayase jAnanA cAhie, [zeSAbhiH kAyaceSTAbhiH] zeSa kAyAkI ceSTAoMse [na] nahIM hotaa| (isaliye usa puruSameM tela Adi kI cikanAhaTakA abhAva honese hI dhUli ityAdi nahIM cipktii|] [ evaM ] isaprakAra- [bahuvidheSu yogeSu ] bahuta prakArake yogoMmeM [ vartamAnaH ] vartatA huA [ samyagdRSTi:] samyagdRSTi [ upayoge] upayogameM [ rAgAdIn akurvan ] rAgAdiko na karatA huA [ rajasA ] karmarajase [ na lipyate ] lipta nahIM hotaa| TIkA:-jaise vahI puruSa, sampUrNa cikanAhaTako dUra kara dene para, usI svabhAvase hI atyadhika dhUlise bharI huI bhUmimeM vahI zastravyAyAmarUpI karmako ( kriyA) karatA huA, unhIM aneka prakArake karaNoMke dvArA unhIM sacitta-acitta vastuoMkA ghAta karatA huA, dhUlise lipta nahIM hotA, kyoMki usake dhUlake lipta honekA kAraNa jo telAdikA mardana hai usakA abhAva hai; isIprakAra samyagdRSTi, apanemeM, rAgAdiko nahIM karatA huA, usI svabhAvase bahu karmayogya pudgaloMse bhare hue lokameM vahI manavacana-kAyakI kriyA karatA huA, unhIM aneka prakArake karaNoMke dvArA unhIM sacittAcitta vastuoMkA ghAta karatA huA, karmarUpI rajase nahIM ba~dhatA, kyoMki baMdhake kAraNabhUta rAgake yogakA (-rAgameM jur3anekA) abhAva hai| bhAvArtha:-samyagdRSTike pUrvokta sarva saMbaMdha hone para bhI rAgake saMbaMdhakA abhAva honese karmabaMdha nahIM hotaa| isake samarthanameM pahale kahA jA cukA hai| aba isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates baMdha adhikAra 371 ( zArdUlavikrIDita) lokaH karmatato'stu so'stu ca parispandAtmakaM karma tat tAnyasminkaraNAni santu cidacidvyApAdanaM cAstu tt| rAgAdInupayogabhUmimanayan jJAnaM bhavankevalaM bandhaM naiva kuto'pyupaityayamaho samyagdRgAtmA dhruvm|| 165 / / (pRthvI) tathApi na nirargalaM caritumiSyate jJAninAM tadAyatanameva sA kila nirargalA vyaapRtiH| akAmakRtakarma tanmatamakAraNaM jJAninAM dvayaM na hi virudhyate kimu karoti jAnAti c|| 166 / / zlokArtha:- [ karmatataH lokaH saH astu] isaliye, vaha (pUrvokta) bahu karmoMse (karmayogya pudgaloMse) bharA huA loka hai so bhale raho, [parispandAtmakaM karma tat ca astu] vaha mana-vacana-kAyAkA calanasvarUpa karma (yoga) hai so bhI bhale raho, [ tAni karaNAni asmin santu] ve (pUrvokta) karaNa bhI usake bhale raheM [ca ] aura [ tat cid-acid-vyApAdanaM astu] vaha cetana-acetanakA ghAta bhI bhale ho, paraMtu [aho] aho! [ ayam samyagdRg-AtmA] yaha samyagdRSTi AtmA, [rAgAdIn upayogabhUmim anayan ] rAgAdiko upayogabhUmimeM na lAtA huA, [ kevalaM jJAnaM bhavan ] kevala (eka) jJAnarUpa-pariNamita hotA haA. [ kataH api bandhama dhruvama na eva upaiti ] kisI bhI kAraNase nizciyataH bandhako prApta nahIM hotaa| (aho! dekho! yaha samyagdarzanakI adbhuta mahimA hai|) bhAvArtha:-yahA~ samyagdRSTikI adbhuta mahimA batAI hai, aura yaha kahA hai kiloka, yoga, karaNa, caitanya-acaitanyakA ghAta-ve baMdhake kAraNa nahIM haiN| isakA artha yaha nahIM hai ki parajIvakI hiMsAse baMdhakA honA nahIM kahA isaliye svacchaMda hokara hiMsA krnii| kiMtu yahA~ yaha Azaya hai ki abuddhipUrvaka kadAcit parajIvakA ghAta bhI ho jAye to usase baMdha nahIM hotaa| kintu jahA~ buddhipUrvaka jIvako mAraneke bhAva hoMge vahA~ apane upayogameM rAgAdikA astitva hogA aura usase vahA~ hiMsAjanya baMdha hogA hii| jahA~ jIvako jilAnekA abhiprAya ho vahA~ bhI arthAt usa abhiprAyako bhI nizcayanayameM mithyAtva kahA hai taba phira jIvako mArane kA abhiprAya mithyAtva kyoM na ho ? avazya hogaa| isaliye kathanako nayavibhAgase yathArtha samajhakara zraddhAna karanA caahie| sarvathA ekAMta mAnanA mithyAtva hai| 165 / / __ aba uparokta bhAvArthameM kathita Azayako pragaTa karaneke liye, vyavahAranaya kI pravRtti karAne ke liye, kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ tathApi ] tathApi ( arthAt loka Adi kAraNoMse baMdha nahIM kahA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 372 __ ( vasantatilakA) jAnAti yaH sa na karoti karoti yastu jAnAtyayaM na khalu tatkila krmraagH| rAgaM tvabodhamayamadhyavasAyamAhumithyAdRzaH sa niyataM sa ca bndhhetuH|| 167 / / aura rAgAdikase hI baMdha kahA hai tathApi) [jJAninAM nirargalaM caritum na iSyate jJAniyoMko nirargala (-svachaMdatApUrvaka) pravartanA yogya nahIM hai, [sA nirargalA vyApRtiH kila tad-Ayatanam eva ] kyoMki yaha nirargala pravartana vAsatavameM baMdhakA kA hI sthAna hai| [ jJAninAM akAma-kRta-karma tat akAraNam matam] jJAniyoMke vAMchA rahita karma (kArya) hotA hai vaha baMdhakA kAraNa nahIM kahA hai, kyoMki [ jAnAti ca karoti ] jAnatA bhI hai aura (karmako) karatA bhI hai- [dvayaM kimu na hi virudhyate ] yaha donoM kriyAe~ kyA virodharUpa nahIM hai ? ( karanA aura jAnanA nizcayase virodharUpa hI hai|) bhAvArtha:-pahale kAvyameM loka Adiko baMdhakA kAraNa nahIM kahA isaliye vahA~ yaha nahIM samajhanA cAhie ki bAhyavyavahArapravRttikA baMdhake kAraNoMmeM sarvathA hI niSedha kiyA hai; bAhyavyavahArapravRtti rAgAdi pariNAmakI-baMdhake kAraNakI-nimittabhUta hai, usa nimittatAkA yahA~ niSedha nahIM samajhanA caahie| jJAniyoMke abuddhipUrvaka-vAMchA rahitapravRtti hotI hai isaliye baMdha nahIM kahA hai, unheM kahIM svachaMda hokara pravartaneko nahIM kahA; kyoMki maryAdA rahita (ni kuza) pravartanA to baMdhakA hI kAraNa hai| jAnanemeM aura karanemeM to paraspara virodha hai; jJAtA rahegA to baMdha nahIM hogA, kartA hogA to avazya baMdha hogaa| 166 / "jo jAnatA hai so karatA nahIM aura jo karatA hai so jAnatA nahIM; karanA to karma kA rAga hai, aura jo rAga hai so ajJAna hai tathA ajJAna hai baMdhakA kAraNa hai"|- isa arthakA kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [yaH jAnAti saH na karoti ] jo jAnatA hai so karatA nahIM [ tu] aura [yaH karoti ayaM khalu jAnAti na] jo karatA hai so jAnatA nahIM / [ tat kila karmarAgaH] karanA to vAstavameM karmakA rAga hai [ tu] aura [ rAgaM abodhamayam adhyavasAyam AhuH] rAgako (munine) ajJAnamaya adhyavasAya kahA hai; [ sa: niyataM mithyAdRzaH] jo ki vaha (ajJAnamaya adhyavasAya) niyamase mithyAdRSTike hotA hai [ca] aura [ sa bandhahetuH ] vaha baMdhakA kAraNa hai| 167 / aba mithyAdRSTike Azayako gAthAmeM spaSTa kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates baMdha adhikAra 373 jo maNNadi hiMsAmi ya hiMsijjAmi ya parehiM sttehiN| so mUDho aNNANI NANI etto du vivriido|| 247 / / yo manyate hinasmi ca hiMsye ca paraiH sttvaiH| sa mUDho'jJAnI jJAnyatastu vipriitH|| 247 / / parajIvAnahaM hinasmi , parajIvairhisye cAhamityadhyavasAyo dhruvmjnyaanm| sa tu yasyAsti so'jJAnitvAnmithyAdRSTiH, yasya tu nAsti sa jnyaanitvaatsmygdRssttiH| kathamayamadhyavasAyo'jJAnamiti cet jo mAnatA-maiM mArU~ para aru ghAta para merA kare / vo mUDha hai, ajJAnI hai, viparIta isase jJAnI hai / / 247 / / gAthArtha:- [ yaH] jo [ manyate ] yaha mAnatA hai ki [ hinasmi ca] 'maiM para jIvoMko mAratA hU~ [ paraiH sattvaiH hiMsye ca ] aura para jIva mujhe mArate haiM ', [ saH ] vaha [ mUDhaH ] mUr3ha ( -mohI) hai, [ajJAnI] ajJAnI hai, [ tu] aura [ataH viparItaH] isase viparIta (jo aisA nahIM mAnatA vaha) vaha [ jJAnI ] jJAnI hai| TIkA:- maiM para jIvoMko mAratA hU~ aura para jIva mujhe mArate haiM'-aisA adhyavasAya ( mithyA abhiprAya, Azaya) dhruvarUpase (-nizciyataH, niyamase) ajJAna hai| vaha adhyavasAya jisake hai vaha ajJAnIpaneke kAraNa mithyAdRSTi hai; aura jisake vaha adhyavasAya nahIM hai vaha jJAnIpanake kAraNa samyagdRSTi hai| bhAvArtha:-'parajIvoMko maiM mAratA hU~ aura parajIva mujhe mArate haiM' aisA abhiprAya ajJAna hai isaliye jisakA aisA Azaya hai vaha ajJAnI hai-mithyAdRSTi hai aura jisakA aisA Azaya nahIM hai vaha jJAnI hai-samyagdRSTi hai| nizcayanayase kartAkA svarUpa yaha hai-svayaM svAdhInatayA jisa bhAvarUpa pariNamita ho usa bhAvakA svayaM kartA kahalAtA hai| isaliye paramArthataH koI kisIkA maraNa nahIM krtaa| jo parase parakA maraNa mAnatA hai, vaha ajJAnI hai| nimitta-naimittika bhAvase kartA kahanA so vyavahAranayakA kathana hai; use yathArthatayA (apekSAko samajhakara) mAnanA so samyagjJAna hai| aba yaha prazna hotA hai ki yaha adhyavasAya ajJAna kaise hai ? usake uttara svarUpa gAthA kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 374 AukkhayeNa maraNaM jIvANaM jiNavarehiM pnnnnttN| AuM Na haresi tumaM kaha te maraNaM kadaM tesiN|| 248 / / AukkhayeNa maraNaM jIvANaM jiNavarehiM pnnnnttN| AuM Na harati tuhaM kaha te maraNaM kadaM tehiM / / 249 / / AyuHkSayeNa maraNaM jIvAnAM jinavaraiH prjnyptm| Ayurna harasi tvaM kathaM tvayA maraNaM kRtaM tessaam|| 248 / / AyuHkSayeNa maraNaM jIvAnAM jinavaraiH prjnyptm| Ayurna haranti tava kathaM te maraNaM kRtaM taiH|| 249 / / maraNaM hi tAvajjIvAnAM svAyuHkarmakSayeNaiva, tadabhAve tasya bhAvayitumazakyatvAta; svAyuHkarma ca nAnyenAnyasya hartu zakyaM, tasya svopabhogenaiva kSayimANatvAta; hai AyukSayase maraNa jIvakA, ye hi jinavara ne khaa| tU Ayu to haratA nahIM, taine maraNa kaise kiyA ? / / 248 / / hai AyukSayase maraNa jIvakA , ye hi jinavara ne khaa| ve Ayu tujha harate nahIM, to maraNa tujha kaise kiyA ? / / 249 / / gAthArtha:- (he bhAI! tU to yaha mAnatA hai ki 'maiM para jIvoMko mAratA hU~' so yaha terA ajJAna hai|) [jIvAnAM] jIvoMkA [ maraNaM] maraNa [AyuHkSayeNa] Ayukarmake kSayase hotA hai [ jinavaraiH ] jinendradeva ne [prajJaptam ] kahA hai; [tvaM ] tU [AyuH] para jIvoMke Ayukarmake to [na harasi] haratA nahI hai, [ tvayA] to tUne [ teSAm maraNaM ] unakA maraNa [ kathaM ] kaise [ kRtaM ] kiyA ? (he bhAI! tU jo yaha mAnatA hai ki 'para jIva mujhe mArate haiM' so yaha terA ajJAna hai|) [ jIvAnAM] jIvoMkA [ maraNaM] maraNa [ AyuHkSayeNa] Ayukarmake kSayase hotA hai aisA [ jinavaraiH] jinendradevane [prajJaptam ] kahA hai; para jIva [tava AyuH] tere Ayukarmako to [na haranti ] harate nahIM haiM, [ tai: ] to unhoMne [ te maraNaM] terA maraNa [ kathaM ] kaise [ kRtaM ] kiyA ? TIkA:-prathama to, jIvoMkA maraNa vAstavameM apane Ayukarmake kSayase hI hotA hai, kyoMki apane Ayukarmake kSayake abhAvameM maraNa honA azakya hai; aura dUsare se dUsarekA sva-Ayukarma haraNa nahIM kiyA jA sakatA, kyoMki vaha (sva-Ayukarma) apane upabhogase hI kSayako prApta hotA hai; Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates baMdha adhikAra 375 tato na kathaJcanApi anyo'nyasya maraNaM kuryaat|tto hinasmi, hiMsye cetyadhyavasAyo dhruvmjnyaanm| jIvanAdhyavasAyasya tadvipakSasya kA vArteti cetjo maNNadi jIvemi ya jIvijjAmi ya parehiM sttehiN| so mUDho aNNANI NANI etto du vivriido|| 250 / / isaliye kisI bhI prakArase koI dUsarA kisI dusarekA maraNa kara nahIM kara sktaa| isaliye 'maiM parajIvoMko mAratA hU~, aura para jIva mujhe mArate haiM' aisA adhyavasAya dhruvarUpase ( -niyamase) ajJAna hai| bhAvArtha:-jIvakI jo mAnyatA ho tadanusAra jagatameM nahIM banatA ho, to vaha mAnyatA ajJAna hai| apane dvArA dUsarekA tathA dUsarese apanA maraNa nahIM kiyA jA sakatA tathApi yaha prANI vyartha meM hI aisA mAnatA hai so ajJAna hai| yaha kathana nizcayanayakI pradhAnatAse hai| vyavahAra isaprakAra hai:-paraspara nimittanaimittikabhAvase paryAyakA jo utpAdavyaya ho use janma-maraNa kahA jAtA hai; vahA~ jisake nimittase maraNa (-paryAyakA vyaya) ho usake sambandha meM yaha kahA jAtA hai ki 'isane ise mArA', yaha vyavahAra yahA~ aisA nahIM samajhanA ki vyavahArakA sarvathA niSedha hai| jo nizcayako nahIM jAnate, unakA ajJAna miTAneke liye yahA~ kathana kiyA hai| use jAnane ke bAda donoM nayoMko avirodharUpase jAnakara yathAyogya naya mAnanA caahiye| aba punaH prazna hotA hai ki " ( maraNakA adhyavasAya ajJAna hai yaha kahA so jAna liyA; kintu aba) maraNake adhyavasAyakA pratipakSI jo jIvanakA adhyavasAya hai usakA kyA hAla hai ?" usakA uttara kahate haiM: jo mAnatA-maiM para jilAvU , mujha jIvana parase rhe| vo mUDha hai, ajJAnI hai, viparIta isase jJAnI hai / / 250 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra yo manyate jIvayAmi ca jIvye ca paraiH sttvaiH| sa mUDho'jJAnI jJAnyatastu viparItaH / / 250 / parajIvAnahaM jIvayAmi, parajIvairjIvye cAhamityadhyavasAyo dhruvamajJAnam / sa tu yasyAsti so'jJAnitvAnmithyAdRSTiH, yasya tu nAsti sa jJAnitvAt smygdRssttiH| kathamayamadhyavasAyo'jJAnamiti cet AUdayeNa jIvadi jIvo evaM bhaNati savvaNhU / AuM ca Na desi tumaM kahaM tae jIvidaM kadaM tesiM / / 251 / / AUdayeNa jIvadi jIvo evaM bhaNaMti savvaNhU / AuM ca Na diMti tuhaM kahaM Nu te jIvidaM kadaM tehiM / / 252 / / gAthArtha:- [ yaH] jo jIva [ manyate ] yaha mAnatA hai ki [ jIvayAmi ] maiM para jIvoMko jilAtA hU~ [ ca ] aura [ paraiH sattvai: ] para jIva [ jIvye ca ] mujhe jilAte haiM, [saH] vaha [ mUDhaH ] mUr3ha ( - mohI) hai, [ ajJAnI ] ajJAnI hai, [tu] aura [ataH viparItaH] isase viparIta ( jo aisA nahIM mAnatA kintu isase ulTA mAnatA hai) vaha [ jJAnI ] jJAnI hai| TIkA:-' parajIvoMko maiM jilAtA hU~, aura parajIva mujhe jilAte haiM' isaprakAra kA adhyavasAya dhruvarUpase ( - atyaMta nizcitarUpase ) ajJAna haiM / yaha adhyavasAya jisake hai vaha jIva ajJAnIpaneke kAraNa mithyAdRSTi hai, aura jisake yaha adhyavasAya nahIM hai vaha jIva jJAnIpaneke kAraNa samyagdRSTi hai| bhAvArtha:- yaha mAnanA ajJAna hai ki 'parajIva mujhe jilAtA hai aura maiM parako jilAtA hU~' jisake yaha ajJAna hai vaha mithyAdRSTi hai; tathA jisake yaha ajJAna nahIM hai vaha samyagdRSTi hai| aba yaha prazna hotA hai ki yaha ( jIvanakA ) adhyavasAya ajJAna kaise hai ? isakA uttara kahate haiM: jItavya jIvanakA Ayudayase, ye hi jinavarane khaa| tU Ayu to detA nahIM, taine jIvana kaise kiyA ? / / 251 / / jItavya jIvanakA Ayudayase, ye hi jinavarane khaa| to Ayu tujha dete nahIM, to jIvana tujha kaise kiyA ? / / 252 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates baMdha adhikAra 377 Ayurudayena jIvati jIva evaM bhaNanti srvjnyaaH| Ayuzca na dadAsi tvaM kathaM tvayA jIvitaM kRtaM tessaam|| 251 / / Ayurudayena jIvati jIva evaM bhaNanti srvjnyaaH| Ayuzca na dadati tava kathaM nu te jIvitaM kRtaM taiH|| 252 / / jIvitaM hi tAvajjIvAnAM svAyuHkarmodayenaiva, tadabhAve tasya bhAvayitumazakyatvAta; svAyuHkarma ca nAnyenAnyasya dAtuM zakyaM, tasya svapariNAmenaiva upAya'mANatvAta; tato na kathaJcanApi anyo'nyasya jIvitaM kuryaat| ato jIvayAmi, jIvye cetyadhyavasAyo dhruvmjnyaanm| duHkhasukhakaraNAdhyavasAyasyApi eSaiva gatiHjo appaNA du maNNadi dukkhidasuhide karemi satte tti| so mUDho aNNANI NANI etto du vivriido|| 253 / / gAthArtha:- [ jIvaH] jIva [ Ayurudayena ] Ayukarmake udayase [ jIvati ] jItA hai [ evaM] aisA [ sarvajJAH ] sarvajJadeva [bhaNanti ] kahate haiM; [ tvaM] tU [Ayu: ca] para jIvoMko Ayukarma to [ na dadAsi ] nahIM detA [ tvayA ] to (he bhAI!) tUne [ teSAm jIvitaM] unakA jIvana (jIvita rahanA) [kathaM kRtaM] kaise kiyA ? [jIvaH ] jIva [ Ayurudayena ] Ayukarmake udayase [ jIvati ] jItA hai [ evaM ] aisA [ sarvajJAH ] sarvajJadeva [ bhaNanti ] kahate haiM; para jIva [ tava] tujhe [ AyuH ca] Ayukarma to [ na dadati ] dete nahIM haiM[ taiH ] to (he bhAI!) unhoMne [ te jIvitaM] terA jIvana ( jIvita rahanA) [ kathaM nu kRtaM ] kaise kiyA ? TIkA:-prathama to, jIvoMkA jIvita (jIvana) vAstavameM apane Ayukarmake udayase hI hai, kyoMki apane Ayukarmake udayake abhAvameM jIvita rahanA azakya hai; aura apanA Ayukarma dUsare se dUsareko nahIM diyA jA sakatA, kyoMki vaha (apanA Ayukarma ) apane pariNAmase hI upArjita hotA hai; isaliye kisI bhI prakArase koI dUsarekA jIvana nahIM kara sktaa| isaliye maiM parako jilAtA hU~ aura para mujhe jilAtA hai' isaprakArakA adhyavasAya dhruvarUpase (-niyatarUpase) ajJAna hai| bhAvArtha:-pahale maraNake adhyavasAyake sambandhameM kahA thA isIprakAra yahA~ bhI jaannaa| aba yaha kahate haiM ki duHkha-sukha karaneke adhyavasAyakI bhI yahI gati hai: jo Apase mAne dukhIsukhI, maiM karuM para jiivko| vo mUDha hai, ajJAnI hai, viparIta isase jJAnI hai / / 253 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 378 ya AtmanA tu manyate duHkhitasukhitAn karomi sttvaaniti| sa mUDho'jJAnI jJAnyatastu vipriitH|| 253 / / parajIvAnahaM duHkhitAn sukhitAMzca karomi, parajIvairduHkhitaH sukhitazca kriye'hamityadhyavasAyo dhruvmjnyaanm| sa tu yasyAsti so'jJAnitvAnmithyAdRSTi:, yasya tu nAsti sa jJAnitvAt smygdRssttiH|| kathamayamadhyavasAyo'jJAnamiti cetkammodaeNa jIvA dukkhidasuhidA havaMti jadi svve| kammaM ca Na desi tumaM dukkhidasuhidA kaha kayA te|| 254 / / kammodaeNa jIvA dukkhidasuhidA havaMti jadi svve| kammaM ca Na diti tuhaM kadosi kahaM dukkhido tehiN|| 255 / / gAthArtha:- [ yaH] jo [iti manyate ] yaha mAnatA hai ki [AtmanA tu] apane dvArA [ sattvAn ] maiM (para) jIvoMko [ duHkhitasukhitAn ] duHkhI-sukhI [ karomi ] karatA hU~, [ saH] vaha [ mUDhaH] mUDha (-mohI) hai, [ajJAnI] ajJAnI hai, [ tu] aura [ ata: viparItaH ] jo isase viparIta hai vaha [ jJAnI ] jJAnI hai| TIkA:- parajIvoMko maiM duHkhI tathA sukhI karatA hU~ aura parajIva mujhe duHkhI tathA sukhI karate haiM' isaprakArakA adhyavasAya dhruvarUpase ajJAna hai| vaha adhyavasAya jisake hai vaha jIva ajJAnIpaneke kAraNa mithyAdRSTi hai; aura jisake vaha adhyavasAya nahIM hai vaha jIva jJAnIpaneke kAraNa samyagdRSTi hai| bhAvArtha:- yaha mAnanA ajJAna hai ki maiM para jIvoMko duHkhI yA sukhI karatA hU~ aura parajIva mujhe duHkhI yA sukhI karate haiN'| jise yaha ajJAna hai vaha mithyAdRSTi hai; aura jisake yaha ajJAna nahIM hai vaha jJAnI hai-samyagdRSTi hai| aba yaha prazna hotA hai ki adhyavasAya ajJAna kaise hai ? usakA uttara kahate jaha~ udayakarma ju jIva saba hI duHkhita avaru sukhI bane / tU karma to detA nahIM, kaise tU dukhita sukhI kare ? / / 254 / / jaha~ udayakarma ju jIva saba hI duHkhita avaru sukhI bane / vo karma to detA nahIM, to dukhita tujha kaise kare ? / / 255 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates baMdha adhikAra 379 kammodaeNa jIvA dukkhidasuhidA havaMti jadi svve| kammaM ca Na diti tuhaM kaha taM suhido kado tehiN|| 256 / / karmodayena jIvA duHkhetasakhitA bhavanti yadi srve| karma ca na dadAsi tvaM duHkhitasukhitAH kathaM kRtaaste|| 254 / / karmodayena jIvA duHkhitasukhitA bhavanti yadi srve| karma ca na dadati tava kRto'si kathaM duHkhitstaiH|| 255 / / karmodayena jIvA duHkhitasukhitA bhavanti yadi srve| karma ca na dadati tava kathaM tvaM sukhitaH kRtstaiH|| 256 / / sukhadu:khe hi tAvajjIvAnAM svakarmodayenaiva, tadabhAve tayorbhavitumazakyatvAt; svakarma ca nAnyenAnyasya dAtuM zakyaM, tasya svapariNAmenaivopAya'mANatvAt; jaha~ udayakarma ju jIva saba hI duHkhita avaru sukhI bane / vo karma tujha dete nahIM, to sukhita tujha kaise kare ? / / 256 / / gAthArtha:- [yadi] yadi [ sarve jIvAH ] sabhI jIva [karmodayena ] karmake udayase [ duHkhitasukhitAH ] duHkhI sukhI [ bhavanti ] hote haiM, [ca ] aura [ tvaM ] tU [ karma] unheM karma to [ na dadAsi ] detA nahIM hai, to (he bhAI!) tUne [ te] unheM [ duHkhitasukhitAH] duHkhI-sukhI [ kathaM kRtAH ] kaise kiyA ? [yadi] yadi [ sarve jIvAH ] sabhI jIva [ karmodayena ] karmake udayase [ duHkhitasukhitAH ] duHkhI-sukhI [ bhavanti ] hote haiM, [ca ] aura ve [ tava ] tujhe [ karma] karma to [ na dadati] nahIM dete, to (he bhAI!) [ taiH ] unhoMne [ duHkhitaH ] tujhako duHkhI [ kathaM kRtaH asi ] kaise kiyA ? [yadi] yadi [ sarve jIvAH ] sabhI jIva [karmodayena] karmake udayase [ duHkhitasukhitAH ] duHkhI-sukhI [ bhavanti ] hote haiM, [ca ] aura ve [ tava ] tujhe [ karma ] karma to [ na dadati ] nahIM dete, to (he bhAI!) [ taiH ] unhoMne [tvaM] tujhako [ sukhitaH ] sukhI [ kathaM kRtaH ] kaise kiyA ? TIkA:-prathama to, jIvoMko sukha-duHkha vAstavameM karmodayase hI hotA hai, kyoMki apane karmodayake abhAvameM sukha-duHkha honA azakya hai; aura apanA karma dUsare dvArA dUsareko nahIM diyA jA sakatA, kyoMki vaha (apanA karma) apane pariNAmase hI upArjita hotA hai; Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 380 tato na kathaJcanApi anyo'nyasya sukhaduHkhe kuryaat| ataH sukhitaduHkhitAn karomi , sukhitaduHkhitaH kriye cetyadhyavasAyo dhruvmjnyaanm| (vasantatilakA) sarva sadaiva niyataM bhavati svakIyakarmodayAnmaraNajIvita duHkhsaukhym| ajJAnametadiha yattu para: parasya kuryaatpumaanmrnnjiivitduHkhsaukhym||168 / / (vasantatilakA) ajJAnametadadhigamya parAtparasya pazyanti ye mrnnjiivitduHkhsaukhym| karmANyahaMkRtirasena cikIrSavaste mithyAdRzo niyatamAtmahano bhvnti|| 169 / / isaliye kisI bhI prakArase eka dUsareko sukha-duHkha nahIM kara sktaa| isaliye yaha adhyavasAya dhruvarUpase ajJAna hai ki 'maiM para jIvoMko sukhI-duHkhI karatA hU~ aura parajIva mujhe sukhI-duHkhI karate haiM / bhAvArtha:-jIvakA jaisA Azaya ho tadanusAra jagatameM kArya na hote hoM to vaha Azaya ajJAna hai| isaliye, sabhI jIva apane apane karmodayase sukhI-duHkhI hote haiM vahA~ yaha mAnanA ki 'maiM parako sukhI-duHkhI karatA hU~ aura para mujhe sukhI-duHkhI karatA hai', so ajJAna hai| nimittanaimittikabhAvake Azrayase (kisI ko kisI ke) sukhaduHkhakA karane vAlA kahanA so vyavahAra hai; jo ki nizcayakI dRSTimeM gauNa hai| aba isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [iha ] isa jagatameM [ maraNa-jIvita-duHkha-saukhyam ] jIvoMke maraNa, jIvita, duHkha, sukha-[ sarva sadaiva niyataM svakIya-karmodayAt bhavati ] saba sadaiva niyamase (-nizcitarUpase) apane karmodayase hotA hai; [ paraH pumAn parasya maraNa-jIvita-duHkha-saukhyam kuryAt ] 'dusarA puruSa dUsareke maraNa, jIvana, duHkha, sukhako karatA hai' [ yat tu] aisA jo mAnanA [ etat ajJAnam ] vaha to ajJAna hai| 168 / punaH isI arthako dRr3ha karane vAlA aura AgAmI kathanakA sUcaka kAvya kahate zlokArtha:- [ etat ajJAnam adhigamya ] isa (pUrva kathita mAnyatArUpa) ajJAnako prApta karake ye parAt parasya maraNa-jIvita-duHkha-saukhyam pazyanti ] jo puruSa parase parake maraNa, jIvana, duHkha, sukhako dekhate hai arthAt mAnate hai, Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates baMdha adhikAra 381 jo maradi jo ya duhido jAyadi kammodaeNa so svvo| tamhA du mArido de duhAvido cedi Na hu micchaa|| 257 / / jo Na maradi Na ya duhido so vi ya kammodaeNa ceva khlu| tamhA Na mArido No duhAvido cedi Na hu micchaa|| 258 / / yo bhriyate yazca duHkhito jAyate karmodayena sa srvH| tasmAttu mAritaste duHkhitazceti na khalu mithyaa|| 257 / / yo na bhriyate na ca duHkhitaH so'pi ca karmodayena caiva khlu| tasmAnna mArito no duHkhitazceti na khalu mithyaa|| 258 / / [ te] ve puruSa- [ ahaMkRtirasena karmANi cikIrSavaH ] jo ki isaprakAra ahaMkAra-rasase karmo ko karaneke icchuka haiM (arthAt 'maiM ina karmoko karatA hU~' aise ahaMkArarUpI rasase jo karma karane kI-mAranekI-jilAnekI, sukhI-duHkhI karane kI-vAMchA karanevAle haiM) ve- [niyatam ] niyamase [ mithyAdRzaH AtmahanaH bhavanti ] mithyAdRSTi haiM, apane AtmAkA ghAta karanevAle haiN| bhAvArtha:-jo parako mArane-jilAne kA tathA sukha-duHkha karane kA abhiprAya rakhate haiM ve mithyAdRSTi haiN| ve apane svarUpase cyutahote hue rAgI, dveSI, mohI hokara svataH hI apanA ghAta karate haiM, isaliye ve hiMsaka haiN| 169 / aba isI arthako gAthA dvArA kahate haiM :maratA dukhI hotA ju jIva saba karma udayoMse bane / mujhase marA aru dukhi huA kyA mata na tujha mithyA are! / / 257 / / aru nahiM mare, nahiM dukhi bane, ve karma udayoM se baneM / 'maiMne na mArA dukhi karA'-kyA mata na tujha mithyA are! / / 258 / / gAthArtha:- [ yaH mriyate ] jo maratA hai [ ca ] aura [ yaH duHkhitaH jAyate ] jo duHkhI hotA haiM [ saH sarvaH] vaha saba [ karmodayena ] karmodayase hotA hai; [ tasmAt tu] isaliye [ mAritaH ca duHkhitaH ] -- maiMne mArA, maiMne duHkhI kiyA' [iti] aisA [ te ] terA abhiprAya [ na khalu mithyA ] kyA vAstavameM mithyA nahIM hai ? [ca ] aura [ yaH na mriyate ] jo na maratA hai [ ca ] aura [ na duHkhitaH] na duHkhI hotA hai [ saH api] vaha bhI [ khalu] vAstavameM [ karmodayena ca eva ] karmodayase hI hotA hai; [ tasmAt ] isaliye [ na mAritaH ca na duHkhitaH ] 'maiMne nahIM mArA , maiMne duHkhI nahIM kiyA' [ iti ] aisA terA abhiprAya [ na khalu mithyA ] kyA vAstavameM mithyA nahIM hai ? Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 382 yo hi bhriyate jIvati vA, duHkhito bhavati sukhito bhavati vA, sa khalu svakarmodayenaiva, tadabhAve tasya tathA bhvitumshkytvaat| tataH mayAyaM mAritaH, ayaM jIvitaH, ayaM duHkhitaH kRtaH, ayaM sukhitaH kRtaH iti pazyan mithyaadRssttiH| (anuSTubh ) mithyAdRSTe: sa evAsya bndhheturvipryyaat| ya evAdhyavasAyo'yamajJAnAtmA'sya dRshyte|| 170 / / TIkA:-jo maratA hai yA jItA hai, duHkhI hotA hai yA sukhI hotA hai, yaha vAstavameM apane karmodayase hI hotA hai, kyoMki apane karmodaya ke udayake abhAvameM usakA vaisA honA ( maranA, jInA, duHkhI yA sukhI honA) azakya hai| isaliye aisA dekhane vAlA arthAt mAnane vAlA mithyAdRSTi hai ki 'maiMne ise mArA, ise jilAyA, ise duHkhI kiyA, ise sukhI kiyaa'| bhAvArtha:-koI kisI ke mAre nahIM maratA aura jilAe nahIM jItA tathA kisIke sukhI-duHkhI kiye sukhI-duHkhI nahIM hotA; isaliye jo mArane, jilAne AdikA abhiprAya karatA hai vaha mithyAdRSTi hI hai-yaha nizcayakA vacana hai| yahA~ vyavahAranaya gauNa hai| aba Ageke kathanakA sUcakarUpa zloka kahate haiM: zlokArtha:- [asya mithyAdRSTe: ] mithyAdRSTike [ yaH eva ayam ajJAnAtmA adhyavasAyaH dRzyate ] jo yaha ajJAnasvarUpa adhyavasAya dikhAI detA hai [ saH eva ] vaha adhyavasAya hI, [viparyayAt ] viparyayasvarUpa (mithyA) honese , [asya bandhahetuH ] usa mithyAdRSTike baMdhakA kAraNa hai| bhAvArtha:-mithyA abhiprAya hI mithyAtva hai, aura vahI baMdhakA kAraNa hai-aisA jAnanA caahie| 170 / aba, yaha kahate haiM ki yaha ajJAnamaya adhyavasAya hI baMdhakA kAraNa hai: * jo pariNAma mithyA abhiprAya sahita ho [-svaparake ekatvake abhiprAyase sahita ho] athavA vaibhAvika ho usa pariNAma ke liye adhyavasAya zabda prayukta kiyA jAtA hai| [ mithyA] nizcaya athavA, [ mithyA ] abhiprAyake arthameM bhI adhyavasAya zabda prayukta hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates baMdha adhikAra 383 esA du jA madI de dukkhidasuhide karemi satte tti| esA de mUDhamadI suhAsuhaM baMdhade kammaM / / 259 / / eSA tu yA matiste duHkhitasukhitAn karomi sttvaaniti| eSA te mUDhamatiH zubhAzubhaM badhnAti krm|| 259 / / parajIvAnahaM hinasmi, na hinasmi, du:khayAmi, sukhayAmi iti ya evAyamajJAnamayo'dhyavasAyo mithyAdRSTe:, sa eva svayaM rAgAdirUpatvAttasya shubhaashubhbndhhetuH| athAdhyavasAyaM bandhahetutvenAvadhArayati dukkhidasuhide satte karemi jaM evamajjhavasidaM te| taM pAvabaMdhagaM vA puNNassa va baMdhagaM hodi|| 260 / / ye buddhi terI-'dukhita avaru sukhI karUM hU~ jiivko'| vo mUDha mati terI are! zubha azubha bAMdhe karmako / / 259 / / gAthArtha:- [te] terI [ yA eSA matiH tu] yaha jo buddhi hai ki maiM [ sattvAn ] jIvoMko [ duHkhitasukhitAn ] duHkhI-sukhI [ karomi iti] karatA hU~, [ eSA te mUDhamatiH] yaha terI mUDha buddhi hI ( mohasvarUpa buddhi hI) [ zubhAzubhaM karma] zubhAzubha karmako [ badhnAti ] bAMdhatI hai| TIkA:- maiM para jIvoMko mAratA hU~, nahIM mAratA hU~, duHkhI karatA hU~, sukhI karatA hU~' aisA jo yaha ajJAnamaya adhyavasAya mithyAdRSTike haiM, vahI ( arthAt vaha adhyavasAya hI) svayaM rAgAdirUpa honese use (-mithyAdRSTiko) zubhAzubha baMdhakA kAraNa hai| bhAvArtha:-mithyA adhyavasAya baMdhakA kAraNa hai| aba, adhyavasAyako baMdhake kAraNake rUpameM bhalIbhA~ti nizcaya karate hai (arthAt mithyA adhyavasAya hI baMdhakA kAraNa hai aisA niyamase kahate haiM) : karatA tu adhyavasAna-dukhita-sukhI karUM hU~ jIvako' / vo bA~dhatA hai pApako vA bA~dhatA hai puNya ko / / 260 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 384 mArimi jIvAvemi ya satte jaM evamajjhavasidaM te| taM pAvabaMdhagaM vA puNNassa va baMdhagaM hodi|| 261 / / duHkhitasukhitAn sattvAn karomi yadevamadhyavasitaM te| tatpApabandhakaM vA puNyasya vA bandhakaM bhvti|| 260 / / mArayAmi jIvayAmi vA sattvAn yadevamadhyavasitaM te| tatpApabandhakaM vA puNyasya vA bandhakaM bhvti|| 261 / / ya evAyaM mithyAdRSTerajJAnajanmA rAgamayo'dhyavasAya: sa eva bandhahetu: ityvdhaarnniiym| na ca puNyapApatvena dvitvAdbandhasya taddhatvantaramanveSTavyaM; ekenaivAnenAdhyavasAyena duHkhayAmi mArayAmi iti, sukhayAmi jIvayAmIti ca dvidhA zubhAzubhAhaGkArarasanirbharatayA dvayorapi punnypaapyorbndhhetutvsyaavirodhaat|| karatA tU adhyavasAna- maiM mArU~ jivAU~ jIvako ' / vo bA~dhatA hai pApako vA bA~dhatA hai puNya ko / / 261 / / gAthArtha:- [ sattvAn] jIvoMko maiM [ duHkhitasukhitAn ] duHkhI-sukhI [ karomi] karatA hU~' [ evam ] aisA [ yat te adhyavasitaM] jo terA *adhyavasAna, [tat ] vahI [ pApabandhakaM vA] pApakA baMdhaka [ puNyasya bandhakaM vA] athavA puNyakA baMdhaka [ bhavati ] hotA hai| [ sattvAn ] jIvoMko maiM [ mArayAmi vA jIvayAmi ] mAratA hU~ aura jilAtA hU~' [ evam ] aisA [ yat te adhyavasitaM] jo terA adhyavasAna, [ tat] vahI [pApabandhaka vA] pApakA baMdhaka [ puNyasya bandhakaM vA ] athavA puNyakA baMdhaka [ bhavati ] hotA hai| TIkA:-mithyAdRSTike isa ajJAnase utpanna hone vAlA rAgamaya adhyavasAya hI baMdhakA kAraNa hai yaha bhalIbhA~ti nizcita karanA caahiye| aura puNya-pAparUpase baMdhakA dvitva (do-honA) honese baMdhake kAraNakA bheda nahIM DhUMDhanA cAhiye ( arthAt yaha nahIM mAnanA cAhiye ki paNyabaMdhakA kAraNa dasarA hai aura pApabaMdhakA kAraNa koI dUsarA hai); kyoMki yaha eka hI adhyavasAya 'duHkhI karatA hU~' mAratA hU~' isaprakAra aura sukhI karatA hU~, jilAtA hU~' yoM do prakArase zubha-azubha ahaMkArarasase paripUrNatAke dvArA puNya aura pApa-donoMke baMdhake kAraNa honemeM avirodha hai ( arthAt eka hI adhyavasAyase puNya aura pApa-donoMkA baMdha honemeM koI virodha nahIM hai)| * jo pariNamana mithyA abhiprAya sahita hai (-svaparanA ekatvake abhiprAyase yukta ho) athavA vaibhAvika ho usa pariNamanake liye adhyavasAna zabda prayukta kiyA jAtA hai| (mithyA) nizcaya athavA, (mithyA) abhiprAya karaneke arthameM bhI adhyavasAna prayukta hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates baMdha adhikAra 385 evaM hi hiMsAdhyavasAya eva hiNsetyaayaatm| ajjhavasideNa baMdho satte mAreu mA va maareu| eso baMdhasamAso jIvANaM nnicchynnyss|| 262 / / adhyavasitena bandhaH sattvAn mArayatu mA vA maarytu| eSa bandhasamAso jIvAnAM nishcynysy|| 262 / / parajIvAnAM svakarmodayavaicitryavazena prANavyaparopaH kadAcidbhavatu, kadAcinmA bhavatu, ya eva hinasmItyahaGkArarasanirbharo hiMsAyAmadhyavasAyaH sa eva nizcayatastasya bandhahetuH, nizcayena parabhAvasya prANavyaparopasya pareNa krtumshkytvaat| bhAvArtha:-yaha ajJAnamaya adhyavasAya hI baMdhakA kAraNa hai| usameM , 'jilAtA hU~, sukhI karatA hU~' aise zubha ahaMkArase bharA huA vaha zubha adhyavasAya hai aura maiM mAratA hU~, duHkhI karatA hU~' aise azubha ahaMkArase bharA huA vaha azubha adhyavasAya hai| ahaMkArarUpa mithyAbhAva donoM meM hai; isaliye ajJAnamayatAse donoM adhyavasAya eka hI haiN| ataH yaha na mAnanA cAhie ki puNyakA kAraNa dUsarA hai aura pApakA kAraNa koI any| ajJAnamaya adhyavasAya hI donoMkA kAraNa hai| isaprakAra vAstavameM hiMsAkA adhyavasAya hI hiMsA hai yaha phalita huA'-yaha kahate haiM: mAro-na mAro jIvako, hai baMdha adhyavasAna se / -yaha AtamAke baMdhakA, saMkSepa nizcayanaya viSai / / 262 / / ___ gAthArtha:- [ sattvAn ] jIvoMko [ mArayatu] mAro [ vA mA mArayatu] athavA na mAro- [bandha: ] karmabaMdha [adhyavasitena] adhyavasAnase hI hotA hai| [ eSa:] yaha, [nizcayanayasya ] nizcayanayase , [ jIvAnAM] jIvoMke [ bandhasamAsaH ] baMdhakA saMkSepa hai| TIkA:-parajIvoMko apane karmodayakI vicitratAvaza prANoMkA vyaparopa (uccheda, viyoga) kadAcit ho, kadAcit na ho, -kintu 'maiM mAratA hU~' aisA jo ahaMkArarasase bharA huA hiMsAkA adhyavasAya hI nizcayase usake ( hiMsAkA adhyavasAya karanevAle jIvako) baMdhakA kAraNa hai, kyoMki nizcayase parakA bhAva jo prANoMkA vyaparopa vaha dUsare se kiyA jAnA azakya hai (arthAt vaha parase nahIM kiyA jA sktaa)| bhAvArtha:-nizcayanayase dUsareke prANoMkA viyoga dUsarese nahIM kiyA jA sakatA; apane karmoMke udayakI vicitratAke kAraNa kadAcit hotA hai, kadAcit nahIM Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 386 athAdhyavasAyaM pApapuNyayorbandhahetutvena darzayati evamalie adatte abaMbhacere pariggahe cev| kIradi ajjhavasANaM jaM teNa du bajjhade pAvaM / / 263 / / taha vi ya sacce datte baMbhe apariggahattaNe cev| kIradi ajjhavasANaM jaM teNa du bajjhade puNNaM / / 264 / / evamalIke'datte'brahmacarye parigrahe caiv| kriyate'dhyavasAnaM yattena tu badhyate paapm|| 263 / / tathApi ca satye datte brahmaNi aparigrahatve caiv| kriyate'dhyavasAnaM yattena tu badhyate punnym|| 264 / / hotaa| isaliye jo yaha mAnatA hai-ahaMkAra karatA hai ki 'maiM para jIvoMko mAratA hU~', usakA yaha ahaMkArarUpa adhyavasAya ajJAnamaya hai| vaha adhyavasAya hI hiMsA hai-apane vizuddha caitanyaprANakA ghAta hai, aura vahI baMdhakA kAraNa hai| yaha nizcayanayakA mata hai| yahA~ vyavahAranayako gauNa karake kahA hai aisA jAnanA caahiye| isaliye yaha kathana kathaMcit ( apekSApUrvaka) hai aisA samajhanA cAhiye; sarvathA ekAMtapakSa mithyAtva hai| __ aba, ( hiMsA-ahiMsAkI bhA~ti sarva kAryomeM) adhyavasAyako hI pApa-puNyake baMdhake kAraNarUpase dikhAte haiM: yoM jhUTha mAMhi , adattameM , abrahma aru parigraha virSe / jo hoya adhyavasAna usase pApabaMdhana hoya hai / / 263 / / isa rIta satya ru, dattameM , tyoM brahma anaparigrahavirSe / jo hoya adhyavasAna usase puNyabaMdhana hoya hai / / 264 / / gAthArtha:- [ evama ] isIprakAra (jaise ki pahale hiMsAke adhyavasAyake sambaMdha meM kahA gayA hai) usIprakAra [alIke ] asatyameM , [adatte ] corImeM, [ abrahmacarye ] abrahmacaryameM [ca eva] aura [ parigrahe ] parigrahameM [ yat ] jo [adhyavasAnaM] adhyavasAna [kriyate] kiyA jAtA hai [ tena tu] usase [ pApaM badhyate ] pApakA baMdha hotA hai; [ tathApi ca ] aura isIprakAra [ satye] satyameM , [ datte ] acauryameM, [ brahmaNi ] brahmacaryameM [ca eva] aura [aparigrahatve] aparigrahameM [yat] jo [adhyavasAnaM] adhyavasAna[ kriyate] kiyA jAtA hai [ tena tu] usase [ puNyaM badhyate] puNyakA baMdha hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates baMdha adhikAra 387 evamayamajJAnAt yo yathA hiMsAyAM vidhIyate'dhyavasAyaH, tathA asatyAdattAbrahmaparigraheSu yazca vidhIyate sa sarvo'pi kevala eva paapbndhhetuH| yastu ahiMsAyAM yathA vidhIyate adhyavasAyaH, tathA yazca satyadattabrahmAparigraheSu vidhIyate sa sarvo'pi kevala eva punnybndhhetuH| na ca bAhyavastu dvitIyo'pi bandhaheturiti zakyam vatthu paDucca jaM puNa ajjhavasANaM tu hodi jiivaannN| Na ya vatthudo du baMdho ajjhavasANeNa bNdhotthi|| 265 / / vastu pratItya yatpunaradhyavasAnaM tu bhavati jiivaanaam| na ca vastutastu bandho'dhyavasAnena bndho'sti|| 265 / / TIkA:-isaprakAra (-pUrvokta prakAra) ajJAnase yaha jo hiMsAmeM adhyavasAya kiyA jAtA hai usIprakAra asatya, corI, abrahmacarya aura parigrahameM bhI jo (adhyavasAya) kiyA jAtA hai, vaha saba pApa baMdhakA ekamAtra kAraNa hai; aura jo ahiMsAmeM adhyavasAya kiyA jAtA hai usIprakAra satya, acaurya, bahmacarya aura aparigrahameM bhI ( adhyavasAya) kiyA jAye, vaha saba puNyake baMdhakA ekamAtra kAraNa hai| bhAvArtha:-jaise hiMsAmeM adhyavasAya vaha pApabaMdhakA kAraNa kahA hai, usIprakAra asatya, corI, abrahmacarya aura parigrahakA adhyavasAya bhI pApabaMdhakA kAraNa hai| aura jaise ahiMsAmeM adhyavasAya vaha puNyabaMdhakA kAraNa hai usIprakAra satya, acaurya (-diyA huA lenA vaha), brahmacarya aura aparigrahameM adhyavasAya bhI puNyabaMdhakA kAraNa hai| isaprakAra, pA~ca pApoMmeM (avratoMmeM) adhyavasAya kiyA jAye so pApabaMdhakA kAraNa hai aura pA~ca ( ekadeza yA sarvadeza) vratoMmeM adhyavasAya kiyA jAye so puNyabaMdhakA kAraNa hai| pApa aura puNya donoM ke baMdhanameM , adhyavasAya hI eka mAtra baMdhakA kAraNa hai| aura bhI aisI zaMkA na karanI ki 'bAhyavastu vaha dUsarA bhI baMdhakA kAraNa hogaa'| ('adhyavasAya vaha baMdhakA eka kAraNa hogA aura bAhyavastu vaha baMdhakA dUsarA kAraNa hogA' aisI bhI zaMkA karane yogya nahIM hai; adhyavasAya hI ekamAtra baMdhakA kAraNa hai, bAhyavastu nhiiN|) isI arthakI gAthA aba kahate haiM: jo hoya adhyavasAna jIvake, vastu-Azrita vo bane / para vastuse nahiM baMdha, adhyavasAnase hI baMdha hai / / 265 / / gAthArtha:- [ punaH ] aura, [jIvAnAm ] jIvoMke [ yat ] jo [ adhyavasAnaM tu] adhyavasAna [ bhavati ] hotA hai vaha [ vastu] vastuko [ pratItya ] avalaMbakara hotA hai Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 388 adhyavasAnameva bandhahetuH, na tu bAhyavastu, tasya bandhahetoradhyavasAnasya hetutvenaiva critaarthtvaat| tarhi kimartho bAhyavastupratiSedhaH ? adhyvsaanprtissedhaarthH| adhyavasAnasya hi bAhyavastu AzrayabhUtaM; na hi bAhyavastvanAzritya adhyavasAnamAtmAnaM lbhte| yadi bAhyavastvanAzrityApi adhyavasAnaM jAyeta tadA, yathA vIrasUsutasyAzrayabhUtasya sadbhAve vIrasUsutaM hinasmItyadhyavasAyo jAyate, tathA vandhyAsutasyAzraya-bhUtasyAsadbhAve'pi vandhyAsutaM hinasmItyadhyavasAyo jaayet| na ca jaayte| tato nirAzrayaM nAstyadhyavasAnamiti niymH| tata eva cAdhyavasAnAzrayabhUtasya bAhyavastuno'tyantapratiSedhaH, hetupratiSedhenaiva hetumtprtissedhaat| na ca bandhahetuhetutve satyapi bAhyavastu bandhahetu: syAt, IryAsamitipariNatayatIndrapadavyApAdyamAnavegApatatkAlacoditakuliGgavat, [ca tu] tathApi [vastutaH] vastuse [ na bandhaH] baMdha nahIM hotA, [ adhyavasAnena] adhyavasAnase hI [ bandhaH asti ] baMdha hotA hai| TIkA:-adhyavasAna hI baMdhakA kAraNa hai; bAhyavastu baMdhakA nahIM, kyoMki baMdhakA kAraNa jo adhyavasAna hai usake kAraNatvase hI bAhyavastukI calitArthatA hai (arthAt baMdhake kAraNabhUta adhyavasAnakA kAraNa honemeM hI bAhyavastukA kAryakSetra pUrA ho jAtA hai, vaha vastu baMdhakA kAraNa nahIM hotii)| yahA~ prazna hotA hai ki-yadi bAhyavastu baMdhakA kAraNa nahIM hai to ( 'bAhyavastakA prasaMga mata karo. kinta tyAga karo' isaprakAra) bAhyavastukA pratiSedha (niSedha) kisa liye kiyA jAtA hai ? isakA samAdhAna isa prakAra hai:-adhyavasAnake niSedha ke liye bAhyavastukA niSedha kiyA jAtA hai| adhyavasAnako bAhyavastu AzrayabhUta hai; bAhyavastukA Azraya kiye binA adhyavasAna apane svarUpako prApta nahIM hotA arthAt utpanna nahIM hotaa| yadi bAhyavastuke Azraya ke binA bhI adhyavasAna utpanna nahIM hotA to, jaise AzrayabhUta vIrajananIke [ zUravIrako janma denevAlI; zUravIrakI maataa|] putrake sadbhAvameM (kisIko) aisA adhyavasAya utpanna hotA hai ki 'maiM vIrajananIke putrako mAratA hU~' isIprakAra azrayabhUta baMdhyAputrake asadbhAvameM bhI (kisIko) aisA adhyavasAya utpanna honA cAhiye ki 'maiM baMdhyAputrako mAratA huuN'| paraMtu aisA adhyavasAya to (kisIko) utpanna nahIM hotaa| (jahA~ baMdhyAkA putra hI nahIM hotA vahA~ mAranekA adhyavasAya kahA~ se utpanna ho ?) isaliye yaha niyama hai ki (bAhyavasturUpa) Azraya ke binA adhyavasAna nahIM hotaa| aura isaliye adhyavasAnako AzrayabhUta bAhyavastukA atyanta niSedha kiyA hai, kyoMki kAraNake pratiSedhase hI kAryakA pratiSedha hotA hai| (bAhyavastu adhyavasAnakA kAraNa hai isaliye usake pratiSedhase adhyavasAnakA pratiSedha hotA hai)| paraMtu, yadyapi bAhyavastu baMdhake kAraNakA (arthAt adhyavasAnakA) kAraNa hai tathApi vaha (bAhyavastu) baMdhakA kAraNa nahIM hai; kyoMki IryAsamitimeM pariNamita munIMdrake caraNase mara jAne vAle aise kisI vegase Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates baMdha adhikAra 389 bAhyavastuno bandhahetuhetorabandhahetutvena bndhhetutvsyaanaikaantiktvaat| ato na bAhyavastu jIvasyAtadbhAvo bandhahetuH, adhyavasAnameva tasya tadbhAvo bndhhetuH| evaM bandhahetutvena nirdhAritasyAdhyavasAnasya svArthakriyAkAritvAbhAvena mithyAtvaM darzayati dukkhidasuhide jIve karemi baMdhemi taha vimocemi| jA esA mUDhamadI NiratthayA sA hu de micchaa|| 266 / / Apatita kAlaprerita ur3ate hue jIvakI bhA~ti, bAhyavastu-jo ki baMdhake kAraNakA kAraNa hai vaha-baMdhakA kAraNa na hone se, bAhyavastuko baMdhakA kAraNatva mAnane meM anaikAMtika hetvAbhAsatva hai-vyabhicAra AtA hai| (isaprakAra nizcayase bAhyavastuko baMdhakA kAraNatva nirbAdhatayA siddha nahIM hotaa|) isaliye bAhyavastu jo ki jIvako atadbhAvarUpa hai vaha baMdhakA kAraNa nahIM hai; kintu adhyavasAna jo ki jIvako tadbhAvarUpa hai vahI baMdhakA kAraNa hai| bhAvArtha:-baMdhakA kAraNa nizcayase adhyavasAna hI hai; aura jo bAhyavastueM haiM ve adhyavasAnakA AlaMbana hai-unako avalaMbana kara adhyavasAna utpanna hotA hai, isaliye unheM adhyavasAnakA kAraNa kahA jAtA hai| bAhyavastu ke binA nirAzrayatayA adhyavasAna utpanna nahIM hote isaliye bAhyavastuoMkA tyAga karAyA jAtA hai| yadi bAhyavastuoMko baMdhakA kAraNa kahA jAye to usameM vyabhicAra ( doSa) AtA hai| ( kAraNa hone para bhI kahIM kArya dikhAI detA hai aura kahIM nahIM dikhAI detA use vyabhicAra kahate haiM aura aise kAraNako vyabhicArI-anaikAMtika-kAraNAbhAsa kahate haiN|) koI muni IryAsamitipUrvaka yatnase gamana karate hoM aura unake paira ke nIce ur3atA huA jIva vegapUrvaka A gire tathA mara jAye to muniko usakI hiMsA nahIM lgtii| yahA~ yadi bAhya dRSTise dekhA jAye to hiMsA huI hai paraMtu munike hiMsAkA adhyavasAya nahIM honese unheM bandha nahIM hotaa| jaise paira ke nIce Akara mara jAnevAlA jIva munike baMdhakA kAraNa nahIM hai usIprakAra anya bAhyavastuoM ke saMbaMdha meM bhI samajhanA caahiye| isaprakAra bAhyavastuko baMdhakA kAraNa mAnanemeM vyabhicAra AtA hai isaliye bAhyavastu baMdhakA kAraNa nahIM hai yaha siddha huaa| aura bAhyavastu binA nirAzrayase adhyavasAna nahIM hotA, isaliye bAhyavastukA niSedha bhI hai hii| isaprakAra baMdhake kAraNarUpase nizcita kiyA gayA adhyavasAna apanI arthakriyA karanevAlA na honese mithyA hai-yaha aba batalAte haiM: karatA dukhI-sukhI jIvako, aru baddha-mukta karU~ are! ye mUDha mati tujha hai nirarthaka, isa hi se mithyA hI hai / / 266 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 390 duHkhitasukhitAn jIvAn karomi bandhayAmi tathA vimocyaami| yA eSA mUDhamatiH nirarthikA sA khalu te mithyaa|| 266 / / parAn jIvAn duHkhayAmi sukhayAmItyAdi, bandhayAmi mocayAmItyAdi vA, yadetadadhyavasAnaM tatsarvamapi, parabhAvasya parasminnavyApriyamANatvena svArthakriyAkAritvAbhAvAt, khakusumaM lunAmItyadhyavasAnavanmithyArUpaM, kevlmaatmno'nrthaayaiv| kuto nAdhyavasAnaM svArthakriyAkArIti cetajjhavasANaNimittaM jIvA bajjhaMti kammaNA jadi hi| muccaMti mokkhamagge ThidA ya tA kiM karesi tum|| 267 / / gAthArtha:-he bhAI! [ jIvAn ] maiM jIvoMko [ duHkhitasukhitAn ] duHkhI-sukhI [ karomi ] karatA hU~, [ bandhayAmi ] ba~dhAtA hU~ [ tathA vimocayAmi] tathA chur3AtA hU~, [ yA eSA te mUDhamatiH] aisI jo yaha terI mUr3ha mati [-mohita buddhi ] hai [ sA] vaha [nirarthikA ] nirarthaka honese [ khalu ] vAstavameM [ mithyA ] mithyA hai| TIkA:-maiM para jIvoMko duHkhI karatA hU~, sukhI karatA hU~ ityAdi tathA ba~dhAtA hU~, chur3AtA hU~ ityAdi jo yaha adhyavasAna hai vaha saba, parabhAvakA parameM vyApAra na hone ke kAraNa apanI arthakriyA karane vAlA nahIM hai isaliye, 'maiM AkAza puSpa ko tor3atA hU~' aise adhyavasAnakI bhA~ti mithyArUpa hai, kevala apane anarthake liye hI hai (arthAt mAtra apane liye hI hAnikA kAraNa hotA hai, parakA to kucha kara nahIM sktaa)| bhAvArtha:-jo apanI arthakriyA (-prayojanabhUta kriyA) nahIM kara sakatA vaha nirarthaka hai, athavA jisakA viSaya nahIM hai vaha nirarthaka hai| jIva para jIvoMko duHkhIsukhI Adi karane kI buddhi karatA hai, paraMtu para jIva apane kiye duHkhI-sukhI nahIM hote; isaliye vaha buddhi nirarthaka hai aura nirarthaka honese mithyA hai-jhUThI hai| aba yaha prazna hotA hai ki adhyavasAna apanI arthakriyA karanevAlA kaise nahIM hai ? isakA uttara kahate haiM: saba jIva adhyavasAnakAraNa karmase ba~dhate jahA~ / aru mokSamArga thita jIva chUTeM, tU hI kyA karatA bhalA ? / / 267 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates baMdha adhikAra 391 adhyavasAnanimittaM jIvA badhyante karmaNA yadi hi| mucyante mokSamArge sthitAzca tat kiM karoSi tvm|| 267 / / yatkila bandhayAmi mocayAmItyadhyavasAnaM tasya hi svArthakriyA yadvandhanaM mocanaM jiivaanaam| jIvastvasyAdhyavasAyasya sadbhAve'pi sarAgavItarAgayoH svapariNAmayoH abhAvAnna badhyate, na mucyate; sarAgavItarAgayoH svapariNAmayoH sadbhAvAttasyAdhya vasAyasyAbhAve'pi badhyate, mucyate c| tataH paratrAkiJcitkaratvAnnedamadhyavasAnaM svArthakriyAkAri; tatazca mithyaiveti bhaavH| __ (anuSTubh ) anenAdhyavasAyena niSphalena vimohitH| tatkiJcanApi naivAsti nAtmAtmAnaM karoti yt||171 / / gAthArtha:-he bhAI! [ yadi hi] yadi vAstavameM [adhyavasAnanimittaM ] adhyavasAnake nimittase [ jIvAH] jIva [ karmaNA badhyante] karmase ba~dhate haiM [ca] aura [ mokSamArge sthitAH] mokSamArgameM sthita [ mucyante] chUTate haiM, [ tad ] to [tvam kiM karoSi ] tU kyA karatA hai ? ( terA to bA~dhane-chor3anekA abhiprAya vyartha gyaa|) TIkA:- maiM bA~dhatA hU~, chur3AtA hU~' aisA jo adhyavasAna usakI apanI arthakriyA jIvoMko bA~dhanA, chor3anA hai| kintu jIva to, isa adhyavasAyakA sadbhAva honepara bhI, apane sarAga-vItarAga pariNAmake abhAvase nahIM ba~dhatA aura mukta nahIM hotA; tathA apane sarAga-vItarAga pariNAmake sadbhAvase, usa adhyavasAyakA abhAva honepara bhI, ba~dhatA hai aura chUTatA hai| isaliye parameM akiMcitkara honese ( arthAt kucha nahIM kara sakatA honese) yaha adhyavasAna apanI arthakriyA karanevAlA nahIM hai; aura isaliye mithyA hI hai| aisA bhAva ( Azaya ) hai| bhAvArtha:-jo hetu kucha bhI nahIM karatA vaha akiMcitkara kahalAtA hai| yaha bA~dhane-chor3anekA adhyavasAna bhI parameM kucha nahIM karatA, kyoMki yadi vaha adhyavasAna ho to bhI jIva apane sarAga-vItarAga pariNAmase baMdha-mokSako prApta hotA hai, aura vaha adhyavasAna ho to bhI apane sarAga-vItarAga pariNAmake abhAvase baMdha-mokSako prApta nahIM hotaa| isaprakAra adhyavasAna parameM akiMcitkara honese sva-arthakriyA karanevAlA nahIM hai isaliye mithyA hai| aba isa arthakA kalazarUpa aura AgAmI kathanakA sUcaka zloka kahate haiM: zlokArtha:- [anena niSphalena adhyavasAyena mohitaH] isa niSphala (nirarthaka) adhyavasAyase mohita hotA huA [ AtmA ] AtmA [ tat kiJcana api na eva asti yat AtmAnaM na karoti ] apaneko sarvarUpa karatA hai, Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 392 savve karedi jIvo ajjhavasANeNa tiriynnerie| devamaNue ya savve puNNaM pAvaM ca nneyvihN|| 268 / / dhammAdhammaM ca tahA jIvAjIve alogalogaM c| savve karedi jIvo ajjhavasANeNa appANaM / / 269 / / sarvAn karoti jIvo'dhyavasAnena tirynairyikaan| devamanujAMzca sarvAn puNyaM pApaM ca naikvidhm|| 268 / / dharmAdharma ca tathA jIvAjIvau alokalokaM c| sarvAn karoti jIvaH adhyavasAnena aatmaanm|| 269 / / yathAyamevaM kriyAgarbhahiMsAdhyavasAnena hiMsakaM, -aisA kucha bhI nahIM hai jisarUpa apaneko na karatA ho| bhAvArtha:-yaha AtmA mithyA abhiprAyase bhUlA huA caturgati-saMsArameM jitanI avasthAeM haiM, jitane padAthai haiM una sarvarUpa apaneko huA mAnatA hai; apane zuddha svarUpako nahIM phicaantaa| 171 / aba isa arthako spaSTatayA gAthAmeM kahate haiM:tiryaMca, nAraka , deva , mAnava , puNya pApa aneka jo| una sarvarUpa karai ju nijako, jIva adhyavasAnase / / 268 / / aru tyoM hi dharma adharma, jIva-ajIva, loka-aloka je / una sarvarUpa karai ju nijako, jIva adhyvsaanse|| 269 / / gAthArtha:- [jIvaH] jIva [ adhyavasAnena] adhyavasAnase [ tiryanairayikAn] tiryaMca, nAraka, [ devamanujAn ca] deva aura manuSya [ sarvAn ] ina sarva paryAyoM, [ca] tathA [ naikavidham ] aneka prakArake [ puNyaM pApaM] puNya aura pApa- [ sarvAn ] ina sabarUpa [ karoti] apaneko karatA hai| [ tathA ca] aura usI prakAra [ jIvaH] jIva [adhyavasAnena] adhyavasAnase [dharmAdharma] dharma-adharma, [jIvAjIvau] jIva-ajIva [ca ] aura [alokalokaM ] loka-aloka- [ sarvAn ] ina svarUpa [AtmAnam karoti] apaneko karatA hai| __TIkA:-jaise yaha AtmA pUrvokta prakAra kriyA jisakA garbha hai aise hiMsAke adhyavasAnase apaneko hiMsaka karatA hai, * hiMsA Adike adhyavasAna rAgadveSake udayamaya hanana AdikI kriyAoMse paripUrNa hai, arthAt una kriyAoMke sAtha AtmAkI tanmayatA honekI mAnyatArUpa hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates baMdha adhikAra 393 itarAdhyavasAnairitaraM ca AtmAtmAnaM kuryAt, tathA vipacyamAnanArakAdhyavasAnena nArakaM, vipacyamAnatiryagadhyavasAnena tiryaJcaM, vipacyamAnamanuSyAdhyavasAnena manuSyaM, vipacyamAnadevAdhyavasAnena devaM, vipacyamAnasukhAdipuNyAdhyavasAnena puNyaM, vipacyamAnaduHkhAdipApAdhyavasAnena pApamAtmAnaM kuryaat| tathaiva ca jJAyamAnadharmAdhyavasAnena dharma, jJAyamAnAdharmAdhyavasAnenAdharma, jJAyamAnajIvAntarAdhyavasAnena jIvAntaraM, jJAyamAnapudgalAdhyavasAnena pudgalaM, jJAyamAnalokAkAzAdhyavasAnena lokAkAzaM, jJAyamAnAlokAkAzAdhyavasAnenAlokAkAzamAtmAnaM kuryaat| (indravajtrA) vizvAdvibhakto'pi hi yatprabhAvAdAtmAnamAtmA vidadhAti vishvm| mohaikakando'dhyavasAya eSa nAstIha yeSAM yatayasta ev|| 172 / / ( ahiMsAke adhyavasAnase apane ahiMsaka karatA hai) aura anya adhyavasAnoMse apaneko anya karatA hai, isIprakAra udyameM Ate hue nArakake adhyavasAnase apaneko nArakI karatA hai, udayameM Ate hue tiryaMcake adhyavasAnase apaneko tiryaMca karatA hai, udayameM Ate hue manuSyake adhyavasAnase apaneko manuSya karatA hai, udayameM Ate hue devake adhyavasAnase apaneko deva karatA hai, udayameM Ate hue sukha Adi puNyake adhyavasAnase apaneko puNyarUpa karatA hai aura udayameM Ate hue duHkha Adi pApake adhyavasAnase apaneko pAparUpa karatA hai; aura isIprakAra jAnane meM AtA huA jo dharma (dharmAstikAya ) hai usake adhyavasAnase apaneko dharmarUpa karatA hai, jAnane meM AtA hue adharmake (adharmAstikAyake) adhyavasAnase apaneko adharmarUpa karatA hai, jAnanemeM Ate hue anya jIvake adhyavasAnoMse apaneko anyajIvarUpa karatA hai, jAnanemeM Ate hue pudgalake adhyavasAnoMse apaneko pudgalarUpa karatA hai, jAnanameM AtA hue lokAkAzake adhyavasAnase apaneko lokAkAzarUpa karatA hai aura jAnanemeM Ate hue alokAkAzake adhyavasAnase apaneko alokAkAzarUpa karatA hai| (isaprakAra AtmA adhyavasAnase apaneko sarvarUpa karatA hai|) bhAvArtha:-yaha adhyavasAna ajJAnarUpa hai isaliye use apanA paramArtha svarUpa nahIM jAnanA caahiye| usa adhyavasAnase hI AtmA apaneko aneka avasthArUpa karatA hai arthAt unameM apanApana mAnakara pravartatA hai| aba isa arthakA kalazarUpa tathA AgAmI kathanakA sUcaka kAvya kahate haiM : zlokArtha:- [ vizvAt vibhaktaH api hi] vizvase (samasta dravyoMse) bhinna honepara bhI [ AtmA] AtmA [ yat-prabhAvAt AtmAnam vizvam vidadhAti] jisake prabhAvase apaneko vizvarUpa karatA hai [ eSaH adhyavasAya: ] aisA yaha adhyavasAya Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ 394 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra edANi Natthi jesiM ajjhavasANANi evamAdINi / te asuheNa suheNa va kammeNa muNI Na lippaMti / / 270 / / etAni na santi yeSAmadhyavasAnAnyevamAdIni / zubhena zubhena vA karmaNA munayo na lipyante / / 270 / / etAni kila yAni tAni samastAnyapi zubhAzubhakarmabandhanimittAni, hinasmItyAdyadhyavasAnaM tat, trividhAnyadhyavasAnAni svymjnyaanaadiruuptvaat| tathAhi-yadidaM jJAnamayatvenAtmanaH sadahetukajJaptyekakriyasya rAgadveSavipAkamayInAM hananAdikriyANAM ca vizeSAjJAnena viviktAtmAjJAnAt, asti tAvadajJAnaM, viviktAtmAdarzanAdasti ca [ moha - eka - kandaH ] ki jisakA moha hI eka mUla hai vaha - [ yeSAM iha nAsti ] jinake nahIM hai [ te eva yatayaH ] ve hI muni hai / 172 / yaha adhyavasAya jinake nahIM ve muni karmase lipta nahIM hote - yaha aba gAthA dvArA kahate haiM: - ina Adi adhyavasAna vidhavidha vartate nahi jinahiko / zubha-azubha karma anekase, munirAja ve nahiM lipta hoM / / 270 / / gAthArtha:- [ etAni ] yaha ( pUrva kathita ) [ evamAdIni ] tathA aise aura bhI [ adhyavasAnAni ] adhyavasAna [ yeSAm ] jinake [ na santi ] nahIM hai, [te munayaH] ve muni [ azubhena ] azubha [ vA zubhena ] yA zubha [ karmaNA ] karmase [ na lipyante ] lipta nahIM hote| TIkA:-yaha jo tInoM prakArake adhyavasAna haiM ve sabhI svayaM ajJAnAdirUpa (arthAt ajJAna, mithyAdarzana aura acAritrarUpa ) honese zubhAzubha karmabaMdhake nimitta haiN| ise vizeSa samajhAte haiM: - ' maiM ( para jIvoMko) mAratA hU~', ityAdi jo adhyavasAna hai usa adhyavasAnavAle jIvako, jJAnamayapane ke sadbhAvase 'satrUpa ahetukajJapti hI jisakI eka kriyA hai aise AtmAkA aura rAgadveSake udayamaya aisI hanana Adi kriyAoMkA "vizeSa nahIM jAnaneke kAraNa bhinna AtmAkA ajJAna honese, vaha adhyavasAna prathama to ajJAna hai, bhinna AtmAkA adarzana ( azraddhAna) honese 1 / satpa = sattAsvarUpa; astitvasvarUpa / ( AtmA jJAnamaya hai isaliye satpa ahetuka jJapti hI usakI eka kriyA hai / ) 2 / ahetuka = jisakA koI kAraNa nahIM hai aisI, akAraNa; svayaMsiddha; sahaja / 3 / jJapti = jAnanA; jAnanerUpakriyA / (jJaptikriyA satpa hai, aura satpa honese ahetuka hai / ) 4 / hanana = ghAta karanA; ghAta karanerUpa kriyA ( ghAta karanA Adi kriyAyeM rAgadveSake udayamaya haiN| ) 5 / vizeSa= antara; bhinna lakSaNa / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates baMdha adhikAra 395 mithyAdarzanaM, viviktAtmAnAcaraNAdasti caacaaritrm| [yatpunaH nArako'hamityAdyadhyavasAnaM tadapi, jJAnamayatvenAtmanaH sadahetukajJAyakaikabhAvasya karmodayajanitAnAM nArakAdibhAvAnAM ca vizeSAjJAnena viviktAtmAjJAnAdasti tAvadajJAnaM, viviktAtmAdarzanAdasti ca mithyAdarzanaM, viviktAtmAnAcaraNA-dasti caacaaritrm|] yatpunareSa dharmo jJAyata ityAdyadhyavasAnaM tadapi, jJAnamayatvenAtmanaH sadahetukajJAnaikarUpasya jJeyamayAnAM dharmAdirUpANAM ca vizeSAjJAnena viviktAtmAjJAnAt, asti tAvadajJAnaM, viviktAtmAdarzanAdasti ca mithyAdarzanaM, viviktAtmAnAcaraNAdasti caacaaritrm| tato bandhanimittAnyevaitAni smstaanydhyvsaanaani| yeSAmevaitAni na vidyante ta eva munikuJjarAH kecana, sadahetukajJaptyekakriyaM, sadahetukajJAyakaikabhAvaM, sadahetukajJAnaikarUpaM ca viviktamAtmAnaM jAnantaH, samyakpazyanto'nucarantazca , svacchasvacchandodyadamandAnta ( vaha adhyavasAna) mithyAdarzana hai aura bhinna AtmAkA anAcaraNa honese ( vaha adhyavasAna) acAritra hai| [aura 'maiM nAraka hU~' ityAdi jo adhyavasAna hai vaha adhyavasAnavAle jIvako bhI, jJAnamayapaneke sadbhAvase satrupa ahetuka jJAyaka hI jisakA eka bhAva hai aisA AtmAkA aura karmodayajanita nAraka Adi bhAvoMkA vizeSa na jAnane ke kAraNa bhinna AtmAkA ajJAna honese , vaha adhyavasAna prathama to ajJAna hai, bhinna AtmAkA adarzana honese ( vaha adhyavasAna) mithyAdarzana hai aura bhinna AtmAkA anAcaraNa honese ( vaha adhyavasAna) acAritra hai|] aura yaha dharmadravya jJAta hotA hai' ityAdi jo adhyavasAna hai usa adhyavasAnavAle jIvako bhI, "jJAnamayapaneke sadbhAvase sapa ahetuka jJAna hI jisakA eka rUpa hai aise AtmAkA aura jJeyamaya dharmAdika rUpoMkA vizeSa na jAnane ke kAraNa bhinna AtmAkA ajJAna honese, vaha adhyavasAna prathama to ajJAna hai, bhinna AtmAkA adarzana honese ( vaha adhyavasAna) mithyAdarzana hai aura bhinna AtmAkA anAcaraNa honese ( vaha adhyavasAna) acAritra hai| isaliye yaha samasta adhyavasAna baMdhake hI nimitta haiN| mAtra jinake yaha adhyavasAna vidyamAna nahIM haiM ve hI koI (virale ) munikuMjara (munivaroM), satpa ahetuka jJapti hI jisakI eka kriyA hai, satpa ahetuka jJAyaka hI jisake eka bhAva hai aura satrupa ahetuka jJAna hI jisakA eka rUpa hai aise bhinna AtmAko ( -sarva anyadravyabhAvoMse bhinna AtmAko) jAnate hue, samyak prakArase dekhate ( zraddhA karate) hue aura acaraNa karate hue, svaccha aura svacchaMdatayA udayamAna (svAdhInatayA prakAzamAna ) * AtmA jJAnamaya hai isaliye satpa ahetuka jJAna hI jisakA eka rUpa hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 396 kotisso'tyntmjnyaanaadiruuptvaabhaavaat , zubhenAzubhena vA karmaNA na khalu lipyern| kimetadadhyavasAnaM nAmeti cetbuddhI vavasAo vi ya ajjhavasANaM madI ya vinnnnaannN| ekkaTThameva savvaM cittaM bhAvo ya prinnaamo|| 271 / / buddhirvyavasAyo'pi ca adhyavasAnaM matizca vijnyaanm| ekArthameva sarva cittaM bhAvazca pariNAmaH / / 271 / / aisI amaMda aMtatiko ajJAnAdirUpatAkA atyaMta abhAva honese (arthAt aMtaraMgameM prakAzita hotI huI jJAnajyoti kiMcit mAtra bhI ajJAnarUpa, mithyAdarzanarUpa aura acAritrarUpa nahIM hotI isaliye),zubha yA azubha karmase vAstavameM lipta nahIM hote| bhAvArtha:-yaha jo adhyavasAna haiM ve ' maiM parakA hanana karatA hU~' isa prakArake haiM, 'maiM nAraka hU~' isaprakAra ke haiM tathA ' maiM paradravyako jAnatA hU~' isa prakArake haiN| ve, jabataka AtmAkA aura rAgAdikA, AtmAkA aura nArakAdi karmodayajanita bhAvoMkA tathA AtmAkA aura jJeyarUpa anyadravyoMkA bheda na jAnA ho, tabataka rahate haiN| ve bhedajJAnake abhAvake kAraNa mithyAjJAnarUpa hai, mithyAdarzanarUpa hai aura mithyAcAritrarUpa hai; yoM tIna prakArake hote haiN| ve adhyavasAna jinake nahIM hai ve munikuMjara haiN| ve AtmAko samyak jAnate haiM, samyak zraddhA karate haiM aura samyak AcaraNa karate haiM, isaliye ajJAnake abhAvase samyagdarzanajJAnacAritrarUpa hote hue karmose lipta nahIM hote| " yahA~ bArambAra adhyavasAna zabda kahA gayA hai, vaha adhyavasAna kyA hai usakA svarUpa bhalIbhA~ti samajhameM nahIM AyA ?" aisA prazna hone para, adhyavasAnakA svarUpa gAthAmeM kahate haiM: jo buddhi , mati, avasAya, adhyavasAna, aru vijJAna hai| pariNAma, citta ru bhAva-zabdahi sarva ye ekArtha hai / / 271 / / gAthArtha:- [ buddhiH] buddhi , [ vyavasAya: api ca ] vyavasAya, [ adhyavasAnaM ] adhyavasAna , [ matiH ca ] mati, [ vijJAnam ] vijJAna , [ cittaM ] citta , [ bhAvaH ] bhAva [ ca] aura [ pariNAmaH ] pariNAma- [ sarva] ye saba [ ekArtham eva ] ekArtha hI haiM (-arthAt nAma alaga alaga haiM kintu artha bhinna nahIM haiN)| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.Atma Dharma.com for updates baMdha adhikAra svaparayoraviveke sati jIvasyAdhyavasitimAtramadhyavasAnaM; tadeva ca bodhanamAtratvAdbuddhiH, vyavasAnamAtratvAdvyavasAya:, mananamAtratvAnmatiH, vijJaptimAtratvAdvijJAnaM, cetanAmAtratvAccittaM, cito bhavanamAtratvAdbhAva:, citaH prinnmnmaatrtvaatprinnaamH| ( zArdUlavikrIDita ) sarvatrAdhyavasAnamevamakhilaM tyAjyaM yaduktaM jinai stanmanye vyavahAra eva nikhilo'pynyaashrystyaajitH| samyaGnizcayamekameva tadamI niSkampamAkramya kiM zuddhajJAnaghane mahimni na nije badhnanti santo dhRtim / / 173 / / 397 TIkA:-sva-parakA aviveka ho ( sva-parakA bhedajJAna na ho ) taba jIvakI 'adhyavasitimAtra adhyavasAna hai; aura vahI ( jise adhyavasAna kahA hai vahI ) bodhanamAtratva buddhi hai, 'vyavasAnamAtratvase vyavasAya hai, 'mananamAtratvase mati hai, vijJaptimAtratvase vijJAna hai, cetanAmAtratvase citta hai, cetananA bhavanamAtratvase bhAva hai, cetanake pariNamanamAtratvase pariNAma hai| ( isaprakAra yaha saba zabda ekArthavAcI haiN| ) bhAvArtha:-yaha jo buddhi Adi ATha nAma kahe gaye haiM ve saba cetana AtmAke pariNAma haiN| jabataka svaparakA bhedajJAna na ho tabataka jIvake jo apane aura parake ekatva kI nizcayarUpa pariNati pAI jAtI hai use buddhi Adi ATha nAmoMse kahA jAtA hai| 'adhyavasAna tyAganeyogya kaheM hai isase aisA jJAta hotA hai ki vyavahArakA tyAga aura nizcayakA grahaNa karAyA hai' - isa arthakA evaM AgAmI kathanakA sUcaka kAvya kahate haiM: zlokArthaH-AcAryadeva kahate haiM ki:- [ sarvatra yad adhyavasAnam ] sarva vastuoMmeM jo adhyavasAna hote haiM [ akhilaM ] ve saba (adhyavasAna ) [ jinaiH] jinendra bhagavAnane [ evam ] pUrvokta rItise [ tyAjyaM uktaM ] tyAganeyogya kahe haiM [ tat ] isaliye [ manye ] hama yaha mAnate haiM ki [ anya - AzrayaH vyavahAraH eva nikhilaH api tyAjitaH ] para jisakA Azraya hai aisA vyavahAra hI sampUrNa chur3AyA hai / ' [ tat ] taba phira, [ amI santaH] yaha satpuruSa [ ekam samyak nizcayam eva niSkampam Akramya ] eka samyak nizcayako hI nizcalatayA aMgIkAra karake [ zuddhajJAnaghane nije mahimni ] zuddhajJAnaghanasvarUpa nija mahimAmeM ( - AtmasvarUpameM ) [ dhRtim kiM na badhnanti ] sthiratA kyoM dhAraNa nahIM karate ? 1 / adhyavasiti = (ekameM dUsare kI mAnyatApUrvaka ) pariNati; ( mithyA) nizciti; ( mithyA ) nizcaya honA / 2 / vyavasAna = kAmameM lage rahanA; udyamI honA; nizcaya honA / 3 / manana = mAnanA; jAnanA / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 398 evaM vavahAraNao paDisiddho jANa nnicchynnenn| NicchayaNayAsidA puNa muNiNo pAvaMti NivvANaM / / 272 / / evaM vyavahAranayaH pratiSiddho jAnIhi nishcynyen| nizcayanayAzritAH punarmunayaH prApnuvanti nirvaannm|| 272 / / AtmAzrito nizcayanayaH, parAzrito vyvhaarnyH| tatraivaM nizcayanayena parAzritaM samastamadhyavasAnaM bandhahetutvena mumukSoH pratiSedhayatA vyavahAranaya eva kila pratiSiddhaH, tasyApi praashrittvaavishessaat| pratiSedhya eva cAyaM , AtmAzritanizcaya- nayAzritAnAmeva mucyamAnatvAt, parAzritavyavahAranayasyaikAntenAmucyamAnenAbhavyenApyA- shriiymaanntvaac| bhAvArtha:-jinendradevane anya padArthoM meM AtmabuddhirUpa adhyavasAna chur3Aye hai isase yaha samajhanA cAhiye ki yaha samasta parAzrita vyavahAra hI chur3AyA hai| isaliye AvAryadevane zuddhanizcayake grahaNakA aisA upadeza diyA hai 'zuddhajJAnasvarUpa apanI AtmAmeM sthiratA rkho'| aura, "jaba ki bhagavAnane adhyavasAna chur3Aye haiM taba phira satpuruSo nizcayako nizcalatApUrvaka aMgIkAra karake svarUpameM sthira kyoM nahIM hote ?yaha hameM Azcarya hotA hai" yaha kahakara AcAryadevane Azcarya pragaTa kiyA hai| 173 / aba isa arthako gAthA dvArA kahate haiM: vyavahAranaya isa rIta jAna, niSiddha nizcayanaya hi se / munirAja jo nizcayanayAzrita, mokSakI prApti kare / / 272 / / gAthArtha:- [evaM] isaprakAra [vyavahAranayaH] (parAzrita) vyavahAranaya [ nizcayanayena] nizcayanayake dvArA [pratiSiddhaH jAnIhi ] niSiddha jAna; [ punaH nizcayanayAzritAH ] nizcayanayake Azrita [ munayaH ] muni [nirvANam ] nirvANako [ prApnuvanti ] prApta hote haiN| TIkA:-AtmAzrita (arthAt sva-Azrita) nizcayanaya hai, parAzrita (arthAt parake Azrita) vyavahAranaya hai| vahA~, pUrvokta prakArase parAzrita samasta adhyavasAna ( arthAt apane aura parake ekatvakI mAnyatApUrvaka pariNamana) baMdhakA kAraNa honese mumukSuoMko usakA (-adhyavasAnakA) niSedha karate hue aise nizcayanayake dvArA vAstavameM vyavahAranayakA hI niSedha karAyA hai, kyoMki vyavahAranayake bhI parAzritatA samAna hI hai (-jaise adhyavasAna parAzrita hai usIprakAra vyavahAranaya bhI parAzrita hai, usameM antara nahIM hai)| aura isaprakAra yaha vyavahAranaya niSedha karane yogya hI hai; kyoMki AtmAzrita nizcayanayakA Azraya karane vAle hI (karmoMse) mukta hote hai aura parAzrita vyavahAranayakA Azraya to ekAMtataH mukta nahIM honevAlA abhavya bhI karatA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates baMdha adhikAra 399 kathamabhavyenApyAzrIyate vyavahAranayaH iti cet vadasamidIguttIo sIlatavaM jiNavarehi pnnnnttN| kuvvaMto vi abhavvo apNANI micchadiTThI du|| 273 / / vratasamitiguptayaH zIlatapo jina rai: prjnyptm| kunnapyabhavyA'jJAnI mithyAdRSTistu / / 273 / / zIlatapa:paripUrNa triguptipaMcasamitiparikalitamahiMsAdipaJcamahAvratarUpaM vyavahAra-cAritraM abhavyo'pi kuryAt, tathApi sa nizcAritro'jJAnI mithyAdRSTireva, nizcaya- caaritrhetubhuutjnyaanshrddhaanshuunytvaat| bhAvArtha:-AtmAke parake nimittase jo aneka bhAva hote haiM ve saba vyavahAranayake viSaya haiM isaliye vyavahAranaya parAzrita haiM, aura jo eka apanA svAbhAvika bhAva hai vahI nizcayanayakA viSaya hai isaliye nizcayanaya AtmAzrita hai| adhyavasAna bhI vyavahAranayakA hI viSaya hai isaliye adhyavasAnakA tyAga vyavahAranayakA hI tyAga hai, aura jo pUrvokta gAthAoMmeM adhyavasAnake tyAgakA upadeza hai vaha vyavahAranayake hI tyAgakA upadeza hai| isaprakAra nizcayanayako pradhAna karake vyavahAranayake tyAgakA upadeza kiyA hai usakA kAraNa yaha hai ki-jo nizcayanayake Azrayase pravartate haiM ve hI karmoMse mukta hote haiM aura jo ekAMtase vyavahAranayake hI Azrayase pravartate haiM ve karmoM se kabhI mukta nahIM hote| aba prazna hotA hai ki abhavya jIva bhI vyavahAranayakA Azraya kaise karate haiM ? usakA uttara gAthA dvArA kahate haiM: jinavaraprarUpita vrata, samiti, gupti avaru tp-shiilko| karatA huA bhI abhavya jIva, ajJAnI mithyAdRSTi hai / / 273 / / gAthArtha:- [jinavaraiH] jinendradeva ke dvArA [prajJaptam] kathita [ vratasamitiguptayaH ] vrata, samiti , gupti , [zIlatapaH ] zIla, tapa [ kurvan api] karatA huA bhI [abhavyaH ] abhavya jIva [ajJAnI] ajJAnI [ mithyAdRSTi: tu] aura mithyAdRSTi TIkA:-zIla aura tapase paripUrNa, tIna gupti aura pA~ca samitiyoMke prati sAvadhAnIse yukta, ahiMsAdi pA~ca mahAvratarUpa vyavahAracAritra ( kA pAlana ) abhavya bhI karatA hai; tathApi vaha (abhavya ) nizcAritra (-cAritrarahita), ajJAnI aura mithyAdRSTi hI hai kyoMki vaha nizcayacAritrake kAraNarUpa jJAna-zraddhAnase zUnya hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 400 tasyaikAdazAGgajJAnamasti iti cet mokkhaM asaddahaMto abhaviyasatto du jo adhiiejj| pATho Na karedi guNaM asaddahaMtassa NANaM tu|| 274 / / mokSamazraddadhAno'bhavyasattvastu yo'dhiiyiit| pATho na karoti guNamazraddadhAnasya jJAnaM tu|| 274 / / mokSaM hi na tAvadabhavyaH zraddhatte, shuddhjnyaanmyaatmjnyaanshuunytvaat| tatojJAnamapi nAsau shrddhtte| jJAnamazraddadhAnazcAcArAdhekAdazAGgaM zrutamadhIyAno'pi zrutAdhyayanaguNAbhAvAnna jJAnI syaat| sa kila guNa: zrutAdhyayanasya yadviviktavastubhUtajJAna - mayAtmajJAnaM; tacca viviktavastubhUtaM jJAnamazraddadhAnasyAbhavyasya zrutAdhyayanena na vidhAtuM shkyet| tatastasya tdgunnaabhaavH| bhAvArtha:-abhacya jIva mahAvrata-samiti-guptirUpa vyavahAra cAritrakA pAlana kare tathApi nizcaya samyagjJAnazraddhAnake binA vaha cAritra 'samyakcAritra' nAmako prApta nahIM karatA; isaliye vaha ajJAnI, mithyAdRSTi aura nizcAritra hI hai| aba ziSya pUchatA hai ki-use (abhavyako) gyAraha aMgakA jJAna to hotA hai; phira bhI usako ajJAnI kyoM kahA hai ? isakA uttara kahate haiM: mokSakI zraddhAvihIna, abhavya jIva zAstroM pddh'e| para jJAnakI zraddhArahitako, paThana ye nahiM guNa kare / / 274 / / gAthArtha:- [ mokSam azraddadhAnaH ] mokSakI zraddhA na karatA huA [ yaH abhavyasattvaH ] jo abhavyajIva hai vaha [tu adhIyIta ] zAstra to par3hatA hai, [ tu] paraMtu [ jJAnaM azraddadhAnasya ] jJAnakI zraddhA na karane vAle usako [pATha: ] zAstrapaThana [ guNam na karoti ] guNa nahIM krtaa| TIkA:-prathama to abhavya jIva ( svayaM) zuddha jJAnamaya AtmA ke jJAna se zUnya hone ke kAraNa mokSakI hI zraddhA nahIM krtaa| isaliye vaha jJAnakI bhI zraddhA nahIM krtaa| aura jJAnakI zraddhA na karatA huA vaha (abhavya), AcArAMga Adi gyAraha aMgarUpa zrutako (zAstroMkI) par3hatA huA bhI, zAstrapaThanake jo guNa usake abhAvake kAraNa jJAnI nahIM hai| jo bhinnavastubhUta jJAnamaya AtmAkA jJAna vaha zAstra paThanakA guNa hai; aura vaha to (aisA zuddhAtmajJAna to), bhinna vastubhUta jJAnakI zraddhA na karane vAle abhavyake zAstra-paThanake dvArA nahIM kiyA jA sakatA (arthAt zAstra-paThana usako zuddhAtmajJAna nahIM kara sakatA); isaliye usake zAstrapaThanake guNakA abhAva hai; Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates baMdha adhikAra 401 tatazca jJAnazraddhAnAbhAvat so'jJAnIti prtiniytH| tasya dharmazraddhAnamastIti cetsaddahadi ya pattedi ya rocedi ya taha puNo ya phaasedi| dhammaM bhogaNimittaM Na du so kammakkhayaNimittaM / / 275 / / zraddadhAti ca pratyeti ca rocayati ca tathA punazca spRshti| dharma bhoganimittaM na tu sa krmkssynimittm|| 275 / / abhavyo hi nityakarmaphalacetanArUpaM vastu zraddhatte, nityajJAnacetanAmAtraM na tu zraddhatte, nityameva bhedvijnyaanaanrhtvaat| tataH sa karmamokSanimittaM jJAnamAtraM bhUtArtha dharma na zraddhatte, bhoganimittaM zubhakarmamAtramabhUtArthameva shrddhtte| tata evAsau abhUtArthadharmazraddhAnapratyayanarocanasparzanairuparitanagraiveyakabhogamAtramAskandet, isaliye jJAnazraddhAnake abhAvake kAraNa vaha ajJAnI siddha huaa| bhAvArtha:-abhavya jIva gyAraha aMgoMko par3he tathApi zuddha AtmAkA jJAna-zraddhAna nahIM hotA; isaliye use zAstrapaThanane guNa nahIM kiyA; aura isaliye vaha ajJAnI hI ziSya punaH pUchatA hai ki-abhavyako dharmakA zraddhAna to hotA hai; phira bhI yaha kyoM kahA ki usake zraddhAna nahIM hai' ? isakA uttara kahate haiM : vo dharmako zraddhe, pratIta, ruci aru sparzana kare / vo bhogahetu dharmako, nahiM karmakSayake hetuko / / 275 / / gAthArtha:- [ saH ] vaha ( abhavya jIva ) [ bhoganimittaM dharma ] bhogake nimittarUpa dharmakI hI [ zraddadhAti ca] zraddhA karatA hai, [ pratyeti ca ] usIkI pratIti karatA hai, [ rocayati ca] usIkI ruci karatA hai [ tathA punaH spRzati ca] aura usIkA sparza karatA hai, [na tu karmakSayanimittam ] paraMtu karmakSayake nimittarUpa dharmako nhiiN| (karmakSayake nimittarUpa dharmakI na zraddhA karatA hai, na usakI pratIti karatA hai, na ruci karatA hai aura na usakA sparza karatA hai|) TIkA:-abhavya jIva nityakarmaphalacetanArUpa vastukI zraddhA karatA hai kintu nityajJAnacetanAmAtra vastukI zraddhA nahIM karatA kyoMki vaha sadA (svaparake) bhedavijJAnake ayogya hai| isaliye vaha karmoM se chUTane ke nimittarUpa, jJAnamAtra, bhUtArtha ( satyArtha) dharmakI zraddhA nahIM karatA, kintu bhogake nimittarUpa, zubhakarmamAtra, abhUtArtha dharmakI hI zraddhA karatA hai; isaliye vaha abhUtArtha dharmakI zraddhA, pratIti, ruci aura sparzanase Uparake graiveyaka takake bhogamAtrako prApta hotA hai Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 402 na punaH kadAcanApi vimucyet| tato'sya bhUtArthadharmazraddhAnAbhAvAt zraddhAnamapi naasti|evN sati tu nizcayanayasya vyavahAranayapratiSedho yujyata ev| kIdRzau pratiSedhyapratiSedhako vyavahAranizcayanayAviti cetAyArAdI NANaM jIvAdI daMsaNaM ca viNNeyaM / chajjIvaNikaM ca tahA bhaNadi carittaM tu vvhaaro|| 276 / / AdA khu majjha NANaM AdA me daMsaNaM carittaM c| AdA paccakkhANaM AdA me saMvaro jogo|| 277 / / kintu kabhI bhI karmase mukta nahIM hotaa| isaliye use bhUtArtha dharmake zraddhAnakA abhAva honese ( yathArtha) zraddhAna bhI nahIM hai| aisA honese nizcayanayake dvArA vyavahAranayakA niSedha yogya hI hai| bhAvArtha:-abhavya jIvake bhedajJAna honekI yogyatA na honese vaha karmaphalacetanAko jAnatA hai kintu jJAnacetanAko nahIM jAnatA; isaliye use zuddha Atmika dharmakI zraddhA nahIM hai| vaha zubha karmako hI dharma samajhakara usakI zraddhAna karatA hai isaliye usake phalasvarUpa graiveyaka takake bhogoMko prApta hotA hai kintu karmokA kSaya nahIM hotaa| isaprakAra satyArtha dharmakA zraddhAna na honese usake zraddhAna hI nahIM kahA jA sktaa| isaprakAra vyavahAranayake Azrita abhavya jIvako jJAna-zraddhAna na honese nizcayanaya dvArA kiyA jAne vAlA, vyavahArakA niSedha yogya hI hai| __yahA~ itanA vizeSa jAnanA cAhiye ki-yaha hetuvAdarUpa anubhavapradhAna graMtha hai isaliye isameM anubhavakI apekSAse bhavya-abhavyakA nirNaya hai| aba yadi ise ahetuvAda Agamake sAtha milAeM to-abhavyako vyavahAranayake pakSakA sUkSma, kevalIgamya Azaya raha jAtA hai jo ki chadmasthako anubhavagocara nahIM bhI hotA, mAtra sarvajJadeva jAnate haiM; isaprakAra kevala vyavahArakA pakSa rahanese usake sarvathA ekAMtarUpa mithyAtva rahatA hai| isa vyavahAranayake pakSakA Azaya abhavyake sarvathA kabhI bhI miTatA hI nahIM hai| aba yaha prazna hotA hai ki "nizcayanayake dvArA niSedhya vyavahAranaya, aura vyavahAranayakA niSedhaka jo nizcayanaya-ve donoM naya kaise haiM ?" ata: vyavahAra aura nizcayanayakA svarUpa kahate hai:--- 'AcAra' Adika jJAna hai, jIvAdi darzana jaannaa| SaTjIvakAya caritra hai, -ye kathana naya vyavahArakA / / 276 / / mujha Atma nizcaya jJAna hai, mujha Atma darzana-carita hai| mujha Atma pratyAkhyAna aru, mujha Atma saMvara yoga hai / / 277 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates baMdha adhikAra 403 AcArAdi jJAnaM jIvAdi darzanaM ca vijnyeym| SaDjIvanikAyaM ca tathA bhaNati caritraM tu vyvhaarH|| 276 / / AtmA khalu mama jJAnamAtmA me darzanaM caritraM c| AtmA pratyAkhyAnamAtmA me saMvaro yogH|| 277 / / AcArAdizabdazrutaM jJAnasyAzrayatvAjjJAnaM, jIvAdayo navapadArthA darzanasyAzraya tvAddarzanaM, SaDjIvanikAyazcAritrasyAzrayatvAcAritramiti vyvhaarH| zuddha AtmA jJAnAzrayatvAjjJAnaM, zuddha AtmA darzanAzrayatvAddarzanaM, zuddha AtmA cAritrAzrayatvAcAritramiti nishcyH| tatrAcArAdInAM jJAnAdyAzrayatvasyAnaikAntikatvAvyavahAranayaH prtissedhyH| nizcayanayastu zuddhasyAtmano jnyaanaadyaashrytvsyaikaantiktvaatttprtissedhkH| tathAhi- nAcArAdizabdazrutamekAntena jJAnasyAzrayaH, tatsadbhAve'pyabhavyAnAM zuddhAtmAbhAvena jJAnasyAbhAvAt; na ca jIvAdayaH padArthA darzanasyAzrayaH, tatsadbhAve'pyabhavyAnAM zuddhAtmAbhAvena darzanasyAbhAvAta; na ca SaDjIvanikAya: cAritrasyAzrayaH, tatsadbhAve'pyabhavyAnAM zuddhAtmAbhAvena caaritrsyaabhaavaat| zuddha Atmaiva jJAnasyAzrayaH, gAthArtha:- [ AcArAdi] AcArAMgAdi zAstra [ jJAnaM] jJAna hai, [jIvAdi] jIvAdi tattva [darzanaM vijJeyam ca] darzana jAnanA cAhiye [ca] tathA [SaDjIvanikAyaM] chaha jIva-nikAya [ caritraM] cAritra hai- [ tathA tu] aisA to [ vyavahAraH bhaNati ] vyavahAranaya kahatA hai| [khalu] nizcayase [ mama AtmA] merA AtmA hI [ jJAnam ] jJAna hai, [ me AtmA] merA AtmA hI [ darzanaM caritraM ca] darzana aura cAritra hai, [AtmA ] merA AtmA hI [pratyAkhyAnam ] pratyAkhyAna hai, [ me AtmA ] merA AtmA hI [ saMvara: yogaH] saMvara aura yoga (-samAdhi, dhyAna) hai| TIkA:-AcArAMgAdi zabdazrutajJAna hai kyoMki vaha (zabdazruta) jJAnakA Azraya hai, jIvAdi nava padArtha darzana hai kyoMki ve (nava padArtha) darzanake Azraya hai, aura chaha jIva-nikAya cAritra haiM kyoMki vaha (chaha jIva-nikAya) cAritrakA Azraya hai; isaprakAra vyavahAra hai| zuddha AtmA jJAna hai kyoMki vaha (zuddhAtmA) jJAnakA Azraya hai, zuddha AtmA darzana hai kyoMki vaha darzanakA Azraya hai, aura zuddha AtmA cAritra hai kyoMki vaha cAritrakA Azraya hai; isaprakAra nizcaya hai| inameM, vyavahAranaya pratiSedhya arthAt niSedhya hai, kyoMki AcArAMgAdiko jJAnAdikA Azrayatva anekAMtika haivyabhicArayukta hai; (zabdazrutAdiko jJAnAdikA AzrayasvarUpa mAnanemeM vyabhicAra AtA hai kyoMki zabdazrutAdike hone para jJAnAdi nahIM bhI hote, isaliye vyavahAranaya pratiSedhya hai;) aura nizcayanaya vyavahAranayakA pratiSedhaka hai, kyoMki zuddha AtmAke jJAnAdikA Azrayatva aikAMtika hai| (zuddha AtmAko jJAnAdika Azraya mAnanemeM Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 404 AcArAdizabdazrutasadbhAve'sadbhAve vA tatsadbhAvenaiva jJAnasya sadbhAvAta; zuddha Atmaiva darzanasyAzrayaH, jIvAdipadArthasadbhAve'sadbhAve vA tatsadbhAvenaiva darzanasya sadbhAvAta; zuddha Atmaiva cAritrasyAzrayaH, SaDjIvanikAyasadbhAve'sadbhAve vA tatsadbhAvenaiva cAritrasya sdbhaavaat| __ (upajAti) rAgAdayo bandhanidAnamuktAste shuddhcinmaatrmho'tiriktaaH| AtmA paro vA kimu tannimittamiti praNunnAH punrevmaahuH|| 174 / / vyabhicAra nahIM hai kyoMki jahA~ zuddha AtmA hotA hai vahA~ jJAna-darzana-cAritra hotA hI hai|) yahI bAta hetu pUrvaka samajhAI jAtI hai :AcArAMgAdi zabdazruta ekAMtase jJAnakA Azraya nahIM hai, kyoMki usake (arthAt zabdazrutake ) sadbhAvameM bhI abhavyoMko zuddha AtmAke abhAvake kAraNa jJAnakA abhAva hai; jIvAdi nava padArtha darzanake Azraya nahIM haiM, kyoMki unake sadbhAvameM bhI abhavyoMko zuddha AtmAke abhAvake kAraNa darzanakA abhAva hai; chaha jIva nikAya cAritrake Azraya nahIM hai, kyoMki unake sadbhAvameM bhI abhavyoMko zuddha AtmAke abhAvake kAraNa cAritrakA abhAva hai| zuddha AtmA hI jJAnakA Azraya hai, kyoMki AcArAMgAdi zabdazrutake sadbhAvameM yA asadbhAvameM usake ( -zuddha AtmAke) sadbhAvase hI jJAnakA sadbhAva hai; zuddha AtmA hI darzanakA Azraya hai, kyoMki jIvAdi nava padArthoM ke sadbhAvameM yA asadbhAvameM usake ( -zuddha AtmAke) sadbhAvase hI darzanakA sadbhAva hai; zuddha AtmA hI cAritrakA Azraya hai, kyoMki chaha jIva-nikAyake sadbhAvameM yA asadbhAvameM usake ( -zuddha AtmAke) sadbhAvase hI cAritrakA sadbhAva hotA hai| bhAvArtha:-AcArAMgAdi zabdazrutakA jJAna, jIvAdi nava padArthoMkA zraddhAna tathA chahakAyake jIvoMkI rakSA-ina sabake hote hue abhavyake jJAna, darzana, cAritra nahIM hote, isaliye vyavahAranaya to niSedhya hai; aura jahA~ zuddhAtmA hotA hai vahA~ jJAna, darzana, cAritra hotA hI hai, isaliye nizcayanaya vyavahArakA niSedhaka hai| ataH zuddhanaya upAdeya kahA gayA hai| aba AgAmI kathanakA sUcaka kAvya kahate haiM : zlokArtha:- [ rAgAdayaH bandhanidAnam uktAH ] " rAgAdiko baMdhakA kAraNa kahA aura [ te zuddha-cinmAtra-maha:-atiriktAH] unheM zuddhacaitanyamAtra jyotise (arthAt AtmAse) bhinna kahA; [ tad-nimittam ] taba phira usa rAgAdikA nimitta [ kimu AtmA vA paraH ] AtmA hai yA koI anya ?" [ iti praNunnAH punaH evam AhuH ] isaprakAra (ziSyake ) praznase prerita hote hue AcAryabhagavAna punaH isaprakAra (nimnaprakArase) kahate haiN| 174 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates baMdha adhikAra 405 jaha phalihamaNI suddho Na sayaM pariNamadi raagmaadiihiN| raMgijjadi aNNehiM du so rattAdIhiM dvvehiN|| 278 / / evaM NANI suddho Na sayaM pariNamadi raagmaadiihiN| rAijjadi aNNehiM du so rAgAdIhiM dosehiN|| 279 / / yathA sphaTikamaNiH zuddho na svayaM pariNamate raagaadyaiH| rajyate'nyaistu sa raktAdibhirdravyaiH / / 278 / / evaM jJAnI zuddho na svayaM pariNamate raagaadyaiH| rajyate'nyaistu sa rAgAdibhirdoSaiH / / 279 / / uparokta praznake uttararUpameM AcAryadeva kahate haiM : jyoM phaTikamaNi hai zuddha, Apa na raktarUpa ju pariName / para anya raktA padArthase, raktAdirUpa ju pariName / / 278 / / tyoM jJAnI' bhI hai zuddha, Apa na rAgarUpa ju pariName / para anya jo rAgAdi dUSaNa , unase vo rAgI bane / / 279 / / gAthArtha:- [ yathA] jaise [ sphaTikamaNiH ] sphaTikamaNi [ zuddhaH ] zuddha honese [ rAgAdyaiH ] rAgAdirUpase (lalAI-AdirUpase) [ svayaM ] apane Apa [ na pariNamate] pariNamatA nahIM hai [ tu] paraMtu [anyaiH raktAdibhi: dravyaiH ] anya raktAdi dravyoMse [ saH] vaha [ rajyate] rakta [-rAto] Adi kiyA jAtA hai, [ evaM ] isIprakAra [ jJAnI ] jJAnI arthAt AtmA [zuddhaH] zuddha honese [ rAgAdhaiH ] rAgAdirUpa [ svayaM ] apaneApa [na pariNamate ] pariNamatA nahIM [ tu] paraMtu [anyaiH rAgAdibhiH doSaiH ] anya rAgAdi doSoMse [ saH] vaha [ rajyate ] rAgI Adi kiyA jAtA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 406 yathA khalu kevalaH sphaTikopalaH, pariNAmasvabhAvatve satyapi, svasya zuddhasvabhAvatvena rAgAdinimittatvAbhAvAt rAgAdibhiH svayaM na pariNamate, paradravyeNaiva svayaM rAgAdibhAvApannatayA svasya rAgAdinimittabhUtena, zuddhasvabhAvAtpracyavamAna eva, rAgAdibhiH pariNamyate; tathA kevala: kilAtmA, pariNAmasvabhAvatve satyapi, svasya zuddhasvabhAvatvena rAgAdinimittatvAbhAvAt rAgAdibhiH svayaM na pariNamate, paradravyeNaiva svayaM rAgAdibhAvApannatayA svasya rAgAdinimittabhUtena, zuddhasvabhAvAtpracyavamAna eva, rAgAdibhiH prinnmyte| iti taavdvstusvbhaavH|| TIkA:-jaise vAstavameM kevala (-akelA) sphaTikamaNi, svayaM pariNamana svabhAvavAlA honepara bhI, apaneko zuddhasvabhAvatva ke kAraNa rAgAdikA nimittatva na honese (svayaM apanemeM lalAI-AdirUpa pariNamanakA nimitta na honese ) apane Apa rAgAdirUpa nahIM pariNamatA, kintu jo apane Apa rAgAdibhAvako prApta honese sphaTikamaNike rAgAdikA nimitta hotA hai aise paradravyake dvArA hI , zuddhasvabhAvase cyuta hotA huA, rAgAdirUpa pariNamita kiyA jAtA hai; isIprakAra vAstavameM kevala (akelA) AtmA, svayaM pariNamana-svabhAvavAlA hone para bhI, apane zuddhasvabhAvatvake kAraNa rAgAdikA nimittatva na honese (svayaM apaneko rAgAdirUpa pariNamanakA nimitta na hone se) apane Apa hI rAgAdirUpa nahIM pariNamatA, paraMtu jo apane Apa rAgAdibhAvako prApta honese AtmAko rAgAdikA nimitta hotA hai aise paradravya ke dvArA hI, zuddhasvabhAvase cyuta hotA huA hI, rAgAdirUpa pariNamita kiyA jAtA hai| aisA vastukA svabhAva hai| bhAvArtha:-sphaTikamaNi svayaM to mAtra ekAkAra zuddha hI hai; vaha pariNamana svabhAvavAlA honepara bhI akelA apane Apa lalAI-AdirUpa nahIM pariNamatA kintu lAla Adi paradravyake nimittase (svayaM lalAI-AdirUpa pariNamate aise paradravyake nimittase) lalAI-AdirUpa pariNamatA hai| isIprakAra AtmA svayaM to zuddha hI hai; vaha pariNamana svabhAvavAlA hone para bhI akelA apane Apa rAgAdirUpa nahIM pariNamatA paraMtu rAgAdirUpa paradravyake nimittase (-arthAt svayaM rAgAdirUpa pariNamana karanevAle paradravyake nimittase) rAgAdirUpa pariNamatA hai| aisA vastukA hI svabhAva hai| usameM anya koI tarkako avakAza nahIM hai| aba isI arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates baMdha adhikAra 407 ( upajAti) na jAtu rAgAdinimittabhAvamAtmAtmano yAti ythaarkkaantH| tasminnimittaM parasaGga eva vastusvabhAvo'yamudeti taavt||175 / / (anuSTubh ) iti vastusvabhAvaM svaM jJAnI jAnAti tena sH| rAgAdInnAtmanaH kuryAtnAto bhavati kaarkH|| 176 / / Na ya rAgadosamohaM kuvvadi NANI kasAyabhAvaM vaa| sayamappaNo Na so teNa kArago tesiM bhAvANaM / / 280 / / zlokArtha:- [ yathA arkakAntaH ] sUryakAMtamaNikI bhA~ti (-jaise sUryakAMtamaNi svataHse hI agnirUpa pariNamita nahIM hotA, usake agnirUpa pariNamanameM sUrya biMba nimitta hai, usIprakAra) [ AtmA AtmanaH rAgAdinimittabhAvam jAtu na yAti] AtmA apaneko rAgAdikA nimitta kabhI bhI nahIM hotA, [tasmin nimittaM parasaGgaH eva ] usameM nimitta parasaMga hI (-paradravyakA saMga hI) hai|- [ayam vastusvabhAvaH udeti tAvat ] aisA vastusvabhAva prakAzamAna hai| ( sadA vastukA aisA hI svabhAva hai, ise kisI ne banAyA nahIM hai|) 175 / 'aise vastusvabhAvako jAnatA huA jJAnI rAgAdiko nijarUpa nahIM karatA' isa arthakA, tathA AgAmI gAthAkA sUcaka zloka kahate haiM: zlokArtha:- [iti svaM vastusvabhAvaM jJAnI jAnAti ] jJAnI aise apane vastusvabhAvako jAnatA hai [ tena saH rAgAdIn AtmanaH na kuryAt ] isaliye vaha rAgAdiko nijarUpa nahIM karatA, [ataH kArakaH na bhavati] ataH vaha (rAgAdikA) kartA nahIM hai| 176 / aba , isIprakAra gAthA dvArA kahate haiM : kabhi rAgadveSavimoha agara kaSAyabhAva ju nija virSe / jJAnI svayaM karatA nahIM, isase na tatkAraka bane / / 280 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 408 na ca rAgadveSamohaM karoti jJAnI kaSAyabhAvaM vaa| svayamAtmano na sa tena kArakasteSAM bhaavaanaam|| 280 / / yathoktaM vastusvabhAvaM jAnan jJAnI zuddhasvabhAvAdeva na pracyavate, tato rAgadveSamohAdibhAvaiH svayaM na pariNamate, na pareNApi pariNamyate, tataSTakotkIrNaikajJAyakabhAvo jJAnI rAgadveSamohAdibhAvAnAmakataiveti prtiniymH| (anuSTubh ) iti vastusvabhAvaM svaM nAjJAnI vetti tena sH| rAgAdInAtmanaH kuryAdato bhavati kaarkH|| 177 / / gAthArtha:- [jJAnI] jJAnI [ rAgadveSamohaM] rAgadveSamohakA [ vA kaSAyabhAvaM] athavA kaSAyabhAvako [ svayam ] apaneApa [AtmanaH ] apanemeM [ na ca karoti] nahIM karatA [ tena ] isaliye [ saH ] vaha , [ teSAM bhAvAnAm ] una bhAvoMkA [ kArakaH na ] kAraka arthAt kartA nahIM hai| TIkA:-yathokta ( arthAt jaisA kahA vaisA) vastusvabhAvako jAnatA huA jJAnI ( apane) zuddhasvabhAvase hI cyuta nahIM hotA isaliye vaha rAga-dveSa-moha Adi bhAvarUpa avata: pariNamita nahIM hotA aura dUsare ke dvArA bhI pariNamita nahIM kiyA jAtA, isaliye TaMkotkIrNa eka jJAyakabhAvasvarUpa jJAnI rAga-dveSa-moha Adi bhAvoMkA akartA hI hai-aisA niyama hai| bhAvArtha:-AtmA jaba jJAnI huA taba usane vastukA aisA svabhAva jAnA ki 'AtmA svayaM to zuddha hI hai-dravyadRSTise apariNamanasvarUpa hai, paryAyadRSTise paradravyake nimittase rAgAdirUpa pariNamita hotA hai'; isaliye aba jJAnI svayaM una bhAvoMkA kartA nahIM hotA, jo udaya Ate haiM unakA jJAtA hI hotA hai| 'ajJAnI aise vastusvabhAvako nahIM jAnatA isaliye vaha rAgAdi bhAvoMkA kartA hotA hai' isa arthakA , AgAmI gAthAkA sUcaka zloka kahate haiM: zlokArtha:- [iti svaM vastusvabhAvaM ajJAnI na vetti] ajJAnI apane aise vastusvabhAvako nahIM jAnatA [ tena saH rAgAdIn AtmanaH kuryAt ] isaliye vaha rAgAdiko (-rAgAdibhAvoMko) apanA karatA hai, [ataH kAraka: bhavati ] ataH vaha unakA kartA hotA hai| 177 / aba isI arthakI gAthA kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates baMdha adhikAra 409 rAgamhi ya dosamhi ya kasAyakammesu ceva je bhaavaa| tehiM du pariNamaMto rAgAdI baMdhadi puNo vi|| 281 / / rAge ca dveSe ca kaSAyakarmasu caiva ye bhaavaaH|| taistu pariNamamAno rAgAdIn badhnAti punrpi|| 281 / / yathoktaM vastusvabhAvamajAnaMstvajJAnI zuddhasvabhAvAdAsaMsAraM pracyuta eva, tataH karmavipAkaprabhavai rAgadveSamohAdibhAvaiH pariNamamAno'jJAnI rAgadveSamohAdibhAvAnAM kartA bhavan badhyata eveti prtiniymH| tataH sthitametat para rAga-dveSa-kaSAyakarmanimitta hoveM bhAva jo| una-rUpa jo jIva pariName phira bA~dhatA rAgAdiko / / 281 / / gAthArtha:- [ rAge ca dveSe ca kaSAyakarmasu ca eva ] rAga, dveSa aura kaSAyakarmoke honepara ( arthAt usake udaya honepara ) [ye bhAvAH ] jo bhAva hote haiM [ taiH tu] unarUpa [pariNamamAna: ] pariNamita hotA huA ( ajJAnI) [ rAgAdIn ] rAgAdiko [puna: api ] punaH punaH [ badhnAti ] bA~dhatA hai| TIkA:-yathokta vastusvabhAvako na jAnatA huA ajJAnI anAdi saMsAra se lekara (apane) zuddhasvabhAvase cyuta hI hai isaliye karmodayase utpanna rAgadveSamohAdi bhAvarUpa pariNamatA huA ajJAnI rAgadveSamohAdi bhAvoMkA kartA hotA huA (karmoMse) baddha hotA hI hai-aisA niyama hai| bhAvArtha:-ajJAnI vastusvabhAvako to yathArtha nahIM jAnatA aura karmodayase jo bhAva hote haiM unheM apanA samajhakara pariNamatA hai, isaliye vaha unakA kartA hotA huA punaH punaH AgAmI karmoMko bA~dhatA hai-aisA niyama hai| ___ "ataH yaha siddha huA (arthAt pUrvokta kAraNase nimnaprakAra nizcita huA) " aisA aba kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 410 rAgamhi ya dAsamhi ya kasAyakammesu ceva je bhaavaa| tehiM du pariNamaMto rAgAdI baMdhade cedaa|| 282 / / rAge ca dveSe ca kaSAyakarmasu caiva ye bhaavaaH| taistu pariNamamAno rAgAdIn badhnAti cetyitaa|| 282 / / ya ime kilAjJAninaH pudgalakarmanimittA rAgadveSamohAdipariNAmAsta eva bhUyo rAgadveSamohAdipariNAmanimittasya pudgalakarmaNo bndhheturiti| kathamAtmA rAgAdInAmakAraka eveti cet yoM rAga-dveSa-kaSAyakarmanimitta hoveM bhAva jo| una-rUpa AtmA pariNameM , vo bAMdhatA rAgAdiko / / 282 / / gAthArtha:- [ rAge ca dveSe ca kaSAyakarmasu ca eva ] rAga, dveSa aura kaSAyakarmoM ke hone para ( arthAt unake udaya honepara) [ye bhAvAH] jo bhAva hote haiM [ tai: tu] una-rUpa [ pariNamamAna:] pariNamatA huA [ cetayitA] AtmA [ rAgAdIn ] rAgAdiko [ badhnAti ] bA~dhatA hai| TIkA:-nizcayase ajJAnIko, pudgalakarma jinakA nimitta hai aise jo yaha rAgadveSamohAdi pariNAma haiM, ve hI punaH rAgadveSamohAdi pariNAmake nimitta jo pudgalakarma usake baMdhake kAraNa hai| bhAvArtha:-ajJAnIke karmake nimittase jo rAgadveSamoha Adi pariNAma hote haiM ve hI punaH AgAmI karmabaMdhake kAraNa hote haiN| aba prazna hotA hai ki AtmA rAgAdikA akAraka hI kaise hai ? isakA samAdhAna (Agama pramANa dekara) karate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates baMdha adhikAra 411 appaDikamaNaM duvihaM apaccakhANaM taheva vinnnneyN| edeNuvadeseNa ya akArago vaNNido cedaa|| 283 / / appaDikamaNaM duvihaM davve bhAve apaccakhANaM pi| edeNuvadeseNa ya akArago vaNNido cedaa|| 284 / / jAvaM appaDikamaNaM apaccakhANaM ca dvvbhaavaannN| kuvvadi AdA tAvaM kattA so hodi nnaadvvo|| 285 / / apratikramaNaM dvividhamapratyAkhyAnaM tathaiva vijnyeym| etenopadezena cAkArako vrnnitshcetyitaa|| 283 / / apratikramaNaM dvividhaM dravye bhAve tthaa'prtyaakhyaanm| etenopadezena cAkArako vrnnitshcetyitaa|| 284 / / yAvadapratikramaNamapratyAkhyAnaM ca drvybhaavyoH| karotyAtmA tAvatkartA sa bhavati jnyaatvyH|| 285 / / anapratikramaNa do bhA~ti, aNapacakhANa bhI do bhA~ti hai| -jIvako akAraka hai kahA isa rIti ke upadeza se / / 283 / / anapratikramaNa do-dravyabhAva ju,yoMhi aNapacakhANa hai| -jIvako akAraka hai kahA isa rIti ke upadeza se / / 284 / / anapratikramaNa aru tyoM hi aNapacakhANa dravya ru bhAvakA / jabataka karai hai AtmA, kartA bane hai jAnanA / / 285 / / gAthArtha:- [ apratikramaNaM ] apratikramaNa [ dvividham ] do prakArakA [ tathA eva ] usI taraha [ apratyAkhyAnaM ] apratyAkhyAna do prakArakA [ vijJeyam ] jAnanA cAhiye;[ etena upadezena ca] isa upadezase [ cetayitA] AtmA [akArakaH varNitaH ] akAraka kahA gayA hai| [apratikramaNaM] apratikramaNa [ dvividhaM ] do prakArakA hai- [ dravye bhAve] dravya saMbaMdhI tathA bhAva saMbaMdhI; [ tathA apratyAkhyAnam ] isIprakAra apratyAkhyAna bhI do prakArakA hai-dravya saMbaMdhI aura bhAva saMbaMdhI;- [ etena upadezena ca] isa upadezase [ cetayitA] AtmA [ akArakaH varNitaH ] akAraka kahA gayA hai| [ yAvat ] jaba taka [AtmA] AtmA [ dravyabhAvayoH] dravyakA aura bhAvakA [apratikramaNam ca apratyAkhyAnaM] apratikramaNa tathA apratyAkhyAna [ karoti] karatA hai [ tAvat ] tabataka [ saH ] vaha [ kartA bhavati ] kartA hotA hai [ jJAtavyaH ] aisA jAnanA caahiye| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 412 AtmAtmanA rAgAdInAmakAraka eva, aprtikrmnnaaprtyaakhyaanyodvaividhyopdeshaanythaanupptteH| yaH khalu apratikramaNApratyAkhyAnayordravyabhAvabhedena dvividhopadezaH sa, dravyabhAvayornimittanaimittikabhAvaM prathayan , akartRtvamAtmano jnyaapyti| tata etat sthitaMparadravyaM nimittaM, naimittikA Atmano raagaadibhaavaaH| yadyevaM neSyeta tadA dravyApratikramaNApratyAkhyAnayoH kartRtvanimittatvopadezo'narthaka eva syAt, tadanarthakatve tvekasyaivAtmano rAgAdibhAvanimittatvApattau nityakartRtvAnuSaGgAnmokSAbhAva: prsjecc| tataH paradravyamevAtmano raagaadibhaavnimittmstu| tathA sati tu rAgAdInAmakAraka evaatmaa| tathApi yAvannimittabhUtaM dravyaM na pratikrAmati na pratyAcaSTe ca tAvannaimittikabhUtaM bhAvaM na pratikrAmati na pratyAcaSTe ca, yAvattu bhAvaM na pratikrAmati na pratyAcaSTe ca tAvatkarteva syaat| yadaiva nimittabhUtaM dravyaM pratikrAmati pratyAcaSTe ca tadaiva naimittikabhUtaM bhAvaM pratikrAmati pratyAcaSTe ca, yadA tu bhAvaM pratikrAmati pratyAcaSTe ca tadA sAkSAdakataiva syaat| TIkA:-AtmA svataH rAgAdikA akAraka hI hai; kyoMki, yadi aisA na ho to ( arthAt yadi AtmA svataH hI rAgAdibhAvoMkA kAraka ho to) apratikramaNa aura apratyAkhyAnakI dvividhatAkA upadeza nahIM ho sktaa| apratikramaNa aura apratyAkhyAnakA jo vAstavameM dravya aura bhAvake bhedase dvividha (do prakArakA) upadeza hai vaha, dravya aura bhAvake nimitta-naimittikatva ko prakaTa karatA huA, AtmAke akartRtvako hI batalAtA hai| isaliye yaha nizcita huA ki paradravya nimitta hai aura AtmAke rAgAdibhAva naimittika haiN| yadi aisA na mAnA jAye to dravya-apratikramaNa aura dravya-apratyAkhyAnakA kartRtvake nimittarUpakA upadeza nirarthaka hI hogA, aura vaha nirarthaka honepara eka hI AtmAko rAgAdikabhAvoMkA nimittatva A jAyegA, jisase nitya kartRtvakA prasaMga A jAyegA, jisase mokSakA abhAva siddha hogaa| isaliye paradravya hI AtmAke rAgAdibhAvoMkA nimitta ho| aura aisA honepara, yaha siddha huA ki AtmA rAgAdikA akAraka hI hai| (isaprakAra yadyapi AtmA rAgAdikA akAraka hI hai) tathApi jabataka yaha nimittabhUta dravyakA (-paradravyakA) pratikramaNa tathA pratyAkhyAna nahIM karatA tabataka naimittikabhUta bhAvoMkA (-rAgAdibhAvoMkA) pratikramaNa tathA pratyAkhyAna nahIM karatA, aura jabataka ina bhAvoMkA pratikramaNa tathA pratyAkhyAna nahIM karatA tabataka vaha unakA kartA hI hai; jabataka nimittabhUta dravyakA pratikramaNa tathA pratyAkhyAna karatA hai tabhI naimittikabhUta bhAvoMkA pratikramaNa tathA pratyAkhyAna karatA hai| aura jaba ina bhAvoMkA pratikramaNa tathA pratyAkhyAna hotA hai taba vaha sAkSAt akartA hI hai| bhAvArtha:-atIta kAlameM jo paradravyoMkA grahaNa kiyA thA unheM vartamAnameM acchA samajhanA, unake saMskAra rahanA, unake prati mamatva rahanA, vaha dravya apratikramaNa hai aura una paradravyoMke nimittase jo rAgAdibhAva hue the unheM vartamAnameM Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates baMdha adhikAra 413 dravyabhAvayornimittanaimittikabhAvodAharaNaM caitat AdhAkammAdIyA poggaladavvassa je ime dosaa| kaha te kuvvadi NANI paradavvaguNA du je NiccaM / / 286 / / AdhAkammaM uddesiyaM ca poggalamayaM imaM davvaM / kaha taM mama hodi kayaM jaM NiccamacedaNaM vuttaM / / 287 / / acchA jAnanA, unake saMskAra rahanA, unake prati mamatva rahanA, bhAva-apratikramaNa hai| isIprakAra AgAmI kAla saMbaMdhI paradravyoMkI icchA rakhanA, mamatva rakhanA, dravya apratyAkhyAna hai aura una paradravyoMke nimittase AgAmI kAlameM honevAle rAgAdibhAvoMkI icchA rakhanA, mamatva rakhanA, bhAva-apratyAkhyAna hai| isaprakAra dravya apratikramaNa aura bhAva-apratikramaNa tathA dravya-apratyAkhyAna aura bhAva-apratyAkhyAna-aisA jo apratikramaNa aura apratyAkhyAnakA do prakArakA upadeza hai vaha dravya-bhAvake nimittanaimittikabhAvoMko batalAtA hai| isase yaha siddha huA ki paradravya to nimitta haiM aura rAgAdibhAva naimittika haiN| isaprakAra AtmA rAgAdibhAvoMko svayameva na karanese rAgAdibhAvoMkA akartA hI hai aisA siddha huaa| isaprakAra yadyapi yaha AtmA rAgAdibhAvoMkA akartA hI hai tathApi jabataka usake nimittabhUta paradravyake apratikramaNaapratyAkhyAna hai tabataka usake rAgAdibhAvoMkA apratikramaNa-apratyAkhyAna hai, aura jabataka rAgAdibhAvoMkA apratikramaNa-apratyAkhyAna hai tabataka vaha rAgAdibhAvoMkA kartA hI hai; yaba vaha nimittabhUta paradravyakA pratikramaNa-pratyAkhyAna karatA hai taba usake naimittika rAgAdibhAvoMkA bhI pratikramaNa-pratyAkhyAna ho jAtA hai, aura jaba rAgAdibhAvoMkA pratikramaNa-pratyAkhyAna ho jAtA hai taba vaha sAkSAt akartA hI hai| aba dravya aura bhAvakI nimitta-naimittikatAkA udAharaNa dete haiM: hai adhaH karmAdika ju pudagaladravyake hi doSa ye / kaise kare jJAnI' sadA paradravyake jo guNahi haiM ? / / 286 / / udezi tyoMhI adhaHkarmI paudgalika yaha dravya jo| kaise hi mujhakRta hoya nitya ajIva varNA jisahi ko ? / / 287 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ 414 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra adhaH karmAdyA: pudgaladravyasya ya ime doSAH / kathaM tAn karoti jJAnI paradravyaguNAstu ye nityam / / 286 / / adhaH karmoddezikaM ca pudgalamayamidaM dravyaM / kathaM tanmama bhavati kRtaM yannityamacetanamuktam / / 287 / / ca yathAdhaHkarmaniSpannamuddezaniSpannaM pudgaladravyaM nimittabhUtamapratyAcakSANo naimittikabhUtaM bandhasAdhakaM bhAvaM na pratyAcaSTe, tathA samastamapi paradravyamapratyAcakSANastannimittakaM bhAvaM na prtyaacsstte| yathA cAdha:karmAdIn pudgaladravyadoSAnna nAma karotyAtmA paradravyapariNAmatve sati AtmakAryatvAbhAvAt, tato'dhaHkarmoddezikaM ca pudgaladravyaM na mama kArya nityamacetanatve sati matkAryatvAbhAvAt, -iti tattvajJAnapUrvakaM pudgaladravyaM nimittabhUtaM pratyAcakSANo naimittikabhUtaM bandhasAdhakaM bhAvaM pratyAcaSTe, tathA samastamapi paradravyaM pratyAcakSANastannimittaM bhAvaM pratyAcaSTe / evaM dravyabhAvayorasti nimittnaimittikbhaavH| gAthArtha:- [ adhaHkarmAdyAH ye ime ] adhaHkarma Adi jo yaha [ pudgaladravyasya doSAH ] pudgaladravyake doSa haiM ( unako jJAnI arthAt AtmA karatA nahIM hai; ) [ tAn ] unako [jJAnI] jJAnI arthAt AtmA [ kathaM karoti ] kaise kare [ ye tu ] ki jo [ nityam ] sadA [ paradravyaguNAH ] paradravyake guNa hai ? isaliye [adhaHkarma uddezika ca] adhaHkarma aura udezika [ idaM ] aisA yaha [ pudgalamayam dravyaM ] pudgalamaya dravya hai ( jo merA kiyA nahIM hotA; ) [ tat ] vaha [mama kRtaM] merA kiyA [ kathaM bhavati ] kaise ho [ yat ] ki jo [nityam] sadA [ acetanam uktam ] acetana kahA gayA hai ? TIkA:-jaise adhaHkarmase utpanna aura udezase utpanna hue nimittabhUta (AhArAdi) pudgaladravya kA pratyAkhyAna na karatA huA AtmA ( - muni) naimittikabhUta baMdhasAdhaka bhAvakA pratyAkhyAna (tyAga) nahIM karatA, isIprakAra samasta paradravyakA pratyAkhyAna na karatA huA AtmA usake nimittase honevAle bhAvako nahIM tyaagtaa| aura, " adha:karma Adi jo pudgaladravyake doSoMko AtmA vAstavameM nahIM karatA kyoMki ve paradravyake pariNAma haiM isaliye unheM AtmAke kAryatvakA abhAva haiM, isaprakAra adha:karma aura uddezika pudgalakarma merA kArya nahIM hai kyoMki vaha nitya acetana hai isaliye usako mere kAryatvakA abhAva hai; " - isaprakAra tattvajJAnapUrvaka nimittabhUta pudgaladravyakA pratyAkhyAna AtmA ( - muni) jaise naimittikabhUta baMdhasAdhaka bhAvakA pratyAkhyAna karatA hai, usIprakAra samasta paradravyakA pratyAkhyAna karatA huA (tyAga karatA huA) AtmA usake nimittase honevAle bhAvakA pratyAkhyAna karatA hai| isaprakAra dravya aura bhAvako nimitta - naimittikatA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates baMdha adhikAra 415 (zArdUlavikrIDita) ityAlocya vivecya tatkila paradravyaM samagraM balAt tanmUlAM bahubhAvasantatimimAmuddhartukAmaH smm| AtmAnaM samupaiti nirbharavahatpUrNaikasaMvidyutaM yenonmUlitabandha eSa bhagavAnAtmAtmani sphuurjti||178 / / bhAvArtha:-yahA~ adhaHkarma aura udezika AhArake dRSTAMtase dravya aura bhAvakI nimitta-naimittikatA dRr3ha kI hai| jo pApakarmase AhAra utpanna ho use adhaHkarma kahate haiM, tathA usa AhArako bhI adhaHkarma kahate haiN| jo AhAra, grahaNa karanevAleke nimittase hI banAyA gayA ho use udezika kahate haiN| aise (adha:karma aura udezika) AhArakA jisane pratyAkhyAna nahIM kiyA usane usake nimittase honevAle bhAvakA pratyAkhyAna nahIM kiyA aura jisane tattvajJAnapUrvaka usa AhArakA pratyAkhyAna kiyA hai usane usake nimittase honevAle bhAvakA pratyAkhyAna kiyA hai| isaprakAra samasta dravya aura bhAvako nimitta-naimittikabhAva jAnanA caahiye| jo paradravyako grahaNa karatA hai use rAgAdibhAva bhI hote haiM, vaha unakA kartA bhI hotA hai aura isaliye karmakA baMdha bhI karatA hai; jaba AtmA jJAnI hotA hai taba use kucha grahaNa karanekA rAga nahIM hotA, isaliye rAgAdirUpa pariNamana bhI nahIM hotA aura isaliye AgAmI baMdha bhI nahIM hotaa| (isaprakAra jJAnI paradravyakA kartA nahIM hai|) aba isI arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM, jisameM paradravyake tyAganekA upadeza hai: zlokArtha:- [iti] isaprakAra (paradravya aura apane bhAvakI nimittanaimittikatAko ) [ Alocya ] vicAra karake, [ tad-mUlAM imAm bahubhAvasantatim samam uddhartukAmaH] paradravyamUlaka bahubhAvoMkI saMtatiko ekasAtha ukhAr3a pheMkanekA icchuka puruSa, [ tat kila samagraM paradravyaM balAt vivecya] usa samasta paradravyako balapUrvaka ( - udyamapUrvaka, parAkramapUrvaka) bhinna karake (tyAga karake), [ nirbharavahat-pUrNa-ephasaMvid-yutaM AtmAnaM ] atizayatA se bahate hue ( -dhArAvAhI) pUrNa eka saMvedanase yukta apane AtmAko [ samupaiti] prApta karatA hai, [yena ] ki jisase [ unmUlitabandhaH eSaH bhagavAn AtmA] jisane karmabaMdhanako mUlase ukhAr3a pheMkA hai aisA vaha bhagavAna AtmA [Atmani ] apane meM hI ( -AtmAmeM hI) [ sphUrjati ] sphurAyamAna hotA hai| bhAvArtha:-paradravya aura apane bhAvakI nimitta-naimittikatA jAnakara samasta paradravyoMko bhinna karanemeM-tyAganemeM Ate haiM taba samasta rAgAdibhAvoMkI saMtati kaTa jAtI hai aura taba AtmA apanA hI anubhava karatA huA karma baMdhanako kATakara apanemeM hI prakAzita hotA hai| isaliye jo apanA hita cAhate haiM ve aisA hI kreN| 178 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 416 (mandAkrAntA) rAgAdInAmudayamadayaM dArayatkAraNAnAM kArya bandhaM vividhamadhunA sadya eva prnnudy| jJAnajyotiH kSapitatimiraM sAdhu sannaddhametat tadvadyadvatprasaramaparaH ko'pi naasyaavRnnoti|| 179 / / iti bandho nisskraantH| iti zrImadamRtacandrasUriviracitAyAM samayasAravyAkhyAyAmAtmakhyAtau bandhaprarUpaka: sptmo'ngkH|| aba baMdha adhikAra pUrNa karate hue usake aMtimamaMgalake rUpameM jJAnakI mahimAke arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ kAraNAnAM rAgAdInAm udayaM ] baMdhake kAraNarUpa rAgAdike udayako [ adayam ] nirdayatA pUrvaka ( ugra puruSArthase ) [ dArayat ] vidAraNa karatI huI, [ kArya vividham bandhaM ] usa rAgAdike kAryarUpa ( jJAnAvaraNAdi) aneka prakArake baMdhako [adhunA] aba [ sadyaH eva ] tatkAla hI [praNudya ] dUra karake, [ etat jJAnajyotiH ] yaha jJAnajyoti- [kSapitatimiraM] ki jisane ajJAnarUpI aMdhakArakA nAza kiyA hai vaha[ sAdhu ] bhalIbhA~ti [ sannaddham ] sajja huI, - [tad-vat yad-vat ] aisI sajja huI ki [ asya prasarama aparaH kaH api na AvaNoti | usake vistArako anya koI AvRtta nahIM kara sktaa| bhAvArtha:-jaba jJAna pragaTa hotA hai, rAgAdika nahIM rahate, unakA kArya jo baMdha vaha bhI nahIM rahatA, taba phira usa jJAnako AvRtta karanevAlA koI nahIM rahatA, vaha sadA prakAzamAna hI rahatA hai| 179 / TIkA:-isaprakAra baMdha (raMgabhUmise) bAhara nikala gyaa| bhAvArtha:-raMgabhUmimeM baMdhake svAMgane praveza kiyA thaa| jaba jJAnajyoti pragaTa huI ki taba vaha baMdha svAMgako alaga karake bAhara nikala gyaa| * sivaiyA teIsA jo nara koya parai rajamAMhi sacikkaNa aMga lagai vaha gADhe, tyoM matihIna ju rAgavirodha liye vicare taba baMdhana bADhai; pAya samai upadeza yathAratha rAgavirodha tajai nija cATai, nAhiM baMdhai taba karmasamUha ju Apa gahai parabhAvani kaattai| isaprakAra zrI samayasArakI (zrImadbhagavatkuMdakuMdAcAryadevapraNIta zrI samayasAra paramAgamakI) zrImad amRtacaMdrAcAryadevaviracita AtmakhyAti nAmakI TIkAmeM baMdhakA prarUpaka 7 vA~ aMka samApta huaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates Wan 55555555555555555 -8mokSa adhikAra Wan Wan atha pravizati mokssH| (zikhariNI) dvidhAkRtya prajJAkrakacadalanAdbandhapuruSau nayanmokSaM saakssaatpurussmuplmbhaikniytm| idAnImunmajjatsahajaparamAnandasarasaM paraM pUrNa jJAnaM kRtasakalakRtyaM vijyte|| 180 / / ---000 dohA 000--- karmabaMdha saba kATike , pahu~ce mokSa suthAna / namUM siddha paramAtamA, karU~ dhyAna amalAna / / prathama TIkAkAra AcAryadeva kahate haiM ki 'aba mokSa praveza karatA hai'| jaise nRtyamaMca para svA~ga praveza karatA hai usIprakAra yahA~ mokSa tattvakA svA~ga praveza karatA hai| vahA~ jJAna sarva svA~gakA jJAtA hai, isaliye adhikArake prArambha meM AcAryadeva samyagjJAnakI mahimAke rUpameM maMgalAcaraNa karate haiM: zlokArtha:- [idAnIm ] aba (baMdha padArthake pazcAt ), [prajJA-krakacadalanAt bandha-puruSau dvidhAkRtya] prajJArUpI karavatase vidAraNa dvArA baMdha aura puruSako dvidhA (bhinna bhinna-do) karake, [ puruSam upalambha-eka-niyatam ] puruSako-ki jo puruSa mAtra anubhUtike dvArA hI nizcita hai use- [ sAkSAt mokSaM nayat ] sAkSAt mokSa prApta karAtA huA, [ pUrNa jJAnaM vijayate] pUrNa jJAna jayavaMta pravartatA hai| vaha jJAna [ unmajjat-sahaja-parama-Ananda-sarasaM] pragaTa honevAle sahaja paramAnaMda ke dvArA sarasa arthAt rasayukta hai, [ paraM] utkRSTa hai, aura [ kRta-sakala-kRtyaM ] jisane karane yogya samasta kArya kara liye haiM ( -jise kucha bhI karanA zeSa nahIM hai ) aisA hai| * jitanA svarUpa-anubhavana hai itanA hI AtmA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ 418 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra jaha NAma ko vi puriso baMdhaNayamhi cirakAlapaDibaddho / tivvaM maMdasahAvaM kAlaM ca viyANade tassa / / 288 / / jai Na vi kuNadi cchedaM Na mucade teNa baMdhaNavaso saM / kAle u bahugeNa vi Na so Naro pAvadi vimokkhaM / / 289 / / iya kammabaMdhaNANaM edesaThiipayaDimevamaNubhAgaM / jANato vi Na muccadi muccadi so ceva jadi suddho / / 290 / / yathA nAma kazcitpuruSo bandhanake cirakAlapratibaddhaH / tIvramandasvabhAvaM kAlaM ca vijAnAti tasya / / 288 / / bhAvArtha:-jJa :- jJAna baMdha aura puruSako pRthak karake, puruSako mokSa pahu~cAtA huA, apanA saMpUrNa svarUpa pragaTa karake jayavaMta pravartatA hai| isaprakAra jJAnakI sarvotkRSTatAkA kathana hI maMgalavacana hai / 180 / aba, mokSa prApti kaise hotI hai so kahate haiM / usameM prathama to, yaha kahate haiM ki, jo jIva baMdhakA cheda nahIM karatA kintu mAtra baMdhake svarUpako jAnane se hI saMtuSTa hai vaha mokSa prApta nahIM karatA : jyoM puruSa koI baMdhanoM, pratibaddha hai cirakAlakA / vo tIvra - maMda svabhAva tyoM hI kAla jAne baMdhakA / / 288 // para jo kare nahiM cheda to chUTe na, baMdhanavaza rahe / aru kAla bahutahi jAya to bhI mukta vo nara nahiM bane / / 289 / / tyoM karmabaMdhanake prakRti, pradeza, sthiti, anubhAgako / jAne bhale chUTe na jIva, jo zuddha to hI mukta ho / / 290 / / gAthArtha:- [ yathA nAma ] jaise [bandhanake ] baMdhanameM [ cirakAlapratibaddhaH ] bahuta samayase baMdhA huA [ kazcit puruSaH ] koI puruSa [ tasya ] usa baMdhanake [ tIvramandasvabhAvaM ] tIvra - maMda svabhAvako [ kAlaM ca ] aura kAlako ( arthAt yaha baMdhana itane kAlase isaprakAra ) [ vijAnAti ] jAnatA hai, Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates mokSa adhikAra 419 yadi nApi karoti chedaM na mucyate tena bandhanavazaH sn| kAlena tu bahukenApi na sa naraH prApnoti vimokssm|| 289 / / iti karmabandhanAnAM prdeshsthitiprkRtimevmnubhaagm| jAnannapi na mucyate mucyate sa caiva yadi zuddhaH / / 290 / / AtmabandhayoxidhAkaraNaM mokssH| bandhasvarUpajJAnamAtraM taddheturityeke, tadasata; na karmabaddhasya bandhasvarUpajJAnamAtraM mokSahetu:, ahetutvAt, nigaDAdibaddhasya bndhsvruupjnyaanmaatrvt| etena karmabandhaprapaJcaracanAparijJAnamAtrasantRSTA utthaapynte| [ yadi] kintu yadi [na api chedaM karoti] usa baMdhanako svayaM nahIM kATatA [ tena na mucyate] to vaha usase mukta nahIM hotA [ tu] aura [bandhanavazaH san ] baMdhanavaza rahatA huA [ bahukena api kAlena ] bahuta kAla meM bhI [ saH naraH] vaha puruSa [ vimokSam na prApnoti] baMdhanase chUTanerUpa muktiko prApta nahIM karatA ; [iti] isIprakAra jIva [ karmabandhanAnAM] karma-baMdhanoMke [pradezasthitiprakRtim evam anubhAgam ] pradeza, sthiti, prakRti aura anubhAgako [jAnan api] jAnatA huA bhI [na mucyate ] ( karmabaMdhase) nahIM chUTatA, [ ca yadi saH eva zuddhaH ] kintu yadi vaha svayaM ( rAgAdiko dUra karake) zuddha hotA hai [ mucyate ] tabhI chUTatA hai-mukta hotA hai| TIkA:-AtmA aura baMdhako dvidhAkaraNa (arthAt AtmA aura baMdhako alaga alaga kara denA) so mokSa hai| kitane hI loga kahate haiM ki 'baMdhake svarUpakA jJAnamAtra mokSakA kAraNa hai ( arthAt baMdhake svarUpako jAnanemAtrase hI mokSa hotA hai)', kintu yaha asat hai; karmase baMdhe hue (jIva) ko baMdhake svarUpakA jJAnamAtra mokSakA kAraNa nahIM hai, kyoMki jaise ber3I Adise baMdhe hue (jIva) ko baMdhake svarUpakA jJAnamAtra baMdhase mukta honekA kAraNa nahIM usI prakAra karmase baMdhe hue (jIva) ko karmabaMdhake svarUpakA jJAnamAtra karmabaMdhase mukta honekA kAraNa nahIM hai| isa kathana se, unakA utpAthana (khaNDana), kiyA gayA hai jo karmabaMdhake prapaMcakA (-vistArakI) racanAke jJAnamAtrase saMtuSTa ho rahe haiN| bhAvArtha:-koI anyamati yaha mAnate haiM ki bandhake svarUpako jAna lene se hI mokSa ho jAtA hai| unakI isa mAnyatAkA isa kathanase nirAkaraNa kara diyA gayA hai| jAnanemAtrase hI baMdha nahIM kaTa jAtA, kintu vaha kATanese hI kaTatA hai| aba yaha kahate haiM ki baMdhakA vicAra karate rahanese bhI baMdha nahIM kaTatA : Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 420 jaha baMdhe ciMtaMto baMdhaNabaddho Na pAvadi vimokkhN| taha baMdhe ciMtaMto jIvo vi Na pAvadi vimokkhaM / / 291 / / yathA bandhAMzcintayan bandhanabaddho na prApnoti vimokssm| tathA bandhAMzcintayan jIvo'pi na prApnoti vimokssm|| 291 / / bandhacintAprabandho mokSaheturityanye, tadapyasata; na karmabaddhasya bandhacintAprabandho mokSahetu:, ahetutvAt, nigaDAdibaddhasya bndhcintaaprbndhvt| etena karmabandhaviSayacintAprabandhAtmakavizuddhadharmadhyAnAndhabuddhayo bodhynte| jo baMdhanoM se baddha vo nahiM baMdhaciMtAse chuTe / tyoM jIva bhI ina baMdhakI ciMtA kare se nahiM chuTe / / 291 / / gAthArtha:- [ yathA] jaise [ bandhanabaddhaH] baMdhanoMse baMdhA huA puruSa [ bandhAn cintayan ] baMdhoMkA vicAra karanese [ vimokSam na prApnoti] muktiko prApta nahIM karatA ( arthAt baMdhase nahIM chUTatA), [ tathA] isIprakAra [ jIvaH api] jIva bhI [ bandhAn cintayan ] baMdhoMkA vicAra karake [ vimokSam na prApnoti] mokSako prApta nahIM krtaa| TIkA:-anya kitane hI loga yaha kahate haiM ki 'baMdha saMbaMdhI vicArazRMkhalA mokSakA kAraNa hai' kintu yaha bhI asat hai; karmase ba~dhe hue (jIva) ko baMdha saMbaMdhI vicArakI zRMkhalA mokSakA kAraNa nahIM hai, kyoMki jaise ber3I Adise baMdhe hue (puruSa) ko usa baMdha saMbaMdhI vicArazRMkhalA ( -vicArakI paraMparA) baMdhase chUTanekA kAraNa nahIM hai usIprakAra karmase baMdhe hue (puruSa) kI karmabaMdha saMbaMdhI vicArazRMkhalA karmabaMdhase mukta honekA kAraNa nahIM hai| isa (kathana) se, karmabaMdha saMbaMdhI vicArazRMkhalAtmaka vizuddha (-zubha ) dharmadhyAna se jinakI buddhi aMdha hai, unheM samajhAyA jAtA hai| bhAvArtha:-karmabaMdhakI ciMtAmeM mana lagA rahe to bhI mokSa nahIM hotaa| yaha to dharmadhyAnarUpa zubha pariNAma hai| jo kevala (mAtra) zubha pariNAmase hI mokSa mAnate haiM unheM yahA~ upadeza diyA hai ki-zubha pariNAmase mokSa nahIM hotaa| ___" ( yadi baMdhake svarUpake jJAnamAtrase bhI mokSa nahIM hotA aura baMdhake vicAra karanese bhI mokSa nahIM hotA) taba phira mokSakA kAraNa kyA hai ?" aisA prazna honepara aba mokSakA upAya batAte haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates mokSa adhikAra 421 kastarhi mokSaheturiti cetjaha baMdhe chettUNa ya baMdhaNabaddho du pAvadi vimokkhN| taha baMdhe chettUNa ya jIvo saMpAvadi vimokkhaM / / 292 / / yathA bandhAMrichatvA ca bandhanabaddhastu prApnoti vimokssm| tathA bandhAMrichatvA ca jIvaH samprApnoti vimokssm|| 292 / / karmabaddhasya bandhacchedo mokSahetuH, hetutvAt, nigaDAdibaddhasya bndhcchedvt| etena ubhaye'pi pUrve AtmabandhayoxidhAkaraNe vyaapaaryete| kimayameva mokSaheturiti cet baMdhANaM ca sahAvaM viyANiduM appaNo sahAvaM c| baMdhesu jo virajjadi so kammavimokkhaNaM kunndi|| 293 / / jo baMdhanoMse baddha vo nara baMdhachedana se chuTa / tyoM jIva bhI ina baMdhanoMkA cheda kara mukti vare / / 292 / / gAthArtha:- [ yathA ca ] jaise [bandhanabaddhaH tu] baMdhanabaddha puruSa [ bandhAn chitvA ] baMdhanoM ko chedakara [ vimokSam prApnoti] muktiko prApta ho jAtA hai, [ tathA ca] isIprakAra [ jIvaH] jIva [ bandhAn chitvA ] baMdhoMko chedakara [ vimokSam samprApnoti] mokSako prApta karatA hai| TIkA:-karmase ba~dhe hue (puruSa) ko baMdhakA cheda mokSakA kAraNa hai, kyoMki jaise ber3I Adise baddhako baMdhakA cheda baMdhase chUTanekA kAraNa hai usIprakAra karmase ba~dhe hue ko karmabaMdhakA cheda karmabaMdhase chUTanekA kAraNa hai| isa ( kathana) se, pUrvakathita donoMko (jo baMdhake svarUpake jJAnamAtrase saMtuSTa haiM tathA jo baMdhakA vicAra kiyA karate haiM unako-) AtmA aura baMdhake dvidhAkaraNameM vyApAra karAyA jAtA hai (arthAt AtmA aura baMdhako bhinna bhinna karaneke prati lagAyA jAtA hai-udyama karAyA jAtA hai)| ___ 'mAtra yahI (baMdhaccheda hI) mokSakA kAraNa kyoM hai ?' aisA prazna honepara aba usakA uttara dete haiM: re jAnakara baMdhana svabhAva, svabhAva jAna ju AtmakA / jo baMdhameM hi virakta hoveM, karma mokSa kareM ahA / / 293 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 422 bandhAnAM ca svabhAvaM vijJAyAtmanaH svabhAvaM c| bandheSu yo virajyate sa karmavimokSaNaM kroti|| 293 / / ya eva nirvikAracaitanyacamatkAramAtramAtmasvabhAvaM tadvikArakArakaM bandhAnAM ca svabhAvaM vijJAya, bandhebhyo viramati, sa eva sakalakarmamokSaM kuryaat| etenAtmabandhayorvidhAkaraNasya mokSahetutvaM niymyte| kenAtmabandhau dvidhA kriyete iti cet jIvo baMdho ya tahA chijjaMti salakkhaNehiM nniyehiN| paNNAchedaNaeNa du chiNNA nnaannttmaavnnnnaa|| 294 / / jIvo bandhazca tathA chidyete svalakSaNAbhyAM niytaabhyaam| prajJAchedanakena tu chinnau naanaatvmaapnnau|| 294 / / gAthArtha:- [ bandhAnAM svabhAvaM ca ] baMdhoMke svabhAvako [ AtmanaH svabhAvaM ca] aura AtmAke svabhAvako [vijJAya ] jAnakara [bandheSu ] baMdhoMke prati [yaH] jo [virajyate ] virakta hotA hai, [ saH ] vaha [ karmavimokSaNaM karoti ] karmoMse mukta hotA hai| TIkA:-jo, nirvikAracaitanyacamatkAramAtra AtmasvabhAvako aura usa ( AtmAke) vikAra karanevAle baMdhake svabhAvako jAnakara, baMdhoMse virakta hotA hai, vahI samasta karmoMse mukta hotA hai| isa (kathanase) se, aisA niyama kiyA jAtA hai ki AtmA aura baMdhakA dvidhAkaraNa (pRthakkaraNa) hI mokSakA kAraNa hai| (arthAt AtmA aura baMdhako bhinna bhinna karanA hI mokSakA kAraNa hai aisA nirNIta kiyA jAtA hai)| 'AtmA aura baMdha kisa (sAdhana) ke dvArA dvidhA (alaga ) kiye jAte haiM ?' aisA prazna hone para uttara dete haiM: chedana karo jIva baMdhakA tuma niyata nija nija cihnase / prajJA-chainIse chedateM donoM pRthaka ho jAye hai / / 294 / / gAthArtha:- [jIva: ca tathA bandhaH] jIva tathA baMdha [niyatAbhyAm svalakSaNAbhyA] niyata svalakSaNoMse ( apane-apane nizcita lakSaNoMse ) [ chidyete] chede jAte haiM; [ prajJAchedanakena ] prajJArUpI chainIke dvArA [ chinnau tu] chede jAne para [ nAnAtvam Apannau ] ve nAnApana ko prApta hote haiM arthAt alaga ho jAte haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates mokSa adhikAra 423 AtmabandhayodhiAkaraNe kArye karturAtmanaH karaNamImAMsAyAM, nizcayataH svato bhinnakaraNAsambhavAt, bhagavatI prajJaiva chedanAtmakaM krnnm| tayA hi tau chinnau nAnAtvamavazyamevApadyete; tataH prjnyyaivaatmbndhyoddhidhaakrnnm| nanu kathamAtmabandhau cetyacetakabhAvenAtyantapratyAsatterekIbhUtau bhedavijJAnAbhAvAdekacetakavaTyavahriyamANau prajJayA chettuM zakyete ? niyatasvalakSaNasUkSmAntaHsandhisAvadhAnanipAtanAditi budhyemhi| Atmano hi samastazeSadravyAsAdhAraNatvAccaitanyaM svlkssnnm| tattu pravartamAnaM yadyadabhivyApya pravartate nivartamAnaM ca yadyadupAdAya nivartate tattatsamastamapi sahapravRttaM kramapravRttaM vA paryAyajAtamAtmeti lakSaNIyaH, tadekalakSaNalakSyatvAta; TIkA:-AtmA aura baMdhake dvidhA karanerUpa kAryameM kartA jo AtmA usake 'karaNa saMbaMdhI mImAMsA karanepara, nizcayala: (nizcayanayase) apanese bhinna karaNakA abhAva honese bhagavatI prajJA hI (-jJAnasvarUpa buddhi hI) chedanAtmaka (-chedaneke svabhAvavAlA) karaNa hai| usa prajJAke dvArA unakA cheda karanepara ve avazya hI nAnatvako prApta hote haiM; isaliye usa prajJA dvArA hI AtmA aura baMdhakA dvidhA kiyA jAtA hai ( arthAt prajJArUpI karaNa dvArA hI AtmA aura baMdha jude kiye jAte haiN)| (yahA~ prazna hotA hai ki-) AtmA aura baMdha jo ki *cetyacetakabhAvake dvArA atyaMta nikaTatAke kAraNa (-eka jaise-) hI rahe haiM, aura bhedavijJAnake abhAvake kAraNa, mAno ve eka cetaka hI hoM aisA jinakA vyavahAra kiyA jAtA hai, (arthAt jinheM eka AtmAke rUpameM hI vyavahArameM mAnA jAtA hai) unheM prajJAke dvArA vAstavameM kaise chedA jA sakatA hai ? (isakA samAdhAna karate hue AcAryadeva kahate haiM:-) AtmA aura baMdhake niyata svalakSaNoMkI sUkSma aMtaHsaMdhimeM (aMtaraMgakI saMdhimeM) prajJAchainIko sAvadhAna hokara paTakanese (-DAlanese, mAranese ) unako chedA jA sakatA hai -arthAt unheM alaga kiyA jA sakatA hai; aisA hama jAnate haiN| AtmAkA svalakSaNa caitanya hai, kyoMki vaha samasta zeSa dravyoMse asAdhAraNa hai (vaha anya dravyoMmeM nahIM hai)| vaha (caitanya) pravartamAna hotA huA jisa jisa paryAyako vyApta hokara pravartatA hai aura nivartamAna hotA huA jisa jisa paryAyako grahaNa karake nivartatA hai ve samasta sahavartI yA kramavartI paryAyeM AtmA haiM isaprakAra lakSita karanA (lakSaNase pahacAnanA) cAhiye (arthAta jina jina guNaparyAyoMmeM caitanyalakSaNa vyApta hotA hai ve saba guNaparyAyeM AtmA haiM, aisA jAnanA cAhiye) kyoMki AtmA usI eka lakSaNase lakSya hai ( arthAt caitanyalakSaNase hI pahicAnA jAtA hai)| * AtmA cetaka hai aura baMdha cetya hai; ve donoM ajJAna dazAmeM ekase anubhavameM Ate haiN| 1 / karaNa = sAdhana; karaNa nAmakA kaark| 2 / mImAMsA = gaharI vicAraNA; tapAsa, smaalocnaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 424 samastasahakramapravRttAnantaparyAyAvinAbhAvitvAcaitanyasya cinmAtra evAtmA nizcetavyaH, iti yaavt| bandhasya tu AtmadravyAsAdhAraNA rAgAdayaH svlkssnnm| na ca rAgAdaya AtmadravyasAdhAraNatAM bibhrANA: pratibhAsante, nityameva caitanyacamatkArAdatiriktatvena prtibhaasmaantvaat| na ca yAvadeva samastasvaparyAyavyApi caitanyaM pratibhAsita tAvanta eva rAgAdayaH pratibhAnti, rAgAdInantareNApi caitnysyaatmlaabhsmbhaavnaat| yattu rAgAdInAM caitanyena sahaivotplavanaM taccetyacetakabhAvapratyAsattereva, naikadravyatvAta; cetyamAnastu rAgAdirAtmanaH, pradIpyamAno ghaTAdi: pradIpasya pradIpakatAmiva, cetakatAmeva prathayet, na punA raagaaditaam| evamapi tayoratyantapratyAsattyA bhedasambhAvanAbhAvAdanAdirastyekatvavyAmohaH, sa tu prajJayaiva chidyata ev| aura samasta sahavartI aura kramavartI anaMta paryAyoMke sAtha caitanyakA avinAbhAvI bhAva honese cinmAtra hI AtmA hai aisA nizcaya karanA caahiye| itanA AtmAke svalakSaNake sambaMdha meM hai| (aba baMdhake svalakSaNake sambaMdha meM kahate haiM :-) baMdhakA svalakSaNa to Atmadravyase asAdhAraNa aise rAgAdi haiN| yaha rAgAdika Atmadravyake sAtha sAdhAraNatA dhAraNa karate huye pratibhAsita nahIM hote, kyoMki ve sadA caitanyacamatkArase bhinnarUpa pratibhAsita hote haiN| aura jitanA, caitanya AtmAkI samasta paryAyoMmeM vyApta hotA huA pratibhAsita hotA hai, utane hI, rAgAdika pratibhAsita nahIM hote, kyoMki rAgAdike binA bhI caitanyakA AtmalAbha saMbhava hai (arthAt jahA~ rAgAdi na hoM vahA~ bhI caitanya hotA hai)| aura jo, rAgAdikI caitanya ke sAtha hI utpatti hotI hai vaha cetyacetakabhAva (-jJeyajJAyakabhAva) kI ati nikaTatAke kAraNa hI hai, ekadravyatva ke kAraNa nahIM; jaise (dIpaka ke dvArA) prakAzita kiyA jAne vAlA ghaTAdika ( padArtha) dIpakake prakAzakatvako hI pragaTa karate haiM-ghaTatvAdiko nahIM, isaprakAra (AtmAke dvArA) cetita honevAle rAgAdika ( arthAt jJAnameM jJeyarUpase jJAta honevAle rAgAdika bhAva) AtmAke cetakatvako hI pragaTa karate haiM-rAgAdikatva ko nhiiN| aisA honepara bhI una donoM (-AtmA aura baMdha) kI atyaMta nikaTatAke kAraNa bhedasaMbhAvanAkA abhAva honese arthAt bheda dikhAI na dene se ( ajJAnIko) anAdi kAlase ekatvakA vyAmoha (bhrama) hai; vaha vyAmoha prajJA dvArA hI avazya chedA jAtA hai| bhAvArtha:-AtmA aura baMdha donoMko lakSaNabhedase pahacAna kara buddhirUpI chenIse chedakara bhinna bhinna karanA caahiye| AtmA to amUrtika hai aura baMdha sUkSma pudgalaparamANuoMkA skaMdha hai isaliye chadmasthake jJAnameM donoM bhinna pratIta nahIM hote, mAtra eka skaMdha hI dikhAI detA hai Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates mokSa adhikAra 425 (sragdharA) prajJAchetrI ziteyaM kathamapi nipuNaiH pAtitA sAvadhAna: sUkSme'ntaHsandhibandhe nipatati rbhsaadaatmkrmobhysy| AtmAnaM magnamantaHsthiravizadalasaddhAmni caitanyapUre bandhaM cAjJAnabhAve niyamitamabhitaH kurvatI bhinnbhinnau|| 181 / / ( arthAt donoM ekapiMDarUpa dikhAI dete haiM); isaliye anAdi ajJAna hai| zrI guruoMkA upadeza prApta karake unake lakSaNa bhinna bhinna anubhava karake jAnanA cAhiye ki caitanyamAtra to AtmAkA lakSaNa hai aura rAgAdika baMdhakA lakSaNa hai, tathApi ve mAtra jJeyajJAyakabhAvakI ati nikaTatAse ve eka jaise hI dikhAI dete haiN| isaliye tIkSaNa buddhirUpI chenIko jo ki unheM bhedakara bhinna karanekA zastra hai use-unakI sUkSma saMdhiko DhaDhakara usameM sAvadhAna (niSpramAda) hokara paTakanA caahiye| usake paDate hI donoM bhinna bhinna dikhAI dene lagate haiN| aura aisA hone para, AtmAko jJAnabhAvameM hI aura baMdhako ajJAnabhAvameM rakhanA caahiye| isaprakAra donoMko bhinna karanA caahiye| aba isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [iyaM zitA prajJAchetrI] yaha prajJArUpI tIkSNa chenI [ nipuNaiH ] pravINa puruSoMke dvArA [ katham api] kisI bhI prakArase (-yatnapUrvaka) [ sAvadhAnaiH] sAvadhAnatayA (niSpramAdatayA) [ pAtitA] paTakanepara, [Atma-karma-ubhayasya sUkSme antaHsandhibandhe ] AtmA aura karma-donoMke sUkSma aMtaraMga saMdhike baMdhameM [ rabhasAt ] zIghra [nipatati] par3atI hai| kisa prakAra par3atI hai ? [AtmAnam anta:-sthira-vizadalasad-dhAmni caitanyapUre magnam ] vaha AtmAko to jisakA teja aMtaraMgameM sthira aura nirmalatayA daidIpyamAna hai aise caitanyapravAhameM magna karatI huI [ca] aura [bandham ajJAnabhAve niyamitam ] baMdhako ajJAnabhAvameM nizcala (niyata) karatI huI- [abhitaH bhinnabhinnau kurvatI ] isaprakAra AtmA aura baMdhako sarvataH bhinna bhinna karatI huI par3atI hai| bhAvArtha:-yahA~ AtmA aura baMdhako bhinna bhinna karanerUpa kArya hai| usakA kartA AtmA hai| vahA~ karaNa binA kartA kisake dvArA kArya karegA ? isaliye karaNa bhI Avazyaka hai| nizcayanayase kartAse karaNa bhinna nahIM hotA; isaliye AtmAse abhinna aisI yaha buddhi hI isa kAryameM karaNa hai| AtmAke anAdi baMdha jJAnAvaraNAdi karma hai, usakA kArya bhAvabaMdha to rAgAdika hai tathA nokarma zarIrAdika hai| isaliye buddhike dvArA AtmAko zarIrase, jJAnAvaraNAdika dravyakarmase tathA rAgAdika bhAvakarmase bhinna eka caitanyabhAvamAtra anubhavI jJAnameM hI lIna rakhanA so yahI (AtmA aura baMdhako) dUra karanA hai| isI se sarva karmoMkA nAza hotA hai, siddhapadakI prApti hotI hai, aisA jAnanA caahiye| 181 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 426 Atmabandhau dvidhA kRtvA kiM kartavyamiti cet jIvo baMdho ya tahA chijjaMti salakkhaNehiM nniyehiN| baMdho chededavvo suddho appA ya ghettvyo|| 295 / / jIvo bandhazca tathA chidyete svalakSaNAbhyAM niytaabhyaam| bandharachettavyaH zuddha AtmA ca gRhItavyaH / / 295 / / Atmabandhau hi tAvanniyatasvalakSaNavijJAnena sarvathaiva chattavyau; tato rAgAdilakSaNa: samasta eva bandho nirmoktavyaH, upayogalakSaNaH zuddha Atmaiva gRhiitvyH| etadeva kilAtmabandhayoxidhAkaraNasya prayojanaM yadvandhatyAgena shuddhaatmopaadaanm| 'AtmA aura baMdhakA dvidhA karake kyA karanA cAhiye' aisA prazna hone para uttara dete haiM: chedana hove jIva baMdhakA jaha~ niyata nija nija cihna se / vaha chor3anA isa baMdhako, jIva grahaNa karanA zuddhako / / 295 / / gAthArtha:- [ tathA ] isaprakAra [ jIvaH bandhaH ca ] jIva aura baMdha [niyatAbhyAm svalakSaNAbhyAM] apane nizcita svalakSaNoMse [chidyete ] chede jAte haiN| [ bandha:] vahA~, baMdhako [ chattavyaH ] chedanA cAhiye arthAt chor3anA cAhiye [ca ] aura [ zuddhaH AtmA ] zuddha AtmAko [ gRhItavyaH ] grahaNa karanA caahiye| TIkA:-AtmA aura baMdhako prathama to unake niyata svalakSaNoMke vijJAnase sarvathA hI cheda arthAt bhinna karanA cAhiye; tatpazcAt , rAgAdika jisakA lakSaNa hai aise samasta baMdhako to chor3anA cAhiye tathA upayoga jisakA lakSaNa hai aise zuddha AtmAko hI grahaNa karanA caahiye| vAstavameM yahI AtmA aura baMdhake dvidhA karanekA prayojana hai ki baMdhake tyAgase (-arthAt baMdhakA tyAga karake) zuddha AtmAko grahaNa krnaa| bhAvArtha:-ziSyane prazna kiyA thA ki AtmA aura baMdhako dvidhA karake kyA karanA cAhiye ? usakA yaha uttara diyA hai ki baMdhakA to tyAga karanA aura zuddha AtmAkA grahaNa krnaa| ('AtmA aura baMdhako bhinna to prajJAke dvArA kiyA paraMtu AtmAko kisake dvArA grahaNa kiyA jAye ?'-isa praznakI tathA usake uttarako gAthA kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates mokSa adhikAra kaha so dhippadi appA paNNAe so du dhippade appA / jaha paNNAi vibhatto taha paNNAeva ghettavvo / / 296 / / kathaM sa gRhyate AtmA prajJayA sa tu gRhyate AtmA / yathA prajJayA vibhaktastathA prajJayaiva gRhItavyaH / / 296 / / nanu kena zuddho'yamAtmA gRhItavyaH ? prajJayaiva zuddho'yamAtmA gRhItavyaH, zuddhasyAtmanaH svayamAtmAnaM gRhNato, vibhajata iva, prajJaikakaraNatvAt / ato yathA prajJayA vibhaktastathA prajJayaiva gRhItavyaH / kathamayamAtmA prajJayA gRhItavya iti cet paNNAe ghittavvo jo cedA so ahaM tu Nicchayado / avasesA je bhAvA te majjha pare tti NAdavvA / / 297 / / yaha jIva kaise grahaNa ho ? jIva grahaNa prajJAdi se / jyoM alaga prajJAse kiyA, tyoM grahaNa bhI prajJAhi se / / 296 / / 427 gAthArtha:- (ziSya pUchatA hai ki - ) [ saH AtmA ] vaha ( zuddha ) AtmA [ kathaM ] kaise [ gRhyate ] grahaNa kiyA jAye ? ( AcAryadeva uttara dete haiM ki - ) [ prajJayA tu ] prajJA ke dvArA [ saH AtmA ] vaha ( zuddha ) AtmA [ gRhyate ] grahaNa kiyA jAtA hai / [ yathA ] jaise [ prajJayA ] prajJA ke dvArA [ vibhakta: ] bhinna kiyA, [ tathA ] usIprakAra [ prajJayA eva ] prajJAke dvArA hI [ gRhItavya: ] grahaNa karanA cAhiye / TIkA:- yaha zuddha AtmA kisake dvArA grahaNa karanA cAhiye ? prajJAke dvArA hI yaha zuddhAtmA grahaNa karanA cAhiye; kyoMki zuddha AtmAko svayaM nijako grahaNa karane meM, prajJA hI eka karaNa hai-jaise bhinna karane meM prajJA hI eka karaNa thA / isaliye jaise prajJA dvArA bhinna kiyA thA usIprakAra prajJAke dvArA hI grahaNa karanA cAhiye / bhAvArtha:-bhinna karanemeM aura grahaNa karanemeM karaNa alaga-alaga nahIM hai; isaliye prajJAke dvArA hI AtmAko bhinna kiyA aura prajJAke dvArA hI grahaNa karanA caahiye| aba prazna hotA hai ki isa AtmAko prajJAke dvArA kaise grahaNa karanA cAhiye ? isakA uttara kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 428 prajJayA gRhItavyo yazcetayitA so'haM tu nishcytH| avazeSA ye bhAvAH te mama parA iti jJAtavyAH / / 297 / / yo hi niyatasvalakSaNAvalambinyA prajJayA pravibhaktazcetayitA, so'yamahaM; ye tvamI avaziSTA anyasvalakSaNalakSyA vyavahiyamANA bhAvAH, te sarve'pi cetayitRtvasya vyApakasya vyApyatvamanAyAnto'tyantaM matto bhinnaaH| tato'hameva mayaiva mahyameva matta eva mayyeva mAmeva gRhaami| yatkila gRhAmi tacetanaikakriyatvAdAtmanazcetaya eva; cetayamAna eva cetaye, cetayamAnenaiva cetaye, cetayamAnAyaiva cetaye, cetayamAnAdeva cetaye, cetayamAne eva cetaye, cetayamAnameva cetye| athavA- na cetaye; na cetayamAnazcetaye, na cetayamAnena cetaye, na cetayamAnAya cetaye, na cetayamAnAcetaye, na cetayamAne cetaye, na cetayamAnaM cetaye; kintu sarvavizuddhacinmAtro bhaavo'smi| ke grahaNa prajJAse niyata, cetaka hai so hI maiM hi huuN| avazeSa jo saba bhAva hai, mere se para hI jAnanA / / 297 / / gAthArtha:- [ prajJayA] prajJAke dvArA [ gRhItavyaH ] ( AtmAko ) isaprakAra grahaNa karanA cAhiye ki [ yaH cetayitA] jo cetanavAlA (cetanasvarUpa AtmA) hai [ saH tu] vaha [ nizcayataH ] nizcayase [ ahaM ] maiM hU~, [avazeSAH ] zeSa [ye bhAvAH ] jo bhAva haiM [ te] ve [ mama parAH ] mujhase para hai [ iti jJAtavyaH ] aisA jAnanA caahiye| TIkA:-niyata svalakSaNakA avalaMbana karanevAlI prajJAke dvArA bhinna bhinna kiyA gayA jo cetaka (-cetanevAlA, caitanyasvarUpa AtmA) hai so yaha maiM hU~ ; aura anya svalakSaNoMse lakSya ( arthAt caitanyalakSaNake atirikta anya lakSaNoMse jAnane yogya ) jo yaha zeSa vyavahArarUpa bhAva haiM, ve sabhI, cetakatvarUpI vyApakake vyApya nahIM hote isaliye, mujhase atyaMta bhinna hai| isaliye maiM hI, apane dvArA hI, apane liye hI, apane meM se hI, apane meM hI, apane ko hI grahaNa karatA huuN| AtmAkI, cetanA hI eka kriyA hai isaliye, 'maiM grahaNa karatA hU~' arthAt 'maiM cetatA hI hU~'; cetatA huA hI cetatA hU~, cetate hue dvArA hI cetatA hU~, cetate hue ke liye hI cetatA hU~, cetate hue se hI cetatA hU~, cetatemeM hI cetatA hU~, cetateko hI cetatA huuN| athavA-na to cetatA hU~; na cetatA huA cetatA hU~, na cetate hue ke dvArA cetatA hU~, na cetateke liye cetatA hU~, na cetate hue se cetatA hU~, na cetate hue meM cetatA hU~, na cetate huyeko cetatA hU~; kintu sarvavizuddha cinmAtra (-caitanyamAtra) bhAva huuN| bhAvArtha:-prajJA ke dvArA bhinna kiyA gayA vaha cetaka maiM hU~ aura zeSa bhAva mujhase para haiM; isaliye (abhinna chaha kArakoMse) maiM hI, mere dvArA hI, mere liye hI , mujhase hI, mujhameM hI, mujhe hI grahaNa karatA huuN| 'grahaNa karatA hU~' arthAt 'cetatA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates mokSa adhikAra 429 __ (zArdUlavikrIDita) bhittvA sarvamapi svalakSaNabatAtettuM hi yacchakyate cinmudrAGkitanirvibhAgamahimA shuddhshcidevaasmyhm| bhidyante yadi kArakANi yadi vA dharmA guNA vA yadi bhidyantAM na bhidAsti kAcana vibhau bhAve vizuddhe citi|| 182 / / kyoMki cetanA hI AtmAkI eka kriyA hai| isaliye maiha cetatA hI hU~; cetanevAlA hI, cetanevAle ke dvArA hI, cetane vAle ke liye hI, cetanevAle se hI, cetanevAlemeM hIM, cetanevAle ko hI cetatA huuN| athavA dravyadRSTise to-mujhameM chaha kArakoMke bheda bhI nahIM haiM, maiM to zuddha caitanyamAtra bhAva huuN| isaprakAra prajJAke dvArA AtmAko grahaNa karanA cAhiye arthAt apaneko cetayitAke rUpameM anubhava karanA caahiye| aba isI arthakAM kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ yat bhettuM hi zakyate sarvam api svalakSaNabalAt bhittvA] jo kucha bhI bhedA jA sakatA hai usa sabako svalakSaNake balase bhedakara, [cinmudrAaGkita-nirvibhAga-mahimA zuddhaH cid eva aham asti ] jisakI cinmudrAse aMkita nirvibhAga mahimA hai ( arthAt caitanya kI mudrAse aMkita vibhAgarahita jisakI mahimA he) aisA zuddha caitanya hI maiM huuN| [ yadi kArakANi vA yadi dharmAH vA yadi guNAH bhidyante, bhidyantAm ] yadi kArakake, athavA dharmoMke, yA guNoMke bheda hoM, to bhale hoM; [ vibhau vizuddhe citi bhAve kAcana bhidA na asti] kintu zuddha (-samasta vibhAvoMse rahita-) *vibhu, aisA caitanyabhAvameM to koI bheda nahIM hai| (isaprakAra prajJA ke dvArA AtmAko grahaNa kiyA jAtA hai|) bhAvArtha:-jinakA svalakSaNa caitanya nahIM hai aise parabhAva to mujhase bhinna haiM, maiM to mAtra zuddha caitanya hI huuN| kartA, karma, kAraNa, saMpradAna, apAdAna aura adhikaraNarUpa kArakabheda, sattva, asattva, nityatva , anityatva, ekatva, anekatva Adi dharmabheda aura jJAna, darzana Adi guNabheda yadi kathaMcit hoM to bhale hoM; paraMtu zuddha caitanyamAtra bhAvameM to koI bheda nahIM hai| isaprakAra zuddhanayase abhedarUpa AtmAko grahaNa karanA caahiye| 182 / (AtmAko zuddha caitanyamAtra to grahaNa karAyA; aba sAmAnya cetanA darzanajJAnasAmAnyamaya hai isaliye anubhavameM darzanajJAnasvarUpa AtmAko isaprakAra anubhava karanA cAhiye-so kahate haiM:-) * vibhu = dRr3ha; acala; nitya; samartha; sarva guNaparyAyoMmeM vyaapk| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ 430 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 9 samayasAra paNNAe ghittavvo jo daTThA so ahaM tu Nicchayado / avasesA je bhAvA te majjha pare tti NAdavvA / / 298 / / paNNAe ghittavvo jo NAdA so ahaM tu nnicchydo| avasesA je bhAvA te majjha pare tti nnaadvvaa|| 299 / / prajJayA gRhItavyo yo draSTA so'haM tu nizcayataH / avazeSA ye bhAvAH te mama parA iti jJAtavyAH / / 298 / / prajJayA gRhItavyo yo jJAtA so'haM tu nishcytH| avazeSA ye bhAvAH te mama parA iti jnyaatvyaaH|| 299 / / cetanAyA darzanajJAnavikalpAnatikramaNAccetayitRtvamiva draSTRtvaM jJAtRtvaM cAtmanaH svlkssnnmev| tato'haM draSTAramAtmAnaM gRhNAmi / yatkila gRhNAmi tatpazyAmyeva; pazyanneva pazyAmi, pazyataiva pazyAmi pazyate eva pazyAmi pazyata eva pazyAmi pazyatyeva pazyAmi pazyantameva 3 3 3 kara grahaNa prajJAse niyata, dRSTA hai so hI maiM hi hU~ / acazeSa jo saba bhAva hai, mere se para hI jAnanA / / 298 / kara grahaNa prajJAse niyata, jJAtA hai so maiM hi hU~ / acazeSa jo saba bhAva haiM, mere se para hI jAnanA / / 299 / / gAthArtha:- [ prajJayA ] prajJA ke dvArA [ gRhItavyaH ] isaprakAra grahaNa karanA cAhiye ki - [ yaH draSTA ] jo dekhanevAlA hai [ saH tu ] vaha [ nizcayataH ] nizcayase [aham ] maiM hU~, [ avazeSAH ] zeSa [ ye bhAvA: ] jo bhAva haiM [ te ] [ mama parAH] mujhase para haiM [ iti jJAtavyAH ] aisA jAnanA cAhiye / [ prajJayA ] prajJA ke dvArA [ gRhItavyaH ] isaprakAra grahaNa karanA cAhiye ki - [ yaH jJAtA] jo jAnanevAlA hai [ saH tu ] vaha [ nizcayataH ] nizcayase [aham] maiM hU~, [avazeSAH ] ceSa [ ye bhAvAH ] jo bhAva haiM [te] ve [ mama parAH ] mujhase para haiM [iti jJAtavyAH ] aisA jAnanA cAhiye / TIkA:- cetanA darzanajJAnarUpa bhedoMkA ullaMghana nahIM karatI hai isaliye, cetakatvakI bhA~ti darzakatva aura jJAtRtva AtmAkA svalakSaNa hI hai| isaliye maiM dekhanevAlA AtmAko grahaNa karatA hU~ / 'grahaNa karatA hU~' arthAt 'dekhatA hI hU~'; dekhatA huA hI dekhatA hU~, dekhate hue ke dvArA hI dekhatA hU~, dekhate hue ke liye hI dekhatA hU~, dekhate hue se hI dekhatA hU~, dekhate hue meM hI dekhatA hU~, dekhate hue ko hI Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates mokSa adhikAra 431 pshyaami| athavA-na pazyAmi; na pazyan pazyAmi, na pazyatA pazyAmi, na pazyate pazyAmi, na pazyataH pazyAmi, na pazyati pazyAmi, na pazyantaM pazyAmi; kintu sarvavizuddho dRGmAtro bhaavo'smi| api ca-jJAtAramAtmAnaM gRhaami| yatkila gRhAmi tajjAnAmyeva; jAnanneva jAnAmi, jAnataiva jAnAmi, jAnate eva jAnAmi, jAnata eva jAnAmi, jAnatyeva jAnAmi, jAnantameva jaanaami| athavA-na jAnAmi; na jAnan jAnAmi, na jAnatA jAnAmi, na jAnate jAnAmi, na jAnato jAnAmi, na jAnati jAnAmi, na jAnantaM jAnAmi; kintu sarvavizuddho jJaptimAtro bhaavo'smi| dekhatA huuN| athavA-nahIM dekhatA; na dekhate hue ko dekhatA hU~, na dekhate hue ke dvArA dekhatA hU~, na dekhate hueke liye dekhatA hU~, na dekhate hue se dekhatA hU~, na dekhate hue meM dekhatA hU~, na dekhata hueko dekhatA hU~; kintu maiM sarvavizuddha darzanamAtra bhAva huuN| aura isIprakAra-maiM jAnanevAle AtmAko grahaNa karatA hU~, grahaNa karatA hU~' arthAt 'jAnatA hI hU~'; jAnatA huA hI jAnatA hU~, jAnate hue ke dvArA hI jAnatA hU~, jAnate hue ke liye hI jAnatA hU~, jAnate hue se hI jAnatA hU~, jAnate hue meM hI jAnatA hU~, jAnate hue ko hI jAnatA huuN| athavA-nahIM jAnatA; na jAnate hue ko jAnatA hU~, nahIM jAnate hue ke dvArA jAnatA hU~, na jAnate hue ke liye jAnatA hU~, na jAnate hue se jAnatA hU~, najAnate hue meM jAnatA hU~, na jAnate hue ko jAnatA hU~; kintu maiM sarvavizuddha jJapti (jAnanakriyA) mAtrabhAva huuN| (isaprakAra dekhanevAle AtmAko tathA jAnanevAle AtmAko kartA, karma, karaNa, saMpradAna, apAdAna aura adhikaraNarUpa kArakoMke bhedapUrvaka grahaNa karake, tatpazcAt kArakabhedoMkA niSedha karake AtmAko arthAt apaneko darzanamAtra bhAvarUpa tathA jJAnamAtra bhAvarUpa anubhava karanA cAhiye arthAt abhedarUpase anubhava karanA caahiye| (bhAvArtha:-ina tIna gAthAoMmeM, prajJAke dvArA AtmAko grahaNa karaneko kahA hai| 'grahaNa karanA' arthAt kisI anya vastuko grahaNa karanA athavA lenA nahIM; kintu cetanAkA anubhava karanA hI AtmAkA 'grahaNa karanA' hai| pahalI gAthAmeM sAmAnya cetanAkA anubhava karAyA gayA hai| vahA~, anubhava karanevAlA, jisakA anubhava kiyA jAtA hai vaha, aura jisake dvArA anubhava kiyA jAtA hai vaha ityAdi kArakabhedarUpase AtmAko kahakara, abhedavivakSAmeM kArakabhedakA niSedha karake, AtmAko eka zuddha caitanyamAtra kahA gayA hai| aba ina do gAthAoMmeM dRSTA tathA jJAtAkA anubhava karAyA hai, kyoMki cetanAsAmAnya darzanajJAnavizeSoMkA ullaMghana nahIM krtii| yahA~ bhI, chaha kArakarUpa bheda-anubhavana karAke, aura tatpazcAt abheda-anubhavanakI apekSAse kArakabheda dUra karAke , dRSTAjJAtAmAtrakA anubhava karAyA hai|) Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 432 nanu kathaM cetanA darzanajJAnavikalpau nAtikrAmati yena cetayitA draSTA jJAtA ca syAt ? ucyate-cetanA tAvatpratibhAsarUpA; sA tu, sarveSAmeva vastUnAM sAmAnyavizeSAtmakatvAt, dvairUpyaM naatikraamti| ye tu tasyA dve rUpe te drshnjnyaane| tataH sA te naatikraamti| yadyatikrAmati, sAmAnyavizeSAtikrAntatvAcetanaiva na bhvti| tadabhAve dvau doSau-svaguNocchedAccetanasyAcetanatApattiH, vyApakAbhAve vyApyasya cetanasyAbhAvo vaa| tatastadoSabhayAddarzanajJAnAtmikaiva cetnaabhyupgntvyaa| ( zArdUlavikrIDita) advaitApi hi cetanA jagati ced dRgjJaptirUpaM tyajet tatsAmAnyavizeSarUpavirahAtsA'stitvameva tyjet| tattyAge jaDatA cito'pi bhavati vyApyo vinA vyApakAdAtmA cAntamupaiti tena niyataM dRgjJaptirUpA'stu cit|| 183 / / (TIkA:-) yahA~ prazna hotA hai ki-cetanA darzanajJAnabhedoMkA ullaMghana kyoM nahIM karatI ki jisase cetanevAlA dRSTA tathA jJAtA hotA hai ? isakA uttara kahate haiM:-prathama to cetanA pratibhAsarUpa hai| vaha cetanA dvirUpatAkA ullaMghana nahIM karatI, kyoMki samasta vastue~ sAmAnyavizeSAtmaka haiN| ( sabhI vastuyeM sAmAnya-vizeSasvarUpa haiM, isaliye unheM pratibhAsanevAlI cetanA bhI durUpatAkA ullaMghana nahIM krtii|) usake jo do rUpa haiM ve darzana aura jJAna haiN| isaliye vaha unakA (-darzanajJAnakA) ullaMghana nahIM krtii| yadi cetanA darzanajJAnakA ullaMghana kare to sAmAnyavizeSakA ullaMghana karane se cetanA hI na rahe (arthAt cetanAkA abhAva ho jaayegaa)| usake abhAvameM do doSa Ate haiM- (1) apane guNakA nAza honese cetanako acetanatva A jAyegA, athavA (2) vyApaka (-cetanA) ke abhAvameM vyApya aisA cetana (AtmA) kA abhAva ho jaayegaa| isaliye una doSoMke bhayase cetanAko darzanajJAnasvarUpa hI aMgIkAra karanA caahiye| __ aba isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [jagati hi cetanA advaitA] jagatameM nizcayataH cetanA advaita hai [api cet sA dRgjJaptirUpaM tyajet ] tathApi yadi vaha darzanajJAnarUpako chor3a de [ tatsAmAnyavizeSarUpavirahAt ] to sAmAnyavizeSarUpake abhAvase (vaha cetanA) [ astitvam eva tyajet ] apane astitvako hI chor3a degI; aura [ tat-tyAge] isaprakAra cetanA apane astitvako chor3ane para, (1) [ citaH api jaDatA bhavati] cetanake jar3atva A jAyegA--arthAt AtmA jar3a ho jaay| [ca] aura (2) [vyApakAt vinA vyApyaH AtmA antam upaiti ] vyApaka (-cetanA) ke binA vyApya jo AtmA vaha naSTa ho jAyegA (isaprakAra do doSa Ate haiN)| [tena cit niyataMdRgjJaptirUpA astu] isaliye cetanA niyamase darzanajJAnarUpa hI ho| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates mokSa adhikAra 433 (indravajA) ekazcitazcinmaya eva bhAvo bhAvAH pare ye kila te pressaam| grAhyastatazcinmaya eva bhAvo bhAvAH pare sarvata eva heyaaH|| 184 / / ko NAma bhaNijja buho NAduM savve parAie bhaave| majjhamiNaM ti ya vayaNaM jANaMto appayaM suddhaM / / 300 / / bhAvArtha:-samasta vastuyeM sAmAnyavizeSAtmaka haiN| isaliye unheM pratibhAsanevAlI cetanA bhI sAmAnyapratibhAsarUpa ( -darzanarUpa) aura vizeSapratibhAsarUpa (-jJAnarUpa) honA caahiye| yadi cetanA apanI darzanajJAnarUpatAko chor3a de to cetanAkA hI abhAva honepara, yA to cetana AtmAko (apane cetanAguNakA abhAva honepara) jar3atva A jAyegA, athavA to vyApakake abhAvase vyApya aise AtmA kA abhAva ho jaayegaa| (cetanA AtmAkI sarva avasthAoMmeM vyApta honese vyApaka hai aura AtmA cetana honese cetanAkA vyApya hai| isaliye cetanAkA abhAva honepara AtmAkA bhI abhAva ho jaayegaa|) isaliye cetanAko darzanajJAnasvarUpa hI mAnanA caahiye| yahA~ tAtparya yaha hai ki-sAMkhyamatAvalambI Adi kitane hI loga sAmAnya cetanAko hI mAnakara ekAMta kathana karate haiM, unakA niSedha karaneke liye yahA~ yaha batAyA gayA hai ki 'vastukA svarUpa sAmAnyavizeSarUpa hai isaliye cetanAko sAmAnyavizeSarUpa aMgIkAra karanA cAhiye' / 183 / aba AgAmI kathanakA sUcaka zloka kahate haiM: zlokArtha:- [ citaH ] caitanyakA ( AtmAkA) to [ ekaH cinmayaH eva bhAvaH ] eka cinmaya hI bhAva hai aura, [ ye pare bhAvAH ] jo anya bhAva haiM [ te kila pareSAm ] ve vAstavameM dUsaroMke bhAva haiM ; [ tataH ] isaliye [ cinmayaH bhAvaH eva grAhyaH ] (eka) cinmaya bhAva hI grahaNa karaneyogya hai, [ pare bhAvAH sarvataH eva heyAH ] anya bhAva sarvathA tyAjya haiN| 184 / aba isa upadezakI gAthA kahate haiM: saba bhAva jo parakIya jAne, zuddha jAne Atmako / vaha kauna jJAnI ' merA hai yaha ' yoM vacana bole aho ? / / 300 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 434 ko nAma bhaNedbudhaH jJAtvA sarvAn parakIyAn bhaavaan| mamedamiti ca vacanaM jAnannAtmAnaM shuddhm|| 300 / / yo hi parAtmanorniyatasvalakSaNavibhAgapAtinyA prajJayA jJAnI syAt, sa khalvekaM cinmAtraM bhAvamAtmIyaM jAnAti, zeSAMzca sarvAneva bhAvAn parakIyAn jaanaati| evaM ca jAnan kathaM parabhAvAnmamAmI iti brUyAt ? parAtmanornizcayena svsvaamismbndhsyaasmbhvaat| ataH sarvathA cidbhAva eva gRhItavyaH, zeSAH sarve eva bhAvAH prahAtavyA iti siddhaantH|| ( zArdUlavikrIDita) siddhAnto'yamudAttacittacaritairmokSArthibhiH sevyatAM zuddhaM cinmayamekameva paramaM jyotiH sdaivaasmyhm| ete ye tu samullasanti vividhA bhAvAH pRthaglakSaNAete'haM nAsmi yato'tra te mama paradravyaM samagrA api|| 185 / / gAthArtha:- [ sarvAn bhAvAn ] sarva bhAvoMko [ parakIyAn ] dUsarekA [ jJAtvA] jAnakara [ka: nAma budhaH] kauna jJAnI, [AtmAnam ] apaneko [ zuddham ] zuddha [jAnam ] jAnatA huA , [ idam mama ] -- yaha merA hai' ( -' yaha bhAva mere haiM ' ) [ iti ca vacanam ] aisA vacana [ bhaNet ] bolegA ? TIkA:-jo (puruSa) parake aura AtmAke niyata svalakSaNoMke vibhAgameM par3anevAlI prajJA ke dvArA jJAnI hotA hai, vaha vAstavameM eka cinmAtra bhAvako apanA jAnatA hai aura zeSa sarva bhAvoMko dUsaroMkA jAnatA hai| aisA jAnatA huA ( vaha puruSa) parabhAvoMko 'yaha mere haiM' aisA kyoM kahegA ? ( nahIM kahegA;) kyoMki parameM aura apanemeM nizcayase svasvAmisaMbaMdhakA asaMbhava hai| isaliye, sarvathA cidbhAva hI (ekamAtra) grahaNa karaneyogya hai, zeSa samasta bhAva chor3ane yogya haiM-aisA siddhAMta hai| bhAvArtha:-lokameM bhI yaha nyAya hai ki-jo subuddhi aura nyAyavAna hotA hai, vaha dUsareke dhanAdiko apanA nahIM khtaa| isIprakAra jo samyagjJAnI hai, vaha samasta paradravyoMko apanA nahIM mAnatA, kintu apane nijabhAvako hI apanA jAnakara grahaNa karatA hai| aba isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ udAttacittacaritaiH mokSArthibhiH ] jinake cittakA caritra udAtta (-udAra, ucca, ujjvala) hai aise mokSArthI [ayam siddhAntaH] isa siddhAMtakA [ sevyatAm ] sevana kareM ki- [aham zuddhaM cinmayam ekam paramaM jyotiH eva sadA eva asmi ] maiM to sadA zuddha caitanyamaya eka parama jyoti hI hU~, tu] aura Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates mokSa adhikAra 435 (anuSTubh ) paradravyagrahaM kurvan bdhyetaivaapraadhvaan| badhyetAnaparAdho na svadravye saMvRto ytiH|| 186 / / thepAdI avarAhe jo kuvvadi so u saMkido bhmdi| mA bajjhejjaM keNa vi coro tti jaNamhi viyrNto|| 309 / / jo Na kuNadi avarAhe so NissaMko du jaNavade bhmdi| Na vi tassa bajjhiduM je ciMtA uppajjadi kyaai||302 / / evamhi sAvarAho bajjhAmi ahaM tu saMkido cedaa| jai puNa NirAvarAho NissaMkohaM Na bjjhaami||303 / / [ ete ye pRthaglakSaNAH vividhAH bhAvAH samullasanti te ahaM na asmi] jo yaha bhinna lakSaNavAle vividha prakArake bhAva pragaTa hote haiM ve maiM nahIM hU~, [yataH atra te samagrAH api mama paradravyam ] kyoMki ve sabhI mere liye paradravya haiN'| 185 / aba AgAmI kathanakA sUcaka zloka kahate haiM: zlokArtha:- [paradravyagrahaM kurvan ] jo paradravyako grahaNa karatA hai [aparAdhavAn ] vaha aparAdhI hai [ badhyate eva] isaliye baMdhameM par3atA hai, [svadravye saMvRtaH yati:] aura jo svadravyameM hI saMvRta hai (arthAt jo apane dravyameM hI gupta hai-magna haisaMtuSTa hai, paradravyakA grahaNa nahIM karatA) aisA yati [anaparAdha:] niraparAdhI hai [na badhyeta ] isaliye ba~dhatA nahIM hai| 186 / aba isa kathanako dRSTAMtapUrvaka gAthAmeM kahate haiM:aparAdha cauryAdika karai jo puruSa vo zaMkita phirai| ko loka phirate hue ko, cora jAna ju bAMdha le / / 301 / / aparAdha jo karatA nahIM, niHzaMka loka viSai phirai| 'ba~dha jAu~gA' aisI kabhI, ciMtA na usako hoya hai / / 302 / / tyoM AtmA aparAdhI ' maiM ba~dhatA hu~' yoM hi sazaMka hai| aru niraparAdhI AtmA 'nAhIM ba~dhU' niHzaMka hai / / 303 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 436 steyAdInaparAdhAn yaH karoti sa tu zaGkito bhrmti| mA badhye kenApi caura iti jane vicrn|| 301 / / yo na karotyaparAdhAn sa nirazaGkastu janapade bhrmti| nApi tasya baddhaM yaccintotpadyate kdaacit||302 / / evamasmi sAparAdho badhye'haM tu shngkitshcetyitaa| yadi punarniraparAdho nirazaGko'haM na bdhye|| 303 / / yathAtra loke ya eva paradravyagrahaNalakSaNamaparAdhaM karoti tasyai bandha zaGkA sambhavati, yastu taM na karoti tasya sA na sambhavati; tathAtmApi ya evAzuddhaH san paradravyagrahaNalakSaNamaparAdhaM karoti tasyaiva bandhazaGkA sambhavati, yastu zuddhaH saMstaM na karoti tasya sA na sambhavatIti niymH| ataH sarvathA sarvaparakIyabhAvaparihAreNa zuddha AtmA gRhItavyaH, tathA satyeva nirpraadhtvaat|| gAthArtha:- [ yaH ] jo puruSa [ steyAdIn aparAdhAn ] corI Adike aparAdha [ karoti ] karatA hai [ saH tu] vaha [ jane vicaran ] lokameM ghUmatA huA [ kena api] mujhe koI [cauraH iti] cora samajhakara [badhye ] pakar3a na le' isaprakAra [zaGkitaH bhramati ] zaMkita hotA huA ghUmatA hai; [ yaH ] jo puruSa [aparAdhAn ] aparAdha [na karoti ] nahIM karatA [ saH tu] vaha [ janapade ] lokameM [ nirazaGka: bhramati] niHzaMka ghUmatA hai, [ yad ] kyoMki [ tasya ] use [baddhaM cintA] baMdhane kI ciMtA [ kadAcit api] kabhI bhI [na utpadyate] utpanna nahIM hotii| [ evam ] isIprakAra [ cetayitA] aparAdhI AtmA [sAparAdhaH asmi] maiM aparAdhI hU~ [ badhye tu aham ] isaliye maiM ba~dhUMgA' isaprakAra [ zaGkita:] zaMkita hotA hai, [ yadi punaH ] aura yadi [ niraparAdha:] aparAdha rahita (AtmA) ho to '[ ahaM na badhye ] maiM nahIM ba~dhUMgA isaprakAra [ nirazaGka: ] niHzaMka hotA hai| TIkA:-jaise isa jagatameM jo puruSa, paradravyakA grahaNa jisakA lakSaNa hai aisA aparAdha karatA hai usIko baMdhakI zaMkA hotI hai aura jo aparAdha nahIM karatA use baMdha kI zaMkA nahIM hotI, isIprakAra AtmA bhI azuddha vartatA huA, paradravyakA grahaNa jisakA lakSaNa hai aisA aparAdha karatA hai usIko baMdhakI zaMkA hotI hai aura jo zuddha vartatA huA aparAdha nahIM karatA use baMdhakI zaMkA nahIM hotI-aisA niyama hai| isaliye sarvathA samasta parakIya bhAvoMke parihAra dvArA (arthAt paradravyake sarva bhAvoMko chor3akara) zuddha AtmAko grahaNa karanA cAhiye, kyoMki aisA karane para hI niraparAdhatA hotI hai| bhAvArtha:-yadi manuSya corI Adi aparAdha kare to use baMdhakI zaMkA ho; niraparAdhako zaMkA kyoM hogI? isIprakAra yadi AtmA paradravyakA grahaNarUpa aparAdha kare to use baMdhakI zaMkA avazya hogI; yadi apaneko zuddha anubhava kare, Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates mokSa adhikAra 437 ko hi nAmAyamaparAdha: ? saMsiddhirAdhasiddhaM sAdhiyamArAdhiyaM ca eyttuN| avagadarAdho jo khalu cedA so hodi avraadho|| 304 / / jo puNa NirAvarAdho cedA NissaMkio u so hoi| ArAhaNAi NiccaM vaTTei ahaM ti jaannNto||305 / / saMsiddhirAdhasiddha sAdhitamArAdhitaM caikaarthm| apagatarAdho yaH khalu cetayitA sa bhvtypraadhH|| 304 / / yaH punarniraparAdhazcetayitA nirazaGkitastu sa bhvti| ArAdhanayA nityaM vartate ahamiti jaann|| 305 / / parakA grahaNa na kare, to baMdhakI zaMkA kyoM hogI ? isaliye paradravyako chor3akara zuddha AtmAkA grahaNa karanA caahiye| tabhI niraparAdha huA jAtA hai| aba prazna hotA hai ki 'yaha aparAdha' kyA hai? usake uttarameM aparAdhakA svarUpa kahate haiM: saMsiddhi, siddhi ju rAdha, aru sAdhita ArAdhita eka hai| ye rAdhase jo rahita hai, vo AtamA aparAdha hai / / 304 / / aru AtamA jo niraparAdhI, hoya hai niHzaGka hoya hai| varte sadA ArAdhanAse , jAnatA 'maiM' Atmako / / 305 / / gAthArtha:- [ saMsiddhirAdhasiddham ] saMsiddhi, *rAdha, siddha , [ sAdhitam ArAdhitaM ca] sAdhita aura ArAdhita- [ ekArtham ] ye ekArthavAcI zabda haiM; [ yaH khalu cetayitA] jo AtmA [apagatarAdhaH] 'apagatarAdha' arthAt rAdhase rahita hai [sa:] vaha AtmA [ aparAdhaH ] aparAdha [ bhavati ] hai| [punaH ] aura [ yaH cetayitA] jo AtmA [ niraparAdhaH ] niraparAdha hai [ saH tu] vaha [ nirazaGkitaH bhavati ] niHzaMka hotA hai; [ aham iti jAnan ] 'jo zuddha AtmA hai so hI maiM hU~ ' aisA jAnatA huA [ ArAdhanayA ] ArAdhanAse [ nityaM vartate ] sadA vartatA hai| * rAdha = ArAdhanA, prasannatA; kRpA; siddhi; pUrNatA; siddha karanA; pUrNa krnaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ 438 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra paradravyaparihAreNa zuddhasyAtmana: siddhiH sAdhanaM vA rAdhaH / apagato rAdho yasya cetayituH so'praadhH| athavA apagato rAdho yasya bhAvasya so'parAdha:, tena saha yazcetayitA vartate sa sAparAdhaH / sa tu paradravyagrahaNasadbhAvena zuddhAtmasiddhaya bhAvAdbandhazaGkAsambhave sati svayamazuddhatvAdanArAdhaka eva syAt / yastu niraparAdha: sa samagraparadravyaparihAreNa zuddhAtmasiddhisadbhAvAdbandhazaGkAyA asambhave sati upayogaikalakSaNazuddha Atmaika evAhamiti nizcinvan nityameva zuddhAtmasiddhilakSaNayArAdhanayA vartamAnatvAdArAdhaka eva syaat| ( mAlinI ) anavaratamanantabadhyate sAparAdhaH spRzati niraparAdho bandhanaM naiva jAtu / niyatamayamazuddhaM svaM bhajansA bhavati niraparAdhaH sAdhu zuddhAtmasevI / / 187 / / TIkA:- paradravyake parihAra se zuddha AtmAkI siddhi athavA sAdhana so rAdha hai / jo AtmA 'apagatarAdha' arthAt rAdha rahita ho vaha AtmA aparAdha hai / athavA (dUsarA samAsavigraha isaprakAra hai: ) jo bhAva rAdha rahita ho vaha bhAva aparAdha hai; usa aparAdha yukta jo AtmA vartatA ho vaha AtmA sAparAdha hai| vaha AtmA, paradravyake grahaNake sadbhAva dvArA zuddha AtmAkI siddhike abhAvake kAraNa baMdhakI zaMkA hotI hai isaliye svayaM azuddha honese, anArAdhaka hI hai| aura jo AtmA niraparAdha hai vaha, samagra paradravyake parihAra se zuddha AtmAkI siddhike sadbhAvake kAraNa baMdhakI zaMkA nahIM hotI isaliye 'upayoga hI jisakA eka lakSaNa hai aisA eka zuddha AtmA hI maiM hU~' isaprakAra nizcaya karatA huA zuddha AtmAkI siddhi jisakA lakSaNa hai aisI ArAdhanA pUrvaka sadA vartatA hai isaliye, ArAdhaka hI hai / bhAvArtha:-saMsiddhi, rAdha, siddhi, sAdhita aura ArAdhita- ina zabdoMkA artha eka hI hai| yahA~ zuddha AtmAkI siddhi athavA sAdhanakA nAma 'rAdha' hai| jisake vaha rAdha nahIM hai vaha AtmA sAparAdha hai aura jisake vaha rAdha hai vaha AtmA niraparAdha hai| jo sAparAdha hai use baMdhakI zaMkA hotI hai isaliye vaha svayaM azuddha honese anArAdhaka hai; aura jo niraparAdha hai vaha niHzaMka hotA huA apane upayogameM lIna hotA hai isaliye use baMdhakI zaMkA nahIM hotI, isaliye 'jo zuddha AtmA hai ' aise nizcayapUrvaka vartatA huA samyagdarzana, jJAna, cAritra aura tapake eka bhAvarUpa nizcaya ArAdhanAkA ArAdhaka hI hai| aba isI arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha :- [ sAparAdhaH ] sAparAdha AtmA [ anavaratam ] niraMtara [ anantaiH ] anaMta pudgalaparamANurUpa karmoMse [ badhyate ] ba~dhatA hai; [ niraparAdha: ] niraparAdha AtmA [ bandhanam ] baMdhanako [ jAtu ] kadApi [ spRzati na eva ] sparza nahIM karatA / [ ayam ] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates mokSa adhikAra 439 nanu kimanena zuddhAtmopAsanaprayAsena ? yataH pratikramaNAdinaiva niraparAdho bhavatyAtmA; sAparAdhasyApratikramaNAdestadanapohakatvena viSakumbhatve sati pratikramaNA destdpohktvenaamRtkumbhtvaat| uktaM ca vyavahArAcArasUtre - appaDikamaNamappaDisaraNaM appaDihAro adhAraNA ceva / aNiyattI ya aNiMdAgarahAsohI ya visakuMbho / / 1 / / parikamaNaM paDisaraNaM parihAro dhAraNA NiyattI y| NiMdA garahA sohI aTThaviho amayakuMbho du / / 2 / / jo sAparAdha AtmA hai vaha to [ niyatam ] niyamase [ svam azuddhaM bhajan] apane ko azuddha sevana karatA huA [ sAparAdha: ] sAparAdha hai; [ niraparAdha: ] niraparAdha AtmA to [ sAdhu ] bhalI bhA~ti [ zuddhAtmasevI bhavati ] zuddha AtmA kA sevana karane vAlA hotA hai| 187 / (yahA~ vyavahAranayAvalaMbI arthAt vyavahAranayako avalaMbana karanevAlA tarka karatA hai ki:-) " zuddha AtmAkI upAsanAkA prayAsa karanekA kyA kAma hai? kyoMki pratikramaNa Adise hI AtmA niraparAdha hotA hai; kyoMki sAparAdhake, jo apratikramaNa Adi haiM ve, aparAdhako dUra karanevAle na hone se, viSakuMbha haiM, isaliye jo pratikramaNAdi haiM ve, aparAdhako dUra karanevAle honese, amRtakuMbha hai| vyavahArakA kathana karane vAle AcArasUtrameM bhI kahA hai ki :-- appaDikamaNamappaDisaraNaM appaDihAro adhAraNA ceva / aNiyattI ya aNiMdAgarahAsohI ya visakumbho / / 1 / / paDikamaNaM paDisaraNaM parihAro dhAraNA NiyattI ca / arthaH-apratikramaNa, apratisaraNa, aparihAra, adhAraNA, anivRtti, aniMdA, agarhA aura azuddhi - - yaha (ATha prakArakA ) viSakuMbha hai| 1 / NiMdA garahA sohI aTThaviho amayakumbho du / / 2 / / atrocyate 'pratikramaNa, `pratisaraNa, parihAra, dhAraNA, "nivRtti, niMdA, garhA aura 'zuddhi- - yaha ATha prakArakA amRtakuMbha hai| 2 / cittako sthira karanA / 1 / pratikramaNa = kRta doSoMkA niraakrnn| 2 / pratisaraNa = samyaktvAdi guNomeM preraNA / 3 / parihAra = mithyAtvAdi doSoMkA nivAraNa | 4 / dhAraNA = paMcanamaskArAdi maMtra, pratimA ityAdi bAhya dravyoMke AlaMbana dvArA = 5 / nivRtti 6 / niMdA = AtmasAkSIpUrvaka doSoMko pragaTa karanA / 7 / garhA = gurusAkSIse doSoMko pragaTa karanA / 8 / zuddhi " = bAhya viSayakaSAyAdi icchAmeM pravartamAna cittako haTA lenA / doSa honepara prAyazcitta lekara vizuddhi krnaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 440 atrocyate-- paDikamaNaM paDisaraNaM parihAro dhAraNA NiyattI y| jiMdA garahA sohI aTThaviho hodi viskuNbho||306 / / appaDikamaNamappaDisaraNaM apparihAro adhAraNA cev| aNiyattI ya aNiMdAgarahAsohI amykuNbho|| 307 / / pratikramaNaM pratisaraNaM parihAro dhAraNA nivRttishc| nindA gardA zuddhiH aSTavidho bhavati visskumbhH|| 306 / / apratikramaNamapratisaraNamaparihAro'dhAraNA caiv| anivRttishcaanindaa'grhaa'shuddhirmRtkumbhH|| 307 / / yastAvadajJAnijanasAdhAraNo'pratikramaNAdiH sa zuddhAtmasiddhyabhAvasvabhAvatvena svayamevAparAdhatvAdviSakumbha eva; kiM tasya vicAreNa ? uparokta tarkakA samAdhAna AcAryadeva (nizcayanayakI pradhAnatAse) gAthA dvArA karate haiM: pratikramaNa, aru pratisaraNa tyoM pariharaNa, nivRtti dhaarnnaa| aru zuddhi , niMdA, garhaNA , ye aSTavidha viSakuMbha hai / / 306 / / aNapratikramaNa , aNapratisaraNa , aNapariharaNa, anndhaarnnaa| anivRtti , anagare , aniMda, azuddhi-amRtakuMbha hai / / 307 / / gAthArtha:- [ pratikramaNam ] pratikramaNa , [pratisaraNam ] pratisaraNa, [parihAra:] parihAra, [dhAraNA] dhAraNA, [ nivRttiH] nivRtti , [ nindA] niMdA, [gardA ] gardA [ca zuddhiH ] aura zuddhi- [ aSTavidhaH ] yaha ATha prakArakA [ viSakumbhaH ] viSakuMbha [ bhavati ] haiM (kyoMki isameM kartRtva kI buddhi saMbhavita hai)| [apratikramaNam ] apratikramaNa, [apratisaraNam ] apratisaraNa, [aparihAraH] aparihAra, [ adhAraNA] adhAraNA, [ anivRttiH ca] anivRtti, [anindA] aniMdA, [agare ] agare [ ca eva ] aura [ azuddhiH ] azuddhi- [amRtakumbhaH ] yaha amRtakuMbha haiM (kyoMki isase kartRtva kA niSedha hai-kucha karanA hI nahIM hai, isaliye baMdha nahIM hotaa)| TIkA:-prathama to jo ajJAnIjanasAdhAraNa (-ajJAnI logoMko sAdhAraNa aise) apratikramaNAdi haiM ve to zuddha AtmAkI siddhike abhAvarUpa svabhAvavAle haiM isaliye svayameva aparAdharUpa honese viSakuMbha hI hai; unakA vicAra karanekA kyA prayojana hai ? Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates mokSa adhikAra 441 yastu dravyarUpaH pratikramaNAdiH sa sarvAparAdha - viSadoSApakarSaNasamarthatvenAmRta-kumbho'pi pratikramaNA pratikramaNAdivilakSaNA- pratikramaNAdirUpAM tArtIyIkIM bhUmimapazyataH svakAryakaraNAsamarthatvena vipakSakArya- kAritvAdviSakumbha eva syaat| apratikramaNAdirUpA tRtIyA bhUmistu svayaM zuddhAtmasiddhirUpatvena sarvAparAdhaviSadoSANAM sarvaGkaSatvAt sAkSAtsvayamamRtakumbho bhavatIti vyavahAreNa dravyapratikramaNAderapi amRtakumbhatvaM sAdhayati / tayaiva ca niraparAdho bhavati cetayitA / tadabhAve dravyapratikramaNAdirapyaparAdha eva / atastRtIyabhUmikayaiva niraparAdha- tvmityvtisstthte| tatprAptyartha evAyaM dravyapratikramaNAdiH / tato meti maMsthA yatprati- kramaNAdIn zrutistyAjayati, kintu dravyapratikramaNAdinA na muJcati, anyadapi pratikramaNApratikramaNAdyagocarApratikramaNAdirUpaM zuddhAtmasiddhilakSaNamatiduSkaraM kimapi kaaryti| vakSyate cAtraiva - kammaM jaM puvvakayaM suhaasuhmnneyvitthrvisesN| tatto Niyattade appayaM tu jo so paDikkamaNaM / / ityaadi| ( kyoMki ve to prathama hI tyAgane yogya haiM / ) aura jo dravyarUpa pratikramaNAdi haiM ve sarva aparAdharUpI viSake doSoko ( kramazaH) kama karane meM samartha honese amRtakuMbha hai (aisA vyavahAra AcArasUtrameM kahA hai ) tathApi pratikramaNa - apratikramaNAdise vilakSaNa aisI apratikramaNAdirUpa tIsarI bhUmikA ko na dekhane vAle puruSako ve dravyapratikramaNAdi ( aparAdha kATanerUpa ) apanA kArya karaneko asamartha honese vipakSa ( arthAt baMdhakA ) kArya karate honese viSakuMbha hI hai| jo apratikramaNAdirUpa tIsarI bhUmi hai vaha svayaM zuddhAtmAkI siddhirUpa hone ke kAraNa samasta aparAdharUpI viSake doSoMko sarvathA naSTa karanevAlI honese, sAkSAt svayaM amRtakuMbha hai aura isaprakAra ( vaha tIsarI bhUmi ) vyavahArase dravyapratikramaNAdiko bhI amRtakuMbhatva sAdhatI hai| vaha tIsarI bhUmi se hI AtmA niraparAdha hotA hai| usa ( tIsarI bhUmi ) ke abhAva meM dravyapratikramaNAdi bhI aparAdha hI hai| isaliye, tIsarI bhUmise hI niraparAdhatva hai aisA siddha hotA hai| usakI prApti ke liye hI yaha dravyapratikramaNAdi hai / aisA hone se yaha nahIM mAnanA ki (nizcayanayakA) zAstra dravyapratikramaNAdiko chur3AtA hai| taba phira kyA karatA hai ? dravyapratikramaNAdise chur3A nahIM detA ( - aTakA nahIM detA, saMtoSa nahIM manavA detA ); isake atirikta anya bhI, pratikramaNa - apratikramaNAdise agocara apratikramaNAdirUpa, zuddha AtmAkI siddhi jisakA lakSaNa hai aisA, ati duSkara kucha karavAtA hai / isa grantha meM hI Age kaheMge ki- * kammaM jaM puvvakayaM suhAsuhamaNeyavittharavisesaM / tatto Niyattade appayaM tu jo so pddikkmnnN|| * gAthA 383-385; vahA~ nizcayapratikramaNa AdikA svarUpa kahA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 442 ato hatAH pramAdino gatAH sukhAsInatAM pralInaM caaplmunmuulitmaalmbnm| AtmanyevAlAnitaM ca cittmaasmpuurnnvijnyaanghnoplbdheH|| 188 / / (artha:-aneka prakArake vistAravAle jo pUrvakRta zubhAzubha karmoMse jo apane AtmAko nivRtta karAtA hai vaha AtmA pratikramaNa hai|) ityaadi| bhAvArtha:-vyavahAranayAvalaMbIMne kahA thA ki-" lage hue doSoMkA pratikramaNa Adi karanese hI AtmA zuddha hotA hai, to phira pahale se hI zuddha AtmAke AlaMbanakA kheda karane kA kyA prayojana hai ? zuddha honeke bAda usakA AlaMbana hogA; pahalese hI AlaMbanakA kheda niSphala hai|" use AcArya samajhAte hai ki:-jo dravyapratikramaNAdika hai ve doSoMke miTAne vAle haiM, tathApi zuddha AtmasvarUpa jo ki pratikramaNAdise rahita hai usake AlaMbanake binA to dravyapratikramaNAdika doSasvarUpa hI haiM, ve doSoMke miTAne meM samartha nahIM; kyoMki nizcayakI apekSA se yukta hI vyavahAranaya mokSamArgameM hai, kevala vyavahArakA hI pakSa mokSamArgameM nahIM hai, baMdhakA hI mArga hai| isaliye yaha kahA hai kiajJAnIke jo apratikramaNAdika haiM so to viSakuMbha haiM hI, usakA to kahanA hI kyA ? kintu vyavahAracAritrameM jo pratikramaNAdika kaheM haiM ve bhI nizcayanayase viSakuMbha hI haiM, kyoMki AtmA to pratikramaNAdikase rahita, zuddha , apratikramaNAdisvarUpa hI hai| aba isa kathanakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ataH] isa kathanase , [sukha-AsInatAM gatAH] sukhAsIna ( sukha meM baiThe hue) [ pramAdinaH] pramAdI jIvoMko [hatAH] hata kahA hai (arthAt unheM mokSakA sarvayA anadhikArI kahA hai), [ cApalam pralInam ] cApalyakA ( -avicArita kAryakA) pralaya kiyA hai (arthAt AtmapratItise rahita kriyAoMko mokSake kAraNameM nahIM mAnA), [Alambanam unmUlitam ] AlabaMnako ukhAr3a pheMkA hai (arthAt samyagdRSTike dravyapratikramaNa ityAdi ko bhI nizcayase baMdhakA kAraNa mAna kara heya kahA hai), [ AsampUrNa-vijJAna-ghana-upalabdheH] jabataka saMpUrNa vijJAnaghana AtmAkI prApti na ho taba taka [Atmani eva citam AlAnitaM ca] (zuddha) AtmArUpI stambhase hI cittako bAMdha rakhA hai (-arthAt vyavahArake AlaMbanase aneka pravRttiyoMmeM citta bhramaNa karatA thA use zuddha caitanyamAtra AtmAmeM hI lagAne ko kahA hai kyoMki vahI mokSakA kAraNa hai)| 188 / yahA~ nizcayanayase pratikramaNAdiko viSakuMbha kahA aura apratikramaNAdiko amRtakuMbha kahA isaliye yadi koI viparIta samajhakara pratikramaNAdiko chor3akara pramAdI ho jAye to use samajhAneke liye kalazarUpa kAvya kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates mokSa adhikAra 443 ( vasantatilakA) yatra pratikramaNameva viSaM praNItaM tatrApratikramaNameva sudhA kutaH syaat| tatki pramAdyati janaH prapatannadhoDadhaH kiM nordhvamUrdhvamadhirohati nissprmaadH|| 189 / / (pRthvI) pramAdakalitaH kathaM bhavati zuddhabhAvo'lasa: kaSAyabharagauravAdalasatA pramAdo ytH| ataH svarasanirbhare niyamitaH svabhAve bhavan muniH paramazuddhatAM vrajati mucyate vaa'ciraat||190 / / zlokArtha:- [ yatra pratikramaNam eva viSaM praNItaM] (he! bhAI), jahA~ pratikramaNako hI viSa kahA hai, [ tatra apratikramaNam eva sudhA kuta: syAt ] vahA~ apratikramaNa amRta kahA~se ho sakatA hai ? (arthAt nahIM ho sktaa|) [ tat ] taba phira [ janaH adhaH adhaH prapatan kiM pramAdyati ] manuSya nIce hI nIce giratA huA pramAdI kyoM hotA hai ? [ niSpramAda: ] niSpramAda hotA huA [ Urdhvam Urdhvam kiM na adhirohati ] Upara hI Upara kyoM nahIM car3hatA ? bhAvArtha:-ajJAnAvasthAmeM jo apratikramaNAdi hote haiM unakI to bAta hI kyA ? kintu yahA~ to, zubhapravRttirUpa dravyapratikramaNAdikA pakSa chur3Ane ke liye unheM (dravyapratikramaNAdiko) nizcayanayakI pradhAnatAse viSakuMbha kahA hai kyoMki karmabaMdhake hI kAraNa haiM, aura pratikramaNa-apratikramaNAdise rahita aisI tIsarI bhUmi, jo ki zuddha AtmasvarUpa hai tathA pratikramaNAdise rahita honese apratikramaNAdirUpa hai, use amRtakuMbha kahA hai arthAt vahA~ ke apratikramaNAdiko amRtakuMbha kahA hai| tRtIya bhUmipara car3hAne ke liye AcAryadeva ne yaha upadeza diyA hai| pratikramaNAdiko viSakuMbha kahane kI bAta suna kara jo loga ulTe pramAdI hote haiM unake sambandhameM AcAryadeva kahate haiM ki-'yaha loga nIce hI nIce kyoM girate haiM ? tRtIya bhUmimeM Upara hI Upara kyoM nahIM car3hate ?' jahA~ pratikramaNako viSakuMbha kahA hai vahA~ usakA niSedharUpa apratikramaNa hI amRtakuMbha ho sakatA hai, ajJAnIkA nhiiN| isaliye jo apratikramaNAdi amRtakuMbha kahe haiM ve ajJAnIke apratikramaNAdi nahIM jAnanA cAhiye, kintu tIsarI bhUmike zuddha AtmAmaya jAnanA caahiye| 189 / aba isa arthako dRr3ha karatA huA kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ kaSAya-bhara-gauravAt alasatA pramAda: ] kaSAyake bhAra se bhArI honese Alasya honA so pramAda hai; [ yataH pramAdakalitaH alasaH zuddhabhAvaH kathaM bhavati] isaliye yaha pramAdayukta AlasyabhAva zuddhabhAva kaise ho sakatA hai ? Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 444 (zArdUlavikrIDita) tyaktvA'zuddhividhAyi tatkila paradravyaM samagraM svayaM svadravye ratimeti yaH sa niyataM srvaapraadhcyutH| bandhadhvaMsamupetya nityamuditaH svajyotiracchocchalacaitanyAmRtapUrapUrNamahimA zuddho bhvnmucyte|| 191 / / [ ataH svarasanirbhare svabhAve niyamitaH bhavan muniH] isaliye nija rasase paripUrNa svabhAvameM nizcala honevAlA muni [ paramazuddhatAM vrajati ] parama zuddhatAko prApta hotA hai [ vA ] athavA [ acirAt mucyate ] zIghra-alpa kAlameM [ karmabaMdhathI] chUTa jAtA hai| bhAvArtha:-pramAda to kaSAyake gauravase hotA hai isaliye pramAdIko zuddha bhAva nahIM hotaa| jo muni udyamapUrvaka svabhAvameM pravRtta hotA hai vaha zuddha hokara mokSako prApta karatA hai| 190 / aba , mukta honekA anakruma-darzaka kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ yaH kila azuddhividhAyi paradravyaM tat samagraM tyaktvA ] jo puruSa vAstavameM azuddhatA karanevAle samasta paradravya ko chor3akara [ svayaM svadravye ratim eti] svayaM svadravyameM lIna hotA hai, [ saH] vaha puruSa [niyatam ] niyamase [ sarva-aparAdhacyutaH ] sarva aparAdhoMse rahita hotA huA, [ bandha-dhvaMsam upetya nityam uditaH ] baMdhake nAzako prApta hokara nitya-udita (sadA prakAzamAna) hotA huA , [ sva-jyoti:accha-ucchalat-caitanya-amRta-pUra-pUrNa-mahimA] apanI jyotise (Atma svarUpake prakAzase) nirmalatayA uchalatA huA jo caitanyarUpI amRtake pravAha dvArA jisakI pUrNa mahimA hai aisA [ zuddhaH bhavan ] zuddha hotA huA , [ mucyate ] karmoMse mukta hotA hai| bhAvArtha:-jo puruSa, pahale samasta paradravyakA tyAga karake nija dravyameM (AtmasvarUpameM) lIna hotA hai, vaha puruSa samasta rAgAdika aparAdhoMse rahita hokara AgAmI baMdhakA nAza karatA hai aura nitya udayarUpa kevalajJAnako prApta karake, zuddha hokara, samasta karmoMkA nAza karake, mokSako prApta karatA hai| yaha mokSa hone kA anukrama hai / 191 / ___ aba mokSa adhikAra pUrNa karate hue usake aMtamaMgalarUpa pUrNa jJAnakI mahimAkA ( sarvathA zuddha hue AtmadravyakI mahimAkA) kalazarUpa kAvya kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates mokSa adhikAra ( mandAkrAntA ) bandhacchedAtkalayadatulaM mokssmkssyymetnnityodyotsphuttitshjaavsthmekaantshuddhm| ekAkArasvarasabharato'tyantagambhIradhIraM pUrNa jJAnaM jvalitamacale svasya lInaM mahimni / / 192 / / zrImadamRtacandrasUriviracitAyAM iti mokSo nisskraantH| iti mokSaprarUpakaH assttmo'ngkH|| 445 samayasAravyAkhyAyAmAtmakhyAtau zlokArtha:- [ bandhacchedAt atulam akSayyam mokSam kalayat ] karmabaMdhake chedanese atula akSaya ( avinAzI ) mokSakA anubhava karatA huA, [ nitya-udyota- sphuTita-sahaja-avastham ] nitya udyotavAlI ( jisakA prakAza nitya hai aisI ) sahaja avasthA jisakI khila uThI hai aisA, [ ekAnta - zuddham ] ekAMta zuddha ( - karmamala ke na rahanese atyaMta zuddha ), [ ekAkAra - sva-rasa- bharataH atyanta - gambhIra - dhIram ] aura ekAkAra ( eka jJAnamAtra AkArameM pariNamita) nijarasakI atizayatAse jo atyaMta gaMbhIra aura dhIra hai aisA [ etat pUrNa jJAnam ] yaha pUrNa jJAna [ jvalitam ] prakAzita ho uThA hai (sarvathA zuddha Atmadravya jAjvalyamAna pragaTa huA hai ); aura [ svasya acale mahimni lInam ] apanI acala mahimAmeM lIna huA hai| bhAvArtha:-karmakA nAza karake mokSakA anubhava karatA huA, apanI svAbhAvika avasthArUpa, atyaMta zuddha, samasta jJeyAkAroMko gauNa karatA huA, atyaMta gaMbhIra (jisakA pAra nahIM hai aisA ) aura dhIra ( AkulatA rahita ) - aisA pUrNa jJAna pragaTa daidIpyamAna hotA huA, apanI mahimAmeM lIna ho gayA / 992 / TIkA:-isaprakAra mokSa ( raMgabhUmimeMse) bAhara nikala gyaa| bhAvArtha:-raMgabhUmimeM mokSatattvakA svAMga AyA thaa| jahA~ jJAna pragaTa huA vahA~ usa mokSakA svAMga raMgabhUmise bAhara nikala gayA / * savaiyA * jyoM nara koya paryo dRDhabaMdhana baMdhasvarUpa lakhai dukhakArI, ciMta karai niti kaima kaTe yaha tauU chidai nahi naika TikArI / chenakUM gahi AyudhadhAya calAya nizaMka karai duya dhArI, budha buddhi dhasAya dudhA kari karma ru Atama Apa gahArI / / isaprakAra zrI samayasArakI ( zrImadbhagavatkuMdakuMdAcAryadevapraNIta zrI samayasAra paramAgamakI) zrImad amRtacaMdrAcAryadevaviracita AtmakhyAti nAmaka TIkAmeM mokSakA prarUpaka AThavA~ aMka samApta huA / OM OM Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates -9sarvavizuddhajJAna adhikAra atha pravizatiH srvvishuddhjnyaanm| (mandAkrAntA) nItvA samyak pralayamakhilAn kartRbhoktrAdibhAvAn dUrIbhUtaH pratipadamayaM bndhmokssprklpteH| zuddhaH zuddhaH svarasavisarApUrNapUNyAcalArciSTakotkIrNaprakaTamahimA sphUrjati jJAnapuJjaH / / 193 / / ---000 dohA 000--- sarvavizuddha sujJAnamaya, sadA AtamArAma / parakU karai na bhogave, jAnai japi tasu nAma / / prathama TIkAkAra AcAryadeva kahate haiM ki 'aba sarvavizuddhajJAna praveza karatA mokSatattvake svA~gake nikala jAne ke bAda sarvavizuddhajJAna praveza karatA hai| raMgabhUmimeM jIva-ajIva, kartAkarma, puNya-pApa, Asrava , saMvara, nirjarA, baMdha aura mokSa-ye ATha svAMga Aye, unakA nRtya huA aura ve apanA svarUpa batAkara nikala gye| aba sarva svA~goMke dUra honepara ekAkAra sarvavizuddhajJAna praveza karatA hai| usameM prathama hI, maMgalarUpase jJAnapuMja AtmAkI mahimAkA kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [akhilAn kartR-bhokta-Adi-bhAvAn samyak pralayam nItvA] samasta kartA-bhoktA Adi bhAvoMko samyak prakArase (bhalIbhA~ti) nAzako prApta karAke [ pratipadam ] pada pada para ( arthAt karmoMke kSayopazamake nimittase honevAlI pratyeka paryAyameM) [ bandha-mokSa-praklapteH dUrIbhUtaH] baMdha-mokSakI racanAse dUra vartatA huA, [zuddhaH zuddhaH] zuddha-zuddha (arthAt rAgAdika mala tathA AvaraNase rahita), [ svarasavisara-ApUrNa-puNya-acala-arciH ] jisakA pavitra acala teja nijarasake (jJAnarasake, jJAnacetanArUpI rasake) vistArase paripUrNa hai aisA, aura [ TotkIrNaprakaTa-mahimA] jisakI mahimA TaMkotkIrNa pragaTa hai aisA yaha, [ayaM jJAnapuJjaH sphUrjati ] jJAnapuMja AtmA pragaTa hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 447 ( anuSTubh ) kartRtvaM na svabhAvo'sya cito vedyitRtvvt| ajJAnAdeva kartAyaM tdbhaavaadkaarkH|| 194 / / athAtmano'kartRtvaM dRSTAntapurassaramAkhyAti daviyaM jaM uppajjai guNehiM taM tehiM jANasu annnnnnN| jaha kaDayAdIhiM du pajjaehiM kaNayaM annnnnnmih|| 308 / / jIvassAjIvassa du je pariNAmA du desidA sutte| taM jIvamajIvaM vA tehimaNaNNaM viyaannaahi||309 / / bhAvArtha:-zuddhanayakA viSaya jo jJAnasvarUpa AtmA hai vaha kartRtvabhoktRtvake bhAvoMse rahita hai, baMdhamokSakI racanAse rahita hai, paradravyase aura paradravyake samasta bhAvoMse rahita honese zuddha hai, nijarasake pravAhase pUrNa daidIpyamAna jyotirUpa hai aura TaMkotkIrNa mahimAmaya hai| aisA jJAnapuMja AtmA pragaTa hotA hai| 193 / aba sarvavizuddha jJAnako pragaTa karate haiN| usameM prathama, 'AtmA kartAbhoktAbhAvase rahita hai' isa arthakA , AgAmI gAthAoMkA sUcaka zloka kahate haiM: zlokArtha:- [ kartRtvaM asya citaH svabhAvaH na] katRtva isa citsvarUpa AtmAkA svabhAva nahIM hai, [ vedayitRtvavat ] jaise bhoktRtva svabhAva nahIM hai| [ ajJAnAt eva ayaM kartA] vaha ajJAnase hI kartA hai, [ tad-abhAvAt akArakaH ] ajJAnakA abhAva honepara akartA hai| 194 / aba, AtmAkA akartRtva dRSTAMtapUrvaka kahate haiM: jo dravya upaje jina guNoMse , unase jAna ananya vo| hai jagatameM kaTakAdi, paryAyoMse kanaka ananya jyoM / / 308 / / jIva ajIvake pariNAma jo, zAstroM viSai jinavara khe| ve jIva aura ajIva jAna, ananya una pariNAmase / / 309 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 448 Na kudoci vi uppaNNo jamhA kajjaM Na teNa so aadaa| uppAdedi Na kiMci vi kAraNamavi teNa Na sa hodi||310 / / kammaM paDucca kattA kattAraM taha paDucca kmmaanni| uppajjaMti ya NiyamA siddhI du Na dIsade annnnaa|| 311 / / dravyaM yadutpadyate gunnaistttairjaaniihynnyt| yathA kaTakAdibhistu paryAyaiH knkmnnydih||308 / / jIvasyAjIvasya tu ye pariNAmAstu darzitAH suutre| taM jIvamajIvaM vA tairananyaM vijaaniihi|| 309 / / na kutazcidapyutpanno yasmAtkArya na tena sa aatmaa| utpAdayati na kiJcidapi kAraNamapi tena na sa bhvti||310 / / karma pratItya kartA kartAraM tathA pratItya krmaanni| utpadyante ca niyamAtsiddhistu na dRshyte'nyaa|| 311 / / upajai na AtmA koIse, isase na AtmA kArya hai / upajAvatA nahIM koI ko, isase na kAraNa bhI bane / / 310 / / re! karma-Azrita hoya kartA, karma bhI karatAra ke / Azrita huve upaje niyamase , anya nahIM siddhi dikhe / / 311 / / gAthArtha:- [ yat dravyaM ] jo dravya [ guNaiH ] jina guNoMse [ utpadyate ] utpanna hotA hai [ taiH ] una guNoMse [ tat ] use [ananyat jAnIhi ] ananya jAno; [ yathA] jaise [iha ] jagatameM [kaTakAdibhiH paryAyaiH tu] kar3A ityAdi paryAyoMse [ kanakam ] suvarNa [ ananyat ] ananya hai vaise|| [jIvasya ajIvasya tu] jIva aura ajIvake [ ye pariNAmAH tu] jo pariNAma [ sUtre darzitAH ] sUtrameM batAye haiM, [ taiH ] una pariNAmoMse [ taM jIvam ajIvam vA] usa jIva athavA ajIva ko [ ananyaM vijAnIhi ] ananya jaano| [yasmAt ] kyoMki [ kutazcit api] kisI se bhI [na utpannaH] utpanna nahIM huA [ tena ] isaliye [ saH AtmA] vaha AtmA [ kArya na ] (kisIkA) kArya nahIM hai, [kiJcit api] aura kisIko [ na utpAdayati ] utpanna nahIM karatA [ tena ] isaliye [ saH ] vaha [ kAraNam api] ( kisIkA ) kAraNa bhI [ na bhavati] nahIM hai| [niyamAt ] niyamase [karma pratItya] karmake Azrayase (-karmakA avalaMbana lekara) [ kartA] kartA hotA hai; [ tathA ca ] aura [ kartAraM pratItya ] kartAke Azrayase [ karmANi utpadyante ] karma utpanna hote haiM; [ anyA tu] anya kisI prakAra se Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 449 jIvo hi tAvatkramaniyamitAtmapariNAmairutpadyamAno jIva eva, nAjIvaH, evamajIvo'pi kramaniyamitAtmapariNAmairutpadyamAno'jIva eva, na jIvaH, sarvadravyANAM svapariNAmaiH saha tAdAtmyAt kaGkaNAdipariNAmaiH kAJcanavat / evaM hi jIvasya svapariNAmairutpadyamAnasyApyajIvena saha kAryakAraNabhAvo na sidhyati, sarvadravyANAM dravyAntareNa sahotpAdyotpAdakabhAvAbhAvAt tadasiddhau cAjIvasya jIvakarmatvaM na sidhyati; tadasiddhau ca kartRkarmaNorananyApekSasiddhatvAt jIvasyAjIvakartRtvaM na sidhyti| ato jIvo'kartA avtisstthte| [ siddhiH ] kartAkarmakI siddhi [ na dRzyate ] nahIM dekhI jaatii| TIkA:- prathama to jIva kramabaddha aise apane pariNAmoMse utpanna hotA huA jIva hI hai, ajIva nahIM; isIprakAra ajIva bhI kramabaddha apane pariNAmoMke utpanna hotA huA ajIva hI hai, jIva nahIM; kyoMki jaise ( kaMkaNa Adi pariNAmoMse utpanna hone vAle aise ) suvarNakA kaMkaNa Adi pariNAmoMke sAtha tAdAtmya hai usIprakAra sarva dravyoMkA apane pariNAmoMke sAtha tAdAtmya hai| isaprakAra jIva apane pariNAmoMse utpanna hotA hai tathApi usakA ajIvake sAtha kAryakAraNabhAva siddha nahIM hotA, kyoMki sarva dravyoMkA anya dravyake sAtha utpAdya-utpAdaka bhAvakA abhAva hai; usake (kAryakAraNabhAvake ) siddha na hone para, ajIvake jIvakA karmatva siddha nahIM hotA; aura usake (-ajIvake jIvakA karmatva) siddha na hone para, kartA-karmakI anyanirapekSatayA (-anyadravyase nirapekSatayA, svadravyameM hI ) siddhi honese, jIvake ajIvakA kartRtva siddha nahIM hotaa| isaliye jIva akartA siddha hotA hai| bhAvArtha:-sarva dravyoMke pariNAma bhinna bhinna haiN| sabhI dravya apane apane pariNAmoMke kartA haiM; ve una pariNAmoMke kartA haiM, ve pariNAma unake karma haiM / nizcayase kisI kA kisI ke sAtha kartAkarmasaMbaMdha nahIM hai| isaliye jIva apane pariNAmoMkA hI kartA hai, aura apane pariNAma karma haiN| isIprakAra ajIva apane pariNAmoMkA hI kartA hai, aura apane pariNAma karma haiN| isIprakAra jIva dUsare ke pariNAmoMkA akartA hai| ' isaprakAra jIva akartA hai tathApi use baMdha hotA hai yaha ajJAnakI mahimA hai ' isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM : Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 450 (zikhariNI) akartA jIvo'yaM sthita iti vizuddhaH svarasataH sphurccijjyotirbhishchuritbhuvnaabhogbhvnH| tathApyasyAsau syAdyadiha kila bandhaH prakRtibhi: sa khalvajJAnasya sphurati mahimA ko'pi ghnH|| 195 / / cedA du payaDIaTTha uppajjai vinnssi| payaDI vi ceyayaTuM uppajjai vinnssi|| 312 / / evaM baMdho u doNhaM pi aNNoNNappaccayA hve| appaNo payaDIe ya saMsAro teNa jaayde|| 313 / / zlokArtha:- [ svarasataH vizuddhaH ] jo nijarasase vizuddha hai, aura [ sphuratcit-jyotirbhi: churita-bhuvana-Abhoga-bhavanaH] jisakI sphurAyamAna hotI huI caitanyajyotiyoM ke dvArA lokakA samasta vistAra vyApta ho jAtA hai aisA jisakA svabhAva hai, [ ayaM jIvaH ] aisA yaha jIva [iti] pUrvokta prakAra se (paradravyakA aura parabhAvoMkA) [akartA sthitaH] akartA siddha huA, [ tathApi] tathApi [asya ] use [iha ] isa jagatameM [prakRtibhiH] karmaprakRtiyoM ke sAtha [yad asau bandhaH kila syAt ] jo yaha (pragaTa) baMdha hotA hai [ saH khalu ajJAnasya kaH api gahana: mahimA sphUrati] so vaha vAstavameM ajJAnakI koI gahana mahimA sphurAyamAna hai| bhAvArtha:-jisakA jJAna sarva jJeyoMmeM vyApta honevAlA hai aisA yaha jIva zuddhanayase paradravyakA kartA nahIM hai, tathApi use karmakA baMdha hotA hai yaha ajJAnakI koI gahana mahimA hai-jisakA pAra nahIM pAyA jaataa| 195 / (aba ajJAnakI isa mahimAko pragaTa karate haiM:-) para jIva prakRtike nimitta ju, upajatA nazatA are! aru prakRtikA jIvake nimitta, vinAza aru utpAda hai / / 312 / / anyonyake ju nimittase yoM, baMdha donoMkA bane / isa jIva prakRti ubhayakA , saMsAra isase hoya hai / / 313 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra cetayitA tu prakRtyarthamutpadyate vinazyati / prakRtirapi cetakArthamutpadyate vinazyati / / 312 / / evaM bandhastu dvayorapi anyonyprtyyaadbhvet| AtmanaH prakRtezca saMsArastena jaayte|| 313 / / 451 ayaM hi AsaMsArata eva pratiniyatasvalakSaNAnirjJAnena parAtmanorekatvAdhyAsasya karaNAtkartA san cetayitA prakRtinimittamutpattivinAzAvAsAdayati; prakRtirapi cetyitRnimittmutpttivinaashaavaasaadyti| evamanayorAtmaprakRtyoH kartRkarmabhAvAbhAve'pyanyonyanimittanaimittikabhAvena dvayorapi bandho dRSTaH, tataH saMsAraH, tata eva ca tayoH kartRkarmavyavahAraH / gAthArtha:- [ cetayitA tu ] cetaka arthAt AtmA [ prakRtyartham ] prakRti nimittase [ utpadyate ] utpanna hotA hai [ vinazyati ] aura naSTa hotA hai, [ prakRtiH api] aura prakRti bhI [ cetakArtham ] cetaka arthAt AtmAke nimittase [ utpadyate ] utpanna hotI hai [ vinazyati ] tathA naSTa hotI hai| [ evaM ] isaprakAra [anyonyapratyayAt ] paraspara nimittase [ dvayoH api ] donoMkA - [ AtmanaH prakRteH ca ] AtmAkA aura prakRtikA - [ bandhaH tu bhavet ] baMdha hotA hai, [ tena ] aura isase [ saMsAraH ] saMsAra [ jAyate ] utpanna hotA hai / TIkA:- yaha AtmA, ( use ) anAdi saMsArase hI ( apane aura parake bhinna bhinna) nizcita svalakSaNoMkA jJAna ( bhedajJAna ) na hone se dUsare kA aura apanA ekatvakA adhyAsa karanese kartA hotA huA, prakRtike nimittase utpatti - vinAzako prApta hotA hai; prakRti bhI AtmAke nimittase utpatti vinAzako prApta hotI hai ( arthAt AtmAke pariNAmAnusAra pariNamita hotA hai ) / isaprakAra - yadyapi ve AtmA aura prakRtike kartAkarmabhAvakA abhAva hai, tathApi - paraspara nimittanaimittikabhAvase donoMke baMdha dekhA jAtA hai, isase saMsAra hai aura isIse unake ( AtmA aura prakRtike) kartAkarmakA vyavahAra hai| bhAvArtha:-AtmAke aura jJAnAvaraNAdi karmoMkI prakRtioMke paramArthase kartAkarmabhAvakA abhAva hai tathApi paraspara nimittanaimittikabhAvake kAraNa baMdha hotA hai, isase saMsAra hai aura isIse kartAkarmapanakA vyavahAra hai / ( aba yaha kahate haiM ki jabataka AtmA prakRtike nimittase upajanA-vinazanA na chor3e tabataka vaha ajJAnI, mithyAdRSTi, asaMyata hai' :--) Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 452 jA esa payaDIaTuM cedA Neva vimuNce| ayANao have tAva micchAdiTThI asNjo|| 314 / / jadA vimuMcae cedA kmmphlmnnNtyN| tadA vimutto havadi jANao pAsao munnii|| 315 / / yAvadeSa prakRtyartha cetayitA naiva vimunycti| ajJAyako bhvettaavnmithyaadRssttirsNytH|| 314 / / yadA vimuJcati cetayitA krmphlmnntkm| tadA vimukto bhavati jJAyako darzako muniH|| 315 / / yAvadayaM cetayitA pratiniyatasvalakSaNAnirjJAnAt prakRtisvabhAvamAtmano bandhanimittaM na muJcati, tAvatsvaparayorekatvajJAnenAjJAyako bhavati, svaparayorekatvadarzanena mithyAdRSTirbhavati, svaparayorekatvapariNatyA cAsaMyato bhavati; tAvadeva ca parAtmanorekatvAdhyAsasya karaNAtkartA bhvti| utpAda-vyaya prakRtinimitta ju, jaba hi taka nahiM paritaje / ajJAnI, mithyAtvI, asaMyata taba hi taka vo jIva rahe / / 314 / / ye AtamA jaba hI karamakA, phala anaMtA paritaje / jJAyaka tathA darzaka tathA muni vo hi karmavimukta hai / / 315 / / gAthArtha:- [ yAvat ] jabataka [eSaH cetayitA] yaha AtmA [prakRtyartha ] prakRtike nimittase upajanA-vinazanA [na eva vimuJcati ] nahIM chor3atA, [ tAvat ] taba vaha [ajJAyaka:] ajJAyaka (ajJAnI) hai, [ mithyAdRSTi:] mithyAdRSTi hai, [asaMyataH bhavet ] asaMyata hai| [ yadA] jaba [ cetayitA] AtmA [anantakam karmaphalam ] anaMta karma phalako [vimuJcati ] chor3atA hai, [ tadA] taba vaha [ jJAyakaH ] jJAyaka hai, [ darzaka: ] darzaka hai, [ muniH ] muni hai, [ vimuktaH bhavati ] vimukta arthAt baMdhase rahita hai| TIkA:-jabataka yaha AtmA, ( sva-parake bhinna bhinna) nizcita svalakSaNoMkA jJAna (bhedajJAna) na hone se, prakRtike svabhAvako-jo ki apaneko baMdhakA nimitta hai usako- nahIM chor3atA, tabataka sva-parake ekatvajJAnase ajJAyaka ( ajJAnI) hai, svaparake ekatvadarzanase (ekatvarUpa zraddhAnase) mithyAdRSTi hai aura svaparakI ekatvapariNatise asaMyata hai; aura tabhItaka parake tathA apane ekatva kA adhyAsa karanese kartA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 453 yadA tvayameva pratiniyatasvalakSaNanirjJAnAt prakRtisvabhAvamAtmano bandhanimittaM muJcati, tadA svaparayorvibhAgajJAnena jJAyako bhavati, svaparayorvibhAgadarzanena darzako bhavati, svaparayorvibhAgapariNatyA ca saMyato bhavati; tadaiva ca parAtmanorekatvAdhyAsasyAkaraNAdakartA bhvti| (anuSTubh ) bhoktRtvaM na svabhAvo'sya smRtaH krtRtvvccitH| ajJAnAdeva bhoktAyaM tdbhaavaadvedkH|| 196 / / aNNANI kammaphalaM payaDisahAvaTThido du vededi| NANI puNa kammaphalaM jANadi udidaM Na vededi|| 316 / / aura jaba yahI AtmA, (apane aura parake bhinna bhinna) nizcit svalakSaNoMke jJAnake (bhedajJAnake) kAraNa, prakRtike svabhAvako-jo ki apaneko baMdhakA nimitta hai usakochor3atA hai, taba svaparake vibhAgajJAnase (bhedajJAnase) jJAyaka hai, svaparake vibhAgadarzanase ( bhedadarzanase) darzaka hai aura svaparakI vibhAgapariNatise (bhedapariNatise) saMyata hai; aura aura tabhI svaparake ekatvakA adhyAsa na karanese akartA hai| bhAvArtha:-jabataka yaha AtmA svaparake lakSaNako nahIM jAnatA tabataka bhedajJAnake abhAvake kAraNa karmaprakRtike udayako apanA samajhakara pariNamita hotA hai; isaprakAra mithyAdRSTi, ajJAnI, asaMyamI hokara, kartA hokara, karmakA baMdha karatA hai| aura jaba AtmAko bhedajJAna hotA hai taba vaha kartA nahIM hotA, isaliye karmakA baMdha nahIM karatA, jJAtAdRSTArUpase pariNamita hotA hai| isIprakAra bhoktRtva bhI AtmAkA svabhAva nahIM hai' isa arthakA , AgAmI gAthAkA sucaka zloka kahate haiM : zlokArtha:- [ kartRtvavat ] katRtvakI bhA~ti [ bhoktRtvaM asya citaH svabhAva: smRtaH na] bhoktRtva bhI isa caitanyakA (citsvarUpa AtmAkA) svabhAva nahIM kahA hai| [ ajJAnAt eva ayaM bhoktA] yaha ajJAnase hI bhoktA hai, [ tad-abhAvAt avedaka:] ajJAnakA abhAva honepara yaha abhoktA hai| 196 / aba isI arthako gAthA dvArA kahate haiM: ajJAnI sthita prakRtI svabhAva su, karmaphala ko vedtaa| aru jJAnI to jAne udayagata karmaphala, nahIM bhogatA / / 316 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ 454 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra ajJAnI karmaphalaM prakRtisvabhAvasthitastu vedayate / jJAnI punaH karmaphalaM jAnAti uditaM na vedayate / / 316 / / ajJAnI hi zuddhAtmajJAnAbhAvAt svaparayorekatvajJAnena svaparayorekatvadarzanena, svaparayorekatvapariNatyA ca prakRtisvabhAve sthitatvAt prakRtisvabhAvamapyahaMtayA anubhavan karmaphalaM vedayate / jJAnI tu zuddhAtmajJAnasadbhAvAt svaparayorvibhAgajJAnena, svaparayorvibhAgadarzanena svaparayorvibhAgapariNatyA ca prakRtisvabhAvAdapasRtatvAt zuddhAtmasvabhAvamekamevAhaMtayA anubhavan karmaphalamuditaM jJeyamAtratvAt jAnAtyeva, na punaH tsyaahNtyaa'nubhvitumshkytvaadvedyte| ( zArdUlavikrIDita ) ajJAnI prakRtisvabhAvanirato nityaM bhavedvedako jJAnI tu prakRtisvabhAvavirato no jAtucidvedakaH / ityevaM niyamaM nirUpya nipuNairajJAnitA tyajyatAM zuddhaikAtmamaye mahasyacalitairAsevyatAM jJAnitA / / 197 / / gAthArtha:- [ ajJAnI ] ajJAnI [ prakRtisvabhAvasthitaH tu ] prakRtike svabhAvameM sthita rahatA huA [karmaphalaM ] karmaphalako [ vedayate ] vedatA ( bhogatA ) hai [ punaH jJAnI ] aura jJAnI to [ uditaM karmaphalaM ] uditameM Aye hue ( udayAgata) karmaphalako [ jAnAti ] jAnatA hai, [ na vedayate ] vedatA hai| TIkA:-ajJAnI zuddha AtmAke jJAnake abhAvake kAraNa svaparake ekatvajJAnase, svaparake ekatvadarzanase aura svaparakI ekatvapariNatise prakRtike svabhAvameM sthita honese prakRtike svabhAvako bhI 'ahaM' rUpase anubhava karatA huA ( arthAt prakRtike svabhAvako bhI 'yaha maiM hU~' isaprakAra anubhavana karatA huA ) karmaphalako vedatA-bhogatA hai; aura jJAnI to zuddhAtmAke jJAnake sadbhAvake kAraNa svaparake vibhAgajJAnase, svaparake vibhAgadarzanase aura svaparakI vibhAgapariNatise prakRtike svabhAvase nivRtta ( - dUravartI ) honese zuddhAtmAke svabhAvako ekako hI 'ahaM' rUpase anubhava karatA huA udita karmaphalako, usake jJeyamAtratAke kAraNa, jAnatA hI hai, kintu usakA 'ahaM' rUpase anubhavameM AnA azakya honese, ( use ) nahIM vedatA / bhAvArtha:-ajJAnIko to zuddha AtmAkA jJAna nahIM hai isaliye jo karma udayameM AtA hai usI ko vaha nijarUpa jAnakara bhogatA hai; aura jJAnIko zuddha AtmAkA anubhava ho gayA hai isaliye vaha usa prakRtike udayako apanA svabhAva nahIM jAnatA huA usakA mAtra jJAtA hI rahatA hai, bhoktA nahIM hotA / aba isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM : zlokArtha:- [ajJAnI prakRti - svabhAva - nirataH nityaM vedakaH bhavet ] ajJAnI prakRtisvabhAvameM lIna-rakta honese ( - usIko apanA svabhAva jAnatA hai isaliye - ) sadA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 455 ajJAnI vedaka eveti niyamyateNa muyadi payaDimabhavvo suTTha vi ajjhAidUNa stthaanni| guDaduddhaM pi pibaMtA Na paNNayA NivvisA hoti||317 / / na muJcati prakRtimabhavyaH suSvapi adhItya shaastraanni| guDadugdhamapi pibanto na pannagA nirviSA bhvnti|| 317 / / yathAtra viSadharo viSabhAvaM svayameva na muJcati, viSabhAvamocanasamarthasazarkarakSIrapAnAcca na muJcati; tathA kilAbhavya: prakRtisvabhAvaM svayameva na muJcati, prakRtisvabhAvamocanasamarthadravyazrutajJAnAca na muJcati, nityameva bhaavshrutjnyaanlkssnnshuddhaatmjnyaanaabhaavenaajnyaanitvaat| vedaka hai, [ tu] aura [ jJAnI prakRti-svabhAva-virataH jAtucit vedakaH no] jJAnI to prakRtisvabhAvase virakta honese (-use parakA svabhAva jAnatA hai isaliye-) kadApi vedaka nahIM hai| [iti evaM niyamaM nirUpya ] isaprakArake niyamako bhalIbhA~ti vicAra karake-nizcaya karake [ nipuNaiH ajJAnitA tyajyatAm] nipuNa puruSoM! ajJAnIpanako chor3a do aura [ zuddha-eka-Atmamaye mahasi] zuddha-eka-AtmAmaya tejameM [ acalitaiH ] nizcala hokara [jJAnitA AsevyatAm ] jJAnIpanekA sevana kro| 197 / aba, yaha niyama batAyA jAtA hai ki, 'ajJAnI vedaka hI hai ' ( arthAt 'ajJAnI bhoktA hI hai ' aisA niyama hai) : sadarIte par3hakara zAstra bhI, prakRti abhavya nahIM taje / jyoM dUdha-gur3a patiA huA bhI, sarpa nahiM nirviSa bane / / 317 / / gAthArtha:- [suSThu ] bhalI bhA~ti [zAstrANi ] zAstroMko [ adhItya api] par3hakara bhI [abhavyaH ] abhavya jIva [ prakRtim ] prakRtiko (arthAt prakRtike svabhAvako) [na muJcati ] nahIM chor3atA, [ guDadugdham ] jaise mIThe dUdhako [ pibantaH api] pIte hue bhI [pannagAH] sarpa [ nirviSAH ] nirviSa [ na bhavanti ] nahIM hote| TIkA:-jaise isa jagatameM sarpa viSabhAvako apane Apa nahIM chor3atA, aura viSabhAvake miTAne meM samartha-mizra sahita dUgdhapAnase bhI nahIM chor3atA, isIprakAra vAstavameM abhavya prakRtisvabhAvako apane Apa nahIM chor3atA aura prakRtisvabhAvako chur3Ane meM samarthabhUta dravyazrutake jJAnase bhI nahIM chor3atA; kyoMki use sadA hI, bhAvazrutajJAnasvarUpa zuddhAtmajJAnake abhAvake kAraNa , ajJAnIpana hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 456 ato niyamyate'jJAnI prakRtisvabhAve sthitatvAvedaka ev| jJAnI tvavedaka eveti niyamyateNivveyasamAvaNNo NANI kammapphalaM viyaannedi| mahuraM kaDuyaM bahuvihamaveyao teNa so hoi|| 318 / / nirvedasamApanno jJAnI karmaphalaM vijaanaati| madhuraM kaTukaM bahuvidhamavedakastena sa bhvti|| 318 / / jJAnI tu nirastabhedabhAvazrutajJAnalakSaNa zuddhAtmajJAnasadbhAvenaparato'tyantavirakta -tvAt prakRtisvabhAvaM svayameva muJcati, tato'madhuraM madhuraM vA karmaphalamuditaM jJAtRtvAt kevalameva jAnAti, na punarjJAne sati prdrvysyaahNtyaa'nubhvitumyogytvaadvedyte| isaliye yaha niyama kiyA jAtA hai (aisA niyama siddha hotA hai) ki ajJAnI prakRtisvabhAvameM sthita honese vedaka (bhoktA) hI hai| bhAvArtha:-isa gAthAmeM, yaha niyama batAyA hai ki ajJAnI karmaphalakA bhoktA hI hai| yahA~ abhavyakA udAharaNa yukta hai| jaise:--abhavyakA svayameva yaha svabhAva hotA hai ki dravyazrutakA jJAna Adi bAhya kAraNoMke milanepara bhI abhavya jIva, zuddha AtmAke jJAnake abhAvake kAraNa, karmodayako bhogane ke svabhAvako nahIM badalatA; isaliye isa udAharaNase spaSTa hotA hai ki zAstrokA jJAna ityAdi hone para bhI jabataka jIvako zuddha AtmAkA jJAna nahIM hai arthAt ajJAnIpana hai tabataka niyamase bhoktA hI hai| aba,yaha niyama karate haiM ki-jJAnI to karmaphalakA avedaka hI hai: vairAgyaprApta ju jJAnijana hai, karmaphala ko jaantaa| kar3ave-madhura bahubhaoNti ko, isase avedaka hai ahA / / 318 / / gAthArtha:- [ nirvedasamApannaH] nirveda (vairAgya) ko prApta [ jJAnI] jJAnI [ madhuram kaTukam ] mIThe-kar3ave [ bahuvidham ] aneka prakArake [ karmaphalam ] karmaphalako [vijAnAti ] jAnatA hai [ tena ] isaliye [ saH ] vaha [avedakaH bhavati ] avedaka hai| TIkA:-jJAnI to jisameMse bheda dUra ho gaye haiM aisA bhAvazrutajJAna jisakA svarUpa hai, aise zuddhAtmajJAnake sadbhAvake kAraNa, parase atyaMta virakta honese prakRti (karmodaya) ke svabhAvako svayameva chor3a detA hai isaliye udayameM Aye hue amadhura yA madhura karmaphalako jJAtApaneke kAraNa mAtra jAnatA hI hai, kintu jJAnake honepara (-jJAna ho taba) paradravyako 'ahaM' rUpase anubhava karane kI ayogyatA honese (usa karmaphalako) nahIM vedtaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra ato jJAnI prakRtisvabhAva viraktatvAdavedaka eva / ( vasantatilakA) jJAnI karoti na na vedayate ca karma jAnAti kevalamayaM kila ttsvbhaavm| jAnanparaM karaNavedanayorabhAvA cchuddhasvabhAvaniyataH sa hi mukta ev|| 198 / / Na vikuvvai Na vi veyai NANI kammAiM bahupayArAiM / jANai puNa kammaphalaM baMdhaM puNNaM ca pAvaM ca / / 319 / / isaliye, jJAnI prakRtisvabhAvase virakta honese avedaka hI hai| bhAvArtha:-jo jisase virakta hotA hai use vaha apane vaza to bhogatA nahIM hai, aura yadi paravaza hokara bhogatA hai to vaha paramArtha se bhoktA nahIM khlaataa| isa nyAya se jJAnI-jo ki prakRtisvabhAvako ( karmodaya) ko apanA na jAnanese usase virakta hai vaha svayameva to prakRtisvabhAvako nahIM bhogatA, aura udayakI balavattAse paravaza hotA huA nirbalatAse bhogatA hai to use paramArtha se bhoktA nahIM kahA jA sakatA, vyavahArase bhoktA kahalAtA hai / kintu vyavahArakA to yahA~ zuddhanayake kathanameM adhikAra hI nahIM hai; isaliye jJAnI abhoktA hI hai| aba isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha :- [ jJAnI karma na karoti ca na vedayate ] jJAnI karmako na to karatA hai aura na bhogatA hai, [ tatsvabhAvam ayaM kila kevalam jAnAti ] vaha karmake svabhAvako mAtra jAnatA hI hai / [ paraM jAnan ] isaprakAra mAtra jAnatA huA [ karaNavedanayoH abhAvAt ] karane aura bhogane ke abhAva ke kAraNa [ zuddha-svabhAvaniyataH saH himuktaH eva ] zuddha svabhAvameM nizcala aisA vaha vAstavameM mukta hI hai| bhAvArtha:-jJAnI karmakA svAdhInatayA kartA - bhoktA nahIM hai, mAtra jJAtA hI hai; isaliye vaha mAtra zuddhasvabhAvarUpa hotA huA mukta hI hai| karma udayameM AtA bhI hai, phira bhI jJAnIkA kyA kara sakatA hai ? jabataka nirbalatA rahatI hai tabataka karma jora calA le; kintu jJAnI kramazaH zakti bar3hAkara antameM karma kA samUla nAza karegA hI / 198 / aba isI artha ko puna: dRr3ha karate haiM: 457 karatA nahIM, nahiM vedatA, jJAnI karama bahubhA~tiko / basa jAnatA ye baMdha tyoM hI karmaphala zubha azubhako / / 319 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 458 nApi karoti nApi vedayate jJAnI karmANi bhuprkaaraanni| jAnAti punaH karmaphalaM bandhaM puNyaM ca pApaM ca / / 319 / / jJAnI hi karmacetanAzUnyatvena karmaphalacetanAzUnyatvena ca svayamakartRtvAdavedayitRtvAcca na karma karoti na vedayate ca; kintu jJAnacetanAmayatvena kevalaM jJAtRtvAtkarmabandhaM karmaphalaM ca zubhamazubhaM vA kevalameva jaanaati| kuta etat ?diTThI jaheva NANaM akArayaM taha avedayaM cev| jANai ya baMdhamokkhaM kammudayaM pijjaraM cev|| 320 / / __dRSTi: yathaiva jJAnamakArakaM tathA'vedakaM caiv| jAnAti ca bandhamokSaM karmodayaM nirjarAM caiv|| 320 / / gAthArtha:- [jJAnI ] jJAnI [ bahuprakArANi ] bahuta prakArake [ karmANi ] karmoM ko [na api karoti ] na to karatA hai, [ na api vedayati ] aura na bhogatA hI hai; [ punaH] kintu [ puNyaM ca pApaM ca ] puNya aura pAparUpa [bandhaM ] karmabaMdhako [karmaphalaM] tathA karmaphalako [jAnAti ] jAnatA hai| TIkA:-jJAnI karmacetanA rahita honese svayaM akartA hai, aura karmaphalacetanA rahita honeke kAraNa svayaM abhoktA hai, isaliye vaha karmako na to karatA hai aura na bhogatA hai; kintu jJAnacetanAmaya hone se mAtra jJAtA hI hai, isaliye vaha zubha athavA azubha karmabaMdhako tathA karmaphalako mAtra jAnatA hI hai| aba prazna hotA hai ki- (jJAnI kartA-bhoktA nahIM hai, mAtra jJAtA hI hai) yaha kaise hai ? isakA uttara dRSTAMtapUrvaka kahate haiM: jyoM netra, tyoM hI jJAna nahiM kAraka , nahIM vedaka aho| jAne hi karmodaya, nirajarA, baMdha tyoM hI mokSako / / 320 / / gAthArtha:- [ yathA eva dRSTi:] jaise netra ( dRzya padArthoM ko karatA-bhogatA nahIM hai, kintu dekhatA hI hai), [ tathA] usIprakAra [ jJAnam ] jJAna [akArakaM ] akAraka [avedakaM ca eva ] tathA avedaka hai, [ca ] aura [bandhamokSaM ] baMdha, mokSa , [karmodayaM] karmodaya [ nirjarAM ca eva ] tathA nirjarAko [ jAnAti ] jAnatA hI hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra / 459 yathAtra loke dRSTidRzyAdatyantavibhaktatvena tatkaraNavedanayorasamarthatvAt dRzyaM na karoti na vedayate ca, anyathAgnidarzanAtsandhukSaNavat svayaM jvalanakaraNasya, lohapiNDavatsvayamauSNyAnubhavanasya ca durnivAratvAt, kintu kevalaM darzanamAtrasvabhAvatvAt tatsarva kevalameva pazyati; tathA jJAnamapi svayaM draSTutvAt karmaNo'tyantavibhaktatvena nizcayatastatkaraNavedanayorasamarthatvAtkarma na karoti na vedayate ca, kintu kevalaM jJAnamAtrasvabhAvatvAtkarmabandhaM mokSaM vA karmodayaM nirjarAM vA kevalameva jaanaati| TIkA:-jaise isa jagatameM netra dRzya padArthase atyaMta bhinnatAke kAraNa use karane-vedane (bhogane ) meM asamartha honese , dRzya padArthako na to karatA hai aura na bhogatA hai-yadi aisA ho to agniko dekhane, saMdhu-kSaNakI (saMdhUkaNa; agni jalAnevAlA padArtha; agni cetAnevAlI vstu|) bhA~ti, apaneko ( netrako) agnikA kartRtva (jalAnA), aura loheke golekI bhA~ti apane ( netrako) agnikA anubhava durnivAra honA cAhie ( arthAt yadi netra dRzya padArtha ko karatA aura bhogatA ho to netrake dvArA agni jalanI cAhiye aura netrako agnikI uSNatAkA anubhava avazya honA cAhiye; kintu aisA nahIM hotA, isaliye netra dRzya padArthakA kartA-bhoktA nahIM hai) - kintu kevala darzanamAtrasvabhAvavAlA honese vaha (netra) sabako mAtra dekhatA hI hai; isIprakAra jJAna bhI, svayaM ( netrakI bhA~ti) dekhanevAlA honese, karmase atyaMta bhinnatA ke kAraNa nizcayase usake karane vedane (bhogane ) meM asamartha honese. karmako na to karatA hai aura na vedatA (bhogatA) hai, kintu kevala jJAnamAtrasvabhAvavAlA (jAnanekA svabhAvavAlA honese karmake baMdhako tathA mokSako, aura karmake udayako tathA nirjarAko mAtra jAnatA hI hai| bhAvArtha:-jJAnakA svabhAva netrakI bhA~ti dUrase jAnanA hai; isaliye jJAnake kartRtva-bhogatRtva nahIM hai| kartRtva-bhogatRtva mAnanA ajJAna hai| yahA~ koI pUchatA hai ki-" aisA to kevalajJAna hai| aura zeSa to jabataka mohakarmakA udaya hai tabataka to sukhaduHkharAgAdirUpa pariNamana hotA hI hai, tathA jabataka darzanAvaraNa, jJAnAvaraNa tathA vIryAMtarAyakA udaya hai tabataka adarzana, ajJAna tathA asamarthatA hotI hI hai; taba phira kevalajJAna honese pUrva jJAtAdRSTApana kaise kahA jA sakatA hai ?" usakA samAdhAna:pahalese hI yaha kahA jA rahA hai ki jo svataMtratayA karatA-bhogatA hai, vaha paramArtha se kartA-bhoktA kahalAtA hai| isaliye jahA~ mithyAdRSTirUpa ajJAnakA abhAva huA vahA~ paradravyake svAmitvakA abhAva ho jAtA hai aura taba jIva jJAnI hotA huA svataMtratayA kisIkA kartA-bhoktA nahIM hotA, tathA apanI nirbalatAse karmake udayakI balavattAse jo kArya hotA hai vaha paramArthadRSTise usakA kartA-bhoktA nahIM kahA jaataa| aura usa kAryake nimittase kucha navIna karmaraja lagatI bhI hai to bhI use yahA~ baMdhameM nahIM ginA jaataa| mithyAtva hai vahI saMsAra hai| mithyAtvake jAneke bAda saMsArakA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 460 (anuSTubh ) ye tu kartAramAtmAnaM pazyanti tamasA ttaaH| sAmAnyajanavatteSAM: na mokSo'pi mumuksstaam|| 199 / / loyassa kuNadi viNhU suraNArayatiriyamANuse stte| samaNANaM pi ya appA jadi kuvvadi chavvihe kaaai||321 / / abhAva hI hotA hai| samudrameM eka bUMdakI ginatI hI kyA hai ? aura itanA viSeza jAnanA cAhiye ki-kevalajJAnI to sAkSAt zuddhAtmasvarUpa hI hai aura zrutajJAnI bhI zuddhanayake avalaMbanase AtmAko aisA hI anubhava karate haiM; pratyakSa aura parokSakA hI bheda hai| isaliye zrutajJAnIko jJAna-zraddhAnakI apekSAse jJAtAdRSTApana hI hai aura cAritrakI apekSAse pratipakSI karmakA jitanA udaya hai utanA ghAta hai aura use naSTa karanekA udyama bhI hai| jaba karmakA abhAva ho jAyegA taba sAkSAt yathAkhyAta cAritra pragaTa hogA aura taba kevalajJAna pragaTa hogaa| yahA~ samyagdRSTiko jo jJAnI kahA jAtA hai so vaha mithyAtvake abhAvakI apekSAse kahA jAtA hai| yadi jJAnasAmAnyakI apekSA leM to sabhI jIva jJAnI haiM aura vizeSa kI apekSA leM to jabataka kiMcitmAtra bhI ajJAna hai tabataka jJAnI nahIM kahA jA sakatAjaise siddhAMta granthoMmeM bhAvoMkA varNana karate hue, jabataka kevalajJAna utpanna na ho tabataka arthAt bArahaveM guNasthAna taka ajJAnabhAva kahA jAtA hai| isaliye yahA~ jo jJAnI-ajJAnIpana kahA hai vaha samyaktva-mithyAtvakI apekSAse hI jAnanA caahiye| aba, jo-jaina sAdhu bhI-sarvathA ekAMtake Azayase AtmAko kartA hI mAnate haiM unakA niSedha karate hue, AgAmI gAthAkA sUcaka zloka kahate haiM: zlokArtha:- [ye tu tamasA tatAH AtmAnaM kartAram pazyanti] jo ajJAna aMdhakArase AcchAdita hote hue AtmAko kartA mAnate haiM, [ mumukSatAm api ] ve bhale hI mokSake Icchuka hoM tathApi [ sAmAnyajanavat ] sAmAnya (laukika) janoMkI bhA~ti [ teSAM mokSaH na ] unakI bhI mukti nahIM hotii| 199 / / aba isI arthako gAthA dvArA kahate haiM: jyoM loka mAne 'deva, nAraka Adi jIva viSNu kare / tyoM zramaNa bhI mAne kabhI SaTkAyako AtmA kare' / / 321 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 461 loyasamaNANameyaM siddhaMtaM jai Na dIsadi viseso / loyassa kuNai viNhU samaNANa vi appao kuNadi / / 322 / / evaM Na ko vimokkho dIsadi loyasamaNANa donhaM pi / NiccaM kuvvaMtANaM sadevamaNuyAsure loe / / 323 / / lokasya karoti viSNuH suranArakatiryaGmAnuSAn sttvaan| zramaNAnAmapi cAtmA yadi karoti SaDvidhAn kAyAn / / 321 / / lokazramaNAnAmekaH siddhAnto yadi na dRzyate vizeSaH / lokasya karoti viSNuH zramaNAnAmapyAtmA karoti / / 322 / / evaM na ko'pi mokSo dRzyate lokazramaNAnAM dvayepAmapi / nityaM kurvatAM sadevamanujAsurAn lokAn / / 323 / / ye tvAtmAnaM kartArameva pazyanti te lokottarikA api na laukikatAmativartante; laukikAnAM paramAtmA viSNuH suranArakAdikAryANi karoti, to loka-muni siddhAMta eka hi, bheda isameM nahiM dikhe / viSNu kare jyoM lokamatameM, zramaNamata AtmA kare / / 322 / / isa bhA~ti loka muni ubhayakA mokSa koI nahIM dikhe / -jo deva, mAnava, asurake trayaloka ko nitya hi kare / / 323 / / gAthArtha:-[ lokasya ] lokake ( laukika janoMke ) mata [ suranArakatiryaGmAnuSAn sattvAn ] deva, nArakI, tiryaMca, manuSya - prANiyoMko [ viSNuH] viSNu [karoti ] karatA haiM; [ca] aura [ yadi ] yadi [ zramaNAnAm api ] zramaNoM ( muniyoM) ke mantavyameM bhI [ SaDvidhAn kAyAm ] chaha kAyake jIvoMko [ AtmA ] AtmA [ karoti ] karatA ho [ yadi lokazramaNAnAm ] to loka aura zramaNoMkA [ eka: siddhAntaH] eka hI siddhAMta ho gayA, [ vizeSa: na dRzyate ] koI antara dikhAI nahIM detA; (kyoMki) [ lokasya ] lokake matameM [ viSNuH ] viSNu [ karoti ] karatA hai [zramaNAnAm api ] aura zramaNoMke matameM bhI AtmA] AtmA [ karoti ] karatA hai ( isaliye kartRtva kI mAnyatAmeM donoM samAna hue ] / [ evaM ] isaprakAra [sadevamanujAsurAn lokAn ] deva, manuSya aura asuralokako [ nityaM kurvatAM] sadA karate hue (arthAt tInoM lokake kartAbhAvase niraMtara pravartamAna) aise [ lokazramaNAnAM dvayeSAm api ] ve loka aura zramaNa donoMkA bhI [ kaH api mokSaH ] koI mokSa [ na dRzyate ] dikhAI nahIM detA / TIkA:-jo AtmAko kartA hI dekhate - mAnate haiM, ve lokottara hoM to bhI laukikatAko atikramaNa nahIM karate; kyoMki, laukika janoMke matameM paramAtmA viSNu Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 462 teSAM tu svAtmA tAni karotItyapasiddhAntasya smtvaat| tatasteSAmAtmano nityakartRtvAbhyupagamAt laukikAnAmiva lokottarikANAmapi nAsti mokssH| (anuSTubh ) nAsti sarvo'pi sambandhaH prdrvyaatmtttvyoH| kartRkarmatvasambandhAbhAve tatkartRtA kutH|| 200 / / devanArakAdi kArya karatA hai,aura una ( -lokottara bhI muniyoM) ke matameM apanA AtmA ve kArya karatA hai-isaprakAra (donoM meM) "apasiddhAMtakI samAnatA hai| isaliye AtmAke nitya kartRtvakI unakI mAnyatAke kAraNa, laukika janoMkI bhA~ti, lokottara puruSoM ( muniyoM) kA bhI mokSa nahIM hotaa| bhAvArtha:-jo AtmAko kartA mAnate haiM, ve bhale hI muni ho gaye hoM tathApi ve laukikajana jaise hI haiM; kyoMki, loka Izvarako kartA mAnatA hai aura una muniyoMne AtmAko kartA mAnA hai-isaprakAra donoM kI mAnyatA samAna huii| isaliye jaise laukika janoMke mokSa nahIM hotA usI prakAra una muniyoMke bhI mukti nahIM hai| jo kartA ho vaha kAryake phalako bhI avazya bhogegA aura jo phalako bhogegA usakI mukti kaisI? aba Ageke zloka meM yaha kahate haiM ki- 'paradravya aura AtmAkA koI bhI saMbaMdha nahIM hai, isaliye unameM kartAkarmasaMbaMdha bhI nahIM hai' : zlokArtha:- [ paradravya-AtmatattvayoH sarvaH api sambandhaH nAsti ] paradravya aura AtmatattvakA (koI bhI) saMbaMdha nahIM hai; [kartR-karmatva-sambandha-abhAve] isaprakAra kartRtva-karmake saMbaMdhakA abhAva honese , [ tatkartRtA kutaH ] AtmAke paradravyakA kartRtva kahA~ se ho sakatA hai ? bhAvArtha:-paradravya aura AtmAkA koI bhI saMbaMdha nahIM hai, taba phira unameM kartAkarmasaMbaMdha kaise ho sakatA hai? isaprakAra jahA~ kartAkarmasaMbaMdha nahIM hai, vahA~ AtmAke paradravyakA kartRtva kaise ho sakatA hai ? / 200 / aba, "jo vyavahAranayake kathanako grahaNa karake yaha kahate haiM ki 'paradravya merA hai', aura isaprakAra vyavahArako hI nizcaya mAnakara AtmAko paradravyakA kartA mAnate haiM, ve mithyAdRSTi haiM" ItyAdi arthakI sucaka gAthayeM dRSTAMta sahita kahate haiM: * apasiddhAMta = mithyA arthAt bhUla bharA siddhaaNt| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 463 vavahAramAsideNa du paradavvaM mama bhaNaMti avididtthaa| jANaMti NicchaeNa du Na ya maha paramANumittamavi kiNci|| 324 / / jaha ko vi Naro jaMpadi amhaM gaamvisynnyrrttheN| Na ya hoMti tassa tANi du bhaNadi ya moheNa so appaa|| 325 / / emeva micchadiTThI NANI NIsaMsayaM havadi eso| jo paradavvaM mama idi jANaMto appayaM kunndi|| 326 / / tamhA Na me tti NaccA doNha vi edANa kttvivsaayN| paradavve jANaMto jANejjo dihirhidaannN|| 327 / / vyavahArabhASitena tu paradravyaM mama bhnnntyviditaarthaaH| jAnanti nizcayena tu na ca mama paramANumAtramapi kinycit|| 324 / / yathA ko'pi naro jalpati asmAkaM graamvissyngrraassttrm|| na ca bhavanti tasya tAni tu bhaNati ca mohena sa aatmaa|| 325 / / vyavahAramUr3ha atattvavid paradravyako merA kahe / 'aNumAtra bhI merA na' jJAnI jAnatA nizcaya hi se / / 324 / / jyoM puruSa koI kahe 'hamArA grAma , pura aru deza hai'| para vo nahiM usakA are! jIva mohase 'merA' kahe / / 325 / / isa rIta hI jo jJAnI bhI 'mujha' jAnatA prdrvyko| vo jarUra mithyAtvI bane, nijarUpa karatA anyako / / 326 / / isase 'na merA' jAna jIva , paradravyameM ina ubhykii| kartRtvabuddhi jAnatA, jAne sudRSTirahitakI / / 327 / / gAthArtha:- [aviditArthAH ] jinhoMne padArthake svarUpa ko nahIM jAnA hai aise puruSa [vyavahArabhASitena tu] vyavahArake vacanoMko grahaNa karake [paradravyaM mama ] 'paradravya merA hai' [ bhaNanti ] aisA kahate haiM, [ tu] paraMtu jJAnIjana [ nizcayena jAnanti ] nizcayase jAnate haiM ki [ kiJcit ] 'koI [ paramANumAtram api] paramANumAtra bhI [na ca mama] merA nahIM hai| [ yathA] jaise [ kaH api naraH] koI manuSya [asmAkaM grAmaviSayanagararASTram ] 'hamArA grAma, hamArA deza, hamArA nagara, hamArA rASTra' [ jalpati] isaprakAra kahatA hai, [ tu] kintu [ tAni] ve [ tasya ] usake [ na ca bhavanti ] nahIM haiM, [ mohena ca ] mohase [ saH AtmA ] vaha AtmA [ bhaNati ] 'merA hai' isaprakAra kahatA hai; Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ 464 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra evameva mithyAdRSTirjJAnI niHsaMzayaM bhavatyeSaH / yaH paradravyaM mameti jAnannAtmAnaM karoti / / 326 / / tasmAnna me iti jJAtvA dvayeSAmapyeteSAM kartRvyavasAyam / paradravye jAnan jAnIyAt dRSTirahitAnAm / / 327 / / ajJAnina eva vyavahAravimUDhAH paradravyaM mamedamiti pazyanti / jJAninastu nizcayapratibuddhAH paradravyakaNikAmAtramapi na mamedamiti pazyanti / tato yathAtra loke kazcid vyavahAravimUDhaH parakIyagrAmavAsI mamAMya grAma iti pazyan mithyAdRSTiH tathA yadi jJAnyapi kathaJcid vyavahAravimUDho bhUtvA paradravyaM mamedamiti pazyet tadA so'pi nissaMzayaM paradravyamAtmAnaM kurvANo mithyAdRSTireva syAt / atastattvaM jAnan puruSaH sarvameva paradravyaM na mameti jJAtvA lokazramaNAnAM dvayeSAmapi yo'yaM paradravye kartRvyavasAya: sa teSAM samyagdarzanarahitatvAdeva bhavati iti sunizcitaM jAnIyAt / [ evam eva ] isIprakAra [ yaH jJAnI ] jo jJAnI bhI [ paradravyaM mama ] 'paradravya merA hai' [iti jAnan ] aisA jAnatA huA [ AtmAnaM karoti ] paradravyako nijarUpa karatA hai, [eSaH] vaha [ niHsaMzayaM ] niHsaMdeha arthAt nizcayataH [ mithyAdRSTiH ] mithyAdRSTi [ bhavati ] hotA hai| 1 [tasmAt] isaliye tattvajJa [ na me iti jJAtvA ] ' paradravya merA nahIM hai' yaha jAnakara, [ eteSAM dvayeSAm api ] ina donoMkA ( - lokakA aura zramaNakA - ) [paradravye] paradravyameM [kartRvyavasAyaM jAnan ] kartRtvake vyavasAyako jAnate hue, [ jAnIyAt ] yaha jAnate haiM ki [ dRSTirahitAnAm ] yaha vyavasAya samyagdarzanase rahita puruSoMkA hai| TIkA:- ajJAnIjana hI vyavahAravimUr3ha ( vyavahArameM hI vimUr3ha ) honese paradravyako aisA dekhate mAnate haiM ki 'yaha merA hai'; aura jJAnIjana nizcayapratibuddha ( nizcayake jJAtA) honese paradravyakI kaNikAmAtrako bhI 'yaha merA hai' aisA nahIM dekhate maante| isaliye, jaise isa jagatameM koI vyavahAravimUr3ha aisA dUsareke gA~vameM rahanevAlA manuSya 'yaha grAma merA hai' isaprakAra dekhatA - mAnatA huA mithyAdRSTi ( - viparIta dRSTivAlA ) hai / usIprakAra jJAnI bhI kisI prakArase vyavahAravimUr3ha hokara paradravyako 'yaha merA hai' isaprakAra dekhe mAne to usa samaya vaha bhI niHsaMzayataH arthAt nizcayataH, paradravyako nijarUpa karatA huA, mithyAdRSTi hI hotA hai| isaliye tattvajJa puruSa 'samasta paradravya merA nahIM hai' yaha jAnakara, 'yaha sunizcitatayA jAnatA hai ki- loka aura zramaNadonoMke jo yaha paradravyameM kartRtvakA vyavasAya hai vaha unakI samyagdarzanarahitatAke kAraNa hI hai'| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra ( vasantatilakA) ekasya vastuna ihAnyatareNa sArdhaM sambandha eva sakalo'pi yato niSiddhaH / tatkartRkarmaghaTanAsti na vastubhede pazyantvakartR munayazca janAzca tattvam / / 201 / / ( vasantatilakA) ye tu svabhAvaniyamaM kalayanti nemamajJAnamagnamahaso bata te vraakaaH| kurvanti karma tata eva hi bhAvakarmakartA svayaM bhavati cetana eva nAnyaH / / 202 / / 465 bhAvArtha:-jo vyAvahArase mohI hokara paradravyake kartRtvako mAnate haiM, velaukika jana hoM yA munijana hoM - mithyAdRSTi hI haiN| yadi jJAnI bhI vyavahAramUr3ha hokara paradravyako 'apanA' mAnatA hai, to vaha mithyAdRSTi hI hotA hai| aba isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha :- [ yataH ] kyoMki [ iha ] isa lokameM [ ekasya vastunaH anyatareNa sArdha sakalaH api sambandhaH eva niSiddhaH ] eka vastukA anya vastuse sAtha sampUrNa saMbaMdha hI niSedha kiyA gayA hai, [ tat ] isaliye [ vastubhede ] jahA~ vastubheda hai arthAt bhinna vastue~ haiM vahA~ [ kartRkarmaghaTanA asti na ] kartAkarmaghaTanA nahIM hotI - [ munayaH ca janAH ca] isaprakAra munijana aura laukika jana [ tattvam akartR pazyantu ] tattvako (vastuke yathArtha svarUpako) akartA dekho, ( - yaha zradvAmeM lAo ki koI kisI kA kartA nahIM hai, paradravya parakA akartA hI hai ) / 201 / "jo puruSa aisA vastusvabhAvakA niyama nahIM jAnate ve ajJAnI hote hue karmako karate haiM; isaprakAra bhAvakarmakA kartA ajJAnase cetana hI hotA hai / " - isa arthakA evaM, AgAmI gAthAoMkA sUcaka kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha :- ( AcAryadeva khedapUrvaka kahate haiM ki: ) [ bata ] are ! [ ye tu imam svabhAvaniyamaM na kalayanti ] jo isa vastusvabhAvase niyamako nahIM jAnate [ te varAkA: ] ve bicAre, [ ajJAnamagnamahasa: ] jinakA ( puruSArtharUpa - parAkramarUpa) teja ajJAnameM DUba gayA hai aise, [ karma kurvanti ] karmako karate haiM; [ tataH eva hi ] isaliye [ bhAvakarmakartA cetanaH eva svayaM bhavati ] bhAvakarmakA kartA cetana hI svayaM hotA hai, [anya: na] anya koI nhii| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 466 micchattaM jadi payaDI micchAdiTThI karedi appaannN| tamhA acedaNA te payaDI NaNu kArago ptto|| 328 / / ahavA eso jIvo poggaladavvassa kuNadi micchttN| tamhA poggaladavvaM micchAdiTThI Na puNa jiivo|| 329 / / aha jIvo payaDI taha poggaladavvaM kuNaMti micchttN| tamhA dohiM kadaM taM doNNi vi bhuMjaMti tassa phalaM / / 330 / / aha Na payaDI Na jIvo poggaladavvaM karedi micchttN| tamhA poggaladavvaM micchattaM taM tu Na hu micchaa|| 331 / / bhAvArtha:-vastuke svarUpake niyamako nahIM jAnatA isaliye paradravyakA kartA hotA huA ajJAnI (-mithyAdRSTi) jIva svayaM hI ajJAnabhAvameM pariNamita hotA hai; isaprakAra apane bhAvakarmakA kartA ajJAnI svayaM hI hai, anya nhiiN| 202 / aba , (jIvake) jo mithyAtvabhAva hotA hai usakA kartA kauna hai ?'-isa bAtakI bhalI bhA~ti carcA karake, 'bhAvakarmakA kartA (ajJAnI) jIva hI hai' yaha yuktipUrvaka siddha karate haiM: mithyAtva prakRti hI agara, mithyAtvi jo jIva ko kare / to to acetana prakRti hI kAraka bane tujha mataviSe! / / 328 / / athavA kare jo jIva pudgaladravyake mithyAtvako / to to bane mithyAtvi pudgaladravya , AtmA nahiM bane / / 329 / / jo jIva aru prakRti kare mithyAtva pudgaladravyako / to ubhayakRta jo hoya tatphala bhoga bhI ho ubhayako / / 330 / / jo prakRti nahiM, nahiM jIva kare mithyAtva pudgldrvyko| pudgaladarava mithyAtva akRta, kyA na vaha mithyA kaho ? / / 331 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 467 mithyAtvaM yada prakRtirmithyAdRSTiM krotyaatmaanm| tasmAdacetanA te prakRtirnanu kArakA praaptaa|| 328 / / athavaiSa jIvaH pudgaladravyasya karoti mithyaatvm| tasmAtpudgaladravyaM mithyAdRSTirna punrjiivH|| 329 / / atha jIvaH prakRtistathA pudgaladravyaM kurutaH mithyaatvm| tasmAt dvAbhyAM kutaM tat dvAvapi mujAte tasya phlm|| 330 / / atha na prakRtirna jIva: pudgaladravyaM karoti mithyaatvm| tasmAtpudgaladravyaM mithyAtvaM tattu na khalu mithyaa|| 331 / / gAthArtha:- [ yadi] yadi [ mithyAtvaM prakRtiH] mithyAtva nAmaka ( mohanIya karmakI) prakRti [ AtmAnam ] AtmAko [ mithyAdRSTiM ] mithyAdRSTi [ karoti] karatI hai aisA mAnA jAye, [ tasmAt ] to [ te ] tumhAre matameM [ acetanA prakRtiH ] acetana prakRti [ nanu kArakA prAptA] (mithyAtvabhAvakI) kartA ho gaI! ( isaliye mithyAtvabhAva acetana siddha huA!) [ athavA] athavA, [ eSaH jIvaH ] yaha jIva [ pudgaladravyasya ] pudgaladravyake [ mithyAtvam ] mithyAtvako [ karoti] karatA hai aisA mAnA jAye, [ tasmAt ] to [ pudgaladravyaM mithyAdRSTi: ] pudgaladravya mithyAdRSTi siddha hogA!- [na punaH jIvaH ] jIva nahIM! [atha ] athavA yadi [ jIvaH tathA prakRtiH ] jIva aura prakRti donoM [ pudgaladravyaM ] pudgaladravyako [ mithyAtvam ] mithyAtvabhAvarUpa [ kurutaH ] karate haiM aisA mAnA jAye, [ tasmAt ] to [dvAbhyAM kRtaM tat ] jo donoMke dvArA kiyA [ tasya phalam ] usakA phala [ dvau api mujAte ] donoM bhogeMge! [atha] athavA yadi [pudgaladravyaM] pudgaladravyako [ mithyAtvam ] mithyAtvabhAvarUpa [na prakRtiH karoti] na to prakRti karatI hai [ na jIvaH ] aura na jIva karatA hai (-donoMmeMse koI nahIM karatA) aisA mAnA jAya, [ tasmAt ] to [ pudgaladravyaM mithyAtvam ] pudgaladravya svabhAvase hI mithyAtvabhAvarUpa siddha hogA! [ tat tu na khalu mithyA ] kyA yaha vAstavameM mithyA nahIM hai ? (isase yaha siddha hotA hai ki apane mithyAtvabhAvakA-bhAvakarmakA-kartA jIva hI hai|) Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 468 jIva eva mithyAtvAdibhAvakarmaNaH kartA, tsyaacetnprkRtikaarytve'cetntvaanussnggaat| svasyaiva jIvo mithyAtvAdibhAvakarmaNa: kartA, jIvena pudgaladravyasya mithyAtvAdibhAvakarmaNi kriyamANe pudgaladravyasya cetnaanussnggaat| na ca jIvaH prakRtizca mithyAtvAdibhAvakarmaNo dvau kartArau, jIvavadacetanAyAH prakRterapi ttphlbhogaanussnggaat| na ca jIvaH prakRtizca mithyAtvAdibhAvakarmaNo dvAvapyakartArau, svabhAvata eva pudgaladravyasya mithyaatvaadibhaavaanussnggaat| tato jIvaH kartA, svasya karma kAryamiti siddhm| TIkA:-jIva hI mithyAtvAdi bhAvakarmakA kartA hai; kyoMki yadi vaha (bhAvakarma) acetana prakRtikA kArya ho to use ( -bhAvakarmakI) acetanatvakA prasaMga A jaayegaa| jIva apane hI mithyAtvAdi bhAvakarmakA kartA hai; kyoMki yadi jIva pudgaladravyake mithyAtvAdi bhAvakarmako kare to pudgaladravyako cetanatvakA prasaMga A jaayegaa| aura jIva tathA prakRti donoM mithyAtvAdi bhAvakarmake kartA aisA bhI nahIM hai; kyoMki yadi ve donoM kartA hoM to jIvakI bhA~ti acetana prakRtiko bhI usa (-bhAvakarma) kA phala bhoganekA prasaMga A jaayegaa| aura jIva tathA prakRti donoM mithyAtvAdi bhAvakarmake akartA hoM so aisA bhI nahIM hai; kyoMki yadi ve donoM akartA hoM to svabhAvase hI pudgaladravyako mithyAtvAdi bhAvakA prasaMga A jaayegaa| isase yaha siddha huA ki-jIva kartA hai aura apanA karma kArya hai (arthAt jIva apane mithyAtvAdi bhAvakarmakA kartA hai aura apanA bhAvakarma apanA kArya hai)| bhAvArtha:-ina gAthAoMmeM yaha siddha kiyA hai ki bhAvakarma kartA jIva hI hai| yahA~ yaha jAnanA cAhiye ki-paramArthase anya dravya anya dravyake bhAvakA kartA nahIM hotA isaliye jo cetanake bhAva hai unakA kartA cetana hI ho sakatA hai| isa jIvake ajJAnase jo mithyAtvAdi bhAvarUpa jo pariNAma haiM ve cetana haiM, jar3a nahIM; azuddhanizcayanayase unheM cidAbhAsa bhI kahA jAtA hai| isaprakAra ve pariNAma cetana haiM, isaliye unakA kartA bhI cetana hI hai, kyoMki cetana karma kA kartA cetana hI hotA hai-yaha paramArtha hai| abhedadRSTi meM to jIva zuddhacetanAmAtra hI hai, kintu jaba vaha karma ke nimitta se pariNamita hotA hai taba vaha una una pariNAmoMse yukta hotA hai aura taba pariNAma-pariNAmIkI bhedadRSTimeM apane ajJAnabhAvarUpa pariNAmoMkA kartA jIva hI hai| abhedadRSTimeM to kartAkarmabhAva hI nahIM hai, zuddhacetanAmAtra jIvavastu hai| isaprakAra yathArthatayA samajhanA cAhiye ki cetanakarmakA kartA cetana hI hai| aba isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM :--- Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra ( zArdUlavikrIDita ) kAryatvAdakRtaM na karma na ca tajjIvaprakRtyordvayorajJAyAH prakRteH svakAryaphalabhugbhAvAnuSaGgAtkRtiH / naikasyAH prakRteracittvalasanAjjIvo'sya kartA tato jIvasyaiva ca karma taccidanugaM jJAtA na yatpudgalaH / / 203 / / ( zArdUlavikrIDita ) karmaiva pravitarkya kartR hatakaiH kSiptvAtmanaH kartRtAM kartAtmaiSa kathaJcidityacalitA kaizcicchrutiH kopitA / teSAmuddhatamohamudritadhiyAM bodhasya saMzuddhaye syAdvAdapratibandhalabdhavijayA vastusthitiH stUyate / / 204 / / 469 zlokArtha:- [karma kAryatvAt akRtaM na ] jo karma ( arthAt bhAvakarma ) hai vaha kArya hai, isaliye vaha akRta nahIM ho sakatA arthAt kisI ke dvArA kiye binA nahIM ho sktaa| [ca] aura [ tat jIva-prakRtyoH dvayoH kRtiH na ] aisA bhI nahIM hai ki vaha (bhAvakarma) jIva aura prakRti donoM kI kRti ho, [ ajJAyAH prakRteH sva-kArya-phalabhug-anuSaGgAt ] kyoMki yadi vaha donoMkA kArya ho to jJAnarahita (jar3a) prakRtiko bhI apane kAryakA phala bhoganekA prasaMga A jAyegA / [ ekasyAH prakRteH na ] aura vaha ( bhAvakarma) eka prakRtikI kRti ( - akelI prakRtikA kArya -- ) bhI nahIM hai, [ acittvalasanAt ] kyoMki prakRtikA to acetanatva pragaTa hai ( arthAt prakRti to acetana he aura bhAvakarma cetana hai ) / [ tataH ] isaliye [ asya kartA jIvaH ] usa bhAvakarmakA kartA jIva hI hai [ca] aura [ cid - anugaM ] cetanakA anusaraNa karanevAlA arthAt cetanake sAtha anvayarUpa ( - cetanake pariNAmarUpa - ) aisA [ tat] vaha bhAvakarma [ jIvasya eva karma ] jIvakA hI karma hai, [ yat ] kyoMki [ pudgalaH jJAtA na ] pudgala to jJAtA nahIM hai (isaliye vaha bhAvakarma pudgalakA karma nahIM ho sakatA ) / bhAvArtha:-cetanakarma cetanake hI hotA hai; pudgala jar3a hai, isaliye usake cetanakarma kaise ho sakatA hai / 203 / aba Age kI gAthAoMmeM, jo bhAvakarmakA kartA bhI karmako hI mAnate haiM unheM samajhAneke liye syAdvAda anusAra vastusthiti kaheMge, pahale usakA sucaka kAvya kahate haiM: zlokArtha :- [ kaizcit hatakaiH ] koI AtmAke ghAtaka ( sarvathA ekAMtavAdI ) [karma eva kartR pravitarkya ] karmako hI kartA vicAra kara [ AtmanaH kartRtAM kSiptvA ] AtmAke kartRtvako ur3Akara, ' [ eSaH AtmA kathaJcit kartA ] yaha AtmA kathaMcit kartA hai ' [ iti acalitA zrutiH kopitA ] aisA kahane vAlI acalita zrutiko kopita karate haiM (-nirbAdha jinavANIkI virAdhanA karate haiM ); Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 470 kammehi du aNNANI kijjadi NANI taheva kmmehiN| kammehi suvAvijjadi jaggAvijjadi taheva kmmehiN|| 332 / / kammehi suhAvijjadi dukkhAvijjadi taheva kmmehiN| kammehi ya micchattaM Nijjadi Nijjadi asaMjamaM cev|| 333 / / kammehi bhamADijjadi uDDamaho cAvi tiriyaloyaM c| kammehi ceva kijjadi suhAsuhaM jettiyaM kiNci|| 334 / / [ uddhata-moha-mudrita-dhiyAM teSAm bodhasya saMzuddhaye] jinakI buddhi tIvra mohase mudrita ho gaI hai aise una AtmaghAtakoMke jJAnakI saMzuddhike liye [vastusthitiH stUyate ] ( nimnalikhita gAthAoM dvArA) vastusthiti kahI jAtI hai- [ syAdvAda-pratibandha-labdhavijayA ] jisa vastusthitine syAdvAdake pratibaMdha dvArA vijaya prApta kI hai ( arthAt jo vastusthiti syAdvAdarUpa niyamase nirbAdhatayA siddha hotI hai| bhAvArtha:-koI ekAMtavAdI sarvathA ekAMtataH karmakA kartA karmako hI kahate haiM aura AtmAko akartA hI kahate haiM; ve AtmAke ghAtaka haiN| unapara jinavANIkA kopa hai, kyoMki syAdvAdase vastusthitiko nirbAdhatayA siddha karanevAlI jinavANI to AtmAko kathaMcit kartA kahatI hai| AtmAko akartA hI kahanevAle ekAntavAdiyoMkI buddhi utkaTa mithyAtvase Dhaka gayI hai; unake mithyAtvako dUra karaneke liye AcAryadeva syAdvAdAnusAra jaisI vastusthiti hai vaha, nimnalikhita gAthAoMmeM kahate haiN| 204 / 'AtmA sarvathA akartA nahIM hai, kathaMcit kartA bhI hai' isa arthakI gAthAyeM aba kahate haiM: "karmahi kareM ajJAni tyoMhI jJAni bhI karmahi kare / karmahi sulAte jIvako , tyoM karmahi jagRta kareM / / 332 / / aru karma hI karate sukhI, karmahi dukhI jIvako kre| karmahi kare mithyAtvi tyoMhi asaMyamI karmahi kare / / 333 / / karmahi bhramAve Urdhva loka ru, adhaH aru tiryak virSe / aru kucha bhI jo zubha yA azubha una sarvako karmahi kare / / 334 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra jamhA kammaM kuvvadi kammaM dedi haradi tti jaM kiMci / tamhA u savvajIvA akAragA hoMti AvaNNA / / 335 / / purisitthiyAhilAsI itthIkammaM ca purisamahilasadi / esA AyariyaparaMparAgadA erisI du sudI / / 336 / / tamhANa ko vi jIvo abaMbhacArI du amha uvdese| jamhA kammaM ceva hi kammaM ahilasadi idi bhaNidaM / / 337 / jamhA dhAdedi paraM pareNa ghAdijjade ya sA payaDI / edeNattheNaM kira bhaNNadi paraghAdaNAmetti / / 338 / / tamhANa ko vi jIvo vadhAdao atthi amha uvadese / jamhA kammaM ceva hi kammaM ghAdedi idi bhaNidaM / / 339 / / evaM saMkhuvaesaM je du parUveMti erisaM samaNA / karatA karama, detA karama, haratA karama, - saba kucha kare / isa hetuse yaha hai sunizcita jIva akAraka sarva hai / / 335 / / 'puMkarma icche nAriko strIkarma icche puruSako ' / -aisI zruti AcAryadeva paraMparA avatIrNa hai / / 336 / / isa rIta 'karmahi karmako Icche ' kahA hai zAstrameM / abrahmacArI yoM nahiM jo jIva hama upadezameM / / 337 / / aru jo hane parako, hanana ho parase, voha prakRti hai / -isa arthameM paraghAta nAmaka karmakA nirdeza hai / / 338 / / isa rIta' karma hi karmako hanatA ' kahA hai zAstrameM / isase na ko bhI jIva hai hiMsaka ju hama upadezameM / / 339 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com 471
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 472 tesiM payaDI kuvvadi appA ya akAragA svve|| 340 / / ahavA maNNasi majjhaM appA appANamappaNo kunndi| eso micchasahAvo tumheM eyaM munnNtss|| 341 / / appA Nicco'saMkhejjapadeso desido du smymhi| Na vi so sakkadi tatto hINo ahio ya kA, je||342 / / jIvassa jIvarUvaM vittharado jANa logamettaM khu| tatto so kiM hINo ahio ya kahaM kuNadi davvaM / / 343 / / aha jANago du bhAvo NANasahAveNa acchade tti mdN| tamhA Na vi appA appayaM tu sayamappaNo kunndi|| 344 / / yoM sAMkhyakA upadeza aisA, jo zramaNa varNana kare / usa matase saba prakRti kare jIva to akAraka sarva hai / / 340 / / athavA tu mAne 'AtamA merA svaAtmAko kre'| to ye jo tujha maMtavya bhI mithyA svabhAva hI tujha are / / 341 / / jIva nitya hai tyoM, hai asaMkhyapradezI darzita samayameM / usase na usako hIna, tyoMhi na adhika koI kara sake / / 342 / / vistArase jIvarUpa jIvakA lokamAtra pramANa hai| kyA usase hIna ru adhika banatA dravyako kaise kareM / / 343 / / mAne tu-jJAyaka bhAva to jJAnasvabhAva sthira rhe'| to yoM bhi yaha AtmA svayaM nija AtamAko nahiM kare / / 344 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra karmabhistu ajJAnI kriyate jJAnI tathaiva krmbhiH| karmabhiH svApyate jAgaryate tathaiva karmabhiH / / 332 / / karmabhiH sukhI kriyate duHkhI kriyate tathaiva karmabhiH / karmabhizca mithyAtvaM nIyate nIyate'saMyamaM caiva / / 333 / / karmabhirbhrAmyate UrdhvamadhazcApi tiryaglokaM ca / karmabhizcaiva kriyate zubhAzubhaM yAvadyatkiJcit / / 334 / / yasmAtkarma karoti karma dadAti haratIti yatkiJcit / tasmAttu sarvajIvA akArakA bhavantyApannAH / / 335 / / puruSa: stryabhilASI strIkarma ca purussmbhilssti| eSAcAryaparamparAgatedRzI tu zrutiH / / 336 / / tasmAnna ko'pi jIvo'brahmacArI tvasmAkamupadeze / yasmAtkarma caiva hi karmAbhilaSatIti bhaNitam / / 337 / / 473 gAthArtha:-" [ karmabhiH tu] karma [ ajJAnI kriyate ] ( jIvako) ajJAnI karate haiM [ tathA eva ] usI taraha [ karmabhiH jJAnI ] karma ( jIvako ) jJAnI karate haiM, [ karmabhiH svApyate ] karma sulAte haiM [ tathA eva ] usI taraha [ karmabhiH jAgaryate ] karma jagAte haiM, [ karmabhiH sukhI kriyate ] karma sukhI karate haiM [ tathA eva ] usI taraha [ karmabhiH duHkhI kriyate ] karma duHkhI karate haiM, [ karmabhi: ca mithyAtvaM nIyate ] karma mithyAtva ko prApta karAte haiM [ ca eva ] aura [ asaMyamaM nIyate ] karma asaMyama ko prApta karAte haiM, [karmabhiH] karma [ urdhvam adhaH ca api tiryaglokaM ca ] Urdhvaloka, adholoka aura tiryaglokameM [ bhrAmyate ] bhramANa karAte haiM, [ yatkiJcit yAvat zubhAzubhaM ] jo kucha bhI jitanA zubha aura azubha hai vaha saba [ karmabhiH ca eva kriyate ] karma hI karAte haiN| [yasmAt ] isaliye [ karma karoti ] karma karatA haiM, [ karma dadAti ] karma detA hai, [ harati ] karma hara letA hai - [ iti yatkiJcit ] isaprakAra jo kucha bhI karatA hai vaha karma hI karatA hai, [tasmAt tu ] isaliye [ sarvajIvAH ] sabhI jIva [akArakAH ApannAH bhavanti ] akAraka ( akartA) siddha hote haiN| aura, [ puruSa: ] puruSavedakarma [ stryabhilASI ] strIkA abhilASI hai [ca] aura [strIkarma] strIvedakarma [ puruSam abhilaSati ] puruSakI abhilASA karatA hai - [ eSA AcAryaparamparAgatA IdRzI tu zrutiH ] aisI yaha AcAryakI paraMparAse AI huI zruti hai; [tasmAt] isaliye [asmAkam upadeze tu ] hamAre upadezameM to [ kaH api jIvaH ] koI bhI jIva [ abrahmacArI na ] abrahmacArI nahIM hai, [ yasmAt ] kyoMki [ karma ca eva hi ] karma hI [karma abhilaSati ] karmakI abhilASA karatA hai [ iti bhaNitam] aisA kahA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ 474 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra yasmAddhanti paraM pareNa hanyate ca sA prakRtiH / etenArthena kila bhaNyate paraghAtanAmeti / / 338 / / tasmAnna ko'pi jIva upghaatko'stysmaakmupdeshe| yasmAtkarma caiva hi karma hantIti bhaNitam / / 339 / / evaM sAGkhyopadezaM ye tu prarUpayantIdRzaM zramaNAH / teSAM prakRtiH karotyAtmAnazcAkArakAH sarve / / 340 / / athavA manyase mamAtmAtmAnamAtmanaH karoti / eSa mithyAsvabhAvaH tavaitajjAnataH / / 341 / / AtmA nityo'saGkhayeyapradezo darzitastu samaye / nApi sa zakyate tato hIno'dhikazca kartu yat / / 342 / / jIvasya jIvarUpaM vistarato jAnIhi lokamAtraM khalu / tataH sa kiM hIno'dhiko vA kathaM karoti dravyam / / 343 / / aura, [ yasmAt paraM hanti ] jo parako mAratA hai [ca] aura [ pareNa hanyate ] jo parake dvArA mArA jAtA hai [ sA prakRtiH ] vaha prakRti hai - [ etena arthana kila ] isa arthameM [ paraghAtanAma iti bhaNyate ] paraghAtanAmakarma kahA jAtA hai, [ tasmAt ] isaliye [ asmAkam upadeze ] hamAre upadezameM [ kaH api jIvaH ] koI bhI jIva [ upaghAtakaH na asti ] upaghAtaka ( mAranevAlA) nahIM hai [ yasmAt ] kyoMki [ karma ca eva hi ] karma hI [ karma hanti ] karmako mAratA hai [ iti bhaNitam ] aisA kahA hai| 99 (AcAryadeva kahate haiM ki:- ) [ evaM tu ] isaprakAra [ IdRzaM sAGkhyopadezaM ] aisA sAMkhyamatakA upadeza hai [ ye zramaNAH ] jo zramaNa ( jaina muni ) [ prarUpayanti ] prarUpita karate haiM [teSAM] unake matameM [ prakRtiH karoti ] prakRti hI karatI hai [AtmAnaH ca sarve ] aura AtmA to sarba [ akArakA: ] akAraka hai aisA siddha hotA hai ! [ athavA ] athavA (kartRtvakA pakSa siddha karane ke liye ) [ manyase ] yadi tuma yaha mAnate ho ki ' [ mama AtmA ] merA AtmA [ AtmanaH ] apane [ AtmAnam ] (dravyarUpa) AtmAko [ karoti ] karatA hai', [ etata jAnataH tava ] to aisA jAnane vAle kA tumhArA [ eSa: mithyAsvabhAva: ] yaha mithyAtvabhAva hai; [ yad ] kyoMki[samaye ] siddhAMtameM [AtmA ] AtmAko [ nityaH ] nitya, [ asaGkhyeya- pradeza: ] asaMkhyAta-pradezI [ darzitaH tu ] batAyA gayA hai, [tataH ] usase [ saH] vaha [ hInaH adhika: ca] hIna yA adhika [ kartu na api zakyate ] nahIM kiyA jA sakatA; [vistarataH ] aura vistArase bhI [ jIvasya jIvarUpaM ] jIvakA jIvarUpa [ khalu ] nizcayase [lokamAtraM jAnIhi ] lokamAtra jAnoM; [ tataH ] usase [ kiM sa: hInaH adhika: vA ] kyA vaha hIna athavA adhika hotA hai ? [ dravyam kathaM karoti ] taba phira ( AtmA ) dravyako (arthAt dravyarUpa AtmAko ) kaise karatA hai ? Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra atha jJAyakastu bhAvo jJAnasvabhAvena tiSThatIti mtm| tasmAnnApyAtmAtmAnaM tu svayamAtmanaH karoti / / 344 / / 475 karmaivAtmAnamajJAninaM karoti, jJAnAvaraNAkhyakarmodayamantareNa tdnupptteH| karmaiva jJAninaM karoti, jJAnAvaraNAkhyakarmakSayopazamamantareNa tadanupapatteH / karmaiva svApayati, nidrAkhyakarmodayamantareNa tdnupptteH| karmaiva jAgarayati, nidrAkhyakarmakSayopazamamantareNa tdnupptteH| karmaiva sukhayati, sadvedyAkhyakarmodayamantareNa tdnupptteH| karmaiva duHkhayati, asadvedyAkhyakarmodayamantareNa tdnupptteH| karmaiva mithyAdRSTiM karoti, mithyAtvakarmodayamantareNa tadanupapatteH / karmaivAsaMyataM karoti, cAritramohAkhyakarmodayamantareNa tadanupapatteH / karmaivordhvAdhamtiryaglokaM bhramayati, AnupUrvyAkhyakarmodayamantareNa tdnupptteH| [ atha ] athavA yadi ' [ jJAyaka: bhAvaH tu ] jJAyaka bhAva to [ jJAnasvabhAvena tiSThati ] jJAnasvabhAvase sthita rahatA hai' [ iti matam ] aisA mAnA jAye, [ tasmAt api ] to isase bhI [ AtmA svayaM ] AtmA svayaM [ AtmanaH AtmAnaM tu ] apane AtmAko [ na karoti ] nahIM karatA yaha siddha hogA / (isaprakAra kartRtva ko siddha karane ke liye vivakSAko badalakara jo pakSa kA hai vaha ghaTita nahIM hotA / ) (isaprakAra, yadi karmakA kartA karma hI mAnA jAye to syAdavAdake sAtha virodha AtA hai; isaliye AtmAko ajJAna - avasthAmeM kathaMcit apane ajJAnabhAvarUpa karmakA kartA mAnanA cAhiye, jisase syAdvAda ke sAtha virodha nahIM AtA / ) TIkA:- ( yahA~ pUrvapakSa isaprakAra hai: ) " karma hI AtmAko ajJAnI karatA hai, kyoMki jJAnAvaraNa nAmaka karmake udaya binA usakI ( - ajJAnakI) anupapatti hai; karma hI (AtmAko ) jJAnI karatA hai, kyoMki jJAnAvaraNa nAmaka karmake kSayopazamake binA usakI anupapatti hai; karma hI sulAtA hai, kyoMki nidrA nAmaka karmake udaya binA usakI anupapatti hai; karma hI jagAtA hai, kyoMki nidrA nAmaka karmake kSayopazamake binA usakI anupapatti hai; karma hI sukhI karatA hai, kyoMki sAtAvedanIya nAmaka karmake udaya binA usakI anupapatti hai; karma hI duHkhI karatA hai, kyoMki asAtAvedanIya nAmaka karmake udaya binA usakI anupapatti hai; karma hI mithyAdRSTi karatA hai, kyoMki mithyAtvakarmake udaya binA usakI anupapatti hai; karma hI asaMyamI karatA hai, kyoMki cAritramoha nAmake karmake udaya binA usakI anupapatti hai; karma hI UrdhvalokameM, adholokameM aura tiryaglokameM bhramaNa karAtA hai, kyoMki AnupUrvI nAmaka karmake udaya binA usakI anupapatti hai; Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 476 aparamapi yadyAvatkiJcicchubhAzubhaM tattAvatsakalamapi karmaiva karoti, prazastAprazastarAgAkhyakarmodayamantareNa tdnupptteH| yata evaM samastamapi svatantra karma karoti, karma dadAti, karma harati ca, tataH sarva eva jIvAH nityamevaikAntenAkAra eveti nishcinumH| kiJca-zrutirapyenamarthamAha; puvedAkhyaM karma striyamabhilaSati, strIvedAkhyaM karma pumAMsamabhilaSati iti vAkyena karmaNa eva karmAbhilASakartRtvasamarthanena jIvasyAbrahmakartRtvapratiSedhAt, tathA yatparaM hanti, yena ca pareNa hanyate tatparaghAtakarmeti vAkyena karmaNa eva karmaghAtakartRtvasamarthanena jIvasya ghAtakartRtvapratiSedhAca srvthaivaakrtRtvjnyaapnaat| evamIdRzaM sAMkhyasamaya svaprajJAparAdhena sUtrArthamabudhyamAnAH kecicchumaNAbhAsAH prarUpayanti; teSAM prakRterekAntena kartRtvAbhyupagamena sarveSAmeva jIvAnAmekAntenAkartRtvApatteH jIvaH karteti zruteH kopo duHzakya: prihrtum| yastu karma Atmano'jJAnAdisarvabhAvAn paryAyarUpAn karoti, AtmA tvAtmAnamevaikaM dravyarUpaM karoti, tato jIvaH karteti zrutikopo na bhavatItyabhiprAyaH sa mithyaiv| dUsarA bhI jo kucha jitanA zubha-azubha hai vaha saba karma hI karatA hai, kyoMki prazasta-aprazasta rAga nAmaka karmake udaya binA unakI anupapatti hai| isaprakAra saba kucha svataMtratayA karma hI karatA hai, karma hI detA hai, karma hI hara letA hai, isaliye hama yaha nizcaya karate haiM ki-sabhI jIva sadA ekAMtase akartA hI haiN| aura zruti (bhagavAnakI vANI, zAstra) bhI isI arthako kahatI hai; kyoMki, ( vaha zruti) 'puruSaveda nAmaka karma strIkI abhilASA karatA hai aura strIveda nAmaka karma puruSakI abhilASA karatA hai' isa vAkyase karmako hI karmakI abhilASAke kartRtvake samarthana dvArA jIvako abrahmacaryake kartRtvakA niSedha karatI hai, tathA 'jo parako hanatA hai aura jo parake dvArA hanA jAtA hai vaha paraghAtakarma hai' isa vAkyase karma hI karmake ghAtakA kartatva honeke samarthana dvArA jIvake ghAtake kartRtvakA niSedha karatI hai, aura isaprakAra (abrahmacaryake tathA ghAtake kartRtvake niSedha dvArA) jIvakA sarvathA hI akartRtva batalAtI hai|" (AcAryadeva kahate haiM ki:-) isaprakAra aise sAMkhyamatako, apanI prajJA (buddhi) ke aparAdhase sUtrake arthako na jAnane vAle kucha zramaNAbhAsa prarUpita karate haiM; unakI , ekAMta prakRtike kartRtvakI mAnyatAse, samasta jIvoMke ekAMtase akartRtva A jAtA hai isaliye 'jIva kartA hai' aisI jo zruti hai usakA kopa dUra karanA azakya ho jAtA hai (arthAt bhagavAnakI vANIkI virAdhanA hotI hai)| aura, 'karma AtmAke ajJAnAdi sarva bhAvoMko-jo ki paryAyarUpa haiM unheM-karatA hai, aura AtmA to AtmAko hI ekako dravyarUpako karatA hai isaliye jIva kartA hai; isaprakAra zrutikA kopa nahIM hotA'-aisA jo abhiprAya hai vaha mithyA hI hai| * zramaNAbhAsa = munike guNa nahIM hone para bhI apaneko muni khlaanevaale| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 477 jIvo hi dravyarUpeNa tAvannityo'saMkhyeyapradezo lokprimaannshc| tatra na tAvannityasya kAryatvamupapannaM, kRtktvnitytvyorektvvirodhaat| na cAvasthitAsaMkhyeyapradezasyaikasya pudgalaskandhasyeva pradezaprakSepaNAkarSaNadvAreNApi tasya kAryatvaM, pradezaprakSepaNAkarSaNe sati tsyaiktvvyaaghaataat| cApi sakalalokavAstuvistAraparimitaniyatanijAbhogasaMgrahasya pradezasaGkocana - vikAzanadvAreNa tasya kAryatvaM, pradezasaGkocanavikAzanayorapi zuSkArdracarmavatpratiniyatanijavistArAddhInAdhikasya tasya krtumshkytvaat| yastu vastusvabhAvasya sarvathApoDhumazakyatvAt jJAyako bhAvo jJAnasvabhAvena sarvadaiva tiSThati, tathA tiSThaMzca jJAyakakartRtvayoratyantaviruddhatvAnmithyAtvAdibhAvAnAM na kartA bhavati, bhavanti ca mithyAtvAdibhAvAH, tatasteSAM karmaiva kartR prarUpyata iti vAsanonmeSaH sa tu nitarAmAtmAtmAnaM krotiitybhyupgmmuphntyev| (isI ko samajhAte haiM:) jIva to dravyarUpase nitya hai, asaMkhyAta-pradezI hai aura lokaparimANa hai| usameM prathama, nityakA kAryatva nahIM bana sakatA, kyoMki kRtakatvake aura nityatvake ekatvakA virodha hai| (AtmA nitya hai isaliye vaha kRtaka arthAt kisIke dvArA kiyA gayA nahIM ho sktaa|) aura avasthita asaMkhya-pradezavAle eka (-AtmA) ko pudgalaskaMdhakI bhA~ti, pradezoMkA prakSepaNa-AkarSaNa dvArA bhI kAryatva nahIM bana sakatA, kyoMki pradezoMkA prakSepaNa tathA AkarSaNa ho to usake ekatvakA vyAghAta ho jaayegaa| (skaMdha aneka paramANuoMkA banA huA hai, isaliye usameMse paramANu nikala jAte haiM tathA unameM A bhI jAte haiM; paraMtu AtmA nizcita asaMkhyapradezavAlA eka hI dravya hai isaliye vaha apane pradezoMko nikAla nahIM sakatA tathA adhika pradezoMko le nahIM sktaa|) aura sakala lokarUpI gharake vistArase parimita jisakA nizcita nija vistAra-saMgraha hai ( arthAt jisakA loka jitanA nizcita mApa hai) usake ( -AtmAke) pradezoMke saMkoca-vikAsa dvArA bhI kAryatva nahIM bana sakatA, kyoMki pradezoMkeM saMkoca-vistAra hone para bhI, sUkhe-gIle camar3ekI bhA~ti, nizcita nija vistArake kAraNa use (-AtmAko) hInAdhika nahIM kiyA jA sakatA / (isaprakAra AtmAke dravyarUpa AtmAkA kartRtva nahIM bana sktaa|) aura, " vastusvabhAvakA sarvathA miTanA azakya honese jJAyaka bhAva jJAnasvabhAvase hI sadA sthita rahatA hai aura isaprakAra sthita rahatA huA, jJAyakatva aura kartRtvake atyaMta viruddhatA honese , mithyAtvAdi bhAvoMkA kartA nahIM hotA; aura mithyAtvAdi bhAva to hote haiM; isaliye unakA kartA karma hI hai isaprakAra prarUpita kiyA jAtA hai"-aisI jo vAsanA (abhiprAya, jhukAva ) pragaTa kI jAtI hai vaha bhI 'AtmA AtmAko karatA hai' isa (pUrvokta) mAnyatAkA atizayatA pUrvaka ghAta karatI hai (kyoMki sadA jJAyaka mAnanese AtmA akartA hI siddha huaa)| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 478 tato jJAyakasya bhAvasya sAmAnyApekSayA jJAnasvabhAvAvasthitatve'pi karmajAnAM mithyAtvAdibhAvAnAM jJAnasamaye'nAdijJeyajJAnabhedavijJAnazUnyatvAt paramAtmeti jAnato vizeSApekSayA tvajJAnarUpasya jJAnapariNAmasya karaNAtkartRtvamanumantavyaM; tAvadyAvattadAdijJeyajJAnabhedavijJAnapUrNatvAdAtmAnamevAtmeti jAnato vizeSApekSayApi jJAnarUpeNaiva jJAnapariNAmena pariNamamAnasya kevalaM jJAtRtvAtsAkSAdakartRtvaM syaat| isaliye, jJAyaka bhAva sAmAnya apekSAse jJAnasvabhAvase avasthita honepara, karmase utpanna hote hue mithyAtvAdi bhAvoMke jJAnake samaya, anAdikAlase jJeya aura jJAnake bhedavijJAnase zUnya honese , parako AtmAke rUpameM jAtA huA vaha (jJAyaka bhAva) vizeSa apekSAse ajJAnarUpa jJAnapariNAmako karatA hai (-ajJAnarUpa aisA jo jJAnakA pariNamana usako karatA hai) isaliye, usake kartRtvako svIkAra karanA ( arthAt aisA svIkAra karanA ki vaha kathaMcita kartA hai); vaha bhI tabataka hI jabataka bhedavijJAnake prArambhase jJeya aura jJAnake bhedavijJAnase pUrNa (arthAt bhedavijJAna sahita) honeke kAraNa AtmAko hI AtmAke rUpameM jAnatA huA vaha (jJAyaka bhAva), vizeSa apekSAse bhI jJAnarUpa hI jJAnapariNAmase pariNamita hotA huA (-jJAnarUpa aisA jo jJAnakA pariNamana usarUpa hI pariNamita hotA huA), mAtra jJAtRtvake kAraNa sAkSAt akartA ho| bhAvArtha:-kitane hI jaina muni bhI syAdvAda-vANIko bhalI bhA~ti na samajhakara sarvathA ekAMtakA abhiprAya karate haiM aura vivakSA badalakara yaha kahate haiM ki-"AtmA to bhAvakarmakA akartA hI hai, karmaprakRtikA udaya hI bhAvakarmako karatA hai; ajJAna, jJAna, sonA, jAganA, sukha, duHkha, mithyAtva, asaMyama, cAra gatioMmeM bhramaNa-ina sabako , tathA jo kucha zubha-azubha bhAva hai una sabako karma hI karatA hai; jIva to akartA hai|" aura ve muni zAstrakA bhI aisA hI artha karate haiM ki-"vedake udayase strI-puruSakA vikAra hotA hai aura upaghAta tathA paraghAta prakRtike udayase paraspara ghAta hotA hai|" isaprakAra, jaise sAMkhyamatAvalambI saba kucha prakRtikA hI kArya mAnate haiM aura puruSako akartA mAnate haiM usIprakAra, apanI buddhike doSase ina muniyoMkI bhI aisI hI ekAMtika mAnyatA huii| isaliye jinavANI to syAdvAda rUpa hai, ataH sarvathA ekAMtako mAnanevAle una muniyoM para jinavANIkA kopa avazya hotA hai| jinavANIke kopake bhayase yadi ve vivakSAko badalakara yaha kaheM ki-"bhAvakarmakA kartA karma hai aura apanI AtmAkA ( arthAt apaneko) kartA AtmA hai; isaprakAra hama AtmAko kathaMcit kartA kahate haiM, isaliye vANIkA kopa nahIM hotA;" to unakA yaha kathana bhI mithyA AtmA dravyase nitya hai. asaMkhyAta pradezI hai lokaparimANa hai isaliye usameM to kucha navIna karanA nahIM hai; aura jo bhAvakarmarUpa paryAyeM haiM unakA kartA to ve muni karmako hI kahate haiM; isaliye AtmA to akartA hI rahA! taba phira vANIkA kopa kaise miTa gayA ? isaliye AtmAke kartRtva aura akartRtva hI hai Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 479 _ ( zArdUlavikrIDita) mA'kartAramamI spRzantu puruSaM sAMkhyA ivApyArhatAH kartAraM kalayantu taM kila sadA bhedaavbodhaaddhH| Urdhvam tUddhatabodhadhAmaniyataM pratyakSamenaM svayaM pazyantu cyutakartRbhAvamacalaM jJAtAramekaM prm|| 205 / / kI vivakSAko yathArtha mAnanA hI syAdvAdako yathArtha mAnanA hai| AtmAke kartRtvaakartRtvake sambandhameM satyArtha syAdvAda-prarUpaNa isaprakAra hai: AtmA sAmAnya apekSAse to jJAnasvabhAvameM hI sthita hai; paraMtu mithyAtvAdi bhAvoMko jAnate samaya, anAdi kAlase jJeya aura jJAnake bhedavijJAnake abhAvake kAraNa, jJeyarUpa mithyAtvAdi bhAvoMko AtmAke rUpa meM jAnatA hai, isaliye isaprakAra vizeSa apekSAse ajJAnarUpa jJAnapariNAmako karanese kartA hai; aura jaba bhedavijJAna honese AtmAko hI AtmAke rUpameM jAnatA hai taba vizeSa apekSAse bhI jJAnarUpa jJAnapariNAmameM hI pariNamita hotA huA mAtra jJAtA rahanese sAkSAt akartA hai| aba isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ amI ArhatAH api yaha Arhat matake anuyAyI arthAt jaina bhI [puruSaM ] AtmAko, [sAMkhyAH iva] sAMkhyamatiyoMkI bhA~ti, [ akartAram mA spRzantu] ( sarvathA) akatA mata mAno; | bheda-avabodhAt adhaH | bhedajJAna honese parva | taM kila | use [ sadA] nirantara [ kartAram kalayantu] kartA mAno, [ tu] aura [ Urdhvam ] bhedajJAna honeke bAda [ uddhata-bodha-dhAma-niyataM svayaM pratyakSam enam ] uddhata jJAnadhAma meM nizcita isa svayaM pratyakSa AtmAko [cyuta-kartRbhAvam acalaM ekaM param jJAtAram ] kartRtva rahita, acala, eka parama jJAtA hI [ pazyantu] dekho| bhAvArtha:-sAMkhyamatAvalambI puruSako sarvathA ekAMtase akartA, zuddha udAsIna caitanyamAtra mAnate haiN| aisA mAnanese puruSako saMsArake abhAvakA prasaMga AtA hai; aura yadi prakRtiko saMsAra mAnA jAye to vaha bhI ghaTita nahIM hotA, kyoMki prakRti to jar3a hai, use sukhaduHkha AdikA saMvedana nahIM hai, to use saMsAra kaisA ? aise aneka doSa ekAMta mAnyatAmeM Ate haiN| sarvathA ekAMta vastukA svarUpa hI nahIM hai| isaliye sAMkhyamatI mithyAdRSTi hai; aura yadi jaina bhI aisA mAneM to ve bhI mithyAdRSTi haiN| isaliye AcAryadeva upadeza dete haiM ki-sAMkhyamatiyoMkI bhA~ti jaina AtmAko sarvathA akartA na mAneM; jabataka svaparakA bhedavijJAna na ho tabataka to use rAgAdikA-apane cetanarUpa bhAvakarmoMkA-kartA mAno, aura bhedavijJAna honeke bAda zuddha vijJAnaghana , * jJAnadhAma = jJAnamaMdira; jnyaanprkaash| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 480 ( mAlinI) kSaNikamidamihaikaH kalpayitvAtmatattvaM nijamanasi vidhatte krtRbhoktrorvibhedm| apaharati vimohaM tasya nityAmRtaudhaiH svayamayamabhiSiJcazciccamatkAra ev|| 206 / / samasta kartRtvake bhAvase rahita, eka jJAtA hI maano| isaprakAra eka hI AtmAmeM kartRtva tathA akartRtva-ye donoM bhAva vivakSAvaza siddha hote haiN| aisA syAdvAda mata jainoMkA hai; aura vastusvabhAva bhI aisA hI hai, kalpanA nahIM hai| aisA (syAdvAdAnusAra) mAnanese puruSako saMsAra-mokSa AdikI siddhi hotI hai; aura sarvathA ekAMta mAnanese sarva nizcaya-vyavahArakA lopa hotA hai| 205 / AgekI gAthAoMmeM, 'kartA anya hai aura bhoktA anya hai' aisA mAnanevAle kSaNikavAdI bauddhamatiyoMkI sarvathA ekAMta mAnyatAmeM dUSaNa batAyeMge aura syAdvAda anusAra jisaprakAra vastusvarUpa arthAt kartAbhoktApana hai usIprakAra kheNge| una gAthAoMkA sUcaka kAvya prathama kahate haiM: zlokArtha:- [iha ] isa jagatameM [ eka:] koI eka to ( arthAt kSaNikavAdI bauddhamatI) [idam AtmatattvaM kSaNikam kalpayitvA ] isa Atmatattvako kSaNika kalpita karake [ nija-manasi ] apane manameM [ kartR-bhoktroH vibhedaM vidhatte ] kartA aura bhoktAkA bheda karate haiM ( -kartA anya hai aura bhoktA anya hai, aisA mAnate haiM); [ tasya vimohaM] unake mohako (ajJAnako) [ayam cit-camatkAra: eva svayam ] yaha caitanyacamatkAra hI svayaM [nitya-amRta-odhaiH] nityatArUpa amRtake ogha (-samUha) ke dvArA [ abhiSiJcan ] abhisiMcana karatA huA , [apaharati ] dUra karatA hai| bhAvArtha:-kSaNikavAdI kartA-bhoktAmeM bheda mAnate haiM, arthAt ve yaha mAnate haiM ki-prathama kSaNameM jo AtmA thA vaha dUsare kSaNameM nahIM hai| AcAryadeva kahate haiM ki hama use kyA samajhAyeM ? vaha caitanya hI usakA ajJAna dUra kara degA-ki jo (caitanya) anubhavagocara nitya hai| prathama kSaNameM jo AtmA thA vahI dvitIya kSaNameM kahatA hai ki 'maiM jo pahale thA vahIM hU~'; isaprakArakA smaraNapUrvaka pratyabhijJAna AtmAkI nityatA batalAtA hai| yahA~ bauddhamatI kahatA hai ki-'jo prathama kSaNameM thA vahIM maiM dUsare kSaNameM hU~' aisA mAnanA vaha to anAdikAlIna avidyAse bhrama hai; yaha bhrama dUra ho to tattva siddha ho, aura samasta kaleza mitte| usakA uttara dete hue kahate haiM ki -" he bauddha ! tU yaha to tarka ( dalIla) karatA hai usa sampUrNa tarkako karanevAlA eka hI AtmA hai yA aneka AtmA haiM ? aura tere sampUrNa tarka ko eka hI AtmA sunatA hai aisA mAnakara tU tarka karatA hai yA sampUrNa tarkako pUrNa hone taka aneka AtmA badala jAte haiM aisA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 481 ( anuSTubh ) vRttyaMzabhedato'tyantaM vRttimnnaashklpnaat| anyaH karoti bhuMkte'nya ityekAntazcakAstu maa|| 207 / / mAnakara tarka karatA hai ? aura terI sampUrNa tarka eka hI AtmA sunatA hai aisA mAna kara tU tarka karatA hai yA sampUrNa tarka pUrNa hone taka aneka AtmAyeM palaTa jAye haiM aisA mAna kara tarka karatA hai? yadi aneka AtmA badala jAteM ho to tere sampUrNa tarkako koI AtmA sunatA nahIM hai; taba phira tarka karanekA kyA prayojana hai ? * yoM aneka prakAra se vicAra karane para tujhe jJAta hogA ki AtmAko kSaNika mAnakara pratyabhijJAnako bhrama kaha denA vaha yathArtha nahIM hai| isaliye yaha samajhanA cAhiye kiAtmAko ekAMtata: nitya yA ekAMtataH anitya mAnanA vaha donoM bhrama haiM, vastusvarUpa nahIM; hama (jaina) kathaMcit nityAnityAtmaka vastusvarUpa kahate haiM vahI satyArtha hai|" 206 / punaH, kSaNikavAdakA yukti dvArA niSedha karatA huA, aura AgekI gAthAoMkA sucaka kAvya kahate haiM :-- zlokArtha:- [vRti-aMza-bhedataH] vRttyaMzoMke arthAt paryAyake bhedake kAraNa [atyantaM vRttimat-nAza-kalpanAt ] 'vRttimAna arthAt dravya sarvathA naSTa ho jAtA hai' aisI kalpanAke dvArA [anyaH karoti] 'anya karatA hai aura [anyaH bhuMkte] anya bhogatA hai' [iti ekAntaH mA cakAstu] aisA ekAMta prakAzita mata kro| bhAvArtha:-dravyakI paryAyeM pratikSaNa naSTa hotI haiM isaliye bauddha yaha mAnate haiM ki 'dravya hI sarvathA naSTa hotA hai| aisI ekAMta mAnyatA mithyA hai| yadi paryAyavAna padArthakA hI nAza ho jAye to paryAya kisake Azrayase hogI? isaprakAra donoMke nAzakA prasaMga Anese zUnyakA prasaMga AtA hai| 207 / aba nimnalikhita gAthAoMmeM anekAMtako pragaTa karake kSaNikavAdakA spaSTatayA niSedha karate haiM: * yadi yaha kahA jAye ki 'AtmA to naSTa ho jAtA hai kintu vaha saMskAra chor3atA jAtA hai to yaha bhI yathArtha nahIM hai; yadi AtmA naSTa ho jAye to AdhArake binA saMskAra kaise raha sakatA hai ? aura yadi kadAcit eka AtmA saMskAra chor3atA jAye , to bhI usa AtmAke saMskAra dUsare AtmAmeM praviSTa ho jAyeM aisA niyama nyAyasaMgata nahIM hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 482 kehiMci du pajjaehiM viNassae Neva kehiMci du jiivo| jamhA tamhA kuvvadi so vA aNNo va nneyNto||345 / / kehiMci du pajjaehiM viNassae Neva kehiMci du jiivo| jamhA tamhA vedadi so vA aNNo va nneyNto||346 / / jo ceva kuNadi so ciya Na vedae jassa esa siddhNto| so jIvo NAdavvo micchAdiTThI annaarihdo||347 / / aNNo karedi aNNo paribhujadi jassa esa siddhNto| so jIvo NAdavvo micchAdiTThI annaarihdo||348 / / kaizcittu paryAyairvinazyati naiva kaizcittu jiivH| yasmAttasmAtkaroti sa vA anyo vA naikaantH|| 345 / / paryAya kuchase naSTa jIva, kuchase na jIva vinaSTa hai| isase kare haiM vo hI yA ko anya nahIM ekAMta hai / / 345 / / paryAya kuchase naSTa jIva , kuchase na jIva vinaSTa hai / yoM jIva vedai vo hI yA ko anya nahIM ekAMta hai / / 346 / / jIva jo karai vaha bhogatA nahiM-jisakA yaha siddhAMta hai| arhatake matakA nahIM vo jIva mithyAdRSTi hai / / 347 / / jIva anya karatA, anya vede-jisakA yaha siddhAMta hai| aha~take matakA nahIM vo jIva mithyAdRSTi hai / / 348 / gAthArtha:- [ yasmAt ] kyoMki [jIvaH] jIva [ kaizcit paryAyaiH tu] kitanI hI paryAyoMse [ vinazyati] naSTa hotA hai [ tu] aura [ kaizcit ] kitanI hI paryAyoMse [na eva ] naSTa nahIM hotA, [ tasmAt ] isaliye [ saH vA karoti ] ( jo bhogatA hai) vahI karatA hai' [ anyaH vA ] athavA 'dUsarA hI karatA hai' [ na ekAntaH ] aisA ekAMta nahIM hai ( -syAdvAda hai)| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra kaizcittu paryAyairvinazyati naiva kaizcittu jIvaH / yasmAttasmAdvedayate sa vA anyo vA naikaantH|| 346 / / yazcaiva karoti ya caiva na vedayate yasya eSa siddhAntaH / sajIvo jJAtavyo mithyAdRSTiranArhataH / / 347 / / anyaH karotyanyaH paribhuMkte yasya eSa siddhaantH| sajIvo jJAtavyo mithyAdRSTiranArhataH / / 348 / / 483 yato hi pratisamayaM sambhavadaguruladhuguNapariNAmadvAreNa kSaNikatvAdacalitacaitanyAnvayaguNadvAreNa nityatvAcca jIvaH kaizcitparyAyairvinazyati, kaizcittu na vinazyatIi dvisvabhAvo jIvasvabhAvaH / tato ya eva karoti sa evAnyo vA vedayate, ya eva vedayate sa evAnyo vA karotIti naastyekaantH| evamanekAnte'pi yastatkSaNavartamAnasyaiva [yasmAt ] kyoMki [ jIvaH ] jIva [ kaizcit paryAyaiH tu ] kitanI hI paryAyoMse [ vinazyati ] naSTa hotA hai [ tu] aura [ kaizcit ] kitanI hI paryAyoMse [na eva ] naSTa nahIM hotA hai, [tasmAt ] isaliye [ saH vA vedayate ] ' ( jo karatA hai) vahI bhogatA hai' [anya: vA ] athavA 'dUsarA hI bhogatA hai' [na ekAntaH ] aisA ekAMta nahIM hai (- syAdvAda hai)| ' [ yaH ca eva karoti ] jo karatA hai [ saH ca eva na vedayate ] vahI nahIM bhogatA' [eSaH yasya siddhAntaH ] aisA jisakA siddhAMta hai, [ sa jIvaH ] vaha jIva [mithyAdRSTiH] mithyAdRSTi [ anArhataH ] anArhata ( - arhatke matako na mAnanevAlA ) [ jJAtavya: ] jAnanA cAhiye / ' [ anyaH karoti ] dUsarA karatA hai [ anya: paribhuMkte ] aura dUsarA bhogatA hai' [ eSaH yasya siddhAntaH ] aisA jisakA siddhAMta hai, [ sa jIvaH ] vaha jIva [ mithyAdRSTi: ] mithyAdRSTi, [ anArhataH ] anArhata ( - ajaina ) [ sajJAtavyaH ] jAnanA cAhiye / TIkA:-jIva, pratisamaya saMbhavate ( - honevAle) agurulaghuguNake pariNAma dvArA kSaNika honese aura acalita caitanyake anvayarUpa guNa dvArA nitya honese, kitanI hI paryAyoMse vinAzako prApta hotA hai aura kitanI hI paryAyoMse vinAzako nahIM prApta hotA hai - isaprakAra do svabhAvavAlA jIvasvabhAva hai; isaliye ' jo karatA hai vahI bhogatA hai' athavA 'dUsarA hI bhogatA hai', 'jo bhogatA hai vahI karatA hai' athavA 'dUsarA hI karatA hai - aisA ekAMta nahIM hai / isaprakAra anekAMta honepara bhI, 'jo ( paryAya ) usasamaya hotI hai, usI ko Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 484 paramArthasattvena vastutvamiti vastvaMze'pi vastutvamadhyAsya zuddhanayalobhAdRjusUtraikAnte sthitvA ya eva karoti sa eva na vedayate, anyaH karoti anyo vedayate iti pazyati sa mithyAdRSTireva draSTavyaH, kSaNikatve'pi vRttyaMzAnAM vRttimatazcaitanyacamatkArasya ttkotkiirnnsyaivaantHprtibhaasmaantvaat| paramArtha satva hai, isaliye vahI vastu hai' isaprakAra vastuke aMzameM vastutvakA adhyAsa karake zuddhanayake lobhase RjusUtranayake ekAMtameM rahakara jo yaha dekhatA-mAnatA hai ki " jo karatA hai vahI nahIM bhogatA, dUsarA karatA hai aura dUsarA bhogatA hai", usa jIvako mithyAdRSTi hI dekhanA-mAnanA cAhiye; kyoMki, vRttyaMzoM (paryAyoM) kA kSaNikatva hone para bhI, vRttimAna (paryAyamAna) jo caitanyacamatkAra (AtmA) hai vaha to TaMkotkIrNa (nitya) hI aMtaraMgameM pratibhAsita hotA hai| bhAvArtha:-vastukA svabhAva jinavANImeM dravyaparyAyasvarUpa kahA hai; isaliye syAdvAdase aisA anekAMta siddha hotA hai ki paryAya-apekSAse to vastu kSaNika hai aura dravya-apekSAse nitya hai| jIva bhI vastu honese dravyaparyAyasvarUpa hai| isaliye, paryAyadRSTise dekhA jAye to kArya ko karatI hai eka paryAya, aura bhogatI hai dUsarI paryAya; jaise manuSyaparyAyane zubhAzubha karma kiye aura unakA phala devAdiparyAyane bhogaa| dravyadRSTise dekhA jAye to, jo karatA hai vahI bhogatA hai; jaise ki-manuSyaparyAyameM jo jIvadravyane zubhAzubha karma kiye, usI jIvadravyane devAdi paryAyameM svayaM kiye gaye karmake phalako bhogaa| isaprakAra vastukA svarUpa anekAMtarUpa siddha hone para bhI, jo jIva zuddhanayako samajhe binA zuddhanayake lobhase vastuke eka aMzako ( -vartamAna kAlameM vartatI paryAyako) hI vastu mAnakara RjusUtranayake viSayakA ekAMta pakar3akara aisA mAnatA hai ki 'jo karatA hai vahI nahIM bhogatA -anya bhogatA hai, aura jo bhogatA hai vahI nahIM karatA-anya karatA hai', vaha jIva mithyAdRSTi hai, aha~take matakA nahIM hai; kyoMki, paryAyoMkA kSaNikatva hone para bhI, dravyarUpa caitanyacamatkAra to anubhavagocara nitya hai; pratyabhijJAnase jJAta hotA hai ki 'jo maiM bAlaka avasthAmeM thA vahI maiM taruNa avasthAmeM thA aura vahI maiM vRddha avasthAmeM huuN'| isaprakAra jo kathaMcit nityarUpase anubhavagocara hai-svasaMvedanameM AtA hai aura jise jinavANI bhI aisA hI kahatI hai, use jo nahIM mAnatA vaha mithyAdRSTi hai aisA samajhanA caahiye| aba isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 485 (zArdUlavikrIDita) AtmAnaM parizuddhamIpsubhirativyAptiM prapadyAndhakai: kAlopAdhibalAdazuddhimadhikAM tatrApi matvA praiH| caitanyaM kSaNikaM prakalpya pRthukaiH zuddharjusUtre ratairAtmA vyujjhita eSa hAravadaho niHsuutrmuktekssibhiH|| 208 / / zlokArtha:- [ AtmAnaM parizuddham IpsubhiH paraiH andhakaiH ] AtmAko sampUrNatayA zuddha cAhanevAle anya kinhI aMdhoMne- [ pRthukaiH ] bAlizajanoMne (bauddhoMne ) - [ kAlaupAdhi-balAt api tatra adhikAm azuddhim matvA ] kAlakI upAdhike kAraNa bhI AtmAmeM adhika azuddhi mAnakara [ativyAptiM prapadya ] ativyAptiko prApta hokara, [zuddha-RjusUtre rataiH ] zuddha RjusUtranayameM rata hote hue [caitanyaM kSaNikaM prakalpya ] caitanyako kSaNika kalpita karake, [aho eSaH AtmA vyujjhita:] isa AtmAko chor3a diyA; [ niHsUtra-muktA-IkSibhiH hAravat ] jaise hArake sUtra (Dore) ko na dekhakara mAtra motiyoM kI hI dekhanevAle hArako chor3a dete haiN| bhAvArtha:-AtmAko sampUrNatayA zuddha mAnane ke icchuka bauddhoMne vicAra kiyA ki-" yadi AtmAko nitya mAnA jAye to nityameM kAlakI apekSA hotI hai isaliye upAdhi laga jAyegI; isaprakAra kAlakI upAdhi laganese AtmAko bar3I azuddhi A jAyegI aura isase ativyApti doSa lgegaa|" isa doSake bhayase unhoMne zuddha RjusUtranayakA viSaya jo vartamAna samaya hai, utanA hI mAtra (-kSaNika hI-) AtmAko mAnA aura use (AtmAko) nityAnityasvarUpa nahIM maanaa| isaprakAra AtmAko sarvathA kSaNika mAnanese unheM nityAnityasvarUpa-dravyaparyAyasvarUpa satyArtha AtmAkI prApti nahIM huI; mAtra kSaNika paryAyameM AtmAkI kalpanA huI; kintu vaha AtmA satyArtha nahIM hai| motiyoMke hArameM, DoremeM aneka motI pirAye hote haiM; jo manuSya usa hAra nAmaka vastuko motiyoM tathA dorI sahita nahIM dekhatA-mAtra motiyoMko hI dekhatA hai, vaha pRthak pRthak motiyoM ko hI grahaNa karatA hai, hArako chor3a detA hai; arthAt use hArakI prApti nahIM hotii| isIprakAra jo jIva AtmAke eka caitanyabhAvako grahaNa nahIM karate aura samaya samaya para vartanApariNAmarUpa upayogakI pravRttiko dekhakara AtmAko anitya kalpita karake, RjusUtranayakA viSaya jo vartamAna samayamAtra kSaNikatva hai utanA mAtra hI AtmAko mAnate haiM (arthAta jo jIva AtmAko dravyaparyAyasvarUpa nahIM mAnate-mAtra kSaNika paryAyarUpa hI mAnate haiM), ve AtmAko chor3a dete haiM; arthAt unheM AtmAkI prApti nahIM hotii| 208 / aba isa kAvyameM AtmAnubhava karane ko kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ 486 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra ( zArdUlavikrIDita ) karturvedayituzca yuktivazato bhedo'stvabhedo'pi vA kartA vedayitA ca mA bhavatu vA vastveva snycintytaam| protA sUtra ivAtmanIha nipuNairbhettuM na zakyA kvacicciccintAmaNimAlikeyamabhito'pyekA cakAstveva nH|| 209 / / ( rathoddhatA ) vyAvahArikadRzaiva kevalaM kartR karma ca vibhinnmissyte| nizcayena yadi vastu cintyate karta karma ca sdaikmissyte|| 210 / / zlokArtha:- [ kartuH ca vedayituH yuktivazataH bhedaH astu vA abhedaH api ] kartAkA aura bhoktAkA yuktike vazase bheda ho yA abheda ho, [ vA kartA ca vedayitA mA bhavatu] athavA kartA aura bhoktA donoM na hoM; [ vastu eva saJcintyatAm ] vastukA hI anubhava kro| [nipuNaiH sUtre iva iha Atmani protA cit- cintAmaNi-mAlikA kvacit bhettuM na zakyA ] jaise catura puruSoMke dvArA DoremeM piroyI gaI maNiyoMkI mAlA bhedI nahIM jA sakatI, usI prakAra AtmAmeM piroI gaI caitanyarUpa ciMtAmaNikI mAlA bhI kabhI kisI se bhedI nahIM jA sakatI; [ iyam ekA ] aisI yaha AtmArUpI mAlA eka hI, [naH abhitaH api cakAstu eva ] hameM sampUrNatayA prakAzamAna ho (arthAt nityatva, anityatva Adike vikalpa chUTa kara hameM AtmAkA nirvikalpa anubhava ho ) / bhAvArtha:-AtmA vastu honese dravyaparyAyAtmaka hai; isaliye usameM caitanyake pariNamanasvarUpa paryAyake bhedoMkI apekSAse to kartA-bhoktAkA bheda hai aura cinmAtra dravyakI apekSAse bheda nahIM hai; isaprakAra bheda - abheda ho athavA cinmAtra anubhavanameM bheda-abheda kyoM kahanA cAhiye ? ( AtmAko ) kartA-bhoktA hI na kahanA cAhiye, vastumAtra kA anubhava karanA caahiye| jaise maNiyoMkI mAlAmeM maNiyoMkI aura DorekI vivakSAse bheda-abheda hai paraMtu mAlAmAtrake grahaNa karane para bhedAbheda - vikalpa nahIM hai, isIprakAra AtmAmeM paryAyoMkI aura dravyakI vivakSAse bheda - abheda hai paraMtu AtmavastumAtrakA anubhava karane para vikalpa nahIM hai| AcArya deva kahate haiM ki - aisA nirvikalpa AtmAkA anubhava hame prakAzamAna ho / 209 / aba AgekI gAthAoMkA sUcaka kAvya kahate haiM: zlokArtha :- [ kevalaM vyAvahArikadRzA eva kartR ca karma vibhinnam iSyate ] kevala vyAvahArika dRSTise hI kartA aura karma bhinna mAne jAte haiM; Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 487 jaha sippio du kammaM kuvvadi Na ya so du tammao hodi| taha jIvo vi ya kammaM kuvvadi Na ya tammao hodi|| 349 / / jaha sippio du karaNehiM kuvvadi Na so du tammao hodi| taha jIvo karaNehiM kuvvadi Na ya tammao hodi|| 350 / / jaha sippio du karaNANi giNhadi Na so du tammao hodi| taha jIvo karaNANi du giNhadi Na ya tammao hodi|| 351 / / jaha sippi du kammaphalaM bhuMjadi Na ya so du tammao hodi| taha jIvo kammaphalaM bhuMjadi Na ya tammao hodi|| 352 / / evaM vavahArassa du vattavvaM darisaNaM smaasenn| suNu Nicchayassa vayaNaM pariNAmakadaM tu jaM hodi|| 353 / / [ nizcayena yadi vastu cintyate ] yadi nizcayase vastukA vicAra kiyA jAye, [ kartR ca karma sadA ekam iSyate ] to kartA aura karma sadA eka mAnA jAtA hai| bhAvArtha:-kevala vyavahAra-dRSTise hI bhinna dravyoMmeM kartRtva-karmatva mAnA jAtA hai; nizcaya-dRSTise to eka hI dravyameM kartRtva-karmatva ghaTita hotA hai| 210 / aba isa kathanako dRSTAMta dvArA gAthAmeM kahate haiM: jyoM zilpi karma kare paraMtu vo nahIM tanmaya bane / tyoM karma ko AtmA kare para vo nahIM tanmaya bane / / 349 / / jyoM zilpi karaNoM se kare para vo nahIM tanmaya bane / tyoM jIva karaNoM se kare para vo nahIM tanyama bane / / 350 / / jyoM zilpi karaNa Ahe paraMtu vo nahIM tanmaya bane / tyoM jIva karaNoMko grahe para vo nahIM tanmaya bane / / 351 / / zilpI karamaphala bhogatA, para vo nahIM tanmaya bane / tyoM javi karamaphala bhogatA, para vo nahIM tanmaya bane / / 352 / / -isa bhA~ti mata vyavahArakA saMkSepase vaktavya hai| sunalo vacana paramArthakA, pariNAmaviSayaka jo hi hai / / 353 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 488 jaha sippio du ceTuM kuvvadi havadi ya tahA aNaNNo se| taha jIvo vi ya kammaM kuvadi havadi ya aNaNNo se|| 354 / / jaha ceTuM kuvvaMto du sippio Niccadukkhio hodi| tatto siyA aNaNNo taha ceTThato duhI jiivo|| 355 / / yathA zilpikastu karma karoti na ca sa tu tanmayo bhvti| tathA jIvo'pi ca karma karoti na ca tanmayo bhvti|| 349 / / yathA zilpikastu karaNaiH karoti na ca sa tu tanmayo bhvti| tathA jIvaH karaNaiH karoti na ca tanmayo bhvti|| 350 / / yathA zilpikastu karaNAni gRhNAti na ca sa tu tanmayo bhvti| tathA jIvaH karaNAni tu gRhNAti na ca tanmayo bhvti|| 351 / / zilpI kare ceSTA avaru, usa hI se zilpI ananya hai| tyoM jIva karma kare avaru, usa hI se jIva ananya hai / / 354 / / ceSTita huA zilpI nirantara dukhita jaisA hoya hai / aru dukhase zilpI ananya, tyoM jIva ceSTamAna dukhI bane / / 355 / / gAthArtha:- [ yathA] jaise [ zilpikaH tu] zilpI (-svarNakAra-sonI Adi kalAkAra) [ karma] kuMDala Adi karma (kArya) [ karoti] karatA hai [ saH tu] paraMtu vaha [ tanmayaH na ca bhavati] tanmaya ( usamaya, kuMDakAdimaya) nahIM hotA, [ tathA] usIprakAra [jIvaH api ca] jIva bhI [ karma ] puNyapApAdi pudgala karma [ karoti] karatA hai [ na ca tanmayaH bhavati ] paraMtu tanmaya [ pudgalakarmamaya ] nahIM hotaa| [ yathA] jaise [ zilpikaH tu] zilpI [ karaNaiH ] hathaur3A Adi karaNoM ( sAdhanoM) ke dvArA [ karoti] (karma) karatA hai [ saH tu] paraMtu vaha [ tanmayaH na ca bhavati] tanmaya (hathaur3A Adi karaNamaya) nahIM hotA, [ tathA] usIprakAra [ jIvaH ] jIva [karaNai: ] (mana-vacana-kAyarUpa) karaNoM ke dvArA [ karoti] (karma) karatA hai [ na ca tanmayaH bhavati] paraMtu tanmaya (mana-vacana-kAyarUpa karaNamaya) nahIM hotaa| [yathA] jaise [ zilpika: tu] zilpI [ karaNAni ] karaNoMko [ gRhAti] grahaNa karatA hai [ sa: tu] paraMtu vaha [ tanmayaH na ca bhavati ] tanmaya nahIM hotA, [ tathA ] usIprakAra [ jIvaH ] jIva [karaNAni tu] karaNoMko [gRhNAti] grahaNa karatA hai [ na ca tanmayaH bhavati] paraMtu tanmaya (karaNamaya) nahIM hotaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 489 yathA zilpI tu karmaphalaM bhuMkte na ca sa tu tanmayo bhvti| tathA jIvaH karmaphalaM bhuMkta na ca tanmayo bhvti|| 352 / / evaM vyavahArasya tu vaktavyaM darzanaM smaasen| zRNu nizcayasya vacanaM pariNAmakRtaM tu ydbhvti|| 353 / / yathA zilpikastu ceSTAM karoti bhavati ca tthaannystsyaaH| tathA jIvo'pi ca karma karoti bhavati caannystsmaat|| 354 / / yathA ceSTAM kurvANastu zilpiko nityaduHkhito bhvti| tasmAcca syAdananyastathA ceSTamAno duHkhI jIvaH / / 355 / / yathA khalu zilpI suvarNakArAdiH kuNDalAdiparadravyapariNAmAtmakaM karma karoti, [ yathA] jaise [ zilpI tu] zilpI [ karmaphalaM] kuMDala Adi karmake phalako ( khAnapAnAdiko) [ bhuMkte] bhogatA hai [ saH tu] paraMtu vaha [ tanmayaH na ca bhavati] tanmaya (khAnapAnAdimaya) nahIM hotA, [ tathA] usIprakAra [jIvaH] jIva [karmaphalaM] puNyapApAdi pudgalakarmake phalako (pudgalapariNAmarUpa sukhaduHkhAdiko) [ bhuMkte] bhogatA hai [ na ca tanmayaH bhavati ] paraMtu tanmaya (pudgalapariNAmarUpa sukhaduHkhAdimaya ) nahIM hotaa| [ evaM tu] isaprakAra to [vyavahArasya darzanaM] vyavahArakA mata [ samAsena] saMkSepase [vaktavyam ] kahane yogya hai| [ nizcayasya vacanaM ] ( aba) nizcayakA vacana [ zRNa] sunoM [ yat ] jo ki [ pariNAmakRtaM tu bhavati ] pariNAma viSayaka hai| [yathA] jaise [ zilpika: tu] zilpI [ceSTAM karoti ] ceSTArUpa karma (apane pariNAmarUpa karmako) karatA hai [ tathA ca] aura [ tasyAH ananyaH bhavati ] usase ananya hai, [ tathA] usIprakAra [jIvaH api ca] jIva bhI [ karma karoti] ( apane pariNAmarUpa) karmako karatA hai [ca ] aura [ tasmAt ananyaH bhavati] usase ananya hai| [ yathA] jaise [ ceSTAM kurvANaH] ceSTArUpa karma karatA huA [ zilpika: tu] zilpI [ nityaduHkhitaH bhavati] nitya duHkhI hotA hai [ tasmAt ca] aura usase (duHkhase) [ananyaH syAt ] ananya hai, [ tathA] usIprakAra [ ceSTamAna:] ceSTA karatA huA (apane pariNAmarUpa karmako karatA huA) [ jIvaH ] jIva [ duHkhI] duHkhI hotA hai (aura duHkhase ananya hai)| TIkA:-jaise--zilpI (svarNakAra) Adi kuMDala Adi jo paradravya pariNAmAtmaka karma karatA hai, Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ 490 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra karoti, hastakuTTakAdIni hastakuTTakAdibhiH paradravyapariNAmAtmakaiH karaNaiH paradravyapariNAmAtmakAni karaNAni gRhNAti grAmAdiparadravyapariNAmAtmakaM kuNDalAdikarmaphalaM bhuMkte ca, natvanekadravyatvena tato'nyatve sati tanmayo bhavati, tato nimittanaimittikabhAvamAtreNaiva tatra krtRkrmbhoktRbhogytvvyvhaarH| tathAtmApi puNyapApAdipudgaladravyapariNAmAtmakaM karma karoti, kAyavAGmanobhiH pudgaladravyapariNAmAtmakaiH karaNai: karoti, kAyavAGmanAMsi pudgaladravyapariNAmAtmakAni karaNAni gRhNAti, sukhaduHkhAdipudgaladravyapariNAmAtmakaM puNyapApAdikarmaphalaM bhuMkte ca, natvanekadravyatvena tato'nyatve sati tanmayo bhavati; tato nimittanaimittikabhAvamAtreNaiva tatra krtRkrmbhoktRbhogytvvyvhaarH| yathA ca sa eva zilpI cikIrSuzceSTArUpamAtmapariNAmAtmakaM karma karoti, duHkhalakSaNamAtmapariNAmAtmakaM ceSTArUpakarmaphalaM bhuMkte ca, ekadravyatvena tato'nanyatve sati tanmayazca bhavati; tataH pariNAmapariNAmibhAvena tatraiva krtRkrmbhoktRbhogytvnishcyH| tathAtmApi cikIrSuzceSTArUpamAtmapariNAmAtmakaM karma karoti, duHkhalakSaNamAtmapariNAmAtmakaM hathaur3A Adi paradravyapariNAmAtmaka karaNoM ke dvArA karatA hai, hathaur3A Adi jo paradravyapariNAmAtmaka karaNoM ko grahaNa karatA hai aura kuMDala Adi karmakA jo grAmAdi paradravyapariNAmAtmaka phala usako bhogatA hai, paraMtu anekadravyatva ke kAraNa unase (karma, karaNa Adise ) anya honese tanmaya ( karmakaraNAdimaya) nahIM hotA; isaliye nimittanaimittikabhAvamAtrase hI vahA~ kartR - karmatvakA aura bhoktA - bhogyatvakA vyavahAra hai; isIprakAra - AtmA bhI puNyapApa Adi jo pudgaladravyapariNAmAtmaka (-pudgaladravyake pariNAmasvarUpa) karmako karatA hai, kAya - vacana - manarUpa pudgaladravyapariNAmAtmaka karaNoMke dvArA karatA hai, kAya - vacana - manarUpa pudgaladravyapariNAmAtmaka karaNoMko grahaNa karatA hai aura puNyapApa Adi karmake sukhaduHkhAdi pudgaladravyapariNAmAtmaka phalako bhogatA hai, paraMtu anekadravyatvake kAraNa usane anya honese tanmaya nahIM hotA; isaliye nimitta-naimittikabhAvamAtrase hI vahA~ kartRtva- karmatva aura bhoktA-bhogyatvakA vyavahAra hai| aura jaise- vahI zilpI karanekA icchuka hotA huA, ceSTArUpa ( arthAt kuMDala Adi karaneke apane pariNAmarUpa aura hastAdike vyApArarUpa) jo svapariNAmAtmaka karma ko karatA hai tathA duHkhasvarUpa aisA jo ceSTArUpa karmake svapariNAmAtmaka phalako bhogatA hai, aura ekadravyatvake kAraNa unase ( karma aura karmaphalase) ananya honese tanmaya (karmamaya aura karmaphalamaya ) hai; isaliye pariNAma - pariNAmIbhAvase vahIM kartAkarmapanakA aura bhoktA - bhogyapanakA nizcaya hai; usIprakAra - AtmA bhI karanekA icchuka hotA huA, ceSTArUpa ( - rAgAdipariNAmarUpa aura pradezoMke vyApArarUpa) aisA jo AtmapariNAmAtmaka phala usako karatA hai, tathA duHkhasvarUpa aisA jo Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra , ceSTArUpakarmaphalaM bhuMkte ca ekadravyatvena tato'nanyatve sati tanmayazca bhavati; tataH pariNAmapariNAmibhAvena tatraiva krtRkrmbhoktRbhogytvnishcyH| ( nardaTaka ) nanu pariNAma eva kila karma vinizcayataH sa bhavati nAparasya pariNAmina eva bhvet| na bhavati kartRzUnyamiha karma na caikatayA sthitiriha vastuno bhavatu kartR tadeva tataH / / 299 / / (pRthvI) bahirluThati yadyapi sphuTadanantazaktiH svayaM tathApyaparavastuno vizati naanyvstvntrm| svabhAvaniyataM yataH sakalameva vastviSyate svabhAvacalanAkulaH kimiha mohitaH klizyate / / 212 / / 491 ceSTArUpa karmake AtmapariNAmAtmaka phala usako bhogatA hai, aura ekadravyatvake kAraNa usane ananya honese tanmaya hai; isaliye pariNAma - pariNAmIbhAvase vahIM kartA - karmapanakA aura bhoktA - bhogyapanakA nizcaya hai| aba isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ nanu pariNAmaH eva kila vinizcayataH karma ] vAstavameM pariNAma hI nizcayase karma haiM, aura [ saH pariNAminaH eva bhavet, aparasya na bhavati ] pariNAma apane AzrayabhUta pariNAmIkA hI hotA hai, anyakA nahIM ( kyoMki pariNAma apane apane dravyake Azrita haiM, anyake pariNAmakA anya Azraya nahIM hotA ); [ iha karma kartRzUnyam na bhavati ] aura karma kartA ke binA nahIM hotA, [ ca vastunaH ekatayA sthitiH iha na ] tathA vastukI ekarUpa ( kUTastha ) sthiti nahIM hotI ( kyoMki vastu dravyaparyAyasvarUpa honese sarvathA nityatva bAdhAsahita hai); [ tataH tad eva kartR bhavatu ] isaliye vastu svayaM hI apane pariNAmarUpa karmakA kartA hai ( - yaha nizcaya - siddhAMta hai ) / 211 / aba AgekI gAthAoMkA sUcaka kAvya kahate hai: zlokArtha:- [svayaM sphuTat-ananta-zaktiH] jisako svayaM anaMta zakti prakAzamAna hai aisI vastu [ bahi: yadyapi luThati ] anya vastuke bahAra yadyapi loTatI hai [ tathApi anya-vastu aparavastunaH antaram na vizati ] tathApi anya vastu anya vastuke bhItara praveza nahIM karatI, [ yataH sakalam eva vastu svabhAva - niyatam iSyate ] kyoMki samasta vastue~ apane apane svabhAvameM nizcita haiM aisA mAnA jAtA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 492 ( rathoddhatA) vastu caikamiha nAnyavastuno yena tena khalu vastu vastu tt| nizcayo'yamaparo'parasya ka: kiM karoti hi bhirjutthnnpi|| 213 / / (AcAryadeva kahate haiM ki-) [ iha ] aisA hone para bhI, [ mohitaH] mohita jIva, [ svabhAva-calana-Akula: ] apane svabhAvase calita hokara Akula hatA huA, [ kim klizyate ] kyoM kleza pAtA hai ? bhAvArtha:-vastusvabhAva to niyamase aisA hai ki kisI vastu meM koI vastu nahIM miltii| aisA hone para bhI, mohI prANI, 'parajJeyoMke sAtha apane pAramArthika saMbaMdha hai' aisA mAnakara, kleza pAtA hai, vaha mahA ajJAna hai| 212 / punaH AgekI gAthAoMkA sUcaka dUsA kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ iha ca ] isa lokameM [ yena ekam vastu anyavastunaH na ] eka vastu anya vastukI nahIM hai, [ tena khalu vastu tat vastu] isaliye vAstavameM vastu vastu hI hai- [ayam nizcayaH ] yaha nizcaya hai| [ka: apara: ] aisA honese koI anya vastu [ aparasya bahi: luThan api hi] anya vastuke bAhara loTatI hue bhI [ kiM karoti ] usakA kyA kara sakatI hai ? bhAvArtha:-vastusvabhAva to aisA hai ki eka vastu anya vastuko nahIM badalA sktii| yadi aisA na ho to vastukA vastutva hI na rhe| isaprakAra jahA~ eka vastu anyako pariNamita nahIM kara sakatI vahA~ eka vastune anyakA kyA kiyA ? kucha nhiiN| cetana-vastuke sAtha pudgala ekakSetrAvagAharUpase raha rahe haiM tathApi ve cetanako jar3a banAkara apanerUpameM pariNamita nahIM kara sake; taba phira pudgalane cetanakA kyA kiyA ? kucha bhI nhiiN| isase yaha samajhanA cAhiye ki-vyavahArase paradravyoMkA aura AtmAkA jJeyajJAyaka saMbaMdha hone para bhI paradravya jJAyakakA kucha bhI nahIM kara sakate aura jJAyaka paradravyakA kucha bhI nahIM kara sktaa| 213 / aba, isI arthako dRr3ha karanevAlA tIsarA kAvya kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 493 ( rathoddhatA) yattu vastu kurute'nyavastunaH kiJcanApi pariNAminaH svym| vyAvahArikadRzaiva tanmataM nAnyadasti kimapIha nishcyaat|| 214 / / jaha seDiyA du Na parassa seDiyA seDiyA ya sA hodi| taha jANago du Na parassa jANago jANago so du|| 356 / / zlokArtha:- [ vastu] eka vastu [ svayam pariNAminaH anya-vastunaH] svayaM pariNamita hotI huI anya vastukA [ kiJcana api kurute] kucha bhI kara sakatI hai[ yat tu] aisA jo mAnA jAtA hai, [tat vyAvahArika-dRzA eva matam ] vaha vyavahAradRSTise hI mAnA jAtA hai| [ nizcayAt ] nizcayase [iha anyat kim api na asti] isa lokameM anya vastuko anya vastu kucha bhI nahIM hai ( arthAt eka vastuko anya vastu ke sAtha kucha bhI saMbaMdha nahIM ) hai| bhAvArtha:-eka dravyake pariNamanameM anya dravyako nimitta dekhakara yaha kahanA ki 'anya dravyane yaha kiyA', vaha yaha vyavahAranayakI dRSTise hI hai; nizcayase to usa dravyameM anya dravyane kucha bhI nahIM kiyA hai| vastu paryAyasvabhAvake kAraNa vastukA apanA hI eka avasthAse dUsarI avasthArUpa pariNamana hotA hai; usameM anya vastu apanA kucha bhI nahIM milA sktii| isase yaha samajhanA cAhiye ki-paradravyarUpa jJeya padArtha unake bhAvase pariNamita hote haiM aura jJAyaka AtmA apane bhAvarUpa pariNamana karatA hai; ve eka dUsare kA paraspara kucha nahIM kara skte| isaliye yaha vyavahAra se hI mAnA jAtA hai ki 'jJAyaka paradravyoMko jAnatA haiM' nizcayase jJAyaka to basa jJAyaka hI hai| 214 / (khar3iyA miTTI arthAt potanekA cUnA yA kalaI to khar3iyA miTTI hI hai' yaha nizcaya hai; 'khar3iyA-svabhAvase pariNamita khar3iyA dIvAla-svabhAvarUpa pariNamita dIvAla ko sapheda karatI hai' yaha kahanA bhI vyavahAra kathana hai| isIprakAra 'jJAyaka to jJAyaka hI hai' yaha nizcaya hai: 'jAyakasvabhAvarUpa pariNamita jAyaka paradravyasvabhArU paradravyoMko jAnatA hai' yaha kahanA bhI vyavahArakathana hai|) aise nizcaya-vyavahAra kathanako aba gAthAoM dvArA dRSTAMtapUrvaka spaSTa kahate haiM: jyoM seTikA nahiM anyakI, hai seTikA basa seTikA / jJAyaka nahIM tyoM anyakA, jJAyaka aho jJAyaka tathA / / 356 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 494 jaha seDiyA du Na parassa seDiyA seDiyA ya sA hodi| taha pAsago du Na parassa pAsago pAsago so du||357 / / jaha seDiyA du Na parassa seDiyA seDiyA ya sA hodi| taha saMjado du Na parassa saMjado saMjado so du|| 358 / / jaha seDiyA du Na parassa seDiyA seDiyA ya sA hodi| taha daMsaNaM du Na parassa daMsaNaM daMsaNaM taM tu|| 359 / / evaM tu NicchayaNayassa bhAsidaM nnaanndNsnncritte| suNu vavahAraNayassa ya vattavvaM se smaasenn||360 / / jaha paradavvaM seDadi hu seDiyA appaNo shaavenn| taha paradavvaM jANadi NAdA vi saeNa bhaavenn|| 361 / / jaha paradavvaM seDadi hu seDiyA appaNo shaavenn| taha paradavvaM passadi jIvo vi saeNa bhAveNa / / 362 / / jyoM seTikA nahiM anya kI, hai seTikA basa seTikA / darzaka nahIM tyoM anyakA, darzaka aho darzaka tathA / / 357 / / jyoM seTikA nahiM anya kI , hai seTikA basa seTikA / saMyata nahIM tyoM anyakA, saMyata aho saMyata tathA / / 358 / / jyoM seTikA nahiM anya kI, hai seTikA basa seTikA / darzana nahIM tyoM anyakA , darzana aho darzana tathA / / 359 / / yoM jJAna-darzana-caritaviSayaka kathana naya paramArthakA / sunalo vacana saMkSepase, isa viSayameM vyavahArakA / / 360 / / jyoM zveta karatI seTikA, paradravya Apa svabhAvase / jJAtA bhI tyoM hI jAnatA, paradravyako nija bhAvase / / 361 / jyoM zveta karatI seTikA, paradravya Apa svabhAvase / AtmA bhI tyoM hI dekhatA, paradravyako nija bhAva se / / 362 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 495 jaha paradavvaM seDadi hu seDiyA appaNo shaavenn| taha paradavvaM vijahadi NAdA vi saeNa bhaavenn|| 363 / / jaha paradavvaM seDadi hu seDiyA appaNo shaavenn| taha paradavvaM saddahadi sammadiTThI shaavenn|| 364 / / evaM vavahArassa du viNicchao nnaanndNsnncritte| bhaNido aNNesu vi pajjaesu emeva nnaadvvo|| 365 / / yathA seTikA tu na parasya seTikA seTikA ca sA bhvti| tathA jJAyakavastu na parasya jJAyako jJAyaka: sa tu|| 356 / / yathA seTikA tu na parasya seTikA seTikA ca sA bhvti| tathA darzakastu na parasya darzako darzakaH sa tu|| 357 / / jyoM zveta karatI seTikA, paradravya Apa svabhAvase / jJAtA bhI tyoM hI tyAgatA, paradravyako nija bhAva se / / 363 / / jyoM zveta karatI seTikA, paradravya Apa svabhAvase / sudRSTi tyoM hI zraddhatA, paradravyako nija bhAva se / / 364 / / yoM jJAna-darzana-caritameM nirNaya kahA vyavahArakA / aru anya paryaya viSayameM bhI isa prakAra hi jAnanA / / 365 / / gAthArtha:- ( yadyapi vyavahArase paradravyoMkA aura AtmAkA jJeya-jJAyaka , dRzyadarzaka , tyAjya-tyAjaka ityAdi saMbaMdha hai, tathApi nizcayase to isaprakAra hai:-) [ yathA] jaise [ seTikA tu] khar3iyA miTTI yA potanekA cUnA yA kalaI [parasya na] parako (-dIvAla AdikI) nahIM hai, [ seTikA] kalaI [ sA ca seTikA bhavati ] vaha to kalaI hI hai, [ tathA] usIprakAra [ jJAyaka: tu] jJAyaka (jAnanevAlA , AtmA) [ parasya na] parakA (paradravyakA) nahIM hai, [jJAyaka: ] jJAyaka [ saH tu jJAyaka: ] vaha to jJAyaka hI hai| [ yathA] jaise [ seTikA tu] kalaI [ parasya na] parakI nahIM hai, [ seTikA ] kalaI [ sA ca seTikA bhavati] vaha to kalaI hI hai, [ tathA] usIprakAra [ darzakaH tu] darzaka ( dekhanevAlA AtmA) [ parasya na ] parakA nahIM hai, [ darzaka: ] darzaka [ saH tu darzaka:] vaha to darzaka hI hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 496 yathA seTikA tu na parasya seTikA seTikA ca sA bhvti| tathA saMyatastu na parasya saMyataH saMyataH sa tu|| 358 / / yathA seTikA tu na parassa seTikA seTikA ca sA bhvti| tathA darzanaM tu na parasya darzanaM darzanaM tttu|| 359 / / evaM tu nizcayanayasya bhASitaM jnyaaydrshncritre| zRNu vyavahAranayasya ca vaktavyaM tasya smaasen||360 / / yathA paradravyaM seTayati seTikAtmanaH svbhaaven| tathA paradravyaM jAnAti jJAtApi svakena bhaaven|| 361 / / yathA paradravyaM seTayati seTikAtmanaH svbhaaven| tathA paradravyaM pazyati jIvo'pi svakena bhaaven|| 362 / / yathA paradravyaM seTayati seTikAtmanaH svbhaaven| tathA paradravyaM vijahAti jJAtApi svakena bhaaven|| 363 / / [ yathA] jaise [ seTikA tu] kalaI [parasya na] parakI (-dIvAla AdikI) nahIM hai, [ seTikA] kalaI [ sA ca seTikA bhavati] vaha to kalaI hI hai, [ tathA ] usIprakAra [ saMyataH tu] saMyata (tyAga karanevAlA , AtmA) [ parasya na] parakA (paradravyakA) nahIM hai, [ saMyataH] saMyata [ saH tu saMyataH ] yaha to saMyata hI hai| [ yathA] jaise [ seTikA tu] kalaI [ parasya na] parakI nahIM hai, [ seTikA ] kalaI [ sA ca seTikA bhavati] vaha to kalaI hI hai, [ tathA] usIprakAra [ darzanaM tu] darzana arthAt zraddhAna [ parasya na] parakA nahIM hai, [ darzanaM tat tu darzanam ] darzana vaha to darzana hI hai arthAt zraddhAna vaha to zraddhAna hI hai| [evaM tu] isaprakAra [ jJAnadarzanacaritre ] jJAna-darzana-cAritrameM [nizcayanayasya bhASitam ] nizcayanayakA kathana hai| [ tasya ca ] aura usa sambandhameM [ samAsena ] saMkSepase [ vyavahAranayasya vaktavyaM ] vyavahAranayakA kathana [ zRNu ] suno| [ yathA] jaise [ seTikA] kalaI [AtmanaH svabhAvena] apane svabhAvase [ paradravyaM ] (dIvAla Adi) paradravyako [ seTiyati] sapheda karatI hai, [tathA] usIprakAra [jJAtA api] jJAtA bhI [ svaken bhAvena ] apane svabhAvase [paradravyaM] paradravyako [jAnAti] jAnatA hai| [yathA] jaise [ seTikA] kalaI [AtmanaH svabhAvena ] apane svabhAvase [ paradravyaM ] paradravyako [ seTayati ] sapheda karatI hai, [ tathA ] usIprakAra [ jIva: api] jIva bhI [ svakena bhAvena ] apane svabhAvase [ paradravyaM ] paradravyako [ pazyati] dekhatA hai| [ yathA] jaise [ seTikA kalaI [AtmanaH svabhAvena] apane svabhAvase [ paradravyaM ] paradravyako [ seTayati] sapheda karatI hai, [ tathA ] usIprakAra [ jJAtA api] jJAtA bhI [ svakena bhAvena ] apane svabhAvase [ paradravyaM] paradravyako [ vijahAti ] tyAgatA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 497 yathA paradravyaM seTayati seTikAtmanaH svbhaaven| tathA paradravyaM zraddhatte samyagdRSTiH svbhaaven|| 364 / / evaM vyavahArasya tu vinizcayo jnyaandrshncritre| bhaNito'nyeSvapi paryAyeSu evameva jnyaatvyH|| 365 / / seTikAtra tAvacchetaguNanirbharasvabhAvaM drvym| tasya tu vyavahAreNa zvaityaM kuddyaadiprdrvym| athAtra kuDyAdeH paradravyasya zvaityasya zvetayitrI seTikA kiM bhavati kiM na bhavatIti tadubhayatattvasambandho mImAMsyate-yadi seTikA kuDyAderbhavati tadA yasya yadbhavati tattadeva bhavati, yathAtmano jJAnaM bhavadAtmaiva bhavatIti tattvasambandhe jIvati seTikA -kuDyAderbhavantI kuDyAdireva bhaveta; evaM sati seTikAyAH svdrvyocchedH| na ca dravyAntarasaMkramasya pUrvameva prtissiddhtvaavysyaastyucchedH| tato na bhavati seTikA -- kuddyaadeH| yadi na bhavatiseTikA kuDyAdestarhi kasya seTikA bhavati ? seTikAyA eva seTikA bhvti| nanu [ yathA] jaise [ seTikA] kalaI [AtmanaH svabhAvena] apane svabhAvase [ paradravyaM] paradravyako [ seTayati] sapheda karatI hai, [ tathA] usIprakAra [ samyagdRSTi:] samyagdRSTi [ svabhAvena] apane svabhAvase [ paradravyaM] paradravyako [ zraddhatte ] zraddhAna karatA hai| [ evaM tu] isaprakAra [ jJAnadarzanacaritre ] jJAna-darzana-cAritra meM [ vyavahAranayasya vinizcayaH ] vyavahAranayakA nirNaya [bhaNita:] kahA hai; [anyeSu paryAyeSu api] anya paryAyoMmeM bhI [ evam eva jJAtavyaH] isIprakAra jAnanA caahiye| TIkA:-isa jagatameM kalaI hai vaha zvetaguNase paripUrNa svabhAvavAlA dravya hai| dIvAra-Adi paradravya vyavahArase usa kalaIkA zvaitya hai (arthAt kalaI dvArA zveta kiye jAne yogya padArtha hai)| aba , 'zveta karanevAlI kalaI , zveta kI jAne yogya jo dIvAra Adi paradravya kI hai yA nahIM?' isaprakAra una donoM ke tAttvika ( pAramArthika) saMbaMdhakA yahA~ vicAra kiyA jAtA hai:-yadi kalaI dIvAra-Adi paradravyakI ho to kyA ho vaha prathama vicAra karate haiM: 'jisakA jo hotA hai vaha vahI hotA hai, jaise AtmAkA jJAna hone se jJAna vaha AtmA hI hai ( pRthaka dravya nahIM);'-aisA tAttvika saMbaMdha jIvita ( arthAt vidyamAna) honese, kalaI yadi dIvAra-AdikI ho to kalaI vaha dIvAra Adi hI hogI ( arthAt kalaI dIvAra-AdisvarUpa hI honA cAhiye, dIvAraAdise pRthaka dravya nahIM honA cAhiye); aisA honepara, kalaI svadravyakA uccheda ( nAza) ho jaayegaa| paraMtu dravyakA uccheda to nahIM hotA, kyoMki eka dravyakA anya dravyarUpameM sakramaNa honekA to pahale hI niSedha kiyA hai| isase ( yaha siddha huA ki) kalaI dIvAra-AdikI nahIM hai| (aba Age aura vicAra karate haiM:) yadi kalaI dIvAra-AdikI nahIM, to kalaI kisakI hai ? kalaI kI hI kalaI hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ 498 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra katarA'nyA seTikA seTikAyAH yasyA: seTikA bhavati ? na khalvanyA seTikA seTikAyAH kintu svasvAmyaMzAvevAnyau / kimatra sAdhyaM svasvAmyaMzavyavahAreNa ? na kimapi / tarhi na kasyApi seTikA, seTikA seTikaiveti nizcayaH / yathAyaM dRSTAntastathAyaM dArSTAntikaH-cetayitAtra tAvad jJAnaguNanirbharasvabhAvaM dravyam / tasya tu vyavahAreNa jJeyaM pudglaadiprdrvym| athAtra pudgalAdeH paradravyasya jJeyasya jJAyakazcetayitA kiM bhavati kiM na bhavatIti tadubhayatattvasambandho mImAMsyate - yadi cetayitA pudgalAderbhavati tadA yasya yadbhavati tattadeva bhavati yathAtmano jJAnaM bhavadAtmaiva bhavatIti tattvasambandhe jIvati cetayitA pudgalAderbhavan pudgalAdireva bhavet; evaM sati cetayituH svdrvyocchedH| na ca dravyAntarasaMkramasya pUrvameva prtissiddhtvaaddrvysyaastyucchedH| tato na bhavati cetayitA pudglaadeH| yadi na bhavati cetayitA pudgalAdestarhi kasya cetayitA bhavati ? cetayitureva cetayitA bhavati / nanu kataro'nyazcetayitA cetayituryasya cetayitA bhavati ? na khalvanyazcetayitA cetayituH, kintu kimatra sAdhyaM svasvAmyaMzavyavahAreNa ? na kimpi| svsvaamyNshaavevaanyau| (isa) kalaI se bhinna aisI dUsarI kauna sI kalaI hai ki jisakI (yaha ) kalaI hai ? (isa) kalaI se bhinna anya koI kalaI nahIM hai, kintu ve do sva-svAmIrUpa aMza hI haiN| yahA~ sva-svAmIrUpa aMzoMke vyavahArase kyA sAdhya hai ? kucha bhI sAdhya nahIM hai / taba phira kalaI kisIkI nahIM hai, kalaI kalaI hI hai - yaha nizcaya hai / jaise yaha dRSTAMta hai, usIprakAra yaha dRAta hai: - isa jagatameM cetayitA hai ( cetanevAlA arthAta AtmA) vaha jJAnaguNase paripUrNa svabhAvavAlA dravya hai| pudgalAdi paradravya vyavahArase usa cetayitAkA ( AtmAkA ) jJeya ( - jJAtA hone yogya ) / aba, jJAyaka ( - jAnanevAlA) cetayitA, jJeya jo pudgalAdi paradravya unakA hai yA nahIM ? ' - isaprakAra yahA~ una donoMke tAttvika saMbaMdhakA vicAra karate haiM:- yadi cetayitA pudgalAdikA ho to kyA ho isakA prathama vicAra karate haiM: 'jisakA jo hotA hai vaha vahI hotA hai, jaise AtmAkA jJAna honese jJAna vaha AtmA hI hai; ' - aisA tAttvika saMbaMdha jIvita ( vidyamAna ) honese, cetayitA yadi pudgalAdikA ho to cetayitA pudgalAdi hI hove ( arthAt cetayitA pudgalAdi svarUpa hI honA cAhiye, pudgalAdise bhinna dravya nahIM honA cAhiye ); aisA hone para, cetayitAke svadravyakA uccheda ho jaayegaa| kintu dravyakA uccheda to nahIM hotA, kyoMki eka dravyakA anya dravyarUpameM sakramaNa honekA to pahale hI niSedha kara diyA hai| isase (yaha siddha huA ki ) cetayitA pudgalAdikA nahIM hai / ( Age aura vicAra karate haiM:) yadi cetayitA pudgalAdi nahIM hai to kisakA hai ? cetayitAkA hI cetayitA hai| (isa) cetayitAse bhinna dUsarA aisA kauna sA cetayitA hai ki jisakA (yaha ) cetayitA hai? (isa) cetayitAse bhinna anya koI cetayitA nahIM hai, kintu ve do svasvAmI aMza hI hai| yahA~ sva-svAmIrUpa aMzoMke vyavahArase kyA sAdhya hai ? kucha bhI sAdhya nahIM hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 499 tarhi na kasyApi jJAyakaH, jJAyako jJAyaka eveti nishcyH| kiJca seTikAtra tAvacchetaguNanirbharasvabhAvaM drvym| tasya tu vyavahAreNa zvaityaM kuddyaadiprdrvym| athAtra kuDyAde: paradravyasya zvaityasya zvetayitrI seTikA kiM bhavati kiM na bhavatIti tadubhayatattvasambandho mImAMsyate-yadi seTikA kuDyAderbhavati tadA yasya yadbhavati tattadeva bhavati yathAtmano jJAnaM bhavadAtmaiva bhavatIti tattvasambandhe jIvati seTikA kuDyAderbhavantI kuDyAdireva bhaveta; evaM sati seTikAyAH svdrvyocchedH| na ca dravyAntarasaMkramasya pUrvameva prtissiddhtvaavysyaastyucchedH| tato na bhavati seTikA - kuddyaadeH| yadi na bhavati seTikA kuDyAdestarhi kasya seTikA bhavati ? seTikAyA eva seTikA bhvti| nanu katarA'nyA seTikA seTikAyAH yasyA: seTikA bhavati ? na khalvanyA seTikA seTikAyA:, kintu svsvaamyNshaavevaanyau| taba phira jJAyaka kisIkA nahIM hai, jJAyaka jJAyaka hI hai-yaha nizcaya hai| (isaprakAra yahA~ yaha batAyA hai ki: 'AtmA paradravyako jAnatA hai'-yaha vyavahAra-kathana hai; 'AtmA apaneko jAnatA hai'-isa kathanameM bhI sva-svAmIaMzarUpa vyavahAra hai; 'jJAyaka jJAyaka hI hai'-yaha nizcaya hai|) aura (jisaprakAra jJAyakake sambandhameM dRSTAMta-dArTItase kahA hai) isIprakAra hI darzakake sambandhameM kahA jAtA hai:-isa jagatameM kalaI zvetaguNase paripUrNa svabhAvavAlA dravya hai| dIvAra-Adi paradravya vyavahArase usa kalaIkA zvaitya (kalaIke dvArA zveta kiye jAneyogya padArtha) hai| aba, 'zveta karanevAlI kalaI, zveta karAneyogya dIvAraAdi paradravya kI hai yA nahIM ?'-isaprakAra una donoMke tAttvika saMbaMdhakA yahA~ vicAra kiyA gayA hai:-yadi kalaI dIvAra-Adi paradravyakI ho to kyA ho yaha prathama vicAra karate haiM: 'jisakA jo hotA he vaha vahI hotA hai, jaisA AtmA kA jJAna honese jJAna vaha AtmA hI hai;'-aisA tAttvika saMbaMdha jIvaMta (vidyamAna) honese, kalaI yadi dIvAra-AdikI ho to kalaI una dIvAra Adi hI honI cAhiye (arthAt kalaI dIvAra-AdisvarUpa hI honI cAhiye); aisA honepara, kalaI ke svadravyakA uccheda ho jaayegaa| kinta dravyakA uccheda to nahIM hotA. kyoMki eka dravyakA anya dravyarUpameM sakramaNa honekA to pahale hI niSedha kiyA gayA hai| isaliye ( yaha siddha huA ki ) kalaI dIvAra-AdikI nahIM hai| (Age aura vicAra karate haiM:) yadi kalaI dIvAraAdikI nahIM hai to kalaI kisakI hai ? kalaI kI hI kalaI hai| (isa) kalaI se bhinna aisI dUsarI kauna sI kalaI hai ki jisakI ( yaha) kalaI hai ? (isa) kalaI se bhinna anya koI kalaI nahIM hai, kintu ve do sva-svAmIrUpa aMza hI haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 500 kimatra sAdhyaM svasvAmyaMzavyavahAreNa ? na kimpi| tarhi na kasyApi seTikA, seTikA seTikaiveti nishcyH| yathAyaM dRSTAntastathAyaM dArzantika:-cetayitAtra tAvadarzanaguNanirbharasvabhAvaM drvym| tasya tu vyavahAreNa dRzyaM pudglaadiprdrvym| athAtra pudgalAde: paradravyasya dRzyasya darzakazcetayitA kiM bhavati kiM na bhavatIti tadubhayatattvasambandho mImAMsyate-yadi cetayitA pudgalAderbhavati tadA yasya yadbhavati tattadeva bhavati yathAtmano jJAnaM bhavadAtmaiva bhavatIti tattvasambandhe jIvati cetayitA pudgalAderbhavan pudgalAdireva bhaveta; evaM sati cetayitu: svdrvyocchedH| na ca dravyAntarasaMkramasya pUrvameva prtissiddhtvaavysyaastyucchedH| tato na bhavati cetayitA pudglaadeH| yadi na bhavati cetayitA pudgalAdestarhi kasya cetayitA bhavati ? cetayitureva cetayitA bhvti| nanu kataro'nyazcetayitA cetayituryasya cetayitA bhavati ? na khalvanyazcetayitA cetayitu:, kintu svasvAmyaMzA- vevaanyau| kimatra sAdhyaM svasvAmyaMzavyavahAreNa ? na kimpi| tarhi na kasyApi darzakaH, darzako darzaka eveti nishcyH| yahA~ sva-svAmIrUpa aMzoMke vyavahArase kyA sAdhya hai ? kucha bhI sAdhya nahIM hai| taba phira kalaI kisIkI nahIM hai, kalaI kalaI hI hai-yaha nizcaya hai| jaise yaha dRSTAMta hai, usIprakAra yaha dRArTAta hai:-isa jagatameM cetayitA darzana guNase paripurNa svabhAvavAlA dravya hai| pudgalAdi paradravya vyavahArase usa cetayitAkA dRzya hai| aba, 'darzaka ( dekhanevAlA athavA zraddhAna karanevAle) cetayitA, dRzya ( dekhaneyogya yA zraddhAna karane yogya) jo pudgalAdi paradravyoMkA hai yA nahIM ?'-isaprakAra una donoMke tAttvika saMbaMdhakA yahA~ vicAra karate haiM:-yadi cetayitA pudgalAdikA ho to kyA ho yaha pahale vicAra karate haiM: "jisakA jo hotA hai vaha vahI hotA hai, jaise AtmAkA jJAna honese jJAna vaha AtmA hI hai;'-aisA tAttvika saMbaMdha jIvaMta honese, cetayitA yadi pudgalAdikA ho to cetayitA pudgalAdi hI honA cAhiye (arthAt cetayitA pudgalAdisvarUpa hI honA caahiye)| aisA honepara, cetayitAke svadravyakA uccheda ho jaayegaa| kintu dravyakA uccheda to nahIM hotA, kyoMki eka dravyakA anya dravyarUpameM sakramaNa honekA to pahale hI niSedha kara diyA hai| isase ( yaha siddha huA ke) cetayitA pudgalAdikA nahIM hai| (Age aura vicAra karate haiM:) cetayitA yadi pudgalAdikA nahIM hai, to cetayitA kisakA hai ? cetayitAkA hI cetayitA hai| (isa ) cetayitAse bhinna dUsarA aisA kauna sA cetayitA hai ki jisakA (yaha) cetayitA hai ? (isa) cetayitAse bhinna anya koI cetayitA nahIM hai, kintu ve do sva-svAmIrUpa aMza hI haiM, yahA~ sva-svAmIrUpa aMzoMke vyavahArase kyA sAdhya hai ? kucha bhI sAdhya nahIM hai| taba phira darzaka kisI kA nahIM, darzaka darzaka hI hai-yaha nizcaya hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 501 api ca seTikAtra tAvacchetaguNanirbharasvabhAvaM drvym| tasya tu vyavahAreNa zvaityaM kuddyaadiprdrvym| athAtra kuDyAdeH paradravyasya zvaityasya zvetayitrI seTikA kiM bhavati kiM na bhavatIti tadubhayatattvasambandho mImAMsyate-yadi seTikA kuDyAderbhavati tadA yasya yadbhavati tattadeva bhavati yathAtmano jJAnaM bhavadAtmaiva bhavatIti tattvasambandhe jIvati seTikA kuDyAderbhavantI kuDyAdireva bhavet, evaM sati seTikAyAH svdrvyocchedH| na ca dravyAntarasaMkramasya pUrvameva prtissiddhtvaavysyaastyucchedH| tato na bhavati seTikA - kuddyaadeH| yadi na bhavati seTikA kuDyAdestarhi kasya seTikA bhavati ? seTikAyA eva seTikA bhvti| nanu katarA'nyA seTikA seTikAyA yasyAH seTikA bhavati ? na khalvanyA seTikA seTikAyAH, kintu svsvaamyNshaavevaanyau| kimatra sAdhyaM svasvAmyaMzavyavahAreNa ? na kimpi| tarhi na kasyApi seTikA, seTikA seTikaiveti nishcyH| (isaprakAra yahA~ yaha batAyA gayA hai ki: 'AtmA paradravyako dekhatA hai athavA zraddhA karatA hai'-yaha vyavahArakathana hai; 'AtmA apaneko dekhatA hai athavA zraddhA karatA hai'-isa kathana meM bhI sva-svAmI aMzarUpa vyavahAra hai; 'darzaka darzaka hI hai, -yaha nizcaya hai|) aura (jisaprakAra jJAyaka tathA darzakake sambandhameM dRSTAMta-dAsatase kahA hai) isIprakAra apohaka (tyAga karanevAle) ke sambandhameM kahA jAtA hai:-isa jagatameM kalaI hai vaha zvetaguNase paripUrNa svabhAvavAlA dravya hai| dIvAra-Adi paradravya vyavahArase usa kalaI kA zvaitya hai (arthAt kalaI dvArA zveta kiye jAne yogya padArtha hai)| jisakA jo hotA hai, 'aba zveta karanevAlI kalaI, zveta kI jAne yogya jo dIvAraAdi paradravya kI hai yA nahIM?'-isaprakAra una donoMke tAttvika saMbaMdhakA yahA~ vicAra kiyA jAtA hai:- yadi kalaI dIvAra-Adi paradravyakI ho to kyA ho, so pahale yaha vicAra karate haiM: 'jisakA jo hotA hai vaha vahI hotA hai, jaise AtmAkA jJAna honese jJAna vaha AtmA hI hai;'-aisA tAttvika saMbaMdha jIvaMta (vidyamAna) honese, kalaI yadi dIvAra-Adiko ho to kalaI vaha dIvAra-Adi hI honA cAhiye ( arthAt kalaI dIvAra-Adi svarUpa hI honA cAhiye); aisA hone para, kalaI ke svadravyakA uccheda ho jAyegA paraMtu dravyakA uccheda to nahIM hotA, kyoMki eka dravyakA anya dravyarUpameM sakramaNa honekA to pahale hI niSedha kiyA gayA hai| isaliye ( yaha siddha huA ki) kalaI dIvAra-Adi kI nahIM hai| (Age aura vicAra karate haiM:) yadi kalaI dIvAraAdikI nahIM to kalaI kisakI hai ? kalaI kI hI kalaI hai| (isa) kalaI se bhinna aisI dUsarI kauna sI kalaI hai jisakI (yaha ) kalaI hai ? (isa) kalaI se bhinna anya koI kalaI nahIM hai, kintu ve do sva-svAmIrUpa aMza hI hai| yahA~ sva-svAmIrUpa aMzoMke vyavahArase kyA sAdhya hai ? kucha sAdhya nahIM hai| taba phira kalaI kisI kI nahIM hai, kalaI kalaI hI hai-yaha nizcaya hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 502 yathAyaM tAvada dRSTAntastathAyaM dArTAntika:-cetayitAtra jJAnadarzanaguNanirbharaparApohanAtmakasvabhAvaM drvym| tasya tu vyavahAreNApohyaM pudglaadiprdrvym| athAtra pudgalAdeH paradravyasyApohyasyApohakazcetayitA kiM bhavati kiM na bhavatIti tadubhayatattvasambandho mImAMsyate-yadi cetayitA pudgalAderbhavati tadA yasya yadbhavati tattadeva bhavati yathAtmano jJAnaM bhavadAtmaiva bhavatIti tattvasambandhe jIvati cetayitA pudgalAderbhavana pudgalAdireva bhaveta; evaM sati cetayitu: svdrvyocchedH| na ca dravyAntarasaMkramasya pUrvameva prtissiddhtvaavysyaastyucchedH| tato na bhavati cetayitA pudglaadeH| yadi na bhavati cetayitA pudgalAdestarhi kasya cetayitA bhavati? cetayitureva cetayitA bhvti| nanu kataro'nyazcetayitA cetayituryasya cetayitA bhavati? na khalvanyazcetayitA cetayituH, kintu svsvaamyNshaavevaanyau| kimatra sAdhyaM svasvAmyaMzavyavahAreNa ? na kimpi| tarhi na kasyApyapohaka:, apohako'pohaka eveti nishcyH| jaise yaha dRSTAMta hai, usIprakAra yahA~ nIce dArTIta hai:-isa jagatameM jo cetayitA hai vaha, jisakA jJAnadarzanaguNase paripUrNa, parake apohanasvarUpa (tyAgasvarUpa) svabhAva hai aisA dravya hai| pudgalAdi paradravya vyavahArase usa cetayitAkA apohya (tyAjya ) hai| aba, 'apohaka ( tyAga karanevAlA) cetayitA, apohya ( tyAjya ) jo pudgalAdi paradravya kA hai yA nahIM ?'-isaprakAra una donoMkA tAttvika saMbaMdha yahA~ vicAra kiyA jAtA haiM:-yadi cetayitA pudgalAdikA ho to kyA ho yaha pahale vicAra karate haiM: 'jisakA jo hotA hai vaha vahI hotA hai, jaise AtmAkA jJAna honese jJAna vaha AtmA hI hai;'aisA tAttvika saMbaMdha jIvaMta honese, cetayitA yadi pudgalAdikI ho to cetayitA usa pudgalAdi hI honA cAhiye (arthAt cetayitA pudgalAdisvarUpa hI honA cAhiye); aisA honepara, cetayitAke svadravyakA uccheda ho jaayegaa| kintu dravyakA uccheda to nahIM hotA. kyoMki eka dravyakA anya dravyarUpameM saMkramaNa honekA to pahale hI niSedha kiyA hai| isaliye ( yaha siddha huA ki) cetayitA pudgalAdikA nahIM hai| (Age aura vicAra karate haiM:) yadi cetayitA pudgalAdikA nahIM hai to cetayitA kisakA hai ? cetayitAkA hI cetayitA hai| (isa) cetayitAse bhinna aisA dUsarA kauna sA cetayitA hai ki jisakA (yaha) cetayitA hai ? (isa) cetayitAse bhinna anya koI cetayitA nahIM hai, kintu ve do sva-svAmIrUpa aMza hI hai| yahA~ sva-svAmIrUpa aMzoMke vyavahArase kyA sAdhya hai ? kucha bhI sAdhya nhiiN| taba phira apohaka (tyAga karanevAlA) kisI kA nahIM, apohaka apohaka hI hai-yaha nizcaya hai| [isaprakAra yahA~ yaha batAyA gayA hai ki: 'AtmA paradravyako tyAgatA hai'-yaha vyavahArakathana hai; 'AtmA jJAnadarzanamaya aisA nijako grahaNa karatA hai'-aisA kahane meM bhI sva-svAmIaMzarUpa vyavahAra hai; 'apohaka apohaka hI hai' yaha nizcaya hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 503 atha vyavahAravyAkhyAnam-yathA ca saiva seTikA zvetaguNanirbharasvabhAvA svayaM - kuDyAdiparadravyasvabhAvenApariNamamAnA kuDyAdiparadravyaM cAtmasvabhAvenApariNamayantI - kuDyAdiparadravyanimittakenAtmanaH zvetaguNanirbharasvabhAvasya pariNAmenotpadyamAnA kuDya di-paradravyaM seTikAnimittakenAtmanaH svabhAvasya pariNAmenotpadyamAnamAtmanaH svabhAvena zvetayatIti vyavahiyate, tathA cetayitApi jJAnaguNanirbharasvabhAvaH svayaM pudgalAdiparadravyasvabhAvenApariNamamAna: pudgalAdiparadravyaM cAtmasvabhAvenApariNamayan pudgalAdiparadravyanimittakenAtmano jJAnaguNanirbharasvabhAvasya pariNAmenotpadyamAnaH pudgalAdiparadravyaM cetayitRnimittakenAtmanaH svabhAvasya pariNAmenotpadyamAnamAtmanaH svabhAvena jAnAtIti vyvhiyte| kiJca-yathA ca saiva seTikA zvetaguNanirbharasvabhAvA svayaM kuDyAdiparadravyasvabhAvenApariNamamAnA kuDyAdiparadravyaM cAtmasvabhAvenApariNamayantI kuDyAdiparadravyanimittakenAtmanaH zvetaguNanirbharasvabhAvasya pariNAmenotpadyamAnA kuDya aba vyavahArakA vivecana kiyA jAtA hai: jisaprakAra zvetaguNase paripUrNa svabhAvavAlI yahI kalaI, svayaM dIvAra-Adi paradravyake svabhAvarUpa pariNamita na hotI huI aura dIvAra-Adi paradravyako apane svabhAvarUpa pariNamita na karatI haI, dIvAra-Adi paradravya jisako nimitta hai aise apane zvetaguNase paripUrNa svabhAvake pariNAma dvArA utpanna hotI huI, kalaI jisako nimitta hai aise apane (-dIvAra Adike-) svabhAvake pariNAma dvArA utpanna hote hue dIvAra-Adi paradravyako, apane (-kalaIke-) svabhAvase zveta karatI hai-aisA vyavahAra kiyA jAtA hai; isIprakAra jJAnaguNase paripUrNa svabhAvavAlA cetayitA bhI, svayaM pudgalAdi paradravyake svabhAvarUpa pariNamita na hotA huA aura pudgalAdi paradravyako apane svabhAvarUpa pariNamita na karAtA huA, pudgalAdi paradravya jisameM nimitta haiM aise apane jJAnaguNase paripUrNa svabhAvake pariNAma dvArA utpanna hotA huA, cetayitA jisako nimitta hai aise apane (-pudgalAdike-) svabhAvake pariNAma dvArA utpanna hote hue pudgalAdi paradravyako , apane ( -cetayitAko-) svabhAvase jAnatA hai-aisA vyavahAra kiyA jAtA hai| aura (jisaprakAra jJAnaguNakA vyavahAra kahA hai) isIprakAra darzanaguNakA vyavahAra kahA jAtA hai:-jisaprakAra zvetaguNase paripUrNa svabhAvavAlI vahI kalaI, svayaM dIvAra- Adi paradravyake svabhAvarUpa pariNamita na hotI huI aura dIvAra-Adi paradravyako apane svabhAvarUpa pariNamita na karAtI huI, dIvAra-Adi paradravya jisako nimitta hai aise apane zvetaguNase paripUrNa svabhAvake pariNAma dvArA utpanna hotI huI, Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ 504 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra AdiparadravyaM seTikAnimittakenAtmanaH svabhAvasya pariNAmenotpadyamAnamAtmanaH svabhAvena zvetayatIti vyavahriyate, tathA cetayitApi darzanaguNanirbharasvabhAvaH svayaM pudgalAdiparadravyasvabhAvenApariNamamAnaH pudgalAdiparadravyaM cAtmasvabhAvenApariNamayan pudgalAdiparadravyanimittakenAtmano darzanaguNanirbharasvabhAvasya pariNAmenotpadyamAnaH pudgalAdiparadravyaM cetayitRnimittakenAtmana: svabhAvasya pariNAmenotpadyamAnamAtmanaH svabhAvena pazyatIti vyavahriyate / api ca-yathA ca saiva seTikA zvetaguNanirbharasvabhAvA svayaM kuDyAdiparadravyasvabhAvenApariNamamAnA kuDyAdiparadravyaM cAtmasvabhAvenApariNamayantI kuDyAdiparadravyanimittakenAtmanaH zvetaguNanirbharasvabhAvasya pariNAmenotpadyamAnA kuDyAdiparadravyaM seTikAnimittakenAtmanaH svabhAvasya pariNAmenotpadyamAnamAtmanaH svabhAvena zvetayatIti vyavahriyate, tathA cetayitApi jJAnadarzanaguNanirbharaparApohanAtmakasvabhAvaH svayaM pudgalAdiparadravyasvabhAvenApariNamamAnaH kalaI jisako nimitta haiM aise apane ( - dIvAra - Adike - ) svabhAvake pariNAma dvArA utpanna hotI huI dIvAra - Adi paradravyako apane ( - kalaIke - ) svabhAvase zveta karatI hai - aisA vyavahAra kiyA jAtA hai, isIprakAra darzanaguNase paripUrNa svabhAvavAlA cetayitA bhI, svayaM pudgalAdi paradravyake svabhAvarUpa pariNamita na hotA huA aura pudgalAdi paradravyako apane svabhAvarUpa pariNamita na karAtA huA, pudgalAdi paradravya jisako nimitta haiM aise apane darzanaguNase paripUrNa svabhAvake pariNAma dvArA utpanna hotA huA, cetayitA jisako nimitta hai aise apane ( - pudgalAdike -- ) svabhAvake pariNAma dvArA utpanna hote hue pudgalAdi paradravyako apane ( - cetayitAke - ) svabhAvase dekhatA hai athavA zraddhA karatA hai - aisA vyavahAra kiyA jAtA hai| aura (jisa prakAra jJAna - darzana guNakA vyavahAra kahA hai) isIprakAra cAritraguNakA vyavahAra kahA jAtA hai: - jaise zvetaguNase paripUrNa svabhAvavAlI vahI kalaI, svayaM dIvAra--Adi paradravyake svabhAvarUpa pariNamita na hotI huI aura dIvAra-Adi paradravyako apane svabhAvarUpa pariNamita na karAtI huI, dIvAra - Adi paradravya jinako nimitta hai aise apane zvetaguNase paripUrNa svabhAvake pariNAma dvArA utpanna hotI huI, kalaI jisako nimitta hai aise apane ( - dIvAra - Adike - ) svabhAvake pariNAma dvArA utpanna hote hue dIvAra - Adi paradravyako, apane ( - kalaI - ) ke svabhAvase zveta karatI hai - aisA vyavahAra kiyA jAtA hai, isIprakAra jisakA jJAnadarzanaguNase paripUrNa, parake apohanasvarUpa svabhAva hai aisA cetayitA bhI, svayaM pudgalAdi paradravyake svabhAvarUpa pariNamita nahIM hotA huA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 505 pudgalAdiparadravyanimittakenAtmano pudgalAdiparadravyaM cAtmasvabhAvenA pariNamayan jJAnadarzanaguNa nirbharaparApohanAtmakasvabhAvasya pariNAmenotpadyamAna: pudgalAdiparadravyaM cetayitRnimittakenAtmana: svabhAvasya pariNAmenotpadyamAnamAtmanaH svabhAvenApohatIti vyvhriyte| evamayamAtmano jJAnadarzanacAritraparyAyANAM nishcyvyvhaarprkaarH| evamevAnyeSAM sarveSAmapi paryAyANAM draSTavyaH / aura pudgalAdi paradravyako apane svabhAvarUpa pariNamita na karAtA huA, pudgalAdi paradravya jisako nimitta hai aise apane jJAnadarzanaguNase paripUrNa para-apohanAtmaka (parake tyAgasvarUpa) svabhAvake pariNAma dvArA utpanna hotA huA, cetayitA jisako nimitta hai aise apane ( - pudgalAdike -- ) svabhAvake pariNAma dvArA utpanna hote hue pudgalAdi paradravyako, apane ( - cetayitAke - ) svabhAvase apohatA hai arthAt tyAga karatA hai - isaprakAra vyavahAra kiyA jAtA hai| isaprakAra yaha, AtmAke jJAna-darzana- cAritra paryAyoMkA nizcaya - vyavahAra prakAra hai| isIprakAra anya samasta paryAyoMkA bhI nizcaya - vyavahAra prakAra samajhanA caahiye| bhAvArtha:-zuddhanayase AtmAkA eka cetanAmAtra svabhAva hai| usake pariNAma jAnanA, dekhanA, zraddhA karanA, nivRtta honA ityAdi hai / vahA~ nizcayanayase vicAra kiyA jAye to AtmAko paradravyakA jJAyaka nahIM kahA jA sakatA, darzaka nahIM kahA jA sakatA, zraddhAna karanevAlA nahIM kahA jA sakatA, tyAga karanevAlA nahIM kahA jA sakatA; kyoMki paradravyake aura AtmAke nizcayase koI bhI saMbaMdha nahIM hai| jo jJAna, darzana, zraddhAna, tyAga ityAdi bhAva haiM, ve svayaM hI haiM; bhAva-bhAvakakA bheda kahanA vaha bhI vyavahAra hai / nizcayase bhAva aura bhAva karanevAle bheda nahIM haiN| aba vyavahAranayake sambandhameM / vyavahAranayase AtmAko paradravyakA jJAtA, draSTA, zraddhAna karanevAlA, tyAga karanevAlA kahA jAtA hai; kyoMki paradravya aura AtmAke nimittanaimittikabhAva haiN| jJAnAdi bhAvoMkA paradravya nimitta hotA hai isaliye vyavahArIjana kahateM haiM ki-AtmA paradravya ko jAnatA hai, paradravyako dekhatA hai, paradravyakA zraddhAna karatA hai, paradravyakA tyAga karatA hai 1 isaprakAra nizcaya-vyavahArake prakArako jAnakara yathAvat ( jaisA kahA hai usIprakAra ) zraddhAna karanA / aba isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 506 __ (zArdUlavikrIDita) zuddhadravyanirUpaNArpitamatestattvaM samutpazyato naikadravyagataM cakAsti kimapi dravyAtaraM jaatucit| jJAnaM jJeyamavaiti yattu tadayaM zuddhasvabhAvodayaH kiM dravyAntaracumbanAkuladhiyastattvAccyavante jnaaH|| 215 / / (mandAkrAntA) zuddhadravyasvarasabhavanAtki svabhAvasya zeSamanyadravyaM bhavati yadi vA tasya kiM syaatsvbhaavH| jyotsnArUpaM snapayati bhuvaM naiva tasyAsti bhUminiM jJeyaM kalayati sadA jJeyamasyAsti naiv|| 216 / / zlokArtha:- [zuddha-dravya-nirUpaNa-arpita-mateH tattvaM samutpazyataH ] jisane zuddha dravyake nirUpaNameM buddhiko lagAyA hai aura jo tattvakA anubhava karatA hai, usa puruSako [ ekadravya-gataM kim-api dravya-antaraM jAtucit na cakAsti] eka dravyake bhItara koI bhI anya dravya rahatA huA kadApi bhAsita nahIM hotaa| [yat tu jJAnaM jJeyam avaiti tat ayaM zuddha-svabhAva-udayaH ] jJAna jJeyako jAnatA hai vaha to yaha jJAnake zuddha svabhAvakA udaya hai| [ janAH] jaba ki aisA hai taba phira loga [ dravya-antaracumbana-Akula-ghiyaH] jJAnako anya dravyake sAtha sparza honekI mAnyatAse Akula buddhivAle hote hue [ tattvAt ] tattvase ( zuddha svarUpase ) [ kiM cyavante ] kyoM cyuta hote haiM? bhAvArtha:-zuddhanayakI dRSTise tattvakA svarUpa vicAra karane para anya dravyakA anya dravyameM praveza dikhAI nahIM detaa| jJAnameM anya dravya pratibhAsita hote haiM so to yaha jJAnakI svacchatAkA svabhAva hai; kahIM jJAna unheM sparza nahIM karatA athavA ve jJAnako sparza nahIM krte| aisA hone para bhI, jJAnameM anya dravyoMkA pratibhAsa dekhakara yaha loga aisA mAnate hue jJAnasvarUpase cyuta hote haiM ki 'jJAnako parajJeyoMke sAthe paramArtha saMbaMdha hai' , yaha unakA ajJAna hai| unapara karuNA karake AcAryadeva kahate haiM ki-yaha loga tattvase kyoM cyuta ho rahe haiM ? 215 / punaH isI arthako dRr3ha karate hue kahate haiM : zlokArtha:- [zuddha-dravya-svarasa-bhavanAt ] zuddha dravyakA (AtmA Adi dravyakA) nijarasarUpa (-jJAnAdi svabhAvameM) pariNamana hotA hai isaliye, [zeSam anyat-dravyaM kiM svabhAvasya bhavati ] kyA zeSa koI anyadravya usa (jJAnAdi) svabhAvakA ho sakatA hai ? (nhiiN|) [ yadi vA svabhAvaH kiM tasya syAt ] athavA kyA vaha (jJAnAdi svabhAva) kisI anyadravyakA ho sakatA hai ? (nahIM / paramArthase eka dravyakA anya dravyake sAtha saMbaMdha nahIM hai|) Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra ( mandAkrAntA ) rAgadveSadvayamudayate tAvadetanna yAvat jJAnaM jJAnaM bhavati na punarbodhyatAM yAti bodhyam / jJAnaM jJAnaM bhavatu tadidaM nyakkRtAjJAnabhAvaM bhAvAbhAvau bhavati tirayan yena pUrNasvabhAvaH / / 217 / / 507 [ jyotsnArUpaM bhuvaM snapayati ] cAMdanIkA rUpa pRthvIko ujjvala karatA hai [ bhUmi: tasya na eva asti ] tathApi pRthvI cAMdanIkI kadApi nahIM hotI; [ jJAnaM jJeyaM sadA kalayati ] isaprakAra jJAna jJeyako sadA jAnatA hai [ jJeyam asya asti na eva ] tathApi jJeya jJAnakA kadApi nahIM hotA / bhAvArtha:-zuddhanayakI dRSTise dekhA jAye to kisI dravyakA svabhAva kisI anya dravyarUpa nahIM hotaa| jaise cAMdanI pRthvIko ujjvala karatI hai kintu pRthvI cAMdanIkI kiMcitmAtra bhI nahIM hotI, isIprakAra jJAna jJeyako jAnatA hai kintu jJeya jJAnakA kiMcitmAtra bhI nahIM hotA / AtmAkA jJAnasvabhAva hai isaliye usakI svacchatAmeM jJeya svayameva jhalakatA hai, kintu jJAnameM una jJeyoMkA praveza nahIM hotA / 216 / aba AgekI gAthAoMkA sUcaka kAvya kahate haiM: zlokArtha :- [ tAvat rAga-dveSa-dvayam udayate ] rAga-dveSakA dvaMdva tabataka udayako prApta hotA hai [ yAvat etat jJAnaM jJAnaM na bhavati ] ki jabataka vaha jJAna jJAnarUpa na ho [ punaH bodhyam bodhyatAM na yAti ] aura jJeya jJeyatva ko prApta na ho| [ tat idaM jJAnaM nyakkRta - ajJAnabhAvaM jJAnaM bhavatu ] isaliye yaha jJAna, ajJAnabhAvako dUra karake, jJAnarUpa ho-- [ yena bhAva -abhAvau tirayan pUrNasvabhAvaH bhavati] ki jisase bhAva-abhAva (rAga-dveSa ) ko rokatA huA pUrNasvabhAva (pragaTa ) ho jaaye| bhAvArtha:-j [:- jabataka jJAna jJAnarUpa na ho, jJeya jJeyarUpa na ho, tabataka rAgadveSa utpanna hotA hai; isaliye isa jJAna, ajJAnabhAvako dUra karake, jJAnarUpa hoo, ki jisase jJAnameM jo bhAva aura abhAvarUpa do avasthAaiM hotI haiM ve miTa jAyeM aura jJAna pUrNasvabhAvako prApta ho jaaye| yaha prArthanA hai / 217 / ' jJAna aura jJeya sarvathA bhinna haiM, AtmAke darzanajJAnacAritrAdi koI guNa paradravyoMmeM nahIM haiM' aisA jAnane ke kAraNa samyagdRSTiko viSayoMke prati rAga nahIM hotA; aura rAgadveSAdi jar3a viSayoMmeM bhI nahIM hote; ve mAtra ajJAnadazAmeM pravartamAna jIvake pariNAma haiN| - isa arthakI gAthAeM kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 508 daMsaNaNANacarattiM kiMci vi Natthi du acedaNe vise| tamhA ki ghAdayade cedayidA tesu visesu|| 366 / / dasaNaNANacarittaM kiMci vi Natthi du acedaNe kmme| tamhA kiM ghAdayade cedayidA tamhi kmmmhi|| 367 / / daMsaNaNANacarittaM kiMci vi Natthi du acedaNe kaae| tamhA kiM ghAdayade cedayidA tesu kaaesu|| 368 / / NANassa daMsaNassa ya bhaNido ghAdo tahA crittss| Na vi tahiM poggaladavvassa ko vi ghAdo du nniddittttho|| 369 / / jIvassa je guNA kei Natthi khalu te paresu dvvesu| tamhA sammAdivissa Natthi rAgo du vises||370 / / rAgo dAso moho jIvasseva ya annnnnnprinnaamaa| edeNa kAraNeNa du saddAdisu Natthi raagaadii|| 371 / / cAritra-darzana-jJAna kiMcit nahiM acetana viSayameM / isa hetu se yaha AtmA kyA hana sake una viSayameM ? / / 366 / / cAritra-darzana-jJAna kiMcit nahiM acetana karmameM / isa hetu se yaha AtmA kyA hana sake una karmameM ? / / 367 / / cAritra-darzana-jJAna kiMcit nahiM acetana kAyameM / isa hetu se yaha AtmA kyA hana sake una kAyameM ? / / 368 / / hai jJAnakA, samyaktakA, upaghAta caritakA khaa| vahA~ aura kucha bhI nahiM kahA upaghAta pudgaladravyakA / / 369 / / jo jIvake guNa hai niyata vo koI nahiM paradravyameM / isa hetuse saddRSTi jIvako rAga nahiM hai viSaya meM / / 370 / / aru rAga, dveSa, vimoha to jIvake ananya pariNAma haiN| isa hetu se zabdAdi viSayoM meM nahIM rAgAdi haiM / / 371 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 509 darzanajJAnacAritraM kiJcidapi nAsti tvacetane vissye| tasmAtkiM hanti cetayitA teSu viSayeSu / / 366 / / darzanajJAnacAritraM kiJcidapi nAsti tvacetane krmnni| tasmAtkiM hanti cetayitA tatra krmnni|| 367 / / darzanajJAnacAritraM kiJcidapi nAsti tvacetane kaaye| tasmAtkiM hanti cetayitA teSu kaayessu|| 368 / / jJAnasya darzanasya ca bhaNito ghAtastathA caaritrsy| nApi tatra pudgaladravyasya ko'pi ghAtastu nirdissttH|| 369 / / jIvasya ye guNAH kecinna santi khalu te pareSu drvyessu| tasmAtsampagdRSTernAsti rAgastu vissyessu|| 370 / / gAthArtha:- [ darzanajJAnacAritram ] darzana-jJAna-cAritra [ acetane viSaye tu] acetana viSayameM [ kiJcit api] kiMcitmAtra bhI [na asti] nahIM hai, [ tasmAt ] isaliye [ cetayitA] AtmA [ teSu viSayeSu ] una viSayoMmeM [ kiM hanti ] kyA ghAta karegA? [darzanajJAnacAritram ] darzana-jJAna-cAritra [acetane karmaNi tu] acetana karmameM [ kiJcit api ] kiMcitmAtra bhI [ na asti] nahIM, [ tasmAt ] isaliye [ cetayitA] AtmA [ tatra karmaNi ] una karmameM [ kiM hanti ] kyA ghAta karegA? (kucha bhI ghAta nahIM kara sktaa|) [darzanajJAnacAritram ] darzana-jJAna-cAritra [acetane kAye tu] acetana kAyAmeM [kiJcit api] kiMcitmAtra bhI [na asti ] nahIM, [tasmAt ] isaliye [ cetayitA] AtmA [ teSu kAyeSu ] una kAyoMmeM [ kiM hanti ] kyA ghAta karegA ? ( kucha bhI ghAta nahIM kara sktaa|) [ jJAnasya ] jJAnakA, [darzanasya ca] darzanakA [tathA cAritrasya ] tathA cAritrakA [ghAta: bhaNita: ] ghAta kahA hai, [ tatra] vahA~ [pudgaladravyasya] pudgaladravyakA [ghAtaH tu] ghAta [kaH api] kiMcitmAtra bhI [na api nirdiSTa:] nahIM kahA hai| ( arthAt darzana-jJAna-cAritrake ghAta honepara pudgaladravyakA ghAta nahIM hotaa|) (isaprakAra ) [ye kecit ] jo koI [ jIvasya guNAH ] jIvake guNa haiM, [ te khalu ] ve vAstavameM [ pareSu dravyeSu ] para dravyameM [ na santi ] nahIM haiM; [ tasmAt ] isaliye [ samyagdRSTe:] samyagdRSTike [ viSayeSu ] viSayoMke prati [ rAgaH tu] rAga [ na asti] nahIM hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra rAgo dveSo moho jIvasyaiva caannyprinnaamaaH| etena kAraNena tu zabdAdiSu na santi raagaadyH|| 371 / / yaddhi yatra bhavati tattaddhAte hanyata eva , yathA pradIpaghAte prakAzo hanyate; yatra ca yadbhavati tattaddhAte hanyata eva, yathA prakAzaghAte pradIpo hnyte| yattu yatra na bhavati tattaddhAte na hanyate, yathA ghaTaghAte ghaTapradIpo na hanyate; yatra ca yanna bhavati tattaddhAte na hanyate, yathA ghaTapradIpaghAte ghaTo na hnyte| athAtmano dharmA darzanajJAnacAritrANi pudgaladravyaghAte'pi na hanyante, na ca darzanajJAnacAritrANAM ghAte'pi pudgaladravyaM hanyate; evaM darzanajJAnacAritrANi pudgaladravye na bhavantItyAyAti; anyathA taddhAte pudgaladravya [ca ] aura [ rAgaH dveSaH mohaH ] rAga, dveSa aura moha [ jIvasya eva ] jIvake hI [ ananyapariNAmAH] ananya (ekarUpa) pariNAma haiM. [etena kAraNena ta] isa kAraNase [ rAgAdayaH] rAgAdika [ zabdAdiSu ] zabdAdi viSayoMmeM (bhI) [ na santi ] nahIM hai| (rAgadveSAdi na to samyagdRSTi AtmAmeM hai aura na jar3a viSayoMmeM, ve mAtra ajJAnadazAmeM rahanevAle jIvake pariNAma haiN|) TIkA:-vAstavameM jo jisameM hotA hai vaha usakA ghAta honepara naSTa hotA hI hai (arthAt AdhArakA ghAta honepara AdheyakA ghAta ho hI jAtA hai), jaise dIpakake ghAta honepara ( usameM rahane vAlA) prakAza ho jAtA hai; tathA jimeM jo hotA hai vaha usakA nAza honepara avazya naSTa ho jAtA hai (arthAt AdheyakA ghAta honepara AdhArakA ghAta ho hI jAtA hai), jaise prakAzakA ghAta honepara dIpakakA ghAta ho jAtA hai| aura jo jisameM nahIM hotA vaha usakA ghAta honepara naSTa nahIM hotA, jaise ghar3ekA nAza honepara "ghaTa-pradIpa kA nAza nahIM hotA; tathA jisameM jo nahIM hotA vaha usakA ghAta honepara naSTa nahIM hotA, jaise ghaTa-pradIpakA ghAta honepara ghaTa kA ghAta nahIM hotaa| (isaprakAra se nyAya kahA hai|) aba, AtmAke dharma-darzana, jJAna aura cAritra-pudgaladravyakA ghAta honepara bhI naSTa nahIM hote aura darzana-jJAna-cAritrakA ghAta honepara bhI pudgaladravyakA nAza nahIM hotA ( yaha to spaSTa hai); isaliye isaprakAra yaha siddha hotA hai ki 'darzana-jJAna-cAritra pudgaladravyameM nahIM haiM'; kyoMki, yadi aisA na ho to darzana-jJAna-cArizkA ghAta honepara * ghaTa-pradIpa = ghar3emeM rakhA huA diipk| ( paramArthataH dIpaka ghar3emeM nahIM hai, ghar3e ke hI guNa haiN|) Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra ghAtasya , pudgaladravyaghAte taddhAtasya durnivaartvaat| yata evaM tato ye yAvantaH kecanApi jIvaguNAste sarve'pi paradravyeSu na santIti samyak pazyAmaH, anyathA atrApi jIvaguNaghAte pudgaladravyaghAtasya, pudgaladravyaghAte jIvaguNaghAtasya ca durnivaartvaat| yadyevaM tarhi kutaH samyagdRSTerbhavati rAgo viSayeSu ? na kuto'pi| tarhi rAgasya katarA khAni: ? rAgadveSamohA hi jIvasyaivAjJAnamayAH pariNAmAH, tataH paradravyatvAdviSayeSu na santi, ajJAnAbhAvAtsamyagdRSTau tu na bhvnti| evaM te viSayeSvasantaH samyagdRSTerna bhavanto, na bhvntyev| pudgaladravyakA ghAta, aura pudgaladravyakA ghAta honepara darzana-jJAna-cAriakA ghAta avazya hI honA caahie| aisA honepara jIvake jo jitane guNa haiM ve saba paradravyoMmeM nahIM haiM yaha hama bhalI bhA~ti dekhate-mAnate haiM ; kyoMki yadi aisA na ho to, yahA~ bhI jIvake guNoMkA ghAta honepara pudgaladravyakA ghAta, aura pudgaladravyake ghAta honepara jIvake guNakA ghAta honA anivArya ho jAtA hai| (kintu aisA nahIM hotA, isase siddha huA ki jIvake koI guNa pudgaladravyameM nahIM haiN|) [prazna:-] yadi aisA hai to samyagdRSTiko viSayoMmeM rAga kisa kAraNa se hotA hai ? [ uttara:-] kisI bhI kAraNase nahIM hotaa| [prazna:-] taba phira rAgakI khAna ( utpatti sthAna) kauna sI hai ? [ uttara:-] rAga-dveSa-moha, jIvake hI ajJAnamaya pariNAma haiM (arthAt jIvakA ajJAna hI rAgAdiko utpanna karane kI khAna hai); isaliye ve rAgadveSamoha, viSayoMmeM nahIM haiM kyoMki viSaya paradravya haiM, aura samyagdRSTimeM (bhI) nahIM hai kyoMki unake ajJAnakA abhAva hai; isaprakAra rAgadveSamoha, viSayoMmeM na honese aura samyagdRSTike (bhI) na honese , ( ve ) haiM hI nhiiN| bhAvArtha:-AtmAke ajJAnamaya pariNAmarUpa rAgadveSamoha utpanna honepara AtmA ke darzana-jJAna-cAritrAdi guNoMkA ghAta hotA hai, kintu guNoMke ghAta honepara bhI acetana pudgaladravya kA ghAta nahIM hotA; aura pudgaladravyake ghAta honepara darzanajJAna-cAritrAdi kA ghAta nahIM hotA; isaliye jIvake koI bhI guNa pudgaladravyameM nahIM haiN| aisA jAnatA huA samyagdRSTiko acetana viSayoMmeM rAgAdika nahIM hote| rAgadveSamoha pudgaladravyameM nahIM haiM, ve jIvake hI astitvameM ajJAnase utpanna hote haiM; jaba ajJAna kA abhAva ho jAtA hai arthAt samyagdRSTi hotA hai, taba rAga-dveSAdi utpanna nahIM hote| isaprakAra rAgadveSamoha na to pudgaladravyameM haiM aura na samyagdRSTimeM bhI hote haiM, isaliye zuddhadravyadRSTise dekhane para ve haiM hI nahIM aura paryAyadRSTise dekhane para ve jIva ko ajJAna-avasthAmeM haiN| aisA jAnanA caahiye| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 512 (mandAkrAntA) rAgadveSAviha hi bhavati jJAnamajJAnabhAvAt tau vastutvapraNihitadRzA dRzyamAnau na kinycit| samyagdRSTi: kSapayatu tatastattvadRSTyA sphuTaM tau jJAnajyotirvvalati sahajaM yena puurnnaaclaarciH|| 218 / / (zAlinI) rAgadveSotpAdakaM tattvadRSTyA nAnyavyaM vIkSyate kinycnaapi| sarvadravyotpattirantazcakAsti vyaktAtyantaM svasvabhAvena ysmaat|| 219 / / aba isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [iha jJAnam hi ajJAnabhAvAt rAga-dveSau bhavati ] isa jagatameM jJAna hI ajJAnabhAvase rAgadveSarUpa pariNamita hotA hai; [ vastutva-praNihita-dRzA dRzyamAnau tau kiJcit na ] vastutvameM sthApita ( -ekAgra kI gaI) dRSTi se dekhane para ( arthAt dravyadRSTise dekhane para ), ve rAgadveSa kucha bhI nahIM hai (-dravyarUpa pRthaka vastu nahIM hai)| [ tataH samyagdRSTi: tattvadRSTyA tau sphuTa kSapayatu] isaliye ( AcAryadeva preraNA karate haiM ki) samyagdRSTi puruSa tattvadRSTi se unheM ( rAgadveSako) spaSTatayA kSaya karo, [ yena pUrNa-acala-arciH sahajaM jJAnajyotiH jvalati] ki jisase, pUrNa aura acala jisakA prakAza hai aisI ( daidIpyamAna) sahaja jJAnajyoti prakAzita ho| bhAvArtha:-rAgadveSa koI pRthaka dravya nahIM hai, ve ( rAgadveSarUpa pariNAma) jIvake ajJAnabhAvase hote hai; isaliye samyagdRSTi hokara tattvadRSTi se dekhA jAye to ve ( rAgadveSa ) kucha bhI vastu nahIM haiM aisA dikhAI detA hai, aura ghAtikarmakA nAza hokara kevalajJAna utpanna hotA hai| 218 / aba AgekI gAthAmeM yaha kaheMge ki 'anya dravya anya dravyako guNa utpanna nahIM kara sakatA' isakA sucaka kAvya kahate haiM :-- zlokArtha:- [ tattvadRSTyA ] tattvadRSTi se dekhA jAye to, [ rAga-dveSa-utpAdaka anyat dravyaM kiJcana api na vIkSyate] rAgadveSako utpanna karane vAlA anya dravya kiMcitmAtra bhI dikhAI nahIM detA, [ yasmAt sarva-dravya-utpattiH svasvabhAvena antaH atyantaM vyaktA cakAsti] kyoMki sarva dravyoMkI utpatti apane svabhAvase hI hotI huI aMtaraMgameM atyaMta pragaTa ( spaSTa) prakAzita hotI hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra aNNadavieNa aNNadaviyassa No kIrae guNuppAo / tamhA du savvadavvA uppajjaMte sahAveNa / / 372 / / anyadravyeNAnyadravyasya na kriyate guNotpAdaH / tasmAttu sarvadravyANyutpadyante svabhAvena / / 372 / / na ca jIvasya paradravyaM rAgAdInutpAdayatIti zaGkayam; anyadravyeNAnyadravyaguNotpAdakaraNasyAyogAt; sarvadravyANAM svbhaavenaivotpaadaat| tathAhi mRttikA kRmbhabhAvenotpadyamAnA kiM kumbhakArasvabhAvenotpadyate, mRttikAsvabhAvena ? kumbhakArasvabhAvenotpadyate kiM yadi tadA kumbhakaraNAhaGkAranirbharapuruSAdhiSThitavyApRtakara-puruSazarIrAkAraH kumbhaH syaat| na ca tathAsti, dravyAntarasvabhAvena dravyapariNAmotpAda bhAvArtha:-rAgadveSa cetanake hI pariNAma haiN| anya dravya AtmAko rAgadveSa utpanna nahIM karA sakatA; kyoMki sarva dravyoMkI utpatti apane apane svabhAvase hI hotI hai, anya dravyameM anya dravyake guNaparyAyoMkI utpatti nahIM hotii| 219 / aba isa arthako gAthA dvArA kahate haiM: ko dravya dUsare dravyameM utpAda nahiM guNakA kare / isa hetu se saba hI dravya utpanna Apa svabhAvase / / 372 / / 513 gAthArtha:- [ anyadravyeNa ] anya dravyase [ anyadravyasya ] anya dravyake [ guNotpAda: ] guNakI utpatti [ na kriyate ] nahIM kI jA sakatI, [tasmAt tu] isase ( yaha siddhAMta huA ki ) [ sarvadravyANi ] sarva dravya [ svabhAvena ] apane Apa svabhAva [ utpadyante ] utpanna hote haiM / TIkA :- aura bhI aisI zaMkA nahIM karanA cAhiye ki - para dravya jIvako rAgAdika utpanna karate haiM; kyoMki anya dravyake dvArA anya dravyake guNoMko utpanna karane kI ayogyatA hai; kyoMki sarva dravyoMkA svabhAvase hI utpAda hotA hai| yaha bAta dRSTAMta pUrvaka samajhAI jA rahI hai: miTTI ghaTa bhAvarUpa se utpanna hotI huI kumhAra ke svabhAva se utpanna hotI hai yA miTTI ke ? yadi kumhAra ke svabhAva se utpanna hotI ho to jisameM ghaTa ko banAne ke ahaMkArase bharA huA puruSa vidyamAna hai aura jisakA hAtha ( ghar3A banAnekA) vyApAra karatA hai aise puruSake zarIrAkAra ghaTa honA cAhiye / paraMtu aisA to nahIM hotA, kyoMki anyadravyake svabhAvase kisI dravyake pariNAmakA utpAda Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra syaadrshnaat| yadyevaM tarhi mRttikA kumbhakArasvabhAvena notpadyate, kintu mRttikAsvabhAvenaiva, svasvabhAvena dravyapariNAmotpAdasya drshnaat| evaM ca sati mRttikAyA: svasvabhAvAnatikramAnna kumbhakAra: kumbhasyotpAdaka eva; mRttikaiva kumbhakArasvabhAvamaspRzantI svasvabhAvena kumbhbhaavenotpdyte| evaM sarvANyapi dravyANi svapariNAmaparyAyeNotpadyamAnAni kiM nimittabhUtadravyAntarasvabhAvenotpadyante, kiM svasvabhAvena ? yadi nimittabhUtadravyAntarasvabhAvenotpadyante tadA nimittabhUtaparadravyAkArastatpariNAma: syaat| na ca tathAsti, dravyAntarasvabhAvena drvyprinnaamotpaadsyaadrshnaat| yadyevaM tarhina sarvadravyANi nimittabhUtaparadravyasvabhAvenotpadyante, kiMtu svasvabhAvenaiva, svasvabhAvena dravyapariNAmotpAdasya drshnaat| evaM ca sati sarvadravyANAM svasvabhAvAnatikramAnna nimittabhUtadravyAntarANi svapariNAmasyotpAdakAnyeva; sarvadravyANyeva nimittabhUtadravyAntarasvabhAvamaspRzanti svasvabhAvena svprinnaambhaavenotpdynte| ato na paradravyaM jIvasya rAgAdInAmutpAdakamutpazyAmo yasmai kupyaamH| dekhane meM nahIM aataa| yadi aisA hai to phira miTTI kumhArake svabhAvase utpanna nahIM hotI, paraMtu miTTIke svabhAvase hI utpanna hotI hai kyoMki (dravyake) apane svabhAvarUpase dravyake pariNAmakA utpAda dekhA jAtA hai| aisA honese, miTTI apane svabhAvako ullaMghana nahIM karatI isaliye, kumhAra ghar3ekA utpAdaka hai hI nahIM; miTTI hI kumhAra ke svabhAvako sparza na karatI huI, apane svabhAvase kuMbhabhAvarUpa se utpanna hotI hai| isIprakAra-sabhI dravya svapariNAmaparyAyase (arthAt apane pariNAma bhAvarUpase) utpanna hote hue, nimittabhUta anyadravyoMke svabhAvase utpanna hote haiM ki apane svabhAva se? yadi nimittabhUta anyadravyoMke svabhAvase utpanna hote hoM to unake pariNAma nimittabhUta anyadravyoM ke AkAra ke hone caahiye| paraMtu aisA to nahIM hotA, kyoMki anyadravyake svabhAvarUpase kisI dravyake pariNAmakA utpAda dikhAI nahIM detaa| jaba kI aisA hai to sarva dravya nimittabhUta anyadravyoMke svabhAvase utpanna nahIM hote, paraMtu apane svabhAvase hI utpanna hote haiM kyoMki (dravyake) apane svabhAvarUpase dravyake pariNAmakA utpAda dekhane meM AtA hai| aisA hone se, sarva dravya apane svabhAvako ullaMghana na karate hone se, nimittabhUta anyadravya apane (arthAt sarva dravyoMke) pariNAmoMke utpAdaka haiM hI nahIM; sarva dravya hI, nimittabhUta anyadravyake svabhAvako sparza na karate hue, apane svabhAvase apane pariNAmabhAvarUpa se utpanna hote haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra ( mAlinI) yadiha bhavati rAgadveSadoSaprasUtiH kataradapi pareSAM dUSaNaM nAsti ttr| svayamayamaparAdhI tatra sarpatyabodho bhavatu viditamastaM yAtvabodho'smi bodhH|| 220 / / isaliye (AcAryadeva kahate haiM ki) hama jIvake rAgAdikA utpAdaka paradravya ko nahIM dekhate ( -mAnate) ki jisa para kopa kreN| bhAvArtha:-AtmAko rAgAdika utpanna hote haiM so ve apane hI azuddha pariNAma haiN| yadi nizcayanayase vicAra kiyA jAye to anyadravya rAgAdikA utpanna karane vAlA nahIM hai, anyadravya unakA nimittamAtra hai; kyoMki anyadravyake anyadravya guNaparyAya utpanna nahIM karatA yaha niyama hai| jo yaha mAnate haiM-aisA ekAMta grahaNa karate haiM ki'paradravya hI mujhameM rAgAdika utpanna karate haiM', ve nayavibhAgako nahIM samajhate, ve mithyAdRSTi haiN| yaha rAgAdika jIvake sattvameM utpanna hote haiM, paradravya to nimittamAtra haiM-aisA mAnanA samyagjJAna hai| isaliye AcAryadeva kahate haiM ki hama rAgadveSakI utpattimeM anya dravya para kyoM kopa kareM? rAga-dveSakA utpanna honA to apanA hI aparAdha hai| aba isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [iha ] isa AtmAmeM [ yat rAga-dveSa-doSa-prasUtiH bhavati ] jo rAgadveSarUpa doSoMkI utpatti hotI hai [ tatra pareSAM katarat api dUSaNaM nAsti ] usameM paradravyakA koI bhI doSa nahIM hai, [ tatra svayam aparAdhI ayam abodhaH sarpati ] vahA~ to svayaM aparAdhI yaha ajJAna hI phailAtA hai;- [viditam bhavatu] isa prakAra vidita ho aura [abodhaH astaM yAtu] ajJAna asta ho jAye; [ bodhaH asmi ] maiM to jJAna huuN| bhAvArtha:-ajJAnI jIva paradravyameM rAgadveSakI utpatti hotI huI mAna kara paradravya para kopa karatA hai ki 'yaha paradravya mujhe rAgadveSa utpanna karAtA hai, use dUra kruuN'| aise ajJAnI jIvako samajhAne ke liye AcAryadeva upadeza dete haiM kirAgadveSakI utpatti ajJAnase AtmAmeM hI hotI hai aura ve AtmAke hI azuddha pariNAma haiN| isaliye ima ajJAnako nAza karo, samyagjJAna pragaTa karo, AtmA jJAnasvarUpa hai aisA anubhava karo; paradravyako rAgadveSakA utpanna karanevAlA mAnakara usapara kopa na kro| 220 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ 516 haiM: Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra ( rathoddhatA ) rAgajanmani nimittatAM paradravyameva kalayanti ye tu te / uttaranti na hi mohavAhinIM shuddhbodhvidhuraandhbuddhyH|| 221 / / aba isI artha ko dRr3ha karane ke liye AgAmI kathanakA sUcaka kAvya kahate zlokArtha:- [ ye tu rAga- janmani paradravyam eva nimittatAM kalayanti ] jo rAgakI utpattimeM paradravyakA hI nimittatva ( kAraNattva) mAnate haiM, ( apanA kucha bhI kAraNatva nahIM mAnate, ) [ te zuddha-bodha-vidhura - andha - buddhayaH ] ve - jinakI buddhi zuddhajJAna se rahita aMdha hai aise ( arthAt jinakI buddhi zuddhanayake viSayabhUta zuddha AtmasvarUpake jJAnase rahita aMdha hai aise ) [ moha-vAhinIM na hiM uttaranti ] mohanadIko pAra nahIM kara sakate / - bhAvArtha::- zuddhanayakA viSaya AtmA anaMta zaktivAna, caitanyacamatkAramAtra, nitya, abheda, eka hai| vaha apane hI aparAdhase rAgadveSarUpa pariNamita hotA hai| aisA nahIM hai ki jisaprakAra nimittabhUta paradravya pariNamita karAtA hai usIprakAra AtmA pariNamita hotA hai, aura usameM AtmAkA koI puruSArtha hI nahIM hai / jinheM AtmAke aise svarUpakA jJAna nahIM hai ve yaha mAnate haiM ki paradravya AtmAko jisaprakAra pariNamana karAtA hai usIprakAra AtmA pariNamita hotA hai| aisA mAnanevAle moharUpI nadIko pAra nahIM kara sakate ( athavA moha sainyako nahIM harA sakate), unake rAgadveSa nahIM miTate; kyoMki rAgadveSa karanemeM yadi apanA puruSArtha ho to vaha unake miTAne meM bhI ho sakatA hai, kinta yadi dUsare ke karAye hI rAgadveSa hote hoM to para to rAgadveSa karAyA hI kare, taba AtmA unheM kahA~ se miTA sakegA ? isaliye rAgadveSa apane kiye hote aura apane miTAye miTate haiM - isaprakAra kathaMcit mAnanA, so samyagjJAna hai / 221 / sparza, rasa, gaMdha, varNa aura zabdAdirUpa pariNamate pudgala AtmAse kahIM yaha nahIM kahate haiM ki 'tU hameM jAna', aura AtmA bhI apane sthAnase chUTakara unheM jAnaneko nahIM jaataa| donoM sarvathA svataMtratayA apane apane svabhAvase hI pariNamita hote haiN| isaprakAra AtmA parake prati udAsIna ( - saMbaMdha rahita, taTastha ) hai, tathApi ajJAnI jIva sparzAdiko acche-bure mAnakara rAgIdveSI hotA hai yaha usakA ajJAna hai| isa artha kI gAthA kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra NiMdidasaMthudavayaNANi poggalA pariNamaMti bahugANi / tANi suNidUNa rUsadi tUsadi ya puNo ahaM bhaNido / / 373 / / poggaladavvaM saddattapariNadaM tassa jadi guNo aNNo / tamhA Na tumaM bhaNido kiMci vi kiM rUsasi abuddho / / 374 / / asuho suho va saddo Na taM bhaNadi suNasu maM ti so ceva / Na ya edi viNiggahiduM sodavisayamAgadaM saddaM / / 375 / / asuhaM suhaM va rUvaM Na taM bhaNadi peccha maM ti so ceva / Na ya edi viNiggahiduM cakkhuvisayamAgadaM rUvaM / / 376 / / aho suho va gaMdho Na taM bhaNadi jigdha maM ti so ceva / Na ya edi viNiggahiduM ghANavisayamAgadaM gaMdhaM / / 377 / / asuho suho va rasoNa taM bhaNadi rasaya maM ti so ceva / Na ya edi viNiggahiduM rasaNavisayamAgadaM tu rasaM / / 378 / / pudgala daraba bahu bhA~ti niMdA-stutivacanarUpa pariName / sunakara unheM, ' mujhako kahA ' gina, roSa toSa ju javi kare / / 373 / / pudgaladaraba zabdatvapariNata, usakA guNa jo anya hai / to nahiM kahA kubhI tujhe, he abudha ! roSa tUM kyoM kare / / 374 / / zubha yA azubha jo zabda vo ' tUM suna mujhe ' na tujhe kahe / aru jIva bhI nahiM grahaNa jAve karNagocara zabdako / / 375 / / zubha yA azubha jo rUpa vo ' tU dekha mujhako ' nahiM kahe / aru jIva bhI nahiM grahaNa jAve cakSugocara rUpako / / 376 / / zubha yA azubha jo gaMdha vo 'tU sUMgha mujhako ' nahiM kahe / aru jIva bhI nahiM grahaNa jAve ghrANagocara gaMdhako / / 377 / / 517 zubha yA azubha rasa koI bhI ' tU cAkha mujhako ' nahiM kahe / aru jIva bhI nahiM grahaNa jAve rasanagocara svAda ko / / 378 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 518 asuho suho va phAso Na taM bhaNadi phusasu maM ti so cev| Na ya edi viNiggahiduM kAyavisayamAgadaM phaasN|| 379 / / asuho suho va guNo Na taM bhaNadi bujjha maM ti so cev| Na ya edi viNiggahiduM buddhivisayamAgadaM tu guNaM / / 380 / / asuhaM suhaM va davvaM Na taM bhaNadi bujjha maM ti so cev| Na ya edi viNiggahiduM buddhivisayamAgadaM davvaM / / 381 / / eyaM tu jANiUNaM uvasamaM Neva gacchade muuddho| NiggahamaNA parassa ya sayaM ca buddhiM sivmptto||382 / / ninditasaMstutavacanAni pudgalAH pariNamanti bhukaani| tAni zrutvA ruSyati tuSyati ca punarahaM bhnnitH|| 373 / / zubha yA azubha jo sparza vo 'tU sparza mujhako' nahiM kahe / aru jIva bhI nahiM grahaNa jAve kAyagocara sparzakA / / 379 / / zubha yA azubha guNa koI bhI 'tU jAna mujhako' nahiM khe| aru jIva bhI nahiM grahaNa jAve buddhigocara guNa kare / / 380 / / zubha yA azubha jo dravya vo 'tU jAna mujhako' nahiM kahe / aru jIva bhI nahiM grahaNa jAve buddhigocara dravya kare / / 381 / / yaha jAna kara bhI mUDha jIva pAve nahiM upazama are! ziva buddhiko pAyA nahi vo para grahaNa karanA che|| 382 / / gAthArtha:- [ bahukAni] bahuta prakArake [ ninditasaMstutavacanAni ] niMdAke aura stutike vacanarUpa [pudgalAH ] pudgala [ pariNamanti] pariNamita hote haiM; [ tAni zrutvA punaH ] unheM sunakara ajJAnI jIva [ ahaM bhaNitaH ] 'mujhase kahA' aisA mAnakara [ ruSyati tuSyati ca] roSa aura saMtoSa karatA hai (arthAt krodha karatA hai aura prasanna hotA hai)| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra pudgaladravyaM zabdatvapariNataM tasya yadi gunno'nyH| tasmAnna tvaM bhaNitaH kiJcidapi kiM ruSyasyabuddhaH / / 374 / / azubha: zubho vA zabdo na tvAM bhaNati zRNu mAmiti sa ev| na caiti vinirgrahItuM zrotraviSayamAgataM shbdm|| 375 / / azubhaM zubhaM vA rUpaM na tvAM bhaNati pazya mAmiti sa ev| na caiti vinirgrahItuM cakSurviSayamAgataM ruupm|| 376 / / azubhaH zubho vA gandho na tvAM bhaNati jighra mAmiti sa ev| na caiti vinirgrahItuM ghrANaviSayamAgataM gndhm|| 377 / / azubhaH zubho vA raso na tvAM bhaNati rasaya mAmiti sa ev| na caiti vinirgrahItuM rasanaviSayamAgataM tu rsm|| 378 / / [pudgaladravyaM ] pudgaladravya [zabdatvapariNataM] zabdarUpase pariNamita huA hai; [ tasya guNaH ] usakA guNa [ yadi anyaH ] yadi ( tujhase ) anya hai, [tasmAt ] to he / ajJAnI jIva ! [ tvaM na kiJcit api bhaNitaH ] tujhase kucha bhI nahIM kahA; [ abuddhaH ] tU ajJAnI hotA huA [ kiM ruSyasi ] kyoM roSa karatA hai ? [azubha: vA zubhaH zabdaH ] azubha athavA zubha zabda [ tvAM na bhaNati ] tujhase yaha nahIM kahatA ki [ mAm zuNu iti] 'tU mujhe suna'; [ saH eva ca ] aura AtmA bhI ( apane sthAnase cyuta hokara), [zrotraviSayam AgataM zabdam ] zrotrendriyake viSayameM Aye hue zabdako [ vinirgrahItuM na eti ] grahaNa karane ko (jAnaneko) nahIM jaataa| [azubhaM vA zubhaM rUpaM ] azubha athavA zubha rUpa [ tvAM na bhaNati] tujhase yaha nahIM kahatA ki [ mAm pazya iti] 'tU mujhe dekha'; [ saH eva ca ] aura AtmA bhI (apane sthAnase chUTakara), [cakSurviSayam AgataM] cakSu-iMdriyake viSayameM Aye hue [ rUpam ] rUpako [ vinirgrahItuM na eti ] grahaNa karaneko nahIM jaataa| [azubha: vA zubha: gandhaH ] azubha athavA zubha gaMdha [ tvAM na bhaNati ] tujhase yaha nahIM kahatI ki [ mAm jighra iti ] 'tU mujhe sUMgha '; [ saH eva ca ] aura AtmA bhI [ghrANaviSayam AgataM gandham ] ghrANa iMdriyake viSayameM AI huI gaMdhako [ vinirgrahItuM na eti] ( apane sthAnase cyuta hokara ) grahaNa karane nahIM jaataa| [azubha: vA zubhaH rasa: ] azubha athavA zubha rasa [tvAM na bhaNati] tujhase yaha nahIM kahatA ki [ mAm rasaya iti] 'tU mujhe cakha'; [ saH eva ca ] aura AtmA bhI [ rasanaviSayam AgataM tu rasam] rasanA-iMdriyake viSayameM Aye hue rasako [ vinirgrahItuM na eti ] ( apane sthAnase cyuta hokara ) grahaNa karane nahIM jaataa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 520 azubha: zubho vA sparzo na tvAM bhaNati spRza mAmiti sa ev| na caiti vinirgrahItuM kAyaviSayamAgataM sprshm|| 379 / / azubha: zubho vA guNo na tvAM bhaNati budhyasva mAmiti sa ev| na caiti vinirgrahItuM buddhiviSayamAgata tu gunnm||380 / / azubhaM zubhaM vA dravyaM na tvAM bhaNati budhyasva mAmiti sa ev| na caiti vinirgrahItuM buddhiviSayamAgataM drvym|| 381 / / etattu jJAtvA upazamaM naiva gacchati muuddhH| vinirgrahamanAH parasya ca svayaM ca buddhiM shivaampraaptH|| 382 / / yatheha bahirartho ghaTapaTAdi:, devadatto yajJadattamiva haste gRhItvA, 'mAM prakAzaya' iti svaprakAzane na pradIpaM prayojayati, na ca [azubha: vA zubha: sparza:] azubha athavA zubha sparza [ tvAM na bhaNati] tujhase yaha nahIM kahatA ki [ mAm spRza iti] 'tU mujhe sparza kara'; [ saH eva ca] aura AtmA bhI, [ kAyaviSayam AgataM sparzam ] kAyake ( -sparzendriyake ) viSayameM Aye hue sparzako ( apane sthAnase cyuta hokara), [vinirgrahItuM na eti] grahaNa karane nahIM jaataa| [azubhaH vA zubhaH guNaH ] azubha athavA zubha guNa [ tvAM na bhaNati ] tujhase yaha nahIM kahatA ki [ mAm budhyasva iti] 'tU mujhe jAna'; [ saH eva ca ] aura AtmA bhI ( apane sthAnase cyuta hokara), [ buddhiviSayam AgataM tu guNam ] buddhike viSayameM Aye hue guNako [ vinirgrahItuM na eti ] grahaNa karane nahIM jaataa| [azubhaM vA zubhaM dravyaM ] azubha athavA zubha dravya [ tvAM na bhaNati] tujhase yaha nahIM kahatA ki [ mAm budhyasva iti ] 'tU mujhe jAna'; [ saH eva ca ] aura AtmA bhI ( apane sthAnase cyuta hokara), [buddhiviSayam AgataM dravyam ] buddhike viSayameM Aye hue dravyako [ vinirgrahItuM na eti] grahaNa karane nahIM jaataa| [ etat tu jJAtvA ] aisA jAna kara bhI [ mUDhaH ] mUr3ha jIva [ upazamaM na eva gacchati] upazamako prApta nahIM hotA; [ca aura [ zivAm buddhim aprAptaH ca svayaM] ziva buddhiko (kalyANakArI buddhiko, samyagjJAnako) na prApta huA svayaM [ parasya vinirgrahamanAH ] parako grahaNa karane kA mana karatA hai| TIkA:-prathama dRSTAMta kahate hai: isa jagatameM bAhyapadArtha-ghaTapaTAdi-, jaise devadatta nAmaka puruSa yajJadatta nAmaka puruSako hAtha pakar3akara kisI kAryameM lagAtA hai isIprakAra, dIpakako svaprakAzanameM ( arthAt bAhyapadArthako prakAzita karane ke kAryameM) nahIM lagatA ki 'tU mujhe prakAzita kara', Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 521 pradIpo'pyayaHkAntopalakRSTAya:sUcIvat svasthAnAtpracyutya taM prakAzayitumAyAti; kintu vastusvabhAvasya pareNotpAdayitumazakyatvAt paramutpAdayitumazaktatvAcca yathA tadasannidhAne tathA tatsannidhAne'pi svarUpeNaiva prkaashte| svarUpeNaiva prakAzamAnasya cAsya vastusvabhAvAdeva vicitrAM pariNatimAsAdayan kamanIyo'kamanIyo vA ghaTapaTAdirna manAgapi vikriyAyai klpyte| tathA bahirarthAH zabdo, rUpaM, gandho, rasaH, sparzo , guNadravye ca , devadatto yajJadattamiva haste gRhItvA , 'mAM zRNu, mAM pazya, mAM jighra , mAM rasaya, mAM spRza, mAM budhyasva' iti svajJAne nAtmAnaM prayojayanti, na cAtmApyayaHkAntopalakRSTAyaHsUcIvat svasthAnAtpracyutya tAn jJAtumAyAti; kintu vastusvabhAvasya pareNotpAdayitumazakyatvAt paramutpAdayitumazaktatvAcca yathA tadasannidhAne tathA tatsannidhAne'pi svarUpeNaiva jaaniite| svarUpeNaiva jAnatazcAsya vastusvabhAvAdeva vicitrAM pariNatimAsAdayantaH kamanIyA akamanIyA vA zabdAdazo bahirA na manAgapi vikriyAyai klpyern| aura dIpaka bhI lohacuMbaka-pASANase khIMcI gaI lohe kI suI kI bhA~ti apane sthAnase cyuta hokara use (bAhyapadArthako) prakAzita karane nahIM jAtA; paraMtu, vastusvabhAva dUsare se utpanna nahIM kiyA jA sakatA isaliye tathA vastusvabhAva parako utpanna nahIM kara sakatA isaliye, dIpaka jaise bAhyapadArthakI samIpatAmeM bhI apane svarUpase hI prakAzatA hai| usIprakAra bAhyapadArthakI samIpatAmeM bhI apane svarUpase hI prakAzatA hai / (isaprakAra ) apane svarUpase hI prakAzatA hai aise dIpakako, vastusvabhAvase hI vicitra pariNatiko prApta hotA huA manohara yA amanohara ghaTapaTAdi bAhyapadArtha kiMcitmAtra bhI vikriyA utpanna nahIM krtaa| isIprakAra dRSrTAta kahate haiM: bAhya padArtha-zabda, rUpa, gaMdha, rasa, sparza tathA guNa aura dravya-, jaise devadatta yajJadattako hAtha pakar3akara kisI kAryameM lagAtA hai usIprakAra, AtmAko svajJAnameM (bAhyapadArthoMke jAnaneke kAryameM) nahIM lagAte ki 'tU mujhe suna, tU mujhe dekha , tU mujhe sUMgha, tU mujhe cakha, tU mujhe sparza kara, tU mujhe jAna', aura AtmA bhI lohacuMbaka-pASANase khIMcI huI lohekI suI kI bhA~ti apane sthAnase cyuta hokara unheM (bAhyapadArthoMko) jAnane ko nahIM jAtA; paraMtu, vastusvabhAva para ke dvArA utpanna nahIM kiyA jA sakatA isaliye tathA vastusvabhAva parako utpanna nahIM kara sakatA isaliye, AtmA jaise bAhyapadArthoM kI asamIpatAmeM (apane svarUpase hI jAnatA hai) usIprakAra bAhyapadArthoM kI samIpatAmeM bhI apane svarUpase hI jAnatA hai| (isaprakAra) apane svarUpase hI jAnate hue usa (AtmA) ko, vastusvabhAvase hI vicitra pariNatiko prApta manohara athavA amanohara zabdAdi bAhyapadArtha kiMcitmAtra bhI vikriyA utpanna nahIM krte| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 522 evamAtmA pradIpavat paraM prati udAsIno nityameveti vastusthitaH, tathApi yadrAgadveSau tdjnyaanm| (zArdUlavikrIDita) pUrNakAcyutazuddhabodhamahimA bodho na bodhyAdayaM yAyAtkAmapi vikriyAM tata ito dIpaH prkaashyaadiv| tadvastusthitibodhavandhyadhiSaNA ete kimajJAnino rAgadveSamayIbhavanti sahajAM munycntyudaasiintaam|| 222 / / isaprakAra AtmA dIpakakI bhA~ti parake prati sadA udAsIna (arthAt saMbaMdha rahita , taTastha hai) -aisI vastusthiti hai, tathApi jo rAgadveSa hotA hai so ajJAna hai| bhAvArtha:-zabdAdika jar3a pudgaladravyake guNa haiN| ve AtmAse kahIM yaha nahIM kahate, ki 'tU hameM grahaNa kara ( arthAt tU hameM jAna)'; aura AtmA bhI apane sthAnase cyuta hokara unheM grahaNa karane ke liye ( -jAnane ke liye) unakI ora nahIM jaataa| jaise zabdAdika samIpa na hoM taba bhI AtmA apane svarUpase hI jAnatA hai, isaprakAra zabdAdika samIpa hoM taba bhI AtmA apane svarUpase hI jAnatA hai| isaprakAra apane svarUpase hI jAnanevAle aise AtmAko apane apane svabhAvase hI pariNamita hote hue zabdAdika kiMcitmAtra bhI vikAra nahIM karate, jaise ki apane svarUpase hI prakAzita hone vAle dIpakako ghaTapaTAdi padArtha vikAra nahIM krte| aisA vastusvabhAva hai, tathApi jIva zabdako sunakara , rUpako dekhakara, gaMdhako sUMghakara, rasakA svAda lekara , sparzako chUkara, guNa-dravyako jAnakara, unheM acchA-burA mAnakara rAga-dveSa karatA hai, vaha ajJAna hI hai| aba isI arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ pUrNa-eka-acyuta-zuddha-bodha-mahimA ayaM boddhA] pUrNa, eka , acyuta aura ( -nirvikAra) jJAna jisakI mahimA hai aisA yaha jJAyaka AtmA [ bodhyAt ] jJeya padArthoMse [ kAm api vikriyAM na yAyAt ] kiMcitmAtra bhI vikriyA ko prApta nahIM hotA, [ dIpaH prakAzyAt iva] jaise dIpaka prakAzya (-prakAzita hone yogya ghaTapaTAdi ) padArthoM se vikriyA ko prApta nahIM hotaa| [ tataH itaH ] taba phira [ tad-vastusthitibodha-bandhya-dhiSaNAH ete ajJAninaH ] jinakI buddhi aisI vastusthiti ke jJAnase rahita hai, aise yaha ajJAnI jIva [ kim sahajAm udAsInatAm muJcanti, rAgadveSamayIbhavanti ] apanI sahaja udAsInatAko kyoM chor3ate haiM tathA rAgadveSamaya kyoM hote haiM ? (isaprakAra AcAryadevane soca kiyA hai|) bhAvArtha:-jaise dIpakakA svabhAva ghaTapaTAdiko prakAzita karane kA hai Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 523 ( zArdUlavikrIDita) rAgadveSavibhAvamuktamahaso nityaM svabhAvaspRzaH pUrvAgAmisamastakarmavikalA bhinnaastdaatvodyaat| duuraaruuddhcritrvaibhvblaaccnycccidrcirmyiiN| vindanti svarasAbhiSiktabhuvanAM jJAnasya snycetnaam|| 223 / / usIprakAra jJAnakA svabhAva jJeya ko jAnane kA hI hai| aisA vastu svabhAva hai| jJeyako jAnanemAtrase jJAnameM vikAra nahIM hotaa| jJeyoMko jAnakara, unheM acchA-burA mAnakara, AtmA rAgIdveSI-vikArI hotA hai jo ki ajJAna hai| isaliye AcAryadevane soca kiyA hai ki-'vastukA svabhAva to aisA hai, phira bhI yaha AtmA ajJAnI hokara rAgadveSarUpa kyoM pariNamita hotA hai ? apanI svAbhAvika udAsIna-avasthArUpa kyoM nahIM rahatA ?' isaprakAra AcAryadevane jo soca kiyA hai so ucita hI hai, kyoMki jaba taka zubha rAga hai tabataka prANiyoMko ajJAnase duHkhI dekhakara karuNA utpanna hotI hai aura usase soca bhI hotA hai| 222 / aba AgAmI kathanakA sUcaka kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [rAga-dveSa-vibhAva-mukta-mahasaH ] jinakA teja rAgadveSarUpI vibhAvase rahita hai, [ nityaM svabhAva-spRzaH ] jo sadA (apane caitanyacamatkAramAtra) svabhAvako sparza karanevAle haiM, [ pUrva-AgAmi-samasta-karma-vikalA:] jo bhUta kAlake tathA bhaviSya kAlake samasta karmoMse rahita hai aura [ tadAtva-udayAt-minnAH] jo vartamAna kAlake karmodayase bhinna hai, [ dUra-ArUDha-caritra-vaibhava-balAt jJAnasya saJcetanAm vindanti ] ve (-aise jJAnI-) ati prabala cAritrake vaibhavake balase jJAnakI saMcetanAkA anubhava karate haiM- [caJcat-cid-arcirmayIM] jo jJAna-cetanA camakatI huI caitanyajyotimaya hai aura [ sva-rasa-abhiSikta-bhuvanAm ] jisane apane (jJAnarUpI) rasase samasta lokako sIMcA hai| bhAvArtha:-jinakA rAgadveSa dUra ho gayA, apane caitanyasvabhAvako jinhoMne aMgIkAra kiyA aura atIta, anAgata tathA vartamAna karmakA mamatva dUra ho gayA hai aise jJAnI sarva paradravyoMse alaga hokara cAritra aMgIkAra karate haiN| usa cAritrake balase, karmacetanA aura karmaphalacetanAse bhinna jo apanI caitanyakI pariNamanasvarUpa jJAnacetanA hai usakA anubhava karate haiN| yahA~ yaha tAtparya samajhanA cAhiye ki: -jIva pahale to karmacetanA aura karmaphalacetanAse bhinna apanI jJAnacetanAkA svarUpa Agama-pramANa, anumAna-pramANa aura svasaMvedanapramANase jAnatA hai aura usakA zraddhAna (pratIti) dRr3ha karatA hai; Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 524 kammaM jaM puvvakayaM suhaasuhmnneyvitthrvisesN| tatto Niyattade appayaM tu jo so paDikkamaNaM / / 383 / / kammaM jaM suhamasuhaM jamhi ya bhAvamhi bajjhadi bhvissN| tatto Niyattade jo so paccakkhANaM havadi cedaa||384 / / jaM suhamasuhamudiNNaM saMpaDi ya anneyvitthrvisesN| taM dosaM jo cedadi so khalu AloyaNaM cedaa|| 385 / / yaha to avirata, dezavirata aura pramatta avasthAmeM bhI hotA hai| aura jaba apramatta avasthA hotI hai taba jIva apane svarUpakA hI dhyAna karatA hai; usa samaya, usane jisa jJAnacetanAkA prathama zraddhAna kiyA thA usameM vaha lIna hotA hai aura zreNi car3hakara, kevalajJAna utpanna karake, sAkSAt "jJAnacetanArUpa ho jAtA hai| 223 / jo atIta karma ke prati mamatva chor3a de vaha AtmA pratikramaNa hai, jo anAgata karma na karane kI pratijJA kare ( arthAt jo bhAvoMse AgAmI karma baMdhe una bhAvoMkA mamatva chor3e) vaha AtmA pratyAkhyAna hai aura udayameM Aye hue vartamAna karmakA mamatva chor3e vaha AtmA AlocanA hai; sadA aise pratikramaNa, pratyAkhyAna aura AlocanApUrvaka pravartamAna AtmA cAritra hai| aise cAritrakA vidhAna ina gAthAoM ke dvArA karate haiM: zubha aura azubha anekavidha ke karma pUraba jo kiye| unase nivarte Atmako , vo AtamA pratikramaNa hai / / 383 / / zubha aura azubha bhAvI karamakA baMdha ho jina bhAvameM / usase nivartana jo kare, vo AtamA pacakhANa hai / / 384 / / zubha aura azubha anekavidha haiM udita jo isa kAla meM / una doSako jo cetato, AlocanA vaha jIva hai / / 385 / / * kevalajJAnI jIvake sAkSAt jJAnacetanA hotI hai| kevalajJAna honese pUrva bhI, nirvikalpa anubhavake samaya jIvake upayogAtmaka jJAnacetanA hotI hai| jJAnacetanAke upayogAtmakatvako mukhya na kiyA jAye to, samyagdRSTike jJAnacetanA niraMtara hotI hai, karmacetanA aura karmaphalacetanA nahIM hotI; kyoMki usakA niraMtara jJAnake svAmitvabhAvase pariNamana hotA hai| karmake aura karmaphalake svAmitvabhAvase pariNamana nahIM hotaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 525 NicaM paccakkhANaM kuvvadi NicaM paDikkamadi jo y| NicaM Aloceyadi so hu carittaM havadi cedaa||386 / / karma yatpUrvakRtaM shubhaashubhmnekvistrvishessm| tasmAnnivartayatyAtmAnaM tu yaH sa prtikrmnnm|| 383 / / karma yacchubhamazubhaM yasmiMzca bhAve badhyate bhvissyt| tasmAnnivartate yaH pratyAkhyAnaM bhavati cetyitaa||384 / / yacchubhamazubhamudIrNa samprati caanekvistrvishessm| taM doSaM yaH cetayate sa khalvAlocanaM cetyitaa||385 / / nityaM pratyAkhyAnaM karoti nityaM pratikrAmati yazca / nityamAlocayati sa khalu caritraM bhavati cetyitaa|| 386 / / pacakhANa nitya kare aru pratikramaNa jo nitya hi kare / nityahi kare AlocanA, vo AtmA cAritra hai / / 386 / / gAthArtha:- [ pUrvakRtaM] pUrvakRta [ yat ] jo [anekavistaravizeSam ] aneka prakArake vistAravAlA [zubhAzubham karma] (jJAnAvaraNIya Adi) zubhAzubha karma hai [tasmAt ] usase [ yaH] jo AtmA [ AtmAnaM tu] apaneko [ nivartayati ] dUra rakhatA hai, [ saH ] vaha AtmA [ pratikramaNam ] pratikramaNa hai| [bhaviSyat ] bhaviSya kAlakA [ yat ] jo [zubham azubham karma ] zubha-azubha karma [ yasmin bhAve ca ] jisa bhAvameM [ badhyate ] ba~dhatA hai [ tasmAt ] usa bhAvase [ yaH] jo AtmA [ nivartate ] nivRtta hotA hai, [ saH cetayitA] vaha AtmA [ pratyAkhyAnaM bhavati ] pratyAkhyAna hai| [samprati ca] vartamAna kAlameM [udIrNa] udayAgata [yat] jo [ anekavistaravizeSam ] aneka prakArake vistAravAlA [ zubham azubham ] zubha-azubha karma hai [ taM doSaM ] usa doSako [ yaH ] jo AtmA [ cetayate ] cetatA hai-anubhava karatA haijJAtAbhAvase jAna letA hai (arthAt usake svAmitva-kartRtvako chor3a detA hai), [ sa: cetayitA] vaha AtmA [ khalu ] vAstavameM [ Alocanam ] AlocanA hai| [yaH] jo [ nityaM ] sadA [pratyAkhyAnaM karoti ] pratyAkhyAna karatA hai, [ nityaM pratikrAmati ca] sadA pratikramaNa karatA hai aura [ nityam Alocayati] sadA AlocanA karatA hai, [ saH cetayitA] vaha AtmA [ khalu ] vAstavameM [ caritraM bhavati ] cAritra hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 526 yaH khalu pudgalakarmavipAkabhavebhyo bhAvebhyazcetayitAtmAnaM nivartayati, sa tatkAraNabhUtaM pUrva karma pratikrAman svayameva pratikramaNaM bhvti| sa eva tatkAryabhUtamuttaraM karma pratyAcakSANa: pratyAkhyAnaM bhvti| sa eva vartamAnaM karmavipAkamAtmano'tyantabhedenopalabhamAnaH AlocanA bhvti| evamayaM nityaM pratikrAman, nityaM pratyAcakSANo, nityamAlocayaMzca, pUrvakarmakAryebhya uttarakarmakAraNebhyo bhAvebhyo'tyantaM nivRttaH, vartamAnaM karmavipAkamAtmano'tyantabhedenopalabhamAnaH, svasminneva khalu jJAnasvabhAve nirantaracaraNAcAritraM bhvti| cAritraM tu bhavan svasya jJAnamAtrasya cetanAt svayameva jJAnacetanA bhavatIti bhaavH| TIkA:-jo AtmA pudgalakarmake vipAka (udaya) se huye bhAvoMse apaneko chur3AtA hai, vaha AtmA una bhAvoMke kAraNabhUta pUrvakarmoMko (bhUtakAlake karmoMko) pratikramatA huA svayaM hI pratikramaNa hai; vahI AtmA, una bhAvoMke kAryabhUta uttarakarmoM ko ( bhaviSyakAlake karmoM) pratyAkhyAnarUpa karatA huA, pratyAkhyAna hai; vahI AtmA , vartamAna karmavipAkako apanese (AtmAse) atyaMta bhedapUrvaka anubhava karatA huA; AlocanA hai| isaprakAra yaha AtmA sadA pratikrama karatA huA, sadA pratyAkhyAna karatA huA aura sadA AlocanA karatA huA, pUrvakarmoMke kAryarUpa aura uttarakarmoMke kAraNarUpa bhAvoMse atyaMta nivRtta hotA huA, vartamAna karmavipAkako apanese (AtmAse) atyaMta bhedapUrvaka anubhava karatA huA , apanemeM hI-jJAnasvabhAvameM hIniraMtara caranese (-AcaraNa karane se) cAritra hai (arthAt svayaM hI cAritrasvarUpa hai)| aura cAritrasvarUpa hotA huA apaneko-jJAnamAtrako-cetatA ( anubhava karatA) hai isaliye ( vaha AtmA) svayaM hI jJAnacetanA hai, aisA Azaya hai| bhAvArtha:-cAritrameM pratikramaNa, pratyAkhyAna aura AlocanAkA vidhAna hai| usameM, pahale lage hue doSoMse AtmAko nivRta karanA so pratikramaNa hai, bhaviSyameM doSa lagAne kA tyAga karanA so pratyAkhyAna hai aura vartamAna doSase AtmAko pRthak karanA so AlocanA hai| yahA~ nizcayacAritrako pradhAna karake kathana hai; isaliye nizcayase vicAra karane para, jo AtmA trikAlake karmoMse apaneko bhinna jAnatA hai, zraddhA karatA hai aura anubhava karatA hai, vaha AtmA svayaM hI pratikramaNa hai, svayaM hI pratyAkhyAna hai aura svayaM hI AlocanA hai| isaprakAra pratikramaNasvarUpa, pratyAkhyAnasvarUpa aura AlocanA svarUpa AtmAkA niraMtara anubhavana hI nizcayacAritra hai| jo yaha nizcayacAritra hai, vahI jJAnacetanA ( arthAt jJAnakA anubhavana) hai| usI jJAnacetanAse ( arthAt jJAnake anubhavanase) sAkSAt jJAnacetanAsvarUpa kevalajJAnamaya AtmA pragaTa hotA hai| aba AgekI gAthAoMkA sUcaka kAvya kahate haiM, jisameM jJAnacetanA aura ajJAnacetanA (arthAt karmacetanA aura karmaphalacetanA) phala pragaTa karate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 527 (upajAti) jJAnasya saJcetanayaiva nityaM prakAzate jJAnamatIva shuddhm| ajJAnasaJcetanayA tu dhAvan bodhasya zuddhiM niruNaddhi bandhaH / / 224 / / vedaMto kammaphalaM appANaM kuNadi jo du kmmphlN| so taM puNo vi baMdhadi bIyaM dukkhassa atttthvihN|| 387 / / vedaMto kammaphalaM mae kadaM muNadi jo du kmmphlN| so taM puNo vi baMdhadi bIyaM dukkhassa atttthvihN|| 388 / / zlokArtha:- [ nityaM jJAnasya saJcetanayA eva jJAnam atIva zuddham prakAzate] niraMtara jJAnakI saMcetanAse hI jJAna atyaMta zuddha prakAzita hotA hai; [ tu] aura [ajJAnasaJcetanayA ] ajJAnakI saMcetanAse [bandhaH dhAvan ] baMdha daur3atA huA [ bodhasya zuddhiM niruNaddhi ] jJAnakI zuddhatAko rokatA hai-arthAt jJAnakI zuddhatA nahIM hone detaa| bhAvArtha:-koI ( vastu) ke prati ekAgra hokara usI kA anubhavarUpa svAda liyA karanA vaha usakA saMcetana kahalAtA hai| jJAnake prati ekAgra upayukta hokara usa ora hI dhyAna rakhanA vaha jJAnakA saMcetana arthAt jJAnacetanA hai| usase jJAna atyaMta zuddha hokara prakAzita hotA hai arthAt kevalajJAna utpanna hotA hai| kevalajJAna utpanna honepara saMpUrNa jJAnacetanA kahalAtI hai| ajJAnarUpa (arthAt karmarUpa aura karmaphalarUpa) upayogako karanA, usI kI ora (-karma aura karmaphalakI ora hI-) ekAgra hokara usIkA anubhava karanA, vaha ajJAnacetanA hai| usase karmakA baMdha hotA hai, jo bandha jJAnakI zuddhatAko rokatA hai| 224 / aba isI ko gAthAoM dvArA kahate haiM: jo karmaphalako vedatA jIva karmaphala nijarUpa kare / vo punaH bA~dhe aSTavidhake karmako-duHkhabIjako / / 387 / / jo karmaphalako vedatA jAne 'karamaphala maiM kiyaa| vo puna: bA~dhe aSTavidhake karmako-duHkhabIjako / / 388 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 528 vedaMto kammaphalaM suhido duhido ya havadi jo cedaa| so taM puNo vi baMdhadi bIyaM dukkhassa aTThavihaM / / 389 / / vedayamAnaH karmaphalamAtmAnaM karoti yastu krmphlm| sa tatpunarapi badhnAti bIjaM duHkhsyaassttvidhm|| 387 / / vedayamAnaH karmaphalaM mayA kRtaM jAnAti yastu krmphlm| sa tatpunarapi badhnAti bIjaM duHkhsyaassttvidhm||388 / / vedayamAnaH karmaphalaM sukhito duHkhitazca bhavati yshcetyitaa| sa tatpunarapi badhnAti bIjaM duHkhsyaassttvidhm|| 389 / / jo karmaphalako vedatA AtmA sukhI-duHkhI hoya hai| vo punaH bA~dhe aSTavidhake karmako-duHkhabIjako / / 389 / / gAthArtha:- [ karmaphalam vedayamAnaH ] karmake phalakA vedana karatA huA [ yaH tu] jo AtmA [karmaphalam ] karmaphalako [AtmAnaM karoti] nijarUpa karatA (-mAnatA) hai, [ saH] vaha [ punaH api] phirase bhI [ aSTavidham tat ] ATha prakArake karmako[ duHkhasya bIjaM ] duHkhake bIjako- [ badhnAti ] bA~dhatA hai| [ karmaphalaM vedayamAnaH ] karmake phalakA vedana karatA huA [ yaH tu] jo AtmA [ karmaphalam mayA kRtaM jAnAti] yaha jAnatA (mAnatA) hai 'karmaphala maiMne kiyA', [ saH] vaha [ punaH api] phirase bhI [aSTavidham tat ] ATha prakArake karmako- [ duHkhasya bIjaM] duHkhake bIjako- [ badhnAti ] bA~dhatA hai| [karmaphalaM vedayamAnaH ] karmaphalako vedana karatA huA [ yaH cetayitA] jo AtmA [ sukhitaH duHkhitaH ca ] sukhI aura duHkhI [bhavati ] hotA hai, [ saH] vaha [ punaH api ] phira se bhI [ aSTavidham tat ] ATha prakArake karmako- [ duHkhasya bIjaM ] duHkhake bIjako- [ badhnAti] bA~dhatA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 529 jJAnAdanyatredamahamiti cetanam ajnyaancetnaa| sA dvidhA-karmacetanA karmaphalacetanA c| tatra jJAnAdanyatredamahaM karomIti cetanaM karmacetanA; jJAnAdanyatredaM vedaye'hamiti cetanaM krmphlcetnaa| sA tu samastApi saMsArabIjaM; saMsArabIjasyASTavidhakarmaNo biijtvaat| tato mokSArthinA puruSeNAjJAnacetanApralayAya sakalakarmasaMnyAsabhAvanAM sakalakarmaphalasaMnyAsabhAvanAM ca nATayitvA svabhAvabhUtA bhagavatI jJAnacetanaivaikA nityameva naattyitvyaa| tatra tAvatsakalakarmasaMnyAsabhAvanAM nATayati (AryA) kRtakAritAnumananaistrikAlaviSayaM mnovcnkaayaiH| parihRtya karma sarva paramaM naisskrmymvlmbe|| 225 / / TIkA:-jJAnase anyameM (-jJAna sivA anya bhAvoMmeM) aisA cetanA ( anubhava karanA) ki 'yaha maiM hU~', so ajJAnacetanA hai| vaha do prakAra kI hai-karmacetanA aura krmphlcetnaa| usameM , jJAnase anyameM ( arthAt jJAnake sivA anya bhAvomeM) aisA cetanA ki 'isako maiM karatA hU~', vaha karmacetanA hai; aura jJAnase anyameM aisA cetanA ki 'ise maiM bhogatA hU~', vaha karmaphalacetanA hai| (isaprakAra ajJAnacetanA do prakAra se hai|) vaha samasta ajJAnacetanA saMsArakA bIja hai; kyoMki saMsArake bIja jo ATha prakArake (jJAnAvaraNAdi) karma, unakA bIja vaha ajJAnacetanA hai (arthAt usase karmoMkA ba~dha hotA hai)| isaliye mokSArthI puruSako ajJAnacetanAkA pralaya karaneke liye sakala karmoMke saMnyAsa (tyAga) kI bhAvanAko tathA sakala karmaphalake saMnyAsakI bhAvanAko nacAkara , svabhAvabhUta aisI bhagavatI jJAnacetanAko hI ekako sadA nacAnA caahiye| isameM pahale , sakala karmoMke saMnyAsakI bhAvanAko nacAte haiM:( vahA~ prathama , kAvya kahate haiM:-) zlokArtha:- [trikAlaviSayaM] trikAlake (arthAt atIta, vartamAna aura anAgata kAla saMbaMdhI) [ sarva karma] samasta karmako [ kRta-kArita-anumananaiH ] kRtakArita-anumodanAse aura [ manaH-vacana-kAyaiH ] mana-vacana-kAyAse [parihRtya ] tyAga karake [ paramaM naiSkarmyam avalambe ] maiM parama naiSkarmyakA (-utkRSTa niSkarma avasthAkA) avalambana karatA huuN| (isaprakAra, samasta karmoMkA tyAga karanevAlA jJAnI pratijJA karatA hai|) / 225 / ( aba TIkAmeM prathama, pratikramaNa-kalpa arthAt pratikramaNakI vidhi kahate haiM:-) ( pratikramaNa karanevAlA kahatA hai ki:) Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ 530 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra yadahamakArSaM, yadacIkaraM, yatkurvantamapyanyaM samanvajJAsiSaM, manasA ca vAcA ca kAyena ca, tanmithyA me duSkRtamiti 1 / yadahamakArSaM, yadacIkaraM, yatkurvantamapyanyaM samanvajJAsiSaM, manasA ca vAcA ca, tanmithyA me duSkRtamiti 2 / yadahamakArSaM, yadacIkaraM, yatkurvantamapyanyaM samanvajJAsiSaM, manasA ca kAyena ca, tanmithyA me duSkRtamiti 3 / yadahamakArSaM, yadacIkaraM, yatkurvantamapyanyaM samanvajJAsiSaM, vAcA ca kAyena ca, tanmithyA me duSkRtamiti 4 / yadahamakArSaM, yadacIkaraM, yatkurvantamapyanyaM samanvajJAsiSaM, manasA ca tanmithyA me duSkRtamiti 5 / yadahamakArSaM, yadacIkaraM, yatkurvantamapyanyaM samanvajJAsiSaM, vAcA ca, tanmithyA me duSkRtamiti 6 / yadahamakArSaM, yadacIkaraM, yatkurvantamapyanyaM samanvajJAsiSaM, kAyena ca, tanmithyA me duSkRtamiti 7 / yadahamakArSaM, yadacIkaraM, manasA ca vAcA ca kAyena ca, tanmithyA me duSkRtamiti 8 / yadahamakArSaM, yatkurvantamapyanyaM samanvajJAsiSaM, manasA ca vAcA ca kAyena ca, tanmithyA duSkRtamiti 9 / yadahamacIkaraM, yatkurvantamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA ca vAcA ca kAyena ca, tanmithyA me duSkRtamiti 10 / 9 jo maiMne (atItakAla meM karma) kiyA, karAyA aura dUsare karate hue kA anumodana kiyA, manase, vacanase tathA kAyase, yaha merA duSkRta mithyA ho| (karma karanA, karAnA aura anya karanevAlekA anumodana karanA vaha saMsArakA bIja hai yaha jAnakara usa duSkRta ke prati heyabuddhi AI taba jIva ne usake prati mamatva chor3A, yahI usakA mithyA karanA hai ) / 1 / jo maiMne (atItakAla meM karma) kiyA, karAyA aura anya karate hue kA anumodana kiyA, manase tathA vacanase, vaha merA duSkRta mithyA ho / 2 / jo maiMne (pUrve meM) kiyA, karAyA aura anya karate hue kA anumodana kiyA, manase tathA kAyAse, yaha merA duSkRta mithyA ho / 3 / jo maiMne ( pUrvemeM) kiyA, karAyA aura anya karate hue kA anumodana kiyA, vacanase tathA kAyAse, vaha merA duSkRta mithyA ho / 4 / jo maiMne (atItakAla meM ) kiyA, karAyA aura anya karate hue kA anumodana kiyA, manase, vaha merA duSkRta mithyA ho / 5 / jo maiMne (pUrvemeM) kiyA, karAyA aura anya karate huekA anumodana kiyA, vacanase, vaha merA duSkRta mithyA ho / 6 / jo maiMne (pUrvemeM) kiyA, karAyA aura anya karate hue kA anumodana kiyA, kAyAse, vaha merA duSkRta mithyA ho / 7 / jo maiMne (pUrvemeM) kiyA aura karAyA manase, vacanase tathA kAyAse, vaha merA duSkRta mithyA ho / 8 / jo maiMne (pUrvemeM) kiyA aura anya karate hue kA anumodana kiyA manase, vacanase tathA kAyAse, vaha merA duSkRta mithyA ho / 9 / jo maiMne (pUrvamaiM ) karAyA aura anya karate hue kA anumodana kiyA manase, vacanase tathA kAyAse, vaha merA duSkRta mithyA ho| 10 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 531 yadahamakArSa, yadacIkaraM, manasA ca vAcA ca, tanmithyA me duSkRtamiti 11 / yadahamakArSaM , yatkurvantamapyanyaM samanvajJAsiSaM, manasA ca vAcA ca, tanmithyA me duSkRtamiti 12 / yadahamacIkaraM, yatkurvantamapyanyaM samanvajJAsiSaM, manasA ca vAcA ca, tanmithyA me duSkRtamiti 13 / yadahamakArSa , yadacIkaraM, manasA ca kAyena ca, tanmithyA me duSkRtamiti 14 / yadahamakArSaM , yatkurvantamapyanyaM samanvajJAsiSaM, manasA ca kAyena ca , tanmithyA me duSkRtamiti 15 / yadahamacIkaraM, yatkurvantamapyanyaM samanvajJAsiSaM, manasA ca kAyena ca, tanmithyA me duSkRtamiti 16 / yadahamakArSa, yadacIkaraM, vAcA ca kAyena ca, tanmithyA me duSkRtamiti 17 / yadahamakArSaM , yatkurvantamapyanyaM samanvajJAsiSaM, vAcA ca kAyena ca, tanmithyA me duSkRtamiti 18 / yadahamacIkaraM, yatkurvantamapyanyaM samanvajJAsiSaM, vAcA ca kAyena ca, tanmithyA me duSkRtamiti 19 / yadahamakArSa, yadacIkaraM, manasA ca, tanmithyA me duSkRtamiti 20 / yadahamakArSa, yatkurvantamapyanyaM samanvajJAsiSaM, manasA ca, tanmithyA me duSkRtamiti 21 / yadahamacIkaraM, yatkurvantamapyanyaM samanvajJAsiSaM, manasA ca, tanmithyA me duSkRtamiti 22 / yadahamakArSa, yadacIkaraM, vAcA ca, tanmithyA me duSkRtamiti 23 / / jo maiMne (atItakAla meM) kiyA aura karAyA manase tathA vacanase, vaha merA duSkRta mithyA ho| 11 / jo maiMne (pUrvemeM) kiyA aura anya karate hue kA anumodana kiyA manase tathA vacanase, vaha merA duSkRta mithyA ho| 12 / jo maiMne (pUrvemeM) karAyA aura anya karate hue kA anumodana kiyA manase tathA vacanase , vaha merA duSkRta mithyA ho| 13 / jo maiMne (pUrvemeM) kiyA aura karAyA manase tathA kAyAse, vaha merA duSkRta mithyA ho| 14 / jo maiMne (pUrvemeM) kiyA aura anya karate huekA anumodana kiyA manase tathA kAyase, vaha merA duSkRta mithyA ho| 15 / jo maiMne (pUrvemeM) karAyA aura anya karate hae kA anamodana kiyA manase tathA kAyAse. vaha merA daSkata mithyA ho| 16 / jo maiMne (pUrvemeM) kiyA aura karAyA vacanase tathA kAyAse , vaha merA duSkRta mithyA ho| 17 / jo maiMne (pUrvemeM) kiyA aura anya karate hue kA anumodana kiyA vacanase tathA kAyAse , vaha merA duSkRta mithyA ho| 18 / jo maiMne (pUrvemeM) karAyA aura anya karate hue kA anumodana kiyA vacanase tathA kAyAse, vaha merA duSkRta mithyA ho| 19 / jo maiMne (atItakAla meM) kiyA aura karAyA manase , vaha merA duSkRta mithyA ho| 20 / jo maiMne ( pUrvemeM) kiyA aura anya karate hue kA anumodana kiyA manase, vaha merA duSkRta mithyA ho| 21 / jo maiMne (pUrvemeM) karAyA aura anya karate hue kA anumodana kiyA manase, vaha merA duSkRta mithyA ho| 22 / jo maiMne (pUrvemeM) kiyA aura karAyA vacanase , vaha merA duSkRta mithyA ho| 23 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ 532 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra yadahamakArSaM, yatkurvantamapyanyaM samanvajJAsiSaM, vAcA ca, tanmithyA me duSkRtamiti 24|ydhmciikrN, yatkurvantamapyanyaM samanvajJAsiSaM, vAcA ca, tanmithyA me duSkRtamiti 25 / yadahamakArSaM, yadacIkaraM, kAyena ca, tanmithyA me duSkRtamiti 26 / yadahamakArSaM, yatkurvantamapyanyaM samanvajJAsiSaM, kAyena ca, tanmithyA me duSkRtamiti 27 / yadahamacIkaraM, yatkurvantamapyanyaM samanvajJAsiSaM, kAyena ca, tanmithyA me duSkRtamiti 28 / yadahamakArSaM manasA ca vAcA ca kAyena ca, tanmithyA me duSkRtamiti 29 / yadahamacIkaraM manasA ca vAcA ca kAyena ca, tanmithyA me duSkRtamiti 30 / yatkurvantamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA ca vAcA ca kAyena ca, tanmithyA me duSkRtamiti 31 / yadahamakArSaM manasA ca vAcA ca, tanmithyA me duSkRtamiti 32 / yadahamacIkaraM manasA ca vAcA ca, tanmithyA me duSkRtamiti 33 / yatkurvantamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA ca vAcA ca, tanmithyA me duSkRtamiti 34 / yadahamakArSaM manasA ca kAyena ca, tanmithyA me duSkRtamiti 35 / yadahamacIkaraM manasA ca kAyena ca, tanmithyA me duSkRtamiti 36 / jo maiMne (pUrvemeM ) kiyA aura anya karate hue kA anumodana kiyA vacanase, vaha merA duSkRta mithyA ho / 24 / jo maiMne (pUrvemeM) karAyA aura anya karate hue kA anumodana kiyA vacanase, vaha merA duSkRta mithyA ho / 25 / jo maiMne ( pUrvemeM) kiyA aura karAyA kAyAse, vaha merA duSkRta mithyA ho / 26 / jo maiMne (pUrvemeM) kiyA aura anya karate hue kA anumodana kiyA kAyAse, vaha merA duSkRta mithyA ho / 27 / jo maiMne (pUrvemeM) karAyA aura anya karate hue kA anumodana kiyA kAyAse, vaha merA duSkRta mithyA ho| 28 / jo maiMne (atItakAla meM ) kiyA manase, vacanase tathA kAyAse, vaha merA duSkRta mithyA ho| 29 / jo maiMne (pUrvemeM) karAyA manase, vacanase tathA kAyAse, vaha merA duSkRta mithyA ho / 30 / jo maiMne anya karate hue kA anumodana kiyA manase, vacanase tathA kAyAse, vaha merA duSkRta mithyA ho / 31 / jo maiMne (atItakAla meM ) kiyA manase tathA vacanase, vaha merA duSkRta mithyA ho| 32 / jo maiMne (pUrvemeM) karAyA manase tathA vacanase, vaha merA duSkRta mithyA ho| 33 / jo maiMne (pUrvemeM) anya karate hue kA anumodana kiyA manase tathA vacanase, vaha merA duSkRta mithyA ho / 34 / jo maiMne ( pUrvemeM) kiyA manase tathA kAyAse, vaha merA duSkRta mithyA ho / 35 / jo maiMne (pUrvemeM) karAyA manase tathA kAyAse, vaha merA duSkRta mithyA ho / 36 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra / yatkurvantamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA ca kAyena ca, tanmithyA me duSkRtamiti 37 / yadahamakArSa vAcA ca kAyena ca, tanmithyA me duSkRtamiti 38 / yadahamacIkaraM vAcA ca kAyena ca, tanmithyA me duSkRtamiti 39 / yatkurvantamapyanyaM samanvajJAsiSaM vAcA ca kAyena ca, tanmithyA me duSkRtamiti 40 / yadahamakArSaM manasA ca, tanmithyA me duSkRtamiti 41 / yadahamacIkaraM manasA ca, tanmithyA me duSkRtamiti 42 / yatkurvantamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA ca, tanmithyA me duSkRtamiti 43 / yadahamakArSaM vAcA ca, tanmithyA me duSkRtamiti 44 / yadahamacIkaraM vAcA ca, tanmithyA me duSkRtamiti 5 / yatkurvantamapyanyaM samanvajJAsiSaM vAcA ca, tanmithyA me duSkRtamiti 46 / yadahamakArSaM kAyena ca, tanmithyA me duSkRtamiti 47 / yadahamacIkaraM kAyena ca, tanmithyA me duSkRtamiti 48 / yatkurvantamapyanyaM samanvajJAsiSaM kAyena ca, tanmithyA me duSkRtamiti 49 / jo maiMne (pUrvemeM) anya karate hue kA anumodana kiyA manase tathA kAyAse, vaha merA duSkRta mithyA ho| 37 / jo maiMne (pUrvemeM) kiyA vacanase tathA kAyAse , vaha merA duSkRta mithyA ho| 38 / jo maiMne (pUrvemeM) karAyA vacanase tathA kAyAse , vaha merA duSkRta mithyA ho| 39 / jo maiMne ( pUrvemeM) anya karate hue kA anumodana kiyA vacanase tathA kAyAse , vaha merA duSkRta mithyA ho| 40 / jo maiMne (atItakAla meM) kiyA manase, vaha merA duSkRta mithyA ho| 41 / jo maiMne (pUrvemeM) karAyA manase, vaha merA duSkRta mithyA ho| 42 / jo maiMne (pUrvemeM) anya karate hue kA anumodana kiyA manase, vaha merA duSkRta mithyA ho| 43 / jo maiMne (pUrvemeM) kiyA vacanase, vaha merA duSkRta mithyA ho| 44 / jo maiMne (pUrvemeM) karAyA vacanase, vaha merA duSkRta mithyA ho| 45 / jo maiMne (pUrvemeM) anya karate hue kA anumodana kiyA vacanase , vaha merA duSkRta mithyA ho| 46 / jo maiMne (pUrvemeM) kiyA kAyAse, vaha merA duSkRta mithyA ho| 47 / jo maiMne (pUrvemeM) karAyA kAyAse, vaha merA duSkRta mithyA ho| 48 / jo maiMne (pUrve ) anya karate hue kA anumodana kiyA kAyAse , vaha merA duSkRta mithyA ho| 49 / (ina 49 bhaMgoMke aMdara, pahale bhaMgameM kRta, kArita , anumodanA-ye tIna liye haiM aura unapara mana, vacana, kAya-ye tIna lagAye haiN| isaprakAra bane hue isa eka bhaMgako "33 'kI samasyAse-saMjJAse-pahicAnA jA sakatA hai| 2 se 4 takake bhaMgoMmeM kRta, kArita, anumodanA ke tInoM lekara unapara mana, vacana, kAyAmeMse do do lagAye haiN| * kRta, kArita, anumodanA-yaha tInoM liye gaye haiM so unheM batAne ke liye pahale '3'kA aMka rakhanA, aura phira mana, vacana, kAya-yaha tIna liye haiM so unheM batAne ke liye usI ke pAsa dUsarA '3' kA aMka rakhanA caahiye| isaprakAra yaha '33'kI samasyA huii| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 534 (AryA) mohAdyadahamakArSaM samastamapi karma ttprtikrmy| Atmani caitanyAtmani niSkarmaNi nityamAtmanA vrte|| 226 / / isaprakAra bane hue ina tInoM bhaMgoko, '32 'kI saMjJAse pahicAnA jA sakatA hai| 5 se 7 takake bhaMgoMmeM kRta, kArita, anumodanA ke tInoM lekara unapara mana, vacana, kAyAmeMse eka eka lagAyA hai| ina tInoM bhaMgoMko '31' kI saMjJAse pahicAnA jA sakatA hai| 8 se 10 takake bhaMgoMmeM kRta, kArita , anumodanA meMse do-do lekara unapara mana, vacana, kAyA tInoM lagAe haiN| ina tInoM bhaMgoMko '23 'kI saMjJAvAle bhaMga ke rUpa meM pahicAnA jA sakatA hai| 11 se 19 takake bhaMgoMmeM kRta, kArita, anumodanAmeMse dodo lekara unapara mana, vacana, kAyameM se do lagAye haiN| ina nau bhaMgoMko '22' kI saMjJA se pahicAnA jA sakatA hai| 20 se 28 takake bhaMgoMmeM kRta, kArita, anumodanAmeMse do-do lekara unapara mana, vacana, kAyAmeMse eka eka lagAyA hai| ina nau bhaMgoMko '21'kI saMjJAvAle bhaMgoM ke rUpa meM pahicAnA jA sakatA hai| 29 se 31 takake bhaMgoMmeM kRta, kArita, anumodanAmeMse eka eka lekara unapara mana, vacana, kAya tInoM lagAye haiN| ina tInoM bhaMgoMko '13 'kI saMjJAse pahicAnA jA sakatA hai| 32 se 40 takake bhaMgoMmeM kRta, kArita, anumodanAmeMse eka-eka lekara unapara mana, vacana , kAyAmeMse do-do lagAye haiN| ina nau bhaMgoMko '12 'kI saMjJAse pahicAnA jA sakatA hai| 41 se 49 takake bhaMgoMmeM kRta, kArita, anumodanAmeMse eka-eka lekara unapara mana, vacana, kAyAmeMse eka eka lagAyA hai| ina nau bhaMgoMko '11 'kI saMjJAse pahicAnA jA sakatA hai| isaprakAra saba milakara 49 bhaMga huye|) aba isa kathanakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ yad aham mohAt akArSam ] maiMne jo mohase athavA ajJAnase ( bhUta kAlameM) karma kiye haiM, [ tat samastam api karma pratikramya ] una samasta karmoMkA pratikramaNa karake [ niSkarmaNi caitanya Atmani Atmani AtmanA nityam varte ] maiM niSkarma ( arthAt samasta karmoMse rahita) caitanyasvarUpa AtmAmeM AtmAse hI (-nija se hI-) niraMtara varta rahA hU~ (isaprakAra jJAnI anubhava karatA hai)| * kRta, kArita, anumodanA tInoM liye haiM yaha batAne ke liye pahale '3'kA aMka rakhanA cAhiye; aura phira mana, vacana, kAyAmeMse do liye haiM yaha batAne ke liye '3' ke pAsa '2'kA aMka rakhanA caahiye| isaprakAra '32 kI saMjJA huii| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 535 iti pratikramaNakalpaH smaaptH| na karomi, na kArayAmi, kurvantamapyanyaM samanujAnAmi, manasA ca vAcA ca kAyena ceti 1 / na karomi, na kArayAmi, na kurvantamapyanyaM samanujAnAmi, manasA ca vAcA ceti 2 / na karomi, na kArayAmi, na kurvantamapyanyaM samanujAnAmi, manasA ca kAyena ceti 3 / na karomi, na kArayAmi, na kurvantamapyanyaM samanujAnAmi, vAcA ca kAyena ceti 4 / na karomi, na kArayAmi, na kurvantamapyanyaM samanujAnAmi, manasA ceti 5 / na karomi, na kArayAmi, na kurvantamapyanyaM samanujAnAmi, vAcA ceti 6 / na karomi, na kArayAmi, na kurvantamapyanyaM samanujAnAmi , kAyena ceti / bhAvArtha:-bhUta kAlameM kiye gaye karmako 49 bhaMgapUrvaka mithyA karanevAle pratikramaNa karake jJAnI jJAnasvarUpa AtmAmeM lIna hokara niraMtara caitanyasvarUpa AtmAkA anubhava kare, isakI yaha vidhi hai| 'mithyA' kahane kA prayojana isaprakAra hai:-jaise, kisI ne pahale dhana kamA kara gharameM rakha chor3A thA; aura phira jaba usake prati mamatva chor3a diyA taba use bhogane kA abhiprAya na nahIM rahA; usa samaya, bhUta kAlameM jo dhana kamAyA thA vaha nahIM kamAne ke samAna hI hai; isIprakAra, jIvane pahale karma baMdha kiyA thA; phira jaba use ahitarUpa jAnakara usake prati mamatva chor3a diyA aura usake phalameM lIna na huA, taba bhUta kAlameM jo karma bA~dhA thA vaha nahIM bA~dhane ke samAna mithyA hI hai| 226 / isaprakAra pratikramaNa-kalpa ( arthAt pratikramaNakI vidhi ) samApta huaa| ( aba TIkAmeM AlocanAkalpa kahate haiM:-) maiM ( vartamAnameM karma) na to karatA huuN| na karAtA hU~ aura na anya karate huekA anumodana karatA hU~, manase, vacanase tathA kaayse| 1 / maiM ( vartamAnameM karma ) na to karatA hU~, na karAtA hU~, na anya karate huekA anumodana karatA hU~, manase tathA vcnse| 2 / maiM ( vartamAnameM) na to karatA hU~, na karAtA hU~, na anya karate huekA anumodana karatA hU~, manase tathA kaayse| 3 / maiM na to karatA hU~, na karAtA hU~, na anya karate huekA anumodana karatA hU~, vacanase tathA kAyase / / maiM na to karatA hU~, na karAtA hU~, na anya karate huekA anumodana karatA hU~, mnse| 5 / maiM na to karatA hU~, na karAtA hU~, na anya karate huekA anumodana karatA hU~, vcnse| 6 / maiM na to karatA hU~, na karAtA hU~, na anya karate huekA anumodana karatA hU~, kaayaase| 7 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 536 na karomi, na kArayAmi, manasA ca vAcA ca kAyena ceti 8 / na karomi, na kurvantamapyanyaM samanujAnAmi, manasA ca vAcA ca kAyena ceti 9 / na kArayAmi, na kurvantamapyanyaM samanujAnAmi, manasA ca vAcA ca kAyena ceti 10 / na karomi, na kArayAmi, manasA ca vAcA ceti 11 / na karomi, na kurvantamapyanyaM samanujAnAmi, manasA ca vAcA ceti 12 / na kArayAmi, na kurvantamapyanyaM samanujAnAmi, manasA ca vAcA ceti 13 / na karomi, na kArayAmi, manasA ca kAyena ceti 14 / na karomi, na kurvantamapyanyaM samanujAnAmi, manasA ca kAyena ceti 5 / na kArayAmi, na kurvantamapyanyaM samanujAnAmi, manasA ca kAyena ceti 16 / na karomi, na kArayAmi, vAcA ca kAyena ceti 17 / na karomi, na kurvantamapyanyaM samanujAnAmi, vAcA ca kAyena ceti 18 / na kArayAmi, na kurvantamapyanyaM samanujAnAmi, vAcA ca kAyena ceti 19 / na karomi, na kArayAmi, manasA ceti 20 / na karomi, na kurvantamapyanyaM samanujAnAmi, manasA ceti 21 / na kArayAmi, na kurvantamapyanyaM samanujAnAmi, manasA ceti 22 / na karomi, na kArayAmi, vAcA ceti 23 / na karomi, na kurvantamapyanyaM samanujAnAmi, vAcA ceti 24 / na kArayAmi, na kurvantamapyanyaM samanujAnAmi, vAcA ceti 25 / na karomi, na kArayAmi, kAyena ceti 26 / na maiM karatA hU~, na karAtA hU~, manase, vacanase tathA kaayse| 8 / na to maiM karatA hU~, na anya karate huekA anumodana karatA hU~, manase, vacanase tathA kaayaase| 9 / na maiM karAtA hU~, na anya karate huekA anumodana karatA hU~, manase, vacanase tathA kaayaase| 10 / na maiM karatA hU~, na karAtA hU~, manase tathA vcnse| 11 / na maiM karatA hU~, na anya karate huekA anumodana karatA hU~, manase tathA vcnse| 12 / na to maiM karAtA hU~, na anya karate huekA anumodana karatA hU~, manase tathA vcnse| 13 / na maiM karatA hU~, na karAtA hU~, manase tathA kaayaase| 14 / na maiM karatA hU~, na anya karate huekA anumodana karatA hU~, manase tathA kaayaase| 15 / na maiM karAtA hU~, na anya karate huekA anumodana karatA hU~, manase tathA kaayaase| 16 / na maiM karatA hU~, na karAtA hU~, vacanase tathA kaayaase| 17 / na maiM karatA hU~, na anya karate huekA anumodana karatA hU~, vacanase tathA kaayaase| 18 / na maiM karAtA hU~, na anya karate huekA anumodana karatA hU~, vacanase tathA kaayaase| 19 / na to maiM karatA hU~, na karAtA hU~, mnse| 20 / na maiM karatA hU~, na anya karate huekA anumodana karatA hU~, mnse| 21 / na maiM karAtA hU~, na anya karate huekA anumodana karatA hU~, mnse| 22 / na maiM karatA hU~, na karAtA hU~, vcnse| 23 / na maiM karatA hU~, na anya karate huekA anumodana karatA hU~, vcnse| 24 / na maiM karAtA hU~, na anya karate huekA anumodana karatA hU~, vcnse| 25 / na maiM karatA hU~, na karAtA hU~, kaayaase| 26 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 537 na karomi, na kurvantamapyanyaM samanujAnAmi , kAyena ceti 27 / na kArayAmi, na kurvantamapyanyaM samanujAnAmi, kAyena ceti 28 / na karomi manasA ca vAcA ca kAyena ceti 29 / na kArayAmi manasA ca vAcA ca kAyena ceti 30 / na kurvantamapyanya samanujAnAmi manasA ca vAcA ca kAyena ceti 31 / na karomi manasA ca vAcA ceti 32 / na kArayAmi manasA ca vAcA ceti 33 / na kurvantamapyanyaM samanujAnAmi manasA ca vAcA ceti 34 / na karomi manasA ca kAyena ceti 35 / na kArayAmi manasA ca kAyena ceti 36 / na kurvantamapyanyaM samanujAnAmi manasA ca kAyena ceti 37 / na karomi vAcA ca kAyena ceti 38 / na kArayAmi vAcA ca kAyena ceti 39 / na kurvantamapyanyaM samanujAnAmi vAcA ca kAyena ceti 40 / na karomi manasA ceti 41 / na kArayAmi manasA ceti 42 / na kurvantamapyanyaM samanujAnAmi manasA ceti 43 / na karomi vAcA ceti 44 / na kArayAmi vAcA ceti 45 / na kurvantamapyanyaM samanujAnAmi vAcA ceti 46 / na karomi kAyena ceti 47 / na kArayAmi kAyena ceti 48 / na kurvantamapyanyaM samanujAnAmi kAyena ceti 49 / na maiM karatA hU~, na anya karate huekA anumodana karatA hU~, kaayaase| 27 / na maiM karAtA hU~, na anya karate huekA anumodana karatA hU~, kaayaase| 28 / na maiM karatA hU~ manase, vacanase tathA kaayaase| 29 / na maiM karAtA hU~ manase , vacanase tathA kaayaase| 30 / maiM anya karate huekA anumodana nahIM karatA manase, vacanase tathA kaayaase| 31 / na maiM karatA hU~ manase tathA vcnse| 32 / na maiM karAtA hU~ manase tathA vcnse| 33 / na maiM anya karate huekA anumodana karatA hU~ manase tathA vcnse| 34 / na maiM karatA hU~ manase tathA kaayaase| 35 / na maiM karAtA hU~ manase tathA kaayaase| 36 / na maiM anya karate huekA anumodana karatA hU~ manase tathA kaayaase| 37 / na maiM karatA hU~ vacanase tathA kaayaase| 38 / na maiM karatA hU~ vacanase tathA kaayaase| 39 / na maiM anya karate huekA anumodana karatA hU~ vacanase tathA kaayaase| 40 / na maiM karatA hU~ mnse| 41 / na maiM karAtA hU~ mnse| 42 / na maiM anya karate huekA anumodana karatA hU~ mnse| 43 / na maiM karatA hU~ vcnse| 44 / na maiM karAtA hU~ vcnse| 45 / na maiM anya karate huekA anumodana karatA hU~ vcnse| 46 / na maiM karatA hU~ kaayaase| 47 / na maiM karAtA hU~ kaayaase| 48 / na maiM anya karate huekA anumodana karatA hU~ kaayaase| 49 / (isaprakAra, pratikramaNake samAna AlocanAmeM bhI 49 bhaMga khe|) Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 538 (AryA) mohavilAsavijRmbhitamidamudayatkarma sklmaalocy| Atmani caitanyAtmani niSkarmaNi nityamAtmanA vrte|| 227 / / ityAlocanAkalpa: smaaptH| na kariSyAmi, na kArayiSyAmi, na kurvantamapyanyaM samanujJAsyAmi, manasA ca vAcA ca kAyena ceti 1 / na kariSyAmi, na kArayiSyAmi, na kurvantamapyanyaM samanujJAsyAmi, manasA ca vAcA ceti 2 / na kariSyAmi, na kArayiSyAmi, na kurvantamapyanyaM samanujJAsyAmi, manasA ca kAyena ceti 3 / aba isa kathanakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- (nizcayacAritrako aMgIkAra karanevAlA kahatA hai ki-) [ mohavilAsavijRmbhitam idam udayat karma] mohake vilAsase phailA huA jo yaha udayamAna (udayameM AtA huA) karma [ sakalam Alocya ] usa sabhI kI AlocanA karake (-una sarva karmokI AlocanA karake-) [ niSkarmaNi caitanya-Atmani Atmani AtmanA nityam varte ] maiM niSkarma ( arthAt sarva karmoMse rahita) caitanyasvarUpa AtmAmeM AtmAse hI niraMtara varta rahA huuN| bhAvArtha:- vartamAna kAlameM karmakA udaya AtA hai usake viSayameM jJAnI yaha vicAra karatA hai ki pahale jo karma bA~dhA thA usakA yaha kArya hai, merA to yaha kArya nhiiN| maiM isakA kartA nahIM, maiM to zuddhacaitanyamAtra AtmA huuN| usakI darzanajJAnarUpa pravRtti hai| usa darzanajJAnarUpa pravRtike dArA maiM isa udayAgata karma ko dekhanejAnanevAlA huuN| maiM apane svarUpameM hI pravartamAna huuN| aisA anubhava karanA hI nizcayacAritra hai| 227 / isaprakAra AlocanAkalpa samApta huaa| ( aba TIkAmeM pratyAkhyAnakalpa arthAt pratyAkhyAnakI vidhi kahate haiM:(pratyAkhyAna karane vAlA kahatA hai ki:-) maiM ( bhaviSyameM karma) na to karU~gA, na karAU~gA, na anya karate huekA anumodana karU~gA, manase, vacanase tathA kaayse|1| maiM ( bhaviSyameM karma) na to karU~gA, na karAU~gA, na anya karate huekA anumodana karU~gA, manase tathA vcnse| 2 / maiM na to karU~gA, na karAU~gA, na anya karate huekA anumodana karU~gA, manase tathA kaayse| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra na kariSyAmi, na kArayiSyAmi, na kurvantamapyanyaM samanujJAsyAmi, vAcA ca kAyena ceti 4 / na kariSyAmi, na kArayiSyAmi, na kurvantamapyanyaM samanujJAsyAmi, manasA ceti 5 / na kariSyAmi, na kArayiSyAmi, na kurvantamapyanyaM samanujJAsyAmi, vAcA ceti / na kariSyAmi, na kArayiSyAmi, na kurvantamapyanyaM samanujJAsyAmi, kAyena ceti 7 / na kariSyAmi, na kArayiSyAmi, manasA ca vAcA ca kAyena ceti 8 / na kariSyAmi, na kurvantamapyanyaM samanujJAsyAmi, manasA ca vAcA ca kAyena ceti 9 / na kArayiSyAmi, na kurvantamapyanyaM samanujJAsyAmi, manasA ca vAcA ca kAyena ceti 10 / na kariSyAmi, na kArayiSyAmi, manasA ca vAcA ceti 11 / na kariSyAmi, na kurvantamapyanyaM samanujJAsyAmi, manasA ca vAcA ceti 12 / na kArayiSyAmi, na kurvantamapyanyaM samanujJAsyAmi, manasA ca vAcA ceti 13 / na kariSyAmi, na kArayiSyAmi, manasA ca kAyena ceti 14 / na kariSyAmi, na kurvantamapyanyaM samanujJAsyAmi, manasA ca kAyena ceti 15 / na kArayiSyAmi, na kurvantamapyanyaM samanujJAsyAmi, manasA ca kAyena ceti 16 / na kariSyAmi, na kArayiSyAmi, vAcA ca kAyena ceti 17 / na kariSyAmi, na kurvantamapyanyaM samanujJAsyAmi, vAcA ca kAyena ceti 18 / maiM na to karU~gA, na karAU~gA, na anya karate huekA anumodana karU~gA, vacanase tathA kaayse| 4 / maiM na to karU~gA, na karAU~gA, na anya karate huekA anumodana karU~gA, mnse| 5 / maiM na to karU~gA, na karAU~gA, na anya karate huekA anumodana karU~gA, vcnse| 6 / maiM na to karU~gA, na karAU~gA, na anya karate huekA anumodana karU~gA, kaayse| 7 / maiM na to karU~gA, na karAU~gA, manase, vacanase tathA kaayse| 8 / maiM na to karU~gA, na anya karate huekA anumodana karU~gA, manase, vacanase tathA kAyase 9 / maiM na to karAU~gA, na anya karate huekA anumodana karU~gA, manase, vacanase tathA kaayaase| 10 / maiM na to karU~gA, na karAU~gA, manase tathA vcnse| 11 / maiM na to karU~gA, na anya karate huekA anumodana karU~gA, manase tathA vcnse| 12 / maiM na to karAU~gA, na anya karate huekA anumodana karU~gA, manase tathA vcnse| 13 / maiM na to karU~gA, na karAU~gA, manase tathA kaayaase| 14 / maiM na to karU~gA, na anya karate huekA anumodana karU~gA, manase tathA kaayse| 15 / maiM na to karAU~gA, na anya karate huekA anumodana karU~gA, manase tathA kaayse| 16 / maiM na to karU~gA, na karAU~gA, vacanase tathA kaayaase| 17 / maiM na to karU~gA, na anya karate huekA anumodana karU~gA, vacanase tathA kaayaase| 18 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ 540 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 3 kariSyAmi, na kArayiSyAmi manasA ceti 20 / na kariSyAmi, na kurvantamapyanyaM samanujJAsyAmi, manasA ceti 21 / na kArayiSyAmi, na kurvantamapyanyaM samanujJAsyAmi, manasA ceti 22 / na kariSyAmi, na kArayiSyAmi, vAcA ceti 23 / na kariSyAmi, na kurvantamapyanyaM samanujJAsyAmi, vAcA ceti 24 / na kArayiSyAmi, na kurvantamapyanyaM samanujJAsyAmi, vAcA ceti 25 / na kariSyAmi, na kArayiSyAmi, kAyena ceti 26 / na kariSyAmi, na kurvantamapyanyaM samanujJAsyAmi, kAyena ceti 27 / na kArayiSyAmi, na kurvantamapyanyaM samanujJAsyAmi, kAyena ceti 28 / na kariSyAmi manasA ca vAcA ca kAyena ceti 29 / na kArayiSyAmi manasA ca vAcA ca kAyena ceti 30 / na kurvantamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA ca vAcA ca kAyena ceti 31 / na kariSyAmi manasA ca vAcA ceti 32 / na kArayiSyAmi manasA ca vAcA ceti 33 / na kurvantamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA ca vAcA ceti 34 / na kariSyAmi manasA ca kAyena ceti 35 / na kArayiSyAmi manasA ca kAyena ceti 36 / na kurvantamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA ca kAyena ceti 37 / na kariSyAmi vAcA ca kAyena ceti 38 / na kArayiSyAmi vAcA ca kAyena ceti 39 / na kurvantamapyanyaM samanujJAsyAmi vAcA ca kAyena ceti 40 / maiM na to karAU~gA, na anya karate huekA anumodana karU~gA, vacanase tathA kAyase / 19 / maiM na to karU~gA, na karAU~gA, manase / 20 / maiM na to karU~gA, na anya karate huekA anumodana karU~gA, manase / 21 / maiM na to karAU~gA, na anya karate huekA anumodana karU~gA, manase / 22 / maiM na to karU~gA, na karAU~gA, vacanase / 23 / maiM na to karU~gA, na anya karate huekA anumodana karU~gA, vacanase 24 / maiM na to karAU~gA, na anya karate huekA anumodana karU~gA, vacanase / 25 / maiM na to karU~gA, na karAU~gA, kaayse| 26 / maiM na to karU~gA, na anya karate huekA anumodana karU~gA, kaayse| 27 / maiM na to karAU~gA, na anya karate huekA anumodana karU~gA, kAyase / 28 / maiM na to karU~gA manase, vacanase tathA kAyase / 29 / maiM na to karAU~gA manase, vacanase tathA kAyase / 30 / maiM na to anya karate huekA anumodana karU~gA manase, vacanase tathA kAyAse / 31 / maiM na to karU~gA manase tathA vacanase / 32 / maiM na to karAU~gA manase tathA vcnse| 33 / na anya karate huekA anumodana karU~gA manase tathA vcnse| 34 maiM na to karU~gA manase tathA kAyAse / 35 / maiM na to karAU~gA nahIM manase tathA kAyAse / 36 / maiM na to anya karate huekA anumodana karU~gA manase tathA kAyase / 37 / maiM na to karU~gA vacanase tathA kAyAse / 38 / maiM na to karAU~gA vacanase tathA kAyase 39 / maiM na to anya karate huekA anumodana karU~gA vacanase tathA kAyase / 40 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra / 541 na kariSyAmi manasA ceti 41 / na kArayiSyAmi manasA ceti 42 / na kurvantamapyanya samanujJAsyAmi manasA ceti 43 / na kariSyAmi vAcA ceti 44 / na kArayiSyAmi vAcA ceti 45 / na kurvantamapyanyaM samanujJAsyAmi vAcA ceti 46 / na kariSyAmi kAyena ceti 47 / na kArayiSyAmi kAyena ceti 48 / na kurvantamapyanyaM samanujJAsyAmi kAyena ceti 49 / (AryA) pratyAkhyAya bhaviSyatkarma samastaM nirstsmmohH| Atmani caitanyAtmani niSkarmaNi nityamAtmanA vrte|| 228 / / iti pratyAkhyAnakalpaH smaaptH| maiM na to karU~gA mnse| 41 / maiM na to karAU~gA mnse| 42 / maiM na anya karate huekA anumodana karU~gA mnse| 43 / maiM na to karU~gA vcnse| 44 / maiM na to karAU~gA vcnse| 45 / maiM na to anya karate huekA anumodana karU~gA vcnse| 46 / maiM na to karU~gA kaayse| 47 / maiM na to karAU~gA kaayaase| 48 / maiM na anya karate huekA anumodana karU~gA kaayse| 49 / / (isaprakAra, pratikramaNake samAna hI pratyAkhyAnameM bhI 49 bhaMga khe|) aba isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- (pratyAkhyAna karanevAlA jJAnI kahatA hai ki-) [ bhaviSyat samastaM karma pratyAkhyAya] bhaviSyake samasta karmoMkA pratyAkhyAna (-tyAga) karake, [ nirasta-sammohaH niSkarmaNi caitanya-Atmani Atmani AtmanA nityam varte] jisakA moha naSTa ho gayA hai aisA maiM niSkarma (arthAt samasta karmose rahita) caitanyasvarUpa AtmAmeM AtmAse hI (-apanese hI-) niraMtara varta rahA huuN| bhAvArtha:-nizcayacAritrameM pratyAkhyAnakA vidhAna aisA hai ki-samasta AgAmI karmose rahita, caitanyakI pravRttirUpa ( apane) zuddhopayogameM rahanA so pratyAkhyAna hai| isase jJAnI AgAmI samasta karmokA pratyAkhyAna karake apane caitanyasvarUpameM rahatA hai| yahA~ tAtparya isaprakAra jAnanA cAhiye:-vyavahAracAritrameM to pratijJAmeM jo doSa lagatA hai usakA pratikramaNa, AlocanA tathA pratyAkhyAna hotA hai| yahA~ nizcayacAritrakI pradhAnatA se kathana hai isaliye zuddhopayogase viparIta sarva karma AtmAke doSasvarUpa haiN| una samasta karmacetanAsvarUpa pariNAmoMkA-tInoM kAlake karmoMkA-pratikramaNa , AlocanA tathA pratyAkhyAna karake jJAnI sarva karmacetanAse bhinna apane zuddhopayogarUpa AtmAke jJAnazraddhAna dvArA aura usameM sthira honeke vidhAna dvArA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 542 (upajAti) samastamityevamapAsya karma traikAlikaM shuddhnyaavlmbii| vilInamoho rahitaM vikArai shcinmaatrmaatmaanmthaavlmbe|| 229 / / atha sakalakarmaphalasaMnyAsabhAvanAM nATayati (AryA) vigalantu karmaviSataruphalAni mama bhuktimntrennaiv| saJcetaye'hamacalaM caitnyaatmaanmaatmaanm|| 230 / / niSpramAda dazAko prApta hokara, zreNI car3hakara, kevalajJAna utpanna karane ke sanmukha hotA hai| yaha, jJAnIkA kArya hai| 228 / isaprakAra pratyAkhyAnakalpa samApta huaa| aba samasta karmoMke saMnyAsa (tyAga) kI bhAvanAkI nacane ke sambandhakA kathana samApta karate hue, kalazarUpa kAvya kahate haiM: __zlokArtha:- (zuddhanayakA AlaMbana karanevAlA kahatA hai ki-) [iti evam ] pUrvokta prakArase [ traikAlikaM samastam karma] tInoM kAlake samasta karmoko [apAsya] dUra karake-chor3akara, [zuddhanaya-avalambI] zuddhanayAvalaMbI (arthAt zuddhanayakA avalaMbana karanevAlA) aura [ vilIna-mohaH] vilInamoha (arthAt jisakA mithyAtva naSTa ho gayA hai) aisA maiM [atha] aba [vikAraiH rahitaM cinmAtram AtmAnam ] (sarva) vikAroMse rahita caitanyamAtra AtmAkA [ avalambe ] avalaMbana karatA huuN| 229 / aba samasta karmaphala saMnyAsakI bhAvanAko nacAte haiM:( usameM prathama , usa kathanake samuccaya-arthakA kAvya kahate haiM:-) zlokArtha:- ( samasta karmaphalakI saMnyAsa bhAvanA kA karanevAlA kahatA hai ki-) [ karma-viSa-taru-phalAni] karmarUpI viSavRkSake phala [ mama bhaktim antareNa eva] mere dvArA bhoge binA hI [ vigalantu] khira jAyeM; [aham caitanya-AtmAnam AtmAnam acalaM saJcetaye ] maiM (apane) caitanyasvarUpa AtmAkA nizcalatayA saMcetanaanubhava karatA huuN| bhAvArtha:-jJAnI kahatA haiM ki-jo karma udayameM AtA hai usake phala ko maiM jJAtA-draSTArUpase jAnatA-dekhatA hU~, usakA bhoktA nahIM hotA, isaliye mere dvArA bhoge binA hI ve karma khira jAyeM; maiM apane caitanyasvarUpa AtmAmeM lIna hotA huA usakA jJAtA-dRSTA hI houuN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 543 nAhaM matijJAnAvaraNIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 1 / nAhaM zrutajJAnAvaraNIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye / nAhamavadhijJAnAvaraNIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 3 / nAhaM manaHparyayajJAnAvaraNIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 4 / nAhaM kevalajJAnAvaraNIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 5 / nAhaM cakSurdarzanAvaraNIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 6 / nAhamacakSurdarzanAvaraNIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye / nAhamavadhidarzanAvaraNIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 8 / nAhaM kevaladarzanAvaraNIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 9 / nAhaM nidrAdarzanAvaraNIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 10 / nAhaM nidrAnidrAdarzanAvaraNIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 11 / yahA~ itanA vizeSa jAnanA cAhiye ki-avirata, dezavirata tathA pramattasaMyata dazAmeM to aisA jJAna-zraddhAna hI pradhAna hai, aura jaba jIva apramatta dazAko prApta hokara zreNI car3hatA hai taba yaha anubhava sAkSAt hotA hai| 230 / (aba TIkAmeM samasta karmaphalake saMnyAsakI bhAvanAko nacAte haiM:-) maiM (jJAnI honese ) matijJAnAvaraNIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA hU~ arthAt ekAgratayA anubhava karatA huuN| ( yahA~ 'cetanA' arthAt anubhava karanA, vedanA, bhognaa| 'saM' upasarga laganese , 'saMcetanA' arthAt 'ekAgratayA anubhava' aisA artha yahA~ samasta pAThoMmeM samajhanA caahiye|) 1 / maiM zrutajJAnAvaraNIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana-anubhava karatA huuN| 2 / maiM avadhijJAnAvaraNIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 3 / maiM manaHparyayajJAnAvaraNIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 4 / maiM kevalajJAnAvaraNIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 5 / maiM cakSurdarzanAvaraNIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 6 / maiM acakSurdarzanAvaraNIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 7 / maiM avadhidarzanAvaraNIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 8 / maiM kevaladarzanAvaraNIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 9 / maiM nidrAdarzanAvaraNIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 10 / maiM nidrAnidrAdarzanAvaraNIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 11 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 544 nAhaM pracalAdarzanAvaraNIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 12 / nAhaM pracalApracalAdarzanAvaraNIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 13 / nAhaM styAnagRddhidarzanAvaraNIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 14 / / nAhaM sAtavedanIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 15 // nAhamasAtavedanIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 16 / / nAhaM samyaktvamohanIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 17 / nAhaM mithyAtvamohanIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 18 / nAhaM samyaktvamithyAtvamohanIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 19 / nAhamanantAnubandhikrodhakaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 20 / nAhamapratyAkhyAnAvaraNIyakrodhakaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 21 / nAhaM pratyAkhyAnAvaraNIyakrodhakaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 22 / nAhaM saMjvalana krodhakaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 23 / nAhamanantAnubandhimAnakaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaMbhuje ,caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 24 / maiM pracalAdarzanAvaraNIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 12 / maiM pracalApracalAdarzanAvaraNIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 13 / maiM styAnagRddhidarzanAvaraNIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 14 / maiM zAtAvedanIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 15 / maiM azAtAvedanIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 16 / maiM samyaktvamohanIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 17 / maiM mithyAtvamohanIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 18 / maiM samyaktvamithyAtvamohanIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 19 / maiM anaMtAnubaMdhikrodhakaSAyavedanIyamohanIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 20 / maiM apratyAkhyAnAvaraNIyakrodhakaSAyavedanIyamohanIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 21 / maiM pratyAkhyAnAvaraNIyakrodhakaSAyavedanIyamohanIyakarmake phalako nahIM bhogatA. caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 22 / maiM saMjvalanakrodhakaSAyavedanIyamohanIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 23 / maiM anaMtAnubaMdhimAna - kaSAyavedanIyamohanIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 24 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 545 bhuje, nAhamapratyAkhyAnAvaraNIyamAnakaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 25 / nAhaM pratyAkhyAnAvaraNIyamAna kaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 26 / nAhaM sajvalanamAnakaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 27 / nAhamanantAnubandhimAyAkaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 28 / nAhamapratyAkhyAnAvaraNIyamAyAkaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 29 / nAhaM pratyAkhyAnAvaraNIyamAyAkaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 30 / nAhaM sajvalanamAyAkaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 31 / nAhamanantAnubandhilobhakaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 32 / nAhamapratyAkhyAnAvaraNIyalobhakaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 33 / nAhaM pratyAkhyAnAvaraNIyalobhakaSAyavedanIya-mohanIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 34 / nAhaM sajvalanalobhakaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 35 // nAhaM hAsyanokaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 36 / maiM apratyAkhyAnAvaraNIyamAnakaSAyavedanIyamohanIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 25 / maiM pratyAkhyAnAvaraNIyamAnakaSAyavedanIyamohanIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 26 / maiM saMjvalanamAnakaSAyavedanIyamohanIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 27 / maiM anaMtAnubaMdhimAyAkaSAyavedanIyamohanIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 28 / maiM apratyAkhyAnAvaraNIyamAyAkaSAyavedanIyamohanIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 29 / maiM pratyAkhyAnAvaraNIyamAyAkaSAyavedanIyamohanIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 30 maiM saMjvalanamAyAkaSAyavedanIyamohanIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 31 / maiM anaMtAnubaMdhilobhakaSAyavedanIyamohanIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 32 / maiM apratyAkhyAnAvaraNIyalobhakaSAyavedanIyamohanIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 33 / maiM pratyAkhyAnAvaraNIyalobhakaSAyavedanIyamohanIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 34 / maiM saMjvalanalobhakaSAyavedanIyamohanIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 35 / maiM hAsyanokaSAyavedanIyamohanIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 36 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 546 bhuJje, nAhaM ratinokaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuJje, caitanyAtmAnamAtmAnamevasaJcetaye 37 / nAhamaratinokaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuJje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 38 / nAhaM zokanokaSAyavedanIyamohanIya karmaphalaM bhuJje caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 39 / nAhaM bhayanokaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuJje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 40 / nAhaM jugupsAnokaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 49 / nAhaM strIvedanokaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuJje caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 42 / nAhaM puMvedanokaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuJje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 43 / nAhaM napuMsakavedanokaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuJje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 44 / nAhaM narakAyuH karmaphalaM bhuJje caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 45 / nAhaM tiryagAyuHkarmaphalaM bhuJje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 46 / nAhaM mAnuSAyuHkarmaphalaM bhuJje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 47 / nAhaM devAyuH karmaphalaM bhuJje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 48 / nAhaM narakagatinAmakarmaphalaM bhuJje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 49 / 3 samayasAra maiM ratinokaSAyavedanIyamohanIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA hU~ / 37 / maiM aratinokaSAyavedanIya - mohanIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 38 / maiM zokanokaSAyavedanIyamohanIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmakA hI saMcetana karatA huuN| 39 / maiM bhayanokaSAyavedanIyamohanIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 40 / maiM jugupsAnokaSAyavedanIyamohanIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 41 / maiM strIvedanokaSAyavedanIyamohanIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 42 / maiM puruSavedanokaSAya - vedanIyamohanIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 43 / maiM napuMsakavedanokaSAyavedanIyamohanIyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA hU~ / 44 / maiM naraka-Ayukarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 45 / maiM tiryaMcaAyukarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 46 / maiM manuSyaAyukarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA hU~ 47 / maiM devaAyukarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA hU~ / 48 / maiM narakagatinAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 49 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 547 nAhaM tiryaggatinAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 50 / nAhaM manuSyagatinAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 51 / nAhaM devagatinAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 52 / nAhamekendriyajAtinAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 53 / nAhaM dvIndriyajAtinAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 54 / nAhaM trIndriyajAtinAmakarmaphalaM bhule, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 55 / nAhaM caturindriyajAtinAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 56 / nAhaM paJcendriyajAtinAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 57 / nAhamaudArikazarIranAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 58 / nAhaM vaikriyikazarIranAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 59 / nAhamAhArakazarIranAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 60 / nAhaM taijasazarIranAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 61 / nAhaM kArmaNazarIranAmakarmaphalaM bhuje, cetanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 62 / nAhamaudArikazarIrAGgopAGganAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 63 / nAhaM vaikriyikazarIrAGgopAGganAma karmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 64 / maiM tiryaMcagatinAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 50 / maiM manuSyagatinAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 51 / maiM devagatinAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 52 / maiM ekendriyajAtinAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 53 / maiM dvIMdriyajAtinAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 54 / maiM trIndriyajAtinAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 55 / maiM caturindriyajAtinAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 56 / maiM paMcendriyajAtinAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 57 / maiM audArikazarIranAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 58 / maiM vaikriyikazarIranAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 59 / maiM AhArakazarIranAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 60 / maiM taijasazarIranAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 61 / maiM kArmaNazarIranAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA hU~ 62 / maiM audArikazarIra-aMgopAMganAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 63 / maiM vaikriyikazarIraaMgopAMganAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 64 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ 548 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra nAhamAhArakazarIrAGgopAGganAmakarmaphalaM bhuJje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 65 / nAhamaudArikazarIrabandhananAmakarmaphalaM bhuJje caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 66 / nAhaM vaikriyikazarIrabandhananAmakarmaphalaM bhuJje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 67 / nAhamAhArakazarIrabandhananAmakarmaphalaM bhuJje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 68 / nAhaM taijasazarIrabandhananAmakarmaphalaM bhuJje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 69 / nAhaM kArmaNazarIrabandhananAmakarmaphalaM bhuJje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 70 / nAhamaudArikazarIrasaGghAtanAmakarmaphalaM bhuJje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 71 / nAhaM vaikriyakazarIrasaGghAtanAmakarmaphalaM bhuJje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 72 / nAhamAhArakazarIrasaGghAtanAmakarmaphalaM bhuJje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 73 / nAhaM taijasazarIrasaGghAtanAmakarmaphalaM bhuJje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 74 / nAhaM kArmaNazarIrasaGghAtanAmakarmaphalaM bhuJje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 75 / nAhaM samacaturasrasaMsthAnanAmakarmaphalaM bhuJje, cetanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 76 / nAhaM nyagrodhaparimaNDalasaMsthAnanAmakarmaphalaM bhuJje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 77 / nAhaM svAtisaMsthAnanAmakarmaphalaM bhuJje caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 78 / nAhaM kubjasaMsthAnanAmakarmaphalaM bhuJje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 79 / maiM AhArakazarIraaMgopAMganAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 65 / maiM audArikazarIrabaMdhananAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 66 / maiM vaikriyikazarIrabaMdhananAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 67 / maiM AhArakazarIrabaMdhananAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 68 / maiM taijasazarIrabaMdhananAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA hU~ / 69 / maiM kArmaNazarIrabaMdhananAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA 70 / maiM audArikazarIrasaMghAtanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 71 / maiM vaikriyikazarIrasaMghAtanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA hU~ / 72 / maiM AhArakazarIrasaMghAtanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 73 / maiM taijasazarIrasaMghAtanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 74 / maiM kArmaNazarIrasaMghAtanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 75 / maiM samacaturasrasaMsthAnanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 76 / maiM nyagrodhaparimaMDalasaMsthAnanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 77 / maiM sAtikasaMsthAnanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA hU~ / 78 / maiM kubjakasaMsthAnanAkarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA hU~ / 79 / Please inform us of any errors on rajesh@Atma Dharma.com
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra nAhaM vAmanasaMsthAnanAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 80 / nAhaM huNDakasaMsthAnanAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 81 / nAhaM vajrarSabhanArAcasaMhanananAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 82 / nAhaM vajanArAcasaMhanananAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 83 / nAhaM nArAcasaMhanananAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 84 / nAhamardhanArAcasaMhanananAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 85 / nAhaM kIlikAsaMhanananAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 86 / nAhamasamprAptAsapATikAsaMhanananAmakarmaphalaM bhale. caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 87 / nAhaM nigdhasparzanAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 88 / nAhaM rUkSasparzanAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 89 / nAhaM zItasparzanAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 90 / nAhamuSNasparzanAmakarmaphalaM muje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 91 / nAhaM gurusparzanAma karmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 92 / nAhaM laghusparzanAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 93 / nAhaM mRdusparzanAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 94 / maiM vAmanasaMsthAnanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 80 / maiha huMDakasaMsthAnanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 81 / maiM vajrarSabhanArAcasaMhanananAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 82 / maiM vajranArAcasaMhanananAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA hai| 83 / maiM nArAcasaMhanananAmakarmake phalako nahIM bhogatA. caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 84 / maiM ardhanArAcasaMhanananAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 85 / maiM kIlikAsaMhanananAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 86 / maiM asaMprAptAsRpATikAsaMhanananAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 87 / maiM snigdhasparzanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 88 / maiM rUkSasparzanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 89 / maiM zItasparzanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 90 / maiM uSNasparzanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 91 / maiM gurusparzanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 92 / maiM laghusparzanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 93 / maiM mRdusparzanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 94 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 550 nAhaM karkazasparzanAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 95 / nAhaM madhurarasanAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 96 / nAhamAmlarasanAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 97 / nAhaM tiktarasanAmakarmaphalaM muje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 98 / nAhaM kaTukarasanAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 99 / nAhaM kaSAyarasanAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 100 / nAhaM surabhigandhanAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 101 / nAhamasurabhigandhanAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 102 / nAhaM zuklavarNanAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 103 / nAhaM raktavarNanAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 104 / nAhaM pItavarNanAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 105 / nAhaM haritavarNanAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 106 / nAhaM kRSNavarNanAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 107 / nAhaM narakagatyAnupUrvInAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 108 / nAhaM tiryaggatyAnupUrvInAmakarmaphalaM bhuJje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 109 / maiM karkazasparzanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 95 / maiM madhurarasanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 96 / maiM AmlarasanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 97 / maiM tiktarasanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 98 / maiM kaTukarasanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 99 / maiM kaSAyarasanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 100 / maiM surabhigaMdhanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 101 / maiM asurabhigaMdhanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 102 / maiM zuklavarNanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 103 / maiM raktavarNanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 104 / maiM pItavarNanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 105 / maiM haritavarNanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 106 / maiM kRSNavarNanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 107 / maiM narakagatyAnupUrvInAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 108 / maiM tiryaMcagatyAnupUrvInAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 109 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 551 nAhaM manuSyagatyAnupUrvInAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 110 / nAhaM devagatyAnupUrvInAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 111 / nAhaM nirmANanAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 112 / nAhamagurulaghunAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 113 / nAhamupaghAtanAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 114 / nAhaM paraghAtanAmakarmaphalaM bhule, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 115 / nAhamAtapanAmakarmaphalaM bhule, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 116 / nAhamudyotanAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 117 / nAhamucchrAsanAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 118 / nAhaM prazastavihAyogatinAmakarmaphalaM bhuJce, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 119 / nAhamaprazastavihAyogatinAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 120 / nAhaM sAdhAraNazarIranAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 121 / nAhaM pratyekazarIranAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 122 / nAhaM sthAvaranAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 123 / nAhaM trasanAmakarmaphalaM bhuJja , caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 124 / / maiM manuSyagatyAnupUrvInAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 110 / maiM devagatyAnupUrvInAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 111 / maiM nirmANanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 112 / maiM agurulaghunAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 113 / maiM upaghAtanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 114 / maiM paraghAtanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 115 / maiM AtapanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 116 / maiM udyotanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 117 / maiM ucchavAsanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 118 / maiM prazastavihAyogatinAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 119 / maiM aprazastavihAyogatinAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA hU~ maiM sAdhAraNazarIranAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 121 / maiM pratyekazarIranAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 122 / maiM sthAvaranAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 123 / maiM trasanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 124 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 552 nAhaM subhaganAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 125 / nAhaM durbhaganAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 126 / nAhaM susvaranAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 127 / nAhaM duHsvaranAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 128 / nAhaM zubhanAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 129 / nAhamazubhanAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 130 / nAhaM sUkSmazarIranAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 131 / nAhaM bAdarazarIranAmakarmaphalaM bhule, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 132 / nAhaM paryAptanAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 133 / nAhamaparyAptanAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 134 / nAhaM sthiranAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 135 / nAhamasthiranAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 136 / nAhamAdeyanAmakarmaphalaM caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 137 / nAhamanAdeyanAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 138 / nAhaM yazaHkIrtinAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 139 / nAhamayaza:kIrtinAmakarmaphalaM bhuje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 140 / nAhaM tIrthakaratvanAmakarmaphalaM bhuje, bhuje, maiM subhaganAmakarmake / 125 / maiM durbhaganAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 126 / maiM susvaranAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 127 / maiM duHsvaranAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 128 / maiM zubhanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 129 / maiM azubhanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 130 / maiM sUkSmazarIranAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 131 / maiM bAdarazarIranAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 132 / maiM paryAptanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 133 / maiM aparyAptanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 134 / maiM sthiranAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 135 / maiM asthiranAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 136 / maiM AdeyanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 137 / maiM anAdeyanAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 138 / maiha yaza:kIrtinAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 139 / maiM ayazaHkIrtinAmakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 140 / maiM tIrthaMkaranAmakarmake phalako nahIM Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 553 caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 141 / nAhamuccairgotrakarmaphalaM bhuJje caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 142 / nAhaM nIcairgotrakarmaphalaM bhuJje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 143 / nAhaM dAnAntarAyakarmaphalaM bhuJje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 144 / nAhaM lAbhAntarAyakarmaphalaM bhuJje caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 145 / nAhaM bhogAntarAyakarmaphalaM bhuJje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 146 / nAhamupabhogAntarAyakarmaphalaM bhuJje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 147 / nAhaM vIryAntarAyakarmaphalaM bhuJje, caitanyAtmAnamAtmAnameva saJcetaye 148 / bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA hU~ / 141 / maiM uccagotrakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 142 / maiM nIcagotrakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 143 / maiM dAnAMtarAyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 144 / maiM lAbhAMtarAyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 145 / maiM bhogAMtarAyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA huuN| 146 / upabhogAMtarAyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA hU~ / 147 / maiM vIryAMtarAyakarmake phalako nahIM bhogatA, caitanyasvarUpa AtmAkA hI saMcetana karatA hU~ / 148 / ( isaprakAra jJAnI sakala karmoke phalake saMnyAsakI bhAvanA karatA hai ) / ( yahA~ bhAvanA kA artha bArambAra ciMtavana karake upayogakA abhyAsa karanA hai / jaba jIva samyagdRSTi - jJAnI hotA hai taba use jJAna - zraddhAna to huA hI hai ki 'maiM zuddhanayase samasta karma aura karmake phalase rahita hU~' / paraMtu pUrvabaddha karma udayameM Ane para unase honevAle bhAvoMkA kartRtva chor3akara, trikAla saMbaMdhI 49 - 49 bhaMgoM ke dvArA karmacetanAke tyAgakI bhAvanA karake tathA samasta karmoMkA phala bhoganeke tyAgakI bhAvanA karake, eka caitanyasvarUpa AtmAko hI bhoganA zeSa raha jAtA hai| avirata, dezavirata aura pramatta avasthAvAle jIvako jJAnazraddhAnameM niraMtara yaha bhAvanA to hai hI; aura jaba jIva apramatta dazA prApta karake ekAgra cittase dhyAna kare, kevala caitanyamAtra AtmAmeM upayoga lagAye aura zuddhopayogarUpa ho, taba nizcayacAritrarUpa zuddhopayogabhAvase zreNI car3hakara kevalajJAna utpanna karatA hai| usasamaya isa bhAvanAkA phala jo karmacetanA aura karmaphalacetanAse rahita sAkSAt jJAnacetanArUpa pariNamana hai vaha hotA hai| pazcAt AtmA anaMta kAla taka jJAnacetanArUpa hI rahatA huA paramAnaMdameM magna rahatA hai| ) Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 554 ( vasantatilakA) niHzeSakarmaphalasaMnyasanAnmamaivaM srvkriyaantrvihaarnivRttvRtteH| caitanyalakSma bhajato bhRzamAtmatattvaM kAlAvalIyamacalasya vhtvnntaa|| 231 / / (vasantatilakA) yaH pUrvabhAvakRtakarmaviSadrumANAM bhuMkte phalAni na khalu svata eva tRptH| ApAtakAlaramaNIyamudarkaramyaM niSkarmazarmamayameti dazAntaraM sH|| 232 / / aba isI arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- (sakala karmoMke phalakA tyAga karake jJAnacetanAkI bhAvanA karanevAlA jJAnI kahatA hai ki:) [ evaM] pUrvokta prakArase [niHzeSa-karma-phalaMsaMnyasanAt ] samasta karmake phalakA saMnyAsa karanese [caitanya-lakSma AtmatattvaM bhRzam bhajataH sarva-kriyAntara-vihAra-nivRtta-vRtteH ] maiM caitanya lakSaNa Atmatattvako atizayatA bhogatA hU~ aura usake atirikta anya sarva kriyAmeM vihArase merI vRtti nivRtta hai ( arthAt Atmatattvake upabhogake atirikta anya jo upayogakI kriyA-vibhAvarUpa kriyA-usameM merI pariNati vihAra-pravRtti nahIM karatI); [ acalasya mama] isaprakAra Atmatattvake upabhoga meM acala aisA mujhe , [iyam kAla-AvalI] yaha kAlakI AvalI jo ki [anantA] pravAharUpase anaMta hai vaha, [ vahatu] Atmatattvake upabhoga meM hI bahatI rahe; ( upayogakI pravRtti anyameM kabhI bhI na jaaye|) bhAvArtha:-aisI bhAvanA karanevAlA jJAnI aisA tRpta huA hai ki mAnoM bhAvanA karatA huA sAkSAt kevalI hI ho gayA ho; isase vaha anaMta kAla aisA hI rahanA cAhatA hai| aura yaha yogya hI hai; kyoMki isI bhAvanAse kevalI huA jAtA hai| kevalajJAna utpanna karane kA paramArtha upAya yahI hai| bAhya vyavahAracAritra isIkA sAdhanarUpa hai; aura isake binA vyavahAracAritra zubhakarmako bA~dhatA hai, mokSakA upAya nahIM hai| 231 / aba punaH kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ pUrva-bhAva-kRta-karma-viSadrumANAM phalAni yaH na bhuMkte ] pahale ajJAnabhAvase upArjita karmarUpI viSavRkSoMke phalako jo puruSa ( usakA svAmI hokara) nahIM bhogatA aura [ khalu svataH eva tRptaH] vAstava meM apane se hI ( -AtmasvarUpase hI) tRpta hai, [ saH ApAta-kAla-ramaNIyam udarka-ramyam niSkarma-zarmamayam dazAntaram Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 555 (sragdharA) atyantaM bhAvayitvA viratimavirataM karmaNastatphalAcca praspaSTaM nATayitvA prlynmkhilaajnyaansnycetnaayaaH| pUrNa kRtvA svabhAvaM svarasaparigataM jJAnasaJcetanAM svAM sAnandaM nATayantaH prazamarasamitaH sarvakAlaM pibntu|| 233 / / eti] vaha puruSa, jo vartamAna kAle meM ramaNIya hai aura bhaviSyakAlameM bhI jisakA phala ramaNIya hai aise niSkarma-sukhamaya dazAMtarako prApta hotA hai (arthAt jo pahale saMsAraavasthAmeM kabhI nahIM huI thI aisI bhinna prakArakI karma rahita svAdhIna sukhamayadazAko prApta hotA hai)| bhAvArtha:-jJAnacetanAkI bhAvanAkA phala yaha hai| usa bhAvanAse jIva atyaMta tRpta rahatA hai-anya tRSNA nahIM rahatI, aura bhaviSyameM kevalajJAna utpanna karake samasta karmoMse rahita mokSa-avasthAko prApta hotA hai| 232 / ____ 'pUrvokta rItise karmacetanA aura karmaphalacetanAke tyAgakI bhAvanA karake ajJAnacetanAke pralayako pragaTatayA nacAkara, apane svabhAvako pUrNa karake , jJAnacetanAko nacAte hue jJAnIjana sadAkAla AnaMdarUpa raho'-aisA upadezakA darzaka kAvya kahate zlokArtha:- [ avirataM karmaNaH tatphalAt ca viratim atyantaM bhAvayitvA ] jJAnI jana, aviratapane karmase aura karmake phalase viratiko atyaMta bhA kara ( arthAt karma aura karmaphala ke prati atyaMta virakta bhAvako niraMtara bhA kara), [akhila-ajJAnasaJcetanAyAH pralayanam praspaSTaM nATayitvA] (isa bhA~ti) samasta ajJAnacetanAke nAzako spaSTatayA nacAkara, [ sva-rasa-parigataM svabhAvaM pUrNaM kRtvA] nijarasase prApta apane svabhAvako pUrNa karake, [svAM jJAnasaJcetanAM sAnandaM nATayantaH itaH sarva-kAlaM prazamarasam pibantu] apanI jJAnacetanAko AnaMdapUrvaka nacAte hue abase sadAkAla prazamarasako piyo arthAt karmake abhAvarUpa Atmika rasako-amRtarasako-abhI se lekara anaMta kAla taka piyo| isaprakAra jJAnIjanoMko preraNA kI hai)| bhAvArtha:-pahale to trikAla saMbaMdhI karmake kartRtvarUpa karmacetanAke tyAgakI bhAvanA ( 49 bhaMgapUrvaka) kraaii| aura phira 148 karmaprakRtiyoMke udayarUpa karmaphalake tyAgakI bhAvanA kraaii| isaprakAra ajJAnacetanAkA pralaya karAkara jJAnacetanAmeM pravRtta honekA upadeza diyA hai| yaha jJAnacetanA sadA AnaMdarUpa apane svabhAvakI anubhvruuphai| jJAnIjana sadA usakA upabhoga karo-aisA zrI guruoMkA upadeza hai| 233 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 556 (vaMzastha) itaH padArthaprathanAvaguNThanAdvinA kRterekamanAkulaM jvlt| samastavastuvyatirekanizcayAdvivecitaM jnyaanmihaavtisstthte|| 234 / / yaha sarvavizuddhajJAna adhikAra hai, isaliye jJAnako kartRtvabhoktRtvase bhinna batAyA; aba Age kI gAthAoMmeM anya dravyoM aura anya dravyoMke bhAvoMse jJAnako bhinna btaayeNge| pahale una gAthAoMkA sUcaka kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [itaH iha ] yahA~ se aba (isa sarvavizuddhajJAna adhikArameM AgekI gAthAoMmeM yaha kahate haiM ki-) [ samasta-vastu-vyatireka-nizcayAt vivecitaM jJAnam ] samasta vastuoMse bhinnatva ke nizcaya dvArA pRthaka kiyA gayA jJAna, [padArthaprathana-avaguNThanAt kRte: vinA] padArtha ke vistAra ke sAtha gUMthita hone se (-aneka padArthoM ke sAtha, jJeya-jJAnasaMbaMdhake kAraNa, eka jaisA dikhAI dene se) utpanna honevAlI (-aneka prakArakI) kriyA unase rahita [ ekam anAkulaM jvalat ] eka jJAnakriyAmAtra, anAkula (-sarva AkulatAse rahita) aura daidIpyamAna hotA huA, [ avatiSThate ] nizcala rahatA hai| bhAvArtha:-AgAmI gAthAoMmeM jJAnako spRSTatayA sarva vastuoMse bhinna batalAte haiN| 234 / aba isI arthakI gAthAe~ kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra satthaM gANaM Na havadi jamhA satthaM Na yANade kiMci / tamhA aNNaM NANaM aNNaM satthaM jiNA beMti / / 390 / / saddo NANaM Na havadi jamhA saddo Na yANade kiMci / tamhA aNNaM NANaM aNNaM saddaM jiNA beMti / / 391 / / rUvaM NANaM Na havadi jamhA rUvaM Na yANade kiMci / tamhA aNNaM NANaM aNNaM rUvaM jiNA beMti / / 392 / / vaNNo NANaM Na havadi jamhA vaNNo Na yANade kiMci / tamhA aNNaM NANaM aNNaM vaNNaM jiNA beMti / / 393 / / gaMdha NANaM Na havadi jamhA gaMdho Na yANade kiMci / tamhA aNNaM gANaM aNNaM gaMdhaM jiNA beMti / / 394 / / raso duhavadi NANaM jamhA du raso Na yANade kiMci / tamhA aNNaM NANaM rasaM ca aNNaM jiNA beMti / / 395 / / phAso Na havadi NANaM jamhA phAso Na yANade kiMci / tamhA aNNaM NANaM aNNaM phAsaM jiNA beMti / / 396 / / re! zAstra hai nahiM jJAna kyoMki zAstra kucha jAne nahIM / isa hetu se hai jJAna anya ru zAstra anya prabhu kahe / / 390 / / re! zabda hai nahiM jJAna kyoMki zabda kucha jAne nahIM / isa hetu se hai jJAna anya ru zabda anya prabhu kahe / / 391 / / re! rUpa hai nahiM jJAna kyoMki rUpa kucha jAne nahIM / isa hetu se hai jJAna anya ru rUpa anya prabhu kahe / / 392 / / re! varNa hai nahiM jJAna kyoMki varNa kucha jAne nahIM / isa hetu se hai jJAna anya ru varNa anya prabhu kahe / / 393 / / re! gaMdha hai nahiM jJAna kyoMki gaMdha kucha jAne nahIM / isa hetu se hai jJAna anya ru gaMdha anya prabhu kahe / / 394 / / re! rasa hai nahiM jJAna kyoMki rasa kucha jAne nahIM / isa hetu se hai jJAna anya ru rasa jinavara prabhu kahe / / 395 / / re! sparza hai nahiM jJAna kyoMki sparza kucha jAne nahIM / isa hetu se hai jJAna anya ru sparza anya prabhu kahe / / 396 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com 557
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ 558 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra kammaM NANaM Na havadi jamhA kammaM Na yANade kiMci / tamhA aNNaM NANaM aNNaM kammaM jiNA beMti / / 397 / / dhammo NANaM Na havadi jamhA dhammo Na yANade kiMci / tamhA aNNaM NANaM aNNaM dhammaM jiNA beMti / / 398 / / NANamadhammo Na havadi jamhAdhammo Na yANade kiMci / tamhA aNNaM NANaM aNNamadhammaM jiNA beMti / / 399 / / kAlo NANaM Na havadi jamhA kAlo Na yANade kiMci / tamhA aNNaM gANaM aNNaM kAlaM jiNA beMti / / 400 / / AyAsaM pi Na NANaM jamhAyAsaM Na yANade kiMci / tamhAyAsaM aNNaM aNNaM NANaM jiNA beMti / / 401 / / NajjhavasANaM NANaM ajjhavasANaM acedaNaM jamhA / tamhA aNNaM gANaM ajjhavasANaM tahA aNNaM / / 402 / / jamhA jANadi NiccaM tamhA jIvo du jANago NANI / gANaM ca jANayAdo avvadirittaM muNeyavvaM / / 403 / / re! karma hai nahiM jJAna kyoMki karma kucha jAne nahIM / isa hetu se hai jJAna anya ru karma anya jinavara kahe / / 397 / / re! dharma hai nahiM jJAna kyoMki dharma kucha jAne nahIM / isa hetu se hai jJAna anya ru dharma anya jinavara kahe / / 398 / / re! adharma hai nahiM jJAna kyoMki adharma kucha jAne nahIM / isa hetu se hai jJAna anya ru adharma anya prabhu kahe / / 399 / / re! kAla hai nahiM jJAna kyoMki kAla kucha jAne nahIM / isa hetu se hai jJAna anya ru kAla anya prabhu kahe / / 400 / / re! AkAza hai nahiM jJAna kyoMki AkAza kucha jAne nahIM / isa hetu se hai jJAna anya ru AkAza anya prabhu kahe / / 401 / / re! jJAna adhyavasAna nahiM kyoMki acetana rUpa hai / isa hetu se hai jJAna anya ru anya adhyavasAna hai / / 402 / / re! sarvadA jAne hi isase jIva jJAyaka jJAnI hai / aru jJAna hai jJAyakase avyatirikta yoM jJAtavya hai / / 403 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 559 NANaM sammAdiDhiM du saMjamaM suttmNgpuvvgyN| dhammAdhammaM ca tahA pavvajjaM abbhavaMti bhaa|| 404 / / zAstraM jJAnaM na bhavati yasmAcchAstraM na jAnAti kinycit| tasmAdanyajjJAnamanyacchAstraM jinA bruvnti|| 390 / / zabdo jJAnaM na bhavati yasmAcchabdo na jAnAti kinycit| tasmAdanyajjJAnamanyaM zabdaM jinA bruvnti|| 399 / / rUpaM jJAnaM na bhavati yasma drUpaM na jAnAti kinycit| tasmAdanyajjJAnamanyadrUpaM jinA bruvnti|| 392 / / varNo jJAna na bhavati yasmAdvarNo na jAnAti kinycit| tasmAdanyajjJAnamanyaM varNa jinA bruvnti|| 393 / / gandho jJAna na bhavati yasmAdgandho na jAnAti kinycit| tasmAdanyajjJAnamanyaM gandhaM jinA bruvnti|| 394 / / samyaktva, aru saMyama, tathA pUrvAMgagata saba sUtra jo| dharmAdharama, dIkSA sabahi, budha puruSa mAne jJAnako / / 404 / / gAthArtha:- [ zAstraM ] zAstra [ jJAnaM na bhavati ] jJAna nahIM hai [ yasmAt ] kyoMki [ zAstraM kiJcit na jAnAti] zAstra kucha jAnatA nahIM ( - vaha jar3a hai,) [ tasmAt ] isaliye [ jJAnam anyat ] jJAna anya hai, [zAstram anyat ] zAstra anya hai- [jinAH bruvanti ] aisA jinadeva kahate haiN| [zabda: jJAnaM na bhavati] zabda jJAna nahIM hai [ yasmAt ] kyoMki [zabda: kiJcit na jAnAti] zabda kucha jAnatA nahIM hai, [tasmAt ] isaliye [ jJAnam anyat ] jJAna anya hai, [zabdaM anyaM] zabda anya hai- [jinAH bruvanti ] aisA jinadeva kahate haiN| [ rUpaM jJAnaM na bhavati] rUpa jJAna nahIM hai [ yasmAt ] kyoMki [ rUpaM kiJcit na jAnAti] rUpa kucha jAnatA nahIM hai, [ tasmAt ] isaliye [ jJAnam anyat ] jJAna anya hai, [ rUpam anyat ] rUpa anya hai- [jinAH bruvanti ] aisA jinadeva kahate haiM, [ varNa: jJAnaM na bhavati] varNa jJAna nahIM hai [ yasmAt ] kyoMki [ varNaH kiJcit na jAnAti] varNa kucha jAnatA nahIM hai, [ tasmAt ] isaliye [ jJAnam anyat ] jJAna anya hai, [ varNam anyam ] varNa anya hai- [ jinAH bruvanti ] aisA jinadeva kahate haiN| [ gandhaH jJAnaM na bhavati] gaMdha jJAna nahIM hai [ yasmAt ] kyoMki [ gandhaH kiJcit na jAnAti] gaMdha kucha jAnatA nahIM hai, [ tasmAt ] isaliye [ jJAnam anyat ] jJAna anya hai, [ gandham anyam ] gaMdha anya hai- [ jinAH bruvanti ] aisA jinadeva kahate haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 560 na rasastu bhavati jJAnaM yasmAttu raso na jAnAti kinycit| tasmAdanyajjJAnaM rasaM cAnyaM jinA bruvnti|| 395 / / sparzo na bhavati jJAnaM yasmAtsparzo na jAnAti kinycit| tasmAdanyajjJAnamanyaM sparza jinA bruvnti|| 396 / / karma jJAnaM na bhavati yasmAtkarma na jAnAti kinycit| tasmAdanyajjJAnamanyatkarma jinA bruvnti|| 397 / / dharmo jJAnaM na bhavati yasmAddharmo na jAnAti kinycit| tasmAdanyajjJAnamanyaM dharma jinA bruvnti|| 398 / / jJAnamadharmo na bhavati yasmAdadharmo na jAnAti kinycit| tasmAdanyajjJAnamanyamadharma jinA bruvnti|| 399 / / [ rasaH tu jJAnaM na bhavati] rasa jJAna nahIM hai [ yasmAt tu] kyoMki [ rasaH kiJcit na jAnAti ] rasa kucha jAnatA nahIM hai, [ tasmAt ] isaliye [ jJAnam anyat ] jJAna anya hai [ rasaM ca anyaM ] aura rasa anya hai- [jinAH bruvanti] aisA jinadeva kahate haiN| [sparza: jJAnaM na bhavati] sparza jJAna nahIM hai [ yasmAt ] kyoMki [ sparza: kiJcit na jAnAti ] sparza kucha jAnatA nahIM hai, [ tasmAt ] isaliye [ jJAnam anyat ] jJAna anya hai, [ sparza anyaM ] sparza anya hai- [ jinAH bruvanti ] aisA jinadeva kahate haiN| [ karma jJAnaM na bhavati ] karma jJAna nahIM hai [ yasmAt ] kyoMki [ karma kiJcit na jAnAti] karma kucha jAnatA nahIM hai, [ tasmAt ] isaliye [ jJAnam anyat ] jJAna anya hai, [ karma anyat ] karma anya hai- [jinAH bruvanti ] aisA jinadeva kahate haiN| [dharma: jJAnaM na bhavati] dharma (arthAt dharmAstikAya) jJAna nahIM hai [ yasmAt ] kyoMki [dharma: kiJcit na jAnAti ] dharma kucha jAnatA nahIM hai, [ tasmAt ] isaliye [ jJAnam anyat ] jJAna anya hai, [dharma anyaM] dharma anya hai- [jinAH bruvanti ] aisA jinadeva kahate haiM[ adharmaH jJAnaM na bhavati] adharma ( arthAt adharmAstikAya) jJAna nahIM hai [ yasmAt ] kyoMki [ adharma: kiJcit na jAnAti ] adharma kucha jAnatA nahIM hai, [ tasmAt ] isaliye [ jJAnam anyat ] jJAna anya hai, [ adharma anyam ] adharma anya hai- [jinAH bruvanti ] aisA jinadeva kahate Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra kAlo jJAnaM na bhavati yasmAtkAlo na jAnAti kinycit| tasmAdanyajjJAnamanyaM kAlaM jinA bruvnti|| 400 / / AkAzamapi na jJAnaM yasmAdAkAzaM na jAnAti kinycit| tasmAdAkAzamanyadanyajjJAnaM jinA bruvnti|| 401 / / nAdhyavasAnaM jJAnamadhyavasAnamacetanaM ysmaat| tasmAdanyajjJAnamadhyavasAnaM tthaanyt|| 402 / / yasmAjjAnAti nityaM tasmAjjIvastu jJAyako jnyaanii| jJAnaM ca jJAyakAdavyatiriktaM jnyaanvym|| 403 / / jJAnaM samyagdRSTiM tu saMyamaM suutrmnnpuurvgtm| dharmAdharma ca tathA pravrajyAmabhyupayAnti budhaaH|| 404 / / na zrutaM jJAnamacetanatvAt , tato jnyaanshrutyorvytirekH| na zabdo [ kAlaH jJAnaM na bhavati] kAla jJAna nahIM hai [ yasmAt ] kyoMki [ kAla: kiJcit na jAnAti ] kAla kucha jAnatA nahIM hai, [ tasmAt ] isaliye [ jJAnam anyat ] jJAna anya hai, [ kAlaM anyaM] kAla anya hai- [jinAH bruvanti ] aisA jinadeva kahate haiN| [ AkAzam api jJAnaM na] AkAza bhI jJAna nahIM hai [ yasmAt ] kyoMki [ AkAzaM kiJcit na jAnAti] AkAza kucha jAnatA nahIM hai, [ tasmAt ] isaliye [jJAnaM anyat ] jJAna anya hai, [AkAzam anyat ] AkAza anya hai- [jinA: bruvanti ] aisA jinadeva kahate haiN| [ adhyavasAnaM jJAnam na ] adhyavasAna jJAna nahIM hai [ yasmAt ] kyoMki [ adhyavasAnam acetanaM] adhyavasAna acetana hai, [ tasmAt ] isaliye [ jJAnam anyat ] jJAna anya hai [ tathA adhyavasAnaM anyat ] tathA adhyavasAna anya hai ( -aisA jinadeva kahate haiN)| [yasmAt ] kyoMki [ nityaM jAnAti] (jIva) niraMtara jAnatA hai [ tasmAt ] isaliye [jJAyaka: jIvaH tu] jJAyaka aisA jIva [jJAnI] jJAnI (-jJAnavAlA , jJAnasvarUpa) hai, [jJAnaM ca ] aura jJAna [ jJAyakAt avyatiriktaM ] jJAyakase avyatirikta hai ( -abhinna hai, judA nahIM) [ jJAtavyam ] aisA jAnanA caahiye| [budhAH ] budha puruSa (arthAt jJAnI jana) [ jJAnaM ] jJAnako hI [ samyagdRSTiM tu] samyagdRSTi, [ saMyamaM] (jJAnako hI) saMyama, [aGgapUrvagatam sUtram ] aMgapUrvagata sUtra, [dharmAdharma ca] aura dharma-adharma (puNya-pApa) [ tathA pravrajyAm ] tathA dIkSA [ abhyupayAnti ] mAnate haiN| TIkA:-zruta (arthAt vacanAtmaka dravyazruta) jJAna nahIM hai, kyoMki zruta acetana hai; isaliye jJAnake aura zrutake vyatireka ( arthAt bhinnatA) hai| zabda jJAna Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 562 jJAnamacetanatvAt, tato jJAnazabdayorvyatirekaH |n rUpaM jJAnamacetanatvAt, tato jnyaanruupyorvytirekH| na varNo jJAnamacetanatvAt , tato jnyaanvrnnyorvytirekH| na gandho jJAnamacetanatvAt, tato jnyaangndhyorvytirekH| na raso jJAnamacetanatvAt, tato jnyaanrsyorvytirekH| na sparzo jJAnamacetanatvAt, tato jnyaansprshyorvytirekH| na karma jJAnamacetanatvAt, tato jnyaankrmnnorvytirekH| na dharmo jJAnamacetanatvAt, tato jnyaandhrmyorvytirekH| nAdharmo jJAnamacetanatvAt, tato jnyaanaadhrmyorvytirekH| na kAlo jJAnamacetanatvAt, tato jnyaankaalyorvytirekH| nAkAzaM jJAnamacetanatvAt, tato jnyaanaakaashyorvytirekH| nAdhyavasAnaM jJAnamacetanatvAt, tato jnyaanaadhyvsaanyorvytirekH| ityevaM jJAnasya sarvaireva paradravyaiH saha vyatireko nizcayasAdhito drssttvyH| atha jIva evaiko jJAnaM, cetanatvAta; tato jnyaanjiivyorevaavytirekH| na ca jIvasya svayaM jJAnatvAttato vyatirekaH kazcanApi shngkniiyH| nahIM hai, kyoMki zabda (pudgaladravyakI paryAya hai,) acetana hai; isaliye jJAnake aura zabdake vyatireka (arthAt bheda) hai| rUpa jJAna nahIM hai, kyoMki rUpa (pudgaladravyakA guNa hai,) acetana hai; isaliye jJAnake aura rUpake vyatireka hai ( arthAt donoM bhinna haiM ) / varNa jJAna nahIM hai, kyoMki varNa (pudgaladravyakA guNa hai,) acetana hai; isaliye jJAnake aura varNake vyatireka hai (arthAt jJAna anya hai, varNa anya hai)| gaMdha jJAna nahIM hai, kyoMki gaMdha (pudgaladravyakA guNa hai,) acetana hai; isaliye jJAnake aura gaMdhake vyatireka (-bheda, bhinnatA) hai| rasa jJAna nahIM hai, kyoMki rasa (pudgaladravyakA guNa hai,) acetana hai; isaliye jJAnake aura rasake vyatireka hai| sparza jJAna nahIM hai, kyoMki sparza (pudgaladravyakA guNa hai,) acetana hai; isaliye jJAnake aura sparzake vyatireka hai| karma jJAna nahIM hai, kyoMki karma acetana hai; isaliye jJAnake aura karmake vyatireka hai| dharma (-dharmadravya) jJAna nahIM hai, kyoMki dharma acetana hai; isaliye jJAnake aura dharmake vyatireka hai| adharma (-adharmadravya) jJAna nahIM hai, kyoMki adharma acetana hai; isaliye jJAnake aura adharmake vyatireka hai| kAla (-kAladravya) jJAna nahIM hai, kyoMki kAla acetana hai; isaliye jJAnake aura kAlake vyatireka hai| AkAza ( -AkAzadravya ) jJAna nahIM hai, kyoMki AkAza acetana hai; isaliye jJAnake aura AkAzake vyatireka hai| adhyavasAna jJAna nahIM hai, kyoMki adhyavasAna acetana hai; isaliye jJAnake aura (karmake udayakI pravRttirUpa) adhyavasAnake vyatireka hai| isaprakAra yoM jJAnakA samasta paradravyoM ke sAtha vyatireka nizcayasAdhita dekhanA cAhiye (arthAt nizcaya se siddha huA samajhanA-anubhava karanA caahiye)| aba, jIva hI eka jJAna hai, kyoMki jIva cetana hai; isaliye jJAnake aura jIvake hI avyatireka (-abheda) hai| aura jJAnakA jIvake sAtha vyatireka kiMcitmAtra bhI zaMkA karane yogya nahIM hai ( arthAt jJAnakI jIvase bhinnatA hogI aisI jarA bhI Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 563 evaM tu sati jJAnameva samyagdRSTi:, jJAnameva saMyamaH, jJAnamevAGgapUrvarUpaM sUtraM, jJAnameva dharmAdharmo, jJAnameva pravrajyeti jJAnasya jIvaparyAyairapi sahAvyatireko nizcayasAdhito drssttvyH| athaivaM sarvaparadravyavyatirekeNa sarvadarzanAdijIvasvabhAvAvyatirekeNa vA ativyAptivyAptiM ca pariharamANamanAdivibhramamUlaM dharmAdharmarUpaM parasamayamudvamya svayameva pravrajyArUpamApadya darzanajJAnacAritrasthitirUpaM svasamayamavApya mokSamArgamAtmanyeva pariNataM kRtvA samavAptasampUrNavijJAnaghanasvabhAvaM hAnopAdAnazUnyaM sAkSAtsamayasArabhUtaM paramArtharUpaM zuddhaMjJAnamekamavasthitaM drssttvym| zaMkA karaneyogya nahIM hai), kyoMki jIva svayaM hI jJAna hai|aisaa (jJAna jIvase abhinna) honese , jJAna hI samyagdRSTi hai, jJAna hI saMyama hai, jJAna hI aMgapUrvarUpa sUtra hai, jJAna hI dharma-adharma (arthAt puNya-pApa) hai, jJAna hI pravrajyA ( dIkSA, nizcayacAritra) haiisaprakAra jJAnakA jIvaparyAyoMke sAtha bhI avyatireka nizcayasAdhita dekhanA (arthAt nizcaya dvArA siddha huA samajhanA-anubhava karanA) caahiye|| aba, isaprakAra sarva paradravyoM ke sAtha vyatirekake dvArA aura sarva darzanAdi jIvasvabhAvoMke sAtha avyatireka ke dvArA ativyAptiko aura avyAptiko dUra karatA huA, anAdi vibhrama jisakA mUla hai aise dharma-adharmarUpa (puNya-pAparUpa, zubhaazubharUpa) parasamayako dUra karake, svayaM hI pravrajyArUpako prApta karake ( arthAt svayaM hI nizcayacAritrarUpa dIkSAbhAvako prApta karake), darzana-jJAna-cAritrameM sthitirUpa svasamayako prApta karake, mokSamArgako apanemeM hI pariNata karake, jisane saMpUrNa vijJAnaghanasvabhAvako prApta kiyA hai aisA, tyAga-grahaNase rahita, sAkSAt samayasArabhUta , paramArtharUpa zuddha-jJAna eka avasthita ( -nizcala) dekhanA (arthAt pratyakSa svasaMvedanase anubhava karanA) caahiye| bhAvArtha:-yahA~ jJAnako sarva paradravyoMse bhinna aura apanI paryAyoMse abhinna batAyA hai, isaliye ativyApti aura avyApti nAmaka lakSaNa doSa dUra ho gye| AtmAkA lakSaNa upayoga hai, aura upayogameM jJAna pradhAna hai; vaha (jJAna) anya acetana dravyoMmeM nahIM hai isaliye vaha ativyAptivAlA nahIM hai, aura apanI sarva avasthAoMmeM hai isaliye avyAptivAlA nahIM hai| isaprakAra jJAnalakSaNa kahanese ativyApti aura avyApti doSa nahIM aate| yahA~ jJAnako hI pradhAna karake AtmAkA adhikAra hai, kyoMki jJAnalakSaNase hI AtmA sarva paradravyoMse bhinna anubhavagocara hotA hai| yadyapi AtmAmeM anaMta dharma haiM, tathApi unameMse kitane hI to chadmasthake anubhavagocara hI nahIM hai;una dharmoM ke kahanese chadmastha jJAnI AtmAko kaise pahicAna sakatA hai ? aura kitane hI dharma anubhavagocara hai, paraMtu unameMse kitane hI to-astitva, vastutva, prameyatva Adi to-anya dravyoMke sAtha sAmAnya arthAt samAna hI haiM isaliyeunake kahanese pRthak AtmA nahIM jAnA jA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 564 ___ (zArdUlavikrIDita) anyebhyo vyatiriktamAtmaniyataM bibhratpRthagvastutAmAdAnojjhanazUnyametadamalaM jJAnaM tthaavsthitm| madhyAdyantavibhAgamuktasahajasphAraprabhAbhAsuraH / zuddhajJAnaghano yathA'sya mahimA nityoditstisstthti|| 235 / / sakatA, aura kitane hI (dharma) paradravyake nimittase hue haiM unheM kahane se paramArthabhUta AtmAkA zuddha svarUpa kaise jAnA jA sakatA hai ? isaliye jJAnake kahanese hI chadmastha jJAnI AtmAko pahicAna sakatA hai / yahA~ jJAnako AtmAkA lakSaNa kahA hai itanA hI nahIM, kintu jJAnako hI AtmA kahA hai; kyoMki abhedavivakSAmeM guNaguNIkA abheda honese , jJAna hai so hI AtmA hai| abhedavivakSAmeM jJAna kaho yA AtmA kaho-koI virodha nahIM hai; isaliye yahA~ jJAna kahanese AtmA hI samajhanA caahiye| TIkAmeM aMta meM yaha kahA gayA hai ki-jo, apane meM anAdi ajJAnase honevAle zubhAzubha upayogarUpa parasamayakI pravRttiko dUra karake, samyagdarzana-jJAna-cAritrameM pravRttirUpa svasamayako prApta karake, usa svasamayarUpa pariNamanasvarUpa mokSamArgameM apane ko pariNamita karake, saMpUrNavijJAnaghanasvabhAvako prApta huA hai, aura jisameM koI tyAga-grahaNa nahIM hai, aise sAkSAt samayasArasvarUpa, paramArthabhUta, nizcala rahA huA, zuddha, pUrNa jJAnako ( pUrNa Atma dravyako) dekhanA caahiye| yahA~ 'dekhanA' tIna prakArase samajhanA caahiye| 1-zuddhanayakA jJAna karake pUrNa jJAna zraddhAna karanA so prathama prakArakA dekhanA hai| vaha avirata Adi avasthAmeM bhI hotA hai| 2-jJAna-zraddhAna honeke bAda bAhya sarva parigrahakA tyAga karake usakA (-pUrNa jJAnakA) abhyAsa karanA, upayogako jJAnameM hI sthira karanA, jaise zuddhanayase apane svarUpako siddha samAna jAnA-zraddhAna kiyA thA vaise hI dhyAnameM lekara cittako ekAgra-sthira karanA, aura punaH punaH usI kA abhyAsa karanA, so dUsare prakAra kA dekhanA hai| isaprakAra dekhanA apramatta dazAmeM hotA hai| jahA~ taka usa prakAra ke abhyAsase kevalajJAna utpanna na ho vahA~ taka aisA abhyAsa niraMtara rahatA hai| yaha, dekhanekA dUsarA prakAra huaa| yahA~ taka to pUrNa jJAnakA zuddhanayake Azrayase parokSa dekhanA hai| aura 3-jaba kevalajJAna utpanna hotA hai taba sAkSAt dekhanA hai so yaha tIsare prakArakA dekhanA hai| usa sthitimeM jJAna sarva vibhAvoMse rahita hotA huA sabakA jJAtA-dRSTA hai, isaliye yaha tIsare prakAra kA dekhanA pUrNa jJAnakA pratyakSa dekhanA hai| aba isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [anyebhyaH vyatiriktam ] anya dravyoMse bhinna, [ Atma-niyataM] apane meM hI niyata, [ pRthak-vastutAm bibhrat ] pRthak vastutvako dhAraNa karatA huA (-vastukA svarUpa sAmAnyavizeSAtmaka honese svayaM bhI sAmAnyavizeSAtmakatAko Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra ( upajAti) unmuktamunmocyamazeSatastat tathAttamAdeyamazeSatastat / yadAtmanaH saMhRtasarvazakte: pUrNasya sandhAraNamAtmanIha / / 236 / / (anuSTubh ) vyatiriktaM paradravyAdevaM jnyaanmvsthitm| kathamAhArakaM tatsyAdyena deho'sya shngkyte|| 237 / / 565 dhAraNa karatA huA), [ AdAna- ujjhana - zUnyam ] grahaNa - tyAgase rahita, [ etat amalaM jJAnaM] yaha amala ( - rAgAdika malase rahita ) jJAna [ tathA-avasthitam yathA ] isaprakAra avasthita ( - nizcala) anubhavameM AtA hai ki jaise [ madhya - Adi - antavibhAga-mukta-sahaja-sphAra - prabhA - bhAsuraH asya zuddha - jJAna - ghanaH mahimA Adimadhya-aMtarUpa vibhAgoMse rahita aisI sahaja phailI huI prabhAke dvArA daidIpyamAna aisI usakI zuddhajJAnaghanarUpa mahimA [ nitya - uditaH tiSThati ] nitya-udita rahe ( - zuddha jJAnakI puMjarUpa mahimA sadA udayamAna rhe)| bhAvArtha:-jJAnakA pUrNa rUpa sabako jAnanA hai| vaha jaba pragaTa hotA hai taba sarva vizeSaNoMse sahita pragaTa hotA hai; isaliye usakI mahimA ko koI bigAr3a nahIM sakatA, vaha sadA udayamAna rahatI hai / 235 / 'aise jJAnasvarUpa AtmAkA AtmAmeM dhAraNa karanA so hI grahaNa karane yogya saba kucha grahaNa kiyA aura tyAgane yogya saba kucha tyAga kiyA hai' - isa arthakA kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ saMhRta-sarva- zakteH pUrNasya AtmanaH ] jisane sarva zaktiyoMko sameTa liyA hai ( -apanemeM lIna kara liyA hai ) aise pUrNa AtmAkA [ Atmani iha ] AtmAmeM [yat sandhAraNam ] dhAraNa karanA [ tat unmocyam azeSataH unmuktam] vahI chor3ane yogya saba kucha chor3A hai [ tathA ] aura [ Adeyam tat azeSataH Attam ] grahaNa karane yogya saba grahaNa kiyA hai| bhAvArtha:-pUrNajJAnasvarUpa, sarva zaktiyoMkA samUharUpa jo AtmA hai use AtmAmeM dhAraNa kara rakhanA so yahI, jo kucha tyAgane yogya thA usa sabako tyAga diyA aura grahaNa karane yogya jo kucha thA use grahaNa kiyaa| yahI kRtakRtyatA hai| 236 / 'aise jJAnako deha hI nahIM hai ' - isa arthakA AgAmI gAthAkA sUcaka zloka kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 566 attA jassAmutto Na hu so AhArago havadi evN| AhAro khalu mutto jamhA so poggalamao du|| 405 / / Na vi sakkadi ghettuM jaMNa vimottuM jaM ca jaM paraddavvaM / so ko vi ya tassa guNo pAugio vissaso vA vi|| 406 / / tamhA du jo visuddho cedA so Neva geNhade kiNci| Neva vimuMcadi kiMci vi jIvAjIvANa dvvaannN|| 407 / / AtmA yasyAmUrto na khalu sa AhArako bhvtyevm| AhAraH khalu mUrto yasmAtsa pudglmystu|| 405 / / nApi zakyate grahItuM yat na vimoktuM yacca ytprdrvym| sa ko'pi ca tasya guNaH prAyogiko vasraso vaa'pi|| 406 / / zlokArtha:- [ evaM jJAnam paradravyAt vyatiriktaM avasthitam ] isaprakAra (pUrvokta rItIse) jJAna paradravyase pRthak avasthita (-nizcala rahA huA) hai; [ tat AhArakaM katham syAt yena asya dehaH zaGkayate ] vaha (jJAna) AhAraka (arthAt karmanokarmarUpa AhAra karane vAlA) kaise ho sakatA hai ki jisase usake dehakI zaMkA ki jA sake ? ( jJAnake deha ho hI nahIM sakatA, kyoMki usake karma-nokarmarUpa AhAra hI nahIM hai|) 237 / aba isa arthako gAthAoMmeM kahate haiM: yoM AtamA jisakA amUrtika vo na AhAraka bane / pudgalamayI AhAra yoM AhAra to mUrtika are / / 405 / / jo dravya hai para, grahaNa nahiM, nahiM tyAga usakA ho ske| aisA hI usakA guNa koI prAyogi aru vainasika hai / / 406 / / isa hetu se jo zuddha AtmA vo nahIM kucha bhI grahe / chor3e nahIM kucha bhI aho! paradravya jIva ajIva meM / / 407 / / gAthArtha:- [ evam ] isaprakAra [ yasya AtmA ] jisakA AtmA [amUrtaH ] amUrtika hai [ saH khalu ] vaha vAstava meM [ AhArakaH na bhavati] AhAraka nahIM hai; [ AhAraH khalu ] AhAra to [ mUrtaH ] mUrtika hai [ yasmAt ] kyoMki [ saH tu pudgalamayaH ] vaha pudgalamaya hai| [ yata paradravyam ] jo paradravya hai [ na api zakyate grahItuM yat ] vaha grahaNa nahIM kiyA jA sakatA [ na vimoktuM yat ca ] aura chor3A nahIM jA sakatA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 567 tasmAttu yo vizuddhazcetayitA sa naiva gRhNAti kinycit| naiva vimuJcati kiJcidapi jiivaajiivyordrvyyoH|| 407 / / jJAnaM hi paradravyaM kiJcidapi na gRhNAti na muJcati ca, prAyogikaguNasAmarthyAt vainasikaguNasAmarthyAdvA jJAnena paradravyasya gRhItuM moktuM caashkytvaat| paradravyaM ca na jJAnasyAmUrtAtmadravyasya muurtpudgldrvytvaadaahaarH| tato jJAnaM nAhArakaM bhvti| ato jJAnasya deho na shngkniiyH| [ saH kaH api ca ] aisA hI koI [ tasya ] usakA (-AtmAkA) [ prAyogikaH vA api vaisrasaH guNa ] prAyogika tathA vainasika guNa hai| [tasmAt tu] isaliye [yaH vizuddhaH cetayitA] jo vizuddha AtmA hai [ saH] vaha [jIvAjIvayoH dravyayoH ] jIva aura ajIva dravyoMmeM (-paradravyoMmeM) [ kiJcit na eva gRhNAti ] kucha bhI grahaNa nahIM karatA [ kiJcit api na eva vimuJcati ] tathA kucha bhI tyAga nahIM krtaa| TIkA:-jJAna paradravyako kiMcitmAtra na to grahaNa karatA hai aura na chor3atA hai, kyoMki prAyogika ( arthAt para nimittase utpanna) guNakI sAmarthyase tathA vaisrasika ( arthAt svAbhAvika) guNakI sAmarthya se jJAnake dvArA paradravyakA grahaNa tathA tyAga karanA azakya hai| aura, (karma-nokarmAdirUpa) paradravya jJAnakA amUrtika AtmadravyakA-AhAra nahIM hai, kyoMki vaha mUrtika pudgaladravya hai; ( amUrtikake mUrtika AhAra nahIM hotaa)| isaliye jJAna AhAraka nahIM hai| isaliye jJAnake dehakI zaMkA nahIM karanI caahiye| (yahA~ 'jJAna' se 'AtmA' samajhanA; kyoMki, abheda vivakSAse lakSaNameM hI lakSyakA vyavahAra kiyA jAtA hai| isa nyAyase TIkAkAra AcAryadeva AtmAko jJAna hI kahate Aye haiN|) bhAvArtha:-jJAnasvarUpa AtmA amUrtika hai aura AhAra to karma-nokarmarUpa pudgalamaya mUrtika hai; isaliye paramArthataH AtmAke pudgalamaya AhAra nahIM hai| aura AtmAkA aisA hI svabhAva hai ki vaha paradravyako kadApi grahaNa nahIM karatA;-svabhAvarUpa pariNamita ho yA vibhAvarUpa pariNamita ho, apane hI pariNAmakA grahaNatyAga hotA hai, paradravyakA grahaNa-tyAga to kiMcitmAtra bhI nahIM hotaa| isaprakAra AtmAke AhAra na honese usake deha hI nahIM hai| jaba ki AtmAke deha hai hI nahIM, isaliye pudgalamaya dehasvarUpa liMga (veSa, bAhya cihna) mokSakA kAraNa nahIM hai-isa arthakA, AgAmI gAthAoMkA sUcaka kAvya kahate hai : Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 568 (anuSTubh ) evaM jJAnasya zuddhasya deha eva na vidyte| tato dehamayaM jJAturna liGgaM moksskaarnnm|| 238 / / pAsaMDIliMgANi va gihiliMgANi va bhuppyaaraanni| ghettuM vadaMti mUDhA liMgamiNaM mokkhamaggo tti|| 408 / / Na du hodi mokkhamaggo liMgaM jaM dehaNimmamA arihaa| liMgaM muittu daMsaNaNANacarittANi sevNti|| 409 / / pASaNDiliGgAni vA gRhiliGgAni vA bhuprkaaraanni| gRhItvA vadanti mUDhA liGgamidaM mokSamArga iti|| 408 / / na tu bhavati mokSamArgo liGgaM yaddehanirmamA arhntH| liGga muktvA darzanajJAnacAritrANi sevnte|| 409 / / zlokArtha:- [ evaM zuddhasya jJAnasya dehaH eva na vidyate] isaprakAra zuddhajJAnake deha hI nahIM hai; [ tataH jJAtuH dehamayaM liGgaM mokSakAraNam na] isaliye jJAtAko dehamaya ciha mokSakA kAraNa nahIM hai| aba isI arthako gAthAoM dvArA kahate haiM: muniliMgako athavA gRhasthIliMgako bahubhA~tike / grahakara kahata hai mUDhajana 'yaha liMga muktimArga hai'|| 408 / / vaha liMga muktimArga nahiM, ahaMta nirmama dehameM / basa liMga tajakara jJAna aru cAritra, darzana sevte|| 409 / / gAthArtha:- [ bahuprakArANi ] bahuta prakArake [ pASaNDiliGgAni vA ] muniliMgoMko [ gRhiliGgAni vA] athavA gRhIliMgoMko [gRhItvA] grahaNa karake [ mUDhAH] mUDha (ajJAnI) jana [ vadanti ] yaha kahate haiM ki [idaM liGgam ] yaha (bAhya) liMga [ mokSamArgaH iti ] mokSamArga hai'| [tu] paraMtu [ liGgam ] liMga [ mokSamArgaH na bhavati ] mokSamArga nahIM hai; [ yat ] kyoMki [arhantaH] arhatadeva [ dehanirmamAH] deha ke prati nirmama vartate huye [ liGgam muktvA ] liMgako chor3akara [ darzanajJAnacAritrANi sevante ] darzana-jJAna-cAritra kA hI sevana karate hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra keciddravyaliGgamajJAnena mokSamArga manyamAnAH santo mohena drvylinggmevopaaddte| tadanupapannam; sarveSAmeva bhagavatAmarhaddevAnAM, zuddhajJAnamayatve dravyaliGgAzrayabhUtazarIramamakAratyAgAt, tadAzritadravyaliGgatyAgena darzanajJAnacAritrANAM mokSamArgatvenopAsanasya drshnaat| athaitadeva sAdhayati Na vi esa mokkhamaggo pAsaMDIgihimayANi liMgANi / daMsaNaNANacarittANi mokkhamaggaM jiNA beMti / / 490 / / nApyeSa mokSamArgaH pASaNDigRhimayAni liGgAni / darzanajJAnacAritrANi mokSamArga jinA bruvanti / / 410 / / 569 TIkA:- kitane hI loga ajJAnase dravyaliMgako mokSamArga mAnate hue mohase dravyaliMgako hI grahaNa karate haiM, yaha ( - dravyaliMgako mokSamArga mAnakara grahaNa karanA so) anupapanna arthAt ayukta hai; kyoMki sabhI bhagavAna arhaMtadevoMke, zuddhajJAnamayatA hone se dravyaliMga AzrayabhUta zarIrake mamatvakA tyAga hotA hai isaliye zarIrAzrita dravyaliMgake tyAgase darzanajJAnacAritrakI mokSamArgarUpase upAsanA dekhI jAtI hai (arthAt ve zarIrAzrita dravyaliMgakA tyAga karake darzanajJAnacAritrako mokSamArgake rUpa meM sevana karate hue dekhe jAte haiM ) / sati bhAvArtha:-yadi dehamaya dravyaliMga mokSakA kAraNa hotA to arhaMtadeva Adi dehakA mamatva chor3akara darzana - jJAna - cAritrakA sevana kyoM karate haiM ? dravyaliMgase hI mokSa prApta kara lete! isase yaha nizcaya huA ki - dehamaya liMga mokSamArga nahIM hai, paramArthataH darzanajJAna - cAritrarUpa AtmA hI mokSakA mArga hai / muniliMga aru gRhIliMga- ye nahiM liMga muktimArga hai / cAritra-darzana-jJAnako basa mokSamArga prabhU kahe / / 490 / / aba yahI siddha karate haiM (arthAt dravyaliMga mokSamArga nahIM hai, darzana-jJAnacAritra hI mokSamArga hai- yaha siddha karate haiM ) : Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com gAthArtha:- [ pASaNDigRhimayAni liGgAni ] muniyoM aura gRhasthake liMga (cinha) [ eSaH ] yaha [ mokSamArgaH na api ] mokSamArga nahIM hai; [ darzanajJAnacAritrANi ] darzana-jJAna-cAritrako [ jinA: ] jinadeva [ mokSamArga bruvanti ] mokSamArga kahate haiM /
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 570 na khalu dravyaliGgaM mokSamArgaH, zarIrAzritatve sati prdrvytvaat| darzanajJAnacAritrANyeva mokSamArgaH, AtmAzritatve sati svdrvytvaat| yata evam tamhA jahittu liMge sAgAraNagArae he vA ghide| daMsaNaNANacaritte appANaM jaMja mokkhphe|| 411 / / tasmAt jahitvA liGgAni sAgArairanagArakairvA gRhiitaani| darzanajJAnacAritre AtmAnaM yukSva moksspthe|| 411 / / TIkA:-dravyaliMga vAstavameM mokSamArga nahIM hai, kyoMki (dravyaliMga) zarIrAzrita honese paradravya hai| darzana-jJAna-cAritra hI mokSamArga hai, kyoMki ve AtmAzrita honese svadravya haiN| bhAvArtha:-jo mokSa hai so sarva karmake abhAvarUpa AtmapariNAma (-AtmAke pariNAma) haiM, isaliye usakA kAraNa bhI AtmA pariNAma hI honA caahiye| darzanajJAna-cAritra AtmAke pariNAma haiM; isaliye nizcayase vahI mokSakA mArga hai| jo liMga hai so dehamaya hai; aura jo deha hai vaha pudgaladravyamaya hai; isaliye AtmAke liye deha mokSamArga nahIM hai| paramArthase anya dravyako anya dravya kucha nahIM karatA aisA niyama hai| jaba ki aisA hai (arthAt yadi dravyaliMga mokSamArga nahIM hai aura darzanajJAnacAritra hI mokSamArga hai) to isaprakAra (nimnaprakAra) se karanA cAhiye-yaha upadeza hai: yoM chor3akara sAgAra yA anagAra-dhArita liMga ko / / cAritra-darzana-jJAnameM tU jor3a re! nija Atmako / / 411 / / gAthArtha:- [ tasmAt ] isaliye [ sAgAraiH ] sAgAroM dvArA ( -gRhasthoM dvArA) [anagArakaiH vA ] athavA aNagAroMke dvArA (-muniyoMke dvArA) [ gRhItAni ] grahaNa kiye gaye [liGgAni] liMgoMko [jahitvA] chor3akara, [darzanajJAnacAritre] darzanajJAnacAritrameM- [ mokSapathe] jo ki mokSamArga hai usameM- [AtmAnaM yuMkSva ] tU AtmAko lgaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 571 yato dravyaliGgaM na mokSamArgaH, tataH samastamapi dravyaliGgaM tyaktvA darzanajJAnacAritreSveva , mokSamArgatvAt , AtmA yoktavya iti suutraanumtiH| (anuSTubh ) darzanajJAnacAritratrayAtmA tttvmaatmnH| eka eva sadA sevyo mokSamArgo mumukssunnaa|| 239 / / mokkhapahe appANaM Thavehi taM ceva jhAhi taM cey| tattheva vihara NicaM mA viharasu annnndvvesu|| 412 / / TIkA:-kyoMki dravyaliMga mokSamArga nahIM hai, isaliye samasta dravyaliMgakA tyAga karake darzanajJAnacAritrameM hI, vaha ( darzanajJAnacAritra) mokSamArga honese , AtmAko lagAnA yogya hai-aisI sUtrakI anumati hai| bhAvArtha:-yahA~ dravyaliMgako chor3akara AtmAko darzanajJAnacAritrameM lagAnekA vacana hai vaha sAmAnya paramArtha vacana hai| koI yaha samajhegA ki muni-zrAvakake vratoMke chur3AnekA upadeza hai| paraMtu aisA nahIM hai| jo mAtra dravyaliMgako hI mokSamArga jAnakara veza dhAraNa karate haiM, unheM dravyaliMgakA pakSa chur3AnekA upadeza diyA hai ki-vezamAtra se( vezamAtrase, bAhyavratamAtrase) mokSa nahIM hotaa| paramArtha mokSamArga to AtmAke pariNAma jo darzana-jJAna-cAritra hai vahI haiN| vyavahAra AcArasUtrake kathanAnusAra jo muni zrAvakake bAhya vrata haiM, ve vyavahArase nizcayamokSamArgake sAdhaka haiM; una vratoMko yahA~ nahIM chur3AyA hai, kintu yaha kahA hai ki una vratoMkA bhI mamatva chor3akara paramArtha mokSamArgameM laganese mokSa hotA hai, kevala vezamAtrase-vratamAtrase mokSa nahIM hotaa| aba isa arthako dRr3ha karanevAlI AgAmI gAthAkA sUcaka zloka kahate haiM: zlokArtha:- [AtmanaH tattvam darzana-jJAna-cAritra-traya-AtmA ] AtmAkA tattva darzanajJAnacAritratrayAtmaka hai ( arthAt AtmAkA yathArtha rUpa darzana, jJAna aura cAritrake trikasvarUpa hai); [ mumukSuNA mokSamArga: ekaH eva sadA sevyaH ] isaliye mokSake icchuka puruSako ( yaha darzanajJAnacAritrasvarUpa) mokSamArga eka hI sadA sevana karane yogya hai| 239 / aba isI upadeza ko gAthA dvArA kahate haiM: tUM sthApa nijako mokSapathameM, dhyA, anubhava tU use / usameM hI nitya vihAra kara, na vihAra kara paradravyameM / / 412 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ 572 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra mokSapathe AtmAnaM sthApaya taM caiva dhyAyasva taM cetayasva / tatraiva vihara nityaM mA vihArSIranyadravyeSu / / 412 / / AsaMsArAtparadravye rAgadveSAdau nityameva svaprajJAdoSeNAvatiSThamAnamapi, tathA sakalakarmakarmaphalacetanAsaMnyAsena svaprajJAguNenaiva tato vyAvartya darzanajJAnacAritreSu nityamevAvasthApayAtinizcalamAtmAnaM; tathA samastacintAntaranirodhenAtyantamekAgro bhUtvA darzanajJAnacAritrANyeva dhyAyasva; zuddhajJAnacetanAmayo bhUtvAdarzanajJAnacAritrANyeva cetayasva; tathA dravyasvabhAvavazataH pratikSaNavijRmbhamANa pariNAmatayA tanmayapariNAmo bhUtvA darzanajJAnacAritreSveva vihara; jJAnarUpamekamevAcalitamavalambamAno jJeyarUpeNopAdhitayA sarvata eva pradhAvatsvapi paradravyeSu sarveSvapi manAgapi mA vihaarssiiH| tathA gAthArtha:- (he bhavya ! ) [ mokSapathe ] tU mokSamArgameM [AtmAnaM sthApaya ] apane AtmAko sthApita kara, [ taM ca eva dhyAyasva ] usI kA dhyAna kara, [ taM cetayasva ] usI ko ceta- anubhava kara [ tatra eva nityaM vihara ] aura usI meM niraMtara vihAra kara; [ anyadravyeSu mA vihArSIH ] anya dravyoMmeM vihAra mata kr| TIkA :- (he bhavya ! ) svayaM arthAt apanA AtmA anAdi saMsArase lekara apanI prajJAke (-buddhike) doSase paradravyameM - rAgadveSAdimeM niraMtara sthita rahatA huA bhI apanI prajJAke guNa dvArA hI usameM se pIche haTAkara use ati nizcalatA pUrvaka darzana-jJAnacAritrameM niraMtara sthApita kara; tathA samasta anya ciMtAke nirodha dvArA atyaMta ekAgra hokara darzana - jJAna - cAritrakA hI dhyAna kara; tathA samasta karmacetanA aura karmaphalacetanAke tyAga dvArA zuddhajJAnacetanAmaya hokara darzana - jJAna - cAritrako hI cetaanubhava kara; tathA dravyake svabhAvake vazase ( apaneko) pratikSaNa jo pariNAma utpanna hote haiM- unake dvArA ( arthAt pariNAmIpaneke dvArA ) tanmaya pariNAmavAlA (darzanajJAnacAritramaya pariNAmavAlA) hokara darzana - jJAna - cAritrameM hI vihAra kara; tathA jJAnarUpako ekako hI acalatayA avalaMbana karatA huA, jo jJeyarUpa honese upAdhisvarUpa hai aise sarva orase phailate hue samasta paradravyoMmeM kiMcitmAtra bhI vihAra mata kara / bhAvArtha:-paramArtharUpa AtmAke pariNAma darzana - jJAna - cAritra hai; vahI mokSamArga hai| usI meM ( - darzanajJAnacAritrameM hI ) AtmAko sthApita karanA cAhiye, usIkA dhyAna karanA cAhiye, usIkA anubhava karanA cAhiye aura usI meM vihAra ( - pravartana ) karanA cAhiye, anya dravyoMmeM pravartana nahIM karanA cAhiye / yahA~ paramArtha se yahI upadeza hai ki-nizcaya mokSamArgakA sevana karanA cAhiye, mAtra vyavahArameM hI mUr3ha nahIM rahanA caahiye| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 573 (zArdUlavikrIDita) eko mokSapatho ya eSa niyato dRgjJaptivRttyAtmakastatraiva sthitimeti yastamanizaM dhyAyecca taM cetti| tasminneva nirantaraM viharati dravyAntarANyaspRzan so'vazyaM samayasya sAramacirAnnityodayaM vindti|| 240 / / (zArdUlavikrIDita) ye tvenaM parihRtya saMvRtipathaprasthApitenAtmanA liGge dravyamaye vahanti mamatAM tttvaavbodhcyutaaH| nityodyotamakhaNDamekamatulAlokaM svabhAvaprabhAprAgbhAraM samayasya sAramamalaM nAdyApi pazyanti te|| 241 / / aba isI arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ dRg-jJapti-vRtti-AtmakaH yaH eSaH eka niyataH mokSapathaH ] darzanajJAnacAritrasvarUpa jo yaha eka niyata mokSamArga hai, [ tatra eva yaH sthitim eti] usImeM jo puruSa sthiti prApta karatA hai arthAt sthita rahatA hai, [ tam anizaM dhyAyet ] usIkA niraMtara dhyAna karatA hai, [taM cetati] usIko cetatA hai-usIkA anubhava karatA hai, [ca dravyAntarANi aspRzan tasmin eva nirantaraM viharati] aura anya dravyoMko sparza na karatA huA niraMtara vihAra karatA hai, [ sa: nitya-udayaM samayasya sAram acirAt avazyaM vindati] vaha puruSa, jisakA udaya nitya rahatA hai aise samayake sArako ( arthAt paramAtmake rUpako) alpakAla meM hI avazya prApta karatA hai arthAt usakA anubhava karatA hai| bhAvArtha:-nizcayamokSamArgake sevanase alpakAla meM hI mokSakI prApti hotI hai yaha niyama hai| 240 / ____ 'jo dravyaliMgako hI mokSamArga mAnakara usameM mamatva rakhate haiM, unhoMne samayasArako arthAt zuddha AtmAko nahIM jAnA'-isaprakAra gAthA dvArA kahate haiN| yahA~ prathama usakA sucaka kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ye tu enaM parihRtya saMvRti-patha-prasthApitena AtmanA dravyamaye liGge mamatAM vahanti ] jo puruSa isa pUrvokta paramArtha svarUpa mokSamArgako chor3akara vyavahAra mokSamArgameM sthApita apane AtmAke dvArA dravyamaya liMgameM mamatA karate haiM ( arthAt yaha mAnate haiM ki yaha dravyaliMga hI hameM mokSa prApta karA degA), [ te tattvaavabodha-cyutAH adya api samayasya sAram na pazyanti ] ve puruSa tattvake yathArtha jJAnase rahita hote hue abhItaka samayake sArako (arthAt zuddha AtmAko ) nahIM dekhate-anubhava nahIM krte| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 574 pAsaMDIliMgesu va gihiliMgesu va bhuppyaaresu| kuvvaMti je mamattiM tehiM Na NAdaM smysaarN|| 413 / / pASaNDiliGgeSu vA gRhiliGgeSu vA bhuprkaaressu| kurvanti ye mamatvaM tairna jJAtaH smysaarH|| 413 / / ye khalu zramaNo'haM zramaNopAsako'hamiti dravyaliGgamamakAreNa mithyAhaGkAraM kurvanti, te'nAdirUDhavyavahAramUDhAH prauDhavivekaM nizcayamanArUDhAH paramArthasatyaM bhagavantaM samayasAraM na pshynti| vaha samayasAra zuddha AtmA kaisA hai ? [ nitya-udyotama] nitya prakAzamAna hai (arthAt koI pratipakSI hokara usake udayakA nAza nahIM kara sakatA), [akhaNDam ] akhaMDa hai ( arthAt jisameM anya jJeya Adike nimitta khaMDa nahIM hote), [ ekam ] eka hai ( arthAt paryAyoMse aneka avasthArUpa honepara bhI jo ekarUpatvako nahIM chor3atA, [ atulaAlokaM] atula (-upamArahita) prakAzavAlA hai (kyoMki jJAnaprakAzako sUryAdike prakAzakI upamA nahIM dI jA sakatI), [svabhAva-prabhA-prAgbhAraM] svabhAvaprabhAkA puMja hai ( arthAt caitanyaprakAzakA samUharUpa hai), [amalaM ] amala hai (arthAt rAgAdivikArarUpI malase rahita hai)| (isaprakAra, jo dravyaliMgameM mamatva karate haiM unheM nizcaya-kAraNasamayasArakA anubhava nahIM hai; taba phira unako kAryasamayasArakI prApti kahA~ se hogI ? ) 241 / aba isa arthakI gAthA kahate haiM: bahubhA~ti muniliMga jo athavA gRhasthIliMga jo| mamatA kare, unameM nahIM jAnA 'samayake sAra' ko / / 413 / / gAthArtha:- [ye] jo [ bahuprakAreSu ] bahu prakArake [pASaNDiliGgeSu vA] muniliMgoMmeM [gRhiliGgeSu vA] athavA gRhasthaliMgoMmeM [ mamatvaM kurvanti ] mamatA karate haiM ( arthAt yaha mAnate haiM ki dravyaliMga hI mokSakA dAtA hai), [ taiH samayasAraH na jJAtaH ] unhoMne samayasArako nahIM jaanaa| TIkA:-jo vAstavameM 'maiM zramaNa hU~, maiM zramaNopAsaka ( -zrAvaka ) hU~' isaprakAra dravyaliMgameM mamatvabhAva ke dvArA mithyA ahaMkAra karate haiM, ve anAdirUr3ha (anAdi kAlase samAgata) vyavahArameM mUr3ha (mohI) hote hue, praur3ha vivekavAle nizcaya (nizcayanaya) para ArUr3ha na hote hue, paramArthasatya (-jo paramArthase satya hai aise) bhagavAna samayasArako nahIM dekhate-anubhava nahIM krte| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 575 (viyoginI) vyavahAravimUDhadRSTayaH paramArtha kalayanti no jnaaH| tuSabodhavimugdhabuddhayaH kalayantIha tuSaM na tnnddulm|| 242 / / (svAgatA) dravyaliGgamamakAramIlitaidRzyate samayasAra eva n| dravyaliGgamiha yatkilAnyato jJAnamekamidameva hi svtH|| 243 / / bhAvArtha:-anAdikAlIna paradravyake saMyogase honevAle vyavahAra hI meM jo puruSa mUr3ha arthAt mohita haiM, ve yaha mAnate haiM ki 'yaha bAhya mahAvratAdirUpa veza hI hameM mokSa prApta karA degA', paraMtu jisase bhedajJAna hotA hai aise nizcayako ve nahIM jaante| aise puruSa satyArtha, paramAtmarUpa, zuddhajJAnamaya samayasArako nahIM dekhte| aba isI arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ vyavahAra-vimUDha-dRSTayaH janAH paramArtha no kalayanti ] jinakI dRSTi ( -buddhi ) vyavahArameM hI mohita hai aise puruSa paramArthako nahIM jAnate, [ iha tuSabodha-vimugdha-buddhayaH tuSaM kalayanti, na taNDulam ] jaise jagatameM jinakI buddhi tuSake jJAnameM hI mohita hai ( -moha ko prApta huI hai) aise puruSa tuSako hI jAnate haiM, taMdula (cAvala) ko nahIM jaante| bhAvArtha:-jo dhAna ke chilkoM para hI mohita ho rahe haiM, unhIM ko kUTate rahate haiM, unhoMne cAvaloMko jAnA hI nahIM hai; isIprakAra jo dravyaliMga Adi vyavahArameM mugdha ho rahe haiM (arthAt jo zarIrAdikI kriyAmeM mamatva kiyA karate haiM), unhoMne zuddhAtmAnubhavanarUpa paramArthako jAnA hI nahIM hai; arthAt aise jIva zarIrAdi paradravyako hI AtmA jAnate haiM, ve paramArtha AtmAke svarUpa ko jAnate hI nhiiN| 242 / aba AgAmI gAthAkA sUcaka kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [dravyaliGga-mamakAra-mIlitaiH samayasAraH eva na dRzyate] jo dravyaliMgameM mamakArake dvArA aMdha-vivekarahita haiM, ve samayasArako hI nahIM dekhate; [ yat iha dravyaliGgam kila anyataH] kAraNa ki isa jagatameM dravyaliMga to vAstavameM anyadravyase hotA hai, [idam jJAnam eva hi ekam svataH ] mAtra yaha jJAna hI nijase ( Atmadravyase) hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 576 vavahArio puNa Nao doNNi vi liMgANi bhaNadi mokkhphe| NicchayaNao Na icchadi mokkhapahe svvliNgaanni|| 414 / / vyAvahArika: punarnayo dve api liGge bhaNati moksspthe| nizcayanayo necchati mokSapathe srvlinggaani|| 414 / / yaH khalu zramaNazramaNopAsakabhedena dvividhaM dravyaliGgaM bhavati mokSamArga iti prarUpaNaprakAraH sa kevalaM vyavahAra eva, na paramArthaH, tasya svayamazuddhadravyAmubhavanAtmakatve sati paramArthatvAbhAvAta; yadeva zramaNazramaNopAsakavikalpAtikrAntaM dRzijJaptipravRttavRttimAtraM zuddhajJAnamevaikamiti nistuSasaJcetanaM paramArthaH, tasyaiva svayaM zuddhadravyAnubhavanAtmakatve sati prmaarthtvaat| tato ye vyavahArameva paramArthabuddhyA cetayante, te samayasArameva na saJcetayante; ya eva paramArtha paramArthabuddhyA cetayante, te eva samayasAraM cetynte| bhAvArtha:-jo dravyaliMgameM mamatva ke dvArA aMdha haiM unheM zuddhAtmadravyakA anubhava hI nahIM hai, kyoMki ve vyavahAra ko hI paramArtha mAnate haiM isaliye paradravyako hI Atmadravya mAnate haiN| 243 / 'vyavahAranaya hI muniliMgako aura zrAvakaliMgako-donoM ko mokSamArga kahatA hai nizcayanaya kisI liMgako mokSamArga nahIM kahatA'-yaha gAthA dvArA kahate haiM: vyavahAranaya , ina liMga dvaya ko mokSake pathameM kahe / nizcaya nahIM mAne kabhI ko liMga muktipatha meM / / 414 / / gAthArtha:- [ vyAvahArikaH nayaH punaH ] vyavahAranaya [ dve liGge api] donoM liMgoMko [ mokSapathe bhaNati ] mokSamArgameM kahatA hai (arthAt vyavahAranaya muniliMga aura gRhIliMgako mokSamArga kahatA hai); [ nizcayanayaH ] nizcayanaya [ sarvaliGgAni ] sabhI (kisI bhI) liMgoM ko [ mokSapathe na icchati ] mokSamArgameM nahIM maantaa| TIkA:-zramaNa aura zramaNopAsakake bhedase do prakArake dravyaliMga mokSamArga haiisaprakAra kA jo prarUpaNa-prakAra ( arthAt isaprakAra kI jo prarUpaNA) vaha kevala vyavahAra hI hai, paramArtha nahIM, kyoMki vaha (prarUpaNA) svayaM azuddha dravyakI anubhavanasvarUpa hai isaliye usako paramArthatayAkA abhAva hai; zramaNa aura zramaNopAsakake bhedoMse atikrAMta, darzanajJAnameM pravRtta pariNatimAtra ( -mAtra darzana-jJAnameM pravRtta pariNatirUpa) zuddha jJAna hI eka hai-aisA jo nistuSa (-nirmala) anubhavana hI paramArtha hai, kyoMki vaha ( anubhavana) svayaM zuddha dravyakA anubhavanasvarUpa honese usI ke paramArthatva hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 577 (mAlinI) alamalamatijalpairdurvikalpairanalpairayamiha paramArthazcetyatAM nitymekH| svarasavisarapUrNajJAnavisphUrtimAtrAnna khalu samayasArAduttaraM kinycidsti|| 244 / / (anuSTubh ) idamekaM jagaccakSurakSayaM yAti puurnntaam| vijJAnaghanamAnandamayamadhyakSatAM nyt|| 245 / / isaliye jo vyavahArako hI paramArthabuddhise (-paramArtha mAnakara) anubhava karate haiM, ve samayasArakA hI anubhava nahIM karate; jo paramArthako paramArthabuddhise anubhava karate haiM, ve hI samayasArakA anubhava karate haiN| bhAvArtha:-vyavahAranayakA viSaya to bhedarUpa azuddhadravya hai, isaliye vaha paramArtha nahIM hai; nizcayanayakA viSaya abhedarUpa zuddhadravya hai, isaliye vahI paramArtha hai| isaliye, jo vyavahArako hI nizcaya mAnakara pravartana karate haiM samayasArakA anubhava nahIM karate; jo paramArthako paramArtha mAnakara pravartana karate haiM ve hI samayasArakA anubhava karate haiM ( isaliye ve hI mokSako prApta karate haiN)| 'adhika kathanase kyA, eka paramArthakA hI anubhava karo'-isa arthakA kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [atijalpaiH analpaiH durvikalpaiH alam alam ] bahuta kathanase aura bahuta durvikalpoMse basa hoo; basa hoo; [ iha ] yahA~ mAtra itanA hI kahanA hai ki [ayam paramArthaH ekaH nityam cetyatAm ] isa eka mAtra paramArthakA hI niraMtara anubhava karo; [ sva-rasa-visara-pUrNa-jJAna-visphUrti-mAtrAt samayasArAt uttaraM khalu kiJcit na asti ] kyoMki nija rasake prasArase pUrNa jo jJAna usake sphurAyamAna honemAtra jo samayasAra (-paramAtmA) usase ucca vAstavameM dUsarA kucha bhI nahIM hai (-samayasAra ke atirikta dUsarA kucha bhI sArabhUta nahIM hai)| bhAvArtha:-pUrNajJAnasvarUpa AtmAkA anubhava karanA cAhiye; isake atirikta vAsatavameM dUsarA kucha bhI sArabhUta nahIM hai| 244 / aba aMtima gAthA meM yaha samayasAra graMthake abhyAsa ityAdikA phala kahakara AcAryabhagavAna isa graMthako pUrNa karate haiM; usakA sUcaka zloka pahale kahA jA rahA hai: zlokArtha:- [Anandamayam vijJAnaghanam adhyakSatAM nayat] AnaMdamaya vijJAnaghanako (-zuddha paramAtmAko, samayasArako) pratyakSa karatA huA , Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ 578 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra jo samayapAhuDamiNaM paDhidUNaM atthataccado NAduM / atthe ThAhI cedA so hohI uttamaM sokkhaM / / 415 / / yaH samayaprAbhRtamidaM paThitvA arthatattvato jnyaatvaa| arthe sthAsyati cetayitA sa bhaviSyatyuttamaM saukhyam / / 415 / / yaH khalu samayasArabhUtasya bhagavataH paramAtmano'sya vizvaprakAzakatvena vizvasamayasya pratipAdanAt svayaM zabdabrahmAyamANaM zAstramidamadhItya, vizvaprakAzanasamarthaparamArthabhUtacitprakAzarUpamAtmAnaM nizcinvan arthatastattvatazca paricchidya, asyaivArthabhUte bhagavati ekasmin pUrNavijJAnaghane paramabrahmaNi sarvArambheNa sthAsyati cetayitA, sa sAkSAttatkSaNavijRmbhamANacidekarasa [ idama ekam akSayaM jagat - cakSaH ] yaha eka ( - advitIya) akSaya cakSu ( - samayaprAbhRta) [ pUrNatAm yAti ] pUrNatAko prApta hotA hai / bhAvArtha:-yaha samayaprAbhRta graMtha vacanarUpase tathA jJAnarUpase- donoM prakArase jagatako akSaya (arthAt jisakA vinAza na ho aise ) advitIya netra samAna hai, kyoMki jaise netra ghaTapaTAdiko pratyakSa dikhalAtA hai, usIprakAra samayaprAbhRta AtmAke zuddha svarUpako pratyakSa anubhavagocara dikhalAtA hai / 245 / aba bhagavAna kuMdakuMdAcAryadeva isa graMthako pUrNa karate haiM isaliye usakI mahimAke rUpa meM usake abhyAsa ityAdikA phala gAthAmeM kahate haiM: yaha samayaprAbhRta paThana karake jAna artha aru tattvase / Thahare arathameM jIva jo vo, saukhya uttama pariName / / 495 / / gAthArtha:- [ yaH cetayitA ] jo AtmA ( - bhavya jIva) [ idaM samayaprAbhRtam paThitvA ] isa samayaprAbhRtako par3hakara, [ arthatattvataH jJAtvA ] artha aura tattvase jAnakara, [ arthe sthAsyati ] usake arthameM sthita hogA, [ saH ] vaha [ uttamaM saukhyam bhaviSyati ] uttama saukhyasvarUpa hogaa| TIkA:-samayasArabhUta bhagavAna paramAtmAkA - jo ki vizvakA prakAzaka honese vizvasamaya hai usakA - pratipAdana karatA hai isaliye jo svayaM zabdabrahmake samAna hai aise isa zAstrako jo AtmA bhalIbhA~ti par3hakara, vizvako prakAzita karane meM samartha aise paramArthabhUta, caitanya-prakAzarUpa AtmAkA nizcaya karatA huA ( isa zAstrako ) arthase aura tattvase jAnakara, usIke arthabhUta bhagavAna eka pUrNavijJAnaghana paramabrahmameM sarva udyamase sthita hogA, vaha AtmA, sAkSAt tatkSaNa pragaTa honevAle eka caitanyarasa se Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sarvavizuddhajJAna adhikAra 579 nirbharasvabhAva susthitanirAkulAtmarUpatayA paramAnanda-zabdavAcyamuttamamanAkulatvalakSaNaM saukhyaM svayameva bhvissytiiti| (anuSTubh ) itIdamAtmanastattvaM jnyaanmaatrmvsthitm| akhaNDamekamacalaM svsNvedymbaadhitm|| 246 / / paripUrNa svabhAva meM susthita aura nirAkula (-AkulatA binAkA) hone se jo ( saukhya ) 'paramAnaMda' zabdase vAcya hai, uttama hai aura anAkulatA-lakSaNayukta hai aisA saukhyasvarUpa svayaM hI ho jaayegaa| bhAvArtha:-isa zAstrakA nAma samayaprAbhRta hai| samaya artha hai padArtha, athavA samaya arthAt aatmaa| usakA kahanevAlA zAstra hai| aura AtmA to samasta padArthoM kA prakAzaka hai| aise vizvaprakAzaka AtmAko kahatA huA honese yaha samayaprAbhRta zabdabrahmake samAna hai; kyoMki jo samasta padArthokA kahanevAlA hotA hai use zabdabrahma kahA jAtA hai| dvAdazAMgazAstra zabdabrahma hai aura isa samayaprAbhUtazAstrako bhI zabdabrahmakI upamA dI gaI hai| yaha zabdabrahma ( arthAt samayaprAbhRtazAstra) parabrahmako (arthAt zuddha paramAtmAko) sAkSAt dikhAtA hai| jo isa zAstrako par3hakara usake yathArtha arthameM sthita hogA, vaha parabrahmako prApta karegA; aura usase jise 'paramAnaMda' kahA jAtA hai aise uttama, svAtmika, svAdhIna, bAdhArahita, avinAzI sukhako prApta kregaa| isaliye he bhavya jIvoM! tuma apane kalyANake liye isakA abhyAsa karo, isakA zravaNa karo, niraMtara isakA hI smaraNa aura dhyAna karo, ki jisase avinAzI sukhakI prApti ho| aisA zrI guruoMkA upadeza hai| aba isa sarvavizuddhajJAnake adhikArakI pUrNatAkA kalazarUpa zloka kahate haiM: zlokArtha:- [iti idam AtmanaH tattvaM jJAnamAtram avasthitam ] isaprakAra yaha AtmAkA tattva ( arthAt paramArthabhUta svarUpa) jJAnamAtra nizcita huA- [akhaNDam ] ki jo (AtmAkA) jJAnamAtra tattva akhaMDa hai ( arthAt aneka jJeyAkAroMse aura pratipakSI karmose khaMDa khaMDa dikhAI detA hai tathApi jJAnamAtrameM khaMDa nahIM hai), [ ekam ] eka hai ( arthAt akhaMDa honese ekarUpa hai), [acalaM] acala hai ( arthAt jJAnarUpase calita nahIM hotA-jJeyarUpa nahIM hotA), [svasaMvedyam ] svasaMvedya hai ( arthAt apanese hI jJAtA hone yogya hai), [abAdhitam ] aura abAdhita hai (arthAt kisI mithyAyuktise bAdhA nahIM paataa)| bhAvArtha:-yahA~ AtmAkA nija svarUpa jJAna hI kahA hai isakA kAraNa yaha hai:AtmAmeM anaMta dharma haiM; kintu unameM kitane hI to sAdhAraNa haiM, isaliye ve Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 580 iti zrImadamRtacandrasUriviracitAyAM sarvavizuddhajJAnaprarUpaka: nvmo'ngkH|| samayasAravyAkhyAyAmAtmakhyAtau ativyAptiyukta haiM, unase AtmAko pahicAnA nahIM jA sakatA; aura kucha (dharma)paryAyAzrita haiM-kisI avasthAmeM hote haiM aura kisI avasthAmeM nahIM hote, isaliye ve avyAptiyukta haiM, unase bhI AtmA nahIM pahicAnA jA sktaa| cetanatA yadyapi AtmAkA (ativyApti aura avyApti rahita) lakSaNa hai, tathApi vaha zaktimAtra hai, adRSTa hai; usakI vyakti darzana aura jJAna hai| usa darzana aura jJAnameM bhI jJAna sAkAra hai, pragaTa anubhavagocara hai; isaliye usake dvArA hI AtmA pahicAnA jA sakatA hai| isaliye yahA~ isa jJAnako hI pradhAna karake AtmAkA tattva kahA hai| yahA~ aisA nahIM samajhanA cAhiye ki 'AtmAko jJAnamAtra tattvavAlA kahA hai isaliye itanA hI paramArtha hai aura anya dharma mithyA hai, ve AtmAmeM nahIM haiM'; aisA sarvathA ekAMta grahaNa karanese to mithyAdRSTitva A jAtA hai, vijJAnAdvaitavAdI bauddhoMkA aura vedAMtiyoMkA mata A jAtA hai; isaliye aisA ekAMta bAdhAsahita hai| aise ekAMta abhiprAyase koI munivrata bhI pAle aura AtmAkA-jJAnamAtrakA dhyAna bhI kare, to bhI mithyAtva nahIM kaTa sakatA; maMda kaSAyoMke kAraNa bhale hI svarga prApta ho jAye kintu mokSakA sAdhana to nahIM hotaa| isaliye syAdvAdase yathArtha samajhanA caahiye| 246 / (sarvayA) saravavizuddhajJAnarUpa sadA cidAnaMda karatA na bhogatA na paradravyabhAvako, mUrata amUrata je Anadravya lokamAMhi te bhI jJAnarUpa nahIM nyAre na abhAvako; yahai jAni jJAnI jIva ApakU bhajai sadIva jJAnarUpa sukhatUpa Ana na lagAvako, karma-karmaphalarUpa cetanAkU dUri TAri jJAnacetanA abhyAsa kare zuddha bhaavko| isaprakAra zrI samayasArakI (zrImadbhagavatkuMdakuMdAcAryadevapraNIta zrI samayasAra paramAgamakI) zrImad amRtacaMdrAcAryadevaviracita AtmakhyAti nAmakI TIkAmeM sarvavizuddhajJAnakA prarUpaka navamA~ aMka samApta huaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check www.AtmaDharma.com for updates [pariziSTam] ( anuSTubh ) atra syAdvAdazuddhyartha vstutttvvyvsthitiH| upAyopeyabhAvazca manAgbhUyo'pi cintyte|| 247 / / [ pariziSTa] (yahA~ taka bhagavat kuMdakuMdAcAryadevakI 415 gAthAoMkA vivecana TIkAkAra zrI amRtacaMdrAcAryadevane kiyA, aura usa vivecana meM kalazarUpase tathA sUcanikArUpase 246 kAvya kahe haiN| aba TIkAkAra AcAryadeve vicArate haiM ki-isa zAstrameM jJAnako pradhAna karake AtmAko jJAnamAtra kahate Aye haiM; isaliye koI yaha tarka kare ki 'jainamata to syAdvAda hai; taba kyA AtmAko jJAnamAtra kahanese ekAMta nahIM ho jAtA ? arthAt syAdavAdake sAtha virodha nahIM AtA? aura eka hI jJAnameM upAyatattva tathA upeyatattva-donoM kaise ghaTita hote haiM ? ' aise tarkakA nirAkaraNa karaneke liye TIkAkAra AcAryadeva yahA~ sarvavizuddhajJAna adhikArake anta meM pariziSTarUpase kucha kahate haiN| usameM prathama zloka isaprakAra hai:-) zlokArtha:- [atra ] yahA~ [ syAdvAda-zuddhi-artha ] syAdvAdakI zuddhike liye [ vastu-tattva-vyavasthitaH] vastutattvakI vyavasthA [ca] aura [ upAya-upeya-bhAvaH] ( eka hI jJAnameM upAya-upeyatva kaise ghaTita hotA hai yaha batalAne le liye) upAyaupeyabhAvakA [ manAk bhUyaH api ] jarA phirase bhI [ cintyate] vicAra karate haiN| bhAvArtha:-vastukA svarUpa sAmAnyavizeSAtmaka aneka-dharmasvarUpa honese vaha syAdvAdase hI siddha kiyA jA sakatA hai| isaprakAra syAdvAdakI zuddhatA (pramANikatA, satyatA, nirdoSatA, nirmalatA, advitIyatA) siddha karane ke liye isa pariziSTameM vastusvarUpakA vicAra kiyA jAtA hai| (isase yaha bhI batAyA jAyegA ki isa zAstrameM AtmAko jJAnamAtra kahA hai phira bhI syAdvAdake sAtha virodha nahIM aataa|) aura dUsare, eka hI jJAnameM sAdhakattva tathA sAdhyattva kaise bana sakatA hai yaha samajhAne ke liye jJAnakA upAya-upeyabhAva arthAt sAdhakasAdhyabhAva bhI isa pariziSTameM vicAra kiyA jaavegaa| 247 / (aba prathama AcAryadeva vastusvarUpake vicAra dvArA syAdvAdako siddha karate Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 582 __ syAdvAdo hi samastavastutattvasAdhakamekamaskhalitaM shaasnmrhtsrvjnysy| sa tu sarvamanekAntAtmakamityanuzAsti, sarvasyApi vstuno'nekaantsvbhaavtvaat| atra tvAtmavastuni jJAnamAtratayA anuzAsyamAne'pi na tatparikopaH, jJAnamAtrasyAtmavastunaH svymevaanekaanttvaat| tatra yadeva tattadevAtat, yadevaikaM tadevAnekaM, yadeva sattadevAsat, yadeva nityaM tdevaanitymityekvstuvstutvnisspaadkprsprviruddhshktidvyprkaash-nmnekaantH| tatsvAtmavastuno jJAnamAtratve'pyantazcakacakAyamAnajJAnasvarUpeNa tattvAt, bahirunmiSadanantajJeyatApannasvarUpAtiriktapararUpeNAtattvAt, sahakramapravRttAnantacidaMzasamudayarUpAvibhAgadravyeNaikatvAt avibhAgaikadravyavyAptasahakrama pravRttAnantacidaMzarUpaparyAyai-ranekatvAt, svadravyakSetrakAlabhAvabhavanazaktisvabhAvavattvena sattvAt, paradravyakSetrakAla- bhAvAbhavanazaktisvabhAvavattvenA'sattvAt, syAdvAda samasta vastuoMke svarUpako siddha karanevAlA, arhat sarvajJakA eka askhalita ( -nirbAdha ) zAsana hai| vaha ( syAdvAda) 'saba anekAntAtmaka hai' isaprakAra upadeza karatA hai, kyoMki samasta vastu anekAMta-svabhAvavAlI hai| ('sarva vastue~ anekAMtasvarUpa hai' isaprakAra jo syAdvAda kahatA hai so vaha asatyArtha kalpanAse nahIM kahatA, paraMtu jaisA vastukA anekAMta svabhAva hai vaisA hI kahatA hai|) yahA~ AtmA nAmaka vastuko jJAnamAtratAse upadeza karanepara bhI syAdvAdakA kopa nahIM hai, kyoMki jJAnamAtra Atmavastuke svayameva anekAMtAtmakatva hai| vahA~ (anekAMtakA aisA svarUpa hai ki), jo (vastu) tat hai vahI atat hai, jo (vastu) eka hai vahI aneka hai, jo sat hai vahI asat hai, jo nitya hai vahI anitya haiisaprakAra 'eka vastumeM vastutvakI upajAnevAlI paraspara viruddha do zaktioMkA prakAzita honA anekAMta hai|' isaliye apanI Atmavastuko bhI, jJAnamAtratA hone para bhI, tat-atat, ekatva-anekatva, satva-asatva aura nityatva aura anityatvapanA prakAzatA hI hai; kyoMki-usake (jJAnamAtra Atmavastuke) aMtaraMgameM cakacakita prakAzate jJAnasvarUpa ke dvArA tatpanA hai, aura bAhara pragaTa hote, anaMta, jJeyatvako prApta, svarUpase bhinna aise pararUpake dvArA ( -jJAnasvarUpase bhinna aise paradravyake rUpa dvArA-) atatpanA hai (arthAt jJAna usa rUpa nahIM hai); sahabhUta (-sAtha hI) pravartamAna aura kramazaH pravartamAna anaMta caitanya-aMzoMke samudAyarUpa avibhAga dravyake dvArA ekatva hai, aura avibhAga eka dravyameM vyApta, sahabhUta pravartamAna tathA kramazaH pravartamAna anaMta caitanya-aMzarUpa ( -caitanyake anaMta aMzoMrUpa) paryAyoMke dvArA anekatva hai; apane dravyakSetra-kAla-bhAvarUpase honekI zaktirUpa jo svabhAva hai usa svabhAvavAnapane ke dvArA ( arthAt aise svabhAvavAlI honese ) sattva hai, aura parake dravya-kSetra-kAla-bhAvarUpa na hone kI zaktirUpa jo svabhAva hai usa svabhAvavAnapane ke dvArA asatva hai; Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [pariziSTam ] 583 anAdinidhanAvibhAgaikavRttipariNatatvena nityatvAt, kramapravRttaikasamayAvacchinnAnekavRttyaMzapariNatatvenAnityatvAt, tadatattvamekA-nekatvaM sadasattvaM nityAnityatvaM ca prakAzata ev| nanu yadi jJAnamAtratve'pi AtmavastunaH svayamevAnekAnta prakAzate, tarhi kimarthamarhadbhistatsAdhanatvenA'nuzAsyate'nekAntaH ? ajJAninAM jJAnamAtrAtmavastuprasiddhyarthamiti bruumH| na khalvanekAntamantareNa jJAnamAtramAtmavastveva prsidhyti| tathAhi-iha hi svabhAvata eva bahubhAvanirbhare vizve sarvabhAvAnAM svabhAvenAdvaite'pi dvaitasya niSedhumazakyatvAt samastameva vastu svprruupprvRttivyaavRttibhyaamubhybhaavaadhyaasitmev| tatra yadAyaM jJAnamAtro bhAvaH zeSabhAvai: saha svarasabharapravRttajJAtRjJeyasambandhatayA'nAdijJeyapariNamanAt jJAnatattvaM pararUpeNa pratipadyAjJAnI bhUtvA nAzamupaiti, tadA svarUpeNa tattvaM dyotayitvAjJAtRtvena pariNamanAjjJAnI kurvannanekAnta eva tamudgamayati / anAdinidhana avibhAga eka vRttirUpase pariNatapane ke dvArA nityatva hai, aura kramazaH pravartamAna, eka samayakI maryAdAvAle aneka vRtti-aMzoMrUpase pariNatapane ke dvArA anityatva hai| (isaprakAra jJAnamAtra Atmavastuko bhI, tat-atatpanA ityAdi do-do viruddha zaktiyA~ svayameva prakAzita hotI haiM, isaliye anekAMta svayameva prakAzita hotA hai|) (prazna-) yadi Atmavastuko, jJAnamAtratA honepara bhI, svayameva anekAMta prakAzatA hai, taba phira aha~ta bhagavAna usake sAdhanake rUpameM anekAMtakA (syAdvAdakA) upadeza kyoM dete haiM ? ( uttara-) ajJAniyoMke jJAnamAtra AtmavastukI prasiddhi karane ke liye upadeza dete haiM aisA hama kahate haiN| vAstavameM anekAMta (syAdvAda) ke binA jJAnamAtra Atmavastu hI prasiddha nahIM ho sktii| isI ko isa prakAra samajhAte haiM: svabhAvase hI bahuta se bhAvoMse bhare hue isa vizvameM sarva bhAvoMkA svabhAvase advaita hone para bhI, dvaitakA niSedha karanA azakya honese samasta vastu svarUpameM pravRtti aura pararUpase vyAvRttike dvArA donoM bhAvoMse adhyAsita hai (arthAt samasta vastu svarUpameM pravartamAna honese aura pararUpase bhinna rahane se pratyeka vastumeM donoM bhAva raha rahe haiN)| vahA~, jaba yaha jJAnamAtra bhAva (-AtmA), zeSa (bAkIke) bhAvoMke sAtha nija rasake bhArase pravartita jJAtA-jJeyake saMbaMdhake kAraNa aura anAdi kAlase jJeyoMke pariNamanake kAraNa jJAnatattvako pararUpa mAnakara ( arthAt jJeyarUpase aMgIkAra karake) ajJAnI hotA huA nAzako prApta hotA hai, taba ( use jJAnamAtra bhAvakA) sva-rUpase ( -jJAnarUpase) tatpanA prakAzita karake ( arthAt jJAna jJAnarUpase pragaTa karake), jJAtArUpase pariNamanake kAraNa jJAnI karatA huA anekAMta hI (syAdvAda hI) usakA uddhAra karatA hai-nAza nahIM hone detaa| 1 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 584 yadA tu sarva vai khalvidamAtmeti ajJAnatattvaM svarUpeNa pratipadya vizvopAdAnenAtmAnaM nAzayati, tadA pararUpeNAtattvaM dyotayitvA vizvAdbhinnaM jJAnaM darzayannanekAnta eva nAzayituM na dadAti 2 / yadAnekajJeyAkAraiH khaNDitasakalaikajJAnAkAro nAzamupaiti, tadA dravyeNaikatvaM dyotayannanekAnta eva tamujjIvayati 3 / yadA tvekajJAnAkAropAdAnAyAnekajJeyAkAratyAgenAtmAnaM nAzayati, tadA paryAyairanekatvaM dyotayannanekAnta eva nAzayituM na dadAti 4 / yadA jJAyamAnaparadravyapariNamanAd jJAtRdravyaM paradravyatvena pratipadya nAzamupaiti, tadA svadravyeNa sattvaM dyotayannanekAnta eva tamujjIvayati 5 / yadA tu sarvadravyANi ahameveti paradravyaM jJAtRdravyatvena pratipadyAtmAnaM nAzayati, tadA paradravyeNAsattvaM dyotayannanekAnta eva nAzayituM na dadAti 6 / samayasAra aura jaba vaha jJAnamAtra bhAva 'vAstavameM yaha saba AtmA hai' isaprakAra ajJAnatattvako sva-rUpase (jJAnarUpase) mAnakara - aMgIkAra karake vizvake grahaNa dvArA apanA nAza karatA hai ( - sarva jagatako nijarUpa mAnakara usakA grahaNa karake jagatase bhinna aise apane ko naSTa karatA hai ), taba ( usa jJAnamAtra bhAvakA ) pararUpase atatpanA prakAzita karake (arthAt jJAna pararUpa nahIM hai yaha pragaTa karake ) vizva se bhinna jJAnako dikhAtA huA anekAMta hI use apanA ( - jJAnamAtra bhAvakA ) nAza nahIM karane detaa| 2 / jaba yaha jJAnamAtra bhAva aneka jJeyAkAroMke dvArA ( - jJeyoMke AkAroM dvArA ) apanA sakala (-akhaMDa, sampUrNa ) eka jJAna - AkAra khaMDita ( - khaMDa-khaMDarUpa) huA mAnakara nAzako prApta hotA hai, taba ( usa jJAnamAtra bhAvakA ) dravyase ekatva prakAzita karatA huA anekAMta hI use jIvita rakhatA hai- naSTa nahIM hone detA / 3 / aura jaba vaha jJAnamAtra bhAva eka jJAna - AkArakA grahaNa karaneke liye aneka jJeyAkAroMke tyAga dvArA apanA nAza karatA hai ( arthAt jJAnameM jo aneka jJeyoMke AkAra Ate haiM unakA tyAga karake apaneko naSTa karatA hai ), taba ( usa jJAnamAtra bhAvakA) paryAyoMse anekatva prakAzita karatA huA anekAMta hI use apanA nAza nahIM karane detA / 4 / jaba yaha jJAnamAtra bhAva, jAnane meM AnevAle aise paradravyoMke pariNamanake kAraNa jJAtRdractako paradravyarUpase mAnakara - aMgIkAra karake nAza ko prApta hotA hai, taba ( usa jJAnamAtra bhAvakA ) svadravyase satva prakAzita karatA huA anekAMta hI use jilAtA hai- naSTa nahIM hone detA / 5 / aura jaba yaha jJAnamAtra bhAva ' sarva dravya maiM hI hU~ ( arthAt sarva dravya AtmA hI hai)' isaprakAra paradravyakA jJAtRdravyarUpase mAnakara - aMgIkAra karake apanA nAza karatA hai, taba (usa jJAnamAtra bhAvakA ) paradravyase asatva prakAzita karatA huA (arthAt AtmA paradravyarUpase nahIM hai, isaprakAra pragaTa karatA huA ) anekAMta hI use apanA nAza nahIM karane detA / 6 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [ pariziSTam ] 585 yadA parakSetragatajJeyArthapariNamanAt parakSetreNa jJAnaM sat pratipadya nAzamupaiti, tadA svakSetreNAstitvaM dyotayannanekAnta eva tamujjIvayati 7 / yadA tu svakSetre bhavanAya parakSetragatajJeyAkAratyAgena jJAnaM tucchIkurvannAtmAnaM nAzayati, tadA svakSetra eva jJAnasya parakSetragatajJeyAkArapariNamanasvabhAvatvAtparakSetreNa nAstitvaM dyotayannanekAnta eva nAzayituM na dadAti 8 / yadA pUrvAlambitArthavinAzakAle jJAnasyAsattvaM pratipadya nAzamupaiti, tadA svakAlena sattvaM dyotayannanekAnta eva tamujjIvayati 9 / yadA tvarthAlambanakAla eva jJAnasya sattvaM pratipadyAtmAnaM nAzayati, tadA parakAlenAsatvaM dyotayannanekAnta eva nAzayituM na dadAti 10 / yadA jJAyamAnaparabhAvapariNamanAt jJAyakabhAvaM parabhAvatvena pratipadya nAzamupaiti tadA svabhAvena sattvaM dyotayannanekAnta eva tamujjIvayati 19 / yadA tu sarve bhAvA ahameveti parabhAvaM jJAyakabhAvatvena jaba yaha jJAnamAtra bhAva parakSetragata ( - parakSetrameM rahe hue ) jJeya padArthoMke pariNamanake kAraNa parakSetrase jJAnako sat mAnakara - aMgIkAra karake nAza ko prApta hotA hai, taba ( usa jJAnamAtra bhAvakA ) sva- kSetrase astitva prakAzita karatA huA anekAMta hI use jilAtA hai- naSTa nahIM hone detA / 7 / aura jaba vaha jJAnamAtra bhAva svakSetrameM honeke liye ( - rahane ke liye, pariNamaneke liye ) parakSetragata jJeyoMke AkAroMke tyAga dvArA (arthAt jJAnameM jo parakSetrameM rahe hue jJeyoMkA AkAra AtA hai unakA tyAga karake) jJAnako tuccha karatA huA apanA nAza karatA hai, taba svakSetrameM rahakara hI parakSetragata jJeyoMke AkArarUpase pariNamana karane kA jJAnakA svabhAva honese ( usa jJAnamAtra bhAvakA ) parakSetrase nAstitva prakAzita karatA huA anekAMta hI use nAza nahIM karane detA / 8 / jaba yaha jJAnamAtra bhAva pUrvAlaMbita padArthoMke vinAzakAlameM ( - pUrva meM jinakA AlaMbana kiyA thA aise jJeya padArthoMke vinAza ke samaya ) jJAnakA asatpanA mAnakaraaMgIkAra karake nAzako prApta hotA hai, taba ( usa jJAnamAtra bhAvakA ) svakAlase (jJAnake kAlase) satpanA prakAzita karatA huA anekAMta hI use jilAtA hai - na - naSTa nahIM hone detaa| 9 / aura jaba vaha jJAnamAtra bhAva padArthoMke AlaMbanakAlameM hI ( - mAtra jJeya padArthoM ko jAnate samaya hI ) jJAnakA satpanA mAnakara - aMgIkAra karake apanA nAza karatA hai, taba (usa jJAnamAtra bhAvakA ) parakAlase ( - jJeyake kAlase) asatpanA prakAzita karatA huA anekAMta hI use apanA nAza nahIM karane detA / 10 / aura jaba vaha jJAnamAtra bhAva, jAnane meM Ate hue parabhAvoMke pariNamanake kAraNa jJAyakasvabhAvako parabhAvarUpase mAnakara - aMgIkAra karake nAzako prApta hotA hai, taba (usa jJAnamAtra bhAvakA ) sva-bhAvase satpanA prakAzita karatA huA anekAMta hI use jilAtA hai - naSTa nahIM hone detA / 11 / aura jaba vaha jJAnamAtra bhAva ' sarva bhAva maiM hI hU~' isaprakAra parabhAvako jJAyakabhAvarUpase mAnakara - aMgIkAra Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 586 pratipadyAtmAnaM nAzayati, tadA parabhAvenAsattvaM dyotayannanekAnta eva nAzayituM na dadAti 12 / yadA'nityajJAnavizeSaiH khaNDitanityajJAnasAmAnyo nAzamupaiti, tadA jJAnasAmAnyarUpeNa nityatvaM dyotayannanekAnta eva tamujjIvayati 13 / yadA tu nityajJAnasAmAnyopAdAnAyAnityajJAnavizeSatyAgenAtmAnaM nAzayati, tadA jJAnavizeSarUpeNAnityatvaM dyotayannanekAnta eva nAzayituM na dadAti 14 / bhavanti cAtra zlokA: (zArdUlavikrIDita) bAhyAthaiH paripItamujjhitanijapravyaktiriktIbhavad vizrAntaM pararUpa eva parito jJAnaM pazoH siidti| yattattattadiha svarUpata iti syAdvAdinastatpunadUMronmagnaghanasvabhAvabharataH pUrNa smunmjjti|| 248 / / karake apanA nAza karatA hai, taba ( usa jJAnamAtra bhAvakA) parabhAvase asatpanA prakAzita karatA huA anekAMta hI use apanA nAza nahIM karane detaa| 12 / jaba yaha jJAnamAtra bhAva anitya jJAnavizeSoMke dvArA apanA nitya jJAnasAmAnya khaMDita huA mAnakara nAzako prApta hotA hai, taba ( usa jJAnamAtra bhAvakA) jJAnasAmAnyarUpase nityatva prakAzita karatA huA anekAMta hI use jilAtA hai-naSTa nahIM hone detaa| 13 / __ aura jaba vaha jJAnamAtra bhAva nitya jJAnasAmAnyakA grahaNa karane ke liye anitya jJAnavizeSoMke tyAgake dvArA apanA nAza karatA hai (arthAt jJAnake vizeSoMkA tyAga karake apane ko naSTa karatA hai). taba ( usa jJAnamAtra bhAvakA) jJAnavizeSarUpase anityatva prakAzita karatA huA anekAMta hI use apanA nAza nahIM karane detaa| 14 / (yahA~ tat-atatke 2 bhaMga, eka-anekake 2 bhaMga, sat-asatke dravya-kSetrakAla-bhAvase 8 bhaMga, aura nitya-anityake 2 bhaMga-isaprakAra saba milakara 14 bhaMga hue| ina caudaha bhaMgoMmeM yaha batAyA hai ki-ekAMtase jJAnamAtra AtmAkA abhAva hotA hai aura anekAMtase AtmA jIvita rahatA hai; arthAt ekAMtase AtmA jisa svarUpa hai usa svarUpa nahIM samajhA jAtA, svarUpameM pariNamita nahIM hotA, aura anekAMtase vaha vAstavika svarUpase samajhA jAtA hai, svarUpameM pariNamita hotA hai|) yahA~ nimna prakArase (14 bhaMgoMke kalazarUpa ) 14 kAvya bhI kahe jA rahe haiM: ( unameM se pahale , prathama bhaMgakA kalazarUpa kAvya isaprakAra hai:-) zlokArtha:- [ bAhya-athaiH paripItam ] bAhya padArthoM ke dvArA sampUrNatayA piyA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [pariziSTam ] 587 (zArdUlavikrIDita) vizvaM jJAnamiti prataya' sakalaM dRSTvA svatattvAzayA bhUtvA vizvamayaH pazuH pazuriva svcchndmaacessttte| yattattatpararUpato na taditi syAdvAdadarzI punavizvAdbhinnamavizvavizvaghaTitaM tasya svatattvaM spRshet|| 249 / / gayA, [ ujjhita-nija-pravyakti-riktIbhavat ] apanI vyakti (pragaTatA) ko chor3a denese rikta ( -zUnya) huA, [ paritaH pararUpe eva vizrAntaM] sampUrNatayA pararUpameM hI vizrAMta ( arthAt pararUpake Upara hI AdhAra rakhatA huA) aise [ pazoH jJAnaM] pazukA jJAna ( - pazuvat ekAMtavAdIkA jJAna) [ sIdati] nAzako prApta hotA hai ; [ syAdvAdinaH tat punaH] aura syAdvAdIkA jJAna to, [ 'yat tat tat iha svarUpataH tat' iti ] 'jo tata hai vaha svarUpase tata hai (arthAta pratyeka tattvako-vastako svarUpase tatpanA hai)' aisI mAnyatAke kAraNa, [dUra-unmagna-ghana-svabhAva-bharata:] atyaMta pragaTa hue jJAnaghanarUpa svabhAvake bhArase , [ pUrNa samunmajjati ] saMpUrNa udita ( pragaTa) hotA hai| bhAvArtha:-koI sarvathA ekAMtavAdI to yaha mAnatA hai ki-ghaTajJAna ghaTake AdhArase hI hotA hai isaliye jJAna sarva prakArase jJeyoM para hI AdhAra rakhatA hai| aisA mAnanevAle ekAMtavAdIke jJAnako to jJeya pI gaye haiM, jJAna svayaM kucha nahIM rhaa| syAdvAdI to aisA mAnate haiM ki-jJAna apane svarUpase tatsvarUpa (-jJAnasvarUpa) hI hai, jJeyAkAra honepara bhI jJAnatvako nahIM chodd'taa| aisI yathArtha anekAMta samajhake kAraNa syAdvAdIko jJAna (arthAt jJAnasvarUpa AtmA) pragaTa prakAzita hotA hai| isaprakAra svarUpase tatpanekA bhaMga kahA hai| 248 / ( aba dUsare bhaMgakA kalazarUpa kAvya kahate haiM:-) zlokArtha:- [ pazuH ] pazu arthAt sarvathA ekAMtavAdI ajJAnI , [ 'vizvaM jJAnam' iti prataya'] 'vizva jJAna hai ( arthAt sarva jJeyapadArtha AtmA haiM)' aisA vicAra karake [ sakalaM svatattva-AzayA dRSTvA ] sabako (-samasta vizvako) nijatattvakI AzAse dekhakara [vizvamayaH bhUtvA] vizvamaya (-samasta jJeyapadArthamaya) hokara, [pazu: iva svacchandam AceSTate] pazukI bhA~ti svacchaMdatayA ceSTA karatA hai-pravRtta hotA hai; [ punaH] aura [ syAdvAdadarzI] syAdvAdakA dekhanevAlA to yaha mAnatA hai ki, [* yat tat tat pararUpataH na tat' iti ] 'jo tat hai vaha pararUpase tat nahIM hai ( arthAt pratyeka tattvako svarUpase tatpanA honepara bhI pararUpase atatpanA hai)' isaliye, [ vizvAt bhinnam avizva-vizvaghaTitaM] vizvase bhinna aise tathA vizvase (-vizvake nimitta se) racita hone para bhI vizvarUpa na hone vAle aise (arthAt samasta jJeya vastuoMke AkArarUpa honepara bhI samasta jJeyavastuse bhinna aisA) Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 588 (zArdUlavikrIDita) bAhyArthagrahaNasvabhAvabharato vissvgvicitrollsjjnyeyaakaarvishiirnnshktirbhitstruttynpshurnshyti| ekadravyatayA sadApyuditayA bhedabhramaM dhvaMsayannekaM jJAnamabAdhitAnubhavanaM pshytynekaantvit|| 250 / / [tasya svatattvaM spRzet ] apane tattvakA sparza -anubhava karatA hai| bhAvArtha:-ekAMtavAdI yaha mAnatA hai ki-vizva (-samasta vastue~ ) jJAnarUpa arthAt nijarUpa hai| isaprakAra nijako aura vizvako abhinna mAnakara, apaneko vizvamaya mAnakara, ekAMtavAdI, pazu kI bhA~ti heya-upAdeyake viveka binA sarvatra svacchaMdatayA pravRtti karatA hai| syAdvAdI to yaha mAnatA hai ki-jo vastu apane svarUpase tatsvarUpa hai, vahI vastu parake svarUpase atatsvarUpa hai; isaliye jJAna apane svarUpase tatsvarUpa hai, paraMtu para jJeyoMke svarUpase atatsvarUpa hai arthAt para jJeyoMke AkArarUpa hone para bhI unase bhinna hai| isaprakAra pararUpase atatpanekA bhaMga kahA hai| 249 / ( aba tIsare bhaMgakA kalazarUpa kAvya kahate haiM:-) zlokArtha:- [ pazuH ] pazu arthAt sarvathA ekAMtavAdI ajJAnI, [ bAhya-arthagrahaNa-svabhAva-bharata:] bAhya padArthoM ko grahaNa karake (jJAnake) svabhAvakI atizayatA ke kAraNa, [ viSvaga-vicitra-ullasat-jJeyAkAra-vizIrNa-zakti: ] cAroM ora (sarvatra) pragaTa honevAle aneka prakArake jJeyAkAroMse jisakI zakti vizIrNa (chinna-bhinna) ho gaI hai aisA hokara ( arthAt aneka jJeyoMke AkAroM ke jJAna meM jJAta honepara jJAnakI zaktiko chinnabhinna-khaMDa-khaMDarUpa ho gaI mAnakara) [ abhitaH traTyana] samparNatayA khaMDa-khaMDa hotA huA ( arthAt khaMDakhaMDarUpa-anekarUpa hotA huA) [ nazyati] naSTa ho jAtA hai; [anekAntavit ] aura anekAMtakA jAnakara to, [ sadA api uditayA eka-dravyatayA ] sadA udita ( -prakAzamAna) eka dravyatvake kAraNa [ bhedabhramaM dhvaMsan ] bhedake bhramako naSTa karatA huA (arthAt jJeyoMke bhedase jJAnameM sarvathA bheda par3a jAtA hai aise bhramako nAza karatA huA), [ ekam abAdhita-anubhavanaM jJAnam ] jo eka hai ( - sarvathA aneka nahIM hai) aura jisakA anubhavana nirbAdha hai aise jJAnako [ pazyati] dekhatA hai-anubhava karatA hai| bhAvArtha:-jJAna hai vaha jJeyoMke AkArarUpa pariNamita honese aneka dikhAI detA hai, isaliye sarvathA ekAMtavAdI usa jJAnako sarvathA aneka-khaMDakhaMDarUpa-dekhatA huA jJAnamaya aisA nijakA nAza karatA hai; aura syAdvAdI to jJAnako, jJeyAkAra honepara bhI, sadA udayamAna dravyatatvake dvArA eka dekhatA hai| isaprakAra ekatvakA bhaMga kahA hai / 250 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [pariziSTam ] 589 ( zArdUlavikrIDita) jJeyAkArakalaGkamecakaciti prakSAlanaM kalpaya nnekAkAracikIrSayA sphuTamapi jJAnaM pshurnecchti| vaicitrye'pyavicitratAmupagataM jJAnaM svataHkSAlitaM paryAyaistadanekatAM parimRzan pshytynekaantvit|| 251 / / (zArdUlavikrIDita) pratyakSAlikhitasphuTasthiraparadravyAstitAvaJcitaH svadravyAnavalokanena paritaH zUnyaH pshurnshyti| svadravyAstitayA nirUpya nipuNaM sadyaH samunmajjatA syAdvAdI tu vizuddhabodhamahasA pUrNo bhavan jiivti|| 252 / / (aba cauthe bhaMgakA kalazarUpa kAvya kahA jAtA hai:-) zlokArtha:- [ pazuH] pazu arthAt sarvathA ekAMtavAdI ajJAnI, [ jJeyAkArakalaGka-mecaka-citi prakSAlanaM kalpayan] jJeyakAra-rUpI kalaMkase (anekAkArarUpa) malina aisA cetanameM prakSAlanakI kalpanA karatA huA (arthAt cetanakI anekAkArarUpa malinatAko dho DAlane kI kalpanA karatA huA), [ekAkAra-cikIrSayA sphuTam api jJAnaM na icchati] ekAkAra karanekI icchAse jJAnako- yadyapi vaha jJAna anekAkArarUpase pragaTa hai tathApi-nahIM cAhatA (arthAt jJAnako sarvathA ekAkAra mAnakara jJAnakA abhAva karatA hai); [anekAntavit ] aura anekAMtako jAnanevAlA to, [paryAyaiH tad-anekatAM parimRzan ] paryAyoMse jJAnakI anekatA ko jAnatA (anubhavatA) huA, [ vaicitrye api avicitratAm upagataM jJAnaM] vicitra honepara bhI avicitratAko prApta ( arthAt anekarUpa honepara bhI ekarUpa) aise jJAnake [ svataHkSAlitaM ] svataHkSAlita ( svayameva dhoyA huA zuddha ) [ pazyati ] anubhava karatA hai| bhAvArtha:-ekAMtavAdI jJeyAkArarUpa ( anekAkArarUpa) jJAnako malina jAnakara, use dhokara-usameMse jJeyAkAroMko dUra karake, jJAnako jJeyAkAroMse rahita ekaAkArarUpa karaneko cAhatA huA, jJAnakA nAza karatA hai; aura anekAMtI to satyArtha vastusvabhAva ko jAnatA hai, isaliye jJAnakA svarUpase hI anekAkArapanA mAnatA hai| isaprakAra anekatvakA bhaMga kahA hai| 251 / ( aba pA~caveM bhaMgakA kalazarUpa kAvya kahate hai:-) zlokArtha:- [ pazuH ] pazu arthAt sarvathA ekAMtavAdI ajJAnI, [ pratyakSaAlikhita-sphuTa-sthira-paradravya-astitA-vaJcitaH ] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 590 (zArdUlavikrIDita) sarvadravyamayaM prapadya puruSa durvAsanAvAsitaH svadravyabhramataH pazuH kila paradravyeSu vishraamyti| syAdvAdI tu samastavastuSu paradravyAtmanA nAstitAM jAnannirmalazuddhabodhamahimA svdrvymevaashryet|| 253 / / pratyakSa "Alikhita aise pragaTa ( -sthUla) aura sthira (-nizcala) paradravyoMke astitvase ThagAyA huA, [ svadravyaanavalokanena paritaH zUnyaH ] svadravyako (svadravyake astitvako) nahIM dekhatA honese sampUrNatayA zUnya hotA huA [ nazyati ] nAzako prApta hotA hai; [ syAdvAdI tu] aura syAdvAdI to, [ svadravya-astitayA nipuNaM nirUpya ] AtmAko svadravyarUpase astipane nipuNatayA dekhatA hai isaliye, [ sadyaH samunmajjatA vizuddhabodha-mahasA pUrNa: bhavan ] tatkAla pragaTa vizuddha jJAnaprakAzake dvArA pUrNa hotA huA [ jIvati ] jItA hai-nAzako prApta nahIM hotaa| bhAvArtha:-ekAMtI bAhya paradravyako pratyakSa dekhakara usake astitvako mAnatA hai, paraMtu apane Atmadravyako iMdriyapratyakSa nahIM dekhatA isaliye use zUnya mAnakara AtmAkA nAza karatA hai| syAdvAdI to jJAnarUpI tejase apane AtmAkA svadravyase astitva avalokana karatA hai isaliye jItA hai-apanA nAza nahIM krtaa| isaprakAra svadravya-apekSAse astitvakA ( -satpanekA) bhaMga kahA hai| 252 / ( aba chaThe bhaMgakA kalazarUpa kAvya kahate haiM:-) zlokArtha:- [pazuH ] pazu arthAt sarvathA ekAMtavAdI ajJAnI, [ durvAsanAvAsitaH ] durvAsanAse (kunayakI vAsanAse) vAsita hotA huA, [ puruSaM sarvadravyamayaM prapadya ] AtmAko sarvadravyamaya mAnakara, [ svadravya-bhramataH paradravyeSu kila vizrAmyati] (paradravyoMmeM) svadravyake bhramase paradravyoMmeM vizrAnta karatA hai; [ syAdvAdI tu] aura syAdvAdI to, [ samastavastuSu paradravyAtmanA nAstitAM jAnan] samasta vastuoMmeM paradravyasvarUpase nAstitvako jAnatA huA, [ nirmala-zuddha-bodha-mahimA] jisakI zuddhajJAnamahimA nirmala hai aisA vartatA huA, [ svadravyam eva Azrayet ] svadravyakA hI Azraya karatA hai| bhAvArtha:-ekAMtavAdI AtmAko sarvadravyamaya mAnakara, AtmAmeM jo paradravyakI apekSAse nAstitva hai usakA lopa karatA hai; aura syAdvAdI to sarva padArthoM meM paradravya kI apekSAse nAstitva mAnakara nija dravyameM ramatA hai| isaprakAra paradravya-apekSAse nAstitvakA (-asatpanekA) bhaMga kahA hai| 253 / * Alikhita = Alekhana kiyA huA; citrita, sparzita; jnyaat| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [pariziSTam ] 591 (zArdUlavikrIDita) bhinnakSetraniSaNNabodhyaniyatavyApAraniSThaH sadA sIdatyeva bahiH patantamabhitaH pazyanpumAMsaM pazuH / svakSetrAstitayA niruddharabhasaH syAdvAdavedI punstisstthtyaatmnikhaatbodhyniytvyaapaarshktirbhvn|| 254 / / (zArdUlavikrIDita) svakSetrasthitaye pRthagvidhaparakSetrasthitArthojjhanAt tucchIbhUya pazuH praNazyati cidAkArAn shaathairvmn| syAdvAdI tu vasan svadhAmani parakSetre vidannAstitAM tyaktArtho'pi na tucchatAmanubhavatyAkArakarSI praan|| 255 / / ( aba sAtaveM bhaMgakA kalazarUpa kAvya kahate haiM:-) zlokArtha:- [ pazuH ] pazu arthAt sarvathA ekAMtavAdI ajJAnI, [bhinna kSetraniSaNNa-bodhya-niyata-vyApAra-niSTha: ] bhinna kSetrameM rahe hue jJeyapadArthoM meM jo jJeyajJAyaka saMbaMdharUpa nizcita vyApAra hai usameM pravartatA huA, [pumAMsam abhitaH bahi: patantam pazyan ] AtmAko sampUrNatayA bAhara ( parakSetrameM) par3atA dekhakara ( -svakSetrase AtmAkA astitva na mAnakara) [ sadA sIdati eva] sadA nAzako prApta hotA hai; [ syAdvAdavedI punaH ] aura syAdvAdake jAnanevAle to, [ svakSetra-astitayA niruddha-rabhasaH ] svakSetrase astitvake kAraNa jisakA vega rukA huA hai aisA hotA huA (arthAt svakSetrameM vartatA huA), [ Atma-nikhAta-bodhya-niyata-vyApAra-zaktiH bhavan ] AtmAmeM hI AkArarUpa hue jJeyoMmeM nizcita vyApArakI zaktivAlA hokara, [ tiSThati ] TikatA hai-jItA hai (nAza ko prApta nahIM hotaa)| bhAvArtha:-ekAMtavAdI bhinna kSetrameM rahe hue jJeya padArthoM ko jAnaneke kAryameM pravRtta hone para AtmAko bAhara par3atA hI mAnakara, (svakSetrase astitva na mAnakara,) apaneko naSTa karatA hai; aura syAdvAdI to, 'parakSetrameM rahe hue jJeyoMko jAnatA hue apane kSetrameM rahA huA AtmA svakSetrase astitva dhAraNa karatA hai' aisA mAnatA huA TikatA hai-nAzako prApta nahIM hotaa| isaprakAra svakSetrase astitvakA bhaMga kahA hai| 254 / (aba AThaveM bhaMgakA kalazarUpe kAvya kahate hai:-) zlokArtha:- [ pazuH ] pazu arthAt sarvathA ekAMtavAdI ajJAnI, [ svakSetrasthitaye pRthagvidha-parakSetra-sthita-artha-ujjhanAt ] svakSetrameM rahaneke liye bhinna bhinna parakSetrameM rahe hue jJeya padArthoMko chor3anese, [ athai: saha cid-AkArAn vaman ] jJeya padArthoM ke sAtha caitanyake AkAroMko bhI vamana karatA huA (arthAt jJeya Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra (zArdUlavikrIDita) pUrvAlambitabodhyanAzasamaye jJAnasya nAzaM vidan sIdatyeva na kiJcanApi kalayannatyantatuccha: pshuH| astitvaM nijakAlato'sya kalayana syAdvAdavedI puna: pUrNastiSThati bAhyavastuSu muhurbhUtvA vinshytsvpi|| 256 / / padArthoM ke nimittase caitanyameM jo AkAra hotA hai unako bhI chor3atA huA) [ tucchIbhUya ] tuccha hokara [ praNazyati] nAzako prApta hotA hai; [ syAdvAdI tu] aura syAdvAdI to [svadhAmani vasan ] svakSetrameM rahatA huA, [ parakSetre nAstitAM vidan ] parakSetrameM apanA nAstitva jAnatA huA, [tyakta-artha: api] ( parakSetrameM rahe hue) jJeya padArthoMko chor3akara bhI [ parAn AkArakarSI ] vaha para padArthoM meM se caitanyake AkAroMko khIMcatA hai ( arthAt jJeya padArthoM ke nimittase honevAle caitanyake AkAroMko nahIM chor3atA) [ tucchatAm-anubhavati na ] isaliye tucchatAko prApta nahIM hotaa| bhAvArtha:- parakSetrameM rahe hue jJeya padArthoM ke AkArarUpa caitanyake AkAra hote haiM unheM yadi maiM apanA banAU~gA to svakSetrameM hI rahane ke sthAnapara parakSetrameM bhI vyApta ho jAU~gA' aisA mAnakara ajJAnI ekAMtavAdI parakSetrameM rahe hue jJeya padArthoM ke sAtha hI sAtha caitanyake AkAroMko bhI chor3a detA hai; isaprakAra svayaM caitanyake AkAroMse rahita tuccha hotA hai, nAzako prApta hotA hai| aura syAdvAdI to svakSetrameM rahatA huA, parakSetrameM apanA nAstitva ko jAnatA huA, jJeya padArthoMko chor3akara bhI caitanyake AkAroMko nahIM chor3atA; isaliye vaha tuccha nahIM hotA, naSTa nahIM hotaa| isaprakAra parakSetrakI apekSAse nAstitvakA bhaMga kahA hai| 255 / / ( aba navame bhaMgakA kalazarUpa kAvya kahate haiM:-) zlokArtha:-[pazuH] pazu arthAt sarvathA ekAMtavAdI ajJAnI, [ pUrvaAlambita-bodhya- nAza-samaye jJAnasya nAzaM vidan ] pUrvAlaMbita jJeya padArthoM ke nAzake samaya jJAnakA bhI nAza jAnatA huA, [na kiJcana api kalayan ] aura isaprakAra jJAnako kucha bhI ( vastu) na jAnatA huA (arthAt jJAnavastukA astitva hI nahIM mAnatA huA), [atyanta-tuccha: ] atyaMta tuccha hota huA [ sIdati eva ] nAzako prApta hotA hai ; [ syAdvAdavedI punaH ] aura syAdvAdakA jJAtA to [asya nija-kAlataH astitvaM kalayan ] AtmAkA nija kAlase astitva jAnatA huA, [ bAhyavastuSu muhuH bhUtvA vinazyatsu api] bAhya vastueM bArambAra hokara nAza ko prApta hotI hai, phira bhI [ pUrNaH tiSThati ] svayaM pUrNa rahatA hai| bhAvArtha:-pahale jina jJeya padArthoM ko jAne the ve uttara kAlameM naSTa ho gaye; unheM dekhakara ekAMtavAdI apane jJAnakA bhI nAza mAnakara ajJAnI hotA huA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [pariziSTam ] 593 (zArdUlavikrIDita) arthAlambanakAla eva kalayan jJAnasya sattvaM bahi z2aiyAlambanalAlasena manasA bhrAmyan pshurnshyti| nAstitvaM parakAlato'sya kalayan syAdvAdavedI punstisstthtyaatmnikhaatnityshjjnyaanaikpunyjiibhvn|| 257 / / (zArdUlavikrIDita) vizrAntaH parabhAvabhAvakalanAnnityaM bahirvastuSu nazyatyeva pazuH svabhAvamahimanyekAntanizcetanaH sarvasmAnniyatasvabhAvabhavanajJAnAdvibhakto bhavana syAdvAdI tu na nAzameti sahajaspaSTIkRtapratyayaH / / 258 / / AtmAkA nAza karatA hai| aura syAdvAdI to, jJeya padArthoM ke naSTa honepara bhI, apanA astitva apane kAlase hI mAnatA huA naSTa nahIM hotaa| isaprakAra svakAla-apekSAse astitvakA bhaMga kahA hai| 256 / ( aba dazaveM bhaMgakA kalazarUpa kAvya kahate haiM:-) zlokArtha:- [ pazuH ] pazu arthAt ajJAnI ekAMtavAdI, [artha-Alambana-kAle eva jJAnasya sattvaM kalayan ] jJeya padArthoM ke AlaMbana kAlameM hI jJAnakA astitva jAnatA huA, [bahi:-jJeya-Alambana-lAlasena manasA bhrAmyan ] bAhya jJeyoMke AlaMbanakI lAlasAvAle cittase ( bAhara ) bhramaNa karatA huA [ nazyati] nAzako prApata hotA hai; [ syAdvAdavedI panuH ] aura syAdavAdakA jJAtA to [ para-kAlataH asya nAstitvaM kalayan ] parakAlase AtmAkA nAstitva jAnatA huA, [ Atma-nikhAtanitya-sahaja-jJAna-eka-pujIbhavan ] AtmAmeM dRr3hatayA rahA huA nitya sahaja jJAnake eka puMjarUpa vartatA huA [ tiSThati] TikatA hai-naSTa nahIM hotaa| bhAvArtha:-ekAMtavAdI jJeyoMke AlaMbanakAlameM hI jJAnakA satpanA jAnatA hai isaliye, jJeyoke AlaMbanameM manako lagAkara bAhara bhramaNa karatA huA naSTa ho jAtA hai| syAdvAdI to para jJeyoMke kAlase apane nAstitva ko jAnatA hai, apane hI kAla se apane astitva ko jAnatA hai; isaliye jJeyoMse bhinna aisA jJAnake puMjarUpa vartatA huA nAza ko prApta nahIM hotaa| isaprakAra parakAla kI apekSAse nAstitvakA bhaMga kahA hai| 257 / ( aba gyArahaveM bhaMgakA kalazarUpa kAvya kahate haiM:-) zlokArtha:- [ pazuH ] pazu arthAt ekAMtavAdI ajJAnI, [ parabhAva-bhAvakalanAt ] parabhAvoMke bhavana ( astitva-pariNamana) ko hI jAnatA hai, Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 594 (zArdUlavikrIDita) adhyAsyAtmani sarvabhAvabhavanaM zuddhasvabhAvacyutaH sarvatrApyanivArito gatabhayaH svairaM pazuH kriiddti| syAdvAdI tu vizuddha eva lasati svasya svabhAva bharAdArUDha: prbhaavbhaavvirhvyaaloknisskmpitH|| 259 / / ( arthAt parabhAvase hI apanA astitva mAnatA hai,) isaliye [ nityaM bahi:-vastuSu vizrAntaH] sadA bAhya vastuoMmeM vizrAma karatA huA, [ svabhAva-mahimani ekAntanizcetanaH ] ( apane) svabhAvakI mahimAmeM atyaMta nizcetana (jar3a) vartatA huA, [ nazyati eva ] nAzako prApta hotA hai; [ syAdvAdI tu] aura syAdvAdI to [ niyata-svabhAvabhavana-jJAnAt sarvasmAt vibhakta: bhavan ] (apane) niyata svabhAvake bhavanasvarUpa ( pariNamanasvarUpa) jJAnake kAraNa saba (parabhAvoM) se bhinna vartatA huA, [ sahajaspaSTIkRta-pratyayaH] jisane sahaja svabhAvakA pratItirUpa jJAtRtva spaSTa pratyakSaanubhavarUpa kiyA hai aisA hotA huA, [nAzam eti na] nAza ko prApta nahIM hotaa| bhAvArtha:-ekAMtavAdI parabhAvoMse hI apanA satpanA mAnatA hai, isaliye bAhya vastuoMmeM vizrAma karatA huA AtmAkA nAza karatA hai; aura syAdvAdI to, jJAnabhAva jJeyAkAra honepara bhI jJAnabhAvakA svabhAvase astitva jAnatA huA, AtmAkA nAza nahIM krtaa| isaprakAra sva-bhAvakI ( apane bhAvakI) apekSAse astitvakA bhaMga kahA hai| 258 / ( aba bArahaveM bhaMgakA kalazarUpase kAvya kahate haiM:-) zlokArtha:- [ pazuH ] pazu arthAt ajJAnI ekAMtavAdI, [ sarva-bhAva-bhavanaM Atmani adhyAsya zuddha-svabhAva-cyutaH ] sarva bhAvarUpa bhavanakA AtmAmeM adhyAsa karake ( arthAt sarva jJeya padArthoM ke bhAvarUpa hai, aisA mAnakara) zuddha svabhAvase cyuta hotA huA, [anivAritaH sarvatra api svairaM gatabhayaH krIDati ] kisI parabhAvako zeSa rakhe binA sarva parabhAvoMmeM svacchaMdatA pUrvaka nirbhayatAse (niHzaMkatayA) krIDA karatA hai; [ syAdvAdI tu] aura syAdvAdI to [ svasya svabhAvaM bharAt ArUDhaH ] apane svabhAvameM atyaMta ArUr3ha hotA huA, [ parabhAva-bhAva-viraha-vyAloka-niSkampita: ] parabhAvarUpa bhavanake abhAvakI dRSTike kAraNa (arthAt AtmA paradravyoMke bhAvoMrUpase nahIM hai -aisA jAnatA honese ) niSkaMpa vartatA huA, [vizuddhaH eva lasati ] zuddha hI virAjita rahatA hai| bhAvArtha:-ekAMtavAdI sarva parabhAvoMko nijarUpa jAnakara apane zuddha svabhAvase cyuta hotA huA sarvatra ( sarva parabhAvoMmeM) svecchAcAritA se niHzaMkatayA pravRtta hotA hai; aura syAdvAdI to, parabhAvoMko jAnatA huA bhI, apane zuddha jJAnasvabhAvako sarva parabhAvoMse bhinna anubhava karatA huA zobhita hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [ pariziSTam ] ( zArdUlavikrIDita ) prAdurbhAvavirAmamudritavahajjJAnAMzanAnAtmanA nirjJAnAtkSaNabhaGgasaGgapatitaH prAyaH pazurnazyati / syAdvAdI tu cidAtmanA parimRzaMzcidvastu nityoditaM TaGkotkIrNaghanasvabhAvamahima jJAnaM bhavan jIvati / / 260 / / ( zArdUlavikrIDita ) TaGkotkIrNavizuddhabodhavisarAkArAtmatattvAzayA vAJchatyucchaladacchacitpariNaterbhinnaM pazuH kinycn| jJAna nityamanityatAparigame'pyAsAdayatyujjvalaM syAdvAdI tadanityatAM primRshNshcidvstuvRttikrmaat|| 261 / / isaprakAra parabhAva - apekSAse nAstitvakA bhaMga kahA hai / 259 / ( aba terahaveM bhaMgakA kalazarUpa kAvya kahate haiM:- ) zlokArtha :- [ pazuH ] pazu arthAt ekAMtavAdI ajJAnI, [ prAdurbhAva -virAmamudrita-vahat - jJAna - aMza - nAnA - AtmanA nirjJAnAt ] utpAda - vyayase lakSita aise bahate (-pariNamita hote) hue jJAnake aMzarUpa anekAtmakake dvArA hI ( AtmAkA) nirNaya arthAt jJAna karatA huA, [ kSaNabhaGga - saGga - patitaH ] * kSaNabhaMgake ( kSaNa-kSaNa hotA huA nAza; kSaNabhaMguratA; anityatA) saMgameM par3A huA, [ prAyaH nazyati ] bahulatAse nAzako prApta hotA hai; [ syAdvAdI tu ] aura syAdavAdI to [ cid - AtmanA cid-vastu nityauditaM parimRzan] caitanyAtmakatAke dvArA caitanyavastuko nitya-udita anubhava karatA huA, [TaGkotkIrNa-ghana - svabhAva - mahima jJAnaM bhavan ] TaMkotkIrNaghanasvabhAva (TaMkotkIrNa piMDarUpa svabhAva ) jisakI mahimA hai aise jJAnarUpa vartatA huA, [ jIvati ] jItA hai| 595 bhAvArtha:-ekAMtavAdI jJeyoMke AkAra anusAra jJAnako utpanna aura naSTa hotA huA dekhakara, anitya paryAyoMke dvArA AtmAko sarvathA anitya mAnatA huA, apaneko naSTa karatA hai; aura syAdvAdI to, yadyapi jJAna jJeyAnusAra utpanna- vinaSTa hotA hai phira bhI, caitanyabhAvakA nitya udaya anubhavakaratA huA jItA hai-nAzako prApta nahIM hotaa| isaprakAra nityatvakA bhaMga kahA hai / 260 / ( aba caudahaveM bhaMgakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: - ) zlokArtha :- [ pazuH ] pazu arthAt ekAMtavAdI ajJAnI, [ TaGkotkIrNa-vizuddhabodha-visara - AkAra- Atma-tattva - AzayA ] TaMkotkIrNa vizuddha jJAnake vistArarUpa eka AkAra (sarvathA nitya ) AtmatattvakI AzAse, [ ucchalat -accha-citpariNateH bhinnaM Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 596 (anuSTubh ) ityajJAnavimUDhAnAM jJAnamAtraM prsaadhyn| AtmatattvamanekAntaH svymevaanubhuuyte|| 262 / / kiJcana vAJchati ] uchalatI huI nirmala caitanyapariNatise bhinna kucha ( Atmatattvako) / cAhatA hai (kintu aisA koI Atmatattva hai nahIM); [ syAdvAdI ] aura syAdvAdI to, [ cid-vastu-vRtti-kramAt tad-anityatAM parimRzan ] caitanyavastukI vRttike (pariNatike, paryAyake ) krama dvArA usakI anityatAkA anubhava karatA huA, [ nityam jJAnaM anityatA parigame api ujjvalam AsAdayati ] nitya aise jJAnako anityatAse vyApta honepara bhI ujjvala (-nirmala ) mAnatA hai-anubhava karatA hai| bhAvArtha:-ekAMtavAdI jJAnako sarvathA ekAkAra-nitya prApta karanekI vAMchAse, utpanna honevAlI aura nAza hone vAlI caitanyapariNatise bhinna kucha jJAnako cAhatA hai; paraMtu pariNAmake atirikta koI pRthak pariNAmI to nahIM hotaa| syAdvAdI to yaha mAnatA hai ki-yadyapi dravyApekSAse jJAna nitya hai tathApi kramazaH utpanna honevAlI aura naSTa honevAlI caitanyapariNatike kramake kAraNa jJAna anitya bhI hai; aisA hI vastusvabhAva hai| isaprakAra anityatvakA bhaMga kahA gyaa| 261 / 'pUrvokta prakArase anekAMta, ajJAnase mUr3ha hue jIvoMko jJAnamAtra Atmatattva prasiddha kara detA hai-samajhA detA hai' isa arthakA kAvya kahA jAtA hai: zlokArtha:- [iti] isaprakAra [anekAntaH ] anekAMta arthAt syAdvAda [ ajJAna-vimUDhAnAM jJAnamAtraM Atmatattvam prasAdhayan ] ajJAnamUr3ha prANiyoMko jJAnamAtra Atmatattva prasiddha karatA huA [ svayameva anubhUyate ] svayameva anubhava meM AtA hai| bhAvArtha:-jJAnamAtra Atmavastu anekAMtamaya hai| paraMtu anAdi kAlase prANI apane Apa athavA ekAMtavAdakA upadeza sunakara jJAnamAtra Atmatattva saMbaMdhI aneka prakArase pakSapAta karake jJAnamAtra AtmatattvakA nAza karate haiN| unako (ajJAnI jIvoMko) syAdvAda jJAnamAtra AtmatattvakA anekAMtasvarUpapanA pragaTa karatA haisamajhAtA hai| yadi apane AtmAkI ora dRSTipAta karake anubhava karake dekhA jAye to ( syAdvAdake upadeza anusAra) jJAnamAtra Atmavastu apaneApa aneka dharmayukta pratyakSa anubhavagocara hotI hai| isaliye he pravINa puruSo! tuma jJAnako tatsvarUpa, atatsvarUpa, ekasvarUpa, anekasvarUpa, apane dravya-kSetra-kAla-bhAvase satsvarUpa, parake dravya-kSetrakAla-bhAvase asatsvarUpa, nityasvarUpa, anityasvarUpa ityAdi aneka dharmasvarUpa pratyakSa anubhavagocara karake pratItimeM laao| yahI samyagjJAna hai| sarvathA ekAMta mAnanA vaha mithyAjJAna hai| 262 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [pariziSTam] 597 __ (anuSTubh ) evaM tattvavyavasthityA svaM vyavasthApayan svym| alaJcayaM zAsanaM jainamanekAnto vyvsthitH|| 263 / / nanvanekAntamayasyApi kimarthamatrAtmano jJAnamAtratayA vyapadezaH ? lakSaNaprasiddhyA lkssyprsiddhyrthm| Atmano hi jJAnaM lakSaNaM, tdsaadhaarnngunntvaat| tena jJAnaprasiddhyA tallakSyasyAtmanaH prsiddhH| nanu kimanayA lakSaNaprasiddhyA, lakSyameva prsaadhniiym| nAprasiddhalakSaNasya lakSyaprasiddhiH, prasiddhalakSaNasyaiva ttprsiddheH| nanu kiM tallakSyaM yajjJAnaprasiddhyA tato bhinnaM prasidhyati ? 'pUrvokta prakArase vastukA svarUpa anekAMtamaya honese anekAMta arthAt syAdvAda siddha huA' isa arthakA kAvya aba kahA jAtA hai: zlokArtha:- [ evaM ] isaprakAra [anekAntaH ] anekAMta- [jainam alaGghayaM zAsanam ] ki jo jinadevakA alaMdhya (kisIse tor3A na jAye aisA) zAsana hai vaha[ tattva-vyavasthitvA] vastuke yathArtha svarUpakI vyavasthiti ( vyavasthA) dvArA [ svayam svaM vyavasthApayan ] svayaM apane Apako sthApita karatA huA [ vyavasthitaH ] sthita huA-nizcita huA-siddha huaa| bhAvArtha:-anekAMta arthAt syAdvAda, vastusvarUpako yathAvat sthApita karatA huA, svataH siddha ho gyaa| vaha anekAMta hI nirbAdha jinamata hai aura yathArtha vastusthitiko kahanevAlA hai kahIM kisIke asat kalpanAse vacanamAtra pralApa nahIM kiyA hai| isaliye he nipuNa puruSo! bhalI bhA~ti vicArakare pratyakSa anumAna-pramANase anubhava kara dekho| 263 / ( yahA~ AcAryadeva anekAMtake sambandhameM vizeSa carcA karate haiM:-) [prazna:-] AtmA anekAMtamaya hai phira bhI yahA~ usakA jJAnamAtratA kyoM vyapadeza ( kathana; nAma) kiyA jAtA hai ? ( yadyapi AtmA anaMta dharmayukta hai tathApi use jJAnamAtrarUpa kyoM kahA jAtA hai ? jJAnamAtra kahanese to anyadharmoMkA niSedha samajhA jAtA hai|) [uttara:-] lakSaNakI prasiddhike dvArA lakSyakI prasiddhi karane ke liye AtmAkA jJAnamAtrarUpase vyapadeza kiyA jAtA hai| AtmAkA jJAna lakSaNa hai, kyoMki jJAna AtmAkA asAdhAraNa guNa hai ( -anya dravyoMmeM jJAnaguNa nahIM hai)| isaliye jJAnakI prasiddhike dvArA usake lakSyakI-AtmAkI-prasiddhi hotI hai| [prazna:-] isa lakSaNakI prasiddhise kyA prayojana hai ? mAtra lakSya hI prasAdhya arthAt prasiddha karane yogya hai| (isaliye lakSaNako prasiddha kiye binA mAtra lakSyako hI-AtmAko hI-prasiddha kyoM nahIM karate ?] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 598 na jJAnAdbhinnaM lakSya, jnyaanaatmnordrvytvenaabhedaat| tarhi kiM kRto lakSyalakSaNa vibhAga: ? prasiddhaprasAdhyamAnatvAt kRtH| prasiddha hi jJAnaM, jJAnamAtrasya svasaMvedanasiddhatvAta; tena prasiddhena prsaadhymaanstdvinaabhuutaanntdhrmsmudymuurtiraatmaa| tato jJAnamAtrAcalitanikhAtayA dRSTyA kramAkramapravRttaM tadavinAbhUtaM anantadharmajAtaM yadyAvalakSyate tattAvatsamastamevaika: khlvaatmaa| etadarthamevAtrAsya jJAnamAtratayA vypdeshH| nanu kramAkramapravRttAnantadharmamayasyAtmanaH kathaM jJAnamAtratvam ? [uttara:-] jise lakSaNa aprasiddha ho use (arthAt jo lakSaNako nahIM jAnatA aise ajJAnI janako) lakSyakI prasiddhi nahIM hotii| jise lakSaNa prasiddha hotA hai usI ko lakSyakI prasiddhi hotI hai| (isaliye ajJAnIko pahale lakSaNa batalAte haiM aura usake bAda vaha lakSyako grahaNa kara sakatA hai|) [prazna:-] aisA kauna sA lakSya hai ki jo jJAnakI prasiddhi ke dvArA usase ( - jJAnase) bhinna prasiddha hotA hai ? [ uttara:-] jJAnase bhinna lakSya nahIM hai, kyoMki jJAna aura AtmAmeM dravyapanese abheda hai| [prazna:-] taba phira lakSaNa aura lakSyakA vibhAga kisa liye kiyA gayA hai ? uttara:-] prasiddhatva aura prasAdhyamAnatvake kAraNa lakSaNa aura lakSyakA vibhAga kiyA gayA hai| jJAna prasiddha hai, kyoMki jJAnamAtrako svasaMvedanase siddhapanA hai ( arthAt jJAna sarva prANiyoMko svasaMvedanarUpa anubhavameM AtA hai); vaha prasiddha aise jJAna ke dvArA prasAdhyamAna, tada-avinAbhUta (-jJAnake sAtha avinAbhAvI saMbaMdhavAlA) anaMta dharmoMkA samudAyarUpa mUrti AtmA hai| (jJAna prasiddha hai; aura jJAnake sAtha jinakA avinAbhAvI saMbaMdha hai aise anaMta dharmoMkA samudAyasvarUpa AtmA usa jJAna ke dvArA prasAdhyamAna hai|) isaliye jJAnamAtrameM acalitapanese sthApita dRSTi ke dvArA, kramarUpa aura akramarUpa pravartamAna, tad-avinAbhUta (-jJAnake sAtha avinAbhAvI saMbaMdhavAlA) anaMtadharmasUmaha jo kucha jitanA lakSita hotA hai, vaha saba vAstavameM eka AtmA hai| isI kAraNase yahA~ AtmAkA jJAnamAtratAse vyapadeza hai| [prazna:-] jisameM krama aura akramase pravartamAna anaMta dharma haiM aise AtmAke jJAnamAtratA kisaprakAra hai ? * prasAdhyamAna = jo prasiddha kiyA jAtA ho| (jJAna prasiddha hai aura AtmA prasAdhyamAna hai|) Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [pariziSTam] paraspara-vyatiriktAnantadharmasamudAyapariNataikajJaptimAtrabhAvarUpeNa svayameva bhvnaat| ata evAsya jJAnamAtraikabhAvAntaHpAtinyo'nantAH zaktayaH utplvnte| AtmadravyahetubhUtacaitanyamAtra bhAvadhAraNalakSaNA jIvatvazakti: 1 / ajaDatvAtmikA citizakti: 2 / anAkAropayogamayI dRzizakti: 3 / sAkAropayogamayI jJAnazakti: 4 / anAkulatvalakSaNA sukhazakti: 5 / svarUpanirvartanasAmarthyarUpA vIryazaktiH 6 / akhaNDitapratApasvAtantryazAlitvalakSaNA prabhutvazakti: 7 / sarvabhAvavyApakaikabhAvarUpA vibhutvazakti: 8 / vizvavizvasAmAnyabhAvapariNatAtmadarzanamayI sarvadarzitvazakti: 9 / vizvavizvavizeSabhAvapariNatAtmajJAnamayI sarvajJatvazakti: 10 / / [uttara:-] paraspara bhinna aise anaMta dharmoMke samudAyarUpase pariNata eka jJaptimAtra bhAvarUpase svayaM hI hai (arthAta paraspara bhinna aise anaMta dharmoMke samadAyarUpa se pariNamita jo eka jAnana kriyA hai vaha jAnanakriyAmAtra bhAvarUpase svayaM hI hai isaliye) AtmAke jJAnamAtratA hai| isIliye usake jJAnamAtra eka bhAvakI aMtaHpAtinI (-jJAnamAtra eka bhAvake bhItara A jAnevAlI) anaMta zaktiyA~ uchalatI haiN| (AtmAke jitane dharma haiM una sabako, lakSaNabhedase bheda honepara bhI, pradezabheda nahIM hai; AtmAke eka pariNAmameM sabhI dharmoMkA pariNamana rahatA hai| isaliye AtmAke eka jJAnamAtra bhAvake bhItara anaMta zaktiyA~ rahatI haiN| isaliye jJAnamAtra bhAvameM-jJAnamAtra bhAvasvarUpa AtmAmeM-anaMta zaktiyA~ uchalatI haiN|) unameMse kitanI hI zaktiyA~ nimnaprakAra haiM: Atmadravya ke kAraNabhUta caitanyamAtra bhAvakA dhAraNa jisakA lakSaNa arthAt svarUpa hai aisI jIvatvazakti hai| (Atmadravyake kAraNabhUta aise caitanyamAtrabhAvarUpI bhAvaprANakA dhAraNa karanA jisakA lakSaNa hai aisI jIvatva nAmaka zakti jJAnamAtra bhAvameM-AtmAmeM-uchalatI hai|) 1 / ajar3atvasvarUpa citishkti| (ajar3atva arthAt cetanatva jisakA svarUpa hai aisI citishkti|) 2 / anAkAra upayogamayI dRshishkti| (jisameM jJeyarUpa AkAra arthAt vizeSa nahIM hai aisI darzanopayogamayI-sattAmAtra padArthameM upayukta honerUpa-dRzizakti arthAt darzanakriyArUpa shkti|) 3 / sAkAra upayogamayI jnyaanshkti| (jo jJeya padArthoM ke vizeSarUpa AkAroMmeM upayukta hotI hai aisI jJAnopayogamayI jnyaanshkti|) 4 / anAkulatA jisakA lakSaNa arthAt svarUpa hai aisI sukhshkti| 5 / svarUpakI (-AtmasvarUpakI) racanAkI sAmarthyarUpa viiryshkti| 6 / jisakA pratApa akhaMDita hai arthAt kisIse khaMDita kI nahIM jA sakatI aisI svAtaMtryase (-svAdhInatAse) zobhAyamAnapanA jisakA lakSaNa hai aisI prbhutvshkti| 7 / sarva bhAvoMmeM vyApaka aise eka bhAvarUpa vibhutvshkti| (jaise, jJAnarUpI eka bhAva sarva bhAvoMmeM vyApta hotA hai|) 8 / samasta vizvake sAmAnya bhAvako dekhanerUpa (arthAt sarva padArthoM ke samUharUpa lokAlokako sattAmAtra grahaNa karane rUpase) pariNamita aise AtmadarzanamayI srvdrshitvshkti| 9 / samasta vizvake vizeSa bhAvoMko jAnanerUpase pariNamita aise AtmajJAnamayI srvjnytvshkti| 10 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 600 nIrUpAtmapradezaprakAzamAnalokAlokAkAramecakopayogalakSaNA svacchatvazakti: 11 / svayamprakAzamAnavizadasvasaMvittimayI prakAzazakti: 12 / kSetrakAlAnavacchinnacidvilAsAtmikA asaGkucitavikAzatvazakti: 13 / anyAkriyamANAnyAkArakaikadravyAtmikA akAryakAraNatvazakti: 14 / parAtmanimittaka-jJeyajJAnAkAragrahaNagrAhaNasvabhAvarUpA pariNamyapariNAmakatvazakti: 15 / anyUnAtirikta-svarUpaniyatatvarUpA tyAgopAdAnazUnyatvazakti: 16 / SaTsthAnapatitavRddhihAnipariNata-svarUpapratiSThatvakAraNaviziSTaguNAtmikA agurulaghutvazakti: 17 / kramAkramavRttavRttitvalakSaNA utpAdavyayadhruvatvazakti: 18 / dravyasvabhAvabhUtadhrauvyavyayotpAdAliGgitasadRzavisadRzarUpaikAstitvamAtramayI pariNAmazakti: 19 / amUrtika AtmapradezoMmeM prakAzamAna lokAlokake AkAroMse mecaka (arthAt anekaAkArarUpa) aisA upayoga jisakA lakSaNa hai aisI svcchtvshkti| (jaise darpaNakI svacchatvazaktise usakI paryAyameM ghaTapaTAdi prakAzita hote haiM, usIprakAra AtmAkI svacchatvazaktise usake upayogameM lokAlokake AkAra prakAzita hote haiN|) 11 / svayaM prakAzamAna vizada ( -spaSTa ) aisI svasaMvedanamayI (-svAnubhavamayI) prkaashshkti| 12 / kSetra aura kAlase amaryAdita aisI cidvilAsasvarUpa (-caitanyake vilAsasvarUpa) asNkucitvikaastvshkti| 13 / jo anyase nahIM kiyA jAtA aura anyako nahIM karatA aise eka dravyasvarUpa akAryakAraNatvazakti, (jo anya kA kArya nahIM hai aura anyakA kAraNa nahIM hai aisA jo eka dravya usa-svarUpa akaarykaarnntvshkti|) 14 / para aura sva jinake nimitta haiM aise jJeyAkAroM tathA jJAnAkAroMko grahaNa karaneke aura grahaNa karAneke svabhAvarUpa prinnmyprinnaamktvshkti| (para jinake kAraNa haiM aise jJeyAkAroMke grahaNa karaneke aura sva jinakA kAraNa hai aise jJAnAkAroMko grahaNa karAneke svabhAvarUpa prinnmyprinnaamktvshkti|) 15 / jo kama-bar3ha nahIM hotA aise svarUpameM niyatatvarUpa (-nizcittayA yathAvat rahanerUpa-) tyaagopaadaanshuunytvshkti| 16 / SaTsthAnapatita vRddhihAnirUpase pariNamita, svarUpa-pratiSThatvakA kAraNarUpa (vastuke svarUpameM rahaneke kAraNarUpa) aisA jo viziSTa (-khAsa) guNa hai usa-svarUpa agurulghutvshkti| (isa SaTsthAnapatita vRddhihAnikA svarUpa 'gommaTasAra' grantha se jAnanA cAhiye / avibhAga paricchedokI saMkhyArUpa SaTthAnoMmeM patita-samAviSTavastusvabhAvakI vRddhihAni jisase (-jisa guNase) hotI hai aura jo ( guNa) vastuko svarUpameM sthira hone kA kAraNa hai aisA koI guNa AtmAmeM hai; use agurulaghutvaguNa kahahA jAtA hai| aisI agurulaghutvazakti bhI AtmAmeM hai|) 17 / kramavRttirUpa aura akramavRttirUpa vartana jisakA lakSaNa hai aisI utpaadvyydhruvtvshkti| (kramavRttirUpaparyAya utpAdavyayarUpa hai aura akramavRttirUpa guNa dhruvatvarUpa hai|) 18 / dravyake svabhAvabhUta dhrauvya-vyaya-utpAdase AliMgita (-sparzita), sadRza aura visadRza jisakA rUpa hai aise eka astitvamAtramayI prinnaamshkti| 19 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [pariziSTam] 601 karmabandhavyapagamavyaJjitasahaja-sparzAdizUnyAtmapradezAtmikA amUrtatvazakti: 20 / sakalakarmakRtajJAtRtvamAtrAtirikta pariNAmakaraNoparamAtmikA akartRtvazakti: 21 / sakalakarmakRtajJAtRtvamAtrAtirikta-pariNAmAnubhavoparamAtmikA abhoktRtvazakti: 22 / sakalakarmoparamapravRttAtmapradeza-naiSpandyarUpA niSkriyatvazakti: 23 / AsaMsArasaMharaNavistaraNalakSitakiJcidUnacaramazarIraparimANAvasthitalokAkAzasammita AtmAvayavatvalakSaNA niyatapradezatvazaktiH 24 / sarvazarIraikasvarUpAtmikA svadharmavyApakatvazakti: 25 / svaparasamAnAsamAnasamAnAsamAnatrividhabhAvadhAraNAtmikA sAdhAraNAsAdhAraNasAdhAraNAsAdhAraNadharmatvazakti: 26 / vilakSaNAnantasvabhAvabhAvitaikabhAvalakSaNA anantadharmatvazakti: 27 / tadatadrUpamayatvalakSaNA viruddhadharmatvazaktiH 28 / tadrUpabhavanarUpA karmabaMdhake abhAvase vyakta kiye gaye, sahaja, sparzAdizUnya (-sparza, rasa, gaMdha aura varNase rahita) aise AtmapradezasvarUpa amuurttvshkti| 20 / samasta, karmoM ke dvArA kiye gaye, jJAtRtvamAtrase bhinna jo pariNAma una pariNAmoMke karaNake uparamasvarUpa (una pariNAmoMko karanekI nivRittasvarUpa) akrtRtvshkti| (jisa zaktise AtmA jJAtRtvake atirikta, karmoMse kiye gaye pariNAmoM kA kartA nahIM hotA, aisI akartRtva nAmaka eka zakti AtmAmeM hai|) 21 / samasta, karmoMke kiye gaye, jJAtRtvamAtrase bhinna pariNAmoMke anubhavakI ( -bhoktRtvakI) uparamasvarUpa abhoktRtvshkti| 22 / samasta karmoke uparamase pravRtta AtmapradezoMkI nispaMdatAsvarUpa (-akaMpatAsvarUpa) nisskriytvshkti| (jaba samasta karmoMkA abhAva ho jAtA hai taba pradezoMkA kaMpana miTa jAtA hai isaliye niSkriyatvazakti bhI AtmAmeM hai|) 23 / jo anAdi saMsArase lekara saMkocavistArako prApta hote haiM aura jo carama zarIrake parimANase kucha nyUna parimANase avasthita hotA hai aisA lokAkAzake mApa jitanA mApavAlA Atma-avayavatva jisakA lakSaNa hai aisI niytprdeshtvshkti| (AtmAke lokaparimANa asaMkhya pradeza niyata hI haiN| ve pradeza saMsAra-avasthAmeM sakocavistAra ko prApta hote haiM aura mokSa-avasthAmeM carama zarIra se kucha kama parimANase sthita rahate haiN|) 24 / sarva zarIroMmeM ekasvarUpAtmaka aisI svdhrmvyaapktvshkti| (zarIrake dharmarUpa na hokara apane apane dharmoMmeM vyApanerUpa zakti so svdhrmvyaapktvshkti|) 25 / sva-parake samAna, asamAna aura samAnAsamAna aise tIna prakArake bhAvoMkI dhAraNasvarUpa saadhaarnn-asaadhaarnnsaadhaarnnaasaadhaarnndhrmtvshkti| 26 / vilakSaNa (-paraspara bhinna lakSaNayukta) anaMta svabhAvoMse bhAvita aisA eka bhAva jisakA lakSaNa hai aisI anNtdhrmtvshkti| 27 / tadpamayatA aura atadrUpamayatA jisakA lakSaNa hai esI viruddhdhrmtvshkti| 28 / tadrUpa bhavanarUpa aisI tttvshkti| (tatsvarUpa honerUpa athavA tatsvarUpa pariNamanarUpa aisI tattvazakti AtmAmeM hai| * uparama = nivRti; aMta; abhaav| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 602 tattvazaktiH 29 / atadrUpabhavanarUpA atattvazaktiH 30 / anekaparyAyavyApakaikadravyamayatvarUpA ekatvazakti: 31 / / ekadravya vyApyAnekaparyAyamayatvarUpA anekatvazakti: 32 / bhUtAvasthatvarUpA bhAvazakti: 33 / zUnyAvasthatvarUpA abhAvazaktiH 34 / bhavatparyAyavyayarUpA bhAvAbhAvazaktiH 35 / abhavatparyAyodayarUpA abhAvabhAvazakti: 36 / bhavatparyAyabhavanarUpA bhAvabhAvazakti: 37 / abhavatparyAyAbhavanarUpA abhAvAbhAvazakti: 38 / kArakAnugatakriyAniSkrAntabhavanamAtramayI bhAvazakti: 39 / kArakAnugatabhavattArUpabhAvamayI kriyAzaktiH 40 / prApyamANasiddharUpabhAvamayI karmazakti: 41 / bhavattArUpasiddharUpabhAvabhAvakatvamayI kartRzakti: 42 / bhavadbhAvabhavanasAdhakatamatvamayI karaNazakti: 43 / svayaM dIyamAnabhAvopeyatvamayI sampradAnazaktiH 44 / utpAdavyayAliGgitabhAvApAyanirapAyadhruvatvamayI apAdAnazaktiH 45 / bhAvyamAnabhAvAdhAratvamayI adhikaraNazakti: 46 / svabhAvamAtrasvasvAmitvamayI sambandhazakti: 47 / isa zaktise cetana cetanarUpase rahatA hai-pariNamita hotA hai|) 29 / atadpa bhavanarUpa aisI atttvshkti| (tatsvarUpa nahIM honerUpa athavA tatsvarUpa nahIM pariNamanerUpa atattvazakti AtmAmeM hai| isa zaktise cetana jar3arUpa nahIM hotaa|) 30 / aneka paryAyoMmeM vyApaka aisI ekadravyamayatArUpa ektvshkti| 31 / eka dravyase vyApya jo aneka paryAyeM usamayapanerUpa anektvshkti| 32 / vidyamAna avasthAyuktatArUpa bhaavshkti| (amuka avasthA jisameM vidyamAna ho usarUpa bhaavshkti|) 33 / zUnya (-avidyamAna) avasthAyuktatArUpa abhaavshkti| (amuka avasthA jisameM avidyamAna ho usarUpa abhaavshkti|) 34 / bhavate hue (-pravartamAna) paryAyake vyayarUpa bhaavaabhaavshkti| 35 / nahIM bhavate hue (apravartamAna) paryAyake udayarUpa abhaavbhaavshkti| 36 / bhavate hue (pravartamAna) paryAyake bhavanarUpa bhaavbhaavshkti| 37 / nahIM bhavate hue (apravartamAna) paryAyake abhavanarUpa abhaavaabhaavshkti| 38 / ( kartA, karma Adi) kArakoMke anusAra jo kriyA usase rahita bhavanamAtramayI (-hovAmAtramayI) bhaavshkti| 39 / kArakoMke anusAra pariNamita honerUpa bhAvamayI kriyaashkti| 40 / prApta kiyA jAtA jo siddharUpa bhAva usamayI krmshkti| 41 / honepanarUpa aura siddharUpa bhAvake bhAvakatvamayI krtRtvshkti| 42 / bhavate hue (pravartamAna) bhAvake bhavanake (-honeke) sAdhakatamapanemayI (-utkRSTa sAdhakatvamayI, ugra sAdhanatvamayI) krnnshkti| 43 / apane dvArAdiyA jAtA jo bhAva usake upeyatvamaya (-use prApta karaneke yogyapanAmaya, use leneke pAtrapanAmaya) sNprdaanshkti| 44 / utpAdavyayase AliMgita bhAvakA apAya (-hAni, nAza) honese hAni ko prApta na honevAle dhruvatvamayI apaadaanshkti| 45 / bhAvyamAna ( arthAt bhAvanemeM Ata huai) bhAvake AdhAratvamayI adhikrnnshkti| 46 / svabhAvamAtra sva-svAmitvamayI sNbNdhshkti| (apanA bhAva apanA sva aura svayaM usakA svAmI hai-aise saMbaMdhamayI sNbNdhshkti|) 47 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [ pariziSTam ] ( vasantatilakA) ityAdyanekanijazaktisunirbharo'pi yo jJAnamAtramayatAM na jahAti bhAvaH / evaM kramAkramavivartivivartacitraM taddravyaparyayamayaM cidihAsti vstu|| 264 / / ( vasantatilakA) naikAntasaGgatadRzA svayameva vastutattvavyavasthitimiti prvilokyntH| syAdvAdazuddhimadhikAmadhigamya santo jJAnIbhavanti jinniitimlngghyntH|| 265 / / 603 ' ityAdi aneka zaktioMse yukta AtmA hai tathApi vaha jJAnamAtratAko nahIM chor3atA '-isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ ityAdi - aneka - nija - zakti - sunirbhara: api ] ityAdi ( - pUrva kathita 47 zaktiyA~ ityAdi) aneka nija zaktiyoMse bhalIbhA~ti paripUrNa honepara bhI [yaH bhAvaH jJAnamAtramayatAM na jahAti ] jo bhAva jJAnamAtramayatAko nahIM chor3atA, [ tad ] aisA vaha, [ evaM krama- akrama-vivarti-vivarta - citram ] pUrvokta prakArase kramarUpa aura akramarUpase vartamAna vivarttase ( - rUpAMtarase, pariNamanase) aneka prakArakA, [ dravyaparyayamayaM ] dravyaparyAyamaya [ cid ] caitanya ( arthAt aisA vaha caitanyabhAva - AtmA ) [ iha ] isa lokameM [ vastu asti ] vastu hai| T bhAvArtha:-koI yaha samajha sakatA hai ki AtmAko jJAnamAtra kahA hai isaliye ekasvarUpa hI hogA / kintu aisA nahIM hai / vastukA svarUpa dravyaparyAyamaya hai| caitanya bhI vastu hai, dravyaparyAyamaya hai| vaha caitanya arthAt AtmA anaMta zaktiyoMse paripUrNa hai aura kramarUpa tathA akramarUpa aneka prakArake pariNAmoMke vikAroMke samUharUpa anekAkAra hotA hai phira bhI jJAnako - jo ki asAdhAraNabhAva hai use nahIM chor3atA; usakI samasta avasthAeM-pariNAma-paryAya jJAnamaya hI haiM / 264 / 'ina anekasvarUpa- anekAMtamaya-vastuko jo jAnate haiM, zraddhA karate haiM aura anubhava karate haiM, ve jJAnasvarUpa hote haiM ' - isa AzayakA, syAdvAdakA phala batalAnevAlA kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [iti vastu-tattva - vyavasthitim naikAnta-saGgata-dRzA svayameva pravilokayantaH ] aisI ( anekAMtAtmaka) vastutattvakI vyavasthitiko anekAMta-saMgata (anekAMtake sAtha susaMgata, anekAMtake sAtha melavAlI ) dRSTi ke dvArA svayameva dekhate hue, [ syAdvAda-zuddhim adhikAm adhigamya ] syAdvAdakI atyaMta zuddhiko jAnakara, [ jina-nItim alaGghayantaH ] jina nItikA ( jinezvaradevake mArgakA ) Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ 604 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates athAsyopAyopeyabhAvazcintyate samayasAra Atmavastuno hi jJAnamAtratve'pyupAyopeyabhAvo vidyata eva; tasyaikasyApi svayaM saadhksiddhruupobhyprinnaamitvaat| tatra yatsAdhakaM rUpaM sa upAyaH, yatsiddhaM rUpaM sa upeyH| ato'syAtmano'nAdimithyAdarzanajJAnacAritraiH svarUpapracyavanAt saMsarataH sunizcalaparigRhItavyavahArasamyagdarzanajJAnacAritrapAkaprakarSaparamparayA krameNa svarUpamAropyamANasyAntarmagnanizcayasamyagdarzanajJAnacAritravizeSatayA tathAparamaprakarSamakarikAdhirUDharatnatrayAtizayapravRttasakalakarmakSayaprajvalitAskhalita sAdhakarUpeNa ullaMghana na karate hue, [ santaH jJAnIbhavanti ] satpuruSa jJAnasvarUpa hote haiN| bhAvArtha:-jo satpuruSa anekAMtake sAtha susaMgata dRSTi ke dvArA anekAMtamaya vastusthitiko dekhate haiM, ve isaprakAra syAdvAdakI zuddhiko prApta karake - jAnakarake, jinadevake mArgako-syAdvAdanyAyako - ullaMghana na karate hue, jJAnasvarUpa hote haiN| 265 / ( isaprakAra syAdavAdake sambandhameM kahakara, aba AcAryadeva upAya - upeyabhAva sambandhameM kucha kahate haiM: aba isake (-jJAnamAtra Atmavastuke upAya - upeyabhAva vicArA jAtA hai (arthAt Atmavastu jJAnamAtra hai phira bhI usameM upAyatva aura upeyatva donoM kaise ghaTita hote haiM so isakA vicAra kiyA jAtA hai ) : Atmavastuko jJAnamAtratA honepara bhI use upAya - upeyabhAva ( upAyaupeyapanA) hai hI; kyoMki vaha eka hone para bhI *svayaM sAdhaka rUpase aura siddha rUpase - donoM prakAra se pariNamita hotA hai / usameM jo sAdhaka rUpa hai vaha upAya hai aura jo siddha rUpa hai vaha upeya hai| isaliye, anAdi kAlase mithyAdarzanajJAnacAritra dvArA (mithyAdarzana, mithyAjJAna aura mithyAcAritra dvArA ) svarUpase cyuta honeke kAraNa saMsArameM bhramaNa karate hue, sunizcatayA grahaNa kiye gaye vyavahArasamyagdarzanajJAnacAritrake pAkake prakarSakI paraMparAse kramazaH svarUpameM ArohaNa karAye jAte isa AtmAko, aMtarmagna jo nizcaya- samyagdarzanajJAnacAritrarUpa bheda haiM- tadrUpatA ke dvArA svayaM sAdhaka rUpase pariNamita hotA huA, tathA parama prakarSakI parAkASThAko prApta ratnatrayakI atizayatAse pravartita jo sakala karmake kSaya usase prajvalita dedIpyamAna ) hue jo askhalita * upeya arthAt prApta karaneyogya, aura upAya arthAt prApta karaneyogya jisake dvArA prApta kiyA jaave| AtmAkA zuddha (-sarva karma rahita ) svarUpa athavA mokSa upeya hai aura mokSamArga vaha upAya hai| * AtmA pariNAmI hai aura sAdhakatva tathA siddhatva ye donoM pariNAma haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [pariziSTam ] 605 -vimalasvabhAva-bhAvatayA siddharUpeNa ca svayaM pariNamamAnaM jJAnamAtramekamevopAyopeyabhAvaM saadhyti| evamubhayatrApi jJAnamAtrasyAnanyatayA nityamaskhalitaikavastuno niSkampaparigrahaNAt tatkSaNa eva mumukSUNAmAsaMsArAdalabdhabhUmikAnAmapi bhavati bhuumikaalaabhH| tatastatra nityadurlalitAste svata eva kramAkramapravRttAnekAntamUrtayaH sAdhakabhAvasambhava-paramaprakarSakoTisiddhibhAvabhAjanaM bhavanti / ye tu nemAmantIMtAnekAntajJAnamAtraikabhAvarUpAM bhUmimupalabhante te nityamajJAnino bhavanto jJAnamAtrabhAvasya svarUpeNAbhavanaM pararUpeNa bhavanaM pazyanto jAnanto'nucarantazca mithyAdRSTayo mithyAjJAnino mithyAcAritrAzca vimala svabhAvabhAvatva dvArA svayaM siddha rUpase pariNamatA aisA eka hI jJAna pariNamatA aisA eka hI jJAnamAtra upAyaupeyabhAva siddha karatA hai| bhAvArtha:-yaha AtmA anAdi kAlase mithyAdarzanajJAnacAritrake kAraNa saMsArameM bhramaNa karatA hai| vaha sunizcalatayA grahaNa kiye gaye vyavahArasamyagdarzanajJAnacAritrakI vRddhikI paraMparAse kramaza: svarUpakA anubhava karatA hai tabase jJAna sAdhaka rUpase pariNamita hotA hai, kyoMki jJAnameM nizcayasamyagdarzanajJAnacAritrarUpa bheda aMtarbhUta haiN| nizcayasamyagdarzanajJAnacAritrakI prArambhase lekara svarUpAnubhavakI vRddhi karate karate jabataka nizcayasamyagdarzanajJAnacAritrakI pUrNatA na ho, tabataka jJAnakA sAdhaka rUpase pariNamana hai| jaba nizcayasamyagdarzanajJAnacAritrakI pUrNatAse samasta karmoMkA nAza hotA hai arthAt sAkSAt mokSa hotA hai taba jJAna siddha rUpase pariNamita hotA hai, kyoMki usakA askhalita nirmala svabhAvabhAva pragaTa daidIpyamAna huA hai| isaprakAra sAdhaka rUpase aura siddha rUpase-donoM rUpase pariNamita hotA huA eka hI jJAna AtmavastukI upAya-upeyatAko sAdhita karatA hai|) isaprakAra donoM meM ( -upAya tathA upeyameM-) jJAnamAtrakI ananyatA hai arthAt anyapanA nahIM hai; isaliye sadAya askhalita eka vastukA ( -jJAnamAtra AtmavastukA) niSkaMpa grahaNa karanese, mumukSuoMko ki jinheM anAdi saMsArase bhUmikAkI prApti na huI ho unheM bhI, tatkSaNa hI bhUmikAkI prApti hotI hai| phira usI meM nitya mastI karate hue (lIna rahate hue) ve mumukSu-jo ki svataH hI, kramarUpa aura akramarUpa pravartamAna aneka aMtakI (aneka dharmakI) mUrtiyA~ haiM ve-sAdhakabhAvase utpanna honevAlI parama prakarSakI *koTirUpa siddhibhAvake bhAjana hote haiN| paraMtu jisameM aneka aMta arthAt dharma garbhita haiM aise eka jJAnamAtra bhAvakA svarUpase bhUmiko jo prApta nahIM karate, ve sadA ajJAnI rahate hue, jJAnamAtra bhAvakA svarUpase abhavana aura pararUpase bhavana dekhate (-zraddhA karate) hue, jAnate hue tathA AcaraNa karate hue, mithyAdRSTi, mithyAjJAnI aura mithyAcAritrI * koTi = aMtimatA; utkRSTatA; U~cemeM U~ce biMdu; hada Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 606 bhavanto'tyantamupAyopeyabhraSTA vibhrmntyev| (vasantatilakA) ye jJAnamAtranijabhAvamayImakampAM bhUmiM zrayanti kthmpypniitmohaaH| te sAdhakatvamadhigamya bhavanti siddhA mUDhAstvamUmanupalabhya pribhrmnti|| 266 / / ( vasantatilakA) syAdvAdakauzalasunizcalasaMyamAbhyAM yo bhAvayatyaharahaH svmihopyuktH| jJAnakriyAnayaparasparatIvramaitrIpAtrIkRtaH zrayati bhUmimimAM sa ekH|| 267 / / hote hue, upAya-upeyabhAvase atyaMta bhraSTa hote hue saMsArameM paribhramaNa hI karate haiN| aba isa arthakA kalazarUpa kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ye] jo puruSa, [katham api apanIta-mohAH] kisI bhI prakArase jinakA moha dUra ho gayA hai aisA hotA huA , [ jJAnamAtra-nija-bhAvamayIm akampAM bhUmiM] jJAnamAtra nijabhAvamaya akaMpa bhUmikAkA (arthAt jJAnamAtra jo apanA bhAva usa-maya nizcala bhUmikAkA) [zrayanti ] Azraya lete haiM, [ te sAdhakatvam adhigamya siddhAH bhavanti] ve sAdhakatvako prApta karake siddha ho jAte haiM; [ tu] paraMtu [ mUDhAH ] jo mUr3ha ( -mohI, ajJAnI, mithyAdRSTi) hai ve [ amUm anupalabhya ] isa bhUmikAko na prApta karake [ paribhramanti ] saMsArameM paribhramaNa karate haiN| bhAvArtha:-jo bhavya puruSa, guruke upadezase athavA svayameva kAlalabdhiko prApta karake mithyAtvase rahita hokara, jJAnamAtra apane svarUpako prApta karate haiM, usakA Azraya lete haiM, ve sAdhaka hote hue siddha ho jAte haiM; paraMtu jo jJAnamAtra nijako prApta nahIM karate, ve saMsArameM paribhramaNa karate haiN| 266 / isa bhUmikA kA Azraya karanevAlA jIva kaisA hotA hai so aba kahate haiM: zlokArtha:- [yaH] jo puruSa [ syAdvAda-kauzala-sunizcala-saMyamAbhyAM] syAd- vAdameM pravINatA tathA ( rAgAdika azuddha pariNatike tyAgarUpa) sunizcala saMyama-ina donoMke dvArA [ iha upayuktaH] apane meM upayukta rahatA huA ( arthAt apane jJAnasvarUpa AtmAmeM upayogako lagAtA huA) [ahaH ahaH svam bhAvayati ] pratidina apaneko bhAtA hai ( -niraMtara apane AtmAkI bhAvanA karatA hai), [ saH ekaH] vahI eka Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [pariziSTam ] 607 ( vasantatilakA) citpiNDacaNDimavilAsivikAsahAsa: shuddhprkaashbhrnirbhrsuprbhaatH| AnandasusthitasadAskhalitaikarUpastasyaiva caaymudytyclaarciraatmaa|| 268 / / (puruSa), [jJAna-kriyA-naya-paraspara-tIvra-maitrI-pAtrIkRtaH] jJAnanaya aura kriyAnayakI paraspara tIvra maitrIkA pAtrarUpa hotA huA , [ imAm bhUmim zrayati ] isa ( jJAnamAtra nijabhAvamaya) bhUmikAkA Azraya karatA hai| bhAvArtha:-jo jJAnanayako hI grahaNa karake kriyAnayako chor3atA hai, usa pramAdI aura svacchaMdI puruSako isa bhUmikAkI prApti nahIM huI hai| jo kriyAnayako hI grahaNa karake jJAnanayako nahIM jAnatA, usa (vrata-samiti-guptirUpa) zubha karmase saMtuSTa puruSako bhI isa niSkarma bhUmikAkI prApti nahIM huI hai| jo puruSa anekAMtamaya AtmAko jAnatA hai (-anubhava karatA hai) tathA sunizcila saMyamameM pravRtta hai (rAgAdika azuddha pariNatikA tyAga karatA hai), aura isaprakAra jisane jJAnanaya tathA kriyAnayakI paraspara tIvra maitrI siddha kI hai, vahI puruSa isa jJAnamAtra nijabhAvamaya bhUmikAkA Azraya karanevAlA hai| jJAnanaya aura kriyAnayake grahaNa-tyAgakA svarUpa tathA phala 'paMcAstikAyasaMgraha' granthake aMtameM kahA hai, vahA~ se jAnanA caahiye| 267 / isaprakAra jo puruSa isa bhUmikAkA Azraya letA hai, vahI anaMta catuSTayamaya AtmAko prApta karatA hai-isa arthakA kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ tasya eva] (pUrvokta prakArase jo puruSa isa bhUmikAkA Azraya letA hai) usIke, [cit-piNDa-caNDima-vilAsi-vikAsa-hAsaH] caitanyapiMDake nirargala vilasita jo vikAsarUpa jisakA khilanA hai (arthAt caitanyapuMjakA atyaMta vikAsa honA hI jisakA khilanA hai), [zuddha-prakAza-bhara-nirbhara-suprabhAtaH ] zuddha prakAzakI atizayatAke kAraNa jo suprabhAtake samAna hai, [Ananda-susthita-sadAaskhalita-eka-rUpaH] AnaMdameM susthita aisA jisakA sadA askhalita eka rUpa hai [ca ] aura [ acala-arciH ] jisakI jyotI acala hai aisA [ ayam AtmA udayati] yaha AtmA udayako prApta hotA hai| bhAvArtha:-yahA~ 'citpiNDa' ityAdi vizeSaNase anaMtadarzanakA pragaTa honA, 'zuddhaprakAza' ityAdi vizeSaNase anaMta jJAnakA pragaTa honA, 'Anandasusthita' ityAdi vizeSaNase anaMta sukhakA pragaTa honA aura 'acalArci' vizeSaNase anaMta vIryakA pragaTa honA batAyA hai| pUrvokta bhUmikA Azraya lenese hI aise AtmAkA udaya hotA hai| 268 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 608 (vasantatilakA) syAdvAdadIpitalasanmahasi prakAze zuddhasvabhAvamahimanyudite myiiti| kiM bandhamokSapathapAtibhiranyabhAvainityodayaH paramayaM sphuratu svabhAvaH / / 269 / / (vasantatilakA) citrAtmazaktisamudAyamayo'yamAtmA sadyaH praNazyati nyekssnnkhnnddymaanH| tasmAdakhaNDamanirAkRtakhaNDamekamekAntazAntamacalaM cidahaM mho'smi|| 270 / / aba, yaha kahate haiM ki aisA hI AtmasvabhAva hameM pragaTa ho : zlokArtha:- [ syAdvAda-dIpita-lasat-mahasi ] syAdvAda dvArA pradIpta kiyA gayA jagamagAhaTa karatA jisakA teja hai aura [zuddha-svabhAva-mahimani] jisameM zuddhasvabhAvarUpa mahimA hai aisA [prakAze udite mayi iti] yaha prakAza (jJAnaprakAza) jahA~ mujhameM udayako prApta huA hai, vahA~ [bandha-mokSa-patha-pAtibhiH anya-bhAvaiH kim ] baMdha-mokSake mArgameM par3anevAle anya bhAvoMse mujhe kyA prayojana hai ? [ nitya-udayaH param ayaM svabhAvaH sphuratu] mujhako merA nitya udita rahanevAlA kevala yaha (anaMta catuSTayarUpa) svabhAva hI sphurAyamAna ho| bhAvArtha:-syAdvAdase yathArtha AtmajJAna honeke bAda usakA phala pUrNa AtmAkA pragaTa honA hai| isaliye mokSakA icchuka puruSa yahI prArthanA karatA hai kimerA pUrNasvabhAva AtmA mujhe pragaTa ho; baMdhamokSamArgameM par3anevAle anya bhAvoMse mujhe kyA kAma ? / 269 / 'yadyapi nayoMke dvArA AtmA sAdhita hotA hai tathApi yadi nayoM para hI dRSTi rahe to nayoMmeM to paraspara virodha bhI hai, isaliye maiM nayoMkA virodha miTAkara AtmAkA anubhava karatA hU~'-isa arthakA kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ citra-Atmazakti-samudAyamayaH ayam AtmA] aneka prakArakI nija zaktiyoMkA samudAyamaya yaha AtmA [ naya-IkSaNa-khaNDyamAnaH ] nayoMkI dRSTise khaMDakhaMDarUpa kiye jAnepara [ sadyaH] tatkAla [praNazyati] nAzako prApta hotA hai; [ tasmAt ] isaliye maiM aisA anubhava karatA hU~ ki- [anirAkRta-khaNDam akhaNDam ] jisameMse khaMDoMko nirAkRta (bahiSkRta; dUra; radabAtala; nAkabUla) nahIM kiyA gayA hai tathApi jo akhaMDa hai, [ekam ] eka hai, [ ekAntazAntam ] ekAMta zAMta hai (arthAt jisameM karmodaya kA udaya lezamAtra bhI nahIM hai aisA atyaMta zAMta bhAvamaya hai) aura [acalam ] acala hai (arthAt karmodaya se calAyamAna cyuta nahIM hotA) aisA [ cid mahaH aham asmi] caitanyamAtra teja maiM huuN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [pariziSTam ] 609 na dravyeNa khaNDayAmi, na kSetreNa khaNDayAmi, na kAlena khaNDayAmi, na bhAvena khaNDayAmi; suvizuddha eko jJAnamAtro bhaavo'smi| (zAlinI) yo'yaM bhAvo jJAnamAtro'hamasmi jJeyo jJeyajJAnamAtraH sa naiv| jJeyo jJeyajJAnakallolavalgan jJAnajJeyajJAtRmadvastumAtraH / / 271 / / bhAvArtha:-AtmAmeM aneka zaktiyA~ haiM aura eka eka zaktikA grAhaka eka eka naya hai; isaliye yadi nayoMkI ekAMta dRSTise dekhA jAye to AtmAkA khaMDa khaMDa hokara usakA nAza ho jaaye| aisA honese syAdvAdI, nayoMkA virodha dUra karake caitanyamAtra vastuko anekazaktisamUharUpa, sAmAnyavizeSasvarUpa, sarvazaktimaya ekajJAnamAtra anubhava karatA hai| aisA hI vastukA svarUpa hai, isameM virodha nahIM hai| 270 / / aba, jJAnI akhaMDa AtmAkA aisA anubhava karatA hai isaprakAra AcAryadeva gadyameM kahate haiM: (jJAnI zuddhanayakA AlaMbana lekara aisA anubhava karatA hai-) maiM apaneko arthAt mere zuddhAtmasvarUpako na dravyase khaMDita karatA hU~, na kSetrase khaMDita karatA hU~, na kAlase khaMDita karatA hU~, na bhAvase khaMDita karatA hU~; suvizuddha eka jJAnamAtra bhAva bhAvArtha:-yadi zuddhanayase dekhA jAye to zuddha caitanyamAtra bhAvameM dravya-kSetrakAla-bhAvase kucha bhI bheda dikhAI nahIM detaa| isaliye jJAnI abhedajJAnasvarUpa anubhavameM bheda nahIM krtaa| jJAnamAtra bhAva svayaM hI jJAna hai, svayaM hI apanA jJeya hai aura svayaM hI apanA jJAtA hai-isa arthakA kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [yaH ayaM jJAnamAtra: bhAvaH aham asmi saH jJeya-jJAnamAtra: eva najJeyaH ] jo yaha jJAnamAtra bhAva maiM hU~ vaha jJeyoMkA jJAnamAtra hI nahIM jAnanA cAhiye; [ jJeya-jJAna-kallola-valgan] (paraMtu) jJeyoMke AkArase honevAle jJAnakI kalloloMke rUpameM pariNamita hotA huA vaha, [jJAna-jJeya-jJAtRmat-vastumAtra: jJeyaH ] jJAna-jJeya-jJAtAmaya vastumAtra jAnanA cAhiye ( arthAt svayaM hI jJAna, svayaM hI jJeya, svayaM hI jJAtA-isaprakAra jJAna-jJeya-jJAtArUpa tInoM bhAvayukta vastumAtra jAnanA caahiye)| bhAvArtha:-jJAnamAtra bhAva jJAtRkriyArUpa honese jJAnasvarUpa hai| aura vaha svayaM hI nimna prakArase jJeyarUpa hai| bAhya jJeya jJAnase bhinna hai, ve jJAnameM praviSTa nahIM hote; jJeyoMke AkArakI jhalaka jJAnameM par3ane para jJAna jJeyAkArarUpa dekhAI detA hai paraMtu ve Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 610 ( pRthvI) kvacillasati mecakaM kvacinmecakAmecakaM kvacitpunaramecakaM sahajameva tattvaM mm| tathApi na vimohayatyamalamedhasAM tanmanaH parasparasusaMhataprakaTazakticakraM sphurt|| 272 / / . (pRthvI ) ito gatamanekatAM dadhaditaH sadApyekatAmitaH kSaNavibhaGguraM dhruvamitaH sdaivodyaat| itaH paramavistRtaM dhRtamitaH pradezairnijairaho sahajamAtmanastadidamadbhutaM vaibhvm|| 273 / / jJAnakI hI taraMgeM haiN| ve jJAna taraMgeM hI jJAnake dvArA jJAta hotI hai| isaprakAra svayaM hI svataH jAnaneyogya honese jJAnamAtra bhAva hI jJeyarUpa hai| aura svayaM jAnanevAlA honese jJAnamAtra bhAva hI jJAtA hai| isaprakAra jJAnamAtra bhAva jJAna, jJeya aura jJAtA-ina tInoM bhAvoMse yukta sAmAnyavizeSasvarUpa vastu hai| 'aisA jJAnamAtra bhAva maiM hU~' isaprakAra anubhava karane vAlA puruSa anubhava karatA hai| 271 / AtmA mecaka, amecaka ityAdi aneka prakArase dikhAI detA hai tathApi yathArtha jJAnI nirmala jJAnako nahIM bhUlatA -isa arthakA kAvya kahate haiM: zlokArtha:- (jJAnI kahate haiM:) [ mama tattvaM sahajama eva ] mere tattvakA aisA svabhAva hI hai ki [ kvacit mecakaM lasati] kabhI to vaha (Atmatattva) mecaka (anekAkAra, azuddha) dikhAI detA hai, [kvacit mecaka-amecakaM ] kabhI mecaka-amecaka ( donoMrUpa) dikhAI detA hai [ punaH kvacit amecakaM ] aura kabhI amecaka ( -ekAkAra, zuddha) dikhAI detA hai; [ tathApi] tathApi [ paraspara-susaMhata-prakaTa-zakti-cakraM sphurat tat ] paraspara susaMhata (-sumilita, sugrathita) pragaTa zaktiyoMke samUharUpase sphUrAyamAna vaha Atmatattva [alama-medhasAM manaH] nirmala buddhivAloMke manako [na vimohayati ] vimohita (-bhramita) nahIM krtaa| bhAvArtha:-Atmatattva aneka zaktiyoMvAlA honese kisI avasthAmeM karmodayake nimittase anekAkAra anubhavameM AtA hai, kisI avasthAmeM zuddha ekAkAra anubhava meM AtA hai aura kisI avasthAmeM zuddhAzuddha anubhavameM AtA hai; tathApi yathArtha jJAnI syAdvAdake balake kAraNa bhramita nahIM hotA, jaisA hai vaisA hI mAnatA hai, jJAnamAtrase cyuta nahIM hotaa| 272 / ___AtmAkA anekAMtasvarUpa ( -aneka dharmasvarUpa) vaibhava adbhuta (AzcaryakAraka ) hai-isa arthakA kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [aho AtmanaH tad idam sahajam adbhutaM vaibhavam ] aho! AtmAkA to yaha sahaja adbhuta vaibhava hai ki- [ itaH anekatAM gatam ] eka ora se Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.Atma Dharma.com for updates [ pariziSTam ] ( pRthvI ) kaSAyakalirekataH skhalati zAntirastyekato vopahatirekataH spRzati muktirapyekataH / jagattritayamekataH sphurati ciccakAstyekataH svabhAvamahimAtmano vijayate'dbhutAdadbhutaH / / 274 / / 619 dekhane para vaha anekatAko prApta hai aura [ itaH sadA api ekatAm dadhat ] eka ora se dekhane para sadA ekatA ko dhAraNa karatA hai, [ ita: kSaNa - vibhaGguram ] eka orase dekhane para kSaNabhaMgura hai aura [ itaH sadA eva udayAt dhruvam ] eka ora se dekhane para sadA usakA udaya honese dhruva hai, [ itaH parama - vistRtam ] eka ora se dekhane para parama vistRta hai aura [ itaH nijaiH pradezaiH dhRtam ] eka orase dekhane para apane pradezoMse hI dhAraNa kara rakhA huA hai| bhAvArtha:-paryAyadRSTise dekhane para AtmA anekarUpa dikhAI detA hai dravyadRSTise dekhane para ekarUpa; kramabhAvI paryAyadRSTise dekhane para kSaNabhaMgura dikhAI detA hai aura sahabhAvI guNadRSTise dekhane para dhruva; jJAnakI apekSAvAlI sarvagatadRSTise dekhanepara parama vistArako prApta dikhAI detA hai aura pradezoMkI apekSAvAlI dRSTise dekhanepara apane pradezoMmeM hI vyApta dikhAI detA hai| aisA dravyaparyAyAtmaka anaMtadharmavAlA vastukA svabhAva hai| vaha (svabhAva) ajJAniyoMka jJAnameM Azcarya utpanna karatA hai ki yaha to asaMbhavasI bAta hai! yadyapi jJAniyoMko vastusvabhAvameM Azcarya nahIM hotA phira bhI unheM kabhI nahIM huA aisA abhUtapUrva - adbhuta paramAnaMda hotA hai, aura isaliye Azcarya bhI hotA hai| 273 / puna: isI arthakA kAvya kahate haiM: zlokArtha:- [ ekataH kaSAya-kaliH skhalati ] eka ora se dekhanepara kaSAyoMkA kleza dikhAI detA hai aura [ ekataH zAntiH asti ] eka ora se dekhane para zAnti ( kaSAyoMke abhAvarUpa zAMtabhAva) hai; [ ekataH bhava - upahatiH ] eka ora se dekhane para bhavakI ( - sAMsArika) pIr3A dikhAI detI hai aura [ ekata: muktiH api spRzati ] eka ora se dekhanepara ( saMsArake abhAvarUpa ) mukti bhI sparza karatI hai; [ ekataH tritayam jagat sphurati ] eka orase dekhanepara tInoM loka sphurAyamAna hote haiM ( - prakAzita hotA hai, dikhAI detA hai) aura ekata: cit cakAsti ] eka ora se dekhanepara kevala eka caitanya hI zobhita hotA [AtmanaH adbhutAt adbhutaH svabhAvamahimA vijayate ] ( aisI ) AtmAkI adbhutase bhI adbhuta svabhAva mahimA jayavaMta vartatI hai (-arthAt kisIse bAdhita nahIM hotA ) / [ Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 612 ( mAlinI) jayati sahajatejaHpuJjamajjatrilokIskhaladakhilavikalpo'pyeka eva svruupH| svarasavisarapUrNAcchinnatattvopalambha: prasabhaniyamitArcizciccamatkAra essH|| 275 / / bhAvArtha:-yahA~ bhI 273 veM zlokake bhAvArthAnusAra hI jAnanA caahiye| AtmAkA anekAMtamaya svabhAva sunakara anyavAdiyoMko bhArI Azcarya hotA hai|unheN yaha bAtameM virodha bhAsita hotA hai| ve aise anekAMtamaya svabhAvakI bAtako apane cittameM na to samAviSTa kara sakate haiM aura na sahana hI kara sakate hai| yadi kadAcit unheM zraddhA ho to prathama avasthAmeM unheM bhArI adbhutatA mAlUma hotI hai 'aho! yaha jinavacana mahA upakArI hai, vastuke yathArtha svarUpako batAnevAle haiM; maiMne anAdikAla aise yathArtha svarUpake jJAna binA hI vyatIta kara diyA !'-ve isaprakAra AzcaryapUrvaka zraddhAna karate haiN| 274 / / aba TIkAkAra AcAryadeva aMtima maMgalake artha isa citcamatkArako hI sarvotkRSTa kahate haiM: zlokArtha:- [ sahaja-teja:puja-majjat-trilokI-skhalat-akhila-vikalpa: api ekaH eva svarUpaH ] sahaja (-apane svabhAvarUpa) tejaHpuMjameM triloka ke padArtha magna ho jAte haiM isaliye jisameM aneka bheda hote hue dikhAI dete haiM tathApi jisakA eka hI svarUpa hai ( arthAt kevalajJAnameM sarva padArtha jhalakate hai isaliye jo aneka jJeyAkArarUpa dikhAI dete hai tathApi jo caitanyarUpa jJAnAkArakI dRSTimeM ekasvarUpa hI hai), [ sva-rasa-visara-pUrNa-acchinna-tattva-upalambha:] jisameM nija rasake vistArase pUrNa achinna tattvopalabdhi hai (arthAt pratipakSI karmakA abhAva ho jAnese jisameM svarUpa-anubhavanakA abhAva nahIM hotA) [prasabha-niyamita-arciH ] aura jisakI jyoti atyaMta niyamita hai (arthAt jo anaMta vIryase niSkaMpa rahatA hai) [ eSa: citcamatkAraH jayati] aisA yaha (pratyakSa anubhavagocara) caitanyacamatkAra jayavaMta vartatA hai (-kisIse bAdhita nahIM kiyA jA sakatA aisA sarvotkRSTarUpase vidyamAna hai)| (yahA~ 'caitanyacamatkAra jayavaMta vartatA hai' isa kathanameM jo caitanyacamatkArakA sarvotkRSTatayA honA batAyA hai, vahI maMgala hai|) 275 / aba isa zlokameM TIkAkAra AcAryadeva AtmAko AzIrvAda dete haiM aura sAtha hI apanA nAma bhI pragaTa karate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [ pariziSTam] 613 (mAlinI) avicalitacidAtmanyAtmanAtmAnamAtmanyanavaratanimagnaM dhArayad dhvstmohm| uditamamRtacandrajyotiretatsamantAjjvalatu vimalapUrNa niHsptnsvbhaavm|| 276 / / zlokArtha:- [avicalita-cidAtmani Atmani AtmAnam AtmanA anavaratanimagnaM dhArayat ] jo acala-cetanAsvarUpa AtmAmeM AtmAko apane Apa hI niraMtara nimagna rakhatI hai (arthAt prApta kiye svabhAvako kabhI nahIM chor3atI), [dhvasta-moham] jisane mohakA (ajJAnAMdhakArakA) nAza kiyA hai, [ niHsapatnasvabhAvam ] jisakA svabhAva niHsapatna ( pratipakSI karmoMse rahita) hai, [vimala-pUrNa] jo nirmala hai aura jo pUrNa hai; aisI [ etat uditam amRtacandra-jyotiH] yaha udaya ko prApta amRtacaMdrajyoti (-amRtamaya caMdramAke samAna jyoti, jJAna, AtmA) [ samantAt jvalatu] sarvataH jAjvalyamAna rho| bhAvArtha:-jisakA na to maraNa hotA hai aura na jisase dUsare kA nAza hotA hai vaha amRta hai; aura jo atyaMta svAdiSTa ( -mIThA) hotA hai use loga rUr3hise amRta kahate haiN| yahA~ jJAnako-AtmAko-amRtacaMdrajyoti (-amRtamaya caMdramAke samAna jyoti) kahA hai, jo ki luptopamAlaMkAra hai; kyoMki 'amRtacandravat jyotiH 'kA samAsa karane para 'vat' kA lopa hokara 'amRtacandrajyotiH' hotA hai| (yadi 'vat' zabda na rakhakara 'amRtacaMdrarUpa jyoti' artha kiyA jAye to bhedarUpaka alaMkAra hotA hai| aura 'amRtacaMdrajyoti' hI AtmAkA nAma kahA jAya to abhedarUpaka alaMkAra hotA hai|) AtmAko amRtamaya caMdramAke samAna kahane para bhI, yahA~ kahe gaye vizeSaNoM ke dvArA AtmAkA caMdramA ke sAtha vyatireka bhI hai; kyoMki--'dhvastamoha' vizeSaNa ajJAna-aMdhakArakA dUra honA batalAtA hai, 'vimalapUrNa' vizeSaNa lAMchanarahitatA tathA pUrNatA batalAtA hai, niHsapatnasvabhAva' vizeSaNa rAhubiMbase tathA bAdala Adise AcchAdita na honA batalAtA hai, aura 'samaMtAt jvalatu' sarva kSetra aura sarva kAlameM prakAza karanA batalAtA hai; caMdramA aisA nahIM hai| _isa zlokameM TIkAkAra AcAryadevane apanA 'amRtacaMdra' nAma bhI batAyA hai| samAsa badalakara artha karanese 'amRtacaMdra' ke aura 'amRtacaMdrajyoti' ke aneka artha hote haiM jo ki yathAsaMbhava jAnane caahiye| 276 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 614 ( zArdUlavikrIDita) yasmAd dvaitamabhUtpurA svaparayorbhUtaM yato'trAntaraM rAgadveSaparigrahe sati yato jAtaM kriyaakaarkaiH| bhuJjAnA ca yato'nubhUtirakhilaM khinnA kriyAyAH phalaM tadvijJAnaghanaughamagnamadhunA kiJcinna kinycitkil|| 277 / / aba zrImAn amRtacaMdrAcAryadeva do zloka kahakara isa samayasAragranthakI AtmakhyAti nAmakI TIkA pUrNa karate haiN| 'ajJAnadazAmeM AtmA svarUpako bhUlakara rAgadveSameM pravRtta hotA thA, paradravyakI kriyAkA kartA banatA thA, kriyAke phalakA bhoktA hotA thA, -ityAdi bhAva karatA thA; kintu aba jJAnadazAmeM ve bhAva kucha bhI nahIM hai aisA anubhava kiyA jAtA hai|' isI arthakA prathama zloka kahate haiM: zlokArtha:- [ yasmAt ] jisase ( arthAt jo para saMyogarUpa baMdhaparyAya janita ajJAnase) [ purA] prathama [ sva-parayoH dvaitam abhUt ] apanA aura parakA dvaita huA ( arthAt svaparake mizritapanArUpa bhAva huA), [yataH atra antaraM bhUtaM] dvaitabhAva honese jisase svarUpameM aMtara par3a gayA ( arthAt baMdhaparyAya hI nijarUpa jJAta huI, [ yataH rAga-dveSa-parigrahe sati] svarUpameM aMtara par3anepara jisase rAgadveSakA grahaNa huA, [ kriyA-kArakai: jAtaM] rAgadveSakA grahaNa honepara jisase kriyAke kAraka utpanna hue ( arthAt kriyA aura kartA-karmAdi kArakoMkA bheda par3a gayA), [ yataH ca anubhUti: kriyAyAH akhilaM phalaM bhuJjAnA khinnA] kAraka utpanna honepara jisase anubhUti kriyAke samasta phalako bhogatI huI khinna ho gaI, [ tat vijJAna-ghana-ogha-magnam ] vaha ajJAna aba vijJAnaghana samUha meM magna huA (arthAt jJAnarUpa pariNamita huA) [ adhunA kila kiJcit na kiJcit ] isaliye aba vaha saba vAstavameM kucha bhI nahIM hai| bhAvArtha:-parasaMyogase jJAna hI ajJAnarUpa pariNamita huA thA, ajJAna kahIM pRthaka vastu nahIM thA; isaliye aba vaha jahA~ jJAnarUpa pariNamita huA ki vahA~ vaha (ajJAna ) kucha bhI nahIM rahA, ajJAnake nimittase rAga, dveSa , kriyAke kartRtva, kriyAke phalakA (-sukhaduHkhakA) bhoktRtva Adi bhAva hue the ve bhI vilaya ho gaye haiM; eka jJAna hI raha gayA hai| isaliye aba AtmA sva-parake trikAlavartI bhAvoMko jJAtA-draSTA hokara-jAnate-dekhate hI rho| 277 / ___'pUrvokta prakArase jJAnadazAmeM parakI kriyA apanI bhAsita na honese , isa samayasArakI vyAkhyA karane kI kriyA bhI merI nahIM hai, zabdoMkI hai'-isa arthakA , samayasArakI vyAkhyA karaneke abhimAnarUpa kaSAyake tyAgakA sucaka zloka aba kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [pariziSTam] 615 (upajAti) svazaktisaMsUcitavastutattvairvyAkhyA kRteyaM samayasya shbdaiH| svarUpaguptasya na kiJcidasti / kartavyamevAmRtacandrasUreH / / 278 / / iti zrImadamRtacandrAcAryakRtA samayasAravyAkhyA AtmakhyAtiH smaaptaa|| zlokArtha:- [sva-zakti-saMsUcita-vastu-tattvaiH zabdaiH] jinane apanI zaktise vastutattva (-yathArtha svarUpa) ko bhalIbhA~ti kahA hai aise zabdoMneM [iyaM samayasya vyAkhyA ] isa samayakI vyAkhyA ( -AtmavastukA vyAkhyAna athavA samayaprAbhRta zAstrakI TIkA) [ kRtA] kI hai; [ svarUpa-guptasya amRtacandrasUreH ] svarUpagupta ( - amUrtika jJAnamAtra svarUpa gupta) amRtacaMdrasUrikA (isameM) [ kiJcit eva kartavyam na asti ] [ temAM] kucha bhI kartavya nahIM hai| bhAvArtha:-zabda to pudgala hai| ve puruSake nimittase varNa-pada-vAkyarUpase pariNamita hote haiM; isaliye unameM vastusvarUpako kahanekI zakti svayameva hai, kyoMki zabdakA aura arthakA vAcyavAcaka saMbaMdha hai| isaprakAra dravyazrutakI racanA zabdoMne kI hai yahI bAta yathArtha hai| AtmA to amUrtika hai, jJAnasvarUpa hai| isaliye vaha mUrtika pudgalakI racanA kaise kara sakatA hai ? isIliye AcAryadevane kahA hai ki isa samayaprAbhRtakI TIkA zabdoMne kI hai, maiM to svarUpameM lIna hU~, usameM ( -TIkA karanemeM) merA koI kartavya (kArya) nahIM hai|' yaha kathana AcAryadevakI nirbhimAnatAko bhI sUcita karatA hai| aba yadi nimittanaimittika vyavahArase aisA hI kahA jAtA hai ki amuka puruSane yaha amuka kArya kiyA hai| isa nyAyase yaha AtmakhyAti nAmakI TIkA bhI amRtacaMdrAcAryakRta hai hii| isaliye par3hane-sunanevAloMko unakA upakAra mAnanA bhI yukta hai; kyoMki isake par3hane-sunanese pAramArthika AtmAkA svarUpa jJAta hotA hai, usakA zraddhAna tathA AcaraNa hotA hai, mithyA jJAna, zraddhAna tathA AcaraNa dUra hotA hai aura paraMparAse mokSakI prApti hotI hai| mumukSuoMko isakA niraMtara abhyAsa karanA caahiye| 278 / isaprakAra zrI samayasArakI (zrImadbhagavatkuMdakuMdAcAryadevapraNIta zrI samayasAra paramAgamakI) zrImad amRtacaMdrAcAryadevaviracita AtmakhyAti nAmakI TIkA samApta huii| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [aba paNDita jayacaMdrajI bhASA TIkA pUrNa karate haiM:-] kuMdakuMdamuni kiyo gAthAbaMdha prAkRta hai prAbhRtasamaya zuddha Atama dikhAvanUM, sudhAcaMdrasUri karI saMskRta TIkA vara AtmakhyAti nAma yathAtathya bhAvanUM; dezakI vacanikAmeM likhi jayacaMdra par3he saMkSepa artha alpabuddhikU pAvanUM, par3ho suno mana lAya zuddha AtamA lakhAya jJAnarUpa gahau cidAnaMda drsaavnuuN| 1 -dahA samayasAra avikArakA , varNana karNa sunaMta; dravya-bhAva-nokarma taji , Atamatattva lkhNt| 2 / isaprakAra isa samayaprAbhRta (athavA samayasAra) nAmaka zAstrakI AtmakhyAti nAmakI saMskRta TIkAkI dezabhASAmaya vacanikA likhI hai| isameM saMskRta-TIkAkA artha likhA hai aura ati saMkSipta bhAvArtha likhA hai, vistAra nahIM kiyA hai| saMskRta TIkAmeM nyAyase siddha hue prayoga haiN| yadi unakA vistAra kiyA jAya to anumAna pramANake pA~ca aMgapUrvaka-pratijJA, hetu, udAharaNa, upanaya aura nigamanapUrvaka-spaSTatAse vyAkhyAna karanepara graMtha bahuta bar3ha jAya; isaliye Ayu, buddhi , bala aura sthiratAkI alpatAke kAraNa, jitanA bana sakA hai utanA, saMkSepase prayojanamAtra likhA hai| ise par3hakara bhavya jana padArthako smjhnaa| kisI arthameM hInAdhiktA ho to buddhimAna jana mUla graMthAnusAra yathArtha samajha lenaa| isa graMthake guru-saMpradAyakA ( -guruparaMparAgata upadezakA) vyuccheda ho gayA hai, isaliye jitanA ho sake utanA yathAzakti abhyAsa ho sakatA hai| tathApi jo syAdvAdamaya jinamatanI AjJA mAnate haiM, unheM viparIta zraddhAna nahIM hotaa| yadi kahIM arthako anyathA samajhanA bhI ho jAye to vizeSa buddhimAnakA nimitta milanepara yathArtha ho jAtA hai| jinamatake zraddhAlu haThagrAhI nahIM hote| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [aba paNDita jayacaMdrajI bhASA TIkA pUrNa karate haiM:-] 617 ___ aba aMtima maMgala ke liye paMcaparameSThIko namaskAra karake grantha samApta karate maMgala zrI arahaMta ghAtiyA karma nivAre, maMgala siddha mahaMta karma AThoM parajAre; AcAraja uvajjhAya muni maMgalamaya sAre, dIkSA zikSA deya bhavyajIvanikU tAre; aThavIsa mUlaguNa dhAra je sarvasAdhu anagAra haiM, maiM namuM paMcagurucaraNakU maMgala hetu karAra haiN| 1 / jaipura nagaramAMhi terApaMtha zailI bar3I / bar3e bar3e gunI jahAM par3he graMtha sAra hai, jayacaMdranAma maiM hUM tinimeM abhyAsa kichU kiyo buddhisAru dharmarAgateM vicAra hai; samayasAra graMtha tAkI dezake vacanarUpa bhASA karI par3ho sunau karo niradhAra hai, ApApara bheda jAni heya tyAgi upAdeya gaho zuddha AtamakU, yahai bAta sAra hai| 2 / (dohA) saMvatsara vikrama taNUM, aSTAdaza zata aura; causaThi kAtika badi dazai, pUraNa graMtha sutthaur| 3 / isaprakAra zrImadbhagavatkuMdakuMdAcAryadevapraNIta samayaprAbhRta nAmaka prAkRtagAthAbaddha paramAgamakI zrImad amRtacaMdrAcAryadevaviracita AtmakhyAti nAmakI saMskRta TIkA anusAra paMDita jayacaMdrajI kRta saMkSepabhAvArthamAtra dezabhASAmaya vacanikAke AdhArase zrI hiMmatalAla jeThAlAla zAha kRta gujarAtI anuvAdakA hindI anuvAda samApta huaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates saMsArakA bIja evamayaM karmakRtairbhAvairasamAhito'pi yukta iva / pratibhAti bAlizAnAM pratibhAsaH sa khalu bhava bIjam / / 14 / / (puruSArthasiddhi-upAya) artha:--- isaprakAra yaha AtmA karmakRta (rAgAdi aura zarIrAdi) bhAvoMse asaMyukta honepara bhI ajJAniyoMko saMyukta jaise pratibhAsita hotA hai; vaha pratibhAsa vAstavameM saMsArakA bIja hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates zrI samayasArakI varNAnukrama gAthAsUcI gAthA | pRSTha | gAthA | pRSTha 506 115 | 182 1 a asuhaM suhaM va davvaM 381 509 ajjJavasANaNimittaM 267 / | 379 | asuhaM suhaM va rUvaM 376 | 506 ajjhavasideNa bandho | 262 / 374 | asuho suho va gaMdho | 377 | 507 aTThaviyappe kamme 182 | 273 | asuho suho va guNo | 380 | 509 aTTavihaM pi ya kamma 45 / 87 asuho suho va phAso 379 509 aNNadavieNa 372 | 502 asuho suho va raso 378 aNNANamao bhAvo 127 / 191 asuho suho va saddo 375 503 aNNANamayA bhAvA 129 | 193 aha jANago du bhAvo 344 481 aNNANamayA bhAvA 131 | 195 aha jIvo payaDI taha 330 455 aNNANamohidamadI aha Na payaDI Na jIvo 331 455 aNNANassa sa udao 132 / 197 aha de aNNo koho aNNANI kammaphalaM 316 442 ahamikko khalu suddho 38 / 76 aNNANI puNa ratto 219 |326 ahamikko khalu suddho 73 | 128 aNNo karedi aNNo 348 / 471 | ahamedaM edamahaM 20 / 52 attA jassAmutto 405 555 | ahavA eso jIvo 329 / 455 appaDikamaNaM duvihaM | 283 | 400 | ahavA maNNasi majjhaM |341 appaDikamaNaM duvihaM dave 284 400 aha sayamappA pariNamadi / 124 187 apariggaho aNiccho 210 / | 316 aha sayameva hi pariNamadi / 119 | 184 apariggaho aNiccho 211 | 317 | aha saMsAratthANaM | 63 | 109 aparigraho aNiccho 212 / | 318 A apariggaho aNiccho 213 / 319 | AukkhayeNa maraNaM 248 363 apariNamaMtamhi sayaM 122 | 187 | AukkhayeNa maraNaM 249 appaDikamaNamappaDisaraNaM 307 429 | AUdayeNa jIvadi 251 | 365 appANaM jhAyaMto 189 | 281 / AUdayeNa jIvadi 252 |365 appANamappANA rudhiUNa | 187 | 281 | Adamhi davvabhAve 203 |304 appANamayANaMtA 39 / 71 | AdA khu majjha NANaM 277 | 391 appANamayANato 202 |302 AdhAkammaM uddesiyaM 287 402 appA Nicco asaMkhijjapadeso | 342 | 461 | AdhAkammAIyA 286 402 arasamarUvamagaMdhaM 49 / 90 / AbhiNisudodhi 204 avare ajjhavasANesu 40 / 81 | AyArAdI NANaM 276 / 491 | 363 vi 306 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ 620 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates AyAsaM pa Na NANaM Asi mama puvvamedaM i iNamaNNaM jIvAdo iya kammabaMdhaNANaM u udao asaMjamassa du udayavivAgo viviho uppaNNodayabhogo uppAdedi karedi ya ummaggaM gacchaMtaM uvaogassa aNAI uvaoge uvaogo uvaghAyaM kuvvaMtassa uvaghAyaM kuvvaMtassa uvabhogabhiMdiyehiM e eeNa kAraNeNa du ee savve bhAvA eesu ya uvaogo ehiM ya saMbaMdha ekkaM ca doNNi tiNNi ekassa du pariNAmo ekassa du pariNAmo edamhi rado NiccaM edANi Natthi jesiM dAhiM yaNivvattA ede acedaNA khalu edeNa kAraNeNa du eNa duso kattA edesu hedubhUdesu mAdie du vivi gAthA 401 21 28 290 133 198 215 107 234 89 189 239 244 193 82 44 90 57 65 140 138 206 270 66 111 176 97 135 294 samayasAra pRSTha 547 52 60 407 197 297 321 177 346 152 273 353 358 290 140 84 153 103 111 201 200 311 383 1111 179 261 163 197 319 emeva kammapayaDI emeva jIvapuriso emeva micchadiTThI emeva ya vavahAro emeva sammadiTThI eyaM tu avivarIdaM eyaM tu jANiUNa eyattaNicchayagao eyattu asaMbhUdaM evamaliye adatte evamiha jo du jIvo evahi sAvarAho evaM jANadi NANI evaM Na ko vi mokkho evaM NANI suddho evaM tu NicchayaNayassa evaM parANi davvANi evaM puggaladavvaM evaM baMdho u duNhaM vi evaM micchAdiTThI evaM vavahAraNao evaM vavahArassa du evaM vavahArassa du evaMvihA bahuvihA evaM saMkhuvaesaM evaM sammaddiTThI evaM sammAdiTThI evaM hi jIvarAyA esA dujA madI de ka kaNayamayA bhAvAdo kammaiyavaggaNAsu ya kammaM jaM puvvakayaM gAthA 149 225 326 48 227 332 452 89* 227 332 183 273 382 509 3 10 22 52 263 375 194 182 303 424 185 277 450 394 483 161 109 439 353 387 479 484 82 323 279 360 96 64 313 241 272 353 365 43 340 200 246 18 259 130 197 383 pRSTha Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com 461 398 358 46 372 195 984 513
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates zrI samayasArakI varNAnukrama gAthAsUcI | gAthA | pRSTha | gAthA | pRSTha / | 384 397 311 142 145 192 75 41 kammaM jaM suhamasuhaM kammaM NANaM Na havadi kammaM paDucca kattA kammaM baddhamabaddhaM kammamasuhaM kusIlaM kammassA bhAveNa ya kammassa ya pariNAma kammassudayaM jIvaM kamme Nokammamhi ya kammehi du aNNANI kammehi bhamADijjadi kammehi suhAvijjadi kammodaeNa jIvA kammodaeNa jIvA kammodaeNa jIvA | kaha so ghippadi appA kAlo NANaM Na havadi kehiMci du pajjaehiM kehiMci du pajjaehiM ko NAma bhaNijja buho ko NAma bhaNijja buho kohAisu vaTuMtassa kohuvajutto koho 332 334 | 333 | 254 | 255 256 |296 400 345 | 346 207 | 300 70 | 513 / chiMdadi bhiMdadi ya tahA |243 / 357 547 | chijjadu vA bhijjadu vA / 209 / 314 / 437 | 203 | 223 | jaM kuNadi bhAvamAdA | 91 | 154 | 284 | jaM kuNadi bhAvamAdA / 126 / 190 | 131 |jaM bhAvaM suhamasuhaM | 102 | 172 / 82 | jaM suhamasuhamudiNNaM / 385 / 513 | 49 | jai jIveNa saha cciya | 137 200 | 459 | jai Na vi kuNadi cchedaM | 289 407 459 | jaiyA imeNa jIveNa 71 | 123 | 459 | jaiyA sa eva saMkho |222 / 328 367 | jadi jIvo Na sarIraM | 58 / 367 | jadi puggalakammamiNa / 85 | 145 368 | jadi so paradavvANi ya / 99 169 416 / jadi so puggaladavvI 25 / 55 | 546 | jamhA kammaM kuvvadi | 335 460 |471 | jamhA ghAdedi paraM 338 | 460 471 | jamhA jANadi NiccaM | 403 / 547 | 312 | jamhA du attabhAvaM 86 | 146 | 422 | jamhA du jahaNNAdo | 171 / 256 | 121 | jadA vimuMcae ceyA 315 187 | jaha kaNayamaggitaviyaM 184 277 | jaha ko vi Naro jaMpada |325 452 | 104 |jaha cehU~ kuvvaMto 355 | 477 | jaha jIvassa 182 aNaNNuvaogo | 180 jaha Na vi sakkamaNajjo / 8 / 19 jaha NAma ko vi puriso / 17 / 46 | 256 |jaha NAma ko vi pUriso | 35 / 70 | 242 | jaha NAma ko vi puriso | 148 / 227 |439 |jaha NAma ko vi puriso |237 / / | 353 jaha NAma ko vi puriso 288 407 jaha paradavvaM seDadi 361 / 483 353 | jaha paradavvaM seDadi | 362 | 483 / / 125 gaMdharasaphAsarUvA gaMdho NANaM Na havadi | 60 394 113 guNasaNNidA du ede 112 cauviha aNeyabheyaM cAritapaDiNibaddhaM cedA du payaDIaTuM 170 | 163 | 312 | chiMdadi bhiMdadi ya tahA | 238 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 622 | gAthA | pRSTha | | gAthA | pRSTha 8 171 zAda jaha paradavvaM seDadi | 363 | 484 | jIvassAjIvassa du 309 / 436 jaha paradavvaM seDadi 364 | 484 | jIvAdIsadahaNaM 155 235 jaha puNa so ciya puriso 226 332 | jIve kammaM baddhaM / 141 / 202 jaha puNa so ceva Naro 242 / 357 | jIve Na sayaM baddhaM 116 184 jaha puriseNAhAro 179 267 | jIvo kamma uhayaM 42 jaha phalihamaNI suddho 278 394 | jIvo carittadaMsaNa jaha baMdhe ciMtaMto 291 409 | jIvo ceva hi ede 62 / 108 jaha baMdhe chittUNa ya 292 410 | jIvo Na karedi ghaDaM 100 / 170 jaha majjaM pibamANo 196 294 | jIvo pariNAmayade 118 184 jaha rAyA vavahArA 108 | 178 | jIvo baMdho ya tahA 294 / 411 jaha visamuva jaMto 195 | 293 | jIvo baMdho ya tahA 295 / 415 jaha sippi du kammaphalaM | 352 | 476 | je puggaladavvANaM 101 / jaha sippio du kamma 349 | 476 | jo appaNA du maNNadi 253 366 jaha sippio du karaNANi / 351 476 | jo iMdiye jiNittA 31 / 64 jaha sippio du karaNehiM 350 476 | jo kuNadi vacchalattaM 235 / 347 jaha sippio du ciTTha | 354 477 | jo cattAri vi pAe 229 341 jaha seDiyA du Na parassa | 356 | 482 | jo ceva kuNadi so ciya / | 347 | 483 jaha seDiyA du Na parassa 357 . | 483 | jo jamhi guNe davve 103 / 173 jaha seDiyA du Na parassa 358 483 | jo Na karedi juguppaM 231 / 343 | jaha seDiyA du Na parassa | 359 483 | jo Na kuNadi avarAhe |302 424 jA esa payaDIaTuM 314 441 | jo Na maradi Na ya duhido | 258 370 jAvaM appaDikamaNaM 285 | 400 | jo du Na karedi kaMkhaM jAva Na vedi visesaMtaraM 69 | 121 | jodhehiM kade juddhe | 176 jidamohassa du jaiyA 33 / 67 | jo passadi appANaM 14 jIvaNibaddhA ee 74 | 129 | jo passadi appANaM 15 | 41 jIvapariNAmahedaM / 80 | 140 | jo puNa NiravarAdho | 305 426 jIvamhi hedubhUde | 175 | jo maNNadi jIvemi ya 334 jIvassa jIvarUvaM |343 | 476 | jo maNNadi hiMsAmi ya |247 | 362 jIvassa je guNA kei | 497 | jo maradi jo ya duhido / 257 370 jIvassa Natthi kei 96 | jo mohaM tu jiNittA jIvassa Natthi rAgo / 51 95 jo vedadi vedijjadi |216 322 jIvassa Natthi vaggo 52 | 96 | jo samayapAhuDamiNaM / 415 567 jIvassa patthi vaNNo 50 95 | jo savvasaMgamukko | 188 281 jIvassa du kammeNa ya | 201 | jo siddhabhattijutto 233 345 230 342 106 105 | 17 | 250 / 370 32 65 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates zrI samayasArakI varNAnukrama gAthAsUcI 623 | | gAthA | pRSTha | | gAthA | pRSTha / | jo suyaNANaM savvaM jo so du NehabhAvo | jo so du NehabhAvo | jo havadi asammaDho | jo hi sueNahigacchai / 218 72 373 386 / 83 |326 / / | 124 506 / 513 | 142 120 | 184 | 445 318 317 Na kudoci vi uppaNNo NajjhavasANaM NANaM Natthi du AsavabaMdho Natthi mama ko vi moho Natthi mama dhammaAdI | Na du hodi mokkhamaggo Na muyadi payaDimabhavyo Nayarambhi vaNNide jaha Na ya rAgadosamohaM Na raso du havadi NANaM Na vi esa mokkhamaggo Na vi kuvvadi kammaguNe Na vi kuvvai Na vi veyai Na vi pariNamadi Na giNhadi Na vi pariNamadi Na giNhadi Na vi pariNamadi Na giNhadi Na vi pariNamadi Na giNhadi Na vi sakkadi dhettu ja Na vi hodi appamatto | Na sayaM baddho kamme NANaM sammAdiTuM | NANaguNeNa vihINA NANamadhammo Na havai NANamayA bhAvAo NANassa daMsaNassa ya NANassa paDiNibaddhaM NANAvaraNAdIyassa | 10 | 20 |NANI rAgappajaho 240 | 353 / NAdUNa AsavANaM 245 / 358 |NiMdiyasaMthyavayaNANi |232 344 NiccaM paccakkhANaM / 9 / 20 NicchayaNayassa evaM NiyamA kammapariNadaM NivveyasamAvaNNo 310 437 Neva ya jIvaTThANA 402 547 / No ThidibaMdhaTThANA | 166 | 250 / ta | 36 / 72 | taM eyattavihattaM | 37 | 75 | taM khalu jIvaNibaddhaM | 409 557 / taM Nicchaye Na jujjadi | taM jANa jogaudaya 30 / 62 / tattha bhave jIvANaM 396 | tamhA du jo visuddho | 395 / 546 | tamhA jahittu liMge 410 558 / | tamhA Na ko vi jIvo | 81 | 140 | tamhA Na ko vi jIvo 319 / tamhA Na me tti NacA / 76 134 tamhA du kusIlehiM ya / 77 | 135 taha jIve kammANaM 78 137 | taha NANissa du puvvaM 79 / 148 taha NANissa vi vivihe | 406 555 | taha NANI vi ha jaiyA | 6 | 15 | taha vi ya sacce datte | 121 | 187 |tiviho esuvaogo 404 | 548 | tiviho esuvaogo | 205 | 309 / tesiM puNovi ya imo | 547 / tesiM hedU bhaNidA 128 | 193 | 369 | 497 theyAdI avarAhe 162 | 241 165 | 249 | daMsaNaNANacarittaM | 136 / / | 197 / 29 / 61 134 | 197 |61 106 407 555 411 |337 460 | 339 / / | 460 327 / 452 147 / 227 / 59 | 104 180 / | 267 |221 | 328 | 223 / 328 |375 94 | 159 264 | 110 190 / 179 | 284 301 / 424 172 | 257 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ 624 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates daMsaNaNANacarittaM kiMci daMsaNaNANacarittaM kiMci daMsaNaNANacarittaM kiMci daMsaNaNANacarittANi davvaguNassa ya AdA daviyaM ja uppajjai davve uvabhuMjaMte diTThI java NANaM dukkhidasuhide jIve dukkhidasuhide satte doha vi NayANa bhaNidaM dha dhammAdhammaM ca tahA dhammo NANaM Na havadi pa paMthe mustaM passidUNa pakke phalamhi paDie pajjattApajjattA paDikamaNa paDisaraNaM paNNAe ghittavvo jo cedA paNNA ghittavvo jo NAdA paNNAe ghittavvo jo daTThA paramaTThabAhirA je paramaTThamhi du aThido paramaTTho khalu samao paramappANaM kuvvaM paramappANamakuvvaM paramANumittayaM pahu pAsaMDIliMgANi va pAsaMDIliMgesu va poggalakammaM koho poggalakammaM micchaM gAthA pRSTha 366 367 368 16 104 308 194 269 398 samayasAra 320 266 378 260 372 143 214 58 168 67 306 297 299 298 154 152 151 497 497 497 44 174 436 291 447 379 547 104 253 193 429 416 419 419 234 232 230 92 156 93 157 201 301 408 557 413 563 123 187 88 151 poggalakammaM rAgo puDhavIpiMDasamANA purisitthiyAhilAsI risa jaha ko vi ihaM poggaladavvaM saddattapariNayaM pha phAso Na havadi NANaM ba baMdhANaM ca sahAvaM baMdhubhaNimit buddhI vavasAo vi ya bha bhAvo rAgAdijudo bhuMjaMtassa vi vivihe bhUyattheNAbhigadA ma majjhaM pariggaho jadi mAribhi jIvAvemi ya micchattaM aviramaNaM micchattaM jadi payaDI micchattaM puNa duvihaM mokkhaM asaddahaMto mokkhahe appANaM mottUNa Niccha mohaNakammassudayA ra ratto baMdhadi kammaM rAgo doso moho jIvasseva rAgo doso moho ya rAgamhi ya dosamhi ya rAgamhi ya dosamhi ya gAthA 199 169 336 224 374 396 293 217 271 167 220 13 208 261 164 328 87 274 412 156 68 150 371 177 281 282 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com pRSTha 297 254 460 332 506 546 410 324 385 252 328 29 313 373 249 455 150 389 560 236 195 229 497 264 396 398
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates zrI samayasArakI varNAnukrama gAthAsUcI 625 | | gAthA | pRSTha | | gAthA | pRSTha / |389 | 517 | rAyA ha Niggado tti ya rUvaM NANaM Na havadi loyasamaNANameyaM loyassa kuNadi viNhU va vaMdittu savvasiddhe vaNNo NANaM Na havadi vatthassa sedabhAvo vatthassa sedabhAvo vatthassa sedabhAvo vatthu paDucca jaM puNa vadaNiyamANi dharaMtA vadasamidIguttIo vavahAraNayo bhAsadi vavahArabhAsideNa vavahArassa darIsaNavavahArassa du AdA / vavahArio puNa Nao vavahAreNa du AdA vavahAreNa du ede vavahAreNuvadissai vavAhAro'bhUyattho vijjArahamArUDho vedaMto kammaphalaM appANaM vedaMto kammaphalaM mae | 47 / 89 | vedaMto kammaphalaM suhido 392 / | 546 saMtA duNiruvabhojjA |322 | 450 | saMsiddhirAdhasiddhaM 321 449 satthaM NANaM Na havadi saddahadi ya pattedi ya saddo NANaM Na havadi 393 546 | sammattapaDiNibaddhaM 157 238 | sammaIsaNaNANaM 158 238 | sammaddiTThI jIvA 238 | savvaNhuNANadihro | 265 / 376 | savve karedi jiivo| 232 | savve puvvaNibaddhA 273 | 388 | savve bhAve jamhA 27 / 59 | sAmaNNapaccayA khalu 324 / 452 | sudaparicidANubhUdA 46 / 88 | suddhaM tu viyANaMto 84 | 143 / | suddho suddhAdeso 414 563 | sevaMto vi Na sevadi 98 | 168 | sovaNNiyaM pi NiyalaM 56 | 102 | so savvaNANadarisI 7 / 17 / ha 11 / 22 / | 236 |349 | heuabhAve NiyamA 387 | hedU caduviyappo | 388 | 516 |hodUNa NiruvabhojjA |175 261 | 304 426 / 390 / 275 | 390 391 161 241 144 216 228 | 336 24 / 55 268 / | 379 173 | 260 34 109 | 179 186 | 12 197 146 160 279 | 25 / 295 / 226 | 240 191 | 284 / / | 178 | 264 174 | 260 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kalazakAvyoMkI varNAnukrama sUcI kalaza | pRSTha kalaza | pRSTha 144 149 138 a | asminnanAdini 44 | 118 akartA jIvo'yaM 195 439 A akhaMDitamanAkulaM / 14 / 43 | AkrAmannavikalpabhAvamacalaM / 93 acintyazakti: svayameva | 312 | AtmanazciMtayaivAlaM | 46 acchAcchAH svayamacchalanti / 141 308 | AtmabhAvAnkarotyAtmA 56 ajJAnatastu satRNAbhyava- 57 | 165 | AtmasvabhAvaM parabhAvabhinna- / 10 35 ajJAnamayabhAvAnAmajJAnI 68 | 297 / | AtmA jJAnaM svayaM jJAnaM 167 ajJAnametadadhigamya 169 |351 . AtmAnaM parizuddhamIpsUbhi 208 474 ajJAnAnmRgatRSNikAM jaladhiyA | 58 | 165 / AtmAnubhUtiriti 13 40 ajJAnaM jJAnamapyevaM 61 | 167 / asaMsArata eva dhAvati 119 ajJAnI prakRtisvabhAva- 197 | 443 | AsaMsAravirodhisaMvara 125 272 ato hatAH pramAdino 188 / 431 | AsaMsArAtpratipadamamI 303 ataH zuddhanayAyattaM 7 / 29 atyantaM bhAvayitvA virati- |233 / 544 atra syAdvAdazuddhyartha 247 | 570 | iti paricitattvai 28 / 68 atha mahAmadanirbharamantharaM 248 | iti vastusvabhAvaM svaM jJAnI / 176 |396 advaitApi hi cetanA | 183 | 421 / iti vastusvabhAvaM svaM nAjJAnI | 177 |397 adhyAsya zuddhanaya120 | 266 | iti sati saha 31 / 76 adhyAsyAtmani sarvabhAvabhavanaM / 259 583 | itIdamAtmanastattvaM / 246 | 568 anaMtadharmaNastattvaM 2 | 2 | itaH padArthaprathanAvagaMThanA 234 545 anavaratamanantai187 | 427 | ito gatamanekatAM 273 anAdyanaMtamacalaM 41 / 116 | itthaM jJAnakrakacakalanAanenAdhyavasAyena 171 370 | itthaM parigrahamapAsya 145 / 315 anyebhyo vyatiriktamAtmaniyataM | 235 553 | ityajJAnavimUDhAnAM 262 / 585 ayi kathamapi mRtvA / 23 / 57 | ityAdyanekanijazakti- 264 606 arthAlambanakAla eva kalayan | 257 / 582 | ityAlocya vivecya | 178 / 398 alamalamatijalpai244 566 | ityevaM viracayya saMprati 48 avatarati na yAvada 29 | 72 | idamekaM jagaccakSu 245 566 | avicalitacidAtma- __ 276 / 602 | idamevAtra tAtparya 276 602 | idamavAtra tAtparya | 122 269 | Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kalazakAvyoMkI 627 - | | kalaza | pRSTha | | kalaza | pRSTha | indrajAlamidamevamucchalat / 91 udayati na nayazrIunmuktamunmocyamazeSatastat ubhayanayavirodha 9 236 4 15 86 | ekajJAyakabhAvanirbhara- 140 ekatvaM vyavahArato na tu 27 ekatve niyatasya zuddhanayato / 6 ekameva hi tatsvAdyaM 139 ekazcitazcinmaya eva bhAvo 184 ekasya kartA 74 ekasya kArya ekasya cetyo ekasya caiko 81 ekasya jIvo | 76 ekasya duSTo 73 ekasya dRzyo | 87 ekasya nAnA 85 ekasya nityo ekasya baddho ekasya bhAto ekasya bhAvo ekasya bhoktA 75 ekasya mUDho ekasya rakto | 72 ekasya vasturna ihAnyatareNa / ekasya vAcyo ekasya vedyo 88 ekasya sAnto 82 ekasya sUkSmo 77 ekasya heturna / 78 | 213 / ekaM jJAnamanAdyanantamacalaM | 160 340 / eka: pariNamati sadA | 52 | 148 eka: kartA cidahamiha 120 / 34 | eko durAttyajati madirAM 101 223 554 / eko mokSapatho ya eSa 204 / / 26 | evaM jJAnasya zuddhasya 238 557 evaM tattvavyavasthityA 263 686 eSa jJAnaghano nityamAtmA / 43 306 / eSaikaiva hi vedanA | 156 337 / / 68 / 28 | 305 / kathamapi samupAtta 20 / 48 422 | kathamapi hi labhante 21 207 | kartA kartA bhavati na yathA | 221 209 | kartA karmaNi nAsti / 98 220 / 211 | kartAraM svaphalena yatkila / 209 | karturvedayituzca yuktivazato | 209 475 | 208 | kartRtvaM na svabhAvo'sya 194 436 207 | karma sarvamapi sarvavido 103 | 229 | 211 | karmaiva pravitarvya kartR hatakaiH | 204 / 458 | 211 | kaSAyakalirekata: 274 / 600 210 | kAntyaiva snapayanti ye 24 / 59 205 | kAryatvAdakRtaM na karma 203 458 | 212 | kRtakAritAnumananai 225 | 518 209 | klizyantAM svayameva 142 | 309 209 | kvacillasati mecakaM 272 599 206 | 206 | 454 / kSaNikamidamihaika: 206 469 210 gha 212 210 | ghRtakumbhAbhidhAne'pi __ 40 40 | 114 / | 207 ca 208 | cicchaktiJyAptasarvasva- | 36 95 / | 83 71 201 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 628 | | kalaza | pRSTha | | kalaza | pRSTha / | citpiNDacaNDimavilAsi- citrAtmazaktisamudAyamayo ciramiti navatattvacitsvabhAvabharabhAvitabhAvAcaidrUpyaM jar3apatAM ca 45 jayati sahajateja:jAnAti yaH sa na karoti jIvaH karoti yadi pudgalakarma jIvAjIvavivekapuSkaladRzA jIvAdajIvamiti jJa jJaptiH karotau na hi jJAnamaya eva bhAva: jJAnavAn svarasato'pi jJAnasya saJcetanayaiva nityaM jJAnAdeva jvalanapayasojJAnAdvivecakatayA tu jJAnin karma na jAtu jJAnino na hi parigrahabhAvaM jJAnino jJAnanirvRttAH jJAnI karoti na jJAnI jAnannapImAM jJeyAkArakalaGkamecakaciti | 268 / 596 | tyaktaM yena phalaM sa karma | 153 334 / / | 270 | 597 | tyaktyA'zuddhividhAyi | 191 / 433 | 8 | 32 / tyajatu jagadidAnIM 22 / 54 92 | 215 | 126 / 276 / darzanajJAnacAritratrayAtmA | 239 560 darzanajJAnacAritraistritvA- | 16 / 45 275 601 darzanajJAnacAritraistribhiH | 17 | | 167 |361 | dUraM bhUrivikalpajAlagahane | 94 / 218 | 179 | dravyaliGgamamakAramIlitai- | 243 80 | dvidhAkRtya prajJAkrakaca 406 | 43 / 118 / dhIrodAramahimnyanAdinidhane | 123 / 269 / 97 / 219 66 | 193 | 149 326 / na karmabahulaM jaganna | 164 353 / / | 224 / 516 / na jAtu rAgAdi- ___ | 175 | 396 . 60 | 167 | nana pariNAma eva kila / 211 / 580 | 166 | namaH samayasArAya | 151 330 / na hi vidadhati baddha- 11 / 39 | 148 / 325 | nAznute viSayasevane'pi / 135 / 294 . | nAsti sarvo'pi sambandhaH 200 | 451 198 / 446 | nijamahimaratAnAM 228 530 50 | 139 | nityamavikArasasthita251 / 578 | nirvartyate yena yadatra kiJcit / 38 112 niHzeSakarmayaphala 231 543 niSiddhe sarvasmit 104 230 | 261 / 584 / / nItvA samyak pralaya 435 161 | 341 | naikasya hi kartArau dvau 54 | 149 | naikAntasaGkatadRzA svayameva |265 / 601 nomau pariNamataH khalu | 148 134 | 292 166 / 360 | 100 | 222 | padamidaM nanu karmadurAsadaM | 143 310 | TaGkotkIrNavizuddhabodhavisarA- | TaGkotkIrNasvarasanicita- tajjJAnasyaiva sAmarthya tathApi na nirargalaM | tadatha karma zubhAzubhabhedato Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kalazakAvyoMkI varNAnukrama sUcI 629 | | kalaza | pRSTha | | kalaza | pRSTha | / 245 78 / 468 371 238 | 527 523 | 414 205 paradravyagrahaM kurvan 186 424 parapariNatiheto 3 | 4 | magnaH karmanayAvalambanaparA |111 parapariNatimujjhat / 47 | 127 | majuntu nirbharamamI 32 paramArthena tu vyakta 18 / 45 | mA'kartAramamI spRzantu 205 | pUrNakAcyutazuddhabodhamahimA | 222 | 511 | mithyAdRSTe: sa evAsya | 170 pUrvabaddhanijakarma146 | 320 | mokSahetutirodhAnAd 108 pUrvAlambitabodhyanAzasamaye 256 / 581 | mohavilAsavijRmbhita- 227 pracyutya zuddhanayata: 121 / 266 | mohAdyadahamakArSa 226 prajJAchetrI ziteyaM 181 ya pratyakSAlikhitasphuTasthira- 252 / 578 | ya eva muktvA nayapakSapAtaM pratyAkhyAya bhaviSyatkarma 228 530 | yattu vastu kurute pramAdakalitaH kathaM bhavati / 190 / 432 | yatsannAzamupaiti tanna niyataM | 157 prAkArakavalitAmbara- 25 / 63 / yadi kathamapi dhArAvAhinA | 127 | prANocchedamudAharanti maraNaM | 159 339 | yadiha bhavati rAgadveSa- 220 prAdurbhAvavirAmamudrita260 / 584 | yadetada jJAnAtmA 105 yatra pratikramaNameva 187 bandhacchedAtkalayadatalaM 192 434 yasmAd dvaitamabhUtpurA 277 bahirluThati yadyapi 212 480 / yaH karoti sa karoti 96 kevalaM bAhyArthagrahaNasvabhAvabharato 250 | 577 | yaH pariNamita sa kartA bAhyAthaiH paripItamujjhita- 248 575 | yaH pUrvabhAvakRtakarma | 232 bha yAdRk tAdRgihAsti | 150 bhAvayedbhedavijJAna |286 | yAvatpAkamupaiti karmavirati- | 110 bhAvAsravAbhAvamayaM prapanno 115 | 255 / ye tu kartAramAtmAnaM bhAvo rAgadveSamohairvinA yo / 114 | 254 | ye tu svabhAvaniyama 202 bhittvA sarvamapi svalakSaNa- / 182 | 418 | ye tvenaM parihatya 241 bhinnakSetraniSaNNabodhya- 254 580 | ye jJAnamAtranijabhAvamayI | 266 bhUtaM bhAntamabhUtameva 12 / | 40 | yo'yaM bhAvo jJAnamAtro 271 | bhedajJAnocchalana- 132 287 | | bhedavijJAnataH siddhAH | 131 / 287 | bhedonmAdaM bhramarasabharA 112 246 | rAgajanmani nimittatAM 221 bhoktatvaM na svabhAvo'sya 196 442 | rAgadveSadvayamudayate 217 482 |338 280 / 504 / 233 / 603 | 219 427 130 148 543 / / 327 244 449 | 454 562 / 595 |598 mitatA 505 / 496 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates samayasAra 630 | | kalaza | pRSTha | | kalaza | pRSTha / 564 / / 475 495 495 | rAgadveSavibhAvamuktamahaso | 223 / 512 | vyavahAravimUDhadRSTayaH | 242 rAgadveSavimohAnAM 119 | 264 | vyApyavyApakatAtadAtmani / 49 rAgadveSAviha hi bhavati 218 / 501 | vyAvahArikadRzaiva kevalaM / 210 rAgadveSotpAdakaM tattvadRSTyA | 219 / 501 | zuddhadravyanirUpaNArpita 215 rAgAdayo bandhanidAnamuktA- 174 | 393 | zuddhadravyasvarasabhavanAtkiM / 296 rAgAdInAmudayamadayaM 179 405 rAgAdInAM jhagiti vigamAt 124 270 | sakalamapi vihAyAhAya / 35 rAgAdyAsravarodhato 133 289 | samastamityevamapAsya karma | 229 rAgodgAramahArasena sakalaM 352 | saMnyasyannijabuddhipUrvamanizaM rundhan bandhaM navamiti 162 |350 | saMnyastavyamidaM samastamapi / 109 la | sampadyate saMvara eSa | 121 loka: karmatato'stu | 165 360 | samyagdRSTaya eva sAhasamidaM | 154 loka: zAzvata eka eSa | 155 336 | samyagdRSTi: svayamayamahaM |137 va samyagdRSTerbhavati niyataM | 136 varNAdisAmagrayamidaM vidantu / 39 | 112 | sarvataH svarasanirbharabhAvaM | 30 | varNAdyA vA rAgamohAdayo vA / 37 / 101 | sarvatrAdhyavasAnamevamakhilaM | 173 varNAdyaiH sahitastathA 42 | 117 | sarvadravyamayaM prapadya 253 vastu caikamiha nAnyavastuno 213 | 481 | sarvasyAmeva jIvantyAM 117 vikalpaka: paraM kartA / | 218 / sarvaM sadaiva niyataM 168 vigalantu karmaviSataru 230 | 531 | siddhAnto'yamudAttacitta- 185 vijahati na hi sattAM | 118 | 263 | | sthiteti jIvasya nirantarAyA virama kimapareNAkArya 34 / sthitetyavighnA khalu pudgalasya | vizrAnta: parabhAvabhAvakalanA | 258 582 | syAdvAdakauzalasunizcalavizvAdvibhakto'pi hi 172 |382 | syAdvAdadIpitalasanmahasa | 269 | vizvaM jJAnamiti prataya' | 249 576 | svazaktisaMsUcitavastutvattvai | vRttaM karmasvabhAvena / 107 / 237 | svakSetrasthitaye pRthagvidha- | vRttaM jJAnasvabhAvena 106 237 | svecchAsamucchaladanalpa 90 vRttyaMzabhedato'tyantaM | 207 470 | svaM rUpaM kila vastuno | 158 vedyavedakavibhAvacalatvAda 147 | 324 vyatiriktaM paradravyAdevaM 267 603 | hetusvabhAvAnubhavAzrayANAM | 102 | vyavaharaNanayaH syAdyadyapi 5 / 27 / | 94 / 531 259 / 243 | 286 335 / / | 299 / / | 296 / 74 / 386 579 | 260 | 369 423 | 190 186 | 267 | 595 / 597 |604 580 213 338 | 226 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com